بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 2

گزيده تهاويل الربيع جلد 1

تأليف: آيت الله حاج شيخ محمد محقق مرندي (دامت بركاته)

ص: 3

نام كتاب : گزيده تهاويل الربيع

مؤلف: آيت الله حاج شيخ محمد محقق مرندي

تصحیح و تنظیم نهائی: جواد وفادار

حروف نگاري و صفحه آرائي: جواد وفادار

ناشر :

چاپ : ديده بان

كليه حقوق محفوظ و مخصوص مؤلف است

ص: 4

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمين و الصلوه و السلام علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم.

اين چند جلد كتاب موسوم به تهاويل الربيع كه از نظرتان مي گذرد يادداشت هايي است كه مؤلف آن ها را به رسم اجمال نويسي تحرير كرده، نتيجه گلچيني از صدها كتاب است، همان طوري كه در مقدمة مؤلف آمده است اگر توضيحي براي مطالب داده شود، شايد تعداد مجلّدات به بيش از بيست جلد هم برسد. دليل بر صدق اين ادعا اين است كه در عرض هيجده سال در ايام تعطيلي حدود دو ماه تابستان، شب هاي ماه رمضان، و صبح پنج شنبه ها بعد از زيارت عاشورا در طول سال فقط صد جلد از بحارالانوار، و يك دوره روضات الجنات، و يازده جلد از وسائل الشيعه توضيح داده شده است. مؤلف براي اينكه به تعداد دفترها اضافه نكند، سعي كرده است مطالب را به هر عبارتي از فارسي و عربي كه مختصر و مفيد باشد بنويسد و به مهار كردن مطلب اهميت داده و به تفصيل عبارت نپرداخته است. كم گوي و گزيده گوي چون درّ. نظر رفقاي پاي بحث مؤلف اين شد كه اگر منظر بمانيم و كتاب با توضيحات بيشتر در اختيار عموم قرار گيرد شايد فرصت از دست برود و به هيچ يك از اجمال و تفصيل نرسيم. به همين خاطر تصميم بر اين شد كه به حكم «الفرصت تمرّ السحاب»، و «ما لا يدرك كلّه لا يترك كلّه»، اقلاً اين اجمال را به صورت كتاب و يا سي دي، در معرض مطالعة تشنگان اهل تحقيق و جويندگان دانش قرار دهند. انشاء الله در فرصت مناسب براي كامل كردن بحث اقدام خواهد شد. اين خام نويسي در عين اجمالي كه دارد اكثراً براي عموم قابل استفاده است. بله، استفادة اكمل براي فصلائي است كه با رمز و اشاره آشنايي دارند؛ چون بعضي از مطالب بر غير محققين

ص: 5

حكم نسخة پزشكي را دارد كه فقط با راهنمايي دكتر داروخانه قابل فهم است. لذا از ناظرين محترم تقاضا مي شود، كه اگر اهل خبره نيستند نظر نداده، ايراد نگيرند. شايد در اقدام دوستان تقدير از جانب ربّ ودود بود كه، زحمات چهل سالة مؤلف، اگر كامل آن در معرض قرار نمي گيرد اجمالش به دست دانش پژوهان برسد كه خودشان در فرصت هاي مناسب به صورت كتاب، خطابه يا به عناوين ديگر در اختيار دوست داران اهل بيت(علیه السلام) قرار دهند. چون در ذيل هر مطلبي آدرس تاب داده شده، احياناً اگر اجمال از طريق قلم مؤلف حل نشد، از طريق اصل مدرك حلّ شود. در واقع قلم مؤلف حكم پلي را دارد كه خواننده را به وادي علوم بيكران معصومين(علیه السلام) مي رساند. اگر تكراري در بعضي از مطالب ديده مي شود براي آدرس بيشتر دادن است كه اين خود براي اهل علم مطلوب است. شماره و ترتيب مجلّدات با انتخاب رفقا انجام گرفته و الاّ از نظر مؤلف، جلد اول همان است كه با استطراف سفينةالبحار شروع شده است. و تاريخ ختم مطالب كتب، بر اين گفته بهترين گواه است. در صورت رفيق بودن توفيق، در آينه مشخصات كتب مورد

استفاده، آورده خواهد شد انشاء الله. مناسب است شعري را كه يكي از مؤمنين در وصف كتاب سروده است، اينجا بياوريم.

محقق مرندي برندي شكست

طبع نفس از خود گسست

تهاويل عمرش ربيع من است خوشا آن لو(1) كه باد نكو در الست

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمدلله رب العالمین وصلی الله علی محمد و اله الطاهرین و اللعن الدائم الابد و العذاب السرمد علی اعادیهم و منکری فضائلهم من الان الی یوم الدین .

بحثهائی که ذیلاً از نظر خوانندگان می گذرد مطالبی است که در مدت عمر با مطالعه صدها کتاب در علوم مختلفه گلچین و استخراج شده است.

اگر الطاف خفیّه رب العالمین شامل حال شود، ممکن است در دهها جلد قطور به رشته تحریر و نگارش در آید و به ملاحظه این که بحثهای مختلف آن گلهای رنگارنگ بهاری و یا پژوهش و تحقیق در انواع دانش است، اسم آن تهاویل الربیع یا فرنود سار (دائره المعارف) نام گذاری نمودیم. امید است مورد قبول خدای بزرگ و قابل توجه ولی الله الاعظم امام زمان عجل الله فرجه الشریف قرار بگیرد.

از دوستان فاضل و دانشمندم (لجنه نشر تهاويل الربيع) كه در مقدمات نشر ياريم كردند، مخصوصاً از برادر فاضل (آقا جواد وفادار) كه در احياء اين مهم با تمام وجود وفاداري كرد، صميمانه تشكر مي كنم جزاهم الله خير الجزاء.

یا ایها العزیز، مسنّا و اهلنا الضرّ و جئنا ببضاعه

مزجاه، فاوف لنا الکیل و تصدق علینا ان الله

یجزی المتصدقین.

مؤلف

ص: 7

بسم الله الرّحمن الرّحیم

با ادله عقلیه و نقلیه که كه مي گويند که از انبیاء علیهم السلام نباید سهو و خطاء و نسیان سر بزند سازگاری ندارد. مگر اينكه حدیث طرح یا تأویل شود.(1)

سورة قرآن، در تعظیم او نازل شود. معلوم می شود انزال سوره یوسف، درس پاکدامنی دادن و تشویق به توحید خالص کردن است و بس.(1)

بدانند که ما بین خدا و کسی خویشی نیست و حقیقت ولایت اهل بیت علیهم اسلام همان بندگی خدا است؛ زیرا که آنان خودشان عزیز خدا نشده اند.

به جز از این راه، اشهدان محمداً عبده و رسوله(صلی الله علیه و آله)، و تا تقوا را پیشه نکنند ممکن است در دم مرگ گول شیطان را بخورند و ولایت را از دست بدهند».

چناچه مرحوم شیخ جعفر شوشتری در خصوص بعضی از دعاها و عباداتی که بظاهر کوچک و لکن ثواب زیادی برای آن ها رسیده می فرماید: «همه اینها درست، و لطف رب العالمین بالاتر از این است که برای یک عمل کوچک این همه اجر بدهد. لکن همه این ثواب ها برای مؤمن است و کسی از دنیا مؤمن برود، به این ثواب ها خواهد رسید. متأسفانه بعضی از گناهان است که انسان را از دنیا بی ایمان می برد.»(1)

کوچک ترین مرغان است. و این تنبیه و آگاهی است عظیم، بر پادشاهان جهان، که در امر تیمار رعیت و مهرباني بر ایشان و پيدا كردن ضعیفان و رعایت حال آنان».(1)

رسول الله(صلی الله علیه و آله) می کرد، تا از کمک امام صادق(علیه السلام) مأیوس شد. استغاثه به خدا کرد. حضرت فرمود: بگیرید و بیرون بياوريدش. پس از آن که بدنش آرام گرفت، امام فرمود: «خدا را دیدی؟» عرض کرد: «تا دست در غیر» می زدم، حجاب بین من و خدا بود و وقتی از همه مأیوس شدم، رفع حجاب شد.»(1)

ه : دختری که وارد سال دهم عمر شده ( البته طبق محاسبات سال قمری ) از نظر اسلام بالغه و پسری که وارد سال شانزدهم شده، بالغ است. ( البته بلوغ، علائم دیگری هم دارد. شاید پسرها با یکی از آن ها به بلوغ برسند و در سایه عدم دقت پس از گذشتن زمانی، متوجه شوند، به اصطلاح بلوغ زود رس به سراغ آنان بیاید. که متأسفانه در روزگار فعلی کم نیست ). لکن پدر و مخصوصاً مادر، عاطفة جاهلانه به خرج داده و فرزند مخصوصاً دختر بالغه را به عذر این که وقتی روزه می گیرد رنگش زرد می شود و یا امثال آن بهانه ها از روزه گرفتن باز می دارند و با دو دست خود عزیز دل، را به جهنم می اندازند. در حالی که قرآن می فرماید: ( یا ایها الذین آمنوا قوا انفسکم و اهلیکم نارا وقودها الناس و الحجاره ای کسانی که ایمان آورده اید، خود و کسانتان را از آتشی که هیزم آن مردم و سنگ ها است، محفوظ دارید )(1) و با این کار فکر می کنند که به صلاح فرزند، اندیشیده اند و متوجه نیستند که خالق آنان صلاح آن ها را در روزه گرفتن و نماز خواندن دانسته است. ( الا یعلم من خلق و هو اللطیف الخبیر چگونه آن که خالق است و همو دقیق و کاردان است، علم ندارد ).(2)

بدون تردید مخترع ماشین به اوضاع آن، از دیگران بیشتر وارد است و می داند که، در چه وقتی آن را راه بیاندازد و ریختن چقدر روغن و بنزین، به صلاح آن است.

پدران و مادران عزیز بدانید که اگر بچه را روزه خوار کردید و یا اگر مواظب نشوید او خودش روزه خورد. برای هر روز یک غلام آزاد کردن یا دو ماه روزه گرفتن و یا شصت نفر فقیر را اطعام کردن به عنوان کفّاره به او متوجه می شود و هر کدام که باشد، همراه با یک روز روزه قضاء است. دقت کنید برای یک ماه رمضان حدود هفت سال روزه می شود.

و ) خیلی از نمازگزاران هستند که زحمت نماز خواندن را به خود می دهند. لکن اذکار آن را در حال حرکت بدن می گویند. به اصطلاح طمأنینه را به جای نمی آورند. در نتیجه نمازشان باطل می شود. زیرا که همة مراجع، در اذکار واجبة نماز، طمأنینه را واجب می دانند و بعضی ها حتی در ذکرهای مستحبی نیز لازم می دانند. طمأنینه نسبت به نماز، حکم

ص: 12

خون را نسبت به بدن دارد. اگر عمداً از یک نقطة نماز طمأنینه را قطع کردی، به سکته قلبی گرفتار خواهد شد. توجّه بفرمایید، تا خدای نکرده در زمره بی نمازان محشور نشوید.

ز ) تحفه و هدایائی که به عنوان عیدی یا به عنوان تعارف هائی که در عروسی ها یا در وقت تولد بچه ها، پدر و مادر عروس یا پدر و مادر داماد با هزاران زحمت تهیه کرده و بدون رضایت و برای حفظ آبرو به داماد و خویشان او و یا به عروس و خویشانش هدیه می کنند و همین طور یک قسمت از تعارف هائی که به عنوان سفر حج و سایر سفرها حتی یک قسمتی از جهازیه، خلاصه هر تحفه و خلعتی که بدون میل و رضایت کامل، هدیه دهند، گرفتن آن و تصرّف در آن و حتی نگه داشتن آن با موازین شرعیه درست نبوده و حرام می باشد. زیرا که شارع مقدس، حلال بودن مال کسی را به دیگری، منوط به رضایت کامل و طیب نفس صاحب مال دانسته است.(1)

البته تشخیص موارد به عهده خود شماست. حقیر ادعا می کنم که هر مالی از هر کسی به هر کسی بدون رضایت کامل صاحب مال برسد درست نیست. امّا کجا این طور است و کجا نیست، با خود شماست. طبق مثل معروف من می گویم آهن نجس است، نه ضریح حضرت عباس(علیه السلام).(2)

اگر عنایتی از خدای بزرگ شود، در تحت این عنوان ( خلاف شرع هائی که، در ما بین مردم رایج است). انشاءالله در آینده بحث های دیگری در این مورد خواهیم کرد.

کلمات شارع است. امّا در کلمات فقهاء، مفهوم لقب قطعا حجّت است و آن تنها راهی است در بدست آوردن وفاق و خلاف در میان علماء. (1)

مخفی نماند که طبق اطلاق کلمه « ولده » در حدیث شریف، فرقی بین بالغ و نابالغ نیست ولو این که کثرت با دوّمی است که ممکن است سبب انصراف شود.

به خودش نسبت دهد و بفرماید: که شما گناهکاران را من به جهنم آورده ام. بلکه با تعبیر هر عملی عکس العملی دارد؛ تعبیر فرموده و رد می شود و بر عکس همان کمال لطف و احسان او را واداشته، در آن جایی که جای رحمت است. خودش را نشان دهد و بفرماید: کنندة این همه احسانات من هستم.(1)

غارت خیام است. در چنین وقتی او مثل شیر درنده به لشگر عمر سعد یورش برده و جمع کثیری از آنان را بدرک فرستاد؛ و در نتیجه به درجه رفیع شهادت نائل گردید. رضوان الله علیه و حشرنا اللهم معهم بمحمد و آله الطاهرین آمین رب العالمین.(1)

الاصغر است و دیگری مُسلّم ملعون علی لسان الله و لسان النبی الّامی هستند، و آن ها اولاد دهگانه امیه الاکبرند، که نسب همه خلفای بنی امیه به این-ها منتهی می شود. بنابر این بنی امیه عند الاطلاق منصرف به اولاد امیه الاکبر نمی شود. نتیجه این شد که از این پنج بطن مُسلّم اللعن یکی است. پس به مجرد دیدن کلمه الاموی در لقب یک راوی، نمی شود فوری به ملعون بودن آن حکم کرد.(1)

عاشورا اجازه میدان گرفت، عده ای را به دیار عدم فرستاد، وقتی بدن پاکش روی خاک کربلا افتاد، احساس کرد که امام زمانش او را بغل کرده و صورت به صورت او گذاشته، چشم باز کرده و تبسم نموده و گفت: چه کسی مثل من می ماند، در حالی هستم که فرزند رسول خدا صورتش را بر صورت من می گذارد، پدرش عمرو ترک زبان بود.(1)

د ) جون، غلام ابی ذرالغفاری(علیه السلام)، امیرالمؤمنین(علیه السلام) او را از فضل بن عباس به صد و پنجاه دینار خرید، و به ابی ذر هدیه فرمود، پس از شهادت ابی ذر در ربذه، دوباره به خدمت امیرالمؤمنین(علیه السلام) آمد. در وقت پیش آمدن سفر کربلا، خدمت امام زین العابدین(علیه السلام) را می کرد روز عاشورا اجازه خواست که به میدان رهسپار شود، امام حسین(علیه السلام) فرمود: تو به در خانة ما آمده ای که راحت شوی، خودت را در ناراحتی های ما ناراحت نکن، او خودش را به قدم امام(علیه السلام) انداخت و پای حضرتش را بوسید و عرض کرد: سزاوار نیست که من در راحتی ها با شما باشم و در وقت گرفتاری شما را رها کنم، و می گفت: بدن من بدبو و ارزش من کم و رنگم سیاه است، بر من منت بگذارید و اجازة میدان دهید: تا در بهشت هر سه نقص من مبدل به نقیض خویش گردد، از شما جدا نمی شوم تا خون من قاطی خون شما شود، وقتی توفیق شهادت یافت امام حسین(علیه السلام) دعایش کرد و عرض کرد: خدایا صورتش را سفید و بدنش را خوش بو و او را در زمرة بندگان عزیز خود محشور بفرما.

مرحوم شیخ صدوق ( علیه الرحمه ) روایت کرده است که: بنی اسد او را ده روز پس از شهادت پیدا کردند؛ مشاهده نمودند که بدنش بوی بهشت می دهد.(2)

در آینده تتمة این بحث ذکر خواهد شد.

نظرها شد، بعضی مولِد و بعضی دیگر، مبعث پیغمبر(صلی الله علیه و آله) را به عنوان مبدأ پیشنهاد کردند و طبق این نقل، حضرت امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) بفرماید: هجرت نبوی (صلی الله علیه و آله) مبدأ سال و محرم را هم که ابتدای مراجعت حجاج از سفر حج است، اول سال قرار دهید. دیگران هم قبول کردند.(1)

نگارنده گوید: درخصوص مطلب ذکر شده گفتگوهای دیگری نیز در کتب مربوطه وجود دارد مِن جمله:

4- هرمزان فرمانروای سابق اهواز که پس از اسارت، به دست خلیفه دوم اسلام آورده بود، و در آن جمع ( جمع مطروحه در علت سوم ) حضور داشت، گفت: برای عجم حسابی است که آن را« ماه روز » می نامند و کیفیت استعمال آن را به پسر خطاب، شرح داد که مورد پسندش قرار گرفت، کلمة « ماه روز » را به « مورّخ » تعریب کردند و از اسم مفعول، مصدری استخراج کردند که کلمة تاریخ شد. پیشنهاد دیگری را یکی از جدیدالاسلام های یهودی داد و گفت: ما هم حسابی داریم که به اسکندر استناد می دهیم، لکن حرف او مقبول صحابه پیغمبر(صلی الله علیه و آله) قرار نگرفت و اتفاق کردند که هجرت محمدی(صلی الله علیه و آله) را مبدأ تاریخ جدید قرار دهند زیرا که قدرت اسلام از هجرت اوج گرفت.(2)

در کتاب « تحقیق دربارة اربعین » ص 230 فرموده: از کتب تواریخ استفاده می شود که گوینده این دلیل، حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) بوده است. نگارنده گوید: بحث مهم، در واضع تاریخ است و لازم است تحقیق بیشتری شود، تا مثل بیشتر جاها، حق صاحب حق، ضایع نشود و بی خود کمالات، به غیر اهل آن نسبت داده نشود. حقیر مدعی هستم که واضع تاریخ هجری خود وجود اقدس اللهY است و بس، که به وسیله وحی به ما رسیده است امّا دلیل این ادعا روایات شیعه و سنی و بیانات دانشمندان اهل اطلاع است. و چون در نقل روایات آتی ( که از کتاب شریف « بحارالانوار » و غیر آن می باشد )، قباله و سفارش نامه ای که حافظ ابونعیم اصفهانی ( یکی از اجلة علمای محدثین اهل

سنت ) نقل کرده است، اشاره خواهد شد، لذا لازم است، اول، قباله و سفارش نامه ای را که ایشان

ص: 30

روایت کرده است، ذکر کنیم. حافظ ابونعیم اصفهانی در کتاب خود « ذکر اخبار اصفهان » به سندهایی که در آن کتاب رقم کرده است، یک قباله و یک سفارش نامه روایت نموده است که هر دو به املای رسول الله(صلی الله علیه و آله) و به قلم حضرت امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) و مورّخ به تاریخ هجری است.

1- الف ) اما قباله، همان کاغذ خرید حضرت سلمان(ره) از مولای خود عثمان بن اشهل یهودی است و شهودش هفت نفر از اصحاب است که یکی از آن ها ابوبکر و دیگری عمَر می باشد، که بی خود جاعل تاریخ هجری به شمار آمده است.

در ذیل این قباله عبارتی این چنین آمده است:

« و کتب علی بن ابیطالب یوم الاثنین فی جمادَی الاولی مهاجر محمد بن عبدالله رسول الله(صلی الله علیه و آله) »

یعنی نویسندة قباله علی پسر ابی طالب است که آن را به تاریخ روز دوشنبه ماه جمادی الاولی، سال هجرت محمد پسر عبدالله رسول خدا که درود خداY بر او و آلش باد، نوشته است.(1)

2- ب ) اما سفارش نامه، در آن بعد از « بسم الله الرحمن الرحیم » آمده است:

« این نامه ای است از محمد رسول الله که به تقاضای سلمان در سفارش برادرش( مابنداز فرّوخ ) و اهل بیتش و اولاد و اولادِ اولادش هر چه زاد و ولد بکنند، رقم شده است که فعلاً در صدد نوشتن اصل نامه که در حدود یک صفحه است، نیستیم و نظر بر نوشتن عبارت آخر سفارش نامه است که:

« و کتب علی بن ابیطالب بامر رسول الله(صلی الله علیه و آله) فی رجب تسع من الهجرة »

یعنی به خط علی پسر ابی طالب به امر رسول خدا که درود خداY بر او و آلش باد، به تاریخ ماه رجب سال نهم هجری نگارش یافت.(2)

3- در آخر معاهدة

مقنا این عبارت آمده است:

ص: 31

« و کتب علی بن ابیطالب بخطه و رسول الله(صلی الله علیه و آله) یملی حرفاً حرفاً یوم الجمعه لثالث لیال خلت من رمضان سنه خمس من الهجره »

یعنی این معاهده را علی پسر ابی طالب به خط خود نوشت در حالی که رسول الله (صلی الله علیه و آله) حرف به حرف آن را املا می فرمود، به روز جمعه سوم رمضان سال پنجم هجرت.(1)

4- مؤلف کتاب « شهر حسین(علیه السلام) » از تاریخ یعقوبی و از کتاب « البدایه والنهایه » و « فتوح البلدان » عهدنامه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را با نصارای نجران که به خط علی(علیه السلام) روی پوست سرخی که دو نفر از اصحاب رسول خدا(صلی الله علیه و آله) شاهد قضیه بوده اند به تاریخ 24 ذیحجه الحرام سال دهم هجری مضبوط کرده است.(2)

5- خرّیت فنّ اخبار و ناصر ائمه اطهار(ع) مرحوم مجلسی( رضوان الله تعالی علیه ) در جلد 58 بحارالانوار پس از نقل خبر صحیفة سجادیه [که در آن آمده است: پیغمبر(صلی الله علیه و آله) در خواب دید مردانی مثل بوزینگان در بالای منبر او قرار می گیرند، محزون می شود، جبرییل نازل شد و آیه60 سوره 17 « اسری » ) و ما جعلنا الرؤیا التی اریناک الا فتنه للناس و الشجره الملعونه فی القرآن ( را آورده و شجرة ملعونه را بر بنی امیّه تفسیر کرد. پیامبر(صلی الله علیه و آله) پرسید: « یا جبرییل اَعَلی عهدی یکونون و فی زمنی قال لا ولکن تدور رحی الاسلام من مهاجرک فتلبث بذالک عشراً ثم تدور رحی الاسلام علی رأس خمسٍ و ثلثین من مهاجرک فتلبث بذالک خمساً »

یعنی ای جبرییل، آیا این خلاف کاری های بنی امیّه در زمان من واقع می شود؟ عرضه داشت خیر، آسیاب اسلام می چرخد تا سال دهم هجرت تو، دوباره می چرخد تا سر سال سی و پنج هجرتت، پس پنج سال توقف می کند.]

(مرحوم مجلسی) می فرماید: این حدیث شریف دلالت می کند که جَعل مبدأ تاریخ از هجرت، مأخوذ از جبرییل و مستند به وحی سماوی و خبر نبوی(صلی الله علیه و آله) است.(3)

ص: 32

6- اما ابوجعفر امام باقر(علیه السلام) می فرماید:

امام حسین(علیه السلام) بر روی شکم مبارک پیامبر(صلی الله علیه و آله) بود، جبرییل آمد و عرض کرد: « ابنک هذا یقتله امتک علی رأس ستین من هجرتک ثم اراه التربه التی یقتل علیها »، یعنی این فرزندت را امّت تو سر سال شصتم هجرت می کشند.(1)

نگارنده گوید: منظور آخر سال شصتم است زیرا که جریان عاشورا از هشتم ذیحجة سال شصت شروع و در دهم سال شصت و یک ختم شد. که امام حسین(علیه السلام) در هشتم ذیحجه از مکّه به طرف کوفه حرکت نمود.

توجه: توجیه بهتر از علامه سید جعفر مرتضی، در خاتمه خواهد آمد.

7- در آخر صحیفه ای که عده ای از مخالفین امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) برای اخراج دست اهل البیت(علیه السلام) از خلافت، در زمان رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نوشتند و امضا کرده و در کعبه دفن کردند، این عبارت آمده است:

« و کتب سعید بن العاص باتفاق ممن اثبت اسمه و شهادته آخر الصحیفه فی المحرم سنه عشرة من الهجرة »

یعنی کاتب این صحیفه سعید پسر العاص با توافق کسانی که در ذیل صحیفه اسامی آن ها و شهادتشان درج گردیده است، این صحیفه را رقم کرد به تاریخ محرم سال دهم هجرت.(2)

8- علامه مجلسی(ره) از کتاب « مناقب » نقل می کند که « طبری » و « مجاهد » هر دو در کتاب تاریخ شان نوشته اند که عُمَر مردم را برای جعل تاریخ جمع و از آنان برای مبدأ تاریخ جدید نظرخواهی کرد، امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) فرمود: روزی را که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) هجرت فرمود، مبدأ قرار دهید.مرحوم مجلسی اضافه می کند که: « ابن شهر آشوب » این

ص: 33

فرمایش حضرت امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) را توجیه می کند به این که بدعت نگذارید و تاریخی را که پیغمبر(صلی الله علیه و آله) تعیین فرموده است، رایج کنید؛ و سند توجیه این است که « ابن شهاب » نوشته است که:

وقتی در ماه ربیع الاول رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به مدینه تشریف فرما شد. امر به تاریخ فرمود، تا سرسال، تاریخ یک ماه یا دو ماه از هجرت رفته حساب، و وقتی سال تمام شد به حساب سال اول و دوم هجرت حساب کردند.(1)

9- پاورقی نویس بحارالانوار، پس از نقل عبارت مرحوم مجلسی[ که قسمتی از سفارش نامه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) دربارة برادر حضرت سلمان ( که در دلیل دوم به آن اشاره کردیم ) می نویسد که: از تاریخ نامه به خوبی معلوم می شود این که مشهور است که جاعل تاریخ عُمَر است، دور از حقیقت می باشد.(2)

10- در عبارت مناقب آمده: پیامبر(صلی الله علیه و آله) به روز دوشنبه دوازده ربیع الاول و گفته شده یازده ربیع الاول، وارد مدینه شد و این همان سال اول هجرت است و آن حضرت تاریخ را به محرّم برگردانید.(3)

ضمناً از تحقیق علامه سید جعفر مرتضی معلوم خواهد شد که محرّم را عُمَر اول سال قرار داد که این مطابق میل حضرت امیرالمؤمنین

علی(علیه السلام) نبود. در تأیید این مطلب، مؤلف کتاب « تحقیق دربارة اربعین » در صفحه 241، چنین می گوید:

از این که در کتاب « اقبال الاعمال » از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نقل می کند:

و هو ( اول محرم ) اول یوم من السنه و هکذا از عبارت دعای رسول خدا(صلی الله علیه و آله) پس از نماز روز اول محرم ( اللهم انت الاله القدیم و هذه سنه جدیدة ) استفاده می شود که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) اولین روز سال را اول محرم می دانست و امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) در زمان خلیفة ثانی و غیر آن نگذاشت از بین ببرد.

