کلیدواژه های آیات علوی در قرآن کریم : روشی جدید برای حفظ و آموزش آیات علوی در قرآن کریم جلد 1

کلیدواژه های آیات علوی در قرآن کریم

روشی جدید برای حفظ و آموزش آیات علوی در قرآن کریم

تالیف سیدمحمدجعفر روضاتی

تقریظ سیدمحمود بحرالعلوم میردامادی

مقدمه علی اکبر مهدی پور

ص: 2

بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 3

تقدیم به محضر مقدسّۀ اوّلین مدافع ولایت علوی، حضرت فاطمة الزّهراء(سلام الله علیها)

ص: 4

8_ کد آیه: 2/31 اسم آیه: اسم حضرت علی(علیه السلام) 74

9_ کد آیه: 2/37 اسم آیه: کلمات.. 75

10_ کد آیه: 2/40 اسم آیه: وفادار بولایت علی(علیه السلام) 79

11_ کد آیه: 2/43 اسم آیه: اوّلین رکوع کننده 81

12_ کد آیه: 2/45 اسم آیه: خاشعان. 82

13_ کد آیه: 2/58 اسم آیه: درگاه توبه 85

14_ کد آیه: 2/81 اسم آیه: گناه بزرگ. 87

15_ کد آیه: 2/82 اسم آیه: اوّلین مؤمن. 90

16_ کد آیه: 2/83 اسم آیه: بهتر از پدر. 92

17_ کد آیه: 2/105 اسم آیه: رحمت مخصوص.... 96

18_ کد آیه: 2/115 اسم آیه: وجه خدا 97

19_ کد آیه: 2/121 اسم آیه: تلاوت كنندۀ قرآن. 99

20_ کد آیه: 2/124 اسم آیه: کلمات.. 100

21_ کد آیه: 2/132 اسم آیه: دین. 104

22_ کد آیه: 2/138 اسم آیه: رنگ ولایت.. 105

23_ کد آیه: 2/143 اسم آیه: شاهدان الهی _ امّت وسط. 107

24_ کد آیه: 2/159 اسم آیه: كتمان حقیقت.. 109

25_ کد آیه: 167و2/166 اسم آیه: عاقبت دشمنان علی(علیه السلام) 110

26_ کد آیه: 2/185 اسم آیه: راحتی و آسایش در ولایت.. 113

27_ کد آیه: 2/189 اسم آیه: خانهی ولایت.. 115

28_ کد آیه: 2/207 اسم آیه: جان بر کف.. 117

ص: 6

29_ کد آیه: 2/208 اسم آیه: سلامت در سایۀ ولایت.. 120

30_ کد آیه: 2/213 اسم آیه: هدایت به راه راست.. 122

31_ کد آیه: 2/238 اسم آیه: نماز میانی. 123

32_ کد آیه: 2/253 اسم آیه: فضیلت.. 124

33_ کد آیه: 2/256 اسم آیه: دستگیرهی محکم 127

34_ کد آیه: 2/257 اسم آیه: نور ولایت.. 129

35_ کد آیه: 2/265 اسم آیه: مرضات الله... 132

36_ کد آیه: 2/269 اسم آیه: حکمت.. 134

37_ کد آیه: 2/274 اسم آیه: انفاق. 136

سورۀ مبارکۀ آل عمران. 138

38_ کد آیه: 3/7 اسم آیه: راسخون. 138

39_ کد آیه: 3/18 اسم آیه: عالم 139

40_ کد آیه: 3/19 اسم آیه: دین. 141

41_ کد آیه: 3/33 اسم آیه: برگزیدگان. 142

42_ کد آیه: 3/61 اسم آیه: نفس پیامبر(صلی الله علیه و آله) 144

43_ کد آیه: 3/68 اسم آیه: سزاوارترین. 147

44_ کد آیه: 3/81 اسم آیه: میثاق نصرت.. 148

45_ کد آیه: 3/103 اسم آیه: ریسمان الهی. 151

46_ کد آیه: 3/112 اسم آیه: ریسمانی برای مردم 156

47_ کد آیه: 3/128 اسم آیه: صاحب اختیار. 157

48_ کد آیه: 3/144 اسم آیه: ارتداد 161

ص: 7

49_ کد آیه: 3/157 اسم آیه: راه خدا 163

50_ کد آیه: 3/162 اسم آیه: منکر حقّ علی(علیه السلام) 165

51_ کد آیه: 3/185 اسم آیه: بهترین برادر. 167

52_ کد آیه: 195_3/191 اسم آیه: مرد مهاجر. 170

53_ کد آیه: 3/200 اسم آیه: ارتباط. 177

سورۀ مبارکۀ نساء. 179

54_ کد آیه: 4/26 اسم آیه: اعلم از پیامبران. 179

55_ کد آیه: 4/33 اسم آیه: عهد و پیمان. 181

56_ کد آیه: 4/47 اسم آیه: نور آشکار. 182

57_ کد آیه: 4/48 اسم آیه: منکر ولایت.. 183

58_ کد آیه: 4/54 اسم آیه: حسادت به مقام ولایت.. 187

59_ کد آیه: 4/59 اسم آیه: اولی الامر. 190

60_ کد آیه: 4/65 اسم آیه: تسلیم ولایت.. 194

61_ کد آیه: 4/69 اسم آیه: صدّیق. 198

62_ کد آیه: 4/83 اسم آیه: صاحبان امر. 202

63_ کد آیه: 4/83 اسم آیه: فضل و رحمت خدا 204

64_ کد آیه:4/137 اسم آیه: منکران ولایت.. 206

65_ کد آیه:4/159 اسم آیه: دیدن حقیقت.. 208

66_ کد آیه: 175و4/174 اسم آیه: نور امامت.. 213

سورۀ مبارکۀ مائده 215

67_ کد آیه: 5/1 اسم آیه: عهد ولایت.. 215

ص: 8

68_ کد آیه: 5/3 اسم آیه: دین کامل. 216

69_ کد آیه: 5/5 اسم آیه: زیانكاران. 225

70_ کد آیه:5/35 اسم آیه: وسیله 227

71_ کد آیه: 5/37 اسم آیه: دشمنان حضرت علی(علیه السلام) در عذاب دائم 229

72_ کد آیه: 5/54 اسم آیه: حضرت علی(علیه السلام) محبّ پروردگار. 231

73_ کد آیه: 5/55 اسم آیه: ولیّ الله... 233

74_ کد آیه: 5/56 اسم آیه: حزب خدا 240

75_ کد آیه: 5/67 اسم آیه: ابلاغ ولایت حضرت علی(علیه السلام) 243

76_ کد آیه: 5/68 اسم آیه: کافرین به نزول ولایت.. 250

سورۀ مبارکۀ انعام 251

77_ کد آیه: 6/28 اسم آیه: دروغ منکر ولایت.. 251

78_ کد آیه: 6/44 اسم آیه: ترک ولایت.. 254

79_ کد آیه: 6/82 اسم آیه: ایمان آلوده 255

80_ کد آیه: 6/122 اسم آیه: جاهلان بولایت مرده اند 257

81_ کد آیه: 6/149 اسم آیه: حجّت بالغه 259

82_ کد آیه: 6/151 اسم آیه: پدر امّت.. 260

83_ کد آیه: 6/153 اسم آیه: راه راست.. 262

84_ کد آیه: 6/158 اسم آیه: ایمان بی فایده 265

85_ کد آیه: 6/159 اسم آیه: جدایی از حضرت علی(علیه السلام) 268

سورۀ مبارکۀ اعراف.. 270

86_ کد آیه: 7/43 اسم آیه: شکر نعمت هدایت به ولایت.. 270

ص: 9

87_ کد آیه: 7/44 اسم آیه: مؤذّن. 272

88_ کد آیه: 7/46 اسم آیه: مردان اعراف.. 276

89_ کد آیه: 7/69 اسم آیه: ولایت، بزرگترین نعمت.. 280

90_ کد آیه: 7/128 اسم آیه: متّقین و وارثین زمین. 281

91_ کد آیه: 7/157 اسم آیه: نور نازل شده 284

92_ کد آیه: 7/172 اسم آیه: میثاق الست.. 287

93_ کد آیه: 7/180 اسم آیه: زیباترین اسم 290

94_ کد آیه: 7/181 اسم آیه: فرقهی نجاتیافته 292

سورۀ مبارکۀ انفال. 294

95_ کد آیه: 8/7 اسم آیه: كلمات.. 294

96_ کد آیه: 8/11 اسم آیه: آب پاککننده 296

97_ کد آیه: 8/24 اسم آیه: دعوت به حیات.. 299

98_ کد آیه: 8/25 اسم آیه: فتنه 301

99_ کد آیه: 33و8/32 اسم آیه: نزول سنگ بر سر منکر ولایت.. 303

100_ کد آیه: 8/41 اسم آیه: ذی القربی. 307

101_ کد آیه: 8/62 اسم آیه: یاور پیامبر(صلی الله علیه و آله) 309

102_ کد آیه: 8/64 اسم آیه: حامی پیامبر(صلی الله علیه و آله) 311

103_ کد آیه: 8/75 اسم آیه: بهترین خویشان. 312

سورۀ مبارکۀ توبه 318

104_ کد آیه: 9/3 اسم آیه: اذان. 318

105_ کد آیه: 9/16 اسم آیه: ولیجه 322

ص: 10

106_ کد آیه: 9/19 اسم آیه: مقایسه 324

107_ کد آیه: 9/23 اسم آیه: ایمان. 329

108_ کد آیه: 9/32 اسم آیه: نور خدا 331

109_ کد آیه: 9/36 اسم آیه: ماه حرام 334

110_ کد آیه: 9/100 اسم آیه: اوّلین پیشگام 337

111_ کد آیه: 9/105 اسم آیه: عرضهی اعمال. 344

112_ کد آیه: 9/119 اسم آیه: صادقین. 348

سورۀ مبارکۀ یونس.. 351

113_ کد آیه: 10/2 اسم آیه: مقام راستین. 351

114_ کد آیه: 10/7 اسم آیه: آیات.. 352

115_ کد آیه: 10/15 اسم آیه: غیر از حضرت علی(علیه السلام) 353

116_ کد آیه: 10/25 اسم آیه: راه مستقیم 355

117_ کد آیه: 10/35 اسم آیه: هادی به حقّ. 356

118_ کد آیه: 10/53 اسم آیه: جانشین بر حق. 361

119_ کد آیه: 10/58 اسم آیه: رحمت خدا 363

120_ کد آیه: 10/62 اسم آیه: اولیای خدا 367

121_ کد آیه: 64و10/63 اسم آیه: رستگاری بزرگ. 369

122_ کد آیه: 10/94 اسم آیه: سؤال از ولایت در شب معراج. 373

123_ کد آیه: 10/101 اسم آیه: آیات.. 376

سورۀ مبارکۀ هود 377

124_ کد آیه: 11/3 اسم آیه: صاحب فضیلت.. 377

ص: 11

125_ کد آیه: 11/12 اسم آیه: نگرانی پیامبر(صلی الله علیه و آله)از ابلاغ ولایت 379

126_ کد آیه: 11/17 اسم آیه: شاهد 383

سورۀ مبارکۀ یوسف.. 393

127_ کد آیه: 12/108 اسم آیه: پیروی با بصیرت.. 393

سورۀ مبارکۀ رعد 396

128_ کد آیه: 13/4 اسم آیه: شجره 396

129_ کد آیه: 13/7 اسم آیه: هادی.. 397

130_ کد آیه: 13/19 اسم آیه: مقایسه 402

131_ کد آیه: 13/20 اسم آیه: میثاق ولایت.. 404

132_ کد آیه: 13/28 اسم آیه: آرامش دلها 406

133_ کد آیه: 13/29 اسم آیه: بهترین سعادت.. 408

134_ کد آیه: 13/43 اسم آیه: تمام علم 411

سورۀ مبارکۀ ابراهیم 419

135_ کد آیه: 14/18 اسم آیه: عامل بطلان اعمال. 419

136_ کد آیه: 14/24 اسم آیه: شجرهی طیّبه 422

137_ کد آیه: 14/27اسم آیه: ایمان ثابت، اعتقاد ثابت.. 424

138_ کد آیه: 14/28 اسم آیه: نعمت.. 429

139_ کد آیه: 14/35 اسم آیه: نتیجهی دعای حضرت ابراهیم(علیه السلام) 431

140_ کد آیه: 14/37 اسم آیه: دلهای عاشق ولایت.. 433

سورۀ مبارکۀ حجر. 438

141_ کد آیه: 15/41 اسم آیه: راه مستقیم 438

ص: 12

142_ کد آیه: 15/47 اسم آیه: برادر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) 441

143_ کد آیه: 15/75 اسم آیه: متوسّم 444

سورۀ مبارکۀ نحل. 448

144_ کد آیه: 16/16 اسم آیه: علامت.. 448

145_ کد آیه: 16/22 اسم آیه: مستکبران. 450

146_ کد آیه: 16/43 اسم آیه: اهل ذكر. 453

147_ کد آیه: 16/68 اسم آیه: امیر نحل. 456

148_ کد آیه: 16/76 اسم آیه: مقایسه 459

149_ کد آیه: 16/83 اسم آیه: نعمت خدا 461

150_ کد آیه: 16/88 اسم آیه: عذابی مضاعف برای مخالفین ولایت.. 465

151_ کد آیه: 16/89 اسم آیه: شاهد و گواه 466

152_ کد آیه: 16/89 اسم آیه: تبیان. 467

153_ کد آیه: 16/90 اسم آیه: احسان. 470

154_ کد آیه: 16/92 اسم آیه: پیمان شکنان. 474

سورۀ مبارکۀ اسراء. 481

155_ کد آیه: 17/9 اسم آیه: هدایت.. 481

156_ کد آیه: 17/26 اسم آیه: اسراف در ولایت.. 484

157_ کد آیه: 17/36 اسم آیه: بازپرسی از ولایت.. 485

158_ کد آیه: 17/48 اسم آیه: راه 487

159_ کد آیه: 17/64 اسم آیه: شریک شیطان. 488

160_ کد آیه: 17/71 اسم آیه: امام 490

ص: 13

161_ کد آیه: 17/73 اسم آیه: وسوسهی دشمنان. 495

162_ کد آیه: 17/80 اسم آیه: یاور رسول خدا(صلی الله علیه و آله) 497

163_ کد آیه: 17/81 اسم آیه: حقّ. 498

164_ کد آیه: 17/89 اسم آیه: كفر به ولایت.. 500

165_ کد آیه: 17/110 اسم آیه: اسرار ولایت.. 502

166_ کد آیه: 18/2 اسم آیه: نگهبانی استوار. 505

167_ کد آیه: 18/29 اسم آیه: انتخاب حق. 506

168_ کد آیه: 18/37 اسم آیه: کفر به ولایت.. 509

169_ کد آیه: 18/44 اسم آیه: ولایت خدا 513

170_ کد آیه: 18/46 اسم آیه: بهترین عمل. 515

171_ کد آیه: 18/88 اسم آیه: بهترین پاداش.. 517

172_ کد آیه: 18/101 اسم آیه: نابینا 519

173_ کد آیه: 18/110 اسم آیه: عمل صالح. 522

سورۀ مبارکۀ مریم 524

174_ کد آیه: 19/5 اسم آیه: پسر عمو. 524

175_ کد آیه: 19/50 اسم آیه: بهترین اسم 526

176_ کد آیه: 19/73 اسم آیه: غرور منکران ولایت.. 529

177_ کد آیه: 19/96 اسم آیه: محبّت قلبی. 531

سورۀ مبارکۀ طه 540

178_ کد آیه: 32_20/25 اسم آیه: وزیر. 540

179_ کد آیه: 20/54 اسم آیه: صاحب خرد 546

ص: 14

180_ کد آیه: 20/82 اسم آیه: هدایت به ولایت.. 548

181_ کد آیه: 20/108 اسم آیه: داعی. 553

182_ کد آیه: 20/124 اسم آیه: نتیجهی دوری از ولایت.. 554

183_ کد آیه: 20/132 اسم آیه: اهل بیت(علیهما السلام) 558

184_ کد آیه: 20/135 اسم آیه: راه مستقیم 561

سورۀ مبارکۀ انبیاء. 565

185_ کد آیه: 21/7 اسم آیه: اهل ذكر. 565

186_ کد آیه: 21/10 اسم آیه: اطاعت.. 566

187_ کد آیه: 21/24 اسم آیه: معیّت.. 567

188_ کد آیه: 21/73 اسم آیه: پیشوایان هدایت.. 568

189_ کد آیه: 21/101 اسم آیه: وعدۀ نیک. 573

190_ کد آیه: 21/103 اسم آیه: روز خوشحالی شیعیان. 575

سورۀ مبارکۀ حج. 577

191_ کد آیه: 22/15 اسم آیه: خشم کفّار از یاری پیامبر(صلی الله علیه و آله) 577

192_ کد آیه: 22/19 اسم آیه: عذاب دشمن ولایت.. 579

193_ کد آیه: 22/24 اسم آیه: راه پسندیده 581

194_ کد آیه: 22/25 اسم آیه: عذاب منکر امیر المؤمنین(علیه السلام) 583

195_ کد آیه: 22/40 اسم آیه: ظلم به امیر المؤمنین(علیه السلام) 584

196_ کد آیه: 22/41 اسم آیه: برپا دارندهی دستورات خدا 586

197_ کد آیه: 22/45 اسم آیه: چاه متروک. 590

198_ کد آیه: 22/52 اسم آیه: محدَّث.. 594

ص: 15

199_ کد آیه: 22/57 اسم آیه: عذاب منکر ولایت.. 599

200_ کد آیه: 22/60 اسم آیه: یاری خداوند 600

201_ کد آیه: 22/67 اسم آیه: راه مستقیم 601

202_ کد آیه: 22/72 اسم آیه: خشم و عصبانیّت در چهرۀ کفّار. 603

203_ کد آیه: 78و22/77 اسم آیه: شاهدان الهی. 605

سورۀ مبارکۀ مؤمنون. 609

204_ کد آیه: 23/1 اسم آیه: رستگاران. 609

205_ کد آیه: 23/60 اسم آیه: اطاعت همراه با ولایت.. 616

206_ کد آیه: 23/61 اسم آیه: سابق. 621

207_ کد آیه: 23/74 اسم آیه: انحراف از ولایت.. 625

208_ کد آیه: 95-23/93 اسم آیه: جنگ با حضرت علی(علیه السلام) 628

209_ کد آیه: 23/111 اسم آیه: صبر رستگاران. 633

سورۀ مبارکۀ نور. 635

210_ کد آیه: 24/10 اسم آیه: رحمت خدا 635

211_ کد آیه: 24/35 اسم آیه: مصباح. 637

212_ کد آیه: 24/36 اسم آیه: خانۀ حضرت علی(علیه السلام) 642

213_ کد آیه: 24/40 اسم آیه: ظلم به حضرت علی(علیه السلام) 644

214_ کد آیه: 24/54 اسم آیه: پیمان معهود 646

215_ کد آیه: 24/55 اسم آیه: خلیفه 648

سورۀ مبارکۀ فرقان. 650

216_ کد آیه: 9و25/8 اسم آیه: گمراهان از ولایت.. 650

ص: 16

217_ کد آیه: 25/11 اسم آیه: اشرف ساعات.. 652

218_ کد آیه: 25/20 اسم آیه: صبر حضرت علی(علیه السلام) 654

219_ کد آیه: 30 – 25/27 اسم آیه: راه پیامبر(صلی الله علیه و آله)_ ذکر 656

220_ کد آیه: 25/50 اسم آیه: انکار ولایت.. 661

جدول فهرست سوره های قرآن کریم ...663

ص: 17

ص: 18

تصویر

ص: 19

در جلسات وی حاضر می شدند، گفته بود و آن ها را از حضور در جلسات آن فرد منحرف نهی کرده بود.

لذا بر خود وظیفه دیدم که این شبهه را ردّ کنم و این کتاب را در این رابطه تألیف نمودم.(1)

آنگاه 85 حدیث در کثرت فضائل مولا در قرآن کریم نقل کرده(2) سپس به ترتیب سوره های قرآن، آیات نازل شده در مورد مولای متّقیان و خاندانش را بر اساس احادیث واصله از بزرگ مفسّر قرآن، رسول اکرم(صلی الله علیه و آله)بر شمرده است.

این کتاب در سه جلد چاپ شده است.(3)

در این کتاب 210 آیه به استناد 1160 حدیث در فضائل و مناقب مولای متّقیان نقل شده است.

غیرت دینی حافظ حسکانی بسیار ستودنی است که چون مطّلع می شود که شیّادی منکر نزول آیه ای در شأن مولای متّقیان شده است، دامن همّت به کمر می بندد و کتاب ارزشمندی در ردّ او تألیف می کند و نسخه ی دست نویس آن در طول هزار سال باقی می ماند و در زمان ما به زیور طبع آراسته می شود.

پیش از ایشان دو تن دیگر از بزرگان اهل سنّت غیرت به خرج داده و در ردّ افکار پوچ هم کیشان خود اثر فاخری نوشته اند:

1_ حافظ احمد بن شعیب نسائی(215_303ق) صاحب کتاب «سنن نسائی» یکی از صحاح ستّه، وقتی که وارد دمشق شد و غربت مولایمتّقیان را در آن سامان

ص: 22

مشاهده کرد، کتاب ارزشمندی به نام «خصائص امیر المؤمنین علی بن ابی طالب(علیه السلام)» نوشت، از او خواستند که کتابی نیز در حق معاویه بنویسد، امتناع کرد، آن قدر لگد زدند که در زیر ضربات لگد هم کیشان خود به شهادت رسید.(1)

2_ محمد بن جریر طبری(224_310ق) صاحب «تاریخ طبری» وقتی مطّلع شد که ابن ابی داود، بربهاری و برخی دیگر از حنبلی ها در مورد حدیث غدیر خم تشکیک کرده اند، کتاب ارزشمندی به نام «الولایة» نوشت و حدیث غدیر را از 75 طریق در دو مجلد بزرگ تألیف کرد، چون وفات نمود عوام حنبلی ها از دفن او در قبرستان مسلمان ها جلوگیری کردند!! و لذا در حیاط خانه اش او را به خاک سپردند.(2)

در زمینه ی فضائل و مناقب مولای متّقیان در آیات نورانی قرآن کریم آثار ارزشمندی از علمای شیعه و سنّی در طول قرون و اعصار تألیف شده که با اسامی تعدادی از آن ها در زیر آشنا می شویم:

2_ أربعون آیة فی فضائل أمیر المؤمنین(علیه السلام)، به نام شرف الدّین گلستانه تألیف شده است.(1)

3_ أسماء أمیر المؤمنین(علیه السلام) فی کتاب الله، تألیف: محمّد بن احمد بن ابی الثّلج بغدادی.(2)

4_ إمامة أمیر المؤمنین(علیه السلام) من القرآن، تألیف: شیخ مفید.(3)

5_ أوضح دلیل فی ما جاء فی علیّ و آله من التّنزیل، تألیف: شیخ علی بن شیخ جعفر قطیفی.(4)

6_ حدائق الیقین فی فضائل امام المتّقین و الآیات النّازلة فی شأن أمیر المؤمنین(علیه السلام)، تألیف: ابو طالب استرآبادی.(5)

7_ خصائص أمیر المؤمنین(علیه السلام) من القرآن المبین، تألیف: حاکم نیشابوری.(6)

8_ خصائص الوحی المبین فی مناقب أمیر المؤمنین(علیه السلام)، تألیف: ابن بطریق.(7)

9_ الدّر الثّمین فی ذکر خمس مائة آیة نزلت من کلام ربّ العالمین فی فضائل أمیر

ص: 24

المؤمنین(علیه السلام)، تألیف: حافظ رجب برسی.(1)

10_ الدّر الثّمین فی أسرار الأنزع البطین، تلخیص کتاب پیشین، توسط: تقی الدّین عبد الله حلبی.(2)

11_ ذکر الآیات النّازلة فی أمیر المؤمنین(علیه السلام)، از مؤلّفی نا شناخته، به نقل از ابن طاووس.(3)

12_ سیمای امام علی(علیه السلام) در قرآن، تألیف: حاکم حسکانی، ترجمه: یعقوب جعفری.(4)

13_ علیٌّ فی القرآن، تألیف: سید صادق حسینی شیرازی.(5)

14_ ما أنزل الله من القرآن فی أمیر المؤمنین(علیه السلام)، تألیف: ابو الحسین احمد بن محمد بن احمد قزوینی.(6)

15_ ما نزل فی القرآن فی علیّ(علیه السلام)، تألیف: هارون بن عمر بن عبد العزیز مجاشعی، از اصحاب امام رضا(علیه السلام).(7)

16_ ما نزل فی القرآن فی أمیر المؤمنین(علیه السلام)، تألیف: ابو جعفر محمد بن اوُرمه ی

ص: 25

قمی.(1)

17_ ما نزل فی القرآن فی أمیر المؤمنین(علیه السلام)، تألیف: ابو اسحاق ثقفی، متوفّای 383ق.(2)

18_ ما نزل فی القرآن فی علیّ(علیه السلام)، تألیف: حسین بن حکم حِبری، متوفّای 286ق.(3)

19_ ما نزل فی القرآن فی أمیر المؤمنین(علیه السلام)، تألیف: عبد العزیز بن یحیی جلّودی، متوفای 332ق.(4)

20_ ما نزل فی القرآن فی أمیر المؤمنین(علیه السلام)، تألیف: محمّد بن احمد بن ابی الثّلج، متوفای 325ق.(5)

21_ ما نزل فی القرآن فی أمیر المؤمنین(علیه السلام)، تألیف: ابو الفرج اصفهانی، متوفای 356ق.(6)

22_ ما نزل فی القرآن فی أمیر المؤمنین(علیه السلام)، تألیف: ابو عبد الله مرزبانی، متوفای 378ق.(7)

ص: 26

23_ ما نزل فی القرآن فی أمیر المؤمنین(علیه السلام)، تألیف: ابو نعیم اصفهانی، متوفای 430ق.(1)

24_ ما نزل فی القرآن فی علیّ(علیه السلام)، تألیف: محمد بن مؤمن شیرازی، قرن ششم.(2)

25_ ما نزل فی القرآن فی علیّ(علیه السلام)، تألیف: مظفّر بن ابی بکر حنفی آقسرائی، متوفای 631ق.(3)

و اینک جالب ترین و جامع ترین و پربارترین آن ها، کتاب ارزشمند:

«کلید واژه ی آیات علوی در قرآن کریم»؛

تألیف منیف سلالة الأطیاب، حاج سید محمد جعفر روضاتی، محقّق فرزانه و مؤلّف فرهیخته، از دودمان جلیل صاحب روضات قدّس سرّه، را در دست دارید، که به شیوه ای مبتکرانه و محقّقانه در این رابطه تدوین شده است.

نخستین اثری که از مؤلّف محترم در این رابطه منتشر شده، کتاب پربار: «کلید واژه ی آیات مهدوی در قرآن کریم» می باشد(4) که در آن سیمای نورانی حضرت مهدی؟عج؟ در 240 آیه از آیات نورانی قرآن با استناد به احادیث اهلبیت(علیهم السلام)بررسی شده است.

دوّمین اثر ایشان در این زمینه، کتاب ارزشمند: «کلید واژه ی آیاترجعت در قرآن

ص: 27

کریم» می باشد، که در ضمن آن هنگامه ی رجعت در 80 آیه بر اساس احادیث واصله از معصومین(علیهم السلام)بررسی شده است.(1)

سوّمین اثر پربار ایشان کتاب نفیس و فاخر: «کلید واژه ی آیات علوی در قرآن کریم» می باشد که در آن سیمای ملکوتی مولای متّقیان امیر مؤمنان(علیه السلام) در 440 آیه از آیات نورانی قرآن به استناد احادیث بزرگ مفسّر قرآن، رسول اکرم(صلی الله علیه و آله)و پیشوایان معصوم از خاندان عصمت و طهارت، بر صفحات کتاب نقش بسته است.

نیازی به توضیح ندارد که آیات علوی در قرآن کریم به این تعداد منحصر نیست، آنچه مؤلّف توانسته در این صفحات محدود منعکس نماید، این تعداد می باشد وگرنه آب دریا در یک سبو نمی گنجد، که مولای متّقیان اقیانوس بیکران همه ی فضائل انسانی است که جز منطق وحی نمی تواند آن فضائل بی شمار را اِحصا کند.

برای تقریب به ذهن یادآور می شویم که سید هاشم بحرانی در کتاب گرانسنگ: «اللّوامع النّورانیّة فی أسماء علیّ و أهل بیته القرآنیّة»، 1619 حدیث فقط در مورد اسامی آن حضرت در قرآن کریم آورده است.(2)

از این احادیث ارتباط تنگاتنگ مولای متّقیان با قرآن کریم و رابطه ی جدایی ناپذیر آن دو از یک دیگر روشن می شود.

بزرگ مفسّر قرآن، خاتم پیامبران، این حقیقت را با یک تعبیر نغز و پر مغز بیان فرموده:

عَلِی مَعَ الْقُرْآنِ؛

علی با قرآن است.

ص: 28

وَ الْقُرْآنُ مَعَ عَلِی؛

و قرآن نیز با علی است.

لَا یفْتَرِقَانِ حَتَّى یرِدَا عَلَی الْحَوْضَ؛

قرآن و علی، هرگز از یک دیگر جدا نمی شوند، تا در حوض کوثر بر من وارد شوند.

این حدیث شریف با اندک اختلافی در تعبیر، در ده ها منبع سنّی و صدها منبع شیعی با اسناد صحیح از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله)روایت شده است.(1)

منابع حدیث شریف:

«عَلِی مَعَ الْقُرْآنِ وَ الْقُرْآنُ مَعَ عَلِی، لَا یفْتَرِقَانِ حَتَّى یرِدَا عَلَی الْحَوْضَ»

این حدیث شریف از طریق اهل بیت(علیهم السلام)و از طریق اهل سنّت، از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله)با سند صحیح روایت شده و در صدها منبع نقل شده، که به تعدادی از منابع اهل سنّت اشاره می کنیم:

1_ إتّحاف الجماعة بما جاء فی الفتن و الملاحم، ج1، ص181_184.

2_ إتّحاف المهرة بأطراف العشرة، از ابن حجر عسقلانی، ج18، ص179.

3_ إجمال الاصابة فی أقوال الصّحابة، ج1، ص55.

4_ أسنی المطالب، از شمس الدّین جزری، ج1، ص185.

5_ تاریخ الخلفاء، از جلال الدّین سیوطی، ص173.

ص: 29

6_ تفریح الأحباب فی مناقب الآل و الأصحاب، از محمد قرشی هاشمی هندی، ص353.

7_ تلخیص المستدرک، از شمس الدّین ذهبی، در هامش مستدرک، ج3، ص124.

ذهبی تصریح کرده که اسناد آن صحیح است.

8_ التّنویر، شرح الجامع الصّغیر، ج7، ص334.

9_ توضیح الدّلائل علی ترجیح الفضائل، از شهاب الدّین ایجی، ص286.

10_ التّیسیر بشرح الجامع الصّغیر، ج2، ص146، با تصریح به صحّت اسناد آن.

11_ الجامع الصّغیر، از جلال الدّین سیوطی، ج1، ص824 و ج2، ص69 و ص346.

12_ جمع الفوائد، از محمد بن سلیمان بن فاسی مغربی، ج2، ص516.

13_ جواهر العقدین، از سمهودی، ج2، ص88.

14_ جوهرة الکلام، از محمود بن وُهَیب حنفی، ص57.

15_ دلیل الواعظ الی ادلّة المواعظ، ج2، ص267.

16_ سُبُل الهدی و الرّشاد، از صالحی شامی، ج11، ص297.

17_ السّراج المنیر، از علی بن احمد عزیزی، ج2، ص459.

18_ سمط النّجوم العوالی، از عبد الملک عصامی، ج2، ص503.

19_ شرح الزّرقانی علی المواهب اللّدُنیّة بالمنح، ج2، ص542.

20_ شواهد التّنزیل، از عبید الله حسکانی، ج3، ص9.

ص: 30

21_ الصّواعق المحرقة، از ابن حجر مکّی، ج2، ص361 و 368.

22_ الفتح الکبیر، از یوسف نبهانی، ج2، ص242.

23_ الفتح الربّانی من فتاوی الامام الشّوکانی، ج8، ص4085.

24_ الفتوحات الاسلامیّة، از زینی دحلان، ج2، ص516.

25_ فرائد السِّمطین، از حموینی، ج1، ص177.

26_ الفردوس، از شیرویه، ج3، ص282.

27_ فیض القدیر، از عبد الرّحیم مناوی، ج4، ص470.

28_ کفایة الطّالب، از گنجی شافعی، ص254.

29_ کنز العمّال، از متّقی هندی، ج6، ص153.

30_ الکواکب الدّریّة، از مناوی، ج1، ص39.

31_ مجلّة الجامعة الاسلامیّة بالمدینة المنوّرة، شماره ی 52، ج23، ص440.

32_ مجمع الزوائد، از هیثمی، ج9، ص134.

33_ المستدرک علی الصّحیحین، از حاکم نیشابوری، ج3، ص124.

حاکم تصریح کرده که اسناد حدیث صحیح می باشد.

34_ المعجم الأوسط، از طبرانی، ج5، ص125، با تصریح به این که سندش حسَن است.

35_ المعجم الصّغیر، از طبرانی، ج2، ص28.

36_ مناقب سیّدنا علیّ، از عینی، ص38.

ص: 31

37_ مناقب علی بن أبی طالب(علیه السلام)، از ابن مَردَویه، ص117.

38_ مناقب علی بن أبی طالب(علیه السلام)، از أخطب خوارزمی، ص154.

39_ نور الأبصار، از شبلنجی، ص80.

40_ ینابیع المودّة، از قندوزی، ج1، ص269 و ج2، ص396،96و403.

در این حدیث شریف پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله)تأکید می کند بر این که مولای متّقیان همواره با قرآن و قرآن با اوست، هرگز از یک دیگر جدا نمی شوند، تا در حوض کوثر بر آن حضرت وارد شوند.

چنین تعبیری هرگز در مورد احدی از دیگر اصحاب وارد نشده است.

ما این حدیث را از چهل منبع از منابع اهل سنّت نقل کردیم، اگر منابع شیعه را بر آن می افزودیم، از مرز یکصد منبع بالاتر می رفت.

در پایان مزید توفیقات روز افزون مؤلّف را از خداوند منّان مسألت نموده، برای ناشر محترم و دست اندر کاران طبع و نشر این کتاب، سعادت و سلامتی و توفیق خدمت به قرآن و اهلبیت را بیش از پیش خواستارم.

دهم ربیع الثّانی 1440 قمری

سالروز ارتحال جانگداز کریمه ی اهلبیت حضرت معصومه(سلام الله علیها)

حوزه ی علمیّه ی قم

علی اکبر مهدی پور

ص: 32

و بهره هاى فزاینده، و تقسیم كنندۀ رزق و روزى پدیده ها، مخلوقات همه جیره خوار سفرۀ او هستند، كه روزى همه را تضمین، و اندازه اش را تعیین فرمود.»(1)

و

«ستایش مى كنم خداوند را، براى تكمیل نعمت هایش، و تسلیم بودن در برابر بزرگیش، و ایمن ماندن از نافرمانى او. و در رفع نیازها از او یارى مى طلبم، زیرا كسی را كه خدا هدایت كند، هرگز گمراه نگردد، و هر كه را خدا دشمن دارد، هرگز نجات نیابد، و هر آن كس را كه خداوند بى نیاز گرداند، نیازمند نخواهد شد.

پس ستایش خداوند، گران سنگ ترین چیز است، و برترین گنجى است كه ارزش ذخیره شدن دارد، و گواهى مى دهم كه جز خداى یكتاى بى شریک، معبودى نیست، شهادتى كه اخلاص آن آزموده، و پاكى و خلوص آن را باور داریم، و تا زنده ایم بر این باور استواریم، و آن را براى صحنه هاى هولناک روز قیامت ذخیره مى كنیم، زیرا شهادت به یگانگى خدا، نشانۀ استوارى ایمان، باز كنندۀ درهاى احسان، مایۀ خشنودى خداى رحمان، و دور كنندۀ شیطان است.

و شهادت مى دهم كه، محمّد(صلی الله علیه و آله)بندۀ خدا، و فرستادۀ اوست. خداوند او را با دینى آشكار، و نشانه اى پایدار، و قرآنى نوشته شده و استوار، و نورى درخشان، و چراغى تابان، و فرمانى آشكار كننده فرستاد، تا شک و تردیدها را نابود سازد، و با دلائل روشن استدلال كند، و با آیات الهى مردم را پرهیز دهد، و

ص: 34

از كیفرهاى الهى بترساند.»(1)

معمولاً مقدمۀ هر كتابی را با حمد و ثنای خداوند متعال، و شكر و سپاس او شروع می كنند، و سپس به موضوع آن كتاب و مختصری از تاریخچه و اهداف نگارش می پردازند.

ولی حقیر وقتی خواستم مقدمۀ این كتاب شریف را شروع نمایم، و خداوند متعال را به خاطر این نعمت عظمی و این توفیق بزرگ، شكر و سپاس بگویم، ذهن و فكرم از كار افتاد، و نتوانستم كلمه ای در حمد و سپاس الهی، كه در شأن این كتاب باشد، بنویسم.

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)إِنَّ اللَّهَ تَبَارَک وَ تَعَالَى جَعَلَ لِأَخِی عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ(علیه السلام) فَضَائِلَ، لَا یحْصِی عَدَدَهَا غَیرُهُ، فَمَنْ ذَكَرَ فَضِیلَةً مِنْ فَضَائِلِهِ مُقِرّاً بِهَا، غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ، وَ لَوْ وَافَى الْقِیامَةَ بِذُنُوبِ الثَّقَلَینِ، وَ مَنْ كَتَبَ فَضِیلَةً مِنْ فَضَائِلِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ(علیه السلام) لَمْ تَزَلِ الْمَلَائِكَةُ تَسْتَغْفِرُ لَهُ مَا بَقِی لِتِلْک الْكِتَابَةِ رَسْمٌ، وَ مَنِ اسْتَمَعَ إِلَى فَضِیلَةٍ مِنْ فَضَائِلِهِ، غَفَرَ اللَّهُ لَهُ الذُّنُوبَ الَّتِی اكْتَسَبَهَا بِالاسْتِمَاعِ، وَ مَنْ نَظَرَ إِلَى كِتَابَةٍ فِی فَضَائِلِهِ، غَفَرَ اللَّهُ لَهُ الذُّنُوبَ الَّتِی اكْتَسَبَهَا بِالنَّظَرِ، ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)النَّظَرُ إِلَى عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ(علیه السلام) عِبَادَةٌ، وَ ذِكْرُهُ عِبَادَةٌ، وَ لَا یقْبَلُ إِیمَانُ عَبْدٍ، إِلَّا بِوَلَایتِهِ وَ الْبَرَاءَةِ مِنْ أَعْدَائِهِ.(2)

رسول خدا(صلی الله علیه و آله)فرمودند: خداوند براىبرادرم على بن ابى طالب(علیه السلام) فضائل بیشمارى مقرر كرده، هر كس یک فضیلت از فضائل

ص: 35

او را ذكر كند و به آن ایمان داشته باشد، خداوند گناهان گذشته و آینده اش را بیامرزد، گرچه با گناه جن و انس به محشر آید، و هر كه یک فضیلت از فضائل او را بنویسد، تا زمانی كه آن نوشته بماند، فرشتگان برایش آمرزش جویند، و هر كه به فضیلتى از فضائل او گوش فرا دهد، خداوند گناهانى كه به وسیلۀ گوش، مرتكب شده را بیامرزد، و هر كه به یک فضیلت از فضائل او نگاه كند، خداوند گناهانى كه با چشم انجام داده را بیامرزد.

سپس رسول خدا(صلی الله علیه و آله)فرمودند: نگاه به سیمای على بن ابى طالب(علیه السلام) عبادت است، و ذكر و یاد او عبادت است، و ایمان هیچ بنده ای پذیرفته نیست، جز به ولایت او، و برائت از دشمنان او.

چون موضوع این كتاب در بارۀ فضائل و مناقب مولای متّقیان، اسد الله، اذُن الله، عین الله، ید الله، وجه الله، ولی الله، حضرت امیر المؤمنین علی بن ابی طالب(علیه السلام)، در قرآن كریم است، لذا با خود گفتم، باید از جملاتی كه حضرتش، در موارد مختلف، خداوند متعال را ستایش نموده اند، استفاده نمایم.

لذا به كتاب شریف نهج البلاغه مراجعه نمودم، و همانطور كه ملاحظه فرمودید، بخشی از بیانات زیبای آن حضرت، كه در حمد، سپاس، شكر و وصف خداوند متعال فرموده بودند را، انتخاب نمودم، تا از این طریق، هم از زبان مولایم امیر المؤمنین علی(علیه السلام)، حمد و سپاس پروردگار را گفته باشم، و هم اینكه هر خوانندۀ محترم و منصفی كه، این جملات زیبا را مطالعه می كند، به بزرگی و عظمت مقام الهی آن حضرت ایمان آورد، كه اینها فقط، قطره ای از اقیانوس بی كران مقامات و كرامات علمی و الهی آن امام همام، می باشد.

ص: 36

نه خدا توانمش خواند

متحیّرم چه نامم

نه بشر توانمش گفت

شه ملک لافتی را

حال، به این سه روایت توجّه فرمایید:

1_ عَنْ سُلَیمَانَ بْنِ مِهْرَانَ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ(علیهما السلام)، عَنْ أَبِیهِ(علیه السلام)، عَنْ جَدِّهِ(علیه السلام)، عَنْ أَبِیهِ الْحُسَینِ بْنِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ(علیهما السلام)، قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)یقُولُ: إِنَّ أُمَّةَ مُوسَى(علیه السلام)، افْتَرَقَتْ بَعْدَهُ عَلَى إِحْدَى وَ سَبْعِینَ فِرْقَةً، فِرْقَةٌ مِنْهَا نَاجِیةٌ وَ سَبْعُونَ فِی النَّارِ، وَ افْتَرَقَتْ أُمَّةُ عِیسَى(علیه السلام) بَعْدَهُ عَلَى اثْنَتَینِ وَ سَبْعِینَ فِرْقَةً، فِرْقَةٌ مِنْهَا نَاجِیةٌ وَ إِحْدَى وَ سَبْعُونَ فِی النَّارِ، وَ إِنَّ أُمَّتِی سَتَفْتَرِقُ بَعْدِی عَلَى ثَلَاثٍ وَ سَبْعِینَ فِرْقَةً، فِرْقَةٌ مِنْهَا نَاجِیةٌ وَ اثْنَتَانِ وَ سَبْعُونَ فِی النَّارِ.(1)

از سلیمان بن مهران نقل است كه گفت: از حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام)، از پدر بزرگوارشان، از جدّشان، از پدرشان حضرت حسین بن على(علیهما السلام)، روایت است كه فرمودند: از پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله)شنیدم كه مى فرمودند: به راستى كه امّت حضرت موسى(علیه السلام) پس از او به هفتاد و یک گروه پراكنده شدند، كه یک گروه از آنها رهایى یافته و هفتاد گروه دیگر در دوزخ خواهند بود، و امّت حضرت عیسى(علیه السلام) پس از او به هفتاد و دو گروه پراكنده شدند، كه یک گروه از آنان نجات یافته و هفتاد و یک گروه دیگر در آتش خواهند بود، و به زودى امّت من پس از من به هفتاد و سه گروه پراكنده مى شوند، كه فقط یک گروه از آنها رهایى یافته و هفتاد

ص: 37

و دو گروه دیگر در آتش دوزخ اند.

2_ رُوِی عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ(علیه السلام)، أَنَّهُ قَالَ لِرَأْسِ الْیهُودِ: عَلَى كَمِ افْتَرَقْتُمْ؟ فَقَالَ: عَلَى كَذَا وَ كَذَا فِرْقَةً، فَقَالَ عَلِی(علیه السلام): كَذَبْتَ، ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَى النَّاسِ، فَقَالَ: وَ اللَّهِ! لَوْ ثُنِّیتْ لِی الْوِسَادَةُ، لَقَضَیتُ بَینَ أَهْلِ التَّوْرَاةِ بِتَوْرَاتِهِمْ، وَ بَینَ أَهْلِ الْإِنْجِیلِ بِإِنْجِیلِهِمْ، وَ بَینَ أَهْلِ الزَّبُورِ بِزَبُورِهِمْ، وَ بَینَ أَهْلِ الْقُرْآنِ بِقُرْآنِهِمْ.

افْتَرَقَتِ الْیهُودُ عَلَى إِحْدَى وَ سَبْعِینَ فِرْقَةً، سَبْعُونَ مِنْهَا فِی النَّارِ وَ وَاحِدَةٌ نَاجِیةٌ فِی الْجَنَّةِ، وَ هِی الَّتِی اتَّبَعَتْ یوشَعَ بْنَ نُونٍ، وَصِی مُوسَى(علیه السلام).

وَ افْتَرَقَتِ النَّصَارَى عَلَى اثْنَتَینِ وَ سَبْعِینَ فِرْقَةً، إِحْدَى وَ سَبْعُونَ فِرْقَةً فِی النَّارِ وَ وَاحِدَةٌ بِالْجَنَّةِ، وَ هِی الَّتِی اتَّبَعَتْ شَمْعُونَ الصَّفَا، وَصِی عِیسَى(علیه السلام).

وَ تَفْتَرِقُ هَذِهِ الْأُمَّةُ عَلَى ثَلَاثٍ وَ سَبْعِینَ فِرْقَةً، اثْنَتَانِ وَ سَبْعُونَ فِرْقَةً فِی النَّارِ وَ وَاحِدَةٌ فِی الْجَنَّةِ، وَ هِی الَّتِی اتَّبَعَتْ وَصِی مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله و سلم)، وَ ضَرَبَ بِیدِهِ عَلَى صَدْرِهِ، ثُمَّ قَالَ: ثَلَاثَ عَشْرَةَ فِرْقَةً مِنَ الثَّلَاثِ وَ سَبْعِینَ فِرْقَةً، كُلُّهَا تَنْتَحِلُ مَوَدَّتِی وَ حُبِّی، وَاحِدَةٌ مِنْهَا فِی الْجَنَّةِ، وَ هِی النَّمَطُ الْأَوْسَطِ، وَ اثْنَتَا عَشْرَةَ فِی النَّار.(1)

از حضرت أمیر المؤمنین(علیه السلام) نقل است كه به رئیس یهودیان فرمودند:

ص: 38

شما در دینتان چند فرقه شدید؟ او گفت: بر فلان و فلان فرقه.

حضرت(علیه السلام) فرمودند: دروغ گفتی! سپس روى به مردم نموده و فرمودند: به خدا قسم! اگر برای من مسند بیاندازند و بر آن بنشینم، هر آینه، میان اهل تورات، با توراتشان، و میان اهل انجیل، با انجیلشان، و میان اهل زبور، با زبورشان، و میان اهل قرآن، با قرآن قضاوت و داورى می نمایم.

یهود، هفتاد و یک فرقه شدند، كه هفتاد فرقه اش جهنّمى و تنها یک فرقه اش أهل بهشت است، و آن همان فرقه اى است كه از یوشع بن نون، وصىّ موسى(علیه السلام) پیروى كردند.

و نصارى، هفتاد و دو فرقه شدند، هفتاد و یک فرقه اش أهل دوزخ اند و تنها یک فرقۀ ایشان أهل بهشت شدند، و آن همان گروهند كه از شمعون، وصىّ عیسى(علیه السلام) پیروى كردند.

