ص:2

ص:3

مجموعه مقالات کنگره جهانی «جریان های افراطی و تکفیری از دیدگاه علمای اسلام»

مجموعه مقالات/جلد چهارم

قم/1393

ص:4

ص:5

اعضای ستاد برگزاری کنگره

«جریان های افراطی و تکفیری از دیدگاه علمای اسلام»

ریاست کنگره: حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی(دام ظله)

دبیر علمی کنگره: حضرت آیت الله العظمی سبحانی(دام ظله)

رئیس ستاد و قائم مقام دبیر علمی: حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید مهدی علی زاده موسوی

دبیر کمیته علمی کنگره: حجت الاسلام و المسلمین دکتر مهدی فرمانیان

مسئول اجرایی کمیته علمی: جناب آقای محمد علی موحدی پور

مسئول مقالات اهل سنت داخل: حجت الاسلام و المسلمین محمد رضا خوشخو

مسئول دفتر کمیته علمی: جناب آقای سید محمد مهدی عمادی

مسئول هماهنگی مقالات: جناب آقای عباس صادقی خواه

سرویراستار: جناب آقای ابوالفضل طریقه دار

ویراستاران: سلمان رحیمی، محمد زارعی حبیب آبادی و برخوردار.

گروه تبارشناسی جریان های افراطی و تکفیری

مدیر گروه: حجت الاسلام و المسلمین دکتر مهدی فرمانیان

دبیر گروه: جناب آقای محمد حسن بهشتی

اعضای شورای علمی گروه:

حجت الاسلام و المسلمین اسد علیزاده

دکتر محمد الله اکبری

حجت الاسلام و المسلمین مهدی پیشوایی

حجت الاسلام و المسلمین دکتر جباری

حجت الاسلام و المسلمین جبرئیلی

حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید لطف­الله جلالی

دکتر داداش نژاد

استاد علی اصغر رضوانی

حجت الاسلام و المسلمین محمد­طاهر رفیعی

استاد قاسم صفری (جوادی)

حجت الاسلام و المسلمین حمیدرضا مطهری

حجت الاسلام و المسلمین دکتر ملک مکان

ص:6

حجت الاسلام و المسلمین نیکزاد

حجت الاسلام و المسلمین محمدهادی یوسفی غروی

گروه ریشه یابی افکار تکفیری

مدیر گروه: آیت الله حسینی قزوینی

دبیر گروه: حجت الاسلام و المسلمین حبیب عباسی

اعضای شورای علمی گروه:

حجت الاسلام و المسلمین محمدجواد ابوالقاسمی

استاد سید رضا بطاط

حجت الاسلام و المسلمین فلاح الدوخی

حجت الاسلام و المسلمین حسین رجبی

حجت الاسلام و المسلمین اکبر روستایی

آیت الله نجم الدین طبسی

حجت الاسلام و المسلمین محمدجعفر طبسی

حجت الاسلام و المسلمین سید محمد یزدانی

گروه جریان های افراطی و تکفیری و پیامدهای سیاسی آن

مدیر گروه: حجت الاسلام و المسلمین دکتر منصور میراحمدی

دبیر گروه: جناب آقای مختار شیخ حسینی

اعضای شورای علمی گروه:

دکتر شهروز ابراهیمی

دکتر محمد پزشکی

دکتر حسین پوراحمدی

دکتر مسعود پورفرد

دکتر محمد علی حسینی زاده

دکتر صادق حقیقت

دکتر رضا خراسانی

دکتر محمد ستوده

حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید کاظم سید باقری

حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمود شفیعی

دکتر عبدالوهاب فراتی

دکتر ناصر قربان نیا

ص:7

سرکار خانم دکتر نجمه کیخا

دکترشریف لک زایی

دکتر عنایت الله یزدانی

حجت الاسلام و المسلمین دکتر یزدانی مقدم

گروه بررسی راه کارهای برون رفت از افراط و تکفیر

مدیر گروه: جناب آقای دکتر حسن بیگی

دبیر گروه: جناب آقای دکتر سید جواد امینی

اعضای شورای علمی گروه:

دکتر اکبر استرکی

دکتر سیامک باقری

دکتر هادی جمشیدیان

دکتر حمید رضا حاتمی

دکتر علیرضا خراشادی زاده

جناب آقای محمدرضا خسروی

دکتر سید محمود رضا شمس دولت آبادی

حجت الاسلام و المسلمین محمد حسن دهقان

جناب آقای حمید رحمتی

جناب آقای بهرام رضایی

جناب آقای محمود زرین ماه

جناب آقای عباس عظیمی کیا

جناب آقای مجید فقیه

دکتر سید ضیاءالدین قاضی زاده

جناب آقای علیرضا کیقبادی

جناب آقای علی محمد رضایی

جناب آقای احمد مزینانی

جناب آقای مهدی مزینانی

دکتر عبدالله هندیانی

مسئول ستاد بین الملل: حجت الاسلام و المسلمین سید محمود وزیری

معاون مسئول بین الملل: حجت الاسلام والمسلمین محمد رضا خوشخو

مسئول دفتر بین الملل: جناب آقای مرتضی احمدی

ص:8

مسئول ستاد اجرایی: حجت الاسلام و المسلمین سید محمدعلی موسوی نسب

مسئول دبیرخانه مرکزی: جناب آقای سید جمال الدین طباطبایی

مسئول دفتر دبیرخانه: جناب آقای سید محمد باقر باقریان موّحد

مسئول مکاتبات دبیرخانه مرکزی: جناب آقای محمد مهدی فضلی

مسئول امور مالی: جناب آقای ابوالفضل سعادتی

مسئول سایت: حجت الاسلام والمسلمین سید مصطفی طباطبایی شیرازی

مسئول فناوری: جناب آقای مجتبی تمیمی

مسئول کمیته مدعوین داخلی: حجت الاسلام والمسلمین علی اصغر ضیایی

مسئول کمیته فرهنگی - تبلیغی: حجت الاسلام و المسلمین علی مولایی

مسئول کمیته رسانه: جناب آقای ابوالفضل صالحی

مسئول کمیته اسکان: جناب آقای سید رضا حسینی

ص:9

ص:10

سلفی گری و تکفیر در تونس میان گفتمان النهضة و دیگر گفتمان های بومی 205

پیترو لانگو

چه کسی تجددخواهی اسلامی را هدایت می کند؟ (تمرکزی بر لیبی) 221

انریکو گلوپینی

بخش دوم:

ریشه یابی افکار تکفیری

قرآن کریم و همزیستی مسالمت آمیز در جامعه بشری 231

وجدان فریق عناد

قرائتی امروزین از اندیشه سلفی گری پژوهشی تحلیلی در مورد مبانی و اهداف 249

احسان محمّد عارضی

فقه تکفیر میان برهان شرعی و فقه خودساخته 269

عبد الامیر کاظم زاهد

فتوا و نقش آن در تحریم تکفیرِ اهل قبله در تفکر علمای اسلام

297

علاء محمد سعید

عقل حسی و فرهنگ تکفیری برنامه های تأسیس و فصل الخطاب آن

327

عبدالحسین عبدالرضا العمری

نقش زن در ساختن جامعه: پژوهشی در اندیشه جریانات اسلامی معتدل و افراطی؛ ... 335

ابتسام محمّد عامری

حقوق بشر و جریان های تکفیری 341

محمد طی

ناآگاهی از قوانین اسلامی، علت خشونت و عامل ظهور اندیشه تکفیری

373

حسن مزیو

اسلام دین صلح و مهربانی و محبت و رحمت 391

عبدالله الشریف الحسنی

تکفیر تکفیریان خشونت تکفیری، در خدمت استعمار نوین 427

ادریس هانی

بررسی اصول اندیشه های تکفیری و خاست گاه آن ها ... 471

لطیف موسی الجمنی

بخش سوم:

جریان های افراطی و تکفیری و پیامدهای سیاسی آن

متغیّرهای منطقه ای و بین المللی و علل داخلی ورود داعش به عراق

497

اسامه مرتضی باقر

رقابتی برای هویت و شناسه 513

علی عباس الگرعاوی

ص:11

شر مخلوقات 529

ماجد بن أحمد العطیة

جنبش های تکفیری بین افراط گرایی مذهبی و اشتغال استراتژیک 559

محمد کبیر

گروه های تکفیری و مسئله فلسطین 581

راغده محمد المصری

جریان های تکفیری و خدمت به برنامه های استعماری... 603

سیّد احمد ابراهیم تباخ

جریان های تکفیری و تحریک جنگ های داخلی و انقلاب های بهار عربی 625

حسن سلمان کامل

جریان های تکفیری در استراتژی های استکبار جهانی... 643

مختار خماس

تکفیر مجرمانه، قتل حیله گرانه (کیدی)، انحراف از قوانین دین حنیف اسلام... 665

محمد کامل سعادت شریف

تروریسم مفهوم، علل، منابع، درمان ها 691

تغرید رشید کاظم

پدیده تکفیر در جهان عرب و اسلام؛ اسباب و راهکارها 719

عبدالقادر محمد طاهر قحّه

بخش چهارم:

بررسی راهکارهای برون رفت از افراط و تکفیر

روش های جهان اسلام برای فائق آمدن بر بحران تکفیر 737

ابراهیم کروماه

تکفیریت در پاکستان و راه برون رفت از آن 753

منور حسین ساجدی

ص:12

ص:13

بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیم

ص:14

ص:15

ص:16

«لا اله الا الله، محمد رسول الله» می گفت وارد خیمه اسلام می شد و از جرگه کفر فاصله می گرفت.

از سوی دیگر، اقرار به کلمه اخلاص - که در آن نفی الوهیت از هر موجودی جز خدا سلب شده - در بردارنده اقرار به سه نوع توحید است: 1. توحید در خالقیت؛ 2. توحید در تدبیر؛ 3. توحید در عبادت. زیرا این سه نوع، از خصایص خدای جهان است نه مخلوق او.

افزون بر این، اساس هر دعوت الهی را ایمان به آخرت تشکیل می داد، طبعاً اقرار به حیات اخروی بسان توحید و رسالت، از عناصر سازنده ایمان می باشد و در کلمه اخلاص نهفته است.

در سیره نبوی فصلی به نام «عام الوفود» است؛ یعنی سالی که هزاران نفر از دور و نزدیک به صورت فردی و یا گروهی به مدینه رو آورده و به حضرتش ایمان آوردند و با گفتن دو جمله پیشین که حاکی از باور واقعی آنان بود، مسلمان خوانده شدند. در این مورد آیه های سوره «نصر» نازل شد؛ آن جا که می فرماید: >إِذَا جَاء نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ وَرَأَیتَ النَّاسَ یدْخُلُونَ فِی دِینِ اللَّهِ أَفْوَاجًا< پذیرش اسلام این گروه ها فقط با اجرای این دو جمله انجام می گرفت و مسائل کلامی و یا فقهی مطرح نمی شد؛ مثلاً هرگز از آنان در مورد جایگاه خدا و یا رؤیت خدا در رستاخیز و یا حدوث و قدم قرآن و امثال این ها سؤال نمی شد. بلکه ایمان اجمالی به رسالت پیامبر خاتم، آنان را از طرح این مسائل بی نیاز می ساخت. هم چنین مسائلی مانند جواز توسل به انبیا و اولیا، و یا نماز در کنار قبورشان، یا زیارت قبور اولیاء الله برای آن ها، مطرح نمی شد.

ص:17

ابن تیمیه (ت 728ق.) و پس از وی به وهابیان تندرو برمی گردد و شدّت عمل گروه دوم بیش از فرد نخستین است، زیرا ابن تیمیه غالباً از کلمه بدعت بهره می گیرد، ولی گروه اخیر به جای بدعت، واژة کفر را به کار می برد و ملاک تکفیر، ناهماهنگی با افکار آن ها در امثال مسائل پیشین است.

آن ها به شدت با حفظ قبور پیامبران و اولیای الهی مخالف هستند و زیارتگاه ها را مظهر بت پرستی قلمداد می کنند! در حالی که در طول تاریخ اسلام، قبور انبیای پیشین در فلسطین و اردن و شام و عراق پیوسته محفوظ بوده و مسلمانان گروه گروه به زیارت آن ها می رفتند و هیچ کس چنین کاری را بر خلاف توحید توصیف نمی کرد.

حتی روزی که بیت المقدس به وسیله عمربن خطاب فتح شد، هرگز او به تخریب این مقامات فرمان نداد، بلکه شیوه پیشینیان را در حفظ و آرایش آن ها تأیید کرد.

در طول زمان، پس از رحلت پیامبر، تمام موحدان به پیامبر اکرم6 متوسل شده تا حاجت آنان با شفاعت او برآورده شود. اما این گروه این نوع توسل ها را با توسل مشرکان به بت ها یکسان می گیرند؛ در حالی که ماهیت این دو نوع توسل از هم جداست، و از زمین تا آسمان فاصله دارد.

ص:18

دامن سخن را در این مورد، کوتاه کرده و سخن خویش را با این بیت به پایان می رسانیم:

شرح این هجران و این خون جگر ای-ن زم-ان بگ-ذار ت-ا وق-ت دگ-ر

پس از اشغال افغانستان به وسیله قوای سرخ شوروی سابق، تصمیم گرفته شد که برای طرد قدرت کفر، از این سرزمین، از روح جهادی جوانان مسلمان در منطقه استفاده شود تا دشمن را از سرزمین های اسلامی دور سازند، این طرح از یک نظر زیبا و خداپسندانه بود، اما بر اثر فقدان عالم وارسته و رهبری آگاه از موازین جهاد در میان این جمع، که آنان را به صورت صحیح رهبری کند، سرانجام، تلاشِ پیکارگران به گونه دیگر ادامه پیدا کرد و برخی از آنان با تأثیرپذیری از افکار وهابیان تندرو، بر تکفیر تمام دولت های اسلامی و ملت هایی که در آن زندگی می کنند، پرداختند. شوربختانه ابتدا این کار با حمله به کشورهای مقاوم و استوار در مقابل صهیونیست ها آغاز شد و به جای این که قدس را آزاد کنند به نابود کردن زیرساخت های کشورهای سوریه و عراق روی آوردند. خشونت آنان با کودکان و زنان و پیران وافتادگان و انسان های بی طرف به گونه ای شد که چهره اسلام را در جهان مشوَّه ساخت و دیگر کسی در غرب اظهار علاقه به اسلام نمی کرد. عمل زشت و وحشیانه این گروه کجا و وحی الهی کجا! آن جا که می فرماید: >فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِکَ< (آل عمران: 159) و پیامبر رحمت در حدیثی می فرماید: «إنّ الرفقَ لا یکونُ فی شیء إلّا زانه، ولاینزَعُ مِن شیء إلّا شأنه»؛ (صحیح مسلم، ج8، ص22) مهربانی و رفق با هرچیز که در آمیزد آن را مزین می گرداند و چیزی که رفق و مدارا از آن گرفته شود تباه می گردد.

ص:19

اسلام و محققان خواسته شد که به ریشه یابی و تبیین ماهیت این تکفیر شوم و راه های برون رفت از آن بپردازند. دانشمندان از این دعوت استقبال کردند و در نتیجه، آثاری به دبیرخانه کنگره رسید که بخش مهمی از آن ها ارزشمند و از محتوای عالی برخوردارند؛ از این رو تصمیم گرفته شد این آثار چاپ و منتشر شود و در اختیار اهل نظر و مهمانان عزیز که از داخل و خارج دعوت شده اند قرار گیرد تا از این طریق گامی برای جلوگیری از انتشار این غده سرطانی ویرانگر و ویروس مخوف برداشته شود.

در پایان از تلاش های شبانه روزی اعضای محترم دبیرخانه، سپاس گزاری نموده و زحمات توان فرسای آنان را ارج می نهیم و نیز از کلیه کسانی که این فضای روحانی و علمی را پدید آورده اند، تقدیر و تشکر می کنیم.

قم - جعفرسبحانی

8/6/93

ص:20

ص:21

ص:22

حزب التحریر در آسیا و گروه هایی همانند بوکو حرام، الشباب، انصارالسنه و انصارالشریعه در آفریقا و گروه های متنوع دیگر، همه نشانگر وجود بحران در جهان اسلام است.

این که چنین وضعیتی معلول چه عواملی است، بحث های گسترده ای می طلبد که در مجموعه مقالات به تفصیل به آن ها اشاره شده است، اما به اجمال، سهم غرب در پروژه اسلام هراسی و در پی آن، اسلام ستیزی را هرگز نمی توان نادیده گرفت. غرب که با رشد سریع اسلام در جهان روبه روست، امروز پروژه اسلام علیه اسلام را آغاز کرده است با حمایت از گروه های افراطی و دامن زدن به اختلافات مذهبی، قدرت و قوت مسلمین را تضعیف کند و از طرف دیگر، چهره ای مشوّه از مسلمین در برابر جهانیان ترسیم نماید.

هم چنین با قرائت های انحرافی از مفاهیمی مانند توحید و شرک، ایمان و کفر، بدعت و نظایر آن مسلمانان را به گرداب تکفیر افکنده است.

با این حال به نظر می رسد که جنایت ها و تخریب های جریان های تکفیری آن چنان گسترده و بی محابا بوده که موجی از نفرت و مخالفت با عملکرد آنان را در جهان اسلام به وجود آورده است.

برای مقابله علمی و روشن گرانه با این جریان، لازم بود عالمان و اندیشوران به ریشه یابی و راه های خلاصی از آن بپردازند، از این رو کنگره جهانی «جریان های افراطی و تکفیری از دیدگاه علمای اسلام»، با اشراف و هدایت های ارزشمند مرجع جهان تشیع، حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی - ادام الله ظله - بر آن شد تا در حد توان از ظرفیت های علمی جهان اسلام برای مقابله با تکفیر بهره برداری کند. برای این کار، چهار کمیته علمی با عناوین زیر شکل گرفت:

1. تبارشناسی جریان های تکفیری؛

2. ریشه یابی عقاید جریان های تکفیری؛

ص:23

3. جریان های تکفیری و سیاست؛

4. راه های برون رفت و مقابله با جریان های تکفیری.

محور اول به تبارشناسی جریان های تکفیری می پردازد. خاستگاه، آبشخور و مصادیق تکفیر در طول تاریخ اسلام در این کمیته بررسی می شود.

محور دوم، انحرافات عقیدتی و قرائت های تکفیری از عقاید ناب اسلامی را ریشه یابی خواهد کرد. در این کمیته، اصول و مبانی اعتقادی این گروه ها و جریان ها، نقد و انحرافات آن ها از اندیشه اسلامی ریشه یابی می گردد.

محور سوم، عوامل سیاسی رشد و گسترش جریان های تکفیری، وابستگی ها و اهداف آن ها را بررسی می کند.

و محور چهارم، راهکارهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و دینی برای برون رفت از تکفیر، نشان داده خواهد شد.

مقاله هایی که در این مجموعه گرد آمده است، ماحصل آراء و نظریات اندیشمندان و علمای جهان اسلام، درباره محورها و موضوعات فوق است.

هم چنین جهت غنای علمی هرچه بیشتر کنگره، پژوهش های مستقلی توسط اندیشمندان انجام شده است که به اجمال عبارتند از:

1. تکفیر از دیدگاه علمای اسلام: در این تحقیق، دیدگاه علمای بزرگ مذاهب و فرقه های اسلامی، درباره نفی تکفیر بیان شده و تلاش شده است که از سده های پیشین تا کنون، دیدگاه علما و اندیشمندان در مورد حرمت تکفیر اهل قبله آورده شود.

2. تخریب زیارتگاه های اسلامی در کشورهای عربی: این اثر به کارنامه تاریک جریان های تکفیری در تخریب اماکن مقدس و تمدنی جهان اسلام می پردازد. این تحقیق همراه با تصاویری از زیارتگاه ها، قبل و بعد از تخریب است.

3. فتاوای جریان های تکفیری در جواز قتل مسلمانان: جریان های تکفیری به سبب کج فهمی، گاه فتاوایی را صادر می کنند، که با هیچ یک از قواعد فقهی منطبق نیست و

ص:24

کاملاً خارج از آموزه های اسلامی است. این مجموعه به جمع آوری فتاوای تکفیری این جریان ها پرداخته است.

4. کتاب شناسی تکفیر: با مراجعه به آثار و کتاب هایی که در حوزه تکفیر تألیف شده است، شاهد تعداد بسیاری از آثار علمی در این عرصه هستیم. این پژوهش به معرفی توصیفی آثاری می پردازد که در حوزه تکفیر و نفی تکفیر، انجام شده است.

5. موسوعه نقد وهابیت افراطی: در اندیشه وهابیت، جریان هایی وجود دارند که مسلمین را کافر می دانند. موسوعه نقد وهابیت افراطی مجموعه ای از آثار علمای اسلام است که از زمان پیدایش این جریان، به نقد و بررسی مبانی اعتقادی آن پرداخته اند.

بی تردید آنچه موجب غنای هرچه بیشتر مجموعه مقالات و هم چنین پژوهش های مستقل کنگره جهانی جریان های افراطی و تکفیری از دیدگاه علمای اسلام شده است، اشراف علمی حضرت آیت الله العظمی سبحانی - ادام الله ظله - است که با رهنمودهای راه گشا، کمیته های علمی کنگره را همواره یاری کرده اند.

هم چنین از حجت الاسلام والمسلمین دکتر فرمانیان - دبیر کمیته علمی - که در پی گیری و نظم و ترتیب مقالات زحمات بسیاری را متحمل شده اند و مدیران محترم کمیته های علمی حجج اسلام: قزوینی، میراحمدی، فرمانیان و جناب آقای دکتر امینی تشکر می شود.

امید که در سایه تلاش های مجاهدانه مراجع عظام تقلید و علمای اسلام، شاهد تقریب و همگرایی جهان اسلام و ریشه کن کردن فتنه تکفیر در جهان اسلام باشیم.

