سرشناسه:حرعاملی، محمدبن حسن، 1033 - 1104ق.
عنوان و نام پدیدآور: ترجمه وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه
تالیف: محمد بن الحسن الحر العاملی؛ تحقیق: محمدرضا الحسینی الجلالی / ترجمه: گروهی از محققین مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان
مشخصات نشر دیجیتالی: مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان 1400 ه ش
مشخصات ظاهری:30 ج.
موضوع:احادیث شیعه -- قرن 11ق.
موضوع:احادیث احکام
شناسه افزوده: متن عربی موسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث(قم)
رده بندی کنگره:BP135/ح4ت7 ی1300
رده بندی دیویی:297/212
شماره کتابشناسی ملی:1321690
ص: 1
تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه
تالیف: محمد بن الحسن الحر العاملی
تحقیق: محمدرضا الحسینی الجلالی
ص: 2
بسم الله الرحمن الرحیم
ص: 3
ص: 4
ص: 5
ص: 6
14107- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الطُّوسِیُّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبَانٍ عَنِ الْفَضْلِ أَبِی الْعَبَّاسِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَتِمُّوا الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ لِلَّهِ (3) قَالَ هُمَا مَفْرُوضَانِ.
******
ترجمه:
حضرت صادق علیه السلام درمورد آیه شریفه وأَتِمُّوا الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ لِلَّهِ (4)فرمودند : هردو (حج وعمره) واجب هستند .
14108- 2- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع بِمَسَائِلَ بَعْضُهَا مَعَ ابْنِ بُکَیْرٍ وَ بَعْضُهَا مَعَ أَبِی الْعَبَّاسِ- فَجَاءَ الْجَوَابُ بِإِمْلَائِهِ سَأَلْتَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا (6) یَعْنِی بِهِ الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ جَمِیعاً لِأَنَّهُمَا مَفْرُوضَانِ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ
ص: 7
قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَتِمُّوا الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ لِلَّهِ (1) قَالَ یَعْنِی بِتَمَامِهِمَا أَدَاءَهُمَا وَ اتِّقَاءَ مَا یَتَّقِی الْمُحْرِمُ فِیهِمَا وَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی الْحَجِّ الْأَکْبَرِ (2) مَا یَعْنِی بِالْحَجِّ الْأَکْبَرِ فَقَالَ الْحَجُّ الْأَکْبَرُ الْوُقُوفُ بِعَرَفَةَ وَ رَمْیُ الْجِمَارِ وَ الْحَجُّ الْأَصْغَرُ الْعُمْرَةُ.
******
ترجمه:
عمر بن اُذینه گفت: به امام صادق (ع) نامه ای نوشتم که برخی از مسائل را با ابن بُکیر و برخی را با ابی العباس فرستادم. پاسخ آمد که به املا و گفتار امام بود: در مورد سخن خداوند عز و جل «و برای خداوند بر مردم است که حج بیت را انجام دهند، هر کس که بتواند به آن راه یابد» (آل عمران 3:97) از من پرسیدی. منظور از آن، حج و عمره به طور همزمان است، زیرا هر دوی آنها واجب هستند. همچنین از من در مورد آیه «و حج و عمره را برای خدا به پایان برسانید» (بقره 2:196) پرسیدی. منظور از تمام کردن آنها، انجام دادن آنها و پرهیز از آن چیزی است که مُحرِم باید از آن پرهیز کند. و از من در مورد سخن خداوند درباره «حج اکبر» (توبه 9:3) پرسیدی، منظور از حج اکبر وقوف در عرفه و رمی جمرات است و حج اصغر، عمره است.
14109- 3- (3) وَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبَانٍ (4) عَنِ الْفَضْلِ أَبِی الْعَبَّاسِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَتِمُّوا الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ لِلَّهِ (5) قَالَ هُمَا مَفْرُوضَانِ.
******
ترجمه:
حضرت صادق علیه السلام درمورد آیه شریفه وأَتِمُّوا الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ لِلَّهِ (6).فرمودند : هردو (حج وعمره) واجب هستند .
14110- 4- (7) وَ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ رَبِّهِ بْنِ عَامِرٍ (8) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عُقْبَةَ بْنِ بِشْرٍ (9) عَنْ أَحَدِهِمَا ع فِی حَدِیثٍ أَنَّ إِبْرَاهِیمَ أَذَّنَ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ فَقَالَ أَیُّهَا النَّاسُ إِنِّی إِبْرَاهِیمُ خَلِیلُ اللَّهِ- إِنَّ اللَّهَ أَمَرَکُمْ (10) أَنْ تَحُجُّوا هَذَا الْبَیْتَ فَحُجُّوهُ فَأَجَابَهُ مَنْ یَحُجُّ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ- وَ کَانَ أَوَّلُ مَنْ أَجَابَهُ مِنْ أَهْلِ الْیَمَنِ- قَالَ وَ حَجَّ إِبْرَاهِیمُ هُوَ وَ أَهْلُهُ وَ وُلْدُهُ.
******
ترجمه:
عقبه بن بشر از یکی از امامان (ع) نقل کرده است که در حدیثی فرمود: ابراهیم (ع) به مردم در مورد حج اعلام کرد و گفت: ای مردم، من ابراهیم خلیل الله هستم. خداوند شما را امر کرده است که این خانه را حج کنید، پس حج آن را انجام دهید. پس کسانی که تا روز قیامت حج می کنند، به او پاسخ دادند. اولین کسانی که به او پاسخ دادند از اهل یمن بودند. سپس ابراهیم (ع) خود و خانواده و فرزندانش حج انجام دادند.
ص: 8
14111- 5- (1) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْعُمْرَةُ وَاجِبَةٌ عَلَی الْخَلْقِ بِمَنْزِلَةِ الْحَجِّ عَلَی مَنِ اسْتَطَاعَ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ وَ أَتِمُّوا الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ لِلَّهِ (2) وَ إِنَّمَا أُنْزِلَتِ الْعُمْرَةُ بِالْمَدِینَةِ- قَالَ قُلْتُ: لَهُ فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَی الْحَجِّ (3) أَ یُجْزِئُ ذَلِکَ عَنْهُ قَالَ نَعَمْ.
******
ترجمه:
معاویه بن عمار از امام صادق (ع) نقل می کند که ایشان فرمودند: عمره واجب است بر مردم، مانند حج برای کسانی که توانایی دارند؛ زیرا خداوند عز و جل می فرماید: "و حج و عمره را برای خدا به اتمام برسانید" (بقره 2:196). و عمره در مدینه نازل شد. معاویه می گوید: به امام گفتم، آیا کسی که از عمره به حج تمتع می کند، این عمل از او پذیرفته می شود؟ امام فرمودند: بله.
14112- 6- (4) وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَمَّا أَفَاضَ آدَمُ مِنْ مِنًی تَلَقَّتْهُ الْمَلَائِکَةُ فَقَالَتْ یَا آدَمُ بُرَّ حَجُّکَ أَمَا إِنَّا قَدْ حَجَجْنَا هَذَا الْبَیْتَ قَبْلَ أَنْ تَحُجَّهُ بِأَلْفَیْ عَامٍ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (5).
******
ترجمه:
امام صادق (ع) فرمودند: هنگامی که آدم از منا بازگشت، ملائکه او را ملاقات کردند و به او گفتند: ای آدم، حجت مورد قبول واقع شد. بدان که ما این خانه را دو هزار سال پیش از آنکه تو آن را حج کنی، حج کرده ایم.
14113- 7- (6) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْبَجَلِیِّ عَنْ خَالِدٍ الْقَلَانِسِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع حُجُّوا وَ اعْتَمِرُوا تَصِحَّ أَبْدَانُکُمْ وَ تَتَّسِعْ أَرْزَاقُکُمْ وَ تُکْفَوْنَ مَئُونَاتِ عِیَالاتِکُمْ وَ قَالَ الْحَاجُّ مَغْفُورٌ لَهُ وَ مَوْجُوبٌ لَهُ الْجَنَّةُ- وَ مُسْتَأْنَفٌ لَهُ الْعَمَلُ وَ مَحْفُوظٌ فِی أَهْلِهِ وَ مَالِهِ.
******
ترجمه:
امام صادق (ع) فرمودند: امام علی بن الحسین (ع) گفت: حج و عمره به جا آورید تا بدن هایتان سالم شود، روزی هایتان گسترده گردد، و از مشکلات خانواده هایتان کفایت شوید. و فرمودند: حاجی آمرزیده شده است و بهشت برای او واجب است، اعمال نیک او از نو آغاز می شود، و او و خانواده و مالش در امان خواهند بود.
14114- 8- (7) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: فَفِرُّوا إِلَی
ص: 9
اللَّهِ إِنِّی لَکُمْ مِنْهُ نَذِیرٌ مُبِینٌ (1) قَالَ حُجُّوا إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
از ابو جارود از امام باقر (ع) روایت شده است که ایشان در تفسیر آیه «فَفِرُّوا إِلَی اللَّهِ إِنِّی لَکُمْ مِنْهُ نَذِیرٌ مُبِینٌ» (سوره ذاریات، آیه 50) فرمودند: به سوی خدا فرار کنید، یعنی به سوی حج خداوند عز و جل بروید.
14115- 9- (3) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَمَّا أُمِرَ إِبْرَاهِیمُ وَ إِسْمَاعِیلُ ع بِبِنَاءِ الْبَیْتِ- وَ تَمَّ بِنَاؤُهُ قَعَدَ إِبْرَاهِیمُ عَلَی رُکْنٍ ثُمَّ نَادَی هَلُمَّ الْحَجَّ (4) فَلَوْ نَادَی هَلُمُّوا إِلَی الْحَجِّ لَمْ یَحُجَّ إِلَّا مَنْ کَانَ یَوْمَئِذٍ إِنْسِیّاً مَخْلُوقاً وَ لَکِنَّهُ نَادَی هَلُمَّ الْحَجَّ فَلَبَّی النَّاسُ فِی أَصْلَابِ الرِّجَالِ لَبَّیْکَ دَاعِیَ اللَّهِ لَبَّیْکَ دَاعِیَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَمَنْ لَبَّی عَشْراً یَحُجُّ عَشْراً وَ مَنْ لَبَّی خَمْساً یَحُجُّ خَمْساً وَ مَنْ لَبَّی أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ فَبِعَدَدِ ذَلِکَ وَ مَنْ لَبَّی وَاحِداً حَجَّ وَاحِداً وَ مَنْ لَمْ یُلَبِّ لَمْ یَحُجَّ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا نَحْوَهُ (5) وَ رَوَاهُ أَیْضاً مُرْسَلًا مَعَ زِیَادَةٍ فِی اللَّفْظِ (6) وَ رَوَاهُ فِی الْعِلَلِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ مِثْلَهُ (7).
******
ترجمه:
امام صادق (ع) فرمودند: زمانی که به حضرت ابراهیم و حضرت اسماعیل (ع) دستور داده شد که خانه کعبه را بنا کنند، و بنای آن به پایان رسید، ابراهیم (ع) بر یکی از ستون ها نشست و ندا داد: «بیایید برای حج.» اگر او می گفت «بیایید برای حج» فقط کسانی که در آن روز انسان های آفریده شده بودند، به حج می آمدند، اما او گفت «بیایید برای حج»، پس مردم در اصلاب پدرانشان لبیک گفتند: «لبیک ای دعوت کننده ی خدا، لبیک ای دعوت کننده ی خدای عزیز و جلیل.» پس هر کس ده بار لبیک گفته باشد، ده بار حج به جا می آورد، و هر کس پنج بار لبیک گفته باشد، پنج بار حج به جا می آورد، و هر کس بیشتر از این گفته باشد به همان تعداد حج می گذارد، و هر کس یک بار لبیک گفته باشد، یک بار حج می گذارد، و هر کس لبیک نگفته باشد، حج نمی کند.
عَنْ دَاوُدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَمْرِو بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عِیسَی بْنِ یُونُسَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ أَنَّهُ قَالَ: وَ هَذَا بَیْتٌ اسْتَعْبَدَ اللَّهُ بِهِ خَلْقَهُ لِیَخْتَبِرَ طَاعَتَهُمْ فِی إِتْیَانِهِ فَحَثَّهُمْ عَلَی تَعْظِیمِهِ وَ زِیَارَتِهِ وَ جَعَلَهُ مَحَلَّ أَنْبِیَائِهِ وَ قِبْلَةً لِلْمُصَلِّینَ لَهُ فَهُوَ شُعْبَةٌ مِنْ رِضْوَانِهِ وَ طَرِیقٌ یُؤَدِّی إِلَی غُفْرَانِهِ مَنْصُوبٌ عَلَی اسْتِوَاءِ الْکَمَالِ وَ مَجْمَعِ الْعَظَمَةِ وَ الْجَلَالِ خَلَقَهُ اللَّهُ قَبْلَ دَحْوِ الْأَرْضِ بِأَلْفَیْ عَامٍ فَأَحَقُّ مَنْ أُطِیعَ فِیمَا أَمَرَ وَ انْتُهِیَ عَمَّا نَهَی عَنْهُ وَ زَجَرَ اللَّهُ الْمُنْشِئُ لِلْأَرْوَاحِ وَ الصُّوَرِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عِیسَی بْنِ یُونُسَ (1)
وَ رَوَاهُ فِی الْعِلَلِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ زِیَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمَذَانِیِّ وَ الْحُسَیْنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ هِشَامٍ وَ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْوَرَّاقِ کُلِّهِمْ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ یُونُسَ (2)
وَ رَوَاهُ فِی الْمَجَالِسِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْرُورٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَمِّهِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ الْأَزْدِیِّ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ یُونُسَ (3)
وَ رَوَاهُ فِی التَّوْحِیدِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ عِمْرَانَ الدَّقَّاقِ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ إِسْحَاقَ الْعَلَوِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ دَاوُدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
امام صادق (ع) در حدیثی فرمودند: «و این خانه ای است که خداوند با آن بندگانش را به بندگی خود واداشته تا اطاعتشان را در آمدن به سوی آن بیازماید، و آنان را به تعظیم و زیارت آن تشویق کرده و آن را محلّ پیامبرانش و قبله ای برای نمازگزاران به سوی خود قرار داده است. این خانه شعبه ای از رضوان او و راهی به سوی آمرزش اوست که بر روی کمال و عظمت و جلال استوار شده است. خداوند آن را دو هزار سال پیش از گسترش زمین آفرید، پس سزاوارترین کسی که باید در آنچه فرمان داده اطاعت شود و از آنچه نهی کرده و بازداشته، اجتناب گردد، همان خدای آفریدگار ارواح و صورت هاست.»
14117- 11- (5) قَالَ الْکُلَیْنِیُّ وَ رُوِیَ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ فِی خُطْبَةٍ إِلَی أَنْ قَالَ أَ لَا تَرَوْنَ أَنَّ اللَّهَ اخْتَبَرَ الْأَوَّلِینَ مِنْ لَدُنْ آدَمَ- إِلَی
ص: 11
الْآخِرِینَ مِنْ هَذَا الْعَالَمِ بِأَحْجَارٍ مَا تَضُرُّ وَ لَا تَنْفَعُ وَ لَا تُبْصِرُ وَ لَا تَسْمَعُ فَجَعَلَهَا بَیْتَهُ الْحَرَامَ الَّذِی جَعَلَهُ لِلنَّاسِ قِیَاماً إِلَی أَنْ قَالَ ثُمَّ أَمَرَ آدَمَ وَ وُلْدَهُ أَنْ یَثْنُوا أَعْطَافَهُمْ نَحْوَهُ فَصَارَ مَثَابَةً لِمُنْتَجَعِ أَسْفَارِهِمْ وَ غَایَةً لِمُلْقَی رِحَالِهِمْ ثُمَّ قَالَ حَتَّی یَهُزُّوا مَنَاکِبَهُمْ ذُلُلًا لِلَّهِ حَوْلَهُ وَ یَرْمُلُوا عَلَی أَقْدَامِهِمْ شُعْثاً غُبْراً لَهُ قَدْ نَبَذُوا الْقُنُعَ وَ السَّرَابِیلَ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ وَ حَسَرُوا بِالشُّعُورِ حَلْقاً عَنْ رُءُوسِهِمْ الْحَدِیثَ.
وَ رَوَاهُ السَّیِّدُ الرَّضِیُّ فِی نَهْجِ الْبَلَاغَةِ مُرْسَلًا نَحْوَهُ (1).
******
ترجمه:
کلینی روایت کرده است که امیرالمؤمنین علی (ع) در خطبه ای فرمودند: «آیا نمی بینید که خداوند، اولین انسان ها از زمان آدم تا آخرین آن ها در این جهان را با سنگ هایی آزمود که نه ضرری دارند و نه نفعی، نمی بینند و نمی شنوند؟ پس خداوند آن ها را خانه مقدس خود قرار داد که آن را برای مردم جایگاهی محکم و پایدار قرار داده است. سپس به آدم و فرزندانش امر کرد که به سوی آن سنگ ها رو کنند، پس آن (خانه) تبدیل به محل بازگشت سفرهایشان و مقصد قرارگاه هایشان شد. سپس فرمود: تا اینکه اطراف آن با خضوع و فروتنی برای خدا بگردند و روی پاهایشان با موهای ژولیده و غبارآلود حرکت کنند. آن ها پوشش ها و لباس های خود را پشت سر انداختند و موهای سرشان را تراشیدند.»
14118- 12- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ بَابَوَیْهِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ بُکَیْرِ بْنِ أَعْیَنَ عَنْ أَخِیهِ زُرَارَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ أَسْأَلُکَ فِی الْحَجِّ مُنْذُ أَرْبَعِینَ عَاماً فَتُفْتِینِی فَقَالَ یَا زُرَارَةُ بَیْتٌ حُجَّ إِلَیْهِ (3) قَبْلَ آدَمَ بِأَلْفَیْ عَامٍ تُرِیدُ أَنْ تَفْنَی مَسَائِلُهُ فِی أَرْبَعِینَ عَاماً.
******
ترجمه:
زراره گفت: به امام صادق (ع) عرض کردم: خدا مرا فدای شما کند، من در مورد حج از شما سؤال می کنم به مدت چهل سال و شما برایم فتوا می دهید. امام صادق (ع) فرمود: ای زراره، خانه ای که به سوی آن حج شده است، قبل از آدم (ع) به مدت دو هزار سال. آیا می خواهی که مسائل آن در چهل سال تمام شود؟
14119- 13- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ السَّکُونِیِّ بِإِسْنَادِهِ یَعْنِی عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِی حَدِیثٍ وَ حُجُّوا تَسْتَغْنُوا.
******
ترجمه:
رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم : حج انجام دهید بی نیاز خواهید شد
الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا ع فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ قَالَ: إِنَّمَا أُمِرُوا بِالْحَجِّ لِعِلَّةِ الْوِفَادَةِ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ طَلَبِ الزِّیَادَةِ وَ الْخُرُوجِ مِنْ کُلِّ مَا اقْتَرَفَ الْعَبْدُ تَائِباً مِمَّا مَضَی مُسْتَأْنِفاً لِمَا یَسْتَقْبِلُ مَعَ مَا فِیهِ مِنْ إِخْرَاجِ الْأَمْوَالِ وَ تَعَبِ الْأَبْدَانِ وَ الِاشْتِغَالِ عَنِ الْأَهْلِ وَ الْوَلَدِ وَ حَظْرِ النَّفْسِ (1) عَنِ اللَّذَّاتِ شَاخِصاً فِی الْحَرِّ وَ الْبَرْدِ ثَابِتاً عَلَی ذَلِکَ دَائِماً مَعَ الْخُضُوعِ وَ الِاسْتِکَانَةِ وَ التَّذَلُّلِ مَعَ مَا فِی ذَلِکَ لِجَمِیعِ الْخَلْقِ مِنَ الْمَنَافِعِ لِجَمِیعِ مَنْ فِی شَرْقِ الْأَرْضِ وَ غَرْبِهَا وَ مَنْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ مِمَّنْ یَحُجُّ وَ مِمَّنْ لَمْ یَحُجَّ مِنْ بَیْنِ تَاجِرٍ وَ جَالِبٍ وَ بَائِعٍ وَ مُشْتَرٍ وَ کَاسِبٍ وَ مِسْکِینٍ وَ مُکَارٍ وَ فَقِیرٍ وَ قَضَاءِ حَوَائِجِ أَهْلِ الْأَطْرَافِ فِی الْمَوَاضِعِ الْمُمْکِنِ لَهُمُ الِاجْتِمَاعُ فِیهِ مَعَ مَا فِیهِ مِنَ التَّفَقُّهِ وَ نَقْلِ أَخْبَارِ الْأَئِمَّةِ ع- إِلَی کُلِّ صُقْعٍ وَ نَاحِیَةٍ کَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ (2) وَ لِیَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ (3).
******
ترجمه:
فضل بن شاذان از امام رضا (ع) در حدیثی طولانی نقل کرده است که فرمود: مردم به حج امر شده اند به خاطر دلیل حضور در درگاه خداوند عزّ و جلّ و درخواست زیادتی و بیرون آمدن از هر آنچه بنده انجام داده است، در حالی که از گذشته توبه می کند و برای آینده آماده می شود. همراه با این امر، بیرون آوردن اموال، خستگی بدن ها، دوری از خانواده و فرزندان، خودداری از لذت ها، مسافرت در گرما و سرما، پایدار ماندن بر آن در حالی که خضوع، فروتنی و تذلّل دارد، همراه با منافعی که برای همه خلائق دارد، چه در شرق زمین و چه در غرب آن، چه در خشکی و چه در دریا، از جمله تاجران، کسانی که می آورند و می برند، فروشندگان و خریداران، کارگران، مسکینان، کسانی که کرایه می دهند و فقیران، و برآورده کردن نیازهای اهل مناطق دورافتاده در جاهایی که برای آنان ممکن است اجتماع کنند. همچنین آنچه در آن از فهم دین و نقل اخبار ائمه (ع) به هر منطقه و ناحیه است، همان طور که خداوند عزّ و جلّ فرموده است: "پس چرا از هر گروهی از آنان دسته ای کوچ نمی کنند تا در دین فهم پیدا کنند و به قوم خود هنگامی که به سوی آنان باز می گردند، هشدار دهند، باشد که آنان بترسند" (سوره توبه 9:122) و "تا منافعی برای خود شاهد باشند" (سوره حجّ 22:28).
14122- 16- (4) فِی الْعِلَلِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ الرَّبِیعِ الصَّحَّافِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ أَنَّ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا ع کَتَبَ إِلَیْهِ فِیمَا کَتَبَ مِنْ جَوَابِ مَسَائِلِهِ عِلَّةُ وَضْعِ الْبَیْتِ فِی وَسَطِ الْأَرْضِ إِلَی أَنْ قَالَ لِیَکُونَ الْفَرْضُ لِأَهْلِ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ سَوَاءً.
******
ترجمه:
از محمد بن سنان روایت شده که امام ابا الحسن الرضا (ع) در ضمن جواب مسائل او نوشت: علت قرار دادن خانه [کعبه] در وسط زمین این است که واجب [حج] برای اهل مشرق و مغرب یکسان باشد.
14123- 17- (5) وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ أَنَّ أَبَا الْحَسَنِ عَلِیَّ بْنَ مُوسَی الرِّضَا ع- کَتَبَ إِلَیْهِ فِیمَا کَتَبَ مِنْ جَوَابِ مَسَائِلِهِ عِلَّةُ
ص: 13
الْحَجِّ الْوِفَادَةُ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ثُمَّ ذَکَرَ نَحْوَ حَدِیثِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ إِلَّا أَنَّهُ تَرَکَ ذِکْرَ التَّفَقُّهِ وَ نَقْلَ الْأَخْبَارِ.
وَ رَوَاهُ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ (1) أَیْضاً بِالْأَسَانِیدِ الْآتِیَةِ (2)
وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
از محمد بن سنان روایت شده که امام ابا الحسن الرضا (ع) در ضمن جواب مسائل او نوشت: علت حج شرفیاب شدن به محضر خداوند است وسپس مثل حدیث فضل بن شاذان رانقل کرده ولی جمله تفقه ونقل اخبار را ترک کرده
14124- 18- (3) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ السِّنَانِیِّ وَ الْحُسَیْنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ هِشَامٍ جَمِیعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ السَّکُونِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْعَبَّاسِ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ رَجُلٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع فَقُلْتُ لَهُ مَا الْعِلَّةُ الَّتِی مِنْ أَجْلِهَا کَلَّفَ اللَّهُ الْعِبَادَ الْحَجَّ وَ الطَّوَافَ بِالْبَیْتِ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ الْخَلْقَ إِلَی أَنْ قَالَ وَ أَمَرَهُمْ بِمَا یَکُونُ (4) مِنْ أَمْرِ الطَّاعَةِ فِی الدِّینِ وَ مَصْلَحَتِهِمْ مِنْ أَمْرِ دُنْیَاهُمْ فَجَعَلَ فِیهِ الِاجْتِمَاعَ مِنَ الشَّرْقِ وَ الْغَرْبِ لِیَتَعَارَفُوا وَ لِیَنْزِعَ (5) کُلُّ قَوْمٍ مِنَ التِّجَارَاتِ مِنْ بَلَدٍ إِلَی بَلَدٍ وَ لِیَنْتَفِعَ بِذَلِکَ الْمُکَارِی وَ الْجَمَّالُ وَ لِتُعْرَفَ آثَارُ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ تُعْرَفَ أَخْبَارُهُ وَ یُذْکَرَ وَ لَا یُنْسَی وَ لَوْ کَانَ کُلُّ قَوْمٍ إِنَّمَا یَتَّکِلُونَ عَلَی بِلَادِهِمْ وَ مَا فِیهَا هَلَکُوا وَ خَرِبَتِ الْبِلَادُ وَ سَقَطَتِ الْجَلَبُ (6) وَ الْأَرْبَاحُ وَ عَمِیَتِ الْأَخْبَارُ وَ لَمْ تَقِفُوا عَلَی ذَلِکَ فَذَلِکَ عِلَّةُ الْحَجِّ.
******
ترجمه:
هشام بن حکم گفت: از امام ابا عبدالله (ع) پرسیدم و به او گفتم: علت این که خداوند بندگان را به حج و طواف بر خانه (کعبه) مکلف کرده است چیست؟ پس ایشان فرمود: همانا خداوند خلق را آفرید... و آنان را به آنچه که موجب اطاعت در دین و مصلحتشان در امور دنیایشان است امر کرد، پس [حج را] وسیله ای برای اجتماع از شرق و غرب قرار داد تا یکدیگر را بشناسند و هر قومی از تجارت های مختلف از شهری به شهر دیگر بهره مند شود و از این کار کرایه دهنده و شتردار سود ببرند و آثار رسول خدا (ص) شناخته شود و اخبار او شناخته و یادآوری شود و فراموش نشود. و اگر هر قومی تنها بر شهر خود و آنچه در آن است تکیه می کرد، هلاک می شدند و شهرها خراب می شد و تجارت ها و سودها از بین می رفت و اخبار از بین می رفت و شما از آن مطلع نمی شدید. پس این است علت حج.
14125- 19- (7) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ وَ عَلِیٍّ ابْنَیِ الْحَسَنِ بْنِ
ص: 14
عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِیهِمَا عَنْ غَالِبِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ لَمَّا أَمَرَ إِبْرَاهِیمَ یُنَادِی فِی النَّاسِ الْحَجَّ قَامَ عَلَی الْمَقَامِ فَارْتَفَعَ بِهِ حَتَّی صَارَ بِإِزَاءِ أَبِی قُبَیْسٍ- فَنَادَی فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ فَأَسْمَعَ مَنْ فِی أَصْلَابِ الرِّجَالِ وَ أَرْحَامِ النِّسَاءِ إِلَی أَنْ تَقُومَ السَّاعَةُ.
******
ترجمه:
حضرت باقر علیه السلام : وقتی خداوند حضرت ابراهیم علیه السلام را مامور دعوت مردم به حج نمود ایشان روی مقام ایستاد خداوند آنرا تا حد کوه ابو قبیس بالا برد پس ایشان مردم را به حج دعوت کرد پس تمام کسانیکه درصلب مردها ورحم زنان بودند تا روز قیامت دعوت را شنیدند
14126- 20- (1) وَ فِی ثَوَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع یَقُولُ حُجُّوا وَ اعْتَمِرُوا تَصِحَّ أَجْسَامُکُمْ وَ تَتَّسِعْ أَرْزَاقُکُمْ وَ یَصْلُحْ إِیمَانُکُمْ وَ تُکْفَوْا مَئُونَةَ النَّاسِ وَ مَئُونَةَ عِیَالاتِکُمْ.
******
ترجمه:
حضرت سجاد علیه السلام مرتب می فرمودند : حج وعمره انجام دهید تا بدنهایتان سالم بماند وروزیتان توسعه یابد و ایمانتان اصلاح شود ومخارج مردم وخانواده شما تامین شود .
14127- 21- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ الرَّضِیُّ فِی نَهْجِ الْبَلَاغَةِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع أَنَّهُ قَالَ فِی خُطْبَةٍ لَهُ فَرَضَ عَلَیْکُمْ حَجَّ بَیْتِهِ الَّذِی جَعَلَهُ قِبْلَةً لِلْأَنَامِ یَرِدُونَهُ وُرُودَ الْأَنْعَامِ وَ یَأْلَهُونَ إِلَیْهِ وُلُوهَ الْحَمَامِ جَعَلَهُ سُبْحَانَهُ عَلَامَةً لِتَوَاضُعِهِمْ لِعَظَمَتِهِ وَ إِذْعَانِهِمْ لِعِزَّتِهِ وَ اخْتَارَ مِنْ خَلْقِهِ سُمَّاعاً أَجَابُوا إِلَیْهِ دَعْوَتَهُ وَ صَدَّقُوا کَلِمَتَهُ وَ وَقَفُوا مَوَاقِفَ أَنْبِیَائِهِ وَ تَشَبَّهُوا بِمَلَائِکَتِهِ الْمُطِیفِینَ بِعَرْشِهِ یُحْرِزُونَ الْأَرْبَاحَ فِی مَتْجَرِ عِبَادَتِهِ وَ یَتَبَادَرُونَ عِنْدَهُ مَوْعِدَ مَغْفِرَتِهِ جَعَلَهُ سُبْحَانَهُ لِلْإِسْلَامِ عَلَماً وَ لِلْعَائِذِینَ حَرَماً فَرَضَ حَجَّهُ وَ أَوْجَبَ حَقَّهُ وَ کَتَبَ عَلَیْکُمْ وِفَادَتَهُ فَقَالَ سُبْحَانَهُ وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ- مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا وَ مَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ عَنِ الْعالَمِینَ (3).
ص: 15
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی مُقَدِّمَةِ الْعِبَادَاتِ (1) وَ غَیْرِهَا (2) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (3).
******
ترجمه:
محمد بن حسین رضی در نهج البلاغه از امیرالمؤمنین (ع) روایت کرده است که ایشان در خطبه ای فرمودند: خداوند بر شما حج خانه خود را که آن را قبله مردمان قرار داده، واجب کرده است. آنها به سوی آن روی می آورند همچون روی آوردن چارپایان و به سوی آن شوق می ورزند مانند شوق کبوتران. خداوند سبحان آن را علامتی برای تواضع ایشان در برابر عظمت او و اقرار آنان به عزتش قرار داده است. از خلق خود گروهی را برگزید که دعوت او را پذیرفتند و کلمه او را تصدیق کردند و در مواضع پیامبران او ایستادند و به ملائکه ای که پیرامون عرش او طواف می کنند، تشبه جستند. آنها در بازار عبادت او سودهای فراوان به دست می آورند و به وعده مغفرت او شتاب می ورزند. خداوند سبحان آن را برای اسلام نشانه ای و برای پناهندگان حرم امنی قرار داده است. حج آن را واجب کرده و حق آن را لازم گردانیده و بر شما زیارت آن را نوشته است. پس خداوند سبحان فرمود: «و برای خدا بر مردم است حج آن خانه، بر هر که توانایی به سوی آن دارد؛ و هر که کفر ورزد، پس همانا خداوند از جهانیان بی نیاز است.» (آل عمران، 3:97)
(4) 2 بَابُ أَنَّهُ یَجِبُ الْحَجُّ عَلَی النَّاسِ فِی کُلِّ عَامٍ وُجُوباً کِفَائِیّاً
******
ترجمه:
14128- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ الْبَجَلِیِّ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنِ الْعَمْرَکِیِّ بْنِ عَلِیٍّ جَمِیعاً عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَرَضَ الْحَجَّ عَلَی أَهْلِ الْجِدَةِ فِی کُلِّ عَامٍ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا وَ مَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ عَنِ الْعالَمِینَ (6) قَالَ قُلْتُ: فَمَنْ لَمْ یَحُجَّ مِنَّا فَقَدْ کَفَرَ قَالَ لَا وَ لَکِنْ مَنْ قَالَ لَیْسَ هَذَا هَکَذَا فَقَدْ کَفَرَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ مِثْلَهُ (7).
******
ترجمه:
علی بن جعفر از برادرش موسی (ع) روایت کرده است که: خداوند عز و جل حج را بر اهل استطاعت در هر سال واجب کرده است و این است سخن او عز و جل «و برای خدا بر مردم است حج آن خانه، بر هر که توانایی به سوی آن دارد؛ و هر که کفر ورزد، پس همانا خداوند از جهانیان بی نیاز است.» (آل عمران 3:97). گفتم: پس اگر کسی از ما حج نکند، آیا کافر شده است؟ فرمود: نه، اما کسی که بگوید این (آیه) این گونه نیست، کافر شده است.
14129- 2- (8) عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ
ص: 16
سِنَانٍ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَرَضَ الْحَجَّ عَلَی أَهْلِ الْجِدَةِ فِی کُلِّ عَامٍ.
******
ترجمه:
حضرت صادق علیه السلام : برای هرکس که توان داشته باشد هرسال حج واجب است .
14130- 3- (1) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع الْحَجُّ عَلَی الْغَنِیِّ وَ الْفَقِیرِ فَقَالَ الْحَجُّ عَلَی النَّاسِ جَمِیعاً کِبَارِهِمْ وَ صِغَارِهِمْ فَمَنْ کَانَ لَهُ عُذْرٌ عَذَرَهُ اللَّهُ.
******
ترجمه:
عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ حَجَّاج : خدمت حضرت صادق علیه السلام عرض کردم (آیا) حج بر فقیر وغنی لازم است ؟ فرمودند : حج برهمه افراد صغیر وکبیر واجب است پس کسیکه معذور است خداوند او را معذور کرده است
14131- 4- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی جَرِیرٍ الْقُمِّیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْحَجُّ فَرْضٌ عَلَی أَهْلِ الْجِدَةِ فِی کُلِّ عَامٍ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی الْعِلَلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ (عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَیُّوبَ بْنِ یَقْطِینٍ) (3) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
حضرت صادق علیه السلام : برای هرکس که توان داشته باشد هرسال حج واجب است .
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (1)
وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
حضرت صادق علیه السلام : برای هرکس که توان داشته باشد هرسال حج واجب است .
14133- 6- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الْعِلَلِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ السِّنْدِیِّ بْنِ الرَّبِیعِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْقَاسِمِ (3) عَنْ أَسَدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ شَیْخٍ مِنْ أَصْحَابِنَا قَالَ: الْحَجُّ وَاجِبٌ عَلَی مَنْ وَجَدَ السَّبِیلَ إِلَیْهِ فِی کُلِّ عَامٍ.
******
ترجمه:
حضرت کاظم علیه السلام : برای هرکس که توان داشته باشد هرسال حج واجب است .
14134- 7- (4) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ (5) عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَیْنِ الْمِیثَمِیِّ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِیمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ- فِی کُلِّ عَامٍ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا (6).
أَقُولُ: حَمَلَ الشَّیْخُ هَذِهِ الْأَحَادِیثَ عَلَی الِاسْتِحْبَابِ وَ جَوَّزَ حَمْلَهَا عَلَی إِرَادَةِ الْوُجُوبِ عَلَی طَرِیقِ الْبَدَلِ وَ أَنَّ مَنْ وَجَبَ عَلَیْهِ الْحَجُّ فِی السَّنَةِ الْأُولَی فَلَمْ یَفْعَلْ وَجَبَ فِی الثَّانِیَةِ فَإِنْ لَمْ یَفْعَلْ وَجَبَ فِی الثَّالِثَةِ وَ هَکَذَا وَ الْأَقْرَبُ مَا قُلْنَاهُ مِنَ الْوُجُوبِ الْکِفَائِیِّ (7) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ فِی عَدَمِ جَوَازِ تَعْطِیلِ الْکَعْبَةِ عَنِ الْحَجِّ (8) وَ فِی وُجُوبِ إِجْبَارِ النَّاسِ عَلَیْهِ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُمْ
ص: 18
مَالٌ (1) وَ غَیْرِ ذَلِکَ (2).
******
ترجمه:
عبدالله بن حسین میثمی از امام صادق (ع) روایت کرده است: در کتاب خداوند عز و جل، در آنچه که خداوند نازل کرده، آمده است: «و برای خدا بر مردم است حج آن خانه، در هر سال بر هر که توانایی به سوی آن دارد.» (آل عمران 3:97).
می گویم : شیخ این احادیث را بر استحباب حمل کرده و احتمال داده که این احادیث به وجوب حج به صورت مکرر در هر سال اشاره دارند، یعنی کسی که حج بر او در سال اول واجب شده و انجام نداده، بر او واجب است در سال دوم انجام دهد و اگر انجام ندهد، بر او در سال سوم واجب می شود و به همین ترتیب. و نظر نزدیک تر، آن است که ما گفته ایم که وجوب حج به صورت کفایی است.
(3) 3 بَابُ وُجُوبِ الْحَجِّ مَعَ الشَّرَائِطِ مَرَّةً وَاحِدَةً فِی الْعُمُرِ وُجُوباً عَیْنِیّاً
******
ترجمه:
14135- 1- (4) أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْبَرْقِیُّ فِی الْمَحَاسِنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَا کَلَّفَ اللَّهُ الْعِبَادَ إِلَّا مَا یُطِیقُونَ إِنَّمَا کَلَّفَهُمْ فِی الْیَوْمِ وَ اللَّیْلَةِ خَمْسَ صَلَوَاتٍ إِلَی أَنْ قَالَ وَ کَلَّفَهُمْ حَجَّةً وَاحِدَةً وَ هُمْ یُطِیقُونَ أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی الْخِصَالِ کَمَا مَرَّ فِی مُقَدِّمَةِ الْعِبَادَاتِ (5).
******
ترجمه:
خداوند به بندگانش فقط همان چیزی را تکلیف کرده است که توان انجام آن را دارند. او تنها پنج نماز در روز و شب را بر آن ها واجب کرده است و همچنین حج را فقط یک بار. و حال آن که آن ها توان انجام بیشتر از این را نیز دارند.
14136- 2- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الْعِلَلِ وَ عُیُونِ الْأَخْبَارِ بِالْإِسْنَادِ الْآتِی (7) عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ: إِنَّمَا أُمِرُوا بِحَجَّةٍ وَاحِدَةٍ لَا أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ لِأَنَّ اللَّهَ وَضَعَ الْفَرَائِضَ عَلَی أَدْنَی الْقُوَّةِ (8) کَمَا قَالَ فَمَا اسْتَیْسَرَ مِنَ الْهَدْیِ (9) یَعْنِی شَاةً لِیَسَعَ الْقَوِیَّ وَ الضَّعِیفَ وَ کَذَلِکَ سَائِرُ الْفَرَائِضِ إِنَّمَا وُضِعَتْ عَلَی أَدْنَی الْقَوْمِ قُوَّةً
ص: 19
فَکَانَ مِنْ تِلْکَ الْفَرَائِضِ الْحَجُّ الْمَفْرُوضُ وَاحِداً ثُمَّ رَغَّبَ (بَعْدُ أَهْلَ الْقُوَّةِ بِقَدْرِ طَاقَتِهِمْ) (1).
******
ترجمه:
فضل بن شاذان از امام رضا (ع) روایت کرده است: «به مردم دستور داده شده است که تنها یک بار حج به جا آورند و بیشتر از آن واجب نیست، زیرا خداوند واجبات را بر اساس کمترین توانایی ها قرار داده است، همان طور که فرموده است: "آنچه از قربانی میسر است" (بقره 2:196)؛ یعنی یک گوسفند که برای قوی و ضعیف به اندازه کافی باشد. و سایر واجبات نیز بر اساس کمترین توانایی مردم قرار داده شده است. از جمله این واجبات، حج است که تنها یک بار واجب شده و سپس اهل توانایی را به اندازه طاقتشان ترغیب کرده است.
14137- 3- (2) وَ بِالْإِسْنَادِ الْآتِی (3) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ أَنَّ أَبَا الْحَسَنِ عَلِیَّ بْنَ مُوسَی الرِّضَا ع کَتَبَ إِلَیْهِ فِیمَا کَتَبَ مِنْ جَوَابِ مَسَائِلِهِ قَالَ: عِلَّةُ فَرْضِ الْحَجِّ مَرَّةً وَاحِدَةً لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی وَضَعَ الْفَرَائِضَ عَلَی أَدْنَی الْقَوْمِ قُوَّةً فَمِنْ تِلْکَ الْفَرَائِضِ الْحَجُّ الْمَفْرُوضُ وَاحِداً ثُمَّ رَغَّبَ أَهْلَ الْقُوَّةِ عَلَی قَدْرِ طَاقَتِهِمْ (4).
قَالَ الصَّدُوقُ فِی الْعِلَلِ جَاءَ هَذَا الْحَدِیثُ هَکَذَا وَ الَّذِی أَعْتَمِدُهُ وَ أُفْتِی بِهِ أَنَّ الْحَجَّ عَلَی أَهْلِ الْجِدَةِ فِی کُلِّ عَامٍ فَرِیضَةٌ (5) ثُمَّ اسْتَدَلَّ بِالْأَحَادِیثِ السَّابِقَةِ (6) وَ عَلَی مَا قُلْنَا لَا تَنَافِیَ بَیْنَهُمَا وَ الظَّاهِرُ أَنَّهُ مُرَادُ الصَّدُوقِ.
******
ترجمه:
محمد بن سنان روایت کرده است که امام علی بن موسی الرضا (ع) در پاسخ به مسائل او نوشت: «دلیل وجوب حج تنها یک بار این است که خداوند واجبات را بر اساس کمترین توانایی مردم قرار داده است. از جمله این واجبات، حج است که تنها یک بار واجب شده است و سپس اهل توانایی را به اندازه قدرتشان ترغیب کرده است.»
شیخ صدوق در کتاب "علل الشرائع" گفته است که این حدیث به این صورت آمده است، ولی آنچه که به آن اعتماد دارم و فتوا می دهم، این است که حج برای اهل استطاعت در هر سال یک واجب است. سپس با استناد به احادیث قبلی تأیید می کند که هیچ تناقضی بین این احادیث وجود ندارد و به نظر می رسد این منظور شیخ صدوق باشد.
أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْحُسَیْنِ الْأَحْمَسِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَوْ تَرَکَ النَّاسُ الْحَجَّ لَمَا نُوظِرُوا الْعَذَابَ أَوْ قَالَ لَنَزَلَ (1) عَلَیْهِمُ الْعَذَابُ.
******
ترجمه:
حضرت صادق علیه السلام : اگرمردم حج را ترک کنند برای عذاب فرصتی داده نمی شود یا فرمودند : قطعا عذاب بر آنها نازل می شود
14139- 2- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَجَّالِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَانَ عَلِیٌّ ص یَقُولُ لِوُلْدِهِ یَا بَنِیَّ انْظُرُوا بَیْتَ رَبِّکُمْ فَلَا یَخْلُوَنَّ مِنْکُمْ فَلَا تُنَاظَرُوا.
******
ترجمه:
حماد از امام صادق (ع) نقل می کند که فرمود:
علی (ع) به فرزندانش می گفت: «ای فرزندان من، به خانه ی پروردگارتان بنگرید که از شما خالی نباشد چراکه مهلتی داده نمی شوید (فورا عذاب خواهید شد )
14140- 3- (3) وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: ذَکَرْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ ع الْبَیْتَ فَقَالَ لَوْ عَطَّلُوهُ سَنَةً وَاحِدَةً لَمْ یُنَاظَرُوا.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ از پدرش نقل می کند خدمت حضرت باقر علیه السلام درمورد کعبه متذکر شدم حضرت فرمودند : اگر یک سال آنرا تعطیل کنند دیگر مهلتی به آنها داده نمی شود .
14141- 4- (5) ثُمَّ قَالَ وَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ لَنَزَلَ (6) عَلَیْهِمُ الْعَذَابُ.
******
ترجمه:
درحدیث دیگری آمده : حتما عذاب بر آنها نازل می شد .
14142- 5- (7) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ أَبِی الْمَغْرَاءِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ یَعْنِی الْمُرَادِیَّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا یَزَالُ الدِّینُ قَائِماً مَا قَامَتِ الْکَعْبَةُ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (8)
ص: 21
وَ رَوَاهُ فِی الْعِلَلِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ اللُّؤْلُؤِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِی الْمَغْرَاءِ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
ابوبصیر مرادی از امام صادق (ع) نقل می کند که فرمود: «دین همچنان پابرجا خواهد بود تا زمانی که کعبه برپا باشد.»
14143- 6- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ رُوِیَ أَنَّ الْکَعْبَةَ شَکَتْ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الْفَتْرَةِ بَیْنَ عِیسَی وَ مُحَمَّدٍ ص- فَقَالَتْ یَا رَبِّ مَا لِی قَلَّ زُوَّارِی مَا لِی قَلَّ عُوَّادِی فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهَا أَنِّی مُنْزِلٌ نُوراً جَدِیداً عَلَی قَوْمٍ یَحِنُّونَ إِلَیْکِ کَمَا تَحِنُّ الْأَنْعَامُ إِلَی أَوْلَادِهَا وَ یُزَفُّونَ إِلَیْکِ کَمَا تُزَفُّ النِّسْوَانُ إِلَی أَزْوَاجِهَا یَعْنِی أُمَّةَ مُحَمَّدٍ ص.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین گفت: روایت شده که کعبه در زمان فاصله بین عیسی و محمد (ص) به خداوند عزوجل شکایت کرد و گفت: «ای پروردگار من، چرا زائرانم کم شده اند؟ چرا عیادت کنندگانم کم شده اند؟» پس خداوند به کعبه وحی فرستاد که «من نوری جدید بر قومی نازل خواهم کرد که به سوی تو میل خواهند داشت، همچون میل حیوانات به فرزندانشان، و به سوی تو خواهند آمد همچون زنانی که به سوی شوهرانشان آورده می شوند.» یعنی امت محمد (ص).
14144- 7- (3) وَ فِی الْعِلَلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْقَاسِمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْهَمَذَانِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ أَمَا إِنَّ النَّاسَ لَوْ تَرَکُوا حَجَّ هَذَا الْبَیْتِ- لَنَزَلَ بِهِمُ الْعَذَابُ وَ مَا نُوظِرُوا.
******
ترجمه:
ابو حمزه : شنیدم حضرت صادق علیه السلام می فرمودند : اما مردم اگرحج خانه خدا را ترک کنند عذاب برآنها نازل خواهد شد وهیچ فرصتی به آنها داده نخواهد شد .
14145- 8- (4) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ رِبْعِیٍّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ نَاساً مِنْ هَؤُلَاءِ الْقُصَّاصِ یَقُولُونَ إِذَا حَجَّ الرَّجُلُ حَجَّةً ثُمَّ تَصَدَّقَ وَ وَصَلَ کَانَ خَیْراً لَهُ فَقَالَ کَذَبُوا لَوْ فَعَلَ هَذَا النَّاسُ لَعُطِّلَ هَذَا الْبَیْتُ- إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ هَذَا الْبَیْتَ قِیَاماً لِلنَّاسِ.
******
ترجمه:
عبدالرحمن بن ابی عبدالله گفت: به امام صادق (ع) گفتم که برخی از این قصه گوها می گویند که اگر کسی حج انجام دهد، سپس صدقه دهد و ارتباط برقرار کند، برای او بهتر است. امام صادق (ع) فرمود: دروغ می گویند. اگر مردم این کار را انجام دهند، این خانه (کعبه) تعطیل خواهد شد. به درستی که خداوند عزوجل این خانه را برای قوام و پایبندی مردم قرار داده است.
ص: 22
14146- 9- (1) وَ فِی عِقَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَیْمُونٍ (2) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ کَانَ فِی وَصِیَّةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ: لَا تَتْرُکُوا حَجَّ بَیْتِ رَبِّکُمْ فَتَهْلِکُوا وَ قَالَ مَنْ تَرَکَ الْحَجَّ لِحَاجَةٍ مِنْ حَوَائِجِ الدُّنْیَا لَمْ تُقْضَ حَتَّی یَنْظُرَ إِلَی الْمُحَلِّقِینَ.
وَ رَوَاهُ الْبَرْقِیُّ فِی الْمَحَاسِنِ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمود: در وصیت امیرالمؤمنین (ع) آمده است که: «حج خانه ی پروردگارتان را ترک نکنید که هلاک می شوید». و فرمود: «هر کس حج را به خاطر نیازی از نیازهای دنیا ترک کند، نیازش برآورده نمی شود تا اینکه به حلق کنندگان (حاجیانی که موهای خود را تراشیده اند) نگاه کند
14147- 10- (4) مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ الرَّضِیُّ فِی نَهْجِ الْبَلَاغَةِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع فِی وَصِیَّتِهِ لِلْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ ع أُوصِیکُمَا بِتَقْوَی اللَّهِ إِلَی أَنْ قَالَ وَ اللَّهَ اللَّهَ فِی بَیْتِ رَبِّکُمْ- لَا تُخْلُوهُ مَا بَقِیتُمْ فَإِنَّهُ إِنْ تُرِکَ لَمْ تُنَاظَرُوا.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (5) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (6).
******
ترجمه:
در نهج البلاغه از امیرالمؤمنین (ع) در وصیت ایشان به حسن و حسین (ع) نقل شده است: «شما را به تقوای خدا توصیه می کنم»... تا آنجا که فرمود: «و خدا، خدا (را در نظر داشته باشید) در مورد خانه پروردگارتان. تا زمانی که زنده هستید، آن را خالی نگذارید، زیرا اگر رها شود، (از عذاب) مهلت داده نخواهید شد».
(7) 5 بَابُ وُجُوبِ إِجْبَارِ الْوَالِی النَّاسَ عَلَی الْحَجِّ وَ زِیَارَةِ الرَّسُولِ ص وَ الْإِقَامَةِ بِالْحَرَمَیْنِ کِفَایَةً وَ وُجُوبِ الْإِنْفَاقِ عَلَیْهِمْ مِنْ بَیْتِ الْمَالِ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُمْ مَالٌ
******
ترجمه:
14148- 1- (8) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ
ص: 23
مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَوْ عَطَّلَ النَّاسُ الْحَجَّ (لَوَجَبَ عَلَی الْإِمَامِ) (1) أَنْ یُجْبِرَهُمْ عَلَی الْحَجِّ إِنْ شَاءُوا وَ إِنْ أَبَوْا فَإِنَّ هَذَا الْبَیْتَ إِنَّمَا وُضِعَ لِلْحَجِّ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی الْعِلَلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ أَبَانٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ (2)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
عبدالله بن سنان از امام صادق (ع) نقل می کند که فرمود: «اگر مردم حج را تعطیل کنند، بر امام واجب است که آن ها را به حج وادار کند، خواه بخواهند و خواه نخواهند، زیرا این خانه (کعبه) تنها برای حج قرار داده شده است».
14149- 2- (4) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ بَابَوَیْهِ بِأَسَانِیدِهِ عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ وَ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ وَ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ وَ غَیْرِهِمْ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَوْ أَنَّ النَّاسَ تَرَکُوا الْحَجَّ لَکَانَ عَلَی الْوَالِی أَنْ یُجْبِرَهُمْ عَلَی ذَلِکَ وَ عَلَی الْمُقَامِ عِنْدَهُ وَ لَوْ تَرَکُوا زِیَارَةَ النَّبِیِّ ص لَکَانَ عَلَی الْوَالِی أَنْ یُجْبِرَهُمْ عَلَی ذَلِکَ وَ عَلَی الْمُقَامِ عِنْدَهُ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُمْ أَمْوَالٌ أَنْفَقَ عَلَیْهِمْ مِنْ بَیْتِ مَالِ الْمُسْلِمِینَ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ وَ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ وَ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ وَ غَیْرِهِمْ (5)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ وَ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ وَ حُسَیْنٍ الْأَحْمَسِیِّ وَ حَمَّادٍ وَ غَیْرِ وَاحِدٍ وَ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع (6)
ص: 24
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (1) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (2).
******
ترجمه:
معاویة بن عمار و دیگران از امام صادق (ع) نقل می کنند که فرمود: «اگر مردم حج را ترک کنند، بر حاکم است که آنان را به حج وادار کند و نیز به اقامت در کنار آن (خانه کعبه). و اگر زیارت پیامبر (ص) را ترک کنند، بر حاکم است که آنان را به زیارت وادار کند و به اقامت در کنار او (پیامبر)؛ و اگر اموالی نداشته باشند، از بیت المال مسلمانان برای آن ها هزینه کند».
(3) 6 بَابُ وُجُوبِ الْحَجِّ مَعَ الِاسْتِطَاعَةِ عَلَی الْفَوْرِ وَ تَحْرِیمِ تَرْکِهِ وَ تَسْوِیفِهِ
******
ترجمه:
14150- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الطُّوسِیُّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ- مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا (5) قَالَ هَذِهِ لِمَنْ کَانَ عِنْدَهُ مَالٌ وَ صِحَّةٌ وَ إِنْ کَانَ سَوَّفَهُ لِلتِّجَارَةِ فَلَا یَسَعُهُ وَ إِنْ مَاتَ عَلَی ذَلِکَ فَقَدْ تَرَکَ شَرِیعَةً مِنْ شَرَائِعِ الْإِسْلَامِ- إِذَا هُوَ یَجِدُ مَا یَحُجُّ بِهِ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
از معاویه بن عمار نقل شده که از امام صادق (ع) گفت: خداوند متعال فرموده است: «و برای خدا بر مردم است که حج خانه (کعبه) را به جا بیاورند؛ برای کسانی که توانایی سفر به آن را دارند.» (آل عمران 3:97) امام (ع) گفت: این فرمان برای کسانی است که دارای مال و سلامتی هستند و اگر کسی حج را به تأخیر بیندازد به خاطر تجارت، برای او عذر پذیرفته نیست. اگر کسی بمیرد در حالی که حج نکرده باشد و او قادر به انجام آن بوده است، او یکی از دستورات اسلام را ترک کرده است.