و این امّت نیز هفتاد و سه فرقه خواهند شد، كه هفتاد و دوتاى آنها در آتش اند و فقط یک فرقه اش أهل بهشت اند، و آن فرقه اى است كه از وصىّ محمّد(صلی الله علیه و آله)پیروى خواهند كرد، در این حال دست مبارک خود را بر سینه شان زدند و سپس فرمودند:

سیزده فرقه از آن هفتاد و سه فرقه، تماماً دوستى و مودّت مرا مى پذیرند، كه تنها یكى از این سیزده فرقه أهل بهشت اند، و ایشان گروه میانه رو هستند، و دوازده فرقۀ الباقى، همه أهل آتش خواهند بود.

3_ عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْكَابُلِی، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ(علیه السلام) قَالَ: ... ثُمَّ قَالَ: إِنَّ

ص: 39

الْیهُودَ تَفَرَّقُوا مِنْ بَعْدِ مُوسَى(علیه السلام) عَلَى إِحْدَى وَ سَبْعِینَ فِرْقَةً مِنْهَا، فِرْقَةٌ فِی الْجَنَّةِ وَ سَبْعُونَ فِرْقَةً فِی النَّارِ، وَ تَفَرَّقَتِ النَّصَارَى بَعْدَ عِیسَى(علیه السلام) عَلَى اثْنَتَینِ وَ سَبْعِینَ فِرْقَةً، فِرْقَةٌ مِنْهَا فِی الْجَنَّةِ وَ إِحْدَى وَ سَبْعُونَ فِی النَّارِ، وَ تَفَرَّقَتْ هَذِهِ الْأُمَّةُ بَعْدَ نَبِیهَا(علیهما السلام)عَلَى ثَلَاثٍ وَ سَبْعِینَ فِرْقَةً اثْنَتَانِ وَ سَبْعُونَ فِرْقَةً فِی النَّارِ وَ فِرْقَةٌ فِی الْجَنَّةِ، وَ مِنَ الثَّلَاثِ وَ سَبْعِینَ فِرْقَةً ثَلَاثَ عَشْرَةَ فِرْقَةً تَنْتَحِلُ وَلَایتَنَا وَ مَوَدَّتَنَا، اثْنَتَا عَشْرَةَ فِرْقَةً مِنْهَا فِی النَّارِ وَ فِرْقَةٌ فِی الْجَنَّةِ، وَ سِتُّونَ فِرْقَةً مِنْ سَائِرِ النَّاسِ فِی النَّارِ.(1)

از ابو خالد كابلى نقل است كه گفت: امام باقر(علیه السلام) فرمودند: همانا یهود پس از حضرت موسى(علیه السلام) هفتاد و یک فرقه شدند، كه یک فرقۀ آنها در بهشت هستند و هفتاد فرقۀ دیگر در آتش دوزخ جا دارند، و نصارى پس از حضرت عیسى(علیه السلام) هفتاد و دو فرقه شدند، كه یک فرقۀ آنها در بهشت، و هفتاد و یک فرقۀ دیگر در دوزخ هستند، و این امّت پس از پیغمبرشان هفتاد و سه فرقه شدند، كه هفتاد و دو فرقه در آتش، و یک فرقه در بهشت اند، و از این هفتاد و سه فرقه سیزده فرقۀ آنها دوستى و محبّت ما را با خود دارند، كه دوازده فرقۀ آنها در دوزخ اند و یک فرقه در بهشت جاى دارند، و شصت فرقه از سایر مردم نیز در دوزخ اند. (كه دوزخیان جمعاً همان هفتاد و دو فرقه می شوند)

با دقّت در این سه روایت، كمی به اهمیّت این موضوع می رسیم،كه اعتقاد به ولایت و امامت بلا فصل حضرت امیر المؤمنین علی(علیهالسلام)، و یازده امام پاک، از نسل

ص: 40

آن حضرت، موجب فلاح و رستگاری، و نجات از عذاب دوزخ می شود.

پس هر كسی كه طالب هدایت، سعادت و بهشت است، و دوست دارد در زمرۀ فرقۀ ناجیه ای باشد، كه خداوند متعال در روز قیامت به آنها ایمنی از عذابش را مژده داده است، باید در راستای شناخت و معرفت امام و پیشوای این فرقه، تلاش نماید.

عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ كَثِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ(علیه السلام): دَخَلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْجَدَلِی عَلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ(علیه السلام)، فَقَالَ(علیه السلام): یا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ! أَ لَا أُخْبِرُک بِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَیرٌ مِنْها وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ یوْمَئِذٍ آمِنُونَ»، «وَ مَنْ جاءَ بِالسَّیئَةِ فَكُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»،(1) قَالَ: بَلَى، یا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ! جُعِلْتُ فِدَاكَ! فَقَالَ: الْحَسَنَةُ مَعْرِفَةُ الْوَلَایةِ وَ حُبُّنَا أَهْلَ الْبَیتِ، وَ السَّیئَةُ إِنْكَارُ الْوَلَایةِ وَ بُغْضُنَا أَهْلَ الْبَیتِ، ثُمَّ قَرَأَ عَلَیهِ هَذِهِ الْآیةَ.(2)

از عبد الرحمن بن كثیر نقل است كه گفت: حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) فرمودند: امام باقر(علیه السلام) فرمودند: ابو عبد اللَّه جدلى بر امیر المؤمنین(علیه السلام) وارد شد، حضرت فرمودند: اى ابو عبد اللَّه! آیا نمی خواهى ترا خبر دهم از فرمایش خداى عز و جل: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَیرٌ مِنْها وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ یوْمَئِذٍ آمِنُونَ»، «وَ مَنْ جاءَ بِالسَّیئَةِ فَكُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»؟عرض كرد: بله، اى امیر مؤمنان!

ص: 41

قربانت گردم، حضرت فرمودند: «حسنه»، شناختن ولایت و دوستى ما اهل بیت است، و «سیئه»، انكار ولایت و دشمنى ما اهل بیت است، و باز هم آن آیه را تلاوت فرمودند.

و چون پیامبر رحمت(صلی الله علیه و آله)در آخرین وصیتشان همۀ ما را به دو چیز سفارش فرمودند، یكی قرآن كریم، و دیگری اهل بیت شان:

1_ عَنْ حُذَیفَةَ بْنِ الْیمَانِ، قَالَ: صَلَّى بِنَا رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)ثُمَّ أَقْبَلَ بِوَجْهِهِ الْكَرِیمِ عَلَینَا، فَقَالَ: مَعَاشِرَ أَصْحَابِی! أُوصِیكُمْ بِتَقْوَى اللَّهِ وَ الْعَمَلِ بِطَاعَتِهِ، فَمَنْ عَمِلَ بِهَا فَازَ وَ غَنِمَ وَ أَنْجَحَ، وَ مَنْ تَرَكَهَا حَلَّتْ بِهِ النَّدَامَةُ، فَالْتَمِسُوا بِالتَّقْوَى السَّلَامَةَ مِنْ أَهْوَالِ یوْمِ الْقِیامَةِ، فَكَأَنِّی أُدْعَى فَأُجِیبُ، وَ إِنِّی تَارِک فِیكُمُ الثَّقَلَینِ، كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیتِی، مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا، وَ مَنْ تَمَسَّک بِعِتْرَتِی مِنْ بَعْدِی كَانَ مِنَ الْفَائِزِینَ، وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهُمْ كَانَ مِنَ الْهَالِكِینَ.(الحدیث)(1)

از حذیفة بن یمان نقل است كه گفت: ما با رسول خدا(صلی الله علیه و آله)(به جماعت) نماز خواندیم، سپس با صورت مباركش رو به ما نمودند و فرمودند: اى اصحابم! من شما را به تقواى الهى و اطاعت از او، سفارش مى كنم، هر كه به این سفارش رفتار كند بهره مند و رستگار می شود، و هر كه واگذارد، پشیمانى بر او رواست، پس به وسیلۀ تقوا و پرهیزكارى از هولها و وحشتهاى قیامت، سلامتى طلب كنید، من، به همین زودى،

ص: 42

به سوى خداوند خوانده مى شوم، و دعوت حق را اجابت مى كنم، و من دو چیز گران بها در میان شما مى گذارم: كتاب خدا و عترت من اهل بیتم، تا زمانى كه به آن دو چنگ زنید هرگز گمراه نمی شوید، و هر كه پس از من، به عترت من چنگ زند، از زمرۀ رستگاران خواهد بود، و هر كه از ایشان دورى و تخلّف كند، از زمرۀ نابودشدگان است.

2_ عَنْ غِیاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ، عَنِ الصَّادِقِ(علیه السلام)، عَنْ آبَائِهِ(علیهما السلام)، عَنِ الْحُسَینِ(علیه السلام) قَالَ: سُئِلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ(علیه السلام) عَنْ مَعْنَى قَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)إِنِّی مُخَلِّفٌ فِیكُمُ الثَّقَلَینِ، كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی، مَنِ الْعِتْرَةِ؟

فَقَالَ: أَنَا وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَینُ وَ الْأَئِمَّةُ التِّسْعَةُ مِنْ وُلْدِ الْحُسَینِ، تَاسِ(علیهم السلام) مَهْدِیهُمْ وَ قَائِمُهُمْ، لَا یفَارِقُونَ كِتَابَ اللَّهِ، وَ لَا یفَارِقُهُمْ حَتَّى یرِدُوا عَلَى رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)حَوْضَهُ.(1)

از غیاث بن ابراهیم نقل است كه گفت: حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) از پدرانشان(علیهما السلام)، روایت كرده اند كه حضرت حسین بن علی(صلی الله علیه و آله)فرمودند: شخصی از حضرت على بن ابی طالب(علیه السلام) در بارۀ معنى این كلام رسول خدا(صلی الله علیه و آله)كه: «من دو شى ء نفیس در میان شما نهادم، كتاب خدا و عترتم»، پرسید، كه عترت چه كسانى هستند؟حضرت فرمودند: من، حسن، حسین و ائمّۀ نُه گانه ای كه از فرزندان حسین هستند، و نهمین آنها مهدى و قائم آنهاست، از كتاب خدا جدا

ص: 43

نشوند، و كتاب خدا نیز از آنها جدا نشود، تا آنكه بر رسول خدا(صلی الله علیه و آله)كنار حوض كوثر وارد شوند.

3_ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ عَنْ حُبَیشِ(حنش) بْنِ الْمُعْتَمِرِ، قَالَ: رَأَیتُ أَبَا ذَرٍّ الْغِفَارِی رَضِی اللَّهُ عَنْهُ، آخِذاً بِحَلْقَةِ بَابِ الْكَعْبَةِ، وَ هُوَ یقُولُ: أَلَا مَنْ عَرَفَنِی فَقَدْ عَرَفَنِی، وَ مَنْ لَمْ یعْرِفْنِی فَأَنَا أَبُو ذَرٍّ جُنْدَبُ بْنُ السَّكَنِ، سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)یقُولُ: إِنِّی خَلَّفْتُ فِیكُمُ الثَّقَلَینِ كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیتِی، وَ إِنَّهُمَا لَنْ یفْتَرِقَا حَتَّى یرِدَا عَلَی الْحَوْضَ، أَلَا وَ إِنَّ مَثَلَهُمَا فِیكُمْ كَسَفِینَةِ نُوحٍ، مَنْ رَكِبَ فِیهَا نَجَا، وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِقَ.(1)

از ابو اسحاق حُبیش(حنش) بن معتمر نقل است كه گفت: ابو ذر غفارى را دیدم كه حلقۀ درب كعبه را گرفته بود و مى گفت: هر كه مرا مى شناسد كه مى شناسد، و هر كه مرا نمى شناسد بداند كه من ابو ذر جندب بن سكن هستم، از رسول خدا(صلی الله علیه و آله)شنیدم كه مى فرمودند: من در میان شما دو شى ء نفیس می گذاردم: كتاب خدا و عترتم اهل بیتم را، و آن دو از یكدیگر جدا نمی شوند، تا آنكه در حوض كوثر بر من در آیند، بدانید كه مثَل آن دو، مانند كشتى نوح است، كه هر كه بر آن سوار شود نجات یابد، و هر كه از آن تخلّف ورزد غرق شود.

به همین جهت تصمیم گرفتم، تا در بارۀ آیاتی كه در شأن و منقبت مولای انس و جان، امیر مؤمنان، حضرت علی بن ابی طالب(علیه السلام) است، كتابی آماده نمایم.

البته تا كنون كتابهای زیادی در بارۀ این موضوع، به رشتۀ تحریر و تألیف در آمده

ص: 44

است، به طور مثال:

1_ الآیات الباهرة من وحی سید العترة الطاهرة، تألیف: عبدالله عتیق المالكی، لبنان، ناشر: مؤسسة التاریخ العربی، عربی، وزیری، 543 صفحه.

2_ آیات الفضائل یا فضائل علی(علیه السلام) در قرآن، تألیف: سید محمد حسینی بهارانچی، قم، ناشر: مؤلف، فارسی، وزیری، 832 صفحه.

3_ آیات قرآن مجید در شأن حضرت علی(علیه السلام)،تألیف: علیرضا جذبی، مشهد، ناشر: سلسلة الرضا(علیه السلام)، فارسی، وزیری، 203 صفحه.

4_ آیات الولایة (در پرتو فضائل امیرالمؤمنین علی(علیه السلام))، تألیف: كاظم ارفع، تهران، ناشر: فیض كاشانی، فارسی، وزیری، 410 صفحه.

5_ آیاتی در شأن امیرالمؤمنین(علیه السلام)، تألیف: اعظم غم شكن، مشهد، مرکز آموزشی: مركز مدیریت حوزه های علمیه خواهران، فارسی، رحلی، 160 صفحه.

6_ الأربعون المنتقاة فی سید الولاة اربعون آیة من القرآن الكریم نزلت فی علی ابن ابی طالب(علیه السلام)، تألیف: عبدالامیر رحیم خزاعی، عراق، ناشر: امانه مسجد السهلة المعظم، عربی، وزیری، 350 صفحه.

7_ امامت على(علیه السلام) در آینه عقل و قرآن، تألیف: محمد جواد مغنیه،تهران، سازمان تبلیغات اسلامى،180 صفحه.

8_ امام علی(علیه السلام) در قرآن از دیدگاه اهل سنت، تألیف: ابوالفضل یغمایی، قم، ناشر: احسن الحدیث، فارسی، وزیری، 208صفحه.

9_ الامام علی(علیه السلام) فی القرآن و السنة، 2 جلدی، تألیف: محمد علی اسبر، بیروت، ناشر: دارالاصالة، عربی، وزیری، 489 صفحه.

ص: 45

10_ الامام علی(علیه السلام) مرآة القرآن، تألیف: طالب خان، تهران، ناشر: دارمحبی الحسین(علیه السلام)، عربی، رقعی، 184 صفحه.

11_ امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) در قرآن، ترجمۀ كتاب (500 آیة نزلت فی امیرالمؤمنین علی(علیه السلام))، تألیف: رجب بن محمد برسی حلی (حافظ)، مترجم: اكبر منفرد، قم، ناشر: طلیعه سبز، فارسی، وزیری، 320 صفحه.

12_ امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) فی القرآن و السنة، تألیف: جمعیة القرآن الكریم للتّوجیه و الارشاد، بیروت، ناشر: جمعیه القرآن الكریم لتوجیه و الارشاد، عربی، رقعی، 48 صفحه.

13_ بررسی و استخراج مصادر روایات وارده در فضائل علی(علیه السلام) در تفسیر الدرالمنثور، تألیف: رؤیا جعفری، قم، ناشر: دانشكده اصول دین، فارسی، رحلی، 328 صفحه.

14_ البیان الجلی فی ما انزل الله فی علی(علیه السلام) 3جلدی، تألیف: علی عبد الزهرا بدری، بیروت، ناشر: عربی، وزیری، مؤلف، 400 صفحه.

15_ خورشید ایمان، ترجمه علىّ(علیه السلام) و القرآن، تألیف: محمد جواد مغنیه، مترجم یوسف صدیق گیلانى، قم، مصطفوى،222 صفحه.

16_ رهبرى امام على(علیه السلام) در قرآن و سنت، تألیف: سید شرف الدّین موسوى، مترجم: محمد جعفر امامى، ناشر: سازمان تبلیغات اسلامى، تهران،558 صفحه.

17_ على(علیه السلام) و قرآن، تألیف: رضا تقوى دامغانى،تهران، احیاء كتاب.18_ اللوامع النورانیه فی اسماء علی و اهل بیته القرآنیه، تألیف: مرحوم

ص: 46

علّامه سید هاشم حسینی بحرانی، دارالتفسیر، 560 صفحه، وزیری.

19_ 1000 آیة نزلت فی الامام علی(علیه السلام)، تألیف: مرحوم سید هاشم بن سلیمان حسینی بحرانی، بیروت، ناشر: دارالجوادین(صلی الله علیه و آله)، عربی، وزیری، 542 صفحه.

و ...

ولی كتابی كه در دست دارید، با بكار گیری روشی جدید، راه را جهت آموزش و حفظ آیات علوی در قرآن كریم، برای اساتید گرامی و آموزگاران محترم هموار نموده، تا به كمک این روش، كُد آیات علوی را به خاطر بسپارند، و آنها را به همۀ جویندگان معارف علوی، به خصوص جوانان و دانشجویان عزیز، آموزش دهند، و شناخت و معرفتشان، نسبت به اوّلین امام و مقتدایشان، حضرت مولا امیر المؤمنین علی(علیه السلام)، بیشتر شود، و شبهات و انحرافات دشمنان، بر اعتقاداتشان اثر نگذارد.

در این روش برای هر آیه ای یک «اسم»، و یک «كُد» تعریف شده است، كه اسم آیه، بیانگر موضوع و محتوای آن آیه است، و كُد آیه، كه از یک عدد صحیح و یک عدد اعشاری تشكیل شده است، آدرس آیه را در قرآن كریم، به ما نشان می دهد.

عدد صحیح، معرّف شمارۀ سورۀ قرآن، در ردیف فهرست سور قرآنی است، و عدد اعشاری، شمارۀ آیه را نشان می دهد.

به طور مثال: كُد: 5/55 ، كه عدد 5 یعنی سورۀ مائده كه پنجمین سورۀ قرآن است، و عدد 55 شمارۀ آیۀ مورد نظر را نشان می دهد.

البته چون شمارۀ آیات در بعضی از نسخه های قرآن کریم، متفاوت است، ما اين شماره ها را، از نسخۀ «عثمان طه» انتخاب نمودیم، تا عزیزان به راحتی بتوانند آیۀ

ص: 47

مورد نظر را پیدا نمایند.

و باز هم شكر بی پایان و سپاس فراوان می گویم خداوند متعال را، كه به بندۀ حقیر، توفیق نگارش سوّمین اثر از مجموعۀ «كلید واژه ها» را، با عنوان «كلید واژۀ آیات علوی در قرآن كریم»، عنایت فرمود، تا پس از تألیف كتب شریف «كلید واژۀ آیات مهدوی در قرآن كریم»، كه به معرّفی و شرح 240 كُد، از آیات قرآن كریم در موضوع مهدویت، و «كلید واژۀ آیات رجعت در قرآن كریم»، كه به معرّفی و شرح 80 كُد، از آیات قرآن كریم در موضوع رجعت، پرداختم، این كتاب شریف را، در دو جلد به رشتۀ تحریر در آورم، که در این دو جلد، به 440 آیه در باره ی حضرت مولا امیر المؤمنین علی(علیه السلام) اشاره نموده ام، و البته این ها تنها بخشی از فضائل و مناقب آن حضرت، در قرآن کریم می باشد.

در اینجا بر خود لازم می دانم، تا از كارشناس مباحث امامت و ولایت، جناب استاد، علّامه حاج شیخ علی اكبر مهدی پور دام بقائه، تقدیر و تشكّر فراوان نمایم، كه همیشه بنده را مورد لطف و عنایت خویش قرار داده، و این بار نیز مقدّمۀ این كتاب شریف را، با قلم محققّانه و عالمانۀ خویش، مزین فرموده اند، و از درگاه خداوند متعال، برای ایشان، و همۀ خدمت گزاران آستان مولانا امیر المؤمنین علی بن ابی طالب(علیه السلام)، آرزوی صحّت و عافیت و طول عمر با عزّت، می نمایم.

امید است این اثر ولائی، مورد قبول پروردگار متعال قرار گیرد، و توشه ای برای روز رستاخیز باشد، ان شاء الله.

قم مقدّسه

سید محمّد جعفر روضاتی

ص: 48

تصویر

ص: 49

ص: 50

2_ عَنْ یاسِرٍ الْخَادِمِ، عَنْ أَبِی الْحَسَنِ عَلِی بْنِ مُوسَى الرِّضَا(علیه السلام)، عَنْ أَبِیهِ(علیه السلام)، عَنْ آبَائِهِ(علیهما السلام)، عَنِ الْحُسَینِ بْنِ عَلِی(علیهما السلام)، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)لِعَلِی(علیه السلام): یا عَلِی! أَنْتَ حُجَّةُ اللَّهِ وَ أَنْتَ بَابُ اللَّهِ وَ أَنْتَ الطَّرِیقُ إِلَى اللَّهِ وَ أَنْتَ النَّبَأُ الْعَظِیمُ وَ أَنْتَ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِیمُ وَ أَنْتَ الْمَثَلُ الْأَعْلَى، یا عَلِی! أَنْتَ إِمَامُ الْمُسْلِمِینَ وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ خَیرُ الْوَصِیینَ وَ سَیّدُ الصِّدِّیقِینَ، یا عَلِی! أَنْتَ الْفَارُوقُ الْأَعْظَمُ وَ أَنْتَ الصِّدِّیقُ الْأَكْبَرُ، یا عَلِی! أَنْتَ خَلِیفَتِی عَلَى أُمَّتِی وَ أَنْتَ قَاضِی دَینِی وَ أَنْتَ مُنْجِزُ عِدَاتِی، یا عَلِی! أَنْتَ الْمَظْلُومُ بَعْدِی، یا عَلِی! أَنْتَ الْمُفَارِقُ بَعْدِی، یا عَلِی! أَنْتَ الْمَحْجُورُ بَعْدِی، أُشْهِدُ اللَّهَ تَعَالَى وَ مَنْ حَضَرَ مِنْ أُمَّتِی أَنَّ حِزْبَک حِزْبِی وَ حِزْبِی حِزْبُ اللَّهِ وَ أَنَّ حِزْبَ أَعْدَائِک حِزْبُ الشَّیطَانِ.(1)

از یاسر، خادم امام رضا(علیه السلام)، نقل است که گفت: حضرت امام رضا(علیه السلام)، از پدر بزرگوارشان(علیه السلام)، از اجدادشان(علیهما السلام)، از حضرت حسین بن على(علیهما السلام)روایت كرده اند كه آن حضرت فرمودند: رسول خدا(صلی الله علیه و آله)به حضرت على(علیه السلام) فرمودند: ای على! توئى باب خدا، و توئى راه به سوى خدا، و توئى نباء عظیم، و توئى صراط مستقیم، و توئى مثل الاعلى، و توئى امام المسلمین و امیر المؤمنین، و توئى بهترین اوصیاء و سرور و آقاى صدّیقان.

ای على! توئى فاروق اعظم، و توئى صدیق اكبر، یا على! توئى خلیفۀ من بر امت من، و توئى ادا كنندۀ قرض من، و توئى به جا آورنده و ثابت كنندۀ وعده هاى من.ای على! توئى كه بعد از من به تو ستم كنند. ای على! توئى كه بعد از من از تو

ص: 52

فاصله گیرند. ای على! توئى كه بعد از من تو را تنها گذارند.

ای على! گواه می گیرم خدا را، و آن كسانى که از امّت من حاضرند، همانا حزب تو، حزب من است، و حزب من، حزب خدا است، و حزب دشمنان تو، حزب شیطان هستند.

3_ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَر قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) عَنِ الصِّرَاطِ، فَقَالَ: هُوَ الطَّرِیقُ إِلَى مَعْرِفَةِ اللَّهِ(عز وجل)وَ هُمَا صِرَاطَانِ، صِرَاطٌ فِی الدُّنْیا وَ صِرَاطٌ فِی الْآخِرَةِ، وَ أَمَّا الصِّرَاطُ الَّذِی فِی الدُّنْیا، فَهُوَ الْإِمَامُ الْمُفْتَرَضُ الطَّاعَةِ، مَنْ عَرَفَهُ فِی الدُّنْیا وَ اقْتَدَى بِهُدَاهُ، مَرَّ عَلَى الصِّرَاطِ الَّذِی هُوَ جِسْرُ جَهَنَّمَ فِی الْآخِرَةِ، وَ مَنْ لَمْ یعْرِفْهُ فِی الدُّنْیا زَلَّتْ قَدَمُهُ عَنِ الصِّرَاطِ فِی الْآخِرَةِ، فَتَرَدَّى فِی نَارِ جَهَنَّمَ.(1)

از مفضّل بن عمر نقل است كه گفت: از حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) پرسیدم، صراط چیست؟ حضرت فرمودند: راهى به سوى شناختن خداى بزرگ است، و صراط دو گونه است: یک صراط در دنیا و دیگری صراط در سراى آخرت، و اما صراط دنیا امام مى باشد، كه فرمانبردارى از او واجب است، هر كس كه در دنیا او را شناخت و رهنمودهاى او را بكار بست، در آخرت از صراط كه پلى است به روى جهنّم خواهد گذشت، و هر كس در اینجا امام خود را نشناخت، هنگام گذشتن از صراط آخرت گامش خواهد لغزید و در آتش دوزخ خواهد افتاد.

ص: 53

از یحیی بن ابا القاسم نقل است كه گفت: از حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) در بارۀ فرمایش خداوند متعال: «الم»، «ذلِک الْكِتابُ لا رَیبَ فِیهِ هُدىً لِلْمُتَّقِینَ»، سؤال کردم، حضرت فرمودند: متّقین شیعیان حضرت علی(علیه السلام) هستند.

ص: 56

أَصْبَحْتَ مَوْلَای وَ مَوْلَى كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ. ثُمَّ تَفَرَّقُوا عَنْ ذَلِک، وَ قَدْ وُكِّدَتْ عَلَیهِمُ الْعُهُودُ وَ الْمَوَاثِیقُ.

ثُمَّ إِنَّ قَوْماً مِنْ مُتَمَرِّدِیهِمْ وَ جَبَابِرَتِهِمْ تَوَاطَئُوا بَینَهُمْ: لَئِنْ كَانَتْ لِمُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله)كَائِنَةٌ، لَیدْفَعُنَّ هَذَا الْأَمْرَ عَنْ عَلِی، وَ لَا یتْرُكُونَهُ لَهُ. فَعَرَفَ اللَّهُ تَعَالَى ذَلِک مِنْ قِبَلِهِمْ، وَ كَانُوا یأْتُونَ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)وَ یقُولُونَ: لَقَدْ أَقَمْتَ عَلَینَا أَحَبَّ خَلْقِ اللَّهِ إِلَى اللَّهِ وَ إِلَیک وَ إِلَینَا، كَفَیتَنَا بِهِ مَئُونَةَ الظَّلَمَةِ لَنَا، وَ الْجَائِرِینَ فِی سِیاسَتِنَا، وَ عَلِمَ اللَّهُ تَعَالَى مِنْ قُلُوبِهِمْ خِلَافَ ذَلِک، وَ مِنْ مُوَاطَاةِ بَعْضِهِمْ لِبَعْضٍ، أَنَّهُمْ عَلَى الْعَدَاوَةِ مُقِیمُونَ، وَ لِدَفْعِ الْأَمْرِ عَنْ مُسْتَحِقِّهِ مُؤْثِرُونَ.

فَأَخْبَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مُحَمَّداً عَنْهُمْ، فَقَالَ: یا مُحَمَّدُ! «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ»، الَّذِی أَمَرَک بِنَصْبِ عَلِی إِمَاماً، وَ سَائِساً لِأُمَّتِک وَ مُدَبِّراً، «وَ ما هُمْ بِمُؤْمِنِینَ»، بِذَلِک، وَ لَكِنَّهُمْ یتَوَاطَئُونَ عَلَى إِهْلَاكِک وَ إِهْلَاكِهِ، یوَطِّنُونَ أَنْفُسَهُمْ عَلَى التَّمَرُّدِ عَلَى عَلِی(علیه السلام)، إِنْ كَانَتْ بِک كَائِنَةٌ.(1)

حضرت امام حسن عسكری(علیه السلام) فرمودند: امام موسی بن جعفر(علیهما السلام)فرمودند: وقتی در روز غدیر رسول خدا(صلی الله علیه و آله)امیر مؤمنان علی بن ابی طالب(علیه السلام) را در آن جایگاه معروف قرار دادند، خطاب به مردم فرمودند: ای بندگان خدا! نسَب مرا بیان كنید، آنها عرض كردند: شما، محمّد بن عبدالمطلب بن هاشم بن عبد مناف هستید. پس رسول خدا(صلی الله علیه و آله)فرمودند: ای مردم! آیا من از شما بر خودتان أولی نبوده، مولای شما و از شما بر خودتان سزاوارتر، نیستم؟ همه عرض كردند: بله، ای رسول خدا! پس پیامبر(صلی الله علیه و آله)

ص: 58

رو به سوی آسمان كردند و سه مرتبه فرمودند: خدایا! گواه باش كه این بنده ات چنین گفت، و آنها نیز چنین گفتند.

سپس فرمودند: آگاه باشید! هر كه من مولای او، و از او بر خودش سزاوارتر هستم، این علی، مولای او و از او بر خودش سزاوارتر است. خدایا! دوستدار او را دوست بدار، و دشمنش را دشمن باش، یار او را یاور باش، و خواركنندۀ او را خوار گردان.

سپس فرمودند: ای ابوبكر! برخیز و با او در مقام امیر مؤمنان، بیعت كن. وی برخاست و چنین كرد. سپس فرمودند: ای عمر! برخیز و با او در مقام امیر مؤمنان، بیعت كن. وی برخاست و بیعت كرد. بعد از آن، به همۀ آن نُه نفر، و سپس به سران مهاجرین و انصار، فرمودند، و همۀ آنها بیعت كردند.

از میان آن جمع، عمر بن خطاب برخاست و گفت: مبارک باشد، مبارک باشد، ای پسر ابو طالب! تو مولای من و مولای هر مرد و زن مؤمن هستی.

سپس در حالی كه این عهد و پیمان بر آنان گران بود، از آن جا بیرون رفته و پراكنده شدند. بعد از آن رویداد، گروهی از سركشان ستمگر آن قوم، در میان خویش دسیسه چیدند وگفتند: اگر در محمّد(صلی الله علیه و آله)شائبه ای وجود داشت، (و انتقال ولایت به حضرت علی(علیه السلام) منشأ وحیانی نداشت)، محمد(صلی الله علیه و آله)قطعاً این مقام را به علی(علیه السلام) نمی سپرد، و در این صورت، آنان توطئه كنندگان نیز، اجازه نمی دادند علی(علیه السلام) به این مقام برسد، و در این جایگاه بماند.

امّا خداوند متعال، از دلهای آنان و آنچه در آن می گذشت، آگاه بود. آنها نزد رسول خدا(صلی الله علیه و آله)می آمدند و می گفتند: به راستی كه علی(علیه السلام) را نزد خداوند، و خود، و ما، محبوبترین آفریدگان قرار دادی، و او را برای در امان نگاه داشتن ما، از حكومت بیدادگران و ستمگران، كافی دانستی. خداوند متعال می دانست آنان در دل، خلاف گفته هایشان، و در سر، دسیسه ای داشته، راه دشمنی در پیش گرفته اند، و برآنند تا

ص: 59

این مرد شایسته را، از این امر كنار زنند.

پس خداوند، حضرت محمّد(صلی الله علیه و آله)را، از نیت آنها با خبر ساخت، و فرمود: ای محمّد! «وَمِنَ النَّاسِ مَن یقُولُ آمَنَّا بِاللّهِ»، اوست كه تو را فرمان داد، تا علی(علیه السلام) را امام و مهتر و پیشوای امّتت گردانی، حال آن كه، «وَمَا هُم بِمُؤْمِنِینَ»، یعنی به ولایت علی(علیه السلام) ایمان ندارند، بلكه بر كشتن تو و او، تبانی كرده اند، و خود را آماده كرده اند، تا اگر شائبه ای در تو ببینند، از علی(علیه السلام) سرپیچی كنند.

ص: 60

فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِمُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله)«یخادِعُونَ اللَّهَ»، یعْنِی: یخَادِعُونَ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)بِأَیمَانِهِمْ خِلَافَ مَا فِی جَوَانِحِهِمْ، «وَ الَّذِینَ آمَنُوا»، كَذَلِک أَیضاً، الَّذِینَ سَیدُهُمْ وَ فَاضِلُهُمْ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ(علیهما السلام)، ثُمَّ قَالَ: «وَ ما یخْدَعُونَ إِلَّا أَنْفُسَهُمْ»، وَ مَا یضُرُّونَ بِتِلْک الْخَدِیعَةِ إِلَّا أَنْفُسَهُمْ، فَإِنَّ اللَّهَ غَنِی عَنْهُمْ وَ عَنْ نُصْرَتِهِمْ، وَ لَوْ لَا إِمْهَالُهُ لَهُمْ لَمَا قَدَرُوا عَلَى شَی ءٍ مِنْ فُجُورِهِمْ وَ طُغْیانِهِمْ، «وَ ما یشْعُرُونَ»، أَنَّ الْأَمْرَ كَذَلِک، وَ أَنَّ اللَّهَ یطْلِعُ نَبِیهُ عَلَى نِفَاقِهِمْ وَ كَذِبِهِمْ وَ كُفْرِهِمْ، وَ یأْمُرُهُ بِلَعْنِهِمْ فِی لَعْنَةِ الظَّالِمِینَ النَّاكِثِینَ، وَ ذَلِک اللَّعْنُ لَا یفَارِقُهُمْ، فِی الدُّنْیا یلْعَنُهُمْ خِیارُ عِبَادِ اللَّهِ، وَ فِی الْآخِرَةِ یبْتَلُونَ بِشَدَائِدِ عِقَابِ اللَّهِ.(1)

حضرت امام حسن عسكری(علیه السلام) فرمودند: حضرت امام موسی بن جعفر(علیهما السلام)فرمودند: خبر دسیسه چینی و یاوه گویی و بداندیشی آنها، علیه حضرت علی(علیه السلام) به رسول خدا(صلی الله علیه و آله)رسید، آن حضرت، آنها را فراخواندند و سرزنش كردند.

ولی آنها در تلاش برای اثبات ایمان خود، برآمدند، و یكی از آنها عرض كرد: ای رسول خدا! به خدا سوگند! تاكنون به هیچ بیعتی، همچون این بیعت، اطمینان نداشته ام، و امید دارم، كه خداوند به خاطر آن، دری از قصرهای بهشت را به روی من بگشاید، و مرا از برترین ساكنان و مقیمان آن قرار دهد.

دوّمی عرض كرد: پدر و مادرم به فدایت! ای رسول خدا! تنها پس از این بیعت بود، كه از راه یافتن خود به بهشت، و نجات یافتن از دوزخ، اطمینان یافتم، و به خدا سوگند! در ازای سر باز زدن، و روی بر تافتن از این بیعت،هیچ عطا و پاداشی مرا

ص: 62

خوشحال نمی كند، حتی اگر برایم سرتاسر زمین و آسمان را آكنده از مرواریدهای تر، و گوهرهای درخشان كنند.

سوّمی عرض كرد: ای رسول خدا! به خدا سوگند! پس از این بیعت، شادمانی در جانم، جای هراس را گرفت، و امید به بهشت خداوند متعال در دلم، پر گشود، و اطمینان یافتم، كه اگر بار گناه تمامی اهل زمین بر دوش من باشد، با این بیعت از همۀ آنها پاک شده ام، سپس بر راستی گفتار خود، سوگند خورد، و به كسی كه خلاف آن را به عرض رسول خدا(صلی الله علیه و آله)رسانده بود، لعنت فرستاد. دیگر ستمگران و سركشان نیز، پس از این سه تن، پوزش خواستند و چنین سخنانی گفتند.

خداوند عز و جل به حضرت محمّد(صلی الله علیه و آله)فرمود: «یخَادِعُونَ اللّهَ»، یعنی با سوگند خوردن بر آن چه كه خلاف باورشان است، قصد دارند رسول خدا را فریب دهند، «وَ الَّذِینَ آمَنُوا»، و نیز آنان را كه علی بن ابی طالب(علیهما السلام)سرور و مهترشان است، سپس فرمود: «وَ مَا یخْدَعُونَ اِلاَّ أَنفُسَهُم»، یعنی: نیرنگ آنها، تنها به خودشان زیان می رساند، چرا كه خداوند تبارک و تعالی از آنها و یاریشان بی نیاز است، و اگر نبود فرصتی كه حق تعالی به آنها داده است، هرگز، یارای گستاخی و گردن كشی نداشتند، «وَ مَا یشْعُرُونَ»، ماجرا این گونه بود، و خداوند پیامبرش را از دورویی و كفرورزی و دروغگویی آنها، آگاه ساخت، و فرمان داد تا آنان را در جرگۀ ستمكاران و عهد شكنان، لعنت گوید، لعنتی كه در دنیا از آنها جدا نشود، و بر زبان بندگان برگزیدۀ خداوند، جاری شود، و در آخرت، به سخت ترین عذاب خداوند، گرفتار آیند.

ص: 63

شَرٌّ لَهُمْ، یصِیرُونَ فِی جَهَنَّمَ خَالِدِینَ مُعَذَّبِینَ.

ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)لِتِلْک الْجَمَاعَةِ: اعْلَمُوا، أَنَّكُمْ إِنْ أَطَعْتُمْ عَلِیاً(علیه السلام) سَعِدْتُمْ، وَ إِنْ خَالَفْتُمُوهُ شَقِیتُمْ، وَ أَغْنَاهُ اللَّهُ عَنْكُمْ بِمَنْ سَیرِیكُمُوهُ، وَ بِمَا سَیرِیكُمُوهُ.

ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)یا عَلِی! سَلْ رَبَّک بِجَاهِ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیبِینَ، الَّذِینَ أَنْتَ بَعْدَ مُحَمَّدٍ سَیدُهُمْ، أَنْ یقَلِّبَ لَک هَذِهِ الْجِبَالَ مَا شِئْتَ.

فَسَأَلَ رَبَّهُ تَعَالَى ذَلِک فَانْقَلَبَتْ فِضَّةً.

ثُمَّ نَادَتْهُ الْجِبَالُ: یا عَلِی! یا وَصِی رَسُولِ رَبِّ الْعَالَمِینَ! إِنَّ اللَّهَ قَدْ أَعَدَّنَا لَک إِنْ أَرَدْتَ إِنْفَاقَنَا فِی أَمْرِک، فَمَتَى دَعَوْتَنَا أَجَبْنَاک لِتُمْضِی فِینَا حُكْمَک، وَ تُنْفِذَ فِینَا قَضَاءَک، ثُمَّ انْقَلَبَتْ ذَهَباً أَحْمَرَ كُلُّهَا، وَ قَالَتْ مَقَالَةَ الْفِضَّةِ، ثُمَّ انْقَلَبَتْ مِسْكاً وَ عَنْبَراً وَ عَبِیراً وَ جَوَاهِرَ وَ یوَاقِیتَ، وَ كُلُّ شَی ءٍ مِنْهَا ینْقَلِبُ إِلَیهِ ینَادِیهِ: یا أَبَا الْحَسَنِ! یا أَخَا رَسُولِ اللَّهِ! نَحْنُ الْمُسَخَّرَاتُ لَک، ادْعُنَا مَتَى شِئْتَ لِتُنْفِقَنَا فِیمَا شِئْتَ نُجِبْک، وَ نَتَحَوَّلْ لَک إِلَى مَا شِئْتَ.

ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)أَ رَأَیتُمْ قَدْ أَغْنَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلِیاً بِمَا تَرَوْنَ، عَنْ أَمْوَالِكُمْ، ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)یا عَلِی! سَلِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیبِینَ، الَّذِینَ أَنْتَ سَیدُهُمْ بَعْدَ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ، أَنْ یقَلِّبَ لَک أَشْجَارَهَا رِجَالًا شَاكِی الْأَسْلِحَةِ، وَ صُخُورَهَا أُسُوداً وَ نُمُوراً وَ أَفَاعِی.

فَدَعَا اللَّهَ عَلِی(علیه السلام) بِذَلِک،، فَامْتَلَأَتْ تِلْک الْجِبَالُ وَ الْهَضَبَابُ، وَ قَرَارُ الْأَرْضِ مِنَ الرِّجَالِ الشَّاكِی الْأَسْلِحَةِ، الَّذِینَ لَا یفِی ءُ الْوَاحِدَ مِنْهُمْ عَشَرَةُ آلَافٍ مِنَ النَّاسِ الْمَعْهُودِینَ، وَ مِنَ الْأُسُودِ وَ النُّمُورِ وَ الْأَفَاعِی، حَتَّى طَبِقَتْ تِلْک الْجِبَالُ وَ الْأَرَضُونَ وَ الْهِضَابُ بِذَلِک، كُلٌّ ینَادِی:

ص: 65

یا عَلِی! یا وَصِی رَسُولِ اللَّهِ! هَا نَحْنُ قَدْ سَخَّرَنَا اللَّهُ لَک، وَ أَمَرَنَا بِإِجَابَتِک، كُلَّمَا دَعَوْتَنَا إِلَى اصْطِلَامِ كُلِّ مَنْ سَلَّطْتَنَا عَلَیهِ، فَمَتَى شِئْتَ فَادْعُنَا نُجِبْک، وَ بِمَا شِئْتَ فَأْمُرْنَا بِهِ نُطِعْكَ.

یا عَلِی! یا وَصِی رَسُولِ اللَّهِ! إِنَّ لَک عِنْدَ اللَّهِ مِنَ الشَّأْنِ الْعَظِیمِ، مَا لَوْ سَأَلْتَ اللَّهَ أَنْ یصَیرَ لَک أَطْرَافَ الْأَرْضِ وَ جَوَانِبَهَا، هَیئَةً وَاحِدَةً كَصُرَّةِ كِیسٍ لَفَعَلَ، أَوْ یحُطَّ لَک السَّمَاءَ إِلَى الْأَرْضِ لَفَعَلَ، أَوْ یرْفَعَ لَک الْأَرْضَ إِلَى السَّمَاءِ لَفَعَلَ، أَوْ یقَلِّبِ لَک مَا فِی بِحَارِهَا الْأُجَاجِ مَاءً عَذْباً أَوْ زِئْبَقاً بَاناً، أَوْ مَا شِئْتَ مِنْ أَنْوَاعِ الْأَشْرِبَةِ وَ الْأَدْهَانِ لَفَعَلَ.

وَ لَوْ شِئْتَ أَنْ یجَمِّدَ الْبِحَارَ، وَ یجْعَلَ سَائِرَ الْأَرْضِ هِی الْبِحَارَ لَفَعَلَ، فَلَا یحْزُنْک تَمَرُّدُ هَؤُلَاءِ الْمُتَمَرِّدِینَ، وَ خِلَافُ هَؤُلَاءِ الْمُخَالِفِینَ، فَكَأَنَّهُمْ بِالدُّنْیا إِذَا انْقَضَتْ عَنْهُمْ، كَأَنْ لَمْ یكُونُوا فِیهَا وَ كَأَنَّهُمْ بِالْآخِرَةِ إِذَا وَرَدَتْ عَلَیهِمْ، كَأَنْ لَمْ یزَالُوا فِیهَا.

یا عَلِی! إِنَّ الَّذِی أَمْهَلَهُمْ مَعَ كُفْرِهِمْ وَ فِسْقِهِمْ، فِی تَمَرُّدِهِمْ عَنْ طَاعَتِک، هُوَ الَّذِی أَمْهَلَ فِرْعَوْنَ ذَا الْأَوْتَادِ، وَ نُمْرُودَ بْنَ كَنْعَانَ، وَ مَنِ ادَّعَى الْإِلَهِیةَ مِنْ ذَوِی الطُّغْیانِ، وَ أَطْغَى الطُّغَاةِ إِبْلِیسَ رَأْسَ الضَّلَالاتِ.

وَ مَا خُلِقْتَ أَنْتَ وَ لَا هُمْ لِدَارِ الْفَنَاءِ، بَلْ خُلِقْتُمْ لِدَارِ الْبَقَاءِ، وَ لَكِنَّكُمْ تُنْقَلُونَ مِنْ دَارٍ إِلَى دَارٍ، وَ لَا حَاجَةَ لِرَبِّک إِلَى مَنْ یسُوسُهُمْ وَ یرْعَاهُمْ، وَ لَكِنَّهُ أَرَادَ تَشْرِیفَک عَلَیهِمْ، وَ إِبَانَتَک بِالْفَضْلِ فِیهِمْ وَ لَوْ شَاءَ لَهَدَاهُمْ.

قَالَ: فَمَرِضَتْ قُلُوبُ الْقَوْمِ لِمَا شَاهَدُوهُ مِنْ ذَلِک، مُضَافاً إِلَى مَا كَانَ فِی قُلُوبِهِمْ مِنْ مَرَضِ حَسَدِهِمْ لَهُ وَ لِعَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ(علیهما السلام)، فَقَالَ اللَّهُ عِنْدَ ذَلِكَ: «فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ»، أَی فِی قُلُوبِ هَؤُلَاءِ الْمُتَمَرِّدِینَ الشَّاكِّینَ، النَّاكِثِینَ لِمَا أَخَذْتَ عَلَیهِمْ مِنْ بَیعَةِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ(علیهما السلام)، «فَزادَهُمُ اللَّهُ مَرَضاً»، بِحَیثُ تَاهَتْ لَهُ قُلُوبُهُمْ، جَزَاءً بِمَا أَرَیتَهُمْ مِنْ هَذِهِ الْآیاتِ وَ الْمُعْجِزَاتِ، «وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ بِما كانُوا یكْذِبُونَ»، مُحَمَّداً وَ

ص: 66

یكْذِبُونَ فِی قَوْلِهِمْ: إِنَّا عَلَى الْبَیعَةِ وَ الْعَهْدِ مُقِیمُونَ.(1)

حضرت امام حسن عسكری(علیه السلام) فرمودند: حضرت امام موسی بن جعفر(علیهما السلام)فرمودند: وقتی آنان برای پوزش طلبی، خدمت رسول خدا(صلی الله علیه و آله)رسیدند، حضرت، بزرگ منشانه، آن چه در ظاهرشان دیدند، پذیرفتند، و باطن آنها را به خداوند واگذار نمودند، آنگاه جبرئیل(علیه السلام) فرود آمد و عرض كرد: ای محمّد! خداوند علی اعلی، بر تو سلام می فرستد، و می فرماید: ستمكارانی را كه در رابطه با علی(علیه السلام)، و پوزش طلبی به خاطر شكستن بیعتشان با او، و عذرخواهی به خاطر زمینه سازی برای مخالفت با او، نزد تو آمده اند، بیرون كن، تا امری شگفت، بر آنها آشكار گردد، و بدانند! خداوند آنچنان علی(علیه السلام) را گرامی داشته، كه زمین و آسمان و كوه و دیگر آفریده های خود را، به فرمان او درآورده است، و این گونه او را در جایگاهی نهاده، كه تو را نهاده است، و مقامی بخشیده، كه تو را بخشیده است، و بگذار تا بدانند، ولی خدا، علی(علیه السلام) از آنها بی نیاز است، و آنها از پس دادن تاوان رفتار خود، با علی(علیه السلام) رهایی نمی یابند، مگر آن كه خداوند بخواهد. خدایی كه سامان امور همگان در دست اوست، و علی(علیه السلام) در این راه بندۀ كوشای اوست، و خدایی كه حكمت امور نزد اوست، و علی(علیه السلام) بر این اساس، كارگزار او، و تحقّق بخش فرامین اوست.

