کلیدواژه های آیات علوی در قرآن کریم

روشی جدید برای حفظ و آموزش آیات علوی در قرآن کریم

تالیف سیدمحمدجعفر روضاتی

تقریظ سیدمحمود بحرالعلوم میردامادی

مقدمه علی اکبر مهدی پور

ص: 2

بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 3

تقدیم به محضر مقدسّۀ اولین مدافع ولایت علوی،

حضرت فاطمة الزّهراء (علیها السلام)

ص: 4

240_ کد آیه: 29/8 اسم آیه: بهتر از پدر. 82

241_ کد آیه: 29/49 اسم آیه: صاحب علم.. 83

242_ کد آیه: 29/69 اسم آیه: محسن.. 85

سورۀ مبارکۀ روم. 86

243_ کد آیه: 30/22 اسم آیه: شناخت رنگ مردم. 86

244_ کد آیه: 30/30 اسم آیه: ولایت در فطرت... 89

245_ کد آیه: 30/56 اسم آیه: صاحب علم و ایمان.. 91

سورۀ مبارکۀ لقمان.. 95

246_ کد آیه: 31/14 اسم آیه: والدین.. 95

247_ کد آیه: 31/20 اسم آیه: نعمت باطن.. 98

248_ کد آیه: 31/22 اسم آیه: دستگیرۀ نجات... 100

سورۀ مبارکۀ سجده. 103

249_ کد آیه: 32/16 اسم آیه: عابد در دل شب.... 103

250_ کد آیه: 32/18 اسم آیه: مؤمن.. 106

251_ کد آیه: 32/24 اسم آیه: پیشوایان هدایت.... 108

سورۀ مبارکۀ احزاب... 110

252_ کد آیه: 33/4 اسم آیه: محبّت قلبی.. 110

253_ کد آیه: 33/6 اسم آیه: سزاوارترین.. 113

254_ کد آیه: 33/7 اسم آیه: عهد و پیمان ولایت.... 118

255_ کد آیه: 33/23 اسم آیه: در انتظار شهادت... 121

256_ کد آیه: 33/25 اسم آیه: کفایت.... 125

257_ کد آیه: 33/33 اسم آیه: جنگ با حضرت علی (علیه السلام) 132

258_ کد آیه: 33/33 اسم آیه: پاکیزگان.. 134

259_ کد آیه: 33/56 اسم آیه: صلوات... 148

260_ کد آیه:33/57 اسم آیه: آزار حضرت علی (علیه السلام) . 153

261_ کد آیه:33/71 اسم آیه: رستگاری بزرگ..... 160

ص: 6

262_ کد آیه:33/72 اسم آیه: امانت ولایت.... 162

سورۀ مبارکۀ سبأ. 165

263_ کد آیه: 34/18 اسم آیه: ایمنی زیر چتر ولایت.... 165

264_ کد آیه:34/20 اسم آیه: غاصبین ولایت، عاملین شیطان.. 173

265_ کد آیه:34/46 اسم آیه: توصیه به ولایت.... 176

سورۀ مبارکۀ فاطر. 179

266_ کد آیه: 35/10 اسم آیه: کلمۀ پاک..... 179

267_ کد آیه:22_35/19 اسم آیه: مقایسه. 185

268_ کد آیه:35/28 اسم آیه: علماء. 188

269_ کد آیه:35/32 اسم آیه: بخشش بزرگ..... 190

سورۀ مبارکۀ یس.... 198

270_ کد آیه:8و36/7 اسم آیه: عاقبت انکار ولایت.... 198

271_ کد آیه:36/12 اسم آیه: امام مبین.. 201

سورۀ مبارکۀ صافّات... 210

272_ کد آیه:37/24 اسم آیه: بازپرسی از ولایت.... 210

273_ کد آیه:37/83 اسم آیه: شیعه. 219

274_ کد آیه: 37/130 اسم آیه: آل یاسین.. 224

275_ کد آیه: 37/142 اسم آیه: نمونه ای از انکار ولایت.... 228

276_ کد آیه: 37/164 اسم آیه: مقام معلوم. 232

277_ کد آیه: 166و37/165 اسم آیه: اوّلین تسبیح گو. 233

سورۀ مبارکۀ ص..... 238

278_ کد آیه: 28/ 38 اسم آیه: مقایسه. 238

279_ کد آیه: 38/75 اسم آیه: عالین.. 240

280_ کد آیه: 87و38/86 اسم آیه: یاد جهانی.. 242

سورۀ مبارکۀ زمر. 244

281_ کد آیه: 39/9 اسم آیه: مقایسه. 244

ص: 7

282_ کد آیه: 39/29 اسم آیه: تسلیم رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) 248

283_ کد آیه: 32و39/31 اسم آیه: تکذیب حقیقت.... 254

284_ کد آیه: 39/33 اسم آیه: مصدِّق.. 256

285_ کد آیه: 39/56 اسم آیه: جانب خدا 258

286_ کد آیه: 39/65 اسم آیه: حبط عمل.. 264

سورۀ مبارکۀ غافر. 267

287_ کد آیه: 40/7 اسم آیه: استغفار ملائکه برای شیعیان.. 267

288_ کد آیه: 40/10 اسم آیه: ایمان.. 272

289_ کد آیه: 40/12 اسم آیه: مشرکین بولایت.... 274

290_ کد آیه: 40/65 اسم آیه: نشانۀ اخلاص در توحید.. 277

سورۀ مبارکۀ فصلت.... 279

291_ کد آیه: 4-41/1 اسم آیه: اعراض از ولایت.... 279

292_ کد آیه: 28و41/27 اسم آیه: عذاب تارک ولایت.... 281

293_ کد آیه: 41/30 اسم آیه: استقامت.... 284

294_ کد آیه: 41/33 اسم آیه: صالحترین.. 292

سورۀ مبارکۀ شوری... 294

295_ کد آیه: 42/8 اسم آیه: رحمت.... 294

296_ کد آیه: 42/9 اسم آیه: معجزۀ ولیّ خدا 295

297_ کد آیه: 42/13 اسم آیه: اقامۀ دین بر محور ولایت.... 298

298_ کد آیه: 42/17 اسم آیه: میزان.. 303

299_ کد آیه: 20و42/19 اسم آیه: رزق ولایت.... 305

300_ کد آیه: 42/23 اسم آیه: مودّت... 307

301_ کد آیه: 53و42/52 اسم آیه: نور. 314

سورۀ مبارکۀ زخرف.... 318

302_ کد آیه: 43/4 اسم آیه: علیٌّ حکیم.. 318

303_ کد آیه: 43/19 اسم آیه: بازخواست.... 321

ص: 8

304_ کد آیه: 43/28 اسم آیه: کلمۀ باقیه. 323

305_ کد آیه: 43/41 اسم آیه: منتقم.. 325

306_ کد آیه: 43/43 اسم آیه: صراط مستقیم.. 327

307_ کد آیه: 43/44 اسم آیه: قوم پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) 329

308_ کد آیه: 43/45 اسم آیه: سؤال از انبیاء (علیهم السلام) . 332

309_ کد آیه: 43/57 اسم آیه: مثَل به عیسی (علیه السلام) 337

310_ کد آیه: 43/59 اسم آیه: نعمت.... 344

311_ کد آیه: 43/61 اسم آیه: علم.. 347

312_ کد آیه: 80و43/79 اسم آیه: دسیسه. 350

سورۀ مبارکۀ دخان.. 354

313_ کد آیه: 44/2 اسم آیه: کتاب... 354

314_ کد آیه: 44/32 اسم آیه: بهترین انتخاب... 356

315_ کد آیه: 42و44/41 اسم آیه: اهل رحمت.... 362

سورۀ مبارکۀ جاثیه. 365

316_ کد آیه: 45/21 اسم آیه: مقایسه. 365

317_ کد آیه: 45/29 اسم آیه: سخنگو. 366

سورۀ مبارکۀ احقاف.... 367

318_ کد آیه: 46/13 اسم آیه: استقامت.... 367

سورۀ مبارکۀ محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) 368

319_ کد آیه: 47/1 اسم آیه: راه خدا 368

320_ کد آیه: 47/9 اسم آیه: حبط عمل.. 372

321_ کد آیه: 26و47/25 اسم آیه: کراهت از ولایت.... 374

322_ کد آیه: 47/28 اسم آیه: نتیجۀ بیزاری از ولایت.... 378

323_ کد آیه: 47/29 اسم آیه: بیماردلان.. 380

324_ کد آیه: 47/30 اسم آیه: لحن کینه توزان.. 381

325_ کد آیه: 47/32 اسم آیه: مخالفین ولایت.... 383

ص: 9

سورۀ مبارکۀ فتح... 385

326_ کد آیه: 48/2 اسم آیه: گناهان شیعیان.. 385

327_ کد آیه: 48/10 اسم آیه: دست خدا 390

328_ کد آیه: 48/18 اسم آیه: بیعت رضوان.. 392

329_ کد آیه: 48/25 اسم آیه: غربال.. 396

330_ کد آیه: 48/26 اسم آیه: کلمۀ تقوا 398

سورۀ مبارکۀ حجرات... 401

331_ کد آیه: 49/7 اسم آیه: ایمان.. 401

332_ کد آیه: 49/10 اسم آیه: برادر رسول خدا 402

سورۀ مبارکۀ ق.. 405

333_ کد آیه: 50/21 اسم آیه: سائق.. 405

334_ کد آیه: 50/24 اسم آیه: کینه توزان ولایت در عذاب... 406

سورۀ مبارکۀ ذاریات... 416

335_ کد آیه: 6و51/5 اسم آیه: دین.. 416

336_ کد آیه: 9و51/8

اسم آیه: انحراف از ولایت.... 417

سورۀ مبارکۀ طور. 419

337_ کد آیه: 52/21 اسم آیه: پیروی از ایمان.. 419

سورۀ مبارکۀ نجم.. 422

338_ کد آیه: 4_53/1

اسم آیه: ستارۀ امامت.... 422

سورۀ مبارکۀ قمر. 428

339_ کد آیه: 55و54/54

اسم آیه: متّقین.. 428

سورۀ مبارکۀ الرحمن.. 431

340_ کد آیه: 4_55/1

اسم آیه: بیان.. 431

341_ کد آیه: 9_55/5

اسم آیه: میزان.. 432

342_ کد آیه: 55/13 اسم آیه: نعمت.... 435

343_ کد آیه:20و55/19

اسم آیه: دریا 437

ص: 10

344_ کد آیه: 55/27 اسم آیه: وجه خدا 442

345_ کد آیه: 55/31 اسم آیه: گرانمایه. 446

سورۀ مبارکۀ واقعه. 448

346_ کد آیه: 11و56/10 اسم آیه: سابق.. 448

347_ کد آیه: 14و56/13

اسم آیه: آخر. 452

348_ کد آیه: 56/79 اسم آیه: مطهّرین.. 453

349_ کد آیه: 89و56/88

اسم آیه: مقرّبین.. 456

350_ کد آیه: 91و56/90

اسم آیه: اصحاب یمین.. 457

سورۀ مبارکۀ حدید.. 460

351_ کد آیه: 57/3 اسم آیه: اوّل و آخر. 460

352_ کد آیه: 57/9 اسم آیه: نور ولایت.... 465

353_ کد آیه: 57/12 اسم آیه: نور ولایت.... 466

354_ کد آیه: 57/13 اسم آیه: باب رحمت.... 468

355_ کد آیه: 57/19 اسم آیه: صدّیق.. 472

356_ کد آیه: 57/28 اسم آیه: نور ولایت.... 475

سورۀ مبارکۀ مجادله. 478

357_ کد آیه: 58/9 اسم آیه: نشانۀ نفاق.. 478

358_ کد آیه: 58/12 اسم آیه: نجوا 480

359_ کد آیه: 58/22 اسم آیه: رستگاران.. 486

سورۀ مبارکۀ حشر. 487

360_ کد آیه: 59/7 اسم آیه: خویشاوندان.. 487

361_ کد آیه: 59/9 اسم آیه: ایثار. 489

362_ کد آیه: 59/10 اسم آیه: سابق.. 493

363_ کد آیه: 59/20 اسم آیه: رستگاران.. 497

سورۀ مبارکۀ صف.... 501

364_ کد آیه: 61/8 اسم آیه: نور خدا 501

ص: 11

365_ کد آیه: 61/9 اسم آیه: دین حق.. 503

366_ کد آیه: 61/10 اسم آیه: تجارت پر سود. 505

سورۀ مبارکۀ جمعه. 506

367_ کد آیه: 62/9 اسم آیه: ذکر خدا 506

سورۀ مبارکۀ منافقون.. 510

368_ کد آیه: 63/1 اسم آیه: منافق، منکر ولایت.... 510

سورۀ مبارکۀ تغابن.. 513

369_ کد آیه: 64/6 اسم آیه: بیّنات... 513

370_ کد آیه: 64/8 اسم آیه: نور. 514

371_ کد آیه: 64/12 اسم آیه: عاقبت ترک ولایت.... 517

سورۀ مبارکۀ طلاق.. 519

372_ کد آیه: 65/10 اسم آیه: اهل ذکر. 519

سورۀ مبارکۀ تحریم.. 523

373_ کد آیه: 66/4 اسم آیه: صالح المؤمنین.. 523

سورۀ مبارکۀ ملک..... 527

374_ کد آیه: 67/22 اسم آیه: راه راست.... 527

375_ کد آیه: 67/27 اسم آیه: وعدۀ الهی.. 529

376_ کد آیه: 67/29 اسم آیه: روشن شدن حقیقت.... 532

سورۀ مبارکۀ قلم.. 533

377_ کد آیه: 6و68/5 اسم آیه: رسوا شدن دشمن علی (علیه السلام) 533

378_ کد آیه: 52و68/51اسم آیه: نسبت جنون به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در غدیر 535

سورۀ مبارکۀ حاقه. 537

379_ کد آیه: 69/12 اسم آیه: گوش شنوا 537

380_ کد آیه: 69/19 اسم آیه: نامۀ عمل.. 542

381_ کد آیه: 51_69/40 اسم آیه: حسرت کافرین و منکرین ولایت.... 544

سورۀ مبارکۀ معارج.. 547

ص: 12

382_ کد آیه: 3_70/1

اسم آیه: عذاب کافر ولایت.... 547

سورۀ مبارکۀ نوح.. 551

383_ کد آیه: 71/28 اسم آیه: خانۀ ولایت.... 551

سورۀ مبارکۀ جن.. 552

384_ کد آیه: 72/13 اسم آیه: هدایت.... 552

385_ کد آیه: 72/16 اسم آیه: پاداش استقامت در ولایت.... 554

386_ کد آیه: 72/17 اسم آیه: نتیجۀ جدایی از حضرت علی (علیه السلام) 557

387_ کد آیه: 72/18 اسم آیه: مساجد.. 559

388_ کد آیه: 23_72/21 اسم آیه: اهمیت ابلاغ ولایت.... 560

سورۀ مبارکۀ مدّثر. 562

389_ کد آیه: 74/31 اسم آیه: ولایت، عامل زیاد شدن ایمان.. 562

390_ کد آیه: 39و74/38

اسم آیه: اصحاب یمین.. 564

391_ کد آیه: 74/41 اسم آیه: مجرمین.. 566

392_ کد آیه: 43و74/42

اسم آیه: شیعه و پیرو. 568

سورۀ مبارکۀ قیامة. 570

393_ کد آیه: 32و75/31 اسم آیه: تکذیب پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در غدیر 570

سورۀ مبارکۀ انسان.. 576

394_ کد آیه: 76/7 اسم آیه: وفای به نذر. 576

395_ کد آیه: 9و76/8 اسم آیه: ایثار حضرت علی (علیه السلام) 578

396_ کد آیه: 76/23 اسم آیه: تنزیل.. 582

397_ کد آیه: 76/31 اسم آیه: رحمت.... 583

سورۀ مبارکۀ مرسلات... 584

398_ کد آیه: 18_ 77/15

اسم آیه: تکذیب ولایت.... 584

399_ کد آیه: 31_77/29 اسم آیه: تشنگی منکران ولایت در قیامت.... 586

400_ کد آیه: 77/41 اسم آیه: متّقین.. 588

سورۀ مبارکۀ نبأ. 589

ص: 13

401_ کد آیه: 3_78/1

اسم آیه: خبر بزرگ..... 589

402_ کد آیه: 78/38 اسم آیه: اقرار به توحید به برکت ولایت.... 593

403_ کد آیه: 78/40 اسم آیه: ابو تراب... 596

سورۀ مبارکۀ نازعات... 599

404_ کد آیه: 7و79/6 اسم آیه: رادفه. 599

سورۀ مبارکۀ عبس.... 600

405_ کد آیه: 22_80/17 اسم آیه: رجعت حضرت علی (علیه السلام) . 600

سورۀ مبارکۀ تکویر. 602

406_ کد آیه: 27_81/22 اسم آیه: دفاع از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در راه ولایت 602

سورۀ مبارکۀ انفطار. 605

407_ کد آیه: 14و82/13

اسم آیه: نیکان.. 605

سورۀ مبارکۀ مطففین.. 606

408_ کد آیه: 83/18 اسم آیه: دلهای شیعیان.. 606

409_ کد آیه: 28و83/27

اسم آیه: تسنیم.. 608

410_ کد آیه: 83/29 اسم آیه: جواب استهزاء. 610

سورۀ مبارکۀ انشقاق.. 613

411_ کد آیه: 9_84/7 اسم آیه: حساب شیعیان علی (علیه السلام) 613

سورۀ مبارکۀ بروج.. 614

412_ کد آیه: 85/1 اسم آیه: بروج.. 614

413_ کد آیه: 85/3 اسم آیه: مشهود. 616

414_ کد آیه: 85/11 اسم آیه: رستگاری بزرگ..... 617

سورۀ مبارکۀ طارق.. 618

415_ کد آیه: 86/1 اسم آیه: آسمان.. 618

سورۀ مبارکۀ أعلی.. 619

416_ کد آیه: 17و87/16 اسم آیه: ارزش ولایت در آخرت... 619

سورۀ مبارکۀ فجر. 621

ص: 14

417_ کد آیه: 3_89/1 اسم آیه: شفع.. 621

418_ کد آیه: 30_89/27

اسم آیه: نفس مطمئنّه. 623

سورۀ مبارکۀ بلد.. 626

419_ کد آیه: 90/3 اسم آیه: پدر. 626

420_ کد آیه: 9و90/8 اسم آیه: زبان.. 628

421_ کد آیه: 13_90/11 اسم آیه: ولایت، آزاد کردن بنده. 629

سورۀ مبارکۀ شمس.... 632

422_ کد آیه: 2و91/1

اسم آیه: ماه. 632

423_ کد آیه: 91/9 اسم آیه: تزکیه. 634

424_ کد آیه:91/12 اسم آیه: بدبختترین مردم. 635

سورۀ مبارکۀ لیل.. 639

425_ کد آیه: 92/1 اسم آیه: شب.... 639

426_ کد آیه: 13و92/12

اسم آیه: هدایت.... 640

سورۀ مبارکۀ انشراح.. 642

427_ کد آیه: 94/1 اسم آیه: شرح صدر. 642

428_ کد آیه: 94/7 اسم آیه: انتصاب... 644

سورۀ مبارکۀ تین.. 647

429_ کد آیه: 95/2 اسم آیه: طور سینا 647

430_ کد آیه: 95/7 اسم آیه: دین.. 648

سورۀ مبارکۀ علق.. 651

431_ کد آیه: 5و96/4 اسم آیه: تعلیم.. 651

سورۀ مبارکۀ قدر. 653

432_ کد آیه: 97/4 اسم آیه: شب قدر. 653

سورۀ مبارکۀ بیّنه. 657

433_ کد آیه: 98/7 اسم آیه: بهترین آفریدگان.. 657

سورۀ مبارکۀ زلزال.. 662

ص: 15

434_ کد آیه: 3-99/1 اسم آیه: انسان.. 662

سورۀ مبارکۀ قارعة. 665

435_ کد آیه: 7و101/6 اسم آیه: راضی.. 665

سورۀ مبارکۀ تکاثر. 667

436_ کد آیه: 102/8 اسم آیه: نعمت ولایت.... 667

سورۀ مبارکۀ عصر. 671

437_ کد آیه: 103/3 اسم آیه: ولایت، عامل رفع خسارت... 671

سورۀ مبارکۀ ماعون.. 672

438_ کد آیه: 107/1 اسم آیه: دین.. 672

سورۀ مبارکۀ کوثر. 673

439_ کد آیه: 108/1 اسم آیه: کوثر. 673

سورۀ مبارکۀ اخلاص..... 675

440_ کد آیه: 112/1 اسم آیه: تمثیل.. 675

منابع و مآخذ.. 679

جدول فهرست سوره های قرآن کریم.. 689

ص: 16

قَالَ أَنَسٌ: فَقُلْتُ: یا رَسُولَ اللَّه! عَلِی أَخُوک؟ قَالَ: نَعَمْ، عَلِی أَخِی. قُلْتُ: یا رَسُولَ اللَّهِ! صِفْ لِی کیفَ، عَلِیٌّ أَخُوک؟

قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ مَاءً تَحْتَ الْعَرْشِ، قَبْلَ أَنْ یخْلُقَ آدَمَ بِثَلَاثَةِ آلَافِ عَامٍ، وَ أَسْکنَهُ فِی لُؤْلُؤَةٍ خَضْرَاءَ فِی غَامِضِ عِلْمِهِ، إِلَى أَنْ خَلَقَ آدَمَ، فَلَمَّا خَلَقَ آدَمَ نَقَلَ ذَلِک الْمَاءَ مِنَ اللُّؤْلُؤَةِ فَأَجْرَاهُ فِی صُلْبِ آدَمَ، إِلَى أَنْ قَبَضَهُ اللَّهُ، ثُمَّ نَقَلَهُ إِلَى صُلْبِ شَیثٍ، فَلَمْ یزَلْ ذَلِک الْمَاءُ ینْتَقِلُ مِنْ ظَهْرٍ إِلَى ظَهْرٍ، حَتَّى صَارَ فِی عَبْدِ الْمُطَّلِبِ، ثُمَّ شَقَّهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ نِصْفَینِ، فَصَارَ نِصْفُهُ فِی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ، وَ نِصْفُهُ فِی أَبِی طَالِبٍ، فَأَنَا مِنْ نِصْفِ الْمَاءِ، وَ عَلِی مِنَ النِّصْفِ الْآخَرِ، فَعَلِی أَخِی فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ، ثُمَّ قَرَأَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : «وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً وَ کانَ رَبُّک قَدِیراً».(1)

مرحوم شیخ طوسی در امالی با اسنادش، از انس بن مالک نقل کرده، که انس گفت: روزی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بر مرکبشان سوار شدند و به سمت کوه آل فلان به راه افتادند، و به من فرمودند: ای انس! مرکب مرا بگیر و بهسمت فلان مکان برو، در آنجا علی (علیه السلام) را می بینی که با ریگها تسبیح می گوید، پس سلام مرا به او برسان، و او را سوار بر مرکب کن و نزد من بیاور.

انس می گوید: من به آن مکان رفتم و همان طور که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده بودند، حضرت علی (علیه السلام) را یافتم و او را سوار بر مرکب نمودم و نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) آوردم. حضرت علی (علیه السلام) ، تا رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را دیدند خطاب به ایشان گفتند: سلام بر شما، ای رسول خدا!

ص: 18

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: و سلام بر تو، ای ابو الحسن! بنشین، چرا که این جایگاهی است که هفتاد پیامبر در آن نشسته اند، و من از هر پیامبری که در اینجا نشسته، بهتر هستم و در کنار هر پیامبری یکی از برادرانش نشسته بودند، که تو از همۀ آنها برتر هستی.

انس می گوید: دیدم ابری بالای سر آن دو سایه انداخته بود، و به سرشان نزدیک شده بود، سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) دستشان را به سوی ابر دراز کردند، و خوشۀ انگوری را گرفتند، و آن را بین خود و حضرت علی (علیه السلام) تقسیم کردند، و سپس فرمودند: بخور، ای برادرم! این هدیه ای است از سوی خداوند برای من و سپس برای تو.

انس گفت: عرض کردم: ای رسول خدا! آیا علی بن ابی طالب (علیه السلام) برادر شماست؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: بله، او برادر من است.

انس گفت: عرض کردم: چگونه علی (علیه السلام) برادر شماست؟ رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: خداوند عزّ و جلّ سه هزار سال قبل از خلقت آدم (علیه السلام) ، آبی را خلق کرد و آن را در ظرفی از لؤلؤ سبز، در زیر عرش خود قرار داد که علم آن مخصوص به ذات مقدّس او بود، و چون آدم (علیه السلام) را آفرید، آن آب را در صلب او جاری نمود، و چون آدم (علیه السلام) را قبض روح کرد، آن را به صلب وصی او، شیث منتقل کرد، پس در هر زمانی از صلبی به صلب دیگر منتقل شد، تا اینکه در صلب عبد المطلب قرار گرفت، و بعد از عبدالمطلب آن را دو نصف کرد، نصف آن در صلب پدرم عبدالله قرار گرفت، و نصف دیگر آن در صلب ابوطالب، پس من، از نصف آن آفریده شدم، و علی (علیه السلام) از نصف دیگر آن، پس علی (علیه السلام) برادر من می باشد در دنیا و آخرت، سپس پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) این آیه را تلاوت نمودند: «وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً وَ کانَ رَبُّک قَدِیراً».

ص: 19

2_ عَنِ السُّدِّی، فِی قَوْلِهِ: «وَ هُوَ الَّذِى خَلَقَ مِنَ المَاءِ بَشَراً»، قال: نَزَلَتْ هذِهِ الآیة فِی النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ عَلِی، زَوَّجَ فَاطِمَةَ علیاً، وَ هُوَ ابْنُ عَمِّهِ، وَ زَوْجُ ابْنَتِهِ، کانَ نَسَباً وَ کانَ صِهْراً.(1)

سدّى دربارۀ سخن خداوند: «وَ هُوَ الَّذِى خَلَقَ مِنَ المَاءِ بَشَراً»، گفت: این آیه در مورد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و حضرت على (علیه السلام) نازل شده، که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) دخترشان حضرت فاطمه (علیها السلام) را، بهازدواج حضرت على (علیه السلام) در آوردند، و او، هم پسر عموى پیامبر بود، و هم شوهر دختر پیامبر بود، هم نسبت خویشاوندى داشت و هم داماد او بود.

ص: 20

انتظار ماندم تا بیرون بیایند، تا چشمم به آن حضرت افتاد، برخاستم و پیش رفتم، و سلام عرض کردم، سپس آن حضرت، با دستشان به دست من زدند، و انگشتانشان را در انگشتانم قرار دادند، و فرمودند:

ای اصبغ بن نباته! گفتم: لبیک و سعدیک! ای امیر مؤمنان! (بله، بفرمایید، در خدمتم) حضرت فرمودند: همانا دوست ما، دوست خداست، پس هر وقت او بمیرد، نزد خداوند می رود، تا او را از آب نهرى، که از برف خنک تر، و از شهد شیرین تر، و از روغن نرم تر و لطیف تر است، بنوشاند.

عرض کردم: پدر و مادرم فدایتان شوند! حتّی اگر گناهکار باشد؟

حضرت فرمودند: آرى، حتّی اگر گناهکار باشد، مگر قرآن نخوانده اى: «فَأُوْلئِک یبَدِّلُ اللَّهُ سَیئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً»، ای اصبغ! همانا اگر دوستدار ما، خدا را ملاقات کند، در حالی که گناهانی به اندازۀ کف روی دریا، و یا سنگریزه ها داشته باشد، خداوند بدیهایشان را به نیکیها تبدیل مى کند، و او را می بخشد.(ان شاء الله)

ص: 22

نَزَلَتْ فِی عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) .(1)

از ابن عباس نقل است که در بارۀ آیۀ: «وَ الَّذِینَ یقُولُونَ رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا»، گفت: این آیه، در بارۀ علی بن ابی طالب (علیه السلام) ، نازل شده است.

ص: 24

ذُرِّیاتِنا»، الْآیةَ، قَالَ: هَذِهِ الْآیةُ، وَ اللَّهِ! خَاصَّةٌ فِی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیّ (علیه السلام) کانَ أَکثَرُ دُعَائِهِ یقُولُ: «رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا»، یعْنِی فَاطِمَةَ، «وَ ذُرِّیاتِنا»، الْحَسَنُ وَ الْحُسَینُ، «قُرَّةَ أَعْینٍ»، قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) : وَ اللَّهِ! مَا سَأَلْتُ رَبِّی وَلَداً نَضِیرَ الْوَجْهِ، وَ لَا وَلَداً حَسَنَ الْقَامَةِ، وَ لَکنْ سَأَلْتُ رَبِّی وُلْداً مُطِیعِینَ لِلَّهِ، خَائِفِینَ وَجِلِینَ مِنْهُ، حَتَّى إِذَا نَظَرْتُ إِلَیهِ، وَ هُوَ مُطِیعٌ لِلَّهِ قَرَّتْ بِهِ عَینِی، قَالَ: «وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقِینَ إِماماً»، قَالَ: نَقْتَدِی بِمَنْ قَبْلَنَا مِنَ الْمُتَّقِینَ، فَیقْتَدِی الْمُتَّقُونَ بِنَا مِنْ بَعْدِنَا، وَ قَالَ: «أُوْلئِک یجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِما صَبَرُوا»، یعْنِی عَلِی بْنَ أَبِی طَالِبٍ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَینَ وَ فَاطِمَةَ (علیهم السلام) ، «وَ یلَقَّوْنَ فِیها تَحِیةً وَ سَلاماً خالِدِینَ فِیها حَسُنَتْ مُسْتَقَرًّا وَ مُقاماً».(1)

از سعید بن جبیر نقل است که در بارۀ فرمایش خدای متعال: «وَ الَّذِینَ یقُولُونَ رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّیاتِنا»، گفت: به خدا قسم! این آیه، اختصاص به حضرت امیر المؤمنین علی (علیه السلام) دارد، چون بیشتر دعاهای آن حضرت اینگونه بود: «رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا»، که مقصودشان حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام) بود، «وَ ذُرِّیاتِنا»، یعنی حسن و حسین (علیهما السلام) را، نور چشم ما قرار بده، «قُرَّةَ أَعْینٍ».

حضرت امیر المؤمنین (علیه السلام) فرمودند: به خدا قسم! من هرگز از خداوند، فرزند زیبا و خوش قد و قامت، نخواستم، ولى تقاضا کردم، فرزندانى مطیع فرمان خدا، و بیمناک و پرهیزگار عنایت فرماید، تا هر وقت چشمم به او بیافتد، که مطیع وفرمانبردار خداوند است، باعث روشنی چشمم شود.

سپس فرمودند: «وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقِینَ إِماماً»، ما اقتدا مى کنیم به پرهیزگارانی که پیش از ما بوده اند، پس متّقین و پرهیزگاران بعد از ما هم، به ما اقتدا نمایند، «أُوْلئِک

ص: 26

یجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِما صَبَرُوا»، پاداش آنها را، غرفه هایی در بهشت قرار دادیم، براى صبر و شکیبائى که پیشه کردند، یعنى، علی بن ابى طالب و حسن و حسین و فاطمه (علیهم السلام) ، «یلَقَّوْنَ فِیها تَحِیةً وَ سَلاماً خالِدِینَ فِیها حَسُنَتْ مُسْتَقَرًّا وَ مُقاماً»، به آنها تحیت و سلام گفته مى شود، سپس در بهترین جایگاه و منازل، براى همیشه، زندگى مى کنند.

ص: 27

او ذلیل و خاضع می گردد، چون حضرت علی (علیه السلام) در هنگام غروب خورشید ظاهر می گردد، تا مردم او را به حسب و نسبش بشناسند، پس بنی امیّه را بکشد، تا جایی که اگر از بنی امیّه مردی خود را در پشت درختی پنهان کند، آن درخت به سخن آید، و فریاد کند: این مردی از بنی امیّه است که اینجا پنهان شده است، او را بکشید.

ص: 29

2_ عَنْ سُلَیمَانَ بْنِ خَالِدٍ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) ، عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «فَما لَنا مِنْ شافِعِینَ»، «وَ لا صَدِیقٍ حَمِیمٍ»، فَقَالَ: لَمَّا یرَانَا هَؤُلَاءِ، وَ شِیعَتَنَا نَشْفَعَ یوْمَ الْقِیامَةِ، یقُولُونَ: «فَما لَنا مِنْ شافِعِینَ»، «وَ لا صَدِیقٍ حَمِیمٍ»، یعْنِی بِالصَّدِیقِ الْمَعْرِفَةَ، وَ بِالْحَمِیمِ الْقَرَابَةَ.(1)

از سلیمان بن خالد نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) ، در بارۀ این سخن خداوند عزّ و جلّ: «فَما لَنا مِنْ شافِعِینَ»، «وَ لا صَدِیقٍ حَمِیمٍ»، پرسیدم، پس ایشان فرمودند: هنگامی که آنها، ما را می بینند، که در روز قیامت، چگونه شیعیان مان را، شفاعت می کنیم، می گویند: «فَمَا لَنَا مِن شَافِعِینَ»، «وَ لَا صَدِیقٍ حَمِیمٍ»، و منظور از «صدیق»، آشنایان است، و منظور از «حمیم»، خویشاوندان است.

3_ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (علیهما السلام) ، عَنْ أَبِیهِ (علیه السلام) ، قَالَ: نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیةُ فِینَا وَ فِی شِیعَتِنَا، قَوْلُهُ تَعَالَى: «فَما لَنا مِنْ شافِعِینَ»، «وَ لا صَدِیقٍ حَمِیمٍ»، وَ ذَلِک أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى یفَضِّلُنَا وَ یفَضِّلُ شِیعَتَنَا، حَتَّى إِنَّا لَنَشْفَعُ وَ یشْفَعُونَ، فَإِذَا رَأَى ذَلِک مَنْ لَیسَ مِنْهُمْ، قَالُوا: «فَما لَنا مِنْ شافِعِینَ»، «وَ لا صَدِیقٍ حَمِیم».(2)

حضرت جعفر بن محمد (علیهما السلام) از قول پدر بزرگوارشان فرمودند: آیۀ: «فَما لَنا مِنْ

ص: 32

شافِعِینَ»، «وَ لا صَدِیقٍ حَمِیمٍ»، در بارۀ ما و شیعیان ما نازل شده است، چون خداى سبحان به ما و شیعیانمان، فضیلت شفاعت را عنایت نماید، تا ما شفاعت کنیم، و آنان نیز شفاعت می کنند، پس چون مخالفین ما، این فضیلت را می بینند، با حسرت مى گویند: «امروز براى ما نه شفیعى هست»، «و نه دوستی که از ما حمایت نماید»!

ص: 33

2_ عَنْ سَالِمٍ، عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) : أَخْبِرْنِی عَنِ الْوَلَایةِ أَ نَزَلَ بِهَا جَبْرَئِیلُ مِنْ عِنْدِ رَبِّ الْعَالَمِینَ یوْمَ الْغَدِیرِ، فَقَالَ: «نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ»، «عَلى قَلْبِک لِتَکونَ مِنَ الْمُنْذِرِینَ»، «بِلِسانٍ عَرَبِی مُبِینٍ»، «وَ إِنَّهُ لَفِی زُبُرِ الْأَوَّلِینَ»، قَالَ: هِی الْوَلَایةُ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) .(1)

از سالم، از ابی محمّد نقل است که گفت: به حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) عرض کردم: مرا از ولایتی که جبرئیل از جانب پروردگار جهانیان، در روز غدیر فرود آورده است، آگاه سازید، پس امام باقر (علیه السلام) این آیات را تلاوت فرمودند: «نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ»، «عَلى قَلْبِک لِتَکونَ مِنَ الْمُنْذِرِینَ»، «بِلِسانٍ عَرَبِی مُبِینٍ»، «وَ إِنَّهُ لَفِی زُبُرِ الْأَوَّلِینَ»، سپس فرمودند: آن، ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) است.

3_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیلِ، عَنْ أَبِی الْحَسَنِ (علیه السلام) ، قَالَ: وَلَایةُ عَلِیّ (علیه السلام) مَکتُوبَةٌ فِی جَمِیعِ صُحُفِ الْأَنْبِیاءِ، وَ لَنْ یبْعَثَ اللَّهُ رَسُولًا، إِلَّا بِنُبُوَّةِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ وَصِیهِ عَلِیّ (علیه السلام) .(2)

از محمّد بن فضیل نقل است که گفت: حضرت امام موسی کاظم (علیه السلام)فرمودند:

ص: 35

ولایت حضرت علی (علیه السلام) ، در همۀ صحیفه های پیامبران، نوشته شده است، و خداوند هیچ پیامبری را مبعوث نکرده، مگر با نبوّت حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) ، و ولایت وصی او، حضرت علی بن ابی طالب (علیه السلام) .

ص: 36

رسیدند، گفتم: من، اى رسول خدا! پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: اى پسران عبد المطّلب! این، برادر و وارث و وصى و وزیر و جانشین من در میان شما پس از من خواهد بود، پس همه برخاستند و بعضى به بعضى دیگر مى خندیدند و به ابو طالب مى گفتند: به تو فرمان داد که به سخن این بچه گوش فرادهى و از او فرمان برى.

2_ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ، عَنْ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیةُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : «وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَک الْأَقْرَبِینَ»، دَعَانِی رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) فَقَالَ لِی: یا عَلِی! إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى أَمَرَنِی أَنْ أَنْذِرْ عَشِیرَتَک الْأَقْرَبِینَ، قَالَ: فَضِقْتُ بِذَلِک ذَرْعاً وَ عَرَفْتُ أَنِّی مَتَى أُبَادِیهِمْ بِهَذَا الْأَمْرِ أَرَى مِنْهُمْ مَا أَکرَهُ، فَصُمْتُ عَلَى ذَلِک، وَ جَاءَنِی جَبْرَئِیلُ، فَقَالَ: یا مُحَمَّدُ! إِنَّک إِنْ لَمْ تَفْعَلْ مَا أُمِرْتَ بِهِ عَذَّبَک رَبُّک.

فَاصْنَعْ لَنَا یا عَلِی! صَاعاً مِنْ طَعَامٍ وَ اجْعَلْ عَلَیهِ رِجْلَ شَاةٍ وَ امْلَأْ لَنَا عُسّاً مِنْ لَبَنٍ، ثُمَّ اجْمَعْ لِی بَنِی عَبْدِ الْمُطَّلِبِ حَتَّى أُکلِّمَهُمْ وَ أُبَلِّغَهُمْ مَا أُمِرْتُ بِهِ، فَفَعَلْتُ مَا أَمَرَنِی بِهِ، ثُمَّ دَعَوْتُهُمْ أَجْمَعَ وَ هُمْ یوْمَئِذٍ أَرْبَعُونَ رَجُلًا یزِیدُونَ رَجُلًا أَوْ ینْقُصُونَ رَجُلًا، فِیهِمْ أَعْمَامُهُ: أَبُو طَالِبٍ وَ حَمْزَةُ وَ الْعَبَّاسُ وَ أَبُو لَهَبٍ، فَلَمَّا اجْتَمَعُوا لَهُ، دَعَانِی بِالطَّعَامِ الَّذِی صَنَعْتُ لَهُمْ، فَجِئْتُ بِهِ فَلَمَّا وَضَعْتُهُ تَنَاوَلَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) جِذْمَةً مِنَ اللَّحْمِ، فَنَتَفَهَا بِأَسْنَانِهِ، ثُمَّ أَلْقَاهَا فِی نَوَاحِی الصَّفْحَةِ، ثُمَّ قَالَ: خُذُوا بِسْمِ اللَّهِ، فَأَکلَ الْقَوْمُحَتَّى صَدَرُوا مَا لَهُمْ بِشَی ءٍ مِنَ الطَّعَامِ حَاجَةٌ، وَ مَا أَرَى إِلَّا مَوَاضِعَ أَیدِیهِمْ، وَ ایمُ اللَّهِ الَّذِی نَفْسُ عَلِی بِیدِهِ، إِنْ کانَ الرَّجُلُ الْوَاحِدُ مِنْهُمْ لَیأْکلُ مَا قَدَّمْتُ لِجَمِیعِهِمْ، ثُمَّ جِئْتُهُمْ بِذَلِک الْعُسِّ فَشَرِبُوا حَتَّى رَوُوا جَمِیعاً، وَ ایمُ اللَّهِ إِنْ کانَ الرَّجُلُ الْوَاحِدُ مِنْهُمْ لَیشْرَبُ مِثْلَهُ، فَلَمَّا أَرَادَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) أَنْ یکلِّمَهُمْ بَدَرَهُ أَبُو لَهَبٍ إِلَى الْکلَامِ، فَقَالَ: لَشَدَّ مَا سَحَرَکمْ صَاحِبُکمْ، فَتَفَرَّقَ الْقَوْمُ وَ لَمْ یکلِّمْهُمْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) ، فَقَالَ لِی: مِنَ الْغَدِ یا

ص: 38

عَلِی! إِنَّ هَذَا الرَّجُلَ قَدْ سَبَقَنِی إِلَى مَا سَمِعْتَ مِنَ الْقَوْلِ، فَتَفَرَّقَ الْقَوْمُ قَبْلَ أَنْ أُکلِّمَهُمْ، فَعُدْ لَنَا مِنَ الطَّعَامِ بِمِثْلِ مَا صَنَعْتَ ثُمَّ اجْمَعْهُمْ لِی.

قَالَ: فَفَعَلْتُ ثُمَّ جَمَعْتُهُمْ فَدَعَانِی بِالطَّعَامِ فَقَرَّبْتُهُ لَهُمْ فَفَعَلَ کمَا فَعَلَ بِالْأَمْسِ، وَ أَکلُوا حَتَّى مَا لَهُمْ بِهِ مِنْ حَاجَةٍ، ثُمَّ قَالَ: اسْقِهِمْ فَجِئْتُهُمْ بِذَلِک الْعُسِّ فَشَرِبُوا حَتَّى رَوُوا مِنْهُ جَمِیعاً، ثُمَّ تَکلَّمَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) فَقَالَ: یا بَنِی عَبْدِ الْمُطَّلِبِ! إِنِّی وَ اللَّهِ! مَا أَعْلَمُ شَابّاً فِی الْعَرَبِ جَاءَ قَوْمَهُ بِأَفْضَلَ مِمَّا جِئْتُکمْ بِهِ، إِنِّی قَدْ جِئْتُکمْ بِخَیرِ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ، وَ قَدْ أَمَرَنِی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ أَدْعُوَکمْ إِلَیهِ، فَأَیکمْ یؤْمِنُ بِی وَ یؤَازِرُنِی عَلَى أَمْرِی فَیکونَ أَخِی وَ وَصِیی وَ وَزِیرِی وَ خَلِیفَتِی فِی أَهْلِی مِنْ بَعْدِی؟

قَالَ: فَأَمْسَک الْقَوْمُ وَ أَحْجَمُوا عَنْهَا جَمِیعاً، قَالَ: فَقُمْتُ وَ إِنِّی لَأَحْدَثُهُمْ سِنّاً، وَ أَرْمَصُهُمْ عَیناً، وَ أَعْظَمُهُمْ بَطْناً، وَ أَحْمَشُهُمْ سَاقاً، فَقُلْتُ: أَنَا یا نَبِی اللَّهِ! أَکونُ وَزِیرَک عَلَى مَا بَعَثَک اللَّهُ بِهِ، قَالَ: فَأَخَذَ بِیدِی، ثُمَّ قَالَ: إِنَّ هَذَا أَخِی وَ وَصِیی وَ وَزِیرِی وَ خَلِیفَتِی فِیکمْ، فَاسْمَعُوا لَهُ وَ أَطِیعُوا.

قَالَ: فَقَامَ الْقَوْمُ یضْحَکونَ وَ یقُولُونَ لِأَبِی طَالِبٍ: قَدْ أَمَرَک أَنْ تَسْمَعَ لِابْنِک وَتُطِیعَ.(1)

از عبدالله ابن عباس نقل است که حضرت امام على بن ابى طالب (علیه السلام) فرمودند: چون این آیه بر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شد: «وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَک الْأَقْرَبِینَ»، حضرت مرا خواندند و فرمودند: اى على! خداوند به من دستور داده است که به خویشان نزدیکم هشدار دهم، و این کار بر من گران است، و مى دانم که هر گاه این مهمّ را مطرح نمایم، آن بینم که ناخوش مى دارم، لذا در بیان آن خاموشى گزیدم تا آن که جبرئیل نزد من آمد

ص: 39

و گفت: اى محمّد! اگر آن چه را که مأمور آن هستى به جاى نیاورى خدایت تو را به عذاب خواهد کشید.

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: براى ما یک صاع طعام فراهم آور و در آن پاچه اى از گوسفند قرار ده و قدحى شیر بیاور، و سپس فرزندان عبد المطلب را گرد آور تا با ایشان سخن گویم و آن چه را مأمورم به ایشان برسانم.

من نیز آن چه را پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به من دستور دادند را به جاى آوردم، و آن ها را نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فراخواندم، آنان در این هنگام، چهل مرد بودند، یکى بیش یا کم، در میان ایشان بودند عموهاى او: ابو طالب، حمزه، عبّاس و ابو لهب، پس چون نزد او گرد آمدند، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به من فرمودند: خوراکى را که براى ایشان آماده کرده ام بیاورم، من نیزآن را حاضر کردم، چون خوراک را بنهادم، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) قطعه اى از گوشت را برگرفتند و با دندان هایشان آن را تکه کردند و آن را در گوشۀ بشقاب نهادند و سپس فرمودند: با نام خدا بخورید، و حاضران آن قدر خوردند که گرسنگى شان برطرف شد و من تنها نشان دست آن ها را بر ظرف خوراک مى دیدم، سوگند به خدایى که جان على در دست اوست! همۀ آن ها خوراکى را خوردند که براى یک مرد بود.

سپس پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: جماعت را سیراب کن، و من قدح شیر را آوردم تا همگى از آن نوشیدند و سیراب شدند، و به خدا سوگند هر یک از آن ها به قدر دیگرى از آن شیر بنوشید.

پس هنگامى که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) خواستند با آن ها سخن بگویند، ابو لهب پیشدستى کرد و گفت: رفیقتان شما را جادو کرده! پس جماعت پراکنده شدند و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) با آن ها سخنى نگفتند و فرمودند: اى على! فردا را دریاب که این مرد با آن چه از او شنیدى بر من پیشدستى کرد، و جماعت پیش از آن که با ایشان سخنى بگویم

ص: 40

پراکنده شدند، براى فردا نیز همان طعامى را براى ما آماده کن که امروز آماده کردى و سپس آن ها را نزد من گرد آور.

على (علیه السلام) مى فرمایند: چنین کردم و آن ها را گرد آوردم، سپس پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از من خواست طعام آورم و من هم طعام، نزد ایشان بردم، و حضرت (صلی الله علیه و آله و سلم) چنان کرد که در روز قبل، پس آنقدر خوردند که دیگر میلى به طعام نداشتند، حضرت (صلی الله علیه و آله و سلم) سپس فرمودند: سیرابشان کن، من نیز آن ظرف را آوردم و آن ها به قدرى از آن نوشیدند که همگى سیراب شدند، سپس پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) سخن گفتند و فرمودند:

اى فرزندان عبد المطلب! به خدا سوگند! من در میان عرب جوانى را نمى شناسم که براى قومش ارمغانى بهتر از آن چه من براى شما آوردم، آورده باشد، من خیر دنیا و آخرت را براى شما به ارمغان آورده ام، و خداوند سبحان به من دستور داده است شما را به سوى آن فراخوانم، کدام یک از شما مرا در این امر یارى مى رساند تا هم برادر من باشد و هم وصىّ و جانشین من؟

على (علیه السلام) مى فرمایند: همۀ جماعت از دادن پاسخ خوددارى کردند، و من زبان به سخن گشودم، در حالى که جوان ترین آنان بودم، و چشمم آشفته تر، و شکمم بزرگ تر، و ساق پایم باریک تر از آنان بود، گفتم: اى پیامبر خدا! من یار شما در این مهم خواهم بود.

پس حضرت (صلی الله علیه و آله و سلم) گردن مرا گرفتند و فرمودند: این برادر، وصىّ و جانشین من در میان شماست، پس سخنش را بشنوید و از او فرمان برید. على (علیه السلام) مى گویند: جماعت در حالى برخاستند که مى خندیدند و به ابو طالب مى گفتند: به تو دستور مى دهد که سخن پسرت را بشنوى و از او فرمان برى.

ص: 41

أُمَّتِی، وَ مُنْتَقِماً مِنَ الْجَاحِدِینَ لِحَقِّهِمْ: «وَ سَیعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَی مُنْقَلَبٍ ینْقَلِبُون».(1)

از حسین بن خالد نقل است که گفت: حضرت امام رضا (علیه السلام) ، از پدران بزرگوارشان (علیهم السلام) ، روایت کرده اند که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: هر که دوست دارد به دین من چنگ زند، و پس از من بر کشتى نجات سوار گردد، از على بن ابى طالب پیروى کند، و دشمنش را دشمن، و دوستش را دوست بدارد، زیرا او در زندگى و پس از مرگم وصى و جانشین من است، و او امام هر مسلمان، و فرمانرواى هر مؤمنى پس از من مى باشد. گفتار او گفتار من و فرمان او فرمان من، و نهى او نهى من، پیرو او پیرو من، و یاور او یاور من است، هر که یارى اش را واگذارد دست از یارى من برداشته است.

سپس فرمودند: کسى که پس از من از على مفارقت و جدایى کند، روز قیامت مرا نخواهد دید و من نیز او را نخواهم دید، هر که با على مخالفت کند خداوند بهشت را بر او حرام کرده و جایگاهش را آتش قرار دهد، کسى که دست از یارى على بردارد خداوند در روزى که (حسابش را) بر او عرضه کنند یارى اش نکند، و هر که على را یارى کند در آن روز که خدا را ملاقات کند خدایش یارى کند و حجّتش را هنگام بازجویى به وى تلقین کند.

سپس فرمودند: حسن و حسین بعد از پدرشان دو پیشواى امّتم هستند، و دو آقاى جوانان اهل بهشتند، و مادرشان بانوى زنان عالمیان، و پدرشان آقاى اوصیاء (پیمبران)است، و از فرزندان حسین نُه امامند که نُهمى آنان قائم فرزندان من است، اطاعت آنها اطاعت من، و نافرمانى آنها نافرمانى من است، به خدا شکایت مى برم از آنها که منکر

ص: 43

فضل ایشان، و پس از من نابودکنندۀ حقّ آنهایند، و خداوند متعال براى دوستى و یارى عترت من و امامان امّتم، و براى انتقام گرفتن از منکرین حقّشان کافى است، «و به زودى آنها که ستم کردند خواهند دانست که به چه جایى بازگشت مى کنند».

ص: 44

خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نشسته بودیم، و حضرت على (علیه السلام) نیز کنار آن حضرت نشسته بودند، که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) این آیه را خواندند: «أَمَّنْ یجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یکشِفُ السُّوءَ وَ یجْعَلُکمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ قَلِیلًا ما تَذَکرُونَ»، ناگهان حضرت على (علیه السلام) مانند گنجشک بخود لرزیدند، پس پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به ایشان فرمودند: چه شد، نگران شدى؟ حضرت عرض کردند: چرا نگران نباشم و حال آنکه خداوند مى فرماید که ما را خلیفه هاى در زمین قرار خواهد داد! پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: ناراحت و نگران مباش! که به خدا سوگند! تو را دوست ندارد جز مؤمن، و دشمن ندارد مگر منافق.

ص: 46

یکدیگر را به این نام بخوانیم؟

حضرت فرمودند: نه، به خدا قسم! این لقب اختصاصى علی (علیه السلام) است، او جنبنده اى است که خدا می فرماید: «وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُکلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ کانُوا بِآیاتِنا لا یوقِنُونَ»، سپس فرمودند: اى على! در آخر الزمان خدا تو را به بهترین صورتى بیرون می آورد، در حالى که آهنى در دست دارى و دشمنانت را با آن داغ نشان می زنی.

2_ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) : قَالَ رَجُلٌ لِعَمَّارِ بْنِ یاسِرٍ: یا أَبَا الْیقْظَانِ! آیةٌ فِی کتَابِ اللَّهِ قَدْ أَفْسَدَتْ قَلْبِی وَ شَککتْنِی، قَالَ عَمَّارٌ: وَ أَی آیةٍ هِی؟ قَالَ: قَوْلُ اللَّهِ: «وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ»، الْآیةَ، فَأَی دَابَّةٍ هِی؟

قَالَ عَمَّارٌ: وَ اللَّهِ! مَا أَجْلِسُ وَ لَا آکلُ وَ لَا أَشْرَبُ حَتَّى أُرِیکهَا، فَجَاءَ عَمَّارٌ مَعَ الرَّجُلِ إِلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ هُوَ یأْکلُ تَمْراً وَ زَبَداً، فَقَالَ لَهُ: یا أَبَا الْیقْظَانِ! هَلُمَّ فَجَلَسَ عَمَّارٌ وَ أَقْبَلَ یأْکلُ مَعَهُ، فَتَعَجَّبَ الرَّجُلُ مِنْهُ، فَلَمَّا قَامَ عَمَّارٌ، قَالَ لَهُ الرَّجُلُ: سُبْحَانَ اللَّهِ! یا أَبَا الْیقْظَانِ! حَلَفْتَ أَنَّک لَا تَأْکلُ وَ لَا تَشْرَبُ وَ لَا تَجْلِسُ حَتَّى تُرِینِیهَا، قَالَ عَمَّارٌ: قَدْ أَرَیتُکهَا إِنْ کنْتَ تَعْقِل.(1)

حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) فرمودند: مردى به عمار یاسر گفت: آیه اى در قرآن است که فکر مرا پریشان ساخته و مرا در شک انداخته است، عمارگفت: کدام آیه؟ گفت: آیۀ: «وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُکلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ کانُوا

ص: 48

بِآیاتِنا لا یوقِنُونَ» این کدام جنبنده است؟

عمار گفت: به خدا سوگند! من روى زمین نمى نشینم، و غذایى نمى خورم و آبى نمى نوشم، تا دابة الارض را به تو نشان دهم! سپس همراه آن مرد به خدمت حضرت على (علیه السلام) آمد، در حالى که آن حضرت، مشغول خوردن غذا بودند، هنگامى که چشم امام (علیه السلام) به عمار افتاد، فرمودند: بیا، عمار آمد و نشست و با امام (علیه السلام) غذا خورد.

آن مرد سخت در تعجّب فرو رفت و با ناباورى به این صحنه مى نگریست، هنگامى که عمار برخاست و با حضرت على (علیه السلام) خدا حافظى کرد، آن مرد رو به او کرده گفت: عجیب است، تو سوگند یاد کردى که غذا نخورى و آب ننوشى و بر زمین ننشینى مگر اینکه «دابة الارض» را به من نشان دهى؟ عمار در جواب گفت: من او را به تو نشان دادم اگر مى فهمیدى.

ص: 49

مؤمنان! قربانت گردم، حضرت فرمودند: «حسنه» شناختن ولایت و دوستى ما اهل بیت است، و «سیئه»، انکار ولایت و دشمنى ما اهل بیت است، و باز هم آن آیه را تلاوت فرمودند.

2_ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِی، أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا جَعْفَرٍ (علیه السلام) ، عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَیرٌ مِنْها وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ یوْمَئِذٍ آمِنُونَ»، «وَ مَنْ جاءَ بِالسَّیئَةِ فَکبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ»، قَالَ: «الْحَسَنَةُ» وَلَایةُ عَلِیّ (علیه السلام) ، وَ «السَّیئَةُ» عَدَاوَتُهُ وَ بُغْضُهُ.(1)

از جابر جعفى نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) تفسیر این آیه را پرسیدم: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَیرٌ مِنْها وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ یوْمَئِذٍ آمِنُونَ»، «وَ مَنْ جاءَ بِالسَّیئَةِ فَکبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ»، حضرت فرمودند: «حسنه» ولایت حضرت علی (علیه السلام) است، و «سیئه» بغض و دشمنى با آن حضرت.

3_ عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِی، قَالَ: کنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) ، وَ سَأَلَهُ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَبِی یعْفُورٍ، عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَیرٌ مِنْها وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ یوْمَئِذٍ آمِنُونَ»، فَقَالَ: وَ هَلْ تَدْرِی مَا الْحَسَنَةُ؟ إِنَّمَا الْحَسَنَةُ، مَعْرِفَةُ الْإِمَامِ وَ طَاعَتُهُ، وَطَاعَتُهُ مِنْ طَاعَةِ اللَّهِ.(2)

از عمّار ساباطی نقل است که گفت: نزد حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) بودم که

ص: 51

عبد الله بن ابی یعفور، دربارۀ آیۀ: «مَن جَاء بِالْحَسَنَهِ فَلَهُ خَیْرٌ مِّنْهَا وَهُم مِّن فَزَعٍ یَوْمَئِذٍ آمِنُونَ»، از آن حضرت سؤال کرد، حضرت فرمودند: آیا می دانی «حسنه» چیست؟ «حسنه» شناخت امام و اطاعت از اوست، و اطاعت از او، اطاعت از خدا می باشد.

ص: 52

چیست؟ حضرت فرمودند: معنایش این است که شما امامان پس از من هستید، چون خداوند مى فرماید: «وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ»، پس این آیه تا روز قیامت دربارۀ ما ائمّه جریان دارد.

2_ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیّ (علیه السلام) : لَتَعْطِفَنَّ الدُّنْیا عَلَینَا بَعْدَ شِمَاسِهَا، عَطْفَ الضَّرُوسِ عَلَى وَلَدِهَا، وَ تَلَا عَقِیبَ ذَلِک: «وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ».(1)

حضرت امیر المؤمنین علی (علیه السلام) فرمودند: دنیا به ما رو خواهد آورد بعد از این پشت نمودنش، همانند ماده شترى که به بچۀ خود خیلى علاقه دارد و از او حمایت مى کند، پس از آن، حضرت این آیه را خواندند: «وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ».

ص: 54

اسب سوارى را پیشاپیش خود مشاهده کردند، که لباسى از طلا پوشیده و در دست شمشیرى از طلا داشت، و فرعون طلا را خیلى دوست مى داشت، اسب سوار رو به فرعون کرد و فرمود: جواب این دو نفر را بده و گرنه تو را خواهم کشت.

فرعون از مشاهدۀ این صحنه ناراحت و پریشان شد و گفت: این کار را فردا انجام خواهم داد، و هنگامى که آنها خارج شدند، دربان ها را صدا زد و آنها را بازخواست کرد، از کیفر عمل ترسانید و به ایشان گفت: چگونه این اسب سوار بدون اجازه بر من وارد شد؟ آنها به عزّت فرعون قسم یاد کردند که جز آن دو نفر کسى داخل نشد.

اسب سوار مثال حضرت على (علیه السلام) بود (وجود آن حضرت در قالبى مثالى بودند) که خداوند پیامبرانش را در پنهانى به سبب او تأیید و یاری کرد، و خاتم الأنبیاء (صلی الله علیه و آله و سلم) را، آشکارا یارى نمود.

او کلمۀ بزرگ پروردگار است که خداوند او را به هر صورتى که خواست براى اولیای خود ظاهر کرد و آنها را یارى نمود، و به آن کلمۀ خدا را خواندند، آنها را اجابت کرد و نجاتشان داد، و این آیه به آن قصّه اشاره دارد که فرمود: «وَ نَجْعلُ لَکما سُلطاناً فَلایصِلون إلَیکما بِآیاتِنا»، با آیات و معجزاتى که به شما عطا کردیم براى شما دو نفر قدرتى قرار مى دهیم که هرگز دشمنان به شما دست نیابند.

ابن عبّاس مى گوید: آیت کبرى و نشانۀ بزرگ الهى که خدا براى آن دو بزرگوار قرار داد، همان اسب سوار بود.2_ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِک، قَالَ: بَعَثَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) مُصَدِّقاً إِلَى قَوْمٍ، فَعَدَوْا عَلَى الْمُصَدِّقِ فَقَتَلُوهُ، فَبَلَغَ ذَلِک النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) ، فَبَعَثَ إِلَیهِمْ عَلِیاً (علیه السلام) ، فَقَتَلَ الْمُقَاتِلَةَ وَ سَبَى الذُّرِّیةَ، فَلَمَّا بَلَغَ عَلِیّ (علیه السلام) أَدْنَى الْمَدِینَةِ تَلَقَّاهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ الْتَزَمَهُ وَ قَبَّلَ بَینَ

ص: 56

عَینَیهِ وَ قَالَ: بِأَبِی وَ أُمِّی مَنْ شَدَّ اللَّهُ بِهِ عَضُدِی! کمَا شَدَّ عَضُدَ مُوسَى (علیه السلام) بِهَارُون.(1)

از انس بن مالک نقل است که گفت: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرستادۀ خود را به سوی گروهى فرستادند، آنها بر او دشمنى کردند و او را کشتند، تا این خبر به آن حضرت رسید، این بار حضرت على (علیه السلام) را به سوى آنها فرستادند، آن حضرت جنگجویان آنها را کشتند و بقیۀ آنها را اسیر کردند، و وقتى که در برگشتن به نزدیک مدینه رسیدند، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) آن حضرت را ملاقات کردند و در آغوش گرفتند و صورتش را بوسیدند و فرمودند: پدر و مادرم فداى کسى باد، که خداوند بازوى مرا به سبب او قوى نمود! همان طور که بازوى موسى (علیه السلام) را به سبب هارون تقویت نمود.

ص: 57

فَهُوَ لاقِیهِ»، نَزَلَتْ فِی عَلِی وَ حَمْزَةَ (علیهما السلام) .(1)

ابان بن تغلب از مجاهد نقل کرده که گفت: آیۀ: «أَ فَمَنْ وَعَدْناهُ وَعْداً حَسَناً فَهُوَ لاقِیهِ»، در بارۀ حضرت علی و حمزه (علیهما السلام) نازل شده.

ص: 59

بن ابى طالب (علیه السلام) را وصىّ نمود، آنگاه فرمود: «ما کانَ لَهُمُ الْخِیرَةُ»، یعنى اختیار انتخاب را به مردم نداده اند، ولى من بر مى گزینم کسى را که می خواهم، پس من و اهل بیتم برگزیده و امتیازدار از میان مردم هستیم بعد فرمود: «سبحان الله»، یعنی منزّه است خداوند از آنچه مشرکین مکه بر او شریک مى گیرند، بعد فرمود: اى محمّد! پروردگارت مى داند چه چیز در دلهاى خود پنهان کرده اند از کینه ى تو و خانواده ات، و چه در زبان آشکار مى کنند از علاقۀ به شما.

2_ عَن عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ مُسْلِمٍ، قَالَ: کنَّا فِی أَیامِ عَلِی بْنِ مُوسَى الرِّضَا (علیه السلام) بِمَرْوَ، فَاجْتَمَعْنَا فِی الْجَامِعِ یوْمَ الْجُمُعَةِ مِنْ بَدْءِ مَقْدَمِنَا، فَأَدَارُوا أَمْرَ الْإِمَامَةِ، وَ ذَکرُوا کثْرَةَ اخْتِلَافِ النَّاسِ فِیهَا، فَدَخَلْتُ عَلَى سَیدِی (علیه السلام) ، فَأَعْلَمْتُهُ خَوَضَانَ النَّاسِ، فَتَبَسَّمَ (علیه السلام) ثُمَّ قَالَ: یا عَبْدَ الْعَزِیزِ بْنَ مُسْلِمٍ! جَهِلَ الْقَوْمُ وَ خُدِعُوا عَنْ أَدْیانِهِمْ، إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ یقْبِضْ نَبِیهُ (صلی الله علیه و آله و سلم) حَتَّى أَکمَلَ لَهُ الدِّینَ، وَ أَنْزَلَ عَلَیهِ الْقُرْآنَ، فِیهِ تَفْصِیلُ کلِّ شَی ءٍ، بَینَ فِیهِ الْحَلَالَ وَ الْحَرَامَ وَ الْحُدُودَ وَ الْأَحْکامَ، وَ جَمِیعَ مَا یحْتَاجُ إِلَیهِ النَّاسُ کمَلًا، فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ: «ما فَرَّطْنا فِی الْکتابِ مِنْ شَی ءٍ»(1)، وَ أَنْزَلَ فِی حِجَّةِ الْوَدَاعِ وَ هِی آخِرُ عُمُرِهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : «الْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دِینَکمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیکمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَکمُ الْإِسْلامَ دِیناً»(2)، فَأَمْرُ الْإِمَامَةِ مِنْ تَمَامِ الدِّینِ وَ لَمْ یمْضِ (صلی الله علیه و آله و سلم) ، حَتَّى بَینَ لِأُمَّتِهِ مَعَالِمَ دِینِهِمْ، وَأَوْضَحَ لَهُمْ سَبِیلَهُمْ، وَ تَرَکهُمْ عَلَى قَصْدِ الْحَقِّ، وَ أَقَامَ لَهُمْ عَلِیاً (علیه السلام) عَلَماً وَ إِمَاماً، وَ مَا تَرَک شَیئاً تَحْتَاجُ إِلَیهِ الْأُمَّةُ إِلَّا بَینَهُ، فَمَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ یکمِلْ دِینَهُ، فَقَدْ رَدَّ کتَابَ اللَّهِ الْعَزِیزِ، وَ مَنْ رَدَّ کتَابَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَهُوَ کافِرٌ، هَلْ تَعْرِفُونَ قَدْرَ الْإِمَامَةِ وَ

ص: 61

مَحَلَّهَا مِنَ الْأُمَّةِ، فَیجُوزُ فِیهَا اخْتِیارُهُمْ.

إِنَّ الْإِمَامَةَ أَجَلُّ قَدْراً وَ أَعْظَمُ شَأْناً وَ أَعْلَى مَکاناً وَ أَمْنَعُ جَانِباً وَ أَبْعَدُ غَوْراً مِنْ أَنْ یبْلُغَهَا النَّاسُ بِعُقُولِهِمْ، أَوْ ینَالُوهَا بِآرَائِهِمْ، أَوْ یقِیمُوا إِمَاماً بِاخْتِیارِهِمْ.

إِنَّ الْإِمَامَةَ خَصَّ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهَا إِبْرَاهِیمَ الْخَلِیلَ (علیه السلام) بَعْدَ النُّبُوَّةِ وَ الْخُلَّةِ مَرْتَبَةً ثَالِثَةً وَ فَضِیلَةً شَرَّفَهُ بِهَا وَ أَشَادَ بِهَا ذِکرَهُ فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ: «إِنِّی جاعِلُک لِلنَّاسِ إِماماً»(1)، فَقَالَ الْخَلِیلُ (علیه السلام) : سُرُوراً بِهَا، «وَ مِنْ ذُرِّیتِی»(2)، قالَ اللَّهُ تَبَارَک وَ تَعَالَى: «لا ینالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ»(3)، فَأَبْطَلَتْ هَذِهِ الْآیةُ إِمَامَةَ کلِّ ظَالِمٍ إِلَى یوْمِ الْقِیامَةِ، وَ صَارَتْ فِی الصَّفْوَةِ ثُمَّ أَکرَمَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِأَنْ جَعَلَهَا فِی ذُرِّیتِهِ أَهْلِ الصَّفْوَةِ وَ الطَّهَارَةِ، فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ وَهَبْنا لَهُ إِسْحاقَ وَ یعْقُوبَ نافِلَةً وَ کلًّا جَعَلْنا صالِحِینَ»، «وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً یهْدُونَ بِأَمْرِنا وَ أَوْحَینا إِلَیهِمْ فِعْلَ الْخَیراتِ وَ إِقامَ الصَّلاةِ وَ إِیتاءَ الزَّکاةِ وَ کانُوا لَنا عابِدِینَ»(4)، فَلَمْ یزَلْ فِی ذُرِّیتِهِ یرِثُهَا بَعْضٌ عَنْ بَعْضٍ، قَرْناً فَقَرْناً، حَتَّى وَرِثَهَا النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) ، فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْراهِیمَ لَلَّذِینَ اتَّبَعُوهُ وَ هذَا النَّبِی وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ اللَّهُ وَلِی الْمُؤْمِنِینَ»(5)، فَکانَتْ لَهُ خَاصَّةً فَقَلَّدَهَا (صلیالله علیه و آله و سلم) عَلِیاً (علیه السلام) بِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ، عَلَى رَسْمِ مَا فَرَضَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ، فَصَارَتْ فِی ذُرِّیتِهِ الْأَصْفِیاءُ الَّذِینَ آتَاهُمُ اللَّهُ الْعِلْمَ وَ الْإِیمَانَ، لِقَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ قالَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَ الْإِیمانَ لَقَدْ لَبِثْتُمْ فِی کتابِ اللَّهِ إِلى یوْمِ الْبَعْثِ فَهذا یوْمُ الْبَعْثِ وَ لکنَّکمْ کنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»(6)، فَهِی فِی وُلْدِ عَلِیّ (علیه السلام) خَاصَّةً إِلَى یوْمِ الْقِیامَةِ،

ص: 62

إِذْ لَا نَبِی بَعْدَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله و سلم) ، فَمِنْ أَینَ یخْتَارُ هَؤُلَاءِ الْجُهَّالُ؟

إِنَّ الْإِمَامَةَ هِی مَنْزِلَةُ الْأَنْبِیاءِ، وَ إِرْثُ الْأَوْصِیاءِ، إِنَّ الْإِمَامَةَ خِلَافَةُ اللَّهِ تَعَالَى وَ خِلَافَةُ الرَّسُولِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ مَقَامُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ مِیرَاثُ الْحَسَنِ وَ الْحُسَینِ (علیهما السلام) .

إِنَّ الْإِمَامَةَ زِمَامُ الدِّینِ، وَ نِظَامُ الْمُسْلِمِینَ، وَ صَلَاحُ الدُّنْیا، وَ عِزُّ الْمُؤْمِنِینَ.

إِنَّ الْإِمَامَةَ أُسُّ الْإِسْلَامِ النَّامِی، وَ فَرْعُهُ السَّامِی، بِالْإِمَامِ تَمَامُ الصَّلَاةِ وَ الزَّکاةِ وَ الصِّیامِ وَ الْحَجِّ وَ الْجِهَادِ وَ تَوْفِیرُ الْفَی ءِ وَ الصَّدَقَاتِ وَ إِمْضَاءُ الْحُدُودِ وَ الْأَحْکامِ وَ مَنْعُ الثُّغُورِ، وَ الْأَطْرَافِ الْإِمَامُ یحِلُّ حَلَالَ اللَّهِ، وَ یحَرِّمُ حَرَامَ اللَّهِ، وَ یقِیمُ حُدُودَ اللَّهِ، وَ یذُبُّ عَنْ دِینِ اللَّهِ، وَ یدْعُو إِلَى سَبِیلِ رَبِّهِ بِالْحِکمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ الْحُجَّةِ الْبَالِغَةِ.

الْإِمَامُ، کالشَّمْسِ الطَّالِعَةِ لِلْعَالَمِ، وَ هِی فِی الْأُفُقِ بِحَیثُ لَا تَنَالُهَا الْأَیدِی وَ الْأَبْصَارُ.

الْإِمَامُ، الْبَدْرُ الْمُنِیرُ، وَ السِّرَاجُ الزَّاهِرُ، وَ النُّورُ السَّاطِعُ، وَ النَّجْمُ الْهَادِی فِی غَیاهِبِ الدُّجَى، وَ الْبَلَدِ الْقِفَارِ، وَ لُجَجِ الْبِحَارِ.الْإِمَامُ، الْمَاءُ الْعَذْبُ عَلَى الظَّمَإِ، وَ الدَّالُّ عَلَى الْهُدَى، وَ الْمُنْجِی مِنَ الرَّدَى.

الْإِمَامُ، النَّارُ عَلَى الْیفَاعِ الْحَارُّ لِمَنِ اصْطَلَى بِهِ، وَ الدَّلِیلُ فِی الْمَهَالِک مَنْ فَارَقَهُ فَهَالِک.

الْإِمَامُ، السَّحَابُ الْمَاطِرُ، وَ الْغَیثُ الْهَاطِلُ، وَ الشَّمْسُ الْمُضِیئَةُ، وَ السَّمَاءُ الظَّلِیلَةُ، وَ الْأَرْضُ الْبَسِیطَةُ، وَ الْعَینُ الْغَزِیرَةُ وَ الْغَدِیرُ وَ الرَّوْضَةُ.

الْإِمَامُ، الْأَمِینُ الرَّفِیقُ، وَ الْوَالِدُ الشَّفِیقُ، وَ الْأَخُ الشَّقِیقُ، وَ مَفْزَعُ الْعِبَادِ فِی الدَّاهِیةِ.

الْإِمَامُ، أَمِینُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی خَلْقِهِ، وَ حُجَّتُهُ عَلَى عِبَادِهِ، وَ خَلِیفَتُهُ فِی بِلَادِهِ، وَ الدَّاعِی إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ، وَ الذَّابُّ عَنْ حَرَمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.

ص: 63

الْإِمَامُ، الْمُطَهَّرُ مِنَ الذُّنُوبِ، الْمُبَرَّأُ مِنَ الْعُیوبِ، مَخْصُوصٌ بِالْعِلْمِ، مَوْسُومٌ بِالْحِلْمِ، نِظَامُ الدِّینِ، وَ عِزُّ الْمُسْلِمِینَ، وَ غَیظُ الْمُنَافِقِینَ، وَ بَوَارُ الْکافِرِینَ.

الْإِمَامُ، وَاحِدُ دَهْرِهِ، لَا یدَانِیهِ أَحَدٌ، وَ لَا یعَادِلُهُ عَالِمٌ، وَ لَا یوجَدُ مِنْهُ بَدَلٌ، وَ لَا لَهُ مِثْلٌ وَ لَا نَظِیرٌ، مَخْصُوصٌ بِالْفَضْلِ کلِّهِ مِنْ غَیرِ طَلَبٍ مِنْهُ لَهُ، وَ لَا اکتِسَابٍ بَلِ اخْتِصَاصٌ مِنَ الْمُفْضِلِ الْوَهَّابِ.