رئیس ستاد و قائم مقام دبیر علمی

کنگره جهانی جریان های افراطی و تکفیری از دیدگاه علمای اسلام

سید مهدی علیزاده موسوی

22/6/1393

ص:25

ص:26

ص:27

ص:28

خاص شکل گرفته، که بدنبال پیگیری هدف سیاسی مشخّص، سرنگونی و به حاشیه راندن سیاسی، اقتصادی و اجتماعی برخی گروه ها و سازمان ها در منطقة خاورمیانه است. این جنبش ها در گروه هایی نمود یافته که به نام دین، خاورمیانه را فریب داده و بر آن حاکم شده اند. این گروه ها گمشدة خودشان را در مرام افراط گرایی یافته اند تا از واقعیت تلخ موجود فرار کرده و از این جوامع انتقام گیری کنند. با توجّه به نا آگاهی این گروه ها نسبت به گزاره های علمی و حیاتی، جذب آن ها به اسم دین برای ارتکاب کارهایی که جوامع، ادیان و باورهای اعتقادی آن ها را بطور یکسان دچار ضرر می کند؛ آسان است. این، همان چیزی است که تحت عنوان جنبش های تروریستی یا تکفیری از آن یاد می کنیم.

بر این اساس ما در این مقاله به صورت مختصر و موجز به مطالب ذیل خواهیم پرداخت:

هدف و اهمیت بررسی این جنبش ها چیست؟ شکل گیری این جنبش ها به صورت مختصر چگونه بوده است؟ بررسی موجودیّت این جنبش ها در زمان حاضر و مقایسة آن ها با یکدیگر؛ بررسی این که آیا این جنبش ها به فرهنگ یا مذهب مشخّصی محدود می شود یا خیر؟ چگونه می توان بر ارزش جنبش های انقلابی و حمایت از آن ها افزود؟ چگونه می توان به مقابله با جنبش های تروریستی و تکفیری از طریق گفتگوهای سازندة اجتماعی و دینی پرداخت؟

ص:29

تمدن بشریّت امروزه، قرار ملاقاتی با اسلام با عظمت دارد که مهربانی، وسعت در نگرش و تسامح با غیر مسلمانان را با خود دارد؛ و به طریق اولی، این مفاهیم و ارزش ها را در برخورد با خود مسلمانان مراعات می کند. این ارزش ها تمدن اسلام را از دیگر تمدن ها متمایز ساخته است؛ تمدّن هایی که در بر دارندة کاستی هایی؛ مانند: سخت گرفتن بر دیگری و به رسمیّت نشناختن او است. امروزه، و در سایة متغیّرهای بین المللی و جهانی و با انگیزه ای که دین بزرگ اسلام برای بازگرداندن جایگاه مسلمانان دارد؛ ما مسلمانان با اصرار خواستار تعامل مثبت با مسلمانان با وجود تفاوت ها، اختلافات و مکاتب مذهبی، فقهی و فکری گوناگون آنان هستیم.

در زمانه ای که «جهانی شدن» با همة ویژگی های منفی خود درصدد غرق کردن جهان در مجموعه ای از تناقض های ارزشی است؛ مسلمانان خواستار فراخوانی پشتوانه ها و پس اندازهای تمدّنی خود و ارائة دوبارة آن ها به بشریّتی است که چشم انتظار و مشتاق تکرار این الگوی بی نظیر تمدّنی است.

این گونه برخوردها بهترین راه ها برای مقابله با رشد فراخوان های انحرافی است که به جدایی و درگیری دعوت می کنند؛ همان گونه که در اندیشة خباثت آلودی مشاهده می شود که دشمنان اسلام در تلاشند تا آن را به عنوان نمونه در سوریه، بحرین، یمن و عراق منتشر کنند.

ص:30

اسلام به عنوان یک دین و ایدئولوژی اسلامی در طول تاریخ در خدمت نظام سیاسی بنا شده توسّط آن قرار داشته است. وضعیّت در دوره های خلفای راشدین، امویان، عباسیان و عثمانی و در دوران های معاصر بر همین منوال بوده است؛ شاید تنها استثنا در این زمینه جنبشی است که در ایران اتفاق افتاده است؛ هنگامی که روحانیّت موفّق شد از حدود سه دهة پیش از طریق یک قیام مردمی به حکومت برسد؛ حتی در این نمونه نیز دین در خدمت بنای حکومت قرار گرفته است؛ زیرا ایرانیان موفق شده اند بازخوانی دینی را از دیدگاه رنسانسی معیّنی انجام دهند که در بنای حکومت ایرانی بر پایه های دموکراسی در چارچوب گرایش متّحد و همسو و تاکید و تمرکز بر پاسخگویی به چالش های زمانه در سطح علمی، تکنولوژی و اقتصادی بازتاب یافته است. ایرانیان موفقیت های قابل توجّهی در این سطوح به دست آورده اند.

اسلام سیاسی در جهان عرب، در اکثر موارد تلاش کرده است تا به پرسش هایی پاسخ دهد است که دیگران در پاسخ به آن ها ناکام مانده اند و باعث خروج آن ها از حیطة کار سیاسی شده است؛ و آن ها همان پرسش های خیزش نخست مرتبط با خروج از عقب ماندگی، دستیابی به وحدت ملی، رهایی از استعمار با تمامی اشکال گوناگون آن و آزادسازی سرزمین های اشغالی کشورهای عربی بوده است.

بی شکّ یکی از بزرگ ترین نمونة کشورهایی که بیداری های اسلامی بزرگی در آن اتفاق افتاده است؛ جمهوری اسلامی ایران می باشد که به رهبری امام خمینی(ره) و از طریق «انقلاب اسلامی» به انجام رسیده است. نمونة دیگر، ترکیه است که با رسیدن حزب عدالت و توسعه به حکومت با طرح مقابله با فساد خود وارد بیداری اسلامی شده است. نمونة دیگر در زمینة بیداری اسلامی، کشور اندونزی است.

ص:31

از کودکان و جوانان گرفته تا افراد مسنّ، در این جنبش ها وارد می شوند. هدف آن ها دستیابی یک پارچه به اهداف بنیادین یکسان برای مطالبة حقوق غصب شدة ملّت ها؛ شامل: آزادی، عدالت اجتماعی و برابری است. این مطالبات - خواه مدنی باشند و خواه اسلامی - اجمالا با اصول و مبانی شریعت اسلامی سازگار و در راستای آن ها هستند.

شکل گیری این جنبش ها در واکنش به بهره مندی گروه اندکی در جوامع از اکثریت اموال و ثروت های کشور ها همراه با به حاشیه رانده شدن دیگران توسّط گروه های اکثریت بی استثناء، یا غلبه یافتن گروهی نژادی یا مذهبی و شاخص شدن آن ها در میان گروه های دیگر و منحصر کردن همة قدرت ها و ثروت ها در خودشان بوده است.

این جنبش ها زمانی رخ می دهد که تمام این نیروهای مردمی هم پیمان و یکنواخت شوند و همگی این حقوق سلب شده را از حکام و پادشاهان مطالبه کنند تا بار دیگر کفّة ترازوی قدرت جامعه قدری به حالت اعتدال گذشته خود بازگردد. دلیل این جنبش ها ایجاد یک حالت آگاهی و خرد جمعی یا بیداری عمومی به طور همزمان است؛ بازگشت و انصراف از این حالت، از سوی جامعه سخت است. ما به این جنبش ها با چنین ماهیّتی جنبش های انقلابی و بیداری های اسلامی می گوییم.

ویژگی های بارز این جنبش ها عبارتند از: نگاه باز و گسترده به همة جناح ها و طیف های جامعه، بالا بردن ارزش گفتگو و نقد درونی، اتّخاذ تصمیم های مفید به حال جامعه و افراد آن، زندگی در میان مردم و فاصله نگرفتن از آن ها، دفاع از مسائل آن ها و انتخاب گزینة اصلح از بین آن ها.

گاهی از اوقات دیدگاه این گروه ها و جنبش ها با دیدگاه های جامعه و افراد آن موافق است و گاهی مخالف؛ ولی این مسأله آسیبی و خللی به احترام متقابل وارد نمی کند.

از نمونه های مهم این جنبش ها، «انقلاب 25 ژانویة» اخیر در مصر، «انقلاب یاسمن» در تونس، انقلاب یمن و انقلاب بحرین است. با وجود شکست هایی که همة آن ها را در بر گرفته است؛ ولی آن ها هنوز بر مسیر انقلابی خود تا زمان رسیدن همة این انقلاب ها به اهداف مورد نظرشان باقی مانده اند.

ص:32

ص:33

در نتیجه به یک پیرو محض تبدیل می شوند. گویا این وضعیّت، برای آن ها از موقعیّتشان در جامعه بهتر است. این گروه ها جدای از جامعه زندگی می کنند تا تحت تاثیر گفتار خردمندان قرار نگیرد.

آغاز این جنبش ها با پیدایش خوارج و شهادت مولای ما، حضرت علی بن ابی طالب علیهما السلام ، آخرینِ خلفای راشدین، سپس شهادت حضرت امام حسین علیه السلام است؛ آن گاه که در کنار حقّ و حقیقت ایستاد و موروثی نشدن خلافت را مطالبه کرد. او اصل مشورت را که جدّ بزرگوارشان، حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم آن را بالا بردند را مورد تایید و ترفیع قرار داد.

نمونه های بسیاری از این جنبش ها وجود دارد؛ از جملة آن ها، سازمان القاعده در افغانستان است که تبدیل به یک نماد بین المللی تروریسم شده است. این جنبش، به یک سازمان بین المللی تبدیل شده است که قدرت های سلطه جویی چون آمریکا و انگلیس آن را ایجاد کرده و هم چنان - هرچند به طور ضمنی - از طریق آن ها پشتیبانی و حمایت می شوند. این حمایت ها با هدف نابودی کمونیست صورت گرفت تا تنها یک قطب قدرتمند و یک پارچه در افغانستان وجود داشته باشد که در سرمایه داری راست گرای افراطی نمود یافته است. علاوه بر این، جنبش های افراطی دیگری هم با حمایت های آمریکایی - صهیونیستی در جهان اسلام و عرب پدید آمده است؛ که هدف از آن ها اجرای طرح کیسینجر مبنی بر تقسیم جهان اسلام بر اساس مذهب و طایفه از دهة هفتاد قرن گذشته بوده است. تاثیر این جنبش ها تا به الآن در اکثر کشورهای جهان اسلام گسترش یافته است؛ مانند ترویج مفاهیمی چون تکفیر، هجرت، جهاد و غیره.

در ادامة این پژوهش به بررسی ظهور و موجودیت این جنبش ها در حال حاضر به صورت مختصر و محدود بودن یا نبودن وجود آن ها به یک فرهنگ یا دین خاصی پرداخته خواهد شد.

ص:34

ص:35

در ادامه، انقلابی به رهبری فرزندش امام حسین علیه السلام وجود دارد؛ که در مقابل معاویه پسر ابوسفیان ایستاد؛ زمانی که به مخالفت با اصل شورا در انتخاب امیر و خلیفة مسلمانان پرداخت. معاویه با پسرش، یزید، به عنوان امیر مسلمین بیعت کرد و امام حسین علیه السلام آن را نپذیرفت و نتیجة آن جنگ نژادی بین ارتش 35 هزار نفره از سربازان و رزمندگان لشکر یزید در برابر تنها 70 نفر از یاران امام حسین علیه السلام که خود حسین علیه السلام هم در ضمن آن ها بوده است.

یزید به لشکریان خود این گونه القا کرده بود که باید امام حسین علیه السلام را به قتل رساند؛ چون او صفوف یکپارچة امّت اسلامی را شکافته است؛ امّا واقعیّت این گونه نبود؛ بلکه امام حسین علیه السلام بر اصلی که جدّ بزرگوارش آن را نهادینه کرده بود ثابت قدم و استوار بود. این اصل، ولایت داشتن افراد شایسته و نزدیکان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و معتمدین ایشان برای حاکمیّت بر مردم بود.

این برخورد با امام حسین علیه السلام باعث تداوم جریان استبداد و خودکامگی تا نیمة دوم قرن بیستم در همة جهان اسلام و مستعمره شدن آن ها شده است. اگر وجود فرهیختگان، دین داران، نسل اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و شخصیت های ملی نبود؛ امکان نداشت که انقلاب ها از نیمة قرن بیستم پدیدار شوند. به خصوص انقلاب 1952 در مصر که بر اساس همین مبانی اجدادی آن ها و ظهور جنبش افسران آزاد به رهبری رئیس جمهور مرحوم جمال عبد الناصر بنیان گذاری شده است. او آرزوی بزرگی در آزادی تمام کشورهای جنوب (آفریقا، آسیا و اروپا) داشت. کشورهایی که از خون آشامی های مستعمرین به شدت رنج می برد. این انقلاب، در جهان اسلام موج دوم برای انقلاب های جدید و مدرن و معاصر ما بود؛ زیرا که باعث ایجاد تغییر و تحوّل در نظام ها و سیستم های غربی شد. ره آورد آن، نظام های ملی برای حاکمیّت بر این کشورها بود. با این حال، با توجّه به عوض شدن شکل و شمایل استعمار و نمود یافتن آن در برنامه های اقتصادی سرمایه داری راست گرای افراطی در موسسات مالی بین المللی؛ مانند: صندوق بین المللی پول و بانک جهانی، این تحوّل ناکام ماند. مشاوره و

ص:36

توصیه های این نهادهای مالی به دولت های ملی کشورها به افزایش شکاف عمیق بین غنی و فقیر، توزیع ضعیف منابع درآمدی و بحران های اقتصادی منجرّ شده است. این مشکلات به بحرانی شدن و وخامت وضعیّت دموکراسی، افزایش خودکامگی و نبودِ عدالت اجتماعی، مساوات و برابری، عدم شفافیت و ناکارآمدی منجر شده است که به نوبة خود باعث شکل گیری موج سوم شده است. موج سوم به تازگی در خود سیستم هایی رخ داده که امتداد جنبش های انقلابی است؛ به ویژه پس از فرو رفتن منطقة خاورمیانه در جنگ ها و بحران ها؛ که در همة کشورها بدون استثنا رخ داده است. حتی اگر منابع و آورده های مالی آن ها به صورت موقّتی بسیار بالا باشد؛ مانند: «کشورهای شورای همکاری خلیج فارس» که مدّعی ثبات هستند؛ ولی ثبات مشکوکی است.

این کشورها به شکل ضمنی با نیروهای استعمارگر برای به دست آوردن منافع متقابل پیمان امضا کرده است. ما از این جریان ها مطلع هستیم. بر این اساس، انقلاب ها و بیداری هایی در مصر، تونس، یمن و بحرین صورت گرفته است.

امّا با وجود این که این انقلاب ها در سطح وسیعی صورت گرفته است؛ برخی وجود دارند که به مقابلة با این انقلاب ها پرداخته و تلاش مجدّانه دارند تا آن ها را با شکست مواجه کنند. ما این موضوع را در مبحث «جریان های تروریستی و تکفیری» بررسی خواهیم کرد.

ص:37

دلیل یاری حق با فتوای خود به امپراتور شام، هیرود، مبنی بر حرمت جمع کردن میان ازدواج با مادر و دختر به صورت همزمان، کشته شده است. نتیجة این فتوا بریده شدن سر حضرت یحیی علیه السلام بود. حادثة کشته شدن حضرت یحیی علیه السلام و خبرچینی از حضرت عیسی علیه السلام مشابه کشتن دو نوة آن ها، حضرت علی علیه السلام و امام حسین علیه السلام به دست پلید خوارج و بخشی از لشکر یزید است.

با ظهور امپراتوری بزرگ اسلامی در قرون وسطی، غرب در چاه جهالت و گمراهی به سر می برد. کلیسا بر حکومت سیطره داشت و هنگامی که یکی از علما تلاش می کند تا به تفکر خارج از سیستم بپردازد یا علومی که از مسلمین گرفته ا ند را بالا ببرد؛ مخصوصاً علوم دنیوی و طبیعی؛ مانند: فلسفه، جبر و طب؛ به ارتداد و بدعت گذاری متهم می شد و به محاکم بازجویی تحویل داده می شد. این در حالیست که حکومت عباسی در بغداد یا امپراتوری آندلس مهد اسلام میانه رو بوده است.

ابن رشد، این فیلسوف بزرگ آندلسی عرب، در حالی در عرصة وجود پدید آمده که یک تمدن و میراث معماری از خود به جا گذاشته است که اسپانیا تا به حالا در گردشگری بر آن تکیه می کند؛ هم چنین امپراتور عباسی تا مرزهای کشور چین و هند گسترش یافت. در داخل مرزهای یک کشور طرف های مختلف فکری و اعتقادی را می یابیم. اما همة گرایش ها و اندیشه ها مورد توجّه قرار می گرفت؛ امین، مأمون، جاحظ، ابونواس وابوحنیفه نعمان و ابن حنبل، از بخاری و مسلم گرفته تا ابن سینا و خوارزمی؛ همة علوم شکوفا شد. امّا با بروز پدیدة افراط گرایی مذهبی و عقب ماندگی قدرت مسلمانان رو به زوال رفت و در نتیجه در معرض این پدیده ها قرار گرفتند. از جنبش های مهم تروریستی، استعمار کشورهای عربی و اسلامی توسّط غرب با یک هدف اقتصادی و آن صادر کردن محصولات تولیدی انباشته شدة ناشی از تولید زیاد بوده است.

پس از جنبش های آزادی بخش در قرن گذشته -همان گونه که گفته شد- استعمار به شکل و قالب جدیدی ظهور یافته است. استعمار جدید، دنباله روی اقتصادی، سیاسی و

ص:38

فرهنگی است. این مسأله در حد خودش تروریسم جدید محسوب می گردد؛ چرا که آن ها قصد دارند همة کشورهای اسلامی و عربی بیرون از قلمرو استعمار را تحت استعمار فکری جدیدی قرار داده و با ادّعای به روز بودن و تمدّن الگوی رفتاری این کشورها را مطابق الگوی مصرف گرایی غربی در همة عرصه ها تغییر دهند. این ترفند در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به عنوان نمونه تا حدّ زیاد و گسترده ای موفق شده است؛ امّا موفقیت این ترفند در مورد کشورهای دارای تمدّن طولانی؛ مانند: مصر، ایران، شام، الجزایر و تا حدودی ترکیه، با دشواری و مقاومت همراه بوده است.

پایه گذار تروریسم دینی، غرب و هدف از آن سیاسی بوده است. هدف غرب از گسترش تروریسم دینی شکست کمونیسم، در هم شکستن اتحاد جماهیر شوروی و فروپاشی نظم جهانی متوازن میان شرق و غرب از طریق کاشتن «اسامه بن لادن» - دانش آموختة عربستان سعودی مشغول به تحصیل در لندن - به همراه گروهی از جوانان کم سن و سال با رژیم های دست نشاندة آمریکا در منطقه، بوده است. متأسفانه برای این جهاد شکست خورده در افغانستان، از طریق شیوخ مزدور با ادّعای آزادسازی افغانستان از اشغال روس با پشتیبانی مادی و لوجستیکی، برای گروهی از جوانان بی اطلاع از ماهیت دین ترویج و تبلیغ صورت گرفته است. سپس به اکثر این افراد، جهت تسهیل در انجام ماموریّت ها و آسانی رفت و آمد در غرب، تابعیّت ها و گذرنامه های غربی داده شده است. با پایان یافتن ماموریت آن ها، نوبت به خلاص شدن از شرّ آن ها می رسد؛ در نتیجه، خودشان به بهانه ای برای جنگ بر ضدّ اسلام و کشورهای جهان اسلام تبدیل می شوند.

با شکست کمونیست و تک قطبی شدن قدرت در منطقه و خلا قدرت در جهان، توجّه انظار عمومی به سوی ایجاد دشمن جدیدی دوخته شده است که به قدرت های استعماری اجازه می دهد تا از نو بر جهان مسلّط شوند. این دشمن جدید، اسلام است.؛ به ویژه پس از ظهور «اشتراوس»، بنیان گذار مکتب نو راست گرایان، و ورود شاگردان او به حکومت؛ مانند: بوش پدر و پسر و تیم کاری همراه آن ها؛ که کتاب های

ص:39

تحریک آمیزی؛ مانند: «پایان جهان» و «برخورد تمدن ها» نوشته اند. مشهورترین کسانی که این کتاب ها را نوشته اند: «فوکویاما»، «هنتینگتون» و «کاندولیزا رایس» هستند که به تروریسم فکری و نگاه پست به اعراب، مسلمانان و اسلام به صورت کلّی، تشویق و تحریک می کنند.

با وجود اقداماتی برای پاسخ به این تروریسم فکری؛ مانند: ابتکار عمل رئیس جمهور خاتمی در زمینة طرح گفت و گوی تمدن ها، که توسط سازمان های بین المللی و واتیکان تصویب شده است؛ و هم زمان با حوادث جعلی، 11 سپتامبر، توطئه تروریسم فکری از طریق بمباران افغانستان، سپس عراق، و آن گاه جنگ 33روزه لبنان و سپس اتّفاقات غزّه انجام گرفته است.

با شکست غرب در رسیدن به اهداف و طرح های خود و تحمّل خسارت 12 تریلیون دلاری از جنگ افروزی در کشورهای اسلامی ما؛ غرب بار دیگر به سراغ تروریست فکری و ایجاد فتنه در میان افراد جامعه از طریق بالا بردن درگیری های فرقه ای خواه در درون یک دین واحد (دعوای شیعی - سنّی) و خواه داخل یک کشور (دعوای مسلمان - مسیحی) رفته است. بر این اساس حوادثی را در مصر می یابیم. مهم ترین آن ها، فیلم توهین کننده به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم است. گفته شده است که کارگردان این فیلم، اصلیت قبطی مصری دارد. هدف از ساخت این فیلم، افشاندن بذر فتنه است؛ همان گونه که پیش از این، حتّی در دورة همه پرسی اخیر اتفاقاتی با قبطی ها روی داده است. حوادث عراق، سوریه، بحرین، عربستان سعودی، یمن و لبنان در سطح یک دین و درگیری های شیعی – سنّی و حتّی میان خود اهل سنّت است. این درگیری ها، خلط میان فکر و دین و متّهم کردن جریان های قومی، چپ گرا، لائیک و لیبرالی به کفر از مصادیق تروریسم فکری است. این موارد در همه پرسی اخیر تجلّی یافته است. آنچه در اسکندریه اتفاق افتاده است و همة موارد گذشته در زیر مجموعة تروریسم فکری، مذهبی و تکفیری قرار می گیرد.