آنگاه، رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)به آن گروه كه در رابطه با حضرت علی(علیه السلام) و پوزش خواهی، به خاطر دسیسه چینی علیه او، خدمت ایشان آمده بودند، خطاب كردند و فرمودند تا با ایشانبیرون روند. حضرت(صلی الله علیه و آله و سلم)بر دامنۀ كوهی در مدینه ایستادند و به

ص: 67

حضرت علی(علیه السلام) فرمودند: ای علی! خداوند متعال، اینان را فرمان داده، تا یار و یاور تو باشند، و كمر به خدمت تو بندند، و در فرمان بری از تو بكوشند، پس نفع آنها در این است كه از تو پیروی كنند، تا در بهشت خدا، همچون فرمانروایانی جاوید، در ناز و نعمت به سر برند، و زیانشان در این است كه از تو سرپیچی كنند، تا در جهنم خدا، تا ابد عذاب كشند.

سپس رسول خدا(صلی الله علیه و آله)به آن گروه فرمودند: بدانید! اگر از علی اطاعت كنید، سعادتمند خواهید شد، و اگر با او مخالفت كنید، سیه روز خواهید شد، و خداوند او را از شما، با آن كس و آن چیز كه بزودی خواهید دید، بی نیاز می سازد، سپس فرمودند: ای علی! به حق محمّد و خاندان پاكش، كه تو پس از محمّد، سرورشان هستی، از خداوند درخواست كن، تا این كوه را به هر چه كه می خواهی تبدیل كند، پس حضرت علی(علیه السلام) چنین كردند، و كوه سرتاسر نقره شد.

سپس كوه ها رو به حضرت علی(علیه السلام) نمودند، و چنین زبان گشودند: ای علی! ای جانشین فرستادۀ پروردگار جهانیان! خداوند ما را برای تو فراهم نموده، اگر خواهی ما را در كار خود خرج كن، كه هر گاه ما را فرا خوانی، تو را پاسخ خواهیم داد، تا به وسیلۀ ما، قصد خود را محقّق سازی، و خواست خود را برآوری، سپس سرتاسر طلا شدند، و كلام كوه های نقره را تكرار كردند. سپس به مُشک و عنبر و عبیر و جواهر و یاقوت تبدیل شدند، و گفتند: ای أبا الحسن! ای برادر رسول خدا! ما در اختیار تو هستیم، هر گاه خواستی ما را فراخوان.

سپس رسول خدا(صلی الله علیه و آله)فرمودند: ای علی! به حق محمّد و خاندان پاكش، كه تو پس از محمّد سرور ایشانی، از خداوند درخواست كن كه این درختانش را، به مردانی تا دندان مسلّح، و صخره هایش را، به شیر و پلنگ و افعی تبدیل كند، و حضرت

ص: 68

علی(علیه السلام) از خداوند چنین خواستند، آنگاه، كوه ها و دشت ها و پستی و بلندی های زمین، سراسر آكنده از مردانی تا دندان مسلّح شد، كه ده هزار مرد عادی، توان رویارویی با یک تن از آنها را نداشت، و كوه ها و دشت ها و آن سرزمین ها، پُر از شیر و پلنگ و افعی شدند، و هر یک ندا دادند: ای علی! ای جانشین رسول خدا! خداوند ما را گوش به فرمان تو قرار داده و به ما فرمان داده، تا تو را اجابت گوئیم، و هر كه را به زیر دستان ما نهادی، بنیادش برافكنیم، هرگاه خواستی، ما را فراخوان، تا تو را پاسخ دهیم، و هرچه خواستی، دستور ده، تا تو را اطاعت كنیم.

ای علی! ای جانشین رسول خدا! تو در نظر خدا چنان جایگاه والایی داری، كه اگر از او بخواهی، برایت سرتاسر زمین را به شكلی، همچون قوچ درآورد، یا آسمان را بر زمین فرود آورد، یا زمین را به سوی آسمان بالا ببرد، بدون شک، چنین خواهد كرد.

یا اگر از او درخواست كنی، كه آب دریاهای شور را، به آبی گوارا، یا سیماب، یا خردل، یا هر نوع نوشیدنی، و یا به روغن تبدیل كند، مسلّماً چنین خواهد كرد. از سركشی این نافرمانان، و سرپیچی این گردن كشان، غمگین مباش، گمان كن، چنان از صفحۀ روزگار پاک شده اند، كه گویا هیچگاه در آن نبوده اند، و یا آنگاه كه در صحنۀ آخرت قرار گیرند، گویا همیشه در آن بوده اند.

ای علی! بدان! آن كسی كه، آنها را با وجود كفر و بد كاریشان، و سر پیچی كردن از فرمان تو، مهلت داده است، همان كسی است كه به فرعون ذوالاوتاد، و نمرود بن كنعان، و دیگر یاغیان مدّعی خدایی، مهلت داد، همانگونه كه به نافرمان ترین سركشان، یعنی شیطان، كه سرآغاز گمراهی ها بود، مهلت داد.

نه تو و نه آنان، هیچكدام برای ماندن در این سرای گذرا آفریده نشده اید، بلكه برای سفر به سرای جاودان، به دنیا آمده اید، و از سرایی به سرایدیگر خواهید رفت.

ص: 69

پروردگار تو، به این كه، كسی آنان را سرپرستی كند، نیاز ندارد، او می خواهد تو به آنان افتخار دهی، و برتری ات را در میانشان هویدا سازی، اگر پروردگارت می خواست، هدایتشان می كرد.

سپس فرمودند: دیدن آن صحنه، مرضی بر دل هایشان افكند، افزون بر مرضی كه از حسد و كینۀ محمّد(صلی الله علیه و آله)و علی بن ابی طالب(علیهما السلام)بر تن هایشان بود، در این هنگام خداوند متعال فرمود: «فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ»، یعنی در دل های آن سركشان پر ادّعای پیمان شكن، به خاطر بیعتی كه با علی(علیه السلام) از آنان گرفتی، «فَزَادَهُمُ اللّهُ مَرَضًا»، آنگونه كه دل هایشان به خاطر آن نشانه ها و معجزه هایی كه نشانشان دادی، سرگردان شد، «وَ لَهُم عَذَابٌ أَلِیمٌ بِمَا كَانُوا یكْذِبُونَ»، در آنچه كه گفتند: ما بر عهد و پیمان خود استواریم.

ص: 70

عَنِّی، وَ أَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى، إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِی بَعْدِی، فَأَنْتَ رَابِعُ الْخُلَفَاءِ كَمَا سَلَّمَ عَلَیک الشَّیخُ، أَ وَ لَا تَدْرِی مَنْ هُوَ؟ قُلْتُ: لَا، قَالَ: ذَاک أَخُوک الْخَضِرُ(علیه السلام) فَاعْلَمْ.(1)

حضرت على بن موسى الرضا(علیه السلام) از آباء گرامی شان از حضرت على بن ابى طالب(علیهما السلام)روایت كرده اند كه آن حضرت فرمودند: روزی من در یکی از كوچه هاى مدینه با پیغمبر(صلی الله علیه و آله)می رفتم، ناگهان پیرمردى بلند قد كه ریش انبوهى داشت و چهار شانه بود، به ما برخورد و سلام كرد بر پیغمبر و بعد از احوال پرسی با آن جناب، روى به من نمود و گفت: (السلام علیک یا رابع الخلفاء و رحمة الله و بركاته)، سلام بر تو اى چهارمین خلفاء، و رو كرد به رسول خدا و عرض كرد: آیا چنین نیست یا رسول اللَّه!؟

رسول خدا(صلی الله علیه و آله)فرمودند: بلى! چنین است پس از آن از ما گذشت و رفت، من عرض كردم: یا رسول اللَّه! این چه مطلبى بود كه این شیخ به من گفت و تصدیق شما چه معنى داشت؟

پیامبر(صلی الله علیه و آله)فرمودند: الحمد الله! توئى متصّف به این صفت که حق تعالى در كتاب خود فرموده: «إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً»، و آن خلیفه را كه حق تعالى در روى زمین قرار داد حضرت آدم(علیه السلام) بود و حق تعالى فرموده: «یا داوُدُ إِنَّا جَعَلْناک خَلِیفَةً فِی الْأَرْضِ فَاحْكُمْ بَینَ النَّاسِ بِالْحَقِّ»، پس داود(علیه السلام) دوّمین خلیفه می باشد و حق تعالى حكایت از موسى(علیه السلام) می فرماید هنگامى كه به هارون گفت: «اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی وَ أَصْلِحْ»، اى هارون در میان قوم من خلیفه باش و اصلاح كن، پس هارون سوّمین خلیفه است كه موسى(علیه السلام) او رادر میان قوم خود، خلیفه قرار داد، و باز

ص: 72

حق تعالى می فرماید: «وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ یوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ»، بی زار بودن خدا و رسول خدا از مشركین، اعلامى است از خدا و رسول خدا(صلی الله علیه و آله)به سوى مردم در روز حج بزرگ.

پس توئى تبلیغ كننده از جانب خدا و رسول خدا(صلی الله علیه و آله)و توئى وصى من و وزیر من و قضاكنندۀ قرض من، و اداكنندۀ امانات از جانب من، و توئى نسبت به من به منزلت هارون نسبت به موسى، مگر این که پیغمبرى بعد از من نیاید.

پس توئى چهارمین خلیفه، چنان كه آن پیرمرد بر تو سلام كرد و این مطلب را گفت. آیا ندانستى آن پیر مرد كیست؟ من عرض كردم: نه! حضرت فرمودند: این برادر تو خضر(علیه السلام) بود، پس بدان این معنى را.

ص: 73

مِنْ آدَمَ الْخَطِیةُ فَاعْتَذَرَ إِلَى رَبِّهِ(عز وجل)قَالَ: یا رَبِّ تُبْ عَلَی وَ اقْبَلْ مَعْذِرَتِی وَ أَعِدْنِی إِلَى مَرْتَبَتِی وَ ارْفَعْ لَدَیک دَرَجَتِی فَلَقَدْ تَبَینَ نَقْصُ الْخَطِیةِ وَ ذِلَّتُهَا بِأَعْضَائِی وَ سَائِرِ بَدَنِی.

قَالَ اللَّهُ(عز وجل): یا آدَمُ! أَ مَا تَذْكُرُ أَمْرِی إِیاک أَنْ تَدْعُوَنِی بِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیبِینَ عِنْدَ شَدَائِدِک وَ دَوَاهِیک وَ فِی النَّوَازِلِ الَّتِی تَبْهَظُک، قَالَ آدَمُ: بَلَى یا رَبِّ! قَالَ اللَّهُ(عز وجل): فَهُمْ مُحَمَّدٌ وَ عَلِی وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَینُ(علیهم السلام)خُصُوصاً ادْعُنِی أُجِبْک إِلَى مُلْتَمَسِک وَ أَزِدْک فَوْقَ مُرَادِكَ.

فَقَالَ آدَمُ: یا رَبِّ وَ إِلَهِی! فَقَدْ بَلَغَ عِنْدَک مِنْ مَحَلِّهِمْ أَنَّک بِالتَّوَسُّلِ بِهِمْ تَقْبَلُ تَوْبَتِی وَ تَغْفِرُ خَطِیئَتِی، وَ أَنَا الَّذِی أَسْجَدْتَ لَهُ مَلَائِكَتَک وَ أَبَحْتَهُ جَنَّتَک وَ زَوَّجْتَهُ أَمَتَک وَ أَخْدَمْتَهُ كِرَامَ مَلَائِكَتِكَ.

قَالَ اللَّهُ تعالی: یا آدَمُ! إِنَّمَا أَمَرْتُ الْمَلَائِكَةَ بِتَعْظِیمِک بِالسُّجُودِ إِذْ كُنْتَ وِعَاءً لِهَذِهِ الْأَنْوَارِ وَ لَوْ كُنْتَ سَأَلْتَنِی بِهِمْ قَبْلَ خَطِیتِک أَنْ أَعْصِمَک مِنْهَا وَ أَنْ أُفَطِّنَک لِدَوَاعِی عَدُوِّک إِبْلِیسَ حَتَّى تَحْتَرِزَ مِنْهَا لَكُنْتَ قَدْ فَعَلْتَ ذَلِک وَ لَكِنَّ الْمَعْلُومَ فِی سَابِقِ عِلْمِی یجْرِی مُوَافِقاً لِعِلْمِی فَالْآنَ فَبِهِمْ فَادْعُنِی لِأُجِیبَكَ.

فَعِنْدَ ذَلِک، قَالَ آدَمُ: اللَّهُمَّ بِجَاهِ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیبِینَ بِجَاهِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِی وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَینِ وَ الطَّیبِینَ مِنْ آلِهِمْ لَمَّا تَفَضَّلْتَ عَلَی بِقَبُولِ تَوْبَتِی وَ غُفْرَانِ زَلَّتِی وَ إِعَادَتِی مِنْ كَرَامَاتِک إِلَى مَرْتَبَتِی.

فَقَالَ اللَّهُ(عز وجل): قَدْ قَبِلْتُ تَوْبَتَک وَ أَقْبَلْتُ بِرِضْوَانِی عَلَیک وَ صَرَفْتُ آلَائِی وَ نَعْمَائِی إِلَیک وَ أَعَدْتُک إِلَى مَرْتَبَتِک مِنْ كَرَامَاتِی وَ وَفَّرْتُ نَصِیبَک مِنْ رَحَمَاتِی فَذَلِک قَوْلُ

ص: 76

اللَّهِ(عز وجل): «فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِماتٍ فَتابَ عَلَیهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیم».(1)

در تفسیر امام حسن عسکری(علیه السلام) ذیل این آیه چنین آمده است: حضرت آدم(علیه السلام) چون خطا کرد و خواست که به درگاه الهی عذرخواهی کند، گفت: خدایا! توبه و عذر مرا بپذیر و مرا به مقام خود بازگردان و به درگاه خودت رفعت بخش که همانا اثر گناه و ذلّت خطا در ظاهر و باطن من آشکار گردیده است، و چون چنین گفت، خطاب آمد:

ای آدم! مگر امر مرا به یاد نداری، که در سختی ها و مشکلات مرا به حق محمّد(صلی الله علیه و آله)و آل پاکش بخوانی؟

آدم عرض کرد: بلی!

خطاب آمد: ای آدم! مرا به حقّ محمّد و علی و فاطمه و حسن و حسین، مخصوصاً بخوان تا تو را اجابت کنم و پیش از خواسته ات به تو کرم نمایم.

آدم عرض کرد: خدایا! آیا مقام آنها نزد تو به اندازه ای است، که با توسّل به ایشان توبۀ مرا بپذیری و از خطای من در گذری؟ در حالی که مرا مسجود ملائکه ساختی، و بهشت را برای من مباح کردی، و حوا را همسرم قرار دادی، و ملائکه را به خدمت من گماشتی؟

خطاب شد: ای آدم! همانا من به ملائکه امر کردم که به خاطر تکریم و تعظیم تو، در برابر تو سجده کنند، چون تو ظرف این انوار مقدّس بودی، و اگر پیش از خطایت به آنها توسّل جسته بودی، و از من خواسته بودی که تو را از خطا حفظ کنم، و از حیلۀ

ص: 77

شیطان آگاه سازم، چنین می کردم، اما آنچه می دانستم مطابق آن انجام شد. پس اکنون به آنان توسّل جو، و مرا با نام آنان بخوان تا تو را اجابت کنم.

پس آدم گفت: اللهم بجاه محمّد و علی و فاطمه و الحسن و الحسین و الطّیبین من آلهم لما تفضلت بقبول توبتی و غفران زلتی و اعادتی من کراماتک الی مرتبتی.

خطاب آمد: توبۀ تو را پذیرفتم و از تو خوشنود شدم، و نعمتهای ظاهری و باطنی خود را به تو باز گرداندم، و تو را به مقام و مرتبۀ اکرام و رحمت خود رساندم.

سپس امام حسن عسکری(علیه السلام) فرمودند: این است معنای آیه شریفه: «فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِماتٍ فَتابَ عَلَیهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیم».

ص: 78

2_ قَالَ سَمَاعَةُ بْن مِهْرَان: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی: «أَوْفُوا بِعَهْدِی أُوفِ بِعَهْدِكُمْ»، قَالَ: أَوْفُوا بِوَلَایةِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ(علیهما السلام)فَرْضاً مِنَ اللَّهِ أُوفِ لَكُمْ بِالْجَنَّةِ.(1)

از سماعة بن مهران نقل است كه گفت: از حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) در بارۀ فرمایش خداوند تعالی: «أَوْفُوا بِعَهْدِی أُوفِ بِعَهْدِكُمْ» سؤال کردم، حضرت فرمودند: به ولایت علی بن ابی طالب(علیهما السلام)، که از جانب خداوند واجب شده، وفا کنید، تا خداوند برای شما در بهشت وفا نماید.

ص: 80

وَاجِبٌ عَلَى كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ.

ثُمَّ قَالَ(علیه السلام): یا سَلْمَانُ! وَ یا جُنْدَبُ! قَالا: لَبَّیک یا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ! قَالَ(علیه السلام): إِنَّهُ لَا یسْتَكْمِلُ أَحَدٌ الْإِیمَانَ حَتَّى یعْرِفَنِی كُنْهَ مَعْرِفَتِی بِالنُّورَانِیةِ، فَإِذَا عَرَفَنِی بِهَذِهِ الْمَعْرِفَةِ، فَقَدِ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَهُ لِلْإِیمَانِ، وَ شَرَحَ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ، وَ صَارَ عَارِفاً مُسْتَبْصِراً، وَ مَنْ قَصَّرَ عَنْ مَعْرِفَةِ ذَلِک، فَهُوَ شَاک وَ مُرْتَابٌ، یا سَلْمَانُ! وَ یا جُنْدَبُ! قَالا: لَبَّیک یا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ! قَالَ(علیه السلام): مَعْرِفَتِی بِالنُّورَانِیةِ مَعْرِفَةُ اللَّهِ(عز وجل)وَ مَعْرِفَةُ اللَّهِ(عز وجل)مَعْرِفَتِی بِالنُّورَانِیةِ وَ هُوَ الدِّینُ الْخَالِص ...

... الی ان قَالَ سَلْمَانُ:

قُلْتُ: یا أَخَا رَسُولِ اللَّهِ! وَ مَنْ أَقَامَ الصَّلَاةَ أَقَامَ وَلَایتَكَ؟ قَالَ: نَعَمْ یا سَلْمَانُ! تَصْدِیقُ ذَلِک قَوْلُهُ تَعَالَى فِی الْكِتَابِ الْعَزِیزِ «وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَكَبِیرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخاشِعِینَ»، فَالصَّبْرُ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)وَ الصَّلَاةُ إِقَامَةُ وَلَایتِی، فَمِنْهَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَى وَ إِنَّها لَكَبِیرَةٌ وَ لَمْ یقُلْ وَ إِنَّهُمَا لَكَبِیرَةٌ، لِأَنَّ الْوَلَایةَ كَبِیرَةٌ حَمْلُهَا إِلَّا عَلَى الْخَاشِعِینَ، وَ الْخَاشِعُونَ هُمُ الشِّیعَةُ الْمُسْتَبْصِرُون.(الحدیث)(1)

از محمّد بن صدقه روایت است که ابوذر غفاری از سلمان فارسی (که خداوند از هر دوی آنها خشنود باد) پرسید: ای ابا عبدالله! معرفت امیر المومنین علی(علیه السلام) به نورانیّت چیست؟ سلمان گفت: ای جندب(ابوذر)! بیا با هم برویم تا این را از خود آن حضرت بپرسیم، سپس به سوی منزل آن حضرت رفتیم ولی او را نیافتیم، پس به انتظار ایشان ماندیم تا آن حضرت آمدند. حضرت فرمودند: چه امری شما را به اینجا کشانده است؟

ص: 83

ابوذر و سلمان گفتند: ای امیرمؤمنان! به نزد شما آمدیم تا در مورد معرفتتان به نورانیّت سؤال کنیم.

حضرت فرمودند: آفرین بر شما دو دوست وفادار به دین خویش که کوتاهی نمی کنید. به جان خودم سوگند! که این معرفت بر هر مرد و زن مؤمن واجب است.

سپس حضرت فرمودند: ای سلمان و ای جندب! هر دو عرض کردند: بله ای امیر مؤمنان! حضرت(علیه السلام) فرمودند: هیچ کس ایمان را به حد کمال خویش نمی رساند تا آنکه مرا به عمق معرفتم بشناسد. سپس آن گاه که مرا به این معرفت شناخت هر آینه خداوند قلب او را با ایمان آزموده، سینه اش را برای اسلام گشاده ساخته، و عارفی روشن بین گردیده است، و هر کس که از شناخت آن کوتاهی نمود و به آن نرسید، شک کننده و تردیدگر است. ای سلمان و ای جندب! عرض کردند: بله ای امیر المؤمنین!

حضرت فرمودند: معرفت من به نورانیّت، معرفت خداوند(عز وجل)است و معرفت خداوند(عز وجل)معرفت من به نورانیّت است، و این همان دین خالص است.

... تا آنجا که سلمان گفت: عرض کردم: ای برادر رسول خدا! هر کس نماز را به پاداشت، ولایت شما را به پا داشته است؟ حضرت فرمودند: آری ای سلمان! این سخن خدای تعالی در قرآن عزیز تصدیق کنندۀ این حقیقت است که فرمود: به وسیلۀ صبر و نماز یاری و مدد بجویید و هر آینه آن جز بر خاشعان بزرگ و سنگین است، (صبر) رسول خدا و (نماز) بر پا داشتن ولایت من است، بدین خاطر خداوند متعال فرموده: و هر آینه آن بزرگ و سنگین است، و نفرمود: هر آینه آن دو بزرگ و سنگین می باشند، زیرا هر آینه ولایت حملش جز بر خاشعان بزرگ و سنگین است، و خاشعان همان شیعیان روشن بین و اهل بصیرت می باشند.

ص: 84

كشتى نجات و باب حطّه (درگاه توبه) این امّت است، و نیز او یوشع و شمعون و ذو القرنین این امّت می باشد.

اى مردم! علىّ برگزیدۀ خدا و جانشین من پس از من است، و او همان امیر مؤمنان و بهترین اوصیاء است، هر كس با او به ستیز برخیزد با من به ستیز برخاسته، و هر كس به او ستم كند بیگمان به من ستم كرده است، و هر كس بر او چیرگى كند با من چیرگى نموده، و هر آن كس كه به وى نیكى نماید به من نیكى كرده، و هر كس به او جفا كند به من جفا كرده است، و هر كس با او دشمنى نماید با من دشمنى ورزیده است، و هر كس او را دوست بدارد مرا دوست داشته، زیرا او برادر و پشتیبان من است، و از طینت من آفریده شده و من و او یک نور واحدیم.

2_ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا ذَرٍّ یقُولُ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)یقُولُ: إِنَّمَا مَثَلُ أَهْلِ بَیتِی فِیكُمْ كَمَثَلِ سَفِینَةِ نُوحٍ مَنْ رَكِبَهَا نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِقَ وَ مَثَلِ بَابِ حِطَّةٍ مَنْ دَخَلَهُ نَجَا وَ مَنْ لَمْ یدْخُلْهُ هَلَكَ.(1)

ابوذر گوید: از رسول خدا(صلی الله علیه و آله)شنیدم که می فرمودند: مثَل اهل بیت من در میان شما، مانند كشتى نوح است، هر كه سوار آن شد، نجات یافت و هر كه تخلف نمود، غرق شد و مانند درب حطّه است، هر كه داخل گردید نجات یافت و كسى كه داخل نشد هلاک گردید.

ص: 86

هُمْ أَصْحَابُ النَّارِ مَعَ الْكُفَّارِ فَقَدْ كَفَرُوا بِالْحَقِّ لَمَّا جاءَهُمْ، أَلَا وَ إِنَّ عَلِیاً مِنِّی فَمَنْ حَارَبَهُ فَقَدْ حَارَبَنِی وَ أَسْخَطَ رَبِّی، ثُمَّ دَعَا عَلِیاً(علیه السلام) فَقَالَ: یا عَلِی حَرْبُک حَرْبِی، وَ سِلْمُک سِلْمِی، وَ أَنْتَ الْعَلَمُ فِیمَا بَینِی وَ بَینَ أُمَّتِی بَعْدِی.(1)

حضرت على(علیه السلام) روایت كرده اند كه پیامبر گرامى(صلی الله علیه و آله)این آیه را خواندند: «و آنان اصحاب دوزخ اند كه در آتش جاودانه اند» پرسیده شد: اى رسول خدا! اصحاب دوزخ چه كسانى هستند؟ حضرت فرمودند: كسانى كه پس از من با على بجنگند، آنان كسانى هستند كه به همراه كافران اهل دوزخ اند، كسانى كه چون حق به سویشان آمد، كافر گشتند. بدانید كه على از من است، و هركس با او جنگیده، پروردگارم را به خشم آورده است. سپس على(علیه السلام) را خواندند و فرمودند: اى على! جنگ با تو، جنگ با من و سازش با تو، سازش با من است، و تو پس از من، نشانۀ میان من و امّتم هستى.

3_ قالَ الإمام العَسكَری(علیه السلام): فِی قَوْلِهِ تَعَالَى: «بَلى مَنْ كَسَبَ سَیئَةً وَ أَحاطَتْ بِهِ خَطِیئَتُهُ فَأُولئِک أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ»، قَالَ: السَّیئَةُ، الْمُحِیطَةُ بِهِ أَنْ تُخْرِجَهُ عَنْ جُمْلَةِ دِینِ اللَّهِ، وَ تَنْزِعَهُ عَنْ وَلَایةِ اللَّهِ، وَ تَرْمِیهِ فِی سَخَطِ اللَّهِ، وَ هِی الشِّرْک بِاللَّهِ، وَ الْكُفْرُ بِهِ، وَ الْكُفْرُ بِنُبُوَّةِ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله و سلم)وَ الْكُفْرُ بِوَلَایةِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ(علیهما السلام)، كُلُّ وَاحِدٍ مِنْ هَذِهِ سَیئَةٌ تُحِیطُ بِهِ، أَی تُحِیطُ بِأَعْمَالِهِ فَتُبْطِلُهَا وَ تَمْحَقُهَا، «فَأُولئِكَ»، عَامِلُو هَذِهِ السَّیئَةِ الْمُحِیطَةِ، «أَصْحابُ النَّارِ هُمْفِیها خالِدُونَ».(2)

ص: 88

حضرت امام حسن عسكری(علیه السلام)، در بارۀ فرمایش خدای متعال: «بَلى مَنْ كَسَبَ سَیئَةً وَ أَحاطَتْ بِهِ خَطِیئَتُهُ فَأُولئِک أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ»، فرمودند: گناه، همان گناهی است كه او را از دین خدا خارج می كند، و از ولایت خداوند بی بهره می سازد، و در خشم او می افكند، آن گناه، شرک و كفر به خدا و كفر به نبوّت حضرت محمد(علیهما السلام)، و كفر به ولایت حضرت علی بن ابیطالب(علیهما السلام)، است، كه هر گوشه ای از آن او را در میان می گیرد، یعنی اعمالش را فرا می گیرد و همه را باطل می كند و از بین می برد، «فَأُولئِكَ»، یعنی: پس آنان كه این گناه فراگیر را مرتكب می شوند، «أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ»، چنین كسانی در آتش اند، و در آن ماندگار خواهند بود.

ص: 89

ابن عباس در بارۀ فرمایش خداوند: «وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِک أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِیها خالِدُونَ»، گفت: این آیه مخصوص حضرت علىّ بن ابى طالب(علیهما السلام)نازل شده، و او نخستین كسى بود كه ایمان آورد و نخستین نمازگزار پس از پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله)بود.

ص: 91

می فرمودند: من و على دو پدر این امّت هستیم، حق ما بر مردم بیشتر از حق پدر و مادری است كه آنها را به دنیا آوردند، زیرا ما آنها را در صورت اطاعت، از جهنّم نجات می دهیم، و به بهشت برین رهنمون می کنیم و از بندگى رهائى مى بخشیم و آزادگى را به ایشان ارزانى می داریم.

3_ قَالَتْ فَاطِمَةُ(سلام الله علیها): أَبَوَا هَذِهِ الْأُمَّةِ مُحَمَّدٌ وَ عَلِی(علیهما السلام)، یقِیمَانِ أَوَدَهُمْ وَ ینْقِذَانِهِمْ مِنَ الْعَذَابِ الدَّائِمِ إِنْ أَطَاعُوهُمَا وَ یبِیحَانِهِمُ النَّعِیمَ الدَّائِمَ إِنْ وَافَقُوهُمَا.(1)

حضرت فاطمه(سلام الله علیها)فرمودند: دو پدر این امّت، محمّد و علی(علیهما السلام)هستند، اگر امّت مطیع آندو باشند، آنها را از انحراف باز می دارند، و از عذاب دائم نجاتشان می دهند، و آنها را به نعمت جاوید می رسانند.

4_ قَالَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِی(علیهما السلام): مُحَمَّدٌ وَ عَلِی(علیهما السلام)، أَبَوَا هَذِهِ الْأُمَّةِ، فَطُوبَى لِمَنْ كَانَ بِحَقِّهِمَا عَارِفاً، وَ لَهُمَا فِی كُلِّ أَحْوَالِهِ مُطِیعاً، یجْعَلُهُ اللَّهُ مِنْ أَفْضَلِ سُكَّانِ جِنَانِهِ، وَ یسْعِدُهُ بِكَرَامَاتِهِ وَ رِضْوَانِهِ.(2)

حضرت امام حسن(علیه السلام) فرمودند: دو پدر این امت، محمّد و علی(علیهما السلام)هستند، خوشا به حال كسى كه عارف به حقّ آنها باشد، و در تمام احوال از ایشان اطاعت

ص: 93

كند، خدا او را از بهترین ساكنین بهشت قرار مى دهد، و سعادت و لطف و عنایت خدا را در می یابد.

5_ قَالَ الْحُسَینُ بْنُ عَلِی(علیهما السلام): مَنْ عَرَفَ حَقَّ أَبَوَیهِ الْأَفْضَلَینِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِی(علیهما السلام)، وَ أَطَا(علیهم السلام)ا حَقَّ طَاعَتِهِ قِیلَ لَهُ: تَبَحْبَحْ فِی أَی الْجِنَانِ شِئْتَ.(1)

حضرت امام حسین(علیه السلام) فرمودند: هر كس حق دو پدر شایسته تر خود، محمّد و على(علیهما السلام)را بشناسد، و به حقیقت از ایشان اطاعت كند، به او مى گویند: هر كجاى بهشت كه مایلى ساكن شو.

6_ قَالَ عَلِی بْنُ الْحُسَینِ(علیهما السلام): إِنْ كَانَ الْأَبَوَانِ إِنَّمَا عَظُمَ حَقُّهُمَا عَلَى أَوْلَادِهِمَا، لِإِحْسَانِهِمَا إِلَیهِمْ، فَإِحْسَانُ مُحَمَّدٍ وَ عَلِی إِلَى هَذِهِ الْأُمَّةِ أَجَلُّ وَ أَعْظَمُ، فَهُمَا بِأَنْ یكُونَا أَبَوَیهِمْ أَحَقُّ.(2)

حضرت على بن الحسین(علیهما السلام)فرمودند: اگر حق پدر و مادر زیاد است، به خاطر نیكى و احسان آنها به فرزند است، پس احسان و نیكى محمّد و علی(علیهما السلام)به امّت، بیشتر از آنها است، پس آن دو شایسته ترند كه دو پدر امّت باشند.

7_ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِی(علیهما السلام): مَنْ أَرَادَ أَنْ یعْلَمَ كَیفَ قَدْرُهُ عِنْدَ اللَّهِ، فَلْینْظُرْ كَیفَ قَدْرُ أَبَوَیهِ الْأَفْضَلَینِ عِنْدَهُ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله)وَ عَلِی(علیه السلام).(3)

ص: 94

حضرت امام محمّد باقر(علیه السلام) فرمودند: هر كس می خواهد بداند چقدر در نزد خداوند متعال، مقام دارد، ببیند به دو پدر شایستۀ خود، حضرت محمّد(صلی الله علیه و آله)و حضرت علی(علیه السلام)، چه قدر احترام می گذارد.

ص: 95

الْمُتَّقِینَ.(1)

از داود بن كثیر نقل است كه گفت: به حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) عرض کردم: آیا شما در قرآن نماز هستید و شما زكات و حج هستید؟

حضرت فرمودند: ای داود! ما در قرآن نماز و زكات، روزه، حج، ماه حرام و شهر حرام و كعبه و قبله و وجه اللَّه هستیم، و خداوند فرموده: «فَأَینَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ»، ما آیات و بینات هستیم.

و دشمن ما در قرآن فحشاء و منكر و بغی و خمر و میسر و انصاب و ازلام و اصنام و اوثان و جبت وطاغوت و مردار و خون و گوشت خوک هستند.

خداوند ما را آفرید و به ما امتیاز بخشید، ما را امناء و نگهبانان و خزینه داران آسمانها و زمین قرار داد، براى ما دشمنان و مخالفین قرار داد، ما را در كتاب خود نام برد، و از نامهاى ما به بهترین چیزها كه دوست داشت، كنایه آورد، دشمنان و مخالفین ما را نیز در كتاب خود به كنایه نام برد، به نام هاى بدترین چیزها در نزد خود، و نزد بندگان پرهیزگار.

ص: 98

چه بود؟

حضرت فرمودند: آنها سخنانى بود كه حضرت آدم از جانب پروردگارش دریافت كرد و سپس بوسیلۀ آنها توبه نمود و آنها عبارت بودند از این كلمات: یا رب اسألک بحق محمد و على و فاطمه و الحسن و الحسین الّا تبت علىّ (پروردگارا به حق محمد و على و فاطمه و حسن و حسین از تو درخواست مى كنم كه توبۀ مرا بپذیرى) پس خداوند توبۀ او را پذیرفت كه او بسیار توبه پذیر و مهربان است.

2_ عَنْ عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: كُنَّا مَعَ الرِّضَا(علیه السلام) بِمَرْوَ، فَاجْتَمَعْنَا فِی الْجَامِعِ یوْمَ الْجُمُعَةِ فِی بَدْءِ مَقْدَمِنَا، فَأَدَارُوا أَمْرَ الْإِمَامَةِ، وَ ذَكَرُوا كَثْرَةَ اخْتِلَافِ النَّاسِ فِیهَا، فَدَخَلْتُ عَلَى سَیدِی(علیه السلام)، فَأَعْلَمْتُهُ خَوْضَ النَّاسِ فِیهِ، فَتَبَسَّمَ(علیه السلام)، ثُمَّ قَالَ: یا عَبْدَ الْعَزِیزِ! جَهِلَ الْقَوْمُ، وَ خُدِعُوا عَنْ آرَائِهِمْ، إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ یقْبِضْ نَبِیهُ حَتَّى أَكْمَلَ لَهُ الدِّینَ وَ أَنْزَلَ عَلَیهِ الْقُرْآنَ، فِیهِ تِبْیانُ كُلِّ شَی ءٍ، بَینَ فِیهِ الْحَلَالَ وَ الْحَرَامَ وَ الْحُدُودَ وَ الْأَحْكَامَ وَ جَمِیعَ مَا یحْتَاجُ إِلَیهِ النَّاسُ كَمَلًا،...

... سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَى اَن قَالَ:

إِنَّ الْإِمَامَةَ أَجَلُّ قَدْراً وَ أَعْظَمُ شَأْناً وَ أَعْلَى مَكَاناً وَ أَمْنَعُ جَانِباً وَ أَبْعَدُ غَوْراً مِنْ أَنْ یبْلُغَهَا النَّاسُ بِعُقُولِهِمْ، أَوْ ینَالُوهَا بِآرَائِهِمْ، أَوْ یقِیمُوا إِمَاماً بِاخْتِیارِهِمْ، إِنَّ الْإِمَامَةَ خَصَّ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهَا إِبْرَاهِیمَ الْخَلِیلَ(علیه السلام) بَعْدَ النُّبُوَّةِ وَ الْخُلَّةِ، مَرْتَبَةً ثَالِثَةً وَ فَضِیلَةً شَرَّفَهُ بِهَا، وَ أَشَادَ بِهَا ذِكْرَهُ، فَقَالَ: «إِنِّی جاعِلُک لِلنَّاسِ إِماماً»، فَقَالَ الْخَلِیلُ(علیه السلام) سُرُوراً بِهَا: «وَ مِنْ ذُرِّیتِی»، قَالَ اللَّهُ تَبَارَک وَ تَعَالَى: «لا ینالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ»، فَأَبْطَلَتْ هَذِهِ الْآیةُ إِمَامَةَ

ص: 101

كُلِّ ظَالِمٍ إِلَى یوْمِ الْقِیامَةِ، وَ صَارَتْ فِی الصَّفْوَةِ(علیهما السلام).(الحدیث)(1)

از عبد العزیز بن مسلم نقل است كه گفت: در زمان حضرت على بن موسى الرّضا(صلی الله علیه و آله و سلم)در مرو بودیم، از ابتدای ورود ما، روز جمعه ای، در مسجد جامع آن شهر گرد آمده بودیم، كه مردم در بارۀ امامت و اختلافات زیاد مردم در آن مورد، بحث و گفتگو مى كردند، من نزد آقا و سرورم حضرت رضا(علیه السلام) رفتم، و گفتگوهاى مردم را، به عرض ایشان رساندم، حضرت تبسّمى كردند و سپس فرمودند: اى عبد العزیز! مردم اطّلاعى ندارند، از دین خود فریب خورده و گمراه شده اند، خداوند تبارک و تعالى پیامبر خود را قبض روح نكرد، مگر بعد از اینكه دین را براى او كامل گردانید، و قرآن را، كه بیان همه چیز در آن است، بر او نازل فرمود، حلال و حرام، حدود و احكام و آنچه مردم به آن نیاز دارند را، به طور تمام و كمال، در آن بیان فرمود و ...

تا اینكه حدیث به این قسمت رسید، كه فرمودند:

همانا امامت، قدرش بالاتر، و شأنش بزرگتر، و جایگاهش بلندتر، و محیطش منیع تر، و غوطه ور شدن در آن دوردست تر از آن است كه مردم بتوانند با عقلهایشان به آن برسند، و یا با رأی هایشان انتخابش كنند، و یا به اختیار خودشان، امامى را تعیین نمایند.

امامت، همان است كه خداوند، ابراهیم خلیل را، پس از نبوّت و خلّت با سوّمین رتبه، مخصوصش فرمود، و با این مقام او را بسیار گرامی داشت، و در قرآنش بدان

ص: 102

اشاره نموده، می فرماید: «إِنِّی جاعِلُک لِلنَّاسِ إِماماً»، (من تو را براى مردم، امام قرار خواهم داد)، حضرت ابراهیم(علیه السلام)، كه به خاطر رسیدن به این مقام، بسیار شاد و خرسند شده بود، عرض كرد: «وَ مِنْ ذُرِّیتِی»، یعنی: آیا از فرزندان من نیز، امام قرار می دهی؟ و خداوند فرمود: «لا ینالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ»، یعنی: عهد من، (یعنی امامت) در دسترس ستمگران، قرار نمی گیرد.

با این آیه، امامت هر ستمگرى، تا روز قیامت، باطل شد، و خداوند متعال آن را، در برگزیدگان و پاكان از فرزندان حضرت ابراهیم(علیه السلام)، قرار داد.

ص: 103

از عبد الرحمن بن کثیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) در بارۀ فرمایش خدای(عز وجل): «صِبْغَةَ اللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً»، فرمودند: رنگی كه خداوند، مؤمنین را، در زمان عهد و میثاق، بر آن سرشته است، ولایت است.

ص: 106

فِیهِمْ: «وَ كَذلِک جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً».(1)

از سلیم بن قیس هلالی نقل است که گفت: حضرت على(علیه السلام) فرمودند: همانا خداوند در این سخن خود: «لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ یكُونَ الرَّسُولُ عَلَیكُمْ شَهِیداً»، ما را اراده فرموده است، پس رسول خدا(صلی الله علیه و آله)گواه بر ما هستند، و ما گواهان خدا بر مردم، و حجّت او در زمینش هستیم، و ما همان كسانى هستیم که خداوند دربارۀ آنان فرموده: «وَ كَذلِک جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً».

ص: 108

وَ تَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْأَسْبابُ»، «وَ قالَ الَّذِینَ اتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنا كَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ كَما تَبَرَّؤُا مِنَّا كَذلِک یرِیهِمُ اللَّهُ أَعْمالَهُمْ حَسَراتٍ عَلَیهِمْ وَ ما هُمْ بِخارِجِینَ مِنَ النَّار».(1)

از ابان بن عثمان نقل است كه گفت: حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) فرمودند: وقتی که روز قیامت فرا می رسد منادى از درون عرش، ندا می دهد: خلیفۀ خداوند در زمینش كجاست؟

پس داود پیامبر(علیه السلام) برمی خیزد، پس از جانب خداوند(عز وجل)ندا می آید: منظور ما تو نیستى، هر چند كه تو خلیفۀ خداوند بوده اى، بار دوّم ندا می رسد: خلیفۀ خداوند در زمینش كجاست؟

در این هنگام، امیر المؤمنین علىّ بن ابى طالب(علیه السلام) برمى خیزند، از جانب خدای(عز وجل)ندا مى رسد: اى آفریدگان، این علىّ بن ابى طالب خلیفۀ خدا در زمین او، و حجّتش بر بندگان او است، پس هر كه در دنیا به ریسمان (ولایت) او آویخته، امروز نیز به ریسمان او بیاویزد، تا از نور او روشنى گیرد، و به دنبال او به درجات بلند بهشتى راه یابد.

حضرت فرمودند: پس گروهی از مردم كه در دنیا به ریسمان (ولایت) او آویخته بودند برخاسته، و به دنبال آن حضرت، به بهشت می روند. سپس از جانب خداوند جلّ جلاله ندا رسد: آگاه باشید! هر كس در دنیا به دنبال پیشوائى راه افتاده (امروز نیز) به دنبال او به هر جا كه بخواهد و او را ببرد، راه بیفتد.

ص: 111

اینجاست كه «پیشوایان از پیروان بیزارى جویند، و عذاب را ببینند، و همۀ اسباب و وسائل از دسترسى آنان دور و بریده باشد»، «و پیروان آنان گویند: اى كاش ما را بازگشتى بود (به دنیا) تا از آنان بیزارى مى جستیم، همان گونه كه از ما بیزارى جستند، این چنین خداوند اعمال آنان را، حسرت بر آنان بنمایاند، و آنان از آتش دوزخ بیرون نخواهند شد».

2_ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام): «وَ ما هُمْ بِخارِجِینَ مِنَ النَّارِ»؟ قَالَ: عَدُوُّ (أَعْدَاءُ) عَلِی(علیه السلام)، هُمُ الْمُخَلَّدُونَ فِی النَّارِ، أَبَدَ الْآبِدِینَ وَ دَهْرَ الدَّاهِرِینَ.(1)

از منصور بن حازم نقل است كه گفت: به حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) عرض كردم: منظور از آیۀ : «وَ ما هُمْ بِخارِجِینَ مِنَ النَّارِ»، چیست؟ حضرت فرمودند: آنها، دشمنان حضرت علی(علیه السلام) هستند، كه همواره در آتش جهنم، در عذابند، و در آن جاودان مى مانند.

ص: 112

«الْیسْرُ» أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ(علیه السلام)، وَ «الْعُسْرُ» فُلَانٌ وَ فُلَانٌ.(1)

از حضرت امام محمّد باقر(علیه السلام) روایت است كه در بارۀ فرمایش خدای متعال: «یرِیدُ اللَّهُ بِكُمُ الْیسْرَ وَ لا یرِیدُ بِكُمُ الْعُسْرَ»، فرمودند: آسایش امیر المؤمنین(علیه السلام) است، و سختی و دشواری فلان و فلان هستند.

ص: 114

خدائیم، كه از اینجا باید به سوى او رفت، هر كس با ما بیعت كند و اقرار به ولایت ما آورد از درب خانه وارد شده، و هر كه مخالف ما باشد و دیگرى را بر ما مقدّم دارد از پشت وارد خانه شده است.

ص: 116

ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ».(1)

از ابن عباس نقل است كه گفت: شبى كه رسول خدا(صلی الله علیه و آله)به سوى مشركان خارج شدند، على(علیه السلام) در بسترشان خوابیدند تا قریش را از كشتن پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)منحرف سازد و در این باره این آیه نازل شد: «بعضى از مردم در طلب خشنودى خدا جان خود را مى فروشند.»

3_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ أَبِی رَافِعٍ وَ هِنْدِ بْنِ أَبِی هَالَةَ، أَنَّهُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)أَوْحَى اللَّهُ إِلَى جَبْرَئِیلَ وَ مِیكَائِیلَ أَنِّی آخَیتُ بَینَكُمَا وَ جَعَلْتُ عُمُرَ أَحَدِكُمَا أَطْوَلَ مِنْ عُمُرِ صَاحِبِهِ، فَأَیكُمَا یؤْثِرُ أَخَاهُ؟ فَكِلَاهُمَا كَرِهَا الْمَوْتَ، فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَیهِمَا أَلَّا كُنْتُمَا مِثْلَ وَلِیی عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ آخَیتُ بَینَهُ وَ بَینَ مُحَمَّدٍ نَبِیی فَآثَرَهُ بِالْحَیاةِ عَلَى نَفْسِهِ ثُمَّ ظَلَّ أَوْ رَقَدَ عَلَى فِرَاشِهِ یقِیهِ بِمُهْجَتِهِ اهْبِطَا إِلَى الْأَرْضِ جَمِیعاً فَاحْفَظَاهُ مِنْ عَدُوِّهِ فَهَبَطَ جَبْرَئِیلُ فَجَلَسَ عِنْدَ رَأْسِهِ وَ مِیكَائِیلُ عِنْدَ رِجْلَیهِ وَ جَعَلَ جَبْرَئِیلُ یقُولُ: بَخ بَخ مَنْ مِثْلُک یا ابْنَ أَبِی طَالِبٍ وَ اللَّهُ یبَاهِی بِک الْمَلَائِكَةَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ: «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ».(2)

از ابن عباس و ابی رافع و هند بن ابی هاله روایت است که رسول خدا(صلی الله علیه و آله)فرمودند: خداوند به جبرئیل و میكائیل وحى كرد: همانا من شما دو نفر را برادر هم قرار

ص: 118

داده ام و عمر یكى از شما را از دیگرى طولانى تر كرده ام، پس كدام یک از شما دیگرى را به زنده بودن بر مى گزیند؟ هر دو تاى آنان زندگى را انتخاب كردند و آن را براى خود خواستند، پس خداوند به آنان وحى كرد كه چرا شما مانند علىّ بن ابى طالب نیستید، او را با پیامبر خودم محمد برادر كردم پس او در بستر محمد خوابید تا او را با جان خود حفظ كند، شما به زمین فرود آیید و او را از دشمنش حفظ كنید، پس جبرئیل نزد سر او و میكائیل نزد پاهاى او قرار گرفتند و جبرئیل ندا مى داد: آفرین به كسى مانند تو كه خداوند با وجود تو به فرشتگان مباهات مى كند، پس خدا این آیه را نازل كرد: «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ».

ص: 119

اللَّهِ! وَلَایةُ فُلَانٍ وَ فُلَانٍ.(1)

ابو بصیر گفت: از حضرت صادق(علیه السلام) شنیدم که می فرمودند: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِی السِّلْمِ كَافَّةً وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّیطانِ»، اى مؤمنین همگى داخل در سلم شوید و پیروى از گامهاى شیطان ننمائید، فرمودند: میدانى سلم چیست؟ عرض كردم: شما بهتر می دانید! فرمودند: ولایت علی و ائمّه(علیهم السلام)جانشینان بعد از او، می باشد، و فرمودند: «خُطُواتِ الشَّیطانِ»، به خدا قسم! ولایت فلانى و فلانى است.