فَمَنْ ذَا الَّذِی یبْلُغُ مَعْرِفَةَ الْإِمَامِ أَوْ یمْکنُهُ اخْتِیارُهُ؟

هَیهَاتَ! هَیهَاتَ! ضَلَّتِ الْعُقُولُ، وَ تَاهَتِ الْحُلُومُ، وَ حَارَتِ الْأَلْبَابُ، وَ حَسَرَتِ الْعُیونُ، وَ تَصَاغَرَتِ الْعُظَمَاءُ، وَ تَحَیرَتِ الْحُکمَاءُ، وَ حَصِرَتِ الْخُطَبَاءُ، وَ تَقَاصَرَتِ الْحُلَمَاءُ، وَ جَهِلَتِ الْأَلِبَّاءُ، وَ کلَّتِ الشُّعَرَاءُ، وَ عَجَزَتِ الْأُدَبَاءُ، وَ عَییتِ الْبُلَغَاءُ عَنْ وَصْفِ شَأْنٍ مِنْ شَأْنِهِ، أَوْ فَضِیلَةٍ مِنْ فَضَائِلِهِ، فَأَقَرَّتْ بِالْعَجْزِ وَ التَّقْصِیرِ، وَ کیفَ یوصَفُ أَوْینْعَتُ بِکنْهِهِ، أَوْ یفْهَمُ شَی ءٌ مِنْ أَمْرِهِ، أَوْ یقُومُ أَحَدٌ مَقَامَهُ، أَوْ یغْنِی غَنَاءَهُ لَا، کیفَ وَ أَینَ وَ هُو بِحَیثُ النَّجْمُ مِنْ أَیدِی الْمُتَنَاوِلِینَ، وَ وَصْفِ الْوَاصِفِینَ، فَأَینَ الِاخْتِیارُ مِنْ هَذَا وَ أَینَ الْعُقُولُ عَنْ هَذَا، وَ أَینَ یوجَدُ مِثْلُ هَذَا؟

أَ ظَنُّوا أَنَّ ذَلِک یوجَدُ فِی غَیرِ آلِ الرَّسُولِ (علیهم السلام) ؟ کذَبَتْهُمْ وَ اللَّهِ أَنْفُسُهُمْ وَ مَنَّتْهُمُ الْبَاطِلَ، فَارْتَقَوْا مُرْتَقًى صَعْباً دَحْضاً تَزِّلُ عَنْهُ إِلَى الْحَضِیضِ أَقْدَامُهُمْ، وَ رَامُوا إِقَامَةَ الْإِمَامِ بِعُقُولٍ حَائِرَةٍ نَاقِصَةٍ، وَ آرَاءٍ مُضِلَّةٍ، فَلَمْ یزْدَادُوا مِنْهُ إِلَّا بُعْداً، «قاتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّى یؤْفَکونَ»(1).

لَقَدْ رَامُوا صَعْباً وَ قَالُوا إِفْکاً، «وَ ضَلُّوا ضَلالًا بَعِیداً»(2)، وَ وَقَعُوا فِی الْحَیرَةِ إِذْ تَرَکوا الْإِمَامَ

ص: 64

عَنْ بَصِیرَةٍ، «وَ زَینَ لَهُمُ الشَّیطانُ أَعْمالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِیلِ وَ کانُوا مُسْتَبْصِرِینَ»(1)، رَغِبُوا عَنِ اخْتِیارِ اللَّهِ وَ اخْتِیارِ رَسُولِهِ إِلَى اخْتِیارِهِمْ، وَ الْقُرْآنُ ینَادِیهِمْ: «وَ رَبُّک یخْلُقُ ما یشاءُ وَ یخْتارُ ما کانَ لَهُمُ الْخِیرَةُ سُبْحانَ اللَّهِ وَ تَعالى عَمَّا یشْرِکونَ».

وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ ما کانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَةٍ إِذا قَضَى اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَنْ یکونَ لَهُمُ الْخِیرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ»(2).

وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ: «ما لَکمْ کیفَ تَحْکمُونَ أَمْ لَکمْ کتابٌ فِیهِ تَدْرُسُونَ»، «إِنَّ لَکمْ فِیهِ لَما تَخَیرُونَ»، «أَمْ لَکمْ أَیمانٌ عَلَینا بالِغَةٌ إِلى یوْمِ الْقِیامَةِ إِنَّ لَکمْ لَما تَحْکمُونَ»، «سَلْهُمْأَیهُمْ بِذلِک زَعِیمٌ أَمْ لَهُمْ شُرَکاءُ فَلْیأْتُوا بِشُرَکائِهِمْ إِنْ کانُوا صادِقِینَ»(3).

وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ: «أَ فَلا یتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلى قُلُوبٍ أَقْفالُها»(4)، أَمْ «طَبَعَ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لَا یعْلَمُونَ»(5)، أَمْ «قالُوا سَمِعْنا وَ هُمْ لا یسْمَعُونَ»، «إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُکمُ الَّذِینَ لا یعْقِلُونَ»، «وَ لَوْ عَلِمَ اللَّهُ فِیهِمْ خَیراً لَأَسْمَعَهُمْ وَ لَوْ أَسْمَعَهُمْ لَتَوَلَّوْا وَ هُمْ مُعْرِضُونَ»(6)، أَمْ «قالُوا سَمِعْنا وَ عَصَینا»(7)، بَلْ هُوَ «بِفَضْلِ اللَّهِ یؤْتِیهِ مَنْ یشاءُ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ»(8).

فَکیفَ لَهُمْ بِاخْتِیارِ الْإِمَامِ، وَ الْإِمَامُ عَالِمٌ لا یجْهَلُ، وَ رَاعٍ لَا ینْکلُ، مَعْدِنُ الْقُدْسِ وَ

ص: 65

الطَّهَارَةِ، وَ النُّسُک وَ الزَّهَادَةِ، وَ الْعِلْمِ وَ الْعِبَادَةِ، مَخْصُوصٌ بِدَعْوَةِ الرَّسُولِ، وَ هُوَ نَسْلُ الْمُطَهَّرَةِ الْبَتُولِ، لَا مَغْمَزَ فِیهِ فِی نَسَبٍ، وَ لَا یدَانِیهِ دَنَسٌ، لَهُ الْمَنْزِلَةُ الْأَعْلَى، لَا یبْلُغُهَا ذُو حَسَبٍ فِی الْبَیتِ مِنْ قُرَیشٍ، وَ الذِّرْوَةُ مِنْ هَاشِمٍ، وَ الْعِتْرَةُ مِنْ آلِ الرَّسُولِ، وَ الرِّضَا مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ شَرَفُ الْأَشْرَافِ، وَ الْفَرْعُ مِنْ آلِ عَبْدِ مَنَافٍ نَامِی الْعِلْمِ، کامِلُ الْحِلْمِ، مُضْطَلِعٌ بِالْإِمَامَةِ، عَالِمٌ بِالسِّیاسَةِ، مَفْرُوضُ الطَّاعَةِ، قَائِمٌ بِأَمْرِ اللَّهِ، نَاصِحٌ لِعِبَادِ اللَّهِ، حَافِظٌ لِدِینِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.

إِنَّ الْأَنْبِیاءَ وَ الْأَئِمَّةَ (علیهم السلام) یوَفِّقُهُمُ اللَّهُ وَ یؤْتِیهِمْ مِنْ مَخْزُونِ عِلْمِهِ وَ حِکمَتِهِ، مَا لا یؤْتِیهِ غَیرَهُمْ، فَیکونُ عِلْمُهُمْ فَوْقَ عِلْمِ أَهْلِ زَمَانِهِمْ، فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «أَ فَمَنْیهْدِی إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یتَّبَعَ أَمَّنْ لا یهِدِّی إِلَّا أَنْ یهْدى فَما لَکمْ کیفَ تَحْکمُونَ»(1).

وَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ مَنْ یؤْتَ الْحِکمَةَ فَقَدْ أُوتِی خَیراً کثِیراً وَ ما یذَّکرُ إِلَّا أُولُوا الْأَلْبابِ»(2).

وَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی طَالُوتَ: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاهُ عَلَیکمْ وَ زادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ وَ اللَّهُ یؤْتِی مُلْکهُ مَنْ یشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ»(3).

وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ لِنَبِیهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : «وَ کانَ فَضْلُ اللَّهِ عَلَیک عَظِیماً»(4)، وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الْأَئِمَّةِ مِنْ أَهْلِ بَیتِهِ وَ عِتْرَتِهِ وَ ذُرِّیتِهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : «أَمْ یحْسُدُونَ النَّاسَ عَلى ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ فَقَدْ آتَینا آلَ إِبْراهِیمَ الْکتابَ وَ الْحِکمَةَ وَ آتَیناهُمْ مُلْکاً عَظِیماً»، «فَمِنْهُمْ مَنْ

ص: 66

آمَنَ بِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ صَدَّ عَنْهُ وَ کفى بِجَهَنَّمَ سَعِیراً»(1).

وَ إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا اخْتَارَهُ اللَّهُ تَعَالَى لِأُمُورِ عِبَادِهِ یشْرَحُ لِذَلِک صَدْرَهُ، وَ أَوْدَعَ قَلْبَهُ ینَابِیعَ الْحِکمَةِ، وَ أَلْهَمَهُ الْعِلْمَ إِلْهَاماً، فَلَمْ یعْی بَعْدَهُ بِجَوَابٍ، وَ لَا یحِیرُ فِیهِ عَنِ الصَّوَابِ، فَهُوَ مَعْصُومٌ، مُؤَیدٌ، مُوَفَّقٌ، مُسَدَّدٌ، قَدْ أَمِنَ الْخَطَأَ وَ الزَّلَلَ وَ الْعِثَارَ، یخُصُّهُ اللَّهُ تَعَالَى بِذَلِک لِتَکونَ حُجَّتَهُ الْبَالِغَةَ عَلَى عِبَادِهِ، وَ شَاهِدَهُ عَلَى خَلْقِهِ، وَ «ذلِک فَضْلُ اللَّهِ یؤْتِیهِ مَنْ یشاءُوَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ»(2).

فَهَلْ یقْدِرُونَ عَلَى مِثْلِ هَذَا فَیخْتَارُوهُ؟ أَوْ یکونُ خِیارُهُمْ بِهَذِهِ الصِّفَةِ فَیقَدِّمُوهُ؟ تَعَدَّوْا، وَ بَیتِ اللَّهِ! الْحَقِّ وَ نَبَذُوا، «کتابَ اللَّهِ وَراءَ ظُهُورِهِمْ کأَنَّهُمْ لا یعْلَمُونَ»(3)، وَ فِی کتَابِ اللَّهِ الْهُدَى وَ الشِّفَاءُ فَنَبَذُوهُ، «وَ اتَّبَعُوا أَهْواءَهُمْ»(4)، فَذَمَّهُمُ اللَّهُ وَ مَقَّتَهُمْ وَ أَتْعَسَهُمْ، فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَواهُ بِغَیرِ هُدىً مِنَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لا یهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ»(5)، وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ: «فَتَعْساً لَهُمْ وَ أَضَلَّ أَعْمالَهُمْ»(6)، وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ: «کبُرَ مَقْتاً

ص: 67

عِنْدَ اللَّهِ وَ عِنْدَ الَّذِینَ آمَنُوا کذلِک یطْبَعُ اللَّهُ عَلى کلِّ قَلْبِ مُتَکبِّرٍ جَبَّارٍ»(1). (2)

از عبد العزیز بن مسلم نقل است که گفت: ما، در روزگار امامت حضرت امام رضا (علیه السلام) در شهر مرو بودیم، و در نخستین روز ورودمان، در مسجد جامع گرد آمدیم، و حاضران مجلس از مسألۀ امامت و کثرت اختلاف مردم در این باب سخن مى گفتند، من بر مولایم حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) وارد شدم و ایشان را از گفتگوهاى مردم با خبر ساختم، آن حضرت تبسّمى کرده و فرمودند:اى عبد العزیز! این مردم آگاهى ندارند و فریب عقائد خود را خورده اند، به راستى خداوند جلیل و عزیز، پیامبرش را قبض روح نکرد، تا اینکه دین اسلام را برایش به کمال رسانید و کامل ساخت، و قرآن را که حاوى تفصیل هر چیزى هست، بر او نازل ساخته، و در آن حلال و حرام، حدود و احکام، و جمیع نیازمندیهاى مردم به طور کلّى بیان شده است، و فرمود: «در کتاب هیچ گونه کوتاهى نکرده ایم»، در آخرین سفر حجّ، که اواخر عمر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بود نیز این آیه را نازل فرمود: «امروز دین شما را به کمال رساندم و نعمت خود را بر شما تمام کردم و اسلام را دین شما پسندیدم»، و مسألۀ امامت از تمامیت دین است.

و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) از دنیا نرفتند تا اینکه براى امّتشان، دانستنیهاى دین را بیان فرمودند، و راهشان را آشکار ساخته، و آنها را در مسیر حقّ قرار دادند، و حضرت

ص: 68

على (علیه السلام) را براى ایشان نشانه، پرچم راهنما، و امام، تعیین کردند، و هیچ چیزى را که امّت بدان نیازمند شوند، فرو گذار نکردند، جز اینکه آن را روشن ساختند، پس هر که گمان کند که خداوند دینش را کامل نکرده، در حقیقت او کتاب خدا را انکار نموده، و منکر کتاب خدا، کافر است.

آیا مردم به قدر امامت و جایگاه آن، در امّت پى برده اند و شناخت دارند، تا اختیار ایشان در آن جایز باشد؟! بى تردید، امامت، قدرى جلیل تر و شأنى عظیم تر و مکانى بلندتر و جانبى منیع تر و باطنى عمیق تر از آن دارد، تا مردم با عقل و خرد خود، بدان رسند، یا آنکه به اختیار خود امامى را منصوب کنند.بى شک امامت منزلتى است که خداوند، حضرت ابراهیم خلیل (علیه السلام) را، پس از نبوّت و مقام خلیل اللّهى، در مرتبۀ سوّم بدان مخصوص ساخته، و فضیلتى است که بدان مشرّف فرموده، و نامش را بلند آوازه ساخته، پس خداوند فرمود: «و (بیاد آر) آنگاه که ابراهیم را پروردگارش به امورى چند بیازمود و او آنها را به انجام رسانید (خدا) فرمود: تو را براى مردم، امام برگزیدم»، ابراهیم از روى شادمانى به این مقام گفت: «و از فرزندان من نیز؟ گفت: پیمان و عهد من به ستمکاران نرسد»، در نتیجه این آیه، امامت و پیشوایى هر ظالم و ستمکارى را، تا روز قیامت، باطل ساخته، و امامت در افراد برگزیده قرار گرفت، و مخصوص ایشان شد.

سپس خداوند با قرار دادن امامت در نسل برگزیدگان و پاکان، آن را گرامى داشته، و فرمود: «و او را (پسرى چون) اسحاق بخشیدیم و (فرزند زاده اى چون) یعقوب را به فزونى دادیم، و همه را نیکوکاران و شایستگان گردانیدیم»، «و ایشان را امامانى قرار دادیم که به فرمان و دستور ما راه نمایند، و به آنان کارهاى نیک کردن و برپا داشتن نماز و دادن زکات را وحى کردیم، و آنان نیز به عبادت ما پرداختند».

ص: 69

پس پیوسته امامت به همین ترتیب در نسل و فرزندان او بود، و یکى پس از دیگرى، قرن به قرن، آن را به ارث مى بردند، تا اینکه سرانجام پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) آن را به ارث بردند، و خداوند فرمود: «به راستى نزدیکترین مردم به ابراهیم آنانند که او را پیروى کردند و این پیامبر و آنان که (به این پیامبر) ایمان آورده اند و خداوند ولىّ و سرپرست أهل ایمان است».

پس امامت تنها اختصاص به آن حضرت، یافت، و ایشان آن را به فرمان خداوند،به روشى که خود واجب کرده است، بر عهدۀ حضرت على (علیه السلام) نهادند، و از آن پس امامت در فرزندان برگزیده اش، آنان که خداوند علم و ایمانشان بخشید، قرار گرفت، و این همان فرمایش الهى است که فرمود: «و کسانى که ایشان را دانش و ایمان داده اند به آنان گویند: هر آینه در نوشتۀ خداى تا روز رستاخیز درنگ کرده اید»، به همان شیوه اى که خدا آن را در اولاد او، تا روز قیامت، جارى ساخته و مقرّر داشت، زیرا هیچ پیامبرى، پس از حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) ، نیست، پس از کجا این جماعت نادان، با رأى و نظر خود، مى خواهند امام را اختیار و انتخاب کنند؟!

به راستى امامت، جایگاه و مرتبۀ انبیاء، و میراث اوصیاء است.

امامت، خلافت خدا و رسول او، و مقام أمیر المؤمنین (علیه السلام) و میراث حسن و حسین (علیهما السلام) است.

به راستى امام، سر رشتۀ امور دین، و نظام کار مسلمین، و مایۀ صلاح دنیا و عزّت أهل ایمان است.

امام، پایه و ریشۀ اسلام بالنده و رو به رشد، و شاخۀ بلند و والاى آن است، در پرتو امام است که: نماز و زکات و روزه و حجّ و جهاد به تمامیت رسد و کامل گردد، و غنائم و صدقات وفور یابد، و حدود و احکام اجرا شوند، و مرزها و اطراف (کشور اسلامى)

ص: 70

حفظ و حراست گردد.امام است که حلال خدا را حلال، و حرام خدا را حرام مى کند، و حدود الهى را جارى نموده و از دین خدا دفاع مى نماید، و با حکمت و پند نیکو و دلیل قاطع، به راه خدا دعوت مى کند.

امام، همچون خورشید درخشانى است که نورش جهان را فرا مى گیرد، و جایگاهش در افقی است، که دستها و چشمها بدان نرسند.

امام، ماه تابان است و چراغ فروزان و نور درخشان، و ستارۀ راهنما در شبهاى تاریک و بیابانهاى بى آب و علف و گرداب دریاها است.(یعنی جهل و فتنه و سرگردانی مردم)

امام، آب گوارایی است برای تشنگان، راهنمایی است به سوی هدایت، و نجات بخشی است از هلاکت.

امام، آتشى است بر بلندى،(رهنمای گمشدگان)، و گرمابخشی است برای سرمازدگان، و در حوادث هولناک، راهنما است، و هر که از او جدا شود نابود و هلاک گردد.

امام، ابرى است پر باران، و بارانى است پر برکت، و خورشیدی است فروزنده، و آسمانى سایه افکننده، و زمینى است گسترده، و چشمه اى است جوشان، و برکه و گلستان است.

امام، همدمی است امانتدار، و پدرى است خیرخواه، و برادرى است مهربان و پناهگاهى است براى بندگان.

امام، امین خدا است در میان خلقش، و حجّت او بر بندگانش، و خلیفۀ او در سرزمینهایش، و دعوت کننده به سوى او، و نگهدارنده و مدافع حریم او است.

امام، از گناهان پاک است و از هر عیبى برکنار، و به دانش مخصوص است، و به

ص: 71

حلم و بردبارى معروف، او موجب نظام دین، و عزّت مسلمین، و خشم منافقین، و هلاکت کافرین است.

امام، یگانۀ دوران خویش است، کسى به همطرازی او نرسد، و دانشمندى با او برابر نباشد، و جایگزینى ندارد، و مانند و نظیر ندارد، و بدون هیچ سعى و درخواستى، تمام فضائل مخصوص او است، بلکه خداوند، این ویژگى را با فضل و بخشش خود، به او عنایت فرموده.

پس دیگر با این اوصاف، چه کسى می تواند به معرفت امام برسد، یا کنه وصفش را دریابد؟! هرگز! هرگز! عقل و علم در او گم و خردها حیران، و چشمها بى فروغ، و بزرگان کوچک شده، و حکیمان متحیر، و خطیبان درمانده، و خردمندان قاصر، و دانایان جاهل، و شاعران وامانده، و ادیبان ناتوان، و سخن دانان عاجزند، که شأنى از شئون، و فضیلتى از فضائل امام را توصیف کنند، و همگی به عجز و ناتوانى خود معترف اند.

چگونه ممکن است حقیقت تمام اوصاف امام را بیان کرد، و یا چیزى از اسرار او را فهمید، و یا جایگزینی که تمام کارهای او را انجام دهد، برایش پیدا کرد؟

نه، ممکن نیست، چگونه و از کجا چنین چیزى ممکن است؟ در حالى که او مثل ستاره، از دسترسى دست یازان، و شرح واصفان به دور و برتر است.

او کجا و انتخاب بشر؟! او کجا و عقل و خرد بشر؟! او کجا و مثل و مانندى براى او؟!آیا پنداشته اند که امام، در غیر آل پیامبر (علیهم السلام) پیدا می شود؟ به خدا سوگند! خودشان خود را دروغگو شمردند، و آرزوهاى باطل، سست و ضعیفشان ساخته، زیرا به پرتگاهى بلند و سخت و به منزلى لغزنده پا نهاده اند که سرانجام قدمهایشان لرزیده و به گودال درافتند، و به عقول سرگردان و ناقص و آراى گمراه کنندۀ خود امامى را

ص: 72

برگزینند که جز دورى و گمراهى بر آنان نیافزاید، «قاتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّى یؤْفَکونَ».

حال آنکه سختى را طلب کردند، و سخن دروغ بر زبان راندند و به ضلالت و گمراهى عمیقى درافتادند، و در سرگردانى و حیرتى واقع شدند، زیرا که از روى بصیرت، امام را ترک کردند، و شیطان اعمالشان را آراست، و آنان را از راه خدا بازداشت، در حالى که مستبصر بودند.

از انتخاب خدا و انتخاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ، روى گردان شده، و به سوی انتخاب خود روى آوردند، در حالى که قرآن این گونه ندایشان مى دهد: «وَ رَبُّک یخْلُقُ ما یشاءُ وَ یخْتارُ ما کانَ لَهُمُ الْخِیرَةُ سُبْحانَ اللَّهِ وَ تَعالى عَمَّا یشْرِکونَ».

و خدای عزّ و جلّ فرمود: «وَ ما کانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَةٍ إِذا قَضَى اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَنْ یکونَ لَهُمُ الْخِیرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ».

و خدای عزّ و جلّ فرمود: «ما لَکمْ کیفَ تَحْکمُونَ أَمْ لَکمْ کتابٌ فِیهِ تَدْرُسُونَ»، «إِنَّ لَکمْ فِیهِ لَما تَخَیرُونَ»، «أَمْ لَکمْ أَیمانٌ عَلَینا بالِغَةٌ إِلى یوْمِ الْقِیامَةِ إِنَّ لَکمْ لَما تَحْکمُونَ»، «سَلْهُمْ أَیهُمْ بِذلِک زَعِیمٌ أَمْ لَهُمْ شُرَکاءُ فَلْیأْتُوا بِشُرَکائِهِمْ إِنْ کانُواصادِقِینَ».

و خدای عزّ و جلّ فرمود: «أَ فَلا یتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلى قُلُوبٍ أَقْفالُها»، أَمْ «طَبَعَ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لَا یعْلَمُونَ»، أَمْ «قالُوا سَمِعْنا وَ هُمْ لا یسْمَعُونَ»، «إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُکمُ الَّذِینَ لا یعْقِلُونَ»، «وَ لَوْ عَلِمَ اللَّهُ فِیهِمْ خَیراً لَأَسْمَعَهُمْ وَ لَوْ أَسْمَعَهُمْ لَتَوَلَّوْا وَ هُمْ مُعْرِضُونَ»، أَمْ «قالُوا سَمِعْنا وَ عَصَینا»، بَلْ هُوَ «بِفَضْلِ اللَّهِ یؤْتِیهِ مَنْ یشاءُ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ».

آرى، مقام امامت از فضل خداوند است، و آن را به هر کس که بخواهد عطا فرماید،

ص: 73

پس چگونه آنان را رسد که امام انتخاب کنند؟! حال اینکه امام دانایى است عارى از جهل، و سرپرستى است که طفره نمى رود، امام معدن قدس و طهارت و طریقت و زهد و علم و عبادت است، دعوت رسول خدا به او اختصاص دارد، و از نسل پاک حضرت فاطمه بتول (علیها السلام) است، و در نژاد او سیاهى نیست و رجس و پلیدى راه ندارد، و برایش منزلتى است که هیچ دودمان شریفی به پای او نرسد، از خاندان قریش، و نسب عالى هاشم، و عترت آل رسول، و مورد پسند و رضایت خدا است، برای اشراف شرف است، و زادۀ عبد مناف است، شکافندۀ حقایق علم، و دارای حلمى کامل است.

مملو از معنویات امامت، و عالم به سیاست، و واجب الاطاعه است، او قائم به امر خدا، و ناصح بندگان خدا، و حافظ دین او است.

بى تردید خداوند، پیامبران و ائمّه (علیهم السلام) ، را توفیق بخشیده، و از خزانۀ علمو حکمتش، آنچه را که به دیگران نداده، به ایشان عطا نموده، از این جهت علم آنها برتر از علم مردم روزگارشان است، چنان که خداى تعالى مى فرماید: «أَ فَمَنْ یهْدِی إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یتَّبَعَ أَمَّنْ لا یهِدِّی إِلَّا أَنْ یهْدى فَما لَکمْ کیفَ تَحْکمُونَ».

و باز مى فرماید: «وَ مَنْ یؤْتَ الْحِکمَةَ فَقَدْ أُوتِی خَیراً کثِیراً وَ ما یذَّکرُ إِلَّا أُولُوا الْأَلْبابِ».

و نیز در بارۀ طالوت فرموده: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاهُ عَلَیکمْ وَ زادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ وَ اللَّهُ یؤْتِی مُلْکهُ مَنْ یشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ»

و به پیامبرش (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده: «وَ کانَ فَضْلُ اللَّهِ عَلَیک عَظِیماً».

و در بارۀ امامان از اهل بیت و عترت و ذریّۀ پیامبر (علیهم السلام) فرموده: «أَمْ یحْسُدُونَ النَّاسَ عَلى ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ فَقَدْ آتَینا آلَ إِبْراهِیمَ الْکتابَ وَ الْحِکمَةَ وَ آتَیناهُمْ مُلْکاً عَظِیماً»، «فَمِنْهُمْ مَنْ آمَنَ بِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ صَدَّ عَنْهُ وَ کفى بِجَهَنَّمَ سَعِیراً».

ص: 74

و بى تردید هر بنده اى را که خداوند، براى اصلاح امور بندگانش انتخاب فرماید، برای این امر مهم، سینه اش را وسعت بخشد، و به او شرح صدر دهد، و چشمه های حکمت را بر دلش روان ساخته، و دانشی به او الهام فرماید، که دیگر پس از آن، در پاسخ هیچ پرسشى در نماند، و از راه درست، منحرف نشود، پس او همواره معصوم، تقویّت شده، موفّق، و استوار گشته، از هر گونه خطا و لغزشى در امان است، و این خصوصیت را خداوند به او ارزانى داشته تا وى حجّت بر خلق، و گواه بر بندگانش باشد، «و ذلِک فَضْلُ اللَّهِ یؤْتِیهِ مَنْ یشاءُ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ».پس آیا مردم چنین قدرتى دارند که بتوانند چنین کسى انتخاب کنند؟ و آیا ممکن است منتخب آنها چنین اوصافى را داشته باشد، تا او را پیشوا سازند؟!

به خانۀ خدا سوگند! که این مردم از حقّ تجاوز کردند، «کتابَ اللَّهِ وَراءَ ظُهُورِهِمْ کأَنَّهُمْ لا یعْلَمُونَ»، در صورتى که در کتاب خدا، هدایت و شفاست، پس آن را به کنارى انداختند، و از هوى و هوس تبعیت نمودند، «وَ اتَّبَعُوا أَهْواءَهُمْ»، پس خداوند هم، ایشان را سرزنش نمود و دشمن داشت و بدبخت کرد، سپس خداوند متعال می فرماید: «وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَواهُ بِغَیرِ هُدىً مِنَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لا یهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ»، و نیز فرموده: «فَتَعْساً لَهُمْ وَ أَضَلَّ أَعْمالَهُمْ»، و فرمود: «کبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ وَ عِنْدَ الَّذِینَ آمَنُوا کذلِک یطْبَعُ اللَّهُ عَلى کلِّ قَلْبِ مُتَکبِّرٍ جَبَّارٍ».

ص: 75

هالِک إِلَّا وَجْهَهُ»، قَالَ: مَنْ أَتَى اللَّهَ بِمَا أُمِرَ بِهِ مِنْ طَاعَةِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله و سلم) فَهُوَ الْوَجْهُ الَّذِی لَا یهْلِک، وَ کذَلِک قَالَ: «مَنْ یطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ».(1)

از صفوان جمال نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) در بارۀ فرمایش خداى عزّ و جل: «کلُّ شَی ءٍ هالِک إِلَّا وَجْهَهُ»، فرمودند: هر که از راه اطاعت حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) با انجام آنچه مأمور شده است، به سوى خدا برود، پس او وجهى است که نابود نشود، چنان که می فرماید: «هر که از رسول خدا اطاعت کند پس از خدا اطاعت کرده است».

3_ عَنْ خَیثَمَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) ، عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «کلُّ شَی ءٍ هالِک إِلَّا وَجْهَهُ»، قَالَ: دِینَهُ وَ کانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) دِینَ اللَّهِ، وَ وَجْهَهُ وَ عَینَهُ فِی عِبَادِهِ، وَ لِسَانَهُ الَّذِی ینْطِقُ بِهِ، وَ یدَهُ عَلَى خَلْقِهِ، وَ نَحْنُ وَجْهُ اللَّهِ الَّذِی یؤْتَى مِنْهُ، لَنْ نَزَالَ فِی عِبَادِهِ مَا دَامَتْ لِلَّهِ فِیهِمْ رَوِیةٌ قُلْتُ وَ مَا الرَّوِیةُ قَالَ الْحَاجَةُ فَإِذَا لَمْ یکنْ لِلَّهِ فِیهِمْ حَاجَةٌ رَفَعَنَا إِلَیهِ، وَ صَنَعَ مَا أَحَبَّ.(2)

از خثیمه نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) در بارۀ آیۀ: «کلُّ شَی ءٍ هالِک إِلَّا وَجْهَهُ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: منظور از وجه خدا، دیناوست و

ص: 77

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و امیرالمؤمنین (علیه السلام) دین خدا هستند، و وجه او و چشم او در میان بندگانش، و زبان خداوند که با آن سخن می گوید، و دست او بر مخلوقاتش، و ما اهل بیت، وجه خدا هستیم، که باید از جانب ما به خدا نزدیک شد، ما پیوسته در میان بندگان او هستیم، ما دامی که برای خداوند در میان آنان رویه ای هست، گفته شد: رویه چیست؟ فرمودند: یعنی حاجت و نیاز، آن هنگام که در میان مردم نیازی به ما وجود نداشته باشد، ما را از میان آنان مى برد، و آنچه خواست انجام مى دهد.

ص: 78

2_ قَدْ جَاءَتِ الرِّوَایةُ: أَنَّهُ لَمَّا تَمَّ لِأَبِی بَکرٍ مَا تَمَّ، وَ بَایعَهُ مَنْ بَایعَ، جَاءَ رَجُلٌ إِلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ هُوَ یسَوِّی قَبْرَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) بِمِسْحَاةٍ فِی یدِهِ، وَ قَالَ لَهُ: إِنَّ الْقَوْمَ قَدْ بَایعُوا أَبَا بَکرٍ، وَ وَقَعَتِ الْخَذْلَةُ فِی الْأَنْصَارِ لِاخْتِلَافِهِمْ، وَ بَدَرَ الطُّلَقَاءُ لِلْعَقْدِ لِلرَّجُلِ خَوْفاً مِنْ إِدْرَاککمُ الْأَمْرَ.

فَوَضَعَ طَرَفَ الْمِسْحَاةِ فِی الْأَرْضِ، وَ یدُهُ عَلَیهَا، ثُمَّ قَالَ: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ»، «الم»، «أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یتْرَکوا أَنْ یقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یفْتَنُونَ»، «وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَیعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِینَ صَدَقُوا وَ لَیعْلَمَنَّ الْکاذِبِینَ»، «أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ یعْمَلُونَ السَّیئاتِ أَنْ یسْبِقُونا ساءَ ما یحْکمُونَ».(1)

در روایت آمده: وقتى که کار خلافت ابو بکر به پایان رسید و مردم با او بیعت کردند، مردى خدمت امیر المؤمنین (علیه السلام) آمد، موقعى که آن حضرت مشغول آماده کردن قبر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بودند و در دست بیلى داشتند، و گفت: مردم با ابا بکر بیعت کردند، خوارى و ذلّت در انصار آشکار شد، و طلقاء (کسانى که پیامبر در فتح مکّه آنها را آزاد کردند) با عجله به سوى بیعت با ابا بکر شتافتند، که مبادا این مقام به شما برسد.

حضرت علی (علیه السلام) بیل را به زمین فرو بردند و دست خود را بر آن قرار دادند و آنگاه این آیات را خواندند: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ»، «الم»، «أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یتْرَکوا أَنْ یقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یفْتَنُونَ»، «وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَیعْلَمَنَّ اللَّهُالَّذِینَ صَدَقُوا وَ لَیعْلَمَنَّ الْکاذِبِینَ»، «أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ یعْمَلُونَ السَّیئاتِ أَنْ یسْبِقُونا ساءَ ما یحْکمُونَ».

3_ عَنْ عَلْقَمَةَ، وَ أَبِی أَیوبَ، أَنَّهُ لَمَّا نَزَلَ: «الم أَ حَسِبَ النَّاسُ»، الْآیاتِ، قَالَ

ص: 80

النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) لِعَمَّارٍ: إِنَّهُ سَیکونُ بَعْدِی هَنَاتٌ، حَتَّى یخْتَلِفَ السَّیفَ فِیمَا بَینَهُمْ، وَ حَتَّى یقْتُلَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً، وَ حَتَّى یتَبَرَّأَ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ، فَإِذَا رَأَیتَ ذَلِک فَعَلَیک بِهَذَا الْأَصْلَعِ، عَنْ یمِینِی عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) ، فَإِنْ سَلَک النَّاسُ کلُّهُمْ وَادِیاً وَ سَلَک عَلِی وَادِیاً، فَاسْلُک وَادِی عَلِی، وَ خَلِّ عَنِ النَّاسِ، یا عَمَّارُ! إِنَّ عَلِیاً لَا یرُدُّک عَنْ هُدًى، وَ لَا یرُدُّک إِلَى رَدًى، یا عَمَّارُ! طَاعَةُ عَلِی طَاعَتِی، وَ طَاعَتِی طَاعَةُ اللَّهِ.(1)

از علقمه و ابو ایوب نقل است که گفت: چون آیۀ: «الم أَحَسِبَ النَّاسُ أَن یُتْرَکُوا أَن یَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا یُفْتَنُونَ وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِینَ صَدَقُوا» نازل گردید، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به عمّار فرمودند: بعد از من، شرّ و فساد خواهد بود، تا این که جنگ میان ایشان واقع خواهد شد، و همدیگر را خواهند کشت، و از یکدیگر بیزاری خواهند جست، پس چون اوضاع را چنین دیدی، با علی بن ابی طالب (علیه السلام) باش، زیرا اگر همۀ مردم به یک راه رفتند و او به تنهایی به راه دیگر، راه او بر حق است.ای عمّار! علی تو را از راه هدایت منحرف نمی کند، و به بدی نمی افکند.

ای عمّار! اطاعت از علی (علیه السلام) ، اطاعت از من است، و اطاعت از من، اطاعت از خداست.

ص: 81

بَیناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ»، قَالَ: هُمُ الْأَئِمَّةُ (علیهم السلام) خَاصَّةً.(1)

از هارون بن حمزه نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) شنیدم که در بارۀ آیۀ: «بَلْ هُوَ آیَاتٌ بَیِّنَاتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ»، می فرمودند: آنها اختصاصاً، ائمّه (علیهم السلام) هستند.

3_ عَنْ حُمْرَانَ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَجْلَانَ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) ، فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ»، قَالَ: نَحْنُ الْأَئِمَّةُ خَاصَّةً، «وَ ما یعْقِلُها إِلَّا الْعالِمُونَ»(2)، فَزَعَمَ أَنَّ مَنْ عَرَفَ الْإِمَامَ وَ الْآیاتِ مِمَّنْ یعْقِلُ ذَلِک.(3)

از حمران و عبد الله بن عجلان نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) در تفسیر آیۀ: «بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ»، فرمودند: این آیه اختصاص به ما ائمّه (علیهم السلام) دارد، و این را جز عالمان در نمی یابند، و فقط کسی که امام و آیات را بشناسد، این مطلب را در می یابد.

ص: 84

فِی ذلِک لَآیاتٍ لِلْعالِمِینَ»، وَ هُمُ الْعُلَمَاءُ، فَلَیسَ یسْمَعُ شَیئاً مِنَ الْأَمْرِ ینْطِقُ بِهِ إِلَّا عَرَفَهُ نَاجٍ أَوْ هَالِک، فَلِذَلِک یجِیبُهُمْ بِالَّذِی یجِیبُهُمْ.(1)

از عبد اللَّه بن سلیمان نقل است که گفت: از امام جعفر صادق (علیه السلام) در بارۀ امام (حضرت علی (علیه السلام) )، پرسیدم که آیا خداوند آنچه را به سلیمان بن داود (علیهما السلام) تفویض نموده، به امام نیز تفویض نموده است؟

حضرت فرمودند: آرى، و دلیلش این است که: مردى از امام مسئله اى پرسید، و امام جوابش را داد، سپس دیگرى همان مسئله را پرسید، و امام جوابى بر خلاف جواب اوّل فرمود، باز دیگرى همان مسئله را پرسید، و او جوابى متفاوت با آن دو پاسخ قبلی به وی داد، سپس فرمودند: «این است بخشش ما، منّت گذار یا ببخش بدون حساب»، این آیه، در قرائت حضرت على (علیه السلام) این گونه است (و در قرآن های موجود بجاى «اعط»، «أمسک» است).

راوی گفت: من عرض کردم: خداوند به شما خیر دهد! آیا امامی که این گونه جوابها را می فرماید، آنها را می شناسد؟ (که هر یک را مطابق فهم و استعدادشان پاسخ می گوید)

حضرت فرمودند: سبحان اللَّه!! مگر نمی شنوى که خدا می فرماید: «در اینها نشانه هائى است براى باریک بینان»، و آنها ائمّه (علیهم السلام) هستند، «و آن در راهى پا برجاست»، که هرگز از آن خارج نمی شوند.

ص: 87

سپس به من فرمودند: آرى، امام، زمانى که مردى را ببیند، او را می شناسد و رنگش را (ایمان یا نفاقش را) می شناسد، و اگر سخن او را از پشت دیوار هم بشنود، او را و شخصیتش را می شناسد، همانا خدا می فرماید «از جمله آیات خدا آفرینش آسمانها و زمین و اختلاف زبانها و رنگهاى شماست، همانا در این اختلاف براى جهانیان نشانه هائى است»، و آنها دانشمندان (ائمّه (علیهم السلام) ) هستند، پس امام، هر امرى را که بشنود و به زبان آید، می فهمد، چه آنکه گوینده بهشتی باشد یا جهنمی، از این جهت است که به مردم آن گونه پاسخ می دهد.

(یعنى: چون امام، از طرز گفتار مردم، مقدار فهم و استعداد و ایمان و کفرشان را می فهمد، و درجۀ آمادگى و پذیرش آنها را تشخیص می دهد، از این جهت هر کس را به نوعى خاص پاسخ می گوید).

ص: 88

2_ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) ، قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «فَأَقِمْ وَجْهَک لِلدِّینِ حَنِیفاً فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیها»، قَالَ: هِی الْوَلَایةُ.(1)

از ابو بصیر نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) در بارۀ آیۀ: «فَأَقِمْ وَجْهَک لِلدِّینِ حَنِیفاً فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیها»، پرسیدم، حضرت فرمودند: مقصود، ولایت است.

3_ عَنِ الْهَیثَمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الرُّمَّانِی، عَنْ عَلِی بْنِ مُوسَى الرِّضَا (علیهما السلام) ، عَنْ أَبِیهِ (علیه السلام) ، عَنْ جَدِّهِ، مُحَمَّدِ بْنِ عَلِی بْنِ الْحُسَینِ (علیهم السلام) ، فِی قَوْلِهِ: «فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیها»، قَالَ: هُوَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ، عَلِی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَلِی اللَّه، إِلَى هَاهُنَا التَّوْحِیدُ.(2)

از هیثم بن عبد الله رمانی نقل است که گفت: حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) از قول پدرشان (علیه السلام) ، از قول جدّشان، حضرت امام محمد باقر (علیه السلام) ، در بارۀ فرمایش پروردگار: «فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیها»، فرمودند: آن فطرت، عبارت است از، لا اله الا الله، و محمّد رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) ، و علی امیر المؤمنین ولی الله (علیه السلام) ، و توحید تا همین جا است.

ص: 90

فَأَبْطَلَتْ هَذِهِ الْآیةُ إِمَامَةَ کلِّ ظَالِمٍ إِلَى یوْمِ الْقِیامَةِ، وَ صَارَتْ فِی الصَّفْوَةِ ثُمَّ أَکرَمَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِأَنْ جَعَلَهَا فِی ذُرِّیتِهِ أَهْلِ الصَّفْوَةِ وَ الطَّهَارَةِ.

فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ وَهَبْنا لَهُ إِسْحاقَ وَ یعْقُوبَ نافِلَةً وَ کلًّا جَعَلْنا صالِحِینَ»، «وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً یهْدُونَ بِأَمْرِنا وَ أَوْحَینا إِلَیهِمْ فِعْلَ الْخَیراتِ وَ إِقامَ الصَّلاةِ وَ إِیتاءَ الزَّکاةِ وَ کانُوا لَنا عابِدِینَ»(1).

فَلَمْ یزَلْ فِی ذُرِّیتِهِ یرِثُهَا بَعْضٌ عَنْ بَعْضٍ، قَرْناً فَقَرْناً، حَتَّى وَرِثَهَا النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) ، فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْراهِیمَ لَلَّذِینَ اتَّبَعُوهُ وَ هذَا النَّبِی وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ اللَّهُ وَلِی الْمُؤْمِنِینَ»(2).

فَکانَتْ لَهُ خَاصَّةً فَقَلَّدَهَا (صلی الله علیه و آله و سلم) عَلِیاً (علیه السلام) بِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ، عَلَى رَسْمِ مَا فَرَضَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ، فَصَارَتْ فِی ذُرِّیتِهِ الْأَصْفِیاءُ الَّذِینَ آتَاهُمُ اللَّهُ الْعِلْمَ وَ الْإِیمَانَ، لِقَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ قالَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَ الْإِیمانَ لَقَدْ لَبِثْتُمْ فِی کتابِ اللَّهِ إِلى یوْمِ الْبَعْثِ فَهذا یوْمُ الْبَعْثِ وَ لکنَّکمْ کنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»، فَهِی فِی وُلْدِ عَلِیّ (علیه السلام) خَاصَّةً إِلَى یوْمِ الْقِیامَةِ، إِذْ لَا نَبِی بَعْدَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله وسلم) ، فَمِنْ أَینَ یخْتَارُ هَؤُلَاءِ الْجُهَّالُ؟(3)

از عبد العزیز بن مسلم نقل است که گفت: ما، در روزگار امامت حضرت رضا (علیه السلام) در شهر مرو بودیم، و در نخستین روز ورودمان، در مسجد جامع گرد آمدیم، و حاضران

ص: 92

مجلس از مسألۀ امامت و کثرت اختلاف مردم در این باب سخن مى گفتند، من بر مولایم حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) وارد شدم، و ایشان را از گفتگوهاى مردم با خبر ساختم، آن حضرت تبسّمى کرده و فرمودند:

اى عبد العزیز! این مردم آگاهى ندارند و از عقاید خود غافل شده اند...

تا آنجا که فرمودند:

بى شک امامت منزلتى است که خداوند، ابراهیم خلیل (علیه السلام) را پس از نبوّت و مقام خلیل اللّهى، در مرتبۀ سوّم به آن مخصوص ساخته، و فضیلتى است که بدان مشرّف فرموده، و نامش را بلند آوازه ساخته، پس خداوند فرمود: «و (بیاد آور) آنگاه که ابراهیم را پروردگارش به امورى چند بیازمود و او آنها را به انجام رسانید (خداى) گفت: تو را براى مردم، امام برگزیدم»، ابراهیم از روى شادمانى به این مقام گفت: «و از فرزندان من نیز؟ گفت: پیمان و عهد من به ستمکاران نرسد»، در نتیجه این آیه، امامت و پیشوایى هر ظالم و ستمکارى را تا روز قیامت باطل ساخته، وامامت در افراد برگزیده قرار گرفت و مختصّ ایشان شد.

سپس خداوند با قرار دادن امامت در نسل برگزیدگان و پاکان آن را گرامى داشته و فرمود: «و او را (پسرى چون) اسحاق بخشیدیم و (فرزندزاده اى چون) یعقوب را به فزونى دادیم، و همه را نیکوکاران و شایستگان گردانیدیم. و ایشان را امامانى قرار دادیم که به فرمان و دستور ما راه نمایند، و به آنان کارهاى نیک کردن و برپا داشتن نماز و دادن زکات را وحى کردیم، و آنان نیز به عبادت ما پرداختند»، پس پیوسته امامت به همین ترتیب در نسل و فرزندان او بود، و یکى پس از دیگرى، قرن به قرن به ارث مى بردند تا اینکه سرانجام پیامبر اسلام (علیهما السلام) آن را به ارث برد، و خداوند فرمود: «به راستى نزدیکترین مردم به ابراهیم آنانند که او را پیروى کردند و این پیامبر و آنان که (به

ص: 93

این پیامبر) ایمان آورده اند و خداوند ولىّ و سرپرست أهل ایمان است».

پس امامت تنها اختصاص به او یافت و او آن را به فرمان خدا به روشى که خود واجب کرده است بر عهدۀ حضرت علىّ (علیه السلام) نهاد، و از آن پس امامت در فرزندان برگزیده اش، آنان که خداوند علم و ایمانشان بخشید قرار گرفت، و این همان فرمایش الهى است که فرمود: «و کسانى که ایشان را دانش و ایمان داده اند به آنان گویند: هر آینه در نوشتۀ خداى تا روز رستاخیز درنگ کرده اید»، به همان شیوه اى که خدا آن را در اولاد او تا روز قیامت جارى ساخته و مقرّر داشت، زیرا هیچ پیامبرى پس از حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) نیست، پس از کجا این جماعت نادان با رأى و نظر خود، مى خواهند امام را اختیار و انتخاب کنند؟!تذکّر: البته برای آگاهی بیشتر، می توانید به کُد: 28/68 مراجعه فرمایید.

ص: 94

از آن، بر امام باقر (علیه السلام) وارد شدم و با آن حضرت تنها گشتم، پس عرض کردم: فدای شما گردم! عبد الواحد حدیثی برایم روایت کرده است! فرمودند: آری، عرض کردم: کدام آیه است، آن که دربارۀ لقمان است، یا آن که در حق بنی اسرائیل است؟ فرمودند: آن که در حق لقمان نازل شده است.

2_ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیمَانَ قَالَ: شَهِدْتُ جَابِرَ الْجُعْفِی عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) ، وَ هُوَ یحَدِّثُ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ وَ عَلِیاً (علیهما السلام) الْوَالِدَانِ، قَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ سُلَیمَانَ: وَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (علیه السلام) یقُولُ: مِنَّا الَّذِی أَحَلَّ اللَّهُ لَهُ الْخُمُسَ، وَ الَّذِی جَاءَ بِالصِّدْقِ، وَ مِنَّا الَّذِی صَدَّقَ بِهِ، وَ لَنَا الْمَوَدَّةُ فِی کتَابِ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ، وَ عَلِی وَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) الْوَالِدَانِ، وَ أَمَرَ اللَّهُ ذُرِّیتَهُمَا بِالشُّکرِ لَهُمَا.(1)

از عبد الله بن سلیمان نقل است که گفت: جابر بن جعفی را نزد حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) دیدم، در حالی که آن حضرت می فرمودند: حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) و حضرت علی (علیه السلام) دو پدر هستند. همچنین عبد الله بن سلیمان گفت: شنیدم که حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) فرمودند: آن کسی خداوند، خمس را برایش حلال کرد، از ماست، و آن که سخن راست آورد، از ماست و آن که آن سخن را تأکید کرد، از ماست، و در کتاب خدای عزّ و جلّ، مودّت از آنِ ماست، و حضرت علی (علیه السلام) و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) دو پدری هستند، که خداوند به ذرّیّۀ ایشان امر کرده که سپاسگزار آن دوباشند.

3_ عَنْ بَشِیرٍ الدَّهَّانِ، أَنَّهُ سَمِعَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یقُولُ: رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) أَحَدُ الْوَالِدَینِ،

ص: 96

قَالَ: قُلْتُ: وَ الْآخَرُ؟ قَالَ: هُوَ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) .(1)

از بشیر دهّان نقل است که گفت: شنیدم که امام صادق (علیه السلام) می فرمودند: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) یکی از والدین هستند، راوی گفت: عرض کردم: و آن دیگری؟ فرمودند: او، علی بن ابی طالب (علیه السلام) است.

ص: 97

خواند: «وَ أَسْبَغَ عَلَیکمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَةً»، حضرت فرمودند: امّا «نعمت ظاهرى»، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) هستند و آنچه براى مردم از معرفت خدا و توحید آورده اند، امّا «نعمت باطنی»، ولایت ما خانواده و پیوند محبّت با ما است، و گروهى اعتقاد به نعمت ظاهر و باطن هر دو داشتند، و گروهى نعمت ظاهرى را معتقد بودند (به حسب ظاهر)، امّا به نعمت باطنى اعتقادی نداشتند، و خداوند این آیه را نازل کرد: «یا أَیهَا الرَّسُولُ لا یحْزُنْک الَّذِینَ یسارِعُونَ فِی الْکفْرِ مِنَ الَّذِینَ قالُوا آمَنَّا بِأَفْواهِهِمْ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قُلُوبُهُمْ»، ای پیامبر ما! مبادا اندوهگین شوى از کسانى که به سرعت جانب کفر را پیش می گیرند، از کسانى که به زبان ایمان دارند، ولى در دل ایمانی ندارند.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) از نزول این آیه شادمان شدند، زیرا خداوند بزرگ ایمان آنها را نپذیرفت، مگر با پیمان ولایت و محبّت اهل البیت (علیهم السلام) .

ص: 99

2_ عَنْ عَلِی بْنِ مُوسَى (علیهما السلام) ، عَنْ أَبِیهِ (علیه السلام) ، عَنْ جَدِّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (علیهما السلام) ، عَنْ أَبِیهِ (علیه السلام) ، عَنْ عَلِی بْنِ الْحُسَینِ (علیهما السلام) ، عَنْ أَبِیهِ (علیه السلام) ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : سَیکونُ بَعْدِی فِتْنَةٌ مُظْلِمَةٌ، النَّاجِی فِیهَا مَنْ تَمَسَّک بِعُرْوَةِ الْوُثْقَى.

فَقِیلَ: یا رَسُولَ اللَّهِ! وَ مَا الْعُرْوَةُ الْوُثْقَى؟

قَالَ: وَلَایةُ سَیدِ الْوَصِیینَ، قِیلَ: یا رَسُولَ اللَّهِ! وَ مَنْ سَیدُ الْوَصِیینَ؟ قَالَ: أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ، قِیلَ: وَ مَنْ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ؟ قَالَ: مَوْلَى الْمُسْلِمِینَ وَ إِمَامُهُمْ بَعْدِی، قِیلَ: وَ مَنَ مَوْلَى الْمُسْلِمِینَ؟ قَالَ: أَخِی عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) .(1)

از حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) ، از اجداد طیبین و طاهرینشان (علیهم السلام) ، روایت است که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: بعد از من، فتنه ای تاریک و ظلمانی خواهد بود، فقط کسانی از آن نجات می یابند، که به «عروة الوثقی» چنگ زنند.

عرض شد: ای رسول خدا! عروة الوثقی چیست؟ حضرت فرمودند: ولایت سیّد و سرور اوصیا است، عرض شد: یا رسول الله! سیّد اوصیا کیست؟ فرمودند: امیرمؤمنان، عرض شد: امیرمؤمنان کیست؟ فرمودند: مولا و صاحب اختیار مسلمانان، و پیشوای آنان بعد از من، عرض شد: سرور آنان و امام آنها بعد از شما کیست؟ فرمودند: برادرم، علی بن ابی طالب (علیه السلام) است.3_ عَنِ الزُّهْرِی، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِک، فِی قَوْلِهِ تَعَالَى: «وَ مَنْ یسْلِمْ وَجْهَهُ إِلَى اللَّهِ»،

ص: 101

قَالَ: نَزَلَ فِی عَلِیّ (علیه السلام) ، کانَ أَوَّلَ مَنْ أَخْلَصَ وَجْهَهُ لِلَّهِ، «وَ هُوَ مُحْسِنٌ»، أَی مُؤْمِنٌ مُطِیعٌ، «فَقَدِ اسْتَمْسَک بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقى»، قَوْلُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، «وَ إِلَى اللَّهِ عاقِبَةُ الْأُمُورِ»، وَ اللَّهِ! مَا قُتِلَ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) إِلَّا عَلَیهَا.(1)

از انس بن مالک نقل است که راجع به سخن خداوند: «وَ مَنْ یسْلِمْ وَجْهَهُ إِلَى اللَّهِ»، گفت: این آیه دربارۀ على بن ابى طالب (علیه السلام) نازل شده است، او نخستین کسى بود که ایمان را براى خدا خالص گردانید، و خود و علم خود را در راه خدا قرار داد، «وَ هُوَ مُحْسِنٌ»، یعنى او مؤمن فرمانبردار پروردگار بود، «فَقَدِ اسْتَمْسَک بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقى»، آن کلمۀ توحید و گفتن لا اله إلا اللّه است، «وَ إِلَى اللَّهِ عاقِبَةُ الْأُمُورِ»، و علی بن ابی طالب (علیه السلام) به شهادت نرسیدند، مگر به خاطر همین.

ص: 102

یبْعَثُ مَنْ فِی الْقُبُورِ، فَإِنَّک إِذَا قُلْتَهَا ذَهَبَ عَنْک رِجْزُ الشَّیطَانِ وَ وَسْوَاسُهُ إِنْ شَاءَ اللَّه.(1)

از جابر نقل است که، ابو عبیده حذّاء از امام محمّد باقر (علیه السلام) روایت کرده در مورد تفسیر این آیه که خداوند عزّ و جلّ می فرماید: «تَتَجافى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ یدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَ طَمَعاً»، یعنى: پهلوهایشان از خوابگاه و بستر جدا و تهى می شود، آن حضرت فرمودند: شاید تو می پنداری، این جماعتی که خداوند آنان را در قرآن ستوده، اصلاً شبها نمى خوابند؟

عرض کردم: خدا و رسول و فرزند رسولش داناتر هستند، حضرت فرمودند: براى این بدن لازم است که استراحت کرده و مقدارى بخوابد، تا روح از آن بیرون شود و وقتى روح خارج شد، بدن استراحت مى کند، و پس از آنکه روح به بدن برگشت، بدن با قوّه و نیروى بیشترى به کار مى پردازد، آرى، حق تعالى در آیۀ مذکور آن جماعت را ستوده و مى فرماید: «شبها پهلو از بستر خواب حرکت دهند و با بیم و امید در نماز شب خداى خود را بخوانند»، این آیه در شأن امیر المؤمنین علی (علیه السلام) و اتباعش از شیعیان ما، نازل شده، چه آنکه ایشان در اوّل شب مى خوابند، و وقتى دو ثلث از شب گذشت یا مقدارى که خدا مى خواهد، از خواب برخاسته و به درگاه الهى پناه برده در حالى که به عبادتش راغب و از عذابش بیمناک و در رحمت و آنچه نزد او است طمع و امید دارند، خداوند رحمان آنها را در کتابش یاد کرده، پس از آنچه به ایشان داده تو را اطّلاع داده، و خاطرنشان کرده که ایشان را در جواررحمتش اسکان داده، و در بهشت برینش داخل نموده، و از هر خوف و هراسى ایمنشان نموده است.

ص: 104

ابو عبیده مى گوید: محضر مبارکش عرض کردم: فدایت شوم! اگر در آخر شب از خواب برخاستم چه بگویم؟

حضرت فرمودند: هر گاه از خواب برخاستى بگو: الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ، وَ إِلَهِ الْمُرْسَلِینَ، وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی یحْیی الْمَوْتَى، وَ یبْعَثُ مَنْ فِی الْقُبُورِ.

یعنى (حمد و سپاس مخصوص پروردگار عالمیان و خداى پیامبران است، و نیز حمد و ستایش سزاوار خداوندى است که مردگان را زنده مى سازد و خفتگان در گورها را براى حساب خواهى زنده مى کند و برمی انگیزد).

پس هر گاه این دعا را بخوانى، خداوند پلیدى و وسوسه هاى شیطان را، از تو دور خواهد ساخت، إن شاء اللَّه.

ص: 105

هستى، و سخنان هرزه مى گویى، این گونه بود که خداوند این آیه را بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل کرد: «أَ فَمَنْ کانَ مُؤْمِناً کمَنْ کانَ فاسِقاً لا یسْتَوُونَ»، «أَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فَلَهُمْ جَنَّاتُ الْمَأْوى نُزُلًا بِما کانُوا یعْمَلُونَ»، و منظور از آن، حضرت علی (علیه السلام) هستند.

2_ عَنْ أَبِی صَالِحٍ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، فِی قَوْلِهِ تَعَالَى: «أَ فَمَنْ کانَ مُؤْمِناً»، قَالَ: هُوَ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) ، «کمَنْ کانَ فاسِقاً»، الْوَلِیدُ بْنُ عُقْبَةَ بْنِ أَبِی مُعَیطٍ، وَ قَوْلُهُ تَعَالَى: «فَلَهُمْ جَنَّاتُ الْمَأْوى»، نَزَلَتْ فِی عَلِیّ (علیه السلام) ، وَ قَوْلُهُ: «فَمَأْواهُمُ النَّارُ»، نَزَلَتْ فِی الْوَلِیدِ بْنِ عُقْبَةَ.(1)

از ابى صالح نقل است که، عبد اللَّه بن عباس، در بارۀ آیۀ شریفۀ: «أَ فَمَنْ کانَ مُؤْمِناً»، گفت: او، على بن ابى طالب (علیه السلام) است، و «کمَنْ کانَ فاسِقاً»، مقصود ولید بن عقبه بن ابى معیط است، که هرگز با هم مساوى و برابر نیستند، و «فَلَهُمْ جَنَّاتُ الْمَأْوى»، على (علیه السلام) است، که مسکنش در بهشت است، و «فَمَأْواهُمُ النَّارُ»، در بارۀ ولید نازل شده، که مسکنش در جهنم است.

ص: 107

حکم خدا می دانند، و بر خلاف آنچه در کتاب خدا آمده، به خواسته ها و امیال خود عمل می کنند.

تذکّر: البته برای مطالعۀ بیشتر می توانید به کُد: 21/73 مراجعه فرمایید.

ص: 109

فِی حُبِّنَا عَدُوَّنَا، فَلَیسَ مِنَّا وَ لَسْنَا مِنْهُ، وَ اللَّهُ عَدُوُّهُ وَ جَبْرَئِیلُ وَ مِیکائِیلُ، وَ اللَّهُ عَدُوٌّ لِلْکافِرِینَ.(1)

از ابو جارود نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) در بارۀ آیۀ: «و ما جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَینِ فِی جَوْفِهِ»، فرمودند: حضرت علی بن ابى طالب (علیه السلام) فرمودند: هر بنده اى که خداوند قلبش را براى ایمان آزمایش کند، محبّت ما را در قلب خود مى یابد، و ما را دوست می دارد، و هر بنده اى که مورد خشم خدا باشد، دشمنى با ما را در قلب خود مى یابد، و با ما دشمنى می ورزد، ما به دوستى دوستان شادیم، و دشمنى دشمنان را متوجّه هستیم، دوست ما به رحمت خدا مى نگرد، درهاى رحمت خدا به روى او باز است، و دشمن ما در پرتگاهى از آتش قرار گرفته، که در حال سقوط در آتش جهنم است.

گوارا باد اهل رحمت را، رحمت پروردگار، و مرگ بر جهنمیان، که جایگاه آنان جهنم است، خداوند می فرماید: «فَلَبِئْسَ مَثْوَى الْمُتَکبِّرِینَ»، و هرگز کسى کوتاهى در راه محبّت ما ندارد، به واسطۀ خیر و خوبى که خدا در او قرار داده باشد، زیرا دوست و دشمن ما، با یک دیگر مساوى نیستند، و هیچگاه محبّت ما و دشمنى ما در قلب یک نفر جاى نمی گیرد، زیرا براى یک فرد خدا دو قلب قرار نداده، که با یکى دوست بدارد و با دیگرى دشمن.

دوست ما محبتّش خالص است، همان طور که طلا را آتش پاک و خالص می کند، و دشمن ما نیز همان طور است، مائیم نجباء و فرزندان ما، فرزندان پیامبرانهستند، و من وصىّ اوصیاء هستیم، و گروه ستم پیشه از طرفداران شیطانند، و

ص: 111

شیطان از آنها است، هر که می خواهد بداند ما را دوست دارد یا نه، به قلب خود نگاه کند، اگر در محبّت ما، دشمن ما را شریک قرار می دهد، از ما نیست، و ما نیز با او ارتباطى نداریم، و خداوند، جبرئیل و میکائیل با او دشمن هستند، و خداوند دشمن کافران است.

ص: 112

ابْنَ أُمِّ سَلَمَةَ وَ أُسَامَةَ بْنَ زَیدٍ، فَشَهِدُوا لِی عِنْدَ مُعَاوِیةَ.

قَالَ سُلَیمٌ: وَ قَدْ سَمِعْتُ ذَلِک مِنْ سَلْمَانَ وَ أَبِی ذَرٍّ وَ الْمِقْدَادِ وَ ذَکرُوا أَنَّهُمْ سَمِعُوا ذَلِک مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) .(1)

از سلیم بن قیس هلالى روایت شده است که گفت: از عبد اللَّه پسر جعفر طیار شنیدم که مى گفت: من، و امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) ، و عبد اللَّه بن عبّاس، و عمر بن ابى سلمه، و اسامة بن زید، نزد معاویه بودیم، میان من و معاویه سخنانی رد و بدل شد، و من(عبد الله بن جعفر) به معاویه گفتم: از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدم که می فرمودند:

«ولایت من بر مؤمنین از ولایت آنها بر خودشان بیشتر است، سپس فرمودند: بعد از من برادرم على بن ابى طالب (علیه السلام) نسبت به مؤمنین ولایت دارد، و ولایت او بر مؤمنین از ولایت آنها بر خودشان بیشتر است، و وقتى حضرت علی (علیه السلام) به شهادت رسید، فرزندم حسن (علیه السلام) ، بر مؤمنین اولى است، سپس فرزندم حسین (علیه السلام) نسبت به مؤمنین اولى است، وقتى حسین (علیه السلام) شهید شد، فرزندش علىّ بن الحسین (علیهما السلام) نسبت به مؤمنین اولى است، و ای عبد اللَّه! تو او را خواهى دید، سپس فرزندم محمّد بن علىّ الباقر (علیه السلام) ازمؤمنین نسبت به خودشان أولى است، و تو اى حسین! او را خواهى دید، و سپس یکی پس از دیگری، تا دوازده امام کامل نمودند، که نُه امام، از اولاد حسین (علیه السلام) ، خواهند بود.

ص: 114

عبد اللَّه بن جعفر گفت: آنگاه امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) و عبد اللَّه بن عبّاس و عمر بن ابى سلمة و اسامة بن زید را گواه گرفتم، که همگى نزد معاویه به نفع من گواهى دادند.

سلیم بن قیس گفت: من نیز این مطلب را، از سلمان و ابو ذر و مقداد شنیده بودم، و آنها گفتند که آن را از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیده اند.

2_ عَنْ سُفْیانَ بْنِ عُیینَةَ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) ، أَنَّ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) ، قَالَ: أَنَا أَوْلَى بِکلِّ مُؤْمِنٍ مِنْ نَفْسِهِ، وَ عَلِیّ (علیه السلام) أَوْلَى بِهِ مِنْ بَعْدِی.

فَقِیلَ لَهُ: مَا مَعْنَى ذَلِک؟ فَقَالَ: قَوْلُ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) : مَنْ تَرَک دَیناً أَوْ ضَیاعاً فَعَلَی وَ مَنْ تَرَک مَالاً فَلِوَرَثَتِهِ، فَالرَّجُلُ لَیسَتْ لَهُ عَلَى نَفْسِهِ وِلَایةٌ، إِذَا لَمْ یکنْ لَهُ مَالٌ، وَ لَیسَ لَهُ عَلَى عِیالِهِ أَمْرٌ وَ لَا نَهْی، إِذَا لَمْ یجْرِ عَلَیهِمُ النَّفَقَةَ، وَ النَّبِی وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیهما السلام) وَ مَنْ بَعْدَهُمَا أَلْزَمَهُمْ هَذَا، فَمِنْ هُنَاک صَارُوا أَوْلَى بِهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ، وَ مَا کانَ سَبَبُ إِسْلَامِ عَامَّةِ الْیهُودِ إِلَّا مِنْ بَعْدِ هَذَا الْقَوْلِ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلیالله علیه و آله و سلم) ، وَ إِنَّهُمْ آمَنُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ وَ عَلَى عِیالاتِهِمْ.(1)

از سفیان بن عُیینه نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) فرمودند: پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: من از هر مؤمنى به خود او سزاوارترم و اولویت دارم، و پس از من این سزاوارى را على (علیه السلام) دارد، پس به حضرت صادق (علیه السلام) عرض شد: معنى این

ص: 115

سخن چیست؟

حضرت فرمودند: فرمایش پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) است که فرمودند: (هر که بمیرد، و از خود بدهى یا باز ماندگانى بى سرپرست، به جای گذارد، بر عهدۀ من است که آن قرض را ادا کنم و به بازماندگانش نفقه دهم، و هر که بمیرد و از خود مالى به جای گذارد، از برای ورثۀ اوست)، پس هر گاه مردى مالى نداشته باشد، بر خود ولایت ندارد، و چون مخارج عیال خود را نپردازد، بر آنها حق امر و نهى ندارد، و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و امیر المؤمنین (علیه السلام) و امامان بعد از ایشان (علیهم السلام) بدان ملزم هستند (که مخارج آنها را بپردازند)، از این رو ایشان نسبت به خود مردم اولویت دارند.

و آن چیزى که موجب شد بیشتر یهودیان، اسلام آورند، همین سخن رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بود، زیرا ایشان نسبت به خود و عیالات خود آسوده خاطر شدند. (زیرا دانستند که نگهدارى و کفالت خود آنها، اگر بى سرپرست باشند،و نیز خانوادۀ آنها پس از مرگشان، اگر مخارج و سرپرستى نداشته باشند، به عهدۀ شخص پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ، و پس از آن حضرت به عهدۀ جانشین اوست).

3_ عَنْ سَعِیدِ بْنِ یسَارٍ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یقُولُ: الْحَمْدُ لِلَّهِ، صَارَتْ فِرْقَةٌ مُرْجِئَةً، وَ صَارَتْ فِرْقَةٌ حَرُورِیةً، وَ صَارَتْ فِرْقَةٌ قَدَرِیةً، وَ سُمِّیتُمُ التُّرَابِیةَ وَ شِیعَةَ عَلِیّ (علیه السلام) ، أَمَا وَ اللَّهِ! مَا هُوَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیک لَهُ، وَ رَسُولُهُ وَ آلُ رَسُولِ اللَّهِ (علیهم السلام) وَ شِیعَةُ آلِ رَسُولِ اللَّهِ (علیهم السلام) ، وَ مَا النَّاسُ إِلَّا هُمْ، کانَ عَلِیّ (علیه السلام) أَفْضَلَ النَّاسِ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ

ص: 116

أَوْلَى النَّاسِ بِالنَّاسِ، حَتَّى قَالَهَا ثَلَاثاً.(1)

سعید بن یسار گوید: شنیدم از امام صادق (علیه السلام) که می فرمودند: ستایش خاص خداوند است، دسته اى مرجئه شدند، و دسته اى حروریه(خوارج) گشتند، و دسته اى قدریه شدند، و شما را نیز ترابیه(منسوب به ابو تراب، کنیۀ حضرت على (علیه السلام) ) و شیعۀ على (علیه السلام) نامیدند.

به خدا سوگند! که آن (یعنى حق و حقیقت) نیست، جز خداى یگانه که شریک ندارد، و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و خاندان رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و شیعیان رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ، و نیستند سایر مردمجز همان (که هستند).

حضرت على (علیه السلام) برترین مردم بودند، پس از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ، و سزاوارترین مردم بودند نسبت به آنها، و سه بار در این جمله را تکرار فرمودند.

توضیح: «مُرجئه» به کسانى گویند که حضرت على (علیه السلام) را، چهارمین خلیفه دانند، و برخى گفته اند: کسانى هستند که معتقدند، با وجود ایمان در شخص هیچ گناهى زیان نرساند، و با وجود کفر، هیچ طاعتى سود ندهد.

«حروریه» به یک دسته از خوارج اطلاق شود.

«قدَریه» به کسانى می گویند که قائل به تفویض هستند، و گاهى به «جبریه» نیز قدریه گفته شده.

ص: 117

تَقُولُوا یوْمَ الْقِیامَةِ، «إِنَّا کنَّا عَنْ هذا غافِلِینَ»(1)، فَأَوَّلُ مَا أَخَذَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ، الْمِیثَاقَ عَلَى الْأَنْبِیاءِ لَهُ بِالرُّبُوبِیةِ، وَ هُوَ قَوْلُهُ: «وَ إِذْ أَخَذْنا مِنَ النَّبِیینَ مِیثاقَهُمْ»، فَذَکرَ جُمْلَةَ الْأَنْبِیاءِ، ثُمَّ أَبْرَزَ أَفْضَلَهُمْ بِالْأَسَامِی، فَقَالَ: «وَ مِنْک» یا مُحَمَّدُ، فَقَدَّمَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) ، لِأَنَّهُ أَفْضَلُهُمْ، «وَ مِنْ نُوحٍ وَ إِبْرَاهِیمَ وَ مُوسَى وَ عِیسَى ابْنِ مَرْیمَ»، فَهَؤُلَاءِ الْخَمْسَةُ أَفْضَلُ الْأَنْبِیاءِ، وَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) أَفْضَلُهُمْ، ثُمَّ أَخَذَ بَعْدَ ذَلِک مِیثَاقَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) عَلَى الْأَنْبِیاءِ بِالْإِیمَانِ بِهِ، وَ عَلَى أَنْ ینْصُرُوا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) ، فَقَالَ: «وَ إِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثاقَ النَّبِیینَ لَما آتَیتُکمْ مِنْ کتابٍ وَ حِکمَةٍ ثُمَّ جاءَکمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِما مَعَکمْ»، یعْنِی رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) ، «لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَ لَتَنْصُرُنَّهُ»، یعْنِی أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ أَخْبِرُوا أُمَمَکمْ بِخَبَرِهِ، وَ خَبَرِ وَلِیهِ مِنَ الْأَئِمَّةِ (علیهم السلام) .(2)

از ابن سنان نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) فرمودند: اولین کسی که قبل از همۀ انبیاء، آن پیمان را بست، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بودند، چون آن حضرت نزدیکترین خلائق به خداوند تبارک و تعالی بودند، و در مکانی قرار داشتند که چون در شب معراج به آسمان عروج کردند، جبرئیل (علیه السلام) به ایشان عرض کرد: ای محمّد! جلو بیا، در جایی قدمگذاشته ای که هیچ فرشتۀ مقرّب و هیچ پیامبر مرسلی در آنجا قدم نگذاشته است، پس اگر روح و جان ایشان متعلّق به آن مکان نبود، نمی توانستند به آنجا برسند، و فاصلۀ ایشان تا خداوند، چنانکه خود خداوند می فرماید، اینگونه بود: «قَابَ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنَی» یعنی به اندازۀ طول دو سرِ کمان، بلکه نزدیکتر، بود، پس آنگاه که فرمان از جانب خداوند صادر شد، از سوی او بر عهدۀ

ص: 119

اولیای او قرار گرفت.

امام صادق (علیه السلام) فرمودند: از آنها، پیمان ربوبیّت خداوند، نبوّت رسول او و امامت امیر المؤمنین و ائمّه (علیهم السلام) ، گرفته شده بود، و خداوند به آنان فرمود: آیا من پروردگار شما نیستم، و محمد، پیامبرتان نیست، و آیا علی امام شما نیست، و ائمّۀ هدایت، امامان شما نیستند؟

آنان پاسخ دادند: آری، گواهی می دهیم، پس خداوند متعال فرمود: این که بگویید در روز قیامت، یعنی تا در روز قیامت نگویید، ما از این پیمان، غافل و بی خبر بودیم، پس اولین چیزی که خداوند از پیامبران خود، بر سرِ آن پیمان گرفت، ربوبیت بود، و آیۀ: «وَإِذْ أَخَذْنَا مِنَ النَّبِیِّینَ مِیثَاقَهُمْ»، به همین معنا است، پس تمام پیامبران را ذکر نمود، سپس برترین آنان را با بردن نامشان جلوه داد. پس فرمود: «وَمِنکَ» یعنی ای محمد! خداوند، نام رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را قبل از بقیۀ انبیا ذکر نمود، چون او برترین آنها است، «وَمِن نُّوحٍ وَإِبْرَاهِیمَ وَمُوسَی وَعِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ»، پس این پنج تن، برترین انبیا هستند، و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) برترین این پنج تن است، سپس خداوند از انبیا پیمان گرفت که به رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ایمان بیاورند و امیر المؤمنین (علیه السلام) را یاری نمایند،خداوند فرمود: «وَإِذْ أَخَذَ اللّهُ مِیثَاقَ النَّبِیِّیْنَ لَمَا آتَیْتُکُم مِّن کِتَابٍ وَحِکْمَهٍ ثُمَّ جَاءکُمْ رَسُولٌ مُّصَدِّقٌ لِّمَا مَعَکُمْ»، منظور، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) است، «لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَلَتَنصُرُنَّهُ»، که منظور، امیر المؤمنین (علیه السلام) است، یعنی شما (ای پیامبران)، امُت هایتان را از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و ولیّ او که از ائمّه (علیهم السلام) است، آگاه سازید.

ص: 120

عَمِّی حَمْزَةُ وَ أَخِی جَعْفَرٌ وَ ابْنُ عَمِّی عُبَیدَةُ بْنُ الْحَارِثِ، عَلَى أَمْرٍ وَفَینَا بِهِ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ، فَتَقَدَّمَنِی أَصْحَابِی وَ خَلَفْتُ بَعْدَهُمْ، لِمَا أَرَادَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ عَزَّ وَ جَلَّ، فَأَنْزَلَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ فِینَا: «مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَیهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضى نَحْبَهُ»، حَمْزَةُ وَ جَعْفَرٌ وَ عُبَیدَةُ، «وَ مِنْهُمْ مَنْ ینْتَظِرُ وَ ما بَدَّلُوا تَبْدِیلًا»، فَأَنَا الْمُنْتَظِرُ، وَ مَا بَدَّلْتُ تَبْدِیلاً.(1)

از جابر نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) ، از حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) ، از محمّد بن حنفیّه2، روایت کرده اند که حضرت امام علی (علیه السلام) فرمودند: همانا من، و عمویم حمزه، و برادرم جعفر، و پسر عمویم عبیده بن حارث، با خداوند عزّ و جلّ و حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) ، عهد و پیمانى بستیم که به آن وفادار بوده ایم، و یاران من بر من پیشی گرفتند، و من پس از آنها، با اراده و مشیّت خداوند عزّ و جلّ، زنده مانده ام، پس خداوند سبحان، در بارۀ ما، این آیۀ شریفه، را نازل فرمود: «مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَیهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضى نَحْبَهُ»، که حمزه و جعفر و عبیده (با شهادتشان، به پیمان خود وفا نمودند)، «وَ مِنْهُمْ مَنْ ینْتَظِرُ وَ ما بَدَّلُوا تَبْدِیلًا»، پس من هم در انتظار شهادت هستم، و هرگز در این پیمان تغییر ندادم.