ص:40

همة وضعیّت های گذشته در خلط میان تروریسم دینی و فکری با هم مشترک هستند. چنان چه لیبرالیسم، یا لائیسم و یا قومیّت گرایی، بخشی از اندیشة پیامبر اکرم ما صلی الله علیه و آله و سلم بود؛ ایشان به موارد زیر در احادیث صحیحی اقرار نمی کردند. از طریق احادیث صحیح، بنیان هایی برای این اندیشه تاسیس می شود.

در احادیث صحیحی که از ایشان نقل شده است؛ ایشان دعوت به علم کرده است:

«به دنبال علم بروید؛ هر چند در کشور چین باشد.»، «اهل مکه، بخش های آن را بیشتر می شناسند».، «شما امور دنیویتان را بهتر می دانید». در این احادیث رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم با صراحت از تعامل با امور دنیوی؛ آن گونه که به نظر ما می رسد و مردم هم بر این مطلب اتّفاق نظر دارند و با بهترین وسیله، سخن می گوید. روایات دیگری وجود دارد که به «مساوات و برابری» تشویق می کند: ؛ مانند: «هیچ سفیدپوستی بر سیاه پوست یا عرب بر عجم برتری ندارد؛ مگر به واسطة تقوا». و در این مورد تصریح قرآنی هم داریم که می فرماید: «ما شما را از قبائل و ملت ها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید...» و همچنین «با حکمت و موعظة نیکو به راه پروردگارت دعوت کن» و «اگر خشن و تند خو بودی از اطراف تو پراکنده می شدند»

تمامی موارد ذکرشده، بر مشروعیّت گفتگو حتی با مخالفان خودت؛ نه تنها در افکار بلکه در مورد مذهب و دین نیز بنا شده است. اما جهالت، عدم به کارگیری عقل، تنفّر، کینه و فتنه بسیاری از مردم را از درک این امور بازمی دارد که باعث شکست تلاش های به منظور تقریب و گفت وگو بین مذاهب اسلامی و در آینده باعث شکست در گفتگو با ادیان دیگر و گفتگوهای فرهنگی ای خواهد شد که بر این مبنا تأسیس شده اند و این باعث ضررهای پی در پی در مقابل غرب و خودمان خواهد شد و این چیزی است که برای ما اهمیت بیشتری دارد.

چگونه می توانیم ارزش جنبش های انقلابی را افزایش دهیم و از آن ها حمایت کنیم؟ چگونه می توان با جنبش های تروریستی و تکفیری مقابله کرد؟

ص:41

الف) ضرورت تشکیل انجمن های بیداری اسلامی با هدف حضور عالمان علوم دینی و دنیوی و همچنین نزدیک کردن دیدگاه های این دو به هم و مقابله با فتواهایی که شهروند مسلمان را در هر کشور اسلامی مضطرب می کند. با این کار، آراء و اندیشه ها تکامل می یابد؛ به گونه ای که با متغیّرهای بسیار زیاد و پیچیدة عصر حاضر خود را تطبیق می دهند.

ب) ضرورت دسترسی انجمن های بیداری به گروه های به حاشیه رانده شده؛ مانند: انجمن نخبگان مذهبی که در آن جوانان و زنان به مثابة بازیگران اساسی در این انجمن ها فعالیت می کنند. تخصیص درصد معقولی از فضای کاری انجمن ها به آن ها که با گسترة فعّالیت آن ها متناسب است و ارتباط دادن آن ها با جریان کارهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و مشکلات امّت؛ شامل: جهالت، فقر، بیکاری و بیماری.

ج) تلاش برای مرتبط کردن کنفراس ها و موسسات بیداری اسلامی با نهادهای بزرگتری که در جهان اسلام وجود دارند؛ مانند: الازهر، سازمان همکاری اسلامی، اتحادیه عرب و سازمان های عربی اسلامی ویژه؛ مانند کشورهای عدم تعهّد و تلاش برای متحد ساختن منابع اطلاعاتی و شبکه های رسانه ای برای اطلاع رسانی در مورد کنفرانس ها، دستور کار، اهداف و پیشنهادات آن ها؛ چرا که بسیاری از شهروندان عادی در مورد مسائل روی داده در چنین کنفرانس های بین المللی و منطقه ای و بازتاب های آن ها برای عموم مردم، به عنوان مخاطب هیچ چیزی نمی دانند؛ و این بعد از انقلاب ها و بیداری های اتفاق افتاده در کشورهای عربی و اسلامی شایسته و برازندة ملت ها نمی باشد؛ در وضعیّتی که این کنفرانس ها دستور کار سالیانه دارند و از تمام فعّالان در جهان اسلام خواه در زمینه های دینی یا دنیوی درخواست ارائة پژوهش دارند.

د) تلاش برای استفاده از روش علمی صحیح در طرح مسائل مربوط به تقریب مذاهب و دیدگاه ها، تشخیص شکست یا عدم موفقیت در تلاش های تقریب از طریق صدور گزارش های مرتّب دوره ای برای این انجمن ها و ایجاد یک مرکز رصد و پایش در کشورهای جهان اسلام که وظیفة آن رصد و پیگیری روند پیشرفت گفت وگوی میان

ص:42

ادیان و مذاهب و فرهیختگان در جهان اسلام و میزان تأثیرگذاری آن در سطح نخبگان یا عموم جامعه و تعیین درصد پیشرفت یا پس رفت و بررسی و درمان آسیب ها است.

ه-) مشارکت در برنامه های تبادل نظر جوانان، دانشجویان و زنان از طیف های مختلف و شرکت دادن آن ها در برنامه های مشترک آموزشی و مهارت آموزی در داخل ایران؛ این برنامه یکی از مهم ترین نقاط این محور محسوب می شود؛ چرا که آنها هسته مرکزی تقریب حقیقی در آینده خواهند شد و این به نوبة خود تمام اشکال شیوه ها و سبک های دو جانبه تعامل میان آن ها و مذاهب و ادیان را پوشش خواهد داد.

ص:43

ص:44

ص:45

ص:46

برای من افتخار بزرگی است که در فعالیت های این کنفرانس بین المللی که درباره خطرهای جریان های تکفیری برای اسلام، مسلمانان و جهان بشری، و هم چنین راههای خلاصی از آن ها در سرزمین ایران برگزار می شود، شرکت کنم. ایران سرزمین پاکی که دارای تاریخ، اصالت، شکوه و عظمت دیرینه ای است و سرچشمه تمدن، هنر، اندیشه و ادبیات به شمار می رود. سرزمینی که بزرگان دانش، فلسفه، شریعت و حقیقت و نیز قهرمان بی همتای انقلاب اسلامی حقیقی در این زمان، یعنی امام خمینی قدس سره را به وجود آورده است.

من از دست اندرکاران این کنفرانس که از سر لطف، مرا دعوت کرده اند سپاس گزارم و بر کسانی که این کنفرانس را برگزار کرده و اسباب و لوازم موفقیت آن را فراهم ساخته اند درود می فرستم. البته این کار از مردم سرزمینی که به بخشش سخاوتمندانه در راه دفاع از اسلام ناب و دفاع از مسلمانان، سرزمین اسلام، حفاظت از خلوص و پاکی اسلام، و یاری اصول آن و اعتلای ارزش های آن شناخته شده اند، بعید و عجیب نیست؛ مردمی که همواره برای رسواکردن دشمنان اسلام کوشیده اند و در برابر هر آنچه بنیان های اسلام را نابود می کند و وحدت آن را می شکند، ایستادگی کرده اند.

جمهوری اسلامی ایران هم چنان این راه روشن را ادامه می دهد و از این سنّت و روش پیروی می کند. و میزبانی این کنفرانس با چنین موضوع جذابی بزرگ ترین دلیل بر این امر است؛ موضوعی که دیگر کشورهای اسلامی چنین توجهی به آن نشان نداده اند. بدون شک، این مسئله نشان دهنده شجاعت ایران و رمز آگاهی آن از مسئولیت تاریخی و تمدنی است.

شاید شجاعت ایران در پرداختن به این موضوع نهفته باشد؛ موضوعی که پرداختن به آن مستلزم متعرض شدن به کشورهایی است که پشت جریان تکفیر ایستاده اند و از آن حمایت مادّی و نظامی می کنند. و این مسئله است که بسیاری از کشورها از ورود به آن می هراسند و از روی ترس یا به دلیل تبانی، از دست گذاشتن بر موضع درد ابا دارند.

ص:47

تبانی عبارت است از به رسمیت شناختن دشمنان اسلام، به رغم دشمنی آنان با اسلام و مسلمانان، و همراهی و همسویی با آنان در تلاش برای نابود کردن ارکان دین و منهدم کردن جامعة اسلامی در ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی که با تفرقه افکنی، تغییر سبک اجتماعی و فرهنگی و تغییر روش های تربیتی و آموزشی انجام می شود.

این ها کوشش هایی است با نیرنگ و فریب، با هدف دور کردن مسلمانان از دین و اسلامشان. و در ورای این تلاش ها چیزی جز دشمنی کهن و کینه پنهان با اسلام و مسلمانان و بیزاری شدید از مشروعیت اسلام و آموزه های آن، نیست.

برخی روشن فکران و اندیش مندان مسلمان از چند دهه پیش می کوشند با تبیین تسامح اسلام این دشمنی ها را از بین ببرند و با توضیح مبادی و احکام اسلام، معانی آن را به اذهان دشمنان نزدیک کنند، اما در همین حین جریان هایی ظهور کرد که همه این کوشش ها را به باد داد و دشمنی با اسلام را نزد پیروان ادیان دیگر و حتی برخی مسلمانان که شاهد زشتی ها و پلیدی های این جریان ها هستند، عمیق تر و نهادینه تر کرد؛ جریان های ویرانگری که امروز بزرگ ترین دشمن اسلام و مسلمانان به حساب می آیند، زیرا یک خط و مشی تکفیری ای را در پیش گرفتند که هیچ اساسی در قرآن کریم و سنت مطهر پیامبر گرامی اسلام ندارد.

ص:48

این ها، نتیجة خشونت ورزی، تجاوز، ویرانگری، انفجار و رعب و وحشتی است که تکفیری ها به راه انداخته اند، تکفیری هایی که هرگز دیدگاه کسانی را که هم چون آن ها فکر نکنند، نمی پذیرند. و این امر باعث شده است که غیر مسلمانان تصاویری از اسلام را در تکفیری ها ببینند که آن را درست ترین تصویر از اسلام می شمارند در نتیجه: بیشتر از اسلام متنفر می شوند و از آن انتقاد می کنند؛ مسئله ای که به انتشار تصاویر توهین آمیز از رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم ، تحقیر قرآن کریم، سوزاندن قرآن ها و تولید فیلم ها و رمان های توهین آمیز به اسلام و بزرگان اسلام می انجامد و علاوه بر این، تحریف و مسخ تاریخ اسلام و ایجاد تردید در نهادها و مؤسسات اسلامی را در پی دارد. و هم چنین باعث می شود شبهه هایی درباره اسلام بر انگیخته و به خداوند متعال نسبت داده شود تا از گسترش و نشر دعوت اسلامی جلوگیری به عمل آید. و این خدمت بزرگی است که تکفیری ها به غیر مسلمانان و دشمنان اسلام می کنند و لذا در امر زیان رساندن به اسلام و مسلمانان به آنان بسیار نزدیک اند.

ص:49

ص:50

مرقدهای انبیا را منفجر می کنند ولی متعرض آثار یهودیان نمی شوند. حال، این تکفیری ها ساخته و پرداختة یهود هستند یا تکیه گاه آن ها؟

ص:51

ص:52

رسانده است. جنبشی که بر کالبدهای اتباع ناآگاه از معارف شرعی و فاقد تقوا و انسانیت استوار است.

چیزی که باعث بدتر شدن اوضاع می شود، رسانه های مشکوک و شبکه های ماهواره ای است که در خدمت این فکر قرار گرفته اند. فکری که افراد کم دانش و سست ایمان آن را می گیرند. و با توجه به اینکه این فکر براساس از بین بردن عواطف و مشاعر استوار است، باعث ساکت کردن صدای عقل و از بین بردن سرزندگی وجدان و در نهایت، تعطیلی فکر می گردد.

ص:53

می شویم و شکست خواهیم خورد و ابّهت ما شکسته خواهدشد و اگر این تفرقه و شکاف ما به دست دشمنان ما صورت بگیرد، ارکان ما از درون فرو خواهد ریخت و نقشه های دشمنان ما به دست فرزندانمان اجرا خواهد شد. فرزندانی که با ایجاد آشفتگی و بی ثباتی و درگیری و نفرت، بهترین هدایا را به دشمنان تقدیم خواهند کرد.

ص:54

محکوم یا تعطیل نکرده است. در حالی که می بینیم همین غرب از پخش بسیاری از شبکه های ماهواره ای مدافع اسلام ناب در ابعاد اعتقادی، عبادی و اخلاقی، مثل شبکة المنار، العالم الاقصی و... به بهانة نفرت پراکنی بر ضدّ صهیونیست ها جلوگیری می کند.

از پخش این شبکه ها جلوگیری می کنند و شبکه هایی را آزاد می گذارند که بر ضدّ مسلمانان سم پراکنی و آشکارا از کشتن آنان سخن می گویند، بلکه از این شبکه ها پشتیبانی می کنند و از حاکمان عرب حامی این شبکه ها حمایت می کنند و به گروهی از فقیه نمایان ارتزاق کننده از راه دین و علوم آن امکان داده اند که بر مساجد، منابر و رسانه ها سیطره یابند.

ص:55

می کنند؛ جابه جایی ارز، تجارت مواد مخدر و پول شویی را به خفا برایشان فراهم می کنند اما در ظاهر طوری وانمود می کنند که از آن جلوگیری می کنند.

جریان تکفیری، امنیت مسلمانان را آشفته، وحدت کشور را متزلزل ساخته و ثبات و آرامش یک خانواده ی مسلمان را به هم ریخته است. به گونه ای که فرزند، پدر را تکفیر می کند و برادر، برادرش را بدلیل اینکه پلیس یا سرباز است، می کشد. زیرا او در نظرش از طاغوت است و قتلش طبق عقیده ی آن ها حلال و باعث نزدیکی به خداوند است.

اینها از خدا سخن می گویند و مدعی یاری او هستند. اما اگر این گونه بودند بندگان خدا را نمی ترساندند، در میانشان به نیکی حرکت می کردند، سخن نیکو می گفتند، کار نیک انجام می دادند و باعث رشد خیر و نیکی می شدند.

ص:56

آیا دفاع از حقوق بشر با لگدمال کردن کرامت انسان و گرفتن آزادی و حق حاکمیت او انجام می شود؟

ص:57

تقلید و بدعت گزاری می انجامد. و با محو کردن شخصیت فرهنگی، استقلال فکری و ابتکار را نابود می کند و سبب می شود پژوهشگر و دریافت کننده با نفهمی، تکرارکنندة یک سنّت غبار گرفته باشد نه پژوهشگر آگاهی که معرفت را هضم می کند و معرفتی گسترده تر و درکی فراگیرتر بنیان می نهد.

ص:58

ص:59

ص:60

اساسی و مفروض است، زیرا باید امت را روشن کنند، غبارها را از اذهان بزدایند، راه درست و حق را تبیین کنند و از اباطیل، انحراف ها و کجی ها پرده بردارند تا نسل جوان در برابر گمراهی ها که به فکرش تزریق می شود مصون ماند و نسلی مقاوم شکل بگیرد که از هوا و هوس پیروی نمی کند و جز در راه درستی و صلاح گام بر نمی دارد.

مسلّم است، که این اندیشه را باید با تمام وسایل آموزشی، ارشادی، رسانه ای، مادی و تربیتی محاصره کرد، زیرا که این تفکر خطری برای الگوی اجتماعی کشورهای مسلمان است، کشورهایی که به دین و سنت خود پایبندند اما در پیوستن به تمدن زمانه و همگامی با پیشرفت و ترقی تا آنجا همراهند که به شخصیت تمدنی شان آسیبی نرساند.

ص:61

لیبرال- دموکراسی و سرمایه داری را سر داده اند و برخی نیز به پیروی از اندیشه ی چپ سوسیالیستی دعوت می کنند و برخی دیگر نیز به اجتناب از تمدن غرب و رها شدن از شرِّ آن با بستن درها و روزنه ها به روی آن فرا می خوانند.(1)

ص:62

به نام ایستادگی در برابر این خطر شیعه، وهابیت در ایران به حرکت در می آید، اما حقیقت این است که این امر یک برنامة سیاسی است که هدف آن تغییر وضع اجتماعی و فرهنگی، تغییر بافت جمعیتی، افزایش زاد و ولد و تغییر ترکیب جمعیتی در هر کشوری است که این جریان سعی می کند در آن گسترش یابد.(1)

ص:63

ص:64

- بازنگری در برنامه های آموزشی در همة سطوح آموزش، به گونه ای که به فراگیرنده امکان دهد با حفظ سنت و هویت وارد مدرنیته شود؛

- خلع سلح کردن آن ها در مورد قضیة فلسطین با عهده دار شدن تشکیل یک دولت فلسطینی و دفاع از آن، تا تکفیری ها به بهانه ی مقاومت سلاح به دست نگیرند و خودشان را تنها مسئولان دفاع از قضیه ی فلسطین ندانند. و بعد از آن، به روی مسلمانان سلاح نکشند؛

- هدفمند کردن گفتمان دینی در مساجد و جلوگیری ار گفتمان تحریک آمیز؛

- نشر ارزش های اعتدال گرایی و میانه روی و برجسته کردن آسان گیری و تسامح دین اسلام؛

- گسترش فرهنگ گفت وگو، تسامح و پذیرش دیگری.

این معانی می تواند یک منشور دفاعی برضدّ تفکر تکفیری باشد و نیز واکسینه ای که ما را از شرّ نفوذ و گسترش آن مصون می دارد. به ویژه اگر بر معنای تسامح و کاشت آن در وجود نسل های بعدی و تربیت نسل های جدید بر اساس آن تمرکز شود، به قیام انقلابی متضاد منجر خواهد شد، انقلاب صلح، دوستی، هم بستگی، تفاهم و هم زیستی میان افکار و مذاهب مختلف.

اروپا نیز شاهد درگیری ها و جنگ های خونین در نتیجة تعصب و بسته بودن فکر بوده است که منجر به تفرقه و تقسیم جامعه ی مسیحی شده است. این امر ادیبان، شاعران، فیلسوفان، متفکران و اهل کلیسا را وادار داشت که مفهوم تسامح را برجسته تر کنند و در جهت نهادینه کردن و تبیین آن بکوشند و آن را در آثار فکری خود به کار بگیرند تا بتوانند تسامح را در نفوس و اذهان ریشه دار، و تعصب دینی و آثار نابودگر آن را ریشه کن بکنند.

اگر رهبران فکری اروپا در ایام محنت و مصیبت خود این کار را انجام دانند، برای ما مسلمانان که پیشروان تمدن هستیم سزاوار است که این در این مسیر حرکت کنیم و شایسته است که علما، پیشوایان، استادان و اندیش مندان ما با تولید آثار فکری و ارایة

ص:65

دروس، مواعظ و ارشاد در برابر این جریان خروشان و نابودگر بایستند و راه را بر نفوذ تکفیر و انتشار بیشتر آن در میان جوانان ساده دل و بااخلاص ما، ببندند.

آموزش، فرهنگ، وعظ و ارشاد خط اول دفاعی در برابر تندروی، تکفیر و تروریسم است؛ اموری که نتایج منفی و زیان باری در همة سطوح جوامع اسلامی بر جا می گذارد.

ص:66

کاهش حجم سرمایه گذاری خارجی و روی گردانی سرمایه گذاران خارجی از آن ها و انتقال شرکت های بیگانه و خارجی به کشورهای امن تر مواجه هستند. و از آثار دیگر تروریسم و تکفیر کاهش تولید، افزایش قیمت ها و کاهش قدرت خرید مردم است. و علاوه بر آن باعث کاهش شاخص حاکمیتی کشور می شود که در نتیجة آن بانک ها و صندوق های بین المللی پول از دادن وام و تسهیلات به کشورهای گرفتار تروریسم خودداری می کنند. و نیز کاهش رونق تجارت و افزایش تورم و نقدینگی از آثار دیگر آن است که منجر به ورشکستگی دولت می شود. در نتیجه، دولت به سبب پرداخت هزینه های سنگین برای مبارزه با این جریان ها، دیگر قادر نخواهد بود حقوق کارمندان خود را بپردازد و شاهد ناآرامی، فروپاشی و کودتا در کشور خواهیم بود

ص:67

ص:68

کسانی را که از او پیروی نکنند، تهدید کرده است که مذهبش را با شمشیر بر آن ها تحمیل خواهد کرد. آن جا که می گوید: «هرکس با دلیل و برهان اجابت نکند، با شمشیر و نیزه او را دعوت خواهیم کرد».(1)

در این سخن دلیل آشکار و روشنی از زبان صاحب این مذهب بر رویکرد خونین او و نپذیرفتن گفت وگو و دعوت نیکو وجود دارد.