3_ عَنْ عَلِی بْنِ بِلَالٍ، عَنْ عَلِی بْنِ مُوسَى الرِّضَا(علیهما السلام)، عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ(علیهما السلام)، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ(علیهما السلام)، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِی(علیهما السلام)، عَنْ عَلِی بْنِ الْحُسَینِ(علیهما السلام)، عَنِ الْحُسَینِ بْنِ عَلِی(علیهما السلام)، عَنْ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ(علیهما السلام)، عَنِ النَّبِی(صلی الله علیه و آله)عَنْ جَبْرَئِیلَ عَنْ مِیكَائِیلَ عَنْ إِسْرَافِیلَ عَنِ اللَّوْحِ عَنِ الْقَلَمِ، قَالَ: یقُولُ اللَّهُ(عز وجل): وَلَایةُ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ حِصْنِی فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِی أَمِنَ مِنْ عَذَابِی.(2)

علی بن بلال، از حضرت علی بن موسی الرضا(علیهما السلام)، از موسی بن جعفر(علیهما

السلام)، از جعفر بن محمّد(علیهما السلام)، از محمّد بن علی(علیهما السلام)، از علی بن حسین(علیهما

السلام)، از حسین بن علی(علیهما السلام)، از علی بن ابی طالب(علیهما السلام)، از رسول خدا(صلی الله علیه و آله)از جبرئیل، از میکائیل، از اسرافیل، از لوح از قلم، روایت نموده که خداوند عزّ و جلّ می فرماید: ولایت و دوستی علیبن ابی طالب قلعۀ محکم من است، هر کس در آن داخل شود، از عذابم در امان است.

ص: 121

بِرُوحِ الْقُدُسِ وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلَ الَّذِینَ مِنْ بَعْدِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْهُمُ الْبَیناتُ وَ لكِنِ اخْتَلَفُوا فَمِنْهُمْ مَنْ آمَنَ وَ مِنْهُمْ مَنْ كَفَرَ»؟

فَلَمَّا وَقَعَ الِاخْتِلَافُ كُنَّا نَحْنُ أَوْلَى بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ بِالنَّبِی(صلی الله علیه و آله)وَ بِالْكِتَابِ، وَ بِالْحَقِّ، فَنَحْنُ الَّذِینَ آمَنُوا، وَ هُمُ الَّذِینَ كَفَرُوا، وَ شَاءَ اللَّهُ قِتَالَهُمْ بِمَشِیئَتِهِ وَ إِرَادَتِهِ.(1)

از اصبغ بن نباته روایت است كه گفت: مردى نزد حضرت على(علیه السلام) آمد و گفت: اى امیر مؤمنان! این گروه كه شما با آنها مى جنگید، در دعوت (توحید)، و فرستاده، و نماز، و حجّ با ما یكى هستند، پس (اگر مسلمان نیستند)، آنها را چه بنامیم؟

حضرت فرمودند: آنها را به همان نامى بخوانید، كه خداوند در كتاب خود ایشان را نامیده است، عرض کردم: من به هر آنچه در قرآن آمده، آگاهی ندارم، حضرت فرمودند: آیا نشنیده اى كه خداوند می فرماید: «تِلْک الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ علَى بَعْضٍ ...»، این پیامبران را برخى بر بعضى برترى و فضیلت دادیم ...

تا آنجا كه فرماید: «... وَ لَوْ شاءَ اللّهُ ما اقْتَتَلَ الَّذینَ مِنْ بَعْدِهِمْ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ البَیناتُ وَ لكِنِ اخْتَلَفُوا فَمِنْهُمْ مَنْ آمَنَ وَ مِنْهُمْ مَنْ كَفَرَ ...»، و اگر خدا مى خواست پس از فرستادن پیامبران و معجزات آشكار، مردم با یكدیگر در مقام خصومت و قتال بر نمى آمدند. ولی با یكدیگر به اختلاف و دشمنى برخاستند، و برخى ایمان آورده و برخى كافر شدند.

پس هنگامی که اختلاف واقع شد، ما سزاوارترین اشخاص به خداوند وپیامبر وکتاب

ص: 125

و حق، بودیم، پس ما کسانی هستیم که ایمان آورده ایم، و آنان كسانی هستند که كافر شدند، و خدا خواست که با مشیّت و اراده ی او، با آنان به مقابله و جنگ بپردازیم.

2_ عَنْ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ(علیهما السلام)قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)مَا خَلَقَ اللَّهُ خَلْقاً أَفْضَلَ مِنِّی، وَ لَا أَكْرَمَ عَلَیهِ مِنِّی، قَالَ عَلِی(علیه السلام): فَقُلْتُ: یا رَسُولَ اللَّهِ! فَأَنْتَ أَفْضَلُ أَمْ جَبْرَئِیلُ؟ فَقَالَ(صلی الله علیه و آله)یا عَلِی! إِنَّ اللَّهَ تَبَارَک وَ تَعَالَى فَضَّلَ أَنْبِیاءَهُ الْمُرْسَلِینَ عَلَى مَلَائِكَتِهِ الْمُقَرَّبِینَ، وَ فَضَّلَنِی عَلَى جَمِیعِ النَّبِیینَ وَ الْمُرْسَلِینَ، وَ الْفَضْلُ بَعْدِی لَک، یا عَلِی! وَ لِلْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِک، وَ إِنَّ الْمَلَائِكَةَ لَخُدَّامُنَا وَ خُدَّامُ مُحِبِّینَا.(1)

حضرت امیر المؤمنین، علی(علیه السلام) فرمودند: رسول خدا(صلی الله علیه و آله)فرمودند: خداوند، کسی را برتر و گرامى تر از من نیافریده است، حضرت علی(علیه السلام) فرمودند: پس من عرض كردم: ای رسول خدا! آیا شما برتر هستید یا جبرئیل؟

پیامبر(صلی الله علیه و آله)فرمودند: ای على! خداوند، پیامبران مرسل خود را بر ملائكۀ مقربین فضیلت و برتری داده، و مرا بر همه ی پیامبران و مرسلین فضیلت و برتری داده است، و این فضیلت، بعد از من، ای على! از براى تو و ائمّه ی بعد از تو، می باشد، و همانا ملائكه، خادمان ما، و خادمان دوستان و محبّان ما هستند.

ص: 126

الْأَتْقِیاءِ إِلَى الْجَنَّةِ حِزْبُهُمْ حِزْبِی وَ حِزْبِی حِزْبُ اللَّهِ وَ حِزْبُ أَعْدَائِهِمْ حِزْبُ الشَّیطَانِ.(1)

از حضرت رضا(علیه السلام) روایت است، از اجداد گرامی شان(علیهما السلام)، از أمیر المؤمنین(علیه السلام) که رسول خدا(صلی الله علیه و آله)فرمودند: هر كه دوست دارد، سوار كشتى نجات شود و به دستگیرۀ محکم چنگ زند و به ریسمان محكم الهی درآویزد، پس باید بعد از من على را دوست بدارد و دشمن او را دشمن بدارد، و باید به ائمۀ هدایت از اولاد او، اقتدا كند كه ایشان خلفاء و اوصیاء منند و حجج الهی بر خلق بعد از من هستند و سادات امّت منند و پیشرو انبیاء به سوی بهشتند، حزب ایشان حزب من است و حزب من حزب حق تعالى، و حزب اعداء ایشان حزب شیطان است.

ص: 128

2_ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی یعْفُورٍ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام): إِنِّی أُخَالِطُ النَّاسَ، فَیكْثُرُ عَجَبِی مِنْ أَقْوَامٍ لَا یتَوَلَّوْنَكُمْ، وَ یتَوَلَّوْنَ فُلَاناً وَ فُلَاناً، لَهُمْ أَمَانَةٌ وَ صِدْقٌ وَ وَفَاءٌ، وَ أَقْوَامٌ یتَوَلَّوْنَكُمْ، لَیسَ لَهُمْ تِلْک الْأَمَانَةُ وَ لَا الْوَفَاءُ وَ الصِّدْقُ.

قَالَ: فَاسْتَوَى أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) جَالِساً، فَأَقْبَلَ عَلَی كَالْغَضْبَانِ، ثُمَّ قَالَ: لَا دِینَ لِمَنْ دَانَ اللَّهَ بِوَلَایةِ إِمَامٍ جَائِرٍ لَیسَ مِنَ اللَّهِ، وَ لَا عَتْبَ عَلَى مَنْ دَانَ بِوَلَایةِ إِمَامٍ عَادِلٍ مِنَ اللَّهِ.

قُلْتُ: لَا دِینَ لِأُولَئِک، وَ لَا عَتْبَ عَلَى هَؤُلَاءِ؟! قَالَ: نَعَمْ، لَا دِینَ لِأُولَئِک، وَ لَا عَتْبَ عَلَى هَؤُلَاءِ، ثُمَّ قَالَ: أَ لَا تَسْمَعُ لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «اللَّهُ وَلِی الَّذِینَ آمَنُوا یخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ»؟ یعْنِی مِنْ ظُلُمَاتِ الذُّنُوبِ إِلَى نُورِ التَّوْبَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ، لِوَلَایتِهِمْ كُلَّ إِمَامٍ عَادِلٍ مِنَ اللَّهِ، وَ قَالَ: «وَ الَّذِینَ كَفَرُوا أَوْلِیاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُماتِ»، إِنَّمَا عَنَى بِهَذَا، أَنَّهُمْ كَانُوا عَلَى نُورِ الْإِسْلَامِ، فَلَمَّا أَنْ تَوَلَّوْا كُلَّ إِمَامٍ جَائِرٍ لَیسَ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ، خَرَجُوا بِوَلَایتِهِمْ إِیاهُ مِنْ نُورِ الْإِسْلَامِ إِلَى ظُلُمَاتِ الْكُفْرِ، فَأَوْجَبَ اللَّهُ لَهُمُ النَّارَ مَعَ الْكُفَّارِ، فَ «أُولئِک أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ».(1)

از عبداللَّه بن ابى یعفور نقل است كه گفت: به حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) عرض كردم كه: من با مردم آمیزش و معاشرت دارم، و تعجّب من بسیار مى شود از گروهى چند كه شما را دوست نمى دارند، و فلانى و فلانى را دوست مى دارند، ولی امانتدار و راستگو و وفادار هستند، و گروهى دیگر كه شما را دوست مى دارند، ولی آن

ص: 130

امانتداری و وفاداری و راستگویى را ندارند.

راوى مى گوید كه: حضرت صادق(علیه السلام)، درست نشستند و مانند كسى كه خشمناک است، رو به من نمودند ، و فرمودند: هر كه خدا را عبادت كند، با دوستى امام ستمگرى، كه از جانب خدا نیست، دین ندارد. و هر كه دیندارى كند، با دوستى امام عادلى كه از جانب خدا باشد، عتابى بر او نیست.

عرض كردم: گروهى كه دوستى امام ستمگر را دارند، دین ندارند، و جماعتى كه دوستى امام عادل را دارند، عتاب ندارند؟

حضرت فرمودند: آرى، آن گروه دین ندارند، و این گروه سرزنش و عتابی ندارند. بعد از آن فرمودند: آیا نشنیده اى سخن خداوند(عز وجل)را كه می فرماید: «اللَّهُ وَلِی الَّذِینَ آمَنُوا یخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ»، یعنى: خداوند، مؤمنان را، از تاریكى هاى گناهان به سوى نور توبه و آمرزش، به جهت دوستى ایشان با هر امام عادلى كه از جانب خداى(عز وجل)باشد، بیرون مى برد.

سپس می فرماید: «وَ الَّذِینَ كَفَرُوا أَوْلِیاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُماتِ»، جز این نیست كه به این، قصد فرموده كه ایشان بر نور اسلام بودند، پس چون، هر امام ستمگری كه از جانب خدا نیست، برگزیدند، به سبب پذیرش ولایت او، از نور اسلام به سوى تاریكى هاى كفر، خارج شدند، پس خداوند، آتش جهنم را، بر آنان به همراه كافران، واجب گردانید، «أُولئِک أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ».

ص: 131

مَالَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاةِ اللَّهِ.(1)

تفسیر عیاشی، از ابو بصیر، از حضرت صادق(علیه السلام) روایت کرده که حضرت در بارۀ آیۀ : «وَ مَثَلُ الَّذِینَ ینْفِقُونَ أَمْوالَهُمُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ»، فرمودند: حضرت على(علیه السلام) بهترین آنهاست و او از كسانى بود كه مال خود را براى جلب خوشنودى هاى خدا انفاق مى كرد.

ص: 133

علی بن ابراهیم قمی در تفسیر فرمایش خداوند تعالی: «یؤْتِی الْحِكْمَةَ مَنْ یشاءُ وَ مَنْ یؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِی خَیراً كَثِیراً»، می گوید: خیر کثیر، شناخت و معرفت امیرالمؤمنین(علیه السلام) و ائمّه(علیهم السلام)است.

3_ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِی، قَالَ: رَأَیتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)آخِذاً بِیدِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ(علیهما السلام)وَ هُوَ یقُولُ: هَذَا أَمِیرُ الْبَرَرَةِ، وَ قَاتِلُ الْفَجَرَةِ، مَنْصُورٌ مَنْ نَصَرَهُ، مَخْذُولٌ مَنْ خَذَلَهُ. ثُمَّ رَفَعَ بِهَا صَوْتَهُ: أَنَا مَدِینَةُ الْحِكْمَةِ، وَ عَلِی بَابُهَا، فَمَنْ أَرَادَ الْحِكْمَةَ فَلْیأْتِ الْبَابَ.(1)

جابر بن عبد الله انصاری گوید: رسول خدا(صلی الله علیه و آله)را دیدم که دست على(علیه السلام) را گرفتند و فرمودند: این است امیر نیكوكاران، و كشندۀ كافران، هر كه او را یاری نماید یاری می شود، و هر كه او را بى یاور گذارد خوار و ذلیل می گردد، سپس صدایشان را بلند كردند و فرمودند: من شهر حكمتم و على درب آن است، هركس حكمت مى خواهد باید از درب آن وارد شود.

ص: 135

«الَّذِینَ ینْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّیلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِیةًَ فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَ لا هُمْ یحْزَنُونَ».

2_ فی عیون أخبار الرضا(علیه السلام) بِإِسْنَادِ التَّمِیمِی عَنِ الرِّضَا(علیه السلام) عَنْ آبَائِهِ(علیهم السلام)قَالَ: قَالَ النَّبِی(صلی الله علیه و آله)نَزَلَتْ «الَّذِینَ ینْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّیلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِیةً» فِی عَلِی(علیه السلام).(1)

حضرت رضا(علیه السلام) از اجدا طاهرینشان(علیهم السلام)روایت نموده اند، که پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله)فرمودند: آیۀ «الَّذِینَ ینْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّیلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِیةً» در بارۀ حضرت علی(علیه السلام) نازل شده است.

ص: 137

بِالْقِسْطِ»، صاحبان علم انبیاء و اوصیائند، و آنها به پا دارندۀ قسط هستند، و قسط در ظاهر عدل و دادگرى است، و عدل در باطن امیر المؤمنین(علیه السلام) می باشند.

2_ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَطَاءٍ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ(علیه السلام) یقُولُ: نَحْنُ أُولُو الذِّكْرِ، وَ نَحْنُ أُولُو الْعِلْمِ، وَ عِنْدَنَا الْحَلَالُ وَ الْحَرَامُ.(1)

از عبد الله بن عطاء نقل است كه گفت: از امام باقر(علیه السلام) شنیدم که می فرمودند: ما صاحبان ذکریم، و ما صاحبان علم هستیم، و علم به حلال و حرام الهی نزد ما است.

ص: 140

نسل تو بیرون نبرم، چنان كه از خاندان پیامبرانى كه میان تو و پدرت آدم(علیه السلام) بودند، بیرون نبردم، و این فرمودۀ پروردگار است كه: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفى آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِیمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَى الْعالَمِینَ»، «ذُرِّیةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ».

2_ فی عیون الأخبار، فی باب ذكر مَجلس الرّضا(علیه السلام) مَع المَأمُون، فی الفَرق بین العِترة و الأُمّة، فی حَدیثٍ طَویل وَ فیه: فَقَالَ الْمَأْمُونُ: هَلْ فَضَّلَ اللَّهُ الْعِتْرَةَ عَلَى سَائِرِ النَّاسِ؟ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ(علیه السلام): إِنَّ اللَّهَ(عز وجل)أَبَانَ فَضْلَ الْعِتْرَةِ عَلَى سَائِرِ النَّاسِ فِی مُحْكَمِ كِتَابِهِ، فَقَالَ لَهُ الْمَأْمُونُ: وَ أَینَ ذَلِک مِنْ كِتَابِ اللَّهِ؟ فَقَالَ لَهُ الرِّضَا(علیه السلام): فِی قَوْلِ اللَّهِ(عز وجل)«إِنَّ اللَّهَ اصْطَفى آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِیمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَى الْعالَمِینَ ذُرِّیةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ»(1).

در کتاب عیون اخبار الرضا(علیه السلام)

در حدیثی طولانی در ذكر مجلس آن جناب با مأمون ملعون در فرق میان عترت و امّت، گوید: مأمون پرسید: آیا خداوند عترت را بر سایر مردم برترى داده است؟ حضرت فرمودند: خداوند(عز وجل)برتری عترت را بر سایر مردم در كتابش آشکارا بیان کرده است، مأمون گفت: در كجاى قرآن است؟ حضرت فرمودند: در این آیه: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفى آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِیمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَى الْعالَمِینَ ذُرِّیةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ»، خداوند آدم و نوح و آل ابراهیم و آل عمران را بر جهانیان برگزید، آنان نسلى هستند كه از یک دیگر مى باشند، و خداوند شنوا و داناست.

ص: 143

قول پدرشان، از قول جدّشان حضرت علی بن حسین(علیهما السلام)، از قول عمویشان امام حسن مجتبی(علیه السلام) حدیثی طولانی را روایت نموده اند، تا آنجا که امام حسن(علیه السلام) فرمودند: خداوند موقعى كه اهل كتاب، نبوّت حضرت محمّد(صلی الله علیه و آله)را انكار كردند، به پیامبر(صلی الله علیه و آله)فرمود: «فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْنائَنا وَ أَبْنائَكُمْ وَ نِسائَنا وَ نِسائَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكاذِبِینَ».

پس پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله)براى مباهله با خود، مصداق انفس پدرم حضرت علی(علیه السلام) را، و مصداق ابناء من و برادرم را، و مصداق زنان مادرم را، از میان تمام مردم، به همراه بردند، پس ما خانوادۀ آن حضرت هستیم، و گوشت و خون و نفس ایشان هستیم، ما از آن حضرت هستیم و آن حضرت از ما هستند.

2_ فی عیون أخبار الرضا(علیه السلام)، فی حدیثٍ طویل، قال مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ(علیهما السلام): ... لَمْ یدَّعِ أَحَدٌ أَنَّهُ أَدْخَلَ النَّبِی(صلی الله علیه و آله)تَحْتَ الْكِسَاءِ عِنْدَ الْمُبَاهَلَةِ لِلنَّصَارَى، إِلَّا عَلِی بْنَ أَبِی طَالِبٍ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَینَ(علیهما السلام)، فَكَانَ تَأْوِیلُ قَوْلِهِ تَعَالَى: أَبْنائَنا الْحَسَنَ وَ الْحُسَینَ، وَ نِسائَنا فَاطِمَةَ، وَ أَنْفُسَنا عَلِی بْنَ أَبِی طَالِبٍ(علیهما السلام).(1)

در کتاب عیون اخبار الرضا(علیه السلام)، در حدیثی طولانی، حضرت موسی بن جعفر(علیهما السلام)می فرمایند: پیامبر(صلی الله علیه و آله)در هنگام مباهله با نصاراى نجران، كسى را زیر كساء داخل ننمودند بغیر از على بن ابى طالب و فاطمه و حسن و حسین(علیهماالسلام)، پس تأویل «ابنائنا»، حسن و حسین است، و تأویل «نسائنا»، حضرت فاطمه هستند، و

ص: 145

تأویل «انفسنا»، حضرت على(علیه السلام) می باشند.

3_ عَنْ حُذَیفَةَ بْنِ الْیمَانِ قَالَ: جَاءَ الْعَاقِبُ وَ السَّیدُ أُسْقُفَّا نَجْرَانَ یدْعُوَانِ النَّبِی(صلی الله علیه و آله)إِلَى الْمُلَاعَنَةِ، فَقَالَ الْعَاقِبُ لِلسَّیدِ: إِنْ لَاعَنَ بِأَصْحَابِهِ فَلَیسَ بِنَبِی، وَ إِنْ لَاعَنَ بِأَهْلِ بَیتِهِ فَهُوَ نَبِی! فَقَامَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)فَدَعَا عَلِیاً، فَأَقَامَهُ عَنْ یمِینِهِ، ثُمَ دَعَا الْحَسَنَ فَأَقَامَهُ عَنْ یسَارِهِ، ثُمَّ دَعَا الْحُسَینَ فَأَقَامَهُ عَنْ یمِینِ عَلِی، ثُمَّ دَعَا فَاطِمَةَ فَأَقَامَهَا خَلْفَهُ، فَقَالَ الْعَاقِبُ لِلسَّیدِ: لَا تُلَاعِنْهُ إِنَّک إِنْ لَاعَنْتَهُ لَا نُفْلِحُ نَحْنُ وَ لَا أَعْقَابُنَا! فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)لَوْ لَاعَنُونِی مَا بَقِیتْ بِنَجْرَانَ عَینٌ تَطْرِفُ.(1)

حذیفة بن یمان گفت: عاقب و سید، دو اسقف مسیحیان نجران آمدند و پیامبر(صلی الله علیه و آله)را به ملاعنه و مباهله دعوت كردند، عاقب به سید گفت: اگر او با اصحاب خود برای ملاعنه و مباهله آمد پیامبر نیست، ولى اگر با اهل بیت خود بیاید پیامبر است، پس رسول خدا(صلی الله علیه و آله)برخاستند و حضرت على(علیه السلام) را صدا زدند و ایشان را در طرف راست خود قرار دادند، سپس حسن(علیه السلام) را خواندند و او را در طرف چپ خود قرار دادند، پس از آن حسین(علیه السلام) را صدا زدند و او را در طرف راست حضرت على(علیه السلام) قرار دادند، آنگاه حضرت فاطمه(سلام الله علیها)را صدا زدند و او را پشت سر خود قرار دادند، پس عاقب به سید گفت: با او ملاعنه مكن، اگر ملاعنه كنى هرگز ما و نسل ما رستگار نخواهیم شد!

پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله)فرمودند: اگر ملاعنه مى كردند اثری از مسیحیان نجران باقى نمى ماند.

ص: 146

از عبد الله بن مسکان نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) در تفسیر این آیه: «هنگامى كه خدا از پیامبران پیمان گرفت كه این كتاب و حكمتى را كه به شما دادم، اگر پیغمبرى سویتان آمد و آنچه نزد شما است تصدیق كرد باید به وى ایمان آرید و یاریش كنید»، فرمودند: از زمان حضرت آدم(علیه السلام) تا كنون، خداوند هیچ پیامبرى را نفرستاده، جز این كه به دنیا برمى گردد و پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله)و امیر المؤمنین(علیه السلام) را، یارى مى كند، پس تأویل «لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ»، یعنی باید به پیامبر(صلی الله علیه و آله)ایمان بیاورید، و «لَتَنْصُرُنَّهُ»، یعنی امیر المؤمنین(علیه السلام) را، یارى كنید.

2_ عَنْ فَیضِ بْنِ أَبِی شَیبَة، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) یقُولُ: وَ تَلَا هَذِهِ الْآیةَ: «وَ إِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثاقَ النَّبِیینَ»، الْآیةَ قَالَ: لَیؤْمِنُنَّ بِرَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)وَ لَینْصُرُنَّ عَلِیاً أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ(علیه السلام)، قُلْتُ: وَ لَینْصُرُنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ(علیه السلام)قَالَ(علیه السلام): نَعَمْ، وَ اللَّهِ! مِنْ لَدُنْ آدَمَ فَهَلُمَّ جَرّاً، فَلَمْ یبْعَثِ اللَّهُ نَبِیاً وَ لَا رَسُولًا إِلَّا رَدَّ جَمِی(علیهم السلام) إِلَى الدُّنْیا، حَتَّى یقَاتِلُوا بَینَ یدَی عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ(علیه السلام).(1)

فیض بن ابى شیبه روایت كرده كه شنیدم حضرت صادق(علیه السلام) آیۀ : «وَ إِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثاقَ النَّبِیینَ» را تلاوت نمودند و سپس فرمودند: تمام پیغمبران، به رسول اكرم(صلی الله علیه و آله)ایمان مى آورند و على(علیه السلام) را یارى می نمایند و بعد فرمودند: آرى، و اللَّه! خداوند از زمان آدم تا پیغمبر خاتم هر پیغمبرى را كه مبعوث گردانید دوباره به دنیابرمی گرداند، تا در ركاب امیر المؤمنین(علیه السلام) جهاد كنند.

ص: 149

3_ عَنْ فَرَجِ بْنِ أَبِی شَیبَةَ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) وَ قَدْ تَلَا هَذِهِ الْآیةَ: «وَ إِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثاقَ النَّبِیینَ لَما آتَیتُكُمْ مِنْ كِتابٍ وَ حِكْمَةٍ ثُمَّ جاءَكُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِما مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ»، یعْنِی رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله و سلم)«وَ لَتَنْصُرُنَّهُ»، یعْنِی وَصِیهُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ(علیه السلام) وَ لَمْ یبْعَثِ اللَّهُ نَبِیاً وَ لَا رَسُولًا إِلَّا وَ أَخَذَ عَلَیهِ الْمِیثَاقَ لِمُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله)بِالنُّبُوَّةِ وَ لِعَلِی(علیه السلام) بِالْإِمَامَة.(1)

فرج بن ابى شیبه گفت: شنیدم از حضرت صادق(علیه السلام) پس از تلاوت این آیه: «وَ إِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثاقَ النَّبِیینَ لَما آتَیتُكُمْ مِنْ كِتابٍ وَ حِكْمَةٍ ثُمَّ جاءَكُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِما مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ»، فرمودند: یعنى ایمان به پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله)بیاورید، «وَ لَتَنْصُرُنَّهُ»، یعنى وصىّ و جانشینش امیر المؤمنین(علیه السلام) را یارى كنید، سپس فرمودند: خداوند هیچ پیامبر و رسولى را مبعوث نكرد مگر اینكه از او پیمان گرفت به رسالت حضرت محمّد(صلی الله علیه و آله)و امامت حضرت علی(علیه السلام).

ص: 150

و در بارۀ مسائلى كه به او مربوط است پرسش مى كند، در این هنگام مرد بلند قامتى كه به مردان قبیله مضرّ شباهت داشت، وارد شد، نزدیک آمده و به رسول خدا(صلی الله علیه و آله)سلام كرد و نشست، بعد گفت: اى رسول خدا! من شنیده ام خداوند در كتابى كه فرو فرستاده مى فرماید: «همگى به ریسمان خدا چنگ زنید و از هم جدا نشوید» این ریسمانى كه خداوند چنگ زدن به آن و متفرّق نشدن از گردن آن را به ما امر فرموده چیست؟ پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله)مدّتى سر به زیر افكندند و خاموش ماندند، سپس سر مبارک را بلند کردند و با دست خویش به علىّ بن ابى طالب(علیهما السلام)اشاره فرمودند و گفتند: این همان ریسمان خدا است كه هر كس به آن چنگ زند، در دنیا محفوظ و در آخرت از گمراهى مصون است، پس آن مرد به علىّ(علیه السلام) نزدیک شده و او را از پشت سر در آغوش گرفته و مى گفت: من به ریسمان خدا و رسولش آویختم، سپس برخاست و از مسجد بیرون رفت، پس از رفتن او مردى به پا خاست و عرض كرد: اى رسول خدا! اجازه مى دهید خود را به او رسانده و از او بخواهم براى من طلب آمرزش نماید؟ رسول خدا(صلی الله علیه و آله)فرمودند: در صورتى كه موفّق شوى او را پیدا كنى! راوى گوید: آن مرد خود را به او رساند و از او درخواست كرد كه از خدا برایش آمرزش طلبد، آن مرد گفت: آیا فهمیدی كه رسول خدا(صلی الله علیه و آله)به من چه فرمودند و من به ایشان چه گفتم؟ مرد جواب داد: آرى! آنگاه اضافه كرد: اگر تو به همان ریسمان چنگ بزنى خداوند تو را مى آمرزد، در غیر این صورت خدا تو را نخواهد بخشید.

2_ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ(علیه السلام) فِی خُطْبَتِهِ: أَنَا الْهَادِی، وَ أَنَا الْمُهْتَدِی، وَ أَنَا أَبُو الْیتَامَى وَ الْمَسَاكِینِ وَ زَوْجُ الْأَرَامِلِ، وَ أَنَا مَلْجَأُ كُلِّ ضَعِیفٍ وَ مَأْمَنُ كُلِّ خَائِفٍ، وَ أَنَا قَائِدُ الْمُؤْمِنِینَ إِلَى الْجَنَّةِ، وَ أَنَا حَبْلُ اللَّهِ الْمَتِینُ، وَ أَنَا

ص: 152

عُرْوَةُ اللَّهِ الْوُثْقَى وَ كَلِمَةُ التَّقْوَى، وَ أَنَا عَینُ اللَّهِ وَ لِسَانُهُ الصَّادِقُ وَ یدُهُ.(الحدیث)(1)

از ابو بصیر نقل است كه گفت: حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) فرمودند: امیر المؤمنین(علیه السلام) در یکی از خطبه هایشان فرمودند: من هدایت کننده و هدایت شده هستم، و من پدر یتیمان و مسکینان و همسر بیوه زنان هستم، و من پناه هر ضعیف هستم، و من محل امن برای هر ترسیده ای هستم، و من پیشوای مؤمنین به سوی بهشت هستم، و من حبل الله المتین (ریسمان محکم خدا) هستم، من محل اتکا و چنگ زدن مطمئن خداوند و کلمۀ تقوای او هستم، و من چشم خدا و زبان صادق او و دست او هستم...

3_ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ(علیهما السلام)، قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ فِی هَیئَةِ أَعْرَابِی إِلَى النَّبِی(علیهما السلام)فَقَالَ: یا رَسُولَ اللَّهِ! بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی! مَا مَعْنَى «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا»، فَقَالَ لَهُ النَّبِی(علیهما السلام): أَنَا نَبِی اللَّهِ وَ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ حَبْلُهُ، فَخَرَجَ الْأَعْرَابِی وَ هُوَ یقُولُ: آمَنْتُ بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ وَ اعْتَصَمْتُ بِحَبْلِهِ.(2)

ابو جارود روایت کرده از امام باقر از پدرشان از جدّشان(علیهم السلام)که فرمودند: مردی شبیه اعراب، نزد پیامبر(صلی الله علیه و آله)آمد و عرض کرد: ای رسول خدا! پدر و مادرم فدایتان! معنی «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا» چیست؟ پیامبر(صلی الله علیه و آله)به او فرمودند: من پیامبر خدا هستم و علی بن ابی طالب ریسمان خداست، پس اعرابی خارج شد

ص: 153

در حالی که می گفت: به خدا و پیامبرش ایمان آوردم و به ریسمانش چنگ زدم.

4_ فی تفسیر العیاشی، عَنْ جَابِرٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ(علیه السلام) قَالَ: آلُ مُحَمَّدٍ(علیهم السلام)هُمْ حَبْلُ اللَّهِ الَّذِی أُمِرَ بِالاعْتِصَامِ بِهِ، فَقَالَ: «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا».(1)

در تفسیر عیاشی، جابر از امام باقر(علیه السلام) روایت کرده که حضرت فرمودند: آن ریسمان الهی که امر شده به آن چنگ بزنید، آل محمد(علیهم السلام)هستند، سپس آیه را تلاوت فرمودند: «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا».

5_ عَنْ حُذَیفَة بْنِ أَسِیدٍ الْغِفَارِی، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)یا حُذَیفَةُ! إِنَّ حُجَّةَ اللَّهِ عَلَیكُمْ بَعْدِی عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ، الْكُفْرُ بِهِ كُفْرٌ بِاللَّهِ، وَ الشِّرْک بِهِ شِرْک بِاللَّهِ، وَ الشَّک فِیهِ شَک فِی اللَّهِ، وَ الْإِلْحَادُ فِیهِ إِلْحَادٌ فِی اللَّهِ، وَ الْإِنْكَارُ لَهُ إِنْكَارٌ لِلَّهِ، وَ الْإِیمَانُ بِهِ إِیمَانٌ بِاللَّهِ، لِأَنَّهُ أَخُو رَسُولِ اللَّهِ وَ وَصِیهُ وَ إِمَامُ أُمَّتِهِ وَ مَوْلَاهُمْ، وَ هُوَ حَبْلُ اللَّهِ الْمَتِینُ، وَ عُرْوَتُهُ الْوُثْقَى الَّتِی لَا انْفِصامَ لَها، وَ سَیهْلِک فِیهِ اثْنَانِ، وَ لَا ذَنْبَ لَهُ مُحِبٌّ غَالٍ وَ مُقَصِّرٌ، یا حُذَیفَةُ! لَا تُفَارِقَنَّ عَلِیاً فَتُفَارِقَنِی، وَ لَا تُخَالِفَنَّ عَلِیاً فَتُخَالِفَنِی، إِنَّ عَلِیاً مِنِّی وَ أَنَا مِنْهُ، مَنْ أَسْخَطَهُ فَقَدْ أَسْخَطَنِی، وَ مَنْ أَرْضَاهُ فَقَدْ أَرْضَانِی.(2)

از حذیفة بن اسید غفارى روایت است كه، رسول خدا(صلی الله علیهو آله)فرمودند: اى حذیفه!

ص: 154

به راستى حجّت خدا بعد از من بر شما على بن ابى طالب است، كفر به او كفر به خداست، شرک به او شرک به خداست، شک در او شک در خداست، و الحاد در او الحاد در خداست، انكار او انكار خداست، ایمان به او ایمان به خداست، زیرا او برادر رسول خدا و وصى او و امام امّت او و سرور آنها است، و او است حبل اللَّه المتین و عروة الوثقائى است كه هیچ وقت قطع نمی شود، و دو كس در بارۀ او هلاک شوند و او تقصیر ندارد، یکی دوست غلوّكننده و دیگری مقصر، اى حذیفه! از على جدا مشو كه از من جدا شوى، و با او مخالفت مكن كه مخالف من باشى، على از من است و من از على، هر كس او را خشمگین کند مرا به خشم آورده، و هر كه خشنودش كند مرا خشنود كرده.

6_ فی تفسیر العیاشی، عَنِ ابْنِ یزِید، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ(علیه السلام) عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَى: «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً»، قَالَ: عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ(علیه السلام) حَبْلُ اللَّهِ الْمَتِین.(1)

ابن یزید گوید: از حضرت ابا الحسن الرضا(علیه السلام) در بارۀ آیۀ : «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً»، سؤال کردم، حضرت فرمودند: ریسمان محکم الهی، علی بن ابی طالب(علیه السلام) است.

ص: 155

حضرت علی(علیه السلام)، پس از ایشان فرمانرواى مردم شوند، ولى خدا می دانست چنین نخواهد شد.

عرض كردم: پس معنى آیه چیست؟ حضرت فرمودند: بلى، منظور این است كه مى فرماید: یا محمّد! این كار بسته به میل تو نیست، در مورد علی(علیه السلام) زمام و اختیار دست من است، در مورد او و دیگران، مگر در آیات قرآن بر تو نازل نكردم آیۀ : «الم»، «أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یتْرَكُوا أَنْ یقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یفْتَنُونَ»، تا «وَ لَیعْلَمَنَّ الْكاذِبِینَ»، فرمودند: پس پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله)كار را به خدا واگذار نمودند.

(منظور اینست كه پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله)مایل بودند که بدون مزاحمت مخالفان، حضرت علی(علیه السلام) جانشین ایشان شوند، ولی خداوند می خواست مردم آزمایش شوند، و منافقین از مؤمنین شناخته شوند).

2_ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِی، قَالَ: قَرَأْتُ عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ(علیه السلام) قَوْلَ اللَّهِ: «لَیسَ لَک مِنَ الْأَمْرِ شَی ءٌ»، قَالَ: بَلَى، وَ اللَّهِ! إِنَّ لَهُ مِنَ الْأَمْرِ شَیئاً وَ شَیئاً وَ شَیئاً، وَ لَیسَ حَیثُ ذَهَبْتَ وَ لَكِنِّی أُخْبِرُک أَنَّ اللَّهَ تَبَارَک وَ تَعَالَى لَمَّا أَمَرَ نَبِیهُ(صلی الله علیه و آله)أَنْ یظْهِرَ وَلَایةَ عَلِی(علیه السلام) فَكَّرَ فِی عَدَاوَةِ قَوْمِهِ لَهُ، وَ مَعْرِفَتِهِ بِهِمْ، وَ ذَلِک لِلَّذِی فَضَّلَهُ اللَّهُ بِهِ عَلَیهِمْ فِی جَمِیعِ خِصَالِهِ، كَانَ أَوَّلَ مَنْ آمَنَ بِرَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)وَ بِمَنْ أَرْسَلَهُ، وَ كَانَ أَنْصَرَ النَّاسِ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ، وَ أَقْتَلَهُمْ لِعَدُوِّهِمَا، وَ أَشَدَّهُمْ بُغْضاً لِمَنْ خَالَفَهُمَا، وَ فَضَّلَ عِلْمَهُ الَّذِی لَمْ یسَاوِهِ أَحَدٌ وَ مَنَاقِبَهُ، الَّتِی لَا تُحْصَى شَرَفاً، فَلَمَّا فَكَّرَ النَّبِی(علیهما السلام)فِی عَدَاوَةِ قَوْمِهِ لَهُ، فِی هَذِهِ الْخِصَالِ وَ حَسَدِهِمْ لَهُ عَلَیهَا، ضَاقَ عَنْ ذَلِک، فَأَخْبَرَ اللَّهُ أَنَّهُ لَیسَ لَهُ مِنْ هَذَا الْأَمْرِ شَی ءٌ، إِنَّمَا الْأَمْرُ فِیهِ إِلَى اللَّهِ أَنْ یصَیرَ عَلِیاً وَصِیهُ وَ وَلِی الْأَمْرِ بَعْدَهُ، فَهَذَا عَنَى اللَّهُ، وَ كَیفَ لَا یكُونُ لَهُ مِنَ الْأَمْرِ شَی ءٌ، وَ قَدْ فَوَّضَ اللَّهُ إِلَیهِ أَنْ جَعَلَ مَاأَحَلَّ، فَهُوَ حَلَالٌ، وَ مَا حَرَّمَ، فَهُوَ حَرَامٌ، قَوْلُهُ:

ص: 158

«ما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا»(1).(2)

از جابر جعفی نقل است كه گفت: در نزد امام باقر(علیه السلام) آیۀ : «لَیسَ لَک مِنَ الْأَمْرِ شَی ءٌ»، را تلاوت کردم، امام باقر(علیه السلام) فرمودند: بله، قسم به خدا! برای پیامبر(صلی الله علیه و آله)چیزها وجود داشت و اینطور نیست که تو خیال کرده ای، اما من به تو خبر می دهم که( اصل موضوع از این قرار است)، هنگامی که خداوند، پیامبرش را مأمور به اظهار و ابلاغ ولایت حضرت علی بن ابیطالب(علیه السلام) نمود، رسول اکرم(صلی الله علیه و آله)در حیرت ماندند که با عداوت و دشمنی قومشان با حضرت علی(علیه السلام)، چه باید کرد؟!

زیرا فضائلی را که رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)در باره ی حضرت علی(علیه السلام)، سراغ داشتند، همه و همه باعث طغیان و دشمنی و حسادت مردم می شد، و آن فضائل عبارت بودند از اینکه حضرت علی(علیه السلام) اوّل کسی بودند که به خدا و رسولش ایمان آورده بودند، و حضرت علی(علیه السلام) بهترین یار خدا و رسول بودند، و رزمنده ترین افراد با دشمنان خدا و رسول، و سرسخت ترین افراد با مخالفین بودند، و همچنین مقام علمى آن حضرت، كه هیچ كس را، یاراى هماوردى با ایشان نبود، و سایر مناقبى كه از حد شمارش بیشتر است.

وقتى پیامبر(صلی الله علیه و آله)به فكر دشمنى آنها با حضرت على(علیه السلام) افتادند، كه بر او رشگ مى برند، دلتنگ شدند، پس خداوند به پیامبر(صلی الله علیه و آله)اطلاع داد كه این امر مربوط بهاو نیست، این بستگى به خدا دارد كه علی(علیه السلام) وصىّ و ولىّ امر بعد از او باشد، منظور از

ص: 159

آیه این است كه چگونه ممكن است او اختیارى نداشته باشد با اینكه به او تفویض نموده كه هر چه را حلال كند حلال است، و هر چه را حرام كند حرام است، به دلیل این آیه: «ما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا».

ص: 160

حضرت فرمودند: مقداد بن اسود، ابو ذر غفارى و سلمان فارسى، كه رحمت خدا و بركاتش بر ایشان باد، و بعد اندكى از آنها معرفت پیدا نموده و از ارتداد برگشتند، حضرت فرمودند: اینان همان كسانى بودند كه چرخ دین بر محور آنها مى گردید و از بیعت (با خلیفۀ اوّل) روى گرداندند، تا آن گاه كه امیر المؤمنین(علیه السلام) را به زور و تهدید بیاوردند تا از آن حضرت بیعت بگیرند، و این است معناى این فرمودۀ پروردگار كه: «وَ ما مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلى أَعْقابِكُمْ وَ مَنْ ینْقَلِبْ عَلى عَقِبَیهِ فَلَنْ یضُرَّ اللَّهَ شَیئاً وَ سَیجْزِی اللَّهُ الشَّاكِرِینَ».

ص: 162

سَبِیلِ اللَّهِ أَوْ مُتُّمْ»، قَالَ: أَ تَدْرِی یا جَابِرُ! مَا سَبِیلُ اللَّهِ؟ فَقُلْتُ: لَا وَ اللَّهِ! إِلَّا أَنْ أَسْمَعَهُ مِنْک، قَالَ: سَبِیلُ اللَّهِ عَلِی(علیه السلام) وَ ذُرِّیتُهُ(علیهما السلام)، فَمَنْ قُتِلَ فِی وَلَایتِهِ قُتِلَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ، وَ مَنْ مَاتَ فِی وَلَایتِهِ مَاتَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ، لَیسَ مَنْ یؤْمِنُ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ، إِلَّا وَ لَهُ قِتْلَةٌ وَ مِیتَةٌ، قَالَ: إِنَّهُ مَنْ قُتِلَ ینْشَرُ حَتَّى یمُوتَ، وَ مَنْ مَاتَ ینْشَرُ حَتَّى یقْتَلَ.(1)

جابر گوید: از حضرت باقر(علیه السلام) تفسیر آیۀ : «وَ لَئِنْ قُتِلْتُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَوْ مُتُّمْ»، سؤال شد، حضرت فرمودند: اى جابر! آیا می دانى راه خدا كدام است؟ عرض كردم: نه به خدا! مگر اینكه از شما بشنوم، حضرت فرمودند: راه خدا، على(علیه السلام) و اولاد اوست، هر كس در راه محبت او كشته شود، در راه خدا كشته شده است، و هیچ كس نیست كه ایمان به این آیه داشته باشد، مگر اینكه كشته شدن و مرگى در پیش دارد، به این معنى كه اگر كشته شود دوباره برانگیخته مى شود تا بمیرد، و اگر بمیرد، برانگیخته مى شود تا اینكه كشته شود.

ص: 164

اى عمار! گفتار خداوند، در بارۀ كسانى است كه، حقّ على(علیه السلام) و امامان از اهل بیت(علیهم السلام)را انكار كردند، و حق آنها را نشناختند، و براى همین جهت مورد خشم و غضب خداوند متعال قرار گرفتند.

2_ عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِی قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ(عز وجل): «أَ فَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَ اللَّهِ كَمَنْ باءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللَّهِ وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ هُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ اللَّهِ»، فَقَالَ: الَّذِینَ اتَّبَعُوا رِضْوَانَ اللَّهِ هُمُ الْأَئِمَّةُ(علیهم السلام)وَ هُمْ وَ اللَّهِ یا عَمَّارُ! دَرَجَاتٌ لِلْمُؤْمِنِینَ، وَ بِوَلَایتِهِمْ وَ مَعْرِفَتِهِمْ إِیانَا یضَاعِفُ اللَّهُ لَهُمْ أَعْمَالَهُمْ، وَ یرْفَعُ اللَّهُ لَهُمُ الدَّرَجَاتِ الْعُلَى.(1)

عمار ساباطى گفت: از حضرت صادق(علیه السلام)، تفسیر این آیه را پرسیدم: «أَ فَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَ اللَّهِ كَمَنْ باءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللَّهِ وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ، هُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ اللَّهِ»، حضرت فرمودند: كسانى كه در پی خشنودى خداوند بودند، و ایشان، اى عمّار! به خدا سوگند، كه درجه ها و پایه هاى بلندند از براى مؤمنان، و به دوستى ایشان با ما و شناختن ایشان ما را، خداوند اعمال ایشان و ثواب آن را از براى ایشان، دو برابر مى كند، و پایه هاى بلند را از براى ایشان بلند مى سازد.

ص: 166

یؤْمَرُ بِهِمْ إِلَى الْجَنَّةِ، وَ ذَلِک قَوْلُهُ: «فَمَنْ زُحْزِحَ عَنِ النَّارِ وَ أُدْخِلَ الْجَنَّةَ فَقَدْ فازَ».(1)

از ابو بصیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) فرمودند: روز قیامت كه مى شود پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله)را می خوانند پس حله اى گلرنگ بر پیكر او مى پوشانند و در طرف راست عرش می ایستد، سپس ابراهیم خلیل(علیه السلام) را مى خوانند، او را حله اى سفید می پوشانند و در طرف چپ عرش مى ایستد، بعد علی بن ابى طالب(علیه السلام) را می خوانند و حله اى گلرنگ نیز بر پیكر او می پوشانند و در طرف راست پیامبر(صلی الله علیه و آله)مى ایستد.

آنگاه حضرت اسماعیل(علیه السلام) را می خوانند، و حله اى سفید بر تن او می پوشانند و در طرف چپ حضرت ابراهیم(علیه السلام) مى ایستد، بعد حضرت امام حسن(علیه السلام) را می خوانند و حله اى گل رنگ به او می پوشانند و در طرف راست امیر المؤمنین(علیه السلام) مى ایستد، بعد حضرت امام حسین(علیه السلام) را مى خوانند و حله اى گلرنگ بر او می پوشانند و طرف راست حضرت امام حسن(علیه السلام) مى ایستد، بعد یكایک ائمّه(علیهم السلام)را می خوانند و به هر كدام حله اى گلرنگ مى پوشانند و در طراف راست هم دیگر مى ایستند.

بعد شیعیان را می خوانند و در مقابل ائمّه(علیهم السلام)مى ایستند، آنگاه حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها)و زنان از نژاد آن سرور و ارادتمندانش را می خوانند، پس اینان داخل بهشت مى شوند، بدون حساب.

آنگاه یک منادى از طرف پروردگار، از دل عرش و افق اعلى، فریاد می زند: خوب

ص: 168

پدرى داشتى اى محمّد! كه ابراهیم است، و خوب برادرى دارى كه علی است، و خوب فرزندانى دارى كه حسن و حسین هستند، و خوب بچه اى در نهاد مادر داشتى كه محسن است، و خوب پیشوایانی هستند از نژاد تو كه فلان و فلان نام دارند، و خوب شیعیانی هستند شیعیان تو.