14151- 2- (6) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ لَهُ مَالٌ وَ لَمْ یَحُجَّ قَطُّ قَالَ هُوَ مِمَّنْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَعْمی (7) قَالَ قُلْتُ: سُبْحَانَ اللَّهِ أَعْمَی قَالَ أَعْمَاهُ اللَّهُ عَنْ طَرِیقِ الْحَقِّ (8).
وَ
رَوَاهُ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ
ص: 25
مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ عَنْ طَرِیقِ الْجَنَّةِ (1).
وَ
رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ لَمْ یَحُجَّ قَطُّ وَ لَهُ مَالٌ وَ قَالَ فِی آخِرِهِ عَنْ طَرِیقِ الْخَیْرِ (2)
******
ترجمه:
مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ :از حضرت صادق علیه السلام سوال کردم کسی ثروتمند است وهرگز حج انجام نداده فرمودند : او جزء کسانی استکه خداوند فرموده : او را در قیامت نابینا محشور خواهیم کرد .عرض کردم سبحان الله نا بینا ؟ فرمودند : خداوند او را نابینا می کند از (تشخیص) راه حق
14152- 3- (3) وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا قَدَرَ الرَّجُلُ عَلَی مَا یَحُجُّ بِهِ ثُمَّ دَفَعَ ذَلِکَ وَ لَیْسَ لَهُ شُغُلٌ یَعْذِرُهُ بِهِ فَقَدْ تَرَکَ شَرِیعَةً مِنْ شَرَائِعِ الْإِسْلَامِ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
از حلبی از امام صادق (ع) نقل شده که فرمود: «اگر کسی توانایی مالی برای انجام حج داشته باشد و آن را به تأخیر بیندازد، در حالی که هیچ عذر موجهی ندارد، او یکی از دستورات اسلام را ترک کرده است.»
14153- 4- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ الْکِنَانِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَ رَأَیْتَ الرَّجُلَ التَّاجِرَ ذَا الْمَالِ حِینَ یُسَوِّفُ الْحَجَّ کُلَّ عَامٍ وَ لَیْسَ یَشْغَلُهُ عَنْهُ إِلَّا التِّجَارَةُ أَوِ الدَّیْنُ فَقَالَ لَا عُذْرَ لَهُ یُسَوِّفُ الْحَجَّ إِنْ مَاتَ وَ قَدْ تَرَکَ الْحَجَّ فَقَدْ تَرَکَ شَرِیعَةً مِنْ شَرَائِعِ الْإِسْلَامِ.
وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
از ابو صباح کنانی نقل شده که از امام صادق (ع) پرسیدم: «آیا نظر تو درباره مرد تاجر و دارا که هر سال حج را به تأخیر می اندازد و تنها چیزی که او را از حج باز می دارد، تجارت یا بدهی است، چیست؟» امام (ع) فرمود: «او هیچ عذری ندارد که حج را به تأخیر بیندازد؛ اگر بمیرد و حج نکرده باشد، او یکی از دستورات اسلام را ترک کرده است.
14154- 5- (6) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی
ص: 26
بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ کانَ فِی هذِهِ أَعْمی فَهُوَ فِی الْآخِرَةِ أَعْمی وَ أَضَلُّ سَبِیلًا (1) قَالَ ذَلِکَ الَّذِی یُسَوِّفُ نَفْسَهُ الْحَجَّ یَعْنِی حَجَّةَ الْإِسْلَامِ حَتَّی یَأْتِیَهُ الْمَوْتُ.
******
ترجمه:
ابو بصیر گفت: از امام صادق (ع) درباره گفته خداوند عزّ و جلّ پرسیدم: «و هر کس که در این (دنیا) نابینا باشد، در آخرت نیز نابینا و گمراه تر خواهد بود.» (اسراء 17:72) امام (ع) فرمود: این آیه درباره کسی است که حج را به تأخیر می اندازد، یعنی حج اسلام را تا زمانی که مرگ به سراغش بیافتد.
14155- 6- (2) وَ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع التَّاجِرُ یُسَوِّفُ (3) الْحَجَّ قَالَ لَیْسَ لَهُ عُذْرٌ فَإِنْ (4) مَاتَ فَقَدْ تَرَکَ شَرِیعَةً مِنْ شَرَائِعِ الْإِسْلَامِ.
وَ رَوَاهُ الْمُفِیدُ فِی الْمُقْنِعَةِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی نَجْرَانَ نَحْوَهُ (5).
******
ترجمه:
زید شحام : خدمت حضرت صادق علیه السلام عرض کردم تاجر حج را به تاخیر می اندازد فرمودند : معذور نیست واگر بمیرد دستوری ازدستورات اسلام را ترک کرده است .
14156- 7- (6) وَ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْمِیثَمِیِّ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ مَنْ مَاتَ وَ هُوَ صَحِیحٌ مُوسِرٌ لَمْ یَحُجَّ فَهُوَ مِمَّنْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَعْمی (7) قَالَ قُلْتُ: سُبْحَانَ اللَّهِ أَعْمَی قَالَ نَعَمْ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَعْمَاهُ عَنْ طَرِیقِ الْحَقِّ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (8)
وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ :از حضرت صادق علیه السلام سوال کردم کسی ثروتمند است وهرگز حج انجام نداده فرمودند : او جزء کسانی استکه خداوند فرموده : او را در قیامت نابینا محشور خواهیم کرد .عرض کردم سبحان الله نا بینا ؟ فرمودند : خداوند او را نابینا می کند از (تشخیص) راه حق
14157- 8- (9) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ
ص: 27
قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ کانَ فِی هذِهِ أَعْمی فَهُوَ فِی الْآخِرَةِ أَعْمی وَ أَضَلُّ سَبِیلًا (1) فَقَالَ نَزَلَتْ فِیمَنْ سَوَّفَ الْحَجَّ حَجَّةَ الْإِسْلَامِ وَ عِنْدَهُ مَا یَحُجُّ بِهِ فَقَالَ الْعَامَ أَحُجُّ الْعَامَ أَحُجُّ حَتَّی یَمُوتَ قَبْلَ أَنْ یَحُجَّ.
******
ترجمه:
از محمد بن فضیل نقل شده است. او می گوید: از امام ابوالحسن (علیه السلام) درباره ی آیه ای از قرآن کریم پرسیدم: «و هر کس در این دنیا کور باشد، در آخرت نیز کور و گمراه تر خواهد بود» (سوره اسراء، آیه 72). امام فرمود: این آیه درباره ی کسی نازل شده است که حج واجب اسلام را به تأخیر می اندازد و در حالی که توانایی مالی برای انجام حج دارد، می گوید: امسال حج می کنم، سال دیگر حج می کنم، تا این که پیش از انجام حج می میرد.
14158- 9- (2) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ: مَنْ قَدَرَ عَلَی مَا یَحُجُّ بِهِ وَ جَعَلَ یَدْفَعُ ذَلِکَ وَ لَیْسَ لَهُ عَنْهُ شُغُلٌ یَعْذِرُهُ اللَّهُ فِیهِ حَتَّی جَاءَهُ (3) الْمَوْتُ فَقَدْ ضَیَّعَ شَرِیعَةً مِنْ شَرَائِعِ الْإِسْلَامِ.
******
ترجمه:
این حدیث از علی بن ابی حمزه نقل شده است. او از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که فرمود: کسی که توانایی انجام حج را دارد و پیوسته آن را به تأخیر می اندازد، بدون اینکه عذر موجهی از جانب خداوند داشته باشد، تا اینکه مرگ به سراغش می آید، در حقیقت یکی از فرائض اسلام را ضایع کرده است.
14159- 10- (4) جَعْفَرُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ سَعِیدٍ الْمُحَقِّقُ فِی الْمُعْتَبَرِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا قَدَرَ الرَّجُلُ عَلَی الْحَجِّ فَلَمْ یَحُجَّ فَقَدْ تَرَکَ شَرِیعَةً مِنْ شَرَائِعِ الْإِسْلَامِ.
******
ترجمه:
امام صادق (علیه السلام) فرمودند : کسی که توانایی انجام حج را دارد ولی حج انجام ندهد در حقیقت یکی از فرائض اسلام را ضایع کرده است.
14160- 11- (5) مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ الْعَیَّاشِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْحَسَنِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ- مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا (6) قَالَ هَذَا لِمَنْ کَانَ عِنْدَهُ مَالٌ وَ صِحَّةٌ فَإِنْ سَوَّفَهُ لِلتِّجَارَةِ فَلَا یَسَعُهُ ذَلِکَ وَ إِنْ مَاتَ عَلَی ذَلِکَ فَقَدْ تَرَکَ شَرِیعَةً مِنْ شَرَائِعِ الْإِسْلَامِ- إِذَا تَرَکَ الْحَجَّ وَ هُوَ یَجِدُ مَا یَحُجُّ بِهِ وَ إِنْ دَعَاهُ أَحَدٌ إِلَی أَنْ یَحْمِلَهُ فَاسْتَحْیَا فَلَا یَفْعَلُ فَإِنَّهُ لَا یَسَعُهُ إِلَّا أَنْ
ص: 28
یَخْرُجَ وَ لَوْ عَلَی حِمَارٍ أَجْدَعَ أَبْتَرَ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ عَنِ الْعالَمِینَ (1) قَالَ وَ مَنْ تَرَکَ فَقَدْ کَفَرَ قَالَ وَ لِمَ لَا یَکْفُرُ وَ قَدْ تَرَکَ شَرِیعَةً مِنْ شَرَائِعِ الْإِسْلَامِ- یَقُولُ اللَّهُ الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُوماتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِیهِنَّ الْحَجَّ فَلا رَفَثَ وَ لا فُسُوقَ وَ لا جِدالَ فِی الْحَجِّ (2) فَالْفَرِیضَةُ التَّلْبِیَةُ وَ الْإِشْعَارُ وَ التَّقْلِیدُ فَأَیَّ ذَلِکَ فَعَلَ فَقَدْ فَرَضَ الْحَجَّ وَ لَا فَرْضَ إِلَّا فِی هَذِهِ الشُّهُورِ الَّتِی قَالَ اللَّهُ الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُوماتٌ (3).
******
ترجمه:
از معاویة بن عمار نقل شده است. او از امام صادق (علیه السلام) در مورد آیه ای از قرآن کریم می پرسد: «و برای خداوند بر مردم واجب است که حج خانه را انجام دهند، هر که توانایی رفتن به آن را داشته باشد» (سوره آل عمران، آیه 97). امام فرمود: این حکم برای کسی است که مال و سلامتی دارد. اگر این فرد حج را به خاطر تجارت به تأخیر بیندازد، این کار برای او جایز نیست، و اگر در همین حال بمیرد، یکی از واجبات اسلام را ترک کرده است. اگر او توانایی مالی برای انجام حج داشته باشد و کسی او را دعوت به حج کند ولی او از روی شرم نپذیرد، باید برود، حتی اگر مجبور باشد بر خر ناقص و دم بریده سوار شود. این نیز مطابق با آیه «و هر کس کفر ورزد، پس خداوند از جهانیان بی نیاز است» (سوره آل عمران، آیه 97) است. امام فرمود: و کسی که حج را ترک کند، کافر شده است. سپس افزود: چرا کافر نشود، در حالی که یکی از واجبات اسلام را ترک کرده است. خداوند می فرماید: «حج در ماه های معینی واجب است، پس هر که در این ماه ها حج را فرض کند، نباید در حج مرتکب فسق و جدال شود» (سوره بقره، آیه 197). بنابراین، واجب حج تلبیه گفتن، اشعار (علامت گذاری قربانی) و تقلید (بستن گردنبند قربانی) است، و هرکدام از این اعمال را انجام دهد، حج را فرض کرده است، و این وجوب فقط در همین ماه هایی است که خداوند فرموده «حج در ماه های معینی واجب است» (سوره بقره، آیه 197).
14161- 12- (4) وَ عَنْ کُلَیْبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلَهُ أَبُو بَصِیرٍ وَ أَنَا أَسْمَعُ فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ لَهُ مِائَةُ أَلْفٍ فَقَالَ الْعَامَ أَحُجُّ الْعَامَ أَحُجُّ فَأَدْرَکَهُ الْمَوْتُ وَ لَمْ یَحُجَّ حَجَّ الْإِسْلَامِ فَقَالَ یَا أَبَا بَصِیرٍ أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ وَ مَنْ کانَ فِی هذِهِ أَعْمی فَهُوَ فِی الْآخِرَةِ أَعْمی وَ أَضَلُّ سَبِیلًا (5) أَعْمَی عَنْ فَرِیضَةٍ مِنْ فَرَائِضِ اللَّهِ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (6) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (7).
******
ترجمه:
این حدیث از کُلَیب نقل شده است. او از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که ابو بصیر از امام پرسید در حالی که من می شنیدم. مردی بود که صد هزار (درهم یا دینار) داشت و می گفت: امسال حج می کنم، امسال حج می کنم، اما مرگ به او رسید و حج واجب اسلام را انجام نداد. امام فرمود: ای ابو بصیر، آیا نشنیده ای سخن خداوند را که می فرماید: «و هر کس در این دنیا کور باشد، در آخرت نیز کور و گمراه تر خواهد بود» (سوره اسراء، آیه 72)؟ این شخص از انجام یکی از فرائض الهی کور بوده است.
(8) 7 بَابُ ثُبُوتِ الْکُفْرِ وَ الِارْتِدَادِ بِتَرْکِ الْحَجِّ وَ تَسْوِیفِهِ اسْتِخْفَافاً أَوْ جُحُوداً
******
ترجمه:
14162- 1- (9) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ
ص: 29
عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ ذَرِیحٍ الْمُحَارِبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ مَاتَ وَ لَمْ یَحُجَّ حَجَّةَ الْإِسْلَامِ لَمْ یَمْنَعْهُ مِنْ ذَلِکَ حَاجَةٌ تُجْحِفُ بِهِ أَوْ مَرَضٌ لَا یُطِیقُ فِیهِ الْحَجَّ أَوْ سُلْطَانٌ یَمْنَعُهُ فَلْیَمُتْ یَهُودِیّاً أَوْ نَصْرَانِیّاً.
وَ رَوَاهُ الْمُفِیدُ فِی الْمُقْنِعَةِ عَنْ ذَرِیحٍ الْمُحَارِبِیِّ مِثْلَهُ (1) وَ
رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ إِنْ شَاءَ یَهُودِیّاً وَ إِنْ شَاءَ نَصْرَانِیّاً (2).
وَ رَوَاهُ أَیْضاً بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی (3)
وَ رَوَاهُ الْبَرْقِیُّ فِی الْمَحَاسِنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُوسَی بْنِ سَعْدَانَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ عَنْ ذَرِیحٍ مِثْلَ رِوَایَةِ الْکُلَیْنِیِّ (4) وَ رَوَاهُ الْمُحَقِّقُ فِی الْمُعْتَبَرِ عَنْ ذَرِیحٍ (5)
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی (6)
وَ رَوَاهُ فِی عِقَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ مَاجِیلَوَیْهِ (7) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ سَعْدَانَ مِثْلَهُ (8)
ص: 30
وَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ النَّهْدِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ ذَرِیحٍ الْمُحَارِبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
این حدیث از ذریح محاربی نقل شده است. او از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که فرمود: هر کس بمیرد و حج واجب اسلام را انجام نداده باشد، در حالی که نیاز مالی شدید، بیماری که توان حج را از او گرفته یا حاکمی که او را از حج منع کرده، مانع او نبوده است، پس بمیرد به گونه ای که گویی یهودی یا نصرانی بوده است.
14163- 2- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ اللَّهُ وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ- مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا (3) قَالَ هَذِهِ لِمَنْ کَانَ عِنْدَهُ مَالٌ إِلَی أَنْ قَالَ وَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ کَفَرَ (4) یَعْنِی مَنْ تَرَکَ.
******
ترجمه:
این حدیث از معاویة بن عمار نقل شده است. او از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که فرمود: خداوند فرموده است: «و برای خداوند بر مردم واجب است که حج خانه را انجام دهند، هر که توانایی رفتن به آن را داشته باشد» (سوره آل عمران، آیه 97). امام فرمود: این آیه درباره کسی است که مال (توانایی مالی) دارد. و درباره سخن خداوند عز و جل «و هر کس کفر ورزد» (سوره آل عمران، آیه 97) نیز فرمود: یعنی کسی که (حج را) ترک کند.
14164- 3- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عَمْرٍو وَ أَنَسِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ ع فِی وَصِیَّةِ النَّبِیِّ ص لِعَلِیٍّ ع قَالَ: یَا عَلِیُّ کَفَرَ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ عَشَرَةٌ الْقَتَّاتُ وَ السَّاحِرُ وَ الدَّیُّوثُ وَ نَاکِحُ الْمَرْأَةِ حَرَاماً فِی دُبُرِهَا وَ نَاکِحُ الْبَهِیمَةِ وَ مَنْ نَکَحَ ذَاتَ مَحْرَمٍ وَ السَّاعِی فِی الْفِتْنَةِ وَ بَائِعُ السِّلَاحِ مِنْ أَهْلِ الْحَرْبِ وَ مَانِعُ الزَّکَاةِ وَ مَنْ وَجَدَ سَعَةً فَمَاتَ وَ لَمْ یَحُجَّ یَا عَلِیُّ تَارِکُ الْحَجِّ وَ هُوَ مُسْتَطِیعٌ کَافِرٌ یَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ- مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا وَ مَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ عَنِ الْعالَمِینَ (6)
ص: 31
یَا عَلِیُّ مَنْ سَوَّفَ الْحَجَّ حَتَّی یَمُوتَ بَعَثَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ یَهُودِیّاً أَوْ نَصْرَانِیّاً.
وَ
رَوَاهُ فِی الْخِصَالِ بِإِسْنَادِهِ الْآتِی (1) عَنْ أَنَسِ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ إِلَی قَوْلِهِ فَمَاتَ وَ لَمْ یَحُجَّ (2)
******
ترجمه:
این حدیث از امام جعفر صادق (علیه السلام) نقل شده است که از پدرانش از وصیت پیامبر (صلی الله علیه وآله) به امام علی (علیه السلام) روایت کرده اند. پیامبر فرمود: «ای علی، ده گروه از این امت به خداوند بزرگ کفر ورزیده اند: سخن چین، جادوگر، مرد بی غیرت، کسی که با زنی به طور حرام از پشت آمیزش کند، کسی که با حیوان آمیزش کند، کسی که با محارم خود آمیزش کند، کسی که به فتنه انگیزی مشغول است، فروشنده سلاح به اهل جنگ، کسی که زکات ندهد و کسی که توانایی مالی دارد ولی بدون انجام حج بمیرد. ای علی، کسی که حج را ترک کند در حالی که توانایی دارد، کافر است. خداوند تبارک و تعالی می فرماید: «و برای خداوند بر مردم واجب است که حج خانه را انجام دهند، هر که توانایی رفتن به آن را داشته باشد و هر کس کفر ورزد، پس خداوند از جهانیان بی نیاز است» (سوره آل عمران، آیه 97). ای علی، کسی که حج را به تأخیر بیندازد تا بمیرد، خداوند او را در روز قیامت به صورت یهودی یا مسیحی برمی انگیزد.»
14165- 4- (3) أَحْمَدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ الطَّبْرِسِیُّ فِی الْإِحْتِجَاجِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع فِی احْتِجَاجِهِ عَلَی الْخَوَارِجِ قَالَ وَ أَمَّا قَوْلُکُمْ إِنِّی کُنْتُ وَصِیّاً فَضَیَّعْتُ الْوَصِیَّةَ فَأَنْتُمْ کَفَرْتُمْ وَ قَدَّمْتُمْ عَلَیَّ وَ أَزَلْتُمُ الْأَمْرَ عَنِّی وَ لَیْسَ عَلَی الْأَوْصِیَاءِ الدُّعَاءُ إِلَی أَنْفُسِهِمْ إِنَّمَا یَبْعَثُ اللَّهُ الْأَنْبِیَاءَ فَیَدْعُونَ إِلَی أَنْفُسِهِمْ وَ الْوَصِیُّ (4) فَمَدْلُولٌ عَلَیْهِ مُسْتَغْنٍ عَنِ الدُّعَاءِ إِلَی نَفْسِهِ (5) وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ- مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا (6) وَ لَوْ تَرَکَ النَّاسُ الْحَجَّ لَمْ یَکُنِ الْبَیْتُ لِیُکْفَرَ بِتَرْکِهِمْ إِیَّاهُ وَ لَکِنْ کَانُوا یَکْفُرُونَ بِتَرْکِهِمْ إِیَّاهُ لِأَنَّ اللَّهَ قَدْ نَصَبَهُ لَکُمْ عَلَماً وَ کَذَلِکَ نَصَبَنِی عَلَماً حَیْثُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص- یَا عَلِیُّ أَنْتَ (7) بِمَنْزِلَةِ الْکَعْبَةِ تُؤْتَی وَ لَا تَأْتِی.
******
ترجمه:
احمد بن علی بن ابی طالب طبرسی در کتاب احتجاج از امیرالمؤمنین (ع) در احتجاج خود با خوارج نقل کرده است که فرمود: اما سخن شما که می گویید من وصی بوده ام و وصایت را ضایع کرده ام، شما کافر شدید و بر من پیشی گرفتید و امر (خلافت) را از من دور کردید، و بر اوصیا لازم نیست که خود را به مردم معرفی کنند. خداوند پیامبران را می فرستد تا مردم را به سوی خود دعوت کنند، اما وصی به او دلالت می شود و نیازی به دعوت به سوی خود ندارد. و خداوند عزّ و جلّ فرموده است: «و برای خدا بر مردم واجب است حج خانه (کعبه)؛ هر که توانایی رسیدن به آن را داشته باشد.» و اگر مردم حج را ترک کنند، کعبه با ترک آنان از بین نمی رود، اما آنان با ترک آن کافر می شوند. زیرا خداوند آن (کعبه) را برای شما به عنوان نشانه ای قرار داده است، و همان طور که کعبه نشانه است، من نیز نشانه ام، چنان که رسول خدا (ص) فرمود: «ای علی، تو مانند کعبه ای؛ به سوی تو می آیند و تو به سوی آنان نمی روی.»
14166- 5- (8) جَعْفَرُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ سَعِیدٍ الْمُحَقِّقُ فِی الْمُعْتَبَرِ عَنِ النَّبِیِّ ص قَالَ: مَنْ مَاتَ وَ لَمْ یَحُجَّ فَلَا عَلَیْهِ أَنْ یَمُوتَ یَهُودِیّاً أَوْ نَصْرَانِیّاً.
ص: 32
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ هُنَا (1) وَ فِی مُقَدِّمَةِ الْعِبَادَاتِ (2) وَ غَیْرِهَا (3).
******
ترجمه:
جعفر بن حسن بن سعید محقق در کتاب المعتبر از پیامبر (ص) نقل کرده است که فرمود: «هر کس بمیرد و حج انجام نداده باشد، باکی ندارد که یهودی یا نصرانی بمیرد.»
(4) 8 بَابُ اشْتِرَاطِ وُجُوبِ الْحَجِّ بِوُجُودِ الِاسْتِطَاعَةِ مِنَ الزَّادِ وَ الرَّاحِلَةِ مَعَ الْحَاجَةِ إِلَیْهَا وَ تَخْلِیَةِ السَّرْبِ وَ الْقُدْرَةِ عَلَی الْمَسِیرِ وَ مَا یَتَوَقَّفُ عَلَیْهِ وَ وُجُوبِ شِرَاءِ مَا یَحْتَاجُ إِلَیْهِ مِنْ أَسْبَابِ السَّفَرِ
******
ترجمه:
14167- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ (6) عَنْ صَفْوَانَ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ ع قَوْلُهُ تَعَالَی وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا (7) قَالَ یَکُونُ لَهُ مَا یَحُجُّ بِهِ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ : به حضرت باقر علیه السلام عرض کردم منظور درآیه شریفه وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا (8) چیست ؟ فرمودند : باید مالی داشته باشد تا با آن حج انجام بدهد .
14168- 2- (9) وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی کِتَابِ التَّوْحِیدِ عَنْ أَبِیهِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی بْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ جَمِیعاً عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ
ص: 33
قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ وَ زَادَ قُلْتُ فَمَنْ عُرِضَ عَلَیْهِ فَاسْتَحْیَا قَالَ هُوَ مِمَّنْ یَسْتَطِیعُ.
******
ترجمه:
علاء بن رزین گفت: از امام صادق (ع) پرسیدم و (حدیثی مشابه) را نقل کرد، ولی افزوده : گفتم کسی که حج بر او عرضه شود و از آن خجالت بکشد (نرود) چه حکمی دارد؟ فرمود: او از کسانی است که توانایی دارد.
14169- 3- (1) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ- مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا (2) مَا السَّبِیلُ قَالَ أَنْ یَکُونَ لَهُ مَا یَحُجُّ بِهِ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
حلبی : به حضرت صادق علیه السلام : درمورد آیه شریفه وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا (3) فرمودند :اما سبیل یعنی باید مالی داشته باشد تا با آن حج انجام بدهد ....
14170- 4- (4) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الْخَثْعَمِیِّ قَالَ: سَأَلَ حَفْصٌ الْکُنَاسِیُّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ أَنَا عِنْدَهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ- مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا (5) مَا یَعْنِی بِذَلِکَ قَالَ مَنْ کَانَ صَحِیحاً فِی بَدَنِهِ مُخَلًّی سَرْبُهُ لَهُ زَادٌ وَ رَاحِلَةٌ فَهُوَ مِمَّنْ یَسْتَطِیعُ الْحَجَّ أَوْ قَالَ مِمَّنْ کَانَ لَهُ مَالٌ فَقَالَ لَهُ حَفْصٌ الْکُنَاسِیُّ فَإِذَا کَانَ صَحِیحاً فِی بَدَنِهِ مُخَلًّی فِی سَرْبِهِ لَهُ زَادٌ وَ رَاحِلَةٌ فَلَمْ یَحُجَّ فَهُوَ مِمَّنْ یَسْتَطِیعُ الْحَجَّ قَالَ نَعَمْ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (6)
وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
محمد بن یحیی خثعمی گفت: حفص کناسی در حالی که من نزد امام صادق (ع) بودم، از ایشان درباره قول خداوند عز و جل "و برای خدا بر مردم است حج خانه (کعبه)، آن کسی که استطاعت و توانایی راه یافتن به آن را دارد" (آل عمران 3: 97) پرسید و گفت: این آیه چه معنایی دارد؟ امام فرمود: کسی که از نظر جسمی سالم باشد، راهش باز باشد، و زاد و توشه و وسیله سفر داشته باشد، او از کسانی است که توانایی حج را دارد. یا فرمود: کسی که مالی داشته باشد. حفص کناسی پرسید: اگر کسی از نظر جسمی سالم باشد، راهش باز باشد، زاد و توشه و وسیله سفر داشته باشد و حج نرود، آیا او از کسانی است که توانایی حج را دارد؟ امام فرمود: بله.
14171- 5- (7) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَزِیدَ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع
ص: 34
قَالَ: سَأَلَهُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْقَدَرِ- فَقَالَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا (1) أَ لَیْسَ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لَهُمُ الِاسْتِطَاعَةَ فَقَالَ وَیْحَکَ إِنَّمَا یَعْنِی بِالاسْتِطَاعَةِ الزَّادَ وَ الرَّاحِلَةَ لَیْسَ اسْتِطَاعَةَ الْبَدَنِ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
سکونی از امام صادق (ع) روایت کرده که مردی از اهل قَدَر از ایشان پرسید: ای فرزند رسول خدا، مرا از قول خداوند عز و جل "و برای خدا بر مردم است حج خانه (کعبه)، آن کسی که استطاعت و توانایی راه یافتن به آن را دارد" (آل عمران 3: 97) آگاه کن. آیا خداوند استطاعت و توانایی را برای آنان قرار نداده است؟ امام فرمود: وای بر تو! منظور از استطاعت، زاد و توشه و وسیله سفر است، نه فقط توانایی بدنی.
14172- 6- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ بِإِسْنَادِهِ الْآتِی (3) عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا ع فِی کِتَابِهِ إِلَی الْمَأْمُونِ قَالَ وَ حِجُّ الْبَیْتِ فَرِیضَةٌ عَلَی مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا وَ السَّبِیلُ الزَّادُ وَ الرَّاحِلَةُ مَعَ الصِّحَّةِ.
******
ترجمه:
حضرت رضا علیه السلام درنامه خود به مامون نوشتند : وحج خانه خدا واجب است بر کسیکه برایش ممکن باشد ومنظور از سبیل توشه سفر ومرکب وسلامت بدنی است .
14173- 7- (4) وَ فِی کِتَابِ التَّوْحِیدِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا (5) مَا یَعْنِی بِذَلِکَ قَالَ مَنْ کَانَ صَحِیحاً فِی بَدَنِهِ مُخَلًّی سَرْبُهُ لَهُ زَادٌ وَ رَاحِلَةٌ.
******
ترجمه:
هشام بن حکم از امام صادق (ع) روایت کرده که در تفسیر قول خداوند عز و جل "و برای خدا بر مردم است حج خانه (کعبه)، آن کسی که استطاعت و توانایی راه یافتن به آن را دارد" (آل عمران 3: 97)، امام فرمود: منظور این است که کسی که از نظر بدنی سالم باشد، راهش باز و بی مانع باشد، و زاد و توشه و وسیله سفر داشته باشد.
14174- 8- (6) وَ فِی الْخِصَالِ بِإِسْنَادِهِ الْآتِی (7) عَنْ عَلِیٍّ ع فِی حَدِیثِ الْأَرْبَعِمِائَةِ قَالَ: إِذَا أَرَدْتُمُ الْحَجَّ فَتَقَدَّمُوا فِی شِرَاءِ الْحَوَائِجِ لِبَعْضِ مَا یُقَوِّیکُمْ عَلَی السَّفَرِ فَإِنَّ اللَّهَ یَقُولُ وَ لَوْ أَرادُوا الْخُرُوجَ لَأَعَدُّوا لَهُ عُدَّةً (8).
******
ترجمه:
امام علی (ع) در حدیث چهارصدگانگی فرمود: «هنگامی که قصد حج کردید، پیش از سفر وسایل و لوازم مورد نیاز را خریداری کنید تا به شما در سفر کمک کند. زیرا خداوند می فرماید: اگر آنها قصد خروج (برای جهاد یا سفر) داشتند، حتماً وسایل لازم را فراهم می کردند» (توبه 9: 46).
ص: 35
14175- 9- (1) الْحَسَنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ شُعْبَةَ فِی تُحَفِ الْعُقُولِ عَنِ الرِّضَا ع فِی کِتَابِهِ إِلَی الْمَأْمُونِ قَالَ: وَ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا (2) وَ السَّبِیلُ زَادٌ وَ رَاحِلَةٌ.
******
ترجمه:
حضرت رضا علیه السلام درنامه خود به مامون نوشتند : ومنظور از سبیل توشه سفر ومرکب است .
14176- 10- (3) الْعَیَّاشِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَیَابَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِهِ وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ- مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا (4) قَالَ مَنْ کَانَ صَحِیحاً فِی بَدَنِهِ مُخَلًّی سَرْبُهُ لَهُ زَادٌ وَ رَاحِلَةٌ فَهُوَ مُسْتَطِیعٌ لِلْحَجِّ.
******
ترجمه:
از عبدالرحمن بن سیابة از امام صادق (علیه السلام) درباره آیه «و برای خدا بر مردم است که حج خانه اش را به جا آورند، هر کس که به سوی آن توانایی داشته باشد» (آل عمران: 97)، روایت شده است: «کسی که بدنش سالم باشد، راهش باز باشد، زاد و توشه و مرکب داشته باشد، او توانایی حج دارد.»
14177- 11- (5) قَالَ وَ فِی رِوَایَةِ الْکِنَانِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: وَ إِنْ کَانَ یَقْدِرُ أَنْ یَرْکَبَ بَعْضاً وَ یَمْشِیَ بَعْضاً فَلْیَفْعَلْ وَ مَنْ کَفَرَ (6) قَالَ تَرَکَ.
******
ترجمه:
حضرت صادق علیه السلام : اگرمی تواند بعضی از راه را سواره وبعضی را پیاده برود باید انجام دهد ومن کفریعنی کسیکه حج را ترک کند .
14178- 12- (7) وَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِهِ وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا (8) قَالَ الصِّحَّةُ فِی بَدَنِهِ وَ الْقُدْرَةُ فِی مَالِهِ.
******
ترجمه:
از عبدالرحمن بن حجاج از امام صادق (علیه السلام) درباره آیه «و برای خدا بر مردم است که حج خانه اش را به جا آورند، هر کس که به سوی آن توانایی داشته باشد» (آل عمران: 97)، سوال کردم حضرت فرمودند : «کسی که بدنش سالم باشد، زاد و توشه داشته باشد .
14179- 13- (9) قَالَ وَ فِی رِوَایَةِ حَفْصٍ الْأَعْوَرِ عَنْهُ ع قَالَ: الْقُوَّةُ فِی الْبَدَنِ وَ الْیَسَارُ فِی الْمَالِ.
ص: 36
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (1) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (2).
******
ترجمه:
ودرروایت حفص اعور ازحضرت نقل کرده که فرمودند: توانای بدنی ومالی .
(3) 9 بَابُ اشْتِرَاطِ وُجُوبِ الْحَجِّ بِوُجُودِ کِفَایَةِ عِیَالِهِ حَتَّی یَرْجِعَ إِلَیْهِمْ وَ إِلَّا لَمْ یَجِبْ وَ حُکْمِ الرُّجُوعِ إِلَی کِفَایَةٍ وَ تَقْدِیمِ الْحَجِّ عَلَی التَّزْوِیجِ
******
ترجمه:
14180- 1- (4) وَ 14181- 2- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ خَالِدِ بْنِ جَرِیرٍ عَنْ أَبِی الرَّبِیعِ الشَّامِیِّ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا (6) فَقَالَ مَا یَقُولُ النَّاسُ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ الزَّادُ وَ الرَّاحِلَةُ قَالَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع قَدْ سُئِلَ أَبُو جَعْفَرٍ ع عَنْ هَذَا فَقَالَ هَلَکَ النَّاسُ إِذاً لَئِنْ کَانَ مَنْ کَانَ لَهُ زَادٌ وَ رَاحِلَةٌ قَدْرَ مَا یَقُوتُ عِیَالَهُ وَ یَسْتَغْنِی بِهِ عَنِ النَّاسِ یَنْطَلِقُ إِلَیْهِمْ فَیَسْلُبُهُمْ إِیَّاهُ لَقَدْ هَلَکُوا إِذاً فَقِیلَ لَهُ فَمَا السَّبِیلُ قَالَ فَقَالَ السَّعَةُ فِی الْمَالِ إِذَا کَانَ یَحُجُّ بِبَعْضٍ وَ یُبْقِی بَعْضاً لِقُوتِ عِیَالِهِ (7) أَ لَیْسَ قَدْ فَرَضَ اللَّهُ الزَّکَاةَ فَلَمْ یَجْعَلْهَا إِلَّا عَلَی مَنْ یَمْلِکُ مِائَتَیْ دِرْهَمٍ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (8)
ص: 37
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی الرَّبِیعِ الشَّامِیِّ (1)
وَ رَوَاهُ فِی الْعِلَلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی بْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (2)
وَ رَوَاهُ الْمُفِیدُ فِی الْمُقْنِعَةِ عَنْ أَبِی الرَّبِیعِ مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ زَادَ بَعْدَ قَوْلِهِ وَ یَسْتَغْنِی بِهِ عَنِ النَّاسِ یَجِبُ عَلَیْهِ أَنْ یَحُجَّ بِذَلِکَ ثُمَّ یَرْجِعَ فَیَسْأَلَ النَّاسَ بِکَفِّهِ لَقَدْ هَلَکَ إِذاً ثُمَّ ذَکَرَ تَمَامَ الْحَدِیثِ وَ قَالَ فِیهِ یَقُوتُ بِهِ نَفْسَهُ وَ عِیَالَهُ (3)
******
ترجمه:
از ابو ربیع شامی روایت شده است که گفت: از امام صادق (علیه السلام) درباره قول خداوند عز و جل «و بر مردم است که حج خانه خدا را انجام دهند، هر کس که به سوی آن توانایی داشته باشد» (آل عمران: 97) پرسیده شد. امام فرمود: «مردم چه می گویند؟» گفتم: «زاد و راحله» (وسایل سفر و مرکب). امام صادق (علیه السلام) فرمود: «از امام باقر (علیه السلام) درباره این موضوع پرسیده شد و فرمود: "مردم در این صورت هلاک شده اند، زیرا اگر هرکس که به اندازه کفایت عیالش زاد و راحله داشته باشد و از مردم بی نیاز شود به سوی آنان برود و آن ها را از این وسایل محروم کند، در این صورت حتماً هلاک می شوند."» سپس به امام گفته شد: «پس راه چیست؟» امام فرمود: «توانایی مالی هنگامی که فرد بتواند با بخشی از مالش حج انجام دهد و بخشی دیگر را برای قوت عیالش بگذارد. مگر خداوند زکات را واجب نکرده و آن را تنها بر کسی قرار نداده که دویست درهم داشته باشد؟»
14182- 3- (4) أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیُّ فِی الْمَحَاسِنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الْخَثْعَمِیِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحِیمِ الْقَصِیرِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلَهُ حَفْصٌ الْأَعْوَرُ وَ أَنَا أَسْمَعُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا (5) قَالَ ذَلِکَ الْقُوَّةُ فِی الْمَالِ وَ الْیَسَارُ قَالَ فَإِنْ کَانُوا مُوسِرِینَ فَهُمْ مِمَّنْ یَسْتَطِیعُ قَالَ نَعَمْ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
از عبد الرحیم قصیر از امام صادق (علیه السلام) روایت شده است که گفت: حفص اعور، در حالی که من می شنیدم، از امام صادق (علیه السلام) درباره قول خداوند عز و جل «و بر مردم است که حج خانه خدا را انجام دهند، هر کس که به سوی آن توانایی داشته باشد» (آل عمران: 97) پرسید. امام فرمود: «این به معنای توانایی در مال و برخورداری از رفاه است.» سپس حفص پرسید: «اگر آن ها توانایی مالی داشته باشند، آیا از کسانی هستند که استطاعت دارند؟» امام فرمود: «بله.»
14183- 4- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الْخِصَالِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع فِی حَدِیثِ شَرَائِعِ الدِّینِ قَالَ: وَ حِجُّ الْبَیْتِ وَاجِبٌ (عَلَی مَنِ) (7) اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا وَ هُوَ الزَّادُ وَ الرَّاحِلَةُ مَعَ صِحَّةِ الْبَدَنِ وَ أَنْ یَکُونَ لِلْإِنْسَانِ مَا یُخَلِّفُهُ عَلَی عِیَالِهِ وَ مَا یَرْجِعُ إِلَیْهِ مِنْ (8) حَجِّهِ.
******
ترجمه:
از اعمش از جعفر بن محمد (علیه السلام) در حدیث شرایع الدین روایت شده است که فرمود: «حج خانه خدا واجب است بر کسی که استطاعت (به سوی آن) داشته باشد.» و استطاعت عبارت است از توشه و مرکب به همراه سلامت بدن، و اینکه انسان چیزی داشته باشد که برای خانواده اش باقی بگذارد و چیزی که پس از بازگشت از حج به آن رجوع کند.
ص: 38
14184- 5- (1) الْفَضْلُ بْنُ الْحَسَنِ الطَّبْرِسِیُّ فِی مَجْمَعِ الْبَیَانِ فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ- مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا (2) قَالَ الْمَرْوِیُّ عَنْ أَئِمَّتِنَا ع أَنَّهُ الزَّادُ وَ الرَّاحِلَةُ وَ نَفَقَةُ مَنْ تَلْزَمُهُ نَفَقَتُهُ وَ الرُّجُوعُ إِلَی کِفَایَةٍ إِمَّا مِنْ مَالٍ أَوْ ضِیَاعٍ أَوْ حِرْفَةٍ مَعَ الصِّحَّةِ فِی النَّفْسِ وَ تَخْلِیَةِ الدَّرْبِ (3) مِنَ الْمَوَانِعِ وَ إِمْکَانِ الْمَسِیرِ (4).
أَقُولُ: لَا یَبْعُدُ أَنْ یَکُونَ فَهِمَ الرُّجُوعَ إِلَی کِفَایَةٍ مِنْ رِوَایَةِ الْمُفِیدِ وَ لَیْسَتْ بِصَرِیحَةٍ مَعَ کَوْنِهَا مُخَالِفَةً لِلِاحْتِیَاطِ وَ بَقِیَّةِ النُّصُوصِ وَ کَذَا رِوَایَةُ الْخِصَالِ مَعَ إِجْمَالِهِمَا وَ احْتِمَالِ إِرَادَةِ الرُّجُوعِ إِلَی کِفَایَةِ یَوْمٍ وَاحِدٍ أَوْ أَیَّامٍ یَسِیرَةٍ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی تَقْدِیمِ الْحَجِّ عَلَی التَّزْوِیجِ فِی النَّذْرِ وَ الْعَهْدِ (5).
******
ترجمه:
فضل بن حسن طبری در مجمع البيان در تفسیر آیه «و برای خدا بر مردم است که حج خانه را انجام دهند- هر کس توانایی به سوی آن داشته باشد» (آل عمران 3:97) گفته است: «آنچه از ائمه ما (علیهم السلام) روایت شده این است که استطاعت عبارت است از توشه و مرکب و نفقه کسانی که نفقه آنها بر او واجب است، و برگشت به کفایت مالی، چه از طریق مال، یا دارایی، یا حرفه ای که در اختیار دارد، به همراه سلامت بدن و برطرف بودن موانع و امکان سفر.»
و سپس اضافه کرده است که: «واضح است که شرط بازگشت به کفایت امر مبهم و نامشخص است و تحقق آن دشوار است به دلیل احتمال از بین رفتن مال باقی مانده و مشکلات شغلی در آینده، و نمی توان دانست که آیا بازگشت به کفایت باید برای یک روز، یا یک ماه، یا یک سال، یا دو سال، یا ده سال، یا حتی هزار سال باشد. این موجب می شود که یا حج به طور کلی واجب نباشد یا تخصیص آن به دلیل منطقی نداشته باشد، و خدا داناتر است.»
می گوید:
«ممکن است فهم شرط بازگشت به کفایت از روایت مفید باشد، با وجود اینکه این روایت صریح نبوده و با احتیاط و باقی مانده نصوص در تضاد است. همچنین روایت های دیگر نیز ممکن است به معنای بازگشت به کفایت یک روز یا چند روز باشد، و خدا داناتر است. همچنین ممکن است دلایلی برای تقدم حج بر ازدواج در نذر و عهد وجود داشته باشد.»
(6) 10 بَابُ وُجُوبِ الْحَجِّ عَلَی مَنْ بُذِلَ لَهُ زَادٌ وَ رَاحِلَةٌ وَ لَوْ حِمَاراً وَ وُجُوبِ قَبُولِهِ وَ إِنِ اسْتَحْیَا وَ یُجْزِیهِ عَنْ حَجَّةِ الْإِسْلَامِ
******
ترجمه:
14185- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُعَاوِیَةَ بْنِ
ص: 39
وَهْبٍ (1) عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ فِی حَدِیثٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ ع فَإِنْ عُرِضَ عَلَیْهِ الْحَجُّ فَاسْتَحْیَا قَالَ هُوَ مِمَّنْ یَسْتَطِیعُ الْحَجَّ وَ لِمَ یَسْتَحْیِی وَ لَوْ عَلَی حِمَارٍ أَجْدَعَ أَبْتَرَ قَالَ فَإِنْ کَانَ یَسْتَطِیعُ أَنْ یَمْشِیَ بَعْضاً وَ یَرْکَبَ بَعْضاً فَلْیَفْعَلْ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی التَّوْحِیدِ کَمَا مَرَّ (2).
******
ترجمه:
در حدیثی محمد بن مسلم گفت: به امام باقر (ع) گفتم: اگر حج به او پیشنهاد شود و او از روی حیا امتناع کند، چه حکمی دارد؟ امام فرمود: او از کسانی است که توانایی حج دارد و چرا باید از روی حیا(ازقبول آن) امتناع کند؟ حتی اگر بر الاغی ناقص و بدون دم سوار شود. سپس فرمود: اگر می تواند بخشی از مسیر را پیاده برود و بخشی را سواره باشد، باید چنین کند.
14186- 2- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع- رَجُلٌ لَمْ یَکُنْ لَهُ مَالٌ فَحَجَّ بِهِ رَجُلٌ مِنْ إِخْوَانِهِ أَ یُجْزِیهِ ذَلِکَ عَنْهُ عَنْ حَجَّةِ الْإِسْلَامِ أَمْ هِیَ نَاقِصَةٌ قَالَ بَلْ هِیَ حَجَّةٌ تَامَّةٌ.
******
ترجمه:
معاویة بن عمار گفت: به امام صادق (ع) گفتم: مردی که مالی ندارد و یکی از برادرانش او را به حج می برد، آیا این حج برای او به عنوان حج اسلام کفایت می کند یا ناقص است؟ امام فرمود: بلکه این حج کامل است.
14187- 3- (4) وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: فَإِنْ کَانَ دَعَاهُ قَوْمٌ أَنْ یُحِجُّوهُ فَاسْتَحْیَا فَلَمْ یَفْعَلْ فَإِنَّهُ لَا یَسَعُهُ إِلَّا (أَنْ یَخْرُجَ) (5) وَ لَوْ عَلَی حِمَارٍ أَجْدَعَ أَبْتَرَ.
******
ترجمه:
حضرت صادق علیه السلام : اگرعده ای خواستند او را به حج ببرند ولی اوحیا کرده وقبول نکرد باید خودش حج انجام بدهد ولو مجبور باشد بر الاغ گوش بریده سوار شود .
14188- 4- (6) مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْمُفِیدُ فِی الْمُقْنِعَةِ قَالَ: قَالَ ع مَنْ عُرِضَتْ عَلَیْهِ نَفَقَةُ الْحَجِّ فَاسْتَحْیَا فَهُوَ مِمَّنْ تَرَکَ الْحَجَّ مُسْتَطِیعاً إِلَیْهِ السَّبِیلَ.
******
ترجمه:
مرحوم مفید در مقنعه گفته اند روایت داریم کسیکه هزینه حج به او عرضه شود ولی قبول نکند او جزء کسانی استکه علی رغم استطاعت حج را ترک کرده است .
14189- 5- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ
ص: 40
أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: قُلْتُ لَهُ فَإِنْ عُرِضَ عَلَیْهِ مَا یَحُجُّ بِهِ فَاسْتَحْیَا مِنْ ذَلِکَ أَ هُوَ مِمَّنْ یَسْتَطِیعُ إِلَیْهِ سَبِیلًا قَالَ نَعَمْ مَا شَأْنُهُ یَسْتَحْیِی وَ لَوْ یَحُجُّ عَلَی حِمَارٍ أَجْدَعَ أَبْتَرَ فَإِنْ کَانَ یَسْتَطِیعُ (1) أَنْ یَمْشِیَ بَعْضاً وَ یَرْکَبَ بَعْضاً فَلْیَحُجَّ.
******
ترجمه:
حلبی : به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم اگر به کسی پیشنهاد حج بشود ولی ازروی حیاء قبول نکند آیا جزء افراد مستطیع حساب می شود ؟ فرمودند : بله، چه مانعی دارد که خجالت بکشد؟ حتی اگر بر الاغی بی دم و ناقص حج کند. پس اگر می تواند مقداری پیاده برود و مقداری سوار شود، باید حج کند.
14190- 6- (2) وَ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ سَمَاعَةَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ لَمْ یَکُنْ لَهُ مَالٌ فَحَجَّ بِهِ أُنَاسٌ مِنْ أَصْحَابِهِ أَ قَضَی حَجَّةَ الْإِسْلَامِ قَالَ نَعَمْ فَإِنْ أَیْسَرَ بَعْدَ ذَلِکَ فَعَلَیْهِ أَنْ یَحُجَّ قُلْتُ هَلْ تَکُونُ حَجَّتُهُ تِلْکَ تَامَّةً أَوْ نَاقِصَةً إِذَا لَمْ یَکُنْ حَجَّ مِنْ مَالِهِ قَالَ نَعَمْ قُضِیَ (3) عَنْهُ حَجَّةُ الْإِسْلَامِ وَ تَکُونُ تَامَّةً وَ لَیْسَتْ بِنَاقِصَةٍ وَ إِنْ أَیْسَرَ فَلْیَحُجَّ الْحَدِیثَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (4) وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ أَقُولُ: حَمَلَ الشَّیْخُ الْأَمْرَ بِالْحَجِّ هُنَا عَلَی الِاسْتِحْبَابِ وَ اسْتَدَلَّ بِالتَّصْرِیحِ فِی هَذَا الْحَدِیثِ وَ غَیْرِهِ (5) بِالْإِجْزَاءِ وَ هُوَ جَیِّدٌ وَ یُمْکِنُ الْحَمْلُ عَلَی الْوُجُوبِ الْکِفَائِیِّ فِی الْحَجِّ الثَّانِی کَمَا مَرَّ (6) وَ عَلَی کَوْنِ الْحَجِّ الْأَوَّلِ عَلَی وَجْهِ النِّیَابَةِ عَنِ الْغَیْرِ کَمَا یَأْتِی (7).
******
ترجمه:
فضل بن عبدالملک از امام صادق (ع) روایت می کند: او را درباره مردی که مال نداشت و گروهی از دوستانش او را به حج بردند، پرسیدم که آیا حج اسلام از او ادا شده است؟ فرمود: بله. اگر پس از آن توانگر شد، بر او واجب است که دوباره حج کند. گفتم: آیا آن حج کامل است یا ناقص وقتی با مال خودش حج نرفته باشد ؟ فرمودند : بله حجه الاسلامش انجام شده است وتمام وکامل است ولی اگر پولدارشد باید باید حج انجام دهد .
ص: 41
14191- 7- (1) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ مَنْ عُرِضَ عَلَیْهِ الْحَجُّ وَ لَوْ عَلَی حِمَارٍ أَجْدَعَ مَقْطُوعِ الذَّنَبِ فَأَبَی فَهُوَ مُسْتَطِیعٌ لِلْحَجِّ.
وَ رَوَاهُ فِی التَّوْحِیدِ عَنْ أَبِیهِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
ابوبصیر :ازحضرت صادق علیه السلام شنیدم که فرمودند: کسیکه حج بر او عرضه شود ولو سوارشدن بر الاغ بی دم ولی ازقبول آن امتناع کند اوجزء افراد مستطیع حساب می شود .
14192- 8- (3) أَحْمَدُ بْنُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیُّ فِی الْمَحَاسِنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع رَجُلٌ کَانَ لَهُ مَالٌ فَذَهَبَ ثُمَّ عُرِضَ عَلَیْهِ الْحَجُّ فَاسْتَحْیَا فَقَالَ مَنْ عُرِضَ عَلَیْهِ الْحَجُّ فَاسْتَحْیَا وَ لَوْ عَلَی حِمَارٍ أَجْدَعَ مَقْطُوعِ الذَّنَبِ فَهُوَ مِمَّنْ یَسْتَطِیعُ الْحَجَّ.
******
ترجمه:
ابو بصیر : خدمت حضرت صادق علیه السلام عرض کردم کسی پول داشت ولی ازدستش رفت سپس حج براو عرضه شد ولی قبول نکرد حضرت فرمودند : کسیکه حج براو عرضه شود وقبول نکند ولو با الاغی دم بریده او جزء کسانیستکه برای حج مستطیع شده .
14193- 9- (4) الْعَیَّاشِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (5) ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ مَنْ عُرِضَ عَلَیْهِ الْحَجُّ فَاسْتَحْیَا أَنْ یَقْبَلَهُ أَ هُوَ مِمَّنْ یَسْتَطِیعُ الْحَجَّ قَالَ (6) مُرْهُ فَلَا یَسْتَحْیِی وَ لَوْ عَلَی حِمَارٍ أَبْتَرَ وَ إِنْ کَانَ یَسْتَطِیعُ أَنْ یَمْشِیَ بَعْضاً وَ یَرْکَبَ بَعْضاً فَلْیَفْعَلْ.
******
ترجمه:
ابوبصیر از امام صادق (ع) روایت می کند: به او گفتم کسی که حج به او پیشنهاد شده اما از قبول آن خجالت می کشد، آیا او از کسانی است که توانایی حج دارد؟ فرمود: به او بگو که خجالت نکشد، حتی اگر بر الاغی بدون دم باشد. و اگر بتواند مقداری از راه را پیاده برود و مقداری را سواره، این کار را انجام دهد.
سَأَلْتُهُ مَا السَّبِیلُ قَالَ یَکُونُ لَهُ مَا یَحُجُّ بِهِ قُلْتُ أَ رَأَیْتَ إِنْ عُرِضَ عَلَیْهِ مَالٌ یَحُجُّ بِهِ فَاسْتَحْیَا مِنْ ذَلِکَ قَالَ هُوَ مِمَّنِ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا قَالَ وَ إِنْ کَانَ یُطِیقُ الْمَشْیَ بَعْضاً وَ الرُّکُوبَ بَعْضاً فَلْیَفْعَلْ قُلْتُ أَ رَأَیْتَ قَوْلَ اللَّهِ وَ مَنْ کَفَرَ (1) أَ هُوَ فِی الْحَجِّ قَالَ نَعَمْ قَالَ هُوَ کُفْرُ النِّعَمِ وَ قَالَ مَنْ تَرَکَ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (2).
