ترجمه وسائل الشيعه الی تحصيل مسائل الشريعه جلد 3

مشخصات کتاب

سرشناسه:حرعاملی، محمدبن حسن، 1033 - 1104ق.

عنوان و نام پدیدآور: ترجمه وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه

تالیف: محمد بن الحسن الحر العاملی؛ تحقیق: محمدرضا الحسینی الجلالی / ترجمه: گروهی از محققین مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان

مشخصات نشر دیجیتالی: مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان 1400 ه ش

مشخصات ظاهری:30 ج.

موضوع:احادیث شیعه -- قرن 11ق.

موضوع:احادیث احکام

شناسه افزوده: متن عربی موسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث(قم)

رده بندی کنگره:BP135/ح4ت7 ی1300

رده بندی دیویی:297/212

شماره کتابشناسی ملی:1321690

ص: 1

[تتمة کتاب الطهارة]

أَبْوَابُ التَّکْفِینِ

اشارة

اشارة

ص: 1

ص: 2

ص: 3

ص: 4

1- بَابُ وُجُوبِهِ

اشارة

(1) 1 بَابُ وُجُوبِهِ

[رقم الحدیث الکلی: 2866 - رقم الحدیث الباب: 1]

2866- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الْعِلَلِ وَ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ: إِنَّمَا أُمِرَ أَنْ یُکَفَّنَ الْمَیِّتُ لِیَلْقَی رَبَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ طَاهِرَ الْجَسَدِ وَ لِئَلَّا تَبْدُوَ عَوْرَتُهُ لِمَنْ یَحْمِلُهُ أَوْ یَدْفِنُهُ وَ لِئَلَّا یَظْهَرَ النَّاسُ عَلَی بَعْضِ حَالِهِ وَ قُبْحِ مَنْظَرِهِ وَ لِئَلَّا یَقْسُوَ الْقَلْبُ بِالنَّظَرِ إِلَی مِثْلِ ذَلِکَ لِلْعَاهَةِ وَ الْفَسَادِ وَ لِیَکُونَ أَطْیَبَ لِأَنْفُسِ الْأَحْیَاءِ وَ لِئَلَّا یُبْغِضَهُ حَمِیمُهُ فَیُلْغِیَ ذِکْرَهُ وَ مَوَدَّتَهُ فَلَا یَحْفَظَهُ فِیمَا خَلَّفَ وَ أَوْصَاهُ بِهِ وَ أَمَرَهُ بِهِ وَ أَحَبَّ (3).

أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی أَحَادِیثَ کَثِیرَةٍ (4).

ص: 5

1- الباب 1 فیه حدیث واحد.
2- علل الشرائع: 268، و عیون أخبار الرضا (علیه السلام) 2- 114- 34 باختلاف یسیر.
3- فی العیون بدل (واجب): واجبا کان أو ندبا.
4- یأتی ما یدلّ علیه فی الباب 2 و فی الباب 4 و الباب 5 و الباب 6 و الباب 13 و فی الحدیث 3، 4، 5، 6 من الباب 14 من هذه الأبواب و فی الحدیث 5 من الباب 31 من أبواب الدفن. تقدم ما یدلّ علی ذلک فی الحدیث 14 من الباب 1 من أبواب الجنابة و فی الحدیث 2 من الباب 1 و فی الحدیث 1 و 3 من الباب 4 و فی الحدیث 1 من الباب 12 و أحادیث الباب 13 و فی الحدیث 1 و 7 و 9 من الباب 14 و فی الحدیث 1 من الباب 17 و فی الحدیث 2 من الباب 28 من أبواب غسل المیت.

ترجمه:

فضل بن شاذان از امام رضا (ع) نقل کرده است: همانا دستور داده شده که مرده کفن شود تا پاکیزه بدن با پروردگار عزیز و جلیلش ملاقات کند، و تا عورت او برای کسی که او را حمل می کند یا دفن می کند، آشکار نشود، و تا مردم از برخی حال او و زشتی منظرش آگاه نشوند، و تا دل با دیدن چیزی مانند آن به خاطر نقص و فساد سخت نگردد، و تا برای زنده ها خوشایندتر باشد، و تا دوست نزدیک او از او بیزار نگردد و یاد و محبت او را از بین نبرد، پس او را در آنچه که به جا گذاشته است، نگه دارد و به آنچه به او وصیت کرده و دستور داده، پایبند بماند.

2- بَابُ عَدَدِ قِطَعِ الْکَفَنِ الْوَاجِبِ وَ النَّدْبِ وَ جُمْلَةٍ مِنْ أَحْکَامِهَا

اشارة

(1) 2 بَابُ عَدَدِ قِطَعِ الْکَفَنِ الْوَاجِبِ وَ النَّدْبِ وَ جُمْلَةٍ مِنْ أَحْکَامِهَا

[رقم الحدیث الکلی: 2867 - رقم الحدیث الباب: 1]

2867- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنِ الْمُفِیدِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَدِیدٍ وَ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ جَمِیعاً عَنْ حَرِیزٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ ع الْعِمَامَةُ لِلْمَیِّتِ مِنَ الْکَفَنِ هِیَ قَالَ لَا إِنَّمَا الْکَفَنُ الْمَفْرُوضُ ثَلَاثَةُ أَثْوَابٍ أَوْ (3) ثَوْبٌ تَامٌّ لَا أَقَلَّ مِنْهُ یُوَارَی فِیهِ جَسَدُهُ کُلُّهُ فَمَا زَادَ فَهُوَ سُنَّةٌ إِلَی أَنْ یَبْلُغَ خَمْسَةً فَمَا زَادَ فَمُبْتَدَعٌ وَ الْعِمَامَةُ سُنَّةٌ وَ قَالَ أَمَرَ النَّبِیُّ ص بِالْعِمَامَةِ وَ عُمِّمَ النَّبِیُّ (وَ بَعَثَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (4) ع وَ نَحْنُ بِالْمَدِینَةِ- وَ مَاتَ أَبُو عُبَیْدَةَ الْحَذَّاءُ وَ بَعَثَ مَعَنَا بِدِینَارٍ فَأَمَرَنَا بِأَنْ نَشْتَرِیَ حَنُوطاً وَ عِمَامَةً فَفَعَلْنَا) (5).

ترجمه:

زراره گفت: به امام باقر (ع) گفتم: آیا عمامه برای میت جزء کفن است؟ امام (ع) فرمود: نه، کفن واجب تنها سه تکه پارچه است یا یک پارچه کامل که کمتر از آن نباشد و تمام بدن او را بپوشاند. آنچه بیش از این باشد، سنت است تا پنج تکه. و هر چیزی که بیشتر از پنج تکه باشد، بدعت است. و عمامه سنت است. امام (ع) فرمود: پیامبر (ص) دستور به گذاشتن عمامه دادند و خودشان نیز با عمامه کفن شدند.

(و امام صادق (ع) ما را در مدینه فرستاد، و ابوعبیده حذاء درگذشته بود. ایشان دیناری با ما فرستاد و به ما دستور داد که حنوط و عمامه بخریم و ما این کار را انجام دادیم).

[رقم الحدیث الکلی: 2868 - رقم الحدیث الباب: 2]

2868- 2- (6) وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ زُرَارَةَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ إِنَّمَا

ص: 6

1- الباب 2 فیه 21 حدیثا.
2- التهذیب 1- 292- 854.
3- فی الکافی: (و) بدل (أو)، و کتب المصنّف علی همزة (او) علامة نسخة و کتب ایضا: نسخة فی التهذیب، و علق فی هامش المخطوط ما نصه: نقله صاحب المدارک بالواو و کذا صاحب الذکری مع انه استدلّ به سلار علی أجزاء الثوب الواحد، ثمّ قال: و حمل الثوب التام علی التقیة، أو نقول: هو عطف الخاص علی العام علی أن لفظة ثوب محذوف فی کثیر من النسخ، انتهی. و یمکن حمل (أو) علی تقدیرها علی التقسیم الی الضرورة و الاختیار ففی الضرورة یجزی ثوب و فی الاختیار تجب الثلاثة (منه قده) راجع المدارک: 66 و الذکری: 46 و الجوامع الفقهیّة: 568.
4- فی الکافی (بعث الینا الشیخ) بدل (بعثنا أبو عبد اللّه) و هکذا فی هامش الأصل.
5- فی التهذیب و الکافی ما نصه: و بعث الینا أبو عبد اللّه (علیه السلام) و نحن بالمدینة لما مات أبو عبیدة الحذاء بدینار فامرنا أن نشتری له حنوطا و عمامة ففعلنا.
6- الکافی 3- 144- 5.

الْکَفَنُ الْمَفْرُوضُ ثَلَاثَةُ أَثْوَابٍ وَ (1) ثَوْبٌ تَامٌّ.

ترجمه:

محمد بن مثل همین روایت را نقل کرده اما گفته همانا کفن واجب سه عدد لباس است ویک لباس کامل .

[رقم الحدیث الکلی: 2869 - رقم الحدیث الباب: 3]

2869- 3- (2) وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ أَبِی مَرْیَمَ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع یَقُولُ کُفِّنَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِی ثَلَاثَةِ أَثْوَابٍ بُرْدٍ أَحْمَرَ حِبَرَةٍ وَ ثَوْبَیْنِ أَبْیَضَیْنِ صُحَارِیَّیْنِ إِلَی أَنْ قَالَ وَ قَالَ إِنَّ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ ع کَفَّنَ أُسَامَةَ بْنَ زَیْدٍ- فِی بُرْدٍ أَحْمَرَ (3) حِبَرَةٍ وَ إِنَّ عَلِیّاً ع کَفَّنَ سَهْلَ بْنَ حُنَیْفٍ فِی بُرْدٍ أَحْمَرَ حِبَرَةٍ.

ترجمه:

از ابی مریم انصاری نقل شده است که می گوید: شنیدم امام باقر (ع) می فرمود: پیامبر خدا (ص) در سه تکه پارچه کفن شدند؛ یک بُرد (پارچه) حِبَره (پارچه ای بافت دار و راه راه) سرخ رنگ و دو پارچه سفید صحاری. سپس فرمود: حسن بن علی (ع) اسامه بن زید را در بُردی سرخ رنگ (حِبَره) کفن کرد و علی (ع) نیز سهل بن حنیف را در بُردی سرخ رنگ (حِبَره) کفن نمود.

[رقم الحدیث الکلی: 2870 - رقم الحدیث الباب: 4]

2870- 4- (4) وَ عَنْهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: کُفِّنَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِی ثَلَاثَةِ أَثْوَابٍ ثَوْبَیْنِ صُحَارِیَّیْنِ وَ ثَوْبٍ یُمْنَةٍ عِبْرِیٍّ أَوْ أَظْفَارٍ.

وَ الصَّحِیحُ عِبْرِیٍّ (5) مِنْ ظَفَارِ وَ هُمَا بَلَدَانِ (6).

ترجمه:

این روایت از زراره از امام باقر (ع) نقل شده است که ایشان فرمودند: رسول خدا (ص) در سه تکه پارچه کفن شدند؛ دو پارچه سفید از صحار (شهری در عمان) و یک پارچه یمنی عبری یا اظفار.

سپس توضیح داده می شود که صحیح این است که آن پارچه "عِبری" از "ظفار" باشد، و این دو نام شهرهایی هستند.

[رقم الحدیث الکلی: 2871 - رقم الحدیث الباب: 5]

2871- 5- (7) وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَهْلٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنِ الثِّیَابِ الَّتِی یُصَلِّی فِیهَا الرَّجُلُ وَ یَصُومُ أَ یُکَفَّنُ فِیهَا قَالَ أُحِبُّ ذَلِکَ الْکَفَنَ یَعْنِی قَمِیصاً قُلْتُ یُدْرَجُ فِی ثَلَاثَةِ أَثْوَابٍ قَالَ لَا بَأْسَ بِهِ وَ الْقَمِیصُ أَحَبُّ إِلَیَّ.

ترجمه:

این روایت از محمد بن سهل از پدرش نقل شده است که گفت: از امام کاظم (ع) درباره لباسی که مرد در آن نماز می خواند و روزه می گیرد، پرسیدم که آیا می توان او را در همان لباس کفن کرد؟ امام (ع) فرمود: من آن کفن را دوست دارم، یعنی همان پیراهن (قمیص). گفتم: آیا او را در سه تکه پارچه می پیچند؟ امام (ع) فرمود: اشکالی ندارد، ولی پیراهن (قمیص) نزد من محبوب تر است.

[رقم الحدیث الکلی: 2872 - رقم الحدیث الباب: 6]

2872- 6- (8) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ عَنْ زُرْعَةَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَمَّا

ص: 7

1- فی نسخة: أو (هامش المخطوط).
2- التهذیب 1- 296- 869، و یأتی مثله عن الکشّیّ و الکافی فی الحدیث 2 من الباب 13 من أبواب التکفین، و أورد قطعة منه فی الحدیث 16 من الباب 6 من أبواب صلاة الجنازة و قطعة منه فی الحدیث 2 من الباب 24 من أبواب الدفن.
3- لیس فی المصدر.
4- التهذیب 1- 292- 853.
5- فی المصدر: عندی.
6- کتب المصنّف فی هامش الأصل: هذا من کلام بعض الرواة.
7- التهذیب 1- 292- 855.
8- التهذیب 1- 291- 850.

یُکَفَّنُ بِهِ الْمَیِّتُ قَالَ ثَلَاثَةُ أَثْوَابٍ وَ إِنَّمَا کُفِّنَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِی ثَلَاثَةِ أَثْوَابٍ ثَوْبَیْنِ صُحَارِیَّیْنِ وَ ثَوْبٍ حِبَرَةٍ- وَ الصُّحَارِیَّةُ تَکُونُ بِالْیَمَامَةِ- وَ کُفِّنَ أَبُو جَعْفَرٍ ع فِی ثَلَاثَةِ أَثْوَابٍ.

ترجمه:

این روایت از سماعه نقل شده است که گفت: از امام پرسیدم میت را با چه چیزی باید کفن کرد؟ امام (ع) فرمود: سه تکه پارچه. و پیامبر خدا (ص) در سه تکه پارچه کفن شدند: دو پارچه از صحار و یک پارچه حِبره (پارچه بافت دار و راه راه). و صحاریه از منطقه یمامه (منطقه ای در عربستان) است. همچنین امام باقر (ع) نیز در سه تکه پارچه کفن شدند.

[رقم الحدیث الکلی: 2873 - رقم الحدیث الباب: 7]

2873- 7- (1) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ عَنْ یُونُسَ عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ أَوْ (2) أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: الْکَفَنُ فَرِیضَةً لِلرِّجَالِ ثَلَاثَةُ أَثْوَابٍ وَ الْعِمَامَةُ وَ الْخِرْقَةُ سُنَّةٌ وَ أَمَّا النِّسَاءُ فَفَرِیضَتُهُ خَمْسَةُ أَثْوَابٍ.

ترجمه:

این روایت از یونس از برخی از افراد مورد اعتماد او از امام صادق (ع) یا امام باقر (ع) نقل شده است که فرمودند: کفن واجب برای مردان سه تکه پارچه است و عمامه و خرقه (پارچه کوچک برای پوشاندن برخی نواحی بدن) سنت هستند. اما کفن واجب برای زنان پنج تکه پارچه است.

[رقم الحدیث الکلی: 2874 - رقم الحدیث الباب: 8]

2874- 8- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع کَیْفَ أَصْنَعُ بِالْکَفَنِ قَالَ تُؤْخَذُ خِرْقَةٌ فَیُشَدُّ بِهَا عَلَی مَقْعَدَتِهِ وَ رِجْلَیْهِ قُلْتُ فَالْإِزَارُ قَالَ لَا (4)- إِنَّهَا لَا تُعَدُّ شَیْئاً إِنَّمَا تُصْنَعُ لِتُضَمَّ مَا هُنَاکَ لِئَلَّا یَخْرُجَ مِنْهُ شَیْ ءٌ وَ مَا یُصْنَعُ مِنَ الْقُطْنِ أَفْضَلُ مِنْهَا ثُمَّ یُخْرَقُ الْقَمِیصُ إِذَا غُسِّلَ وَ یُنْزَعُ مِنْ رِجْلَیْهِ قَالَ ثُمَّ الْکَفَنُ قَمِیصٌ غَیْرُ مَزْرُورٍ وَ لَا مَکْفُوفٍ وَ عِمَامَةٌ یُعَصَّبُ بِهَا رَأْسُهُ وَ یُرَدُّ فَضْلُهَا عَلَی رِجْلَیْهِ.

أَقُولُ: هَذَا تَصْحِیفٌ وَ الصَّحِیحُ یُرَدُّ فَضْلُهَا عَلَی وَجْهِهِ ذَکَرَهُ صَاحِبُ الْمُنْتَقَی (5) وَ یَأْتِی مَا یَشْهَدُ لَهُ (6).

ترجمه:

این روایت از عبد الله بن سنان نقل شده است که گفت: به امام صادق (ع) عرض کردم، چگونه با کفن رفتار کنم؟ ایشان فرمودند: تکه پارچه ای برداشته می شود و بر روی محل نشستن و پاهای میت بسته می شود. گفتم: پس «إزار» (پارچه ای که بر بدن بسته می شود) چه؟ امام (ع) فرمودند: إزار اهمیتی ندارد، فقط برای نگه داشتن آنجا استفاده می شود تا چیزی از آن خارج نشود. پارچه ای که از پنبه تهیه شود، بهتر از آن است. سپس پیراهن (قمیص) پاره می شود وقتی که میت شسته شد و از پاهایش بیرون آورده می شود. سپس کفن شامل پیراهنی است که دکمه ندارد و آستین آن دوخته نشده است، و عمامه ای که سر میت با آن پیچیده می شود و باقیمانده آن عمامه بر روی پاهایش انداخته می شود.

می گویم :

در این روایت تصحیف رخ داده و صحیح آن است که گفته شود "باقی مانده عمامه بر روی صورتش برگردانده می شود" که در کتاب «المنتقی» به آن اشاره شده است.

[رقم الحدیث الکلی: 2875 - رقم الحدیث الباب: 9]

2875- 9- (7) وَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ عَامِرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ فَضَالَةَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ بُرَیْدٍ (8) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی

ص: 8

1- التهذیب 1- 291- 851.
2- فی المصدر: و أبی جعفر (علیه السلام).
3- الکافی 3- 144- 9، و رواه فی التهذیب 1- 308- 894.
4- لیس فی المصدر.
5- منتقی الجمان 1- 258.
6- یأتی فی الحدیث 13 من الباب 2 من أبواب التکفین.
7- 7الکافی 3- 147- 3.
8- فی المصدر: القاسم بن یزید.

جَعْفَرٍ ع قَالَ: یُکَفَّنُ الرَّجُلُ فِی ثَلَاثَةِ أَثْوَابٍ وَ الْمَرْأَةُ إِذَا کَانَتْ عَظِیمَةً فِی خَمْسَةٍ دِرْعٍ وَ مِنْطَقٍ وَ خِمَارٍ وَ لِفَافَتَیْنِ.

ترجمه:

این روایت از محمد بن مسلم از امام باقر (ع) نقل شده است که فرمودند: مرد در سه تکه پارچه کفن می شود و زن، اگر شخصیت والایی داشته باشد، در پنج تکه پارچه کفن می شود: پیراهن (دِرع)، پارچه ای که به دور کمر بسته می شود (مِنطَق)، روسری (خِمار) و دو پارچه بزرگ (لِفافتین).

[رقم الحدیث الکلی: 2876 - رقم الحدیث الباب: 10]

2876- 10- (1) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَتَبَ أَبِی فِی وَصِیَّتِهِ أَنْ أُکَفِّنَهُ فِی ثَلَاثَةِ (2) أَثْوَابٍ أَحَدُهَا رِدَاءٌ لَهُ حِبَرَةٌ کَانَ یُصَلِّی فِیهِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ- وَ ثَوْبٌ آخَرُ وَ قَمِیصٌ فَقُلْتُ لِأَبِی لِمَ تَکْتُبُ هَذَا فَقَالَ أَخَافُ أَنْ یَغْلِبَکَ النَّاسُ وَ إِنْ قَالُوا کَفِّنْهُ فِی أَرْبَعَةٍ أَوْ خَمْسَةٍ فَلَا تَفْعَلْ (3) (وَ عَمِّمْهُ بَعْدُ) (4) بِعِمَامَةٍ وَ لَیْسَ تُعَدُّ الْعِمَامَةُ مِنَ الْکَفَنِ إِنَّمَا یُعَدُّ مَا یُلَفُّ بِهِ الْجَسَدُ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (5)

وَ

رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا إِلَی قَوْلِهِ وَ قَمِیصٌ (6)

ترجمه:

این حدیث از امام صادق (ع) نقل شده است که ایشان از پدر بزرگوارشان، امام باقر (ع)، در مورد کفن کردن ایشان سخن می گوید. امام باقر (ع) در وصیت خود توصیه کردند که با سه پارچه کفن شوند. یکی از این پارچه ها ردایی بوده که ایشان در نماز جمعه بر تن می کردند. امام صادق (ع) از پدرشان پرسیدند که چرا چنین وصیتی می کنند، و امام باقر (ع) پاسخ دادند که بیم دارم مردم بعد از وفات ایشان بخواهند تعداد بیشتری از پارچه ها (مثلاً چهار یا پنج) برای کفن استفاده کنند. بنابراین توصیه کردند که در همان سه پارچه کفن کنند و عمامه نیز بر سر بگذارند، اما عمامه جزء کفن حساب نمی شود. کفن تنها شامل پارچه هایی است که بدن را می پوشاند.

[رقم الحدیث الکلی: 2877 - رقم الحدیث الباب: 11]

2877- 11- (7) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص بِمَ کُفِّنَ قَالَ فِی ثَلَاثَةِ أَثْوَابٍ ثَوْبَیْنِ صُحَارِیَّیْنِ وَ بُرْدٍ حِبَرَةٍ.

ترجمه:

این روایت از زید شحّام نقل شده که او از امام صادق (ع) درباره کفن رسول خدا (ص) پرسید. امام صادق (ع) پاسخ دادند که پیامبر (ص) با سه پارچه کفن شدند: دو پارچه از نوع "صحاری" و یک پارچه "بُرد حبَره".

[رقم الحدیث الکلی: 2878 - رقم الحدیث الباب: 12]

2878- 12- (8) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْمَیِّتُ یُکَفَّنُ فِی ثَلَاثَةٍ سِوَی الْعِمَامَةِ وَ الْخِرْقَةِ یَشُدُّ بِهَا وَرِکَیْهِ لِکَیْلَا یَبْدُوَ مِنْهُ شَیْ ءٌ وَ الْخِرْقَةُ وَ الْعِمَامَةُ لَا بُدَّ مِنْهُمَا وَ لَیْسَتَا مِنَ الْکَفَنِ.

ترجمه:

این روایت از عبدالله بن سنان نقل شده است که امام صادق (ع) درباره کفن کردن میت فرمودند: میت باید با سه پارچه کفن شود که شامل عمامه و خرقه (پارچه ای برای بستن ران ها) نمی شود. خرقه برای بستن ران ها استفاده می شود تا چیزی از بدن میت آشکار نشود. همچنین امام فرمودند که خرقه و عمامه ضروری هستند، اما جزء کفن به شمار نمی آیند.

ص: 9

1- الکافی 3- 144- 7.
2- فی نسخة: بثلاثة. (هامش المخطوط).
3- فی نسخة التهذیب زیادة: قال (هامش المخطوط).
4- فی المصدر: و عممنی.
5- التهذیب 1- 293- 857.
6- الفقیه 1- 153- 421.
7- الکافی 3- 143- 2، و رواه الشیخ فی التهذیب 1- 291- 850.
8- الکافی 3- 144- 6، و رواه فی التهذیب 1- 293- 856.
[رقم الحدیث الکلی: 2879 - رقم الحدیث الباب: 13]

2879- 13- (1) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: یُکَفَّنُ الْمَیِّتُ فِی خَمْسَةِ أَثْوَابٍ قَمِیصٍ لَا یُزَرُّ عَلَیْهِ وَ إِزَارٍ وَ خِرْقَةٍ یُعَصَّبُ بِهَا وَسَطُهُ وَ بُرْدٍ یُلَفُّ فِیهِ وَ عِمَامَةٍ یُعْتَمُّ بِهَا وَ یُلْقَی فَضْلُهَا عَلَی صَدْرِهِ (2).

وَ

رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ وَ یُلْقَی فَضْلُهَا عَلَی وَجْهِهِ (3).

وَ رَوَاهُ أَیْضاً بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (4)

وَ کَذَا الْأَحَادِیثُ الثَّلَاثَةُ الَّتِی قَبْلَهُ.

ترجمه:

امام صادق علیه السلام می فرمایند که میت باید در پنج قطعه پارچه کفن شود:

قمیص: پیراهنی که روی آن دکمه بسته نمی شود.

ازار: پارچه ای که به عنوان لُنگ استفاده می شود.

خرقه: پارچه ای که به دور کمر بسته می شود.

بُرد: پارچه ای که کل بدن را در آن می پیچند.

عمامه: دستاری که به سر بسته می شود و گوشه آن روی سینه انداخته می شود.

[رقم الحدیث الکلی: 2880 - رقم الحدیث الباب: 14]

2880- 14- (5) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ إِنَّ أَبِی کَتَبَ فِی وَصِیَّتِهِ أَنْ أُکَفِّنَهُ فِی ثَلَاثَةِ أَثْوَابٍ أَحَدُهَا رِدَاءٌ لَهُ حِبَرَةٌ وَ ثَوْبٌ آخَرُ وَ قَمِیصٌ قُلْتُ وَ لِمَ کَتَبْتَ (6) هَذَا قَالَ مَخَافَةَ قَوْلِ النَّاسِ وَ عَصَّبْنَاهُ بَعْدَ ذَلِکَ بِعِمَامَةٍ.

ترجمه:

امام صادق علیه السلام می فرمایند که پدرشان، امام باقر علیه السلام، در وصیت خود نوشتند که او را با سه پارچه کفن کنند:

رداء حِبَره: نوعی عبای زیبا و زینتی.

ثوب دیگر: یک لباس اضافی.

قمیص: پیراهنی.

سپس حضرت از امام صادق علیه السلام می پرسد که چرا اینگونه وصیت کردند. امام پاسخ می دهند که از ترس سخن مردم این وصیت را نوشتند (به دلیل اینکه مردم نگویند کفن ایشان بیش از حد بوده است). همچنین، پس از این سه پارچه، ایشان با عمامه ای نیز میت را بسته اند.

[رقم الحدیث الکلی: 2881 - رقم الحدیث الباب: 15]

2881- 15- (7) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ إِنِّی کَفَّنْتُ أَبِی فِی ثَوْبَیْنِ شَطَوِیَّیْنِ (8)- کَانَ یُحْرِمُ فِیهِمَا وَ فِی قَمِیصٍ مِنْ

ص: 10

1- الکافی 3- 145- 11.
2- فی نسخة: علی وجهه. (هامش المخطوط).
3- التهذیب 1- 310- 900.
4- التهذیب 1- 293- 858.
5- الکافی 3- 140- 3، و تقدم صدره فی الحدیث 4 من الباب 2 من أبواب غسل المیت و تاتی قطعة منه فی الحدیث 2 من الباب 15 من أبواب الدفن، و اخری فی الحدیث 6 من الباب 31 من أبواب الدفن.
6- فی المصدر: کتب.
7- الکافی 3- 149- 8 و أورده فی الحدیث 5 من الباب 18 و صدره فی الحدیث 2 من الباب 5 من أبواب التکفین.
8- شطی: قریة فی مصر تنسب إلیها الثیاب الشطویة (هامش المخطوط نقلا عن الصحاح 6- 2392).

قُمُصِهِ وَ (1) عِمَامَةٍ کَانَتْ لِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ- وَ فِی بُرْدٍ اشْتَرَیْتُهُ بِأَرْبَعِینَ دِینَاراً لَوْ کَانَ الْیَوْمَ لَسَاوَی أَرْبَعَمِائَةِ دِینَارٍ.

وَ

عَنْ سَعْدِ (2) بْنِ عَبْدِ اللَّهِ (عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ) (3)

مِثْلَهُ إِلَی قَوْلِهِ أَرْبَعِینَ دِینَاراً (4).

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ مِثْلَهُ (5).

ترجمه:

امام کاظم (ع) می فرمایند:

"من پدرم را در دو پارچه شَطَوی (پارچه هایی که از منطقه شَطَوی می آمدند و در آن ها احرام می بست) کفن کردم. همچنین او را در پیراهنی از پیراهن های خودش و در عمامه ای که متعلق به علی بن الحسین (امام سجاد ع) بود، کفن کردم. و بر این ها، بُردی (پارچه ای بلند یا ردا) که با قیمت چهل دینار خریده بودم، اضافه کردم. اگر این برد امروز وجود داشت، قیمتش چهارصد دینار می بود."

[رقم الحدیث الکلی: 2882 - رقم الحدیث الباب: 16]

2882- 16- (6) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ قَالَ: سَأَلْتُهُ کَیْفَ تُکَفَّنُ الْمَرْأَةُ فَقَالَ کَمَا یُکَفَّنُ الرَّجُلُ غَیْرَ أَنَّا نَشُدُّ عَلَی ثَدْیَیْهَا خِرْقَةً تَضُمُّ الثَّدْیَ إِلَی الصَّدْرِ وَ تُشَدُّ عَلَی ظَهْرِهَا وَ یُصْنَعُ (7) لَهَا الْقُطْنُ أَکْثَرَ مِمَّا یُصْنَعُ لِلرِّجَالِ وَ یُحْشَی الْقُبُلُ وَ الدُّبُرُ بِالْقُطْنِ وَ الْحَنُوطِ ثُمَّ تُشَدُّ عَلَیْهَا الْخِرْقَةُ شَدّاً شَدِیداً.

ترجمه:

از سهل، از بعضی از اصحاب ما، روایت را بصورت مرفوع (به معصوم رسانده)، گفت: از او پرسیدم که زن چگونه کفن می شود؟ فرمود: همان طور که مرد کفن می شود، جز اینکه ما پارچه ای را بر سینه های او می بندیم که سینه را به طرف قفسه سینه فشرده کند و آن پارچه به پشت او بسته می شود، و برای او پنبه ای بیشتر از آنچه برای مردان به کار برده می شود آماده می گردد. و جلو و عقب او (آلت تناسلی و مقعد) با پنبه و حنوط پر می شود، سپس پارچه به شدت بر او بسته می شود.

[رقم الحدیث الکلی: 2883 - رقم الحدیث الباب: 17]

2883- 17- (8) وَ عَنْهُمْ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ بَدْرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَلَّامٍ أَبِی عَلِیٍّ الْخُرَاسَانِیِّ عَنْ سَلَّامِ بْنِ سَعِیدٍ الْمَخْزُومِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ أَنَّ عَبَّادَ بْنَ کَثِیرٍ قَالَ لَهُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ- فِی کَمْ ثَوْبٍ کُفِّنَ رَسُولُ اللَّهِ ص- قَالَ فِی ثَلَاثَةِ أَثْوَابٍ ثَوْبَیْنِ صُحَارِیَّیْنِ وَ ثَوْبٍ حِبَرَةٍ وَ کَانَ فِی الْبُرْدِ قِلَّةٌ.

ترجمه:

از سَلّام بن سعید مخزومی، از امام صادق (علیه السلام) در حدیثی (نقل شده) که عباد بن کثیر به او گفت: «ای ابا عبدالله! رسول خدا (صلی الله علیه وآله) در چند لباس کفن شد؟» فرمود: «در سه لباس؛ دو لباس صُحاری و یک لباس حِبره، و در بُرد (نوع خاصی از پارچه)، کمی بود.»

ص: 11

1- کتب المصنّف (فی) هنا، ثمّ شطبها و کتب فوقها (التهذیب).
2- فی هامش المخطوط هذا السند فی الأصول فی مولد أبی عبد اللّه جعفر بن محمّد (علیه السلام) (منه قده).
3- فی المصدر: أبی جعفر محمّد بن عمر بن سعید.
4- الکافی 1- 475- 8.
5- التهذیب 1- 434- 1393، و الاستبصار 1- 210- 742.
6- الکافی 3- 147- 2، و رواه فی التهذیب 1- 324- 944.
7- فی نسخة من التهذیب: (یضع) فیهما. (هامش المخطوط).
8- الکافی 1- 400- 6.
[رقم الحدیث الکلی: 2884 - رقم الحدیث الباب: 18]

2884- 18- (1) وَ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْکِنْدِیِّ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع فِی کَمْ تُکَفَّنُ الْمَرْأَةُ قَالَ تُکَفَّنُ فِی خَمْسَةِ أَثْوَابٍ أَحَدُهَا الْخِمَارُ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (2) وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.

ترجمه:

این حدیث از امام صادق (ع) نقل شده که در آن عبدالرحمن بن ابی عبدالله از ایشان می پرسد که زن در چند پارچه کفن می شود؟ امام (ع) در پاسخ می فرمایند: زن در پنج پارچه کفن می شود که یکی از آنها «خمار» است.

[رقم الحدیث الکلی: 2885 - رقم الحدیث الباب: 19]

2885- 19- (3) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: کُفِّنَ النَّبِیُّ ص فِی ثَلَاثَةِ أَثْوَابٍ فِی بُرْدَتَیْنِ ظَفِرِیَّتَیْنِ مِنْ ثِیَابِ الْیَمَنِ- وَ ثَوْبِ کُرْسُفٍ وَ هُوَ ثَوْبُ قُطْنٍ.

ترجمه:

محمد بن علی بن حسین علیهم السلام گفت: پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در سه لباس کفن شد: در دو پارچه ی ظفریه از لباس های یمنی و یک لباس کُرسف که همان لباس پنبه ای است."

[رقم الحدیث الکلی: 2886 - رقم الحدیث الباب: 20]

2886- 20- (4) قَالَ: وَ سُئِلَ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ ع عَنِ الرَّجُلِ یَمُوتُ أَ یُکَفَّنُ فِی ثَلَاثَةِ أَثْوَابٍ بِغَیْرِ قَمِیصٍ قَالَ لَا بَأْسَ بِذَلِکَ وَ الْقَمِیصُ أَحَبُّ إِلَیَّ.

ترجمه:

از موسی بن جعفر (ع) پرسیده شد: آیا مردی که می میرد، در سه جامه بدون قمیص (پیراهن) کفن می شود؟ فرمود: هیچ اشکالی ندارد و قمیص محبوب تر است به من.

[رقم الحدیث الکلی: 2887 - رقم الحدیث الباب: 21]

2887- 21- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ الْکَشِّیُّ فِی کِتَابِ الرِّجَالِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بُنَانِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع أَنْ یَبْعَثَ (6) إِلَیَّ بِقَمِیصٍ مِنْ قُمُصِهِ أُعِدُّهُ لِکَفَنِی فَبَعَثَ إِلَیَّ بِهِ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ کَیْفَ أَصْنَعُ بِهِ قَالَ انْزِعْ أَزْرَارَهُ.

أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (7).

ص: 12

1- الکافی 3- 146- 1.
2- التهذیب 1- 324- 946.
3- الفقیه 1- 152- 419 و تاتی قطعة منه فی الحدیث 10 من الباب 6 من التکفین.
4- الفقیه 1- 153- 422.
5- رجال الکشّیّ 2- 514- 450.
6- فی المصدر: یامر لی.
7- یأتی فی الأبواب 5 و 13 و 14 من هذه الأبواب، و فی الحدیث 11 من الباب 6 من أبواب صلاة الجنازة و الحدیث 9 من الباب 31 من أبواب الدفن.

ترجمه:

محمد بن اسماعیل بن بزیع

: گفت

از ابا جعفر (امام باقر علیه السلام) پرسیدم

أ که پیراهنی از پیراهن هایش به من بفرستد که آن را برای کفن خود آماده کنم

پس او آن را به من فرستاد

سپس گفتم به او

که چگونه باید با آن رفتار کنم فرمودند : ازارش را جدا کن (انرا به جای ازار قراربده )

3- بَابُ اسْتِحْبَابِ کَوْنِ کَافُورِ الْحَنُوطِ ثَلَاثَةَ عَشَرَ دِرْهَماً وَ ثُلُثاً لَا أَزْیَدَ أَوْ أَرْبَعَةَ مَثَاقِیلَ أَوْ مِثْقَالًا رَجُلًا کَانَ أَوِ امْرَأَةً

اشارة

(1) 3 بَابُ اسْتِحْبَابِ کَوْنِ کَافُورِ الْحَنُوطِ ثَلَاثَةَ عَشَرَ دِرْهَماً وَ ثُلُثاً لَا أَزْیَدَ أَوْ أَرْبَعَةَ مَثَاقِیلَ أَوْ مِثْقَالًا رَجُلًا کَانَ أَوِ امْرَأَةً

[رقم الحدیث الکلی: 2888 - رقم الحدیث الباب: 1]

2888- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ رَفَعَهُ قَالَ: السُّنَّةُ فِی الْحَنُوطِ ثَلَاثَةَ عَشَرَ دِرْهَماً وَ ثُلُثٌ أَکْثَرُهُ وَ قَالَ إِنَّ جَبْرَئِیلَ ع نَزَلَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ ص بِحَنُوطٍ وَ کَانَ وَزْنُهُ أَرْبَعِینَ دِرْهَماً فَقَسَمَهَا رَسُولُ اللَّهِ ص ثَلَاثَةَ أَجْزَاءٍ جُزْءاً لَهُ وَ جُزْءاً لِعَلِیٍّ وَ جُزْءاً لِفَاطِمَةَ ع.

ترجمه:

از علی بن ابراهیم، از پدرش، روایت شده که گفت : سنت در حنوط سیزده درهم و یک سوم بیشتر است

و گفت: جبرئیل (ع) بر رسول خدا (ص) نازل شد با حنوطی

که وزن آن چهل درهم بود

پس رسول خدا (ص) آن را به سه قسمت تقسیم کرد

یک قسمت برای خودش و یک قسمت برای علی (ع) و یک قسمت برای فاطمه (ع).

[رقم الحدیث الکلی: 2889 - رقم الحدیث الباب: 2]

2889- 2- (3) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: أَقَلُّ مَا یُجْزِی مِنَ الْکَافُورِ لِلْمَیِّتِ مِثْقَالٌ.

ترجمه:

ابونجران : ابو عبدالله علیه السلام فرمود: کمترین مقداری که از کافور برای میت کافی است، یک مثقال می باشد.

[رقم الحدیث الکلی: 2890 - رقم الحدیث الباب: 3]

2890- 3- (4) قَالَ الْکُلَیْنِیُّ وَ فِی رِوَایَةِ الْکَاهِلِیِّ وَ حُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْقَصْدُ (5) مِنْ ذَلِکَ أَرْبَعَةُ مَثَاقِیلَ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (6)

وَ کَذَا کُلُّ مَا قَبْلَهُ.

ترجمه:

حسین بن مختار از ابو عبدالله (ع) نقل می کند که فرمود: مقدار مناسب از کافور برای میت چهار مثقال است.

[رقم الحدیث الکلی: 2891 - رقم الحدیث الباب: 4]

2891- 4- (7) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ یَحْیَی الْکَاهِلِیِّ وَ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْقَصْدُ مِنَ الْکَافُورِ أَرْبَعَةُ مَثَاقِیلَ.

ترجمه:

حسین بن مختار از ابو عبدالله علیه السلام نقل می کند که فرمود: مقدار مناسب از کافور برای میت چهار مثقال است.

ص: 13

1- الباب 3 فیه 10 أحادیث.
2- الکافی 3- 151- 4، و رواه فی التهذیب 1- 290- 845 و فیه: عن علی بن إبراهیم رفعه.
3- الکافی 3- 151- 5، و رواه فی التهذیب 1- 291- 846.
4- الکافی 3- 151- 5.
5- فی نسخة: الفضل. (هامش المخطوط).
6- التهذیب 1- 291- 847.
7- التهذیب 1- 291- 848.
[رقم الحدیث الکلی: 2892 - رقم الحدیث الباب: 5]

2892- 5- (1) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ: أَقَلُّ مَا یُجْزِی مِنَ الْکَافُورِ لِلْمَیِّتِ مِثْقَالٌ وَ نِصْفٌ.

ترجمه:

ابونجران : ابو عبدالله علیه السلام فرمود: کمترین مقداری که از کافور برای میت کافی است، یک مثقال ونیم می باشد.

[رقم الحدیث الکلی: 2893 - رقم الحدیث الباب: 6]

2893- 6- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: إِنَّ جَبْرَئِیلَ أَتَی النَّبِیَّ ص بِأُوقِیَّةِ کَافُورٍ مِنَ الْجَنَّةِ- وَ الْأُوقِیَّةُ أَرْبَعُونَ دِرْهَماً فَجَعَلَهَا النَّبِیُّ ص ثَلَاثَةَ أَثْلَاثٍ ثُلُثاً لَهُ وَ ثُلُثاً لِعَلِیٍّ وَ ثُلُثاً لِفَاطِمَةَ ع.

ترجمه:

محمد بن علی بن حسین می گوید: جبرئیل علیه السلام به پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم با یک اوقیة کافور از بهشت آمد پس پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم آن را به سه قسمت تقسیم کرد: یک سوم برای خودش، یک سوم برای علی ، و یک سوم برای فاطمه سلام الله علیها .

[رقم الحدیث الکلی: 2894 - رقم الحدیث الباب: 7]

2894- 7- (3) وَ فِی الْعِلَلِ عَنْ أَبِیهِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ یَرْفَعُهُ قَالَ: السُّنَّةُ فِی الْحَنُوطِ ثَلَاثَةَ عَشَرَ دِرْهَماً وَ ثُلُثٌ.

ترجمه:

عَنِ ابْنِ سِنَانٍ بصورت مرفوع نقل کرده حضرت فرمودند : مستحب است حنوط به ارزش سیزده وثلث درهم باشد

[رقم الحدیث الکلی: 2895 - رقم الحدیث الباب: 8]

2895- 8- (4) قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ وَ رَوَوْا أَنَّ جَبْرَئِیلَ نَزَلَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ ص بِحَنُوطٍ وَ کَانَ وَزْنُهُ أَرْبَعِینَ دِرْهَماً فَقَسَمَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص ثَلَاثَةَ أَجْزَاءٍ جُزْءاً لَهُ وَ جُزْءاً لِعَلِیٍّ وَ جُزْءاً لِفَاطِمَةَ ع.

ترجمه:

محمد احمد می گوید: روایت کردند که جبرئیل علیه السلام به پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم با حنوط از بهشت آمد که وزنش چهل درهم بود پس پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم آن را به سه قسمت تقسیم کرد: یک سوم برای خودش، یک سوم برای علی ، و یک سوم برای فاطمه سلام الله علیها .

[رقم الحدیث الکلی: 2896 - رقم الحدیث الباب: 9]

2896- 9- (5) عَلِیُّ بْنُ عِیسَی فِی کَشْفِ الْغُمَّةِ قَالَ رُوِیَ أَنَّ فَاطِمَةَ ع قَالَتْ إِنَّ جَبْرَئِیلَ أَتَی النَّبِیَّ ص- لَمَّا حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ بِکَافُورٍ مِنَ الْجَنَّةِ- فَقَسَمَهُ أَثْلَاثاً ثُلُثاً (6) لِنَفْسِهِ وَ ثُلُثاً (7) لِعَلِیٍّ- وَ ثُلُثاً (8) لِی وَ کَانَ أَرْبَعِینَ دِرْهَماً.

ترجمه:

علی بن عیسی در کتاب «کشف الغمة» گفته است که روایت شده فاطمه (ع) فرمود: هنگامی که مرگ پیامبر (ص) نزدیک شد، جبرئیل نزد پیامبر (ص) آمد و مقداری کافور از بهشت آورد. پیامبر (ص) آن را به سه بخش تقسیم کرد: یک سوم برای خودش، یک سوم برای علی (ع)، و یک سوم برای من. و مقدار آن چهل درهم بود.

ص: 14

1- التهذیب 1- 291- 849.
2- الفقیه 1- 149- 416.
3- علل الشرائع 1- 302- 1 الباب 242.
4- علل الشرائع 1- 302- 1 الباب 242.
5- کشف الغمّة 1- 500.
6- فی المصدر: ثلث.
7- فی المصدر: ثلث.
8- فی المصدر: ثلث.
[رقم الحدیث الکلی: 2897 - رقم الحدیث الباب: 10]

2897- 10- (1) عَلِیُّ بْنُ مُوسَی بْنِ طَاوُسٍ فِی کِتَابِ الطُّرَفِ عَنْ عِیسَی بْنِ الْمُسْتَفَادِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع عَنْ أَبِیهِ قَالَ: قَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع کَانَ فِی الْوَصِیَّةِ أَنْ یُدْفَعَ إِلَیَّ الْحَنُوطُ فَدَعَانِی رَسُولُ اللَّهِ ص قَبْلَ وَفَاتِهِ بِقَلِیلٍ فَقَالَ یَا عَلِیُّ وَ یَا فَاطِمَةُ- هَذَا حَنُوطِی مِنَ الْجَنَّةِ دَفَعَهُ إِلَیَّ جَبْرَئِیلُ- وَ هُوَ یُقْرِئُکُمَا السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکُمَا اقْسِمَاهُ وَ اعْزِلَا مِنْهُ لِی وَ لَکُمَا [قَالَتْ ثُلُثُهُ لَکَ] (2)- وَ لْیَکُنِ النَّاظِرُ فِی الْبَاقِی عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ ع- فَبَکَی رَسُولُ اللَّهِ ص وَ ضَمَّهُمَا إِلَیْهِ وَ قَالَ یَا عَلِیُّ قُلْ فِی الْبَاقِی قَالَ نِصْفُ مَا بَقِیَ لَهَا وَ النِّصْفُ لِمَنْ تَرَی یَا رَسُولَ اللَّهِ ص- قَالَ هُوَ لَکَ فَاقْبِضْهُ.

ترجمه:

عیسی بن مستفاد از امام موسی بن جعفر (ع) از پدرش روایت کرده است که علی بن ابی طالب (ع) فرمود: در وصیت این بود که حنوط به من سپرده شود. پس رسول خدا (ص) اندکی پیش از وفاتش مرا صدا زد و فرمود: ای علی و ای فاطمه، این حنوط من است که جبرئیل از بهشت برایم آورده است. او (جبرئیل) به شما سلام می رساند و می گوید این را بین خودتان تقسیم کنید و مقداری از آن را برای من و برای خودتان جدا کنید. (حضرت فاطمه گفت: یک سوم آن برای تو). و باید ناظر بر باقی مانده، علی بن ابی طالب (ع) باشد. پس رسول خدا (ص) گریست و آن دو را در آغوش گرفت و فرمود: ای علی، درباره باقی مانده چه می گویی؟ حضرت علی (ع) فرمود: نصف آنچه باقی مانده برای او (حضرت فاطمه) و نصف دیگر برای هر که تو بگویی، ای رسول خدا (ص). پیامبر (ص) فرمود: آن برای توست، پس آن را بپذیر.

4- بَابُ اسْتِحْبَابِ تَکْفِینِ الْمَیِّتِ فِی ثَوْبٍ کَانَ یُصَلِّی فِیهِ وَ یَصُومُ

اشارة

(3) 4 بَابُ اسْتِحْبَابِ تَکْفِینِ الْمَیِّتِ فِی ثَوْبٍ کَانَ یُصَلِّی فِیهِ وَ یَصُومُ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 2898 - رقم الحدیث الباب: 1]

2898- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ عَلَاءٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تُکَفِّنَهُ فَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ یَکُونَ فِی کَفَنِهِ ثَوْبٌ کَانَ یُصَلِّی فِیهِ نَظِیفٌ فَافْعَلْ فَإِنَّ ذَلِکَ یُسْتَحَبُّ أَنْ یُکَفَّنَ فِیمَا کَانَ یُصَلِّی فِیهِ.

وَ

رَوَاهُ الصَّدُوقُ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ الْبَاقِرُ ع إِذَا کَفَّنْتَ الْمَیِّتَ فَإِنِ اسْتَطَعْتَ وَ ذَکَرَ الْحَدِیثَ (5)

ترجمه:

محمد بن مسلم از امام باقر (ع) روایت کرده است که فرمود: هنگامی که می خواهی او (متوفی) را کفن کنی، اگر توانستی در کفنش لباسی باشد که در آن نماز می خوانده و پاکیزه است، این کار را انجام بده؛ زیرا مستحب است که او را در لباسی کفن کنند که در آن نماز می خوانده است.

[رقم الحدیث الکلی: 2899 - رقم الحدیث الباب: 2]

2899- 2- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ

ص: 15

1- کتاب الطرف- 41- 27 باختلاف فی بعض الألفاظ.
2- کان فی الأصل: فلی ثلثه، و ما أثبتناه من المصدر.
3- الباب 4 فیه 4 أحادیث.
4- التهذیب 1- 292- 852.
5- الفقیه 1- 146- 410.
6- الکافی 3- 148- 4.

عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ قَالَ: یُسْتَحَبُّ أَنْ یَکُونَ فِی کَفَنِهِ ثَوْبٌ کَانَ یُصَلِّی فِیهِ نَظِیفٌ فَإِنَّ ذَلِکَ یُسْتَحَبُّ أَنْ یُکَفَّنَ فِیمَا کَانَ یُصَلِّی فِیهِ.

ترجمه:

حضرت فرمودند : مستحب است در کفنش لباسی باشد که در آن نماز می خوانده و پاکیزه است زیرا مستحب است که او را در لباسی کفن کنند که در آن نماز می خوانده است.

[رقم الحدیث الکلی: 2900 - رقم الحدیث الباب: 3]

2900- 3- (1) وَ قَدْ تَقَدَّمَ حَدِیثُ مُحَمَّدِ بْنِ سَهْلٍ عَنْ أَبِیهِ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنِ الثِّیَابِ الَّتِی یُصَلِّی فِیهَا الرَّجُلُ وَ یَصُومُ أَ یُکَفَّنُ فِیهَا قَالَ أُحِبُّ ذَلِکَ الْکَفَنَ یَعْنِی قَمِیصاً.

ترجمه:

محمد بن سهل از پدرش روایت کرده که از امام کاظم (ع) پرسید درباره لباس هایی که مرد در آن ها نماز می خواند و روزه می گیرد، آیا در همان لباس ها کفن شود؟ امام (ع) فرمود: دوست دارم که این لباس کفن باشد، یعنی پیراهن.

[رقم الحدیث الکلی: 2901 - رقم الحدیث الباب: 4]

2901- 4- (2) وَ حَدِیثُ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَتَبَ أَبِی فِی وَصِیَّتِهِ إِلَیَّ أَنْ أُکَفِّنَهُ فِی ثَلَاثَةِ أَثْوَابٍ رِدَاءٍ لَهُ حِبَرَةٍ کَانَ یُصَلِّی فِیهِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ.

(3)

ترجمه:

حلبی از امام صادق (ع) روایت کرده که فرمود: پدرم در وصیتش به من نوشت که او را در سه پارچه کفن کنم؛ یکی از آن ها ردایی باشد که از حِبَره (نوعی پارچه خط دار) بود و او در آن، روزهای جمعه نماز می خواند.

5- بَابُ اسْتِحْبَابِ تَکْفِینِ الْمَیِّتِ فِی ثَوْبٍ کَانَ یُحْرِمُ فِیهِ

اشارة

(4) 5 بَابُ اسْتِحْبَابِ تَکْفِینِ الْمَیِّتِ فِی ثَوْبٍ کَانَ یُحْرِمُ فِیهِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 2902 - رقم الحدیث الباب: 1]

2902- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَانَ ثَوْبَا رَسُولِ اللَّهِ ص اللَّذَانِ أَحْرَمَ فِیهِمَا یَمَانِیَّیْنِ عِبْرِیٌّ (6) وَ أَظْفَارٌ (7) وَ فِیهِمَا کُفِّنَ.

مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ مِثْلَهُ (8).

ترجمه:

از معاویة بن عمار از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: دو لباس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) که با آنها احرام بست، یمنی بودند، یکی «عبری» و دیگری «اظفار»، و در همان ها کفن شد.

[رقم الحدیث الکلی: 2903 - رقم الحدیث الباب: 2]

2903- 2- (9) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ

ص: 16

1- تقدم فی الحدیث 5 من الباب 2 من أبواب التکفین.
2- تقدم فی الحدیث 10 من الباب 2 من أبواب التکفین.
3- و یأتی ما یدلّ علی ذلک فی الحدیث 9 من الباب 31 من أبواب الدفن.
4- الباب 5 فیه حدیثان.
5- الفقیه 2- 334- 2594، و أورده أیضا فی الحدیث 2 من الباب 27 من أبواب الاحرام.
6- عبری: ثوب عبری منسوب الی عبرة بلد بالیمن، معجم البلدان 4- 78.
7- أظفار: ظفار موضع، و قیل: هی قریة من قری حمیر. و ظفار اسم مدینة بالیمن (لسان العرب 4- 519).
8- الکافی 4- 339- 2، و فیه: و ظفار.
9- الکافی 3- 149- 8، و تقدم بتمامه فی الحدیث 15 من الباب 2، و یأتی فی الحدیث 5 من الباب 18 من هذه الأبواب.

عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ إِنِّی کَفَّنْتُ أَبِی فِی ثَوْبَیْنِ شَطَوِیَّیْنِ کَانَ یُحْرِمُ فِیهِمَا وَ فِی قَمِیصٍ مِنْ قُمُصِهِ الْحَدِیثَ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ مِثْلَهُ (1).

ترجمه:

این روایت از یونس بن یعقوب نقل شده که امام موسی کاظم (علیه السلام) فرمودند: «من پدرم (امام جعفر صادق علیه السلام) را در دو لباس احرام شطوی و در پیراهنی از پیراهن های خودش کفن کردم.»

6- بَابُ کَرَاهَةِ تَجْمِیرِ الْکَفَنِ وَ أَنْ یُطَیَّبَ بِغَیْرِ الْکَافُورِ وَ الذَّرِیرَةِ کَالْمِسْکِ وَ إِتْبَاعِ الْمَیِّتِ بِمِجْمَرَةٍ

اشارة

(2) 6 بَابُ کَرَاهَةِ تَجْمِیرِ الْکَفَنِ وَ أَنْ یُطَیَّبَ بِغَیْرِ الْکَافُورِ وَ الذَّرِیرَةِ کَالْمِسْکِ وَ إِتْبَاعِ الْمَیِّتِ بِمِجْمَرَةٍ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 2904 - رقم الحدیث الباب: 1]

2904- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تُحَنِّطَ الْمَیِّتَ إِلَی أَنْ قَالَ وَ أَکْرَهُ أَنْ یُتْبَعَ بِمِجْمَرَةٍ.

ترجمه:

این روایت از حلبی نقل شده که امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «اگر خواستی مرده ای را حنوط کنی... و [امام در ادامه] فرمودند: دوست ندارم که عود سوز(مجمره) به همراه مرده برده شود.»

[رقم الحدیث الکلی: 2905 - رقم الحدیث الباب: 2]

2905- 2- (4) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا یُجَمَّرُ الْکَفَنُ.

ترجمه:

از ابن ابی عمیر نقل شده که امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «کفن با بخور خوشبو نمی شود.»

[رقم الحدیث الکلی: 2906 - رقم الحدیث الباب: 3]

2906- 3- (5) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّ النَّبِیَّ ص نَهَی أَنْ یُتْبَعَ (6) جَنَازَةٌ بِمِجْمَرَةٍ.

ترجمه:

این روایت از سکونی نقل شده که امام صادق (علیه السلام) فرمودند: پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) نهی کردند از اینکه جنازه با بخورده دان (مجمره) همراه شود.

[رقم الحدیث الکلی: 2907 - رقم الحدیث الباب: 4]

2907- 4- (7) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْکَافُورُ هُوَ الْحَنُوطُ.

ترجمه:

امام صادق علیه السلام فرمودند کافورهمان حنوط است

ص: 17

1- التهذیب 1- 434- 1393 و الاستبصار 1- 210- 742.
2- الباب 6 فیه 14 حدیثا.
3- الکافی 3- 143- 4، و التهذیب 1- 307- 890 و أورده فی الحدیث 3 من الباب 10 من أبواب الدفن و فی الحدیث 1 من الباب 14 من هذه الأبواب.
4- الکافی 3- 147- 1، و التهذیب 1- 294- 862، و الاستبصار 1- 209- 734.
5- الکافی 3- 147- 4، و التهذیب 1- 295- 864، و الاستبصار 1- 209- 736.
6- فی المصدر: تتبع.
7- الکافی 3- 145- 12 و لم نعثر علی الحدیث فی کتب الشیخ.
[رقم الحدیث الکلی: 2908 - رقم الحدیث الباب: 5]

2908- 5- (1) وَ (عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا) (2) عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْکُوفِیِّ عَنِ ابْنِ جُمْهُورٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ وَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع لَا تُجَمِّرُوا الْأَکْفَانَ وَ لَا تَمْسَحُوا (3) مَوْتَاکُمْ بِالطِّیبِ إِلَّا الْکَافُورِ فَإِنَّ الْمَیِّتَ بِمَنْزِلَةِ الْمُحْرِمِ.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی الْعِلَلِ وَ الْخِصَالِ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ یَحْیَی عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مِثْلَهُ (4).

ترجمه:

این روایت از محمد بن مسلم نقل شده که امام صادق (علیه السلام) فرمودند: امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) فرمودند: «کفن ها را با بخور خوشبو نکنید و مردگانتان را با عطریات جز کافور معطر نکنید، زیرا میت مانند مُحرِم (کسی که در حالت احرام است) است.»

[رقم الحدیث الکلی: 2909 - رقم الحدیث الباب: 6]

2909- 6- (5) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا یُسَخَّنُ لِلْمَیِّتِ الْمَاءُ لَا تُعَجَّلُ لَهُ النَّارُ وَ لَا یُحَنَّطُ بِمِسْکٍ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (6)

وَ کَذَا کُلُّ مَا قَبْلَهُ.

ترجمه:

از یعقوب بن یزید نقل شده که از عده ای از اصحاب امام صادق (علیه السلام) روایت کرده اند که امام صادق (ع) فرمودند: «برای میت آب گرم نشود، آتش (برای آماده کردن چیزی) برای اوعجله نشود(برای سرعت دادن تجهیزمیت از آتش استفاده نکنید) و او را با مُشک حنوط نکنید.

[رقم الحدیث الکلی: 2910 - رقم الحدیث الباب: 7]

2910- 7- (7) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَالِحِ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ سِرْحَانَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لِی فِی کَفْنِ أَبِی عُبَیْدَةَ الْحَذَّاءِ- إِنَّمَا الْحَنُوطُ الْکَافُورُ وَ لَکِنِ اذْهَبْ فَاصْنَعْ کَمَا یَصْنَعُ النَّاسُ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ مِثْلَهُ (8).

ترجمه:

از داود بن سرحان نقل شده که امام صادق (علیه السلام) درباره کفن ابوعبیده الحذاء فرمودند: «حنوط تنها کافور است، اما برو و همان کاری را انجام بده که مردم انجام می دهند.»

ص: 18

1- الکافی 3- 147- 3، و التهذیب 1- 295- 863، و الاستبصار 1- 209- 735.
2- کتب المصنّف علی ما بین القوسین:" صح، عن التهذیب و الاستبصار" کما أنّه لیس فی الکافی.
3- فی العلل: تمسوا (هامش المخطوط).
4- علل الشرائع- 308 و الخصال- 618.
5- الکافی 3- 147- 2، و تقدم فی الحدیث 3 من الباب 10 من أبواب غسل المیت.
6- التهذیب 1- 322- 937.
7- الکافی 3- 146- 13.
8- التهذیب 1- 436- 1404.
[رقم الحدیث الکلی: 2911 - رقم الحدیث الباب: 8]

2911- 8- (1) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ سِرْحَانَ قَالَ: مَاتَ أَبُو عُبَیْدَةَ الْحَذَّاءُ وَ أَنَا بِالْمَدِینَةِ- فَأَرْسَلَ إِلَیَّ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع بِدِینَارٍ وَ قَالَ اشْتَرِ بِهَذَا حَنُوطاً وَ اعْلَمْ أَنَّ الْحَنُوطَ هُوَ الْکَافُورُ وَ لَکِنِ اصْنَعْ کَمَا یَصْنَعُ النَّاسُ قَالَ فَلَمَّا مَضَیْتُ أَتْبَعَنِی بِدِینَارٍ وَ قَالَ اشْتَرِ بِهَذَا کَافُوراً.

ترجمه:

این روایت از داود بن سرحان نقل شده است که گفت: «ابوعبیده الحذاء درگذشت و من در مدینه بودم. امام صادق (علیه السلام) یک دینار برای من فرستاد و فرمود: "با این دینار حنوط بخر، و بدان که حنوط همان کافور است، اما همان کاری را انجام بده که مردم انجام می دهند." سپس وقتی که رفتم، امام یک دینار دیگر برای من فرستاد و فرمود: "با این دینار کافور بخر."

[رقم الحدیث الکلی: 2912 - رقم الحدیث الباب: 9]

2912- 9- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: سُئِلَ أَبُو الْحَسَنِ الثَّالِثُ ع- هَلْ یُقَرَّبُ إِلَی الْمَیِّتِ الْمِسْکُ وَ الْبَخُورُ قَالَ نَعَمْ.

أَقُولُ: هَذَا مَحْمُولٌ إِمَّا عَلَی نَفْیِ التَّحْرِیمِ وَ إِنْ کَانَ مَکْرُوهاً أَوْ عَلَی التَّقِیَّةِ لِمَا مَضَی (3) وَ یَأْتِی (4).

ترجمه:

محمد بن علی بن حسین (علیه السلام) از امام موسی کاظم (علیه السلام) سوال می کند که آیا می توان عطر و بخور (مثل مشک و عود) را به میت نزدیک کرد؟ امام (ع) پاسخ می دهند: «بله.

می گویم : این روایت یا حمل برعدم تحریم یا برتقیه حمل می شود .

[رقم الحدیث الکلی: 2913 - رقم الحدیث الباب: 10]

2913- 10- (5) قَالَ: وَ کُفِّنَ النَّبِیُّ ص فِی ثَلَاثَةِ أَثْوَابٍ إِلَی أَنْ قَالَ وَ رُوِیَ أَنَّهُ حُنِّطَ بِمِثْقَالِ مِسْکٍ سِوَی الْکَافُورِ.

أَقُولُ: هَذَا مَحْمُولٌ إِمَّا عَلَی بَیَانِ الْجَوَازِ أَوْ عَلَی الِاخْتِصَاصِ بِالنَّبِیِّ ص أَوْ عَلَی التَّقِیَّةِ فِی الرِّوَایَةِ.

ترجمه:

پیامبر (ص) در سه لباس کفن شد تا اینکه گفته شد: و روایت شده که او با معادل یک مثقال مشک بدون کافور حنوط شد.

می گویم: این بیان یا برای نشان دادن جواز است یا برای اختصاص به پیامبر (ص) یا برای تقیه درنقل خبر

[رقم الحدیث الکلی: 2914 - رقم الحدیث الباب: 11]

2914- 11- (6) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ خَلَفٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْجَعْفَرِیِّ قَالَ: رَأَیْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ ع یَنْفُضُ بِکُمِّهِ (7) الْمِسْکَ عَنِ الْکَفَنِ وَ یَقُولُ لَیْسَ هَذَا مِنَ الْحَنُوطِ فِی شَیْ ءٍ.

ترجمه:

ابراهیم بن محمد جعفری گفت: دیدم جعفر بن محمد (ع) با آستینش مشک را از کفن می تکاند و می گفت: این به هیچ وجه از حنوط نیست .

ص: 19

1- الکافی 3- 146- 14.
2- الفقیه 1- 153- 424.
3- لما مضی فی الحدیث 6 من هذا الباب.
4- یأتی فی الحدیث 11 و 12 من هذا الباب.
5- الفقیه 1- 152- 419 و 420، و تقدم صدره فی الحدیث 19 من الباب 2 من هذه الأبواب.
6- قرب الإسناد- 75.
7- الکم من الثوب مدخل الید و مخرجها ... و الجمع أکمام. (لسان العرب 12- 526).
[رقم الحدیث الکلی: 2915 - رقم الحدیث الباب: 12]

2915- 12- (1) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع لَا تُقَرِّبُوا مَوْتَاکُمُ النَّارَ یَعْنِی الدُّخْنَةَ.

ترجمه:

ابو حمزه گفت: ابو جعفر (ع) فرمود: مردگان خود را به آتش نزدیک نکنید، یعنی به دود.

[رقم الحدیث الکلی: 2916 - رقم الحدیث الباب: 13]

2916- 13- (2) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ بِنْتِ إِلْیَاسَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا بَأْسَ بِدُخْنَةِ کَفَنِ الْمَیِّتِ وَ یَنْبَغِی لِلْمَرْءِ الْمُسْلِمِ أَنْ یُدَخِّنَ ثِیَابَهُ إِذَا کَانَ یَقْدِرُ.

ترجمه:

عبدالله بن سنان از ابو عبدالله (ع) نقل کرد: هیچ اشکالی ندارد که به کفن میت دود بدهند و بر مسلمان واجب است که اگر می تواند، لباس های خود را دودی کند.

[رقم الحدیث الکلی: 2917 - رقم الحدیث الباب: 14]

2917- 14- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ أَبِیهِ ع أَنَّهُ کَانَ یُجَمِّرُ الْمَیِّتَ (4) بِالْعُودِ فِیهِ الْمِسْکُ وَ رُبَّمَا جَعَلَ عَلَی النَّعْشِ الْحَنُوطَ وَ رُبَّمَا لَمْ یَجْعَلْهُ وَ کَانَ یَکْرَهُ أَنْ یُتْبَعَ الْمَیِّتُ بِالْمِجْمَرَةِ.

أَقُولُ: حَمَلَهُمَا الشَّیْخُ عَلَی التَّقِیَّةِ لِمُوَافَقَتِهِمَا لِلْعَامَّةِ وَ قَدْ تَقَدَّمَ مَا هُوَ قَرِینَةٌ عَلَی ذَلِکَ (5) وَ یُمْکِنُ حَمْلُهُ عَلَی کَفَنٍ لَبِسَهُ الْإِنْسَانُ فِی حَیَاتِهِ وَ صَلَّی فِیهِ.

ترجمه:

غیاث بن ابراهیم از ابو عبدالله (ع) نقل کرد که از پدرش (ع) شنید: او میت را با عود (عطر) حنوط می کرد و گاهی بر تابوت حنوط قرار می داد و گاهی هم این کار را نمی کرد و از این که میت را با مجمره دنبال کنند، کراهت داشت.

می گویم: شیخ این دو را بر تقیه حمل کرده است زیرا با نظر عموم هم خوانی دارد و پیش تر اشاره ای به این موضوع شده است. همچنین می توان این را بر کفنی که انسان در زندگی خود پوشیده و در آن نماز خوانده، حمل کرد.

7- بَابُ اسْتِحْبَابِ وَضْعِ الْجَرِیدَتَیْنِ الْخَضْرَاوَیْنِ مَعَ الْمَیِّتِ

اشارة

(6) 7 بَابُ اسْتِحْبَابِ وَضْعِ الْجَرِیدَتَیْنِ الْخَضْرَاوَیْنِ مَعَ الْمَیِّتِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 2918 - رقم الحدیث الباب: 1]

2918- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ ع أَ رَأَیْتَ الْمَیِّتَ إِذَا مَاتَ لِمَ تُجْعَلُ مَعَهُ الْجَرِیدَةُ فَقَالَ یَتَجَافَی عَنْهُ الْعَذَابُ وَ الْحِسَابُ مَا دَامَ الْعُودُ رَطْباً إِنَّمَا الْحِسَابُ وَ الْعَذَابُ کُلُّهُ فِی

ص: 20

1- التهذیب 1- 295- 866، و الاستبصار 1- 209- 737، و أورده فی الحدیث 1 من الباب 10 من أبواب الدفن.
2- التهذیب 1- 295- 867، و الاستبصار 1- 209- 738، و أورد قطعة منه فی الحدیث 1 من الباب 100 من أبواب آداب الحمام.
3- التهذیب 1- 295- 865، و الاستبصار 1- 210- 739، و أورد ذیله فی الحدیث 2 من الباب 10 من أبواب الدفن.
4- فی نسخة: الکفن. (هامش المخطوط).
5- تقدم فی الحدیث 7 و 8 و 9 من نفس الباب.
6- الباب 7 فیه 11 حدیثا.
7- الفقیه 1- 145- 407.

یَوْمٍ وَاحِدٍ فِی سَاعَةٍ وَاحِدَةٍ قَدْرَ مَا یَدْخُلُ الْقَبْرَ وَ یَرْجِعُ الْقَوْمُ (1)- وَ إِنَّمَا جُعِلَتِ السَّعَفَتَانِ لِذَلِکَ فَلَا یُصِیبُهُ عَذَابٌ وَ لَا حِسَابٌ بَعْدَ جُفُوفِهِمَا إِنْ شَاءَ اللَّهُ.

وَ رَوَاهُ فِی الْعِلَلِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ حَرِیزٍ عَنْ زُرَارَةَ (2)

وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادٍ (3)

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (4).

ترجمه:

زراره گفت: به ابو جعفر (ع) گفتم: آیا می دانی چرا هنگام مرگ با میت، برگ ها (جریده) قرار می دهند؟ ایشان فرمودند: عذاب و حساب از او دور می شود تا زمانی که عود تر باشد. همانا حساب و عذاب همه در یک روز و در یک ساعت به اندازه ای که به قبر وارد می شود و مردم برمی گردند، است. و این دو برگ به همین دلیل قرار داده شده اند، پس بعد از خشک شدنشان، عذاب و حساب به او نمی رسد، ان شاءالله.

[رقم الحدیث الکلی: 2919 - رقم الحدیث الباب: 2]

2919- 2- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ زِیَادٍ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْجَرِیدَةِ الَّتِی تَکُونُ مَعَ الْمَیِّتِ فَقَالَ تَنْفَعُ الْمُؤْمِنَ وَ الْکَافِرَ.

ترجمه:

حسن بن زیاد گفت: از ابو عبدالله (ع) درباره جریده ای که با میت قرار می گیرد، سؤال کردم. ایشان فرمودند: این برگ برای مؤمن و کافر مفید است.

[رقم الحدیث الکلی: 2920 - رقم الحدیث الباب: 3]

2920- 3- (6) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ یَحْیَی بْنِ عُبَادَةَ الْمَکِّیِّ أَنَّهُ قَالَ: سَمِعْتُ سُفْیَانَ الثَّوْرِیَّ یَسْأَلُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنِ التَّخْضِیرِ فَقَالَ إِنَّ رَجُلًا مِنَ الْأَنْصَارِ- هَلَکَ فَأُوذِنَ رَسُولُ اللَّهِ ص بِمَوْتِهِ فَقَالَ لِمَنْ یَلِیهِ مِنْ قَرَابَتِهِ خَضِّرُوا صَاحِبَکُمْ فَمَا أَقَلَّ الْمُخَضَّرِینَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ- قَالَ وَ مَا التَّخْضِیرُ قَالَ جَرِیدَةٌ خَضِرَةٌ تُوضَعُ مِنْ أَصْلِ الْیَدَیْنِ إِلَی أَصْلِ التَّرْقُوَةِ.

ترجمه:

یحیی بن عباد مکّی گفت: شنیدم سفیان ثوری از ابو جعفر (ع) درباره تخضیر سؤال می کند. ایشان فرمود: مردی از انصار فوت کرد و رسول الله (ص) از فوت او مطلع شد. ایشان به نزدیکان او فرمود: صاحب خود را تخضیر کنید، و چه کم هستند مخضّرین در روز قیامت. سپس پرسید: تخضیر چیست؟ فرمود: جریده ای سبز است که از آغاز دستان تا آغاز ترقوه گذاشته می شود.

[رقم الحدیث الکلی: 2921 - رقم الحدیث الباب: 4]

2921- 4- (7) قَالَ: وَ سُئِلَ الصَّادِقُ ع عَنْ عِلَّةِ الْجَرِیدَةِ فَقَالَ إِنَّهُ یَتَجَافَی عَنْهُ الْعَذَابُ مَا دَامَتْ رَطْبَةً.