ای مردم آگاه باشید! كه محمّد و وصىّ او و دو فرزندش و ائمّه از اولاد او رستگارند، سپس دستور صادر مى شود كه به جانب بهشت رهسپار شوند، و این آیه اشاره به همان است: «فَمَنْ زُحْزِحَ عَنِ النَّارِ وَ أُدْخِلَ الْجَنَّةَ فَقَدْ فازَ».

ص: 169

أَسَدِ بْنِ هَاشِمٍ، وَ فَاطِمَةُ بِنْتُ الزُّبَیرِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ، وَ قَدْ قِیلَ هِی ضُبَاعَةُ، وَ تَبِ(علیهم السلام) أَیمَنُ ابْنُ أُمِّ أَیمَنَ، مَوْلَى رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله و سلم)وَ أَبُو وَاقِدٍ، رَسُولُ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله و سلم)فَجَعَلَ یسُوقُ بِالرَّوَاحِلِ فَأَعْنَفَ بِهِمْ، فَقَالَ عَلِی(علیه السلام): ارْفُقْ بِالنِّسْوَةِ یا أَبَا وَاقِدٍ! إِنَّهُنَّ مِنَ الضَّعَائِفِ. قَالَ: إِنِّی أَخَافُ أَنْ یدْرِكَنَا الطَّلَبُ، فَقَالَ عَلِی(علیه السلام): ارْبَعْ عَلَیک، فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)قَالَ لِی: یا عَلِی! إِنَّهُمْ لَنْ یصِلُوا مِنَ الْآنَ إِلَیک بِمَا تَكْرَهُهُ، ثُمَّ جَعَلَ یعْنِی عَلِیاً(علیه السلام) یسُوقُ بِهِنَّ سَوْقاً رَفِیقاً وَ هُوَ یرْتَجِزُ وَ یقُولُ:

لَیسَ إِلَّا اللَّهُ فَارْفَعْ ظَنَّكَا یكْفِیک رَبُّ النَّاسِ مَا أَهَمَّكَا

وَ سَارَ فَلَمَّا شَارَفَ ضَجْنَانَ أَدْرَكَهُ الطَّلَبُ، وَ عَدَدُهُمْ سَبْعَةُ فَوَارِسَ مِنْ قُرَیشٍ مُسْتَلْئِمِینَ، وَ ثَامِنُهُمْ مَوْلًى لِحَرْبِ بْنِ أُمَیةَ یدْعَى جَنَاحاً، فَأَقْبَلَ عَلِی(علیه السلام) عَلَى أَیمَنَ وَ أَبِی وَاقِدٍ، وَ قَدْ تَرَاءَى الْقَوْمُ، فَقَالَ لَهُمَا: أَنِیخَا الْإِبِلَ وَ اعْقِلَاهَا، وَ تَقَدَّمَ حَتَّى أَنْزَلَ النِّسْوَةَ، وَ دَنَا الْقَوْمُ فَاسْتَقْبَلَهُمْ(علیه السلام) مُنْتَضِیاً سَیفَهُ، فَأَقْبَلُوا عَلَیهِ فَقَالُوا: أَ ظَنَنْتَ أَنَّک یا غُدَرُ نَاجٍ بِالنِّسْوَةِ! ارْجِعْ لَا أَبَا لَک، قَالَ: فَإِنْ لَمْ أَفْعَلْ، قَالُوا: لَتَرْجِعَنَّ رَاغِماً، أَوْ لَنَرْجِعَنَّ بِأَكْثَرِک شَعْراً وَ أَهْوَنُ بِک مِنْ هَالِک، وَ دَنَا الْفَوَارِسُ مِنَ النِّسْوَةِ وَ الْمَطَایا لِیثُورُوهَا، فَحَالَ عَلِی(علیه السلام) بَینَهُمْ وَ بَینَهَا، فَأَهْوَى لَهُ جَنَاحٌ بِسَیفِهِ، فَرَاغَ عَلِی(علیه السلام) عَنْ ضَرَبْتِهِ وَ تَخَتَّلَهُ عَلِی(علیه السلام) فَضَرَبَهُ عَلَى عَاتِقِهِ، فَأَسْرَعَ السَّیفُ مُضِیاً فِیهِ حَتَّى مَسَّ كَاثِبَةَ فَرَسِهِ، فَكَانَ(علیه السلام) یشُدُّ عَلَى قَدَمِهِ شَدَّ الْفَرَسِ، أَوِ الْفَارِسِ عَلَى فَرَسِهِ، فَشَدَّ عَلَیهِمْ بِسَیفِهِ وَ هُوَ یقُولُ:

خَلُّوا سَبِیلَ الْجَاهِدِ الْمُجَاهِدِ آلَیتُ لَا أَعْبُدُ غَیرَ الْوَاحِدِ

فَتَصَدَّعَ عَنْهُ الْقَوْمُ وَ قَالُوا لَهُ: أَغْنِ عَنَّا نَفْسَک یا ابْنَ أَبِی طَالِبٍ! قَالَ: فَإِنِّی مُنْطَلِقٌ إِلَى ابْنِ عَمِّی رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)بِیثْرِبَ، فَمَنْ سَرَّهُ أَنْ أَفْرِی لَحْمَهُ وَ أُرِیقَ دَمَهُ، فَلْیتَعَقَّبْنِی أَوْ فَلْیدْنُ مِنِّی. ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَى صَاحِبَیهِ أَیمَنَ وَ أَبِی وَاقِدٍ، فَقَالَ لَهُمَا: أَطْلِقَا مَطَایاكُمَا.ثُمَّ سَارَ ظَاهِراً قَاهِراً حَتَّى نَزَلَ ضَجْنَانَ، فَتَلَوَّم بِهَا قَدْرَ یوْمِهِ وَ لَیلَتِهِ، وَ لَحِقَ بِهِ نَفَرٌ مِنَ

ص: 171

الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ، وَ فِیهِمْ أُمُّ أَیمَنَ مَوْلَاةُ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله و سلم)فَظَلَّ لَیلَتَهُ تِلْک هُوَ وَ الْفَوَاطِمُ: أُمُّهُ فَاطِمَةُ بِنْتُ أَسَدٍ، وَ فَاطِمَةُ بِنْتُ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)وَ فَاطِمَةُ بِنْتُ الزُّبَیرِ، طَوْراً یصَلُّونَ وَ طَوْراً یذْكُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلى جُنُوبِهِمْ، فَلَمْ یزَالُوا كَذَلِک حَتَّى طَلَعَ الْفَجْرُ فَصَلَّى(علیه السلام) بِهِمْ صَلَاةَ الْفَجْرِ، ثُمَّ سَارَ لِوَجْهِهِ یجُوبُ مَنْزِلًا بَعْدَ مَنْزِلِ، لَا یفْتُرُ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ، وَ الْفَوَاطِمُ كَذَلِک وَ غَیرُهُمْ مِمَّنْ صَحِبَهُ حَتَّى قَدِمُوا الْمَدِینَةَ، وَ قَدْ نَزَلَ الْوَحْی بِمَا كَانَ مِنْ شَأْنِهِمْ قَبْلَ قُدُومِهِمْ بِقَوْلِهِ تَعَالَى:

«الَّذِینَ یذْكُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلى جُنُوبِهِمْ وَ یتَفَكَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ» إِلَى قَوْلِهِ: «فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّی لا أُضِیعُ عَمَلَ عامِلٍ مِنْكُمْ مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى»، الذَّكَرُ عَلِی، وَ الْأُنْثَى الْفَوَاطِمُ الْمُتَقَدِّمُ ذِكْرُهُنَّ، وَ هُنَّ فَاطِمَةُ بِنْتُ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)وَ فَاطِمَةُ بِنْتُ أَسَدٍ، وَ فَاطِمَةُ بِنْتُ الزُّبَیرِ «بَعْضُكُمْ مِنْ بَعْضٍ» یقُولُ:

عَلِی مِنْ فَاطِمَةَ أَوْ قَالَ: الْفَوَاطِمُ وَ هُنَّ مِنْ عَلِی «فَالَّذِینَ هاجَرُوا وَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ وَ أُوذُوا فِی سَبِیلِی وَ قاتَلُوا وَ قُتِلُوا لَأُكَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَیئاتِهِمْ وَ لَأُدْخِلَنَّهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ ثَواباً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الثَّوابِ»، وَ تَلَا(صلی الله علیه و آله)«وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ».(1)

قَالَ: وَ قَالَ: یا عَلِی! أَنْتَ أَوَّلُ هَذِهِ الْأُمَّةِ إِیمَاناً بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ، وَ أَوَّلُهُمْ هِجْرَةً إِلَى اللَّهِ وَ رَسُولِهِ، وَ آخِرُهُمْ عَهْداً بِرَسُولِهِ، لَا یحِبُّک، وَ الَّذِی نَفْسِی بِیدِهِ! إِلَّا مُؤْمِنٌ قَدِ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَهُ لِلْإِیمَانِ، وَ لَا یبْغِضُک إِلَّا مُنَافِقٌ أَوْ كَافِرٌ.(2)مرحوم شیخ طوسی؟ق؟، در کتاب امالی نقل كرده كه: ... رسول خدا(صلی الله علیه و آله)در مسیر

ص: 172

هجرت به نزدیكى مدینه رسیدند و در قُبا ابتدا مهمان خانۀ عمرو بن عوف شدند، ابوبكر اصرار داشت كه مسیر را ادامه دهند و وارد مدینه شوند، ولى پیامبر(صلی الله علیه و آله)درخواست او را رد كردند و فرمودند: وارد یثرب نمى شوم تا آن كه پسرعمو و برادرم و دخترم بیایند.

با فرا رسیدن شب، ابوبكر از پیامبر جدا شد و به مدینه رفت، امّا پیامبر(صلی الله علیه و آله)در قُبا ماندند، حضرت از همان جا، توسّط ابو واقد لیثى، نامه اى به حضرت على(علیه السلام) فرستادند، و به آن حضرت فرمودند كه درنگ نكند و هر چه زودتر به پیامبر(صلی الله علیه و آله)ملحق شوند.

وقتی نامۀ رسول خدا(صلی الله علیه و آله)به حضرت علی(علیه السلام) رسید، براى بیرون آمدن از مكّه و هجرت آماده شدند، از مؤمنان ناتوانى كه تا آن روز در مكه مانده بودند، خواستند كه در تاریكى شب به طور پنهانى، خود را به ذى طوى برسانند، و حضرت على(علیه السلام) به همراه فاطمه، دختر رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)و مادرشان، فاطمه بنت اسد بن هاشم، و فاطمه، دختر زبیر بن عبد المطّلب، که گاهى او را ضباعه می گفتند، بیرون آمدند، و ایمن پسر امّ ایمن، غلام رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)و ابو واقد، فرستادۀ رسول خدا(صلی الله علیه و آله)نیز، به دنبال ایشان آمدند.

ابو واقد، شروع به راندن شترها كرد و بر آنان سخت گرفت، كه حضرت على(علیه السلام) فرمودند: اى ابو واقد! با زنان مهربانى كن كه آنان ناتوانند.

او عرض كرد: من می ترسم كسى به ما برسد، حضرت على(علیه السلام) فرمودند: با شتر خود بتاز (ولى با ما كارى نداشته باش)، زیرا رسول خدا(صلی الله علیه و آله)به من فرمودند: اى على! آنان زیانى به تو نخواهند رساند. سپس خود حضرت به آرامى شتر زنان را راندند، وچنین می خواندند:

ص: 173

هیچ معبودى جز خدای یکتا نیست، پس بدگمان مباش، که پروردگار مخلوقات، تو را به آن چه كه اهمیت می دهی كفایت می كند.

وقتى به ضجنان رسیدند، جاسوسان مکه آنان را یافتند، که تعدادشان هفت سوار قریشى جامۀ رزم پوشیده، بود، و هشتمین نفر، غلام حرب بن امیه، بود، كه جناح نام داشت.

پس حضرت على(علیه السلام)، به نزد أیمن و ابو واقد، آمدند و درحالى كه به همدیگر مى نگرستند، به آنان فرمودند: شتران را بخوابانید و پاهایشان را ببندید، و با سرعت زنان را پیاده كردند، آن گروه نزدیک شدند و حضرت با شمشیر برهنه، به پیشوازشان رفتند.

آنان به حضرت رو كرده، گفتند: اى خائن! آیا گمان كردى كه مى توانى این زنان را نجات دهى؟! باز گرد كه تو را پدرى نیست، حضرت فرمودند: و اگر برنگردم؟ آنان گفتند: به زور باز مى گردى، یا فقط موهایت را باز مى گردانیم، و كشتن تو آسان تر است. آن گاه، آن سواران به زنان و شتران نزدیک شدند، تا آنها را برگردانند، كه ناگهان حضرت على(علیه السلام)، میان آنان و شتران قرار گرفتند، و هنگامى كه جناح شمشیرش را به سوى حضرت دراز كرد، حضرت على(علیه السلام)، از آن ضربت كنار كشیدند و فریبش دادند، و سپس ضربه اى بر شانه اش زدند، و شمشیر چنان در آن فرو رفت، كه به نزدیک زین اسبش رسید. پس آن حضرت، بر روى پاهایشان، همچون سوارى بر اسبش، حمله بردند، و با شمشیر بر آنان تاختند، در حالى كه مى فرمودند:

باز كنید راه مبارز رزم آور را، من سوگند خورده ام كه جز آن یكتا را نپرستم. پس آن گروه از او گریختند و گفتند: اى پسر ابو طالب! دست از سر ما بردار. حضرت فرمودند:

همانا من به سوى پسر عمویم، رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)در یثرب می روم، و هركس دوست دارد كه گوشتش را پاره كنم، وخونش را بریزم، دنبالم بیاید، یا به من نزدیک

ص: 174

شود. سپس به دو همراهشان، ایمن و ابو واقد، رو كردند و فرمودند: شترانتان را برانید.

پس آنان، به پشت و عقب عقب رفتند، تا در ضجنان فرود آمدند، و یک شب و یک روز در آن جا ماندند، و گروهى از مؤمنان ناتوان، كه امّ ایمن، كنیز رسول خدا(صلی الله علیه و آله)نیز، در میانشان بود، به آنان پیوستند.

آن شب را، حضرت و سه فاطمه: مادرش فاطمه دختر اسد، و فاطمه دختر رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)و فاطمه دختر زبیر، چنان سپرى كردند، كه گاه نماز مى خواندند، و هرگاه ایستاده و نشسته و بر پهلو خوابیده، خدا را یاد مى كردند، و پیوسته چنین بودند تا سپیده زد.

سپس حضرت على(علیه السلام)، نماز صبح را با آنان خواندند، و بعد حرکت كردند. منزل به منزل مى رفتند، و از یاد خدا، سستى نمى كردند و آن سه فاطمه و همراهان دیگر نیز، چنین بودند تا اینکه به مدینه رسیدند.

درحالى كه پیش از رسیدنشان خداوند در شأن آنان، وحى فرستاده بود، آنجا كه فرمود: «آنان كه ایستاده و نشسته و به پهلو خفته، خدا را یاد مى كنند و در آفرینش آسمان ها و زمین مى اندیشند»، تا آن جا كه فرمود: «و پروردگارشان درخواست آنان را پذیرفت، كه من كار هیچ كس را خواه زن یا مرد، تباه نمى كنم»، كه منظور از مرد، حضرت على(علیه السلام) هستند، و منظور از زن، سه فاطمه اى كه ذكرشان گذشت، و آنان فاطمه دختر رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)و فاطمه دختر اسد، و فاطمه دختر زبیر بودند، كه بعضی از یكدیگرند، مى فرماید: على(علیه السلام) از فاطمه(سلام الله علیها)است، یا فرمود: آن سه فاطمه، و آن زنان، از على(علیه السلام) هستند.

«و كسانى كه هجرت كردند و از خانه هایشان رانده شدند و در راه من آزار شدند و كشتند و كشته شدند گناهاشان را مى بخشم و به باغ هایى كه اززیر درخت هاشان

ص: 175

نهرهایى روان است، مى برم و پاداش نیكو نزد خداوند است»، و حضرت خواندند: «و از مردم كسانى در طلب خشنودى خداوند جان خود را مى فروشند و خداوند نسبت به بندگانش مهربان است».

و فرمودند: اى على! تو در ایمان به خدا و رسولش، نخستین نفر از این امّت هستى، و نخستین كسى هستی كه به سوى خدا و رسولش هجرت كرد، و در پاى بندى به رسول خدا نیز، تا آخر مى مانى. سوگند به كسى كه جانم در دست او است! تو را جز مؤمنى كه خداوند دلش را براى ایمان آزموده است، دوست نمى دارد، و جز كسى كه منافق یا كافر است، با تو دشمنى نمى كند.

ص: 176

أَوْلَادِهِ(علیهما السلام).(1)

ابن عباس در تفسیر سخن خداوند: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا»، گفت: یعنى بر محبت علىّ بن ابى طالب(علیه السلام) شكیبایى كنید، «وَ اتَّقُوا اللَّهَ»، یعنى در محبت حضرت علىّ بن ابى طالب(علیه السلام) و فرزندان او(علیهما السلام)، از خدا پروا كنید.

ص: 178

می مكند، و نهر بزرگ را رها می كنند، شخصی عرض کرد: نهر بزرگ چیست؟ حضرت فرمودند: مقصود، رسول خدا(صلی الله علیه و آله)هستند، و علمى كه خداوند به ایشان عطا فرموده است. همانا خداى(عز وجل)تمام سنّت هاى پیامبران گذشته، از آدم تا خاتم، را در وجود مبارک حضرت محمّد(صلی الله علیه و آله و سلم)جمع نموده است.

عرض شد: آن سنّتها چیست؟ حضرت فرمودند: علوم تمام پیامبران، که رسول خدا(صلی الله علیه و آله)تمام آن علوم را، نزد امیر المؤمنین(علیه السلام) گذارده اند.

مردى پرسید: اى پسر رسول خدا! آیا امیر المؤمنین أعلم است، یا بعضى از پیامبران؟

امام باقر(علیه السلام) (به اطرافیان توجّه كردند و) فرمودند: گوش کنید این مرد چه می گوید؟!! همانا خدا گوشهاى هر كه را بخواهد باز می كند.

من به او می گویم: خداوند علم تمام پیامبران را، براى حضرت محمّد(صلی الله علیه و آله)جمع نموده، و آن حضرت، همه را به امیر المؤمنین(علیه السلام)، تحویل داده اند، باز او از من می پرسد كه على(علیه السلام) أعلم است، یا بعضى از پیامبران؟! (و نمی فهمد كه معنى سخن من اینست كه آنچه همه ی پیامبران می دانستند، حضرت على(علیه السلام) به تنهائى می دانند).

توضیح: مقصود از مكیدن آب قلیل این است كه علومى كه ابوحنیفه و امثالش، از راه قیاس و اجتهاد و آراء و افكار خود، به دست آورده اند، مانند رطوبت و نمى است كه در گودالى باقى مانده، و منبع و سرچشمه ندارد، و پیروان آنها، با عشق و علاقه ی فراوانى، مانند عشق و علاقه ی نوزاد به پستان مادر، براى یاد گرفتن آنها مى كوشند، ولى علوم ما، كه به خاطر اتصالش به اقیانوس علم خدا، مانند نهرى بزرگ، در جریان است را، رها مى كنند.

(خداوندا! رشتۀ اتصال ما را، تا قیامت، از این اقیانوس بزرگ، قطعمفرما).

ص: 180

صادق(علیه السلام) به حج مشرّف شدم، در بین راه، امام(علیه السلام) بر فراز كوهى رفتند و به جمعیّت مردم نگاه کردند، سپس فرمودند: چه قدر سر و صدا زیاد است ولى حاجى كم است.

داود رقى عرض كرد: ای پسر رسول خدا! آیا خداوند دعاى این جمعیت را مستجاب می كند؟ حضرت فرمودند: واى بر تو! اى ابا سلیمان! خداوند نمى آمرزد كسى را كه برایش شریک قرار دهد، و منكر ولایت على(علیه السلام) مانند بت پرست است.

عرض كردم: فدایتان شوم! آیا شما دوستان و دشمنان خود را می شناسید؟

حضرت فرمودند: وای بر تو، ای ابا سلیمان! هر انسانى كه متولّد می شود در پیشانى اش نوشته است كه مؤمن است یا كافر.

شخصى كه با ولایت ما و بیزارى از دشمنانمان، پیش ما مى آید، ما مى بینیم در پیشانیش نوشته است مؤمن است یا كافر، خداوند در قرآن می فرماید: «إِنَّ فِی ذلِک لَآیاتٍ لِلْمُتَوَسِّمِینَ»، ما دوست را از دشمن تشخیص می دهیم.

2_ عَنْ زَیدِ بْنِ عَلِی، عَنْ أَبِیهِ عَلِی بْنِ الْحُسَینِ(صلی الله علیه و آله و سلم)عَنْ أَبِیهِ الْحُسَینِ بْنِ عَلِی(صلی الله علیه و آله و سلم)عَنْ أَبِیهِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ(علیه السلام) قَالَ:

... الْمُؤْمِنُ عَلَى أَی حَالٍ مَاتَ، وَ فِی أَی سَاعَةٍ قُبِضَ، فَهُوَ شَهِیدٌ، وَ لَقَدْ سَمِعْتُ حَبِیبِی رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)یقُولُ: إِنَّ الْمُؤْمِنَ إِذَا خَرَجَ مِنَ الدُّنْیا وَ عَلَیهِ مِثْلُ ذُنُوبِ أَهْلِ الْأَرْضِ، لَكَانَ الْمَوْتُ كَفَّارَةً لِتِلْک الذُّنُوبِ، ثُمَّ قَالَ(صلی الله علیه و آله)مَنْ قَالَ «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ» بِالْإِخْلَاصِ فَهُوَ بَرِی ءٌ مِنَ الشِّرْک، وَ مَنْ خَرَجَ مِنَ الدُّنْیا لَا یشْرِک بِاللَّهِ شَیئاً دَخَلَ الْجَنَّةَ، ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیةَ: «إِنَّ اللَّهَ لا یغْفِرُ أَنْ یشْرَک بِهِ وَ یغْفِرُ ما دُونَ ذلِک لِمَنْ یشاءُ»، وَ هُمْشِیعَتُک وَ مُحِبُّوک یا عَلِی!

ص: 184

قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ(علیه السلام): فَقُلْتُ: یا رَسُولَ اللَّهِ! هَذَا لِشِیعَتِی؟! فَقَالَ: إِی، وَ رَبِّی! لِشِیعَتِک وَ مُحِبِّیک خَاصَّةً، وَ إِنَّهُمْ لَیخْرُجُونَ مِنْ قُبُورِهِمْ، وَ هُمْ یقُولُونَ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ، عَلِی وَلِی اللَّهِ، فَیؤْتَوْنَ بِحُلَلٍ خُضْرٍ مِنَ الْجَنَّةِ، وَ أَكَالِیلَ مِنَ الْجَنَّةِ، وَ تِیجَانٍ مِنَ الْجَنَّةِ، وَ یلْبَسُ كُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ حُلَّةً خَضْرَاءَ، وَ تَاجَ الْمُلْک، وَ إِكْلِیلَ الْكَرَامَةِ، وَ یرْكَبُونَ النَّجَائِبَ، فَتَطِیرُ بِهِمْ إِلَى الْجَنَّةِ، «لا یحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَكْبَرُ وَ تَتَلَقَّاهُمُ الْمَلائِكَةُ هذا یوْمُكُمُ الَّذِی كُنْتُمْ تُوعَدُونَ»(1).(2)

امیر المؤمنین علی(علیه السلام) فرمودند: مؤمن در هر حال و هر ساعتى كه بمیرد، شهید مرده است، همانا از حبیبم رسول خدا(صلی الله علیه و آله)شنیدم كه می فرمودند: اگر مؤمن در حالى از دنیا خارج شود كه گناهانى بمانند گناهان اهل زمین را با خود داشته باشد، هر آینه مرگ، كفّارۀ آن گناهان خواهد بود، سپس فرمودند: كسى كه از سر اخلاص بگوید: «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ» او از شرک منزّه است، و هر كس بدون شرک از دنیا برود وارد بهشت مى گردد، سپس این آیه را تلاوت فرمودند: «إِنَّ اللَّهَ لا یغْفِرُ أَنْ یشْرَک بِهِ وَ یغْفِرُ ما دُونَ ذلِک لِمَنْ یشاءُ»، ای علی! ایشان از شیعیان و دوستان تواند، حضرت علی(علیه السلام) فرمودند: پس گفتم: یا رسول اللَّه! این امتیاز براى شیعیان و من است؟ پیامبر(صلی الله علیه و آله)فرمودند: آرى، به پروردگارم قسم! این براى شیعیان و محبان تو است، و ایشان در روز قیامت در حالى از قبرهایشان خارج می شوند كه می گویند: «لا إله إلّا اللَّه، محمّد رسول اللَّه، علىّ ولی اللَّه»، پس در این هنگام لباسهاى سبزى از بهشت براى آنها مى آورند و تاج هائى بر سر آنها مى گذارند، هر یک از آنهاآن لباسها را در بر كرده و آن تاج ها را بر سر نهاده سوار بر

ص: 185

مرکبهای بهشتی مى گردند و به طرف بهشت پرواز مى كنند، و ترس روز قیامت ایشان را محزون نمی سازد، و فرشتگان به استقبال ایشان مى آیند و می گویند: این، همان روزی است كه به شما وعده می دادند.

3_ قَالَ عَلِی(علیه السلام) قَالَ: مَا فِی الْقُرْآنِ آیةٌ أَحَبَّ إِلَی مِنْ قَوْلِهِ(عز وجل): «إِنَّ اللَّهَ لا یغْفِرُ أَنْ یشْرَک بِهِ وَ یغْفِرُ ما دُونَ ذلِک لِمَنْ یشاءُ».(1)

حضرت علی(علیه السلام) فرمودند: در قرآن آیه ای نزد من محبوب تر از این آیه نیست: «إِنَّ اللَّهَ لا یغْفِرُ أَنْ یشْرَک بِهِ وَ یغْفِرُ ما دُونَ ذلِک لِمَنْ یشاءُ».

ص: 186

2_ فی تفسیر القمی، ... قَالَ: «أَمْ یحْسُدُونَ النَّاسَ»، یعْنِی بِالنَّاسِ هَاهُنَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّةَ(علیهما السلام).(1)

در تفسیر قمی روایت کرده که: «یا رشگ بر مردم مى برند»، منظور از مردم، امیر المؤمنین و ائمّه(علیهم السلام)هستند.

3_ فی تفسیر فرات، عَنْ إِبْرَاهِیم قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام): جُعِلْتُ فِدَاكَ! مَا تَقُولُ فِی هَذِهِ الْآیةِ: «أَمْ یحْسُدُونَ النَّاسَ عَلى ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ فَقَدْ آتَینا آلَ إِبْراهِیمَ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ آتَیناهُمْ مُلْكاً عَظِیماً»؟ قَالَ(علیه السلام): نَحْنُ النَّاسُ، الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ، وَ نَحْنُ الْمَحْسُودُونَ، وَ نَحْنُ أَهْلُ الْمُلْک، وَ نَحْنُ وَرِثْنَا النَّبِیینَ، وَ عِنْدَنَا عَصَا مُوسَى، وَ إِنَّا لَخُزَّانُ اللَّهِ فِی الْأَرْضِ، لَسْنَا بِخُزَّانٍ عَلَى ذَهَبٍ وَ لَا فِضَّةٍ، وَ إِنَّ مِنَّا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)وَ عَلِیاً وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَینَ(علیهما السلام).(2)

فرات كوفی در تفسیرش آورده كه، از ابراهیم نقل نموده که او گفت: به حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) عرض كردم: فدایتان شوم! در مورد این آیه: «أَمْ یحْسُدُونَ النَّاسَ عَلى ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ فَقَدْ آتَینا آلَ إِبْراهِیمَ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ آتَیناهُمْ مُلْكاً عَظِیماً»، چه می فرمائید؟ حضرت فرمودند: منظور از ناس در این آیه، ما هستیم، كه به ما رشک می برند، ما صاحب ملک و وارث پیامبرانیم، در نزد ما عصاى موسى است، و ما گنجینه هاى خدا در زمین هستیم، نه گنج طلا و نقره، از ما خانواده است پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله)و امیر المؤمنین و امام حسن و امامحسین(علیهما السلام).

ص: 188

4_ عَن عَبَّاس بْن هِشَامٍ، عَنْ أَبِیهِ قَالَ: نَظَرَ خُزَیمَةُ إِلَى عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ، فَقَالَ عَلِی(علیه السلام): أَ مَا تَرَى كَیفَ أُحْسَدُ عَلَى فَضْلِ اللَّهِ بِمَوْضِعِی مِنْ رَسُولِ اللَّهِ، وَ مَا رَزَقَنِیهِ اللَّهُ مِنَ الْعِلْمِ فِیهِ؟ فَقَالَ خُزَیمَةُ:

رَأَوْا نِعْمَةَ اللَّهِ لَیسَتْ عَلَیهِمْ

عَلَیک وَ فَضْلًا بَارِعاً لَا تُنَازَعُهُ

مِنَ الدِّینِ وَ الدُّنْیا جَمِیعاً لَک الْمُنَى

وَ فَوْقَ الْمُنَى أَخْلَاقُهُ وَ طَبَائِعُهُ

فَعَضُّوا مِنَ الْغَیظِ الطَّوِیلِ أَكُفَّهُمْ

عَلَیک وَ مَنْ لَمْ یرْضَ فَاللَّهُ خَادِعُه(1)

خزیمه به علىّ بن ابى طالب(علیهما السلام)نگاه كرد، حضرت على(علیه السلام) به او فرمودند: آیا مى بینى كه چگونه به خاطر فضل خدا مورد حسد واقع شده ام؟ (و این به سبب) موقعیت من نسبت به پیامبر(صلی الله علیه و آله)و به سبب علمى است كه خداوند به من روزى كرده است، پس خزیمه عرض کرد:

نعمت خدا را كه آنان ندارند و نیز فضیلت والایى را كه كسى نمى تواند دربارۀ آن با تو نزاع كند، بر تو دیدند.

از دین و دنیا آنچه مورد آرزوست، تو دارى و بالاتر از آرزو اخلاق و طبیعت آن است.

آنان از خشم طولانى خود دست هاى خود را دربارۀ تو بر هم زدند و هر كس راضى نباشد، خداوند خوار كنندۀ اوست.

ص: 189

از ابو بصیر نقل است كه گفت: از حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) در بارۀ فرمایش خداى تعالی: «أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْكُمْ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: در بارۀ على بن ابى طالب(علیهما السلام)نازل شده است، به حضرت عرض كردم: مردم می گویند: چرا نام على و خانواده اش در قرآن برده نشده؟ حضرت فرمودند: به آنها بگو: آیۀ نماز، بر پیامبر(صلی الله علیه و آله)نازل شد و سه ركعتى و چهار ركعتى آن بیان نشد، تا اینكه پیامبر(صلی الله علیه و آله)خود براى مردم بیان كردند، و آیۀ زكات بر آن حضرت نازل شد و بیان نشد كه زكات از هر چهل درهم یک درهم است، تا اینكه خود پیامبر(صلی الله علیه و آله)آن را براى مردم شرح دادند، و امر به حج نازل شد و به مردم نگفت هفت دور طواف كنید، تا اینكه خود پیامبر(صلی الله علیه و آله)براى آنها توضیح دادند، و آیۀ : «أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْكُمْ»، که نازل شد، در بارۀ حضرات على و حسن و حسین(علیهم السلام)نازل شد.

2_ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِی، قَالَ: سَمِعْتُ جَابِرَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ یقُولُ: لَمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ(عز وجل)عَلَى نَبِیهِ: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْكُمْ»، قُلْتُ: یا رَسُولَ اللَّهِ! عَرَفْنَا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ، فَمَنْ أُولُو الْأَمْرِ الَّذِینَ قَرَنَ اللَّهُ طَاعَتَهُمْ بِطَاعَتِكَ؟ قَالَ: هُمْ خُلَفَائِی یا جَابِرُ! وَ أَئِمَّةُ الْمُسْلِمِینَ بَعْدِی، أَوَّلُهُمْ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ(علیهما السلام).(الحدیث)(1)

جابر بن یزید جعفى گوید: از جابر بن عبد اللَّه انصارى شنیدم كه گفت: چون خداى تعالى این آیه را بر پیغمبر اكرم(صلی الله علیه و آله)نازلفرمود: «اى كسانى كه ایمان آورده اید خداى را اطاعت كنید و پیغمبر و صاحبان امر خویش را فرمان برید» عرض كردم: اى

ص: 191

رسول خدا! ما خدا و پیغمبر را شناخته ایم، (اكنون بیان فرما) صاحبان امرى كه خداوند فرمانبردارى ایشان را به فرمانبردارى خودش همراه و قرین كرده كیانند؟ حضرت فرمودند: اى جابر! آنها جانشینان و امامان مسلمین بعد از من هستند، که نخستین آنها على بن ابى طالب(علیهما السلام)است ...

3_ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ(علیه السلام)، عَنْ قَوْلِهِ: «أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْكُمْ»، قَالَ: عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ(علیه السلام) وَ الْأَوْصِیاءُ مِنْ بَعْدِهِ.(1)

از عمرو بن سعید نقل است كه گفت: از حضرت امام كاظم(علیه السلام) در بارۀ آیۀ : «أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْكُمْ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: منظور، علی بن ابی طالب(علیهما السلام)و اوصیاء بعد از آن حضرت می باشند.

4_ عَنْ بُرَیدٍ الْعِجْلِی قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ(علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ(عز وجل): ... «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْكُمْ»، إِیانَا عَنَى خَاصَّةً، أَمَرَ جَمِیعَ الْمُؤْمِنِینَ إِلَى یوْمِ الْقِیامَةِ بِطَاعَتِنَا.(الحدیث)(2)برید عجلی گوید: از امام باقر(علیه السلام) پرسیدم منظور از فرمایش خداوند تعالی: «یا أَیهَا

ص: 192

الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْكُمْ»، چیست؟ حضرت فرمودند: مقصود از اولی الامر فقط ما اهل بیت(علیهم السلام)هستیم، که خداوند همۀ مؤمنان را تا قیامت به اطاعت از ما امر فرموده ...

ص: 193

أَنْفُسِهِمْ قَوْلًا بَلِیغاً»(1)، یعْنِی: وَ اللَّهِ! فُلَاناً وَ فُلَاناً، «وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا لِیطاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُک فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحِیماً»(2)، یعْنِی: وَ اللَّهِ! النَّبِی(صلی الله علیه و آله)وَ عَلِیاً(علیه السلام) مِمَّا صَنَعُوا، أَی لَوْ جَاءُوک بِهَا، یا عَلِی! فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ، مِمَّا صَنَعُوا، وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ، لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحِیماً، «فَلا وَ رَبِّک لا یؤْمِنُونَ حَتَّى یحَكِّمُوک فِیما شَجَرَ بَینَهُمْ».

فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام): هُوَ، وَ اللَّهِ! عَلِی بِعَینِهِ، «ثُمَّ لا یجِدُوا فِی أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَیتَ»، عَلَى لِسَانِک، یا رَسُولَ اللَّهِ! یعْنِی: بِهِ مِنْ وَلَایةِ عَلِی(علیه السلام)، «وَ یسَلِّمُوا تَسْلِیماً»، لِعَلِی(علیه السلام).(3)

از عبد اللَّه نجاشى نقل است كه گفت: از امام صادق(علیه السلام)، شنیدم كه در بارۀ گفتار خداى عز و جل: «أُولئِک الَّذِینَ یعْلَمُ اللَّهُ ما فِی قُلُوبِهِمْ فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَ عِظْهُمْ وَ قُلْ لَهُمْ فِی أَنْفُسِهِمْ قَوْلًا بَلِیغاً»، فرمودند: به خدا سوگند! مقصود، فلانی و فلانی هستند، (و در آیۀ بعد)، «وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا لِیطاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُک فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحِیماً»، فرمودند: به خدا قسم! مقصود، پیامبر(صلی الله علیه و آله)و على(علیه السلام)، هستند، كه در پیش آنها (بیایند و) از اعمال خود آمرزش خواهند، یعنى: اى على! اگر به نزد تو مى آمدند، و از كردار خود، از خدا آمرزش می خواستند، و پیامبر(صلی الله علیه و آله)نیز، براى ایشان آمرزش خواسته بود، حتماً

ص: 195

خدا را توبه پذیر و مهربان می یافتند، (و در آیۀ بعد از آن)، «فَلا وَ رَبِّک لا یؤْمِنُونَ حَتَّى یحَكِّمُوک فِیما شَجَرَ بَینَهُمْ».

سپس امام صادق(علیه السلام) فرمودند: مقصود از اختلاف میان آنها، همان على(علیه السلام) است، «ثُمَّ لا یجِدُوا فِی أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَیتَ»، یعنى: به زبان تو اى رسول خدا! یعنى: در بارۀ اعلام ولایت على(علیه السلام)، «وَ یسَلِّمُوا تَسْلِیماً»، یعنى: تسلیم ولایت و خلافت حضرت على(علیه السلام)، بشوند.

3_ عَنْ زُرَارَةَ أَوْ بُرَیدٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ(علیه السلام) قَالَ قَالَ: لَقَدْ خَاطَبَ اللَّهُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ(علیه السلام) فِی كِتَابِهِ، قَالَ: قُلْتُ: فِی أَی مَوْضِعٍ؟ قَالَ: فِی قَوْلِهِ: «وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُک فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحِیماً»، «فَلا وَ رَبِّک لا یؤْمِنُونَ حَتَّى یحَكِّمُوک فِیما شَجَرَ بَینَهُمْ»، فِیمَا تَعَاقَدُوا عَلَیهِ لَئِنْ أَمَاتَ اللَّهُ مُحَمَّداً، أَلَّا یرُدُّوا هَذَا الْأَمْرَ فِی بَنِی هَاشِمٍ، «ثُمَّ لا یجِدُوا فِی أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَیتَ»، عَلَیهِمْ مِنَ الْقَتْلِ أَوِ الْعَفْوِ، «وَ یسَلِّمُوا تَسْلِیماً».(1)

از زراره یا برید نقل است كه گفت: حضرت امام محمّد باقر(علیه السلام) فرمودند: به تحقیق، خداوند در كتابش، امیر المؤمنین(علیه السلام) را، مخاطب خود قرار داده است، عرض كردم: در كجای قرآن؟ حضرت فرمودند: در این آیه: «وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُک فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحِیماً»، «فَلا وَ رَبِّک لا

ص: 196

یؤْمِنُونَ حَتَّى یحَكِّمُوک فِیما شَجَرَ بَینَهُمْ»، یعنى در پیمانى كه بسته بودند، و آن پیمان این بود كه، زمانی كه محمّد(علیهما السلام)از دنیا برود، دیگر امر خلافت را به بنى هاشم باز نگردانند، «ثُمَّ لا یجِدُوا فِی أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَیتَ»، در بارۀ آنها به كشتن یا بخشیدن حكم نمودی، «وَ یسَلِّمُوا تَسْلِیماً».

ص: 197

2_ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِک قَالَ: صَلَّى بِنَا رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)فِی بَعْضِ الْأَیامِ صَلَاةَ الْفَجْرِ، ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَینَا بِوَجْهِهِ الْكَرِیمِ، فَقُلْتُ لَهُ: یا رَسُولَ اللَّهِ! إِنْ رَأَیتَ أَنْ تُفَسِّرَ لَنَا قَوْلَهُ تَعَالَى: «فَأُولئِک مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیهِمْ مِنَ النَّبِیینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِک رَفِیقاً»، فَقَالَ(صلی الله علیه و آله)أَمَّا النَّبِیونَ فَأَنَا، وَ أَمَّا الصِّدِّیقُونَ فَأَخِی عَلِی، وَ أَمَّا الشُّهَدَاءُ فَعَمِّی حَمْزَةُ، وَ أَمَّا الصَّالِحُونَ فَابْنَتِی فَاطِمَةُ وَ أَوْلَادُهَا الْحَسَنُ وَ الْحُسَینُ، قَالَ: وَ كَانَ الْعَبَّاسُ حَاضِراً فَوَثَبَ وَ جَلَسَ بَینَ یدَی رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)وَ قَالَ: أَ لَسْنَا أَنَا وَ أَنْتَ وَ عَلِی وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَینُ مِنْ نَبْعَةٍ وَاحِدَةٍ؟ قَالَ: وَ مَا ذَاک یا عَمِّ؟ قَالَ: لِأَنَّک تُعَرِّفُ بِعَلِی وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَینِ دُونَنَا، قَالَ: فَتَبَسَّمَ النَّبِی! وَ قَالَ: أَمَّا قَوْلُک یا عَمِّ! أَ لَسْنَا مِنْ نَبْعَةٍ وَاحِدَةٍ، فَصَدَقْتَ! وَ لَكِنْ یا عَمِّ! إِنَّ اللَّهَ خَلَقَنِی وَ خَلَقَ عَلِیاً وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَینَ قَبْلَ أَنْ یخْلُقَ آدَمَ(علیه السلام) حِینَ لَا سَمَاءَ مَبْنِیةً وَ لَا أَرْضَ مَدْحِیةً وَ لَا ظُلْمَةَ وَ لَا نُورَ وَ لَا شَمْسَ وَ لَا قَمَرَ وَ لَا جَنَّةَ وَ لَا نَارَ.(الحدیث)(1)

از انس بن مالک روایت است كه گفت: روزى با پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله)نماز صبح را خواندیم، در این موقع آن جناب صورت مبارکشان را به جانب ما گرداندند، من عرض كردم: یا رسول اللَّه! براى ما این آیه را تفسیر بفرمائید: «فَأُولئِک مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیهِمْ مِنَ النَّبِیینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِک رَفِیقاً» حضرت فرمودند: منظور از پیامبران، من هستم، و صدیقین، برادرم علی است، امّا شهداء، عمویم حمزه می باشد، و صالحین، دخترم فاطمه و اولاد او حسن و حسین(علیهمالسلام)هستند.

چون این سخنان را عباس، عموی پیامبر(صلی الله علیه و آله)شنید، از جای خود برخاست و

ص: 199

مقابل آن حضرت نشست و عرض کرد: مگر ما و شما و علی و فاطمه و حسن و حسین از یک منبع نیستیم؟ رسول خدا(صلی الله علیه و آله)فرمودند: چطور، ای عمو!؟

عباس عرض کرد: شما تنها علی و فاطمه و حسن و حسین را معرفی می کنید و ما را از خودتان نمی دانید! رسول خدا(صلی الله علیه و آله)تبسّم نمودند و فرمودند: امّا اینکه گفتی ما از یک منبع و ریشه هستیم، راست می گویی، و لکن خداوند، من و علی و فاطمه و حسن و حسین را قبل از خلقت آدم آفرید، در حالی که هنوز آسمان و زمین و نور و ظلمت و خوشید و ماه و بهشت و جهنم و ... را خلق نکرده بود.

3_ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)لِكُلِّ أُمَّةٍ صِدِّیقٌ وَ فَارُوقٌ، وَ صِدِّیقُ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ فَارُوقُهَا عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ(علیهما السلام).(1)

رسول خدا(صلی الله علیه و آله)فرمودند: براى هر امّتى صدّیق و فاروقى است، و صدّیق و فاروق این امّت علىّ بن ابی طالب(علیهما السلام)است.

4_ عَنْ حُذَیفَة بْنِ الْیمَانِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى النَّبِی(صلی الله علیه و آله)ذَاتَ یوْمٍ، وَ قَدْ نَزَلَتْ عَلَیهِ هَذِهِ الْآیةُ: «فَأُولئِک مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیهِمْ مِنَ النَّبِیینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِک رَفِیقاً» فَأَقْرَأَنِیهَا(صلی الله علیه و آله)فَقُلْتُ: یا نَبِی اللَّهِ! فِدَاک أَبِی وَ أُمِّی! مَنْ هَؤُلَاءِ إِنِّی أَجِدُ اللَّهَ بِهِمْ حَفِیاً!؟ قَالَ: یا حُذَیفَةُ! أَنَا مِنَ النَّبِیینَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیهِمْ

ص: 200

أَنَا أَوَّلُهُمْ فِی النُّبُوَّةِ وَ آخِرُهُمْ فِی الْبَعْثِ، وَ مِنَ الصِّدِّیقِینَ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ، وَ لَمَّا بَعَثَنِی اللَّهُ(عز وجل)بِرِسَالَتِهِ كَانَ أَوَّلَ مَنْ صَدَّقَ بِی، ثُمَّ مِنَ الشُّهَداءِ حَمْزَةُ وَ جَعْفَرٌ، وَ مِنَ الصَّالِحِینَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَینُ سَیدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ، «وَ حَسُنَ أُولئِک رَفِیقاً» الْمَهْدِی فِی زَمَانِهِ.(1)

حذیفة بن یمان گفت: روزى نزد پیامبر(صلی الله علیه و آله)رفتم و این آیه نازل شده بود: «فَأُولئِک مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیهِمْ مِنَ النَّبِیینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِک رَفِیقاً» پیامبر(صلی الله علیه و آله)این آیه را به من یاد دادند، عرض کردم: اى پیامبر خدا! پدر و مادرم فداى تو باد! اینان چه كسانى هستند كه من خدا را به اینان مهربان مى بینم؟ حضرت فرمودند: اى حذیفه! من از پیامبرانى هستم كه خدا به آنان نعمت داده است، من نخستین آنان در نبوّت و آخرین آنان در مبعوث شدن هستم، و از صدیقان علىّ بن ابى طالب(علیهما السلام)است، كه چون خداوند مرا به رسالت خود مبعوث نمود، او نخستین كسى بود كه مرا تصدیق كرد، سپس از شهدا حمزه و جعفر هستند، و از صالحان حسن و حسین(علیهما السلام)سروران جوانان اهل بهشت هستند، «وَ حَسُنَ أُولئِک رَفِیقاً»، مهدى؟عج؟، در زمان خودش است.

ص: 201

هُمُ الْحُجَّةُ لِلَّهِ عَلَى خَلْقِهِ.(1)

عبد الله بن جندب، در حدیثی از امام رضا(علیه السلام) روایت کرده که حضرت فرمودند: ... خداوند در قرآن مى فرماید: «وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَ إِلى أُولِی الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِینَ یسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ»، یعنی، آل محمّد(علیهما السلام)، و آنان كسانی هستند كه از قرآن استنباط می كنند، و حلال و حرام را تشخیص مى دهند، و حجّت خداوند بر مردم هستند.

ص: 203

فضل خداوند، رسولش است، و رحمتش، ولایت ائمّه(علیهم السلام)می باشد.

3_ ابْنُ عَبَّاسٍ، فِی قَوْلِهِ: «وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیكُمْ وَ رَحْمَتُهُ»، فَضْلُ اللَّهِ، مُحَمَّدٌ(صلی الله علیه و آله و سلم)وَ رَحْمَتُهُ، عَلِی(علیه السلام)، وَ قِیلَ: فَضْلُ اللَّهِ، عَلِی(علیه السلام)، وَ رَحْمَتُهُ، فَاطِمَةُ(سلام الله علیها).(1)

ابن عباس در بارۀ آیۀ : «وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیكُمْ وَ رَحْمَتُهُ»، گفت: فضل خداوند، حضرت محمّد(صلی الله علیه و آله)هستند، و رحمتش علی(علیه السلام)، و گفته شد: فضل خداوند، علی(علیه السلام) هستند، و رحمتش فاطمه(سلام الله علیها).