******
ترجمه:
از ابو اسامه زید از امام صادق (ع) در مورد آیه "و بر مردم است که برای خدا حج کنند هر که استطاعت دارد به سوی آن راهی یابد" پرسیدم. ایشان فرمودند: از او پرسیدم، راه چیست؟ فرمود: اینکه چیزی داشته باشد که بتواند با آن حج کند. گفتم: اگر به او مالی پیشنهاد شود که با آن حج کند و از قبول آن خجالت بکشد، آیا او از کسانی است که توانایی دارد؟ فرمود: بله، و اگر بتواند مقداری از راه را پیاده و مقداری را سواره برود، باید این کار را انجام دهد. پرسیدم: درباره این قسمت از آیه "و هر که کفر ورزد"، آیا منظور از آن حج است؟ فرمود: بله، این کفر نعمت است و هر که آن را ترک کند.
(3) 11 بَابُ وُجُوبِ الْحَجِّ عَلَی مَنْ أَطَاقَ الْمَشْیَ کُلًّا أَوْ بَعْضاً وَ رُکُوبَ الْبَاقِی مِنْ غَیْرِ مَشَقَّةٍ زَائِدَةٍ
******
ترجمه:
14195- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ عَلَیْهِ دَیْنٌ أَ عَلَیْهِ أَنْ یَحُجَّ قَالَ نَعَمْ إِنَّ حَجَّةَ الْإِسْلَامِ وَاجِبَةٌ عَلَی مَنْ أَطَاقَ الْمَشْیَ مِنَ الْمُسْلِمِینَ- وَ لَقَدْ کَانَ (5) مَنْ حَجَّ مَعَ النَّبِیِّ ص مُشَاةً وَ لَقَدْ مَرَّ رَسُولُ اللَّهِ ص بِکُرَاعِ الْغَمِیمِ- فَشَکَوْا إِلَیْهِ الْجَهْدَ وَ الْعَنَاءَ فَقَالَ شُدُّوا أُزُرَکُمْ وَ اسْتَبْطِنُوا فَفَعَلُوا ذَلِکَ فَذَهَبَ عَنْهُمْ.
******
ترجمه:
از معاویه بن عمار نقل شده که گفت: از امام صادق (ع) درباره مردی که بدهکار است، پرسیدم: آیا بر او واجب است که حج انجام دهد؟ فرمودند: بله، حج اسلام بر هر مسلمانی که توانایی راه رفتن دارد، واجب است. و به راستی، برخی از کسانی که با پیامبر (ص) حج به جا آوردند، پیاده بودند. پیامبر (ص) از منطقه ای به نام "کراع الغمیم" عبور کرد و مردم از سختی و خستگی شکایت کردند. پیامبر (ص) فرمود: کمرهایتان را محکم ببندید و باطن خود را تقویت کنید. آنها چنین کردند و سختی از آنها برطرف شد.
قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا (1) قَالَ یَخْرُجُ وَ یَمْشِی إِنْ لَمْ یَکُنْ عِنْدَهُ قُلْتُ لَا یَقْدِرُ عَلَی الْمَشْیِ قَالَ یَمْشِی وَ یَرْکَبُ قُلْتُ لَا یَقْدِرُ عَلَی ذَلِکَ أَعْنِی الْمَشْیَ قَالَ یَخْدُمُ الْقَوْمَ وَ یَخْرُجُ مَعَهُمْ.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْقَاسِمِ مِثْلَهُ (2) وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ (3)
وَ الَّذِی قَبْلَهُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4) وَ قَدْ حَمَلَ الشَّیْخُ الْحَدِیثَیْنِ عَلَی الِاسْتِحْبَابِ الْمُؤَکَّدِ وَ هُوَ خِلَافُ الظَّاهِرِ وَ الِاحْتِیَاطِ مَعَ صِدْقِ الِاسْتِطَاعَةِ وَ عَدَمِ الْمُعَارِضِ الصَّرِیحِ وَ احْتِمَالِ مَا تَضَمَّنَ اشْتِرَاطَ الزَّادِ وَ الرَّاحِلَةِ لِأَنْ یَکُونَ مَخْصُوصاً بِمَنْ یَتَوَقَّفُ اسْتِطَاعَتُهُ عَلَیْهِمَا کَمَا هُوَ الْغَالِبُ.
******
ترجمه:
از علی، از ابو بصیر نقل شده که گفت: به امام صادق (ع) گفتم: درباره قول خداوند عز و جل «و بر مردم واجب است که به سوی خانه (کعبه) حج کنند، هر کس که توانایی رفتن به آن را دارد» (آل عمران 97) چیست؟ امام فرمودند: اگر کسی پول ندارد، باید پیاده برود و راه برود. گفتم: اگر نمی تواند پیاده برود، چه باید کند؟ فرمود: هم پیاده برود و هم سوار شود. گفتم: اگر اصلاً نمی تواند راه برود؟ فرمود: باید به مردم خدمت کند و همراه آنان به حج برود.
می گویم :
مرحوم شیخ این دو حدیث را بر استحباب مؤکد حمل کرده است، در حالی که این تفسیر خلاف ظاهر است و با احتیاط سازگار است. همچنین با وجود استطاعت (شرایط وجوب حج) و نبودن معارض صریح، احتمال می رود که آنچه مشتمل بر شرط زاد و راحله (هزینه و وسیله سفر) است، مخصوص کسی باشد که استطاعت او وابسته به این دو باشد، همان گونه که در بیشتر موارد این چنین است.
إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنِ ابْنِ عَشْرِ سِنِینَ یَحُجُّ قَالَ عَلَیْهِ حَجَّةُ الْإِسْلَامِ إِذَا احْتَلَمَ وَ کَذَلِکَ الْجَارِیَةُ عَلَیْهَا الْحَجُّ إِذَا طَمِثَتْ.
******
ترجمه:
إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ :ازحضرت کاظم علیه السلام سوال کردم آیا ازطرف پسرده ساله می شود حج انجام داد ؟ فرمودند : پسروقتی محتلم می شود حج براو واجب می شود دختر بچه هم وقتی خون حیض دید .
14198- 2- (1) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ شِهَابٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ ابْنِ عَشْرِ سِنِینَ یَحُجُّ قَالَ عَلَیْهِ حَجَّةُ الْإِسْلَامِ إِذَا احْتَلَمَ وَ کَذَلِکَ الْجَارِیَةُ عَلَیْهَا الْحَجُّ إِذَا طَمِثَتْ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (2)
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی مُقَدِّمَةِ الْعِبَادَاتِ وَ غَیْرِهَا (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (4).
******
ترجمه:
شهاب :ازحضرت صادق علیه السلام سوال کردم آیا پسرده ساله می تواند حج انجام دهد ؟ فرمودند : پسروقتی محتلم می شود حج براو واجب می شود دختر بچه هم وقتی خون حیض دید .
(5) 13 بَابُ أَنَّ الصَّبِیَّ إِذَا حَجَّ أَوْ حُجَّ بِهِ لَمْ یُجْزِئْهُ عَنْ حَجَّةِ الْإِسْلَامِ وَ وَجَبَ عَلَیْهِ عِنْدَ الْبُلُوغِ مَعَ الِاسْتِطَاعَةِ
******
ترجمه:
14199- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبَانِ بْنِ الْحَکَمِ (7) قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ الصَّبِیُّ إِذَا حُجَّ بِهِ فَقَدْ قَضَی حَجَّةَ الْإِسْلَامِ حَتَّی یَکْبَرَ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
حضرت صادق علیه السلام : اگربچه ای را حج بردند ازحج واجب کفایت می کند تا بزرگ شود .
ص: 45
14200- 2- (1) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ (2) عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْأَصَمِّ عَنْ مِسْمَعِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: لَوْ أَنَّ غُلَاماً حَجَّ عَشْرَ حِجَجٍ (3) ثُمَّ احْتَلَمَ کَانَتْ عَلَیْهِ فَرِیضَةُ الْإِسْلَامِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (4)
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ (5)
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (6) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (7).
******
ترجمه:
حضرت صادق علیه السلام : اگربچه ای درطفولیت ده بار هم حج انجام بدهد و بعد محتلم شود حج واجب بعهده اش باقی است
(8) 14 بَابُ أَنَّ مَنْ مَاتَ وَ لَمْ یَسْتَقِرَّ الْحَجُّ فِی ذِمَّتِهِ لَمْ یَجِبِ الْقَضَاءُ عَنْهُ
******
ترجمه:
14201- 1- (9) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ هَارُونَ بْنِ حَمْزَةَ الْغَنَوِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی رَجُلٍ مَاتَ وَ لَمْ یَحُجَّ حَجَّةَ
ص: 46
الْإِسْلَامِ وَ لَمْ یَتْرُکْ إِلَّا قَدْرَ نَفَقَةِ الْحَجِّ وَ لَهُ وَرَثَةٌ قَالَ هُمْ أَحَقُّ بِمِیرَاثِهِ إِنْ شَاءُوا أَکَلُوا وَ إِنْ شَاءُوا حَجُّوا عَنْهُ.
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ سَعِیدِ بْنِ یَسَارٍ وَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع نَحْوَهُ (1) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مِثْلَهُ (2) أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ وَ عَلَی اشْتِرَاطِ کِفَایَةِ الْعِیَالِ (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی وُجُوبِ الْقَضَاءِ مَعَ الِاسْتِقْرَارِ وَ إِنْ قَصَرَ الْمَالُ (4).
******
ترجمه:
از هارون بن حمزه غنوی از امام صادق (ع) درباره مردی که فوت کرده و حج واجب را به جا نیاورده است و چیزی به جز هزینه حج به جا نگذاشته است و او وارثانی دارد، امام فرمودند: وارثان او به ارثش سزاوارتر هستند؛ اگر بخواهند آن را مصرف کنند و اگر بخواهند، به جای او حج انجام دهند.
(5) 15 بَابُ اشْتِرَاطِ وُجُوبِ الْحَجِّ وَ الْعُمْرَةِ بِالْحُرِّیَّةِ فَلَا یَجِبَانِ عَلَی الْمَمْلُوکِ حَتَّی یُعْتَقَ وَ یُسْتَحَبَّانِ لَهُ مَعَ إِذْنِ الْمَالِکِ
******
ترجمه:
14202- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ یُونُسَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع فَقُلْتُ یَکُونُ عِنْدِیَ الْجَوَارِی وَ أَنَا بِمَکَّةَ فَآمُرُهُنَّ أَنْ یَعْقِدْنَ بِالْحَجِّ یَوْمَ التَّرْوِیَةِ- فَأَخْرُجُ بِهِنَّ فَیَشْهَدْنَ الْمَنَاسِکَ أَوْ أُخَلِّفُهُنَّ بِمَکَّةَ- فَقَالَ إِنْ خَرَجْتَ بِهِنَّ فَهُوَ أَفْضَلُ وَ إِنْ خَلَّفْتَهُنَّ عِنْدَ ثِقَةٍ فَلَا بَأْسَ فَلَیْسَ عَلَی الْمَمْلُوکِ حَجٌّ وَ لَا عُمْرَةٌ حَتَّی یُعْتَقَ.
ص: 47
وَ رَوَاهُ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
از فضل بن یونس نقل شده است که گفت: از امام کاظم (ع) پرسیدم که کنیزانی نزد من هستند و من در مکه ام. آیا به آنها دستور دهم که در روز ترویه (روز هشتم ذی الحجه) نیت حج کنند و با آنها بیرون بروم تا مناسک حج را به جا آورند، یا آنها را در مکه بگذارم؟ امام فرمودند: اگر با آنها بیرون بروی، بهتر است و اگر آنها را نزد فردی مورد اعتماد بگذاری، اشکالی ندارد. بر برده حج و عمره واجب نیست تا زمانی که آزاد شوند.
14203- 2- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ یُونُسَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی ع قَالَ: لَیْسَ عَلَی الْمَمْلُوکِ حَجٌّ وَ لَا عُمْرَةٌ حَتَّی یُعْتَقَ.
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
حضرت کاظم علیه السلام : بر مملوک حج وعمره واجب نیست تا زمانیکه آزاد شوند .
14204- 3- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْعَبَّاسِ عَنْ سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ مَعَنَا مَمَالِیکَ لَنَا وَ قَدْ تَمَتَّعُوا عَلَیْنَا أَنْ نَذْبَحَ عَنْهُمْ قَالَ فَقَالَ إِنَّ الْمَمْلُوکَ لَا حَجَّ لَهُ وَ لَا عُمْرَةَ وَ لَا شَیْ ءَ.
أَقُولُ: حَمَلَهُ الشَّیْخُ عَلَی عَدَمِ إِذْنِ مَوْلَاهُ لَهُ وَ یَحْتَمِلُ الْحَمْلُ عَلَی نَفْیِ الْوُجُوبِ.
******
ترجمه:
از یونس بن یعقوب نقل شده است که گفت: به امام صادق (ع) عرض کردم: کنیزانی با ما هستند که به حج تمتع آمده اند. آیا ما باید به جای آنها قربانی کنیم؟ امام فرمودند: کنیز برای او حج و عمره ای نیست و هیچ چیزی (از او واجب نیست).می گویم :) مرحوم شیخ این روایت را به عدم اجازه مالک برای حج یا عمره برده تفسیر کرده و احتمال دارد به معنای نفی وجوب (حج و عمره) باشد.
14205- 4- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَهْلٍ عَنْ آدَمَ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ: لَیْسَ عَلَی الْمَمْلُوکِ حَجٌّ وَ لَا جِهَادٌ وَ لَا یُسَافِرُ إِلَّا بِإِذْنِ مَالِکِهِ.
******
ترجمه:
حضرت کاظم علیه السلام : بر مملوک حج و جهاد واجب نیست (تا زمانیکه آزاد شوند ) وحق ندارد به سفر برود مگر با اجازه مولایش .
14206- 5- (6) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ
ص: 48
سُلَیْمَانَ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ سَأَلَتْهُ امْرَأَةٌ فَقَالَتْ إِنَّ ابْنَتِی تُوُفِّیَتْ وَ لَمْ یَکُنْ بِهَا بَأْسٌ فَأَحُجُّ عَنْهَا قَالَ نَعَمْ قَالَتْ إِنَّهَا کَانَتْ مَمْلُوکَةً فَقَالَ لَا عَلَیْکِ بِالدُّعَاءِ فَإِنَّهُ یَدْخُلُ عَلَیْهَا کَمَا یَدْخُلُ الْبَیْتَ الْهَدِیَّةُ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (1).
******
ترجمه:
عبدالله بن سلیمان نقل می کند که شنیدم از امام صادق (ع)، زنی از او سؤال کرد و گفت: «دخترم فوت کرده و هیچ مشکلی نداشت. آیا من می توانم به جای او حج به جا آورم؟» امام فرمود: «بله.» زن گفت: «او کنیز بود.» امام فرمود: «نگران نباش، برای او دعا کن؛ چراکه دعا همانند هدیه ای که به خانه فرستاده می شود، به او می رسد.»
(2) 16 بَابُ أَنَّ الْمَمْلُوکَ إِذَا حَجَّ مَرَّةً أَوْ مِرَاراً ثُمَّ أُعْتِقَ وَجَبَتْ عَلَیْهِ حَجَّةُ الْإِسْلَامِ مَعَ الشَّرَائِطِ
******
ترجمه:
14207- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ الْمَمْلُوکَ إِنْ حَجَّ وَ هُوَ مَمْلُوکٌ أَجْزَأَهُ إِذَا مَاتَ قَبْلَ أَنْ یُعْتَقَ وَ إِنْ أُعْتِقَ فَعَلَیْهِ الْحَجُّ.
******
ترجمه:
حضرت صادق علیه السلام : اگرمملوکی حج انجام داد وقبل ازآزاد شدن مرد برایش کفایت می کند ولی اگر آزاد شد (درصورت استطاعت) باید حج انجام بدهد .
14208- 2- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبَانِ بْنِ الْحَکَمِ (5) قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ الصَّبِیُّ إِذَا حُجَّ بِهِ فَقَدْ قَضَی حَجَّةَ الْإِسْلَامِ حَتَّی یَکْبَرَ وَ الْعَبْدُ إِذَا حُجَّ بِهِ فَقَدْ قَضَی حَجَّةَ الْإِسْلَامِ حَتَّی یُعْتَقَ.
******
ترجمه:
حضرت صادق علیه السلام : اگربچه ای را حج بردند تا هنوز بزرگ نشده جای حج واجبش را می گیرد و اگر مملوک را حج بردند تا آزاد نشده ازحج واجبش کفایت می کند
14209- 3- (6) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: الْمَمْلُوکُ
ص: 49
إِذَا حَجَّ ثُمَّ أُعْتِقَ فَإِنَّ عَلَیْهِ إِعَادَةَ الْحَجِّ.
******
ترجمه:
حضرت کاظم علیه السلام : اگر مملوک حج انجام داد وبعد آزاد شد باید حج خود را تکرار کند .
14210- 4- (1) وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ وَ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عن عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْمَمْلُوکُ إِذَا حَجَّ وَ هُوَ مَمْلُوکٌ ثُمَّ مَاتَ قَبْلَ أَنْ یُعْتَقَ أَجْزَأَهُ ذَلِکَ الْحَجُّ فَإِنْ أُعْتِقَ أَعَادَ الْحَجَّ.
******
ترجمه:
حضرت صادق علیه السلام : اگرمملوک حج انجام داد و قبل از آزادی فوت کرد همان حج برایش کفایت می کند ولی اگر آزاد شد باید حج را اعاده کند .
14211- 5- (2) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مِسْمَعِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَوْ أَنَّ عَبْداً (3) حَجَّ عَشْرَ حِجَجٍ ثُمَّ أُعْتِقَ کَانَتْ عَلَیْهِ حَجَّةُ (4) الْإِسْلَامِ إِذَا اسْتَطَاعَ إِلَی ذَلِکَ سَبِیلًا.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مِسْمَعِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
مسمع بن عبدالملک از امام صادق (ع) نقل می کند که فرمود: «اگر برده ای ده بار حج انجام دهد و سپس آزاد شود، بر او واجب است که حجه الاسلام را به جا آورد، به شرط آنکه توانایی انجام آن را داشته باشد.»
14212- 6- (6) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا إِبْرَاهِیمَ ع عَنْ أُمِّ الْوَلَدِ تَکُونُ لِلرَّجُلِ وَ یَکُونُ قَدْ أَحَجَّهَا أَ یُجْزِی ذَلِکَ عَنْهَا مِنْ حَجَّةِ الْإِسْلَامِ قَالَ لَا قُلْتُ لَهَا أَجْرٌ فِی حَجَّتِهَا قَالَ نَعَمْ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ مِثْلَهُ (7).
******
ترجمه:
عمار : خدمت حضرتکاظم علیه السلام عرض کردم کسی ام ولدش را به حج می برد آیا بجای حج واجب کفایت می کند ؟ فرمودند : خیر گفتم آیا این حج اجر و پاداشی هم دارد ؟ فرمودند : بله
14213- 7- (8) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنِ السِّنْدِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبَانٍ عَنْ حَکَمِ بْنِ حُکَیْمٍ الصَّیْرَفِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ أَیُّمَا عَبْدٍ حَجَّ بِهِ مَوَالِیهِ فَقَدْ قَضَی حَجَّةَ الْإِسْلَامِ.
ص: 50
أَقُولُ: حَمَلَهُ الشَّیْخُ وَ غَیْرُهُ (1) عَلَی مَنْ أَدْرَکَ أَحَدَ الْمَوْقِفَیْنِ مُعْتَقاً لِمَا مَضَی (2) وَ یَأْتِی (3) وَ یُمْکِنُ الْحَمْلُ عَلَی الْإِجْزَاءِ فِی إِدْرَاکِ الثَّوَابِ وَ عَلَی أَنَّهُ لَیْسَ عَلَیْهِ حَجٌّ مَا دَامَ مَمْلُوکاً.
******
ترجمه:
حکم بن حکیم الصیرفی از امام صادق (ع) نقل می کند که فرمود: «هر برده ای که با هزینهٔ موالی اش حج کند، فریضه اسلامی را انجام داده است.»
می گویم :
مرحوم شیخ ودیگران این حکم برای کسی حمل کرده اند که یکی از موقفین (عرفات یا مشعر) را به عنوان برده درک کرده و پس از آزادی، انجام حج به عهده او نیست. یعنی اگر برده ای با هزینهٔ موالی اش حج کند و پس از آن آزاد شود، حج او به عنوان فریضه اسلامی محسوب می شود، و نیازی به تکرار آن نخواهد بود.
14214- 8- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ شِهَابٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: قُلْتُ لَهُ أُمُّ وَلَدٍ أَحَجَّهَا مَوْلَاهَا أَ یُجْزِی عَنْهَا قَالَ لَا قُلْتُ أَ لَهُ (5) أَجْرٌ فِی حَجِّهَا قَالَ نَعَمْ.
******
ترجمه:
شهاب : خدمت حضرت صادق علیه السلام عرض کردم کسی ام ولدش را به حج می برد آیا برایش کفایت می کند ؟ فرمودند : خیر گفتم آیا این حج اجر و پاداشی هم دارد ؟ فرمودند : بله
14215- 9- (6) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ (7) عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْأَصَمِّ عَنْ مِسْمَعِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: وَ لَوْ أَنَّ مَمْلُوکاً حَجَّ عَشْرَ حِجَجٍ ثُمَّ أُعْتِقَ کَانَتْ عَلَیْهِ فَرِیضَةُ الْإِسْلَامِ إِذَا اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (8) وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
مسمع بن عبد الملک از امام صادق (ع) نقل می کند که فرمود: «اگر برده ای ده بار حج کند و سپس آزاد شود، بر او واجب است که فریضه اسلامی را انجام دهد، اگر توانایی آن را داشته باشد.»
14216- 10- (9) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ
ص: 51
ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَمْلُوکِ الْمُوسِرِ أَذِنَ لَهُ مَوْلَاهُ فِی الْحَجِّ هَلْ عَلَیْهِ أَنْ یَذْبَحَ وَ هَلْ لَهُ أَجْرٌ قَالَ نَعَمْ فَإِنْ أُعْتِقَ أَعَادَ الْحَجَّ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (1).
******
ترجمه:
علی بن جعفر از برادرش امام موسی بن جعفر (ع) نقل می کند که فرمود: «از او درباره برده ای که توانگر است و مولایش به او اجازه حج داده، پرسیدم: آیا بر او واجب است که قربانی کند؟ و آیا برای او اجر و پاداشی است؟ فرمود: بله، و اگر آزاد شود، باید حج را دوباره انجام دهد.»
(2) 17 بَابُ أَنَّ الْمَمْلُوکَ إِذَا حَجَّ فَأَدْرَکَ أَحَدَ الْمَوْقِفَیْنِ مُعْتَقاً أَجْزَأَهُ عَنْ حَجَّةِ الْإِسْلَامِ
******
ترجمه:
14217- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ شِهَابٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی رَجُلٍ أَعْتَقَ عَشِیَّةَ عَرَفَةَ عَبْداً لَهُ قَالَ یُجْزِی عَنِ الْعَبْدِ حَجَّةُ الْإِسْلَامِ وَ یُکْتَبُ لِلسَّیِّدِ أَجْرَانِ ثَوَابُ الْعِتْقِ وَ ثَوَابُ الْحَجِّ.
وَ رَوَاهُ الْبَرْقِیُّ فِی الْمَحَاسِنِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
شهاب از امام صادق (ع) روایت کرده است که در مورد مردی که برده اش را در عصر روز عرفه آزاد کرد، فرمود: «این حج برای برده به عنوان حجۀ الاسلام کفایت می کند و برای آقا دو اجر نوشته می شود: پاداش آزاد کردن و پاداش حج.»
14218- 2- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مَمْلُوکٌ أُعْتِقَ یَوْمَ عَرَفَةَ- قَالَ إِذَا أَدْرَکَ أَحَدَ الْمَوْقِفَیْنِ فَقَدْ أَدْرَکَ الْحَجَّ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ : به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم مملوکی روز عرفه آزاد شده (چه کند) اگر یکی از دو موقف را درک کند حج را درک کرده است
14219- 3- (7) قَالَ الشَّیْخُ وَ رُوِیَ فِی الْعَبْدِ إِذَا أُعْتِقَ یَوْمَ عَرَفَةَ- أَنَّهُ قَدْ أَدْرَکَ أَحَدَ الْمَوْقِفَیْنِ فَقَدْ أَدْرَکَ الْحَجَّ.
******
ترجمه:
مرحوم شیخ گفته اند روایت شده درمورد عبدی که روز عرفه آزاد شده اگر یک از دو موقف را درک کند حج را درک کرده .
ص: 52
14220- 4- (1) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ شِهَابٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی رَجُلٍ أَعْتَقَ عَشِیَّةَ عَرَفَةَ عَبْداً لَهُ أَ یُجْزِی عَنِ الْعَبْدِ حَجَّةُ الْإِسْلَامِ قَالَ نَعَمْ.
******
ترجمه:
شهاب از امام صادق (ع) روایت کرده است درباره مردی که عصر روز عرفه برده اش را آزاد کرده باشد. آیا این برای برده به عنوان حج اسلام کافی است؟ امام فرمود: بله.
14221- 5- (2) جَعْفَرُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ سَعِیدٍ الْمُحَقِّقُ فِی الْمُعْتَبَرِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی مَمْلُوکٍ أُعْتِقَ یَوْمَ عَرَفَةَ قَالَ إِذَا أَدْرَکَ أَحَدَ الْمَوْقِفَیْنِ فَقَدْ أَدْرَکَ الْحَجَّ وَ إِنْ فَاتَهُ الْمَوْقِفَانِ فَقَدْ فَاتَهُ الْحَجُّ وَ یُتِمُّ حَجَّهُ وَ یَسْتَأْنِفُ حَجَّةَ الْإِسْلَامِ فِیمَا بَعْدُ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3).
******
ترجمه:
معاویة بن عمار از امام صادق (ع) روایت کرده است درباره برده ای که در روز عرفه آزاد شده باشد. امام فرمود: اگر یکی از دو موقف (عرفات یا مشعر) را درک کند، حج را درک کرده است. و اگر هر دو موقف از او فوت شود، حج نیز فوت شده است. در این صورت، حج خود را تکمیل می کند و بعداً حج اسلام را از سر می گیرد.
(4) 18 بَابُ أَنَّ أُمَّ الْوَلَدِ إِذَا مَاتَ سَیِّدُهَا أُعْتِقَتْ مِنْ نَصِیبِ وَلَدِهَا وَ لَزِمَهَا الْحَجُّ مَعَ الشَّرَائِطِ
******
ترجمه:
14222- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ قَالَ: أَرْسَلْتُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّ أُمَّ امْرَأَةٍ کَانَتْ أُمَّ وَلَدٍ فَمَاتَتْ فَأَرَادَتِ الْمَرْأَةُ أَنْ تَحُجَّ عَنْهَا فَقَالَ أَ وَ لَیْسَ قَدْ أُعْتِقَتْ بِوَلَدِهَا (6) تَحُجُّ عَنْهَا.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (7) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (8).
******
ترجمه:
یونس بن یعقوب گفت: به امام صادق (ع) پیام دادم که مادرِ زنی، ام ولد بوده و از دنیا رفته. آن زن قصد داشت به جای مادرش حج انجام دهد. امام فرمود: مگر مادرش با به دنیا آوردن فرزندش آزاد نشده است؟ [پس] می تواند به جای او حج کند.
ص: 53
(1) 19 بَابُ أَنَّ غَیْرَ الْمُسْتَطِیعِ إِذَا تَکَلَّفَ الْحَجَّ لَمْ یُجْزِئْهُ عَنْ حَجَّةِ الْإِسْلَامِ بَلْ یَجِبُ عَلَیْهِ الْحَجُّ إِذَا اسْتَطَاعَ
******
ترجمه:
14223- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ (3) عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْأَصَمِّ عَنْ مِسْمَعِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَوْ أَنَّ عَبْداً حَجَّ عَشْرَ حِجَجٍ کَانَتْ عَلَیْهِ حَجَّةُ الْإِسْلَامِ أَیْضاً إِذَا اسْتَطَاعَ إِلَی ذَلِکَ سَبِیلًا إِلَی أَنْ قَالَ وَ لَوْ أَنَّ مَمْلُوکاً حَجَّ الْحَدِیثَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (4)
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (5) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (6).
******
ترجمه:
مسمع بن عبدالملک از امام صادق (ع) روایت کرده که فرمود: اگر بنده ای ده حج انجام دهد، باز هم حج واجب اسلام بر او لازم است در صورتی که توانایی آن را داشته باشد. سپس فرمود: حتی اگر بنده ای حج انجام دهد...
(7) 20 بَابُ أَنَّهُ یُسْتَحَبُّ أَنْ یَحُجَّ غَیْرُ الْبَالِغِ أَوْ یُحَجَّ بِهِ وَ یُحْرِمُ بِهِ وَلِیُّهُ وَ لَوْ أُمّاً
******
ترجمه:
14224- 1- (8) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ بِنْتِ إِلْیَاسَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ مَرَّ رَسُولُ اللَّهِ ص
ص: 54
بِرُوَیْثَةَ وَ هُوَ حَاجٌّ فَقَامَتْ إِلَیْهِ امْرَأَةٌ وَ مَعَهَا صَبِیٌّ لَهَا فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ- أَ یُحَجُّ عَنْ مِثْلِ هَذَا قَالَ نَعَمْ وَ لَکِ أَجْرُهُ.
******
ترجمه:
عبدالله بن سنان از امام صادق (ع) روایت کرده که فرمود: از او شنیدم که می گفت: رسول خدا (ص) در حالی که در حال حج بود، از منطقه "رویثه" عبور کرد. زنی به سوی او آمد و کودکی با خود داشت. گفت: ای رسول خدا، آیا از طرف چنین کودکی حج انجام می شود؟ پیامبر فرمود: بله، و برای تو پاداش آن است.
14225- 2- (1) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ جَمِیعاً عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ الثَّانِیَ ع عَنِ الصَّبِیِّ مَتَی یُحْرَمُ بِهِ قَالَ إِذَا اثَّغَرَ (2).
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ (3)
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4).
******
ترجمه:
محمد بن فضیل گفت: از امام جواد (ع) دربارهٔ کودکی پرسیدم که چه زمانی باید برای او احرام بسته شود. امام فرمود: هنگامی که دندان هایش شروع به افتادن کند (زمانی که دندان های شیری کودک شروع به افتادن کنند).
(5) 21 بَابُ أَنَّ مَنْ حَجَّ نَائِباً عَنْ غَیْرِهِ لَمْ یُجْزِئْهُ عَنْ حَجَّةِ الْإِسْلَامِ بَلْ یَجِبُ عَلَیْهِ الْحَجُّ مَعَ الِاسْتِطَاعَةِ
******
ترجمه:
14226- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَهْلٍ عَنْ آدَمَ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ: مَنْ حَجَّ عَنْ إِنْسَانٍ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ مَالٌ یَحُجُّ بِهِ أَجْزَأَتْ عَنْهُ حَتَّی یَرْزُقَهُ اللَّهُ مَا یَحُجُّ بِهِ وَ یَجِبَ عَلَیْهِ الْحَجُّ.
******
ترجمه:
آدم بن علی از امام کاظم (ع) نقل می کند که فرمود: «هر کس از طرف شخصی حج به جا آورد و آن شخص مالی نداشته باشد که بتواند با آن خود حج کند، آن حج از جانب او کفایت می کند تا زمانی که خداوند به او روزی دهد و او مالی داشته باشد که بتواند با آن حج به جا آورد، سپس حج بر او واجب می شود.»
14227- 2- (7) وَ عَنْهُ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: حَجُّ الصَّرُورَةِ یُجْزِی عَنْهُ وَ عَمَّنْ حَجَّ عَنْهُ.
ص: 55
أَقُولُ: حَمَلَهُ الشَّیْخُ وَ غَیْرُهُ (1) عَلَی الْإِجْزَاءِ مَا دَامَ مُعْسِراً فَإِذَا أَیْسَرَ وَجَبَ عَلَیْهِ الْحَجُّ لِمَا مَضَی (2) وَ یَأْتِی (3).
******
ترجمه:
معاویة بن عمار از امام صادق (ع) نقل می کند: حج کسی که برای اولین بار حج می کند (صروره)، برای او کفایت می کند و همچنین برای کسی که او از طرفش حج انجام می دهد.
می گویم : مرحوم شیخ و دیگران این روایت را بر کفایت حج حمل کرده اند، به شرط اینکه شخص تا زمانی که تهیدست باشد. اما اگر دارا شد، حج بر او واجب می شود، برای آنچه گذشته است.
14228- 3- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدِ بْنِ عُقْدَةَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ الْجُعْفِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ عَمْرِو بْنِ إِلْیَاسَ فِی حَدِیثٍ قَالَ: دَخَلَ أَبِی عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ أَنَا مَعَهُ فَقَالَ أَصْلَحَکَ اللَّهُ إِنِّی حَجَجْتُ بِابْنِی هَذَا وَ هُوَ صَرُورَةٌ وَ مَاتَتْ أُمُّهُ وَ هِیَ صَرُورَةٌ فَزَعَمَ أَنَّهُ یَجْعَلُ حَجَّتَهُ عَنْ أُمِّهِ فَقَالَ أَحْسَنَ هِیَ عَنْ أُمِّهِ أَفْضَلُ (5) وَ هِیَ لَهُ حَجَّةٌ.
أَقُولُ: هَذَا مَحْمُولٌ عَلَی أَنَّهُ بَعْدَ مَا حَجَّ أَهْدَی إِلَی أُمِّهِ ثَوَابَ الْحَجِّ صِلَةً لَهَا فَأَجْزَأَهُ حَجُّهُ.
******
ترجمه:
عمرو بن الیاس در حدیثی گفت: پدرم بر امام صادق (علیه السلام) وارد شد و من همراه او بودم. پدرم گفت: خدا تو را درست دارد، من با این پسرم که اولین حج او بود، حج به جا آوردم و مادرش نیز درگذشت در حالی که او نیز اولین حجش بود. پسرم ادعا می کند که می خواهد حج خود را به جای مادرش انجام دهد. امام صادق (علیه السلام) فرمود: خوب است، این حج از جانب مادرش بهتر است و برای خودش نیز حج محسوب می شود.
می گویم :
این روایت حمل شده بر این است که بعد از انجام حج، ثواب آن را به مادرش هدیه کرده و حج خود او نیز پذیرفته شده است.
14229- 4- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ حَجَّ عَنْ غَیْرِهِ یُجْزِیهِ ذَلِکَ عَنْ حَجَّةِ الْإِسْلَامِ قَالَ نَعَمْ الْحَدِیثَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ (7)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ (8)
ص: 56
أَقُولُ: الْمُرَادُ أَنَّهُ یُجْزِیهِ عَنِ الْحَجِّ الْمَنْدُوبِ مَعَ عَدَمِ الِاسْتِطَاعَةِ قَالَهُ الشَّیْخُ (1) وَ یُمْکِنُ عَوْدُ ضَمِیرِ یُجْزِیهِ عَلَی الْمَنُوبِ عَنْهُ دُونَ النَّائِبِ.
******
ترجمه:
معاویة بن عمار گفت: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم درباره مردی که به جای شخص دیگری حج انجام داده است، آیا این حج برای حج اسلام او کفایت می کند؟ امام صادق (علیه السلام) فرمود: بله.
می گویم :
منظور این است که این حج، در صورت عدم استطاعت، حج مستحب را از او کفایت می کند، همانطور که شیخ گفته است. همچنین ممکن است ضمیر "یجزیه" به منوب عنه بازگردد، نه به نائب .
14230- 5- (2) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ جَمِیعاً عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَوْ أَنَّ رَجُلًا مُعْسِراً أَحَجَّهُ رَجُلٌ کَانَتْ لَهُ حَجَّةٌ فَإِنْ أَیْسَرَ بَعْدَ ذَلِکَ کَانَ عَلَیْهِ الْحَجُّ الْحَدِیثَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (3) وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
حضرت صادق علیه السلام : اگر کسی فقیر بود کسی اورا به حج برد حجش قابل قبول است ولی اگرثروتمند شد باید حج انجام بدهد
14231- 6- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی رَجُلٍ لَیْسَ لَهُ مَالٌ حَجَّ عَنْ رَجُلٍ أَوْ أَحَجَّهُ غَیْرُهُ ثُمَّ أَصَابَ مَالًا هَلْ عَلَیْهِ الْحَجُّ فَقَالَ یُجْزِی عَنْهُمَا جَمِیعاً.
أَقُولُ: یَحْتَمِلُ کَوْنُ الْإِجْزَاءِ حَقِیقَةً بِالنِّسْبَةِ إِلَی مَنْ حَجَّ عَنْهُ مَجَازاً بِالنِّسْبَةِ إِلَی النَّائِبِ وَ یَحْتَمِلُ عَوْدُ الضَّمِیرِ فِی قَوْلِهِ عَنْهُمَا إِلَی الرَّجُلَیْنِ الْمَنُوبِ عَنْهُمَا دُونَ النَّائِبِ وَ یَحْتَمِلُ الْحَمْلُ عَلَی الْإِنْکَارِ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (6) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (7).
******
ترجمه:
جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ : خدمت حضرت صادق علیه السلام عرض کردم فقیری به نیابت ازکسی حج انجام میدهد یا کسی او را به حج می برد بعد پول دار می شود آیا حج بدهکار است ؟ حضرت فرمودند : برای هردوی آنها کافی است
می گویم :
ممکن است اجزاء نسبت به منوب عنه حقیقت ونسبت به نائب مجاز باشد وشاید هم ضمیر
ص: 57
(1) 22 بَابُ أَنَّ الْمُسْتَطِیعَ إِذَا حَجَّ جَمَّالًا أَوْ أَجِیراً أَوْ مُجْتَازاً بِمَکَّةَ أَوْ تَاجِراً أَجْزَأَهُ ذَلِکَ عَنْ حَجَّةِ الْإِسْلَامِ وَ إِنْ نَوَی بِالسَّفَرِ غَیْرَ الْحَجِّ أَوِ الْحَجَّ وَ غَیْرَهُ
******
ترجمه:
14232- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع حَجَّةُ الْجَمَّالِ تَامَّةٌ أَوْ نَاقِصَةٌ قَالَ تَامَّةٌ قُلْتُ حَجَّةُ الْأَجِیرِ تَامَّةٌ أَوْ نَاقِصَةٌ قَالَ تَامَّةٌ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ (3)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ : ازحضرت صادق علیه السلام سوال کردم آیا حج شتردار کامل است یا ناقص ؟ فرمودند : کامل است .عرض کردم آیا حج خدمه کامل است یا ناقص ؟ فرمودند : کامل است .
14233- 2- (5) وَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع الرَّجُلُ یَمُرُّ مُجْتَازاً یُرِیدُ الْیَمَنَ أَوْ غَیْرَهَا مِنَ الْبُلْدَانِ وَ طَرِیقُهُ بِمَکَّةَ- فَیُدْرِکُ النَّاسَ وَ هُمْ یَخْرُجُونَ إِلَی الْحَجِّ فَیَخْرُجُ مَعَهُمْ إِلَی الْمَشَاهِدِ أَ یُجْزِیهِ ذَلِکَ عَنْ حَجَّةِ الْإِسْلَامِ قَالَ نَعَمْ.
******
ترجمه:
معاویة بن عمار گفت: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم که مردی در حال عبور است و قصد یمن یا دیگر شهرها را دارد و مسیرش از مکه می گذرد. او به مردمی که برای حج بیرون می روند می رسد و با آنان به سوی مشاهد (مناسک حج) حرکت می کند. آیا این حج برای حج اسلام او کفایت می کند؟ امام (علیه السلام) فرمود: بله.
14234- 3- (6) قَالَ الصَّدُوقُ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ أَرَادَ دُنْیَا وَ آخِرَةً فَلْیَؤُمَّ هَذَا الْبَیْتَ.
مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی
ص: 58
نَجْرَانَ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
صدوق گفت: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: هر کس دنیا و آخرت را بخواهد، باید این خانه (کعبه) را قصد کند.(نه اینکه به بهانه کاردیگری بخواهد به کعبه برود )
14235- 4- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع الرَّجُلُ یَخْرُجُ فِی تِجَارَةٍ إِلَی مَکَّةَ- أَوْ یَکُونُ لَهُ إِبِلٌ فَیُکْرِیهَا حَجَّتُهُ نَاقِصَةٌ أَمْ تَامَّةٌ قَالَ لَا بَلْ حَجَّتُهُ تَامَّةٌ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ أَیْضاً بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ : به امام صادق علیه السلام گفتم کسی برای تجارت به مکه می رود یا شترهای خود را اجاره داده وخودش هم به ککه می رود آیا حج او کامل است یا ناقص ؟ حضرت فرمودند : خیر حجش کامل است
14236- 5- (4) وَ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ سَمَاعَةَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: وَ سُئِلَ عَنِ الرَّجُلِ یَکُونُ لَهُ الْإِبِلُ یُکْرِیهَا فَیُصِیبُ عَلَیْهَا فَیَحُجُّ وَ هُوَ کِرَاءٌ تُغْنِی عَنْهُ حَجَّتُهُ أَوْ یَکُونُ یَحْمِلُ التِّجَارَةَ إِلَی مَکَّةَ فَیَحُجُّ فَیُصِیبُ الْمَالَ فِی تِجَارَتِهِ أَوْ یَضَعُ تَکُونُ حَجَّتُهُ تَامَّةً أَوْ نَاقِصَةً أَوْ لَا یَکُونُ حَتَّی یَذْهَبَ بِهِ إِلَی الْحَجِّ وَ لَا یَنْوِیَ غَیْرَهُ أَوْ یَکُونُ یَنْوِیهِمَا جَمِیعاً أَ یَقْضِی ذَلِکَ حَجَّتَهُ قَالَ نَعَمْ حَجَّتُهُ تَامَّةٌ.
******
ترجمه:
از فضل بن عبدالملک از امام صادق (علیه السلام) در حدیثی نقل شده است که از ایشان درباره مردی سؤال شد که شتری دارد و آن را کرایه می دهد و از آن درآمد کسب می کند و حج می گذارد. آیا حج او که همراه با کرایه دادن شتر است، کفایت می کند یا نه؟ یا این که مردی که کالایی را برای تجارت به مکه می برد و در آن تجارت سود می کند یا خسارت می بیند، حج او کامل است یا ناقص؟ یا حج او تنها زمانی کامل است که قصد حج کند و غیر از آن نیت نداشته باشد، یا هر دو را نیت کند. آیا چنین حجی کفایت می کند؟ امام (علیه السلام) فرمود: بله، حج او کامل است.
14237- 6- (5) وَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ التَّیْمُلِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا کَانَ أَیَّامُ الْمَوْسِمِ بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَلَائِکَةً فِی صُورَةِ الْآدَمِیِّینَ یَشْتَرُونَ مَتَاعَ الْحَاجِّ وَ التُّجَّارِ قُلْتُ فَمَا یَصْنَعُونَ بِهِ قَالَ یُلْقُونَهُ فِی الْبَحْرِ.
ص: 59
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (1).
******
ترجمه:
از علی بن اسباط از مردی از اصحاب ما از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: هنگامی که ایام حج فرا می رسد، خداوند عزّ و جلّ فرشتگانی را به صورت انسان ها می فرستد که متاع (کالاهای) حاجیان و تاجران را خریداری می کنند. راوی پرسید: سپس با آن کالاها چه می کنند؟ امام (علیه السلام) فرمود: آن ها را به دریا می اندازند.
14238- 7- (2) الْعَیَّاشِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُناحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّکُمْ (3) قَالَ یَعْنِی الرِّزْقَ إِذَا أَحَلَّ الرَّجُلُ مِنْ إِحْرَامِهِ وَ قَضَی نُسُکَهُ فَلْیَشْتَرِ وَ لْیَبِعْ فِی الْمَوْسِمِ.
******
ترجمه:
از عمر بن یزید از امام صادق (علیه السلام) در تفسیر آیه «لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُناحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّکُمْ» (سوره بقره، آیه 198) نقل شده است که فرمود: منظور، روزی (رزق) است. هنگامی که شخص از احرام خود بیرون آمده و مناسکش را به جا آورده، می تواند در موسم (حج) خرید و فروش کند.
14239- 8- (4) وَ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع- جَعَلَ اللَّهُ الْکَعْبَةَ الْبَیْتَ الْحَرامَ قِیاماً لِلنَّاسِ (5) قَالَ جَعَلَهَا اللَّهُ لِدِینِهِمْ وَ مَعَایِشِهِمْ.
******
ترجمه:
حضرت صادق علیه السلام درمورد آیه شریفه جَعَلَ اللَّهُ الْکَعْبَةَ الْبَیْتَ الْحَرامَ قِیاماً لِلنَّاسِ (6) فرمودند : خداوند کعبه را برای دین ودنیا قرار داده .
14240- 9- (7) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ النَّهَاوَنْدِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَأْتِی عَلَی النَّاسِ زَمَانٌ یَکُونُ فِیهِ حَجُّ الْمُلُوکِ نُزْهَةً وَ حَجُّ الْأَغْنِیَاءِ تِجَارَةً وَ حَجُّ الْمَسَاکِینِ مَسْأَلَةً.
أَقُولُ: هَذَا غَیْرُ صَرِیحٍ فِی الْبُطْلَانِ وَ لَا فِی الذَّمِّ بَلْ هُوَ إِخْبَارٌ مَحْضٌ أَوْ یُرَادُ بِهِ ذَمُّ الْمُقْتَصِرِ عَلَی هَذِهِ الْمَقَاصِدِ أَوِ الْکَرَاهَةُ وَ إِنْ کَانَ مُجْزِیاً.
******
ترجمه:
از عبدالله بن حماد انصاری از محمد بن جعفر از پدرش (امام جعفر صادق) نقل شده که رسول الله (صلی الله علیه وآله) فرمود: زمانی بر مردم خواهد آمد که در آن، حج پادشاهان برای تفریح، حج ثروتمندان برای تجارت، و حج فقرا برای درخواست (کمک) خواهد بود.
می گویم: این حدیث به صراحت دلالت بر بطلان (حج) ندارد و نه در مذمت آن است، بلکه فقط یک خبر است. یا منظور مذمت کسانی است که تنها به این اهداف (دنیوی) اکتفا می کنند، یا (در برخی موارد) آن را مکروه می دانند، هرچند حج در هر صورت مجزی (و کافی) است.
ص: 60
(1) 23 بَابُ أَنَّ الْمُسْلِمَ الْمُخَالِفَ لِلْحَقِّ إِذَا حَجَّ ثُمَّ اسْتَبْصَرَ لَمْ یَجِبْ عَلَیْهِ إِعَادَةُ الْحَجِّ بَلْ یُسْتَحَبُّ إِلَّا أَنْ یُخِلَّ بِرُکْنٍ مِنْهُ فَتَجِبُ الْإِعَادَةُ
******
ترجمه:
14241- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ وَ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ بُرَیْدِ بْنِ مُعَاوِیَةَ الْعِجْلِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ حَجَّ وَ هُوَ لَا یَعْرِفُ هَذَا الْأَمْرَ ثُمَّ مَنَّ اللَّهُ عَلَیْهِ بِمَعْرِفَتِهِ وَ الدَّیْنُونَةِ بِهِ عَلَیْهِ حَجَّةُ الْإِسْلَامِ أَوْ قَدْ قَضَی فَرِیضَتَهُ فَقَالَ قَدْ قَضَی فَرِیضَتَهُ وَ لَوْ حَجَّ لَکَانَ أَحَبَّ إِلَیَّ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ حَجَّ وَ هُوَ فِی بَعْضِ هَذِهِ الْأَصْنَافِ مِنْ أَهْلِ الْقِبْلَةِ نَاصِبٍ مُتَدَیِّنٍ ثُمَّ مَنَّ اللَّهُ عَلَیْهِ فَعَرَفَ هَذَا الْأَمْرَ یَقْضِی حَجَّةَ الْإِسْلَامِ فَقَالَ یَقْضِی أَحَبُّ إِلَیَّ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
از برید بن معاویه عجلی روایت شده که گفت: از امام صادق (علیه السلام) درباره مردی پرسیدم که حج انجام داده ولی این امر (ولایت اهل بیت) را نمی شناخته، سپس خداوند بر او منت نهاد و او را به معرفت و پیروی از این امر هدایت کرد. آیا حج اسلام بر او واجب است یا اینکه فریضه اش را انجام داده است؟ امام فرمود: فریضه اش را انجام داده، اما اگر دوباره حج کند، برای من دوست داشتنی تر است.
او گفت: و از ایشان درباره مردی پرسیدم که حج انجام داده در حالی که از برخی از این دسته ها از اهل قبله (یعنی مسلمانان) بوده، فردی ناصبی و متدین (به عقاید خود) بوده، سپس خداوند بر او منت نهاد و او این امر (ولایت اهل بیت) را شناخت. آیا حج اسلام را باید دوباره انجام دهد؟ امام فرمود: انجام دوباره آن برای من دوست داشتنی تر است.
14242- 2- (3) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَسْأَلُهُ عَنْ رَجُلٍ حَجَّ وَ لَا یَدْرِی وَ لَا یَعْرِفُ هَذَا الْأَمْرَ ثُمَّ مَنَّ اللَّهُ عَلَیْهِ بِمَعْرِفَتِهِ وَ الدَّیْنُونَةِ بِهِ أَ عَلَیْهِ حَجَّةُ الْإِسْلَامِ قَالَ قَدْ قَضَی فَرِیضَةَ اللَّهِ وَ الْحَجُّ أَحَبُّ إِلَیَّ.
******
ترجمه:
عمر بن اُذَینَه روایت کرده است: به امام صادق (ع) نامه نوشتم و از ایشان درباره مردی پرسیدم که حج انجام داده ولی این امر (ولایت) را نمی دانسته و نمی شناخته، سپس خداوند به او معرفت و دین داری به آن را عنایت کرده است. آیا بر او حج اسلام واجب است؟ امام (ع) فرمودند: او واجب الهی را ادا کرده، ولی حج دوباره نزد من محبوب تر است.
14243- 3- (4) وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ مِثْلَهُ وَ زَادَ أَنَّهُ سَأَلَهُ عَنْ رَجُلٍ هُوَ فِی بَعْضِ هَذِهِ الْأَصْنَافِ مِنْ أَهْلِ الْقِبْلَةِ نَاصِبٍ مُتَدَیِّنٍ ثُمَّ مَنَّ اللَّهُ عَلَیْهِ فَعَرَفَ هَذَا الْأَمْرَ أَ یُقْضَی عَنْهُ
ص: 61
حَجَّةُ الْإِسْلَامِ أَوْ عَلَیْهِ أَنْ یَحُجَّ مِنْ قَابِلٍ قَالَ یَحُجُّ أَحَبُّ إِلَیَّ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
عمر بن اُذَینَه مانند آن (روایت قبلی) را روایت کرده است و اضافه کرده که از امام (ع) درباره مردی پرسید که او در برخی از این گروه های اهل قبله، ناصبی و دیندار بوده، سپس خداوند به او عنایت کرده و این امر (ولایت) را شناخته است. آیا حج اسلام از او پذیرفته شده یا باید در آینده حج انجام دهد؟ امام (ع) فرمودند: حج دوباره نزد من محبوب تر است.
14244- 4- (2) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْخُرَاسَانِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی ع قَالَ: قُلْتُ إِنِّی حَجَجْتُ وَ أَنَا مُخَالِفٌ وَ حَجَجْتُ حَجَّتِی هَذِهِ وَ قَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَیَّ بِمَعْرِفَتِکُمْ- وَ عَلِمْتُ أَنَّ الَّذِی کُنْتُ فِیهِ کَانَ بَاطِلًا فَمَا تَرَی فِی حَجَّتِی قَالَ اجْعَلْ هَذِهِ حَجَّةَ الْإِسْلَامِ وَ تِلْکَ نَافِلَةً.
******
ترجمه:
ابو عبدالله خراسانی از امام جواد (ع) نقل می کند: گفتم: من در حالی که مخالف بودم حج انجام دادم و این حج خود را نیز انجام دادم در حالی که خداوند به من عنایت کرده و شما را شناختم و فهمیدم آنچه که قبلاً در آن بودم باطل بوده است. نظر شما درباره حج من چیست؟ امام (ع) فرمودند: این حج را به عنوان حج اسلام قرار بده و آن حج قبلی را به عنوان مستحب (نافله) محسوب کن.
14245- 5- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ جَمِیعاً عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: وَ کَذَلِکَ النَّاصِبُ إِذَا عَرَفَ فَعَلَیْهِ الْحَجُّ وَ إِنْ کَانَ قَدْ حَجَّ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
حضرت صادق علیه السلام درحدیثی فرمودند : فرد ناصبی هم همینطور وقتی معرفت پیدا کرد باید حج را تکرار کند .
14246- 6- (5) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ قَالَ: کَتَبَ إِبْرَاهِیمُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الْهَمْدَانِیُّ- إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ ع أَنِّی حَجَجْتُ وَ أَنَا مُخَالِفٌ- وَ کُنْتُ صَرُورَةً فَدَخَلْتُ مُتَمَتِّعاً بِالْعُمْرَةِ إِلَی الْحَجِّ قَالَ فَکَتَبَ إِلَیْهِ أَعِدْ حَجَّکَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (6) وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ
ص: 62
أَقُولُ: حَمَلَ الشَّیْخُ الْأَخِیرَیْنِ عَلَی الِاسْتِحْبَابِ بِدَلَالَةِ الْأَوَّلَیْنِ وَ قَدْ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی مُقَدِّمَةِ الْعِبَادَاتِ (1) وَ فِی الزَّکَاةِ (2) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی بَعْضِ الْمَقْصُودِ فِی أَحَادِیثِ مُبْطِلَاتِ الْحَجِّ وَ مُوجِبَاتِ الْإِعَادَةِ (3).
******
ترجمه:
علی بن مهزیار نقل می کند: ابراهیم بن محمد بن عمران همدانی به امام جواد (ع) نامه نوشت که من در حالی که مخالف بودم و در اولین حج خود (صروره) بودم، حج انجام دادم و به صورت تمتع از عمره به حج وارد شدم. امام (ع) به او پاسخ دادند: حج خود را تکرار کن.
(4) 24 بَابُ وُجُوبِ اسْتِنَابَةِ الْمُوسِرِ فِی الْحَجِّ إِذَا مَنَعَهُ مَرَضٌ أَوْ کِبَرٌ أَوْ عَدُوٌّ أَوْ غَیْرُ ذَلِکَ
******
ترجمه:
14247- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ عَلِیّاً ع رَأَی شَیْخاً لَمْ یَحُجَّ قَطُّ وَ لَمْ یُطِقِ الْحَجَّ مِنْ کِبَرِهِ فَأَمَرَهُ أَنْ یُجَهِّزَ رَجُلًا فَیَحُجَّ عَنْهُ.