ترجمه:

از صادق (ع) درباره علت جریده سؤال شد. ایشان فرمودند: عذاب از او دور می شود تا زمانی که آن رطوبت داشته باشد.

[رقم الحدیث الکلی: 2922 - رقم الحدیث الباب: 5]

2922- 5- (8) وَ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ یَحْیَی بْنِ عُبَادَةَ عَنْ

ص: 21

1- فی علل الشرائع: الناس عنه. (هامش المخطوط).
2- علل الشرائع- 302- 1 الباب 243.
3- الکافی 3- 152- 4.
4- التهذیب 1- 327- 955.
5- الفقیه 1- 145- 406.
6- الفقیه 1- 88- 408، و أورده باسناد عن الفقیه و الکافی فی الحدیث 1 من الباب 10 من هذه الأبواب.
7- الفقیه 1- 144- 401.
8- معانی الأخبار- 348.

أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ سَمِعَهُ یَقُولُ إِنَّ رَجُلًا مَاتَ مِنَ الْأَنْصَارِ- فَشَهِدَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص فَقَالَ خَضِّرُوهُ فَمَا أَقَلَّ الْمُخَضَّرِینَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ- فَقُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ أَیُّ شَیْ ءٍ التَّخْضِیرُ قَالَ تُؤْخَذُ جَرِیدَةٌ رَطْبَةٌ قَدْرَ ذِرَاعٍ فَتُوضَعُ [هُنَا] (1) وَ أَشَارَ بِیَدِهِ إِلَی عِنْدِ تَرْقُوَتِهِ تُلَفُّ مَعَ ثِیَابِهِ.

قَالَ الصَّدُوقُ جَاءَ هَذَا الْخَبَرُ هَکَذَا وَ الَّذِی یَجِبُ اسْتِعْمَالُهُ أَنْ یُجْعَلَ لِلْمَیِّتِ جَرِیدَتَانِ مِنَ النَّخْلِ خَضْرَاوَیْنِ أَقُولُ: هَذَا مَحْمُولٌ عَلَی جَوَازِ الِاقْتِصَارِ عَلَی وَاحِدَةٍ وَ یَأْتِی مِثْلُهُ کَثِیراً (2).

ترجمه:

یحیی بن عباد از ابو عبدالله (ع) نقل می کند که شنیدم ایشان فرمودند: مردی از انصار فوت کرد و رسول الله (ص) در تشییع او حضور یافت. سپس فرمود: او را تخضیر کنید، چه کم هستند کسانی که روز قیامت مخضر خواهند بود. به ابو عبدالله (ع) گفتم: تخضیر چیست؟ فرمود: جریده ای تازه به اندازه یک ذراع گرفته می شود و در اینجا (با دستش به محل ترقوه اشاره کرد) همراه با لباس هایش پیچیده می شود.

صدوق گفت: این روایت به این شکل آمده است، اما آنچه باید انجام شود این است که دو جریده سبز از نخل برای میت قرار داده شود.

می گویم: این روایت را می توان به جواز اکتفا کردن به یک جریده حمل کرد، و موارد مشابه آن بسیار آمده است.

[رقم الحدیث الکلی: 2923 - رقم الحدیث الباب: 6]

2923- 6- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِیعاً عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ زِیَادٍ الصَّیْقَلِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: تُوضَعُ لِلْمَیِّتِ جَرِیدَتَانِ (4)- وَاحِدَةٌ فِی الْیَمِینِ وَ أُخْرَی فِی الْأَیْسَرِ قَالَ وَ قَالَ الْجَرِیدَةُ تَنْفَعُ الْمُؤْمِنَ وَ الْکَافِرَ.

ترجمه:

حسن بن زیاد صیقل از ابو عبدالله (ع) نقل کرد: دو جریده برای میت قرار داده می شود، یکی در سمت راست و دیگری در سمت چپ. سپس فرمود: جریده برای مؤمن و کافر مفید است.

[رقم الحدیث الکلی: 2924 - رقم الحدیث الباب: 7]

2924- 7- (5) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ حَرِیزٍ وَ فُضَیْلٍ وَ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ کُلِّهِمْ قَالَ: قِیلَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع لِأَیِّ شَیْ ءٍ تُوضَعُ مَعَ الْمَیِّتِ الْجَرِیدَةُ فَقَالَ إِنَّهُ یَتَجَافَی عَنْهُ الْعَذَابُ مَا دَامَتْ رَطْبَةً.

ترجمه:

عبدالرحمن بن ابی عبدالله نقل کرد که به ابو عبدالله (ع) گفته شد: چرا جریده با میت قرار داده می شود؟ ایشان فرمودند: تا زمانی که جریده تازه است، عذاب از او دور می شود.

[رقم الحدیث الکلی: 2925 - رقم الحدیث الباب: 8]

2925- 8- (6) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ

ص: 22

1- أثبتناه من المصدر.
2- یأتی فی الباب 8 و فی الحدیث 1 و 3 و 4 من الباب 10 من هذه الأبواب.
3- الکافی 3- 151- 1، و التهذیب 1- 327- 954.
4- فی التهذیب: جریدة (هامش المخطوط).
5- الکافی 3- 153- 7، و التهذیب 1- 327- 955.
6- الکافی 3- 199- 2.

عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: یُسْتَحَبُّ أَنْ یُدْخَلَ مَعَهُ فِی قَبْرِهِ جَرِیدَةٌ رَطْبَةٌ الْحَدِیثَ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ وَ کَذَا کُلُّ مَا قَبْلَهُ (1).

ترجمه:

این حدیث از امام صادق (ع) نقل شده است که ایشان فرموده اند: «مستحب است که با میت در قبرش یک شاخه تر و تازه خرما (جریده) قرار داده شود.

[رقم الحدیث الکلی: 2926 - رقم الحدیث الباب: 9]

2926- 9- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ یَعْنِی ابْنَ بَابَوَیْهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ قَالَ کَتَبَ أَحْمَدُ بْنُ الْقَاسِمِ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ الثَّالِثِ ع- یَسْأَلُهُ عَنِ الْمُؤْمِنِ یَمُوتُ فَیَأْتِیهِ الْغَاسِلُ یُغَسِّلُهُ وَ عِنْدَهُ جَمَاعَةٌ مِنَ الْمُرْجِئَةِ (3)- هَلْ یُغَسِّلُهُ غُسْلَ الْعَامَّةِ وَ لَا یُعَمِّمُهُ وَ لَا یُصَیِّرُ مَعَهُ جَرِیدَةً فَکَتَبَ یُغَسِّلُ غُسْلَ الْمُؤْمِنِ وَ إِنْ کَانُوا حُضُوراً وَ أَمَّا الْجَرِیدَةُ فَلْیَسْتَخْفِ بِهَا وَ لَا یَرَوْنَهُ وَ لْیَجْهَدْ فِی ذَلِکَ جَهْدَهُ.

ترجمه:

ایوب بن نوح می گوید احمد بن قاسم به امام هادی (ع) نامه نوشت و از ایشان پرسید دربارهٔ مؤمنی که فوت می کند و غسل دهنده به نزد او می آید تا او را غسل دهد و در آن هنگام گروهی از مرجئه حضور دارند، آیا باید او را به شیوهٔ عموم مردم غسل دهد، بدون عمامه گذاری و بدون قرار دادن جریده (شاخه خرما) همراه او؟ امام هادی (ع) در پاسخ نوشتند: او را به شیوهٔ غسل مؤمنین غسل دهید، حتی اگر آن ها (مرجئه) حضور داشته باشند. اما در مورد جریده، آن را به طور پنهانی قرار دهید و نباید آن ها آن را ببینند و تا حد امکان در این کار کوشش کنید.

[رقم الحدیث الکلی: 2927 - رقم الحدیث الباب: 10]

2927- 10- (4) قَالَ وَ رُوِیَ أَنَّ آدَمَ لَمَّا أَهْبَطَهُ اللَّهُ مِنْ جَنَّتِهِ (5) إِلَی الْأَرْضِ اسْتَوْحَشَ فَسَأَلَ اللَّهَ تَعَالَی أَنْ یُؤْنِسَهُ بِشَیْ ءٍ مِنْ أَشْجَارِ الْجَنَّةِ- فَأَنْزَلَ اللَّهُ إِلَیْهِ النَّخْلَةَ فَکَانَ یَأْنَسُ بِهَا فِی حَیَاتِهِ فَلَمَّا حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ قَالَ لِوُلْدِهِ إِنِّی کُنْتُ آنَسُ بِهَا فِی حَیَاتِی وَ أَرْجُو الْأُنْسَ بِهَا بَعْدَ وَفَاتِی فَإِذَا مِتُّ فَخُذُوا مِنْهَا جَرِیداً وَ شُقُّوهُ بِنِصْفَیْنِ وَ ضَعُوهُمَا مَعِی فِی أَکْفَانِی فَفَعَلَ وُلْدُهُ ذَلِکَ وَ فَعَلَتْهُ الْأَنْبِیَاءُ بَعْدَهُ ثُمَّ انْدَرَسَ ذَلِکَ فِی الْجَاهِلِیَّةِ- فَأَحْیَاهُ النَّبِیُّ ص وَ فَعَلَهُ وَ صَارَتْ سُنَّةً مُتَّبَعَةً.

مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ النُّعْمَانُ الْمُفِیدُ فِی الْمُقْنِعَةِ مُرْسَلًا نَحْوَهُ (6).

ترجمه:

و روایت شده است که وقتی خداوند آدم (ع) را از بهشتش به زمین فرود آورد، او دچار وحشت و تنهایی شد. پس از خداوند متعال درخواست کرد که او را با چیزی از درختان بهشت مونس قرار دهد. پس خداوند نخل را برای او فرو فرستاد و آدم (ع) در زندگی اش با آن انس می گرفت. وقتی مرگش فرا رسید، به فرزندانش گفت: من در زندگی ام با این نخل مأنوس بودم و امیدوارم بعد از مرگم نیز با آن انس بگیرم. پس هرگاه مردم، از این نخل دو شاخه بگیرید و آن ها را به دو نیمه تقسیم کنید و با من در کفنم قرار دهید. فرزندانش این کار را انجام دادند و پیامبران بعد از او نیز چنین کردند. سپس این سنت در دوران جاهلیت فراموش شد، اما پیامبر (ص) آن را زنده کرد و انجام داد و این تبدیل به یک سنت شد که پیروی می شود.

ص: 23

1- التهذیب 1- 320- 932.
2- التهذیب 1- 448- 1451.
3- المرجئة: قیل هم فرقة من فرق الإسلام یعتقدون أنّه لا یضر مع الایمان معصیة کما لا ینفع مع الکفر طاعة، و ابن قتیبة قال: هم الذین یقولون الایمان قول بلا عمل لانهم یقدمون القول و یؤخرون العمل (مجمع البحرین 1- 177).
4- التهذیب 1- 326- 952.
5- فی المصدر: جنة المأوی.
6- المقنعة- 12.
[رقم الحدیث الکلی: 2928 - رقم الحدیث الباب: 11]

2928- 11- (1) قَالَ وَ رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ ع أَنَّ الْجَرِیدَةَ تَنْفَعُ الْمُحْسِنَ وَ الْمُسِی ءَ.

أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (2).

ترجمه:

و روایت شده است از امام صادق (ع) که جریده (شاخه خرما) به نیکوکار و بدکار نفع می رساند.

8- بَابُ اسْتِحْبَابِ کَوْنِ الْجَرِیدَتَیْنِ مِنَ النَّخْلِ وَ إِلَّا فَمِنَ السِّدْرِ وَ إِلَّا فَمِنَ الْخِلَافِ وَ إِلَّا فَمِنَ الرُّمَّانِ وَ إِلَّا فَمِنْ شَجَرٍ رَطْبٍ

اشارة

(3) 8 بَابُ اسْتِحْبَابِ کَوْنِ الْجَرِیدَتَیْنِ مِنَ النَّخْلِ وَ إِلَّا فَمِنَ السِّدْرِ وَ إِلَّا فَمِنَ الْخِلَافِ وَ إِلَّا فَمِنَ الرُّمَّانِ وَ إِلَّا فَمِنْ شَجَرٍ رَطْبٍ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 2929 - رقم الحدیث الباب: 1]

2929- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ بِلَالٍ أَنَّهُ کَتَبَ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ الثَّالِثِ ع- الرَّجُلُ یَمُوتُ فِی بِلَادٍ لَیْسَ فِیهَا نَخْلٌ فَهَلْ یَجُوزُ مَکَانَ الْجَرِیدَةِ شَیْ ءٌ مِنَ الشَّجَرِ غَیْرُ النَّخْلِ فَإِنَّهُ قَدْ رُوِیَ (5) عَنْ آبَائِکَ ع- أَنَّهُ یَتَجَافَی عَنْهُ الْعَذَابُ مَا دَامَتِ الْجَرِیدَتَانِ رَطْبَتَیْنِ وَ أَنَّهَا تَنْفَعُ الْمُؤْمِنَ وَ الْکَافِرَ فَأَجَابَ ع یَجُوزُ مِنْ شَجَرٍ آخَرَ رَطْبٍ.

ترجمه:

از علی بن بلال روایت شده است که او به امام هادی (ع) نامه نوشت و پرسید: شخصی در سرزمینی فوت کرده است که در آن نخل وجود ندارد. آیا به جای جریده (شاخه خرما)، می توان از شاخه درخت دیگری استفاده کرد؟ زیرا از پدران شما (ع) روایت شده است که تا زمانی که آن دو جریده تر هستند، عذاب از او دور می شود و این (قرار دادن جریده) به مؤمن و کافر نفع می رساند. امام (ع) در پاسخ فرمودند: بله، می توان از درخت دیگری که تر باشد استفاده کرد.

[رقم الحدیث الکلی: 2930 - رقم الحدیث الباب: 2]

2930- 2- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَاسَانِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ بِلَالٍ أَنَّهُ کَتَبَ إِلَیْهِ یَسْأَلُهُ عَنِ الْجَرِیدَةِ إِذَا لَمْ یَجِدْ یَجْعَلُ بَدَلَهَا غَیْرَهَا فِی مَوْضِعٍ لَا یُمْکِنُ النَّخْلُ فَکَتَبَ یَجُوزُ إِذَا أُعْوِزَتِ الْجَرِیدَةُ وَ الْجَرِیدَةُ أَفْضَلُ وَ بِهِ جَاءَتِ الرِّوَایَةُ (7).

ترجمه:

از علی بن بلال روایت شده است که او به امام هادی (ع) نامه نوشت و دربارهٔ جریده (شاخه خرما) پرسید: اگر جریده پیدا نشود، آیا می توان به جای آن چیز دیگری قرار داد، در جایی که امکان وجود نخل نیست؟ امام (ع) نوشتند: بله، اگر جریده یافت نشود، جایگزین کردن آن جایز است، اما جریده بهتر است و روایت (دربارهٔ استفاده از جریده) بر آن دلالت دارد.

[رقم الحدیث الکلی: 2931 - رقم الحدیث الباب: 3]

2931- 3- (8) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ مِنْ

ص: 24

1- المقنعة- 12.
2- یأتی فی الحدیث 1 من الباب 8 و فی الحدیث 4 من الباب 11 من هذه الأبواب.
3- الباب 8 فیه 4 أحادیث.
4- الفقیه 1- 144- 404.
5- فی هامش الأصل عن نسخة: جاء.
6- الکافی 3- 153- 11 و التهذیب 1- 294- 860.
7- فیه العمل بالروایة (هامش المخطوط).
8- الکافی 3- 153- 10 و التهذیب 1- 294- 859.

أَصْحَابِنَا قَالُوا قُلْنَا لَهُ جَعَلَنَا اللَّهُ (1) فِدَاکَ إِنْ لَمْ نَقْدِرْ عَلَی الْجَرِیدَةِ فَقَالَ عُودَ السِّدْرِ قِیلَ (2) فَإِنْ لَمْ نَقْدِرْ عَلَی السِّدْرِ فَقَالَ عُودَ الْخِلَافِ (3).

ترجمه:

از بیش از یک نفر از اصحاب ما نقل شده که گفتند: به امام (ع) گفتیم: خدا ما را فدایت کند! اگر نتوانیم جریده (شاخه خرما) پیدا کنیم، چه کنیم؟ امام (ع) فرمودند: شاخه ای از درخت سدر. گفته شد: اگر نتوانیم سدر پیدا کنیم، چه کنیم؟ فرمودند: شاخه ای از درخت خلاف.

[رقم الحدیث الکلی: 2932 - رقم الحدیث الباب: 4]

2932- 4- (4) قَالَ وَ رَوَی عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی قَالَ: یُجْعَلُ بَدَلَهَا عُودُ الرُّمَّانِ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ وَ الَّذِی قَبْلَهُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُمَا (5) أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (6) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (7).

ترجمه:

علی بن ابراهیم در روایتی دیگر نقل کرده است که گفته شد: به جای جریده (شاخه خرما)، از شاخه درخت انار استفاده شود.»

9- بَابُ عَدَمِ إِجْزَاءِ الْجَرِیدَةِ الْیَابِسَةِ

اشارة

(8) 9 بَابُ عَدَمِ إِجْزَاءِ الْجَرِیدَةِ الْیَابِسَةِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 2933 - رقم الحدیث الباب: 1]

2933- 1- (9) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَاسَانِیِّ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ عَبَّاسٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ زَکَرِیَّا عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عِیسَی قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ (10) ع عَنِ السَّعَفَةِ الْیَابِسَةِ إِذَا قَطَعَهَا بِیَدِهِ هَلْ یَجُوزُ لِلْمَیِّتِ تُوضَعُ مَعَهُ فِی حُفْرَتِهِ فَقَالَ لَا یَجُوزُ الْیَابِسُ.

أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (11) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (12).

ص: 25

1- کتب المصنّف فوق لفظة الجلالة علامة نسخة.
2- فی التهذیب: قلت (هامش المخطوط).
3- الخلاف: الصفصاف و هو بأرض العرب کثیر و یسمی بالسوجر و هو شجر عظام (لسان العرب 9- 97).
4- الکافی 3- 154- 12.
5- التهذیب 1- 294- 861.
6- تقدم فی الباب 7 من هذه الأبواب.
7- یأتی فی الباب 9 و 10 من هذه الأبواب.
8- الباب 9 فیه حدیث واحد.
9- التهذیب 1- 432- 1381.
10- فی المصدر: أبا الحسن الأول.
11- تقدم فی الأحادیث 1 و 3 و 4 و 5 و 7 و 8 من الباب 7، و فی الحدیث 1 من الباب 8 من هذه الأبواب.
12- یأتی فی الحدیث 4 و 6 من الباب 11 من هذه الأبواب.

ترجمه:

محمد بن علی بن عیسی می گوید: از امام هادی (ع) دربارهٔ شاخه خشک (نخل) که با دست قطع شده است پرسیدم، آیا جایز است که برای میت در قبرش گذاشته شود؟ امام (ع) فرمودند: خشک جایز نیست.

10- بَابُ مِقْدَارِ الْجَرِیدَةِ وَ کَیْفِیَّةِ وَضْعِهَا مَعَ الْمَیِّتِ

اشارة

(1) 10 بَابُ مِقْدَارِ الْجَرِیدَةِ وَ کَیْفِیَّةِ وَضْعِهَا مَعَ الْمَیِّتِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 2934 - رقم الحدیث الباب: 1]

2934- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ یَحْیَی بْنِ عُبَادَةَ الْمَکِّیِّ أَنَّهُ قَالَ: سَمِعْتُ سُفْیَانَ الثَّوْرِیَّ یَسْأَلُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنِ التَّخْضِیرِ فَقَالَ إِنَّ رَجُلًا مِنَ الْأَنْصَارِ هَلَکَ فَأُوذِنَ رَسُولُ اللَّهِ ص بِمَوْتِهِ فَقَالَ لِمَنْ یَلِیهِ مِنْ قَرَابَتِهِ خَضِّرُوا صَاحِبَکُمْ فَمَا أَقَلَّ الْمُخَضَّرِینَ (3) یَوْمَ الْقِیَامَةِ- قَالَ وَ مَا التَّخْضِیرُ قَالَ جَرِیدَةٌ خَضْرَاءُ تُوضَعُ مِنْ أَصْلِ الثَّدْیَیْنِ (4) إِلَی أَصْلِ التَّرْقُوَةِ.

مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ عُبَادَةَ مِثْلَهُ (5).

ترجمه:

یحیی بن عبادة مکی نقل می کند که شنیدم سفیان ثوری از امام باقر (ع) دربارهٔ "تخضیر" پرسید. امام (ع) فرمودند: مردی از انصار فوت کرد و خبر مرگ او به رسول خدا (ص) رسید. ایشان به نزدیکان آن مرد فرمودند: همراهتان را تخضیر کنید (یعنی او را سبزپوش کنید)، و چه اندک هستند کسانی که در روز قیامت سبزپوش خواهند بود. سفیان پرسید: تخضیر چیست؟ امام (ع) فرمودند: شاخه ای سبز است که از پایین سینه تا بالای ترقوه گذاشته می شود.

[رقم الحدیث الکلی: 2935 - رقم الحدیث الباب: 2]

2935- 2- (6) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ قَالَ: قَالَ: إِنَّ الْجَرِیدَةَ قَدْرُ شِبْرٍ تُوضَعُ وَاحِدَةٌ مِنْ عِنْدِ التَّرْقُوَةِ إِلَی مَا بَلَغَتْ مِمَّا یَلِی الْجِلْدَ وَ الْأُخْرَی فِی الْأَیْسَرِ مِنْ عِنْدِ التَّرْقُوَةِ إِلَی مَا بَلَغَتْ مِنْ فَوْقِ الْقَمِیصِ.

ترجمه:

جمیل بن دراج نقل می کند که گفته شد: جریده (شاخه خرما) به اندازه یک وجب (حدود 22 تا 25 سانتیمتر) است. یک جریده از نزدیکی ترقوه (استخوان ترقوه) تا جایی که به پوست برسد قرار داده می شود و دیگری در سمت چپ از نزدیکی ترقوه تا جایی که بالای پیراهن برسد.

[رقم الحدیث الکلی: 2936 - رقم الحدیث الباب: 3]

2936- 3- (7) وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ جَمِیلٍ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْجَرِیدَةِ تُوضَعُ مِنْ دُونِ الثِّیَابِ أَوْ مِنْ فَوْقِهَا قَالَ فَوْقَ الْقَمِیصِ وَ دُونَ الْخَاصِرَةِ فَسَأَلْتُهُ مِنْ أَیِّ جَانِبٍ فَقَالَ مِنَ الْجَانِبِ الْأَیْمَنِ.

ترجمه:

جمیل نقل می کند که از امام (ع) دربارهٔ جریده پرسیدم: آیا جریده زیر لباس ها قرار داده می شود یا روی آن ها؟ امام (ع) فرمودند: بالای پیراهن و زیر کمر قرار داده می شود. سپس پرسیدم: از کدام سمت؟ فرمودند: از سمت راست.

ص: 26

1- الباب 10 فیه 6 أحادیث.
2- الفقیه 1- 145- 405.
3- فی الکافی: المختصرین (هامش المخطوط).
4- فی نسخة: الیدین (هامش المخطوط).
5- الکافی 3- 152- 2 و فیه سمعت سفیان الثوری یساله.
6- الکافی 3- 152- 5 و التهذیب 1- 309- 897.
7- الکافی 3- 154- 13 لم نعثر علی الحدیث فی التهذیب و ترتیب التهذیب.
[رقم الحدیث الکلی: 2937 - رقم الحدیث الباب: 4]

2937- 4- (1) وَ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ رَجُلٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ عُبَادَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: تُؤْخَذُ جَرِیدَةٌ رَطْبَةٌ قَدْرَ ذِرَاعٍ وَ تُوضَعُ وَ أَشَارَ بِیَدِهِ مِنْ عِنْدِ تَرْقُوَتِهِ إِلَی یَدِهِ تُلَفُّ مَعَ ثِیَابِهِ قَالَ وَ قَالَ الرَّجُلُ لَقِیتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع بَعْدُ فَسَأَلْتُهُ عَنْهُ فَقَالَ نَعَمْ قَدْ حَدَّثْتُ بِهِ یَحْیَی بْنَ عُبَادَةَ (2).

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ وَ کَذَا مَا قَبْلَهُ (3).

ترجمه:

یحیی بن عباده از امام صادق (ع) نقل می کند که فرمودند: جریده ای تر به اندازه یک ذراع (حدود 45 تا 50 سانتیمتر) برداشته می شود و امام (ع) با دست خود اشاره کردند که از نزدیکی ترقوه تا دست گذاشته می شود و با لباس های او پیچیده می شود. راوی می گوید: بعداً امام صادق (ع) را دیدم و دوباره از ایشان درباره این موضوع پرسیدم، امام (ع) فرمودند: بله، من این حدیث را به یحیی بن عباده گفته ام.

[رقم الحدیث الکلی: 2938 - رقم الحدیث الباب: 5]

2938- 5- (4) وَ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ رِجَالِهِ عَنْ یُونُسَ عَنْهُمْ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: وَ تَجْعَلُ لَهُ یَعْنِی الْمَیِّتَ قِطْعَتَیْنِ مِنْ جَرِیدِ النَّخْلِ رَطْباً قَدْرَ ذِرَاعٍ یُجْعَلُ لَهُ وَاحِدَةٌ بَیْنَ رُکْبَتَیْهِ نِصْفٌ فِیمَا یَلِی السَّاقَ وَ نِصْفٌ فِیمَا یَلِی الْفَخِذَ وَ یُجْعَلُ الْأُخْرَی تَحْتَ إِبْطِهِ الْأَیْمَنِ الْحَدِیثَ.

ترجمه:

از یونس از امامان (ع) در حدیثی نقل شده است که فرمودند: برای میت دو تکه از جریده نخل تر به اندازه یک ذراع قرار داده می شود. یکی از آن ها بین زانوها قرار می گیرد، نیمی در نزدیکی ساق و نیمه دیگر در نزدیکی ران گذاشته می شود و دیگری زیر بغل راست او گذاشته می شود.»

[رقم الحدیث الکلی: 2939 - رقم الحدیث الباب: 6]

2939- 6- (5) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: تُوضَعُ لِلْمَیِّتِ جَرِیدَتَانِ وَاحِدَةٌ فِی الْأَیْمَنِ وَ الْأُخْرَی فِی الْأَیْسَرِ.

أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (6) وَ فِی الْأَحَادِیثِ هُنَا اخْتِلَافٌ مَحْمُولٌ عَلَی التَّخْیِیرِ.

ص: 27

1- الکافی 3- 152- 3.
2- فی هامش المخطوط ما نصه: فیه عرض الحدیث علی الامام و مثله أحادیث متواترة بل متجاوزة حد التواتر فی أنهم کانوا یعرضون کل حدیث أو کتاب یشکون فی صحته علی الأئمة (علیهم السلام) و تلک الأحادیث موجودة فی کتب الحدیث و الرجال (منه قده).
3- التهذیب 1- 308- 896.
4- الکافی 3- 143- 1.
5- الکافی 3- 153- 6.
6- یأتی ما یدلّ علیه فی الباب الآتی و فی الحدیث 3 من الباب 14 من هذه الأبواب. و تقدم ما یدل علیه فی الحدیث 3 و 5 و 6 و 10 من الباب 7 من هذه الأبواب.

ترجمه:

فضل بن یسار از امام صادق (ع) نقل می کند که فرمودند: برای میت دو جریده قرار داده می شود؛ یکی در سمت راست و دیگری در سمت چپ.

11- بَابُ اسْتِحْبَابِ وَضْعِ الْجَرِیدَةِ کَیْفَ مَا أَمْکَنَ وَ لَوْ فِی الْقَبْرِ أَوْ عَلَیْهِ

اشارة

(1) 11 بَابُ اسْتِحْبَابِ وَضْعِ الْجَرِیدَةِ کَیْفَ مَا أَمْکَنَ وَ لَوْ فِی الْقَبْرِ أَوْ عَلَیْهِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 2940 - رقم الحدیث الباب: 1]

2940- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ رَفَعَهُ قَالَ: قِیلَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ رُبَّمَا حَضَرَنِی مَنْ أَخَافُهُ فَلَا یُمْکِنُ وَضْعُ الْجَرِیدَةِ عَلَی مَا رَوَیْتَنَا (3)- فَقَالَ أَدْخِلْهَا حَیْثُ مَا أَمْکَنَ.

ترجمه:

سهل بن زیاد به نقل از یکی از راویان نقل می کند که به امام (ع) گفته شد: خداوند مرا فدایت کند! ممکن است کسی که از او می ترسم، حاضر باشد و نتوانم جریده را طبق روایتی که برایمان نقل کردی قرار دهم. امام (ع) فرمودند: جریده را هر جا که امکان دارد قرار بده.

[رقم الحدیث الکلی: 2941 - رقم الحدیث الباب: 2]

2941- 2- (4) وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی مُرْسَلًا مِثْلَهُ وَ زَادَ فِیهِ قَالَ: فَإِنْ وُضِعَتْ فِی الْقَبْرِ فَقَدْ أَجْزَأَهُ.

ترجمه:

محمد بن احمد بن یحیی به طور مرسل نقل کرده است که گفت: اگر جریده در قبر گذاشته شود، این کار کافی است .

[رقم الحدیث الکلی: 2942 - رقم الحدیث الباب: 3]

2942- 3- (5) وَ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْکِنْدِیِّ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْجَرِیدَةِ تُوضَعُ فِی الْقَبْرِ قَالَ لَا بَأْسَ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (6)

وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.

ترجمه:

عبد الرحمن بن ابی عبد الله از امام صادق (ع) نقل می کند که گفت: از ایشان دربارهٔ جریده ای که در قبر گذاشته می شود پرسیدم. امام (ع) فرمودند: هیچ اشکالی ندارد.

[رقم الحدیث الکلی: 2943 - رقم الحدیث الباب: 4]

2943- 4- (7) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: مَرَّ رَسُولُ اللَّهِ ص عَلَی قَبْرٍ یُعَذَّبُ صَاحِبُهُ فَدَعَا بِجَرِیدَةٍ فَشَقَّهَا نِصْفَیْنِ فَجَعَلَ وَاحِدَةً عِنْدَ رَأْسِهِ وَ الْأُخْرَی عِنْدَ رِجْلَیْهِ وَ إِنَّهُ قِیلَ لَهُ لِمَ وَضَعْتَهُمَا فَقَالَ إِنَّهُ یُخَفَّفُ عَنْهُ الْعَذَابُ مَا کَانَتَا خَضْرَاوَیْنِ.

ترجمه:

محمد بن علی بن الحسین نقل می کند که رسول خدا (ص) بر قبری گذر کردند که صاحب آن عذاب می شد. ایشان درخواست کردند جریده ای بیاورند و آن را به دو نیم شکافتند و یکی را در کنار سر و دیگری را در کنار پاهای او قرار دادند. سپس به ایشان گفته شد: چرا این ها را گذاشتی؟ رسول خدا (ص) فرمودند: عذاب از او سبک می شود تا زمانی که این دو (جریده) سبز باشند.

[رقم الحدیث الکلی: 2944 - رقم الحدیث الباب: 5]

2944- 5- (8) قَالَ: وَ سُئِلَ الصَّادِقُ ع عَنِ الْجَرِیدَةِ تُوضَعُ فِی الْقَبْرِ فَقَالَ لَا بَأْسَ.

ترجمه:

از امام صادق (ع) دربارهٔ جریده ای که در قبر گذاشته می شود پرسیدند. ایشان فرمودند: هیچ اشکالی ندارد.

ص: 28

1- الباب 11 فیه 6 أحادیث.
2- الکافی 3- 153- 8، و رواه الشیخ فی التهذیب 1- 327- 956.
3- فی نسخة التهذیب: رویناه. (هامش المخطوط).
4- التهذیب 1- 328- 957.
5- الکافی 3- 153- 9.
6- التهذیب 1- 328- 958.
7- الفقیه 1- 144- 402.
8- الفقیه 1- 144- 403.
[رقم الحدیث الکلی: 2945 - رقم الحدیث الباب: 6]

2945- 6- (1) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنِ السِّنْدِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ ع أَنَّ الرَّشَّ عَلَی الْقُبُورِ کَانَ عَلَی عَهْدِ النَّبِیِّ ص- وَ کَانَ یُجْعَلُ الْجَرِیدُ الرَّطْبُ عَلَی الْقُبُورِ حِینَ یُدْفَنُ الْإِنْسَانُ فِی أَوَّلِ الزَّمَانِ وَ یُسْتَحَبُّ ذَلِکَ لِلْمَیِّتِ.

أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ عُمُوماً (2).

ترجمه:

ابو البختری از امام جعفر صادق (ع) از پدرش (ع) نقل می کند که پاشیدن آب بر قبرها در زمان پیامبر (ص) مرسوم بود، و در ابتدای دوران، جریده های تر بر قبرها قرار داده می شدند وقتی انسان دفن می شد، و این کار برای میت مستحب است.

12- بَابُ اسْتِحْبَابِ وَضْعِ التُّرْبَةِ الْحُسَیْنِیَّةِ مَعَ الْمَیِّتِ فِی الْحَنُوطِ وَ الْکَفَنِ وَ فِی الْقَبْرِ

اشارة

(3) 12 بَابُ اسْتِحْبَابِ وَضْعِ التُّرْبَةِ الْحُسَیْنِیَّةِ مَعَ الْمَیِّتِ فِی الْحَنُوطِ وَ الْکَفَنِ وَ فِی الْقَبْرِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 2946 - رقم الحدیث الباب: 1]

2946- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ دَاوُدَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیِّ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی الْفَقِیهِ ع أَسْأَلُهُ عَنْ طِینِ الْقَبْرِ یُوضَعُ مَعَ الْمَیِّتِ فِی قَبْرِهِ هَلْ یَجُوزُ ذَلِکَ أَمْ لَا فَأَجَابَ وَ قَرَأْتُ التَّوْقِیعَ وَ مِنْهُ نَسَخْتُ تُوضَعُ مَعَ الْمَیِّتِ فِی قَبْرِهِ وَ یُخْلَطُ بِحَنُوطِهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ.

وَ رَوَاهُ الطَّبْرِسِیُّ فِی الْإِحْتِجَاجِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَاحِبِ الزَّمَانِ ع مِثْلَهُ (5).

ترجمه:

محمد بن عبد الله بن جعفر حمیری می گوید: به فقیه(حضرت کاظم علیه السلام نامه نوشتم و از او پرسیدم آیا قرار دادن خاک قبر در کنار میت در قبر جائز است یا خیر؟ ایشان پاسخ دادند و من توقیع (پاسخ) را خواندم که در آن آمده: خاک در کنار میت در قبر قرار داده می شود و می توان آن را با حنوط (عطر مخصوص تدفین) مخلوط کرد، ان شاء الله.

[رقم الحدیث الکلی: 2947 - رقم الحدیث الباب: 2]

2947- 2- (6) الْحَسَنُ بْنُ یُوسُفَ بْنِ الْمُطَهَّرِ الْعَلَّامَةُ فِی مُنْتَهَی الْمَطْلَبِ رَفَعَهُ قَالَ: إِنَّ امْرَأَةً کَانَتْ تَزْنِی وَ تَضَعُ أَوْلَادَهَا وَ تُحْرِقُهُمْ بِالنَّارِ خَوْفاً مِنْ أَهْلِهَا وَ لَمْ یَعْلَمْ بِهِ غَیْرُ أُمِّهَا فَلَمَّا مَاتَتْ دُفِنَتْ فَانْکَشَفَ التُّرَابُ عَنْهَا وَ لَمْ تَقْبَلْهَا الْأَرْضُ فَنُقِلَتْ مِنْ ذَلِکَ الْمَکَانِ (7) إِلَی غَیْرِهِ فَجَرَی لَهَا ذَلِکَ فَجَاءَ أَهْلُهَا إِلَی الصَّادِقِ

ص: 29

1- قرب الإسناد- 69.
2- تقدم ما یدلّ علی ذلک عموما فی الأبواب 7 و 8 و 9 و 10 من هذه الأبواب.
3- الباب 12 فیه 3 أحادیث.
4- التهذیب 6- 76- 149.
5- احتجاج الطبرسیّ 2- 489.
6- منتهی المطلب 1- 461.
7- فی المصدر: الموضع.

ع وَ حَکَوْا لَهُ الْقِصَّةَ فَقَالَ لِأُمِّهَا مَا کَانَتْ تَصْنَعُ هَذِهِ فِی حَیَاتِهَا مِنَ الْمَعَاصِی فَأَخْبَرَتْهُ بِبَاطِنِ أَمْرِهَا فَقَالَ الصَّادِقُ ع إِنَّ الْأَرْضَ لَا تَقْبَلُ هَذِهِ لِأَنَّهَا کَانَتْ تُعَذِّبُ خَلْقَ اللَّهِ بِعَذَابِ اللَّهِ اجْعَلُوا فِی قَبْرِهَا شَیْئاً مِنْ تُرْبَةِ الْحُسَیْنِ ع- فَفُعِلَ ذَلِکَ بِهَا فَسَتَرَهَا اللَّهُ تَعَالَی.

ترجمه:

حسن بن یوسف بن مطهر علامه در "منتهی المطلب" نقل کرده است: زنی بود که زنا می کرد و فرزندانش را می زا و آنها را به خاطر ترس از خانواده اش می سوزاند و غیر از مادرش کسی از این موضوع خبر نداشت. وقتی او مرد، دفن شد و خاک از روی او کنار رفت و زمین او را نپذیرفت. پس او را از آنجا به مکان دیگری منتقل کردند و این موضوع برای او رخ داد. اهلش به سوی صادق (ع) آمدند و داستان را برای او روایت کردند. او به مادرش گفت: این زن در زندگی اش چه کارهایی می کرد؟ و او باطن کارش را به او گفت. سپس صادق (ع) فرمود: زمین این زن را نمی پذیرد زیرا او بندگان خدا را به عذاب خدا عذاب می کرد. بگذارید در قبر او چیزی از خاک حسین (ع) قرار دهند. پس این کار با او انجام شد و خداوند او را پوشاند.

[رقم الحدیث الکلی: 2948 - رقم الحدیث الباب: 3]

2948- 3- (1) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ فِی الْمِصْبَاحِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عِیسَی أَنَّهُ سَمِعَ أَبَا الْحَسَنِ ع یَقُولُ مَا عَلَی أَحَدِکُمْ إِذَا دَفَنَ الْمَیِّتَ وَ وَسَّدَهُ التُّرَابَ أَنْ یَضَعَ مُقَابِلَ وَجْهِهِ لَبِنَةً مِنَ الطِّینِ وَ لَا یَضَعَهَا تَحْتَ رَأْسِهِ.

أَقُولُ: الْمُرَادُ الطِّینُ الْمَعْهُودُ لِلتَّبَرُّکِ وَ هُوَ طِینُ قَبْرِ الْحُسَیْنِ ع وَ الْقَرِینَةُ ظَاهِرَةٌ وَ قَدْ فَهِمَ الشَّیْخُ ذَلِکَ أَیْضاً فَأَوْرَدَ الْحَدِیثَ فِی جُمْلَةِ أَحَادِیثِ تُرْبَةِ الْحُسَیْنِ ع وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (2).

ترجمه:

از جعفر بن عیسی نقل شده که او از امام کاظم (علیه السلام) شنید که می فرمود: «بر هیچ کدام از شما حرجی نیست که وقتی میّت را دفن کرد و خاک را بر او ریخت، در مقابل صورت او خشتی از گل قرار دهد و آن را زیر سر او نگذارد.»

می گویم:

منظور از گل، همان گل شناخته شده برای تبرک است و آن، گل قبر حسین (علیه السلام) است و قرینه آن واضح است. شیخ نیز این موضوع را درک کرده و این حدیث را در مجموعه احادیث مربوط به تربت حسین (علیه السلام) ذکر کرده است. و در ادامه، مطلبی خواهد آمد که بر این دلالت می کند.

13- بَابُ أَنَّهُ یُسْتَحَبُّ أَنْ یَکُونَ فِی الْکَفَنِ بُرْدٌ أَحْمَرُ حِبَرَةٌ وَ أَنْ تَکُونَ الْعِمَامَةُ قُطْناً وَ إِلَّا فَسَابِرِیّاً

اشارة

(3) 13 بَابُ أَنَّهُ یُسْتَحَبُّ أَنْ یَکُونَ فِی الْکَفَنِ بُرْدٌ أَحْمَرُ حِبَرَةٌ وَ أَنْ تَکُونَ الْعِمَامَةُ قُطْناً وَ إِلَّا فَسَابِرِیّاً

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 2949 - رقم الحدیث الباب: 1]

2949- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْکَفَنُ یَکُونُ بُرْداً فَإِنْ لَمْ یَکُنْ بُرْداً فَاجْعَلْهُ کُلَّهُ قُطْناً فَإِنْ لَمْ تَجِدْ عِمَامَةَ قُطْنٍ فَاجْعَلِ الْعِمَامَةَ سَابِرِیّاً (5).

ص: 30

1- مصباح المتهجد- 678.
2- یأتی ما یدلّ علی ذلک فی الحدیث 3 من الباب 29 من أبواب التکفین، و یأتی أیضا فی الباب 70 من أبواب المزار من کتاب الحجّ.
3- الباب 13 فیه 3 أحادیث.
4- التهذیب 1- 296- 870، و الاستبصار 1- 210- 740.
5- السابری من الثیاب: الرقیق، من أجود الثیاب یرغب فیه بادنی عرض. (لسان العرب 4- 341).

مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ (1) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ (2)

مِثْلَهُ.

ترجمه:

از عمار بن موسی از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که فرمودند: «کفن باید از بُرد (نوعی پارچه) باشد؛ اگر بُرد نبود، آن را به طور کامل از پنبه ای قرار ده. اگر عمامه پنبه ای پیدا نکردی، عمامه را از پارچه سابری قرار بده.»

[رقم الحدیث الکلی: 2950 - رقم الحدیث الباب: 2]

2950- 2- (3) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ أَبِی مَرْیَمَ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع أَنَّ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ کَفَّنَ أُسَامَةَ بْنَ زَیْدٍ بِبُرْدٍ أَحْمَرَ حِبَرَةٍ (4) وَ أَنَّ عَلِیّاً ع کَفَّنَ سَهْلَ بْنَ حُنَیْفٍ بِبُرْدٍ أَحْمَرَ حِبَرَةٍ.

مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ الْکَشِّیُّ فِی کِتَابِ الرِّجَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعُودٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ سَهْلِ بْنِ زَادَوَیْهِ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ مِثْلَهُ (5) وَ حَذَفَ عَجُزَ الْحَدِیثِ

ترجمه:

از ابی مریم انصاری از امام باقر (علیه السلام) نقل شده است که حسن بن علی (علیه السلام) اسامة بن زید را در بُردی (نوعی پارچه) سرخ رنگ و حِبَره (نوعی پارچه نقش دار) کفن کرد.علی (علیه السلام) سَهْلَ بْنَ حُنَیْفٍ را در بُردی (نوعی پارچه) سرخ رنگ و حِبَره (نوعی پارچه نقش دار) کفن کرد.

[رقم الحدیث الکلی: 2951 - رقم الحدیث الباب: 3]

2951- 3- (6) وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْعَلَوِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ الْغَفَّارِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ أَنَّ عَلِیّاً کَفَّنَ سَهْلَ بْنَ حُنَیْفٍ فِی بُرْدٍ أَحْمَرَ حِبَرَةٍ.

أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (7) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ هُنَا (8) وَ فِی تَرْبِیعِ الْقَبْرِ (9).

ص: 31

1- الکافی 3- 149- 10.
2- فی نسخة: أحمد بن محمّد- هامش المخطوط-.
3- الکافی 3- 149- 9.
4- فی هامش المخطوط ما نصه: ذکر الذهبی و ابن حجر و غیرهما ان اسامة مات سنة أربع و خمسین و الحسن (علیه السلام) توفی سنة خمسین أو تسع و أربعین و علی هذا فیکون المکفن هو الحسین (علیه السلام) أو یکون الحسن (علیه السلام) دفع الحبرة الی اسامة قبل موته لیجعلها کفنا فتدبر. (منه قده).
5- رجال الکشّیّ 1- 192- 80..
6- رجال الکشّیّ 1- 163- 73..
7- تقدم ما یدلّ علی ذلک فی الأحادیث 10 و 11 و 14 و 17 من الباب 2 من هذه الأبواب.
8- یأتی ما یدلّ علیه هنا فی الحدیث 3 و 4 و 5 و 6 من الباب 14 و فی الحدیث 1 من الباب 30 من هذه الأبواب.
9- یأتی فی الحدیث 9 من الباب 31 من أبواب الدفن.

ترجمه:

علی (علیه السلام) سَهْلَ بْنَ حُنَیْفٍ را در بُردی (نوعی پارچه) سرخ رنگ و حِبَره (نوعی پارچه نقش دار) کفن کرد.

14- بَابُ کَیْفِیَّةِ التَّکْفِینِ وَ التَّحْنِیطِ وَ جُمْلَةٍ مِنْ أَحْکَامِهِمَا

اشارة

(1) 14 بَابُ کَیْفِیَّةِ التَّکْفِینِ وَ التَّحْنِیطِ وَ جُمْلَةٍ مِنْ أَحْکَامِهِمَا

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 2952 - رقم الحدیث الباب: 1]

2952- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تُحَنِّطَ الْمَیِّتَ فَاعْمِدْ إِلَی الْکَافُورِ فَامْسَحْ بِهِ آثَارَ السُّجُودِ مِنْهُ وَ مَفَاصِلَهُ کُلَّهَا وَ رَأْسَهُ وَ لِحْیَتَهُ وَ عَلَی صَدْرِهِ مِنَ الْحَنُوطِ وَ قَالَ (حَنُوطُ الرَّجُلِ) (3) وَ الْمَرْأَةِ سَوَاءٌ وَ قَالَ أَکْرَهُ أَنْ یُتْبَعَ بِمِجْمَرَةٍ.

ترجمه:

از حلبی از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که فرمودند: «هنگامی که می خواهی میّت را حنوط کنی، به سراغ کافور برو و با آن مواضع سجود، تمامی مفاصل، سر، ریش، و بر سینه اش از حنوط را مسح کن.» و فرمودند: «حنوط مرد و زن یکسان است.» و فرمودند: «دوست ندارم که بخور دادن (با آتش دان) دنبال او باشد.»

[رقم الحدیث الکلی: 2953 - رقم الحدیث الباب: 2]

2953- 2- (4) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی الْعِمَامَةِ لِلْمَیِّتِ فَقَالَ حَنِّکْهُ (5).

ترجمه:

از ابن ابی عمیر از برخی اصحاب ما از امام صادق (علیه السلام) درباره عمامه برای میّت نقل شده است که فرمودند: «آن را زیر چانه اش ببند.»(تحت الحنک برایش قرارده)

[رقم الحدیث الکلی: 2954 - رقم الحدیث الباب: 3]

2954- 3- (6) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ رِجَالِهِ عَنْ یُونُسَ عَنْهُمْ ع قَالَ فِی تَحْنِیطِ الْمَیِّتِ وَ تَکْفِینِهِ قَالَ ابْسُطِ الْحِبَرَةَ بَسْطاً ثُمَّ ابْسُطْ عَلَیْهَا الْإِزَارَ ثُمَّ ابْسُطِ الْقَمِیصَ عَلَیْهِ وَ تَرُدُّ مُقَدَّمَ الْقَمِیصِ عَلَیْهِ ثُمَّ اعْمِدْ إِلَی کَافُورٍ مَسْحُوقٍ فَضَعْهُ عَلَی جَبْهَتِهِ مَوْضِعِ سُجُودِهِ وَ امْسَحْ بِالْکَافُورِ عَلَی جَمِیعِ مَفَاصِلِهِ (7)- مِنْ قَرْنِهِ إِلَی قَدَمِهِ وَ فِی رَأْسِهِ وَ فِی عُنُقِهِ وَ مَنْکِبَیْهِ وَ مَرَافِقِهِ وَ فِی کُلِ

ص: 32

1- الباب 14 فیه 6 أحادیث.
2- الکافی 3- 143- 4، و التهذیب 1- 307- 890، و الاستبصار 1- 212- 746، و أورد ذیله فی الحدیث 3 من الباب 10 من أبواب الدفن، و فی الحدیث 1 من الباب 6 من هذه الأبواب.
3- فی التهذیب- الحنوط للرجل (هامش المخطوط).
4- الکافی 3- 145- 10، و التهذیب 1- 308- 895.
5- الحنک- و هو إدارة جزء من العمامة تحت الحنک. و الحنک ما تحت الذقن من الإنسان و غیره. (مجمع البحرین 5- 263).
6- الکافی 3- 143- 1 و أورد قطعة منه فی الحدیث 5 من الباب 10 من هذه الأبواب.
7- فی التهذیب- مغابنه من الیدین ... الخ (هامش المخطوط).

مَفْصِلٍ مِنْ مَفَاصِلِهِ مِنَ الْیَدَیْنِ وَ الرِّجْلَیْنِ وَ فِی وَسَطِ رَاحَتَیْهِ ثُمَّ یُحْمَلُ فَیُوضَعُ عَلَی قَمِیصِهِ وَ یُرَدُّ مُقَدَّمُ الْقَمِیصِ عَلَیْهِ وَ یَکُونُ الْقَمِیصُ غَیْرَ مَکْفُوفٍ وَ لَا مَزْرُورٍ وَ یَجْعَلُ لَهُ قِطْعَتَیْنِ مِنْ جَرِیدِ النَّخْلِ رَطْباً قَدْرَ ذِرَاعٍ یُجْعَلُ لَهُ وَاحِدَةٌ بَیْنَ رُکْبَتَیْهِ نِصْفٌ مِمَّا یَلِی السَّاقَ وَ نِصْفٌ مِمَّا یَلِی الْفَخِذَ وَ یُجْعَلُ الْأُخْرَی تَحْتَ إِبْطِهِ الْأَیْمَنِ وَ لَا تَجْعَلْ فِی مَنْخِرَیْهِ وَ لَا فِی بَصَرِهِ وَ مَسَامِعِهِ وَ لَا عَلَی وَجْهِهِ قُطْناً وَ لَا کَافُوراً ثُمَّ یُعَمَّمُ یُؤْخَذُ وَسَطُ الْعِمَامَةِ فَیُثْنَی عَلَی رَأْسِهِ بِالتَّدْوِیرِ ثُمَّ یُلْقَی فَضْلُ الشِّقِّ الْأَیْمَنِ عَلَی الْأَیْسَرِ وَ الْأَیْسَرِ عَلَی الْأَیْمَنِ ثُمَّ یُمَدُّ عَلَی صَدْرِهِ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (1)

وَ کَذَا کُلُّ مَا قَبْلَهُ.

ترجمه:

از یونس از امامان (علیهم السلام) نقل شده است که در مورد حنوط و کفن کردن میّت فرمودند: «حِبَره (نوعی پارچه) را به صورت گسترده پهن کن، سپس بر روی آن، ازار (پارچه) را پهن کن و بعد پیراهن را روی آن بگذار و جلوی پیراهن را روی میّت برگردان. سپس به سراغ کافور پودر شده برو و آن را بر پیشانی میّت، در موضع سجده اش، قرار بده و با کافور بر تمام مفاصلش، از فرق سر تا کف پا، سر، گردن، شانه ها، آرنج ها و بر هر یک از مفاصل دست ها و پاهایش و وسط کف دستانش مسح کن. سپس میّت را حمل کرده و روی پیراهنش قرار بده و جلوی پیراهن را بر روی او برگردان. پیراهن نباید لبه دوزی شده یا دکمه دار باشد. سپس دو قطعه از شاخه های تازه درخت خرما، به طول یک ذراع، آماده کن؛ یکی را بین زانوهایش بگذار، به طوری که نیمی از آن در سمت ساق و نیمی در سمت ران باشد، و دیگری را زیر بغل سمت راستش قرار بده. در سوراخ های بینی، گوش ها، چشم ها و بر صورت او نه پنبه و نه کافور قرار نده. سپس عمامه را بر سرش بپیچ و وسط عمامه را بگیر و دور سرش بگردان. آنگاه اضافه قسمت راست را روی چپ و قسمت چپ را روی راست بیانداز و سپس آن را بر روی سینه اش بکش.»

[رقم الحدیث الکلی: 2955 - رقم الحدیث الباب: 4]

2955- 4- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنِ الْمُفِیدِ عَنِ الصَّدُوقِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الْمَیِّتِ فَذَکَرَ حَدِیثاً یَقُولُ فِیهِ ثُمَّ تُکَفِّنُهُ تَبْدَأُ فَتَجْعَلُ عَلَی مَقْعَدَتِهِ شَیْئاً مِنَ الْقُطْنِ وَ ذَرِیرَةً تَضُمُّ فَخِذَیْهِ ضَمّاً شَدِیداً وَ جَمِّرْ ثِیَابَهُ بِثَلَاثَةِ أَعْوَادٍ ثُمَّ تَبْدَأُ فَتَبْسُطُ اللِّفَافَةَ طُولًا ثُمَّ تَذُرُّ عَلَیْهَا مِنَ الذَّرِیرَةِ ثُمَّ الْإِزَارَ طُولًا حَتَّی یُغَطِّیَ الصَّدْرَ وَ الرِّجْلَیْنِ ثُمَّ الْخِرْقَةَ عَرْضُهَا قَدْرُ شِبْرٍ وَ نِصْفٍ ثُمَّ الْقَمِیصَ تَشُدُّ الْخِرْقَةَ عَلَی الْقَمِیصِ بِحِیَالِ الْعَوْرَةِ وَ الْفَرْجِ حَتَّی لَا یَظْهَرَ مِنْهُ شَیْ ءٌ وَ اجْعَلِ الْکَافُورَ فِی مَسَامِعِهِ وَ أَثَرِ سُجُودِهِ مِنْهُ وَ فِیهِ وَ أَقِلَّ مِنَ الْکَافُورِ وَ اجْعَلْ عَلَی عَیْنَیْهِ قُطْناً وَ فِیهِ وَ أَرْنَبَتِهِ شَیْئاً قَلِیلًا ثُمَّ عَمِّمْهُ وَ أَلْقِ عَلَی وَجْهِهِ ذَرِیرَةً وَ لْیَکُنْ طَرَفَا (3) الْعِمَامَةِ مُتَدَلِّیاً عَلَی جَانِبِهِ الْأَیْسَرِ قَدْرَ شِبْرٍ یُرْمَی بِهَا عَلَی وَجْهِهِ وَ لْیَغْتَسِلِ الَّذِی غَسَّلَهُ وَ کُلُّ مَنْ مَسَّ مَیِّتاً فَعَلَیْهِ الْغُسْلُ وَ إِنْ کَانَ الْمَیِّتُ قَدْ

ص: 33

1- التهذیب 1- 306- 888.
2- التهذیب 1- 305- 887، و أورد صدره و ذیله فی الحدیث 10 من الباب 2 من أبواب غسل المیت و تقدمت قطعة منه بطریق آخر عن عمار فی الحدیث 1 من الباب 13 من أبواب غسل المیت.
3- فی المصدر- طرف.

غُسِّلَ وَ الْکَفَنُ یَکُونُ بُرْداً وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ بُرْداً فَاجْعَلْهُ کُلَّهُ قُطْناً فَإِنْ لَمْ تَجِدْ عِمَامَةَ قُطْنٍ فَاجْعَلِ الْعِمَامَةَ سَابِرِیّاً وَ قَالَ تَحْتَاجُ الْمَرْأَةُ مِنَ الْقُطْنِ لِقُبُلِهَا قَدْرَ نِصْفِ مَنٍّ وَ قَالَ التَّکْفِینُ أَنْ تَبْدَأَ بِالْقَمِیصِ ثُمَّ بِالْخِرْقَةِ فَوْقَ الْقَمِیصِ عَلَی أَلْیَیْهِ وَ فَخِذَیْهِ وَ عَوْرَتِهِ وَ یُجْعَلُ طُولُ الْخِرْقَةِ ثَلَاثَةَ أَذْرُعٍ وَ نِصْفاً وَ عَرْضُهَا شِبْراً وَ نِصْفاً ثُمَّ یُشَدُّ الْإِزَارُ أَرْبَعَةً ثُمَّ اللِّفَافَةُ ثُمَّ الْعِمَامَةُ (وَ یُطْرَحُ فَضْلُ الْعِمَامَةِ) (1) عَلَی وَجْهِهِ وَ یُجْعَلُ عَلَی کُلِّ ثَوْبٍ شَیْ ءٌ مِنَ الْکَافُورِ وَ یُجْعَلُ (2) عَلَی کَفَنِهِ ذَرِیرَةٌ وَ قَالَ وَ (3) إِنْ کَانَ فِی اللِّفَافَةِ خَرْقٌ (4) الْحَدِیثَ.

ترجمه:

از عمار بن موسی از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که در مورد میّت سوال شد و حدیثی را ذکر کردند که در آن فرمودند: «سپس او را کفن می کنی. ابتدا چیزی از پنبه و ذریره (نوعی عطر) بر روی مقعد او قرار می دهی و ران های او را محکم به هم می بندی. سپس لباس های او را با سه شاخه بخور بده. آنگاه لفافه را به صورت طولی پهن می کنی و بر روی آن از ذریره می پاشی. سپس ازار را به صورت طولی پهن کن تا سینه و پاها را بپوشاند. سپس پارچه ای به عرض یک و نیم وجب و بعد پیراهن را قرار بده. پارچه را روی پیراهن، در مقابل عورت و شرمگاه او محکم ببند تا چیزی از آن نمایان نشود. مقداری کافور در گوش ها و محل سجده اش بگذار و از کافور کم استفاده کن. بر روی چشمانش پنبه بگذار و کمی از آن بر روی بینی اش قرار بده. سپس عمامه اش را بر سرش بپیچ و بر روی صورتش ذریره بپاش و دو طرف عمامه را به اندازه یک وجب روی سمت چپ او آویزان کن، به طوری که آن را بر روی صورتش قرار بدهی. کسی که او را غسل داده و هر کسی که میّت را لمس کرده، باید غسل کند، حتی اگر میّت قبلاً غسل داده شده باشد. کفن باید از بُرد (نوعی پارچه) باشد، و اگر بُرد نبود، آن را به طور کامل از پنبه ای قرار بده. اگر عمامه پنبه ای پیدا نکردی، عمامه را از پارچه سابری قرار بده.» و فرمودند: «زن به مقدار نصف من (واحد وزن) پنبه برای جلوی خود نیاز دارد.» و فرمودند: «کفن کردن به این صورت است که ابتدا با پیراهن شروع می کنی، سپس پارچه ای را بالای پیراهن، روی باسن، ران ها و عورت او قرار می دهی. طول پارچه سه و نیم ذراع و عرض آن یک و نیم وجب باشد. سپس ازار را چهار مرتبه می پیچی، بعد لفافه و سپس عمامه را می گذاری، و باقی مانده عمامه را بر روی صورت او می اندازی. بر هر لباس مقداری از کافور می گذاری و ذریره را بر روی کفن او قرار می دهی.» و فرمودند: «اگر در لفافه پارگی باشد...».

[رقم الحدیث الکلی: 2956 - رقم الحدیث الباب: 5]

2956- 5- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ حُمْرَانَ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا غَسَّلْتُمُ الْمَیِّتَ مِنْکُمْ فَارْفُقُوا بِهِ وَ لَا تَعْصِرُوهُ وَ لَا تَغْمِزُوا لَهُ مَفْصِلًا وَ لَا تُقَرِّبُوا أُذُنَیْهِ شَیْئاً مِنَ الْکَافُورِ ثُمَّ خُذُوا عِمَامَتَهُ فَانْشُرُوهَا مَثْنِیَّةً عَلَی رَأْسِهِ وَ اطْرَحْ طَرَفَیْهَا مِنْ خَلْفِهِ وَ أَبْرِزْ جَبْهَتَهُ قُلْتُ فَالْحَنُوطُ کَیْفَ أَصْنَعُ بِهِ قَالَ یُوضَعُ فِی مَنْخِرِهِ وَ مَوْضِعِ سُجُودِهِ وَ مَفَاصِلِهِ فَقُلْتُ فَالْکَفَنُ فَقَالَ یُؤْخَذُ خِرْقَةٌ فَیَشُدُّ بِهَا سُفْلَهُ وَ یَضُمُّ فَخِذَیْهِ بِهَا لِیُضَمَّ مَا هُنَاکَ وَ مَا یُصْنَعُ مِنَ الْقُطْنِ أَفْضَلُ ثُمَّ یُکَفَّنُ بِقَمِیصٍ وَ لِفَافَةٍ وَ بُرْدٍ یُجْمَعُ فِیهِ الْکَفَنُ.

ترجمه:

حمران بن اعین می گوید: امام صادق (ع) فرمودند:

اگر میت را غسل می دهید، با او با نرمی و ملاطفت رفتار کنید و بدن او را زیاد فشار ندهید و مفاصل او را بیش از حد فشار ندهید و چیزی از کافور را به گوش های او نزدیک نکنید.

سپس عمامه او را بگیرید و آن را به صورت دو لایه روی سرش بگذارید و دو سر عمامه را از پشت سرش رها کنید و پیشانی او را باز بگذارید.

پرسیدم: با حنوط (یعنی مالیدن کافور) چگونه رفتار کنیم؟ فرمود: حنوط در بینی او، محل سجده اش، و مفاصلش قرار داده شود.

پرسیدم: کفن چگونه باشد؟ فرمود: پارچه ای برداشته شود و قسمت پایین بدن (شرمگاه) او بسته شود و ران های او به گونه ای به هم نزدیک شوند که آن قسمت بسته شود، و آنچه از پنبه ساخته شود بهتر است. سپس میت با پیراهن، لفافه، و یک رداء (چادر) کفن شود و کفن با همین سه لایه کامل می شود.

[رقم الحدیث الکلی: 2957 - رقم الحدیث الباب: 6]

2957- 6- (6) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ أَخِیهِ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ فَضَالَةَ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ

ص: 34

1- لیس فی المصدر.
2- فی المصدر- تطرح.
3- لیس فی المصدر.
4- فی بعض نسخ التهذیب بعد لفظة خرق بیاض قلیل. (منه قده).
5- التهذیب 1- 447- 1445، و الاستبصار 1- 205- 723 و أورد صدره أیضا فی الحدیث 1 من الباب 9، و فی الحدیث 6 من الباب 11 من أبواب الغسل.
6- التهذیب 1- 458- 1495.

وَ أَبَانٍ جَمِیعاً عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْبُرْدُ لَا یُلَفُّ بِهِ وَ لَکِنْ یُطْرَحُ عَلَیْهِ طَرْحاً فَإِذَا دَخَلَ الْقَبْرَ وُضِعَ تَحْتَ جَنْبِهِ.

وَ

بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مِثْلَهُ (1) إِلَّا أَنَّهُ قَالَ فَإِذَا أُدْخِلَ الْقَبْرَ وُضِعَ تَحْتَ خَدِّهِ وَ تَحْتَ جَنْبِهِ (2).

أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی بَعْضِ الْمَقْصُودِ (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (4).

ترجمه:

ابن سنان و ابان، هر دو از امام صادق (ع) نقل کرده اند که فرمودند:

بُرد (پارچه ای که در کفن استفاده می شود) نباید به دور میت پیچیده شود، بلکه به صورت پوششی روی او قرار داده شود.

وقتی میت در قبر قرار گرفت، بُرد زیر او گذاشته شود

15- بَابُ اسْتِحْبَابِ تَطْیِیبِ الْمَیِّتِ وَ الْکَفَنِ بِالذَّرِیرَةِ وَ الْکَافُورِ

اشارة

(5) 15 بَابُ اسْتِحْبَابِ تَطْیِیبِ الْمَیِّتِ وَ الْکَفَنِ بِالذَّرِیرَةِ وَ الْکَافُورِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 2958 - رقم الحدیث الباب: 1]

2958- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا کَفَّنْتَ الْمَیِّتَ فَذُرَّ عَلَی کُلِّ ثَوْبٍ شَیْئاً مِنْ ذَرِیرَةٍ وَ کَافُورٍ.

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (7).

ترجمه:

سماعه از امام صادق (ع) نقل می کند که فرمودند:

هنگامی که میت را کفن می کنی، بر هر لباس (هر لایه از کفن) مقداری از ذریره و کافور بپاش.

[رقم الحدیث الکلی: 2959 - رقم الحدیث الباب: 2]

2959- 2- (8) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ مِثْلَهُ وَ زَادَ وَ یَجْعَلُ شَیْئاً مِنَ الْحَنُوطِ عَلَی مَسَامِعِهِ وَ مَسَاجِدِهِ وَ شَیْئاً عَلَی ظَهْرِ الْکَفَنِ (9).

ص: 35

1- التهذیب 1- 436- 1400.
2- فی نسخة- نحبه، و النحب- الصدر. (هامش المخطوط)، الصحاح 1- 217.
3- تقدم ما یدلّ علی بعض المقصود فی الحدیث 3 من الباب 2 من أبواب غسل المیت.
4- یأتی ما یدلّ علیه فی الأبواب 15 و 16 و 17 من هذه الأبواب.
5- الباب 15 فیه حدیثان.
6- الکافی 3- 143- 3.
7- التهذیب 1- 307- 889.
8- التهذیب 1- 435- 1399.
9- فی نسخة- الکفین (هامش المخطوط).

أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (1) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (2) وَ وَضْعُ الْحَنُوطِ عَلَی مَسَامِعِهِ یَأْتِی وَجْهُهُ (3).

ترجمه:

سماعه همانند روایت قبلی نقل می کند و اضافه می کند که امام (ع) فرمودند:

مقداری از حنوط (کافور) را بر روی گوش ها و مواضع سجده (پیشانی، کف دست ها، زانوها، و انگشتان پا) قرار بده.

و مقداری از آن را نیز بر روی پشت کفن بگذار.

16- بَابُ وُجُوبِ جَعْلِ الْکَافُورِ عَلَی مَسَاجِدِ الْمَیِّتِ وَ کَرَاهَةِ وَضْعِهِ عَلَی مَسَامِعِهِ وَ فِیهِ

اشارة

(4) 16 بَابُ وُجُوبِ جَعْلِ الْکَافُورِ عَلَی مَسَاجِدِ الْمَیِّتِ وَ کَرَاهَةِ وَضْعِهِ عَلَی مَسَامِعِهِ وَ فِیهِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 2960 - رقم الحدیث الباب: 1]

2960- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْکِنْدِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْمِیثَمِیِّ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْحَنُوطِ لِلْمَیِّتِ فَقَالَ اجْعَلْهُ فِی مَسَاجِدِهِ.

ترجمه:

الرحمن بن ابی عبد الله از امام (ع) سوال می کند که درباره حنوط برای میت چه باید کرد و امام (ع) در پاسخ می فرمایند:

«حنوط را در مواضع سجده (مساجد) او قرار بده.»

[رقم الحدیث الکلی: 2961 - رقم الحدیث الباب: 2]

2961- 2- (6) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْخَرَّازِ عَنْ عُثْمَانَ النَّوَّاءِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّی أُغَسِّلُ الْمَوْتَی قَالَ وَ تُحْسِنُ قُلْتُ إِنِّی أُغَسِّلُ فَقَالَ إِذَا غَسَّلْتَ فَارْفُقْ بِهِ وَ لَا تَغْمِزْهُ وَ لَا تَمَسَّ مَسَامِعَهُ بِکَافُورٍ وَ إِذَا عَمَّمْتَهُ فَلَا تُعَمِّمْهُ عِمَّةَ الْأَعْرَابِیِّ قُلْتُ کَیْفَ أَصْنَعُ قَالَ خُذِ (7) الْعِمَامَةَ مِنْ وَسَطِهَا وَ انْشُرْهَا عَلَی رَأْسِهِ ثُمَّ رُدَّهَا إِلَی خَلْفِهِ وَ اطْرَحْ طَرَفَیْهَا عَلَی صَدْرِهِ.

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (8)

وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ

ص: 36

1- تقدم ما یدلّ علی ذلک فی الحدیث 4 من الباب 14 من هذه الأبواب.
2- یأتی ما یدلّ علیه فی الباب 16 من هذه الأبواب.
3- یأتی وجهه فی الحدیث 6 من الباب 16 من هذه الأبواب.
4- الباب 16 فیه 7 أحادیث.
5- الکافی 3- 146- 15، لم نعثر علی الحدیث فی کتب الشیخ.
6- الکافی 3- 144- 8، و تقدم صدره فی الحدیث 2 من الباب 9 من أبواب غسل المیت.
7- فی هامش الأصل عن نسخة- حد.
8- التهذیب 1- 309- 899، و الاستبصار 1- 205- 722.

وَ

بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ مِثْلَهُ إِلَی قَوْلِهِ بِکَافُورٍ (1)

ترجمه:

عثمان نوّاء می گوید: به امام صادق (ع) عرض کردم که من اموات را غسل می دهم.

امام (ع) فرمودند: آیا به خوبی این کار را انجام می دهی؟

گفتم: بله، من غسل می دهم.

امام (ع) فرمودند:

وقتی میت را غسل می دهی، با او به نرمی رفتار کن و او را فشار نده (بدنش را زیاد فشار نده یا مفاصلش را فشار نده).

به گوش های او کافور نزن.

وقتی می خواهی عمامه اش را ببندی، مانند عمامه بستن عرب های بادیه نشین نبند.

عرض کردم: چگونه این کار را انجام دهم؟

امام (ع) فرمودند: عمامه را از وسط بگیر و روی سر او باز کن، سپس عمامه را به سمت پشت او برگردان و دو سر آن را روی سینه او بینداز.

[رقم الحدیث الکلی: 2962 - رقم الحدیث الباب: 3]

2962- 3- (2) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الصَّلْتِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع کَیْفَ أَصْنَعُ بِالْحَنُوطِ قَالَ تَضَعُ فِی فَمِهِ وَ مَسَامِعِهِ وَ آثَارِ السُّجُودِ مِنْ وَجْهِهِ وَ یَدَیْهِ وَ رُکْبَتَیْهِ.

أَقُولُ: یَأْتِی وَجْهُهُ (3).

ترجمه:

این روایت از امام صادق (علیه السلام) نقل شده و در آن عبد الله بن سنان از حضرت سوال می کند که چگونه حنوط را استفاده کند. امام (ع) در پاسخ می فرمایند:

«حنوط را در دهان، گوش ها و مواضع سجده از جمله پیشانی، دست ها و زانوهای او قرار ده.»

[رقم الحدیث الکلی: 2963 - رقم الحدیث الباب: 4]

2963- 4- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبَانٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ: لَا تَجْعَلْ فِی مَسَامِعِ الْمَیِّتِ حَنُوطاً.

ترجمه:

حضرت قادق علیه السلام : حنوط را درگوشهای میت قرارنده .

[رقم الحدیث الکلی: 2964 - رقم الحدیث الباب: 5]

2964- 5- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنِ الْکَاهِلِیِّ وَ حُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: یُوضَعُ الْکَافُورُ مِنَ الْمَیِّتِ عَلَی مَوْضِعِ الْمَسَاجِدِ وَ عَلَی اللَّبَّةِ (6) وَ بَاطِنِ الْقَدَمَیْنِ وَ مَوْضِعِ الشِّرَاکِ مِنَ الْقَدَمَیْنِ وَ عَلَی الرُّکْبَتَیْنِ وَ الرَّاحَتَیْنِ وَ الْجَبْهَةِ وَ اللَّبَّةِ.

ترجمه:

ازحسین بن مختار نقل شده آن امام صادق علیه السلام فرمودند : «کافور را بر مواضع سجده از بدن میت قرار دهید؛ همچنین بر ناحیه گودی گردن (لَبّه)، باطن پاها، موضع بند کفش (یعنی محل قرار گرفتن بند کفش روی پا)، زانوها، کف دست ها، پیشانی و گودی گردن.»

