گزیده دایره المعارف تهاویل الربیع جلد 3

مقدمه گزیده تهاویل الربیع جلد سوم

الحمدلله ربّ العالمین و صلّ اللّهمَّ علی محمدٍ و اله الطّاهرین و العن منکری فضائلهم.

لازم به ذکر است که استفاده از الفاظ مترادف خلاف سلیقه و تضییع عمر نیست به حکم ضرب المثل «ما قلّ و دلّ» سعی کردیم مطلب را با عبارت ساده و به ایجاز در اختیار خواننده قرار دهیم و کسانی که جلد اول و دوم گزیده تهاویل الربیع را مطالعه نموده اند، به این روش پی برده اند. اینک به حول الله و قوته به نوشتن جلد سوم آن - با نام گزیده تهاویل الربیع (جلد سوم) - شروع می کنیم و ما توفیقی الاّ بالله.

محمد محقّق مرندی

ص: 4

پیشگفتار

الحمد لله رب العالمین و الصلوة و السلام علی محمّد و آله الطاهرین و اللعن علی اعدائهم.

به دنبال انتشار جلد اول کتاب «گزيدة تهاويل الربيع» و «فرنودسار» و استقبال فراوان و شایسته شما خوانندگان محترم و تقاضای مکرر از عزیزان خواننده، مبنی بر انتشار جلد سوم این کتاب، از میان تقاضاهای فراوان و بسیاری از دانشجویان و طلب کنندگان علم، که از تهران و شهرستان ها به ما می رسید، حضرت آیت الله محقق مرندی(دام ظله العالی) با صبر و حوصله قسمت های مهمی از اصل کتاب «تهاویل الربیع» که تا کنون پنج جلد شده؛ که در صورت توضیح و تنقیح به حدود 25 جلد می رسد را انتخاب کرده و به صورت کنونی «گزیدة تهاویل الربیع جلد 3» در اختیار شما عزیزان قرار خواهد گرفت. و چه بسيار زحمت ها كه برده مى شود تا موضوعى علمی منقّح و تميز شود، و سپس سامان يابد، دست نوشته هايى فراهم آيد و سرانجام کتابی موجز و مفيد فایده پديدار شود؛ امّا کتاب كه نتیجه نهايى آن همه زحمت است، نمى تواند بازتاباننده همه دريافت ها در آن موضوع باشد. لکن لازم به توضیح است که حضرت استاد (دام ظله العالی) اسم کتاب را در اول هر بحث آورده و صفحات آن کتاب را در پایان هر مطلب ذکر کرده است. امید است که این کتاب راهگشای مشکلات بسیاری از مؤمنین و مؤمنات، به ویژه فضلاء و دانشمندان، و ذخیره ای برای عالم قبر و قیامت ما باشد، و مورد قبول خداوند متعال و حضرت زهرا (سلام الله علیها) و مولی الموحدین امام علی بن ابی طالب(سلام الله علیه) و حضرت ولي عصر، عجل الله تعالی فرجه الشریف قرار گیرد.

رَبَّن-ا تَقَبَّ-لْ مِنَّ-ا إِنَّ-كَ أَنْتَ السَّمِي-عُ الْعَلِي-م

قم المقدسة

جواد وفادار

آذر م-اه 1395 مطاب-ق با 17 ربی-ع الاول 1438 ه-.ق

ص: 8

خوب است نگاهی به کتاب غلط ننویسیم، بکنیم

اتاق لغت ترکی است، نوشتن آن با حرف طاء خوب نیست، زیرا که در ترکی حرف طاء نیست 12 .

اتو از قرن دهم به بعد بوجود آمده، کلمه فارسی یا روسی است، هر کدام باشد با طاء نوشتن اش خوب نیست 13 .

بر اهل افغانستان، افغان گفتن صحیح است، نه افغانی، چطوری که بر اهل ترکیه، ترک، و بر اهل کردستان کرد، گفته می شود 32 .

اطوشوئی غلط است، زیرا که در آنجا لباس می شویند نه اتو 28 .

امپراتور صحیح است، نه امپراطور، چون واژه فرنگی است، نه عربی 39 .

اِمریکا به کسر همزه بهتر است 40 .

کلمه این جانب در زن و مرد درست است، لازم نیست در زن این جانبه گفته شود 52 .

باتری لغت فرانسوی است، پس با حرف ت باید نوشت 54 .

باسمه تعالی صحیح است، نه بسمه(1)،

باغ چون واژه فارسی است، جمع آن را باغات نوشتن درست نیست، باغ ها صحیح است 57 .

تشت لغت فارسی است، با طاء نوشتن آن خوب نیست 106 .

زغال صحیح است نه ذغال 221 .

سبزی ها، صحیح است نه سبزیجات 227 .

غلتک صحیح است، نه غلطک 281 .

فرمایش ها صحیح است، نه فرمایشات 294 .

سابق الذکر صحیح است، نه فوق الذکر زیرا که جزء اول باید صفت باشد 299 .

پذیراندن، بهتر از قبولاندن است، زیرا که در فارسی قبولیدن نداریم که، متعدّی آن به صورت قبولاندن باشد 302 .

کاندید، به معنی معصوم، و کاندیدا به معنی نامزد، یا داوطلب، هر دو کلمه فرانسوی است، به همدیگر قاطی نشود 310 .

کفشدوز، یا کفشگیر، صحیح است نه کفّاش، زیرا که در زبان فارسی به این وزن، مبالغه نداریم 314 .

گلایه، لفظ عامیانه است، صحیح آن گله، یا گله گزاری است 325 .

ص: 1

تاریخ اختصاص روحانیت به این لباس از کی است

شکی نیست که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و امامان(علیه السلام)، معمّم بوده اند، و در مواقع مختلف، رنگ عمامه هایشان فرق می کرد، مثلاً رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در روز فتح مکه، عمامه سیاه به سر مبارک داشت، و امام رضا(علیه السلام) که، در زمان مأمون که مجبور به خواندن نماز عید شد، با عمامه سفید تشریف برد،(1) و در جلد دوم گزیده ص 96 از تفسیر برهان نقل کردیم که، حضرت بقیه الله با عمامه سفید ظهور می کند، و در جلد ششم وسائل الشیعه ص 378، حدیث 8، آمده حضرت مهدی با عمامه سبز متعمّم بودند.

و اما قبا در جلد 43 بحار، ص 171، آمده که، فضول های سقیفه، وقتی اراده کردند که صورت آن چهل قبری را که، برای اخفاء قبر حضرت زهراء، امیرالمؤمنین(علیه السلام) ترتیب داده بود، بهم بزنند، و بدن حضرت زهرا(سلام الله علیها) را پیدا کنند، و خودشان دفن کنند، علی(علیه السلام) با قبای زرد ظاهر شد، موش های سقیفه، در سوراخ هایشان قرار گرفتند، این قضیّه می رساند که امیرمؤمنان(علیه السلام) قبا می پوشید، ولو در بعضی از مواقع.

و اما لبّاده در جلد 50 بحار، در جزء معجزات امام هادی(علیه السلام)، ص 143، از قول مأمور متوکل برای جلب امام هادی(علیه السلام)، آورده که، امام(علیه السلام) برای خود و اصحابش از جمله لباس ها که، به خیّاطش دستور دوختن لباده هم داده بود که، منشاء ثبوت یک معجزه برای آن امام همام شد. این مطلب در جلد ششم گزیده ناسخ التواریخ، ص 573، هم آمده است.

و امّا عبا در قدمت وجودی آن، شکی نیست که، در زمان معصومین(علیهم السلام) بوده است، مخفی نماند که بعضی ها از حدیث شریف کساء، تعبیر به حدیث عبا هم کرده اند، بحث در مسلّم بودن حدیث شریف کساء در جلد دوم گزیده تهاویل الربیع ص 27، گذشت قابل توجه است.

ص: 3

مروری به بعضی از مجلدات کتاب جواهر الکلام

جواهر جلد چهارم

جواهر جلد پنجم

جواهر جلد پانزدهم

تذکره: اگر طاعت غالب بشود، عادل است، و ان ندرت منه المعصیۀ 238 .

وجوب الفحص من تعلق الخمس و الزکات و الحج و النذر یعلم من مذاق الشرع 196 .

جواهر جلد چهل و یکم

در بحر مواج وسائل الشیعه (در دریای پرخروش یا در اقیانوس خروشان)

گشتی بشه ور اون بشه:

این کلام، یکی

از امثال زبان ترکی است، و معنی آن، اگر به پنج رسید، به پانزده برسان می باشد، به مناسبت این دو حرفی که از روزنامه اطلاعات آوردم، مطالب دیگری از لطایف روزنامه ها که، در دوران جوانی، در یادداشت هایم نگارش یافته، چون فایده علمی و دینی دارند می آورم: هفته گذشته گاوهای مقدس هندی، یک ساعت فرودگاه بین المللی را، قرق کرده بودند، و کسی جرأت نداشته حتی محترمانه، از آنها بخواهد که، آنجا را ترک کنند، و این گاوها به ریش هواپیماهای غول آسا می خندیدند، - آمریکا برای امور دفاعی خود در جنگ ویتنام، سالی از 73 تا 77 بیلیون دلار، در نظر گرفته است، در حالی که جمیع بودجه آمریکا در جنگ دوم جهانی، 81 بیلیون دلار شد، به شماره 103 مجله مکتب اسلام، به نقل از روزنامه کیهان 17/1/45، و در صفحه 34 آمده صد و پنجاه میلیون از اهلی هندوستان از کثرت قحطی در آستانه مرگ قرار گرفتند دولت تصمیم گرفت برای حفظ مردم از صدو پنجاه میلیون گاو مظهر خدایان استفاده کند، تشنج در مملکت ایجاد شد، آخر الامر با برکناری وزیر کشور، و منصرف شدن دولت از قصد، تظاهرات خاتمه یافت.

در روزنامه اطلاعات به شماره 12748: ص 7، شاهنامه تاریخ روزه گرفتن ایران را مربوط به زمان تهمورث می داند، گوید در زمان او خشکسالی شد، دستور داد که اغنیاء روزی یک دفعه غذا بخورند، - محمد علی شاه وقتی که در سفارت روس متحصّن بود، از مجلس یک ماه روزه را مهلت خواست که، روزه بگیرد مجلس به شرط اینکه از سفارت بیرون نرود قبول کرد، شاه سحرها پس از سحری خوردن، به اتفاق وزیر جنگ خود امیر بهادر، از پشت بام سفارتخانه اذان می گفتند. در اطلاعات شماره 13060 ص 4 نوشته: زن انگلیسی که یک سال باردار بود، نوزاد پسری به دنیا آورد، در اطلاعات 14824 ص 3 آمده: اخیراً ثابت شده است، همسران مردان مسلمان (ختنه شده) کمتر از دیگر همسران گرفتار سرطان دهانه زهدان می شوند، به همین جهت امروزه در اروپا و آمریکا، ختنه متداول شده است، و هکذا زنانی که بعد از وضع حمل بچه را شیر نمی دهند، (جلوگیری از جریان طبیعی آن می کنند) این کار از عوامل سرطان پستان، شناخته شده است، در آمریکا هم اعلان شده است.

فاصله بین حق و باطل

امام باقر(علیه السلام)، می فرماید فاصله بین این دو، کمی عقل است، یعنی شخص عاقل مرد، حق را از باطل تشخیص می دهد، آدم کم عقل است که، باطل را بر حق ترجیح می دهد. 45

وسائل الشیعه جلد دوم

منع با شدّت

پیغمبر(ص) بیرون آمد، و زنانی را دید در جائی نشسته اند، پرسید برای چه اینجا نشسته اید، گفتند منتظر جنازه ای هستیم، فرمود آیا حمل جنازه خواهید کرد، با حمل کنندگان آن، گفتند نه، فرمود جنازه را غسل خواهید داد با غسل دهندگان آن، گفتند نه، آیا آن به راهنمائی و نزدیک شدن شما احتیاج دارد، گفتند نه، فرمود بر گردید با وزر وبال، و با اجر مزد برنگردید. 891

سخن نگارنده تأیید می کند این را، روایتی که در مستدرک الوسائل جلد اول، ص 132، از کتاب دعائم الاسلام از امیرالمؤمنین(علیه السلام)، که پیغمبر(ص) تشیع جنازه ای می فرمود، دید زنی پشت سر جنازه می آید حرکت نفرمود، و دستور داد آن زن را به مدینه بفرستند، تا نگفتند که به پشت دیوارهای مدینه رسید، حرکت نفرمود.

معنی یتیم در اصطلاح شرع

بر خلاف آنچه در شعر نصاب الصبیان آمده، یتیم بی پدر است و لطیم بی ابوین. امام صادق(علیه السلام)، کسی را یتیم می نامد که، نه پدر داشته باشد و نه مادر 927 .

وسائل الشیعه جلد سوم

امام صادق(علیه السلام) می فرماید، نماز واجبی بالاتر از بیست حج و عمره، و هر حج و عمره ای، بالاتر از خانه ای پر از طلا باشد، که در راه خدا آن را صدقه کنی 26

وسائل الشیعه جلد چهارم

امیرالمؤمنین(علیه السلام) می فرماید، هر کس بین اذان و اقامه سجده کند، و بگوید «سَجَدتُ لَکَ خاضعاً خاشعاً ذلیلاً» خداوند محبت او را در دل مؤمنین، و هیبت او در دل منافقین می اندازد 633.

در فرمایش نبوی(صلی الله علیه و آله) آمده، اگر مریض نمی تواند حمد و سوره را در سر نماز بخواند، شما پیش او بخوانید، و به او بشنوانید 692.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) وقتی کسل می شد، یا چشم زخم به او می رسید، یا سر درد می گرفت، دستش را باز می کرد، و سوره حمد و هر دو قل اعوذ را می خواند، پس دستش را به صورت می کشید، هر چه بود برطرف می شد 874.

امام هادی(علیه السلام) نهی می کند از گفتن کلمه، و سلام علی المرسلین در قنوت نماز جمعه 907 سخن نگارنده، مخفی نماند که طبق فرمایش نبوی: «اوّلها التکبیر و آخرها التسلیم»، یعنی نماز با الله اکبر شروع، و با سلام تمام می شود، گفتن سلام علی المرسلین چون کلمه سلام دارد، مشکل می شود، چطوری که در شرایع اشکال کرده است.

سجده های طولانی گذرنامة ورودی بهشت

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) بعضی از حجره های خویش را اصلاح می کرد، مردی به حضرتش مرور کرد، و عرض نمود، اجازه بدهید عوض شما من این کار را انجام دهم، پیغمبر(صلی الله علیه و آله) اجازه داد، وقتی کار را تمام کرد، نبی اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمود اگر حاجتی داری بطلب، عرض کرد بلی از خدا بهشت برایم بطلب، پیغمبر(صلی الله علیه و آله) سرش را پائین انداخت، بعد فرمود باشد، بنده خدا حرکت کرد که برود، پیغمبر(صلی الله علیه و آله) فرمود برای رسیدن به مراد خود، ما را با سجده های طولانی کمک بده. 978

المؤمن کیّس

خاصیّت زیادی دارد گفتن بسم الله الرحمن الرحیم، لاحول و لاقوۀ الا بالله العلی العظیم 1050 مخفی نماند در روایات وسائل الشیعه، حرف واو، بین بسم الله و لاحول و لاقوۀ نیست، و آوردن حرف واو در تعقیب نماز مغرب در مفاتیح الجنان، به روایت مصباح المتهجدین است.

ما و شیعیان ما

مردی در خدمت امام صادق(علیه السلام) عرض کرد، اللهم صل علی محمد و اهل بیت محمد،(صلی الله علیه و آله) امام(علیه السلام) فرمود تنگ گرفتی، مگر نمی دانی که اهل بیت محمد(صلی الله علیه و آله) پنج تن آل عباست، عرض کرد پس چطور بگویم، فرمود بگو: «اللهم صل علی محمد و آل محمد» که، ما و شیعیان ما در این دعا داخل بشویم 1221.

امام صادق(علیه السلام) می فرماید، وقتی اسم یکی از انبیاء(علیه السلام) ذکر شد، اول صلوات بر محمد و اله بگو، بعد به آن پیغمبر صلوات بگو، صلی الله علی محمد و اله، و علی جمیع الانبیاء 1222.

وسائل الشیعه جلد پنجم

عن امیرالمؤمنین(علیه السلام)، «لاجمعۀ الا فی مصر تقام فیه الحدود»، شیخ حدیث را حمل بر تقیّه کرده که، با مذهب اکثر عامه مطابق است 10 چطوری که مرحوم شیخ حرّ مصرّح است: مراد در احادیث جمعه از امام، من یحسن الخطبتین است 12 هر مسافری برای دوست داشتن جمعه، آن را بخواند، ثواب صد جمعه مقیم را خواهد داشت 36 زن نماز جمعه بخواند، یا در مسجد روز جمعه ظهر را چهار رکعت بخواند، ثواب نمازش را ناقص کرده است، در خانه اش چهار رکعت ظهر را بخواند افضل خواهد بود 37 نگاه جلد 3 ص، 510، در باب 33، سه حدیث آمده، در روز جمعه ناخن گرفتن، و کوتاه کردن شارب، در جلب روزی از تعقیب خواند بین الطلوعین هم نافع تر است 48.

امام باقر(علیه السلام): کسی که عارف به حقّ اهل بیت(علیهم السلام) است، در روز جمعه بمیرد، برائت از آتش جهنم، و از عذاب قبر، خداوند برایش روزی می کند، و اگر در شب جمعه هم بمیرد برائت از آتش برایش خواهد بود 64. نگارنده گوید حدیث مصرّح است که، در روز و شب جمعه مردن، این خاصیت را دارد، و مربوط به دفن در آن وقت نیست، و تأخیر دفن تا ممکن است مکروه است، بنابراین نباید برای چیزهای واهی مرده را اذیت کرد.

در فرمایش نبوی(صلی الله علیه و آله)، وقت استجابت دعاء در روز جمعه، موقعی است که نصف قرص آفتاب، غروب کرده باشد 69 و فرمود(صلی الله علیه و آله) واعظ و متعّظ هر کدام قبله دیگری است، یعنی در نماز جمعه و عیدین و در نماز برای باران آمدن 86.

وسائل الشیعه جلد ششم

امام صادق(علیه السلام)، زکات مال را به دو قسمت، تقسیم می کند، ظاهری همان زکات معمولی، و زکات باطنی: اگر برادر دینی ات، بر چیزی که تو داری، محتاج تر است، خودت را بر او مقدّم نکنی 30.

صفت شیعیان ما

امام صادق(علیه السلام) می فرماید، از برادران دینی چیزی نخواهید، نکند مشکل شما را حلّ نکند، عصبانی بشوید، غضب کنید، و کافر بشوید، و فرمود شیعیان ما از مردم چیزی نمی خواهند، ولو از گرسنگی بمیرند 309 سخن نگارنده، به احتمال قوی نظر مبارک امام(علیه السلام)، بر درس عفت، در درجه عالیه آن است، و الاّ از نظر فقهی، کسی از گرسنگی بمیرد، و ممکن باشد با خواستن از کسی، خودش را نجات بدهد، معلوم نیست که مسؤل نباشد.

وسائل الشیعه جلد هفتم

امام کاظم(علیه السلام) بر روزه داران می فرماید، خواب قیلوله کنید، زیرا که خداوند بر آدم روزه دار، در حال خواب غذا و آب می دهد 98 سخن نگارنده، تجربه هم نشان داده، آدم روزه دار پس از آنچه قدری خوابید، احساس سبکی می کند.

کلام الملوک

در خطبه معروفه که، رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در پیش از آمدن ماه رمضان، سخنرانی فرموده است، در آخر آن از قول امیرالمؤمنین آمده، سؤال کردم بهترین اعمال در این ماه کدام است، رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود «الورع عن محارم الله» 227.

سخن نگارنده، این سؤال اگر از انسان معمولی شود، هر کس یک نوع جواب می دهد، یکی گوید افطار دادن، و دیگری گوید قرآن خواندن، و و و، لکن اشرف کائنات نبیّ مکرم، دست روی جنبه منفی قضیّه گذاشت، و فرمود بهترین اعمال در ماه رمضان ترک گناه است.

ص: 25

وسائل الشیعه جلد هشتم

زراره به امام صادق(علیه السلام) عرض می کند، فدایت شوم چهل سال است از مسائل حج سؤال می کنم، هنوز جواب می دهید، امام فرمود ای زراره، بیتی که دو هزار سال قبل از خلقت حضرت آدم، بر آن طواف می شد، می خواهی در عرض چهل سال، مسائل آن تمام شود در دو حدیث: حج کنید ثروتمند شوید. حج جهاد هر ضعیفی است 7.

توجه 2:

گاهی ممکن است بر یک حرف زدن، گناهان کبیره زیادی، بار شود، مثل غیبت، و افتراء، و تولید عداوت، و خیانت، و دروغ، اهانت مؤمن، و و و، شمردم 25 گناه شد. اصل تهاویل الربیع، جلد 4، ص100.

ص: 27

وسائل الشیعه جلد نهم

وسائل الشیعه جلد یازدهم

امام باقر(علیه السلام)، در آن نامه ای که به یکی از خلفای بنی امیه نوشت، در آن مرقوم فرمود، جهاد برای تقویت دین است، نه اینکه از اطاعت بنده خدائی، به اطاعت دیگری دعوت کردن باشد 7؛ جهاد با آن اهمیت و ثوابی که دارد، پیغمبر(صلی الله علیه و آله) به جوانی که پدر و مادر پیر داشت، فرمود قسم به آن خدائی که جان من در قبضه قدرت اوست، اگر پدر و مادرت یک شبانه روز با تو انس بگیرند، از جهاد یک سال بر تو بالاتر است. 13

کاری نکن زنده باد گویانت، مرده باد گویند

پیغمبر(صلی الله علیه و آله) فرمود کسی که، رضایت مردم را به معصیت خدا طلب کند، تعریف کنندگان او، مذمت کنندگان می شوند (زنده باد گویانش، مرده باد گو می شوند)422

از عبارت یعقوب فرزند میثم التمار، استفاده می شود که، مرحوم پدرش کتاب ها، یادداشت هائی، از بیانات امیرالمؤمنین(علیه السلام)، تألیف کرده بود. 444

امیرالمؤمنین(علیه السلام) می فرماید، بهترین کارها، حفظ آبرو با مال است. 451

امیرالمؤمنین(علیه السلام) می فرماید، کسی از تو چیزی خواست احترام روی خود را پیش تو نگرفت، تو احترام روی خویش را، با ردّ نکردن بگیر. 536

پیغمبر(صلی الله علیه و آله) فرمود ذکر علّی(علیه السلام) عبادۀ، یعنی یادآوری امیرالمؤمنین، و نقل فضائل و مناقب حضرتش، عبادت است، امام(علیه السلام) می فرماید سخت ترین چیزی، بر ابلیس و لشگر او، زیارت مؤمنین همدیگر را برای رضای خداست. 568

ص: 32

وسائل الشیعه جلد دوازدهم

اگر گرفتار کمی روزی هستی

به امام صادق از کمی روزیش شکایت می کند، امام(علیه السلام) دستور می دهد یک چیزی از وسائل خانه را که، به ده درهم بفروشد، و عده ای از برادران دینی اش برای طعام دعوت کند، وقتی که غذا نوش جان کردند، از آنان خواهش کند برای وسعت روزی او دعا کنند، راوی طبق دستور امام رفتار کرد، به وسعت عجیبی رسید. 32

زیاده نویسی نکنید

امیرالمؤمنین(علیه السلام)، به کارمندان اش دستور می داد سر قلم هایتان را نازک کنید، و در نامه ها بین سطور را خالی نکذارید، و از زیادنویسی دوری کرده، و فقط حرف های لازم را بنویسید، زیرا اموال مسلمانان طاقت تحمل ضرر را ندارد. 299

مضمون روایات این دو باب (31 و 32) این است در عین حالی که، ائمه معصومین صلوات الله علیهم اجمعین، آذوقه یک سال را یک دفعه تهیه می کردند، و می فرمودند نفس انسانی، از احساس خاطر جمعی، پشتش سبک می شود، حتی در روایت است که، به سلمان فارسی(رضوان الله علیه) گفتند، تو با داشتن این همه زهد، چرا آذوقه یک سال را یک دفعه تهیه می کنی، در حالی که نمی دانی کی خواهی مرد، فرمود چطوری که برای من فکر مردن می کنید، فکر زنده بودن هم درنظر بگیرید، نفس انسانی وقتی روزی خود را حاضر ببیند مطمئن می شود، با این همه در وقت گرفتاری مردم، ائمه(علیهم السلام) با آنان معشیت خودشان را تطبیق می کردند، وقتی مردم عادی گندم را با جو قاطی می کردند، آنان هم همین کار می کردند، و اگر مردم عادی غذای هر روز را در آن تهیه می کردند، امامان هم اضافی آذوقه را می فروختند، مثل مردم نان لازم هر روزی را، در آن روز می خریدند 320 و 321.

روایات باب 44، دلالت دارند بر مکروه بودن تقاضای کم کردن چیزی از فروشنده، بعد از تمام شدن گفتگو، و ماسیدن عقد معامله، 333

روایت باب 47، دلیل است بر استحباب کتمان منبع درآمد که، برادران دینی ندانند زندگی انسان از چه راهی تحصیل می شود. 336

به امام صادق(علیه السلام) عرض می کند، شخصی از پیش ما به مسافرت رفته، در برگشتنی با پول زیادی می آید، نمی دانیم از حلال جمع کرده، یا از حرام، امام فرمود نگاه کن در چه مصرفی مصرف می کند، اگر در حرام خرج کرد از حرام است. 339

ص: 35

بلی که رباخوار فقیر است

از امام صادق(علیه السلام) می پرسد، قرآن می فرماید )يَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبَا((1)یعنی خدا سود ربا را نابود می کند، در حالی که می بینیم رباخوار خیلی ثروت به خود جلب می کند، امام فرمود، کدام نابودی بالاتر از نابودی دین است، و علاوه وقتی توبه کرد و هر چه از مردم گرفته بود ردّ کرد، فقیر می شود. 424

امام صادق(علیه السلام) می فرماید، خداوند اگر بخواهد قومی را هلاک کند، ربا بین آنها رایج می شود 427 سخن نگارنده، در کتابی می خواندم، هتلر برای حفظ اقتصاد آلمان، ربا را تحریم کرد، متأسفانه در مملکت اسلامی، مردم مسلمان هی می گویند، برو بالا، نزدیک است مثل جاهلیت قبل از بعثت پیغمبر(صلی الله علیه و آله)، ربا به صدی صد هم برسد، رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود زمانی می آید مردم رباخوار می شوند، و هر کس از آن فرار کند، گرد ربا او را می گیرد(2)

حالا کتک اینها را می خوریم، و در آینده چه خاکی بر سر خواهیم کرد، اکثر این رباخواری ها برای تکثیر ثروت است، امام صادق می فرماید ناله های مردم درباره درآمد، برای نبود ثروت بیشتر است، و الا روزی می رسد(3)

شما را به خدا در کدام اسلام آمده که، نرخ های ربا را در تابلوهای بزرگ بانک ها، و حتی سر راه های بزرگ، اعلان کنند پیغمبر(صلی الله علیه و آله) می فرماید وقتی امت من رباخوار شدند گرفتار زلزله و خسف (غرق و فرو رفتن در زمین) می شوند. (4)

علی بن جعفر از برادرش امام کاظم سؤال می کند، کسی به دیگری صد درهم می دهد که، با آن کار کند، و شرط می کند پنج درهم یا کمتر یا بیشتر، برایش بدهد، فرمود این ربای محض است. 437 سخن نگارنده متأسفانه، این همان است که، در زمان ما اسمش را مضاربه می گذارند.

ص: 36

وسائل الشیعه جلد سیزدهم

پیغمبر(صلی الله علیه و آله) می فرماید از قرض گرفتن پرهیز کنید که آن دین شما را به خطر می اندازد و در روایت ششم باب می فرماید به خدا پناه می برم از کفر و قرض، عرض کردند مگر کفر و قرض برابرند فرمود بلی 77 نگارنده گوید چطوری که روایات باب (1) می رساند بدون احتیاج قرض گرفتن مکروه است، متأسفانه در زمان ما مد شده است، همین که می گویند در فلان مؤسسه وام می دهند، مردم سراغ آن می روند با ملاحظه اینکه، اکثر وام ها، ربوی اند، و از خدا نمی ترسند، گوئیا که کتاب و سنت هیچ نهیی از ربا نکرده اند.

امام صادق(علیه السلام) می فرماید، بدهکار اگر مرد، و طلب کار نخواست حقش را بگیرد و حلال کرد، برای هر درهمی، ثواب ده درهم را خواهد داشت 111

امام صادق(علیه السلام) می فرماید، بدهکار را اگر کسی کشت، قرضش را اگر مالی دارد از آن ادا می کنند، و اگر مالی نداشته باشد، باید از دیه اش قرض او را اداء کنند، اگر صاحب خون کسی که، قرض دارد و مال ندارد، خواست قاتل اش را قصاص کند، باید اوّل بدهی او را بدهد، بعد قصاص کند. 112

وسائل الشیعه جلد پانزدهم

امام رضا(علیه السلام) می فرماید، افراد عادی چون از مدت عمر خودشان خبر ندارند، مثل مهری را که، حضرت موسی(علیه السلام) با دختر شعیب قرار گذاشت، اگر بگذارند، درست نخواهد شد 33

زن عمر با او هجرت نکرد، پس از هجرت شوهرش، با معاویه ازدواج کرد، رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مهری را که عمر به زنش داده بود، به عمر داد. 38

امام اجازه نمی دهد قیمت عقیقه صدقه شود

محمد بن مسلم می فرماید، امام باقر(علیه السلام) دو فرزند پسر، (دو قلو) داشت، دستور داد برای عقیقه دو قربانی فراهم کنند، چون دو تا پیدا نشد، مأمور خرید خواست پول یکی را صدقه کند، امام اجازه نداده، و دستور صبر تا وقت پیدایش داد، و فرمود خداوند ریختن خون قربانی، و اطعام طعام را دوست می دارد. 146

مضمون روایات: مستحب است که برای ولیمه عقیقه کمتر از ده نفر دعوت نکنند، و هر چه بیشتر باشد بهتر است، و بهترین راه برای پختن گوشت، با آب و نمک است، و امام(علیه السلام) اجازه می دهد شکستن استخوان و بریدن گوشت عقیقه را. 152

امام صادق(علیه السلام) می فرماید پسر بچه در هفت سال اول بازی کند، در هفت سال دوم نوشتن یاد گیرد، و در هفت سال سوم بر او مسائل حلال و حرام تعلیم کنند. 194

هارون بن خارجه به امام صادق(علیه السلام) عرض می کند، ما پیش مخالفین شما می رویم، و احادیثی که بر له ماست از زبان آنها می شنویم فرمود نه پیش آنها نروید، و حدیث آنان را نشنوید، خدا بر آنان، و بر ملل مشرکه آنان، لعنت کند 196 رسول خدا(صلی الله علیه و آله) دو رکعت سوم و چهارم نماز ظهر را به سرعت خواند، پس از اتمام نماز سؤال کردند، آیا دستور تازه ای در نماز رسیده است، فرمود مگر چه شده است، عرض کردند نماز را سبک کردی، فرمود مگر شما صدای گریه بچه را نشنیدید؛ امام کاظم(علیه السلام) فرمود برای اصلاح فرزند صدهزار چیزی نیست 198 رسول خدا(صلی الله علیه و آله) از جمله حقوق پسر بر پدرش، شنا یاد دادن بر او، و از جمله حقوق دختر زود عروس کردن او، و در بالا خانه جای ندادن بر او را شمرده است 199 سکونی گوید بر امام صادق(علیه السلام) محزون وارد شدم، امام(علیه السلام) از سبب غصه ام سؤال فرمود، عرض کردم خداوند دختری را بر ما داده است، فرمود سنگینی آن بر زمین، روزیش بر خدا، و از اجل تو استفاده نخواهد کرد، و روزی تو را نخواهد خورد، موعظه امام(علیه السلام) غصه مرا برطرف کرد، پس پرسید اسمش را چه گذاشتی؟ عرض کردم فاطمه نام کرده ام، فرمود آه آه آه، پس دست مبارک بر پیشانی گذاشت، فرمود حالا که فاطمه نام کردی فحشش نده، و بر او نزن. 200

امام صادق(علیه السلام) می فرماید پدر و مادر اگر به تو زدند، بگو خداوند بر شما رحم کند، و صدایت را بالای صدای آنها قرار مده، و دستت را بالای دست ایشان نکن، 205

ص: 41

اگر چیزی به پدر و مادر خواستی بدهی دستت را پائین قرار بده

سخن نگارنده، معنی فرمایش امام و لاترفع یدک فوق ایدیهما؛ از بیان بزرگان علماء بلکه صدی نود و نه منسوب به روایت است، و در جائی از تهاویل الربیع دارم، که اگر چیزی به پدر و مادر دادی، دستت را پائین قرار بده، آنان خواستند آن را بردارند، دستشان بالای دست تو قرار گیرد.