ص: 205

آیه در بارۀ فلان و فلان و فلان نازل شده، كه اوّل به پیامبر(صلی الله علیه و آله)ایمان آوردند، ولی وقتى ولایت بر آنها عرضه شد، كافر شدند، موقعى كه پیامبر(صلی الله علیه و آله)فرمودند: هر كه من مولاى اویم، على مولاى اوست، به وسیلۀ بیعت با امیر المؤمنین(علیه السلام) ایمان آوردند، باز كافر شدند، موقعى كه پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله)از دنیا رفت، بیعت خود را انكار نمودند، بعد در كفر خود افزودند، چون بیعت گرفتند براى خود، از كسانى كه با على(علیه السلام)، بیعت كرده بودند، آنها دیگر از ایمان، ذرّه اى برایشان باقى نماند.

ص: 207

حَتَّى تَرَى مُحَمَّداً وَ عَلِیاً وَ حَسَناً وَ حُسَیناً(علیهما السلام)، بِحَیثُ تَقَرُّ عَینُهَا.(1)

از فضیل بن یسار نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر(علیه السلام)، و حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام)، فرمودند: بر روح، حرام است كه از جسد جدا شود، مگر اینکه حضرات محمّد و على و حسن و حسین(علیهم السلام)را، ببیند، به طوری كه چشمهایش روشن شود.

3_ قالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ(علیه السلام) لِحَارِثٍ الْهَمْدَانِی:

یا حَارِ هَمْدَانَ مَنْ یمُتْ یرَنِی مِنْ مُؤْمِنٍ أَوْ مُنَافِقٍ قُبُلًا

یعْرِفُنِی طَرْفُهُ وَ أَعْرِفُهُ بِنَعْتِهِ وَ اسْمِهِ وَ مَا عَمِلا(2)

حضرت امیر المؤمنین(علیه السلام) به حارث همدانى فرمودند:

اى حارث همدانى هر كس، چه مؤمن و چه منافق، پیش از مرگش مرا در مقابل و روبرو خواهد دید.

او مرا با دیدگان خود مى بیند، و من او را با تمام صفات و نام و نشان و كردار و عملش مى شناسم.

ص: 209

4_ عَنْ عَلِی(علیه السلام) قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)یا عَلِی! مَثَلُک فِی أُمَّتِی، مَثَلُ الْمَسِیحِ عِیسَى ابْنِ مَرْیمَ(علیهما السلام)، افْتَرَقَ قَوْمُهُ ثَلَاثَ فِرَقٍ: فِرْقَةٌ مُؤْمِنُونَ وَ هُمُ الْحَوَارِیونَ، وَ فِرْقَةٌ عَادُوهُ وَ هُمُ الْیهُودُ، وَ فِرْقَةٌ غَلَوْا فِیهِ فَخَرَجُوا عَنِ الْإِیمَانِ، وَ إِنَّ أُمَّتِی سَتَفْتَرِقُ فِیک ثَلَاثَ فِرَقٍ: فَفِرْقَةٌ شِیعَتُک وَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ، وَ فِرْقَةٌ عَدُوُّک وَ هُمُ الشَّاكُّونَ، وَ فِرْقَةٌ تَغْلُو فِیک وَ هُمُ الْجَاحِدُونَ، وَ أَنْتَ فِی الْجَنَّةِ، یا عَلِی! وَ شِیعَتُک وَ مُحِبُّ شِیعَتِک، وَ عَدُوُّک وَ الْغَالِی فِی النَّارِ.(1)

حضرت علی(علیه السلام) فرمودند: پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله)فرمودند: ای علی! مثل تو در امّت من، همانند عیسی بن مریم(علیهما السلام)است، كه امّتش به سه فرقه تقسیم شدند: گروه مؤمنان، كه حواریون بودند، گروهی كه دشمن او بودند، یعنی یهودیان، و گروهی كه در بارۀ او غلوّ كردند، و با این اعتقاد، از دایرۀ ایمان بیرون رفتند.

همانا امّت من نیز در مورد تو، به سه گروه تقسیم می شوند: گروه شیعیان تو، كه آنان مؤمنان هستند، گروه دشمنان تو، كه همان تردید كنندگان هستند، و گروهی كه در مورد تو غلوّ می كنند، که آنان منكر، و کافرند.

تو، ای علی! در بهشتی، و شیعیان تو و دوستان شیعیانت نیز، در بهشت هستند، و دشمنان تو و غلوّكنندگان نسبت به تو، در آتش جهنّم اند.

5_ عَنْ رَبِیعَةَ بْنِ نَاجِدٍ، عَنْ عَلِی(علیه السلام) قَالَ: دَعَانِی النَّبِی(صلی الله علیه و آله)فَقَالَ لِی: یا عَلِی! إِنَّ فِیک مِنْ عِیسَى مَثَلًا، أَبْغَضَتْهُ الْیهُودُ، حَتَّى بَهَتُوا أُمَّهُ، وَ أَحَبَّتْهُ النَّصَارَى، حَتَّى أَنْزَلُوهُ

ص: 210

بِالْمَنْزِلَةِ الَّتِی لَیسَتْ لَهُ.

وَ قَالَ عَلِی(علیه السلام): إِنَّهُ یهْلِک فِی مُحِبٌّ مُطْرٍ یقَرِّظُنِی بِمَا لَیسَ فِی، وَ مُبْغِضٌ مُفْتَرٍ یحْمِلُهُ شَنَئَانِی عَلَى أَنْ یبْهَتَنِی.

أَلَا! وَ إِنِّی لَسْتُ نَبِیاً، وَ لَا یوحَى إِلَی، وَ لَكِنِّی أَعْمَلُ بِكِتَابِ اللَّهِ مَا اسْتَطَعْتُ، فَمَا أَمَرْتُكُمْ بِهِ مِنْ طَاعَةِ اللَّهِ، فَحَقٌّ عَلَیكُمْ طَاعَتِی، فِیمَا أَحْبَبْتُمْ وَ فِیمَا كَرِهْتُمْ، وَ مَا أَمَرْتُكُمْ بِهِ أَوْ غَیرِی مِنْ مَعْصِیةِ اللَّهِ، فَلَا طَاعَةَ فِی الْمَعْصِیةِ، الطَّاعَةُ فِی الْمَعْرُوفِ، الطَّاعَةُ فِی الْمَعْرُوفِ، ثَلَاثاً.(1)

از امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) روایت است كه فرمودند: رسول خدا(صلی الله علیه و آله)مرا فرا خوانده، فرمودند: ای علی! همانا، در تو مثال و شباهتی به عیسی بن مریم(صلی الله علیه و آله)است، که یهود او را دشمن داشتند، تا جایی که به مادر او تهمت زده، و نسبت ناسزا دادند، و نصاری او را به حدّی دوست داشتند، که منزلت و مقامی برای او قائل شدند، که در شأن و جایگاه او نبود.

سپس علی بن ابیطالب(علیه السلام) فرمودند: درباره ی من نیز، دو گروه به هلاکت می رسند، اوّل دوستی که در دوستی آنقدر زیاده روی کند، تا مرا در تحسین و تعریف به حدّی رساند، که در حدّ من نیست، و دوّم دشمن و مبغضی که بغض و عداوت، او را وادار کند که به من تهمت زند، و نسبت ناروا دهد.

آگاه باشید! من پیامبر نیستم، و به من وحی نمی شود، بلکه تا آنجا که توانایی داشته باشم، به دستورات قرآن عمل می کنم، پس هر وقت شما را به اطاعت از خداوند دعوت نمودم، از من اطاعت كنید، اگرچه آن كار را دوست داشته باشید و یا

ص: 211

از آن ناراحت شوید.

امّا اگر من و یا دیگری، شما را به معصیت و نافرمانی خدا دعوت نمود، از او اطاعت نكنید، زیرا در معصیت نباید از كسی اطاعت نمود، و اطاعت فقط در اعمال صالح و نیک می باشد، و سه بار این جمله را تکرار فرمودند.

ص: 212

2_ فِی تَفْسِیرِ عَلِی بْنِ إِبْرَاهِیمَ القُمی فِی قَولِه: «یا أَیهَا النَّاسُ قَدْ جاءَكُمْ بُرْهانٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ أَنْزَلْنا إِلَیكُمْ نُوراً مُبِیناً»، فَالنُّور، اِمامَةُ اَمیرِ المُؤمِنین(علیه السلام)، ثُمَّ قَالَ: «فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ اعْتَصَمُوا بِهِ فَسَیدْخِلُهُمْ فِی رَحْمَةٍ»، هُم الَّذِینَ تَمَسَّكُوا بِوِلایةِ أمِیرِ المُؤمِنین(علیه السلام) وَ الائِمَّةِ(علیهما السلام).(1)

علی بن ابراهیم قمی در تفسیر فرمایش خداوند تعالی: «یا أَیهَا النَّاسُ قَدْ جاءَكُمْ بُرْهانٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ أَنْزَلْنا إِلَیكُمْ نُوراً مُبِیناً»، گفته: مقصود از نور، امامت امیر المؤمنین(علیه السلام) است و سپس در بارۀ : «فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ اعْتَصَمُوا بِهِ فَسَیدْخِلُهُمْ فِی رَحْمَةٍ»، گفته: آنها کسانی هستند که، به ولایت امیر المؤمنین(علیه السلام) و ائمّه(علیهما السلام)، تمسّک می جویند.

ص: 214

كَمَالَ الدِّینِ وَ رِضَا الرَّبِّ جَلَّ ذِكْرُهُ.(1)

از جابر بن یزید نقل است كه گفت: بر حضرت امام محمّد باقر(علیه السلام) وارد شدم و عرض كردم: اى فرزند پیامبر! اختلاف شیعه در مذاهب گوناگون مرا گداخته است، پس حضرت فرمودند: اى جابر! آیا تو را به مفهوم اختلاف آنها و خاستگاه این اختلاف و جهت پراكندگى مسلمانان آگاه نسازم؟

عرض كردم: آرى اى فرزند پیامبر! حضرت فرمودند: اى جابر! اگر آنها به راه جدایى و اختلاف رفتند تو به راه آنها مرو، اى جابر! منكر امام زمان(علیه السلام) همچون منكر پیامبر(صلی الله علیه و آله)است در زمان حیاتش. اى جابر! گوش كن و در یاد نگهدار. عرض كردم: اگر بخواهید چنین كنم.

حضرت فرمودند: گوش دار و در یاد نگهدار، و تا آنجا كه مركبت مى رود آن را به دیگران برسان. همانا امیر المؤمنین(علیه السلام) هفت روز پس از رحلت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)پس از فراغت از گردآورى و تألیف قرآن براى مردم مدینه چنین خطبه خواند: ... پیامبر(صلی الله علیه و آله)در حجة الوداع از مکه بیرون آمدند و از غدیر خم گذر كردند و دستور دادند براى ایشان شبه منبرى بپا كنند و سپس بر منبر رفتند و بازوى مرا گرفتند تا سپیدى زیر دو بغلم دیده شد، و صداىخویش را در این انجمن چنین بلند فرمودند: هر كه را من سرور اویم على سرور اوست، خدایا دوست بدار هر كه او را دوست دارد و دشمن بدار هر كه او را دشمن مى دارد.

پس معیار دوستى خدا دوستى من شد، و معیار دشمنى خدا دشمنى با من، و خداوند در همان روز این آیه را فرو فرستاد: الْیوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِینَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیكُمْ

ص: 217

نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِیناً، پس ولایت من كمال دین و رضایت پروردگار متعال گردید.

2_ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ، عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ(علیهما السلام)، قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ(علیه السلام): أُعطِیتُ تِسْعاً، لَمْ یعْطَ أَحَدٌ قَبْلِی، سِوَى النَّبِی(صلی الله علیه و آله)لَقَدْ فُتِحَتْ لِی السُّبُلُ، وَ عَلِمْتُ الْمَنَایا، وَ الْبَلَایا، وَ الْأَنْسَابَ، وَ فَصْلَ الْخِطابِ، وَ لَقَدْ نَظَرْتُ فِی الْمَلَكُوتِ بِإِذْنِ رَبِّی، فَمَا غَابَ عَنِّی مَا كَانَ قَبْلِی وَ لَا مَا یأْتِی بَعْدِی، وَ أَنَّ بِوَلَایتِی أَكْمَلَ اللَّهُ لِهَذِهِ الْأُمَّةِ دِینَهُمْ، وَ أَتَمَّ عَلَیهِمُ النِّعَمَ، وَ رَضِی لَهُمْ إِسْلَامَهُمْ، إِذْ یقُولُ یوْمَ الْوَلَایةِ لِمُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله)یا مُحَمَّدُ! أَخْبِرْهُمْ أَنِّی أَكْمَلْتُ لَهُمُ الْیوْمَ دِینَهُمْ، وَ أَتْمَمْتُ عَلَیهِمُ النِّعَمَ، وَ رَضِیتُ إِسْلَامَهُمْ، كُلَّ ذَلِک مَنَّ اللَّهُ بِهِ عَلَی فَلَهُ الْحَمْدُ.(1)

از مفضل بن عمر نقل است كه گفت: حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) فرمودند: امیر المؤمنین(علیه السلام) فرموده اند: به من نُه چیز عطا شده، كه پیش از من به هیچ كس، جز پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)عطا نشده است: راه ها به روى من باز شده، و علم انساب به من یاد داده شده، و ابرها براى من به حركت درآمده، و علم مرگ ها و بلاها و فصل خطاب (تعیین كنندۀ حق) را مى دانم، و با اذن پروردگارم در ملكوت نظر كردم، هیچ چیز از من پنهان نشد، چه آنچه پیش از من بوده، و چه آنچه پس از من مى آید، و خداوند با ولایت من، دین این امّت را كامل نمود، و نعمت ها را بر آنان تمام نمود، و به اسلام

ص: 218

آنان راضى شد، و این هنگامى بود كه در روز ولایت (روز غدیر خم) به حضرت محمّد(صلی الله علیه و آله)فرمود: یا محمد! از من به آنان خبر بده كه امروز دینشان را كامل كردم، و به اسلام به عنوان دین آنان راضى شدم، و نعمت خود را بر آنان تمام كردم.

همۀ اینها، نعمت هایى است كه خداوند آنها را بر من منّت نهاده است، پس سپاس خدا را.

3_ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِی، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیةُ، قَالَ: اللَّهُ أَكْبَرُ، عَلَى إِكْمَالِ الدِّینِ وَ إِتْمَامِ النِّعْمَةِ وَ رِضَى الرَّبِّ بِرِسَالَتِی وَ وَلَایةِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ مِنْ بَعْدِی وَ قَالَ: مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِی مَوْلَاهُ، اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ.(1)

ابو سعید خدرى گفت: وقتى این آیه بر پیامبر(صلی الله علیه و آله)نازل شد، حضرت فرمودند: اللّه اكبر، بر كامل شدن دین و تمام شدن نعمت و خوشنودى پروردگار به رسالت من و ولایت علىّ بن ابى طالب(علیه السلام) پس از من، سپس فرمودند: هر كس كه من مولاى اویم على مولاى اوست، خداوندا! دوست بدار كسى را كه او را دوست بدارد و دشمن بدار كسى را كه او را دشمن بدارد و كمک كن كسى را كه او را كمک كند و خوار كن كسى را كه او را خوار كند.

ص: 219

4_ عَن عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ مُسْلِمٍ، قَالَ: كُنَّا فِی أَیامِ عَلِی بْنِ مُوسَى الرِّضَا(علیه السلام) بِمَرْوَ، فَاجْتَمَعْنَا فِی الْجَامِعِ یوْمَ الْجُمُعَةِ مِنْ بَدْءِ مَقْدَمِنَا، فَأَدَارُوا أَمْرَ الْإِمَامَةِ، وَ ذَكَرُوا كَثْرَةَ اخْتِلَافِ النَّاسِ فِیهَا، فَدَخَلْتُ عَلَى سَیدِی(علیه السلام)، فَأَعْلَمْتُهُ خَوَضَانَ النَّاسِ، فَتَبَسَّمَ(علیه السلام) ثُمَّ قَالَ: یا عَبْدَ الْعَزِیزِ بْنَ مُسْلِمٍ! جَهِلَ الْقَوْمُ وَ خُدِعُوا عَنْ أَدْیانِهِمْ، إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ یقْبِضْ نَبِیهُ(صلی الله علیه و آله)حَتَّى أَكْمَلَ لَهُ الدِّینَ، وَ أَنْزَلَ عَلَیهِ الْقُرْآنَ، فِیهِ تَفْصِیلُ كُلِّ شَی ءٍ، بَینَ فِیهِ الْحَلَالَ وَ الْحَرَامَ وَ الْحُدُودَ وَ الْأَحْكَامَ، وَ جَمِیعَ مَا یحْتَاجُ إِلَیهِ النَّاسُ كَمَلًا، فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ: «ما فَرَّطْنا فِی الْكِتابِ مِنْ شَی ءٍ»(1) وَ أَنْزَلَ فِی حِجَّةِ الْوَدَاعِ وَ هِی آخِرُ عُمُرِهِ(صلی الله علیه و آله)«الْیوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِینَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیكُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِیناً»،(2) فَأَمْرُ الْإِمَامَةِ مِنْ تَمَامِ الدِّینِ وَ لَمْ یمْضِ(صلی الله علیه و آله)حَتَّى بَینَ لِأُمَّتِهِ مَعَالِمَ دِینِهِمْ، وَ أَوْضَحَ لَهُمْ سَبِیلَهُمْ، وَ تَرَكَهُمْ عَلَى قَصْدِ الْحَقِّ، وَ أَقَامَ لَهُمْ عَلِیاً(علیه السلام) عَلَماً وَ إِمَاماً، وَ مَا تَرَک شَیئاً تَحْتَاجُ إِلَیهِ الْأُمَّةُ إِلَّا بَینَهُ، فَمَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ یكْمِلْ دِینَهُ، فَقَدْ رَدَّ كِتَابَ اللَّهِ الْعَزِیزِ، وَ مَنْ رَدَّ كِتَابَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَهُوَ كَافِرٌ.(الحدیث)(3)

از عبد العزیز بن مسلم نقل است كه گفت: ما، در روزگار امامت حضرت رضا(علیه السلام) در شهر مرو بودیم، و در نخستین روز ورودمان، در مسجد جامع گرد آمدیم، و حاضران مجلس از مسئلۀ امامت و كثرت اختلاف مردم در این باب سخن مى گفتند، من بر مولایم حضرت علی بن موسی الرضا(علیه السلام) وارد شدم و ایشان را از گفتگوهاىمردم با

ص: 220

خبر ساختم، آن حضرت تبسّمى كرده و فرمودند:

اى عبد العزیز! این مردم آگاهى ندارند و فریب عقائد خود را خورده اند، به راستى خداوند جلیل و عزیز، پیامبرش را قبض روح نكرد تا اینكه دین اسلام را برایش به كمال رسانید و كامل ساخت، و قرآن را كه حاوى تفصیل هر چیزى هست بر او نازل ساخته، و در آن حلال و حرام، حدود و احكام، و جمیع نیازمندیهاى مردم به طور كلّى بیان شده است، و فرمود: «در كتاب هیچ گونه كوتاهى نكرده ایم»، در آخرین سفر حجّ، كه اواخر عمر پیامبر(صلی الله علیه و آله)بود نیز این آیه را نازل فرمود: «امروز دین شما را به كمال رساندم و نعمت خود را بر شما تمام كردم و اسلام را دین شما پسندیدم»، پس مسئلۀ امامت از تمامیّت دین است.

و رسول خدا(صلی الله علیه و آله)از دنیا نرفتند تا اینكه براى امّتشان دانستیهاى دین را بیان فرمودند، و راهشان را آشكار ساخته و در مسیر حقّ قرارشان دادند، و حضرت علىّ(علیه السلام) را براى ایشان نشانه و پرچم راهنما و امام، تعیین فرمودند، و هیچ چیزى را كه امّت بدان نیازمند شوند فرو نگذاشتند، جز اینكه آن را روشن ساختند، پس هر كه گمان كند كه خداوند دینش را كامل نكرده، در حقیقت او كتاب خدا را انكار نموده، و منكر كتاب خدا، كافر است.

5_ عَن سلیم بن قیس الهلالی عَن علی(علیه السلام) فی حدیثٍ طویل أنه قال فی مجلس عظیم فیه أكثر من مائتی رجل فی زمان عثمان، ...

... الی ان قال(علیه السلام): ثُمَّ خَطَبَ رَسُولُ اللَّهِ فِی غَدِیرِ خُم، ...

فَقَالَ: أَیهَا النَّاسُ! أَ تَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ(عز وجل)مَوْلَای وَ أَنَا مَوْلَى الْمُؤْمِنِینَ، وَ أَنَا أَوْلَى بِهِمْ مِنْ

ص: 221

أَنْفُسِهِمْ؟ قَالُوا: بَلَى یا رَسُولَ اللَّهِ! قَالَ: قُمْ یا عَلِی! فَقُمْتُ، فَقَالَ: مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِی مَوْلَاهُ، اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ، فَقَامَ سَلْمَانُ، فَقَالَ: یا رَسُولَ اللَّهِ! وَلَاءٌ كَمَا ذَا؟ قَالَ: وَلَاءٌ كَوَلَائِی، مَنْ كُنْتُ أَوْلَى بِهِ مِنْ نَفْسِهِ فَعَلِی أَوْلَى بِهِ مِنْ نَفْسِهِ، فَأَنْزَلَ اللَّهُ(عز وجل): «الْیوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِینَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیكُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِیناً،» فَكَبَّرَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله و سلم)وَ قَالَ: اللَّهُ أَكْبَرُ تَمَامُ نُبُوَّتِی وَ تَمَامُ دِینِ اللَّهِ وَلَایةُ عَلِی بَعْدِی.

فَقَامَ أَبُو بَكْرٍ وَ عُمَرُ وَ قَالا: یا رَسُولَ اللَّهِ! هَذِهِ الْآیاتُ خَاصَّةٌ فِی عَلِی؟! قَالَ: بَلَى! فِیهِ وَ فِی أَوْصِیائِی إِلَى یوْمِ الْقِیامَةِ.(1)

سلیم بن قیس، در خبری طولانی، روایت کرده که در زمان حکومت عثمان در مجلسی که در مسجد پیامبر(صلی الله علیه و آله)با حضور بیش از دویست نفر از قریش و انصار تشکیل شد، حضرت علی(علیه السلام) فرمودند: ... و بعد رسول خدا(صلی الله علیه و آله)در غدیر خم خطابه اى ایراد كردند و فرمودند:

اى مردم! آیا مى دانید كه خداوند(عز وجل)صاحب اختیار من است و من صاحب اختیار مؤمنین هستم و من از خود آنان به ایشان صاحب اختیارترم؟ گفتند: بلى، یا رسول اللَّه!

پس فرمودند: برخیز، اى على! من برخاستم و حضرت فرمودند: «هر كس من صاحب اختیار او هستم این على صاحب اختیار اوست. پروردگارا! هر كس او را دوست مى دارد دوست بدار و هر كس او را دشمن مى دارد دشمن بدار.»

(در روز غدیر خم) سلمان برخاست و عرض كرد: یا رسول اللَّه! ولایتو صاحب

ص: 222

اختیارى او چگونه است؟ پیامبر(صلی الله علیه و آله)فرمودند: ولایت و صاحب اختیارى او همچون ولایت من است. هر كس من نسبت به او از خودش صاحب اختیارترم على هم نسبت به او از خودش صاحب اختیارتر است.

خداوند تعالى هم این آیه را نازل كرد: الْیوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِینَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیكُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِیناً، «امروز دین شما را كامل كردم و نعمت خود را بر شما تمام كردم و اسلام را بعنوان دین شما راضى شدم.» پیامبر(صلی الله علیه و آله)سه مرتبه تكبیر گفتند و فرمودند: اللَّه اكبر، كمال نبوّت من و تكمیل دین خدا ولایت على بعد از من است.

ابو بكر و عمر برخاستند و گفتند: یا رسول اللَّه! آیا این آیات به خصوص در بارۀ على است؟! حضرت فرمودند: آرى! در بارۀ او و جانشینانم تا روز قیامت است.

6_ عَنْ عَلِی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ(علیه السلام)، قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله و سلم)یقُولُ: بُنِی الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسِ خِصَالٍ، عَلَى الشَّهَادَتَینِ، وَ الْقَرِینَتَینِ، قِیلَ لَهُ: أَمَّا الشَّهَادَتَانِ فَقَدْ عَرَفْنَاهُمَا، فَمَا الْقَرِینَتَانِ؟

قَالَ: الصَّلَاةُ، وَ الزَّكَاةُ، فَإِنَّهُ لَا یقْبَلُ أَحَدُهُمَا إِلَّا بِالْأُخْرَى، وَ الصِّیامِ، وَ حِجِّ بَیتِ اللَّهِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیهِ سَبِیلًا، وَ خُتِمَ ذَلِک بِالْوَلَایةِ، فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «الْیوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِینَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیكُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِیناً».(1)

حضرت على امیر المؤمنین(علیه السلام) فرمودند: از رسول خدا(صلی الله علیه و آله)شنیدم كه فرمودند: اسلام، بر پنج خصلت بناشده است، شهادتین و دو قرینۀ آن.

ص: 223

گفته شد: ای رسول خدا! شهادتین را می دانیم، ولى قرینۀ آن را نمی دانیم، آن چیست؟

رسول خدا(صلی الله علیه و آله)فرمودند: آن، نماز و زكات است، كه هیچ یک، بدون دیگرى پذیرفته نمى شود، و روزه و حج خانۀ خدا، برای كسی كه توانائى دارد، باید آنها را انجام دهد، و همۀ این ها با ولایت ختم مى گردد، كه خداوند در این مورد فرموده: «الْیوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِینَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیكُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِیناً».

ص: 224

2_ عن جابر عن أبی جعفر(علیه السلام) قال: سألته عن تفسیر هذه الآیة: «وَ مَنْ یكْفُرْ بِالْإِیمانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ»، یعنی بولایة علی(علیه السلام)، «وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِینَ».(1)

از جابر نقل است كه گفت: از امام باقر(علیه السلام) از تفسیر آیۀ شریفۀ : «وَ مَنْ یكْفُرْ بِالْإِیمانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: یعنى كسانى كه به ولایت على(علیه السلام) كافر شدند در آخرت زیان خواهند كرد، و از ایمان خود سودى نخواهند برد.

ص: 226

2_ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ(علیه السلام): «وَ ابْتَغُوا إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ»، أَنَا وَسِیلَتُهُ.(1)

امیر المؤمنین(علیه السلام) فرمودند: «وَ ابْتَغُوا إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ»، من وسیلۀ او هستم.

3_ فی تفسیر على بن إبراهیم قوله: «اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ»، فقال: تقربوا الیه بالإمام.(2)

علی بن ابراهیم در بارۀ آیۀ شریفۀ : «اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ»، می فرماید: یعنی به وسیلۀ امام، به خداوند نزدیک شوید.

ص: 228

از منصور بن حازم نقل است كه گفت: به حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) عرض كردم: منظور از آیۀ : «وَ ما هُمْ بِخارِجِینَ مِنَ النَّارِ»، چیست؟ حضرت فرمودند: آنها دشمنان حضرت علی(علیه السلام) هستند، كه همواره در آتش جهنم، در عذابند، و در آن جاودان مى مانند.

ص: 230

ثعلبی در تفسیرش در بارۀ آیۀ شریفۀ : «فَسَوْفَ یأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یحِبُّهُمْ وَ یحِبُّونَهُ»، می گوید: او، علی بن ابیطالب(علیه السلام) است.

ص: 232

«هارُونَ أَخِی»، «اشْدُدْ بِهِ أَزْرِی»، «وَ أَشْرِكْهُ فِی أَمْرِی»،(1) فَأَنْزَلْتَ عَلَیهِ قُرْآناً نَاطِقاً: «سَنَشُدُّ عَضُدَک بِأَخِیكَ»،(2) اللَّهُمَّ وَ أَنَا مُحَمَّدٌ نَبِیک وَ صَفِیک، اللَّهُمَّ فَاشْرَحْ لِی صَدْرِی وَ یسِّرْ لِی أَمْرِی ... وَ اجْعَلْ لِی وَزِیراً مِنْ أَهْلِی عَلِیاً أَخِی اشْدُدْ بِهِ أَزْرِی.

قَالَ أَبُو ذَرٍّ: فَوَ اللَّهِ! مَا اسْتَتَمَّ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)الْكَلَامَ، حَتَّى هَبَطَ عَلَیهِ جَبْرَئِیلُ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ، وَ قَالَ: یا مُحَمَّدُ! هَنِیئاً لَک مَا وَهَبَ اللَّهُ لَک فِی أَخِیک، قَالَ: وَ مَا ذَاک جَبْرَئِیلُ؟ قَالَ: أَمَرَ اللَّهُ أُمَّتَک بِمُوَالاتِهِ إِلَى یوْمِ الْقِیامَةِ وَ أَنْزَلَ قُرْآناً عَلَیكَ: «إِنَّما وَلِیكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ».(3)

ابو اسحاق احمد بن محمد بن ثعلبى، در تفسیرش آورده كه: یک روز عبد اللَّه بن عباس در كنار زمزم نشسته بود و مى گفت: پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله)چنین فرمودند: در این هنگام مردى كه عمامه بر روى صورت كشیده بود، آمد و هر وقت كه ابن عباس مى گفت: پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله)فرمودند، او نیز مى گفت: پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله)فرمودند.

ابن عباس گفت: تو را به خدا تو كیستى؟ او عمامه از صورت خود كنار زد و گفت: مردم هر كس مرا شناخت كه شناخته، و هر كس مرا نمى شناسدمن جندب بن جناده بدرى، ابو ذر غفارى هستم.

ص: 234

از پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)با این دو گوشم شنیدم وگرنه كر شوند، و نیز با این دو چشمم دیدم وگرنه كور شوند كه فرمودند: على رهبر نیكان و كشندۀ كافران است، هر كس او را یارى كند، یارى مى شود، و هر كس او را خوار سازد خوار مى شود.

آگاه باشید! كه من در روزى از روزها نماز ظهر را با پیامبر خدا خواندم، سائلى در مسجد سؤال كرد و كسى به او چیزى نداد، سائل دست خود را به سوى آسمان دراز كرد و گفت: خدایا! گواه باش كه در مسجد پیامبر خدا سؤال كردم و كسى چیزى به من نداد.

در این هنگام على(علیه السلام) در حال ركوع بود، و به انگشت كوچک دست راست خود كه انگشترى در آن بود، اشاره كرد، پس سائل جلو آمد و انگشتر را از انگشت او در آورد، و این كار مقابل چشمان پیامبر(صلی الله علیه و آله)بود، و چون پیامبر از نماز فارغ شد سر خود را به سوى آسمان بلند كرد، و گفت: خدایا! برادرم موسى از تو تقاضایى كرد و گفت:

«پروردگارا سینۀ مرا گشاد كن» «و كار مرا آسان ساز» «و از زبان من لكنت را باز كن» «تا سخن مرا در یابند» «و براى من وزیرى از خاندان خودم قرار بده» «هارون برادرم را» «و به وسیلۀ او پشت مرا محكم كن» «و او را در كار من شریک ساز»، پس تو به او قرآن ناطق نازل كردى (و گفتى): «به زودى پشت تو را به وسیلۀ برادرت محكم خواهیم كرد».

خدایا! من محمّد پیامبر تو و برگزیدۀ تو هستم، خدایا! سینۀ مرا وسعت بخش(یعنی صبر و تحمّل مرا زیاد کن) و كار مرا آسان نما و براى من از خاندانم وزیرى قرار بده، على برادرم را، به وسیلۀ او پشت مرا محكم كن.

ابوذر مى گوید: به خدا سوگند! هنوز سخن پیامبر(صلی الله علیه و آله)تمام نشده بود كه جبرئیل از جانب خدا بر او نازل شد و گفت: یا محمد! آنچه خداوند راجع به برادرت بر تو بخشید، گوارایت باد، گفت: آن چیست اى جبرئیل؟ گفت: خداوند امّت تو را تا روز

ص: 235

قیامت به ولایت او امر كرده و قرآن بر تو نازل كرده: «إِنَّما وَلِیكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ».

2_ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ(علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ(عز وجل): «إِنَّما وَلِیكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا» الْآیةَ، قَالَ: إِنَّ رَهْطاً مِنَ الْیهُودِ أَسْلَمُوا مِنْهُمْ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ سَلَامٍ وَ أَسَدٌ وَ ثَعْلَبَةُ وَ ابْنُ یامِینَ وَ ابْنُ صُورِیا، فَأَتَوُا النَّبِی(علیهما السلام)فَقَالُوا: یا نَبِی اللَّهِ! إِنَّ مُوسَى(علیه السلام) أَوْصَى إِلَى یوشَعَ بْنِ نُونٍ، فَمَنْ وَصِیک یا رَسُولَ اللَّهِ؟! وَ مَنْ وَلِینَا بَعْدَكَ؟ فَنَزَلَتْ هَذِهِ الْآیةُ: «إِنَّما وَلِیكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ».

ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(علیهما السلام): قُومُوا، فَقَامُوا فَأَتَوُا الْمَسْجِدَ، فَإِذَا سَائِلٌ خَارِجٌ، فَقَالَ: یا سَائِلُ! أَ مَا أَعْطَاک أَحَدٌ شَیئاً؟ قَالَ: نَعَمْ هَذَا الْخَاتَمَ، قَالَ: مَنْ أَعْطَاكَهُ؟ قَالَ: أَعْطَانِیهِ ذَلِک الرَّجُلُ الَّذِی یصَلِّی، قَالَ: عَلَى أَی حَالٍ أَعْطَاک قَالَ: كَانَ رَاكِعاً، فَكَبَّرَ النَّبِی(علیهما السلام)وَ كَبَّرَ أَهْلُ الْمَسْجِدِ فَقَالَ النَّبِی(علیهما السلام): عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَلِیكُمْ بَعْدِی، قَالُوا: رَضِینَا بِاللَّهِ رَبّاً وَ بِالْإِسْلَامِ دِیناً وَ بِمُحَمَّدٍ نَبِیاً وَ بِعَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَلِیاً، فَأَنْزَلَ اللَّهُ(عز وجل): «وَ مَنْ یتَوَلَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغالِبُونَ»،(1) فَرُوِی عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ أَنَّهُ قَالَ: وَ اللَّهِ! لَقَدْ تَصَدَّقْتُ بِأَرْبَعِینَ خَاتَماً وَ أَنَا رَاكِعٌ لِینْزِلَ فِی مَا نَزَلَ فِی عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ(علیه السلام) فَمَا نَزَلَ.(2)

ص: 236

حضرت امام محمّد باقر(علیه السلام) در تفسیر فرمایش خداى(عز وجل): «همانا ولىّ شما، خدا و رسول او هستند، آنان كه ایمان دارند»، تا آخر آیه، فرمودند: جمعى از یهودیان که تازه مسلمان شده بودند، مانند عبد اللَّه بن سلام، اسد، ثعلبه، بن یامین و بن صوریا، و نزد پیغمبر(صلی الله علیه و آله)آمدند و گفتند: یا نبى اللَّه! موسى(علیه السلام) یوشع بن نون را وصىّ خود قرار داد، وصى شما كیست؟ چه کسی پس از شما سرپرست ما است؟

در این هنگام این آیه نازل شد كه: «ولىّ شما، خدا و رسول او هستند و آن كسانى كه گرویدند و نماز برپا داشتند و زكات پرداختند و در ركوع اند»، سپس رسول خدا(صلی الله علیه و آله)فرمودند: برخیزید، برخاستند و به مسجد آمدند، ناگاه سائلى بیرون می آمد، پیامبر(صلی الله علیه و آله)فرمودند: اى سائل! كسى چیزى به تو نداد؟

گفت: چرا! این انگشتر را داد، حضرت فرمودند: انگشتر را چه کسی به تو داد؟ سائل عرض كرد: این مردى كه نماز می خواند، حضرت فرمودند: او انگشتر را در چه حالى به تو بخشید؟ گفت: در حال ركوع، پیامبر(صلی الله علیه و آله)تكبیر گفتند و اهل مسجد هم تكبیر گفتند، پیامبر(صلی الله علیه و آله)فرمودند: على بن ابى طالب(علیه السلام)، پس از من ولىّ شما است، آنها گفتند: به پروردگارى خدا خشنودیم، و به دین اسلام، و به پیغمبرى محمّد و به ولایت على بن ابى طالب، خدا این آیه را فرستاد: «هر كه خدا را ولىّ خود داند و رسولش و آنها كه گرویدند به راستى حزب خدا غالبند».

از عمر بن خطاب روایت شده كه گفت: من چهل انگشتر در حال ركوع صدقه دادم، تا در بارۀ من هم آنچه در بارۀ على(علیه السلام) نازل شد، نازل شود و چیزى نازل نشد.3_ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عِیسَى، قَالَ: حَدَّثَنِی جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ(علیهما السلام)، عَنْ أَبِیهِ(علیه السلام)، عَنْ

ص: 237

جَدِّهِ(علیه السلام)، فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «یعْرِفُونَ نِعْمَتَ اللَّهِ ثُمَّ ینْكِرُونَها»(1)، قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ: «إِنَّما وَلِیكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ»، اجْتَمَعَ نَفَرٌ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)فِی مَسْجِدِ الْمَدِینَةِ، فَقَالَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ: مَا تَقُولُونَ فِی هَذِهِ الْآیةِ؟ فَقَالَ بَعْضُهُمْ: إِنْ كَفَرْنَا بِهَذِهِ الْآیةِ نَكْفُرُ بِسَائِرِهَا، وَ إِنْ آمَنَّا فَإِنَّ هَذَا ذُلٌّ حِینَ یسَلِّطُ عَلَینَا ابْنَ أَبِی طَالِبٍ، فَقَالُوا: قَدْ عَلِمْنَا أَنَّ مُحَمَّداً صَادِقٌ فِیمَا یقُولُ، وَ لَكِنَّا نَتَوَلَّاهُ وَ لَا نُطِیعُ عَلِیاً فِیمَا أَمَرَنَا، قَالَ: فَنَزَلَتْ هَذِهِ الْآیةُ: «یعْرِفُونَ نِعْمَتَ اللَّهِ ثُمَّ ینْكِرُونَها»، یعْرِفُونَ یعْنِی وَلَایةَ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ(علیه السلام)، «وَ أَكْثَرُهُمُ الْكافِرُونَ»، بِالْوَلَایةِ.(2)

از احمد بن عیسى نقل است كه گفت: حدیث كرد مرا جعفر بن محمّد(علیهما السلام)، از پدرشان، از جدشان(علیهما السلام)، در بارۀ فرمایش خداى(عز وجل): «یعْرِفُونَ نِعْمَتَ اللَّهِ ثُمَّ ینْكِرُونَها»، كه حضرت ابا عبد الله الحسین(علیه السلام) فرمودند: وقتی كه این آیه نازل شد: «إِنَّما وَلِیكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ»، عدّه اى از اصحاب رسول خدا(صلی الله علیه و آله)در مسجد مدینه جمع شدند و به یكدیگر می گفتند: در بارۀ این آیه چه مى گویید؟ بعضى از آنها گفتند: اگر به این آیه كافر شویم و قبول نكنیم، لازم مى آید كه به سایر آیات قرآن نیز كافر شویم، و اگر ایمان آوریم و آن را قبول كنیم، همین خوارى و ذلّت بزرگى است، در هنگامى كه پسر ابوطالب بر ما مسلّط شود، و ما از او اطاعت كنیم.بعد از آن گفتند: ما مى دانیم كه محمّد(علیهما السلام)، هر چه مى گوید راست و حقیقت

ص: 238

است، و او را دوست مى داریم ولی، امر او در بارۀ على را اطاعت نمى كنیم، و نمی پذیریم.

حضرت فرمودند: پس، این آیه نازل شد: «یعْرِفُونَ نِعْمَتَ اللَّهِ ثُمَّ ینْكِرُونَها»»، و فرمودند: مقصود از نعمت خدا، ولایت حضرت على(علیه السلام) است، «وَ أَكْثَرُهُمُ الْكافِرُونَ»، یعنى: و بیشتر آنها به ولایت حضرت علی بن ابی طالب(علیه السلام) ایمان نیاوردند و كافر شدند.

4_ قَالَ الثَّعْلَبِی فِی تَفْسِیرِه: ... وَ قَالَ السُّدِّی وَ عُتْبَةُ بْنُ أَبِی حَكِیمٍ وَ غَالِبُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ: إِنَّمَا عُنِی بِقَوْلِهِ تَعَالَى: «إِنَّما وَلِیكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ»، عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ(علیه السلام) لِأَنَّهُ مَرَّ بِهِ سَائِلٌ وَ هُوَ رَاكِعٌ فِی الْمَسْجِدِ، فَأَعْطَاهُ خَاتَمَهُ.(1)

ثعلبی در تفسیرش ذیل آیۀ : «إِنَّما وَلِیكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ»، می گوید: این آیه دربارۀ حضرت على(علیه السلام) نازل شده است، زیرا هنگامی كه سائلى از كنار آن حضرت رد شد و ایشان در حالت ركوع بودند، پس انگشترشان را به او دادند.

ص: 239

وَ حِزْبِی حِزْبُ اللَّهِ: «وَ مَنْ یتَوَلَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغالِبُون».(1)

ابو سعید عقیصا از حضرت سید الشّهداء امام حسین(علیه السلام) روایت كرده كه امیر المؤمنین علی(علیه السلام) فرمودند: رسول خدا(صلی الله علیه و آله)فرمودند: یا على! تو برادر منى و من برادر تو، من براى نبوّت بر گزیده شده ام و تو براى امامت، من صاحب تنزیلم و تو صاحب تأویل، من و تو دو پدر این امت هستیم.

اى على! تو وصىّ و خلیفه و وزیر و وارث منى، و پدر دو فرزندم، شیعیانت شیعیان من اند و یارانت یارانم و دوستانت دوستانم و دشمنانت دشمنانم.

اى على! تو كنار من هستی سر حوض در روز قیامت، تو همراه منى در مقام محمود، تو پرچمدار منى در آخرت، چنانچه پرچمدار منى در دنیا، خوشبخت است هر كه تو را دوست داشته باشد، و بدبخت است هر كه دشمنت دارد، فرشتگان در آسمان به دوستى تو تقرّب جویند، و به ولایت تو، به خدا دوستدرانت در آسمان بیشترند از زمین.

اى على! تو امین امّت منى و حجّت خدا بر آنها بعد از من، گفتار تو گفتار من است و امرت امر من و طاعتت طاعت من، غدقنت غدقن من و نهیت نهى من و نافرمانیت نافرمانى من و حزبت حزب من و حزب من حزب خدا: «هر كه دوست گیرد خدا و رسولش و كسانى كه گرویدند براستى حزب خدا همانا آنها پیروزند».2_ عَن ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: «وَ مَنْ یتَوَلَّ اللَّهَ»، یعْنِی یحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ یعْنِی

ص: 241

مُحَمَّداً(صلی الله علیه و آله و سلم)«وَ الَّذِینَ آمَنُوا»، یعْنِی وَ یحِبُّ عَلِی بْنَ أَبِی طَالِبٍ(علیه السلام)، «فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغالِبُونَ»، یعْنِی شِیعَةَ اللَّهِ وَ شِیعَةَ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله)وَ شِیعَةَ عَلِی(علیه السلام) هُمُ الْغَالِبُونَ، یعْنِی الْعَالُونَ عَلَى جَمِیعِ الْعِبَادِ، الظَّاهِرُونَ عَلَى الْمُخَالِفِینَ لَهُمْ، قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: فَبَدَأَ اللَّهُ فِی هَذِهِ الْآیةِ بِنَفْسِهِ، ثُمَّ ثَنَّى بِمُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله و سلم)ثُمَّ ثَلَّثَ بِعَلِی(علیه السلام) (ثُمَّ قَالَ): فَلَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیةُ، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)رَحِمَ اللَّهُ عَلِیاً، اللَّهُمَّ أَدِرِ الْحَقَّ مَعَهُ حَیثُ دَارَ.(1)

ابن عباس گفت: «و من یتولّ اللّه»، یعنى خدا را دوست بدارید و «رسوله» یعنى محمد(صلی الله علیه و آله)را، «و الذین آمنوا»، یعنى علىّ بن ابى طالب(علیه السلام) را دوست داشته باشید، «فان حزب اللّه هم الغالبون»، یعنى شیعۀ خدا و شیعۀ محمّد(صلی الله علیه و آله)و شیعۀ على(علیه السلام) آنان هستند كه پیروزند، یعنى بر تمام بندگان برتر و بر مخالفانشان چیره اند. ابن عباس گفت:

خداوند در این آیه از خودش شروع كرد، در مرحلۀ دوّم حضرت محمّد(صلی الله علیه و آله)و در مرحلۀ سوّم على(علیه السلام) را گفت، او اضافه كرد: وقتى این آیه نازل شد، پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله)فرمودند: خدا رحمت كند على را، خدایا حق را با او بگردان هر كجا كه بگردد.

تذکّر: البته برای مطالعۀ بیشتر می توانید به روایت شمارۀ 2، ذیل آیۀ قبل نیز مراجعه فرمایید.

ص: 242

اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْزَلَهُ فِیكَ.(1)

محمّد بن فیض بن مختار از حضرت امام محمّد باقر(علیه السلام) نقل كرده كه حضرت فرمودند: روزى پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله)از منزلشان، سواره، خارج شدند و حضرت علی(علیه السلام) نیز به همراه ایشان پیاده راه می رفتند، پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله)فرمودند: یا على! یا سوار شو یا برگرد، زیرا خداوند به من دستور داده كه سوار شوی موقعى كه من سوارم، و پیاده باش وقتى من پیاده ام و بنشین وقتى من نشسته ام، مگر در بعضى از مأموریتهاى الهی، كه چاره اى از قیام و قعود در آن ندارى.

خداوند هر فضیلت و امتیازى به من داده، به تو نیز مانند آن را داده است، ...

... تا آنجا كه فرمودند:

خداوند مرا مأمور كرده كه آن حقى كه براى خودم واجب است را براى تو نیز واجب بگردانم، حق تو لازم است بر هر كس ایمان به من آورده باشد، اگر تو نبودى دشمن خدا شناخته نمى شد، هر كه خدا را بدون ولایت تو ملاقات كند با دست خالى به پیشگاه او رفته، خداوند این آیه را بر من نازل كرد: «یا أَیهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیک مِنْ رَبِّكَ»، یعنى برسان آن دستورى كه به تو داده ایم در مورد ولایت علی(علیه السلام)، «وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ»، اگر تبلیغ آن دستور را در مورد ولایت تو نمى رساندم عملم از میان می رفت، و هر كس خدا را بدون ولایت تو ملاقات كند عملش از میان رفته و عملش موجب فاصلۀ او از خدا مى شود، من آن چه مى گویم از جانب خدا است و آنچه می گویم خدا در بارۀ تو نازل كردهاست.

ص: 244

2_ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ(علیه السلام)، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ(علیه السلام) یقُولُ: فَرَضَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى الْعِبَادِ خَمْساً، أَخَذُوا أَرْبَعاً وَ تَرَكُوا وَاحِداً.