[رقم الحدیث الکلی: 2965 - رقم الحدیث الباب: 6]

2965- 6- (7) وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ (8)

إِذَا جَفَّفْتَ الْمَیِّتَ عَمَدْتَ إِلَی الْکَافُورِ فَمَسَحْتَ بِهِ آثَارَ السُّجُودِ وَ مَفَاصِلَهُ کُلَّهَا

ص: 37

1- التهذیب 1- 445- 1441.
2- التهذیب 1- 307- 891، و الاستبصار 1- 212- 749.
3- یأتی وجهه فی الحدیث 6 من هذا الباب.
4- التهذیب 1- 308- 893، و الاستبصار 1- 212- 748.
5- التهذیب 1- 307- 892، و الاستبصار 1- 212- 747.
6- اللبة- المنحر. (هامش المخطوط).
7- التهذیب 1- 436- 1403، و الاستبصار 1- 213- 750.
8- فی هامش الأصل عن نسخة- قالا.

وَ اجْعَلْ فِی فِیهِ وَ مَسَامِعِهِ وَ رَأْسِهِ وَ لِحْیَتِهِ مِنَ الْحَنُوطِ وَ عَلَی صَدْرِهِ وَ فَرْجِهِ وَ قَالَ حَنُوطُ الرَّجُلِ وَ الْمَرْأَةِ سَوَاءٌ.

أَقُولُ: حَمَلَ الشَّیْخُ مَا تَضَمَّنَ وَضْعَ الْکَافُورِ فِی مَسَامِعِهِ عَلَی أَنَّ فِی بِمَعْنَی عَلَی وَ لَا یَخْفَی أَنَّ حَمْلَهُ عَلَی التَّقِیَّةِ قَرِیبٌ وَ یُمْکِنُ أَنْ یُرَادَ بِهِ الْکَرَاهَةُ وَ نَفْیُ التَّحْرِیمِ.

ترجمه:

این روایت از امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) توسط زراره نقل شده است که فرمودند:

«هنگامی که بدن میت را خشک کردی، کافور را بردار و با آن آثار سجده و تمام مفاصل او را مسح کن و از حنوط نیز در دهان، گوش ها، سر و ریش او و همچنین بر روی سینه و ناحیه عفت او قرار بده. و (امام) فرمودند: حنوط برای مرد و زن یکسان است.»

می گویم : مرحوم شیخ طوسی عبارت «وضع الکافور فی مسامعه» را این گونه تفسیر کرده که منظور از «فی» در اینجا همان «علی» (بر روی) است، نه اینکه کافور درون گوش ها قرار گیرد. همچنین، احتمال داده شده که این نوع تفسیر به دلیل رعایت تقیه باشد یا اینکه معنای کراهت داشته و به نفی حرمت اشاره داشته باشد.

[رقم الحدیث الکلی: 2966 - رقم الحدیث الباب: 7]

2966- 7- (1) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ ع فِی آخِرِ حَدِیثٍ یَذْکُرُ فِیهِ غُسْلَ الْمَیِّتِ إِیَّاکَ أَنْ تَحْشُوَ مَسَامِعَهُ شَیْئاً فَإِنْ خِفْتَ أَنْ یَظْهَرَ مِنَ الْمَنْخِرَیْنِ شَیْ ءٌ فَلَا عَلَیْکَ أَنْ تُصَیِّرَ عَلَیْهِ قُطْناً وَ إِنْ لَمْ تَخَفْ فَلَا تَجْعَلْ فِیهِ شَیْئاً.

أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (2).

ترجمه:

این روایت از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است و در پایان حدیثی که به مسائل مربوط به غسل میت پرداخته است.می فرمایند : «از اینکه چیزی را در گوش های میت (مسامع) پر کنی، بپرهیز. اگر از خروج چیزی از سوراخ های بینی او ترسیدی، اشکالی ندارد که بر روی آن پنبه قرار دهی. اما اگر ترسی نداشتی، چیزی در آن قرار نده.»

17- بَابُ کَرَاهَةِ وَضْعِ الْحَنُوطِ عَلَی النَّعْشِ

اشارة

(3) 17 بَابُ کَرَاهَةِ وَضْعِ الْحَنُوطِ عَلَی النَّعْشِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 2967 - رقم الحدیث الباب: 1]

2967- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّ النَّبِیَّ ص نَهَی أَنْ یُوضَعَ عَلَی النَّعْشِ الْحَنُوطُ.

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ مِثْلَهُ (5).

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 2968 - رقم الحدیث الباب: 2]

2968- 2- (6) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع

ص: 38

1- الفقیه 1- 192- 589، و تقدم بتمامه فی الحدیث 5 من الباب 2 من أبواب غسل المیت.
2- تقدم ما یدلّ علی التحنیط فی الحدیث 2 من الباب 28 من أبواب غسل المیت، و فی الباب 14 و 15 من أبواب التکفین.
3- الباب 17 فیه حدیثان.
4- الکافی 3- 146- 16.
5- التهذیب 1- 437- 1408.
6- التهذیب 1- 295- 865، و یأتی ذیله فی الحدیث 2 من الباب 10 من أبواب الدفن، و تقدم بتمامه فی الحدیث 14 من الباب 6 من أبواب التکفین.

عَنْ أَبِیهِ أَنَّهُ کَانَ یُجَمِّرُ الْمَیِّتَ بِالْعُودِ فِیهِ الْمِسْکُ وَ رُبَّمَا جَعَلَ عَلَی النَّعْشِ الْحَنُوطَ وَ رُبَّمَا لَمْ یَجْعَلْهُ الْحَدِیثَ.

أَقُولُ: هَذَا مَحْمُولٌ عَلَی الْجَوَازِ.

ترجمه:

این روایت از امام صادق (علیه السلام) و به نقل از غیاث بن ابراهیم بیان می کند که امام (ع) درباره ی تجهیز میت می فرمایند:

«پدرم میت را با عود معطر (که در آن مشک باشد) بخور می دهد و گاهی بر روی نعش حنوط قرار می دهد و گاهی نیز این کار را انجام نمی دهد.»

18- بَابُ اسْتِحْبَابِ إِجَادَةِ الْأَکْفَانِ وَ الْمُغَالاةِ فِی أَثْمَانِهَا

اشارة

(1) 18 بَابُ اسْتِحْبَابِ إِجَادَةِ الْأَکْفَانِ وَ الْمُغَالاةِ فِی أَثْمَانِهَا

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 2969 - رقم الحدیث الباب: 1]

2969- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ أَبِی أَوْصَانِی عِنْدَ الْمَوْتِ یَا جَعْفَرُ کَفِّنِّی فِی ثَوْبٍ کَذَا وَ کَذَا (3) وَ اشْتَرِ لِی بُرْداً وَاحِداً وَ عِمَامَةً وَ أَجِدْهُمَا فَإِنَّ الْمَوْتَی یَتَبَاهَوْنَ بِأَکْفَانِهِمْ.

ترجمه:

این روایت از امام صادق (علیه السلام) به نقل از یونس بن یعقوب است که در آن به وصیت پدر امام (ع) اشاره می شود. امام (ع) می فرمایند:

«پدرم به من وصیت کرد که هنگام مرگ، مرا در لباسی خاص (با مشخصات معین) کفن کن و برایم یک بُرد (نوعی عبا) و یک عمامه تهیه کن. زیرا مردگان به کفن های خود افتخار می کنند.»

[رقم الحدیث الکلی: 2970 - رقم الحدیث الباب: 2]

2970- 2- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: تَنَوَّقُوا (5) فِی الْأَکْفَانِ (فَإِنَّهُمْ یُبْعَثُونَ) (6) بِهَا.

ترجمه:

این روایت از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که می فرمایند:

«در انتخاب کفن ها دقت کنید (و آن ها را با دقت و کیفیت مناسب انتخاب کنید)، زیرا مردگان با همان کفن ها برانگیخته می شوند.»

[رقم الحدیث الکلی: 2971 - رقم الحدیث الباب: 3]

2971- 3- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: أَجِیدُوا أَکْفَانَ مَوْتَاکُمْ فَإِنَّهَا زِینَتُهُمْ.

ترجمه:

امام صادق علیه السلام می فرمایند:

«در انتخاب کفن برای مردگان تان دقت کنید، زیرا این کفن زینت آن ها است.»

[رقم الحدیث الکلی: 2972 - رقم الحدیث الباب: 4]

2972- 4- (8) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی هَاشِمٍ عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ

ص: 39

1- الباب 18 فیه 8 أحادیث.1
2- التهذیب 1- 449- 1453.
3- فی المصدر زیادة- و ثوب کذا و کذا.
4- التهذیب 1- 449- 1454.
5- تنوق فلان فی مطعمه و ملبسه و أموره إذا تجود و بالغ ... (لسان العرب 10- 364).
6- فی المصدر- فانکم تبعثون.
7- الکافی 3- 148- 1، و رواه فی الفقیه 1- 146- 409.
8- الکافی 3- 149- 6.

ع قَالَ: تَنَوَّقُوا فِی الْأَکْفَانِ فَإِنَّکُمْ تُبْعَثُونَ بِهَا.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (1)

وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.

ترجمه:

امام (ع) می فرمایند:

«در انتخاب کفن برای مردگان تان دقت کنید، زیرا با این کفنها مبعوث می شوند .»

[رقم الحدیث الکلی: 2973 - رقم الحدیث الباب: 5]

2973- 5- (2) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ إِنِّی کَفَّنْتُ أَبِی فِی ثَوْبَیْنِ شَطَوِیَّیْنِ کَانَ یُحْرِمُ فِیهِمَا وَ فِی قَمِیصٍ مِنْ قُمُصِهِ وَ عِمَامَةٍ (3) کَانَتْ لِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع- وَ فِی بُرْدٍ اشْتَرَیْتُهُ بِأَرْبَعِینَ دِینَاراً وَ لَوْ کَانَ الْیَوْمَ لَسَاوَی أَرْبَعَمِائَةِ دِینَارٍ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ مِثْلَهُ (4).

ترجمه:

این روایت از امام هادی (علیه السلام) نقل شده است که در آن ایشان درباره ی کفن کردن پدرشان، امام جواد (علیه السلام)، توضیح می دهند:

«من پدرم را در دو لباس شطوی که در آن ها احرام می کرد، کفن کردم و در یک قمیص از قمیص های او و عمامه ای که متعلق به علی بن حسین (علیه السلام) بود و در بر دوشی گذاشتم. همچنین در یک بُرد که به قیمت چهل دینار خریده بودم، کفن کردم و اگر امروز این بُرد بود، به چهارصد دینار می رسید.»

[رقم الحدیث الکلی: 2974 - رقم الحدیث الباب: 6]

2974- 6- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی ثَوَابِ الْأَعْمَالِ وَ فِی الْعِلَلِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی رَفَعَهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: أَجِیدُوا أَکْفَانَ مَوْتَاکُمْ فَإِنَّهَا زِینَتُهُمْ.

ترجمه:

امام صادق علیه السلام می فرمایند:

«در انتخاب کفن برای مردگان تان دقت کنید، زیرا این کفن زینت آن ها است.»

[رقم الحدیث الکلی: 2975 - رقم الحدیث الباب: 7]

2975- 7- (6) وَ فِی الْعِلَلِ أَیْضاً عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: أَوْصَانِی أَبِی بِکَفَنِهِ وَ قَالَ لِی یَا جَعْفَرُ- اشْتَرِ لِی بُرْداً وَ جَوِّدْهُ فَإِنَّ الْمَوْتَی یَتَبَاهَوْنَ بِأَکْفَانِهِمْ.

ترجمه:

امام صادق علیه السلام می فرمایند:

«پدرم به من وصیت کرد درمورد کفن خود وفرمودند : ای جعفر و برایم یک بُرد (نوعی عبا) خوب تهیه کن. زیرا مردگان به کفن های خود افتخار می کنند.»

ص: 40

1- الفقیه 1- 146- 408.
2- الکافی 3- 149- 8، و تقدم فی الحدیث 15 من الباب 2 و قطعة منه فی الحدیث 2 من الباب 5 من أبواب التکفین.
3- فی التهذیب- و فی عمامة. (هامش المخطوط).
4- التهذیب 1- 434- 1393، و الاستبصار 1- 210- 742.
5- ثواب الأعمال- 234- 1، و علل الشرائع 1- 301- 1 الباب 241.
6- علل الشرائع 1- 301- 2 الباب 241.
[رقم الحدیث الکلی: 2976 - رقم الحدیث الباب: 8]

2976- 8- (1) أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی أَنَّ مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ ع کُفِّنَ فِی حِبَرَةٍ اسْتُعْمِلَتْ لَهُ بِأَلْفَیْنِ وَ خَمْسِمِائَةِ دِینَارٍ عَلَیْهَا الْقُرْآنُ کُلُّهُ.

(2)

ترجمه:

می گویم : روایاتی می آوریم که امام موسی کاظم (علیه السلام) در کفن خود از یک پارچه خاص به نام "حبرة" استفاده شده است. این حبرة به قیمت دو هزار و پانصد دینار تهیه شده و بر روی آن قرآن کامل نوشته شده است.

19- بَابُ اسْتِحْبَابِ کَوْنِ الْکَفَنِ أَبْیَضَ

اشارة

(3) 19 بَابُ اسْتِحْبَابِ کَوْنِ الْکَفَنِ أَبْیَضَ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 2977 - رقم الحدیث الباب: 1]

2977- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْبَسُوا الْبَیَاضَ فَإِنَّهُ أَطْیَبُ وَ أَطْهَرُ وَ کَفِّنُوا فِیهِ مَوْتَاکُمْ.

وَ عَنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُثَنًّی الْحَنَّاطِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مِثْلَهُ (5).

ترجمه:

از امام صادق (علیه السلام) و به نقل از ابن قداح بیان می کند که رسول خدا (صلى الله عليه وآله) فرمودند:

«لباس های سفید بپوشید، زیرا آن ها بهترین و پاک ترین هستند و مردگان تان را نیز در همین لباس ها کفن کنید.»

[رقم الحدیث الکلی: 2978 - رقم الحدیث الباب: 2]

2978- 2- (6) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ وَ غَیْرِهِ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ ص لَیْسَ مِنْ لِبَاسِکُمْ شَیْ ءٌ أَحْسَنَ مِنَ الْبَیَاضِ فَالْبَسُوهُ وَ کَفِّنُوا فِیهِ مَوْتَاکُمْ.

وَ

عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنْ جَابِرٍ مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ فَأَلْبِسُوهُ مَوْتَاکُمْ (7).

وَ

رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ فَالْبَسُوهُ وَ کَفِّنُوا فِیهِ مَوْتَاکُمْ (8).

ص: 41

1- یأتی فی الحدیث 1 من الباب 30 من أبواب التکفین.
2- و تقدم ما یدلّ علی ذلک فی الباب 13 من هذه الأبواب.
3- الباب 19 فیه حدیثان.
4- الکافی 6- 445- 1، و أورده أیضا فی الحدیث 1 من الباب 14 من أبواب أحکام الملابس.
5- الکافی 6- 445- 2.
6- الکافی 3- 148- 3، و أورده أیضا فی الحدیث 3 من الباب 14 من أبواب أحکام الملابس.
7- الکافی 3- 148- 2.
8- التهذیب 1- 434- 1390.

وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ وَ غَیْرِهِ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع مِثْلَهُ أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی کَوْنِ بَعْضِ قِطَعِ الْکَفَنِ أَحْمَرَ وَ بُرْداً فَیُحْمَلُ عَلَی الْجَوَازِ أَوْ عَلَی أَنَّ مَا عَدَا الْحِبَرَةَ وَ الْبُرْدَ یَکُونُ أَبْیَضَ (1) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی الْمَقْصُودِ فِی الْمَلَابِسِ وَ لَوْ فِی غَیْرِ الصَّلَاةِ فِی اسْتِحْبَابِ لُبْسِ الْبَیَاضِ (2).

ترجمه:

از امام باقر(علیه السلام) و به نقل ازجابر بیان می کند که رسول خدا (صلى الله عليه وآله) فرمودند:

« لباس سفید بهترین و پاک ترین لباس هستند هم خودتان بپوشید و مردگان تان را نیز در همین لباس ها کفن کنید.»

20- بَابُ اسْتِحْبَابِ کَوْنِ الْکَفَنِ مِنَ الْقُطْنِ وَ کَرَاهَةِ کَوْنِهِ مِنَ الْکَتَّانِ

اشارة

(3) 20 بَابُ اسْتِحْبَابِ کَوْنِ الْکَفَنِ مِنَ الْقُطْنِ وَ کَرَاهَةِ کَوْنِهِ مِنَ الْکَتَّانِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 2979 - رقم الحدیث الباب: 1]

2979- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی هَاشِمٍ عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْکَتَّانُ کَانَ لِبَنِی إِسْرَائِیلَ یُکَفَّنُونَ بِهِ وَ الْقُطْنُ لِأُمَّةِ مُحَمَّدٍ ص.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (5)

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی مِثْلَهُ (6).

ترجمه:

این روایت از امام صادق (علیه السلام) به نقل از ابی خدیجه بیان می کند که:

«کتان برای بنی اسرائیل بوده که با آن ها کفن می شدند و پنبه (قطن) برای امت محمد (صلى الله عليه وآله) است.»

[رقم الحدیث الکلی: 2980 - رقم الحدیث الباب: 2]

2980- 2- (7) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ

ص: 42

1- تقدم ما یدلّ علیه فی الأحادیث 3 و 11 و 13 و 17 من الباب 2 و الباب 13 من أبواب التکفین.
2- یأتی فی الباب 14 من أبواب أحکام الملابس من کتاب الصلاة.
3- الباب 20 فیه حدیثان.
4- الکافی 3- 149- 7.
5- الفقیه 1- 89- 411.
6- التهذیب 1- 434- 1392، و الاستبصار 1- 210- 741.
7- التهذیب 1- 451- 1465، و الاستبصار 1- 211- 745.

عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا یُکَفَّنُ الْمَیِّتُ فِی کَتَّان.

أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (1) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (2).

ترجمه:

حضرت صادق علیه السلام : میت را درپارچه کتان کفن نکنید .

21- بَابُ کَرَاهَةِ کَوْنِ الْکَفَنِ أَسْوَدَ

اشارة

(3) 21 بَابُ کَرَاهَةِ کَوْنِ الْکَفَنِ أَسْوَدَ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 2981 - رقم الحدیث الباب: 1]

2981- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا یُکَفَّنُ الْمَیِّتُ فِی السَّوَادِ.

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (5).

ترجمه:

حضرت صادق علیه السلام : میت را درپارچه سیاه کفن نکنید .

[رقم الحدیث الکلی: 2982 - رقم الحدیث الباب: 2]

2982- 2- (6) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْوَشَّاءِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَائِذٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع یُحْرِمُ الرَّجُلُ فِی ثَوْبٍ أَسْوَدَ قَالَ لَا یُحْرِمُ فِی الثَّوْبِ الْأَسْوَدِ وَ لَا یُکَفَّنُ بِهِ.

أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (7) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (8).

ص: 43

1- تقدم ما یدلّ علی ذلک فی الحدیث 19 من الباب 2 و الحدیث 1 من الباب 13 و الحدیث 4 من الباب 14 من هذه الأبواب.
2- یأتی ما یدلّ علیه فی الحدیث 1 من الباب 23 من هذه الأبواب.
3- الباب 21 فیه حدیثان.
4- الکافی 3- 149- 11.
5- التهذیب 1- 434- 1394.
6- التهذیب 1- 435- 1395 و أورده بتمامه فی الحدیث 1 من الباب 26 من أبواب الاحرام.
7- تقدم فی الباب 19 من هذه الأبواب.
8- یأتی ما یدلّ علی ذلک فی الباب 14 من أبواب أحکام الملابس.

ترجمه:

این روایت از امام صادق (علیه السلام) به نقل از حسین بن مختار است که در آن به پرسش درباره ی احرام در لباس سیاه پرداخته شده است:

«گفتم: آیا مرد می تواند در لباس سیاه احرام ببندد؟ امام (ع) فرمودند: نه، او نمی تواند در لباس سیاه احرام ببندد و همچنین نمی توان او را با لباس سیاه کفن کرد.»

22- بَابُ عَدَمِ جَوَازِ تَکْفِینِ الْمَیِّتِ فِی کِسْوَةِ الْکَعْبَةِ

اشارة

(1) 22 بَابُ عَدَمِ جَوَازِ تَکْفِینِ الْمَیِّتِ فِی کِسْوَةِ الْکَعْبَةِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 2983 - رقم الحدیث الباب: 1]

2983- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ مَرْوَانَ بْنِ (3) عَبْدِ الْمَلِکِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنْ رَجُلٍ اشْتَرَی مِنْ کِسْوَةِ الْکَعْبَةِ شَیْئاً فَقَضَی بِبَعْضِهِ حَاجَتَهُ وَ بَقِیَ بَعْضُهُ فِی یَدِهِ هَلْ یَصْلُحُ بَیْعُهُ قَالَ یَبِیعُ مَا أَرَادَ وَ یَهَبُ مَا لَمْ یُرِدْ (4) وَ یَسْتَنْفِعُ بِهِ وَ یَطْلُبُ بَرَکَتَهُ قُلْتُ (5) أَ یُکَفَّنُ بِهِ الْمَیِّتُ قَالَ لَا.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (6)

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ مِثْلَهُ (7).

ترجمه:

عبدالملک گفت: از امام کاظم (ع) درباره مردی پرسیدم که چیزی از پوشش کعبه خرید و مقداری از آن را برای رفع نیازش استفاده کرد و مقداری از آن نزد او باقی ماند. آیا فروش آن صحیح است؟ فرمود: هرچه را بخواهد می فروشد و آنچه را نخواهد می بخشد، و از آن استفاده می کند و برکتش را طلب می نماید. گفتم: آیا می شود میت را با آن کفن کرد؟ فرمود: نه.

[رقم الحدیث الکلی: 2984 - رقم الحدیث الباب: 2]

2984- 2- (8) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی مَالِکٍ الْجُهَنِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُمَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ اشْتَرَی مِنْ کِسْوَةِ الْبَیْتِ شَیْئاً هَلْ یُکَفَّنُ بِهِ الْمَیِّتُ قَالَ لَا.

ترجمه:

حسین بن عماره گفت: از امام باقر (ع) سؤال کردم درباره ی مردی که از کسوه ی بیت (کعبه) چیزی خریده است، آیا می توان با آن میت را کفن کرد؟ امام (ع) فرمودند: نه.

[رقم الحدیث الکلی: 2985 - رقم الحدیث الباب: 3]

2985- 3- (9) وَ عَنْهُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ عُتْبَةَ الْهَاشِمِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَی ع عَنْ رَجُلٍ اشْتَرَی مِنْ کِسْوَةِ الْبَیْتِ شَیْئاً هَلْ یُکَفَّنُ فِیهِ الْمَیِّتُ قَالَ لَا.

ص: 44

1- الباب 22 فیه 3 أحادیث.
2- الکافی 3- 148- 5 و أورده فی الحدیث 3 من الباب 26 من أبواب مقدمات الطواف.
3- فی نسخة- عن (هامش المخطوط).
4- فی الفقیه- یرده (هامش المخطوط).
5- فی الفقیه- قیل (هامش المخطوط).
6- الفقیه 1- 14- 413.
7- التهذیب 1- 434- 1391.
8- التهذیب 1- 436- 1401.
9- التهذیب 1- 436- 1402.

أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی عَدَمِ جَوَازِ کَوْنِ الْکَفَنِ حَرِیراً مَحْضاً وَ هَذَا مِنْهُ (1).

ترجمه:

عُتْبَةَ الْهَاشِمِیِّ : از امام باقر (ع) سؤال کردم درباره ی مردی که از کسوه ی بیت (کعبه) چیزی خریده است، آیا می توان با آن میت را کفن کرد؟ امام (ع) فرمودند: نه.

23- بَابُ جَوَازِ تَکْفِینِ الْمَیِّتِ فِی ثَوْبِ قَزٍّ7265 مَمْزُوجٍ بِقُطْنٍ مَعَ زِیَادَةِ الْقُطْنِ وَ عَدَمِ جَوَازِ التَّکْفِینِ فِی حَرِیرٍ مَحْضٍ

اشارة

(2) 23 بَابُ جَوَازِ تَکْفِینِ الْمَیِّتِ فِی ثَوْبِ قَزٍّ (3) مَمْزُوجٍ بِقُطْنٍ مَعَ زِیَادَةِ الْقُطْنِ وَ عَدَمِ جَوَازِ التَّکْفِینِ فِی حَرِیرٍ مَحْضٍ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 2986 - رقم الحدیث الباب: 1]

2986- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ رَاشِدٍ (5) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ ثِیَابٍ تُعْمَلُ بِالْبَصْرَةِ- عَلَی عَمَلِ الْعَصْبِ (6) الْیَمَانِیِّ مِنْ قَزٍّ وَ قُطْنٍ هَلْ یَصْلُحُ أَنْ یُکَفَّنَ فِیهَا الْمَوْتَی قَالَ إِذَا کَانَ الْقُطْنُ أَکْثَرَ مِنَ الْقَزِّ فَلَا بَأْسَ.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الثَّالِثِ ع (7)

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ مِثْلَهُ (8).

ترجمه:

عیسی از حسین بن راشد نقل کرده است که گفت: از امام پرسیدم درباره لباس هایی که در بصره به شیوه پارچه های یمانی از ابریشم و پنبه تهیه می شود، آیا مناسب است که مردگان با آنها کفن شوند؟ فرمود: اگر پنبه بیشتر از ابریشم باشد، اشکالی ندارد.

[رقم الحدیث الکلی: 2987 - رقم الحدیث الباب: 2]

2987- 2- (9) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ أَبِی زِیَادٍ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص نِعْمَ الْکَفَنُ الْحُلَّةُ (10) وَ نِعْمَ الْأُضْحِیَّةُ الْکَبْشُ الْأَقْرَنُ.

ص: 45

1- یأتی ما یدلّ علی ذلک فی الباب 23 من هذه الأبواب.
2- الباب 23 فیه حدیثان.
3- القز من الثیاب- هو الذی یعمل من الابریسم (لسان العرب 5- 395).
4- الکافی 3- 149- 12.
5- ورد فی هامش المخطوط- الحسین فی التهذیب و فی موضع آخر- الحسن.
6- فی نسخة- القصب (هامش المخطوط).
7- الفقیه 1- 147- 412.
8- التهذیب 1- 435- 1396، و الاستبصار 1- 211- 744.
9- التهذیب 1- 437- 1406، و الاستبصار 1- 211- 743.
10- نقل الشهید فی الذکری عن أهل اللغة تفسیر الحلّة، و قال- لا إشعار فیه بکونه حریرا. و الحلّة فی الدیات لم یشترط کونها حریرا فلا إشکال، انتهی. و یأتی فی صلاة العیدین أن الامام ینبغی أن یلبس حلة، و فیه تصریح باستعمالها فی غیر الحریر المحض (منه قده).

قَالَ الشَّیْخُ هَذَا مُوَافِقٌ لِلْعَامَّةِ وَ لَسْنَا نَعْمَلُ بِهِ لِأَنَّ الْکَفَنَ لَا یَجُوزُ أَنْ یَکُونَ إِبْرِیسَماً أَقُولُ: فَیُمْکِنُ حَمْلُهُ عَلَی التَّقِیَّةِ فِی الرِّوَایَةِ لِأَنَّ رَاوِیَهُ مِنَ الْعَامَّةِ وَ عَلَی کَوْنِ الْحُلَّةِ حَرِیراً مَمْزُوجاً لَا مَحْضاً وَ عَلَی کَوْنِ الْحُکْمِ مَنْسُوخاً وَ نَقْلُهُ لِلتَّقِیَّةِ وَ قَدْ تَقَدَّمَ فِی أَحَادِیثِ کِسْوَةِ الْکَعْبَةِ مَا یَدُلُّ عَلَی الْمُرَادِ هُنَا (1) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی لِبَاسِ الْمُصَلِّی عُمُوماً (2).

ترجمه:

امام جعفرصادق علیه السلام از پدرش از پدرانش از علی (ع) نقل کرده است که رسول خدا (ص) فرمود: «بهترین کفن، حله [لباس دو تکه] است و بهترین قربانی، قوچ شاخ دار است.»

مرحوم شیخ (ره) گفته است: این روایت موافق نظر عامه (اهل سنت) است و ما به آن عمل نمی کنیم؛ زیرا کفن نباید از ابریشم باشد.

می گویم: می توان این روایت را به تقیه حمل کرد؛ زیرا راوی آن از عامه است، یا اینکه منظور از حله، ابریشمی مخلوط (نه خالص) باشد، یا حکم آن نسخ شده و روایت به جهت تقیه نقل شده است. و در احادیث مربوط به پوشش کعبه، آنچه که مقصود از اینجا را روشن کند، بیان شده است.

24- بَابُ حُکْمِ النَّجَاسَةِ إِذَا أَصَابَتِ الْکَفَنَ

اشارة

(3) 24 بَابُ حُکْمِ النَّجَاسَةِ إِذَا أَصَابَتِ الْکَفَنَ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 2988 - رقم الحدیث الباب: 1]

2988- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا خَرَجَ مِنَ الْمَیِّتِ شَیْ ءٌ بَعْدَ مَا یُکَفَّنُ فَأَصَابَ الْکَفَنَ قُرِضَ مِنْهُ.

ترجمه:

ابن ابی عمیر از برخی اصحابش از امام صادق (ع) نقل کرده است که فرمود: «اگر از میت پس از کفن کردن چیزی خارج شود و به کفن برسد، آن قسمت از کفن بریده می شود.»

[رقم الحدیث الکلی: 2989 - رقم الحدیث الباب: 2]

2989- 2- (5) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ رَفَعَهُ قَالَ: إِذَا غُسِّلَ الْمَیِّتُ ثُمَّ أَحْدَثَ بَعْدَ الْغُسْلِ فَإِنَّهُ یُغْسَلُ الْحَدَثُ وَ لَا یُعَادُ الْغُسْلُ.

ترجمه:

سهل بن زیاد از برخی اصحابش به صورت مرسل نقل کرده است که: «اگر میت غسل داده شود و پس از غسل، از او چیزی خارج شود، همان بخش شسته می شود و غسل دوباره تکرار نمی گردد.»

[رقم الحدیث الکلی: 2990 - رقم الحدیث الباب: 3]

2990- 3- (6) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْکَاهِلِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا خَرَجَ مِنْ مَنْخِرِ الْمَیِّتِ

ص: 46

1- تقدم فی الباب 22 من هذه الأبواب.
2- یأتی فی الباب 11 من أبواب لباس المصلی.
3- الباب 24 فیه 4 أحادیث.
4- الکافی 3- 156- 3، و أورده فی الحدیث 3 من الباب 32 من أبواب غسل المیت.
5- الکافی 3- 156- 2، و أورده فی الحدیث 5 من الباب 32 من أبواب غسل المیت.
6- التهذیب 1- 436- 1405، و أورده فی الحدیث 4 من الباب 32 من أبواب غسل المیت.

الدَّمُ أَوِ الشَّیْ ءُ بَعْدَ مَا یُغَسَّلُ فَأَصَابَ الْعِمَامَةَ أَوِ الْکَفَنَ قُرِضَ عَنْهُ (1).

وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ یَحْیَی الْکَاهِلِیِّ مِثْلَهُ (2).

ترجمه:

کاهلی از امام صادق (ع) نقل کرده است که فرمود: «اگر پس از غسل دادن میت، از بینی او خون یا چیزی خارج شود و به عمامه یا کفن برسد، آن قسمت بریده می شود.»

[رقم الحدیث الکلی: 2991 - رقم الحدیث الباب: 4]

2991- 4- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی طَالِبٍ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الصَّلْتِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا خَرَجَ مِنَ الْمَیِّتِ شَیْ ءٌ بَعْدَ مَا یُکَفَّنُ فَأَصَابَ الْکَفَنَ قُرِضَ مِنَ الْکَفَنِ.

أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ فِی أَحَادِیثِ التَّغْسِیلِ مَا یُوَافِقُ الْحَدِیثَ الثَّانِیَ وَ لَا تَصْرِیحَ فِیهِ بِإِصَابَةِ النَّجَاسَةِ الْکَفَنَ وَ قَدْ جَمَعَ جَمَاعَةٌ مِنَ الْأَصْحَابِ بَیْنَ الْأَحَادِیثِ بِحَمْلِ الْغُسْلِ عَلَی مَا قَبْلَ الدَّفْنِ وَ الْقَرْضِ عَلَی مَا بَعْدَهُ (4).

ترجمه:

أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ از برخی اصحابش از امام صادق (ع) نقل کرده است که فرمود: «اگر از میت پس از کفن کردن چیزی خارج شود و به کفن برسد، آن قسمت از کفن بریده می شود.»

25- بَابُ حُکْمِ النُّفَسَاءِ إِذَا مَاتَتْ وَ کَثُرَ دَمُهَا

اشارة

(5) 25 بَابُ حُکْمِ النُّفَسَاءِ إِذَا مَاتَتْ وَ کَثُرَ دَمُهَا

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 2992 - رقم الحدیث الباب: 1]

2992- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ رَفَعَهُ قَالَ: الْمَرْأَةُ إِذَا مَاتَتْ نُفَسَاءَ وَ کَثُرَ دَمُهَا أُدْخِلَتْ إِلَی السُّرَّةِ فِی الْأَدِیمِ (7) أَوْ مِثْلِ الْأَدِیمِ نَظِیفٍ ثُمَّ تُکَفَّنُ بَعْدَ ذَلِکَ وَ یُحْشَی الْقُبُلُ وَ الدُّبُرُ بِالْقُطْنِ.

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ ع وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ وَ تُنَظَّفُ ثُمَّ یُحْشَی الْقُبُلُ وَ الدُّبُرُ ثُمَّ تُکَفَّنُ بَعْدَ ذَلِکَ (8).

ص: 47

1- فی الکافی قرض بالمقراض، و کذلک کتبه المصنّف، ثمّ شطب علی (بالمقراض) و کتب فوقه (عنه) و فی المصدر- منه. و فی هامش المخطوط ما نصه- فیه إشعار بان الرطوبة الخارجة منه بعد الغسل نجسة، بل ظاهره ذلک فتدبر (منه قده).
2- الکافی 3- 156- 1.
3- التهذیب 1- 450- 1458.
4- تقدم ما یوافق الحدیث فی الباب 32 من أبواب غسل المیت.
5- الباب 25 فیه حدیث واحد.
6- التهذیب 1- 324- 947.
7- فی الفقیه- الأدم (هامش المخطوط).
8- الفقیه 1- 153- 425.

مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ فِی الْمَرْأَةِ وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ تَرَکَ وَ یُحْشَی الْقُبُلُ إِلَی آخِرِهِ (1)

ترجمه:

حسن بن محبوب به صورت مرسل نقل کرده است: «اگر زنی در حال نفاس بمیرد و خونش زیاد باشد، تا ناحیه ناف در چرم یا چیزی شبیه به چرم تمیز پیچیده می شود، سپس کفن می شود و جلو و عقب او با پنبه پر می شود.»

محمد بن علی بن حسین (ره) گفته است: امام صادق (ع) نیز همین را ذکر کرده، جز اینکه فرمود: «ابتدا تمیز می شود، سپس جلو و عقب او پر می شود و پس از آن کفن می گردد.»

26- بَابُ اسْتِحْبَابِ التَّبَرُّعِ بِکَفَنِ الْمَیِّتِ الْمُؤْمِنِ

اشارة

(2) 26 بَابُ اسْتِحْبَابِ التَّبَرُّعِ بِکَفَنِ الْمَیِّتِ الْمُؤْمِنِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 2993 - رقم الحدیث الباب: 1]

2993- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِیفٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: مَنْ کَفَّنَ مُؤْمِناً کَانَ کَمَنْ (4) ضَمِنَ کِسْوَتَهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ ع وَ ذَکَرَ الْحَدِیثَ (6).

ترجمه:

این روایت از امام باقر (علیه السلام) نقل شده و می فرماید:

هر کس مؤمنی را کفن کند، گویا پوشاک او را تا روز قیامت ضمانت کرده است.

[رقم الحدیث الکلی: 2994 - رقم الحدیث الباب: 2]

2994- 2- (7) وَ فِی الْمَجَالِسِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْرُورٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ خَلَفِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْعَبْدِیِّ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ عَبَایَةَ بْنِ رِبْعِیٍّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ فِی حَدِیثِ وَفَاةِ فَاطِمَةَ بِنْتِ أَسَدٍ أُمِّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ ص لِعَلِیٍّ ع خُذْ عِمَامَتِی هَذِهِ وَ خُذْ ثَوْبَیَّ هَذَیْنِ فَکَفِّنْهَا فِیهِمَا وَ مُرِ النِّسَاءَ فَلْیُحْسِنَّ غُسْلَهَا.

ترجمه:

روایت اشاره به زمانی دارد که حضرت فاطمه بنت اسد، مادر امام علی (ع)، از دنیا رفت. پیامبر (ص) به امام علی (ع) دستور داد که عمامه و دو لباس خود را برداشته و ایشان را با آن کفن کند و همچنین به زنان دستور داد که در غسل دادن او دقت و حسن انجام داشته باشند.

ص: 48

1- الکافی 3- 154- 3.
2- الباب 26 فیه 4 أحادیث.
3- الکافی 3- 164- 1، و یأتی ذیله فی الحدیث 1 من الباب 11 من أبواب الدفن.
4- فی الفقیه- فکانما. (هامش المخطوط).
5- التهذیب 1- 450- 1461.
6- الفقیه 1- 152- 417.
7- أمالی الصدوق- 258- 14، و أورد قطعة منه فی الحدیث 8 من الباب 6 من أبواب صلاة الجنازة.
[رقم الحدیث الکلی: 2995 - رقم الحدیث الباب: 3]

2995- 3- (1) وَ فِی الْعِلَلِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ جَدِّهِ عَنْ بَکْرِ بْنِ عَبْدِ الْوَهَّابِ عَنْ عِیسَی بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ فِی حَدِیثٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص دَفَنَ فَاطِمَةَ بِنْتَ أَسَدٍ- وَ کَفَّنَهَا فِی قَمِیصِهِ وَ نَزَلَ فِی قَبْرِهَا وَ تَمَرَّغَ فِی لَحْدِهَا.

ترجمه:

از عیسی بن عبدالله، از پدرش، از جدّش در حدیثی که پیامبر خدا (ص) فاطمه بنت اسد را دفن کرد و او را در پیراهن خود کفن نمود و در قبر او فرود آمد و در لحد او (خود را) به خاک مالید.

[رقم الحدیث الکلی: 2996 - رقم الحدیث الباب: 4]

2996- 4- (2) وَ عَنْهُ عَنْ جَدِّهِ یَعْقُوبَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ أَنَّ فَاطِمَةَ بِنْتَ أَسَدٍ أَوْصَتْ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ ص- فَقَبِلَ وَصِیَّتَهَا فَلَمَّا مَاتَتْ نَزَعَ قَمِیصَهُ وَ قَالَ کَفِّنُوهَا فِیهِ.

أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی أَحَادِیثِ الْحِبَرَةِ (3) وَ الْأَحَادِیثُ فِی أَنَّ الْأَئِمَّةَ ع کَانُوا یَبْعَثُونَ الْأَکْفَانَ إِلَی شِیعَتِهِمْ کَثِیرَةٌ جِدّاً.

ترجمه:

از عبدالله بن سنان از امام صادق (ع) در حدیثی که فاطمه بنت اسد به پیامبر خدا (ص) وصیت کرد، پس پیامبر وصیت او را پذیرفت. هنگامی که از دنیا رفت، پیامبر پیراهن خود را درآورد و فرمود: او را در این (پیراهن) کفن کنید.

27- بَابُ اسْتِحْبَابِ إِعْدَادِ الْإِنْسَانِ کَفَنَهُ وَ جَعْلِهِ مَعَهُ فِی بَیْتِهِ وَ تَکْرَارِ نَظَرِهِ إِلَیْهِ

اشارة

(4) 27 بَابُ اسْتِحْبَابِ إِعْدَادِ الْإِنْسَانِ کَفَنَهُ وَ جَعْلِهِ مَعَهُ فِی بَیْتِهِ وَ تَکْرَارِ نَظَرِهِ إِلَیْهِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 2997 - رقم الحدیث الباب: 1]

2997- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا أَعَدَّ الرَّجُلُ کَفَنَهُ فَهُوَ مَأْجُورٌ کُلَّمَا نَظَرَ إِلَیْهِ.

وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ النَّوْفَلِیِّ مِثْلَهُ (6).

ترجمه:

از سکونی از امام صادق (ع) نقل شده که فرمود: زمانی که انسان کفن خود را آماده کند، هر بار که به آن نگاه می کند، پاداش می برد.

ص: 49

1- علل الشرائع- 469- 31 الباب 222.
2- علل الشرائع- 469- 32 الباب 222.
3- تقدم ما یدلّ علی ذلک فی الحدیث 2 و 3 من الباب 13 من هذه الأبواب، و یأتی ما یدل علیه فی الحدیث 1 من الباب 28 من هذه الأبواب.
4- الباب 27 فیه 3 أحادیث.
5- الکافی 3- 253- 9.
6- الکافی 3- 254- 12.
[رقم الحدیث الکلی: 2998 - رقم الحدیث الباب: 2]

2998- 2- (1) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَمَّنْ أَخْبَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ کَانَ کَفَنُهُ مَعَهُ فِی بَیْتِهِ لَمْ یُکْتَبْ مِنَ الْغَافِلِینَ وَ کَانَ مَأْجُوراً کُلَّمَا نَظَرَ إِلَیْهِ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ مِثْلَهُ (2).

ترجمه:

از محمد بن سنان، از کسی که به او خبر داده، از امام صادق (ع) نقل شده که فرمود: هر کس کفن خود را در خانه اش همراه داشته باشد، از جمله غافلان نوشته نمی شود و هر بار که به آن نگاه می کند، پاداش می برد.

[رقم الحدیث الکلی: 2999 - رقم الحدیث الباب: 3]

2999- 3- (3) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الْأَمَالِی الْمَشْهُورِ بِالْمَجَالِسِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ جَدِّهِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا أَعَدَّ الرَّجُلُ کَفَنَهُ کَانَ مَأْجُوراً کُلَّمَا نَظَرَ إِلَیْهِ.

أَقُولُ: وَ الْأَحَادِیثُ فِی أَنَّ الْأَئِمَّةَ وَ خَوَاصَّ شِیعَتِهِمْ کَانُوا یُعِدُّونَ أَکْفَانَهُمْ کَثِیرَةٌ (4).

ترجمه:

از اسماعیل بن مسلم، از امام صادق (ع)، از پدران بزرگوارش نقل شده که رسول خدا (ص) فرمود: هرگاه انسان کفن خود را آماده کند، هر بار که به آن نگاه کند، پاداش می برد.

می گویم: و احادیث زیادی وجود دارد که نشان می دهد امامان و شیعیان خاص آنان کفن های خود را آماده می کردند.

28- بَابُ اسْتِحْبَابِ نَزْعِ أَزْرَارِ الْقَمِیصِ الْمُعَدِّ لِلْکَفَنِ دُونَ أَکْمَامِهِ إِذَا کَانَ مَلْبُوساً وَ اسْتِحْبَابِ کَوْنِهِ غَیْرَ مَکْفُوفٍ وَ لَا مَزْرُورٍ وَ کَرَاهَةِ أَنْ یَجْعَلَ لِمَا یُبْتَدَأُ مِنَ الْأَکْفَانِ أَکْمَاماً

اشارة

(5) 28 بَابُ اسْتِحْبَابِ نَزْعِ أَزْرَارِ الْقَمِیصِ الْمُعَدِّ لِلْکَفَنِ دُونَ أَکْمَامِهِ إِذَا کَانَ مَلْبُوساً وَ اسْتِحْبَابِ کَوْنِهِ غَیْرَ مَکْفُوفٍ وَ لَا مَزْرُورٍ وَ کَرَاهَةِ أَنْ یَجْعَلَ لِمَا یُبْتَدَأُ مِنَ الْأَکْفَانِ أَکْمَاماً

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3000 - رقم الحدیث الباب: 1]

3000- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع

ص: 50

1- الکافی 3- 256- 23.
2- التهذیب 1- 449- 1452.
3- أمالی الصدوق- 269- 4..
4- و تقدم ما یدلّ علی ذلک فی الحدیث 21 من الباب من هذه الأبواب، و یأتی ما یدلّ علیه فی الحدیث 1 من الباب 28 من هذه الأبواب.
5- الباب 28 فیه 3 أحادیث.
6- التهذیب 1- 304- 885.

أَنْ یَأْمُرَ لِی بِقَمِیصٍ (1) أُعِدُّهُ لِکَفَنِی فَبَعَثَ بِهِ إِلَیَّ فَقُلْتُ کَیْفَ أَصْنَعُ فَقَالَ انْزِعْ أَزْرَارَهُ.

وَ رَوَاهُ الْکَشِّیُّ فِی کِتَابِ الرِّجَالِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بُنَانِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ مِثْلَهُ (2).

ترجمه:

از محمد بن اسماعیل بن بزیع نقل شده که گفت: از امام باقر (ع) درخواست کردم که برای من پیراهنی بفرستند تا آن را برای کفن خود آماده کنم. ایشان پیراهنی برای من فرستادند. پس گفتم: چگونه با آن عمل کنم؟ فرمود: دکمه های آن را جدا کن.

[رقم الحدیث الکلی: 3001 - رقم الحدیث الباب: 2]

3001- 2- (3) وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَمَّنْ أَخْبَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ الرَّجُلُ یَکُونُ لَهُ الْقَمِیصُ أَ یُکَفَّنُ فِیهِ فَقَالَ اقْطَعْ أَزْرَارَهُ قُلْتُ وَ کُمَّهُ قَالَ لَا إِنَّمَا ذَلِکَ إِذَا قَطَعَ لَهُ وَ هُوَ جَدِیدٌ لَمْ یَجْعَلْ لَهُ کُمّاً فَأَمَّا إِذَا کَانَ ثَوْباً لَبِیساً فَلَا یَقْطَعْ مِنْهُ إِلَّا الْأَزْرَارَ.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (4).

ترجمه:

از محمد بن سنان، از کسی که به او خبر داده، از امام صادق (ع) نقل شده که فرمود: گفتم: اگر شخصی پیراهنی داشته باشد، آیا با آن کفن می شود؟ امام فرمود: دکمه های آن را جدا کن. گفتم: و آستین های آن را؟ امام فرمود: نه، این تنها زمانی است که (پیراهن) برای او دوخته شده و نو باشد، در این صورت برای آن آستینی قرار داده نمی شود. اما اگر لباسی باشد که پوشیده شده، تنها دکمه های آن جدا شود.

[رقم الحدیث الکلی: 3002 - رقم الحدیث الباب: 3]

3002- 3- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ ع یَنْبَغِی أَنْ یَکُونَ الْقَمِیصُ لِلْمَیِّتِ غَیْرَ مَکْفُوفٍ وَ لَا مَزْرُورٍ (6).

أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (7).

ترجمه:

محمد بن علی بن حسین نقل کرده که امام صادق (ع) فرمود: باید پیراهن میت بدون آستین ودکمه باشد .

29- بَابُ اسْتِحْبَابِ کِتَابَةِ اسْمِ الْمَیِّتِ عَلَی الْکَفَنِ وَ أَنَّهُ یَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ یَکُونُ ذَلِکَ بِطِینِ قَبْرِ الْحُسَیْنِ ع

اشارة

(8) 29 بَابُ اسْتِحْبَابِ کِتَابَةِ اسْمِ الْمَیِّتِ عَلَی الْکَفَنِ وَ أَنَّهُ یَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ یَکُونُ ذَلِکَ بِطِینِ قَبْرِ الْحُسَیْنِ ع

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3003 - رقم الحدیث الباب: 1]

3003- 1- (9) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ

ص: 51

1- فی رجال الکشّیّ- من قمصه. (هامش المخطوط).
2- رجال الکشّیّ 2- 514- 450.
3- التهذیب 1- 305- 886.
4- الفقیه 1- 147- 415.
5- الفقیه 1- 147- 414.
6- فی المصدر- مزرر.
7- تقدم ما یدلّ علی ذلک فی الأحادیث 8 و 13 و 21 من الباب 2، و الحدیث 3 من الباب 14 من هذه الأبواب.
8- الباب 29 فیه 3 أحادیث.
9- التهذیب 1- 289- 842 و تقدم صدره فی الحدیث 3 من الباب 44 من أبواب الاحتضار.

یَزِیدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ شُعَیْبٍ عَنْ أَبِی کَهْمَسٍ قَالَ: حَضَرْتُ مَوْتَ إِسْمَاعِیلَ وَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع جَالِسٌ عِنْدَهُ فَلَمَّا حَضَرَهُ الْمَوْتُ شَدَّ لَحْیَیْهِ وَ غَمَّضَهُ (وَ غَطَّی عَلَیْهِ الْمِلْحَفَةَ) (1) ثُمَّ أَمَرَ بِتَهْیِئَتِهِ فَلَمَّا فَرَغَ مِنْ أَمْرِهِ دَعَا بِکَفَنِهِ فَکَتَبَ فِی حَاشِیَةِ الْکَفَنِ إِسْمَاعِیلُ یَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ.

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ مِثْلَهُ (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی کِتَابِ إِکْمَالِ الدِّینِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ وَ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ شُعَیْبٍ مِثْلَهُ (3).

ترجمه:

از ابی کهمس نقل شده که گفت: حضور داشتم در زمان مرگ اسماعیل و امام صادق (ع) در کنار او نشسته بود. هنگامی که مرگ او نزدیک شد، لحی(چانه) او را محکم بست و چشمانش را بست و بر او ملحفه ای کشید. سپس دستور داد تا او را آماده کنند. پس از آن که از امور او فارغ شد، به کفنش اشاره کرد و در حاشیه کفن نوشت: اسماعیل شهادت می دهد که هیچ معبودی جز خداوند نیست.

[رقم الحدیث الکلی: 3004 - رقم الحدیث الباب: 2]

3004- 2- (4) وَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی کَهْمَسٍ قَالَ: حَضَرْتُ مَوْتَ إِسْمَاعِیلَ (5) وَ رَأَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع- وَ قَدْ سَجَدَ سَجْدَةً فَأَطَالَ السُّجُودَ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ فَنَظَرَ إِلَیْهِ (6) ثُمَّ سَجَدَ سَجْدَةً أُخْرَی أَطْوَلَ مِنَ الْأُولَی ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ وَ قَدْ حَضَرَهُ الْمَوْتُ فَغَمَّضَهُ وَ رَبَطَ لِحْیَتَهُ وَ غَطَّی عَلَیْهِ الْمِلْحَفَةَ ثُمَّ قَامَ وَ رَأَیْتُ وَجْهَهُ وَ قَدْ دَخَلَهُ مِنْهُ شَیْ ءٌ اللَّهُ أَعْلَمُ بِهِ ثُمَّ قَامَ فَدَخَلَ مَنْزِلَهُ فَمَکَثَ سَاعَةً ثُمَّ خَرَجَ عَلَیْنَا مُدَّهِناً مُکْتَحِلًا عَلَیْهِ ثِیَابٌ غَیْرُ ثِیَابِهِ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِ وَ وَجْهُهُ غَیْرُ الَّذِی دَخَلَ بِهِ فَأَمَرَ وَ نَهَی فِی أَمْرِهِ حَتَّی إِذَا فَرَغَ (7) دَعَا بِکَفَنِهِ فَکَتَبَ فِی حَاشِیَةِ الْکَفَنِ إِسْمَاعِیلُ یَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ.

ترجمه:

از ابی کهمس نقل شده که گفت: حضور داشتم در زمان مرگ اسماعیل و دیدم که امام صادق (ع) سجده ای طولانی کرد و پس از آن سرش را بلند کرد و به اسماعیل نگاه کرد. سپس دوباره سجده ای کرد که از سجده اول طولانی تر بود. بعد از آن که سرش را بلند کرد و مرگ به اسماعیل نزدیک شده بود، چشمان او را بست، لحی اش را محکم بست و بر او ملحفه ای کشید. سپس بلند شد و من چهره اش را دیدم که نشانه هایی از تأثر در آن وجود داشت. سپس به خانه اش رفت و مدتی (یک ساعت) در آنجا ماند. پس از آن، بر ما بیرون آمد در حالی که لباس هایی غیر از لباس هایی که قبلاً پوشیده بود، بر تن داشت و چهره اش نیز متفاوت از آنچه که وارد شده بود، بود. او در امور خود دستورات و نهی هایی صادر کرد تا اینکه وقتی که از کارهایش فارغ شد، به کفنش اشاره کرد و در حاشیه کفن نوشت: اسماعیل شهادت می دهد که هیچ معبودی جز خداوند نیست.

ص: 52

1- فی إکمال الدین- و غطاه بالملحفة (هامش المخطوط). و الملحفة- اللباس الذی فوق سائر اللباس من دثار البرد و نحوه و کل شی ء تغطیت به فقد التحفت به. (لسان العرب 9- 314).
2- التهذیب 1- 309- 898.
3- 3إکمال الدین- 72.
4- إکمال الدین- 73.
5- فی المصدر زیادة- بن أبی عبد اللّه (علیه السلام).
6- فی المصدر زیادة- قلیلا و نظر الی وجهه.
7- فی المصدر زیادة- منه.
[رقم الحدیث الکلی: 3005 - رقم الحدیث الباب: 3]

3005- 3- (1) أَحْمَدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ الطَّبْرِسِیُّ فِی الْإِحْتِجَاجِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ صَاحِبِ الزَّمَانِ ع أَنَّهُ کَتَبَ إِلَیْهِ قَدْ رُوِیَ لَنَا عَنِ الصَّادِقِ ع- أَنَّهُ کَتَبَ عَلَی إِزَارِ إِسْمَاعِیلَ ابْنِهِ إِسْمَاعِیلُ یَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ فَهَلْ یَجُوزُ لَنَا أَنْ نَکْتُبَ مِثْلَ ذَلِکَ بِطِینِ الْقَبْرِ أَمْ غَیْرِهِ فَأَجَابَ یَجُوزُ ذَلِکَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ.

أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی اسْتِحْبَابِ جَعْلِ التُّرْبَةِ مَعَ الْمَیِّتِ (2) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (3).

ترجمه:

از محمد بن عبدالله بن جعفر حمیری نقل شده که از صاحب الزمان (عج) پرسید: به ما روایت شده که امام صادق (ع) بر روی پیراهن اسماعیل، پسرش، نوشت: اسماعیل شهادت می دهد که هیچ معبودی جز خداوند نیست. آیا برای ما جایز است که چیزی مشابه این را بر روی گل قبر یا غیر از آن بنویسیم؟

ایشان پاسخ دادند: این کار جایز است و سپاس برای خداوند.

30- بَابُ اسْتِحْبَابِ کِتَابَةِ مَا تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ عَلَی الْحِبَرَةِ أَوِ الْقُرْآنِ کُلِّهِ

اشارة

(4) 30 بَابُ اسْتِحْبَابِ کِتَابَةِ مَا تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ عَلَی الْحِبَرَةِ أَوِ الْقُرْآنِ کُلِّهِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3006 - رقم الحدیث الباب: 1]

3006- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ وَ فِی إِکْمَالِ الدِّینِ عَنْ عَبْدِ الْوَاحِدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عُبْدُوسٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ قُتَیْبَةَ عَنْ حَمْدَانَ بْنِ سُلَیْمَانَ النَّیْسَابُورِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الصَّیْرَفِیِّ عَنْ أَبِیهِ فِی حَدِیثٍ أَنَّ مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ ع کُفِّنَ بِکَفَنٍ فِیهِ حِبَرَةٌ اسْتُعْمِلَتْ لَهُ بِأَلْفَیْنِ وَ خَمْسِمِائَةِ دِینَارٍ عَلَیْهَا الْقُرْآنُ کُلُّهُ.

ترجمه:

از حسن بن عبدالله صیرفی، از پدرش در حدیثی نقل شده که موسی بن جعفر (ع) با کفنی که در آن حبره (نوعی پارچه یا لباس گرانبها) بود، کفن شد. این پارچه به قیمت دو هزار و پانصد دینار تهیه شده و بر روی آن تمام قرآن نوشته شده بود.

31- بَابُ وُجُوبِ الْکَفَنِ وَ أَنَّ ثَمَنَهُ مِنْ أَصْلِ الْمَالِ

اشارة

(6) 31 بَابُ وُجُوبِ الْکَفَنِ وَ أَنَّ ثَمَنَهُ مِنْ أَصْلِ الْمَالِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3007 - رقم الحدیث الباب: 1]

3007- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ

ص: 53

1- الاحتجاج 2- 489.
2- تقدم فی الباب 12 من هذه الأبواب.
3- یأتی فی الأحادیث 5 و 9 من الباب 70 من أبواب المزار من کتاب الحجّ.
4- الباب 30 فیه حدیث واحد.
5- عیون أخبار الرضا (علیه السلام) 1- 100- 5 و اکمال الدین- 39.
6- الباب 31 فیه حدیث واحد.
7- التهذیب 1- 437- 1407 و یأتی ذیله فی الحدیث 1 من الباب 32 من هذه الأبواب، و أورده عن الکافی و الفقیه و التهذیب فی الحدیث 1 من الباب 27 من أبواب أحکام الوصایا.

یَعْنِی عَبْدَ اللَّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: ثَمَنُ الْکَفَنِ مِنْ جَمِیعِ الْمَالِ.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ أَیْضاً بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ (1)

أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی الْحُکْمِ الْأَوَّلِ فِی أَحَادِیثَ کَثِیرَةٍ (2) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی الثَّانِی فِی الْوَصَایَا وَ الْمَوَارِیثِ أَیْضاً إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَی (3).

ترجمه:

از ابن سنان (عبدالله) نقل شده که از امام صادق (ع) فرمودند: ثمن کفن (قیمت کفن) باید از تمام(اصل) دارایی (مال) باشد.

32- بَابُ وُجُوبِ کَفَنِ الْمَرْأَةِ عَلَی زَوْجِهَا وَ عَدَمِ وُجُوبِ تَکْفِینِ الشَّهِیدِ بَلْ یُدْفَنُ بِثِیَابِهِ

اشارة

(4) 32 بَابُ وُجُوبِ کَفَنِ الْمَرْأَةِ عَلَی زَوْجِهَا وَ عَدَمِ وُجُوبِ تَکْفِینِ الشَّهِیدِ بَلْ یُدْفَنُ بِثِیَابِهِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3008 - رقم الحدیث الباب: 1]

3008- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: کَفَنُ الْمَرْأَةِ عَلَی زَوْجِهَا إِذَا مَاتَتْ.

ترجمه:

از عبدالله بن سنان، از امام صادق علیه السلام در حدیثی نقل شده که فرمود: کفن زن بر شوهرش واجب است وقتی که او از دنیا برود.

[رقم الحدیث الکلی: 3009 - رقم الحدیث الباب: 2]

3009- 2- (6) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ أَبِی زِیَادٍ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ: عَلَی الزَّوْجِ کَفَنُ امْرَأَتِهِ إِذَا مَاتَتْ.

أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی الْحُکْمِ الثَّانِی فِی أَحَادِیثِ التَّغْسِیلِ (7).

ص: 54

1- الفقیه 4- 193- 5439.
2- 2تقدم فی الباب 1 و 2 من هذه الأبواب.
3- یأتی فی الحدیث 1 و 2 من الباب 27 و الحدیث 1 من الباب 28 من أبواب أحکام الوصایا.
4- الباب 32 فیه حدیثان.
5- الفقیه 4- 193- 5440، و تقدم صدره فی الحدیث 1 من الباب 31 من هذه الأبواب.
6- التهذیب 1- 445- 1439.
7- تقدم فی الباب 14 من أبواب غسل المیت.

ترجمه:

حضرت علی علیه السلام در حدیثی نقل شده که فرمود: کفن زن بر شوهرش واجب است وقتی که او از دنیا برود.

33- بَابُ جَوَازِ تَجْهِیزِ الْمُؤْمِنِ وَ تَکْفِینِهِ مِنَ الزَّکَاةِ إِذَا لَمْ یُخَلِّفْ مَالًا فَإِنْ حَصَلَ لَهُ کَفَنَانِ کُفِّنَ بِوَاحِدٍ وَ کَانَ الْآخَرُ لِعِیَالِهِ وَ لَمْ یَلْزَمْ قَضَاءُ دَیْنِهِ بِهِ

اشارة

(1) 33 بَابُ جَوَازِ تَجْهِیزِ الْمُؤْمِنِ وَ تَکْفِینِهِ مِنَ الزَّکَاةِ إِذَا لَمْ یُخَلِّفْ مَالًا فَإِنْ حَصَلَ لَهُ کَفَنَانِ کُفِّنَ بِوَاحِدٍ وَ کَانَ الْآخَرُ لِعِیَالِهِ وَ لَمْ یَلْزَمْ قَضَاءُ دَیْنِهِ بِهِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3010 - رقم الحدیث الباب: 1]

3010- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ یُونُسَ الْکَاتِبِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَی ع فَقُلْتُ لَهُ مَا تَرَی فِی رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِنَا یَمُوتُ وَ لَمْ یَتْرُکْ مَا یُکَفَّنُ بِهِ أَشْتَرِی لَهُ کَفَنَهُ مِنَ الزَّکَاةِ فَقَالَ أَعْطِ عِیَالَهُ مِنَ الزَّکَاةِ قَدْرَ مَا یُجَهِّزُونَهُ فَیَکُونُونَ هُمُ الَّذِینَ یُجَهِّزُونَهُ قُلْتُ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلَدٌ وَ لَا أَحَدٌ یَقُومُ بِأَمْرِهِ فَأُجَهِّزُهُ أَنَا مِنَ الزَّکَاةِ قَالَ کَانَ أَبِی یَقُولُ إِنَّ حُرْمَةَ بَدَنِ الْمُؤْمِنِ مَیِّتاً کَحُرْمَتِهِ حَیّاً فَوَارِ بَدَنَهُ وَ عَوْرَتَهُ وَ جَهِّزْهُ وَ کَفِّنْهُ وَ حَنِّطْهُ وَ احْتَسِبْ بِذَلِکَ مِنَ الزَّکَاةِ وَ شَیِّعْ جَنَازَتَهُ قُلْتُ فَإِنِ اتَّجَرَ عَلَیْهِ بَعْضُ إِخْوَانِهِ بِکَفَنٍ آخَرَ وَ کَانَ عَلَیْهِ دَیْنٌ أَ یُکَفَّنُ بِوَاحِدٍ وَ یُقْضَی دَیْنُهُ بِالْآخَرِ قَالَ لَا لَیْسَ هَذَا مِیرَاثاً تَرَکَهُ إِنَّمَا هَذَا شَیْ ءٌ صَارَ إِلَیْهِ (3) بَعْدَ وَفَاتِهِ فَلْیُکَفِّنُوهُ بِالَّذِی اتَّجَرَ عَلَیْهِ وَ یَکُونُ الْآخَرُ لَهُمْ یُصْلِحُونَ بِهِ شَأْنَهُمْ.

وَ رَوَاهُ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (4)

ترجمه:

از فضل بن یونس کاتب نقل شده که گفت: از امام موسی کاظم (ع) پرسیدم: در مورد مردی از یاران ما که می میرد و چیزی برای کفن ندارد، آیا می توانم برای او کفن را از زکات خریداری کنم؟ ایشان فرمودند: به خانواده اش از زکات به اندازه ای بده که بتوانند او را تجهیز کنند، پس آن ها خواهند بود که او را تجهیز می کنند. گفتم: اگر او فرزندی نداشته باشد و کسی دیگر برای امور او اقدام نکند، آیا من می توانم او را از زکات تجهیز کنم؟ ایشان فرمودند: پدرم می گفت: حرمت بدن مؤمن، در حال مرگ همانند حرمت او در حیات است، پس بدن او را دفن کنید، عوریتش را بپوشانید، او را تجهیز و کفن کنید و در این مورد از زکات حساب کنید و تشییع جنازه اش را به عهده بگیرید. گفتم: اگر برخی از برادرانش برای او کفن دیگری بخرند و بر او دین داشته باشد، آیا می توان او را با یکی کفن کرد و دینش را با دیگری پرداخت؟ فرمودند: نه، این ارثی نیست که او ترک کرده است، بلکه این چیزی است که بعد از وفات او به او تعلق گرفته است. پس باید او را با آن چیزی که خریداری شده، کفن کنند و دیگری برای اصلاح امور خود استفاده کند.

34- بَابُ اسْتِحْبَابِ کَوْنِ الْکَفَنِ مِنْ طَهُورِ الْمَالِ

اشارة

(5) 34 بَابُ اسْتِحْبَابِ کَوْنِ الْکَفَنِ مِنْ طَهُورِ الْمَالِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3011 - رقم الحدیث الباب: 1]

3011- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ رُوِیَ أَنَّ سِنْدِیَّ بْنَ شَاهَکَ قَالَ-

ص: 55

1- الباب 33 فیه حدیث واحد.
2- التهذیب 1- 445- 1440.
3- فی هامش الأصل عن قرب الإسناد- الیهم.
4- قرب الإسناد- 130.
5- الباب 34 فیه حدیث واحد.
6- الفقیه 1- 189- 577.

لِأَبِی الْحَسَنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع أُحِبُّ أَنْ تَدَعَنِی (1) أُکَفِّنُکَ فَقَالَ إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ حَجُّ صَرُورَتِنَا وَ مُهُورُ نِسَائِنَا وَ أَکْفَانُنَا مِنْ طَهُورِ أَمْوَالِنَا.

ترجمه:

از محمد بن علی بن حسین نقل شده که روایت شده است که سندی بن شاهک به امام موسی بن جعفر (ع) گفت: دوست دارم که اجازه دهید من شما را کفن کنم. امام (ع) فرمودند: ما اهل خانه ای هستیم که حج صروره (اولین حج) و مهریه های زنان ما و کفن های ما از پاکیزه ترین اموال ما تأمین می شود.

35- بَابُ جَوَازِ التَّکْفِینِ مِنَ الْغَاسِلِ قَبْلَ غُسْلِ الْمَسِّ وَ اسْتِحْبَابِ کَوْنِهِ بَعْدَ غَسْلِ الْیَدَیْنِ مِنَ الْمِرْفَقَیْنِ أَوِ الْمَنْکِبَیْنِ ثَلَاثاً

اشارة

(2) 35 بَابُ جَوَازِ التَّکْفِینِ مِنَ الْغَاسِلِ قَبْلَ غُسْلِ الْمَسِّ وَ اسْتِحْبَابِ کَوْنِهِ بَعْدَ غَسْلِ الْیَدَیْنِ مِنَ الْمِرْفَقَیْنِ أَوِ الْمَنْکِبَیْنِ ثَلَاثاً

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3012 - رقم الحدیث الباب: 1]

3012- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی وَ فَضَالَةَ جَمِیعاً عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ الَّذِی یُغَمِّضُ الْمَیِّتَ إِلَی أَنْ قَالَ فَالَّذِی یُغَسِّلُهُ یَغْتَسِلُ فَقَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَیُغَسِّلُهُ ثُمَّ یُلْبِسُهُ أَکْفَانَهُ قَبْلَ أَنْ یَغْتَسِلَ قَالَ یُغَسِّلُهُ ثُمَّ یَغْسِلُ یَدَیْهِ مِنَ الْعَاتِقِ (4)- ثُمَّ یُلْبِسُهُ أَکْفَانَهُ ثُمَّ یَغْتَسِلُ الْحَدِیثَ.

وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ مِثْلَهُ (5).

ترجمه:

از محمد بن مسلم نقل شده که از یکی ازدوامام علیهما السلام پرسیدم: آیا کسی که چشم میت را می بندد باید غسل کند؟ ایشان فرمودند: بله. گفتم: پس آیا او می تواند میت را غسل دهد و سپس کفن های او را بپوشاند قبل از اینکه خودش غسل کند؟ فرمودند: او میت را غسل می دهد و سپس دست هایش را از شانه ها می شوید، و بعد کفن های میت را بر او می پوشاند و سپس خودش غسل می کند.

[رقم الحدیث الکلی: 3013 - رقم الحدیث الباب: 2]

3013- 2- (6) وَ قَدْ سَبَقَ حَدِیثُ یَعْقُوبَ بْنِ یَقْطِینٍ عَنِ الْعَبْدِ الصَّالِحِ ع وَ ذَکَرَ صِفَةَ غُسْلِ الْمَیِّتِ إِلَی أَنْ قَالَ ثُمَّ یَغْسِلُ الَّذِی یُغَسِّلُهُ یَدَهُ قَبْلَ أَنْ یُکَفِّنَهُ إِلَی الْمَنْکِبَیْنِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ إِذَا کَفَّنَهُ اغْتَسَلَ.

ترجمه:

پیشتر حدیثی از یعقوب بن یقطین از عبد صالح (ع) نقل شده که در آن به توصیف چگونگی غسل میت پرداخته است. در این حدیث آمده است که کسی که میت را غسل می دهد، قبل از آنکه او را کفن کند، باید دست خود را تا شانه ها سه بار بشوید و سپس بعد از اینکه میت را کفن کرد، خود غسل کند.

[رقم الحدیث الکلی: 3014 - رقم الحدیث الباب: 3]

3014- 3- (7) وَ حَدِیثُ عَمَّارِ بْنِ مُوسَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع ثُمَ

ص: 56

1- فی المصدر زیادة- علی أن.
2- الباب 35 فیه 3 أحادیث.
3- التهذیب 1- 428- 1364 و أورده فی الحدیث 1 من الباب 1 من أبواب غسل المس.
4- العاتق- موضع الرداء من الکتف یذکر و یؤنث. (هامش المخطوط) الصحاح 4 1521.
5- الکافی 3- 160- 2.
6- تقدم فی الحدیث 7 من الباب 2 من أبواب غسل المیت.
7- تقدم فی الحدیث 10 من الباب 2 من أبواب غسل المیت.

تَغْسِلُ یَدَکَ إِلَی الْمَرَافِقِ وَ رِجْلَیْکَ إِلَی الرُّکْبَتَیْنِ ثُمَّ تُکَفِّنُهُ.

ترجمه:

عمار بن موسی از امام صادق علیه السلام نقل کرده است:

سپس دست هایت را تا آرنج ها و پاهایت را تا زانوها بشوی و بعد او را کفن کن.

36- بَابُ کَرَاهَةِ الْمُمَاکَسَةِ فِی شِرَاءِ الْکَفَنِ

اشارة

(1) 36 بَابُ کَرَاهَةِ الْمُمَاکَسَةِ فِی شِرَاءِ الْکَفَنِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3015 - رقم الحدیث الباب: 1]

3015- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عَمْرٍو وَ أَنَسِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ ع فِی وَصِیَّةِ النَّبِیِّ ص لِعَلِیٍّ ع قَالَ: یَا عَلِیُّ لَا تُمَاکِسْ فِی أَرْبَعَةِ أَشْیَاءَ فِی شِرَاءِ الْأُضْحِیَّةِ وَ الْکَفَنِ وَ النَّسَمَةِ وَ الْکِرَاءِ إِلَی مَکَّةَ.

وَ فِی الْخِصَالِ بِإِسْنَادِهِ الْآتِی عَنْ حَمَّادِ بْنِ عَمْرٍو مِثْلَهُ (3).

ترجمه:

انس بن محمد از پدرش، از امام جعفر صادق (ع)، از پدرش، از پدرانش (ع) در وصیت پیامبر (ص) به امام علی (ع) نقل کرده است:

ای علی! در چهار چیز چانه نزن: خرید قربانی، کفن، آزاد کردن برده، و کرایه به سمت مکه.

[رقم الحدیث الکلی: 3016 - رقم الحدیث الباب: 2]

3016- 2- (4) وَ عَنْ أَبِیهِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی وَ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ جَمِیعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی رَفَعَهُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع أَنَّهُ قَالَ: لَا تُمَاکِسْ فِی أَرْبَعَةِ أَشْیَاءَ فِی الْأُضْحِیَّةِ وَ الْکَفَنِ وَ ثَمَنِ النَّسَمَةِ وَ الْکِرَاءِ إِلَی مَکَّةَ.

ترجمه:

محمد بن عیسی به صورت مرفوع از امام باقر (ع) نقل کرده که فرمود:

در چهار چیز چانه نزن: قربانی، کفن، قیمت آزاد کردن برده، و کرایه به سمت مکه.