11- در پاورقی جلد 19 « بحارالانوار » از تاریخ « طبری » آورده که:

ص: 34

« ابن شهاب « نقل می کند که: پیامبر(صلی الله علیه و آله) در ماه ربیع الاول وارد مدینه شد و امر به تاریخ فرمود تا سرسال تاریخ را به یک ماه یا دو ماه از هجرت حساب می کردند و وقتی سال تمام شد، به حساب سال، حساب کردند و گفته شده است، اول کسی که امر به تاریخ کرد، عُمَرخطاب است.(1)

بیچاره طبری با وجود نصّ صریح باز هم دلش اجازه نمی دهد که این کمال را به خلیفة دوم نسبت ندهد.

12- « زرقانی » گفته است که: حاکم در کتاب « اکلیل » امر فرمودنِ پیامبر (صلی الله علیه و آله) بر تاریخ را مفصّلاً از « زهری » نقل کرده است.(2)

13- سیوطی در این موضوع، کتاب مستقّلی نوشته است.

سیوطی در کتاب« تاریخ الشروط » به سند خود از « محمد بن محمش الزیادی » روایت کرده است که پیامبر(صلی الله علیه و آله) در نامه ای که به نصارای نجران می نوشت، کاتب ( امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) ) را امر فرمود که تاریخ نامه را، پنجم هجرت نبوی(صلی الله علیه و آله) قید کند.

سیوطی پس از نقل این روایت می نویسد:

« پس بنابراین عمر خطاب در مسئله، تابع است نه جاعل » و گفته است که: این حقیق را در کتاب مستقّلی که در این موضوع تألیف کرده ام ( کتاب الشماریخ فی علم التاریخ ) کاملاً بیان نموده ام.(3)

ضمناً از این که علامه سید جعفر مرتضی در صفحة 184 کتاب خود ( الصحیح من السیره ) مطلبی از سیوطی نقل کرده و در پاورقي، آدرس جلد10 « الشماریخ فی علم التاریخ » مطبوع به سال 1971م را داده است، معلوم می شود این کتاب مجلدات زیادی دارد.

14- « سهیلی » در کتاب « الروض » گوید:

« مسجدقبا » که در روز اول تشریف فرمایی پیامبر(صلی الله علیه و آله) به مدینه، تأسیس شده است و در آیة شریفة سورة توبه ) لًمسجدٌ اُسَّسَ عَلَی التَّقوی مِن اَوَّلِ یَومٍ اَحَقُّ اَن تَقُومَ

ص: 35

فیهِ(، سوره 9 آیه 108 که دربارة عظمت آن مسجد نازل شده است، چون عبارت« من اول یوم » مضاف الیه ظاهری ندارد و نمی شود که مضاف الیه را « اول الایام کلها » بگیریم، باید در به دست آوردن مضاف الیه، از فهم اصحاب النبی(صلی الله علیه و آله) در شُورِ تاریخی دربارة جعل تاریخ استفاده کنیم و آن را کلمة « اول ایام التاریخ » قرار دهیم که آنان این مضاف الیه را از آیة شریفه استفاده کرده اند.(1)

نگارنده گوید: بلی، به شرط این که مسئلة شُورِ اصحاب، در بحث تاریخ، حقیقت، داشته باشدو تنها مطلبی خیالی و ساختگی نباشد.

توجه: آقای سهیلی؛ مضاف الیه را از فرمایش خود پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله) استفاده کنید نه از شُورِ اصحاب، همان طوری که « حافظ » در کتاب « الفتح »( پس از نقل کلام « سهیلی » که گذشت ) می گوید: مضاف الیه « من اول یوم » کلمة « دخل النبی(صلی الله علیه و آله) و اصحابه المدینه » می شود.(2)

15- از عبارت « مرحوم صاحب جواهر(ره) در « جلد جهاد » مستفاد می شود که: مجعول بودن تاریخ در زمان پیامبر(صلی الله علیه و آله) حتی در پیش نصاری از مسلّمیات بوده

است، چنانچه مسلّم بودن آن در پیش قریشی های مخالف حضرا امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) که از دلیل هفتم کاملاً واضح شد.(3)

در کتاب « سبل الهدی و الرشاد » للصالحی الشامی ج 12 آمده :

16- الف ) در صفحه 37 به نقل از کتاب « فی الشروط » لابی محمش الزیادی، آمده است که:

« پیامبراسلام(صلی الله علیه و آله) امر فرمود به حضرت امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) که تاریخ عهد نامة آن حضرت(صلی الله علیه و آله) با نصارای نجران را سال پنجم هجرت درج کند ». پس صاحب کتاب از این مطلب استفاده می کند که « جاعل تاریخ هجری شخص رسول خدا(صلی الله علیه و آله) بوده و عُمَر تابع است نه متبوع » و می گوید: « دقت کن که مطلب خیلی نفیس است ».

17- ب ) در صفحة 38 آمده است که:

ص: 36

« بخاری » در« تاریخ صغیر » خود از « ابن عباس » نقل می کند که: تاریخ هجری در سالی که حضرت نبی اکرم(صلی الله علیه و آله) به مدینه تشریف آوردند، جَعل شد.

توجه: در کتاب « الصحیح من السیره » للعلامه سید جعفر مرتضی، جلد 4 آمده است:

1/ب ) در صفحة 189 می فرماید: روایت « ابن عباس » را « حاکم » صحیح دانسته است.

2/ب ) در صفحة

190 می فرماید: حرف « ابن عباس » را « ابن عساکر » در « تاریخ دمشق » از « انس و اصمعی » نقل می کند.

18- 3/ب ) در صفحة 195 می فرماید: « بلاذری » عهدنامة پیامبر(صلی الله علیه و آله) با « یهود مقنا » و « بنی حبیبه » را در کتاب خود آورده و در آخر آن آمده است: « نویسندة این عهدنامه به سال نهم، علی بن ابی طالب » است.

مخفی نماند: در توجیه ضبط « ابوطالب » به حال رفع، گفته اند که « اسم ابوطالب، اسم منظور شده است ».

19- 4/ب ) در صفحه 199، عهدنامة « خالدبن ولید » را با « اهل دمشق »آورده، و مورخ به سال سیزدهم هجری است.

20- 5/ب ) در صفحة 205، عهدنامة « خالد » را با « اهل حیره » آورده و مورخ به ربیع الاول سال دوازدهم است.

21- 6/ب ) در صفحة 205، از ام سلمه (علیها السلام) روایت می کند که پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: حسین بن علی(علیه السلام) به سر سال شصت از هجرت من شهید می شود.

22. در تفسير نمونه، جلد7 صفحة 357، به نقل از تفسير المنار، صفحة 294 جلد10، عهدنامه خالد بن وليد با صلو با، بزرگ مسيحيان، موّرخ با ماه صفر سال 12.

نگارنده گوید: علامه سید جعفر مرتضی می فرماید: سهم عُمَر از جعل تاریخ این شد که او مستقیماً یا به اشارة عثمان برخلاف تعیین رسول خدا(صلی الله علیه و آله) که اول سال را از ماه ربیع الاول قرارداده بود، به محرم بُرد که در زمان جاهلیت، اول سال را محرم می دانستند. ( رسول خدا(صلی

الله علیه و آله) اول سال را ماه ربيع الاوّل قرار داد، عمر براي ارضاي رفقاي جاهلي اش، به محرم كه اول سال در جاهليت بود، برگردانيد، كتاب صاحب الغار ابوبكر ام رجل آخر، ص199)

ص: 37

ضمناً: علامه سید جعفر مرتضی در صفحة 181 ( الصحیح من السیره ) می فرماید: این تغییر بر خلاف میل حضرت امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) بود.

مؤلف كتاب صاحب الغار ابوبكر ام رجل آخر، در صفحة 199 مي نويسد: رسول خدا(صلی

الله علیه و آله) اول سال را ربيع الاول قرار داده بود، عمر براي ارضاي رفقاي جاهلي اش، به محرم كه اول سال در زمان جاهليت بود، برگردانيد.

خود را در جَعل تاریخ ( که خود اللهY جاعل آن است ) از دست نداده و از تاریخ هجری شان در امور رسمی استفاده کرده و تابع تاریخ کلیسا نشده است. ذلک فضل الله یؤتیه من یشاء من عباده.

لشگر عمر سعد به کربلا آمد؛ و در کربلا به امام حسین(علیه السلام) ملحق شد. و این نوع فکر به ذهن همه نمی رسید.(1)

سندهای مختلفه نقل کرده اند و تفسیر آن از زبان امام صاق(علیه السلام) این است که در روز قیامت از طرف رب العالمین به آنان خطاب می رسد که گناهانتان بخشیده شد

حسناتتان را به هر کسی که خواستید بدهید آن ها حسنات خویش را به کسانی که گناهانشان بیش از حسنات شده و در نتیجه مانع از دخول به بهشت شده اند می بخشند و آن ها را از گرفتاری نجات می دهند و وارد بهشت می کنند پس خیررسانان دنیا در آخرت هم خیر می رسانند.(1)

نگارنده گوید: خدای علام الغیوب از راز دل آن ها آگاه است و می داند که آن ها دلشان می خواهد همیشه در دنیا باشند و به بندگان خدا خیر برسانند و از ان جایی که ظرف دنیا اندازه ظرفیت روحیات آن ها را ندارد در آخرت تکمیل می کند، چه بهتر که انسان خویشتن را متخلق به صفات عالیه بکند، خدای منان چنان توفیق را برای جمیع شیعیان مرحمت کند.

ربانی بودند. خداوند درجات گذشتگان را عالی است متعالی کند، و به تاییدات احیاء بیش از پیش بیفزاید، و آنان را در اعلاء کلمه اسلام رسول الهی نصرت دهد.

می فرماید حسن بن علی(علیه السلام) و عبدالله بن زبیر در حالی که به جنگ جرجان رهسپار بودند وارد اصفهان شدند.(1)

و در روضات الجنات به مناسبت ذکر مواضع متبرکه و قبور منوّرة اصفهان، قلم فرسایی کرده و می فرماید یکی از آن ها مسجد لسان الارض ( زبان زمین ) است که، در مشرق قبرستان تخت فولاد نزدیک قبر فاضل هندی واقع است، و در طرف قبله این مسجد صورت قبری است مشهور به قبر اَشیعیاء پیغمبر که، بر طائفه از یهود که در این منطقه ساکن بودند مبعوث شده است، و وجه نام گذاری این مسجد به لسان الارض چنان که مشهور است، حرف زدن این نقطه از زمین با امام مجتبی(علیه السلام) در وقتی که آن حضرت با لشگر اسلام برای فتح اصفهان وارد این محل شده است می باشد. بعد علاّمه خوانساری اضافه می کند مولای ما محمد تقی مجلسی ( رضوان الله تعال علیه ) در کتاب حدیقه و غیر آن می نویسد که، از استادهایمان شنیدیم که تمام فتوحات عمر با اجازه امیر المؤمنین علی(علیه السلام) انجام می گرفت، و امیرالمؤمنین فرزند دلبند خویش امام حسن(علیه السلام) را با لشگر اسلام به اصفهان فرستاد، و حضرتش در ایامی که اصفهان را عزت داده بودند در مسجدی که در آن جا به مسجد لبان معروف است، نماز می خواند، و در حمّامی که روبروی درب مسجد جامع بزرگ که آن در معروف به درب پیزِربافان است غسل کرده است، و آن حمام فعلاً (در زمان محمد تقی مجلسی قدس سره)

به صورت یک کاروانسرا است، و آن حمام را جدم در ایام کودکی به من نشان داد که، هنوز کاملاً خراب نشده بود.(2)

و مثل این حرفی را که روضات از تقی مجلسی نقل کرد، خود آن مرحوم در روضه المتقین اش بیان کرده و اضافه می کند که پسر خطاب از امیرالمؤمنین تقاضا کرد که ابو محمد حسن بن علی را با لشکر اسلام بفرستد، و امام مجتبی(علیه السلام) با لشگروارد اصفهان شد.(3)

و مرحوم شیخ ابوالحسن المرندی النجفی در کتاب لوامع الانوار می نویسد چنانچه در حدیث معتبر وارد است با سرکردگی سعد وقاص، دو دفعه لشگر به بلاد عجم فرستاد و در

ص: 47

هر کرت مغلوبیت نصیب سپاه اسلام شد، عمر از این پیشامد خیلی آشفته شده و به ناچار خدمت مولی الموحدین حلال المشکلات علی بن ابیطالب(علیه السلام) رسیده و عرضه داشت یا ابا الحسن(علیه السلام) ادرک شریعه رسول الله« یعنی مولای عزیز به داد شریعت پیغمبر(صلی الله علیه و آله) برس« و از حضرتش خواستار شد که امام بعد از خودش حسن مجتبی (صلوات الله علیه ) را سردار لشگر قرار دهد، آن حضرت قبول فرموده و فرزند برومند خود را امر به حرکت به طرف ایران نمود، و در وقت حرکت از مدینه با انگشت مبارک طلسمی را در کف دست امام دوم(علیه السلام) ثبت کرده و فرمود: ایرانیان درفش کاویانی را طلسم کرده اند اثرش این است که با هر لشگری روبرو شوند طرف مغلوب می شود. تو ای حسن پیش از این که در روز جنگ سردار ایرانی پرده از درفش بردارد، این طلسم را که در دست تو است و من آن را نقش کردم بر زمین ثبت کن تا شعاع آفتاب بر آن بتابد، و طلسم درفشی بی اثرگردد. امام حسن فرمان پدر را اجرا کرد و به حمدالله غلبه از آن مسلمین شد، عدد لشگر اسلام در این پیروزی سیصد هزار بود که با یزگرد ستیز کرد و بی بی شهربانو، مادر امام سجاد(علیه السلام) با دو خواهرش از غنائم این جنگ بود.(1)

سؤال سوم- آیا تفریق شعر از سنن انبیاء است؟ امام صادق: نه، آیا هیچ اتفاق افتاده رسول خدا(صلی الله علیه و آله) تفریق شعر کند؟ جواب: چرا، سائل حالا که از سنن انبیاء نیست چه طوریغمبر تفریق شعر کرد؟ امام می فرماید: هر کس سرنوشت رسول خدا را داشت او هم مجبور به تفریق شعر می شد، راوی عرض می کند جریان مجبوری رسول خدا چه بود؟ امام صادق: رسول خدا به قصد زیارت کعبه احرام بسته و با خود قربانی سوق داد متأسفانه کفار مکه مانع از دخول حرم و طواف بیت شدند رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به انتظار طواف کعبه و سرتراشی در حرم در وقت دیگر، نشست، و لذا موی سر مبارک زیادشد و محتاج به تفریق گردید پس از آن که در موقع مناسب در حرم سر تراشید، دیگر موی را بر سر زیاد نکرد، و این تفریق غیر اختیاری بود.(1)

نگارنده گوید از روی هم رفته روایات معلوم شد که نبی اکرم(صلی الله علیه و آله) موی سر مبارک را زیاد نمی کرد و در وقتی که مجبور به زیاد کردن می شد از شحمه گوش رد نمی شد. در کتاب قصص العلماء می نویسد سید مجاهد صاحب مناهل ( فرزند صاحب ریاض، و نوه آقای بهبهانی، و داماد بحرالعلوم ) کتابی هم در اغلاط مشهوره دارد، و در آن آمده است که گیسوان داشتن حسنین(علیه السلام) از اغلاط است. زیرا که گیسوان مکروه است، و مکروه از امام نه در حال صغر سن و نه در حال کبر آن، سر نمی زند. ومی فرماید بچه ای را خدمت پیغمبر(صلی الله علیه و آله) آوردند که دعایش بفرماید، چون بچه گیسوان یا قنازع ( نتراشیدن مقداری از موی سر ) داشت: دعایش نفرمود.(2)

مرحوم مجلسی در شرح فقیه درباره سرنتراشیدن نبی اکرم(صلی الله علیه و آله) بیانی دارد که مضمون آن را مرحوم محدث قمی در حاشیه منتهی الامال آورده، ما عبارت منتهی الامال را نقل می کنیم که از هر دو کفایت می کند. سبب سرنتراشیدن آن حضرت ( پیغمبر(صلی الله علیه و آله) ) آن بود که سرتراشیدن آن زمان بسیار بدنما بود، و نبی(صلی الله علیه و آله) و امام(علیه السلام) کاری نمی نمایند که در نظرها قبیح نماید، و چون اسلام شایع شد و قبحش برطرف گردید ائمه ( علیهم السلام ) می تراشیدند.(3)

ص: 50

درخت خرما در جای دیگر آن حضرت حاضر شد که ده درخت خرما بدهد. خلاصه بی وجدانی او سبب صدور فرمایش نبوی (صلی الله علیه و آله)« لاضرر و لاضرار » شد که شرحش در کتب اصول فقه آمده است.

3- با گرفتن چهار صد هزار درهم از معاویه، حاضر شد از قول رسول خدا(صلی الله علیه و آله) آیه ای را که در شأن امیرالمؤمنین(علیه السلام) نازل شده به ابن ملجم، و آیه ای که در شأن بی دینان است، به علی امیرالمؤمنین(علیه السلام) نسبت بدهد.

4- او جزء نخبه لشگر ابن زیاد بود و مردم را برای خروج به قتل امام حسین(علیه السلام) تحریک می کرد.

5- در مدت شش ماه نیابت استانداری اش از زیاد بن ابیه، در بصره هشت هزار نفر شیعه کشت.

6- در صبحگاهی چهل و هشت نفر از جامعین قرآن را کشت.

7- در ایام نیابت استانداری در بصره با اطرافیان به گردش می رفت، و هر انسان و حیوانی که نمی توانست خود را کنار بکشَد زیر پای اسب او و دوره اش قرار می گرفت. کلام را کوتاه کنیم. پس از این همه جنایات در دیگ آب گرمی که آن را برای معالجه مرضش آماده کرده بود افتاد و به درک رفت. هر که با آل علی درافتاد، ورافتاد. نمی دانم بخاری در نقل حدیث از او در صحیح، چه جوابی آماده کرده است.(1)

است بیان لطیفی دارد و آن این که عابدین غیر خدا به بت های خود به انواع قربات تقرب

جسته اند سجده کرده و قربانی نموده و صدقات برای جلب رضایت آنان داده اند اما تا حال نشده که بت پرستی برای جلب رضایت معبود خویش روزه بگیرد.(1)

گرفت. بلی مردی که در پای مسئله و صحبت دینی ننشیند، چنین تصوراتی را خواهد داشت.

گاهی می شود که در ایام عاشورا در جلوی هیئت های عزاداری قربانی سر می برند متأسفانه مردم عزادار پای روی خون گذاشته حتی با همان پا وارد مسجد می شوند، مثل این طور عزاداران مثل تَرک واجب کرده ایم، سنت به جای آورده ایم خواهد بود. امام حسین که برای احیاء دین جان عزیزش را در طبق اخلاص گذاشت، نباید عزادار او زحمات حضرتش را هدر دهد. حدود بیست سال پیش برای ادای وظیفه تبلیغ در ایام عاشورا به محلی رفته بودم تا هفتم محرم مسئله ای به وجود نیامد، لکن از آن روز به بعد آشفته خاطر شدم. زیرا که مردم محل با این که در راه امام حسین(علیه السلام) عزیزترین چیزشان را پیشکش می کردند و قربانی گاو و گوسفند جلوی دستجات سر می بریدند، اما چون با شرایط این کار را انجام نمی دادند سبب تغییر حال شد، زیرا در وقتی که زمین کاملاً گل آب بود یکی از آن قربانی ها را در یک متری شبستان مسجد کشتند، و هیئت عزادار با همان کفش و لباس گلی وارد مسجد شدند و هر چه گفتم اثر نکرد. چرا باید چنین باشد و مسلمین حتی از ضروریات دین بی اطلاع باشند. در اکثر جاها بین سگ نجس العین و گوسفند فرق نگذارند و در زمین گلی پا جای پای سگ بگذارند و با لباس آلوده به آن گل نماز بخوانند. روز قیامت بنده خدایی را به پای حساب می آورند که عمل نکرده و مستحق عتاب و عذاب شده است، می گویند چرا عمل نکردی می گوید چون نمی دانستم، می فرمایند چرا یاد نگرفتی. خلاصه تعلم احکام واجب است حتی صاحب مدارک و استادش محقق اردبیلی واجب نفسی می دانند.

خدایا قاطبه مسلمین را از ظلمات جهل و نادانی نجات بده و توفیق وظیفه شناسی و عمل به وظیفه به همه بندگانت عنایت بفرما، و بگویندگان ما توفیق بده تا در مقابل ساعت ها از وقت مردم که می گیرند چیزهایی یادشان بدهند که در روز قیامت به دردشان بخورد.(1)

ص: 56

پیدا نکرد خودش تنها نماز بخواند یا به امام حاضر اقتداء کند؟ کدام بهتر است؟ فرمود: البته که اقتداء کند بهتر است عرض کردیم برای چه فرمود اصل در نماز جماعت است به دلیل « ایاک نعبد وایاک نستعین« .

باشی، گفت اگر بنا است آیه بخوانم چوب برای چیست؟ فرمود: برای این که بعضی از سگ ها قرآن نمی فهمند.(1)

موانع نماز جماعت محسوب شده و فاصله کمتر هم مانع از صحت جماعت و احیاناً از صحت اصل صلاه خواهدشد.

چه به من گفتی به خودت باشد. بعد متوجه شدم که من هم فحش داده ام و گناه کرده ام و عادل نیستم. بالاخره رفتند از دختر آقا باقر برای سید حلیت گرفتند تا در نمازهای بعدی حاضر شود.(1)

کردار او، صادق است، هر که بر او ایراد بگیرد بر من ایراد گرفته است، و هر کس بر او ردّ کند بر من ردّ کرده است. سخن به این جا که رسید حسان بن ثابت شاعر معروف وارد شده و شعری را که درباره پیغمبر(صلی الله علیه و آله) گفته بود خواند. در نتیجه حدیث تعطیل شد. فردای آن روز پیغمبر(صلی الله علیه و آله) با ما نماز جماعت خواند سپس داخل اطاق عایشه گردید و من و علی بن ابیطالب(علیه السلام) و عبدالله عباس هم همراه حضرتش داخل شدیم از شیوه حضرتش بود که اگر کسی می پرسید جواب می داد، و اگر سؤال کننده ای نبود سرسخن را باز می کرد. عرض داشتم: پدر و مادرم فدایت باد ای رسول الله(صلی الله علیه و آله) مرا از بقیه امامان خبر نمی دهی؟ فرمود بلی ای ابا هریره و خارج می کند خداوند از صلب جعفر مولودی بسیار پاکیزه به قامت متوسط و رنگ گندم گون که هم نام موسی بن عمران(علیه السلام) است. ابن عباس پرسید امام بعدی که خواهد بود؟ فرمود بیرون می آید از صلب موسی فرزندش علی که او را رضا خوانند، مرکز علم و معدن حلم می شود، سپس پیغمبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: پدرم فدای این امامی که در زمین غربت به شهادت می رسد. وخداوند خلق می کند از صلب علی فرزند محمد که همه او را تحسین کنند. و بهترین مردم از جهت داشتن محاسن اخلاقی، و زیباترین آنان از جهت قیافه و خلقت خواهد بود، و از صلب محمد فرزندش علی بیرون می آید که از جهت داشتن کمالات نفسانی حرفی نداشته و در گفتارش جز صدق و راستگویی چیز دیگری مشاهده نشود. و خارج شود از صلب علی فرزندش حسن که کمال برکت را دارا بوده و پاک و پاکیزه می شود. هر چه گوید: از خدا گفته، و پدر حجت خدا خواهد بود و خارج شود از صلب حسن فرزندش قائم ما اهل بیت که زمین را پر از عدل و داد می کند. پس از آن که پر از ظلم و ستم شود، او را هیبت موسی بن عمران و حکم به عدل داود و نورانیت عیسی خواهد بود. سپس پیغمبر(صلی الله علیه و آله) آیه شریفه « ذریه بعضها من بعض والله سمیع علیم « را تلاوت فرمود. وقتی کلام نبوی(صلی الله علیه و آله) به این جا منتهی شد، امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) عرض کرد: پدر و مادرم فدایت باد یا رسول الله، این ها کیانند که ذکر فرمودی، فرمود: یا علی این ها امامان بعد از

تو هستند که همانا آنان عترت طاهره و ذریهی مبارکه هستند. سپس پیغمبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: سوگند بر خدایی که جان من به ید قدرت او است اگر کسی خدا را در مابین رکن و مقام هزار سال عبادت کند لکن ولایت و امامت آنان را قبول نکند خداوند به رو به جهنمش می اندازد هر کس می خواهد باشد. و ابو علی بن محمد بن همام

ص: 62

( یکی از چند نفری که در سند حدیث واقع اند ) گوید: تعجب دارم از ابی هریره، با این که امثال این حدیث را نقل می کند، چطور فضائل اهل بیت(علیه السلام) را انکار می کند.(1)

اما مطلب مهمی که حدیث در بر گرفته است مربوط به تفسیر و توجیه کلمه عین بقه است که در اول حدیث و در احادیث دیگر آمده، از جمله در جلد 6 شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ص 331 که علت این که پیغمبر(صلی الله علیه و آله) در کلام معجزه نمای خویش حسین(علیه السلام) را تشبیه به چشم پشه کرده است چه باشد؟ متأسفانه در توجیه این مطلب قلم شخصیت بزرگ اسلامی مرحوم مجلسی در بحار ( جلد 36 ص 314 ) طغیان کرده است(2)

و علت تشبیه را کوچکی چشم حسین(علیه السلام) گرفته اندکه مثلاً

چشم امام حسین(علیه السلام) و لو در صغر سن، خیلی کوچک باشد که شبیه چشم پشه در کوچکی باشد، لکن این توجیه از جهاتی مخدوش به نظر می رسد.

ص: 63

الف. کوچکی چشم با کلمه حسین(علیه السلام) ( زیبای کوچک ) اصلاً سازگار نیست به دلیل این که انسان اگر تمامی اعضایش تناسب داشته باشد امّا چشمش کوچک باشد، او را زیبا نمی خوانند.

ب. کوچکی چشم یک نوع نقص است و پیغمبران و ائمه مان هیچ گونه نقصی ابداً نداشته اند، ( حتی امام باقر(علیه السلام) شکستن دندان پیغمبر(صلی الله علیه و آله) در اُحد را قبول ندارد بحار، ج 20، ص 74 ) و نمی باید هم قبول داشته باشند که خلاف ادله عقیله ای است که در محل خود ثابت شده است. رجوع کنید به کتاب تنزیه الانبیاء.

ج. باور نمی کنم کسی تا حال در کتاب هایی که مشخصات هر فرد ائمه(علیه السلام) را بیان کرده اند چنین چیزی را دربارة امام حسین(علیه السلام) بخواند.(1)

د. پیغمبر(صلی الله علیه و آله) تنها چشم امام حسین(علیه السلام) را تشبیه به چشم پشه نفرموده، بلکه همه وجود آن حضرت را تشبیه می کند، شاید به ملاحظه همین نکات مرحوم حاج شیخ عباس، در مادّة حزق فرموده: «والظاهران عین بقه کنایه عن صغر الجثه لا صغر العین».