به رسول خدا خواهر و برادر شیری آن حضرت وارد شدند، اوّلی که خواهرش بود خیلی محبت فرمود، و بر دوّمی که برادر رضاعی بود، محبت معمولی را نشان داد، پس از رفتن آن دو نفر، سؤال کردند، فرمود چون خواهرم بیش از برادرم پدر و مادر را احترام می کرد. 205

وسائل الشیعه جلد شانزدهم

مرحوم مؤلف (شیخ حرّ عاملی) می فرماید، جماعتی از علمای ما، در کتب استدالیه، از قول پیغمبر(صلی الله علیه و آله) عبارتی را نقل کرده اند (اقرار العقلاء علی انفسهم جائز) 111 در پاورقی فرموده که، در کتاب های فقهاء سابق این عبارت را ندیدیم، و ظاهر حال نشان می دهد که، حدیث نباشد، زیرا که اگر روایت بود، شیخ طایفه در کتاب هایش به آن استدلال می کرد، با اینکه با احادیث دیگری که کمتر از این عبارت دلالت دارند، استدلال فرموده اند، بلی بعضی از متأخرین مثل محقق کرکی، صاحب جامع المقاصد آن را آورده است.

اگر می خواهی احتیاج به دکتر نداشته باشی

از امیرالمؤمنین(علیه السلام) بشنو چهار چیز را، 1. تا گرسنه نشدی غذا نخور، 2. سیر نشده دست از غذا بکش، 3. غذا را خوب بجوی، 4. در وقت خواب خودت را به دستشوئی نشان بده 409

وسائل الشیعه جلد هفدهم

امام رضا(علیه السلام) در فضیلت جو بر گندم فرمود مثل فضیلت اهل بیت(علیهم السلام) بر دیگران است، و تمام انبیاء بر خورنده نان جو، دعا کرده اند، و آن غذای انبیاء و نیکان است، و بر هر بدنی داخل شود، دردها را بیرون می کند. 4

سخن نگارنده

سؤر المؤمن شفاء

روایت معروف سؤر المؤمن شفاء 208 امام صادق ثواب زیادی بیان می کند برای کسی که، وقتی آب خورد امام حسین(علیه السلام) و اصحاب آن حضرت را یاد کند، و بر قاتلانش لعنت کند. 216

امام رضا(علیه السلام) می فرماید، هر غذائی و آبی وارد معده می شود، تا چهل روز در بدن انسان تأثیر دارد، و فرمایش نبوی(صلی الله علیه و آله) (که هر کس عرق بخورد تا چهل روز نمازش قبول نمی شود) طبق این قاعده کلی، وارد شده است. 239

وسائل الشیعه جلد هیجدهم

امام صادق(علیه السلام) می فرماید مردم سه قسم هستند، علماء ما هستیم، و متعلمون شیعیان ما هستند، و سایر مردم بی خودها هستند. 48 و 46

شمّ الفقاهة

معمول شده که در تابلوهای کتابخانه های بزرگ مثل کتابخانه مدرسه فیضیه فرمایش امام صادق: احتفظوا بکتبکم فانکم سوف تحتاجون الیها 236 را می نویسند.

سخن نگارنده معلوم نیست که مراد امام صادق(علیه السلام)، از کتب کتاب های معمولی که، کتابخانه را مزین کرده اند باشد، به احتمال قوی، به قرینه روایات این باب (8) مخصوصاً حدیث 6 آن، مراد امام(علیه السلام) دستخط ها است که، انسان با دیدن دستخط خود، به یاد مطلبی می افتد، و پس از حصول یقین و به یاد آوردن جریان گذشته، شهادت می تواند بدهد.

وسائل الشیعه جلد نوزدهم

محمد بن مسلم، سؤال می کند از امام باقر(علیه السلام) از معنی آیه )مَنْ قَتَلَ نَفْساً بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعاً(، امام(علیه السلام) می فرماید در جهنم جایگاهی است، اگر کسی همه انسان های روی زمین را می کشت، آنجا جایش می دادند قاتل یک نفر را هم در آنجا مسکن می دهند. 2

وسائل الشیعه جلد بیستم

مرحوم شیخ حرّ در آخر فائده هفتم، از فوائد خاتمه کتاب، فرموده در زمان غیبت وضع حدیث نشده، و ساختنی ها همه در زمان ائمه(علیهم السلام) بود که، بحمدالله با رجوع به امام وقت، و یا با رجوع به کتاب های معتمده، غش از صحیح، معلوم می گشت 92 اعتراض شدید شیخ حرّ بر علامه حلّی، در تقسیم اخبار به چهار قسمت، و شرح آن 101 شخصی از رسول خدا(صلی الله علیه و آله)، سه دفعه موعظه خواست، در هر سه دفعه فرمود، مواظب زبانت باش 301 امام باقر(علیه السلام) پس از آنچه تمام گناهان را به گردن شیخین می گذارد، می فرماید ما بنی هاشم بزرگ و کوچک مان امر می کنیم، بر دشنام دادن بر آن دو، و بر برائت جستن از آنها. 304

ص: 52

کامل الزیارات

امام صادق(علیه السلام) می فرماید، حضرت بقیه الله وقتی در نجف پرچم رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را به حرکت آورد، از همه جای عالم امام زمان (عجل الله فرجه الشریف) را می بینند، و آن حضرت را در شهرشان، پیش خود می پندارند، و قلوب مؤمنین مثل پاره های آهن محکم می شود، و بر مؤمنین مرده خوشحالی در قبورشان می رسد 120 امام هادی مریض می شود، و می خواهد کسی را به کربلا بفرستد، امام(علیه السلام) را دعا کند، یک نفر حاضر شد که به کربلا برود، ولکن گفت خود امام حجۀ خداست، و دعای او بدون شک مستجاب است، و دعای من در حائر حسینی،(علیه السلام) معلوم نیست مستجاب شود، این حرف به خدمت امام هادی(علیه السلام) وقتی رسید، فرمود رسول خدا، و حتی مؤمن، از کعبه مقامش بالاترست با این همه، پیغمبر به دور کعبه طواف می فرمود، و حجر الاسود را می بوسید، و وقوف در عرفات می کرد، خداوند دوست دارد در مواطینی یاد شود، و حائر حسینی(علیه السلام) از این مکان هاست.

ص: 53

کتاب آداب الطلاب

سخن نگارنده

بلی اگر مردم آن روز، به انتخاب خدا و رسول راضی می شدند، و مسئله غدیر را قبول می کردند، همان مدینه فاضله که، روزی تأسیس آن از مخیله افلاطون گذشته بود، علی امیرالمؤمنین(علیه السلام)، آن را برای مردم جهان کاملاً فراهم می کرد.

از آقای میرزاجواد آقای تبریزی سؤال کردند، آیا شما شهادت به ولایت امیرالمؤمنین(علیه السلام) را جزء اذان و اقامه می دانید؟ فرمود ما نماز را جزء می دانیم، و اصل ولایت است. 269

نمی خواهم حساب جاری ام قطع شود

در گردنه اسدآباد دزدها به قافله ای حمله می کنند از جمله اموالی که به غارت می رود کتاب های طلبه ای بوده است او برای استخلاص کتاب ها خودش را در سر کوه به رئیس دزدان می رساند در وقت ورود به چادر او می بیند مشغول نماز است پس از گرفتن کتاب ها می گوید من از این تناقض در حیرتم (دزدی و نماز خواندن) رئیس دزدان می گوید هر کسی شغلی دارد ما هم دزدیم اما خواندن نماز برای این است که حساب جاری ام با خدا قطع نشود بالاخره طلبه پس از گرفتن کتاب هایش به نجف مشرف می شود پس از مدتی در حرم امام امیرالمؤمنین(علیه السلام) کسی را مشاهده می کند معلوم می شود رئیس دزدان است وقتی با او به صحبت می نشیند گوید در نتیجه عدم قطع ارتباط با خالق به توبه و ردّ اموال مردم موفق شدم. 285

مجلدات ششگانه کتاب الانتصار

این شش جلد کتاب، هدیه حوزه علمیه قم است به حوزه های شهرستان ها، روزی مدیر محترم مدرسه خطاب به حقیر فرمودند، بیائید این چند جلد کتاب را، حوزه قم به حوزه ما فرستاده ببرید، حقیر به حساب اینکه این کتاب ها هم، از قماش کتاب های هدیه ای دیگر است، تعلل می کردم بالاخره پس از چند دفعه خطاب و جواب، آنها را برداشته به خانه بردم، و الحمدلله معلوم شد که نعمت فوق العاده ای بود که، خدای سبحان اراده کرده بود در دست حقیر باشد، پس از مطالعه همه مجلدات، آرزو کردم که ای کاش مجلدات بعدی هم به دست بیاید، بالاخره از سال 1998 میلادی بحث های اینترنتی از طرف وهابی ها باز می شود، و دیگران را دعوت به شرکت می کنند، وقتی رجال شیعه در بحث ها آنان را رسوا می کنند، دست شیعه را کوتاه می کنند، در نتیجه یک جوان ثروتمند کویتی، مبادرت بر تأسیس شبکه انا العربی نموده، و از این طریق اوّلین شبکه حوار الشیعه، متولد می شود، خلاصه، بحث ها روز به روز عوج می گیرد، و در انترنت وهابی ها دستشان باز می شود، از کثرت نقل حقایق تاریخی(1) که، سبب رسوائی بزرگان قدیمی، و حدیثی شان می شود که، هیچ آبرویی برای دشمنان اهل بیت نمی ماند، یکی از طریق انترنت اعلان می کند، آقایان در خانه خاله تان بحث نمی کنید، در انترنت هستید عالم دارد می بیند، احترام بزرگان (بزرگان خیالی) را نگاه دارید، معطل تان نکنم، اگر اشتباه نکنم حدود صد و چهل نفر از فضلای شیعه، گاهی به نام های فعلی، و گاهی به نام های مستعار، امثال مالک اشتر و حذیفه و و و تمام حقایق شیعه را اثبات، و دشمنان اهل بیت را مبحوت می کنند نتیجه بحث ها را آقای عاملی، حفظه الله فعلا در شش جلد، در اختیار اهل تحقیق قرار داده است، از خدای منان می خواهیم که، با فضل و کرم خویش سایر مجلدات را هم، در اختیار اهل دانش و بینش قرار بدهد، پروردگار را از تو می خواهم، یک عالم فاضل، و جوان پاکدلی را که به زبان عربی کاملاً وارد باشد، برای ترجمه این کتاب ها به زبان فارسی، موفق بداری، مخفی نماند بعضی از بحث های کتاب الانتصار علمی است کسانی که با معلومات سطحی مطالعه می کنند اگر در خور فهمشان نشد گله نکنند اهل کمال به این بحث ها احتیاج دارند که در مقابل دشمنان مسلح باشند و ما التوفیق الا بالله محقق مرندی.

ص: 58

کتاب الانتصار جلد اول

احمد بن حنبل گوید اگر سند لا اله الا الله حصنی که، امام رضا نقل می کند، پیش دیوانه ای هم خوانده شود، به هوش می آید 413 آقای عاملی می فرماید، فعلاً در لبنان پنج طایفه از مسیحی ها هستند، اصلشان از بنی هاشم است (آل نخله، آل شهاب، آل زوین، آل هاشم، و ال الحسین(علیه السلام)) اگر بنا باشد، آل محمدی(صلی الله علیه و آله) که، در نماز به آنها صلوات می فرستیم، تمام ذریه پیغمبر(صلی الله علیه و آله) باشد، می بایست به این پنج طایفه از مسیحی ها که، کافرند در سر نماز صلوات بگوئیم، چطور می توانید این کفره را با رسول خدا(صلی الله علیه و آله) شریک قرار بدهید، پس آل منحصر به چهارده معصوم(علیهم السلام) است، 447 آقای عاملی تشکر می کند از البانی که بر خلاف هم کیش خود ابن تیمیّه، اقلاً بعضی از روایات مخالف میلش را تصحیح می کند، و همه احادیث را، مثل ابن تیمیّه ضعیف نمی شمارد مثلاً او حدیث (من کنت مولاه فعلّی مولاه) را تصحیح کرده، و می گوید ابن تیمّیه عجله می کند در ردّ احادیث شیعه، و هکذا او بخاری را، مثل ابن تیمیه معصوم نمی داند، و گوید او هم یک محدث است، علماء حق دارند طبق قواعد علمی، احادیث او را در موقع ردّ، ردّ، و در وقت تصحیح، تصحیح کنند، باز او تصحیح کرده است فرمایش پیغمبر(صلی الله علیه و آله) را که فرمود اول کسی که سنّت مرا تغییر می دهد، مردی از بنی امیه است، و اعتراف کرده است که او معاویه است. 435

سخن نگارنده

معنی صحیح استوی علی العرش، استولی علی العرش، کنایه از احاطه کامله بما سوی الله است، چطوری که شاعر گفته،(1) یعنی پس مردی بر خاک عراق مسلط شد، بدون اینکه شمشیری به کار بیندازد، یا خونی را بریزد.

آقای عاملی با شجاعت تمام، عایشه را مسئول خون بیست هزار مسلمان می داند، و می گوید امیرالمؤمنین علی(علیه السلام)، طبق روایات شیعه می توانست لقب ام المؤمنین را، با وصیت پیغمبر از او سلب کند 91 امام رضا(علیه السلام)، آیه )وَ لَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْرَى( را، با چند آیه بعدی، )لَقَدْ رَأَى مِنْ آيَاتِ رَبِّهِ الْكُبْرَى( معنی می کند، یعنی پس پیغمبر(صلی الله علیه و آله) در شب معراج آیات خدا را دید، نه اینکه نعوذ بالله، خدا را ببیند که، او جسم نیست که با چشم معمولی دیده شود. 100

چون وجود خداوندی، از قماش وجود بشر نیست، پس در همه جا بودن خدا، موجب حلول در مخلوقاتش نمی شود، و کیفیت وجود خدا، بر انسان قابل درک نیست، زیرا مفهوم کلمه وجود، در ذهن بشری، همان است که، در خود تصور می کند. و قماش دیگری از وجود، بر انسان قابل تصور نیست. 286

کتاب الانتصار جلد سوم

برخلاف آنچه، شیعه را نعوذ بالله، متهمّ به قول تحریف قرآن کرده اند، از بزرگان اهل سنت، 25 نفر را اسم می برد که، قائل به تحریف قرآن هستند، از جمله عُمر حطاب، 27 - 63 مسلم در صحیح، روایت می کند که، خداوند در روز قیامت مجسم می شود، و همه او را خواهند دید. عمر روایت می کند که، حتی ظالمین قریش، ولو هر خلافی کرده باشند، داخل بهشت می شوند 121 چطور می سازد این روایت، با نص آیه )إِنَّ الْمُنَافِقِينَ فِي الدَّرْكِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ( 122 فتوی عایشه به اینکه در شیر خوردن سنّ مطرح نیست، حتی اگر مردی هم، از زنی شیر خورد، فرزند شیری او می شود، طبق این فتوی از زن برادرها، و از خواهر زن ها، شیر خوردند و محرم شدند، )سُبْحَانَكَ هذَا بُهْتَانٌ عَظِيمٌ( 179

کتاب الانتصار جلد چهارم

امام رضا(علیه السلام) در مجلس مأمون فرمود، خداوند حضرت آدم(علیه السلام) را برای حجت زمین بودن، خلق فرمود، و صدور آن ترک اولی از ایشان، در بهشت شد که، تقدیر خداوند صورت گیرد، وقتی که به زمین تشریف آورد و حجت شد، از هر جهت معصوم شد، به دلیل ان الله اصطفی آدم و نوحاً و آل ابراهیم و آل عمران علی العالمین 15.

مرحوم مجلسی در بحارالانوار، جلد 11، ص74، می فرماید صدور معصیت به هر معنی باشد، خلاف ما اجمعت علیه الامامیه، من وجوب عصمتهم (علیهم السلام) علی جمیع الاحوال خواهد شد.

چرا و چرا

از ص485، - 499، بحث درباره این است که پیغمبر(صلی الله علیه و آله) را زهرخور کردند، و در این فصل خیلی حرف ها زده شده، در ص493، عاملی حفظه الله فرموده بعضی از موضوعاتی که، در حیات پیغمبر(صلی الله علیه و آله) اتفاق افتاده، درباره آنها بحث کافی نشده است، زیرا که به صلاح آنهائی که، بعد از پیغمبر(صلی الله علیه و آله) قدرت را دست گرفتند، نبود، که حقیقت آن بحث ها کشف شود 1 چرا پیغمبر(صلی الله علیه و آله) یک ماه از همه زن هایش دوری کرد، فقط در اتاق ماریه قبطیه آن زن مؤمنه و طاهره، قرار گرفت 2 سبب نزول سوره تحریم چه بود، چرا در آن سوره عایشه و حفصه را تهدید می کند به اینکه، اگر بر خلاف رسول من قدم بردارید، خدا و صالح المؤمنین، و ملائکه، کمک اویند، و چرا عایشه و حفصه را قیاس می کند به دو زن دو پیغمبر (نوح و لوط(علیهما السلام)) که آن دو زن، آن دو پیغمبر را خیانت کردند 3 وقتی پیغمبر(صلی الله علیه و آله) از سفر تبوک برمی گشت، هفده نفر از بزرگان صحابه، تصمیم قتل پیغمبر را گرفتند، و خواستند شتر آن حضرت را رم بدهند، پیغمبر(صلی الله علیه و آله) این مسئله را به غیر از افراد خاص از صحابه، (علی، و عمار، و حذیفه) کشف نکرد 4 چرا پیغمبر(صلی الله علیه و آله) نهی کرد که در مرض او حضرتش را دواء ندهند، و حاضرین از نبودن بنی هاشم استفاده کردند، و دوایش دادند، وقتی به هوش آمد آنان را مذمت کردند، و فرمودند از آن دواء که به من دادید باید به اهل مجلس، غیر عمویم عباس که، بعد آمده است، بدهید، آقای عاملی بعد از نقل روایات «لدّ»، و تفسیر کلمه «لدّ» از قول اهل لغت اَللدود: به فتح اللام، (دوا را به دهن مریض، از یک طرف بریزند، یا با انگشت و مثل آن فشار دهند.) فرموده: با دقت در معنی لدّ، و توجه به موقعیت روز دوا خورانی، و یأس از مسئله رم دادن شتر در برگشت از سفر جنگ تبوک، موضوع خیلی واضح می شود حتی بر کسانی که فهم شان ضعیف است از قول عایشه نقل می کند که، ما به پیغمبر(صلی الله علیه و آله) دارو می دادیم، پیغمبر(صلی الله علیه و آله) اشاره می کرد که ندهید، ما قبول نکردیم، و گفتیم مریض دارو را دوست ندارد، پرستار باید بدهد، روایات را از بخاری و حاکم و نووی، نقل کرده، و حاکم روایت دیگری هم نقل کرده و گفته این روایت را که من نقل کردم، صحیح السند، از نظر مسلم و بخاری، است چرا نقل نکرده اند، در ص496 آقای عاملی گوید حالا که عایشه خانم اقرار می کند که، ما با نهی پیغمبر(صلی الله علیه و آله) او را دوا دادیم، معنی اش چه می شود، عاقلان دانند.

کتاب الانتصار جلد پنجم

محدوده صلوات

آقای عاملی گوید، در صیغه صلوات، صلوات بر ابراهیم و آل ابراهیم(علیه السلام)، جزء نیست، بلکه اشاره به نعمت خدا بر آنان، و فهماندن بر ما که، پیغمبر(صلی الله علیه و آله) و آل او، مثل آنها ذریّه بعضهم من بعض هستند. 463

ص: 67

کتاب الانتصار جلد ششم

علت مخالفت قریش با پیغمبر(صلی الله علیه و آله) تنها بت پرستی آنان نبود

قبائل قریش که، برگشت همه شان، به حضرت اسماعیل(علیه السلام) است، 23 تا بود، و بنوهاشم در جاهلیت، و اسلام، اشرف آنها بود، و علت مخالفت آنان با پیغمبر(صلی الله علیه و آله)، تنها بت پرستی نبود، بلکه هر رئیسی می خواست، پیغمبر از قبیله او باشد 8 ابوطالب(علیه السلام) با شخصیّت خاصی که، داشت (در گزیده دوم گذشت که، ایشان از اوصیاء حضرت ابراهیم و اسماعیل(علیه السلام) بود، و ودایع نبوت را، او تحویل خاتم انبیاء(صلی الله علیه و آله) داد ص15) در مقابل پسر برادر، مثل یک شاعر معمولی، در مقابل شخصیت بسیار بزرگ، شعر می گفت، و از نبوت آن حضرت کاملاً دفاع می کرد، و ابوجهل را احمق بنی مخزوم، می خواند 9 اهل سنت از ابن عباس روایت می کنند، که مقصود قرآن از سلام علی آل یاسین، سلام آل محمد(صلی الله علیه و آله) است، حاکم در مستدرک، ادعا تواتر اخبار، به تولد امیرالمؤمنین(علیه السلام)، در داخل کعبه کرده است. 40

مگر هر دامادی فضیلت است

آقای عاملی گوید فرض کن که امیرالمؤمنین دخترش را به عمر داد، چرا مثل قول حضرت لوط نشود، )هؤُلاءِ بَناتي إِنْ كُنْتُمْ فاعِلين (1)(، و حواله ببحث آقای میلانی، داده است 460 عمر با اصرار زیادی دختر ابوبکر که، اسم آن هم ام کلثوم بود، خواستار شد، و عایشه هیچگونه راضی نبود، گفت اگر دست از ما برنداری، می روم کنار قبر پیغمبر(صلی الله علیه و آله)، سرم را باز می کنم، و صیحه می کشم، چون دید که طرف، از او پرروترست، دست برداشت، از کجا چنین کاری را، درباره دختر امیرالمؤمنین، نکند. 462

سخن نگارنده

در جلد 16 المیزان، ص 334، از خصال صدوق، امام صادق(علیه السلام) در شمارش زن های پیغمبر(صلی الله علیه و آله)، فرموده ثم ام عبداله عایشه، مؤلف کتاب صاحب الغار ابوبکر ام رجل آخر، در ص 35 می فرماید عایشه و حفصه را، پیغمبر(صلی الله علیه و آله) برای بد اخلاقی شان، طلاق داد، و بعد رجوع کرد، و در ص 145 می گوید عایشه و حفصه هر دو هم بد اخلاق، و هم بد گل بودند، با تقاضای پدران، پیغمبر(صلی الله علیه و آله) گرفت، و ام حبیبه دختر ابوسفیان، خودش را به پیغمبر(صلی الله علیه و آله) عرض کرد، و از این راه، خانه پیغمبر تحت کنترل این سه نفر معلوم الحال قرار گرفت، از این حرف شریعتی خوشم آمد که، در کتاب فاطمه فاطمه است، گوید پیغمبر(صلی الله علیه و آله) در اول

بعثت، بت ها را با صراحت لهجه، موجودات بی ارزش می خواند، و بت پرستان را لقب بی عقل می داد، لکن با دخول افراد معلوم الحال، به دستگاه پیغمبر(صلی الله علیه و آله)، در آخر عمر کاغذ و قلم خواست، نگذاشتند بنویسد، مخفی نماند با ملاحظه این بحث، متوجه می شوی که قلم مرحوم نراقی، در جلد دوم جامع السعادات ص 11، چون حرف غزالی را بدون بیان، نقل کرده است، یقیناً طغیان کرده است که، عبارت کلمنّی و اشغلنی یا حمیر، در مقام خطاب به عایشه، از قول رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نقل کرده است.

و ما التوفیق الا بالله.

آقای عاملی گوید، رسول خدا(صلی الله علیه و آله) از جریانات بعدی، و از حیله و کینه های امت، درباره علی(علیه السلام) خبر کرد، امیرالمؤمنین(علیه السلام) عرض کرد آیا آنان را مرتد حساب کنیم، یا گمراه، فرمود گمراه حساب کن، و لذا

ص: 70

غیبت نعمانی

مخالفین اهل بیت اگر بگویند، ما این مطلب را در قرآن پیدا نمی کنیم، بعید نیست، زیرا که قرآن در خانه آنها نازل نشده است 22 سلمان فارسی در روز غدیر، از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) سؤال کرد، مرادتان از مولا، در من کنت مولاه فعلی مولاه چیست، جواب داد، مقصودم اولی به تصرف است. 32

سخن نگارنده

مقصود از ری، تنها شهر ری فعلی نیست، بلکه بنابر آنچه یادم است، منطقه تهران تا نزدیکی های همدان را شامل می شود، رجوع شود به جغرافیای قدیمی، اصحاب 313 نفری امام زمان، همه عجم هستند، و همه جوان، و پیر داخل آنها خیلی کم است 170 اصبغ بن نباته از امیرالمؤمنین نقل می کند که، عجم ها در مسجد کوفه خیمه ها می زنند، و به مردم قرآن را آن طوری که نازل شده، درس می دهند 171 امام باقر(علیه السلام) می فرماید امام زمان وقتی ظاهر شد، به همه جای زمین نماینده می فرستد، و می فرماید اگر حکم چیزی را ندانستی، نگاه کن به کف دستت، و هر چه در آن دیدی عمل کن، و لشگری به طرف قسطنطنیه می فرستد، وقتی به خلیج رسیدند، چیزی به زیر پایشان می نویسند، و روی آب راه می روند، وقتی مردم روم این را دیدند، می گویند تازه اینها اصحاب امام زمانند که، می توانند روی آب راه بروند، خود آن حضرت حساب دیگر دارد، پس درهای شهر را به روی اصحاب آن حضرت باز می کنند، آنها وارد شده و طبق دستور، امام فعالیت خویش را شروع می کنند. 172

ص: 73

کتاب ولايت فقيه آقای جوادي آملي

غرب فكر مي كند كه دمكراسي و آزادي و حقوق بشر را آن بر ملت ها آورده است، و حال اين كه اسلام هزار و چهارصد سال پيش كعبه را بيت عتيق خوانده (به فرمايش امام باقر(علیه السلام) آنجا را كسي از جباران مالك نشده است)، كعبه سمبل آزادي است اسلام مردم را وا داشته كه بطرف آن سمبل نماز بخوانند و طواف بدور آن كنند، و در مثل قرائت قرآن رو به طرف کعبه مستحب، و برخي از كارهاي زشت را حتماً به طرف آن نبايد بكنند، و بعضي ديگر را مكروه فرموده، پس تمام انسانها حتي در آخرين دقايق عمر ارتباط تنگاتنگ با اين بيت لازم داشته باشند، پس انسان مسلمان همواره بايد از حيات آزاد خود پاسداري كند، و هرگز آزادي آسماني خويش را فداي افسون هاي اسارت آور طبيعت و خاك نسازد، پس اولين آزادي خواهان انبياء(علیه السلام) هستند، و وجود رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در حلقه آنان چون خاتم مي درخشد، اين مطلب مضمون فرمایش نيم قرن پيش علامه طباطبائي(ره) كه، اسلام با قوانين حيات بخش خويش آزادي آورده و غرب مي خواهد بخود بچسباند 40و41 قرآن اِسراء و اِنزال قرآن را نتيجه عبد بودن رسول(صلی الله علیه و آله) مي داند، )سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ ((1)، )الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَى عَبْدِهِ الْكِتَابَ (2)( )فَأَوْحَى إِلَى عَبْدِهِ مَا أَوْحَی (3)(، و هم ولايت علم باطن داشتن حضرت خضر را(علیه السلام)، عبوديت او قرار داده است )فَوَجَدَا عَبْداً مِنْ عِبَادِنَا ((4) 48 و 49 اميرالمؤمنين(علیه السلام) عزت خويش را در عبوديت خدا مي داند، كفي بي عزّاً ان اكون لك عبداً 49 لوكان الناس رجلين لكان احدهما الامام(علیه السلام) ان آخر من يموت الامام لئلا يحتج احدهم علي الله عزوجل تركه بغير حجّه 58، در مواردي كه بعقل احتجاج شده براي آن است كه، عقل بقصور خود و ضرورت وحي آگاه است، و لزوم پيروي آن را تثبيت مي كند 62 قرآن خود را براي همه جهانيان )ذِكْرَى لِلْعَالَمِينَ (5)(، )نَذِيراً لِلْبَشَرِ (6)( معرفي مي كند 64 زندگي كه هيچ نقص ندارد زندگي بهشت است، چرا كه همه اهل آن معصومند، )لاَ لَغْوٌ فِيهَا وَ لاَ تَأْثِيمٌ (7)(، اسلام مردم را ناظر حسن اجراي قانون قرار داده و

امر به معروف را واجب، حتي به عقيده بعضي ها (مثل محقق حلّي) واجب عيني است

ص: 74

اوّل توضيح المسائل آقاي وحيدي

احتمال وجود مبدء و معادهم، لازم گرفته است جستجو و لزوم تحصيل معرفت ديني را، احتمال بدهي كه سيم برق اتصالي پيدا كرده تا یقين به زوال خطر نكند آرام نمي گيرد 21 و 22 فطرت انسان عاشق علم است، چون كمال انسان با عقل و ميوه عقل علم است، حتي به جاهل بگوئي عالم هستي مسرور مي شود، انما هو (علم) نور يقع في قلب من يريد الله ان يهديه؛ بحار1، 225 ، به اندازه نسبت شرف خدا بر مخلوق، علم اصول دين بر ساير علوم شرف دارد 25 اعتقاد به نبود مبدء و معاد، ممكن نيست مگر انسان احاطه به تمام هستي داشته باشد، و علم به سلسله علل و معلولات داشته باشد، تا اين طور نباشد يقين كردن به نبود مبدء و معاد محال مي شود، و آنچه ممكن است ندانستن مبدء و معاد، 26 براي اهل الله وسیله رسيدن به معرفت خدا، خود خداست بك عرفتك و انت دللتني عليك 27 چهارده نوع توحيد شرح پاورقي 42و 43 طبق فرمايش اميرالمؤمنين(علیه السلام)، توحيد را به معنی يكي است و دو تا نيست معني كردن غلط است1، و صحيح از معني آن، واحدي است كه چيزي شبيه او نيست، و احديت عين ذات اوست، احدي است كه در وجود، و عقل، و وهم، قسمت پذير نيست، واحديت عين ذات اوست 42 خداوندي که بدي ظلم و خوبي عدل را در فطرت انسانها نهاده، چطور ممكن است خودش ظالم باشد 49 دليل ديگر بر اثبات عدل، منشاء ظلم يا جهل به قبح آن است، يا عجز از رسيدن به هدف، يا لغو و عبت انجام دادن، خداوند از جهل و عجز و سفاهت منّزه است، دليل سوم ظلم نقص است، اگر خداوند ظالم باشد تركب او لازم مي آيد، (تركب از كمال و نقص) و اين خاصيت مخلوق است نه خالق، امام صادق(علیه السلام) اما التوحيد فان لاتجّوز علي ربّك ما جاز عليك، و اما العدل فان لاتنسب الي خالقك ما لامَك عليه 50 پيغمبر(صلی الله علیه و آله) از آدم هاي انسان زنده بگور كن، چنان افرادي با عاطفه درست كرد كه، در فتح مصر در يكي از خيمه هاي مجاهدين مرغي لانه گذاشته بود در وقت كوچ آن خيمه سر جاي خود گذاشتند كه مرغ اذيت نشود، بعدها در همان جا شهري بنا شد اسمش را فسطاط ناميدند 80 ابن زبير به اميرالمؤمنين(علیه السلام) عرض مي كند در حساب پدرم ديدم كه از پدر تو هشتاد هزار طلب كار است، حضرت پرداخت كرد بعد آمد عرض كرد نه پدر تو از پدر من طلب كار بوده است، فرمود آن بر پدر تو حلال، و آنچه به تو دادم مال تو 84 داخل غنيمت گرده ناني بود و كوفه 7 محّله داشت آنرا 7 قسمت كرد روي هر سهمي يكي گذاشت 85 رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در مسجد الحرام نماز مي خواند دو نفر در طرف راست صفير و دو نفر در طرف چپ كف مي زدند كه نماز را براي حضرتش خراب كنند 89 منکرین معاد غیر از استعباد محض دلیلی ندارند، غافلند از این که موجودات زنده از اجزاي مرده پراكنده