ص: 57

1- الباب 36 فیه حدیثان.
2- الفقیه 4- 370- 5762 و أورده فی الحدیث 2 من الباب 46 من أبواب آداب التجارة.
3- الخصال- 245- 103.
4- الخصال- 245- 102 و أورده فی الحدیث 3 من الباب 46 من أبواب آداب التجارة.

ص: 58

اَبْوَابُ صَلَاةِ الْجِنَازَةِ

1- بَابُ اسْتِحْبَابِ إِیذَانِ النَّاسِ وَ خُصُوصاً إِخْوَانَ الْمَیِّتِ بِمَوْتِهِ وَ الِاجْتِمَاعِ لِصَلَاةِ الْجِنَازَةِ

اشارة

(1) 1 بَابُ اسْتِحْبَابِ إِیذَانِ النَّاسِ وَ خُصُوصاً إِخْوَانَ الْمَیِّتِ بِمَوْتِهِ وَ الِاجْتِمَاعِ لِصَلَاةِ الْجِنَازَةِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3017 - رقم الحدیث الباب: 1]

3017- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی وَلَّادٍ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ جَمِیعاً عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: یَنْبَغِی لِأَوْلِیَاءِ الْمَیِّتِ مِنْکُمْ أَنْ یُؤْذِنُوا إِخْوَانَ الْمَیِّتِ بِمَوْتِهِ فَیَشْهَدُونَ جِنَازَتَهُ وَ یُصَلُّونَ عَلَیْهِ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لَهُ فَیُکْتَبُ لَهُمُ (3) الْأَجْرُ وَ یُکْتَبُ لِلْمَیِّتِ الِاسْتِغْفَارُ وَ یَکْتَسِبُ هُوَ الْأَجْرَ فِیهِمْ وَ فِیمَا اکْتُسِبَ لَهُ (4) مِنَ الِاسْتِغْفَارِ.

وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ (5)

وَ رَوَاهُ ابْنُ إِدْرِیسَ فِی آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ کِتَابِ الْمَشِیخَةِ لِلْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الْعِلَلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی بْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (7).

ترجمه:

از ابی ولاد و عبدالله بن سنان هر دو از امام صادق (ع) نقل کرده اند که فرمودند:

سزاوار است برای نزدیکان (ولیّان) میت از شما که برادران میت را از مرگ او آگاه سازند تا در تشییع جنازه او حاضر شوند، بر او نماز بگذارند، و برای او طلب آمرزش کنند، که برای آنان اجر نوشته می شود و برای میت طلب آمرزش ثبت می گردد، و او نیز در اجر و پاداش آن ها شریک می شود و از آنچه برای او از طلب آمرزش به دست آمده است، بهره مند می گردد.

ص: 59

1- الباب 1 فیه 4 أحادیث.
2- التهذیب 1- 452- 1470.
3- فی هامش الأصل عن الکافی- فیکتسب ... و کلمة لهم مشطوب علیها فی الأصل.
4- فی هامش الأصل، عن المزار و الکافی و العلل- لمیته بدل (له).
5- الکافی 3- 166- 1.
6- مستطرفات السرائر- 86- 35.
7- علل الشرائع- 301- 1.
[رقم الحدیث الکلی: 3018 - رقم الحدیث الباب: 2]

3018- 2- (1) وَ فِی الْمَجَالِسِ بِإِسْنَادٍ یَأْتِی قَالَ: جَاءَ نَفَرٌ مِنَ الْیَهُودِ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ ص- فَسَأَلُوهُ عَنْ مَسَائِلَ إِلَی أَنْ قَالَ ع وَ مَا مِنْ مُؤْمِنٍ یُصَلِّی عَلَی الْجَنَائِزِ إِلَّا أَوْجَبَ اللَّهُ لَهُ الْجَنَّةَ- إِلَّا أَنْ یَکُونَ مُنَافِقاً أَوْ عَاقّاً.

ترجمه:

و در کتاب مجالس به سندی که خواهد آمد، گفته شد: گروهی از یهود نزد رسول خدا (ص) آمدند و از او درباره مسائلی پرسیدند، تا آنکه [پیامبر] فرمود: «و هیچ مؤمنی نیست که بر جنازه ها نماز بگزارد مگر اینکه خدا بهشت را برای او واجب می گرداند، مگر اینکه او منافق یا عاقّ (ناسپاس والدین) باشد.»

[رقم الحدیث الکلی: 3019 - رقم الحدیث الباب: 3]

3019- 3- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ ذَرِیحٍ الْمُحَارِبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْجِنَازَةِ یُؤْذَنُ بِهَا النَّاسُ قَالَ نَعَمْ.

ترجمه:

از ذریح محاربی نقل شده که از امام صادق (ع) پرسید: «آیا هنگام تشییع جنازه، مردم را آگاه می کنند (دعوت می کنند)؟» فرمود: «بله».

[رقم الحدیث الکلی: 3020 - رقم الحدیث الباب: 4]

3020- 4- (3) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ الْجِنَازَةَ یُؤْذَنُ بِهَا النَّاسُ.

أَقُولُ: یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4).

ترجمه:

ازقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ نقل شده که از امام صادق علیه السلام فرمودند: « هنگام تشییع جنازه، مردم را آگاه می کنند (دعوت می کنند) .

2- بَابُ کَیْفِیَّةِ صَلَاةِ الْجِنَازَةِ وَ جُمْلَةٍ مِنْ أَحْکَامِهَا

اشارة

(5) 2 بَابُ کَیْفِیَّةِ صَلَاةِ الْجِنَازَةِ وَ جُمْلَةٍ مِنْ أَحْکَامِهَا

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3021 - رقم الحدیث الباب: 1]

3021- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُهَاجِرٍ عَنْ أُمِّهِ أُمِّ سَلَمَةَ قَالَتْ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا صَلَّی عَلَی مَیِّتٍ کَبَّرَ وَ تَشَهَّدَ ثُمَّ کَبَّرَ وَ صَلَّی عَلَی الْأَنْبِیَاءِ وَ دَعَا ثُمَّ کَبَّرَ وَ دَعَا لِلْمُؤْمِنِینَ (7)-

ص: 60

1- أمالی الصدوق- 163.
2- الکافی 3- 167- 2.
3- الکافی 3- 167- 3.
4- یأتی فی الباب 3 من أبواب الدفن.
5- الباب 2 فیه 11 حدیثا.
6- الکافی 3- 181- 3.
7- فی الفقیه و العلل زیادة- و استغفر للمؤمنین و المؤمنات (هامش المخطوط).

ثُمَّ کَبَّرَ الرَّابِعَةَ وَ دَعَا لِلْمَیِّتِ ثُمَّ کَبَّرَ الْخَامِسَةَ (1) وَ انْصَرَفَ فَلَمَّا نَهَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنِ الصَّلَاةِ عَلَی الْمُنَافِقِینَ کَبَّرَ وَ تَشَهَّدَ ثُمَّ کَبَّرَ وَ صَلَّی عَلَی النَّبِیِّینَ ثُمَّ کَبَّرَ وَ دَعَا لِلْمُؤْمِنِینَ- ثُمَّ کَبَّرَ الرَّابِعَةَ وَ انْصَرَفَ وَ لَمْ یَدْعُ لِلْمَیِّتِ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (2)

وَ

رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا إِلَّا أَنَّهُ قَالَ فِی الْمَوْضِعَیْنِ ثُمَّ کَبَّرَ فَصَلَّی عَلَی النَّبِیِّ وَ آلِهِ (3).

وَ رَوَاهُ فِی الْعِلَلِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَاتِمٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ مِثْلَهُ (4).

ترجمه:

مُحَمَّدِ بْنِ مُهَاجِرٍاز مادرش، ام سلمه، نقل کرده که گفت: شنیدم امام صادق (ع) می فرمود: «رسول خدا (ص) هرگاه بر میتی نماز می گزارد، تکبیر می گفت و تشهد می خواند، سپس تکبیر می گفت و بر پیامبران درود می فرستاد و دعا می کرد، سپس تکبیر می گفت و برای مؤمنین دعا می کرد، سپس تکبیر چهارم را می گفت و برای میت دعا می کرد، سپس تکبیر پنجم را می گفت و نماز را به پایان می رساند. اما هنگامی که خداوند عزوجل او را از نماز بر منافقین نهی فرمود، [رسول خدا] تکبیر می گفت و تشهد می خواند، سپس تکبیر می گفت و بر پیامبران درود می فرستاد، سپس تکبیر می گفت و برای مؤمنین دعا می کرد، سپس تکبیر چهارم را می گفت و نماز را به پایان می رساند و برای میت دعا نمی کرد.»

[رقم الحدیث الکلی: 3022 - رقم الحدیث الباب: 2]

3022- 2- (5) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی الصَّلَاةِ عَلَی الْمَیِّتِ قَالَ تُکَبِّرُ ثُمَّ تُصَلِّی عَلَی النَّبِیِّ ص- ثُمَّ تَقُولُ اللَّهُمَّ عَبْدُکَ ابْنُ عَبْدِکَ ابْنُ أَمَتِکَ لَا أَعْلَمُ مِنْهُ إِلَّا خَیْراً وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنَّا اللَّهُمَّ إِنْ کَانَ مُحْسِناً فَزِدْ فِی حَسَنَاتِهِ (6) وَ تَقَبَّلْ مِنْهُ وَ إِنْ کَانَ مُسِیئاً فَاغْفِرْ لَهُ ذَنْبَهُ وَ افْسَحْ لَهُ فِی قَبْرِهِ وَ اجْعَلْهُ مِنْ رُفَقَاءِ مُحَمَّدٍ ص- ثُمَّ تُکَبِّرُ الثَّانِیَةَ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ إِنْ کَانَ زَاکِیاً فَزَکِّهِ وَ إِنْ کَانَ خَاطِئاً فَاغْفِرْ لَهُ- ثُمَّ تُکَبِّرُ الثَّالِثَةَ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ لَا تَحْرِمْنَا أَجْرَهُ وَ لَا تَفْتِنَّا بَعْدَهُ ثُمَّ تُکَبِّرُ الرَّابِعَةَ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ اکْتُبْهُ عِنْدَکَ فِی عِلِّیِّینَ وَ اخْلُفْ عَلَی عَقِبِهِ فِی الْغَابِرِینَ وَ اجْعَلْهُ مِنْ رُفَقَاءِ مُحَمَّدٍ ص- ثُمَّ کَبِّرِ (7) الْخَامِسَةَ وَ انْصَرِفْ.

ترجمه:

از زراره، از امام صادق (ع) درباره نماز بر میت نقل شده که فرمود: «تکبیر می گویی، سپس بر پیامبر (ص) درود می فرستی، سپس می گویی: "خدایا! این بنده تو، فرزند بنده تو، فرزند کنیز توست، من از او جز خیر نمی دانم و تو به حال او از ما داناتری. خدایا! اگر او نیکوکار است، بر نیکی هایش بیفزا و آنها را از او بپذیر، و اگر گناهکار است، گناهش را ببخش و در قبرش برای او گشایش قرار ده و او را از همراهان محمد (ص) قرار ده." سپس تکبیر دوم را می گویی و می گویی: "خدایا! اگر پاک و طاهر است، او را پاکیزه گردان و اگر خطاکار است، گناهانش را ببخش." سپس تکبیر سوم را می گویی و می گویی: "خدایا! ما را از اجر او محروم نکن و بعد از او ما را دچار فتنه مگردان." سپس تکبیر چهارم را می گویی و می گویی: "خدایا! او را نزد خود در درجات بلند (علیین) بنویس و به بازماندگان او خیر و برکت عطا کن و او را از همراهان محمد (ص) قرار ده." سپس تکبیر پنجم را بگو و نماز را به پایان برسان.»

[رقم الحدیث الکلی: 3023 - رقم الحدیث الباب: 3]

3023- 3- (8) وَ بِالْإِسْنَادِ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:

ص: 61

1- کتب المصنّف علی کلمة (الخامسة) علامة نسخة.
2- التهذیب 3- 189- 431.
3- الفقیه 1- 163- 466.
4- علل الشرائع 1- 303.
5- الکافی 3- 183- 2.
6- و فی نسخة- احسانه (هامش المخطوط).
7- فی نسخة- تکبر (هامش المخطوط).
8- الکافی 3- 184- 2.

تُکَبِّرُ ثُمَّ تَشَهَّدُ ثُمَّ تَقُولُ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ- الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ رَبِّ الْمَوْتِ وَ الْحَیَاةِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ جَزَی اللَّهُ عَنَّا مُحَمَّداً خَیْرَ الْجَزَاءِ بِمَا صَنَعَ بِأُمَّتِهِ وَ بِمَا بَلَّغَ مِنْ رِسَالاتِ رَبِّهِ- ثُمَّ تَقُولُ اللَّهُمَّ عَبْدُکَ ابْنُ عَبْدِکَ ابْنُ أَمَتِکَ نَاصِیَتُهُ بِیَدِکَ خَلَا مِنَ الدُّنْیَا وَ احْتَاجَ إِلَی رَحْمَتِکَ وَ أَنْتَ غَنِیٌّ عَنْ عَذَابِهِ اللَّهُمَّ إِنَّا لَا نَعْلَمُ مِنْهُ إِلَّا خَیْراً وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ اللَّهُمَّ إِنْ کَانَ مُحْسِناً فَزِدْ فِی إِحْسَانِهِ وَ تَقَبَّلْ مِنْهُ وَ إِنْ کَانَ مُسِیئاً فَاغْفِرْ لَهُ ذَنْبَهُ (1) وَ ارْحَمْهُ وَ تَجَاوَزْ عَنْهُ بِرَحْمَتِکَ اللَّهُمَّ أَلْحِقْهُ بِنَبِیِّکَ- وَ ثَبِّتْهُ بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَ فِی الْآخِرَةِ اللَّهُمَّ اسْلُکْ بِنَا وَ بِهِ سَبِیلَ الْهُدَی وَ اهْدِنَا وَ إِیَّاهُ صِرَاطَکَ الْمُسْتَقِیمَ اللَّهُمَّ عَفْوَکَ عَفْوَکَ- ثُمَّ تُکَبِّرُ الثَّانِیَةَ وَ تَقُولُ مِثْلَ مَا قُلْتَ حَتَّی تَفْرُغَ مِنْ خَمْسِ تَکْبِیرَاتٍ.

ترجمه:

از حلبی از امام صادق (ع) نقل شده که فرمود: «[در نماز میت] تکبیر می گویی، سپس تشهد می خوانی، سپس می گویی: "ما از آنِ خدا هستیم و به سوی او بازمی گردیم. ستایش از آنِ خداوند، پروردگار جهانیان، پروردگار مرگ و زندگی است. بر محمد و اهل بیت او درود فرست. خداوند بهترین جزا را به محمد بدهد، به خاطر آنچه برای امت خود انجام داد و به خاطر آنچه از پیام های پروردگارش رساند." سپس می گویی: "خدایا! این بنده تو، فرزند بنده تو، فرزند کنیز توست، اختیار او در دست توست. از دنیا جدا شده و به رحمت تو نیازمند است و تو از عذاب او بی نیازی. خدایا! ما جز خیر از او نمی دانیم و تو از ما به حال او داناتری. خدایا! اگر نیکوکار است، بر نیکی هایش بیفزا و آنها را از او بپذیر، و اگر گناهکار است، گناهش را ببخش و بر او رحم کن و با رحمت خود از او درگذر. خدایا! او را به پیامبرت ملحق کن و او را با سخن استوار در زندگی دنیا و آخرت ثابت قدم گردان. خدایا! ما و او را به راه هدایت ببر و ما و او را به راه راستت هدایت کن. خدایا! عفو تو، عفو تو." سپس تکبیر دوم را می گویی و همانند آنچه گفتی، تکرار می کنی تا اینکه پنج تکبیر را به پایان برسانی.

[رقم الحدیث الکلی: 3024 - رقم الحدیث الباب: 4]

3024- 4- (2) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ الرَّحِیمِ (3) أَبِی الصَّخْرِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَبْدِ الْخَالِقِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی الصَّلَاةِ عَلَی الْجَنَائِزِ تَقُولُ اللَّهُمَّ أَنْتَ خَلَقْتَ هَذِهِ النَّفْسَ وَ أَنْتَ أَمَتَّهَا تَعْلَمُ سِرَّهَا وَ عَلَانِیَتَهَا أَتَیْنَاکَ شَافِعِینَ فِیهَا شُفَعَاءَ (4) اللَّهُمَّ (5) وَلِّهَا مَا تَوَلَّتْ وَ احْشُرْهَا مَعَ مَنْ أَحَبَّتْ.

ترجمه:

از اسماعیل بن عبدالخالق بن عبدالربه، از امام صادق (ع) درباره نماز بر جنازه نقل شده که فرمود: می گویی: «خدایا! تو این نفس را آفریدی و تو او را میراندی. تو به نهان و آشکار او آگاهی. ما نزد تو آمده ایم، در حالی که شفاعت گر او هستیم. خدایا! او را به آنچه خود برگزیده، واگذار و او را با کسانی که دوست دارد، محشور گردان.»

[رقم الحدیث الکلی: 3025 - رقم الحدیث الباب: 5]

3025- 5- (6) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی وَلَّادٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ التَّکْبِیرِ عَلَی الْمَیِّتِ فَقَالَ خَمْسٌ (7) تَقُولُ (فِی أَوَّلِهِنَّ) (8) أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ- ثُمَّ تَقُولُ اللَّهُمَّ إِنَّ هَذَا الْمُسَجَّی قُدَّامَنَا

ص: 62

1- فی نسخة- ذنوبه- هامش المخطوط-.
2- الکافی 3- 185- 6.
3- فی هامش المخطوط عن نسخة- عبد الرحمن.
4- فی المصدر- فشفعنا.
5- کتب المصنّف علی کلمة (اللّهمّ) علامة نسخة.
6- التهذیب 3- 191- 436.
7- فی المصدر زیادة- تکبیرات.
8- فی هامش الأصل من التهذیب- إذا کبرت.

عَبْدُکَ وَ ابْنُ عَبْدِکَ وَ قَدْ قَبَضْتَ رُوحَهُ إِلَیْکَ وَ قَدِ احْتَاجَ إِلَی رَحْمَتِکَ وَ أَنْتَ غَنِیٌّ عَنْ عَذَابِهِ اللَّهُمَّ إِنَّا (1) لَا نَعْلَمُ مِنْ ظَاهِرِهِ إِلَّا خَیْراً وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِسَرِیرَتِهِ اللَّهُمَّ إِنْ کَانَ مُحْسِناً فَضَاعِفْ حَسَنَاتِهِ وَ إِنْ کَانَ مُسِیئاً فَتَجَاوَزْ عَنْ سَیِّئَاتِهِ (2)- ثُمَّ تُکَبِّرُ الثَّانِیَةَ وَ تَفْعَلُ ذَلِکَ فِی کُلِّ تَکْبِیرَةٍ.

وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (3).

ترجمه:

از ابی ولاد نقل شده که گفت: از امام صادق (ع) درباره تکبیر بر میت پرسیدم. فرمود: «پنج تکبیر است. در تکبیر اول می گویی: "شهادت می دهم که هیچ معبودی جز خداوند یگانه، که شریکی ندارد، نیست. خدایا! بر محمد و آل محمد درود فرست." سپس می گویی: "خدایا! این فردی که پیش روی ما قرار دارد، بنده تو و فرزند بنده توست و تو روح او را به سوی خود قبض کرده ای. او به رحمت تو نیازمند است و تو از عذاب او بی نیازی. خدایا! ما جز خیر از ظاهر او نمی دانیم و تو به باطن او داناتری. خدایا! اگر نیکوکار است، حسنات او را چند برابر گردان، و اگر بدکار است، از گناهانش درگذر." سپس تکبیر دوم را می گویی و در هر تکبیر همین دعا را تکرار می کنی.»

[رقم الحدیث الکلی: 3026 - رقم الحدیث الباب: 6]

3026- 6- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْحَسَنِ عَنْ زُرْعَةَ عَنْ سَمَاعَةَ فِی حَدِیثٍ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الصَّلَاةِ عَلَی الْمَیِّتِ فَقَالَ خَمْسُ تَکْبِیرَاتٍ یَقُولُ إِذَا کَبَّرَ (5) أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَلَی أَئِمَّةِ الْهُدَی- وَ اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونا بِالْإِیمانِ وَ لا تَجْعَلْ فِی قُلُوبِنا غِلًّا لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنا إِنَّکَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ- اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِأَحْیَائِنَا وَ أَمْوَاتِنَا مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ أَلِّفْ بَیْنَ قُلُوبِنَا عَلَی قُلُوبِ أَخْیَارِنَا (6) وَ اهْدِنَا لِمَا اخْتُلِفَ فِیهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِکَ إِنَّکَ تَهْدِی مَنْ تَشَاءُ إِلَی صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ- فَإِنْ قَطَعَ عَلَیْکَ التَّکْبِیرَةَ الثَّانِیَةَ فَلَا یَضُرُّکَ فَقُلِ (7) اللَّهُمَّ هَذَا عَبْدُکَ ابْنُ عَبْدِکَ وَ ابْنُ أَمَتِکَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ افْتَقَرَ (إِلَی رَحْمَتِکَ) (8) وَ اسْتَغْنَیْتَ عَنْهُ اللَّهُمَّ فَتَجَاوَزْ عَنْ سَیِّئَاتِهِ وَ زِدْ فِی حَسَنَاتِهِ (9) وَ اغْفِرْ لَهُ وَ ارْحَمْهُ وَ نَوِّرْ لَهُ فِی قَبْرِهِ وَ لَقِّنْهُ حُجَّتَهُ وَ أَلْحِقْهُ بِنَبِیِّهِ ص- وَ لَا تَحْرِمْنَا أَجْرَهُ وَ لَا تَفْتِنَّا بَعْدَهُ- قُلْ هَذَا حَتَّی (10)

ص: 63

1- لیس فی المصدر.
2- فی المصدر- اساءته.
3- الکافی 3- 184- 3.
4- التهذیب 3- 191- 435 و أورد قطعة منه فی الحدیث 8 من الباب 32 من أبواب صلاة الجنازة.
5- فی هامش الأصل عن الکافی- تقول اول ما تکبر.
6- فی المصدر- خیارنا.
7- فی هامش الأصل عن الکافی- تقول.
8- فی المصدر- الیک.
9- فی المصدر- احسانه.
10- فی موضع من التهذیب- حین (هامش المخطوط).

تَفْرُغَ مِنْ خَمْسِ تَکْبِیرَاتٍ وَ إِذَا فَرَغْتَ سَلَّمْتَ عَنْ یَمِینِکَ (1).

وَ

رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أُورَمَةَ عَنْ زُرْعَةَ مِثْلَهُ وَ تَرَکَ مِنْ آخِرِهِ وَ إِذَا فَرَغْتَ سَلَّمْتَ عَنْ یَمِینِکَ (2)

ترجمه:

از سماعه در حدیثی نقل شده که گفت: از امام (ع) درباره نماز بر میت پرسیدم. فرمود: «پنج تکبیر است. هنگامی که تکبیر می گویی، بگو: "شهادت می دهم که هیچ معبودی جز خداوند یگانه، که شریکی ندارد، نیست و شهادت می دهم که محمد بنده و فرستاده اوست. خدایا! بر محمد و آل محمد و بر پیشوایان هدایت درود فرست. و ما و برادرانمان را که در ایمان بر ما پیشی گرفتند، بیامرز، و در دل های ما نسبت به کسانی که ایمان آورده اند، کینه ای قرار مده. پروردگارا! تو رئوف و مهربانی. خدایا! مؤمنان و مؤمناتِ زنده و مرده ما را بیامرز و دل های ما را بر قلب های نیکان ما یکی گردان و ما را به سوی آنچه در آن اختلاف کرده ایم، به اذن خود هدایت کن؛ چراکه تو هر که را بخواهی به راه راست هدایت می کنی."

اگر در تکبیر دوم دچار وقفه شدی، ضرری ندارد. بگو: "خدایا! این بنده تو، فرزند بنده تو، و فرزند کنیز توست. تو به حال او داناتری. او به رحمت تو نیازمند است و تو از او بی نیازی. خدایا! از گناهانش درگذر، حسناتش را افزایش ده، او را بیامرز، بر او رحم کن، قبرش را روشن گردان، حجت را به او تلقین کن، او را به پیامبرش (ص) ملحق ساز، ما را از پاداش او محروم مگردان و بعد از او ما را دچار فتنه مساز."

این را بگو تا پنج تکبیر را به پایان برسانی. و هنگامی که به پایان رسیدی، به سمت راست سلام بده.»

[رقم الحدیث الکلی: 3027 - رقم الحدیث الباب: 7]

3027- 7- (3) وَ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ کُلَیْبٍ الْأَسَدِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ التَّکْبِیرِ عَلَی الْمَیِّتِ فَقَالَ بِیَدِهِ خَمْساً قُلْتُ کَیْفَ أَقُولُ: إِذَا صَلَّیْتُ عَلَیْهِ قَالَ تَقُولُ اللَّهُمَّ عَبْدُکَ احْتَاجَ إِلَی رَحْمَتِکَ وَ أَنْتَ غَنِیٌّ عَنْ عَذَابِهِ اللَّهُمَّ إِنْ کَانَ مُحْسِناً فَزِدْ فِی إِحْسَانِهِ وَ إِنْ کَانَ مُسِیئاً فَاغْفِرْ لَهُ.

ترجمه:

از کلیب اسدی نقل شده که گفت: از امام صادق (ع) درباره تعداد تکبیر بر میت پرسیدم. امام با دست خود پنج تکبیر را نشان داد. گفتم: چگونه بگویم هنگامی که بر او نماز می خوانم؟ فرمود: «می گویی: خدایا! بنده ات به رحمت تو نیازمند است و تو از عذاب او بی نیازی. خدایا! اگر نیکوکار است، بر نیکی اش بیفزا، و اگر بدکار است، او را بیامرز.»

[رقم الحدیث الکلی: 3028 - رقم الحدیث الباب: 8]

3028- 8- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ عَنْ عَمِّهِ حَمْزَةَ بْنِ بَزِیعٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سُوَیْدٍ عَنِ الرِّضَا ع فِیمَا یُعْلَمُ قَالَ فِی الصَّلَاةِ عَلَی الْجَنَائِزِ تَقْرَأُ فِی الْأُولَی بِأُمِّ الْکِتَابِ- وَ فِی الثَّانِیَةِ تُصَلِّی عَلَی النَّبِیِّ وَ آلِهِ وَ تَدْعُو فِی الثَّالِثَةِ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ تَدْعُو فِی الرَّابِعَةِ لِمَیِّتِکَ وَ الْخَامِسَةُ تَنْصَرِفُ بِهَا.

وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ عَنْ عَمِّهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ ع مِثْلَ ذَلِکَ (5).

ترجمه:

از علی بن سوید نقل شده که از امام رضا (ع) در مورد نماز بر جنازه نقل کرد. امام فرمود: «در تکبیر اول، "سوره حمد" را بخوان، و در تکبیر دوم بر پیامبر و آل او درود بفرست، و در تکبیر سوم برای مؤمنان و مؤمنات دعا کن، و در تکبیر چهارم برای میت خود دعا کن، و با تکبیر پنجم نماز را به پایان برسان.»

[رقم الحدیث الکلی: 3029 - رقم الحدیث الباب: 9]

3029- 9- (6) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ أَخِیهِ عَلِیٍّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ هَمَّامٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ

ص: 64

1- و رواه الشیخ مختصرا فی الاستبصار 1- 478- 1849.
2- الکافی 3- 182- 1.
3- التهذیب 3- 315- 975، و أورد صدره فی الحدیث 7 من الباب 5 من أبواب صلاة الجنازة.
4- التهذیب 3- 193- 440 و الاستبصار 1- 477- 1844.
5- التهذیب 3- 193- 441.
6- التهذیب 3- 317- 983 و الاستبصار 1- 475- 1840.

ع قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع صَلَّی رَسُولُ اللَّهِ ص عَلَی جِنَازَةٍ فَکَبَّرَ عَلَیْهِ خَمْساً وَ صَلَّی عَلَی أُخْرَی (1) فَکَبَّرَ عَلَیْهِ أَرْبَعاً فَأَمَّا الَّذِی کَبَّرَ عَلَیْهِ خَمْساً فَحَمِدَ اللَّهَ وَ مَجَّدَهُ فِی التَّکْبِیرَةِ الْأُولَی وَ دَعَا فِی الثَّانِیَةِ لِلنَّبِیِّ ص- وَ دَعَا فِی الثَّالِثَةِ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ دَعَا فِی الرَّابِعَةِ لِلْمَیِّتِ وَ انْصَرَفَ فِی الْخَامِسَةِ وَ أَمَّا الَّذِی کَبَّرَ عَلَیْهِ أَرْبَعاً فَحَمِدَ اللَّهَ وَ مَجَّدَهُ فِی التَّکْبِیرَةِ الْأُولَی وَ دَعَا لِنَفْسِهِ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ فِی الثَّانِیَةِ وَ دَعَا لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ فِی الثَّالِثَةِ وَ انْصَرَفَ فِی الرَّابِعَةِ فَلَمْ یَدْعُ لَهُ لِأَنَّهُ کَانَ مُنَافِقاً.

ترجمه:

از اسماعیل بن همام از امام ابوالحسن (ع) نقل شده که فرمود: امام صادق (ع) فرمود: «رسول خدا (ص) بر جنازه ای نماز خواند و پنج تکبیر گفت، و بر جنازه دیگری نماز خواند و چهار تکبیر گفت. اما آنکه پنج تکبیر بر او گفت، در تکبیر اول حمد و ثنای خدا را گفت و در تکبیر دوم برای پیامبر (ص) دعا کرد و در تکبیر سوم برای مؤمنین و مؤمنات دعا کرد و در تکبیر چهارم برای میت دعا کرد و در تکبیر پنجم نماز را به پایان رساند. و اما آنکه چهار تکبیر بر او گفت، در تکبیر اول حمد و ثنای خدا را گفت و در تکبیر دوم برای خود و اهل بیتش دعا کرد و در تکبیر سوم برای مؤمنین و مؤمنات دعا کرد و در تکبیر چهارم نماز را به پایان رساند و برای میت دعا نکرد، زیرا او منافق بود.»

[رقم الحدیث الکلی: 3030 - رقم الحدیث الباب: 10]

3030- 10- (2) وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَبَّاسِ (3) بْنِ هِشَامٍ عَنِ الْحَسَنِ (4) بْنِ أَحْمَدَ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ یُونُسَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ: الصَّلَاةُ عَلَی الْجَنَائِزِ التَّکْبِیرَةُ الْأُولَی اسْتِفْتَاحُ الصَّلَاةِ وَ الثَّانِیَةُ أَشْهَدُ (5) أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ الثَّالِثَةُ الصَّلَاةُ عَلَی النَّبِیِّ ص- وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ وَ الثَّنَاءُ عَلَی اللَّهِ وَ الرَّابِعَةُ لَهُ وَ الْخَامِسَةُ یُسَلِّمُ وَ یَقِفُ مِقْدَارَ مَا بَیْنَ التَّکْبِیرَتَیْنِ وَ لَا یَبْرَحُ حَتَّی یُحْمَلَ السَّرِیرُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ.

ترجمه:

از یونس از امام صادق (ع) روایت شده که فرمود: «نماز بر جنازه به این صورت است که تکبیر اول، آغاز نماز است و در تکبیر دوم می گویی: "شهادت می دهم که هیچ معبودی جز خدا نیست و اینکه محمد (ص) رسول خدا است" و در تکبیر سوم برای پیامبر (ص) و اهل بیت او صلوات می فرستی و خدا را ستایش می کنی. در تکبیر چهارم برای میت دعا می کنی و در تکبیر پنجم سلام می دهی و به اندازه فاصله بین دو تکبیر مکث می کنی و از جای خود حرکت نمی کنی تا اینکه جنازه از مقابلت برداشته شود.»

[رقم الحدیث الکلی: 3031 - رقم الحدیث الباب: 11]

3031- 11- (6) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الصَّلَاةِ عَلَی الْمَیِّتِ فَقَالَ تُکَبِّرُ ثُمَّ تَقُولُ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ- إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ- یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً- اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ

ص: 65

1- فی هامش الأصل عن نسخة (آخر) و کتب المصنّف فی الأصل علی الالف المتطرفة علامة نسخة.
2- التهذیب 3- 318- 987.
3- فی المصدر- عبیس.
4- کذا ورد فی الأصل و فی المصدر.
5- فی المصدر- یشهد.
6- التهذیب 3- 330- 1034.

وَ آلِ مُحَمَّدٍ- وَ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ- کَمَا صَلَّیْتَ وَ بَارَکْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ- وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلَی أَئِمَّةِ الْمُسْلِمِینَ- اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلَی إِمَامِ الْمُسْلِمِینَ- اللَّهُمَّ عَبْدُکَ فُلَانٌ وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ اللَّهُمَّ أَلْحِقْهُ بِنَبِیِّهِ مُحَمَّدٍ ص- وَ افْسَحْ لَهُ فِی قَبْرِهِ وَ نَوِّرْ لَهُ فِیهِ وَ صَعِّدْ رُوحَهُ وَ لَقِّنْهُ حُجَّتَهُ وَ اجْعَلْ مَا عِنْدَکَ خَیْراً لَهُ وَ أَرْجِعْهُ إِلَی خَیْرٍ مِمَّا کَانَ فِیهِ اللَّهُمَّ عِنْدَکَ نَحْتَسِبُهُ فَلَا تَحْرِمْنَا أَجْرَهُ وَ لَا تَفْتِنَّا بَعْدَهُ اللَّهُمَّ عَفْوَکَ عَفْوَکَ (اللَّهُمَّ عَفْوَکَ عَفْوَکَ) (1) تَقُولُ هَذَا کُلَّهُ فِی التَّکْبِیرَةِ الْأُولَی ثُمَّ تُکَبِّرُ الثَّانِیَةَ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ عَبْدُکَ فُلَانٌ اللَّهُمَّ أَلْحِقْهُ بِنَبِیِّهِ مُحَمَّدٍ ص- وَ افْسَحْ لَهُ فِی قَبْرِهِ وَ نَوِّرْ لَهُ فِیهِ وَ صَعِّدْ رُوحَهُ وَ لَقِّنْهُ حُجَّتَهُ وَ اجْعَلْ مَا عِنْدَکَ خَیْراً لَهُ وَ أَرْجِعْهُ إِلَی خَیْرٍ مِمَّا کَانَ فِیهِ اللَّهُمَّ عِنْدَکَ نَحْتَسِبُهُ فَلَا تَحْرِمْنَا أَجْرَهُ وَ لَا تَفْتِنَّا بَعْدَهُ اللَّهُمَّ عَفْوَکَ اللَّهُمَّ عَفْوَکَ- تَقُولُ هَذَا فِی الثَّانِیَةِ وَ الثَّالِثَةِ وَ الرَّابِعَةِ فَإِذَا کَبَّرْتَ الْخَامِسَةَ فَقُلِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلَی آلِ مُحَمَّدٍ- اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ- وَ أَلِّفْ (2) بَیْنَ قُلُوبِهِمْ وَ تَوَفَّنِی عَلَی مِلَّةِ رَسُولِکَ- اللَّهُمَّ اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونا بِالْإِیمانِ وَ لا تَجْعَلْ فِی قُلُوبِنا غِلًّا لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنا إِنَّکَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ- اللَّهُمَّ عَفْوَکَ اللَّهُمَّ عَفْوَکَ وَ تُسَلِّمُ.

أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3) وَ عَلَی عَدَمِ وُجُوبِ دُعَاءٍ مُعَیَّنٍ (4) فَتُحْمَلُ هَذِهِ الْأَحَادِیثُ عَلَی التَّخْیِیرِ وَ التَّسْلِیمُ مَحْمُولٌ عَلَی التَّقِیَّةِ وَ کَذَا الْقِرَاءَةُ ذَکَرَهُ الشَّیْخُ وَ غَیْرُهُ لِمَا یَأْتِی (5) وَ هَذِهِ الْأَحَادِیثُ وَ مَا یَأْتِی دَالَّةٌ عَلَی جَوَازِ صَلَاةِ الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ عَلَی الْجِنَازَةِ رَجُلًا کَانَ الْمَیِّتُ أَوِ امْرَأَةً

ص: 66

1- ما بین القوسین لیس فی المصدر.
2- فی المصدر- اللّهمّ ألف.
3- یأتی فی الباب 5 من هذه الأبواب.
4- یأتی فی الحدیث 1 و 3 من الباب 7 من أبواب صلاة الجنازة.
5- یأتی فی الحدیث 5 من الباب 7، و الباب 9 من أبواب صلاة الجنازة.

وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی التَّغْسِیلِ (1) وَ یُفْهَمُ مِنْ بَعْضِ أَحَادِیثِ صَلَاةِ الْجِنَازَةِ الْجَهْرُ وَ مِنْ بَعْضِهَا الْإِخْفَاتُ وَ الْبَاقِی مُطْلَقٌ أَوْ عَامٌّ فَالظَّاهِرُ التَّخْیِیرُ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ.

ترجمه:

از عمار بن موسی از امام صادق (ع) روایت شده که فرمود: «از ایشان درباره نماز بر میت پرسیدم. فرمود: تکبیر می گویی و سپس می گویی: «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ، إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ، یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً، اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، کَمَا صَلَّیْتَ وَ بَارَکْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ، إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ، اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلَی أَئِمَّةِ الْمُسْلِمِینَ، اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلَی إِمَامِ الْمُسْلِمِینَ، اللَّهُمَّ عَبْدُکَ فُلَانٌ وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ، اللَّهُمَّ أَلْحِقْهُ بِنَبِیِّهِ مُحَمَّدٍ ص، وَ افْسَحْ لَهُ فِی قَبْرِهِ وَ نَوِّرْ لَهُ فِیهِ وَ صَعِّدْ رُوحَهُ وَ لَقِّنْهُ حُجَّتَهُ وَ اجْعَلْ مَا عِنْدَکَ خَیْراً لَهُ وَ أَرْجِعْهُ إِلَی خَیْرٍ مِمَّا کَانَ فِیهِ، اللَّهُمَّ عِنْدَکَ نَحْتَسِبُهُ فَلَا تَحْرِمْنَا أَجْرَهُ وَ لَا تَفْتِنَّا بَعْدَهُ، اللَّهُمَّ عَفْوَکَ عَفْوَکَ». این ها را در تکبیر اول می گویی. سپس تکبیر دوم را می گویی و می گویی: «اللَّهُمَّ عَبْدُکَ فُلَانٌ، اللَّهُمَّ أَلْحِقْهُ بِنَبِیِّهِ مُحَمَّدٍ ص، وَ افْسَحْ لَهُ فِی قَبْرِهِ وَ نَوِّرْ لَهُ فِیهِ وَ صَعِّدْ رُوحَهُ وَ لَقِّنْهُ حُجَّتَهُ وَ اجْعَلْ مَا عِنْدَکَ خَیْراً لَهُ وَ أَرْجِعْهُ إِلَی خَیْرٍ مِمَّا کَانَ فِیهِ، اللَّهُمَّ عِنْدَکَ نَحْتَسِبُهُ فَلَا تَحْرِمْنَا أَجْرَهُ وَ لَا تَفْتِنَّا بَعْدَهُ، اللَّهُمَّ عَفْوَکَ اللَّهُمَّ عَفْوَکَ». این ها را در تکبیر دوم و سوم و چهارم نیز می گویی. پس از تکبیر پنجم می گویی: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلَی آلِ مُحَمَّدٍ، اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ، وَ أَلِّفْ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ وَ تَوَفَّنِی عَلَی مِلَّةِ رَسُولِکَ، اللَّهُمَّ اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونا بِالْإِیمَانِ وَ لا تَجْعَلْ فِی قُلُوبِنا غِلًّا لِلَّذِینَ آمَنُوا، رَبَّنا إِنَّکَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ، اللَّهُمَّ عَفْوَکَ اللَّهُمَّ عَفْوَکَ» و سپس سلام می دهی.»

3- بَابُ کَیْفِیَّةِ الصَّلَاةِ عَلَی الْمُسْتَضْعَفِ وَ مَنْ لَا یُعْرَفُ

اشارة

(2) 3 بَابُ کَیْفِیَّةِ الصَّلَاةِ عَلَی الْمُسْتَضْعَفِ وَ مَنْ لَا یُعْرَفُ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3032 - رقم الحدیث الباب: 1]

3032- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زُرَارَةَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع أَنَّهُ قَالَ: الصَّلَاةُ عَلَی الْمُسْتَضْعَفِ وَ الَّذِی لَا یُعْرَفُ مَذْهَبُهُ تُصَلَّی عَلَی النَّبِیِّ ص وَ یُدْعَی لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ- وَ یُقَالُ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلَّذِینَ تابُوا وَ اتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَ قِهِمْ عَذابَ الْجَحِیمِ- وَ یُقَالُ فِی الصَّلَاةِ عَلَی مَنْ لَا یُعْرَفُ مَذْهَبُهُ اللَّهُمَّ إِنَّ هَذِهِ النَّفْسَ أَنْتَ أَحْیَیْتَهَا وَ أَنْتَ أَمَتَّهَا اللَّهُمَّ وَلِّهَا مَا تَوَلَّتْ وَ احْشُرْهَا مَعَ مَنْ أَحَبَّتْ.

ترجمه:

از محمد بن مسلم نقل شده که امام باقر (ع) فرمود: «نماز بر مستضعف و کسی که مذهبش شناخته شده نیست به این صورت است که بر پیامبر (ص) درود فرستاده می شود و برای مؤمنین و مؤمنات دعا می شود و گفته می شود: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلَّذِینَ تابُوا وَ اتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَ قِهِمْ عَذابَ الْجَحِیمِ» و درباره کسی که مذهبش شناخته شده نیست در نماز گفته می شود: «اللَّهُمَّ إِنَّ هَذِهِ النَّفْسَ أَنْتَ أَحْیَیْتَهَا وَ أَنْتَ أَمَتَّهَا، اللَّهُمَّ وَلِّهَا مَا تَوَلَّتْ وَ احْشُرْهَا مَعَ مَنْ أَحَبَّتْ»».

[رقم الحدیث الکلی: 3033 - رقم الحدیث الباب: 2]

3033- 2- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ حَرِیزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ: الصَّلَاةُ عَلَی الْمُسْتَضْعَفِ وَ الَّذِی لَا یُعْرَفُ الصَّلَاةُ عَلَی النَّبِیِّ ص- وَ الدُّعَاءُ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ- تَقُولُ رَبَّنَا اغْفِرْ لِلَّذِینَ تابُوا وَ اتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَ قِهِمْ عَذابَ الْجَحِیمِ (5) إِلَی آخِرِ الْآیَتَیْنِ.

ترجمه:

از محمد بن مسلم نقل شده که از یکی از امامان (علیهما السلام) درباره نماز بر مستضعف و فردی که (مذهبش) شناخته شده نیست، پرسید. امام فرمود: «نماز، (شامل) درود بر پیامبر (ص) و دعا برای مؤمنین و مؤمنات است؛ و در آن می گویی: رَبَّنَا اغْفِرْ لِلَّذِینَ تَابُوا وَ اتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَ قِهِمْ عَذَابَ الْجَحِیمِ.» (این جمله قسمتی از آیه 7 سوره غافر است که به شفاعت فرشتگان برای مؤمنین اشاره دارد).

[رقم الحدیث الکلی: 3034 - رقم الحدیث الباب: 3]

3034- 3- (6) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِذَا صَلَّیْتَ عَلَی الْمُؤْمِنِ

ص: 67

1- تقدم فی الحدیث 5 و 6 من الباب 22 من أبواب غسل المیت.
2- الباب 3 فیه 7 أحادیث.
3- الفقیه 1- 168- 489.
4- الکافی 3- 186- 1.
5- غافر 40- 7.
6- الکافی 3- 187- 2.

فَادْعُ لَهُ وَ اجْتَهِدْ لَهُ فِی الدُّعَاءِ وَ إِنْ کَانَ وَاقِفاً مُسْتَضْعَفاً فَکَبِّرْ وَ قُلِ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلَّذِینَ تابُوا وَ اتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَ قِهِمْ عَذابَ الْجَحِیمِ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (1).

ترجمه:

از فضیل بن یسار نقل شده که از امام باقر (علیه السلام) شنیده است که فرمود: «وقتی بر مؤمن نماز می خوانی، برای او دعا کن و در دعا برای او اجتهاد و کوشش کن. اما اگر (فردی) واقف یا مستضعف باشد، (فقط) تکبیر بگو و بگو: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلَّذِینَ تَابُوا وَ اتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَ قِهِمْ عَذَابَ الْجَحِیمِ.»

[رقم الحدیث الکلی: 3035 - رقم الحدیث الباب: 4]

3035- 4- (2) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنْ کَانَ مُسْتَضْعَفاً فَقُلِ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلَّذِینَ تابُوا وَ اتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَ قِهِمْ عَذابَ الْجَحِیمِ- وَ إِذَا کُنْتَ لَا تَدْرِی مَا حَالُهُ فَقُلِ اللَّهُمَّ إِنْ کَانَ یُحِبُّ الْخَیْرَ وَ أَهْلَهُ فَاغْفِرْ لَهُ وَ ارْحَمْهُ وَ تَجَاوَزْ عَنْهُ- وَ إِنْ کَانَ الْمُسْتَضْعَفَ مِنْکَ بِسَبِیلٍ فَاسْتَغْفِرْ لَهُ عَلَی وَجْهِ الشَّفَاعَةِ لَا عَلَی وَجْهِ الْوَلَایَةِ.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِیٍّ الْحَلَبِیِّ مِثْلَهُ (3).

ترجمه:

این روایت از امام صادق (علیه السلام) توسط حلبی نقل شده که فرمودند: «اگر فردی که بر او نماز می خوانی مستضعف باشد، بگو: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلَّذِینَ تَابُوا وَ اتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَ قِهِمْ عَذَابَ الْجَحِیمِ. و اگر نمی دانی که وضعیت او چگونه است (و از حال او بی اطلاعی)، بگو: اللَّهُمَّ إِنْ کَانَ یُحِبُّ الْخَیْرَ وَ أَهْلَهُ فَاغْفِرْ لَهُ وَ ارْحَمْهُ وَ تَجَاوَزْ عَنْهُ. و اگر آن مستضعف به نوعی با تو (یا مکتب و مسیر تو) ارتباط و نسبتی دارد، برای او به صورت شفیع (واسطه شفاعت) استغفار کن، نه به عنوان ولی (یعنی او را در ولایت خویش قرار مده و برای او از جایگاه ولایت دعا نکن).»

[رقم الحدیث الکلی: 3036 - رقم الحدیث الباب: 5]

3036- 5- (4) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: التَّرَحُّمُ عَلَی جِهَتَیْنِ جِهَةِ الْوَلَایَةِ وَ جِهَةِ الشَّفَاعَةِ.

ترجمه:

امام صادق علیه السلام فرمودند: «ترحم بر دو جهت انجام می شود: یک جهت ولایت و دیگری شفاعت».

[رقم الحدیث الکلی: 3037 - رقم الحدیث الباب: 6]

3037- 6- (5) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ رَجُلٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: تَقُولُ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ- وَ تَقَبَّلْ شَفَاعَتَهُ وَ بَیِّضْ وَجْهَهُ وَ أَکْثِرْ تَبَعَهُ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی وَ ارْحَمْنِی وَ تُبْ عَلَیَّ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلَّذِینَ تابُوا وَ اتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَ قِهِمْ عَذابَ الْجَحِیمِ- فَإِنْ کَانَ مُؤْمِناً دَخَلَ فِیهَا وَ إِنْ کَانَ لَیْسَ بِمُؤْمِنٍ خَرَجَ مِنْهَا.

ترجمه:

این روایت از امام صادق (علیه السلام) به بیان دعاها و عبارات مخصوصی که در نماز بر میت باید خوانده شود، می پردازد. در این متن، به ترتیب به ذکر عبارات زیر اشاره شده است:

گواهی بر توحید و نبوت:

«أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ»

این عبارت نشان دهنده ایمان به یگانگی خدا و نبوت حضرت محمد (صلى الله عليه وآله) است.

درخواست درود بر پیامبر و اهل بیت:

«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ»

این دعا نشان دهنده ارادت و احترام به مقام پیامبر (صلى الله عليه وآله) است.

درخواست شفاعت و نورانی کردن چهره پیامبر:

«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ- وَ تَقَبَّلْ شَفَاعَتَهُ وَ بَیِّضْ وَجْهَهُ»

در اینجا درخواست می شود که شفاعت پیامبر (صلى الله عليه وآله) قبول شود و چهره ایشان نورانی گردد.

ص: 68

1- التهذیب 3- 196- 450.
2- الکافی 3- 187- 3.
3- الفقیه 1- 168- 491.
4- الکافی 3- 187- 4.
5- الکافی 3- 187- 5.
[رقم الحدیث الکلی: 3038 - رقم الحدیث الباب: 7]

3038- 7- (1) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ غَالِبٍ عَنْ ثَابِتٍ أَبِی الْمِقْدَامِ قَالَ: کُنْتُ مَعَ أَبِی جَعْفَرٍ ع فَإِذَا بِجَنَازَةٍ لِقَوْمٍ مِنْ جِیرَتِهِ فَحَضَرَهَا وَ کُنْتُ قَرِیباً مِنْهُ فَسَمِعْتُهُ یَقُولُ اللَّهُمَّ إِنَّکَ (2) خَلَقْتَ هَذِهِ النُّفُوسَ وَ أَنْتَ تُمِیتُهَا وَ أَنْتَ تُحْیِیهَا وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِسَرَائِرِهَا وَ عَلَانِیَتِهَا مِنَّا وَ مُسْتَقَرِّهَا وَ مُسْتَوْدَعِهَا اللَّهُمَّ وَ هَذَا عَبْدُکَ وَ لَا أَعْلَمُ مِنْهُ شَرّاً (3) وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ وَ قَدْ جِئْنَاکَ شَافِعِینَ لَهُ بَعْدَ مَوْتِهِ فَإِنْ کَانَ مُسْتَوْجِباً فَشَفِّعْنَا فِیهِ وَ احْشُرْهُ مَعَ مَنْ کَانَ یَتَوَلَّاهُ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (4)

ترجمه:

این روایت از ثابت ابوالمقدام نقل شده که او می گوید در حضور امام باقر (علیه السلام) بودم و جنازه ای از همسایگان ایشان آورده شد. امام (ع) در تشییع آن جنازه حاضر شدند و در آنجا این دعا را خواندند:

«اللَّهُمَّ إِنَّکَ خَلَقْتَ هَذِهِ النُّفُوسَ وَ أَنْتَ تُمِیتُهَا وَ أَنْتَ تُحْیِیهَا وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِسَرَائِرِهَا وَ عَلَانِیَتِهَا مِنَّا وَ مُسْتَقَرِّهَا وَ مُسْتَوْدَعِهَا. اللَّهُمَّ وَ هَذَا عَبْدُکَ وَ لَا أَعْلَمُ مِنْهُ شَرّاً وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ وَ قَدْ جِئْنَاکَ شَافِعِینَ لَهُ بَعْدَ مَوْتِهِ. فَإِنْ کَانَ مُسْتَوْجِباً فَشَفِّعْنَا فِیهِ وَ احْشُرْهُ مَعَ مَنْ کَانَ یَتَوَلَّاهُ.»(ی خداوند، تو این نفس ها را آفریدی و تو هستی که آنها را می میرانی و زنده می گردانی و تو از هر کسی بیشتر به باطن و ظاهر این نفس ها آگاهی داری و جایگاه نهایی و موقتی آنها را بهتر می دانی این بنده توست و من از او شرّی نمی دانم، ولی تو بهتر از من به احوال او آگاهی. ما نزد تو برای این بنده شفاعت می کنیم. اگر او مستحق شفاعت است، شفاعت ما را درباره او بپذیراو را با کسانی که ولایتشان را داشت، محشور گردان.)

4- بَابُ کَیْفِیَّةِ الصَّلَاةِ عَلَی الْمُخَالِفِ وَ کَرَاهَةِ الْفِرَارِ مِنْ جِنَازَتِهِ إِذَا کَانَ یُظْهِرُ الْإِسْلَامَ

اشارة

(5) 4 بَابُ کَیْفِیَّةِ الصَّلَاةِ عَلَی الْمُخَالِفِ وَ کَرَاهَةِ الْفِرَارِ مِنْ جِنَازَتِهِ إِذَا کَانَ یُظْهِرُ الْإِسْلَامَ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3039 - رقم الحدیث الباب: 1]

3039- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِیٍّ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا صَلَّیْتَ عَلَی عَدُوِّ اللَّهِ فَقُلِ اللَّهُمَّ إِنَّا (7) لَا نَعْلَمُ مِنْهُ إِلَّا أَنَّهُ عَدُوٌّ لَکَ وَ لِرَسُولِکَ- اللَّهُمَّ فَاحْشُ قَبْرَهُ نَاراً وَ احْشُ جَوْفَهُ نَاراً وَ عَجِّلْ بِهِ إِلَی النَّارِ- فَإِنَّهُ کَانَ یُوَالِی (8) أَعْدَاءَکَ وَ یُعَادِی أَوْلِیَاءَکَ وَ یُبْغِضُ أَهْلَ بَیْتِ نَبِیِّکَ اللَّهُمَّ ضَیِّقْ عَلَیْهِ قَبْرَهُ- فَإِذَا رُفِعَ فَقُلِ اللَّهُمَّ لَا تَرْفَعْهُ وَ لَا تُزَکِّهِ.

ص: 69

1- الکافی 3- 188- 6.
2- فی نسخة- أنت (منه قده).
3- فی التهذیب- سوءا، (هامش المخطوط).
4- التهذیب 3- 196- 451.
5- الباب 4 فیه 7 أحادیث.
6- الفقیه 1- 168- 491.
7- فی الکافی- أن فلانا (هامش المخطوط).
8- فی الکافی- یتولی (هامش المخطوط).

وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ مِثْلَهُ (1).

ترجمه:

عبیدالله بن علی حلبی نقل شده است که امام صادق (علیه السلام) در مورد دعا برای دشمنان خدا می فرمایند:

«اگر برای دشمن خدا نماز گزاردی، بگو:

اللَّهُمَّ إِنَّا لَا نَعْلَمُ مِنْهُ إِلَّا أَنَّهُ عَدُوٌّ لَکَ وَ لِرَسُولِکَ. اللَّهُمَّ فَاحْشُ قَبْرَهُ نَاراً وَ احْشُ جَوْفَهُ نَاراً وَ عَجِّلْ بِهِ إِلَی النَّارِ. فَإِنَّهُ کَانَ یُوَالِی أَعْدَاءَکَ وَ یُعَادِی أَوْلِیَاءَکَ وَ یُبْغِضُ أَهْلَ بَیْتِ نَبِیِّکَ. اللَّهُمَّ ضَیِّقْ عَلَیْهِ قَبْرَهُ. فَإِذَا رُفِعَ فَقُلِ اللَّهُمَّ لَا تَرْفَعْهُ وَ لَا تُزَکِّهِ. ما نمی دانیم از او جز این که او دشمن تو و رسول توست.ای خدا، قبر او را آتشین کن و درون او را آتشین کن و او را به آتش برسان؛ زیرا او با دشمنان تو دوستی کرده و با دوستان تو دشمنی کرده و اهل بیت نبی تو را دشمن می دارد.ای خدا، قبر او را بر او تنگ کن.پس وقتی از قبرش برمی خیزد، بگو: ای خدا، او را بالا نبر و او را پاک نگردان.»

[رقم الحدیث الکلی: 3040 - رقم الحدیث الباب: 2]

3040- 2- (2) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ مِهْرَانَ الْجَمَّالِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَاتَ رَجُلٌ مِنَ الْمُنَافِقِینَ فَخَرَجَ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ ع یَمْشِی فَلَقِیَهُ (3) مَوْلًی لَهُ فَقَالَ لَهُ إِلَی أَیْنَ تَذْهَبُ فَقَالَ أَفِرُّ مِنْ جِنَازَةِ هَذَا الْمُنَافِقِ أَنْ أُصَلِّیَ عَلَیْهِ فَقَالَ لَهُ الْحُسَیْنُ ع قُمْ إِلَی جَنْبِی فَمَا سَمِعْتَنِی أَقُولُ: فَقُلْ مِثْلَهُ قَالَ فَرَفَعَ یَدَیْهِ فَقَالَ اللَّهُمَّ أَخْزِ عَبْدَکَ فِی عِبَادِکَ وَ بِلَادِکَ اللَّهُمَّ أَصْلِهِ أَشَدَّ نَارِکَ (4)- اللَّهُمَّ أَذِقْهُ حَرَّ عَذَابِکَ (5)- فَإِنَّهُ کَانَ یَتَوَلَّی أَعْدَاءَکَ وَ یُعَادِی أَوْلِیَاءَکَ وَ یُبْغِضُ أَهْلَ بَیْتِ نَبِیِّکَ.

وَ رَوَاهُ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنِ السِّنْدِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ مِهْرَانَ مِثْلَهُ (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ صَفْوَانَ الْجَمَّالِ مِثْلَهُ (7).

ترجمه:

مردی از منافقین مرد. امام حسین (ع) در حال راه رفتن بود، پس یکی از غلامان خود را دیدند به او گفتند: به کجا می روی؟ غلام پاسخ داد: از نماز بر جنازه این منافق فرار می کنم.

امام حسین (ع) به او فرمود: بایست کنار من هرچه من گفتم تکرارکن سپس دعا کرد و گفت:

خدایا، این بنده ات را در میان بندگان و بلاد خود خوار کن.

خدایا، او را در شدیدترین آتش خود قرار ده.

خدایا، او را طعم سوزش عذاب خود را بچشان زیرا او با دشمنان تو دوستی می کرد و با دوستان تو دشمنی می ورزید و اهل بیت پیامبر تو را دشمن می داشت.

[رقم الحدیث الکلی: 3041 - رقم الحدیث الباب: 3]

3041- 3- (8) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ قَالَ: تَقُولُ اللَّهُمَّ أَخْزِ عَبْدَکَ فِی بِلَادِکَ وَ عِبَادِکَ اللَّهُمَّ أَصْلِهِ نَارَکَ وَ أَذِقْهُ أَشَدَّ عَذَابِکَ فَإِنَّهُ کَانَ یُعَادِی أَوْلِیَاءَکَ وَ یُوَالِی أَعْدَاءَکَ وَ یُبْغِضُ أَهْلَ بَیْتِ نَبِیِّکَ.

ترجمه:

خدایا، این بنده ات را در بلاد و بندگان خود خوار کن.

خدایا، او را به آتش خود بسوزان و طعم شدیدترین عذاب خود را به او بچشان.

زیرا او با دوستان تو دشمنی می ورزید و با دشمنان تو دوستی می کرد و اهل بیت پیامبر تو را دشمن می داشت.

[رقم الحدیث الکلی: 3042 - رقم الحدیث الباب: 4]

3042- 4- (9) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ

ص: 70

1- الکافی 3- 189- 4.
2- الفقیه 1- 168- 490.
3- فی نسخة- فلقی (هامش المخطوط).
4- فی الکافی- أحر نارک (هامش المخطوط).
5- فی الکافی- أشدّ عذابک (هامش المخطوط).
6- قرب الأسناد- 29.
7- الکافی 3- 189- 3.
8- الکافی 3- 190- 6.
9- الکافی 3- 188- 1، و التهذیب 3- 196- 452.

حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَمَّا مَاتَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أُبَیِّ بْنِ سَلُولٍ- حَضَرَ النَّبِیُّ ص جَنَازَتَهُ فَقَالَ عُمَرُ یَا رَسُولَ اللَّهِ- أَ لَمْ یَنْهَکَ اللَّهُ أَنْ تَقُومَ عَلَی قَبْرِهِ فَسَکَتَ فَقَالَ أَ لَمْ یَنْهَکَ اللَّهُ أَنْ تَقُومَ عَلَی قَبْرِهِ فَقَالَ لَهُ وَیْلَکَ وَ مَا یُدْرِیکَ مَا قُلْتُ إِنِّی قُلْتُ اللَّهُمَّ احْشُ جَوْفَهُ نَاراً وَ امْلَأْ قَبْرَهُ نَاراً وَ أَصْلِهِ نَاراً- قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع فَأَبْدَی مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ص مَا کَانَ یَکْرَهُ.

ترجمه:

حلبی ازحضرت صادق علیه السلام نقل می کند که وقتی عبدالله بن ابی بن سلول مرد، پیامبر صلی الله عليه وآله بر جنازه اش حاضر شد. عمر گفت: "ای رسول خدا، آیا خدا تو را نهی نکرده است که بر قبر او بایستی؟" پیامبر سکوت کرد و عمر دوباره گفت: "آیا خدا تو را نهی نکرده است که بر قبر او بایستی؟" پیامبر به او گفت: "وای بر تو! چه می دانی من چه گفتم؟ من گفتم: خداوندا، جوف او را با آتش پر کن و قبرش را با آتش پر کن و او را به آتش بسوزان."

ابو عبدالله علیه السلام فرمودند که پیامبر صلی الله عليه وآله از او چیزی را نشان داد که او از آن ناپسند می داشت.

[رقم الحدیث الکلی: 3043 - رقم الحدیث الباب: 5]

3043- 5- (1) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ حَرِیزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ: إِنْ کَانَ جَاحِداً لِلْحَقِّ فَقُلِ اللَّهُمَّ امْلَأْ جَوْفَهُ نَاراً وَ قَبْرَهُ نَاراً وَ سَلِّطْ عَلَیْهِ الْحَیَّاتِ وَ الْعَقَارِبَ- وَ ذَلِکَ قَالَهُ أَبُو جَعْفَرٍ ع لِامْرَأَةِ سَوْءٍ مِنْ بَنِی أُمَیَّةَ صَلَّی عَلَیْهَا أَبِی- وَ قَالَ هَذِهِ الْمَقَالَةَ وَ اجْعَلِ الشَّیْطَانَ لَهَا قَرِیناً الْحَدِیثَ.

ترجمه:

محمد بن مسلم از یکی از آنان نقل می کند که فرمود: اگر کسی به حق جحد ورزد، بگو: "خداوندا، جوف او را با آتش پر کن و قبرش را با آتش پر کن و بر او مارها و عقرب ها را مسلط کن."

این را ابو جعفر علیه السلام درنمازبر زن بدی از بنی امیه گفتند فرمود: "این گفته را هم گفتند شیطان را برای او قرین قرار بده.

[رقم الحدیث الکلی: 3044 - رقم الحدیث الباب: 6]

3044- 6- (2) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ زِیَادِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَامِرِ بْنِ السِّمْطِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّ رَجُلًا مِنَ الْمُنَافِقِینَ مَاتَ فَخَرَجَ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ ع یَمْشِی مَعَهُ فَلَقِیَهُ مَوْلًی لَهُ فَقَالَ لَهُ الْحُسَیْنُ ع- أَیْنَ تَذْهَبُ یَا فُلَانُ قَالَ فَقَالَ لَهُ مَوْلَاهُ أَفِرُّ مِنْ جِنَازَةِ هَذَا الْمُنَافِقِ أَنْ أُصَلِّیَ عَلَیْهَا فَقَالَ لَهُ الْحُسَیْنُ ع- انْظُرْ أَنْ تَقُومَ عَلَی یَمِینِی فَمَا تَسْمَعُنِی أَقُولُ: فَقُلْ مِثْلَهُ فَلَمَّا أَنْ کَبَّرَ عَلَیْهِ وَلِیُّهُ قَالَ الْحُسَیْنُ- اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُمَّ الْعَنْ فُلَاناً عَبْدَکَ أَلْفَ لَعْنَةٍ مُؤْتَلِفَةٍ غَیْرِ مُخْتَلِفَةٍ اللَّهُمَّ أَخْزِ عَبْدَکَ فِی عِبَادِکَ وَ بِلَادِکَ وَ أَصْلِهِ حَرَّ نَارِکَ وَ أَذِقْهُ أَشَدَّ عَذَابِکَ فَإِنَّهُ کَانَ یَتَوَلَّی أَعْدَاءَکَ وَ یُعَادِی

ص: 71

1- الکافی 3- 189- 5.
2- الکافی 3- 188- 2.

أَوْلِیَاءَکَ وَ یُبْغِضُ أَهْلَ بَیْتِ نَبِیِّکَ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (1)

وَ کَذَا حَدِیثُ ابْنِ أُبَیِّ بْنِ سَلُولٍ.

ترجمه:

مردی از منافقین مرد. امام حسین (ع) در حال راه رفتن بود، پس یکی از غلامان خود را دیدند به او گفتند: به کجا می روی؟ غلام پاسخ داد: از نماز بر جنازه این منافق فرار می کنم.

امام حسین (ع) به او فرمود: بایست کنار من هرچه من گفتم تکرارکن سپس وقتی ولی شروع به نمازکرد وتکبیرگفت امام حسین (علیه السلام) فرمود: "خدا بزرگ تر است. خداوندا، فلانی، بنده ات را به هزار لعنت متفق و غیر مختلِف لعنت کن. خداوندا، بنده ات را در میان بندگانت و در بلادت خوار کن و او را در آتش داغت ریشه دار کن و او را به شدیدترین عذاب های خود بچشان، زیرا او دوستداران تو را دشمن می داشت و با دشمنانت دوستی می کرد و اهل بیت نبی ات را به شدت می بخشید.

[رقم الحدیث الکلی: 3045 - رقم الحدیث الباب: 7]

3045- 7- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ الْحَجَّالِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ أَوْ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَاتَتِ امْرَأَةٌ مِنْ بَنِی أُمَیَّةَ- فَحَضَرْتُهَا فَلَمَّا صَلَّوْا عَلَیْهَا وَ رَفَعُوهَا وَ صَارَتْ عَلَی أَیْدِی الرِّجَالِ قَالَ اللَّهُمَّ ضَعْهَا وَ لَا تَرْفَعْهَا وَ لَا تُزَکِّهَا قَالَ وَ کَانَتْ عَدُوَّةً لِلَّهِ قَالَ وَ لَا أَعْلَمُ (3) إِلَّا قَالَ وَ لَنَا.

(4)

ترجمه:

حماد بن عثمان از ابی عبدالله (علیه السلام) یا از کسی که او را ذکر کرده نقل کرده است که: زنی از بنی امیه فوت کرد. من در مراسم آن زن حاضر شدم. زمانی که بر او نماز خواندند و او را بلند کردند و به دست مردان سپردند، گفت: "خداوندا، او را بگذار و او را بلند نکن و او را تزکیه نکن." و گفت: "او دشمنی برای خدا بود." و من جز این نمی دانم که او برای ما (شیعه) نیز این گونه گفت.

5- بَابُ وُجُوبِ التَّکْبِیرَاتِ الْخَمْسِ فِی صَلَاةِ الْجِنَازَةِ وَ إِجْزَاءِ الْأَرْبَعِ مَعَ التَّقِیَّةِ أَوْ کَوْنِ الْمَیِّتِ مُخَالِفاً

اشارة

(5) 5 بَابُ وُجُوبِ التَّکْبِیرَاتِ الْخَمْسِ فِی صَلَاةِ الْجِنَازَةِ وَ إِجْزَاءِ الْأَرْبَعِ مَعَ التَّقِیَّةِ أَوْ کَوْنِ الْمَیِّتِ مُخَالِفاً

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3046 - رقم الحدیث الباب: 1]

3046- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ وَ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ جَمِیعاً عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یُکَبِّرُ عَلَی قَوْمٍ خَمْساً وَ عَلَی قَوْمٍ آخَرِینَ أَرْبَعاً فَإِذَا کَبَّرَ عَلَی رَجُلٍ أَرْبَعاً اتُّهِمَ یَعْنِی بِالنِّفَاقِ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ

ص: 72

1- التهذیب 3- 197- 453.
2- الکافی 3- 190- 7،.
3- فی المصدر- و لا أعلمه.
4- تقدم ما یدلّ علی ذلک فی الحدیث 1 و 2 من الباب 2 من أبواب صلاة الجنازة، و یأتی فی الأحادیث 16 و 17 و 18 و 25 من الباب 5 من أبواب صلاة الجنازة.
5- الباب 5 فیه 27 حدیثا.
6- الکافی 3- 181- 2.

مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ (1)

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ (2)

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی الْعِلَلِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ تَرَکَ ذِکْرَ حَمَّادٍ (3).

ترجمه:

حماد بن عثمان» و «هشام بن سالم» هر دو از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده اند که فرمود: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بر گروهی پنج تکبیر و بر گروه دیگری چهار تکبیر می گفت، و هرگاه بر مردی چهار تکبیر می گفت، متهم به نفاق می شد.

[رقم الحدیث الکلی: 3047 - رقم الحدیث الباب: 2]

3047- 2- (4) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ رَفَعَهُ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع لِمَ جُعِلَ التَّکْبِیرُ عَلَی الْمَیِّتِ خَمْساً قَالَ فَقَالَ وَرَدَ مِنْ کُلِّ صَلَاةٍ تَکْبِیرَةٌ.

ترجمه:

از او، از پدرش، به صورت مرفوع نقل کرده است که گفت: به امام صادق (علیه السلام) گفتم: چرا تکبیر بر میت پنج تا قرار داده شده است؟ فرمود: از هر نماز، یک تکبیر وارد شده است.

[رقم الحدیث الکلی: 3048 - رقم الحدیث الباب: 3]

3048- 3- (5) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ الْجَعْفَرِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ع إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَرَضَ الصَّلَاةَ خَمْساً وَ جَعَلَ لِلْمَیِّتِ مِنْ کُلِّ صَلَاةٍ تَکْبِیرَةً.

ترجمه:

از «سلیمان بن جعفر جعفری» از پدرش، از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: همانا خداوند تبارک و تعالی نماز را پنج گانه واجب کرد و برای میت از هر نماز، یک تکبیر قرار داد.

[رقم الحدیث الکلی: 3049 - رقم الحدیث الباب: 4]

3049- 4- (6) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِّ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع یَا بَا بَکْرٍ تَدْرِی کَمِ الصَّلَاةُ عَلَی الْمَیِّتِ قُلْتُ لَا قَالَ خَمْسُ تَکْبِیرَاتٍ فَتَدْرِی مِنْ أَیْنَ أُخِذَتِ الْخَمْسُ قُلْتُ لَا قَالَ أُخِذَتِ الْخَمْسُ تَکْبِیرَاتٍ مِنَ الْخَمْسِ صَلَوَاتٍ مِنْ کُلِّ صَلَاةٍ تَکْبِیرَةٌ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (7)

ص: 73

1- التهذیب 3- 197- 454.
2- التهذیب 3- 317- 982، و الاستبصار 1- 475- 1839.
3- علل الشرائع- 303- 2 الباب 245.
4- الکافی 3- 181- 1.
5- الکافی 3- 181- 4، و رواه فی علل الشرائع- 302- 2 الباب 244.
6- الکافی 3- 181- 5.
7- التهذیب 3- 189- 431.

وَ رَوَاهُ الْبَرْقِیُّ فِی الْمَحَاسِنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ (1)

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع (2)

وَ رَوَاهُ فِی الْعِلَلِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (3)

وَ رَوَی الَّذِی قَبْلَهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ الْجَعْفَرِیِّ مِثْلَهُ.

ترجمه:

از «ابوبکر حضرمی» نقل شده است که امام باقر (علیه السلام) فرمود: ای ابابکر، می دانی نماز بر میت چند تکبیر دارد؟ گفتم: نه. فرمود: پنج تکبیر است. آیا می دانی این پنج تکبیر از کجا گرفته شده است؟ گفتم: نه. فرمود: این پنج تکبیر از پنج نماز گرفته شده است، از هر نماز یک تکبیر.

[رقم الحدیث الکلی: 3050 - رقم الحدیث الباب: 5]

3050- 5- (4) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ سَعْدٍ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الصَّلَاةِ عَلَی الْمَیِّتِ فَقَالَ أَمَّا الْمُؤْمِنُ فَخَمْسُ تَکْبِیرَاتٍ وَ أَمَّا الْمُنَافِقُ فَأَرْبَعٌ وَ لَا سَلَامَ فِیهَا.