3_ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ، فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: «مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجالٌ صَدَقُوا ماعاهَدُوا اللَّهَ عَلَیهِ»، یعْنِی عَلِیاً وَ حَمْزَةَ وَ جَعْفَراً، «فَمِنْهُمْ مَنْ قَضى نَحْبَهُ»، یعْنِی حَمْزَةَ وَ جَعْفَراً، «وَ مِنْهُمْ مَنْ ینْتَظِرُ»، یعْنِی عَلِیاً (علیه السلام) ، کانَ ینْتَظِرُ أَجَلَهُ، وَ الْوَفَاءَ لِلَّهِ بِالْعَهْدِ، وَ

ص: 122

الشَّهَادَةَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ، فَوَ اللَّهِ! لَقَدْ رُزِقَ الشَّهَادَةَ.(1)

عبد اللّه بن عباس دربارۀ سخن خداوند: «مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَیهِ»، گفت: یعنى حضرت امام على (علیه السلام) و حمزه و جعفر، که از مؤمنان صادق در پیمان با خدا بودند، «فَمِنْهُمْ مَنْ قَضى نَحْبَهُ»، از میان آن سه تن، حمزه و جعفر طیار، در راه پیمان با خدا، استقامت و ایثار کردند، تا به شهادت رسیدند، «وَ مِنْهُمْ مَنْ ینْتَظِرُ»، یعنى حضرت امام على (علیه السلام) که منتظر شهادت در راه خدا و وفاى به عهد بود، به خدا سوگند! که در پایان عمرش، خداى سبحان، شهادت را نصیب آن حضرت نمود.

4_ قَالَ الْحَافِظُ الذَّهَبِی: سُئِلَ عَلِیّ (علیه السلام) ، وَ هُوَ عَلَى مِنْبَرِ الْکوفَةِ، عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَى: «رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَیهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضى نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ ینْتَظِرُ»؟

فَقَالَ: اللَّهُمَّ اغْفِرْ، هَذِهِ الْآیةُ نَزَلَتْ فِی، وَ فِی عَمِّی حَمْزَةَ، وَ فِی ابْنِ عَمِّی عُبَیدَةَ بْنِ الْحَارِثِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ، فَأَمَّا عُبَیدَةُ، فَقَضَى نَحْبَهُ شَهِیداً یوْمَ بَدْرٍ، وَ أَمَّا حَمْزَةُ، فَقَضَى نَحْبَهُ شَهِیداً یوْمَ أُحُدٍ، وَ أَمَّا أَنَا، فَأَنْتَظِرُ أَشْقَاهَا یخْضِبُ هَذِهِ مِنْ هَذَا، وَ أَشَارَ إِلَى لِحْیتِهِوَ رَأْسِهِ، عَهْدٌ عَهِدَهُ إِلَی حَبِیبِی أَبُو الْقَاسِمِ (صلی الله علیه و آله و سلم) .(2)

ابن حجر هیثمی در کتاب صواعق محرقه می نویسد: روزی حضرت امیر المؤمنین

ص: 123

علی (علیه السلام) بر فراز منبر مسجد کوفه سخن می گفتند، که شخصى، در بارۀ آیۀ شریفۀ: «رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَیهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضى نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ ینْتَظِرُ»، و شأن نزولش، از آن حضرت پرسید؟

حضرت فرمودند: خدایا! بیامرز، این آیه دربارۀ من، و عمویم حمزه، و پسر عمویم عبیدة بن حارث بن عبد المطلب، نازل شده است. پس عبیده، در جنگ بدر به درجۀ شهادت رسید، و حمزه، در جنگ احُد شهید شد، و امّا من، پس منتظرم که شقى ترین امّت، این را، از این خضاب کند، و با دست، خود اشاره به محاسن خود و به سر خود نمودند، و این پیمانى است که حبیبم، حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) ، با من بسته اند.

ص: 124

2_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، فِی قَوْلِهِ تَعَالَى: «وَ کفَى اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ الْقِتالَ»، قَالَ: کفَاهُمُ اللَّهُ الْقِتَالَ یوْمَ الْخَنْدَقِ بِعَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) ، حِینَ قَتَلَ عَمْرَو بْنَ عَبْدِ وُدٍّ.(1)

عبد اللَّه بن عباس، در تفسیر و توضیح آیۀ کریمۀ: «وَ کفَى اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ الْقِتالَ»، گفت: خداوند متعال، در جنگ خندق، مؤمنان را، به وسیلۀ حضرت علی بن ابی طالب (علیه السلام) ، آنگاه که عمرو بن عبد ود را کشت، از جنگ بی نیاز کرد.

3_ عَنْ حُذَیفَةَ، قَالَ: لَمَّا کانَ یوْمُ الْخَنْدَقِ، عَبَرَ عَمْرُو بْنُ عَبْدِ وُدٍّ، حَتَّى جَاءَ فَوَقَعَ عَلَى عَسْکرِ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) ، فَنَادَى الْبِرَازَ.

فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : أَیکمْ یقُومُ إِلَى عَمْرٍو؟ فَلَمْ یقُمْ أَحَدٌ إِلَّا عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) ، فَإِنَّهُ قَامَ، فَقَالَ لَهُ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) : اجْلِسْ، ثُمَّ قَالَ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) : أَیکمْ یقُومُ إِلَى عَمْرٍو؟ فَلَمْ یقُمْ أَحَدٌ، فَقَامَ إِلَیهِ عَلِیّ (علیه السلام) ، فَقَالَ: أَنَا لَهُ، فَقَالَ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) : اجْلِسْ، ثُمَّ قَالَ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) لِأَصْحَابِهِ: أَیکمْ یقُومُ إِلَى عَمْرٍو؟ فَلَمْ یقُمْ أَحَدٌ، فَقَامَ عَلِیّ (علیه السلام) فَقَالَ: أَنَا لَهُ، فَدَعَاهُ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) فَقَالَ: إِنَّهُ عَمْرُو بْنُ عَبْدِ وُدٍّ، قَالَ: وَ أَنَا عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ، فَأَلْبَسَهُ دِرْعَهُ ذَاتَ الْفُضُولِ، وَ أَعْطَاهُ سَیفَهُ ذَا الْفَقَارِ، وَ عَمَّمَهُ بِعِمَامَتِهِ السَّحَابِ عَلَى رَأْسِهِ تِسْعَةَ أَکوَارٍ، ثُمَّ قَالَ لَهُ: تَقَدَّمْ، فَقَالَ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) لَمَّا وَلَّى: اللَّهُمَّ احْفَظْهُ مِنْ بَینِ یدَیهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ وَ عَنْ یمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ وَ مِنْ فَوْقِ رَأْسِهِ وَ مِنْ تَحْتِ قَدَمَیهِ.

فَجَاءَ حَتَّى وَقَفَ عَلَى عَمْرٍو، فَقَالَ: مَنْ أَنْتَ؟ فَقَالَ عَمْرٌو: مَا ظَنَنْتُ أَنِّی أَقِفُ مَوْقِفاًأُجْهَلُ فِیهِ، أَنَا عَمْرُو بْنُ عَبْدِ وُدٍّ، فَمَنْ أَنْتَ؟ قَالَ: أَنَا عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ، فَقَالَ: الْغُلَامُ الَّذِی کنْتُ أَرَاک فِی حَجْرِ أَبِی طَالِبٍ؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: إِنَّ أَبَاک کانَ لِی صَدِیقاً، وَ أَنَا أَکرَهُ أَنْ أَقْتُلَک.

ص: 126

فَقَالَ لَهُ عَلِیّ (علیه السلام) : لَکنِّی لَا أَکرَهُ أَنْ أَقْتُلَک، بَلَغَنِی أَنَّک تَعَلَّقْتَ بِأَسْتَارِ الْکعْبَةِ، وَ عَاهَدْتَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ، أَنْ لَا یخَیرَک رَجُلٌ بَینَ ثَلَاثِ خِلَالٍ، إِلَّا اخْتَرْتَ مِنْهَا خَلَّةً، قَالَ: صَدَقُوا، قَالَ: إِمَّا أَنْ تَرْجِعَ مِنْ حَیثُ جِئْتَ، قَالَ: لَا تَحَدَّثُ بِهَا قُرَیشٌ، قَالَ: أَوْ تَدْخُلَ فِی دِینِنَا، فَیکونَ لَک مَا لَنَا وَ عَلَیک مَا عَلَینَا، قَالَ: وَ لَا هَذِهِ.

فَقَالَ لَهُ عَلِیّ (علیه السلام) : فَأَنْتَ فَارِسٌ وَ أَنَا رَاجِلٌ، فَنَزَلَ عَنْ فَرَسِهِ، وَ قَالَ: مَا لَقِیتُ مِنْ أَحَدٍ مَا لَقِیتُ مِنْ هَذَا الْغُلَامِ!!! ثُمَّ ضَرَبَ وَجْهَ فَرَسِهِ فَأَدْبَرَتْ، ثُمَّ أَقْبَلَ إِلَى عَلِیّ (علیه السلام) ، وَ کانَ رَجُلًا طَوِیلًا، یدَاوِی دَبَرَ الْبَعِیرَةِ وَ هُوَ قَائِمٌ، وَ کانَ عَلِیّ (علیه السلام) فِی تُرَابٍ دَقٍّ، لَا یثْبُتُ قَدَمَاهُ عَلَیهِ، فَجَعَلَ عَلِیّ (علیه السلام) ینْکصُ إِلَى وَرَائِهِ یطْلُبُ جَلَداً مِنَ الْأَرْضِ، یثْبِتُ قَدَمَیهِ وَ یعْلُوهُ عَمْرٌو بِالسَّیفِ، وَ کانَ فِی دِرْعِ عَمْرٍو قِصَرٌ، فَلَمَّا تَشَاک بِالضَّرْبَةِ، تَلَقَّاهَا عَلِیّ (علیه السلام) بِالتُّرْسِ، فَلَحِقَ ذُبَابُ السَّیفِ فِی رَأْسِ عَلِیّ (علیه السلام) ، حَتَّى قَطَعَتْ تِسْعَةَ أَکوَارٍ، حَتَّى خَطَّ السَّیفُ فِی رَأْسِ عَلِیّ (علیه السلام) ، وَ تَسَیفَ عَلِیّ (علیه السلام) رِجْلَیهِ بِالسَّیفِ مِنْ أَسْفَلَ، فَوَقَعَ عَلَى قَفَاهُ فَثَارَتْ بَینَهُمَا عَجَاجَةٌ فَسُمِعَ عَلِیّ (علیه السلام) یکبِّرُ.

فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : قَتَلَهُ وَ الَّذِی نَفْسِی بِیدِهِ، فَکانَ أَوَّلَ مَنِ ابْتَدَرَ الْعَجَاجَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ، فَإِذَا عَلِیّ (علیه السلام)

یمْسَحُ سَیفَهُ بِدِرْعِ عَمْرٍو، فَکبَّرَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ، فَقَالَ: یا رَسُولَ اللَّهِ! قَتَلَهُ، فَحَزَّ عَلِیّ (علیه السلام) رَأْسَهُ، ثُمَّ أَقْبَلَ یخْطُرُ فِی مِشْیتِهِ.فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : یا عَلِی! إِنَّ هَذِهِ مِشْیةٌ یکرَهُهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ، إِلَّا فِی هَذَا الْمَوْضِعِ.

فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) لِعَلِیّ (علیه السلام) : مَا مَنَعَک مِنْ سَلَبِهِ فَقَدْ کانَ ذَا سَلَبٍ؟

فَقَالَ: یا رَسُولَ اللَّهِ! إِنَّهُ تَلَقَّانِی بِعَوْرَتِهِ، فَقَالَ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) : أَبْشِرْ یا عَلِی! فَلَوْ وُزِنَ الْیوْمَ عَمَلُک، بِعَمَلِ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ لَرَجَحَ عَمَلُک بِعَمَلِهِمْ، وَ ذَلِک أَنَّهُ لَمْ یبْقَ بَیتٌ مِنْ بُیوتِ الْمُشْرِکینَ، إِلَّا وَ قَدْ دَخَلَهُ وَهْنٌ بِقَتْلِ عَمْرٍو، وَ لَمْ یبْقَ بَیتٌ مِنْ بُیوتِ الْمُسْلِمِینَ، إِلَّا وَ قَدْ دَخَلَهُ عِزٌّ بِقَتْلِ عَمْرٍو.

ص: 127

وَ لَمَّا قُتِلَ عَمْرٌو وَ خُذِلَ الْأَحْزَابُ، وَ أَرْسَلَ اللَّهُ عَلَیهِمْ رِیحاً وَ جُنُوداً مِنْ الْمَلَائِکةِ، فَوَلَّوْا مُدْبِرِینَ بِغَیرِ قِتَالٍ، وَ سَبَبُهُ قَتْلُ عَمْرٍو، فَمِنْ ذَلِک قَالَ سُبْحَانَهُ: «وَ کفَى اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ الْقِتالَ»، بِعَلِیّ (علیه السلام) .(1)

حذیفه گفت: چون جنگ خندق پیش آمد، عمروبن عبدود از خندق گذشت تا اینکه نزدیک سپاه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آمد و مبارز طلبید.

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: کدام یک از شما پاسخ عمرو را مى دهد؟ هیچ کس بلند نشد، جز حضرت على بن ابى طالب (علیه السلام) که به پا خاستند، ولى پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به او فرمودند: بنشین، بار دیگر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: کدام یک از شما پاسخ عمرو را مى دهد؟ کسى بلند نشد، جز حضرت على بن ابى طالب (علیه السلام) که بلند شدند و گفتند: من پاسخ او را مى دهم، پس پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: بنشین، باز پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به اصحاب خود فرمودند: کدام یک از شما پاسخعمرو را مى دهد؟ هیچ کس بلند نشد و باز حضرت على (علیه السلام) بلند شدند و گفتند: من پاسخ او را مى دهم، پس پیامبر او را دعا کردند و گفتند: همانا او، عمرو بن عبدود است، حضرت على (علیه السلام) گفتند: من هم على بن ابى طالب هستم!

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) زره خود را به حضرت على (علیه السلام) پوشاندند و شمشیرشان ذوالفقار را به او دادند و عمّامۀ مخصوص خود را به روی سر او پیچاندند، آنگاه گفتند: پیش برو! و چون حضرت على (علیه السلام) رفتند، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) گفتند: خدایا! او را از سمت جلو و سمت عقب و از راست و چپ، و از بالاى سر و زیر قدم ها، حفظ کن.

حضرت على (علیه السلام) آمدند و مقابل عمرو ایستادند، او گفت: تو کیستى؟ حضرت فرمودند: من على بن ابى طالب (علیه السلام) هستم، عمرو گفت: تو همان کودکى هستى که در

ص: 128

آغوش ابوطالب مى دیدم؟ گفتند: آرى، گفت: پدر تو دوست من بود و من نمى خواهم تو را بکشم، حضرت على (علیه السلام) فرمودند: ولى من مى خواهم تو را بکشم، به من خبر رسیده که تو دست در پردۀ کعبه انداخته اى و عهد کرده اى که هر کس سه خواسته از تو داشته باشد، حتماً یکى از آنها را برآورده کنى، گفت: راست گفته اند.

پس حضرت فرمودند: یا از آنجا که آمدى برگرد، گفت: هرگز، چون قریش همواره از آن سخن مى گویند، فرمودند: یا در دین ما داخل شو، تا آنچه به نفع ماست به نفع تو و آنچه به ضرر ماست به ضرر تو باشد، گفت: این درخواست را نیزنمى پذیرم، حضرت فرمودند: تو سواره اى و من پیاده، در این هنگام از اسب خود پیاده شد و گفت: آنچه از این کودک دیدم از هیچ کس ندیدم، پس بر اسب خود تازیانه ای زد و او را از میدان دور کرد، آنگاه به سوى حضرت على (علیه السلام) آمد.

او مردى بلند قد بود، به طورى که پشت شتر را، ایستاده مداوا مى کرد، و حضرت على (علیه السلام) بر روى خاک نرمى ایستاده بودند، و قدم هاى او بر زمین ثابت نبود، و شمشیر عمرو بالاى سر حضرت على (علیه السلام) بود و زره عمرو کوتاه بود، وقتى عمرو ضربۀ خود را فرود آورد، حضرت على (علیه السلام) سپر خود را مقابل آن قرار دادند، ولى انتهاى شمشیر به سر حضرت على (علیه السلام) اصابت کرد، به گونه اى که آن، نُه دور عمامه را برید و به سر آن حضرت رسید، پس آن حضرت هم دوپاى عمرو را از پایین با شمشیر زدند و عمرو به پشت خود بر زمین افتاد، و میان آنان گرد و غبارى برخاست، و شنیدند که حضرت على (علیه السلام) تکبیر مى گویند.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: سوگند به کسى که جانم در دست اوست! او را کشت. نخستین کسى که به طرف آن گرد و غبار رفت، عمر بن خطاب بود، در آن هنگام حضرت على (علیه السلام) را دید، که شمشیرشان را به زره عمرو مى کشند، پس عمر بن

ص: 129

خطاب تکبیر سرداد، و گفت: ای رسول خدا! او را کشته است، پس حضرت على (علیه السلام) سر او را از بدن جدا کردند، سپس به راه افتادند، در حالى که در راهرفتن حالت مخصوصى به خود گرفته بودند.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به او گفتند: ای على! این نوع راه رفتن را خداوند دوست ندارد مگر در این موضع. آنگاه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به حضرت على (علیه السلام) گفتند: چه باعث شد که چیزهاى قیمتى او را برنداشتى؟

حضرت گفتند: ای رسول خدا! او با عورت خود مانع از این کار شد، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: مژده باد بر تو، ای على! اگر عمل امروز تو را با عمل امّت محمّد مقایسه کنند، عمل تو به عمل آنان ترجیح داده مى شود، و این بدان جهت است که خانه اى از خانه هاى مشرکان نیست، مگر اینکه با کشته شدن عمرو، سستى بر آن وارد شد، و خانه اى از خانه هاى مسلمانان نیست، مگر اینکه با کشته شدن عمرو، عزّت بر آن وارد شد.

و هنگامی که عمرو کشته شد و احزاب خوار گردیدند، خداوند بادی را به همراه لشکری از فرشتگان، به سوی آنان فرستاد و آنان بدون جنگ و خونریزی به سوی مکه بازگشتند، و این به خاطر کشته شدن عمرو بود.

از این رو بود که خداوند فرمود: «وَ کفَى اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ الْقِتالَ»، یعنی به وسیلۀ امیر المؤمنین علی (علیه السلام) .

4_ عَن ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: لَمَّا قَتَلَ عَلِیّ (علیه السلام) عَمْراً، دَخَلَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ سَیفُهُ یقْطُرُ دَماً، فَلَمَّا رَآهُ کبَّرَ، وَ کبَّرَ الْمُسْلِمُونَ، وَ قَالَ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) : اللَّهُمَّ أَعْطِ عَلِیاً فَضِیلَةً لَمْ تُعْطِهَا أَحَداً قَبْلَهُ، وَ لَمْ تُعْطِهَا أَحَداً بَعْدَهُ.

ص: 130

قَالَ: فَهَبَطَ جَبْرَائِیلُ (علیه السلام) وَ مَعَهُ مِنَ الْجَنَّةِ أُتْرُجَّةٌ، فَقَالَ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یقْرَأُ عَلَیک السَّلَامَ، وَ یقُولُ لَک: حَی بِهَذِهِ عَلِی بْنَ أَبِی طَالِبٍ.

قَالَ: فَدَفَعَهَا إِلَى عَلِیّ (علیه السلام) ، فَانْفَلَقَتْ فِی یدِهِ فِلْقَتَینِ، فَإِذَا مِنْهُ حَرِیرَةٌ خَضْرَاءُ فِیهَا مَکتُوبٌ سَطْرَانِ بِخُضْرَةٍ: تُحْفَةٌ مِنَ الطَّالِبِ الْغَالِبِ، إِلَى عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ.(1)

از ابن عباس نقل است که گفت: پس از آن که علی بن ابی طالب (علیه السلام) ، عمرو بن عبد ود را به هلاکت رساندند، در حالیکه از شمشیرشان خون می چکید، بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) وارد شدند.

وقتی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ، علی (علیه السلام) را دیدند، بانگ تکبیر بر آوردند، بقیۀ مسلمانان نیز تکبیر گفتند، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: خداوندا! به علی فضیلتی عطا کن، که به کسی قبل از او نداده ای، و بعد از او هم نمی دهی.

در این هنگام جبرئیل (علیه السلام) ، در حالی که ترنج بهشتی همراه داشت، فرود آمد، و به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) عرض کرد: همانا خداوند عزیز و جلیل بر تو سلام می فرستد، و می گوید: با این هدیه، به علی بن ابی طالب تبریک و تهنیت بگو.پس وقتی ترنج را به حضرت علی (علیه السلام) دادند، آن را نصف کردند، ناگهان دیدند درونش حریر سبزی است، که با خط سبز در دو سطر نوشته شده بود: هدیه ای است از طرف خداوند غالب طالب (چیرۀ جوینده)، برای علی فرزند ابو طالب.

ص: 131

لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیةِ الْأُولى»، یعْنِی صَفْرَاءَ بِنْتَ شُعَیبٍ.(1)

عبد اللَّه بن مسعود مى گوید: به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) عرض کردم: یا رسول اللَّه! وقتى که از دنیا بروید، چه کسى شما را غسل مى دهد؟

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: هر پیامبرى را وصیش غسل مى دهد، گفتم: اى رسول خدا! وصىّ شما کیست؟

حضرت فرمودند: على بن أبى طالب است. گفتم: اى رسول خدا! او پس از شما، چند سال زندگى خواهد کرد؟

حضرت فرمودند: سى سال، زیرا یوشع بن نون، که وصىّ موسى (علیه السلام) بود، پس از او سى سال زندگى کرد، و صفورا (صفرا) دختر شعیب و همسر موسى، بر او خروج کرد، و گفت: من به خلافت از تو شایسته ترم، یوشع با وى جنگید و همرزمانش را کشت، و خودش را هم اسیر کرد، ولی با او خوشرفتارى نمود.

دختر ابو بکر نیز، به زودى بر على (علیه السلام) خروج نماید، و در میان چند هزار نفر از امّتم، به جنگ او آید، و على (علیه السلام) نیز با او بجنگد، و همرزمانش را بکشد، و او را اسیر کند، و با وى خوشرفتارى نماید، که در بارۀ عایشه، خداى تعالى فرموده است: «در خانه هاى خود بمانید و مثل دوران جاهلیت اولى، خودنمائى نکنید» که مقصود از آن، صفورا دختر شعیب است.

ص: 133

پس رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: یا علی! این آیه در حق تو، و دو نوۀ من و امامان از فرزندان تو می باشد.

عرض کردم: یا رسول الله! امامان بعد از شما چند نفرند؟ حضرت فرمودند: یا علی! تو هستی، و بعد از تو دو پسرت حسن و حسین هستند، بعد از حسین پسرش علی، و بعد از او پسرش محمد، و بعد از او پسرش جعفر، و بعد از او پسرش موسی، بعد از او پسرش علی، و بعد از او پسرش محمد، و بعد از او پسرش علی، و بعد از او پسرش حسن، و بعد از او فرزندش حجة بن الحسن است، وقتی که من دیدم، این نامها بر ساق عرش الهی، این چنین نوشته شده اند، از خداوند در این مورد سؤال کردم؟

خداوند متعال فرمود: ای محمّد! اینها امامان بعد از تو هستند، که خود پاکیزه شده و معصوم اند، و دشمنانشان از رحمت من مهجور و محروم هستند.

2_ عَنْ عَامِرِ بْنِ وَاثِلَةَ، قَالَ: کنْتُ فِی الْبَیتِ یوْمَ الشُّورَى، فَسَمِعْتُ عَلِیاً (علیه السلام) وَ هُوَ یقُولُ: اسْتَخْلَفَ النَّاسُ أَبَا بَکرٍ، وَ أَنَا وَ اللَّهِ أَحَقُّ بِالْأَمْرِ وَ أَوْلَى بِهِ مِنْهُ، وَ اسْتَخْلَفَ أَبُو بَکرٍ عُمَرَ، وَ أَنَا وَ اللَّهِ أَحَقُّ بِالْأَمْرِ وَ أَوْلَى بِهِ مِنْهُ، إِلَّا أَنَّ عُمَرَ جَعَلَنِی مَعَ خَمْسَةَ نَفَرٍ أَنَا سَادِسُهُمْ، لَا یعْرَفُ لَهُمْ عَلَی فَضْلٌ، وَ لَوْ أَشَاءُ لَاحْتَجَجْتُ عَلَیهِمْ بِمَا لَایسْتَطِیعُ عَرَبِیهُمْ وَ لَا عَجَمِیهُمْ، الْمُعَاهَدُ مِنْهُمْ، وَ الْمُشْرِک تَغْییرَ ذَلِک، ثُمَّ قَالَ: نَشَدْتُکمْ بِاللَّهِ! أَیهَا النَّفَرُ هَلْ فِیکمْ أَحَدٌ وَحَّدَ اللَّهَ قَبْلِی؟ قَالُوا: اللَّهُمَّ لَا.

قَالَ: نَشَدْتُکمْ بِاللَّهِ! هَلْ فِیکمْ أَحَدٌ قَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) أَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِی بَعْدِی، غَیرِی؟ قَالُوا: اللَّهُمَّ لا ...

وَ سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَى أَنْ قَال:

ص: 135

قَالَ: نَشَدْتُکمْ بِاللَّهِ! هَلْ فِیکمْ أَحَدٌ أَنْزَلَ اللَّهُ فِیهِ آیةَ التَّطْهِیرِ عَلَى رَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : «إِنَّما یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهِیراً»، فَأَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) کسَاءً خَیبَرِیاً، فَضَمَّنِی فِیهِ وَ فَاطِمَةَ (علیها السلام) وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَینَ، ثُمَّ قَالَ: یا رَبِّ! هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَیتِی، فَأَذْهِبْ عَنْهُمُ الرِّجْسَ، وَ طَهِّرْهُمْ تَطْهِیراً؟ قَالُوا: اللَّهُمَّ لَا.

قَالَ: نَشَدْتُکمْ بِاللَّهِ! هَلْ فِیکمْ أَحَدٌ قَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) أَنَا سَیدُ وُلْدِ آدَمَ، وَ أَنْتَ یا عَلِی! سَیدُ الْعَرَبِ؟ قَالُوا: اللَّهُمَّ لَا...(1)

از عامر بن واثله نقل است که گفت: من در روز شورا در آن خانه اى که شوراى خلافت تشکیل شده بود، حضور داشتم، شنیدم که حضرت على (علیه السلام) مى فرمودند: مردم در حالى ابو بکر را به عنوان خلیفه انتخاب کردند، که سوگند به خدا! من از او شایسته تر و سزاوارتر بودم، ابو بکر نیز عمر را خلیفه کرد، که سوگند به خدا! من از او شایسته تر و سزاوارتر بودم. اینک عمر طبق وصیتش مرا همسان با پنج نفرى قرار داده، که مرا ششمین نفر آنها شمرده، و به من نسبت به آنها، هیچبرترى قائل نشده است.

اگر بخواهم براى برترى خودم بر علیه آنان آنچنان استدلال مى کنم که هیچ عرب و عجمى، و هیچ فرد معاهده بسته و شرک ورزى، نتواند آن را دگرگون ساخته و انکار نماید.

آنگاه فرمودند: شما را به خدا! اى اعضاى شورا! آیا در میان شما کسى هست که پیش از من خدا را به یگانگى بشناسد؟ گفتند: به خدا سوگند! نه. سپس فرمودند: شما را به خدا! آیا در میان شما جز من کسى هست که پیامبر خدا (علیهما السلام) به او فرموده باشد که

ص: 136

تو نسبت به من مانند هارون نسبت به موسى هستى؟ گفتند: به خدا قسم! نه...

تا آنجا که فرمودند:

شما را به خدا! آیا در میان شما جز من کسى هست که خداوند در بارۀ او آیۀ تطهیر را نازل کرده باشد که: «خداوند فقط مى خواهد پلیدى را از شما خاندان زدوده و شما را تمام و کمال پاکیزه گرداند.» در این هنگام، پیامبر خدا (علیهما السلام) کساى خیبرى را گرفته و من، فاطمه، حسن و حسین را در آن جاى دادند، و آنگاه فرمودند: «پروردگارا! اینان خاندان من هستند، پس پلیدى را از آنان بزداى، و آنها را کاملاً پاکیزه گردان» گفتند: نه، به خدا سوگند! سپس فرمودند: شما را به خدا! آیا در میان شما جز من کسى هست که پیامبر خدا (علیهما السلام) در مورد او فرموده باشد: «من سرور فرزندان آدم، و تو اى على! سرور عرب هستى»؟ گفتند: نه، به خدا سوگند!3_ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (علیهما السلام) ، عَنْ أَبِیهِ (علیه السلام) ، قَالَ: قَالَ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) : إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَضَّلَنَا أَهْلَ الْبَیتِ، وَ کیفَ لَا یکونُ کذَلِک، وَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یقُولُ فِی کتَابِهِ: «إِنَّما یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهِیراً»، فَقَدْ طَهَّرَنَا اللَّهُ مِنَ الْفَوَاحِشِ، ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ، فَنَحْنُ عَلَى مِنْهَاجِ الْحَقِّ.(1)

حضرت امام جعفر بن محمّد (علیهما السلام) ، از پدرشان (علیه السلام) ، روایت کرده اند، که حضرت امام علی بن ابى طالب (علیه السلام) فرمودند: خداوند عزّ و جلّ، ما اهل بیت را برتری بخشیده است، و چرا چنین نباشد، در حالی که خداوند در کتابش می فرماید: «إِنَّما یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهِیراً»، به راستی که خداوند ما را از فواحش و

ص: 137

زشتی های آشکار و پنهان، پاک و پاکیزه نموده است، پس ما بر راه حق هستیم.

4_ عَنِ الْحُسَینِ بْنِ زَیدٍ، عَنْ عُمَرَ بْنِ عَلِی، قَالَ: خَطَبَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِی (علیهما السلام) النَّاسَ حِینَ قُتِلَ عَلِیّ (علیه السلام) ، فَقَالَ: قُبِضَ فِی هَذِهِ اللَّیلَةِ رَجُلٌ، لَمْ یسْبِقْهُ الْأَوَّلُونَ بِعِلْمٍ وَ لَا یدْرِکهُ الْآخِرُونَ، مَا تَرَک عَلَى ظَهْرِ الْأَرْضِ صَفْرَاءَ وَ لَا بَیضَاءَ، إِلَّا سَبْعَمِائَةِ دِرْهَمٍ، فَضَلَتْ مِنْ عَطَائِهِ أَرَادَ أَنْ یبْتَاعَ بِهَا خَادِماً لِأَهْلِهِ.

ثُمَّ قَالَ: أَیهَا النَّاسُ! مَنْ عَرَفَنِی فَقَدْ عَرَفَنِی، وَ مَنْ لَمْ یعْرِفْنِی فَأَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِی، وَ أَنَا ابْنُ الْبَشِیرِ النَّذِیرِ، الدَّاعِی إِلَى اللَّهِ بِإِذْنِهِ، وَ السِّرَاجِ الْمُنِیرِ، أَنَا مِنْ أَهْلِ الْبَیتِ الَّذِیکانَ ینْزِلُ فِیهِ جَبْرَئِیلُ وَ یصْعَدُ، وَ أَنَا مِنْ أَهْلِ الْبَیتِ، الَّذِینَ أَذْهَبَ اللَّهُ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرَهُمْ تَطْهِیراً.(1)

حسین بن زید از عمر بن علی نقل کرده که پس از شهادت حضرت امام علی (علیه السلام) ، امام حسن (علیه السلام) در خطبۀ خود فرمودند: امشب مردی از دنیا رفته، که از نظر علم از پیشینیان و آیندگان، هیچ کس بر او سبقت نگرفته، و از طلا و نقره، چیزى از خود به ارث نگذاشته، مگر هفتصد درهم، که از عطایش اضافه آمده بود، و می خواست با آن پول براى خانوادۀ خود خدمتکارى بخرد.

سپس فرمودند: ای مردم! هر که مرا می شناسد که می شناسد، و هر که نمی شناسد من حسن بن علی هستم، پسر بشارت دهنده و نذیر و دعوت کننده ى به سوى خدا و چراغ روشنگر، من از خانواده اى هستم که جبرئیل در آنجا نازل می شد و به آسمان صعود می کرد، من از خانواده اى هستم که خداوند از آنها پلیدى را برطرف نموده، و

ص: 138

پاک و پاکیزه شان کرده است.

5_ عَنْ سَعِیدِ بْنِ جُبَیرٍ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: کنْتُ عِنْدَ مُعَاوِیةَ وَ قَدْ نَزَلَ بِذِی طُوًى، فَجَاءَهُ سَعْدُ بْنُ أَبِی وَقَّاصٍ فَسَلَّمَ عَلَیهِ، فَقَالَ مُعَاوِیةُ: یا أَهْلَ الشَّامِ! هَذَا سَعْدُ بْنُ أَبِی وَقَّاصٍ، وَ هُوَ صَدِیقٌ لِعَلِی. قَالَ: فَطَأْطَأَ الْقَوْمُ رُءُوسَهُمْ، وَ سَبُّوا عَلِیاً (علیه السلام) ، فَبَکى سَعْدٌ، فَقَالَ لَهُ مُعَاوِیةُ: مَا الَّذِی أَبْکاک؟ قَالَ: وَ لِمَ لَا أَبْکی لَرَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) یسَبُّ عِنْدَک وَ لَا أَسْتَطِیعُ أَنْ أُغَیرَ.

وَ قَدْ کانَ فِی عَلِیّ (علیه السلام) خِصَالٌ، لَأَنْ تَکونَ فِی وَاحِدَةٌ مِنْهُمْ، أَحَبُّ مِنَ الدُّنْیا وَ مَا فِیهَا، أَحَدُهَا: أَنَّ رَجُلًا کانَ بِالْیمَنِ، فَجَاءَهُ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) فَقَالَ:

لَأَشْکوَنَّک إِلَى رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) ، فَقَدِمَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) ، فَسَأَلَهُ عَنْ عَلِیّ (علیه السلام) فَثَنَى عَلَیهِ، فَقَالَ: أَنْشُدُک بِاللَّهِ الَّذِی أَنْزَلَ عَلَی الْکتَابَ، وَ اخْتَصَّنِی بِالرِّسَالَةِ، عَنْ سَخَطٍ تَقُولُ مَا تَقُولُ فِی عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ؟ قَالَ: نَعَمْ یا رَسُولَ اللَّهِ!

قَالَ: أَ لَا تَعْلَمُ أَنِّی أَوْلى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ؟ قَالَ: بَلَى، قَالَ: فَمَنْ کنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِی مَوْلَاهُ.

وَ الثَّانِیةُ: أَنَّهُ (صلی الله علیه و آله و سلم) بَعَثَ یوْمَ خَیبَرَ عُمَرَ بْنُ الْخَطَّابِ، إِلَى الْقِتَالِ، فَهُزِمَ وَ أَصْحَابُهُ، فَقَالَ (صلی الله علیه و آله و سلم) : لَأُعْطِینَّ الرَّایةَ غَداً إِنْسَاناً یحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ، وَ یحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ، فَقَعَدَ الْمُسْلِمُونَ وَ عَلِیّ (علیه السلام) أَرْمَدُ، فَدَعَاهُ فَقَالَ: خُذِ الرَّایةَ، فَقَالَ: یا رَسُولَ اللَّهِ! إِنَّ عَینَی کمَا تَرَى، فَتَفَلَ فِیهَا، فَقَامَ فَأَخَذَ الرَّایةَ، ثُمَّ مَضَى بِهَا حَتَّى فَتَحَ اللَّهُ عَلَیهِ.

وَ الثَّالِثَةُ: خَلَّفَهُ (صلی الله علیه و آله و سلم) فِی بَعْضِ مَغَازِیهِ، فَقَالَ عَلِیّ (علیه السلام) : یا رَسُولَ اللَّهِ! خَلَّفْتَنِی مَعَ النِّسَاءِ وَ الصِّبْیانِ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : أَ مَا تَرْضَى أَنْ تَکونَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ

ص: 139

مُوسَى إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِی بَعْدِی؟

وَ الرَّابِعَةُ: سَدَّ الْأَبْوَابَ فِی الْمَسْجِدِ إِلَّا بَابَ عَلِی.

وَ الْخَامِسَةُ: نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیةُ: «إِنَّما یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهِیراً»، فَدَعَا النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) عَلِیاً وَ حَسَناً وَ حُسَیناً وَ فَاطِمَةَ (علیهم السلام) ، فَقَالَ: اللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلِی، فَأَذْهِبْ عَنْهُمُ الرِّجْسَ، وَ طَهِّرْهُمْ تَطْهِیراً.(1)

سعید بن جبیر روایت کرده، که ابن عباس گفت: معاویه در ذى طوى بود و من نزد او بودم، که سعد وقاص آمد و بر او سلام کرد.

معاویه گفت: اى اهل شام! این سعد بن ابی وقاص است، و او دوست على است. مردم شام، سر خود را تکان داده، و شروع کردند به سبّ امیر المؤمنین علی (علیه السلام) .

پس سعد گریه کرد، معاویه گفت: چرا گریه مى کنى؟ سعد گفت: چرا گریه نکنم، براى مردى از اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) که مردم او را در نزد تو سبّ مى کنند و من قدرت بر تغییر این سنّت غلط ندارم.

همانا در على (علیه السلام) ویژگی هایى بود، که اگر یکى از آنها در من بود، از دنیا و آنچه در آن است، برایم بهتر بود.

اوّل اینکه: یک مرد از اهالى یمن، که مدّعى بود على (علیه السلام) به او جفا کرده است، به على (علیه السلام) گفت: شکایت تو را نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) خواهم برد. آن مرد بر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) وارد شد ونزد آن حضرت راجع به امیر المؤمنین (علیه السلام) صحبت کرد، حضرت فرمودند: تو را به خدائى که کتاب را به حق بر من فرستاد، و مرا به رسالت مخصوص گرداند، آیا

ص: 140

از روى غضب این مطالب را دربارۀ على مى گوئى؟ آن مرد عرض کرد: بلى، حضرت فرمودند: آیا نمى دانى که من نسبت به مؤمنین صاحب اختیار هستم، و بر آنها نسبت به خود آنها اولویت دارم؟ عرض کرد: بلى، حضرت فرمودند: کسى که من مولا و صاحب اختیار او هستم، على مولا و صاحب اختیار اوست.

دوم آنکه: در روز خیبر، عمر بن خطاب را براى جنگ فرمان داد، او و تمام لشگریانش فرار کردند، حضرت رسول (علیهما السلام) فرمودند: هر آینه پرچم جنگ را به انسانى خواهم سپرد، که خدا و رسول را دوست داشته باشد، و خدا و رسول نیز او را دوست داشته باشند، مسلمانان همه دست از جنگ برداشته، و منتظر فرمان آن حضرت بودند، و حضرت على (علیه السلام) مبتلا به درد چشم بودند، حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) او را طلبیدند و گفتند: پرچم را بگیر. امیر المؤمنین (علیه السلام) عرض کردند: ای رسول خدا! مى بینید که چشمان من، چگونه درد مى کند، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آب دهان خود را به چشمهاى او کشیدند. حضرت على (علیه السلام) برخاستند و علَم جنگ را به دست گرفتند و رفتند، و خداوند فتح را به دست او قرار داد.

سوّم اینکه: در بعضى از جنگها پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ، حضرت على (علیه السلام) را به جاى خود گذاشتند، پس آن حضرت عرض کردند: ای رسولخدا! مرا با زنان و طفلان می گذارید؟ حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: آیا راضى نیستى که نسبت تو با من، به منزلۀ نسبت هارون با موسى، باشد، با این تفاوت که بعد از من دیگر پیامبرى نیست؟

چهارم آنکه: پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) همۀ درهاى خانه های اصحاب را به سمت مسجد بستند، مگر در خانۀ على (علیه السلام) را.

و پنجم اینکه: وقتی که این آیه: «إِنَّما یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهِیراً»، نازل شد، پس رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ، على و حسن و حسین و

ص: 141

فاطمه (علیهم السلام) ، را طلبیدند، پس گفتند: خداوندا! اینان اهل من هستند، پس رجس و پلیدی را از ایشان دور نما، و ایشان را پاکیزه نما پاکیزه کردنی.

6_ رَوَى أَحْمَدُ فِی مُسْنَدِهِ، وَ الثَّعْلَبِی فِی تَفْسِیرِهِ، بِإِسْنَادِهِمَا إِلَى شَدَّادِ بْنِ عَمَّارٍ، قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى وَاثِلَةَ بْنِ الْأَسْقَعِ، وَ عِنْدَهُ قَوْمٌ فَذَکرُوا عَلِیاً (علیه السلام) فَشَتَمُوهُ، فَشَتَمْتُهُ مَعَهُمْ، فَلَمَّا قَالُوا، قَالَ لِی: لِمَ شَتَمْتَ هَذَا الرَّجُلَ؟ قُلْتُ: رَأَیتُ الْقَوْمَ یشْتُمُونَهُ، فَشَتَمْتُهُ مَعَهُمْ.

فَقَالَ: أَ لَا أُخْبِرُک بِمَا رَأَیتُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) ؟ قُلْتُ: بَلَى.

قَالَ: أَتَیتُ فَاطِمَةَ أَسْأَلُهَا عَنْ عَلِیّ (علیه السلام) ، فَقَالَتْ: تَوَجَّهَ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله و سلم) ، فَجَلَسْتُ أَنْتَظِرُ، حَتَّى جَاءَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) ، فَجَلَسَ وَ مَعَهُ عَلِی وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَینُ (علیهم السلام) ، أَخَذَ کلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا بِیدِهِ، حَتَّى دَخَلَ، فَأَدْنَى عَلِیاً وَ فَاطِمَةَ (علیهما السلام) ، فَأَجْلَسَهُمَا بَینَ یدَیهِ، فَأَجْلَسَ حَسَناً وَ حُسَیناً (علیهما السلام) ، کلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا عَلَى فَخِذِهِ، ثُمَّ لَفَّ عَلَیهِمْ ثَوْبَهُ، أَوْ قَالَ کسَاءً، ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیةَ: «إِنَّما یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهِیراً»، ثُمَّ قَالَ: اللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَیتِی وَ أَهْلُ بَیتِی أَحَقُّ.(1)

احمد بن حنبل در مسند خود، و ثعلبى در تفسیرش، به سندهاى خودشان، از شداد بن عمّار روایت کرده اند که گفت: روزی بر واثلة بن اسقع وارد شدم، عده اى را نزد او دیدم، که چون از على (علیه السلام) یاد می کردند، به او دشنام می دادند، من هم با آنها هم آواز شده، به آن حضرت جسارت کردم، چون آنها رفتند، واثله به من گفت: چرا به این مرد

ص: 142

دشنام دادى؟ گفتم: دیدم آن جمعیت به او دشنام مى دهند، من نیز چنین کردم.

واثله گفت: آیا به تو خبر ندهم، آنچه را که از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) دیده ام؟ گفتم: بلى، گفت: روزی خدمت فاطمه (علیها السلام) رفتم، و سراغ على (علیه السلام) را گرفتم، فرمودند: ایشان نزد پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) رفته اند، پس به انتظار نشستم، تا اینکه پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به همراه على و حسن و حسین، آمدند، و هر کدام از حسن و حسین را به دستیگرفته بودند، تا این که وارد شدند.

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ، على و فاطمه (علیهما السلام) را روبروى خود قرار دادند، و حسن و حسین (علیهما السلام) را روى زانوهاى خود نشاندند، سپس با لباس خود، یا گفت با عبا، آنها را پوشاندند. آنگاه این آیه را تلاوت فرمودند: «إِنَّما یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهِیراً»، و بعد از آن فرمود: خدایا! اینان اهل بیت من هستند، و اهل بیت من شایسته ترند.

7_ عَنْ عَمْرَةَ الْهَمْدَانِیةِ، قَالَتْ: قَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ: أَنْتِ عَمْرَةُ؟ قَالَتْ: نَعَمْ، قَالَتْ عَمْرَةُ: أَ لَا تُخْبِرِینِی عَنْ هَذَا الرَّجُلِ، الَّذِی أُصِیبَ بَینَ ظَهْرَانَیکمْ فَمُحِبٌّ وَ مُبْغِضٌ؟ قَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ: فَتُحِبِّینَهُ؟ قَالَتْ: لَا أُحِبُّهُ وَ لَا أُبْغِضُهُ، تُرِیدُ عَلِیاً، قَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ: أَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى: «إِنَّما یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهِیراً»، وَ مَا فِی الْبَیتِ إِلَّا جَبْرَئِیلُ وَ مِیکائِیلُ وَ مُحَمَّدٌ وَ عَلِی وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَینُ (علیهم السلام) وَ أَنَا، فَقُلْتُ: یا رَسُولَ اللَّهِ! أَنَا مِنْ أَهْلِ الْبَیتِ؟ فَقَالَ: مِنْ صَالِحِ نِسَائِی.

ص: 143

یا عَمْرَةُ! فَلَوْ کانَ قَالَ نَعَمْ، کانَ أَحَبَّ إِلَی مِمَّا تَطْلُعُ عَلَیهِ الشَّمْسُ.(1)

از عمرۀ همدانیه، نقل است که ام سلمه از او پرسید: آیا تو عمره هستی؟ گفت: آری، پس از آن عمره از او پرسید: آیا مرا از حال این مردی، که در میان شما دوست و دشمن، ضربت خورد و کشته شد، آگاه نمی کنی؟ ام سلمه گفت: آیا تو دوستشداری؟ عمره گفت: نه دوستش دارم، ونه دشمنش شمارم! و مقصودش علی (علیه السلام) بود، ام سلمه گفت: خدای متعال هنگامی که این آیه را فرستاد: «إِنَّما یریدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهیرا»، هیچ کس جز، جبرئیل و میکائیل و محمّد و علی و فاطمه و حسن و حسین (علیهم السلام) و من، در آن خانه نبود. من گفتم: ای رسول خدا! آیا من از اهل بیت هستم؟ پیامبر فرمودند: تو از زنان شایستۀ من هستی.

ای عمره! اگر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ، به من فرموده بودند آری، از هر چه که خورشید بر آن می تابد، نزد من محبوبتر بود.

8_ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) ، عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکمْ»،(2) فَقَالَ: نَزَلَتْ فِی عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَینِ (علیهم السلام) ، فَقُلْتُ لَهُ: إِنَّ النَّاسَ یقُولُونَ: فَمَا لَهُ لَمْ یسَمِّ عَلِیاً وَ أَهْلَ بَیتِهِ (علیهم السلام) فِی کتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ؟

قَالَ: فَقَالَ: قُولُوا لَهُمْ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) نَزَلَتْ عَلَیهِ الصَّلَاةُ، وَ لَمْ یسَمِّ اللَّهُ لَهُمْ

ص: 144

ثَلَاثاً، وَ لَا أَرْبَعاً، حَتَّى کانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) هُوَ الَّذِی فَسَّرَ ذَلِک لَهُمْ، وَ نَزَلَتْ عَلَیهِ الزَّکاةُ، وَ لَمْ یسَمِّ لَهُمْ مِنْ کلِّ أَرْبَعِینَ دِرْهَماً، دِرْهَمٌ، حَتَّى کانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) هُوَ الَّذِی فَسَّرَ ذَلِک لَهُمْ، وَ نَزَلَ الْحَجُّ،فَلَمْ یقُلْ لَهُمْ طُوفُوا أُسْبُوعاً، حَتَّى کانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) هُوَ الَّذِی فَسَّرَ ذَلِک لَهُمْ، وَ نَزَلَتْ: «أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکمْ»، وَ نَزَلَتْ فِی عَلِی وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَینِ (علیهم السلام) ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) فِی عَلِیّ (علیه السلام) : «مَنْ کنْتُ مَوْلَاهُ، فَعَلِی مَوْلَاهُ» وَ قَالَ (علیهما السلام) : أُوصِیکمْ بِکتَابِ اللَّهِ وَ أَهْلِ بَیتِی، فَإِنِّی سَأَلْتُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ لَا یفَرِّقَ بَینَهُمَا، حَتَّى یورِدَهُمَا عَلَی الْحَوْضَ، فَأَعْطَانِی ذَلِک، وَ قَالَ: لَا تُعَلِّمُوهُمْ، فَهُمْ أَعْلَمُ مِنْکمْ، وَ قَالَ: إِنَّهُمْ لَنْ یخْرِجُوکمْ مِنْ بَابِ هُدًى، وَ لَنْ یدْخِلُوکمْ فِی بَابِ ضَلَالَةٍ.

فَلَوْ سَکتَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) فَلَمْ یبَینْ مَنْ أَهْلُ بَیتِهِ، لَادَّعَاهَا آلُ فُلَانٍ وَ آلُ فُلَانٍ، وَ لَکنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْزَلَهُ فِی کتَابِهِ تَصْدِیقاً لِنَبِیهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : «إِنَّما یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهِیراً»، فَکانَ عَلِی وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَینُ وَ فَاطِمَةُ (علیهم السلام) فَأَدْخَلَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) تَحْتَ الْکسَاءِ، فِی بَیتِ أُمِّ سَلَمَةَ، ثُمَّ قَالَ: اللَّهُمَّ إِنَّ لِکلِّ نَبِی أَهْلًا وَ ثَقَلًا، وَ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَیتِی وَ ثَقَلِی.

فَقَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ: أَ لَسْتُ مِنْ أَهْلِک؟ فَقَالَ: إِنَّک إِلَى خَیرٍ، وَ لَکنَّ هَؤُلَاءِ أَهْلِی وَ ثِقْلِی...(1)

از ابو بصیر نقل است که گفت: از امام صادق (علیه السلام) در بارۀ فرمایش خداى عزّ و جلّ: «أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکمْ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: این آیه در بارۀ على بن ابى طالب و حسن و حسین (علیهم السلام) نازل شده است، (چون در آن زمان، فقط

ص: 145

همان سه نفر از ائمّه (علیهم السلام) ، حاضر بودند)، به حضرت عرض کردم: مردم می گویند: چرا نام على (علیه السلام) و خانواده اش در کتاب خداى عزّ و جلّ برده نشده است؟

فرمودند: به آنها بگو: آیۀ نماز، بر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شد، ولی سه رکعتى و چهار رکعتى آن، نامی برده نشد، تا اینکه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ، خود براى مردم بیان کردند، پس آیۀ زکات، بر آن حضرت نازل شد، ولی بیان نشد که زکات هر چهل درهم، یک درهم است، تا اینکه این را، خود پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ، براى مردم شرح دادند، و امر به حج، نازل شد، ولی برای کسی مشخص نشد که هفت دور طواف کند، تا اینکه خود پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ، براى آنها توضیح دادند. و آیۀ: «أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکمْ»، نازل شد، و در بارۀ على و حسن و حسین (علیهم السلام) هم نازل شد، پس پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در بارۀ على (علیه السلام) فرمودند: «هر که را من مولا و آقای اویم، على مولا و آقای اوست»، و باز فرمودند: در بارۀ کتاب خدا و اهل بیتم به شما سفارش می کنم، من از خداى عزّ و جلّ خواسته ام که میان آنها جدائى نیاندازد، تا آنها را، در کنار حوض کوثر به من رساند، خدا خواستۀ مرا اجابت کرد، و نیز فرمودند: شما چیزى به آنها نیاموزید، که آنها از شما داناترند، و باز فرمودند: آنها شما را از در هدایت بیرون نکنند، و به در گمراهى وارد نسازند.

اگر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) سکوت می کردند و در بارۀ اهل بیت شان چیزی بیان نمى کردند، آل فلان و آل فلان، آن را براى خود ادعا مى کردند، ولى خداى عزّ و جلّ براى تصدیق پیامبرش، بیان آن حضرت را (که مقصود آل پیامبر(علیهم السلام) است نه آل فلان و فلان)، در کتابش نازل فرمود: «إِنَّما یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهِیراً»، و در خانۀ ام سلمه، على و حسن و حسین و فاطمه (علیهم السلام) بودند، که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آنها را زیر عبا جمع نمودند، و سپس فرمودند: خدایا! هر پیامبرى، اهل و عترتى دارند، و اهل و

ص: 146

عترت من اینها هستند، ام سلمه گفت: آیا من از اهل شما نیستم؟ حضرت فرمودند: تو به سوی خیر و خوبى حرکت می کنی، ولى اینها اهل و عترت من هستند.

دو نکته:

الف) عده ای از جاهلان، می پندارند که خداوند در این آیه، همسران پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را، اراده فرموده است، ولی اینها به خطا رفته اند و گمراه شده اند.

زیرا اگر در این آیه، همسران آن حضرت مراد بود، باید می فرمود: «لیذهب عنکنّ»، و«یطهرکنّ»، یعنی ضمیرها، مؤنث می آمد. همانطور که در آیات: «واذکرن ما یتْلی فی بیوتکن»، و «لا تبرّجن»، و «لستنّ کأحدٍ مِنَ النساء»، به صورت مؤنث آمده است.

ب) مرحوم علامه امینی (قدس سره)، با یکی از دانشمندان اهل سنّت دیدار کرده بود. آن عالم سنّی دربارۀ «آیۀ تطهیر» از وی پرسید: که این آیه دربارۀ چه کسانی نازل شده است؟ و آیا دربارۀ زنان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شده، و یا دربارۀ کسانی دیگر؟علامه امینی (قدس سره) پاسخ او را، با پرسشی بیان فرمودند، که خلاصۀ آن، چنین است:

به نظر شما، اگر آیۀ تطهیر، دربارۀ زنان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شده بود، و آنان را اندک نصیبی از آن بود، آیا عایشه این امر را رها می کرد، و آن را بر پیشانی شترش، که در جنگ جمل بر آن سوار شده بود، و مردم را برای جنگ با حضرت علی بن ابی طالب (علیه السلام) تشویق می کرد، نمی نوشت؟!

آن دانشمند پاسخ داد: بله، حتماً این کار را انجام می داد.

خداوند مرحوم علامه امینی(قدس سره) را، مشمول غفران و رضوان و رحمت خودش نماید.

آنچه در این جا جلب توجّه می کند این است که، این آیه، فقط دربارۀ اصحاب کساء نازل شده، و هیچ یک از زنان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ، ادّعا نکرده اند که در مفاد این آیه، و

ص: 147

یا در حدیث کساء، داخل هستند.

عِتْرَتَهُ، فَلَا زَالَ مَحْجُوباً، حَتَّى یلْحِقَ بِی أَهْلَ بَیتِی.(1)

از عبد الله بن سنان نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) فرمودند: روزی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به حضرت على (علیه السلام) فرمودند: آیا مژده اى به تو ندهم؟ حضرت علی (علیه السلام) عرض کردند: بله، پدر و مادرم قربانت! وجود مبارک شما، همیشه منشأ خیر است.پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: جبرئیل مرا به چیز شگفت آورى خبر داد، حضرت على (علیه السلام) عرض کردند: ای رسول خدا! به چه چیزی شما را خبر داد؟

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: جبرئیل به من خبر داد، که اگر کسی از امتم به من درود فرستد، و آن را با صلوات بر اهل بیتم، خاتمه دهد، درهای آسمان، به روی او گشوده شود، و فرشتگان، هفتاد بار برای او طلب آمرزش کنند، و از آن پس اگر از گنهکاران باشد، گناهان او همانند برگ درختان در فصل خزان، می ریزد، و خداوند تبارک و تعالی می فرماید: اجابت می کنم تو را، و یاریت می کنم، یاری دادنی.

و خداوند به فرشتگانش می فرماید: ای فرشتگان من! شما بر او هفتاد مرتبه درود بفرستید و آمرزش طلب کنید، ولی من هفتصد بار، او را مورد رحمت خود قرار می دهم.

امّا اگر فقط بر من درود فرستد، و دنبالش بر اهل بیت من، درود نفرستد، هفتاد حجاب بین صلوات او و آسمان حایل می گردد، و خداوند بلند مرتبه می فرماید: نه تو را اجابت می کنم، و نه یاریت می نمایم، ای فرشتگان من! دعا و صلوات او را، بالا نبرید، مگر آنکه (در صلوات) عترت پیامبر را به او ملحق نماید. و این دعا، همچنان در حجاب خواهد ماند، تا اینکه اهل بیت من را، در صلوات، به من ملحق نماید.

ص: 149

2_ جَاءَ بَعْضُ الزَّنَادِقَةِ، إِلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیّ (علیه السلام) وَ قَالَ لَهُ: لَوْ لَا مَا فِیالْقُرْآنِ مِنَ الِاخْتِلَافِ وَ التَّنَاقُضِ، لَدَخَلْتُ فِی دِینِکمْ، فَقَالَ لَهُ (علیه السلام) : وَ مَا هُوَ؟ ...

وَ سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَى أَنْ قَال:

وَ قَوْلُهُ: «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکتَهُ یصَلُّونَ عَلَى النَّبِی یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً»، وَ لِهَذِهِ الْآیةِ ظَاهِرٌ وَ بَاطِنٌ، فَالظَّاهِرُ قَوْلُهُ: «صَلُّوا عَلَیهِ»، وَ الْبَاطِنُ قَوْلُهُ: «وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً»، أَی سَلِّمُوا لِمَنْ وَصَّاهُ وَ اسْتَخْلَفَهُ، وَ فَضَّلَهُ عَلَیکمْ، وَ مَا عَهِدَ بِهِ إِلَیهِ تَسْلِیماً، وَ هَذَا مِمَّا أَخْبَرْتُک أَنَّهُ لَا یعْلَمُ تَأْوِیلَهُ، إِلَّا مَنْ لَطُفَ حِسُّهُ وَ صَفَا ذِهْنُهُ وَ صَحَّ تَمْییزُهُ. (الحدیث)(1)

حضرت مولى الموحّدین أمیر المؤمنین علی (علیه السلام) ، در پاسخ ایرادهایی که یکی از کفّار به قرآن کریم، گرفته بود، در روایتی طولانی، فرمودند:

... و امّا آیۀ: «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکتَهُ یصَلُّونَ عَلَى النَّبِی یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً»، دارای ظاهرى است و باطنى، ظاهرش همان فراز: «صَلُّوا عَلَیهِ»، و باطن آن، فراز: «وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً» مى باشد، یعنى در برابر کسی که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ، او را به عنوان وصىّ و جانشین خویش، قرار دادند، و او را بر شما ترجیح دادند، و عهد و پیمانی از او، بر عهدۀ شما نهادند، تسلیم و فرمان بردار باشید.

سپس فرمودند: به تو خبر می دهم، که تأویل اینها که برایت گفتم را، جز افرادى با

ص: 150

حسّ لطیف و ذهنى پاک، که دارای قدرت تمیز می باشند، کسی درک نمی کند.

3_ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِی الْبَاقِرِ (علیه السلام) ، عَنْ أَبِیهِ عَلِی بْنِ الْحُسَینِ سَیدِ الْعَابِدِینَ (علیه السلام) ، عَنْ أَبِیهِ الْحُسَینِ بْنِ عَلِی سَیدِ الشُّهَدَاءِ (علیه السلام) ، عَنْ أَبِیهِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ سَیدِ الْأَوْصِیاءِ (علیه السلام) ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : مَنْ صَلَّى عَلَی وَ لَمْ یصَلِّ عَلَى آلِی، لَمْ یجِدْ رِیحَ الْجَنَّةِ، وَ إِنَّ رِیحَهَا لَتُوجَدُ مِنْ مَسِیرَةِ خَمْسِمِائَةِ عَامٍ.(1)

ابان بن تغلب نقل نموده که، حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) ، از پدرشان امام سجاد (علیه السلام) ، آقای عبادت کنندگان، از پدرشان امام حسین (علیه السلام) ، سرور شهیدان، از پدرشان علی بن ابی طالب (علیه السلام) ، سرور اوصیاء، روایت نمودند که پیامبرخدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: هر کس بر من درود فرستد، و بر آل من درود نفرستد، بوى بهشت را استشمام نخواهد کرد، و همانا بوى خوش بهشت، از فاصلۀ پانصد سال راه، استشمام مى شود.

4_ عَن أَبِی أَیوبَ، عَنِ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) قَالَ: صَلَّتِ الْمَلَائِکةُ عَلَی، وَ عَلَى عَلِیّ (علیه السلام) ، سَبْعَ سِنِینَ، وَ ذَلِک أَنَّهُ لَمْ یصَلِّ فِیهَا أَحَدٌ غَیرِی وَغَیرُهُ.(2)

از او ایوب نقل است که گفت: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: فرشتگان، بر من و على

ص: 151

بن ابى طالب (علیه السلام) ، هفت سال، درود می فرستادند، زیرا (در این هفت سال) غیر از من و على ابن ابى طالب (علیه السلام) ، از مردان، هیچ کس نماز نمی خواند.

5_ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِک، قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) یقُولُ: صَلَّتِ الْمَلَائِکةُ عَلَی وَ عَلَى عَلِیّ (علیه السلام) سَبْعاً، وَ ذَلِک أَنَّهُ لَمْ یرْفَعْ إِلَى السَّمَاءِ، شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، إِلَّا مِنِّی وَ مِنْهُ.(1)

از انس بن مالک نقل است که گفت: از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدم که می فرمودند: ملائکه بر من و على (علیه السلام) ، هفت سال، صلوات فرستادند، و این به خاطر آن بود، که در این مدّت، شهادت به «لا اله الّا اللَّه و محمّد رسول الله»، به آسمان بالا نرفت، مگر از من و على (علیه السلام).

ص: 152

مرا على بن ابى طالب (علیه السلام) ، در حالى که ایشان نیز موی خود را گرفته بودند، گفتند: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در حالى که موی خودشان را در دست گرفته بودند، فرمودند: ای علی! هر کس، به یک تار موی تو، آزار رساند، البته مرا اذیت کرده، و هر کس مرا برنجاند، قطعاً خدا را رنجانیده، و کسى که خدا را برنجاند، پس لعنت خداوند، بر او است.

2_ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ الْحُصَینِ، وَ ابْنِ عَبَّاسٍ، وَ بُرَیدَةَ، أَنَّهُ رَغِبَ عَلِیّ (علیه السلام) مِنَ الْغَنَائِمِ فِی جَارِیةٍ، فَزَایدَهُ حَاطِبُ بْنُ أَبِی بَلْتَعَةَ، وَ بُرَیدَةُ الْأَسْلَمِی، فَلَمَّا بَلَغَ قِیمَتُهَا قِیمَةَ عَدْلٍ فِی یوْمِهَا، أَخَذَهَا بِذَلِک، فَلَمَّا رَجَعُوا، وَقَفَ بُرَیدَةُ قُدَّامَ الرَّسُولِ (صلی الله علیه و آله و سلم) ، وَ شَکا مِنْ عَلِیّ (علیه السلام) ، فَأَعْرَضَ عَنْهُ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) ، ثُمَّ جَاءَ عَنْ یمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ یشْکو، فَأَعْرَضَ عَنْهُ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) ، ثُمَّ جَاءَ عَنْ یمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ یشْکو، فَأَعْرَضَ عَنْهُ، ثُمَّ قَامَ بَینَ یدَیهِ، فَقَالَهَا، فَغَضِبَ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ تَغَیرَ لَوْنُهُ وَ تَرَبَّدَ وَجْهُهُ، وَ انْتَفَخَتْ أَوْدَاجُهُ، فَقَالَ: مَا لَک یا بُرَیدَةُ؟ مَا آذَیتَ رَسُولَ اللَّهِ مُنْذُ الْیوْمِ، أَ مَا سَمِعْتَ أَنَّ اللَّهَ یقُولُ: «إِنَّ الَّذِینَ یؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً مُهِیناً»؟

أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ عَلِیاً مِنِّی وَ أَنَا مِنْهُ؟ وَ أَنَّ مَنْ آذَى عَلِیاً فَقَدْ آذَانِی، وَ مَنْ آذَانِی فَقَدْآذَى اللَّهَ، وَ مَنْ آذَى اللَّهَ فَحَقَّ عَلَى اللَّهِ أَنْ یؤْذِیهُ بِأَلِیمِ عَذَابِهِ فِی نَارِ جَهَنَّمَ؟

یا بُرَیدَةُ! أَنْتَ أَعْلَمُ أَمِ اللَّهُ أَعْلَمُ؟ أَمْ قُرَّاءُ اللَّوْحِ الْمَحْفُوظِ أَعْلَمُ؟ أَنْتَ أَعْلَمُ أَمْ مَلَک الْأَرْحَامِ أَعْلَمُ؟ أَنْتَ أَعْلَمُ یا بُرَیدَةُ! أَمْ حَفَظَةُ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ؟

قَالَ: بَلْ حَفَظَتُهُ، قَالَ: وَ هَذَا جَبْرَئِیلُ، أَخْبَرَنِی عَنْ حَفَظَةِ عَلِیّ (علیه السلام) أَنَّهُمْ مَا کتَبُوا قَطُّ عَلَیهِ خَطِیئَةً، مُنْذُ وُلِدَ، ثُمَّ حَکى عَنْ مَلَک الْأَرْحَامِ، وَ قُرَّاءِ اللَّوْحِ الْمَحْفُوظِ وَ فِیهَا مَا تُرِیدُونَ

ص: 154

مِنْ عَلِیّ (علیه السلام) ؟ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ، ثُمَّ قَالَ: عَلِی مِنِّی وَ أَنَا مِنْهُ، وَ هُوَ وَلِی کلِّ مُؤْمِنٍ بَعْدِی.(1)

از عمران بن حصین و ابن عبّاس و بریده نقل است که روزی حضرت امام علی (علیه السلام) در میان غنایم کنیزی را پسندیدند، امّا حاطب بن ابی بلتعه و بریده اسلمی بر قیمت آن کنیز افزودند، همین که بهای کنیز به مبلغی عادلانه در آن روز رسید، امام کنیزک را با همان قیمت خریدند، وقتی که بازگشتند، بریده در برابر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ایستاد، و از علی (علیه السلام) زبان به شکوه و شکایت گشود.

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از او روی برگرداندند، سپس بریده از راست و چپ و پشت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) راه افتاد، و باز هم به شکایت خود ادامه داد، باز پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به او اعتنایی نکردند، تا آنکه او دربرابر حضرت ایستاد، و سخنان خود را تکرار کرد، در این هنگام پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ناراحت شدند، و رنگشان دگرگون شد و چهره درهم کشیدند و رگهای گردنشان بر آمد، و فرمودند: ای بریده! تو را چه می شود؟ تو تا امروز، اینقدر رسول خدا را نیازرده بودی؟ آیا مگر سخن خداوند را نشنیده ای که می فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ یؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً مُهِیناً»؟

آیا نمی دانی که علی (علیه السلام) از من است، و من از اویم، و هر که علی را بیازارد مرا آزرده، و هر که مرا بیازارد خدا را آزار داده است، و هر که خداوند را بیازارد، بر خداوند است که او را به دردناک ترین عذابش در آتش جهنم آزار دهد؟

ای بریده! آیا تو داناتری یا خداوند عزّ و جلّ؟ تو داناتری یا خوانندگان لوح محفوظ؟ آیا تو داناتری یا فرشتۀ رحِم ها؟ آیا تو داناتری، ای بریده! یا نگاهبانان و حافظان علی

ص: 155

بن ابی طالب (علیه السلام) ؟

بریده پاسخ داد: حافظان علی بن ابی طالب (علیه السلام) آگاه ترند.

پس پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: این جبرئیل است که به من، از حافظان علی بن ابی طالب (علیه السلام) ، خبر می دهد، که گفته اند: آنان از زمان ولادت حضرت علی (علیه السلام) تا کنون، هرگز یک کار خطا هم برای او رقم نزده اند. آنگاه از فرشتۀ رحِم ها و خوانندگان لوح محفوظ، حکایت کردند.

پس در ادامه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) سه مرتبه فرمودند: از علی (علیهالسلام) چه می خواهید؟! سپس فرمودند: همانا علی از من است و من از علی هستم، و او پس از من صاحب اختیار هر مؤمن است.

3_ عَنْ عَلِی بْنِ عَبْدِ الْأَعْلَى، عَنْ زِرِّ بْنِ حُبَیشٍ، قَالَ: کانَتْ عِصَابَةٌ مِنْ قُرَیشٍ فِی مَسْجِدِ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) ، فَذَکرُوا عَلِی بْنَ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) وَ انْتَهَکوا مِنْهُ، وَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) قَائِلٌ فِی بَیتِ بَعْضِ نِسَائِهِ، فَأُتِی بِقَوْلِهِمْ، فَثَارَ مِنْ نَوْمِهِ فِی إِزَارٍ، لَیسَ عَلَیهِ غَیرُهُ، فَقَصَدَ نَحْوَهُمْ، وَ رَأَوُا الْغَضَبَ فِی وَجْهِهِ، فَقَالُوا: نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ غَضَبِ اللَّهِ وَ غَضَبِ رَسُولِهِ!

فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : مَا لَکمْ وَ عَلِیاً! أَ مَا تَدَعُونَ عَلِیاً؟ أَلَا! إِنَّ عَلِیاً مِنِّی وَ أَنَا مِنْهُ، مَنْ آذَى عَلِیاً فَقَدْ آذَانِی، مَنْ آذَى عَلِیاً فَقَدْ آذَانِی.(1)

علی بن عبد الاعلی، از زرّ بن حبیش نقل کرده، که گفت: گروهی از قریش، در مسجد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در بارۀ حضرت امام علی بن ابی طالب (علیه السلام) صحبت می کردند،

ص: 156

تا این که در صحبتهایشان به آن حضرت اهانت کردند.

و در آن وقت، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در خانۀ یکی از همسرانشان استراحت می کردند، که با سر و صدای آنان از خواب برخاستند، و با رو اندازی به طرف آنان آمدند، آنها تا نشانه های خشم را، در چهرۀ پیامبر (صلی الله علیهو آله و سلم) دیدند، گفتند: از غضب خدا و رسولش، به خدا پناه می بریم.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: شما با علی (علیه السلام) چه کار دارید؟ آیا علی (علیه السلام) را رها نمی کنید؟ بدانید! همانا علی (علیه السلام) از من است، و من از علی (علیه السلام) هستم، هر کس علی (علیه السلام) را اذیت کند، مرا اذیت کرده است، هر کس علی (علیه السلام) را اذیت کند، مرا اذیت کرده است.

4_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: کنْتُ عِنْدَ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) ، إِذْ أَقْبَلَ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) غَضْبَانَ، فَقَالَ لَهُ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) : مَا أَغْضَبَک؟ فَقَالَ: آذَوْنِی فِیک، بَنُو عَمِّک.

فَقَامَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) مُغْضَباً، فَقَالَ: یا أَیهَا النَّاسُ! مَنْ آذَى عَلِیاً فَقَدْ آذَانِی، إِنَّ عَلِیاً أَوَّلُکمْ إِیمَاناً، وَ أَوْفَاکمْ بِعَهْدِ اللَّهِ، یا أَیهَا النَّاسُ! مَنْ آذَى عَلِیاً، بُعِثَ یوْمَ الْقِیامَةِ یهُودِیاً أَوْ نَصْرَانِیاً.

فَقَالَ جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِی: یا رَسُولَ اللَّهِ! وَ إِنْ شَهِدَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّک مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ؟

فَقَالَ (صلی الله علیه و آله و سلم) : یا جَابِرُ! کلِمَةٌ یحْتَجِزُونَ بِهَا أَنْ لَا تُسْفَک دِمَاؤُهُمْ، وَ أَنْ لَا تُسْتَبَاحَ

ص: 157

أَمْوَالُهُمْ، وَ أَنْ لَا یعْطُوا الْجِزْیةَ عَنْ یدٍ وَ هُمْ صاغِرُونَ.(1)

از ابن عباس نقل است که گفت: در محضر پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بودم، که علی بن ابی طالب (علیه السلام) در حالی که خشمگین بودند، از راه رسیدند.

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) تا او را دیدند، فرمودند: ای علی! چه چیز تو را خشمگین کرده است؟ علی (علیه السلام) پاسخ دادند: ای رسول خدا! عموزادگانت مرا با آزار شما اذیّت کردند.

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در حالی که خشمناک شدند، برخاستند، و فرمودند: ای مردم! هر که علی را اذیّت کند، همان علی که، اولّین نفری است که ایمان آورده، و از همۀ شما به عهد و پیمان الهی، باوفاتر است، روز قیامت او، یهودی یا مسیحی برانگیخته می شود.

در این هنگام جابر بن عبدالله انصاری عرض کرد: ای رسول خدا! اگر چه به وحدانیت خداوند، و رسالت شما شهادت داده باشد؟

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: آرى، این کلمه ای است، که تنها فایده اش این است که، شما از ریختن خون آنها خودداری مى کنید، و نمى گذارید اموالشان مباح شمرده شود، و جزیه نمى دهند، در حالى که تحقیر می شوند. (امّا ایمان واقعى همانا در گرو خوشنودى خدا، و حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) ، و حضرت على بن ابى طالب (علیه السلام) مى باشد).5_ عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ، زَوْجِ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) ، قَالَتْ: قَدْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) ، یقُولُ لِعَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) : أَنْتَ أَخِی وَ حَبِیبِی، مَنْ آذَاک فَقَدْ آذَانِی.(2)

ص: 158

از امّ سلمه، همسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل است که گفت: از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدم که به حضرت على بن ابى طالب (علیه السلام) می فرمودند: ای على! تو برادر من، و دوست من هستى، هر کس تو را بیازارد، مرا آزرده است.

ص: 159

ائمّه (علیهم السلام) است).

2_ عَن عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) قَالَ: أَخَذَ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) بِیدِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَینِ، فَقَالَ: مَنْ أَحَبَّنِی، وَ أَحَبَّ هَذَینِ، وَ أَبَاهُمَا، وَ أُمَّهُمَا، کانَ مَعِی فِی دَرَجَتِی یوْمَ الْقِیامَةِ.(1)

حضرت امام امیر المؤمنین علی (علیه السلام) فرمودند: روزی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) دست حسن و حسین را گرفتند، و فرمودند: هر کس مرا دوست بدارد، و این دو، و پدر و مادرشان را نیز دوست بدارد، روز قیامت با من، در یک درجه خواهد بود.

ص: 161

الْأَمانَةَ»، عَرَضَ اللَّهُ أَمَانَتِی عَلَى السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ، بِالثَّوَابِ وَ الْعِقَابِ، فَقُلْنَ: رَبَّنَا لَا تُحَمِّلْنَا بِالثَّوَابِ وَ الْعِقَابِ، لَکنَّا نَحْمِلُهَا بِلَا ثَوَابٍ وَ لَا عِقَابٍ، وَ إِنَّ اللَّهَ عَرَضَ أَمَانَتِی وَ وَلَایتِی عَلَى الطُّیورِ، فَأَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِهَا الْبُزَاةُ الْبِیضُ، وَ الْقَنَابِرُ، وَ أَوَّلُ مَنْ جَحَدَهَا الْبُومُ، وَ الْعَنْقَاءُ، فَلَعَنَهُمَا اللَّهُ تَعَالَى مِنْ بَینِ الطُّیورِ، فَأَمَّا الْبُومُ، فَلَا تَقْدِرُ أَنْ تَظْهَرَ بِالنَّهَارِ، لِبُغْضِ الطَّیرِ لَهَا، وَ أَمَّا الْعَنْقَاءُ، فَغَابَتْ فِی الْبِحَارِ لَا تُرَى، وَ إِنَّ اللَّهَ عَرَضَ أَمَانَتِی عَلَى الْأَرَضِینَ فَکلُّ بُقْعَةٍ آمَنَتْ بِوَلَایتِی، جَعَلَهَا طَیبَةً زَکیةً، وَ جَعَلَ نَبَاتَهَا وَ ثَمَرَهَا حُلْواً عَذْباً، وَ جَعَلَ مَاءَهَا زُلَالًا، وَ کلُّ بُقْعَةٍ جَحَدَتْ إِمَامَتِی وَ أَنْکرَتْ وَلَایتِی، جَعَلَهَا سَبِخاً، وَ جَعَلَ نَبَاتَهَا مُرّاً عَلْقَماً، وَ جَعَلَ ثَمَرَهَا الْعَوْسَجَ وَ الْحَنْظَلَ، وَ جَعَلَ مَاءَهَا مِلْحاً أُجَاجاً.