قُلْتُ: أَ تُسَمِّیهِنَّ لِی، جُعِلْتُ فِدَاكَ! فَقَالَ: الصَّلَاةُ، وَ كَانَ النَّاسُ لَا یدْرُونَ كَیفَ یصَلُّونَ، فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ(علیه السلام) فَقَالَ: یا مُحَمَّدُ! أَخْبِرْهُمْ بِمَوَاقِیتِ صَلَاتِهِمْ، ثُمَّ نَزَلَتِ الزَّكَاةُ، فَقَالَ: یا مُحَمَّدُ! أَخْبِرْهُمْ مِنْ زَكَاتِهِمْ مَا أَخْبَرْتَهُمْ مِنْ صَلَاتِهِمْ، ثُمَّ نَزَلَ الصَّوْمُ، فَكَانَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)إِذَا كَانَ یوْمُ عَاشُورَاءَ بَعَثَ إِلَى مَا حَوْلَهُ مِنَ الْقُرَى، فَصَامُوا ذَلِک الْیوْمَ، فَنَزَلَ شَهْرُ رَمَضَانَ بَینَ شَعْبَانَ وَ شَوَّالٍ، ثُمَّ نَزَلَ الْحَجُّ، فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ(علیه السلام)، فَقَالَ: أَخْبِرْهُمْ مِنْ حَجِّهِمْ مَا أَخْبَرْتَهُمْ مِنْ صَلَاتِهِمْ وَ زَكَاتِهِمْ وَ صَوْمِهِمْ، ثُمَّ نَزَلَتِ الْوَلَایةُ، وَ إِنَّمَا أَتَاهُ ذَلِک فِی یوْمِ الْجُمُعَةِ بِعَرَفَةَ، أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «الْیوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِینَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیكُمْ نِعْمَتِی»(1)، وَ كَانَ كَمَالُ الدِّینِ بِوَلَایةِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ(علیه السلام)، فَقَالَ: عِنْدَ ذَلِک رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)أُمَّتِی حَدِیثُو عَهْدٍ بِالْجَاهِلِیةِ، وَ مَتَى أَخْبَرْتُهُمْ بِهَذَا فِی ابْنِ عَمِّی؟ یقُولُ قَائِلٌ وَ یقُولُ قَائِلٌ، فَقُلْتُ فِی نَفْسِی مِنْ غَیرِ أَنْ ینْطِقَ بِهِ لِسَانِی، فَأَتَتْنِی عَزِیمَةٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بَتْلَةً، أَوْعَدَنِی إِنْ لَمْ أُبَلِّغْ أَنْ یعَذِّبَنِی، فَنَزَلَتْ: «یا أَیهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیک مِنْ رَبِّک وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یعْصِمُک مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا یهْدِی الْقَوْمَ الْكافِرِینَ»، فَأَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)بِیدِ عَلِی(علیه السلام)، فَقَالَ: أَیهَا النَّاسُ! إِنَّهُ لَمْ یكُنْ نَبِی مِنَ الْأَنْبِیاءِ مِمَّنْ كَانَ قَبْلِی إِلَّا وَ قَدْ عَمَّرَهُ اللَّهُ، ثُمَّ دَعَاهُ، فَأَجَابَهُ، فَأَوْشَک أَنْ أُدْعَى فَأُجِیبَ، وَ أَنَا مَسْئُولٌ وَ أَنْتُمْ مَسْئُولُونَ، فَمَا ذَا أَنْتُمْ قَائِلُونَ؟

فَقَالُوا: نَشْهَدُ أَنَّک قَدْ بَلَّغْتَ وَ نَصَحْتَ وَ أَدَّیتَ مَا عَلَیک، فَجَزَاک اللَّهُ أَفْضَلَ جَزَاءِ الْمُرْسَلِینَ، فَقَالَ: اللَّهُمَّ اشْهَدْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ، ثُمَّ قَالَ: یا مَعْشَرَ الْمُسْلِمِینَ! هَذَا وَلِیكُمْ مِنْ

ص: 245

بَعْدِی، فَلْیبَلِّغِ الشَّاهِدُ مِنْكُمُ الْغَائِبَ.(الحدیث)(1)

از ابوالجارود نقل است، از حضرت امام محمّد باقر(علیه السلام)، كه گفت: شنیدم از آن حضرت(علیه السلام) كه مى فرمودند: خداوند(عز وجل)، پنج چیز را بر بندگانش واجب گردانید، پس چهار چیز را عمل نموده و یكى را وا گذاشتند.

عرض كردم: فداى شما گردم! آیا آنها را براى من نام مى برید؟ حضرت فرمودند: نماز، و مردم نمى دانستند كه چگونه نماز بخوانند، پس از آن، جبرئیل(علیه السلام) فرود آمد و گفت: ای محمّد! ایشان را به اوقات نمازى كه باید به جا آورند، خبر ده.

بعد از آن فرمان زكات را، فرود آورد، و گفت: ای محمّد! آنها را از امر زكاتشان خبر ده، همان گونه كه نسبت به امر نمازشان مطلع ساختى.

بعد از آن، وجوب روزه فرود آمد، پس چون روز عاشورا مى رسید (روز دهم محرّم)، رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)آبادی های اطراف را فرا می خواندند، و آن روز را روزه مى گرفتند. تا اینكه، وجوب روزۀ ماه مبارک رمضان، كه در میانۀ ماه شعبان و شوّال است، نازل شد.

بعد از آن، وجوب حجّ، فرود آمد، پس جبرئیل نازل شد و گفت كه: ایشان را خبر ده از كیفیت حجّ، همان طور كه آنان را، از چگونگى نماز و زكات و روزۀ ایشان، آگاه نمودید.

سپس، ولایت و وجوب اظهار آن را نازل نمود، و این امر، در روزجمعه در عرفه، بر او وحی شد، و خداوند(عز وجل)، در این باره فرو فرستاد: «الْیوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِینَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ

ص: 246

عَلَیكُمْ نِعْمَتِی»، و كمال دین، با ولایت على بن ابى طالب(علیه السلام) بود، و آن زمان رسول خدا(صلی الله علیه و آله)فرمودند: امّت من هنوز، از زمان جاهلیت، خیلی دور نشده اند، و زمانی كه این امر را، كه در مورد پسر عمویم است، به آنها خبر دهم، هر یک از آنها سخنى خواهد گفت، پس حضرت فرمودند: من این مطلب را در دل خویش گفتم، بدون آنكه زبانم به آن گویا شود. پس از جانب خداوند(عز وجل)، اراده ای قاطع و دستوری روشن رسید، و مرا تهدید كرد، كه اگر آن را ابلاغ نكنم، مرا عذاب كند.

پس این آیه، فرود آمد: «یا أَیهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیک مِنْ رَبِّک وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یعْصِمُک مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا یهْدِی الْقَوْمَ الْكافِرِینَ»، پس رسول خدا(صلی الله علیه و آله)دست على(علیه السلام) را گرفتند، و فرمودند: اى مردم! به درستى كه خداوند به همۀ پیامبرانى كه پیش از من بوده اند، عمرى طولانی عطا نمود، سپس آنان را به سوی خود فرا خواند، و آنان هم اجابت كردند، و نزدیک است كه من نیز فرا خوانده شوم و اجابت كنم، و از من سؤال خواهد شد و از شما نیز سؤال مى شود، پس شما در جواب چه خواهید گفت؟

پس همه گفتند: شهادت مى دهیم كه شما ابلاغ رسالت خدا كردید و نصیحت و خیرخواهى نمودید، و آنچه بر دوش شما بود، به جا آوردید. پس خداوند شما را، بیش از همۀ پیامبران، جزای خیر و پاداش دهد.

پیامبر(صلی الله علیه و آله)سه مرتبه فرمودند: خدایا، شاهد باش. سپس فرمودند: اى گروه مسلمانان! این شخص، پس از من، ولىّ و صاحب اختیار شما است، پس باید هر كه در این جمع حضور دارد، غایبان را مطلع سازد.

3_ عَنْ أَبِی هُرَیرَةَ، عَنِ النَّبِی(علیهما السلام)قَالَ: لَمَّا أُسْرِی بِی إِلَى السَّمَاءِ، سَمِعْتُ (نِدَاءً مِنْ)

ص: 247

تَحْتِ الْعَرْشِ، أَنَّ عَلِیاً رَایةُ الْهُدَى، وَ حَبِیبُ مَنْ یؤْمِنُ بِی، بَلِّغْ یا مُحَمَّدُ! قَالَ: فَلَمَّا نَزَلَ النَّبِی(علیهما السلام)أَسَرَّ ذَلِک، فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «یا أَیهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیک مِنْ رَبِّكَ»، فِی عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ، «وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یعْصِمُک مِنَ النَّاسِ».(1)

از ابو هریره نقل است كه گفت: پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله)فرمودند: در شب معراج، آن هنگام كه در آسمان سیر مى كردم، ندایى جذّاب از زیر عرش بگوشم رسید، كه چنین مى گفت: به درستى كه على(علیه السلام) علَم هدایت و حبیب و محبوب مؤمن به من است، اى محمّد! پیامت را ابلاغ كن.

چون پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله)به زمین بازگشتند، این پیام را سرّى نگه داشتند و كتمان كردند، تا این كه خداى سبحان آیۀ شریفۀ : «یا أَیهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیک مِنْ رَبِّكَ» را در بارۀ على بن ابى طالب(علیه السلام) نازل فرمود، و در ادامه فرمان داد: «و إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یعْصِمُک مِنَ النَّاسِ».

4_ عَن ابْنِ عَبَّاسٍ، فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «یا أَیهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیک مِنْ رَبِّک، الْآیةَ»، قَالَ: نَزَلَتْ فِی عَلِی(علیه السلام)، أُمِرَ رَسُولُ اللَّهِ(علیهما السلام)أَنْ یبَلِّغَ فِیهِ، فَأَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ(علیهما السلام)بِیدِ عَلِی(علیه السلام) فَقَالَ: مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِی مَوْلَاهُ، اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ.(2)

از ابن عباس روایت است كه در بارۀ آیۀ شریفۀ : «یا أَیهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیک مِنْ رَبِّک ...» گفت: این آیه دربارۀ علىّ بن ابى طالب(علیهالسلام) نازل شده است، زمانی كه پیامبر(صلی الله علیه و آله)مأموریت یافت، ولایت را دربارۀ او ابلاغ كند، پس دست او را گرفت و

ص: 248

گفت: هر كس كه من مولاى اویم على مولاى اوست، خدایا! هر كس كه او را دوست دارد دوست بدار، و هر كس كه او را دشمن بدارد دشمن بدار.

5_ تَفْسِیرِ الثَّعَالِبِی: قَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ(علیهما السلام): مَعْنَاهُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیک مِنْ رَبِّک فِی فَضْلِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ(علیه السلام)، فَلَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیةُ، أَخَذَ النَّبِی(صلی الله علیه و آله)بِیدِ عَلِی(علیه السلام)، فَقَالَ: مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِی مَوْلَاهُ.(1)

در تفسیر ثعالبی روایت است كه امام صادق(علیه السلام) فرمودند: معنای این آیه چنین است كه آنچه در فضیلت علی بن ابی طالب(علیه السلام)، از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است را، ابلاغ كن، پس چون این آیه نازل شد، پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)دست حضرت علی(علیه السلام) را گرفتند، و فرمودند: هركس من مولای او هستم، پس این علی مولای اوست.

ص: 249

خُطُوَاتٍ، وَ هُوَ یقُولُ: لَا وَ اللَّهِ! لَا فَعَلْتُ، لَا وَ اللَّهِ! لَا كَانَ ذَلِک أَبَداً.

فَقُلْتُ: یا مَوْلَای! لِمَنْ تُكَلِّمُ، وَ لِمَنْ تُخَاطِبُ، وَ لَیسَ أَرَى أَحَداً؟! فَقَالَ: یا جَابِرُ! كُشِفَ لِی عَنْ بَرَهُوتَ، فَرَأَیتُ شَیبُویه وَ حَبْتَرَ، وَ هُمَا یعَذَّبَانِ فِی جَوْفِ تَابُوتٍ فِی بَرَهُوتَ، فَنَادَیانِی: یا أَبَا الْحَسَنِ! یا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ! رُدَّنَا إِلَى الدُّنْیا نُقِرَّ بِفَضْلِک وَ نُقِرَّ بِالْوَلَایةِ لَک، فَقُلْتُ: لَا، وَ اللَّهِ! لَا فَعَلْتُ، لَا، وَ اللَّهِ! لَا كَانَ ذَلِک أَبَداً، ثُمَّ قَرَأَ هَذِهِ الْآیةَ: «وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَكاذِبُونَ»، یا جَابِرُ! وَ مَا مِنْ أَحَدٍ خَالَفَ وَصِی نَبِی، إِلَّا حُشِرَ أَعْمَى، یتَكَبْكَبُ فِی عَرَصَاتِ الْقِیامَةِ.(1)

از جابر بن عبدالله، که رحمت خدا بر او باد، روایت شده است که گفت: حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(علیه السلام) را، هنگامی که از کوفه بیرون می آمدند، دیدم، به دنبال ایشان راه افتادم، تا این که به قبرستان یهودیان رسیدند، و در وسط آن ایستادند، و ندا سر دادند: ای یهودیان! ای یهودیان! پس از داخل قبرهایشان، جواب دادند: بله، بله، ای مطلاع ما! یعنی: ای سرور ما!

حضرت فرمودند: چگونه عذاب را چشیدید؟ گفتند: به علت سرکشی و نافرمانی از شما، که به منزلۀ هارون هستید، ما و آنان که از شما نافرمانی کردند، تا روز قیامت در عذاب به سر خواهیم برد.

سپس فریادی بر آوردند که نزدیک بود آسمانها شکافته شوند، پس من از آن صحنۀ هولناک، بی هوش با صورت بر زمین افتادم، و هنگامی که به هوش آمدم، امیر المؤمنین(علیه السلام) را دیدم که بر تختی از یاقوت سرخ نشسته اند، و بر سرشان تاجی از

ص: 252

جواهر است، و حلّه های سبز و زرد بر تن دارند، و چهرۀ ایشان مانند قرص ماه می درخشد.

پس عرض كردم: ای سرورم! این ملک، بس عظیم است! حضرت فرمودند: آری، ای جابر! مُلک ما، از ملک سلیمان فرزند داود، بزرگتر است، و سلطنت ما، از سلطنت او عظیم تر است.

سپس بازگشته و وارد کوفه شدیم، و من به دنبال ایشان وارد مسجد شدم، ایشان چند گام برداشتند، در حالی که می فرمودند: به خدا قسم! این کار را نمی کنم، نه، به خدا، این کار، هیچ گاه از من سر نزند.

عرض كردم: ای سرورم! با چه کسی صحبت می کنید؟ و چه کسی را مورد خطاب قرار می دهید؟ در حالی که من کسی را نمی بینم!

حضرت فرمودند: ای جابر! حجابها كنار رفت، و برهوتی برای من نمایان شد، پس شنبویه و حبتر را دیدم، در حالی که در آن برهوت، در درون تابوتی، شکنجه می شدند، پس مرا صدا زدند: ای ابا الحسن! ای امیر مؤمنان! ما را به دنیا برگردان تا به فضیلت و ولایت تو اقرار و اعتراف کنیم. پس گفتم: به خدا قسم! این کار را نمی کنم، نه، به خدا! این کار هیچگاه از من سر نزند. سپس این آیه را خواندند: «وَلَوْ رُدُّواْ لَعَادُواْ لِمَا نُهُواْ عَنْهُ وَإِنَّهُمْ لَکَاذِبُونَ»، ای جابر! هیچ کسی با وصیّ یکی از پیامبران، مخالفت نکند، مگر این که خداوند او را در روز قیامت، نابینا محشور می کند، تا در صحنه های قیامت، افتان و خیزان بر زمین بخورد.

ص: 253

أَبُو جَعْفَرٍ(علیه السلام): یا أَبَانُ! أَنْتُمْ تَقُولُونَ هُوَ الشِّرْک بِاللَّهِ، وَ نَحْنُ نَقُولُ هَذِهِ الْآیةُ نَزَلَتْ فِی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ(علیه السلام)، لِأَنَّهُ لَمْ یشْرِک بِاللَّهِ طَرْفَةَ عَینٍ قَطُّ، وَ لَمْ یعْبُدِ اللَّاتَ وَ الْعُزَّى، وَ هُوَ أَوَّلُ مَنْ صَلَّى مَعَ النَّبِی(صلی الله علیه و آله)وَ هُوَ أَوَّلُ مَنْ صَدَّقَهُ فَهَذِهِ الْآیةُ نَزَلَتْ فِیهِ.(1)

از ابان بن تغلب نقل است كه گفت: به حضرت امام محمّد باقر(علیه السلام) دربارۀ فرمایش خداوند متعال: «الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَمْ یلْبِسُوا إِیمانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولئِک لَهُمُ الْأَمْنُ وَ هُمْ مُهْتَدُونَ»، گفتم، حضرت فرمودند: ای ابان! شما می گویید آن، شرک به خدا است، و ما می گوییم این آیه، دربارۀ علی بن ابی طالب(علیه السلام) نازل شده است، زیرا آن حضرت، به اندازۀ چشم به هم زدنی هم، به خدا شرک نورزیدند، و لحظه ای، لات و عزّی را نپرستیدند، ایشان، اوّلین كسی بودند كه با پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله)نماز خواندند، و اوّلین كسی بودند كه پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله)را تصدیق كردند، پس این آیه در خصوص ایشان، نازل شد.

ص: 256

جَعَلْنا لَهُ نُوراً»، یعنى امامى كه به او اقتدا مى كند، یعنى على بن ابى طالب(علیه السلام)، گفتم: پس این سخن خداوند: «كَمَنْ مَثَلُهُ فِی الظُّلُماتِ لَیسَ بِخارِجٍ مِنْها»، یعنى چه؟ حضرت (درحالى كه با دستشان اشاره مى كردند) فرمودند: این مردمى هستند كه چیزى نمى دانند.

2_ عَنْ بُرَیدٍ الْعِجْلِی، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ(علیه السلام) قَالَ قَالَ: «أَ وَ مَنْ كانَ مَیتاً فَأَحْییناهُ وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً یمْشِی بِهِ فِی النَّاسِ»، قَالَ: الْمَیتُ الَّذِی لَا یعْرِفُ هَذَا الشَّأْنَ.

قَالَ: أَ تَدْرِی مَا یعْنِی مَیتاً؟ قَالَ: قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ! لَا، قَالَ: الْمَیتُ الَّذِی لَا یعْرِفُ شَیئاً فَأَحْیینَاهُ بِهَذَا الْأَمْرِ، «وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً یمْشِی بِهِ فِی النَّاسِ»، قَالَ: إِمَاماً یأْتَمُّ بِهِ، قَالَ: «كَمَنْ مَثَلُهُ فِی الظُّلُماتِ لَیسَ بِخارِجٍ مِنْها»، قَالَ: كَمَثَلِ هَذَا الْخَلْقِ الَّذِینَ لَا یعْرِفُ الْإِمَامَ.(1)

از برید عجلى، نقل است كه گفت: حضرت امام محمّد باقر(علیه السلام) در بارۀ فرمایش خداى عز و جل: «أَ وَ مَنْ كانَ مَیتاً فَأَحْییناهُ وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً یمْشِی بِهِ فِی النَّاسِ»، فرمودند: میت، كسى است كه این مقام (امامت) را نمى شناسد، سپس فرمودند: آیا مى دانى «میتاً» یعنى چه؟ عرض كردم: قربانت گردم! خیر، فرمودند: میت، كسى است كه چیزى را نمى داند، پس ما او را با شناخت امام زنده می كنیم. «وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً یمْشِی بِهِ فِی النَّاسِ»، فرمودند: برایش امامى قرار می دهیم كه از او پیروى كند، «كَمَنْ مَثَلُهُ فِی الظُّلُماتِ لَیسَ بِخارِجٍ مِنْها»، فرمودند: مانند این مردمى كه امام را نمى شناسند.

ص: 258

علی(علیه السلام) نهی نموده، همانگونه كه ترک نافرمانی مرا بر شما فرض و لازم دانسته بود، و خداوند او را برادر و وزیر و وصىّ و وارث من قرار داده است، او از من است و من از اویم، حبّ و دوستی او ایمان است، و بغض و دشمنی نسبت به او كفر است، دوستدار او دوستدار من است، و دشمن او دشمن من، و او مولا و آقاى هر كسی است كه من مولا و آقاى اویم، و من مولاى هر زن و مرد مسلمانم، و من و او دو پدر این امّت هستیم.

2_ عَنْ جَابِرٍ الْأَنْصَارِی، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(علیهما السلام): حَقُّ عَلِی(علیه السلام) عَلَى هَذِهِ الْأُمَّةِ، كَحَقِّ الْوَالِدِ عَلَى الْوَلَدِ.(1)

از جابر نقل است كه گفت: رسول خدا(صلی الله علیه و آله)فرمودند: حق علی(علیه السلام) بر این امّت، مثل حق پدر بر فرزندش است.

تذکّر: البته برای مطالعۀ بیشتر، می توانید به روایات ذیل آیۀ 2/83 مراجعه فرمایید».

ص: 261

عَنْ سَبِیلِهِ»؟ قَالَ: یعْنِی سَبِیلَ عَلِی(علیه السلام).(1)

از برید عجلى نقل است كه گفت: حضرت امام محمّد باقر(علیه السلام) فرمودند: «وَ أَنَّ هذا صِراطِی مُسْتَقِیماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِیلِهِ»، آیا مى دانى منظور از «صراطى مستقیماً» چیست؟ عرض كردم: خیر، حضرت فرمودند: ولایت على بن ابی طالب(علیه السلام) و اوصیای ایشان(علیهم السلام)است.

سپس حضرت فرمودند: و آیا مى دانى منظور از «فاتّبعوه» چیست؟ عرض كردم: خیر، فرمودند: یعنى، از على بن ابى طالب(علیه السلام)، پیروی كنید، باز حضرت فرمودند: و آیا مى دانى منظور از «وَ لا تَتَّبِعُوا اَلسُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِیلِهِ» چیست؟ عرض كردم: خیر، فرمودند: قسم به خدا! ولایت فلانى و فلانى است.

آنگاه فرمودند: آیا مى دانى منظور از «فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِیلِهِ» چیست؟ عرض كردم: خیر، حضرت فرمودند: یعنى از راه على(علیه السلام).

3_ ابن شهر آشوب، عَن ابْن عَبَّاسٍ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)یحْكُمُ وَ عَلِی بَینَ یدَیهِ مُقَابَلَتَهُ، وَ رَجُلٌ عَنْ یمِینِهِ، وَ رَجُلٌ عَنْ شِمَالِهِ، فَقَالَ: الْیمِینُ وَ الشِّمَالُ مَضَلَّةٌ، وَ الطَّرِیقُ الْمُسْتَوِی الْجَادَّةُ، ثُمَّ أَشَارَ بِیدِهِ، وَ أَنَّ هَذَا صِرَاطُ عَلِی مُسْتَقِیمٌ فَاتَّبِعُوهُ.(2)

ابن شهر آشوب، از ابن عباس نقل كرده است كه: رسول خدا(صلیالله علیه و آله)قضاوت

ص: 263

مى كردند، درحالى كه على(علیه السلام) در برابر ایشان، و مردى در سمت راست و مردى دیگر در سمت چپشان، نشسته بودند، پس پیامبر(صلی الله علیه و آله)فرمودند: جهت راست و چپ، موجب گمراهى می شود، و راه درست، همان راه مستقیم است، سپس با دست خود به امیر المؤمنین(علیه السلام) اشاره كردند و فرمودند: همانا راه علی(علیه السلام) راه راست و مستقیم است، پس از او پیروی كنید.

ص: 264

و به خصوص ایمان به امیر المؤمنین(علیه السلام)، است، و فرمودند: آنكه ایمانش سودی نمی دهد، چون ایمانش گرفته شده، و بى ایمان از دنیا می رود.

2_ عَنْ أَبِی الرَّبِیعِ الشَّامِی، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ(علیه السلام)، قَالَ: كُنْتُ مَعَهُ جَالِساً، فَرَأَیتُ أَنَّ أَبَا جَعْفَرٍ(علیه السلام) قَدْ قَامَ، فَرَفَعَ رَأْسَهُ، وَ هُوَ یقُولُ: یا أَبَا الرَّبِیعِ! حَدِیثٌ تَمْضَغُهُ الشِّیعَةُ بِأَلْسِنَتِهَا، لَا تَدْرِی مَا كُنْهُهُ، قُلْتُ: مَا هُوَ، جَعَلَنِی اللَّهُ فِدَاكَ!؟

قَالَ: قَوْلُ أَبِی، عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ(علیه السلام): إِنَّ أَمْرَنَا صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ، لَا یحْتَمِلُهُ، إِلَّا مَلَک مُقَرَّبٌ، أَوْ نَبِی مُرْسَلٌ، أَوْ عَبْدٌ مُؤْمِنٌ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَهُ لِلْإِیمَانِ.

یا أَبَا الرَّبِیعِ! أَ لَا تَرَى أَنَّهُ یكُونُ مَلَک وَ لَا یكُونُ مُقَرَّباً، وَ لَا یحْتَمِلُهُ إِلَّا مُقَرَّبٌ، وَ قَدْ یكُونُ نَبِی وَ لَیسَ بِمُرْسَلٍ، وَ لَا یحْتَمِلُهُ إِلَّا مُرْسَلٌ، وَ قَدْ یكُونُ مُؤْمِنٌ وَ لَیسَ بِمُمْتَحَنٍ وَ لَا یحْتَمِلُهُ إِلَّا مُؤْمِنٌ قَدِ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَهُ لِلْإِیمَانِ.(1)

از ابو ربیع شامى نقل است كه گفت: در محضر حضرت امام محمّد باقر(علیه السلام) نشسته بودم، كه ناگهان حضرت برخاستند و سرشان را بلند كردند، و فرمودند: اى ابو ربیع! شیعیان حدیثى را به زبانشان جاری مى كنند، ولى حقیقت آن را درک نمى كنند.

عرض كردم: خداوند مرا فدای شما گرداند، آن حدیث چیست؟

حضرت فرمودند: فرمایش پدرم، على بن ابى طالب(علیه السلام) است كه فرمودند: همانا امر ما سخت و دشوار است، و فقط برای فرشتۀ مقرّب، و یا پیامبر مرسل، و یا بنده اى

ص: 266

كه خداوند قلبش را با ایمان امتحان كرده باشد، قابل تحمّل است.

اى ابو ربیع! آیا مى دانى كه گاهى ممکن است فرشته باشد، ولی مقرّب نباشد، پس فقط فرشته اى كه مقرّب است، مى تواند تحمّل كند، و گاهی پیامبر است ولى مرسل نیست، پس فقط پیامبر مرسل می تواند آن را تحمّل كند، و گاهی شخص مؤمن است، ولی مورد امتحان الهی قرار نگرفته است، پس فقط مؤمنى كه خداوند قلبش را با ایمان امتحان كرده باشد، مى تواند آن را تحمّل نماید.

ص: 267

الْمُؤْمِنِینَ(علیه السلام) وَ صَارُوا أَحْزَاباً.(1)

على بن ابراهیم، دربارۀ این سخن خداى تبارک و تعالى: «إِنَّ الَّذِینَ فَرَّقُوا دِینَهُمْ وَ كانُوا شِیعاً»، گفت: از امیر المؤمنین(علیه السلام) جدا شدند و گروه گروه شدند.

ص: 269

خداى(عز وجل): «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدانا لِهذا وَ ما كُنَّا لِنَهْتَدِی لَوْ لا أَنْ هَدانَا اللَّهُ»، فرمودند: هنگامی كه روز قیامت بر پا شود، پیامبر(صلی الله علیه و آله)و امیر المؤمنین(علیه السلام) و ائمّه از فرزندان ایشان، را مى طلبند، و ایشان را براى (شفاعت) مردم، منصوب مى نمایند، پس، چون شیعیانشان، آنها را ببینند، مى گویند: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدانا لِهذا وَ ما كُنَّا لِنَهْتَدِی لَوْ لا أَنْ هَدانَا اللَّهُ»، یعنى: سپاس خدایی را كه ما را به وسیلۀ ولایت امیر المؤمنین(علیه السلام) و امامان از فرزندان ایشان، هدایت فرمود.

ص: 271

الظَّالِمِینَ»، قَالَ: الْمُؤَذِّنُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ(علیه السلام).(1)

حسین بن محمّد، از معلّى بن محمّد، از وشّاء، از احمد بن عمر حلّال روایت كرده است كه گفت: سؤال كردم از حضرت امام موسى كاظم(علیه السلام) از فرمایش خداى تعالى: «فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَینَهُمْ أَنْ لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِینَ»، حضرت فرمودند: «آن آواز دهنده، امیر المؤمنین(علیه السلام) است».

3_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیلِ، عَنْ أَبِی الْحَسَنِ(علیه السلام) قَالَ: الْمُؤَذِّنُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ(علیه السلام)، یؤَذِّنُ أَذَاناً یسْمَعُ الْخَلَائِقُ كُلُّهَا، و الدلیل على ذلک قول الله عزّ و جل فی سورة براءة: «وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ»،(2) فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ(علیه السلام): كُنْتُ أَنَا الْأَذَانَ فِی النَّاسِ.(3)

از على بن ابراهیم نقل است كه گفت: پدرم از محمّد بن فضیل، از حضرت ابو الحسن(علیه السلام) روایت كرده است كه فرمودند: مؤذِّن، امیر مؤمنان(علیه السلام) است، كه اذانى را سر مى دهد كه همۀ آفریدگان آن را مى شنوند، و دلیل این ادعا، سخن خداى عزّ و جل در سورۀ برائت(توبه) است: «وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ»، پس امیر مؤمنان(علیه السلام) فرمودند: اذان مردم، من بودم.

ص: 273

4_ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِی عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنَ عَلِی(علیهما السلام)قَالَ: خَطَبَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ(علیهما السلام)بِالْكُوفَةِ بَعْدَ مُنْصَرَفِهِ مِنَ النَّهْرَوَانِ، وَ بَلَغَهُ أَنَّ مُعَاوِیةَ، یسُبُّهُ وَ یلْعَنُهُ وَ یقْتُلُ أَصْحَابَهُ، فَقَامَ خَطِیباً فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَى عَلَیهِ وَ صَلَّى عَلَى رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)و ... الی ان قال(علیه السلام):

وَ أَنَا الْمُؤَذِّنُ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ، قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَینَهُمْ أَنْ لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِینَ»، أَنَا ذَلِک الْمُؤَذِّنُ.(1)

از جابر جعفى، روایت شده است كه امام باقر(علیه السلام) فرمودند: امیر مؤمنان على بن ابى طالب(علیه السلام) در هنگام ترک نهروان این خطبه را ایراد فرمودند، زیرا به ایشان خبر رسیده بود، كه معاویه به وى دشنام مى دهد، و از او خرده مى گیرد، و اصحابش را به قتل مى رساند، سپس به ایراد خطبه پرداختند، تا این جا كه گفتند: مؤذّن در دنیا و آخرت من ام، خداى عزّ و جل مى فرماید: «فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَینَهُمْ أَنْ لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِینَ»، و آن موذّن، من هستم، و نیز مى فرماید: «فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَینَهُمْ أَنْ لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِینَ»، من هستم.

5_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: إِنَّ لِعَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ فِی كِتَابِ اللَّهِ أَسْمَاءً، لَا یعْرِفُهَا النَّاسُ، مِنْهَا قَوْلُهُ تَعَالَی: «فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَینَهُمْ» فَهُوَ الْمُؤَذِّنُ بَینَهُمْ، یقُولُ: أَلَا لَعْنَةُ اللَّهِ

ص: 274

عَلَى الَّذِینَ كَذَّبُوا بِوَلَایتِی، وَ اسْتَخَفُّوا بِحَقِّی.(1)

از ابن عباس روایت كرده است كه گفت: علىّ بن ابى طالب(علیه السلام) در كتاب خدا نام هایى دارد كه مردم آنها را نمى شناسند، و از آن جمله است این سخن خداى تبارک و تعالى: « فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَینَهُمْ»، و او همان مؤذن (ندا دهنده) است كه در میان مردم اذان سرمى دهد و مى گوید: آگاه باشید، لعنت خدا بر كسانى باد كه ولایت مرا تكذیب كردند و حقم را پایمال نمودند.

ص: 275

صَافِیةٍ تَجْرِی بِأَمْرِ رَبِّهَا، لَا نَفَادَ لَهَا وَ لَا انْقِطَاعَ.(1)

محمد بن یعقوب كلینی: از حسین بن محمّد، از معلى بن محمّد، از محمّد بن جمهور، از عبد اللّه بن عبد الرحمان اصم، از هیثم بن واقد، از مقرّن نقل كرده است كه گفت: از حضرت ابو عبد اللّه الصّادق(علیه السلام) شنیدم كه فرمودند: ابن كواء نزد امیر مؤمنان(علیه السلام) آمد، و به آن حضرت عرض كرد: اى امیر مؤمنان! تفسیر آیۀ : «وَ عَلَى الْأَعْرافِ رِجالٌ یعْرِفُونَ كُلًّا بِسِیماهُمْ»، چیست؟

حضرت فرمودند: ما بر روى اعراف هستیم، و ما یارانمان را با نشانه هایشان مى شناسیم، اعراف، ما هستیم، كه خداوند متعال جز از راه معرفت و شناخت ما، شناخته نمى شود، و ما اعراف هستیم، كه خداوند در روز قیامت، ما را بر روى صراط نگاه مى دارد، هیچ كس وارد بهشت نمى شود، مگر آن كسی كه ما را شناخته، و ما او را شناخته ایم، و هیچ كس وارد آتش جهنم نمى شود، مگر كسى كه ما را انكار كرده، و ما نیز او را انكار كرده ایم.

به درستى كه اگر خداى تبارک و تعالى بخواهد، می تواند خود را به مردم معرفى كند تا او را بشناسند و به درِ خانه اش بیایند، ولى او، ما را ابواب و راه و گذرگاه، به درِ خانۀ خود قرار داده، كه از آن درب و گذرگاه باید بیایند، هر كه از ولایت ما منحرف شود، و یا دیگران را بر ما ترجیح دهد، همانا او از صراط و راه راست منحرف شده است، كسانى كه مردم به آنها پناه بردند، یكسان نیستند، و نیز یكسان نیست این كه مردم به سوی چشمه هاى گل آلود كه همدیگر را خالى و تهى مى كنند، بروند، یا این كه به سوى ما

ص: 277

بیایند. كسى كه به سوى ما بیاید به سوى چشمه هاى صاف و زلالى رفته است كه به امر پروردگار جارى است، چشمه هایى كه هیچ گاه پایان پذیر نیست و همواره جارى است.

2_ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِهِ: «وَ عَلَى الْأَعْرافِ رِجالٌ یعْرِفُونَ كُلًّا بِسِیماهُمْ»، قَالَ: نَحْنُ أَصْحَابُ الْأَعْرَافِ، فَمَنْ عَرَفْنَاهُ كَانَ مِنَّا، وَ مَنْ كَانَ مِنَّا كَانَ فِی الْجَنَّةِ، وَ مَنْ أَنْكَرْنَاهُ فِی النَّارِ.(1)

از ابو بصیر نقل است كه گفت: از حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) كه دربارۀ آیۀ : «وَ عَلَى الْأَعْرافِ رِجالٌ یعْرِفُونَ كُلًّا بِسِیماهُمْ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: اصحاب اعراف ما هستیم، هر كه ما را مى شناسد، از ما است، و هر كه از ما شد سرنوشتش بهشت است و هر كه ما را انكار كند، سرنوشتش آتش است.

3_ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ، عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِی قَالَ: أُقْسِمُ بِاللَّهِ! لَسَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)یقُولُ لِعَلِی(علیه السلام): یا عَلِی! إِنَّک وَ الْأَوْصِیاءَ مِنْ بَعْدِی، أَوْ قَالَ: مِنْ بَعْدِک، أَعْرَافٌ، لَا یعْرَفُ اللَّهُ إِلَّا بِسَبِیلِ مَعْرِفَتِكُمْ، وَ أَعْرَافٌ لَا یدْخُلُ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ عَرَفْتُمُوهُ وَ عَرَفَكُمْ، وَ لَا یدْخُلُ النَّارَ إِلَّا مَنْ أَنْكَرَكُمْ وَ أَنْكَرْتُمُوهُ.(2)

از اصبغ بن نباته، از سلمان فارسى نقل شده است كه گفت: به خدا قسم! من از

ص: 278

رسول خدا(صلی الله علیه و آله)شنیدم كه به حضرت على(علیه السلام) فرمودند: اى على! تو و اوصیاى پس از من، یا اینكه فرمودند: پس از تو، اعراف اند و خداوند شناخته نمى شود، مگر از راه معرفت و شناخت تو.

اعراف كسانى هستند كه كسى از شما وارد بهشت نمى شود، مگر كسى كه او را شناخته است و او نیز شما را شناخته است، و كسى وارد آتش نمى شود، مگر كسى كه او شما را انكار كرده است و شما نیز او را انكار كرده اید.

4_ فی تفسیر العیاشی، عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ(علیهما السلام)، عَنْ أَبِیهِ(علیه السلام)، عَنْ جَدِّهِ(علیه السلام)، عَنْ عَلِی(علیه السلام)، قَالَ: أَنَا یعْسُوبُ الْمُؤْمِنِینَ، وَ أَنَا أَوَّلُ السَّابِقِینَ، وَ خَلِیفَةُ رَسُولِ رَبِّ الْعَالَمِینَ، وَ أَنَا قَسِیمُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ، وَ أَنَا صَاحِبُ الْأَعْرَافِ.(1)

در تفسیر عیاشى: از مسعدة بن صدقه، از حضرت امام جعفر بن محمد(علیهما السلام)، از پدرشان(علیه السلام)، از پدر بزرگشان(علیه السلام)، از حضرت امام على(علیه السلام) روایت كرده كه آن حضرت فرمودند: من پیشوا و رئیس و زعیم مؤمنین هستم، و من اوّل سبقت گیرنده در اسلام هستم، و خلیفۀ رسول پروردگار جهانیان هستم، و من تقسیم كنندۀ بهشت و جهنم هستم، و من صاحب اعراف هستم.

ص: 279

لِلْمُتَّقِینَ»، یافته ایم، كه آن حضرت، در آن كتاب فرموده اند: خداوند زمین را، به من و اهل بیتم به ارث داد، و پرهزكاران، ما هستیم، و همۀ زمین از آنِ ما است، پس هر که زمینی از زمینهای مسلمانان را احیا و آباد کند، خراج آن را باید به یکی از ائمّۀ اهل بیتم(علیهم السلام)بپردازد، و آنچه از آن (زمین) استفاده كند و بخورد، برای او است، و اگر آن را پس از آبادی، ترک و یا خراب کرد، و شخص دیگری از مسلمانان پس از او، آن را گرفت و آباد و احیا کرد، او به آن زمین، از کسی که آن را ترک کرده است، شایسته تر است، البته او نیز باید خراج آن را به امام از اهل بیتم بپردازد، و آن چه را که از حاصل آن می خورد، برای او است، تا زمانی كه قائم(علیه السلام) از اهل بیتم، که سلام و درود خدا بر آنان باد، با شمشیر ظاهر شود و آن را مالک شود، و از آن محافظت کند، و او را از آن خارج کند، همچنان که رسول خدا(صلی الله علیه و آله)آن را صاحب شده، و از آن محافظت کرده بود، مگر آن چه در دست شیعیان ما باشد، كه آن حضرت، با ایشان مقاطعه مى كند و قراردادى بنا مى گذارد، بر آنچه در دست ایشان است، و زمین را در دست ایشان وا مى گذارد.

2_ عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِی، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) یقُولُ: «إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ یورِثُها مَنْ یشاءُ مِنْ عِبادِهِ»، قَالَ: فَمَا كَانَ لِلَّهِ فَهُوَ لِرَسُولِهِ وَ مَا كَانَ لِرَسُولِ اللَّهِ فَهُوَ لِلْإِمَامِ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله و سلم)(1)

از عمار ساباطی نقل کرده است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام)

ص: 282

شنیدم که فرمودند: «إِنَّ الأَرْضَ لِلّهِ یُورِثُهَا مَن یَشَاء مِنْ عِبَادِهِ»، آنچه که برای خدا است، برای رسولش نیز هست، و آنچه برای رسول او است، برای امام پس از رسول خدا(صلی الله علیه و آله)نیز، هست.

ص: 283

علی بن ابراهیم با سند خود از حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) روایت كرده است كه دربارۀ این فرمایش خداى عزّ و جل: «الَّذِینَ یتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِی الْأُمِّی الَّذِی یجِدُونَهُ مَكْتُوباً عِنْدَهُمْ فِی التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِیلِ یأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ ینْهاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ یحِلُّ لَهُمُ الطَّیباتِ وَ یحَرِّمُ عَلَیهِمُ الْخَبائِثَ ...، تا این سخن خداى تبارک و تعالى: وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِی أُنْزِلَ مَعَهُ أُولئِک هُمُ الْمُفْلِحُونَ»، حضرت فرمودند: نور در این جا امیر مؤمنان(علیه السلام) و ائمّه(علیهم السلام)هستند.

2_ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعالَی: «فَالَّذِینَ آمَنُوا بِهِ وَ عَزَّرُوهُ وَ نَصَرُوهُ وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِی أُنْزِلَ مَعَهُ»، قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ(علیه السلام): النُّورُ، هُوَ عَلِی(علیه السلام).(1)

از ابو بصیر نقل شده است كه امام باقر(علیه السلام) دربارۀ این سخن خداى تبارک و تعالى: «فَالَّذِینَ آمَنُوا بِهِ وَ عَزَّرُوهُ وَ نَصَرُوهُ وَ اِتَّبَعُوا اَلنُّورَ اَلَّذِی أُنْزِلَ مَعَهُ» فرمودند: نور، همان على(علیه السلام) است.

3_ فی تفسیر القمی، علی بن إبراهیم: فی معنى الآیة، ... ثُمَّ قَالَ: «فَالَّذِینَ آمَنُوا بِهِ» یعْنِی بِرَسُولِ اللَّهِ(علیهما السلام)، «وَ عَزَّرُوهُ وَ نَصَرُوهُ وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِی أُنْزِلَ مَعَهُ»، یعْنِی أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ(علیه السلام)، «أُولئِک هُمُ الْمُفْلِحُونَ»، فَأَخَذَ اللَّهُ مِیثَاقَ رَسُولِ اللَّهِ(علیهما السلام)عَلَى الْأَنْبِیاءِ أَنْ یخْبِرُوا أُمَمَهُمْ وَ ینْصُرُوهُ، فَقَدْ نَصَرُوهُ بِالْقَوْلِ، وَ أَمَرُوا أُمَمَهُمْ بِذَلِک، وَ سَیرْجِعُ رَسُولُ اللَّهِ(علیهما السلام)وَ یرْجِعُونَ وَ ینْصُرُونَهُ فِی الدُّنْیا.(2)

ص: 285

علی بن ابراهیم در تفسیرش می گوید: ... سپس فرمود: «فَالَّذِینَ آمَنُوا بِهِ» یعنى آنان كه به او یعنى به پیغمبر(صلی الله علیه و آله و سلم)ایمان آورند، «وَ عَزَّرُوهُ وَ نَصَرُوهُ وَ اِتَّبَعُوا اَلنُّورَ اَلَّذِی أُنْزِلَ مَعَهُ»، یعنى مراد از آن نور، امیر المؤمنین(علیه السلام)، است، «أُولئِک هُمُ الْمُفْلِحُونَ»، خداوند تبارک و تعالى از پیمبران پیمان گرفت، كه امّتشان را به آمدن پیامبر(صلی الله علیه و آله)بشارت دهند و او را یارى كنند، آنان او را با سخن یارى دادند و امّت هایشان را به این كار مكلّف كردند، و طولى نمى كشد كه رسول خدا(صلی الله علیه و آله)به دنیا برمى گردند و آنان نیز برخواهند گشت و او را در همین دنیا یارى خواهند كرد.

ص: 286

2_ عَنْ جَابِرٍ، قَالَ: قَالَ لِی أَبُو جَعْفَرٍ(علیه السلام): یا جَابِرُ! لَوْ یعْلَمُ الْجُهَّالُ مَتَى سُمِّی أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِی(علیه السلام)، لَمْ ینْكِرُوا حَقَّهُ. قَالَ: قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ! مَتَى سُمِّی؟

فَقَالَ لِی: قَوْلُهُ: «وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّک مِنْ بَنِی آدَمَ إِلَى أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ»، وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولِی، وَ أَنَّ عَلِیاً أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ.

قَالَ: ثُمَّ قَالَ لِی: یا جَابِرُ! هَكَذَا وَ اللَّهِ! جَاءَ بِهَا مُحَمَّدٌ(صلی الله علیه و آله و سلم)(1)

از جابر نقل شده است که گفت: حضرت امام محمّد باقر(علیه السلام) فرمودند: ای جابر! اگر نادانان می دانستند كه از چه زمانی، حضرت علی(علیه السلام)، امیر المؤمنین نامگذاری شد، حق او را انکار نمی کردند. گفت: عرض كردم: فدایتان شوم! کی نامگذاری شد؟

حضرت فرمودند: این سخن خدای تبارک و تعالی که فرمود: «وَإِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِن بَنِی آدَمَ مِن ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَی أَنفُسِهِمْ أَلَسْتَ بِرَبِّکُمْ قَالُواْ بَلَی شَهِدْنَا»، همانا، حضرت محمّد(صلی الله علیه و آله و سلم)رسول من است، و علی(علیه السلام)، امیر المؤمنین است.

سپس به من فرمودند: ای جابر! به خدا قسم! حضرت محمّد(علیهما السلام)، آن را این چنین آورده اند.

3_ عَنْ عَبْدِ الرَّحِیمِ الْقَصِیرِ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ(علیه السلام)، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)إِنَّ أُمَّتِی عُرِضَتْ عَلَی عِنْدَ الْمِیثَاقِ، وَ كَانَ أَوَّلَ مَنْ آمَنَ بِی وَ صَدَّقَنِی عَلِی(علیه السلام)، وَ كَانَ

ص: 288

أَوَّلَ مَنْ آمَنَ بِی وَ صَدَّقَنِی حَیثُ بُعِثْتُ، فَهُوَ الصِّدِّیقُ الْأَكْبَرُ.(1)

از عبد الرحیم قصیر نقل است كه گفت: حضرت امام محمّد باقر(علیه السلام) فرمودند: رسول خدا(صلی الله علیه و آله)فرمودند: همانا، امّت من، در هنگام گرفتن پیمان بر من عرضه شدند، و علی(علیه السلام) اولین کسی بود که به من ایمان آورد، و مرا در هنگام بعثت، باور داشت و تصدیق كرد، پس او، صدیق اکبر است.

ص: 289

ناراحت مى كند، و هر چه موجب خوشحالى او است، موجب خوشحالى من نیز هست، خدا را گواه مى گیرم كه با كسى كه با آنان مى جنگد، در جنگم و با كسى كه به صلح با آنان رفتار مى كند، در صلحم.

اى جابر! اگر خواستی خدا را بخوانى و دعایت را مستجاب كند، با نام هاى آنان دعا كن، زیرا كه نام ایشان، دوست داشتنى ترین نام ها نزد خداى عزّ و جل است.

2_ عَنْ مُعَاوِیةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ لِلَّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنى فَادْعُوهُ بِها»، قَالَ: نَحْنُ، وَ اللَّهِ! الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى، الَّتِی لَا یقْبَلُ اللَّهُ مِنَ الْعِبَادِ عَمَلًا، إِلَّا بِمَعْرِفَتِنَا.(1)

از معاویة بن عمار نقل است كه گفت: حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) دربارۀ این سخن خداى تبارک و تعالى: «وَ لِلَّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنى فَادْعُوهُ بِها»، فرمودند: قسم به خدا! اسامى حسنى ما هستیم، و خدا عمل كسى از بندگان را نمى پذیرد، مگر با معرفت و شناخت نسبت به ما.