******
ترجمه:
حضرت صادق علیه السلام : حضرت علی علیه السلام پیرمردی را دیدند که تا آن زمان حج انجام نداده بود والآن هم بخاطر پیری نمی توانست انجام دهد اورا امر کردند کسی را آماده کنند(نایب قرار دهد) تا برایش حج انجام دهد
14248- 2- (6) وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: وَ إِنْ کَانَ مُوسِراً وَ حَالَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ الْحَجِّ مَرَضٌ أَوْ حَصْرٌ (7) أَوْ أَمْرٌ یَعْذِرُهُ اللَّهُ فِیهِ فَإِنَّ عَلَیْهِ أَنْ یُحِجَّ عَنْهُ مِنْ مَالِهِ صَرُورَةً لَا مَالَ لَهُ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَلَبِیِّ (8)
ص: 63
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ (1)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
از حلبی از امام صادق (ع) در حدیثی نقل شده است: اگر شخص توانگر باشد و به دلیل بیماری، حصر، یا امری که خداوند او را در آن معذور می داند نتواند حج به جا آورد، بر او واجب است که از مال خود فردی را که تا به حال حج نکرده و مالی برای حج ندارد، برای انجام حج به جای خود بفرستد.
14249- 3- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ وَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ جَمِیعاً عَنْ عَلِیٍّ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ سَلَمَةَ أَبِی حَفْصٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّ رَجُلًا أَتَی عَلِیّاً ع وَ لَمْ یَحُجَّ قَطُّ فَقَالَ إِنِّی کُنْتُ کَثِیرَ الْمَالِ وَ فَرَّطْتُ فِی الْحَجِّ حَتَّی کَبِرَتْ سِنِّی فَقَالَ فَتَسْتَطِیعُ الْحَجَّ فَقَالَ لَا فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ ع إِنْ شِئْتَ فَجَهِّزْ رَجُلًا ثُمَّ ابْعَثْهُ یَحُجُّ عَنْکَ.
******
ترجمه:
از سلمه ابی حفص از امام صادق (ع) نقل شده است که مردی نزد امام علی (ع) آمد و گفت: "من ثروت زیادی داشتم و در انجام حج کوتاهی کردم تا اینکه پیر شدم." امام علی (ع) از او پرسید: "آیا می توانی خودت حج انجام دهی؟" او پاسخ داد: "نه." امام علی (ع) به او فرمود: "اگر می خواهی، مردی را آماده کن و او را بفرست تا به جای تو حج کند."
14250- 4- (4) مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْمُفِیدُ فِی الْمُقْنِعَةِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ الْعَبَّاسِ قَالَ: أَتَتِ امْرَأَةٌ مِنْ خَثْعَمٍ رَسُولَ اللَّهِ ص فَقَالَتْ إِنَّ أَبِی أَدْرَکَتْهُ فَرِیضَةُ الْحَجِّ وَ هُوَ شَیْخٌ کَبِیرٌ لَا یَسْتَطِیعُ أَنْ یَلْبَثَ عَلَی دَابَّتِهِ فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ ص فَحُجِّی عَنْ أَبِیکِ.
******
ترجمه:
از فضل بن عباس روایت شده است که زنی از قبیله خثعم نزد رسول الله (ص) آمد و گفت: "پدرم به فریضه حج رسیده ولی او پیرمردی است که توان نشستن بر مرکب خود را ندارد." رسول خدا (ص) به او فرمود: "به جای پدرت حج کن."
14251- 5- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ بُرَیْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ کَانَ عَلِیٌّ ع یَقُولُ لَوْ أَنَّ رَجُلًا أَرَادَ الْحَجَّ فَعَرَضَ لَهُ مَرَضٌ أَوْ خَالَطَهُ سَقَمٌ فَلَمْ یَسْتَطِعِ الْخُرُوجَ فَلْیُجَهِّزْ رَجُلًا مِنْ مَالِهِ ثُمَّ لْیَبْعَثْهُ مَکَانَهُ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ مِثْلَهُ (6).ظ
******
ترجمه:
از محمد بن مسلم روایت شده است که امام باقر (ع) فرمود: امام علی (ع) می فرمود: "اگر کسی قصد حج داشته باشد ولی بیماری بر او عارض شود یا دچار ناتوانی گردد و نتواند به سفر برود، باید از مال خود فردی را مهیا کرده و به جای خود بفرستد."
ص: 64
14252- 6- (1) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ص أَمَرَ شَیْخاً کَبِیراً لَمْ یَحُجَّ قَطُّ وَ لَمْ یُطِقِ الْحَجَّ لِکِبَرِهِ أَنْ یُجَهِّزَ رَجُلًا یَحُجُّ عَنْهُ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ (2)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
حضرت صادق علیه السلام : حضرت علی علیه السلام پیرمردی را دیدند که تا آن زمان حج انجام نداده بود والآن هم بخاطر پیری نمی توانست انجام دهد اورا امر کردند کسی را آماده کنند(نایب قرار دهد) تا برایش حج انجام دهد
14253- 7- (4) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ مُسْلِمٍ حَالَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ الْحَجِّ مَرَضٌ أَوْ أَمْرٌ یَعْذِرُهُ اللَّهُ فِیهِ فَقَالَ عَلَیْهِ أَنْ یُحِجَّ (5) مِنْ مَالِهِ صَرُورَةً لَا مَالَ لَهُ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (6)
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (7).
******
ترجمه:
علی بن ابی حمزه روایت کرده است که از امام پرسیدم درباره مرد مسلمانی که بیماری یا امری که خداوند او را در آن معذور می داند، بین او و حج مانع شده است. امام فرمود: "بر او واجب است که از مال خود کسی را که تاکنون حج نرفته (صروره) و مالی ندارد، به جای خود برای حج بفرستد."
14254- 8- (8) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَیْمُونٍ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ
ص: 65
ع (1)
أَنَّ عَلِیّاً ع قَالَ لِرَجُلٍ کَبِیرٍ لَمْ یَحُجَّ قَطُّ إِنْ شِئْتَ أَنْ تُجَهِّزَ رَجُلًا ثُمَّ ابْعَثْهُ یَحُجَّ عَنْکَ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (2) وَ قَوْلُهُ ع إِنْ شِئْتَ لَا یَدُلُّ عَلَی نَفْیِ الْوُجُوبِ لِاحْتِمَالِ عَدَمِ إِرَادَةِ مَفْهُومِ الشَّرْطِ وَ احْتِمَالِ أَنْ یُرَادَ إِنْ شِئْتَ أَنْ تَأْتِیَ بِالْحَجِّ الْوَاجِبِ وَ غَیْرِ ذَلِکَ.
******
ترجمه:
عبدالله بن میمون قداح از امام باقر (ع) از پدرشان نقل می کند که حضرت علی (ع) به مردی سالخورده که هرگز حج انجام نداده بود، فرمودند: اگر می خواهی، می توانی کسی را تجهیز کنی و سپس او را بفرستی که از جانب تو حج انجام دهد.
می گویم:
در آینده دلایلی بر این مطلب خواهد آمد و اینکه امام علی (ع) فرمودند "اگر می خواهی" به معنای نفی وجوب نیست. زیرا ممکن است مراد، عدم استفاده از مفهوم شرط باشد یا اینکه منظور از "اگر می خواهی" این باشد که می توانی حج واجب را انجام دهی یا به طرق دیگر این فریضه را به جا آوری.
(3) 25 بَابُ أَنَّ مَنْ أَوْصَی بِحَجَّةِ الْإِسْلَامِ وَجَبَ إِخْرَاجُهَا مِنَ الْأَصْلِ فَإِنْ کَانَ عَلَیْهِ دَیْنٌ وَ قَصَرَتِ التَّرِکَةُ قُسِمَتْ عَلَیْهِمَا بِالْحِصَصِ وَ إِنْ أَوْصَی بِغَیْرِ حَجَّةِ الْإِسْلَامِ کَانَتْ مِنَ الثُّلُثِ وَ إِنْ أَوْصَی أَنْ یَحُجَّ عَنْهُ رَجُلٌ مُعَیَّنٌ تَعَیَّنَ إِنْ أَمْکَنَ
******
ترجمه:
14255- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ مَاتَ فَأَوْصَی أَنْ یُحَجَّ عَنْهُ قَالَ إِنْ کَانَ صَرُورَةً فَمِنْ جَمِیعِ الْمَالِ وَ إِنْ کَانَ تَطَوُّعاً فَمِنْ ثُلُثِهِ.
******
ترجمه:
مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ: ازحضرت صادق علیه السلام سوال کردم کسی وصیت کرده برایش حج انجام دهند فرمودند : اگر تا بحال حج انجام نداده(صروره است) باید هزینه حج را از اصل مال بردارند واگر حج مستحبی باشد از ثلث مال بردارند .
ذَلِکَ الرَّجُلُ.
******
ترجمه:
حلبی از امام صادق (ع) نقل می کند مانند همان روایت قبلی و اضافه می کند که اگر آن مرد وصیت کرده باشد که فرد خاصی به جای او حج کند، باید همان فرد به نیابت از او حج به جا آورد.
14257- 3- (1) وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: یُقْضَی عَنِ الرَّجُلِ حَجَّةُ الْإِسْلَامِ مِنْ جَمِیعِ مَالِهِ.
******
ترجمه:
حضرت صادق علیه السلام : برای انجام حج از طرف میت باید ازاصل مال برداشته شود .
14258- 4- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی رَجُلٍ تُوُفِّیَ وَ أَوْصَی أَنْ یُحَجَّ عَنْهُ قَالَ إِنْ کَانَ صَرُورَةً فَمِنْ جَمِیعِ الْمَالِ إِنَّهُ بِمَنْزِلَةِ الدَّیْنِ الْوَاجِبِ وَ إِنْ کَانَ قَدْ حَجَّ فَمِنْ ثُلُثِهِ وَ مَنْ مَاتَ وَ لَمْ یَحُجَّ حَجَّةَ الْإِسْلَامِ وَ لَمْ یَتْرُکْ إِلَّا قَدْرَ نَفَقَةِ الْحَمُولَةِ وَ لَهُ وَرَثَةٌ فَهُمْ أَحَقُّ بِمَا تَرَکَ فَإِنْ شَاءُوا أَکَلُوا وَ إِنْ شَاءُوا حَجُّوا عَنْهُ.
******
ترجمه:
معاویة بن عمار از امام صادق (ع) درباره مردی که فوت کرده و وصیت کرده است که به جای او حج انجام شود، روایت کرده است. امام فرمود: «اگر آن مرد صروره (یعنی کسی که تاکنون حج انجام نداده) باشد، هزینه حج از تمام اموال او برداشت می شود، زیرا این حج مانند دِین واجب است. اما اگر قبلاً حج انجام داده باشد، هزینه از یک سوم اموال او تأمین می شود. و هر کس که فوت کرده و حج اسلام را انجام نداده و تنها به اندازه هزینه حمل و نقل برای حج به جا گذاشته باشد، اگر وارثانی داشته باشد، آنان به آنچه که او گذاشته است، اولویت دارند. اگر بخواهند، آن مال را استفاده می کنند و اگر بخواهند، به جای او حج می کنند.»
14259- 5- (3) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَارِثٍ بَیَّاعِ الْأَنْمَاطِ أَنَّهُ سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ أَوْصَی بِحَجَّةٍ فَقَالَ إِنْ کَانَ صَرُورَةً فَهِیَ مِنْ صُلْبِ مَالِهِ إِنَّمَا هِیَ دَیْنٌ عَلَیْهِ وَ إِنْ کَانَ قَدْ حَجَّ فَهِیَ مِنَ الثُّلُثِ.
******
ترجمه:
حارث بَیّاع الأنماط روایت می کند که از امام صادق (ع) درباره مردی که وصیت کرده بود به جای او حج انجام شود، سؤال شد. امام فرمود: «اگر آن مرد صروره باشد (یعنی کسی که تاکنون حج انجام نداده)، هزینه حج از اصل مال او برداشته می شود، زیرا این حج به منزله دِینی است که بر عهده او بوده است. اما اگر قبلاً حج انجام داده باشد، هزینه از یک سوم اموال او پرداخت می شود.»
14260- 6- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ مَاتَ وَ أَوْصَی أَنْ یُحَجَّ عَنْهُ قَالَ إِنْ کَانَ صَرُورَةً حُجَّ عَنْهُ مِنْ وَسَطِ الْمَالِ (5) وَ إِنْ کَانَ غَیْرَ صَرُورَةٍ فَمِنَ الثُّلُثِ.
ص: 67
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ وَ الْکُلَیْنِیُّ کَمَا یَأْتِی فِی الْوَصَایَا (1) أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ هُنَا (2) وَ فِی الْوَصَایَا (3) وَ تَقَدَّمَ مَا ظَاهِرُهُ الْمُنَافَاةُ وَ ذَکَرْنَا وَجْهَهُ (4).
******
ترجمه:
مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ: ازحضرت صادق علیه السلام سوال کردم کسی وصیت کرده برایش حج انجام دهند فرمودند : اگر تا بحال حج انجام نداده(صروره است) باید هزینه حج را از اصل مال بردارند واگر حج مستحبی باشد از ثلث مال بردارند .
(5) 26 بَابُ أَنَّ مَنْ وَجَبَ عَلَیْهِ الْحَجُّ فَمَاتَ بَعْدَ الْإِحْرَامِ وَ دُخُولِ الْحَرَمِ أَجْزَأَ عَنْهُ وَ إِنْ مَاتَ قَبْلَ ذَلِکَ وَجَبَ أَنْ تُقْضَی عَنْهُ حَجَّةُ الْإِسْلَامِ مِنْ أَصْلِ الْمَالِ وَ لَا یَجِبُ قَضَاءُ التَّطَوُّعِ
******
ترجمه:
14261- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ ضُرَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: فِی رَجُلٍ خَرَجَ حَاجّاً حَجَّةَ الْإِسْلَامِ فَمَاتَ فِی الطَّرِیقِ فَقَالَ إِنْ مَاتَ فِی الْحَرَمِ فَقَدْ أَجْزَأَتْ عَنْهُ حَجَّةُ الْإِسْلَامِ وَ إِنْ مَاتَ دُونَ الْحَرَمِ فَلْیَقْضِ عَنْهُ وَلِیُّهُ حَجَّةَ الْإِسْلَامِ.
******
ترجمه:
ضریس از امام باقر (ع) نقل می کند که در مورد مردی که برای انجام حج اسلام بیرون رفته و در مسیر فوت کند، اگر در حرم بمیرد، حج اسلام او کافی است و اگر خارج از حرم بمیرد، ولی او باید به جای او حج اسلام را به جا بیاورد.
14262- 2- (7) وَ بِالْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ بُرَیْدٍ الْعِجْلِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنْ رَجُلٍ خَرَجَ حَاجّاً وَ مَعَهُ جَمَلٌ لَهُ وَ نَفَقَةٌ وَ زَادٌ فَمَاتَ فِی الطَّرِیقِ قَالَ إِنْ کَانَ صَرُورَةً ثُمَّ مَاتَ فِی الْحَرَمِ- فَقَدْ أَجْزَأَ عَنْهُ حَجَّةُ
ص: 68
الْإِسْلَامِ وَ إِنْ کَانَ مَاتَ وَ هُوَ صَرُورَةٌ قَبْلَ أَنْ یُحْرِمَ جُعِلَ جَمَلُهُ وَ زَادُهُ وَ نَفَقَتُهُ وَ مَا مَعَهُ فِی حَجَّةِ الْإِسْلَامِ فَإِنْ فَضَلَ مِنْ ذَلِکَ شَیْ ءٌ فَهُوَ لِلْوَرَثَةِ إِنْ لَمْ یَکُنْ عَلَیْهِ دَیْنٌ قُلْتُ أَ رَأَیْتَ إِنْ کَانَتِ الْحَجَّةُ تَطَوُّعاً ثُمَّ مَاتَ فِی الطَّرِیقِ قَبْلَ أَنْ یُحْرِمَ لِمَنْ یَکُونُ جَمَلُهُ وَ نَفَقَتُهُ وَ مَا مَعَهُ قَالَ یَکُونُ جَمِیعُ مَا مَعَهُ وَ مَا تَرَکَ لِلْوَرَثَةِ إِلَّا أَنْ یَکُونَ عَلَیْهِ دَیْنٌ فَیُقْضَی عَنْهُ أَوْ یَکُونَ أَوْصَی بِوَصِیَّةٍ فَیُنْفَذَ ذَلِکَ لِمَنْ أَوْصَی لَهُ وَ یُجْعَلَ ذَلِکَ مِنْ ثُلُثِهِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ نَحْوَهُ (1) وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ (2) وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
از برید عجلی نقل شده است که گفت: از ابا جعفر (ع) درباره مردی پرسیدم که با یک شتر و نفقه و زاد سفر به حج رفته و در راه فوت کرده است. ایشان فرمودند: اگر او صروره باشد و سپس در حرم بمیرد، حج او از طرف او کافی است. و اگر او در حالی که صروره بوده قبل از اینکه احرام ببندد بمیرد، شتر، زاد و نفقه اش و آنچه با خود داشته در حج اسلام محسوب می شود. اگر از آن چیزی باقی ماند، آن برای وراث اوست اگر بر او دینی نباشد. گفتم: اگر حج او مستحب باشد و سپس در راه قبل از احرام بمیرد، آنچه از شتر و نفقه و آنچه با او بوده، برای کی خواهد بود؟ گفت: همه آنچه با او بوده و آنچه باقی مانده برای وراث اوست، مگر اینکه بر او دینی باشد که باید ادا شود یا اینکه وصیتی کرده باشد که باید آن را اجرا کنند و آن از ثلث مال او محاسبه می شود.
14263- 3- (3) وَ بِالْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ إِذَا أُحْصِرَ الرَّجُلُ بَعَثَ بِهَدْیِهِ إِلَی أَنْ قَالَ قُلْتُ فَإِنْ مَاتَ وَ هُوَ مُحْرِمٌ قَبْلَ أَنْ یَنْتَهِیَ إِلَی مَکَّةَ- قَالَ یُحَجُّ عَنْهُ إِنْ کَانَتْ حَجَّةَ الْإِسْلَامِ وَ یُعْتَمَرُ إِنَّمَا هُوَ شَیْ ءٌ عَلَیْهِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ کَالَّذِی قَبْلَهُ (4)
أَقُولُ: هَذَا مَحْمُولٌ عَلَی مَا قَبْلَ دُخُولِ الْحَرَمِ لِمَا مَرَّ (5) التَّصْرِیحُ بِهِ.
******
ترجمه:
از زراره از ابا جعفر (ع) نقل شده است که فرمود: اگر مردی محصور شود، باید هدیه اش را به سمت مکه بفرستد. گفتم: اگر او در حال احرام بمیرد قبل از اینکه به مکه برسد، چه می شود؟ فرمود: اگر حج او حج اسلام باشد، برای او حج انجام می شود و عمره ای هم به جا آورده می شود؛ زیرا این چیزی است که بر اوست.
می گویم : این به معنای آن است که این مردن قبل از ورود به حرم اتفاق بیفتد بر اساس آنچه گذشت.
14264- 4- (6) مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ النُّعْمَانِ الْمُفِیدُ فِی الْمُقْنِعَةِ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ ع مَنْ خَرَجَ حَاجّاً فَمَاتَ فِی الطَّرِیقِ فَإِنَّهُ إِنْ کَانَ مَاتَ
ص: 69
فِی الْحَرَمِ فَقَدْ سَقَطَتْ عَنْهُ الْحَجَّةُ فَإِنْ مَاتَ قَبْلَ دُخُولِ الْحَرَمِ لَمْ یَسْقُطْ عَنْهُ الْحَجُّ وَ لْیَقْضِ عَنْهُ وَلِیُّهُ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی بَعْضِ الْمَقْصُودِ (1) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ هُنَا (2) وَ فِی النِّیَابَةِ (3).
******
ترجمه:
حضرت صادق علیه السلام فرمودند : کسیکه به قصد انجام حج خارج شد وبین راه مرد اگردرحرم مرده حج ازاو ساقط می شود واگر قبل از دخول درحرم مرد حج ساقط نمی شود بلکه باید ولی او آنرا انجام بدهد .
(4) 27 بَابُ حُکْمِ مَنْ نَذَرَ الْحَجَّ هَلْ یُجْزِیهِ عَنْ حَجَّةِ الْإِسْلَامِ وَ مَنْ نَذَرَ فَحَجَّ عَنْ غَیْرِهِ هَلْ یُجْزِیهِ عَنِ النَّذْرِ
******
ترجمه:
14265- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ النَّضْرِ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنْ رَجُلٍ نَذَرَ أَنْ یَمْشِیَ إِلَی بَیْتِ اللَّهِ فَمَشَی هَلْ یُجْزِیهِ عَنْ حَجَّةِ الْإِسْلَامِ قَالَ نَعَمْ.
******
ترجمه:
مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ :ازحضرت باقر علیه السلام سوال کردم کسی نذر کرده پیاده به مکه برود وقتی رفت آیا بجای حج واجب قبول می شود ؟ فرمودند : بله .
14266- 2- (6) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ وَ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ رِفَاعَةَ بْنِ مُوسَی قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ نَذَرَ أَنْ یَمْشِیَ إِلَی بَیْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ فَمَشَی هَلْ یُجْزِیهِ عَنْ حَجَّةِ الْإِسْلَامِ قَالَ نَعَمْ.
******
ترجمه:
رِفَاعَةَ بْنِ مُوسَی:ازحضرت صادق علیه السلام سوال کردم کسی نذر کرده پیاده به مکه برود وقتی رفت آیا بجای حج واجب قبول می شود ؟ فرمودند : بله .
14267- 3- (7) وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ رِفَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ نَذَرَ أَنْ یَمْشِیَ إِلَی بَیْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ هَلْ یُجْزِیهِ ذَلِکَ مِنْ
ص: 70
حَجَّةِ الْإِسْلَامِ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ وَ إِنْ (1) حَجَّ عَنْ غَیْرِهِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ مَالٌ وَ قَدْ نَذَرَ أَنْ یَحُجَّ مَاشِیاً أَ یُجْزِی عَنْهُ ذَلِکَ (مِنْ مَشْیِهِ) (2) قَالَ نَعَمْ.
وَ رَوَاهُ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی فِی نَوَادِرِهِ عَنْ رِفَاعَةَ (3)
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ رِفَاعَةَ (4)
أَقُولُ: حَمَلَهُ جَمَاعَةٌ مِنَ الْأَصْحَابِ عَلَی مَنْ نَوَی بِالنَّذْرِ حَجَّةَ الْإِسْلَامِ (5) وَ عَلَی مَنْ نَذَرَ حَجّاً مُطْلَقاً وَ لَوْ عَنْ غَیْرِهِ لِمَا یَأْتِی هُنَا (6) وَ فِی النَّذْرِ (7) وَ یُمْکِنُ الْحَمْلُ عَلَی الْإِجْزَاءِ الْمَجَازِیِّ أَیْ یُجْزِیهِ حَتَّی یَسْتَطِیعَ وَ لَهُ نَظَائِرُ کَمَا مَضَی (8) وَ یَأْتِی (9).
******
ترجمه:
رِفَاعَةَ بْنِ مُوسَی:ازحضرت صادق علیه السلام سوال کردم کسی نذر کرده پیاده به مکه برود وقتی رفت آیا بجای حج واجب قبول می شود ؟ فرمودند : بله .عرض کردم حالا اگر بعنوان نایب بجای کسی رفت ومالی هم ندارد (که دو باره بصورت پیاده برود) وحال آنکه نذرش پیاده رفتن بوده آیا این جبران نذرش را می کند ؟ فرمودند : بله
می گویم : عده ای ازعلماء آنرا حمل کرده اند به موردی که شخص حجه الاسلام خود را بصورت پیاده رفتن نذر کرده
(10) 28 بَابُ أَنَّ مَنْ مَاتَ وَ لَمْ یَحُجَّ حَجَّةَ الْإِسْلَامِ وَ کَانَ مُسْتَطِیعاً وَجَبَ أَنْ تُقْضَی عَنْهُ مِنْ أَصْلِ الْمَالِ وَ إِنْ لَمْ یُوصِ بِهَا
******
ترجمه:
14268- 1- (11) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ
ص: 71
الرَّجُلِ یَمُوتُ وَ لَمْ یَحُجَّ حَجَّةَ الْإِسْلَامِ وَ یَتْرُکُ مَالًا قَالَ عَلَیْهِ أَنْ یُحِجَّ (1) مِنْ مَالِهِ رَجُلًا صَرُورَةً لَا مَالَ لَهُ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ نَحْوَهُ (2).
******
ترجمه:
مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ : ازحضرت صادق علیه السلام سوال کردم کسی حجه الاسلام را انجام نداده مرده و ثروتی را باقی گذاشته حضرت فرمودند : ورثه اش با ید مرد فقیری که تا بحال حج نرفته باشد را اجیر کنند تا حج را انجام دهد .
14269- 2- (3) وَ عَنْهُ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنْ رَجُلٍ مَاتَ وَ لَمْ یَحُجَّ حَجَّةَ الْإِسْلَامِ یُحَجُّ عَنْهُ قَالَ نَعَمْ.
******
ترجمه:
مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ : ازحضرت باقر علیه السلام سوال کردم کسی مرده وحج واجبش را انجام نداده آیا باید از طرفش حج انجام بشود ؟ فرمودند : بله .
14270- 3- (4) وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: یُقْضَی عَنِ الرَّجُلِ حَجَّةُ الْإِسْلَامِ مِنْ جَمِیعِ مَالِهِ.
******
ترجمه:
حضرت صادق علیه السلام : هزینه حج واجب از اصل مال میت پرداخت می شود .
14271- 4- (5) وَ عَنْهُ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی وَ زُرْعَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ یَمُوتُ وَ لَمْ یَحُجَّ حَجَّةَ الْإِسْلَامِ وَ لَمْ یُوصِ بِهَا وَ هُوَ مُوسِرٌ فَقَالَ یُحَجُّ عَنْهُ مِنْ صُلْبِ مَالِهِ لَا یَجُوزُ غَیْرُ ذَلِکَ.
******
ترجمه:
سماعة بن مهران گفت: از ابا عبدالله پرسیدم درباره مردی که می میرد و حج واجب را انجام نداده و درباره اش وصیتی نکرده و او توانگر است. او گفت: از مال او حج به جا آورده می شود و غیر از این جایز نیست.
14272- 5- (6) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ عَنِ الْحُسَیْنِ عَنِ النَّضْرِ عَنْ عَاصِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنْ رَجُلٍ مَاتَ وَ لَمْ یَحُجَّ حَجَّةَ الْإِسْلَامِ وَ لَمْ یُوصِ بِهَا أَ یُقْضَی عَنْهُ قَالَ نَعَمْ.
ص: 72
مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
محمد بن مسلم گفت: از ابی جعفر (ع) درباره مردی که فوت کرده و حج واجب را انجام نداده و وصیتی در این مورد نکرده بود، پرسیدم. امام (ع) فرمود: «بله، می توان به نیابت از او حج را انجام داد.»
14273- 6- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ رِفَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ یَمُوتُ وَ لَمْ یَحُجَّ حَجَّةَ الْإِسْلَامِ وَ لَمْ یُوصِ بِهَا أَ تُقْضَی عَنْهُ قَالَ نَعَمْ.
******
ترجمه:
رفاعه گفت: از ابی عبد الله (ع) درباره مردی که فوت کرده و حج واجب را انجام نداده و وصیتی در این مورد نکرده بود، پرسیدم. امام (ع) فرمود: «بله، می توان به نیابت از او حج را انجام داد.»
14274- 7- (3) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ رِفَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ وَ الْمَرْأَةِ یَمُوتَانِ وَ لَمْ یَحُجَّا أَ یُقْضَی عَنْهُمَا حَجَّةُ الْإِسْلَامِ قَالَ نَعَمْ.
******
ترجمه:
رفاعه گفت: از ابی عبد الله (ع) درباره مرد وزنی که فوت کرده و حج واجب را انجام نداده پرسیدم آیا حج برایشان قضا می شود
امام (ع) فرمود: «بله، می توان به نیابت از او حج را انجام داد.»
14275- 8- (4) وَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ حَکَمِ بْنِ حُکَیْمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنْسَانٌ هَلَکَ وَ لَمْ یَحُجَّ وَ لَمْ یُوصِ بِالْحَجِّ فَأَحَجَّ عَنْهُ بَعْضُ أَهْلِهِ رَجُلًا أَوِ امْرَأَةً هَلْ یُجْزِی ذَلِکَ وَ یَکُونُ قَضَاءً عَنْهُ وَ یَکُونُ الْحَجُّ لِمَنْ حَجَّ وَ یُؤْجَرُ مَنْ أَحَجَّ عَنْهُ فَقَالَ إِنْ کَانَ الْحَاجُّ غَیْرَ صَرُورَةٍ أَجْزَأَ عَنْهُمَا جَمِیعاً وَ أُجِرَ الَّذِی أَحَجَّهُ.
******
ترجمه:
حکم بن حکیم گفت: به ابا عبدالله علیه السلام گفتم: انسانی هلاک شده و حج انجام نداده و درباره حج وصیتی نکرده است. آیا بعضی از اهلش، مرد یا زن، به نیابت از او حج انجام دهند؟ آیا این حج، قضا خواهد بود و حج برای کسی است که حج را انجام داده و آیا کسی که به نیابت از او حج کرده، پاداش می گیرد؟ ایشان فرمودند : اگر حاجی غیر صروره باشد، این حج برای هر دو (مرده و حاجی) کفایت می کند و کسی که حج را انجام داده، پاداش می برد.
14276- 9- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْقَطَّانِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا عَنْ بَکْرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَبِیبٍ عَنْ تَمِیمِ بْنِ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ الْهَاشِمِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ عَلَیَّ دَیْناً کَثِیراً وَ لِی عِیَالٌ وَ لَا أَقْدِرُ عَلَی الْحَجِّ فَعَلِّمْنِی دُعَاءً أَدْعُو بِهِ فَقَالَ قُلْ فِی دُبُرِ کُلِ
ص: 73
صَلَاةٍ مَکْتُوبَةٍ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ- وَ اقْضِ عَنِّی دَیْنَ الدُّنْیَا وَ دَیْنَ الْآخِرَةِ- قُلْتُ لَهُ أَمَّا دَیْنُ الدُّنْیَا فَقَدْ عَرَفْتُهُ فَمَا دَیْنُ الْآخِرَةِ قَالَ دَیْنُ الْآخِرَةِ الْحَجُّ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (1) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ هُنَا (2) وَ فِی الْوَصَایَا (3).
******
ترجمه:
عبدالله بن فضل هاشمی گفت: به ابا عبدالله گفتم: من بدهی زیادی دارم و خانواده ام هم هست و نمی توانم حج بروم. پس دعایی به من یاد بده. او گفت: در پایان هر نماز واجب بگو: 'اللهم صلِّ علی محمد و آل محمد و دین دنیا و دین آخرت را از من قضا کن.' گفتم: درباره دین دنیا، آن را می دانم. دین آخرت چیست؟ گفت: دین آخرت، حج است.
(4) 29 بَابُ أَنَّ مَنْ مَاتَ وَ عَلَیْهِ حَجَّةُ الْإِسْلَامِ وَ حَجَّةٌ أُخْرَی مَنْذُورَةٌ وَجَبَ إِخْرَاجُ حَجَّةِ الْإِسْلَامِ مِنَ الْأَصْلِ وَ الْمَنْذُورَةِ مِنَ الثُّلُثِ وَ مَنْ نَذَرَ لِیُحِجَّنَّ وَلَدَهُ وَجَبَتْ عَلَی الْأَبِ فَإِنْ مَاتَ فَمِنَ الثُّلُثِ إِلَّا أَنْ یَتَطَوَّعَ بِهَا الْوَلَدُ
******
ترجمه:
14277- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ ضُرَیْسٍ الْکُنَاسِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنْ رَجُلٍ عَلَیْهِ حَجَّةُ الْإِسْلَامِ نَذَرَ نَذْراً فِی شُکْرٍ لِیُحِجَّنَّ بِهِ رَجُلًا (6) إِلَی مَکَّةَ- فَمَاتَ الَّذِی نَذَرَ قَبْلَ أَنْ یَحُجَّ حَجَّةَ الْإِسْلَامِ وَ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَفِیَ بِنَذْرِهِ الَّذِی نَذَرَ قَالَ إِنْ تَرَکَ مَالًا یُحَجُّ عَنْهُ حَجَّةُ الْإِسْلَامِ مِنْ جَمِیعِ الْمَالِ وَ أَخْرَجَ مِنْ ثُلُثِهِ مَا یُحِجُّ بِهِ رَجُلًا لِنَذْرِهِ وَ قَدْ وَفَی بِالنَّذْرِ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ تَرَکَ مَالًا (7) بِقَدْرِ مَا یُحَجُّ بِهِ حَجَّةُ الْإِسْلَامِ حُجَّ عَنْهُ بِمَا تَرَکَ وَ یَحُجُّ عَنْهُ وَلِیُّهُ حَجَّةَ
ص: 74
النَّذْرِ إِنَّمَا هُوَ مِثْلُ دَیْنٍ عَلَیْهِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ ضُرَیْسِ بْنِ أَعْیَنَ نَحْوَهُ (1).
******
ترجمه:
ضریس کنانی گفت: از ابا جعفر پرسیدم درباره مردی که بر او حج واجب است و نذری کرده که به شکرانه اش مردی را به مکه بفرستد. او قبل از اینکه حج واجب را انجام دهد و قبل از وفای به نذرش، فوت کرد. او گفت: اگر مالی بر جای گذاشته باشد، باید به نیابت از او حج واجب را از تمام مالش انجام دهند و از ثلث مالش آنچه برای نذرش لازم است، خارج کنند. اگر هم مالی به اندازه انجام حج واجب نداشته باشد، به مقدار مالی که بر جای گذاشته، حج به جا آورده می شود و ولی او باید حج نذر را انجام دهد؛ زیرا این نذر مانند بدهی است که بر عهده اش است.
14278- 2- (2) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَارِثٍ بَیَّاعِ الْأَنْمَاطِ أَنَّهُ سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ أَوْصَی بِحَجَّةٍ فَقَالَ: إِنْ کَانَ صَرُورَةً فَهِیَ مِنْ صُلْبِ مَالِهِ إِنَّمَا هِیَ دَیْنٌ عَلَیْهِ وَ إِنْ کَانَ قَدْ حَجَّ فَهِیَ مِنَ الثُّلُثِ.
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی الْمَغْرَاءِ (3) عَنِ الْحَارِثِ بَیَّاعِ الْأَنْمَاطِ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
حارث بیاع النمات گفت: ابی عبدالله (ع) درباره مردی که وصیت کرده بود برای حج پرسیده شد. امام (ع) فرمودند: «اگر او صروره (کسی که هنوز حج نکرده) باشد، این حج از اصل مال اوست و مانند یک دین بر او محسوب می شود. اما اگر او قبلاً حج کرده باشد، این حج از ثلث دارایی اش محسوب می شود.»
14279- 3- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع رَجُلٌ نَذَرَ لِلَّهِ إِنْ عَافَی اللَّهُ ابْنَهُ مِنْ وَجَعِهِ لَیُحِجَّنَّهُ إِلَی بَیْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ- فَعَافَی اللَّهُ الِابْنَ وَ مَاتَ الْأَبُ فَقَالَ الْحَجَّةُ عَلَی الْأَبِ یُؤَدِّیهَا عَنْهُ بَعْضُ وُلْدِهِ قُلْتُ هِیَ وَاجِبَةٌ عَلَی ابْنِهِ الَّذِی نَذَرَ فِیهِ فَقَالَ هِیَ وَاجِبَةٌ عَلَی الْأَبِ مِنْ ثُلُثِهِ أَوْ یَتَطَوَّعُ ابْنُهُ فَیَحُجُّ عَنْ أَبِیهِ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (6) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (7).
******
ترجمه:
عبدالله بن ابی یعفور گفت: به ابی عبدالله (ع) گفتم: مردی نذر کرده بود که اگر خداوند فرزندش را از بیماری شفا دهد، به خانه خدا (کعبه) حج خواهد کرد. خداوند فرزند را شفا داد و پدر فوت کرد. امام (ع) فرمود: حج بر عهده یکی از فرزندانش است. گفتم: آیا این حج بر پسری که برایش نذر شده بود واجب است؟ فرمود: این حج بر پدر واجب است از ثلث دارایی اش، یا اینکه پسر می تواند داوطلبانه حج را به نیابت از پدرش انجام دهد.
ص: 75
(1) 30 بَابُ أَنَّ مَنْ أَوْصَی بِحَجٍّ وَاجِبٍ وَ عِتْقٍ وَ صَدَقَةٍ وَجَبَ الِابْتِدَاءُ بِالْحَجِّ فَإِنْ بَقِیَ شَیْ ءٌ صُرِفَ فِی الْعِتْقِ وَ الصَّدَقَةِ
******
ترجمه:
14280- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ امْرَأَةٍ أَوْصَتْ بِمَالٍ فِی الصَّدَقَةِ وَ الْحَجِّ وَ الْعِتْقِ فَقَالَ ابْدَأْ بِالْحَجِّ فَإِنَّهُ مَفْرُوضٌ فَإِنْ بَقِیَ شَیْ ءٌ فَاجْعَلْ فِی الْعِتْقِ طَائِفَةً وَ فِی الصَّدَقَةِ طَائِفَةً.
******
ترجمه:
معاویه بن عمار گفت: از ابی عبدالله (ع) درباره زنی که وصیت کرده بود از مالش برای صدقه، حج و آزادسازی برده ها استفاده شود، پرسیدم. امام (ع) فرمودند: «اول حج را انجام بده، زیرا حج واجب است. اگر چیزی باقی ماند، بخشی را برای آزادسازی و بخشی را برای صدقه قرار بده.»
14281- 2- (3) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ زَکَرِیَّا الْمُؤْمِنِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: إِنَّ امْرَأَةً هَلَکَتْ وَ أَوْصَتْ بِثُلُثِهَا یُتَصَدَّقُ بِهِ عَنْهَا وَ یُحَجُّ عَنْهَا وَ یُعْتَقُ عَنْهَا فَلَمْ یَسَعِ الْمَالُ ذَلِکَ إِلَی أَنْ قَالَ فَسَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ ذَلِکَ فَقَالَ ابْدَأْ بِالْحَجِّ فَإِنَّ الْحَجَّ فَرِیضَةٌ فَمَا بَقِیَ فَضَعْهُ فِی النَّوَافِلِ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ هُنَا (5) وَ فِی الْوَصَایَا (6).
******
ترجمه:
معاویه بن عمار گفت: زنی فوت کرد و وصیت کرد که ثلث دارایی اش برای صدقه، حج و آزادسازی برده ها صرف شود. اما مال به اندازه ای نبود که همه اینها را تأمین کند. تا آنجا گفت سپس از ابی عبدالله (ع) در اینمورد پرسیدم و ایشان فرمودند: «اول حج را انجام بده، زیرا حج فریضه است، و هرچه باقی ماند، برای نوافل قرار بده.
ص: 76
(1) 31 بَابُ أَنَّ مَنْ وَجَبَ عَلَیْهِ الْحَجُّ فَمَاتَ وَ لَمْ یَحُجَّ فَتَبَرَّعَ أَحَدٌ بِالْحَجِّ عَنْهُ أَجْزَأَهُ
******
ترجمه:
14282- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ مَاتَ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ مَالٌ وَ لَمْ یَحُجَّ حَجَّةَ الْإِسْلَامِ فَحَجَّ (3) عَنْهُ بَعْضُ إِخْوَانِهِ هَلْ یُجْزِی ذَلِکَ عَنْهُ أَوْ هَلْ هِیَ نَاقِصَةٌ قَالَ بَلْ هِیَ حَجَّةٌ تَامَّةٌ.
أَقُولُ: هَذَا مَحْمُولٌ عَلَی أَنَّهُ لَمْ یَکُنْ لَهُ مَالٌ حِینَ الْمَوْتِ وَ کَانَ الْحَجُّ قَدْ وَجَبَ عَلَیْهِ مِنْ قَبْلُ وَ الْقَرَائِنُ عَلَی ذَلِکَ ظَاهِرَةٌ.
******
ترجمه:
این حدیث درباره مردی است که فوت کرده و مالی نداشته و حج اسلام را انجام نداده است. معاویه بن عمار از ابی عبدالله (ع) پرسید که اگر برخی از برادرانش به نیابت از او حج را انجام دهند، آیا این حج برای او کافی است یا اینکه نواقصی دارد؟ امام (ع) پاسخ داد که این حج حجّی تام و کامل است.
می گویم : این مطلب بر این فرض حمل می شود که او در زمان مرگ مالی نداشته و حج بر او واجب بوده است و شواهد بر این موضوع واضح است.
14283- 2- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ عَامِرِ بْنِ عَمِیرَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع بَلَغَنِی عَنْکَ أَنَّکَ قُلْتَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا مَاتَ وَ لَمْ یَحُجَّ حَجَّةَ الْإِسْلَامِ فَحَجَّ عَنْهُ بَعْضُ أَهْلِهِ أَجْزَأَ ذَلِکَ عَنْهُ فَقَالَ نَعَمْ أَشْهَدُ بِهَا عَلَی أَبِی أَنَّهُ حَدَّثَنِی أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص- أَتَاهُ رَجُلٌ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ- إِنَّ أَبِی مَاتَ وَ لَمْ یَحُجَّ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص- حُجَّ عَنْهُ فَإِنَّ ذَلِکَ یُجْزِی عَنْهُ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ عُمَیْرٍ (5)
ص: 77
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (1) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (2).
******
ترجمه:
عامر بن عمیره گفت: به ابی عبدالله (ع) گفتم: به من خبر رسیده که شماگفته ای اگر مردی بمیرد و حج واجب را انجام نداده باشد و برخی از اهل او به نیابت از او حج کنند، آیا این حج کافی است؟ امام (ع) فرمود: بله، و شهادت می دهم که پدرم به من گفت که رسول خدا (ص) مردی را ملاقات کرد که گفت: "ای رسول خدا، پدرم فوت کرده و حج نکرده است." رسول خدا (ص) به او فرمود: "برای او حج کن، زیرا این حج برای او کافی است."
(3) 32 بَابُ اسْتِحْبَابِ اخْتِیَارِ الْمَشْیِ فِی الْحَجِّ عَلَی الرُّکُوبِ وَ الْحَفَاءِ عَلَی الِانْتِعَالِ إِلَّا مَا اسْتُثْنِیَ
******
ترجمه:
14284- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ صَفْوَانَ وَ فَضَالَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَیْ ءٍ أَشَدَّ مِنَ الْمَشْیِ وَ لَا أَفْضَلَ.
******
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمود: «خداوند به هیچ چیزی بهتر از پیاده روی عبادت نشده است
14285- 2- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ: دَخَلْنَا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَا وَ عَنْبَسَةُ بْنُ مُصْعَبٍ- وَ بِضْعَةَ عَشَرَ رَجُلًا مِنْ أَصْحَابِنَا فَقُلْنَا جَعَلَنَا اللَّهُ فِدَاکَ أَیُّهُمَا أَفْضَلُ الْمَشْیُ أَوِ الرُّکُوبُ فَقَالَ مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَیْ ءٍ أَفْضَلَ مِنَ الْمَشْیِ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
هشام بن سالم گفت: ما به دیدار ابی عبدالله (ع) رفتیم، من و عنبسه بن مصعب و دوازده مرد دیگر از یارانمان. گفتیم: «خداوند ما را فدای شما کند، کدام یک بهتر است: پیاده روی یا سوار شدن؟» امام (ع) فرمود: «خداوند به هیچ چیزی بهتر از پیاده روی عبادت نکرده است.»
14286- 3- (6) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ فَضْلِ الْمَشْیِ فَقَالَ إِنَّ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ قَاسَمَ رَبَّهُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ حَتَّی نَعْلًا وَ نَعْلًا
ص: 78
وَ ثَوْباً وَ ثَوْباً وَ دِینَاراً وَ دِینَاراً وَ حَجَّ عِشْرِینَ حَجَّةً مَاشِیاً عَلَی قَدَمَیْهِ.
******
ترجمه:
حلبی گفت: از ابی عبدالله (ع) درباره فضیلت پیاده روی پرسیدم. امام (ع) فرمودند: «حسن بن علی (ع) سه بار برای خداوند اموال خود را با فقراء تقسیم کرد حتی یک نعلین و یک لباس و یک دینار را. و ایشان بیست حج را پیاده انجام داد.»
14287- 4- (1) وَ عَنْهُ عَنْ فَضْلِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ رَجَاءٍ الزُّبَیْدِیِّ (2) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَیْ ءٍ أَفْضَلَ مِنَ الْمَشْیِ.
******
ترجمه:
محمد بن اسماعیل بن رجاء زبیدی از ابی عبدالله (ع) نقل کرد که فرمودند: «خداوند به هیچ چیزی بهتر از پیاده روی عبادت نشده است.»
14288- 5- (3) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ رُوِیَ أَنَّهُ مَا تَقَرَّبَ الْعَبْدُ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِشَیْ ءٍ أَحَبَّ إِلَیْهِ مِنَ الْمَشْیِ إِلَی بَیْتِهِ الْحَرَامِ عَلَی الْقَدَمَیْنِ وَ أَنَّ الْحَجَّةَ الْوَاحِدَةَ تَعْدِلُ سَبْعِینَ حَجَّةً وَ مَنْ مَشَی عَنْ جَمَلِهِ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ ثَوَابَ مَا بَیْنَ مَشْیِهِ وَ رُکُوبِهِ وَ الْحَاجُّ إِذَا انْقَطَعَ شِسْعُ نَعْلِهِ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ ثَوَابَ مَا بَیْنَ مَشْیِهِ حَافِیاً إِلَی مُنْتَعِلٍ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن الحسین نقل کرده است که روایت شده: «بنده به خداوند عز و جل به هیچ چیز نزدیک تر نمی شود که محبوب تر از پیاده روی به سوی خانه خدا (کعبه) بر روی پای خود باشد. و اینکه یک حج معادل هفتاد حج است. و کسی که از شترش پیاده شود، خداوند ثواب آنچه را که بین پیاده روی و سوار شدنش انجام داده، برای او می نویسد. و حاجی وقتی که بند نعلینش پاره شود، خداوند ثواب آنچه را که بین پیاده روی برهنه پا تا وقتی که دوباره نعلین بپوشد، برای او می نویسد.»
14289- 6- (4) وَ فِی ثَوَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنِ الرَّبِیعِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُسْلِیِّ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَیْ ءٍ مِثْلِ الصَّمْتِ وَ الْمَشْیِ إِلَی بَیْتِهِ.
******
ترجمه:
ربیع بن محمد مسلی از مردی نقل کرده که از ابی عبدالله (ع) شنیده است: «خداوند به هیچ چیزی مانند سکوت و پیاده روی به سوی خانه اش عبادت نشده است.
14290- 7- (5) وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنِ الرَّبِیعِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُسْلِیِّ عَنْ أَبِی الرَّبِیعِ الشَّامِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَیْ ءٍ أَفْضَلَ مِنَ الصَّمْتِ وَ الْمَشْیِ إِلَی بَیْتِهِ.
******
ترجمه:
أَبِی الرَّبِیعِ الشَّامِیِّ که از ابی عبدالله (ع) نقل کرده است: «خداوند به هیچ چیزی مانند سکوت و پیاده روی به سوی خانه اش عبادت نشده است.
ص: 79
14291- 8- (1) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ صَنْدَلٍ عَنْ أَبِی أُسَامَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: خَرَجَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ ع إِلَی مَکَّةَ سَنَةً مَاشِیاً فَوَرِمَتْ قَدَمَاهُ فَقَالَ لَهُ بَعْضُ مَوَالِیهِ لَوْ رَکِبْتَ لَسَکَنَ عَنْکَ هَذَا الْوَرَمُ فَقَالَ کَلَّا إِذَا أَتَیْنَا هَذَا الْمَنْزِلَ فَإِنَّهُ یَسْتَقْبِلُکَ أَسْوَدُ وَ مَعَهُ دُهْنٌ فَاشْتَرِ مِنْهُ وَ لَا تُمَاکِسْهُ الْحَدِیثَ وَ فِیهِ أَنَّهُ وَجَدَ الْأَسْوَدَ وَ مَعَهُ الدُّهْنُ.
******
ترجمه:
از ابی اسامه نقل شده که ابی عبدالله (ع) گفت: حسن بن علی (ع) سالی به مکه پیاده رفت و پاهایش ورم کرد. یکی از غلامانش به او گفت: «اگر سوار می شدی، این ورم کم می شد.» حسن (ع) پاسخ داد: «نه، وقتی به این منزل برسیم، مرد سیاهی را خواهی دید که دهنی دارد. از او خرید کن و در قیمت چانه نزن.» سپس در ادامه گفت که او واقعاً آن مرد سیاه را با دهن پیدا کرد.
14292- 9- (2) أَحْمَدُ بْنُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیُّ فِی الْمَحَاسِنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ بَکْرٍ عَنْ زَکَرِیَّا بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عِیسَی بْنِ سَوَادَةَ عَنْ أَبِی الْمُنْکَدِرِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ مَا نَدِمْتُ عَلَی شَیْ ءٍ صَنَعْتُ نَدَمِی عَلَی أَنْ لَمْ أَحُجَّ مَاشِیاً لِأَنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص یَقُولُ مَنْ حَجَّ بَیْتَ اللَّهِ مَاشِیاً کَتَبَ اللَّهُ لَهُ سَبْعَةَ آلَافِ حَسَنَةٍ مِنْ حَسَنَاتِ الْحَرَمِ- قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا حَسَنَاتُ الْحَرَمِ (3) قَالَ حَسَنَةُ أَلْفِ أَلْفِ حَسَنَةٍ وَ قَالَ فَضْلُ الْمُشَاةِ فِی الْحَجِّ کَفَضْلِ الْقَمَرِ لَیْلَةَ الْبَدْرِ عَلَی سَائِرِ النُّجُومِ وَ کَانَ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ ع یَمْشِی إِلَی الْحَجِّ وَ دَابَّتُهُ تُقَادُ وَرَاءَهُ.
******
ترجمه:
از ابی المنکدر از ابی جعفر (ع) روایت شده که گفت: ابن عباس گفت: بر هیچ چیزی که انجام داده ام، پشیمان نشدم، جز بر اینکه پیاده حج نرفتم؛ زیرا شنیدم رسول خدا (ص) می فرمود: هرکس پیاده خانه خدا را حج کند، خداوند برای او هفت هزار حسنه از حسنات حرم می نویسد. گفته شد: ای رسول خدا، حسنات حرم چیست؟ فرمود: هر حسنه برابر با هزار هزار حسنه است. و گفت: فضیلت کسانی که پیاده حج می روند، مانند فضیلت ماه شب چهارده نسبت به سایر ستارگان است. و حسین بن علی (ع) پیاده به حج می رفت در حالی که مرکبش از پشت سر او هدایت می شد.
14293- 10- (4) أَحْمَدُ بْنُ فَهْدٍ فِی عُدَّةِ الدَّاعِی عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع أَنَّ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ ع کَانَ أَعْبَدَ النَّاسِ وَ أَزْهَدَهُمْ وَ أَفْضَلَهُمْ فِی زَمَانِهِ وَ کَانَ إِذَا حَجَّ حَجَّ مَاشِیاً وَ رَمَی مَاشِیاً وَ رُبَّمَا مَشَی حَافِیاً.
******
ترجمه:
از مفضل بن عمر، از امام صادق (ع)، از پدرانش روایت شده که امام حسن بن علی (ع) عابدترین، زاهدترین و برترین مردم در زمان خود بود. و هنگامی که حج می کرد، پیاده حج می کرد و پیاده رمی جمرات انجام می داد و گاهی نیز پیاده و بدون کفش راه می رفت.
ص: 80
14294- 11- (1) مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ النُّعْمَانِ الْمُفِیدُ فِی الْإِرْشَادِ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الرَّافِعِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: حَجَّ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع مَاشِیاً فَسَارَ عِشْرِینَ یَوْماً مِنَ الْمَدِینَةِ إِلَی مَکَّةَ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی أَحَادِیثِ تَکْرَارِ الْحَجِّ (2) وَ غَیْرِهَا (3) وَ یَأْتِی مَا ظَاهِرُهُ الْمُنَافَاةُ وَ نُبَیِّنُ وَجْهَهُ (4).
******
ترجمه:
إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَلِیٍّ ازپدرش نقل کرده که حضرت سجاد علیه السلام پیاد حج انجام می دادند وفاصله بین مدینه تا مکه را بیست روز طی می کردند .
(5) 33 بَابُ اسْتِحْبَابِ اخْتِیَارِ الرُّکُوبِ فِی الْحَجِّ عَلَی الْمَشْیِ إِذَا کَانَ یُضْعِفُهُ عَنِ الْعِبَادَةِ أَوْ لِمُجَرَّدِ تَقْلِیلِ النَّفَقَةِ أَوِ اسْتَلْزَمَ التَّأَخُّرَ فِی قُدُومِ مَکَّةَ
******
ترجمه:
14295- 1- (6) وَ 14296- 2- (7) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ رِفَاعَةَ قَالَ: سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع رَجُلٌ الرُّکُوبُ أَفْضَلُ أَمِ الْمَشْیُ فَقَالَ الرُّکُوبُ أَفْضَلُ مِنَ الْمَشْیِ لِأَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص رَکِبَ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ رِفَاعَةَ مِثْلَهُ وَ زَادَ قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ مَشْیِ الْحَسَنِ ع مِنْ مَکَّةَ أَوْ مِنَ الْمَدِینَةِ- قَالَ مِنْ مَکَّةَ وَ سَأَلْتُهُ إِذَا زُرْتُ الْبَیْتَ أَرْکَبُ أَوْ أَمْشِی فَقَالَ کَانَ الْحَسَنُ ع
ص: 81
یَزُورُ رَاکِباً (1)
******
ترجمه:
رفاعه گفت: مردی از امام صادق (ع) پرسید: آیا سواری (حج رفتن ) برتر است یا پیاده روی؟ امام (ع) فرمود: سواری بهتر از پیاده روی است، زیرا رسول خدا (ص) سوار شد.