ثُمَّ قَالَ: «وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ»، یعْنِی أُمَّتَک یا مُحَمَّدُ! وَلَایةَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ إِمَامَتَهُ، بِمَا فِیهَا مِنَ الثَّوَابِ وَ الْعِقَابِ، إِنَّهُ کانَ ظَلُوماً لِنَفْسِهِ جَهُولًا، لِأَمْرِ رَبِّهِ مَنْ لَمْ یؤَدِّهَا بِحَقِّهَا فَهُوَ ظَلُومٌ غَشُوم.(1)

از محمّد بن حنفیه نقل است که گفت: حضرت امام امیر المؤمنین علی (علیه السلام) در بارۀ آیۀ: «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ»، فرمودند: خداوند امانت مرا بر آسمان هاى هفتگانه از نظر ثواب و عقاب عرضه داشت، آنها گفتند: خدایا! ما آن را از نظر ثواب و عقاب حمل نمی کنیم، ولى بدون ثواب و عقاب حمل می کنیم.

خداوند امانت و ولایت مرا بر پرندگان عرضه داشت، اوّلین پرنده اى که ایمان آورد، باز سفید و چکاوک بود، و اوّلین پرنده اى که انکار کرد، جغد و عنقا بودند، که از میان پرندگان، آنها لعنت شده اند، جغد که نمی تواند روز آشکار کند، چون پرندگان با او

ص: 163

دشمن اند، امّا عنقا، در دریاها است که دیده نمى شود، پس خداوند امانت مرا بر زمینها عرضه داشت، هر جا که ولایت مرا قبول کرد، آن را پاک و پاکیزه قرار داد، و میوه ها و روئیدنیهاى آن را شیرین و گوارا نمود، و آبش را صاف و زلال قرار داد، و هر جا که انکار نمود، آنجا را شوره زار نمود، و میوه ها و روئیدنیهایش را خاردار و تلخ، قرار داد، و آبش را تند و شور نمود.

بعد فرمودند: «وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ»، یعنى امّت تو، اى محمّد! ولایت امیر المؤمنین (علیه السلام) و امامتش را به ناحق ادعا کردند، با آن عقاب و کیفر و پاداشى که داشت، «إِنَّهُ کانَ ظَلُوماً»، او ستمگر به نفس خود بود، «و جَهُولًا»، و جاهل به امر پروردگار، هر کس حق آن را ادا نکند، ستمگر و بیدادگر است.

3_ عَنِ الْحُسَینِ بْنِ خَالِدٍ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ عَلِی بْنَ مُوسَى الرِّضَا (علیه السلام) ، عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَینَ أَنْ یحْمِلْنَها»، فَقَالَ (علیه السلام) : الْأَمَانَةُ الْوَلَایةُ، مَنِ ادَّعَاهَا بِغَیرِ حَقٍّ فَقَدْ کفَرَ.(1)

از حسین بن خالد نقل است که گفت: از حضرت امام رضا (علیه السلام) در بارۀ آیۀ شریفۀ: «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَینَ أَنْ یحْمِلْنَها»،سؤال کردم، حضرت فرمودند: امانت، ولایت است، که هر کس به ناحق، مدّعى آن شود، کافر شده است.

ص: 164

الْقُرْآنَ مِنْ تِلْقَاءِ نَفْسِک، فَقَدْ هَلَکتَ وَ أَهْلَکتَ، وَ إِنْ کنْتَ قَدْ أَخَذْتَهُ مِنَ الرِّجَالِ، فَقَدْ هَلَکتَ وَ أَهْلَکتَ، وَیحَک! یا قَتَادَةُ! ذَلِک مَنْ خَرَجَ مِنْ بَیتِهِ بِزَادٍ وَ رَاحِلَةٍ وَ کرَاءٍ حَلَالٍ یرُومُ هَذَا الْبَیتَ، عَارِفاً بِحَقِّنَا یهْوَانَا قَلْبُهُ، کمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِی إِلَیهِمْ»(1)، وَ لَمْ یعْنِ الْبَیتَ، فَیقُولَ إِلَیهِ: فَنَحْنُ، وَ اللَّهِ! دَعْوَةُ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) ، الَّتِی مَنْ هَوَانَا قَلْبُهُ قُبِلَتْ حَجَّتُهُ، وَ إِلَّا فَلَا.

یا قَتَادَةُ! فَإِذَا کانَ کذَلِک کانَ آمِناً مِنْ عَذَابِ جَهَنَّمَ یوْمَ الْقِیامَةِ، قَالَ قَتَادَةُ: لَا جَرَمَ، وَ اللَّهِ! لَا فَسَّرْتُهَا إِلَّا هَکذَا، فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (علیه السلام) : وَیحَک! یا قَتَادَةُ! إِنَّمَا یعْرِفُ الْقُرْآنَ مَنْ خُوطِبَ بِهِ.(2)

از زید شحّام نقل است که گفت: قتادة بن دعامه نزد حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) آمد، و آن حضرت به او فرمودند: ای قتاده! آیا تو فقیه مردم بصره هستی؟ قتاده پاسخ داد: این گونه می گویند، امام باقر (علیه السلام) فرمودند: به من خبر رسیده که تو قرآن را تفسیر می کنی! آیا این حقیقت دارد؟ قتاده پاسخ داد:آری، امام باقر (علیه السلام) فرمودند: تفسیر تو از روی دانش است، یا از روی جهل؟

قتاده پاسخ داد: خیر، بلکه از روی دانش است، امام باقر (علیه السلام) فرمودند: پس اگر از

ص: 166

روی دانش قرآن را تفسیر می کنی، پس تو خودت (یعنی مفسّر قرآن) هستی، و من از تو می پرسم، قتاده عرض کرد: بپرسید.

حضرت فرمودند: تفسیر این آیه از سورۀ سبأ را به من بگو، که خداوند در آن می فرماید: «وَقَدَّرْنَا فِیهَا السَّیْرَ سِیرُوا فِیهَا لَیَالِیَ وَأَیَّامًا آمِنِینَ»، قتاده پاسخ داد: منظور از این آیه، کسی است که به همراه توشه، شتر و کرایۀ حلال، از خانۀ خود به قصد این خانه (بیت الله الحرام) خارج می شود، و از هرگونه دزدی و غارتی در امان می ماند، تا آن که به سوی خانواده اش باز گردد.

امام باقر (علیه السلام) فرمودند: ای قتاده! تو را به خداوند سوگند می دهم! آیا می دانی که چه بسا آن مرد به همراه توشۀ حلال، شتر و کرایۀ حلال از خانۀ خود به قصد این خانه (بیت الله الحرام) خارج می شود، امّا دستخوش راهزنها قرار می گیرد و توشۀ راه او از بین می رود، و با این حال ممکن است ضربه ای بخورد، که از آن ضربه بمیرد.

قتاده پاسخ داد: بله، چنین است، پس امام باقر (علیه السلام) فرمودند: وای بر تو! ای قتاده! اگر قرآن را تفسیر به رأی کنی، نابود می شوی و دیگران را نیز به همراه خود نابود می کنی، و اگر تفسیر قرآن را از آن مردان گرفته ای، باز هم نابود می شویو دیگران را نیز به همراه خود نابود می کنی.

وای بر تو! ای قتاده! منظور از این آیه، کسی است که به همراه توشه، شتر و کرایۀ حلال به قصد این خانه (بیت الله الحرام) خارج می شود، در حالی که به حق ما (اهل بیت) آگاه است، و دل او لبریز از عشق ما است، چنان که خداوند عزّ و جلّ می فرماید: «فَاجْعَلْ أَفْئِدَهً مِّنَ النَّاسِ تَهْوِی إِلَیْهِمْ»، (پس دلهای برخی از مردم را به سوی آنان گرایش ده)، و منظور خداوند از این آیه، بیت الحرام نبوده است، و اگر قصد او بیت الحرام بود، کلمۀ إلیه را می آورد، پس به خداوند سوگند! منظور از دعای ابراهیم (علیه السلام) ما

ص: 167

بوده ایم، و هرکس که عشق ما در دلش باشد، حجّش قبول است، وگرنه پذیرفته نمی شود.

ای قتاده! پس اگر کسی این گونه باشد (یعنی عشق ما اهل بیت در قلب او باشد) در روز قیامت، از عذاب جهنم در امان خواهد بود.

قتاده گفت: حتماً تفسیر آیه همین گونه است، به خداوند سوگند! من این آیه را جز به این شکل تفسیر نکنم، امام باقر (علیه السلام) فرمودند: وای بر تو! ای قتاده! فقط، کسی که مخاطب قرآن است، قرآن را می شناسد.

2_ عَنِ الْهَیثَمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الرُّمَّانِی، قَالَ: حَدَّثَنِی عَلِی بْنُ مُوسَى (علیهما السلام) ، قَالَ: حَدَّثَنِی أَبِی، مُوسَى (علیه السلام) ، عَنْ أَبِیهِ، جَعْفَرٍ (علیه السلام) ، قَالَ: دَخَلَ عَلَىأَبِی بَعْضُ مَنْ یفَسِّرُ الْقُرْآنَ، فَقَالَ لَهُ: أَنْتَ فُلَانٌ؟ وَ سَمَّاهُ بِاسْمِهِ، قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: أَنْتَ الَّذِی تُفَسِّرُ الْقُرْآنَ؟!

قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: فَکیفَ تُفَسِّرُ هَذِهِ الْآیةَ: «وَ جَعَلْنا بَینَهُمْ وَ بَینَ الْقُرَى الَّتِی بارَکنا فِیها قُرىً ظاهِرَةً وَ قَدَّرْنا فِیهَا السَّیرَ سِیرُوا فِیها لَیالِی وَ أَیاماً آمِنِینَ»؟

قَالَ: هَذِهِ بَینَ مَکةَ وَ مِنًى، فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) : أَ یکونُ فِی هَذَا الْمَوْضِعِ خَوْفٌ وَ قَطِیعٌ؟

قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: فَمَوْضِعٌ یقُولُ اللَّهُ أَمْنٌ، یکونُ فِیهِ خَوْفٌ وَ قَطِیعٌ!؟ قَالَ: فَمَا هُوَ؟ قَالَ: ذَاک نَحْنُ أَهْلَ الْبَیتِ، قَدْ سَمَّاکمُ اللَّهُ نَاساً، وَ سَمَّانَا قُرًى.

قَالَ: جُعِلْتُ فِدَاک! أَ وَجَدْتَ هَذَا فِی کتَابِ اللَّهِ، أَنَّ الْقُرَى رِجَالٌ؟

فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) : أَ لَیسَ اللَّهُ تَعَالَى یقُولُ: «وَ سْئَلِ الْقَرْیةَ الَّتِی کنَّا فِیها وَ الْعِیرَ

ص: 168

الَّتِی أَقْبَلْنا فِیها»(1)، فَلِلْجُدْرَانِ وَ الْحِیطَانِ السُّؤَالُ، أَمْ لِلنَّاسِ؟ وَ قَالَ تَعَالَى: «وَ إِنْ مِنْ قَرْیةٍ إِلَّا نَحْنُ مُهْلِکوها قَبْلَ یوْمِ الْقِیامَةِ أَوْ مُعَذِّبُوها عَذاباً شَدِیداً»(2)، فَمَنِ الْمُعَذَّبُ الرِّجَالُ، أَمْ الْجُدْرَانُ وَ الْحِیطَان؟!(3)

از هیثم بن عبد الله رمّانی نقل است که گفت: حضرت امام رضا (علیه السلام) ، ازقول پدرشان، امام موسی کاظم (علیه السلام) ، و آن حضرت از قول پدرشان، امام صادق (علیه السلام) روایت کردند که فرمودند: یکی از کسانی که قرآن را تفسیر می کرد، نزد پدرم آمد، و پدرم به او فرمودند: تو فلانی هستی؟ و نامش را بردند، آن مرد پاسخ داد: آری، پدرم فرمودند: تو همان کسی هستی که قرآن را تفسیر می کنی؟ آن مرد پاسخ داد: آری، حضرت فرمودند: آیۀ: «وَجَعَلْنَا بَیْنَهُمْ وَبَیْنَ الْقُرَی الَّتِی بَارَکْنَا فِیهَا قُرًی ظَاهِرَهً وَقَدَّرْنَا فِیهَا السَّیْرَ سِیرُوا فِیهَا لَیَالِیَ وَأَیَّامًا آمِنِینَ»، چگونه را تفسیر می کنی؟

آن مرد پاسخ داد: منظور از آیه، مکانی میان مکه و منا است.

امام صادق (علیه السلام) فرمودند: آیا در آنجا، ترس و دزدی هست؟ آن مرد پاسخ داد: آری، امام صادق (علیه السلام) فرمودند: پس چگونه، در مکانی که خداوند عزّ و جلّ می فرماید: امن است، ترس و دزدی یافت می شود؟

آن مرد عرض کرد: پس منظور آیه چیست؟ حضرت فرمودند: منظور از آن، ما اهل بیت هستیم، و خداوند شما را ناس (مردم) تعبیر نموده و ما را قُری (آبادی ها) نامیده است.

ص: 169

آن مرد عرض کرد: فدایتان شوم! آیا در کتاب خدا، آیه ای یافته اید که در آن، قُری (آبادی ها) به معنای مردان آمده باشد؟ امام صادق (علیه السلام) فرمودند: مگر خداوند متعال نمی فرماید: «وَاسْأَلِ الْقَرْیَهَ الَّتِی کُنَّا فِیهَا وَالْعِیْرَ الَّتِی أَقْبَلْنَا فِیهَا»، (و از (مردم) شهری که در آن بودیم و کاروانی که در میان آن آمدیم، جویا شو) پس آیا سئوال ها خطاب به دیوارها و حصارها است، یا خطاب به مردم است؟ همچنینخداوند متعال می فرماید: «وَإِن مِّن قَرْیَهٍ إِلاَّ نَحْنُ مُهْلِکُوهَا قَبْلَ یَوْمِ الْقِیَامَهِ أَوْ مُعَذِّبُوهَا عَذَابًا شَدِیدًا»، (و هیچ شهری نیست، مگر این که ما، آن را پیش از روز رستاخیز، به هلاکت می رسانیم، یا آن را سخت عذاب می کنیم) پس آیا این عذاب، برای مردان است، یا برای دیوارها و حصارها؟

3_ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) ، قَالَ: دَخَلَ الْحَسَنُ الْبَصْرِی عَلَى مُحَمَّدِ بْنِ عَلِی (علیهما السلام) ، فَقَالَ لَهُ: یا أَخَا أَهْلِ الْبَصْرَةِ! بَلَغَنِی أَنَّک فَسَّرْتَ آیةً مِنْ کتَابِ اللَّهِ عَلَى غَیرِ مَا أُنْزِلَتْ، فَإِنْ کنْتَ فَعَلْتَ فَقَدْ هَلَکتَ وَ اسْتَهْلَکتَ!

قَالَ: وَ مَا هِی، جُعِلْتُ فِدَاک!؟ قَالَ: قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ جَعَلْنا بَینَهُمْ وَ بَینَ الْقُرَى الَّتِی بارَکنا فِیها قُرىً ظاهِرَةً وَ قَدَّرْنا فِیهَا السَّیرَ سِیرُوا فِیها لَیالِی وَ أَیاماً آمِنِینَ»، وَیحَک! کیفَ یجْعَلُ اللَّهُ لِقَوْمٍ أَمَاناً وَ مَتَاعُهُمْ یسْرَقُ بِمَکةَ وَ الْمَدِینَةِ وَ مَا بَینَهُمَا؟ وَ رُبَّمَا أُخِذَ عَبْدٌ أَوْ قُتِلَ وَ فَاتَتْ نَفْسُهُ، ثُمَّ مَکثَ مَلِیاً، ثُمَّ أَوْمَأَ بِیدِهِ إِلَى صَدْرِهِ، وَ قَالَ: نَحْنُ الْقُرَى الَّتِی بَارَک اللَّهُ فِیهَا.

قَالَ: جُعِلْتُ فِدَاک! أَوْجَدْتَ هَذَا فِی کتَابِ اللَّهِ، إِنَّ الْقُرَى رِجَالٌ؟ قَالَ: نَعَمْ، قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ کأَینْ مِنْ قَرْیةٍ عَتَتْ عَنْ أَمْرِ رَبِّها وَ رُسُلِهِ فَحاسَبْناها حِساباً شَدِیداً وَ

ص: 170

عَذَّبْناها عَذاباً نُکراً»(1)، فَمَنِ الْعَاتِی عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الْحِیطَانُ وَ الْبُیوتُ، أَمِ الرِّجَالُ؟! فَقَالَ: الرِّجَالُ، ثُمَّ قَالَ: جُعِلْتُ فِدَاک! زِدْنِی، قَالَ: قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی سُورَةِیوسُفَ (علیه السلام) : «وَ سْئَلِ الْقَرْیةَ الَّتِی کنَّا فِیها وَ الْعِیرَ الَّتِی أَقْبَلْنا فِیها»(2)، لِمَنْ أَمَرُوهُ أَنْ یسْأَلَ الْقَرْیةَ وَ الْعِیرَ، أَمِ الرِّجَالَ؟ فَقَالَ: جُعِلْتُ فِدَاک! فَأَخْبِرْنِی عَنِ الْقُرَى الظَّاهِرَةِ، قَالَ: هُمْ شِیعَتُنَا، یعْنِی الْعُلَمَاءَ مِنْهُمْ.(3)

از عبد الله سنان نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) فرمودند: حسن بصری نزد حضرت امام محمد باقر (علیه السلام) آمد، و آن حضرت به او فرمودند: ای برادر اهل بصره! به من خبر رسیده که تو آیه ای از کتاب خدا را، بر خلاف شأن نزول آن، تفسیر نموده ای! پس اگر این گونه انجام داده باشی، نابود شده ای، و دیگران را نیز به نابودی کشانده ای.

حسن بصری عرض کرد: جانم به فدای شما باد! کدام آیه را؟ حضرت فرمودند: آیۀ: «وَجَعَلْنَا بَیْنَهُمْ وَبَیْنَ الْقُرَی الَّتِی بَارَکْنَا فِیهَا قُرًی ظَاهِرَهً وَقَدَّرْنَا فِیهَا السَّیْرَ سِیرُوا فِیهَا لَیَالِیَ وَأَیَّامًا آمِنِینَ» را، وای بر تو! چگونه خداوند، قومی را در امنیت و پناه قرار می دهد، در حالی که کالای آنان در مکه و مدینه و میان این دو شهر، به سرقت می رود، و چه بسا فردی به بردگی گرفته، یا به قتل می رسد، و جانش را از دست می دهد! سپس آن حضرت مکث طولانی نمودند و سپس با دست به سینۀ خود اشاره نمودند و

ص: 171

فرمودند: منظور از آبادی هایی که خداوند به آن ها برکت داد، ما هستیم.حسن بصری عرض کرد: آیا در کتاب خداوند آیه ای را پیدا کرده اید که در آن، قُری (آبادی ها) به معنای مردان آمده باشد؟ حضرت فرمودند: آری، یکی از این آیه ها، آیۀ: «وَکَأَیِّن مِّن قَرْیَهٍ عَتَتْ عَنْ أَمْرِ رَبِّهَا وَرُسُلِهِ فَحَاسَبْنَاهَا حِسَابًا شَدِیدًا وَعَذَّبْنَاهَا عَذَابًا نُّکْرًا»، است، (و چه بسیار شهرها که از فرمان پروردگار خود و پیامبرانش سر پیچیدند و از آنها حسابی سخت کشیدیم و آنان را به عذابی (بس) زشت عذاب کردیم)، پس چه کسانی از خداوند عزّ و جلّ سرکشی نمودند: دیوارها، خانه ها یا مردان؟

حسن بصری پاسخ داد: مردان، سپس عرض کرد: جانم به فدای شما باد! بیشتر برایم بفرمایید، حضرت فرمودند: نمونۀ دیگر آن، در سورۀ یوسف (علیه السلام) است، آیۀ: «وَاسْأَلِ الْقَرْیَهَ الَّتِی کُنَّا فِیهَا وَالْعِیْرَ الَّتِی أَقْبَلْنَا فِیهَا»، (و از (مردم) شهری که در آن بودیم و کاروانی که در میان آن آمدیم جویا شو)، به او دستور دادند تا از چه کسی بپرسد؟ از آبادی و قافله، یا از مردان؟

حسن بصری پاسخ داد: جانم به فدای شما باد! به من بگویید که معنای قُری ظاهره (آبادی های آشکار) چیست؟ حضرت فرمودند: منظور از آن ها شیعیان ما (یعنی علمای شیعه) هستند.

ص: 172

حِینَ قَالُوا لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : إِنَّهُ ینْطِقُ عَنِ الْهَوَى، فَظَنَّ بِهِمْ إِبْلِیسُ ظَنّاً، فَصَدَّقُوا ظَنَّهُ.(1)

از جابر نقل است که حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) فرمودند: هنگامیکه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در روز غدیر خم، دست حضرت على (علیه السلام) را در دست گرفتند، ابلیس در میان سپاهیانش فریادی برآورد، و همه ى شیاطینى که در خشکى و دریا بودند، به سویش دویدند و نزد او جمع شدند، و گفتند: اى آقاى ما، و اى مولاى ما، چه نگرانى برایت پیش آمده است؟ ما تا کنون از تو، فریادى وحشتناک تر از این، نشنیده بودیم!

ابلیس گفت: این پیامبر کارى کرد که اگر به راستى این کار به نتیجه برسد، دیگر کسى، هرگز، خدا را نافرمانى نکند.

شیاطین در پاسخ گفتند: اى آقاى ما! و اى مولاى ما! تو بودى گمراه کننده ى آدم ابو البشر!

هنگامى که منافقین در بین خود گفتند: این مرد (پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ) از روى هواى نفس سخن مى گوید، و یکى از آن دو نفر (ابوبکر و عمر) به دیگرى گفت: مگر نمى بینى چگونه چشمانش در کاسۀ سرش، مانند دیوانگان مى چرخد!در این هنگام ابلیس از خوشحالى فریادى کشید، و دوستانش را دوباره جمع کرد و به آنها گفت: شما مى دانید که من قبلاً گمراه کننده ى آدم بوده ام!؟ گفتند: آرى، ابلیس گفت: آدم عهد و پیمان خود را شکست، ولى به خداوند کافر نشد، ولی اینان هم عهد و پیمانشان را شکستند، و هم به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) کافر شدند!

پس هنگامى که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از دنیا رفتند، و مردم به جای حضرت على (علیه السلام) دیگری را به خلافت نشاندند، ابلیس تاج پادشاهى بر سر گذاشت، و منبرى نصب کرد، و بر

ص: 174

روى بالش نشست، و از شیاطین، پیادگان و سوارگان خود را جمع کرد، و به آنان گفت: شادى کنید، چرا که تا امام قیام نکند، خداوند اطاعت نمى شود.

امام باقر (علیه السلام) این آیه را تلاوت فرمودند: «وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَیهِمْ إِبْلِیسُ ظَنَّهُ فَاتَّبَعُوهُ إِلَّا فَرِیقاً مِنَ الْمُؤْمِنِینَ»، سپس فرمودند: تأویل این آیه هنگامى بود که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) رحلت فرمودند، و گمان ابلیس، همان هنگامى بود که در بارۀ پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) گفتند: او از سر هواى نفس سخن مى گوید، و شیطان در این هنگام گمانى در بارۀ ایشان برد، و آنها گمان شیطان را تصدیق کردند و تحقّق بخشیدند.

ص: 175

2_ عَنْ یعْقُوبَ بْنِ یزِیدَ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) ، قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «قُلْ إِنَّما أَعِظُکمْ بِواحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنى وَ فُرادى»، قَالَ: بِالْوَلَایةِ، قُلْتُ: وَ کیفَ ذَاک؟ قَالَ: إِنَّهُ لَمَّا نَصَبَ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) لِلنَّاسِ، فَقَالَ: مَنْ کنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِی مَوْلَاهُ، اغْتَابَهُ رَجُلٌ، وَ قَالَ: إِنَّ مُحَمَّداً لَیدْعُو کلَّ یوْمٍ إِلَى أَمْرٍ جَدِیدٍ، وَ قَدْ بَدَأَ بِأَهْلِ بَیتِهِ یمَلِّکهُمْ رِقَابَنَا، فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى نَبِیهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) بِذَلِک قُرْآناً، فَقَالَ لَهُ: «قُلْ إِنَّما أَعِظُکمْ بِواحِدَةٍ»، فَقَدْ أَدَّیتُ إِلَیکمْ مَا افْتَرَضَ رَبُّکمْ عَلَیکمْ.

قُلْتُ: فَمَا مَعْنَى قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنى وَ فُرادى»، فَقَالَ: أَمَّا مَثْنَى یعْنِی طَاعَةَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ طَاعَةَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) ، وَ أَمَّا فُرَادَى فَیعْنِی طَاعَةَ الْأَئِمَّةِ (علیهم السلام) مِنْ ذُرِّیتِهِمَا مِنْ بَعْدِهِمَا، وَ لَا وَ اللَّهِ! یا یعْقُوبُ! مَا عَنَى غَیرَ ذَلِک.(1)

از یعقوب بن یزید نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) در بارۀ فرمایش خدای عزّ و جلّ: «إِنَّما أَعِظُکمْ بِواحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنى وَ فُرادى»، سؤال کردم، حضرت فرمودند: مربوط به ولایت است.

گفتم: چگونه؟ فرمودند: هنگامیکه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) ، امیر المؤمنین (علیه السلام) را، جانشین خود برای مردم قرار دادند، فرمودند: «هر که من مولا و صاحب اختیارش هستم، این علی مولا و صاحب اختیارش هست»مردى شروع به سخن گفتن پشت سر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) کرد، و گفت: محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) ، هر روز ما را به چیز تازه اى امر مى کند، و از اهل بیت خود شروع کرده، که ما را زیردست آنها قرار دهد.

ص: 177

این گونه بود که خداوند در این مورد آیه اى نازل نمود: «قُلْ إِنَّما أَعِظُکمْ بِواحِدَةٍ»، یعنی، من وظیفۀ خود را انجام دادم، و آنچه که خداوند، بر شما واجب کرده بود را به شما رساندم.

راوی می گوید: عرض کردم: پس معنای فرمایش خداوند که می فرماید: «أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنى وَ فُرادى»، چیست؟

حضرت فرمودند: منظور از «مثنی»، اطاعت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و امیر المؤمنین (علیه السلام) است، و منظور از «فرادی»، یعنی اطاعت از امام، که از نسل آن دو، پس از آن دو می آیند، است.

ای یعقوب! به خداوند سوگند! مقصودی غیر از این را، اراده نکرده است.

ص: 178

بِذَلِک السَّقْفِ مَمْدُوداً، لَا دِعَامَةَ تَحْتَهُ، فَأَوْشَک أَنْ یخِرَّ عَلَیهِ سَقْفُهُ، فَیهْوِی فِی النَّارِ.

أَیهَا النَّاسُ! الدِّعَامَةُ، دِعَامَةُ الْإِسْلَامِ، وَ ذَلِک قَوْلُهُ تَعَالَى: «إِلَیهِ یصْعَدُ الْکلِمُ الطَّیبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یرْفَعُهُ»، فَالْعَمَلُ الصَّالِحُ طَاعَةُ الْإِمَامِ، وَلِی الْأَمْرِ، وَ التَّمَسُّک بِحَبْلِهِ.

أَیهَا النَّاسُ! أَ فَهِمْتُمْ؟

اللَّهَ! اللَّهَ! فِی أَهْلِ بَیتِی، مَصَابِیحِ الظُّلَمِ، وَ مَعَادِنِ الْعِلْمِ، وَ ینَابِیعِ الْحِکمِ، وَ مُسْتَقَرِّ الْمَلَائِکةِ، مِنْهُمْ وَصِیی وَ أَمِینِی وَ وَارِثِی، وَ هُوَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى، أَلَا هَلْ بَلَّغْتُ؟ (الحدیث)(1)

حضرت موسی بن جعفر (علیهما السلام) ، از پدرشان امام صادق (علیه السلام) روایت کرده اند که آن حضرت فرمودند: وقتی که وفات رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نزدیک شد، آن حضرت، یارانشان را فرا خواندند، و به آنها فرمودند:

ای گروه انصار! زمان فراق و جدائی، فرا رسیده است، و مرا از عالم غیب خوانده اند، و من در جواب، لبیک گفته ام! ...

تا آنجا که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:

آن دو که از هم جدا نمی شوند، کتاب خدا و اهل بیت من هستند، کتاب خدا همان قرآن است، که در آن حجّت و نور و برهان است، و کلام خدا جدید و همیشه، نو و تازه و با طراوت است، و قرآن حاضر و شاهد بر اعمال است، و حاکم عادل است، و قائد و پیشوائی است که جلودار حلال و حرام و احکام است، فردای قیامت،در

ص: 180

موقفی می ایستد، و با طوایف و اقوامی احتجاج می نماید، و آن اقوام گامهایشان بر صراط می لغزد.

ای جماعت انصار! مرا در رعایت حال أهل بیتم، حفظ کنید، چون خداوند لطیف و خبیر فرموده است: قرآن و اهل بیت من، از هم جدا نمی شوند، تا کنار حوض کوثر، بر من وارد شوند.

آگاه باشید! که اسلام همچون سقفی است، که روی ستون و پایه ای قرار دارد، که همانا سقف، بدون پایه و ستون، قیام ندارد، و هر آینه یکی از شما اگر بخواهد آن سقف را بدون ستون و پایه برافراشته بدارد، به زودی آن سقف بر سر او فرو می ریزد، و او را در آتش فرو می برد.

ای مردم! آن ستون! ستون اسلام است، به جهت گفتار خداوند که فرموده: «إِلَیهِ یصْعَدُ الْکلِمُ الطَّیبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یرْفَعُهُ»، پس عمل صالح، عبارت است از اطاعت امام، و ولی امر، و چنگ زدن به ریسمان خدا.

ای مردم! آیا فهمیدید؟!

شما را به خدا! شما را به خدا! در اهل بیت من! زیرا آنها چراغهای درخشان، در تاریکی ها هستند، و معدنهای دانش و علم اند، و چشمه های حکمت و حقایق اند، و محل استقرار و تمکن فرشتگان هستند.

و از بین ایشان است وصی من، و امین من، و وارث من، که نسبت او با من، نسبتهارون است، با موسی! آیا من تبلیغ کردم و حقیقت امر را رساندم؟!

2_ عَنْ عَمَّارٍ الْأَسَدِی، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) ، فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «إِلَیهِ یصْعَدُ

ص: 181

الْکلِمُ الطَّیبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یرْفَعُهُ»، وَلَایتُنَا أَهْلَ الْبَیتِ، وَ أَهْوَى بِیدِهِ إِلَى صَدْرِهِ، فَمَنْ لَمْ یتَوَلَّنَا لَمْ یرْفَعِ اللَّهُ لَهُ عَمَلًا.(1)

از عمار بن یقظان اسدى نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) در بارۀ فرمایش خداوند عزّ و جلّ: «إِلَیهِ یصْعَدُ الْکلِمُ الطَّیبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یرْفَعُهُ»، فرمودند: ولایت ما اهل بیت مقصود است، و با دست به سینۀ خود اشاره نمودند، پس هر که ولایت ما را نداشته باشد، خداوند هیچ عملى را از او بالا نمی برد.

3_ قَالَ عَلِی بْنُ مُوسَى الرِّضَا (علیه السلام) : فِی هَذِهِ الْآیةِ: «إِلَیهِ یصْعَدُ الْکلِمُ الطَّیبُ»، قَوْلُ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ، عَلِی وَلِی اللَّهِ، وَ خَلِیفَةُ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ حَقّاً، وَ خُلَفَاؤُهُ خُلَفَاءُ اللَّهِ، وَ «الْعَمَلُ الصَّالِحُ یرْفَعُهُ»، عِلْمُهُ فِی قَلْبِهِ بِأَنَّ هَذَا الْکلَامَ صَحِیحٌ، کمَا قُلْتُهُ بِلِسَانِی.(2)حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) ، در بارۀ آیۀ: «إِلَیهِ یصْعَدُ الْکلِمُ الطَّیبُ»، فرمودند: کلمۀ پاکیزه، گفتن: لا إله إلَّا اللَّه، محمَّد رسول اللَّه، علی ولى اللَّه است، و علی (علیه السلام) جانشین بر حق او است، و جانشینان او، جانشینان خداوند هستند، پس عمل صالح، همان اعتقاد قلبی اوست، به صحیح بودن این کلمات، همچنان که

ص: 182

به زبانم آن را گفتم.

4_ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ الصَّمَدِ، عَنْ خَالِهِ، أَبِی الصَّلْتِ الْهَرَوِی، قَالَ: کنْتُ مَعَ الرِّضَا (علیه السلام) ، لَمَّا دَخَلَ نَیسَابُورَ، وَ هُوَ رَاکبٌ بَغْلَةً شَهْبَاءَ، وَ قَدْ خَرَجَ عُلَمَاءُ نَیسَابُورَ فِی اسْتِقْبَالِهِ، فَلَمَّا صَارَ إِلَى الْمُرَبَّعَةِ، تَعَلَّقُوا بِلِجَامِ بَغْلَتِهِ، وَ قَالُوا: یا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! حَدِّثْنَا، بِحَقِّ آبَائِک الطَّاهِرِینَ، حَدِیثاً عَنْ آبَائِک صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیهِمْ أَجْمَعِینَ.

فَأَخْرَجَ رَأْسَهُ مِنَ الْهَوْدَجِ، وَ عَلَیهِ مِطْرَفُ خَزٍّ، فَقَالَ (علیه السلام) : حَدَّثَنِی أَبِی مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ، (علیهما السلام) عَنْ أَبِیهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ (علیهما السلام) ، عَنْ أَبِیهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِی (علیهما السلام) ، عَنْ أَبِیهِ عَلِی بْنِ الْحُسَینِ (علیهما السلام) ، عَنْ أَبِیهِ الْحُسَینِ (علیه السلام) ، سَیدِ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ، عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) ، عَنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) ، قَالَ: أَخْبَرَنِی جَبْرَئِیلُ، الرُّوحُ الْأَمِینُ، عَنِ اللَّهِ، تَقَدَّسَتْ أَسْمَاؤُهُ، وَ جَلَّ وَجْهُهُ، قَالَ: إِنِّی أَنَا اللَّهُ، لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا وَحْدِی، عِبَادِی فَاعْبُدُونِی، وَ لْیعْلَمْ مَنْ لَقِینِی مِنْکمْ بِشَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُخْلِصاً بِهَا، أَنَّهُ قَدْ دَخَلَ حِصْنِی، وَ مَنْ دَخَلَ حِصْنِی أَمِنَ عَذَابِی.قَالُوا: یا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! وَ مَا إِخْلَاصُ الشَّهَادَةِ لِلَّهِ؟ قَالَ: طَاعَةُ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ وَلَایةُ أَهْلِ بَیتِهِ (علیهم السلام) .(1)

از احمد بن عبد الصمد، از دایی اش ابو صلت عبد السلام بن صالح هروی نقل است که گفت: زمانی که حضرت امام رضا (علیه السلام) سوار بر قاطر خاکستری رنگی، وارد

ص: 183

نیشابور شدند، من همراه ایشان بودم، علمای آن شهر به استقبال ایشان، از شهر خارج شدند. وقتی که به دشت سرسبزی رسیدند، افسار قاطر ایشان را گرفته و عرض کردند: ای پسر رسول خدا! به حق پدران پاکتان! (صلوات الله علیهم أجمعین)، از آنها، برای ما حدیثی بیان بفرمایید.

آن حضرت در حالی که ردای ابریشمی نقش داری، بر تن داشتند، سر مبارکشان را از کجاوه بیرون آوردند و فرمودند: پدرم امام موسی کاظم (علیه السلام) ، از پدرشان امام صادق (علیه السلام) ، از پدرشان امام سجاد (علیه السلام) ، از پدرشان امام حسین (علیه السلام) ، سرور جوانان اهل بهشت، از پدرشان امیرالمؤمنین (علیه السلام) ، از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت می کنند که آن حضرت فرمودند: جبرئیل، روح الامین، به من اطلاع داد که خداوندی که نامهایش مقدّس و ذاتش ارجمند است، می فرماید: من، الله هستم، و جز من، که یگانه هستم، خدایی نیست. پس ای بندگانم! مرا بپرستید، هر کدام از شما که با شهادت «لا اله الا الله» و با داشتن اخلاص در آن به دیدار من بشتابد، وارد دژ من شده است، و هر کس وارد دژ منشود، از عذابم در امان خواهد بود.

آنان عرض کردند: ای پسر رسول خدا! اخلاص در شهادت «لا اله الا الله» به چه معناست؟ حضرت فرمودند: منظور، پیروی از خداوند و رسول او، و ولایت اهل بیتش (علیهم السلام) ، است.

ص: 184

ابو جهل است، و بینا، امیر المؤمنین علی (علیه السلام) هستند، «وَ لَا الظُّلُماتُ وَ لَا النُّورُ»، ظلمات، ابو جهل است، و نور، امیر المؤمنین علی (علیه السلام) هستند، «وَ لَا الظِّلُّ وَ لَا الْحَرُورُ»، منظور از سایه، سایۀ امیر المؤمنین (علیه السلام) در بهشت است، و حرور، یعنى جهنم که براى ابو جهل است، بعد به صورت جمع فرموده: «وَ ما یسْتَوِی الْأَحْیاءُ وَ لَا الْأَمْواتُ»، احیاء، حضرت علی، و حمزه، و جعفر، و حسن، و حسین، و فاطمه، و خدیجه (علیهم السلام) هستند، و اموات، کفّار مکه هستند.

2_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: «وَ ما یسْتَوِی الْأَعْمى»، قَالَ: أَبُو جَهْلِ بْنُ هِشَامٍ، «وَ الْبَصِیرُ»، قَالَ: عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) ، ثُمَّ قَالَ: «وَ لَا الظُّلُماتُ»، یعْنِی أبو جَهْلٍ، الْمُظْلِمَ قَلْبُهُ بِالشِّرْک، «وَ لَا النُّورُ»، یعْنِی قَلْبَ عَلِیّ (علیه السلام) ، الْمَمْلُوءَ مِنَ النُّورِ، ثُمَّ قَالَ: «وَ لَا الظِّلُّ»، یعْنِی بِذَلِک مُسْتَقَرَّ عَلِیّ (علیه السلام) فِی الْجَنَّةِ، «وَ لَا الْحَرُورُ»، یعْنِی بِهِ مُسْتَقَرَّ أَبِی جَهْلٍ فِی جَهَنَّمَ، ثُمَّ جَمَعَهُمْ فَقَالَ: «وَ ما یسْتَوِی الْأَحْیاءُ»، عَلِی وَ حَمْزَةُ وَ جَعْفَرٌ وَ حَسَنٌ وَ حُسَینٌ وَ فَاطِمَةُ وَ خَدِیجَةُ (علیهم السلام) ، «وَ لَا الْأَمْواتُ»، کفَّارُ مَکةَ.(1)

ابن عباس در تفسیر و توضیح آیۀ کریمۀ: «وَ ما یسْتَوِی الْأَعْمى وَ الْبَصِیرُ»، گفت: منظور از اعمى، ابو جهل است، و منظور از بصیر، على بن ابى طالب (علیه السلام)است، «وَ لَا الظُّلُماتُ»، یعنى ابو جهل، که به سبب شرک و کفر، قلبش تاریک شده بود، «وَ لَا النُّورُ»، یعنى قلب على (علیه السلام) ، که نور ایمان دلش را منوّر کرده بود، «وَ لَا الظِّلُّ»، یعنی سایه هاى درختان بهشتى، که زیر آن جایگاه على (علیه السلام) است، که هرگز با «الْحَرُورُ»، یعنى حرارت آتش جهنم، که منزل و مأواى ابو جهل است، برابر نیستند، «وَ ما یسْتَوِی الْأَحْیاءُ»، و زندگان یعنی: على، حمزه، جعفر، حسن، حسین، فاطمه و خدیجه (علیهم السلام) ،

ص: 186

هم با «الْأَمْواتُ»، یعنی کفّار مکه، برابر نیستند.

ص: 187

سَبِیلِهِ، وَ یتَّبِعُ جَمِیعَ أَمْرِهِ بِرِضَاهُ وَ مَرْضَاةِ رَسُولِهِ (علیهما السلام) .(1)

عبد اللَّه بن عباس در بارۀ فرمایش خدای متعال: «إِنَّما یخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ»، گفت: منظور از علماء در آیۀ شریفه، حضرت على بن ابى طالب (علیه السلام) هستند، که عالم به خداى سبحان بودند، و از او می ترسیدند، و مراقب کردار و گفتار خویش، در همۀ حالات بودند، و به واجبات عمل می نمودند، و در راه خداوند جهاد می کردند، و پیرو تمام دستورات بودند، تا خشنودى خدا و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را فراهم نمایند.

ص: 189

عِبادِنا فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیراتِ بِإِذْنِ اللَّهِ»، سئوال کردم: حضرت فرمودند: همۀ آنها آل محمد (علیهم السلام) هستند، ستمگر به نفس خود، کسى است که به امام زمان خود معترف نباشد، و به ولایت او اقرار نکند، و عادل و میانه رو، کسى است که معترف به امامت امام زمان خود باشد، و او را بشناسد، و پیشى گیرنده به خیرات، به اذن خدا، خود امام است.

ابو هاشم گوید: با بیانات امام، راجع به درجات آل محمد (علیهم السلام) ، اشک از چشمانم سرازیر شد، و من با خود در فکر فرو رفتم، که چه اندازه خداوند به آل محمد (علیهم السلام) از عنایات خود، عطا فرموده است!

در این حال حضرت به من نظرى کردند و فرمودند: مطلب از این اندازه ای که تو فکر مى کنى، بالاتر و بزرگتر است، و شأن آل محمد (علیهم السلام) ، از اینها بیشتر است، شکر و سپاس خدا را به جا آور، که تو را متمسّک به ریسمان ولایت آنها قرار داده است، و زمانى که در روز رستاخیز، هر امّتى را به امامشان بخوانند، تو را با ائمّۀ اهل بیت (علیهم السلام) مى خوانند، اى ابوهاشم! بشارت باد تو را به این موهبت الهى که تو در مسیر خیر هستی.

2_ عَنْ جَابِرِ بْنِ یزِیدَ الْجُعْفِی، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِی الْبَاقِرِ (علیه السلام) ، قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکتابَ الَّذِینَ اصْطَفَینا مِنْ عِبادِنا فَمِنْهُمْظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیراتِ بِإِذْنِ اللَّهِ»، فَقَالَ: الظَّالِمُ مِنَّا مَنْ لَا یعْرِفُ حَقَّ الْإِمَامِ، وَ الْمُقْتَصِدُ، الْعَارِفُ بِحَقِّ الْإِمَامِ، وَ السَّابِقُ بِالْخَیرَاتِ بِإِذْنِ اللَّهِ هُوَ الْإِمَامُ، جَنَّاتُ

ص: 191

عَدْنٍ یدْخُلُونَها، یعْنِی السَّابِقَ وَ الْمُقْتَصِدَ.(1)

از جابر بن یزید جعفى نقل است که گفت: از حضرت ابا جعفر، امام محمّد باقر (علیه السلام) در بارۀ فرمایش خدای متعال: «ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکتابَ الَّذِینَ اصْطَفَینا مِنْ عِبادِنا فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیراتِ بِإِذْنِ اللَّهِ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: ظالم از ما خانواده، آن کسى است که حقّ امام را نشناسد، و میانه رو، آن کسى است که حق امام را شناخته، و به آن معتقد است، و شتابنده به سوی نیکی ها به اذن خدا، خود امام است، و «جَنَّاتُ عَدْنٍ یدْخُلُونَها»، یعنى باغهاى خرّم و جاودانى بهشت، که پاداش پیش تازندگان، و میانه روان است، یعنی همان سابق و مقتصد.

3_ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کثِیرٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : إِنَّ أَوَّلَ وَصِی کانَ عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ، هِبَةُ اللَّهِ بْنُ آدَمَ، وَ مَا مِنْ نَبِی مَضَى، إِلَّا وَ لَهُ وَصِی، وَ کانَ جَمِیعُ الْأَنْبِیاءِ، مِائَةَ أَلْفِ نَبِی وَ عِشْرِینَ أَلْفَ نَبِی، مِنْهُمْ خَمْسَةٌ أُولُو الْعَزْمِ، نُوحٌ وَ إِبْرَاهِیمُ وَ مُوسَى وَ عِیسَى وَ مُحَمَّدٌ (علیهم السلام) ، وَ إِنَّ عَلِی بْنَ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) کانَ هِبَةَ اللَّهِ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله وسلم) ، وَ وَرِثَ عِلْمَ الْأَوْصِیاءِ، وَ عِلْمَ مَنْ کانَ قَبْلَهُ، أَمَا إِنَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله و سلم) ، وَرِثَ عِلْمَ مَنْ کانَ قَبْلَهُ مِنَ الْأَنْبِیاءِ وَ الْمُرْسَلِینَ.

عَلَى قَائِمَةِ الْعَرْشِ مَکتُوبٌ: حَمْزَةُ أَسَدُ اللَّهِ، وَ أَسَدُ رَسُولِهِ، وَ سَیدُ الشُّهَدَاءِ، وَ فِی ذُؤَابَةِ الْعَرْشِ، عَلِی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ، فَهَذِهِ حُجَّتُنَا عَلَى مَنْ أَنْکرَ حَقَّنَا، وَ جَحَدَ مِیرَاثَنَا، وَ

ص: 192

مَا مَنَعَنَا مِنَ الْکلَامِ، وَ أَمَامَنَا الْیقِینُ، فَأَی حُجَّةٍ تَکونُ أَبْلَغَ مِنْ هَذَا.(1)

از عبد الرحمن بن کثیر نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) فرمودند: پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: نخستین وصیى که در روى زمین بود، هبة اللَّه، پسر آدم (علیه السلام) بود، و هیچ پیامبرى از دنیا نرفت، جز اینکه او را وصیى بود، و همۀ پیامبران، یکصد و بیست هزار تن بودند، که پنج نفر از آنها اولو العزم هستند، یعنی: نوح (علیه السلام) ، و ابراهیم (علیه السلام) ، و موسى (علیه السلام) ، و عیسى (علیه السلام) ، و محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) ، به راستی على بن ابى طالب (علیه السلام) ، هبة اللَّه محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) ، بود، که علم همۀ اوصیاء و پیشینیان خود را، به ارث برد، و همانا حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) ، علم همۀ پیامبران و مرسلین پیش از خود را به ارث برد.

بر ستون عرش نوشته است: حمزه (بن عبد المطلب) شیر خدا، و شیر رسولش و سرور شهیدان است، و در کنگرۀ عرش نوشته است: على (علیه السلام) امیر مؤمنان است، پس این است حجّت ما، بر هر که منکر حق ما شود، و میراث ما را نپذیرد، وچه مانعى از اظهار این حقائق جلوى ما است، با اینکه همۀ ما، مرگ را در پیش داریم، پس چه حجّت و دلیلى رساتر از این است.

4_ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکیرٍ الْهَجَرِی، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) ، قَالَ: إِنَّ عَلِی بْنَ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) کانَ هِبَةَ اللَّهِ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله و سلم) ، وَرِثَ عِلْمَ الْأَوْصِیاءِ، وَ عِلْمَ مَنْ کانَ قَبْلَهُ، مِنَ

ص: 193

الْأَنْبِیاءِ وَ الْمُرْسَلِینَ.(1)

از عبد الله بن بکیر هجرى نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) فرمودند: حضرت على بن ابی طالب (علیه السلام) هبة اللهِ محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) بودند، یعنی حضرت امیر المؤمنین (علیه السلام) تمام علوم اوصیاء و علوم پیامبران سابق را ارث بردند، چون وارث پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بودند، و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ، وارث همۀ پیامبران و رسولان بودند.

5_ عَنْ طَارِقِ بْنِ شِهَابٍ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ: یا طَارِقُ! الْإِمَامُ، کلِمَةُ اللَّهِ وَ حُجَّةُ اللَّهِ وَ وَجْهُ اللَّهِ وَ نُورُ اللَّهِ وَ حِجَابُ اللَّهِ وَ آیةُ اللَّهِ، یخْتَارُهُ اللَّهُ، وَ یجْعَلُ فِیهِ مَا یشَاءُ، وَ یوجِبُ لَهُ بِذَلِک الطَّاعَةَ وَ الْوَلَایةَ عَلَى جَمِیعِ خَلْقِهِ، فَهُوَ وَلِیهُ فِیسَمَاوَاتِهِ وَ أَرْضِهِ.

أَخَذَ لَهُ بِذَلِک الْعَهْدَ عَلَى جَمِیعِ عِبَادِهِ، فَمَنْ تَقَدَّمَ عَلَیهِ کفَرَ بِاللَّهِ مِنْ فَوْقِ عَرْشِهِ، فَهُوَ یفْعَلُ مَا یشَاءُ، وَ إِذَا شَاءَ اللَّهُ شَاءَ، وَ یکتَبُ عَلَى عَضُدِهِ: «وَ تَمَّتْ کلِمَةُ رَبِّک صِدْقاً وَ عَدْلًا»،(2) فَهُوَ الصِّدْقُ وَ الْعَدْلُ، وَ ینْصَبُ لَهُ عَمُودٌ مِنْ نُورٍ مِنَ الْأَرْضِ إِلَى السَّمَاءِ، یرَى فِیهِ أَعْمَالَ الْعِبَادِ، وَ یلْبَسُ الْهَیبَةَ، وَ عِلْمَ الضَّمِیرِ، وَ یطَّلِعُ عَلَى الْغَیبِ، وَ یرَى مَا بَینَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ، فَلَا یخْفَى عَلَیهِ شَی ءٌ مِنْ عَالَمِ الْمُلْک وَ الْمَلَکوتِ، وَ یعْطَى مَنْطِقَ الطَّیرِ عِنْدَ وَلَایتِهِ، فَهَذَا الَّذِی یخْتَارُهُ اللَّهُ لِوَحْیهِ، وَ یرْتَضِیهِ لِغَیبِهِ، وَ یؤَیدُهُ بِکلِمَتِهِ، وَ یلَقِّنُهُ حِکمَتَهُ، وَ یجْعَلُ قَلْبَهُ مَکانَ مَشِیتِهِ، وَ ینَادِی لَهُ بِالسَّلْطَنَةِ، وَ یذْعِنُ لَهُ بِالْإِمْرَةِ، وَ یحْکمُ لَهُ بِالطَّاعَةِ، وَ ذَلِک لِأَنَّ الْإِمَامَةَ مِیرَاثُ الْأَنْبِیاءِ، وَ مَنْزِلَةُ الْأَصْفِیاءِ، وَ خِلَافَةُ اللَّهِ، وَ خِلَافَةُ رُسُلِ اللَّهِ، فَهِی عِصْمَةٌ وَ وَلَایةٌ وَ سَلْطَنَةٌ وَ هِدَایةٌ، وَ إِنَّهُ تَمَامُ الدِّینِ

ص: 194

وَ رُجُحُ الْمَوَازِینَ.(الحدیث)(1)

از طارق بن شهاب نقل است که گفت: حضرت امام امیر المؤمنین علی (علیه السلام) فرمودند: ای طارق! امام کلمۀ خدا، و حجّت خدا، و وجه خدا، و نور خدا، و حجاب خدا، و نشانۀ او است، خداوند امام را انتخاب می کند، و هر چه خواست در او قرار می دهد، به واسطۀ همین مقام، اطاعتش و ولایتش بر تمام جهان واجب است، او، ولىّ خدا (صاحب اختیار) در آسمانها و زمین است.

خداوند از تمام بندگانش بر این ولایت، عهد و پیمان گرفته است، پس هر کسخود را بر او مقدّم بدارد، به خداوند در عرش اعلی، کافر شده است، پس امام آنچه بخواهد، انجام می دهد، و هر چه خدا بخواهد، می خواهد.

بر بازوی او مى نویسد: «وَ تَمَّتْ کلِمَةُ رَبِّک صِدْقاً وَ عَدْلًا»، پس او راستى و عدالت است، خداوند برای امام استوانه اى از نور، به فاصلۀ زمین تا آسمان، قرار می دهد، تا اعمال بندگان را به وسیلۀ آن ببیند، و بر قامتش لباس هیبت و عظمت مى پوشاند، و او از دل ها آگاه، و بر اسرار مطّلع است، آنچه بین مشرق و مغرب واقع می شود را مى بیند، چیزى از عالم ملک و ملکوت، بر او پوشیده نیست، و در زمان ولایتش، آشنایى با زبان پرندگان، به او عطا مى گردد.

پس او همان کسى است که خداوند براى وحى خود برگزیده، براى غیب خود مى پسندد، به کلمۀ خود تأییدش مى کند، حکمت خود را به او تلقین مى نماید، قلب او را مکان مشیّت خود قرار مى دهد، آواى سلطنت او را سر مى دهد، براى حکومت او اذعان و اعتراف مى گیرد، و به اطاعت و فرمانبردارى از او حکم مى فرماید.

ص: 195

زیرا امامت میراث انبیاء، منزلت اصفیاء، خلافت خدا، و خلافت رسولان الهى است. پس امامت، عصمت است، و ولایت، و سلطنت است و هدایت، زیرا امامت، متمّم دین، و رجحان موازین است.

6_ عَنْ عَلِی بْنِ النُّعْمَانِ، رَفَعَهُ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) ، قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (علیه السلام) : یمُصُّونَ الثِّمَادَ، وَ یدَعُونَ النَّهَرَ الْعَظِیمَ، قِیلَ لَهُ: وَ مَا النَّهَرُ الْعَظِیمُ؟قَالَ: رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) ، وَ الْعِلْمُ الَّذِی أَعْطَاهُ اللَّهُ، إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَمَعَ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله و سلم) سُنَنَ النَّبِیینَ مِنْ آدَمَ، وَ هَلُمَّ جَرّاً إِلَى مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله و سلم) .

قِیلَ لَهُ: وَ مَا تِلْک السُّنَنُ؟ قَالَ: عِلْمُ النَّبِیینَ بِأَسْرِهِ، وَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) صَیرَ ذَلِک کلَّهُ عِنْدَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) . فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ: یا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! فَأَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ أَعْلَمُ، أَمْ بَعْضُ النَّبِیینَ؟

فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (علیه السلام) : اسْمَعُوا مَا یقُولُ! إِنَّ اللَّهَ یفْتَحُ مَسَامِعَ مَنْ یشَاءُ، إِنِّی حَدَّثْتُهُ أَنَّ اللَّهَ جَمَعَ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله و سلم) عِلْمَ النَّبِیینَ وَ أَنَّهُ جَمَعَ ذَلِک کلَّهُ عِنْدَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ هُوَ یسْأَلُنِی أَ هُوَ أَعْلَمُ أَمْ بَعْضُ النَّبِیینَ.(1)

از على بن نعمان نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) فرمودند: مردم، آب کمى را که هیچ مادّه اى ندارد مى مکند، و جوى بزرگ را وا مى گذارند، به آن حضرت عرض شد: جوى بزرگ چیست؟

ص: 196

حضرت فرمودند: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) هستند، و علمی که خداوند به ایشان عطا فرموده است. همانا خداى عزّوجلّ همۀ سنّت هاى پیامبران را، از آدم تا خاتم، براى حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) ، جمع نموده است.

به آن حضرت عرض شد: این سنّت ها چیست؟ حضرت فرمودند: همۀ علوم پیامبران، و به درستى که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ، همۀ آنها را، بهامیر المؤمنین علی (علیه السلام) تحویل دادند.

مردى به آن حضرت عرض کرد: ای پسر پیامبر! پس آیا امیر المؤمنین (علیه السلام) ، اعلم و افضل است، یا بعضى از پیامبران؟

حضرت باقر (علیه السلام) فرمودند: گوش کنید این مرد چه مى گوید!!! همانا خدا، گوش هاى هر که را بخواهد باز می کند، من به او خبر مى دهم که خدا، علم همۀ پیامبران را، از براى حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) جمع فرموده، و آن حضرت، همۀ آن علوم را نزد امیر المؤمنین (علیه السلام) قرار داده اند، و این مرد، از من مى پرسد که آیا آن حضرت داناتر است یا بعضى از پیامبران؟!

(یعنی: نمی فهمد که معنى سخن من اینست که: آنچه همۀ پیامبران می دانستند را، حضرت على (علیه السلام) به تنهائى می دانند).

ص: 197

خَشِی الرَّحْمنَ بِالْغَیبِ فَبَشِّرْهُ»، یا مُحَمَّدُ! «بِمَغْفِرَةٍ وَ أَجْرٍ کرِیمٍ».(1)

ابو بصیر، در روایتی طولانی، از امام صادق (علیه السلام) ، در بارۀ تفسیر آیاتی از قرآن کریم، پرسشهایی نموده، تا آنجا که گفت:

از آن حضرت در بارۀ فرمایش خدا متعال: «لِتُنْذِرَ قَوْماً ما أُنْذِرَ آباؤُهُمْ فَهُمْ غافِلُونَ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: یعنى تا قومى را که در بین آنها هستى، پند داده و انذار نمایی، همانگونه که قبلاً پدران و پیشینیان آنها مورد انذار قرار گرفتند، امام آنها، از خدا و رسولش، و تهدیدش غافل بودند، «لَقَدْ حَقَّ الْقَوْلُ عَلى أَکثَرِهِمْ»، وعدۀ عذاب در بارۀ بیشتر کسانی که به ولایت امیر المؤمنین (علیه السلام) و امامان بعد از او اقرار نکردند، محقّق شده است، «فَهُمْ لا یؤْمِنُونَ»، اینها هرگز ایمان نمی آورند، چون به ولایت و امامت امیر المؤمنین (علیه السلام) و اوصیای بعد از او، اقرار نمی کنند، پس عقوبتی که خداوند مقرّر فرموده، در حقّشان ثابت است، و کیفرشان همان است که خدا می فرماید: «إِنَّا جَعَلْنا فِی أَعْناقِهِمْ أَغْلالًا فَهِی إِلَى الْأَذْقانِ فَهُمْ مُقْمَحُونَ»، یعنى در آتش جهنّم، سپس حضرت فرمودند: «وَ جَعَلْنا مِنْ بَینِ أَیدِیهِمْ سَدًّا وَ مِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا فَأَغْشَیناهُمْ فَهُمْ لا یبْصِرُونَ»، یعنى: و ما در پیش رو و پشت سرِایشان، بند و پرده اى را قرار دادیم، پس چشم هاى ایشان را پوشاندیم، پس ایشان چیزی را نمى بینند، و قادر نیستند که به راست و چپ خود، نگاه کنند، و در پیش و پس خویش نظر اندازند.

این عقوبتى است از جانب خدا، براى کسانی که ولایت امیر المؤمنین (علیه السلام) و امامان بعد از او را، انکار کردند. و این عقوبت، در دنیا است، و در آخرت، در آتش

ص: 199

دوزخ، سر در هوا ماندگان، خواهند بود.

بعد از آن، خداوند می فرماید: ای محمد! «وَ سَواءٌ عَلَیهِمْ أَ أَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لا یؤْمِنُونَ»، حضرت فرمودند: آنها به خدا و به ولایت على (علیه السلام) و جانشینان او، ایمان نمى آورند. و بعد می فرماید: «إِنَّما تُنْذِرُ مَنِ اتَّبَعَ الذِّکرَ»، یعنى: فقط تو کسى را بیم دهى، که از امیر المؤمنین علی (علیه السلام) پیروى کند، «وَ خَشِی الرَّحْمنَ بِالْغَیبِ فَبَشِّرْهُ»، یعنى: پس، ای محمّد! او را مژده بده، «بِمَغْفِرَةٍ وَ أَجْرٍ کرِیمٍ»، یعنى: به آمرزش و پاداشى ارجمند.

ص: 200

خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شد: «وَ کلَّ شَی ءٍ أَحْصَیناهُ فِی إِمامٍ مُبِینٍ»، ابو بکر و عمر از جایگاه خود برخاستند، و گفتند: اى پیامبر خدا! آیا امام مبین، که همه چیز در آن آورده شده، تورات است؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: نه، آنها گفتند: پس انجیل است؟ حضرت فرمودند: نه، گفتند: پس آن قرآن است؟ حضرت فرمود: نه، امام حسین (علیه السلام) فرمودند: در این هنگام، حضرت على (علیه السلام) وارد شدند، و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در حالى که با دستشان او را نشان مى دادند، فرمودند: این امام مبین است، بى تردید او امامى است که خداوند، علم همه چیز را، در اختیار او قرار داده است.

2_ عَنْ عَمَّارِ بْنِ یاسِرٍ، رَضِی اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: کنْتُ عِنْدَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) فِی بَعْضِ غَزَوَاتِهِ، فَمَرَرْنَا بِوَادٍ مَمْلُوءٍ نَمْلًا، فَقُلْتُ: یا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ! تَرَى یکونُ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِ اللَّهِ تَعَالَى، یعْلَمُ عَدَدَ هَذَا النَّمْلِ؟ قَالَ: نَعَمْ، یا عَمَّارُ! أَنَا أَعْرِفُ رَجُلًا یعْلَمُ عَدَدَهُ، وَ کمْ فِیهِ ذَکرٌ وَ کمْ فِیهِ أُنْثَى، فَقُلْتُ: مَنْ ذَلِک الرَّجُلُ یا مَوْلَای!؟ فَقَالَ: یا عَمَّارُ! مَا قَرَأْتَ فِی سُورَةِ یس: «وَ کلَّ شَی ءٍ أَحْصَیناهُ فِی إِمامٍ مُبِینٍ»؟ فَقُلْتُ: بَلَى، یا مَوْلَای! فَقَالَ: أَنَا ذَلِک الْإِمَامُ الْمُبِینُ.(1)

از عمّار یاسر (رحمة الله) نقل است که گفت: من با حضرت أمیر المؤمنین علی (علیه السلام) در بعضى از جنگ هاى آن حضرت بودم، تا اینکه از یک وادى عبورکردیم که آن بیابان مملوّ از مورچه بود.

من عرض کردم: ای امیر مؤمنان! آیا کسى از مخلوقات خدا هست، که تعداد این

ص: 202

مورچه ها را بداند؟!

حضرت فرمودند: آرى، اى عمّار! من مردى را مى شناسم که عدد آنها را می داند، و نیز می داند در میان آنها چقدر نر، و چقدر ماده هست!

عرض کردم: اى أمیر مؤمنان! آن مرد کیست؟ حضرت فرمودند: اى عمّار! مگر در سورۀ یس آیۀ: «وَ کلَّ شَی ءٍ أَحْصَیناهُ فِی إِمامٍ مُبِینٍ»، را نخوانده اى؟ عرض کردم: آرى، اى مولاى من! حضرت فرمودند: من آن امام مبین هستم.

3_ عَن ابْنِ عَبَّاسٍ، عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) ، أَنَّهُ قَالَ: أَنَا وَ اللَّهِ! الْإِمَامُ الْمُبِینُ، أُبَینُ الْحَقَّ مِنَ الْبَاطِلِ، وَرِثْتُهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) .(1)

از ابن عباس نقل است که گفت: حضرت امام امیر المؤمنین علی (علیه السلام) فرمودند: به خدا سوگند! امام مبین من هستم، که حق را از باطل جدا مى کنم، و این علم را از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به ارث برده ام.4_ فی الاحتجاج عَنِ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) ، فِی خُطْبَةِ الْغَدِیرِ: ...

مَعَاشِرَ النَّاسِ! مَا مِنْ عِلْمٍ إِلَّا وَ قَدْ أَحْصَاهُ اللَّهُ فِی، وَ کلُّ عِلْمٍ عَلِمْتُ، فَقَدْ أَحْصَیتُهُ

ص: 203

فِی إِمَامِ الْمُتَّقِینَ، وَ مَا مِنْ عِلْمٍ إِلَّا عَلَّمْتُهُ عَلِیاً، وَ هُوَ الْإِمَامُ الْمُبِینُ. (الحدیث)(1)

در کتاب احتجاج مرحوم طبرسی، پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در بخشی از خطبۀ غدیر، فرمودند: ای گروه مردم! خداوند متعال تمام علوم را به من عطاء فرمود، و من هم، تمام آنها را به على بن أبى طالب (علیه السلام) ، پیشواى پرهیزگاران، تعلیم نمودم، که او همان امام مبین است.

5_ عَنْ عِیسَى بْنِ الْمُسْتَفَادِ أَبِی مُوسَى الضَّرِیرِ، قَالَ: حَدَّثَنِی مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ (علیهما السلام) قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) : أَ لَیسَ کانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) کاتِبَ الْوَصِیةِ وَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) الْمُمْلِی عَلَیهِ، وَ جَبْرَئِیلُ وَ الْمَلَائِکةُ الْمُقَرَّبُونَ (علیهم السلام) شُهُودٌ؟

قَالَ: فَأَطْرَقَ طَوِیلًا، ثُمَّ قَالَ: یا أَبَا الْحَسَنِ! قَدْ کانَ مَا قُلْتَ، وَ لَکنْ حِینَ نَزَلَ بِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) الْأَمْرُ، نَزَلَتِ الْوَصِیةُ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ، کتَاباً مُسَجَّلًا، نَزَلَ بِهِ جَبْرَئِیلُ مَعَ أُمَنَاءِ اللَّهِ تَبَارَک وَ تَعَالَى مِنَ الْمَلَائِکةِ، فَقَالَ جَبْرَئِیلُ: یا مُحَمَّدُ! مُرْ بِإِخْرَاجِ مَنْ عِنْدَک إِلَّا وَصِیک لِیقْبِضَهَا مِنَّا، وَ تُشْهِدَنَا بِدَفْعِک إِیاهَا إِلَیهِ ضَامِناً لَهَا، یعْنِی عَلِیاً(علیه السلام) .

فَأَمَرَ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) بِإِخْرَاجِ مَنْ کانَ فِی الْبَیتِ، مَا خَلَا عَلِیاً (علیه السلام) ، وَ فَاطِمَةُ (علیها السلام) فِیمَا بَینَ السِّتْرِ وَ الْبَابِ، فَقَالَ جَبْرَئِیلُ: یا مُحَمَّدُ! رَبُّک یقْرِئُک السَّلَامَ، وَ یقُولُ: هَذَا کتَابُ مَا کنْتُ عَهِدْتُ إِلَیک، وَ شَرَطْتُ عَلَیک، وَ شَهِدْتُ بِهِ عَلَیک، وَ أَشْهَدْتُ بِهِ عَلَیک مَلَائِکتِی، وَ کفَى بِی یا مُحَمَّدُ! شَهِیداً، قَالَ: فَارْتَعَدَتْ مَفَاصِلُ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) ، فَقَالَ: یا

ص: 204

جَبْرَئِیلُ! رَبِّی هُوَ السَّلَامُ، وَ مِنْهُ السَّلَامُ، وَ إِلَیهِ یعُودُ السَّلَامُ، صَدَقَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ بَرَّ هَاتِ الْکتَابَ، فَدَفَعَهُ إِلَیهِ، وَ أَمَرَهُ بِدَفْعِهِ إِلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) ، فَقَالَ لَهُ: اقْرَأْهُ، فَقَرَأَهُ حَرْفاً حَرْفاً.

فَقَالَ: یا عَلِی! هَذَا عَهْدُ رَبِّی تَبَارَک وَ تَعَالَى إِلَی، وَ شَرْطُهُ عَلَی، وَ أَمَانَتُهُ، وَ قَدْ بَلَّغْتُ وَ نَصَحْتُ وَ أَدَّیتُ، فَقَالَ عَلِیّ (علیه السلام) : وَ أَنَا أَشْهَدُ لَک بِأَبِی وَ أُمِّی! أَنْتَ بِالْبَلَاغِ وَ النَّصِیحَةِ وَ التَّصْدِیقِ عَلَى مَا قُلْتَ، وَ یشْهَدُ لَک بِهِ سَمْعِی وَ بَصَرِی وَ لَحْمِی وَ دَمِی، فَقَالَ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) : وَ أَنَا لَکمَا عَلَى ذَلِک مِنَ الشَّاهِدِینَ.

فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : یا عَلِی! أَخَذْتَ وَصِیتِی وَ عَرَفْتَهَا وَ ضَمِنْتَ لِلَّهِ وَ لِی الْوَفَاءَ بِمَا فِیهَا، فَقَالَ عَلِیّ (علیه السلام) : نَعَمْ، بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی! عَلَی ضَمَانُهَا وَ عَلَى اللَّهِ عَوْنِی وَ تَوْفِیقِی عَلَى أَدَائِهَا.

فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : یا عَلِی! إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أُشْهِدَ عَلَیک بِمُوَافَاتِی بِهَا یوْمَ الْقِیامَةِ، فَقَالَ عَلِیّ (علیه السلام) نَعَمْ، أَشْهِدْ، فَقَالَ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) : إِنَّ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکائِیلَ فِیمَا بَینِی وَ بَینَک الْآنَ، وَ هُمَا حَاضِرَانِمَعَهُمَا الْمَلَائِکةُ الْمُقَرَّبُونَ، لِأُشْهِدَهُمْ عَلَیک، فَقَالَ: نَعَمْ، لِیشْهَدُوا، وَ أَنَا بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی! أُشْهِدُهُمْ فَأَشْهَدَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ کانَ فِیمَا اشْتَرَطَ عَلَیهِ النَّبِی بِأَمْرِ جَبْرَئِیلَ (علیه السلام) فِیمَا أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ قَالَ لَهُ: یا عَلِی! تَفِی بِمَا فِیهَا مِنْ مُوَالاةِ مَنْ وَالَى اللَّهَ وَ رَسُولَهُ، وَ الْبَرَاءَةِ وَ الْعَدَاوَةِ لِمَنْ عَادَى اللَّهَ وَ رَسُولَهُ، وَ الْبَرَاءَةِ مِنْهُمْ، عَلَى الصَّبْرِ مِنْک، وَ عَلَى کظْمِ الْغَیظِ، وَ عَلَى ذَهَابِ حَقِّی، وَ غَصْبِ خُمُسِک، وَ انْتِهَاک حُرْمَتِک.

فَقَالَ: نَعَمْ، یا رَسُولَ اللَّهِ! فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) : وَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ، وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ! لَقَدْ سَمِعْتُ جَبْرَئِیلَ (علیه السلام) یقُولُ لِلنَّبِی: یا مُحَمَّدُ! عَرِّفْهُ أَنَّهُ ینْتَهَک الْحُرْمَةُ وَ هِی حُرْمَةُ اللَّهِ وَ حُرْمَةُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) ، وَ عَلَى أَنْ تُخْضَبَ لِحْیتُهُ مِنْ رَأْسِهِ بِدَمٍ عَبِیطٍ، قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) : فَصَعِقْتُ حِینَ فَهِمْتُ الْکلِمَةَ مِنَ الْأَمِینِ جَبْرَئِیلَ، حَتَّى سَقَطْتُ عَلَى

ص: 205

وَجْهِی، وَ قُلْتُ: نَعَمْ، قَبِلْتُ وَ رَضِیتُ، وَ إِنِ انْتَهَکتِ الْحُرْمَةُ، وَ عُطِّلَتِ السُّنَنُ، وَ مُزِّقَ الْکتَابُ، وَ هُدِّمَتِ الْکعْبَةُ، وَ خُضِبَتْ لِحْیتِی مِنْ رَأْسِی بِدَمٍ عَبِیطٍ، صَابِراً مُحْتَسِباً أَبَداً، حَتَّى أَقْدَمَ عَلَیک، ثُمَ دَعَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَینَ (علیهم السلام) وَ أَعْلَمَهُمْ مِثْلَ مَا أَعْلَمَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) .

فَقَالُوا مِثْلَ قَوْلِهِ فَخُتِمَتِ الْوَصِیةُ بِخَوَاتِیمَ مِنْ ذَهَبٍ لَمْ تَمَسَّهُ النَّارُ، وَ دُفِعَتْ إِلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) . فَقُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ (علیه السلام) : بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی! أَ لَا تَذْکرُ مَا کانَ فِی الْوَصِیةِ؟ فَقَالَ: سُنَنُ اللَّهِ وَ سُنَنُ رَسُولِهِ، فَقُلْتُ: أَ کانَ فِی الْوَصِیةِ تَوَثُّبُهُمْ، وَ خِلَافُهُمْ عَلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) ؟ فَقَالَ: نَعَمْ، وَ اللَّهِ! شَیئاً شَیئاً، وَ حَرْفاً حَرْفاً، أَمَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «إِنَّا نَحْنُ نُحْی الْمَوْتى وَ نَکتُبُ ما قَدَّمُوا وَ آثارَهُمْ وَ کلَّ شَی ءٍ أَحْصَیناهُ فِی إِمامٍ مُبِینٍ»، وَ اللَّهِ! لَقَدْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ فَاطِمَةَ (علیهما السلام) : أَ لَیسَ قَدْ فَهِمْتُمَا مَا تَقَدَّمْتُ بِهِ إِلَیکمَا وَ قَبِلْتُمَاهُ؟ فَقَالا: بَلَى وَ صَبَرْنَا عَلَى مَا سَاءَنَا وَ غَاظَنَا.(1)

از ابو موسى ضریر نقل است که گفت: حضرت موسى بن جعفر (علیهما السلام) به من فرمودند: من به پدرم، امام صادق (علیه السلام) گفتم: مگر امیر المؤمنین علی (علیه السلام) کاتب وصیت، و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) دیکته گو، و جبرئیل و ملائکۀ مقرّب، شهود آن نبودند؟! پس آن حضرت (علیه السلام) ، مدّتى سر به زیر انداختند و سپس فرمودند:

اى ابو الحسن! همانطور است که گفتى، ولى زمانى که وفات رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نزدیک شد، امر وصیت، از جانب خداوند متعال در مکتوبى مُهر شده، فرود آمد، آن مکتوب را جبرئیل، همراه ملائکۀ امین خداى تبارک و تعالى، فرود آورد.

جبرئیل گفت: اى محمّد! دستور بده، هر که نزد شما هست، بیرون رود، به جز

ص: 206

على بن ابی طالب (علیه السلام) ، تا او مکتوب وصیت را از ما بگیرد، و ما را گواه گیرد، که تو آن را به او دادى، و خودش ضامن و متعهّد آن شود.

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ، فرمان دادند تا به جز حضرت على (علیهالسلام) ، همه از خانه خارج شدند، در حالی که، حضرت فاطمه (علیها السلام) در میان در و پرده، ایستاده بودند.