ص: 291

مُحَمَّدُ! إِلَى الْحَقِّ، «وَ بِهِ یعْدِلُونَ»، فِی الْخِلَافَةِ بَعْدَكَ.(1)

از ابن عباس نقل است كه دربارۀ سخن خدای عزّ و جل: «وَ مِمَّنْ خَلَقْنا أُمَّةٌ»، گفت: یعنى: از امّت حضرت محمّد(صلی الله علیه و آله و سلم)امّتى است، یعنى علىّ بن ابى طالب(علیه السلام)، «یهْدُونَ بِالْحَقِ»، یعنى: اى محمّد! پس از تو، به حق دعوت خواهند كرد، «وَ بِهِ یعْدِلُونَ»، یعنى: در خلافت پس از تو.

ص: 293

شریفه: «وَیُرِیدُ اللّهُ أَن یُحِقَّ الحَقَّ بِکَلِمَاتِهِ وَیَقْطَعَ دَابِرَ الْکَافِرِینَ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: این آیه تفسیر باطنی دارد، که همان چیزی است که خداوند می خواهد، ولی آن را هنوز انجام نداده است، اما منظور از این سخن خدای تبارک و تعالی: «یُحِقَّ الحَقَّ بِکَلِمَاتِهِ»، آن است که حق آل محمّد(علیهما السلام)، را احقاق کرده و آن را ثابت و محقّق می کند، و در بارۀ این سخن خدای تبارک و تعالی: «بِکَلِمَاتِهِ» فرمودند: کلمات او در باطن، حضرت علی(علیه السلام) هستند، و این سخن خدای تبارک و تعالی: «وَیَقْطَعَ دَابِرَ الْکَافِرِینَ»، منظور از کافران، بنی امیه است که خدا خواست ریشۀ آنان را از بین ببرد.

و این فرمودۀ خدای عزّ و جل: «لِیُحِقَّ الْحَقَّ»، یعنی حق آل محمّد(علیهما السلام)، را در زمان قیام قائم(علیه السلام)، احقاق می کند، و این سخن خدای تبارک و تعالی: «وَیُبْطِلَ الْبَاطِلَ»، یعنی حضرت قائم(علیه السلام) هنگامی که قیام می کند، باطل بنی امیه را ابطال خواهد کرد، و این همان سخن اوست که: «لِیُحِقَّ الْحَقَّ وَیُبْطِلَ الْبَاطِلَ وَلَوْ کَرِهَ الْمُجْرِمُونَ».

ص: 295

لِیرْبِطَ عَلى قُلُوبِكُمْ وَ یثَبِّتَ بِهِ الْأَقْدامَ»، حضرت فرمودند: منظور از آسمان در باطن آیه، رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)و منظور از آب، على(علیه السلام) است، كه خدا او را از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)قرار داده است، و این سخن خداى تبارک و تعالى: «ماءً لِیطَهِّرَكُمْ بِهِ»، منظور، حضرت على(علیه السلام) هستند، یعنى هر كه از حضرت على(علیه السلام) پیروى كند، خدا ناپاكى را از او دور مى سازد و قلبش را تقویت مى كند، امّا مقصود از این سخن خداوند: «وَ یذْهِبَ عَنْكُمْ رِجْزَ الشَّیطانِ»، حضرت على(علیه السلام) هستند، یعنی هر كه از حضرت على(علیه السلام)، تبعیت كند، خداوند قلبش را به وسیلۀ آن حضرت، استوار مى سازد، و بر ولایتش ثابت قدم مى ماند.

2_ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ(علیه السلام) فِی قَوْلِهِ: «وَ ینَزِّلُ عَلَیكُمْ مِنَ السَّماءِ ماءً لِیطَهِّرَكُمْ بِهِ وَ یذْهِبَ عَنْكُمْ رِجْزَ الشَّیطانِ وَ لِیرْبِطَ عَلى قُلُوبِكُمْ وَ یثَبِّتَ بِهِ الْأَقْدامَ»، قَالَ: أَمَّا قَوْلُهُ: «وَ ینَزِّلُ عَلَیكُمْ مِنَ السَّماءِ ماءً»، فَإِنَّ السَّمَاءَ فِی الْبَطْنِ، رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله و سلم)وَ الْمَاءَ، أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ(علیه السلام)، جَعَلَ عَلِیاً مِنْ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله و سلم)فَذَلِک قَوْلُهُ: «وَ ینَزِّلُ عَلَیكُمْ مِنَ السَّماءِ ماءً»، وَ أَمَّا قَوْلُهُ: «لِیطَهِّرَكُمْ بِهِ»، فَذَلِک عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ(علیه السلام) یطَهِّرُ اللَّهُ بِهِ قَلْبَ مَنْ وَالاهُ، وَ أَمَّا قَوْلُهُ: «وَ یذْهِبَ عَنْكُمْ رِجْزَ الشَّیطانِ»، فَإِنَّهُ یعْنِی مَنْ وَالَى عَلِی بْنَ أَبِی طَالِبٍ(علیه السلام) أَذْهَبَ اللَّهُ عَنْهُ الرِّجْسَ وَ تَابَ عَلَیه.(1)

از حضرت امام محمّد باقر(علیه السلام) در بارۀ این آیه: «وَ ینَزِّلُ عَلَیكُمْ مِنَ السَّماءِ ماءً لِیطَهِّرَكُمْ بِهِ وَ یذْهِبَ عَنْكُمْ رِجْزَ الشَّیطانِ وَ لِیرْبِطَ عَلى قُلُوبِكُمْ وَ یثَبِّتَ بِهِ الْأَقْدامَ»، روایت است كه آن حضرت فرمودند: امّا در بارۀ فرمایش خدای تعالی: «وَ ینَزِّلُ عَلَیكُمْ مِنَ السَّماءِ ماءً»، پس همانا منظور از آسمان در باطن آیه، رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)هستند، و منظور ازآب، امیر

ص: 297

المؤمنین على بن ابی طالب(علیه السلام) هستند، كه خدا آن حضرت را، از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)قرار داده است، و این سخن خداى تبارک و تعالى: «ماءً لِیطَهِّرَكُمْ بِهِ»، منظور حضرت على(علیه السلام) هستند، یعنى هر كه از حضرت على(علیه السلام) پیروى كند، خداوند قلبش را به وسیلۀ آن حضرت، پاک مى سازد، و امّا مقصود از این سخن خداوند: «وَ یذْهِبَ عَنْكُمْ رِجْزَ الشَّیطانِ»، حضرت على(علیه السلام) هستند، پس هر كه از حضرت على(علیه السلام)، تبعیت كند، خداوند ناپاكى را از او دور مى سازد، و گناهانش را می بخشد.

ص: 298

إِیاهُ وَ وَلَایتَهُ أَجْمَعُ لِأَمْرِكُمْ، وَ أَبْقَى لِلْعَدْلِ فِیكُمْ.(الحدیث)(1)

از ابو جارود نقل است که گفت: امام باقر(علیه السلام) در بارۀ آیۀ : «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اسْتَجِیبُواْ لِلّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاکُم لِمَا یُحْیِیکُمْ»، می فرمودند: منظور، ولایت حضرت علی بن ابی طالب(علیه السلام) است، پس همانا پیروی شما از آن حضرت و پذیرش ولایتش، موجب وحدت هر چه بیشتر شما می گردد، و موجب پایداری عدالت، در بین شما خواهد بود.

ص: 300

2_ عَنْ سَعِیدِ بْنِ الْمُسَیبِ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ: «وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصِیبَنَّ الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً»، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)مَنْ ظَلَمَ عَلِیاً(علیه السلام)، مَقْعَدِی هَذَا بَعْدَ وَفَاتِی، فَكَأَنَّمَا جَحَدَ نُبُوَّتِی، وَ نُبُوَّةَ الْأَنْبِیاءِ قَبْلِی.(1)

از سعید بن مسیّب، از ابن عباس نقل کرده است که گفت: هنگامی که این آیه: «وَاتَّقُواْ فِتْنَهً»، نازل شد، رسول خدا(صلی الله علیه و آله)فرمودند: هر کس پس از درگذشت من، به حضرت علی(علیه السلام)، كه جانشین من است، ستم کند، مثل این است که نبوّت من و همۀ پیامبران قبل از من را، انکار کرده باشد.

ص: 302

یخْلُفُونَ»(1)، قَالَ: فَغَضِبَ الْحَارِثُ بْنُ عَمْرٍو الْفِهْرِی، فَقَالَ: «اللَّهُمَ إِنْ كانَ هذا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِنْدِكَ»، أَنَّ بَنِی هَاشِمٍ یتَوَارَثُونَ هِرَقْلًا بَعْدَ هِرَقْلٍ، «فَأَمْطِرْ عَلَینا حِجارَةً مِنَ السَّماءِ أَوِ ائْتِنا بِعَذابٍ أَلِیمٍ»، فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیهِ مَقَالَةَ الْحَارِثِ وَ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیةُ: «وَ ما كانَ اللَّهُ لِیعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِیهِمْ وَ ما كانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ یسْتَغْفِرُونَ»، ثُمَّ قَالَ لَهُ: یا ابْنَ عَمْرٍو! إِمَّا تُبْتَ وَ إِمَّا رَحَلْتَ؟

فَقَالَ: یا مُحَمَّدُ! بَلْ تَجْعَلُ لِسَائِرِ قُرَیشٍ شَیئاً مِمَّا فِی یدَیک، فَقَدْ ذَهَبَتْ بَنُو هَاشِمٍ بِمَكْرُمَةِ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ، فَقَالَ لَهُ النَّبِی(صلی الله علیه و آله)لَیسَ ذَلِک إِلَی، ذَلِک إِلَى اللَّهِ تَبَارَک وَ تَعَالَى، فَقَالَ: یا مُحَمَّدُ! قَلْبِی مَا یتَابِعُنِی عَلَى التَّوْبَةِ، وَ لَكِنْ أَرْحَلُ عَنْک، فَدَعَا بِرَاحِلَتِهِ فَرَكِبَهَا، فَلَمَّا صَارَ بِظَهْرِ الْمَدِینَةِ، أَتَتْهُ جَنْدَلَةٌ، فَرَضَخَتْ هَامَتَهُ، ثُمَّ أَتَى الْوَحْی إِلَى النَّبِی(صلی الله علیه و آله و سلم)فَقَالَ: «سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ»، «لِلْكافِرینَ _ بِوَلَایةِ عَلِی _ لَیسَ لَهُ دافِعٌ»، «مِنَ اللَّهِ ذِی الْمَعارِجِ»(2).

قَالَ: قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ! إِنَّا لَا نَقْرَؤُهَا هَكَذَا، فَقَالَ: هَكَذَا وَ اللَّهِ نَزَلَ بِهَا جَبْرَئِیلُ عَلَى مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله و سلم)وَ هَكَذَا هُوَ وَ اللَّهِ مُثْبَتٌ فِی مُصْحَفِ فَاطِمَةَ(سلام الله علیها).

فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)لِمَنْ حَوْلَهُ مِنَ الْمُنَافِقِینَ: انْطَلِقُوا إِلَى صَاحِبِكُمْ، فَقَدْ أَتَاهُ مَا اسْتَفْتَحَ بِهِ، قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ اسْتَفْتَحُوا وَ خابَ كُلُّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ»(3).(4)

ص: 304

از ابو بصیر نقل است که گفت: حضرت امام صادق(علیه السلام) فرمودند: روزی رسول خدا(صلی الله علیه و آله)نشسته بودند كه امیر المؤمنین(علیه السلام) نزد ایشان آمدند، پس رسول خدا(صلی الله علیه و آله)فرمودند: همانا تو، به عیسی بن مریم(علیهما السلام)شباهت داری، و اگر ترس این نبود که ممکن است گروه هایی از امّت من، در بارۀ تو بگویند، آنچه كه مسیحیان در بارۀ عیسی بن مریم(علیهما السلام)گفتند، سخنی در وصف تو می گفتم، كه از میان مردم گذر نكنى، مگر آنكه خاک پایت را براى تبرّک برمى داشتند.

امام(علیه السلام) فرمودند: پس آن دو مرد عرب و مغیرة بن شعبه و تعدادی از قریشیان که همراه آنان بودند، به خشم آمدند، و گفتند: کسی را به عنوان مثال برای پسر عمویش جز عیسی بن مریم، نیافته است، پس خداوند این آیه ها را بر پیامبرش(صلی الله علیه و آله)نازل کرد: «وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِذَا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ»، «وَ قَالُوا أَآلِهَتُنَا خَیْرٌ أَمْ هُوَ مَا ضَرَبُوهُ لَکَ إِلَّا جَدَلًا بَلْ هُمْ قَوْمٌ خَصِمُونَ»، «إِنْ هُوَ إِلَّا عَبْدٌ أَنْعَمْنَا عَلَیْهِ وَجَعَلْنَاهُ مَثَلًا لِّبَنِی إِسْرَائِیلَ»، «وَ لَوْ نَشَاء لَجَعَلْنَا مِنکُم _ یعنی از بنی هاشم _ مَّلَائِکَهً فِی الْأَرْضِ یَخْلُفُونَ».

حضرت فرمودند: پس حارث بن عمرو فهری خشمگین شد و گفت: خدایا! اگر این حكم درست است و از نزد تو آمده است، كه مقرر شده بنى هاشم، پیشوایى امّت را مانند هراكلیوس پس از هراكلیوس، به ارث ببرند (یعنى به رسم پادشاهان روم)، پس، از آسمان بر سر ما سنگ بباران، یا عذاب دردناكى بر ما فرود آر. پس خداوند گفتۀ حارث را بر او نازل کرد، و این آیه نازل شد: «وَمَا کَانَ اللّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَأَنتَ فِیهِمْ وَمَا کَانَ اللّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ یَسْتَغْفِرُونَ».

سپس پیامبر(صلی الله علیه و آله)به او فرمودند: ای ابن عمرو! توبه می کنی و یا این جا را ترک می کنی؟ پس گفت: ای محمّد! چیزی از آنچه در دست توست، برای قریش باقی بگذار، زیرا که بنی هاشم افتخارات عرب و عجم را از آنِ خود ساخته اند. پس پیامبر(صلی الله علیه و آله)

ص: 305

فرمودند: این در اختیار من نیست، بلکه در اختیار خدای تبارک و تعالی است.

پس گفت: ای محمّد! دلم نمی خواهد توبه کنم، ولی از كنار تو می روم. پس شترش را خواست تا برایش بیاورند و برآن سوار شد. هنگامی که از مدینه خارج شد، تكه سنگی بر سر او سقوط کرد و سرش را شکست، سپس وحی بر پیامبر(صلی الله علیه و آله)نازل شد و خداوند چنین فرمود: «سَأَلَ سَائِلٌ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ»، «لِّلْکَافِرینَ _ به ولایت علی _ لَیْسَ لَهُ دَافِعٌ»، «مِّنَ اللَّهِ ذِی الْمَعَارِجِ»

ابو بصیر می گوید: گفتم: فدایت شوم! ما آن را این چنین نمی خوانیم؟ پس حضرت فرمودند: به خدا سوگند! جبرئیل آن را بر حضرت محمّد(صلی الله علیه و آله و سلم)این چنین فرو فرستاد، و به خدا سوگند! در مصحف حضرت فاطمه(سلام الله علیها)نیز، چنین ثبت شده است.

پس رسول خدا(صلی الله علیه و آله)به منافقینی که پیرامون ایشان بودند، فرمودند: به سوی دوست تان بروید، كه آنچه را خواست، به سرش آمد، خداوند می فرماید: «وَاسْتَفْتَحُواْ وَخَابَ کُلُّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ».

ص: 306

خدا قسم! ما هستیم كه خداوند از ذى القربى قصد كرده، و ما را با نام ذى القربى و یتیمان و مساكین و درراه ماندگان، ذكر كرده است، و این آیه فقط دربارۀ ما نازل شده است، و در صدقه براى ما نصیبى قرار نداده است، خداوند پیامبرش(صلی الله علیه و آله)را و ما اهل بیت را، بالاتر از آن دانسته است كه چرک و كثافات مردم (یعنى پول باقى مانده در دست مردم) را به ما بخوراند.

2_ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ كَثِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: «وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَی ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبى»، قَالَ: أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّةُ(علیهما السلام).(1)

عبد الرحمن بن كثیر از حضرت صادق(علیه السلام) نقل كرده كه حضرت در بارۀ آیۀ شریفۀ : «وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَی ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبى»، فرمودند: امیر المؤمنین و ائمّه(علیهم السلام)هستند.

ص: 308

وَحْدَهُ لَا شَرِیک لَهُ، مُحَمَّدٌ عَبْدِی وَ رَسُولِی، أَیدْتُهُ بِعَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ، وَ ذَلِک قَوْلُهُ: «هُوَ الَّذِی أَیدَک بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِینَ»، یعْنِی عَلِی بْنَ أَبِی طَالِبٍ(علیه السلام).(1)

از ابو هریره، نقل است كه رسول خدا(صلی الله علیه و آله)فرمودند: بر روى عرش پروردگار، این عبارت نوشته شده است: خدایى جز اللّه نیست، محمّد(صلی الله علیه و آله)رسول خداست، او را به وسیلۀ على(علیه السلام) تأیید و یارى نمودم، و این همان سخن خداى تبارک و تعالى است: «هُوَ اَلَّذِی أَیدَک بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِینَ»، یعنى حضرت على بن ابی طالب(علیه السلام).

ص: 310

الشَّمْسَ، حَتَّى یصَلِّی الْعَصْرَ فِی وَقْتِهَا، قَالَ: فَطَلَعَتِ الشَّمْسُ، فَصَارَتْ فِی وَقْتِ الْعَصْرِ بَیضَاءَ نَقِیةً، وَ نَظَرَ إِلَیهَا أَهْلُ الْمَدِینَةِ، وَ إِنَّ عَلِیاً قَامَ وَ صَلَّى، فَلَمَّا انْصَرَفَ غَابَتِ الشَّمْسُ وَ صَلَّوُا الْمَغْرِبَ.(1)

از عبدالله بن سنان، از امام صادق(علیه السلام)، از پدرشان(علیه السلام)، از پدرانشان(علیهم السلام)روایت کرده است که فرمودند: حضرت علی(علیه السلام)، در زمان بیماری رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)نزد ایشان آمدند، در حالی که آن حضرت بی هوش بودند و سرشان در آغوش جبرئیل قرار داشت، و جبرئیل به شكل دحیۀ کلبی بود.

وقتی که حضرت علی(علیه السلام) وارد شدند، جبرئیل به ایشان عرض كرد: سرِ پسر عمویتان را بگیرید، چرا که شما، به آن شایسته تر هستید، زیرا خدا در کتابش می فرماید: «وَأُوْلُواْ الأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَی بِبَعْضٍ».

حضرت علی(علیه السلام) نشستند و سرِ رسول خدا(صلی الله علیه و آله)را گرفتند و در دامان خود نهادند، پس سرِ رسول خدا(صلی الله علیه و آله)همچنان در آغوششان بود، تا خورشید غروب کرد، و رسول خدا(صلی الله علیه و آله)به هوش آمدند، سرشان را بلند كردند و به حضرت علی(علیه السلام) نگاه کردند و فرمودند: ای علی! جبرییل کجاست؟ حضرت علی(علیه السلام) عرض کردند: ای رسول خدا! من کسی را جز دحیۀ کلبی ندیدم، و او سرتان را در دامان من قرار داد، و گفت: ای علی! سرِ پسر عمویت را بگیر، زیرا که تو، به آن از من شایسته تری، چرا که خدا در کتابش می فرماید: «وَأُوْلُواْ الأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَی بِبَعْضٍ فِی کِتَابِ اللّهِ»، پس نشستم و سر شما را گرفتم، و همچنان تا غروب خورشید در آغوشم بودید.رسول خدا(صلی الله علیه و آله)فرمودند: آیا نماز عصر را به جا آورده ای؟ عرض کردند: خیر، پس حضرت فرمودند: چرا تا كنون نمازت را نخواندی؟ عرض کردند: شما بی هوش

ص: 313

بودید، و سرتان در دامان من بود، و دوست نداشتم شما را به زحمت اندازم، و نخواستم سرِ شما را روی زمین بگذارم و از جا برخیزم و نماز بخوانم.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله)فرمودند: خدایا! همانا او در حال اطاعت از تو، و اطاعت از رسول تو بوده، تا این که نماز عصرش قضا شده است. خدایا! خورشید را برای او برگردان، تا بتواند نماز عصر را در وقت خود بخواند.

حضرت فرمودند: پس ناگهان خورشید طلوع کرد و هنگام عصر، روشن و شفاف در آسمان قرار گرفت، و اهل مدینه آن را می دیدند، پس حضرت علی(علیه السلام) برخاستند و نمازشان را به جا آوردند، سپس هنگامی که نمازشان تمام شد، بار دیگر خورشید غروب کرد، و مردم نماز مغرب را به جا آوردند.

2_ فِی تَفْسِیرِ جَابِرِ بْنِ یزِیدَ، عَنِ الْإِمَامِ(علیه السلام): أَثْبَتَ اللَّهُ بِهَذِهِ الْآیةِ، وَلَایةَ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ(علیه السلام)، لِأَنَّ عَلِیاً(علیه السلام) كَانَ أَوْلَى بِرَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)مِنْ غَیرِهِ، لِأَنَّهُ كَانَ أَخَاهُ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ، لِأَنَّهُ حَازَ مِیرَاثَهُ وَ سِلَاحَهُ وَ مَتَاعَهُ وَ بَغْلَتَهُ الشَّهْبَاءَ وَ جَمِیعَ مَا تَرَک، وَ وَرِثَ كِتَابَهُ مِنْ بَعْدِهِ، قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: «ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَینا مِنْ عِبادِنا»(1)، وَ هُوَ الْقُرْآنُ كُلُّهُ نَزَلَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله و سلم)(2)

در تفسیر جابر ین یزید، از امام(علیه السلام) روایت کرده است که: خداوند، به وسیلۀ این آیه، ولایت حضرت علی بن ابی طالب(علیه السلام) را ثابت کرده است، زیرا حضرت علی(علیه السلام) برای رسول خدا(صلی الله علیه و آله)از دیگران، شایسته تر بودند، همانا ایشان برادر پیامبر، در دنیا و آخرت بودند، برای اینکه میراث آن حضرت و سلاحشانو متاعشان و قاطر شهباء و همۀ آنچه را که پیامبر(صلی الله علیه و آله)به جای گذاشته بود، به ایشان رسید، و پس از

ص: 314

پیامبر کتابشان را به ارث بردند، كه خدای عزّ و جل می فرماید: «ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتَابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنَا مِنْ عِبَادِنَا»، و آن، همۀ قرآن است که بر رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)نازل شد.

3_ زَیدُ بْنُ عَلِی(علیهما السلام): فِی قَوْلِهِ تَعَالَى: «وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى بِبَعْضٍ»، قَالَ: ذَلِک عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ(علیه السلام)، كَانَ مُهَاجِراً ذَا رَحِمٍ.(1)

از زید بن علی(علیهما السلام)روایت شده است که در بارۀ این فرمایش خدای عزّ و جل: «وَ أُوْلُواْ الأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَی بِبَعْضٍ فِی کِتَابِ اللّهِ»، گفت: ایشان، همان حضرت علی بن ابی طالب(علیه السلام) هستند، ایشان مهاجری بودند که رابطۀ رحمی داشتند.

4_ عَنِ ابْنِ جُبَیرٍ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)فِی بَیتِهِ، فَغَدَا عَلَیهِ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) بِالْغَدَاةِ، وَ كَانَ یحِبُّ أَنْ لَا یسْبِقَهُ إِلَیهِ أَحَدٌ، فَدَخَلَ، فَإِذَا النَّبِی(صلی الله علیه و آله)فِی صَحْنِ الدَّارِ، وَ إِذَا رَأْسُهُ فِی حَجْرِ دِحْیةَ الْكَلْبِی، فَقَالَ: السَّلَامُ عَلَیک، كَیفَ أَصْبَحَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)فَقَالَ لَهُ دِحْیةُ: وَ عَلَیک السَّلَامُ، أَصْبَحَ بِخَیرٍ، یا أَخَا رَسُولِ اللَّهِ!

فَقَالَ لَهُ عَلِی(علیه السلام): جَزَاک اللَّهُ عَنَّا أَهْلَ الْبَیتِ خَیراً، فَقَالَ لَهُ دِحْیةُ: إِنِّی أُحِبُّک، وَ إِنَّ لَک عِنْدِی مِدْحَةٌ أَزِفُّهَا إِلَیک، أَنْتَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ، وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ، وَ أَنْتَ سَیدُ وُلْدِ آدَمَ، مَا خَلَا النَّبِیینَ وَ الْمُرْسَلِینَ، لِوَاءُ الْحَمْدِ بِیدِک یوْمَ الْقِیامَةِ، تُزَفُّ أَنْتَ وَ شِیعَتُک مَعَ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله)وَ حِزْبِهِ إِلَى الْجِنَانِ، قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَوَلَّاک، وَ خَسِرَ مَنْ تَخَلَّاک،

ص: 315

مُحِبُّو مُحَمَّدِ مُحِبُّوک، وَ مُبْغِضُوهُ مُبْغِضُوک، لَنْ تَنَالَهُمْ شَفَاعَةُ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله و سلم)

ادْنُ مِنِّی، یا صَفْوَةَ اللَّهِ! وَ خُذْ رَأْسَ ابْنِ عَمِّک، فَأَنْتَ أَحَقُّ بِهِ مِنِّی، فَأَخَذَ رَأْسَ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)،فَانْتَبَهَ، فَقَالَ: مَا هَذِهِ الْهَمْهَمَةُ؟ فَأَخْبَرَهُ الْخَبَرَ، فَقَالَ: لَمْ یكُنْ دِحْیةَ، وَ إِنَّمَا كَانَ جَبْرَئِیلُ، سَمَّاک بِاسْمٍ سَمَّاک اللَّهُ بِهِ، وَ هُوَ الَّذِی أَلْقَى مَحَبَّتَک فِی صُدُورِ الْمُؤْمِنِینَ، وَ رَهْبَتَک فِی صُدُورِ الْكَافِرِینَ.(1)

از جناب سعید بن جبیر نقل است كه گفت: ابن عباس گفت: روزی رسول خدا(صلی الله علیه و آله)در خانۀ خود بودند، صبحگاهان، حضرت علی بن ابی طالب(علیه السلام) بر ایشان، وارد شدند، در حالیكه دوست داشتند کسی بر ایشان، پیشی نگیرد، پس داخل شدند در حالی که پیامبر(صلی الله علیه و آله)در صحن خانه بودند، به طوری که سرشان در دامن دحیۀ کلبی بود، پس گفتند: سلام بر تو، رسول خدا(صلی الله علیه و آله)چگونه صبح کردند؟ دحیه عرض كرد: به نیکی، ای برادر رسول خدا!

پس حضرت علی(علیه السلام) به او فرمودند: خداوند از سوی ما اهل بیت، به تو پاداش خیر دهد، دحیه به آن حضرت عرض كرد: به درستی که من شما را دوست دارم، همانا در نزد من برای شما مدحی است، که آن را برای شما می خوانم، شما امیرالمؤمنین، و پیشوای رو سفیدان، هستید، شما سرور فرزندان آدم، غیر از پیامبران و رسولان، هستید، و در روز قیامت، پرچم حمد، به دست شما است، شما و شیعیانتان، با حضرت محمّد(صلی الله علیه و آله)و طرفداران ایشان، در روز قیامت، وارد بهشت می شوید،رستگار است هر که شما مولایش باشید، و زیان کرد هر که شما را تنها

ص: 316

گذاشت، دوستداران محمّد(صلی الله علیه و آله و سلم)دوست داران شما هستند، و دشمنان آن حضرت، دشمنان شما، كه شفاعت حضرت محمّد(صلی الله علیه و آله)به آنها نمی رسد.

ای برگزیدۀ خدا! نزدیک من بیائید، و سر پسر عمویتان را در دامن بگیرید، كه شما به اینكار، از من سزاوارتر هستید.

پس حضرت علی(علیه السلام)، سر رسول خدا(صلی الله علیه و آله)را گرفتند و در دامن خود گذاشتند، پس پیامبر(صلی الله علیه و آله)به هوش آمدند و فرمودند: این همهمه از چیست؟ پس حضرت علی(علیه السلام) جریان را به ایشان گفتند، پس آن حضرت فرمودند: او دحیه نبود، همانا او جبرئیل بود، تو را به نامی خواند، که خداوند تو را به این نام خوانده بود، پس او کسی است که محبّت تو را در سینه های مؤمنان قرار داد، و ترس تو را در سینه های کافران.

ص: 317

2_ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی لَیلَى، قَالَ قَالَ أَبِی: دَفَعَ النَّبِی(صلی الله علیه و آله)الرَّایةَ یوْمَ خَیبَرَ إِلَى عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ(علیه السلام)، فَفَتَحَ اللَّهُ عَلَیهِ وَ أَوْقَفَهُ یوْمَ غَدِیرِ خُمٍّ، فَأَعْلَمَ النَّاسَ أَنَّهُ مَوْلَى كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ.

وَ قَالَ لَهُ: أَنْتَ مِنِّی وَ أَنَا مِنْكَ.

وَ قَالَ لَهُ: تُقَاتِلُ عَلَى التَّأْوِیلِ كَمَا قَاتَلْتُ عَلَى التَّنْزِیلِ.

وَ قَالَ لَهُ: أَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى.

وَ قَالَ لَهُ: أَنَا سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمْتَ وَ حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبْتَ.

وَ قَالَ لَهُ: أَنْتَ الْعُرْوَةُ الْوُثْقَى.

وَ قَالَ لَهُ: أَنْتَ تُبَینُ لَهُمْ مَا اشْتَبَهَ عَلَیهِمْ بَعْدِی.

وَ قَالَ لَهُ: أَنْتَ إِمَامُ كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ، وَ وَلِی كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ بَعْدِی.

وَ قَالَ لَهُ: أَنْتَ الَّذِی أَنْزَلَ اللَّهُ فِیهِ: «وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ یوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ».(الحدیث)(1)

از عبد الرحمن بن ابى لیلى نقل است كه گفت: پدر من گفت: پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله)در روز خیبر، پرچم را به دست أمیر المؤمنین(علیه السلام) دادند، تا حق سبحانه و تعالى، به دست آن حضرت، آن را فتح فرمود، و در روز غدیر خم آن حضرت را به مردم معرفی نمودند، كه او مولاى هر مؤمن و مؤمنه است، و فرمودند كه: تو از منى و من از تو، و دیگر فرمودند كه: تو مقاتله بر تأویل می كنى چنانچه من بر تنزیل جنگ كردم، و تو نسبت به من به منزلۀ

ص: 319

هارونى نسبت به موسى، و دیگر من به صلحم با كسى كه با تو به صلح است، و من به جنگم با كسى كه با تو به جنگ است، و توئى ریسمان محكم و استوار، و توئى كه بیان كنى براى مردم آنچه مشتبه باشد بر ایشان بعد از من، و توئى امام هر مرد و زن مؤمن بعد از من، و توئى ولىّ هر مرد و زن مؤمن بعد از من، و توئى كه حق تعالى در شأن تو این آیۀ را فرستاد كه: «وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ یوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ».

3_ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْمُغِیرَةِ بْنِ النَّصْرِی، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ یوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ»، فَقَالَ: اسْمٌ نَحَلَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلِیاً(علیه السلام) مِنَ السَّمَاءِ، لِأَنَّهُ هُوَ الَّذِی أَدَّى عَنْ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)بَرَاءَةَ، وَ قَدْ كَانَ بَعَثَ بِهَا مَعَ أَبِی بَكْرٍ أَوَّلًا، فَنَزَلَ عَلَیهِ جَبْرَئِیلُ(علیه السلام) فَقَالَ: یا مُحَمَّدُ! إِنَّ اللَّهَ یقُولُ لَكَ: إِنَّهُ لَا یبَلِّغْ عَنْک، إِلَّا أَنْتَ أَوْ رَجُلٌ مِنْک، فَبَعَثَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)عِنْدَ ذَلِک عَلِیاً(علیه السلام) فَلَحِقَ أَبَا بَكْرٍ وَ أَخَذَ الصَّحِیفَةَ مِنْ یدِهِ، وَ مَضَى بِهَا إِلَى مَكَّةَ، فَسَمَّاهُ اللَّهُ تَعَالَى أَذَاناً مِنَ اللَّهِ، إِنَّهُ اسْمٌ نَحَلَهُ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ لِعَلِی(علیه السلام).(1)

از حارث نصرى نقل است كه گفت: از حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) تفسیر آیۀ : «وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ یوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ»، را پرسیدم، حضرت فرمودند: این نامى است كه خداوند از آسمان اختصاص به حضرت على(علیه السلام) داده است، زیرا اوست كه از جانب رسول خدا(صلی الله علیه و آله)بیزارى از مشركین را اعلام كرد، پیامبر(صلی الله علیه و آله)نخست، آن را به ابو بكر داده بودند، جبرئیل فرود آمد و گفت: اى محمّد! خدا به تو مى فرماید: «همانا هیچ کس حق ابلاغآن را از جانب تو ندارد، جز خودت، یا مردى كه

ص: 320

از خودت باشد».

بعد از آن فرمان بود كه پیامبر(صلی الله علیه و آله)حضرت علىّ(علیه السلام) را فرستادند، و آن حضرت به ابو بكر رسیدند، و صحیفه را از دستش گرفته و بردند، و به دیوار كعبه نصب نمودند، از این جهت خداوند آن حضرت را أذان نامید، همانا این نامى است كه خداوند از آسمان، اختصاص به حضرت على(علیه السلام) داده است.

ص: 321

2_ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ مُحَمَّدٍ النَّخَعِی، قَالَ: حَدَّثَنِی سُفْیانُ بْنُ مُحَمَّدٍ الضُّبَعِی، قَالَ: كَتَبْتُ إِلَى أَبِی مُحَمَّدٍ(علیه السلام)، أَسْأَلُهُ عَنِ الْوَلِیجَةِ، وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَى: «وَ لَمْ یتَّخِذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ لا رَسُولِهِ وَ لَا الْمُؤْمِنِینَ وَلِیجَةً»، قُلْتُ فِی نَفْسِی: لَا فِی الْكِتَابِ مَنْ تَرَى الْمُؤْمِنِینَ هَاهُنَا؟ فَرَجَعَ الْجَوَابُ: الْوَلِیجَةُ الَّذِی یقَامُ دُونَ وَلِی الْأَمْرِ، وَ حَدَّثَتْک نَفْسُک عَنِ الْمُؤْمِنِینَ مَنْ هُمْ فِی هَذَا الْمَوْضِعِ؟ فَهُمُ الْأَئِمَّةُ(علیهما السلام)، الَّذِینَ یؤْمِنُونَ عَلَى اللَّهِ، فَیجِیزُ أَمَانَهُمْ.(1)

از اسحاق بن محمّد نخعی نقل است كه گفت: سفیان بن محمّد ضبعی، روایت كرد برای من و گفت: به حضرت ابو محمّد، امام حسن عسکری(علیه السلام) نامه ای نوشتم، و از ایشان در بارۀ ولیجه پرسیدم، یعنی همان فرمایش خداوند متعال كه می فرماید: «وَ لَمْ یَتَّخِذُواْ ... مِن دُونِ اللّهِ وَ لاَ رَسُولِهِ وَ لاَ الْمُؤْمِنِینَ وَلِیجَةً»، و در همان وقت، با خودم گفتم، ولی در نامه ننوشتم: مقصود از مؤمنین در این جا چه می تواند باشد؟

پس پاسخ آن نامه، چنین به من رسید: ولیجه (یار و همساز) کسی را گویند، که او را به جای ولی امر، نصب کنند، و این که با خود اندیشیدی، كه مقصود از مؤمنین در آیه چه کسانی هستند؟ آنان ائمّه(علیهم السلام)هستند، که با ضمانت الهی امان می دهند، و خداوند، امان آنها را امضاء می کند.

ص: 323

سپس هجرت و جهاد كردم، پس رسول خدا(صلی الله علیه و آله)را به عنوان داور پذیرفتند.

خداى عزّ و جل این آیه را نازل فرمود: «أَ جَعَلْتُمْ سِقایةَ الْحاجِّ وَ عِمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ كَمَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیوْمِ الْآخِرِ وَ جاهَدَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ لا یسْتَوُونَ عِنْدَ اللَّهِ، تا این فرمودۀ خداى عزّ و جل: إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ».

2_ فِی رِوَایةِ أَبِی الْجَارُودِ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ(علیه السلام) قَالَ: نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیةُ فِی عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ(علیه السلام)، قَوْلُهُ: «كَمَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیوْمِ الْآخِرِ وَ جاهَدَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ لا یسْتَوُونَ عِنْدَ اللَّهِ وَ اللَّهُ لا یهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ».

ثُمَّ وَصَفَ عَلِی بْنَ أَبِی طَالِبٍ(علیه السلام)، فَقَالَ: «الَّذِینَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ وَ أُولئِک هُمُ الْفائِزُونَ»(1)، ثُمَّ وَصَفَ مَا لِعَلِی(علیه السلام) عِنْدَهُ، فَقَالَ: «یبَشِّرُهُمْ رَبُّهُمْ بِرَحْمَةٍ مِنْهُ وَ رِضْوانٍ وَ جَنَّاتٍ لَهُمْ فِیها نَعِیمٌ مُقِیمٌ»، «خالِدِینَ فِیها أَبَداً إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ»(2).(3)

در روایت ابو جارود، از امام محمّد باقر(علیه السلام) روایت شده است که آن حضرت فرمودند: این آیه، در شأن حضرت علی بن ابی طالب(علیه السلام) نازل شده: «کَمَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَ الْیَوْمِ الآخر وَ جَاهَدَ فِی سَبِیلِ اللّهِ لاَ یَسْتَوُونَ عِندَ اللّهِ وَ اللّهُ لاَیَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ». سپس حضرت علی بن ابی طالب(علیه السلام) را توصیف می کند: «الَّذِینَ آمَنُواْ وَ هَاجَرُواْ وَ جَاهَدُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَ انفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَهً عِندَ اللّهِ وَأُوْلَئِکَ هُمُ الْفَائِزُون»، و

ص: 325

سپس بخشی از پاداش حضرت علی(علیه السلام)، كه نزد خداوند است را، توصیف می کند، و می فرماید: «یُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُم بِرَحْمَهٍ مِّنْهُ وَ رِضْوَان وَ جَنَّاتٍ لَّهُمْ فِیهَا نَعِیمٌ مُّقِیمٌ»، «خالِدِینَ فِیها أَبَداً إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ».

3_ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) قَالَ: سُئِلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ(علیه السلام) أَخْبِرْنَا بِأَفْضَلِ مَنَاقِبِک، قَالَ: نَعَمْ، كُنْتُ أَنَا وَ عَبَّاسٌ وَ عُثْمَانُ بْنُ أَبِی شَیبَةَ، فِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ، قَالَ عُثْمَانُ بْنُ أَبِی شَیبَةَ: أَعْطَانِی رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)الْخِزَانَةَ، یعْنِی مَفَاتِیحَ الْكَعْبَةِ، وَ قَالَ الْعَبَّاسُ: أَعْطَانِی رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)السِّقَایةَ، وَ هِی زَمْزَمُ، وَ لَمْ یؤْتِک شَیئاً، یا عَلِی!

قَالَ: فَأَنْزَلَ اللَّهُ: «أَ جَعَلْتُمْ سِقایةَ الْحاجِّ وَ عِمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ كَمَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیوْمِ الْآخِرِ وَ جاهَدَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ لا یسْتَوُونَ عِنْدَ اللَّهِ».(1)

از ابو بصیر نقل است كه گفت: حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) فرمودند: از امیر المؤمنین(علیه السلام) سؤال شد كه بهترین مناقب و فضیلت های تان را به ما بگوئید؟ حضرت فرمودند: بله، روزی من و عباس و عثمان بن ابو شیبه، در مسجد الحرام بودیم.

عثمان بن ابو شیبه گفت: رسول خدا(صلی الله علیه و آله)خزانت، یعنی کلیدهای کعبه را به من واگذار نمودند، و عباس گفت: رسول خدا(صلی الله علیه و آله)سقایت را، یعنی مسئولیت زمزم را به من واگذار نمودند، و به تو چیزی نداده اند، ای علی!

حضرت فرمودند: پس خداوند، این آیه را نازل فرمود: «أَجَعَلْتُمْ سِقَایَهَ الْحَاجِّ وَ عِمَارَهَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ کَمَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَ الْیَوْمِ الآخر وَ جَاهَدَ فِی سَبِیلِاللّهِ لاَ یَسْتَوُونَ عِندَ اللّهِ».

ص: 326

4_ مِنْ تَفْسِیرِ الثَّعْلَبِی، قَوْلُهُ تَعَالَى: «أَ جَعَلْتُمْ سِقایةَ الْحاجِّ وَ عِمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ كَمَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیوْمِ الْآخِرِ وَ جاهَدَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ لا یسْتَوُونَ عِنْدَ اللَّهِ»، وَ بِالْإِسْنَادِ الْمُقَدَّمِ قَالَ الثَّعْلَبِی: قَالَ الْحَسَنُ وَ الشَّعْبِی وَ مُحَمَّدُ بْنُ كَعْبٍ الْقُرَظِی: نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیةُ فِی عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ(علیه السلام) وَ عَبَّاسِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ رَضِی اللَّهُ عَنْهُ وَ طَلْحَةَ بْنِ شَیبَةَ وَ ذَلِک أَنَّهُمْ افْتَخَرُوا، فَقَالَ طَلْحَةُ: أَنَا صَاحِبُ الْبَیتِ بِیدِی مِفْتَاحُهُ وَ لَوْ أَشَاءُ بِتُّ فِی الْمَسْجِدِ، وَ قَالَ الْعَبَّاسُ: أَنَا صَاحِبُ السِّقَایةِ وَ الْقَائِمُ عَلَیهَا وَ لَوْ أَشَاءُ بِتُّ فِی الْمَسْجِدِ، وَ قَالَ عَلِی(علیه السلام): مَا أَدْرِی مَا تَقُولَانِ، لَقَدْ صَلَّیتُ سِتَّةَ أَشْهُرٍ قَبْلَ النَّاسِ، وَ أَنَا صَاحِبُ الْجِهَادِ، فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى هَذِهِ الْآیةَ: «أَ جَعَلْتُمْ سِقایةَ الْحاجِّ وَ عِمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ كَمَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیوْمِ الْآخِرِ وَ جاهَدَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ لا یسْتَوُونَ عِنْدَ اللَّهِ وَ اللَّهُ لا یهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ».(1)

ثعلبى در تفسیر آیۀ شریفۀ : «أَ جَعَلْتُمْ سِقایةَ الْحاجِّ وَ عِمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ كَمَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیوْمِ الْآخِرِ ...»، از حسن، شعبى و محمد ابن كعب قرظى روایت كرده است كه: این آیه در بارۀ حضرت على(علیه السلام) و عباس بن عبد المطلب و طلحة ابن شیبه نازل شده، و داستان از این قرار بود كه روزى این سه نفر با یك دیگر تفاخر مى كردند، طلحه مى گفت: من تعمیركنندۀ مسجد الحرام، و كلید دار خانۀ خدا هستم، و اگر بخواهم، در مسجد بیتوته می کنم، عباس مى گفت: من صاحب منصب و مسئول سقائى حاجیانم.

حضرت على(علیه السلام) فرمودند: من نمى دانم شما چه مى گوئید، ولی من شش ماه،

ص: 327

قبل از مردم، نماز گزاردم، و من صاحب جهاد در راه خدا هستم، پس در این لحظه بود كه خداوند متعال آیۀ : «أَ جَعَلْتُمْ سِقایةَ الْحاجِّ وَ عِمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ كَمَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیوْمِ الْآخِرِ وَ جاهَدَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ لا یسْتَوُونَ عِنْدَ اللَّهِ وَ اللَّهُ لا یهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ»، را، نازل فرمود.

ص: 328

خداوند: «عَلَی الإیمَانِ»، ایمان، همان ولایت حضرت علی بن ابی طالب(علیه السلام) است، که فرمود: «وَ مَنْ یتَوَلَّهُمْ مِنْكُمْ فَأُولئِک هُمُ الظَّالِمُونَ».

2_ عَن أَبِی حَمْزَةَ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ(علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَى: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا آباءَكُمْ وَ إِخْوانَكُمْ أَوْلِیاءَ إِنِ اسْتَحَبُّوا الْكُفْرَ عَلَى الْإِیمانِ»، قَالَ: فَإِنَّ الْإِیمَانَ وَلَایةُ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ(علیه السلام).(1)

از ابو حمزه نقل است كه گفت: حضرت امام محمّد باقر(علیه السلام) در بارۀ فرمایش خدای متعال: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا آباءَكُمْ وَ إِخْوانَكُمْ أَوْلِیاءَ إِنِ اسْتَحَبُّوا الْكُفْرَ عَلَى الْإِیمانِ»، فرمودند: ایمان، همان ولایت حضرت علی بن ابی طالب(علیه السلام) است.

ص: 330

اللَّهَ، هُمْ مَعَ الْقُرْآنِ وَ الْقُرْآنُ مَ(علیهم السلام)، لَا یفَارِقُهُمْ وَ لَا یفَارِقُونَهُ، حَتَّى یرِدُوا عَلَی الْحَوْضَ.(1)

از ابو اسحاق حارث بن عبد الله حاسدی نقل است که گفت: حضرت علی(علیه السلام) فرمودند: روزی رسول خدا(صلی الله علیه و آله)از منبر بالا رفتند، و فرمودند: خداوند به اهل زمین نگاه کرد و مرا از میان آنان برگزید، پس یک بار دیگر نگریست و علی(علیه السلام) را به عنوان برادر، وزیر، وارث، جانشین و خلیفه ی من در میان امّتم، و سرپرست هر مؤمنی، پس از من، انتخاب نمود، هر کس او را دوست بدارد، خدا را دوست دارد، هر کس با او دشمن باشد، با خدا دشمن است، هر کس به او عشق بورزد، به خدا عشق ورزیده است، و هر کس دشمن او باشد، دشمن خداست.

به خدا سوگند! فقط مؤمنین او را دوست دارند، و تنها کافران با او دشمن هستند، او پس از من، نور زمین و رکن آن است، او کلمه ی تقوی، و عروة الوثقی است. سپس رسول خدا(صلی الله علیه و آله)این آیه را تلاوت فرمودند: «یرِیدُونَ لِیطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ یأْبَى اللَّهُ إِلَّا أَنْ یتِمَّ نُورَهُ وَ لَوْ كَرِهَ الْكافِرُونَ»، و بعد فرمودند: ای مردم! هر کس این کلام مرا شنید، باید به غائبین برساند. پروردگارا! من تو را گواه بر آنان می گیرم.

ای مردم! خداوند، برای بار سوّم نگاه کرد، و پس از من و علی بن ابی طالب(علیه السلام)، یازده امام را برگزید، آنان یکی پس از دیگری می آیند، هر گاه یکی از دنیا رفت، دیگری به جا او خواهد آمد، مانند ستاره های آسمان، که هر گاه ستاره ای پنهان می شود، ستاره ی دیگری طلوع می کند، آنان هادیان هدایت شده هستند، نیرنگ هیچ کس به آنان ضرری نمی رساند، و تلاش برای ناکام گذاشتن و خوار کردن آنان، بی نتیجه است. آنان حجّت خدا در رویزمین هستند، و آنان گواهان بر خلق خدا هستند، هر کس از

ص: 332

آنان اطاعت کند، از خدا اطاعت کرده است، و هر کس از آنان سرپیچی کند، از خدا سرپیچی کرده است، آنان با قرآن هستند و قرآن با آنان است، آنان از قرآن جدا نمی شوند و قرآن هم از آنان جدا نخواهد شد، تا این که بر من، در کنار حوض، وارد شوند.

ص: 333