اما از نظر عمل و کردار، حملة نظامی وهابیان به منطقه ی حجاز در سال 1217ه- \ 1804م است که وارد شهر طائف شدند و مردم را از کوچک و بزرگ، امیر و مأمور، شریف و وضیع، قتل عام کردند؛ کودکان را در آغوش مادرانشان سر می بریدند و به پشت بام ها می رفتتد و مردمی را که در آن جا پنهان شده بودند می کشتند؛ تا جایی که جماعتی را دیدند که قرآن می خواندند و آن ها را تا آخرین نفر قتل عام کردند. و پس از کشتن افراد موجود در خانه ها، به مغازه ها و مساجد هجوم بردند و افراد موجود را قتل عام کردند و گاهی اشخاص را در حال رکوع و سجود می کشتند.(2)

وهابیان سپس وارد مکه شدند و از ملک سعود به زور بیعت گرفتند و برگزاری نماز جماعت مرسوم در آن جا را که بر طبق فقه مذاهب اربعه برگزار می شد، لغو کردند و آثار بسیاری را در مکه محو و نابود کردند. پس از آن ملک سعود با لشکرش به سوی مدینه حرکت کرد و به آن یورش برد و جنگ وحشتناکی راه انداخت و آنچه را در حجر ه نبوی بود، تصاحب کرد(3)

و دستور داد سربازان ترک از مکه و مدینه بیرون رانده شوند.

ص:69

اما موضوع خطرناک است این که این جریان ها عمیق کار می کنند و تلاش می کنند جوانان را محدود و در یک چارچوب قرار دهند و برخی مسائل عمومی شریعت را از یک نظرگاه بسته و تنگ به آنان تزریق کنند و آنان را بر ضد مخالفان عقیدتی، بسیج کنند. هم چنین می کوشند تا جان و زندگی را در نظرشان خوار و بی ارزش نشان دهند تا جوانان برای ساده ترین چیزها جان خود را قربانی کنند. و این هدفی است که رویکرد تاریک و فعال مدرنیسم به دنبال آن است و آرزو دارد که امت اسلامی به قرون انحطاط و جمود باز گردد.

اما درکنار افکار براق و عواطف جوشان که به جوانان تقدیم می کنند، خطر دیگری نیز در کمین جوانان است و آن کمک مالی است که بسیار بیشتر از چیزی است که یک کارمند رده بالا آرزوی آن را دارد، چه رسد به یک جوان بیکار.

جذب بزرگسالان برای این ها اهمیتی ندارد، بلکه کودکان و جوانان هستند که مهمند، و چون جوانان زود متأثر می شوند، ذخیره آینده به حساب می آیند، زیرا گسترش و رواج این مذهب را تضمین می کنند. این رویکرد، شبیه رویکردی است که امریکا و غرب در جذب فرزندان مهاجران مسلمان در پیش می گیرند تا آن ها را به سمت باورها، فرهنگ ها و آداب و رفتار خود متمایل کنند.

از جمله این ها، حکایت آن مسلمانی است که سال های طولانی در امریکا اقامت کرده، بدون اینکه دینش را عوض کند و در برابر یکی از دوستان امریکایی اش به آن مباهات می کند و دوستش نیز به ناگزیر پاسخ داد: « مهم نیست که تو امریکایی شوی، بلکه تو را به خاطر فرزندانت به این جا آوردیم».(1)

ص:70

محله های فقیر می پردازند، گاهی اقدام به برپایی خیمه و کاروان های دعوت در مکان های عمومی می کنند و گاهی هم تلاش می کنند منبرها و مساجد را در اختیار بگیرند و درس هایی را آموزش دهند که هیچ ارتباطی به علوم شریعت ندارد بلکه بیشتر محتوای آن دعوت به تکفیر کردن و بدعت گذار خواندن مخالفان، بسیج کردن جوانان و بسیج کردن عامه ی مردم برای تقویت ابّهت و شوکت خودشان است.

هم چنین از سبک های دیگر این ها در ترویج فکرشان، اسکایپ، و شبکه های ماهواره ای است که منبع مالی آن ها مشخص نیست اما رایحه ی آن مشخص است.

واز جمله روش های دیگرشان، استفاده از شبکه اجتماعی فیسبوک و شبکه ثریاست. و علاوه بر آن از نشریات، پلاکاردها و شعارهایی هم استفاده می کنند که مهم ترین آن ها همان پرچم سیاهی است که شعار خود قرار دادند و بسیاری اوقات آن را بالای گل دسته های مساجد نصب می کنند و گمان می کنند که روز آزادی فلسطین آن را روی قدس به اهتزاز در خواهند آورد.

ص:71

ص:72

علاوه بر این ها، صدها هزار کودک به بیماری هایی مثل فلج اطفال، دیفتری، خروسک و کزاز مبتلا شدند که منجر به افزایش مرگ و میر کودکان شد هم چنین از آثار دیگر آن افزایش تجارت مواد مخدر و اسلحه بود.

ص:73

قدرت های استعماری و نیروهای تکفیری هم چنان در آتش جنگ فرقه ای می دمند و فتیله ی آن را در میان برادرانی روشن می کنند که امید است به زودی بفهمند که عراقی - چه شیعه و چه سنی - مسلمانند و برادری دینی و وطنی، فراتر از اختلاف مذهبی است.

شرّ این جریان های تکفیری به مغرب عربی رسیده است. توفان آن نخست الجزائر را درنوردید و اکنون در لیبی و یمن کارش را انجام می دهد. و هم چنان می کوشد که گسترش یابد و به مناسبت های مختلف وارد تونس شده و همه را تهدید کرده است و هر کجا جایی بیابد، در آن ساکن می شود.

این مرضی است که همه را تهدید می کند و راه علاج آن نیز نزد همگان است. پس برای ایستادگی در برابر آن باید متحد و صادق باشیم و باید در خواسته ها، تصمیم ها، روش ها و ابزارها وحدت داشته باشیم. مهم ترین ابزارهای مبارزه با تکفیر و تروریسم عبارتند از:

- عدالت اجتماعی؛

- آزادی؛

- احترام به حقوق بشر؛

- آموزش؛

- توسعه اقتصادی، سیاسی و اجتماعی و دوری گزیدن از جدایی و اختلاف های مذهبی و تمسک به چیزهایی که باعث اتحاد ما می شود، زیرا این ها بیشتر از مواردی است که باعث اختلاف می شود.

ص:74

ص:75

ص:76

بسم الله الرحمن الرحیم، الحمد الله رب العالمین و الصلاة و السلام علی سیدنا محمد رسوله الأمین، قدوة المتقین، و إمام المرسلین و علی آله و أهل بیته الطیبین الطاهرین و علی من اختارهم لصحبته من الأنصار و المهاجرین.

بسم الله الرحمن الرحیم: >وَلاَ تَکُونُواْ کَالَّذِینَ تَفَرَّقُواْ وَاخْتَلَفُواْ مِن بَعْدِ مَا جَاءهُمُ الْبَیِّنَاتُ وَأُوْلَئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ<(1) [و چون کسانی مباشید که پس از آن که دلیل های آشکار برای شان آمد، پراکنده شدند و با هم اختلاف پیدا کردند، و برای آنان عذابی سهمگین است]

>یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثی وَ جَعَلْناکُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ< [ای مردم! ما شما را از مرد و زنی آفریدیم و شما را ملت ملت و قبیله قبیله گردانیدیم تا با یکدیگر شناسایی متقابل حاصل کنید در حقیقت ارجمندترین تان نزد خدا پرهیزگارترین شماست].

خدمت دبیر کل محترم همایش و سایر اعضای همایش، فضلا و دیگر شرکت کنندگان و حضّار عرض سلام و ادب دارم. از سوی شمال آفریقا،

تونس سرزمین مسجد جامع زیتونه به نمایندگی از اتحادیة صوفیان کشورهای مغرب اسلامی خدمت شما عرض سلام و ادب دارم. از اینکه توانسته ام به این جلسه شرفیاب شده، از چنین جایگاهی در خدمت شما حاضر گردم، بسیار خوش حال و خوشوقتم. امیدوارم این دیدار زمینه ساز دوره ای جدید در امت اسلامی باشد دوره ای که امت اسلامی با در پیش گرفتن الگوی الهی و رسول وی، بزرگی و فخر پیشین خود را بازیابد.

ص:77

ای بزرگان! جریان های تکفیری پدیده ای جدید و مربوط به دیروز یا امروز نیست، بلکه این جریان ها همان دودهایی(1)

هستند که رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در 15 قرن پیش، از آن خبر داده است.

رسول اکرم در تفسیر دودها فرمودند: «قَوْمٌ یَسْتَنُّونَ بِغَیْرِ سُنَّتِی وَیَهْدُونَ بِغَیْرِ هَدْیِی تَعْرِفُ مِنْهُمْ وَتُنْکِرُ» [مردمی که به غیر سنت من، که تشابه کامل به حق دارد، متوسل می شوند].

این دودها همان انسان هایی هستند که اندیشه هایشان در کشورهای امریکا، انگلیس و اروپای کینه توز شکل گرفته و اجراکننده طرح های کشنده صهیونیسم اند. این دود، اکنون در گروه های تکفیری و پیش از این در خوارج نمایان شد اما در عین حال خداوند مردان مومنی را فرستاد بساط آنان را برچیدند.

متاسفانه باید گفت امروزه جریان های تکفیری با نیروی مضاعفی در امت اسلامی سربرآوردند و حملات زیان بار و درد آوری را بر پیکر اسلام وارد ساخت لکن بحمدالله

ص:78

اسلام استوار و پابرجاست. این جریانها در قرن هجدهم میلادی شکل گرفت. بر اساس گزارش ها که کمیته های صلیبی و صهیونیستی و نیز الحادی در جهان عربی و اسلامی بدان مأمور شده اند، وظیفه نخست این گروه ها در ابتدا یافتن عناصری از میان مسلمانان بود که شروطی نظیر خیانت به امت خود و آمادگی جهت زیر پا گذاشتن هویت داشته باشند و در برابر هر گونه درخواستی ممانعت نورزند و تمام اوامری را که به آنان دیکته و تحمیل می شود، اجرایی سازند.(1)

اعضای این کمینه در نشستی که در سال 1824 به شکل مخفیانه در لندن تحت نظارت وزارت مستعمرات بریتانیا با حضور عده ای از نمایندگان صهیونیستی، و اتحادیه کمیته یهودیان آمریکا و عده ای از نمایندگان فراماسونری برگزار شد، حضور یافتند تا به گزارش های این کمیته و نتایج آن گوش فرادهند. در این نشست سه روزه، مواردی مطرح شد که مهم ترین آن ها از قبیل ذیل بود:

- انتشار افکار و الگوهای خاص و عام در جوامع عربی اسلامی به منظور دور ساختن آن ها از دین

- طرح برخی افکار متروک و مهجور، بر این اساس که برگرفته از تعالیم اسلامی است.

- گزینش عناصری از میان مسلمانان که شروط مطرح شده توسط کمیته در آن ها تحقق یافته باشد و این عناصر بر اساس الگو و فاکتورهای لازم و برنامه ریزی شده انتخاب شده باشد. که من نمی توانم این افکار را در ذهن خود تصور کنم. از زمره افکاری پیشنهاد شده، اندیشه های تروریستی تکفیری بود که از جانب خوارج آن زمان جهت شکل گیری خوارج این دوره وضع شده بود. این گونه نیروهای مخالف و دشمن اسلام توانستند، با جذب عده ای از این مزدوران، جریان تکفیری و عناصر تروریستی را تشکیل دهند؛ عناصری که آن ها را در جای جایِ مناطق اسلامی و عربی پرورانده اند و خود را ملزم به آموزش آن ها نموده اند که این اشخاص نیز باید در ازای دریافت کمک مالی و و نیز وسایل اجرایی، طرح های آن ها را به انجام رسانند. اینان همان کسی هستند که از زبان پیامبر، دود فتنة امت اسلامی هستند، و بر تحریف منهج و منش الهی و رسول

ص:79

خدا صلی الله علیه و آله و سلم جرئت ورزیده اند؛ ارادة این اشخاص بر این استوار شده که مردم را بر غیر از کتاب خدا وسنت پیامبر به همان شیوه ای که دشمنان پدیدار ساخته اند هدایت کنند.

ازآنچه که گفته شد، دو امر به دست می آید:

اول آنکه، اینان بدترین مردم اند که هوای نفسشان را با هوای دشمنان امت اسلامی تظاهر کننده به حق در هم فرو می پوشانند و آن ها را به اسلام نسبت می دهند به گونه ای که عوام، جاهلان و فریب خوردگان به خاطرفریفته شدن و مشتبه شدن امر، تمام این مشکلات را به اسلام و مسلمانان نسبت می دهند.

دوم آنکه، اهل ذکر از جمله علمای امت اسلامی، ائمه و فقهاء و نیز حاضران در این همایش می توانند به سادگی چنین دود فتنه یا جعلی وتقلبی را تمییز دهند و با نظرها، قلم و زبان خویش چنین دروغی را فاش سازند و نسبت بدان هشدار دهند. اما در عین حال با به کار گیری ابزارهای سرکوب، این اشخاص روشن فکر را از حضور در عرصة پنهان ساخته اند و آن ها را به سکوت وداشته اند و برخی را نیز فریفته اند که اکنون سبب شده این دود فتنه به واسطه حضور جریان های تکفیری هر روز شدت بیشتری گیرد و دامنه آن گسترش یابد تا حدی که اکنون از طول و عرض آزار آن به شکل فراگیر به امت اسلامی رسید. در این میان خطرناک ترین امری که موجب رشد و افزایش سپاه تکفیریها شده، برداشت های نادرست و تحمیل عقیده بر متون مقدس (کتاب خدا و سنت رسول) از سوی جریان های تکفیری، برای موجّه نشان دادن اقدامات تروریستی و عملیات های انتحاری است. آنان آیات و روایات را در مواردی بی ارتباط قرار می دهند و با جسارت تمام به خداوند و رسولش افترا می بندند و مردم را از دین بیزار می سازند و نیز عده ای را بر آن دارند که این دین را خفیف و سبک شمارند؛چنین توجیهات بی شرمانه ای از جانب آن ها به این دلیل است که متاع عالم دنیا را بر آخرت ترجیح داده اند و با از اوامر خداوند و رسولش روی گردان شده اند و اوامر دشمنان خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را اجابت نموده اند.(1)

ص:80

ای بزرگان! دخن یا دود فتنه چنان که پیامبر از آن خبر داده، باید رخ دهد؛ زیرا پیامبر صادق مصدق است و عدم وقوع سخن ایشان موجب بدگمانی به ایشان خواهد شد. اما اکنون دقیقاً گفته رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم عملی شده است؛ و این امر جز بر ایمان و استقامت مسلمانان نخواهد افزود، اما در ازای آن بر حیرت، دو دلی و تردید کسانی که دلهایشان بیمار است افزوده خواهد شد. چنین فتنه هایی منافقان را در بوته آزمایش قرار خواهد داد: >وَعَسَی أَن تَکْرَهُواْ شَیْئًا وَهُوَ خَیْرٌ لَّکُمْ<(1) چه بسا که از چیزی کراهت داشته باشید، اما خیر شما در آن باشد و چنان که خداوند خطاب به رسول خویش فرمود: «مبادا از فتنه ها کراهت داشته باشید، چرا که آن سبب برداشت و جمع آوری منافقان خواهد بود».

ای بزرگان! بی تردید شما می دانید و شاید بیشتر از من از تلاش ها، اموال، جان ها و ابزارهایی که قوای شر برای آسیب رساندنی به اسلام اطلاع داشته باشید. زمانی که خداوند آنان را در میدان جنگ نظامی شکست داد آنان میدان معرکه را به میدان جنگ فکری تغییر دادند و امت اسلامی را نشانه گرفتند تا آنان را از دین دور کنند. چرا که آنان به خوبی دریافتند که اسلام منبع نیرو و قدرت مسلمانان است و وقتی مسلمانان باشند، به دین خویش تمسک جسته و بر اساس آن عمل می کنند. چنان که این امر از اظهارات و اندرزهای «تئودور هرتسل» نماینده حزب کارگران صهیونیسم آشکار است. او گفته بود: سه چیز را برای من ضمانت کنید تا برپایی حکومت اسرائیل طی پنجاه سال را برایتان تضمین کنم: نخستین شرط، دور ساختن شعار لا اله الا الله از میدان کارزار یا همان دور ساختن شعار جهاد در راه خداست(2).

آنان با همین انگیزه دین های جعلی را به وسیله مدّعیان دروغین ترویج و تبلیغ نمودند که پیروان هر یک از آن ها می پندارد از جانب آسمان به وی وحی شده است. افرادی همچون «علی محمدباب » ملقب به «حضرت الأعلی» که در سال 1844 میلادی در شیراز ظهور یافت. «میرزا یحیی نور» که وی را ملقب به «صبح الأزل» کرده اند، «حسین علی المازندرانی» ملقب

ص:81

به بهاء زاده منطقه نور در استان مازندران و نیز فرزند او «عباس افندی» معروف به «عبدالبهاء» و «میرزا غلام احمد قادیانی» در هند از زمرة افرادی بودند که ادعای پیامبری و وحی کردند، که اینان همراه دیگران، به تعبیر پیامبر، همان دود فتنه امت اسلامی هستند. حقیقت آن است که دشمنان دیرینه اسلام اینگونه سلاح جنگ را با سلاح تهاجم فرهنگی عوض کردند سپس سپاهی از اندیش مندان، فیلسوفان، جامعه شناسان و نیز دانشمندان علم روان شناسی در سایر رشته ها را همراه با علمای اقتصاد و سیاست و دیگر علوم با مشارکت غرب زدگانی همراه ساختند که به امت اسلامی ضربه بزنند.

برنامه هایی برای ترویج اباحی گری، ایجاد سستی، روی گردانی کودکان اسلامی از کیش، دین و هویت اسلامیشان ریختند. این غرب زدگان با به کار گیری مزدوران خود در مراکز تصمیم گیری و اتاق های فکر در کشورهای عربی و اسلامی اختیار امور را در دست گرفتند تا طرح ها و دستورات صادره شده از کاخ سیاه امریکا، خانه سرخ روسیه و کلبة رنگین تل الربیع و نیز تمام فرمان هایی را که از جانب بزرگانشان آنها در سازمان ملل متحد، اروپای غربی و شرقی دیکته می شد اجرایی سازند. چنین بود که یکی پس ازدیگری به برگزاری همایش روی آوردند تا به بررسی آرا، طراحی نقشه ها و اجرای دستورها بپردازند، که از زمرة آن برگزاری همایش های بال، کنگره افخارستی، همایش سایکو، کنفرانس لندن و پیش تر کنفرانس نیقیقه و بندقیه بود. یکی از خطرناک ترین این همایش ها، همایش لندن بود که اجرای سفارش های شاتولیی را که در ضمن کتاب نبرد با جهان اسلام گنجانده شده بود، سر لوحه کار خود قرار دادند و روش خصمانه کتاب کیف نحطم الإسلام چگونه اسلام را در هم شکنیم را به کار بستند. برگزاری این همایش چندین نتیجه در پی داشت که مهم ترین آن ها بر طبق تصمیمات ذیل بود:

نخست پدید آوردن دین های ساختگی و دست پرورده ای که بی بند و باری و لا ابالی گری آن ها صاحبان نفوس ضعیف را جذب خویش سازد و ایمان مؤمنان را ضعیف نمایدد؛ نظیر دین های ساختگی بابیه، بهائیت و قادیانی که بدانها اشاره کردیم. اینان مزدوران خویش را در رأس تمامی این ادیان نصیحت کردند که هر کس را که

ص:82

به آنان گرایش نیابد وایمان نیاورد، تکفیر کنند و ریختن خون مسلمانان را مباح دانسته و قبور و آثار اسلامی را از بین ببرند. چنان که سلفیان در حال حاضر به ادعای حفظ توحید، این کار را می کنند، حال آن که می توان آن ها را به قرار گرفتن در کوره شرک تشبیه کرد؛ هم چنان که قادیانی ها همچنان در هند، پاکستان چنین اعمالی انجام می دهند و در نتیجه چنین حرکاتی که نام ادیان بر آن ها داده اند، و در زمان های اخیر پدید آمده اند، گروه های بسیار متعددی از تروریست های تکفیری شکل گرفته اند که جنبش های کهن، مانند جنبش خوارج را که به نام سلفیت پدید آوردند زنده ساختند و این گونه همگی آن ها به نام حقوق بشر و آزادی عقیده در جهان عربی و اسلامی به واسطة انجمن ها، سازمان ها و رسانه هایی که فقط برای انجام این هدف پدید آمده بودند گسترش یافته اند. در این میان تروریسم دینی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را پدید آوردند کردند؛ امری که سبب شده اکنون امت مسلمان در سرتاسر جهان اسلامی از وجود آن ها رنج برد، تمام تروریست هایی که به نام اسلام فعالیت می کنند؛ این گونه تروریسم را پدید آوردند و این گونه آن را گسترش داده و از آن حمایت کردند تا جمعیت آن ها رو به فزونی رفت و آتش آن ها شعله ور گشت. ابتدا القاعده را پدید آورند و از طریق آن در عراق نفوذ کردند و اوضاع آن را تحت اختیار خود گرفتند و عراق را به ویرانی کشیدند و آن را اشغال کردند، تا بر اساس پندارشان این امر زمینه ورود به ایران را برای آن ها میسر سازد؛ اکنون ایران بزرگ ترین خطر برای آن ها به شمار می رود، زیرا پس از پاکستان به عنوان دومین کشور اسلامی خواهد بود که - به اذن الهی - به انرژی هسته ی دست خواهد یافت. بنابراین در ابتدا به پدید آوردن القاعده روی آوردند؛ این گروه جایگاهی برای پرورش عناصر تکفیری گشت که هرگز تاریخِ روابط آن با امریکا، بریتانیا و رژیم صهیونیستی مخفی نخواهد ماند. من در برخی آثاری که در دسترس دارم، یافته ام که اصل واژة القاعده یهودی بوده و از قول یهود نسبت به پیامبر خویش گرفته شده و قرآن آن را این گونه نقل کرده است: >فَاذْهَبْ أَنتَ وَرَبُّکَ فَقَاتِلا إِنَّا هَاهُنَا قَاعِدُونَ<؛ [تو و پروردگارت بروید و جنگ کنید که ما همین جا می نشینیم]. این

ص:83

نام گذاری اشاره به این امر دارد که من بر طبق نظر شخصی خود آن را بعید نمی دانم؛ سپس دیگر گروه های تروریستی نظیر «انصار الشریعة»، «انصار الله»، «جبهة النصرة»، گردان «عقبة بن نافع»، «انصار السنة»، گروه تروریستی دولت اسلامی در عراق و شام ملقب به «داعش» و «جند الخلافة» را پدید آوردند.