آنگاه جبرئیل (علیه السلام) عرض کرد: اى محمّد! پروردگارت سلام می رساند و می فرماید: این همان مکتوبی است که (در شب معراج) با تو پیمان بستم، و بر تو شرط نمودم، و خودم نسبت به آن، بر تو شاهد بودم، و فرشتگان خود را هم گواه گرفتم، در صورتى که شهادت خودم تنها کافى است، اى محمد!

بندهاى استخوان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به لرزه افتاد، و فرمودند: اى جبرئیل! پروردگار من خودش سلام است، و سلام از جانب اوست، و سلام به سوى او باز می گردد. خداى عزّ و جلّ راست فرموده و احسان کرده است، مکتوب را بده.

جبرئیل (علیه السلام) ، آن را به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) تحویل داد، و عرض کرد: آن را به علی بن ابی طالب (علیه السلام) تحویل دهید، سپس به آن حضرت عرض کرد: آن را بخوانید، حضرت آن را کلمه به کلمه قرائت کردند.

سپس پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: اى على! این پیمانى است که پروردگار تبارک و تعالى، با من بسته است، و امانت او، و شرط او بر من است، و من رساندم، و خیر خواهى کردم، و ادا نمودم.

حضرت على (علیه السلام) گفتند: پدر و مادرم فدایتان! من در این رساندن، و خیر خواهى، و تصدیق آنچه گفتید، گواه شما هستم، و گوش و چشم و گوشت و خونم، براى شما گواهى می دهد، جبرئیل (علیه السلام) عرض کرد: من هم، در این موضوع گواه شما هستم.

ص: 207

پس رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: اى على! وصیت مرا گرفتى و آن را فهمیدى، پس آیا وفاء به مضامینش را، براى خدا و من، ضمانت می کنى؟

حضرت على (علیه السلام) گفتند: آرى! پدر و مادرم به فدایت! ضمانت آن بر من، و یارى من و توفیق دادن مرا بر انجام آن بر خداست.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: اى على! من می خواهم بر تو گواه گیرم، که عمل کردن به این وصیت را روز قیامت به من خبر دهى!

حضرت على (علیه السلام) گفتند: آرى، گواه بگیرید، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: الان جبرئیل و میکائیل میان من و تو حاضرند، و ملائکۀ مقرّب، همراه ایشان هستند، آنها را بر تو گواه می گیرم.

حضرت على (علیه السلام) گفتند: آرى! گواه باشند، پدر و مادرم به قربانت! من هم ایشان را گواه مى گیرم، پس رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ایشان را گواه گرفتند.

و آنچه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ، بر على (علیه السلام) ، به گفتۀ جبرئیل (علیه السلام) ، و در اصل به فرمان خداى عزّ و جلّ، شرط کردند، این بود که به او گفتند: اى على! آیا وفا می کنى به آنچه در این وصیت است، از دوست داشتن کسانى که خدا و رسولش را دوست دارند، و بیزارى و دشمنى نسبت به کسانى که با خدا و رسولش دشمنى کنند، با شکیبائى و فرو خوردن خشمت، در صورت از میان رفتن حقّت، و غصب کردن خمست، و دریدن پردۀ احترامت؟

گفتند: آرى! حاضرم، اى رسول خدا! سپس امیر المؤمنین علی (علیه السلام) فرمودند: سوگند به آن که دانه را شکافت، و انسان را آفرید! که من از جبرئیل (علیهالسلام) شنیدم که به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) مى گفت: اى محمّد! به على بفهمان که پردۀ احترام او، که همان احترام خدا و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) است، دریده مى شود، و این وصیت با این شرط است، که

ص: 208

ریشش از خون تازۀ سرش، رنگین شود، امیر المؤمنین علی (علیه السلام) گفتند: چون این جمله را از جبرئیل امین فهمیدم، فریادى زدم، و با صورت بر زمین افتادم، و گفتم: آرى! قبول دارم و راضى هستم، اگر چه پردۀ احترام دریده شود! و سنّتها تعطیل شود، و قرآن پاره شود، و خانۀ کعبه خراب گردد، و ریشم از خون تازۀ سرم رنگین شود، همواره شکیبائى کنم و به حساب خدا گذارم، تا بر شما وارد شوم.

سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فاطمه و حسن و حسین (علیهم السلام) ، را خواندند، و آنچه به امیر المؤمنین علی (علیه السلام) اعلام فرمودند را، به آنها نیز اعلام کردند، ایشان هم مانند او جواب دادند، سپس آن وصیت، با چند مُهر طلا، که آتش به آن نرسیده بود (یعنی ساختۀ دست بشر نبود) مُهر شد، و به امیر المؤمنین علی (علیه السلام) تحویل داده شد.

ابو موسى گوید: من به حضرت موسى بن جعفر (علیهما السلام) عرض کردم: پدر و مادرم بقربانت! آیا نمى فرمائید که در آن وصیت نامه چه نوشته بود؟ حضرت فرمودند: سنّت هاى خدا، و سنتّهاى رسولش بود.

عرض کردم: آیا طغیان کردن و غصب خلافت امیر المؤمنین علی (علیه السلام) ، هم در آن وصیت نامه نوشته شده بود؟

حضرت فرمودند: آرى! به خدا سوگند! یک به یک، و حرف به حرف، مگرفرمایش خداى عزّ و جلّ را نشنیده اى: «إِنَّا نَحْنُ نُحْی الْمَوْتى وَ نَکتُبُ ما قَدَّمُوا وَ آثارَهُمْ وَ کلَّ شَی ءٍ أَحْصَیناهُ فِی إِمامٍ مُبِینٍ»، به خدا سوگند! که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ، به امیر المؤمنین و فاطمه (علیهما السلام) ، فرمودند: آیا آنچه را که به شما وصیت کردم، و دستور دادم، فهمیدید و پذیرفتید؟ آنها گفتند: آری! و بر هر بدی که به ما برسد و ما را ناراحت کند و به خشم آورد، صبر می کنیم.

ص: 209

عُمَرَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ الْبَصَرِ، وَ إِنَّ عُثْمَانَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ الْفُؤَادِ.

قَالَ: فَلَمَّا کانَ مِنَ الْغَدِ، دَخَلْتُ إِلَیهِ، وَ عِنْدَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ أَبُو بَکرٍ وَ عُمَرُ وَ عُثْمَانُ، فَقُلْتُ لَهُ: یا أَبَتِ! سَمِعْتُک تَقُولُ فِی أَصْحَابِک هَؤُلَاءِ قَوْلًا، فَمَا هُوَ؟ فَقَالَ (صلی الله علیه و آله و سلم) : نَعَمْ، ثُمَّ أَشَارَ إِلَیهِمْ، فَقَالَ: هُمُ السَّمْعُ وَ الْبَصَرُ وَ الْفُؤَادُ، وَ سَیسْأَلُوَن عَنْ وَصِیی هَذَا، وَ أَشَارَ إِلَى عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) ، ثُمَّ قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یقُولُ: «إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کلُّ أُولئِک کانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا»،(1) ثُمَّ قَالَ (صلی الله علیه و آله و سلم) : وَ عِزَّةِ رَبِّی! إِنَّ جَمِیعَ أُمَّتِی لَمَوْقُوفُونَ یوْمَ الْقِیامَةِ، وَ مَسْئُولُونَ عَنْ وَلَایتِهِ، وَ ذَلِک قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُونَ».(2)

از عبد العظیم بن عبد اللَّه حسنى نقل است که گفت: آقایم امام هادى (علیه السلام) ، از پدرشان (علیه السلام) ، از أجدادش (علیهم السلام) ، از امام حسین (علیه السلام) روایت کردند که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: همانا ابو بکر به منزلۀ گوش من، و عمر به منزلۀ چشم من، و عثمان به منزلۀ قلب من است.

امام حسین (علیه السلام) فرمودند: بامداد فردا خدمت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) رسیدم، در حالی که امیر المؤمنین (علیه السلام) ، ابو بکر، عمر و عثمان، در محضر آن حضرت بودند، به آن بزرگوار گفتم: ای پدر جان! دیروز در مورد این اصحابتان، مطلبى فرمودید، مقصودتان چه بود؟

پس پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: آرى! آنگاه با دست مبارکشان، بهسوى آنها اشاره کردند و فرمودند: آنان گوش و چشم و دل هستند، به زودى از آنان، در بارۀ ولایت این وصى

ص: 211

من، سؤال خواهد شد، و بعد به سوى على بن ابى طالب (علیه السلام) اشاره کردند، و آنگاه فرمودند: به راستى خداى عزّ و جلّ مى فرماید: «إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کلُّ أُولئِک کانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا»، سپس فرمودند: به عزّت پروردگارم سوگند! تمامى امّت من، در روز رستاخیز نگهداشته مى شوند، تا از ولایت و دوستى على (علیه السلام) ، از ایشان پرسیده شود، و این همان فرموده خداى عزّ و جلّ است که می فرماید: «وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُونَ».

3_ عَنْ ثُمَامَةَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَنَسِ بْنِ مَالِک، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ جَدِّهِ، عَنِ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) ، قَالَ: إِذَا کانَ یوْمُ الْقِیامَةِ، وَ نُصِبَ الصِّرَاطُ عَلَى جَهَنَّمَ، لَمْ یجُزْ عَلَیهِ إِلَّا مَنْ مَعَهُ جَوَازٌ فِیهِ وَلَایةُ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) ، وَ ذَلِک قَوْلُهُ تَعَالَى: «وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُونَ»، یعْنِی عَنْ وَلَایةِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) .(1)

از انس بن مالک نقل است که گفت: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: هنگامی که روز قیامت فرا می رسد، و صراط بر روی جهنم، نصب می شود، هیچ کس نمی تواند از روی آن عبور کند، مگر اینکه جوازی در دست داشته باشد، که در آن ولایت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) باشد، و این همان است که خداوندمتعال می فرماید: «وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُونَ»، یعنی از ولایت امیر المؤمنین علی (علیه السلام) .

4_ عَنْ سَعِیدِ بْنِ جُبَیرٍ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : إِذَا کانَ یوْمُ

ص: 212

الْقِیامَةِ أُوقَفُ أَنَا وَ عَلِی عَلَى الصِّرَاطِ، فَمَا یمُرُّ بِنَا أَحَدٌ إِلَّا سَأَلْنَاهُ عَنْ وَلَایةِ عَلِی، فَمَنْ کانَتْ مَعَهُ وَ إِلَّا أَلْقَینَاهُ فِی النَّارِ، وَ ذَلِک قَوْلُهُ: «وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُون».(1)

از سعید بن جبیر نقل است، که عبد اللَّه بن عباس گفت: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: وقتی که روز قیامت فرا می رسد، من و على (علیه السلام) بر صراط مى ایستیم، و هیچ کس از مقابل ما عبور نمی کند، جز اینکه از او، در مورد ولایت على (علیه السلام) سؤال مى کنیم، پس هر که با او باشد، و با ولایت على (علیه السلام) آمده باشد، (نجات می یابد و به بهشت می رود)، وگر نه او را در آتش جهنم مى اندازیم، و این است فرمایش خداوند متعال: «وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُون».

5_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : إِذَا کانَ یوْمُ الْقِیامَةِ، أَمَرَ اللَّهُ مَالِکاً أَنْ یسَعِّرَ النِّیرَانَ السَّبْعَ، وَ أَمَرَ رِضْوَانَ أَنْ یزَخْرِفَ الْجِنَانَ الثَّمَانَ، وَ یقُولُ: یا مِیکائِیلُ! مُدَّ الصِّرَاطَ عَلَى مَتْنِ جَهَنَّمَ، وَ یقُولُ: یا جَبْرَئِیلُ! انْصِبْ مِیزَانَالْعَدْلِ تَحْتَ الْعَرْشِ، وَ یقُولُ: یا مُحَمَّدُ! قَرِّبْ أُمَّتَک لِلْحِسَابِ.

ثُمَّ یأْمُرُ اللَّهُ تَعَالَى أَنْ یعْقَدَ عَلَى الصِّرَاطِ سَبْعُ قَنَاطِرَ، طُولُ کلِّ قَنْطَرَةٍ سَبْعَةَ عَشَرَ أَلْفَ فَرْسَخٍ، وَ عَلَى کلِّ قَنْطَرَةٍ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَک، یسْأَلُونَ هَذِهِ الْأُمَّةَ، نِسَاءَهُمْ وَ رِجَالَهُمْ، عَلَى الْقَنْطَرَةِ الْأُولَى عَنْ وَلَایةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ حُبِّ أَهْلِ بَیتِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله و سلم) ، فَمَنْ أَتَى بِهِ جَازَ الْقَنْطَرَةَ الْأُولَى کالْبَرْقِ الْخَاطِفِ، وَ مَنْ لَا یحِبُّ أَهْلَ بَیتِهِ، سَقَطَ عَلَى أُمِّ

ص: 213

رَأْسِهِ فِی قَعْرِ جَهَنَّمَ، وَ لَوْ کانَ مَعَهُ مِنْ أَعْمَالِ الْبِرِّ عَمَلُ سَبْعِینَ صِدِّیقاً.(1)

از ابن عباس نقل است که گفت: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: روز قیامت خداوند به مالک دستور می دهد که جهنم هفت گانه را شعله ور سازد، و به رضوان امر می کند که بهشت هشت گانه را زینت دهد، و می فرماید: ای میکائیل! صراط را بر روى جهنم قرار پهن کن، و می فرماید: ای جبرئیل! ترازوى عدل را در زیر عرش برقرار نما، و می فرماید: اى محمّد! امّتت را براى حسابرسی، بیاور.

سپس خداوند، دستور می دهد که بر صراط هفت پل قرار دهند، که طول هر پل، هفده هزار فرسخ است، و بر روى هر پل هفتاد هزار ملک، هستند، که از زن و مرد این امّت، سؤالاتی می پرسند.بر پل اوّل که می رسند، از ولایت على بن ابى طالب (علیه السلام) و حبّ اهل بیت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) می پرسند، پس هر کس ولایت و محبّت ایشان را داشته باشد، از پل اوّل، مثل برق جهنده می گذرد، و کسی که محبّت اهل بیت (علیهم السلام) را ندارد، از سر در قعر آتش جهنم، سقوط می کند، اگر چه اعمال نیکوى او برابر با هفتاد صدیق باشد.

6_ عَنْ مَالِک بْنِ أَنَسٍ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (علیهما السلام) ، عَنْ أَبِیهِ (علیه السلام) ، عَنْ آبَائِهِ (علیهم السلام) ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : إِذَا کانَ یوْمُ الْقِیامَةِ، نُصِبَ الصِّرَاطُ عَلَى شَفِیرِ جَهَنَّمَ، فَلَا یجَاوِزُ

ص: 214

إِلَّا مَنْ کانَ مَعَهُ بَرَاءَةٌ بِوَلَایةِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) .(1)

از مالک بن انس نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) ، از پدرشان (علیه السلام) ، از اجدادشان (علیهم السلام) ، روایت کرده اند که، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: هنگامى که روز قیامت فرا رسد، پل صراط را بر روی جهنّم قرار می دهند، و کسى از آن نمى گذرد، مگر اینکه به سبب ولایت علی بن ابی طالب (علیه السلام) ، برائتی از دوزخ (ایمنى از آتش) به همراه داشته باشد.7_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: قُلْتُ لِلنَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) : أَوْصِنِی، قَالَ: عَلَیک بِمَوَدَّةِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) ، وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیاً، لَا یقْبَلُ اللَّهُ مِنْ عَبْدٍ حَسَنَةً، حَتَّى یسْأَلَهُ عَنْ حُبِّ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) ، وَ هُوَ تَعَالَى أَعْلَمُ فَإِنْ جَاءَهُ بِوَلَایتِهِ قَبِلَ عَمَلَهُ عَلَى مَا کانَ مِنْهُ، وَ إِنْ لَمْ یأْتِ بِوَلَایتِهِ، لَمْ یسْأَلْهُ عَنْ شَی ءٍ، ثُمَّ أَمَرَ بِهِ إِلَى النَّارِ.

یا ابْنَ عَبَّاسٍ! وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیاً! إِنَّ النَّارَ لَأَشَدُّ غَضَباً عَلَى مُبْغِضِ عَلِیّ (علیه السلام) مِنْهَا عَلَى مَنْ زَعَمَ أَنَّ لِلَّهِ وَلَداً.

یا ابْنَ عَبَّاسٍ! لَوْ أَنَّ الْمَلَائِکةَ الْمُقَرَّبِینَ وَ الْأَنْبِیاءَ الْمُرْسَلِینَ اجْتَمَعُوا عَلَى بُغْضِهِ، وَ لَنْ یفْعَلُوا، لَعَذَّبَهُمُ اللَّهُ بِالنَّارِ.

قُلْتُ: یا رَسُولَ اللَّهِ! وَ هَلْ یبْغِضُهُ أَحَدٌ؟ قَالَ: یا ابْنَ عَبَّاسٍ! نَعَمْ، یبْغِضُهُ قَوْمٌ یذْکرُونَ أَنَّهُمْ مِنْ أُمَّتِی لَمْ یجْعَلِ اللَّهُ لَهُمْ فِی الْإِسْلَامِ نَصِیباً.

یا ابْنَ عَبَّاسٍ! إِنَّ مِنْ عَلَامَةِ بُغْضِهِمْ لَهُ، تَفْضِیلَهُمْ مَنْ هُوَ دُونَهُ عَلَیهِ، وَ الَّذِی بَعَثَنِی

ص: 215

بِالْحَقِّ! مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیاً أَکرَمَ عَلَیهِ مِنِّی، وَ لَا أَوْصِیاءَ أَکرَمُ عَلَیهِ مِنْ وَصِیی عَلِیّ (علیه السلام) .

قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: فَلَمْ أَزَلْ لَهُ کمَا أَمَرَنِی رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَأَوْصَانِی بِمَوَدَّتِهِ وَ إِنَّهُ لَأَکبَرُ عَمَلِی عِنْدِی.(الحدیث).(1)

از ابن عباس نقل است که گفت: (در حدیثی طولانی)، ...

تا آنجا که ابن عباس گفت: به پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) عرض کردم: ای رسول خدا! مرا سفارشی بفرمایید، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: بر تو لازم است که دست از موّدت على بن ابى طالب (علیه السلام) برندارى، قسم به آنکه مرا به حق، پیامبر برانگیخت! خداوند از هیچ بنده اى، کار نیکی را نمى پذیرد، مگر اینکه از او در بارۀ محبّت على بن ابى طالب (علیه السلام) سؤال کند، و این در حالی است که، خداوند متعال خود بهتر می داند.

پس اگر در قیامت، با محبّت علی (علیه السلام) بیاید، اعمالش را مى پذیرد، به هر طور که باشد. و اگر با دوستی و محبّت علی (علیه السلام) نیامده باشد، دیگر از او چیزى نمی پرسند، سپس خداوند دستور می دهد که او را به سوی آتش جهنم ببرند.

اى پسر عباس! قسم به آنکه مرا به نبوّت مبعوث کرد! خشم آتش جهنم، نسبت به دشمن على (علیه السلام) ، از کسى که برای خداوند، فرزند قائل است، بیشتر است.

اى پسر عباس! اگر ملائکۀ مقرّب، و پیامبران مرسل، بر دشمنى على (علیه السلام) ، اجتماع

ص: 216

نمایند، در حالیکه آنها چنین نمى کنند، خداوند، همه را به آتش جهنم عذاب مى کند.

عرض کردم: ای رسول خدا! آیا کسى هست که با او دشمنى کند؟ حضرت فرمودند: آرى، ای پسر عباس! گروهى از امّت من، که خود را مسلمان می نامند، با او دشمنى می کنند، در حالیکه هیچ بهره ای از اسلام، ند ارند.

اى پسر عباس! علامت دشمنى آنها با علی (علیه السلام) این است که، کسی را بر او برتری می دهند، که از علی (علیه السلام) کمتر است.

قسم به خدائى که مرا به حق مبعوث نمود! خداوند هیچ پیامبرى را نفرستاده، که از من گرامى تر باشد، و هیچ وصیی را قرار نداده، که از على (علیه السلام) ، که وصىّ من است، گرامى تر باشد.

ابن عباس گفت: پیوسته دستور پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) را، در مورد محبّت على (علیه السلام) ، به جا مى آوردم، که این کار نزد من، بزرگترین عمل است.

8_ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِی، قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) ، یقُولُ: إِذَا کانَ یوْمُ الْقِیامَةِ، أَمَرَ اللَّهُ تَعَالَى مَلَکینِ، یقْعُدَانِ عَلَى الصِّرَاطِ، فَلَا یجُوزُ بِهِمَا أَحَدٌ، إِلَّا بِبَرَاءَةِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) ، وَ مَنْ لَمْ تَکنْ لَهُ بَرَاءَةٌ، أَمَرَ اللَّهُ تَعَالَى الْمَلَکینِ الْمُوَکلَینِ عَلَى الْجَوَازِ أَنْ یوقِفَاهُ وَ یسْأَلَاهُ، فَلَمَّا عَجَزَ عَنْ جَوَابِهِمَا، فَیکبَّاهُ عَلَى مَنْخِرَیهِ فِی النَّارِ، وَ ذَلِک قَوْلُهُ تَعَالَى: «وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُونَ».

قُلْتُ: فِدَاک أَبِی وَ أُمِّی! یا رَسُولَ اللَّهِ! وَ مَا مَعْنَى الْبَرَاءَةِ الَّتِی أَعْطَاهَا عَلِیّ (علیه السلام) ؟

ص: 217

فَقَالَ (صلی الله علیه و آله و سلم) : مَکتُوبٌ بِالنُّورِ السَّاطِعِ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ، عَلِی وَلِی اللَّهِ.(1)

از ابو سعید خدری نقل است که گفت: روزی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدم که می فرمودند: روز قیامت دو فرشته بر صراط می نشینند، و به هیچ کس، جز با برات (گواهی عبور) امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) ، اجازۀ عبور از صراط را نمی دهند، هر کس فاقد این برات باشد، فرشتگان به فرمان خداوند، او را با صورت در آتش می افکنند، و خداوند نیز، به همین مطلب، در این آیه اشاره می فرماید: «وَقفو هُم اِنهم مَسؤولُونَ».

ابو سعید خدری گفت: عرض کردم: ای رسول خدا! پدر و مادرم به فدای شما! منظورتان از برات امیرالمؤمنین (علیه السلام) چیست؟

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: برات امیرالمؤمنین (علیه السلام) ، نوشته ای از نور درخشان است که: لا اله الّا الله، محمّد رسول الله، علی امیرالمؤمنین وصی رسول الله، یعنی: جز خدا معبودی نیست، محمّد فرستادۀ خداست، و علی امیر مؤمنان و وصیّ رسول خداست.

ص: 218

موضوع، به دروغ، ادّعای شیعه بودن نمایی، به مکافات جذام یا فلج شدن تا آخر عمر مبتلا می شوی، تا این دردها کفّارۀ دروغگویی تو باشند.

2_ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِی، أَنَّهُ سَأَلَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ (علیهما السلام) ، عَنْ تَفْسِیرِ قَوْلِهِ تَعَالَى: «وَ إِنَّ مِنْ شِیعَتِهِ لَإِبْراهِیمَ»، فَقَالَ (علیه السلام) : إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ لَمَّا خَلَقَ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) کشَفَ لَهُ بَصَرَهُ، فَنَظَرَ فَرَأَى نُوراً إِلَى جَنْبِ الْعَرْشِ، فَقَالَ: إِلَهِی! مَا هَذَا النُّورُ؟ فَقَالَ: هَذَا نُورُ مُحَمَّدٍ صَفْوَتِی مِنْ خَلْقِی.

وَ رَأَى نُوراً مِنْ جَنْبِهِ، فَقَالَ: إِلَهِی! مَا هَذَا النُّورُ؟ فَقَالَ: نُورُ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) نَاصِرِ دِینِی.

وَ رَأَى إِلَى جَنْبِهِمَا ثَلَاثَةَ أَنْوَارٍ، فَقَالَ: إِلَهِی! مَا هَذِهِ الْأَنْوَارُ؟ فَقِیلَ لَهُ: هَذَا نُورُ فَاطِمَةَ، فَطَمْتُ مُحِبِّیهَا مِنَ النَّارِ، وَ نُورُ وَلَدَیهَا الْحَسَنِ وَ الْحُسَینِ.

قَالَ: إِلَهِی! وَ أَرَى تِسْعَةَ أَنْوَارٍ قَدْ أَحْدَقُوا بِهِمْ؟ قِیلَ: یا إِبْرَاهِیمُ! هَؤُلَاءِ الْأَئِمَّةُ مِنْ وُلْدِ عَلِی وَ فَاطِمَةَ.

فَقَالَ إِبْرَاهِیمُ (علیه السلام) : إِلَهِی! بِحَقِّ هَؤُلَاءِ الْخَمْسَةِ، إِلَّا عَرَّفْتَنِی مَنِ التِّسْعَةُ؟ قِیلَ: یا إِبْرَاهِیمُ! أَوَّلُهُمْ عَلِی بْنُ الْحُسَینِ، وَ ابْنُهُ مُحَمَّدٌ، وَ ابْنُهُ جَعْفَرٌ، وَ ابْنُهُ مُوسَى، وَ ابْنُهُ عَلِی، وَ ابْنُهُ مُحَمَّدٌ، وَ ابْنُهُ عَلِی، وَ ابْنُهُ الْحَسَنُ، وَ الْحُجَّةُ الْقَائِمُ ابْنُهُ.

فَقَالَ إِبْرَاهِیمُ (علیه السلام) : إِلَهِی وَ سَیدِی! أَرَى أَنْوَاراً قَدْ أَحْدَقُوا بِهِمْ، لَا یحْصِی عَدَدَهُمْ إِلَّا أَنْتَ؟ فَقِیلَ: یا إِبْرَاهِیمُ! هَؤُلَاءِ شِیعَتُهُمْ، شِیعَةُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) .فَقَالَ إِبْرَاهِیمُ (علیه السلام) : وَ بِمَا تُعْرَفُ شِیعَتُهُ؟ قَالَ: بِصَلَاةِ إِحْدَى وَ خَمْسِینَ، وَ الْجَهْرِ بِبِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ، وَ الْقُنُوتِ قَبْلَ الرُّکوعِ، وَ التَّخَتُّمِ فِی الْیمِینِ، فَعِنْدَ ذَلِک، قَالَ

ص: 220

إِبْرَاهِیمُ (علیه السلام) : اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی مِنْ شِیعَةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ.

قَالَ: فَأَخْبَرَ اللَّهُ تَعَالَى فِی کتَابِهِ فَقَالَ: «وَ إِنَّ مِنْ شِیعَتِهِ لَإِبْراهِیمَ».(1)

از جابر جعفی نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) در بارۀ تفسیر آیه: «وَ إِنَّ مِنْ شِیعَتِهِ لَإِبْراهِیمَ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: بدرستیکه خداوند سبحان، زمانی که حضرت ابراهیم (علیه السلام) را خلق نمود، پرده را از چشمانش کنار زد، پس ابراهیم (علیه السلام) نگاه کرد، و نوری را در کنار عرش دید، و گفت: خدایا! این نور چیست؟ خداوند فرمود: این، نور محمّد برگزیدۀ مخلوقاتم است.

سپس نوری را در کنار آن دید، پس گفت: خدایا! این نور چیست؟ خداوند فرمود: نور علی بن ابی طالب، یاری کنندۀ دین من است. سپس در کنار آن دو، سه نور دیگر دید، و پرسید: خدایا! این نورها چه هستند؟ خداوند فرمود: این، نور فاطمه است، که دوستدارانش از آتش به دورند، و نور دو پسرش حسن و حسین، است.

ابراهیم (علیه السلام) گفت: خدایا! نُه نور را می بینم، که آنها را احاطه کرده اند. خداوند فرمود: ای ابراهیم! اینها امامان از فرزندان علی و فاطمه اند.پس ابراهیم گفت: خدایا! به حق این پنج تن! مرا به این نُه نور آشنا گردان. خداوند فرمود: ای ابراهیم! اوّلینشان علی بن حسین است، و پسر او محمّد، و پسر او جعفر، و پسر او موسی، و پسر او علی، و پسر او محمّد، و پسر او علی، و پسر او حسن، و حجّت قائم پسر اوست.

سپس ابراهیم (علیه السلام) عرض کرد: ای خدای من، و ای سرور من! انواری را می بینم که

ص: 221

آنها را احاطه نموده اند، و تعداد آنها را کسی جز تو نمی داند.

خداوند فرمود: ای ابراهیم! اینان شیعیان ایشان، شیعیان امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (علیه السلام) هستند.

پس حضرت ابراهیم (علیه السلام) سؤال کرد: شیعیان او به چه چیز شناخته می شوند؟ فرمود: با پنجاه و یک رکعت نماز، و بلند گفتن: بسم الله الرحمن الرحیم، و قنوت قبل از رکوع، و انگشتر به دست راست کردن.

در آن هنگام ابراهیم (علیه السلام) عرض کرد: خداوندا! مرا از شیعیان امیرالمؤمنین قرار بده.

سپس امام صادق (علیه السلام) فرمودند: پس خداوند متعال در کتابش خبر داده و فرمود: «وَ إِنَّ مِنْ شِیعَتِهِ لَإِبْراهِیمَ».

3_ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) ، أَنَّهُ قَالَ: لِیهْنِئْکمُ الِاسْمُ، قُلْتُ: وَ مَاهُوَ؟ جُعِلْتُ فِدَاک! قَالَ: الشِّیعَةُ، قِیلَ: إِنَّ النَّاسَ یعَیرُونَنَا بِذَلِک، قَالَ: أَ مَا تَسْمَعُ قَوْلَ اللَّهِ: «وَ إِنَّ مِنْ شِیعَتِهِ لَإِبْراهِیمَ»، وَ قَوْلَهُ: «فَاسْتَغاثَهُ الَّذِی مِنْ شِیعَتِهِ عَلَى الَّذِی مِنْ عَدُوِّهِ»،(1) لِیهْنِئْکمُ الِاسْمُ.(2)

از ابو بصیر نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) فرمودند: این اسم، مبارکتان باد، عرض کردم: فدایتان شوم! کدام اسم؟

حضرت فرمودند: شیعه، عرض شد: مردم به خاطر این اسم، ما را سرزنش

ص: 222

می کنند، حضرت فرمودند: آیا نشنیده ای که خداوند متعال می فرماید: «وَ اِنَّ مِن شِیعَتِهِ لَاِبْرَاهِیمَ»، و نیز می فرماید: «فَاسْتَغَاثَهُ الَّذِی مِن شِیعَتِهِ عَلَی الَّذِی مِنْ عَدُوِّهِ»، پس این اسم، مبارکتان باشد.

ص: 223

فَقَالَ: تَقُولُونَ: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کمَا صَلَّیتَ عَلَى إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّک حَمِیدٌ مَجِیدٌ.

فَهَلْ بَینَکمْ، مَعَاشِرَ النَّاسِ! فِی هَذَا خِلَافٌ؟ قَالُوا: لَا، قَالَ الْمَأْمُونُ: هَذَا مِمَّا لَا خِلَافَ فِیهِ أَصْلًا، وَ عَلَیهِ الْإِجْمَاعُ، فَهَلْ عِنْدَک فِی الْآلِ شَی ءٌ أَوْضَحُ مِنْ هَذَا فِی الْقُرْآنِ؟

قَالَ أَبُو الْحَسَنِ (علیه السلام) : نَعَمْ، أَخْبِرُونِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «یس»، «وَ الْقُرْآنِ الْحَکیمِ»، «إِنَّک لَمِنَ الْمُرْسَلِینَ»، «عَلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ»،(1) فَمَنْ عَنَى بِقَوْلِهِ «یس»؟

قَالَتِ الْعُلَمَاءُ: «یس»، مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله و سلم) ، لَمْ یشُک فِیهِ أَحَدٌ.

قَالَ أَبُو الْحَسَنِ (علیه السلام) : فَإِنَّ اللَّهَ أَعْطَى مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ آلَ مُحَمَّدٍ مِنْ ذَلِک فَضْلًا لَا یبْلُغُ أَحَدٌ کنْهَ وَصْفِهِ، إِلَّا مَنْ عَقَلَهُ، وَ ذَلِک أَنَّ اللَّهَ لَمْ یسَلِّمْ عَلَى أَحَدٍ إِلَّا عَلَى الْأَنْبِیاءِ، فَقَالَ تَبَارَک وَ تَعَالَى: «سَلامٌ عَلى نُوحٍ فِی الْعالَمِینَ»،(2) وَ قَالَ: «سَلامٌ عَلى إِبْراهِیمَ»،(3) وَ قَالَ: «سَلامٌ عَلى مُوسى وَ هارُونَ»،(4) وَ لَمْ یقُلْ سَلَامٌ عَلَى آلِ نُوحٍ، وَ لَمْ یقُلْ سَلَامٌ عَلَى آلِ مُوسَى، وَ لَا آلِ إِبْرَاهِیمَ، وَ قَالَ: «سَلَامٌ عَلَى آلِ یس»، یعْنِی آلَ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) ، فَقَالَ الْمَأْمُونُ: قَدْ عَلِمْتُ أَنَّ فِی مَعْدِنِ النُّبُوَّةِ شَرْحُ هَذَا.(5)

ص: 225

در روایتی طولانی از ریان بن صلت نقل است که گفت: روزى حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) ، در شهر مرو، به مجلس مأمون وارد شدند، در حالی که گروهى از علماى عراق و خراسان حضور داشتند. حضرت رضا (علیه السلام) در بارۀ برتری و فضائل اهل بیت (علیهم السلام) ، با علمای عامّه بحث و احتجاج فرمودند.

تا آنجا که حضرت فرمودند:

و امّا آیۀ هفتم اینست: «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکتَهُ یصَلُّونَ عَلَى النَّبِی یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً»، و همانا دشمنان، می دانستند که از چه جهت این آیۀ شریفه نازل شده، پس گفتند: ای رسول خدا! ما می دانیم چگونه به شما سلام دهیم، امّا کیفیت صلوات را بیان کنید.

پس پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: بگوئید: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کمَا صَلَّیتَ عَلَى إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّک حَمِیدٌ مَجِیدٌ.

پس اى مردم! آیا در میان شما در این مطلب خلافى هست؟ عرض کردند: خلافى نیست، مأمون گفت: در این مطلب، اصلاً خلافى نیست، و اجماع امّت بر آن استقرار یافته است، امّا آیا نزد شما در بارۀ «آل»، در قرآن کریم، چیزى هست، که واضح تر از این باشد؟

حضرت رضا (علیه السلام) فرمودند: بلى، مرا خبر دهید از قول خداى تعالى: «یس»، «وَ الْقُرْآنِ الْحَکیمِ»، «إِنَّک لَمِنَ الْمُرْسَلِینَ»، «عَلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ»، که مقصود از «یس» کیست؟

علماء عرض کردند: مقصود از «یس»، حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) هستند، و هیچ کس در آن شک و شبهه ای ندارد.

حضرت فرمودند: پس خداوند عزّ و جلّ، به محمّد و آل محمّد (علیهم السلام) ، فضیلتى عطا نموده، که هیچ کس به کنه وصف آن فضیلت نرسد، مگر کسی کهخوب در آن

ص: 226

بیاندیشد، و در آن تعقّل نماید، چون خداوند متعال، بر هیچ کس سلام نگفته است، مگر بر انبیاء (علیهم السلام) ، که در قرآن کریم فرموده: «سَلامٌ عَلى نُوحٍ فِی الْعالَمِینَ»، و فرموده است: «سَلامٌ عَلى إِبْراهِیمَ»، و فرموده است: «سَلامٌ عَلى مُوسى وَ هارُونَ»، و نفرموده است سلام على آل نوح، و نفرموده است سلام على آل ابراهیم، و نفرموده است سلام على آل موسى و هرون، بلکه فرموده است: سلام على آل یاسین، یعنى آل محمّد (علیهم السلام) .

در این موقع مأمون گفت: فهمیدم که شرح و بیان این مطلب، در گنجینۀ نبوّت است.

3_ عَنْ أَبِی صَالِحٍ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «سَلَامٌ عَلَى آلِ یس»، قَالَ: السَّلَامُ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِینَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیهِ وَ عَلَیهِمْ، وَ السَّلَامَةُ لِمَنْ تَوَلَّاهُمْ فِی الْقِیامَةِ.(1)

از ابو صالح نقل است که گفت: ابن عبّاس در بارۀ فرمایش خداى عزّ و جلّ: «سَلَامٌ عَلَى آلِ یس»، گفت: تحیتى (درودى) است از جانب پروردگار جهانیان، بر محمّد و خاندانش، که رحمت خدا بر او و آل ایشان باد، و سلامت و ایمنى در قیامت، براى محبّان و دوستان ایشان است.

ص: 227

فَأَمَرَ بِشَدِّ عَینَیهِ بِعِصَابَةٍ، وَ عَینَی بِعِصَابَةٍ، ثُمَّ أَمَرَ بَعْدَ سَاعَةٍ بِفَتْحِ أَعْینِنَا، فَإِذَا نَحْنُ عَلَى شَاطِئِ الْبَحْرِ، تَضْرِبُ أَمْوَاجُهُ، فَقَالَ ابْنُ عُمَرَ: یا سَیدِی! دَمِی فِی رَقَبَتِک، اللَّهَ اللَّهَ فِی نَفْسِی! فَقَالَ: هِیهِ وَ أَرِیهِ إِنْ کنْتَ مِنَ الصَّادِقِینَ.

ثُمَّ قَالَ: یا أَیتُهَا الْحُوتُ! قَالَ: فَأَطْلَعَ الْحُوتُ رَأْسَهُ مِنَ الْبَحْرِ، مِثْلَ الْجَبَلِ الْعَظِیمِ، وَ هُوَ یقُولُ: لَبَّیک! لَبَّیک! یا وَلِی اللَّهِ! فَقَالَ: مَنْ أَنْتَ؟ قَالَ: أَنَا حُوتُ یونُسَ، یا سَیدِی! قَالَ: أَنْبِئْنَا بِالْخَبَرِ.

قَالَ: یا سَیدِی! إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى لَمْ یبْعَثْ نَبِیاً مِنْ آدَمَ إِلَى أَنْ صَارَ جَدُّک مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله و سلم) ، إِلَّا وَ قَدْ عَرَضَ عَلَیهِ وَلَایتَکمْ أَهْلَ الْبَیتِ (علیهم السلام) ، فَمَنْ قَبِلَهَا مِنَ الْأَنْبِیاءِ، سَلِمَ وَ تَخَلَّصَ، وَ مَنْ تَوَقَّفَ عَنْهَا وَ تَتَعْتَعَ فِی حَمْلِهَا لَقِی، مَا لَقِی آدَمُ مِنَ الْمَعْصِیةِ، وَ مَا لَقِی نُوحٌ مِنَ الْغَرَقِ، وَ مَا لَقِی إِبْرَاهِیمُ مِنَ النَّارِ، وَ مَا لَقِی یوسُفُ مِنَ الْجُبِّ، وَ مَا لَقِی أَیوبُ مِنَ الْبَلَاءِ، وَ مَا لَقِی دَاوُدُ مِنَ الْخَطِیئَةِ، إِلَى أَنْ بَعَثَ اللَّهُ یونُسَ، فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَیهِ أَنْ یا یونُسُ! تَوَلَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیاً (علیه السلام) وَ الْأَئِمَّةَ الرَّاشِدِینَ مِنْ صُلْبِهِ فِی کلَامٍ لَهُ، قَالَ: فَکیفَ أَتَوَلَّى مَنْ لَمْ أَرَهُ وَ لَمْ أَعْرِفْهُ؟ وَ ذَهَبَ مُغْتَاظًا. فَأَوْحَى اللَّهُ تَعَالَى إِلَی أَنِ الْتَقِمْ یونُسَ، وَ لَا تُوهِنْ لَهُ عَظْماً، فَمَکثَ فِی بَطْنِی أَرْبَعِینَ صَبَاحاً، یطُوفُ مَعِی الْبِحَارَ فِی ظُلُمَاتٍ مِئَاتٍ، ینَادِی أَنَّهُ: «لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَک إِنِّی کنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ»،(1) قَدْ قَبِلْتُ وَلَایةَ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) وَ الْأَئِمَّةِ الرَّاشِدِینَ مِنْ وُلْدِهِ، فَلَمَّا آمَنَ بِوَلَایتِکمْ، أَمَرَنِی رَبِّی فَقَذَفْتُهُ عَلَى سَاحِلِ الْبَحْرِ، فَقَالَ زَینُ الْعَابِدِینَ(علیه السلام) : ارْجِعْ أَیهَا الْحُوتُ! إِلَى وَکرِک، وَ اسْتَوَى الْمَاء.(2)

ص: 229

از ابوحمزه ثمالی نقل است که گفت: عبد الله بن عمر بر امام زین العابدین (علیه السلام) وارد شد، و گفت: ای پسر حسین (علیه السلام) ! شما می گویید: یونس بن متی، به این دلیل در شکم ماهی زندانی شد، که ولایت جدّم علی (علیه السلام) ، را به او ارائه کردند، و او از پذیرفتن آن خودداری کرد.

حضرت فرمودند: بلی، مادرت به عزایت بنشیند! عبد الله بن عمر گفت: اگر راست می گویید، ثابت کنید.

حضرت دستور دادند با پارچه ای، چشم او و چشم مرا بستند، پس از لحظاتی دستور دادند که چشمانتان را باز کنید، ناگهان دیدیم در ساحل دریایی هستیم، که موجهای بلندی دارد.

ابن عمر گفت: ای مولای من! خون من بگردن شما است، قسم به خدا! که جان مرا حفظ کنید، حضرت فرمودند: آرام باش، خودت گفتی دلیل نشان بده، اگر راست می گویی، حالا بیا و ببین، سپس صدا زدند: ای ماهی! ناگهان یک ماهی بزرگ، مانند کوه بزرگی، سر خود را از دریا بیرون آورد، و می گفت: لبیک! لبیک! ای ولی خدا!

حضرت فرمودند: تو کیستی؟ گفت: مولای من! من ماهی یونس بن متی هستم،حضرت فرمودند: جریان او را، به ما خبر بده.

ماهی گفت: مولای من! خداوند هیچ پیامبری را، از آدم (علیه السلام) تا جدّتان حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) ، مبعوث نکرده، مگر آنکه ولایت شما اهل بیت (علیهم السلام) را بر او عرضه نموده، هر کدام از انبیاء که پذیرفتند، سالم شده، و نجات یافتند، و هر کدام درنگ کردند، گرفتار بلایی شدند، مانند گرفتاری آدم به گناه، نوح به طوفان غرق، ابراهیم به آتش، یوسف به چاه، ایوب به بلا، داود به خطاکاری، تا اینکه بالاخره نوبت به یونس (علیه السلام) رسید.

خداوند به یونس خطاب نمود که: ای یونس! پیرو علی (علیه السلام) و ائمّه از ذریۀ او

ص: 230

باش، او گفت: خدایا! چگونه کسی را که ندیده و نشناخته ام، پیروی کنم؟ و با خشم رفت.

خداوند متعال به من امر فرمود: او را ببلع، ولی استخوانهایش را نشکن.

او چهل روز در شکم من بود، و با من دریا را می گشت، و در تاریکی های سه گانه فریاد می زد: «لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَک إِنِّی کنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ»، یعنی خدای یکتا، تو پاک و منزهی، من اشتباه کردم، ولایت علی (علیه السلام) و ائمّۀ بعد از او را پذیرفتم، وقتی که به ولایت شما، ایمان آورد و اقرار نمود، خداوند به من دستور داد، که او را در ساحل دریا، بیرون بیاندازم.

امام زین العابدین (علیه السلام) فرمودند: ای ماهی! به جای خودت برگرد، او رفت و آب دریا آرام شد.

ص: 231

2_ عَنْ شِهَابِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ، قَالَ: سَمِعْتُ الصَّادِقَ (علیه السلام) یقُولُ: یا شِهَابُ! نَحْنُ شَجَرَةُ النُّبُوَّةِ، وَ مَعْدِنُ الرِّسَالَةِ، وَ مُخْتَلَفُ الْمَلَائِکةِ، وَ نَحْنُ عَهْدُ اللَّهِ وَ ذِمَّتُهُ، وَ نَحْنُ وُدُّ اللَّهِ وَ حُجَّتُهُ، کنَّا أَنْوَارَ صُفُوفٍ حَوْلَ الْعَرْشِ، نُسَبِّحُ، فَیسَبِّحُ أَهْلُ السَّمَاءِ بِتَسْبِیحِنَا، إِلَى أَنْ هَبَطْنَا إِلَى الْأَرْضِ، فَسَبَّحْنَا، فَسَبَّحَ أَهْلُ الْأَرْضِ بِتَسْبِیحِنَا، «وَ إِنَّا لَنَحْنُ الصَّافُّونَ»، «وَ إِنَّا لَنَحْنُ الْمُسَبِّحُونَ»، فَمَنْ وَفَى بِذِمَّتِنَا، فَقَدْ وَفَى بِعَهْدِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ذِمَّتِهِ، وَ مَنْ خَفَرَ ذِمَّتَنَا، فَقَدْ خَفَرَ ذِمَّةَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ عَهْدَهُ.(1)

از شهاب بن عبد ربه نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) شنیدم که می فرمودند: ای شهاب! ما درخت نبوّت، و گنجینۀ رسالت و محل رفت و آمد ملائکه، و پیمان و تعهّد خدا هستیم، ما ودیعه هاى خدا و حجّت او هستیم، ما صفوف درخشانى از نور اطراف عرش بودیم، ما خداوند را تسبیح می کردیم، و اهل آسمانها از تسبیح ما تسبیح مى نمودند، تا به سوى زمین آمدیم.

در اینجا ما نیز تسبیح خداوند را نمودیم، اهل زمین از تسبیح ما به تسبیح مشغول شدند ما صافون و مسبّحون هستیم.

پس هر که وفاکند به عهد ما، پس به تحقیق که به عهد خداوند وفا نموده است، و هر که بشکند عهد ما را، عهد خداوند را شکسته است.

3_ إِرْشَادُ الْقُلُوبِ، بِإِسْنَادِهِ إِلَى مُحَمَّدِ بْنِ زِیادٍ، قَالَ: سَأَلَ ابْنُ مِهْرَانَ، عَبْدَ اللَّهِ بْنَالْعَبَّاسِ، عَنْ تَفْسِیرِ قَوْلِهِ تَعَالَى: «إِنَّا لَنَحْنُ الصَّافُّونَ»، «وَ إِنَّا لَنَحْنُ الْمُسَبِّحُونَ»، قَالَ:

ص: 234

کنَّا عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) ، فَأَقْبَلَ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) ، فَلَمَّا رَآهُ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) تَبَسَّمَ فِی وَجْهِهِ، وَ قَالَ: مَرْحَباً بِمَنْ خَلَقَهُ اللَّهُ قَبْلَ أَبِیهِ آدَمَ بِأَرْبَعِینَ أَلْفَ عَامٍ.

فَقُلْتُ: یا رَسُولَ اللَّهِ! أَ کانَ الِابْنُ قَبْلَ الْأَبِ؟ فَقَالَ: نَعَمْ، إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى خَلَقَنِی وَ خَلَقَ عَلِیاً قَبْلَ أَنْ یخْلُقَ آدَمَ بِهَذِهِ الْمُدَّةِ، خَلَقَ نُوراً قَسَمَهُ نِصْفَینِ، فَخَلَقَنِی مِنْ نِصْفِهِ، وَ خَلَقَ عَلِیاً مِنَ النِّصْفِ الْآخَرِ قَبْلَ الْأَشْیاءِ، فَنُورُهَا مِنْ نُورِی وَ نُورِ عَلِی.

ثُمَّ جَعَلَنَا عَنْ یمِینِ الْعَرْشِ، ثُمَّ خَلَقَ الْمَلَائِکةَ، فَسَبَّحْنَا، وَ سَبَّحَتِ الْمَلَائِکةُ، فَهَلَّلْنَا، فَهَلَّلَتِ الْمَلَائِکةُ، وَ کبَّرْنَا، فَکبَّرَتِ الْمَلَائِکةُ، وَ کانَ ذَلِک مِنْ تَعْلِیمِی وَ تَعْلِیمِ عَلِی، وَ کانَ ذَلِک فِی عِلْمِ اللَّهِ السَّابِقِ، أَنَّ الْمَلَائِکةَ تَتَعَلَّمُ مِنَّا التَّسْبِیحَ وَ التَّهْلِیلَ، وَ کلُّ شَی ءٍ یسَبِّحُ لِلَّهِ وَ یکبِّرُهُ وَ یهَلِّلُهُ بِتَعْلِیمِی وَ تَعْلِیمِ عَلِی، وَ کانَ فِی عِلْمِ اللَّهِ السَّابِقِ أَنْ لَا یدْخُلَ النَّارَ مُحِبٌّ لِی وَ لِعَلِی، وَ کذَا کانَ فِی عِلْمِهِ أَنْ لَا یدْخُلَ الْجَنَّةَ مُبْغِضٌ لِی وَ لِعَلِی.

أَلَا! وَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى خَلَقَ مَلَائِکةً بِأَیدِیهِمْ أَبَارِیقُ اللُّجَینِ، مَمْلُوَّةً مِنْ مَاءِ الْجَنَّةِ مِنَ الْفِرْدَوْسِ، فَمَا أَحَدٌ مِنْ شِیعَةِ عَلِی، إِلَّا وَ هُوَ طَاهِرُ الْوَالِدَینِ تَقِی نَقِی أَمِنٌ مُؤْمِنٌ بِاللَّهِ، فَإِذَا أَرَادَ بِوَاحِدِهِمْ، أَنْ یوَاقِعَ أَهْلَهُ، جَاءَ مَلَک مِنَ الْمَلَائِکةِ الَّذِینَ بِأَیدِیهِمْ أَبَارِیقُ الْجَنَّةِ فَقَطَرَ مِنْ ذَلِک الْمَاءِ فِی إِنَائِهِ الَّذِی یشْرَبُ بِهِ، فَیشْرَبُ هُوَ ذَلِک الْمَاءَ وَ ینْبِتُ الْإِیمَانَ فِی قَلْبِهِ، کمَا ینْبِتُ الزَّرْعَ، فَهُمْ عَلَى بَینَةٍ مِنْ رَبِّهِمْ وَ مِنْ نَبِیهِمْ وَ مِنْ وَصِیی عَلِی وَ مِنِ ابْنَتِی فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ، ثُمَّ الْحَسَنِ، ثُمَّ الْحُسَینِ، وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِ الْحُسَینِ.

قُلْتُ: یا رَسُولَ اللَّهِ! وَ مَنْ هُمْ؟ قَالَ: أَحَدَ عَشَرَ مِنِّی، أَبُوهُمْ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ (علیهالسلام) ،

ص: 235

ثُمَّ قَالَ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) : الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَ مَحَبَّةَ عَلِی وَ الْإِیمَانَ سَبَبَینِ.(1)

ارشاد القلوب با اسنادش از محمد بن زیاد نقل نموده که گفت: ابن مهران از ابن عباس در بارۀ تفسیر آیۀ: «إِنَّا لَنَحْنُ الصَّافُّونَ»، «وَ إِنَّا لَنَحْنُ الْمُسَبِّحُونَ»، سؤال کرد؟ ابن عباس گفت: ما روزی نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نشسته بودیم، در این موقع حضرت على (علیه السلام) وارد شدند، وقتى رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) او را دیدند، به رویش تبسّم نمودند و فرمودند: آفرین بر کسى که خداوند او را پیش از هر چیز آفرید (و در ادامه فرمودند:) خداوند چهل هزار سال پیش از خلقت آدم، من و على را خلق کرده بود.

از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) پرسیدم: ای رسول خدا! آیا پسر پیش از پدر خلق شد؟ حضرت فرمودند: آرى، خداوند من و على را پیش از آدم به همین مقدار (چهل هزار سال) آفرید، و نورى را خلق کرد و آن را به دو نصف تقسیم نمود، مرا از نصفى و على را از نصفى دیگر پیش از اشیاء، آفرید، پس نور اشیاء از نور من و علی است، سپس ما را در سمت راست عرش قرار داد، آنگاه فرشتگان را آفرید، پس ما خدا را تسبیح گفتیم و فرشتگان نیز خدا را تسبیح گفتند، و ما تهلیلگفتیم و آنها نیز تهلیل گفتند، ما تکبیر گفتیم و آنها نیز تکبیر گفتند، و فرشتگان این کارها را از ما آموختند.

و در علم پیشین الهى گذشته که دوست من و على وارد دوزخ نمی شود و نیز در علم خدا گذشته که دشمن من و على وارد بهشت نشوند.

آگاه باشید! که خداى عزّ و جلّ فرشتگان را آفرید که در دست هاى آنان تنگ هائى

ص: 236

پر از آب بهشت فردوس بود، پس هیچ کس از شیعیان على نیست، مگر اینکه پدر و مادرش پاکدامن و پرهیزکار و مؤمن به خدا بوده، هر گاه یکى از شیعیان اراده ى نزدیکى با همسرش را کند، یکى از آن فرشتگان که تنگ آب بهشتى در دست دارد، مى آید و از آن آب بهشتى در ظرف آبى که آن شیعه مى نوشد، مى ریزد، وقتی او، آن آب را مى آشامد، نور ایمان در دلش مى روید، آنچنان که زراعت مى روید.

پس شیعیان، از پروردگار، و از پیامبر، و از وصىّ پیامبر على بن ابى طالب، و از دخترم فاطمه، و از حسن و حسین، و از ائمّه ای که از فرزندان حسین هستند، دلیل و حجّتى دارند.

ابن عباس گفت: عرض کردم: اى رسول خدا! تعداد، آنان چند نفر است؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: یازده نفر هستند که پدرشان على بن ابى طالب است.سپس پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: سپاس خداوندى را که دوستى و محبّت على، و ایمان را، دو سبب (برای رسیدن به سعادت) قرار داده است.

ص: 237

المؤمنین (علیه السلام) و یارانشان، و «کالْمُفْسِدِینَ فِی الْأَرْضِ»، یعنی حبتر و زریق و یارانشان، و «أَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقِینَ»، امیر المؤمنین (علیه السلام) و یارانشان، «کالْفُجَّارِ»، یعنی حبتر و دلام و یارانشان، «کتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیک مُبارَک لِیدَّبَّرُوا آیاتِهِ»، یعنی امیر مؤمنان علی (علیه السلام) و امامان (علیهم السلام) ، «وَ لِیتَذَکرَ أُولُوا الْأَلْبابِ»، آنان، دارندگان خردهای غالب و برتر می باشند، که امیر مؤمنان علی (علیه السلام) از داشتن چنین خردی به خود می بالیدند، و می فرمودند: همانند آنچه که به من عطا شده، نه پیش از من و نه پس از من، به هیچ کس عطا نشده است.

2_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «أَمْ نَجْعَلُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ»، عَلِیّ (علیه السلام) وَ حَمْزَةُ وَ عُبَیدَةُ، «کالْمُفْسِدِینَ فِی الْأَرْضِ»، عُتْبَةُ وَ شَیبَةُ وَ الْوَلِیدُ، «أَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقِینَ»، عَلِیّ (علیه السلام) وَ أَصْحَابُهُ، «کالْفُجَّارِ»، فُلَانٌ وَ أَصْحَابُهُ.(1)

از ابن عباس نقل است که در بارۀ آیۀ: «أَمْ نَجْعَلُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ»، گفت: منظور حضرت على (علیه السلام) و حمزه و عبیده است، «کالْمُفْسِدِینَ فِی الْأَرْضِ»، در بارۀ عتبه و شیبه و ولید است، «أَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقِینَ»، یعنى حضرت على (علیه السلام) و یارنشان، «کالْفُجَّارِ»، منظور فلانى و یاران او است.

ص: 239

از ابو سعید خُدری نقل است که گفت: نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نشسته بودیم که مردی خدمت ایشان رسید و عرض کرد: ای رسول خدا! مرا از کلام خداوند عزّ و جلّ، خطاب به شیطان: «أَسْتَکْبَرْتَ أَمْ کُنتَ مِنَ الْعَالِینَ»، آگاه سازید. ای رسول خدا! چه کسانی برتر از فرشتگان مقرب درگاه خدا هستند؟

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: من و علی و فاطمه و حسن و حسین (علیهم السلام) ، ما دو هزار سال، قبل از آن که خداوند آدم (علیه السلام) را خلق کند، در سراپردۀ عرش، خدا را تسبیح می گفتیم، و فرشتگان با تسبیح ما، او را تسبیح می گفتند.

چون خداوند عزّ و جلّ آدم (علیه السلام) را آفرید، به فرشتگان فرمان داد تا به او سجده کنند، و تنها به خاطر ما بود که به آنها فرمان داد سجده کنند، آن گاه همۀ فرشتگان سجده کردند، به جز شیطان، که از سجده سرباز زد.

پس خداوند تبارک و تعالی فرمود: «یَا إِبْلِیسُ مَا مَنَعَکَ أَن تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِیَدَیَّ أَسْتَکْبَرْتَ أَمْ کُنتَ مِنَ الْعَالِینَ»، یعنی از جمله آن پنج تن که نام هایشان بر سراپردۀ عرش نوشته شده است، ما دربِ (رحمت) خداوندیم، که از آن درب، نعمت می دهد، و ره یافتگان به وسیلۀ ما، ره می یابند، پس هر که ما را دوست بدارد، خداوند او را دوست می دارد و در بهشت خود جایش می دهد، و هر که ما را دشمن دارد، خداوند او را دشمن می دارد و در دوزخ جایش می دهد، و تنها حلال زادگان ما را دوستمی دارند.

ص: 241

2_ ابن شهر آشوب عَن کتَابِ ابْنِ رُمَیحٍ، قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (علیه السلام) : «قُلْ ما أَسْئَلُکمْ عَلَیهِ مِنْ أَجْرٍ وَ ما أَنَا مِنَ الْمُتَکلِّفِینَ»، «إِنْ هُوَ إِلَّا ذِکرٌ لِلْعالَمِینَ»، قَالَ: أَمِیرُ الْمُؤْمِنِین (علیه السلام) .(1)

ابن شهر آشوب، از کتاب ابن رُمَیح نقل کرده است که حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) در بارۀ آیۀ: «قُلْ مَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ وَمَا أَنَا مِنَ الْمُتَکَلِّفِینَ»، «إِنْ هُوَ إِلَّا ذِکْرٌ لِّلْعَالَمِینَ»، فرمودند: ایشان، حضرت امیر المؤمنین (علیه السلام) هستند.

ص: 243

2_ عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِی، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ إِذا مَسَّ الْإِنْسانَ ضُرٌّ دَعا رَبَّهُ مُنِیباً إِلَیهِ»، قَالَ: نَزَلَتْ فِی أَبِی الْفَصِیلِ، أَنَّهُ کانَ رَسُولُ اللَّهِ عِنْدَهُ سَاحِراً، فَکانَ إِذَا مَسَّهُ الضُّرُّ، یعْنِی السُّقْمَ دَعَا رَبَّهُ مُنِیباً إِلَیهِ، یعْنِی تَائِباً إِلَیهِ مِنْ قَوْلِهِ فِی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) مَا یقُولُ: «ثُمَّ إِذا خَوَّلَهُ نِعْمَةً مِنْهُ»، یعْنِی الْعَافِیةَ، «نَسِی ما کانَ یدْعُوا إِلَیهِ مِنْ قَبْلُ»، یعْنِی نَسِی التَّوْبَةَ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِمَّا کانَ یقُولُ فِی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) إِنَّهُ سَاحِرٌ وَ لِذَلِک قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «قُلْ تَمَتَّعْ بِکفْرِک قَلِیلًا إِنَّک مِنْ أَصْحابِ النَّارِ»، یعْنِی إِمْرَتَک عَلَى النَّاسِ بِغَیرِ حَقٍّ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ رَسُولِهِ.

قَالَ: ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) : ثُمَّ عَطَفَ الْقَوْلَ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی عَلِیّ (علیه السلام) یخْبِرُ بِحَالِهِ وَ فَضْلِهِ عِنْدَ اللَّهِ تَبَارَک وَ تَعَالَى، فَقَالَ: «أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّیلِ ساجِداً وَ قائِماً یحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ یرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ یسْتَوِی الَّذِینَ یعْلَمُونَ»، أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ، «وَ الَّذِینَ لا یعْلَمُونَ»، أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ أَنَّهُ سَاحِرٌ کذَّابٌ، «إِنَّما یتَذَکرُ أُولُوا الْأَلْبابِ»، قَالَ: ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) : هَذَا تَأْوِیلُهُ یا عَمَّارُ.(1)

از عمّار ساباطی نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) دربارۀ فرمایش خداوند عزّ و جلّ: «وَإِذَا مَسَّ الْإِنسَانَ ضُرٌّ دَعَا رَبَّهُ مُنِیبًا إِلَیْهِ»، پرسیدم، ایشان فرمودند: این آیه، دربارۀ ابو الفَصیل (ابوبکر) نازل شده، او رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را جادوگر می دانست، پس هنگامی که به او آسیبی می رسید،یعنی بیمار می شد، «دَعَا رَبَّهُ

ص: 245

مُنِیبًا إِلَیْهِ»، یعنی از سخنی که دربارۀ رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) گفته بود، به سوی پروردگارش توبه می کرد، «ثُمَّ إِذَا خَوَّلَهُ نِعْمَهً مِّنْهُ»، ولی وقتی خوب می شد، «نَسِیَ مَا کَانَ یَدْعُو إِلَیْهِ مِن قَبْلُ»، یعنی توبۀ خود را به درگاه خداوند عزّ و جلّ، به خاطر آن که گفته بود رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) جادوگر هستند، فراموش کرد، از این رو خداوند عزّ و جلّ فرمود: «قُلْ تَمَتَّعْ بِکُفْرِکَ قَلِیلًا إِنَّکَ مِنْ أَصْحَابِ النَّارِ»، یعنی مدت کمی، از امیر بودنت بر مردم، بدون این که از جانب خداوند عزّ و جلّ و رسولش شایستگی این امر را داشته باشی، بهرمند شو.

سپس امام صادق (علیه السلام) فرمودند: خداوند عزّ و جلّ ادامۀ کلام خود را به سمت حضرت علی (علیه السلام) بر می گرداند، و از مقام و برتری او نزد خود، خبر می هد و می فرماید: «أَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ آنَاءَ اللَّیْلِ سَاجِدًا وَقَائِمًا یَحْذَرُ الْآخِرَهَ وَیَرْجُو رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ»، بگو آیا آنها که می دانند حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) ، رسول خدا هستند، «وَالَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ»، با کسانی که نمی دانند آن حضرت، رسول خدا هستند، و ایشان را ساحر و کذّاب می خوانند، برابرند، «إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ»، راوی گفت: سپس امام جعفر صادق (علیه السلام) فرمودند: ای عَمّار! تأویل این آیه، چنین بود.

3_ عَنْ أَبِی عَلِی حَسَّانَ الْعِجْلِی، قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) ، وَ أَنَا جَالِسٌ، عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «هَلْ یسْتَوِی الَّذِینَ یعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لا یعْلَمُونَ إِنَّمایتَذَکرُ أُولُوا الْأَلْبابِ»، قَالَ: نَحْنُ الَّذِینَ یعْلَمُونَ، وَ عَدُوُّنَا الَّذِینَ لا یعْلَمُونَ، وَ شِیعَتُنَا أُولُوا الْأَلْبابِ.(1)

از ابن علی حَسّان عِجلی نقل است که گفت: در نزد حضرت امام جعفر

ص: 246

صادق (علیه السلام) نشسته بودم، که مردی از ایشان دربارۀ فرمایش خداوند عزّ و جلّ: «هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ»، پرسید، حضرت فرمودند: ما، کسانی هستیم که می دانند، و دشمنان ما، کسانی هستند که نمی دانند، و شیعیان ما، خردمندان می باشند.

ص: 247

لَمَعَ الْمُحْسِنِینَ»(1)، وَ أَنَا ذُو الْقَلْبِ، فَیقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «إِنَّ فِی ذلِک لَذِکرى لِمَنْ کانَ لَهُ قَلْبٌ»(2)، وَ أَنَا الذَّاکرُ، یقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «الَّذِینَ یذْکرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلى جُنُوبِهِمْ»(3)، وَ نَحْنُ أَصْحابُ الْأَعْرافِ، أَنَا وَ عَمِّی وَ أَخِی وَ ابْنُ عَمِّی وَ اللَّهِ فَالِقِ الْحَبِّ وَ النَّوَى لَا یلِجُ النَّارَ لَنَا مُحِبٌّ، وَ لَا یدْخُلُ الْجَنَّةَ لَنَا مُبْغِضٌ، یقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ عَلَى الْأَعْرافِ رِجالٌ یعْرِفُونَ کلًّا بِسِیماهُمْ»(4)، وَ أَنَا الصِّهْرُ، یقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً»(5)، وَ أَنَا الْأُذُنُ الْوَاعِیةُ، یقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ تَعِیها أُذُنٌ واعِیةٌ»(6)، وَ أَنَا السَّلَمُ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) ، یقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ رَجُلًا سَلَماً لِرَجُلٍ»، الحدیث.(7)

از جابر جعفی نقل است که گفت: حضرت ابو جعفر محمّد بن علی (علیهما السلام) ، فرمودند: وقتی که حضرت امیر المؤمنین علی (علیه السلام) از جنگنهروان به کوفه بازگشتند، در این هنگام به آن حضرت خبر دادند که معاویه با گستاخی تمام به ایشان سبّ و دشنام داده و یاران آن حضرت را به قتل می رساند، حضرت به سخنرانى پرداخته و

ص: 249

خطبه اى ایراد فرمودند:

پس از حمد و ثناى الهى و نثار درود بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و بیان شمّه اى از نعمتهایى که خداوند بر پیامبر و ایشان (علیهما السلام) ارزانى داشته، چنین فرمودند: ...

تا این که سخن به این جا رسید:

بدانید که برای من اختصاصاً در قرآن نام هایی است، بر حذر باشید از این که شما را از آنها دور نسازند، که اگر چنین شود در دینتان گمراه می شوید، خداوند متعال می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصادقین»، آن «صادق» من هستم، «مؤذّن» در دنیا و آخرت منم، که خدای عزّ و جلّ می فرماید: «فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَیْنَهُمْ أَن لَّعْنَهُ اللّهِ عَلَی الظَّالِمِینَ»، آن مؤذّن من هستم، و در جاى دیگر می فرماید: «وَأَذَانٌ مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ»، «اذان» من هستم، و منم «محسن» در فرمایش خدای عزّ و جلّ: «إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِینَ»، و «صاحبدل» که خدای عزّ و جلّ در آیۀ: «إِنَّ فِی ذلِک لَذِکرى لِمَنْ کانَ لَهُ قَلْبٌ»، به آن اشاره می فرماید، من هستم، و آن «ذاکر»ی که خدای تبارک تعالی در آیۀ: «الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللّهَ قِیَامًا وَقُعُودًا وَعَلَیَ جُنُوبِهِمْ»، می فرماید، من هستم.

ما صاحبان اعراف هستیم، من و عمویم(حمزه) و برادرم(جعفر طیار) و پسرعمویم(حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) )، به خدایی که شکافندۀ دانهو هسته است، دوستدار ما وارد جهنم نمی شود و دشمن ما به بهشت نمی رود، خدای عزّ و جلّ می فرماید: «وَعَلَی الأَعْرَافِ رِجَالٌ یَعْرِفُونَ کُلاًّ بِسِیمَاهُمْ»، و آن «صِهر» که خدای عزّ و جلّ در آیۀ: «وَهُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْمَاء بَشَرًا فَجَعَلَهُ نَسَبًا وَصِهْرًا»، من هستم.

من آن «گوشِ شنوا» هستم، که خدای متعال می فرماید: «وَتَعِیَهَا أُذُنٌ وَاعِیَهٌ»، و من آن مردی هستم که تسلیم دستورات رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بودم که خدای عزّ و جلّ می فرماید: «وَرَجُلًا سَلَمًا لِّرَجُلٍ».

ص: 250

2_ عَنْ مُنْذِرِ الثَّوْرِی، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِیةِ، عَنْ أَبِیهِ (علیه السلام) ، فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ رَجُلًا سَلَماً لِرَجُلٍ»، قَالَ: أَنَا ذَلِک الرَّجُلُ السَّالِمُ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) .(1)

از منذر ثوری، از محمّد بن حنفیه نقل است که گفت: پدرش امیر المؤمنین علی (علیه السلام) دربارۀ کلام خداوند عزّ و جلّ: «وَرَجُلًا سَلَمًا لِّرَجُلٍ»، فرمودند: من آن مردی هستم که تسلیم و فرمانبر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ، هستم.

3_ عَنْ أَبِی بُکیرٍ، عَنْ حُمْرَانَ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (علیه السلام) یقُولُ: فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا رَجُلًا فِیهِ شُرَکاءُ مُتَشاکسُونَ وَ رَجُلًا سَلَماً»، هُوَ عَلِیّ (علیه السلام) «لِرَجُلٍ»، هُوَ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) ، «وَ شُرَکاءُ مُتَشاکسُونَ»،أَی مُخْتَلِفُونَ، وَ أَصْحَابُ عَلِیّ (علیه السلام) مُجْتَمِعُونَ عَلَى وَلَایتِه.(2)

از ابن بُکَیر، از حُمران، نقل است که گفت: شنیدم که حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) در بارۀ فرمایش خداوند عزّ و جلّ: «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا رَّجُلًا فِیهِ شُرَکَاء مُتَشَاکِسُونَ وَرَجُلًا سَلَمًا»، فرمودند: ایشان حضرت علی (علیه السلام) هستند، «لِّرَجُلٍ»، ایشان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) هستند، و «شُرَکَاء مُتَشَاکِسُونَ»، یعنی کسانی که اختلاف دارند، حال آن که یاران حضرت علی (علیه السلام) بر ولایت او هم رأی می باشند.

ص: 251

4_ عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْکابُلِی، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا رَجُلًا فِیهِ شُرَکاءُ مُتَشاکسُونَ وَ رَجُلًا سَلَماً لِرَجُلٍ هَلْ یسْتَوِیانِ مَثَلًا»، قَالَ: أَمَّا الَّذِی فِیهِ شُرَکاءُ مُتَشَاکسُونَ فُلَانٌ الْأَوَّلُ، یجْمِعُ الْمُتَفَرِّقُونَ وِلَایتَهُ، وَ هُمْ فِی ذَلِک یلْعَنُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً، وَ یبْرَأُ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ، فَأَمَّا رَجُلٌ سَلَمُ رَجُلٍ، فَإِنَّهُ الْأَوَّلُ حَقّاً وَ شِیعَتُهُ، ثُمَّ قَالَ: إِنَّ الْیهُودَ تَفَرَّقُوا مِنْ بَعْدِ مُوسَى (علیه السلام) عَلَى إِحْدَى وَ سَبْعِینَ فِرْقَةً، مِنْهَا فِرْقَةٌ فِی الْجَنَّةِ، وَ سَبْعُونَ فِرْقَةً فِی النَّارِ، وَ تَفَرَّقَتِ النَّصَارَى بَعْدَ عِیسَى (علیه السلام) عَلَى اثْنَتَینِ وَ سَبْعِینَ فِرْقَةً، فِرْقَةٌ مِنْهَا فِی الْجَنَّةِ، وَ إِحْدَى وَ سَبْعُونَ فِی النَّارِ، وَ تَفَرَّقَتْ هَذِهِ الْأُمَّةُ بَعْدَ نَبِیهَا (صلی الله علیه و آله و سلم) عَلَى ثَلَاثٍ وَ سَبْعِینَ فِرْقَةً، اثْنَتَانِ وَ سَبْعُونَ فِرْقَةً فِی النَّارِ،وَ فِرْقَةٌ فِی الْجَنَّةِ، وَ مِنَ الثَّلَاثِ وَ سَبْعِینَ فِرْقَةً ثَلَاثَ عَشْرَةَ فِرْقَةً تَنْتَحِلُ وَلَایتَنَا وَ مَوَدَّتَنَا، اثْنَتَا عَشْرَةَ فِرْقَةً مِنْهَا فِی النَّارِ، وَ فِرْقَةٌ فِی الْجَنَّةِ، وَ سِتُّونَ فِرْقَةً مِنْ سَائِرِ النَّاسِ فِی النَّارِ.(1)

از ابو خالد کابلی نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) در بارۀ آیۀ: «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا رَّجُلًا فِیهِ شُرَکَاء مُتَشَاکِسُونَ وَرَجُلًا سَلَمًا لِّرَجُلٍ هَلْ یَسْتَوِیَانِ مَثَلًا»، فرمودند: و امّا کسی که چند تن در او شریکند و بر سر او اختلاف کردند، همان اولی بود، که گروه های گوناگون بر ولایت او هم رأی شدند، حال آن که در این کار یکدیگر را لعن و نفرین می کردند و از هم بیزاری می جستند، و امّا آن مردی که تنها فرمانبر یک مرد شد، همان پیشواى بر حق نخستین و شیعیان او بودند. سپس حضرت فرمودند: همانا یهودیان پس از حضرت موسی (علیه السلام) به هفتاد و یک فرقه تقسیم شدند، که از آنها یک فرقه در بهشت، و هفتاد فرقۀ دیگر در دوزخ جای دارند، و نیز نصرانی ها پس

ص: 252

از حضرت عیسی (علیه السلام) به هفتاد و دو فرقه تقسیم شدند، که از آنها یک فرقه در بهشت، و هفتاد و یک فرقه در دوزخ جای دارند، و نیز این امّت پس از پیامبرشان (صلی الله علیه و آله و سلم) ، به هفتاد و سه فرقه تقسیم شدند، که از آنها هفتاد و دو فرقه در دوزخ و یک فرقه در بهشت جای دارند. از این هفتاد و سه فرقه، سیزده فرقه ولایت و دوستی ما را با خود دارند، حال آن که از آنها دوازده فرقه در دوزخ، و یک فرقه در بهشت جای دارند، و شصت فرقه از مردمان دیگر نیز در دوزخ جای دارند.

ص: 253

دروغ بستند و چیزی را ادّعا کردند که لایق آن نبودند و فرمود: «فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن کَذَبَ عَلَی اللَّهِ وَکَذَّبَ بِالصِّدْقِ إِذْ جَاءهُ»، یعنی به حقیقتی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) دربارۀ ولایت امیر مؤمنان، حضرت علی (علیه السلام) آوردند.

2_ فی الأمالی للشیخ الطوسی بِإِسْنَادِه، عَنْ عَلِیّ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَى: «فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ کذَبَ عَلَى اللَّهِ وَ کذَّبَ بِالصِّدْقِ إِذْ جاءَهُ»، قَالَ: الصِّدْقُ وَلَایتُنَا أَهْلَ الْبَیتِ.(1)

مرحوم شیخ طوسی در امالی با سندهایش، روایت کرده، که حضرت امام علی (علیه السلام) دربارۀ فرمایش خداوند متعال: «فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن کَذَبَ عَلَی اللَّهِ وَکَذَّبَ بِالصِّدْقِ إِذْ جَاءهُ»، فرمودند: «سخن راست»، ولایت ما اهل بیت است.