شده، ساخته شده اند، خداي قادري كه بدون سابقه اجزاي مختلفه

ص: 76

دو جزوه

مورد تأييد آقاي وحيدي، اوّلي به ياد اول مظلوم روزگار، خليل الرحمن امامت را براي عموم ذرّيه اش نخواست، بلكه براي عدول آنها، جواب آمد كه از عدول ذريه هم بر كسي كه در گذشته از او ظلم سر زده، داده نمي شود (امامت طهارت مطلقه مي خواهد) 14 خداوند خود را معلّم قرآن معرفي مي كند )الرحمن علّم القران( 87 خداوند خود را براي انزال قرآن حمد مي كند، )الحمدلله الذي انزل علي عبده الكتاب( 89 چه بسيار بزرگ است منزلت كسي كه پيغمبر(صلی الله علیه و آله) او را با قرآن، و قرآن را با او قرار مي دهد 90 تنها به عبارت علّيٌّ مع القرآن اكتفاء نفرمود و القرآن مع عليٍّ(علیه السلام) هم فرمود، اولوالالباب متوجه اين نكته مي شوند 93 فاطمه(علیها السلام) كه خداوند به رضاي مطلق و بدون قيد و شرط او راضي مي شود، عصمت كبري است 110 تاريخ مانند علي(علیه السلام) دلاوري نشان نمي دهد كه در ميدان جنگ زرهش پشت نداشته باشد 112 مرحب را به يك شمشير دو نيم كرد 113 با حضور وقت نماز رخسار اميرالمؤمنين(علیه السلام) دگرگون، و لرزه به اندامش مي افتد، و در مقابل سؤال كننده مي فرمايد: وقت امانتي رسيده است كه آسمان و زمين و كوه ها از تحمّل او اباء كردند 114 قال(صلی الله علیه و آله) انا اديب الله و علي(علیه السلام) اديبي 124 نزول قرآن شب 21 رمضان 134 بنطق علي(علیه السلام) درب شهر علم باز، به سكوت او اين در بسته مي شد، انا مدينه العلم و علي(علیه السلام) بابها 154 خدا لعنت كند بر كساني كه علي(علیه السلام) را 25 سال تعطيل وجود كردند، و وسائل عدم پيشرفت او را در پنج سال بعدي فراهم كردند، لعن علي عدوك يا علي، آنچه موجب حيرت اهل نظر است اين است كه، رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به لحاظ مصلحت، همه فضائل علي(علیه السلام) را نفرمود، و نگفته ها بيشتر، اگر نمي ترسيدم از آنچه نصاري درباره عيسي(علیه السلام) الخ 173 عزرائيل(علیه السلام) در شب معراج از پيغمبر از علي(علیه السلام) سؤال مي كند، رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مي فرمايد پسرعمويم را مي شناسي؟ عرض مي كند چه طور نشناسم خداوند قبض روح خلايق را بر من، و قبض روح تو و علي را به مشيّت خويش انجام مي دهد 176 به روايت عايشه پيغمبر(صلی الله علیه و آله) امیرالمؤمنین(علیه السلام) را مي بوسد و مي فرمايد بابي الوحيد الشهيد 180

مرأة الحرمین

تألیف ایوب صبری پاشا ترجمه عبدالرسول منشی که، از ترکی استامبولی، به فارسی ترجمه شده است اسامی چهل و پنجگانه مکه مکرمه. 62

سخن نگارنده

سخن نگارنده

مجموعه ورام

پیغمبر(صلی الله علیه و آله) فرمود، کسی گناه را خندان بکند، گریان وارد جهنم می شود. 26 عبدالملک مروان در حالی که تنها بود، با عربی روبرو شد، پرسید عبدالملک را می شناسی، عرب گفت بلی هر چه بگوئی آدم بدی است، گفت من عبدالملکم، گفت مال خدا را خوردی و حق او را ضایع کردی، بعد لشگرش به او رسیدند گفت یا امیرالمؤمنین، آنچه بین من و تو گذشت کتمان کن، که امانت مجالس لازم است حفظ شود 39

اهمیّت اطعام بر برادران دینی

امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود اگر برادران دینی ام را، به سر سفره ای که، حدود سه کیلو گندم، بر نان آن صرف کرده ام جمع کنم، بر من بهتر است از اینکه، یک غلامی را آزاد کنم. 56 حضرت عیسی(علیه السلام) فرمود اگر توانستی حتی به لباس زنی که محرمت نیست، نگاه نکن. 70

قرآن علمای فجره را به خر و سگ تشبیه کرده است

آنانی که به علم خود مغرور می شوند و روایات وارده در فضل علم را مدّ نظر قرار می دهند، نصوص وارده در مذمت علمای فجره را دقت نمی کنند، چقدر در غفلت هستند و کدام بدبختی بالاتر از این می شود که، نصّ قرآن عالمان فجرۀ را تشبیه به سگ، )فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ الْكَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَيْهِ يَلْهَثْ( و یا به خر، کرده است )كَمَثَلِ الْحِمَارِ يَحْمِلُ أَسْفَاراً( 228 رسول خدا(صلی الله علیه و آله) کسانی را که، با هوای نفس رفتار می کنند و آرزوی بخشش خداوندی دارند، احمق می خواند، الاحمق من اتّبع نفسه هواها و تمنّی علی الله، برای زمستان کوتاه که در پیش است، هیزم آماده می کنی، و توکل به خدا نمی کنی، خیال می کنی زمهریر جهنم کمتر از زمستان است 251

دو رکعت نماز بر این صاحب قبر از همه دنیا بهتر است

پیغمبر(صلی الله علیه و آله) مرور کرد به قبری که، دیروز کسی را در آن دفن کرده اند، و فامیل او بر او گریه می کنند، فرمود دو رکعت نماز، هر چه کم وقت بخواهد، برای صاحب این قبر از همه دنیا بهتر است 544 پیغمبر(صلی الله علیه و آله) فرمود، کسی که گناهی را که، دیگری کرده است، افشاء کند، مثل آورنده گناه است. 581

دو نفر پیش پیغمبر(صلی الله علیه و آله) عطسه کردند، یکی پس از عطسه کردن الحمدلله گفت، و دیگری نگفت، پیغمبر(صلی الله علیه و آله) به آن که حمد کرده بود یرحمک گفت، و به دیگری نفرمود، وقتی عرض کرد چرا یا رسول الله، برای او دعا کردی، و برای من نفرمودی، فرمود، او چون حمد خدا را کرد، من هم برای او، دعاء عطسه را انجام دادم. 610

کتاب نور الامیر فی تثبت خطبة الغدیر

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) وقتی سوره برائت به علی(علیه السلام) داد او را کوچک حساب نکرد

عمر گفت چون علی(علیه السلام) کم سنّ بود، ترسیدم که عرب او را قبول نکند، لذا خلافت را به او واگذار نکردم، ابن عباس در جواب گفت، خداوند وقتی دستور داد، سوره برائت را از ابوبکر بگیرد، و به علّی(علیه السلام) بدهد، او را کوچک حساب نکرد، و رسول خدا(صلی الله علیه و آله) وقتی او را به جنگ پهلوانان فرستاد، او را کوچک حساب نکرد 307 عید غدیر آن روز از ایام هفته پنجشنبه بود 344 زمخشری نفرین شدید می کند بر کسانی که، لعن بر امیرالمؤمنین را، در خطبه نماز جمعه بدعت کردند، به دلیل فرمایش نبوی(صلی الله علیه و آله) و عاد من عاداه، یعنی خدایا دشمن بدار کسی را که، علی(علیه السلام) را دشمن می دارد 452.

ص: 88

کتاب روضه کافی

سخن نگارنده

امام(علیه السلام) با این بیان شریفش، گوئیا شیعه را تشویق می کند، به داشتن مجالس خصوصی، برای تولی و تبری آزادانه.

امام صادق(علیه السلام) می فرماید ولد زنا در گرو عمل خویش است، اگر عمل خیر انجام دهد یا عمل بد، نتیجه عمل خویش را می برد. 238

کامل بهائی

مؤلف کتاب، معاصر خواجه نصیر الدین طوسی، و علامه و محقق حلی است، اهل آمل مازندران است، شهید ثانی و سبزواری در بحث صلوۀ جمعه نظر او را نقل کرده اند، و اسم اصلی کتاب کامل سقیفه است که، جریانات بعد شهادت پیغمبر(صلی الله علیه و آله) تا شهادت امام حسین(علیه السلام)، را شرح کرده است، و چون به امر وزیر بهاء الدین محمد، وزیر هلاکوخان نوشته مشهور به کامل بهائی شده است، مؤلف در سال 697 قمری حیات داشته، سال وفاتش معلوم نیست.

قیام صفورا بر علیه وصی حضرت موسی(علیه السلام)

صفورا زن حضرت موسی، با دو نفر طاغی، بر علیه یوشع بن نون قیام کرد، یوشع آن دو نفر یاغی را کشت، و صفورا را اسیر گرفت 103 عثمان با یک نفر یهودی، سر زرهی دعوی داشتند، یهودی گفت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را قاضی کنیم، عثمان گفت پیش قاضی یهود برویم، چون می دانست که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را، نمی تواند به رشوه دادن، تطمیع کند، )آیه فَلاَ وَ رَبِّكَ لاَ يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ((2) نازل شد، و عثمان را رسوا کرد 112 رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به امیرالمؤمنین(علیه السلام) خطاب می کند، و می فرماید، من و تو از زمان حضرت آدم، تا عبدالمطلب، از نکاح حلال به عمل آمده ایم، و در نسب ما زنا نیست،

سه تایشان در یک خلاف شریک اند

از جمله خلافکاری های سه خلیفه، یکی هم در شعب ابیطالب، شرکت نکردن آنهاست، و حتی هجرتشان برای رضای خدا نبود، به طمع ازدواج با حضرت زهرا(سلام الله علیها) بود 119

هجرت الی الله و الی الرسول(صلی الله علیه و آله) اعتبار دارد نه مع الرسول(صلی الله علیه و آله)

از جمله ادله ای که، مرحوم مؤلف می آورد به اینکه، هجرت ابوبکر، هجرت حساب نمی شود، یکی هم این است که، قرآن در سوره نساء، )وَ مَنْ يَخْرُجْ مِنْ بَيْتِهِ مُهَاجِراً إِلَى اللَّهِ وَ رَسُولِهِ((1) فرموده، و هجرت

ابی بکر مع رسوله بود، نه الی رسوله، و تازه چطوری که در ص119 همین کتاب (کامل بهائی) گذشت هجرت آن سه نفر، به طمع ازدواج با فاطمه(سلام الله علیها) بوده است، و شاید حدیث مسلم (حدیث 1907) اشاره بر این مطلب باشد که، پیغمبر(صلی الله علیه و آله) فرمود هر کس هجرتش برای رسیدن به متاع دنیوی، و یا به طمع ازدواج با زنی، باشد، هجرتش برای الله و به طرف رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نشده است، به علاوه ابوبکر قبل از پیغمبر(صلی الله علیه و آله) به مدینه رفت، و پیغمبر(صلی الله علیه و آله) در قبا به انتظار امیرالمؤمنین نشست، پس هجرت الی الرسول نشد، و از آن حضرت اجازه گرفت که، برود در مدینه دوستانش را ببیند، 324 عمر در دیوان بدعتی خود، نام امیرالمؤمنین و حسن و حسین(علیهم السلام) را، نوشته بود که سالی پنج هزار درهم بهر یکی بدهد، بعد پشیمان شد، امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود تو را به خدا وقتی که، نام ما سه نفر را نوشتی، از حسناتت حساب کردی؟ گفت بلی، فرمود الحمدلله حسنات خود را با دست خود پاک کردی 332 رسول خدا(صلی الله علیه و آله) دل های اوس و خزرج را تألیف کرده بود، با شهادت آن حضرت، کینه ها دوباره سبز شد 335

ابوبکر شهادت حضرت علی(علیه السلام) را، درباره فدک، به حساب بر نفع بودن، ردّ کرد، اما حدیث جعلی لا نوّرث را، چون بر له او بود قبول کرد 345

اجتماع ابوبکر و عمر با ابن عباس و آمدن حضرت خضر

روزی عبداله بن عباس، و ابوبکر، و عمر، با هم بودند، ابوبکر به دربانان دستور داد، کسی را به مجلس شان راه ندهند، از قضا بر خلاف انتظار، پیرمردی رِدای سرخ پوشی، با عصائی که در دست داشت وارد شد، و فرمود من مردی از حجاج هستم، زنی زمینی دارد، حاکم شهر آن را از دست او گرفته است، آن زن از من خواسته که، مظلومیّت او را برای خلیفه معلوم کنم، ابوبکر گفت آن غدّار هیچ کرامتی ندارد، عمر گفت دستور جلب صادر کن، آن پیرمرد خواست برود، فرمود چه کسی بالاتر از ظالم دختر پیغمبر(صلی الله علیه و آله)، ابوبکر دستور داد آن پیرمرد را بگیرند، کسی تعقیب کرد و او را ندید، و دربانان هم گفتند، به کسی اجازه ورود نداده اند، از این جریان ابوبکر خائف شد و به عمر گفت، دیدی آن پیرمرد را، و شنیدی که چه گفت، عمر گفت شیطان می خواهد مؤمن، و حاکم را گمراه کند، پس هاتفی ندا داد، و هفت بیت شعر خواند، و در شعر دوّمش گفت خضر(علیه السلام) را ابلیس می گوئید، شما خودتان از گمراهان هستید، ابوبکر و عمر، هر دو از شعرهای هاتف ترسیدند، در این حال بود که فرستاده امیرالمؤمنین(علیه السلام)، پیش عبداله عباس رسید، و گفت اجب ابن عمّک، ابوبکر عبداله را قسم داد که، این سرّ را فاش نکند، وقتی خدمت علی(علیه السلام) رسید، آن حضرت را در حال تبسم دید که نواجدش ظاهر بود، فرمود یابن عمّ بالرحم و القرابة، شعرهای پیرمرد را یاد داری گفتم بلی مگر دو بیت، امیرالمؤمنین قصه را بیان کرد و همه شعرهایش را هم خواند فرمود او برادرم حضرت خضر بود، جریان را بر من تعریف کرد و رفت 352 از جمله عللی که باعث شد که، امیرالمؤمنین(علیه السلام) فدک را در

حکومت خود تحویل نگیرد، یکی هم این باشد که، شهادت آن حضرت بر له فاطمه(علیها السلام)، برای نفع خویش نبوده است. 357

چرا به این کنیه مکنّی شد

ابوقحافه، پدر ابوبکر، اسمش عثمان بن عامر بود، و در قریش مشهور به عمل زشت بود، وجه کنیه یافتن او به ابوقحافه این است که، با رفیق خود که با هم صید می کردند، روزی رفیقش سهم صید او را تصرف کرد، و چیزی به او نداد، او در پی فرصت بود، روزی خانه رفیق را تارمار کرد، و هرچه داشت از بیخ کند، لذا به این کنیه مکنّی گشت و روزی به یک درهم، اجیر عبداله جذعان بود که، مردم را به مهمانی او دعوت می کرد 372 ابوبکر تا روز جنگ خندق، با کسی وارد جنگ نشده بود، آن روز به بهانه مبارزه با فرزندش عبدالرحمن، از او حال اموالش را پرسید، گفت کَمکی باقی مانده است 374

کشتن 70 صحابی در یک روز

معاویه در جنگ صفین، در یک روز هفتاد صحابی کشت 419

سخن نگارنده

سخن نگارنده

شرح مظلومیت قوم مالک بن نویره، مبسوط تر از این، در استطراف کتاب شریف حدیقه الشیعه، خواهد آمد انشاء الله.

تا اُسرا به خانه یزید نیامده بودند بچه ها از شهادت پدرانشان خبر نداشتند

مرحوم مؤلف، از کتاب حاویه نقل می کند که، زنان خاندان نبوت، شهادت مردانشان را، از بچه های آنان مخفی می کردند، تا وقتی که، آنان را به خانه یزید آوردند، دخترکی بود چهار ساله، شبی از خواب بیدار شد، گفت پدرم حسین کجاست، این ساعت او در خواب، سخت پریشان دیدم، زنان و کودکان همه به گریه افتادند، و از ناله آنها یزید از خواب پرید، و با شنیدن جریان دستور داد که، سر پدرش را برایش ببرند، وقتی دختر سر را دید، از مأمورین پرسید که، این کیست، گفتند سر پدر تو، آن دختر بترسید، و فریاد برآورد، و رنجور شد، در آن چند روز جان به حق تسلیم کرد. 523

بلی شب قدر را می شناسیم

از امام صادق(علیه السلام) سؤال کردند، یابن رسول الله شب قدر را می شناسید، فرمود چطور نشناسیم در حالی که، حق تعالی آن شب را مخصوص ما کرد، در آن شب تخت کرامت برای ما آماده می شود، ما را بر آن تخت می نشانند، و ارواح انبیا، و جمله ملائکه بر ما تهنیت و سلام گویند 525 عبدالملک مروان اقرار کرد به اینکه، امیرالمؤمنین از هر بدی که، بنی امیه بر او نسبت می دادند، بری بود، راوی گفت پس چرا بالای منبرها او را لعنت می کنند، گفت چون حکومت به غیر این قرار ندارد 526 هند مادر معاویه در بزرگی پستان، و درشتی هیکل، ضرب المثل بوده است 537 از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) روایت می کند کسی که صدقه دادن برایش ممکن نباشد، یهود را لعنت کند، (لعن یهود ثواب صدقه دادن را دارد). 564

دشمن زاده مرا از خانه من بیرون کنید

عایشه کمان از مروان گرفت، و تیر بر جنازه امام حسن(علیه السلام) زد، و گفت دشمن زاده مرا، از خانه من بیرون کنید 612 جعده پس از زهر خور کردن امام حسن(علیه السلام) به معاویه گفت به وعده هایت عمل کن گفت از خدا و رسول شرم نکردی که پسر پیغمبر را زهر دادی بعد دستور داد او را در لجن فرو بردند تا درک رفت.(1)

613 مرحوم مؤلف کیفیت کشتن معاویه عایشه را در اینجا وارد کرده است لکن ما انشاء ا... در استطراف حدیقه الشیعه می آوریم. (جلد اول ص 477 که جزء جلد پنجم تهاویل الربیع است)

حجاب حضرت زهرا(علیها السلام) سرایت به دخترش کرده است

عمر بن منذر همدانی گوید، ام کلثوم را دیدم، چنانچه پنداری فاطمه زهرا(علیها السلام) است، چادر کهنه بر سر گرفته، روبندی به روی بسته 640.

ص: 102

کتاب الایقاظ من الهجعة بالبرهان علی الرجعه

مؤلف مرحوم، (شیخ حرّ عاملی) این کتاب را برای اثبات رجعت که، یکی مسلمیّات شیعه است، و طبق فرمایش امام رضا(علیه السلام)، یکی از چند چیز است که، منکر آن از شیعه نیست، تألیف کرده است، و روایات زیادی هم نقل فرموده است که، در طول تاریخ، اشخاصی پس از مردن زنده شده اند، و اکثرشان به دلیل اینکه، چون دوباره مردنی است، و هنوز تلخی مرگ، از کام آنها در نرفته، نخواسته اند بمانند و بعضی ها هم، مانده اند و مدتی زندگی کرده اند، ما به ذکر چند روایت اکتفا می کنیم.

قسمتی از فتوحات زمان امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) با دست امام حسین(علیه السلام) انجام می گیرد

روایت حاکی است که قسمتی از فتوحات، در زمان قائم(علیه السلام)، با دست امام حسین(علیه السلام) انجام خواهد شد، و آن حضرت فتح هندوست-ان کند، این مطلب را در کرب-لا به اصحاب-ش تذکر داد 353 امام ص-ادق(علیه السلام) می فرماید اوّلین کسی که رجعت می کند در زمان امام مهدی(علیه السلام)، امام حسین(علیه السلام) است، به قدری در دنیا بماند که، ابروهایش روی چشمانش را بگیرد 358 امیرالمؤمنین(علیه السلام)، بفرموده، امام باقر(علیه السلام)، رجعتی در دوران حکومت امام حسین(علیه السلام) است، به قدری در دنیا بماند که، ابروهایش روی چشمانش را بگیرد 358 امیرالمؤمنین، بفرموده امام باقر(علیه السلام)، رجعتی در دوران حکومت امام حسین(علیه السلام)، و رجعتی در حکومت رسول خدا(صلی الله علیه و آله)، خواهد داشت. 363

غوصی در بحر زاخر مجلدات بیست گانه تفسیر المیزان

المیزان جلد دوم

امام باقر(علیه السلام) می فرماید، خداوند هیچ دستی را که برای دعا بلند شد، خالی برنمی گرداند پس از دعا کردن، دست تان را، بر سر و صورت بکشید 36 قرآن با فرمایش خویش،)هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَ أَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ(، زن و شوهر را، برای همدیگر لباس قرار داده که، هر کدام دیگری را از فجور حفظ کند، این استعاره لطیفه است بر اینکه، انسان همه چیز را به وسیله لباس از دیگران محفوظ می دارد، و نمی شود عورت را از خود لباس مستور کند، بر لطافت کلام اضافه می کند، جمله )الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِكُمْ(، چون که رفث عبارت است، از آشکار کردن چیز، قبیحی که، با کنایه گفته می شود. 43

ارزش زن ها در پیش امت های وحشی

زن در امت های وحشی، هیچگونه حقی برایش تصور نمی شد، مرد در مقابل زنش آزاد مطلق، و فعال مایشاء بود، حتی اگر می خواست سر او را می برید، و گوشتش را می خورد، مخصوصاً در قحط سالی ها، و زن هیچگونه حق دفاع نداشت، عجیب اینکه در بعضی از قبائل، وقتی زن وضع حمل می کرد، فوری برای انجام کارهای خانه بلند می شد، و مرد در رختخواب او می خوابید، و تمارض می کرد، و از خوردنی های لذیذ، چند روز بهره مند می شد. 275

در هندوستان اگر شوهر زنی می مرد، زن با جسد شوه-رش سوخته می شد، و یا عمری را با تمام ذلّ-ت می گذرانید، و حق ازدواج با دیگری نداشت، در کلده و آشور، اگر زنی در کار خانه گرفتار اشتباهی می شد، مرد حق داشت شکایت به قاضی کند، بعد از اثبات جرم، او را در آب غرق کند 276 در روم مرد در خانه نسبت به زن و اولاد فعال ما یشاء بود حتی اگر مصلحت می دید آنها را می کشت و کسی حق اعتراض نداشت. 277

المیزان جلد سوم

در ترک هر چیزی که رکنی از ارکان دین منهدم می شود اسلام شدت به خرج می دهد

از دأب قرآن شدت به خرج دادن در اموری است که، از ترک آنها رکنی از ارکان دین منهدم می شود، مثل نهی شدیدش از دوستی با کفار، و دستور قویّش بر مودت اهل البیت(علیه السلام)، و منع زیادش از خروج زن های پیغمبر(صلی الله علیه و آله) از خانه هایشان، 42 آیه کریمه، )أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ أُوتُوا نَصِيباً مِنَ الْكِتَاب(، اشاره به تحریف اهل کتاب تورات و انجیل است، یعنی آنچه از کتاب آسمانی را دارند بعض آن است و بقیّه را از بین برده اند 131

تاریخ تولد تورات فعلی و انجیل

حدود ششصد سال، قبل از حضرت مسیح، بخت نصرّ بر بابل ملِک شد، پس از مدتی یهود بر او یاغی شدند، بخت نصرّ غضبناک شد، و آثاری از بناها و امور دینی بر آنان باقی نگذاشت و جمعیّت زیادی را هم کشت حدود پنجاه سال یهود در ذلت خواری زیادی عمر گذراندند، نه از تورات، و نه از مسجد اقصی، و نه از شهرشان، اثری نماند، تا کورش بابل را فتح کرد، اسرای بنی اسرائیل را آزاد کرد، و در بین آنان، شخصی به نام عزراء، از مقرّبین کورش شد، به او اجازه داد تورات را بنویسد، و مسجد اقصی را تجدید بنا کند، بعد از آن که، به تیره خاک مبدل شده بود، و یهود را به رسم قدیمی شان برگرداند، و ساکن بیت المقدس کرد به سال 457 قبل از میلاد، وقتی عزرا به آرامش رسید تورات را نوشت، بر شما مخفی نماند که، تورات فعلی ارتباطش با حضرت موسی، قطع است، و رابط شخصی مجهول الهویه ای به نام عزراست که، در جلد13، ص45 کاهن خوانده از ماهیت او هیچ اطلاعی نیست، و معلوم نیست که از کجا تورات را نوشت. 339

و اما انجیل

انجیل ها که در قرن اول و دوم نوشته شد، متجاوز از صد تا بود که، بعدها کلیسا همه را کنار گذاشت، (جز چهارتای معروف از آن ها تحریم شد،) از جمله انجیل هائی کلیسا کنار گذاشته بود انجیل برنابا بود که، در اکثر جریاناتش با قرآن مطابق است، سال هائی است که پیدا شده، به خطّ ایتالیائی بود، در مصر خلیل سعاده به عربی، و در ایران سردار کابلی، به فارسی ترجمه کرده است 345 و 346 بهترین انجیل ها پیش نصاری، انجیل متّی است، در تاریخ تألیف آن از 38، تا 60 سال، بعد از حضرت مسیح(علیه السلام) بحث است، اصل آن به زبان عبرانی بوده است، بعد به زبان یونانی ترجمه شده است، نسخه عبرانی مفقود شد، و ترجمه یونانی معلوم نیست که از چه کسی است، تازه این وضع بهترین آنهاست، آنجا که عقاب پر بریزد، از پشه ناچیز چه خیزد 342 اسرائیل لقب حضرت یعقوب(علیه السلام) است، به این نامیده شد برای اینکه، در راه خدا مجاهد بوده، و از طریق عنایات خداوندی پیروزی به دست آورده است، و اهل کتاب در وجه تسمیه آن می گویند، چطوری که در تورات است، نعوذ بالله آن حضرت، در جائی به نام فینئیل، با خدا کشتی گرفت، و او را زمین زد، و بر او غالب شد، این تفسیر را قرآن تکذیب می کند، و عقل محال می داند. 380

المیزان جلد چهارم

کلمه شهداء، در قرآن به معنی شهداء اعمال است، و به معنی مقتولین در معرکه قتال، از مستحدثات است. 28

چرا خداوند زبان عربی را برای کتابش انتخاب کرد

چون زبان عربی، از جهت رسانیدن مطالب ذهنی انسان، خیلی دقیق است، لذا خداوند متعال آن را برای کتاب عزیزش، انتخاب کرده است و الاّ پیغمبر(صلی الله علیه و آله)، برای عموم مردم پیغمبر بوده است، و مخصوص عرب تنها نبوده است 172 جنگ در اسلام همیشه برای دفع فتنه بوده است، چنانچه قرآن فرمود: )وَ قَاتِلُوهُمْ حَتَّى لاَ تَكُونَ فِتْنَةٌ(. 176

اشتباه بزرگ تمدن روز

در تمدن روز وقتی بدون ملاحظه فطرت زن، چیزهائی را به او واگذار کردند، مثل قضاوت، و دخالت در اداره امور جنگ ها، چه نتایج سوئی را نگرفتند که، یکی از آنها جنگ های بین المللی شد. باز در مقام عمل فطرتاً، سهم زن را در امور تعقلیۀ کم کرده اند، در مثل قضاوت و دخالت در امور جنگی، سهم زن را یکصدم سهم مرد، بلکه کمتر از آن هم، قرار داده اند )فِطْرَةَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا.( 244

خدا باید کسی را تزکیه کند، و بشر حق تزکیه ندارد

کریمه )بل الله یزکی من یشاء((1)، می رساند که تزکیه کردن، از خصوصیات حضرت حق تعالی است، نباید دیگری خودستائی کند، زیرا که انسان چیزی از خود ندارد، و هر چه هم از فضائل داشته باشد، مرحمتی رب العالمین است، خودستائی انسان، در معنی از خدا غنی شدن است، و در حدّ دعوی الوهیت است، عامل تزکیه که در انسان عُجب است، و آن از بزرگ ترین رزائل اخلاقی است، و نتیجه اعجاب، رزیله تکبر، و حقیر شمردن دیگران است، خدا نکند که، این رزیله از فرد به اجتماع سرایت کند، و قومی خودشان را، آقا بالا سر بر اقوام دیگر خیال کنند، چطوری که یهود گفتند: )لیس علینا فی الامیّین سبیل(2)(، در آن وقت هلاک اجتماع، و فساد در زمین پیدا شده، و بر آن هر گونه ظلم و تعدی، بار می شود، نعوذ بالله. تزکیه را خدا کند، به عدل خواهد شد، و غیر او اگر کند تعدی و تفریط خواهد شد تزکیه خداوندی گاهی عملی است، با عطا کردن فضائل بر هر که خواست، و گاهی قولی است، مثل )ان الله اصطفی آدم و نوحاً آل ابراهیم و ال عمران علی العالمین((3) 396.

اصحاب پیغمبر(صلی الله علیه و آله) مثل سایر مردم همه شان خوب نبودند

اصحاب پیغمبر(صلی الله علیه و آله) بعضی ها کامل الایمان، و بعضی هم ضعیف الایمان، و عده ای هم منافقین بودند(1)، متأسفانه عده ای از مفسیرین، روی حسن ظن های بی خود، همه اصحاب پیغمبر را، آدم های خوبی حساب کرده اند، لذا در تفسیر بعضی از آیات، دچار اشتباه شده اند، در طول تاریخ تنها اصحابی که، همه کامل الایمان بوده اند، شهدای کربلا، سلام الله علیهم اجمعین، هستند و بس 447 کریمه )ان کید الشیطان کان ضعیفاً((2)، حیله شیطان وقتی که ضعیف است که، در مقابل سبیل الله قرار بگیرد و امّا کید شیطان در مقابل اولیاء اش قوی است. 450

ص: 117

المیزان جلد پنجم

در جنگ اُحد، صورت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) زخم برداشت، در حالی که معصوم بود، و این نتیجه گناه شخصی او نبود، مجتمع او چون خلاف دستور رفتار کردند، بر پیغمبر(صلی الله علیه و آله)، از جهت اینکه تابع مجتمع است، این گرفتاری رسید، این زخم محنت الهیّه است، که در طریق دعوت بر او رسیده است پس برای حضرتش نعمت رافعۀ للدرجات شد. 8

سخن نگارنده

خداوند کارهایش با منوال های عادی انجام می گیرد و همین طور کارهای اهل بیت(علیه السلام)

خداوند بنا ندارد کارها را معجزه آسا انجام دهد، کارهای مربوط به اهل بیت(علیهم السلام) را هر کدامش را انسان مطالعه می کند، می بیند که همه آنها از این رسم خداوندی بهره مند هستند، مثلاً در جریان قیام عاشورا، مردم کوفه، همان نامه ها را که در سال شصتم هجری نوشتند، پس از شهادت امام حسن(علیه السلام) هم نوشته بودند، امام حسین(علیه السلام) آن روز وقت مناسب نبود، قبول نکرد، و پس از درک رفتن معاویه، چون خبیثی بدتر از خودش (یزید) رو کار آمد، نامه ها به طرف امام حسین(علیه السلام)، وقتی سرازیر شد، امام(علیه السلام) حضرت مسلم را فرستاد، او نوشت که چندین هزار نفر با دست من، به تو بیعت کرده اند، هر چه زودتر حرکت کن، امام حرکت فرمود، در وسط راه خبر شهادت حضرت مسلم رسید، امام(علیه السلام) با فامیل های حضرت مسلم مشاوره نمود، گفتند ما حاضر به برگشتن نیستیم، باید برویم انتقام خون مسلم(علیه السلام) را بگیریم، و یا مثل او شهید شویم، کرم و آقائی امام حسین(علیه السلام) تقاضا نکرد که، از آنها جدا شود، در نتیجه قلق کار منجّر به جریان عاشورا شد،

این همه گناه در قتل برای چیست؟

کریمه )كَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعاً(، حکایت می کند از اینکه، خداوند اراده کرده است، بقاء نوع انسان را، با بقاء افرادش، هر فرد انسانی، حامل حقیقت انسانی است، روی این حساب کشتن یک انسان، کشتن حقیقت انسانیت و انسان هاست، پس قتل بدون سبب، منازعه با اراده خداوندی می باشد، از این رو است که کشتن یک نفر، از نظر جرم، مساوی با کشتن همه انسان هاست. 341

ص: 121

المیزان جلد ششم

رکوع در شرع، در غیر نماز تشریع نشده، بر خلاف سجده 13 خوشا بحال ابورافع، وقتی که از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) شنیده بود ثواب جهاد با امیرالمؤمنین(علیه السلام) را، برای اینکه از علی(علیه السلام) جدا نشود، خانه ای که در مدینه داشت، به علاوه زمینی در خیبر، فروخت، در برگشت امیرالمؤمنین(علیه السلام) از جنگ بصره، در کوفه خدمت آن امام همام رسید، در صفین و نهروان، در خدمت آن حضرت بود، پس از شهادت سیّدالموحدین وقتی به مدینه برگشت، نه خانه ای داشت و نه زمین، امام حسن(علیه السلام) علاوه بر اینکه، یک قسمت خانه امیرالمؤمنین(علیه السلام) را بر او داد، زمینی هم در ینبع به او مرحمت کرد. 16

این همه کرامت در مقابل آن اذیت

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در منی، در ایام حج، وقتی که دعوت به (لا اله الا الله و محمّد رسول الله) می کند، هر که آنجا بود، از زن و مرد، بزرگ کوچک، خاک و سنگ، حتی آب دهان، به طرف حضرتش پرتاب می کنند، یکی می گوید یا محمد(صلی الله علیه و آله) اگر پیغمبری، وقت آن رسیده که نفرین کنی، چطوری نوح(علیه السلام)، نفرین کرد، پیغمبر(صلی الله علیه و آله) عرض کرد: اللهم اهد قومی فانّهم لایعلمون 62

یهود فعلی، مذهب عزیر بن الله را ندارند، لکن در وقت نزول قرآن داشتند ظاهراً این لقب تشریفی بود، در مقابل خدمت عزیر بر یهود (برگردانیدن آنها به بیت المقدس، و نوشتن او تورات را از پیش خود، بعد از آنچه در فتنه بخت النّصر، از بین رفته بود) 80 قسیّس معرب کشش است. 84

عرق خورد که سر عبدالرحمن بن عوف را شکست

زمخشری در کتاب ربیع الابرار آورده، که عُمَر عرق خورد، و سر عبدالرحمن عوف را، با استخوان شتر شکست، و با ترنّم با شعار اسود بن یعفور که، شش سطرش در کتاب آمده، کسانی را که در بدر، از کفار درک رفته بودند، نوحه خوانی کرد، خبر به پیغمبر(صلی الله علیه و آله) رسی-د، بلن-د شد در حالی که ردای-ش را از زمی-ن می کشید، حرکت کرد، و خواست با چیزی که در دست مبارک بود، به عمر بزند گفت، اعوذ بالله من غضب الله و غضب رسوله 140 کریمه، )جعل الله الکعبة البیت الحرام، قیاماً للناس، و الشهر الحرام و الهدی و القلائد((1)، خداوند کعبه را که بیت محترمی است، و ماه ذیحجه که، حج در آن واقع می شود، ماه محترم قرار داده که، جنگ ها در آن تعطیل شود، و بندگان مظلوم خدا، در آن، از شرّ جنگ ها در امان باشند، و هدایائی که، از قسمت قربانی، و غیر آن، در حج اتفاق می افتد، همه اینها را وسیله قوام امور مردم، از جهت دنیا و دین قرار داده، اگر انسان با فکری درباره برکات کعبه، مطالعه کند، و فوائد حج بیت را ملاحظه کند که، چه رفع اختلاف هائی، و چه صله ارح-ام هائی، و چه رسیدن به دوستان ه-ائی، و چه انفاق هائی برای فقراء و چه راه افتادن بازارهائی، در موسم حج و چه رسیدن مسلمانان به همدیگر هائی، از برکت عمل حج، در نظر بگیرد، معنی آیه )قِيَاماً لِلنَّاسِ( را می فهمد.