ترجمه:

از «اسماعیل بن سعد اشعری» از امام رضا (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: از ایشان درباره نماز بر میت پرسیدم. فرمود: اما مؤمن، پنج تکبیر دارد و اما منافق، چهار تکبیر، و در آن سلام نیست.

[رقم الحدیث الکلی: 3051 - رقم الحدیث الباب: 6]

3051- 6- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: التَّکْبِیرُ عَلَی الْمَیِّتِ خَمْسُ تَکْبِیرَاتٍ.

وَ عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مِثْلَهُ (6).

ترجمه:

از عبد الله بن سنان، از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمودند: "تکبیر بر میت پنج تکبیر است."

ص: 74

1- المحاسن- 317- 39 باختلاف.
2- الخصال- 280- 26.
3- علل الشرائع- 302- 1 الباب 244.
4- التهذیب 3- 192- 439، و أورده فی الحدیث 1 من الباب 9 من أبواب صلاة الجنازة.
5- التهذیب 3- 315- 976.
6- الاستبصار 1- 474- 1832 و فیه- عبد اللّه بن سنان (راجع معجم رجال الحدیث 13- 264).
[رقم الحدیث الکلی: 3052 - رقم الحدیث الباب: 7]

3052- 7- (1) وَ عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ کُلَیْبٍ الْأَسَدِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ التَّکْبِیرِ عَلَی الْمَیِّتِ فَقَالَ بِیَدِهِ خَمْساً.

ترجمه:

کُلَیب اسدی نقل می کند که از امام صادق (ع) در مورد تعداد تکبیرهایی که بر میت گفته می شود، پرسیدم. امام (ع) با دست خود عدد پنج را نشان دادند.

[رقم الحدیث الکلی: 3053 - رقم الحدیث الباب: 8]

3053- 8- (2) وَ عَنْهُ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: کَبَّرَ رَسُولُ اللَّهِ ص خَمْساً.

ترجمه:

ابو بصیر از امام باقر (ع) نقل می کند که رسول خدا (ص) بر میت پنج بار تکبیر گفتند.

[رقم الحدیث الکلی: 3054 - رقم الحدیث الباب: 9]

3054- 9- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الصَّلْتِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی وَلَّادٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ التَّکْبِیرِ عَلَی الْمَیِّتِ فَقَالَ خَمْساً.

ترجمه:

ابو ولاد نقل می کند که از امام صادق (ع) درباره تعداد تکبیرهایی که بر میت گفته می شود، پرسید و امام (ع) پاسخ دادند که تعداد آن پنج بار است.

[رقم الحدیث الکلی: 3055 - رقم الحدیث الباب: 10]

3055- 10- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ أَخِیهِ عَلِیٍّ عَنْ حَمَّادِ بْنِ شُعَیْبٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: التَّکْبِیرُ عَلَی الْمَیِّتِ خَمْسُ تَکْبِیرَاتٍ.

ترجمه:

ازأَبِی بَصِیرٍ، از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمودند: "تکبیر بر میت پنج تکبیر است."

[رقم الحدیث الکلی: 3056 - رقم الحدیث الباب: 11]

3056- 11- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الصَّلْتِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الصَّلْتِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ قُدَامَةَ بْنِ زَائِدَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع یَقُولُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص صَلَّی عَلَی ابْنِهِ إِبْرَاهِیمَ- فَکَبَّرَ عَلَیْهِ خَمْساً.

ترجمه:

قدامه بن زائده می گوید: شنیدم ابا جعفر (ع) می فرماید: «به راستی رسول خدا (ص) بر پسرش ابراهیم نماز خواند و بر او پنج بار تکبیر گفت.»

[رقم الحدیث الکلی: 3057 - رقم الحدیث الباب: 12]

3057- 12- (6) وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْکُوفِیِّ وَ لَقَبُهُ حَمْدَانُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع جَالِساً فَدَخَلَ رَجُلٌ

ص: 75

1- التهذیب 3- 315- 975 و الاستبصار 1- 474- 1837 و تقدم بتمامه فی الحدیث 7 من الباب 2 من أبواب صلاة الجنازة.
2- التهذیب 3- 315- 977 و الاستبصار 1- 474- 1833.
3- التهذیب 3- 316- 980 و الاستبصار 1- 474- 1836.
4- التهذیب 3- 315- 978 و الاستبصار 1- 474- 1834.
5- التهذیب 3- 316- 979 و الاستبصار 1- 474- 1835.
6- التهذیب 3- 318- 986 و الاستبصار 1- 476- 1842.

فَسَأَلَهُ عَنِ التَّکْبِیرِ عَلَی الْجَنَائِزِ فَقَالَ خَمْسُ تَکْبِیرَاتٍ ثُمَّ دَخَلَ آخَرُ فَسَأَلَهُ عَنِ الصَّلَاةِ عَلَی الْجَنَائِزِ فَقَالَ لَهُ أَرْبَعُ صَلَوَاتٍ فَقَالَ الْأَوَّلُ جُعِلْتُ فِدَاکَ سَأَلْتُکَ فَقُلْتَ خَمْساً وَ سَأَلَکَ هَذَا فَقُلْتَ أَرْبَعاً فَقَالَ إِنَّکَ سَأَلْتَنِی عَنِ التَّکْبِیرِ وَ سَأَلَنِی هَذَا عَنِ الصَّلَاةِ ثُمَّ قَالَ إِنَّهَا خَمْسُ تَکْبِیرَاتٍ بَیْنَهُنَّ أَرْبَعُ صَلَوَاتٍ ثُمَّ بَسَطَ کَفَّهُ فَقَالَ إِنَّهُنَّ خَمْسُ تَکْبِیرَاتٍ بَیْنَهُنَّ أَرْبَعُ صَلَوَاتٍ.

أَقُولُ: الْمُرَادُ بِالصَّلَاةِ هُنَا الْمَعْنَی اللُّغَوِیُّ أَعْنِی الدُّعَاءَ.

ترجمه:

از ابی بصیر روایت شده است که گفت: من نزد ابی عبدالله (ع) نشسته بودم، پس مردی وارد شد و از او درباره تکبیر در نماز جنازه سؤال کرد. امام (ع) فرمود: پنج تکبیر. سپس مرد دیگری وارد شد و از او درباره نماز بر جنازه سؤال کرد. امام (ع) فرمود: چهار نماز. سپس اولین مرد گفت: «جعلت فداک»، من از تو سؤال کردم و تو گفتی پنج، و این مرد سؤال کرد و تو گفتی چهار. امام (ع) پاسخ داد: «تو از من درباره تکبیر سؤال کردی و این مرد از من درباره نماز سؤال کرد». سپس فرمود: «این پنج تکبیر است که بین آنها چهار نماز است». سپس دستش را گسترش داد و گفت: «این پنج تکبیر است که بین آنها چهار نماز است».

من می گویم: منظور از نماز در اینجا معنای لغوی آن است، یعنی دعا.

[رقم الحدیث الکلی: 3058 - رقم الحدیث الباب: 13]

3058- 13- (1) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الصَّادِقِ ع أَنَّهُ قَالَ: لَمَّا مَاتَ آدَمُ فَبَلَغَ إِلَی الصَّلَاةِ عَلَیْهِ قَالَ هِبَةُ اللَّهِ لِجَبْرَئِیلَ- تَقَدَّمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَصَلِّ عَلَی نَبِیِّ اللَّهِ فَقَالَ جَبْرَئِیلُ إِنَّ اللَّهَ أَمَرَنَا بِالسُّجُودِ لِأَبِیکَ فَلَسْنَا نَتَقَدَّمُ أَبْرَارَ وُلْدِهِ وَ أَنْتَ مِنْ أَبَرِّهِمْ فَتَقَدَّمَ فَکَبَّرَ عَلَیْهِ خَمْساً عِدَّةَ الصَّلَوَاتِ الَّتِی فَرَضَهَا اللَّهُ عَلَی أُمَّةِ مُحَمَّدٍ ص- وَ هِیَ السُّنَّةُ الْجَارِیَةُ فِی وُلْدِهِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ خَلَفِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ مِثْلَهُ (2).

ترجمه:

از عبدالله بن سنان از امام صادق (ع) روایت شده است که فرمود: هنگامی که آدم (ع) وفات یافت و وقت نماز خواندن بر او فرا رسید، هبه الله (شیث) به جبرئیل گفت: «ای رسول خدا، جلو برو و بر پیامبر خدا نماز بگزار». جبرئیل پاسخ داد: «خداوند ما را به سجده برای پدرت (آدم) فرمان داد، پس ما از نیکان فرزندان او جلو نمی افتیم و تو از نیکوترین آنها هستی». پس هبه الله (شیث) جلو رفت و بر او پنج تکبیر گفت، به تعداد نمازهایی که خداوند بر امت محمد (ص) واجب کرده است. و این سنتی جاری است در میان فرزندان او تا روز قیامت.

[رقم الحدیث الکلی: 3059 - رقم الحدیث الباب: 14]

3059- 14- (3) قَالَ الصَّدُوقُ وَ الْعِلَّةُ الَّتِی مِنْ أَجْلِهَا یُکَبَّرُ عَلَی الْمَیِّتِ خَمْسُ تَکْبِیرَاتٍ أَنَّ اللَّهَ فَرَضَ عَلَی النَّاسِ خَمْسَ فَرَائِضَ الصَّلَاةَ وَ الزَّکَاةَ وَ الصَّوْمَ وَ الْحَجَّ وَ الْوَلَایَةَ فَجَعَلَ لِلْمَیِّتِ مِنْ کُلِّ فَرِیضَةٍ تَکْبِیرَةً.

ترجمه:

صدوق (ره) گفت: و علتی که به خاطر آن بر میت پنج تکبیر گفته می شود این است که خداوند پنج فریضه را بر مردم واجب کرده است: نماز، زکات، روزه، حج و ولایت. پس برای میت از هر فریضه ای یک تکبیر قرار داده است.

[رقم الحدیث الکلی: 3060 - رقم الحدیث الباب: 15]

3060- 15- (4) قَالَ وَ رُوِیَ أَنَّ الْعِلَّةَ فِی ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ فَرَضَ عَلَی النَّاسِ خَمْسَ صَلَوَاتٍ فَجَعَلَ مِنْ کُلِّ صَلَاةٍ فَرِیضَةٍ لِلْمَیِّتِ تَکْبِیرَةً.

ترجمه:

و روایت شده است که علت این امر (پنج تکبیر بر میت) این است که خداوند پنج نماز واجب را بر مردم فرض کرده است، پس از هر نماز واجب، یک تکبیر برای میت قرار داده است.

[رقم الحدیث الکلی: 3061 - رقم الحدیث الباب: 16]

3061- 16- (5) وَ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ

ص: 76

1- الفقیه 1- 163- 465.
2- التهذیب 3- 330- 1033.
3- الفقیه 1- 163- 466.
4- الفقیه 1- 163- 466.
5- عیون أخبار الرضا (علیه السلام) 2- 82- 20..

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ النَّضْرِ قَالَ: قَالَ الرِّضَا ع مَا الْعِلَّةُ فِی التَّکْبِیرِ عَلَی الْمَیِّتِ خَمْسِ تَکْبِیرَاتٍ قَالَ رَوَوْا أَنَّهَا اشْتُقَّتْ مِنْ خَمْسِ صَلَوَاتٍ فَقَالَ هَذَا ظَاهِرُ الْحَدِیثِ فَأَمَّا فِی وَجْهٍ آخَرَ فَإِنَّ اللَّهَ فَرَضَ عَلَی الْعِبَادِ خَمْسَ فَرَائِضَ الصَّلَاةَ وَ الزَّکَاةَ وَ الصَّوْمَ وَ الْحَجَّ وَ الْوَلَایَةَ فَجَعَلَ لِلْمَیِّتِ مِنْ کُلِّ فَرِیضَةٍ تَکْبِیرَةً وَاحِدَةً فَمَنْ قَبِلَ الْوَلَایَةَ کَبَّرَ خَمْساً وَ مَنْ لَمْ یَقْبَلِ الْوَلَایَةَ کَبَّرَ أَرْبَعاً فَمِنْ أَجْلِ ذَلِکَ تُکَبِّرُونَ خَمْساً وَ مَنْ خَالَفَکُمْ یُکَبِّرُ أَرْبَعاً.

وَ فِی الْعِلَلِ (1) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ (أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی) (2) عَمَّنْ ذَکَرَ عَنِ الرِّضَا ع مِثْلَهُ.

ترجمه:

از حسین بن نضر روایت شده است که گفت: امام رضا (ع) فرمود: «علت اینکه بر میت پنج تکبیر گفته می شود چیست؟» راوی گفت: «روایت کرده اند که این تکبیرات از پنج نماز (واجب) مشتق شده اند». امام (ع) فرمود: «این ظاهر حدیث است. اما در وجه دیگر، خداوند بر بندگان پنج فریضه را واجب کرده است: نماز، زکات، روزه، حج و ولایت. پس برای میت از هر فریضه، یک تکبیر قرار داده است. بنابراین، هر کس ولایت را پذیرفته، پنج تکبیر می گوید، و هر کس ولایت را نپذیرفته، چهار تکبیر می گوید. به همین دلیل شما (شیعیان) پنج تکبیر می گویید و کسانی که با شما مخالفت می کنند، چهار تکبیر می گویند

[رقم الحدیث الکلی: 3062 - رقم الحدیث الباب: 17]

3062- 17- (3) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ عَنْ عَمِّهِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع- لِأَیِّ عِلَّةٍ نُکَبِّرُ عَلَی الْمَیِّتِ خَمْسَ تَکْبِیرَاتٍ وَ یُکَبِّرُ مُخَالِفُونَا بِأَرْبَعِ تَکْبِیرَاتٍ قَالَ لِأَنَّ الدَّعَائِمَ الَّتِی بُنِیَ عَلَیْهَا الْإِسْلَامُ خَمْسٌ الصَّلَاةُ وَ الزَّکَاةُ وَ الصَّوْمُ وَ الْحَجُّ وَ الْوَلَایَةُ لَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ- فَجَعَلَ اللَّهُ لِلْمَیِّتِ مِنْ کُلِّ دِعَامَةٍ تَکْبِیرَةً وَ إِنَّکُمْ أَقْرَرْتُمْ بِالْخَمْسِ کُلِّهَا وَ أَقَرَّ مُخَالِفُوکُمْ بِأَرْبَعٍ وَ أَنْکَرُوا وَاحِدَةً فَمِنْ ذَلِکَ یُکَبِّرُونَ عَلَی مَوْتَاهُمْ أَرْبَعَ تَکْبِیرَاتٍ وَ تُکَبِّرُونَ خَمْساً.

ترجمه:

ابی بصیر روایت می کند که به امام صادق (ع) گفتم: «به چه علتی ما بر میت پنج تکبیر می گوییم و مخالفان ما چهار تکبیر می گویند؟» امام (ع) فرمود: «زیرا ستون هایی که اسلام بر آنها بنا شده، پنج تاست: نماز، زکات، روزه، حج و ولایت ما اهل بیت. پس خداوند برای میت از هر ستون، یک تکبیر قرار داده است. و شما (شیعیان) به هر پنج تای آن اقرار کرده اید، در حالی که مخالفان شما به چهار تای آن اقرار کرده و یکی (ولایت) را انکار کرده اند. به همین دلیل آنها بر مردگانشان چهار تکبیر می گویند و شما پنج تکبیر می گویید

[رقم الحدیث الکلی: 3063 - رقم الحدیث الباب: 18]

3063- 18- (4) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِکٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هَیْثَمٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْخَطَّابِ الْحَلَالِ (5) عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حُمْرَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع

ص: 77

1- علل الشرائع- 304- 4..
2- فی المصدر- محمّد بن عیسی.
3- علل الشرائع- 303- 1.
4- علل الشرائع- 304- 3.
5- فی المصدر- الخلال.

فِی حَدِیثٍ قَالَ: کَانَ یُعْرَفُ الْمُؤْمِنُ وَ الْمُنَافِقُ بِتَکْبِیرِ رَسُولِ اللَّهِ ص- یُکَبِّرُ عَلَی الْمُؤْمِنِ خَمْساً وَ عَلَی الْمُنَافِقِ أَرْبَعاً.

ترجمه:

از ابراهیم بن محمد بن حمران، از امام صادق (ع) روایت شده است که در حدیثی فرمود: «مؤمن و منافق از طریق تکبیر رسول خدا (ص) شناخته می شدند؛ آن حضرت بر مؤمن پنج تکبیر و بر منافق چهار تکبیر می گفت

[رقم الحدیث الکلی: 3064 - رقم الحدیث الباب: 19]

3064- 19- (1) وَ فِی الْمُقْنِعِ قَالَ: سُئِلَ بَعْضُ الصَّادِقِینَ ع- لِمَ یُکَبَّرُ عَلَی الْمَیِّتِ خَمْسُ تَکْبِیرَاتٍ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَرَضَ خَمْسَ صَلَوَاتٍ وَ جَعَلَ لِلْمَیِّتِ مِنْ کُلِّ صَلَاةٍ تَکْبِیرَةً.

ترجمه:

از یکی از امامان صادقین (علیهم السلام) پرسیده شد: چرا بر میت پنج تکبیر گفته می شود؟ امام (ع) فرمودند: خداوند عزّ و جلّ پنج نماز را واجب کرده است و برای میت از هر نماز یک تکبیر قرار داده است.

[رقم الحدیث الکلی: 3065 - رقم الحدیث الباب: 20]

3065- 20- (2) وَ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا ع فِی کِتَابِهِ إِلَی الْمَأْمُونِ قَالَ: وَ الصَّلَاةُ عَلَی الْمَیِّتِ خَمْسُ تَکْبِیرَاتٍ فَمَنْ نَقَصَ فَقَدْ خَالَفَ السُّنَّةَ وَ الْمَیِّتُ یُسَلُّ مِنْ قِبَلِ رِجْلَیْهِ وَ یُرْفَقُ بِهِ إِذَا أَدْخَلَهُ قَبْرَهُ.

ترجمه:

فضل بن شاذان از امام رضا (ع) روایت می کند که در نامه ای به مأمون نوشته بودند: "نماز بر میت پنج تکبیر دارد؛ پس هر کس از آن بکاهد، از سنت تخطی کرده است. و میت از سمت پاهایش وارد قبر می شود و هنگام قرار دادن او در قبر با ملایمت رفتار شود.

[رقم الحدیث الکلی: 3066 - رقم الحدیث الباب: 21]

3066- 21- (3) وَ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ وَ الْعِلَلِ عَنْ عَبْدِ الْوَاحِدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عُبْدُوسٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ قُتَیْبَةَ وَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ نُعَیْمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ شَاذَانَ جَمِیعاً عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ: إِنَّمَا أُمِرُوا بِالصَّلَاةِ عَلَی الْمَیِّتِ لِیَشْفَعُوا لَهُ وَ لِیَدْعُوا لَهُ بِالْمَغْفِرَةِ لِأَنَّهُ لَمْ یَکُنْ فِی وَقْتٍ مِنَ الْأَوْقَاتِ أَحْوَجَ إِلَی الشَّفَاعَةِ فِیهِ وَ الطَّلِبَةِ وَ الِاسْتِغْفَارِ مِنْ تِلْکَ السَّاعَةِ وَ إِنَّمَا جُعِلَتْ خَمْسَ تَکْبِیرَاتٍ دُونَ أَنْ تَصِیرَ أَرْبَعاً أَوْ سِتّاً لِأَنَّ الْخَمْسَ تَکْبِیرَاتٍ إِنَّمَا أُخِذَتْ مِنَ الْخَمْسِ الصَّلَوَاتِ فِی الْیَوْمِ وَ اللَّیْلَةِ.

ترجمه:

فضل بن شاذان از امام رضا (ع) روایت می کند که فرمودند: "نماز بر میت به این جهت واجب شده است که برای او شفاعت کنند و برایش طلب مغفرت نمایند، زیرا هیچ زمانی مانند آن ساعت، میت به شفاعت و درخواست آمرزش نیازمندتر نیست. و اینکه نماز میت پنج تکبیر قرار داده شده و نه چهار یا شش تکبیر، به این دلیل است که این پنج تکبیر برگرفته از پنج نماز واجب در شبانه روز است.

[رقم الحدیث الکلی: 3067 - رقم الحدیث الباب: 22]

3067- 22- (4) وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی وَ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَمِیعاً عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ سُفْیَانَ بْنِ السِّمْطِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع

ص: 78

1- المقنع- 20.
2- عیون أخبار الرضا (علیه السلام) 2- 123.
3- عیون أخبار الرضا (علیه السلام) 2- 113- الباب 34، و علل الشرائع- 267- 9 الباب 182.
4- الخصال- 281- 27.

قَالَ: إِنَّ آدَمَ اشْتَکَی إِلَی أَنْ قَالَ (فَلَمَّا قَبَضَهُ اللَّهُ) (1) فَغَسَّلَتْهُ الْمَلَائِکَةُ ثُمَّ وُضِعَ وَ أُمِرَ هِبَةُ اللَّهِ أَنْ یَتَقَدَّمَ وَ یُصَلِّیَ عَلَیْهِ فَتَقَدَّمَ وَ صَلَّی عَلَیْهِ وَ الْمَلَائِکَةُ خَلْفَهُ وَ أَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِ أَنْ یُکَبِّرَ (2) خَمْساً وَ أَنْ یَسُلَّهُ وَ یُسَوِّیَ قَبْرَهُ ثُمَّ قَالَ هَکَذَا فَاصْنَعُوا بِمَوْتَاکُمْ.

ترجمه:

سفیان بن السمط از امام صادق (ع) روایت می کند که فرمودند: "حضرت آدم (ع) بیمار شد ... (پس هنگامی که خداوند جان او را گرفت) ملائکه او را غسل دادند، سپس او را در مکانی قرار دادند و به هبة الله (حضرت شیث) دستور داده شد که پیش قدم شود و بر او نماز بخواند. پس او پیش قدم شد و بر پدرش نماز خواند و ملائکه پشت سر او ایستادند، و خداوند به او وحی کرد که پنج تکبیر بگوید و میت را به آرامی در قبر بگذارید و قبر او را صاف کنید. سپس فرمود: 'همین گونه با مردگان خود رفتار کنید

[رقم الحدیث الکلی: 3068 - رقم الحدیث الباب: 23]

3068- 23- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع فِی حَدِیثِ شَرَائِعِ الدِّینِ قَالَ: وَ الصَّلَاةُ عَلَی الْمَیِّتِ خَمْسُ تَکْبِیرَاتٍ فَمَنْ نَقَصَ مِنْهَا فَقَدْ خَالَفَ السُّنَّةَ.

ترجمه:

از اعمش از جعفر بن محمد (ع) در حدیثی در مورد شریعت دین نقل شده است که فرمودند: 'نماز بر میت پنج تکبیر دارد و هر کس از آن بکاهد، با سنت مخالفت کرده است.'

[رقم الحدیث الکلی: 3069 - رقم الحدیث الباب: 24]

3069- 24- (4).

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3070 - رقم الحدیث الباب: 25]

3070- 25- (5) عَلِیُّ بْنُ عِیسَی فِی کَشْفِ الْغُمَّةِ نَقْلًا مِنْ کِتَابِ أَخْبَارِ فَاطِمَةَ ع لِابْنِ بَابَوَیْهِ عَنْ عَلِیٍّ ع أَنَّهُ صَلَّی عَلَی فَاطِمَةَ ع وَ کَبَّرَ عَلَیْهَا خَمْساً وَ دَفَنَهَا لَیْلًا وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ ع مِثْلَهُ وَ أَنَّ فَاطِمَةَ ع دُفِنَتْ لَیْلًا.

ترجمه:

علی بن عیسی در کتاب «کشف الغمه» نقل می کند که از کتاب «أخبار فاطمة» ابن بابویه روایت شده است: علی (ع) بر فاطمه (ع) نماز خواند و بر او پنج تکبیر گفت و او را در شب دفن کرد. همچنین محمد بن علی (ع) نیز مانند آن را نقل کرده و می گوید که فاطمه (ع) شب دفن شد.

[رقم الحدیث الکلی: 3071 - رقم الحدیث الباب: 26]

3071- 26- (6) مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْمُفِیدُ فِی الْمُقْنِعَةِ قَالَ رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِینَ ع أَنَّهُمْ قَالُوا کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یُصَلِّی عَلَی الْمُؤْمِنِینَ وَ یُکَبِّرُ خَمْساً (7)- وَ یُصَلِّی عَلَی أَهْلِ النِّفَاقِ سِوَی مَنْ وَرَدَ النَّهْیُ عَنِ الصَّلَاةِ عَلَیْهِمْ فَیُکَبِّرُ أَرْبَعاً فَرْقاً (8) بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ أَهْلِ الْإِیمَانِ وَ کَانَتِ الصَّحَابَةُ إِذَا رَأَتْهُ قَدْ صَلَّی عَلَی مَیِّتٍ وَ کَبَّرَ أَرْبَعاً قَطَعُوا عَلَیْهِ بِالنِّفَاقِ.

ترجمه:

محمد بن محمد مفید در کتاب «مقنعه» می نویسد: روایت شده است که امامان صادق (ع) فرمودند: "رسول خدا (ص) بر مؤمنین نماز می خواند و پنج تکبیر می گفت، و بر اهل نفاق به جز کسانی که نهی از نماز بر آنها شده است، نماز می خواند و چهار تکبیر می گفت تا بین آنها و اهل ایمان فرق بگذارد. و صحابه هرگاه او را می دیدند که بر میتی نماز خوانده و چهار تکبیر گفته است، او را اهل نفاق می دانستند.

[رقم الحدیث الکلی: 3072 - رقم الحدیث الباب: 27]

3072- 27- (9) وَ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع أَنَّهُ صَلَّی عَلَی سَهْلِ بْنِ حُنَیْفٍ وَ کَبَّرَ خَمْساً ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَی أَصْحَابِهِ فَقَالَ لَهُمْ إِنَّهُ مِنْ أَهْلِ بَدْرٍ.

ص: 79

1- فی المصدر- فرجع فوجده قد قبضه اللّه.
2- فی المصدر زیادة- علیه.
3- الخصال- 604- 9.
4- کشف الغمّة 1- 502.
5- کشف الغمّة 1- 502.
6- المقنعة- 38.
7- فی المصدر- خمس تکبیرات.
8- و فیه- فرق.
9- المقنعة- 38.

أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی هَذِهِ الْأَبْوَابِ (1) وَ فِی بَابِ الْمَسْحِ عَلَی الْخُفَّیْنِ وَ غَیْرِهِمَا (2) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ فِی الصَّلَاةِ عَلَی مَنْ لَمْ یَبْلُغْ وَ غَیْرِ ذَلِکَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ (3).

ترجمه:

از امیرالمؤمنین (ع) نقل شده است که بر سهل بن حنیف نماز خواند و پنج تکبیر گفت. سپس به اصحابش رو کرد و به آنها گفت: "او از اهل بدر است.

6- بَابُ جَوَازِ الزِّیَادَةِ فِی صَلَاةِ الْجِنَازَةِ عَلَی خَمْسِ تَکْبِیرَاتٍ وَ جَوَازِ إِعَادَةِ الصَّلَاةِ عَلَی الْمَیِّتِ وَ تَکْرَارِهَا عَلَی کَرَاهِیَةٍ وَ اسْتِحْبَابِ ذَلِکَ فِی الصَّلَاةِ عَلَی أَهْلِ الصَّلَاحِ وَ الْفَضْلِ

اشارة

(4) 6 بَابُ جَوَازِ الزِّیَادَةِ فِی صَلَاةِ الْجِنَازَةِ عَلَی خَمْسِ تَکْبِیرَاتٍ وَ جَوَازِ إِعَادَةِ الصَّلَاةِ عَلَی الْمَیِّتِ وَ تَکْرَارِهَا عَلَی کَرَاهِیَةٍ وَ اسْتِحْبَابِ ذَلِکَ فِی الصَّلَاةِ عَلَی أَهْلِ الصَّلَاحِ وَ الْفَضْلِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3073 - رقم الحدیث الباب: 1]

3073- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَبَّرَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع عَلَی سَهْلِ بْنِ حُنَیْفٍ- وَ کَانَ بَدْرِیّاً خَمْسَ تَکْبِیرَاتٍ ثُمَّ مَشَی سَاعَةً ثُمَّ وَضَعَهُ وَ کَبَّرَ عَلَیْهِ خَمْسَةً أُخْرَی فَصَنَعَ بِهِ ذَلِکَ حَتَّی کَبَّرَ عَلَیْهِ خَمْساً وَ عِشْرِینَ تَکْبِیرَةً.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (6)

وَ رَوَاهُ الْکَشِّیُّ فِی کِتَابِ الرِّجَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعُودٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ نُصَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ مِثْلَهُ (7).

ترجمه:

از حلبی نقل شده که از ابی عبد الله (ع) گفت: امیرالمؤمنین (ع) بر سهل بن حنیف- که از بدر بود- پنج تکبیر گفت، سپس یک ساعت راه رفت، سپس او را گذاشت و بر او پنج تکبیر دیگر گفت. او این کار را انجام داد تا بر او بیست و پنج تکبیر گفت."

[رقم الحدیث الکلی: 3074 - رقم الحدیث الباب: 2]

3074- 2- (8) وَ بِالْإِسْنَادِ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی

ص: 80

1- تقدم ما یدلّ علی ذلک فی الباب 2 من هذه الأبواب.
2- تقدم ما یدلّ علی ذلک فی الحدیث 3 من الباب 38 من أبواب الوضوء.
3- یأتی ما یدلّ علی ذلک فی الباب 6 و فی الحدیث 5 من الباب 9 و فی الحدیث 1 من الباب 10 و فی الحدیث 6 من الباب 14 من هذه الأبواب.
4- الباب 6 فیه 24 حدیثا.
5- الکافی 3- 186- 2.
6- التهذیب 3- 325- 1011 و الاستبصار 1- 484- 1876.
7- رجال الکشّیّ 1- 164- 75.
8- الکافی 1- 451- 37.

حَدِیثٍ قَالَ: إِنَّ النَّبِیَّ ص لَمَّا تُوُفِّیَ قَامَ عَلِیٌّ ع عَلَی الْبَابِ فَصَلَّی عَلَیْهِ ثُمَّ أَمَرَ النَّاسَ عَشَرَةً عَشَرَةً یُصَلُّونَ عَلَیْهِ ثُمَّ یَخْرُجُونَ.

ترجمه:

از حلبی نقل شده که از ابی عبد الله (ع) در حدیثی گفت: وقتی پیامبر (ص) وفات یافت، علی (ع) بر در ایستاد و بر او نماز خواند، سپس به مردم دستور داد که ده نفر ده نفر بر او نماز بخوانند و سپس خارج شوند."

[رقم الحدیث الکلی: 3075 - رقم الحدیث الباب: 3]

3075- 3- (1) وَ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَابِرٍ وَ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع فِی حَدِیثٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص صَلَّی عَلَی حَمْزَةَ سَبْعِینَ صَلَاةً وَ کَبَّرَ عَلَیْهِ سَبْعِینَ تَکْبِیرَةً.

ترجمه:

از زُرَارَة نقل شده که از ابی جعفر (ع) در حدیثی گفت: رسول خدا (ص) بر حمزه هفتاد بار نماز(دعا) خواند و هفتاد بار بر او تکبیر گفت.

[رقم الحدیث الکلی: 3076 - رقم الحدیث الباب: 4]

3076- 4- (2) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ أَنَّ آدَمَ لَمَّا مَاتَ فَبَلَغَ إِلَی الصَّلَاةِ عَلَیْهِ تَقَدَّمَ هِبَةُ اللَّهِ فَصَلَّی عَلَی أَبِیهِ وَ جَبْرَئِیلُ خَلْفَهُ وَ جُنُودُ الْمَلَائِکَةِ وَ کَبَّرَ عَلَیْهِ ثَلَاثِینَ تَکْبِیرَةً فَأَمَرَ جَبْرَئِیلُ فَرَفَعَ خَمْساً وَ عِشْرِینَ تَکْبِیرَةً وَ السُّنَّةُ الْیَوْمَ فِینَا خَمْسُ تَکْبِیرَاتٍ وَ قَدْ کَانَ یُکَبَّرُ عَلَی أَهْلِ بَدْرٍ تِسْعاً وَ سَبْعاً.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی کِتَابِ إِکْمَالِ الدِّینِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْهَمْدَانِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ نَحْوَهُ (3).

ترجمه:

از ابی حمزه نقل شده که از ابی جعفر (ع) در حدیثی طولانی گفت: وقتی آدم (ع) وفات یافت و به نماز بر او رسیدند، هبه الله پیش قدم شد و بر پدرش نماز خواند و جبرئیل پشت سر او بود و سپاه ملائکه، و بر او سی بار تکبیر گفت. سپس جبرئیل دستور داد که بیست و پنج بار دیگر تکبیر گفت و امروز سنت ما پنج تکبیر است، و بر اهل بدر نه و هفت بار تکبیر گفته می شد.

[رقم الحدیث الکلی: 3077 - رقم الحدیث الباب: 5]

3077- 5- (4) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: کَبَّرَ رَسُولُ اللَّهِ ص عَلَی حَمْزَةَ سَبْعِینَ تَکْبِیرَةً وَ کَبَّرَ عَلِیٌّ ع عِنْدَکُمْ عَلَی سَهْلِ بْنِ حُنَیْفٍ- خَمْساً وَ عِشْرِینَ تَکْبِیرَةً قَالَ کَبَّرَ خَمْساً خَمْساً کُلَّمَا أَدْرَکَهُ النَّاسُ قَالُوا

ص: 81

1- الکافی 3- 211- 2 و تقدم بتمامه فی الحدیث 8 من الباب 14 من أبواب غسل المیت.
2- الکافی 8- 114- 92.
3- إکمال الدین- 213- 2.
4- الکافی 3- 186- 3.

- یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ لَمْ نُدْرِکِ الصَّلَاةَ عَلَی سَهْلٍ فَیَضَعُهُ فَیُکَبِّرُ عَلَیْهِ خَمْساً حَتَّی انْتَهَی إِلَی قَبْرِهِ خَمْسَ مَرَّاتٍ.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا نَحْوَهُ (1) وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (2).

ترجمه:

از ابی بصیر نقل شده که از ابی جعفر (ع) گفت: رسول الله (ص) بر حمزه هفتاد بار تکبیر گفت و علی (ع) در میان شما بر سهل بن حنیف بیست و پنج بار تکبیر گفت. گفت: او پنج بار پنج بار تکبیر می گفت، هر بار که مردم او را درک می کردند، می گفتند: ای امیرالمؤمنین، ما نماز بر سهل را درک نکردیم. پس او سَهْلٍ را می گذاشت و بر او پنج بار تکبیر می گفت تا به قبرش رسید، پنج بار.

[رقم الحدیث الکلی: 3078 - رقم الحدیث الباب: 6]

3078- 6- (3) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ مُثَنَّی بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: صَلَّی رَسُولُ اللَّهِ ص عَلَی حَمْزَةَ سَبْعِینَ صَلَاةً (4).

أَقُولُ: الْمُرَادُ بِالصَّلَاةِ هُنَا الدُّعَاءُ لِمَا مَرَّ (5).

ترجمه:

از زُرَارَة نقل شده که از ابی جعفر (ع) گفت: رسول الله (ص) بر حمزه هفتاد بار نماز خواند."

[رقم الحدیث الکلی: 3079 - رقم الحدیث الباب: 7]

3079- 7- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ بِأَسَانِیدَ تَقَدَّمَتْ فِی إِسْبَاغِ الْوُضُوءِ (7) عَنِ الرِّضَا ع عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ: کَبَّرَ رَسُولُ اللَّهِ ص عَلَی حَمْزَةَ خَمْسَ تَکْبِیرَاتٍ وَ کَبَّرَ عَلَی الشُّهَدَاءِ بَعْدَ حَمْزَةَ خَمْسَ تَکْبِیرَاتٍ فَأَصَابَ حَمْزَةَ سَبْعِینَ تَکْبِیرَةً.

ترجمه:

ازامام رضا (ع) نقل شده که از پدرانش از علی (ع) گفت: رسول الله (ص) بر حمزه پنج بار تکبیر گفت و بر شهدای بعد از حمزه نیز پنج بار تکبیر گفت، پس حمزه هفتاد بار تکبیر دریافت کرد."

[رقم الحدیث الکلی: 3080 - رقم الحدیث الباب: 8]

3080- 8- (8) وَ فِی الْأَمَالِی الْمَشْهُورِ بِالْمَجَالِسِ بِإِسْنَادٍ تَقَدَّمَ فِی التَّبَرُّعِ بِالتَّکْفِینِ (9) عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّ النَّبِیَّ ص صَلَّی عَلَی فَاطِمَةَ بِنْتِ أَسَدٍ أُمِّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع- صَلَاةً لَمْ یُصَلِّ عَلَی أَحَدٍ قَبْلَهَا مِثْلَ تِلْکَ الصَّلَاةِ ثُمَّ کَبَّرَ عَلَیْهَا أَرْبَعِینَ تَکْبِیرَةً فَقَالَ لَهُ عَمَّارٌ- لِمَ کَبَّرْتَ

ص: 82

1- الفقیه 1- 164- 470.
2- التهذیب 3- 197- 455.
3- الکافی 3- 186- 1.
4- فی نسخة- تکبیرة (هامش المخطوط).
5- مر فی الحدیث 12 و 21 من الباب 5 من هذه الأبواب.
6- عیون أخبار الرضا (علیه السلام) 2- 45- 167.
7- تقدم فی الحدیث 4 من الباب 54 من أبواب الوضوء.
8- أمالی الصدوق- 258- 14.
9- تقدم فی الحدیث 2 من الباب 26 من أبواب التکفین.

عَلَیْهَا أَرْبَعِینَ تَکْبِیرَةً یَا رَسُولَ اللَّهِ- قَالَ نَعَمْ یَا عَمَّارُ- الْتَفَتُّ إِلَی یَمِینِی فَنَظَرْتُ إِلَی أَرْبَعِینَ صَفّاً مِنَ الْمَلَائِکَةِ فَکَبَّرْتُ لِکُلِّ صَفٍّ تَکْبِیرَةً.

ترجمه:

از ابن عباس نقل شده که پیامبر (ص) بر فاطمه بنت اسد، مادر امیرالمؤمنین (ع) نمازی خواند که مثل آن را بر هیچ کس قبل از او نخوانده بود. سپس بر او چهل بار تکبیر گفت. عمار به او گفت: چرا بر او چهل بار تکبیر گفتی، ای رسول الله؟ گفت: آری، ای عمار، به سمت راست خود نگاه کردم و چهل صف از ملائکه را دیدم، پس برای هر صف یک تکبیر گفتم.

[رقم الحدیث الکلی: 3081 - رقم الحدیث الباب: 9]

3081- 9- (1) أَحْمَدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ الطَّبْرِسِیُّ فِی الْإِحْتِجَاجِ عَنْ سُلَیْمِ بْنِ قَیْسٍ الْهِلَالِیِّ عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ أَنَّهُ قَالَ: أَتَیْتُ عَلِیّاً ع وَ هُوَ یُغَسِّلُ رَسُولَ اللَّهِ- وَ قَدْ کَانَ أَوْصَی أَنْ لَا یُغَسِّلَهُ غَیْرُ عَلِیٍّ ع- إِلَی أَنْ قَالَ فَلَمَّا غَسَّلَهُ وَ کَفَّنَهُ أَدْخَلَنِی وَ أَدْخَلَ أَبَا ذَرٍّ وَ الْمِقْدَادَ- وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ- فَتَقَدَّمَ وَ صَفَفْنَا خَلْفَهُ فَصَلَّی عَلَیْهِ ثُمَّ أَدْخَلَ عَشَرَةً مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَ عَشَرَةً مِنَ الْأَنْصَارِ- فَیُصَلُّونَ وَ یَخْرُجُونَ حَتَّی لَمْ یَبْقَ أَحَدٌ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ إِلَّا صَلَّی عَلَیْهِ الْحَدِیثَ.

ترجمه:

از سلمان فارسی نقل شده که گفت: به علی (ع) مراجعه کردم و او در حال غسل دادن رسول الله (ص) بود و او وصیت کرده بود که غیر از علی (ع) کسی او را غسل ندهد. تا اینکه گفت: وقتی او را غسل داد و کفن کرد، مرا و اباذر و مقداد و فاطمه و حسن و حسین را وارد کرد. سپس پیش رفت و ما پشت سر او صف بستیم و بر او نماز خواند. سپس ده نفر از مهاجرین و ده نفر از انصار را وارد کرد تا بر او نماز بخوانند و خارج شوند، تا اینکه هیچ کس از مهاجرین و انصار باقی نماند مگر اینکه بر او نماز خواند.

[رقم الحدیث الکلی: 3082 - رقم الحدیث الباب: 10]

3082- 10- (2) الْفَضْلُ بْنُ الْحَسَنِ الطَّبْرِسِیُّ فِی إِعْلَامِ الْوَرَی نَقْلًا مِنْ کِتَابِ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ حَدَّثَنِی أَبُو مَرْیَمَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع وَ ذَکَرَ حَدِیثَ تَجْهِیزِ رَسُولِ اللَّهِ إِلَی أَنْ قَالَ قَالَ النَّاسُ کَیْفَ الصَّلَاةُ عَلَیْهِ فَقَالَ عَلِیٌّ ع إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص إِمَامُنَا حَیّاً وَ مَیِّتاً فَدَخَلَ عَلَیْهِ عَشَرَةً عَشَرَةً فَصَلَّوْا عَلَیْهِ یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ- وَ لَیْلَةَ الثَّلَاثَاءِ حَتَّی الصَّبَاحِ وَ یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ- حَتَّی صَلَّی عَلَیْهِ کَبِیرُهُمْ وَ صَغِیرُهُمْ ذَکَرُهُمْ وَ أُنْثَاهُمْ وَ ضَوَاحِی الْمَدِینَةِ بِغَیْرِ إِمَامٍ.

ترجمه:

به من خبر داد ابومریم از ابی جعفر (علیه السلام) و ذکر کرد حدیث تجهیز (مراسم تدفین) رسول الله (صلى الله عليه وآله) تا اینکه گفت: گفتند مردم: چگونه بر او نماز بخوانیم؟ پس گفت علی (علیه السلام): به درستی که رسول الله (صلى الله عليه وآله) امام ماست در حال حیات و پس از مرگ. پس وارد شدند بر او (پیامبر) ده ده نفر و بر او نماز گزاردند در روز دوشنبه و شب سه شنبه تا صبح و در روز سه شنبه - تا اینکه بزرگ ترشان و کوچک ترشان و مردان و زنان و ساکنان مدینه بر او نماز خواندند بدون امام.»

[رقم الحدیث الکلی: 3083 - رقم الحدیث الباب: 11]

3083- 11- (3) عَلِیُّ بْنُ مُوسَی بْنِ طَاوُسٍ فِی کِتَابِ الطُّرَفِ عَنْ عِیسَی بْنِ الْمُسْتَفَادِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ ع قَالَ: کَانَ فِیمَا أَوْصَی بِهِ رَسُولُ اللَّهِ ص أَنْ یُدْفَنَ فِی بَیْتِهِ وَ یُکَفَّنَ بِثَلَاثَةِ أَثْوَابٍ أَحَدُهَا یَمَانٍ وَ لَا یَدْخُلَ قَبْرَهُ غَیْرُ عَلِیٍّ ع- ثُمَ

ص: 83

1- الاحتجاج- 80.
2- إعلام الوری- 137.
3- الطرف- 45 باختلاف یسیر.

قَالَ یَا عَلِیُّ کُنْ أَنْتَ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ- وَ کَبِّرُوا خَمْساً وَ سَبْعِینَ تَکْبِیرَةً وَ کَبِّرْ خَمْساً وَ انْصَرِفْ وَ ذَلِکَ بَعْدَ أَنْ یُؤْذَنَ لَکَ فِی الصَّلَاةِ قَالَ عَلِیٌّ وَ مَنْ یُؤْذِنُ لِی بِهَا قَالَ جَبْرَئِیلُ یُؤْذِنُکَ بِهَا ثُمَّ رِجَالُ أَهْلِ بَیْتِی یُصَلُّونَ عَلَیَّ أَفْوَاجاً أَفْوَاجاً ثُمَّ نِسَاؤُهُمْ ثُمَّ النَّاسُ مِنْ بَعْدِ ذَلِکَ قَالَ فَفَعَلْتُ.

ترجمه:

از عیسی بن مستفاد از ابی الحسن موسی بن جعفر (علیه السلام) از پدرش (علیه السلام) نقل شده است که گفت: در آنچه که رسول الله (صلى الله عليه وآله) وصیت کرده بود، این بود که در خانه اش دفن شود و با سه لباس کفن شود، که یکی از آن ها یمانی باشد و غیر از علی (علیه السلام) هیچ کس به قبر او داخل نشود. سپس گفت: ای علی، تو و فاطمه و حسن و حسین (علیهم السلام) باشید - و 75 تکبیر بگویید و تکبیر بگویید و برگردید و این بعد از آن است که به شما اجازه داده شود برای نماز. علی (علیه السلام) گفت: و چه کسی به من اجازه می دهد؟ گفت: جبرئیل به تو اجازه می دهد. سپس مردان اهل بیت من به صورت گروه گروه بر من نماز خواهند خواند، سپس زنان آنان، و بعد از آن مردم. علی (علیه السلام) گفت: پس من عمل کردم.

[رقم الحدیث الکلی: 3084 - رقم الحدیث الباب: 12]

3084- 12- (1) مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ الْکَشِّیُّ فِی کِتَابِ الرِّجَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعُودٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْعَلَوِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ الْحُسَیْنِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ زَیْدٍ أَنَّهُ قَالَ: کَبَّرَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع عَلَی سَهْلِ بْنِ حُنَیْفٍ- سَبْعَ تَکْبِیرَاتٍ وَ کَانَ بَدْرِیّاً وَ قَالَ لَوْ کَبَّرْتُ عَلَیْهِ سَبْعِینَ لَکَانَ أَهْلًا.

ترجمه:

از حسن بن زید نقل شده است که گفت: علی بن ابی طالب (علیه السلام) بر سهل بن حنیف تکبیر گفت - هفت تکبیر. و او از کسانی بود که در جنگ بدر شرکت کرده بود و گفت: اگر بر او هفتاد تکبیر می گفتم، شایسته آن بود.»

[رقم الحدیث الکلی: 3085 - رقم الحدیث الباب: 13]

3085- 13- (2) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ طَرِیفٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ ع أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص صَلَّی عَلَی جِنَازَةٍ فَلَمَّا فَرَغَ مِنْهَا جَاءَ قَوْمٌ لَمْ یَکُونُوا أَدْرَکُوهَا فَکَلَّمُوا رَسُولَ اللَّهِ ص أَنْ یُعِیدَ الصَّلَاةَ عَلَیْهَا فَقَالَ لَهُمْ قَدْ قَضَیْتُ الصَّلَاةَ عَلَیْهَا وَ لَکِنِ ادْعُوا لَهَا.

وَ عَنِ السِّنْدِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ نَحْوَهُ (3) أَقُولُ: هَذَا دَالٌّ عَلَی عَدَمِ وُجُوبِ الْإِعَادَةِ لَا عَلَی عَدَمِ جَوَازِهَا.

ترجمه:

از حسین بن علوان از جعفر (علیه السلام) از پدرش (علیه السلام) نقل شده است که رسول الله (صلى الله عليه وآله) بر جنازه ای نماز خواند. پس از اینکه از آن فراغت یافت، گروهی آمدند که آن نماز را درک نکرده بودند و از رسول الله (صلى الله عليه وآله) خواستند که دوباره بر آن نماز بخواند. پس به آن ها گفت: من نماز بر آن خوانده ام، اما برای او دعا کنید.

من می گویم:

این دلالت دارد بر عدم وجوب اعاده نماز، نه بر عدم جواز آن.

[رقم الحدیث الکلی: 3086 - رقم الحدیث الباب: 14]

3086- 14- (4) سَعِیدُ بْنُ هِبَةَ الرَّاوَنْدِیُّ فِی قِصَصِ الْأَنْبِیَاءِ بِسَنَدِهِ عَنِ ابْنِ

ص: 84

1- رجال الکشّیّ 1- 164- 74.
2- قرب الإسناد- 43.
3- قرب الإسناد- 63.
4- قصص الأنبیاء- 59- 34 و عنه فی البحار 11- 264- 12. و کتب المصنّف فی هامش الأصل حدیث ابی حمزة مروی فی الروضة (منه قده).

بَابَوَیْهِ عَنْ أَبِیهِ (عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ) (1) عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع فِی حَدِیثِ وَفَاةِ آدَمَ ع قَالَ: فَخَرَجَ هِبَةُ اللَّهِ- وَ صَلَّی عَلَیْهِ وَ کَبَّرَ عَلَیْهِ خَمْساً وَ سَبْعِینَ تَکْبِیرَةً سَبْعِینَ لآِدَمَ وَ خَمْسَةً لِأَوْلَادِهِ.

ترجمه:

از علی بن حسین (علیه السلام) در حدیث وفات آدم (علیه السلام) نقل شده است که گفت: پس هبه الله (علیه السلام) خارج شد و بر او نماز گزارد و بر او 75 تکبیر گفت، 70 برای آدم و 5 تا برای فرزندانش.

[رقم الحدیث الکلی: 3087 - رقم الحدیث الباب: 15]

3087- 15- (2) وَ عَنِ ابْنِ بَابَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ (3) عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ (4) عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: فَلَمَّا جَهَّزُوهُ یَعْنِی آدَمَ قَالَ جَبْرَئِیلُ- تَقَدَّمْ یَا هِبَةَ اللَّهِ فَصَلِّ عَلَی أَبِیکَ فَتَقَدَّمَ فَکَبَّرَ عَلَیْهِ خَمْساً وَ سَبْعِینَ تَکْبِیرَةً سَبْعِینَ تَفَضُّلًا لآِدَمَ ع وَ خَمْساً لِلسُّنَّةِ.

ترجمه:

از فضیل بن یسار نقل شده است که از ابی جعفر (علیه السلام) در حدیثی گفت: هنگامی که او را (آدم) تجهیز کردند، جبرئیل گفت: ای هبه الله، پیش بیفتم و بر پدرت نماز بخوان. پس پیش رفت و بر او 75 تکبیر گفت، 70 تا برای فضیلت آدم (علیه السلام) و 5 تا برای سنت.

[رقم الحدیث الکلی: 3088 - رقم الحدیث الباب: 16]

3088- 16- (5) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ أَبِی مَرْیَمَ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع یَقُولُ کُفِّنَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِی ثَلَاثَةِ أَثْوَابٍ إِلَی أَنْ قَالَ قُلْتُ: وَ کَیْفَ صُلِّیَ عَلَیْهِ قَالَ سُجِّیَ بِثَوْبٍ وَ جُعِلَ وَسَطَ الْبَیْتِ فَإِذَا دَخَلَ قَوْمٌ دَارُوا بِهِ وَ صَلَّوْا عَلَیْهِ وَ دَعَوْا لَهُ ثُمَّ یَخْرُجُونَ وَ یَدْخُلُ آخَرُونَ.

ترجمه:

از ابومریم انصاری نقل شده است که گفت: شنیدم ابا جعفر (علیه السلام) می گوید: رسول الله (صلى الله عليه وآله) در سه لباس کفن شد. تا اینکه گفتم: چگونه بر او نماز خوانده شد؟ گفت: او با لباسی پوشانده شد و در وسط خانه قرار گرفت. پس هنگامی که گروهی وارد می شدند، دور او می چرخیدند و بر او نماز می خواندند و برای او دعا می کردند، سپس خارج می شدند و گروه دیگری وارد می شدند.

[رقم الحدیث الکلی: 3089 - رقم الحدیث الباب: 17]

3089- 17- (6) وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنِ التَّکْبِیرِ عَلَی

ص: 85

1- السند فی المصدر- عن سعد، عن ابن أبی عمیر، عن علی بن حمزة.
2- قصص الأنبیاء- 65- 44، و عنه فی البحار 11- 266- 15.
3- فی المصدر زیادة- عن عمه.
4- فی المصدر- یاسر.
5- التهذیب 1- 296- 869 و تقدم صدره فی الحدیث 3 من الباب 2 من أبواب التکفین.
6- التهذیب 3- 316- 981، و الاستبصار 1- 474- 1838.

الْجِنَازَةِ هَلْ فِیهِ شَیْ ءٌ مُوَقَّتٌ (1) فَقَالَ لَا کَبَّرَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَحَدَ عَشَرَ وَ تِسْعاً وَ سَبْعاً وَ خَمْساً وَ سِتّاً وَ أَرْبَعاً.

أَقُولُ: حَمَلَ الشَّیْخُ الْأَرْبَعَ عَلَی التَّقِیَّةِ وَ عَلَی کَوْنِ الْمَیِّتِ مُخَالِفاً لِمَا مَرَّ (2).

ترجمه:

از جابر نقل شده است که گفتم: از ابا جعفر (علیه السلام) دربارهٔ تکبیر بر جنازه پرسیدم، آیا چیزی برای آن مقرر شده است؟ گفت: نه، رسول الله (صلى الله عليه وآله) یازده تکبیر گفت، و نُه و هفت و پنج و شش و چهار.

من می گویم: مرحوم شیخ این چهار مورد را بر تقیه و بر این که میت مخالف باشد حمل کرده است.

[رقم الحدیث الکلی: 3090 - رقم الحدیث الباب: 18]

3090- 18- (3) وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُذَافِرٍ عَنْ عُقْبَةَ عَنْ جَعْفَرٍ قَالَ: سُئِلَ جَعْفَرٌ ع عَنِ التَّکْبِیرِ عَلَی الْجَنَائِزِ فَقَالَ ذَلِکَ إِلَی أَهْلِ الْمَیِّتِ مَا شَاءُوا کَبَّرُوا فَقِیلَ إِنَّهُمْ یُکَبِّرُونَ أَرْبَعاً فَقَالَ ذَاکَ إِلَیْهِمْ ثُمَّ قَالَ أَ مَا بَلَغَکُمْ أَنَّ رَجُلًا صَلَّی عَلَیْهِ عَلِیٌّ ع- فَکَبَّرَ عَلَیْهِ خَمْساً حَتَّی صَلَّی عَلَیْهِ خَمْسَ صَلَوَاتٍ یُکَبِّرُ فِی کُلِّ صَلَاةٍ خَمْسَ تَکْبِیرَاتٍ قَالَ ثُمَّ قَالَ إِنَّهُ بَدْرِیٌّ عَقَبِیٌّ أُحُدِیٌّ وَ کَانَ مِنَ النُّقَبَاءِ الَّذِینَ اخْتَارَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ ص- مِنَ الِاثْنَیْ عَشَرَ وَ کَانَتْ لَهُ خَمْسُ مَنَاقِبَ فَصَلَّی عَلَیْهِ لِکُلِّ مَنْقَبَةٍ صَلَاةً.

ترجمه:

از عقبى نقل شده است که از جعفر (علیه السلام) دربارهٔ تکبیر بر جنازه پرسیدند. گفت: این بستگی به اهل میت دارد، هر چه بخواهند تکبیر می گویند. سپس گفته شد: آنان چهار تکبیر می گویند. گفت: این به خودشان بستگی دارد. سپس گفت: آیا به شما نرسیده که علی (علیه السلام) بر جنازه ای نماز خوانده و بر او پنج تکبیر گفته است، تا اینکه بر او پنج نماز خوانده که در هر نماز پنج تکبیر گفته می شود؟ سپس گفت: او بدری، عقبى، احدى و از نقباء بود که رسول الله (صلى الله عليه وآله) از دوازده نفر انتخاب کرده بود و او پنج فضیلت داشت و به ازای هر فضیلت بر او یک نماز خوانده شد.

[رقم الحدیث الکلی: 3091 - رقم الحدیث الباب: 19]

3091- 19- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْمَیِّتُ یُصَلَّی عَلَیْهِ مَا لَمْ یُوَارَ بِالتُّرَابِ وَ إِنْ کَانَ قَدْ صُلِّیَ عَلَیْهِ.

ترجمه:

از عمار ساباطی نقل شده است که از ابی عبدالله (علیه السلام) شنیدم که گفت: بر میت نماز خوانده می شود تا زمانی که در خاک دفن نشده باشد، هرچند که بر او نماز خوانده شده باشد.

[رقم الحدیث الکلی: 3092 - رقم الحدیث الباب: 20]

3092- 20- (5) وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْجِنَازَةِ لَمْ أُدْرِکْهَا حَتَّی بَلَغَتِ الْقَبْرَ أُصَلِّی عَلَیْهَا قَالَ إِنْ أَدْرَکْتَهَا قَبْلَ أَنْ تُدْفَنَ فَإِنْ شِئْتَ فَصَلِّ عَلَیْهَا.

ترجمه:

از یونس بن یعقوب نقل شده است که از ابی عبدالله (علیه السلام) پرسیدم: دربارهٔ جنازه ای که آن را درک نکرده ام تا به قبر برسد، آیا بر آن نماز بخوانم؟ گفت: اگر آن را قبل از دفن درک کردی، اگر خواستی می توانی بر آن نماز بخوانی.

ص: 86

1- فی المصدر زیادة- أم لا.
2- تقدم فی الأحادیث 1 و 5 و 16 و 17 و 18 و 25 من الباب 5 من هذه الأبواب.
3- التهذیب 3- 318- 985.
4- التهذیب 3- 334- 1045 و الاستبصار 1- 484- 1874.
5- التهذیب 3- 334- 1046 و الاستبصار 1- 484- 1875.
[رقم الحدیث الکلی: 3093 - رقم الحدیث الباب: 21]

3093- 21- (1) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ قَالَ: قُلْتُ لِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّا نَتَحَدَّثُ بِالْعِرَاقِ أَنَّ عَلِیّاً ع- صَلَّی عَلَی سَهْلِ بْنِ حُنَیْفٍ فَکَبَّرَ عَلَیْهِ سِتّاً ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَی مَنْ کَانَ خَلْفَهُ فَقَالَ إِنَّهُ کَانَ بَدْرِیّاً قَالَ فَقَالَ جَعْفَرٌ ع- إِنَّهُ لَمْ یَکُنْ کَذَا وَ لَکِنْ صَلَّی عَلَیْهِ خَمْساً ثُمَّ رَفَعَهُ وَ مَشَی بِهِ سَاعَةً ثُمَّ وَضَعَهُ وَ کَبَّرَ عَلَیْهِ خَمْساً فَفَعَلَ ذَلِکَ خَمْسَ مَرَّاتٍ حَتَّی کَبَّرَ عَلَیْهِ خَمْساً وَ عِشْرِینَ تَکْبِیرَةً.

ترجمه:

از عمرو بن شمر نقل شده است که گفتم: ای جعفر بن محمد، جانم فدای تو، ما در عراق صحبت می کنیم که علی (علیه السلام) بر سهل بن حنیف نماز خوانده و بر او شش تکبیر گفته است. سپس به کسانی که پشت سرش بودند، گفت: او بدری بوده است. جعفر (علیه السلام) گفت: او چنین نبوده، بلکه بر او پنج تکبیر گفت، سپس او را بلند کرد و به مدت یک ساعت با او راه رفت، سپس او را گذاشت و بر او پنج تکبیر گفت. و این کار را پنج مرتبه انجام داد تا اینکه بر او 25 تکبیر گفت.

[رقم الحدیث الکلی: 3094 - رقم الحدیث الباب: 22]

3094- 22- (2) وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع (3) فِی حَدِیثٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص خَرَجَ عَلَی جِنَازَةِ امْرَأَةٍ مِنْ بَنِی النَّجَّارِ- فَصَلَّی عَلَیْهَا فَوَجَدَ الْحَفَرَةَ لَمْ یُمَکَّنُوا فَوَضَعُوا الْجِنَازَةَ فَلَمْ یَجِئْ قَوْمٌ إِلَّا قَالَ لَهُمْ صَلُّوا عَلَیْهَا.

ترجمه:

و به همین سند از ابی عبدالله (علیه السلام) در حدیثی نقل شده است که رسول الله (صلى الله عليه وآله) بر جنازه ای از زنان بنی نجار خارج شد و بر او نماز خواند. وقتی که قبر را یافت، نتوانسته بودند آن را بکنند، پس جنازه را گذاشتند و هیچ قومی نیامد مگر اینکه به آن ها گفت: بر او نماز بخوانید.

[رقم الحدیث الکلی: 3095 - رقم الحدیث الباب: 23]

3095- 23- (4) وَ عَنْهُ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَی الْخَشَّابِ عَنْ غِیَاثِ بْنِ کَلُّوبٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص صَلَّی عَلَی جِنَازَةٍ فَلَمَّا فَرَغَ جَاءَ قَوْمٌ فَقَالُوا فَاتَتْنَا الصَّلَاةُ عَلَیْهَا فَقَالَ إِنَّ الْجِنَازَةَ لَا یُصَلَّی عَلَیْهَا مَرَّتَیْنِ ادْعُوا لَهَا (5) وَ قُولُوا خَیْراً.

أَقُولُ: یَأْتِی وَجْهُهُ (6).

ترجمه:

از اسحاق بن عمار نقل شده است که از ابی عبدالله (علیه السلام) شنیدم که گفت: رسول الله (صلى الله عليه وآله) بر جنازه ای نماز خواند، و هنگامی که فارغ شد، گروهی آمدند و گفتند: ما بر او نماز نخوانده ایم. فرمود: بر جنازه ای دو بار نماز خوانده نمی شود. پس برای او دعا کنید و خوب بگویید.

[رقم الحدیث الکلی: 3096 - رقم الحدیث الباب: 24]

3096- 24- (7) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ

ص: 87

1- التهذیب 3- 317- 984 و الاستبصار 1- 476- 1841.
2- التهذیب 3- 325- 1012 و الاستبصار 1- 484- 1877.
3- فی التهذیب- عن جابر، عن أبی جعفر (علیه السلام) و فیه بدل محمّد بن سالم- محمّد بن سنان.
4- التهذیب 3- 324- 1010 و الاستبصار 1- 484- 1878.
5- فی نسخة- له (هامش المخطوط).
6- یأتی وجهه فی الحدیث 24 من هذا الباب.
7- التهذیب 3- 332- 1040 و الاستبصار 1- 485- 1879.

أَبِیهِ عَنْ وَهْبِ بْنِ وَهْبٍ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ ع أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّی عَلَی جِنَازَةٍ فَلَمَّا فَرَغَ جَاءَهُ نَاسٌ فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ لَمْ نُدْرِکِ الصَّلَاةَ عَلَیْهَا فَقَالَ لَا یُصَلَّی عَلَی جِنَازَةٍ مَرَّتَیْنِ وَ لَکِنِ ادْعُوا لَهُ (1).

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ وَهْبِ بْنِ وَهْبٍ مِثْلَهُ (2) وَ رَوَاهُ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنِ السِّنْدِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ وَهْبِ بْنِ وَهْبٍ وَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ ظَرِیفٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (3)

قَالَ الشَّیْخُ الْوَجْهُ فِی هَاتَیْنِ الرِّوَایَتَیْنِ ضَرْبٌ مِنَ الْکَرَاهَةِ قَالَ وَ یَجُوزُ أَنْ یَکُونَ لِنَفْیِ الْوُجُوبِ فَإِنَّ مَا زَادَ عَلَی مَرَّةٍ مُسْتَحَبٌّ مَنْدُوبٌ إِلَیْهِ أَقُولُ: هَذَا خَبَرٌ وَاحِدٌ لَهُ سَنَدَانِ وَ یَحْتَمِلُ النَّسْخَ أَیْضاً وَ یَحْتَمِلُ الْحَمْلَ عَلَی التَّقِیَّةِ فِی الرِّوَایَةِ لِأَنَّ رَاوِیَهُ مِنَ الْعَامَّةِ وَ هُوَ مُوَافِقٌ لِأَشْهَرِ مَذَاهِبِهِمْ وَ مُعَارِضُهُ أَقْوَی مِنْهُ وَ أَکْثَرُ وَ أَوْضَحُ دَلَالَةً وَ اللَّهُ أَعْلَمُ.

ترجمه:

از وهب بن وهب نقل شده است که از جعفر (علیه السلام) و از پدرش (علیه السلام) شنیدم که گفت: رسول الله (صلى الله عليه وآله) بر جنازه ای نماز خواند، و هنگامی که فارغ شد، گروهی آمدند و گفتند: ای رسول الله، ما نماز را بر او درک نکردیم. فرمود: بر جنازه ای دو بار نماز خوانده نمی شود، اما برای او دعا کنید.

مرحوم شیخ گفت: وجه در این دو روایت نوعی از کراهت است و ممکن است برای نفی وجوب باشد، زیرا آنچه بیشتر از یک بار است، مستحب و مورد توصیه است.

من می گویم:

این خبر واحد دو سند دارد و احتمال نسخ را نیز دارد و احتمال حمل آن بر تقیه در روایت نیز وجود دارد، زیرا راوی آن از عامه است و با مشهورترین مذهب آن ها موافق است و معارض آن قوی تر و بیشتر و واضح تر است. و خدا داناتر است.

7- بَابُ أَنَّهُ لَیْسَ فِی صَلَاةِ الْجِنَازَةِ قِرَاءَةٌ وَ لَا دُعَاءٌ مُعَیَّنٌ

اشارة

(4) 7 بَابُ أَنَّهُ لَیْسَ فِی صَلَاةِ الْجِنَازَةِ قِرَاءَةٌ وَ لَا دُعَاءٌ مُعَیَّنٌ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3097 - رقم الحدیث الباب: 1]

3097- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ زُرَارَةَ وَ مَعْمَرِ بْنِ یَحْیَی وَ إِسْمَاعِیلَ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: لَیْسَ فِی الصَّلَاةِ عَلَی الْمَیِّتِ قِرَاءَةٌ وَ لَا دُعَاءٌ مُوَقَّتٌ تَدْعُو بِمَا بَدَا لَکَ (6) وَ أَحَقُّ الْمَوْتَی أَنْ یُدْعَی لَهُ الْمُؤْمِنُ وَ أَنْ یُبْدَأَ بِالصَّلَاةِ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ ص.

ترجمه:

از اسماعیل الجعفی نقل شده است که از ابی جعفر (علیه السلام) شنیدم که گفت: در نماز بر میت قرائتی نیست و دعا به طور مشخصی نیز وجود ندارد؛ می توانی به هر آنچه که برایت پیش می آید دعا کنی. و شایسته ترین مردگان برای دعا، مؤمن است و باید با درود بر رسول الله (صلى الله عليه وآله) آغاز شود.

ص: 88

1- فی نسخة من التهذیب- لها (هامش المخطوط).
2- التهذیب 1- 468- 1534.
3- قرب الإسناد- 43.
4- الباب 7 فیه 5 أحادیث.
5- الکافی 3- 185- 1 و التهذیب 3- 193- 442 و الاستبصار 1- 476- 1843.
6- فی الاستبصار- یدعو بذلک (هامش المخطوط).
[رقم الحدیث الکلی: 3098 - رقم الحدیث الباب: 2]

3098- 2- (1) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْجِنَازَةِ أُصَلِّی (2) عَلَیْهَا عَلَی غَیْرِ وُضُوءٍ فَقَالَ نَعَمْ إِنَّمَا هُوَ تَکْبِیرٌ وَ تَسْبِیحٌ وَ تَحْمِیدٌ وَ تَهْلِیلٌ الْحَدِیثَ.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ (3)

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ (4).

ترجمه:

یونس بن یعقوب می گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره نماز میت پرسیدم که آیا می توانم بدون وضو بر آن نماز بخوانم؟ ایشان فرمودند: بله، زیرا این [نماز] فقط تکبیر، تسبیح، حمد، و تهلیل است.

[رقم الحدیث الکلی: 3099 - رقم الحدیث الباب: 3]

3099- 3- (5) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ زُرَارَةَ أَنَّهُمَا سَمِعَا أَبَا جَعْفَرٍ ع یَقُولُ لَیْسَ فِی الصَّلَاةِ عَلَی الْمَیِّتِ قِرَاءَةٌ وَ لَا دُعَاءٌ مُوَقَّتٌ إِلَّا أَنْ تَدْعُوَ بِمَا بَدَا لَکَ وَ أَحَقُّ الْأَمْوَاتِ أَنْ یُدْعَی لَهُ أَنْ تَبْدَأَ بِالصَّلَاةِ عَلَی النَّبِیِّ ص.

ترجمه:

محمد بن مسلم و زراره نقل کرده اند که هر دو از امام باقر (علیه السلام) شنیدند که می فرمود: در نماز میت نه قرائت (سوره ای) وجود دارد و نه دعای خاص و معین؛ جز اینکه می توانی هر دعایی که برایت پیش آمد، بخوانی. و سزاوارترین اموات به اینکه برایش دعا شود، این است که ابتدا با درود فرستادن بر پیامبر (صلی الله علیه وآله) آغاز کنی.

[رقم الحدیث الکلی: 3100 - رقم الحدیث الباب: 4]

3100- 4- (6) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْقُمِّیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَیْمُونٍ الْقَدَّاحِ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ أَنَّ عَلِیّاً ع کَانَ إِذَا صَلَّی عَلَی مَیِّتٍ یَقْرَأُ بِفَاتِحَةِ الْکِتَابِ وَ یُصَلِّی عَلَی النَّبِیِّ ص تَمَامَ الْحَدِیثِ.

طإه

ترجمه:

عبدالله بن میمون قداح از امام جعفر (علیه السلام) از پدرش نقل کرده است که علی (علیه السلام) هرگاه بر میتی نماز می خواند، سوره فاتحه را قرائت می کرد و به طور کامل بر پیامبر (صلی الله علیه وآله) درود می فرستاد.

[رقم الحدیث الکلی: 3101 - رقم الحدیث الباب: 5]

3101- 5- (7) وَ قَدْ تَقَدَّمَ حَدِیثُ عَلِیِّ بْنِ سُوَیْدٍ عَنِ الرِّضَا ع فِی الصَّلَاةِ عَلَی الْجَنَائِزِ فَقَالَ تَقْرَأُ فِی الْأُولَی بِأُمِّ الْکِتَابِ.

أَقُولُ: حَمَلَهُمَا الشَّیْخُ عَلَی التَّقِیَّةِ وَ قَدْ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی کَیْفِیَّةِ

ص: 89

1- 1الکافی 3- 178- 1 و أورده بتمامه فی الحدیث 3 من الباب 21 من هذه الأبواب.
2- فی الفقیه- یصلی (هامش المخطوط).
3- الفقیه 1- 170- 496.
4- التهذیب 3- 203- 475.
5- التهذیب 3- 189- 429.
6- التهذیب 3- 319- 988 و الاستبصار 1- 477- 1845.
7- تقدم فی الحدیث 8 من الباب 2 من هذه الأبواب.

صَلَاةِ الْجِنَازَةِ لَمْ تُذْکَرْ فِیهَا الْقِرَاءَةُ وَ ذُکِرَتْ فِیهَا أَدْعِیَةٌ مُخْتَلِفَةٌ (1) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الْقُنُوتِ (2).

ترجمه:

حدیث علی بن سوید از امام رضا (علیه السلام) در مورد نماز بر جنازه ها قبلاً نقل شد. امام (علیه السلام) فرمودند: در رکعت اول سوره حمد را بخوان.

می گویم: شیخ (طوسی) این روایت ها را بر تقیه حمل کرده است. و قبلاً هم مطالبی که دلالت بر این موضوع داشت، در کیفیت نماز جنازه ذکر شد که در آن قرائت (سوره ای) نیامده بود و دعاهای متفاوتی ذکر شده بود.

8- بَابُ أَنَّهُ لَیْسَ فِی صَلَاةِ الْجِنَازَةِ رُکُوعٌ وَ لَا سُجُودٌ

اشارة

(3) 8 بَابُ أَنَّهُ لَیْسَ فِی صَلَاةِ الْجِنَازَةِ رُکُوعٌ وَ لَا سُجُودٌ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3102 - رقم الحدیث الباب: 1]

3102- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: تُصَلَّی عَلَی الْجِنَازَةِ فِی کُلِّ سَاعَةٍ إِنَّهَا لَیْسَتْ بِصَلَاةِ رُکُوعٍ وَ سُجُودٍ الْحَدِیثَ.