3_ مِن طَریقِ المُخالِفین: عَن ابْن مَرْدَوَیهِ عَنِ الْجُمْهُورِ، بِإِسْنَادٍ مَرْفُوعٍ إِلَى الْإِمَامِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ (علیهما السلام) ، أَنَّهُ قَالَ: الَّذِی کذَّبَ بِالصِّدْقِ، هُوَ الَّذِی رَدَّ قَوْلَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) فِی عَلِیّ (علیه السلام) .(2) از طریق مخالفین، از ابن مردویه، به اسنادی مرفوع به حضرت امام موسی بن جعفر (علیهما السلام) روایت شده است که ایشان فرمودند: کسی که سخن راست را دروغ پنداشت، همان کسی است که سخن رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را دربارۀ حضرت علی (علیه السلام) تکذیب کرد.

ص: 255

حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) ، و حضرت امام رضا (علیه السلام) ، و زید بن علی (علیهما السلام) روایت نموده که ایشان دربارۀ کلام خداوند متعال: «وَالَّذِی جَاء بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ أُوْلَئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ»، فرمودند: او، حضرت علی (علیه السلام) هستند.

3_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، فِی تَفْسِیرِ قَوْلِهِ تَعَالَى: «وَ الَّذِی جاءَ بِالصِّدْقِ وَ صَدَّقَ بِهِ»، قَالَ: هُوَ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) جاءَ بِالصِّدْقِ، وَ «الَّذِی صَدَّقَ بِهِ»، عَلِی بْنُ أَبِی طَالِب (علیه السلام) .(1)

از ابن عباس نقل است که در بارۀ کلام خدای متعال: «وَ الَّذِی جاءَ بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ»، گفت: کسی که سخن راست را آورد، حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) هستند، و حضرت علی بن ابی طالب (علیه السلام) آن را تصدیق نمودند.

ص: 257

یتیمان و بیچارگان و شوی بیوه زنانم، و من پناهگاه هر ناتوانم، و من سرای امن هر بیمناکم، و من راهبر مؤمنان به سوی بهشتم، و من ریسمان استوار خدایم، و من حلقۀ محکم خدا و کلمۀ پرهیزکاریم، و من چشم خدا و زبان راستگوی او و دست اویم، و من همان جَنب خدایم که فرمود: «أَن تَقُولَ نَفْسٌ یَا حَسْرَتَی علَی مَا فَرَّطتُ فِی جَنبِ اللَّهِ»، و من دست خدایم که به مهربانی و آمرزش بر بندگانش گسترده، و من دروازۀ ریزش گناهانم. هر که مرا شناخت و حقّ مرا شناخت، پروردگارش را شناخته است، چرا که من وصیّ پیامبر او در زمینش، و حجّت او بر آفریدگانش، هستم، هیچ کس این را انکار نمی کند، جز آن کس که خداوند و رسولش را رد می کند.

2_ عَنْ عَلِی بْنِ سُوَیدٍ، عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ (علیهما السلام) ، فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «یا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللَّهِ»، قَالَ: جَنْبُ اللَّهِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) ، وَ کذَلِک مَا کانَ بَعْدَهُ مِنَ الْأَوْصِیاءِ بِالْمَکانِ الرَّفِیعِ، إِلَى أَنْ ینْتَهِی الْأَمْرُ إِلَى آخِرِهِمْ.(1)

از علی بن سُوَید نقل است که گفت: حضرت ابا الحسن، امام موسی بن جعفر (علیهما السلام) ، دربارۀ کلام خداوند عزّ و جلّ: «أَن تَقُولَ نَفْسٌ یَا حَسْرَتَی علَی مَا فَرَّطتُ فِی جَنبِ اللَّهِ»، فرمودند: جَنب خدا، امیر مؤمنان (علیه السلام) هستند، و نیزاوصیای پس از ایشان در جایگاه و مقام بلندى هستند، تا این که کار امامت به آخرین نفر آنها برسد.

ص: 259

3_ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیمَانَ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ یا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللَّهِ»، قَالَ: عَلِیّ (علیه السلام) جَنْبُ اللَّهِ.(1)

از عبد الله بن سلیمان نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) در بارۀ کلام خداوند عزّ و جلّ: «أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ یا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللَّهِ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: حضرت علی (علیه السلام) جنب الله هستند.

4_ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کثِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) ، قَالَ: إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) ، قَالَ: أَنَا عِلْمُ اللَّهِ، وَ أَنَا قَلْبُ اللَّهِ الْوَاعِی، وَ لِسَانُ اللَّهِ النَّاطِقُ، وَ عَینُ اللَّهِ، وَ جَنْبُ اللَّهِ، وَ أَنَا یدُ اللَّهِ.(2)

از عبد الرحمن بن کثیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) ، فرمودند: همانا حضرت امیر المؤمنین (علیه السلام) ، فرمودند: من، علم خداهستم، و من، قلب واعى خدا هستم،(یعنى قلبی که خدا آن را حافظ و نگاهدارنده است) و من، زبان گویاى خدا هستم، و من، چشم خدا، و پهلوى خدا، و دست خدا هستم.

5_ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (علیهما السلام) ، عَنْ أَبِیهِ (علیه السلام) ، عَنْ آبَائِهِ (علیهم السلام) ، فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «یا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللَّهِ»، قَالَ: خُلِقْنَا، وَ اللَّهِ! مِنْ نُورِ جَنْبِ اللَّهِ، خَلَقَنَا اللَّهُ جُزْءاً مِنْ جَنْبِ اللَّهِ، وَ ذَلِک قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «یا حَسْرَتى عَلى ما

ص: 260

فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللَّهِ»، یعْنِی فِی وَلَایةِ عَلِیّ (علیه السلام) .(1)

از ابان بن تغلب نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) ، از پدر بزرگوارشان (علیه السلام) ، از پدران بزرگوارشان (علیهم السلام) ، روایت کرده اند که ایشان دربارۀ کلام خداوند عزّ و جلّ: «یَا حَسْرَتَی علَی مَا فَرَّطتُ فِی جَنبِ اللَّهِ»، فرمودند: به خدا سوگند! ما از نور جَنب خدا آفریده شده ایم، و خداوند ما را جزئی از جَنب خود آفرید، و این کلام خداوند عزّ و جلّ است که فرمود: «یَا حَسْرَتَی علَی مَا فَرَّطتُ فِی جَنبِ اللَّهِ»، یعنی در ولایت حضرت علی (علیه السلام) .

6_ عَنْ عَطَاءٍ الْهَمْدَانِی، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) ، فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «یاحَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللَّهِ»، قَالَ: قَالَ عَلِیّ (علیه السلام) : أَنَا جَنْبُ اللَّهِ، وَ أَنَا حَسْرَةُ النَّاسِ یوْمَ الْقِیامَة.(2)

از عطاء همدانی نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) ، دربارۀ کلام خداوند عزّ و جلّ: «أَن تَقُولَ نَفْسٌ یَا حَسْرَتَی علَی مَا فَرَّطتُ فِی جَنبِ اللَّهِ»، فرمودند: حضرت امام علی (علیه السلام) فرمودند: من جَنب خدایم، و من مآیۀ افسوس و حسرت مردم، در روز قیامت هستم.

7_ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِی، قَالَ: وَقَفَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) أَهْلُ الْیمَنِ فَقَالَ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) : جَاءَکمُ أَهْلُ الْیمَنِ یبُسُّونَ بَسِیساً، فَلَمَّا دَخَلُوا عَلَى رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم)

ص: 261

قَالَ: قَوْمٌ رَقِیقَةٌ قُلُوبُهُمْ، رَاسِخٌ إِیمَانُهُمْ، وَ مِنْهُمُ الْمَنْصُورُ، یخْرُجُ فِی سَبْعِینَ أَلْفاً ینْصُرُ خَلَفِی وَ خَلَفَ وَصِیی، حَمَائِلُ سُیوفِهِمْ الْمِسْک.

فَقَالُوا: یا رَسُولَ اللَّهِ! وَ مَنْ وَصِیک؟ فَقَالَ: هُوَ الَّذِی أَمَرَکمُ اللَّهُ بِالاعْتِصَامِ بِهِ، فَقَالَ جَلَّ وَ عَزَّ: «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا»(1)، فَقَالُوا: یا رَسُولَ اللَّهِ! بَینْ لَنَا مَا هَذَا الْحَبْلُ؟ فَقَالَ: هُوَ قَوْلُ اللَّهِ: «إِلَّا بِحَبْلٍ مِنَ اللَّهِ وَ حَبْلٍ مِنَ النَّاسِ»(2)، فَالْحَبْلُ مِنَ اللَّهِ کتَابُهُ، وَ الْحَبْلُ مِنَ النَّاسِ وَصِیی، فَقَالُوا: یا رَسُولَ اللَّهِ! مَنْ وَصِیک؟ فَقَالَ: هُوَ الَّذِیأَنْزَلَ اللَّهُ فِیهِ: «أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ یا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللَّهِ»، فَقَالُوا: یا رَسُولَ اللَّهِ! وَ مَا جَنْبُ اللَّهِ هَذَا؟ (الحدیث)(3)

از جابر بن عبد الله انصاری نقل است که گفت: جمعی از بزرگان اهل یمن خدمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) رسیدند، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: اهل یمن، شتابان نزد شما آمده اند، چون آنان بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) وارد شدند، حضرت فرمودند: گروهی که دلهایشان نرم، و ایمانشان استوار است، و منصور، از آنان می باشد، با هفتاد هزار تن قیام می کنند و جانشین مرا و جانشین وصیّ مرا یاری می کنند، و بند شمشیرهایشان از پوست است.

آنان عرض کردند: ای رسول خدا! وصیّ شما کیست؟ حضرت فرمودند: او کسی است که خداوند به شما فرمان داد، تا به او متوسّل شوید و به ولایتش چنگ زنید، و

ص: 262

فرمود: «وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِیعًا وَلاَ تَفَرَّقُواْ»، عرض کردند: ای رسول خدا! برای ما روشن فرمائید که این ریسمان چیست؟ حضرت فرمودند: آن کلام خداوند متعال است که فرمود: «إِلاَّ بِحَبْلٍ مِّنَ اللّهِ وَحَبْلٍ مِّنَ النَّاسِ»، که ریسمان خدا کتاب اوست، و ریسمان مردم وصیّ من است.

عرض کردند: ای رسول خدا! وصیّ شما کیست؟ فرمودند: او کسی است که خداوند دربارۀ او فرمود: «أَن تَقُولَ نَفْسٌ یَا حَسْرَتَی علَی مَا فَرَّطتُ فِی جَنبِ اللَّهِ»،عرض کردند: ای رسول خدا! مراد از این جَنب خدا چیست؟

تذکّر: البته برای مطالعۀ متن کامل این حدیث شریف، به جلد اوّل، کُد: 14/37 مراجعه فرمایید.

8_ أَبُو ذَرٍّ، فِی خَبَرٍ عَنِ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) : یا أَبَا ذَرٍّ! یؤْتَى بِجَاحِدِ عَلِیّ (علیه السلام) یوْمَ الْقِیامَةِ أَعْمَى أَبْکمَ، یتَکبْکبُ فِی ظُلُمَاتِ الْقِیامَةِ، ینَادِی: «یا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللَّهِ»، وَ فِی عُنُقِهِ طَوْقٌ مِنَ النَّارِ.(1)

از ابوذر نقل است که گفت: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: ای ابوذر! منکر علی (علیه السلام) را در روز قیامت کور و گنگ می آورند، او در تاریکی های قیامت واژگون می شود، و ندا می دهد: «یَا حَسْرَتَی علَی مَا فَرَّطتُ فِی جَنبِ اللَّهِ»، در حالی که در گردنش حلقه ای از آتش است.

ص: 263

آیه به رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ، طبق فرمایش امام رضا (علیه السلام) ، از باب (به در می گویم که دیوار بشنود)، و یا ضرب المثل (إِیاک أَعْنِی وَ اسْمَعِی یا جَارَةُ، یعنی: به تو می گویم ولی ای زن همسایه تو گوش بده)(1)، می باشد، پس خداوند متعال در این آیه، در اصل، امّت را اراده فرموده، و می فرماید: اگر کسی را در ولایت حضرت علی (علیه السلام) ، شریک قرار دادید، بدانید که تمام اعمالتان حبط و نابود می شود.

2_ عَنْ أَبِی مُوسَى الْمَشْرِقَانِی، قَالَ: کنْتُ عِنْدَهُ، وَ حَضَرَهُ قَوْمٌ مِنَ الْکوفِیینَ، فَسَأَلُوهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «لَئِنْ أَشْرَکتَ لَیحْبَطَنَّ عَمَلُک»، فَقَالَ: لَیسَ حَیثُ یذْهَبُونَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ حَیثُ أَوْحَى إِلَى نَبِیهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) ، أَنْ یقِیمَ عَلِیاً لِلنَّاسِ عَلَماً، انْدَسَّ إِلَیهِ مُعَاذُ بْنُ جَبَلٍ، فَقَالَ: أَشْرِک فِی وَلَایتِهِ الْأَوَّلَ وَ الثَّانِی، حَتَّى یسْکنَ النَّاسُ، إِلَى قَوْلِک وَ یصَدِّقُوک.فَلَمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «یا أَیهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیک مِنْ رَبِّک»(2)، شَکا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) إِلَى جَبْرَئِیلَ، فَقَالَ: إِنَّ النَّاسَ یکذِّبُونِّی، وَ لَا یقْبَلُونَ مِنِّی، فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «لَئِنْ أَشْرَکتَ لَیحْبَطَنَّ عَمَلُک وَ لَتَکونَنَّ مِنَ الْخاسِرِینَ».(3)

از ابو موسی مشرقانی نقل است که گفت: نزد حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) بودم

ص: 265

که گروهی از اهالی کوفه خدمت ایشان رسیدند، و دربارۀ کلام خداوند عزّ و جلّ: «لَئِنْ أَشْرَکْتَ لَیَحْبَطَنَّ عَمَلُکَ» پرسیدند، آن حضرت فرمودند: چنین که می پندارید نیست، هنگامی که خداوند عزّ و جلّ به پیامبرش (صلی الله علیه و آله و سلم) وحی فرمود، تا ایشان، حضرت علی (علیه السلام) را به پیشوایی مردم منصوب کنند، معاذ بن جَبَل مخفیانه نزد پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) رفت، و به آن حضرت عرض کرد: در ولایت او(حضرت علی (علیه السلام) )، اوّلی و دوّمی را، شریک قرار دهید، تا مردم به سخنتان آرام گیرند و آن را بپذیرند.

پس وقتی که خداوند عزّ و جلّ نازل فرمود: «یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ»، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به جبرئیل شکایت کردند و فرمودند: مردم مرا دروغگو می شمارند، و این سخن از من نمی پذیرند، آنگاه خداوند عزّ و جلّ نازل فرمود: «لَئِنْ أَشْرَکْتَ لَیَحْبَطَنَّ عَمَلُکَ وَلَتَکُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِینَ».3_ عَن أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیهما السلام) ، فِی قَوْلِهِ: «وَ لَقَدْ أُوحِی إِلَیک»، الْآیةَ، وَ ذَلِک لَمَّا أَمَرَ اللَّهُ رَسُولَهُ (صلی الله علیه و آله و سلم) أَنْ یقِیمَ عَلِیاً (علیه السلام) ، أَنْ لَا یشْرِک مَعَ عَلِیّ (علیه السلام) شَرِیکاً.(1)

از حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) و حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) روایت است که ایشان در بارۀ فرمایش خداوند متعال: «وَلَقَدْ أُوحِیَ إِلَیْکَ وَإِلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکَ»، فرمودند: و این هنگامی بود، که خداوند متعال به رسول خود فرمان داد تا حضرت علی (علیه السلام) را منصوب کند، و هیچ کسی را با حضرت علی (علیه السلام) شریک نکند.

ص: 266

بِوَلَایتِنَا، یا عَلِی! لَوْ لَا نَحْنُ، مَا خَلَقَ اللَّهُ آدَمَ (علیه السلام) وَ لَا الْحَوَّاءَ، وَ لَا الْجَنَّةَ وَ لَا النَّارَ، وَ لَا السَّمَاءَ وَ لَا الْأَرْضَ، فَکیفَ لَا نَکونُ أَفْضَلَ مِنَ الْمَلَائِکةِ؟! وَ قَدْ سَبَقْنَاهُمْ إِلَى مَعْرِفَةِ رَبِّنَا، وَ تَسْبِیحِهِ وَ تَهْلِیلِهِ وَ تَقْدِیسِهِ، لِأَنَّ أَوَّلَ مَا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْوَاحُنَا، فَأَنْطَقَهَا بِتَوْحِیدِهِ وَ تَمْجِیدِهِ.(الحدیث)(1)

از حضرت امام رضا (علیه السلام) ، از پدران بزرگوار خود (علیهم السلام) ، از حضرت امیر المؤمنین علی (علیه السلام) ، روایت فرموده اند که حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:

خداوند خلقى برتر از من و گرامى تر از من، خلق نفرموده است، حضرت علىّ (علیه السلام) فرمودند: من عرض کردم: شما برتر هستید یا جبرئیل؟

حضرت فرمودند: اى على! خداوند تبارک و تعالى پیامبران مرسل خود را بر ملائکۀ مقرّب خود برترى داده است، و مرا بر تمام انبیاء و مرسلین برترى داده است، و این فضیلت، بعد از من براى تو و امامان بعد از تو مى باشد، و ملائکه خدمتگزار و کمک کار ما و دوستان ما هستند.اى على! همان ملائکه اى که حامل عرش الهى و اطراف آن هستند، و همراه حمد خدا، به تسبیح او نیز مشغولند، براى کسانى که به ولایت ما ایمان آورده اند، استغفار مى کنند.

اى على! اگر ما نبودیم خداوند، نه آدم (علیه السلام) و نه حواء را، و نه بهشت و جهنّم، و نه آسمان و زمین را، خلق نمى کرد، پس چگونه ما از ملائکه افضل نباشیم؟ و حال آنکه ما پیش از آنان پروردگارمان را شناختیم، و او را تسبیح و تقدیس نموده، و به یگانگى

ص: 268

او شهادت دادیم، زیرا اوّلین چیزى که خداوند خلق نمود، ارواح ما بود، که آنها را به توحید و تمجید خویش به نطق آورد. (حدیث ادامه دارد)

2_ عَن الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ، قَالَ: إِنَّ عَلِیاً (علیه السلام) ، قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) أُنْزِلَ عَلَیهِ فَضْلِی مِنَ السَّمَاءِ، وَ هِی هَذِهِ الْآیةُ: «الَّذِینَ یحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ یسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یؤْمِنُونَ بِهِ وَ یسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا»، وَ مَا فِی الْأَرْضِ یوْمَئِذٍ مُؤْمِنٌ غَیرُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ أَنَا، وَ هُوَ قَوْلُهُ: لَقَدْ اسْتَغْفَرَتْ لِی الْمَلَائِکةُ قَبْلَ جَمِیعِ النَّاسِ مِنْ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله و سلم) سَبْعَ سِنِینَ وَ ثَمَانِیةَ أَشْهُر.(1)

از اصبغ بن نباته نقل است که گفت: حضرت امام علی (علیه السلام) فرمودند: همانا فضائل من از آسمان بر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شد، و منظور ازاین آیه نیز، همین است: «الذِینَ یَحْمِلونَ العَرْشَ ومَنْ حَولهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ ویُؤْمِنُونَ بِهِ ویَسْتَغْفِرُونَ للذِینَ آمَنُوا»، و در آن زمان، بر روی زمین، جز من و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) هیچ مؤمنی وجود نداشت، این فرموده، مشابه حدیث دیگری از آن امام بزرگوار است که فرمودند: پیش از آن که امّت حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) استغفار کنند، فرشتگان به مدّت هفت سال و هشت ماه، برای من طلب آمرزش می کردند.

3_ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) أَنَّهُ سُئِلَ: هَلِ الْمَلَائِکةُ أَکثَرُ أَمْ بَنُو آدَمَ؟ فَقَالَ: وَ الَّذِی نَفْسِی بِیدِهِ، لَعَدَدُ مَلَائِکةِ اللَّهِ فِی السَّمَاوَاتِ، أَکثَرُ مِنْ عَدَدِ التُّرَابِ فِی الْأَرْضِ، وَ مَا فِی السَّمَاءِ مَوْضِعُ قَدَمٍ إِلَّا وَ فِیهَا مَلَک یسَبِّحُهُ وَ یقَدِّسُهُ، وَ لَا فِی

ص: 269

الْأَرْضِ شَجَرَةٌ وَ لَا مَدَرٌ إِلَّا وَ فِیهَا مَلَک مُوَکلٌ بِهَا یأْتِی اللَّهَ کلَّ یوْمٍ بِعِلْمِهَا، وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِهَا، وَ مَا مِنْهُمْ أَحَدٌ إِلَّا وَ یتَقَرَّبُ کلَّ یوْمٍ إِلَى اللَّهِ بِوَلَایتِنَا أَهْلَ الْبَیتِ، وَ یسْتَغْفِرُ لِمُحِبِّینَا، وَ یلْعَنُ أَعْدَاءَنَا، وَ یسْأَلُ اللَّهَ أَنْ یرْسِلَ عَلَیهِمُ الْعَذَابَ إِرْسَالًا.(1)

از حماد بن عیسی نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) سئوال شد: آیا تعداد ملائکه بیشتر است، یا تعداد انسان ها؟ آن حضرت فرمودند: قسم به کسی که جانم در دست اوست! تعداد ملائکه در آسمان، از تعداد ذرات خاک زمین، بیشتر است، و در آسمان هیچ جای پایی نیست که در آن فرشته ای وجود نداشتهباشد، و به تسبیح و تقدیس پروردگار نپردازد. همچنین در زمین، در هر درخت، فرشته ای وجود دارد که مأمور آن قرار داده شده است و هر روز، گزارش خود را به خداوند برساند، با این که خداوند از او دانا تر است، و همۀ آنها هر روز به وسیلۀ اظهار ولایت ما، به خداوند تقرب می جویند، و برای محبّین ما طلب آمرزش می کنند، و دشمنان ما را لعنت می کنند، و از خداوند می خواهند که عذاب خویش را به شدت بر آنان نازل کند.

4_ عَنْ جَابِر، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) ، فِی قَوْلِهِ: «فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تابُوا»، مِنْ وَلَایةِ جَمَاعَةٍ وَ بَنِی أُمَیةَ، «وَ اتَّبَعُوا سَبِیلَک»، آمَنُوا بِوَلَایةِ عَلِیّ (علیه السلام) ، وَ عَلِیّ (علیه السلام) هُوَ السَّبِیل.(2)

ص: 270

از جابر نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) در بارۀ فرمایش خدای متعال: «فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تابُوا»، فرمودند: مقصود، کسانی هستند که از قبول ولایت جماعت و بنی امیّه توبه کردند، «واتَّبَعُوا سَبِیلکَ»، و مقصود از پیروی از راه خداوند، ایمان آوردن به ولایت حضرت امام علی (علیه السلام) است، که راه آن حضرت، همان راه خداست.

ص: 271

کفَرُوا»، یعْنِی بَنِی أُمَیةَ، «ینادَوْنَ لَمَقْتُ اللَّهِ أَکبَرُ مِنْ مَقْتِکمْ أَنْفُسَکمْ إِذْ تُدْعَوْنَ إِلَى الْإِیمانِ»، یعْنِی إِلَى وَلَایةِ عَلِیّ (علیه السلام) ، وَ هِی الْإِیمَانُ، «فَتَکفُرُونَ».(1)

از جابر بن یزید نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) در باره کلام خدای عزّ و جل: «الَّذِینَ یحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ»، سئوال کردم، حضرت فرمودند: منظور از حمل کنندگان عرش و کسانی که پیرامون آن هستند، فرشتگان هستند، «یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ ویُؤْمِنُونَ بِهِ ویَسْتَغْفِرُونَ للذِینَ آمَنُوا»، آنها شیعیان آل محمّد (علیهم السلام) ، هستند، «رَبَّنَا وسِعْتَ کُل شَیْءٍ رَّحْمَهً وعِلمًا فَاغْفِرْ للذِینَ تَابُوا»، و منظور از توبه کنندگان، کسانی هستند که از پذیرش ولایت طاغوت های سه گانه و بنی امیه، توبه کرده اند ، «وَ اتَّبَعُوا سَبِیلَک»، و پیرو راه امیر المؤمنین علی (علیه السلام) شده اند، و مقصود از راه خداوند، ولایت حضرت مولا علی (علیه السلام) است، که راه آن حضرت، راه خداوند است، «وقِهِمُ السَّیِّئَاتِ»، سیئات و بدی ها، همان طاغوت های سه گانه هستند، که بر اساس این آیه، هر کس از آنها دوری کند، خداوند او را مورد رحمت خویش قرار خواهد داد، «إِنَّ الَّذِینَ کفَرُوا»، مقصود از کسانی که کفر ورزیدند، بنی امیه هستند، و منظور از ایمان، ولایت حضرت علی (علیه السلام) است، «فَتَکْفُرُونَ».

ص: 273

بلکه زمانی به آن ایمان می آورند که افراد دیگری را شریک ولایت آن حضرت قرار داده باشند.)

2_ عَنْ زَیدِ بْنِ الْحَسَنِ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) ، عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «قالُوا رَبَّنا أَمَتَّنَا اثْنَتَینِ وَ أَحْییتَنَا اثْنَتَینِ»(1)، فَقَالَ: فَأَجَابَهُمُ اللَّهُ تَعَالَى: «ذلِکمْ بِأَنَّهُ إِذا دُعِی اللَّهُ وَحْدَهُ»، وَ أَهْلُ الْوَلَایةِ «کفَرْتُمْ»، بِأَنَّهُ کانَتْ لَهُمْ وَلَایةٌ، «وَ إِنْ یشْرَک بِهِ»، مَنْ لَیسَتْ لَهُم وَلَایةٌ، «تُؤْمِنُوا»، بِأَنَّ لَهُم وَلَایةً، «فَالْحُکمُ لِلَّهِ الْعَلِی الْکبِیرِ».(2)

از زید بن حسن نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) در بارۀ فرمایش خدای عزّ و جل: «قَالوا رَبَّنَا أَمَتَّنَا اثْنَتَیْنِ وأَحْیَیْتَنَا اثْنَتَیْنِ»، سئوال کردم، حضرت فرمودند: خداوند متعال در پاسخ آنان فرموده است: «ذلِکمْ بِأَنَّهُ إِذا دُعِی اللَّهُ وَحْدَهُ»، شما به ولایت آن ولیّ خدا، کفر می ورزید، امّا چنان چه در ولایت او شخصی که فاقد ولایت الهی است، به عنوان شریک قرار داده شود، به ولایت او ایمان می آورید، «فَالْحُکمُ لِلَّهِ الْعَلِی الْکبِیرِ».

3_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَمْدَانَ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) ، فِی قَوْلِهِ: «إِذا دُعِی اللَّهُ وَحْدَهُ کفَرْتُمْ وَ إِنْ یشْرَک بِهِ تُؤْمِنُوا فَالْحُکمُ لِلَّهِ الْعَلِی الْکبِیرِ»، یقُولُ: «إِذَا ذُکرَ اللَّهُ»، وَ وُحِّدَ بِوَلَایةِ

ص: 275

مَنْ أَمَرَ اللَّهُ بِوَلَایتِهِ کفَرْتُمْ، وَ إِنْ یشْرَک بِهِ مَنْ لَیسَتْ لَهُ وَلَایةٌ، تُؤْمِنُوا بِأَنَّ لَهُ وَلَایةً.(1)

از محمد بن حمدان نقل است که گفت: امام صادق (علیه السلام) در بارۀ آیۀ: «إِذَا دُعِیَ اللهُ وحْدَهُ کَفَرْتُمْ وإِن یُشْرَکْ بِهِ تُؤْمِنُوا فَالحُکْمُ للهِ العَلیِّ الکَبِیرِ»، فرمودند: هر گاه خداوند به وسیلۀ ولایت کسی که خداوند شما را به ولایت او فرا خوانده است، یاد شود، نسبت به او کفر می ورزید، امّا اگر در آن ولایت، شریکی برای او قرار داده شود، که فاقد ولایت است، به او ایمان می آورید و اعتقاد پیدا می کنید که او ولایت دارد.

ص: 276

بَیتِهِ (علیهم السلام) .(1)

از احمد بن عبد الصمد، از دایی اش ابو صلت عبد السلام بن صالح هروی نقل است که گفت: زمانی که امام رضا (علیه السلام) سوار بر قاطر خاکستری رنگی، وارد نیشابور شدند، من همراه ایشان بودم، علمای آن شهر به استقبال ایشان، از شهر خارج شدند. وقتی که به دشت سرسبزی رسیدند، افسار قاطر ایشان را گرفته و عرض کردند: ای پسر رسول خدا! به حق پدران پاکتان! (صلوات الله علیهم أجمعین)، از آنها، برای ما حدیثی بیان بفرمایید.

آن حضرت در حالی که ردای ابریشمی نقش داری، بر تن داشتند، سر مبارکشان را از کجاوه بیرون آوردند و فرمودند: پدرم امام موسی کاظم (علیه السلام) ، از پدرشان امام صادق (علیه السلام) ، از پدرشان امام سجاد (علیه السلام) ، از پدرشان امام حسین (علیه السلام) ، سرور جوانان اهل بهشت، از پدرشان امیرالمؤمنین (علیه السلام) ، از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت می کنند که آن حضرت فرمودند: جبرئیل، روح الامین، به من اطلاع داد که خداوند عزّ و جل، که نامهایش مقدّس و ذاتش ارجمند است، می فرماید: من الله هستم، و جز من، که یگانه هستم، خدایی نیست. پس ای بندگانم! مرا بپرستید، هر کدام از شما که با شهادت «لا اله الا الله» و با داشتن اخلاص در آن به دیدار من بشتابد، وارد دژ من شده است، و هر کس وارد دژ من شود، از عذابم در امان خواهد بود.

آنان عرض کردند: ای پسر رسول خدا! اخلاص در شهادت «لا اله الا الله» به چه معناست؟ حضرت فرمودند: منظور، پیروی از خداوند و رسول او، و ولایت اهل بیتش (علیهم السلام) ، است.

ص: 278

از حسن بن علی بن احمد علوی نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) شنیدم که به داود رقی می فرمودند: کدام یک از شما به آسمان می رود؟ به خدا قسم! در هر شب جمعه، ارواح ما و ارواح پیامبران، به عرش می روند.

ای داود! پدرم، امام باقر (علیه السلام) ، حم، سجده را تا آیۀ: «فَهُمْ لا یَسْمَعُونَ»، خواندند، سپس فرمودند: جبرئیل بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شد و به ایشان اطلاع داد که امام پس از آن حضرت، امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) هستند. سپس پدرم این آیه را خواندند: «حم»، «تَنزِیل مِّنَ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ»، «کِتَابٌ فُصِّلتْ آیَاتُهُ قُرْآنًا عَرَبِیًّا لقَومٍ یَعْلمُونَ»، تا این که به این آیه رسیدند که می فرماید: «فَأَعْرَضَ أَکْثَرُهُمْ»، پدرم فرمودند: یعنی بیشتر آنها از ولایت حضرت علی (علیه السلام) روی برگرداندند، آن گاه ادامۀ آیات را تا: «إِنَّنَا عَامِلونَ»، خواندند.

ص: 280

فِیها دارُ الْخُلْدِ جَزاءً بِما کانُوا بِآیاتِنا یجْحَدُونَ»، ائمّه (علیهم السلام) هستند.

2_ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ فِي ضَلالٍ مُبِينٍ»(1)، يَا مَعْشَرَ الْمُكَذِّبِينَ! حَيْثُ أَنْبَأْتُكُمْ رِسَالَةَ رَبِّي فِي وَلَايَةِ عَلِيٍّ (علیه السلام) وَ الْأَئِمَّةِ (علیهم السلام) مِنْ بَعْدِهِ مَنْ هُوَ فِي ضَلَالٍ مُبِينٍ، كَذَا أُنْزِلَتْ وَ فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «إِنْ تَلْوُوا أَوْ تُعْرِضُوا»(2)، فَقَالَ: إِنْ تَلْوُوا الْأَمْرَ وَ تُعْرِضُوا عَمَّا أُمِرْتُمْ بِهِ، «فَإِنَّ اللَّهَ كانَ بِما تَعْمَلُونَ خَبِيراً»(3)، وَ فِي قَوْلِهِ: «فَلَنُذِيقَنَ الَّذِينَ كَفَرُوا»، بِتَرْكِهِمْ وَلَايَةَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (علیه السلام) «عَذاباً شَدِيداً»، فِي الدُّنْيَا، «وَ لَنَجْزِيَنَّهُمْ أَسْوَأَ الَّذِي كانُوا يَعْمَلُونَ».(4)

از ابو بصير نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) دربارۀ این سخن خداوند (عزوجل): «فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ فِي ضَلالٍ مُبِينٍ»، فرمودند: اى گروه مكذبان! در خبرى كه از طرف پروردگارم به شما دادم در بارۀ ولايت و امامت على (علیه السلام) و امامان پس از او، به زودى مى فهميد كيست که در گمراهى آشكار قرار دارد، اینچنين نازل شده است، و در بارۀ اين سخن خداى متعال: «إِنْ تَلْوُوا أَوْتُعْرِضُوا»، فرمودند: مقصود اين است كه اگر امر امامت را (از صاحبش) كج كنيد و از آنچه بدان امر شده اید، رو گردانيد، «فَإِنَّ اللَّهَ كانَ بِما تَعْمَلُونَ خَبِيراً»، یعنی خداوند به آنچه می كنيد آگاه است، و در بارۀ این سخن

ص: 282

خدای متعال: «فَلَنُذِيقَنَ الَّذِينَ كَفَرُوا»، یعنی به خاطر ترک ولايت امير المؤمنين (علیه السلام) عذاب سختی در دنیا، «وَ لَنَجْزِيَنَّهُمْ أَسْوَأَ الَّذِي كانُوا يَعْمَلُونَ»، و هر آينه به بدترين كردارى كه انجام داده اند، مجازاتشان می كنيم.

ص: 283

ملائکه در روز قیامت نزد آنها مى آیند و به ایشان مى گویند: نترسید و محزون نباشید، در دنیا ما با شما بودیم، و اینک هم به همراه شما هستیم، تا وارد بهشت شوید، مژده باد شما را به آن بهشتى که به شما وعده داده شده است.

2_ فی تفسیر علی بن إبراهیم رحمه اللّه: ثُمَّ ذَکرَ المُؤمِنِینَ مِن شِیعَةِ أمِیرِ المُؤمِنین (علیه السلام) فَقَالَ: «إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا»، أَی: عَلَى وَلَایةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) ، «تَتَنَزَّلُ عَلَیهِمُ الْمَلائِکةُ»، قَالَ: عِنْدَ الْمَوْتِ، «أَلَّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کنْتُمْ تُوعَدُونَ نَحْنُ أَوْلِیاؤُکمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا»، قَالَ: کنَّا نَحْرُسُکمْ مِنَ الشَّیاطِینِ، «وَ فِی الْآخِرَةِ»، أَی: عِنْدَ الْمَوْتِ، «وَ لَکمْ فِیها ما تَشْتَهِی أَنْفُسُکمْ وَ لَکمْ فِیها ما تَدَّعُونَ»، یعْنِی فِی الْجَنَّةِ، «نُزُلًا مِنْ غَفُورٍ رَحِیم».(1)

در تفسیر علی بن ابراهیم قمی آمده: سپس خداوند، مؤمنین از شیعیان امیرالمؤمنین (علیه السلام) را ذکر نموده و می فرماید: «إِنَّ الذِینَ قَالوا رَبُّنَا اللهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا»، منظور، افرادی هستند که در ایمان به ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) ، استقامت کردند، که در زمان مرگشان، فرشتگان بر آنها فرود می آیند، و به آنها می گویند: «أَلَّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کنْتُمْ تُوعَدُونَ نَحْنُ أَوْلِیاؤُکمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا»، یعنی: ما در دنیا شما را در مقابل شیاطین حفظ می کردیم، «وفِی الآخِرَهِ»، در هنگام مرگ نیز حافظ شما هستیم، آن گاه می فرماید: «وَ لَکمْ فِیها ما تَشْتَهِی أَنْفُسُکمْ وَ لَکمْ فِیها ما تَدَّعُونَ»، یعنی در بهشت، « نُزُلا مِّنْ غَفُورٍ رَّحِیمٍ».

ص: 285

3_ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) ، قَالَ: مَا یمُوتُ مُوَالٍ لَنَا، مُبْغِضٌ لِأَعْدَائِنَا، إِلَّا وَ یحْضُرُهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَینُ (علیهم السلام) ، فَیرَوْنَهُ وَ یبَشِّرُونَهُ، وَ إِنْ کانَ غَیرَ مُوَالٍ لَنَا، یرَاهُمْ بِحَیثُ یسُوؤُهُ، وَ الدَّلِیلُ عَلَى ذَلِک قَوْلُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) لِحَارِثٍ الْهَمْدَانِی:

یا حَارِ هَمْدَانَ مَنْ یمُتْ یرَنِی مِنْ مُؤْمِنٍ أَوْ مُنَافِقٍ قُبُلا(1)

از ابن سنان نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) فرمودند: هرگز یکی از دوستداران که کینۀ دشمنان ما را در دل دارد، از دنیا نمی رود، مگر اینکه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و امیرالمؤمنین، امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) بر بالین او حاضر شده و او را ملاقات نموده و به بهشت بشارتش می دهند، و چنان چه آن فرد دوستدار ما نباشد، در هنگام مرگ، آن بزرگواران را به گونه ای مشاهده می کند، که باعث ناراحتی او می شوند، و دلیل بر این مطلب، فرمایش امیرالمؤمنین (علیه السلام) به حارث همدانی است که فرمودند: ای حارث همدانی! هر بنده ای، خواه مؤمن باشد یا منافق، قبل از مرگش مرا خواهد دید.

4_ فی تفسیر القمی: «إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا فَلا خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَ لا هُمْیحْزَنُونَ»، قَالَ: اسْتَقَامُوا عَلَى وَلَایةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) .(2)

ص: 286

در تفسیر علی بن ابراهیم قمی آمده: «إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا فَلا خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَ لا هُمْ یحْزَنُونَ»، منظور، استقامت و پایداری در ایمان به ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) است.

5_ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) ، فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیهِمُ الْمَلائِکةُ أَلَّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا»، قَالَ: هُمُ الْأَئِمَّةُ (علیهم السلام) ، وَ یجْرِی فِیمَنِ اسْتَقَامَ مِنْ شِیعَتِنَا وَ سَلَّمَ لِأَمْرِنَا، وَ کتَمَ حَدِیثَنَا عَنْ عَدُوِّنَا، تَسْتَقْبِلُهُ الْمَلَائِکةُ بِالْبُشْرَى مِنَ اللَّهِ تَعَالَى بِالْجَنَّةِ، وَ قَدْ وَ اللَّهِ مَضَى أَقْوَامٌ کانُوا عَلَى مِثْلِ مَا أَنْتُمْ عَلَیهِ مِنَ الدِّینِ، اسْتَقَامُوا وَ سَلَّمُوا لِأَمْرِنَا، وَ کتَمُوا لِحَدِیثِنَا، وَ لَمْ یذِیعُوهُ عِنْدَ عَدُوِّنَا، وَ لَمْ یشُکوا فِیهِ کمَا شَککتُمْ، فَاسْتَقْبَلَتْهُمُ الْمَلَائِکةُ بِالْبُشْرَى مِنَ اللَّهِ بِالْجَنَّةِ.(1)

از ابو بصیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) در بارۀ فرمایش خداوند عزّ و جل: «إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیهِمُ الْمَلائِکةُ أَلَّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا»، فرمودند: مصداق این آیه، ائمّه (علیهم السلام) هستند و گروهی از شیعیان ما که استقامت ورزیدند و خود را تسلیم فرمان ما کردند و اسرار ما را از دشمنان مخفی کردند، که فرشتگان در بهشت با مژده از سوی خداوند، از چنینبندگانی استقبال می کنند.

به خدا قسم! در میان پیشینیان، گرو ه هایی وجود داشتند که مانند شما استقامت ورزیدند، مطیع اوامر ما بودند، اسرار ما را حفظ و از افشای آن نزد دشمنانمان خودداری می کردند، و مانند شما، در بارۀ آن دچار شک و تردید نبودند، پس فرشتگان در بهشت، با مژده ای از سوی خداوند به استقبال آنها می آیند.

ص: 287

6_ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) ، فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا»، یقُولُ: اسْتَکمَلُوا طَاعَةَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ، وَ وَلَایةَ آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) ، ثُمَّ اسْتَقَامُوا عَلَیهَا، «تَتَنَزَّلُ عَلَیهِمُ الْمَلائِکةُ»، یوْمَ الْقِیامَةِ، «أَلَّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کنْتُمْ تُوعَدُونَ»، فَأُولَئِک هُمْ الَّذِینَ إِذَا فَزِعُوا یوْمَ الْقِیامَةِ حِینَ یبْعَثُونَ تَتَلَقَّاهُمُ الْمَلَائِکةُ، وَ یقُولُونَ لَهُمْ: لَا تَخَافُوا وَ لَا تَحْزَنُوا، نَحْنُ الَّذِینَ کنَّا مَعَکمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا، لَا نُفَارِقُکمْ حَتَّى تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ، «وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کنْتُمْ تُوعَدُون».(1)

از ابو جارود نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) در بارۀ فرمایش خدای عزّ و جل: «إِنَّ الذِینَ قَالوا رَبُّنَا اللهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا»، فرمودند: یعنی کسانی که پیروی و اطاعت از خداوند و پیامبرش را با پذیرش ولایت اهل بیت (علیهم السلام) کامل کردند، و سپس در این راه پایداری و استقامت نمودند، «تَتَنَزَّلُ عَلیهِمُ المَلائِکَةُ»، در روز قیامت ملائکه بر آنها نازل می شوند، «أَلَّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کنْتُمْ تُوعَدُونَ»، آنها کسانی هستند که وقتی در هنگام رستاخیز،در روز قیامت، دچار هول و هراس می شوند، ملائکه به دیدار آنها می آیند و به ایشان می گویند: نترسید و اندوهگین نباشید، ما در دنیا همراه شما بودیم، و اینک از شما دور نخواهیم شد، تا وارد بهشت شوید، پس مژده باد بر شما، بهشتی که به شما وعده داده شده بود.

7_ فِی تَفسِیرِ اِلإمامِ العَسکرِی (علیه السلام) ، قَالَ الْإِمَامُ (علیه السلام) : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : لَا یزَالُ الْمُؤْمِنُ خَائِفاً مِنْ سُوءِ الْعَاقِبَةِ، لَا یتَیقَّنُ الْوُصُولَ إِلَى رِضْوَانِ اللَّهِ، حَتَّى یکونَ وَقْتُ نَزْعِ رُوحِهِ وَ ظُهُورِ مَلَک الْمَوْتِ لَهُ، وَ ذَلِک أَنَّ مَلَک الْمَوْتِ یرِدُ عَلَى الْمُؤْمِنِ، وَ هُوَ فِی شِدَّةِ

ص: 288

عِلَّتِهِ وَ عَظِیمِ ضِیقِ صَدْرِهِ بِمَا یخَلِّفُهُ مِنْ أَمْوَالِهِ، وَ لِمَا هُوَ عَلَیهِ مِنْ شِدَّةِ اضْطِرَابِ أَحْوَالِهِ، فِی مُعَامِلِیهِ وَ عِیالِهِ، وَ قَدْ بَقِیتْ فِی نَفْسِهِ حَسَراتُهَا، وَ اقْتَطَعَ دُونَ أَمَانِیهِ فَلَمْ ینَلْهَا، فَیقُولُ لَهُ مَلَک الْمَوْتِ: مَا لَک تَجَرَّعُ غُصَصَک؟

فَیقُولُ: لِاضْطِرَابِ أَحْوَالِی وَ اقْتِطِاعِکَ لِی دُونَ أَموَالِی وَ آمَالِی، فَیقُولُ لَهُ مَلَک الْمَوْتِ: وَ هَلْ یحزَنُ عَاقِلٌ مِنْ فَقْدِ دِرْهَمٍ زَائِفٍ، وَ اعْتیَاضِ أَلْفِ أَلْفِ ضِعْفِ الدُّنْیا؟

فَیقُولُ: لَا، فَیقُولُ لَهُ مَلَک الْمَوْتِ: فَانْظُرْ فَوْقَک! فَینْظُرُ، فَیرَى دَرَجَاتِ الْجِنَانِ وَ قُصُورَهَا الَّتِی تَقْصُرُ دُونَهَا الْأَمَانِی، فَیقُولُ لَهُ مَلَک الْمَوْتِ: تِلْک مَنَازِلُک وَ نِعَمُک وَ أَمْوَالُک وَ أَهْلُک وَ عِیالُک، وَ مَنْ کانَ مِنْ أَهْلِک هَاهُنَا وَ ذُرِّیتُک صَالِحاً، فَهُمْ هُنَاک مَعَک، أَ فَتَرْضَى بِهِ بَدَلًا مِمَّا هَاهُنَا؟فَیقُولُ: بَلَى، وَ اللَّهِ! ثُمَّ یقُولُ لَهُ: انْظُرْ، فَینْظُرُ، فَیرَى مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ عَلِیاً (علیه السلام) وَ الطَّیبِینَ مِنْ آلِهِمَا (علیهم السلام) فِی أَعْلَى عِلِّیینَ، فَیقُولُ لَهُ: أَ وَ تَرَاهُمْ؟ هَؤُلَاءِ سَادَاتُک وَ أَئِمَّتُک، هُمْ هُنَاک جُلَّاسُک وَ آنَاسُک، أَ فَمَا تَرْضَى بِهِمْ بَدَلًا مِمَّا تُفَارِقُ هَاهُنَا؟ فَیقُولُ: بَلَى، وَ رَبِّی! فَذَلِک مَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: «إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیهِمُ الْمَلائِکةُ أَلَّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا»، فَمَا أَمَامَکمْ مِنَ الْأَهْوَالِ فَقَدْ کفِیتُمُوهَا، «وَ لا تَحْزَنُوا»، عَلَى مَا تُخَلِّفُونَهُ مِنَ الذَّرَارِی وَ الْعِیالِ وَ الْأَمْوَالِ، فَهَذَا الَّذِی شَاهَدْتُمُوهُ فِی الْجِنَانِ بَدَلًا مِنْهُمْ، «وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کنْتُمْ تُوعَدُونَ»، هَذِهِ مَنَازِلِکمْ وَ هَؤُلَاءِ سَادَاتُکمْ آنَاسُکمْ وَ جُلَّاسُکمْ.(1)

حضرت امام حسن عسکری (علیه السلام) می فرمایند: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: انسان مؤمن همیشه از عاقبت بد خویش نگران است و اطمینان و یقین به رسیدن رضوان

ص: 289

پروردگار را ندارد، تا اینکه زمان مرگش فرا می رسد، و ملک الموت در برابر او حاضر می گردد، و این زمانی است که بیماری فرد مؤمن شدّت می یابد، و به علت برجای گذاردن اموال و نزدیکان و افکاری که به خاطر اطرافیان و خانواده اش به او هجوم می آورد، در سینه اش به شدّت احساس تنگی می کند، و در حالی که هنوز زخم زندگی را بر دل دارد و امیدش قطع شده و به آرزوهایش نرسیده است.

فرشتۀ مرگ به او می گوید: تو را چه شده است که چنین غصه می خوری؟ اوپاسخ می دهد: علّت آن، اضطراب احوال و دست نیافتن به آرزوهاست.

فرشتۀ مرگ خطاب به او می گوید: آیا انسان عاقل به خاطر از دست دادن یک درهم جعلی، اندوهگین می شود و بی تابی می کند، در صورتی که عوض آن، هزاران هزار برابر اموال دنیا به او داده شده باشد؟ او در پاسخ می گوید: نه!

ملک الموت به او می گوید: به بالای سرت نگاه کن. پس مؤمن به بالای سرش می نگرد، و در آنجا درجات بهشتی و قصرهای باشکوهی را مشاهده می کند، که تمام آرزوها در مقابل آنها ناچیز است.

ملک الموت به او می گوید: اینها منازل و جایگاه های تو، و نعمت ها و اموالی است که برای تو و اهل و عیالت و هر یک از خانواده و ذریّه ات، که صالح باشند، در نظر گرفته شده است، و آنها همگی همراه تو هستند. پس آیا در مقابل به دست آوردن آنها، حاضری آنچه که در این دنیا داری را از دست بدهی؟ او پاسخ می دهد: آری! به خدا قسم! راضی شدم.

سپس ملک الموت می گوید: نگاه کن. پس چون آن مؤمن بنگرد، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ، حضرت علی (علیه السلام) و اهل بیت طیّبین (علیهم السلام) را در بالاترین درجۀ علّیین، مشاهده می کند. ملک الموت به او می گوید: آیا آنها را می بینی؟ اینان سروران و ائمّۀ

ص: 290

تو هستند، که در بهشت هم نشین و مونس تو خواهند بود. آیا راضی نیستی در مقابل از دست دادن نزدیکانت در دنیا، هم نشینی آنها را به دست آوری؟ فرد مؤمن پاسخ خواهد داد: آری، به خدا قسم! پس این مصداق فرمایش پروردگار است کهمی فرماید: «إِنَّ الذِینَ قَالوا رَبُّنَا اللهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّل عَلیهِمُ المَلائِکَهُ أَلا تَخَافُوا ولا تَحْزَنُوا»، یعنی پس هر دشواری و مشکلی از اهوال مرگ پیش روی دارید، ما آنها را از سر راهتان برداشتیم. پس در مقابل برجای گذاشتن فرزندان، همسران و اموالتان، محزون و اندوهگین نباشید. آن چه که در بهشت مشاهده کردید، در مقابل چیزهایی که در دنیا از دست می دهید، به شما داده می شود، «وأَبْشِرُوا بِالجَنَّهِ التِی کُنتُمْ تُوعَدُونَ»، یعنی بشارت باد بر شما آن بهشتی که به شما وعده داده شده است، پس اینجا منازل شماست و این افراد بزرگوار، سروران و نزدیکان و هم نشینان شما در بهشت هستند.

ص: 291

شما، و خلیفه و جانشین خود گردانم، و او را به عنوان برادر و وزیر خود برگزینم.

ای مردم! علی (علیه السلام) بعد از من درب هدایت است، و دعوت کننده به سوی پروردگارم، و او همان صالح ترین مؤمنین است، و مصداق این آیۀ پروردگار است که می فرماید: «وَمَنْ أَحْسَنُ قَوْلًا مِّمَّن دَعَا إِلَی اللَّهِ وَعَمِلَ صَالِحًا وَقَالَ إِنَّنِی مِنَ الْمُسْلِمِینَ».

ای مردم! علی (علیه السلام) از من است، فرزندان وی، فرزندان من هستند، و او همسر کسی است که محبوب من است. امر وی همان امر و دستور من است و نهی وی همان نهی کردن من است.

ای مردم! پیروی از وی و پرهیز از عصیان وی بر شما واجب است. پیروی کردن از وی، پیروی کردن از من است، و عصیان کردنش، عصیان کردن من است.

ص: 293

کانَ، فَانْضَمَّتِ الْأَرْضُ، وَ قَالُوا بِأَسْرِهِمْ: «إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ»(1)، وَ آمَنُوا، وَ أَنْزَلَ اللَّهُ: «أَمِ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِیاءَ فَاللَّهُ هُوَ الْوَلِی وَ هُوَ یحْی الْمَوْتى»، إِلَى قَوْلِهِ: «ینِیب»(2).(3)

مرحوم ابن شهر آشوب، در کتاب مناقبش، از کتاب علوی بصری نقل می کند که: گروهی از یمن خدمت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آمدند و گفتند: ما، از بقایای امتهای گذشته، از نوادگان حضرت نوح (علیه السلام) هستیم. پیامبر ما، وصیّ و جانشینی به نام سام داشت، در کتابش آمده بود که هر پیامبری معجزه و جانشینی دارد که جای او را خواهد گرفت. وصی و جانشین شما، چه کسی است؟

پس پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) با دستش به سوی حضرت علی (علیه السلام) اشاره کردند، آنها گفتند: ای محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) ! اگر از او بخواهیم که سام بن نوح را به ما نشان بدهد، آیا می تواند این کار را انجام دهد؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: آری، به اذن خدا! سپس فرمودند: ای علی! همراه با آنان به داخل مسجد برو، و در کنار محراب با پایت به زمین بزن.حضرت علی (علیه السلام) و مردمی که از یمین آمده بودند، در حالی که با خود کتاب هایی در دست داشتند، وارد مسجد شدند، تا این که به محراب رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)

در داخل مسجد رسیدند.

حضرت علی (علیه السلام) دو رکعت نماز خواندند، سپس برخاستند و با پایشان به زمین زدند، ناگهان زمین شکافته شد و لحد و تابوتی ظاهر گشت و از داخل آن پیرمردی که چهره اش مثل ماه شب چهارده می درخشید، خارج شد، در حالی که گرد و خاک از

ص: 296

روی سرش می ریخت، و ریش او تا نافش رسیده بود. او بر حضرت علی (علیه السلام) درود فرستاد، و سپس گفت: شهادت می دهم که جز الله خدای دیگری نیست و حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) رسول او، و سرور فرستادگان الهی است و به یقین حضرت علی (علیه السلام) ، سرور اوصیاء، وصیّ حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) می باشد. من سام، پسر حضرت نوح (علیه السلام) هستم.

اهالی یمن، آن کتب را گشودند، و او را چنان یافتند که در آن کتاب ها توصیف شده بود. سپس گفتند: می خواهیم که سام از کتبش سوره ای بخواند، و سام شروع به خواندن سوره کرد، تا این که آن را به پایان رساند. سپس بر حضرت علی (علیه السلام) درود فرستاد و مثل اول به داخل قبرش بازگشت و به خواب رفت و حفرۀ باز شدۀ زمین بسته شد.

آنها، همگی گفتند: قطعاً دین نزد خداوند، فقط اسلام است، و همه با هم ایمان آوردند. پس خداوند این آیه را نازل فرمود: «أَمِ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِیاءَ فَاللَّهُ هُوَ الْوَلِیوَ هُوَ یحْی الْمَوْتى»، تا آنجا که فرمود: «ینِیب».

ص: 297

أَوْحَینا إِلَیک»، یا مُحَمَّدُ! «وَ ما وَصَّینا بِهِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسى وَ عِیسى»، فَقَدْ عَلَّمَنَا وَ بَلَّغَنَا عِلْمَ مَا عَلِمْنَا، وَ اسْتَوْدَعَنَا عِلْمَهُمْ، نَحْنُ وَرَثَةُ أُولِی الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ، «أَنْ أَقِیمُوا الدِّینَ»، یا آلَ مُحَمَّدٍ! «وَ لا تَتَفَرَّقُوا فِیهِ»، وَ کونُوا عَلَى جَمَاعَةٍ، «کبُرَ عَلَى الْمُشْرِکینَ»، مَنْ أَشْرَک بِوَلَایةِ عَلِی، «ما تَدْعُوهُمْ إِلَیهِ»، مِنْ وَلَایةِ عَلِی، إِنَّ اللَّهَ، یا مُحَمَّدُ! «یهْدِی إِلَیهِ مَنْ ینِیبُ»، مَنْ یجِیبُک إِلَى وَلَایةِ عَلِیّ (علیه السلام) .(1)

از عبدالله بن جندب نقل است که گفت: حضرت امام رضا (علیه السلام) خطاب به او چنین نوشتند: امّا بعد، به راستی حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) ، امین خداوند در میان بندگانش بودند، پس زمانی که ایشان از دنیا رفتند، ما اهل بیت، وارثان ایشان و افراد مورد تأیید و اعتماد خداوند، بر روی زمین بودیم.

علم به حوادث روزگار و مرگ و میرها، علم به انساب عرب و پیدایش اسلام، نزد ما می باشد. به راستی ما هر مردى را ببینیم، می شناسیم که او در حقیقت مؤمن است یا اینکه منافق می باشد.

همانا نام شیعیان ما، همراه با نام پدرانشان نزد ما ثبت است، و خداوند از ما و آنها پیمان گرفته است (که ما رهبر آنها باشیم و آنها پیرو ما)، آنها از سرچشمۀ معرفت ما بهره مند می شوند و از راه ما پیروی می کنند و جز ما و آنها، کسی داخل در اسلامنیست.

ما نجیب، و رهایی بخش هستیم، و بازماندگان پیامبران و فرزندان اوصیاء هستیم، و از ما در کتاب خداوند عزّ و جل به طور ویژه ای، یاد شده است، و ما از همۀ مردم به کتاب خداوند، شایسته تریم، و از همۀ مردم به رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نزدیک تر

ص: 299

هستیم، و خداوند دینش را برای ما پایه گذاری کرده، که در کتابش می فرماید: «شَرَعَ لکُم»، یعنی ای خاندان محمّد! «مِنَ الدِّینِ مَا وصَّی بِهِ نُوحًا»، خداوند برایتان دینی را پایه گذاری کرد، که «تبلیغ» آن را به حضرت نوح (علیه السلام) توصیه کرده بود. (به ما سفارش کرد، آنچه را که به حضرت نوح (علیه السلام) سفارش کرده بود)، «وَ الَّذِی أَوْحَینا إِلَیک»، همچنین، آنچه بر تو، ای محمد! نازل شده، «وَ ما وَصَّینا بِهِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسى وَ عِیسى»، و آنچه که ابلاغش را بر ابراهیم، موسی و عیسی (علیهم السلام) واجب نمودیم، برای شما اهل بیت، پایه گذاری شده است، یعنی: خداوند به ما آموخت و رسانید آنچه را باید بدانیم، و علوم این پیامبران را به ما سپرد، پس ما، وارثان پیامبران اولوالعزم هستیم، «أَنْ أَقِیمُوا الدِّینَ ولا تَتَفَرَّقُوا فِیهِ»، و آن سفارش این بود که: ای خاندان محمّد! دین را بپا دارید، و در آن دچار تفرقه نشوید و همواره وحدت داشته باشید، «کَبُرَ عَلی المُشْرِکِینَ مَا تَدْعُوهُمْ إِلیهِ»، و سخت و ناگوار است بر کسانی که در ولایت حضرت علی (علیه السلام) ، شریک قرار می دهند، آنچه که به آن دعوتشان می کنید، یعنی به ولایت حضرت علی (علیه السلام) ، «یهْدِی إِلیهِ مَن ینِیبُ»، یعنی: ای محمّد! همانا خداوند، کسی که ولایت حضرت علی (علیه السلام) را از تو بپذیرد، به سوی خودش هدایت می کند.2_ عَنْ أَبِی حَبِیبٍ النِّبَاجِی، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) ، عَنْ أَبِیهِ (علیه السلام) ، عَنْ عَلِی بْنِ الْحُسَینِ (علیهما السلام) ، قَالَ فِی تَفْسِیرِ هَذِهِ الْآیةِ: نَحْنُ الَّذِینَ شَرَعَ اللَّهُ لَنَا دِینَهُ فِی کتَابِهِ، وَ ذَلِک قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «شَرَعَ لَکمْ»، یا آلَ مُحَمَّدٍ! «مِنَ الدِّینِ ما وَصَّى بِهِ نُوحاً وَ الَّذِی أَوْحَینا إِلَیک وَ ما وَصَّینا بِهِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسى وَ عِیسى أَنْ أَقِیمُوا الدِّینَ»، یا آلَ مُحَمَّدٍ! «وَ لا تَتَفَرَّقُوا فِیهِ کبُرَ عَلَى الْمُشْرِکینَ ما تَدْعُوهُمْ إِلَیهِ»، مِنْ وَلَایةِ عَلِیّ (علیه السلام) ، «اللَّهُ یجْتَبِی إِلَیهِ

ص: 300

مَنْ یشاءُ وَ یهْدِی إِلَیهِ مَنْ ینِیبُ»، أَی مَنْ یجِیبُک إِلَى وَلَایةِ عَلِیّ (علیه السلام) .(1)

از ابو حبیب نباجی نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) ، از پدرشان (علیه السلام) ، از حضرت امام زین العابدین، علی بن الحسین (علیهما السلام) ، روایت نمودند که آن حضرت در تفسیر آیۀ فوق فرمودند: ما همان کسانی هستیم که خداوند دینش را برای ما در کتابش پایه گذاری نموده، و منظور همین است که خداوند متعال فرموده است: «شَرَعَ لکُم مِّنَ الدِّینِ مَا وصَّی بِهِ نُوحًا والذِی أَوحَینَا إِلیکَ ومَا وصَّینَا بِهِ إِبْرَاهِیمَ ومُوسَی وعِیسَی»، یعنی: ای خاندان محمّد! خداوند شریعتی را که تبلیغ آن را به حضرت نوح توصیه کرده بود و همچنین آن چه که بر تو، ای محمّد! نازل شده، و آن چه تبلیغش را بر ابراهیم، موسی و عیسی (علیهم السلام) واجب کرده بود، برای شما اهل بیت (علیهم السلام) ، پایه گذاری کرده است، «أَنْ أَقِیمُوا الدِّینَ ولا تَتَفَرَّقُوا فِیهِ کَبُرَ عَلی المُشْرِکِینَ مَا تَدْعُوهُمْ إِلیهِ»، یعنی: ای خاندانحضرت محمّد! دین را بپاى دارید، و متفرّق نشوید، بر مشرکین سخت و دشوار است، دعوتى که شما در بارۀ ولایت حضرت علی (علیه السلام) مى نمائید، «اللهُ یجْتَبِی إِلیهِ مَن یشَاءُ یهْدِی إِلیهِ مَن ینِیبُ»، یعنی: یعنى خداوند برمى گزیند و هدایت می کند، کسى را که ولایت حضرت علی (علیه السلام) را بپذیرد.

3_ عَنْ زَیدٍ الشَّحَّامِ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) : هَلْ کانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) یعْرِفُ الْأَئِمَّةَ (علیهم السلام) ؟ قَالَ: قَدْ کانَ نُوحٌ (علیه السلام) ، یعْرِفُهُمْ، الشَّاهِدُ عَلَى ذَلِک قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «شَرَعَ لَکمْ مِنَ الدِّینِ ما وَصَّى بِهِ نُوحاً وَ الَّذِی أَوْحَینا إِلَیک وَ ما وَصَّینا بِهِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسى وَ

ص: 301

عِیسى»، قَالَ: شَرَعَ لَکمْ مِنَ الدِّینِ، یا مَعْشَرَ الشِّیعَةِ! مَا وَصَّى بِهِ نُوحاً.(1)

از زید شحام نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) سئوال کردم: آیا رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ، ائمّه (علیهم السلام) را می شناختند؟ آن حضرت فرمودند: حضرت نوح (علیه السلام) آنها را می شناخت، و شاهد این امر، فرمایش پروردگار عزّ و جل است که فرموده: «شَرَعَ لکُم مِّنَ الدِّینِ مَا وصَّی بِهِ نُوحًا والذِی أَوحَینَا إِلیکَ ومَا وصَّینَا بِهِ إِبْرَاهِیمَ ومُوسَی وعِیسَی»، سپس آن حضرت فرمودند: یعنی ای شیعیان! خداوند برای شما دینی را پایه گذاری نموده، که تبلیغ آن را به حضرت نوح (علیه السلام) ، دستور داده بود.

ص: 302

... السَّلَامُ عَلَى مِیزَانِ الْأَعْمَالِ، وَ مُقَلِّبِ الْأَحْوَالِ، وَ سَیفِ ذِی الْجَلَالِ، وَ سَاقِی السَّلْسَبِیلِ الزُّلَالِ، ...(1)

پس میزان در روز قیامت و شاخص بین حق و باطل، حضرت علی (علیه السلام) هستند، که اعمال همۀ مردم را با ولایت و محبّت آن حضرت، می سنجند، بنا بر این هرکس حضرت علی (علیه السلام) را قبول داشته باشد، و از ایشان پیروی نماید، حق است، و هرکس که آن حضرت را قبول نداشته باشد و دشمنی کند، باطل است.

ص: 304

نَصِیبٌ.(1)

از ابو بصیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) در بارۀ فرمایش خداى عزّوجلّ: «وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْکاً»، فرمودند: مقصود از ذکر، ولایت امیر المؤمنین علی (علیه السلام) است ...

تا اینکه روایت به این قسمت رسید:

سپس گفتم: «اللهُ لطِیفٌ بِعِبَادِهِ یرْزُقُ مَن یشَاءُ»، حضرت فرمودند: یعنی خداوند به هر کس که بخواهد، ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) را روزی می دهد، گفتم: «مَن کَانَ یرِیدُ حَرْثَ الآخِرَهِ»، فرمودند: یعنی: هر کس در طلب شناخت و معرفت امیرالمؤمنین (علیه السلام) و ائمّه (علیهم السلام) باشد، «نَزِدْ لهُ فِی حَرْثِهِ»، بر معرفت و شناخت او می افزاییم، و سهم خودش را از دولت ائمّه (علیهم السلام) ، دریافت می کند، «ومَن کَانَ یرِیدُ حَرْثَ الدُّنْیا نُؤتِهِ مِنْهَا ومَا لهُ فِی الآخِرَهِ مِن نَّصِیبٍ»، سپس حضرت فرمودند: یعنی: کسی که در طلب امور دنیوی باشد، در حکومت حق حضرت قائم (علیه السلام) نصیب و بهره ای نخواهد داشت.

ص: 306

چگونه یافتی؟ ابو جعفر پاسخ داد: به خدا قسم! آنها افراد کمی هستند، با اینکه برای آن فعالیّت هم می کنند، امّا آن هم کم است، حضرت فرمودند: تو باید بیشتر به جوانان توجّه داشته باشی، زیرا آنها به سوی هر کار خیری، شتابان تر از دیگران هستند.

سپس حضرت فرمودند: اهل بصره در بارۀ آیۀ: «قُل لا أَسْأَلکُمْ عَلیهِ أَجْرًا إِلا المَودَّهَ فِی القُرْبَی»، چه می گویند؟ ابو جعفر پاسخ داد: فدایتان شوم! آنها می گویند این آیه در بارۀ همۀ خویشاوندان رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شده است، حضرت فرمودند: دروغ می گویند، همانا این آیه فقط در بارۀ اهل بیت (علیهم السلام) ، یعنی اصحاب کساء، که شامل: حضرت علی (علیه السلام) ، حضرت فاطمه (علیها السلام) ، امام حسن (علیه السلام) و امام حسین (علیه السلام) نازل شده است.

2_ عَنْ أَبِی مُحَمَّدِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (علیهما السلام) ، قَالَ: حَدَّثَنِی عَمِّی عَلِی بْنُ جَعْفَرٍ (علیهما السلام) ، عَنِ الْحُسَینِ بْنِ یزِیدَ (علیهما السلام) ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ زَیدٍ (علیهما السلام) ، عَنْ أَبِیهِ (علیه السلام) ، عَنْ جَدِّهِ (علیه السلام) ، قَالَ: خَطَبَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیهم السلام) حِینَ قَتَلَ عَلِیّ (علیه السلام) ، ثُمَّ قَالَ: وَ أَنَا مِنْ أَهْلِ بَیتٍ، افْتَرَضَ اللَّهُ مَوَدَّتَهُمْ عَلَى کلِّ مُسْلِمٍ، حَیثُ یقُولُ: «قُلْ لا أَسْئَلُکمْ عَلَیهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى وَ مَنْ یقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِیها حُسْناً»، فَاقْتِرَافُ الْحَسَنَةِ مَوَدَّتُنَا أَهْلَ الْبَیت.(1)از ابو محمد اسماعیل بن محمد بن اسحاق بن جعفر بن محمد (علیهما السلام) ، نقل است که گفت: عمویم علی بن جعفر (علیهما السلام) ، از حسین بن زید (علیهما السلام) ،از حسن بن زید (علیهما السلام) ، از پدرش،

ص: 308

از جدّش امام سجّاد (علیه السلام) روایت نمود که آن حضرت فرمودند: پس از شهادت حضرت علی (علیه السلام) ، امام حسن (علیه السلام) خطبه ای ایراد کردند و در قسمتی آن فرمودند: و من از اهل بیتی هستیم که خداوند موّدت آنها را بر هر مسلمانی واجب گردانده، و این چنین می فرماید: «قُل لا أَسْأَلکُمْ عَلیهِ أَجْرًا إِلا المَودَّهَ فِی القُرْبَی ومَن یقْتَرِفْ حَسَنَهً نَّزِدْ لهُ فِیهَا حُسْنًا»، پس مقصود خداوند از اکتساب حسنه در این آیه، مودّت ما اهل بیت (علیهم السلام) است.

3_ عَنْ عَبْدِ الْمَلِک بْنِ عُمَیرٍ، عَنِ الْحُسَینِ بْنِ عَلِی (علیهما السلام) ، فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «قُلْ لا أَسْئَلُکمْ عَلَیهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى»، قَالَ: إِنَّ الْقَرَابَةَ الَّتِی أَمَرَ اللَّهُ بِصِلَتِهَا وَ عَظَّمَ حَقَّهَا وَ جَعَلَ الْخَیرَ فِیهَا، قَرَابَتُنَا أَهْلَ الْبَیتِ، الَّذِینَ أَوْجَبَ حَقَّنَا عَلَى کلِّ مُسْلِمٍ.(1)

از عبد الملک بن عمیر نقل است که گفت: حضرت امام حسین (علیه السلام) در بارۀ آیۀ: «قُل لا أَسْأَلکُمْ عَلیهِ أَجْرًا إِلا المَودَّهَ فِی القُرْبَی»، فرمودند: همانا آن خویشاوندانی که خداوند صلۀ به آنها را امر فرموده، و حق آنان را بزرگ شمرده، وخیر و نیکی را در آنها قرار داده است، خویشاوندی و قرابت ما اهل بیت (علیهم السلام) است، که خداوند حق ما را، بر هر مسلمانی واجب نموده است.

4_ عَنْ سَعِیدِ بْنِ جُبَیرٍ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِی اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: لَمَّا نَزَلَتِ الْآیةُ: «قُلْ لا أَسْئَلُکمْ عَلَیهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى»، قُلْتُ: یا رَسُولَ اللَّهِ! مَنْ قَرَابَتُک الَّذِینَ افْتَرَضَ

ص: 309

اللَّهُ عَلَینَا مَوَدَّتَهُمْ؟ قَالَ (صلی الله علیه و آله و سلم) : عَلِی وَ فَاطِمَةُ وَ وُلْدُهُمَا (علیهم السلام) ، ثَلَاثَ مَرَّاتٍ یقُولُهَا.(1)

از سعید بن جبیر نقل است که گفت: ابن عباس (رحمة الله) گفت: وقتى این آیه نازل شد: «قُلْ لا أَسْئَلُکمْ عَلَیهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى: گفتم: ای رسول خدا! خویشاوندان شما، که خداوند مودّت آنان را بر ما واجب نموده، چه کسانی هستند؟ حضرت فرمودند: علی و فاطمه و دو فرزندشان (علیهم السلام) ، و این سخن را سه مرتبه تکرار نمودند.

5_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: لَمَّا نَزَلَ: «قُلْ لا أَسْئَلُکمْ عَلَیهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى»، قَالُوا: یا رَسُولَ اللَّهِ! مَنْ قَرَابَتُک الَّذِینَ وَجَبَتْ عَلَینَا مَوَدَّتُهُمْ؟ قَالَ: عَلِی وَ فَاطِمَةُ وَ ابْنَاهُمَا (علیهم السلام).(2)

از ابن عباس (رحمة الله) نقل است که گفت: وقتى این آیه نازل شد: «قُلْ لا أَسْئَلُکمْ عَلَیهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى»، اصحاب گفتند: ای رسول خدا! خویشاوندان شما، که خداوند مودّت آنان را بر ما واجب نموده، چه کسانی هستند؟ حضرت فرمودند: علی و فاطمه و دو پسرشان (علیهم السلام) .

6_ عَن مَسْعَدَةِ بْنِ صَدَقَة، قَالَ: حَدَّثَنَا جَعْفَرٌ (علیه السلام) ، عَنْ آبَائِهِ (علیهم السلام) : أَنَّهُ لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیةُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : «قُلْ لا أَسْئَلُکمْ عَلَیهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى»، قَامَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) ، فَقَالَ: أَیهَا النَّاسُ! إِنَّ اللَّهَ تَبَارَک وَ تَعَالَى قَدْ فَرَضَ لِی عَلَیکمْ فَرْضاً، فَهَلْ أَنْتُمْ مُؤَدُّوهُ؟

ص: 310

قَالَ: فَلَمْ یجِبْهُ أَحَدٌ مِنْهُمْ، فَانْصَرَفَ، فَلَمَّا کانَ مِنَ الْغَدِ قَامَ فِیهِمْ، فَقَالَ مِثْلَ ذَلِک، ثُمَّ قَامَ فِیهِمْ، فَقَالَ مِثْلَ ذَلِک فِی الْیوْمِ الثَّالِثِ، فَلَمْ یتَکلَّمْ أَحَدٌ.

فَقَالَ: یا أَیهَا النَّاسُ! إِنَّهُ لَیسَ مِنْ ذَهَبٍ وَ لَا فِضَّةٍ وَ لَا مَطْعَمٍ وَ لَا مَشْرَبٍ، قَالُوا: فَأَلْقِهِ إِذاً، قَالَ (صلی الله علیه و آله و سلم) : إِنَّ اللَّهَ تَبَارَک وَ تَعَالَى أَنْزَلَ عَلَی: «قُلْ لا أَسْئَلُکمْ عَلَیهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى»، فَقَالُوا: أَمَّا هَذِهِ فَنَعَمْ.

فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) : فَوَ اللَّهِ! مَا وَفَى بِهَا إِلَّا سَبْعَةُ نَفَرٍ: سَلْمَانُ، وَ أَبُو ذَرٍّ، وَ عَمَّارٌ، وَ الْمِقْدَادُ بْنُ الْأَسْوَدِ الْکنْدِی، وَ جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِی، وَ مَوْلًى لِرَسُولِاللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) یقَالُ لَهُ الثُّبَیتُ، وَ زَیدُ بْنُ أَرْقَمَ.(1)

از مسعده بن صدقه نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) برای من روایتی از پدرانشان نقل فرمودند که: زمانی که آیۀ: «قُل لا أَسْأَلکُمْ عَلیهِ أَجْرًا إِلا المَودَّهَ فِی القُرْبَی»، بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شد، آن حضرت در بین مردم برخاستند و فرمودند: ای مردم! خداوند به نفع من، کاری را بر شما واجب نموده، آیا بدان عمل می کنید؟ هیچ کس به ایشان پاسخی نداد، پس آن حضرت از بین آنها رفتند.

فردای همان روز آن حضرت دوباره در میان آنها برخاستند و سئوال خویش را تکرار کردند، و کسی جوابی نداد، روز سوّم نیز سخن خویش را تکرار نمودند، اما باز هم هیچ کس به ایشان پاسخی نداد.

پس آن حضرت فرمودند: ای مردم! آنچه به نفع من بر شما واجب شده از جنس طلا،

ص: 311

نقره، غذا یا نوشیدنی نیست. آنها گفتند: پس حال که چنین است بگویید چیست؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: خداوند آیۀ: «قُل لا أَسْأَلکُمْ عَلیهِ أَجْرًا إِلا المَودَّهَ فِی القُرْبَی»، را بر من نازل فرموده است. آنها گفتند: بله! این را قبوا داریم و به آن عمل می کنیم.