14297- 3- (2) وَ عَنْهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ أَنَّهُ قَالَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ أَیُّمَا أَفْضَلُ نَرْکَبُ إِلَی مَکَّةَ فَنُعَجِّلُ فَنُقِیمُ بِهَا إِلَی أَنْ یَقْدَمَ الْمَاشِی أَوْ نَمْشِی فَقَالَ الرُّکُوبُ أَفْضَلُ.
******
ترجمه:
هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم کدام بهتر است آیا سواره به مکه برویم تا زود برسیم ومنتظر بمانیم تا افراد پیاده برسند یا اینکه پیاده برویم ؟ فرمودند : سواره رفتن بهتر است .
14298- 4- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ رِفَاعَةَ وَ ابْنِ بُکَیْرٍ جَمِیعاً عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الْحَجِّ مَاشِیاً أَفْضَلُ أَوْ رَاکِباً فَقَالَ بَلْ رَاکِباً فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص حَجَّ رَاکِباً.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ (4)
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی الْعِلَلِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ رِفَاعَةَ بْنِ مُوسَی النَّخَّاسِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع (5)
وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَاتِمٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ رِفَاعَةَ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ جَمِیعاً (6) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَاتِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَمْدَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ رِفَاعَةَ مِثْلَهُ (7).
******
ترجمه:
از رفاعه و ابن بکیر، هر دو، از امام صادق (ع) روایت شده که از ایشان پرسیده شد: آیا حج پیاده بهتر است یا سواره؟ امام (ع) فرمود: بلکه سواره بهتر است، زیرا رسول خدا (ص) حج را سواره انجام داد.
ص: 82
14299- 5- (1) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ سَیْفٍ التَّمَّارِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّهُ بَلَغَنَا وَ کُنَّا تِلْکَ السَّنَةَ مُشَاةً عَنْکَ أَنَّکَ تَقُولُ فِی الرُّکُوبِ فَقَالَ إِنَّ النَّاسَ یَحُجُّونَ (2) مُشَاةً وَ یَرْکَبُونَ فَقُلْتُ لَیْسَ عَنْ هَذَا أَسْأَلُکَ فَقَالَ عَنْ أَیِّ شَیْ ءٍ تَسْأَلُنِی (3) فَقُلْتُ أَیُّ شَیْ ءٍ أَحَبُّ إِلَیْکَ نَمْشِی أَوْ نَرْکَبُ فَقَالَ تَرْکَبُونَ أَحَبُّ إِلَیَّ فَإِنَّ ذَلِکَ أَقْوَی عَلَی الدُّعَاءِ وَ الْعِبَادَةِ.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ سَیْفٍ التَّمَّارِ نَحْوَهُ (4) وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی (5)
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی الْعِلَلِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَاتِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَمْدَانَ الْکُوفِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
از سیف تمار روایت شده که گفت: به امام صادق (ع) گفتم: به ما رسیده است و آن سال ما پیاده حج کردیم، که شما درباره سواری مطلبی گفته اید. امام (ع) فرمود: مردم هم پیاده حج می کنند و هم سواره. گفتم: از این موضوع سؤال نمی کنم. امام (ع) فرمود: درباره چه چیزی از من می پرسی؟ گفتم: کدام یک بیشتر نزد شما دوست داشتنی است، پیاده برویم یا سواره؟ امام (ع) فرمود: سواره رفتن بیشتر نزد من محبوب است، زیرا این کار برای دعا و عبادت قوی تر و توانمندتر است.
14300- 6- (7) وَ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّا نُرِیدُ الْخُرُوجَ إِلَی مَکَّةَ (8) فَقَالَ لَا تَمْشُوا وَ ارْکَبُوا فَقُلْتُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ إِنَّهُ بَلَغَنَا أَنَّ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ حَجَّ عِشْرِینَ حَجَّةً مَاشِیاً فَقَالَ إِنَّ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ ع کَانَ یَمْشِی وَ تُسَاقُ مَعَهُ مَحَامِلُهُ وَ رِحَالُهُ (9).
ص: 83
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ نَحْوَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ بَلَغَنَا عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ أَنَّهُ کَانَ یَحُجُّ مَاشِیاً (1).
وَ رَوَاهُ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
از عبدالله بن بکیر روایت شده که گفت: به امام صادق (ع) گفتم: ما قصد داریم به سوی مکه برویم. امام (ع) فرمود: پیاده نروید و سوار شوید. گفتم: خدا شما را اصلاح کند، به ما رسیده است که امام حسن بن علی (ع) بیست حج را پیاده انجام داد. امام (ع) فرمود: امام حسن بن علی (ع) پیاده می رفت در حالی که محامل (کجاوه ها) و وسایلش همراه او برده می شد.
14301- 7- (3) وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ یَحْیَی عَنْ سُلَیْمَانَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّا نُرِیدُ أَنْ نَخْرُجَ إِلَی مَکَّةَ مُشَاةً فَقَالَ لَا تَمْشُوا وَ اخْرُجُوا رُکْبَاناً فَقُلْتُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ بَلَغَنَا عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ ع أَنَّهُ حَجَّ عِشْرِینَ حَجَّةً مَاشِیاً فَقَالَ إِنَّ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ ع کَانَ یَحُجُّ مَاشِیاً وَ تُسَاقُ مَعَهُ الرِّحَالُ.
******
ترجمه:
از سلیمان روایت شده که گفت: به امام صادق (ع) گفتم: ما قصد داریم به مکه پیاده برویم. امام (ع) فرمود: پیاده نروید و سواره بروید. گفتم: خدا شما را اصلاح کند، به ما رسیده است که امام حسن بن علی (ع) بیست حج را پیاده انجام داده است. امام (ع) فرمود: امام حسن بن علی (ع) پیاده حج می کرد، در حالی که وسایلش همراه او برده می شد.
ص: 84
14302- 8- (1) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: الْحَجُّ رَاکِباً أَفْضَلُ مِنْهُ مَاشِیاً لِأَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص حَجَّ رَاکِباً.
******
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمود: حج سواری بهتر از پیاده روی است، زیرا رسول خدا (ص) سوار شد.
14303- 9- (2) قَالَ: وَ کَانَ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ ع (3) یَمْشِی وَ تُسَاقُ مَعَهُ الْمَحَامِلُ وَ الرِّحَالُ.
******
ترجمه:
و حسین بن علی (ع) پیاده می رفت، در حالی که محامل (کجاوه ها) و وسایلش همراه او برده می شد.
14304- 10- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنِ الصَّادِقِ ع أَنَّهُ سَأَلَهُ عَنِ الْمَشْیُ أَفْضَلُ أَوِ الرُّکُوبُ فَقَالَ إِذَا کَانَ الرَّجُلُ مُوسِراً فَمَشَی لِیَکُونَ أَفْضَلَ (5) لِنَفَقَتِهِ فَالرُّکُوبُ أَفْضَلُ.
وَ فِی الْعِلَلِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْکُوفِیِّ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ (6)
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ لِیَکُونَ أَقَلَّ لِنَفَقَتِهِ (7).
وَ کَذَا فِی الْعِلَلِ.
******
ترجمه:
از ابو بصیر، از امام صادق (ع) روایت شده که او از امام درباره اینکه آیا پیاده رفتن بهتر است یا سواره رفتن پرسید. امام (ع) فرمود: اگر مردی توانگر باشد و پیاده برود تا (بیشتر) برای مخارج خود (در راه حج) خرج کند، سواره رفتن بهتر است.
14305- 11- (8) مُحَمَّدُ بْنُ إِدْرِیسَ فِی آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ نَوَادِرِ الْبَزَنْطِیِّ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ.
******
ترجمه:
حلبی از حضرت صادق علیه السلام مثل همین روایت را نقل کرده
ص: 85
(1) 34 بَابُ أَنَّ مَنْ نَذَرَ الْحَجَّ مَاشِیاً أَوْ حَافِیاً أَوْ حَلَفَ عَلَیْهِ وَجَبَ فَإِنْ عَجَزَ أَجْزَأَهُ أَنْ یَحُجَّ رَاکِباً وَ یَسُوقَ بَدَنَةً اسْتِحْبَاباً وَ أَنَّ کُلَّ مَنْ نَذَرَ شَیْئاً وَ عَجَزَ سَقَطَ عَنْهُ
******
ترجمه:
14306- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ وَ صَفْوَانَ عَنْ رِفَاعَةَ بْنِ مُوسَی قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع رَجُلٌ نَذَرَ أَنْ یَمْشِیَ إِلَی بَیْتِ اللَّهِ- قَالَ فَلْیَمْشِ قُلْتُ فَإِنَّهُ تَعِبَ قَالَ فَإِذَا تَعِبَ رَکِبَ.
******
ترجمه:
از رفاعه بن موسی روایت شده که گفت: به امام صادق (ع) گفتم: مردی نذر کرده که به سوی خانه خدا پیاده برود. امام (ع) فرمود: باید پیاده برود. گفتم: اگر خسته شد؟ امام (ع) فرمود: هرگاه خسته شد، سوار شود.
14307- 2- (3) وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ وَ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ ذَرِیحٍ الْمُحَارِبِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ حَلَفَ لَیَحُجَّنَّ مَاشِیاً فَعَجَزَ عَنْ ذَلِکَ فَلَمْ یُطِقْهُ قَالَ فَلْیَرْکَبْ وَ لْیَسُقِ الْهَدْیَ.
******
ترجمه:
از ذریح محاربی روایت شده که گفت: از امام صادق (ع) درباره مردی که قسم خورده بود پیاده حج کند و نتوانسته بود چنین کند، پرسیدم. امام (ع) فرمود: باید سوار شود و هدیه (حیوان قربانی) را با خود ببرد.
14308- 3- (4) وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع رَجُلٌ نَذَرَ أَنْ یَمْشِیَ إِلَی بَیْتِ اللَّهِ- وَ عَجَزَ عَنِ الْمَشْیِ (5) قَالَ فَلْیَرْکَبْ وَ لْیَسُقْ بَدَنَةً فَإِنَّ ذَلِکَ یُجْزِی عَنْهُ إِذَا عَرَفَ اللَّهُ مِنْهُ الْجَهْدَ.
******
ترجمه:
از حلبی روایت شده که گفت: به امام صادق (ع) گفتم: مردی نذر کرده که به سوی خانه خدا پیاده برود، اما نتوانسته پیاده برود. امام (ع) فرمود: باید سوار شود و بدنه (حیوان قربانی) را با خود ببرد، زیرا این کار برای او کافی است،وقتی خداوند زحمت او را بشناسد.
14309- 4- (6) وَ عَنْهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ الْحَذَّاءِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنْ رَجُلٍ نَذَرَ أَنْ
ص: 86
یَمْشِیَ إِلَی مَکَّةَ حَافِیاً فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص خَرَجَ حَاجّاً فَنَظَرَ إِلَی امْرَأَةٍ تَمْشِی بَیْنَ الْإِبِلِ فَقَالَ مَنْ هَذِهِ فَقَالُوا أُخْتُ عُقْبَةَ بْنِ عَامِرٍ نَذَرَتْ أَنْ تَمْشِیَ إِلَی مَکَّةَ حَافِیَةً فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَا عُقْبَةُ- انْطَلِقْ إِلَی أُخْتِکَ فَمُرْهَا فَلْتَرْکَبْ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ عَنْ مَشْیِهَا وَ حَفَاهَا قَالَ فَرَکِبَتْ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع ثُمَّ ذَکَرَ مِثْلَهُ (1) أَقُولُ: هَذَا مَحْمُولٌ عَلَی الْعَجْزِ أَوْ عَلَی النَّسْخِ أَوْ عَلَی مُنَافَاتِهِ لِسَتْرِ مَا یَجِبُ سَتْرُهُ مِنَ الْمَرْأَةِ لِمَا مَضَی (2) وَ یَأْتِی (3).
******
ترجمه:
از ابو عبیده حذاء روایت است که گفت: از امام باقر (علیه السلام) دربارهٔ مردی که نذر کرده بود که به مکه پیاده و بدون کفش برود، پرسیدم. امام (ع) فرمودند: پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله) برای حج بیرون رفتند و زنی را دیدند که بین شترها راه می رفت. پیامبر (ص) فرمودند: این زن کیست؟ گفتند: خواهر عقبه بن عامر است که نذر کرده به مکه پیاده و بدون کفش برود. پیامبر خدا (ص) فرمودند: ای عقبه! به سوی خواهرت برو و به او بگو که سوار شود، زیرا خداوند از راه رفتن و بدون کفش بودن او بی نیاز است. راوی گفت: پس او (زن) سوار شد.
می گویم: این حکم یا بر ناتوانی حمل می شود یا بر نسخ (لغو شدن حکم) یا بر ناسازگاری آن با پوشاندن آنچه که پوشاندنش برای زن واجب است، چنان که در احادیث گذشته است
14310- 5- (4) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ رُوِیَ أَنَّ مَنْ نَذَرَ أَنْ یَمْشِیَ إِلَی بَیْتِ اللَّهِ حَافِیاً مَشَی فَإِذَا تَعِبَ رَکِبَ قَالَ وَ رُوِیَ أَنَّهُ یَمْشِی مِنْ خَلْفِ الْمَقَامِ (5).
******
ترجمه:
محمد بن علی بن الحسین (شیخ صدوق) گفت: روایت شده است که هر کس نذر کند که به سوی خانه خدا (کعبه) بدون کفش راه برود، باید راه برود، و هرگاه خسته شد، سوار شود. و همچنین روایت شده است که او باید از پشت مقام (ابراهیم) راه برود.
14311- 6- (6) مُحَمَّدُ بْنُ إِدْرِیسَ فِی آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ نَوَادِرِ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ عَنْبَسَةَ بْنِ مُصْعَبٍ قَالَ: قُلْتُ لَهُ یَعْنِی لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع اشْتَکَی ابْنٌ لِی فَجَعَلْتُ لِلَّهِ عَلَیَّ إِنْ هُوَ بَرَأَ أَنْ أَخْرُجَ إِلَی مَکَّةَ مَاشِیاً وَ خَرَجْتُ أَمْشِی حَتَّی انْتَهَیْتُ إِلَی الْعَقَبَةِ- فَلَمْ أَسْتَطِعْ أَنْ أَخْطُوَ فَرَکِبْتُ تِلْکَ اللَّیْلَةَ حَتَّی إِذَا أَصْبَحْتُ مَشَیْتُ حَتَّی بَلَغْتُ فَهَلْ عَلَیَ
ص: 87
شَیْ ءٌ قَالَ فَقَالَ لِی اذْبَحْ فَهُوَ أَحَبُّ إِلَیَّ قَالَ قُلْتُ: لَهُ (أَیُّ شَیْ ءٍ) (1) هُوَ إِلَیَّ لَازِمٌ أَمْ لَیْسَ لِی بِلَازِمٍ قَالَ مَنْ جَعَلَ لِلَّهِ عَلَی نَفْسِهِ شَیْئاً فَبَلَغَ فِیهِ مَجْهُودَهُ فَلَا شَیْ ءَ عَلَیْهِ وَ کَانَ اللَّهُ أَعْذَرَ لِعَبْدِهِ.
******
ترجمه:
عن بسبة بن مصعب روایت است که گفت: به امام صادق (علیه السلام) گفتم: فرزندم بیمار شد و من نذر کردم که اگر او شفا یابد، پیاده به مکه بروم. پس پیاده به راه افتادم تا به عقبه رسیدم، اما دیگر نتوانستم قدم بردارم، بنابراین آن شب سوار شدم و هنگامی که صبح شد، دوباره پیاده روی کردم تا به مکه رسیدم. آیا چیزی (کفاره ای) بر من واجب است؟ امام (ع) به من فرمود: قربانی کن، این (قربانی) نزد من محبوب تر است. گفتم: آیا این (قربانی) بر من واجب است یا خیر؟ امام (ع) فرمود: هر کس برای خدا بر خود چیزی را واجب کند و تا حد توان در آن تلاش کند، چیزی بر او واجب نیست و خداوند برای بنده اش عذر خواهد پذیرفت.
14312- 7- (2) وَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سُئِلَ ع عَنْ ذَلِکَ فَقَالَ مَنْ جَعَلَ لِلَّهِ عَلَی نَفْسِهِ شَیْئاً فَبَلَغَ فِیهِ مَجْهُودَهُ فَلَا شَیْ ءَ عَلَیْهِ وَ کَانَ اللَّهُ أَعْذَرَ لِعَبْدِهِ.
******
ترجمه:
در این مورد (نذر) از امام (ع) سوال شد ایشان فرمودند : هر کس برای خدا بر خود چیزی را واجب کند و تا حد توان در آن تلاش کند، چیزی بر او واجب نیست و خداوند برای بنده اش عذر خواهد پذیرفت.
14313- 8- (3) الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الطُّوسِیُّ فِی مَجَالِسِهِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحَفَّارِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبِی قِلَابَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ یَزِیدَ بْنِ بَزِیعٍ (عَنْ حُمَیْدٍ عَنْ ثَابِتٍ) (4) عَنْ أَنَسٍ أَنَّ النَّبِیَّ ص رَأَی رَجُلًا یَتَهَادَی (5) بَیْنَ ابْنَیْهِ وَ بَیْنَ رَجُلَیْنِ قَالَ مَا هَذَا قَالُوا نَذَرَ أَنْ یَحُجَّ مَاشِیاً قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ غَنِیٌّ عَنْ تَعْذِیبِ نَفْسِهِ (6) فَلْیَرْکَبْ وَ لْیُهْدِ.
******
ترجمه:
از انس روایت شده است که پیامبر (صلی الله علیه وآله) مردی را دید که بین دو پسر خود (یا دو مرد) به سختی راه می رود. پیامبر (ص) فرمودند: این چیست؟ گفتند: او نذر کرده که پیاده حج کند. پیامبر (ص) فرمودند: خداوند عزوجل از عذاب دادن نفس او بی نیاز است، پس باید سوار شود و قربانی کند.
14314- 9- (7) أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی فِی نَوَادِرِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ جَعَلَ عَلَیْهِ مَشْیاً إِلَی بَیْتِ اللَّهِ- فَلَمْ یَسْتَطِعْ قَالَ یَحُجُّ رَاکِباً.
******
ترجمه:
محمد بن مسلم از یکی از دو امام علیهما السلام روایت کرده است: از او درباره مردی پرسیدم که پیاده روی را برای خانه خدا شرط گذاشت، اما نتوانست. گفت: او به صورت سواره (حج) کند.
عَنْ رَجُلٍ نَذَرَ أَنْ یَمْشِیَ إِلَی بَیْتِ اللَّهِ حَافِیاً قَالَ فَلْیَمْشِ فَإِذَا تَعِبَ فَلْیَرْکَبْ.
وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع مِثْلَ ذَلِکَ (1).
******
ترجمه:
رفاعة و حفص گفتند: از ابا عبدالله (ع) درباره مردی پرسیدیم که نذر کرده بود به خانه خدا حافی (پا برهنه) برود. گفت: باید برود و اگر خسته شد، سوار شود.
14316- 11- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنْ رَجُلٍ عَلَیْهِ الْمَشْیُ إِلَی بَیْتِ اللَّهِ فَلَمْ یَسْتَطِعْ قَالَ فَلْیَحُجَّ رَاکِباً.
******
ترجمه:
از محمد بن مسلم روایت شده است: از ابا جعفر (ع) درباره مردی پرسیدم که مشی (پیاده روی) به خانه خدا بر او واجب بود، اما نتوانست. حضرت فرمودند : او به صورت سوار ه(حج) کند.
14317- 12- (3) وَ عَنْ حَرِیزٍ عَمَّنْ أَخْبَرَهُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا حَلَفَ الرَّجُلُ أَنْ لَا یَرْکَبَ أَوْ نَذَرَ أَنْ لَا یَرْکَبَ فَإِذَا بَلَغَ مَجْهُودَهُ رَکِبَ قَالَ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَحْمِلُ الْمُشَاةَ عَلَی بَدَنَةٍ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی النَّذْرِ (4) وَ غَیْرِهِ (5).
******
ترجمه:
از حریز، از کسی که به او خبر داده بود، از ابی جعفر و ابی عبدالله (ع) روایت کرده است: اگر مردی قسم بخورد که سوار نمی شود یا نذر کند که سوار نمی شود، هنگامی که به مجهود رسید(تمام تلاش خود را بکار گرفت ) می تواند سوار شود. و رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم عابران را بر بدنۀ شتر سوار می کرد.
(6) 35 بَابُ أَنَّ مَنْ نَذَرَ الْحَجَّ مَاشِیاً جَازَ أَنْ یَرْکَبَ بَعْدَ الرَّمْیِ وَ یَزُورَ الْبَیْتَ رَاکِباً
******
ترجمه:
14318- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ هَمَّامٍ الْمَکِّیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا عَنْ أَبِیهِ ع قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع فِی الَّذِی عَلَیْهِ الْمَشْیُ إِذَا رَمَی الْجَمْرَةَ زَارَ الْبَیْتَ رَاکِباً.
******
ترجمه:
اسماعیل بن همام مکّی، از ابی الحسن الرضا (ع)، از پدرش (ع) روایت کرده است: ابو عبدالله (ع) درباره کسی که بر او مشی (پیاده روی) واجب است، فرمود: وقتی جمره را رمی کرد، خانه (کعبه) را سواره زیارت کند.
ص: 89
14319- 2- (1) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبَانٍ عَنْ جَمِیلٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا حَجَجْتَ مَاشِیاً وَ رَمَیْتَ الْجَمْرَةَ فَقَدِ انْقَطَعَ الْمَشْیُ.
******
ترجمه:
از جمیل روایت شده است: ابو عبدالله (ع) فرمود: اگر پیاده حج کردی و جمره را رمی کردی، پیاده روی تمام شده است.
14320- 3- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ هَمَّامٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع فِی الَّذِی عَلَیْهِ الْمَشْیُ فِی الْحَجِّ إِذَا رَمَی الْجَمْرَةَ (3) زَارَ الْبَیْتَ رَاکِباً وَ لَیْسَ عَلَیْهِ شَیْ ءٌ.
******
ترجمه:
اسماعیل بن همام، از ابی الحسن الرضا (ع) روایت کرده است: ابو عبدالله (ع) درباره کسی که در حج بر او پیاده روی واجب است، فرمود: وقتی جمره را رمی کرد، خانه (کعبه) را سوار زیارت کند و چیزی بر او واجب نیست.
14321- 4- (4) وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ مَتَی یَنْقَطِعُ مَشْیُ الْمَاشِی قَالَ إِذَا رَمَی جَمْرَةَ الْعَقَبَةِ وَ حَلَقَ رَأْسَهُ فَقَدِ انْقَطَعَ مَشْیُهُ فَلْیَزُرْ رَاکِباً.
******
ترجمه:
از علی بن ابی حمزه روایت شده است که گفت: از ابو عبدالله (ع) پرسیدم: پیاده روی کسی که پیاده حج می کند چه زمانی به پایان می رسد؟ فرمود: وقتی جمره عقبه را رمی کند و سرش را بتراشد، پیاده روی او تمام می شود. پس باید سوار زیارت کند.
14322- 5- (5) مُحَمَّدُ بْنُ إِدْرِیسَ فِی آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ نَوَادِرِ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ الْبَزَنْطِیِّ عَنِ الْحَلَبِیِّ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْمَاشِی مَتَی یَنْقَضِی مَشْیُهُ قَالَ إِذَا رَمَی الْجَمْرَةَ وَ أَرَادَ الرُّجُوعَ فَلْیَرْجِعْ رَاکِباً فَقَدِ انْقَضَی مَشْیُهُ وَ إِنْ مَشَی فَلَا بَأْسَ.
******
ترجمه:
از حلبی روایت شده که از ابو عبدالله (ع) درباره کسی که پیاده حج می کند پرسید. چه زمانی پیاده روی او به پایان می رسد؟ فرمود: وقتی جمره را رمی کرد و خواست بازگردد، باید سوار بازگردد، زیرا پیاده روی او به پایان رسیده است. و اگر پیاده بازگردد، اشکالی ندارد.
14323- 6- (6) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع مَتَی یَنْقَطِعُ مَشْیُ الْمَاشِی قَالَ إِذَا أَفَضْتَ مِنْ عَرَفَاتٍ.
ص: 90
أَقُولُ: یَنْبَغِی حَمْلُهُ عَلَی مَنْ أَفَاضَ وَ رَمَی لِمَا مَرَّ (1) وَ یُمْکِنُ الْحَمْلُ عَلَی التَّطَوُّعِ بِالْمَشْیِ وَ عَدَمِ وُجُوبِهِ بِنَذْرٍ وَ شِبْهِهِ.
******
ترجمه:
از یونس بن یعقوب روایت شده است که گفت: از ابو عبدالله (ع) پرسیدم پیاده روی کسی که پیاده حج می کند چه زمانی به پایان می رسد؟ فرمود: زمانی که از عرفات افاضه کردی (بازگشتی).
می گویم: باید این روایت را بر کسی حمل کرد که افاضه کرده و رمی جمره نیز انجام داده است، همان طور که پیش تر بیان شد. همچنین می توان آن را به صورت مستحب دانست، نه واجب به واسطه نذر و امثال آن.
14324- 7- (2) مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْمُفِیدُ فِی الْمُقْنِعَةِ قَالَ: سُئِلَ ع عَنِ الْمَاشِی مَتَی یَقْطَعُ مَشْیَهُ فَقَالَ إِذَا رَمَی جَمْرَةَ الْعَقَبَةِ- فَلَا حَرَجَ عَلَیْهِ أَنْ یَزُورَ الْبَیْتَ رَاکِباً.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی اخْتِیَارِ الرُّکُوبِ (3).
******
ترجمه:
محمد بن محمد مفید در کتاب «المقنعة» گفته است: از امام (ع) درباره کسی که پیاده حج می کند پرسیده شد، که چه زمانی پیاده روی او به پایان می رسد؟ امام (ع) فرمود: وقتی جمره عقبه را رمی کرد، اشکالی ندارد که خانه (کعبه) را سوار زیارت کند.
(4) 36 بَابُ الْوَالِدِ هَلْ یَجُوزُ لَهُ أَنْ یَأْخُذَ مِنْ مَالِ وَلَدِهِ مَا یَحُجُّ بِهِ أَمْ لَا
******
ترجمه:
14325- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ سَعِیدِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع الرَّجُلُ یَحُجُّ مِنْ مَالِ ابْنِهِ وَ هُوَ صَغِیرٌ قَالَ نَعَمْ یَحُجُّ مِنْهُ حَجَّةَ الْإِسْلَامِ قُلْتُ وَ یُنْفِقُ مِنْهُ قَالَ نَعَمْ ثُمَّ قَالَ إِنَّ مَالَ الْوَلَدِ لِوَالِدِهِ إِنَّ رَجُلًا اخْتَصَمَ هُوَ وَ وَالِدُهُ إِلَی النَّبِیِّ ص- فَقَضَی أَنَّ الْمَالَ وَ الْوَلَدَ لِلْوَالِدِ.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ عَمْرِو بْنِ حَفْصٍ عَنْ سَعِیدِ بْنِ یَسَارٍ مِثْلَهُ (6)
ص: 91
أَقُولُ: حَمَلَهُ جَمَاعَةٌ مِنَ الْأَصْحَابِ (1) عَلَی وُجُودِ الِاسْتِطَاعَةِ لِلْوَالِدِ سَابِقاً وَ اسْتِقْرَارِ الْحَجِّ فِی ذِمَّتِهِ وَ کَوْنِ الْأَخْذِ مِنْ مَالِ وَلَدِهِ قَرْضاً وَ مِنْهُمْ مَنْ عَمِلَ بِظَاهِرِهِ وَ یَأْتِی نَحْوُهُ فِی التِّجَارَةِ (2) وَ یُمْکِنُ حَمْلُهُ عَلَی کَوْنِ نَفَقَةِ الْحَجِّ لَا تَزِیدُ عَنْ نَفَقَةِ الْوَالِدِ الْوَاجِبَةِ عَلَی الْوَلَدِ فِی الْإِقَامَةِ أَوْ عَلَی الِاسْتِحْبَابِ بِالنِّسْبَةِ إِلَی الْوَلَدِ لِمَا یَأْتِی فِی مَحَلِّهِ (3).
******
ترجمه:
از سعید بن یسار روایت شده که گفت: به ابو عبدالله (ع) عرض کردم: مردی از مال فرزند خردسال خود حج انجام می دهد. فرمود: بله، از مال او حج اسلام را انجام دهد. گفتم: آیا از آن مال خرج نیز می کند؟ فرمود: بله. سپس فرمود: مال فرزند از آنِ پدرش است. مردی با پدرش نزد پیامبر (ص) دعوا کرد، و پیامبر حکم کرد که مال و فرزند برای پدر است.
می گویم: گروهی از اصحاب این حدیث را چنین تفسیر کرده اند که پدر پیش از این توانایی مالی داشته و حج بر عهده او واجب بوده، و برداشت مال فرزند به عنوان قرض بوده است. برخی دیگر به ظاهر حدیث عمل کرده اند. همچنین در تجارت نیز روایت مشابهی آمده است. می توان این را نیز چنین تفسیر کرد که هزینه حج از هزینه واجب پدر بر عهده فرزند بیشتر نباشد، یا این که از باب استحباب نسبت به فرزند باشد، همان طور که در جای خود بیان خواهد شد.
(4) 37 بَابُ أَنَّ مَنْ نَذَرَ الْحَجَّ مَاشِیاً فَمَرَّ فِی الْمِعْبَرِ فَعَلَیْهِ الْقِیَامُ فِیهِ
******
ترجمه:
14326- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ أَنَّ عَلِیّاً ع سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ نَذَرَ أَنْ یَمْشِیَ إِلَی الْبَیْتِ- فَعَبَرَ (6) فِی الْمِعْبَرِ قَالَ فَلْیَقُمْ فِی الْمِعْبَرِ قَائِماً حَتَّی یَجُوزَ.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ مِثْلَهُ (7) وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ السَّکُونِیِّ (8)
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (9)
ص: 92
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (1).
******
ترجمه:
از سکونی، از جعفر (ع)، از پدرش، از پدرانش روایت شده است که علی (ع) درباره مردی که نذر کرده بود به سوی خانه (کعبه) پیاده برود، اما از مسیر آبی (معبر) عبور کرد، پرسیده شد. فرمود: باید در معبر ایستاده بماند تا عبور کند.
(2) 38 بَابُ اسْتِحْبَابِ التَّطَوُّعِ بِالْحَجِّ وَ الْعُمْرَةِ مَعَ عَدَمِ الْوُجُوبِ
******
ترجمه:
14327- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع کَانَ أَبِی ع یَقُولُ مَنْ أَمَّ هَذَا الْبَیْتَ حَاجّاً أَوْ مُعْتَمِراً مُبَرَّأً مِنَ الْکِبْرِ رَجَعَ مِنْ ذُنُوبِهِ کَهَیْئَةِ یَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ ثُمَّ قَرَأَ فَمَنْ تَعَجَّلَ فِی یَوْمَیْنِ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ وَ مَنْ تَأَخَّرَ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ لِمَنِ اتَّقی (4) قُلْتُ مَا الْکِبْرُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص- إِنَّ أَعْظَمَ الْکِبْرِ غَمْصُ الْخَلْقِ وَ سَفَهُ الْحَقِّ قُلْتُ مَا غَمْصُ الْخَلْقِ وَ سَفَهُ الْحَقِّ قَالَ یَجْهَلُ الْحَقَّ وَ یَطْعُنُ عَلَی أَهْلِهِ فَمَنْ فَعَلَ ذَلِکَ نَازَعَ اللَّهَ رِدَاءَهُ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ إِلَّا أَنَّهُ تَرَکَ قَوْلَهُ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ (5)
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا نَحْوَهُ (6).
******
ترجمه:
از عبدالأعلی روایت شده که گفت: ابو عبدالله (ع) فرمود: پدرم (ع) می گفت: هر کس با نیت حج یا عمره به سوی این خانه (کعبه) برود و از کبر (تکبر) پاک باشد، از گناهانش همچون روزی که مادرش او را زایید بازمی گردد. سپس این آیه را خواند: «پس کسی که در دو روز تعجیل کرد، بر او گناهی نیست، و کسی که تأخیر کرد، بر او نیز گناهی نیست، برای کسی که تقوا پیشه کند» (بقره 2:203).
گفتم: کبر چیست؟ فرمود: رسول خدا (ص) فرمود: بزرگ ترین کبر، تحقیر خلق و انکار حق است. گفتم: تحقیر خلق و انکار حق چیست؟ فرمود: حق را نادیده بگیرد و بر اهل حق طعنه زند. هر کس چنین کند، با خداوند بر سر ردای او نزاع می کند.
14328- 2- (7) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع الْحُجَّاجُ یَصْدُرُونَ
ص: 93
عَلَی ثَلَاثَةِ أَصْنَافٍ صِنْفٌ یُعْتَقُ مِنَ النَّارِ- وَ صِنْفٌ یَخْرُجُ مِنْ ذُنُوبِهِ کَهَیْئَةِ یَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ وَ صِنْفٌ یُحْفَظُ فِی أَهْلِهِ وَ مَالِهِ فَذَاکَ أَدْنَی مَا یَرْجِعُ بِهِ الْحَاجُّ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ مِثْلَهُ (1) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ ذَکَرَ نَحْوَهُ (2) وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا نَحْوَهُ (3) وَ رَوَاهُ فِی ثَوَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی وَ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ (4)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
از معاویة بن عمار روایت شده که ابو عبدالله (ع) فرمود: حاجیان در سه دسته از حج بازمی گردند: دسته ای از آتش (جهنم) آزاد می شوند، دسته ای از گناهانشان پاک می شوند مانند روزی که مادرشان آن ها را زایید، و دسته ای در میان خانواده و اموالشان محفوظ می مانند. این پایین ترین مقامی است که حاجی با آن از حج بازمی گردد.
14329- 3- (6) وَ بِالْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا أَخَذَ النَّاسُ مَنَازِلَهُمْ بِمِنًی نَادَی مُنَادٍ لَوْ تَعْلَمُونَ بِفِنَاءِ مَنْ حَلَلْتُمْ لَأَیْقَنْتُمْ بِالْخَلَفِ بَعْدَ الْمَغْفِرَةِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (7).
******
ترجمه:
از معاویه بن عمار روایت شده که ابو عبدالله (ع) فرمود: هنگامی که مردم در منا منزل خود را برمی دارند، ندا دهنده ای ندا می کند: اگر می دانستید در چه محلی حل کرده اید، به یقین به رحمت پس از مغفرت امیدوار می شدید.
ص: 94
14330- 4- (1) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ قَالَ: قَالَ رَجُلٌ لِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع تَرَکْتَ الْجِهَادَ وَ خُشُونَتَهُ وَ لَزِمْتَ الْحَجَّ وَ لِینَهُ قَالَ وَ کَانَ مُتَّکِئاً فَجَلَسَ وَ قَالَ وَیْحَکَ أَ مَا بَلَغَکَ مَا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص- فِی حَجَّةِ الْوَدَاعِ أَنَّهُ لَمَّا وَقَفَ بِعَرَفَةَ- وَ هَمَّتِ الشَّمْسُ أَنْ تَغِیبَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص- یَا بِلَالُ قُلْ لِلنَّاسِ فَلْیُنْصِتُوا فَلَمَّا أَنْصَتُوا قَالَ إِنَّ رَبَّکُمْ تَطَوَّلَ عَلَیْکُمْ فِی هَذَا الْیَوْمِ فَغَفَرَ لِمُحْسِنِکُمْ وَ شَفَّعَ مُحْسِنَکُمْ فِی مُسِیئِکُمْ فَأَفِیضُوا مَغْفُوراً لَکُمْ.
قَالَ وَ زَادَ غَیْرُ الثُّمَالِیِّ أَنَّهُ قَالَ: إِلَّا أَهْلَ التَّبِعَاتِ فَإِنَّ اللَّهَ عَدْلٌ یَأْخُذُ لِلضَّعِیفِ مِنَ الْقَوِیِّ فَلَمَّا کَانَ (2) لَیْلَةُ جَمْعٍ (3) لَمْ یَزَلْ یُنَاجِی رَبَّهُ وَ یَسْأَلُهُ لِأَهْلِ التَّبِعَاتِ فَلَمَّا وَقَفَ بِجَمْعٍ قَالَ لِبِلَالٍ- قُلْ لِلنَّاسِ فَلْیُنْصِتُوا فَلَمَّا أَنْصَتُوا قَالَ إِنَّ رَبَّکُمْ تَطَوَّلَ عَلَیْکُمْ فِی هَذَا الْیَوْمِ فَغَفَرَ لِمُحْسِنِکُمْ وَ شَفَّعَ مُحْسِنَکُمْ فِی مُسِیئِکُمْ فَأَفِیضُوا مَغْفُوراً لَکُمْ وَ ضَمِنَ لِأَهْلِ التَّبِعَاتِ مِنْ عِنْدِهِ الرِّضَا.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی ثَوَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْقَاسِمِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ نَحْوَهُ (4).
******
ترجمه:
از ابی حمزه ثمالی روایت شده است که گفت: مردی به علی بن حسین (ع) گفت: تو جهاد و سختی آن را ترک کرده ای و به حج و نرمی آن پرداخته ای. علی (ع) که در حال تکیه بود، نشسته و گفت: وای بر تو! آیا به تو نرسیده است که رسول خدا (ص) در حجۀ الوداع فرمود: وقتی در عرفات ایستاده بود و آفتاب به غروب نزدیک می شد، گفت: ای بلال، به مردم بگو که خاموش شوند. وقتی مردم خاموش شدند، فرمود: پروردگارتان در این روز بر شما منت گذاشته و گناهان نیکوکاران شما را آمرزیده و نیکوکاران شما را در مورد بدکاران شما شفاعت می کند. پس به سوی آمرزش حرکت کنید.
(مرحوم کلینی ) افزود: و غیر ثمالی نیز به این موضوع اضافه کرده است که رسول خدا (ص) فرمود: مگر اهل تبعات، زیرا خداوند عادل است و از قوی به نفع ضعیف حساب می کشد.
و وقتی شب جمع (منا) رسید، او (ع) همچنان با پروردگارش مناجات می کرد و برای اهل تبعات دعا می کرد. و وقتی در جمع ایستاد، به بلال گفت: به مردم بگو که خاموش شوند. و وقتی خاموش شدند، گفت: پروردگارتان در این روز بر شما منت گذاشته و گناهان نیکوکاران شما را آمرزیده و نیکوکاران شما را در مورد بدکاران شما شفاعت می کند. پس به سوی آمرزش حرکت کنید و به اهل تبعات از جانب خودم رضایت را تضمین کرده ام.
14331- 5- (5) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ ضَمَانُ الْحَاجِ
ص: 95
وَ الْمُعْتَمِرِ عَلَی اللَّهِ إِنْ أَبْقَاهُ بَلَّغَهُ أَهْلَهُ وَ إِنْ أَمَاتَهُ أَدْخَلَهُ الْجَنَّةَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
از ابی بصیر روایت شده که گفت: شنیدم ابو عبدالله (ع) می فرمود: ضمانت حاجی و معتمر بر عهده خداوند است؛ اگر او را زنده نگه دارد، او را به خانواده اش می رساند و اگر او را بمیراند، او را وارد بهشت می کند.
14332- 6- (2) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْحَجَّةُ ثَوَابُهَا الْجَنَّةُ وَ الْعُمْرَةُ کَفَّارَةٌ لِکُلِّ ذَنْبٍ.
******
ترجمه:
از سکونی، از ابو عبدالله (ع)، از پدرانشان روایت شده که رسول خدا (ص) فرمود: پاداش حج بهشت است و عمره کفاره ای برای تمام گناهان است.
14333- 7- (3) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلَهُ رَجُلٌ فِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ مَنْ أَعْظَمُ النَّاسِ وِزْراً فَقَالَ مَنْ یَقِفُ بِهَذَیْنِ الْمَوْقِفَیْنِ عَرَفَةَ وَ الْمُزْدَلِفَةِ- وَ سَعَی بَیْنَ هَذَیْنِ الْجَبَلَیْنِ ثُمَّ طَافَ بِهَذَا الْبَیْتِ- وَ صَلَّی خَلْفَ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ ع ثُمَّ قَالَ فِی نَفْسِهِ وَ ظَنَّ (4) أَنَّ اللَّهَ لَمْ یَغْفِرْ لَهُ فَهُوَ مِنْ أَعْظَمِ النَّاسِ وِزْراً.
******
ترجمه:
از محمد بن ابی نصر از برخی از اصحاب ما روایت شده است که از ابو عبدالله (ع) نقل می کند: مردی در مسجد الحرام از ایشان پرسید: چه کسی بیشترین گناه را دارد؟ ایشان فرمودند: کسی که در این دو موقف (عرفه و مزدلفه) بایستد و بین این دو کوه (صفا و مروه) سعی کند، سپس به دور این خانه (کعبه) طواف کند و پشت مقام ابراهیم (ع) نماز بگذارد، و سپس در دل خود بگوید و گمان کند که خداوند او را نبخشیده است، او از بزرگ ترین گناهکاران است.
14334- 8- (5) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ سَعْدٍ الْإِسْکَافِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع یَقُولُ إِنَّ الْحَاجَّ إِذَا أَخَذَ فِی جَهَازِهِ لَمْ یَخْطُ خُطْوَةً فِی شَیْ ءٍ مِنْ جَهَازِهِ إِلَّا کَتَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ عَشْرَ حَسَنَاتٍ وَ مَحَا عَنْهُ عَشْرَ سَیِّئَاتٍ وَ رَفَعَ لَهُ عَشْرَ دَرَجَاتٍ حَتَّی یَفْرُغَ مِنْ جَهَازِهِ مَتَی مَا فَرَغَ فَإِذَا اسْتَقَلَّتْ (6) بِهِ رَاحِلَتُهُ لَمْ تَضَعْ خُفّاً وَ لَمْ تَرْفَعْهُ إِلَّا کَتَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ مِثْلَ ذَلِکَ حَتَّی یَقْضِیَ نُسُکَهُ فَإِذَا قَضَی نُسُکَهُ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَهُ وَ کَانَ ذَا الْحِجَّةِ وَ الْمُحَرَّمَ وَ صَفَرَ وَ شَهْرَ
ص: 96
رَبِیعٍ الْأَوَّلِ- أَرْبَعَةُ أَشْهُرٍ تُکْتَبُ لَهُ (1) الْحَسَنَاتُ وَ لَا تُکْتَبُ عَلَیْهِ السَّیِّئَاتُ إِلَّا أَنْ یَأْتِیَ بِمُوجِبَةٍ فَإِذَا مَضَتِ الْأَرْبَعَةُ الْأَشْهُرُ (2) خُلِطَ بِالنَّاسِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُمَرَ الْیَمَانِیِّ عَنْ سَعْدٍ الْإِسْکَافِ نَحْوَهُ (3).
******
ترجمه:
سعد اسكاف می گوید: شنیدم که امام باقر (ع) فرمود: «هنگامی که حاجی برای تدارکات سفر خود اقدام می کند، هیچ گامی در تهیه وسایلش برنمی دارد مگر اینکه خداوند عز و جل برای او ده حسنه می نویسد و ده گناه از او پاک می کند و ده درجه مقام او را بالا می برد تا وقتی که تدارکاتش تمام شود، هر وقت که تمام شود. پس وقتی که مرکبش او را حمل می کند، هیچ قدمی را نمی گذارد و برنمی دارد مگر اینکه خداوند عز و جل مثل آن را برای او می نویسد تا مناسک خود را به پایان برساند. پس وقتی مناسک خود را به پایان رساند، خداوند گناهانش را می بخشد و برای او در ماه های ذی الحجه، محرم، صفر، و ربیع الاول چهار ماه نوشته می شود که برای او حسنات نوشته می شود و گناهانش نوشته نمی شود، مگر اینکه مرتکب گناهی شود که مستوجب آن باشد. پس از گذشتن این چهار ماه، او با مردم درآمیخته می شود.
14335- 9- (4) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ خَالِدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ ع لِأَیِّ شَیْ ءٍ صَارَ الْحَاجُّ لَا تُکْتَبُ عَلَیْهِ الذُّنُوبُ (5) أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ قَالَ إِنَّ اللَّهَ أَبَاحَ لِلْمُشْرِکِینَ الْحَرَمَ فِی أَرْبَعَةِ أَشْهُرٍ إِذْ یَقُولُ فَسِیحُوا فِی الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ (6) ثُمَّ وَهَبَ لِمَنْ حَجَّ (7) مِنَ الْمُؤْمِنِینَ الْبَیْتَ- الذُّنُوبَ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا نَحْوَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ فِی أَوَّلِهِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ مِنْ یَوْمَ حَلَقَ رَأْسَهُ (8).
وَ رَوَاهُ فِی الْعِلَلِ وَ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ خَالِدٍ مِثْلَهُ (9).
******
ترجمه:
حسین بن خالد می گوید: به امام کاظم (ع) گفتم: «چرا حاجی به مدت چهار ماه گناهی بر او نوشته نمی شود؟» امام پاسخ داد: «خداوند به مشرکان اجازه داد که به مدت چهار ماه در حرم بمانند، همان طور که می فرماید: "در زمین چهار ماه سیر کنید" (توبه 9:2). سپس خداوند به کسی که از مؤمنان خانه اش (کعبه) را زیارت کند، چهار ماه گناهانش را می بخشد.»
14336- 10- (10) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ
ص: 97
عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ أَدْنَی مَا یَرْجِعُ بِهِ الْحَاجُّ الَّذِی لَا یُقْبَلُ مِنْهُ أَنْ یُحْفَظَ فِی أَهْلِهِ وَ مَالِهِ قَالَ فَقُلْتُ بِأَیِّ شَیْ ءٍ یُحْفَظُ فِیهِمْ قَالَ لَا یَحْدُثُ فِیهِمْ إِلَّا مَا کَانَ یَحْدُثُ فِیهِمْ وَ هُوَ مُقِیمٌ مَعَهُمْ.
******
ترجمه:
علاء از مردی نقل می کند که امام صادق (ع) فرمود: «کمترین چیزی که حاجی با خود بازمی گرداند، اگر حج او پذیرفته نشود، این است که خانواده و اموالش محفوظ بمانند.» راوی می گوید: «پرسیدم: چگونه در خانواده و اموالش حفظ می شوند؟» امام پاسخ داد: «در میان آنها چیزی اتفاق نمی افتد جز آنچه زمانی که او در میانشان حضور داشت اتفاق می افتاد.»
14337- 11- (1) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ وَ الْحَجَّالِ عَنْ ثَعْلَبَةَ عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْقَمَّاطِ عَنْ عَبْدِ الْخَالِقِ الصَّیْقَلِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً (2) فَقَالَ لَقَدْ سَأَلْتَنِی عَنْ شَیْ ءٍ مَا سَأَلَنِی عَنْهُ أَحَدٌ إِلَّا مَنْ شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ قَالَ مَنْ أَمَّ هَذَا الْبَیْتَ- وَ هُوَ یَعْلَمُ أَنَّهُ الْبَیْتُ الَّذِی أَمَرَهُ اللَّهُ بِهِ وَ عَرَفَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ حَقَّ مَعْرِفَتِنَا کَانَ آمِناً فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (3)
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (4).
******
ترجمه:
عبدالخالق صیقل می گوید: از امام صادق (ع) درباره سخن خداوند عز و جل «و هر کس وارد آن شود در امان است» (آل عمران 3:97) پرسیدم. امام فرمود: «تو از من چیزی پرسیدی که هیچ کس از من نپرسیده، جز آنکه خدا خواسته باشد.» سپس فرمود: «هر کس به سوی این خانه (کعبه) قصد کند و بداند که این همان خانه ای است که خداوند به آن فرمان داده و ما اهل بیت را به درستی بشناسد، در دنیا و آخرت در امان خواهد بود.»
14338- 12- (5) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ عَنِ الْحَجَّالِ عَنْ دَاوُدَ بْنِ أَبِی یَزِیدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا حَفِظَ النَّاسُ مَنَازِلَهُمْ (6) بِمِنًی- نَادَی مُنَادٍ مِنْ قِبَلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِنْ أَرَدْتُمْ أَنْ أَرْضَی فَقَدْ رَضِیتُ.
******
ترجمه:
داود بن ابی یزید از امام صادق (ع) نقل می کند که فرمود: «وقتی مردم جایگاه های خود را در منا حفظ کنند، ندادهنده ای از جانب خداوند عز و جل ندا می دهد: اگر خواهان رضایت من هستید، همانا که راضی شدم.»
14339- 13- (7) وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ دَاوُدَ بْنِ أَبِی یَزِیدَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی
ص: 98
عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْحَاجُّ لَا یَزَالُ عَلَیْهِ نُورُ الْحَجِّ مَا لَمْ یُلِمَّ بِذَنْبٍ.
******
ترجمه:
داود بن ابی یزید از شخصی که نامش ذکر شده از امام صادق (ع) نقل می کند که فرمود: «حاجی تا زمانی که مرتکب گناهی نشود، همواره نور حج بر او باقی است.»
14340- 14- (1) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ زَکَرِیَّا الْمُؤْمِنِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ صَالِحٍ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْحَاجُّ وَ الْمُعْتَمِرُ وَفْدُ اللَّهِ إِنْ سَأَلُوهُ أَعْطَاهُمْ وَ إِنْ دَعَوْهُ أَجَابَهُمْ وَ إِنْ شَفَعُوا شَفَّعَهُمْ وَ إِنْ سَکَتُوا ابْتَدَأَهُمْ وَ یُعَوَّضُونَ بِالدِّرْهَمِ أَلْفَ دِرْهَمٍ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (2) وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ أَلْفَ أَلْفِ دِرْهَمٍ
******
ترجمه:
ابراهیم بن صالح از یکی از یاران ما از امام صادق (ع) نقل می کند که فرمود: «حاجی و عمره گزار مهمانان خدا هستند؛ اگر از او چیزی بخواهند، به آنها عطا می کند و اگر او را بخوانند، پاسخشان می دهد و اگر شفاعت کنند، شفاعتشان را می پذیرد و اگر سکوت کنند، خود به آنها پیش قدم می شود. و به جای هر درهمی که خرج کرده اند، هزار درهم به آنها داده می شود.»
14341- 15- (3) وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ زَکَرِیَّا الْمُؤْمِنِ عَنْ شُعَیْبٍ الْعَقَرْقُوفِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْحَاجُّ وَ الْمُعْتَمِرُ فِی ضَمَانِ اللَّهِ (4) فَإِنْ مَاتَ مُتَوَجِّهاً غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَهُ وَ إِنْ مَاتَ مُحْرِماً بَعَثَهُ اللَّهُ مُلَبِّیاً وَ إِنْ مَاتَ بِأَحَدِ الْحَرَمَیْنِ بَعَثَهُ اللَّهُ مِنَ الْآمِنِینَ وَ إِنْ مَاتَ مُنْصَرِفاً غَفَرَ اللَّهُ لَهُ جَمِیعَ ذُنُوبِهِ.
******
ترجمه:
ابوبصیر از امام صادق (ع) نقل می کند که فرمود: «حاجی و عمره گزار در ضمانت و حمایت خدا هستند. اگر در حال حرکت به سوی حج بمیرد، خداوند گناهان او را می بخشد. اگر در حال احرام بمیرد، خدا او را در حالی که تلبیه می گوید، برمی انگیزد. اگر در یکی از دو حرم بمیرد، خداوند او را از کسانی که در امنیت هستند برمی انگیزد. و اگردرحال بازگشت بمیرد، خداوند همه گناهانش را می بخشد.»
14342- 16- (5) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا أَخَذَ النَّاسُ مَنَازِلَهُمْ بِمِنًی نَادَی مُنَادٍ یَا مِنَی قَدْ جَاءَ أَهْلُکِ فَاتَّسِعِی فِی فِجَاجِکِ وَ اتْرَعِی فِی مَثَابِکِ وَ یُنَادِی مُنَادٍ لَوْ تَدْرُونَ بِمَنْ حَلَلْتُمْ لَأَیْقَنْتُمْ بِالْخَلَفِ بَعْدَ الْمَغْفِرَةِ.
******
ترجمه:
علی بن اسباط از برخی از یاران ما نقل می کند که امام صادق (ع) فرمود: «هنگامی که مردم جایگاه های خود را در منا گرفتند، ندادهنده ای ندا می دهد: "ای منا! اهلت آمده اند، پس راه های خود را وسیع کن و جایگاه هایت را پر کن." و ندادهنده ای دیگر ندا می دهد: "اگر می دانستید چه کسانی در میان شما اقامت کرده اند، به یقین می دانستید که پس از آمرزش، پاداشی بزرگ در انتظار شماست.
ص: 99
14343- 17- (1) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جُنْدَبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْحَجُّ جِهَادُ الضَّعِیفِ ثُمَّ وَضَعَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع یَدَهُ فِی صَدْرِ نَفْسِهِ وَ قَالَ نَحْنُ الضُّعَفَاءُ وَ نَحْنُ ضُعَفَاءُ.
******
ترجمه:
جُندب از امام صادق (ع) نقل می کند که رسول خدا (ص) فرمود: «حج، جهاد ناتوانان است.» سپس امام صادق (ع) دست خود را بر سینه اش گذاشت و فرمود: «ما ضعیفان هستیم و ما ناتوانانیم.»
14344- 18- (2) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ زِیَادٍ الْقَنْدِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ ع إِنِّی أَکُونُ فِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ- وَ أَنْظُرُ إِلَی النَّاسِ یَطُوفُونَ بِالْبَیْتِ وَ أَنَا قَاعِدٌ فَأَغْتَمُّ لِذَلِکَ فَقَالَ یَا زِیَادُ لَا عَلَیْکَ فَإِنَّ الْمُؤْمِنَ إِذَا خَرَجَ مِنْ بَیْتِهِ یَؤُمُّ الْحَجَّ لَا یَزَالُ فِی طَوَافٍ وَ سَعْیٍ حَتَّی یَرْجِعَ.
******
ترجمه:
زیاد قندی می گوید: به امام موسی کاظم (ع) گفتم: «من در مسجد الحرام هستم و به مردم نگاه می کنم که دور خانه طواف می کنند، در حالی که من نشسته ام و به همین خاطر غمگین می شوم.» امام فرمود: «ای زیاد، نگران نباش! چون مؤمن زمانی که از خانه اش خارج می شود و به سوی حج می رود، همواره در حال طواف و سعی است تا زمانی که برگردد.