ببین تفاوت ره از کجاست به کجا

حواریون چه بی مبالاتی، در سؤال به خرج دادند، و حضرت عیسی(علیه السلام)، چه ادبی را، در تغییر سؤال آنها اظهار کرد، 251 در کتاب مکارم الاخلاق روایت کرده است که، رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در وقت سخن گفتن با کسی، تبسّم می فرمود، باز در آن کتاب آمده، یونس شیبانی گفت، امام صادق(علیه السلام) از من پرسید با همدیگر چقدر شوخی، و مداعبه می کنید، عرض کردم کم، گاه بیگاهی، فرمود نه مداعبه از حسن خلق است، و خوشحالی وارد کردن به دل برادر دینی است، رسول خدا(صلی الله علیه و آله) شوخی می کرد، و خوشحالی به دل مؤمن وارد می کرد 332 رسول خدا(صلی الله علیه و آله) هسته خرما را، به پشت دست می گذاشت و با آن می انداخت. 343

ص: 125

المیزان جلد هفتم

امام صادق(علیه السلام): سوره انعام، اسم خدا در آن، در هفتاد بار آمده است، اگر مردم می دانستند در خواندن آن چه فضیلتی است، ترک نمی کردند 9 وحدانیت رب العالمین را درست است که، عقل در اثبات آن کافی است، لکن وحی قطعی چون قرآن هم، آن را اثبات کند، مانعی ندارد، زیرا که مقصود حصول یقین است، در جای دیگر فرموده، اگر یقین از وحی بیشتر حاصل شود، اولی هم خواهد بود 35 کریمه، )وَ اللَّهِ رَبِّنَا مَا كُنَّا مُشْرِكِينَ.(1)(

چون در دنیا به قسم دروغ عادت کرده اند در آخرت هم انجام می دهند.

قسم دروغ در دنیا، برای مشرکین ملکه شده، روی عادت در آخرت هم، قسم دروغ می خورند، و الاّ آخرت جای ستر نیست 50 قرآن کلمه اب را، بر جدّ، و عمو، هم اطلاق کرده، بر خلاف کلمه والد که، تنها بر کسی اطلاق می شود که، انسان از صلب او به دنیا آمده 171 مؤلف مدعی است که، ضمیر )وَ مِنْ ذُرِّيَّتِهِ(2)( به نوح(علیه السلام) برمی گردد، به دو دلیل: یکی ضمیر بر نزدیک برمی گردد، و دومی وجود حضرت الیاس، و لوط، در ضمن مذکورین، و آن دو(علیهما السلام)، از نسل حضرت ابراهیم(علیه السلام) نیستند 255 انسان با سایر حیوانات در خواص حیوانی شریک، لکن انسان حیات دیگری دارد که، حیوان آن را ندارد، همانطور مؤمن حیات دیگری دارد که، سایر انسان ها آن را ندارند، )أُولئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الْإِيمَانَ وَ أَيَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ(3)( و آیه )فَلَنُحْيِيَنَّهُ

حَيَاةً طَيِّبَةً (4)(358

سخن نگارنده

المیزان جلد هشتم

المص، از نظر غرض سوره، هم غرض سوره های مصدر به الف لام، و هم غرض سوره ص، را دارد 2 وزن عبارت است سنگی است که، در ترازو می گذارند، مثلاً سنگ مثقال. و دو کفّه ترازو، و قپان، مقدمه وزن هستند، و در قیامت آنچه را در جای سنگ می گذارند، (حقّ)) وَ قُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَ هُمْ لاَ يُظْلَمُونَ(1)( است، حسنات چون حقّند وزن دارند، و سیئات حق نیستند، وزن ندارند، )فَلاَ نُقِيمُ لَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَزْناً((2) چون عملشان حبط شده است، حسنات ثقل تولید می کند، و سیئات خفۀ، )فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوَازِينُهُ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ * وَ مَنْ خَفَّتْ مَوَازِينُهُ فَأُولئِكَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ بِمَا كَانُوا بِآيَاتِنَا يَظْلِمُونَ ((3) برای هر عملی میزانی است، مثلاً میزان صلوۀ صلوۀ تام و تمام، و برای زکات میزانی، و برای صوم میزان دیگر، چون برای هر عملی میزانی شد، لذا به صیغه جمع آورده می شود: )فمن ثقلت موازینه( و )من خفت موازینه(.

اینکه ابلیس بر بنی آدم از چهار طرف می آید یعنی چه؟

مستفاد از آیات قرآنی، مقصود ابلیس از اینکه، بنی آدم را از پیش رویشان می آیم، )بَيْنِ أَيْدِيهِمْ( وسوسه ابلیس است از طریق آرزوی انسان که، به فلان چیز برسد، و یا وسوسه او که انسان را بترساند، از گرفتار شدن بر چیزی، مثل وعده فقر که، مثلاً اگر انف-اق کنی فقیر می شوی، یادم است در جائی در ته-اویل آورده ام، از قول امام صادق(علیه السلام) که، ابلیس از هیچ راهی، بیشتر از وعید فقر، بر انسان نمی تواند وارد شود و مقصود او از پشت سرآمدنش)وَ مِنْ خَلْفِهِمْ( وسوسه اوست، از طریق فرزندان انسان وارد می شود، و او را امر بر جمع مال از حلال و حرام می کند که، فردا فرزندانت به راحتی زندگی کنند، و مقصودش از طرف راست آمدن بر انسان )عَنْ أَيْمَانِهِمْ (او را از طریق دین داری گمراه کند، او را در امر دین وسوسه کند، چیزی را که خدا در دین امر نکرده، به حساب دین به خور انسان بدهد، و بر چیزی که دستور دینی درباره آن صادر کرده، به انحراف بکشد، و مقصود او از طرف چپ آمدنش )عَنْ شَمَائِلِهِمْ (فحشاء و منکرات را بر او زینت بدهد. می باشد. 29

المیزان جلد نهم

کلمه انفال به غنیمت جنگی هم اطلاق می شود، به جهت زیادی بودن غنیمت، بر اصل مقصود از جنگ (ضایع کردن کافر) 3 سعد بن ابی وقاص (پدر عمر سعد) با عدّه ای از هم پیاله های خود عرق زهر مار کردند، عمر خطاب در حال مستی، بینی سعد را با استخوان فکّ شتر پاره کرد 12 حضور ملائکه در جنگ بدر، برای تثبیت قلوب مؤمنین، و ایجاد رعب در دل کفّار بود، و الاّ آنها کسی را نکشتند، و نصف کشته ها، با دست پر برکت سیدالموحدین علی(علیه السلام) انجام گرفت 18 مفرد آوردن کلمه ذی القربی در آیه خمس، مؤید روایات اهل بیت(علیهم السلام) است که، می فرمایند مقصود از آن امام معصوم(علیه السلام) است، و شامل سایر اقارب پیغمبر(صلی الله علیه و آله) نمی شود 106 بحث پنج صفحه ای علامه طباطبائی، یک دوره تاریخ جنایات یهود است 128 عزیر، را یهود عزرا گویند، در تعریب عزیر شد، چنانچه یسوع، در تعریب عیسی شد، و یوحنّا، یحیی گردید 253 کریمه )الْمُنَافِقُونَ وَ الْمُنَافِقَاتُ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ(، ذکر کردن منافقات با منافقون در حالی که جلوتر از منافقات ذکری نبوده، کمال اتحاد این دو تا را می رساند، و اشاره بر اینکه در مسئله کمین کردن به رسول الله، از زن ها هم دخالتی بوده است 351 کریمه )يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قَاتِلُوا الَّذِينَ يَلُونَكُمْ مِنَ الْكُفَّارِ وَ لْيَجِدُوا فِيكُمْ غِلْظَةً وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ(، دستور می دهد همه مسلمانان را که، هر کسی برای توسعه حکوت اسلام، هر جمعی در محلّ خودشان، با کفار نزدیک خود جنگ کنند، تا کلمه الله را بالا قرار دهند، و مقصود از )ولیجدوا فیکم غلظة(1)(، خشونت، و سوء خلق، و قساوت نیست، باید هدف پیش بُرد دستورات اسلام باشد با ملاحظه اخلاق اسلامی. 428

المیزان جلد دهم

استعمال کلمه یوم، در مقداری از زمان، شایع است، مثلاً روز کره ماه، اندازه بیست و نه روز نیم زمین است، و در آیه )وَ قَدَّرَ فِيهَا أَقْوَاتَهَا فِي أَرْبَعَةِ أَيَّامٍ((1) مراد از چهار روز چهار فصل است 155 تفسیر المنار، در تفسیر آیه )وَ يَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِنْهُ(، گوید، شیعه است که، این آیه را تفسیر به علی بن ابیطالب می کنند، و می گویند، آیه دلالت دارد که علی(علیه السلام) نفس پیغمبر(صلی الله علیه و آله) است، و با آن اثبات امامت علی (علیه السلام) می کنند، لکن بیچاره عمداً سهو کرده است، در دو صفحه قبل روایات از اهل سنت، در تفسیر آیه بر امیرالمؤمنین نقل کردیم، سندهای آنها، بیش از اسناد شیعه است، نگاه کنید، به این هم بدبخت اکتفاء نکرده، و گفته از علی(علیه السلام) سؤال کردند از تفسیر آیه، انکار کرد، با ملاحظه روایات گذشته دروغ دوم هم ثابت می شود. 202

حتی در چلوکبابی لازم است وزن برنج و گوشت آن معلوم شود

یادم نمی رود، مرحوم آقای بروجردی در رساله (به احتمال قوی جامع الفروع) عنوان کرده بودند که، حتی در چلوکبابی، باید بداند برنج از نظر وزن چقدر، و گوشت چقدر، و قیمت هر کدام چقدر می شود، در قم به یک سنگکی گفتم، من حاضرم نان را برایم بکشی، و بیش از آنچه از عددی می گیری، پول بدهم، قبول نکرد، خدا کند ما گرفتار بلای قوم حضرت شعیب(علیه السلام) نباشیم، انشاء الله.

ص: 132

المیزان جلد یازدهم

این زمین و آسمان، در قیامت نخواهد شد، آخرت برای خودش زمین، و آسمان خواهد داشت، دلیل اولی،

)وَ مَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ مَا بَيْنَهُمَا إِلاَّ بِالْحَقِّ وَ أَجَلٍ مُسَمًّى((1) و دلیل دومی، )يَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَيْرَ الْأَرْضِ وَ السَّمَاوَاتُ((2) پس در آیه 107 و 108 سوره هود(علیه السلام)، مخلّد بودن اهل جهنم و بهشت را، مقید به بقاء آسمان ها و زمین کرده، مقصود آسمان ها و زمین آخرت است. 23

کریمه )وَ لاَ تَرْكَنُوا إِلَى الَّذِينَ ظَلَمُوا((3) می فرماید رکون بر ظالمین، و اعتماد کردن بر آنها نکنید، رکون یا در امور دینی است، مثل اینکه، بعضی از حقایق دین را به آنها تذکر بدهد که، آنها بر له خودشان استفاده کنند، یا اغماض کند، از بعضی حقایق دین که، بر علیه آنهاست، و اما همدست شدن با آنان، در امور دنیوی، مثل ایکه بعضی از امور دینی را، به آنها تذکر بدهد، در مصلحت دنیوی شان، استفاده کنند، بالاخره حق را سر ببرد، برای زنده کردن ظالم 53 حضرت یوسف(علیه السلام) چون اخلاص را کامل کرد، اسباب عادی از هر طریقی خواست او را تضعیف کند، خداوند از آن راه بلندش کرد، حسد برادران او را وارد بیت ملک مصر کرد، زن ملک خواست بر او حیله کند، بالاخره الان حصص الحق گفت، و اقرار به نقشه ای که کشیده بود کرد، زندانش انداخت، به قرب ملک نایل شد، پیراهن یوسفی سبب نابینائی پدرش شد، همان پیراهن وقتی با دست برادرها، به حضرت یعقوب رسید، قوه باصره اش برگشت 79 کریمه )وَ شَرَوْهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ دَرَاهِمَ مَعْدُودَةٍ((4) را اکثر مفسرین، فروشنده یوسف(علیه السلام) را برادرانش بیان کرده اند، لکن سیاق آیات نشان می دهد که، همه ضمایر جمع به سیاره برمی گردد، پس عامل فروش قافله ای بودند که، آن حضرت را از چاه درآوردند، و اینکه به قیمت خیلی کم فروختند، می ترسیدند که، حقیقت کشف بشود، چون سیمای غلامی در یوسف(علیه السلام) نبود بالاخره پول کم هم باشد، منفعتی است، آن را از دست ندهیم. 116

سخن نگارنده

کسانی که به اولیاء خدا، بعضی از نسبت ها را می دهند، یا از کمی فکر است، و یا از عدم غور در آیات قرآنی، بحمد الله تفسیر المیزان، با دلیل های محکم، خیلی از اشتباهات مفسیرین عامه را، تذکر داده است، در مثل حضرت آدم، و حضرت موسی، و یوسف، حتی در خاتم انبیاء(صلی الله علیه و آله) که خداوند آنان را از مخلصین خوانده، علامه عامه روی مبنای عدم اشتراط عصمت، در انبیاء (علیهم السلام)، گرفتار این همه ظلم شده اند، الحمد الله شیعه اجماع کرده است بر اینکه، همه انبیاء و اوصیای آنها در جمیع حالات (در قبل از نبوت، و بعد از آن، حتی در حال طفولیت) از جمیع چیزهائی که مناسب شأن آنها نیست بری هستند.

ص: 134

سخن نگارنده

در جلد اول گزیده تهاویل الربیع، دو مطلب دیگر در کمال فتوّت یوسفی(علیه السلام) در ص 16، ودو مطلب دیگر راجع به آن حضرت، در صفحات 11 و 14 گذشت رجوع شود.

در چند روایت آمده که عزیز مصر، در سال های قحطی فوت کرد، و یوسف(علیه السلام) با زن او ازدواج کرد، اگر مطلب صحیح باشد، برای تشکر از قول او، )الان حصحص الحق( بوده است. 280

المیزان جلد دوازدهم

کریمه، )لِيَغْفِرَ لَكُمْ مِنْ ذُنُوبِكُمْ((1) بعضی از علماء ادب حرف من را زاید گرفته اند، ولکن درست نیست، زیرا که من زایده، در کلام منفی و در نکره محلّ دارد، نه در کلام مثبت و معرفه 26 سؤالی که حضرت ابراهیم(علیه السلام) درباره محلّ امن بودن شهر مکه خواستار شد، )رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِناً ((2) امن تشریعی نه تکوینی. 68

سخن نگارنده

از صفحه 85 آداب الطلاب، مطلبی از بحارالانوار نقل کردیم، با این بحث خیلی مناسبت دارد.

کریمه، )مَنْ عَمِلَ صَالِحاً مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً((2)، مژده ای است بر زنان که، خداوند بین آنان و مردها، در ایمان، و در نتیجه عمل صالح، فرق نمی گذارد، بر خلاف بت پرستان، و یهود و نصاری، که زنان را از همه مزیت های دینی، و یا از اکثر آنها، محروم می داشتند، و مرتبه آنها را طوری پائین آورده بودند که، قابل رفع نبود 364.

کریمه )فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ ((3)، فرمود، و نفرمود قل اعوذ بالله من الشیطان الرجیم، معلوم می کند که قاری قرآن، در وقت قرائت آن، دلش را متوجه کند به طرف دوری از شیطان، و آن را متوج-ه به طرف رحم-ن کند، پس معنی استع-اذه همان توکل است که، آیه بع-دی بیان می کند، )إِنَّهُ لَيْسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ ((4) 367 دو روایت در اینکه، آیه )إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسَانِ ((5) را، پیغمبر(صلی الله علیه و آله) مأمور شد در اینجا که قرآن دارد، بگذارد، یکی از سیوطی در الدرالمنثور، دومی از ابن عباس 374.

ص: 138

سخن نگارنده

این دو حدیث هم، مؤید این است که، قرآن جامعی غیر از رب العالمین ندارد، بحث مفصلی در این باره در جلد دوم گزیده، ص 34، کردیم، و از مجمع البیان، درباره آیه )وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ((1) هم، روایتی آوردیم.

ص: 139

المیزان جلد سیزدهم

مقصود از مسجد الاقصی، بیت المقدس است، به قرینه )بارکنا حوله( 4 جبرئیل عرض کرد فکلنا نفزع منه، انّ هذا مالک خازن النار 7 شب معراج، رسول خدا(صلی الله علیه و آله) حضرت عیسی و یحیی５ را، در آسمان دوم دید 9 و حضرت موسی(علیه السلام) را در آسمان ششم دید، و در آسمان هفتم هر ملکی را دید، گفتند یا محمد(صلی الله علیه و آله) احتجم، و امر امّتک بالحجامه 10 و حضرت ابراهیم(علیه السلام) را، در آسمان هفتم مشاهده کرد 11

توجیه نگارنده

به قول شاعر اگر گویم زبان سوزد، پدر و مادری که، حقشان از بس قوی است، خداوند پس از بیان حق خویش، بلافاصله حق آن دو را ذکر می کند، )وَ قَضَى رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِيَّاهُ وَ بِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَاناً ((2) خداوند چطور فرض سوء ادب فرزندشان را، به زبان بی زبانیش بیاورد.

از امام رضا(علیه السلام) سؤال شد دخالت و مشیت خدا، در عمل بنده اش چقدر است؟ فرمود: در طاعت مشیت خدا، امر کردن، و راضی شدن، و کمک کردنش می باشد و اما در معصیت، اراده خداوندی نهی کردن بنده، و خذلان نمودن عاصی است 102 کریمه )وَ إِنْ مِنْ شَيْ ءٍ إِلاَّ يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لكِنْ لاَ تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ((3) حق قول این است که، همه موجودات با زبان شان، تسبیح خدا می کنند، حقیقۀً و مجازی نیست، لکن با زبان بودن لازم نگرفته که، با الفاظ وضع شده، و صداهای شنیده شده باشد، و اشاره کرده، بیان بیشتر را بما تقدم 117

چطور شیطان شریک مال و اولاد انسان می شود

در توضیح این علامه می فرماید، اما شرکت شیطان در مال بنی آدم، به مثل تحصیل کردن آن از حرام، و یا از حلال تهیه، ولکن در مصرف حرام، صرف کند، و شرکت او در اولاد، به مثل تهیه آن از نطفه حرام، و یا نطفه در عین اینکه از حلال باشد، در تربیت آن کوتاهی کند 155.

سخن نگارنده

در کلمه بصلاتک الف و لام نیست، و چون قلم مؤلف را، به طغیان قرین کردن، را دل اجازه نمی دهد، با اینکه المعصوم من عصمه الله، روی این حساب، از یکی از رفقای جوان، خواستم به کتاب مغنی اللبیت نگاه کند، جواب آورد در باب پنجم، از جمله جاهائی که الف و لام ساقط می شود، یکی را هم در اضافه معنویه خوانده است، و شاید هم بصلاتک، اشاره به اقم الصلاۀ باشد، این غایت توجیهی بود که در اصلاح کلام علّامه عرض شد و اگر وجهی، وجیه تر از این، به دست آمد، تذکر می دهیم انشاء الله.

روایت است از ام سلمه (رضوان الله علیهما)، که پیغمبر(صلی الله علیه و آله) در قرائت قرآن، در سر هر آیه وقف می کرد 247 .

در تشخیص آیات، چون نص متواتر نیست، و اختلاف شدید، در عدد آیات سور است، پس در تعیین عدد آیات سور آنچه در بیان علماء آمده چنگی به دل نمی زند، بر اهل تحقیق است که، طبق نظرشان رفتار کنند 248 و اما عدد در سور، در نظر اهل بیت(علیهم السلام) و الضحی و الم نشرح یک سوره، و هکذا فیل و ایلاف یک سوره، و فرموده اند که برائت سوره مستقل نیست، و جزء انفال است. 246

تحقیق این است که، اصحاب کهف و رقیم، یک موضوع اند، و دو چیز مخالف نیستند، کهف گفتن به مناسبت خوابیدنشان در کهف است، و رقیم نامیدنشان، به اعتبار منقوش بودن، قصه آنها در لوحی، در

ص: 143

سخن نگارنده

مخفی نماند که، در جلد دوم گزیده، در بحث استطراف تفسیر البرهان، راجع به بودن حضرت سلمان از این طایفه مطلبی گذشت(2)

قصه اصحاب کهف، شهرت عالمیه پیدا کرده است، به دلیل اینکه، در کهف های مختلف، در آسیا، و اروپا، و آفریقا، صورت هائی، از آنان ترسیم شده است، قرآن چون کتاب هدایت است، از جریان آنها آن اندازه که، مربوط به هدایت است، بیان کرده است 312 رهبانان، بعد از انتشارات قصه اصحاب کهف، در کهف های مختلف، عکس هائی تصویر کرده اند، تا در محل عبادتشان، متذکّر به بندگی خالصانه آنها گردند. 316

بعضی ها گفته اند که، حضرت خضر ادب به خرج داد: عملی را که خالی از نقص نیست، به خود نسبت داد )فَأَرَدْتُ أَنْ أَعِيبَهَا( و چیزی که هم به او مناسبت است، و هم به خدا، به دو تا نسبت داد )فَأَرَدْنَا أَنْ يُبْدِلَهُمَا رَبُّهُمَا( و چیزی که مناسب مقام ربوبی، من حیث ربوبی، است، به خدا نسبت داد )فَأَرَادَ رَبُّكَ أَنْ يَبْلُغَا أَشُدَّهُمَا( 376 مستفاد از روایات نبوی(صلی الله علیه و آله)، و اهل بیت (علیهم السلام)، این است که، حضرت خضر، پیغمبر مرسل بود، و با پنج واسطه به حضرت نوح می رسد، و معجزه اس هم این بود که، هر جای خالی از سبزی، می نشست، حتی روی چوب خشک، سبز می شد، و لذا خضر نامیده شد، و الا اسم مبارکش، تالیا است، و تا حال زنده است، و عمر طولانی داشتن کسی، بعید نیست، و دلیل عقلی بر استحاله نداریم 379 جزائر خالدات که مبدأ طول بلاد بود، فعلاً غرق در دریا شده است 388 علامه، ذوالقرنین را که قرآن گفته، با کوروش، قابل انطباق می داند 421.

ص: 144

المیزان فی تفسیر القرآن جلد چهاردهم

ثری به معنی خاک تر، یا هر خاکی است، و مقصود از تحت الثری، داخل زمین زیر طبقه خاک است 132 کریمه، )وَ مَا تِلْكَ بِيَمِينِكَ يَا مُوسَى(1)( ربّ العالمین از حضرت موسی سؤال می کند، آنچه به دست راست داری چیست؟ می خواهد اوصاف عصایش را بیان کند، که چوب جامدی است، دارای فلان خواصی، وقتی خود موسی(علیه السلام) دید که، همان چوب، اژدها شد، ایمانش به قدرت خدائی قوی می شود 154 گفته اند، سامری گرفتار مرض وسوسه شد، از همه فاصله می گرفت، و می گفت به من برنخوری.

سخن نگارنده

برای توضیح بیشتر، رجوع شود به استطرافی که، درباره کتاب الانتصار در بحث اثبات عصمت انبیاء(علیهم السلام) انجام دادیم. کریمه،) وَ عَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى (1)(الغیّ خلاف الرشد، یعنی به مراد نایل نشد (همیشه در بهشت راحت بماند) نه اینکه نعوذ بالله به معنی گمراه شد، شود، 240 نگاه به استطراف کتاب الانتصار.

مساکن قوم عاد، در احقاف یمن، و مساکن قوم ثمود، و اصحاب ایکه، در شام، و مساکن قوم لوط(علیه السلام)، در فلسطین بودند، و اهل مکه به هر سه تا، رفت و آمد داشتند، می بایست عبرت بگیرند، که نگرفتند. 252

اقترب، و قرب، به یک معنی آمده، لکن اقترب، قرب بیشتر را می رساند، به جهت زیادی بنایش 265 آنچه به خدا، بالاصالۀ نسبت داده می شود، حق است )الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ (2)(و عقاید باطله، به خدا به عنوان اذن، نسبت داده می شود، از خلق خدا زمین نمکی را، سراب باذن من الله می شود، در عالم وجود چیزی نیست، مگر اینکه، از باطل چیزی به آن قاطی است، مگر الله، 286 در قرآن، برای روح، و ملک، مرگ اثبات نکرده است 313

)خلق الانسان من عجل(3)(، کنایه است از اینکه، گویا غیر عجله را، نمی شناسد. 316

تنها طنابی سوخت که دست و پای حضرت ابراهیم را با آن بسته بودند

امام صادق(علیه السلام): وقتی آتش خاموش شد، دیدند که از حضرت ابراهیم، فقط طنابی که، دست و پای حضرتش را، با آن بسته بودند، سوخته است، باز امام صادق(علیه السلام) می فرماید، وقتی که، حضرت ابراهیم(علیه السلام) در هوا، به طرف آتش در حرکت بود، جبرئیل آمد، و عرض کرد، «یا ابراهیم الک حاجۀ؟ فرمود، اما الیک فلا» یعنی یا ابرهیم امری، و فرمایشی، نسبت به من جبرئیل داری؟ فرمود به تو نه، خدائی که می داند من در راه رضایت او به آتش می روم، قادر است که مرا کفایت کند 337

المیزان جلد پانزدهم

زبیر اسماء دختر ابوبکر را متعه کرد، و از آن عبداله زبیر، و برادرش عروه، به دنیا آمدند 12

سخن نگارنده

انسان در دنیا جاهل است، و حقیقت اشیاء بر او کشف نشده، و لذا خیلی از قبایح را ممکن است، طبع دنیوی انسان، بخواهد، لکن در بهشت، حقیقت قبایح، در پیش آدم بهشتی، به علم حضوری، کشف شده است، مثل اینکه از رئیس بیمارستان مسئولین، بخواهند قدری، از فاضلاب بیمارستان را، بخورد، به هیچ وجه قبول نمی کند، این مثال تشبیه ناقص بر کامل است، کشف بهشتی کجا، کشف حاصل در پیش بیمارستان مسئولین کجا. کریمه، )وَ إِذَا أُلْقُوا مِنْهَا مَكَاناً ضَيِّقاً مُقَرَّنِينَ دَعَوْا هُنَالِكَ ثُبُوراً((2) ترجمه: و چون آن کافران را در زنجیز بسته، به مکان تنگی از جهنم، برافکنند، در آن حال، همه فریاد واویلا، از دل برکشند، درباره این آیه از رسول خدا(ص) سؤال کردند، فرمود قسم بر خدائی که، جانم در قبضه قدرت اوست، کافران در آتش، در فشار تنگی، مثل در تنگنای قرار گرفتن میخ، در دیوار، قرار می گیرند 212 در انسان، با کلمه فلان و فلانه، و در حیوان، با کلمه الفلان و الفلانۀ، کنایۀ می آورند 221 به سندهای مختلف، روایات وارد شده است که، اعمال عده ای از مردم، با جلوه های خاصی، وارد محشر می شوند، بعد مثل گردی که، در جلو آفتاب از سوراخ دیواری وارد شده، متفرق می شوند، سؤال کردند از رسول خدا(ص) که، صاحبان این اعمال کیانند که، سرمایه شان این طور مضمحل می شود، فرمود نمازخوان ها، و روزه بگیرها، حت-ی شب بی-دارها بودند، لک-ن با آوردن ای-ن همه اعم-ال صالحه، وقتی با حرام روبرو می شدند، از آوردن آن، باکی نداشتند 223 در کتاب الدر المنثور، از رسول خدا(ص) روایت کرده، زیر سقف آسمان، هیچ معبودی به غیر خدای احد واحد، عبادت نمی شود، مثل هوای نفس، یعنی تبعیت از هوای نفس، از عبادت معبود باطلی هم، خطرناک تر است 257.

سخن نگارنده

در سوره هود آیه 84، متن آیه این است: )وَ إِلَى مَدْيَنَ أَخَاهُمْ شُعَيْباً (، و هکذا در آیه 36 سوره عنکبوت، متن آیه )وَ إِلَى مَدْيَنَ أَخَاهُمْ شُعَيْباً ( است، پس تعبیر کلمه اخ، در همه انبیاء حتی در حضرت شعیب است، یادم نمی رود در اوائل طلبگی ام، روزی، آیت الله آشیخ نصرت الله شبستری، فرمود قرآن از انبیاء گذشته، با کلمه اخ تعبیر می آورد، و آنان را بر قوم های خودشان، به عنوان برادر ذکر می کند، ولکن در خصوص خاتم انبیاء(ص)، نفس امت تعبیر می آورد )لَقَدْ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ( (3)

معصوم بودن پیغمبر(ص) مانع از امر و نهی کردنش نیست، زیرا که پیغمبر هم، بشر مختار است، اطاعت و معصیت، درباره اش تصوّر دارد )وَ لَوْ أَشْرَكُوا(4) لَحَبِطَ عَنْهُمْ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ((5) 358 پس از آنچه، پیغمبر(ص) را نهی از شرک می کند، دستور می دهد که، فامیل های نزدیکش را، از مخالفت دستورات خدا، بترساند )وَ أَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ (6)(اشاره بر اینکه، دستگاه دین، تعارف و پارتی بازی ندارد 359

ص: 152

سخن نگارنده

بهترین شاهد این مطلب، نزول یک سوره، از سوره های قرآن، در لعن و نفرین نزدیک ترین افراد بر پیغمبر(صلی الله علیه و آله)، (عمویش ابولهب) است.