امام صادق (علیه السلام) فرمودند: به خدا قسم! از میان آنها، جز هفت نفر کسی به آن عمل نکرد، و آن هفت نفر عبارت بودند از: سلمان فارسی، ابوذر، عمار، مقداد بن اسودکندی، جابر بن عبدالله انصاری، یکی از غلامان رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به نام ثبیت و زید بن ارقم.

7 _ عَنْ زَاذَانَ، عَنْ عَلِیّ (علیه السلام) ، قَالَ: فِینَا فِی آلِ حم آیةٌ لَا یحْفَظُ مَوَدَّتَنَا، إِلَّا کلُّ مُؤْمِنٍ، ثُمَّ قَرَأَ: «لا أَسْئَلُکمْ عَلَیهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى».(1)

از زاذان نقل است که گفت: حضرت امام علی (علیه السلام) فرمودند: در سوره های حم، آیه ای در بارۀ ما، نازل شده است، که مودّت ما را بر تمام مؤمنین واجب می گرداند. سپس آیه مودت را خواند.

8_ عَنْ زُرَارَةَ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَجْلَانَ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) ، فِی قَوْلِهِ تَعَالَى: «قُلْ لا أَسْئَلُکمْ عَلَیهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى»، قَالَ: هُمُ الْأَئِمَّةُ (علیهم السلام) .(2)

ص: 312

از عبد الله بن عجلان نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) در بارۀ فرمایش خدای متعال: «قُلْ لا أَسْئَلُکمْ عَلَیهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى»، فرمودند: آنها ائمّه (علیهم السلام) هستند.9_ عَنْ أَبِی أُمَامَةَ الْبَاهِلِی، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ الْأَنْبِیاءَ مِنْ أَشْجَارٍ شَتَّى، وَ خُلِقْتُ أَنَا وَ عَلِی مِنْ شَجَرَةٍ وَاحِدَةٍ، فَأَنَا أَصْلُهَا وَ عَلِی فَرْعُهَا، وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَینُ ثِمَارُهَا، وَ أَشْیاعُنَا أَوْرَاقُهَا، فَمَنْ تَعَلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْ أَغْصَانِهَا نَجَا، وَ مَنْ زَاغَ هَوَى، وَ لَوْ أَنَّ عَبْداً عَبَدَ اللَّهَ بَینَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ أَلْفَ عَامٍ ثُمَّ أَلْفَ عَامٍ ثُمَّ أَلْفَ عَامٍ، حَتَّى یصِیرَ کالشَّنِّ الْبَالِی، ثُمَّ لَمْ یدْرِک مَحَبَّتَنَا، أَکبَّهُ اللَّهُ عَلَى مَنْخِرَیهِ فِی النَّارِ، ثُمَّ تَلَا: «قُلْ لا أَسْئَلُکمْ عَلَیهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى».(1)

از ابو امامه باهلی نقل است که گفت: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: خداوند متعال پیامبران را از درختان مختلفی آفرید، ولی من و علی را از یک درخت خلق نمود، پس من ریشۀ آن درخت هستم و علی شاخۀ آن، (و فاطمه پیوند آن) و حسن و حسین، میوه های آن، و شیعیان و پیروان ما برگ های آن هستند، هر کس به یکی از شاخه های آن چنگ بزند، نجات می یابد، و هر کس از آن منحرف شود، سقوط کرده و هلاک می شود، و اگر کسی سه هزار سال در میان صفا و مروه عبادت کند، به طوری که مثل یک مشک خشک و کهنه ای گردد، ولی محبّت ما را درک نکرده باشد، خداوند او را با صورت به آتش خواهد انداخت، سپس این آیه را خواندند: «قُل لا أَسْأَلکُمْ عَلیهِ أَجْرًا إِلا المَودَّهَ فِی القُرْبَی».

ص: 313

یکفُرْ بِالْإِیمانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِینَ»(1)، قَالَ تَفْسِیرُهَا فِی بَطْنِ الْقُرْآنِ، یعْنِی: مَنْ یکفُرْ بِوَلَایةِ عَلِی، وَ عَلِی هُوَ الْإِیمَانُ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى ...

سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَى اَن قَالَ:

وَ أَمَّا قَوْلُهُ: «وَ إِنَّک لَتَهْدِی إِلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ»، إِنَّک لَتَأْمُرُ بِوَلَایةِ عَلِیّ (علیه السلام) وَ تَدْعُو إِلَیهَا، وَ عَلِیّ (علیه السلام) هُوَ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِیمُ.(الحدیث)(2)

از ابو حمزه ثمالی نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) در بارۀ آیۀ: «وَ مَنْ یکفُرْ بِالْإِیمانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِینَ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: تفسیرش در باطن قرآن این است که، یعنی هر کس به ولایت علی (علیه السلام) کافر شود، چون حضرت علی (علیه السلام) همان ایمان هستند، اعمالش از بین رفته و از خاسرین و زیانکاران است.

تا اینکه روایت به این قسمت رسید:

و امّا در بارۀ آیۀ: «وإِنَّکَ لتَهْدِی إِلی صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ»، فرمودند: یعنی تو به مردم در بارۀ پذیرفتن ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) دستور می دهی، و آنها را بدان فرا می خوانی، زیرا او، راه راست است.

3_ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) ، فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى لِنَبِیهِ (صلی اللهعلیه و آله و سلم) : «ما کنْتَ

ص: 315

تَدْرِی مَا الْکتابُ وَ لَا الْإِیمانُ وَ لکنْ جَعَلْناهُ نُوراً»، یعْنِی عَلِیاً (علیه السلام) ، وَ عَلِیّ (علیه السلام) هُوَ النُّورُ، فَقَالَ: «نَهْدِی بِهِ مَنْ نَشاءُ مِنْ عِبادِنا»، یعْنِی عَلِیاً (علیه السلام) بِهِ هَدَى مَنْ هَدَى مِنْ خَلْقِهِ، وَ قَالَ اللَّهُ لِنَبِیهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : «وَ إِنَّک لَتَهْدِی إِلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ»، یعْنِی أَنَّک لَتَأْمُرُ بِوَلَایةِ عَلِیّ (علیه السلام) ، وَ تَدْعُو إِلَیهَا، وَ عَلِیّ (علیه السلام) هُوَ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِیمُ، «صِراطِ اللَّهِ»، یعْنِی عَلِیاً (علیه السلام) ، «الَّذِی لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ»، یعْنِی عَلِیاً (علیه السلام) أَنَّهُ جَعَلَهُ خَازِنَهُ عَلَى مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَ مَا فِی الْأَرْضِ مِنْ شَی ءٍ وَ ائْتَمَنَهُ عَلَیهِ، «أَلا إِلَى اللَّهِ تَصِیرُ الْأُمُورُ».(1)

از ابو حمزه نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) در بارۀ فرمایش خدای متعال به پیامبرش (صلی الله علیه و آله و سلم) : «مَا کُنتَ تَدْرِی مَا الکِتَابُ ولا الإِیمَانُ ولکِن جَعَلنَاهُ نُورًا»، فرمودند: یعنی: حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) ، که ایشان همان نور هستند، «نَّهْدِی بِهِ مَنْ نَّشَاء مِنْ عِبَادِنَا»، یعنی: حضرت علی (علیه السلام) ، که مردم به وسیلۀ آن حضرت هدایت شدند، و خداوند به پیامبرش (صلی الله علیه و آله و سلم) گفت: «وإِنَّکَ لتَهْدِی إِلی صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ»، یعنی تو به مردم دستور می دهی که ولایت علی (علیه السلام) را بپذیرند، و مردم را به سوی آن دعوت می کنی، چون حضرت علی (علیه السلام) ، همان راه راست هستند، و مصداق «صِرَاطِ الله»، امیر المؤمنین علی (علیه السلام) هستند، و منظور از: «الذِی لهُ مَا فِیالسَّمَاواتِ ومَا فِی الأَرْضِ»، یعنی: حضرت علی (علیه السلام) ، که خداوند آن حضرت را به عنوان خزانه دار و امانتدار آن چه در آسمان ها و زمین است، قرار داده است، «أَلا إِلی اللهِ تَصِیرُ الأمُورُ».

4_ عَنْ صَلْتِ بْنِ الْحُرَّةِ، قَالَ: کنْتُ جَالِساً مَعَ زَیدِ بْنِ عَلِی (علیهما السلام) ، فَقَرَأَ: «وَ إِنَّک

ص: 316

لَتَهْدِی إِلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ» قَالَ: هَدْی النَّاسِ، وَ رَبِّ الْکعْبَةِ! إِلَى عَلِیّ (علیه السلام) ضَلَّ عَنْهُ مَنْ ضَلَّ، وَ اهْتَدَى مَنِ اهْتَدَى.(1)

از صلت بن حر نقل است که گفت: در محضر جناب زید بن علی (علیهما السلام) نشسته بودم، که ناگهان او آیۀ: «وإِنَّکَ لتَهْدِی إِلی صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ»، را خواند و فرمود: به خدای کعبه قسم! او(پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ) مردم را به سوی حضرت علی (علیه السلام) دعوت می کرد، عدّه ای از آن راه، منحرف و گمراه شدند، و عدّه ای به وسیلۀ آن، هدایت یافتند.

ص: 317

فِی کتَابِک، فَقُلْتَ: «وَ إِنَّهُ فِی أُمِّ الْکتابِ لَدَینا لَعَلِی حَکیمٌ».(1)

مرحوم شیخ طوسی در کتاب تهذیب در اعمال روز غدیر، روایتی نقل فرموده که حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) پس از آن که فضائل روز غدیر را بیان فرمودند، به ذکر دعائی در آن روز پرداخته اند، که در بخشی از آن، به خداوند متعال، این چنین عرضه داشتند: خدایا! پس تو شاهد باش که همانا او امام هدایت کننده و ارشاد دهنده و ره یافته، امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می باشد، که در کتاب خودت از او، این چنین یاد کرده ای و فرموده ای: «وإِنَّهُ فِی أُمِّ الکِتَابِ لدَینَا لعَلی حَکِیمٌ».

3_ عَنْ حَمَّادٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) ، فِی قَوْلِهِ: «الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ»(2)، قَالَ: هُوَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ مَعْرِفَتُهُ، وَ الدَّلِیلُ عَلَى أَنَّهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) ، قَوْلُهُ: «وَ إِنَّهُ فِی أُمِّ الْکتابِ لَدَینا لَعَلِی حَکیمٌ»، وَ هُوَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام)

فِی أُمِّ الْکتَابِ.(3)

از حماد نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) در بارۀ سخن

ص: 319

خداوند: «الصِّرَاطَ المُستَقِیمَ»، فرمودند: منظور از راه راست، امیرالمؤمنین (علیه السلام) و شناختن آن حضرت است، و دلیل بر درستی این گفتار، فرمایش پروردگار است که می فرماید: «وَ إِنَّهُ فِی أُمِّ الکِتَابِ لدَینَا لعَلی حَکِیمٌ»، و منظور از آن، امیرالمؤمنین (علیه السلام) هستند، که در ام الکتاب یعنی سورۀ حمد آیۀ: «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ»، به آن حضرت اشاره شده است.

4_ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) ، قَالَ: لَمَّا صُرِعَ زَیدُ بْنُ صُوحَانَ یوْمَ الْجَمَلِ، جَاءَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) ، حَتَّى جَلَسَ عِنْدَ رَأْسِهِ، فَقَالَ: رَحِمَک اللَّهُ، یا زَیدُ! قَدْ کنْتَ خَفِیفَ الْمَئُونَةِ، عَظِیمَ الْمَعُونَةِ، فَرَفَعَ زَیدٌ رَأْسَهُ إِلَیهِ، فَقَالَ: وَ أَنْتَ جَزَاک اللَّهُ خَیراً، یا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ! فَوَ اللَّهِ! مَا عَلِمْتُک إِلَّا بِاللَّهِ عَلِیماً، وَ فِی أُمِّ الْکتَابِ عَلِیاً حَکیماً، وَ اللَّهَ فِی صَدْرِک عَظِیماً.(1)

از عبدالله بن سنان نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) فرمودند: زمانی که در جنگ جمل، زید بن صوحان بر روی زمین افتاد، حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) نزد او آمدند و بر بالینش نشستند، و فرمودند: ای زید! خداوند تو را رحمت کند! تو کسی بودی کم خرج و کم زحمت، ولی بسیار کمک کار و زحمت کش.

زید سرش را به سوی امیر المؤمنین (علیه السلام) بلند کرد و گفت: ای امیرالمؤمنین! خدا به شما جزای خیر دهد، به خدا قسم! شما را به عنوان کسی شناختمکه در خداشناسی بسیار عالم و دانا هستید، و شما در کتاب خداوند به عنوان شخصیت بزرگ و حکیم یاد شده اید، و در نظر شما خداوند، بسیار عظیم و بزرگ است.

ص: 320

ابتدا ابوبکر وضو بگیرد و صاف بایستد و دو رکعت نماز بخواند و سه بار اصحاب کهف را صدا بزند. در صورتی که پاسخی ندادند، عمر این کار را انجام دهد، اگر به او هم پاسخی ندادند، حضرت علی (علیه السلام) چنین کاری را انجام دهد.

آنها به آن جا رفتند و آن چه را که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به ایشان دستور داده بودند، انجام دادند، ولی اصحاب کهف، به ابوبکر و عمر پاسخی ندادند، پس وقتی امیر المؤمنین علی (علیه السلام) برخاستند و این اعمال را انجام دادند، اصحاب کهف به ایشان پاسخ داده و سه بار گفتند: لبیک! لبیک!

امیرالمؤمنین (علیه السلام) از آنها سئوال کردند: چرا به اوّلی و دوّمی پاسخی ندادید؟ امّا به سوّمین ندا جواب دادید؟ آنها گفتند: به ما دستور داده شده است که جز به پیامبران و یا اوصیای آنها جواب ندهیم.

سپس آنها نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بازگشتند، آن حضرت از آنها پرسیدند: چه کار کردید؟ آنها نیز آنچه اتفاق افتاده بود را برای ایشان تعریفکردند.

پس آنگاه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) صحیفۀ قرمز رنگی را درآوردند و فرمودند: در این صحیفه، با دست خط خودتان آن چه که دیدید و شنیدید را شهادت دهید و بنویسید. پس خداوند آیۀ: «سَتُکتَبُ شَهادَتُهُمْ وَ یسْئَلُونَ»، را نازل فرمود، یعنی برای روز قیامت.

ص: 322

آمدند در حالی که ما در مسجد نشسته بودیم، آن حضرت نزد ما آمدند، و ما دور ایشان حلقه زدیم، سپس فرمودند: قبل از این که مرا از دست بدهید، از من سئوال کنید، از من در بارۀ قرآن بپرسید، زیرا علم پیشینیان و پسینیان در قرآن است، و خدا در آن از بیان هیچ سخنی فروگذار نکرده، و تأویل آن را کسی جز خداوند و راسخان در علم نمی داند.

راسخان در علم فقط به یک نفر محدود نمی شود، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) یکی از آنها بودند، که خداوند سبحان، علم را به ایشان آموخت، ایشان نیز آن را به من یاد دادند. این علم همواره در نسل ایشان تا روز قیامت باقی خواهد ماند. سپس آیۀ: «وَ بَقِیةٌ مِمَّا تَرَک آلُ مُوسى وَ آلُ هارُونَ تَحْمِلُهُ الْمَلائِکةُ»، را خواندند، و فرمودند: نسبت من به رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ، همانند نسبت هارون (علیه السلام) به موسی (علیه السلام) است، با این تفاوت که من پیامبر نیستم، و تا روز قیامت، علم در میان فرزندان ما خواهد بود، سپس آیۀ: «وَ جَعَلهَا کَلمَةً بَاقِیةً فِی عَقِبِهِ»، را خواندند و فرمودند: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) از نوادگان حضرت ابراهیم (علیه السلام) بودند، پس ما اهل بیت نیز، از نوادگان حضرت ابراهیم (علیه السلام) و حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) هستیم.

ص: 324

بِکَ فَإِنَّا مِنْهُم مُّنتَقِمُونَ»، نازل شد، جبرئیل (علیه السلام) به من گفت: یعنی ما به وسیلۀ علی (علیه السلام) ، از آنها انتقام خواهیم گرفت.

3_ عَنْ عَدِی بْنِ ثَابِتٍ، قَالَ: سَمِعْتُ ابْنَ عَبَّاسٍ، یقُولُ: مَا حَسَدَتْ قُرَیشٌ عَلِیاً (علیه السلام) بِشَی ءٍ مِمَّا سَبَقَ لَهُ أَشَدَّ مِمَّا وَجَدَتْ عَلَیهِ یوْماً وَ نَحْنُ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) ، فَقَالَ: کیفَ أَنْتُمْ، مَعْشَرَ قُرَیشٍ! لَوْ قَدْ کفَرْتُمْ مِنْ بَعْدِی فَرَأَیتُمُونِی فِی کتِیبَةٍ أَضْرِبُ وُجُوهَکمْ بِالسَّیفِ؟ فَهَبَطَ عَلَیهِ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) ، فَقَالَ: قُلْ: إِنْ شَاءَ اللَّهُ أَوْ عَلِی، فَقَالَ: إِنْ شَاءَ اللَّهُ أَوْ عَلِیّ (علیه السلام) .(1)

از عدی بن ثابت نقل است که گفت: از ابن عباس شنیدم که می گفت: هرگز قریشی ها به چیزی، بیشتر از آن چه که روزی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در بارۀ حضرت علی (علیه السلام) شنیدند، حسادت نکردند، و ما در آن روز در خدمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بودیم، که آن حضرت فرمودند: ای قریش! اگر پس از من کافر شوید، و مرا به همراه گروهی ببینید، که با شمشیر علیه شما می جنگم، چگونه خواهید بود؟ پس ناگهان جبرئیل (علیه السلام) فرود آمد و عرض کرد: بگو: اگر خداوند بخواهد، یا علی (علیه السلام) . پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز فرمودند: اگر خداوند بخواهد، یا علی (علیه السلام) .(یعنی: اگر خدا بخواهد، یا من با شما می جنگم، و یا این کار را حضرت علی (علیه السلام)انجام خواهند داد.)

تذکّر: البته برای مطالعۀ بیشتر می توانید به روایات ذیل کد آیه: 95-23/93 مراجعه فرمایید.

ص: 326

أُوحِی إِلَیک»، قَالَ: فِی عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) .(1)

از جابر بن یزید نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) در بارۀ فرمایش خداوند عزّ و جل: «فَاسْتَمْسِکْ بِالذِی أُوحِی إِلیکَ»، فرمودند: یعنی: به آن چه در بارۀ علی بن ابی طالب (علیه السلام) به تو وحی شده است، چنگ بزن.

ص: 328

فرمایش خداوند عزّ و جل: «وَ إِنَّهُ لذِکْرٌ لکَ وَ لقَومِکَ وَ سَوفَ تُسْأَلونَ»، فرمودند: منظور از «لِقَومِکَ» امیر المؤمنین علی (علیه السلام) هستند، «وَ سَوفَ تُسْأَلونَ»، یعنی از شما در بارۀ ولایت آن حضرت، سئوال خواهد شد.

3_ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَجْلَانَ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) ، فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکرِ إِنْ کنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»(1)، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : الذِّکرُ أَنَا، وَ الْأَئِمَّةُ أَهْلُ الذِّکرِ، وَ قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ إِنَّهُ لَذِکرٌ لَک وَ لِقَوْمِک وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ»، قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (علیه السلام) : نَحْنُ قَوْمُهُ، وَ نَحْنُ الْمَسْئُولُونَ.(2)

از عبدالله بن عجلان نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) در بارۀ سخن خداوند عزّ و جل: «فَاسْأَلواْ أَهْل الذِّکْرِ إِن کُنتُمْ لاَ تَعْلمُونَ»، فرمودند: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: ذکر، من هستم و ائمّه (علیهم السلام) ، اهل ذکر هستند. و در بارۀ آیۀ: «وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَومِکَ وَ سَوفَ تُسْأَلونَ»، امام باقر (علیه السلام) فرمودند: ما قوم آن حضرت هستیم، و از ما سئوال خواهد شد.

4_ عَنْ عَلِی بْنِ حَسَّانَ، عَنْ عَمِّهِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کثِیرٍ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) : «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکرِ إِنْ کنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»، قَالَ: الذِّکرُ، مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله و سلم) ، وَ نَحْنُ أَهْلُهُ الْمَسْئُولُونَ، قَالَ: قُلْتُ: قَوْلُهُ: «وَ إِنَّهُ لَذِکرٌ لَک وَ لِقَوْمِک وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ»، قَالَ:

ص: 330

إِیانَا عَنَى، وَ نَحْنُ أَهْلُ الذِّکرِ وَ نَحْنُ الْمَسْئُولُونَ.(1)

از علی بن حسان، از عمویش عبدالرحمن بن کثیر نقل است که گفت: به حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام)

عرض کردم: «فَاسْأَلواْ أَهْل الذِّکْرِ إِن کُنتُمْ لاَ تَعْلمُونَ»، حضرت فرمودند: ذکر، حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) هستند، و ما اهل آن حضرت هستیم، که از ما سئوال خواهد شد. راوی گفت: عرض کردم: منظور از آیۀ: «وَ إِنَّهُ لذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَومِکَ وَ سَوفَ تُسْأَلونَ»، چیست؟ فرمودند: منظور از آن ما هستیم، و ما اهل ذکر هستیم، که مورد سئوال قرار می گیریم.

تذکّر: البته برای مطالعۀ بیشتر، می توانید به کدهای 16/43 و 21/7 در جلد اوّل مراجعه فرمایید.

ص: 331

خداوند فرمود: ای محمّد! به پسر عمویت، علی بن ابی طالب (علیه السلام) وصیّت کن، چرا که من وصایت او را در کتاب های پیشین، ثبت نموده، و در آن جا آورده ام که او وصیّ تو است، و در این باره از تمام مخلوقات و پیامبران ورسولانم، عهد و پیمان گرفته ام. از آنها برای پروردگاری خودم، نبوّت و پیامبری تو، ای محمّد! و ولایت علی بن ابی طالب، عهد و پیمان گرفته ام.

2_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیلِ، عَنْ أَبِی الْحَسَنِ (علیه السلام) ، قَالَ: وَلَایةُ عَلِیّ (علیه السلام) مَکتُوبَةٌ فِی جَمِیعِ صُحُفِ الْأَنْبِیاءِ، وَ لَنْ یبْعَثَ اللَّهُ رَسُولًا، إِلَّا بِنُبُوَّةِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ وَصِیهِ عَلِیّ (علیه السلام) .(1)

از محمد بن فضیل نقل است که گفت: حضرت ابا الحسن الرضا (علیه السلام) فرمودند: ولایت حضرت علی (علیه السلام) در تمام کتب پیامبران نوشته شده است، و خداوند هیچ پیامبری را مبعوث نکرده، مگر اینکه به نبوّت حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) و وصایت حضرت علی (علیه السلام) ، اقرار کرده باشد.

3_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : لَمَّا عُرِجَ بِیإِلَى السَّمَاءِ، انْتُهِی بِی الْمَسِیرُ مَعَ جَبْرَئِیلَ إِلَى السَّمَاءِ الرَّابِعَةِ، فَرَأَیتُ بَیتاً مِنْ یاقُوتٍ أَحْمَرَ، فَقَالَ لِی جَبْرَئِیلُ:

ص: 333

یا مُحَمَّدُ! هَذَا الْبَیتُ الْمَعْمُورُ، خَلَقَهُ اللَّهُ قَبْلَ خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ بِخَمْسِینَ أَلْفَ عَامٍ، فَصَلِّ فِیهِ، فَقُمْتُ لِلصَّلَاةِ، وَ جَمَعَ اللَّهُ النَّبِیینَ وَ الْمُرْسَلِینَ، فَصَفَّهُمْ جَبْرَئِیلُ صَفّاً، فَصَلَّیتُ بِهِمْ، فَلَمَّا سَلَّمْتُ أَتَانِی آتٍ مِنْ عِنْدِ رَبِّی، فَقَالَ: یا مُحَمَّدُ! رَبُّک یقْرِئُک السَّلَامَ، وَ یقُولُ لَک: سَلِ الرُّسُلَ: عَلَى مَا ذَا أُرْسِلْتُمْ مِنْ قَبْلِی؟ فَقُلْتُ: مَعَاشِرَ الْأَنْبِیاءِ وَ الرُّسُلِ! عَلَى مَا ذَا بَعَثَکمْ رَبِّی قَبْلِی؟

قَالُوا: عَلَى وَلَایتِک، وَ وَلَایةِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ، وَ ذَلِک قَوْلُهُ تَعَالَى: «وَ سْئَلْ مَنْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِک مِنْ رُسُلِنا».(1)

از ابن عباس نقل است که گفت: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: وقتی که مرا به معراج بردند، به همراه جبرئیل، به آسمان چهارم رسیدیم، ناگهان خانه ای را دیدم که از یاقوت قرمز درست شده بود، جبرئیل به من گفت: ای محمّد! این بیت معمور است، خداوند پنجاه هزار سال قبل از آفرینش آسمان ها و زمین، آن را آفریده است، اینک بایست و در آن نماز بخوان. پس من به نماز ایستادم، در حالی که خداوند، پیامبران و رسولان را در آنجا جمع نمود، و جبرئیل آنها را پشت سر من به صف قرار داد. پس آنها به امامت من نماز را خواندند.

پس وقتی سلام نماز را دادم، فرستاده ای از سوی پروردگارم آمد و گفت: ایمحمّد! پروردگارت به تو سلام می رساند و می فرماید: از پیامبران بپرس: شما قبل از من، بر اساس چه چیزی مبعوث شده اید؟ پس من گفتم: ای پیامبران و ای رسولان! پروردگار

ص: 334

من، شما را بر چه اساسی مبعوث کرده است؟ آنها گفتند: بر اساس ولایت تو و ولایت علی بن ابی طالب (علیه السلام) ، و این همان فرمایش خدای متعال است که می فرماید: «وَ سْئَلْ مَنْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِک مِنْ رُسُلِنا».

4_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، فِی تَفْسِیرِ قَوْلِهِ تَعَالَى: «وَ سْئَلْ مَنْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِک مِنْ رُسُلِنا»، قَالَ: قَالَ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) : لَمَّا جَمَعَ اللَّهُ بَینِی وَ بَینَ الْأَنْبِیاءِ لَیلَةَ الْإِسْرَاءِ، قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: سَلْهُمْ، یا مُحَمَّدُ! عَلَى مَا بُعِثْتُمْ؟ قَالُوا: بَعَثَنَا اللَّهُ عَلَى شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ الْإِقْرَارِ بِنُبُوَّتِک وَ عَلَى الْوَلَایةِ لِعَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) .(1)

ابن عباس در تفسیر فرمایش خدای متعال: «وَ سْئَلْ مَنْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِک مِنْ رُسُلِنا»، گفت: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: خداوند در شب معراج، من و بقیۀ پیامبران را، در یک جا جمع نمود، آنگاه خدای متعال فرمود: ای محمّد! از آنها بپرس که برای چه چیزی مبعوث شده اید؟ آنها پاسخ دادند: برای بیان شهادت «لا اله الا الله»، و اقرار به نبوّت شما و ولایت علی بن ابی طالب (علیه السلام) .

5_ عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ، قَالَ: قَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : لَمَّا أُسْرِیبِی إِلَى السَّمَاءِ، إِذَا مَلَک قَدْ أَتَانِی، فَقَالَ لِی: یا مُحَمَّدُ! سَلْ مَنْ أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِک مِنْ رُسُلِنَا، عَلَى مَا بُعِثُوا؟

قُلْتُ: مَعَاشِرَ الرُّسُلِ وَ النَّبِیینَ! عَلَى مَا بَعَثَکمُ اللَّهُ؟ قَالُوا: عَلَى وَلَایتِک، یا مُحَمَّدُ! وَ

ص: 335

وَلَایةِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) .(1)

از عبدالله بن مسعود نقل است که گفت: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به من فرمودند: وقتی که مرا در شب معراج به آسمان بردند، ناگهان فرشته ای نزد من آمد و به من گفت: ای محمّد! از پیامبرانی که پیش از تو فرستاده ایم سؤال کن که: بر چه اساسی مبعوث به رسالت شده اید؟ من نیز به آنها گفتم: ای رسولان و ای پیامبران! شما قبل از من بر اساس چه چیزی فرستاده شده اید؟ آنها پاسخ دادند: ای محمّد! بر اساس ولایت تو و ولایت علی بن ابی طالب (علیه السلام) .

6_ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ، قَالَ: قَالَ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) : یا عَبْدَ اللَّهِ! أَتَانِی الْمَلَک، فَقَالَ: یا مُحَمَّدُ! وَ اسْأَلْ مَنْ أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِک مِنْ رُسُلِنَا، عَلَى مَا بُعِثُوا؟ قُلْتُ: عَلَى مَا بُعِثُوا؟ قَالَ: عَلَى وَلَایتِک، وَ وَلَایةِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) .(2)

از عبد الله (عبد الله بن مسعود) نقل است که گفت: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: ای عبد الله! فرشته ای نزد من آمد، و گفت: ای محمّد! از رسولانی که قبل از تو فرستادیم، سؤال کن که بر چه چیزی مبعوث شدند؟ من همگفتم: بر چه چیزی مبعوث شدند؟ گفت: بر ولایت شما، و ولایت علی بن ابی طالب (علیه السلام) .

ص: 336

فِیهِ قَوْمٌ فَنَجَوْا، فَعَظُمَ ذَلِک عَلَیهِمْ، وَ ضَحِکوا، وَ قَالُوا: یشَبِّهُهُ بِالْأَنْبِیاءِ وَ الرُّسُلِ، فَنَزَلَتْ هَذِهِ الْآیةَ.(1)

از حضرت امیر المؤمنین علی (علیه السلام) روایت است که فرمودند: روزی خدمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) رفتم، و آن حضرت را در حالی که در میان گروهی از قریش نشسته بودند، دیدم، آن حضرت به من نگاهی کردند و سپس فرمودند: ای علی! همانا مثَل تو در میان این امّت، همانند حضرت عیسی (علیه السلام) است، که گروهی آنقدر او را دوست می داشتند که در این کار غلو و زیاده روی کردند و در نتیجه هلاک شدند. و عده ای نیز آنقدر با او دشمنی کردند که از فرط دشمنی با او هلاک شدند. امّا گروه دیگری در این زمینه راه میانه روی را پیش گرفتند، و در نتیجه نجات یافته و رستگار شدند.

این سخن بر قریش سخت و گران آمد، به همین دلیل خندیدند و با تمسخر گفتند: محمّد، علی را به پیامبران و رسولان الهی تشبیه می کند، در این هنگام این آیه نازل شد.

3_ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) ، قَالَ: جِئْتُ إِلَى النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) ، وَ هُوَ فِی مَلَإٍ مِنْ قُرَیشٍ، فَنَظَرَ إِلَیهِ، ثُمَّ قَالَ: یا عَلِی! إِنَّمَا مَثَلُک فِی هَذِهِ الْأُمَّةِ، کمَثَلِ عِیسَى ابْنِ مَرْیمَ، أَحَبَّهُ قَوْمٌ فَأَفْرَطُوا، وَ أَبْغَضَهُ قَوْمٌ فَأَفْرَطُوا، فَضَحِک الْمَلَأُ الَّذِینَ عِنْدَهُ، وَ قَالُوا: انْظُرُوا کیفَ یشَبِّهُ ابْنَ عَمِّهِ بِعِیسَى ابْنِ مَرْیمَ؟! قَالَ:فَنَزَلَ الْوَحْی: «وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ

ص: 338

مَرْیمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُک مِنْهُ یصِدُّونَ».(1)

از حضرت امیر المؤمنین على (علیه السلام) روایت است که فرمودند: روزى نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آمدم، و آن حضرت را در بین گروهی از قریش دیدم، پس به من نگاهی کردند و سپس فرمودند: ای على! مثَل تو در این امّت، مثَل عیسى بن مریم (علیهما السلام) است، گروهى او را دوست داشتند و افراط کردند، و گروهى با او دشمنى کردند و افراط کردند، جمعیتى که نزد آن حضرت بودند، خندیدند و گفتند: بنگرید که چگونه پسر عموى خودش را، به عیسى بن مریم (علیهما السلام) تشبیه مى کند؟ حضرت فرمودند: پس ناگهان وحى نازل شد: «وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُک مِنْهُ یصِدُّونَ».

4_ عَنْ عَلِیّ (علیه السلام) قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : یا عَلِی! مَثَلُک فِی أُمَّتِی مَثَلُ الْمَسِیحِ عِیسَى ابْنِ مَرْیمَ، افْتَرَقَ قَوْمُهُ ثَلَاثَ فِرَقٍ، فِرْقَةٌ مُؤْمِنُونَ وَ هُمُ الْحَوَارِیونَ، وَ فِرْقَةٌ عَادُوهُ وَ هُمُ الْیهُودُ، وَ فِرْقَةٌ غَلَوْا فِیهِ فَخَرَجُوا عَنِ الْإِیمَانِ، وَ إِنَّ أُمَّتِی سَتَفْتَرِقُ فِیک ثَلَاثَ فِرَقٍ، فَفِرْقَةٌ شِیعَتُک وَ هُمُ الْمُؤْمِنُون، وَ فِرْقَةٌ عَدُوُّک وَ هُمُ الشَّاکونَ، وَ فِرْقَةٌ تَغْلُو فِیک وَ هُمُ الْجَاحِدُونَ، وَ أَنْتَ فِی الْجَنَّةِ، یا عَلِی! وَ شِیعَتُک وَ مُحِبُّ شِیعَتِک،وَ عَدُوُّک وَ الْغَالِی فِی النَّارِ.(2)

حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) فرمودند: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: اى على! مثل تو در امّت من، مثَل حضرت مسیح، عیسى ابن مریم (علیهما السلام) است.

قوم عیسى (علیه السلام) به سه دسته تقسیم شدند، یک دسته به او ایمان آوردند و آنها

ص: 339

حواریون بودند، و یک دسته با او دشمنى ورزیدند و آنها یهود بودند، و یک دسته دربارۀ او غلو و زیاده روی کردند و آنها از ایمان خارج شدند.

و امّت من دربارۀ تو نیز به سه دسته تقسیم مى شوند، یک فرقه شیعیان تو هستند و آنها مؤمنین اند، و یک دسته دشمنان تو هستند و آنها عهدشکنان اند، و یک فرقه دربارۀ تو غلو مى کنند و آنها منکران و گمراهانند.

اى على! تو و شیعیانت و دوستان شیعیانت، در بهشت خواهید بود، و دشمنانت و غلوکنندگان، در آتش جهنم خواهند بود.

5_ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، قَالَ: بَینَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) ذَاتَ یوْمٍ جَالِساً، إِذْ أَقْبَلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) ، فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : إِنَّ فِیک شَبَهاً مِنْ عِیسَى ابْنِ مَرْیمَ (علیهما السلام) ، وَ لَوْ لَا أَنْ تَقُولَ فِیک طَوَائِفُ مِنْ أُمَّتِی مَا قَالَتِ النَّصَارَى فِی عِیسَى ابْنِ مَرْیمَ (علیهما السلام) ، لَقُلْتُ فِیک قَوْلًا لَا تَمُرُّ بِمَلَإٍ مِنَالنَّاسِ، إِلَّا أَخَذُوا التُّرَابَ مِنْ تَحْتِ قَدَمَیک یلْتَمِسُونَ بِذَلِک الْبَرَکةَ.

قَالَ: فَغَضِبَ الْأَعْرَابِیانِ وَ الْمُغِیرَةُ بْنُ شُعْبَةَ وَ عِدَّةٌ مِنْ قُرَیشٍ مَعَهُمْ، فَقَالُوا: مَا رَضِی أَنْ یضْرِبَ لِابْنِ عَمِّهِ مَثَلًا، إِلَّا عِیسَى ابْنَ مَرْیمَ، فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَى نَبِیهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) فَقَالَ: «وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُک مِنْهُ یصِدُّونَ»، «وَ قالُوا أَ آلِهَتُنا خَیرٌ أَمْ هُوَ ما ضَرَبُوهُ لَک إِلَّا جَدَلًا بَلْ هُمْ قَوْمٌ خَصِمُونَ»، «إِنْ هُوَ إِلَّا عَبْدٌ أَنْعَمْنا عَلَیهِ وَ جَعَلْناهُ مَثَلًا لِبَنِی إِسْرائِیلَ»، «وَ لَوْ نَشاءُ لَجَعَلْنا مِنْکمْ» یعْنِی: مِنْ بَنِی هَاشِمٍ، «مَلائِکةً فِی الْأَرْضِ یخْلُفُونَ»(1).

قَالَ: فَغَضِبَ الْحَارِثُ بْنُ عَمْرٍو الْفِهْرِی، فَقَالَ: «اللَّهُمَّ إِنْ کانَ هذا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِنْدِک»(2)، أَنَّ بَنِی هَاشِمٍ یتَوَارَثُونَ هِرَقْلًا بَعْدَ هِرَقْلٍ، «فَأَمْطِرْ عَلَینا حِجارَةً مِنَ السَّماءِ أَوِ

ص: 340

ائْتِنا بِعَذابٍ أَلِیمٍ»(1)، فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیهِ مَقَالَةَ الْحَارِثِ، وَ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیةُ: «وَ ما کانَ اللَّهُ لِیعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِیهِمْ وَ ما کانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ یسْتَغْفِرُونَ»(2).

ثُمَّ قَالَ لَهُ: یا ابْنَ عَمْرٍو! إِمَّا تُبْتَ، وَ إِمَّا رَحَلْتَ، فَقَالَ: یا مُحَمَّدُ! بَلْ تَجْعَلُ لِسَائِرِ قُرَیشٍ شَیئاً مِمَّا فِی یدَیک، فَقَدْ ذَهَبَتْ بَنُو هَاشِمٍ بِمَکرُمَةِ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ، فَقَالَ لَهُ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) : لَیسَ ذَلِک إِلَی، ذَلِک إِلَى اللَّهِ تَبَارَک وَ تَعَالَى، فَقَالَ: یا مُحَمَّدُ! قَلْبِی مَا یتَابِعُنِی عَلَى التَّوْبَةِ، وَ لَکنْ أَرْحَلُ عَنْک، فَدَعَا بِرَاحِلَتِهِ، فَرَکبَهَا، فَلَمَّا صَارَ بِظَهْرِ الْمَدِینَةِ، أَتَتْهُ جَنْدَلَةٌ، فَرَضَخَتْ هَامَتَهُ، ثُمَّ أَتَى الْوَحْی إِلَى النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) ، فَقَالَ: «سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ»، «لِلْکافِرینَ»، بِوَلَایةِ عَلِی، «لَیسَ لَهُ دافِعٌ»، «مِنَ اللَّهِذِی الْمَعارِجِ»(3).

قَالَ: قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاک! إِنَّا لَا نَقْرَؤُهَا هَکذَا، فَقَالَ: هَکذَا، وَ اللَّهِ! نَزَلَ بِهَا جَبْرَئِیلُ عَلَى مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله و سلم) ، وَ هَکذَا هُوَ، وَ اللَّهِ! مُثْبَتٌ فِی مُصْحَفِ فَاطِمَةَ (علیها السلام) .

فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) لِمَنْ حَوْلَهُ مِنَ الْمُنَافِقِینَ: انْطَلِقُوا إِلَى صَاحِبِکمْ، فَقَدْ أَتَاهُ مَا اسْتَفْتَحَ بِهِ، قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ اسْتَفْتَحُوا وَ خابَ کلُّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ»(4).(5)

ص: 341

از ابو بصیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) فرمودند: روزی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نشسته بودند، که ناگهان امیرالمؤمنین (علیه السلام) بر ایشان وارد شدند. پس رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) خطاب به آن حضرت فرمودند: تو به عیسی بن مریم (علیهما السلام) ، شباهتی داری، و اگر ترس این نبود، که عده ای از امّت من، در بارۀ تو بگویند آنچه را که نصارى در بارۀ عیسى بن مریم (علیهما السلام) می گفتند، همانا سخنى در فضیلت تو می گفتم، که از بین هیچ گروهی گذر نکنى، جز آنکه خاک زیر پایت را براى برکت بردارند.امام صادق (علیه السلام) فرمودند: (از این سخن رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ) آن دو اعرابی و مغیرة بن شعبه و گروهی از قریش که با آنها بودند، خشمگین شدند و گفتند: برای پسرعمویش مانندی پیدا نکرد که به آن مثَل بزند، جز به عیسی بن مریم!

در این هنگام خداوند این آیه را به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل فرمود: «وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُک مِنْهُ یصِدُّونَ»، «وَ قالُوا أَ آلِهَتُنا خَیرٌ أَمْ هُوَ ما ضَرَبُوهُ لَک إِلَّا جَدَلًا بَلْ هُمْ قَوْمٌ خَصِمُونَ»، «إِنْ هُوَ إِلَّا عَبْدٌ أَنْعَمْنا عَلَیهِ وَ جَعَلْناهُ مَثَلًا لِبَنِی إِسْرائِیلَ»، «وَ لَوْ نَشاءُ لَجَعَلْنا مِنْکمْ»، یعنی: از میان بنی هاشم، «مَلائِکةً فِی الْأَرْضِ یخْلُفُونَ».

امام صادق (علیه السلام) فرمودند: در این هنگام حارث بن عمرو فهری خشمگین شد و گفت: خدایا! اگر این سخن حق است و نازل شده از سوی توست، که افراد بنی هاشم یکی از پس از دیگری به رهبری و حکومت برسند، پس سنگی از آسمان بر سر ما فرو بریز، و یا این که عذاب دردناکی را بر ما نازل کن.

پس خداوند سخن حارث را به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) اطلاع داد، و آنگاه این آیه بر آن حضرت نازل شد: «وَ ما کانَ اللَّهُ لِیعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِیهِمْ وَ ما کانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ یسْتَغْفِرُونَ»، سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به او فرمودند: ای پسر عمرو! یا باید توبه کنی، و یا از این جا بروی.

ص: 342

حارث گفت: ای محمّد! آخر، از آن چه در اختیار توست، برای سایر قریش نیز، سهمی تعیین نما. چون بنی هاشم، تمام عزّت عرب و عجم را به خود اختصاص داده اند.پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به او فرمودند: این کاری نیست که در اختیار من باشد، بلکه به دست خدای تبارک و تعالی است. حارث گفت: ای محمّد! دلم به توبه کردن، راضی نمی شود، ولی من کوچ می کنم و از پیش تو می روم، آنگاه، درخواست کرد مرکبش را برایش بیاورند و بر آن سوار شد. زمانی که به خارج از شهر رسید، سنگی بر سرش سقوط کرده و سرش را له کرد. در این هنگام وحی بر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شد: «سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ»، «لِلْکافِرینَ»، یعنی: کافران به ولایت حضرت علی (علیه السلام) ، «لَیسَ لَهُ دافِعٌ»، «مِنَ اللَّهِ ذِی الْمَعارِجِ».

ابو بصیر می گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: فدایتان شوم! ما این آیه را این گونه نمی خوانیم. حضرت فرمودند: به خدا قسم! جبرئیل، آن را به این صورت بر حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل فرمود، و به خدا قسم! در مصحف حضرت فاطمه (علیها السلام) نیز، این گونه ثبت شده است.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به منافقانی که در اطراف ایشان بودند، فرمودند: به سوی رفیقتان بروید، که آن چه را درخواست کرده بود، بر سرش آمد، خداوند عزّ و جل فرمود: «وَ اسْتَفْتَحُوا وَ خابَ کلُّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ».

ص: 343

فرموده ای: «إِنْ هُو إِلا عَبْدٌ أَنْعَمْنَا عَلیهِ وجَعَلنَاهُ مَثَلا لبَنِی إِسْرَائِیل».

2_ عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِی رَضِی اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: بَینَمَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) جَالِسٌ فِی أَصْحَابِهِ، إِذْ قَالَ: إِنَّهُ یدْخُلُ عَلَیکمُ السَّاعَةَ شَبِیهُ عِیسَى ابْنِ مَرْیمَ (علیهما السلام) .

فَخَرَجَ بَعْضُ مَنْ کانَ جَالِساً مَعَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) ، لِیکونَ هُوَ الدَّاخِلَ، فَدَخَلَ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) ، فَقَالَ الرَّجُلُ لِبَعْضِ أَصْحَابِهِ: أَ مَا یرْضَى مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله و سلم) أَنْ فَضَّلَ عَلِیاً عَلَینَا، حَتَّى یشْبِهَهُ بِعِیسَى ابْنِ مَرْیمَ (علیهما السلام) ، وَ اللَّهِ! لَآلِهَتُنَا الَّتِی کنَّا نَعْبُدُهَا فِی الْجَاهِلِیةِ أَفْضَلُ مِنْهُ، فَأَنْزَلَ اللَّهُ فِی ذَلِک الْمَجْلِسِ: «وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیمَ مَثَلًا إِذَا قَوْمُک مِنْهُ یضِجُّونَ»، فَحَرَّفُوهَا یصِدُّونَ، «وَ قالُوا أَ آلِهَتُنا خَیرٌ أَمْ هُوَ ما ضَرَبُوهُ لَک إِلَّا جَدَلًا بَلْ هُمْ قَوْمٌ خَصِمُونَ»، إِنْ عَلِیّ (علیه السلام) إِلَّا عَبْدٌ أَنْعَمْنَا عَلَیهِ، وَ جَعَلْنَاهُ مَثَلًا لِبَنِی إِسْرَائِیلَ، فَمُحِی اسْمُهُ عَنْ هَذَا الْمَوْضِعِ.(1)

از سلمان فارسی نقل است که گفت: روزی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در میان تعدادی از اصحابشان نشسته بودند، که ناگهان فرمودند: هم اکنون کسی بر شما وارد می شود، که شبیه حضرت عیسی بن مریم (علیهما السلام) است.

پس بعضی از حاضران برخاستند و از آن مجلس خارج شدند، تا دو باره وارد شوند،و این فضیلت شامل آنها شود. در این هنگام حضرت علی بن ابی طالب (علیه السلام) وارد شدند.

یکی از منافقان گفت: محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) راضی نشد به برتری دادن علی (علیه السلام) بر ما، تا

ص: 345

جایی که او را به عیسی بن مریم (علیهما السلام) ، تشبیه کرد! به خدا قسم! بت هایی که در جاهلیت می پرستیدم، از او بهتر است. پس خداوند در همان مجلس این آیه را نازل فرمود: «وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیمَ مَثَلًا إِذَا قَوْمُک مِنْهُ یضِجُّونَ»، امّا بعضی آن را تحریف کرده و آخرین کلمۀ آن را به «یصِدُّونَ» تبدیل نمودند، خداوند در ادامه می فرماید: «وَ قالُوا أَ آلِهَتُنا خَیرٌ أَمْ هُوَ ما ضَرَبُوهُ لَک إِلَّا جَدَلًا بَلْ هُمْ قَوْمٌ خَصِمُونَ»، و اینکه حضرت علی (علیه السلام) نیستند، مگر بنده ای که به او نعمت دادیم، و او را برای بنی اسرائیل مثَل و نمونه قرار دادیم، امّا بعداً، نام آن حضرت، از این آیه حذف گردید.

ص: 346

لشکری خواهید دید که با شما می جنگد.

تا اینکه حدیث به اینجا رسید:

همانا در وجود حضرت علی (علیه السلام) ، علم به قیامت است، «لَک وَ لِقَوْمِک وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ»، یعنی: و از همۀ شما در بارۀ محبّت حضرت علی بن ابی طالب (علیه السلام) ، سئوال خواهد شد.

2_ عَنْ زُرَارَةَ بْنِ أَعْینَ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) ، عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ»، قَالَ: عَنَى بِذَلِک أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) ، وَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : یا عَلِی! أَنْتَ عِلمُ هَذِهِ الْأُمَّةِ، فَمَنِ اتَّبَعَک نَجَا، وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْک هَلَک وَ هَوَى.(1)

از زراره بن اعین نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) در بارۀ سخن خدای عزّ و جل: «وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: منظور از آن، امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) هستند، و سپس فرمودند: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: ای علی! تو علم این امّت هستی، هر کس از تو پیروی کند، رهایی می یابد، و هر کس با تو مخالفت کند، هلاک و گمراه خواهد شد.

تذکّر: شاید این مطلب، از باب زیدٌ عدلٌ، باشد، یعنی از بس زید عادل است،که او را خود عدل می نامند.

حضرت علی (علیه السلام) هم، چون تمام علوم نزدشان است، و خداوند علم اولین و آخرین را به آن حضرت عطاء نموده است، پس به جای اینکه بگویید: علیٌّ عالمٌ

ص: 348

می گوییم: علیٌ علمٌ.

3_ عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِی رَضِی اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: بَینَمَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) جَالِسٌ فِی أَصْحَابِهِ، إِذْ قَالَ: إِنَّهُ یدْخُلُ عَلَیکمُ السَّاعَةَ شَبِیهُ عِیسَى ابْنِ مَرْیمَ (علیهما السلام) ...

سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَى اَن قَالَ:

ثُمَّ ذَکرَ اللَّهُ خَطَرَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) ، وَ عِظَمَ شَأْنِهِ عِنْدَهُ تَعَالَى، فَقَالَ: «وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ فَلا تَمْتَرُنَّ بِها وَ اتَّبِعُونِ هذا صِراطٌ مُسْتَقِیمٌ»، یعْنِی: أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) .(1)

از سلمان فارسی نقل است که گفت: روزی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در میان تعدادی از اصحابشان نشسته بودند، که ناگهان فرمودند: هم اکنون کسی بر شما وارد می شود، که شبیه حضرت عیسی بن مریم (علیهما السلام) است.تا اینکه حدیث به این قسمت رسید:

سپس خداوند، عظمت و جایگاه والای امیر المؤمنین (علیه السلام) ، نزد خودش را، ذکر نموده و می فرماید: «وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ فَلا تَمْتَرُنَّ بِها وَ اتَّبِعُونِ هذا صِراطٌ مُسْتَقِیمٌ»، که منظور از آن، حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) هستند.

ص: 349

یحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ بَلى وَ رُسُلُنا لَدَیهِمْ یکتُبُونَ».

2_ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ، عَنْهُ أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) أَخَذَ عَلَیهِمُ الْمِیثَاقَ مَرَّتَینِ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) .

الْأُولَى: حِینَ قَالَ: أَ تَدْرُونَ مَنْ وَلِیکمْ مِنْ بَعْدِی؟ قَالُوا: اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ، قَالَ: صَالِحُ الْمُؤْمِنِینَ، وَ أَشَارَ بِیدِهِ إِلَى عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) ، وَ قَالَ: هَذَا وَلِیکمْ مِنْ بَعْدِی.

وَ الثَّانِیةُ: یوْمُ غَدِیرِ خُمٍّ، یقُولُ: مَنْ کنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِی مَوْلَاهُ، وَ کانُوا قَدْ أَسَرُّوا فِی أَنْفُسِهِمْ، وَ تَعَاقَدُوا أَنْ لَا نَرْجِعَ إِلَى أَهْلِهِ هَذَا الْأَمْرُ، وَ لَا نُعْطِیهِمْ الْخُمُسَ، فَأَطْلَعَ اللَّهُ نَبِیهُ (صلی الله علیه و آله و سلم) عَلَى أَمْرِهِمْ، وَ أَنْزَلَ عَلَیهِ: «أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ»، «أَمْ یحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ بَلى وَ رُسُلُنا لَدَیهِمْ یکتُبُون».(1)

از عبدالله بن عباس نقل است که گفت: همانا رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) دو مرتبه، برای حضرت علی (علیه السلام) ، از آنان تعهّد و پیمان گرفتند.

اوّلین بار: زمانی بود که فرمودند: آیا می دانید پس از من، ولیّ شما چه کسی است؟ آنها پاسخ دادند: خداوند و پیامبرش می دانند، حضرت فرمودند: شایسته ترین مؤمنان، و با دستشان به حضرت علی بن ابی طالب (علیه السلام) ، اشاره کردند و فرمودند: پس از من، این شخص، ولیّ و سرپرست شماست.

و مرتبۀ دوّم: در روز غدیر خم بود که فرمودند: هر کسی من مولای اویم، پساین علی هم مولای اوست، پس به تحقیق آنها در بین خودشان نقشه کشیدند و با

ص: 351

یکدیگر پیمان بستند که اجازه ندهند این امر به اهلش برسد، همچنین و آنها را از خمس محروم کنند، پس خداوند، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را از دسیسۀ آنها با خبر نمود، و سپس این آیه را بر آن حضرت، نازل فرمود: «أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ»، «أَمْ یحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ بَلى وَ رُسُلُنا لَدَیهِمْ یکتُبُون».

3_ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کثِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) ، فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: ...

سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَى اَن قَالَ:

وَ قَوْلُهُ: «کرِهُوا ما نَزَّلَ اللَّهُ»(1)، وَ الَّذِی نَزَّلَ اللَّهُ مَا افْتَرَضَ عَلَى خَلْقِهِ مِنْ وَلَایةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) ، وَ کانَ مَعَهُمْ أَبُو عُبَیدَةَ، وَ کانَ کاتِبَهُمْ، فَأَنْزَلَ اللَّهُ: «أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ»، «أَمْ یحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ»، الْآیةَ.(2)

از عبد الرحمن بن کثیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) در بارۀ سخن خدای متعال: ...تا آنجا که فرمودند:

و فرمایش خداوند در این آیه: «کرِهُوا ما نَزَّلَ اللَّهُ»، یعنی: از آن چه که خداوند نازل

ص: 352

کرده بود، ناراحت بودند، و منظور از آن، ولایت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) است، که خداوند آن را بر مردم واجب کرده است، و کاتب آن گروه منافق، ابو عبیده بود که با آنها همراهی می کرد، پس خداوند این چنین نازل فرمود: «أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ»، «أَمْ یحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ بَلى وَ رُسُلُنا لَدَیهِمْ یکتُبُون».

ص: 353

مَنْقُوصُ الْحُرُوفِ، وَ أَمَّا «الْکتابُ الْمُبِینُ»، فَهُوَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیّ (علیه السلام).(الحدیث)(1)

از یعقوب بن جعفر بن ابراهیم نقل است که گفت: در خدمت حضرت امام موسی کاظم (علیه السلام) ، در عریض(نزدیک مدینه) بودیم، مردی مسیحی بر ایشان وارد شد...

تا اینکه حدیث به این قسمت رسید:

شخص مسیحی عرض کرد: من از شما چند سئوال دارم، خداوند کار شما را اصلاح فرماید! حضرت فرمودند: بپرس! مسیحی عرض کرد: مرا از کتاب خدای متعال، که آن را بر حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) ، نازل کرده و به آن سخن گفته، و آن را آنگونه که باید وصف نموده و معرفی کرده، پس فرموده: «حم»، «وَ الْکتابِ الْمُبِینِ»، «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیلَةٍ مُبارَکةٍ إِنَّا کنَّا مُنْذِرِینَ»، «فِیها یفْرَقُ کلُّ أَمْرٍ حَکیمٍ»، با خبر سازید، تفسیر باطنی این آیات چیست؟

حضرت فرمودند: امّا منظور از «حم»، حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) هستند، که نام ایشان در کتابی که بر حضرت هود (علیه السلام) نازل شده، اینچنین آمده است، و البته در آنجا از تعداد حروفش کاسته شده است، امّا «کتاب مبین»، پس ایشان حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) هستند.

ص: 355

قَالَ: فَأَخَذَ الرَّجُلُ الرُّقْعَةَ، وَ مَضَى.

فَاغْتَمَمْتُ لِذَلِک غَمّاً شَدِیداً، فَلَقِیتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیاً (علیه السلام) ، فَأَخْبَرْتُهُ بِمَا کانَ، فَقَالَ: وَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ، وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ! لَیعُودَنَّ بِالْخَیبَةِ.

فَهَدَأَ مَا بِی وَ طَالَتْ عَلَی سَنَتِی، وَ جَعَلْتُ أَرْقُبُ کلَّ مَنْ جَاءَ مِنْ أَهْلِ الْجِبَالِ، فَإِذَا أَنَا بِالرَّجُلِ قَدْ وَافَى، وَ فِی جَبْهَتِهِ شَجَّةٌ تَکادُ الْیدُ تَدْخُلُ فِیهَا، فَلَمَّا رَأَیتُهُ بَادَرْتُ إِلَیهِ، فَقُلْتُ لَهُ: مَا وَرَاءَک؟ فَقَالَ: إِنِّی صِرْتُ إِلَى الْمَوْضِعِ، وَ رَمَیتُ بِالرُّقْعَةِ، فَحَمَلَ عَلَی عِدَادٌ مِنْهَا، فَهَالَنِی أَمْرُهَا، فَلَمْ تَکنْ لِی قُوَّةٌ بِهَا، فَجَلَسْتُ فَرَمَحَتْنِی أَحَدُهَا فِی وَجْهِی، فَقُلْتُ: اللَّهُمَّ اکفِنِیهَا، فَکلُّهَا یشْتَدُّ عَلَی، وَ یرِیدُ قَتْلِی، فَانْصَرَفَتْ عَنِّی، فَسَقَطْتُ، فَجَاءَ أَخٌ لِی فَحَمَلَنِی، وَ لَسْتُ أَعْقِلُ، فَلَمْ أَزَلْ أَتَعَالَجُ حَتَّى صَلَحْتُ، وَ هَذَا الْأَثَرُ فِی وَجْهِی، فَجِئْتُ لِأُعْلِمَهُ یعْنِی عُمَرَ.

فَقُلْتُ لَهُ: صِرْ إِلَیهِ، فَأَعْلِمْهُ، فَلَمَّا صَارَ إِلَیهِ وَ عِنْدَهُ نَفَرٌ، فَأَخْبَرَهُ بِمَا کانَ، فَزَبَرَهُ وَ قَالَ لَهُ: کذَبْتَ، لَمْ تَذْهَبُ بِکتَابِی، قَالَ: فَحَلَفَ الرَّجُلُ بِاللَّهِ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ وَ حَقِّ صَاحِبِ هَذَا الْقَبْرِ، لَقَدْ فَعَلَ مَا أَمَرَهُ بِهِ مِنْ حَمْلِ الْکتَابِ وَ أَعْلَمَهُ أَنَّهُ قَدْ نَالَهُ مِنْهَا مَا یرَى، قَالَ: فَزَبَرَهُ، وَ أَخْرَجَهُ عَنْهُ.

فَمَضَیتُ مَعَهُ إِلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) ، فَتَبَسَّمَ، ثُمَّ قَالَ: أَ لَمْ أَقُلْ لَک ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَى الرَّجُلِ؟! فَقَالَ لَهُ: إِذَا انْصَرَفْتَ فَصِرْ إِلَى الْمَوْضِعِ الَّذِی هِی فِیهِ وَ قُلْ: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَتَوَجَّهُ إِلَیک بِنَبِیک نَبِی الرَّحْمَةِ، وَ أَهْلِ بَیتِهِ الَّذِینَ اخْتَرْتَهُمْ عَلَى عِلْمٍ عَلَى الْعَالَمِینَ، اللَّهُمَّ فَذَلِّلْ لِی صُعُوبَتَهَا وَ حُزَانَتَهَا، وَ اکفِنِی شَرَّهَا، فَإِنَّک الْکافِی الْمُعَافِی وَ الْغَالِبُ الْقَاهِرُ».

فَانْصَرَفَ الرَّجُلُ رَاجِعاً، فَلَمَّا کانَ مِنْ قَابِلٍ قَدِمَ الرَّجُلُ، وَ مَعَهُ جُمْلَةٌ قَدْ حَمَلَهَا مِنْأَثْمَانِهَا إِلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) ، فَصَارَ إِلَیهِ وَ أَنَا مَعَهُ، فَقَالَ: تُخْبِرُنِی أَوْ أُخْبِرُک؟ فَقَالَ الرَّجُلُ: بَلْ تُخْبِرُنِی، یا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ!

ص: 357

قَالَ: کأَنَّک صِرْتَ إِلَیهَا، فَجَاءَتْک وَ لَاذَتْ بِک خَاضِعَةً ذَلِیلَةً، فَأَخَذْتَ بِنَوَاصِیهَا وَاحِداً بَعْدَ آخَرَ.

فَقَالَ الرَّجُلُ: صَدَقْتَ، یا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ! کأَنَّک کنْتَ مَعِی، فَهَذَا کانَ فَتَفَضَّلْ بِقَبُولِ مَا جِئْتُک بِهِ، فَقَالَ: امْضِ رَاشِداً بَارَک اللَّهُ لَک فِیهِ، وَ بَلَغَ الْخَبَرُ عُمَرَ، فَغَمَّهُ ذَلِک حَتَّى تَبَینَ الْغَمُّ فِی وَجْهِهِ، وَ انْصَرَفَ الرَّجُلُ، وَ کانَ یحُجُّ کلَّ سَنَةٍ، وَ قَدْ أَنْمَى اللَّهُ مَالَهُ، قَالَ: وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) ، کلُّ مَنِ اسْتَصْعَبَ عَلَیهِ شَی ءٌ مِنْ مَالِهِ أَوْ أَهْلٍ أَوْ وَلَدٍ أَوْ أَمْرِ فِرْعَوْنٍ مِنَ الْفَرَاعِنَةِ، فَلْیبْتَهِلْ بِهَذَا الدُّعَاءِ، فَإِنَّهُ یکفِی مِمَّا یخَافُ، إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَى وَ بِهِ الْقُوَّةُ.(1)

از اصبغ بن نباته، از عبدالله بن عباس نقل است که گفت: در زمان خلافت عمر بن خطاب، مردی در منطقۀ آذربایجان گله ای شتر داشت که رم کرده بودند، و اجازه نمی دادند کسی به آنها نزدیک شود، به همین دلیل آن مرد نزد عمر رفت، و در خواست چاره جویی نمود.

عمر گفت: برو از خداوند کمک بخواه، آن شخص گفت: بسیار دعا کرده و طلب حل مشکل کرده ام، امّا اثری نداشته و هرگاه به آنها نزدیک می شوم به من حمله می کنند، عمر در رقعه ای برای او چنین نوشت: از عمر، امیرالمؤمنین به جنیانسرکش و شیاطین! شترهای این مرد را برایش رام و مسخّر کنید!

آن مرد رقعه را برداشت و رفت، من به خاطر این مسئله، بسیار اندوهگین بودم، و به همین دلیل به دیدار حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) رفتم و جریان را برای ایشان

ص: 358

تعریف کردم.

حضرت فرمودند: قسم به خدایی که دانه را شکافت و انسان را آفرید! بدون دست یافتن به نتیجه باز خواهد گشت، پس مقداری از اندوهم کاسته شد.

زمان در حال سپری شدن بود و من به همۀ کسانی که از طرف مناطق کوهستانی می آمدند، دقّت می کردم، که ناگهان مردی را دیدم که چهره اش برایم آشنا بود، ولی در پیشانی اش شکافی دیدم که دست در آن داخل می شد.

زمانی که او را دیدم به سرعت به سویش رفتم و از او پرسیدم: چه اتفاقی برایت افتاده است؟ آن مرد پاسخ داد: من به آنجا رفتم و رقعه را انداختم. ناگهان تعدادی از شترهایم به من حمله کردند و من توان مقابله و دفاع از خودم در برابر حملۀ آنها را نداشتم. به همین دلیل یکی از آنها به صورت من لگدی زد. در این هنگام دعا کردم: خدایا! مرا از شرّ این چهارپایان نجات بده. همۀ شترها به طرف من آمدند، و می خواستند مرا بکشند. امّا ناگهان از اطرافم دور شدند، من نیز بیهوش افتادم، که یکی از برادرانم به طرفم آمده و مرا با خود به خانه آورده بود.

از آن زمان تاکنون تحت معالجه بودم تا این که کم کم حالم بهتر شد، امّا اثر آنضربه بر پیشانی ام مانده است. برای همین آمده ام تا جریان را به عمر خبر بدهم، به او گفتم: نزد او برو و ماجرایت را برایش تعریف کن.

پس وقتی که آن مرد نزد عمر رفت، دید شخصی نزد او است، و جریان را برایش تعریف کرد، این امر بر عمر بسیار گران آمد و گفت: دروغ می گویی! نوشتۀ مرا نبرده ای، آن شخص به خدا و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) قسم خورد که با آن نوشته، آن گونه که دستور داده بود، عمل کرده است، و چنان که همه می بینند، این بلا و مصیبت بر سرش آمده است. عمر خشمگین شد و او را از آنجا اخراج کرد.

ص: 359

من به همراه آن شخص، به نزد حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) رفتم، پس حضرت (علیه السلام) لبخندی زدند، و سپس فرمودند: آیا به تو نگفتم که آن شخص بر می گردد؟ سپس رو به آن شخص نمودند و فرمودند: وقتی که از این جا رفتی، به همان جایی که گله در آن جاست، برو و بگو: «اللهم انی اتوجّه الیک بنبیّک نبیّ الرّحمه، و اهل بیته الذین اخترتهم علی علم علی العالمین، اللهم فذلّل لی صعوبتها، و حزانتها، و اکفنی شرّها، فانک الکافی المعافی الغالب القاهر».

یعنی: (خدایا! من با توسّل به پیامبرت که پیامبر رحمت است، و اهل بیتش که آنها را بر جهانیان برتری دادی، به درگاهت روی آورده ام، خدایا! خشونت و سنگدلی آنها را برطرف نما و آنها را برایم رام بفرما، و شرّ آنها را از سر من کوتاه کن، تو بی نیاز کننده، سلامت دهنده و غالب و چیره هستی).

آن مرد به سوی شترهایش برگشت، و پس از مدّتی دوباره نزد امیرالمؤمنین (علیه السلام) بازگشت در حالی که با خودش کیسه ای همراه داشت، و من نیز همراه اورفتم.

حضرت از او پرسیدند: به من می گویی چه شد، یا من به تو بگویم؟ آن شخص گفت: بله! شما بفرمایید!

امام (علیه السلام) فرمودند: تو به سوی شترهایت رفتی، و آنها رام و فرمانبردار به سوی تو آمدند، و تو تک تک آنها را تحت کنترل خودت درآوردی؟

آن شخص گفت: بله، ای امیرالمؤمنین! گویی شما همراه من بوده اید، و این چنین شد. بر من منّت بگذارید و هدیه ای که برایتان آورده ام را از من بپذیرید!

حضرت فرمودند: خداوند به کارهایت برکت بدهد، برو به سایر امورت رسیدگی نما.

این فضیلت مولا، به اطلاع عمر رسید، و باعث ایجاد اندوه شدیدی در قلبش

ص: 360

شد. به طوری که این غم در چهره اش آشکار بود، آن شخص مدینه را ترک نمود و هر سال فریضۀ حج را انجام می داد. پس خداوند به دارایی اش برکت داده بود.

ابن عباس گفت: امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) فرمودند: هر کس در امور مادی، خانوادگی یا برخورد با حاکمان زمانۀ خویش، دچار مشکل شده است، این دعا را بخواند، که به امید خدا، از شرّ آن چه از آن بیم دارد، رهایی خواهد یافت.

ص: 361

جعفر صادق (علیه السلام) بودم که ابو بصیر نفس زنان وارد شد ...

تا اینکه حدیث به اینجا رسید:

ابو بصیر عرض کرد: فدایتان شوم! برایم بیشتر بفرمایید.

حضرت فرمودند: ای ابا محمّد! به خدا سوگند! خداوند عزّ و جل هیچ یک از اوصیای پیامبران و پیروانشان را جدا نکرده، جز امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) و شیعیان آن حضرت را، پس خداوند در کتابش فرموده، و البته که سخنش حق است: «یوْمَ لا یغْنِی مَوْلًى عَنْ مَوْلًى شَیئاً وَ لا هُمْ ینْصَرُونَ»، «إِلَّا مَنْ رَحِمَ اللَّهُ»، و مقصود خداوند از آن، امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) و شیعیان آن حضرت، است.

2_ عَنْ زَیدٍ الشَّحَّامِ، قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) : وَ نَحْنُ فِی الطَّرِیقِ فِی لَیلَةِ الْجُمُعَةِ، اقْرَأْ، فَإِنَّهَا لَیلَةُ الْجُمُعَةِ قُرْآناً، فَقَرَأْتُ: «إِنَّ یوْمَ الْفَصْلِ مِیقاتُهُمْ أَجْمَعِینَ»(1)، «یوْمَ لا یغْنِی مَوْلًى عَنْ مَوْلًى شَیئاً وَ لا هُمْ ینْصَرُونَ»، إِلَّا مَنْ رَحِمَ اللَّهُ»، فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) : نَحْنُ، وَ اللَّهِ! الَّذِی رَحِمَ اللَّهُ، وَ نَحْنُ، وَ اللَّهِ! الَّذِی اسْتَثْنَى اللَّهُ، لَکنَّا نُغْنِی عَنْهُمْ.(2)

از زید شحام نقل است که گفت: در شب جمعه ای در حالی که در خدمت حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) در راه بودیم، آن حضرت به من فرمودند: قرآن بخوان، زیرا شب جمعه، شب قرآن است، من نیز این آیات را خواندم: «إِنَّ یوْمَالْفَصْلِ مِیقاتُهُمْ

ص: 363

أَجْمَعِینَ»، «یوْمَ لا یغْنِی مَوْلًى عَنْ مَوْلًى شَیئاً وَ لا هُمْ ینْصَرُونَ»، إِلَّا مَنْ رَحِمَ اللَّهُ»، پس امام صادق (علیه السلام) فرمودند: به خدا قسم! ما همان کسانی هستیم که خداوند به آنها رحم می کند، و به خدا قسم! خداوند ما را استثناء نموده است، ولی ما برای دوستانمان فایده داریم و آنها را بی نیاز می کنیم.

3_ عَنْ یعْقُوبَ بْنِ شُعَیبٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) : فِی قَوْلِهِ تَعَالَى: «یوْمَ لا یغْنِی مَوْلًى عَنْ مَوْلًى شَیئاً وَ لا هُمْ ینْصَرُونَ»، «إِلَّا مَنْ رَحِمَ اللَّهُ»، قَالَ: نَحْنُ أَهْلُ الرَّحْمَةِ.(1)

از یعقوب بن شعیب نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) در بارۀ سخن خدای متعال: «یوْمَ لا یغْنِی مَوْلًى عَنْ مَوْلًى شَیئاً وَ لا هُمْ ینْصَرُونَ»، «إِلَّا مَنْ رَحِمَ اللَّهُ»، فرمودند: ما اهل رحمت هستیم.

ص: 364

فَهُمْ لا یرْجِعُونَ»(1).(2)

از حسن بن عباس حریشی نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) فرمودند: پس از وفات رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ، در حالی که مردم در مسجد جمع شده بودند، امیرالمؤمنین (علیه السلام) با صدای بلند این آیه را تلاوت فرمودند: «الَّذِینَ کفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ أَضَلَّ أَعْمالَهُمْ».

ابن عباس به آن حضرت عرض کرد: ای ابا الحسن! چرا این آیه را خواندید؟! امیرالمؤمنین (علیه السلام)

فرمودند: فقط آیه ای از قرآن را خواندم.

ابن عباس گفت: حتماً منظور خاصی داشتید که این آیه را خواندید. حضرت فرمودند: آری! خداوند در کتابش فرموده است: «ومَا آتَاکُمُ الرَّسُول فَخُذُوهُ ومَا نَهَاکُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا»، آیا تو شهادت می دهی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ، ابوبکر را به خلافت پس از خودشان، برگزیده باشند؟

ابن عباس پاسخ داد: من نشنیدم که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) کسی جز شما را وصیّ خود قرار داده باشند.

حضرت علی (علیه السلام) فرمودند: پس چرا با من بیعت نکردی؟ ابن عباس پاسخ داد: مردم ابوبکر را انتخاب کردند و من فقط یک تن از آنها بودم.حضرت فرمودند: همان گونه که بنی اسرائیل بر پرستش گوسالۀ سامری جمع

ص: 369

شدند، پس این بلا و امتحان شما است، و مثَل شما: «کَمَثَل الذِی اسْتَوقَدَ نَارًا فَلمَّا أَضَاءتْ مَا حَولهُ ذَهَبَ اللهُ بِنُورِهِمْ وتَرَکَهُمْ فِی ظُلمَاتٍ لاَّ یُبْصِرُونَ»، «صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لاَ یَرْجِعُونَ».

2_ عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِیفٍ وَ أَبِی حَمْزَةَ، عَنِ الْأَصْبَغِ، عَنْ عَلِیّ (علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ: سُورَةُ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله و سلم) آیةٌ فِینَا وَ آیةٌ فِی بَنِی أُمَیة.(1)

از اصبغ نقل است که گفت: حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) فرمودند: در سورۀ محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) ، یک آیه در بارۀ ما نازل شده و یک آیه در بارۀ بنی امیّه.

3_ فی تفسیر القمی: «الَّذِینَ کفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ أَضَلَّ أَعْمالَهُمْ»، نَزَلَتْ فِی أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) ، الَّذِینَ ارْتَدُّوا بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَ غَصَبُوا أَهْلَ بَیتِهِ حَقَّهُمْ، وَ صَدُّوا عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ وَلَایةِ الْأَئِمَّةِ (علیهم السلام) ، «أَضَلَّ أَعْمالَهُمْ»، أَی أَبْطَلَ مَا کانَ تَقَدَّمَمِنْهُمْ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) مِنَ الْجِهَادِ وَ النُّصْرَةِ.(2)

علی بن ابراهیم قمی در تفسیر آیۀ: «الَّذِینَ کفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ أَضَلَّ

ص: 370

أَعْمالَهُمْ»، می گوید: این آیه در بارۀ اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شده است، که پس از آن حضرت، مرتدّ شدند و حق اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را غصب نمودند و در مقابل امیر المؤمنین (علیه السلام) ایستادند، و راه ولایت آن حضرت و ائمّه (علیهم السلام) را بستند، «أَضَلَّ أَعْمَالهُمْ»، یعنی خداوند، تمام اعمالشان، از قبیل جهاد و یاری رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ، که قبل از آن، در رکاب آن حضرت، انجام داده بودند را، باطل نمود.

4_ جَعْفَرٌ وَ أَبُو جَعْفَرٍ (علیهما السلام) ، فِی قَوْلِهِ: «إِنَّ الَّذِینَ کفَرُوا»، یعْنِی بَنِی أُمَیةَ، «وَ صَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ»، عَنْ وَلَایةِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِب (علیه السلام) .(1)

ابن شهر آشوب، از حضرت امام محمّد باقر و حضرت امام جعفر صادق (علیهما السلام) روایت کرده است که در بارۀ آیۀ: «إِنَّ الَّذِینَ کفَرُوا»، فرمودند: یعنی بنی امیّه، و مقصود از «وَ صَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ»، یعنی از ولایت حضرت علی بن ابی طالب (علیه السلام) است.

ص: 371

متعال: «ذلِک بِأَنَّهُمْ کرِهُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ»، فرمودند: یعنی آنها از آنچه که در بارۀ حضرت علی (علیه السلام) . نازل می شد، بدشان می آمد، پس خداوند هم، تمام اعمالشان را نابود نمود.