14345- 19- (3) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَمَّا أَفَاضَ آدَمُ مِنْ مِنًی تَلَقَّتْهُ الْمَلَائِکَةُ فَقَالُوا یَا آدَمُ بُرَّ حَجُّکَ أَمَا إِنَّا (4) قَدْ حَجَجْنَا هَذَا الْبَیْتَ قَبْلَ أَنْ تَحُجَّهُ بِأَلْفَیْ عَامٍ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (5).
******
ترجمه:
معاویه بن عمار از امام صادق (ع) نقل می کند که فرمود: «وقتی آدم (ع) از منا خارج شد، فرشتگان او را استقبال کردند و گفتند: "ای آدم، حج تو پذیرفته باد! آگاه باش که ما این خانه را قبل از اینکه تو حج کنی، به مدت دو هزار سال حج کرده ایم.
14346- 20- (6) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ مَاتَ فِی طَرِیقِ مَکَّةَ ذَاهِباً أَوْ جَائِیاً أَمِنَ مِنَ الْفَزَعِ الْأَکْبَرِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.
******
ترجمه:
ابن سنان از امام صادق (ع) نقل می کند که فرمود: «هر کس در راه مکه، چه در حال رفتن و چه در حال بازگشت بمیرد، از ترس بزرگ روز قیامت در امان خواهد بود.»
14347- 21- (7) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَجَّالِ عَنْ غَالِبٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
ص: 100
الْحَجُّ وَ الْعُمْرَةُ سُوقَانِ مِنْ أَسْوَاقِ الْآخِرَةِ الْعَامِلُ بِهِمَا فِی جِوَارِ اللَّهِ إِنْ أَدْرَکَ مَا یَأْمُلُ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ وَ إِنْ قَصَرَ بِهِ أَجَلُهُ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع نَحْوَهُ (1).
******
ترجمه:
حجّال از غالیب نقل می کند که از کسی که نامش ذکر شده، از امام صادق (ع) شنیدم که فرمود: «حج و عمره دو بازار از بازارهای آخرت هستند. کسی که در این دو بازار کار کند در جوار خداوند خواهد بود. اگر آنچه را که امید دارد، به دست آورد، خداوند گناهانش را می بخشد و اگر اجلش کوتاه باشد، پاداشش بر عهده خداوند عز و جل خواهد بود.»
14348- 22- (2) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْحَاجُّ ثَلَاثَةٌ فَأَفْضَلُهُمْ نَصِیباً رَجُلٌ غُفِرَ لَهُ ذَنْبُهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْهُ وَ مَا تَأَخَّرَ وَ وَقَاهُ اللَّهُ عَذَابَ الْقَبْرِ وَ أَمَّا الَّذِی یَلِیهِ فَرَجُلٌ غُفِرَ لَهُ ذَنْبُهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْهُ وَ یَسْتَأْنِفُ الْعَمَلَ فِیمَا بَقِیَ مِنْ عُمُرِهِ وَ أَمَّا الَّذِی یَلِیهِ فَرَجُلٌ حُفِظَ فِی أَهْلِهِ وَ مَالِهِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (3).
******
ترجمه:
جابر از امام باقر (ع) نقل می کند که رسول خدا (ص) فرمود: «حاجی سه دسته اند و بهترین آنها کسی است که گناهش بخشیده شده، چه گناهان گذشته و چه آینده، و خداوند او را از عذاب قبر محفوظ می دارد. و اما دسته دوم، کسی است که گناهش بخشیده شده و در باقی عمرش به انجام اعمال نیک ادامه می دهد. و دسته سوم، کسی است که در خانواده و مالش در امان است.»
14349- 23- (4) ثُمَّ قَالَ وَ رُوِیَ أَنَّهُ هُوَ الَّذِی لَا یُقْبَلُ مِنْهُ الْحَجُّ.
******
ترجمه:
سپس گفت وروایت شده این (دسته سوم) کسی است که حجش قبول نشده
14350- 24- (5) وَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ أَبِی الْمَغْرَاءِ عَنْ سَلَمَةَ بْنِ مُحْرِزٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ لَهُ أَبُو الْوَرْدِ- رَحِمَکَ اللَّهُ إِنَّکَ لَوْ کُنْتَ أَرَحْتَ بَدَنَکَ مِنَ الْمَحْمِلِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع یَا أَبَا الْوَرْدِ- إِنِّی أُحِبُّ أَنْ أَشْهَدَ الْمَنَافِعَ الَّتِی قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِیَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ (6) إِنَّهُ لَا
ص: 101
یَشْهَدُهَا أَحَدٌ إِلَّا نَفَعَهُ اللَّهُ أَمَّا أَنْتُمْ فَتَرْجِعُونَ مَغْفُوراً لَکُمْ وَ أَمَّا غَیْرُکُمْ فَیُحْفَظُونَ فِی أَهَالِیهِمْ وَ أَمْوَالِهِمْ.
******
ترجمه:
سلمه بن محرز می گوید: در محضر امام صادق (ع) بودم که ابو الورد به او گفت: «رحمت خدا بر تو باد! اگر بدنت را از محمل راحت می کردی، بهتر بود.» امام صادق (ع) در پاسخ فرمود: «ای ابو الورد، من دوست دارم که در منافع مورد اشاره خداوند عز و جل حاضر شوم که فرموده است: "بگذارند مردم منافع خود را ببینند" (حج 22:28). هیچ کس این منافع را نمی بیند مگر اینکه خداوند او را نفع می دهد. اما شما برمی گردید در حالی که آمرزیده اید، و اما دیگران در خانواده و مالشان محفوظ خواهند ماند.»
14351- 25- (1) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: سُئِلَ الصَّادِقُ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَأَصَّدَّقَ وَ أَکُنْ مِنَ الصَّالِحِینَ (2) قَالَ فَأَصَّدَّقَ مِنَ الصَّدَقَةِ وَ أَکُنْ مِنَ الصَّالِحِینَ أَیْ أَحُجَّ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن الحسین (شیخ صدوق) نقل می کند که از امام صادق (ع) درباره سخن خداوند عز و جل در آیه «پس صدقه بدهم و از صالحان باشم» (منافقون 63:10) سؤال شد. امام فرمود: «صدقه بدهم» یعنی صدقه دادن و «از صالحان باشم» یعنی به حج رفتن.
14352- 26- (3) قَالَ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص کُلُّ نَعِیمٍ مَسْئُولٌ عَنْهُ صَاحِبُهُ إِلَّا مَا کَانَ فِی غَزْوٍ أَوْ حَجٍّ.
******
ترجمه:
رسول خدا (ص) فرمود: «هر نعمتی صاحبش درباره آن مورد سؤال قرار می گیرد، مگر نعمتی که در غزو (جهاد) یا حج باشد.»
14353- 27- (4) وَ رُوِیَ أَنَّ الْحَاجَّ وَ الْمُعْتَمِرَ یَرْجِعَانِ کَمَوْلُودَیْنِ مَاتَ أَحَدُهُمَا طِفْلًا لَا ذَنْبَ لَهُ وَ عَاشَ الْآخَرُ مَا عَاشَ مَعْصُوماً.
******
ترجمه:
روایت شده است که حاجی و معتمر (کسی که عمره انجام می دهد) به مانند دو نوزاد بازمی گردند؛ یکی از آنها در کودکی از دنیا رفته و هیچ گناهی ندارد و دیگری هرچقدر هم که زنده بماند، معصوم (بی گناه) خواهد بود.
14354- 28- (5) قَالَ وَ قَالَ الصَّادِقُ ع الْحَجُّ جِهَادُ الضُّعَفَاءِ وَ نَحْنُ الضُّعَفَاءُ.
******
ترجمه:
امام صادق (ع) فرمود: «حج، جهاد ضعیفان است و ما (اهل بیت) ضعیفان هستیم.»
14355- 29- (6) قَالَ وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع ضَمِنْتُ لِسِتَّةٍ الْجَنَّةَ رَجُلٍ خَرَجَ بِصَدَقَةٍ فَمَاتَ فَلَهُ الْجَنَّةُ- وَ رَجُلٍ خَرَجَ یَعُودُ مَرِیضاً فَمَاتَ فَلَهُ الْجَنَّةُ- وَ رَجُلٍ خَرَجَ مُجَاهِداً فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَمَاتَ فَلَهُ الْجَنَّةُ- وَ رَجُلٍ خَرَجَ حَاجّاً فَمَاتَ فَلَهُ الْجَنَّةُ- وَ رَجُلٍ خَرَجَ لِلْجُمُعَةِ فَمَاتَ فَلَهُ الْجَنَّةُ- وَ رَجُلٍ خَرَجَ فِی جِنَازَةِ رَجُلٍ مُسْلِمٍ فَمَاتَ فَلَهُ الْجَنَّةُ.
******
ترجمه:
امیرالمؤمنین (ع) فرمود: «برای شش گروه بهشت را تضمین می کنم:
امیرالمؤمنین (ع) فرمود: «برای شش گروه بهشت را تضمین می کنم:
، برای او بهشت است.
/کسی که مالی را برای صدقه دادن خارج کند اما قبل از اینکه به دست فقیر برسد بمیرد /مردی که برای عیادت بیمار بیرون رود و بمیرد، برای او بهشت است.
/مردی که برای جهاد در راه خدا بیرون رود و بمیرد، برای او بهشت است./
مردی که برای حج بیرون رود و بمیرد، برای او بهشت است./
مردی که برای نماز جمعه بیرون رود و بمیرد، برای او بهشت است.
/مردی که برای تشییع جنازه یک مسلمان بیرون رود و بمیرد، برای او بهشت است.
ص: 102
14356- 30- (1) وَ فِی الْعِلَلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَمَّنْ أَخْبَرَهُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ لِمَ سُمِّیَ الْحَجُّ حَجّاً قَالَ حَجَّ فُلَانٌ أَیْ أَفْلَحَ فُلَانٌ.
وَ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی نَحْوَهُ (2).
******
ترجمه:
از ابان بن عثمان نقل شده که از ابو جعفر (ع) سؤال کردم: «چرا حج را حج نامیده اند؟» ایشان فرمودند: «چون گفته می شود: فلان فرد حج کرد، یعنی فلان فرد موفق شد.
14357- 31- (3) وَ فِی ثَوَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَیَغْفِرُ لِلْحَاجِّ وَ لِأَهْلِ بَیْتِ الْحَاجِّ وَ لِعَشِیرَةِ الْحَاجِّ وَ لِمَنْ یَسْتَغْفِرُ لَهُ الْحَاجُّ بَقِیَّةَ ذِی الْحِجَّةِ وَ الْمُحَرَّمِ وَ صَفَرٍ- وَ شَهْرِ رَبِیعٍ الْأَوَّلِ وَ عَشْرٍ مِنْ شَهْرِ رَبِیعٍ الْآخِرِ.
******
ترجمه:
از سکونی، از اباعبدالله (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: "بی تردید خداوند عز و جل حاجی، خانواده حاجی، خویشاوندان حاجی و کسی که حاجی برای او طلب آمرزش کند را می بخشد تا پایان ماه ذی الحجه، محرم، صفر، ماه ربیع الاول و ده روز از ماه ربیع الثانی."
14358- 32- (4) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی بْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ الْحَاجُّ إِذَا دَخَلَ مَکَّةَ وَکَّلَ اللَّهُ بِهِ مَلَکَیْنِ یَحْفَظَانِ عَلَیْهِ طَوَافَهُ وَ صَلَاتَهُ وَ سَعْیَهُ فَإِذَا وَقَفَ بِعَرَفَةَ ضَرَبَا عَلَی مَنْکِبِهِ الْأَیْمَنِ ثُمَّ قَالا أَمَّا مَا مَضَی فَقَدْ کُفِیتَهُ فَانْظُرْ کَیْفَ تَکُونُ فِیمَا تَسْتَقْبِلُ.
وَ رَوَاهُ الْبَرْقِیُّ فِی الْمَحَاسِنِ عَنْ یَحْیَی بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع نَحْوَهُ (5).
******
ترجمه:
عمر بن یزید می گوید: شنیدم که اباعبدالله (علیه السلام) می فرمود: "حاجی زمانی که وارد مکه می شود، خداوند دو فرشته را بر او می گمارد که طواف، نماز و سعی او را حفظ کنند. پس زمانی که در عرفه می ایستد، آن دو فرشته بر شانه راست او می زنند و می گویند: آنچه گذشته است، برای تو کفایت شد؛ پس بنگر که چگونه خواهی بود در آنچه پیش رو داری
ص: 103
14359- 33- (1) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی بْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ عَنِ الْحَسَنِ (2) بْنِ یَزِیدَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: الْحَجُّ جِهَادُ الضُّعَفَاءِ وَ هُمْ شِیعَتُنَا.
******
ترجمه:
از علی بن ابی حمزه، از ابی الحسن موسی بن جعفر (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: "حج جهادِ ناتوانان است و آنان شیعیان ما هستند."
14360- 34- (3) وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مَا یَصْنَعُ اللَّهُ بِالْحَاجِّ قَالَ مَغْفُورٌ وَ اللَّهِ لَهُمْ لَا أَسْتَثْنِی فِیهِ.
******
ترجمه:
منصور بن حازم می گوید: به اباعبدالله (علیه السلام) گفتم: خداوند با حاجیان چه می کند؟ فرمود: "به خدا قسم، همه آن ها بخشیده می شوند، و من در این موضوع هیچ استثنایی قائل نیستم."
14361- 35- (4) وَ فِی عِقَابِ الْأَعْمَالِ بِإِسْنَادٍ تَقَدَّمَ (5) فِی عِیَادَةِ الْمَرِیضِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص أَنَّهُ قَالَ فِی خُطْبَةٍ لَهُ وَ مَنْ خَرَجَ حَاجّاً أَوْ مُعْتَمِراً فَلَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حَتَّی یَرْجِعَ مِائَةُ (6) أَلْفِ أَلْفِ حَسَنَةٍ وَ یُمْحَی عَنْهُ أَلْفُ أَلْفِ سَیِّئَةٍ وَ تُرْفَعُ لَهُ أَلْفُ أَلْفِ دَرَجَةٍ وَ کَانَ لَهُ عِنْدَ اللَّهِ بِکُلِّ دِرْهَمٍ (7) أَلْفُ أَلْفِ دِرْهَمٍ وَ بِکُلِّ دِینَارٍ أَلْفُ أَلْفِ دِینَارٍ وَ بِکُلِّ حَسَنَةٍ عَمِلَهَا فِی وَجْهِهِ ذَلِکَ أَلْفُ أَلْفِ حَسَنَةٍ حَتَّی یَرْجِعَ وَ کَانَ فِی ضَمَانِ اللَّهِ إِنْ تَوَفَّاهُ أَدْخَلَهُ الْجَنَّةَ وَ إِنْ رَجَعَ رَجَعَ مَغْفُوراً لَهُ مُسْتَجَاباً لَهُ فَاغْتَنِمُوا دَعْوَتَهُ فَإِنَّ اللَّهَ لَا یَرُدُّ دُعَاءَهُ إِذَا قَدِمَ (8) فَإِنَّهُ یُشَفَّعُ فِی مِائَةِ أَلْفِ رَجُلٍ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ مَنْ خَلَفَ حَاجّاً أَوْ مُعْتَمِراً فِی أَهْلِهِ بِخَیْرٍ بَعْدَهُ کَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِهِ کَامِلًا مِنْ غَیْرِ أَنْ یَنْقُصَ مِنْ أَجْرِهِ شَیْ ءٌ.
******
ترجمه:
و در کتاب عقاب الاعمال با اسنادی که در باب عیادت بیمار آمده از رسول خدا (ص) نقل شده است که ایشان در خطبه ای فرمودند: "هرکس برای حج یا عمره خارج شود، برای او به هر قدمی که بردارد تا زمانی که بازگردد، صد هزار هزار حسنه نوشته می شود و یک هزار هزار گناه از او پاک می گردد و یک هزار هزار درجه به او عطا می شود. و برای او نزد خداوند به ازای هر درهمی، هزار هزار درهم و به ازای هر دیناری، هزار هزار دینار خواهد بود. و به ازای هر حسنه ای که در طول سفرش انجام دهد، هزار هزار حسنه برای او نوشته می شود تا بازگردد. و او در ضمانت خداست؛ اگر در این سفر بمیرد، خدا او را وارد بهشت می کند، و اگر بازگردد، آمرزیده و دعایش مستجاب شده بازخواهد گشت. پس دعای او را غنیمت شمارید، زیرا خداوند دعای او را زمانی که بازمی گردد، رد نمی کند. و او در روز قیامت برای صد هزار نفر شفاعت خواهد کرد. و هرکس پس از رفتن حاجی یا معتمر، خانواده او را به نیکی سرپرستی کند، پاداش او را کامل خواهد داشت، بدون اینکه از اجر حاجی چیزی کاسته شود."
14362- 36- (9) وَ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ
ص: 104
مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع فِی قَوْلِهِ تَعَالَی فَفِرُّوا إِلَی اللَّهِ (1) قَالَ حُجُّوا إِلَی اللَّهِ.
******
ترجمه:
از ابی الجارود، از ابی جعفر (علیه السلام) در مورد سخن خداوند متعال «پس به سوی خدا بگریزید» (ذاریات: 50) نقل شده که فرمود: «به سوی خدا حج کنید».
14363- 37- (2) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ کُلَیْبٍ الْأَسَدِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع شِیعَتُکَ تَقُولُ الْحَاجُّ أَهْلُهُ وَ مَالُهُ فِی ضَمَانِ اللَّهِ وَ یُخْلَفُ فِی أَهْلِهِ وَ قَدْ أَرَاهُ یَخْرُجُ فَیَحْدُثُ عَلَی أَهْلِهِ الْأَحْدَاثُ فَقَالَ إِنَّمَا یُخْلَفُ فِیهِمْ بِمَا کَانَ یَقُومُ بِهِ فَأَمَّا مَا إِذَا کَانَ حَاضِراً لَمْ یَسْتَطِعْ دَفْعَهُ فَلَا.
******
ترجمه:
از کلیب اسدی نقل شده است که گفت: به اباعبدالله (علیه السلام) گفتم: شیعیانت می گویند که حاجی، خانواده و مالش در ضمانت خدا هستند و در نبود او، خانواده اش مورد حمایت قرار می گیرند، اما من می بینم که حاجی خارج می شود و در این مدت برای خانواده اش مشکلاتی پیش می آید. حضرت فرمود: «تنها آنچه را که حاجی قبلاً مسئولیتش را بر عهده داشته (و به آن رسیدگی می کرده)، برایشان جبران می شود؛ اما اگر زمانی که خودش حضور دارد نتواند آن مشکل را دفع کند، چنین ضمانتی وجود ندارد.»
14364- 38- (3) أَحْمَدُ بْنُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیُّ فِی الْمَحَاسِنِ عَنْ یَحْیَی بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع إِنَّ الْعَبْدَ الْمُؤْمِنَ إِذَا أَخَذَ فِی جَهَازِهِ لَمْ یَرْفَعْ قَدَماً وَ لَمْ یَضَعْ قَدَماً إِلَّا کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِهَا حَسَنَةً حَتَّی إِذَا اسْتَقَلَّ لَمْ یَرْفَعْ بَعِیرُهُ خُفّاً وَ لَمْ یَضَعْ خُفّاً إِلَّا کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِهَا حَسَنَةً حَتَّی إِذَا قَضَی حَجَّهُ مَکَثَ ذَا الْحِجَّةِ وَ الْمُحَرَّمَ وَ صَفَرَ- تُکْتَبُ لَهُ الْحَسَنَاتُ وَ لَا تُکْتَبُ عَلَیْهِ السَّیِّئَاتُ إِلَّا أَنْ یَأْتِیَ بِکَبِیرَةٍ.
******
ترجمه:
از معاویة بن عمار، از اباعبدالله (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: ابو جعفر (علیه السلام) گفت: «هنگامی که بنده مؤمن شروع به آماده کردن وسایل سفر حج می کند، خداوند برای هر قدمی که برمی دارد و می گذارد، حسنه ای می نویسد. تا زمانی که به راه می افتد، شترش هیچ قدمی برنمی دارد و نمی گذارد، مگر اینکه خداوند برای او حسنه ای می نویسد. و زمانی که حج خود را به پایان می رساند، تا پایان ذی الحجه، محرم و صفر، حسنات برای او نوشته می شود و گناهان بر او نوشته نمی شود، مگر آنکه مرتکب گناه کبیره ای شود.»
14365- 39- (4) وَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْوَشَّاءِ عَنِ الْمُثَنَّی بْنِ رَاشِدٍ الْخَیَّاطِ (5) عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ ع قَالَ: إِنَّ الْمُسْلِمَ إِذَا خَرَجَ إِلَی هَذَا الْوَجْهِ یَحْفَظُ اللَّهُ عَلَیْهِ نَفْسَهُ وَ أَهْلَهُ حَتَّی إِذَا انْتَهَی إِلَی الْمَکَانِ الَّذِی یُحْرِمُ فِیهِ وُکِّلَ مَلَکَانِ یَکْتُبَانِ لَهُ أَثَرَهُ وَ یَضْرِبَانِ عَلَی مَنْکِبِهِ وَ یَقُولَانِ أَمَّا مَا قَدْ مَضَی فَقَدْ غُفِرَ لَکَ فَاسْتَأْنِفِ الْعَمَلَ.
******
ترجمه:
از ابی بصیر، از اباعبدالله (علیه السلام)، از پدرش (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: «هنگامی که یک مسلمان برای این سفر (حج) خارج می شود، خداوند جان او و خانواده اش را حفظ می کند. و زمانی که به مکانی می رسد که در آن محرم می شود، دو فرشته مأمور می شوند که قدم های او را ثبت کنند و بر شانه اش می زنند و می گویند: "آنچه گذشته است، برای تو آمرزیده شده؛ پس اعمالت را از نو آغاز کن.
ص: 105
14366- 40- (1) وَ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا أَفَاضَ الرَّجُلُ مِنْ مِنًی- وَضَعَ یَدَهُ مَلَکٌ فِی (2) کَتِفَیْهِ ثُمَّ قَالَ اسْتَأْنِفْ.
******
ترجمه:
14367- 41- (3) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ ظَرِیفٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِلْحَاجِّ وَ الْمُعْتَمِرِ إِحْدَی ثَلَاثِ خِصَالٍ إِمَّا یُقَالُ لَهُ قَدْ غُفِرَ لَکَ مَا مَضَی وَ مَا بَقِیَ وَ إِمَّا یُقَالُ لَهُ قَدْ غُفِرَ لَکَ مَا مَضَی فَاسْتَأْنِفِ الْعَمَلَ وَ إِمَّا یُقَالُ لَهُ قَدْ حُفِظْتَ فِی أَهْلِکَ وَ وُلْدِکَ وَ هِیَ أَخَسُّهُنَّ (4).
******
ترجمه:
از حسین بن علوان، از جعفر، از پدرش (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: رسول خدا (ص) به حاجی و معتمر فرمود: «یکی از سه خصلت به او گفته می شود: یا به او گفته می شود: "آنچه گذشته است، برای تو آمرزیده شد و آنچه باقی مانده نیز آمرزیده است." یا به او گفته می شود: "آنچه گذشته است، برای تو آمرزیده شد؛ پس اعمالت را از نو آغاز کن." یا به او گفته می شود: "تو در خانواده و فرزندانت محفوظ هستی" و این خصلت، کم ارزش ترین آنهاست.»
14368- 42- (5) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْحَاجُّ حُمْلَانُهُ وَ ضَمَانُهُ عَلَی اللَّهِ فَإِذَا دَخَلَ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ وَکَّلَ اللَّهُ بِهِ مَلَکَیْنِ یَحْفَظَانِ طَوَافَهُ وَ صَلَاتَهُ وَ سَعْیَهُ وَ إِذَا کَانَ عَشِیَّةُ عَرَفَةَ ضَرَبَا عَلَی مَنْکِبِهِ الْأَیْمَنِ وَ یَقُولَانِ لَهُ یَا هَذَا أَمَّا مَا مَضَی فَقَدْ کُفِیتَهُ فَانْظُرْ کَیْفَ تَکُونُ فِیمَا تَسْتَقْبِلُ.
وَ رَوَاهُ الْبَرْقِیُّ فِی الْمَحَاسِنِ عَنْ یَحْیَی بْنِ إِبْرَاهِیمَ یَعْنِی ابْنَ أَبِی الْبِلَادِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
از معاویه بن عمار، از اباعبدالله (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: «حاجی بار و مسئولیتش بر عهده خداوند است. زمانی که وارد مسجد الحرام می شود، خداوند دو فرشته را بر او می گمارد که طواف، نماز و سعی او را حفظ کنند. و وقتی که شب عرفه می رسد، آن دو فرشته بر شانه راست او می زنند و می گویند: "ای این شخص، آنچه گذشته است، برای تو کفایت شده؛ پس بنگر که چگونه خواهی بود در آنچه پیش رو داری.
14369- 43- (7) وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ
ص: 106
رَسُولُ اللَّهِ ص الْحَجُّ وَ الْعُمْرَةُ یَنْفِیَانِ الْفَقْرَ وَ الذُّنُوبَ کَمَا یَنْفِی الْکِیرُ خَبَثَ الْحَدِیدِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (1).
******
ترجمه:
و با همین سند از اباعبدالله (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: رسول خدا (ص) فرمود: «حج و عمره فقر و گناهان را می زدایند، همان طور که کوره، زواید آهن را می زداید.»
14370- 44- (2) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی وَ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ جَمِیعاً عَنِ الْکِنَانِیِّ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَذْکُرُ الْحَجَّ فَقَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص هُوَ أَحَدُ الْجِهَادَیْنِ وَ هُوَ جِهَادُ الضُّعَفَاءِ وَ نَحْنُ الضُّعَفَاءُ.
******
ترجمه:
از کنانی نقل شده است که گفت: شنیدم اباعبدالله (علیه السلام) درباره حج می فرمود: رسول خدا (ص) فرمود: «حج یکی از دو جهاد است و این جهاد، جهاد ناتوانان است و ما خود ناتوانان هستیم.»
14371- 45- (3) وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ بِنْتِ إِلْیَاسَ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ: إِنَّ الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ یَنْفِیَانِ الْفَقْرَ وَ الذُّنُوبَ کَمَا یَنْفِی الْکِیرُ الْخُبْثَ مِنَ الْحَدِیدِ.
******
ترجمه:
حضرت رضا علیه السلام فرمود: «حج و عمره فقر و گناهان را می زدایند، همان طور که کوره، زواید آهن را می زداید.»
14372- 46- (4) وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ مَاتَ فِی طَرِیقِ مَکَّةَ ذَاهِباً أَوْ جَائِیاً أَمِنَ مِنَ الْفَزَعِ الْأَکْبَرِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ (5)
وَ رَوَی الْمُفِیدُ فِی الْمُقْنِعَةِ عِدَّةً مِنَ الْأَحَادِیثِ السَّابِقَةِ وَ جُمْلَةً أُخْرَی بِمَعْنَاهَا (6).
******
ترجمه:
از عبدالله بن سنان، از اباعبدالله (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: «هرکس در راه مکه بمیرد، چه در حال رفتن باشد و چه در حال برگشتن، از ترس بزرگ روز قیامت در امان خواهد بود.»
14373- 47- (7) مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ الْعَیَّاشِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ
ص: 107
عَمَّارٍ عَنْ أَبِی إِبْرَاهِیمَ ع قَالَ: لَا یُمْلِقُ حَاجٌّ أَبَداً قُلْتُ وَ مَا الْإِمْلَاقُ قَالَ قَوْلُ اللَّهِ وَ لا تَقْتُلُوا أَوْلادَکُمْ خَشْیَةَ إِمْلاقٍ (1).
******
ترجمه:
از اسحاق بن عمار، از ابی ابراهیم (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: «هیچ حاجی هرگز دچار فقر نخواهد شد.» گفتم: «فقر چیست؟» فرمود: «سخن خداوند: و فرزندان خود را به سبب ترس از فقر نکشید» (اسرای:
14374- 48- (2) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْحَاجُّ لَا یُمْلِقُ أَبَداً قُلْتُ وَ مَا الْإِمْلَاقُ قَالَ الْإِفْلَاسُ ثُمَّ قَالَ وَ لا تَقْتُلُوا أَوْلادَکُمْ مِنْ إِمْلاقٍ (3).
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (5).
******
ترجمه:
از او، از ابی عبدالله (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: «حاجی هرگز دچار فقر نخواهد شد.» گفتم: «فقر چیست؟» فرمود: «افلاس.» سپس فرمود: «و فرزندان خود را به خاطر فقر نکشید» (انعام: 151).
14375- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الْخِصَالِ وَ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْخَطَّابِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الدَّیْلَمِیِّ مَوْلَی الرِّضَا ع قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا ع یَقُولُ مَنْ حَجَّ بِثَلَاثَةٍ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَدِ اشْتَرَی نَفْسَهُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِالثَّمَنِ وَ لَمْ یَسْأَلْهُ مِنْ أَیْنَ اکْتَسَبَ مَالَهُ مِنْ حَلَالٍ أَوْ حَرَامٍ.
ص: 108
وَ رَوَاهُ فِی الْفَقِیهِ مُرْسَلًا (1)
قَالَ الصَّدُوقُ یَعْنِی لَمْ یَسْأَلْ عَمَّا وَقَعَ فِی مَالِهِ مِنَ الشُّبْهَةِ وَ یُرْضِی عَنْهُ خُصَمَاءَهُ بِالْعِوَضِ أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (2) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (3).
******
ترجمه:
از حسن بن علی دیلمی، مولای رضا (علیه السلام) نقل شده است که گفت: «شنیدم رضا (علیه السلام) می فرمود: کسی که با سه نفر از مؤمنان حج کند، خود را از خداوند عزّ و جلّ با این قیمت خریده است و خداوند از او نمی پرسد که مالش را از حلال به دست آورده یا حرام.»
(4) 40 بَابُ وُجُوبِ الْإِخْلَاصِ فِی نِیَّةِ الْحَجِّ وَ بُطْلَانِهِ مَعَ قَصْدِ الرِّیَاءِ
******
ترجمه:
14376- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی ثَوَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی بْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ (6) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ صَنْدَلٍ الْخَادِمِ (7) عَنْ هَارُونَ بْنِ خَارِجَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْحَجُّ حَجَّانِ حَجٌّ لِلَّهِ وَ حَجٌّ لِلنَّاسِ فَمَنْ حَجَّ لِلَّهِ کَانَ ثَوَابُهُ عَلَی اللَّهِ الْجَنَّةَ- وَ مَنْ حَجَّ لِلنَّاسِ کَانَ ثَوَابُهُ عَلَی النَّاسِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.
******
ترجمه:
از هارون بن خارجه، از اباعبدالله (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: «حج، دو نوع است: یکی برای خدا و دیگری برای مردم. کسی که برای خدا حج کند، پاداش او به عهده خداوند، بهشت است؛ و کسی که برای مردم حج کند، پاداش او در روز قیامت بر عهده مردم خواهد بود.»
14377- 2- (8) وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ وَضَّاحٍ عَنْ سَیْفٍ التَّمَّارِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ مَنْ حَجَّ یُرِیدُ (9) اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَا یُرِیدُ بِهِ رِیَاءً وَ لَا سُمْعَةً غَفَرَ اللَّهُ لَهُ الْبَتَّةَ.
ص: 109
وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ (1) أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی مُقَدِّمَةِ الْعِبَادَاتِ (2) وَ غَیْرِهَا (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (4).
******
ترجمه:
از سیف تمّار، از اباعبدالله (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: «کسی که برای خداوند عزّ و جلّ حج کند و نخواهد که به خاطر ریا یا شهرت باشد، خداوند او را به طور قطع می بخشد.
(5) 41 بَابُ اسْتِحْبَابِ اخْتِیَارِ الْحَجِّ الْمَنْدُوبِ عَلَی غَیْرِهِ مِنَ الْعِبَادَاتِ إِلَّا مَا اسْتُثْنِیَ
******
ترجمه:
14378- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ: وَدَّ مَنْ فِی الْقُبُورِ لَوْ أَنَّ لَهُ حَجَّةً وَاحِدَةً بِالدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا عَنِ الصَّادِقِ ع (7).
******
ترجمه:
از محمد بن مسلم، از یکی از آن دو امام معصوم علیهما السلام نقل شده است که فرمود: «کسی که در قبرها است، آرزو می کند که ای کاش یک حج در دنیا و آنچه در آن است، داشت.»
14379- 2- (8) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی (عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ) (9) عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ یَحْیَی الْکَاهِلِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ وَ یَذْکُرُ الْحَجَ
ص: 110
فَقَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص- هُوَ أَحَدُ الْجِهَادَیْنِ هُوَ جِهَادُ الضُّعَفَاءِ وَ نَحْنُ الضُّعَفَاءُ أَمَا إِنَّهُ لَیْسَ شَیْ ءٌ أَفْضَلَ مِنَ الْحَجِّ إِلَّا الصَّلَاةُ وَ فِی الْحَجِّ هَاهُنَا صَلَاةٌ وَ لَیْسَ فِی الصَّلَاةِ قِبَلَکُمْ حَجٌّ لَا تَدَعِ الْحَجَّ وَ أَنْتَ تَقْدِرُ عَلَیْهِ أَ مَا تَرَی أَنَّهُ یَشْعَثُ فِیهِ رَأْسُکَ وَ یَقْشَفُ (1) فِیهِ جِلْدُکَ وَ تَمْتَنِعُ فِیهِ مِنَ النَّظَرِ إِلَی النِّسَاءِ وَ إِنَّا نَحْنُ هَاهُنَا وَ نَحْنُ قَرِیبٌ وَ لَنَا مِیَاهٌ مُتَّصِلَةٌ مَا نَبْلُغُ الْحَجَّ حَتَّی یَشُقَّ عَلَیْنَا فَکَیْفَ أَنْتُمْ فِی بُعْدِ الْبِلَادِ وَ مَا مِنْ مَلِکٍ وَ لَا سُوقَةٍ یَصِلُ إِلَی الْحَجِّ إِلَّا بِمَشَقَّةٍ فِی تَغْیِیرِ مَطْعَمٍ أَوْ مَشْرَبٍ أَوْ رِیحٍ أَوْ شَمْسٍ لَا یَسْتَطِیعُ رَدَّهَا وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ تَحْمِلُ أَثْقالَکُمْ إِلی بَلَدٍ لَمْ تَکُونُوا بالِغِیهِ إِلَّا بِشِقِّ الْأَنْفُسِ إِنَّ رَبَّکُمْ لَرَؤُفٌ رَحِیمٌ (2).
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی الْعِلَلِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ صَفْوَانَ وَ فَضَالَةَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْکَاهِلِیِّ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
از عبدالله بن یحیی کاهلی، نقل شده است که شنیدم اباعبدالله (علیه السلام) در مورد حج صحبت می کرد و گفت: «رسول الله (صلى الله عليه وآله) فرمود: "حج یکی از جهادهاست و جهاد ضعیفان است و ما نیز از ضعیفان هستیم. بدانید که هیچ چیز از حج بهتر نیست جز نماز. و در حج، اینجا نماز است و در نماز، قبله شما حج است. پس حج را ترک نکنید وقتی که می توانید آن را انجام دهید. آیا نمی بینید که در آن، موی سرتان پریشان می شود و پوستتان عریان می گردد و از نظر به زنان خودداری می کنید؟ ما در اینجا نزدیک هستیم و آب های متصل داریم و نمی توانیم به حج برسیم مگر با زحمت. پس چگونه شما در دوردست کشورها هستید؟ هیچ پادشاه یا کسی به حج نمی رسد مگر با زحمت در تغییر غذا یا نوشیدنی یا در معرض باد یا آفتاب که نمی تواند از آن پرهیز کند. و این به خاطر گفته خداوند عزّ و جلّ است که فرمود: "و بارهایتان را به شهری می برد که به آن نمی رسیدید مگر با سختی نفس ها." بی گمان پروردگارتان مهربان و رحیم است."»
14380- 3- (4) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ حَجَّةٌ أَفْضَلُ مِنْ سَبْعِینَ رَقَبَةً لِی (5) قُلْتُ مَا یَعْدِلُ الْحَجَّ شَیْ ءٌ قَالَ مَا یَعْدِلُهُ شَیْ ءٌ وَ الدِّرْهَمُ فِی الْحَجِّ أَفْضَلُ مِنْ أَلْفَیْ أَلْفٍ (6) فِیمَا سِوَاهُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
از عمر بن یزید نقل شده است که گفت: شنیدم اباعبدالله (علیه السلام) می فرمود: «حج یک حج بهتر از هفتاد برده است برای من.» گفتم: «چه چیزی می تواند معادل حج باشد؟» فرمود: «هیچ چیزی نمی تواند معادل آن باشد و درهمی که در حج خرج می شود، بهتر از دو هزار درهم در سایر راه های خداوند است.»
14381- 4- (7) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ وَ عَنْ
ص: 111
عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَا مِنْ سَفَرٍ أَبْلَغَ فِی لَحْمٍ وَ لَا دَمٍ وَ لَا جِلْدٍ وَ لَا شَعْرٍ مِنْ سَفَرِ مَکَّةَ- وَ مَا أَحَدٌ یَبْلُغُهُ حَتَّی تَنَالَهُ الْمَشَقَّةُ.
******
ترجمه:
از هشام بن حکم نقل شده است که گفت: ابوعبدالله (علیه السلام) فرمود: «هیچ سفری در گوشت و خون و پوست و مو به اندازه سفر به مکه مؤثر نیست و هیچ کس نمی تواند به آن برسد مگر اینکه مشقتی را متحمل شود.»
14382- 5- (1) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ رُوِیَ أَنَّ الْحَجَّ أَفْضَلُ مِنَ الصَّلَاةِ وَ الصِّیَامِ لِأَنَّ الْمُصَلِّیَ إِنَّمَا یَشْتَغِلُ عَنْ أَهْلِهِ سَاعَةً وَ أَنَّ الصَّائِمَ یَشْتَغِلُ عَنْ أَهْلِهِ بَیَاضَ یَوْمٍ وَ أَنَّ الْحَاجَّ یُشْخِصُ (2) بَدَنَهُ وَ یُضْحِی نَفْسَهُ وَ یُنْفِقُ مَالَهُ وَ یُطِیلُ الْغَیْبَةَ عَنْ أَهْلِهِ لَا فِی مَالٍ یَرْجُوهُ وَ لَا إِلَی تِجَارَةٍ (3).
******
ترجمه:
محمد بن علی بن الحسین (علیه السلام) گفت: روایت شده است که حج از نماز و روزه برتر است، زیرا کسی که نماز می خواند فقط برای ساعتی از اهل خود دور می شود و روزه دار در روشنائی روز سفید از اهل خود دور است. اما حاجی بدن خود را در راه خدا بکار می گیرد ، نفس خود را قربانی می کند، مال خود را خرج می کند و مدت زیادی از اهل خود غایب می شود، نه برای مالی که به دست آورد و نه برای تجارت.
14383- 6- (4) قَالَ وَ رُوِیَ أَنَّ صَلَاةً فَرِیضَةً خَیْرٌ مِنْ عِشْرِینَ حَجَّةً وَ حَجَّةٌ خَیْرٌ مِنْ بَیْتٍ مَمْلُوءٍ ذَهَباً یُتَصَدَّقُ مِنْهُ (5) حَتَّی یَفْنَی.
قَالَ الصَّدُوقُ هَذَانِ الْحَدِیثَانِ مُتَّفِقَانِ وَ ذَلِکَ أَنَّ الْحَجَّ فِیهِ صَلَاةٌ وَ الصَّلَاةُ لَیْسَ فِیهَا حَجٌّ فَالْحَجُّ بِهَذَا الْوَجْهِ أَفْضَلُ مِنَ الصَّلَاةِ وَ صَلَاةٌ فَرِیضَةٌ أَفْضَلُ مِنْ عِشْرِینَ حَجَّةً مُجَرَّدَةً عَنِ الصَّلَاةِ.
******
ترجمه:
گفته شده است که یک نماز واجب بهتر از بیست حج است و یک حج بهتر از خانه ای پر از طلاست که از آن صدقه داده شود تا تمام شود.
صدوق (رحمت الله علیه) گفت: این دو حدیث متفق هستند و این به این دلیل است که در حج نماز وجود دارد، در حالی که در نماز حج وجود ندارد. بنابراین حج از این نظر بهتر از نماز است و نماز واجب از بیست حج مجرد از نماز برتر است.
14384- 7- (6) وَ فِی الْعِلَلِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ سَیْفٍ التَّمَّارِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ کَانَ أَبِی یَقُولُ الْحَجُّ أَفْضَلُ مِنَ الصَّلَاةِ وَ الصِّیَامِ وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ وَ زَادَ وَ کَانَ أَبِی یَقُولُ وَ مَا أَفْضَلَ مِنْ رَجُلٍ یَقُودُ بِأَهْلِهِ وَ النَّاسُ وُقُوفٌ بِعَرَفَاتٍ یَمِیناً وَ شِمَالًا یَأْتِی بِهِمُ الْفِجَاجَ (7) فَیَسْأَلُ اللَّهَ بِهِمْ.
ص: 112
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (1) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (2) وَ عَلَی اسْتِثْنَاءِ بَعْضِ الْعِبَادَاتِ (3).
******
ترجمه:
سَیْفٍ التَّمَّار از أبو عبد الله (ع) نقل می کند که: پدرم می گفت حج از نماز و روزه بهتر است و مشابه همین را ذکر کرده و افزوده بود: «و چه چیزی از مردی که خانواده اش را به همراه می برد و مردم در حال وقوف در عرفات به راست و چپ هستند و او آنها را به سوی خود می آورد و از خداوند درخواست می کند، بهتر است!»
(4) 42 بَابُ اسْتِحْبَابِ اخْتِیَارِ الْحَجِّ الْمَنْدُوبِ عَلَی الصَّدَقَةِ بِنَفَقَتِهِ وَ بِأَضْعَافِهَا وَ عَدَمِ إِجْزَاءِ الصَّدَقَةِ عَنِ الْحَجِّ الْوَاجِبِ
******
ترجمه:
14385- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ وَ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ ع أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص لَقِیَهُ أَعْرَابِیٌّ فَقَالَ لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ- إِنِّی خَرَجْتُ أُرِیدُ الْحَجَّ فَفَاتَنِی وَ أَنَا رَجُلٌ مُمِیلٌ (6) فَمُرْنِی أَنْ أَصْنَعَ فِی مَالِی مَا أَبْلُغُ بِهِ مِثْلَ أَجْرِ الْحَاجِّ فَالْتَفَتَ إِلَیْهِ رَسُولُ اللَّهِ ص فَقَالَ انْظُرْ إِلَی أَبِی قُبَیْسٍ- فَلَوْ أَنَّ أَبَا قُبَیْسٍ لَکَ ذَهَبَةٌ حَمْرَاءُ أَنْفَقْتَهُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ مَا بَلَغْتَ (7) مَا یَبْلُغُ الْحَاجُّ ثُمَّ قَالَ إِنَّ الْحَاجَّ إِذَا أَخَذَ فِی جَهَازِهِ لَمْ یَرْفَعْ شَیْئاً وَ لَمْ یَضَعْهُ إِلَّا کَتَبَ اللَّهُ لَهُ عَشْرَ حَسَنَاتٍ وَ مَحَا عَنْهُ عَشْرَ سَیِّئَاتٍ وَ رَفَعَ لَهُ عَشْرَ دَرَجَاتٍ فَإِذَا رَکِبَ بَعِیرَهُ لَمْ یَرْفَعْ خُفّاً وَ لَمْ یَضَعْهُ إِلَّا کَتَبَ اللَّهُ لَهُ مِثْلَ ذَلِکَ فَإِذَا طَافَ بِالْبَیْتِ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ فَإِذَا سَعَی بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ فَإِذَا وَقَفَ
ص: 113
بِعَرَفَاتٍ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ فَإِذَا وَقَفَ بِالْمَشْعَرِ الْحَرَامِ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ فَإِذَا رَمَی الْجِمَارَ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ قَالَ فَعَدَّ رَسُولُ اللَّهِ ص کَذَا وَ کَذَا مَوْقِفاً إِذَا وَقَفَهَا الْحَاجُّ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ ثُمَّ قَالَ أَنَّی لَکَ أَنْ تَبْلُغَ مَا یَبْلُغُ الْحَاجُّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ لَا تُکْتَبُ عَلَیْهِ الذُّنُوبُ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَ تُکْتَبُ لَهُ الْحَسَنَاتُ إِلَّا أَنْ یَأْتِیَ بِکَبِیرَةٍ.
وَ رَوَاهُ الْمُفِیدُ فِی الْمُقْنِعَةِ مُرْسَلًا وَ اقْتَصَرَ عَلَی صَدْرِهِ (1)
******
ترجمه:
از معاویه بن عمار از امام صادق (ع) نقل شده است که از پدرشان و ایشان از پدرانشان (ع) نقل کردند که رسول خدا (ص) با یک مرد بادیه نشین برخورد کرد. آن مرد به ایشان گفت: ای رسول خدا، من برای حج قصد کرده بودم، اما نتوانستم آن را انجام دهم و من فردی هستم که اموال زیادی دارم. به من دستور بده که با مالم چه کنم تا به ثواب حاجی برسم. پیامبر (ص) به او فرمود: به کوه ابوقبیس نگاه کن! اگر این کوه برای تو از طلای سرخ بود و آن را در راه خدا انفاق می کردی، باز هم به پاداش حاجی نمی رسیدی.
سپس پیامبر (ص) فرمود: هنگامی که حاجی برای سفرش آماده می شود، هرگاه چیزی را بلند کند یا بگذارد، خداوند برای او ده حسنه می نویسد، ده گناه از او محو می کند و ده درجه مقام او را بالا می برد. وقتی سوار شتر خود می شود، هرگاه پای خود را بلند کند یا بگذارد، همین پاداش را دریافت می کند. وقتی طواف کعبه را انجام می دهد، از گناهان خود پاک می شود. وقتی بین صفا و مروه سعی می کند، از گناهانش پاک می شود. وقتی در عرفات می ایستد، از گناهانش پاک می شود. وقتی در مشعر الحرام می ایستد، از گناهانش پاک می شود. وقتی جمرات را می زند، از گناهانش پاک می شود.
سپس رسول خدا (ص) تعداد بسیاری از مکان هایی را که حاجی در آن ها توقف می کند و از گناهان پاک می شود، برشمرد و فرمود: چگونه تو می توانی به ثوابی که حاجی می رسد، دست یابی؟
امام صادق (ع) افزود: در مدت چهار ماه برای حاجی گناهی نوشته نمی شود و حسنات برای او نوشته می شود، مگر آنکه مرتکب گناه بزرگی شود.
14386- 2- (2) وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَابِرٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ وَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ وَ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ بْنِ ظَبْیَانَ کُلِّهِمْ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: صَلَاةٌ فَرِیضَةٌ أَفْضَلُ مِنْ عِشْرِینَ حَجَّةً وَ حَجَّةٌ خَیْرٌ مِنْ بَیْتٍ مِنْ ذَهَبٍ یُتَصَدَّقُ بِهِ حَتَّی لَا یَبْقَی مِنْهُ شَیْ ءٌ.
******
ترجمه:
امام صادق (ع) فرمودند: یک نماز واجب از بیست حج برتر است، و یک حج بهتر از خانه ای از طلاست که به طور کامل در راه خدا صدقه داده شود تا از آن چیزی باقی نماند.
14387- 3- (3) وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ وَ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ نُصَیْرِ بْنِ کَثِیرٍ (4) عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ دِرْهَمٌ فِی الْحَجِّ أَفْضَلُ مِنْ أَلْفَیْ أَلْفِ دِرْهَمٍ (5) فِیمَا سِوَی ذَلِکَ مِنْ سَبِیلِ اللَّهِ.
******
ترجمه:
ابوبصیر نقل می کند که از امام صادق (ع) شنیدم که فرمودند: یک درهم خرج کردن در حج، برتر از دو میلیون درهم خرج کردن در سایر راه های خداست.
14388- 4- (6) وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ امْرَأَةٍ أَوْصَتْ أَنْ یُنْظَرَ قَدْرُ مَا یُحَجُّ بِهِ فَیُسْأَلَ فَإِنْ کَانَ الْفَضْلُ أَنْ یُوضَعَ فِی فُقَرَاءِ وُلْدِ فَاطِمَةَ ع وُضِعَ فِیهِمْ وَ إِنْ کَانَ الْحَجُّ أَفْضَلَ حُجَّ بِهِ عَنْهَا فَقَالَ إِنْ کَانَ عَلَیْهَا حَجَّةٌ
ص: 114
مَفْرُوضَةٌ فَلْیُجْعَلْ مَا أَوْصَتْ بِهِ فِی حَجِّهَا (1) أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ یُقْسَمَ فِی فُقَرَاءِ وُلْدِ فَاطِمَةَ ع.
******
ترجمه:
حلبی نقل می کند که از امام صادق (ع) درباره زنی پرسیدم که وصیت کرده بود مبلغی را کنار بگذارند، و اگر حج برتر بود، به نیابت از او حج به جا آورند، و اگر کمک به فقیران از فرزندان فاطمه (ع) بهتر بود، آن مبلغ را در میان آن ها تقسیم کنند. امام فرمودند: اگر حج واجب بر او باقی مانده است، آن مبلغ را برای حج او مصرف کنند. این کار نزد من محبوب تر است از اینکه میان فقیران از فرزندان فاطمه (ع) تقسیم شود.
14389- 5- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ زَکَرِیَّا الْمُؤْمِنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: دِرْهَمٌ تُنْفِقُهُ فِی الْحَجِّ أَفْضَلُ مِنْ عِشْرِینَ أَلْفَ دِرْهَمٍ تُنْفِقُهَا فِی حَقٍّ.
******
ترجمه:
علی بن ابی حمزه از امام صادق (ع) نقل کرده است که فرمودند: یک درهم که در حج خرج شود، برتر از بیست هزار درهمی است که در کار خیری خرج شود.
14390- 6- (3) وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ خَالِهِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ سَعِیدٍ السَّمَّانِ أَنَّهُ قَالَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ أَیُّهُمَا أَفْضَلُ الْحَجُّ أَوِ الصَّدَقَةُ فَقَالَ مَا أَحْسَنَ الصَّدَقَةَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ قَالَ قُلْتُ: أَجَلْ فَأَیُّهُمَا أَفْضَلُ قَالَ مَا یَمْنَعُ أَحَدَکُمْ مِنْ أَنْ یَحُجَّ وَ یَتَصَدَّقَ قَالَ قُلْتُ: مَا یَبْلُغُ مَالُهُ ذَلِکَ وَ لَا یَتَّسِعُ قَالَ إِذَا أَرَادَ أَنْ یُنْفِقَ عَشَرَةَ دَرَاهِمَ فِی شَیْ ءٍ مِنْ سَبَبِ الْحَجِّ أَنْفَقَ خَمْسَةً وَ تَصَدَّقَ بِخَمْسَةٍ أَوْ قَصَّرَ فِی شَیْ ءٍ مِنْ نَفَقَتِهِ فِی الْحَجِّ فَیَجْعَلُ مَا یَحْبِسُ فِی الصَّدَقَةِ فَإِنَّ لَهُ فِی ذَلِکَ أَجْراً قَالَ قُلْتُ: هَذَا لَوْ فَعَلْنَاهُ لَاسْتَقَامَ قَالَ ثُمَّ قَالَ وَ أَنَّی لَهُ مِثْلُ الْحَجِّ فَقَالَهَا ثَلَاثَ مَرَّاتٍ إِنَّ الْعَبْدَ لَیَخْرُجُ مِنْ بَیْتِهِ فَیُعْطَی قِسْماً حَتَّی إِذَا أَتَی الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ طَافَ طَوَافَ الْفَرِیضَةِ ثُمَّ عَدَلَ إِلَی مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ ع فَصَلَّی رَکْعَتَیْنِ فَیَأْتِیهِ مَلَکٌ فَیَقِفُ عَنْ یَسَارِهِ فَإِذَا انْصَرَفَ ضَرَبَ بِیَدِهِ عَلَی کَتِفِهِ فَیَقُولُ یَا هَذَا أَمَّا مَا (4) مَضَی فَقَدْ غُفِرَ لَکَ وَ أَمَّا مَا تَسْتَقْبِلُ فَخُذْ (5).
******
ترجمه:
سعید سمان از امام صادق (ع) پرسید: کدام یک برتر است، حج یا صدقه؟ امام سه بار فرمودند: «چه خوب است صدقه». سپس سعید گفت: بله، اما کدام یک برتر است؟ امام پاسخ دادند: چه چیزی مانع می شود که یکی از شما هم حج کند و هم صدقه دهد؟ سعید گفت: اموال او به اندازه ای نیست که هر دو را انجام دهد. امام فرمودند: وقتی کسی می خواهد ده درهم در راه حج خرج کند، پنج درهم را برای حج خرج کند و پنج درهم را صدقه دهد، یا اگر در برخی از هزینه های حج صرفه جویی کند، مبلغ صرفه جویی شده را صدقه دهد. در این کار برای او پاداشی است. سعید گفت: اگر ما این کار را انجام دهیم، راه درستی خواهد بود. سپس امام فرمودند: اما چگونه چیزی مانند حج برای او به دست خواهد آمد؟ و این جمله را سه بار تکرار کردند. امام افزودند: بنده ای که از خانه اش بیرون می آید و مسیر حج را طی می کند، وقتی به مسجدالحرام می رسد و طواف فریضه را به جا می آورد و به مقام ابراهیم می رود و دو رکعت نماز می خواند، فرشته ای نزد او می آید و در سمت چپش می ایستد. وقتی نمازش تمام شد، فرشته بر شانه اش می زند و می گوید: ای فرد، آنچه گذشته است، بخشیده شد و برای آنچه در آینده پیش رو داری، راه را دنبال کن.