عزیزان! ملاحظه کنید که تمام نام های گروه های تروریستی تکفیری، منسوب به اسلام است، که علت گزینش این نام ها، نیت های خبیثانه و کشنده است، چون هرگز تصادفی نیست نام تمام گروه های تروریستی تکفیری به اسلام مرتبط باشد! من بر اساس تخصص خود در بررسی جنبش های نابود کننده بر این باورم که علت نام گذاری این گروه ها نیت های خبیث است که مقصودش لکه دار کردن شهرت اسلام، و زشت جلوه دادن مبانی و برتن کردن پوششی سیاه بر اسلام است تا مردم از آن برمند و شورش و اشتیاق مسلمانانی که به این دین گردن نهاده اند - اعم از عوام و نا آگاهان به آن- خاموش شود؛ برای مثال: گروه انصار الشریعه برای پیروان خود قتل و کشتار نفس را که خداوند حرام کرده حلال می دانند، و ربودن زنان و ارتکاب اعمال زشت را هم چون جهاد نکاح روا و مباح می دانند و به پیروان خود اجازه می دهند بسیاری از محّرمات، همانند نوشیدن خمر، مصرف مواد مخدر و ارتکاب اموری را که از آن ها نهی شده اند، انجام دهند، هم چون سرقت؛ با این حجت و بهانه که «برای ما چیزی مجاز است که برای غیر ما مجاز نیست»! حال آیا شریعت و آیینی که ادعای پیروی از آن را می کنند، هرگز به انجام چنین اقداماتی فرمان می دهد؟ یا به عکس از انجام آن نهی می کند؟ گروه انصار الله نیز همین مبانی و اسلوب برخورد با تعالیم دینی را نظیر گروه انصار الشریعة به کار می گیرد! اما آیا تبعیت خداوند در ارتکاب معصیت و انجام محرمات و نواهیِ اوست؟ نمونة دیگر جبهة النصره است که با برادران سوری، کاری را می کند، که فقط شیطان انجام دادنش را روا می داند. این موضوع در مورد گروه های عقبه بن نافع، انصار السنة، و گروه دولت اسلامی در عراق وشام، ملقّب به داعش نیز صدق می کند. آیا چنین گروه هایی بهره ای از اسلام برده اند؟ و آیا اسلام برای کسانی که

ص:84

به این دین گردن نهاده اند، مجاز می داند که مرتکب اعمالی شوند که خداوند آن ها را حرام کرده است؟ اعمالی نظیر جنایت های وحشیانه همچون قتل، غصب و کشتار، سرقت و غارت و دیگر گناهان و انجام منکرات جهت ارضای غرایز و نیز شهوات حیوانی محض همچون جهاد نکاح که ویژگی مشترک میان بزرگ ترین گروه های تروریستی تکفیری و اجرا کنندگان بیگانه آن ها به شمار می رود؟ اما در حقیقت دشمنان اسلام پدید آورنده چنین گروه ها و جنبش هایی هستند و حامیان مالی آن ها می خواهند با لکه دار کردن اسلام، مردم را از آن برمانند و مسلمانان را از آن دور سازند، تا جایی که توانسته اند با گنجاندن افکار این گروه های تروریستی، شروع به تغییر شرع الهی نمایند، و مواردی را در دین خداوند بگنجانند که هرگز از او نیست، تا بدین وسیله افکار و شیوه انحرافی خویش را توجیه کرده، تروریست را جایگزین جهاد اسلامی سازند و خودکشی، عملیات انتحاری وانفجاری را، شهادت در راه خدا جلوه دهند!

بدون شک هر کس اعتقادی به افکار ویران گرایانه اینان نداشته باشد، و مبانی انحرافی آن ها را گردن ننهد، کافرش دانسته و قتل وریختن خون او و نیز مباح دانستن اموال و آبرویش را برای تقرب به خداوند واجب می دانند، هر چند آشکارا شهادتین را بر زبان آورد، و نماز خواند و تمام فرایض الهی را انجام داده باشد. اینان حتی با پس زدن حکم خدایی، در مقابل خداوند به خود نسبت خدایی می دهند: >وَلاَ تَقُولُواْ لِمَنْ أَلْقَی إِلَیْکُمُ السَّلاَمَ لَسْتَ مُؤْمِنًا تَبْتَغُونَ عَرَضَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا<(1) [به کسی که نزد شما [اظهارِ] اسلام می کند مگویید: «تو مؤمن نیستی» [تا بدین بهانه] متاع زندگی دنیا را بجویید]. و حکم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را در این سخنش به خود او باز می گردانند: «من قال لا إله الله فقد عصم دمه و ماله و أمره إلی الله» [هر کس بگوید: لا اله الا الله جان و مال او در امان است مگر به حق اسلام و حسابشان با خداوند است]. همة شما می دانید که مناسبت نزول این آیة کریمه بر اساس بدعتی است که «محلم بن جثامه» در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ، پدیدار ساخته بود. محلم در آن زمان شخصی را کشت که زمان جاهلیت

ص:85

دشمن وی بود. پس از آن که وی اسلام آورد، به مدینه مهاجرت کرد؛ قومی را دید که در مدخل مدینه نشسته بودند، که محلم بن جثامه در میانشان بود. بر آن ها سلام کرد و زمانی که محلم وی را شناخت، به هم نشینان خود گفت: این فلان شخص است، که آمده در حالی که از سرتملق و نفاق، کفرش را با سلام، مخفی نگاه داشته و من کشنده او هستم! پس برخاست و او را کشت. زمانی که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از این امر آگاه شد، به شدت خشمگین گشت و گفت: «[هر کس بگوید لا اله الا الله: جان و مال او در امان است مگر به حق اسلام و حسابشان با خداوند است] و این آیه که مبین حکم الهی بود، نازل گشت. پس از اندک زمانی «محلم بن جثامه» از دنیا رفت و قبری برایش حفر کردند و محلم را در آن نهادند اما قبر وی را بیرون انداخت! سپس قبر دیگری برایش کندند اما خاک بار دیگر وی را بیرون انداخت. زمانی که به رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم خبر دادند، به آنان فرمان داد که وی را در دامنه کوه میان سنگ های انباشته قرار دهند. سپس خطاب بدانها گفت: «اما زمین پذیرفت کسی را که بدکارتر از محلم بن جثامه بود، و ارادة خداوند بر آن قرار گرفت که به شما نشانه ای از کشتن یک مؤمن را نشان دهد». رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم ، به همین رو این نکته را بیان کرد، زیرا پیش بینی کرده بود که شیطان برخی از مؤمنان را وسوسه کند که زمین، ابولهب و ابوجهل و دیگران را با وجود کافر مردنشان، پذیرفته حال چگونه محلم را که مؤمن بوده، نپذیرفته است؟ و این گونه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم با سخن خود، راه را بر شیطان بست، پیش از آن که در سینه مؤمنان وسوسه کند و شک و تردید را در قلب آن ها وارد سازد.(1)

ص:86

غرایز جسمی و درونی خویش هستند، به ویژه بی اطلاعی حاکمان از شرایط اقتصادی و فکری مردم و دل مشغولی به مسئولیت های خود و خدمت به بیگانگانی که هیچ گونه منفعتی برای امت اسلامی ندارند، همه از عوامل مستقیم شکل گیری تروریسم بر شمرده می شوند. اما از زمره اسباب غیر مستقیمی که گسترش تروریسم و پدیده تکفیریت از آن نشأت می گیرد می توان موارد ذیل را نام برد:

- تعصبات و درگیری های طائفه ای، قبیلیه ای و نژادپرستانه، کینه های نشئت گرفته از اختلاف های مذهبی، درگیری های حزبی، ایدئولوژیکی، تفاوتهای طبقاتی، درگیری های جنسی و نزاع قومیتی.

با وجود آنکه انگیزه های اتحاد امت اسلامی به مراتب بیش از عوامل تفرقه ساز و نفرت انگیز است، در عین حال با تأسف شدید، هر چند مسلمانان دین و عقیده و کتابی واحد دارند، گمراه گشته، و دشمن هم دیگر شده اند. با وجود تمام اسبابی که به وحدت واتحاد فرامی خواند، اما در عین حال امت اسلامی متفرق اند و پیوسته با یکدیگر درگیر شده و به جان هم افتاده اند؛ عجیب تر و بدتر این که یک مسلمان بر ضد برادر مسلمان دیگر ش از دشمنی مشترک و کافر کمک می گیرد؛ با وجود آنکه این سخن خداوند تبارک و تعالی را می خواند ومی شنود: >یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّی وَعَدُوَّکُمْ أَوْلِیَاء تُلْقُونَ إِلَیْهِم بِالْمَوَدَّةِ<(1) [ی کسانی که ایمان آورده اید! دشمن من و دشمن خودتان را به دوستی برمگیرید [به طوری] که با آن ها اظهار دوستی کنید].

این بذر اختلاف و کینه در میان امت اسلامی را دشمنان اسلام یعنی امریکا، انگلیس و صهیونیسم پدید آورده اند تا اسلام را به شکل وحشیانه خونین آن بارز و ظاهر سازند! چنان که «هیلاری کلینتون» وزیر پیشین امور خارجه آمریکا آشکارا در خلال کنفرانسی مطبوعاتی در سال 2012 که شبکه الجزیره آن را پخش کرد، گفت: «ما پدیدآورندگان گروه های انصار الشریعة و جبهة النصره و نیز پناهگاهی جهت آنچه سلفیت نامیده می شود هستیم و بذر آن ها را در کشورهای عربی پاشیده ایم و هر زمان که احساس

ص:87

کنیم منافع ایالات متحدة امریکا یا یکی از هم پیمانانش به خطر افتاده، از بین بردن آن ها کاری بس ساده خواهد بود» اما در نهایت به گفتة قرآن: «نیرنگ زشت جز [ دامن] صاحبش را نمی گیرد.»

ص:88

اصحاب رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و پیروان اویند که خداوند آن ها را سابقون یعنی پیشی گیرندگان، و الأولون و أصحاب الیمین نام نهاده است و نام گذاری آن ها به شکل سلف یا سلفیت مطرح نشده است؛ جدای از آن قرآن و سنّت هرگز با چنین صفتی اینان را وصف نکرده است.

دوستان گرامی!

این که گروه یا طائفه ای که خود را منتسب به اسلام می دانند، بخواهند ا واژه سلفیت را مفهوم پردازی کنند و تنها خود را مسلمان و پیرو سلف بدانند و دیگر مسلمانان را نادیده و کافر بخوانند کاری جدید و عجیب و غریب است. چنین اقدامی اقدامی سیاسی ست و از دین فاصله دارد چنین اصطلاحی با این بار معنایی، از زمره شدیدترین بدعت ها در دین است و خدمتی به سپاه دشمنان اسلام است. شاید شما بیش از من بدانید که اهل سنت و جماعت، همواره با احترام و ادب همراه بوده و هست. بر طبق گفته خداوند: >إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ<(1) [مگر کسانی که گرویده و کارهای شایسته کرده و هم دیگر را به حقّ سفارش و به شکیبایی توصیه کرده اند]. در این میان هیچ یک از آن ها گروه دیگر را کافر ندانسته و هرگز ریختن خون مسلمانی را را مباح ندانسته، و با وجود اختلاف در اندیشه یا تصور و رویکرد، هرگز هیچ مسلمانی از میان آن ها مسلمانی دیگر را نکشته است. هم چنین هیچگاه اهل سنت پیروان و دانشجویان سایر ادیان را از بین نبرده اند. اهل سنت و جماعت هیچگاه بنا یا قبری را ویران نساخته، قبر مسلمان یا مشرکی را نبش نکرده است بلکه قبور مردگان را با هر دینی محترم شمرده اند. این در حالی است که سلفیان تکفیری بناهای واقع بر قبور را ویران و قبور مومنین و برخی از صحابه را نبش نموده اند.

گاه ممکن است آنان برای توجیه کار خویش به سخن امام علی، تمسک کنند اما چنین ادعایی به چند دلیل باطل است اول آنکه این روایت تنها در باب هم سطح ساختن قبور است اما ویران سازی و نبش قبور از محتوای این روایت بیرون است.

ص:89

دوم آنکه مسلمانان صدر اسلام فاصله چندانی با دوران شرک و بت پرستی نداشته اند و مدت کوتاهی از آشنایی آن ها با دین اسلام گذشته بود،از این رو احتیاط در آن بود که از اموری که آنان را به شرک و بت پرستی نزدیک می سازد دوری کنند. اما زمانی که اسلام و قوانین آن در اعماق جان مسلمانان رسوخ کرد و قلب مسلمانان بدانها اطمینان یافت قبرها ساخته شد و مورد احترام قرار گرفت. این امر با وجود اختلاف زمان، عادات، عرف و گسترش جمعیت و استقلال مردم در مساکن خاص خود و نیز تنگی مساحت زمین سبب شد که مردم قبور مردگان خویش را و جایگاه آن را بدانند تا وقف آن ها شود، و بلکه اسامی مردگان را بر آنها بنویسند.

باید این حقیقت را بیان کرد که سلفیت، جنایتی مذهبی بر ضد امت اسلامی است اما ادعای سلفیان مبنی بر تشابه آنان در قول، علم، عمل و تقوا سخنی بی اساس و پوچ است.

اما گفتنی است که واژه سلف درقرآن و سنت جز در سیاق نهی یا ذم یا تحریم و یا سرزنش نیامده است؛ و هر جا واژه سلف در جملات قرآن آمده، خبر آن با چیزی آمده که هرگز مسّرت بخش نیست: >وَلاَ تَنکِحُواْ مَا نَکَحَ آبَاؤُکُم مِّنَ النِّسَاء إِلاَّ مَا قَدْ سَلَفَ<؛(1) [و با زنانی که پدرانتان به ازدواج خود درآورده اند، نکاح نمی کنید، مگر آنچه پیش تر رخ داده است] و نیز می فرماید: >وَ أَنْ تَجْمَعُوا بَیْنَ الْأُخْتَیْنِ إِلاَّ ما قَدْ سَلَفَ<؛(2)

[جمع دو خواهر با همدیگر - مگر آنچه که در گذشته رخ داده باشد] یا باز می فرماید: >عفا اللهُ عمَّا سلف<(3) [خداوند از آنچه در گذشته واقع شده، عفو کرده است]

عزیزان و بزرگواران

نخستین چیزی که می بایست از آن آگاه بود، اسامی است، زیرا اصل در شناخت و معرفت هر چیز هستند بلکه اصل انواع معارف و اساس هر علم بر شمرده می شوند.

ص:90

نصیب و بهره سلفیت از این اسم، چنان که پیش تر اشاره شد، تحجر، تعصب و کهنه پرستی است. نصیب و بهره سلفیت از دین فقط جمود فکری، نگاه داشتن زمان، از کار افتادگی نشاط وفعالیت و التزام به برخی از قواعد است؛ قواعدی همچون مثل «ما ترک الأوائل للأواخر شیئا» که از مسلمانان به زیستن در سایه تقلید ملال آور، و محبوس کردن عقل و اندیشه در یک قالب آهنین از اندیشه ها دعوت می کند. از د یگر اقوال سلفیت این مثل است که می گویند: «خطا شائع خیر من صواب ضائع» [یک خطای رایج و فراگیر بهتر از صحیح تباه شده است]. که جهت توجیه ارتکاب محرمات است! حال باید پرسید که نوشیدن خمر، ربا، نادیده گرفتن انواع معاصی خداوند که امروز خطاهایی شایع و رایج گشته، آیا شیوع آن ها سبب شده که در میان امت اسلامی بدانها مشروعیت بخشیده شود؟ و نیز قول دیگر سلفیت که گویند: «الخطا الشائع أولی فی الاستعمال من الصواب المتروک» یعنی خطا و اشتباه رایج بهتر از کار درستی است که متروک است. آنان با استفاده از این کلام، گفته اند ارتکاب گناهانی مانند شرب خمر، معامله ربوی و دیگر گناهانی که میان مردم رایج است را توجیه نموده اند. چنین کلامی تنها توجیهی برای زیر پا گذاشتن احکام شرعی و حدود خدایی، جمود عقلی و نیز ناتوانی فکری و در قید و بند کردن عقل و متوقف ساختن فعالیت آن و برای مباح کردن احکام شرعی است.

کشتن مردم و تکفیر آن ها و مباح دانستن ریختن خونشان و غارت اموالشان و ریختن آبرویشان، و نیز از بین بردن آثار و ارزش های اسلامی خطا و اشتباهی فاحش و رایج است که تکفیری ها آنها را اشتباه نمی دانند، بلکه وظایف شرعی و دینی خود تلقی می کنند! جالب آنکه تکفیری ها پس از انجام این اقدامات جنایتکارانه تکبیر می گویند و برخی آیات را تلاوت می کنند. حقیقت آن است که این رفتار استهزاء خداوند و قرآن و مسلمانان است. هم چنین امروزه ارزشهایی مانند ایمان، سخن نیکو، تسامح، توجه و احترام به حقوق بندگان خداوند و احترام به دیگران؛ صوابی تباه شده نزد سلفیان است. متاسفانه در نزد سلفیان تکفیری مفاهیم و الهامات شیطانی جای گزین مفاهیم صحیح

ص:91

شرعی شده، یا به دیگر سخن، مفاهیم شرعی نزد تکفیریان متروک است. شعار «لا مشاحة فی الأسماء»(1) از دیگر شعارهای تکفیریان است که با استفاده از آن اسماء را از مسمایشان منحرف می کنند. آنان با استفاده از این مثل و قاعده پوششی بر مقاصد زشت خود کشیده و عقاید منحرف خود را پنهان ساخته و با ظاهری زیبا ترویج می کنند.

حال آنکه مناقشه و دقت در اسماء مساله ای مهم و محور حقیقت است. دین و زبان عربی به این مساله بسیارتوجه نموده اند.

قرآن در آیه 23 سوره نجم نسبت به اسماء ساختگی هشدار داده که می تواند مقصدی جهت محقق ساختن مقاصد شوم و باطل شود و می فرماید:

>إِنْ هِیَ إِلَّا أَسْمَاء سَمَّیْتُمُوهَا أَنتُمْ وَآبَاؤُکُم مَّا أَنزَلَ اللَّهُ بِهَا مِن سُلْطَانٍ إِن یَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَمَا تَهْوَی الْأَنفُسُ وَلَقَدْ جَاءهُم مِّن رَّبِّهِمُ الْهُدَی<؛(2) [این بتان] جز نام هایی بیش نیستند که شما و پدرانتان نام گذاری کرده اید [و] خدا بر [حقانیت] آن ها هیچ دلیلی نفرستاده است [آنان] جز گمان و آنچه را دل خواهشان است پیروی نمی کنند با آن که قطعا از جانب پروردگارشان هدایت برای شان آمده است.

قرآن کریم هشدار داده و کار کسانی را که بدون هیچ مبنا و اساسی اسامی را که در کتاب و سنت نیامده، برای خود اتخاذ می کنند و جهت برآورده ساختن هواهای نفسانی خویش کار می برند، زشت دانسته و این امر را توجیهی برای انحراف آن ها از منهج الهی دانسته است؛ با وجود این سلفیان می گویند: «لا مشاحة لنا فی الأسماء»!

نکته حایز اهمیتی در موضوع اسما در این تحقیق، واژه سلفیة، از ریشه س،ل،ف است که سه واژه مشتق از آن در قرآن کریم آمده است: (1. سلف در ساختار فعل ماضی 2. اسلف در ساختار فعل ماضی 3. سلف به معنای اسم صفت)

صیغه نخست سلف است که فعل ثلاثی است و به معنای هر عملی است که در گذشته انجام شده است لکن در کاربردهای قرآن تنها در مواردی که جنس کار انجام

ص:92

شده قبیح، زشت یا کفرآلود و شرک آمیز بوده است به کار رفته است. این صیغه و ساختار پنج بار در آیات قرآن کریم آمده است که بدان اشاره می شود:

نخست: >فَمَن جَاءهُ مَوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّهِ فَانتَهَیَ فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَی اللّهِ وَمَنْ عَادَ فَأُوْلَئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ<(1) [پس، هر کس، اندرزی از جانب پروردگارش بدو رسید، و [از رباخواری] باز ایستاد، آنچه گذشته، از آنِ اوست، و کارش به خدا واگذار می شود، و کسانی که [به رباخواری] باز گردند، آنان اهل آتشند و در آن ماندگار خواهند بود.]

دوم: (وَلاَ تَنکِحُواْ مَا نَکَحَ آبَاؤُکُم مِّنَ النِّسَاء إِلاَّ مَا قَدْ سَلَفَ إِنَّهُ کَانَ فَاحِشَةً وَمَقْتًا وَسَاء سَبِیلاً<؛(2)

[و با زنانی که پدرانتان به ازدواج خود درآورده اند، نکاح نمیکنید مگر آنچه که پیش تر رخ داده است، چرا که آن، زشت کاری و [مایه] دشمنی، و بد راهی بوده است.]

سوم: >وَأَن تَجْمَعُواْ بَیْنَ الأُخْتَیْنِ إَلاَّ مَا قَدْ سَلَفَ<؛(3)

[جمع دو خواهر با هم دیگر - مگر آنچه در گذشته رخ داده باشد]»

چهارم: >عَفَا اللّهُ عَمَّا سَلَف وَمَنْ عَادَ فَیَنتَقِمُ اللّهُ مِنْهُ وَاللّهُ عَزِیزٌ ذُو انْتِقَامٍ<؛(4)

[خداوند گذشته را عفو کرده، ولی هر کس تکرار کند، خدا از او انتقام می گیرد و خداوند، توانا و صاحب انتقام است.]