روایات، مؤمن بودن همه اجداد پیغمبر(ص) را، شیعه و سنّی هر دو، نقل کرده اند 367 شاعرهای حق گو، داخل در )و الشعراء یتبعهم الغاوون(، نیستند 368 وارث بودن حضرت سلیمان(علیه السلام) از حضرت داود(علیه السلام)، در مال و ملک است، نه در نبوّت، و علم زیرا که نبوت ارثی نیست، و هکذا علم لدنّی، بلی علم فکری به عنایتی قابل ارث هست 383 تورات در حق حضرت سلیمان خیلی ظلم کرده است، او را برای تبعیت از بعضی زن هایش، در آخر عمر بت پرست کرده است، و مادر او را، زن اوریا قرار داده که، نعوذ بالله، حضرت داود با حیله، او را زن خویش کرده است، امثال وهب، و کعب، در روایاتشان مقام آن حضرت را، خیلی پائین آورده اند 403 مبعوث شدن در قیامت، اعاده معدوم نیست، بلکه رجوع، و برگشتن خلق است 421

المیزان جلد شانزدهم

مجاهدات حضرت ابوطالب، در ده سال اول اسلام، به تنهائی برابر است، با مجاهدات تمام مهاجر و انصار، در ده سال بعد از هجرت، رحمۀ الله علیه و علی آله الطیّبین 57 سیاق نشان می دهد که مقصود از )تقطعون السبیل(، ترک مباشرت زن هاست، نه راه زنی ها )أَ إِنَّكُمْ لَتَأْتُونَ الرِّجَالَ وَ تَقْطَعُونَ السَّبِيلَ((1) 128 کریمه )إِنَّ الصَّلاَةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَ الْمُنْكَرِ ((2) مقصود از ناهی بودن صلوۀ، اقتضاء ذات صلوۀ است، و علت تامّه نیست، مصلی از غیر مصلی، در دوری از معصیت قوی تر است، بی نماز، اکثراً تارک صوم، حج و زکات و خمس هم هست، کسی که بر نماز اهمیت می دهد، در دوری از گناه از کسی که، کم اهمیت است قوی تر است، و در ذیل آیه، )وَ لَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ(، معنی اش این است ذکر الله، در نهی از فحشاء بودن، از ناهی بودن نماز هم، برتر است 139 جوانی در زمان رسول خدا(صلی الله علیه و آله)، نمازها را با پیغمبر(صلی الله علیه و آله) می خواند، و خلاف ها را هم انجام می داد، پیغمبر(ص) فرمود روزی نمازش، او را توفیق دوری از گناه می بخشد، از امام باقر(علیه السلام) روایت است که، )وَ لَذِكْرُ اللَّهِ (را تفسیر می کند، به اینکه یاد کرن خدا، اهل نماز را، بیشتر از یاد کردن اوست خدا را، مگر نمی شنوید که، در قرآن می فرماید: )اذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ((3)، یعنی مرا یاد کنید، من هم شما را یاد کنم 148 بیان لطیفی دارد که، مقصود از فطرۀ الله، شهادات ثلاث است 195 تفسیر قمی، از امام صادق(علیه السلام) نقل می کند که، زندگی حیوانات دریائی بستگی به آمدن باران دارد، اگر باران، در سایه گناه مردم قطع شود، هم حیوان دریائی، و هم حیوانات خشکی می میرند، شاهد این مطلب: آیه )ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ((4) 210 در تفسیر )وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ((5)، می فرماید: لهو الحدیث سه جور تصور می شود، 1. حدیث خودش خرافی باشد، انسان را از آنچه مهمّ است باز دارد، 2. حدیث از جهت حدیث بودن خوب است، لکن آن را به صورت غنائی بیان کند، 3. حدیث به طرز صحیح گفته شود، لکن در بیرون حدیث، آلت موسیقی کارگر است، مثل اینکه حرف خوبی می زند، و در آن حال، بربطی یا سازی بزند همه این سه صورت، از مصادیق لهو

ص: 154

قرآن زن پیغمبر(صلی الله علیه و آله) بودن را به تنهائی ملاک فضیلت قرار نداده است

قرآن زن پیغمبر(ص) بودن را، ملاک فضیلت قرار نداده، و آن را مقیّد به احسان، و تقوی کرده است، )لِلْمُحْسِنَاتِ مِنْكُنَّ(2)(، )إِنِ اتَّقَيْتُنَّ( (3) 324 حدود هفتاد روایت، چهل از طریق اهل سنت، و سی تا هم از طریق شیعه آمده، به اینکه مقصود از اهل بیت پیغمبر(صلی الله علیه و آله)؛ امیرالمؤمنین و فاطمه و حسن و حسین(علیهم السلام) است فقط، و دیگری نیست 329 کریمه،) وَ تُخْفِي فِي نَفْسِكَ مَا اللَّهُ مُبْدِيهِ (4)( زینب بنت جحش، دختر عمّه پیغمبر(ص) بود، او را زن زید، غلام خویش، قرار داده بود، پس از طلاق دادن زید، خداوند دستور داد که، پیغمبر(صلی الله علیه و آله)او را بگیرد، تا معلوم کند که، زن پسر خوانده، حکم عروس را ندارد، و پیغمبر(صلی الله علیه و آله) می ترسید که، مردم بگویند، محمد(صلی الله علیه و آله) عروس خویش را گرفت، (چون زید را ابن محمّد می گفتند، در حالی که اسم پدر او حارثه بود) علت ترس همین بود، نه اینکه بعضی ها خیال کرده اند گذشت (ص 296) که، پیغمبر(صلی الله علیه و آله) به زینب محبت داشته باشد، و آرزو کند که ای کاش زن او باشد، این حرف درست نیست، به دو دلیل، 1. حبّ مفرط بر زن بیوه معنی ندارد، 2. چرا تربیت الهیّه، نتواند جلو جبّلی بودن محبت را بگیرد 343 کریمه، )مَا كَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِنْ رِجَالِكُمْ (5)(پدر بودن پیغمبر(صلی الله علیه و آله) بر زید را نفی

می کند، پس گرفتن زن او، پس از طلاق دادن، زن غیر فرزند را گرفتن است، و الاّ پیغمبر(صلی الله علیه و آله) پدر ابراهیم، و

ص: 155

سخن نگارنده

به طور حتم فلسفه ای دارد، اما اینکه علت آنچه علامه احتمال می دهد باشد، خیلی نمی چسبد و الله اعلم، و شاید از خصایص زن های پیغمبر(صلی الله علیه و آله) باشد، چطوری که، بر آنها جایز نیست، به غیر پیغمبر با کسی بعد از پیغمبر(صلی الله علیه و آله) ازدواج کنند، ولو اینکه یکی از آنها، طبق روایت بحار الانوار، در جلد 22، ص 240 قانون شکنی کرد.

کریمه، )يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلاَبِيبِهِنَّ (1)(می فرماید جلبات لباسی است که، زن با آن جمیع بدنش را می گیرد، و یا روسری است که ،همه سر و صورت را می گیرد، قوله تعالی:) ذلِكَ أَدْنَى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلاَ يُؤْذَيْنَ(2)(، مشار الیه ذلک را جمیع بدن گرفته است و می فرماید پوشانیدن جمیع بدن، سبب می شود که، آنان به صلاح و ستر شناخته شوند که مورد مزاحمت اهل فسق قرار نگیرند، می فرماید این معنی که ما کردیم، از معنی دیگری که بعضی ها کرده اند، به واقع نزدیک تر است، 361 سیوطی، در کتاب درالمنثور، نوزده تا حدیث آورده، از صحاح اهل سنت که، آل رسول(صلی الله علیه و آله)، در صلوات با آن حضرت، شریک هستند.

شیطان را ما دعوت نکنیم بر ما مسلط نمی شود

کریمه، )وَ مَا كَانَ لَهُ عَلَيْهِمْ مِنْ سُلْطَانٍ((1) می رساند که، ابلیس تسلط بر مردم ندارد، مگر اینکه آنان، با اعمال خلافشان، او را دعوت کنند 389

ص: 157

المیزان جلد هفدهم

اینکه سر زبان هاست که، ملائکه به هر شکلی جز سگ و خوک، می افتند، در شرع و عقل ثابت نشده است، و اینکه در روایات، از اشکال ملائکه چیزی نقل شده، آن شکل نیست تمثل است، (در بیننده در ظرف مشاهده، ملائکه و پیغمبر و امام، به آن شکل است) و الاّ در واقع، و در بیرون از ظرف ادراک، صورۀ ملکی دارد، مثلاًحضرت جبرئیل، به صورت انسان تمثل یافته، و در واقع صورت ملکی دارد، و اگر تشکل می کرد، در ظرف ادراک، و خارج انسان می شد، (در دو از خارج و ذهن) 10 کریمه، )لِتُنْذِرَ قَوْماً مَا أُنْذِرَ آبَاؤُهُمْ((1) اگر مقصود از قوم قریش باشد، معنی عدم انذار پدران، پدران نزدیکشان می شود، و الا حضرت اسماعیل، و هود، و صالح، و شعیب، (علیهم السلام) بر عرب مبعوث شده بودند 65 کریمه،) إِنَّا جَعَلْنَا فِي أَعْنَاقِهِمْ أَغْلاَلاً فَهِيَ إِلَى الْأَذْقَانِ فَهُمْ مُقْمَحُونَ * وَ جَعَلْنَا مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ سَدّاً وَ مِنْ خَلْفِهِمْ سَدّاً فَأَغْشَيْنَاهُمْ فَهُمْ لاَ يُبْصِرُونَ((2) پناه می بریم به خدا حکایت حال کفّار را می کند: زنجیرها بین سینه، و چانه هایشان را، پر می کند، سرشان بالا گرفته، دیگر قدرت پائین انداختن آن را ندارند که، زیر پایشان را مشاهده کنند، ببینند به کجا قدم می گذارند، و حاجب ها برایشان، از چهار طرف گذاشته شده، راه هدایت، برایشان بسته شده است 66 کریمه، )قِيلَ ادْخُلِ الْجَنَّةَ((3) از ادلّه وجود عالم برزخ است، و معلوم می شود آن بنده خدا را، قوم خودش کشتند، )مَا أَنْزَلْنَا عَلَى قَوْمِهِ مِنْ بَعْدِهِ مِنْ جُنْدٍ مِنَ السَّمَاءِ ((4) می رساند که، برای هلاک قوم او، لشگر آسمانی نفرستادیم، و یک صیحه، در هلاکت آنها کافی شد 82.

توریه بر انبیاء(علیهم السلام) جایز نیست

توریۀ بر انبیاء(علیه السلام)، جایز نیست، زیرا که باعث سلب اعتماد می شود، توجه راسته روان این آیه )فَنَظَرَ نَظْرَةً فِي النُّجُومِ * فَقَالَ إِنِّي سَقِيمٌ((3) این است که حضرت ابراهیم به ستاره ها نگاه کرد، مثل نظر کسی که، با نگاه کردن به آنها، وقت رسیدن فلان مرض (مثلاً تب نوبه) را، بداند، و در زمان حضرتش، ستاره پرست زیاد بوده است، به عقیده خودشان، از وضع ستاره ها، حوادث آینده را، تشخیص می دادند، و دلیل قوی نداریم که، آن حضرت هیچ مرضی در آن روز نداشت، با نگاه کردن به ستاره ها، وقت مرضش را تشخیص داد، و فرمود )انّی سقیم((4)، خدا رحمتش کند توجی-ه خوبی کرده اس-ت 155 کریمه،) أَ لاَ تَأْكُلُونَ ((5) تأیی-د می کند حرفی را که، مشرکین در ایام عیدشان، غذا پیش بت هایشان می گذاشتند، با شدّت غیظ که داشت، فرمود) أَ لاَ تَأْكُلُونَ ((6) چرا نمی خورید، چون جواب نشنید، فرمود چرا حرف نمی زنید، باز جواب نشنید، با قدرت بر آنها حمله کرد 156 در قرآن هیچ پیغمبری، به حلم متّصف نشده، جز حضرت اسماعیل، و پدرش ابراهیم(علیه السلام)، کریمه،) إِنِّي أَرَى فِي الْمَنَامِ ((7)، می رساند که، حضرت ابراهیم خواب ذبح فرزندش را، مکرر دیده بود 158 تعبیر به ذبح عظیم، مراد از عظمت فدا، مستند بودن آن به الله است، که به وسیله جبرئیل قوچی را فرستاد، چون) و بشّرناه باسحق(8)(، بعد از )فَبَشَّرْنَاهُ بِغُلاَمٍ حَلِيمٍ(9)(

ص: 159

سخن نگارنده

در جلد دوم گزیده عرض شد که، قرآن به حضرت آدم، و حضرت داود، و حضرت هارون، مقام خلافت عطاء کرده است، و خلیفه چهارم امیرالمؤمنین(علیه السلام) می شود، پس امیرالمؤمنین از نظر ترتیب قرآنی چهارم، و در امت محمدی(ص)، خلیفه به حق، و خلافت دیگران ناحق و باطل است،

المیزان جلد هیجدهم

29 سوره، از سور قرآن، با حروف مقطعه شروع شده است. 5 کریمه )قُلْ لاَ أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِكْرَى لِلْعَالَمِينَ (1)(در بیان این است که، رسالت من مخصوص یک عدّه نیست که، از آنها اجرت بگیرم، و در آیه دیگر فرمود، )إِلاَّ مَنْ شَاءَ أَنْ يَتَّخِذَ إِلَى رَبِّهِ سَبِيلاً (2)(در بیان این که، اهل بیت من که، مرجعیت علمی دارند، اگر مردم به آنها رجوع کردند، به رسالت رجوع کرده اند، بالاخره پیغمبر(ص) از مردم برای ادای رسالت اجرت نگرفت، موافق شد با آیات دیگر از آن جمله آیه 104 سوره حضرت یوسف )وَ مَا تَسْأَلُهُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ .(43 و 47

بهشت و جهنّم شعور دارند

در روایات صحیحه آمده است که، بهشت و جهنم شعور دارند، و آیه، )يَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ وَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِيدٍ(2)(، و غیر آن از آیات دیگر، شاهد این حرف است 223 کریمه، )أَ فَلاَ يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ (3)(در مجمع البیان می فرماید، این آیه شاهد ردّ قول کسانی است که، می گویند: تفسیر بدون روایت از معصوم درست نیست. 261

کریمه، )إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحاً مُبِيناً (4)(قرائن نشان می دهد که، مقصود از این فتح صلح حدیبیه است، پیغمبر(صلی الله علیه و آله) در سال ششم هجرت، با هزار و چهارصد نفر، به قصد حج خارج شد، در حالی که تمام ناراحتی ها بر مسلمین، و تمام راحتی ها برای کفار فراهم بود، چطوری که آیات بعدی نشان می دهد، به هیچ وجه امید برگشت بر مسلمین نبود، لکن رب العالمین، اسباب را طوری فراهم کرد که، این سفر بر له مسلمین تمام شد، یعنی مشرکین نگذاشتند که، مسلمانان وارد مکه شوند، و مصالحه کردند که سال آینده، بیایند سه روز مسجد الحرام، در اختیار آنان باشد، این صلح بهترین وسیله، برای فتح مکه در سال هشتم شد، زیرا که بین سال ششم که صلح شد، و بین سال هشتم که مکه فتح شد، جمعیت زیادی ایمان آوردند، و در اوائل سال هفتم، خیبر فتح شد، و وسعت خاکی برای مسلمین حاصل شد، خلاصه این صلح مقدمه شد که، در سال هشتم، پیغمبر با ده یا دوازده هزار نفر، فتح مکه کرد، بالاخره صلح حدیبیه فتح الفتوح شد 274.

ص: 163

ذنب معانی متعدده دارد و منحصر به گناه نیست

کریمه) لِيَغْفِرَ لَكَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَ مَا تَأَخَّرَ (1)(لام لیغفر، لام تعلیل است، یعنی این فتح، علت غفران ذنوب گذشته، و آینده ات باشد، و معلوم است بین فتح، و غفران ذنوب، ربطی نیست، پس این تعلیل برای چیست؟ در حلّ اشکال بی ربطی بین این دو چیز، باید گفت: ذنب در لغت با ملاحظه موارد استعمالی آن، بر هر کاری و عملی که، گرفتاری بدی داشته باشد، و درد سر درست کن باشد، می گویند، و مغفرت هم به معنی ستر، و پوشانیدن است، (آنچه در ذهن متشرعه است که، ذنب گناه کردن است، معنی انحصاری ذنب نیست، و معانی دیگری هم، این واژه دارد) پیغمبر(صلی الله علیه و آله) با دعوت خود به وحدانیت خدا، قبل از هجرت، و با جنگ های خود در بعد هجرت، داغ هائی در دل کفار گذاشت، آنان تا پیغمبر را از بیخ از بین نبرند، آن کینه ها علاج پذیر نمی شد، رب العالمین به کوری چشم آنان، پیغمبرش را نصرت داد، و پوشانید برای پیغمبرش گناهانی را که، کفار در محکمه خود، برای آن حضرت به خیال خودشان ثابت کرده بودند، به عبارت دیگر، هر دردسری را که، مشرکین در مقابل فعالیت های، قبل از هجرت و بعد آن، برای پیغمبر(صلی الله علیه و آله) می خواستند فراهم کنند، خداوند با صلح حدیبه، نقش بر آب کرد، از جمله جاهائی که ذنب در قرآن، به معنی کار دردسردار، استعمال شده است، یکی هم در آیه، )وَ لَهُمْ عَلَيَّ ذَنْبٌ فَأَخَافُ أَنْ يَقْتُلُونِ((2) است، چون کشتن کافر حربی، برای حضرت موسی گناه نبود، لکن جای داشت که، دردسر برای حضرتش فراهم کنند(3) 276 اثبات گناه (به معنی نافرمانی خدا، برای پیغمبر، با اینکه خلاف کتاب، و سنت، و عقل است، مشکل بی ربطی بین فتح و غفران را هم دارد، مشکل دیگر، گناهی را که انسان نکرده است، چطور عفو می شود، تازه بعضی از گناهان است که، قابل بخشش نیست، مثل شرک، و مثل افتراء به خدا بستن، 277 رسول خدا، وقتی امیرالمؤمنین(علیه السلام) را به جنگ خیبر فرستاد، فرمود اول موعظه شان بفرما، قسم به خدا، اگر خداوندی کسی را به وسیله تو هدایت کند، برای تو بهتر است از چهارپایان سرخ مو، 322 وقتی دختر برادر مرحب خیبری، گوسفند مسموم را خدمت پیغمبر(ص) آورد، پیغمبر(صلی الله علیه و آله) فرمود دست از این گوشت بردارید که، کتف آن به من خبر می کند که مسموم است. 324

ص: 164

عمل کردن بر طبق خبر موثق از اصول عقلائیه است

کریمه،) يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا((1) عمل به خبر از اصول اجتماعیه عقلاء است، و امر بر تبیّن و جستجو در خبر فاسق، به معنی نهی از عمل کردن، به خبر فاسق است که، کشف از عدم حجیت آن می کند پس اصل عمل به خبر، و عدم عمل به خبر کسی که، وثوق نداری، هر دو شقّ، از بنای عقلاء است، پس نهی شارع از عمل کردن به خبر فاسق، امضاء بناء عقلاء است، و تأسیس ندارد، امر بر تبیّن در خبر فاسق برای رفع جهالت است، در شنیدنی های، چطوری که رفع جهالت در دیدنی ها، با دیدن آن شیء است، پس وثوق نوعی کافی خواهد بود، و احتیاج به وثوق شخصی نیست. 339

کریمه،) وَ إِنْ طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا((2) در توجیه آوردن ضمیر جمع، در اقْتَتَلُوا، و ضمیر تثنیه در بَيْنَهُمَا، گفته شده که، در وقت قتال جمع اند، و در وقت صلح، متفرق می باشند 342 قصه دروغ ولید بن عقبه فاسق، طبق نقل سیوطی در کتاب الدر المنثور: حارث بن ضرار خزاعی گوید، خدمت رسول الله مشرف شدم، مرا دعوت به اسلام کرد، قبول کردم، سپس دعوت به دادن زکات نمود پذیرفتم، پس عرض کردم یا رسول الله اجازه بدهید، پیش قوم خود بروم، و آنان را به اسلام و به دادن زکات بخوانم، و قرار شد در وقت معیّن، رسول خدا(صلی الله علیه و آله) کسی را پیش ما بفرستد، هر چه از زکات من جمع کرده ام، به فرستاده رسول خدا(صلی الله علیه و آله) تحویل بدهم، وقت مقرّر رسید، ولکن از آمدن نماینده پیغمبر(صلی الله علیه و آله)، خبری نشد، حارث گمان کرد رسول خدا(ص)، و رب العالمین، بر آنان غضب کرده اند، فامیل را حارث جمع کرد، و از نیامدن رسول پیغمبر(ص)، اظهار ناراحتی، و احتمال غضب خدا و رسول کرد، بزرگان قوم جمع شدند که، به خدمت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مشرف شوند، تا رفع نگرانی شود، نگو رسول خدا(صلی الله علیه و آله) ولید بن عقبه را، در وقت مقرر فرستاده، آن ملعون از وسط راه برگشته، و خدمت پیغمبر(صلی الله علیه و آله) عرض کرده است که، من رفتم پیش آنها، حارث علاوه بر اینکه زکات نداد، خواست مرا هم بکشد، پیغمبر(صلی الله علیه و آله) جمعی را پیش حارث فرستاد، خوشبختانه، در راه حارث با قوم خود، با فرستادگان رسول الله، روبرو شدند، از علت مسافرتشان سؤال کرد، گفتند پیغمبر(صلی الله علیه و آله) ولید را پیش تو فرستاده که، اخذ زکات کند، شما ممانعت کرده اید، و قصد قتل ولید نموده اید، حارث گفت قسم به آن

خدائی که، پیغمبر به حق فرستاده، من ولید را ندیده ام، و او پیش ما نیامده است، بالاخره، حارث با طایفه اش، خدمت پیغمبر(صلی الله علیه و آله) رسیدند، و دروغ ولید بن عقبه ثابت شد، پس

ص: 165

سخن نگارنده

و در صفحه 388، از مجمع البیان، و از امالی شیخ طوسی، از ابوسعید خدری، از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) روایت کرده است که، در روز قیامت خداوند به من، و به علی(علیه السلام) امر می کند، بیندازید در جهنم، هر کسی را که با شما دشمنی می کرد، و داخل بهشت کنید، هر کسی را که با شما دوستی می کرد، و طبق این روایت مراد از ضمیر تثنیه، رسول خدا(ص) و امیرمؤمنان(علیه السلام) می باشد.

کریمه،) فَوَ رَبِّ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ إِنَّهُ لَحَقٌّ((4) مقصود از کلمه حق، هوالثابت المحتوم فی القضاء الالهی 407 کریمه،) وَ مَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُونِ ((5) غرض عابد شدن جنّ و انس است، نه معبود شدن خدا، و الاّ لاُعبد می فرمود، غرض کامل شدن عابد است، و خداوند، نقص ندارد که، کامل شود 418 حقیقت عبادت، قرار دادن عبد است، خویشتن را، در مقام ذلّت، در پیشگاه خداوندی، و همین معنی مراد کسی است که، یعبدون را، یعرفونی تفسیر کرده است، چون شناختن ربّ، از عبادت او حاصل می شود 420 علت اینکه در آیه جنّ را بر انس مقدم کرده است شاید اوّل خلق شدن اجنّه است) وَ الْجَانَّ خَلَقْنَاهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نَارِ السَّمُومِ ((6) 421.

ص: 166

المیزان جلد نوزدهم

کفّار از قبرهایشان بیرون می آیند، در حالی که به همدیگر فشار می آورند.

خارج شدن کفار، از قبورشان را که، با حیرت تمام بیرون می آیند، به خروج ملخ ها تشبیه می کند، برای این است که، این حیوان در وقت بیرون آمدن، مقصد معیّنی را، در نظر نمی گیرد، و به همدیگر فشار می آورد 64.

اسم پدر بزرگ جنّ شومان است

اسم پدر جنّ را امیرالمؤمنین(علیه السلام)، شومان بیان می کند، و اوست که، من مارج من نار خلق شده است 116 آیه) يَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ تَنْفُذُوا مِنْ أَقْطَارِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ فَانْفُذُوا لاَ تَنْفُذُونَ إِلاَّ بِسُلْطَانٍ((2)، خطاب تعجیزی در آن، طبق سیاق، مربوط به قیامت است، و در بیان نفوذ علمی دنیوی نیست، که بعضی خیال کرده اند، و مقدم کردن جنّ، برای قدرت بیشتر اوست 120 قیامت مواقف زیادی دارد، در بعضی از توفقگاه ها، سؤال می کنند، در بعضی دیگر، دهان ها را مهر می زنند، و در برخی، اعضاء و جوارج انسان را، به حرف زدن دعوت می کنند، در موقف دیگر، گناه کاران، از صورت هایشان، شناخت-ه می شوند 121 مجمع البیان روایت می کند که، در روز قیامت، در یک طرف زبانه ای از آتش، و در طرف های دیگر، ملائکه قرار می گیرند، بعد خطاب می شود که، ای جن و انس اگر می توانید، از مؤاخذه شدن فرار کنید، انجام بدهید، نعوذ بالله126 کلمه کاذبه، مثل عافیت، و عاقبت، مصدر

است 131 کریمه،) يَطُوفُ عَلَيْهِمْ وِلْدَانٌ مُخَلَّدُونَ ((3) یعنی خادم های اهل بهشت پیری برایشان نیست و همیشه نوجوان هستند 138، کریمه، )إِنَّهُمْ كَانُوا قَبْلَ ذلِكَ مُتْرَفِين((4).

ص: 169

طغیان با غیر مال هم حاصل می شود

اشکال نشود که، همه اصحاب شمال وسعت مالی نداشتند، جواب این است که، طغیان مخصوص نعمت مال نیست، نعمت های دیگر هم، طغیان دارند 141 الدر المنثور، و تفسیر قمی، عرباً را، در )عُرُباً أَتْرَاباً ((1) به معنی لایتکلّمون الا بالعربیّه گرفته اند، یعنی حوری ها، به زبان عربی سخن می گویند 146 کریمه )لاَ يَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ((2) مسّ یعنی علم، مطهرون اعمّ است، شامل می شود، به پاکان از قذرات ذنوب، (ملائکه) و به پاک قلب ها از تعلق به غیر الله، (کُرمای بشر) )إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِیر ((3) پس وجهی برای اختصاص مطهرون، بر ملائکه نیست، که اکثر مفسرون گفته اند، چون تقید بدون مقیّد است 156 بر خلاف آنچه از علامه مفسر گذشت که، کلمه شهداء، در قرآن به معنی مقتول فی سبیل الله نیامده است(4)،

در اینجا از تفسیر عیاشی، و غیر آن نقل می کند که، در روایت امام صادق(علیه السلام)، به معنی مقتول فی سبیل الله تفسیر کرده است 194 کریمه، )وَ أَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَ الْمِيزَانَ ((5) بعید نیست که، مقصود از میزان، دین باشد، نه ترازو، به وسیله دین است که، عقاید انسان، و اعمالش، سنجیده می شود، و سیاق هم با دین بیشتر ملایمت دارد، و مراد از انزال الحدید، خلق آن است، کما در حدیث کتاب احتجاج، حدید است که جهاد انسانی را راه انداخته، و شعوب امور حیاتی را تولید می کند 197 از تفسیر جوامع الجامع، روایت شده جبرئیل میزان را، نازل کرد، و به حضرت نوح تحویل داد، و گفت امر کن قومت را، با آن میزان کنند 201

نسیان نفس از نسیان الله است

کریمه، )وَ لاَ تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنْسَاهُمْ أَنْفُسَهُمْ ((2) سبب نسیان انسان، نفس خود، نسیان الله است، زیرا که با نسیان الله، انسان خودش را مستقل می داند، و خیال می کند که، حیات، و قدرت، و علم، از خودش است، عوض اعتماد به خدا، اعتماد به نفس می کند، و متوجه نمی شود که، انسان همه اش جهل، و ذلت، و فقر است، و هر چه کمال دارد، از خدایش است 253 تفسیر قمی، از امام صادق روایت می کند که، فرمود، هر کس حبّ و بغضش، برای دین نباشد، متدین نیست 275 عمر حطاب، دو زنش در مکه ماندند، و با او به مدینه نیامدند، یکی را معاویه گرفت، و دیگری را که مادر عبداله عم-ر بود، یکی از فامیل هایشان گرفت 281 نگارنده گوید، ای کاش خودش هم، به مدینه نیامده بود.

از آن شش نفر زنی که، بعد از اسلام آوردن، به کفر برگشتند، دو نفرشان زن عمر بود، یکی از آن دو، فاطمه خواهر ام سلمه، و دیگری اسمش ام کلثوم بود 282 از جمله اشعار حضرت ابی طالب:

الم تعلموا انّا وجدنا محمّداً(صلی الله علیه و آله) نبیّاً کموسی خطّ فی اول الکتب،

این شعر می رساند، بشاراتی را که، در کتب آسمانی، برای حضرت محمّد(صلی الله علیه و آله) آمده بود، پیش اهل کتاب خیلی روشن بود، قال تعالی )فلمّا جائهم بالبینات قالوا هذا سحر مبین((3). 292

سخن نگارنده

در یکی از دو گزیده، به احتمال قوی در اولی، آوردم که، مفسرین چهار آیه از قرآن را، بر ایرانی ها تفسیر کرده اند. هر که می خواهد تفصیل قضیّه را بداند، زحمت مطالعه فهرست آن دو جلد، را به خودش بدهد.

تفسیر قمی نقل می کند که، در تورات آمده، اولیای خدای، آرزوی مرگ می کنند 311 کریمه، )إِذَا نُودِيَ لِلصَّلاَةِ((1) مقصود اذان نماز جمعه است، به دلیل )وَ إِذَا نَادَيْتُمْ إِلَى الصَّلاَةِ اتَّخَذُوهَا هُزُواً وَ لَعِباً ((2) 316 مقصود از بیع، در آیه نماز جمعه، مطلق مانع صلوۀ است، و بیع اظهر مصادیق است 317 به روایت اهل سنت، حضرت مریم، و آسیه، و خواهر حضرت موسی(علیه السلام) از زنان رسول خدا(صلی الله علیه و آله) خواهند بود در بهشت 401

ص: 172

المیزان جلد بیستم

موت در اصطلاح قرآن نیستی نیست، بلکه انتقال از یک نشأت حیات، به نشاء دیگری است، لذا خلق بر آن تعلق می گیرد، و اگر عرفی هم حساب کنیم عدم محض نیست، و عدم ملکه است، و آن حظی از وجود را دارد، از این است که، قرآن می فرماید، )الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَيَاةَ((1) 4 کریمه، )يَوْمَ يُكْشَفُ عَنْ سَاقٍ((2) کنایه است، از شدت ناراحتی های قیامت، در دنیا وقتی کار سنگینی را می خواستند، انجام بدهند، لباس ساتر ساقشان، بالا می رفت 46 در سه حدیث از طریق اهل سنت آنان برای خدایشان ساق اثبات کرده اند روز قیامت خدایشان ساق خود را باز می کند وقتی مشاهده کردند به سجده می افتند 51

سخن نگارنده

اضافه کن بر این حرف آقای عاملی را در کتاب الانتصار، اگر مقصود نعوذ بالله، توبیخ پیغمبر(صلی الله علیه و آله) بود، عوض کلمه عبس، عبست می فرمود.