ترجمه:

محمد بن مسلم از امام باقر (علیه السلام) نقل می کند که فرمود: بر جنازه در هر ساعتی می توان نماز خواند؛ زیرا این [نماز]، نمازِ رکوع و سجود نیست.

[رقم الحدیث الکلی: 3103 - رقم الحدیث الباب: 2]

3103- 2- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ وَ الْعِلَلِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ: إِنَّمَا لَمْ یَکُنْ فِی الصَّلَاةِ عَلَی الْمَیِّتِ رُکُوعٌ وَ لَا سُجُودٌ لِأَنَّهُ إِنَّمَا أُرِیدَ بِهَذِهِ الصَّلَاةِ الشَّفَاعَةُ لِهَذَا الْعَبْدِ الَّذِی قَدْ تَخَلَّی مِمَّا خَلَّفَ وَ احْتَاجَ إِلَی مَا قَدَّمَ.

قَالَ وَ إِنَّمَا جَوَّزْنَا الصَّلَاةَ عَلَی الْمَیِّتِ بِغَیْرٍ وُضُوءٍ لِأَنَّهُ لَیْسَ فِیهَا رُکُوعٌ وَ لَا سُجُودٌ أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (6) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (7).

ص: 90

1- تقدم فی الباب 2 و 3 و 4 من هذه الأبواب.
2- یأتی فی الحدیث 5 من الباب 9 من أبواب القنوت.
3- الباب 8 فیه حدیثان.
4- الکافی 3- 180- 2 و یأتی بتمامه فی الحدیث 2 من الباب 20 من هذه الأبواب.
5- عیون أخبار الرضا (علیه السلام) 2- 114، و علل الشرائع- 267- 9.
6- تقدم ما یدلّ علی ذلک فی الحدیث 9 من الباب 1 من أبواب الوضوء، و فی الحدیث 2 من الباب 7 من أبواب صلاة الجنائز.
7- یأتی فی الحدیث 2 من الباب 9 و الحدیث 2 من الباب 20، و الحدیث 7 من الباب 21 و الحدیث 2 من الباب 22 من هذه الأبواب.

ترجمه:

فضل بن شاذان از امام رضا (علیه السلام) نقل می کند که فرمود: در نماز میت رکوع و سجود نیست، زیرا هدف از این نماز شفاعت برای این بنده ای است که از آنچه باقی گذاشته (دنیا و دارایی ها) جدا شده و به آنچه پیش فرستاده (اعمال و عبادات) نیازمند است.

و فرمود: ما نماز میت را بدون وضو جایز دانستیم، چون در آن نه رکوع وجود دارد و نه سجود.

9- بَابُ أَنَّهُ لَا تَسْلِیمَ فِی صَلَاةِ الْجِنَازَةِ

اشارة

(1) 9 بَابُ أَنَّهُ لَا تَسْلِیمَ فِی صَلَاةِ الْجِنَازَةِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3104 - رقم الحدیث الباب: 1]

3104- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ سَعْدٍ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الصَّلَاةِ عَلَی الْمَیِّتِ قَالَ أَمَّا الْمُؤْمِنُ فَخَمْسُ تَکْبِیرَاتٍ وَ أَمَّا الْمُنَافِقُ فَأَرْبَعٌ وَ لَا سَلَامَ فِیهَا.

ترجمه:

اسماعیل بن سعد اشعری از امام رضا (علیه السلام) نقل می کند که فرمود: از ایشان درباره نماز میت پرسیدم. امام فرمودند: اما برای مؤمن پنج تکبیر است و برای منافق چهار تکبیر، و در آن (نماز میت) سلام وجود ندارد.

[رقم الحدیث الکلی: 3105 - رقم الحدیث الباب: 2]

3105- 2- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْحَلَبِیِّ وَ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالا لَیْسَ فِی الصَّلَاةِ عَلَی الْمَیِّتِ تَسْلِیمٌ.

ترجمه:

حلبی و زراره از امام باقر و امام صادق (علیهما السلام) نقل کرده اند که فرمودند: در نماز میت سلام وجود ندارد.

[رقم الحدیث الکلی: 3106 - رقم الحدیث الباب: 3]

3106- 3- (4) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَیْسَ فِی الصَّلَاةِ عَلَی الْمَیِّتِ تَسْلِیمٌ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (5)

وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.

ترجمه:

حلبی از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده که فرمودند: در نماز میت سلام وجود ندارد.

[رقم الحدیث الکلی: 3107 - رقم الحدیث الباب: 4]

3107- 4- (6) وَ قَدْ سَبَقَ فِی حَدِیثِ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی صَلَاةِ الْجِنَازَةِ إِنَّمَا هُوَ تَکْبِیرٌ وَ تَحْمِیدٌ وَ تَسْبِیحٌ وَ تَهْلِیلٌ.

ترجمه:

یونس بن یعقوب از امام صادق (علیه السلام) درباره نماز میت نقل می کند که فرمودند: این [نماز] فقط تکبیر، حمد، تسبیح و تهلیل است.

[رقم الحدیث الکلی: 3108 - رقم الحدیث الباب: 5]

3108- 5- (7) الْحَسَنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ شُعْبَةَ فِی کِتَابِ تُحَفِ الْعُقُولِ عَنِ الرِّضَا ع فِی کِتَابِهِ إِلَی الْمَأْمُونِ قَالَ: وَ الصَّلَاةُ عَلَی الْجِنَازَةِ (8) خَمْسُ

ص: 91

1- الباب 9 فیه 5 أحادیث.
2- التهذیب 3- 192- 439 و الاستبصار 1- 477- 1848.
3- الکافی 3- 185- 3 و التهذیب 3- 192- 438، و الاستبصار 1- 477- 1847.
4- الکافی 3- 185- 2.
5- التهذیب 3- 192- 437، و الاستبصار 1- 477- 1846.
6- سبق فی الحدیث 2 من الباب 7 من هذه الأبواب.
7- تحف العقول- 312.
8- 8فی المصدر- علی المیت.

تَکْبِیرَاتٍ وَ لَیْسَ فِی صَلَاةِ الْجَنَائِزِ تَسْلِیمٌ لِأَنَّ التَّسْلِیمَ فِی (صَلَاةِ) (1) الرُّکُوعِ وَ السُّجُودِ وَ لَیْسَ لِصَلَاةِ الْجِنَازَةِ رُکُوعٌ وَ لَا سُجُودٌ وَ یُرَبَّعُ قَبْرُ الْمَیِّتِ وَ لَا یُسَنَّمُ.

أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ فِی أَحَادِیثِ کَیْفِیَّةِ الصَّلَاةِ عَلَی الْجِنَازَةِ مَا یَدُلُّ عَلَی نَفْیِ التَّسْلِیمِ حَیْثُ لَمْ یُذْکَرْ فِیهَا (2) وَ تَقَدَّمَ ذِکْرُهُ فِی حَدِیثِ عَمَّارٍ (3) وَ حَدِیثِ سَمَاعَةَ (4) وَ حَدِیثِ یُونُسَ (5) وَ حَمَلَهَا الشَّیْخُ وَ غَیْرُهُ عَلَی التَّقِیَّةِ وَ یُمْکِنُ کَوْنُهُ کِنَایَةً عَنِ الِانْصِرَافِ وَ یَحْتَمِلُ کَوْنُهُ سُنَّةً خَارِجَةً عَنْ صَلَاةِ الْجِنَازَةِ لِمَا یَأْتِی فِی الْعَشَرَةِ مِنِ اسْتِحْبَابِ التَّسْلِیمِ عِنْدَ الْمُفَارَقَةِ (6).

ترجمه:

حسن بن علی بن شُعْبَة در کتاب «تحف العقول» از امام رضا (علیه السلام) در نامه ای به مأمون نقل می کند که فرمود: نماز بر جنازه پنج تکبیر دارد و در نماز جنازه سلام وجود ندارد، زیرا سلام در نمازهای دارای رکوع و سجود است و نماز میت نه رکوع دارد و نه سجود. و قبر میت باید به صورت چهارگوش (مربع) باشد و به صورت برآمده (تپه ای) ساخته نشود.

10- بَابُ اسْتِحْبَابِ رَفْعِ الْیَدَیْنِ فِی کُلِّ تَکْبِیرَةٍ مِنْ صَلَاةِ الْجِنَازَةِ

اشارة

(7) 10 بَابُ اسْتِحْبَابِ رَفْعِ الْیَدَیْنِ فِی کُلِّ تَکْبِیرَةٍ مِنْ صَلَاةِ الْجِنَازَةِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3109 - رقم الحدیث الباب: 1]

3109- 1- (8) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْعَرْزَمِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: صَلَّیْتُ خَلْفَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع عَلَی جِنَازَةٍ فَکَبَّرَ خَمْساً یَرْفَعُ یَدَهُ فِی کُلِّ تَکْبِیرَةٍ.

ترجمه:

عبدالرحمن بن عرزمی از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که فرمود: پشت سر امام صادق (علیه السلام) بر جنازه ای نماز خواندم. ایشان پنج تکبیر گفتند و در هر تکبیر دست هایشان را بلند می کردند.

ص: 92

1- لیس فی المصدر.
2- تقدم فی الباب 2 من هذه الأبواب.
3- تقدم فی الحدیث 11 من الباب 2 من هذه الأبواب.
4- تقدم فی الحدیث 6 من الباب 2 من هذه الأبواب.
5- تقدم فی الحدیث 10 من الباب 2 من هذه الأبواب.
6- یأتی فی الحدیث 1 و 2 من الباب 52 من أبواب أحکام العشرة.
7- الباب 10 فیه 5 أحادیث.
8- التهذیب 3- 194- 445، و الاستبصار 1- 478- 1851.
[رقم الحدیث الکلی: 3110 - رقم الحدیث الباب: 2]

3110- 2- (1) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدِ بْنِ عُقْدَةَ فِی کِتَابِ الرِّجَالِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ خَالِدٍ مَوْلَی بَنِی الصَّیْدَاءِ أَنَّهُ صَلَّی خَلْفَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع عَلَی جِنَازَةٍ فَرَآهُ یَرْفَعُ یَدَیْهِ فِی کُلِّ تَکْبِیرَةٍ.

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3111 - رقم الحدیث الباب: 3]

3111- 3- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا ع قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ النَّاسَ- یَرْفَعُونَ أَیْدِیَهُمْ فِی التَّکْبِیرِ عَلَی الْمَیِّتِ فِی التَّکْبِیرَةِ الْأُولَی وَ لَا یَرْفَعُونَ فِیمَا بَعْدَ ذَلِکَ فَأَقْتَصِرُ عَلَی التَّکْبِیرَةِ الْأُولَی کَمَا یَفْعَلُونَ أَوْ أَرْفَعُ یَدَیَّ فِی کُلِّ تَکْبِیرَةٍ فَقَالَ ارْفَعْ یَدَکَ فِی کُلِّ تَکْبِیرَةٍ.

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (3).

ترجمه:

یونس می گوید: از امام رضا (علیه السلام) پرسیدم: فدایت شوم، مردم در نماز بر میت، دست های خود را در تکبیر اول بلند می کنند و در تکبیرهای بعدی بلند نمی کنند. آیا من هم مانند آن ها فقط در تکبیر اول دست هایم را بلند کنم، یا در هر تکبیر دست هایم را بلند کنم؟ امام فرمودند: در هر تکبیر دست هایت را بلند کن.

[رقم الحدیث الکلی: 3112 - رقم الحدیث الباب: 4]

3112- 4- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ غِیَاثٍ مُرْسَلًا وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ عَلِیٍّ ع أَنَّهُ کَانَ لَا یَرْفَعُ یَدَهُ فِی الْجِنَازَةِ إِلَّا مَرَّةً وَاحِدَةً یَعْنِی فِی التَّکْبِیرِ (5).

أَقُولُ: یَأْتِی وَجْهُهُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ (6).

ترجمه:

غیاث بن ابراهیم از امام صادق (علیه السلام) از امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) نقل می کند که ایشان در نماز میت دست های خود را فقط یک بار (در هنگام تکبیر) بلند می کردند.

[رقم الحدیث الکلی: 3113 - رقم الحدیث الباب: 5]

3113- 5- (7) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ بَابَوَیْهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی جَمِیعاً عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْخَطَّابِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ إِسْحَاقَ بْنِ أَبَانٍ الْوَرَّاقِ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ ع قَالَ: کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ

ص: 93

1- التهذیب 3- 195- 447، و الاستبصار 1- 478- 1850.
2- الکافی 3- 184- 5.
3- التهذیب 3- 195- 446، و الاستبصار 1- 478- 1852.
4- التهذیب 3- 194- 443.
5- الاستبصار 1- 479- 1854.
6- یأتی وجهه فی الحدیث 5 من هذا الباب.
7- التهذیب 3- 194- 444، و الاستبصار 1- 478- 1853.

أَبِی طَالِبٍ ع یَرْفَعُ یَدَهُ فِی أَوَّلِ التَّکْبِیرِ عَلَی الْجِنَازَةِ ثُمَّ لَا یَعُودُ حَتَّی یَنْصَرِفَ.

أَقُولُ: حَمَلَهُمَا الشَّیْخُ عَلَی التَّقِیَّةِ لِمُوَافَقَتِهِمَا لِمَذَاهِبِ الْعَامَّةِ وَ جَوَّزَ فِیهِمَا الْحَمْلَ عَلَی الْجَوَازِ وَ رَفْعِ الْوُجُوبِ.

ترجمه:

اسماعیل بن اسحاق بن ابان وراق از امام جعفر (علیه السلام) از پدرش نقل می کند که فرمود: امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (علیه السلام) در تکبیر اول نماز بر جنازه، دست های خود را بلند می کرد و سپس دیگر دست های خود را بلند نمی کرد تا زمانی که [نماز] به پایان برسد.

می گویم: شیخ (طوسی) این دو روایت را به خاطر موافقت آن ها با مذاهب اهل سنت، بر تقیه حمل کرده و احتمال داده که این روایت ها بر جواز و رفع وجوب (بلند نکردن دست) حمل شوند.

11- بَابُ اسْتِحْبَابِ وُقُوفِ الْإِمَامِ فِی مَوْقِفِهِ حَتَّی تُرْفَعَ الْجَنَازَةُ

اشارة

(1) 11 بَابُ اسْتِحْبَابِ وُقُوفِ الْإِمَامِ فِی مَوْقِفِهِ حَتَّی تُرْفَعَ الْجَنَازَةُ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3114 - رقم الحدیث الباب: 1]

3114- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَفْصِ بْنِ غِیَاثٍ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ أَنَّ عَلِیّاً ع کَانَ إِذَا صَلَّی عَلَی جِنَازَةٍ لَمْ یَبْرَحْ مِنْ مُصَلَّاهُ حَتَّی یَرَاهَا عَلَی أَیْدِی الرِّجَالِ.

ترجمه:

حفص بن غیاث از امام جعفر (علیه السلام) از پدرش نقل می کند که امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) هرگاه بر جنازه ای نماز می خواند، از محل نمازش خارج نمی شد تا زمانی که آن جنازه را بر دستان مردان (برای حمل) می دید.

[رقم الحدیث الکلی: 3115 - رقم الحدیث الباب: 2]

3115- 2- (3) وَ قَدْ سَبَقَ فِی حَدِیثِ یُونُسَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی الصَّلَاةِ عَلَی الْجَنَائِزِ قَالَ وَ لَا یَبْرَحْ حَتَّی یُحْمَلَ السَّرِیرُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ.

ترجمه:

و قبلاً در حدیث یونس از امام صادق (علیه السلام) درباره نماز بر جنازه آمده است که فرمود: [نمازگزار] از جای خود حرکت نکند تا زمانی که جنازه از مقابل او برداشته شود.

12- بَابُ مَا یُدْعَی بِهِ فِی الصَّلَاةِ عَلَی الطِّفْلِ

اشارة

(4) 12 بَابُ مَا یُدْعَی بِهِ فِی الصَّلَاةِ عَلَی الطِّفْلِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3116 - رقم الحدیث الباب: 1]

3116- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَبِی الْجَوْزَاءِ الْمُنَبِّهِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنْ عَمْرِو بْنِ خَالِدٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع فِی الصَّلَاةِ عَلَی الطِّفْلِ أَنَّهُ کَانَ یَقُولُ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ لِأَبَوَیْهِ وَ لَنَا سَلَفاً وَ فَرَطاً وَ أَجْراً.

ص: 94

1- الباب 11 فیه حدیثان.
2- التهذیب 3- 195- 448.
3- تقدم حدیث یونس فی الحدیث 10 من الباب 2 من أبواب صلاة الجنازة.
4- الباب 12 فیه حدیث واحد.
5- التهذیب 3- 195- 449.

ترجمه:

زید بن علی از پدرانش از امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) درباره نماز بر کودک نقل می کند که ایشان می فرمود: «خدایا، او را برای پدر و مادرش و برای ما پیشگام، ذخیره و مایه پاداش قرار بده.»

13- بَابُ وُجُوبِ صَلَاةِ جِنَازَةِ مَنْ بَلَغَ سِتَّ سِنِینَ فَصَاعِداً

اشارة

(1) 13 بَابُ وُجُوبِ صَلَاةِ جِنَازَةِ مَنْ بَلَغَ سِتَّ سِنِینَ فَصَاعِداً

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3117 - رقم الحدیث الباب: 1]

3117- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زُرَارَةَ وَ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِیٍّ الْحَلَبِیِّ جَمِیعاً عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الصَّلَاةِ عَلَی الصَّبِیِّ مَتَی یُصَلَّی عَلَیْهِ قَالَ إِذَا عَقَلَ الصَّلَاةَ قُلْتُ مَتَی تَجِبُ الصَّلَاةُ عَلَیْهِ فَقَالَ إِذَا کَانَ ابْنَ سِتِّ سِنِینَ وَ الصِّیَامُ إِذَا أَطَاقَهُ.

وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْحَلَبِیِّ وَ (3) زُرَارَةَ (4)

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (5).

ترجمه:

عبیدالله بن علی حلبی از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که از ایشان پرسیده شد: از چه زمانی باید بر کودک نماز خواند؟ امام فرمودند: زمانی که [مفهوم] نماز را درک کند. گفتم: چه زمانی نماز بر او واجب می شود؟ فرمودند: وقتی که شش ساله باشد، و روزه زمانی واجب می شود که بتواند آن را تحمل کند.

[رقم الحدیث الکلی: 3118 - رقم الحدیث الباب: 2]

3118- 2- (6) قَالَ الصَّدُوقُ وَ سُئِلَ أَبُو جَعْفَرٍ ع مَتَی تَجِبُ الصَّلَاةُ عَلَیْهِ فَقَالَ إِذَا عَقَلَ الصَّلَاةَ وَ کَانَ ابْنَ سِتِّ سِنِینَ.

ترجمه:

صدوق نقل می کند که از امام باقر (علیه السلام) پرسیده شد: از چه زمانی نماز [میت] بر کودک واجب می شود؟ امام فرمودند: زمانی که [مفهوم] نماز را درک کند و شش ساله باشد.

[رقم الحدیث الکلی: 3119 - رقم الحدیث الباب: 3]

3119- 3- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ وَ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ جَمِیعاً عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ عِمْرَانَ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: مَاتَ بُنَیٌّ (8) لِأَبِی جَعْفَرٍ ع فَأُخْبِرَ بِمَوْتِهِ فَأَمَرَ بِهِ فَغُسِّلَ وَ کُفِّنَ وَ مَشَی مَعَهُ وَ صَلَّی عَلَیْهِ وَ طُرِحَتْ خُمْرَةٌ (9) فَقَامَ عَلَیْهَا ثُمَّ قَامَ عَلَی قَبْرِهِ حَتَّی فَرَغَ مِنْهُ ثُمَّ انْصَرَفَ وَ انْصَرَفْتُ مَعَهُ حَتَّی إِنِّی لَأَمْشِی مَعَهُ فَقَالَ أَمَا إِنَّهُ لَمْ یَکُنْ یُصَلَّی عَلَی مِثْلِ هَذَا

ص: 95

1- الباب 13 فیه 4 أحادیث.
2- الفقیه 1- 167- 486.
3- کتب المصنّف فوق الواو نقلا عن التهذیب-" عن".
4- الکافی 3- 206- 2.
5- التهذیب 3- 198- 456، و الاستبصار 1- 479- 1855.
6- الفقیه 1- 168- 488.
7- الکافی 3- 207- 4.
8- فی نسخة- ابن (هامش المخطوط).
9- الخمرة- سجادة صغیرة تعمل من سعف النخیل و تزمل بالخیوط (مجمع البحرین 3- 292).

وَ کَانَ ابْنَ ثَلَاثِ سِنِینَ کَانَ عَلِیٌّ ع یَأْمُرُ بِهِ فَیُدْفَنُ وَ لَا یُصَلَّی عَلَیْهِ وَ لَکِنَّ النَّاسَ صَنَعُوا شَیْئاً فَنَحْنُ نَصْنَعُ مِثْلَهُ قَالَ قُلْتُ: فَمَتَی تَجِبُ عَلَیْهِ الصَّلَاةُ فَقَالَ إِذَا عَقَلَ الصَّلَاةَ وَ کَانَ ابْنَ سِتِّ سِنِینَ الْحَدِیثَ.

ترجمه:

زراره نقل می کند که: پسر امام باقر (علیه السلام) درگذشت و به امام خبر دادند. ایشان دستور دادند که او را غسل دهند، کفن کنند، و با جنازه اش راه رفتند و بر او نماز خواندند. خمره ای (پارچه ای) روی زمین گذاشته شد و امام بر آن ایستاد و سپس بر قبرش ایستاد تا کار دفن تمام شد. سپس برگشت و من نیز با ایشان برگشتم. در حین راه رفتن، امام فرمود: «بدان که بر مانند این [کودک] نماز خوانده نمی شود، و او سه ساله بود. علی (علیه السلام) دستور می داد که او را دفن کنند و بر او نماز نخوانند، اما مردم کاری کردند و ما هم مانند آنان عمل می کنیم.» گفتم: «پس از چه زمانی نماز بر او واجب می شود؟» فرمود: «زمانی که [مفهوم] نماز را درک کند و شش ساله باشد.»

[رقم الحدیث الکلی: 3120 - رقم الحدیث الباب: 4]

3120- 4- (1) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الصَّبِیِّ أَ یُصَلَّی عَلَیْهِ إِذَا مَاتَ وَ هُوَ ابْنُ خَمْسِ سِنِینَ فَقَالَ إِذَا عَقَلَ الصَّلَاةَ صُلِّیَ عَلَیْهِ.

وَ رَوَاهُ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ (2)

أَقُولُ: هَذَا مَحْمُولٌ عَلَی السِّتِّ سِنِینَ لِمَا تَقَدَّمَ مِنَ التَّصْرِیحِ بِهِ (3) وَ یَأْتِی مَا ظَاهِرُهُ الْمُنَافَاةُ (4) وَ نُبَیِّنُ وَجْهَهُ وَ قَدْ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (5).

ترجمه:

14- بَابُ اسْتِحْبَابِ الصَّلَاةِ عَلَی الطِّفْلِ الَّذِی مَاتَ وَ لَمْ یَبْلُغْ سِتَّ سِنِینَ إِذَا کَانَ وُلِدَ حَیّاً

اشارة

(6) 14 بَابُ اسْتِحْبَابِ الصَّلَاةِ عَلَی الطِّفْلِ الَّذِی مَاتَ وَ لَمْ یَبْلُغْ سِتَّ سِنِینَ إِذَا کَانَ وُلِدَ حَیّاً

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3121 - رقم الحدیث الباب: 1]

3121- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا یُصَلَّی عَلَی الْمَنْفُوسِ وَ هُوَ الْمَوْلُودُ الَّذِی لَمْ یَسْتَهِلَّ وَ لَمْ یَصِحْ وَ لَمْ یُوَرَّثْ مِنَ الدِّیَةِ وَ لَا مِنْ غَیْرِهَا وَ إِذَا اسْتَهَلَّ فَصَلِّ عَلَیْهِ وَ وَرِّثْهُ.

ترجمه:

عبدالله بن سنان از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که فرمودند: «بر جنین (منفوس) که هنوز صدا نزده است و [به دنیا] نیامده، نماز خوانده نمی شود و از دیه و غیر آن ارث نمی برد. اما اگر [صدا] زد (به دنیا آمد)، بر او نماز بخوان و او را وارث قرار ده.»

ص: 96

1- التهذیب 3- 199- 458.
2- قرب الإسناد- 99.
3- تقدم فی الحدیث 1 و 2 و 3 من هذا الباب.
4- یأتی ما ظاهره المنافاة فی الباب 14 و 15 من هذه الأبواب.
5- تقدم ما یدلّ علی ذلک فی الباب 12 من هذه الأبواب.
6- الباب 14 فیه 7 أحادیث.
7- التهذیب 3- 199- 459 و الاستبصار 1- 480- 1857، و أورده فی الحدیث 5 من الباب 7 من أبواب میراث الخنثی.
[رقم الحدیث الکلی: 3122 - رقم الحدیث الباب: 2]

3122- 2- (1) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ عَنْ أَخِیهِ الْحُسَیْنِ (عَنْ أَبِیهِ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ) (2) قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع لِکَمْ یُصَلَّی عَلَی الصَّبِیِّ إِذَا بَلَغَ مِنَ السِّنِینَ وَ الشُّهُورِ قَالَ یُصَلَّی عَلَیْهِ عَلَی کُلِّ حَالٍ إِلَّا أَنْ یَسْقُطَ لِغَیْرِ تَمَامٍ.

ترجمه:

علی بن یقطین نقل می کند که: از امام کاظم (علیه السلام) پرسیدم: بر کودکی در چه سنی و شرایطی نماز خوانده می شود؟ امام فرمودند: «در هر حالتی [بر او] نماز خوانده می شود، مگر این که [جنین] ناقص به دنیا بیاید.»

[رقم الحدیث الکلی: 3123 - رقم الحدیث الباب: 3]

3123- 3- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: یُورَثُ الصَّبِیُّ وَ یُصَلَّی عَلَیْهِ إِذَا سَقَطَ مِنْ بَطْنِ أُمِّهِ فَاسْتَهَلَّ صَارِخاً وَ إِذَا لَمْ یَسْتَهِلَّ صَارِخاً لَمْ یُورَثْ وَ لَمْ یُصَلَّ عَلَیْهِ.

ترجمه:

از سکونی نقل شده که از امام جعفر (علیه السلام) و اجدادش شنیده است که فرمودند: «کودکی که از رحم مادر به دنیا بیاید و [با] صدا زدن (استهلال گریه کردن) همراه باشد، او ارث می برد و بر او نماز خوانده می شود. اما اگر [از رحم] خارج شود و صدا نزند، نه ارث می برد و نه بر او نماز خوانده می شود.»

[رقم الحدیث الکلی: 3124 - رقم الحدیث الباب: 4]

3124- 4- (4) وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْمَاضِی ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ لِکَمْ یُصَلَّی عَلَی الصَّبِیِّ إِذَا بَلَغَ مِنَ السِّنِینَ وَ الشُّهُورِ قَالَ یُصَلَّی عَلَیْهِ عَلَی کُلِّ حَالٍ إِلَّا أَنْ یَسْقُطَ لِغَیْرِ تَمَامٍ الْحَدِیثَ.

ترجمه:

احمد بن محمد از فردی نقل می کند که از امام حسن (علیه السلام) پرسید: بر کودکی در چه سنی و شرایطی نماز خوانده می شود؟ امام فرمودند: «در هر حالتی [بر او] نماز خوانده می شود، مگر این که [جنین] ناقص به دنیا بیاید.»

[رقم الحدیث الکلی: 3125 - رقم الحدیث الباب: 5]

3125- 5- (5) وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الْمَوْلُودِ مَا لَمْ یَجْرِ عَلَیْهِ الْقَلَمُ هَلْ یُصَلَّی عَلَیْهِ قَالَ لَا إِنَّمَا الصَّلَاةُ عَلَی الرَّجُلِ وَ الْمَرْأَةِ إِذَا جَرَی عَلَیْهِمَا الْقَلَمُ.

قَالَ الْعَلَّامَةُ فِی الْمُخْتَلَفِ (6) وَ غَیْرِهِ (7) إِنَّ هَذَا مَحْمُولٌ عَلَی بُلُوغِ سِتِّ سِنِینَ لِأَنَّهُ حِینَئِذٍ یَجْرِی عَلَیْهِمَا الْقَلَمُ بِالتَّمْرِینِ لِمَا مَرَّ (8).

ترجمه:

مصدِّق بن صدقه از عمار نقل می کند که از امام صادق (علیه السلام) پرسیدند: «آیا بر مولودی که هنوز قلم بر اوجاری نشده نماز خوانده می شود؟» امام فرمودند: «نه، نماز تنها بر مرد و زن وقتی خوانده می شود که قلم بر آنها جاری شده باشد.»

علامه در "مختلف" می فرماید که این سخن به بلوغ شش سالگی مربوط می شود، زیرا در این سن است که قلم بر او جاری می شود بعنوان تمرین .

ص: 97

1- التهذیب 3- 331- 1037 و الاستبصار 1- 481- 1860.
2- فی المصدر- بن علی بن یقطین.
3- التهذیب 3- 331- 1035.
4- التهذیب 3- 331- 1036، و الاستبصار 1- 480- 1859.
5- التهذیب 3- 199- 460، و الاستبصار 1- 480- 1858.
6- المختلف- 119.
7- الذکری- 54.
8- مر فی الأحادیث 1 و 2 و 4 من الباب 13 من هذه الأبواب.
[رقم الحدیث الکلی: 3126 - رقم الحدیث الباب: 6]

3126- 6- (1) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الصَّلْتِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الصَّلْتِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ قُدَامَةَ بْنِ زَائِدَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع یَقُولُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص صَلَّی عَلَی ابْنِهِ إِبْرَاهِیمَ- فَکَبَّرَ عَلَیْهِ خَمْساً.

ترجمه:

قدامة بن زائده روایت می کند: شنیدم امام باقر (علیه السلام) می فرمود: «رسول خدا (صلی الله علیه وآله) بر فرزندش ابراهیم نماز خواند و پنج تکبیر بر او گفت.»

[رقم الحدیث الکلی: 3127 - رقم الحدیث الباب: 7]

3127- 7- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَامِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: مَاتَ إِبْرَاهِیمُ بْنُ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ لَهُ ثَمَانِیَةَ عَشَرَ شَهْراً فَأَتَمَّ اللَّهُ رَضَاعَهُ فِی الْجَنَّةِ.

أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا ظَاهِرُهُ الْمُنَافَاةُ (3) وَ أَنَّهُ مَحْمُولٌ عَلَی نَفْیِ الْوُجُوبِ.

ترجمه:

عامر بن عبدالله روایت می کند از امام صادق (علیه السلام) که در حدیثی فرمود: «ابراهیم فرزند رسول خدا (صلی الله علیه وآله) در حالی که هجده ماهه بود، از دنیا رفت و خداوند، شیرخوارگی او را در بهشت کامل کرد.»

اقول: و روایتی خواهد آمد که ظاهر آن با این روایت منافات دارد و می توان آن را حمل بر نفی وجوب کرد.

15- بَابُ عَدَمِ وُجُوبِ الصَّلَاةِ عَلَی جِنَازَةِ مَنْ لَمْ یَبْلُغْ سِتّاً

اشارة

(4) 15 بَابُ عَدَمِ وُجُوبِ الصَّلَاةِ عَلَی جِنَازَةِ مَنْ لَمْ یَبْلُغْ سِتّاً

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3128 - رقم الحدیث الباب: 1]

3128- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ فِی حَدِیثٍ أَنَّ ابْناً لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَطِیماً دَرَجَ فَمَاتَ فَخَرَجَ أَبُو جَعْفَرٍ ع وَ عَلَیْهِ جُبَّةُ خَزٍّ صَفْرَاءُ وَ عِمَامَةُ خَزٍّ صَفْرَاءُ وَ مِطْرَفُ خَزٍّ أَصْفَرُ إِلَی أَنْ قَالَ فَصَلَّی عَلَیْهِ فَکَبَّرَ عَلَیْهِ أَرْبَعاً ثُمَّ أَمَرَ بِهِ فَدُفِنَ ثُمَّ أَخَذَ بِیَدِی فَتَنَحَّی بِی ثُمَّ قَالَ إِنَّهُ لَمْ یَکُنْ یُصَلَّی عَلَی الْأَطْفَالِ إِنَّمَا کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع یَأْمُرُ بِهِمْ فَیُدْفَنُونَ مِنْ وَرَاءُ وَ لَا یُصَلِّی عَلَیْهِمْ وَ إِنَّمَا صَلَّیْتُ عَلَیْهِ مِنْ أَجْلِ أَهْلِ الْمَدِینَةِ کَرَاهِیَةَ أَنْ یَقُولُوا لَا یُصَلُّونَ عَلَی أَطْفَالِهِمْ.

ص: 98

1- التهذیب 3- 316- 979.
2- الفقیه 3- 491- 4737.
3- یأتی ما ظاهره المنافاة فی الباب 15 من هذه الأبواب.
4- الباب 15 فیه 5 أحادیث.
5- الکافی 3- 206- 3.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (1).

ترجمه:

زراره در حدیثی نقل می کند که: «پسر امام صادق (علیه السلام) که ازشیرگرفته شده بود فوت کرد. امام با جبّه، عمامه و مطرف زرد به سمت او آمد و بر او نماز خواند. سپس بر او چهار تکبیر گفت و دستور دفن او را صادر کرد. بعد از آن، امام دست مرا گرفت و کنار برد و فرمود: "نماز بر کودکان خوانده نمی شود. امیرالمؤمنین (علیه السلام) نیز دستور می داد که آنها دفن شوند و بر آنها نماز خوانده نشود. اما من به خاطر اهل مدینه بر او نماز خواندم تا از این گفته ها که نمی توانند بر کودکان خود نماز بخوانند، جلوگیری کنم.

[رقم الحدیث الکلی: 3129 - رقم الحدیث الباب: 2]

3129- 2- (2) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَی ع یَقُولُ فِی حَدِیثٍ لَمَّا قُبِضَ إِبْرَاهِیمُ بْنُ رَسُولِ اللَّهِ ص قَالَ یَا عَلِیُّ قُمْ فَجَهِّزِ ابْنِی فَقَامَ عَلِیٌّ ع فَغَسَّلَ إِبْرَاهِیمَ وَ حَنَّطَهُ وَ کَفَّنَهُ ثُمَّ خَرَجَ بِهِ وَ مَضَی رَسُولُ اللَّهِ ص حَتَّی انْتَهَی بِهِ إِلَی قَبْرِهِ فَقَالَ النَّاسُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص نَسِیَ أَنْ یُصَلِّیَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ لِمَا دَخَلَهُ مِنَ الْجَزَعِ عَلَیْهِ فَانْتَصَبَ قَائِماً ثُمَّ قَالَ أَیُّهَا النَّاسُ أَتَانِی جَبْرَئِیلُ بِمَا قُلْتُمْ زَعَمْتُمْ أَنِّی نَسِیتُ أَنْ أُصَلِّیَ عَلَی ابْنِی لِمَا دَخَلَنِی مِنَ الْجَزَعِ أَلَا وَ إِنَّهُ لَیْسَ کَمَا ظَنَنْتُمْ وَ لَکِنَّ اللَّطِیفَ الْخَبِیرَ فَرَضَ عَلَیْکُمْ خَمْسَ صَلَوَاتٍ وَ جَعَلَ لِمَوْتَاکُمْ مِنْ کُلِّ صَلَاةٍ تَکْبِیرَةً وَ أَمَرَنِی أَنْ لَا أُصَلِّیَ إِلَّا عَلَی مَنْ صَلَّی الْحَدِیثَ.

وَ رَوَاهُ الْبَرْقِیُّ فِی الْمَحَاسِنِ عَنْ أَبِی سُمَیْنَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَسْلَمَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی ع (3)

أَقُولُ: هَذَا یَحْتَمِلُ إِرَادَةَ نَفْیِ الْوُجُوبِ وَ یَحْتَمِلُ النَّسْخَ وَ قَدْ تَقَدَّمَ فِی الْبَابِ السَّابِقِ (4) وَ فِی أَحَادِیثِ التَّکْبِیرَاتِ الْخَمْسِ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص صَلَّی عَلَی ابْنِهِ إِبْرَاهِیمَ (5) فَلَعَلَّ الْحُکْمَ نُسِخَ وَ صَلَّی عَلَیْهِ بَعْدَ قَوْلِهِمْ مَا قَالُوا وَ لَعَلَّهُ صَلَّی عَلَیْهِ غَیْرُهُ بِأَمْرِهِ وَ لَمْ یُصَلِّ عَلَیْهِ هُوَ فَیَصْدُقُ النَّفْیُ حَقِیقَةً

ص: 99

1- 1التهذیب 3- 198- 457 و الاستبصار 1- 479- 1856.
2- 2الکافی 3- 208- 7، و یأتی صدره فی الحدیث 10 من الباب 1 من أبواب صلاة الکسوف و یأتی ذیله فی الحدیث 4 من الباب 25 من أبواب الدفن.
3- المحاسن- 313- 31.
4- تقدم فی الحدیث 6 من الباب 14 من هذه الأبواب.
5- تقدم فی الحدیث 5 من الباب 11 من هذه الأبواب.

وَ الْإِثْبَاتُ مَجَازاً عَقْلِیّاً وَ قَوْلُهُ إِلَّا عَلَی مَنْ صَلَّی مَحْمُولٌ عَلَی بُلُوغِ سِتِّ سِنِینَ لِأَنَّهُ وَقْتُ التَّمْرِینِ وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (1) بَلْ عَلَی أَنَّهُمْ ع کَانُوا یَأْمُرُونَ أَوْلَادَهُمْ بِالصَّلَاةِ وَ هُمْ أَبْنَاءُ خَمْسِ سِنِینَ (2).

ترجمه:

از علی بن عبد الله (راوی) روایت است که گفت: شنیدم ابا الحسن موسی (ع) می گوید: وقتی ابراهیم، پسر رسول خدا (ص)، وفات یافت، گفت: ای علی، برخیز و پسرم را آماده کن. پس علی (ع) برخاست و ابراهیم را غسل داد و او را حنوط کرد و کفن نمود. سپس او را برداشت و با رسول خدا (ص) رفت تا به قبرش رسید. مردم گفتند: رسول خدا (ص) فراموش کرده است که بر ابراهیم نماز بخواند به خاطر اینکه از برای او دچار اندوه و غم شده است. پس او ایستاد و سپس گفت: ای مردم، به من خبر داد جبرییل که شما گفتید من فراموش کرده ام که بر پسرم نماز بخوانم به خاطر اینکه دچار اندوه شده ام. آگاه باشید که این طور نیست که شما تصور می کنید، بلکه لطیف و آگاه (خداوند) بر شما واجب کرده است که پنج نماز بخوانید و برای مردگان شما از هر نماز یک تکبیر قرار داده و به من فرمان داده است که تنها بر کسی نماز بخوانم که نماز خوانده است.

می گویم:

این ممکن است به معنای نفی وجوب باشد و ممکن است نسخ را حمل کند. و در باب قبلی و در احادیث تکبیرات خمس پیشتر گفته شده که رسول خدا (ص) بر پسرش ابراهیم نماز خوانده است. پس ممکن است حکم نسخ شده باشد و او (ص) بعد از گفتن آنچه گفتند بر او نماز خوانده است. و ممکن است او (ص) به امر خدا بر غیر او نماز خوانده باشد و بر او نماز نخوانده باشد، در این صورت نفی حقیقتاً صدق می کند و اثبات به صورت مجازی است. و قول او که «مگر بر کسی که نماز خوانده است» بر بلوغ شش سالگی حمل می شود، زیرا این زمان تمرین نماز است و خواهد آمد که بر آن دلالت کند. بلکه بر این مطلب دلالت دارد که آنها (اهل بیت) به فرزندانشان فرمان می دادند که در سنین پنج سالگی نماز بخوانند.

[رقم الحدیث الکلی: 3130 - رقم الحدیث الباب: 3]

3130- 3- (3) وَ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ شِیرَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ حُسَیْنٍ الْحَرْسُوسِ (4) عَنْ هِشَامٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ النَّاسَ یُکَلِّمُونَّا وَ یَرُدُّونَ عَلَیْنَا قَوْلَنَا إِنَّهُ لَا یُصَلَّی عَلَی الطِّفْلِ لِأَنَّهُ لَمْ یُصَلِّ فَیَقُولُونَ لَا یُصَلَّی إِلَّا عَلَی مَنْ صَلَّی فَنَقُولُ نَعَمْ فَیَقُولُونَ أَ رَأَیْتُمْ لَوْ أَنَّ رَجُلًا نَصْرَانِیّاً أَوْ یَهُودِیّاً أَسْلَمَ ثُمَّ مَاتَ مِنْ سَاعَتِهِ فَمَا الْجَوَابُ فِیهِ فَقَالَ قُولُوا لَهُمْ أَ رَأَیْتُمْ (5) لَوْ أَنَّ هَذَا الَّذِی أَسْلَمَ السَّاعَةَ ثُمَّ افْتَرَی عَلَی إِنْسَانٍ مَا یَجِبُ عَلَیْهِ فِی فِرْیَتِهِ فَإِنَّهُمْ سَیَقُولُونَ یَجِبُ عَلَیْهِ الْحَدُّ فَإِذَا قَالُوا هَذَا قِیلَ لَهُمْ فَلَوْ أَنَّ هَذَا الصَّبِیَّ الَّذِی لَمْ یُصَلِّ افْتَرَی عَلَی إِنْسَانٍ هَلْ کَانَ یَجِبُ عَلَیْهِ الْحَدُّ فَإِنَّهُمْ سَیَقُولُونَ لَا فَیُقَالُ لَهُمْ صَدَقْتُمْ إِنَّمَا یَجِبُ أَنْ یُصَلَّی عَلَی مَنْ وَجَبَتْ (6) عَلَیْهِ الصَّلَاةُ وَ الْحُدُودُ وَ لَا یُصَلَّی عَلَی مَنْ لَمْ تَجِبْ عَلَیْهِ الصَّلَاةُ وَ لَا الْحُدُودُ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ عَنْ حُسَیْنٍ الْمَرْجُوسِ (7)

ص: 100

1- یأتی ما یدلّ علیه فی الحدیث 1 و 2 و 3 و 4 من الباب 3 من أبواب أعداد الفرائض و نوافلها.
2- یأتی فی الحدیث 5 من الباب 3 من أبواب أعداد الفرائض و نوافلها.
3- الکافی 3- 209- 8.
4- فی المصدر- الحرشوش.
5- فی المصدر- أ رأیت.
6- فی المصدر- وجب.
7- التهذیب 3- 332- 1039.

أَقُولُ: هَذَا أَیْضاً یُمْکِنُ حَمْلُهُ عَلَی بُلُوغِ سِتِّ سِنِینَ لِمَا مَرَّ (1) وَ الْوُجُوبُ بِمَعْنَی الثُّبُوتِ أَوِ الِاسْتِحْبَابِ وَ یَأْتِی لَفْظُ الْوُجُوبِ أَیْضاً فِی أَحَادِیثِ التَّمْرِینِ (2) وَ هُوَ قَرِینَةٌ وَ یَأْتِی أَیْضاً مَا یَدُلُّ عَلَی ثُبُوتِ التَّعْزِیرِ عَلَی الطِّفْلِ الْمُمَیِّزِ وَ عَلَی ثُبُوتِ حَدِّ السَّرِقَةِ وَ غَیْرِهِ عَلَی تَفْصِیلٍ یَأْتِی (3).

ترجمه:

هشام گفت: به امام صادق علیه السلام گفتم: مردم با ما صحبت می کنند و گفته ی ما را رد می کنند، [وقتی که می گوییم] بر کودک نماز خوانده نمی شود زیرا او نماز نخوانده است. آنها می گویند: بر کسی نماز خوانده می شود که نماز خوانده باشد. ما می گوییم: بله. سپس می گویند: نظر شما چیست اگر شخصی نصرانی یا یهودی، اسلام بیاورد و سپس در همان لحظه بمیرد؟ جواب در این باره چیست؟ امام فرمودند: به آنها بگویید: نظر شما چیست اگر همین کسی که اکنون اسلام آورده، سپس بر کسی افترا ببندد، در این افترا چه چیزی بر او واجب است؟ آنها خواهند گفت: حد بر او واجب است. وقتی که این را گفتند، به آنها گفته می شود: حال اگر این کودک که نماز نخوانده، بر کسی افترا ببندد، آیا حد بر او واجب است؟ آنها خواهند گفت: نه. پس به آنها گفته می شود: راست گفتید، تنها بر کسی نماز خوانده می شود که نماز و حدود بر او واجب باشد و بر کسی که نماز و حدود بر او واجب نیست، نماز خوانده نمی شود.

[رقم الحدیث الکلی: 3131 - رقم الحدیث الباب: 4]

3131- 4- (4) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: صَلَّی أَبُو جَعْفَرٍ ع عَلَی ابْنٍ لَهُ صَبِیٍّ صَغِیرٍ لَهُ ثَلَاثُ سِنِینَ ثُمَّ قَالَ لَوْ لَا أَنَّ النَّاسَ یَقُولُونَ إِنَّ بَنِی هَاشِمٍ لَا یُصَلُّونَ عَلَی الصِّغَارِ مِنْ أَوْلَادِهِمْ مَا صَلَّیْتُ عَلَیْهِ.

ترجمه:

محمد بن علی بن الحسین (شیخ صدوق) نقل می کند: امام باقر علیه السلام بر فرزند خردسال خود که سه سال داشت، نماز خواند. سپس فرمود: اگر مردم نمی گفتند که بنی هاشم بر کودکان خردسالشان نماز نمی خوانند، بر او نماز نمی خواندم.

[رقم الحدیث الکلی: 3132 - رقم الحدیث الباب: 5]

3132- 5- (5) وَ فِی کِتَابِ التَّوْحِیدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ حَرِیزٍ عَنْ زُرَارَةَ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع صَلَّی عَلَی ابْنٍ لِجَعْفَرٍ صَغِیرٍ فَکَبَّرَ عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ یَا زُرَارَةُ إِنَّ هَذَا وَ شِبْهَهُ لَا یُصَلَّی عَلَیْهِ وَ لَوْ لَا أَنْ تَقُولَ النَّاسُ إِنَّ بَنِی هَاشِمٍ لَا یُصَلُّونَ عَلَی الصِّغَارِ مَا صَلَّیْتُ عَلَیْهِ الْحَدِیثَ.

ترجمه:

زراره بن اعین گفت: امام باقر علیه السلام را دیدم که بر فرزند خردسال امام جعفر (علیه السلام) نماز خواند و تکبیر گفت. سپس فرمود: ای زراره، بر این کودک و امثال او نماز خوانده نمی شود، و اگر مردم نمی گفتند که بنی هاشم بر کودکان خردسالشان نماز نمی خوانند، بر او نماز نمی خواندم.

16- بَابُ عَدَمِ جَوَازِ سَبْقِ الْمَأْمُومِ الْإِمَامَ فِی التَّکْبِیرِ فَإِنْ سَبَقَهُ أَعَادَ

اشارة

(6) 16 بَابُ عَدَمِ جَوَازِ سَبْقِ الْمَأْمُومِ الْإِمَامَ فِی التَّکْبِیرِ فَإِنْ سَبَقَهُ أَعَادَ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3133 - رقم الحدیث الباب: 1]

3133- 1- (7) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ

ص: 101

1- مر فی الأحادیث 1 و 2 و 3 من الباب 13 من أبواب صلاة الجنازة.
2- یأتی فی الأحادیث 2 و 3 و 4 من الباب 3 من أبواب أعداد الفرائض.
3- یأتی فی الباب 28 من أبواب حدّ السرقة.
4- الفقیه 1- 167- 487.
5- التوحید- 393- 5.
6- الباب 16 فیه حدیث واحد.
7- قرب الإسناد- 99.

الْحَسَنِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یُصَلِّی لَهُ أَنْ یُکَبِّرَ قَبْلَ الْإِمَامِ قَالَ لَا یُکَبِّرُ إِلَّا مَعَ الْإِمَامِ فَإِنْ کَبَّرَ قَبْلَهُ أَعَادَ التَّکْبِیرَ.

أَقُولُ: هَذَا یَدُلُّ عَلَی حُکْمِ صَلَاةِ الْجِنَازَةِ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ مَخْصُوصاً بِهَا وَ الْحِمْیَرِیُّ أَوْرَدَهُ فِی بَابِ صَلَاةِ الْجِنَازَةِ بَیْنَ أَحَادِیثِهَا.

ترجمه:

علی بن جعفر از برادرش امام موسی بن جعفر علیه السلام نقل می کند: از ایشان درباره مردی پرسیدم که آیا می تواند پیش از امام تکبیر بگوید؟ فرمود: نباید پیش از امام تکبیر بگوید، بلکه باید همراه با امام تکبیر بگوید، و اگر پیش از امام تکبیر گفت، باید تکبیر را دوباره بگوید.

17- بَابُ أَنَّ مَنْ فَاتَهُ بَعْضُ التَّکْبِیرِ فِی صَلَاةِ الْجِنَازَةِ قَضَاهُ مُتَتَابِعاً وَ إِنْ رُفِعَتِ الْجِنَازَةُ قَضَاهُ وَ هُوَ یَمْشِی مَعَهَا

اشارة

(1) 17 بَابُ أَنَّ مَنْ فَاتَهُ بَعْضُ التَّکْبِیرِ فِی صَلَاةِ الْجِنَازَةِ قَضَاهُ مُتَتَابِعاً وَ إِنْ رُفِعَتِ الْجِنَازَةُ قَضَاهُ وَ هُوَ یَمْشِی مَعَهَا

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3134 - رقم الحدیث الباب: 1]

3134- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ: إِذَا أَدْرَکَ الرَّجُلُ التَّکْبِیرَةَ وَ التَّکْبِیرَتَیْنِ مِنَ الصَّلَاةِ عَلَی الْمَیِّتِ فَلْیَقْضِ مَا بَقِیَ مُتَتَابِعاً.

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ عَنِ الْحَلَبِیِّ (3)

مِثْلَهُ.

ترجمه:

حلبی از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود: اگر شخصی به یک یا دو تکبیر از نماز میت برسد، باقی تکبیرها را پیاپی (پشت سر هم) به جا آورد.

[رقم الحدیث الکلی: 3135 - رقم الحدیث الباب: 2]

3135- 2- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ عِیصِ بْنِ الْقَاسِمِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ یُدْرِکُ مِنَ الصَّلَاةِ عَلَی الْمَیِّتِ تَکْبِیرَةً قَالَ یُتِمُّ مَا بَقِیَ.

ترجمه:

عیص بن القاسم نقل می کند: از امام صادق علیه السلام درباره مردی پرسیدم که به یک تکبیر از نماز میت برسد. فرمود: باقی تکبیرها را کامل کند.

[رقم الحدیث الکلی: 3136 - رقم الحدیث الباب: 3]

3136- 3- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الصَّلَاةِ

ص: 102

1- الباب 17 فیه 7 أحادیث.
2- الفقیه 1- 165- 471.
3- التهذیب 3- 200- 463، و الاستبصار 1- 482- 1865.
4- التهذیب 3- 199- 461، و الاستبصار 1- 481- 1861.
5- التهذیب 3- 200- 464، و الاستبصار 1- 481- 1863.

عَلَی الْجَنَائِزِ إِذَا فَاتَ الرَّجُلَ مِنْهَا التَّکْبِیرَةُ أَوِ الثِّنْتَانِ أَوِ الثَّلَاثُ قَالَ یُکَبِّرُ مَا فَاتَهُ.

ترجمه:

زید شحام می گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم اگر شخصی در نماز بر جنازه، یکی از تکبیرها یا دو تکبیر یا سه تکبیر را از دست بدهد، چه باید بکند؟ حضرت فرمودند: آنچه که از دستش رفته (تکبیرها) را انجام دهد.

یعنی در این صورت، شخص باید تکبیرهایی که در نماز بر جنازه از دست داده است را به صورت منفرد انجام دهد تا اینکه نماز جنازه اش کامل شود. این دستور نشان دهنده اهمیت تکبیرات در نماز میت است و بر کامل بودن آنها تاکید دارد.

[رقم الحدیث الکلی: 3137 - رقم الحدیث الباب: 4]

3137- 4- (1) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَالِمٍ (2) عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: قُلْتُ أَ رَأَیْتَ إِنْ فَاتَتْنِی تَکْبِیرَةٌ أَوْ أَکْثَرُ قَالَ تَقْضِی مَا فَاتَکَ قُلْتُ أَسْتَقْبِلُ الْقِبْلَةَ قَالَ بَلَی وَ أَنْتَ تَتْبَعُ الْجَنَازَةَ الْحَدِیثَ.

ترجمه:

از جابر نقل شده که او از امام باقر (علیه السلام) پرسید: اگر من یک تکبیر یا بیشتر از نماز میت را از دست بدهم، چه کنم؟ امام (علیه السلام) فرمودند: آنچه را که از دست داده ای، قضا کن. جابر پرسید: آیا باید در هنگام قضا کردن به سمت قبله بایستم؟ امام (علیه السلام) فرمودند: بله، (اما) در حالی که جنازه را دنبال می کنی.

[رقم الحدیث الکلی: 3138 - رقم الحدیث الباب: 5]

3138- 5- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ شُعَیْبٍ عَنْ خَالِدِ بْنِ مَادٍّ الْقَلَانِسِیِّ (4) عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَمِعْتُهُ یَقُولُ فِی الرَّجُلِ یُدْرِکُ مَعَ الْإِمَامَ فِی الْجِنَازَةِ تَکْبِیرَةً أَوْ تَکْبِیرَتَیْنِ فَقَالَ یُتِمُّ التَّکْبِیرَ وَ هُوَ یَمْشِی مَعَهَا فَإِذَا لَمْ یُدْرِکِ التَّکْبِیرَ کَبَّرَ عِنْدَ الْقَبْرِ فَإِنْ کَانَ أَدْرَکَهُمْ وَ قَدْ دُفِنَ کَبَّرَ عَلَی الْقَبْرِ.

ترجمه:

این روایت از خالد بن ماد القلانسی نقل شده است که او از مردی (که نامش ذکر نشده) از امام باقر (علیه السلام) روایت کرده که فرمودند:

اگر کسی در نماز میت به امام برسد و یک یا دو تکبیر را همراه با امام بگوید، تکبیرات باقی مانده را در حالی که همراه با جنازه حرکت می کند، انجام دهد. و اگر هیچ کدام از تکبیرات نماز را درک نکرد، (پس از نماز) کنار قبر تکبیر بگوید. و اگر به آنجا رسید در حالی که میت دفن شده بود، بر روی قبر تکبیر بگوید.

[رقم الحدیث الکلی: 3139 - رقم الحدیث الباب: 6]

3139- 6- (5) وَ عَنْهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَی الْخَشَّابِ عَنْ غِیَاثِ بْنِ کَلُّوبٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ أَبِیهِ أَنَّ عَلِیّاً ع کَانَ یَقُولُ لَا یُقْضَی مَا سَبَقَ مِنْ تَکْبِیرِ الْجَنَائِزِ (6).

قَالَ الشَّیْخُ أَیْ لَا یُقْضَی کَمَا کَانَ یُبْتَدَأُ مِنَ الْفَصْلِ بَیْنَهَا بِالدُّعَاءِ وَ إِنَّمَا یُقْضَی مُتَتَابِعاً لِمَا مَرَّ (7)

ص: 103

1- التهذیب 3- 325- 1012، و الاستبصار 1- 484- 1877.
2- فی موضع من التهذیب- سنان (هامش المخطوط).
3- التهذیب 3- 200- 462، و الاستبصار 1- 481- 1862.
4- فی الاستبصار- خلف بن زیاد القلانس (هامش المخطوط).
5- التهذیب 3- 200- 465، و الاستبصار 1- 481- 1864.
6- فی نسخة- الجنازة (هامش المخطوط).
7- مر فی الأحادیث 1 و 2 و 3 و 4 من هذا الباب.

أَقُولُ: وَ یَحْتَمِلُ الْحَمْلُ عَلَی التَّکْبِیرِ الزَّائِدِ عَلَی الْخَمْسِ لَوْ زَادَ الْإِمَامُ کَمَا تَقَدَّمَ (1) وَ یُمْکِنُ الْحَمْلُ عَلَی نَفْیِ الْوُجُوبِ لِحُصُولِ الْوَاجِبِ الْکِفَائِیِّ بِفِعْلِ غَیْرِهِ وَ الْأَوَّلُ الْأَحْوَطُ.

ترجمه:

این روایت از اسحاق بن عمار نقل شده که او از امام صادق (علیه السلام) و ایشان از پدرشان (امام باقر علیه السلام) روایت کرده اند که امام علی (علیه السلام) می فرمود: آنچه از تکبیرات نماز میت از دست رفته، قضا نمی شود.

شیخ طوسی (ره) در توضیح این حدیث می فرماید: یعنی، تکبیرات از دست رفته به همان صورتی که ابتدا گفته می شوند (با فصل و فاصله بین آنها و دعا خواندن) قضا نمی شوند، بلکه به صورت پیوسته (متتابع) برای آنچه گذشته است، قضا می شوند.

می گویم :

این روایت می تواند بر تکبیرات اضافه بر پنج تکبیر حمل شود، در صورتی که امام تکبیرات بیشتری گفته باشد، همان طور که قبلاً بیان شد. همچنین، می تواند بر نفی وجوب قضا (برای تکبیرات از دست رفته) حمل شود، به دلیل این که وجوب کفایی با انجام دیگران حاصل شده است. اما نظر اول (قضای متتابع) احوط است.

[رقم الحدیث الکلی: 3140 - رقم الحدیث الباب: 7]

3140- 7- (2) عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِی کِتَابِهِ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یُدْرِکُ تَکْبِیرَةً أَوْ ثِنْتَیْنِ عَلَی مَیِّتٍ کَیْفَ یَصْنَعُ قَالَ یُتِمُّ مَا بَقِیَ مِنْ تَکْبِیرِهِ وَ یُبَادِرُهُ بِرَفْعِهِ (3) وَ یُخَفِّفُ.

ترجمه:

این روایت از کتاب علی بن جعفر نقل شده که او از برادرش امام کاظم (علیه السلام) پرسیده است:

اگر شخصی در نماز میت، یک یا دو تکبیر را درک کند، چه باید بکند؟ امام (علیه السلام) فرمودند: آنچه از تکبیرات باقی مانده است را به پایان برساند و (نماز خود را) همراه با برداشتن و حمل جنازه (به سوی قبر) به سرعت و با اختصار به اتمام رساند.

18- بَابُ جَوَازِ الصَّلَاةِ عَلَی الْمَیِّتِ بَعْدَ الدَّفْنِ لِمَنْ لَمْ یُصَلِّ عَلَیْهِ عَلَی کَرَاهَةٍ إِنْ کَانَ الْمَیِّتُ قَدْ صُلِّیَ عَلَیْهِ وَ حَدِّ ذَلِکَ وَ أَنَّهُ لَا یُصَلَّی عَلَی الْغَائِبِ بَلْ یُدْعَی لَهُ

اشارة

(4) 18 بَابُ جَوَازِ الصَّلَاةِ عَلَی الْمَیِّتِ بَعْدَ الدَّفْنِ لِمَنْ لَمْ یُصَلِّ عَلَیْهِ عَلَی کَرَاهَةٍ إِنْ کَانَ الْمَیِّتُ قَدْ صُلِّیَ عَلَیْهِ وَ حَدِّ ذَلِکَ وَ أَنَّهُ لَا یُصَلَّی عَلَی الْغَائِبِ بَلْ یُدْعَی لَهُ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3141 - رقم الحدیث الباب: 1]

3141- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ وَ الْعَبَّاسِ جَمِیعاً عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا بَأْسَ أَنْ یُصَلِّیَ الرَّجُلُ عَلَی الْمَیِّتِ بَعْدَ مَا یُدْفَنُ.

ترجمه:

این روایت از هشام بن سالم نقل شده که او از امام صادق (علیه السلام) روایت می کند که فرمودند:

«اشکالی ندارد که شخصی بعد از دفن میت، بر او نماز بگزارد.

[رقم الحدیث الکلی: 3142 - رقم الحدیث الباب: 2]

3142- 2- (6) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ یَعْنِی أَحْمَدَ بْنَ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ وَ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ عَنْ مَالِکٍ مَوْلَی الْحَکَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا فَاتَتْکَ الصَّلَاةُ عَلَی الْمَیِّتِ حَتَّی یُدْفَنَ فَلَا بَأْسَ بِالصَّلَاةِ عَلَیْهِ وَ قَدْ دُفِنَ (7).

ص: 104

1- تقدم فی الأحادیث 3 و 4 و 5 و 8 و 11 و 12 و 14 و 15 و 17 من الباب 6 من هذه الأبواب.
2- مسائل علیّ بن جعفر- 117- 53، و أیضا البحار 81- 381.
3- فی المسائل و البحار- و یبادر الرفع.
4- الباب 18 فیه 10 أحادیث.
5- التهذیب 1- 467- 1530 و 3- 200- 466، و الاستبصار 1- 482- 1866.
6- التهذیب 3- 201- 467، و الاستبصار 1- 482- 1867.
7- التهذیب 1- 467- 1529.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (1).

ترجمه:

این روایت از مالک مولای حکم نقل شده که او از امام صادق (علیه السلام) روایت می کند که فرمودند:

«اگر نماز بر میت را از دست دادی تا جایی که میت دفن شد، اشکالی ندارد که بعد از دفن بر او نماز بخوانی.»

[رقم الحدیث الکلی: 3143 - رقم الحدیث الباب: 3]

3143- 3- (2) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یُوسُفَ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یُوسُفَ عَنْ مُعَاذِ بْنِ ثَابِتٍ الْجَوْهَرِیِّ عَنْ عَمْرِو بْنِ جُمَیْعٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا فَاتَتْهُ الصَّلَاةُ عَلَی الْجِنَازَةِ صَلَّی عَلَی قَبْرِهِ (3).

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (4).

ترجمه:

این روایت از عمرو بن جمیع نقل شده که او از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده است که فرمودند:

«هنگامی که نماز بر جنازه از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فوت می شد، ایشان بر روی قبر نماز می خواندند.»

[رقم الحدیث الکلی: 3144 - رقم الحدیث الباب: 4]

3144- 4- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُوسَی عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عِیسَی قَالَ: قَدِمَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَکَّةَ- فَسَأَلَنِی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَعْیَنَ فَقُلْتُ مَاتَ قَالَ مَاتَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ فَانْطَلِقْ بِنَا إِلَی قَبْرِهِ حَتَّی نُصَلِّیَ عَلَیْهِ قُلْتُ نَعَمْ فَقَالَ لَا وَ لَکِنْ نُصَلِّی عَلَیْهِ هَاهُنَا فَرَفَعَ یَدَیْهِ یَدْعُو وَ اجْتَهَدَ فِی الدُّعَاءِ وَ تَرَحَّمَ عَلَیْهِ.

ترجمه:

این روایت از جعفر بن عیسی نقل شده که می گوید:

«امام صادق (علیه السلام) به مکه آمدند و از من درباره عبدالله بن أَعْیَن سؤال کردند. من گفتم: او فوت کرده است. حضرت فرمودند: او فوت کرده؟ گفتم: بله. امام فرمودند: پس ما را به سوی قبرش ببر تا بر او نماز بخوانیم. گفتم: بله، حتماً. حضرت فرمودند: نه، بلکه همین جا بر او نماز می خوانیم.»

سپس امام دستان خود را بلند کردند و دعا کردند و در دعا بسیار تلاش نمودند و برای او طلب رحمت کردند.

[رقم الحدیث الکلی: 3145 - رقم الحدیث الباب: 5]

3145- 5- (6) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ نُوحِ بْنِ شُعَیْبٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ أَوْ زُرَارَةَ قَالَ: الصَّلَاةُ عَلَی الْمَیِّتِ بَعْدَ مَا یُدْفَنُ إِنَّمَا هُوَ الدُّعَاءُ قَالَ قُلْتُ فَالنَّجَاشِیُّ لَمْ یُصَلِّ عَلَیْهِ النَّبِیُّ ص- فَقَالَ لَا إِنَّمَا دَعَا لَهُ.

ترجمه:

این روایت از محمد بن مسلم یا زراره نقل شده که گفتند:

«نماز بر میت بعد از دفن، در واقع همان دعا است.»

سپس راوی پرسید: «آیا پیامبر (صلی الله علیه وآله) بر نجاشی (پادشاه حبشه) نماز نخواند؟» امام فرمودند: «نه، (نماز نخواند)، بلکه برای او دعا کردند.»

[رقم الحدیث الکلی: 3146 - رقم الحدیث الباب: 6]

3146- 6- (7) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ

ص: 105

1- الفقیه 1- 166- 475.
2- التهذیب 3- 201- 468، و الاستبصار 1- 482- 1868.
3- التهذیب 1- 467- 1531.
4- الفقیه 1- 166- 476.
5- التهذیب 3- 202- 472، و الاستبصار 1- 483- 1872.
6- التهذیب 3- 202- 473، و الاستبصار 1- 483- 1873.
7- التهذیب 1- 461- 1504 و فی 3- 201- 469، و الاستبصار 1- 482- 1869، و أورده أیضا فی الحدیث 2 الباب 44 من أبواب الدفن.

زِیَادِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ یُونُسَ بْنِ ظَبْیَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ أَبِیهِ قَالَ: نَهَی رَسُولُ اللَّهِ ص أَنْ یُصَلَّی عَلَی قَبْرٍ أَوْ یُقْعَدَ عَلَیْهِ أَوْ یُبْنَی عَلَیْهِ.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی الْمُقْنِعِ مُرْسَلًا (1)

أَقُولُ: هَذَا مُحْتَمِلٌ لِلنَّسْخِ وَ لِإِرَادَةِ الْکَرَاهَةِ وَ لِلِاخْتِصَاصِ بِالصَّلَاةِ الْیَوْمِیَّةِ وَ غَیْرِهَا سِوَی صَلَاةِ الْجِنَازَةِ وَ لِإِرَادَةِ نَفْیِ الْوُجُوبِ إِذَا کَانَ الْمَیِّتُ قَدْ صُلِّیَ عَلَیْهِ وَ لِغَیْرِ ذَلِکَ.

ترجمه:

این روایت از یونس بن ظبیان نقل شده که او از امام صادق (علیه السلام) و ایشان از پدرشان امام باقر (علیه السلام) نقل کرده اند که فرمودند:

«پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله) نهی کردند از این که بر روی قبری نماز خوانده شود، یا بر آن نشسته شود، یا بر آن ساختمانی بنا شود.»

می گویم :

این حدیث احتمال دارد اشاره به نسخ (لغو شدن) این حکم، یا اشاره به کراهت انجام این اعمال باشد. همچنین، ممکن است این نهی مختص نمازهای روزانه و غیر از نماز میت باشد، یا بر نفی وجوب (نماز خواندن بر قبر) دلالت کند در صورتی که نماز میت قبلاً بر جنازه خوانده شده باشد، و یا دلایل دیگری را شامل شود.

[رقم الحدیث الکلی: 3147 - رقم الحدیث الباب: 7]

3147- 7- (2) وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ فِی حَدِیثٍ وَ لَا یُصَلَّی عَلَیْهِ وَ هُوَ مَدْفُونٌ.

ترجمه:

این روایت از عمار نقل شده که از امام صادق (علیه السلام) روایت می کند:

«در حدیثی امام فرمودند: و بر او (میت) در حالی که دفن شده است، نماز خوانده نمی شود.»

[رقم الحدیث الکلی: 3148 - رقم الحدیث الباب: 8]

3148- 8- (3) وَ عَنْهُ عَنِ السَّیَّارِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَسْلَمَ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ الْجَزِیرَةِ قَالَ: قُلْتُ لِلرِّضَا ع یُصَلَّی عَلَی الْمَدْفُونِ بَعْدَ مَا یُدْفَنُ قَالَ لَا لَوْ جَازَ لِأَحَدٍ لَجَازَ لِرَسُولِ اللَّهِ ص- قَالَ بَلْ لَا یُصَلَّی عَلَی الْمَدْفُونِ بَعْدَ مَا یُدْفَنُ وَ لَا عَلَی الْعُرْیَانِ.

أَقُولُ: حَمَلَهُمَا الشَّیْخُ عَلَی مُضِیِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ بَعْدَ الدَّفْنِ وَ حَمَلَهُمَا فِی مَوْضِعٍ آخَرَ عَلَی مُضِیِّ ثَلَاثَةِ أَیَّامٍ.

ترجمه:

این روایت از محمد بن اسلم نقل شده که او از مردی از اهالی جزیره روایت می کند:

«به امام رضا (علیه السلام) عرض کردم: آیا می توان بعد از دفن بر شخص دفن شده نماز خواند؟ امام فرمودند: خیر، اگر برای کسی جایز بود، قطعاً برای رسول خدا (صلی الله علیه وآله) جایز بود (که چنین کند).» سپس امام فرمودند: «بلکه (به طور کلی) بر شخص دفن شده بعد از دفن نماز خوانده نمی شود و نه بر (کسی که) برهنه (باشد).»

می گویم :مرحوم شیخ این دوروایت حمل بر گذشت یک شبانه روزبعد ازدفن ودرجای دیگربرگذشت سه روزازدفن حمل کرده اند .

[رقم الحدیث الکلی: 3149 - رقم الحدیث الباب: 9]

3149- 9- (4) وَ نَقَلُوا عَنِ الشَّیْخِ أَنَّهُ رَوَی فِی الْخِلَافِ أَنَّهُ یُصَلَّی عَلَی الْقَبْرِ إِلَی ثَلَاثَةِ أَیَّامٍ.

ترجمه:

و از شیخ نقل کرده اند که او در کتاب الخلاف روایت کرده است که تا سه روز می توان بر قبر نماز خواند.

ص: 106

1- المقنع- 21.1
2- التهذیب 3- 201- 470 و فی- 323- 1004، و الاستبصار 1- 482- 1870، و أورد قطعة منه فی الحدیث 1 من الباب 19 و یأتی تمامه فی الحدیث 2 من الباب 32 من أبواب صلاة الجنازة.
3- التهذیب 3- 201- 471، و الاستبصار 1- 483- 1872.
4- الخلاف 1- 170- 83.
[رقم الحدیث الکلی: 3150 - رقم الحدیث الباب: 10]

3150- 10- (1) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ الْمُفَسِّرِ عَنْ یُوسُفَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْعَسْکَرِیِّ عَنْ آبَائِهِ ع أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص لَمَّا أَتَاهُ جَبْرَئِیلُ ع- بِنَعْیِ النَّجَاشِیِّ بَکَی بُکَاءَ حَزِینٍ عَلَیْهِ وَ قَالَ إِنَّ أَخَاکُمْ أَصْحَمَةَ وَ هُوَ اسْمُ النَّجَاشِیِّ مَاتَ ثُمَّ خَرَجَ إِلَی الْجَبَّانَةِ وَ صَلَّی عَلَیْهِ وَ کَبَّرَ سَبْعاً فَخَفَضَ اللَّهُ لَهُ کُلَّ مُرْتَفِعٍ حَتَّی رَأَی جِنَازَتَهُ وَ هُوَ بِالْحَبَشَةِ.

أَقُولُ: هَذَا مَحْمُولٌ عَلَی التَّقِیَّةِ فِی الرِّوَایَةِ أَوْ عَلَی أَنَّ الْمُرَادَ بِالصَّلَاةِ الدُّعَاءُ لِمَا مَرَّ (2) أَوْ مَخْصُوصٌ بِالرَّسُولِ ص لِأَنَّهُ رَآهُ کَمَا ذُکِرَ هُنَا وَ اللَّهُ أَعْلَمُ.