بنابراین خیلی مناسب است توجیه وجیهی را از زبان مجتهد منبری ها، مرحوم آقای برقعی قمی نقل کنم، که این توجیه بر دل حقیر خیلی چسبیده است و عقیده دارم که مورد توجه شما خواننده عزیز قرار گیرد انشاء الله، و آن این که ایشان روزی در حوزه علمیه قم، حفظها الله عن التهادم و التصادم فرمودند: فرهاد میرزا متوفی 1305 قمری فرزند عباس میرزا و نوه فتحعلی شاه است، بر خلاف سایر شاهزاده ها خیلی فاضل و دین دار بود. حتی یکی از رفقا نقل کرد که از مرحوم آقای برقعی پرسیدم کدام کتاب در مقتل جامع است فرمود: قمقام زخار زیرا که برای فرهاد میرزا دسترسی بر کتاب ها از دیگران فراهم تر بود.

روزی شاهزاده ها از حساب های پولی که در مواضع مختلفه جهان داشتند سخن می گفتند، از فرهاد خواستند که او هم محل حساب های خود را بگوید او فرمود: من اسامی بانک های پول شما را شنیدم، اما از دو بانکی که من در آن دو حساب دارم چیزی از شما نشنیدم آن ها به خیال این که حساب او در شهری است که بزرگتر از شهر

ص: 64

حساب آن ها است.پرسیدند «کدام دو بانک؟» فرمود: «یکی در بانک حضرت موسی بن جعفر(علیه السلام) که گنبد و بارگاه حضرتش را تعمیر کرده ام، دومی در بانک ابی عبداله الحسین(علیه السلام) که کتاب قمقام زخار نوشته ام».

خلاصه چون ایشان مرد فاضل و دوستدار دانش بود هر وقت به عنوان سفارت و یا برای کار دیگری به اروپا سفر می کرد با دانشمندان آن جا هم، صحبت می کرد و حقایق اسلامی را برای آن ها به ارمغان می برد، یک عده از آنان با فرهاد دوست شده بودند و هر وقت او را می دیدند از اختراعات جدیده اروپا به او خبر می دادند او هر وقت چیزی می شنید فکر می کرد و اگر در منابع اسلامی چیزی راجع به آن اختراع به یاد می آورد به آنان می فرمود که اسلام از این موضوع خبر داده است و با ارئه مدرک، آنان را اسکات می کرد، مثلاً اگر می گفتند ما کشف کرده ایم که زمین سیاره است و به دور خود می چرخد، او می فرمود اگر شما یک حرکتی بر آن کشف کرده اید، امیرالمؤمنین ما در خطبه نوَدُم نهج البلاغه حرکت هایی بر آن قائل است که، می فرماید و عدل حرکاتها بالراسیات من جلامیدهاو اگر می گفتند: که دانشمندان ما کشف کرده اند که هو اهم وزن دارد ایشان می فرمود: اولاً قرآن ما من کل شی موزون فرموده ثانیاً امام سجاد ما در صحیفه سجادیه ثانیه که، شیخ حُر عاملی آن را جمع کرده است، بر نور ظلمت هم، وزن قائل شده است. و اگر از خاصیت مسواک حرف می زدند او می فرمود: در رسائل علمیه مان در بحث وضو به آن سفارش شده است، تا این که روزی به او عرض کردند، کشف تازه ای کرده ایم می ترسیم که باز بگویی اسلام از آن هم خبر داده است، فرهاد فرمود: من که بی مدرک حرف نمی زنم اگر ارائه مدرک نکردم قبول نکنید حالا بگویید ببینم کشف تازه تان

چیست؟ گفتند: کشف کرده ایم که پشه چشم های متعددی دارد.(1) فرهاد از شنیدن این حرف بی اختیار به گریه افتاد، آن ها با تعجب از او پرسیدند: مگر ما از مرگ عزیزی به تو خبر داده ایم و آیا از هلاکت مالی با توسخن گفتیم که شما اینقدر ناراحت شدید، او در حالی که اشک بر حدقه چشمانش حلقه زده بود گفت: این گریه من عادی نیست و گریه

ص: 65

عاطفی مذهبی است والله اسلام از این هم ( داشتن چشم های متعدد ) خبر کرده است و وقتی از او مدرک خواستند فرمود: پیامبر ما دو نوه داشت که هر کدام از آن دو یک امامی است از دوازده امام شیعه که پیغمبر(صلی الله علیه و آله) از طرف رب العالمین مأموریت داشت که مقام رفیع آن دو امام را بر امت معلوم کند، و برای رسیدن به این مطلب از هر گونه احترام به آن دو امام ولو در سنین کودکیشان دریغ نمی فرمود، و از هر وسیله ای استفاده می کرد نام مبارک نوه بزرگ حسن(علیه السلام) و نوه کوچک حسین(علیه السلام) بود، مثل یک مادر مهربان آن دو کودک را بازی می داد و احیاناً شاید ذکر خواب بر آن ها می خواند، لکن ذکرها فرق داشت و در موقع بازی دادن حسین(علیه السلام) یک ذکر، و در وقت بازی دادن حسن(علیه السلام) ذکر دیگری می فرمود.(1) شما که فرمودید، در اختراعات جدیده ثابت شده است که پشه چشم های متعدد دارد، من به یاد ذکری که پیغمبر(صلی الله علیه و آله) بر حسین(علیه السلام) می خواند ( حزقه حزقه ترق عین بقه ) اشک ریختم و فهمیدم که چرا پیغمبر(صلی الله علیه و آله) حسین(علیه السلام) را تشبیه بر چشم پشه کرده است. سپس فرهاد جریان شهادت امام حسین(علیه السلام) را بر آن ها گوشزد می کند و می فرماید که حقا که بدن مبارک حسین(علیه السلام) در گودی قتلگاه مثل چشم پشه سوراخ سوراخ بوده است.

نگارنده گوید: خدا رحمت کند فرهاد میرزا را که با چه فراصتی متوجه این نکته شد. ای کاش در هر زمانی فرهادها داشته باشیم. خدا کند جوانان ایرانی که به دیگر نقاط جهان رهسپار می شوند هر کدام آن ها یک فرهاد باشند که فرهنگ عالی اسلامی را برای

دیگران تحفه ببرند نه این که نعوذ بالله فرهنگ غلط اروپا را برای ما ارمغان بیاورند. پیغمبر(صلی الله علیه و آله) مغز ایرانی را ستوده است.(2) بیایید از این مغزها به صلاح دین و دنیای مان استفاده کنیم.

ص: 66

سپاسگذاری غیر از این کلمه چیزی دیگر نگفت. سپس فرمود: هیچ حمدی نیست جز این که داخل این کلمه هست.(1)

خلق شده که آن به صورت دائره درقبر موجود است تا خداوند دوباره در قیامت او را از آن خلق کند.(1)

شارح فقیه مرحوم مجلسی درباره طینت اصلی احتمالاتی را داده است:

1- مقصود از آن خاکی باشد که امثال آیاتی مثل « منها خلقناکم و فیها نعیدکم ومنها نخرجکم تاره اخری » ( طه آیه 55 ) به آن اشاره دارند.

2- مقصود آن باشد که ظاهر مثل صحیحه محمد بن مسلم دلالت دارد هر کسی از هر خاکی خلق شود در آن دفن می شود.

3- مقصود آن شود که ظاهر روایت دلالت دارد که از امام صادق(علیه السلام) نقل می شود که نطفه وقتی در رحم قرار گرفت خداوند مأمور می کند ملکی را از خاک جایی که این انسان بناست آن جا دفن شود بیاورد و با آن نطفه مخلوط کند.(2)

نگارنده گوید: چنانچه در علوم روز بیان شده ممکن است مقصود سلول اولی انسان باشد. وقتی اسپرماتوزئید با اوول در رحم جفت شدند از ازدواج این دو سلول، سلول اول انسانی به عمل می آید سپس آن سلول تکثیر شده بالاخره انسان کامل، با قدرت رب العالمین به وجود می آید. خوشبختانه در اولین آیه ای که به وجود اقدس نبوی(صلی الله علیه و آله) نازل می شود: « اقراء باسم ربک الذی خلق، خلق الانسان من علق » می گویند به آن اشاره شده است، زیرا که اسپر را در زیر میکروسکوپ به صورت زالو می بینند، یا للعجب در سوره انسان کلمه امشاج ( مختلطها )(3) می گویند اشاره است بر ترکیب هر اسپرمی از صدو چهار عنصر(4) یعنی هر اسپرمی به این کوچکی که اگر همه اسپرم های اولیة انسان های روی زمین ( حدود پنج میلیار ) را در یک انگشتانه جمع کنیم پر نمی شود از صد و چهار عنصر ترکیب یافته است(5)

لذا جا دارد خداوندی که در خلقت هیچ موجودی برخود آفرین نگفته است در

ص: 70

خلقت انسان «

فتبارک الله احسن الخالقین » ( مؤمنین، آیه چهارده ) بفرماید: یعنی آفرین برقدرت کامل بهترین آفریننده.

16- در ماه اول حاملگی زن باید از سفرهای طولانی و خسته کننده خودداری کند. در ایام حاملگی از استعمال مسهل و غذاهای پر ادویه خودداری کند و خوردن جعفری خوب است. ص 128

بین دو بی اختیاری، یک اختیار دارد. به دنیا بی اختیار آمدیم، و از دنیا بی اختیار خواهیم رفت. خوشا به حال کسانی که بدانند برای چه به دنیا آمده اند که از فرصت عمر برای آخرتشان توشه بردارند. در تأیید عرایضم، دقاق بغدادی خدمت امام رضا(علیه السلام) نامه

می نویسد و از سفر کردن در روز چهارشنبه آخر ماه سؤال می کند. آن حضرت در جواب مرقوم می فرماید: هر کس برای مخالفت با کسانی که سفر کردن در آن روز را به فال بد می گیرند، سفر کند، از هر آفتی محفوظ بوده و از هر بلایی به عافیت می رسد، و خداوند حاجت او را بر می آورد. در این باب روایات دیگری نیز داریم.(1)

نگارنده گوید: این اشتباه در نام « ارزق ملعون » هم اتفاق افتاده که او را هم به اشتباه شامی ضبط کرده اند و صحیحش ارزق شبامی است. و از اهل شام در لشگر عمر سعد کسی نبوده، همه از اهل کوفه بوده اند. ( لعنت الله علیهم ) در این مسئله رجوع شود به

تهاویل الربیع قسمت تحقیق درباره اربعین اول که ثابت شده وجود لشگر شام در قشون عمر سعد شاید ازرق هم از آن ها باشد مؤلف.

6- سواربن منعم بن حابس ابی عمیر بن نهم الهمدانی النهمی، در ایامی که امام حسین(علیه السلام) با عمر سعد ( لع ) در گفتگو بود. ابن عبد صالح به خدمت امام(علیه السلام) رسید و در روز عاشورا در حمله اولی مجروح شده و اسیر گشت. عمر سعد ( لع ) خواست او را بکشد، لکن خویشان و پسر عمو هایش مانع شدند. او به حالت زخم داری پیش فامیل بود. پس از شش ماه دنیا را وداع گفت ( رضوان الله تعالی علیه ) بعضی گفته اند که: عمر سعد با شفاعت فامیل او را نکشت و تحویلشان نداد. او به حالت اسارت شهید شد. و عبارت زیارت ناحیه « السلام علی الجریح المأسور سوار بن ابی عمیر النهمی« با هر دو قول سازگار است.(1)

نگارنده گوید: مرحوم مامقانی در ترجمه این بزرگوار و به تکرار در سایر ترجمه ها زیارت ناحیه مقدسه را به امام زمان ( عج الله فرجه الشریف ) استناد می دهند. الا این که این استناد با عبارت « خرج من الناحیه سنه اثنتین و خمسین و مأ تین « که در اول این زیارت آمده است.(2)

موافق نیست، و هنوز ولی الله الاعظم(علیه السلام) در این تاریخ متولد نشده بود، و احتمالی هم که مرحوم مجلسی داده که عبارت تاریخ اثنین و ستین و مأتین باشد(3)

لایخفی مافیه، پس از ناحیه حضرت حسن عسگری(علیه السلام) است نه از ناحیه امام زمان

( عجل الله تعالی فرجه الشریف ) و به احتمال قوی منشاء سهوالقلم کلمه ناحیه است که در سر عنوان واقع شده است، لکن نباید این منشاء اشتباه شود، زیرا که اهل تحقیق می گویند که: اصطلاح ناحیه از زمان امام هادی(علیه السلام) بود.

7- سوید بن عمر بن ابی المطاع « شجاع » مجرب در حرب و ناسک با اخلاص در محراب بود. او به روز عاشورا به شدت مجروح شد، فکر کردند که از دنیا رفت، وقتی که

ص: 74

شنید امامحسین کشته شد با خنجری که داخل چکمه اش مخفی کرده بود به قوم حمله کرد و مدتی جنگ کرد. از هر طرف بر او هجوم آوردند تا شهید شد. ( رضوان الله علیه ) و حشرنا معهم بحق محد واله.(1)

8- شوذب مولی شاکره از دلاوران نامی و از محدثین عالی مقام شیعه بود. حدیث را از امیرالمؤمنین(علیه السلام) اخذ کرده و برای تعلیم آن به کرسی یس می نشست. وقتی مشاهده کرد که مردم کوفه سفیر امام حسین(علیه السلام) ( مسلم بن عقیل ) را خذلان کردند خودش را در مکه خدمت امام حسین(علیه السلام) رسانید و در رکاب همایونی به کربلا آمد و به روز عاشورا چون هژبران جنگی ستیز کرد، و جمع کثیری را به جهنم فرستاد، و به د رجه عالیه شهادت نایل آمده، و به شرف سلام به نام در زیارت ناحیه رسید. ( رضوان الله علیه ).(2)

9 و 10- عبداله و عبدالرحمن ابنی عروه بن حراق: جد بزرگوارشان « حراق « از کسانی بوده که در جنگ های سه گانه امیرالمؤمنین(علیه السلام) ( جمل، صفین، نهروان ) در محضر حضرتش بود. و اما خودشان به روز عاشورا به خدمت امام حسین(علیه السلام) رسیده و عرضه داشتندکه: آمدیم از وجود مقدس شما دفاع کنیم، و در محضرتان به فیض شهادت نایل آییم. امام(علیه السلام) مرحبا و خوش آمدید فرمود و امر کرد که نزدیک بیایید. نزدیک آمدند در حالی که اشک در اطراف حدقه چشمشان حلقه زده بود. امام فرمود: چرا گریه می کنید؟ ای پسران برادرم ( دقت کنید تا مقامشان معلوم شود ) امیدوارم که پس از یک ساعت آنچه را که روشنی چشمتان در آن است ببینید، عرضه داشتند قربانت گردیم گریه ما برای خود نیست، بلکه برای غربت شما است. که دشمنان اطراف شما را گرفته اند و ما هم قادر بر دفع آن نیستیم. حضرت فرمود: خدا بر شما در مقابل این مواسات جزای متقین بدهد ای پسران برادرم، سپس آن دو در حالی که رجز می خواندند حمله به دشمن کرده، و جمعی را به درک رهسپار کرده و به فیض شهادت و گریه بر امام

حسین(علیه السلام) و به شرف سلام به نام در زیارت ناحیه نایل آمدند، سلام الله علیهما و حشرنا معهما بحق محمد و آله اجمعین آمین.(3)

ص: 75

وقتی دیوارها بالا رفت امر فرمود: اضافی خاک را داخل کعبه بریزید. از این رو است که سطح بیت بلند شد و احتیاج به پله پیدا کرد. شارح فقیه علت دیگری هم ذکر کرده و می گوید: حجاج وقتی ساختمان کرد ترسید که خاک کفایت نکند، لذا از هر طرف به اندازه یک ذراع شاذروان بیرون کرد، خاک اضافه ماند، به داخل کعبه ریختند، و این را هم به مشهور نسبت داده اند.(1)

حجت است، و علمی است در قلب که همانا نجات به آن بستگی دارد ( علم تا نافع نشود فقط هنری است مثل دیگر هنرها )

ای نفس غافل نباش که قرآن می فرماید: و ان علیکم لحافظین کراما کاتبین یعلمون ما تفعلون. و می فرماید: انّا کنّا نَستَنسِخُ ما کُنتم تَعلمون. و باز می فرماید: و لتَنظُر نفس ما قَدَّمت لغد. و امام کاظم(علیه السلام) می فرماید: کسی که هر روز نفس خویش را محاسبه نکند از شیعیان ما نیست.

ای نفس فریب تشویق های مردم نخور، ببین خودت چه هستی، جوابگوی رب العالمین خودت خواهی بود نه مردم. ان ربکَ لبا لمِرصاد. امام صادق(علیه السلام) می فرماید: مرصاد پلی است بر صراط، کسی بدون رد مظلمه دیگری نمی تواند از آن عبور کند، و در آن جا مثقال خیر و شرّ بندگان محسوب می شود.

ای نفس عمر سرمایه تو است ، آن را در لذات زود گذر دنیوی از دست نده، سرمایه نباشد تجارت نخواهد شد، گیرم که عبادت در آخر عمر تو را نافع شود، از کجا امروز آخر آن نشود.

ای نفس سستی تو در امور آخرتی، یا از کفر خفی و یا از حِمق جلی است. کفر خفی از ضعف ایمان به روز قیامت و حِمق جلی از اعتماد زیاد بر عفو خدا کردن و از غضب او غافل شدن است. و انذرهم یوم الحسره اذ قصی الامر، و می فرماید: یا ایها الانسان ماغَرَّکَ بربک الکریم، مخفی نماند که بعضی آیه را معنی می کنند به این که خدایی که قادر است تو را در نتیجه اعمالت به هر صورت زشت و زیبایی درآورد، مغرور تنها کرم او مباش، از کرم او است که بر تو عقل داده و راهنمایانی برایت فرستاده است.

ای نفس در میان چهل قسم قرآنی آیه روزی از شدیدترین آن ها بهره مند است ( فَوَ رَبِّ السَّماءِ والارضِ اِنَّهُ لَحقٌ مِثلَ ماَ اَنَّکُم تَنطِقونَ ) با این همه تضمین چهل اسبه سراغ آن می روی، و بهشت خداوندی که مرهون عمل تو است، با اجرای کلمه خدا کریم است بر زبان خویش، از عمل غفلت می کنی. مگر نمی دانی که امام حسین(علیه السلام) می فرماید: خداوند درباره بهشت فریب نمی خورد و آن را بدون وظایف بندگی به کسی نمی دهد.

ای نفس، مردگان یک ساعت از عمری را که تو داری، برای جبران مافات خویش، حاضرند به قیمت های زیادی بخرند، تو آن را بیهوده از دست نده، عده ای از گناهکاران

ص: 79

امت محمدی(صلی الله علیه و آله) وقتی در کنار جهنم قرار گرفتند از مالک اجازه می خواهند که بر حال خود گریه کنند، آن قدر می گریند که آب چشم تمام شده و خون جای آن را بگیرد. مالک می فرماید: چه قدر خوب بود این گر یه ها که در دنیا می شد، و بعضی از اهل جهنم به او می گویند مالک به ما رحم کن. می فرماید: وای بر شما کاری کردید ارحم الراحمین بر شما رحم نکرد و به این جا آورد من بر شما رحم کنم.

ای نفس هی می گویی من سعادة الرجل سِعهُ داره، آیا با توسعه خانه دنیوی خانه قبر را هم وسعت می دهی یا نه. فکر نکن که تنها از آن دارِ دنیا منظور است ( الدنیا و الاخرهُ ضرَّتان) بودن یکی ضرر بر دیگری می زند، غافل مباش ببین کدام را مقدم می داری.

ای نفس اگر در جمع مال زیاده روی کردی، همکار یهود شدی و اگر به کم قانع شدی همکار پیغمبرانی. و اقل خطر جمع آن این است، که فقراء خیلی زودتر از ثروتمندان وارد بهشت می شوند. روایت کرده اند که حضرت سلیمان(علیه السلام) با تمام زهدی که داشت سیصد سال از انبیاء(علیه السلام) دیرتر بهشت تشریف می برد، برای حساب ملکی که خداوند به او مرحمت کرده بود. شب نوزدهم امیرالمؤمنین(علیه السلام) وقتی سر سفره افطار دخترش، دو قرص نان جوین و نمک و شیر می بیند سرش را تکان داده و بلند گریه می کند و می فرماید: باور نمی کردم دختری بدخواه بابایش شود. ام کلثوم عرض می کند: مگر چه کرده ؟ می فرماید: می خواهی که در محشر توقف من زیاد باشد، هر کسی

خوردنی و آشامیدنی -اش لذیذ بوده و لباسش نرم شود، روز رستاخیز وقوفش طولانی خواهد بود.

ای نفس حضرت عیسی(علیه السلام) می فرماید: مشکل ترین مشکل ها غضب خداوندی است، عرضه می کنند پس نجات از آن در چیست؟ می فرماید: در غضب نکردن است.

ای نفس بر چند تهلیل و تسبیح خوشحال مباش زیرا که کرام کاتبین اگر مزد اذکارت داده و اجرت هذیان هایت را بخواهند، خیلی طلبکار می شوند.

ای نفس قرآن قد افلح من زکیها فرموده نه من تعلم کیفیه تزکیتها، خواندن نسخه اثر ندارد استعمال دارو شفاء بخش است، چه فایده ای است در فقه بلا عمل «الفقیه من اصلح المعاد لا من استفاد وافاد« علم در قلب کسل مثل چراغی است در پیش نابینا.

خداوندا این مواعظ را در روز قیامت وسیله حسرت بر نگارنده قرار مده به حق محد و آله.

ص: 80

چهارده معصوم

1- رسول اکرم(صلی الله علیه و آله)

2- امیرالمؤمنین(علیه السلام)

3- حضرت فاطمه(علیه السلام)

4- امام حسن(علیه السلام)

5- امام حسین(علیه السلام)

6- امام زین العابدین(علیه السلام)

7- امام محمد باقر(علیه السلام)

8- امام جعفر صادق(علیه السلام)

9- امام موسی کاظم(علیه السلام)

10- امام رضا(علیه السلام)

11- امام محمد تقی(علیه السلام)

12- امام علی النقی(علیه السلام)

13- امام حسن عسگری(علیه السلام)

14- امام زمان ( عج )

ص: 82

نام

1- ابوذر......................................................................................................

2- مقداد.....................................................................................................

3- سلمان...................................................................................................

4- عمار......................................................................................................

5- خواجه ربیع.....................................................................................

6- عبداله بن عباس....................................................................................

7- نصر ابن مزاحم صاحب کتاب صفین..........................................

8- ابن سیرین و فرزدق شاعر ....................................................................

9- ابو حمزه ثمالی......................................................................................

10- ابو حنیفه............................................................................................

11- سید اسماعیل حمیری شاعر.................................................................

12- خلیل ابن احمد عروضی امامی............................................................

13- مالک بن انس و سیبویه.....................................................................

14- کسائی...............................................................................................

15- معاذ ابن مسلم ( مخترع علم صرف ) شاگرد امام صادق(علیه السلام) ...............

16- شافعی...............................................................................................

17- ابن هشام صاحب سیره.......................................................................

18- ابوالحسن المدائنی ( صاحب کتاب الاخبار و التواریخ )..........................

ص: 83

اسم

19- احمد ابن حنبل.....................................................................................

20- دعبل خزاعی.......................................................................................

21- المازنی الامامی النحوی.......................................................................

22- حضرت عبداعظیم....................................................................

23- بخاری صاحب صحیح.........................................................................

24- فضل ابن شاذان..................................................................................

25- مسلم نیشابوری صاحب صحیح............................................................

26- ابن ماجه قزوینی صاحب سنن.............................................................

27- احمد برقی صاحب محاسن .................................................................

28- ابوداود صاحب سنن.............................................................................

29- ترمذی صاحب صحیح.........................................................................

30- صفار...................................................................................................

31- ابن قبه محمد ابن عبدالرحمن..............................................................

32- نسائی صاحب سنن ...........................................................................

33- محمد ابن عثمان سفیر دوم امام زمان ( عج )(1).....................................

34- طبری مورخ و مفسر وزجاج ................................................................

35- ابوزکریای رازی .................................................................................

36- حسین ابن روح سفیر سوم امام عصر ( عج ).........................................

37- محمد ابن یعقوب کلینی و علی ابن بابویه و سفیر چهارم سمری...........

38- عیاشی .............................................................................................

39- نعمانی صاحب غیبه النعمانی .............................................................

40- ابن عقده الرجالی المعروف .................................................................

ص: 84

اسم

41- مسعودی مؤلف مروج الذهب واثبات الوصیه(1)........................................

42- فارابی

.............................................................................................

43- ابوالقاسم العلوی مؤلف الاستغاثه .........................................................

44- جوهری مؤلف صحاح اللغه ................................................................

45- ابوالفرج اصفهانی مؤلف مقاتل الطالبین................................................

46- بنای جامع الازهر با مرسلطان شیعی معزالین فاطمی..........................

47- قاضی نعمان مصری مؤلف دعائم الاسلام .........................................

48- ابن قولویه مؤلف کامل الزیارات ( ابولقاسم جعفر )................................

49- العُمانی ( حسن ابن علی ابن ابی عقیل ).............................................

50- صدوق و ابن حنید(2)............................................................................

51- صاحب ابن عباد وتَلّعُکبری ................................................................

52- محمد ابن احمد الاشعری مؤلف نوادر الحکمه ....................................

53- ابو طالب مکی ..................................................................................

54- ابن ندیم مؤلف فهرست ابن ندیم........................................................

55- سید رضی ........................................................................................

56- غضائری ( حسین ) و فردوسی شاعر ..................................................

57- شیخ مفید .........................................................................................

58- مؤلف تحف العقول ( حسن ابن علی ابن شعبه )(3)..................................

59- حکیم ناصرخسرو وابن سینا(4)

هبه الدین ابن کمّونه فیلسوف یهودی معاصر ابن سینا

ص: 85

اسم

60- حافظ ابونعیم ....................................................................................

61- سید مرتضی......................................................................................

62- ابوالصلاح حلبی ...............................................................................

63- ثعلبی صاحب تفسی..........................................................................

64- ابوریحان بیرونی...............................................................................

65- کراجکی و ابوالعلاالمعری...................................................................

66- نجّاشی و کشی(1)...............................................................................

67- غضائری ( احمد )..............................................................................

68- بیهقی صاحب سنن ..........................................................................

69- شیخ طوسی......................................................................................

70- ابن عیاش مؤلف مقتضب الاثر...........................................................

71- سلار و خطیب بغدادی مؤلف تاریخ بغداد(2)..........................................

72- عبدالقاهر الجرجانی مؤلف عوامل ......................................................

73- ابن براج و خواجه عبداله انصاری .......................................................

74- غزالی .............................................................................................

75- حریری مؤلف مقامات.......................................................................

76- سنائی شاعر.....................................................................................

77- زمخشری .......................................................................................

78- ابوالفتوح رازی .................................................................................

ص: 86

اسم

79-شهرستانی و قطب راوندی(1)

و طبرسی مؤلف مجمع البیان ......................

80- عبدالقادر جیلانی رییس قادریه ............................................................

81- راغب مؤلف مفردات راغب....................................................................

82- کیدری مؤلف اولین شرح نهج البلاغه تمام کرد آن را به سال(2) ............

83- ابن حمزه صاحب وسیله .......................................................................

84- ابن ادریس(3).........................................................................................

85- منتجب الدین مؤلف فهرست، و ورام ابن ابی فراس صاحب مجموعه...