ص: 115
14391- 7- (1) وَ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قَالَ: لَمَّا أَفَاضَ رَسُولُ اللَّهِ ص تَلَقَّاهُ أَعْرَابِیٌّ بِالْأَبْطَحِ- فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّی خَرَجْتُ أُرِیدُ الْحَجَّ فَفَاتَنِی وَ أَنَا رَجُلٌ مَئِلٌ (2) یَعْنِی کَثِیرَ الْمَالِ فَمُرْنِی أَصْنَعُ فِی مَالِی مَا أَبْلُغُ بِهِ مَا یَبْلُغُ بِهِ الْحَاجُّ فَالْتَفَتَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِلَی أَبِی قُبَیْسٍ- فَقَالَ لَوْ أَنَّ أَبَا قُبَیْسٍ لَکَ زِنَتُهُ ذَهَبَةٌ حَمْرَاءُ أَنْفَقْتَهُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ مَا بَلَغْتَ (3) مَا بَلَغَ الْحَاجُّ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا نَحْوَهُ (4) وَ رَوَاهُ فِی ثَوَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ وَ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع نَحْوَهُ (5).
******
ترجمه:
از معاویه بن عمار از امام صادق (ع) نقل شده است که از پدرشان و ایشان از پدرانشان (ع) نقل کردند که رسول خدا (ص) بعد ازاعمال حج درسرزمین ابطح با یک مرد بادیه نشین برخورد کرد. آن مرد به ایشان گفت: ای رسول خدا، من برای حج قصد کرده بودم، اما نتوانستم آن را انجام دهم و من فردی هستم که اموال زیادی دارم. به من دستور بده که با مالم چه کنم تا به ثواب حاجی برسم. پیامبر (ص) به او فرمود: به کوه ابوقبیس نگاه کن! اگر این کوه برای تو از طلای سرخ بود و آن را در راه خدا انفاق می کردی، باز هم به پاداش حاجی نمی رسیدی.
14392- 8- (6) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَیْمُونٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّی أَحُجُّ سَنَةً وَ شَرِیکِی سَنَةً قَالَ مَا یَمْنَعُکَ مِنَ الْحَجِّ یَا إِبْرَاهِیمُ- قُلْتُ لَا أَتَفَرَّغُ لِذَلِکَ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَتَصَدَّقُ بِخَمْسِمِائَةٍ مَکَانَ ذَلِکَ قَالَ الْحَجُّ أَفْضَلُ قُلْتُ أَلْفٍ قَالَ الْحَجُّ أَفْضَلُ قُلْتُ أَلْفٍ وَ خَمْسِمِائَةٍ قَالَ الْحَجُّ أَفْضَلُ قُلْتُ أَلْفَیْنِ قَالَ فِی أَلْفَیْکَ طَوَافُ الْبَیْتِ قُلْتُ لَا قَالَ أَ فِی أَلْفَیْکَ سَعْیٌ
ص: 116
بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ قُلْتُ لَا قَالَ أَ فِی أَلْفَیْکَ وُقُوفٌ بِعَرَفَةَ قُلْتُ لَا قَالَ أَ فِی أَلْفَیْکَ رَمْیُ الْجِمَارِ قُلْتُ لَا قَالَ أَ فِی أَلْفَیْکَ الْمَنَاسِکُ قُلْتُ لَا قَالَ الْحَجُّ أَفْضَلُ.
******
ترجمه:
ابراهیم بن میمون نقل می کند: به امام صادق (ع) گفتم: من یک سال حج می روم و شریکم سال دیگر. امام فرمودند: ای ابراهیم، چه چیزی مانع از این می شود که هر سال حج کنی؟ گفتم: نمی توانم وقت کافی پیدا کنم. فدایت شوم، به جای آن پانصد درهم صدقه می دهم. امام فرمودند: حج برتر است. گفتم: هزار درهم چطور؟ امام فرمودند: حج برتر است. گفتم: هزار و پانصد درهم؟ امام فرمودند: حج برتر است. گفتم: دو هزار درهم؟ امام فرمودند: آیا در آن دو هزار درهم طواف خانه خدا وجود دارد؟ گفتم: نه. امام فرمودند: آیا در آن سعی بین صفا و مروه وجود دارد؟ گفتم: نه. امام فرمودند: آیا در آن وقوف در عرفات هست؟ گفتم: نه. امام فرمودند: آیا در آن رمی جمرات است؟ گفتم: نه. امام فرمودند: آیا در آن مناسک حج هست؟ گفتم: نه. امام فرمودند: حج برتر است.
14393- 9- (1) وَ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حُسَیْنٍ الْأَحْمَسِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع حَجَّةٌ خَیْرٌ مِنْ بَیْتٍ مَمْلُوءٍ ذَهَباً یُتَصَدَّقُ بِهِ حَتَّی یَفْنَی.
******
ترجمه:
ابوبصیر نقل می کند که امام صادق (ع) فرمودند: یک حج برتر است از خانه ای پر از طلا که به طور کامل در راه خدا صدقه داده شود تا به پایان برسد.
14394- 10- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ ع مَنْ أَنْفَقَ دِرْهَماً فِی الْحَجِّ کَانَ خَیْراً مِنْ مِائَةِ أَلْفِ دِرْهَمٍ یُنْفِقُهَا فِی حَقٍّ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین نقل می کند که امام صادق (ع) فرمودند: کسی که یک درهم در حج خرج کند، بهتر است از صد هزار درهمی که در کار خیری خرج شود.
14395- 11- (3) قَالَ وَ رُوِیَ أَنَّ دِرْهَماً فِی الْحَجِّ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ أَلْفِ دِرْهَمٍ فِی غَیْرِهِ وَ دِرْهَمٌ یَصِلُ إِلَی الْإِمَامِ مِثْلُ أَلْفِ أَلْفِ دِرْهَمٍ فِی حَجٍّ.
******
ترجمه:
روایت شده است که یک درهم خرج کردن در حج، بهتر از یک میلیون درهم خرج کردن در غیر حج است. همچنین، یک درهم که به امام برسد، معادل یک میلیون درهمی است که در حج خرج شود.
14396- 12- (4) قَالَ وَ قَالَ الصَّادِقُ ع وَدَّ مَنْ فِی الْقُبُورِ لَوْ أَنَّ لَهُ حَجَّةً بِالدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا.
******
ترجمه:
امام صادق (ع) فرمودند: کسانی که در قبرها هستند، آرزو می کنند که ای کاش یک حج در دنیا و آنچه در آن است، برایشان باشد.
14397- 13- (5) وَ رُوِیَ أَنَّ دِرْهَماً فِی الْحَجِّ أَفْضَلُ مِنْ أَلْفَیْ أَلْفٍ فِیمَا سِوَاهُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ.
******
ترجمه:
روایت شده است که یک درهم خرج کردن در حج، بهتر از دو میلیون درهم خرج کردن در غیر حج است.
14398- 14- (6) وَ فِی الْعِلَلِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ رِبْعِیٍّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ نَاساً مِنَ
ص: 117
الْقُصَّاصِ یَقُولُونَ إِذَا حَجَّ رَجُلٌ حَجَّةً ثُمَّ تَصَدَّقَ وَ وَصَلَ کَانَ خَیْراً لَهُ فَقَالَ کَذَبُوا الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
عبد الرحمن بن ابی عبدالله نقل می کند که به امام صادق (ع) گفتم: افرادی از قصاص می گویند اگر کسی یک حج به جا آورد و سپس صدقه بدهد و آن را به امام برساند، بهتر است. امام فرمودند: آن ها دروغ می گویند؛ این حدیث صحیح نیست.
14399- 15- (1) وَ فِی ثَوَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی وَ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْحَاجُّ یَصْدُرُونَ عَلَی ثَلَاثَةِ أَصْنَافٍ صِنْفٌ یُعْتَقُونَ (2) مِنَ النَّارِ- وَ صِنْفٌ یَخْرُجُ مِنْ ذُنُوبِهِ کَهَیْئَةِ یَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ وَ صِنْفٌ یَحْفَظُهُ (3) فِی أَهْلِهِ وَ مَالِهِ فَذَلِکَ أَدْنَی مَا یَرْجِعُ بِهِ الْحَاجُّ (4).
******
ترجمه:
معاویه بن عمار از امام صادق (ع) نقل می کند که فرمودند: حاجیان به سه دسته برمی گردند:
گروهی که از آتش جهنم آزاد می شوند.
گروهی که از گناهان خود به گونه ای خارج می شوند که گویی تازه به دنیا آمده اند.
گروهی که در خانواده و مال خود حفظ می شوند.
این ها حداقل پاداشی است که حاجی می تواند به دست آورد.
14400- 16- (5) أَحْمَدُ بْنُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیُّ فِی الْمَحَاسِنِ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنْ حُسَیْنِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَوْ کَانَ لِأَحَدِکُمْ مِثْلُ أَبِی قُبَیْسٍ ذَهَبٌ یُنْفِقُهُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ مَا عَدَلَ الْحَجَّ وَ لَدِرْهَمٌ یُنْفِقُهُ الْحَاجُّ یَعْدِلُ أَلْفَیْ أَلْفِ دِرْهَمٍ فِی سَبِیلِ اللَّهِ.
******
ترجمه:
حسین بن عمرو از پدرش نقل می کند که امام صادق (ع) فرمودند: اگر یکی از شما به اندازه ابی قبیس طلا داشته باشد و آن را در راه خدا خرج کند، این مقدار برابر با حج نیست. اما یک درهم که حاجی در حج خرج می کند، برابر است با دو میلیون درهم در راه خدا.
14401- 17- (6) جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ قُولَوَیْهِ فِی الْمَزَارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْأَصَمِّ عَنْ جَدِّهِ (7) قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ ع أَیُّمَا أَفْضَلُ الْحَجُّ أَوِ الصَّدَقَةُ فَقَالَ هَذِهِ مَسْأَلَةٌ فِیهَا مَسْأَلَتَانِ قَالَ کَمِ الْمَالُ یَکُونُ مَا یَحْمِلُ صَاحِبَهُ إِلَی الْحَجِّ قَالَ قُلْتُ: لَا قَالَ إِذَا کَانَ مَالًا یَحْمِلُ إِلَی الْحَجِ
ص: 118
- فَالصَّدَقَةُ لَا تَعْدِلُ الْحَجَّ الْحَجُّ أَفْضَلُ وَ إِنْ کَانَتْ لَا تَکُونُ إِلَّا الْقَلِیلَ فَالصَّدَقَةُ قُلْتُ فَالْجِهَادُ قَالَ الْجِهَادُ أَفْضَلُ الْأَشْیَاءِ بَعْدَ الْفَرَائِضِ فِی وَقْتِ الْجِهَادِ وَ لَا جِهَادَ إِلَّا مَعَ الْإِمَامِ الْحَدِیثَ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (1) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (2) وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی أَنَّ بَعْضَ أَفْرَادِ الصَّدَقَةِ أَفْضَلُ مِنَ الْحَجِّ (3).
******
ترجمه:
عبدالله بن عبد الرحمن اصم از جدش نقل می کند که گفت: به امام باقر (ع) گفتم: کدام یک بهتر است: حج یا صدقه؟ امام فرمودند: این سوال دو بخش دارد. اگر مالی که فرد را به حج می برد وجود داشته باشد، در این صورت صدقه نمی تواند با حج برابر باشد و حج بهتر است. اما اگر فرد نتواند به حج برود و فقط مقدار کمی مال داشته باشد، صدقه بهتر است.
سپس پرسیدم: و چه طور درباره جهاد؟ امام فرمودند: جهاد بهترین عمل پس از واجبات است، در زمانی که جهاد در حال انجام باشد. و هیچ جهاد واقعی نیست مگر با امام.
14402- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ لِی إِبْرَاهِیمُ بْنُ مَیْمُونٍ کُنْتُ جَالِساً عِنْدَ أَبِی حَنِیفَةَ- فَجَاءَهُ رَجُلٌ فَسَأَلَهُ فَقَالَ مَا تَرَی فِی رَجُلٍ قَدْ حَجَّ حَجَّةَ الْإِسْلَامِ الْحَجُّ أَفْضَلُ أَمْ یُعْتِقُ رَقَبَةً قَالَ لَا بَلْ یُعْتِقُ رَقَبَةً فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع کَذَبَ وَ اللَّهِ وَ أَثِمَ لَحَجَّةٌ أَفْضَلُ مِنْ عِتْقِ رَقَبَةٍ وَ رَقَبَةٍ وَ رَقَبَةٍ حَتَّی عَدَّ عَشْراً ثُمَّ قَالَ وَیْحَهُ فِی أَیِّ رَقَبَةٍ طَوَافٌ بِالْبَیْتِ- وَ سَعْیٌ بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ وَ الْوُقُوفُ بِعَرَفَةَ- وَ حَلْقُ الرَّأْسِ وَ رَمْیُ الْجِمَارِ- وَ لَوْ کَانَ کَمَا قَالَ لَعَطَّلَ النَّاسُ الْحَجَّ وَ لَوْ فَعَلُوا کَانَ یَنْبَغِی لِلْإِمَامِ أَنْ یُجْبِرَهُمْ عَلَی الْحَجِّ إِنْ شَاءُوا وَ إِنْ أَبَوْا فَإِنَّ هَذَا الْبَیْتَ إِنَّمَا وُضِعَ لِلْحَجِّ.
ص: 119
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ نَحْوَهُ (1).
******
ترجمه:
عبدالله بن سنان از امام صادق (ع) نقل می کند که ابراهیم بن میمون به من گفت: من نزد ابوحنیفه نشسته بودم که مردی نزد او آمد و از او پرسید: نظر شما در مورد مردی که حج اسلام را به جا آورده، چیست؟ آیا حج بهتر است یا آزاد کردن بنده؟ ابوحنیفه پاسخ داد: نه، بلکه آزاد کردن بنده بهتر است.
امام صادق (ع) فرمودند: به خدا سوگند، او دروغ گفته و گناه کرده است. یک حج بهتر از آزاد کردن یک بنده است، حتی اگر ده بنده آزاد کند. سپس امام افزودند: وای بر او! کدام آزاد کردن بنده می تواند با طواف به دور خانه خدا، سعی بین صفا و مروه، وقوف در عرفات، تراشیدن سر، و رمی جمرات برابر باشد؟ و اگر آن گونه که او گفته باشد، مردم حج را تعطیل می کردند. و اگر چنین می کردند، بر امام واجب بود که مردم را به حج وادار کند، چه بخواهند و چه نخواهند. زیرا این خانه (کعبه) تنها برای حج قرار داده شده است.
14403- 2- (2) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ خَلَفِ بْنِ حَمَّادٍ (3) عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: لَأَنْ أَحُجَّ حَجَّةً أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ أُعْتِقَ رَقَبَةً وَ رَقَبَةً وَ رَقَبَةً حَتَّی انْتَهَی إِلَی عَشَرَةٍ وَ مِثْلَهَا وَ مِثْلَهَا حَتَّی انْتَهَی إِلَی سَبْعِینَ الْحَدِیثَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی ثَوَابِ الْأَعْمَالِ کَمَا مَرَّ فِی أَحَادِیثِ الصَّدَقَةِ (4).
******
ترجمه:
ابوبصیر از امام باقر (ع) نقل می کند که ایشان فرمودند: "برای من یک حج به جا آوردن بهتر است از اینکه بنده ای را آزاد کنم، و بنده ای دیگر را، و بنده ای دیگر را، تا ده بنده، و دوباره مانند آن ها، و مانند آن ها، تا هفتاد بنده."
14404- 3- (5) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ لَحَجَّةٌ أَفْضَلُ مِنْ عِتْقِ سَبْعِینَ رَقَبَةً فَقُلْتُ مَا یَعْدِلُ الْحَجَّ شَیْ ءٌ قَالَ مَا یَعْدِلُهُ شَیْ ءٌ وَ لَدِرْهَمٌ فِی الْحَجِّ أَفْضَلُ مِنْ أَلْفَیْ أَلْفِ دِرْهَمٍ فِیمَا سِوَاهُ مِنْ سَبِیلِ اللَّهِ ثُمَّ قَالَ خَرَجْتُ عَلَی نَیِّفٍ وَ سَبْعِینَ بَعِیراً وَ بِضْعَ عَشْرَةَ دَابَّةً وَ لَقَدِ اشْتَرَیْتُ سُوداً أُکَثِّرُ بِهَا الْعَدَدَ وَ لَقَدْ آذَانِی أَکْلُ الْخَلِّ وَ الزَّیْتِ حَتَّی إِنَّ حَمِیدَةَ أَمَرَتْ بِدَجَاجَةٍ فَشُوِیَتْ لِی فَرَجَعَتْ إِلَیَّ نَفْسِی.
******
ترجمه:
عمر بن یزید از امام صادق (ع) نقل می کند که ایشان فرمودند: "یک حج برتر از آزاد کردن هفتاد بنده است." گفتم: آیا چیزی با حج برابری می کند؟ فرمودند: "هیچ چیزی با حج برابری نمی کند، و درهمی که در حج خرج شود، برتر از دو میلیون درهم است که در راه خدا صرف شود."
سپس امام فرمودند: "من با بیش از هفتاد شتر و چندین مرکب به حج رفتم. برای افزایش تعداد شترها، شترهای سیاه خریداری کردم. خوردن سرکه و روغن زیتون مرا اذیت می کرد تا اینکه حمیده (همسرم) دستور داد مرغی بریان کنند و پس از آن اشتهایم بازگشت."
14405- 4- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ رُوِیَ أَنَّ حَجَّةً وَاحِدَةً أَفْضَلُ مِنْ عِتْقِ سَبْعِینَ رَقَبَةً.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین گفت: روایت شده است که یک حج برتر از آزاد کردن هفتاد برده است.
14406- 5- (7) وَ فِی ثَوَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ
ص: 120
الْحِمْیَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرِو بْنِ الْأَشْعَثِ عَنْ عُمَرَ بْنِ یُونُسَ (1) قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ الْحَجُّ أَفْضَلُ مِنْ عَشْرِ رَقَبَاتٍ حَتَّی عَدَّ سَبْعِینَ رَقَبَةً وَ الطَّوَافُ وَ رَکْعَتَانِ (2) أَفْضَلُ مِنْ عِتْقِ رَقَبَةٍ.
******
ترجمه:
عمر بن یونس گفت: شنیدم که ابا عبدالله (علیه السلام) می فرمود: حج برتر از آزاد کردن ده برده است، تا به شماره هفتاد برده رسید، و طواف و دو رکعت نماز برتر از آزاد کردن یک برده است.
14407- 6- (3) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی بْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنِ ابْنِ أَبِی بَشِیرٍ عَنْ مَنْصُورٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ: دَخَلَ عَلَیْهِ رَجُلٌ فَقَالَ لَهُ قَدِمْتَ حَاجّاً قَالَ نَعَمْ قَالَ وَ تَدْرِی مَا لِلْحَاجِّ مِنَ الثَّوَابِ قَالَ لَا أَدْرِی جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ مَنْ قَدِمَ حَاجّاً حَتَّی إِذَا دَخَلَ مَکَّةَ دَخَلَ مُتَوَاضِعاً فَإِذَا دَخَلَ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ قَصَّرَ خُطَاهُ مِنْ مَخَافَةِ اللَّهِ فَطَافَ بِالْبَیْتِ طَوَافاً وَ صَلَّی رَکْعَتَیْنِ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ سَبْعِینَ أَلْفَ حَسَنَةٍ وَ حَطَّ عَنْهُ سَبْعِینَ أَلْفَ سَیِّئَةٍ وَ رَفَعَ لَهُ سَبْعِینَ أَلْفَ دَرَجَةٍ وَ شَفَّعَهُ فِی سَبْعِینَ أَلْفَ حَاجَةٍ وَ حَسَبَ لَهُ عِتْقَ سَبْعِینَ أَلْفَ رَقَبَةٍ قِیمَةُ کُلِّ رَقَبَةٍ عَشَرَةُ آلَافِ دِرْهَمٍ.
******
ترجمه:
از محمد بن مسلم از ابی الحسن (علیه السلام) روایت شده که مردی نزد او آمد و به او گفت: حاجی بازگشته ای؟ فرمود: بله. گفت: آیا می دانی برای حاجی چه پاداشی است؟ گفت: نمی دانم، فدایت شوم. فرمود: هر کس به حج برود، تا وقتی وارد مکه شود با تواضع وارد می شود، و چون وارد مسجدالحرام شود، از ترس خدا قدم هایش را کوتاه بردارد و به دور خانه (کعبه) طواف کند و دو رکعت نماز بخواند، خداوند برای او هفتاد هزار حسنه می نویسد و هفتاد هزار گناه از او می بخشد و هفتاد هزار درجه او را بالا می برد و او را شفیع در هفتاد هزار حاجت قرار می دهد و برای او پاداش آزاد کردن هفتاد هزار برده، به ارزش هر برده ده هزار درهم، را حساب می کند.
14408- 7- (4) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: قُلْتُ لَهُ حَجَّةٌ أَفْضَلُ أَوْ عِتْقُ رَقَبَةٍ قَالَ حَجَّةٌ أَفْضَلُ قُلْتُ فَثِنْتَیْنِ قَالَ فَحَجَّةٌ أَفْضَلُ قَالَ مُعَاوِیَةُ فَلَمْ أَزَلْ أَزِیدُ وَ یَقُولُ حَجَّةٌ أَفْضَلُ حَتَّی بَلَغْتُ ثَلَاثِینَ رَقَبَةً فَقَالَ حَجَّةٌ أَفْضَلُ.
******
ترجمه:
از معاویة بن عمار از ابا عبدالله (علیه السلام) در حدیثی روایت شده که گفتم به او: حج بهتر است یا آزاد کردن برده؟ فرمود: حج بهتر است. گفتم: دو برده چطور؟ فرمود: حج بهتر است. معاویه گفت: همچنان تعداد را افزایش دادم و او می فرمود: حج بهتر است، تا به سی برده رسیدم و فرمود: حج بهتر است.
14409- 8- (5) وَ عَنْهُ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ سَمِعْتُ
ص: 121
أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ حَجَّةٌ أَفْضَلُ مِنْ عِتْقِ سَبْعِینَ (1) رَقَبَةً.
******
ترجمه:
عمر بن یزید گفت: شنیدم که ابا عبدالله (علیه السلام) می فرمود: یک حج بهتر از آزاد کردن هفتاد برده است.
14410- 9- (2) مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْمُفِیدُ فِی الْمُقْنِعَةِ عَنِ الصَّادِقِ ع أَنَّهُ سَأَلَهُ رَجُلٌ فَقَالَ أَ عِتْقُ نَسَمَةٍ أَفْضَلُ أَمْ حَجَّةٌ فَقَالَ بَلْ حَجَّةٌ قَالَ فَرَقَبَتَیْنِ قَالَ بَلْ حَجَّةٌ فَلَمْ یَزَلْ یَزِیدُ وَ یَقُولُ بَلْ حَجَّةٌ حَتَّی بَلَغَ ثَلَاثِینَ رَقَبَةً فَقَالَ الْحَجُّ أَفْضَلُ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ فِی أَحَادِیثِ الطَّوَافِ (4) وَ غَیْرِهِ (5).
******
ترجمه:
محمد بن محمد مفید در «المقنعه» از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که مردی از او پرسید: آزاد کردن یک برده بهتر است یا یک حج؟ فرمود: بلکه حج. گفت: دو برده چطور؟ فرمود: بلکه حج. او همچنان تعداد را افزایش می داد و امام می فرمود: بلکه حج، تا به سی برده رسید و امام فرمود: حج بهتر است.
(6) 44 بَابُ اسْتِحْبَابِ اخْتِیَارِ الْحَجِّ عَلَی الْجِهَادِ مَعَ غَیْرِ الْإِمَامِ
******
ترجمه:
14411- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ (8) قَالَ: قُلْتُ لِلرِّضَا ع إِنَّ أَبِی حَدَّثَنِی عَنْ آبَائِکَ ع- أَنَّهُ قِیلَ لِبَعْضِهِمْ إِنَّ فِی بِلَادِنَا مَوْضِعَ رِبَاطٍ یُقَالُ لَهُ قَزْوِینُ- وَ عَدُوّاً یُقَالُ لَهُ الدَّیْلَمُ فَهَلْ مِنْ جِهَادٍ أَوْ هَلْ مِنْ رِبَاطٍ فَقَالَ عَلَیْکُمْ بِهَذَا الْبَیْتِ فَحُجُّوهُ ثُمَّ قَالَ فَأَعَادَ عَلَیْهِ الْحَدِیثَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ کُلَ
ص: 122
ذَلِکَ یَقُولُ عَلَیْکُمْ بِهَذَا الْبَیْتِ فَحُجُّوهُ إِلَی أَنْ قَالَ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع صَدَقَ هُوَ عَلَی مَا ذَکَرَ.
******
ترجمه:
محمد بن عبدالله گفت: به امام رضا (علیه السلام) گفتم که پدرم از پدرانت نقل کرده است که به یکی از آنها گفته شد: در سرزمین ما مکانی برای مرزبانی به نام قزوین و دشمنی به نام دیلم وجود دارد. آیا جهادی هست یا مرزبانی لازم است؟(ظاهرا منظور راوی اینست که بجای هزینه کردن برای حج یارفتن به حج جهاد برود یا هزینه ساخت مرزبانی را بدهد ) امام فرمود: بر شماست این خانه (کعبه)، به سوی آن بروید و حج به جا آورید. سپس آن شخص سه بار این سخن را تکرار کرد و هر بار امام فرمود: بر شماست این خانه، به سوی آن بروید و حج به جا آورید. در نهایت، امام رضا (علیه السلام) فرمود: او راست گفته و آنچه نقل کرده درست است.
14412- 2- (1) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع فَقَالَ قَدْ آثَرْتَ الْحَجَّ عَلَی الْجِهَادِ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ اللَّهَ اشْتَری مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ (2) فَقَالَ لَهُ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع- فَاقْرَأْ مَا بَعْدَهُ فَقَالَ التَّائِبُونَ الْعابِدُونَ (3) إِلَی أَنْ بَلَغَ آخِرَ الْآیَةِ فَقَالَ إِذَا رَأَیْتَ هَؤُلَاءِ فَالْجِهَادُ مَعَهُمْ یَوْمَئِذٍ أَفْضَلُ مِنَ الْحَجِّ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (5).
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین گفت: مردی نزد علی بن حسین (علیه السلام) آمد و گفت: تو حج را بر جهاد برتری دادی و حال آنکه خداوند عز و جل گفته است: "به درستی که خداوند از مؤمنان جان ها و اموالشان را خریداری کرد به این که برای آنان بهشت باشد" (توبه 9-111). علی بن حسین (علیه السلام) به او گفت: آنچه بعد از آن است را بخوان. پس او گفت: "توبه کنندگان، عبادت کنندگان..." (توبه 9-112) تا اینکه به آخر آیه رسید. علی بن حسین (علیه السلام) گفت: هنگامی که این افراد را دیدی، جهاد در کنار آنان در آن روز از حج برتر است.
(6) 45 بَابُ اسْتِحْبَابِ تَکْرَارِ الْحَجِّ وَ الْعُمْرَةِ بِقَدْرِ الْقُدْرَةِ
******
ترجمه:
14413- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْفَرَّاءِ قَالَ سَمِعْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ ع یَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص تَابِعُوا بَیْنَ الْحَجِّ وَ الْعُمْرَةِ فَإِنَّهُمَا یَنْفِیَانِ الْفَقْرَ وَ الذُّنُوبَ کَمَا یَنْفِی الْکِیرُ خَبَثَ الْحَدِیدِ.
******
ترجمه:
از ابی محمد الفراء نقل شده است که گفت: شنیدم جعفر بن محمد (علیه السلام) می فرمود که رسول خدا (صلى الله علیه وآله) فرمود: حج و عمره را پی درپی انجام دهید، زیرا این دو فقر و گناهان را از بین می برند همان طور که کوره، ناخالصی آهن را از بین می برد.
ص: 123
14414- 2- (1) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عِمْرَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْحَجُّ وَ الْعُمْرَةُ سُوقَانِ مِنْ أَسْوَاقِ الْآخِرَةِ اللَّازِمُ لَهُمَا فِی ضَمَانِ اللَّهِ إِنْ أَبْقَاهُ أَدَّاهُ إِلَی عِیَالِهِ وَ إِنْ أَمَاتَهُ أَدْخَلَهُ الْجَنَّةَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
از ابی بصیر نقل شده است که از ابی عبدالله (علیه السلام) شنیدم که فرمود: حج و عمره دو بازار از بازارهای آخرت هستند. بر عهده خداوند است که اگر کسی به آنها ادامه دهد و زنده بماند، او را به خانواده اش بازگرداند، و اگر او را بمیرد، او را به بهشت وارد کند.
14415- 3- (3) وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ زَعْلَانَ (4) عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنِ ابْنِ الطَّیَّارِ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع حِجَجٌ تَتْرَی وَ عُمَرٌ تُسْعَی یَدْفَعْنَ عَیْلَةَ الْفَقْرِ وَ مِیتَةَ السَّوْءِ.
******
ترجمه:
از ابن الطیار نقل شده است که ابی عبدالله (علیه السلام) فرمود: حج های پی درپی و عمره هایی که انجام می شود، فقر را از بین می برد و مرگ بد را دور می کند.
14416- 4- (5) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ جَعْفَرٍ ع قَالَ: لَمْ یَحُجَّ النَّبِیُّ ص بَعْدَ قُدُومِ الْمَدِینَةِ- إِلَّا وَاحِدَةً وَ قَدْ حَجَّ بِمَکَّةَ مَعَ قَوْمِهِ حَجَّاتٍ.
******
ترجمه:
از غیاث بن ابراهیم نقل شده است که جعفر (علیه السلام) فرمود: پیامبر (صلى الله علیه وآله) بعد از ورود به مدینه، فقط یک بار حج به جا آورد و او در مکه با قوم خود چندین حج انجام داد.
14417- 5- (6) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عِیسَی الْفَرَّاءِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع حَجَّ رَسُولُ اللَّهِ ص عَشْرَ حَجَّاتٍ مُسْتَسِرّاً فِی کُلِّهَا یَمُرُّ بِالْمَأْزِمَیْنِ فَیَنْزِلُ فَیَبُولُ.
ص: 124
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (1)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ کَذَا الْحَدِیثَانِ اللَّذَانِ قَبْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ أَوْ زُرَارَةَ الشَّکُّ مِنَ الْحَسَنِ (2).
******
ترجمه:
از عبدالله بن ابی یعفور نقل شده است که ابی عبدالله (علیه السلام) فرمود: رسول خدا (صلى الله علیه وآله) ده حج انجام داد و در همه آنها از مأزمی ها (محل هایی در مسیر حج) عبور می کرد و در آنجا فرود می آمد و ادرار می کرد.
14418- 6- (3) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عِیسَی الْفَرَّاءِ مِثْلَهُ.
******
ترجمه:
ابْنِ فَضَّالٍ از عِیسَی الْفَرَّاءِ مثل همین روایت را نقل کرده .
14419- 7- (4) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَ حَجَّ رَسُولُ اللَّهِ ص غَیْرَ حَجَّةِ الْوَدَاعِ- قَالَ نَعَمْ عِشْرِینَ حَجَّةً.
******
ترجمه:
از عمر بن یزید نقل شده است که گفتم به ابی عبدالله (علیه السلام): آیا رسول خدا (صلى الله علیه وآله) غیر از حجّة الوداع حج دیگری نیز انجام داد؟ فرمود: بله، بیست حج انجام داد.
14420- 8- (5) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع یَقُولُ کَانَ لِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع نَاقَةٌ قَدْ حَجَّ عَلَیْهَا اثْنَتَیْنِ وَ عِشْرِینَ حَجَّةً مَا قَرَعَهَا قَرْعَةً قَطُّ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
از زرارة نقل شده است که شنیدم ابا جعفر (علیه السلام) می فرمود: علی بن حسین (علیه السلام) شتری داشت که او بر آن شتر بیست و دو حج انجام داد و هیچ گاه آن شتر را به قرعه نینداخت.
14421- 9- (6) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ سِنْدِیِّ بْنِ الرَّبِیعِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنِ فُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ: مَنْ حَجَّ ثَلَاثَ سِنِینَ مُتَوَالِیَةً ثُمَّ حَجَّ أَوْ لَمْ یَحُجَّ فَهُوَ بِمَنْزِلَةِ مُدْمِنِ الْحَجِّ.
******
ترجمه:
از فضیل بن یسار نقل شده است که از یکی از دو امام علیهما السلام شنیدم که فرمود: کسی که سه سال متوالی حج انجام دهد، سپس یا حج کند یا نکند، او در حکم کسی است که مداوم حج کرده است.
ص: 125
14422- 10- (1) قَالَ وَ رُوِیَ أَنَّ مُدْمِنَ الْحَجِّ الَّذِی إِذَا وَجَدَ حَجَّ کَمَا أَنَّ مُدْمِنَ الْخَمْرِ الَّذِی إِذَا وَجَدَهُ شَرِبَهُ.
******
ترجمه:
و روایت شده است که مداوم حج کننده کسی است که وقتی حج را پیدا کند، آن را انجام می دهد، همان طور که مداوم شراب نوشی است که وقتی آن را بیابد، می نوشد.
14423- 11- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ سِنْدِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عِیسَی بْنِ عِمْرَانَ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ أَسْلَمَ الْمَکِّیِّ رَاوِیَةِ عَامِرِ بْنِ وَاثِلَةَ (3) قَالَ: قُلْتُ لَهُ کَمْ حَجَّ رَسُولُ اللَّهِ ص حَجَّةً قَالَ عَشَرَةً أَ مَا تَسْمَعُ حَجَّةَ الْوَدَاعِ- فَتَکُونُ حَجَّةُ الْوَدَاعِ إِلَّا وَ قَدْ حَجَّ قَبْلَ ذَلِکَ.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ (4) عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
از اسلم مکی، راوی عامر بن واثله نقل شده است که گفتم به او: چند بار رسول خدا (صلى الله علیه وآله) حج انجام داد؟ گفت: ده بار. آیا نمی شنوی که حجّة الوداع (آخرین حج) است؟ پس حجّة الوداع، جز این نیست که قبل از آن حج کرده باشد.
14424- 12- (6) وَ عَنْهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: حَجَّ رَسُولُ اللَّهِ ص عِشْرِینَ حَجَّةً.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (7).
******
ترجمه:
از عمر بن یزید نقل شده است که ابی عبدالله (علیه السلام) فرمود: رسول خدا (صلى الله علیه وآله) بیست حج انجام داد.
14425- 13- (8) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ ع
ص: 126
مَنْ حَجَّ حَجَّةَ الْإِسْلَامِ فَقَدْ حَلَّ عُقْدَةً مِنَ النَّارِ مِنْ عُنُقِهِ وَ مَنْ حَجَّ حَجَّتَیْنِ لَمْ یَزَلْ فِی خَیْرٍ حَتَّی یَمُوتَ وَ مَنْ حَجَّ ثَلَاثَ حِجَجٍ مُتَوَالِیَةٍ ثُمَّ حَجَّ أَوْ لَمْ یَحُجَّ فَهُوَ بِمَنْزِلَةِ مُدْمِنِ الْحَجِّ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین گفت: صادق (علیه السلام) فرمود: هر کس حجّة الاسلام را انجام دهد، یک گره از آتش از گردن او باز می شود و کسی که دو حج انجام دهد، همواره در خیر خواهد بود تا بمیرد و کسی که سه حج متوالی انجام دهد، سپس یا حج کند یا نکند، او در حکم کسی است که مداوم حج کرده است.
14426- 14- (1) قَالَ وَ رُوِیَ أَنَّ مَنْ حَجَّ ثَلَاثَ حِجَجٍ لَمْ یُصِبْهُ فَقْرٌ أَبَداً وَ أَیُّمَا بَعِیرٍ حُجَّ عَلَیْهِ ثَلَاثَ سِنِینَ جُعِلَ مِنْ نَعَمِ الْجَنَّةِ.
******
ترجمه:
فرمود: و روایت شده است که هر کس سه حج انجام دهد، هرگز فقر به او نخواهد رسید و هر شتری که به مدت سه سال حج بر آن انجام شود، از نعمت های بهشت محسوب می شود.
14427- 15- (2) قَالَ وَ رُوِیَ سَبْعَ سِنِینَ.
******
ترجمه:
ودر روایت دیگری آمده هفت سال .
14428- 16- (3) قَالَ وَ قَالَ الرِّضَا ع مَنْ حَجَّ بِثَلَاثَةٍ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَدِ اشْتَرَی نَفْسَهُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِالثَّمَنِ وَ لَمْ یَسْأَلْهُ مِنْ أَیْنَ اکْتَسَبَ مَالَهُ مِنْ حَلَالٍ أَوْ حَرَامٍ وَ مَنْ حَجَّ أَرْبَعَ حِجَجٍ لَمْ تُصِبْهُ ضَغْطَةُ الْقَبْرِ أَبَداً وَ إِذَا مَاتَ صَوَّرَ اللَّهُ الْحِجَجَ الَّتِی حَجَّ فِی صُورَةٍ حَسَنَةٍ أَحْسَنَ مَا یَکُونُ مِنَ الصُّوَرِ بَیْنَ عَیْنَیْهِ یُصَلِّی فِی جَوْفِ قَبْرِهِ حَتَّی یَبْعَثَهُ اللَّهُ مِنْ قَبْرِهِ وَ یَکُونُ ثَوَابُ تِلْکَ الصَّلَاةِ لَهُ وَ اعْلَمْ أَنَّ الرَّکْعَةَ مِنْ تِلْکَ الصَّلَاةِ تَعْدِلُ أَلْفَ رَکْعَةٍ مِنْ صَلَاةِ الْآدَمِیِّینَ وَ مَنْ حَجَّ خَمْسَ حِجَجٍ لَمْ یُعَذِّبْهُ اللَّهُ أَبَداً وَ مَنْ حَجَّ عَشْرَ حِجَجٍ لَمْ یُحَاسِبْهُ اللَّهُ أَبَداً وَ مَنْ حَجَّ عِشْرِینَ حَجَّةً لَمْ یَرَ جَهَنَّمَ- وَ لَمْ یَسْمَعْ شَهِیقَهَا وَ لَا زَفِیرَهَا وَ مَنْ حَجَّ أَرْبَعِینَ حَجَّةً قِیلَ لَهُ اشْفَعْ فِیمَنْ أَحْبَبْتَ وَ یُفْتَحُ لَهُ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ- یَدْخُلُ مِنْهُ هُوَ وَ مَنْ یَشْفَعُ لَهُ وَ مَنْ حَجَّ خَمْسِینَ حَجَّةً بُنِیَ لَهُ مَدِینَةٌ فِی جَنَّةِ عَدْنٍ فِیهَا أَلْفُ قَصْرٍ فِی کُلِّ قَصْرٍ أَلْفُ حَوْرَاءَ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ وَ أَلْفُ زَوْجَةٍ وَ یُجْعَلُ مِنْ رُفَقَاءِ مُحَمَّدٍ ص فِی الْجَنَّةِ- وَ مَنْ حَجَّ أَکْثَرَ مِنْ خَمْسِینَ حَجَّةً کَانَ کَمَنْ حَجَّ خَمْسِینَ حَجَّةً مَعَ مُحَمَّدٍ وَ الْأَوْصِیَاءِ- وَ کَانَ مِمَّنْ یَزُورُهُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی کُلَّ جُمُعَةٍ-
ص: 127
وَ هُوَ مِمَّنْ یَدْخُلُ جَنَّةَ عَدْنٍ- الَّتِی خَلَقَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِیَدِهِ وَ لَمْ تَرَهَا عَیْنٌ وَ لَمْ یَطَّلِعْ عَلَیْهَا مَخْلُوقٌ وَ مَا أَحَدٌ یُکْثِرُ الْحَجَّ إِلَّا بَنَی اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ حَجَّةٍ مَدِینَةً فِی الْجَنَّةِ- فِیهَا غُرَفٌ کُلُّ غُرْفَةٍ فِیهَا حَوْرَاءُ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ مَعَ کُلِّ حَوْرَاءَ ثَلَاثُمِائَةِ جَارِیَةٍ لَمْ یَنْظُرِ النَّاسُ إِلَی مِثْلِهِنَّ حُسْناً وَ جَمَالًا.
******
ترجمه:
امام رضا (علیه السلام) فرمود: هر کس با سه نفر از مؤمنین حج کند، به درستی که خود را از خداوند عز و جل خریده است، بدون اینکه از او بپرسند که مالش را از حلال به دست آورده یا حرام. و هر کس چهار حج انجام دهد، هرگز فشار قبر به او نمی رسد و وقتی بمیرد، خداوند حج هایی را که انجام داده است به صورت نیکو در جلوی او به تصویر می کشد و او در قبر خود نماز می گذارد تا خداوند او را از قبرش برانگیزد و ثواب آن نماز برای او خواهد بود. و بدان که هر رکعت از آن نماز معادل هزار رکعت از نماز آدمیان است.
و هر کس پنج حج انجام دهد، خداوند او را هرگز عذاب نخواهد کرد. و هر کس ده حج انجام دهد، خداوند او را هرگز محاسبه نخواهد کرد. و هر کس بیست حج انجام دهد، او هرگز جهنم را نخواهد دید و صدای هولناک و زاری آن را نخواهد شنید. و هر کس چهل حج انجام دهد، به او گفته می شود: شفاعت کن برای هر که دوست داری و برای او دری از درهای بهشت گشوده می شود و او و هر کس را که شفاعت کند، وارد می سازد.
و هر کس پنجاه حج انجام دهد، برای او شهری در بهشت عدن بنا می شود که در آن هزار قصر است و در هر قصر، هزار حوراء و هزار همسر خواهد بود و او از رفقای محمد (صلى الله علیه وآله) در بهشت خواهد بود. و هر کس بیش از پنجاه حج انجام دهد، مانند کسی است که پنجاه حج با محمد و اوصیا انجام داده است و از کسانی خواهد بود که خداوند هر جمعه او را زیارت می کند و او از کسانی است که وارد بهشت عدن می شود؛ بهشتی که خداوند عز و جل با دست خود خلق کرده و هیچ چشمی آن را ندیده و هیچ مخلوقی به آن دست نیافته است.
و هیچ کس نیست که حج را زیاد انجام دهد، مگر اینکه خداوند به ازای هر حج، شهری در بهشت برای او بنا می کند که در آن اتاق هایی است و هر اتاق دارای حوراء از حورالعین است و با هر حوراء، سیصد کنیز خواهد بود که هیچ کس مانند آنها را از نظر زیبایی و جمال ندیده است.
14429- 17- (1) قَالَ وَ قَالَ الصَّادِقُ ع مَنْ حَجَّ سَنَةً وَ سَنَةً لَا فَهُوَ مِمَّنْ أَدْمَنَ الْحَجَّ.
******
ترجمه:
وحضرت صادق (علیه السلام) فرمود: هر کس هر دو سالی یک بار حج کند، او از جمله کسانی است که مداوم حج کرده است.
14430- 18- (2) قَالَ وَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع أَتَی آدَمُ ع هَذَا الْبَیْتَ أَلْفَ آتِیَةٍ عَلَی قَدَمَیْهِ مِنْهَا سَبْعُمِائَةِ حَجَّةٍ وَ ثَلَاثُمِائَةِ عُمْرَةٍ.
******
ترجمه:
و ابو جعفر (علیه السلام) فرمود: آدم (علیه السلام) هزار بار به این خانه (کعبه) آمد، که هفت صد بار آن حج و سی صد بار آن عمره بود و همه را با پای پیاده انجام داد.
14431- 19- (3) قَالَ: وَ اعْتَمَرَ ص تِسْعَ عُمَرٍ وَ لَمْ یَحُجَّ حَجَّةَ الْوَدَاعِ إِلَّا وَ قَبْلَهَا حَجَّ.
******
ترجمه:
فرمود: پیامبر (صلى الله علیه وآله) نه عمره انجام داد و حجّة الوداع را به جا نیاورد مگر اینکه قبل از آن نیز حج کرده بود.
14432- 20- (4) وَ فِی الْعِلَلِ وَ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ بْنِ عَلِیٍّ الْبَصْرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ الْوَاعِظِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ عَامِرٍ الطَّائِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ ع فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ إِنَّ رَجُلًا سَأَلَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع کَمْ حَجَّ آدَمُ مِنْ حَجَّةٍ فَقَالَ لَهُ سَبْعَمِائَةِ حَجَّةٍ مَاشِیاً عَلَی قَدَمَیْهِ وَ أَوَّلُ حَجَّةٍ حَجَّهَا کَانَ مَعَهُ الصُّرَدُ (5) یَدُلُّهُ عَلَی الْمَاءِ وَ خَرَجَ مَعَهُ مِنَ
ص: 128
الْجَنَّةِ- وَ قَدْ نُهِیَ عَنْ أَکْلِ الصُّرَدِ وَ الْخُطَّافِ (1) وَ سَأَلَهُ عَنْ أَوَّلِ مَنْ حَجَّ مِنْ أَهْلِ السَّمَاءِ فَقَالَ جَبْرَئِیلُ ع.
******
ترجمه:
از عبد الله بن احمد بن عامر الطائی، از پدرش، از علی بن موسی الرضا (علیهم السلام) در حدیثی طولانی: مردی از امیرالمؤمنین (علیه السلام) پرسید که آدم چند حج انجام داده است؟ ایشان به او فرمود: هفتصد حج پیاده بر روی پاهایش. و اولین حجی که انجام داد، صُرَد (پرنده ای) با او بود که او را به سوی آب راهنمایی می کرد و از بهشت همراه او خارج شد. و از خوردن صُرَد و خُطَّاف (پرنده دیگری) نهی شده است. و از او درباره اولین کسی که از اهل آسمان حج انجام داد، پرسید، ایشان فرمودند: جبرئیل (علیه السلام).
14433- 21- (2) وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنِ الْحَجَّالِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ صَفْوَانَ بْنِ مِهْرَانَ الْجَمَّالِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ حَجَّ حَجَّتَیْنِ لَمْ یَزَلْ فِی خَیْرٍ حَتَّی یَمُوتَ.
******
ترجمه:
از صفوان بن مهران جمال از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که فرمودند: هر کس دو بار حج انجام دهد، همواره در خیر خواهد بود تا وقتی که بمیرد.
14434- 22- (3) وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ حَجَّ ثَلَاثَ حِجَجٍ لَمْ یُصِبْهُ فَقْرٌ أَبَداً.
******
ترجمه:
و به همین اسناد از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که فرمودند: هر کس سه بار حج انجام دهد، هرگز دچار فقر نخواهد شد.
14435- 23- (4) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی وَ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الرَّازِیِّ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عِیسَی بْنِ حَمْزَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: أَیُّ بَعِیرٍ حُجَّ عَلَیْهِ ثَلَاثَ سِنِینَ جُعِلَ مِنْ نَعَمِ الْجَنَّةِ.
******
ترجمه:
از عیسی بن حمزه، از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که فرمودند: هر شتری که سه سال بر آن حج انجام شود، از چارپایان بهشتی قرار داده می شود.
14436- 24- (5) قَالَ وَ رُوِیَ سَبْعَ سِنِینَ.
******
ترجمه:
ودرروایت دیگری فرموده اند هفت سال
14437- 25- (6) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَمَّنْ حَجَّ أَرْبَعَ حِجَجٍ مَا لَهُ مِنَ الثَّوَابِ قَالَ
ص: 129
یَا مَنْصُورُ- مَنْ حَجَّ أَرْبَعَ حِجَجٍ لَمْ تُصِبْهُ ضَغْطَةُ الْقَبْرِ أَبَداً ثُمَّ ذَکَرَ کَمَا مَرَّ عَنِ الرِّضَا ع إِلَی قَوْلِهِ مِنْ صَلَاةِ الْآدَمِیِّینَ (1).
******
ترجمه:
از منصور بن حازم نقل شده است که گفت: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم که کسی که چهار حج انجام دهد، چه ثوابی برای اوست؟ ایشان فرمودند: ای منصور، کسی که چهار حج انجام دهد، هرگز دچار فشار قبر نخواهد شد. سپس مانند آنچه از امام رضا (علیه السلام) روایت شد، ذکر کرد تا جایی که فرمودند: از نماز آدمیان.
14438- 26- (2) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الْمُعَاذِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الطَّیَالِسِیِّ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مَا لِمَنْ حَجَّ خَمْسَ حِجَجٍ قَالَ مَنْ حَجَّ خَمْسَ حِجَجٍ لَمْ یُعَذِّبْهُ اللَّهُ أَبَداً.
******
ترجمه:
از ابوبکر حضرمی نقل شده است که گفت: به امام صادق (علیه السلام) گفتم: کسی که پنج حج انجام دهد، چه پاداشی دارد؟ ایشان فرمودند: هر کس پنج حج انجام دهد، خداوند هرگز او را عذاب نخواهد کرد.
14439- 27- (3) وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ حَجَّ عَشْرَ حِجَجٍ لَمْ یُحَاسِبْهُ اللَّهُ أَبَداً.
******
ترجمه:
و به همین اسناد امام صادق (علیه السلام) فرمودند: هر کس ده حج انجام دهد، خداوند هرگز او را محاسبه نخواهد کرد.
14440- 28- (4) وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ حَجَّ عِشْرِینَ حَجَّةً لَمْ یَرَ جَهَنَّمَ- وَ لَمْ یَسْمَعْ شَهِیقَهَا وَ لَا زَفِیرَهَا.
******
ترجمه:
و به همین اسناد امام صادق (علیه السلام) فرمودند: هر کس بیست حج انجام دهد، جهنم را نخواهد دید و صدای ناله و زفیر آن را نخواهد شنید.
14441- 29- (5) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ جَعْفَرٍ الْأَحْوَلِ عَنْ زَکَرِیَّا الْمَوْصِلِیِّ کَوْکَبِ الدَّمِ قَالَ سَمِعْتُ الْعَبْدَ الصَّالِحَ ع یَقُولُ مَنْ حَجَّ أَرْبَعِینَ حَجَّةً قِیلَ لَهُ اشْفَعْ فِیمَنْ أَحْبَبْتَ وَ یُفْتَحُ لَهُ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ- یَدْخُلُ مِنْهُ هُوَ وَ مَنْ یَشْفَعُ لَهُ.
******
ترجمه:
از زکریا موصلی، معروف به کوکب الدم، نقل شده است که گفت: شنیدم عبد صالح (امام کاظم علیه السلام) می فرمود: هر کس چهل حج انجام دهد، به او گفته می شود: برای هر که دوست داری، شفاعت کن. و دری از درهای بهشت برای او گشوده می شود که او و هر کسی که برای او شفاعت کند، از آن وارد می شوند.
14442- 30- (6) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ
ص: 130
عَلِیِّ بْنِ سَیْفٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ الْمُؤْمِنِ (1) عَنْ هَارُونَ بْنِ خَارِجَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ مَنْ حَجَّ سَبْعِینَ حَجَّةً بَنَی اللَّهُ لَهُ مَدِینَةً فِی جَنَّةِ عَدْنٍ- فِیهَا مِائَةُ أَلْفِ قَصْرٍ فِی کُلِّ قَصْرٍ حَوْرَاءُ مِنْ حُورِ الْعِینِ وَ أَلْفُ زَوْجَةٍ وَ یُجْعَلُ مِنْ رُفَقَاءِ مُحَمَّدٍ ص فِی الْجَنَّةِ.
******
ترجمه:
از هارون بن خارجۀ نقل شده است که گفت: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که می فرمود: هر کس هفتاد حج انجام دهد، خداوند برای او شهری در بهشت عدن بنا می کند. در آن شهر صد هزار قصر خواهد بود و در هر قصر، حوری از حورالعین و هزار همسر قرار داده شده است. و او از رفقای محمد (صلى الله عليه وآله) در بهشت قرار خواهد گرفت.
14443- 31- (2) وَ فِی الْأَمَالِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ الْکُوفِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضَا ع عَنْ آبَائِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ ع قَالَ: لَمَّا حَضَرَتِ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع الْوَفَاةُ بَکَی فَقِیلَ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ ص أَ تَبْکِی وَ مَکَانُکَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ص الَّذِی أَنْتَ بِهِ وَ قَدْ قَالَ فِیکَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَا قَالَ وَ قَدْ حَجَجْتَ عِشْرِینَ حَجَّةً مَاشِیاً وَ قَدْ قَاسَمْتَ رَبَّکَ مَالَکَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ حَتَّی النَّعْلَ وَ النَّعْلَ فَقَالَ ع إِنَّمَا أَبْکِی لِخَصْلَتَیْنِ هَوْلِ الْمُطَّلَعِ وَ فِرَاقِ الْأَحِبَّةِ.
******
ترجمه:
از علی بن حسن بن علی بن فضال، از پدرش، از امام رضا (علیه السلام) از اجدادش، از حسین بن علی (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: وقتی حسن بن علی (علیه السلام) در حال وفات بود، گریه کرد. به او گفتند: ای پسر رسول خدا (صلى الله عليه وآله)، چرا گریه می کنی در حالی که جایگاه تو نزد رسول خدا (صلى الله عليه وآله) این گونه است و او درباره تو گفته است آنچه گفته است، و تو بیست حج پیاده انجام داده ای و با خداوند مال خود را سه بار تقسیم کرده ای، حتی نعله را. حسن (علیه السلام) فرمود: من فقط به خاطر دو چیز می گریم: هول و وحشت روز قیامت و فراق عزیزان.
14444- 32- (3) الْحُسَیْنُ بْنُ سَعِیدٍ فِی کِتَابِ الزُّهْدِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَمَّنْ سَمِعَ أَبَا جَعْفَرٍ ع یَقُولُ لَمَّا حَضَرَتِ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ ع (4) الْوَفَاةُ وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِسْحَاقَ (5) عَنِ
ص: 131
الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ نَحْوَهُ (1).
******
ترجمه:
از عبدالله بن سنان نقل شده است که از کسی شنیده است که امام باقر (علیه السلام) فرمود: وقتی حسین بن علی (علیه السلام) در حال وفات بود و همانند آن را ذکر کرد.
14445- 33- (2) مُحَمَّدُ بْنُ إِدْرِیسَ فِی آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ جَامِعِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ وَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ مِنْ بَعْدِهِ ع یَقُولَانِ حَجَّ رَسُولُ اللَّهِ ص عِشْرِینَ حَجَّةً مُسْتَتَرَةً (3) مِنْهَا عَشْرُ حِجَجٍ أَوْ قَالَ سَبْعَةٌ (4) الْوَهْمُ مِنَ الرَّاوِی قَبْلَ النُّبُوَّةِ.