ترجمه:

این روایت از یوسف بن محمد بن زیاد از پدرش و او از امام حسن عسکری (علیه السلام) نقل شده است که از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) روایت می کند:

«زمانی که جبرئیل (علیه السلام) خبر فوت نجاشی را به پیامبر (صلی الله علیه وآله) رساند، پیامبر به شدت برای او گریست و فرمود: برادرتان اَصْحَمَة (که نام نجاشی است) درگذشته است. سپس پیامبر به سوی جَبّانه (مکانی بیرون از شهر) رفت و بر او نماز خواند و هفت تکبیر گفت. خداوند تمام نقاط مرتفع را برای او پایین آورد تا این که جنازه نجاشی را که در حبشه بود، مشاهده کرد.»

می گویم : این روایت یا حمل بر تقیه می شود یا اینکه منظور ازنماز دعا باشد یا مخصوص پیامبراکرم صلی الله علیه و آله وسلم است .

19- بَابُ وُجُوبِ کَوْنِ رَأْسِ الْمَیِّتِ إِلَی یَمِینِ الْإِمَامِ وَ رِجْلَیْهِ إِلَی یَسَارِهِ وَ وُجُوبِ الْإِعَادَةِ لَوْ صُلِّیَ عَلَیْهِ مَقْلُوباً وَ لَوْ جَاهِلًا إِلَّا أَنْ یُدْفَنَ

اشارة

(3) 19 بَابُ وُجُوبِ کَوْنِ رَأْسِ الْمَیِّتِ إِلَی یَمِینِ الْإِمَامِ وَ رِجْلَیْهِ إِلَی یَسَارِهِ وَ وُجُوبِ الْإِعَادَةِ لَوْ صُلِّیَ عَلَیْهِ مَقْلُوباً وَ لَوْ جَاهِلًا إِلَّا أَنْ یُدْفَنَ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3151 - رقم الحدیث الباب: 1]

3151- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ أَنَّهُ سُئِلَ عَمَّنْ (5) صُلِّیَ عَلَیْهِ فَلَمَّا سَلَّمَ الْإِمَامُ فَإِذَا الْمَیِّتُ مَقْلُوبٌ رِجْلَاهُ إِلَی مَوْضِعِ رَأْسِهِ قَالَ یُسَوَّی وَ تُعَادُ الصَّلَاةُ عَلَیْهِ وَ إِنْ کَانَ قَدْ حُمِلَ مَا لَمْ یُدْفَنْ فَإِنْ دُفِنَ فَقَدْ مَضَتِ الصَّلَاةُ عَلَیْهِ وَ لَا یُصَلَّی عَلَیْهِ وَ هُوَ مَدْفُونٌ.

ص: 107

1- الخصال- 359- 47.
2- مر فی الحدیث 5 من هذا الباب، و تقدم ما یدلّ علی ذلک فی الحدیث 19 و 20 من الباب 60، و یأتی ما یدلّ علیه فی الباب 36 من هذه الأبواب.
3- الباب 19 فیه حدیثان.
4- التهذیب 3- 201- 470، و فی- 322- 1004 و تقدمت قطعة منه فی الحدیث 7 من الباب 18 من هذه الأبواب، و یأتی صدره فی الحدیث 2 من الباب 32 من هذه الأبواب.
5- فی موضع من التهذیب- عن میت. (هامش المخطوط).

وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ مِثْلَهُ (1).

ترجمه:

«امام (علیه السلام) در پاسخ به سوالی در مورد کسی که بر او نماز خوانده شده است و وقتی امام سلام داده، متوجه می شوند که میت به طور نادرست قرار گرفته (پاهایش به سمت جایی است که سرش باید باشد) فرمودند: باید او را به حالت صحیح درآورد و دوباره بر او نماز خوانده شود. اما اگر میت دفن شده باشد، دیگر نماز بر او جایز نیست و نباید بر او نماز خوانده شود.»

[رقم الحدیث الکلی: 3152 - رقم الحدیث الباب: 2]

3152- 2- (2) وَ قَدْ تَقَدَّمَ فِی حَدِیثِ یَعْقُوبَ بْنِ یَقْطِینٍ عَنِ الرِّضَا ع أَنَّ الْمَیِّتَ یُوضَعُ کَیْفَ مَا تَیَسَّرَ فَإِذَا طُهِّرَ وُضِعَ کَمَا یُوضَعُ فِی قَبْرِهِ.

أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ فِی رِوَایَةِ الْحَلَبِیِّ فِی تَرْتِیبِ الْجَنَائِزِ إِذَا اجْتَمَعُوا (3).

ترجمه:

از یعقوب بن یقطین از امام رضا (علیه السلام) نقل شده است:

«مردگان را باید به هر طریقی که ممکن است قرار دهند، و هنگامی که پاک (طاهر) شدند، باید به همان شکل که در قبر قرار می گیرند، گذاشته شوند.»

20- بَابُ عَدَمِ کَرَاهَةِ الصَّلَاةِ عَلَی الْجِنَازَةِ عِنْدَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ غُرُوبِهَا وَ جَوَازِهَا فِی کُلِّ وَقْتٍ مَا لَمْ یَتَضَیَّقْ وَقْتُ فَرِیضَةٍ وَ کَذَا کُلُّ عِبَادَةٍ غَیْرِ مُوَقَّتَةٍ

اشارة

(4) 20 بَابُ عَدَمِ کَرَاهَةِ الصَّلَاةِ عَلَی الْجِنَازَةِ عِنْدَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ غُرُوبِهَا وَ جَوَازِهَا فِی کُلِّ وَقْتٍ مَا لَمْ یَتَضَیَّقْ وَقْتُ فَرِیضَةٍ وَ کَذَا کُلُّ عِبَادَةٍ غَیْرِ مُوَقَّتَةٍ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3153 - رقم الحدیث الباب: 1]

3153- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِیٍّ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا بَأْسَ بِالصَّلَاةِ عَلَی الْجَنَائِزِ حِینَ تَغِیبُ الشَّمْسُ وَ حِینَ تَطْلُعُ إِنَّمَا هُوَ اسْتِغْفَارٌ.

ترجمه:

از عبیدالله بن علی حلبی از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است امام (علیه السلام) فرمودند: اشکالی ندارد که بر جنازه ها در هنگام غروب آفتاب و هنگام طلوع آفتاب نماز خوانده شود؛ زیرا این نماز، طلب استغفار (و دعا) است.

[رقم الحدیث الکلی: 3154 - رقم الحدیث الباب: 2]

3154- 2- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: یُصَلَّی عَلَی الْجِنَازَةِ فِی کُلِّ سَاعَةٍ إِنَّهَا لَیْسَتْ بِصَلَاةِ رُکُوعٍ وَ (7) سُجُودٍ وَ إِنَّمَا تُکْرَهُ الصَّلَاةُ عِنْدَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ عِنْدَ غُرُوبِهَا الَّتِی فِیهَا الْخُشُوعُ وَ الرُّکُوعُ وَ السُّجُودُ لِأَنَّهَا تَغْرُبُ بَیْنَ قَرْنَیْ شَیْطَانٍ وَ تَطْلُعُ بَیْنَ قَرْنَیْ شَیْطَانٍ.

ص: 108

1- الکافی 3- 174- 2.
2- تقدم حدیث یعقوب فی الحدیث 2 من الباب 5 من أبواب غسل المیت.
3- یأتی ما یدلّ علیه فی روایة الحلبیّ فی الحدیث 7 من الباب 322 من أبواب صلاة الجنائز.
4- الباب 20 فیه 5 أحادیث.
5- التهذیب 3- 321- 999 و الاستبصار 1- 470- 1815.
6- الکافی 3- 180- 2، و تقدم صدره فی الحدیث 1 من الباب 8 من أبواب صلاة الجنازة.
7- فی المصدر زیادة- لا.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ (1)

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (2).

ترجمه:

از محمد بن مسلم از امام باقر (علیه السلام) نقل شده است که فرمودند : نماز بر جنازه در هر ساعتی جایز است، زیرا این نماز دارای رکوع و سجود نیست. اما نماز در زمان طلوع و غروب آفتاب مکروه است، زیرا این نمازها به طور معمول شامل خشوع، رکوع و سجود هستند و در این زمان ها، خورشید بین دو شاخ شیطان غروب و طلوع می کند.»

[رقم الحدیث الکلی: 3155 - رقم الحدیث الباب: 3]

3155- 3- (3) وَ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبَانٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع هَلْ یَمْنَعُکَ شَیْ ءٌ مِنْ هَذِهِ السَّاعَاتِ عَنِ الصَّلَاةِ عَلَی الْجَنَائِزِ فَقَالَ لَا.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (5).

ترجمه:

از محمد بن مسلم نقل شده است که در آن از امام صادق (علیه السلام) سؤال می کند:

«سؤال کردم از امام صادق (علیه السلام) که آیا چیزی مانع شما از نماز بر جنازه در این ساعات می شود؟ فرمودند: خیر.»

[رقم الحدیث الکلی: 3156 - رقم الحدیث الباب: 4]

3156- 4- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ وَ فِی الْعِلَلِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ: إِنَّمَا جَوَّزْنَا الصَّلَاةَ عَلَی الْمَیِّتِ قَبْلَ الْمَغْرِبِ وَ بَعْدَ الْفَجْرِ لِأَنَّ هَذِهِ الصَّلَاةَ إِنَّمَا تَجِبُ فِی وَقْتِ الْحُضُورِ وَ الْعِلَّةِ (7)- وَ لَیْسَتْ هِیَ مُوَقَّتَةً کَسَائِرِ الصَّلَوَاتِ وَ إِنَّمَا هِیَ صَلَاةٌ تَجِبُ فِی وَقْتِ حَدَثٍ وَ الْحَدَثُ لَیْسَ لِلْإِنْسَانِ فِیهِ اخْتِیَارٌ وَ إِنَّمَا هُوَ حَقٌّ یُؤَدَّی وَ جَائِزٌ أَنْ تُؤَدَّی الْحُقُوقُ فِی أَیِّ وَقْتٍ کَانَ إِذَا لَمْ یَکُنِ الْحَقُّ مُوَقَّتاً.

ترجمه:

این روایت از فضل بن شاذان نقل شده که در آن امام رضا (علیه السلام) فرمودند : ما فقط نماز بر میت را قبل از مغرب و بعد از فجر جائز دانستیم، زیرا این نماز در زمان حضور وجوب دارد و علت آن این است که این نماز مانند سایر نمازها دارای وقت مشخصی نیست. بلکه این یک نماز است که در زمان وقوع یک حادثه واجب می شود و در این حادثه انسان اختیاری ندارد و صرفاً حق است که باید ادا شود و جائز است که حقوق در هر زمانی ادا شوند اگر این حقوق زمان خاصی نداشته باشند.»

[رقم الحدیث الکلی: 3157 - رقم الحدیث الباب: 5]

3157- 5- (8) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبَانٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: تُکْرَهُ الصَّلَاةُ عَلَی الْجَنَائِزِ حِینَ تَصْفَرُّ الشَّمْسُ وَ حِینَ تَطْلُعُ.

ص: 109

1- التهذیب 3- 321- 998، و الاستبصار 1- 470- 1814.
2- التهذیب 3- 202- 474.
3- الکافی 3- 180- 1.
4- التهذیب 3- 321- 997.
5- الاستبصار 1- 469- 1813.
6- عیون أخبار الرضا (علیه السلام) 2- 115 باب 34، و علل الشرائع- 268- 9 الباب 182 باختلاف فی الألفاظ.
7- فی نسخة- و الحدث (هامش المخطوط).
8- التهذیب 3- 321- 1000، و الاستبصار 1- 470- 1816.

أَقُولُ: حَمَلَهُ الشَّیْخُ عَلَی التَّقِیَّةِ وَ قَدْ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی أَحَادِیثِ تَعْجِیلِ التَّجْهِیزِ (1) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ وَ عَلَی اسْتِثْنَاءِ ضِیقِ وَقْتِ الْفَرِیضَةِ (2).

ترجمه:

از عبد الرحمن بن ابی عبد الله نقل شده که در آن امام صادق (علیه السلام) فرمودند : نماز بر میت در زمانی که خورشید زرد می شود و زمانی که طلوع می کند مکروه است.»

می گویم : مرحوم شیخ آنرا برتقیه حمل کرده اند .

21- بَابُ جَوَازِ الصَّلَاةِ عَلَی الْجِنَازَةِ بِغَیْرِ طَهَارَةٍ وَ کَذَا التَّکْبِیرُ وَ التَّسْبِیحُ وَ التَّحْمِیدُ وَ التَّهْلِیلُ وَ الدُّعَاءُ وَ اسْتِحْبَابِ الْوُضُوءِ لَهَا أَوِ التَّیَمُّمِ

اشارة

(3) 21 بَابُ جَوَازِ الصَّلَاةِ عَلَی الْجِنَازَةِ بِغَیْرِ طَهَارَةٍ وَ کَذَا التَّکْبِیرُ وَ التَّسْبِیحُ وَ التَّحْمِیدُ وَ التَّهْلِیلُ وَ الدُّعَاءُ وَ اسْتِحْبَابِ الْوُضُوءِ لَهَا أَوِ التَّیَمُّمِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3158 - رقم الحدیث الباب: 1]

3158- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ تَفْجَؤُهُ الْجِنَازَةُ وَ هُوَ عَلَی غَیْرِ طُهْرٍ قَالَ فَلْیُکَبِّرْ مَعَهُمْ.

ترجمه:

مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ : ازیکی ازدوامام علیهما السلام سوال کردم : اگر مردی به جنازه ای برخورد کند و در حال طهارت نداشته باشد، چه باید بکند؟ امام فرمود: پس باید با آنها تکبیر بگوید.

[رقم الحدیث الکلی: 3159 - رقم الحدیث الباب: 2]

3159- 2- (5) وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِیعاً عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ بْنِ سَعْدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ ع الْجِنَازَةُ یُخْرَجُ بِهَا وَ لَسْتُ عَلَی وُضُوءٍ فَإِنْ ذَهَبْتُ أَتَوَضَّأُ فَاتَتْنِی الصَّلَاةُ أَ یُجْزِی لِی أَنْ أُصَلِّیَ عَلَیْهَا وَ أَنَا عَلَی غَیْرِ وُضُوءٍ فَقَالَ تَکُونُ عَلَی طُهْرٍ أَحَبُّ إِلَیَّ.

ترجمه:

عبدالحمید بن سعد گفت: به امام کاظم (ع) عرض کردم: جنازه ای را بیرون می برند و من در حال وضو نیستم. اگر بروم و وضو بگیرم، نماز بر جنازه از دستم می رود. آیا برای من جایز است که بدون وضو بر آن نماز بخوانم؟ امام فرمود: اینکه با وضو باشی، نزد من محبوب تر است.

[رقم الحدیث الکلی: 3160 - رقم الحدیث الباب: 3]

3160- 3- (6) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ

ص: 110

1- تقدم ما یدلّ علی ذلک فی الباب 47 من أبواب الاحتضار.
2- یأتی ما یدلّ علیه و علی استثناء ضیق وقت الفریضة فی الباب 31 من أبواب صلاة الجنازة.
3- الباب 21 فیه 7 أحادیث.
4- الکافی 3- 178- 4.
5- الکافی 3- 178- 3، و التهذیب 3- 203- 476.
6- الکافی 3- 178- 1، و التهذیب 3- 203- 475، و تقدم صدره فی الحدیث 2 من الباب 7 من هذه الأبواب.

الْجِنَازَةِ أُصَلِّی (1) عَلَیْهَا عَلَی غَیْرِ وُضُوءٍ فَقَالَ نَعَمْ إِنَّمَا هُوَ تَکْبِیرٌ وَ تَسْبِیحٌ وَ تَحْمِیدٌ وَ تَهْلِیلٌ کَمَا تُکَبِّرُ وَ تُسَبِّحُ فِی بَیْتِکَ عَلَی غَیْرِ وُضُوءٍ.

وَ

رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ إِلَی قَوْلِهِ فِی بَیْتِکَ (2)

ترجمه:

یونس بن یعقوب گفت: از امام صادق (ع) پرسیدم: آیا می توانم بر جنازه ای نماز بخوانم در حالی که وضو ندارم؟ امام فرمود: بله، این فقط تکبیر و تسبیح و تحمید و تهلیل است، همان طور که می توانی در خانه ات بدون وضو تکبیر و تسبیح بگویی.

[رقم الحدیث الکلی: 3161 - رقم الحدیث الباب: 4]

3161- 4- (3) ثُمَّ قَالَ وَ فِی خَبَرٍ آخَرَ أَنَّهُ یَتَیَمَّمُ إِنْ أَحَبَّ.

ترجمه:

درروایت دیگری حضرت فرمودند : اگرخواست تیمم انجام بدهد .

[رقم الحدیث الکلی: 3162 - رقم الحدیث الباب: 5]

3162- 5- (4) وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ أَخِیهِ الْحَسَنِ عَنْ زُرْعَةَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ مَرَّتْ بِهِ جِنَازَةٌ وَ هُوَ عَلَی غَیْرِ وُضُوءٍ کَیْفَ یَصْنَعُ قَالَ یَضْرِبُ بِیَدَیْهِ عَلَی حَائِطِ اللَّبِنِ فَیَتَیَمَّمُ بِهِ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (5)

وَ کَذَا الْحَدِیثَانِ الْمَذْکُورَانِ قَبْلَهُ.

ترجمه:

سماعه گفت: از امام (ع) پرسیدم: اگر مردی به جنازه ای برخورد کند و در حال وضو نباشد، چه باید بکند؟ امام فرمود: باید دست هایش را به دیوار بزند و به وسیله آن تیمم کند.

[رقم الحدیث الکلی: 3163 - رقم الحدیث الباب: 6]

3163- 6- (6) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ تُدْرِکُهُ الْجِنَازَةُ وَ هُوَ عَلَی غَیْرِ وُضُوءٍ فَإِنْ ذَهَبَ یَتَوَضَّأُ فَاتَتْهُ الصَّلَاةُ عَلَیْهَا قَالَ یَتَیَمَّمُ وَ یُصَلِّی.

ترجمه:

حلبی گفت: از امام صادق (ع) پرسیدند: اگر مردی جنازه ای را در حالی که وضو ندارد، ببیند و اگر برود وضو بگیرد، نماز بر جنازه را از دست بدهد، چه باید بکند؟ امام فرمود: باید تیمم کند و بر آن نماز بخواند.

[رقم الحدیث الکلی: 3164 - رقم الحدیث الباب: 7]

3164- 7- (7) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ وَ فِی الْعِلَلِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ: إِنَّمَا جَوَّزْنَا

ص: 111

1- فی المصدر و فی نسخة فی هامش المخطوط- یصلی.
2- الفقیه 1- 170- 496.
3- الفقیه 1- 170- ذیل الحدیث 496.
4- الکافی 3- 178- 5.
5- التهذیب 3- 203- 477.
6- الکافی 3- 178- 2.
7- عیون أخبار الرضا (علیه السلام) 2- 115- الباب 34 فی ضمن حدیث طویل، و علل الشرائع- 268- الباب 182 فی ضمن الحدیث 9 و هو طویل، و تقدم فی الحدیث 9 من الباب 1 من أبواب الوضوء.

الصَّلَاةَ عَلَی الْمَیِّتِ بِغَیْرِ وُضُوءٍ لِأَنَّهُ لَیْسَ فِیهَا رُکُوعٌ وَ لَا سُجُودٌ وَ إِنَّمَا هِیَ دُعَاءٌ وَ مَسْأَلَةٌ وَ قَدْ یَجُوزُ أَنْ تَدْعُوَ اللَّهَ وَ تَسْأَلَهُ عَلَی أَیِّ حَالٍ کُنْتَ وَ إِنَّمَا یَجِبُ الْوُضُوءُ فِی الصَّلَاةِ الَّتِی فِیهَا رُکُوعٌ وَ سُجُودٌ.

أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (1).

ترجمه:

فضل بن شاذان از امام رضا (ع) نقل می کند که فرمود: ما اجازه داده ایم که بر میت بدون وضو نماز بخوانیم، زیرا در این نماز رکوع و سجود نیست و تنها دعایی است و درخواستی. ممکن است که در هر حالتی از خداوند دعا و درخواست کنی. اما وضو در نمازهایی که شامل رکوع و سجود هستند، واجب است.

22- بَابُ جَوَازِ أَنْ تُصَلِّیَ الْحَائِضُ وَ الْجُنُبُ عَلَی الْجِنَازَةِ وَ اسْتِحْبَابِ التَّیَمُّمِ لَهُمَا وَ انْفِرَادِ الْحَائِضِ عَنِ الصَّفِ

اشارة

(2) 22 بَابُ جَوَازِ أَنْ تُصَلِّیَ الْحَائِضُ وَ الْجُنُبُ عَلَی الْجِنَازَةِ وَ اسْتِحْبَابِ التَّیَمُّمِ لَهُمَا وَ انْفِرَادِ الْحَائِضِ عَنِ الصَّفِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3165 - رقم الحدیث الباب: 1]

3165- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ حَرِیزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْحَائِضِ تُصَلِّی عَلَی الْجِنَازَةِ قَالَ نَعَمْ وَ لَا تَصُفُّ (4) مَعَهُمْ.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع نَحْوَهُ (5) وَ

رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ مِثْلَهُ وَ زَادَ تَقِفُ مُفْرَدَةً (6)

ترجمه:

محمد بن مسلم گفت: از امام صادق (ع) پرسیدم: آیا زن حائض می تواند بر جنازه نماز بخواند؟ امام فرمود: بله، اما نباید در صف جماعت با آنها قرار گیرد.

[رقم الحدیث الکلی: 3166 - رقم الحدیث الباب: 2]

3166- 2- (7) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَمَّنْ أَخْبَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الطَّامِثُ تُصَلِّی عَلَی الْجِنَازَةِ لِأَنَّهُ لَیْسَ فِیهَا رُکُوعٌ وَ لَا سُجُودٌ وَ الْجُنُبُ (8) (یَتَیَمَّمُ وَ یُصَلِّی) (9) عَلَی الْجِنَازَةِ.

ص: 112

1- یأتی فی الباب 22 من هذه الأبواب.
2- الباب 22 فیه 5 أحادیث.
3- الکافی 3- 179- 4.
4- فی نسخة التهذیب- و لا تقف. (هامش المخطوط).
5- الفقیه 1- 170- 497.
6- التهذیب 3- 204- 479.
7- الکافی 3- 179- 5.
8- فی الهامش عن نسخة- و الجنبة.
9- فی المصدر- تتیمم و تصلی.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ وَ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ مِثْلَهُ (1).

ترجمه:

حریز از کسی نقل می کند که از امام صادق (ع) شنیده است: زن حائض می تواند بر جنازه نماز بخواند، زیرا در این نماز رکوع و سجود نیست. همچنین، شخص جنب می تواند (تیمم کند و) بر جنازه نماز بخواند.

[رقم الحدیث الکلی: 3167 - رقم الحدیث الباب: 3]

3167- 3- (2) وَ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْکِنْدِیِّ عَنِ الْمِیثَمِیِّ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ تُصَلِّی الْحَائِضُ عَلَی الْجِنَازَةِ قَالَ نَعَمْ وَ لَا تَصُفُّ (3) مَعَهُمْ تَقُومُ مُفْرَدَةً.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (4).

ترجمه:

عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ گفت: از امام صادق (ع) پرسیدم: آیا زن حائض می تواند بر جنازه نماز بخواند؟ امام فرمود: بله، اما نباید در صف جماعت با آنها قرار گیرد بلکه جدا بایستد .

[رقم الحدیث الکلی: 3168 - رقم الحدیث الباب: 4]

3168- 4- (5) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ وَ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ جَمِیعاً عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْحَائِضِ تُصَلِّی عَلَی الْجِنَازَةِ فَقَالَ نَعَمْ وَ لَا تَقِفُ مَعَهُمْ وَ الْجُنُبُ یُصَلِّی عَلَی الْجِنَازَةِ.

ترجمه:

گفت: از امام صادق (ع) پرسیدم: آیا زن حائض می تواند بر جنازه نماز بخواند؟ امام فرمود: بله، اما نباید در صف جماعت با آنها قرار گیرد وشخص جنب می تواند بر جنازه نماز بخواند.

[رقم الحدیث الکلی: 3169 - رقم الحدیث الباب: 5]

3169- 5- (6) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ عُثْمَانَ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْمَرْأَةِ الطَّامِثِ إِذَا حَضَرَتِ الْجِنَازَةَ فَقَالَ تَتَیَمَّمُ وَ تُصَلِّی عَلَیْهَا وَ تَقُومُ وَحْدَهَا بَارِزَةً مِنَ الصَّفِّ.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ (7)

أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (8).

ص: 113

1- التهذیب 3- 204- 480.
2- الکافی 3- 179- 3.
3- فی نسخة التهذیب- و لا تقف (هامش المخطوط).
4- التهذیب 3- 204- 478.
5- التهذیب 3- 204- 482.
6- التهذیب 3- 204- 481.
7- الفقیه 1- 170- 498.
8- تقدم ما یدلّ علی ذلک فی الباب 21 من أبواب صلاة الجنازة.

ترجمه:

عثمان از سماعه نقل می کند که از امام صادق (ع) پرسیده شد درباره زن حائض که جنازه ای را حاضر می بیند. امام فرمود: او باید تیمم کند و بر جنازه نماز بخواند و باید به تنهایی و جدا از صف جماعت بایستد.

23- بَابُ أَنَّهُ یُصَلِّی عَلَی الْجِنَازَةِ أَوْلَی النَّاسِ بِهَا أَوْ مَنْ یَأْمُرُهُ وَ حُکْمِ حُضُورِ الْإِمَامِ

اشارة

(1) 23 بَابُ أَنَّهُ یُصَلِّی عَلَی الْجِنَازَةِ أَوْلَی النَّاسِ بِهَا أَوْ مَنْ یَأْمُرُهُ وَ حُکْمِ حُضُورِ الْإِمَامِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3170 - رقم الحدیث الباب: 1]

3170- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: یُصَلِّی عَلَی الْجِنَازَةِ أَوْلَی النَّاسِ بِهَا أَوْ یَأْمُرُ مَنْ یُحِبُّ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (3).

ترجمه:

ابن ابی عمیر از برخی از یارانش نقل می کند که امام صادق (ع) فرمود: کسی باید بر جنازه نماز بخواند، نزدیک ترین فرد به میت است، یا می تواند کسی را که دوست دارد، برای این کار تعیین کند.

[رقم الحدیث الکلی: 3171 - رقم الحدیث الباب: 2]

3171- 2- (4) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: یُصَلِّی عَلَی الْجِنَازَةِ أَوْلَی النَّاسِ بِهَا أَوْ یَأْمُرُ مَنْ یُحِبُّ.

ترجمه:

ابن ابی نصر از برخی از یارانش نقل می کند که امام صادق (ع) فرمود: کسی باید بر جنازه نماز بخواند، نزدیک ترین فرد به میت است، یا می تواند کسی را که دوست دارد، برای این کار تعیین کند.

[رقم الحدیث الکلی: 3172 - رقم الحدیث الباب: 3]

3172- 3- (5) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا حَضَرَ الْإِمَامُ الْجِنَازَةَ فَهُوَ أَحَقُّ النَّاسِ بِالصَّلَاةِ عَلَیْهَا.

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ مِثْلَهُ (6).

ترجمه:

طلحه بن زید از امام صادق (ع) نقل می کند که فرمود: اگر امام (رهبر دینی) در مراسم جنازه حاضر باشد، او از همه مردم سزاوارتر است که بر جنازه نماز بخواند.

[رقم الحدیث الکلی: 3173 - رقم الحدیث الباب: 4]

3173- 4- (7) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع إِذَا حَضَرَ سُلْطَانٌ مِنْ سُلْطَانِ اللَّهِ جِنَازَةً فَهُوَ أَحَقُّ بِالصَّلَاةِ عَلَیْهَا إِنْ قَدَّمَهُ وَلِیُّ الْمَیِّتِ وَ إِلَّا فَهُوَ غَاصِبٌ.

ص: 114

1- الباب 23 فیه 4 أحادیث.
2- الکافی 3- 177- 1.
3- التهذیب 3- 204- 483.
4- الکافی 3- 177- 5.
5- الکافی 3- 177- 4.
6- التهذیب 3- 206- 489.
7- التهذیب 3- 206- 490.

أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (1).

ترجمه:

سکونی از جعفر بن محمد (ع) نقل می کند که او از پدرش و آن پدر از اجدادش نقل کرده که امیرالمؤمنین (ع) فرمود: اگر یکی از سلاطین خدا در جنازه ای حاضر شود، او از همه سزاوارتر است که بر جنازه نماز بخواند، به شرطی که ولی میت او را مقدم بدارد؛ وگرنه، او غاصب است.

24- بَابُ أَنَّ الزَّوْجَ أَوْلَی بِالْمَرْأَةِ مِنْ جَمِیعِ أَقَارِبِهَا حَتَّی الْأَخِ وَ الْوَلَدِ وَ الْأَبِ

اشارة

(2) 24 بَابُ أَنَّ الزَّوْجَ أَوْلَی بِالْمَرْأَةِ مِنْ جَمِیعِ أَقَارِبِهَا حَتَّی الْأَخِ وَ الْوَلَدِ وَ الْأَبِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3174 - رقم الحدیث الباب: 1]

3174- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مَرَّارٍ عَنْ یُونُسَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَرْأَةِ تَمُوتُ مَنْ أَحَقُّ أَنْ یُصَلِّیَ عَلَیْهَا قَالَ الزَّوْجُ قُلْتُ الزَّوْجُ أَحَقُّ مِنَ الْأَبِ وَ الْأَخِ وَ الْوَلَدِ قَالَ نَعَمْ.

ترجمه:

ابوبصیر از امام صادق (ع) نقل می کند: از ایشان پرسیدم، هنگامی که زنی فوت کند، چه کسی سزاوارتر است که بر او نماز بخواند؟ امام فرمود: شوهر. گفتم: آیا شوهر از پدر، برادر و فرزند اولویت بیشتری دارد؟ امام فرمود: بله.

[رقم الحدیث الکلی: 3175 - رقم الحدیث الباب: 2]

3175- 2- (4) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ الْمَرْأَةُ تَمُوتُ مَنْ أَحَقُّ (5) بِالصَّلَاةِ عَلَیْهَا قَالَ زَوْجُهَا قُلْتُ الزَّوْجُ أَحَقُّ مِنَ الْأَبِ وَ الْوَلَدِ وَ الْأَخِ قَالَ نَعَمْ وَ یُغَسِّلُهَا.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ (6)

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ (7)

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (8).

ترجمه:

از ابو بصیر، از امام صادق (ع) روایت شده است که گفت: به ایشان عرض کردم: «هنگامی که زن فوت می کند، چه کسی برای نماز خواندن بر او سزاوارتر است؟» فرمود: «شوهرش.» عرض کردم: «آیا شوهر از پدر، فرزند و برادر سزاوارتر است؟» فرمود: «بله، و او را غسل می دهد.»

ص: 115

1- یأتی ما یدلّ علی ذلک فی الباب 24 من أبواب صلاة الجنازة.
2- الباب 24 فیه 5 أحادیث.
3- الکافی 3- 177- 3.
4- الکافی 3- 177- 2.
5- فی التهذیبین زیادة- الناس (هامش المخطوط).
6- الفقیه 1- 165- 474.
7- الاستبصار 1- 486- 1883.
8- التهذیب 3- 205- 484.
[رقم الحدیث الکلی: 3176 - رقم الحدیث الباب: 3]

3176- 3- (1) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أُورَمَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَیْسَرَةَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الزَّوْجُ أَحَقُّ بِامْرَأَتِهِ حَتَّی یَضَعَهَا فِی قَبْرِهَا.

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (2).

ترجمه:

اسحاق بن عمار از امام صادق (ع) نقل می کند که فرمودند: شوهر نسبت به همسرش سزاوارتر است تا زمانی که او را در قبرش بگذارد.

[رقم الحدیث الکلی: 3177 - رقم الحدیث الباب: 4]

3177- 4- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی الْمَرْأَةِ تَمُوتُ وَ مَعَهَا أَخُوهَا وَ زَوْجُهَا أَیُّهُمَا یُصَلِّی عَلَیْهَا فَقَالَ أَخُوهَا أَحَقُّ بِالصَّلَاةِ عَلَیْهَا.

أَقُولُ: یَأْتِی وَجْهُهُ (4).

ترجمه:

حفص بن بختری از امام صادق (ع) درباره زنی که می میرد و برادر و شوهرش همراه او هستند، پرسید: کدام یک بر او نماز می خوانند؟ امام فرمودند: برادرش به نماز خواندن بر او سزاوارتر است.

[رقم الحدیث الکلی: 3178 - رقم الحدیث الباب: 5]

3178- 5- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَسِّنِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الصَّلَاةِ عَلَی الْمَرْأَةِ الزَّوْجُ أَحَقُّ بِهَا أَوِ الْأَخُ قَالَ الْأَخُ.

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ (6) عَنْ مُحَسِّنِ بْنِ أَحْمَدَ مِثْلَهُ (7) قَالَ الشَّیْخُ الْوَجْهُ حَمْلُ الْخَبَرَیْنِ عَلَی التَّقِیَّةِ لِمُوَافَقَتِهِمَا لِلْعَامَّةِ أَقُولُ: وَ یَحْتَمِلُ الْحَمْلُ عَلَی الْإِنْکَارِ وَ عَلَی صِغَرِ الزَّوْجِ وَ عَلَی کَوْنِ الزَّوْجَةِ مُطَلَّقَةً وَ عَلَی کَوْنِ الزَّوْجِ مُخَالِفاً وَ غَیْرِ ذَلِکَ.

ص: 116

1- الکافی 3- 194- 6، و أورده فی الحدیث 9 من الباب 24 من أبواب غسل المیت، و فی الحدیث 2 من الباب 26 من أبواب الدفن.
2- التهذیب 1- 325- 949.
3- التهذیب 3- 205- 486، و الاستبصار 1- 486- 1885.
4- یأتی وجهه فی الحدیث الآتی.
5- التهذیب 3- 205- 485.
6- فی المصدر- علیّ بن الحسین بن بابویه.
7- الاستبصار 1- 486- 1884.

ترجمه:

از حفص بن بخترى از امام صادق (ع) درباره زنی که می میرد و (در آن هنگام) برادر و شوهرش همراه او هستند، (پرسید)؛ کدام یک از آن دو بر او نماز بخواند؟ امام (ع) فرمود: برادرش به نماز خواندن بر او سزاوارتر (حق دارتر) است.

شیخ گفت: وجه (و دلیل) حمل دو خبر بر تقیه است، به دلیل موافقت آن ها با نظر عامه (اهل سنت) می گویم:

همچنین احتمال دارد که این حمل بر انکار (و ردّ نظر عامه) باشد و (یا) به دلیل کوچک (نابالغ) بودن شوهر، یا اینکه همسر (زن متوفی) مطلقه باشد، یا شوهر مخالف (شیعه) باشد و یا دلایل دیگری غیر از این ها.

25- بَابُ إِجْزَاءِ صَلَاةِ النِّسَاءِ عَلَی الْجِنَازَةِ وَ أَنَّهُ یَجُوزُ أَنْ تَؤُمَّهُنَّ الْمَرْأَةُ وَ یُکْرَهُ أَنْ تَتَقَدَّمَهُنَّ بَلْ تَقِفُ وَسَطَهُنَّ فِی الصَّفِ

اشارة

(1) 25 بَابُ إِجْزَاءِ صَلَاةِ النِّسَاءِ عَلَی الْجِنَازَةِ وَ أَنَّهُ یَجُوزُ أَنْ تَؤُمَّهُنَّ الْمَرْأَةُ وَ یُکْرَهُ أَنْ تَتَقَدَّمَهُنَّ بَلْ تَقِفُ وَسَطَهُنَّ فِی الصَّفِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3179 - رقم الحدیث الباب: 1]

3179- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعُودٍ الْعَیَّاشِیِّ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: قُلْتُ الْمَرْأَةُ تَؤُمُّ النِّسَاءَ قَالَ لَا إِلَّا عَلَی الْمَیِّتِ إِذَا لَمْ یَکُنْ أَحَدٌ أَوْلَی مِنْهَا تَقُومُ وَسَطَهُنَّ فِی الصَّفِّ مَعَهُنَّ فَتُکَبِّرُ وَ یُکَبِّرْنَ.

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَدِیدٍ وَ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی نَجْرَانَ جَمِیعاً عَنْ حَرِیزٍ عَنْ زُرَارَةَ مِثْلَهُ (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ حَرِیزٍ مِثْلَهُ (4) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زُرَارَةَ مِثْلَهُ (5).

ترجمه:

از زراره از امام باقر (ع) نقل شده است که فرمود: گفتم: آیا زن می تواند امام جماعت زنان شود؟ فرمود: خیر، مگر بر جنازه (نماز میت بخواند)، در صورتی که هیچ کس برای این کار شایسته تر از او نباشد. او (زن) در وسط صف به همراه آنان (زنان دیگر) می ایستد، تکبیر می گوید و آنان (نیز) تکبیر می گویند.

[رقم الحدیث الکلی: 3180 - رقم الحدیث الباب: 2]

3180- 2- (6) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ زِیَادٍ الصَّیْقَلِ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع کَیْفَ تُصَلِّی النِّسَاءُ عَلَی الْجَنَائِزِ إِذَا لَمْ یَکُنْ مَعَهُنَّ رَجُلٌ فَقَالَ یَقُمْنَ جَمِیعاً فِی صَفٍّ وَاحِدٍ وَ لَا تَتَقَدَّمُهُنَّ امْرَأَةٌ قِیلَ فَفِی صَلَاةٍ مَکْتُوبَةٍ أَ یَؤُمُّ بَعْضُهُنَّ بَعْضاً فَقَالَ نَعَمْ.

ترجمه:

از حسن بن زیاد صیقل نقل شده است که گفت: از امام صادق (ع) پرسیده شد: زنان چگونه بر جنازه ها نماز بخوانند اگر مردی همراه آنان نباشد؟ امام (ع) فرمود: همگی در یک صف بایستند و زنی از میان آن ها جلوتر از دیگران نایستد. پرسیده شد: پس در نماز واجب، آیا بعضی از آن ها می توانند امام جماعتِ دیگران شوند؟ فرمود: بله.

[رقم الحدیث الکلی: 3181 - رقم الحدیث الباب: 3]

3181- 3- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ

ص: 117

1- الباب 25 فیه 4 أحادیث.
2- التهذیب 3- 206- 488 و 268- 766، و أورده فی الحدیث 3 من الباب 20 من أبواب صلاة الجماعة.
3- التهذیب 3- 331- 1038.
4- التهذیب 3- 326- 1019.
5- الفقیه 1- 397- 1178.
6- الفقیه 1- 166- 479 و أورد قطعة منه فی الحدیث 2 من الباب 20 من أبواب صلاة الجماعة.
7- الکافی 3- 179- 1 و التهذیب 3- 326- 1017.

عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنِ امْرَأَةِ الْحَسَنِ الصَّیْقَلِ عَنِ الْحَسَنِ الصَّیْقَلِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سُئِلَ کَیْفَ تُصَلِّی النِّسَاءُ عَلَی الْجِنَازَةِ إِذَا لَمْ یَکُنْ مَعَهُنَّ رَجُلٌ قَالَ یَصْفُفْنَ جَمِیعاً وَ لَا تَتَقَدَّمُهُنَّ امْرَأَةٌ.

ترجمه:

از حسن بن زیاد صیقل نقل شده است که گفت: از امام صادق (ع) پرسیده شد: زنان چگونه بر جنازه ها نماز بخوانند اگر مردی همراه آنان نباشد؟ امام (ع) فرمود: همگی در یک صف بایستند و زنی از میان آن ها جلوتر از دیگران نایستد.

[رقم الحدیث الکلی: 3182 - رقم الحدیث الباب: 4]

3182- 4- (1) وَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِذَا لَمْ یَحْضُرِ الرَّجُلُ (2) تَقَدَّمَتِ امْرَأَةٌ (3) وَسَطَهُنَّ وَ قَامَ النِّسَاءُ عَنْ (4) یَمِینِهَا وَ شِمَالِهَا وَ هِیَ وَسَطَهُنَّ تُکَبِّرُ حَتَّی تَفْرُغَ مِنَ الصَّلَاةِ.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَابِرٍ (5)

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ (6)

وَ الَّذِی قَبْلَهُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (7).

ترجمه:

از جابر از امام باقر (ع) نقل شده است که فرمود: هنگامی که مردی حضور نداشته باشد، زنی به جلو (پیش قدم) می شود و در میان آنان (زنان دیگر) می ایستد و زنان در سمت راست و چپ او قرار می گیرند، و او در میان آنان قرار دارد. (آن زن) تکبیر می گوید تا زمانی که نماز (میّت) را به پایان برساند.

26- بَابُ کَرَاهَةِ صَلَاةِ الْجِنَازَةِ بِالْحِذَاءِ وَ جَوَازِهَا بِالْخُفِ

اشارة

(8) 26 بَابُ کَرَاهَةِ صَلَاةِ الْجِنَازَةِ بِالْحِذَاءِ وَ جَوَازِهَا بِالْخُفِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3183 - رقم الحدیث الباب: 1]

3183- 1- (9) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا یُصَلَّی عَلَی جِنَازَةٍ بِحِذَاءٍ وَ لَا بَأْسَ بِالْخُفِّ.

ص: 118

1- الکافی 3- 179- 2.
2- فی الفقیه زیادة- المیت (هامش المخطوط).
3- فی الفقیه- المرأة (هامش المخطوط).
4- فی نسخة- علی (هامش المخطوط).
5- الفقیه 1- 166- 478.
6- التهذیب 3- 326- 1018.
7- یأتی ما یدلّ علی ذلک و ما ینافیه فی الباب 20 من أبواب صلاة الجماعة.
8- الباب 26 فیه حدیث واحد.
9- الکافی 3- 176- 2.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (1).

ترجمه:

از سیف بن عمیره از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمود: بر جنازه با کفش (نماز) خوانده نمی شود، اما نماز خواندن با "خف" (نوعی کفش نرم یا نعلین) اشکالی ندارد.

27- بَابُ اسْتِحْبَابِ وُقُوفِ الْإِمَامِ عِنْدَ وَسَطِ الرَّجُلِ أَوْ صَدْرِهِ وَ عِنْدَ صَدْرِ الْمَرْأَةِ أَوْ رَأْسِهَا

اشارة

(2) 27 بَابُ اسْتِحْبَابِ وُقُوفِ الْإِمَامِ عِنْدَ وَسَطِ الرَّجُلِ أَوْ صَدْرِهِ وَ عِنْدَ صَدْرِ الْمَرْأَةِ أَوْ رَأْسِهَا

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3184 - رقم الحدیث الباب: 1]

3184- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع مَنْ صَلَّی عَلَی امْرَأَةٍ فَلَا یَقُومُ فِی وَسَطِهَا وَ یَکُونُ مِمَّا یَلِی صَدْرَهَا وَ إِذَا صَلَّی عَلَی الرَّجُلِ فَلْیَقُمْ فِی وَسَطِهِ.

ترجمه:

از عبدالله بن مغیره از برخی از اصحاب ما از امام صادق (ع) نقل شده است که امام علی (ع) فرمود: کسی که بر جنازه زنی نماز می خواند، نباید در وسط او (جنازه) بایستد، بلکه باید در جایی که برابر با سینه او است، قرار گیرد. و هرگاه بر جنازه مردی نماز می خواند، باید در وسط او بایستد.

[رقم الحدیث الکلی: 3185 - رقم الحدیث الباب: 2]

3185- 2- (4) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ: إِذَا صَلَّیْتَ عَلَی الْمَرْأَةِ فَقُمْ عِنْدَ رَأْسِهَا وَ إِذَا صَلَّیْتَ عَلَی الرَّجُلِ فَقُمْ عِنْدَ صَدْرِهِ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ (5)

وَ الَّذِی قَبْلَهُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ وَ رَوَاهُمَا أَیْضاً بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (6).

ترجمه:

از موسی بن بکر از امام کاظم (ع) نقل شده است که فرمود: هرگاه بر جنازه زن نماز می خوانی، نزد سر او بایست و هرگاه بر جنازه مرد نماز می خوانی، نزد سینه او بایست.

[رقم الحدیث الکلی: 3186 - رقم الحدیث الباب: 3]

3186- 3- (7) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ (8) عَنْ أَحْمَدَ بْنِ

ص: 119

1- التهذیب 3- 206- 491.
2- الباب 27 فیه 3 أحادیث.
3- الکافی 3- 176- 1، التهذیب 3- 190- 433، و الاستبصار 1- 470- 1818.
4- الکافی 3- 177- 2.
5- التهذیب 3- 319- 989.
6- التهذیب 3- 190- 432، و الاستبصار 1- 470- 1817.
7- التهذیب 3- 190- 434، و الاستبصار 1- 471- 1819.
8- فی التهذیب و فی نسخة فی هامش المخطوط- الحسن.8

إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَقُومُ مِنَ الرِّجَالِ بِحِیَالِ السُّرَّةِ وَ مِنَ النِّسَاءِ مِنْ دُونِ ذَلِکَ قَبْلَ الصَّدْرِ.

أَقُولُ: وَجْهُ الْجَمْعِ هُنَا التَّخْیِیرُ.

ترجمه:

از جابر از امام باقر (ع) نقل شده است که فرمود: رسول خدا (ص) در نماز بر جنازه مردان در برابر ناف (آن ها) می ایستاد و برای زنان پایین تر از آن، (یعنی) قبل از سینه.

من می گویم: وجه جمع (تلفیق این روایت ها) در اینجا، تخییر (اختیار) است.

28- بَابُ أَنَّ صَلَاةَ الْجِنَازَةِ وَاجِبَةٌ عَلَی الْکِفَایَةِ وَ إِجْزَاءِ صَلَاةِ وَاحِدٍ عَلَی الْجِنَازَةِ وَ اثْنَیْنِ وَ اسْتِحْبَابِ قِیَامِ الْمَأْمُومِ خَلْفَ الْإِمَامِ لَا بِجَنْبِهِ

اشارة

(1) 28 بَابُ أَنَّ صَلَاةَ الْجِنَازَةِ وَاجِبَةٌ عَلَی الْکِفَایَةِ وَ إِجْزَاءِ صَلَاةِ وَاحِدٍ عَلَی الْجِنَازَةِ وَ اثْنَیْنِ وَ اسْتِحْبَابِ قِیَامِ الْمَأْمُومِ خَلْفَ الْإِمَامِ لَا بِجَنْبِهِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3187 - رقم الحدیث الباب: 1]

3187- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا (3) عَنْ أَبِیهِ زَکَرِیَّا بْنِ مُوسَی عَنِ الْیَسَعِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْقُمِّیِّ (4) قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ یُصَلِّی عَلَی جِنَازَةٍ وَحْدَهُ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَاثْنَانِ یُصَلِّیَانِ عَلَیْهَا قَالَ نَعَمْ وَ لَکِنْ یَقُومُ الْآخَرُ خَلْفَ الْآخَرِ وَ لَا یَقُومُ بِجَنْبِهِ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (5)

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْیَسَعِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ (6)

أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (7) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (8).

ص: 120

1- الباب 28 فیه حدیث واحد.
2- الکافی 3- 176- 1.
3- فی نسخة- محمّد بن زکریا. (هامش المخطوط).
4- فی التهذیب- القاسم بن عبید اللّه القمّیّ (هامش المخطوط).
5- التهذیب 3- 319- 990.
6- الفقیه 1- 166- 477.
7- تقدم فی الأحادیث 13 و 23 و 24 من الباب 6 من هذه الأبواب.
8- یأتی فی الحدیث 1 من الباب 33 من هذه الأبواب.

ترجمه:

از یسع بن عبدالله قمی نقل شده است که گفت: از امام صادق (ع) درباره مردی که به تنهایی بر جنازه ای نماز می خواند، پرسیدم. فرمود: بله (جایز است). گفتم: اگر دو نفر باشند، آیا می توانند بر جنازه نماز بخوانند؟ فرمود: بله، ولی (در این حالت) نفر دوم پشت سر نفر اول بایستد و کنار او (در یک صف) قرار نگیرد.

29- بَابُ اسْتِحْبَابِ اخْتِیَارِ الْوُقُوفِ فِی الصَّفِّ الْأَخِیرِ فِی صَلَاةِ الْجِنَازَةِ

اشارة

(1) 29 بَابُ اسْتِحْبَابِ اخْتِیَارِ الْوُقُوفِ فِی الصَّفِّ الْأَخِیرِ فِی صَلَاةِ الْجِنَازَةِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3188 - رقم الحدیث الباب: 1]

3188- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ ص خَیْرُ الصُّفُوفِ فِی الصَّلَاةِ الْمُقَدَّمُ وَ خَیْرُ الصُّفُوفِ فِی الْجَنَائِزِ الْمُؤَخَّرُ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ لِمَ قَالَ صَارَ سُتْرَةً لِلنِّسَاءِ.

مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ مِثْلَهُ (3) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ (4).

ترجمه:

از سکونی از امام صادق (ع) نقل شده است که پیامبر (ص) فرمود: بهترین صف ها در نماز، صف جلو و بهترین صف ها در نماز میت، صف عقب است.

پرسیده شد: ای رسول خدا، چرا؟

فرمود: چون (صف عقب) پوششی برای زنان می شود.

[رقم الحدیث الکلی: 3189 - رقم الحدیث الباب: 2]

3189- 2- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: إِنَّ النِّسَاءَ کُنَّ یَخْتَلِطْنَ بِالرِّجَالِ فِی الصَّلَاةِ عَلَی الْجَنَائِزِ فَقَالَ النَّبِیُّ ص أَفْضَلُ الْمَوَاضِعِ فِی الصَّلَاةِ عَلَی الْمَیِّتِ الصَّفُّ الْأَخِیرُ فَتَأَخَّرْنَ إِلَی الصَّفِّ الْأَخِیرِ فَبَقِیَ فَضْلُهُ عَلَی مَا ذَکَرَهُ ع.

وَ فِی الْعِلَلِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ النَّوْفَلِیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ أَبِی زِیَادٍ عَنْ

ص: 121

1- الباب 29 فیه حدیثان.
2- التهذیب 3- 319- 991.
3- الکافی 3- 176- 3.
4- لم نعثر علی هذا الحدیث بهذا السند فی الکافی و انما ورد السند فی الحدیث 2 من الکافی.
5- الفقیه 1- 169- 494 فی ضمن الحدیث 494.

جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ عَنِ النَّبِیِّ ص مِثْلَ الْحَدِیثِ الْأَوَّلِ (1).

ترجمه:

محمد بن علی بن حسین (شیخ صدوق) گفته است: زنان در نماز بر جنازه ها با مردان در هم آمیخته می شدند. پس پیامبر (ص) فرمود: بهترین مکان ها در نماز میت، صفِ آخر است. پس زنان به صف آخر منتقل شدند و فضیلت آن (صف آخر) بر همان چیزی که پیامبر (ص) ذکر کرد، باقی ماند.

30- بَابُ جَوَازِ الصَّلَاةِ عَلَی الْجِنَازَةِ فِی الْمَسْجِدِ عَلَی کَرَاهِیَةٍ

اشارة

(2) 30 بَابُ جَوَازِ الصَّلَاةِ عَلَی الْجِنَازَةِ فِی الْمَسْجِدِ عَلَی کَرَاهِیَةٍ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3190 - رقم الحدیث الباب: 1]

3190- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع- هَلْ یُصَلَّی عَلَی الْمَیِّتِ فِی الْمَسْجِدِ قَالَ نَعَمْ.

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ مِثْلَهُ (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی مِثْلَهُ (5) وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ الْحُصَیْنِ عَنْ فَضْلٍ الْبَقْبَاقِ مِثْلَهُ (6) وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ مِثْلَهُ (7) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع مِثْلَ ذَلِکَ (8)

ص: 122

1- علل الشرائع- 306- 1 الباب 252.
2- الباب 30 فیه حدیثان.
3- التهذیب 3- 320- 992.
4- الاستبصار 1- 473- 1829.
5- التهذیب 3- 325- 1013.
6- التهذیب 3- 325- 1015.
7- الفقیه 1- 165- 473.
8- التهذیب 3- 320- 993.

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ مِثْلَ ذَلِکَ (1).

ترجمه:

از فضل بن عبدالملک نقل شده است که گفت: از امام صادق (ع) پرسیدم: آیا می توان بر میّت در مسجد نماز خواند؟

فرمود: بله.

[رقم الحدیث الکلی: 3191 - رقم الحدیث الباب: 2]

3191- 2- (2) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ (3) عَنْ مُوسَی بْنِ طَلْحَةَ عَنْ أَبِی بَکْرِ بْنِ عِیسَی بْنِ أَحْمَدَ الْعَلَوِیِّ قَالَ: کُنَّا فِی الْمَسْجِدِ وَ قَدْ جِی ءَ بِجِنَازَةٍ فَأَرَدْتُ أَنْ أُصَلِّیَ عَلَیْهَا فَجَاءَ أَبُو الْحَسَنِ الْأَوَّلُ ع- فَوَضَعَ مِرْفَقَهُ فِی صَدْرِی فَجَعَلَ یَدْفَعُنِی حَتَّی أَخْرَجَنِی (4) مِنَ الْمَسْجِدِ ثُمَّ قَالَ یَا أَبَا بَکْرٍ إِنَّ الْجَنَائِزَ لَا یُصَلَّی عَلَیْهَا فِی الْمَسْجِدِ (5).

وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی (6)

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (7)

أَقُولُ: حَمَلَهُ الشَّیْخُ عَلَی الْکَرَاهَةِ لِمَا مَرَّ (8).

ترجمه:

از ابوبکر بن عیسی بن احمد علوی نقل شده است که گفت: ما در مسجد بودیم و جنازه ای آورده شد. خواستم که بر آن نماز بخوانم. پس امام کاظم (ع) آمد و آرنج خود را بر سینه ام گذاشت و مرا هل داد تا از مسجد بیرون برد. سپس فرمود: ای ابوبکر! بر جنازه ها نباید در مسجد نماز خوانده شود.

31- بَابُ جَوَازِ صَلَاةِ الْجِنَازَةِ فِی وَقْتِ الْفَرِیضَةِ وَ التَّخْیِیرِ بَیْنَ التَّقْدِیمِ وَ التَّأْخِیرِ مَا لَمْ یَتَضَیَّقْ وَقْتُ إِحْدَاهُمَا

اشارة

(9) 31 بَابُ جَوَازِ صَلَاةِ الْجِنَازَةِ فِی وَقْتِ الْفَرِیضَةِ وَ التَّخْیِیرِ بَیْنَ التَّقْدِیمِ وَ التَّأْخِیرِ مَا لَمْ یَتَضَیَّقْ وَقْتُ إِحْدَاهُمَا

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3192 - رقم الحدیث الباب: 1]

3192- 1- (10) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ یَزِیدَ بْنِ إِسْحَاقَ شَعِرٍ عَنْ هَارُونَ بْنِ حَمْزَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا دَخَلَ وَقْتُ صَلَاةٍ مَکْتُوبَةٍ فَابْدَأْ بِهَا قَبْلَ الصَّلَاةِ عَلَی

ص: 123

1- التهذیب 3- 325- 1014.
2- الاستبصار 1- 473- 1831.
3- فی المصدر- الحسن.
4- فی الکافی- خرج (هامش المخطوط).
5- فی نسخة من الکافی- المساجد (هامش المخطوط).
6- الکافی 3- 182- 1.
7- التهذیب 3- 326- 1016.
8- مر فی الحدیث 1 من هذا الباب.
9- الباب 31 فیه 3 أحادیث.
10- التهذیب 3- 320- 994.

الْمَیِّتِ إِلَّا أَنْ یَکُونَ الْمَیِّتُ (1) مَبْطُوناً أَوْ نُفَسَاءَ أَوْ نَحْوَ ذَلِکَ.

ترجمه:

از هارون بن حمزه از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمود: هنگامی که وقت نماز واجب فرا رسید، ابتدا با آن (نماز واجب) شروع کن قبل از نماز بر میت، مگر اینکه میت مبتلا به اسهال (مبطون) یا تازه زایمان (نفاس) کرده باشد یا چیزی از این قبیل.

[رقم الحدیث الکلی: 3193 - رقم الحدیث الباب: 2]

3193- 2- (2) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ ع إِذَا حَضَرْتُ الصَّلَاةَ عَلَی الْجِنَازَةِ فِی وَقْتِ مَکْتُوبَةٍ فَبِأَیِّهِمَا أَبْدَأُ فَقَالَ عَجِّلِ الْمَیِّتَ إِلَی قَبْرِهِ إِلَّا أَنْ تَخَافَ أَنْ یَفُوتَ وَقْتُ الْفَرِیضَةِ وَ لَا تَنْتَظِرْ بِالصَّلَاةِ عَلَی الْجِنَازَةِ طُلُوعَ الشَّمْسِ وَ لَا غُرُوبَهَا.

ترجمه:

از جابر نقل شده است که گفت: به امام باقر (ع) گفتم: هنگامی که در وقت نماز واجب، نماز بر جنازه ای حاضر شدم، با کدام یک (از آن دو) شروع کنم؟

فرمود: میت را به قبرش برسان (نماز میت را بجا آور) مگر اینکه بترسی وقت نماز واجب از دست برود. و برای نماز بر جنازه، منتظر طلوع یا غروب خورشید نباش.

[رقم الحدیث الکلی: 3194 - رقم الحدیث الباب: 3]

3194- 3- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ وَ أَبِی قَتَادَةَ الْقُمِّیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ صَلَاةِ الْجَنَائِزِ إِذَا احْمَرَّتِ الشَّمْسُ أَ تَصْلُحُ أَوْ لَا قَالَ لَا صَلَاةَ فِی وَقْتِ صَلَاةٍ وَ قَالَ إِذَا وَجَبَتِ الشَّمْسُ فَصَلِّ الْمَغْرِبَ ثُمَّ صَلِّ عَلَی الْجَنَائِزِ.

وَ رَوَاهُ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ (4).

ترجمه:

از علی بن جعفر از برادرش امام کاظم (ع) نقل شده است که گفت: از ایشان درباره نماز میت هنگام سرخی (آسمان از) خورشید (غروب یا طلوع) پرسیدم: آیا جایز است یا خیر؟

فرمود: در وقت نماز واجب (نمازهای پنج گانه) نماز دیگری (مثل نماز میت) جایز نیست. و (امام) فرمود: هنگامی که خورشید غروب کرد، اول نماز مغرب را بخوان، سپس بر جنازه ها نماز بگزار.

32- بَابُ أَنَّهُ یُجْزِی صَلَاةٌ وَاحِدَةٌ عَلَی جَنَائِزَ مُتَعَدِّدَةٍ جُمْلَةً وَ مَا یُسْتَحَبُّ مِنْ تَرْتِیبِهِمْ فِی الْوَضْعِ

اشارة

(5) 32 بَابُ أَنَّهُ یُجْزِی صَلَاةٌ وَاحِدَةٌ عَلَی جَنَائِزَ مُتَعَدِّدَةٍ جُمْلَةً وَ مَا یُسْتَحَبُّ مِنْ تَرْتِیبِهِمْ فِی الْوَضْعِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3195 - رقم الحدیث الباب: 1]

3195- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا

ص: 124

1- فی هامش الأصل کلمة (المیت)- لیس فی موضع من التهذیب.
2- التهذیب 3- 320- 995، و الاستبصار 1- 469- 1812، و أورده فی الحدیث 4 من الباب 47 من أبواب الاحتضار.
3- التهذیب 3- 320- 996.
4- قرب الإسناد- 99.
5- الباب 32 فیه 11 حدیثا.
6- الکافی 3- 175- 4.

ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ کَیْفَ یُصَلَّی عَلَیْهِمْ قَالَ الرِّجَالُ أَمَامَ النِّسَاءِ مِمَّا یَلِی الْإِمَامَ یُصَفُّ بَعْضُهُمْ عَلَی أَثَرِ بَعْضٍ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ مِثْلَهُ (1).

ترجمه:

از محمد بن مسلم از یکی از آن ها (امام باقر یا امام صادق) نقل شده است که گفت: از ایشان پرسیدم: مردان و زنان چگونه بر جنازه هایشان نماز خوانده می شود؟

فرمود: مردان در جلو (پیش رو) زنان قرار می گیرند و باید در صف هایشان برخی در اثر (دنباله) برخی دیگر بایستند.

[رقم الحدیث الکلی: 3196 - رقم الحدیث الباب: 2]

3196- 2- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی الرَّجُلِ یُصَلِّی عَلَی مَیِّتَیْنِ أَوْ ثَلَاثَةِ مَوْتَی کَیْفَ یُصَلِّی عَلَیْهِمْ قَالَ إِنْ کَانَ ثَلَاثَةً أَوِ اثْنَیْنِ أَوْ عَشَرَةً أَوْ أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ فَلْیُصَلِّ عَلَیْهِمْ صَلَاةً وَاحِدَةً یُکَبِّرُ عَلَیْهِمْ خَمْسَ تَکْبِیرَاتٍ کَمَا یُصَلِّی عَلَی مَیِّتٍ وَاحِدٍ وَ قَدْ (3) صَلَّی عَلَیْهِمْ جَمِیعاً یَضَعُ مَیِّتاً وَاحِداً ثُمَّ یَجْعَلُ الْآخَرَ إِلَی أَلْیَةِ الْأَوَّلِ ثُمَّ یَجْعَلُ رَأْسَ الثَّالِثِ إِلَی أَلْیَةِ الثَّانِی شِبْهَ الْمُدَرَّجِ حَتَّی یَفْرُغَ مِنْهُمْ کُلِّهِمْ مَا کَانُوا فَإِذَا سَوَّاهُمْ هَکَذَا قَامَ فِی الْوَسَطِ فَکَبَّرَ خَمْسَ تَکْبِیرَاتٍ یَفْعَلُ کَمَا یَفْعَلُ إِذَا صَلَّی عَلَی مَیِّتٍ وَاحِدٍ سُئِلَ فَإِنْ کَانَ الْمَوْتَی رِجَالًا وَ نِسَاءً قَالَ یَبْدَأُ بِالرِّجَالِ فَیَجْعَلُ رَأْسَ الثَّانِی إِلَی أَلْیَةِ الْأَوَّلِ حَتَّی یَفْرُغَ مِنَ الرِّجَالِ کُلِّهِمْ ثُمَّ یَجْعَلُ رَأْسَ الْمَرْأَةِ إِلَی أَلْیَةِ الرَّجُلِ الْأَخِیرِ ثُمَّ یَجْعَلُ رَأْسَ الْمَرْأَةِ الْأُخْرَی إِلَی أَلْیَةِ الْمَرْأَةِ الْأُولَی حَتَّی یَفْرُغَ مِنْهُمْ کُلِّهِمْ فَإِذَا سَوَّی هَکَذَا قَامَ فِی الْوَسَطِ وَسَطَ الرِّجَالِ فَکَبَّرَ وَ صَلَّی عَلَیْهِمْ کَمَا یُصَلِّی عَلَی مَیِّتٍ وَاحِدٍ الْحَدِیثَ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی مِثْلَهُ (4).

ترجمه:

از عمار ساباطی از امام صادق (ع) نقل شده است که در مورد مردی که بر دو یا سه میت نماز می خواند، پرسیدم: چگونه بر آن ها نماز می خواند؟

فرمود: اگر سه نفر یا دو نفر یا ده نفر یا بیشتر از آن ها باشند، باید بر آن ها یک نماز بخواند و پنج تکبیر بر آن ها بگوید، همان گونه که بر یک میت نماز می خواند.

او ابتدا یک میت را می گذارد، سپس دیگری را در کنار (به طوری که) به نشیمن میت اول قرار دهد و سر میت سوم را به نشیمن میت دوم قرار می دهد، به طور مشابه به ترتیب (مانند نشاندن) تا وقتی که از همه آن ها فارغ شود. وقتی که آن ها را به صورت منظم قرار داد، در وسط ایستاده و پنج تکبیر می گوید و همانند زمانی که بر یک میت واحد نماز می خواند، عمل می کند.

سپس پرسیده شد: اگر میت ها شامل مردان و زنان باشند، فرمود: ابتدا بر مردان شروع می کند و سر میت دوم را به نشیمن میت اول قرار می دهد تا از همه مردان فارغ شود. سپس سر میت زن را به نشیمن آخرین مرد قرار می دهد و سر میت زن دیگر را به نشیمن زن اول قرار می دهد تا از همه آن ها فارغ شود.

وقتی که این ها را مرتب کرد، در وسط ایستاده و برای آن ها تکبیر گفته و بر آن ها همانند میت واحد نماز می خواند.

[رقم الحدیث الکلی: 3197 - رقم الحدیث الباب: 3]

3197- 3- (5) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ

ص: 125

1- التهذیب 3- 323- 1005، و الاستبصار 1- 471- 1822.
2- الکافی 3- 174- 2، و أورد قطعة منه فی الحدیث 7 من الباب 18 و قطعة فی الحدیث 1 من الباب 19 من هذه الأبواب.
3- کتب المصنّف فی الهامش عن نسخة- و من بدل و قد.
4- التهذیب 3- 322- 1004، و الاستبصار 1- 472- 1827.
5- الکافی 3- 175- 5، و التهذیب 3- 323- 1007، و الاستبصار 1- 472- 1824.

فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی جَنَائِزِ الرِّجَالِ وَ الصِّبْیَانِ وَ النِّسَاءِ قَالَ یَضَعُ (1) النِّسَاءَ مِمَّا یَلِی الْقِبْلَةَ وَ الصِّبْیَانَ دُونَهُمْ (2) وَ الرِّجَالَ مِمَّا دُونَ ذَلِکَ وَ یَقُومُ الْإِمَامُ مِمَّا یَلِی الرِّجَالَ.

ترجمه:

از ابن بُکَیْر از برخی اصحابش از امام صادق (ع) درباره جنازه های مردان و کودکان و زنان نقل شده است که فرمود: زنان را در سمت قبله (ابتدای صف) قرار می دهد، کودکان را بعد از آن ها و مردان را در پشت سر (بعد از) کودکان می گذارد و امام در سمتی که مردان (قرار دارند) می ایستد.

[رقم الحدیث الکلی: 3198 - رقم الحدیث الباب: 4]

3198- 4- (3) وَ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع- عَنْ جَنَائِزِ الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ إِذَا اجْتَمَعَتْ فَقَالَ یُقَدَّمُ الرِّجَالُ فِی کِتَابِ عَلِیٍّ ع.

ترجمه:

از عبد الرحمن بن ابی عبدالله نقل شده است که گفت: از امام صادق (ع) درباره جنازه های مردان و زنان وقتی که جمع می شوند، پرسیدم. فرمود: مردان در کتاب علی (ع) مقدم هستند.

[رقم الحدیث الکلی: 3199 - رقم الحدیث الباب: 5]

3199- 5- (4) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَانَ إِذَا صَلَّی عَلَی الْمَرْأَةِ وَ الرَّجُلِ قَدَّمَ الْمَرْأَةَ وَ أَخَّرَ الرَّجُلَ وَ إِذَا صَلَّی عَلَی الْعَبْدِ وَ الْحُرِّ قَدَّمَ الْعَبْدَ وَ أَخَّرَ الْحُرَّ وَ إِذَا صَلَّی عَلَی الصَّغِیرِ وَ الْکَبِیرِ قَدَّمَ الصَّغِیرَ وَ أَخَّرَ الْکَبِیرَ.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا عَنْ عَلِیٍّ ع (5)

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ (6)

وَ الَّذِی قَبْلَهُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ وَ الَّذِی قَبْلَهُمَا بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ أَخِیهِ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ مِثْلَهُ.

ترجمه:

از طَلْحَة بن زید نقل شده است که گفت: وقتی امام صادق (ع) بر زن و مرد نماز می خواند، زن را مقدم می داشت و مرد را تأخیر می انداخت. و وقتی بر بنده و آزاد نماز می خواند، بنده را مقدم می داشت و آزاد را تأخیر می انداخت. و وقتی بر کوچک و بزرگ نماز می خواند، کوچک را مقدم می داشت و بزرگ را تأخیر می انداخت.

[رقم الحدیث الکلی: 3200 - رقم الحدیث الباب: 6]

3200- 6- (7) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ

ص: 126

1- فی التهذیب- توضع (هامش المخطوط).
2- فی التهذیب- دونهن (هامش المخطوط).
3- الکافی 3- 175- 6، و التهذیب 3- 322- 1003، و الاستبصار 1- 472- 1826.
4- الکافی 3- 175- 3.
5- الفقیه 1- 169- 492.
6- التهذیب 3- 322- 1002، و الاستبصار 1- 471- 1821.
7- التهذیب 3- 324- 1009، و الاستبصار 1- 473- 1828.

بَزِیعٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا بَأْسَ أَنْ یُقَدَّمَ الرَّجُلُ وَ تُؤَخَّرَ الْمَرْأَةُ وَ یُؤَخَّرَ الرَّجُلُ وَ تُقَدَّمَ الْمَرْأَةُ یَعْنِی فِی الصَّلَاةِ عَلَی الْمَیِّتِ.

وَ

رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ مِثْلَهُ (1) إِلَّا أَنَّهُ قَالَ وَ تُقَدَّمَ الْمَرْأَةُ وَ یُؤَخَّرَ الرَّجُلُ

ترجمه:

از هِشَام بن سالم نقل شده است که امام صادق (ع) فرمود: هیچ اشکالی ندارد که مردی مقدم شود و زن تأخیر بیافتد، و مردی تأخیر بیافتد و زن مقدم شود؛ یعنی در نماز بر میت.

[رقم الحدیث الکلی: 3201 - رقم الحدیث الباب: 7]

3201- 7- (2) وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الصَّلْتِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الصَّلْتِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ الْحَلَبِیِّ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ وَ الْمَرْأَةِ یُصَلَّی عَلَیْهِمَا قَالَ یَکُونُ الرَّجُلُ بَیْنَ یَدَیِ الْمَرْأَةِ مِمَّا یَلِی الْقِبْلَةَ فَیَکُونُ رَأْسُ الْمَرْأَةِ عِنْدَ وَرِکَیِ الرَّجُلِ مِمَّا یَلِی یَسَارَهُ وَ یَکُونُ رَأْسُهَا أَیْضاً مِمَّا یَلِی یَسَارَ الْإِمَامِ وَ رَأْسُ الرَّجُلِ مِمَّا یَلِی یَمِینَ الْإِمَامِ.

ترجمه:

از عبیدالله حلبی نقل شده است که او گفت: از امام (ع) درباره مرد و زنی که (می خواهند) بر آن ها نماز بخوانند، پرسیدم. امام فرمود: مرد در جلوی زن (از سمت قبله) قرار گیرد، به طوری که سر زن در کنار ران مرد از سمت چپ او باشد، و سر او (زن) نیز از سمت چپ امام باشد و سر مرد از سمت راست امام باشد.

[رقم الحدیث الکلی: 3202 - رقم الحدیث الباب: 8]

3202- 8- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْحَسَنِ عَنْ زُرْعَةَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ جَنَائِزِ الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ إِذَا اجْتَمَعَتْ فَقَالَ یُقَدَّمُ الرَّجُلُ قُدَّامَ الْمَرْأَةِ قَلِیلًا وَ تُوضَعُ الْمَرْأَةُ أَسْفَلَ مِنْ ذَلِکَ قَلِیلًا عِنْدَ رِجْلَیْهِ وَ یَقُومُ الْإِمَامُ عِنْدَ رَأْسِ الْمَیِّتِ فَیُصَلِّی عَلَیْهِمَا جَمِیعاً الْحَدِیثَ.

ترجمه:

از سماعه نقل شده است که او گفت: از امام (ع) درباره جنازه های مردان و زنان وقتی که جمع شده اند، پرسیدم. امام فرمود: مرد کمی جلوتر از زن قرار می گیرد و زن کمی پایین تر از آن (مرد) در کنار پاهای او قرار می گیرد. امام در نزدیکی سر میت قرار می گیرد و بر هر دوی آن ها نماز می خواند.

[رقم الحدیث الکلی: 3203 - رقم الحدیث الباب: 9]

3203- 9- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ کَیْفَ یُصَلَّی عَلَی الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ فَقَالَ تُوضَعُ الرِّجَالُ مِمَّا یَلِی الرِّجَالَ وَ النِّسَاءُ خَلْفَ الرِّجَالِ.

وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ مِثْلَهُ (5).

ترجمه:

از محمد بن مسلم نقل شده است که او گفت: از امام باقر (ع) پرسیدم: چگونه بر مردان و زنان نماز خوانده می شود؟ امام فرمود: مردان در جایی قرار می گیرند که نزدیک به مردان است و زنان پشت سر مردان قرار می گیرند.

ص: 127

1- الفقیه 1- 169- 493.
2- التهذیب 3- 323- 1008، و الاستبصار 1- 472- 1825.
3- التهذیب 3- 191- 435.
4- التهذیب 3- 321- 1001، و الاستبصار 1- 471- 1820.
5- الکافی 3- 174- 1.
[رقم الحدیث الکلی: 3204 - رقم الحدیث الباب: 10]

3204- 10- (1) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ زُرَارَةَ وَ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: فِی الرَّجُلِ وَ الْمَرْأَةِ کَیْفَ یُصَلَّی عَلَیْهِمَا فَقَالَ یُجْعَلُ الرَّجُلُ وَرَاءَ الْمَرْأَةِ وَ یَکُونُ الرَّجُلُ مِمَّا یَلِی الْإِمَامَ.

ترجمه:

حلبی از امام صادق (ع) نقل می کند که درباره مرد و زنی که چگونه بر آن ها نماز خوانده شود، پرسید. امام فرمودند: مرد پشت سر زن قرار داده می شود و مرد نزدیک به امام باشد.

[رقم الحدیث الکلی: 3205 - رقم الحدیث الباب: 11]

3205- 11- (2) وَ رَوَی الشَّیْخُ فِی الْخِلَافِ عَنْ عَمَّارِ بْنِ یَاسِرٍ قَالَ: أُخْرِجَتْ جَنَازَةُ أُمِّ کُلْثُومٍ بِنْتِ عَلِیٍّ وَ ابْنِهَا زَیْدِ بْنِ عُمَرَ- وَ فِی الْجَنَازَةِ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عُمَرَ- وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَبَّاسٍ وَ أَبُو هُرَیْرَةَ- فَوَضَعُوا جَنَازَةَ الْغُلَامِ مِمَّا یَلِی الْإِمَامَ وَ الْمَرْأَةَ وَرَاءَهُ وَ قَالُوا هَذَا هُوَ السُّنَّةُ.

أَقُولُ: حَمَلَ الشَّیْخُ وَ غَیْرُهُ أَحَادِیثَ التَّرْتِیبِ عَلَی الِاسْتِحْبَابِ لِحَدِیثِ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ (3).

ترجمه:

عمار بن یاسر گفت: جنازه ام کلثوم دختر علی (ع) و پسرش زید بن عمر تشییع شد، و در این تشییع حسن، حسین، عبدالله بن عمر، عبدالله بن عباس و ابو هریره حضور داشتند. جنازه پسر را نزدیک به امام و جنازه زن را پشت سر او قرار دادند و گفتند: این، سنت است.

(می گویم: شیخ و دیگران، احادیث مربوط به ترتیب را بر استحباب حمل کرده اند، به دلیل حدیث هشام بن سالم.)

33- بَابُ أَنَّهُ یَجُوزُ الصَّلَاةُ عَلَی الْمَیِّتِ جَمَاعَةً وَ فُرَادَی

اشارة

(4) 33 بَابُ أَنَّهُ یَجُوزُ الصَّلَاةُ عَلَی الْمَیِّتِ جَمَاعَةً وَ فُرَادَی

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3206 - رقم الحدیث الباب: 1]

3206- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ فِی کِتَابِ الْغَیْبَةِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبَّادٍ عَنْ مُوسَی بْنِ یَحْیَی بْنِ خَالِدٍ أَنَّ أَبَا إِبْرَاهِیمَ ع قَالَ لِیَحْیَی یَا ابَا عَلِیٍّ أَنَا مَیِّتٌ وَ إِنَّمَا بَقِیَ مِنْ أَجَلِی أُسْبُوعٌ فَاکْتُمْ مَوْتِی وَ ائْتِنِی یَوْمَ الْجُمُعَةِ عِنْدَ الزَّوَالِ وَ صَلِّ عَلَیَّ أَنْتَ وَ أَوْلِیَائِی فُرَادَی الْحَدِیثَ.

أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (6) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ عُمُوماً وَ خُصُوصاً (7).

ص: 128

1- التهذیب 3- 323- 1006، و الاستبصار 1- 471- 1823.
2- الخلاف 1- 169.
3- مر حدیث هشام بن سالم فی الحدیث 6 من هذا الباب.
4- الباب 33 فیه حدیث واحد.
5- الغیبة- 20.
6- تقدم ما یدلّ علیه فی أحادیث الأبواب 6 و 16 و 17 و 21 و 25 و 27 و 28 و 29 و 32 من هذه الأبواب.
7- یأتی ما یدلّ علیه عموما فی الباب 37 من أبواب صلاة الجنازة.

ترجمه:

موسی بن یحیی بن خالد روایت می کند که امام کاظم (ع) به یحیی فرمود: ای ابا علی، من از دنیا خواهم رفت و از اجلم تنها یک هفته باقی مانده است. مرگ مرا مخفی کن و روز جمعه هنگام زوال نزد من بیا و تو و دوستانم به صورت فرادا بر من نماز بخوانید.

34- بَابُ حُکْمِ حُضُورِ جِنَازَةٍ فِی أَثْنَاءِ الصَّلَاةِ عَلَی جِنَازَةٍ أُخْرَی

اشارة

(1) 34 بَابُ حُکْمِ حُضُورِ جِنَازَةٍ فِی أَثْنَاءِ الصَّلَاةِ عَلَی جِنَازَةٍ أُخْرَی

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3207 - رقم الحدیث الباب: 1]

3207- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنِ الْعَمْرَکِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْمٍ کَبَّرُوا عَلَی جِنَازَةٍ تَکْبِیرَةً أَوِ اثْنَتَیْنِ وَ وُضِعَتْ مَعَهَا أُخْرَی کَیْفَ یَصْنَعُونَ قَالَ إِنْ شَاءُوا تَرَکُوا الْأُولَی حَتَّی یَفْرُغُوا مِنَ التَّکْبِیرِ عَلَی الْأَخِیرَةِ وَ إِنْ شَاءُوا رَفَعُوا الْأُولَی وَ أَتَمُّوا مَا بَقِیَ عَلَی الْأَخِیرَةِ کُلُّ ذَلِکَ لَا بَأْسَ بِهِ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی (3)

وَ رَوَاهُ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ (4)

أَقُولُ: اسْتَدَلَّ بِهِ جَمَاعَةٌ عَلَی التَّخْیِیرِ بَیْنَ قَطْعِ الصَّلَاةِ عَلَی الْأُولَی وَ اسْتِئْنَافِهَا عَلَیْهِمَا وَ بَیْنَ إِکْمَالِ الصَّلَاةِ عَلَی الْأُولَی وَ إِفْرَادِ الثَّانِیَةِ بِصَلَاةٍ ثَانِیَةٍ قَالَ الشَّهِیدُ فِی الذِّکْرَی (5) وَ الرِّوَایَةُ قَاصِرَةٌ عَنْ إِفَادَةِ الْمُدَّعَی إِذْ ظَاهِرُهَا أَنَّ مَا بَقِیَ مِنْ تَکْبِیرِ الْأُولَی مَحْسُوبٌ لِلْجِنَازَتَیْنِ فَإِذَا فَرَغَ مِنْ تَکْبِیرِ الْأُولَی تَخَیَّرُوا بَیْنَ تَرْکِهَا بِحَالِهَا حَتَّی یُکْمِلُوا التَّکْبِیرَ عَلَی الْأَخِیرَةِ وَ بَیْنَ رَفْعِهَا مِنْ مَکَانِهَا وَ الْإِتْمَامِ عَلَی الْأَخِیرَةِ انْتَهَی أَقُولُ: یَحْتَمِلُ أَنْ یُرَادَ بِالتَّکْبِیرِ هُنَا مَجْمُوعُ التَّکْبِیرِ عَلَی الْجِنَازَتَیْنِ أَعْنِی التَّکْبِیرَاتِ الْعَشْرَ بِمَعْنَی أَنَّهُمْ یُتِمُّونَ الْأُولَی وَ یَسْتَأْنِفُونَ صَلَاةً لِلْأُخْرَی

ص: 129

1- الباب 34 فیه حدیث واحد.
2- الکافی 3- 190- 1.
3- التهذیب 3- 327- 1020.
4- مسائل علیّ بن جعفر. 211- 457، و لم نعثر علیه فی قرب الإسناد.
5- الذکری- 63..

وَ یَتَخَیَّرُونَ فِی رَفْعِ الْأُولَی وَ تَرْکِهَا وَ حِینَئِذٍ لَا تَدُلُّ عَلَی مَا قَالُوهُ وَ لَا عَلَی مَا قَالَهُ الشَّهِیدُ وَ هَذَا هُوَ الْأَحْوَط

ترجمه:

علی بن جعفر از برادرش موسی بن جعفر (ع) نقل می کند: از او درباره گروهی که بر جنازه ای یک یا دو تکبیر گفتند و جنازه دیگری نیز در کنار آن قرار داده شد، پرسیدم که چگونه باید عمل کنند؟ امام فرمودند: اگر بخواهند، جنازه اول را رها کنند تا تکبیرهای جنازه دوم را به پایان برسانند و اگر بخواهند، جنازه اول را بردارند و بقیه تکبیرها را بر جنازه دوم انجام دهند. در هر صورت، هیچ اشکالی ندارد.

(می گویم:

گروهی با این روایت به جواز اختیار میان قطع نماز بر جنازه اول و شروع دوباره بر هر دو جنازه، یا تکمیل نماز بر جنازه اول و خواندن نماز دوم به صورت جداگانه بر جنازه دوم، استدلال کرده اند. شهید در کتاب "ذکری" گفته است که این روایت در افاده ادعای مذکور قاصر است؛ زیرا ظاهر آن این است که آنچه از تکبیرهای جنازه اول باقی مانده، برای هر دو جنازه حساب می شود. پس، هنگامی که تکبیرهای جنازه اول تمام شد، اختیار دارند که آن را به حال خود رها کنند تا تکبیرهای جنازه دوم را تکمیل نمایند یا آن را از جای خود بردارند و نماز را بر جنازه دوم تمام کنند. به پایان رسید.

می گویم:

ممکن است مقصود از تکبیر در اینجا مجموع تکبیرها برای دو جنازه باشد؛ یعنی ده تکبیر، به این معنا که نماز را بر جنازه اول به پایان برسانند و برای جنازه دوم، نماز جدیدی آغاز کنند و در این حال اختیار برداشتن یا رها کردن جنازه اول را داشته باشند. بنابراین، این روایت دلالت بر آنچه آنان گفته اند و آنچه شهید بیان کرده است، ندارد و این، مطابق با احتیاط است.

35- بَابُ کَیْفِیَّةِ الصَّلَاةِ عَلَی الْمَصْلُوبِ

اشارة

(1) 35 بَابُ کَیْفِیَّةِ الصَّلَاةِ عَلَی الْمَصْلُوبِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3208 - رقم الحدیث الباب: 1]

3208- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی هَاشِمٍ الْجَعْفَرِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا ع عَنِ الْمَصْلُوبِ فَقَالَ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ جَدِّی ع صَلَّی عَلَی عَمِّهِ قُلْتُ أَعْلَمُ ذَلِکَ وَ لَکِنِّی لَا أَفْهَمُهُ مُبَیَّناً فَقَالَ أُبَیِّنُهُ لَکَ إِنْ کَانَ وَجْهُ الْمَصْلُوبِ إِلَی الْقِبْلَةِ فَقُمْ عَلَی مَنْکِبِهِ الْأَیْمَنِ وَ إِنْ کَانَ قَفَاهُ إِلَی الْقِبْلَةِ فَقُمْ عَلَی مَنْکِبِهِ الْأَیْسَرِ فَإِنَّ بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ قِبْلَةً وَ إِنْ کَانَ مَنْکِبُهُ الْأَیْسَرُ إِلَی الْقِبْلَةِ فَقُمْ عَلَی مَنْکِبِهِ الْأَیْمَنِ وَ إِنْ کَانَ مَنْکِبُهُ الْأَیْمَنُ إِلَی الْقِبْلَةِ فَقُمْ عَلَی مَنْکِبِهِ الْأَیْسَرِ وَ کَیْفَ کَانَ مُنْحَرِفاً فَلَا تُزَایِلَنَّ (3) مَنَاکِبَهُ وَ لْیَکُنْ وَجْهُکَ إِلَی مَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ لَا تَسْتَقْبِلْهُ وَ لَا تَسْتَدْبِرْهُ الْبَتَّةَ قَالَ أَبُو هَاشِمٍ- وَ قَدْ فَهِمْتُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَهِمْتُهُ وَ اللَّهِ (4).

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (5)

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ بَشَّارٍ عَنِ الْمُظَفَّرِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ (6) الْقَزْوِینِیِّ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ بْنِ حَمْزَةَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ سَهْلٍ الْقُمِّیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَامِدٍ عَنْ أَبِی هَاشِمٍ الْجَعْفَرِیِّ (7).

ص: 130

1- الباب 35 فیه حدیث واحد.
2- الکافی 3- 215- 2.
3- فی نسخة- تزایل (هامش المخطوط).
4- العجب أن الصدوق فی عیون الأخبار قال- هذا حدیث غریب لا أعرفه إلّا بهذا الاسناد و لم أجده فی شی ء من الأصول و المصنّفات انتهی، و فیه غفلة عن وجوده فی کتب علی بن إبراهیم و فی الکافی و مثل هذا کثیر من أعیان العلماء و هو الداعی الی جمع هذا الکتاب (منه قده) هامش المخطوط.
5- التهذیب 3- 327- 1021.
6- فی نسخة- الحسین.
7- عیون أخبار الرضا (علیه السلام) 1- 255- 8..

ترجمه:

ابو هاشم جعفری روایت می کند: از امام رضا (ع) درباره نماز خواندن بر شخص به دار آویخته پرسیدم. امام فرمودند: آیا نمی دانی که جدم (ع) بر عمویش نماز خواند؟ گفتم: این را می دانم، اما توضیح روشن آن را نمی فهمم. امام فرمودند: برایت توضیح می دهم. اگر صورت شخص به دار آویخته به سمت قبله باشد، بر شانه راست او بایست. و اگر پشت او به سمت قبله باشد، بر شانه چپ او بایست. زیرا میان مشرق و مغرب قبله است. و اگر شانه چپ او به سمت قبله باشد، بر شانه راست او بایست. و اگر شانه راست او به سمت قبله باشد، بر شانه چپ او بایست. در هر حال، از شانه های او دور مشو و صورتت باید به سمت ما بین مشرق و مغرب باشد. هرگز به او روبه رو یا پشت به او نایست.

ابو هاشم گفت: به خواست خدا، آن را فهمیدم. به خدا قسم که آن را فهمیدم.

36- بَابُ عَدَمِ جَوَازِ صَلَاةِ الْجِنَازَةِ قَبْلَ التَّکْفِینِ فَإِنْ لَمْ یُوجَدْ کَفَنٌ وَجَبَ جَعْلُهُ فِی الْقَبْرِ وَ سَتْرُ عَوْرَتِهِ ثُمَّ الصَّلَاةُ عَلَیْهِ قَبْلَ الدَّفْنِ

اشارة

(1) 36 بَابُ عَدَمِ جَوَازِ صَلَاةِ الْجِنَازَةِ قَبْلَ التَّکْفِینِ فَإِنْ لَمْ یُوجَدْ کَفَنٌ وَجَبَ جَعْلُهُ فِی الْقَبْرِ وَ سَتْرُ عَوْرَتِهِ ثُمَّ الصَّلَاةُ عَلَیْهِ قَبْلَ الدَّفْنِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3209 - رقم الحدیث الباب: 1]

3209- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ (3) عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَی قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مَا تَقُولُ فِی قَوْمٍ کَانُوا فِی سَفَرٍ لَهُمْ یَمْشُونَ عَلَی سَاحِلِ الْبَحْرِ فَإِذَا هُمْ بِرَجُلٍ مَیِّتٍ عُرْیَانٍ قَدْ لَفَظَهُ الْبَحْرُ وَ هُمْ عُرَاةٌ وَ لَیْسَ عَلَیْهِمْ إِلَّا إِزَارٌ (4) کَیْفَ یُصَلُّونَ عَلَیْهِ (وَ هُوَ عُرْیَانٌ) (5) وَ لَیْسَ مَعَهُمْ فَضْلُ ثَوْبٍ یُکَفِّنُونَهُ بِهِ (6)- قَالَ یُحْفَرُ لَهُ وَ یُوضَعُ فِی لَحْدِهِ وَ یُوضَعُ اللَّبِنُ عَلَی عَوْرَتِهِ فَتُسْتَرُ عَوْرَتُهُ (7) بِاللَّبِنِ (وَ بِالْحَجَرِ) (8) ثُمَّ یُصَلَّی عَلَیْهِ ثُمَّ یُدْفَنُ قُلْتُ فَلَا یُصَلَّی عَلَیْهِ إِذَا دُفِنَ فَقَالَ لَا یُصَلَّی عَلَی الْمَیِّتِ بَعْدَ مَا یُدْفَنُ وَ لَا یُصَلَّی عَلَیْهِ وَ هُوَ عُرْیَانٌ حَتَّی تُوَارَی عَوْرَتُهُ.

وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ مَرْوَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ عَمَّارٍ مِثْلَهُ (9) وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ

ص: 131

1- الباب 36 فیه حدیثان.
2- التهذیب 3- 327- 1023..
3- فی موضع آخر من التهذیب- مروان بن مسلفی المصدر زیادة- أو رداء.
4- م- هامش المخطوط-. (4)-
5- فی المصدر- و هم عراة.
6- فی الفقیه- یلفونه فیه (هامش المخطوط).
7- لیس فی المصدر.
8- لیس فی الکافی (هامش المخطوط).
9- التهذیب 3- 179- 406 و 327- 1022.

أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ مَرْوَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ عَمَّارٍ (1)

وَ

رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَی إِلَی قَوْلِهِ وَ یُصَلَّی عَلَیْهِ ثُمَّ یُدْفَنُ (2)

ترجمه:

عمار بن موسی روایت می کند: به امام صادق (ع) گفتم: نظرتان درباره گروهی که در سفری در حال حرکت در کنار ساحل دریا بودند و ناگهان با جنازه مردی برهنه مواجه شدند که دریا او را به ساحل انداخته بود و آنان خود برهنه بودند و جز یک لنگ (لباس) چیزی بر تن نداشتند، چیست؟ چگونه بر او نماز بخوانند (در حالی که او برهنه است) و پارچه ای هم برای کفن کردن او ندارند؟

امام فرمودند: برای او قبری کنده شود و در لحدش گذاشته شود، سپس آجر یا سنگی بر روی عورت او گذاشته شود تا عورتش پوشانده شود، سپس بر او نماز خوانده شود و سپس دفن شود.

گفتم: آیا بعد از دفن بر او نماز خوانده نمی شود؟

امام فرمودند: نه، بر میت بعد از دفن نماز خوانده نمی شود و نباید بر او در حالی که برهنه است نماز خوانده شود، تا وقتی که عورت او پوشانده شود.

[رقم الحدیث الکلی: 3210 - رقم الحدیث الباب: 2]

3210- 2- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَسْلَمَ عَنْ رَجُلٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَوْمٌ کُسِرَ بِهِمْ فِی بَحْرٍ فَخَرَجُوا یَمْشُونَ عَلَی الشَّطِّ فَإِذَا هُمْ بِرَجُلٍ مَیِّتٍ عُرْیَانٍ وَ الْقَوْمُ لَیْسَ عَلَیْهِمْ إِلَّا مَنَادِیلُ مُتَّزِرِینَ بِهَا وَ لَیْسَ عَلَیْهِمْ فَضْلُ ثَوْبٍ یُوَارُونَ الرَّجُلَ فَکَیْفَ یُصَلُّونَ عَلَیْهِ وَ هُوَ عُرْیَانٌ فَقَالَ إِذَا لَمْ یَقْدِرُوا عَلَی ثَوْبٍ یُوَارُونَ بِهِ عَوْرَتَهُ فَلْیَحْفِرُوا قَبْرَهُ وَ یَضَعُوهُ فِی لَحْدِهِ یُوَارُونَ عَوْرَتَهُ بِلَبِنٍ أَوْ أَحْجَارٍ أَوْ تُرَابٍ ثُمَّ یُصَلُّونَ عَلَیْهِ ثُمَّ یُوَارُونَهُ فِی قَبْرِهِ قُلْتُ وَ لَا یُصَلُّونَ عَلَیْهِ وَ هُوَ مَدْفُونٌ بَعْدَ مَا یُدْفَنُ قَالَ لَا لَوْ جَازَ ذَلِکَ لِأَحَدٍ لَجَازَ لِرَسُولِ اللَّهِ ص- فَلَا یُصَلَّی عَلَی الْمَدْفُونِ وَ لَا عَلَی الْعُرْیَانِ.

وَ رَوَاهُ الْبَرْقِیُّ فِی الْمَحَاسِنِ عَنْ أَبِیهِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ أَسْلَمَ نَحْوَهُ (4) أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (5).

ترجمه:

محمد بن اسلم از مردی روایت می کند که گفت: به امام رضا (ع) گفتم: گروهی در دریا کشتی شان شکست و از دریا بیرون آمدند و در حال راه رفتن در کنار ساحل بودند که با جنازه مردی برهنه مواجه شدند. این گروه جز حوله ای که به کمر بسته اند، لباسی بر تن ندارند و پارچه اضافی برای پوشاندن مرد ندارند. چگونه بر او که برهنه است، نماز بخوانند؟

امام فرمودند: اگر توانایی تهیه پارچه ای برای پوشاندن عورت او ندارند، قبر او را بکنند و او را در لحدش بگذارند و عورتش را با آجر، سنگ یا خاک بپوشانند. سپس بر او نماز بخوانند و بعد در قبرش او را دفن کنند.

گفتم: آیا می توانند پس از دفن، بر او نماز بخوانند؟

امام فرمودند: نه، اگر این کار برای کسی جایز بود، برای رسول خدا (ص) جایز می بود. پس بر فرد دفن شده و فرد برهنه نماز خوانده نمی شود.

37- بَابُ وُجُوبِ الصَّلَاةِ عَلَی کُلِّ مَیِّتٍ مُسْلِمٍ أَوْ فِی حُکْمِهِ وَ إِنْ کَانَ شَارِبَ خَمْرٍ أَوْ زَانِیاً أَوْ سَارِقاً أَوْ قَاتِلًا أَوْ فَاسِقاً أَوْ شَهِیداً أَوْ مُخَالِفاً أَوْ مُنَافِقاً

اشارة

(6) 37 بَابُ وُجُوبِ الصَّلَاةِ عَلَی کُلِّ مَیِّتٍ مُسْلِمٍ أَوْ فِی حُکْمِهِ وَ إِنْ کَانَ شَارِبَ خَمْرٍ أَوْ زَانِیاً أَوْ سَارِقاً أَوْ قَاتِلًا أَوْ فَاسِقاً أَوْ شَهِیداً أَوْ مُخَالِفاً أَوْ مُنَافِقاً

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3211 - رقم الحدیث الباب: 1]

3211- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ

ص: 132

1- الکافی 3- 214- 4.
2- الفقیه 1- 166- 482.
3- التهذیب 3- 328- 1023.
4- المحاسن- 303- 12.
5- تقدم فی الحدیث 7 و 8 من الباب 18 من هذه الأبواب.
6- الباب 37 فیه 4 أحادیث.
7- التهذیب 3- 328- 1024.

الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ شَارِبُ الْخَمْرِ وَ الزَّانِی وَ السَّارِقُ یُصَلَّی عَلَیْهِمْ إِذَا مَاتُوا فَقَالَ نَعَمْ.

وَ بِالْإِسْنَادِ عَنِ النَّضْرِ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ مِثْلَهُ (1) وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ مِثْلَهُ (2).

ترجمه:

محمد بن اسلم از مردی روایت می کند که گفت: به امام رضا (ع) گفتم: گروهی در دریا کشتی شان شکست و از دریا بیرون آمدند و در حال راه رفتن در کنار ساحل بودند که با جنازه مردی برهنه مواجه شدند. این گروه جز حوله ای که به کمر بسته اند، لباسی بر تن ندارند و پارچه اضافی برای پوشاندن مرد ندارند. چگونه بر او که برهنه است، نماز بخوانند؟

امام فرمودند: اگر توانایی تهیه پارچه ای برای پوشاندن عورت او ندارند، قبر او را بکنند و او را در لحدش بگذارند و عورتش را با آجر، سنگ یا خاک بپوشانند. سپس بر او نماز بخوانند و بعد در قبرش او را دفن کنند.

گفتم: آیا می توانند پس از دفن، بر او نماز بخوانند؟

امام فرمودند: نه، اگر این کار برای کسی جایز بود، برای رسول خدا (ص) جایز می بود. پس بر فرد دفن شده و فرد برهنه نماز خوانده نمی شود.

[رقم الحدیث الکلی: 3212 - رقم الحدیث الباب: 2]

3212- 2- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مِهْزَمٍ عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ أَبِیهِ ع قَالَ: صَلِّ عَلَی مَنْ مَاتَ مِنْ أَهْلِ الْقِبْلَةِ وَ حِسَابُهُ عَلَی اللَّهِ.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (4)

وَ رَوَاهُ فِی الْمَجَالِسِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی بْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (5).

ترجمه:

طلحه بن زید از امام صادق (ع) از پدرشان (ع) نقل می کند: بر هر کس که از اهل قبله (مسلمانان) از دنیا رفته است، نماز بخوان و حساب او با خداوند است.

[رقم الحدیث الکلی: 3213 - رقم الحدیث الباب: 3]

3213- 3- (6) وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِی هَمَّامٍ إِسْمَاعِیلَ بْنِ هَمَّامٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ غَزْوَانَ (7) السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ ع عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص صَلُّوا عَلَی الْمَرْجُومِ مِنْ أُمَّتِی وَ عَلَی الْقَتَّالِ (8) نَفْسَهُ مِنْ أُمَّتِی لَا تَدَعُوا أَحَداً مِنْ أُمَّتِی بِلَا صَلَاةٍ.

ص: 133

1- الاستبصار 1- 468- 1808.
2- الفقیه 1- 166- 481.
3- التهذیب 3- 328- 1025، و الاستبصار 1- 468- 1809.
4- لم نجده فی الفقیه.
5- أمالی الصدوق- 180- 2 المجلس 39.
6- التهذیب 3- 328- 1026، و الاستبصار 1- 468- 1810.
7- فی المصدر زیادة- عن.
8- فی الفقیه- القاتل (هامش المخطوط).

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (1)

أَقُولُ: وَ یَدُلُّ عَلَی حُکْمِ الشَّهِیدِ مُضَافاً إِلَی مَا هُنَا مَا تَقَدَّمَ فِی الزِّیَادَةِ عَلَی خَمْسِ تَکْبِیرَاتٍ (2) وَ فِی التَّغْسِیلِ أَیْضاً (3) وَ هُنَاکَ مَا ظَاهِرُهُ الْمُنَافَاةُ وَ ذَکَرْنَا وَجْهَهُ (4).

ترجمه:

سکونی از امام صادق (ع) از پدرشان (ع) از اجدادشان (ع) نقل می کند که رسول خدا (ص) فرمودند: بر کسی که در میان امتم سنگسار شده است و بر کسی که خودکشی کرده است، نماز بخوانید. هیچ یک از افراد امتم را بدون نماز رها نکنید.

[رقم الحدیث الکلی: 3214 - رقم الحدیث الباب: 4]

3214- 4- (5) وَ یَأْتِی فِی الْجَمَاعَةِ عَنْ عَلِیٍّ ع أَنَّ الْأَغْلَفَ لَا یُصَلَّی عَلَیْهِ إِلَّا أَنْ یَکُونَ تَرَکَ ذَلِکَ خَوْفاً عَلَی نَفْسِهِ.

أَقُولُ: وَ یَنْبَغِی حَمْلُهُ عَلَی مَا إِذَا صَلَّی عَلَیْهِ وَ لَوْ وَاحِدٌ یَعْنِی لَا یَنْبَغِی الرَّغْبَةُ فِی الصَّلَاةِ عَلَیْهِ أَوْ عَلَی مَنْ جَحَدَ شَرْعِیَّةَ الْخِتَانِ بَعْدَ ثُبُوتِهَا عِنْدَهُ وَ قِیَامِ الْحُجَّةِ عَلَیْهِ بِحَیْثُ یَصِیرُ مُرْتَدّاً وَ یَأْتِی فِی الْأَطْعِمَةِ وَ الْأَشْرِبَةِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ مَا یَدُلُّ عَلَی عَدَمِ الصَّلَاةِ عَلَی شَارِبِ الْخَمْرِ وَ وَجْهُهُ مَا ذَکَرْنَاهُ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ (6).

ترجمه:

از امام علی (ع) نقل شده است که بر فردی که ختنه نشده است، نماز خوانده نمی شود، مگر اینکه او به دلیل ترس از خطر جانی از انجام آن خودداری کرده باشد.

می گویم: باید این روایت را چنین تفسیر کرد که اگر حتی یک نفر هم بر او نماز بخواند کافی است؛ یعنی نباید برای نماز خواندن بر او رغبتی نشان داده شود، یا بر کسی که پس از اثبات شرعی بودن ختنه و اقامه حجت بر او، آن را انکار کند که در این صورت مرتد می شود. همچنین، در بخش «طعام ها و نوشیدنی ها» ان شاءالله مطلبی در مورد نماز نخواندن بر شراب خوار خواهد آمد و دلیل آن همان است که ذکر شد. خدا داناتر است.

38- بَابُ حُکْمِ مَا لَوْ وُجِدَ بَعْضُ الْمَیِّتِ

اشارة

(7) 38 بَابُ حُکْمِ مَا لَوْ وُجِدَ بَعْضُ الْمَیِّتِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3215 - رقم الحدیث الباب: 1]

3215- 1- (8) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ أَنَّهُ سَأَلَ أَخَاهُ

ص: 134

1- الفقیه 1- 166- 480.
2- تقدم فی الأحادیث 1 و 3 و 5 و 7 و 12 و 21 من الباب 6 من هذه الأبواب.
3- تقدم فی الأحادیث 1 و 2 و 3 و 4 و 7 و 8 و 9 و 12 من الباب 14 من أبواب غسل المیت.
4- فی الحدیث 5 من الباب 14 من أبواب غسل المیت.
5- یأتی فی الحدیث 1 من الباب 13 من أبواب صلاة الجمعة.
6- تقدم ما یدلّ علی ذلک فی الأبواب 14 و 17 من هذه الأبواب، و الحدیث 2 من الباب 16 من غسل المیت، و أکثر روایات الباب 1 و 2 و 3 و 4 و 5 و 6 و 38 من هذه الأبواب باطلاقاتها تدل علی ذلک و کذا الحدیث 5 من الباب 14، و الحدیث 3 من الباب 15 من هذه الأبواب، و یأتی فی الباب 40 من أبواب الدفن و فی الباب 13 من أبواب صلاة الجماعة و فی الحدیث 6 من الباب 11 من أبواب الأشربة المحرمة.
7- الباب 38 فیه 13 حدیثا.
8- الفقیه 1- 158- 441.

مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ ع عَنِ الرَّجُلِ یَأْکُلُهُ السَّبُعُ أَوِ الطَّیْرُ فَتَبْقَی عِظَامُهُ بِغَیْرِ لَحْمٍ کَیْفَ یُصْنَعُ بِهِ قَالَ یُغَسَّلُ وَ یُکَفَّنُ وَ یُصَلَّی عَلَیْهِ وَ یُدْفَنُ.

ترجمه:

علی بن جعفر نقل می کند که از برادرش امام موسی بن جعفر (ع) درباره مردی که توسط درنده یا پرنده ای خورده شده و تنها استخوان هایش بدون گوشت باقی مانده است، سؤال کرد. امام (ع) فرمود: غسل داده می شود، کفن می شود، بر او نماز خوانده می شود و دفن می گردد.

[رقم الحدیث الکلی: 3216 - رقم الحدیث الباب: 2]

3216- 2- (1) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ ع أَنَّ عَلِیّاً ع وَجَدَ قِطَعاً مِنْ مَیِّتٍ فَجُمِعَتْ ثُمَّ صَلَّی عَلَیْهَا ثُمَّ دُفِنَتْ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَی الْخَشَّابِ عَنْ غِیَاثِ بْنِ کَلُّوبٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ (2)

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ الْخَشَّابِ مِثْلَهُ (3).

ترجمه:

از اسحاق بن عمار از امام صادق (علیه السلام) از پدرش (علیه السلام) نقل شده که علی (علیه السلام) قطعاتی از (بدن) میتی را یافت. پس آن ها را جمع کرده ، سپس بر آن ها نماز خواند و بعد دفن نمود.

[رقم الحدیث الکلی: 3217 - رقم الحدیث الباب: 3]

3217- 3- (4) قَالَ: وَ سُئِلَ الصَّادِقُ ع عَنْ رَجُلٍ قُتِلَ وَ وُجِدَتْ أَعْضَاؤُهُ مُتَفَرِّقَةً کَیْفَ یُصَلَّی عَلَیْهِ قَالَ یُصَلَّی عَلَی الَّذِی فِیهِ قَلْبُهُ.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) درباره مردی که کشته شده و اعضای بدنش پراکنده یافته شده، مورد سؤال قرار گرفت: چگونه بر او نماز خوانده شود؟ فرمود: بر (آن قسمتی از بدن) که قلب او در آن است، نماز خوانده شود.

[رقم الحدیث الکلی: 3218 - رقم الحدیث الباب: 4]

3218- 4- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ عُثْمَانَ الْأَعْوَرِ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ ع فِی الرَّجُلِ یُقْتَلُ فَیُوجَدُ رَأْسُهُ فِی قَبِیلَةٍ (وَ وَسَطُهُ وَ صَدْرُهُ وَ یَدَاهُ فِی قَبِیلَةٍ وَ الْبَاقِی مِنْهُ فِی قَبِیلَةٍ) (6) قَالَ دِیَتُهُ عَلَی مَنْ وُجِدَ فِی قَبِیلَتِهِ صَدْرُهُ وَ یَدَاهُ وَ الصَّلَاةُ عَلَیْهِ.

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْجَرَّاحِ طَلْحَةَ بْنِ زَیْدٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ عُثْمَانَ الْأَعْوَرِ مِثْلَهُ (7)

ص: 135

1- الفقیه 1- 167- 483.
2- التهذیب 3- 329- 1032.
3- التهذیب 1- 337- 986.
4- الفقیه 4- 166- 5378.
5- الفقیه 1- 167- 484.
6- ما بین القوسین لیس فی التهذیب (هامش المخطوط).
7- التهذیب 3- 329- 1030.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ وَ الصَّدُوقُ أَیْضاً کَمَا یَأْتِی فِی الْقِصَاصِ (1).

ترجمه:

از فضل بن عثمان اعور از امام صادق (علیه السلام) از پدرش (علیه السلام) نقل شده که درباره مردی که کشته شده و سرش در قبیله ای و (میانه بدن، سینه و دستانش در قبیله ای دیگر و باقی بدنش در قبیله ای دیگر) یافت شود، فرمود: دیه او بر عهده قبیله ای است که سینه و دستانش در آن یافت شده و نماز (میّت) نیز بر او خوانده شود.

[رقم الحدیث الکلی: 3219 - رقم الحدیث الباب: 5]

3219- 5- (2) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ خَالِدِ بْنِ مَادٍّ الْقَلَانِسِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ یَأْکُلُهُ السَّبُعُ أَوِ الطَّیْرُ فَتَبْقَی عِظَامُهُ بِغَیْرِ لَحْمٍ کَیْفَ یُصْنَعُ بِهِ قَالَ یُغَسَّلُ وَ یُکَفَّنُ وَ یُصَلَّی عَلَیْهِ وَ یُدْفَنُ فَإِذَا کَانَ الْمَیِّتُ نِصْفَیْنِ صُلِّیَ عَلَی النِّصْفِ الَّذِی فِیهِ قَلْبُهُ.

ترجمه:

از خالد بن ماد قالانسی از امام باقر (علیه السلام) نقل شده که گفت: از ایشان درباره مردی که توسط درنده یا پرنده ای خورده شده و استخوان هایش بدون گوشت باقی مانده، پرسیدم: با او چگونه رفتار شود؟ فرمود: غسل داده شود، کفن شود، بر او نماز خوانده شود و دفن گردد. و اگر میت به دو نیم شده باشد، بر آن نیمه ای که قلب در آن است، نماز خوانده شود.

[رقم الحدیث الکلی: 3220 - رقم الحدیث الباب: 6]

3220- 6- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنِ الْعَمْرَکِیِّ بْنِ عَلِیٍّ الْبُوفَکِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع مِثْلَ ذَلِکَ.

وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی (4)

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ أَیْضاً بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (5).

ترجمه:

علی بن جعفرمثل همین روایت را از حضرت کاظم علیه السلام نقل کرده است .

[رقم الحدیث الکلی: 3221 - رقم الحدیث الباب: 7]

3221- 7- (6) وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ: لَا یُصَلَّی عَلَی عُضْوِ رَجُلٍ مِنْ رِجْلٍ أَوْ یَدٍ أَوْ رَأْسٍ مُنْفَرِداً فَإِذَا کَانَ الْبَدَنُ فَصَلِّ عَلَیْهِ وَ إِنْ کَانَ نَاقِصاً مِنَ الرَّأْسِ وَ الْیَدِ وَ الرِّجْلِ.

ترجمه:

از طلحة بن زید از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمود: بر عضوی از بدن مرد، مانند پا یا دست یا سر به صورت جداگانه نماز خوانده نمی شود. اما اگر بدن (موجود) باشد، بر آن نماز خوانده شود، حتی اگر سر، دست یا پا نداشته باشد.

[رقم الحدیث الکلی: 3222 - رقم الحدیث الباب: 8]

3222- 8- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِذَا قُتِلَ قَتِیلٌ فَلَمْ یُوجَدْ إِلَّا لَحْمٌ بِلَا عَظْمٍ لَمْ یُصَلَّ عَلَیْهِ وَ إِنْ وُجِدَ عَظْمٌ بِلَا لَحْمٍ فَصَلِّ عَلَیْهِ.

ص: 136

1- یأتی فی الحدیث 6 من الباب 8 من أبواب دعوی القتل و ما یثبت به.
2- التهذیب 3- 329- 1027.
3- التهذیب 3- 329- 1028.
4- الکافی 3- 212- 1.
5- التهذیب 1- 336- 983.
6- التهذیب 3- 329- 1029.
7- الکافی 3- 212- 2.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (1)

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ السِّنْدِیِّ بْنِ الرَّبِیعِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ مِثْلَهُ (2) أَقُولُ: وَجْهُهُ وُجُودُ عِظَامِ الصَّدْرِ.

ترجمه:

از محمد بن مسلم از امام باقر (علیه السلام) نقل شده که فرمود: اگر مقتولی یافت شود و فقط گوشت بدون استخوان باشد، بر او نماز خوانده نمی شود؛ و اگر استخوان بدون گوشت یافت شود، بر آن نماز خوانده شود.

[رقم الحدیث الکلی: 3223 - رقم الحدیث الباب: 9]

3223- 9- (3) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا وُجِدَ الرَّجُلُ قَتِیلًا فَإِنْ وُجِدَ لَهُ عُضْوٌ تَامٌّ صُلِّیَ عَلَیْهِ (4) وَ دُفِنَ وَ إِنْ لَمْ یُوجَدْ لَهُ عُضْوٌ تَامٌّ لَمْ یُصَلَّ عَلَیْهِ وَ دُفِنَ.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (5).

ترجمه:

از احمد بن محمد بن خالد از پدرش از برخی از اصحاب او از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمود: اگر مردی کشته شود و عضوی کامل از او یافت شود، بر آن نماز خوانده شده و دفن می شود. و اگر عضوی کامل از او یافت نشود، بر آن نماز خوانده نمی شود و (همان طور) دفن می گردد.

[رقم الحدیث الکلی: 3224 - رقم الحدیث الباب: 10]

3224- 10- (6) قَالَ الْکُلَیْنِیُّ وَ رُوِیَ أَنَّهُ یُصَلَّی (7) عَلَی الرَّأْسِ إِذَا أُفْرِدَ مِنَ الْجَسَدِ.

ترجمه:

کلینی گفته است و روایت شده که بر سر، اگر از بدن جدا باشد، نماز خوانده می شود.

[رقم الحدیث الکلی: 3225 - رقم الحدیث الباب: 11]

3225- 11- (8) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا وُسِّطَ الرَّجُلُ بِنِصْفَیْنِ صُلِّیَ عَلَی النِّصْفِ الَّذِی فِیهِ الْقَلْبُ.

وَ

رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (9) وَ زَادَ وَ إِنْ لَمْ یُوجَدْ مِنْهُ إِلَّا الرَّأْسُ لَمْ یُصَلَّ عَلَیْهِ.

ص: 137

1- التهذیب 1- 336- 984.
2- التهذیب 3- 329- 1031.
3- الکافی 3- 212- 3، و التهذیب 1- 337- 987.
4- فی التهذیب- علی ذلک العضو (هامش المخطوط).
5- الفقیه 1- 167- 485.
6- الکافی 3- 212- 2.
7- فی المصدر- لا یصلی.
8- الکافی 3- 213- 5.
9- الفقیه 1- 167- 485.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ وَ الَّذِی قَبْلَهُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ مِثْلَهُ (1).

ترجمه:

از عبدالله بن حسین از برخی از اصحاب او از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمود: اگر مردی از وسط به دو نیم شود، بر آن نیمه ای که قلب در آن است، نماز خوانده می شود.

[رقم الحدیث الکلی: 3226 - رقم الحدیث الباب: 12]

3226- 12- (2) جَعْفَرُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ سَعِیدٍ الْمُحَقِّقُ فِی الْمُعْتَبَرِ نَقْلًا مِنْ کِتَابِ الْجَامِعِ لِأَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ قَالَ: الْمَقْتُولُ إِذَا قُطِعَ أَعْضَاؤُهُ یُصَلَّی عَلَی الْعُضْوِ الَّذِی فِیهِ الْقَلْبُ.

ترجمه:

جعفر بن حسن بن سعید محقق در کتاب "المعتبر" به نقل از کتاب "الجامع" احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی از برخی اصحاب ما که (حدیث را) به صورت مرسل نقل کرده، گفته است: هنگامی که اعضای بدن مقتول قطعه قطعه شود، بر عضوی که قلب در آن است، نماز خوانده می شود.

[رقم الحدیث الکلی: 3227 - رقم الحدیث الباب: 13]

3227- 13- (3) وَ عَنِ ابْنِ الْمُغِیرَةِ أَنَّهُ قَالَ: بَلَغَنِی عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع أَنَّهُ یُصَلَّی عَلَی کُلِّ عُضْوٍ رِجْلًا کَانَ أَوْ یَداً أَوِ الرَّأْسَ جُزْءاً فَمَا زَادَ فَإِذَا نَقَصَ عَنْ رَأْسٍ أَوْ یَدٍ أَوْ رِجْلٍ لَمْ یُصَلَّ عَلَیْهِ.

أَقُولُ: هَذَا وَ حَدِیثُ الصَّلَاةِ عَلَی الْعُضْوِ التَّامِّ حَمَلَهُمَا بَعْضُ الْأَصْحَابِ عَلَی الِاسْتِحْبَابِ وَ حَمَلَ الْعَلَّامَةُ فِی التَّذْکِرَةِ (4) الْعُضْوَ التَّامَّ عَلَی الصَّدْرِ لِأَنَّهُ یَشْتَمِلُ عَلَی مَا لَا یَشْتَمِلُ عَلَیْهِ غَیْرُهُ هَذَا وَ الْحَمْلُ عَلَی التَّقِیَّةِ مُمْکِنٌ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ.

ترجمه:

از ابن مغیره نقل شده که گفته است: به من رسیده که امام باقر (علیه السلام) فرموده اند: بر هر عضوی، چه پا باشد یا دست یا سر، به صورت کامل و بیشتر از آن نماز خوانده می شود؛ اما اگر کمتر از سر، دست یا پا باشد، بر آن نماز خوانده نمی شود.

می گویم: این حدیث و حدیثی که نماز بر عضو کامل را مطرح کرده، توسط برخی اصحاب بر استحباب حمل شده است و علامه در کتاب "تذکرة" عضو کامل را بر سینه حمل کرده، زیرا سینه دارای چیزهایی است که دیگر اعضا فاقد آن هستند. این مطلب و حمل بر تقیه نیز ممکن است. و خداوند داناتر است.

39- بَابُ جَوَازِ خُرُوجِ النِّسَاءِ لِلصَّلَاةِ عَلَی الْجِنَازَةِ مَعَ عَدَمِ الْمَفْسَدَةِ

اشارة

(5) 39 بَابُ جَوَازِ خُرُوجِ النِّسَاءِ لِلصَّلَاةِ عَلَی الْجِنَازَةِ مَعَ عَدَمِ الْمَفْسَدَةِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3228 - رقم الحدیث الباب: 1]

3228- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ (7) عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی نَجْرَانَ وَ سِنْدِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِیدِ جَمِیعاً عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ یَزِیدَ بْنِ خَلِیفَةَ فِی حَدِیثٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع

ص: 138

1- التهذیب 1- 337- 985.
2- المعتبر- 86.
3- المعتبر- 86.
4- التذکرة- 46.
5- الباب 39 فیه 3 أحادیث.
6- التهذیب 3- 333- 1043 باختلاف یسیر، و الاستبصار 1- 485- 1880.
7- فی الاستبصار- الحسین.

أَنَّهُ سُئِلَ أَ تُصَلِّی النِّسَاءُ عَلَی الْجَنَائِزِ فَقَالَ إِنَّ زَیْنَبَ بِنْتَ النَّبِیِّ ص تُوُفِّیَتْ وَ إِنَّ فَاطِمَةَ ع خَرَجَتْ فِی نِسَائِهَا فَصَلَّتْ عَلَی أُخْتِهَا.

ترجمه:

از یزید بن خلیفه در حدیثی از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که از ایشان پرسیده شد: آیا زنان بر جنازه ها نماز می خوانند؟ فرمود: همانا زینب، دختر پیامبر (ص)، وفات یافت و فاطمه (علیهاالسلام) همراه با زنانش بیرون آمد و بر خواهرش نماز خواند.

[رقم الحدیث الکلی: 3229 - رقم الحدیث الباب: 2]

3229- 2- (1) وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْکُوفِیِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ جَمِیعاً عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ یَزِیدَ بْنِ خَلِیفَةَ قَالَ: سَأَلَ عِیسَی بْنُ عَبْدِ اللَّهِ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ أَنَا حَاضِرٌ فَقَالَ تَخْرُجُ النِّسَاءُ إِلَی الْجِنَازَةِ فَقَالَ إِنَّ الْفَاسِقَ آوَی عَمَّهُ الْمُغِیرَةَ بْنَ أَبِی الْعَاصِ- ثُمَّ ذَکَرَ حَدِیثَ وَفَاةِ زَوْجَةِ عُثْمَانَ بِطُولِهِ إِلَی أَنْ قَالَ وَ خَرَجَتْ فَاطِمَةُ ع- وَ نِسَاءُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُهَاجِرِینَ فَصَلَّیْنَ عَلَی الْجِنَازَةِ.

ترجمه:

از یزید بن خلیفه نقل شده که گفت: عیسی بن عبدالله از امام صادق (علیه السلام) در حالی که من حضور داشتم، پرسید: آیا زنان برای تشییع جنازه خارج می شوند؟ امام فرمود: همانا فاسق (معاویه) عمویش مغیره بن ابی العاص را پناه داد؛ سپس داستان وفات همسر عثمان را به تفصیل بیان کرد تا آنکه فرمود: فاطمه (علیهاالسلام) و زنان مؤمنین و مهاجرین بیرون آمدند و بر جنازه نماز خواندند.

[رقم الحدیث الکلی: 3230 - رقم الحدیث الباب: 3]

3230- 3- (2) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ أَبِی الْمَغْرَاءِ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَیْسَ یَنْبَغِی لِلْمَرْأَةِ الشَّابَّةِ أَنْ تَخْرُجَ إِلَی الْجِنَازَةِ تُصَلِّی عَلَیْهَا إِلَّا أَنْ تَکُونَ امْرَأَةً قَدْ دَخَلَتْ فِی السِّنِّ.

أَقُولُ: تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی صَلَاةِ النِّسَاءِ عَلَی الْجِنَازَةِ (3) وَ عَلَی الْمَنْعِ مَعَ الْمَفْسَدَةِ فِی آدَابِ الْحَمَّامِ (4) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (5) وَ یَأْتِی مَا ظَاهِرُهُ الْمُنَافَاةُ وَ نُبَیِّنُ وَجْهَهُ (6).

ص: 139

1- 1الکافی 3- 251- 8.
2- التهذیب 3- 333- 1044، و الاستبصار 1- 486- 1881.
3- تقدم فی الباب 25 من أبواب آداب الحمام.
4- تقدم فی الباب 16 من آداب الحمام.
5- یأتی فی الحدیث 1 من الباب 40 و الحدیث 1 و 2 من الباب 69 من أبواب الدفن.
6- یأتی فی الحدیث 3 و 4 و 5 من الباب 69 من الدفن، و تقدم ما یدلّ علی الجواز فی الحدیث 10 و 11 من الباب 6 من أبواب صلاة الجنازة.

ترجمه:

از ابی بصیر از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمود: برای زن جوان سزاوار نیست که به تشییع جنازه برود و بر آن نماز بخواند، مگر اینکه زن پیر شده باشد و به سنّی رسیده باشد.

40- بَابُ جَوَازِ تَشْیِیعِ الْجَنَازَةِ الَّتِی تَخْرُجُ مَعَهَا النِّسَاءُ الصَّوَارِخُ وَ اسْتِحْبَابِ حُضُورِ الصَّلَاةِ عَلَیْهَا وَ عَدَمِ جَوَازِ صُرَاخِ النِّسَاءِ مَعَهَا

اشارة

(1) 40 بَابُ جَوَازِ تَشْیِیعِ الْجَنَازَةِ الَّتِی تَخْرُجُ مَعَهَا النِّسَاءُ الصَّوَارِخُ وَ اسْتِحْبَابِ حُضُورِ الصَّلَاةِ عَلَیْهَا وَ عَدَمِ جَوَازِ صُرَاخِ النِّسَاءِ مَعَهَا

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3231 - رقم الحدیث الباب: 1]

3231- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: حَضَرَ أَبُو جَعْفَرٍ ع جَنَازَةَ رَجُلٍ مِنْ قُرَیْشٍ- وَ أَنَا مَعَهُ وَ کَانَ فِیهَا عَطَاءٌ فَصَرَخَتْ صَارِخَةٌ فَقَالَ عَطَاءٌ لَتَسْکُتِنَّ أَوْ لَنَرْجِعَنَّ قَالَ فَلَمْ تَسْکُتْ فَرَجَعَ عَطَاءٌ- قَالَ فَقُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ إِنَّ عَطَاءً قَدْ رَجَعَ قَالَ وَ لِمَ قُلْتُ صَرَخَتْ هَذِهِ الصَّارِخَةُ فَقَالَ لَهَا لَتَسْکُتِنَّ أَوْ لَنَرْجِعَنَّ فَلَمْ تَسْکُتْ فَرَجَعَ فَقَالَ امْضِ (3) فَلَوْ أَنَّا إِذَا رَأَیْنَا شَیْئاً مِنَ الْبَاطِلِ مَعَ الْحَقِّ تَرَکْنَا لَهُ الْحَقَّ لَمْ نَقْضِ حَقَّ مُسْلِمٍ قَالَ فَلَمَّا صَلَّی عَلَی الْجِنَازَةِ قَالَ وَلِیُّهَا لِأَبِی جَعْفَرٍ ع ارْجِعْ مَأْجُوراً رَحِمَکَ اللَّهُ فَإِنَّکَ لَا تَقْوَی عَلَی الْمَشْیِ فَأَبَی أَنْ یَرْجِعَ الْحَدِیثَ.

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ مِثْلَهُ (4).

ترجمه:

از زراره نقل شده که گفت: امام باقر (علیه السلام) در تشییع جنازه مردی از قریش حاضر بود و من نیز همراه او بودم. در آنجا عطا (یکی از اصحاب) بود و ناگهان زنی فریاد زد. عطا گفت: اگر ساکت نشوی، برمی گردیم. اما زن ساکت نشد و عطا برگشت. من به امام باقر (علیه السلام) گفتم: عطا برگشت. امام فرمود: و چرا؟ گفتم: این زن فریاد زده است. امام فرمود: به او گفتیم اگر ساکت نشوی، برمی گردیم و او ساکت نشد و برگشت. سپس امام فرمود: بروید، زیرا اگر ما بخواهیم وقتی چیزی از باطل را با حق دیدیم، حق را رها کنیم، هرگز حق مسلمانی را ترک نخواهیم کرد. سپس وقتی بر جنازه نماز خواند، ولی اش به امام باقر (علیه السلام) گفت: ای پدر جعفر، برگردید، خداوند شما را رحمت کند؛ زیرا شما نمی توانید به راه رفتن ادامه دهید. اما امام (علیه السلام) از بازگشت امتناع ورزید.

[رقم الحدیث الکلی: 3232 - رقم الحدیث الباب: 2]

3232- 2- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ أَبِیهِ قَالَ: لَا صَلَاةَ عَلَی جِنَازَةٍ مَعَهَا امْرَأَةٌ.

أَقُولُ: حَمَلَهُ الشَّیْخُ عَلَی نَفْیِ الْأَفْضَلِیَّةِ دُونَ الْإِجْزَاءِ وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (6).

ترجمه:

از غیاث بن ابراهیم از امام صادق (علیه السلام) از پدرش (امام باقر) نقل شده که فرمود: بر جنازه ای که زنی همراه آن است، نماز خوانده نمی شود.

می گویم: شیخ (طوسی) این روایت را بر نفی افضلیت (برتری) و نه عدم جواز حمل کرده است. و در ادامه مطالبی می آید که بر این تفسیر دلالت دارد.

ص: 140

1- الباب 40 فیه حدیثان.
2- الکافی 3- 171- 3.
3- فی التهذیب زیادة- بنا (هامش المخطوط).
4- التهذیب 1- 454- 1481.
5- التهذیب 3- 333- 1042 و الاستبصار 1- 486- 1882.
6- یأتی ما یدلّ علی ذلک فی الباب 2 من أبواب الدفن.

ا َبْوَابُ الدَّفْنِ وَ مَا یُنَاسِبُه

1- بَابُ وُجُوبِه

اشارة

(1) 1 بَابُ وُجُوبِهِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3233 - رقم الحدیث الباب: 1]

3233- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ وَ الْعِلَلِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ: إِنَّمَا أُمِرَ بِدَفْنِ الْمَیِّتِ لِئَلَّا یَظْهَرَ النَّاسُ عَلَی فَسَادِ جَسَدِهِ وَ قُبْحِ مَنْظَرِهِ وَ تَغَیُّرِ رِیحِهِ وَ لَا یَتَأَذَّی بِهِ الْأَحْیَاءُ بِرِیحِهِ وَ بِمَا یَدْخُلُ عَلَیْهِ مِنَ الْآفَةِ وَ الْفَسَادِ وَ لِیَکُونَ مَسْتُوراً عَنِ الْأَوْلِیَاءِ وَ الْأَعْدَاءِ فَلَا یَشْمَتَ عَدُوٌّ وَ لَا یَحْزَنَ صَدِیقٌ.

أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (4).

ترجمه:

از فضل بن شاذان از امام رضا (علیه السلام) نقل شده که فرمود: دفن میت به این خاطر واجب شده است که مردم بر فساد جسم او و زشتی منظر او و تغییر بوی او آگاه نشوند و زندگان از بوی او و آسیب هایی که از آفات و فساد به وجود می آید، اذیت نشوند؛ و همچنین به این دلیل است که میت از نظر دوستان و دشمنان پوشیده باشد، تا دشمنی شاد نشود و دوستی ناراحت نگردد.

2- بَابُ اسْتِحْبَابِ تَشْیِیعِ الْجَنَازَةِ وَ الدُّعَاءِ لِلْمَیِّتِ

اشارة

(5) 2 بَابُ اسْتِحْبَابِ تَشْیِیعِ الْجَنَازَةِ وَ الدُّعَاءِ لِلْمَیِّتِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3234 - رقم الحدیث الباب: 1]

3234- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ مُیَسِّرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ

ص: 141

1- الباب 1 فیه حدیث واحد.
2- عیون أخبار الرضا (علیه السلام) 2- 114، و علل الشرائع- 268- 9 باختلاف فی الألفاظ.
3- تقدم ما یدلّ علی ذلک فی الحدیث 14 من الباب 1 من الجنابة، و الباب 36 و 38 من أبواب صلاة الجنازة و الحدیث 1 و 5 من الباب 12 و الحدیث 5 من الباب 13 و الحدیث 4 و 5 و 7 و 8 و 9 و 12 من الباب 14 من أبواب غسل المیت.
4- یأتی ما یدلّ علیه فی الأبواب الآتیة من هذه الأبواب.
5- الباب 2 فیه 8 أحادیث.
6- الکافی 3- 173- 6.

ع یَقُولُ مَنْ تَبِعَ جَنَازَةَ مُسْلِمٍ أُعْطِیَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَرْبَعَ شَفَاعَاتٍ وَ لَمْ یَقُلْ شَیْئاً إِلَّا وَ قَالَ الْمَلَکُ وَ لَکَ مِثْلُ ذَلِکَ.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (1)

وَ رَوَاهُ فِی الْمَجَالِسِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ (2)

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ مِثْلَهُ (3).

ترجمه:

از میسّر نقل شده که گفت: شنیدم امام باقر (علیه السلام) می فرمود: هر کس جنازه مسلمانی را دنبال کند، در روز قیامت چهار شفاعت به او عطا می شود و هر دعایی که بگوید، فرشته به او می گوید: برای تو نیز همانند آن (پاداش) است.

[رقم الحدیث الکلی: 3235 - رقم الحدیث الباب: 2]

3235- 2- (4) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: کَانَ (5) فِیمَا نَاجَی بِهِ مُوسَی رَبَّهُ أَنْ قَالَ یَا رَبِّ مَا لِمَنْ شَیَّعَ جَنَازَةً قَالَ أُوَکِّلُ بِهِ مَلَائِکَةً مِنْ مَلَائِکَتِی مَعَهُمْ رَایَاتٌ یُشَیِّعُونَهُمْ مِنْ قُبُورِهِمْ إِلَی مَحْشَرِهِمْ.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی ثَوَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (6).

ترجمه:

از ابی الجارود از امام باقر (علیه السلام) نقل شده که فرمود: از جمله چیزهایی که موسی (علیه السلام) در مناجات خود به درگاه پروردگار عرض کرد این بود که: ای پروردگار! پاداش کسی که جنازه ای را تشییع کند چیست؟ خداوند فرمود: فرشتگانی از فرشتگانم را همراه او می گمارم، که با پرچم هایی او را از قبرش تا محشر همراهی می کنند.

[رقم الحدیث الکلی: 3236 - رقم الحدیث الباب: 3]

3236- 3- (7) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِذَا دَخَلَ الْمُؤْمِنُ قَبْرَهُ نُودِیَ أَلَا إِنَّ أَوَّلَ حِبَائِکَ (8) الْجَنَّةُ- (أَلَا وَ إِنَّ أَوَّلَ) (9) حِبَاءِ مَنْ تَبِعَکَ الْمَغْفِرَةُ.

ص: 142

1- الفقیه 1- 161- 456.
2- أمالی الصدوق- 181- 3.
3- التهذیب 1- 455- 1483.
4- الکافی 3- 173- 8.
5- شطب المؤلّف علی (کان) و کتب فوقها علامة نسخة.
6- ثواب الأعمال- 231- 5 و الحدیث یتضمن مسائل أخری ذکرت فی ذیل حدیث 7 من الباب 10 من أبواب الاحتضار.
7- الکافی 3- 172- 1.
8- حباؤک الجنة- أی عطاؤک، یقال حبوت الرجل أی أعطیته الشی ء بغیر عوض. (مجمع البحرین 1- 94).
9- فی المصدر- (و) بدل ما بین القوسین.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (1).

ترجمه:

از جابر از امام باقر (علیه السلام) نقل شده که فرمود: هنگامی که مؤمن وارد قبر خود می شود، ندا داده می شود: آگاه باش، نخستین هدیه ات بهشت است و آگاه باش که نخستین هدیه کسی که تو را همراهی کرده، آمرزش است.

[رقم الحدیث الکلی: 3237 - رقم الحدیث الباب: 4]

3237- 4- (2) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: أَوَّلُ مَا یُتْحَفُ بِهِ الْمُؤْمِنُ (فِی قَبْرِهِ أَنْ) (3) یُغْفَرَ لِمَنْ تَبِعَ جَنَازَتَهُ.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (4)

وَ رَوَاهُ فِی الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی بْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُثْمَانَ وَ ابْنِ أَبِی حَمْزَةَ جَمِیعاً عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ نَحْوَهُ (5) وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ مِثْلَهُ (6).

ترجمه:

از اسحاق بن عمار از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمود: نخستین چیزی که در قبر به مؤمن هدیه می شود این است که برای کسی که جنازه او را همراهی کرده، آمرزش حاصل می گردد.

[رقم الحدیث الکلی: 3238 - رقم الحدیث الباب: 5]

3238- 5- (7) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع فِی حَدِیثٍ ضَمِنْتُ لِسِتَّةٍ عَلَی اللَّهِ الْجَنَّةَ- رَجُلٍ خَرَجَ فِی جَنَازَةِ رَجُلٍ مُسْلِمٍ فَمَاتَ فَلَهُ الْجَنَّةُ الْحَدِیثَ.

ترجمه:

محمد بن علی بن حسین (شیخ صدوق) نقل کرده است که: امیرالمؤمنین (علیه السلام) در حدیثی فرمود: برای شش گروه، بهشت را نزد خداوند تضمین می کنم؛ یکی از آنان مردی است که برای تشییع جنازه مسلمانی خارج شود و (در همان حال) بمیرد، برای او بهشت خواهد بود.

[رقم الحدیث الکلی: 3239 - رقم الحدیث الباب: 6]

3239- 6- (8) وَ فِی عِقَابِ الْأَعْمَالِ بِإِسْنَادٍ تَقَدَّمَ فِی عِیَادَةِ الْمَرِیضِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص فِی حَدِیثٍ قَالَ: مَنْ شَیَّعَ جَنَازَةً فَلَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حَتَّی یَرْجِعَ مِائَةُ أَلْفِ أَلْفِ حَسَنَةٍ وَ یُمْحَی عَنْهُ مِائَةُ أَلْفِ أَلْفِ سَیِّئَةٍ وَ یُرْفَعُ لَهُ مِائَةُ أَلْفِ أَلْفِ دَرَجَةٍ فَإِنْ صَلَّی عَلَیْهَا شَیَّعَهُ فِی جَنَازَتِهِ مِائَةُ أَلْفِ أَلْفِ

ص: 143

1- الفقیه 1- 162- 457.
2- الکافی 3- 173- 3.
3- لیس فی المصدر.الفقیه 1- 99- 456.
4- (4)-
5- الخصال- 24- 85.
6- التهذیب 1- 455- 1482.
7- الفقیه 1- 140- 384 أورده بتمامه فی الحدیث 29 من الباب 38 من وجوب الحجّ، و فی الحدیث 7 من الباب 2 من آداب السفر الی الحجّ.
8- عقاب الأعمال- 345.

مَلَکٍ کُلُّهُمْ یَسْتَغْفِرُونَ لَهُ حَتَّی یَرْجِعَ فَإِنْ شَهِدَ دَفْنَهَا وَکَّلَ اللَّهُ بِهِ أَلْفَ مَلَکٍ کُلُّهُمْ یَسْتَغْفِرُونَ لَهُ حَتَّی یُبْعَثَ مِنْ قَبْرِهِ وَ مَنْ صَلَّی عَلَی مَیِّتٍ صَلَّی عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ- وَ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ وَ غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ إِنْ أَقَامَ عَلَیْهِ حَتَّی یَدْفِنَهُ وَ حَثَا عَلَیْهِ مِنَ التُّرَابِ انْقَلَبَ مِنَ الْجَنَازَةِ وَ لَهُ بِکُلِّ قَدَمٍ مِنْ حَیْثُ شَیَّعَهَا حَتَّی یَرْجِعَ إِلَی مَنْزِلِهِ قِیرَاطٌ مِنَ الْأَجْرِ وَ الْقِیرَاطُ مِثْلُ جَبَلِ أُحُدٍ یَکُونُ فِی مِیزَانِهِ مِنَ الْأَجْرِ.

ترجمه:

در کتاب «عقاب الأعمال» با اسنادی که در باب عیادت بیمار ذکر شده است، از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) روایت شده که فرمود: «هر کس جنازه ای را تشییع کند، برای او در ازای هر قدمی که برمی دارد، تا وقتی که برگردد، صد هزار هزار حسنه نوشته می شود و صد هزار هزار گناه از او پاک می گردد و صد هزار هزار درجه برای او بالا می رود. و اگر بر آن نماز بخواند، صد هزار هزار فرشته، جنازه را همراهی می کنند و همه آن ها برای او طلب آمرزش می نمایند تا زمانی که به خانه اش بازگردد. و اگر در دفن آن شرکت کند، خداوند هزار فرشته بر او می گمارد که برای او طلب آمرزش کنند تا زمانی که از قبر خود برانگیخته شود. و هر کس بر میتی نماز بخواند، جبرئیل و هفتاد هزار فرشته بر او نماز می خوانند و گناهان گذشته او آمرزیده می شود. و اگر تا دفن جنازه بماند و مشتی خاک بر آن بیفشاند، هنگامی که از جنازه باز می گردد، به ازای هر قدمی که از ابتدای تشییع جنازه برداشته است تا زمانی که به خانه اش بازگردد، قیراطی از پاداش برای او منظور می گردد و قیراط همچون کوه احد است که در ترازوی اعمال او به حساب می آید.

[رقم الحدیث الکلی: 3240 - رقم الحدیث الباب: 7]

3240- 7- (1) الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الطُّوسِیُّ فِی الْمَجَالِسِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْمُفِیدِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ شَرِیفِ بْنِ سَابِقٍ عَنْ أَبِی الْعَبَّاسِ الْفَضْلِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَوَّلُ تُحْفَةِ الْمُؤْمِنِ أَنْ یُغْفَرَ لَهُ وَ لِمَنْ تَبِعَ جَنَازَتَهُ.

ترجمه:

در روایتی از امام صادق (علیه السلام) از پدران بزرگوارش نقل شده که رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمود: «اولین هدیه ای که به مؤمن داده می شود این است که گناهان او و کسانی که جنازه اش را تشییع کرده اند، آمرزیده می شود.

[رقم الحدیث الکلی: 3241 - رقم الحدیث الباب: 8]

3241- 8- (2) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص أَمَرَهُمْ بِسَبْعٍ مِنْهَا اتِّبَاعُ الْجَنَائِزِ.

أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3).

ص: 144

1- أمالی الطوسیّ 1- 45.
2- قرب الإسناد- 34..
3- یأتی فی الحدیث 6 من الباب 8 من الصدقة و الحدیث 1 و 8 من الباب 1 و الحدیث 7 و 9 و 13 و 15 و 21 و 24 و 25 من الباب 122 من أحکام العشرة و الحدیث 15 من الباب 4 من جهاد النفس. تقدم فی الحدیث 1 من صلاة الجنازة و الحدیث 1 من الباب 40 من أبواب الدفن.

ترجمه:

در روایتی از مسعدة بن صدقه از امام صادق (علیه السلام) از پدر بزرگوارش آمده است که رسول خدا (صلی الله علیه وآله) مردم را به انجام هفت امر توصیه فرمود که یکی از آن ها، تبعیت از جنازه ها (شرکت در تشییع جنازه ها) بود.

3- بَابُ اسْتِحْبَابِ تَرْکِ الرُّجُوعِ عَنِ الْجِنَازَةِ إِلَی أَنْ یُصَلَّی عَلَیْهَا وَ تُدْفَنَ وَ یُعَزَّی أَهْلُهَا وَ إِنْ أَذِنَ لَهُ وَلِیُّهَا فِی الرُّجُوعِ وَ أَنَّهُ لَا حَاجَةَ إِلَی إِذْنِهِ فِی التَّشْیِیعِ

اشارة

(1) 3 بَابُ اسْتِحْبَابِ تَرْکِ الرُّجُوعِ عَنِ الْجِنَازَةِ إِلَی أَنْ یُصَلَّی عَلَیْهَا وَ تُدْفَنَ وَ یُعَزَّی أَهْلُهَا وَ إِنْ أَذِنَ لَهُ وَلِیُّهَا فِی الرُّجُوعِ وَ أَنَّهُ لَا حَاجَةَ إِلَی إِذْنِهِ فِی التَّشْیِیعِ

ترجمه:

[رقم الحدیث الکلی: 3242 - رقم الحدیث الباب: 1]

3242- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِیفٍ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع مَنْ تَبِعَ جَنَازَةً کَتَبَ اللَّهُ لَهُ (مِنَ الْأَجْرِ) (3) أَرْبَعَ قَرَارِیطَ قِیرَاطٌ بِاتِّبَاعِهِ وَ قِیرَاطٌ لِلصَّلَاةِ عَلَیْهَا وَ قِیرَاطٌ بِالانْتِظَارِ حَتَّی یَفْرُغَ مِنْ دَفْنِهَا وَ قِیرَاطٌ لِلتَّعْزِیَةِ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ مِثْلَهُ (4).

ترجمه:

در روایتی از أصبغ بن نباته آمده است که امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود:

هر کس جنازه ای را همراهی کند، خداوند برای او چهار قیراط پاداش می نویسد:

یک قیراط به خاطر همراهی،

یک قیراط به خاطر نماز بر جنازه،

یک قیراط به خاطر انتظار تا پایان دفن،

و یک قیراط به خاطر تسلیت گفتن.

[رقم الحدیث الکلی: 3243 - رقم الحدیث الباب: 2]

3243- 2- (5) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ دَاوُدَ الرَّقِّیِّ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ شَیَّعَ جَنَازَةَ مُؤْمِنٍ حَتَّی یُدْفَنَ فِی قَبْرِهِ وَکَّلَ اللَّهُ تَعَالَی بِهِ سَبْعِینَ مَلَکاً (6) مِنَ الْمُشَیِّعِینَ یُشَیِّعُونَهُ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لَهُ إِذَا خَرَجَ مِنْ قَبْرِهِ إِلَی الْمَوْقِفِ.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی الْمَجَالِسِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْهَیْثَمِ بْنِ أَبِی مَسْرُوقٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ کَثِیرٍ الرَّقِّیِّ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ ع وَ ذَکَرَ الْحَدِیثَ (7).

ترجمه:

در روایتی از داود رقی از مردی از اصحاب امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که ایشان فرمودند:

هر کس جنازه مؤمنی را تا زمانی که در قبرش دفن شود، مشایعت کند، خداوند متعال هفتاد ملک را مأمور می کند تا او را همراهی کنند و برای او استغفار نمایند، و زمانی که او از قبرش به سمت محشر خارج می شود، او را همراهی کنند.

[رقم الحدیث الکلی: 3244 - رقم الحدیث الباب: 3]

3244- 3- (8) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ

ص: 145

1- الباب 3 فیه 8 أحادیث.
2- الکافی 3- 173- 7 و الفقیه 1- 161- 451.
3- کتب المصنّف فی الهامش- (من الاجر) لیس فی التهذیب.
4- التهذیب 1- 455- 1484.
5- الکافی 3- 173- 2 و الفقیه 1- 162- 455.
6- فی أمالی الصدوق- سبعین ألف ملک.
7- أمالی الصدوق- 180- 1.