86- ابن زهره ............................................................................................

87- ابن شهر آشوب....................................................................................

88- طبرسی مؤلف احتجاج..........................................................................

89- ابن اثیرمؤلف نهایت، و فخررازی...........................................................

90- یاقوت حموی، و سکاکی......................................................................

91- ابن اثیر مؤلف کامل...........................................................................

92- سهروردی(4)

..........................................................................................

93- محیی الدین عربی .............................................................................

94- ابن نما مؤلف مثیرالاحزان ...................................................................

95- ابن حاجب...........................................................................................

96- ابن داود رجالی معروف...............................................................

97- انقراض دولت بنی عباس .....................................................................

ص: 87

اسم

98- مولوی مثنوی.....................................................................................

99- سید ابن طاووس مؤلف اقبال .............................................................

100- ابن ابی الحدید................................................................................

101- ابن مالک و خواجه نصیر..................................................................

102- ابن طاووس مؤلف حل الاشکالفی معرفه الرجال ...............................

103- محقق صاحب شرایع ( ابوالقاسم جعفر بن سعید ) .............................

104- ابن میثم شارح نهج البلاغه .............................................................

105- ابن خَلِّکان .....................................................................................

106- بیضاوی مؤلف تفسیر........................................................................

107- نجم الائمه رضی نحوی .................................................................

108- اربلی تمام کرد کشف الغمه را به سال ..............................................

109- یحیی ابن احمد ابن سعید مؤلف الجامع............................................

110- سعدی شاعر....................................................................................

111- علامه حلی.....................................................................................

112- دیلمی مؤلف ارشاد القلوب................................................................

113- خطیب قزوینی ماتن مطول ............................................................

114- ابو حیان نحوی .............................................................................

115- ابن هشام صاحب مغعی .................................................................

116- ابن عقیل نحوی ...........................................................................

117- فیومی مؤلف المصباح المنیر...................................................

118- فخر المحققین ..............................................................................

119- قطب رازی شارح مطالع و شمسیه .................................................

120- شهید اول .....................................................................................

121- ابن متوج بحرانی ..........................................................................

ص: 88

اسم

122- فاضل مقداد تمام کرد کنزالعرفان را ....................................

123- تفتازانی و حافظ شاعر........................................................................

124- دمیری مؤلف حیات الحیوان ..............................................................

125- نظام نیشابوری مؤلف تفسیر و شرح نظام ...........................................

126- میر سید شریف مؤلف صرف میر .......................................................

127- فیروز آبادی صاحب قاموس ..............................................................

128- ابن فهد حلی ...................................................................................

129- محمد ابن عبد الخالق مؤلف کنزذریعه ...............................................

130- کفعمی تمام کرد مصباح را .................................................

131- ابن ابی الحمهور الاحسائی.....................................................

132- ابن روز بهان تمام کرد ابطال نهج الباطل خود را .................

133- کاشفی مؤلف روضه الشهداء ..............................................................

134- سیوطی.............................................................................................

135- محقق کرکی....................................................................................

136- محتشم شاعر ..................................................................................

137- شهید ثانی .......................................................................................

138- مولا عبداله مؤلف حاشیه ملا عبداله...................................................

139- شیخ حسین والد شیخ بهائی...............................................................

140- ملا فتح اله کاشانی ..........................................................................

141- ملا احمد اردبیلی .............................................................................

142- صاحب مدارک ( سید محمد نوه شهید ثانی ).....................................

143- صاحب معالم ...................................................................................

144- تفریشی تمام کرد کتاب رجال خود را ................................................

145- قاضی نوراله مؤلف احقاق الحق ........................................................

ص: 89

اسم

146- عبدالصمد برادر شیخ بهائی ..............................................................

147- مولا عبداله تستری .........................................................................

148-میرزا مؤلف نهج المقال فی علم الرجال ..............................................

149- شیخ بهائی .....................................................................................

150- محمد امین استرآبادی ....................................................................

151- میرداماد..........................................................................................

152- ملاصدرا.........................................................................................

153- سلطان العلماء ................................................................................

154- العیناثی تمام کرد اثنی عشریه را .........................................

155- محمد تقی مجلسی.........................................................................

156- عبد علی ابن جمعه مؤلف نورالثقلین فارغ شد از جلد 4.......................

157- طریحی..........................................................................................

158- مولا خلیل قزوینی .........................................................................

159- واعظ قزوینی مؤلف ابواب و حمله حیدری .......................................

160- سبزواری مؤلف ذخیره ....................................................................

161- فیض کاشانی ................................................................................

162- ملاّ میرزا........................................................................................

163- شیخ علی صاحب حاشیه بر شرح لمعه ............................................

164- حر عاملی صاحب وسائل ...............................................................

165- سید هاشم البحرانی مؤلف تفسیر برهان ..........................................

166- آقا حسین خوانساری استاد الکل فی الکل .......................................

167- محمد باقر مجلسی ........................................................................

168- سید نعمت اله جزائری ....................................................................

169- سید علیخان شارح صحیفه و صمدیه ..............................................

ص: 90

اسم

170- آقا جمال خوانساری ........................................................................

171- عبداله افندی مؤلف ریاض العلماء.....................................................

172-فاضل هندی مؤلف کشف اللثام .......................................................

173- شیخ یوسف مؤلف حدائق................................................................

174- آقا باقر بهبهانی .............................................................................

175- ملا مهدی نراقی مؤلف جامع السعادات ...........................................

176- بحر العلوم .....................................................................................

177- ابو علی مؤلف منتهی المقال............................................................

178- صاحب مقابیس ( شیخ اسداله کاظمی)............................................

179- آقا سید جواد مؤلف مفتاح الکرامه.....................................................

180- شیخ جعفر کاشف الغطاء...................................................................

181- میرزا قمی و سید علی صاحب ریاض ..............................................

182- حاج محمد حسن قزوینی مؤلف ریاض الشهاده ................................

183- سید محمد فرزند صاحب ریاض .....................................................

184- شیخ احمد احسائی ........................................................................

185- ملا احمد نراقی مؤلف مستند .........................................................

186- شریف العلماء ................................................................................

187- شیخ محمد تقی مؤلف هدایه المستر شدین......................................

188- حجه الاسلام ( سید محمد باقر شفتی )..........................................

189- صاحب فصول ( شیخ محمد حسین طهرانی )..................................

190- شهادت شهید ثالث ( ملاّ محمد تقی قزوینی ).................................

191- صاحب جواهر ...............................................................................

192- میرزا محمد باقر اردکانی مؤلف جامع الشواهد...................................

193- شیخ انصاری .................................................................................

ص: 91

اسم

194- ملاّ آقا دربندی مؤلف اسرار الشهاده ...................................................

195- حاج ملاّ هادی سبزواری ..................................................................

196- محمد تقی سپهر مؤلف ناسخ التواریخ ................................................

197- حاج سید حسین کوه کمری...............................................................

198- تنکابنی مؤلف قصص العلماء..............................................................

199- حاج شیخ جعفر شوشتری ..................................................................

200- فرهاد میرزا.......................................................................................

201- فاضل ایروانی و حاج ملاّ علی کنی و سید میر حامد صاحب عبقات.....

202- میرزا محمد حسن شیرازی و حاج میرزا حبیب اله رشتی .....................

203- سید محمد باقر خوانساری مؤلف روضات ...........................................

204- سید جما الدین اسدآبادی ...................................................................

205- حاج محمد حسن آشتیانی .................................................................

206- حاجی نوروزی ..................................................................................

207- شیخ هادی طهرانی و سید اسماعیل مؤلف کفایه الموحدین..................

208- حاج آقا رضا همدانی و فاضل شرا بیانی ............................................

209- محمد حسن مامقانی صاحب حاشیه مکاسب .....................................

210- حاج میرزا حبیب اله خوئی مؤلف منهاج البراعه....................................

211- شیخ فضل اله نوری .........................................................................

212- آخوند خراسانی..................................................................................

213- سید کاظم یزدی ( صاحب عروه الوثقی )............................................

214- میرزا محمد تقی شیرازی .................................................................

215- شریعت اصفهانی .............................................................................

216- شیخ عبداله مامقانی مؤلف تنقیح المقال .............................................

217- شیخ جواد بلاغی و حاج ملاّ هاشم خراسانی ......................................

ص: 92

اسم

218- میرزا حسین نایینی و شیخ عبدالکریم حائری .....................................

219- حاج شیخ عباس قمی...........................................................................

220- آقا ضیاء عراقی و شیخ محمد حسین اصفهانی ..................................

221- سید ابو الحسن اصفهانی ......................................................................

222- حاج آقا حسین قمی..............................................................................

223- سید محمد تقی خوانساری و سید محسن الامین صاحب اعیان الشیه..............

224- سید محمد حجت مؤسس مدرسه حجتیه و سید صدر و شهیدی و سردار كابلي

225- حاج آقا حسین بروجردی و سید هبه الدین شهرستانی ........................

226- سید عبد الهادی شیرازی ...................................................................

227- سید شرف الدین مؤلف المراجعات ......................................................

228- حاج آقا بزرگ طهرانی ......................................................................

229- سید محسن الحکیم و علامه امینی ..................................................

230- سلطان الواعظین مؤلف شب های پیشاور. ..........................................

231- حاج سید محمود شاهرودی ..............................................................

232- سید محمد هادی المیلانی ...............................................................

233- علامه طباطبایی ..............................................................................

234- سید احمد خوانساری ........................................................................

تبصره :

المتقدمین در اصطلاح فقهاء: من تقدم علی الفاضلین ( المحقق و العلامه )

و المتأخرین من تأخر عنهما و متأخری المتأخری عن تأخر من صاحب المدارک

و اخر دعوئهم ان الحمد لله رب العالمین و صل اللهم علی نبینا محمد و آله الطاهرین.

جمعه هفت/ 7 رجب المرجب، 1405

تنظیم و جمع آوری از محمد محقق مرندی .

ص: 93

تصویر

ص: 95

تصویر

ص: 96

تصویر

ص: 97

تصویر

ص: 98

قبل از رحلت مرحوم آقای گلپایگانی درباره این مسئله از حضرتش سؤال کردم و هر چه زیرو رو زدم حتی به سراغ عناوین ثانویه مثل قاعده حرج رفتم و هر چه عرض کردم جوابی جزء اشکال دارد نشنیدم بالاخره ما علی الرسول الا البلاغ خداوند توفیق عمل صحیح به همه بندگانش عنایت فرماید. آمین.

چهارده ربیع الاول چنانچه روز درک روی یزید بن معاویه است، هادی عباسی خلیفه چهارم از بنی عباس نیز به سال 170 دنیا را در چنین روزی از وجود کثیف خود خالی کرده

و سبب زیادی خوشحالی شیعه شده است خداوند بر جمیع ظالمین آل محمد(صلی الله علیه و آله) لعنت کند.(1)

و از جمله اتفاقات امروز فوت مالک بن انس امام المالکیه است.(2)

بالاتر از چهار قلو، لذا ملاحظه احتیاط لازم نیست، چرا حکایت کرده اند که زنی در نواحی شامات چهل تا بچه پسر داخل یک کیسه ای زایید هر کدام به اندازه یک بچه گربه و همه هم زنده ماندند(1)

نگارنده گوید: تأیید می کند این حکایت را آنچه در کتاب رنگارنگ آمده که قاضی صالح ابو الرجال بیش از یک فرزندی نداشت وقتی به حدّ بلوغ می رسد پدرش مجلس مفصلی برای دامادیش تهیه می بیند در ساعات فرارسیدن وقت زفاف ماری او را می گزد و مادر متدین بدون این که مهمانان را ناراحت کند شوهرش را می خواند و می گوید اگر کسی به دیگری امانتی را بسپرد پس از مدتی اگر خواست آن را تحویل بگیرد امانت پذیر حق چون و چرا را دارد شوهر جواب می دهدکه نه و وظیفه دارد که تحویلش بدهد. خانم می گوید پس جریان ما هم این طور شده است خداوند امانت سپار، پسرمان را گرفت بدون اندک جزع و فزعی حمد خدای را به جای می آورند و از فضل و کرم رب العالمین عوض می خواهند و با چهره گشاده از مهمانان پذیرایی به عمل می آورند سپس فرزند را به خاک می سپرند پس از مدتی خانم دوباره حامله می شود موقع وضع فقط کیسه ای بیرون می آید کیسه را پاره کرده چهل تا پسر مشاهده می کنند لکن بچه ها خیلی کوجک امّا خدای معطی الوجود بزرگشان می کند هر کدام در نوبه خود مردی فاضل و ادیب می شود پدرا، با کنیه ابو الرجال مکّنی می کنند این قصه در بلادیمن مثل آفتاب در وسط آسمان می ماند و محلّ تردید نیست.(2)

که در آن است به زمین می ریزد این ماده روی زمین خشک می شود و مردم می روند آن ها را جمع می کنند و این همان مشک معروف است.(1)

شدنش را بر آب فرات از طریق پاهایش درک کرد، خداوند مواسات و زحمت این

حیوان را جبران می کند با این که، با حضرت بقیه الله ظاهر می شود.(1) و مرحوم آقای برقعی اضافه کرد ایجاد عدالت در عالم کائنات از پشت این حیوان به ظهور می رسد که، امام زمان بر آن سوار شده و قیام خواهد کرد.

2- رسول خدا می فرماید: هر زنی در خانه شوهرش برای اصلاح امور خانه چیزی را جای به جای کند خداوند با نظر رحمت به آن زن نظر می کند، و کسی که خداوند به او نظر کرد عذاب نمی کند، سپس ثواب زیادی را برای ایام بارداری و وضع حمل و دوران شیردهی خانم ها بیان فرمود.(1)

پیغمبر(صلی الله علیه و آله) فرمود حجاب بگیرید عرضه داشتیم او که کور است ما را نمی بیند فرمود شما که کور نیستید.(1)

4- امیرالمؤمنین(علیه السلام) می فرماید: روزی مرد نابینایی وارد مجلس فاطمه (علیها السلام) شد در حالی که پیغمبر(صلی الله علیه و آله) هم حضور داشت فاطمه (علیها السلام) حجاب به خود گرفت پیغمبر(صلی الله علیه و آله) پرسید چرا حجاب گرفتی او که چشم ندارد عرضه داشت در عین این که نمی بیند بوی مرا احساس می کند علاوه من او را می بینم حضرت رسالت فرمود شهادت می دهم که تو پاره تن منی.(2)

نگارنده گوید: ذیل حدیث دلالت دارد بر این که مقصود از حجاب در این دو حدیث، هم مجلس نبودن زن و مرد نامحرم است، متأسفانه بر خلاف این تعلیم عالی اسلامی عده ای از مسلمین به این دستور هیچ گونه وقعی قائل نشده، در مجالس انس بدون ملاحظه دستور حجاب، با هم می نشینند و سر یک سفره غذا می خورند و این غلط را پیش خود، مُد حساب می کنند، و ترک آن را نوعی قشری بودن و تحجّر خیال می کنند، حتی اگر کسی موعظه کند قبول که نکرده طرف را با تمام نیرو می کوبند و غافلند که این نوع غذا خوردن در فقه اسلامی حرام اعلان شده است، برای نمونه به آخر کتاب اطعمه و اشربة شرح لمعه مراجعه کنید، اشتباه نشود که این نوع اختراع مُدها ممکن است خدا را به غضب بیاورد او هم تغییر مُد داده و شما را در آن حال اخذ کند اخذ عزیز مقتدر، انّ ربّک لبالمرصاد برگویندگان اسلامی لازم است که مردم را متوجه خطرات این بی مبالاتی ها کرده، و نگذارند بیش از پیش بی دینی ها مُد شود. اللهم بلّغنا

آب گرم خیس کرده سپس فشار می دادند تا اجزاء داخلی از هم جدا گشته و مثل مسواک های فعلی می گشت.(1)

شده ای را نشان داد، پدرم فرمود تو در نوشته خویش بنگر من برایت بخوانم، جابر در نسخه خود نگاه کرد پدرم از حفظ برایش خواند، انشاء پدرم با نسخه جابر کاملاً تطابق کرد، و حتی در یک حرف هم با همدیگر مخالفتی پیدا نشد، جابر گفت خدا را شاهد می گیرم براین که همان طوری که از حفظ خواندید در لوح فاطمه من آن چنان دیدم.

نگارنده گوید: دانشمند محترم جناب آقای شیخ احمد رحمانی همدانی، در کتاب قیّم خود ( فاطمه الزهرا بهجه قلب المصطفی ) که انصافاً در موضوع خود کم نظیر است، پس از آن که حدیث لوح را از کتاب کما الدین و تمام النعمه نقل کرده در پاورقی از قول حاشیه نویس کما الدین نقل می کند که، فرموده بدون شک ملاقات جابر با امام باقر(علیه السلام) پس از زیارت اربعین بوده است، پس جابری که در زمان امامت امام باقر(علیه السلام) به نسخه خود نگاه می کند چطور ممکن است که در اربعین سال شصت و یک نابینا باشد، نابینایی آخر عمری جابر که صریح کتب رجال و تراجم است، با نابینایی اربعینی اشتباه شده است، مؤید این ادّعا عبارت کتاب بشارت المصطفی در خبر زیارت اربعین، ( ثم جال ببصره حول القبر و قال السلام علیکم ) یعنی پس جابر چشمش را به طرف قبر مطهر حسین(علیه السلام) انداخت و گفت السلام علیکم، و عبارت دیگر خبر که از قول عطیّه نقل می کند ( قال فالمسنیه فالمسته فخّر علی القبر) یعنی جابر فرمود دست مرا به قبر برسان و من هم رسانیدم، مخالف این مدّعا نیست زیرا که ممکن است از شدت ناراحتی و گریه چشمش کارگر نباشد.(1)

مأمون نمی رسد و در نفوذ کلمه به حدّ اعلای آن می رسد، وجه این تعبیر روشن می شود شخص دانشمند نعوذبالله اگر دین نداشته باشد مثل دزد چراغ به دستی می ماند که وارد خانه کسی بشود، بدبخت دیگر چیز قیمتی در خانه نخواهد داشت مخصوصاً اگر فرمانش برو باشد، باید به خدا پناه برد از شرّ چنین ذی شرّی، اگر این شخص با کسی دشمنی کند معلوم است که چه بلایی به سر آن خواهد آورد با مرور مختصری به تاریخ مصاحبت مأمون دغا با سلطان سریرالارتضاء، روشن می شود که تا چه حدّی دل آن امام معصوم(علیه السلام) را آتش زد. 1- روزی با اصرار زیادی انگشتر خلافت به دست امام رضا(علیه السلام) می خواهد بکند، وقتی با ممانعت شدید آن حضرت روبرو می شود، به قبول کردن ولیعهدی مجبورش می کند. 2- در وقت دیگر امر بر خواندن نماز عید می کند، زمانی که خبردار می شود که لشگری و کشوری و بِرّ و فاجر تحت تأثیر کیفیت نماز رفتن آن مظلوم قرار می گیرد، دستور مراجعت از وسط راه را صادر می کند.(1)

3 - زمانی متوجه می شود که علماء کلام و شیعه امام(علیه السلام)، برای استفاده های علمی و دینی، در حضور امام تجمّع می کنند دستور متفرق کردن آنان و احضار حضرتش را در کاخ مأمونی می دهد.(2)

4- در روزهای جمعه با انواع حرف- های چرکین در خطبه های آن، دل حضرتش را به درد می آورد امام(علیه السلام) با بدن عرق کرده و غبار نشسته از خداوند تقاضای مرگ می کند.(3)

5- در فرصت دیگری رؤسای مذاهب بیگانه جهان را به تخیّل محکوم کردن امام(علیه السلام) در مقام بحث با آنان، در مرو جمع می کند.(4) 6- در مناسبت دیگری سی و یک نفر از غلامان خود را امر می کند که شبانه به اطاق حضرتش وارد شده و بدن مبارکش را تکه تکه بکنند، وقتی خاطر جمع می شوند که نقشه اش پیاده شده است صبح سر برهنه و یقه باز کرده برای عرض سلامتی می نشیند، و الحمد لله رسوا

می شود زیرا که نور خدایی را خاموش نمی بیند.(5)

7- و در حدود هفت ماه اقامت خویش در سرخس در مسیر مرو به بغداد،

ص: 110

فرصتی به دست آورده و حضرتش را زندان کرده و زنجیر به گردن مبارک می گذارد(1) 8- بالاخره هر مصیبتی را برای حضرتش فراهم می آورد نائره حسدش خاموش نمی شود، آخر تصمیم می گیرد که با خورانیدن زهری که راوی حدیث تا نماز عصرش را تمام کند، امام از اثر آن پنجاه مرتبه جایش را عوض می کند، و در شب شدت آن بیشتر شده، چراغ عمر مبارکش خاموش می شود.(2)

9- باز دلش آرام نمی گیرد یک شابنه روز شهادت امام را مخفی می کند.(3) 10- و بدن مسمومش را شبانه دفن می کند، با این همه جنایت برای حفظ سیاست، وقتی امام(علیه السلام) را در حال غشوه می بیند زن ها و کنیزانش را سر و پا برهنه به راه انداخته و خودش هم به سر می زند و آب از چشمانش جاری می کند، وقتی آن مظلوم چشمانش را باز می کند قدری که به هوش می آید، عرض می کند نمی دانم کدام مصیبت را بزرگ بدانم جدایی تو، یا حرف مردم که می گویند من تو را مسموم نموده ام، و پس از دفن سه روز کنار قبر چادر می زند و غیر از نان مختصری با نمک چیز دیگری نمی خورد.(4) 11- بالاخره از کثرت حیله و تزویر طوری اذهان عامه را مشوش می کند که الان هم بر مثل جواد فاضل ها امر قاتل امام مشتبه می شود که مأمون بوده یا نه؟ معصومین چهارده گانه. پس روشن شد معنای یقتله عفریت مسکبر.

نرفت، تا روزی به سیاحت رفت و در کنار چشمه ای که آب زلال داشته چادر زد از داخل آب یک ماهی خیلی قشنگ پیدا شد خواست آن را بگیرد ماهی به حرکت آمده قدری از آب چشمه بر بدن نحس مأمون نشست، تب شدیدی گرفت اطرافیان از علت آن تب سؤال کردند جریان ماهی را بیان کرد، یکی گفت آن ماهی قشیره بر تو آب پاشیده است، آن وقت متوجه معنای کلام امام رضا(علیه السلام) گردید و در ک رفت الحمد لله و علیه لعائن الله و الناس اجمعین آمین.

ه ) امیرالمؤمنین(علیه السلام) می فرماید بچه ای که سقط شود و پدرش در وقتی که در شکم مادرش است نامی برای او در نظر نگیرد، در روز قیامت به پدرش می گوید چرا نامی برای من معین نکردی در حالی که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) برای بچه سقط شده فاطمه نامگذاری کرده بود.(1)

و ) کسی به امام صادق(علیه السلام) عرض کرد فدایت شوم ما بچه هایمان و احیاناٌ خودمان را با نام های شما نامگذاری می کنیم آیا این کار سودی بر ما خواهد داشت؟ فرمود: بلی و الله هل الدین الاّ الحبّ ( بلی و الله دین غیر محبت نیست ).(2)

ز ) در عبارت کتاب فقه الرضاء در باره گوشت عقیقه آمده: پدر و مادر از گوشت عقیقه فرزند، نخورند اگر مادر احیاناً خورد بچه را شیر ندهد، البته کنایه از شدت اهمیت است و الاّ خوردن حرام نیست.(3)

ح ) رسول خدا(صلی الله علیه و آله) می فرماید کسی را که خداوند سه و در روایت دیگر چهار فرزند به او بدهد و یکی را به اسم من نامگذاری نکند بر من ظلم کرده است.(4)

د ) به امام صادق عرض می کنند شنیده ایم که کسی از انصار در حالی که بدهکاری داشت از دنیا رفت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) برای او نماز میّت نخواند، و نگذاشت که دیگری هم برایش نماز بخواند مگر این که بدهی اش را بپردازد، آیا مطلب صحیح است؟ امام صادق(علیه السلام) می فرماید: بلی این برای آن بود که حق به صاحبش برسد و قرض را سبک نشمارند، و الاّ خود پیغمبر(صلی الله علیه و آله) و امیرالمؤمنین و حسن و حسین(علیه السلام) موقع وداع کردن دنیا بدهکار بودند.(1)

البته معصومین(علیه السلام) برای بدهکاری شان مورد تعیین می کردند و وصیت به پرداخت آن می فرمودند.

ه ) امام حسن(علیه السلام) دو قطعه از زمین پدرش را به هشت صد هزار درهم فروخت و دِین مطابق آن را از طرف پدرش ادا کرد، و امام زین العابدین یک قطعه از زمین های امام حسین(علیه السلام) را فروخت و سیصد هزار قرض و وعده های پدرش را ادا فرمود. ای کاش این دقت ها در زمان ما هم معمول می شد تا اینکه همه ورشکستگی های بیخود و قلاّبی که باعث تعطیل بازار مسلمین شده است، ریشه کن می شد.

و ) مردی از انصار با داشتن بچه های صغیر همه شش غلامش را که دارایی غیر از آن ها را نداشت، در دم مرگ آزاد می کند پیغمبر(صلی الله علیه و آله) از فامیلش می پرسد با جنازه او چه کردید عرض کردند دفن کردیم فرمود اگر من می دانستم نمی گذاشتم که او را در قبرستان مسلمین دفن کنید، او با این کار بچه هایش را محتاج مردم کرد.(2)

ز ) امیرالمؤمنین(علیه السلام) در مقام تشویق به وصیت به کمتر از یک سوم مال، می فرماید: من اگر وصیت به یک پنجم مال بکنم بهتر است از این که به یک چهارم آن وصیت کنم، و کسی که ثلث مالش را مخصوص خود کند دیگر چیزی از حق خود به وارث نداده است.(3)

ص: 114

باز می فرماید یک غیبت ترک کردن در پیش خدا از ده هزار نماز مستحبی بهتر است.(1)

ه ) و فرمود پدرم ابراهیم(علیه السلام) خیلی غیرت داشت، و من از او هم غیرتم بیشتر است، خدا کامروا نکند هر مؤمنی که غیرت ندارد.(1)

و ) و طبق روایاتی که از جامع الخبارمرحوم مجلسی نقل می کند هر مردی راضی شود زنش زینت کرده و عطر زده از خانه خارج شود برای هر قدمی که برمی دارد بر شوهرش اطاقی در جهنم می سازند و حتی طبق این نقل اطلاق کلمه دیوث برچنین شوهر گناه ندارد.(2)

ز ) روزی نبیّ(صلی الله علیه و آله) گرامی از اصحابش سؤال می کند نزدیک ترین حالات زن به خدا در چه وقت است آنان از دادن جواب عاجز شده جریان به فاطمه (علیها السلام) می رسد او می گوید وقتی که در گودی اطاقش قرار بگیرد پیغمبر(صلی الله علیه و آله) می فرماید فاطمه پاره تن من است.(3)

ح ) امام باقر(علیه السلام) می فرماید شفاعت هیچ شفاعت کننده ای بر زن ها از رضایت شوهر هایشان نافع تر نیست وقتی حضرت زهراء دنیا را وداع کرد امیرالمؤمنین عرض کرد خدایا من از دختر پیغمبر تو راضی هستم.(4)

وقتی بی بی دو عالم رضایت شوهر بخواهد، زنان دیگر چه باید بکنند مؤلف.