کریمه،) يَا أَيُّهَا الْإِنْسَانُ مَا غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ((4) در سیاق آیات معاندین واقع شده، تا جائی که برسد قوله تعالی،) وَ إِنَّ الْفُجَّارَ لَفِي جَحِيمٍ((5) و برای آنها تخلص از آتش نیست، پس قول کسی که می گوید،

ص: 174

مژده بزرگ

کلینی، و علی بن ابراهیم قمی، و برقی هم در کتاب محاسن خود، این سه بزرگوار نقل می کنند از سدیر الصیرافی، از امام صادق سؤال می کند، فدایت شوم ای پسر رسول خدا(صلی الله علیه و آله)، آیا مؤمن از قبض روحش بدش می آید؟ فرمود نه، به خدا وقتی ملک الموت برای قبض روحش حاضر شد، ناله می کند، ملک الموت می فرماید، ای دوست خدا، ناراحتی نکن، قسم به آن خدائی که، محمّد(صلی الله علیه و آله) را به پیغمبری فرستاده است، من بر تو از پدر مهربان شفیق ترم، چشم هایت را بازکن و ببین، در آن وقت، چهارده معصوم(علیهم السلام)، برای او مجسّم می شوند، می گوید، اینها رفقای تو هستند، نگاه می کند، در آن وقت منادی، از طرف رب العالمین به روح او، ندا می زند، ای نفس قدسی دل آرام بر محمد و آلش، به حضور پروردگارت باز آی، در حالی که راضی به ولایت اهل بیتی، و مرضّی به ثواب خدای مهربانی، داخل بشو در صف بندگانم، و وارد بشو به ببهشتم، در آن وقت چیزی بر مؤمن، از قبض روح، او محبوب تر نخواهد شد 416 کریمه، )وَ وَجَدَكَ ضَالاًّ فَهَدَى (1)(در بیان این است که، اگر هدایت خدا نبود، نفس انسانی همیشه میل به فساد می کند، نفس توهم مثل سایر نفوس، لکن عنایت الله ملازم نفس شریف توست، این آیه، مثل آیه )مَا كُنْتَ تَدْرِي مَا الْكِتَابُ وَ لاَ الْإِيمَانُ(2)(

است و از این باب است، قول حضرت موسی) (علیه السلام)فَعَلْتُهَا إِذاً وَ أَنَا مِنَ الضَّالِّينَ (3)( یعنی آن وقت که قبطی کافر را کشتم، با هدایت رسالت متّصف نبودم، نه اینکه خدای نکرده گمراه از دین باشد، کافر حربی کشتن که گناه نیست 444 کریمه،) أَ رَأَيْتَ الَّذِي يَنْهَى * عَبْداً إِذَا صَلَّى(4)( بنابر این که سوره علق اولین سوره است که، بر

پیغمبر(صلی الله علیه و آله) نازل شده، و همه اش یک دفعه نازل شده معلوم می کند که، پیغمبر(صلی الله علیه و آله) قبل از رسالت نبی بوده است، اللهم صل علی محمد و آل محمد 462

ص: 175

سخن نگارنده

قرآن چه ادب خوبی به ما یاد می دهد، در عین اینکه بنده نمازگزار، پیغمبر(صلی الله علیه و آله) است، و عبد ناهی از نماز، امثال ولیدها، و ابوجهل هاست، اسم هیچکدام را نمی برد، می خواهد معلوم کند که، در مکتب اسلام، ملاکات، بر کیفیت کارهاست، بلال حبشی مؤذن رسول خدا(صلی الله علیه و آله) می شود، و ابولهب عمو حضرتش، به زبان قرآن ملعون می شود.

مراد از قلب در اصطلاح قرآن، نفس انسان است که، مبدأ شعور و فکر است 506 مخفی نماند که، علامه مفسّر، مدعی است که سوره ایلاف، مستقلاً یک سوره است، و با سوره فیل مربوط نیست، و حمل می کند روایاتی را که، می گوید با سوره فیل، با هم سر نماز خوانده شود، به اینکه «قِران بین السورتین» در اینجا لازم است 514 در کریمه، )وَ لاَ يَحُضُّ عَلَى طَعَامِ الْمِسْكِينِ (1)( از اینکه طعام آورده، و اطعام نفرموده، گفته شده که، اشاره است بر اینکه، گویا مسکین مالک طعامی است که، به او داده می شود، یعنی مردم را ترغیب نمی کند بر طعام فقیر که، حق او را برایش بدهند 519 بعضی ها معانی کوثر را به 26 معنی رسانیده اند، لکن به قرینه ذکر )و إِنَّ شَانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ (2)(، مراد از کوثر، کثرت ذریّه خاتم انبیاء(صلی الله علیه و آله) می باشد، و الاّ ذکر آن خالی از فایده می شود 521 سیوطی به روایت ابن عباس، اولاد رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را، به حسب سنّ از بزرگ، تا کوچک، به این ترتیب نقل کرده است: قاسم، زینب، عبداله، ام کلثوم، فاطمه(علیها السلام)، رقیّه 524

جامع السعادات جلد اول

چون علم اخلاق، انسان را تربیت می کند، به طوری که پست ترین آنان را، تبدیل به اشرف آنها می کند، لذا قدماء حکما، واژه علم را، به جز از آن، حقیقۀ اطلاق نمی کردند، و لقب اکسیر اعظم به آن می دادند، همانطوری که بدن غیر آماده، هر چه غذا بیشتر به آن برسد، جز شرّ تولید نمی کند، همچنین است، نفسی که، از مأثم اخلاقی خالی نیست، تعلم علوم بر آن روح، جز فساد تولید نمی کند، روی این حساب است کسانی که عالم واقعی نیستند، و خودشان را در صف علماء جا زده اند، در دوری نکردن گناه از عوام بدتر هستند 27 بیان مرحوم مؤلف می رساند که، ارسطالیس، غیر ارسطو است، دومی را، از متأخرین حکماء قرار داده است 36 جالینوس، نامه ای خدمت حضرت عیسی(علیه السلام) فرستاد، و در آن خودش طبیب ابدان و عیسی(علیه السلام) را طبیب نفوس معرّفی کرد 89 در خداشناسی، همین که انسان بداند صفات سلبیه مناسب ذات خدا نیست، و صفات ثبوتیه لازم ذات اوست کافی است 113 در پاورقی، فرمایش مرحوم مجلسی را در مقدمه بحار الانوار، راجع به کتاب مصباح الشریعه، آورده ترجمه اش این است: اسلوب کتاب شباهت به اسلوب فرمایشات ائمه(علیهم السلام) ندارد، و سندش به صوفیّه می رسد، و اکثر اصطلاحات آنان را دارا است 120 چطوری که انسان از مرگ گریزان است، اما مرگ را می یابد، همانطور، از روزی مقدّر، آدمی فرار هم کرده باشد، خواهد رسید 121 دقت کن، ابر با آن سبکی که دارد، چطور حامل این همه آب (باران) است 192 مرگ را حکمای قدیم، در تعریف انسان آورده اند، و گفته اند: الانسان حیّ ناطق مایت، با مرگ حدّ انسان کامل می شود نشنیده ای که هر که بمرد تمام شد 212 خواجه عبداله انصاری گوید مردم از روز آخر می ترسند، و من از روز اول می ترسم 222 فخر رازی را گریان دیدند، پرسیدند که چرا؟ گفت امروز بر من ثابت شد که، هفتاد سال است، در مسئله ای اشتباه کرده ام 234

سخن نگارنده

به ملاحظه اهمیت دوری از گرفتاری تهمت، آقائی می فرمود، اتقوا من مواضع التهم، روحانی توهم.

در حدیث قدسی آمده؛ یابن آدم(علیه السلام) وقتی مظلوم شدی، بگذار من از تو دفاع کنم، که کمک رسانی من بر تو، از دادخواهی خود، بهتر است 291 از جمله راه های جلوگیری از غضب، دوازدهمینش این است: بدان که خداوند دوست ندارد، بنده اش غضب کند، تو که ادعای دوستی خدای می کنی، رضایت دوست خود را مقدم، بر خشنودی خویش، بکن 295 روایت شده است که امیرالمؤمینن(علیه السلام) در قنوت نماز واجب، چهار نفر را لعن می کرد، معاویه، و عمروعاص، ابی موسی اشعری، و ابی الاعور اسلمی، و اگر ثابت شود که، از لعن اصحاب شام منع کرده، شاید برای امید هدایت شان بوده است، همانا

این شیوه هر رئیس مهربانی است 318 انسان، در روز قیامت، از قبرش خارج می شود، اوضاع عالم را دگرگون می بیند، زمین می بیند که

ص: 178

هیچ کس نمی تواند به عمل خود تکیه کند

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود، هیچ کس از شما نیست، که عملش او را نجات دهد، عرض کردند حتی تو، یا رسول الله فرمود حتی من، مگر اینکه رحمت رب العالمین مرا در برگیرد 336 روایت شده، حضرت ایوب(علیه السلام) وقت گرفتار بلا شد، عرض کرد خدایا من در هر کاری، رضایت تو را به دلخواه خودم، مقدم کردم، از هر ابری با ده هزار صدا، شنید این توفیق را از چه کسی دریافت کردی؟ خاکستر به سر ریخت و عرض کرد، از تو یا رب العالمین 335 گویند یکی از رؤسای یونان بر غلامش فخر فروشی کرد، غلام گفت، فخر تو یا از برکت پدرانت، و یا از جهت لباست، و یا از ناحیه مالداریت باشد، پس افتخار مال لباس، یا مال، یا پدرانت می شود، نه مال تو انسان پدرش نطفه، و بابا بزرگش خاک، زیرا که نطفه از خاک است، وقتی بابا بزرگ که خاک است زیر پا می ماند، و یا به هر چیز رسید، فوری شسته می شود این مقام را دارد پدر چه وضعی خواهد داشت 337

جامع السعادات جلد دوم

پیغمبر(ص) فرمود، قلوب تان را، با زیاد خوردن، و زیاد نوشیدن تان نکشید، قلب ها مثل زراعت است که، با زیادی آب می میرد 4 اگر لقمه ای که، میل خوردن آن داری، ترک کنی برایت درجه ای می شود در بهشت 5 طغیان قلم مرحوم مؤلف، در نقل کلام غزالی، درباره عایشه، تحقیق در این جزوه (سوم گزیده) در استطراف جلد ششم، کتاب الانتصار، صفحه 464 و 465 گذشت 11.

دوری دوستی

امیرالمؤمنین(علیه السلام) در نامه ای به یکی از فرماندارانش نوشت، سفارش کنید فامیل ها با همدیگر همسایگی نکنند، و (خانه هایشان از همدیگر دور باشد) لکن به زیارت همدیگر بروند (دوری دوستی) 258.

جامع السعادات جلد سوم

یاد مرگ کردنی که، این همه سفارش شده به آن، که انسان را برای راحتی سفر مرگ آماده می کند، تنها با لقلقه زبان دست نمی آید، بلکه دقت نظر لازم دارد، ملاحظه کن کسانی که، با آنها مأنوس بوده و الان اسیر خاکند، چطور اعضای بدنشان متفرق شده، و زبانی که با آن حرف می زدید، چطور کرم های قبر آن را خورده اند، و خون و چرک بدنشان، چطور در قبر روان شده است، و چطور از آن چهره های زیبا، جز یک مشت استخوان چیزی باقی نمانده است 42.

سخن نگارنده

در اصول کافی از قول امیرالمؤمنین(علیه السلام)، آورده: من غلامی، از غلامان محمد(صلی الله علیه و آله) هستم، در روایت هشتم: انما انا عبد من عبید رسول الله(صلی الله علیه و آله)، هر دو حدیث در ص 90، جلد اول اصول کافی.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) پیرزنی را بیشتر احترام می کرد، از فلسفه آن سؤال کردند، فرمود این خانم در زمان خدیجه، (سلام الله علیها) پیش ما می آمد، و احترام گرفتن از نیک عهدها، از دین است 188 امام سجّاد(علیه السلام) فرمود، شکر کننده ترین شما از نعمت های خداوندی، شکرگزارترین شما، از احسان های مردم است 306 پیغمبر(صلی الله علیه و آله) فرمود، دین بر اصل نظافت بنا شده است 309 روایت شده تکّه آهنی، در پای امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرو رفت، کسی از کثرت ناراحتی حضرتش، نمی توانست آن را از پای سید الموحدین در آورد، حضرت زهرا فرمود، در وقتی که مشغول نماز است در آورید، متوجه نخواهد شد، در آوردند، و متوجه نشد، صلوات الله و سلامه علیه، و علی آله و ابن عمّه(ص) 328

نعمت لباس از خصوصیات انسان است

نعمت لباس، احسانی است که، رب العالمین، فرزندان حضرت آدم(علیه السلام) را، به آن امتیاز داده، و سایر حیوانات، از آن بهره ندارند 340.

سالانه دوم مکتب تشیع

این کتاب، به قلم علامه طباطبائی نتیجه بحث هائی که، بین ایشان و آقای دکتر کربن فرانسوی می باشد، نادرشاه از کسانی است که، به فکر تقویت مذاهب اسلامی افتاد، تا بتواند خودش را، به جای خلیفه عثمانی بگذارد، و مذاهب دیگر او را، به جرم شیعه بودن ردّ نکنند. 13

دوازده هزار صحابی و چند صد حدیث!!

حدود دوازده هزار صحابی که اسامی شان ضبط شده، آنان در عین اینکه سمتی به جز از نشر احکام نداشتند، نمی دانم چرا روایات مأثوره باقیه از آنها، از چند صد حدیث، تجاوز نمی کند، فقه اسلامی با آن وسعتی که دارد، چطوری می تواند با داشتن این چند صد حدیث، جوابگوی باشد، نمی دانم با داشتن عنوان مبلغ اسلامی، چه کاری برای اسلام انجام دادند(1)

48 اهل سنت اصطلاحی که، اهل بیت(علیهم السلام) را کنار گذاشتند، و تبعیت از خلفای جور کردند، حدود یک قرن غفلت، و عدم تدوین روایات، از کمی احادیث فقهی، آراء متناقض بین آنها پیدا شد، و به فاصله کمی مسئله قیاس و استحسان پیش آمد، احکام اسلامی که هیچگونه مسامحه پذیر نیست، و مدارک قطعی، یا ظنی فوق العاده قوی را لازم دارد، چطور می شود آنها را، از راه های قیاس و استحسان که حتی در قوانین عادی، و طریقه های اجتماعی، درد نمی خورد، چطور می شود به دست آورد و مبانی احکام الهی قرار داد، پس از گذشت زمانی، برای جلوگیری از هرج و مرج فتاوی متناقض، مجبور شدند به فتوی چهار نفر از علمایشان، اجماع کنند، و آراء دیگران را، به هر قیمتی باشد، کنار بگذارند، بحث انتقاد علمی، جای خود را، به تقلید کورکورانه داد، حتی اظهار نظر آزاد، در یک مسئله فقهی بدعت شمرده شد 49

سخن نگارنده

از جمله علل آرزوی بنده که، خداوند ظهور حضرت بقیۀ الله را، قسمتم بکند، یکی هم دیدن جمال مالک اشتر، آن شیعه واقعی امیرالمؤمنین(علیه السلام) است، و از خدا می خواهم قبل از ظهور، در خواب مالک را برایم نشان بدهد، چون خیلی دوست دارم آن مجسمه ایمان را، ببینم آمین.

یکی از زن های معاویه، دختر یکی از مسیحی های سوریه بوده است، به علاوه او با استخدام مشتشارهای مسیحی، باعث نفوذ مسیحیان در اجتماعات اسلامی شد 307 معاویه برای اخذ بیعت برای یزید مضافاً بر امام حسن(علیه السلام) سعد بن ابی وقاض را هم، مسموم کرد 314

ص: 188

منشور عقايد اماميه به قلم آقاي سبحاني

در قرآن 135، صفت و اسم براي خدا، بيان گرديده است 56 مقصود از مريد بودن خدا، مختار بودن اوست، هر طرف قضيه (از فعل و ترك) را اختياردار است، و در انجام كاري مضطر و مجبور نيست 60 در هر كاري كه بشر انجام دهد، حول و قوة الهي حضور دارد، )و ما رميت اذ رميت ولكن الله رمي((1)، برق در سيم از كارخانه است، ولكن كليد را ما مي زنيم، به هر دو از ما، و خدا فعل نسبت داده شود، صحيح است 92 عقل تنها نمي تواند مشكلات بشري را حلّ كند، حتماً انبياء (عليهم السلام) وجودشان لازم است، كافي است كه بدانيم بشر با اين همه ترقي، هنوز بخش عظيمي از انسانها بت پرست هستند 98 اميرالمؤمنين(علیه السلام) در مسائلي كه با خلفاء اظهار نظر داشتند، به صورت منطقي نظر خود را بيان مي كرد، خطبه شقشقيه، و مناشدات حضرتش، دليل روشني است، العياذ بالله اگر تحريفي در قرآن اتفاق مي افتاد، به هيچ وجه ساكت نمي شد 141 در سال 1345 كتاب فرقان به قلم يكي از علماي مصر، در تحريف نوشته شد، از طرف علماي الازهر، مصادره گرديد 144 بوعلي سينا گويد، تعيين جانشين به نصّ پيغمبر(صلی الله علیه و آله)، به واقع نزديكتر است، زيرا كه هرگونه نزاع و اختلاف، از اين طريق ريشه كن مي شود 154 دريانوردان بحكم )و بالنجم هم يهتدون(2)(، در وسط دريا به وسيله ستارگان، در بين امواج، راه را پيدا مي كنند، اهل بيت پيغمبر(صلی الله علیه و آله) امان امت در اختلافات هستند 157 طبق محاسبه محققين، 657 روايت درباره قيام حضرت مهدي(عج)، وارد شده است 176 وقت ظهور حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) بسان برپائي قيامت، تنها بر خداوند مكشوف است، در اين باره هر ادعائي از هركسي، مسموع نيست، كذب الوقاتون 180 مقصود از معاد روحاني، يك رشته از پاداشهاي روحي، و غير حسّي بر صالحان و طالحان، سواي لذّات جسماني خواهد بود 189 شيخ مفيد مي فرمايد، دو ملك مأمور پرسش، ناكر و نكير نام دارند، سؤال در قبر، دليل زنده شدن مردگان در قبر مي باشد، آنگاه حيات آنها تا روز قيامت ادامه مي يابد 192 تناسخ را که پيروان آئين هندي قائل اند، اين است كه روح پس از خارج شدن از بدني، وارد جنيني شود، از نو زندگي به خود بگيرد، اگر در بدن اول نيكوكار بود، زندگي شيريني در بدن دوم پيدا مي كند، و اگر تبهكار بود، زندگي دوم تلخ خواهد شد، اينها معاد را منكرند، پاداش عمل را منكر نيستند 193 صحابه در زمان حيات پيغمبر(صلی الله علیه و آله) از حضرتش مي خواستند كه، برايشان طلب آمرزش كند، چطوري كه فرزندان حضرت يعقوب از پدرشان خواستند، باز

قرآن مي فرمايد كساني كه به خودشان ظلم كرده اند، اگر از تو طلب آمرزش كردند،

ص: 189

تفسير نمونه جلد اول

تفسير نمونه جلد دوم

مشعر الحرام در دو فرسخ و نيمي مكه، و عرفات در چهار فرسخي آن، واقع شده است 25 يكي از دانشمندان خارجي گويد: واي به حال مسلمانان اگر معني حج كردن ندانند، و واي به حال ديگران اگر معني آن را مسلمانان بدانند 28 فرقي كه آيه )ان الله اشتري من المؤمنين انفسهم(، با آيه )و من الناس من يشري نفسه ابتغاء مرضات الله( دارد، در اولي ثمن بهشت است، ولي در آيه علي(علیه السلام) ثمن مرضات است، و شايد از اين جهت است كه با كلمه من تبعيضه شروع شده كه، بعضي از مردم فقط ابتغاء مرضات الله را دارند 49 درست است كه، ديدن حيض به يك مرتبه حاكي از عدم بارداري است، لكن در آغاز حمل گاهي با داشتن حمل، عادت مي بينند، لذا اسلام عده را سه طهر قرار داده است 108 نويسنده المنار از مسند احمد، و صحيح مسلم، روايت مي كند واقع نشدن سه طلاق در يك مجلس، از زمان رسول خدا(صلی الله علیه و آله) تا دو سال از حكومت عمر، مورد اتفاق همه صحابه بود، در آن سال وقوع آن را عمر حكم كرد، ترجمه فتوي شيخ محمود شلتوت مي رساند كه، او نه تنها در سه طلاق با شيعه يكي شده، بلكه در موارد ديگري هم با آراء شيعه، مطابقت دارد، به نقل از پاورقي كنزالعرفان جلد 2 ص 271، با مشاهده اين آدرس، به فتوي هاي ديگر شيخ محمود مي شود دست يافت 119 در زمان جاهليّت در بعضي از قبائل زن شوهر مرده را آتش مي زدند، يا او را با مرده دفن مي كردند، در بعضي قبائل الي الابد از نعمت شوهر جديد بي نصيب مي ماند، بعضي ها حتي دست شستن را هم اجازه نمي دادند، اسلام از همه اينها به چهارماه و ده روز اكتفاء كرد كه، در آن فقط زينت نكند 136 بنا به نوشته المنار زني از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) اجازه خواست قبل از پايان عدّه سرمه بكشد، و آرايش كند، پيغمبر(صلی الله علیه و آله) فرمود شما زن ها موجودات عجيبي هستيد با آن قيودي كه در جاهليت برايتان فراهم كرده بودند، به مدّت كوتاهي كه اسلام در نظر گرفته، طاقت نمي آوريد 137 تابوت يا صندوق عهد، همان صندوق چوبي بود كه، مادر حضرت موسي(علیه السلام) او را در آن گذاشت، و چيزهائي از آل موسي و هارون بر آن اضافه شده بود كه، وجود آن بر بني اسرائيل وسيلة آرامش مي شد، دشمن آن را غصب كرده بود، خداوند به وسيلة طالوت كه از نسل ابن يامين بود، به آنها برگردانيد 174 جواب شبهه آكل و مأكول 228.

ص: 194

سخن نگارنده

در توجيه كامل آن، فرمايش امام صادق(علیه السلام) كه سلول اوّلي در قبر به صورت دائره موجود است، اضافه شود،(1)

چطوری که قرآن وعده می دهد گاهی بیش از هفتصد (چهار هزار) هم خدا می دهد

قرآن از يك دانه هفتصد دانه فرموده، در مثل دانه گندم به مقام تصديق هم رسيده است، و مخصوص مثل ارزن نيست، به دليل اينكه چند سال پيش در نواحي شهرستان بوشهر، در پاره اي از مزارع، از كثرت بارندگي بوته هاي گندم بسيار بلند، و پرخوشه گاهي در يك خوشه، حدود چهارهزار دانه گندم ديده شد، در مطبوعات اين خبر انتشار يافت 235 اين چهار هزار، از، مصاديق والله يضاعف لمن يشاء مي باشد محقق. از آيه دين، 18 دستور در مورد داد و ستد، استفاده مي شود 284 وقودها النار را، آتش گيره دوزخ ترجمه كرده است 331 مسلمانان در جنگ بدر 70 شتر، 2 اسب، 6 زره، و 8 شمشير، داشتند 335 امام رضا(علیه السلام) علّت مسمّي شدن حوّارين، به اين نام، پاك بودن خود و به فكر پاك كردن ديگران بودن مي داند 427.

ص: 195

تفسير نمونه جلد سوم

تعدد زوجات را اسلام اصلاح کرد

تعدد زوجات را اسلام تأسيس نكرد، قبل از اسلام بدون قيد و شرط موجود بوده، و اسلام آن را به صورت مشروط اجازه داد 257 )صدقاتهنّ نحلة(، نحلة از نحل (زنبور عسل)، مهر زنان عطيّه خداست، بر آنها براي جبر ضعف جسمي زن 262.

چرا اسلام تعدد زوجات امضاء فرمود

اسلام تعدد روجات را يك نوع ضرورت اجتماعي حساب كرده است، به چند دليل: أ. مردها در حوادث زندگي بيش از زن ها قرباني مي شوند. ب. زن ه-ا زودتر از مرده-ا آمادگي جنسي را از دست مي دهند. ج. زن در ايام عادت، و وضع حمل، ممنوعيت دارند. د. پس از مردن شوهر، زن ها نمي توانند به عنوان همسر اول مورد توجه مردها قرار بگيرند، اگر تعدد زوجات نباشد، چنين زناني الي الابد محروم خواهند شد، چطوري كه در مطبوعات مختلف مي خوانيم كه، چنين زناني عدم تعدد زوجات را يك نوع ظلم، براي خودشان حساب مي كنند 257 با ملاحظه اين ادلّه يكي از اين سه راه انتخاب شود، أ. هر مرد يك زن و زنان بيوه الي الابد محروم شوند ب. يك زن رسمي و با زنان بيوه رابطه نامشروع برقرار شود ج.

هر مرد يك زن، و زنان بيوه مشمول قانون تعدد زوجات اسلامي قرار بگيرند، در مسئله 3 زاويه اي، از زاويه زن بيوه هم بايد نگاه كرد، اين راه، هم جواب نياز فطري زنان را مي ده، و هم جلوگيري از فحشاء مي كند، انتخاب راه دوم، شخصيت زن را لگدمال مي كند، و علاوه آينده نخواهد داشت، و تأمين اش معلوم نيست 258.

شخصیت یتیم ها را با تعبیرات قشنگ بالا ببرید

آيه )و ارزقوهم فيها( مي رساند، كه خرجي يتيمان را از درآمد اموالشان قرار بدهيد كه، اصل سرمايه از بين نرود، )و قولوا لهم قولاً معروفاً(1)(، مي رساند كه شخصيت آنها را با تعبيرات قشنگ بالا ببريد 270.

عباس از نفوذ سیاسی پسر برادر می خواست استفاده کند؛ لکن پیغمبر راضی نشد

پيغمبر(صلی الله علیه و آله) وقتي فتح مكه كرد، از كليددار كعبه (عثمان بن طلحه) كليد را خواست، و داخل كعبه را از لوث بت ها پاك كرد، عباس عموي پيغمبر(صلی الله علیه و آله)، از نفوذ اجتماعي و سياسي پسر برادر، استفاده كرده و خواست كه كليد را به او بدهد، لكن پيغمبر(صلی الله علیه و آله) كليد را به عثمان بن طلحه داد، در حالي كه آيه )ان الله يأمركم ان تؤدوا الامانات الي اهلها( مي خواند 429 از مجمع البيان نقل مي كند: دو نفر كودك خطّ نوشته بودند، و امام حسن(علیه السلام) را قاضي قرار داده بودند، اميرالمؤمنين(علیه السلام) به امام حسن(علیه السلام) فرمود: يا بنيّ انظر كيف تحكم، فانّ هذا حكم و الله سألك عنه يوم القيمة 431 امانت منحصر بر مال نيست، حقايق هم پيش اهل علم امانت است، نبايد كتمان شود، فرزندان هم امانت است، حتي وجود خود انسان امانت خدا است، حق انتحار ندارد 432 ثوبان نامي از صحابه به پيغمبر(صلی الله علیه و آله) خيلي علاقه داشت، محزون به خدمت حضرتش رسيد، و علت پريشاني را با هم نبودن در بهشت بيان كرد (نعوذ بالله جهنمي بودن، يا تفاوت درجات بهشتي) آيه نازل شد: )و من يطع الله و رسول فاولئك مع الذين انعم الله عليهم((1) 459.

ص: 200

تفسير نمونه جلد چهارم

از آنجائي كه سفرهاي جنگي هميشه توأم با خوف است، قيد ان خفتم )ان يفتنكم الذين كفروا( قيد غالبي است مفهوم نخواهد داشت، به علاوه صلوة خوف خودش آيه مستقلي دارد 98 كلمه موقوت از وقت است، يعني نماز اوقات معيّني دارد، الا اينكه در احاديث به معني ثابتاً و واجباً تفسير شده است 105 در پاورقي از قول تبيان، و مجمع البيان، و كنز العرفان، وقت دار بودن را به قولي نسبت داده اند محقق از ابن عباس و بعض ديگر نقل است، پس از جريان اُحد پيغمبر(صلی الله علیه و آله) و ابوسفيان بالاي كوه احد قرار گرفتند، ابوسفيان گفت اين پيروزي ما در مقابل شكست بدر بوده است، مسلمانان به دستور پيغمبر(صلی الله علیه و آله) جواب دادند، فرقي است و آن اينكه شهيدان ما در بهشت، و كشته هاي شما در دوزخ هستند.

ثار به معنی خون نیامده، خداوند مالک خون بهای حسین(علیه السلام) است، نه وارث او

ثار الله، به معني خون خدا نيست، به معني خون بهاست يعني امام حسين(علیه السلام) شهيدي است كه خداوند مالك خون بهاي اوست و مربوط به، وارث نيست، امام حسين(علیه السلام) مال عالم هستي است، ثار به معني خون، در لغت عرب نيامده است 229 بحث حدود پنج صفحه درباره تثليث 224 سوره مائده درباره عهد و پيمان است، به معني وسيع خودش كه، شامل عهود خداوندي هم است، حرام بودن قسمتي از گوشت ها هم، عهد حساب شده است 248.

سه تعبیر مختلف برای سه منظور

كسي كه بر خلاف حكم خدا حكم مي كند به ملاحظه حق خدا كافر، و به ملاحظه حق محكوم، ظالم، و به ملاحظه خروج قاضي از مرز حق، فاسق حساب مي شود 399 حتي شير دادن به بچه سرنماز، فعل كثير حساب نشده است 428.

تفسير نمونه جلد پنجم

خورشيد هميشه روز است، و بعضي از ستاره ها هميشه در ظلمت هستند 167 چون در يك ساعت برق آسا از جهان برزخ منتقل به قيامت مي شوند، اسم قيامت ساعة شد 205 تعبير يا حسرتا، گويا شدّت حسرت طوري است كه، حسرت به صورت موجودي در مقابل چشم او مجسّم شده است 206 مي گويد چون آيه در مدح حضرت ابراهيم(علیه السلام) است، ضمير من ذريته به او بر مي گردد، بودن لوط (برادر زاده، يا خواهر زاده اش) مانع از اطلاق ذريّه نيست، چون بندُبيل انسان ذريه حساب مي شود 326 در تفسير المنار، و روح المعاني، از بعضي از مفسرين نقل كرده اند كه مقصود از )فقد و كلّنا بها قوماً ليسوا بها بكافرين(، ايراني هستند، به زودي اسلام را پذيرفتند، و در پيش برد آن با تمام قوا كوشيدند، و دانشمندان آنها در فنون مختلف كتاب ها نوشتند 334 )لتنذر ام القري و من حولها(، منافات با جهاني بودن اسلام نيست، بلكه مؤيّد هم هست، زيرا خشكي هاي زمين، از زير كعبه گسترده شده است، پس مكه ام القري، و همه نقاط زمين حول ها مي شود 345 )و هم علي صلوتهم يحافظون(، در عين اينكه به اهميت نماز بين واجب ها، اشاره شده است، به عقيده بعضي ها، درموقع نزول آيات، تنها نماز واجب بوده است 347 از مسلّميات علم زمين شناسي است، بعضي از كوه ها در اعماق اقيانوس ها رفته، و بعضي از ته اقيانوس ها، مبدل به كوه شده است، در آغاز بر اثر باران هاي سيل آسا، همه زمين از آب پوشيده بود، كم كم آب ها در گودي ها قرار گرفت، و خشكي ها از زير آن بيرون آمد، و اوّل جائي كه بيرون آمد زمين مكه بود 345.

قریش معتقد بودند، خدا با اجنّه ازدواج کرد، ملائکه زائیده شدند.

از تفسير مجمع البيان و غيره نقل مي كند كه، قريش معتقد بودند كه، خداوند با اجنّه ازدواج كرده، و ملائكه ثمره اين ازدواج اند، )و جعلوا بينه و بين الجنّة نسباً( 377 از تفسير المنار نقل مي كند كه اهل سنت عقيده دارند كه خداوند در روز قيامت ديده مي شود خذ لهم الله و اخزاهم 381.

ص: 205

تفسير نمونه جلد ششم

در مکه 17 مرد، و یک زن سواد داشتند

در مكه 17 مرد و يك زن فقط، خواندن و نوشتن بلد بود 400 پيغمبر(صلی الله علیه و آله) درس نخوانده بود، و بي سواد هم نبود، با تعليم خدا خواندن و نوشتن بلد شد 401 عباراتي در تورات، و انجيل فعلي، است كه بشارت به آمدن پيغمبر(صلی الله علیه و آله) مي دهد 404.

ص: 207

تفسير نمونه جلد هفتم

بت پرستان نام بت هاي خود را از نام خدا مشتق مي كردند، لات را از الله، عزّي، را از عزيز منات را از منّان، يلحدون في اسمائه 24 فخر رازي مدعي است كه، تمام صفات پروردگار، به دو حقيقت بازگشت مي كند، بي نيازي ذاتش از همه چيز، 2 نيازمندي ديگران به ذات پاك او 48 جلد هفتم، در تبعيدگاه مهاباد و انارك نوشته شد 149 از جمله احتمالات )و ما كان الله معذبهم و هم يستغفرون(، يكي هم اين است قريش پس از گفتن )فامطر علينا حجارة من السماء(، فوري پشيمان شدند، و گفتند )غفرانك ربنا( 154.