پنجم: >قُل لِلَّذِینَ کَفَرُواْ إِن یَنتَهُواْ یُغَفَرْ لَهُم مَّا قَدْ سَلَفَ وَإِنْ یَعُودُواْ فَقَدْ مَضَتْ سُنَّةُ الأَوَّلِینِ<(5) [به کسانی که کفر ورزیده اند بگو: اگر بازایستند، آنچه گذشته است برایش ان آمرزیده می شود و اگر بازگردند به یقین سنت [خدا در مورد] پیشینیان گذشت].

ملاحظه کنید که هر جا واژه سلف ذکر شده، تنها در سیاق نهی، ذم و تحریم آمده است.(6)

ص:93

صیغه دوم «أسلف» است. این صیغه تنها دوبار در قرآن آمده است. در یک کاربرد این صیغه سخن از نتایج ایمان است در مورد دیگر در سیاق کفر آمده است. >کُلُوا وَ اشْرَبُوا هَنیئاً بِما أَسْلَفْتُمْ فِی الْأَیَّامِ الْخالِیَةِ<(1) [بخورید و بنوشید، گواراتان باد، به [پاداش] آنچه در روزهای گذشته انجام دادید.] اما در دیگر آیه خداوند در معرض تهدید می فرماید: >هُنَالِکَ تَبْلُو کُلُّ نَفْسٍ مَّا أَسْلَفَتْ وَرُدُّواْ إِلَی اللّهِ مَوْلاَهُمُ الْحَقِّ وَضَلَّ عَنْهُم مَّا کَانُواْ یَفْتَرُونَ<؛(2)

[آن جاست که هر کسی آنچه را از پیش فرستاده است می آزماید، و به سوی خدا مولای حقیقی خود بازگردانیده می شوند، و آنچه به دروغ برمی ساخته اند از دستشان به در می رود]

صیغه سوم: لفظ سلف تنها یک بار در قرآن کریم با ساختار و صیغه اسم صفت امده است و عنوانی عام است که در بردارنده تمام کفار، منافقان و مشرکان از فرعون تا هامان و دیگران تا بدترین مخلوقات در قیامت است. >فَلَمَّا آسَفُونَا انتَقَمْنَا مِنْهُمْ فَأَغْرَقْنَاهُمْ أَجْمَعِینَ فَجَعَلْنَاهُمْ سَلَفًا وَمَثَلًا لِلْآخِرِینَ<(3) [و چون ما را به خشم درآوردند، از آنان انتقام گرفتیم و همه را غرق کردیم و آن ها را پیشینه ای [بد] و عبرتی برای آیندگان گردانیدیم.]

حال این گروهی که خود را سلفیه می نامند و می پندارند که ریشه آن ها به «سلف صالح» باز می گردد هیچ دلیلی بر اثبات ادعایشان ندارند ادعای آنان با هیچ دلیلی از کتاب یا سنت همراه نیست. زیرا ادله روایی و قرآنی آمد و سستی ادعای آنان به دست آمد.

این در حالیست که قرآن از واژه سبق بهره می برد و زمانی که از خیر و خوبی پیشینیان آن صحبت می کند و اقتدا کردن بدانها را نیکو می داند، از آنها تعبیر به «السابقون الأولون» می کند و می فرماید: >وَالسَّابِقُونَ الأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَالأَنصَارِ<(4) [و آنان که سبقت به ایمان گرفتند از مهاجر و انصار [ و در دین ثابت ماندند]. و در آیه 21

ص:94

سوره حدید می فرماید: >سَابِقُوا إِلَی مَغْفِرَةٍ مِّن رَّبِّکُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا کَعَرْضِ السَّمَاء وَالْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ ذَلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَن یَشَاء وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیم<؛ [به سوی آمرزشی از پروردگارتان و بهشتی که پهنایش - یعنی وسعت و فراخی آن - همچون پهنای آسمان و زمین است [و] برای کسانی که به خدا و پیامبرانش ایمان آورده اند آماده شده، [بر یکدیگر] پیشی گیرید. این فزون بخشی خداست که آن را به هر که خواهد می دهد، و خدا دارای فزون بخشی بزرگ است]. و د رآیه 32 سوره فاطر می فرماید: >و منهم سابق بالخیرات< [برخی از آنان در کارهای نیک پیش گامند].

در فرق میان لفظ سلف که اشاره به تحجر و جمود فکری و واپس گرایی دارد با واژة سبق خوب تأمل کنید ؛ سلف دعوت جهت تمسک و پای بندی به اموری است که نه تنها هیچ نفعی در بر ندارد، بلکه خود شرک و گمراهی است؛ البته این امر درباره کسانی که متمسک و مصر به گزینش چنین نامی هستند و مبانی آن را اجرا می کنند صادق است؛ در حالی که لفظ سبق به پیشرفت و کوشش در مسیر خیر و هم گامی با زمان و فهم دست آوردهای آن و سود جستن از زمان و استفاده از علوم و نیز بهره بردن از آن دلالت می کند. حال باید پرسید که آیا لفظ سابق یا سبق، نیاز به واژه ای دارد که آن را مزین سازد، یا صفتی تا آن را در اذهان خوب جا اندازد؟ برای مثال گفته می شود: «السابقون الصالحون» یا «السبق الصالح؟» طبعا خیر. زیرا این لفظ هرگز به واژه ای نیاز ندارد که آن را زینت بخشد و در شنیده ها خوب جلوه دهد، چرا که صلاح و اصلاح در این لفظ امری ذاتی هستند(1)

بر خلاف واژه سلف که نیازمند صفت یا لفظ و کلمة صلاح است، زیرا هر پیشتازی تبعاً صالح و نیکوست ولی هر سلف یا سالفی بد است و طبع آن فاسد. از اینجا فرق میان مذهبی که خود را بر اساس بدعت، سلفیت نام نهاده و نیز اقتداکنندگان به سابقین از اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم اقتدا می کنند، روشن می شود. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید: علیکم بسنتی و سنة الخلفاء الراشدین من بعدی» «بر شما باد عمل

ص:95

به سنت من و خلفاء پس از من» اما نفرموده «بسنة السلف یا سنة السلفیین». در صورتی که صحیح باشد اینان برای خود مذهبی بتراشند و آن را سلفی نام دهند، قطعا بر دیگران نیز رواست مذهب اسلامی دیگری از عصر خلفای راشدین برگزینند و به عنوان مثال آن را «راشدیون» نام نهند. و چه بسا حتی اینان حجتی بسیار قوی تر از سلفیان داشته باشند. چنان که رواست گروهی دیگر با استفاده از واقعیت عصر صحابه، مذهبی جدید را بنا نهند و خود را مثلا صحابیون بنامند و در این هنگام هر کسی به منهج و شیوه خداوند و رسولش می تواند در میثاق اهل سنت و جماعت وارد شود، هر چند تنها در یک روز باقی مانده به پایان عمر دنیا زندگی کند. هر کسی که با منهج و شیوه خداوند و رسولش مخالفت ورزد، از دایره ایمان و خیریت فاصله گرفته است هر چند در نخستین قرن های نزدیک به زمان نبوت زندگی کند. (همچون ابولهب و ابوجهل) اینان نیز سلفی صالح برای امثال خویش در این زمان هستند؛ کسانی که با الگو پذیری نادرست از اینان در عرصه فکری و عقیدتی زیاد شده اند به گونه ای که چندین برابر پیشینیان خود در قرون اولیه شده اند.(1) این بدعت سلفی تکفیری آثار زیانباری برای امت اسلامی در پی داشته و با شکل زننده خود چهره بدی از اسلام ارائه داده است.. بسیاری از پژوهش های موثق و بررسی های دقیق در این باره ثابت کرده که مذهب جعلی سلفیة سرمنشا تمام جنبش های تروریستی حاضر در عرصة جهانی است و آنان مروج افکار گروه خوارج و صلیبیان صهیونیسم، و صهیونیست های صلیبی اند و بر اساس اظهارات وزیر پیشین وزارت امور خارجة آمریکا، امریکا دایه پرورش جریان های هستند.

ص:96

خویش را به قعر جهنم می برد و بدترین سرنوشت را برای امت رقم می زنند. در نتیجه به ضعف امت و خواری و ذلت آن منجر می شود. سخن رسول خدا دربارة این گروه کاملاً صادق است. ابوداوود از احمد و او از ثوبان نقل می کند که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم

فرمود:

یوشک الأمم أن تداعی علیکم کما تداعی الآکلة علی قصعتها. فقال قائل: و من قلة نحن یومئذ؟ قال: بل أنتم کثیر لکنّکم غثاءٌ کغثاء السیل و لینزعنّ الله من صدور عدوّکم المهابة منکم و لیقذفّن الله فی قلوبکم الوهن؛ [به زودی زمانی فرا خواهد رسید که امّت ها یکدیگر را برای نابودی شما فرا می خوانند، همان طور که افراد یکدیگر را برای خوردن غذا به سوی ظرف غذا فرامی خوانند.]

که این حال امت امروز است. از بارزترین نمونه های ضعف و سستی که امت اسلامی را فراگرفته، فتنه هایی است که در میان ملت های اسلامی رواج و گسترش یافته که سبب شده به علت روی گردانی از مبانی دینی توازن خود را از دست بدهند و امور ساختگی و خرافی و نیز بی بند وباری را جای گزین آن سازند که جهت دور ساختن آن ها از دین و دستاوردهای آن از حیات عمومی و خصوصی مردم انواع اشکال

بی بند و باری را رواج دهند.(1) از زمره شدیدترین فتنه ها علیه امت اسلامی و بزرگ ترین عامل تفرقه در وحدت مسلمانان، ظهور فتنه تکفیر و تعدد گروه ها و فرقه های تکفیری است که صلیبیان و صهیونیست ها در ایجاد دوباره و زنده نگاه داشتن آن ها از اوائل قرن 18 اندیشیده اند.

این فتنه نخستین فتنه ای ست که شیطان به منظور تفرقه میان مسلمانان و از بین بردن اتحاد دینی آن ها در دلهای مسلمانان انداخته است؛ و این امر در ماجرای حکمیت، زمانی که خوارج به کفر امام علی حکم نمودند آغاز شد. خوارج کسانی برآمده از یهود و منافقین بودند که بذر اختلاف را در میان امت اسلامی پاشیدند. صلیبیان کینه توز و صهیونیست های منفور نیز از چنین فزونی به دور نبودند. مؤسّسات صلیبی همراه با

ص:97

مؤسّسات صهیونیسم و همکاری های مشترک دیگر یهودیان، از اوایل قرن هجدهم میلادی با برگزاری همایش ها و نیز صدها کمیته و به خدمت گرفتن اندیشمندان از زمرة علما، کارشناسان، فیلسوفان، و خاورشناسان توانستند چنین گروه های گمراهی را ساخته و با به کارگیری مزدوران، ادیان ساختگی را انتشار دهند.

از زمره گروه ها و فرقه هایی که از این جنبش ها و مذاهب پدید آمد، جنبش های تکفیری یا خوارج این زمان - ملقب به خوارج زمان مسیح دجال - بودند که صلییبی ها و صهیونیست های پدید آورنده اش به آنان لقب شاتولی ها را دادند؛ شاتولی ها طائفه هایی از امت ما بودند که «اندری شاتولیی» در کتاب خود فرمان جذب آن ها را داد، زمانی که گفت:

اکنون که نابودی اسلام ممکن نیست حتی اگر بتوانیم پیروان این دین را از آن دور سازیم، کاری کمتر از نابودی آن نیست! حتی اگر تنها افراد کودن و نادان مسلمان را بتوانیم جذب کنیم برای ما بس است، زیرا افراد جاهل و نادان مانند شاخه های خشک اند و با آنان شاخه های زنده و سرسبز را سوزاند، در واقع باید گفت تنها در صورت سوزانده شدن شاخه ها، می توان یک درخت را سوزاند.

ای بزرگان! هرگز ادعا نمی کنم با مقاله خود، دیدگاه شما را به سختی ها و فتنه هایی که امت اسلامی در آن به سر می برد جلب کردم و نمی پندارم که از خلال آن نکته ای افزون بر آنچه می دانید مطرح ساختم، زیرا هر یک از شما بیش از من به رنج ها و دردهای امت اسلامی و نیز ارائه راه حل های مناسب شایستگی دارید؛ اما این نکات تنها دردهایی بود که در سینه ام حبس شده بود و من در شکل استغاثه مطرح ساختم، چرا که هر کس به امور مسلمانان اهمیتی ننهد، از آن ها نیست.

ص:98

است. آنان می کوشند دیگران را مجبور سازند تا همانند ایشان بیندیشند و اشیا و امور را از منظر آنان ببینند. آن ها معتقدند فقط خود حق دارند برای تمام مسلمانان بیندیشند و دیگران از این حق بی بهره اند.

آن ها حتی اندیشه ای را که ناشی از وحی الهی باشد نیز بی اعتبار می شمرند همان گونه که پیشینیانشان صلح حدیبیه را یک بار بی اعتبار و دروغ خواندند و بار دیگر ناشی از سستی و ناتوانی؛ با این ادعا که برخی صحابه برترند و حتی برخی پیرانشان از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم أفضل اند.(1)

هم چنین تعدی آن ها به امامان امت و عالمان و تحقیر آن ها تا آن جا رسیده است که به آن ها می گویند «نظریات شما بی ارزش است».

من امیدوارم این تکفیری ها آخرین حلقه زنجیر فرقة تروریستی تکفیریِ گمراه و جنبش هایِ نابودگر و توطئه گر برای اسلام و مسلمانان باشند... آنان مسلمانان را کافر دانسته و جان و مالشان را مباح می دانند و دلیل شان برای این کار، محافظت از توحید و ریشه کن کردن شرک است.

قتل عام مسلمانان به نام جهاد در راه خدا و میدان جهاد قرار دادن سرزمین و خانه های مسلمانان تنها بدان دلیل است که آنان می پندارند مسلمانان مخالف آنان مشرک اند.

اما ادعای دفاع از توحید برای محو آنچه ایشان شرک مسلمانان می پندارند ادعایی بی اساس است که برای شنوندگان فریب خورده و ساده لوح و جوانان عوام، زیبا جلوه می دهند آنان که اطلاعات اندکی دارند و از فرهنگ دینی و اسلامی و حتی فرهنگ عمومی اجتماعی نیز بی بهره اند آنها هیچ گونه شناختی از این جنبش ها و تشکیلات تکفیری و نقشه هایی که در پس ادعای دفاع از توحید پنهان نموده اند ندارند.

آنچه گفته شد، اندکی از کارنامة جریان های تکفیری و جنبش های تروریستی است که در جهان عربی و اسلامی با نام های مختلف و با حقیقت و عوامل پیدایشی واحد

ص:99

گسترش یافته اند. افکار و نتایج آن ها نیز جز ویرانی مادّی و معنوی، قتل عام و تکفیر و انفجار نیست. >حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکیل<.

ص:100

که او را به تکفیر مسلمانان معتقد به کروی بودن زمین و چرخش آن وا می دارد. این جهالت شدیدتر از جهل دوران جاهلیتِ ابو جهل است بااین وجود اینان می پندارند که بر اساس احکام دین و شریعت خداوند فتوا می دهند و فریب خوردگان نیز آن ها را تصدیق می کنند.

امت ما بیش از پیش هدف دشمنانی قرار گرفته است که صداقت و مکرشان در دشمنی این امت آن ها را گرد هم آورده است. این امت نخواهد توانست در نگه داری امانت انسانی سهیم شده و نقش تمدنی خود را ایفا نماید هم چنان که نخواهد توانست وجود خود را برای ایجاد صلح تحمیل نماید مگر با بازگشت به کتاب خدا و سنت رسولش. این حق اسلام است بر گردن این امت، و تنها به واسطه آنچه پیشینیان این امت با آن به صلح و اصلاح رسیده اند خواهند توانست خود را اصلاح نمایند؛ یعنی ثبات و استقامت بر دین خدا و تخلق به اخلاق آن و تلاش در گسترش آن و دعوت زبانی و عملی به آن.

در پایان از خداوند بزرگ می خواهم تا این همایش، سرآغازی باشد برای عصری که این امت حاکم آن باشد عصری سرشار از وفاق و دوستی و همکاری و احساس شادی از این که گذشته شکوهمند ش بر اساس روش خدا و رسول از باز گشته است.

از خداوند پاک و بزرگ می خواهم ما و شما را برای خویش خالص گرداند و جمع ما را در آنچه باعث خیر امت است استوار بدارد. سلام و برکات خدا بر سرورمان محمد خاتم انبیا و پیشرو رسولان و بر اهل بیت او و اصحابش.

ص:101

ص:102

ص:103

خدا سومین [شخص از] سه [شخص] است» و یا >لَّقَدْ کَفَرَ الَّذِینَ قَآلُواْ إِنَّ اللّهَ هُوَ الْمَسِیحُ ابْنُ مَرْیَمَ<؛(1)

«کسانی که گفتند خدا همان مسیح پسر مریم است مسلما کافر شده اند» و مانند موارد دیگر که در چهارچوب بررسی علمی اندیشه دیگران و عقیده آنان قرار می گیرد.اگر قصد داشته باشیم مثالی از گفت وگوهای خود را بیاوریم، در این جا قادر خواهیم بود که کفر را این گونه به تصویر بکشیم که فردی می گوید: فقط اندیشة من حقیقت است و اندیشه تو خطاست و فرد دیگری بر خلاف آن اظهار نظر می کند و... که در بحث های فکری و عقیدتی ما جریان دارد.

همه این مسئله - با چشم پوشی از نسبیت مفهوم کفر در عالم اندیشه - به این معناست است که او با استفاده از کفر از کسی یاد می کند که اندیشه خاصی را انکار کرده است؛ در حالی که در قیاس با اندیشه دیگر، مومن به شمار می رود و قرآن کریم نیز از این گرایش استفاده کرده است؛ در جایی که خداوند می فرماید:

>إِنَّ الَّذِینَ آمَنُواْ وَالَّذِینَ هَادُواْ وَالنَّصَارَی وَالصَّابِئِینَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحاً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ<(2) «کسانی که ایمان آوردند و کسانی که آیین یهودان و ترسایان و صابئان را، برگزیدند، اگر به خدا و روز بازپسین ایمان داشته باشند و کاری شایسته کنند، خدا به آن ها پاداش نیک می دهد و نه بیمناک می شوند و نه محزون» جایی که ایمان به خداوند و روز قیامت را برای آنان اثبات کرده است و - در نظر آنان - این عده در تصور خود از خداوند کفر ورزیده اند و این همان چیزی است که استفاده قرآن از اصطلاح کفر در مقابل اندیشه های مشخصی را تاکید می کند در صورتی که مورد بررسی علمی قرار بگیرد و بدون استثنا نیز نمی باشد.

در این جا اشاره می کنیم که مجموعه ارزش ها از دیدگاه اسلام تفصیلی است؛ به این معنا که تک تک آ ن ها بررسی می شود و صرفا بر اساس ارتباط با یگ گروه نیست و این همان چیزی است که سبب گردید تا قرآن، مسلمانان را به دلیل رفتار اشتباه آنان

ص:104

مذمت و به دلیل رفتار صحیح از کافران ستایش کند. همچنین موجب شد تا قرآن یهودیان را مذمت کند نه به این دلیل که آن ها کافرند بلکه به این دلیل که آن ها مستکبر هستند و پیامبران را به ناحق می کشند: >وَیَقْتُلُونَ النَّبِیِّینَ بِغَیْرِ حَقٍّ<(1) و به قسمتی از قرآن ایمان داشته و قسمتی دیگر را انکار می کنند هم چنین قرآن، نصرانی ها را خطاب ستایش خود قرار داد، زیرا >أَنَّ مِنْهُمْ قِسِّیسِینَ وَرُهْبَانًا وَأَنَّهُمْ لاَ یَسْتَکْبِرُونَ<؛(2)

«برخی از آنان دانشمندان و رهبانانی اند که تکبر نمی ورزند» >تَرَی أَعْیُنَهُمْ تَفِیضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُواْ مِنَ الْحَقِّ<(3) «می بینی بر اثر آن حقیقتی که شناخته اند اشک از چشم هایشان سرازیر می شود» و مانند آن تا جایی که اهل کتاب را به «کلمه سواء»(4) (سخنی که میان ما و شما یکسان است) فراخواند.

بنابراین انکار اندیشه ها چه بسا تجلی آزادی در نقد باشد، امری که در آن هرگروه و یا هر انسان و یا هر طرفی می تواند اندیشه خود را ابراز و آنچه را که نماینده اوست بیان کند و هم چنین درباره اندیشه دیگران و آنچه که «به نسبت او» نماینده آنان است به ابراز نظر بپردازد.

در این جا و مشخصا در بیان «به نسبت او» تفاوت میان تکفیر فکری و تکفیر اشخاص ناشی می شود؛ زیرا انکار اندیشه نسبت به اندیشه «من» حاصل شده است و حتی زمانی که این «خود من» درباره دیگران می گوید که او کافر است، مقصود از این گفته این است که وی به نسبت اندیشه ای که به حقیقت بودن آن باور داشته و آن را مدار حقیقت می داند، دیگری را کافر شمرده است.

طبعا، این مسئله، نفی کننده این نیست که اصطلاح کفر بسیاری از اندیشه ها و صورت های منفی را در خود جای داده است و حتی اطلاق کفر برای ارزیابی منفی

ص:105

آنچه که بیان می شود، واجب است و با این وجود اگر در مرزهای عالم اندیشه و در چهارچوب قواعد گفت وگو و جدال احسن باقی بماند، در اصل خود مصطلحی علمی است.