ط ) قال رسول الله(صلی الله علیه و آله) نماز فرادای زن در داخل اطاق بیست و پنج مرتبه بالاتر از نماز جماعت او است.(5)

در آخر کتاب خواننده عزیز را سفارش می کنم که نگاه کنند به دو روایتی که مرحوم حاج شیخ عباس قمی از امیرالمؤمنین(علیه السلام) روایت کرده در آخر بحث آداب زیارت مفاتیح الجنان، در خط طاهر ص 310 و 311 لِوعاظ عزیز دیدن این بحث اهمیت بسزایی دارد مؤلف.

ص: 121

تاریخ ختم تصحیح برگزیده تهاویل الربیع سوم جمادی الاولی 1428= 30/2/1386 الحمدلله و الصلوة علی رسوله و آله واللعن علی اعدائهم

ص: 122

اگر یارانی داشتم شبانه روز با معاویه نبرد

می کردم تا خدا بین من و او داوری می کرد:

حسن بن علی(علیه السلام)

سپس در تعطیلات رمضان همان سال از فرصت استفاده کرده مطالب لازمه ای را به آنچه جلوتر نوشته بودم، اضافه کردم وشکر خدا را که اکنون به صورت یک کتاب کوچک انتشار می یابد.

مخفی نماند که طبق مدارکی که در دست دارم، ممکن بود حجم کتاب به اندازه چند مقابل این در آید، ولی تا حد امکان از چهارچوبه اختصار بیرون نرفتم تا به خواننده عزیز ملالی روی ندهد که درنتیجه از مطالعه کتاب خودداری کند، و روی این اصل، از ترجمه خطبه ها و نامه های عربی که ما بین آن حضرت و معاویه رد و بدل شده ( و مدارک عمده ما را در این کتاب تشکیل می دهند ) به آن اندازه ای که با موضوع ارتباط زیادی دارد: اکتفا کردم و مطالب لازمه ای را در آخر کتاب بعد از پایان اصل موضوع، به عنوان توضیحات درج کرده ودر پاورقی به هرتوضیحی که با مطلبی مربوط است، اشاره نمودم امید است انشاء الله مقبول درگاه قادر تعالی قرار گیرد.

قم: محمّد محقق مرندی

ص: 126

شیخ مفید علیه الرحمه شهادت آن حضرت را در ماه صفر پنجاهم هجرت نوشته اند، و سبب شهادتش زهری بود که معاویه به وسیله همسر بی وفای ایشان «جعده دختر اشعث» به حضرتش خورانید.(1)

در ارشاد مفید عدد اولاد امام را پانزده نفر نوشته اند: هشت نفر پسر وهفت نفر دختر.

این سطور کوتاه که در واقع قطره ای از دریای بیکران احوال و فضائل آن بزرگوار است، برای زینت کتاب تحریر گردید و گرنه فضائل آن حضرت بر کسی مخفی نیست.

در جائیکه مثل سلمان فارسی که از اصحاب پیغمبر(صلی الله علیه و آله) و غیر از اهل بیت آن حضرت کسی به مرتبه علمی وعملی او نرسیده نتواند حامل اسرار اهل بیت باشد. ما با این بضاعت قلیل وکمی معلومات چطور می توانیم با انگشتان فکر پرده از روی اسرار الهی برداریم؟ در روایت وارد است که دستورالعمل هر یکی از ائمه از طرف خدا به وسیله پیغمبر گرامیش به آنها رسیده بود وهر یکی در زمان خود، طبق همان دستورالعمل کارها را انجام می داد. تازه همه این حرفها درجائی است که مطلب مشکل باشد ونتوانیم با مراجعه به کتابها چیزی به دست بیاوریم خوشبختانه حکمت اکثر کارهای آنان برای کسانی که از جریانات تاریخشان مطلع باشند نیک هویدا است.

به عنوان نمونه باید گفت: امام حسین(علیه السلام) وقتی قیام نمود که بعد از فوت معاویه ( شب پانزدهم رجب سال شصتم هجرت ) هزاران نامه از اهل کوفه خدمت آن حضرت رسید، و مضمون همه آنها با عبارات مختلف این بود. که ای فرزند عزیز رسول(صلی الله علیه و آله) ! برای ما امام و پیشوای صالحی نیست وکسی را غیر از شما که لیاقت این مقام را داشته باشد، سراغ نداریم و تقاضا می کنیم که به کوفه ( محل حکومت و خلافت پدر عزیزتان ) تشریف بیاورید تا از فیض حضور و حکمفرمایی آن سرور دل ها منور و چشم ها به جمال مبارک روشن شود.(1)

حسین(علیه السلام) برای اینکه مبادا در واقع از مسؤلیت سنگینی شانه خالی کند پسر عموی خویش مسلم بن عقیل را همراه نامه ای به کوفه فرستاد، و در آن نامه مرقوم فرمود که کاغذهای بی شماری از شما مردم کوفه به من رسید و حاصل جمیع آن ها این بود که امامی ندارید و از من خواسته اید که به زودی نزد شما بیایم شاید حق تعالی شما را به برکت من بر حق هدایت کند، اینک، برادر و پسر عموی وثقه اهل بیت خویش مسلم

ص: 129

بن عقیل را به سوی شما فرستادم اگر بنویسد که عمل و رأی دانایان و اشراف شما مطابق آن چیزی است که در نامه ها درج گردیده است به زودی به سوی شما خواهم آمد.

مسلم کاغذ را گرفته پس از کشیدن رنج های فراوان در آن سفر عجیب خود وارد کوفه شد، مردم کوفه استقبال گرمی از او به عمل آورده و به عنوان این که او نماینده حضرت ابی عبدالله حسین(علیه السلام) است هیجده هزار نفر بیعت کردند. مسلم نامه ای بدین مضمون خدمت آن حضرت نوشت: اما بعد, تا کنون هیجده هزار نفر به بیعت شما در آمده اند اگر متوجه این صوب بشوید مناسب است.

حضرت ابی عبدالله به طرف کوفه حرکت کرد، در منزل ثعلبیه خبر شهادت مسلم را شنیده روی به اولاد عقیل کرده و فرمود: حالا که جریان این جور شد آیا صلاح است که از این سفر منصرف شویم؟ اولاد عقیل در جواب گفتند: سوگند به خدا ما حاضر به مراجعت نیستیم باید یا خون مسلم را از اهل کوفه بگیریم و یا از آن شربتی که مسلم نوشید ما هم بخوریم، آن وقت امام فرمود: بعد از این ها در زندگی دنیا خیری نیست،(1)

هنوز از این گفتگو چیزی نگذشته بود که سپاه ابن زیاد رسیده و حضرتش را مجبور به توقف در کربلا نمودند و در نتیجه جریان عاشورا پیش آمد که در کتاب های تاریخ مفصلاً مذکور است.

* * *

حالا ملاحظه کنید و ببینید که اگر کس دیگری جای آن حضرت بود چاره ای غیر از جنگ داشت؟ و اگر امام حسن(علیه السلام) در چنین میدانی گیر می کرد قیام نمی نمود؟

انشاء الله وقتی که جریان تاریخی امام حسن(علیه السلام) را مطالعه کردید، تصدیق خواهید فرمود که سالار شهیدان حضرت ابی عبدالله حسین(علیه السلام) هم اگر جای برادر بزرگوارش بود مصلحت مسلمانان را در صلح می دید.

شاید بعضی از اشخاصی که از تاریخ بی اطلاع هستند خیال کنند که نعوذ بالله امام حسن(علیه السلام) به اندازه برادر عزیزش حضرت حسین(علیه السلام) شجاعت نداشت و گرنه او هم قیام می کرد! جواب این توهم ولو این که در آخر بحث تاریخی مفصلاً خواهد

آمد، به طور

ص: 130

خلاصه آن است که: باید این گونه کوته نظران را حالی کرد که بدون تعارف مفهوم امامت و معنی امام را نفهمیده اند، اگر اطلاع داشته باشند و بدانند که امامت مثل نبوت کما این که در علم کلام ثابت شده است یک ریاست الهی است و شخص امام مثل شخص پیغمبر می باید دارای جمیع صفات کمالیه باشد، هیچ وقت این گونه توهمات از قلبشان خطور نمی کند و آن وقت می فهمند که هر کاری را که امام می کند عین صلاح است.

مثلاً حضرت ابی عبدالله حسین(علیه السلام) در سال پنجاهم هجری ( سال شهادت برادر بزرگوارش امام

حسن(علیه السلام) به مقام شامخ امامت ظاهری رسید و سال شصت و یکم قیام نمود، اگر قیام کردن در هر وقتی مصلحت داشت چرا پس آن حضرت این مدت را ساکت نشست، حتی مردم عراق پس از شهادت امام حسن(علیه السلام) خدمت آن سرور نامه نوشته و اظهار کردند که ما حاضریم معاویه را از حکومت عزل کرده و با شما بیعت کنیم؟(1) ولی امام قبول نکرده و آنان را امر به صبر نمود، مگر همان عراقی ها نبودند که بعد از فوت معاویه وقتی که نامه خدمت آن حضرت نوشتند امام به ندای ایشان لبیک گفته و پسر عموی خویش را برای اخذ بیعت به کوفه روانه ساخت! مگر حسین(علیه السلام) سال شصت ویک همان حسین سال پنجاهم نبود؟ پس معلوم می شود که هر کاری در هر وقت صلاح نیست.

و علت قیام آن حضرت در سال شصت و یک و سکوت او تا آن سال واضح است؛ زیرا که معاویه هر چند که ذاتش خبیث بوده اما تا ممکن بود ظواهر را حفظ می کرد مثلاً امام حسن(علیه السلام) را به وسلیه همسر بی وفایش جعده دختر اشعث شهید کرد اما از بس که شیطان بود اکثریت مردم نفهمیدند که فرزند رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را معاویه شهید کرده است، ولی یزید بر خلاف پدرش آشکارا به احکام دین پشت پازده شراب خواری، زنا با محارم، و سگ بازی و قمار بازی از کارهای عادی آن پلید بود، در عرض سه سال خلافت خود کارهایی را انجام داد که نه تنها در عالم اسلام بلکه در دنیا سابقه نداشت اگر بخواهیم در این زمینه قلم فرسایی کنیم مثنوی هفتاد من کاغذ شود.

ص: 131

شگفتا که با این همه جنایات و خرابکاری ها باز با لقب امیرالمؤمنین ملقب می شد و یک عده از مردم خیال می کردند که کارهای او مطابق برنامه اسلام است.

حسین(علیه السلام) چون دید که اگردم نزند و سکوت اختیار کند یک دفعه درخت اسلام خشکیده و زحمات جد بزرگوار و پدر عزیز و برادر گرامیش به هدر خواهد رفت، لذا با قیام و شهادت خود آب تازه ای به آن درخت پژمرده داد که از برکت همان آبیاری تا روز قیامت انشاء الله سبز و خرم خواهد بود.

در خاتمه این بحث بد نیست که فرمایش پیغمبر گرامی اسلام را بشنوید که در حالی که اشاره به امام حسن و حسین می کرد فرمود: انهما امامان قاما او قعدا: معنی ظاهری حدیث این است که این دو نور دیده من، هر دو تا امامند خواه قیام کنند یا نکنند ولکن اگر قدری در فهم حدیث فکر کرده و قدمی به طرف ماوراء ظاهر آن برداریم، خواهیم دید که آن حضرت با چشم حق بین خود اوضاع زمان این دو امام را دیده و می فرماید: که یکی از این دو فرزند من طبق وظیفه خود قیام کرده و دیگری وظیفه اش سکوت است و یا این که هر یکی از این دو فرزند من در قسمتی از عمر خود ساکت شده ودر قسمت دیگر آن قیام خواهد کرد (حسن در اول امامت و حسین در آخر عمر قیام خواهند کرد ) و در جمیع این حالات امام هستند و بر احدی مخالفتشان جایز نیست.

سپس از دست امام سجاد(علیه السلام) گرفته و فرمود: امر کرده است رسول خدا(صلی الله علیه و آله) تو را به این که کتاب ها و سلاح خویش را به فرزندت محمد(علیه السلام) عطا کنی؛ و سلام رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و مرا به او برسان...

دیگران نزدیکترند بر علیه عرب استدلال کردند و عرب این احتجاج را از قریش قبول نموده و انصاف دادند ولکن ما بنی هاشم در عین این که از دیگر تیره های قریش به پیغمبر نزدیکتریم با همان برهانی که قریش برعلیه عرب اقامه کرده بودند، استدلال کردیم متأسفانه قریش به ما انصاف نداده و حاضر نشدند که حرف ما را بپذیرند، و ما از ترس این که مبادا مردم تازه مسلمان دوباره به کفر اصلی خویش برگردند، از گرفتن حق خود صرف نظر کردیم، باز کسانی که در اول امر به ما ظلم کردند افرادی بودند که ادعای سبقت در اسلام وحواری بر رسول(علیه السلام) بودن را می کردند، شگفتا که امروز کسی مثل تو بر ما ظلم می کند که سابقه اش بر کسی مخفی نیست(1) حالا که مسلمانان بعد از پدرم با من بیعت کرده اند خوب است تو هم دست بیعت به دست من بگذاری، اگر به نصیحت من عمل کردی رضایت خدا و رسول را تحصیل نموده وخون مسلمانان را از ریخته شدن محفوظ داشته ای وگرنه با لشکر بیکران به سوی تو کوچ خواهم کرد تا خدا بین من و تو داوری کند!

خواندی اگر بدانم که تو بهتر از من امور را اداره خواهی کرد، دست بیعت به دست تو می گذارم ولکن می دانم که تو نمی توانی مثل من کارها را راه بیندازی زیرا که من سابقه حکم فرمایی داشته ام.(1)

و علاوه سن من زیادتر است(2)

پس بر تو لازم است که با من بیعت کنی، اگر بیعت کردی حکومت را بعد از خود به تو واگذار می کنم و فعلاً بیت المال عراق را هر چقدر هست، در اختیار تو گذاشته وخراج هر شهری از شهرهای عراق را خواستی برای همیشگی به تو واگذار می کنم که امین تو برایت اخذ کند، و شرط می کنم که در هرکاری که رضایت خدا را طالب باشی مخالفت تو نکنم.(3)

چون کاغذ معاویه به امام رسید آن حضرت نامه دیگری نوشته و در آن معاویه را موعظه کرده و نوشت که راضی نشو که خون مسلمانان ریخته شود و دو نفری که حامل نامه امام بودند او را نصیحت کرده ولکن حرفشان در دل سیاه او اثری نگذاشت. معاویه جواب نامه را به وسیله حارث و جندب (نمایندگان امام ) ارسال داشته و در آن نوشت که چون پدر تو عثمان را مظلومانه کشت(4) لذا خداوند متعال خونخواه او گردید! ( ابن ملجم را قاتل

پدرت قرار داد ) و به فرستادگان امام گفت: از قول من به حسن علیه السّلام بگوئید که

ص: 137

میان من و تو غیر از شمشیرهای برنده چیز دیگر داور نخواهد شد! نمایندگان امام خدمت او رسیده وگفته معاویه را ابلاغ کردند، جندب عرض کرد پدرم و مادرم فدای تو باد ای پسر دختر پیغمبر(صلی الله علیه و آله)، می ترسم که معاویه ناگهان به سوی شما تاختن کند، خوب است که شما شتاب کنید بیش از این که او با شما در زمین عراق جنگ کند شما با او در زمین شام به نبرد برخیزید. معاویه در عین این که امام را تهدید کرد از جنگ کردن هم بیمناک بود، و می خواست کاری کند بلکه امام خلافت را بدون زحمت به او تفویض کند، از این است که دوباره در نامه دیگر خدمت آن سرور نوشت: اگر با من مخالفت نکنی و دست بیعت به دست من بگذاری، به وعده ای که به تو داده ام، وفا خواهم کرد و پس از من خلافت از آن تو باشد، زیرا که سزاوارترین مردم بر خلافت در صورت نبودن من تو می باشی. امام در جواب نوشت: ای معاویه تابع حق باش و می دانی که حق با من است و من در این ادعا دروغگو نیستم زیرا که گناهکارم اگر حرفی به دروغ بزنم .....

همین که فرمان آن پلید به سران لشکر رسید، بدون معطلی تجهیز لشکر نموده و در درگاه او حاضر شدند ضحاک بن قیس فهری را که از جمله افرادی بود که خودشان را دربست به معاویه فروخته بودند، در شام جانشین قرارداده و خود در حالی که فرماندهی کل سپاه را به عهده گرفته بود، به طرف عراق حرکت کرده و در بیرون پایتخت لشکر را پس از سان دادن، برشصت هزار بالغ دیدند.

بعد از حرکت او جماعتی مثل او سخن گفته و راه نخیله پیش گرفتند; وامام از منبر پایین آمده پس از معرفی مغیرة بن نوفل به جانشینی خود روی به لشگرگاه کرده و مردم پشت سر آن حضرت در نخیله اجتماع کردند، پس از اندکی توقف در نخیله به طرف دیر عبدالرحمن رهسپار شد و سه روز در آنجا اقامت نمودند تا بقیه لشکر از کوفه حرکت کند، و پس از سه روز آمارگیری کرده و عدد لشگر را به چهل هزار بالغ دیدند(1)

پس از پایان یافتن فرمایشات امام عبیدالله با لشگر خویش خیمه بیرون زده و در زمین مسکن با سپاه معاویه روبرو شدند.

صف آرایی کرده و آتش جنگ شعله ور گردید جمعی از هر دو طرف مجروح و عده ای کشته شدند; پس از فعالیت های زیادی آخر لشگر عبیدالله سپاه شام را تا لشگرگاه شان براندند، معاویه دانست که با چنین لشگری که عبیدالله دارد از راه معمولی نمی تواند غالب آید، لذا پس از غلبه کردن سپاه شب به روز از فرصت ظلمت استفاده کرده و نامه ای بدین مضمون به عبیدالله نوشت: همانا حسن(علیه السلام) در موضوع تسلیم خلافت و مصالحه نامه ای به من نوشته است اگر پیش از آن که دیگران فرمانبردارشوند تو پیش ما بیایی در پیشگاه ما مقام رفیعی را دارا خواهی شد و اگر الان مطیع نشوی، به طور حتم روزی مجبور خواهی شد که قلاده مرا گردن نهی ولکن دیگر آن روز در پیش ما منزلتی را نخواهی داشت و در صورت اطاعت برای تو یک میلیون درهم آماده کرده ام نصف آن را به مجرد ملاقات دریافت کرده و نصف دیگر را وقتی که به عنوان امیرالمؤمنینی وارد کوفه شدم خواهی گرفت. عبیدالله نامه را مطالعه کرده و از شوقی که به پول داشت دین و ایمان وآزادی و انصاف را زیر پا گذاشته و شبانه به طرف معاویه شتافته و نیم میلیون درهم ( بهای دین خود ) را اخذ کرد.

سعدبن عباده مقام سرلشگری را حائز شده و نماز را به جماعت خواندند، سپس خطبه ای خوانده و در آن کردار ابن عباس را به بدی یاد نموده ولشگر را به صبر در جهاد موعظه و امر کرد، سپاهیان او را به امارت قبول نموده قیس آماده جنگ شد ......

معاویه که از فریب دادن عبیدالله مقصودی غیر از راه یافتن سستی بر لشگر عراق نداشت وقتی که دید سپاه امام با زعامت و سرکردگی سردار باوفا وغیوری چون قیس بن سعد مشغول نبرد هستند، خیلی ناراحت شده و به فکر حیله افتاده و بسربن ارطاة آن مرد از خدا بی خبر و رذل را برای فریب دادن آنان روانه کرده، بسر خطاب به لشگر عراق کرده و گفت: ای سپاه عراق چرا کار بیهوده می کنید و آماده جنگ شده اید در حالیکه امیر شما (عبیدالله) در لشگرگاه ما حاضر بوده و امام شما حسن(علیه السلام) با ما مصالحه کرده است پس شما بیخود تن به جنگ ندهید و خودتان را دستخوش شمشیرهای برنده نسازید. قیس بن سعد از ترس این که مبادا حرفهای پوچ آن عنصر فساد در روحیه لشگر تأثیر کند، خطاب به سربازان خود کرده و فرمود: ای لشگریان عزیز به یکی از دو چیز ناگوار باید تن بدهید، یا دست خود را به دست اهل ضلال گذاشته ودین خود را به دنیای فانی بفروشید و یا این که صبر وشکیبایی پیشه ساخته در راه خدا با دشمنان دین و استقلال جهاد کنید، و علی فرض این که حرف بسربن ارطاة درست باشد شما باز برای خدا دست از جنگ نکشید ( تا ما از طرف امام خود مأمور بر ترک جنگ نشده ایم باید برای رضایت خدا دست از نبرد نکشیم ) لشگریان در جواب گفتند ما تا جان در بدن

داریم; از فرمان تو سرپیچی نخواهیم کرد(1)

دوباره آتش جنگ شعله ور شده سپاه شام فرار را بر قرار ترجیح داده و تا لشگرگاه خویش دویدند.

ص: 143

معاویه از این پیش آمد فوق العاده دلگیر شده و به فکر فریفتن قیس افتاده و کسی را پیش او روانه ساخته و وعده پول به او داد; قیس در جواب گفت به خدا قسم معاویه را، بدون بودن نیزه و سنان در ما بین مان، ملاقات نخواهم کرد. معاویه چون از راه وعده نتوانست او را بفریبد ناچار از را تهدید و وعید به جلو آمده و این نامه را به او فرستاد اما بعد ای یهودی و پسر یهودی! خویشتن را بکاری و امیدواری که به هیچ وجه نفع و ضرر آن به تو عاید نمی شود، اگر لشگر کسی که تو او را دوست می داری (حسن(علیه السلام)) غالب شود، تو را از پست خود عزل کرده و به دست ذلت خواهد سپرد، و اگر کسی که تو او را دشمن می داری ( من ) غالب شود تو را دستخوش شکنجه و عذاب خواهد کرد، همانا مثل پدرت برای دیگران کار نکن که به سرنوشت او گرفتار شوی(1) قیس پس از مطالعه کاغذ معاویه، او را بدین گونه جواب داد: اما بعد ای بت پرستی که از روی ناچاری قبول اسلام کرده ای و از ترس جان، مدتی اظهار اسلام نموده و دوباره دست از مسلمانی کشیده ای تو از قدیم مسلمان نبودی و تازه گی منافق نشده ای، زیرا که تو کسی بودی که با خدا و رسول دشمنی می کردی و اما این که پدر مرا به بدی یاد کردی و من و پدرم را یهودی خواندی، خودت می دانی و مردم نیز آگاهند که من و پدرم دشمن دینی بودیم که از آن خارج شدیم ( بت پرستی ) و کمک کردیم کیشی را که به آن داخل شدیم ( اسلام ) ....

معاویه از مطالعه کاغذ قیس سخت ناراحت شده و خواست نامه دیگری به او بنویسد لکن نخست وزیر او ( عمروبن عاص ) مانع شده وگفت: اگر دوباره نامه بنویسی این دفعه لقب های تازه ای را که جلوتر نداده بود خواهد داد، صبر کن وقتی که خر مراد را سوار

شدی ناچار دست بیعت به دست تو خواهد گذاشت(2)

خوبست که فعلاً مسکن را به صوب محضر امام ( دیر عبدالرحمن ) ترک گفته و سلامی خدمت آن حضرت عرض کرده و از نزدیک ببینیم که اصحاب آن حضرت حاضر شده اند که در خدمت امام برای یاری قیس بن سعد بروند یا نه؟.

ص: 144

ناگهان تیر بارانش کردند ولی آسیبی برایش نرسید، لازم دانست که لشگریان خود را امتحان کند تا برای آیندگان روشن شود که با چنین لشگری نمی شود به جنگ دشمن رفت، لذا روز دوم ورود به ساباط پس از ادای فریضه صبح به منبر تشریف برده و فرمود: مردم شما ولو این که به چیزی که موجب تفرقه و جدایی می شود دوستدارترید از چیزی که موجب اجتماع و جمعیت است لکن صلاح شما در این است که از دومی پیروی کرده و از اولی کناره جویی نمایید و بدانید آنچه را که من برای شما مصلحت می دانم، بهتر است از آنچه شما صلاحتان را در آن تصور می کنید، پس مخالفت من نکنید خداوند همه ماها را به چیزی که رضایتش در آن است، هدایت کند، سپس امام از منبرپایین آمده و مردم در تفسیر فرمایشات او صحبت می کردند در چنین موقعی یکی از دلبستگان معاویه به دروغ گفت ای مردم! لشگرعراقشکست خورده و قیس بن سعد به دست سپاهیان معاویه کشته شد(1)

این حرف بر طغیان لشگریان آن حضرت اضافه نموده وکسانی که به دور امام برای گیرآوردن مال دنیا جمع شده بودند، از غلبه آن حضرت به معاویه مأیوس شده یک دفعه به خیمه آن حضرت ریخته و هر چه گیرشان آمد; حتی پوستی را که امام روی آن نماز می خواند از زیر پایش کشیده و به غارت بردند و عبدالرحمن بن عبدالله ازدی

عبای امام را از دوش مبارکش گرفت(2)

، سپس آن حضرت با یاری عده ای از شیعیانش، از دست آن تیره دلان از خدا بی خبر، نجات یافته بر اسبی نشسته برای اتمام حجت راه مداین پیش گرفت.

در دست داشت، ضربت سختی بر ران آن حضرت وارد آورد که دیگر امام نتوانست روی اسب بنشیند و لذا آن حضرت را سوار تخته ای کرده و به مداین بردند، و در آن جا به خانه سعیدبن مسعود ثقفی که از جانب آن حضرت و پدر بزرگوارش حاکم مداین بوده وارد شدند(1)

امام در آن جا در بستر بیماری خوابیدند و شیعیان منتظر بودند که عاقبت امر چطور خواهد شد. زیدبن وهب بجهنی به حضور آن سرور شرفیاب شده و عرض کرد که شیعیان منتظر فرمان هستند و می خواهند بدانند که اندیشه امامشان چیست؟ آن حضرت در جواب فرمود به خدا قسم معاویه برای من بهتر است از این مردمی که خیال می کنند شیعه و پیرو من هستند در حالی که مال مرا به غارت برده و می خواهند مرا بکشند به خدا سوگند اگر با معاویه عهدی ببندم که در سایه آن خون من و مسلمانان محفوظ مانده و اهل عیالم در امان باشند; برای ما بهتر است از اینکه با یاری چنین مردمی به جنگ دشمن برویم زیرا که می دانیم اگر آغاز نبرد کنم اینها مرا گرفته تحویل معاویه خواهند داد و به خدا سوگند اگر با معاویه مصالحه کنم، در حالی که عزیزم بهتر است از این که او مرا در حالی که اسیرش هستم به قتل رسانیده و یا بر من منت گذاشته آزادم کند واین عار تا قیام قیامت برای بنی هاشم باقی بماند. بالاخره چون آن حضرت اندیشه سپاه خویش را دریافت برای اتمام حجت خطبه ای خوانده در آن فرمود: معاویه شما را به امری ( تبعیت

خویش ) دعوت می کند که در آن نه عزت است و نه انصاف، اگر طالب حیات و زندگانی هستید قبول کنیم آنچه را که او می خواهد و چشم روی خار بخوابانیم ( ذلت وخواری را بر خود حمل کنیم ) و اگر مردن با عزت را مقدم بر زندگانی پر ننگ و عار می کنید، بایست در راه خدا جان شیرین بذل کرد همین که فرمایش امام به این جا منتهی گردید صدای البقیه البقیه ( زندگانی وحیات ) از لشگریان بی شرم و نادان بلند شد!...