* مصرف قسمتی از خمس، به فقرای سادات، تبعیض نیست، دیگران از زکوۀ و آنها صندوق حکومتی گرفتاری شان را برطرف می کنند

اختصاص نيمي از خمس به سادات، تبعيض و نژاد دوستي نيست، به دليل اينكه سادات بر اموال عمومي، دست شان باز نشود (زكات) براي گرفتاران آنها، از صندوق حكومتي كمك مي شود، بقيّه خمس با كسر مصرف شخصي امام(علیه السلام)، مربوط به حكومت مي شود، پس امتيازي بر بني هاشم نشد، براي هر گرفتاري مصرفي است، زكات باشد اسم آن يا خمس، در روايت آمده عده اي از بني هاشم از پيغمبر(صلی الله علیه و آله) خواستند كه، آنها را براي جبايه زكات بفرستد، تا از سهم عاملين آن بهره اي ببرند، پيغمبر(صلی الله علیه و آله) فرمود زكات براي من و شما حلال نيست، به جاي اين محروميت وعده شفاعت به شما مي دهم 182 )و تذهب ريحكم(، اشاره لطيفه است بر حفظ آبروي، چون باد به پرچم كه مي خورد، نشانه بقاء قدرت مي شد، و علاوه وزش باد موافق، كشتي ها را به جريان مي انداخت 196

* جنگ جویان صلیبی در عرض دویست سال، با دادن میلیون ها کشته، نتوانستند فلسطین را از دست مسلمین بگیرند، مع الاسف در عرض 6 روز به آسانی خارج شد

سرزمين فلسطين، يك روز كانون عظمت مسلمين بود، حتي جنگ جويان صليبي، با ميليون ها كشته و مجروح، در طي 200 سال نتوانستند از دست آنها بگيرند، مع الاسف در عرض شش روز، به آساني از دست شان خارج شد، پس گرفتن يك وجب آن، سال ها چانه زدن لازم دارد، و معلوم نيست پايانش به كجا بيانجامد، )ذلك بانّ الله لم يك مغيّراً نعمة انعمها علي قوم، حتي يغيّروا ما بانفسهم( 210.

ص: 208

یکی از دانشمندان اهل سنت گفت، شیعه می تواند تمامی اصول و فروعش را، از کتاب های ما اثبات کند

در گفتگوئي كه با يكي از دانشمندان اهل سنت داشتم، وقتي سخن از احاديث اميرالمؤمنين علي(علیه السلام) به ميان آمد، جمله عجيبي گفت (به عقيده من شيعه مي تواند تمامي اصول و فروعش را، از كتاب هاي ما اثبات كند) ولي براي اينكه خودش را يكباره راحت كند، گفت پيشينيان ما افراد خودش باور بودند، هر حديثي را كه شنيده اند، در كتاب هايشان نوشته اند، ما نمي توانيم هر چه آنها نوشته اند به سادگي قبول كنيم، به او گفتم اينكه روش محققانه نيست كه، انسان مكتبي را روي يك سلسله وراثت ها بپذيرد، بعد هر حديثي را كه موافق باشد صحيح، و هر حديثي را كه موافق نباشد، به حساب خودش باوري گذشته ها بگذارد، بايد خودتان را از هر عقيده موروثي خالي كنيد، سپس از مدارك منطقي انتخاب عقيده كنيد 325.

اثرات سازنده انتظار ظهور

ده صفحه در اثرات سازنده انتظار ظهور مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) 378-388 دفاعيه غلط مؤلف المنار، از عمل عثمان با ابوذر 399.

تفسير نمونه جلد هشتم

تفسير نمونه جلد نهم

کشتی حضرت نوح شش ماه در حرکت بود (دهم رجب تا عاشورا، یا اول آن تا آخر ذیحجه الحرام) 109 مجید یعنی قبل از استحقاق طرف نعمت می دهد 174.

تفسير نمونه جلد دهم

تفسير نمونه جلد يازدهم

مخالفین انبیاء(علیه السلام) روی نابخردی خویش، صفات ضدّ و نقیض به آنها می دادند، گاهی مجنون و گاهی ساحر می گفتند، در حالی که ساحر بر کسی اطلاق می شود که، از هوشیاری خاصی بهره مند می شود 14.

* با ملاحظه اینکه در زمان پیغمبر(صلی الله علیه و آله)،70 نفر حافظ قرآن شهید شدند، چطور ممکن است تحریفی در آن رخ بدهد

مسلمانان بر قرآن هرچه بیشتر ارج قائل می شدند، حتی تعلیم آن را مهر زنان قرار می دادند و کودکانشان را بر تعلیم آن آشنا می کردند، و فعلاً در پاکستان طبق اظهار یک اهل اطلاع، یک میلیون نیم نفر حافظ قرآن وجود دارد، در زمان ابوبکر چهارصد نفر، و در زمان پیغمبر(صلی الله علیه و آله) در جنگ بئر معونه هفتاد نفر، حافظ قرآن شهید شدند، با این وضع چطور می شد که تحریفی در آن رخ بدهد 22 و 23 مرحوم حاج آقا بزرگ طهرانی در شرح حال استادش محدث نوری، در اول مستدرک الوسائل می نویسد، از استاد زیاد می شنیدم که می گفت، مطالب فصل الخطاب را عقیده ندارم، به عنوان بحث علمی نوشته ام، بهتر بود اسم آن را فصل الخطاب فی عدم تحریف الکتاب می گذاشتم، و روایات تحریف را خلاف قرآن می دانست، می بایست به دیوار زده شوند 31 در هیچ زمانی نشده که، مطالب حقّه عکس العملی از لجوجان نداشته باشد، انبیاء(علیه السلام) همیشه با آنها در کشمکش بودند 37 هر کدام از اصل تکامل انواع، یا اصل ثبوت انواع، را قبول کنیم، برای توحید هیچ خطری رخ نخواهد داد، خود داروین وقتی در مقابل اتهام الهاد کلیساء قرار گرفت، نوشت من در عین قبول تکامل انواع، خدا پرستم، و اصولاً بدون قبول وجود خدا، نمی توان تکامل را توجیه کرد، راستی هم چنین است، زیرا که از یک ماده ساده و پست، تولید این همه مشتقّات شگفت انگیز، بدون تکیه بر یک قدرت بی پایان، امکان پذیر نیست 86 بحث تکامل یا ثبوت از 81- 89 بر خلاف تصور بعضی ها که فکر می کنند، قرآن در همه جا از نعمت های مادی بهشت حرف می زند، در این پنج آیه (45-50) سورة حجر، از نعمت های معنوی هم سخن رانده است 94.

هر قومی رسول داشتند گاهی خود پیغمبران و گاهی نماینده آنان مقصود از )ولقد بعثنا فی کل امة رسولا( ابلاغ دستورات پیغمبران است، بی واسطه مثلاً در مدینه، و با واسطه به وسیله نماینده های انبیاء(علیه السلام) 228.

ص: 216

علّت خشونت اسلام درباره مرتد فطری

علت خشونت اسلام درباره مرتد فطری، برای این است که مسلمان زاده که، وارد به محتوای دین است، اگر از دین خارج شود، دزد چراغ به دست برای اسلام خواهد بود، این خیانت است نه اشتباه، و شبیه این

قانون در بسیاری از کشورهای شرق و غرب، وجود دارد 427 پاورقی: احادیث تفسیر عیاشی مرسلات است 431.

ص: 217

تفسير نمونه جلد دوازدهم

فاصله بین مسجدالحرام، و مسجد اقصا، بیش از صد فرسخ است 8 کلمه عبد در آیه نشانگر این است که، معراج تجسم بوده است، نه تنها به روح، زیرا که سیر روحانی شبیه حالت خواب است، و معراج در بیداری شد 9 مسجد اقصا در منطقه سرسبز، و درخت، و آب ها، واقع شده (بارکنا حوله) 10 بشارت از بشره (صورت) گرفته شده بهر تأثیری در صورت بگذارد، اطلاق می شود خواه سرور یا غم، پس استعمال بشارت در )الذین لایؤمنون( درست است 38.

جدائی از استاد برای حضرت موسی(علیه السلام) دردناکتر بود

ابوالفتوح نسبت به روایت می دهد، سؤال شد کدام ناراحتی دردناک تر شد برای شما موسی(علیه السلام) فرمود: ناراحتی جدایی از حضرت خضر(علیه السلام) 497 در قرن 19 میلادی، در نزدیکی استخر، در کنار نهر مرغاب، مجسمه ای از کوروش کشف شد، همانند بال عقاب دو بال، و تاجی بر سر داشت آن چنان جلب توجه دانشمندان می کرد که، گروهی از دانشمندان آلمان فقط برای تماشای آن، به ایران سفرکردند 547.

ص: 219

تفسير نمونه جلد سيزدهم

بنی اسرائیل هدایا و نذورات فراوان بر احبار خود می آوردند، و حضرت زکریا(علیه السلام) رئیس احبار بود، پول زیاد پیش حضرت بود، به علاوه همسرش از دودمان حضرت سلیمان(علیه السلام) بود، با توجه به وضع مالی حضرت سلیمان و داود(علیه السلام)، اموالی با وارث رسیده بود، لذا حضرت زكريا از خداوند فرزند صالحي مي خواهد كه، آن اموال را در مصرف خوب خرج كند 10 جوشيدن چشمه آب از زير پاي حضرت مريم، و بارورشدن درخت خشك خرما را، بعضي ها از ارهاصات (معجزه مقدماتي) حضرت عيسي(علیه السلام) مي دانند، بعيد هم نيست كه از كرامات حضرت مريم حساب شود، معجزه پس از دعوت به مبارزه انجام مي گيرد 44 در بني اسرائيل نيكان را به يكي از پيامبراين، و صالحان نسبت مي دادند، يا اخت هارون شايد از اين باب باشد 51 مهد جايگاه استراحت بچه را مي گويند، گهواره باشد، يا بغل مادر، در اينجا دومي ملحوظ است، چون هنوز در بغل مادر بوده است، 52 علي(علیه السلام) درباره پيغمبر(صلی الله علیه و آله) مي گويد طبيب دوار بطبه 92 معني مي كند روايت اصول كافي را به اينكه، حضرت اسماعيل در عين انجام كارهايش، يكسال مراقب آمدن آن شخص شد 95 )و لهم رزقهم فيها بكرة و عشياً(، هداياي مخصوصي كه در اوقات نمازي كه، در دنيا مي خواندند مي رسد، و الا در بهشت هر چه هر وقت خواست مي رسد 107 در روايت جابر عنه(صلی الله علیه و آله)، مؤمن و كافر وارد جهنم مي شون-د، لكن آتش را از كثرت سردي بر مؤمن فري-اد مي كشد، )و ان منكم الا واردها( 119 حكمت دخول مؤمن به جهنم با اينكه اذيت نمي شود، شايد چسبيدن لذات بهشت باشد بر او، كما اينكه با سرعت ردّ شدن آن وسيله شدّت حسرت باشد بر كافر 120.

خروج از وطن ردیف مردن قرار گرفته است

غالب مردم وطن شان را همانند جانشان دوست دارند، لذا در )و لو انّا كتبنا عليهم ان اقتلوا انفسكم او اخرجوا من دياركم(، اين دو رديف هم ديگر قرار گرفته است 229 بعضي از مفسرين گفته اند، مسئله ساختن گوساله، در روز 36-38 مفارقت حضرت موسي(علیه السلام) انجام گرفت، روز سي و نهم گوساله آماده شد، و عبادت كردند، فردايش موسي(علیه السلام) برگشت، در حالي كه 60 هزار نفر گوساله پرست بودند، با حضرت هارون فقط دوازده هزار نفر بود 274.

تفسير نمونه جلد چهاردهم

زن شيرده را مرضع گويند، چون مرد شير نمي دهد، پس بنابراين مرضعه تعبير آوردن در آيه، اشارة به شدت زلزله قيامت باشد، به زن در حين شيردادن مرضعه گويند، يعني حتي پستان را از دهان بچه مي كشد فرار كند از شدت زلزله، زني كه من شانها ان يرضع مرضع گفته مي شود 9 معروف (هماهنگ با فطرت انساني) كه براي هر انسان پاكسرش شناخته شده است ولي منكر ناشناس اوست 118 قشر روئين زمين از دو طبقه تشكيل يافته: 1- بالائي نفوذ پذير است 2- پائين نفوذ پذير نيست 217 احاديث عالم برزخ 317.

به عقیده کسانی که وجه کفین را استثناء می کنند، یک نوع تسهیل است، نه اینکه دیگران حق نگاه کردن دارند

ذكر اين نكته لازم است كه، استثناء وجه و كفين معني اش اين نيست كه ديگران حق نگاه كردن دارند، بلكه يك نوع تسهيل در امر زندگي براي زنان است 450 مقصود از )ما ملكت ايمانهن(، كنيزان هستند، وغلامان را شامل نيست، كنيزانشان اگر مسلمان هم نشدند، حجاب گرفتن لازم نيست، بر خلاف زن هاي آزاد كفار 451 اطفال اگر تمايل جنسي پيدا كرده باشند، حجاب گرفتن از آنها لازم است 453 مرغ ها كه در تسبيح و صلوة، با )من في السموات و الارض(، با هم شده، صلوة به معني دعا است، آگاهي عجيب مرغ ها از مسائل هواشناسي، و اطلاعات عميق از وضع جغرافيائي مناطق، به هنگام مسافرت، و داشتن دستگاه هدايت در سفرها، حتي به هنگامي كه آسمان پوشيده از ابر است، از روشن ترين دلائل توحيد است 499.

تفسير نمونه جلد پانزدهم

اعترافی از فخر رازی

اعترافي از فخر رازي: گفته هر مالي را كه ما به عنوان صدقه اختصاص داديم، ارث نمي شود نه كلّ اموال ما،(1)

429.

تفسير نمونه جلد شانزدهم

تفسير نمونه جلد هفدهم

)لتنذر قوماً ما اتاهم من نذير من قبلك(، مقصود نذيري كه پيغمبر اولوالعزم باشد، كه با معجزات بيايد، و امّا )ان من امّة الا خلا فيها نذير((1)، آن با اوصياء انبياء(علیه السلام) هم حاصل مي شود 110 فاصله بين حضرت نوح و ابراهيم(علیه السلام)، بيش از 1600 سال، و بين حضرت ابراهيم(علیه السلام) و موسي(علیه السلام)، كمتر از 500 سال، و بين عيسي و موسي(علیه السلام)، بيش از 1500 سال، و بين حضرت عيسي(علیه السلام) و محمّد(صلی الله علیه و آله)، كمتر از 600 سال، بوده است 120 نام هاي ديگر مدينه غير از يثرب، در پاره اي از روايات آمده، پيغمبر(صلی الله علیه و آله) نهي فرمود كه يثرب بگويند 229 مسلمانان در دامنه كوه سلع كه، نقطه مرتفعي بود، در كنار مدينه كه بر خندق هم مشرف بود، مي توانستند قاصدين خندق را با تير دفع كنند، جبهه گرفته بودند دشمن بين 20 تا 30 روز، دور خندق را احاطه كرده بودند 251 الحمدلله سه روز قبل از رسيدن دشمن، خندق آماده شد 252 به نقل از جلد20 بحار، به عمرو بن عبدوّد فرمود: تو قهرمان عربي من با تو جنگ تن به تن دارم، اينها كه پشت سر تو هستند براي چه آمده اند، عمرو به پشت سر نگاه كرد، اميرالمؤمنين(علیه السلام) پايش انداخت 256 حاكم در مستدرك، روايت مبارزه علي(علیه السلام) يوم الخندق افضل من اعمال امّتي الي يوم القيامة(2)، را نقل كرده است 257.

قرآن با ذکر جاهلیت اولی پیش گوئی از جاهلیت ثانیه می کند

قرآن با ذكر كلمه جاهليت اولي، پيش گوئي از جاهليت عصر ما كرده است، در آن جاهليت اگر زن ها قسمتي از سر و سينه را باز مي گذاشتند، امروز در مثل انگلستان كلوپ برهنگان تشكيل مي دهند، كه لخت و مادرزاد در آن شركت مي كنند، اگر در بازار عكاظ روي جاهليت شان چند نفر كشته مي شد، امروز در جنگ جهاني بيست ميليون كشته، و بيش از آن مجروح و ناقص الاعضاء تحويل مي دهند، پلاژهاي كنار دريائي و استخرها به جاي خود 305.

اشتباه مؤلف كه، عايشه را باكره قلم زده، در حالي كه در كتاب الانتصار، جلد 6، ص464 و 465 از جلد8 طبقات ابن سعد، آورده اند كه، ايشان شوهري به نام جبير داشته، و از او فرزندي به نام عبداله داشت، مثلاً شوهرش اسلام قبول نكرد، عايشه از او جدا شد، وقتي به زنان كنيه دادند، عايشه از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) خواستار كنيه شد، فرمود به نام فرزندت عبداله كنيه بكير، و در جلد 16 الميزان، وقتي روايت خصال را در ص334، نقل مي كند امام صادق در شمارش زنهاي پيغمبر(صلی الله علیه و آله)، وقتي به عايشه مي رسد، ثم ام عبداله عايشه، تعبير مي كند 382 در جمله )لكيلا يكون عليك حرج((1)، اشاره به فلسفه خصايص پيغمبر(صلی الله علیه و آله) است، كه احكام خاصه نبوي(صلی الله علیه و آله)، قسمتي از زحمات رسالت را حل كرد، مثلاً داشتن زنهاي متعدد، (9 زن) خيلي از زحمات

حضرتش را كم كرد، تحمّل اعباء رسالت، بر دوش حضرتش سنگيني زياد داشت، براي حلّ آن از جمله راه ها، از طبع طرفداري عرب از داماد، استفاده كرد، در نتيجه هر طايفه اي كه، از آن ها زن گرفته بود، بر دامادشان طرفداري مي كردند، رو هم رفته تعدد زوجات آن حضرت، جنبه سياسي داشت، قبل از آنچه جنبه غريزي داشته باشد، مثلاً براي شكستن رسم غلط، (محرم

ص: 228

تفسير نمونه جلد هيجدهم

علّت آتش سوزی در جنگل ها

آتش سوزي در جنگل ها، از شدت به هم خوردن درختها، توليد مي شود، اول جرقه پيدا مي شود، بعد باد آن را زياد مي كند 463

تفسير نمونه جلد نوزدهم

حضرت سلیمان(علیه السلام) خیلی ناموس دوست بود

علي بن يقطين از جمله سوالاتش از امام كاظم(علیه السلام)، از معني حديث نبوي(صلی الله علیه و آله): رحم الله اخي سليمان بن داود ما كان ابخله، فرمود: درباره ناموس بخيل بود كه، كسي سخن نامناسبي درباره آنها نگويد 284.

تفسير نمونه جلد بيستم

بحار به نقل از تفسير علي بن ابراهيم، هامان تا آخرين قدرت، ساختمان را بالا برد، پس از اتمام تندبادي آن را ريخت، معلوم شد قدرت نمائي فرعون، به يك بادي بند است 104 آيه )النار يعرضون عليها غدوّا و عشيّا(، وجود صبح و شام را در عالم برزخ، اثبات مي كند، و آيه )و لهم رزقهم بكرةً عشيّا((1) اثبات آن در بهشت مي كند، و اين منافات با دائمي بودن سايه در بهشت نيست (اكلها دائم و ظلها) 115 محاسن برقي عن الصادق(علیه السلام)، مؤمن ال فرعون را كشتند، پس فوقاه الله سيئات ما مكروا، دال است كه، دين او را نتوانستند از او بگريند 117 اسامي انبياء(علیه السلام) در قرآن 26 نفر نوشته، لكن عزير معلوم نيست كه پيغمبر باشد 185 در سوره فصلت زكوة نده ها را مشرك حساب مي كند، و چون اين سوره از نخستين سوره هاي مكّه است، پس قول كساني كه مي گويند: زكوة در مكه تشريع شده، و حدود و نصاب آن در سال دوم هجرت آمده، قوي به نظر مي رسد محقق 216 تا حال بشر هيچ وسيله دفاعي، در مقابل صاعقه ندارد، حرارت آن به قدري زياد است كه، به هر چيز بخورد خاكستر مي كند، و صداي مهيب، و زمين لرزه، در آن نقطه ايجاد مي كند. 234 روزي تنها مربوط به مواهب مادي نيست، بلكه روزي اصلي در معنويات است، در دعاء اللهم ارزقني حج بيتك الحرام، اللهم ارزقني توفيق الطاعة الخ، اللهم ارزقني طاعة الخاشعين 374 تفسير مراغي: مردي از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) سؤال كرد: قيامت كي خواهد شد، فرمود آن شدني است، چه آماده كرده اي، گفت محبت خدا و رسول، فرمود انت مع من احببت 394 عبارت شاعر معروف (كميت): وجدنا لكم في آل حاميم آيه، شاهد است حروف مقطعه اسامي پيغمبر خداست(2) 412.

قرآن با صراحت، وجود موجودات زنده را، در آسمان، بیان می کند

)وَ ما بَثَّ فيهِما مِنْ دابَّةٍ( دليل است، بر وجود انواع موجودات زنده، در آسمان، دانشمندان هم مي گويند: در ميان كواكب، به احتمال قوي ستاره هاي زيادي هست داراي موجودات زنده قرآن با صراحت اعلان مي كند 438.

ص: 236

تفسير نمونه جلد بيست و يكم

نزول دفعي قرآن در شب قدر ماه رمضان شده و نزول تدريجي آن از شب مبعث 27 رجب شروع شده است 152 قال(صلی الله علیه و آله) ما عُبِد تحت السماء الهٌ، ابغض الي الله من الهوي 264 حالت و يار كه در اوائل حمل به مادر رخ مي دهد، به خاطر ايثارش بر فرزند، كمبودها در جسم او پيدا مي شود، هر قدر رشد جنين زيادتر شود اين حال بيشتر خواهد شد، حتي روي استخوانها و اعصاب نيز اثر مي گذارد 326 از جالينوس و ابن سينا نقل شده كه، خودشان سر شش ماه به دنيا آمدن بچه را مشاهده كرده اند، از اينكه قرآن دوران حمل و شيرخوارگي را سي ماه بيان مي كند، استفاده مي شود به اندازه كسر حمل، شيرخوارگي اضافه شود، اگر 9 ماهه به دنيا آمد 21 ماه، و اگر 6 ماهه آمده 24 ماه شير بخورد 327 تعبير )و وصينا الانسان بوالديه(، مي رساند كه نيكي بر پدر و مادر، از اصول انساني است، حتي كساني كه پاي بند دين نيستند، طبق الهام فطرت، به آنان جذب مي شوند 333 تورات كتاب اصلي بود، حتي مسيحي ها احكام شرايع خود را از آن گرفته و مي گيرند، و علت اينكه اجنّه اسمي از انجيل نمي برند، و كتاب موسي تعبير مي آورند، به خاطر اصلي بودن تورات است 370 قرآن مي فرمايد تا جنگ شعله ور است، وظيفه ضربات كوبنده آوردن است، و مشغول شدن به گير آوردن اسير، سبب كشته شدن مسلمان است، پس از اتمام جنگ نوبت اسير گرفتن مي رسد، اسير كه گرفته شد، رئيس مسلمين ببيند مصلحت در چيست؟ منّت بگذارد آزاد كند، يا فديه بگيرد و آزاد كند، و برده گرفتن را قرآن نفرموده است، و آن را طبق فرموده شرايع، و فاضل مقداد، و شرح لمعه، روايات اهل بيت، بيان كرده است 399 مجمع البيان، ج9، ص98، قال(صلی الله علیه و آله) والجهاد ماض مذ بعثني الله، الي ان يقاتل آخر امتي الدجال 401 قال علّي(علیه السلام) اطعام الاسير و الاحسان اليه حق واجب، و اِن قَتَلتَهُ من الغَدِ 411 درست است كه در قرآن برده گيري نيامده، ولي از احكامي كه راجع به آنها در قرآن است، مي شود اصل وجود بردگي را حتي در زمان رسول خدا(صلی الله علیه و آله)، اثبات كرد، مثل احكام ازدواج با آنها، يا احكام محرميّت، يا احكام مكاتبه 413 اگر اسلام همه بردگان را در يك روز آزاد مي كرد، چه بسا بيشتر آنها از گرسنگي مي مردند، يا اختلال وضع جامعه پيدا مي شد، (براي ادامه زندگي با ديگران درگير مي شدند) 416 يك هشتم زكوة بودجه بردگان در اسلام بود و هست، مي شود كه از آن بخرند و آزاد كنند، عملاً پيشوايان آنها را مي خريدند و آزاد مي كردند، که در حالات على(علیه السلام) نوشته اند: أَعْتَقَ أَلْفَ مَمْلُوكٍ مِنْ كَدِّ يَدِه:" هزار برده را از دسترنج خود آزاد كردند 418 روزي پيغمبر(صلی الله علیه و آله) دم غروب بر اصحابش خطبه

خواند و فرمود: و الذي نفس محمّد(صلی الله علیه و آله) بيده، مثل ما مضي من

ص: 237

خدا دستور شفاعت می دهد، و خودش هم شفاعت می کنند

كريمه )و استغفر لذنبك و للمؤمنين و المؤمنات(، مي رساند كه، خداوند براي مؤمنين شفاعت كرده، به پيغمبرش دستور استغفار داده، تا مشمول رحمتش بكند، از اينجا عمق مسئله شفاعت، و مشروعيت توسل روشن مي شود، 453 حذيفه يمان گويد من تند زبان بودم، و نسبت به خانواده تند زباني مي كردم، به پيغمبر(صلی الله علیه و آله) عرض كردم، مي ترسم از اين طريق دوزخي شوم، فرمود(صلی الله علیه و آله) فاين انت من الاستغفار؟ انّي استغفرالله في اليوم مأة مرة 425.

ص: 238

تفسير نمونه جلد بيست و دوم

حديبيه روستائي است، در بيست كيلومتري مكه 11.

مدرک لعن الله من تخلّف عن جیش اسامه، و کفانا کتاب الله.

مدرك لعن الله من تخلف عن جيش اسامه، مراجعه 90، از كتاب المراجعات، و مدرك قول عمر: كفانا كتاب الله از صحيح مسلم 149.

تفسير نمونه جلد بيست و سوم

تفسير نمونه جلد بيست و چهارم

وقتي به طرف نمازهاي پنجگانه مي رويد با تأنّي برويد لكن جمعه فاسعوا دارد اشاره به اهميت آن 127.

مغول ها، در فرهنگ ایران حلّ شدند

مغول ها در تاريخ ايران بزرگترين پيروزي را كسب كردند، و چون ملت بي فرهنگ بودند، به زودي در فرهنگ ايران، و اسلام، حلّ شدند و تغيير مسير دادند 377 حديث انّما بعثت لاتمم مكارم الاخلاق، مجمع البيان، جلد10، ص333؛ 379.

تفسير نمونه جلد بيست و پنجم

در علم روز ثابت شده كه، مقدار روز در كرات آسماني متفاوت است، زيرا دوران چرخيدن هر كره اي به دور خود، متفاوت است، مثلاً روز در كره ماه، اندازه دو هفته زمين است، مي گويند ممكن است با گذشت زمان، حركت وضعي زمين كم شود، مقدار روز در آن وقت، معاول يك سال، يا صد سال، فعلي شود 18.

تفسير نمونه جلد بيست و ششم

تفسير نمونه جلد بيست و هفتم

در زمان جاهليت اگر كسي، حتي از پوست درختان مكه به خود مي بست، در امان بود، قاتل پدر كسي از طرف پسرش، در امان بود، طبق فرمايش امام صادق(علیه السلام) خداوند قسم مي خورد به اين شهري كه، احترام تو را در آن مراعات نكردند 8 در قبيله جمح شخصي به نام ابوالاسد، آنقدر نيرومند بود كه، روي پوستي مي نشست ده نفر نمي توانستند او را از روي پوست بيندازند، پوست پاره مي شد ولي او نمي افتاد 11 پيش داوري فخر رازي، كلمه اتقي را در كريمه، )وَ سَيُجَنَّبُهَا الْأَتْقَى(، بر ابوبكر تفسير كرده است، حتي از پيغمبر تقوي او بيشتر مي شود، و جواب مؤلف کتاب از داوری و تفسیر اشتباه فخر رازی و حتی فراموش نبايد كرد كه خود آلوسى نيز که نسبة مرد متعصبى است با اين حال تحليل فخر رازى را در اين آيه نپسنديده است. 85.

الاسلام یعلو، و خنده جبرئیل(علیه السلام)

تفسير فخر رازي: وقتي سوره الرحمن نازل شد، پيغمبر(صلی الله علیه و آله) به اصحاب فرمود، چه كسي مي تواند اين سوره را به رؤساي قريش بخواند، ابن مسعود حاضر شد، ابوجهل چنان سيلي محكمي بر او زد گوشش پاره شد، و خون جاري شد، او گريان پيش پيغمبر(صلی الله علیه و آله) آمد، پيغمبر(صلی الله علیه و آله) در غم و اندوه او نارحت شد، جبرئيل با خنده نازل شد، پيغمبر(صلی الله علیه و آله) فرمود خنداني در صورتي كه ابن مسعود گريان است، عرض كرد به زودي دليل آن را خواهي دانست، جريان جنگ بدر پيش آمد، ابن مسعود در ميان كشته هاي مشركين گردش مي كرد، ابوجهل را در نفس هاي آخري ديد، روي سينه او قرار گرفت، گفت اي چوپان ناچيز، در جايگاه بلندي قرار گرفته اي، او در جواب گفت الاسلام يعلو ولا يعلي عليه، ابوجهل گفت به دوستت محمد(صلی الله علیه و آله) بگو در، زندگي مبغوض تر از تو پيش من كسي نبود، حتي در حال مرگم، اين خبر به پيغمبر(صلی الله علیه و آله) رسيد، فرمود فرعون زمان من، از فرعون حضرت موسي بدتر بود كه، او در واپسين لحظات عمرش ايمان آورد، ولي اين طغيانش زياد شد، سپس ابوجهل به او گفت، سر من را با اين شمشير ببر كه تيزتر است، ابن مسعود پس از بريدن سر او، از موي جلوي سر گرفت، در حالي كه بر زمين مي كشيد پيش پيغمبر(صلی الله علیه و آله) آورد، مضمون آيه ) لَنَسْفَعاً بِالنَّاصِيَة((1)، در دنيا نيز تحقق يافت 170 نگارنده گويد: از آقاي فلسفي نقل كردند كه، ابوجهل گفت قدري از گردن من، هم روي سرم بگذار، وقتي پيش محمد(صلی الله علیه و آله) بردي درشت ديده شود، گفت بر خلاف انتظار تو، قدري از سرت را روي بدن مي گذارم مي گويند لذّتي كه حضرت ابراهيم، از سلام ملائكه در بشارت فرزندش، برد با تمام دنيا برابري داشت، پس در شب قدر گروه گروه، ملائكه بر امت محمدي(صلی الله علیه و آله) سلام مي كنند، چه لذتي خواهد داشت، وقتي در آتش نمرود ملائكه بر او سلام كردند، آتش گلستان شد، پس از بركت محمّدي(صلی الله علیه و آله)، سلام آنها بر امت چه گلستاني را توليد خواهد كرد، اين حرف فخر رازي است محقق گويد: ببخشيد آقاي فخر رازي سلام ملائكه بر امام معصوم است، چه لذت براي حضرتش خواهد شد، و وقتي در آن شب دور امام(علیه السلام) طواف مي كنند، چه لذت خواهد داشت 186.

سایه نیم کره که، بر نیم کره دیگر بیفتد، شب محقق می شود، پس شب قدر در کل زمین، 24 ساعت می شود شب عبارت است از سايه يك نيم كره كه، بر نيم كره ديگر مي افتد، و اين سايه با حركت زمين در حركت است، و يك دور كامل آن 24 ساعت است، از يك نقطه شروع در نقطه ديگر پايان مي گيرد، پس شب

ص: 247

غفلت نشود از تعبیر زلزال ها، در کل زمین خواهد شد، مقطعی نیست

تعبير زلزالها، شايد اشاره به زلزله كل زمين باشد، در حالي كه زلزله هاي فعلي، مقطعي است 222 كريمه )فمن يعمل مثقال ذره خيراً يره(، با آيه احباط و تكفير )ان الحسنات يذهبن السيئات( و هكذا آيه توبه، و عفو، نسبتش عام و خاص است، و علاوه با كسر و انكسار ثوابها و گناهان، وقتي حساب شد همه نيك و بدي ها را، انسان مي بيند 230 فخر رازي: تفسير آيه )ان الانسان لفي خسر( را، از حرف يك يخ فروش، استفاده كرد 296 بنابر نقل الدر المنثور: اصحاب پيغمبر(صلی الله علیه و آله) وقتي به هم مي رسيدند، سوره و العصر مي خواندند، بعد خداحافظي مي كردند 302.