در آغاز کار، این نسبیت مرا وا می دارد تا چیزی را که برای من واضح است، بیان کننده حقیقت بپندارم که چه بسا برای دیگران این گونه نباشد و بلکه از دیدگاه دیگران من کافر باشم و نه آن ها؛ و در این اندیشه نیز که حقیقت، تعدد پذیر نیست تاثیر نمی گذارد و همانا مردم یا حقیقت را شناخته و یا در آن دچار اشتباه می شوند و چیزی جز حق و باطل وجود ندارد. آن چنان که خداوند تعالی فرمود: >فَمَاذَا بَعْدَ الْحَقِّ إِلَّا الضَّلَالُ)؛(1)

«و بعد از حقیقت جز گمراهی چیست» زیرا اشتباهاتی که ما به عنوان بشر غیر معصوم مرتکب آن می شویم، همان اندیشه هاست، به این معنا که اندیشه من همان صواب است و اندیشه دیگری همان اشتباه است، اما آیا این که اندیشه من ضرورتاً همان حق است؛ ضرورتاً این گونه نخواهد بود، بنابراین مانع اینکه اندیشه من خطا و یا غیر دقیق باشد چیست! آیا بسیاری از اندیشه های سابق خود را در اثر اطلاع از دستاوردهای جدید و یا بر اثر تغییر دیدگاه درباره یک موضوع تغییر نمی دهیم؟ در حالی که اگر پیش تر از ما درباره ارزیابی اندیشه خود می پرسیدند بدون شک و با جزم ویقین پاسخ می دادیم که اندیشه ما همان حقیقت است.

بنابراین، مشکل از آن جا ناشی می شود که تکفیر از نزاع اندیشه به نزاع با اشخاص منتقل می شود زیرا نزاع اندیشه معمولا در چهارچوب دلایل و برهان ها و بر اساس اعتقاد «من» و اعتقاد دیگری که من حق هستم، محدود می شود، در حالی که نزاع با دیگری در چهارچوب ابزارهای تخریب و دور کردن از عرصه صورت می پذیرد.

شاید برخی بگویند نابود کردن تکفیر حتی از عالم اندیشه نیز مطلوب است، زیرا تکفیر به عنوان نزاع میان ذات بر تکفیر در عالم اندیشه متمرکز خواهد شد و این

ص:106

نابودی می تواند با بیان تعدد حقایق صورت بپذیرد و ما شرعی بودن همه اندیشه های انسانی موجود را می پذیریم و این همان روحی است که در کالبد قرن بیست و یکم دمیده می شود و میثاق حقوق بشر سازمان ملل متحد نیز آزادی دینی را ضمانت می کند و میزان تمدن و توسعه نیز با آن سنجیده می شود.

ولی ما امروز آن را صرفا توّهم و خیال می بینیم، زیرا اگر اندیشه ها به یک سو متمایل شود، طرف مقابل به شکل قهری جانب منفی را می گیرد؛ به گونه ای که نمی توان میان طبیعت دو نفی کننده جمع بست و حتی اگر همه ادیان را حق بپنداریم آیا می توان مسائل را در افکار خود نابود کرد!

در عرصه تاریخ اسلام در می یابیم که «کافران» با حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم در مدینه زندگی می کردند و روابط میان آن ها و مسلمانان در تحولات بعدی تمدن، بر پایه احترام متقابل و مشارکت ایجابی است، تا جایی که برخی از آنان به ترجمه اندیشه دیگران در عرصه علمی و اسلامی همت ورزیدند، امری که موجب مشارکت علمی میان آنان و مسلمانان شد. هم چنین کسانی که از نظر اندیشه، امام علی علیه السلام را تکفیر کردند در جامعه اسلامی با امنیت زیستند و آنان همان خوارج بودند که حضرت به دلیل این مسئله با آنان به پیکار برنخاست، بلکه نبرد حضرت با آنان پس از اختلال در امنیت، راهزنی و ارتکاب قتل وحشیانه صورت پذیرفت.... و همه این امور بدین معناست که اندیشه تکفیری به تکفیر عملی و تخریب وجود منتقل نشده بود؛ به گونه ای که گروه های تکفیری جنایت کار آن را ترویج می دهند.

ما اعتقاد داریم که شیوه تکفیر سطحی که تمسک به ظاهر روایات می کنند، از تحلیل ژرف درباره مدلول آن به دور بوده و بر ابزارهای بیان بر اساس قرآن، سنت، عقل، و منطق سلیم تکیه ندارد و محیط فکری مناسبی را برای انتقال تکفیر فکری به گرایش عملی و جنایت کارانه خود فراهم کرده است. اگر عوامل تربیتی و فرهنگی مساعد با ایجاد شخصیت در کنار هم قرار نگیرند قتل را آسان و توحش را احیا می کند، زیرا این روش، شما را در مقابل شخصیت های نص گرا و جدا از اجتماع و زندگی قرار می دهد

ص:107

که برای خود عالمی دارد که در آن زندگی می کند و آن جهانی است «پاک» که نباید «جهان نجس» که مردم در آن زندگی می کنند آن را آلوده کند، جهانی که در عقلیات و فلسفه غوطه ور و مردم در آن شرک می ورزند و مانند این مسائل که در ادبیات این گروه ها شنیده و خوانده ایم.

این روش که پایه و اساس آن محافظت از پاکی و نابود کردن دیگران از نجاست است، پرده از ضعف در ساختار فکری آنان بر می دارد؛ زیرا صاحبان این اندیشه با محافظت از این روش قادر نخواهند بود با زندگی ارتباط برقرار کنند، چرا که تغییر و پیشرفت شامل آن می شود. و در این جا اندیشه پیشرفت خود به بدعت تبدیل می شود که مبارزه و حذف آن از زندگی مردم با زور، لازمه آن است، زیرا به دلیل ضعف دلایل و گفت وگوی اصحاب این اندیشه تنها راه برای نابود کردن بدعت است.

چه بسا امروز لازم باشد که پژوهش گران در عرصه علم کلام، فرقه ها و مذاهب به گونه دیگری از پژوهش ها روی بیاورند که هدف از آن کشف میزان ارتباط میان پیشرفت فکری فرقه و یا مذهب اسلامی و میان عدم تبدیل آن به روش کشتار و نابود کردن دیگران باشد تا بدین صورت و به شکل کلی، عاملی برای تعمق جدی در فرآیند توسعه ساختار فکری باشد و باید فرآیند نقد آگاهانه از ساختارهای فکری ضعیف که امروز مسئولیت بدنامی اندیشه دینی در همه جوامع را بر عهده دارند سرآغاز کار قرار بگیرد.

و با توجه به دستآوردهای علم جامعه شناسی نباید کسی این انتظار را داشته باشد که هرگونه پیشرفت در آن ساختارها، فقط از نقد روش تفکر آن گروه ها آغاز شود؛ بلکه نیازمند تغییر در ساختارهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی این گونه گروه هاست، زیرا یکی از نشانه های مهم آن، ارتباط میان اندیشه و جامعه ای است که در آن زندگی می کنند و این که آن عرصه بر اساس استبداد سیاسی، بریدگی فرهنگی، توحش اجتماعی و هم چینن فقر، محرومیت و بحران اقتصادی است.

ص:108

در این جا در می یابیم که هدف بسیاری از تعالیم اخلاقی و تربیتی اسلام، اصلاح عرصه ای است که انسان در آن زندگی می کند، زیرا فساد جامعه بر روی کسانی که در آن زندگی می کنند تاثیر منفی خواهد داشت و این همان چیزی است که از اخلاقیات مرتبط با تسامح، عفو، بردباری، سعه صدر، رحمت، دوست داشتن و مانند آن در می یابیم. ساختارهایی هستند که جامعه بشری بر پایه آن استوار است، مانند عدالت، قانون، همکاری اجتماعی، دانش، آزادی بیان و گفت وگوی احسن و...، و هدف از همه این ها، تبدیل نشدن جامعه به محیطی است که یک انسان بحران زده را در عرصه تولید اندیشه و یا انتقال نزاع از اندیشه به نزاع با دیگران در بر بگیرد.

همه این عناوین اخلاقی که پیش تر ذکر شد ناگزیر باید به مجموعه و شبکه هایی تبدیل شود که در عمق فرآیند ساخت جامعه و مستحکم کردن جریان آن وارد شود. به طور مثال ستودن علم باید با شیوه آموزشی بیان شود که استقلال در اندیشیدن را برای انسان تضمین کند و باید سازمان هایی داشته باشیم که از پژوهش های علمی حمایت و عرصه ای را برای آزمایش اندیشه ها حتی اندیشه های افراطی ایجاد کند و حتی به آنچه که به آبادانی سازمان تربیتی و معماری آن و میزان گشایش فکری و انعکاس در روح و روان مرتبط است، پرداخته شود.

ص:109

ص:110

توطئه دشمنان است. همچنین برای جلوگیری از رواج تکفیر به بررسی مجدد عقاید و فقه همت گماشت و اعتدال را بر پایه مشترکات مسلمانان در جامعه ترویج کرد.

ص:111

و کفران است و جمع کافر، کُفار و کفره و نیز کَفار است.» همچنین گفته می شود: هو و هی کفور: یعنی آن مرد و زن کفر پیشه هستند که جمع کفور، کُفُر و جمع کافرة کوافر است.

راغب اصفهانی در توضیح کفر گفته است: «گفته می شود: کفر فلانُ: زمانی که اعتقاد به کفر داشته باشد یا کفر خویش را آشکار کند و بدان اعتقاد و باور نداشته باشد، از این رو خداوند فرموده است: >مَن کَفَرَ بِاللّهِ مِن بَعْدِ إیمَانِهِ إِلاَّ مَنْ أُکْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالإِیمَانِ<؛(1) «هرکس پس از ایمان آوردن به خدا کفر ورزد [عذابی سخت خواهد داشت] مگر آن کس که مجبور شده و [در حالی که] قلبش به ایمان اطمینان دارد».

ص:112

نمی شود، و درصورتی که با توحید و اخلاص بمیرد، تصمیم آن با خداست. هم چنین شخص عاقل نباید به مجرد مخالفت کسی با نظرات وی و یا روبه رو شدن با اندیشه هایی که به سادگی حکم به تکفیر مسلمانان می کنند، کسی را تکفیر کند، مگر این که ادله آشکاری داشته باشد؛ این گفته برگرفته از سخن باری تعالی است که فرموده است: >وَلاَ تَقُولُواْ لِمَنْ أَلْقَی إِلَیْکُمُ السَّلاَمَ لَسْتَ مُؤْمِنًا<؛(1) «و به کسی که نزد شما [اظهارِ] اسلام می کند نگویید: «تو مؤمن نیستی» [تا بدین بهانه متاع زندگی دنیا را بجویید]». در این آیه خداوند ما را از تکفیر کسی که بر ما اظهار اسلام می کند، نهی کرده است؛ حال بر طبق سخن پیامبر (ص) که فرموده: هر کس لا اله الا الله گوید، داخل بهشت خواهد شد، حکم او چگونه خواهد بود؟

در صحیح بخاری به نقل از ابوذر آمده است: نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم رفتم هنگامی که در حالت خواب جامه ای سپید بر تن داشت. بار دیگر نزد ایشان رفتم، بیدار شده بود، فرمود: هیچ بنده ای نیست که بگوید لا اله الا الله و بمیرد جز این که داخل در بهشت شود. خطاب به پیامبر گفتم: حتی در صورتی که زنا یا سرقت کرده باشد؟ ایشان فرمود: اگر چه مرتکب زنا یا سرقت شده باشد. چنان که ملاحظه می شود، ابتدای حدیث تنها اشاره به قول و سخن قلبی و صادقانه دارد و انتهای آن از اعمال و عملکرد جوارح سخن می گوید. این حکم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم دربارة عاصیان و سرکشان است، حال، حکم انسانی که شاهد ذکر شهادتین فرد، گروه یا طائفه ای باشند، اما از سر جهل و کورکورانه ریختن خون وی را مباح می دانند و به باطل صفت تکفیر به وی می دهند، چگونه خواهد بود؟

ص:113

است، حکم بر کفر وی نمی شود، تا این که حجت و دلیل محکمی آورده شود که ترک کنندة آن را کافر می داند و هر شبهه ای در این زمینه باقی نماند و یا بینه شرعی ثابت شود؛ مبنی بر این که این شخص

1. از سر اراده و تسلیم کفر می گوید؛

2. لازمه سخن وی کفر باشد، و زمانی که بر وی این امر را عرضه می کنند، او بپذیرد؛

3. حجت بر او تمام باشد؛

4. در حق او هیچ مانعی وجود نداشته باشد؛

5. تازه با اسلام آشنایی یافته باشد.

ص:114

از فرقه های گمراهی شدند که هدف شان تکفیر حکامِ سرزمین های اسلامی و محکومان بود. آنان تلاش کردند که قدرت را به وسیله سلاح بستانند که این موضوع در منهج تکفیریت و نیز آنچه که گروه های تندرو جدید بر آن تأکید دارند و به کار می برند، به عنوان قضیه ای محوری و اساسی می باشد. ریشه های تاریخی اندیشه تکفیریان عصر جدید از حیث تصورات و نیز شیوه ها، آن ها را به خوارج دوره نخست مرتبط نمی سازد، بلکه از حیث ساختار درونی و طرز فکر، این دو گروه را به هم مرتبط می سازد، زیرا طرز فکر اینان سبب شده که احساس انتقام در آن ها شعله ور شده و نگاهی نادرست به اطرافیان داشته باشند. آن ها عناصر تخریبی هستند که هم چون بمب ساعتی هر لحظه آماده انفجارند تا به هدفی نادرست و تباه شده، دست پیدا کنند و به تعبیر قرآن «چون سرابی در زمینی هموارند که تشنه، آن را آبی می پندارد، چون بدان رسد، آن را چیزی نیابد.»

در این مجال بیش از این، نیازی به بررسی تاریخی فتنه خوارج نیست زیرا در حال حاضر به تعدادی از مسائل فرهنگی تبدیل شده که در رسانه ها با نامهای زیر شنیده می شود:

(أ) جماعة الهجرة و التکفیر (گروه هجرت و تکفیر)؛

(ب) الناجون من النار (نجات یافتگان از آتش)؛

(ت) جماعة المسلمین؛

(ث) التوقف والتبین؛

(ج) سازمان القاعده.

در حال حاضر اینان مشهور به داعش هستند. تمامی این گروه ها با یکدیگر دیدار کرده و پیرامون یک موضوع واحد، یعنی عمل کردن بر منهج و روش خوارج با یکدیگر توافق دارند و میان آن ها ارتباط محکمی برقرار است که با خوارج در چندین نکته پیوند و اشتراک محکمی دارند:

نخست: وجوب شورش و خروج علیه ائمه مسلمانان به وسیله سلاح و اجتناب از طاعت آن ها و عدم جواز جهاد همراه با آن ها، و اقامه نماز در اقتدا بدان ها و عدم مشروعیت دعا برایشان و کشاندن جنگ به سرزمین مسلمانان و تکفیر آن ها.

ص:115

باید بپرسیم که چرا این گروه ها تکفیر شدند و به هیزمی جهت شعله ور کردن فتنه مبدل گشتند؟ و هرگز اندکی جهت اصلاح، سازندگی و ارتقای امت اسلامی قدمی برنداشتند. تأسف بار است که ادعای تدین، امری جهت اقدام به تکفیر، تخریب، خون ریزی شود.

ص:116

برهیچ مسلمانی که ایمان به خدا و روز قیامت دارد شایسته نیست تا بر خارج شدن شخص مسلمانی از دین اسلام و داخل شدنش در کفر حکم دهد، مگر با دلایل قطعی آشکارتر از خورشیدی که در روز می تابد. در احادیث صحیح روایت شده از گروهی از صحابه که: هر کس به برادرش بگوید: ای کافر! گناه این نسبت را، یکی از آن دو بر دوش کشیده است. خداوند می فرماید: >وَلاَ تَقْفُ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ کُلُّ أُولئِکَ کَانَ عَنْهُ مَسْؤُولاً< و چیزی را که بدان علم نداری پیروی مکن، همانا گوش و چشم و قلب، همه آنها مورد سؤال واقع خواهند شد».

ص:117

می دهند، زیرا که اینان بر این باورند که حکام بر اساس شرع الهی عمل نکرده و چون مردم از این امر راضی و خشنود هستند، در نتیجه مانند حکام کافر می باشند.

ص:118

ص:119

ص:120

مبالغه نیست اگر بگوییم که جریان های تکفیری خطرناک ترین پدیده هایی اند که امت اسلام به خود دیده است. پدیده تکفیر بذرهای فتنه خود را در میان امت اسلامی فرو می پاشد و وحدت آن ها را به شدت تهدید می کند.

خوارج اولین گروهی بودند که شرارت تکفیر را در حادثة حکمیت، با خروج بر امام علی بن ابیطالب در جنگ صفین آغاز کردند. بعدها تقسیم مذاهب فقهی و کلامی در زمان دو دولت امویان و عباسیان، بر این شرارت، مشروعیت بخشیدند به حدی که امور مسیر واقعی خود خارج شد تا این که به احمد بن حنبل و تابعینش رسید و بعد از آن هم به ابن تیمیه و ابن عبدالوهاب.

بی تردید می توان گفت که سه ضلعی تکفیر در عصر متأخر، بر مثلثِ ابن حنبل، ابن تیمیه و ابن عبدالوهاب استوار بوده است.

در روزگار محمد بن عبدالوهاب، فضا برای جا انداختن نظریه وهابیت که انکار شدیدی بر عقاید اهل سنت قبل از شیعه داشت، فراهم آمد.

ص:121

بین مذاهب کلامی و... در ایجاد گروه های تکفیری و جنبش بازگشت به سلف، بسیار مهم بوده. سلطة سیاسی ماقبل در دستگیری بزرگان بنی امیّه یا محاصره آنان یا مواجهه با حرکات متمردانه دیگر در شهرها بود.

به عبارت دیگر، سلطه های حکومتی به خاطر ایجاد تفرقه بود مثل مشغول کردن مردم به اولویت هایی که فعلا لزومی ندارد و دور نگه داشتن مردم از مسائل مبتلابه جامعه و این سیاست بر قاعدة تفرقه بینداز و حکومت کن استوار است.

شاید حالت نفرت و دوری بین عامه مردم و اینکه اختلافات فقهی آنها را به هر شکلی بی نیاز نمی کند بخاطرِ این باشد که اختلاف عقیدتی تا حد تکفیر ممکن نیست التیام بیابد بعد از جراحت تکفیر.

پدیده تکفیر در سه مرحله طی شد:

أ - مرحله اول: ظهور خوارج؛

ب - مرحله دوم: بروز مذاهب فقهیه و جنگ کلامی و عقیدتی؛

ج - مرحله سوم: ظهور ابن تیمیه و ابن عبدالوهاب که به فرقه وهابیت منجر شد.

و اکنون ما در آستانة مرحله چهارم این پدیدة شوم هستیم که خطرناک ترین آنها نیز می باشد. بحث ما درباره تاریخ پدیده تکفیر نیست بلکه درباره رشد و نمو آن است. هم چنین درصدد محاکمه پیشینیان هم نیستیم و فقط می خواهیم تکفیر کنونی را،برای حفظ خون و حیات مردم و امت اسلامی درمان کنیم.

در برابر پدیده تکفیر، قیام هایی در مراحل متعدد بروز کرد و رشد کرد حس یگانگی با سرعت زیاد در هنگام نهضت های اسلامی.

ولی با تأسف بعضی از همان قیام ها سنگر امنی برای رشد پدیده تکفیر در آن موقعیت و زمان شد.

و این شبیه این است که کسی قاتل خود را پرورش دهد. (مخصوصا بعد از جدایی و انشقاق) که این پرورش در اواسط انقلابها رخ می دهد و از سیاستهای انقلاب بوجود می آید. تا اینکه می رسیم به دولتهای متعدد داخل یک کشور بطوریکه هر امیر و رئیسی

ص:122

ضوابط و برنامه های موردنظر خود را به اجرا می گذارد و سیاست ها و اولویت ها و دادگاه های خود را مستقر می کند. از آن جمله شرایط تکفیر و ارتباط آن با مذاهب یا هموطنان و انسان ها.

ص:123

1- راه اندازی مجامع علمی مشترک بین علمای مسلمان برای پررنگ کردن نقش خود، از سوی مراجعی که مردم به آن ها اعتماد دارند.

- تدوین ضوابط مشترک و دقیق که از کتاب و سنت استخراج شده است.

- مشخص کردن هویت فرد مسلمان و آنان که خارج از اسلام هستند و تعامل با انسان های دیگر.

2- نوشتن کتاب ها و جزوه هایی حاوی نظریات فقهی مراجع شیعه و سنی برای رویارویی با پدیده تکفیر و قتل های بدون دلیل.

3- تأسیس شبکه های ماهواره ای بی طرف، زیر نظر نخبه های علمی و علما برای مردم با فرهنگ اصیل اسلامی.

4- استفاده از شبکه های اجتماعی و شبکه های پیشرفته الکترونیکی به منظور انتشار روح اتحاد و جنگ با گروه های تکفیری

5- تشکیل کارگروه برای این کنفرانس و تأسیس کارگروه های بعدی در همه کشورها برای حل مشکلات و پیگیری هر کسی که برای امت اسلامی قصد بدی دارد.

6- تأسیس کار گروه برای تعیین اولویت های کاری جامعه و اعمالی که امت باید انجام دهند.

ص:124

ص:125

ص:126

ص:127

اهمّیّت پژوهش در تلاش برای قرار دادن چارچوب مشخّصی در مسیر حفاظت از بناهای اسلامی در برابر تخریب جریانات تکفیری نهفته است.

ساختار پژوهش در بر دارندة موضوع جریانات تکفیری و تخریب بناهای اسلامی؛ و به جز پیش گفتار و گفتار پایانی، چهار مبحث است. مبحث اول جریانات تکفیری و شکل گیری آن ها را مورد بررسی قرار می دهد. مبحث دوم موضوع تخریب بناهای اسلامی به دست جریانات تکفیری را مورد بحث و مداقّه قرار می دهد. مبحث سوم به بررسی تخریب آثار و بناهای اسلامی در عراق به دست جریانات تکفیری اختصاص یافته و بالاخره مبحث چهارم به بررسی تاثیرات منفی تخریب بناهای اسلامی و راه های مقابله با آن پرداخته است.