******
ترجمه:
از زراره نقل شده است که گفت: شنیدم امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) بعد از او می فرمایند: پیامبر خدا (صلى الله عليه وآله) بیست حج انجام داد که از این میان، ده حج یا به قولی هفت حج قبل از نبوت بود. (شک از راوی است).
14446- 34- (5) سَعِیدُ بْنُ هِبَةِ اللَّهِ الرَّاوَنْدِیُّ فِی قِصَصِ الْأَنْبِیَاءِ بِسَنَدِهِ عَنِ ابْنِ بَابَوَیْهِ عَنِ ابْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ ع قَالَ: أَتَی آدَمُ ع هَذَا الْبَیْتَ أَلْفَ آتِیَةٍ عَلَی قَدَمَیْهِ مِنْهَا سَبْعُمِائَةِ حَجَّةٍ وَ ثَلَاثُمِائَةِ عُمْرَةٍ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (6) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (7).
******
ترجمه:
از قاسم بن محمد نقل شده است که امام باقر (علیه السلام) فرمود: آدم (علیه السلام) به این خانه (کعبه) هزار بار آمد، که از این تعداد، هفتصد حج و سیصد عمره انجام داد.
ص: 132
(1) 46 بَابُ اسْتِحْبَابِ الْحَجِّ وَ الْعُمْرَةِ عَیْناً فِی کُلِّ عَامٍ وَ إِدْمَانِهِمَا وَ لَوْ بِالاسْتِنَابَةِ
******
ترجمه:
14447- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ یَحْیَی بْنِ عُمَرَ بْنِ کُلَیْعٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّی قَدْ وَطَّنْتُ نَفْسِی عَلَی لُزُومِ الْحَجِّ کُلَّ عَامٍ بِنَفْسِی أَوْ بِرَجُلٍ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی بِمَالِی فَقَالَ وَ قَدْ عَزَمْتَ عَلَی ذَلِکَ قَالَ فَقُلْتُ نَعَمْ قَالَ فَإِنْ فَعَلْتَ (فَأَیْقِنْ بِکَثْرَةِ الْمَالِ أَوْ) (3) أَبْشِرْ (4) بِکَثْرَةِ الْمَالِ وَ الْبَنِینَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ (5)
وَ رَوَاهُ فِی ثَوَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ یَحْیَی بْنِ عُمَرَ بْنِ الْیَسَعِ (6) عَنْ إِسْحَاقَ مِثْلَهُ (7).
******
ترجمه:
از اسحاق بن عمار نقل شده است که گفت: به امام صادق (علیه السلام) گفتم: من تصمیم گرفته ام که هر سال حج را خودم یا به وسیله مردی از اهل بیتم با مال خودم انجام دهم. ایشان فرمودند: آیا بر این کار عزم کرده ای؟ گفتم: بله. فرمودند: اگر این کار را انجام دهی، بشارت بده به فراوانی مال و فرزندان.
14448- 2- (8) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ رِبْعِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع یَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَا
ص: 133
یُحَالِفُ الْفَقْرُ وَ الْحُمَّی مُدْمِنَ الْحَجِّ وَ الْعُمْرَةِ.
******
ترجمه:
از فضیل بن یسار نقل شده است که گفت: شنیدم امام باقر (علیه السلام) می فرماید: رسول خدا (صلى الله عليه وآله) فرمودند: فقر و تب بر کسی که پیوسته حج و عمره انجام می دهد، تسلط نخواهد داشت.
14449- 3- (1) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ زَکَرِیَّا الْمُؤْمِنِ (2) عَنْ دَاوُدَ بْنِ أَبِی سُلَیْمَانَ الْجَصَّاصِ عَنْ عُذَافِرٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَا یَمْنَعُکَ مِنَ الْحَجِّ فِی کُلِّ سَنَةٍ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ الْعِیَالُ قَالَ فَقَالَ إِذَا مِتَّ فَمَنْ لِعِیَالِکَ أَطْعِمْ عِیَالَکَ الْخَلَّ وَ الزَّیْتَ وَ حُجَّ بِهِمْ کُلَّ سَنَةٍ.
******
ترجمه:
از عذافر نقل شده است که امام صادق (علیه السلام) فرمود: چه چیزی مانع تو از حج در هر سال می شود؟ گفتم: فدایت شوم، فرزندانم. ایشان فرمودند: وقتی که بمیری، چه کسی از عیالت مراقبت خواهد کرد؟ پس به عیال خود خرما و روغن بده و با آنها هر سال حج کن.
14450- 4- (3) وَ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ رِبْعِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْفُضَیْلِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع یَقُولُ لَا وَ رَبِّ هَذِهِ الْبَنِیَّةِ (4) لَا یُحَالِفُ مُدْمِنَ الْحَجِّ هَذَا الْبَیْتَ حُمَّی وَ لَا فَقْرٌ أَبَداً.
******
ترجمه:
از فضیل نقل شده است که گفت: شنیدم امام باقر (علیه السلام) می فرماید: به خدایی که این بنا (کعبه) را آفریده است، هیچ گاه بر کسی که پیوسته به حج این خانه (کعبه) می آید، تب و فقر بر او تسلط نخواهد داشت.
14451- 5- (5) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جُنْدَبٍ عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا کَانَ الرَّجُلُ مِنْ شَأْنِهِ الْحَجُّ کُلَّ سَنَةٍ ثُمَّ تَخَلَّفَ سَنَةً فَلَمْ یَخْرُجْ قَالَتِ الْمَلَائِکَةُ الَّذِینَ عَلَی الْأَرْضِ لِلَّذِینَ عَلَی الْجِبَالِ لَقَدْ فَقَدْنَا صَوْتَ فُلَانٍ فَیَقُولُونَ اطْلُبُوهُ فَیَطْلُبُونَهُ فَلَا یُصِیبُونَهُ فَیَقُولُونَ اللَّهُمَّ إِنْ کَانَ حَبَسَهُ دَیْنٌ فَأَدِّ عَنْهُ أَوْ مَرَضٌ فَاشْفِهِ أَوْ فَقْرٌ فَأَغْنِهِ أَوْ حَبْسٌ فَفَرِّجْ عَنْهُ أَوْ فِعْلٌ بِهِ فَافْعَلْ بِهِ- وَ النَّاسُ یَدْعُونَ لِأَنْفُسِهِمْ وَ هُمْ یَدْعُونَ لِمَنْ تَخَلَّفَ.
وَ رَوَاهُ الْبَرْقِیُّ فِی الْمَحَاسِنِ مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
از عبدالله بن جندب نقل شده است که از برخی از رجال خود شنیده است که امام صادق (علیه السلام) فرمود: اگر مردی به طور معمول هر سال حج کند، اما یک سال غیبت کند و بیرون نرود، ملائکه ای که در زمین هستند به ملائکه ای که در کوه ها هستند می گویند: صدای فلانی را گم کرده ایم. آنها می گویند: او را جست وجو کنید. پس جست وجو می کنند و او را نمی یابند. سپس می گویند: خداوندا، اگر او را دین حبس کرده است، آن را ادا کن؛ اگر بیماری دارد، او را شفا ده؛ اگر فقیر است، او را بی نیاز کن؛ اگر در حبس است، او را رها کن؛ و اگر کار بدی با او شده است، درباره او انجام بده. و مردم برای خودشان دعا می کنند و آنها نیز برای کسی که غیبت کرده است دعا می کنند.
ص: 134
14452- 6- (1) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلَّانٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ طَلْحَةَ عَنْ عِیسَی بْنِ أَبِی مَنْصُورٍ قَالَ: قَالَ لِی جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ ع یَا عِیسَی- إِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَأْکُلَ الْخُبْزَ وَ الْمِلْحَ وَ تَحُجَّ فِی کُلِّ سَنَةٍ فَافْعَلْ.
******
ترجمه:
از عیسی بن ابی منصور نقل شده است که گفت: امام صادق (علیه السلام) به من فرمود: ای عیسی، اگر می توانی نان و نمک بخوری و هر سال حج کنی، این کار را انجام بده.
14453- 7- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ ع إِذَا کَانَ عَشِیَّةُ عَرَفَةَ بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَلَکَیْنِ یَتَصَفَّحَانِ وُجُوهَ النَّاسِ فَإِذَا فَقَدَا رَجُلًا قَدْ عَوَّدَ نَفْسَهُ الْحَجَّ قَالَ أَحَدُهُمَا لِصَاحِبِهِ یَا فُلَانُ مَا فَعَلَ فُلَانٌ قَالَ فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَعْلَمُ قَالَ فَیَقُولُ أَحَدُهُمَا اللَّهُمَّ إِنْ کَانَ حَبَسَهُ عَنِ الْحَجِّ فَقْرٌ فَأَغْنِهِ وَ إِنْ کَانَ حَبَسَهُ دَیْنٌ فَاقْضِ عَنْهُ دَیْنَهُ وَ إِنْ کَانَ حَبَسَهُ مَرَضٌ فَاشْفِهِ وَ إِنْ کَانَ حَبَسَهُ مَوْتٌ فَاغْفِرْ لَهُ وَ ارْحَمْهُ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین نقل کرده است که امام صادق (علیه السلام) فرمود: وقتی شب عرفه فرا می رسد، خداوند عز و جل دو فرشته را می فرستد تا به چهره های مردم نگاه کنند. اگر مردی را که خود را عادت داده است به حج نیابند، یکی از آن ها به دیگری می گوید: ای فلان، فلانی چه شد؟ او می گوید: خداوند عز و جل آگاه است. سپس یکی از آن ها می گوید: خدایا، اگر او را فقری از حج بازداشته، او را بی نیاز کن؛ و اگر او را دینی حبس کرده، دین او را ادا کن؛ و اگر بیماری او را نگه داشته، او را شفا ده؛ و اگر مرگ او را بازداشته، او را ببخش و رحم کن.
14454- 8- (3) وَ فِی کِتَابِ إِکْمَالِ الدِّینِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی بْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ الْعَمْرِیِّ قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ وَ اللَّهِ إِنَّ صَاحِبَ هَذَا الْأَمْرِ یَحْضُرُ الْمَوْسِمَ کُلَّ سَنَةٍ فَیَرَی النَّاسَ وَ یَعْرِفُهُمْ وَ یَرَوْنَهُ وَ لَا یَعْرِفُونَهُ.
******
ترجمه:
از محمد بن عثمان العمری نقل شده است که گفت: به خدا قسم، صاحب این امر (امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه)) هر سال به موسم (حج) حاضر می شود و مردم را می بیند و آنها را می شناسد، اما مردم او را نمی شناسند.
14455- 9- (4) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِکٍ الْکُوفِیِّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّیْرَفِیِّ عَنْ یَحْیَی بْنِ الْمُثَنَّی الْعَطَّارِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ یَفْقِدُ النَّاسُ إِمَامَهُمْ فَیَشْهَدُ الْمَوْسِمَ فَیَرَاهُمْ وَ لَا یَرَوْنَهُ.
ص: 135
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (1) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (2).
******
ترجمه:
از عبید بن زراره نقل شده است که گفت: شنیدم امام صادق (علیه السلام) می فرماید: مردم امام خود را گم می کنند، پس او به موسم (حج) حاضر می شود و آنها را می بیند، اما آنها او را نمی بینند.
(3) 47 بَابُ کَرَاهَةِ التَّأَخُّرِ عَنِ الْحَجِّ الْمَنْدُوبِ وَ عَدَمِ جَوَازِ الِاسْتِخَارَةِ فِی تَرْکِهِ
******
ترجمه:
14456- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ مَا مِنْ عَبْدٍ یُؤْثِرُ عَلَی الْحَجِّ حَاجَةً مِنْ حَوَائِجِ الدُّنْیَا إِلَّا نَظَرَ إِلَی الْمُحَلِّقِینَ قَدِ انْصَرَفُوا قَبْلَ أَنْ تُقْضَی (5) لَهُ تِلْکَ الْحَاجَةُ.
******
ترجمه:
از ابی حمزه ثمالی نقل شده است که گفت: شنیدم امام باقر (علیه السلام) می فرماید: هیچ بنده ای نیست که حاجتی از حوائج دنیوی را بر حج مقدم بدارد، مگر اینکه به حلق کنندگان (حاجیانی که سر خود را می زنند) نگاه می کند و قبل از اینکه آن حاجت برایش برآورده شود، آنها از مناسک خود برمی گردند.
14457- 2- (6) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَا تَخَلَّفَ رَجُلٌ عَنِ الْحَجِّ إِلَّا بِذَنْبٍ وَ مَا یَعْفُو اللَّهُ أَکْثَرُ.
وَ رَوَاهُ أَیْضاً مُرْسَلًا (7) وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
از ابی بصیر نقل شده است که گفت: امام صادق (علیه السلام) فرمود: هیچ مردی از حج تخلف نمی کند مگر به خاطر گناهی، و خداوند بیشتر از آنچه گناهکاران مرتکب می شوند، می آمرزد.
و همچنین همین مضمون در روایت قبلی ذکر شده است.
14458- 3- (8) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ شُعَیْبٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ عِمْرَانَ بْنِ مِیثَمٍ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ لِی مَا لَکَ لَا تَحُجُّ فِی الْعَامِ فَقُلْتُ مُعَامَلَةٌ کَانَتْ بَیْنِی وَ بَیْنَ قَوْمٍ وَ اشْتِغَالٌ وَ عَسَی أَنْ یَکُونَ ذَلِکَ
ص: 136
خِیَرَةً فَقَالَ لَا وَ اللَّهِ مَا فَعَلَ اللَّهُ لَکَ فِی ذَلِکَ مِنْ خِیَرَةٍ ثُمَّ قَالَ مَا حُبِسَ عَبْدٌ عَنْ هَذَا الْبَیْتِ إِلَّا بِذَنْبٍ وَ مَا یَعْفُو أَکْثَرُ.
******
ترجمه:
از سماعه نقل شده است که گفت: امام صادق (علیه السلام) به من فرمود: چرا در این سال حج نمی کنی؟ گفتم: به خاطر معاملاتی که بین من و گروهی وجود دارد و مشغله هایی که دارم، شاید این بهتر باشد. فرمود: نه، به خدا قسم، خداوند برای تو در این کار خیری قرار نداده است. سپس فرمود: هیچ بنده ای از این خانه (کعبه) بازداشته نمی شود مگر به خاطر گناهی، و خداوند بیشتر از آنچه گناهکاران مرتکب می شوند، می آمرزد.
14459- 4- (1) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ رَفَعَهُ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَیْسَ فِی تَرْکِ الْحَجِّ خِیَرَةٌ.
******
ترجمه:
حضرت صادق علیه السلام : درترک حج هیچ خیری نیست .
14460- 5- (2) أَحْمَدُ بْنُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیُّ فِی الْمَحَاسِنِ عَنِ الْحَجَّالِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ أَرَادَ الْحَجَّ فَتَهَیَّأَ لَهُ فَحُرِمَهُ فَبِذَنْبٍ حُرِمَهُ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (4).
******
ترجمه:
از الحجاج نقل شده است که از امام صادق (علیه السلام) شنید: هر کس بخواهد حج کند و برای آن آماده شود، ولی از آن محروم شود، به خاطر گناهی است که او را از حج بازداشته است.
(5) 48 بَابُ عَدَمِ جَوَازِ الْمَشُورَةِ بِتَرْکِ الْحَجِّ وَ التَّعْوِیقِ عَنْهُ وَ لَوْ مَعَ ضَعْفِ حَالِ الْمُسْتَشِیرِ
******
ترجمه:
14461- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ رَجُلًا اسْتَشَارَنِی فِی الْحَجِّ وَ کَانَ ضَعِیفَ الْحَالِ فَأَشَرْتُ عَلَیْهِ أَنْ لَا یَحُجَّ فَقَالَ مَا أَخْلَقَکَ أَنْ تَمْرَضَ سَنَةً قَالَ فَمَرِضْتُ سَنَةً.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (7)
ص: 137
مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
از اسحاق بن عمار نقل شده است که گفت: به امام صادق (علیه السلام) گفتم: مردی از من درباره حج مشورت کرد و او وضعیت مالی ضعیفی داشت. به او پیشنهاد کردم که حج نرود. امام (علیه السلام) فرمودند: "چگونه تو می گویی که او نرود، در حالی که ممکن است تو سال آینده بیمار شود؟" و من در واقع همان سال بیمار شدم.
14462- 2- (2) قَالَ وَ قَالَ الصَّادِقُ ع لِیَحْذَرْ أَحَدُکُمْ أَنْ یُعَوِّقَ أَخَاهُ عَنِ الْحَجِّ فَتُصِیبَهُ فِتْنَةٌ فِی دُنْیَاهُ مَعَ مَا یُدَّخَرُ لَهُ فِی الْآخِرَةِ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (4).
******
ترجمه:
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: "باید هر یک از شما مراقب باشد که برادرش را از حج بازندارد، زیرا اگر کسی برادرش را از حج بازدارد، فتنه ای در دنیا به او خواهد رسید و آنچه برای او در آخرت ذخیره شده است نیز از دست خواهد رفت."
(5) 49 بَابُ تَأَکُّدِ اسْتِحْبَابِ عَوْدِ الْمُوسِرِ إِلَی الْحَجِّ فِی کُلِّ خَمْسِ سِنِینَ بَلْ أَرْبَعِ سِنِینَ وَ کَرَاهَةِ تَرْکِهِ أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ
******
ترجمه:
14463- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ النَّهْدِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ أَبَانٍ عَنْ ذَرِیحٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ مَضَتْ لَهُ خَمْسُ سِنِینَ فَلَمْ یَفِدْ (7) إِلَی رَبِّهِ وَ هُوَ مُوسِرٌ إِنَّهُ لَمَحْرُومٌ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (8)
وَ رَوَاهُ أَیْضاً بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ ذَرِیحٍ مِثْلَهُ (9).
******
ترجمه:
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: "هر کس پنج سال گذشته باشد و به سوی پروردگارش (برای انجام فریضه حج) نرود و در حالی که توانگری باشد، او قطعاً محروم است."
ص: 138
14464- 2- (1) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حُمْرَانَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِنَّ لِلَّهِ (2) مُنَادِیاً یُنَادِی أَیُّ عَبْدٍ أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَیْهِ وَ أَوْسَعَ عَلَیْهِ فِی رِزْقِهِ فَلَمْ یَفِدْ إِلَیْهِ فِی کُلِّ خَمْسَةِ أَعْوَامٍ مَرَّةً لِیَطْلُبَ نَوَافِلَهُ إِنَّ ذَلِکَ لَمَحْرُومٌ.
******
ترجمه:
امام باقر (علیه السلام) فرمودند: "همانا برای خداوند ندا دهنده ای است که ندا می دهد: هر بنده ای که خداوند به او احسان کرده و رزقش را وسعت داده و در هر پنج سال یک بار به سوی او نرود تا نوافل را طلب کند، او قطعاً محروم است."
14465- 3- (3) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ رُوِیَ أَنَّ الْجَبَّارَ جَلَّ جَلَالُهُ یَقُولُ إِنَّ عَبْداً أَحْسَنْتُ إِلَیْهِ وَ أَجْمَلْتُ إِلَیْهِ (4) فَلَمْ یَزُرْنِی فِی هَذَا الْمَکَانِ فِی کُلِّ خَمْسِ سِنِینَ لَمَحْرُومٌ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن الحسین گفت: روایت شده است که جبار (خداوند) جل جلاله می گوید: بنده ای که به او نیکی کردم و به او لطف نمودم، اگر در این مکان هر پنج سال یک بار به دیدار من نیاید، بی نصیب (از رحمت) است.
14466- 4- (5) أَحْمَدُ بْنُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیُّ فِی الْمَحَاسِنِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ یُوسُفَ عَنْ زَکَرِیَّا بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعُودٍ الطَّائِیِّ (6) عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَیْنِ (7) قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ إِذَا اجْتَمَعَ النَّاسُ بِمِنًی نَادَی مُنَادٍ أَیُّهَا الْجَمْعُ لَوْ تَعْلَمُونَ بِمَنْ أَحْلَلْتُمْ لَأَیْقَنْتُمْ بِالْمَغْفِرَةِ بَعْدَ الْخَلَفِ ثُمَّ یَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِنَّ عَبْداً أَوْسَعْتُ عَلَیْهِ فِی رِزْقِی لَمْ یَفِدْ إِلَیَّ فِی کُلِّ أَرْبَعَةٍ لَمَحْرُومٌ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ عُمُوماً (8) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (9).
******
ترجمه:
عبدالله بن حسین گفت: شنیدم که ابا عبدالله (علیه السلام) می فرمود: هنگامی که مردم در منا گرد هم می آیند، منادی ندا می دهد: ای جمعیت، اگر می دانستید که به چه کسی (در این مکان) پناه آورده اید، به یقین پس از بازگشت ، به آمرزش یقین پیدا می کردید. سپس خداوند تبارک و تعالی می فرماید: بنده ای که در روزی ام بر او گشایش دادم و در هر چهار سال به دیدار من نیامد، محروم است.
ص: 139
(1) 50 بَابُ اسْتِحْبَابِ التَّطَوُّعِ بِالْحَجِّ وَ لَوْ بِالاسْتِدَانَةِ لِمَنْ یَمْلِکُ مَا فِیهِ وَفَاءٌ وَ عَدَمِ وُجُوبِ الْحَجِّ عَلَی مَنْ عَلَیْهِ دَیْنٌ إِلَّا أَنْ یَفْضُلَ عَنْ دَیْنِهِ مَا یَقُومُ بِالْحَجِ
******
ترجمه:
14467- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّی رَجُلٌ ذُو دَیْنٍ أَ فَأَتَدَیَّنُ وَ أَحُجُّ فَقَالَ نَعَمْ هُوَ أَقْضَی لِلدَّیْنِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا نَحْوَهُ (3).
******
ترجمه:
معاویه بن وهب از چند نفر نقل کرده است که گفت: به ابا عبدالله (علیه السلام) گفتم: من مردی هستم که بدهی دارم. آیا وام بگیرم و حج به جا آورم؟ فرمود: بله، این کار به پرداخت بدهی کمک بیشتری می کند.
14468- 2- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ عَلَیْهِ دَیْنٌ أَ عَلَیْهِ أَنْ یَحُجَّ قَالَ نَعَمْ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
معاویه بن عمار گفت: از ابا عبدالله (علیه السلام) درباره مردی که بدهکار است، پرسیدم: آیا بر او واجب است که حج به جا آورد؟ فرمود: بله. ...ادامه حدیث.
14469- 3- (5) وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جُفَیْنَةَ (6) قَالَ: جَاءَنِی سَدِیرٌ الصَّیْرَفِیُّ فَقَالَ إِنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ یَقْرَأُ عَلَیْکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ مَا لَکَ لَا تَحُجُّ اسْتَقْرِضْ وَ حُجَّ.
******
ترجمه:
جفینه گفت: سدیر صیرفی نزد من آمد و گفت: ابا عبدالله (علیه السلام) به تو سلام می رساند و می گوید: چرا حج نمی روی؟ قرض بگیر و حج به جا آور.
14470- 4- (7) وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ
ص: 140
أَبَانٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع الْحَجُّ وَاجِبٌ عَلَی الرَّجُلِ وَ إِنْ کَانَ عَلَیْهِ دَیْنٌ.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
عبدالرحمن بن ابی عبدالله گفت: ابا عبدالله (علیه السلام) فرمود: حج بر مرد واجب است، حتی اگر بدهکار باشد.
14471- 5- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ عُتْبَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنِ الرَّجُلِ عَلَیْهِ دَیْنٌ یَسْتَقْرِضُ وَ یَحُجُّ قَالَ إِنْ کَانَ لَهُ وَجْهٌ فِی مَالٍ فَلَا بَأْسَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ عُتْبَةَ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
عبدالملک بن عتبه گفت: از ابا الحسن (علیه السلام) درباره مردی که بدهکار است پرسیدم: آیا می تواند قرض بگیرد و حج به جا آورد؟ فرمود: اگر در آینده توان مالی داشته باشد (و بتواند بدهی خود را بپردازد)، اشکالی ندارد.
14472- 6- (4) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی هَمَّامٍ قَالَ: قُلْتُ لِلرِّضَا ع الرَّجُلُ یَکُونُ عَلَیْهِ الدَّیْنُ وَ یَحْضُرُهُ الشَّیْ ءُ أَ یَقْضِی دَیْنَهُ أَوْ یَحُجُّ قَالَ یَقْضِی بِبَعْضٍ وَ یَحُجُّ بِبَعْضٍ قُلْتُ فَإِنَّهُ لَا یَکُونُ إِلَّا بِقَدْرِ نَفَقَةِ الْحَجِّ قَالَ یَقْضِی سَنَةً وَ یَحُجُّ سَنَةً قُلْتُ أُعْطِیَ الْمَالَ مِنْ نَاحِیَةِ السُّلْطَانِ قَالَ لَا بَأْسَ عَلَیْکُمْ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی هَمَّامٍ مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
ابو همام گفت: به امام رضا (علیه السلام) گفتم: مردی که بدهکار است و برای او چیزی فراهم می شود (پولی به دست می آورد)، آیا بدهی خود را بپردازد یا حج به جا آورد؟ فرمود: بخشی از بدهی را بپردازد و با بخشی حج به جا آورد. گفتم: اگر فقط به اندازه هزینه حج باشد؟ فرمود: یک سال بدهی را بپردازد و یک سال حج به جا آورد. گفتم: اگر مال از طرف حکومت به او داده شود؟ فرمود: بر شما اشکالی ندارد.
14473- 7- (6) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ الْوَاسِطِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنِ الرَّجُلِ یَسْتَقْرِضُ وَ یَحُجُّ فَقَالَ إِنْ کَانَ خَلْفَ ظَهْرِهِ مَالٌ (7) إِنْ
ص: 141
حَدَثَ بِهِ حَدَثٌ أُدِّیَ عَنْهُ فَلَا بَأْسَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (1) وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
موسی بن بکر واسطی گفت: از ابا الحسن (علیه السلام) درباره مردی پرسیدم که قرض می گیرد و حج به جا می آورد. فرمود: اگر پشت سرش (برای آینده) مالی دارد که اگر برای او حادثه ای رخ دهد (و بمیرد)، از آن مال بدهی اش پرداخت شود، اشکالی ندارد.
14474- 8- (2) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی طَالِبٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ شُعَیْبٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ یَحُجُّ بِدَیْنٍ وَ قَدْ حَجَّ حَجَّةَ الْإِسْلَامِ قَالَ نَعَمْ إِنَّ اللَّهَ سَیَقْضِی عَنْهُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ شُعَیْبٍ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
یعقوب بن شعیب گفت: از ابا عبدالله (علیه السلام) درباره مردی پرسیدم که با بدهی حج به جا می آورد، در حالی که حج اسلام (حج واجب) را قبلاً انجام داده است. فرمود: بله، خداوند بدهی او را پرداخت خواهد کرد، اگر خدا بخواهد.
14475- 9- (4) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ هَلْ یَسْتَقْرِضُ الرَّجُلُ وَ یَحُجُّ إِذَا کَانَ خَلْفَ ظَهْرِهِ مَا یُؤَدَّی (5) عَنْهُ إِذَا حَدَثَ بِهِ حَدَثٌ قَالَ نَعَمْ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
موسی بن بکر از ابی الحسن اول (علیه السلام) نقل می کند که گفتم: آیا مرد می تواند قرض بگیرد و حج به جا آورد اگر پشت سرش مالی باشد که اگر برای او حادثه ای پیش آمد، از آن مال بدهی اش پرداخت شود؟ فرمود: بله.
14476- 10- (7) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع یَکُونُ عَلَیَّ الدَّیْنُ فَتَقَعُ فِی یَدِیَ الدَّرَاهِمُ فَإِنْ وَزَّعْتُهَا بَیْنَهُمْ لَمْ یَبْقَ شَیْ ءٌ فَأَحُجُّ بِهَا أَوْ أُوَزِّعُهَا بَیْنَ الْغُرَّامِ فَقَالَ تَحُجُّ بِهَا وَ ادْعُ اللَّهَ أَنْ یَقْضِیَ عَنْکَ دَیْنَکَ.
ص: 142
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبَانٍ عَنِ الْحَسَنِ (1) بْنِ زِیَادٍ الْعَطَّارِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ ذَکَرَ نَحْوَهُ (2) أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی بَعْضِ الْمَقْصُودِ (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (4).
******
ترجمه:
معاویه بن وهب از چند نفر نقل کرده است که گفت: به ابا عبدالله (علیه السلام) گفتم: بر من بدهی است و در دستم پول هایی است. اگر آنها را بین طلبکاران تقسیم کنم، هیچ چیزی باقی نمی ماند. آیا با این پول حج به جا آورم یا آن را بین بدهکاران تقسیم کنم؟ فرمود: با آن حج به جا بیاور و از خدا بخواه که بدهی ات را پرداخت کند.
(5) 51 بَابُ اسْتِحْبَابِ عَزْلِ التَّاجِرِ شَیْئاً مِنَ الرِّبْحِ لِنَفَقَةِ الْحَجِّ کُلَّمَا رَبِحَ
******
ترجمه:
14477- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ لَوْ أَنَّ أَحَدَکُمْ إِذَا رَبِحَ الرِّبْحَ أَخَذَ مِنْهُ الشَّیْ ءَ فَعَزَلَهُ فَقَالَ هَذَا لِلْحَجِّ وَ إِذَا رَبِحَ أَخَذَ مِنْهُ وَ قَالَ هَذَا لِلْحَجِّ جَاءَ إِبَّانُ الْحَجِّ وَ قَدِ اجْتَمَعَتْ لَهُ نَفَقَةٌ عَزَمَ اللَّهُ لَهُ فَخَرَجَ وَ لَکِنْ أَحَدُکُمْ یَرْبَحُ الرِّبْحَ فَیُنْفِقُهُ فَإِذَا جَاءَ إِبَّانُ الْحَجِّ أَرَادَ أَنْ یُخْرِجَ ذَلِکَ مِنْ رَأْسِ مَالِهِ فَیَشُقُّ عَلَیْهِ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (7).
******
ترجمه:
اسحاق بن عمار گفت: شنیدم ابا عبدالله (علیه السلام) می فرمود: اگر یکی از شما وقتی که سودی به دست می آورد، مقداری از آن را جدا کند و بگوید: این برای حج است، و وقتی دوباره سودی به دست آورد، بگوید: این هم برای حج است، در زمان حج، با هزینه ای که خداوند برایش فراهم کرده، بیرون می رود. اما اگر یکی از شما سودی به دست آورد و آن را خرج کند، وقتی زمان حج برسد، می خواهد از اصل سرمایه اش آن را بیرون بیاورد و این برای او سخت خواهد بود.
ص: 143
(1) 52 بَابُ وُجُوبِ کَوْنِ نَفَقَةِ الْحَجِّ وَ الْعُمْرَةِ حَلَالًا وَاجِباً وَ نَدْباً وَ جَوَازِ الْحَجِّ بِجَوَائِزِ الظَّالِمِ وَ نَحْوِهَا مَعَ عَدَمِ الْعِلْمِ بِتَحْرِیمِهَا بِعَیْنِهَا
******
ترجمه:
14478- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ رُوِیَ عَنِ الْأَئِمَّةِ ع أَنَّهُمْ قَالُوا مَنْ حَجَّ بِمَالٍ حَرَامٍ نُودِیَ عِنْدَ التَّلْبِیَةِ لَا لَبَّیْکَ عَبْدِی وَ لَا سَعْدَیْکَ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن الحسین گفت: روایت شده است که از ائمه (علیه السلام) نقل شده است که فرمودند: کسی که با مال حرام حج به جا آورد، هنگام تلبیه ندا داده می شود: «نه لبیک، ای بنده من! و نه سعادتی برای تو!»
14479- 2- (3) قَالَ وَ رُوِیَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع أَنَّهُ قَالَ: إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ حَجُّ صَرُورَتِنَا وَ مُهُورُ نِسَائِنَا وَ أَکْفَانُنَا مِنْ طَهُورِ أَمْوَالِنَا.
******
ترجمه:
گفت: و از ابی الحسن موسی بن جعفر (علیه السلام) روایت شده است که فرمود: ما اهل بیتی هستیم که اولین حج ما ن و مهریه های زنان ما و کفن های ما از پاکیزگی اموال ماست.
14480- 3- (4) قَالَ وَ قَالَ الصَّادِقُ ع لَمَّا حَجَّ مُوسَی ع نَزَلَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ ع- فَقَالَ لَهُ مُوسَی ع یَا جَبْرَئِیلُ- مَا لِمَنْ حَجَّ هَذَا الْبَیْتَ بِلَا نِیَّةٍ صَادِقَةٍ وَ لَا نَفَقَةٍ طَیِّبَةٍ فَقَالَ لَا أَدْرِی حَتَّی أَرْجِعَ إِلَی رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ فَلَمَّا رَجَعَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَا جَبْرَئِیلُ- مَا قَالَ لَکَ مُوسَی وَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَا قَالَ: قَالَ یَا رَبِّ قَالَ لِی مَا لِمَنْ حَجَّ هَذَا الْبَیْتَ- بِلَا نِیَّةٍ صَادِقَةٍ وَ لَا نَفَقَةٍ طَیِّبَةٍ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ارْجِعْ إِلَیْهِ وَ قُلْ لَهُ أَهَبُ لَهُ حَقِّی وَ أُرْضِی عَلَیْهِ خَلْقِی قَالَ یَا جَبْرَئِیلُ مَا لِمَنْ حَجَّ هَذَا الْبَیْتَ- بِنِیَّةٍ صَادِقَةٍ وَ نَفَقَةٍ طَیِّبَةٍ قَالَ فَرَجَعَ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَأَوْحَی اللَّهُ تَعَالَی إِلَیْهِ قُلْ لَهُ أَجْعَلُهُ فِی الرَّفِیقِ الْأَعْلَی مَعَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَدَاءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولَئِکَ رَفِیقاً.
أَقُولُ: یَأْتِی وَجْهُهُ (5) وَ یَحْتَمِلُ إِرَادَةَ الْمَالِ الْحَلَالِ ظَاهِراً وَ هُوَ فِی
ص: 144
نَفْسِ الْأَمْرِ حَرَامٌ أَوْ إِرَادَةَ مَا فِیهِ شُبْهَةٌ کَجَوَائِزِ الظَّالِمِ.
******
ترجمه:
امام صادق (علیه السلام) فرمود: هنگامی که موسی (علیه السلام) حج به جا آورد، جبرئیل (علیه السلام) بر او نازل شد. موسی (علیه السلام) به جبرئیل گفت: ای جبرئیل، برای کسی که بدون نیت صادقانه و بدون هزینه پاکیزه به این خانه (کعبه) حج به جا آورد، چه می شود؟ جبرئیل گفت: نمی دانم تا به پروردگارم عز و جل برگردم. وقتی برگشت، خداوند عز و جل فرمود: ای جبرئیل، موسی به تو چه گفت؟ جبرئیل پاسخ داد: ای پروردگار، او به من گفت: برای کسی که این خانه را بدون نیت صادقانه و بدون هزینه پاکیزه حج به جا آورد، چه می شود؟ خداوند عز و جل فرمود: به او بگو: حق من را به او می بخشم و بر او از خلق خود راضی می شوم.
موسی (علیه السلام) گفت: ای جبرئیل، برای کسی که این خانه را با نیت صادقانه و هزینه پاکیزه حج به جا آورد، چه می شود؟ جبرئیل به سوی خداوند عز و جل برگشت و خداوند تعالی به او وحی فرمود: به او بگو: او را در رفیق اعلی قرار می دهم، همراه پیامبران، صدقین، شهدا و صالحین، و چه رفیق های خوبی هستند!
من می گویم: اینجا اشاره به آن است که ممکن است کسی به ظاهرمال حلال داشته باشد، اما در حقیقت آن مال حرام باشد یا مالی باشد که مشکوک است، مانند جوایز ظالمانه.
14481- 4- (1) وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ الْأَحْمَرِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: أَرْبَعٌ لَا یَجُزْنَ فِی أَرْبَعٍ الْخِیَانَةُ وَ الْغُلُولُ وَ السَّرِقَةُ وَ الرِّبَا لَا یَجُزْنَ فِی حَجٍّ وَ لَا عُمْرَةٍ وَ لَا جِهَادٍ وَ لَا صَدَقَةٍ.
وَ رَوَاهُ فِی الْفَقِیهِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
ابان بن عثمان احمر از ابی عبدالله (علیه السلام) نقل می کند که فرمود: چهار چیز در چهار مورد جایز نیست: خیانت، غلول، سرقت و ربا. این چهار چیز در حج، عمره، جهاد و صدقه جایز نیستند.
14482- 5- (3) وَ فِی الْمَجَالِسِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْخَرَّازِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ مِنْهَالٍ الْقَصَّابِ جَمِیعاً عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ ع قَالَ: مَنْ أَصَابَ مَالًا مِنْ أَرْبَعٍ لَمْ یُقْبَلْ مِنْهُ فِی أَرْبَعٍ مَنْ أَصَابَ مَالًا مِنْ غُلُولٍ أَوْ رِبًا أَوْ خِیَانَةٍ أَوْ سَرِقَةٍ لَمْ یُقْبَلْ مِنْهُ فِی زَکَاةٍ وَ لَا صَدَقَةٍ وَ لَا حَجٍّ وَ لَا عُمْرَةٍ.
******
ترجمه:
محمد بن مسلم و منال قصاب هر دو از ابی جعفر باقر (علیه السلام) نقل می کنند که فرمود: کسی که مالی از چهار مورد به دست آورد، از او پذیرفته نمی شود. اگر کسی مالی از غلول(فریب)، ربا، خیانت یا سرقت به دست آورد، از او در زکات، صدقه، حج و عمره پذیرفته نمی شود.
14483- 6- (4) وَ فِی عِقَابِ الْأَعْمَالِ بِإِسْنَادٍ تَقَدَّمَ فِی عِیَادَةِ الْمَرِیضِ (5) عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص أَنَّهُ قَالَ فِی آخِرِ خُطْبَةٍ خَطَبَهَا وَ مَنِ اکْتَسَبَ مَالًا حَرَاماً لَمْ یَقْبَلِ اللَّهُ مِنْهُ صَدَقَةً وَ لَا عِتْقاً وَ لَا حَجّاً وَ لَا اعْتِمَاراً وَ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِعَدَدِ أَجْزَاءِ (6) ذَلِکَ أَوْزَاراً وَ مَا بَقِیَ مِنْهُ بَعْدَ مَوْتِهِ کَانَ زَادَهُ إِلَی النَّارِ.
******
ترجمه:
از رسول خدا (صلى الله عليه وآله) روایت شده است که در آخرین خطبه اش فرمود: «هر کس مالی حرام به دست آورد، خداوند از او صدقه، آزاد کردن بنده، حج و عمره را قبول نخواهد کرد و خداوند به تعداد اجزای آن، گناهان برای او می نویسد و آنچه از آن پس از مرگش باقی بماند، زاد و توشه اش به سوی آتش خواهد بود.»
ص: 145
14484- 7- (1) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی بْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ حَدِیدٍ الْمَدَائِنِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: صُونُوا دِینَکُمْ بِالْوَرَعِ وَ قَوُّوهُ بِالتَّقِیَّةِ (2) وَ الِاسْتِغْنَاءِ بِاللَّهِ عَنْ طَلَبِ الْحَوَائِجِ مِنَ السُّلْطَانِ وَ اعْلَمُوا أَنَّهُ أَیُّمَا مُؤْمِنٍ خَضَعَ لِصَاحِبِ سُلْطَانٍ أَوْ لِمَنْ یُخَالِفُهُ عَلَی دِینِهِ طَلَباً لِمَا فِی یَدَیْهِ أَخْمَلَهُ اللَّهُ وَ مَقَّتَهُ عَلَیْهِ وَ وَکَلَهُ اللَّهُ إِلَیْهِ فَإِنْ هُوَ غَلَبَ عَلَی شَیْ ءٍ مِنْ دُنْیَاهُ وَ صَارَ فِی یَدَیْهِ مِنْهُ شَیْ ءٌ نَزَعَ اللَّهُ الْبَرَکَةَ مِنْهُ وَ لَمْ یَأْجُرْهُ عَلَی شَیْ ءٍ یُنْفِقُهُ فِی حَجٍّ وَ لَا عُمْرَةٍ وَ لَا عِتْقٍ.
******
ترجمه:
از حدید مدائنی از ابی عبدالله (علیه السلام) روایت شده است که فرمود: «دین خود را با ورع محافظت کنید و آن را با تقوا تقویت کنید و به خداوند در طلب نیازهای خود از سلطان بی نیاز باشید. و بدانید که هر مؤمنی که برای درخواست چیزی از دست صاحب سلطنت یا کسی که در دینش با او مخالف است، خود را خاضع کند، خداوند او را خفی خواهد کرد و بر او خشم خواهد گرفت و خداوند او را به خود واگذار خواهد کرد. پس اگر او بر چیزی از دنیا غالب شد و چیزی در دستش قرار گرفت، خداوند برکت را از آن می برد و او را در چیزی که در حج، عمره یا آزاد کردن بنده انفاق کند، پاداش نخواهد داد.»
14485- 8- (3) أَحْمَدُ بْنُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیُّ فِی الْمَحَاسِنِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ ع أَنَّ النَّبِیَّ ص حَمَلَ جَهَازَهُ عَلَی رَاحِلَتِهِ وَ قَالَ هَذِهِ حَجَّةٌ لَا رِیَاءَ فِیهَا وَ لَا سُمْعَةَ ثُمَّ قَالَ مَنْ تَجَهَّزَ وَ فِی جَهَازِهِ عَلَمٌ حَرَامٌ لَمْ یَقْبَلِ اللَّهُ مِنْهُ الْحَجَّ.
******
ترجمه:
از سکونی از ابی عبدالله (علیه السلام) از پدرش (علیه السلام) روایت شده است که پیامبر (صلی الله علیه وآله) بار سفر حج خود را بر شترش گذاشت و فرمود: «این حجی است که در آن نه ریا است و نه خودنمایی.» سپس فرمود: «هر کس آماده سفر شود و در وسایل سفرش مالی حرام باشد، خداوند حج او را نمی پذیرد.»
14486- 9- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ زُرْعَةَ (5) قَالَ: سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْجِبَالِ- عَنْ رَجُلٍ أَصَابَ مَالًا مِنْ أَعْمَالِ السُّلْطَانِ فَهُوَ یَصَّدَّقُ مِنْهُ وَ یَصِلُ قَرَابَتَهُ أَوْ یَحُجُّ لِیُغْفَرَ لَهُ مَا اکْتَسَبَ وَ هُوَ یَقُولُ إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ قَالَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ الْخَطِیئَةَ لَا تُکَفِّرُ الْخَطِیئَةَ وَ لَکِنَّ الْحَسَنَةَ تَحُطُّ الْخَطِیئَةَ ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ کَانَ خَلَطَ الْحَرَامَ حَلَالًا فَاخْتَلَطَا جَمِیعاً
ص: 146
فَلَمْ یَعْرِفِ الْحَرَامَ مِنَ الْحَلَالِ فَلَا بَأْسَ.
أَقُولُ: الْمُرَادُ أَنَّهُ لَمْ یَعْلَمْ عَیْنَ الْحَرَامِ وَ لَا قَدْرَهُ وَ لَا صَاحِبَهُ وَ أَخْرَجَ خُمُسَهُ کَمَا مَرَّ فِی أَحَادِیثِ الْخُمُسِ (1).
******
ترجمه:
از زرعه نقل شده است که مردی از اهل کوه ها (منطقه کوهستانی )از امام صادق (علیه السلام) پرسید درباره مردی که از کارهای حکومتی (ظالم) مالی به دست آورده و از آن صدقه می دهد و به خویشاوندانش کمک می کند یا برای بخشیده شدن از آن برای حج استفاده می کند. او می گوید:(خداوند می فرماید) «به راستی که نیکی ها بدی ها را از بین می برند.» امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «گناه، گناه را پاک نمی کند، بلکه نیکی، گناه را از بین می برد.» سپس امام (علیه السلام) فرمودند: «اگر حرام با حلال مخلوط شود و همه با هم قاطی شوند به گونه ای که حرام از حلال شناخته نشود، اشکالی ندارد.»
می گویم : مراد این است که اگر شخص نداند چه مقدار از مالش حرام است و صاحب آن کیست و خمس آن مال را بدهد، آن گاه مانعی ندارد، همان طور که در احادیث خمس نیز آمده است.
14487- 10- (2) وَ قَدْ تَقَدَّمَ فِی حَدِیثِ أَبِی هَمَّامٍ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ: یَحُجُّ سَنَةً وَ یَقْضِی سَنَةً قُلْتُ أُعْطِیَ الْمَالَ مِنْ نَاحِیَةِ السُّلْطَانِ قَالَ لَا بَأْسَ عَلَیْکُمْ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الزَّکَاةِ (3) وَ غَیْرِهَا (4) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ فِی التِّجَارَةِ (5) وَ غَیْرِ ذَلِکَ (6).
******
ترجمه:
و در حدیث ابی همام که از امام رضا (علیه السلام) نقل شده، آمده است: «او یک سال حج می کند و یک سال دیون خود را پرداخت می کند.» من گفتم: «آیا می توانم مالی را از سوی سلطان بگیرم؟» فرمود: «بر شما اشکالی ندارد.»
(7) 53 بَابُ اسْتِحْبَابِ تَسْهِیلِ الْحَجِّ عَلَی النَّفْسِ بِتَقْلِیلِ الْإِنْفَاقِ وَ الِاقْتِصَادِ
******
ترجمه:
14488- 1- (8) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ رِبْعِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ إِنْ کَانَ عَلِیٌّ ع لَیَنْقَطِعُ رِکَابُهُ فِی طَرِیقِ مَکَّةَ- فَیَشُدُّهُ بِخُوصَةٍ لِیُهَوِّنَ الْحَجَّ عَلَی نَفْسِهِ.
******
ترجمه:
ص: 147
14489- 2- (1) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ شَیْخٍ رَفَعَ الْحَدِیثَ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ لَهُ یَا فُلَانُ أَقْلِلِ النَّفَقَةَ فِی الْحَجِّ تَنْشَطْ لِلْحَجِّ وَ لَا تُکْثِرِ النَّفَقَةَ فِی الْحَجِّ فَتَمَلَّ الْحَجَّ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
برقی از شیخی نقل کرد که حدیث را بصورت مرسل به ابا عبدالله (علیه السلام) رساند. او (امام) فرمود: "ای فلانی، هزینه های حج را کم کن تا برای حج نشاط پیدا کنی و هزینه ها را زیاد نکن تا از حج خسته نشوی."
14490- 3- (3) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ خَالِهِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ سَعِیدٍ السَّمَّانِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: مَا یَمْنَعُ أَحَدَکُمْ مِنْ أَنْ یَحُجَّ وَ یَتَصَدَّقَ قُلْتُ مَا یَبْلُغُ مَالُهُ ذَلِکَ قَالَ إِذَا أَرَادَ أَنْ یُنْفِقَ عَشَرَةَ دَرَاهِمَ فِی شَیْ ءٍ مِنَ الْحَجِّ أَنْفَقَ خَمْسَةً وَ صَدَّقَ بِخَمْسَةٍ أَوْ قَصَّرَ فِی شَیْ ءٍ مِنْ نَفَقَةِ الْحَجِّ فَیَجْعَلُ مَا یَحْبِسُ فِی الصَّدَقَةِ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4).
******
ترجمه:
سعید سمان از ابا عبدالله (علیه السلام) در حدیثی نقل کرد که فرمود: "چه چیزی مانع یکی از شما می شود که حج کند و صدقه بدهد؟" گفتم: مال او به آن نمی رسد. فرمود: "وقتی بخواهد ده درهم در حج خرج کند، پنج درهم خرج کند و پنج درهم صدقه دهد، یا در بخشی از هزینه های حج کوتاهی کند و آنچه را که نگه می دارد، صدقه دهد."
14491- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ یَحْیَی بْنِ الْمُبَارَکِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ: هَدِیَّةُ الْحَجِّ مِنَ الْحَجِّ.
******
ترجمه:
اسحاق بن عمار از ابا عبدالله (علیه السلام) نقل کرد که فرمود: "هدیه حج، بخشی از حج است."
14492- 2- (7) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی
ص: 148
عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْهَدِیَّةُ (1) مِنْ نَفَقَةِ الْحَجِّ.
******
ترجمه:
سَهْلِ بْنِ زِیَادٍاز ابا عبدالله (علیه السلام) نقل کرد که فرمود: "هدیه حج، بخشی از هزینه های حج است."
14493- 3- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ رُوِیَ أَنَّ هَدِیَّةَ الْحَاجِّ مِنْ نَفَقَةِ الْحَاجِّ.
أَقُولُ: یُسْتَفَادُ مِنْ ذَلِکَ أَحَدُ حُکْمَیْنِ إِمَّا أَنَّ ثَمَنَ هَدِیَّةِ الْحَاجِّ الَّتِی لَا بُدَّ مِنْهَا إِلَی مَنْ یَخَافُ شَرَّهُ شَرْطٌ فِی الْوُجُوبِ وَ جُزْءٌ مِنَ الِاسْتِطَاعَةِ أَوْ أَنَّهُ یُسْتَحَبُّ لِلْحَاجِّ أَنْ یُهْدِیَ إِلَی إِخْوَانِهِ مَعَ إِمْکَانِهِ وَ أَنَّ ثَوَابَ الْإِنْفَاقِ فِی ذَلِکَ کَثَوَابِ النَّفَقَةِ فِی الْحَجِّ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین گفت: روایت شده است که "هدیه حاجی از هزینه حاجی است."
می گویم: از این مطلب یکی از دو حکم استفاده می شود: یا اینکه قیمت هدیه حاجی که به کسی داده می شود تا از شر او در امان باشد، شرطی در وجوب (حج) و بخشی از استطاعت است، یا اینکه مستحب است حاجی به برادرانش هدیه دهد در صورتی که امکانش را دارد و ثواب هزینه کردن در این کار، مانند ثواب هزینه کردن در حج است.
14494- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَا مِنْ نَفَقَةٍ أَحَبَّ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ نَفَقَةِ قَصْدٍ وَ یُبْغِضُ الْإِسْرَافَ إِلَّا فِی الْحَجِّ وَ الْعُمْرَةِ فَرَحِمَ اللَّهُ مُؤْمِناً اکْتَسَبَ طَیِّباً وَ أَنْفَقَ مِنْ قَصْدٍ أَوْ قَدَّمَ فَضْلًا.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (5) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (6).
******
ترجمه:
ابن ابی یعفور از ابا عبدالله (علیه السلام) نقل کرد که رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمود: "هیچ هزینه ای نزد خداوند عز و جل محبوب تر از هزینه معتدل نیست، و خداوند اسراف را نمی پسندد مگر در حج و عمره. پس رحمت خدا بر مؤمنی که از راه حلال کسب کند و از روی میانه روی خرج کند یا بخشی از آن را به دیگران بدهد."
ص: 149
14495- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حُسَیْنِ بْنِ عُثْمَانَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ وَ غَیْرِهِمَا عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنِ اتَّخَذَ مَحْمِلًا لِلْحَجِّ کَانَ کَمَنْ رَبَطَ فَرَساً فِی سَبِیلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.
وَ رَوَاهُ الْبَرْقِیُّ فِی الْمَحَاسِنِ عَنْ أَبِی یُوسُفَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
اسحاق بن عمار گفت: ابا عبدالله (علیه السلام) فرمود: "هر کس برای حج محمل (وسیله حمل و نقل) تهیه کند، مانند کسی است که اسبی را در راه خداوند عز و جل نگه داشته است."
14496- 2- (4) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلَّانٍ (5) عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ طَلْحَةَ عَنْ عِیسَی بْنِ أَبِی مَنْصُورٍ قَالَ: قَالَ لِی جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ ع یَا عِیسَی- إِنِّی أُحِبُّ أَنْ یَرَاکَ اللَّهُ فِیمَا بَیْنَ الْحَجِّ إِلَی الْحَجِّ وَ أَنْتَ تَتَهَیَّأُ لِلْحَجِّ.
******
ترجمه :
عیسی بن ابی منصور گفت: جعفر بن محمد (علیه السلام) به من فرمود: "ای عیسی، من دوست دارم که خداوند تو را در حالی ببیند که بین دو حج در حال آماده شدن برای حج باشی."
(6) 57 بَابُ اسْتِحْبَابِ نِیَّةِ الْعَوْدِ إِلَی الْحَجِّ عِنْدَ الْخُرُوجِ مِنْ مَکَّةَ وَ کَرَاهَةِ نِیَّةِ عَدَمِ الْعَوْدِ وَ تَحْرِیمِهَا مَعَ الِاسْتِخْفَافِ بِالْحَجِ
******
ترجمه:
14497- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ
ص: 150
أَحْمَدَ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ یَعْلَی عَنْ بَعْضِ الْکُوفِیِّینَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَائِذٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ مَنْ رَجَعَ مِنْ مَکَّةَ وَ هُوَ یَنْوِی الْحَجَّ مِنْ قَابِلٍ زِیدَ فِی عُمُرِهِ.
******
ترجمه:
عبدالله بن سنان گفت: شنیدم که ابا عبدالله (علیه السلام) فرمود: "هر کس از مکه بازگردد و نیت داشته باشد که سال آینده دوباره حج کند، بر عمر او افزوده می شود."
14498- 2- (1) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْحُسَیْنِ الْأَحْمَسِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ خَرَجَ مِنْ مَکَّةَ وَ هُوَ لَا یُرِیدُ الْعَوْدَ إِلَیْهَا فَقَدِ اقْتَرَبَ أَجَلُهُ وَ دَنَا عَذَابُهُ.
أَقُولُ: قَدْ عُلِمَ مِمَّا مَرَّ سُقُوطُ الْوُجُوبِ الْعَیْنِیِّ هُنَا (2) فَیَتَعَیَّنُ حَمْلُ اسْتِحْقَاقِ الْعَذَابِ عَلَی الِاسْتِخْفَافِ إِذْ لَا یَکَادُ یَنْفَکُّ نِیَّةُ عَدَمِ الْعَوْدِ عَنْهُ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
حسین احمسی از ابا عبدالله (علیه السلام) نقل کرد که فرمود: "هر کس از مکه بیرون رود و قصد بازگشت به آن را نداشته باشد، اجل او نزدیک شده و عذابش نزدیک است."
می گویم: با توجه به آنچه گذشت، معلوم شد که وجوب