مژده آمدن لشکر خدا، (ابابیل) را پدر پيغمبر(صلی الله علیه و آله) آورد

محقق گويد در صفحه 16 جلد دوم گزيده (فرنودسار) از تاريخ يعقوبي آوردم كه، او حضرت عبداله پدر پيغمبر(صلی الله علیه و آله) بود، و باز در صفحه 15، آوردم كه حضرت عبدالمطلب خودش از حرم بيرون نرفت آقازاده آمد و اظهار كرد، ابر سياهي از ناحيه درياي احمر، در حركت است، حضرت عبدالمطلب مژده نصرت بر اهل مكه داد، و فرمود وارد خانه هايتان شويد كه، نصرت خدا با ماست، ابرهه سوار فيل خاص خود شد و نام آن محمود بود، هر چه حركت داد نرفت، وقتي سر حيوان را به طرف يمن كرد، فوري حركت كرد،

هاء هو، برای توجه دادن است واو آن، ضمیر است

هاء هو، براي توجه دادن به مطلب است، و واو آن، ضمير غايب است 432 فهرست اجمالي تمام جلدهاي تفسير نمونه 480.

ص: 250

از جمله خصايص نبوي(صلی الله علیه و آله)

واجب نبودن تقسيم شبها، بين زنهايش بود، طبق آيه )ترجي من تشاء منهنّ وتؤي من تشاء(، حضرتش با داشتن گرفتاريهاي اجتماعي، اگر در داخل خانه گرفتار زنهايش بشود، ندانند كه، حضرتش نسبت به حق قسم، آزاد است، زياد اذيت مي كردند، چطوري كه او را نسبت به ساده زيستي اذيت مي كردند، تا قرآن آنان را مذمت كرد 385 كريمه )لا يحلّ لك النساء من بعد و لا ان تبدّل بهنّ من ازواج((1)، براي پيغمبر(صلی الله علیه و آله) راحتي ايجاد كرد، در مقابل فشارهايي كه از قبائل عرب، براي عرض دختر، به حضرتش مي آوردند، و همه توقع دامادي حضرتش را داشتند، یعنی كه هر كس دخترش را به آن حضرت عرض كرده دردسر توليد نكنند كه، كارهاي تبليغ با موانع روبرو شود 391 زنان پيغمبر(صلی الله علیه و آله) پس از تشرف به مقام ام المؤمنيني، در مقابل آن، از ازدواج بعد از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) محروم شدند، از تفسير قرطبي، جلد8، ص531، نقل مي كند كه، امثال طلحه ها، به عنوان انتقام جوئي قصد كردند كه، ضربه اي به حيثيّت پيغمبر(صلی الله علیه و آله) بزنند، علت ديگر محروميت زنان پيغمبر(صلی الله علیه و آله)، اين است كه اگر مجاز بودند بعضي از نادرست ها، براي بالا بردن وجهه اجتماعي شان، با آنان ازدواج مي كردند، و افتخار مي كردند كه من آنم كه، فلان زن پيغمبر(صلی الله علیه و آله) با من هم بستر شده است، و علت سوم، منافقين از قول زنهاي ازدواج كرده، دستورات دين را تحريف مي كردند 404 زنان پيغمبر(صلی الله علیه و آله) بعد از حضرتش، در ميان امت اسلامي بسيار محترم بودند، و از زندگي خويش بسيار راضي بودند، و آن محروميت در مقابل اين افتخار، بسيار ناچيز بود 405 .

ص: 251

جلد اول حديقه الشيعه

در را باز کنید، وگرنه آتش می زنم، و زدند

چند دفعه، براي احضار اميرالمؤمنين(علیه السلام) براي بيعت ، كسي را فرستادند، نتيجه نگرفتند، آخر كار، عمر و قنفذ و عبدالرحمن بن عوف و غلامي هيمه كش، به علاوه عده اي، به در خانه علي(علیه السلام) آمدند، هر يكي يك نوع حضرتش را خطاب مي كرد، و عبارت عمر اين بود: افتحوا الباب و الاّ حرّقناه عليكم، و طبق اكثر رواياتشان آتش هم زدند، از اين است كه ابن قيتبه نقل مي كند كه، ابوبكر در دم مرگ مي گفت، اي كاش در خانه فاطمه را آتش نمي زد 44 در بعضي از روايات اهل سنت آمده، درب را پس از نيم سوخت شدن، عمر با لگد به پهلوي فاطمه(علیها السلام) زد، مادر غشّ كرده، و بچه سقط شد، و به قنفذ هم، دستور تازيانه زدن داد، و خالدبن وليد هم، به زهراء غلاف شمشير زد، طبق گفته بعضي از ثقات، سقط جنين نتيجه كار خالد شد 45 اميرالمؤمنين(علیه السلام) بي اختيار از خانه بيرون آمد، و فرمود يابن صهّاك حبشيه، اگر در علم خدا نگذشته بود كه، مرگ تو به نوع ديگر باشد، نمي توانستي اين طور جرئت بكني، خالد بر آن حضرت حمله ور شد، بني هاشم دست به دفاع باز كردند، امير(علیه السلام) دستور صبر داد، بالاخره دسته جمعي پيش ابوبكر رفتند، آن ملعون علي(علیه السلام) را به خانه مراجعت داد 46.

اوّلين سجده شكر در اسلام

گويند اوّلين سجده شكر در اسلام، سجده اي بود كه علي(علیه السلام)، در ليلة المبيت پس از تبسّم انجام داد، وقتي شنيد با خوابيدن در رختخواب نبوي(صلی الله علیه و آله)، رسول خدا(صلی الله علیه و آله) جانش سالم خواهد ماند 85.

* سید ابن طاووس می فرماید: اگر امیر(علیه السلام)، در رختخواب پیغمبر(صلی الله علیه و آله) نمی خوابید، نه هجرت بود، و نه اتمام رسالت

ابن طاووس در كتاب طرايف آورده: ولولا نام علّي(علیه السلام)، علي فراش النبي(صلی الله علیه و آله)، يفديه بمهجته، ما تمكّن(صلی الله علیه و آله) من هجرته، و لااتمام رسالته 86 شيخ عزّالدين عبد السلام شافعي رساله اي در مدح خلفاء دارد تعريف عجبي از فاطمه و علي(علیهما السلام) كرده حدود دو صفحه 107 تعريف مؤلف از سلطان محمد خدابنده، و حرف او در علت سلام بر آل پيغمبر(صلی الله علیه و آله) در قرآن 109.

امام صادق: موالی بودن من بر علی(علیه السلام)، بهتر از فرزندیم است

ابن بابويه در اعتقاداتش از قول امام صادق(علیه السلام) نقل مي كند: ولايتي منه(علیه السلام)، احبّ من ولادتي منه، يعني موالي علي(علیه السلام) بودن بر من، بهتر از فرزند او بودن است 151 در جنگ اُحد از چاشت تا پسين، از آسمان صداي لافتي الا علي، لا سيف الا ذوالفقار، به گوش جهانيان مي رسيد 161 محمد بن محمود كرماني شافعي، نقل كرده است كه، پيغمبر(صلی الله علیه و آله) در سجده شكر مي گفت: الهي بحق علي وليّك، اغفر لمحمّد(صلی الله علیه و آله) نبيّك 199 الدهر انزلني ثم انزلني ثم انزلني، حتي قيل معاويه، و علّي(علیه السلام) 208.

ادعای دوستی علی بن ابی طالب(علیه السلام) و جواب حضرت

خرايج: كسي ادعاي دوستي علي(علیه السلام) كرد، فرمود دروغ مي گوئي، مخنّث، و ديّوث، و ولدالزنا، و ولد حيض، ما را دوست نمي دارد 264 معجزه اميرالمؤمنين(علیه السلام)، در اثبات كردن مادر بودن زن كسي 266 هروله سر انگشتان به زمين نهادن و به تندي رفتن است 274 تعريف عجيب جاحظ اميرالمؤمنين(علیه السلام) را، با وصف اينكه او عداوت اميرالمؤمنين(علیه السلام) را، جزء ايمان مي داند 275 احمد غزّالي مثل برادرش محمّد، از بزرگان صوفيّه است، مشهور است كه احمد در بالاي منبر مي گفت، هر كسي توحيدش را، از ابليس ياد نگيرد، زنديق است، كسي به اميرالمؤمنين(علیه السلام) گفت انا احبّك، و اتوالي عثمان، فرمود اما الان فانت اعور، اما ان تعمي و اما ان تبصر، پاورقي احقاق الحق 277.

ابلیس حاضر شد توبه کند، او (دوّمی) نگذاشت

توبه كنم قبول است، فرمود بلي به شرطي كه، به قبر حضرت آدم سجده كني، رفت كه سجده كند، رفيقش عمر را ديد، گفت از غيرت و حميّت تو دور است كه، با امر خدا به خودش سجده نكردي، به امر محمد(صلی الله علیه و آله) به قبرش سجده بكني 309 جهّزوا جيش اسامه لعن الله من تخلف عنه، پاورقي النص و الاجتهاد ص31 319 فدك دهي است، از جمله شهود فاطمه(علیها السلام) ام سلمه و ام ايمن بود، ابوبكر گفت شهادت دو زن كافي نيست، علي و حسن و حسين(عليهما

السلام)، به نفع خود شهادت مي دهند،

مطاعن شيخين، حذف تشهد از نماز، و داخل کردن آمین است و چیزهای دیگر زیاد است

از جمله مطاعن شيخين، حذف حيّ علي خير العمل از اذن است، و از مطاعن ابوبكر بدعت شستن گردن و پاها و گوش ها در وضوء است، در وقتي كه گفت شستن اينها از مسح پا براي من خوشترست 355 و از

جمله مطاعن شيخين، حذف تشهد از نماز است با اختراح اين عبارت، السلام عليك ايّها النبي و رحمة الله و بركاته، السلام علينا و علي عباد الله الصالحين، اشهد ان لااله الاالله و اشهد ان محمداً عبده و رسوله. آمين خارج نماز را داخل، و تشهد داخل نماز را خارج كردند، ابوبكر با زور مردم را به خلافت عمر قانع كرد 356 به بلال هر چه اصرار كردند نه بيعت كرد، و نه اذان گفت 357 فجأة سُلّمي چون بيعت نكرد، ابوبكر دستور سوزانيدن داد، او داخل آتش كلمه توحيد را بر زبان جاري مي كرد، و شهادت به رسالت مي داد 358 به گفته بعضي ها وقتي رسول خدا وسيله نوشتن خواست كسي آورد عمر گرفت و پاره كرد 364 به گفته صاحب هداية فقه حنفي مذهب، و شارح مقاصد، مالك متعه را حلال مي دانست 372 بدعت نماز تراويح و عمر 376 عمر با كوزه آب نصراني ها، وضوء مي گرفت، و زكات را تبديل به خراج كرد، در مصر از هر جريب زمين يك دينار، و در عراق يك درهم گرفت، و زكات را تعطيل كرد 377 عمر مانع تردد كشتي هاي باري كه، از مصر گندم و برنج مي آورند، شد در نتيجه حبوبات گران شد، عمر خواستگار ام كلثوم شد، و اميرالمؤمنين(علیه السلام) قبول نفرمود، گفت اگر علي(علیه السلام) حاضر نشود وسيله كشته شدن او را فراهم مي كنم، به عباس گفت روز جمعه به مسجد بيا ببين مي توانم يا نه، در آن روز گفت، مردم اگر تنها اميرالمؤمنين(علیه السلام) شاهد زناي يكي از اصحاب باشد و شاهد ديگري نباشد چه مي كنيد، گفتند شهادت تو كافي است كه، جمع شويم او را بكشيم، عباس جريان را به خدمت علي(علیه السلام) عرض كرد، امام(علیه السلام) باز قبول نفرمود، عباس گفت عمر بي شرم است، اگر شما هم قبول نكنيد من به ضرورت انجام مي دهم، پس عمر جماعتي را جمع كرد و گفت، عباس به وكالت از علي، ام كلثوم را بر من تزويج كرد 378 به عقيده اكثر مجتهدين، خصوصاً سيد مرتضي، اميرالمؤمنين(علیه السلام) جنيّه را به صورت ام كلثوم، به خانه او فرستاد،(1)

ص: 260

حرف معروف عمرو عاص

حرف معروف عمرو عاص: قبّح الله زماناً عمل فيه عمرو بن العاص، لعمر بن حطاب 388 زني از زنان قريش در زمان خلافت عمر، به او گفت، عمر بایست، او ايستاد گفت زماني تو را عمير مي دانستيم، بعد عمر شدي، و حالا اميرالمؤمنين شده اي، از خدا بترس اي پسر خطاب، عدالت بين مردم بكن، عنقريب تو، و حكومت هيچكدام نخواهد ماند، بدعت عمر در وقوع سه طلاق در يك مجلس 389 مروان و حكم پدرش، هر دو طريد رسول خدا(صلی الله علیه و آله) از مدينه بودند، و به 25 فرسخي تبعيد شده بودند، و هر دو را عثمان به مدينه آورد، و جايزه هنگفت و مقام داد 394 از جمله مطاعن عثمان، مسلط كردن غلامان تركي، و رومي، و خطائي، بر مسلمانان بود 395 و ابن مسعود را كشت 396 تبعيدگاه ابوذر، از هر طرف 25 فرسخ با مدينه فاصله داشت 401 تعجّب است كه اجماع سقيفه با سه نفر قبول شد، و اجماع قتل عثمان، با وجود سيصد نفر صحابي در داخل آن قبول نشد، ورثه هرمزان از شيراز به مدينه آمدند، و دادخواهي كردند، كسي به نداي آنان لبيك نگفت 404 فرمايش اميرالمؤمنين(علیه السلام): الله قتله و انا معه 412 پيغمبر(صلی الله علیه و آله) عايشه فرمود، قوم تو حديث عهد با سلام نبودند، كعبه را خراب مي كردم، و مثل زمان حضرت ابراهيم مي ساختم، و دو تا درب (شرقي و غربي) برايش مي گذاشتم 419.

ص: 261

حضرت ابراهیم(علیه السلام) 7 سال هم در کوهستان فارس تبلیغ می کرد

در تفسير بحرالبحور آورده، حضرت ابراهيم از ترس كفار، بابل را ترك كرده، و به كوهستان فارس آمد، و 7 سال در آن بود تا آذر بمرد، دوباره به بابل آمد، بت ها را شكست، و آتش بر او سرد شد 423 فرمايش

اميرالمؤمنين(علیه السلام) در تعريف حمزه و جعفر، و مذمت عباس و عقيل 425 قال الصادق(علیه السلام) لايبالي الناصب صلّي ام زني، چهارده نفر از منافقين در عقبه واقعه در راه تبوك، در شب ظلماني به فكر رم دادن شتر پيغمبر(صلی الله علیه و آله) افتادند، و براي اين كار، دبّه هائي را كه پر از سنگ ريزه كرده بودند، غلطانيدند، 430 لكن حذيفه و عمار مواظب شتر بودند، به مقصود نرسيدند، با صورت هاي بسته دويدند كه، در جلو با قدرت دست، شتر را بيندازند، پيغمبر(صلی الله علیه و آله) صدا زد، و حذيفه و عمار شمشير كشيدند، و هوا برق زد، رسوا شدند و فرار كردند، ولي پيغمبر(صلی الله علیه و آله) آنها را معرفي بر حذيفه و عمار كرد 431.

ابوبکره گوید، از خروج عایشه من به تردید افتادم، فرمایش نبوی که در زمان حیات شنیده بودم، مرا نجات داد

ابوبكره گويد: در روز جمل، ديدم جمعي دور هودج عايشه را گرفته اند، به عنوان اينكه او زن پيغمبر(صلی الله علیه و آله) است، به ترديد افتادم، لكن به ياد حرفي افتادم كه، روزي در محضر رسول خدا(صلی الله علیه و آله)، صحبت شد كه، اهل فارس را، زني حكومت مي كند، فرمود لن يفلح الله قوماً ولّوا امرهم امراةً، از دغدغه شيطان مرا نجات داد 441.

امام صادق(علیه السلام) فرمود، چطور شب قدر را نشناسیم که، در آن، ما را به کرسی کرامت می نشانند

كسي از امام صادق(علیه السلام) سؤال كرد، شما شب قدر را مي شناسيد، فرمود چطور نشناسيم كه، ما را در آن شب به تخت كرامت مي نشانند، و ارواح انبياء(علیه السلام)، و ملائكه كرام به تهنيت ما مي آيند، و بر ما آن شب، بهتر از ملك بني اميه مي باشد 475 اهل سنت طرفدار بني اميّه هستند، و كسي كه آنان را لعنت كند، بكشتن او فتوي مي دهند،

پای بر سر بی جان معاویه، زد و گفت، این حرامزاده این را بلد نبود، تو یادش دادی

معاويه از همه در شام، و عراق، و حجاز، براي يزيد بيعت گرفت، فقط ضحاك بن قيس مانده بود، به يزيد گفت به او بگويد پدرم وصيّت كرده تو او را به قبر بگذاري، وقتي خواست بيرون بيايد نگذار تا بيعت كند، يزيد شمشير كشيد و گفت تا بيعت نكني نمي شود، او ديد يزيد حرف جدّي مي زند، پا به سر معاويه زد و گفت، اين حرام زاده اين را بلد نبود، تو یادش دادي، معاويه هم، دست نشانده عمر بود، پسر عمر وقتي اعتراض به شهادت امام حسين(علیه السلام) كرد، يزيد نامه هاي زيادي از پدرش به او نشان داد كه به معاويه نوشته بود، عبداله گفت پدرم مرا از اين اسرار خبر نكرده بود، حتي با كلمه احمق يزيد عبداله را خطاب كرد، وقتي عبداله حالي شد كه اين همه آوازها از خر بود، از يزيد عذر خواهي كرد، او هم عطاي زيادي به او داد، لذا در مناسبت ها مي گفت: ما قال يزيد الاصدقاً و عدلاً 479 – 481 ملاميرزا جان شيرازي در بخارا استاد شد، اوباشي پسر او را وطي مي كردند، شاگردان هر چه با كنايه مي گفتند، او تغافل مي كرد، آخر روشن كردند، گفت اگر كاري هم شود، به نفس ناطقه چه نقصان مي رسد 493 مرد جبري مذهب، به خانه رفت ديد كسي دختر او را وطي مي كند شمشير كشيد كه دختر را بكشد زنش گفت شرم نمي كني كه دين خود را مي گذاري و دين صاحب عبّاد رافضي را مي گيري مردي مسلمان و دختر بي گناهي مي كشي؟ گفت الحمدلله خدا چنين زن مسئله داني را به من روز كرده است 494.

حديقه الشيعه جلد دوم

لازم نيست كه معجزه مقارن دعوي باشد، آصف بن برحِنا وصي حضرت سليمان، معجره كرد كه تخت بلقيس را، در يك آن حاضر كرد، و اينكه بر حضرت مريم، ميوه تابستاني در زمستان مي رسيد، معجره حضرت عيسي(علیه السلام)، بود قبل از تولدش 502 مثل آن (كتاب روضة الواعظين) كمتر تصنيف شده است 503 حضرت ابوطالب خواست براي كمك حضرت فاطمه بنت اسد، زناني را در تولد اميرالمؤمنين(علیه السلام) دعوت كند، از كنج خانه آوازي شنيد كه اين كار را نكند كه، دست نجس كافران بر بدن مطهّر علوي(علیه السلام) برسد، پس چهار خانم حاضر شدند، حضرت حواء كه يكي از آنها بود، وقتي قنداق در كنار خود گذاشت، فرمود السلام عليك يا امّاه، بعد حال پدرش (آدم(علیه السلام)) از او پرسيد 508 فاطمه بنت اسد وقتي غرائبي را كه، در شب تولد رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مشاهده كرده بود، به عرض حضرت ابوطالب رسانيد، فرمود پس از سي سال، بر تو خداوند فرزندي خواهد داد كه جهان را با نور خود منور كند 511 از جمله كتاب هائي كه اميرالمؤمنين(علیه السلام) در وقت تولدش خواند، يكي هم صحف حضرت آدم(علیه السلام) بود 513 اميرالمؤمنين(علیه السلام) وقتي از انس شهادت خواست و نداد، گرفتار برص شد، بنابر نقلي اولادش هم، مبروص مي شدند 520.

علی بن ابی طالب(علیه السلام) به دومی گفت: گردنت را می زنیم

عمر براي استحمار مردم، در وسط خطبه اش گفت: مردم اگر شما را از توحيد به طرف شرك كشيدم، چه مي كنيد، و اين حرف را سه دفعه تكرار كرد، از كسي خبري نشد، اميرالمؤمنين(علیه السلام) كه در گوشه اي از مسجد نماز مي خواند، فرمود توبه ات مي دهم، اگر قبول نكردي گردنت مي زنيم، زرنگي كرد، و گفت الحمدلله در اين امت كسي را قرار داده كه، ما را از كجي به راه راست مي كشد 606 اميرالمؤمنين(علیه السلام) با فصد كردن و گرفتن خون پسر، و زدن آن بر استخوان قبر پدر، معلوم كرد كه اين پسر، فرزند اين پدر است 618 مردي از عمر سؤال كرد زنم را در جاهليت يك دفعه طلاق داده بودم، در اسلام هم يك دفعه مطّلقه كرده ام، اين طلاق، دوّمي حساب مي شود يا نه؟ عمر عاجز شد، و اميرالمؤمنين(علیه السلام) فرمود يك طلاق حساب مي شود، زيرا كه، الاسلام هدم ما كان قبله 621 عصاي حضرت

موسي(علیه السلام)، از چوب عوسج، و در ازاي آن 7 گز، بود بذراع موسي(علیه السلام)، آن را جبرئيل براي حضرت شعيب(علیه السلام)، از بهشت آورده بود 628.

ص: 267

امام حسین(علیه السلام) 6 پسر، و 4 دختر داشت، علی اکبر، و اوسط، اصغر، محمد، عبداله، جعفر

امام حسين(علیه السلام) شش پسر و چهار دختر داشت، علي اكبر، و علي اوسط (امام زين العابدين(علیه السلام)) و علي اصغر، محمّد، و عبداله، و جعفر، به غير از علي اوسط عليهم السلام، بقيه در كربلا شهيد شدند، و دخترهايش دو زينب كبري، و صغري، سكينه و فاطمه بوده است، نگارنده گويد به احتمال قوي حضرت رقيه همان زينب صغري است 662 مشهور است كه، بعضي از اصحاب امام حسين(علیه السلام) مي گفت: ما امام(علیه السلام) را در مدت عمرش خوشحال نديديم كه، در كربلا ديديم 665 علت اينكه محمد حنفيه به كربلا نرفت، مريض بودن او بوده است 669 عبارت نفرين امام زين العابدين(علیه السلام) به حرمله: اللهم اذقه حرّ النار و اَلَمَ الحديد 670.

روایت صریح است که، هدیه رسول خدا، نام و کنیه اش را بر محمد حنفیه است

نگارنده گويد اين عبارت صريح است كه، اين بخشش مربوط به محمد حنفيه است، نه به حضرت بقيّه الله عجل الله فرجه الشريف، پس توجيه مرحوم مامقاني در جلد سوم تنقيح المقال، ص112 كه، مي فرمايد مقصود از اين پسر حضرت بقية الله است، و به ابن خلدون نسبت اشتباه داده، با اين عبارت مقدس اردبيلي سازگار نيست 684.

خوش طبعی گفت: کشف صوفی ها، از قبیل کشف عمرو عاص است

صوفي ها بي حياء، نسبت دانستن علم غيب را، به كفّار هند، و سند، هم مي دهند مرحوم مقدس اردبيلي مي فرمايند: در مجلسي بودم شخص خوش طبعي گفت، چرا بي انصافي مي كنيد، صوفي ها در ادّعاي كشف، صادقند، لكن كشف آنان، از قبيل كشف عمر و عاص در جنگ صفين است 761.

از معجره امام رضا مأمون غشّ کرد

وقتي دعاي امام رضا(علیه السلام) در طلب باران مستجاب مي شود، حميد بن مهران به مأمون مي گويد، اگر اجازه بدهي من امام(علیه السلام) را خوار مي كنم، مأمون گفت پيش من چيزي از اين بهتر نيست، حميد پس از خيلي جسارت كردن، مي گويد اگر دعاء تو مستجاب است، به اين دو صورت شير دستور بده، مرا پاره كنند، و الاّ نعوذ بالله دورغ مي گوئي، امام اشاره كرد كه اثري از او باقي نگذاريد، حتي خونش هم به زمين نريخت، بعد اجازه خواستند كه مأمون را بر او ملحق كنند، مأمون غشّ كرد، با تدبير امام به هوش آمد، شيرها دوباره اجازه خواستند، امام(علیه السلام) فرمود به جاي خود برگرديد 847.

امام حسن عسكري(علیه السلام) هيچ منقبتي نداشته باشد جز پدر بقیّة الله عجل الله فرجه کافی است

امام حسن عسك-ري(علیه السلام) هيچ منقبتي نداشته باشد جز اينكه، حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) از صلب اوست، كافي مي باشد 919 نوشتن و آويزان كردن )يا نار كوني برداً و سلاماً علي ابراهيم(، براي شفاي تب ربع نافع است، به دستور امام حسن عسكري(علیه السلام) 922 امام حسن عسكري(علیه السلام) وقتي استخوان را از لاي انگشتان راهب در آورد، هوا صاف شد، و فرمود دوباره آزمايش كنيد، استخوان را از لاي پارچه بيرون آوردند، هوا شروع به رختن باران كرد، دوباره وقتي استخوان مخفي شد هوا آرام گرفت، سپس از طريق نماز استسقاء كه خودشان وارد شدند، باران آمد 927 حافظ ابونعيم، چهل حديث درباره حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) جمع كرده است 941 تعريف مؤمنين طالقان از زبان اميرالمؤمنين(علیه السلام) 943 فرمايش امام باقر(علیه السلام): وقتي بقية الله عجل الله فرجه الشريف ظهور كرد، خيمه ها براي تعليم قرآن به نحوي كه نازل شده، زده، خواهد شد اين كار بر مردم، از مشكل ترين چيزها خواهد بود، 27 نفر از خواصّ حضرت مهدي(عج): از آنهاست مالك اشتر، سلمان، مقداد، و يوشع بن نون، و 7 نفر از اصحاب كهف، و 15 نفر از قوم حضرت موسي(علیه السلام) 945 در روايات بسيار آمده، حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) چهل روز قبل از قيامت از دنيا خواهد رفت، و در آن چهل روز، هرج و مرج در احوال دنيا راه خواهد يافت، و علامات قيامت ظاهر خواهد شد 946 نگارنده گويد با ملاحظه روايات مسلّمه رجعت، لابد اين چهل روز، پس از مرگ رجعتي آن حضرت خواهد بود، نه مرگ شهادتي كه، براي آن حضرت مثل ساير

امامان(علیه السلام) هست، ربّنا امتّنا اثنين و احيتنا اثنين الايه، در ترجمه حديث پنجم، از احاديث حافظ ابونعيم: پيغمبر(صلی الله علیه و آله) به فاطمه(علیها

السلام) مي فرمايد از اين دو سبط، (حسن و حسين عليهما السلام) خواهد بود مهدي اين امت، سخن نگارنده: مخفي نماند امام باقر(علیه السلام)، و امامان بعدي، هم حسني و هم حسيني هستند، زيرا كه مادر امام باقر(علیه السلام)، دختر امام حسن(علیه السلام) است، لذا در زيارت حضرت معصومه(علیها السلام) مي خوانيم: السلام عليك يا بنت الحسن و الحسين(عليهم السلام)، باز در آن حديث، از قول اميرالمؤمنين(علیه السلام) آمده: فاطمه(علیها

السلام) بعد از پدرش باقي نماند مگر 75 روز 948 عبداله بن عمر از رسول خدا(صلی الله علیه و آله): مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) از دهي بيرون خواهد آمد كه، آن را كرعه گويند 949 ابر بر سر حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) سايه خواهد انداخت،

ص: 272

در وقت ظهور حضرت مهدی علیه السلام، اکثر عرب در بیت المقدس خواهند بود، و در مدینه کمتر کسی خواهد بود

باز از عبداله عمر: در وقت ظهور حضرت مهدي، اكثر عرب در بيت المقدس خواهند بود، در مدينه از آنها كمتر كسي خواهد بود 951 هر گاه ديديد كه، علم هاي سياه از طرف خراسان(1) مي آيد، رو به آن كنيد كه، خليفه خدا مهدي در آن است 953 حضرت عيسي(علیه السلام) در قتل دجال، بر حضرت مهدي كمك خواهد كرد، در دهي كه آن را الده گويند، از مضافات فلسطين است 960 در طرف مغرب فرزند و فرزند زادگان حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، بسيارند، بلكه شهرها در تصرّف ايشان است، ليكن به جهت مصلحتي كه خدا مي داند، از نظر خلق غايب است، به روايتي دجّال در چاهي به زنجير بسته است 962 تا آن حضرت ظهور نكند، رخصت در تسميه نيست، توقيعي كه در لعن حسين منصور حلاج، از ناحيه بيرون آمد 972.

* از طرف معتضد، سه نفر مأمور شدند که به سامرا بروند، و خانه امام حسن عسكري(علیه السلام) را محاصره كنند حضرت بقیۀ الله را دیدند، و هیچ غلطی نتوانستند بکنند

از طرف معتضد، سه نفر مأمور شدند هر چه زودتر به سامرا بروند، و خانه امام حسن عسكري(علیه السلام) را محاصره كنند، و در آن خانه از كوچك و بزرگ هر كه را پيدا كردند سرشان را بياورند، بالاخره وارد سرداب شدند، دريائي را مشاهده كردند، در آن طرف دريا شخصي را بر حصيري كه، روي

دريا انداخته، و مشغول نماز است ديدند، و دو نفرشان خودشان را به آب زدند، و نيمه جان بيرون آوردند، نتيجه نشد 976 امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرمود ايمان ابوبكر و عمر طمعاً بوده، و طوعاً و كرهاً نبود، وقتي ديدند كه پيغمبر(صلی الله علیه و آله) به آنها مقام نداد، در شب عقبه با رفقايشان كمين كردند، جبرئيل خبر كرد، پيغمبر(صلی الله علیه و آله) از يك به يك آنها سؤال فرمود كه، نظرشان چه بوده است 988 حضرت بقيه الله در ميان ركن و مقام ظاهر مي شود، و جيرئيل در آنجا به حضرتش مي رسد، و شيعه او را از اطراف زمين خدمت آن حضرت مي خواند، و در آن روز 313 نفر خدمتش مي رسند،

ص: 273

چهار تن از انبیاء، با حضرت مهدی، خواهند بود

و چهار تن از انبياء عليهم السلام: (عيسي، و ادريس، و خضر، و الياس) با حضرتش حاضر مي شوند، حضرت عيسي از آسمان به پشت كعبه نزول كرده، و از آنجا با نردبان پائين مي آيد، در بيان 313 نفر كه كيانند، و حضرت مهدي(علیه السلام) لباس سفيد مي پوشد،(1) روز پنجشنبه ظهور، و روز جمعه خروج مي كند،

خیلی ها که به آرزوي ظهور از دنيا رفته اند، زنده شده، و فرزندان به هم می رسانند

كساني كه به آرزوي ظهور از دنيا رفته اند، و براي فرج حضرتش دعا كرده اند، وقتي امام(عجل الله تعالی فرجه الشریف) ظاهر شد، در كنار قبر آنها صدا مي زنند، و آنان را بين زنده شدن، و خوابيدن، مخيّر مي كنند، بسياري از آنها زنده مي شوند، و زنان و فرزندان به هم رسانند، فرمايش امام صادق(علیه السلام) 1004 تفتازاني، و دواني، ابن طلحه شافعي، و صاحب فصول المهمه مالكي، معترفند به حقانيت اماميه، به دليل من مات و لم يعرف امام زمانه الخ 1007.

فهرست

خوب است نگاهی به کتاب غلط ننویسیم، بکنیم. 1

تاریخ اختصاص روحانیت به این لباس از کی است.. 3

مروری به بعضی از مجلدات کتاب جواهر الکلام 4

مقدمه جواهر الکلام جلد اول. 4

و امّا اصل کتاب: 4

جواهر جلد چهارم 5

چرا این حدیث سلسلۀ الذهب نامیده شد؟ 5

در اصطلاح فقهاء بیت المال چه معنی دارد؟ 5

جواهر جلد پنجم. 6

تقویت صاحب جواهر عید نوروز را 6

فتوی به استحباب غسل نهم ربیع داده 6

جواهر جلد ششم. 6

جواهر جلد پانزدهم. 7

از مطایبه خالی نشود 7

جواهر (جهاد) جلد بیست و یکم. 7

جواهر جلد چهل و یکم. 8

دقت کنید. 8

مسئلۀ: 8

مسئلۀ: 8

در بحر مواج وسائل الشیعه (در دریای پرخروش یا در اقیانوس خروشان) 9

وسائل الشیعه جلد اوّل. 9

در عین آیت الله العظمی بودن مهندس هم بودند. 9

ص: 276