مشاهده بی وفایی و بی حیایی عجیب لشگریان از یک طرف، و اصرار معاویه ونوشتن او کاغذهای زیادی در موضوع صلح، و قسم دادن آن حضرت به حق جدش(2)،

وفرستادگان او کاغذهای سران لشگر امام را که نوشته بودند که اگر پیش ما بیایی ما حاضریم امام

ص: 147

حسن(علیه السلام) را دست بسته تحویل تو داده و اگر خواستی به عمرش خاتمه بدهیم از طرف دیگر، و ترس آن حضرت از غلبه روم بر ممالک اسلامی(1)

و علتهای دیگری که

بعضی از آنها در خاتمه خواهد آمد، وبعضی از آن ها هم در ضمن فرمایشات آن حضرت گذشت، همه این حرفها باعث شد که امام برای حفظ مصالح به شدیدترین و دردناک ترین جهادها (چنین مصالحه ای) که در زعماء عالم بشریت کمتر کسی پیدا می شود که قادر بر تحمل این همه ناراحتی ها باشد، تن بدهد; ولکن باز از ارشاد و موعظه لشگریان دست بردار نشده وفرمود: وای بر شما خیال می کنید که اگر مرا بکشید یا مرا دست بسته تحویل معاویه بدهید، او به وعده خود وفا خواهد کرد؟ من می دانم که اگر با او صلح کنم در صورت امکان نخواهد گذاشت که من به دین جدّم عمل کنم ولکن من قادرم که به دین جدم عمل کنم، ترس من از ناحیه خودم نیست، بلکه هراس من از این است که دارم می بینم که فرزندان شما در در خانه های اولاد ایشان ایستاده و از آنان آب و نانی را که خدا برای خودشان قرار داده بود می خواهند و آن ها هم حاضر به اجابت نیستند، دوری وهلاک باد بر شما که این بلا را با دست خودتان به خود روا می دارید، و به زودی به مکافات عمل هایتان گرفتار می شوید ...پس از آن که امام یقین کرد که لشگریانش حال پیروی حق را ندارند و از هدایت یافتن آنان کاملاًمأیوس شد، جواب نامه های معاویه را بدین گونه داده و او را نصیحت کرد: ای معاویه امید من در زنده کردن حق و نابودی باطل به نا امیدی مبدل گردید، ولکن تو در زنده کردن باطل و از بین بردن حق کامروا شدی، من چون ناچار شدم از خلافت کناره جویی کرده و این امر را از روی کراهت وناچاری به تو واگذار می کنم(2) ولکن این کناره جویی من در پیشگاه عدل الهی برای تو موجب عذاب الیم است و در عین حالی که من در واگذاری این امر مجبورم اما بدون قید و شرط با تو مصالحه نمی کنم بلکه با شرایطی که در کاغذ دیگر نوشته آمد، صلح می کنم، و به زودی پشیمان می شوی کما این که پیش از تو دیگران ( کسانی که غضب خلافت کردند ) پشیمان شدند، ولی آن وقت پشیمانی سودی نخواهد داشت.

ص: 148

به آن حضرت نوشتند که ما حاضریم

معاویه را عزل کرده و با شما بیعت کنیم (که در اول کتاب گذشت) خلاصه مردم اگر به اختیار خود بودند و زور دشمن بالای سر آنها نبود کسی را بر امام حسن و امام حسین(علیه السلام) ترجیح نمی دادند.

است در مخالفت معاویه با این شرط و در عظمت جنایتی که بر شیعه می شد قول « ابن ابی الحدید » بنا به نقل حیات الحسن که می گوید: « بعد از سال صلح کسی از مؤمنین باقی نمانده بود مگر این که بر نفس خود می ترسید یا این که در بیابان ها آواره بوده و جای امنی می خواست پیدا کند ولی پیدا نمی شد »

پنجم- معاویه حق ندارد ناگواری بر حسن وحسین(علیه السلام) فراهم کرده و کسی از اهل بیت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را در هر کجای عالم باشد، بتر ساند! این ها شرایطی بود که آن حضرت در کاغذ نوشته و خدا را شاهد گرفت و بزرگان قوم هم شاهد شدند.

و اما آن پنج شرطی که در نامه ننوشته و به وسیله نماینده خود از معاویه التزام گرفت عبارتند از:

اول- پیروان معاویه باید در قنوت سب کردن علی(علیه السلام) را ترک گفته و عوض آن درود بر آن حضرت فرستاده و او را به خیر یاد کنند. معاویه به اندازه ای این شرط را نقض کرد که بنا به گفته «سیوطی» بنی امیه روی بیش از هفتاد هزار منبر علی(علیه السلام) را لعن می کردند حتی بعضی از پیشنمازها! یادش رفته بود که در خطبه نماز جمعه بر آن حضرت لعنت کند، در مسافرت یادش آمده قضا نموده و در آن جا مسجدی بنا کرده و اسم آن را مسجدالذکر! گذاشتند ( مسجدی که در آن جا لعن فراموش شده یاد آمده است ) وقتی که خلافت به « عمربن عبدالعزیز » رسید; لعن کردن را قدغن نموده و عوض آن دستور داد که آیه: ربنا اغفر لنا و لاخواننا الذین سبقونا با لایمان را بخوانند، چون طبق دستور « عمربن عبدالعزیز » وقتی یکی از خطبا ترک لعن کرد، صدای ویحک السنه السنه از مردم بلندشد، یعنی وای بر تو سنت را ترک کردی، فقط جایی که در آن جا به غیر از یک دفعه لعنت نکردند سجستان بوده است، و چیزی که « عمربن عبدالعزیز » را واداشت که لعن را ممنوع کند حرف استادش بوده که در بچه گی برایش گفته بود وقصه اش معروف است.(1)

ص: 151

دوم- امام حسن(علیه السلام) معاویه را به اسم خواهد خواند و به او امیرالمؤمنین نخواهد گفت زیرا که او امیرالمؤمنین واقعی نیست بلکه او امیر فاسقین است، و امام با او صلح کرده است نه بیعت.

سوم- معاویه باید به اولاد هر یک از کسانی که در جنگ جمل وصفین در رکاب امیرالمؤمنین(علیه السلام) بودند و معاویه باعث شده است که آن ها شهید بشوند; مبلغ یک میلیون درهم بپردازد.

چهارم- من که حسن بن علی باشم برای ادای شهادت در پیش معاویه حاضر نخواهم شد ( البته معلوم است که شهادت در محضر قاضی جور; جایز نیست ).

پنجم- معاویه باید هر سالی پنجاه هزار درهم به امام بفرستد و پنج هزار درهم موجودی بیت المال کوفه را از او نگیرد، و علاوه خراج دارا بجرد(1)

به امام موکول کند تا به اولاد هر یک از مقتولین جمل وصفین مبلغ یک میلیون درهم بدهد، و بعضی ها اضافه کرده اند که آن حضرت شرط کرد که معاویه هر سالی صد هزار به خود آن حضرت و صد هزار دیگری به برادرش حسین(علیه السلام) بدهد..... ولی به عقیده نگارنده غیر از اشتراط این که خراج دارا بجرد در اختیار امام باشد سایر شرایطی که در ماده دهم گذشت; درست نیست اما اشتراط این که پنج هزار درهم موجودی بیت المال کوفه را از او نگیرد به دلیل این که اوّلاً ائمه(علیه السلام) بیت المال را ذخیره نمی کردند و هر چه دستشان می آید به اهلش می رسانیدند و ثانیاً بیت المال در اختیار امام بوده و اگر می خواست پیش از مصالحه به مصرف می رسانید، و اما صحیح نبودن موضوع پول هایی که امام برای خود و یا برای برادر عزیزش می خواست به این دلیل است که هر کس از وضع زندگانی و بذل و بخشش های ائمه معصومین مخصوصاً حضرت امام حسن(علیه السلام) و حسین(علیه السلام) مطلع شود می فهمد که آن بزرگوار به این پول ها احتیاج نداشته، مگر این که امام برای ضعیف کردن حاکم جور (معاویه) و برای رساندن بیت المال به دست اهلش (فقرا) این شرایط را شرط کند، واحتمال می دهم ما بین آنچه معاویه در کاغذ هایی که برای

درخواست صلح از امام بر علیه خود شرط می کرد، و بین آنچه امام بر علیه او در موضوع صلح شرط نمود، خلطی

ص: 152

شده باشد.(1)

مخفی نماند که معاویه اهل بصره را تحریک کرد که بگویند خراج! بجرد فیئی ماست و ما آن را به کسی نمی دهیم، و با این حیله با این شرط نیز مخالفت کرد، خلاصه کلام: معاویه کما این که خودش تصریح کرده و انشاءالله در جای خود خواهد آمد. پس از بستن پیمان سخت و شاهد گرفتن عده ای را بر این که ملزم است به آنچه امام شرط کرده است عمل کند، موافقت نکرده و آشکارا آن ها را نقض کرد.

شد روز بیست وپنجم ماه ربیع الاول سال چهل و یکم هجری بوده است بنابراین خلافت ظاهری آن امام مظلوم شش ماه و چهار روز می باشد.

معاویه به عنوان امیرالمؤمنی وارد کوفه می شود! سپس هر سه لشگر از نخلیه به طرف کوفه حرکت کرده معاویه از باب الفیل(1)

با هزاران تشریفات وارد مسجدکوفه گردید بعد از امام خواهش کرد که به منبر تشریف ببرد آن حضرت امتناع کرده ولیکن معاویه اصرار نمود بالاخره امام بالای منبر قرار گرفته مشغول بیان فضایل و مناقب امیرالمؤمنین(علیه السلام) گردیده وفرمود: تا بنی امیه حکومت می کنند برای امت محمًد(صلی الله علیه و آله) راحتی نخواهد بود از خدا می خواهم جزای شما مردم را در مقابل ظلمی که به ما کردید بدهد، معاویه از استماع خطبه امام بسیار ناراحت شده به منبر رفته و گفت: حسن(علیه السلام) چون خودش را بر خلافت اهل نمی دید! از این است که آن را به من تسلیم کرد، و سپس به امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) و به امام حسن(علیه السلام) ناسزا گفت امام حسین(علیه السلام) از شنیدن این حرف ها غضبناک شده و بلند شده خواست به معاویه جواب بدهد؛ لیکن امام حسن(علیه السلام) او را نشانده و امر به صبر کرده و خودشان بلند شده و فرمودند، ای کسی که علی(علیه السلام) را به زشتی یاد کردی منم حسن و پدرم علی(علیه السلام) و تویی معاویه و پدرت صخر ( ابوسفیان ) است مادر منفاطمه (علیها السلام) دختر پیغمبر(صلی الله علیه و آله) و مادر تو هند جگر خواره جد من رسول خدا(صلی الله علیه و آله) وجد تو عتبه ابن ربیعه جده من خدیجه کبری و جده تو قتیله است.....

پس خدا لعنت کند از ما دو نفر، بر کسی که حسب و نسبش خبیث بوده و خودش خبیث است، همین که فرمایش امام به این جا رسید صدای اهل مسجد به آمین بلند شد. « ابن ابی الحدید » می گوید این حدیث را فضل ابن حسن مصری از یحیی بن معین نقل می کند فضل می گوید: که یحیی هم گفت آمین و من خودم (فضل) هم می گویم آمین و می گوید ( ابن ابی الحدید ) علی ابن حسین اصفهانی هم گفته است آمین. ابن ابی الحدید سپس می گوید من هم می گویم آمین(2) ( و نگارنده هم می گوید آمین امیدوارم که خواننده عزیز هم بگوید آمین یارب العالمین ) بالاخره بعد امام شمه ای از فضایل اهل بیت را بیان کرده و فرمود: معاویه می خواهد شما را فریب دهد که می گوید من خودم را برای خلافت

ص: 155

اهل ندانسته آن را به او تفویض کردم، و حال این که این حرف دروغ است زیرا که طبق منطق قرآن و بیان رسول گرامی(صلی الله علیه و آله) ما لایق ترین مردم برای خلافت هستیم، ولی از وقتی که جد بزرگوارم دنیا را وداع گفت ما مظلوم شده ایم خداوند بین ما و کسانی که بر ما ظلم کردند حکم کند و به خدا سوگند اگر بعد از رحلت جدم مردم با پدرم بیعت می کردند هر آینه زمین و آسمان برکات خود را نازل می کردند و وقتی که خلافت را از اهل آن گرفتند حتی آزادشدگان و فرزندان آنان هم که تو (معاویه) و اصحاب تو باشند، در آن طمع کردند اگر جدم را کسی یاری می کرد به غار نمی رفت، و وقتی که پدرم کمک می خواست اگر کمکش می کردند حقش را از دست نمی داد، و وقتی که این امت مرا خوار کرده و با تو بیعت کردند من در پیشگاه خدا مسئولیتی ندارم، و اگر جستجو کنید امروز در مابین مشرق ومغرب کسی غیر از من و برادرم حسین(علیه السلام) را پیدا نمی کنید که فرزند پیغمبر(صلی الله علیه و آله) باشد با معاویه مصالحه کردم برای این که صلاح شما را در آن دانستم.

معاویه گفت تا از راه دیگر ممکن شود که آنان را وادار به بیعت کرد معنی ندارد که جنگ کنیم، زیرا که به عدد آنان اگر از لشگر شام کشته نشود آن ها کشته نمی شوند سپس کاغذ سفیدی را برداشته و زیر آن را مهر کرده و به وسیله نماینده خود به خدمت قیس فرستاد، و به او پیغام داد که این همه دشمنی تو با ما از برای حسن(علیه السلام) بوده حالا که او مصالحه کرد، خوبست تو هم بیعت کنی و هر خواهش و تمنایی داشته باشی در این کاغذ مهر خورده بنویس اجراء شود، ولکن قیس به غیر از سفارش شیعیان علی(علیه السلام) چیز دیگری ننوشت، معاویه دوباره کسی را خدمت او فرستاده قیس در جواب گفت قسم خورده ام که معاویه را بدون بودن نیزه و شمشیر بین ما ملاقات نکنم ( اگر خواستم با او روبرو شوم باید ملاقات در میدان جنگ باشد ) معاویه دستور داد تختی را آماده کرده و نیزه وشمشیر روی آن بگذارند و امام حسن(علیه السلام) را دعوت کرده خودش با امام روی تخت نشسته سپس به حکم امام قیس وارد مجلس شد، معاویه روی خود را به قیس کرده و گفت: کجا می توانی بروی در حالی که قادرم امر تو را کفایت کنم قیس جواب داد هر چه از تو ساخته است. مضایقه نکن باز معاویه او را دعوت به بیعت کرده قیس روی به امام کرده و گفت آیا از بیعت شما در آزادی هستم؟ امام چون دید که جان قیس در خطر است فرمود بلی! این وقت قیس دست خود را بر ران معاویه گذاشته وحاضر نشد که دست به دست او بگذارد معاویه بلند شده و دست خود بر دست قیس مسح کرده و بدین وسیله در نظر خود، از قیس نیز بیعت گرفت!(1)

ص: 157

می گفتند علی(علیه السلام) عثمان را کشته و فرزندش حسن(علیه السلام) معاویه را شهید کرد ( چه شهیدی ؟ ) و مخفی نماند که معاویه در صورت غالب بودنش مثل فرزند احمق خود (یزید) ساده نبود که امام حسن(علیه السلام) را آشکارا بکشد تا صدای مظلومیت او مثل صدای مظلومیت برادر عزیزش حسین(علیه السلام) طنین انداخته و بر جهان برسد، بلکه او خیلی شیطان و در کارهای خود دقیق بوده و حاضر نبود کار های زشتی را که مرتکب می شود به اسم او تمام شود و از این است وقتی که دید وجود امام حسن(علیه السلام) چون سد محکم و سنگر مستحکمی مانع از رسیدن او به گرفتن بیعت کامل از مردم برای یزید است به وسیله نزدیک ترین افراد به امام ( جعده دختر اشعث زن بی وفای آن حضرت ) حضرتش را جوری از بین برد که صدی نود مردم متوجه نشدند که فرزند رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را معاویه شهید کرده است از این جا جواب سوالی که چرا امام حسن مثل برادر عزیزش تا آخرین لحظات زندگی با معاویه نبرد نکرد؟ روشن می شود.....

و چون امام مثل پدر عزیزش خود را برای دین می خواست نه دین را برای سیاست خود، لذا حاضر نشد که به چنین کشته شدن های بی خود تن بدهد که در نتیجه میدان به تمام معنی برای دشمن خالی گشته و آشکارا و بدون ترس از ممانعت امام مردم را به ستایش معبود های خود (لات وعزی) دعوت کند. تازه اگر تأمل بیشتری در مواد صلح نامه بکنیم روشن می شود که در ظاهر اسم این قرارداد صلح بوده است و در واقع امام با شرط کردن آن همه شرط ها، معاویه را یک مأموری از مأمورین خود قرارداد منتهی معاویه وقتی که به شرط خود عمل نکند امام چه کند، و اگر صلح واقعی هم باشد چه عیب دارد که طبق تقاضای مصالح کما این که خود رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در حدیبیه و امیرالمؤمنین(علیه السلام) در صفین مصالحه کردند امام حسن(علیه السلام) هم مصالحه بکند.(1)

ص: 159

بین من و او داوری می کرد(1) ومثل این جواب را به عبارت دیگر،

در جواب ابو سعید عقیصا فرمود: هرگاه اقدام به صلح نمی کردم یک تن از شیعیانم بر روی زمین زنده نمی ماند. ور در جواب بعضی از نزدیک های خود فرمود همان علتی ( نبودن کمک ) که پدرم را واداشت که روز نخستین خلافت را به دیگری واگذار کند، مرا وادار کرد که مصالحه کنم. پس از فرمایشات خود آن حضرت هم روشن شد که عامل مهم مصالحه همانا نبودن یارانی برای امام و ملاحظه مصلحت دین بوده است در این جا با اجازه شما می خواهم به نوشتن اصل مطلب خاتمه داده و توضیحات چندی برای روشن شدن مطالب کتاب بیافزایم.

ص: 161

مردم دین دار و روشن فکر مدینه از طرف دیگر، مسئله عزل خلیفه و عمال او را در تمام شهرستان ها و ممالک اسلامی مسئله روز قرار داد. عثمان پس از متوجه شدن به انزجار عمومی برای خواباندن غضب مردم اول کاغذهای مهر آمیز چندی به اهالی شهرستان ها

نوشته، سپس از چند جا عمال خویش را احضار کرده برای حل این معما با آنها مشاوره کرد، متأسفانه چون صلاح مردم و خلیفه به صرفه آنان نبود غیر از چند نفری از آنان حرفی که به صلاح خلیفه باشد نزدند. بالاخره عثمان از این راه به مقصود نایل نشده در نتیجه ناراحتی توده به اوج شدت رسید، تا جایی که اهل مصر از ظلم استاندار خودشان عبدالله بن ابی سرح ( برادر شیری خلیفه ) به شکایت پیش عثمان رفتند، عثمان در ظاهر جواب مثبت داده با نوشتن کاغذی در این زمینه به عبدالله قدری از غضب مردم مصر کاست، ولکن چون این کار خلیفه برخلاف میل مروان بود. خلیفه را از تصمیمی که در اهانت عبدالله گرفته بود منصرف کرده و غضب اهل مصر را دوباره با گفتن بعضی حرف های زشت به جوش آورد.....

و از آن طرف چون کاغذ عثمان به عبدالله رسید از خواندن نامه غضبناک شده و یک نفر از آن جمعیتی را که شکایت پیش عثمان برده بودند به قتل رسانید .....

این عمل ناشایست عبدالله به غضب اهل مصر افزوده دوباره جمعیتی را که از هزاران نفر تشکیل یافته بود به مدینه فرستادند، فرستادگان اهل مصر درمدینه با بزرگان صحابه پیغمبر(صلی الله علیه و آله) تماس گرفته و جنایات عبدالله مخصوصاً عمل ناجوانمردانه اخیر او را گوشزد آنان کردند، صحابه از شنیدن ناراحتی های برادران دینی خود فوق العاده متأثر شدند، و بنا شد که عده ای از آن ها با سرپرستی علی(علیه السلام) به دربار خلیفه وارد شوند. علی(علیه السلام) روی به عثمان کرده و فرمود خواهش اهل مصر از تواین است که والی آنان را عوض کرده و خونی را که از او طلب دارند به حکم قصاص خواستار باشی، عثمان پس از استماع فرمایشات مولا خطاب به اهل مصر کرده و گفت: هر کسی را دوست می دارید بگویید تا به جای عبدالله بفرستم، مردم مصر محمد بن ابی بکر را اختیار کرده و عثمان منشور استانداری او، و عزل عبدالله را صادر نمود. مصری ها با خوشحالی زیاد در رکاب استاندار متدین و جدید خود به طرف مصر به جرکت آمدند، هنوز بیش از سه روز از حرکت آنان

ص: 163

نگذشته بود ناگاه دیدند غلامی با سرعت تمام راه مصر را پیش گرفته و دوان دوان می رود، مصری ها در حق او بدگمان شده و از او پرسیدند که تو کیستی و به کجا

می روی؟ گفت من غلام امیرالمؤمنین! عثمانم، و برای رساندن پیغامی به خدمت والی مصر می روم، آن ها گفتند اینک والی مصر با ما به مصر می رود گفت مقصودم عبدالله بن ابی سرح است، جریان به محمد رسید او پس از سوال و جواب چندی دستور داد تفتیش کنند، پس از جستجوی زیادی در جایی که گمان نمی رفت کاغذی را یافتند، محمد دستور داد همه جمع شوند، پس از اجتماع مردم مشغول خواندن کاغذ شده ناگاه مضمون نامه را چنین یافتند که ای عبدالله بن ابی سرح اگر محمد و فلان و فلان پیش تو آمدند آن ها را به قتل می رسانی و به نوشته ای که با خود دارند اعتنا نکرده و هر کس تظلم کند زندانش کن! مردم مصر پس از اطلاع یافتن به مضمون نامه فوق العاده متأثر شدند؛ محمد صورت مجلس گرفته و هر که از مهاجر وانصار در رکاب او بودند امضاء کردند سپس از مسافرت مصر منصرف شده و دوباره به مدینه برگشتند صحابه پیغمبر(صلی الله علیه و آله) از این جریان بیش از پیش متأثر گشته کسی نماند که از خلیفه بددل نشود پس دوباره هیأتی را به سرپرستی علی(علیه السلام) پیش خلیفه روانه کردند.

علی(علیه السلام) : این غلام غلام توست؟

عثمان: بلی

شتر شتر تو است؟

: بلی

مهر مهر تو است؟

: بلی

کاغذ را خودت نوشته ای؟

عثمان: نه

پس دقت در کاغذ کردند معلوم شد که کاغذ را مروان نوشته و خلیفه مهر کرده است....

صحابه: پس مروان را در اختیار ما بگذار تا در موضوع کاغذ با او صحبتی کنیم.

عثمان: این کار شدنی نیست بی خود اصرار نکنید.

ص: 164

این جواب ناشایست خلیفه به غضب مسلمانان افزوده و دانستند که عثمان حاضر نیست که بنی امیه را از پست های حساس ولو هر اندازه خیانت کنند؛ بیرون کند:

پس نائره آتش غضب بلند شده و نزدیک شد که دود آن چشم خلیفه را کور کند ناچار علی(علیه السلام) پیش عثمان رفته او را واداشت که با مردم مصاحبه کرده بلکه بتواند آنان را ساکت کند، خلیفه در مسجد رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به منبر رفته و به مردم قول داد که آن ها را راضی کند پس از پایان خطبه وقتی که به دارالخلافه برگشت مروان و عده ای دیگر از بنی امیه که از ترس بیرون نرفته بودند پس از اطلاع یافتن شان از موضوع سخنرانی خلیفه دوباره او را از تصمیم خود منصرف کرده و خواستار پس گرفتن قول خود شدند، عثمان در جواب گفت من چون بالای منبر به مردم قول داده ام نمی توانم حرف خود را پس بگیرم تو (مروان) بیرون برو با مردم صحبت کن، مروان در مقابل مردم قرار گرفته و گفت: می خواهید از این که جمع شده اید سلطنت ما ( بنی امیه ) را از ما بگیرید دور شوید و به شهرها و منزل هایتان بروید ما بنی امیه مغلوب بشو نیستیم رویتان سیاه باد. به مثل معروف یک دیوانه سنگی را تو چاه می کند که هزاران نفر عاقل نمی توانند آن را از چاه بیرون کنند، مروان هم هر چه علی(علیه السلام) و سایر صحابه برای فرونشاندن آتش غضب زحمت کشیده بودند با چند دقیقه صحبت خود، همه آن ها را بی ثمر نمود. همسر عثمان که نائله نام داشت پس از شنیدن موضوع سخنرانی مروان شبانه خلیفه را پیش علی فرستاده که از این که حرف مروان بی عقل و نادان را گرفته و منطق صحیح آن بزرگوار را ترک کرده است عذرخواهی نموده و از آن حضرت خواستار چاره و نصیحت باشد، پس از اجتماع خلیفه با علی(علیه السلام) آن حضرت فرمود: پس از آن که در مسجد رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به مردم قول دادی که بر طبق میل آنان رفتار کنی چرا به مروان اجازه دادی که به مردم فحش بدهد؟ خلیفه عذر خواسته و نفس خود را ملامت کرد علی(علیه السلام) این دفعه هم او را نصیحت کرده و فعالیت های لازمه ای را انجام داد متأسفانه باز مروان زحمات آن حضرت را خنثی کرد. بالاخره موضوع نامه نوشتن مروان به والی مصر از یک طرف، و سخنرانی غیر عاقلانه او از طرف دیگر، مسلمانان مدینه و اهالی بعضی از شهرستان های دیگر را واداشت که با بی طاقتی

تمام از خلیفه خواستار

ص: 165

مروان باشند که، راجع به این دو موضوع با او صحبتی کنند متأسفانه عثمان به احساسات مردم احترام نگذاشته و به خواهش آنان ارزشی قائل نشد، این کار غیر عاقلانه خلیفه، مردم را وادار کرد که دارالخلافه را محاصره کرده و خلیفه را تا وقتی که مروان را تسلیم نکرده است در مضیقه بی آبی قرار بدهند، خلیفه از بی آبی به زحمت افتاده از شورشیان سؤال کرد:

آیا علی(علیه السلام) با شماست؟

نه.

سعد با شماست؟

نه.