3_ قالَ أبُو جَعفَر (علیه السلام) : «کرِهُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ»، فِی حَقِّ عَلِیّ (علیه السلام) .(1)

حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) در بارۀ آیۀ: «کرِهُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ»، فرمودند: مقصود این است که، آنها از آنچه که در حق حضرت علی (علیه السلام) نازل شده بود، کراهت داشتند.

ص: 373

افْتَرَضَ عَلَى خَلْقِهِ مِنْ وَلَایةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) ، وَ کانَ مَعَهُمْ أَبُو عُبَیدَةَ، وَ کانَ کاتِبَهُمْ، فَأَنْزَلَ اللَّهُ: «أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ»، «أَمْ یحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ»(1)، الْآیةَ.(2)

از عبد الرحمن بن کثیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) در بارۀ سخن خدای متعال: «إِنَّ الذِینَ ارْتَدُّوا عَلی أَدْبَارِهِم مِّن بَعْدِ مَا تَبَیَّنَ لهُمُ الهُدَی» فرمودند: منظور از آن اولی، دومی و سومی هستند که از ایمان آوردن به ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) روی گردان شده و مرتد شدند.

راوی گوید: من عرض کردم: در بارۀ آیۀ: «ذلِک بِأَنَّهُمْ قالُوا لِلَّذِینَ کرِهُوا ما نَزَّلَ اللَّهُ سَنُطِیعُکمْ فِی بَعْضِ الْأَمْرِ»، بفرمایید. حضرت فرمودند: به خدا قسم! این آیه در بارۀ اولی و دومی و پیروانشان نازل شده است. و جبرئیل (علیه السلام) این چنین فرمایش خداوند عزّ و جلّ را بر حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل کرد: «ذلِک بِأَنَّهُمْ قالُوا لِلَّذِینَ کرِهُوا ما نَزَّلَ اللَّهُ _ فِی عَلِیّ (علیه السلام) _ سَنُطِیعُکمْ فِی بَعْضِ الْأَمْرِ».سپس حضرت فرمودند: آنها بنى امیه را به پیمان خود دعوت کردند که بعد از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ، امامت را در خاندان ما نگذارند، و از خمس چیزى به ما ندهند، و گفتند: اگر به آنها خمس را بدهیم، به چیزى احتیاج نخواهند داشت، و از نبودن امر امامت در میان آنها باکی ندارند.

ص: 375

بنى امیه به آنها گفتند: ما از شما در بعضى از آنچه دعوتمان می کنید، پیروی می کنیم، و آن موضوع خمس است که به آنها چیزى ندهیم.

و فرمایش خداوند در این آیه: «کرِهُوا ما نَزَّلَ اللَّهُ»، یعنی: از آن چه که خداوند نازل کرده بود، ناراحت بودند، و منظور از آن، ولایت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) است، که خداوند آن را بر مردم واجب کرده است، و کاتب آن گروه منافق، ابو عبیده بود که با آنها همراهی می کرد، پس خداوند این چنین نازل فرمود: «أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ»، «أَمْ یحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ بَلى وَ رُسُلُنا لَدَیهِمْ یکتُبُون».

2_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِی الْحَلَبِی، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) ، فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «إِنَّ الَّذِینَ ارْتَدُّوا عَلى أَدْبارِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَینَ لَهُمُ الْهُدَى»، قَالَ: الْهُدَى هُوَ سَبِیلُ عَلِیّ (علیه السلام) .(1)از محمد بن علی حلبی نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) در بارۀ آیۀ: «إِنَّ الذِینَ ارْتَدُّوا عَلی أَدْبَارِهِم مِّن بَعْدِ مَا تَبَیَّنَ لهُمُ الهُدَی»، فرمودند: منظور از هدی، راه امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) است.

3_ المَروِی عَنْ أبِی جَعفَر (علیه السلام) و أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) : أنَّهُم بَنُو أمَیة کرِهُوا ما نَزَّلَ اللهُ فِی وَلایةِ عَلِی بنِ أبِی طالِبٍ (علیه السلام) .(2)

ص: 376

از حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) و حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) روایت است که فرمودند: همانا منظور از آنها بنی امیّه هستند، که از ولایت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) ، که از سوی خداوند نازل شده بود، ناراحت و بیزار بودند.

ص: 377

دستور داد تا ولایت آن حضرت را بپذیرند. و همچنین در بارۀ آن حضرت، بیست و دو آیه، در حجّی که (مشرکان) مانع ورود رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به مسجد الحرام شدند، و در جحفه (از میقات های حج)، و در غدیر خم نازل شد.

2_ ابن شهر آشوب: الْبَاقِرُ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَى: «ذلِک بِأَنَّهُمُ اتَّبَعُوا ما أَسْخَطَ اللَّهَ وَ کرِهُوا رِضْوانَهُ فَأَحْبَطَ أَعْمالَهُمْ»، قَالَ: کرِهُوا عَلِیّاً (علیه السلام) ، وَ کانَ أَمَرَ اللَّهُ بِوَلَایتِهِ یوْمَ بَدْرٍ وَ حُنَینٍ وَ یوْمَ بَطْنِ نَخْلَةَ وَ یوْمَ التَّرْوِیةِ وَ یوْمَ عَرَفَةَ، نَزَلَتْ فِیهِ خَمْسَ عَشْرَةَ آیةً فِی الْحَجَّةِ الَّتِی صُدَّ فِیهَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ، بِالْجُحْفَةِ وَ خُمٍّ، وَ عَنَى بِقَوْلِهِ تَعَالَى: «اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسانٍ رَضِی اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ»(1)، عَلِیاً (علیه السلام) .(2)

حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) در بارۀ سخن خدای متعال: «ذلِک بِأَنَّهُمُ اتَّبَعُوا ما أَسْخَطَ اللَّهَ وَ کرِهُوا رِضْوانَهُ فَأَحْبَطَ أَعْمالَهُمْ»، فرمودند: آنها از امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) بیزار بودند، و حال آنکه خداوند در روز جنگ بدر، حنین، بطن نخله، یوم الترویه و روز عرفه، دستور داده بود تا ولایت حضرت علی (علیه السلام) را بپذیرند، و خداوند پانزده آیه در فضیلت آن حضرت، در حجّی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را از ورود به مسجد الحرام بازداشتند، در جحفه و غدیرخم، نازل فرموده است، و مقصود از این سخن خدای متعال: «اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسانٍ رَضِی اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ»، حضرت علی (علیه السلام) هستند.

ص: 379

از ابو سعید خدری نقل است که در بارۀ سخن خدای عزّ و جلّ: «وَ لَتَعْرِفَنَّهُمْ فِی لَحْنِ الْقَوْلِ»، گفت: مقصود از شناخت آنان از لحن گفتارشان، کینه و دشمنى آنان نسبت به حضرت على بن ابى طالب (علیه السلام) است.

ص: 382

عَلَیهِمْ لَهُ.(1)

علی بن ابراهیم قمی در بارۀ این سخن خدای متعال: «إِنَّ الَّذِینَ کفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ»، گفت: منظور از «سبیل الله»، امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) هستند، یعنی: دیگران را از ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) باز داشتند، «وَ شَاقُّوا الرَّسُول»، یعنی مخالفت کردند با رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ، در بارۀ اهل بیتش، پس از آن که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از آنها در بارۀ اهل بیتش پیمان گرفته بود، آنها پیمانشان را نقض کرده و صلۀ رحم را نسبت به آن حضرت به جا نیاوردند.

ص: 384

الْحِمَارَ، وَ رَکبَ الْبُرَاقَ لَیلَةَ الْمِعْرَاجِ، وَ کلُّ ذَلِک دُونَ عَلِیّ (علیه السلام) فِی الْقُوَّةِ وَ الشِدَّةِ؟

قَالَ: فَقُلْتُ لَهُ: عَنْ هَذَا، وَ اللَّهِ! أَرَدْتُ أَنْ أَسْأَلَک، ...

سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَى أَنْ قَال:

وَ قَدْ قَالَ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) لِعَلِیّ (علیه السلام) : یا عَلِی! إِنَّ اللَّهَ تَبَارَک وَ تَعَالَى حَمَّلَنِی ذُنُوبَ شِیعَتِک ثُمَّ غَفَرَهَا لِی، وَ ذَلِک قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «لِیغْفِرَ لَک اللَّهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِک وَ ما تَأَخَّرَ».(1)

از عبد الجبار بن کثیر تمیمی یمانی نقل است که گفت: از محمّد بن حرب هلالی، حاکم مدینه شنیدم که می گفت: از حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) پرسیدم: ای پسر رسول خدا! سئوالی دارم می خواهم آن را از شما بپرسم.

حضرت فرمودند: اگر می خواهی قبل از این که سئوال خودت را مطرح کنی، من آن را بگویم، و اگر هم مایل هستی خودت بپرس.

محمد بن حرب گفت: عرض کردم: چگونه قبل از این که سئوال را مطرح کنم، از آن اطلاع دارید؟

حضرت فرمودند: از طریق فراست و دقّت در علامتهایی که در ظاهر افراد وجود دارد، مگر سخن خداوند عزّ و جلّ را نشنیده ای که می فرماید: «إِنَّ فِی ذَلکَ لآیَاتٍللمُتَوسِّمِینَ»، و همچنین فرمایش رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) که فرمودند: از فراست مؤمن بترسید، چون که او با نور خدای عزّ و جلّ می بیند؟

راوی گفت: عرض کردم: ای پسر رسول خدا! پس سئوال مرا بیان فرمایید و پاسخ دهید.

ص: 386

حضرت فرمودند: می خواهی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بپرسی، که چرا در هنگام به زیر انداختن بت ها از بام کعبه، حضرت على (علیه السلام) ، طاقت نیاوردند که آن حضرت را روى دوش خود حمل کنند، با این که قوّت و استقامت امیر المؤمنین علی (علیه السلام) بیش از این مقدار بود، و نمونۀ آن، قدرت و قوّتى بود که از آن حضرت، در کندن درب قلعۀ خیبر نمایان شد، این درب را حضرت از جا کنده و سپس به مقدار چهل ذراع آن را به پشت سر پرتاب کردند، در حالى که چهل مرد توان حمل آن را نداشتند.

و همچنین رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بر شتر، اسب و درازگوش سوار مى شدند، و در شب معراج بر بُراق سوار شدند، در حالى که واضح و روشن است که قدرت و استقامت این حیوانات از حضرت على (علیه السلام) خیلی کمتر بوده.

محمّد بن حرب مى گوید: عرض کردم: به خدا قسم! که می خواستم همین سئوال را از شما بپرسم.

تا اینکه روایت به این قسمت رسید:حضرت فرمودند: همانا پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) خطاب به امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) فرمودند: ای علی! خداوند متعال گناهان شیعیانت را بر دوش من قرار داده، و سپس آنها را به خاطر من آمرزید، و این همان سخن خدای عزّ و جل است که فرموده است: «لیَغْفِرَ لکَ اللهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنبِکَ ومَا تَأَخَّرَ».

2_ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الثَّالِثِ (علیه السلام) : أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «لِیغْفِرَ لَک اللَّهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِک وَ ما تَأَخَّرَ»، فَقَالَ (علیه السلام) : وَ أَی ذَنْبٍ کانَ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) مُتَقَدِّماً أَوْ مُتَأَخِّراً؟! وَ

ص: 387

إِنَّمَا حَمَلَهُ اللَّهُ ذُنُوبَ شِیعَةِ عَلِیّ (علیه السلام) مِمَّنْ مَضَى مِنْهُمْ وَ بَقِی، ثُمَّ غَفَرَهَا اللَّهُ لَهُ.(1)

از شرف الدین نجفی به صورت مرفوع نقل است که گفت: از حضرت امام هادی (علیه السلام) در بارۀ سخن خداوند عزّ و جلّ: «لِیغْفِرَ لَک اللَّهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِک وَ ما تَأَخَّرَ»، سئوال شد، پس آن حضرت فرمودند: مگر می شود رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ، در گذشته یا آینده گناهی مرتکب شده باشند؟ بلکه خداوند، گناهان شیعیان امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) ، از گذشته و آینده را، به عهدۀ آن حضرت گذاشته، و سپس همه را برایش آمرزیده است.

3_ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ، قَالَ: سَأَلْتُ سَیدِی الصَّادِقَ (علیه السلام) : هَلْ لِلْمَأْمُورِالْمُنْتَظَرِ الْمَهْدِی (علیه السلام) مِنْ وَقْتٍ مُوَقَّتٍ یعْلَمُهُ النَّاسُ؟ فَقَالَ: حَاشَ لِلَّهِ أَنْ یوَقِّتَ ظُهُورَهُ بِوَقْتٍ یعْلَمُهُ شِیعَتُنَا ...

سَاقَ الْحَدِیثَ الطَّوِیلَ إِلَى اَن قَالَ:

فَقَالَ الْمُفَضَّلُ: یا مَوْلَای! أَی ذَنْبٍ کانَ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) ؟ فَقَالَ الصَّادِقُ (علیه السلام) : یا مُفَضَّلُ! إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) قَالَ: «اللَّهُمَّ حَمِّلْنِی ذُنُوبَ شِیعَةِ أَخِی وَ أَوْلَادِی الْأَوْصِیاءِ مَا تَقَدَّمَ مِنْهَا وَ مَا تَأَخَّرَ إِلَى یوْمِ الْقِیامَةِ، وَ لَا تَفْضَحْنِی بَینَ النَّبِیینَ وَ الْمُرْسَلِینَ مِنْ شِیعَتِنَا»، فَحَمَّلَهُ اللَّهُ إِیاهَا وَ غَفَرَ جَمِیعَهَا.(الحدیث)(2)

از مفضل بن عمر نقل است که گفت: از آقای خودم حضرت امام جعفر

ص: 388

صادق (علیه السلام) سئوال کردم که: آیا ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) ، وقت معینی دارد که مردم آن را بدانند؟ حضرت فرمودند: این چنین نیست که خداوند برای آن زمانی تعیین کرده باشد که شیعیان ما آن را بدانند.

تا اینکه این حدیث طولانی به اینجا رسید:

مفضل عرض کرد: ای مولای من! رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) چه گناهی مرتکب شده بودند؟ حضرت صادق (علیه السلام) فرمودند: ای مفضل! همانا رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به درگاه خداوند اینچنین دعا کردند: «خدایا! گناهان شیعیان برادر علی و اوصیای از فرزندان من، از گذشته و آینده تا روز قیامت را، بر دوش من قرار ده، و مرا در بین پیامبران و رسولان، به خاطر گاه شیعیانم،رسوا و مفتضح نکن»، پس خداوند دعای آن حضرت را اجابت نمود و همۀ آنها را آمرزید.

4_ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ، عَنِ الصَّادِقِ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلَهُ رَجُلٌ عَنْ هَذِهِ الْآیةِ؟ فَقَالَ: وَ اللَّهِ! مَا کانَ لَهُ ذَنْبٌ، وَ لَکنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ ضَمِنَ لَهُ أَنْ یغْفِرَ ذُنُوبَ شِیعَةِ عَلِیّ (علیه السلام) مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِمْ وَ مَا تَأَخَّرَ.(1)

از مفضل بن عمر نقل است که گفت: شخصی از حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) در بارۀ آیۀ: «لیَغْفِرَ لکَ اللهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنبِکَ ومَا تَأَخَّرَ» سئوال کرد؟ حضرت فرمودند: به خدا قسم! آن حضرت هیچ گناهی مرتکب نشده بودند، بلکه خداوند سبحان، بخشیدن گناهان شیعیان امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) را، که به عهدۀ آن حضرت گذاشته شده بود، برای آن حضرت ضمانت کرده است.

ص: 389

هَذَا إِلَّا رَادٌّ عَلَى اللَّهِ وَ عَلَى رَسُولِهِ.(1)

از ابو بصیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) فرمودند: حضرت امیر المؤمنین (علیه السلام) در خطبۀ خود فرمودند: من رهنمایم، و من رهیافته ام، و ...

تا اینکه خطبه به اینجا رسید که فرمودند:

و من دست خدایم که به مهربانی و آمرزش بر بندگانش گسترده، و من دروازۀ ریزش گناهانم. هر که مرا شناخت و حقّ مرا شناخت، پروردگارش را شناخته است، چرا که من وصیّ پیامبر او در زمینش، و حجّت او بر آفریدگانش، هستم، هیچ کس این را انکار نمی کند، جز آن کس که خداوند و رسولش را رد می کند.

3_ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کثِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) ، قَالَ: إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) ، قَالَ: أَنَا عِلْمُ اللَّهِ، وَ أَنَا قَلْبُ اللَّهِ الْوَاعِی، وَ لِسَانُ اللَّهِ النَّاطِقُ، وَ عَینُ اللَّهِ، وَ جَنْبُ اللَّهِ، وَ أَنَا یدُ اللَّهِ.(2)

از عبد الرحمن بن کثیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) ، فرمودند: همانا حضرت امیر المؤمنین (علیه السلام) ، فرمودند: من علم خدا هستم، و من قلب واعى خدا هستم،(یعنى قلبی که خدا آن را حافظ و نگاهدارنده است) و من زبان گویاى خدا هستم، و من چشم خدا، و پهلوى خدا، و دست خدا هستم.

ص: 391

یبایعُونَک تَحْتَ الشَّجَرَةِ».(الحدیث)(1)

از عبد الملک بن هارون نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) ، از قول پدرانشان (علیهم السلام) ، فرمودند: وقتی که به امیر المومنین (علیه السلام) خبر رسید، که معاویه به همراه صد هزار نفر برای جنگ آمده است، حضرت فرمودند: آنها از کدام طایفه اند؟ گفتند: از اهالی شام، حضرت فرمودند: نگویید اهالی شام، بلکه بگویید از اهل شوم. آنها فرزندان و نوادگان مضر هستند که از زبان حضرت داود (علیه السلام) لعن و نفرین شده اند، و خداوند بعضی از آنها را به شکل میمون و خوک تبدیل نمود.

سپس به معاویه نامه نوشتند: ...

تا اینکه به این قسمت رسیدند:

و من همان کسی هستم که خداوند در تورات و انجیل نام مرا به عنوان حامی و پشتیبان رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ذکر نموده است، و همچنین من اولین کسی هستم که زیر درخت با رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بیعت کردم، و خداوند در این باره فرموده است: «لَقَدْ رَضِی اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ إِذْ یبایعُونَک تَحْتَ الشَّجَرَةِ».

2_ عَنْ جَابِرٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) ، قَالَ: قُلْتُ لَهُ: قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «لَقَدْ رَضِی اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ إِذْ یبایعُونَک تَحْتَ الشَّجَرَةِ»، کمْ کانُوا؟ قَالَ: أَلْفاً وَ مِائَتَینِ،قُلْتُ: هَلْ

ص: 393

کانَ فِیهِمْ عَلِیّ (علیه السلام) ؟ قَالَ: نَعَمْ، عَلِیّ (علیه السلام) سَیدُهُمْ وَ شَرِیفُهُمْ.(1)

از جابر نقل است که گفت: برای حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) این سخن خداوند عزّ و جلّ: «لَقَدْ رَضِی اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ إِذْ یبایعُونَک تَحْتَ الشَّجَرَةِ»، را خواندم و عرض کردم: آنها چند نفر بودند؟ حضرت فرمودند: هزار و دویست نفر، عرض کردم: آیا حضرت علی (علیه السلام) هم در میان آنان بودند؟ فرمودند: آری! حضرت علی (علیه السلام) سرور و بزرگ آنها بود.

3_ مِن طَریقِ المُخالِفین: ما رَواهُ مُوَفَّق بنِ أحمَد: قَوْلُهُ تَعَالَى: «لَقَدْ رَضِی اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ إِذْ یبایعُونَک تَحْتَ الشَّجَرَةِ»، نَزَلَتْ فِی أَهْلِ الْحُدَیبِیةِ، قَالَ جَابِرٌ: کنَّا یوْمَئِذٍ أَلْفاً وَ أَرْبَعَمِائَةٍ، قَالَ لَنَا النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) : أَنْتُمُ الْیوْمَ خِیارُ أَهْلِ الْأَرْضِ، فَبَایعَنَا تَحْتَ الشَّجَرَةِ عَلَى الْمَوْتِ، فَمَا نَکثَ، إِلَّا ابْنُ قَیسٍ، وَ کانَ مُنَافِقاً، وَ أَوْلَى النَّاسِ بِهَذِهِ الْآیةِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) ، لِأَنَّهُ تَعَالَى قَالَ: «وَ أَثابَهُمْ فَتْحاً قَرِیباً»، یعْنِی فَتْحَ خَیبَرَ، وَ کانَ ذَلِک عَلَى یدِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) .(2)

از طریق مخالفین: از موفق بن احمد نقل است که گفت: آیۀ: «لَقَدْ رَضِی اللَّهُ عَنِالْمُؤْمِنِینَ إِذْ یبایعُونَک تَحْتَ الشَّجَرَةِ»، در بارۀ حاضران در صلح حدیبیه نازل شد، جابر گفت: در روز صلح حدیبیه، ما هزار و چهارصد نفر بودیم، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به ما

ص: 394

فرمودند: شما امروز بهترین افراد روی زمین هستید.

ما زیر آن درخت با پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) تا سر حد مرگ بیعت کردیم، پس به جز ابن قیس که منافق بود، هیچ کدام از ما عهد و پیمان خود را نقص نکردیم، و امّا سزاوارترین مردم به این آیه، حضرت علی بن ابی طالب (علیه السلام) هستند، زیرا خداوند فرموده است: «وَ أَثَابَهُمْ فَتْحًا قَرِیبًا»، که منظور از آن، فتح خیبر توسط امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) است.

ص: 395

حضرت فرمودند: بلی، عرض کرد: پس چرا آن قوم بر آن حضرت غلبه کردند؟ و چرا آنها را دفع نکردند و مانع کارهایشان نشدند؟

حضرت فرمودند: یک آیه در کتاب خداى متعال، مانع آن حضرت شد، گوید: عرض کردم: کدام آیه؟ فرمودند: این سخن خداوند متعال: «لَوْ تَزَیلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِینَ کفَرُوا مِنْهُمْ عَذاباً أَلِیماً»، زیرا خداوند در میان فرزندان کفار و منافقان، مؤمنانی را قرار داده است، آن حضرت پدران را نمى کشتند تا آنکه آن فرزندان خارج شوند(متولّد شوند) ولی زمانی که آنها به دنیا آمدند، آن حضرت با آنها که دشمنی خود را ابراز کردند، جنگیدند.

حضرت قائم (علیه السلام) نیز چنین هستند، آن حضرت نیز زمانی ظهور خواهند کرد که مؤمنانی که قرار است از نسل کفار به دنیا بیایند، متولد شده باشند، آن گاه آن حضرت بر آنان غلبه مى کنند و آنان را نابود مى سازند.

ص: 397

وَ سَعْدَیک، تَبَارَکتَ وَ تَعَالَیتَ، قَالَ: إِنَّ عَلِیاً إِمَامُ أَوْلِیائِی، وَ نُورٌ لِمَنْ أَطَاعَنِی، وَ هُوَ الْکلِمَةُ الَّتِی أَلْزَمْتُهَا الْمُتَّقِینَ، مَنْ أَطَاعَهُ أَطَاعَنِی، وَ مَنْ عَصَاهُ عَصَانِی، فَبَشِّرْهُ بِذَلِک.

فَقَالَ عَلِیّ (علیه السلام) : یا رَسُولَ اللَّهِ! بَلَغَ مِنْ قَدْرِی حَتَّى إِنِّی أُذْکرُ هُنَاک؟ فَقَالَ: نَعَمْ، یا عَلِی! فَاشْکرْ رَبَّک، فَخَرَّ عَلِیّ (علیه السلام) سَاجِداً، شُکراً لِلَّهِ عَلَى مَا أَنْعَمَ بِهِ عَلَیهِ، فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : ارْفَعْ رَأْسَک، یا عَلِی! فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ بَاهَى بِک مَلَائِکتَهُ.(1)

از ابن عباس نقل است که گفت: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به حضرت على (علیه السلام) فرمودند: اى على! تو امام مسلمانان و امیر مؤمنان و پیشوای روسفیدان و حجّت خداوند، پس از من، بر همۀ آفریدگانش هستی، تو آقای اوصیاء و وصىّ سید پیامبرانى.

اى على! وقتی که مرا در معراج به آسمان هفتم بردند و از آنجا به سدرة المنتهى و از آنجا به حجابهای نور عروج دادند، و پروردگارم جلّ جلاله مرا گرامى داشت به مناجات خود، که به من فرمود: اى محمّد! گفتم: لبیک، ای پروردگارم! همانا تو مبارک و متعال هستی!خداوند متعال فرمود: همانا على (علیه السلام) امام اولیاء و دوستان من است، و نور است براى هر که مرا اطاعت کرده است، و او همان کلمه اى است که من اطاعتش را برای متّقین و پرهیزکاران لازم دانسته ام، هر کس او را اطاعت کند مرا اطاعت کرده، و هر کس از او نافرمانى کند مرا نافرمانى کرده است. پس او را به این پیام بشارت ده.

حضرت علی (علیه السلام) به رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) عرض کردند: ای رسول خدا! آیا قدر من به آنجا رسیده که در آن مقام نیز یاد شوم؟ حضرت فرمودند: آرى، ای على! پس

ص: 399

پروردگارت را شکر کن، پس حضرت على (علیه السلام) به سجده افتادند، و برای این نعمت بزرگ که خداوند به ایشان داده بود، شکر خدای را بجای آوردند، سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: اى على! سرت را از سجده بردار، که خداوند به وجود تو، به ملائکۀ خود فخر و مباهات کرد.

3_ عَنْ أَبِی بَرْزَةَ، قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) ، یقُولُ: إِنَّ اللَّهَ عَهِدَ إِلَی فِی عَلِی عَهْداً، فَقُلْتُ: اللَّهُمَّ بَینْ لِی، فَقَالَ لِی: اسْمَعْ! فَقُلْتُ: اللَّهُمَّ قَدْ سَمِعْتُ، فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: أَخْبِرْ عَلِیاً بِأَنَّهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ سَیدُ الْمُسْلِمِینَ وَ أَوْلَى النَّاسِ بِالنَّاسِ وَ الْکلِمَةُ الَّتِی أَلْزَمْتُهَا الْمُتَّقِینَ.(1)از ابو برزه نقل است که گفت: از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدم که می فرمودند: همانا خداوند در بارۀ علی (علیه السلام) از من پیمان گرفت. پس عرض کردم: پروردگارا! این پیمان را برایم بیان نما. خداوند فرمود: گوش کن! عرض کردم: خداوندا! به تحقیق می شنوم(سراپا گوشم)، خداوند عزّ و جلّ فرمود: به علی خبر بده که او امیر مؤمنان، و آقا و سرور مسلمانان، و سزاوارترین مردم نسبت به آنهاست، و کلمه ای است که آن را بر پرهیزکاران، لازم و واجب کرده ام.

ص: 400

طَالِبٍ (علیه السلام) فَقَالَ: هَذَا أَخِی.

قَالَ حُذَیفَةُ: فَرَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) سَیدُ الْمُرْسَلِینَ، وَ إِمَامُ الْمُتَّقِینَ، وَ رَسُولُ رَبِّ الْعَالَمِینَ، الَّذِی لَیسَ لَهُ فِی الْأَنَامِ شِبْهٌ وَ لَا نَظِیرٌ، وَ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) أَخُوهُ.(1)

از سعد بن حذیفة بن یمان نقل است که از پدرش روایت کرده است که گفت: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) میان مهاجرین و انصار پیمان برادری دینی بر قرار ساختند، آن حضرت، افرادی را که با یکدیگر تناسب داشتند، به برادری یکدیگر در می آوردند، سپس دست حضرت علی بن ابی طالب (علیه السلام) را گرفتند و فرمودند: این برادر من است.

حذیفه گفت: پس رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) که سرور فرستادگان، پیشوای پرهیزگاران، و فرستادۀ خداوند جهانیان هستند، و در میان انسان ها مثل و مانندی ندارند، و علی بن ابی طالب (علیه السلام) برادر آن حضرت هستند.

3_ عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِی (رَضِی اللَّهُ عَنْهُ)، قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه وآله و سلم) یقُولُ: یا مَعْشَرَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ! أَ لَا أَدُلُّکمْ عَلَى مَا إِنْ تَمَسَّکتُمْ بِهِ لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِی أَبَداً؟

قَالُوا: بَلَى، یا رَسُولَ اللَّهِ! قَالَ: هَذَا عَلِی أَخِی وَ وَزِیرِی وَ وَارِثِی وَ خَلِیفَتِی إِمَامُکمْ،

ص: 403

فَأَحِبُّوهُ لِحُبِّی، وَ أَکرِمُوهُ لِکرَامَتِی، فَإِنَّ جَبْرَئِیلَ أَمَرَنِی أَنْ أَقُولَ لَکمْ مَا قُلْتُ.(1)

از سلمان فارسی رضوان الله علیه نقل است که گفت: از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدم که می فرمودند: ای گروه مهاجرین و انصار! آیا شما را به چیزى راهنمایی نکنم که اگر بدان چنگ زنید، هرگز بعد از من گمراه نشوید؟

عرض کردند: آری، ای رسول خدا!

حضرت فرمودند: این علی برادر، وزیر، وارث و جانشین من، و امام شما است، پس برای دوستی من، او را دوست بدارید، و برای بزرگداشت من، او را بزرگ بدارید، همانا جبرئیل به من فرمان داد، که آنچه را گفتم، به شما بگویم.

ص: 404

به شما کینه ورزیده و شما را تکذیب نموده را، در آتش جهنم بیاندازید.

2_ عَنِ الرِّضَا (علیه السلام) ، عَنْ آبَائِهِ (علیهم السلام) ، عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کلَّ کفَّارٍ عَنِیدٍ»، قَالَ: نَزَلَتْ فِی وَ فِی عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) ، وَ ذَلِک أَنَّهُ إِذَا کانَ یوْمُ الْقِیامَةِ شَفَّعَنِی رَبِّی وَ شَفَّعَک، یا عَلِی! وَ کسَانِی وَ کسَاک، یا عَلِی! ثُمَّ قَالَ لِی وَ لَک یا عَلِی: أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کلَّ مَنْ أَبْغَضَکمَا، وَ أَدْخَلَا الْجَنَّةَ کلَّ مَنْ أَحَبَّکمَا، فَإِنَّ ذَلِک هُوَ الْمُؤْمِنُ.(1)

حضرت امام رضا (علیه السلام) ، از پدران بزرگوارشان (علیهم السلام) ، روایت کرده اند که حضرت امیر المؤمنین علی (علیه السلام) فرمودند: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در بارۀ سخن خداوند عزّ و جل: «أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کلَّ کفَّارٍ عَنِیدٍ»، فرمودند: این آیه در بارۀ من و علی بن ابی طالب (علیه السلام) نازل شده است، و این برای آن است که، چون روز قیامت شود، پروردگارم من و تو را، ای علی! در مقام شفاعت قرار می دهد، و بر من و تو، ای علی! جامۀ برتری می پوشاند، سپس به من و تو، ای علی! می فرماید: هر کس که با شما دشمنی ورزیده، در جهنم بیاندازید، و هر که شما را دوست داشته، او را به بهشت ببرید، که همانا او مؤمن است.

ص: 407

3_ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: کانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) کثِیراً مَا یقُولُ: أَنَا قَسِیمُ اللَّهِ بَینَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ، وَ أَنَا الْفَارُوقُ الْأَکبَرُ، وَ أَنَا صَاحِبُ الْعَصَا وَ الْمِیسَمِ. (الحدیث).(1)

از مفضل بن عمر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) فرمودند: حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) این مطلب را زیاد می فرمودند: من از طرف خداوند، تقسیم کنندۀ بهشت و جهنم هستم، و من بزرگترین جدا کنندۀ امور(حق و باطل) از یکدیگر هستم، و من صاحب عصا و میسم(وسیله ای برای داغ گذاشتن) هستم.

4_ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ، جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ (علیه السلام) : لِمَ صَارَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ، عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) قَسِیمَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ؟

قَالَ: لِأَنَّ حُبَّهُ إِیمَانٌ وَ بُغْضَهُ کفْرٌ، وَ إِنَّمَا خُلِقَتِ الْجَنَّةُ لِأَهْلِ الْإِیمَانِ، وَ خُلِقَتِ النَّارُ لِأَهْلِ الْکفْرِ، فَهُوَ (علیه السلام) قَسِیمُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ لِهَذِهِ الْعِلَّةِ، فَالْجَنَّةُ لَا یدْخُلُهَا إِلَّا أَهْلُ مَحَبَّتِهِ، وَ النَّارُ لَا یدْخُلُهَا إِلَّا أَهْلُ بُغْضِهِ.

قَالَ الْمُفَضَّلُ: فَقُلْتُ: یا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! فَالْأَنْبِیاءُ وَ الْأَوْصِیاءُ (علیهم السلام) کانُوایحِبُّونَهُ وَ أَعْدَاؤُهُمْ کانُوا یبْغِضُونَهُ؟ قَالَ: نَعَمْ، قُلْتُ: فَکیفَ ذَلِک؟

قَالَ: أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) قَالَ یوْمَ خَیبَرَ: لَأُعْطِینَّ الرَّایةَ غَداً رَجُلًا یحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ، وَ یحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ، مَا یرْجِعُ حَتَّى یفْتَحَ اللَّهُ عَلَى یدَیهِ، فَدَفَعَ الرَّایةَ إِلَى

ص: 408

عَلِیّ (علیه السلام) ، فَفَتَحَ اللَّهُ تَعَالَى عَلَى یدَیهِ؟ قُلْتُ: بَلَى.

قَالَ: أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم)

لَمَّا أُتِی بِالطَّائِرِ الْمَشْوِی، قَالَ (صلی الله علیه و آله و سلم) : اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِک إِلَیک وَ إِلَی یأْکلُ مَعِی مِنْ هَذَا الطَّائِرِ، وَ عَنَى بِهِ عَلِیاً (علیه السلام) ؟ قُلْتُ: بَلَى.

قَالَ: فَهَلْ یجُوزُ أَنْ لَا یحِبَّ أَنْبِیاءُ اللَّهِ وَ رُسُلُهُ وَ أَوْصِیاؤُهُمْ (علیهم السلام) ، رَجُلًا یحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ یحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ؟! فَقُلْتُ لَهُ: لَا.

قَالَ: فَهَلْ یجُوزُ أَنْ یکونَ الْمُؤْمِنُونَ مِنْ أُمَمِهِمْ لَا یحِبُّونَ حَبِیبَ اللَّهِ وَ حَبِیبَ رَسُولِهِ وَ أَنْبِیائِهِ (علیهم السلام) ؟ قُلْتُ: لَا.

قَالَ: فَقَدْ ثَبَتَ أَنَّ جَمِیعَ أَنْبِیاءِ اللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ جَمِیعِ الْمُؤْمِنِینَ، کانُوا لِعَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) مُحِبِّینَ، وَ ثَبَتَ أَنَّ أَعْدَاءَهُمْ وَ الْمُخَالِفِینَ لَهُمْ، کانُوا لَهُمْ وَ لِجَمِیعِ أَهْلِ مَحَبَّتِهِمْ مُبْغِضِینَ، قُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ: فَلَا یدْخُلُ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ أَحَبَّهُ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ، وَ لَا یدْخُلُ النَّارَ إِلَّا مَنْ أَبْغَضَهُ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ، فَهُوَ إِذَنْ قَسِیمُ الْجَنَّةِ وَالنَّارِ. (الحدیث).(1)

از مفضل بن عمر نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) پرسیدم: چرا حضرت امیر المؤمنین علی (علیه السلام) تقسیم کنندۀ بهشت و جهنم گردیده اند؟

حضرت فرمودند: چون محبّت و دوستی آن حضرت، ایمان، و دشمنی با ایشان، کفر است، و همانا بهشت، فقط برای اهل ایمان، و جهنّم، فقط برای کافران آفریده شده است، پس به همین علّت، آن حضرت (علیه السلام) ، تقسیم کنندۀ بهشت و جهنّم

ص: 409

می باشند. پس فقط محبّان آن حضرت، وارد بهشت می شوند، و فقط دشمنان ایشان، وارد جهنّم می شوند.

مفضل گفت: عرض کردم: ای فرزند رسول خدا! پس آیا همۀ پیامبران و اوصیاء (علیهم السلام) ، امیر المؤمنین (علیه السلام) را دوست می داشتند، و دشمنان آن حضرت را مبغوض می داشتند؟ حضرت فرمودند: آری، عرض کردم: چگونه چنین چیزی ممکن است؟

حضرت فرمودند: آیا نمی دانی پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در جنگ خیبر فرمودند: فردا پرچم را به دست مردی خواهم داد که خدا و رسولش را دوست دارد، و خدا و رسولش نیز، او را دوست می دارند، او از جنگ برنمی گردد، مگراینکه خداوند به دست او فتح و پیروزی را حاصل نماید، سپس پرچم را به دست حضرت علی (علیه السلام) دادند، و خداوند متعال هم، به دست آن حضرت، پیروزی و ظفر را نصیب آنها فرمود؟ عرض کردم: آری، می دانم.

حضرت فرمودند: آیا نمی دانی وقتی پرندۀ بریان شده ای را برای رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) آوردند، آن حضرت فرمودند: خدایا! محبوب ترین مخلوقت نزد خود و من را برسان، تا با من از این گوشت بریان شده، بخورد، و مقصود ایشان، حضرت علی (علیه السلام) بودند؟ عرض کردم: آری، می دانم.

حضرت فرمودند: آیا جایز است که انبیای خدا و فرستادگان او و اوصیای آنها (علیهم السلام) ، مردی را که خدا و رسولش او را دوست می دارند، و او نیز خدا و رسولش را دوست می دارد، دوست نداشته باشند؟ عرض کردم: نه.

حضرت فرمودند: آیا ممکن است مؤمنین از امّت های پیامبران پیشین، محبوب خدا و محبوب رسولش و انبیای او (علیهم السلام) را، دوست نداشته باشند؟ عرض کردم: نه.

ص: 410

حضرت فرمودند: پس ثابت شد که همۀ پیامبران خدا و فرستادگانش و همۀ مؤمنین، محبّ و دوستدار حضرت علی بن ابی طالب (علیه السلام) هستند، و همچنین ثابت شد که دشمنان انبیاء و مخالفین آنها، دشمن ایشان و تمام دوستداران ایشان هستند. عرض کردم: آری.

حضرت فرمودند: پس، از خلق اولین و آخرین، هیچکس داخل بهشت نمی شود، مگر آن که حضرت علی (علیه السلام) را دوست داشته باشد، و همچنین احدی ازخلق اولین و آخرین، داخل آتش نمی گردد، مگر آن که بغض و دشمنی با آن حضرت داشته باشد، پس ایشان(حضرت امیر المؤمنین علی (علیه السلام) ) تقسیم کنندۀ بهشت و دوزخ هستند.

5_ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِی، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : یقُولُ اللَّهُ تَعَالَى یوْمَ الْقِیامَةِ لِی وَ لِعَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ: أَدْخِلَا الْجَنَّةَ مَنْ أَحَبَّکمَا، وَ أَدْخِلَا النَّارَ مَنْ أَبْغَضَکما، وَ ذَلِک قَوْلُهُ تَعَالَى: «أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کلَّ کفَّارٍ عَنِیدٍ».(1)

از ابو سعید خدری نقل است که گفت: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: خداوند متعال در روز قیامت، به من و علی بن ابی طالب (علیه السلام) می فرماید: هر کسی را که شما را دوست می دارد، به بهشت داخل کنید، و هر کسی را که با شما دشمنی نموده، به جهنم بیاندازید، و این همان کلام خدای متعال است که می فرماید: «أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کلَّ کفَّارٍ عَنِیدٍ».

ص: 411

6_ رَوَاهُ ابْنُ مَسْعُودٍ رَضِی اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: دَخَلْتُ یوْماً عَلَى رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) ، فَقُلْتُ: یا رَسُولَ اللَّهِ! أَرِنِی الْحَقَّ لِأَتَّصِلَ بِهِ، فَقَالَ: یا عَبْدَ اللَّهِ! لِجِ الْمُخْدَعَ، قَالَ: فَوَلَجْتُ الْمُخْدَعَ وَ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) یصَلِّی، وَ هُوَ یقُولُ فِی سُجُودِهِ وَ رُکوعِهِ:اللَّهُمَّ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ عَبْدِک وَ رَسُولِک، اغْفِرْ لِلْخَاطِئِینَ مِنْ شِیعَتِی.

فَخَرَجْتُ حَتَّى أُخْبِرَ بِهِ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) ، فَرَأَیتُهُ وَ هُوَ یصَلِّی وَ یقُولُ:

اللَّهُمَّ بِحَقِّ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَبْدِک، اغْفِرْ لِلْخَاطِئِینَ مِنْ أُمَّتِی.

قَالَ: فَأَخَذَنِی هَلَعٌ، حَتَّى غُشِی عَلَی، فَرَفَعَ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) رَأْسَهُ، وَ قَالَ: یا ابْنَ مَسْعُودٍ! أَ کفْراً بَعْدَ إِیمَانٍ؟

فَقُلْتُ: حَاشَا وَ کلَّا! یا رَسُولَ اللَّهِ! وَ لَکنِّی رَأَیتُ عَلِیاً (علیه السلام) یسْأَلُ اللَّهَ تَعَالَى بِک، وَ رَأَیتُک تَسْأَلُ اللَّهَ بِهِ، فَلَمْ أَعْلَمْ أَیکمْ أَفْضَلُ عِنْدَ اللَّهِ؟

فَقَالَ (صلی الله علیه و آله و سلم) لِی: اجْلِسْ، فَجَلَسْتُ بَینَ یدَیهِ، فَقَالَ لِی: اعْلَمْ، أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى خَلَقَنِی وَ خَلَقَ عَلِیاً مِنْ نُورِ عَظَمَتِهِ، قَبْلَ أَنْ یخْلُقَ الْخَلْقَ بِأَلْفَی عَامٍ، إِذْ لَا تَقْدِیسَ وَ لَا تَسْبِیحَ، فَفَتَقَ نُورِی، فَخَلَقَ مِنْهُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ، وَ أَنَا وَ اللَّهِ! أَجَلُّ مِنَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ.

وَ فَتَقَ نُورَ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) ، فَخَلَقَ مِنْهُ الْعَرْشَ وَ الْکرْسِی، وَ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) وَ اللَّهِ! أَفْضَلُ مِنَ الْعَرْشِ وَ الْکرْسِی.

وَ فَتَقَ نُورَ الْحَسَنِ (علیه السلام) ، فَخَلَقَ مِنْهُ اللَّوْحَ وَ الْقَلَمَ، وَ الْحَسَنُ (علیه السلام) أَفْضَلُ مِنَ اللَّوْحِ وَ الْقَلَمِ.

وَ فَتَقَ نُورَ الْحُسَینِ (علیه السلام) ، فَخَلَقَ مِنْهُ الْجِنَانَ وَ الْحُورَ الْعِینَ، وَ الْحُسَینُ (علیه السلام) وَ اللَّهِ! أَجَلُّ مِنَ الْجِنَانِ وَ الْحُورِ الْعِینِ.

ثُمَّ أَظْلَمَتِ الْمَشَارِقُ وَ الْمَغَارِبُ، فَشَکتِ الْمَلَائِکةُ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى أَنْ یکشِفَ عَنْهُمْ

ص: 412

تِلْک الظُّلْمَةَ، فَتَکلَّمَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ بِکلِمَةٍ، فَخَلَقَ مِنْهَا رُوحاً، ثُمَّ تَکلَّمَ بِکلِمَةٍ، فَخَلَقَ مِنْ تِلْک الرُّوحِ نُوراً، فَأَضَافَ النُّورَ إِلَى تِلْک الرُّوحِ، وَ أَقَامَهَا أَمَامَ الْعَرْشِ، فَزَهَرَتِ الْمَشَارِقُ وَ الْمَغَارِبُ، فَهِی فَاطِمَةُ الزَّهْرَاءُ (علیها السلام) ، وَ لِذَلِک سُمِّیتِ الزَّهْرَاءَ (علیها السلام) ، لِأَنَّ نُورَهَا زَهَرَتْ بِهِ السَّمَاوَاتُ.

یا ابْنَ مَسْعُودٍ! إِذَا کانَ یوْمُ الْقِیامَةِ، یقُولُ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ لِعَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) وَ لِی: أَدْخِلَا الْجَنَّةَ مَنْ شِئْتُمَا، وَ أَدْخِلَا النَّارَ مَنْ شِئْتُمَا، وَ ذَلِک قَوْلُهُ تَعَالَى: «أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کلَّ کفَّارٍ عَنِیدٍ»، فَالْکافِرُ مَنْ جَحَدَ نُبُوَّتِی، وَ الْعَنِیدُ مَنْ جَحَدَ وَلَایةَ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ، فَالنَّارُ أَمَدُهُ، وَ الْجَنَّةُ لِشِیعَتِهِ وَ مُحِبِّیهِ.(1)

از عبدالله ابن مسعود روایت است که گفت: روزی بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) وارد شدم و عرض کردم: ای رسول خدا! حق را به من نشان دهید، تا به آن برسم.

حضرت فرمودند: ای عبد الله! به این پستو داخل شو. او گفت: پس داخل شدم، دیدم حضرت على ابن ابى طالب (علیه السلام) را که نماز مى خواندند و در رکوع و سجودشان مى گفتند: خدایا! به حق حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) ، بنده و رسول خودت، گنه کاران از شیعیان مرا بیامرز.

پس بیرون آمدم تا آنچه دیده بودم را، به رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)خبر دهم، که ناگاه دیدم آن حضرت هم نماز می خوانند و به خداوند عرضه مى دارند: خدایا! به حق على بن

ص: 413

ابى طالب، بندۀ خودت، گنه کاران از امّت مرا بیامرز.

ابن مسعود گفت: پس مرا وحشتى بزرگ فراگرفت، تا اینکه بیهوش شدم، پس پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) سر از سجده برداشتند و فرمودند: ای ابن مسعود! آیا بعد از ایمان، کافر شدی؟ عرض کردم: حاشا و کلا! ولی دیدم حضرت على (علیه السلام) را که از خدای متعال، به حق شما مسئلت مى نمایند، و شما هم از خداوند به حق على (علیه السلام) مسئلت مى نمایید، پس نمى دانم که کدام یک از شما، نزد خداوند افضل هستید؟

پس پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به من فرمودند: بنشین، و من در مقابل آن حضرت نشستم، سپس به من فرمودند: بدان! به درستى که خداوند متعال، دو هزار سال قبل از آنکه کسی را خلق کند، من و على را از نور عظمت خودش آفرید، زمانی که هیچ تسبیح و تقدیسی نبود، پس نور مرا شکافت، و از آن، آسمانها و زمین را آفرید، پس به خدا قسم! من از آسمانها و زمین، برترم.

و نور على بن ابی طالب (علیه السلام) را شکافت، و از آن، عرش و کرسى را آفرید، پس به خدا قسم! على بن ابی طالب (علیه السلام) از عرش و کرسى برتر است.

و نور حسن (علیه السلام) را شکافت، و از آن، لوح و قلم را آفرید، و حسن (علیه السلام) از لوح و قلم برتر است.و نور حسین (علیه السلام) را شکافت، و از آن، بهشت ها و حورالعین را آفرید، پس به خدا قسم! حسین (علیه السلام) از بهشت ها و حورالعین برتر مى باشد.

آنگاه شرق و غرب عالم را تاریک گردانید، پس ملائکه نزد خدای متعال شکایت کردند که خدایا! این ظلمت و تاریکى را از ما برطرف نما.

پس خداوند عزّ و جلّ به کلمه اى تکلّم فرمود، و از آن کلمه روحى را آفرید، پس به

ص: 414

کلمۀ دیگرى تکلّم فرمود، و از آن کلمه، نورى را خلق فرمود، سپس آن نور را به آن روح اضافه نمود، و آن را جلوی عرش قرار داد. پس شرق و غرب عالم روشن شد و مى درخشید، و آن نور، فاطمه زهرا (علیها السلام) بودند، و برای همین، آن حضرت را «زهراء» نام گذاشتند، که همانا نور آن حضرت، آسمانها را روشن می کند.

اى پسر مسعود! وقتی روز قیامت بر پا شود، خداوند عزّ و جلّ به علی بن ابی طالب (علیه السلام) و من مى فرماید: هر کسی را که شما مى خواهید، داخل بهشت نمائید، و هر که را مى خواهید داخل جهنم نمائید، و این همان سخن خداوند متعال است که می فرماید: «أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کلَّ کفَّارٍ عَنِیدٍ»، پس «کافر»، کسى است که، رسالت و پیامبرى مرا انکار نماید، و «عنید» کسى است که، ولایت علی بن ابی طالب (علیه السلام) را، منکر شود، پس جایگاهش آتش است، و جایگاه شیعیان و محبّین آن حضرت، بهشت است.

ص: 415

علی (علیه السلام)

مخالفت نماید، وارد جهنم خواهد شد. و امّا آیۀ: «یؤْفَک عَنْهُ مَنْ أُفِک»، در بارۀ ولایت حضرت علی (علیه السلام) می باشد، پس هر کس از ولایت آن حضرت منصرف شود، از مسیر بهشت، منحرف شده است.

2_ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) ، فِی قَوْلِهِ تَعَالَى: «إِنَّکمْ لَفِی قَوْلٍ مُخْتَلِفٍ»، فِی أَمْرِ الْوَلَایةِ، «یؤْفَک عَنْهُ مَنْ أُفِک»، قَالَ: مَنْ أُفِک عَنِ الْوَلَایةِ، أُفِک عَنِ الْجَنَّةِ.(1)

از ابو حمزه نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) در بارۀ این سخن خدای متعال: «إِنَّکمْ لَفِی قَوْلٍ مُخْتَلِفٍ»، فرمودند: این آیه در بارۀ ولایت است، و در بارۀ آیۀ: «یُؤْفَکُ عَنْهُ مَنْ أُفِکَ»، فرمودند: هر کس از مسیر ولایت منحرف شود، از بهشت محروم خواهد شد.

ص: 418

هستند، که ما آنها را به این دو بزرگوار، ملحق می سازیم، و حجّت و برهانی را که حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) در بارۀ حضرت علی (علیه السلام) آوردند، نسبت به اولادشان کاهش ندهیم، زیرا حجّت و برهان آنها یکی است، و طاعت و عبادتشان هم، یکی است.

2_ عَنْ الْوَلِیدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ زَیدِ بْنِ جُدْعَانَ، عَنْ عَمِّهِ عَلِی بْنِ زَیدٍ، قَالَ: قَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ: کنَّا نَتَفاضَل، فَنَقُولُ: أَبُو بَکرٍ وَ عُمَرَ وَ عُثْمَانَ، وَ یقُولُ قائلهم: فُلَانٌ وَ فُلَانٌ، فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ: یا أَبَا عَبْدِ الرَّحْمَنِ! فَعَلِیّ (علیه السلام) ؟ قَالَ: عَلِیّ (علیه السلام) مِنْ أَهْلِ بَیتٍ، لَا یقَاسُ بِهِمْ أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ، عَلِیّ (علیه السلام) مَعَ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) فِی دَرَجَتِهُ، أَنْ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یقُولُ: «وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّیتُهُمْ بِإِیمانٍ أَلْحَقْنا بِهِمْ ذُرِّیتَهُمْ»، فَفَاطِمَةُ (علیها السلام) ذُرِّیةِ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) ، وَ هِی مَعَهُ فِی دَرَجَتِهِ، وَ عَلِیّ (علیه السلام) مَعَ فَاطِمَةَ (علیها السلام) .(1)

از ولید بن محمد بن زید بن جدعان، از عمویش علی بن زید، نقل است که گفت: عبدالله بن عمر می گفت: در بارۀ فضائل و برتری افراد، فخر فروشی می کردیم و می گفتیم: ابوبکر و عمر و عثمان از همه برترند، و یکی از آنها می گفت: فلانی و فلانی، پس مردی به او گفت: ای ابو عبدالرحمن! پس در بارۀ علی (علیه السلام) چهمی گویید؟ او جواب داد: علی (علیه السلام) از اهل بیتی است، که هیچ یک از مردم، با ایشان قابل مقایسه نیستند، حضرت علی (علیه السلام) هم رتبۀ پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می باشد، همانا خداوند عزّ و جلّ می فرماید: «وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّیتُهُمْ بِإِیمانٍ أَلْحَقْنا بِهِمْ ذُرِّیتَهُمْ»، حضرت فاطمه (علیها السلام) ذریّۀ پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) است، و با آن حضرت، هم رتبه است، و حضرت

ص: 420

علی (علیه السلام)

هم، با حضرت فاطمه (علیها السلام) است.

3_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، فِی قَوْلِهِ تَعَالَى: «وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّیتُهُمْ»، الْآیةَ، قَالَ: نَزَلَتْ فِی النَّبِی وَ عَلِی وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَینِ (علیهم السلام) .(1)

از ابن عباس نقل است که در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّیتُهُمْ»، گفت: این آیه در بارۀ حضرت پیامبر و حضرت علی و حضرت فاطمه و امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) ، نازل شده است.

ص: 421

عَلِیّ (علیه السلام) ، فَهَاجَ الْقَوْمُ، وَ قَالُوا: وَ اللَّهِ! لَقَدْ ضَلَّ هَذَا الرَّجُلُ، وَ غَوَى، وَ مَا ینْطِقُ فِی ابْنِ عَمِّهِ إِلَّا بِالْهَوَى، فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَبَارَک وَ تَعَالَى فِی ذَلِک: «وَ النَّجْمِ إِذا هَوى»، «ما ضَلَّ صاحِبُکمْ وَ ما غَوى»، «وَ ما ینْطِقُ عَنِ الْهَوى»، «إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْی یوحى»، إِلَى آخِرِ السُّورَةِ.(1)

از منصور بن ابی الاسود نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) ، از پدرشان (علیه السلام) ، از اجدادشان (علیهم السلام) روایت کردند که فرمودند: وقتی که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بیمار شدند، همان بیماری که باعث وفاتشان گردید، خانواده و بعضی از یارانشان، دور آن حضرت جمع شدند و عرض کردند: ای رسول خدا! اگر اتفاقی برای شما افتاد، پس از شما چه کسی سرپرست ما خواهد شد، و چه کسی در میان ما، امر شما را بر پا خواهد کرد؟ ولی آن حضرت به آنها جوابی ندادند و سکوت پیشه کردند.

وقتی روز دوم فرا رسید، همان سئوالها را تکرار کردند، ولی باز آن حضرت جوابی ندادند. وقتی روز سوم فرا رسید، باز همان سئوالها را از آن حضرت پرسیدند و عرض کردند: ای رسول خدا! اگر اتفاقی برای شما رخ دهد، چه کسی پس از شما سرپرست ما خواهد شد، و چه کسی امر شما را در بین ما بر پا خواهد کرد؟

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به آنها فرمودند: فردا ستاره ای از آسماندر خانۀ مردی از یارانم فرود آید، نگاه کنید ببینید او چه کسی است، او پس از من جانشین من در میان شما است، و او همان کسی است که امر مرا در میان شما بر پا خواهد نمود. در میان آن جمع کسی نبود که تمایل نداشته باشد که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به او بفرمایند: تو

ص: 423

جانشین من خواهی بود.

وقتی روز چهارم فرا رسید، هر یک از آن مردان در خانه هایشان نشسته بودند و منتظر فرود آن ستاره بودند. که اگر ستاره ای از آسمان فرود می آمد، نور آن از نور دنیا بیشتر بود.

تا این که ستاره در خانۀ حضرت علی (علیه السلام) فرود آمد. آن گروه، هیجان زده و مضطرب گفتند: این مرد به بیراهه رفته است و گمراه شده است، و در بارۀ پسر عمویش، از روی هوی و هوس سخن می گوید، پس خداوند تبارک و تعالی در این باره، این آیات را نازل فرمود: «وَ النَّجْمِ إِذا هَوى»، «ما ضَلَّ صاحِبُکمْ وَ ما غَوى»، «وَ ما ینْطِقُ عَنِ الْهَوى»، «إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْی یوحى»، تا آخر سوره.

2_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: صَلَّینَا الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ ذَاتَ لَیلَةٍ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) ، فَلَمَّا سَلَّمَ أَقْبَلَ عَلَینَا بِوَجْهِهِ، ثُمَّ قَالَ: أَمَا إِنَّهُ سَینْقَضُّ کوْکبٌ مِنَ السَّمَاءِ مَعَ طُلُوعِ الْفَجْرِ فَیسْقُطُ فِی دَارِ أَحَدِکمْ، فَمَنْ سَقَطَ ذَلِک الْکوْکبُ فِی دَارِهِ، فَهُوَ وَصِیی وَ خَلِیفَتِی وَ الْإِمَامُ بَعْدِی.فَلَمَّا کانَ قُرْبُ الْفَجْرِ، جَلَسَ کلُّ وَاحِدٍ مِنَّا فِی دَارِهِ، ینْتَظِرُ سُقُوطَ الْکوْکبِ فِی دَارِهِ، وَ کانَ أَطْمَعَ الْقَوْمِ فِی ذَلِک أَبِی، الْعَبَّاسُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ، فَلَمَّا طَلَعَ الْفَجْرُ انْقَضَّ الْکوْکبُ مِنَ الْهَوَاءِ فَسَقَطَ فِی دَارِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) .

فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) لِعَلِیّ (علیه السلام) : یا عَلِی! وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالنُّبُوَّةِ! لَقَدْ وَجَبَتْ لَک الْوَصِیةُ وَ الْخِلَافَةُ وَ الْإِمَامَةُ بَعْدِی.

فَقَالَ الْمُنَافِقُونَ، عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أُبَی وَ أَصْحَابُهُ: لَقَدْ ضَلَّ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله و سلم) فِی مَحَبَّةِ ابْنِ

ص: 424

عَمِّهِ وَ غَوَى، وَ مَا ینْطِقُ فِی شَأْنِهِ إِلَّا بِالْهَوَى، فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَبَارَک وَ تَعَالَى: «وَ النَّجْمِ إِذا هَوى»، یقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ، وَ خَالِقُ النَّجْمِ إِذَا هَوَى، «ما ضَلَّ صاحِبُکمْ»، یعْنِی فِی مَحَبَّةِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) ، «وَ ما غَوى»، «وَ ما ینْطِقُ عَنِ الْهَوى»، یعْنِی فِی شَأْنِهِ، «إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْی یوحى».(1)

از ابن عباس نقل است که گفت: در یکی از شبها که نماز عشاء آخر را با رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) خواندیم، وقتی سلام نماز را دادند، به طرف ما رو کردند و فرمودند: آگاه باشید! به زودی ستاره ای از آسمان جدا می شود، و هنگام طلوع صبح در خانۀ یکی از شما خواهد افتاد. پس این ستاره در خانۀ هر کس بیفتد، پس او وصیّ و خلیفه و امام پس از من خواهد بود.هنگامی که سپیدۀ صبح نزدیک شد، هر کدام از ما در خانۀ خود نشسته و منتظر سقوط آن ستاره در داخل خانۀ خود بودیم، و در میان آن جمع، کسی که بیشتر از همه طمع داشت، پدرم، عباس بن عبد المطلب بود.

هنگامی که سپیدۀ صبح طلوع کرد، ستاره ای از آسمان جدا شد و در خانۀ حضرت علی بن ابی طالب (علیه السلام)

فرود آمد. آن گاه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به حضرت علی (علیه السلام) فرمودند: ای علی! قسم به آن کسی که مرا به پیامبری مبعوث نموده! جانشینی و خلافت و امامت پس از من بر تو واجب گردید.

منافقان، که عبدالله بن ابیّ و یارانش بودند گفتند: محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) در محبّت و دوستی

ص: 425

پسر عمویش به بیراهه رفته و گمراه شده است، و در بارۀ او، از روی هوی و هوس سخن می گوید. پس خداوند تبارک و تعالی آیۀ: «وَ النَّجْمِ إِذا هَوى»، را نازل نمود، و خداوند عزّ و جلّ و خالق آن ستاره می گوید: وقتی آن ستاره فرود آمد، «ما ضَلَّ صاحِبُکمْ»، یعنی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ، در بارۀ محبّت علی بن ابی طالب (علیه السلام) ، به بیراهه نرفته است، «وَ ما غَوى»، «وَ ما ینْطِقُ عَنِ الْهَوى»، در بارۀ آن حضرت، «إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْی یوحى».

3_ عَنْ رَبِیعَةَ السَّعْدِی، قَالَ: سَأَلْتُ ابْنَ عَبَّاسٍ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ النَّجْمِ إِذا هَوى»، قَالَ: هُوَ النَّجْمُ الَّذِی هَوَى مَعَ طُلُوعِ الْفَجْرِ، فَسَقَطَ فِی حُجْرَةِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ(علیه السلام) ، وَ کانَ أَبِی، الْعَبَّاسُ یحِبُّ أَنْ یسْقُطَ ذَلِک النَّجْمُ فِی دَارِهِ، فَیحُوزَ الْوَصِیةَ وَ الْخِلَافَةَ وَ الْإِمَامَةَ، وَ لَکنْ أَبَى اللَّهُ أَنْ یکونَ ذَلِک غَیرَ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) ، «وَ ذلِک فَضْلُ اللَّهِ یؤْتِیهِ مَنْ یشاءُ»(1).(2)

از ربیعه سعدی نقل است که گفت: از ابن عباس در بارۀ سخن خداوند عزّ و جلّ: «وَ النَّجْمِ إِذا هَوى»، پرسیدم، او گفت: آن همان ستاره ای است که به هنگام طلوع صبح سقوط کرد و در خانۀ حضرت علی بن ابی طالب (علیه السلام) فرود آمد، و پدرم، عباس خیلی دوست داشت که آن ستاره در خانۀ خودش فرود آید، تا جانشینی و خلافت و امامت از آن او باشد. امّا خداوند نخواست که آن شخص کسی غیر از علی بن ابی طالب (علیه السلام) باشد، و این از فضل خداوند است که به هر کس بخواهد، آن را می بخشد.

ص: 426

4_ عَنْ غِیاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (علیهما السلام) ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) : أَنَا سَیدُ النَّاسِ وَ لَا فَخْرَ، وَ عَلِی سَیدُ الْمُؤْمِنِینَ، اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ، وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ.

فَقَالَ رَجُلٌ مِنْ قُرَیشٍ: وَ اللَّهِ! مَا یأْلُو یطْرِی ابْنِ عَمِّهِ، فَأَنْزَلَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ: «وَ النَّجْمِ إِذا هَوى»، «ما ضَلَّ صاحِبُکمْ وَ ما غَوى»، «وَ ما ینْطِقُ عَنِ الْهَوى»، وَ مَا هَذَا الْقَوْلِ الَّذِییقُولُهُ بِهَوَاهُ فِی ابْنِ عَمِّهِ، «إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْی یوحى».(1)

از غیاث بن ابراهیم نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) فرمودند: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: من سرور مردم هستم، و هیچ افتخاری بالاتر از این نیست، و علی (علیه السلام) سرور مؤمنان است، خداوندا! هر کس که او را دوست می دارد، دوست بدار، و با کسی که با او دشمنی می ورزد، دشمن باش.

پس مردی از قریش گفت: به خدا قسم! که او، دست از حمایت پسر عمویش برنمی دارد، پس خداوند سبحان، این آیات را نازل فرمود: «وَ النَّجْمِ إِذا هَوى»، «ما ضَلَّ صاحِبُکمْ وَ ما غَوى»، «وَ ما ینْطِقُ عَنِ الْهَوى»، یعنی این کلامی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در بارۀ پسر عمویشان می فرمایند، از روی هوی و هوس نیست، بلکه چیزی جز وحی الهی، نیست، «إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْی یوحى».

ص: 427

الْمَسْجِدِ، فَذَکرَ بَعْضُ أَصْحَابِهِ الْجَنَّةَ، فَقَالَ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) : إِنَّ أَوَّلَ أَهْلِ الْجَنَّةِ دُخُولًا إِلَیهَا عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) .

فَقَالَ أَبُو دُجَانَةَ الْأَنْصَارِی: یا رَسُولَ اللَّهِ! أَخْبَرْتَنَا أَنَّ الْجَنَّةِ مُحَرَّمَةٌ عَلَى الْأَنْبِیاءِ، حَتَّى تَدْخُلَهَا، وَ عَلَى الْأُمَمِ، حَتَّى تَدْخُلَهَا أُمَّتُک؟

فَقَالَ: بَلَى، یا أَبَا دُجَانَةَ! أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ لِلَّهِ لِوَاءَ مِنْ نُورٍ، وَ عَمُوداً مِنْ نُورٍ، خَلَقَهُمَا اللَّهُ قَبْلَ أَنْ یخْلُقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ بِأَلْفَی عَامٍ، مَکتُوبٌ عَلَى ذَلِک اللِّوَاءِ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ، خَیرُ الْبَرِیةِ آلُ مُحَمَّدٍ، صَاحِبُ اللِّوَاءِ عَلِی، وَ هُوَ إِمَامُ الْقَوْمِ؟

فَقَالَ عَلِیّ (علیه السلام) : الْحَمْدُ اللَّهِ الَّذِی هَدَانَا بِک، یا رَسُولَ اللَّهِ! وَ شَرَّفَنَا.

فَقَالَ النَّبِی (صلی الله علیه و آله و سلم) : أَبْشِرْ یا عَلِی! مَا مِنْ عَبْدٍ ینْتَحِلُ مَوَدَّتَک، إِلَّا بَعَثَهُ اللَّهُ مَعَنَا یوْمَ الْقِیامَةِ.

وَ جَاءَ فِی رِوَایةٍ أُخْرَى: یا عَلِی! أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّهُ مَنْ أَحَبَّنَا وَ انْتَحَلَ مَحَبَّتَنَا، أَسْکنَهُ اللَّهُ مَعَنَا، وَ تَلَا هَذِهِ الْآیةَ: «إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ وَ نَهَرٍ»، «فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِیک مُقْتَدِر».(1)

از عاصم بن ضمره نقل است که گفت: همانا جابر بن عبدالله گفت: در مسجد در محضر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بودیم که یکی از اصحاب، از بهشتصحبت نمود، پس پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: همانا اولین نفری که وارد بهشت می شود، علی بن ابی طالب (علیه السلام) است.

پس ابو دجانه انصاری عرض کرد: ای رسول خدا! مگر شما به ما خبر ندادید که بر

ص: 429

پیامبران حرام است که پیش از شما وارد بهشت بشوند، و بر همۀ امّت ها نیز، حرام است که پیش از امّت شما، وارد بهشت شوند؟

پس حضرت فرمودند: بلی، ای ابودجانه! امّا آیا نمی دانی که خداوند، پرچمی از نور، و ستونی از نور دارد، و خداوند آن دو را، دو هزار سال قبل از آفرینش آسمانها و زمین، خلق نموده است، بر روی آن پرچم نوشته شده است: «خدایی جز خدای یکتا نیست، و محمّد رسول خدا است، بهترین انسان ها خاندان محمّد می باشند»، صاحب آن پرچم، علی (علیه السلام) است، و او امام این امّت است؟

آن گاه حضرت علی (علیه السلام) فرمودند: سپاس خداوندی را که ما را به وسیلۀ شما، ای رسول خدا! هدایت نمود و به ما شرافت عطا کرد.

سپس پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: بشارت باد بر تو، ای علی! هیچ بنده ای نیست که دوستی و محبّت تو را با خود داشته باشد، مگر اینکه خداوند متعال در روز قیامت، او را با ما مبعوث می فرماید.

و در روایت دیگری آمده است: ای علی! آیا نمی دانی که هر کس ما را دوست بدارد و خود را به دوستی و محبّت ما منسوب دارد، خداوند او را با ما (در بهشت)یک جا، ساکن می کند؟ و سپس این آیه را تلاوت فرمودند: «إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ وَ نَهَرٍ»، «فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِیک مُقْتَدِر».

ص: 430

قُلْتُ: «وَ أَقِیمُوا الْوَزْنَ بِالْقِسْطِ وَ لا تُخْسِرُوا الْمِیزانَ»، قَالَ: أَطِیعُوا الْإِمَامَ بِالْعَدْلِ، وَ لَا تَبْخَسُوه مِنْ حَقِّهِ.(1)

از داود رقی نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) در بارۀ سخن خدا ی عزّ و جلّ: «الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ بِحُسْبانٍ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: ای داود! از مطلب خاصی سؤال نمودی، پس به جوابی که به تو داده می شود، قناعت کن. همانا خورشید و ماه، دو نشانه از نشانه های خداوند هستند، که به دستور او در حرکت اند، سپس خداوند به آن دو مثال زده، از برای کسی که بر علیه ما دسیسه کرده، و حرمت ما را شکسته است، و به حق ما ظلم و ستم نموده است. پس خداوند فرمود: آن دو در محاسبه هستند، حضرت فرمودند: یعنی آن دو در عذاب من هستند.

داود گفت: عرض کردم: «وَ النَّجْمُ وَ الشَّجَرُ یسْجُدانِ»، یعنی چه؟

حضرت فرمودند: «نجم»، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) هستند، و «شجر»، امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) و دیگر ائمّه (علیهم السلام) می باشند، که حتی به اندازۀ چشم به هم زدنی، خداوند را، نافرمانی نکرده اند.

داود گفت: عرض کردم: «وَ السَّماءَ رَفَعَها وَ وَضَعَ الْمِیزانَ»، چه معنایی دارد؟حضرت فرمودند: «سماء»، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می باشند، که خداوند ایشان را گرفت، و سپس به نزد خود بالا برد، «وَ وَضَعَ الْمِیزانَ»، منظور از «میزان»، امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) هستند، که ایشان را منصوب ساخت، تا خلیفۀ بعد از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) باشند.

عرض کردم: «أَلَّا تَطْغَوْا فِی الْمِیزانِ»، چه معنایی دارد؟ حضرت فرمودند: یعنی

ص: 433

علیه امام، با نافرمانی و مخالفت، طغیان نکنید.

عرض کردم: «وَ أَقِیمُوا الْوَزْنَ بِالْقِسْطِ وَ لا تُخْسِرُوا الْمِیزانَ»، چه تفسیری دارد؟ فرمودند: از امام عادل اطاعت کنید، و چیزی از حق او را نادیده نگیرید.

2_ فَإِذَا أَرَدْتَ الْخُرُوجَ مِنَ الْکوفَةِ، وَ التَّوَجُّهَ إِلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) ، فَأَحْرِزْ رَحْلَک، وَ تَوَجَّهْ وَ أَنْتَ عَلَى طُهْرِک وَ غُسْلِک، وَ عَلَیک السَّکینَةَ وَ الْوَقَارَ، وَ تَقُولُ: ...

سَاقَ الْزِّیارَةَ إِلَى أَنْ قَال:

السَّلَامُ عَلَى یعْسُوبِ الدِّینِ وَ الْإِیمَانِ وَ کلِمَةِ الرَّحْمَنِ السَّلَامُ عَلَى مِیزَانِ الْأَعْمَالِ وَ مُقَلِّبِ الْأَحْوَالِ وَ سَیفِ ذِی الْجَلَالِ وَ سَاقِی السَّلْسَبِیلِ الزُّلَالِ.(الزیارة)(1)

هنگامی که از کوفه برای زیارت حضرت امیر المؤمنین (علیه السلام) خارجشدی، پس آگاه باش که کجا می روی، و بر طهارت و پاکی خودت مواظبت نما، و بر تو باد که با وقار و سکینه وارد شوی سپس بگو: ...

تا آنجا که زیارت به این قسمت رسید:

السَّلَامُ عَلَى یعْسُوبِ الدِّینِ وَ الْإِیمَانِ وَ کلِمَةِ الرَّحْمَنِ السَّلَامُ عَلَى مِیزَانِ الْأَعْمَالِ وَ مُقَلِّبِ الْأَحْوَالِ وَ سَیفِ ذِی الْجَلَالِ وَ سَاقِی السَّلْسَبِیلِ الزُّلَالِ.

ص: 434

رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: خداوند تبارک و تعالی فرموده است: به کدامیک از دو نعمت کفر می ورزید، به حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) یا به حضرت علی (علیه السلام) .

نکته: عبارت «نعمت» در بسیاری از آیات قرآن کریم آمده است، هنگامی که تفسیر آنها را در کلام معصومین (علیهم السلام) بررسی می کنیم، به این نتیجه می رسیم که این نعمت همان نعمتی است که خداوند در روز غدیر به پیامبرش (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «اݗَلْیَوْمَ اَكْمَلْتُ لَكُمْ دینَكُمْ وَاَتْمَمْتُ عَلَیْكُمْ نِعْمَتی» و همان نعمتی است که فردای قیامت از آن سؤال خواهد شد: «ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعیمِ»، و این نعمت، نعمت ولایت و محبّت حضرت مولا امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (علیه السلام) می باشد.

ص: 436

سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) ، یقُولُ فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «مَرَجَ الْبَحْرَینِ یلْتَقِیانِ»، «بَینَهُما بَرْزَخٌ لا یبْغِیانِ»، قَالَ: عَلِیّ (علیه السلام) وَ فَاطِمَةُ (علیها السلام) بَحْرَانِ مِنَ الْعِلْمِ عَمِیقَانِ، لَا یبْغِی أَحَدُهُمَا عَلَى صَاحِبِهِ، «یخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجانُ»، الْحَسَنُ وَ الْحُسَینُ (علیهما السلام) .(1)

از سلیمان بن

داود منقری نقل است که گفت: یحیی بن سعید قطّان برای ما حدیث کرد وگفت: از حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) شنیدم که در بارۀ این سخن خداوند عزّ و جلّ: «مَرَجَ البَحْرَیْنِ یَلتَقِیَانِ»، «بَیْنَهُمَا بَرْزَخٌ لا یَبْغِیَانِ»» می فرمودند: حضرت علی (علیه السلام) و حضرت فاطمه (علیها السلام) ، دو دریای عمیق علم هستند، و هیچ کدام بر دیگری تجاوز نمی کنند، «یخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجانُ»، که از آن دو دریای علم، امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) بیرون آمده اند.

3_ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِی، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) ، فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «مَرَجَ الْبَحْرَینِ یلْتَقِیانِ»، قَالَ: عَلِیّ (علیه السلام) وَ فَاطِمَةُ (علیها السلام) ، «بَینَهُما بَرْزَخٌ لا یبْغِیانِ»، قَالَ: لَا یبْغِی عَلِیّ (علیه السلام) عَلَى فَاطِمَةَ (علیها السلام) ، وَ لَا تَبْغِی فَاطِمَةُ (علیها السلام) عَلَى عَلِیّ (علیه السلام) ، «یخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجانُ»، قَالَ: الْحَسَنُ وَ الْحُسَینُ (علیهما السلام) .(2)از جابر جعفی نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) در بارۀ این سخن خدای عزّ و جلّ: «مَرَجَ البَحْرَیْنِ یَلتَقِیَانِ»، فرمودند: منظور، حضرت علی (علیه السلام) و حضرت فاطمه (علیها السلام) می باشد، و در بارۀ: «بَیْنَهُمَا بَرْزَخٌ لا یَبغِیَانِ»، فرمودند: نه

ص: 438