آیا کسی نیست که به علی(علیه السلام) خبر کند تا قدری برای ما آب بفرستد؟

آن حضرت به مجرد فهمیدن ناراحتی خلیفه از بی آبی، اول سه مشک آب با هزاران زحمت به دارالخلافه فرستاده سپس برای خواباندن فتنه با چند نفر از نزدیکان خود با زحمات زیادی به دارالخلافه وارد شد، متأسفانه این دفعه هر چه شفاعت کرد مجاهدین قبول نکردند، آن حضرت مأیوسانه از دارالخلافه بیرون رفته و برای ادای نماز وارد مسجد شد، مردم از جنابش خواستار شدند که اجازه دهد نماز را به جماعت بخوانند امام در جواب فرمود من با شما مردمی که خلیفه را محصور کرده اید نماز نمی خوانم، چون تمامی راه ها بر آن حضرت مسدود شد چاره ای غیر از این ندید که دستور دهد امام حسن وحسین(علیه السلام) با چند نفر از فرزندان محترمین صحابه درب دارالخلافه ایستاده و نگذارند کسی آزاری به خلیفه برساند، بالاخره غضب مردم بر خلیفه واطرافیان او دقیقه به دقیقه زیاد می شد، تا این که نیار بن عیاض که یکی از اصحاب پیغمبر(صلی الله علیه و آله) بوده از بیرون دربار، صدا به خلیفه زده گفت: اگر می خواهی سالم باشی خویشتن را از خلافت کنار کن، کثیر بن صلت کندی که از جمله کسانی بود که در دارالخلافه با خلیفه بودند تیری به طرف نیار خالی کرده و او جان تسلیم کرد. شورشیان: ای خلیفه قاتل ابن عیاض را به ما تسلیم کن. عثمان: کسی که به من خدمت کرده است را در اختیار شما نمی گذارم. مجاهدین به مجرد شنیدن این جواب حمله به دارالخلافه برده امام حسن(علیه السلام) و امام

حسین(علیه السلام) با سایر

ص: 166

گماشتگان علی(علیه السلام) به دفاع برخاستند در این گیرودار امام حسن(علیه السلام) زخم یافته و سرهای سایر گماشتگان علی(علیه السلام) شکسته شد خلاصه مجاهدین درب دارالخلافه را آتش زدند، در این میان یک نفر از شورشیان گفت: مردم اگر بنی هاشم در سر و صورت حسن و حسین خون ببینند به طور حتم با ما به مقام جنگ آمده کار خلیفه تعطیل خواهد شد خوبست بریزیم و به عمر خلیفه خاتمه بدهیم، پس محمد بن ابی بکر با دو نفر از اصحاب خود از خانه محمد بن حزم وارد دربار شده و عثمان را به قتل رسانیدند نائله زن عثمان صیحه کشیده و مردم را از کشته شدن خلیفه آگاه ساخت همین که امام حسن(علیه السلام) و امام حسین(علیه السلام) و سایر گماشتگان علی(علیه السلام) این صیحه را شنیدند به دارالخلافه وارد شده و عثمان را کشته یافتند، و از آن طرف علی(علیه السلام) به مجرد شنیدن این خبر خود را به دارالخلافه رسانیده و به مأمورین خود روی ترش نشان داد طلحه در آن جا بود گفت علی جان چرا بر محافظین غضب می کنی؟ اگر عثمان مروان را در اختیار مردم می گذاشت کشته نمی شد.(1)

خواننده عزیز: از این مقاله ای که ما آن را عمداً از کتاب یک نفر جوان مسیحی ترجمه کردیم معلوم شد که حضرت علی(علیه السلام) برای خواباندن آتش فتنه چقدر تلاش نمود؛ آیا باز هم رواست که معاویه و یاران او برای رسیدن خود به ریاست پنج روزی دنیا نسبت قتل عثمان را به آن بزرگوار بدهند؟ نمی دانم چرا پس معاویه ای که عثمان او را به یاری خواست نرفته و به کاغذ او جواب نداد، و عمر وعاص و عایشه ای که شورشیان را به قتل او تحریک می کردند، و طلحه و زبیری که مجاهدین را به مال کمک می کردند قاتل عثمان شناخته نشوند، ولی علی(علیه السلام) با آن همه زحمات قاتل عثمان محسوب شود(2)

؟ از « ابن ابی الحدید » نقل می کنند که می گوید: وای به حال عثمان اگر قاتل او علی بن ابیطالب باشد،(3)

ابوالطفیل بن وائله در آن روزهایی که

معاویه سرو صدای طلب خون عثمان را راه انداخته بود بر او وارد شده و گفت چرا وقتی که عثمان از تو طلب یاری کرد

ص: 167

کمکش ننمودی در حالی که همه مردم شام در فرمان تو بودند؟ در جواب گفت حالا که خون او را طلب می کنم این خودش کمکی است(1)

گویا علی(علیه السلام) با چشم حق بین خود آن همه فتنه و جنجال هایی را که معاویه راه انداخت، می دید که این همه تلاش نمود که بلکه خلیفه توبه کند و جریان کشته شدن او به میان نیاید که تا فردا کسانی که در قتل او کمک کردند به عنوان طلب خون او به اغراض باطله خود نرسند.

حکایت دوم: روزی که معاویه آهنگ جنگ صفین کرد روز چهارشنبه بود مردم را برای خواندن نماز جمعه جمع کرده و در روز چهارشنبه یک نماز جمعه ای با آب و تاب خواند، کسی نگفت که در روز چهارشنبه نماز جمعه خواندن چه مفهومی دارد.

حکایت سوم: عمر وعاص و چند نفر دیگر از یاران معاویه از پیغمبر اکرم(صلی الله علیه و آله) روایت کرده بودند که عمار به دست فئه باغیه ( قوم جنایتکار و ظالم ) کشته می شود واین حدیث در میان مردم شام معروف شده بود، بنابراین در جنگ صفین وقتی که عمار به دست سپاه شام کشته شد، به یاد آن حدیث به پیچ و پیچ افتاده و گفتند نکند که ما همان فئه باغیه باشیم که پیغمبر(صلی الله علیه و آله) خبر داده است، معاویه و عمر و عاص برای خواباندن سر و صدا و برای جلوگیری از وزیدن نسیم فهم وشعور گفتند: قاتل عمار علی(علیه السلام) است زیرا که اگر علی او را به جنگ نیاورده بود او کشته نمی شد، و با این حیله تخم سکوت بین آن ها کاشته شد و صاحب شعوری پیدا نشد که بگوید بنابراین می بایست که قاتل حمزه ( عموی پیغمبر(صلی الله علیه و آله) ) خود پیغمبر باشد .....

حکایت چهارم : روزی یک نفر از مردم شام از رفیق خویش سؤال کرد که این ابوتراب ( لقبی است از القاب امیرالمؤمنین(علیه السلام) ) کیست که امیرالمؤمنین ( معاویه ) او را لعنت می کند رفیقش جواب داد که خیال می کنم که او دزدی است.(1)

حکایت پنجم: پاورقی نویس جلد 17وسائل ( مرحوم شعرانی قدس سره ) در توضیح روایتی از امیرالمؤمنین(علیه السلام) در صفحه 160 آن، از ابن شهر آشوب نقل می کند که معاویه علیه اللعنه و الهاویه به فکر استقلال طلبی و مخالفت با خلیفه بحقّ علی بن ابیطالب(علیه السلام) افتاد، با نخست وزیر بی دین تر از خودش در این باره مشورت کرد، او گفت امتحانش مجانی است در اجتماع مردم بگو کدو هم مثل حیوان است برای حلال بودن خوردن آن لازم است سرش را ببرید، به احتمال قوی مقصودش کدوی پاییزی که گردن لاغر دارد و در این جهت شبیه حیوان است منظور باشد، وقتی این حرف را گفت از همان روز مردم شروع به سربریدن کدو کردند، فهمید مردم شام بیش از این جاهلند، و

آمادگی هر گونه

ص: 169

استحمار را دارند، با این کار بدعتی به بدعت های بنی امیه اضافه کرده و به خر مراد سوار شد.

زیر بار بیعت ننگین ابی بکر نرفت، خلیفه اول صلاح خود را در این دید که او را مجبور نکند، وقتی که نوبت خلافت به عمر رسید روزی در

بازار سعد را دیده و او را بین بیعت کردن و از مدینه بیرون رفتن مخیر کرد، سعد بیچاره از ترس خلیفه زادگاه خویش را ترک گفته و در حوران شام جایگزین شد شبی از شب ها به دستور خلیفه وقت، ناگهان دو تا تیر به سعد اصابت کرده و او را از پا درآورد، سیاست روز تقاضا کرد که این جنایت ناجوانمردانه را به گردن جن گذاشته و بگویند سعد را جن ها کشتند، معاویه در نامه ای که به قیس می نویسد به این جریان اشاره کرده و می خواهد بگوید که از آن جن ها که خلیفه ثانی داشت و پدر تو را کشتند، من هم دارم. در جایی دیده ام اسم این دو جن خلیفه، یکی خالد بن ولید پسر دایی اش که، در زمان بچه گی در کشتی گرفتن خطر سنگینی به پای او زده، و روی این عداوت خلیفه چند دفعه در زمان ابی بکر او را می خواست گیربدهد، از جمله در جریان قتل مالک بن نویره رضوان الله علیه بوده که، خالد با دادن اولین رشوه در اسلام ( دو دینار به دربان ابی بکر که بتواند قبل از آمدن عمر، نیمه شب به ابی بکر برسد ) و شاید هم به لباس جن افتادنش در اینجا برای ترمیم قلب خشن خلیفه، و یا برای اخذ ثروت زیادی بود، و دیگری نامش مغیرة بن شعبه ارباب ابولؤلؤ بود، و شعری هم که این دو جنّ انسان نما، به زبان جن های رسمی بستند، این شعر است:

قد قتلنا سید الخزرج سعد بن عبادة و رمیناه بسهم فلم نخط فواده

در اختیار فاسق و فاجری همچو معاویه بگذارم در حالی که ما همیشه از طرف این ها به خیر رسیده و خود حسن(علیه السلام) و پیش از او پدرش مرا حکومت مداین داده اند. لکن

به عقیده نگارنده چون مختار می دانست که معاویه به سران لشگر و بزرگان اصحاب امام، وعده کرده است که هر کس حسن(علیه السلام) را در اختیار او بگذارد و یا بکشد جایزه های هنگفتی به او بدهد لذا مختار برای آشکار ساختن مکنون خاطر عموی خویش به این حرف متکلم شد در معجم الرجال جلد 8 ص 97 آقای خوئی(ره) می فرماید بعضی از فضلاء بر این مطلب روایتی هم از معصوم(علیه السلام) دیده اند و گرنه کسی که توفیق انتقام کشی خون ناحق ریخته حضرت ابی عبد الله الحسین(علیه السلام) نصیبش شود حتماً ساحت قدس او بالاتر از همه این حرف ها خواهد بود، برای به دست آوردن مقام و منزلت مختار در پیش ائمه اطهار، و دانستن عقیده علمای علم رجال در حق او خواننده عزیز را به مطالعه مقاله ای که به قلم نویسنده نگارش یافته و در شماره چهار سال چهارم مجله وزین نور دانش چاپ شده و به اندک تغییری برای سهولت دسترسی در ذیل درج می گردد دعوت می کنم.

مختار ثقفی یا انتقام کشنده از دشمنان امام حسین(علیه السلام)

البته بر اهل بصیرت روشن است که هر کسی که به مقامی می رسد به اندازه عظمت و خطیر بودن مقامش دارای دشمنان زیادی شده و زبان های اشخاص مغرض و افترا گو به سویش دراز می شود حتی مخالفینش از دادن هر نوع نسبت ناروا باک نداشته ولو این که آن تهمت به هیچ وجهی تناسب با شخصیت چنین آدمی نداشته باشد. مثلاً علی(علیه السلام) که جان و روح نماز بوده و برای عظمت دین مجاهدت های طاقت فرسا نموده و اولین انسانی است که در سن کودکی با پسر عمویش رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نماز گذاشته و در حال نماز چنان از خود بی خود می شد که تیر از پایش می کشیدند متوجه نمی شد، و حتی باریدن تیر دشمن در روز جهاد او را از خواندن نماز در وقت فضیلت باز نمی داشت، چنین کسی را طوری متهم به نخواندن نماز کرده بودند که وقتی که خبر شهادتش به شام می رسد و می گویند ابن ملجم مرادی در صبح روز نوزدهم ماه مبارک رمضان در مسجد کوفه در محراب عبادت سر نازنینش را با شمشیر زهرآلود در حال نماز شکافته است، مردم تعجب می کنند

ص: 172

و می گویند علی(علیه السلام) نماز می خواند؟ خلاصه اکثر رادمردان جهان گرفتار این گونه ناراحتی ها شده اند. از جمله اشخاصی که از پیمودن این راه بی

نصیب نشده و از کینه وحسد دشمنان دارای سهم بسزایی هستند یکی هم شخصی است که مقصود از تنظیم این مقاله همانا دفع تهمت و رفع شبهه از ساحت قدس اوست، و این شخص رادمرد عظیم المنزله و شخص شخیص مختار بن ابی عبیده ثقفی است یا به عبارت روشن تر شاد کننده اولاد رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و انتقام کشنده از کشندگان حضرت حسین(علیه السلام) می باشد. مختار پس از آن که دشمنان حضرت حسین(علیه السلام) را به چهار میخ کشید زبان های بدگو به سوی او باز شده و از دادن هر نوع تهمت به وی دریغ نکردند شگفتا که حتی نسبت ادعای پیغمبری هم به او دادند البته بنده منکر این معنی نیستم که در کتب تراجم و رجال بعضی حرف های دلالت کننده بر بدی او درج نگردیده است ولکن ادعای نگارنده این است که همه این حرف ها نسبت هایی است که به او داده اند تا بلکه بدین وسیله بتوانند از منزلت او در نظر مردم بکاهند، اما به یاری خدا علمای ما در هر عصری روشن بوده و هستند و حرف صحیح و واقعی را از حرف نادرست و ناروا تشخیص داده و حرف دشمن را ولو این که در قالب حرف دوست ریخته شده باشد ( جعل روایت شود ) فهمیده و با حربه منطق و استدلال اشخاص سفسطه گو و منافق را می کوبند، از این است که حقیقت این مطلب نیز بر آنان مخفی نمانده و پرده از روی آن کنار زده اند، از جمله علمایی که در علم تراجم و رجال تخصصی کامل دارند و حکم برضعیف بودن این دسته از روایات کرده اند از پیشینیان صاحب معالم در کتاب تحریر طاووسی و از متأخرین علامه مفضال مامقانی صاحب کتاب تنقیح المقال می باشد که در کتاب مذکور مفصلاً بحث کرده و جواب های دندان شکن از این گونه روایات می دهد و می گوید: مگر می شود که شخصی که حضرت باقر(علیه السلام) در یک مجلس سه دفعه برایش طلب مغفرت می کند آدم بد و مرموزی باشد، برای این که ادعای ما بدون دلیل نباشد و علاوه حق مطلب خوب ادا شده باشد به ترجمه چند روایتی که در فضیلت مختار رسیده است اقدام می کنم تا خوانندگان گرامی به عظمت ومنزلت او در نزد ائمه هدی(علیه السلام) پی ببرند.

ص: 173

حضرت صادق(علیه السلام) می فرماید: هیچ زنی از ما شانه به مویش نزده و خضاب نکرد تا این که مختار سرهای کشندگان ما را برای ما فرستاد.

شود، و ثانیاً طایفه کیسانیه پس از فوت محمد حنفیه رضوان الله علیه پیدا شده اند و مختار شهید شد در حالی که محمد حنفیه زنده بود، و ثالثاً علت ملقب شدن طرفداران مختار به لقب کیسانیه فرمایش امیرالمؤمنین(علیه السلام) بود که، یا کیّس یا کیّش این کلمه را تثنیه کردند و کیسان گفتند، پس حرف این حتّی کاملاً باطل است.

در جلد دوم الغدیر ص 343، پس از آنچه از سید بن طاووس، و علامه حلّی، و ابن داود، و ابن نما، و محقق اردبیلی،صاحب معالم، و قاضی نورالله مرعشی، و شیخ ابوعلی رضوان الله علیهم تعریف مختار را بیان می کند، می فرماید: در بزرگداشت مختار رضوان الله علیه کافی است که، شخصیت بزرگواری مثل شهید اول، زیارتنامه مخصوصی برای مختار نقل کرده است که، در کتاب مراد المرید ترجمه مزار الشهید، موجود است، و نظام الدین ساوجی حکم بر صحت آن کرده است، این زیارتنامه حاکی است که در آن زمان مزار مختار پیش شیعه مشهور بوده است، چطوری که در رحله ابن بطوطه جلد اول ص 138 دیده می شود، سپس الغدیر 21 نفر از شخصیت های علمی اسم می برد که، در تنزیه مختار کتاب مستقلّی نوشته و بر او ثنا گفته اند، نگارنده گوید قابل ذکر است چطوری که الغدیر بیان کرد، و ابن نما می فرماید بر کسی که از درب مسجد کوفه به طرف حرم حضرت مسلم(علیه السلام) خارج شود قبه و بارگاه مختار هویدا است، بینم که چرا در زمان ما از آن تربت پاک آثاری نیست؟ به عقیده ما دستی که باب الثعبان مسجد کوفه را که در آن نامگذاری منقب بزرگی در جریان آمدن آن اژدها به خدمت امیرالمؤمنین(علیه السلام) نهفته بود با بستن فیلی در چند مدتی معروف به باب الفیل کرد ( دست و فرهنگ اموی ) همان دست از آستین نوادگانش بیرون آمده و بارگاه مرحوم مختار را از بین برد، کما این که در صد سال اخیر حرم ائمه بقیع و بارگاه عسکرین(علیه السلام) را هم تخریب کرد مخفی نماند که مسامحه و کوتاهی شیعه هم بی دخالت نیست.

دستور داد که از این رویه زشت و ناجوانمردانه شدیداً خودداری کرده و جلوگیری نمایند، اما آنان با چه زحماتی در اجرای این دستور روبرو شدند ما را کاری نیست، بلکه ما در این مقام در جستجوی علت صدور این دستور هستیم حالا که به این صدد در آمدیم خوب است که سبب این اقدام را از زبان خود عمر بشنویم می گوید: در زمانی که پیش عبید الله بن عتبه بن مسعود در مدینه درس می خواندم روزی در موضوع لعن بر علی(علیه السلام) از من به استادم چیزی رسید، ( گویا استادش حین عبور از کوچه صدای لعنت کردن او را در وقت بازی شنیده بود ) وقتی خدمتش رسیدم دیدم مشغول خواندن نماز است پس از خواندن یک نماز طولانی روی به من کرده و گفت از کجا برایت ثابت شد که، خداوند متعال پس از راضی شدنش از اهل بدر و بیعت رضوان، به آنان غضب کند. یعنی پس از آن که طبق آیه قرآن علی(علیه السلام) مرضی خدا قرار گرفته و خدا از او مثل سایر کسانی که در غزوه بدر و بیعت رضوان بودند راضی شد، تو بر خلاف اراده حضرت حق به چه مجوزی از او می خواهی که بر علی(علیه السلام) لعنت کند؟ در جواب عرض کردم چیزی نشنیده ام فرمود پس چه چیز تو را واداشت به آن حرف هایی که من از تو شنیدم، گفتم به خدا از این معصیت توبه کرده و از شما معذرت می خواهم، و تصمیم گرفتم که دیگر مرتکب این گناه نشوم.

علت دوم- می گوید: پدرم موقعی که خطبه می خواند جمله لعن بر آن حضرت را بر خلاف سایر جملات خطبه با وحشت و اضطراب اداء می کرد، روزی از سبب این اضطراب از او سؤال کردم در جواب فرمود اگر آن چه ما از علی(علیه السلام) می دانیم کسانی که دور ما جمع شده اند بدانند یک دفعه اطراف ما را خالی کرده و به اولاد علی(علیه السلام) می چسبند.(1)

خواننده عزیز از این قصه معلوم می شود که عقیده و طرز فکر آموزگار در روحیه دانش آموز چقدر مؤثر است، بنابراین خیلی لازم است که در اختیار استاد برای نونهالان خود دقت کامل را به خرج دهیم.

ص: 177

مقصود نایل شوید، و مبادا گول این گونه حرف ها را بخورید، ولکن اشعث نادان نصیحت مولا را نشنیده و اختلاف در لشگر آن حضرت راه پیدا کرد، گروهی گفتند این حیله ای است که عمر و عاص راه انداخته است و نباید دست از جنگ کشید؛ و عدّه دیگر گفتند پس از آن که ما را به حکم قرآن خواندند دیگر برای ما جایز نیست که نبرد کنیم، متأسفانه اکثریت را دسته دوم تشکیل داده و از علی(علیه السلام) خواستار مراجعت اشتر نخعی از میدان جنگ شدند، و گفتند اگر فرمان عقب نشینی اشتر را صادر نکنی تو را خواهیم کشت، امیرالمؤمنین(علیه السلام) در صورت مخالفت چون نیستی خود و سایر اصحابش را حتمی دید ناچار کسی را پیش اشتر روانه کرده و فرمان عقب نشینی را داد، نماینده پیش اشتر آمده و فرمان مولی را به او رسانید آن سرلشگر غیور و استقلال دوست در جواب گفت: از من به خدمت امیرالمؤمنین(علیه السلام) بگو اگر قدری صبر کنند نزدیک است که پرچم پیروزی را در لشگرگاه دشمن به اهتزاز درآورم، فرستاده برگشته و عرض اشتر را خدمت مولی رسانید؛ متأسفانه آن مردم احمق حرف صحیح او را قبول نکرده و با بی تابی تمام خواستار مراجعت اشتر را شدند، دوباره نماینده پیش اشتر رفته اشتر در جواب گفت: آیا نمی بینی که چقدر به پیروزی نزدیک شده ایم؟

نماینده: چرا اما تو راضی هستی که پس از پیروزی وقتی که خدمت مولی برگشتی او را کشته یافته یا در دست دشمن اسیر ببینی؟

اشتر: سبحان الله من راضی نیستم که همه دنیا مال من باشد و دقیقه ای بدون امیرالمؤمنین زندگی کنم.

نماینده: بلی این جماعت می گویند؛ اگر اشتر مراجعت نکند تو را کشته یا به دست دشمن خواهیم داد.

اشتر همین که این جواب را شنید دست از جنگ کشیده به خدمت امیرالمؤمنین(علیه السلام) برگشته و از آن مردم نادان هر چه اجازه مراجعت به میدان خواست ندادند، و گفتند تا قرآن ها سر نیزه هاست ما نه از علی(علیه السلام) و نه از تو اطاعت نخواهیم کرد. سپس اشعث خدمت امیرالمؤمنین(علیه السلام) آمده و اجازه خواست که پیش معاویه رفته و از علت قرآن سر نیزه کردن پرسش نماید، آن حضرت اجازه داده او پیش معاویه

رفت؛ معاویه در جواب گفت:

ص: 179

مقصود ما این است که یک نفر از طرف ما و یک نفر از طرف شما تعیین شوند تا به حکم قرآن بین ما و شما حکم کنند؛ اشعث مراجعت کرده و همین که پیغام معاویه را به علی(علیه السلام) رسانید صدای بلی ما راضی هستیم، از عده زیادی بلند شد، خلاصه شامی ها عمرو عاص را نماینده خود قرارداده و عراقی ها اکثرشان ابوموسی اشعری را که اسم او عبدالله بن قیس بوده و برای حفظ جان خود از هر دو لشگر کناره گرفته و در اراضی شام به سر می بردکاندید کردند، امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود که ابوموسی لیاقت این سمت را ندارد حالا که می خواهید کسی را اختیار کنید عبدالله بن عباس برای این کار خوب است، زیرا که او می تواند هر حیله ای را که عمرو عاص راه بیندازد خنثی کند، در جواب گفتندعبدالله از خواص تو است ما باید کسی را اختیار کنیم که نه از خواص تو و نه از دوستان معاویه باشد، امام در جواب فرمود: مگر عمروعاص از خواص معاویه نبود که معاویه و هل شام او را اختیار کردند؟ حالا که عبدالله را نمی خواهید پس اشتر نخعی را قبول کنید، جواب دادند که اشتر مرد جنگجویی است او را هم قبول نداریم، بالاخره هر چه خود آن حضرت و اصحاب فهمیده او گفتند که ابوموسی لیاقت این پست حساس را ندارد قبول نکردند، آخر امام دست به دعا بلند کرده و گفت: الها تو گواه باش که من از کردار این قوم بیزارم، بالاخره آخر برد با آن ها شد و کسی را فرستادند که ابوموسی را از اراضی شام به صفین بیاورد. بعد مجلسی آماده شد معاویه با بزرگان شام و امیرالمؤمنین(علیه السلام) با سران لشگر عراق در آن اجتماع نموده و صلح نامه ای با شرایط چندی بین آن دو لشگر نوشته شد، سپس بنا شد هر دو داور برای مطالعه کتاب خدا و فکر در اطراف موضوع به دومه الجندل که نام حصنی در هفت منزلی شام بوده رفته و پس از مطالعه نتیجه فکرشان را در اختیار مردم بگذارند، و هر چه آن دو نفر حکم کند هر دو لشگر قبول کنند، ابوموسی با چهارصد نفر از لشگر عراق، و عمروعاص با چهارصد نفر از سپاه شام راه دومه الجندل را پیش گرفتند، و از آن طرف علی(علیه السلام) با ناراحتی تمام با بقیه لشگر، صفین را به سوی کوفه ترک گفته، و معاویه با نشاط فزون از حد راه شام پیش گرفت. عمروعاص به دومه الجندل وارد شده پس از چند روز دیگر ابوموسی آمد؛ عمرو استقبال گرمی از ابوموسی کرده و

مشغول چاپلوسی و فریفتن او شد، و هر روز به احترام او

ص: 180

می افزود و هر چه اصحاب امیرالمؤمنین(علیه السلام) او را از حیله و تزویر عمروعاص ترسانیدند حرف های آنان به گوش آن نادان فرو نرفته و خیال می کرد که عمرو او را جداً احترام می کند. خلاصه روزها یکی پس از دیگری سپری گشت اما از حکومت حکمین خبری نشد، در نتیجه کسانی که با آن ها بودند از زیادی تأخیر به تنگ آمده و اگر احیاناً کسی هم اعتراض می کرد به حرف او گوش نمی دادند، تا روزی عمروعاص به ابوموسی خطاب کرده و گفت رفیق عزیز چه اشکالی هست که هر دو تایمان معاویه را ب خلاف اختیار کنیم؟ چون که او از همه کس به عثمان نزدیک تر بوده و علاوه خون او را طلب می کند، و بدان که اگر این کار بر معاویه راست آید تو را از بخشش های بی کران خود، بهره مند خواهند ساخت، ابوموسی در جواب گفت خلیفه باید اهل دین باشد و بنابراین علی(علیه السلام) از همه کس به این مقام یرازنده تر است، و علاوه او از مهاجرین اولین ( کسانی که در اوایل هجرت پیغمبر(صلی الله علیه و آله) مهاجرت کرده اند ) است، و با وجود آنان دیگران نباید به این مقام کاندید شوند، اگر می خواهی علی(علیه السلام) و معاویه را کنار گذاشته و عبدالله بن عمر را انتخاب کنیم؟ عمرو در جواب گفت:عبدالله قهرمان این میدان ها نیست، سپس پسر خود را پیشنهاد کرده و ابوموسی قبول نکرد.

فردای آن روز عمروعاص مجلس را از بیگانه تهی ساخته و خطاب به ابوموسی نموده و گفت: تو اهل عراق را به آن اندازه دوست نداری که من مردم شام را دوست می دارم، و علاوه تو پیش مردم عراق آن اندازه احترام نداری که من در نظر اهل شام ارجمندم، و علاقه تو به علی(علیه السلام) به قدر محبت من به معاویه نیست، با این همه مصلحت در این است که من معاویه و تو علی(علیه السلام) را از این مقام عزل کنیم، بعد اگر مصلحت شد عبدالله عمر را اختیار می کنیم و گرنه خود مردم هر کس را بخواهند اختیار کنند.

ابوموسی صحیح است حرف نیکو زدی و اندیشه خوبی کردی.

عمروعاص پس دستور دهیم مردم جمع شوند تا رأی خود را اظهار کنیم.

ابوموسی چون روز شنبه برای این کار بهتر است باشد برای فردا.

آفتاب روز شنبه طلوع کرده و کسانی که با آن ها بودند اجتماع نموده و منتظر رأی حکمین شدند.

ص: 181

ابوموسی آقای عمروعاص بفرمایید و حرف خودتان را بگویید.

عمروعاص اختیار دارید من چه طور این جسارت را کرده و از شما پیشی گیرم در حالی که شما دارای مقام شامخی پیش رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و ابوبکر وعمر بوده و در ایمان و هجرت بر من سبقت رفته اید، شما بفرمایید فرمایش خودتان را بگویید بعد من عرض خود را می رسانم.

ابوموسی بلند شده به تریبون ضلالت تکیه کرده و پشت میکرفون گمراهی قرارگرفته مشغول سخنرانی شد، پس از حمد وثنا گفت: مردم در امری اتفاق کرده ایم امیدوارم که به صلاح امت باشد، عمروعاص گفت صحیح است به سخن خود ادامه دهید، در این جا ابن عباس روی به ابوموسی کرده و گفت ای ابوموسی به خدا سوگند عمروعاص تو را فریب داده است مبادا پیش از او اظهار نظر کنی، متأسفانه آن مرد نادان نصیحت او را نشنید و گفت: مردم بنده و عمروعاص اتفاق کرده ایم بر این که علی(علیه السلام) و معاویه را از خلافت خلع کرده و شما را در اختیار خلیفه آزاد گذاریم، پس من علی(علیه السلام) و معاویه را از خلافت خلع نمودم شما هر که را خواستید اختیار کنید، و به روایت اعثم کوفی انگشتر خود را از انگشت بیرون کشیده و گفت مثل این علی(علیه السلام) را از خلافت بیرون کشیدم، پس از ارتکاب این جنایت کنار رفته و خاموش نشست. عمروعاص روباه صفت بلند شد و گفت رفیق من رییس خود را از خلافت عزل نموده و من هم آقای او را عزل می کنم، بعد انگشتری که در دست داشت به انگشت کرده و گفت مردم بدانید که من معاویه را مثل این بر خلافت نصب کردم، زیرا که او از همه کس به عثمان نزدیک- تر است. ابوموسی همین که این حرف را شنید مغزش آتش گرفته و گفت خدا تو را موفق نکند که بر من حیله کردی و مثل تو مثل سگی را می ماند که در هیچ حالی از او آسوده نتوان بود، عمرو در جواب گفت مثل تو مثل دراز گوشی می ماند که کتاب حملش کنند، بالاخره آن دو دوست صمیمی نیم ساعت قبل، به همدیگر فحش داده و به جان هم افتادند، عراقی ها از این حکومت فوق العاده ناراحت شده و گفتند که امیرالمؤمنین(علیه السلام) می دانست که تو (ابوموسی) مرد احمقی هستی لذا به حکومت تو دل نمی داد، سپس ابوموسی از شرم علی(علیه السلام) و اصحابش راه مکه را گرفته و

عراقی ها به طرف کوفه حرکت کرده

ص: 182

و عمروعاص با یاران خود به شام رفتند، علی(علیه السلام) از شنیدن این جریان فوق- العاده ناراحت گشته ولیکن چون چاره ای نداشت صبر کرد.

آخرین گفتار یا بحثی در عدد زن های امام حسن(علیه السلام)

حضرت امام حسن مجتبی(علیه السلام) آن امام ممتحن از هر گونه مظلومیتی و نرسیدن به حقش بهره مند است، لکن بعصی از حق کشی ها درباره اش بر هر انسان با وجدان رنج آور است، از آن جمله افتراء و تهمت زنی دشمنان حضرتش درباره عدد زن های آن مظلوم است، این بحث از جمله عناوینی است که می بایست در اطرافش خیلی قلم فرسایی شود، زیرا که در صورت ثبوت دروغگویی یک عده تاریخ نویسان، در عین این که دفع تهمتی از ساحت قدس آن سرور شده، خواهد معلوم شد که دشمنانش تا چه حدّی در متنفّر کردن مردم از آل محمّد(صلی الله علیه و آله) تلاش کرده اند، لکن چون بحث طولانی بر خوانندگان عادی غالباً خستگی آور است، از باب ما لا یدرک کله لا یترک کله، و بمنطوق کریمه انا جعلنا کم امّه وسطاً، در این میدان در راه پیمایی حالتی بین تندروی و کندروی انتخاب کرده، و به همراهی دوستان ( باقر شریف قریشی مؤلّف کتاب پر ارج حیاة الحسن(علیه السلام) و شیخ رازی آل یس مؤلّف کتاب شریف صلح الحسن(علیه السلام) ) طی طریق کرده و حرف های مؤرّخین را با ترازوهای علمی سنجش کرده و حرف های صحیح را از نادرست تشخیص می دهیم.

بین اهل تاریخ و سیره نویسان در عدد زن های آن مظلوم چهار قول معروف است ( 70، 90، 250، 300 ) راوی قول اول مدائنی، دومی شبلنجی، سومی ابوطالب مکّی است، و از آن جایی که میزان در قبول قول کسی چطوری که در علم اصول فقه و درایه به ثبوت رسیده، عادل یا ثقه بودن قائل است، لذا لازم است اولاً در ماهیت این سه نفر بحث شود تا معلوم شود آنان از نظر علمای رجال چقدر محلّ اعراب دارند، و ثانیاً روشن شود که اعتبار چقدر ممکن است قول کسی را ولو به فرض بهترین انسان ها باشد، تأیید می کند.

مدائنی از کاسه ارباب خویش آب خورده تعریف و تمجیدهای بی خود او است که داریم می بینیم از بنی امیّه می کند، و از مثل عوانه بن حکم عثمانی روایت می کند، و روی این حساب و علل دیگر است که ابن عدّی در کتاب خود ( کامل ) او را ضعیف دانسته و گفته به روایاتش نمی شود اعتماد کرد، و مسلم هم در صحیح خود، از او روایت نکرده است، و علاوه اکثر روایات او مرسل بوده و روایت مسند کم دارد.(1)

پس به گفته مدائنی نمی شود اعتماد کرد.

محاجّه با امام می نشستند و خیلی سعی می کردند که عیبی برای حضرتش پیدا کنند، و جلوترها هم خیلی فکر می کردند چیزی را پیدا کنند وقتی حضرتش را احضار کردند به رخش بکشند و او را محکوم کنند، وقتی چیزی را پیدا نمی کردند می گفتند که پدرت قاتل عثمان است، و اگر از این هم بهره نمی گرفتند نعوذبالله در پیش حضرتش به پدرش ناسزا می گفتند، و الحمدلله امام(علیه السلام) با منطق و استدلال صحیحش رسوایشان می کرد به حدّی که پشیمان می شدند که چرا چنین کردیم و رسوا شدیم، اگر امام(علیه السلام) سیصد تا زن داشت چرا پس برای نمونه در کتاب تاریخی پیدا نمی شود که روزی یکی از دشمنانش بگوید تو لیاقت امامت و خلافت را نداری، تو اگر مهم باشی زن هایت را اداره می کنی، آیا لکّه کشتن پدر او عثمان را، چسبده تر است، یا داشتن سیصد زن؟

اما دو حدیث کافی یکی حدیث 4، و دیگری حدیث 5، از جلد 6 صفحه 56 می باشد، حدیث 4 را مرحوم کلنی قدس سره به سند خود از عبداله بن سنان از امام صادق(علیه السلام) روایت می کند، و مرحوم مجلسی در مرأت العقول لقب مؤثق به او داده است، لکن چون در سند محمدبن زیاد بن عیسی واقع است، حقیر در بررسی سند دیدم که علمای بزرگ رجال ( نجاشی، رجال طوسی، خلاصه علامه، و جیزه مجلسی، جمع المقال طریحی، جامع الروات اردبیلی، و تنقیح المقال مامقانی ) اظهار بی اطلاعی کرده اند، و خود مرحوم مجلسی در مقدمه و جیزه اش فرموده هر کس را من ترجمه نکرده ام محکوم به مجهول بودن است، روی این حساب حدیث مجهول می باشد، بر اهل تحقیق است که خودشان بررسی کنند، بلی مجلسی بزرگ در روضه المتقین جلد 9 باب اول طلاق الموثق کالصحیح تعبیر آورده است، و حدیث 5 را هم یحیی بن ابی العلاء از امام صادق(علیه السلام) نقل می کند، مرحوم مجلسی در مرأت العقول آن را مجهول خوانده است، از رجال سند علی بن موسی بن جعفر الکُمَندانی، و ابوسلیمان داود بن کورة القمی، یقیناً محل بحث است، و احمد بن محمد بن عیسی را بعضی توثیق کرده و بعضی نکرده است، ولی یحیی بن ابی العلاء بی شک مجهول است، و مع ذلک در روضه المتقین به عبارت فی الصحیح تعبیر آورده است. و روایت وسائل در باب 2 طلاق حدیث اول قرار گرفته، (جلد 15 صفحه 268) از محاسن برقی نقل کرده و سند صحیح است، و در آن از قول امیرالمؤمنین(علیه السلام) درباره امام حسن(علیه السلام) این کلمه: فانه مطلاق للنساء آمده است آنچه از این همه روایات مورد اعتماد می باشد همین حرف است، این فرمایش را با روایات زیادی که درباره مذموم بودن طلاق رسیده، مثل آنچه در کافی از قول رسول خدا(صلی الله علیه و آله) روایت می کند که خداوند مبغوض دارد یا لعنت می کند، تردید از راوی است، هر مرد و زنی را که نظرش از ازدواج تنها لذت بری شده که، هر روز بخواهد مزه یکی را بکشد، در حدیث دیگر باز از کافی از قول امام صادق(علیه السلام): از چیزهایی که خدا

حلال کرده هیچ کدام مثل طلاق مبغوض او نیست، ( اصل طلاق را برای ملاحظه مصلحت بندگان حلال کرده، و تا ممکن است استفاده از این قانون را دوست ندارد )، و خداوند دشمن می دارد مردی را که خیلی طلاق دهنده و مزه زن ها را کشنده است، و در همین کتاب چهار حدیث دیگر پشت سر هم به مضمون

ص: 188

این حدیث باز درج شده است، و در مستدرک الوسائل جلد سوم قدیم هم در اول کتاب هفت حدیث در این موضوع روایت شده است.

اگر قیاس کنیم حاصل می شود که، آن امام مظلوم که بعد از پدرش از جهاتی اول مظلوم عالم است، با کم اقبالی که داشته ممکن است گرفتار زنان دیگری به تحریک معاویه مثل جعده شده باشد، چطوری که مجلسی بزرگ در روضه المتقین احتمال داده، آن ها را طلاق داده باشد، و یا این که یک عده بدبخت را به عللی که شوهرهایشان را از دست داده باشند از گم نامی، فقط با انداختن نام مبارکش به روی آن ها نجات داده، و آن ها را به شرف عروس رسول خدا(صلی الله علیه و آله) بودن برساند، و بهترین شاهد بر این عرضم کمی فرزندان آن امام همام است. مؤلف كتاب صاحب الغار ابوبكر ام رجل آخر گويد: مغيره هزار زن را طلاق داد، و به اين كارش افتخار مي كرد، مطلاق ناميده شد، اموي ها اين لقب را به امام حسن(علیه السلام) چسبانيدند. ص 125.

مخفی نماند که در این موضوع حرف های چرت و پرت زیادی را داستان سرایان بنی امیه ساخته اند، خدا می داند که کسی که گیر بنی امیه مخصوصاٌ معاویه بی دین بیفتد چه مصائب و افتراء هایی را باید متحمل شود، در خاتمه برای تأیید حرف های گذشته (ازنوشتن مطلبی ناگزیرم) و آن این که در زمان بنی امیه از جمله چیزهایی که بازار خیلی گرم داشت مسئله جعل حدیث بود، با آن هر کسی را دوست داشتند به عرش اعلاء می رسانیدند، مثل احادیثی که در تعریف خلفاء و شخص معاویه، مثلاً روز قیامت در بالای عرش خدا منبری به طول و عرض چقدر نصب می شود معاویه در بالای آن و خدا در پایین آن می نشیند،(1) مثل حذف الف و لام تزیین از نام مقدس الحسن و الحسین و وصل

آن به نام حسن بصری(2)

و هر کسی را دوست نداشتند هر چه ممکن بود ضایع می کردند، مثل بالابردن مقام عایشه و تضییع مقام حتی رسول خدا(صلی الله علیه و آله) که، در مسابقه آن حضرت با

ص: 189

عایشه او برنده شد،(1)

و مثل عمر به غنا و آواز خوانی گوش نمی داد و پیغمبر(صلی الله علیه و آله) گوش می داد.(2)

و مثل گفتن معاویه به امیرالمؤمنین(علیه السلام) که حسد ده قسم است نه قسمت آن در تو است که با حکومت من مخالفت می کنی،(3)

و کشتن کسی که اسمش علی بود،(4)

و برای بردن منقبتی که شیعه و سنی نقل کرده اند در جریان آمدن آن اژدها به خدمت امیرالمؤمنین(علیه السلام) در مسجد کوفه، که اسم آن را در باب الثعبان می گفتند، مدتی فیلی در در آن بستند تا معروف به باب الفیل شد،(5)

در اینجا با اجازه شما کم کم می خواهم مابین خامه و کاغذ جدایی انداخته قلم را به زمین بگذارم.

آفریدگارا از پیشگاه با عظمت تو مسئلت می کنم که ما را از دوستان حقیقی این خانواده قرارداده و بین ما و آل محمد(صلی الله علیه و آله) در دنیا و آخرت جدایی نیندازی السلام علی من اتبع الهدی.

ذیقعده سال 1386

قم محمد محقق مرندی

بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 190

کامل آن ها توسط معظم له مطالعه شده و چند مورد محدود است که نصف و یا چند مجلد از آن مورد استفاده قرار گرفته است .

والسلام علیکم و رحمه الله و برکات

اول جمادی الثانیه 1421ه. ق

تهران، غلامرضا مردانی گرمدره

ص: 192

تصویر

ص: 194

تصویر

ص: 195

تصویر

ص: 196

تصویر

ص: 198

تصویر

ص: 199

ص: 200

22. الله اکبر از این گذشت و از این آقائی ( الف ). 9

23. الله اکبر از این گذشت و از این آقائی (ب). 10

24. تسخیر روح استاد و سؤال از اوضاع عالم بعد از مرگ. 10

25. حالا بشنو شدّت مرگ را و حواست جمع باشد. 10

26. خلاف شرع هائی که در ما بین مردم رایج است. 11

27- بلی مفهوم لقب هم حتی حجّت است. 13

28- امام زمان عجل الله فرجه در احمد نام داشتن نیز هم نام پیغمبر(صلی الله علیه و آله) است. 14

29- بپرهیز از خارج شدن از مشاهد مشرّفه، به روز پنجشنبه. 14

30- خشک شدن دریاچه ساوه که از ارهاصات است، جایش کجا بود؟. 15

31- باز هم سلام نمی کنی. 15

32- نکته ای که خیلی ها از آن غافلند. 15

33- اهل البیت(علیه السلام) به رفتن مهمانشان کمک نمی کردند. 16

34- در مدّت کم، چطور سی هزار نفر در کربلا حاضر شدند. 16

35- تاریخ تولّد و رحلت حضرت معصومه(علیها السلام). 16

36- عاشورای سال 61، مطابق با چه ماهی از سنة شمسی و چه سال و ماهی از سنة میلادی بود. 17

37- سه توجیه لطیف. 17

38- پیغمبر(صلی الله علیه و آله) هم خدا را به حق حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) قسم می دهد. 18

39- تفاوت این دو تعبیر حکایت از کمال لطف می کند. 18

40- بدبخت از داخل دریا تشنه برگشت. 19

41- هفهاف بصری یا آخرین شهید کربلا به روز عاشورا. 19

42- بلی حتی در بعضی از موضوعات تفحص لازم است. 20

43- بنی امیه چند اطلاق دارد؟ و ملعون کدام است؟. 20

44- به به چه مقامی. 21

45- سعی کن پشیمان نباشی که دو دست خود را تا آرنج بجوی. 22

46- هر چه خدا خواست، همان می شود. 23

ص: 202

47- چند مطلب مفید طبّی از کتاب دانستنیهای پزشکی. 24

48- سخت ترین مصائب از نظر حضرت سکینه(علیها السلام). 24

49- پیغمبر(صلی الله علیه و آله) همیشه عزادار حسین(علیه السلام) بود. 24

50- ما هم به امام حسین(علیه السلام) نامة محبت نوشته ایم. 25

51- قوی ترین پهلوان ها. 25

52- شانزده مرتبه نام خدا برده شده است. 25

53- آزادی هم شرط دارد. 25

54- ترقّی هزار و پانصد مرتبه ائی. 25

55- داروین هم خدا پرست بود. 26

56- عدّه ای از شهداء کربلا را ترجمه می کنیم. 26

57- شفای درد سینه ها در قرآن است. 27

58- اصلحک الله معنی لطیفی دارد. 28

59 - طریق مصرف مال، گواه برچگونگی به دست آوردن آن. 28

60- خوشا به حال کسانی که مال حلالی داشته باشند و در صلة امام(علیه السلام) به مصرف برسانند. 29

61- وضع تاریخ هجری از چه زمانی است؟ و واضع آن کیست؟ و علت وضع چیست؟. 29

توجه: طغیان قلم مؤلف کتاب « مکاتیب الرسول(صلی الله علیه و آله) »: 38

62– صله و زیارت شیعیان صالح، ثواب صله و زیارت امام(علیه السلام) را دارد. 39

63– حبیب ( رضوان الله تعالی علیه ) پسر مظاهر است اشتباه نشود. 39

64- برای این که موالیان امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) به کمک امام حسین(علیه السلام) نروند، ابن زیاد چهار هزار و پانصد نفر را زندان کرد. 39

65- باز هم بگو دست به خاک زدن تیمم کردن چرا؟. 40

66- بچه را از راه تخم گذاری تولید و از راه پستان شیر می دهد. 40

67- حدیثی لطیف در فضیلت محبّین اهل بیت(علیه السلام) 41

68- جابر هشت، و هر کدام از عبدالله عامری و علی بن جعفر شش معصوم(علیه السلام) را درک کرده اند. 41

ص: 203

69- زمانی می آید که مردم ربا خوار شوند، و هر کس اباء کند، گرد ربا او را می گیرد. 42

70- خالی از مطایبه نشود. 42

71- عزیزترین آیه قرآن بسم الله الرحمن الرحیم است. 42

72- اسلام دین عطوفت است و خشونت مسلمانان مربوط به آن نیست. 43

73- مسئله. 43

74- خیررسانان دنیا در آخرت هم خیررسانند. 43

75- چرا شیعه بعد از والضالین الحمدلله رب العالمین و دیگران آمین می گویند؟. 44

76- تفکر ساعه خیر من عباد سبعین سنه. 45

77- می خواهی که وحشت قبر نداشته باشی؟. 45

78- علمای بزرگ شیعه مؤیّد بودند. 45

79- مداوم تسبیح حضرت زهراء (علیها السلام) شقی نمی شود. 46

80- چرا قدماء اصطلاح صحیح و حسن و مؤثق را نداشتند؟. 46

81- دست با کفایت امام حسن مجتبی(علیه السلام) و فتح ایران.. 46

82- این دو کتاب به این دو شخصیت نسبت داده می شود ولکن درست نیست. 48

83- راز دل و زبان حال هر شیعه. 49

84- جواب دو نفر از یک سؤال. 49

85- رسم انبیاء بر زیاد کردن موی سر نبود. 49

86- وزراء حضرت بقیه الله ( عجل الله تعالی فرجه ) همه عجم هستند. 51

87- گر تو دیدی سلام ما برسان.. 51

88- سمره بن جندب توی دیگ آب گرم به درک رفت... 51

89- شخص روزه دارد دو خوشحالی دارد. 52

90- چه لذت بخش است، خطابی که در روز محشر به روزه داران می شود. 53

91- چرا خداوند متعال روزه را عمل خالص می شمارد. 53

92- روزه چه حقی بر انسان دارد. 54

93- موفق به درک عید فطر و اضحی نشوید. 54

94- فکر نکن که روزه خواری کم مجازاتی دارد. 55

ص: 204

95- ناموس برعکس جاسوس. 55

96- بلی که خون قربانی هم نجس است. 55

97- صیغه متکلم مع الغیر برای چیست؟. 57

98- از افتراء گفتن جداً بپرهیز، که خطر دارد. 58

99- کلام کوتاه ولی خیلی پر معنی. 58

امیرالمؤمنین(علیه السلام) می فرماید: مثل دنیا مثل سمی است که آن را کسی می خورد که نداند سمّ است. 58

101- محل تولد امیرالمؤمنین(علیه السلام) در داخل کعبه کجای آن است؟. 59

102- مسئله. 59

103- اقرار دشمن جانی.. 60

104- ببین تفاوت راه از کجا تا به کجاست... 60

105- یا للعجب از این لطافت بیان.. 61

106- بیگانه نتوانست، ولی خودی کرد. 67

107- جامع ترین حمدها 67

108- الجمع مهما امکن اولی.. 68

109- چه خاصیت عجیبی دارد سجده های طولانی. 69

110- آخرین مزه ای که انسان مؤمن در حال جان دادن درک می کند. 69

111- در رختخواب مردن هم آسان نیست. 69

112- چیزی که از انسان پوسیده نمی شود. 69

113- ای دانشمندان اسلامی توجه کنید. 71

114- چند مطلب مفید طبی از کتاب دانستنی های پزشکی. 71

115- نحوست سیزده از کجاست؟. 72

116- عده ای از شهدای کربلا را ترجمه می کنیم. 73

117- محل ذبح حضرت اسماعیل، در کجای منی است؟. 76

118- چرا کف کعبه مکرمه از کف مسجدالحرام بلند تر است؟. 76

119- خطبه النکاح اللطیفه. 77

ص: 205

120- از مطایبه خالی نشود. 78

121- محاکمه نفس امّاره. 78

122- طبقات العلماء 81

123- لغت نامه تهاویل الربیع. 94

124- حقیقت اسلام را دید و مسلمان شد. 99

125- مسئله 148. 99

126- نیرنگ معاویه در مشوش کردن افکار، تا امام حسن(علیه السلام) مجبور به صلح شود 100

127- ازسیاستمداران بعید نیست. 101

128- یک روز هفتاد و دو نام دارد. 101

129- بلی بصابران چهل قلوهم می دهند. 102

130- عطر مشک از کجا به عمل می آید. 103

131- اخلاص چه گوهر بابرکتی است. 104

132- پاداش هر مرد و زنی که در خانه کار کند. 105

133- در مقابل قدرت لایتناهی فرقی نیست. 106

134- تأثیر عجیب نگاه. 106

135- درخت مسواک در کجا به عمل می آید. 107

136- زهرآبی که روزانه از بدن انسان دفع می شود. 108

137- اشتباه نشود جابر در زیارت اربعین نابینا نبود. 108

138- تعبیر عجیبی از قاتل امام رضا(علیه السلام) 109

139- هر که با آل علی درافتاد ور افتاد. 111

140- عمر شش هزار ساله. 112

141- نکات ظریفه از باب نکاح. 112

142- کلمات عالیه المضامین. 113

143- شیعه با چه زحماتی احکام دینشان را دست می آورند. 115

144- امام صادق(علیه السلام) ابوحنیفه را مجاب می کند. 115

145- لو لا علّی لهلک عمر. 116

ص: 206

146- اهمیت حق مردم. 116

147- امیرالمؤمنین(علیه السلام) در دقایق عمر خویش چه می کرد. 117

148- افطاری دادن امیرالمؤمنین(علیه السلام) چطور بود. 117

149- اولین کسی که صندوق شکایات را معمول کرد امیرالمؤمنین(علیه السلام) بود. 118

150- بترسیم از عاقبت حرام. 118

151- اگر ننویسم جفا کرده ام. 118

152- الله اکبر از این کمی غذا و قوّت بازو. 119

153- از مطایبه خالی نشود. 119

154- ای چهل ساله ها. 120

155- برگردیم برآنچه گذ شت. 120

فلسفه صلح امام حسن(علیه السلام). 1

علت نگارش.... 126

تاریخ حیات امام(علیه السلام) 126

دیباچه یا علت نگارش.... 125

قطره ای از دریای بیکران یا اجمالی از تاریخ حیات امام حسن(علیه السلام) 127

صلح امام حسن(علیه السلام) و قیام امام حسین(علیه السلام) 128

علی(علیه السلام) وصی خود را معرفی می کند. 132

امام حسن(علیه السلام) به منبر تشریف می برد. 133

سبقت گرفتن مردم به همدیگر در بیعت آن حضرت: 134

معاویه به کوفه و بصره جاسوس می فرستد. 134

چه چیز باعث شد که امام با معاویه به نبرد خیزد. 135

نامه دیگر امام به معاویه. 135

جواب معاویه به نامه امام(علیه السلام) 136

فرمان معاویه برای جمع آوری لشگر. 138

تجهیز قوا از طرف امام(علیه السلام) 139

ص: 207

عبیدالله بن عباس به سرلشگری انتخاب می شود. 140

نیرنگ معاویه در جلب یاران امام(علیه السلام) 141

پانصد هزار درهم گرفت و دین را به دنیا فروخت... 141

ایستادگی قیس بن سعد در برابر نیرنگ معاویه. 142

مخالفت مردم با امام حسن(علیه السلام) 145

لشگر امام مال حضرتش را غارت می کنند: 145

امام مجروح می شود: 146

مواد دهگانه صلح نامه. 149

آیا معاویه به این شرط (دوم) عمل کرد؟. 150

خطبه امام پس از نوشتن صلح نامه. 153

اجتماع سه لشگر در نخلیه: 154

خودداری حسنین(علیه السلام) و قیس بن سعد از بیعت معاویه: 156

سخنی با خواننده عزیز. 158

علت صلح امام را از زبان خود آن حضرت بشنوید. 160

توضیحات و ملحقات... 162

توضيح اول: 162

چرا عثمان کشته شد و قاتل او کیست... 162

توضیح دوم: 168

استفاده معاویه از حماقت مردم شام. 168

توضیح سوم: 170

کشته شدن سعد بن عباده انصاری... 170

توضیح چهارم: 171

توضیح پنجم: 176

توضیح ششم: 178

جریان داوری ابوموسی و عمر و عاص..... 178

توضیح هفتم: 183

ص: 208

صلح رسول خدا(صلی الله علیه و آله) با مشرکین مکّه در حدیبیه. 183

مدائنی را بشناسید: 184

شبلنجی احتیاج به ترجمه ندارد. 185

ابوطالب مکّی چه شخصیتی دارد؟. 185

چند چیز زیاد نبودن عدد ازواج را روشن می کند. 186

ریشه یابی این تهمت ناروا. 187

توضيح.. 191

اسامي كتب مورد مطالعه. 193

اسامی کتاب هایی که جزء مدارک برگزیده است... 197

مژده به عاشقان مناجات... 5

فهرست... 201

ص: 209