ص:128

گرفته است. هرری(1)

در مورد او گفته است: ابن تیمیه هر چند دارای شهرت و کثرت تالیف و پیروان است؛ ولی همان گونه است که حدیث شناس فقیه، ولیّ الدین عراقی، در کتاب خود(2) در موردش گفته است: او در مسائل بسیاری خرق اجماع کرده است. گفته شده تعداد این مسائل60 تاست که برخی در اصول دین است و برخی دیگر در فروع است که بعضی از عوام و دیگران از او تبعیّت کرده اند و دانشمندان معاصر او به سرعت پاسخش را داده و او را بدعت گذار خواندند.

ابن تیمیه چندین بار از سوی فقهای معاصرش از دانشمندان مذاهب چهارگانة اهل سنّت محکوم به زندان شد؛ پس از آن که با او مناظره کردند و در مسائلی که مخالفت با اجماع و ضروریات دین کرده بود؛ مانند صفات الهی، توسّل به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و زیارت؛ پاسخی دندان شکن به او داده بودند. او در نهایت در زندان قلعة دمشق در سال 1328 میلادی مُرد(3).

سیّد کمال حیدری، در مورد پدیدة تکفیر و تفسیق در نزد پیروان ابن تیمیّه، می گوید: منشا این شیوة رفتاری که ما در واقعیّت زندگی معاصرمان با آن مواجه هستیم؛ ابن تیمیه است. پدیدة تکفیر از او و پیروانش نشات گرفته که تلاش می کنند تا اندیشه های ابن تیمیه را در زمان معاصر در «سلفی گری مدرن» جهت دهی کنند(4).

با وجود انحرافات ابن تیمیه و مخالفت او با اجماع در بسیاری از مسائل؛ همان گونه که خود دانشمندان اهل سنّت به این موضوع تصریح کرده اند؛ ولی انحراف او به حدّ محمّد بن عبد الوهّاب (که در آینده در موردش صحبت خواهیم کرد) و پیروان او از اعراب «نجد» در تکفیر مسلمانان، اخراج آن ها از دین، محکوم کردن آن ها به قتل،

ص:129

ربودن اموال و اسارت خانواده شان به خاطر مسائلی که فقها آن ها را از محرّمات نشمرده اند؛ نمی رسد؛ تا چه رسد به حکم کفر و جواز قتل. مسلمانان در اعصار و ادوار مختلف بر عمل به این مسائل؛ مانند توسّل، طلب شفاعت و زیارت اتّفاق نظر داشته اند(1).

ص:130

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و تکفیر مسلمانان. همان گونه که در بالا توضیح دادیم، آن ها تبرّک جستن و مسح کردن قبور و برگرفتن خاک از آن و طواف کردن بر گرد آن را کفر و انجام دهندة این ها را مرتدّ می دانند. وهّابیّون پس از آن که به دنبال تکفیر همة مسلمانان غیر خودشان رفتند؛ شعار «یا وهّابیّت یا شمشیر» را سر دادند. محمّد بن عبد الوهّاب گفته است: مردم، مشرک بودند و تنها او، توحید را آورده است. ابن تیمیه خیال می کند که در عصری قیام کرده که اسلام و توحید منقرض شده و او توحید را برای مسلمانان به ارمغان آورده است. هر چند بروز و گسترش این مذهب در زمان محمّد بن عبد الوهّاب در قرن هجدهم میلادی است؛ ولی بذر آن پیش از آن در زمان احمد بن تیمیه در قرن 13 میلادی کاشته شده است. محمّد بن عبد الوهّاب اسلام را در پیروان خود منحصر کرده در حالی که در عصر او شمارشان از 100000 نفر تجاوز نمی کرده است. بر این اساس، وهّابیّون نظریّه پردازان فتاوای تکفیر مسلمانان و کشتن آن ها هستند. آن ها به کشورهای اسلامی همسایه مانند عراق، حجاز، یمن و شرق اردن یورش بردند؛ و از آنان نقل نشده است که با غیرمسلمانان جنگیده باشند یا یکی از بت پرستان را کشته باشند. وهّابیّون بر خود نام مجاهدین را گذاشته اند و خودشان را تنها کسانی می دانند که شایستة نام اسلام هستند؛ زیرا آنان مبلّغان توحید ناب –آن گونه که خودشان می پندارند- و غیر آن ها مشرکان مرتدّ و گمراه هستند(1).

ص:131

مسلمانان بر طبق آموزه های دینیشان فراهم کنیم؛ در وهلة نخست باید زمام حکومت را در همة کشورهای اسلامی به دست بگیریم و از قدرت حکومت در راستای اجبار مسلمانان غرب زده به بازگشت به آموزه های دینی حقیقی به کار بگیریم(1).

فرصت برای ایالات متّحدة آمریکا جهت بهره برداری از این گروه های سلفی گری هنگامی مهیّا شد که اتّحاد جماهیر شوروی سابق در سال 1979 میلادی نیروهای نظامی خودش را جهت حمایت نظامی از نظام کمونیستی افغانستان در برابر کودتای حمایت شده از سوی ایالات متّحده به افغانستان فرستاد. این کودتا از سوی افرادی قبیله ای که در پناه محافظت کوه ها قرار داشتند صورت گرفت که با اقدامات نظام، مخالف بودند. ایالات متّحده شورشی ها را تشویق و مسلّح کرد با این امید که شوروی را به جنگ علیه افغانستان تحریک و وادار کند. به محض حملة شوروی به افغانستان، ایالات متّحده شتابان به سوی تاسیس جنبش مقاومتی بر ضدّ آن ها رفت. بیشترین تعداد ممکن از اسلام گرایان عرب را برای رفتن به افغانستان و پیوستن به جهاد علیه شوروی به عنوان بخشی از برنامة تاسیس این مقاومت در افغانستان تحریک کرد که به مقاومت و ایستادگی افغانستان کمک بسزائی کرد؛ زیرا بیشتر اسلام گرایان عرب افراد درس خوانده و فرهیخته ای بودند. در مقابل، افغانستان به اسلام گرایان عرب فرصت شناخت یکدیگر را داد و به آن ها نگرش گسترده تری نسبت به جهان عرب بخشید که اگر در وطن های خودشان باقی می ماندند و همة عمرشان را در آن جا می گذراندند به این نگرش دست پیدا نمی کردند و همچنان تلاش می کردند تا از قلع و قمع سازمان های عربی در حقّ خودشان خلاص شوند(2).

روزنامة «واشنگتن پست» پرده از روی خبر پژوهشی برداشته است که زیبیگنیو برژینسکی(3)

در سال 1979 میلادی پیشنهاد انجام آن را به آژانس اطّلاعات مرکزی در

ص:132

مورد گروه های اسلامی داده است. از زمان آغاز حملة شوروی به افغانستان در دسامبر سال 1979 میلادی، برژینسکی پیشنهادی به رئیس جمهور اسبق آمریکا، جیمی کارتر(1)،

مبنی بر درگیر کردن مسلمانان در یک جنگ مقدّس بر ضدّ کمونیست (کفّار) و مصرف کردن تمام توان ارتش سرخ در جنگ نفس گیر با گروه ها را داد. برژینسکی با ایجاد شبکه هایی جهت تبلیغ اسلام در جمهوری تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان (که از جمله جمهوری های اسلامی نزدیک به افغانستان هستند). موافقت کرد. اطّلاعات آمریکا مقادیر زیادی از کتاب های اسلامی ممنوع و همچنین برخی از سلاح ها به این جمهوری ها را وارد کرد. این گونه بود که کاربرد اسلحه در جنگ سرد میان واشنگتن و مسکو در کابل شروع شد. آژانس اطّلاعات آمریکا یک واحد ویژه ای زیر نظر خودش در فرانکورت ایجاد کرد که وظیفه اش ایجاد ارتباط با گروه های اسلامی و مهاجرین افغانی بود. در این ارتباط گیری ها عناصر خوب آن ها گلچین می شدند تا در سازمان ها و شرکت های بین المللی که با پاکستان، و یا به گونه ای رخنه در افغانستان دارند، مشغول به کار شوند. کار آژانس برای یاری مجاهدین با سلاح و پول تنها محدود نمی شد؛ بلکه تلاش کرد تا گروه های افراطی مسلمان در خاورمیانه را تشویق کند تا هر کدام که مایل به جهاد هستند را در جنگ مشارکت بدهد. برخی از آژانس های آمریکایی غیر رسمی که شعبه هایی از آن ها در همة پایتخت های اسلامی از مراکش گرفته تا اندونزی گشایش یافته است وظیفة ایجاد سفارت را بر عهده گرفته اند.

پس از تسلیم شدن شوروی و رفتن آن ها از افغانستان در سال 1989 میلادی و پیروزی جنبش طالبان در جنگ داخلی؛ اسامه بن لادن (رهبر سازمان القاعده) به افغانستان مهاجرت کرد تا پادگان هایی جهت آموزش نیروها در آنجا بسازد. او شروع به برنامه ریزی جهت عملیّات 11 سپتامبر در اواخر سال 1989 میلادی کرد. او با این که می دانست ایالات متّحده برای حمله به افغانستان بر خواهد گشت؛ ولی به این کار

ص:133

راضی بود؛ زیرا پیش بینی می کرد که افغان ها به زودی وارد جنگ های خشن طولانی مدّت با گروه های متعصّب خواهند شد؛ همان گونه که این کار را هنگام هجوم اتّحاد جماهیر شوروی انجام دادند. با حملة دوبارة آمریکا به افغانستان، او از حمایت تودة مردم عرب برخوردار خواهد شد؛ زیرا خون آن ها بخاطر کشته شدن مسلمانان افغان به دست آمریکایی ها به جوش خواهد آمد و در نتیجه سازمان های عربی وفادار به ایالات متّحده به دست تودة مردم خشمگین سرنگون خواهند شد؛ و این موضوع به رسیدن مردان القاعده به تخت قدرت در کشورهای کلیدی عربی کمک خواهد کرد. این سیاست در سایة این استراتژی آن ها شکل گرفته است که می گوید: دشمنت را که از لحاظ قدرت، از تو برتر است را به انجام کارهایی وادار کن که در آخر کار به اهداف سیاسی تو خدمت کند. آمریکایی ها را به حمله به کشورهای اسلامی وادار کن. این جنگ احساسات مسلمانان را برخواهد انگیخت و آن ها را در پنجه های افراطی گری خواهد انداخت و آن ها را بر کودتا ضدّ حکومت های وفادارشان به ایالات متّحده تحریک خواهد کرد و در آخر سرنگون خواهند شد. پس از سرنگونی این حکومت ها، خود اسلام گراها خواهند آمد تا حکومت را به دست گیرند(1).

استنلی هوفمن، پروفسور آمریکایی، در مورد انفجارهای تروریستی که در 11 سپتامبر 2011 رخ داد می گوید: این انفجارها به منزلة نعمتی الهی بر سر نومحافظه کاران فرود خواهد آمد؛ زیرا توانستند برنامه ها و نقشه های قدیمی خود را به اجرا بگذارند.

بر این اساس اشغال افغانستان در نوامبر سال 2001 میلادی برای سرنگونی نظام طالبان و از بین بردن سازمان القاعده، متّهم به انفجارهای ایالات متّحده در 11 سپتامبر 2011 صورت گرفت(2).

در گزارش موسّسة تحقیقاتی آمریکایی «قرن» در سال 2004 میلادی آمده است: با وجود حملة آمریکا به افغانستان و دستگیری رهبران القاعده در گوشه و کنار جهان، شبکة القاعده هم چنان قدرتمند باقی مانده و القاعده در مقایسه با

ص:134

حملات سه سال پیش از 11 سپتامبر، شمار عملیّات هایش دو برابر شده است(1). جنبش طالبان برای سازمان القاعده در افغانستان و پاکستان پناه گاه فراهم می کرد؛ ولی فشار شدید و مداوم بر القاعده در افغانستان قدرت این سازمان را برای مانور دادن و انجام عملیّات در آنجا را تضعیف کرد. بسیاری از راه ها و کمک ها برای آن ها از بیرون بسته و قطع شد. سازمان القاعده دیگر یک سازمان مرکزی به حساب نمی آمد. به همین دلیل القاعده به تحریک عناصر و هسته های عملیّاتی خفته و غیر فعّال خود در خارج پرداخت(2).

پس از اشغال افغانستان و از بین بردن جنبش طالبان، سازمان القاعده به شدّت نیازمند یک مرکز جای گزین شد. در این هنگام، اشغال عراق توسّط آمریکا اتّفاق افتاد؛ و این کشور اشغال شده به قبله ای برای عناصر سازمان القاعده تبدیل شد. نام «ابو مصعب زرقاوی»(3)

در عراق مانند نام بن لادن در افغانستان بر سر زبان ها افتاد. با وجود کشته شدن او، عراق همچنان سرچشمة سازمان القاعده است. زیرا یک نسل کامل از عناصر جدید عراقی، عرب و خارجی القاعده در عراق آموزش می بینند و از آن جا به کشورهای منطقه و جهان برای تخریب ثبات این کشورها می روند. گروه ابو مصعب زرقاوی تلاش کرد و توانست موافقت دیگران را برای نامیدن خودشان به «سازمان القاعده در بین النهرین» جلب کند؛ همان گونه که سازمان تروریستی الجزایری باقی مانده از جنگ داخلی ای در دهة 90 خودش را «گروه سلفی تبلیغی و جهادی» می نامید و توانست اعتراف رسمی از ایمن ظواهری، قائم مقام بن لادن را دریافت کند و نامش را به «القاعده در مغرب عربی» تغییر دهد(4).

چندین سازمان تروریستی تابع

ص:135

سازمان القاعده و گروه های سلفی افراطی در کشورهای مختلف جهان اسلام و با نام های مختلف وجود دارد. ما در آینده در مورد «سازمان دولت اسلامی عراق و شام» که به صورت اختصاری به «داعش» معروف است بحث خواهیم کرد؛ به این دلیل که به همراه سازمان بزرگ تر (القاعده) عملیّات تخریب بناهای اسلامی در عراق (نمونة این پژوهش ما) را انجام داده اند.

ص:136

عربستان سعودی و هم چنین قطر، کویت و امارات قرار دارند». او توضیح می دهد: دلیل تامین مالی داعش از سوی کشورهای سنّی نشین خلیج فارس، پشتیبانی از جنگ جویان جنبش ضدّ بشّار اسد در سوریه است. از طرف دیگر، گونتر مایر به آگاهی عربستان سعودی از خطرات ناشی از بازگشت جنگ جویان سعودی داعش به عربستان و امکان شورش آن ها بر خود نظام سعودی اشاره می کند. گونتر مایر معتقد است که منبع مالی بزرگ، فقط حکومت سعودی نیست؛ بلکه شخصیّت های ثروتمند سعودی است.

نفت، دومین منبع مهمّ تامین مالی داعش به شمار می رود. داعش بر چاه های نفت در شمال سوریه مسلّط شده و نفت را از راه مرزها به ترکیه منتقل می کند. داعش در وضعیّتی قرار گرفته است که می تواند به صورت مستقلّ خودش را تامین مالی کند. همان گونه که چارلز لیستر، پژوهش گر مهمان در مرکز بروکینگز در دوحه می گوید: «داعش در تلاش است تا برای تضمین منبعی برای تامین مالی دائم خودش شبکه هایی را در جامعه تاسیس کند».

این موضوع از طریق چند نمونه آشکار می شود؛ از جمله: عملیّات اخاذی سیستماتیکی که عناصر داعش بر ضدّ بازرگانان کوچک (خُرد)، شرکت های بزرگ، شرکت های ساخت وساز و برخی از دولتمردان محلّی در موصل انجام می دهد. آن گونه که چارلز لیستر می گوید: «حدسها و تخمین هایی در مورد ضرب مالیات توسّط داعش در مناطق تحت سیطرة کاملش؛ مانند: استان رقّه در شمال شرقی سوریه وجود دارد»(1).

ص:137

بن عبد العزیز بن محمّد بن سعود وهّابی(1) لشکریانی از اعراب نجد را تجهیز کرد و با آن به عراق یورش برد و کربلا را محاصره کرده و با زور و اجبار وارد کربلا شد و در آن جا دست به شمشیر شد. از اهالی آن جا جز کسانی که فرار کرده و یا در مخفی گاهی پنهان شده بودند، شخص دیگری نجات پیدا نکرد. او با این کارش فاجعة کربلا، واقعه حرّه، جنایات بنی امیّه و متوکّل عباسی را تکرار کرد. قبر امام حسین علیه السلام را منهدم کرد و ضریح موجود بر روی آن را کند و همة گنجینه های موجود در حرم را سرقت کرد. گفته اند: او اسب خود را در صحن شریف امام حسین علیه السلام بست و قهوه را طبخ کرده و در حرم شریف ایشان آن را کوبید(2).

هم چنین در سال 1925 میلادی مرقدهای و گنبدهای ائمّة بقیع علیهم السلام که عبارتند از: امام حسن مجتبی علیه السلام ، سبط اکبر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم ، امام سجّاد علیه السلام ، امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام . عملیّات تخریب، منحصر در مرقدهای ائمّة اهل بیت علیهم السلام نماند؛ بلکه مجموعة دیگری از اولیای الهی در مکّه و مدینه را شامل شد؛ شاید از بارزترین آن ها: عبدالمطّلب، جدّ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و ابوطالب، عموی ایشان و امّ المومنین، بانو خدیجه علیها السلام باشند.

حضرت آیت الله سیّدمحمّدرضا شیرازی در مورد اجرای عملیّات جریان های تکفیری و موضع آن ها در مورد ضریح و قبور اسلامی می گوید:

قبرها در مکّة مکرّمه و مدینة منوّره حتّی در روزگار خود پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم هم وجود داشته است؛ و نشنیدیم که ایشان دستور تخریب آن ها را داده باشند یا از زیارتشان نهی فرموده باشند؛ بلکه زیارت قبور بخشی از شعائر مهمّ اسلامی شمرده می شود. در مکّه، قبر بانو هاجر، همسر حضرت ابراهیم علیها السلام و هم چنین پسر ایشان، حضرت اسماعیل علیه السلام وجود دارد. بر بالای قبر حضرت اسماعیل هم سازه ای وجود دارد که

ص:138

امروز به «حجر اسماعیل» نامیده می شود؛ و قبرهای بسیاری از پیامبران دیگر هم وجود دارند. وجود مرقدهای مطهّر نزد مسلمانان منحصر در حجاز نیست؛ بلکه در بیشتر کشورهایشان وجود دارند(1).

ص:139

زیارتگاه محسن پسر امام حسین علیه السلام در منطقة مشهد شهر حلب در شمال سوریه را منفجر کردند(1).

سلفی های تندرو از پیروان جبهة النصره در سوریه، قبر صحابی معروف، حجر بن عدی رحمة الله را نبش قبر کردند. جبهة النصره زیر مجموعة سازمان القاعده، در بیانیه ای که در مورد نبش قبر صحابی جلیل القدر، حجر بن عدی در منطقة عدرا در ریف دمشق، پخش کردند؛ آمده است: فردی به نام حجر بن عدی کندی، از اصول شریعت و سنّت خارج شده و از سوی فرقة رافضیّة (شیعیان) پرستیده می شود. عبادتگاه ها و مساجدی بر خلاف شریعت الهی برای او برپا شده است. هنگامی که مجاهدان ما شهر عدرا را از پلیدی و نجاست نظام کافر پاک کردند؛ برگشتند تا شریعت الهی که به ما سپرده شده است را اجرا کنند. بنا بر اصول شریعت و مبتنی بر فتوای اهل علم، گروهی از مجاهدان ما برای حفظ دین و سنّت اقدام به ریشه کن کردن شرک نمود یافته در پرستش گاه حجر بن عدی کردند(2).

هم چنین مسلّحین تندرو در سوریه اقدام به منفجر کردن مرقد صحابی جلیل القدر، عمّار بن یاسر رحمة الله در شهر «رقّه» کردند. نوار ویدیویی شماری از مسلّحین را نشان می دهد که تکبیرگویان انفجار مرقد را اعلام می کنند و آن را قبرستان ارتش سوریه می دانند که بطور کامل منهدم شده است(3).

در سال 2012 میلادی و در بحبوبة درگیری های سوریه منارة باستانی مسجد جامع اموی در شهر حلب واقع در شمال سوریه در نتیجة درگیری های چند ماهة در محوّطة آن به طور کامل ویران شد. مسجد جامع اموی هم که در قرن 8 میلادی مقاوم سازی شد و در قرن 13 میلادی بازسازی شد آسیب های جدّی دید. هم چنین آسیب هایی به

ص:140

قلعة حلب(1)

در سپتامبر 2012 میلادی وارد شد. شعله های آتش، بخش هایی از بازار باستانی حلب با دکّان های عتیقه دارای درب های چوبی که برخی از آن ها قدمت صدها ساله دارند را در خود بلعید(2).

تکفیریون همچنین به مزار حضرت زکریّا که در داخل مسجد جامع اموی قرار دارد آسیب رساندند و تلاش کردند تا کاملا آن را ویران کنند. در منطقة «اعزاز» در شمال حلب، تکفیری ها ضریح شیخ ریح یکی از مراکز مهمّ صوفی ها در شمال سوریه را منفجر کردند و خاکستر آن را در روستایی به همین نام به باد دادند. تلاش چندین بارة تکفیری ها برای دسترسی به «مشهد الحسین علیه السلام » در منطقة کوهستانی «جب»، پایین کوه اذاعه ثبت شده است. آن جا زیارت گاهی است که در مکانی که سر مبارک امام حسین علیه السلام کمی قبل از انتقال دادن آن به دمشق برای اهالی حلب به نمایش گذاشته شد؛ ساخته شده است. این مکان نزد اهالی حلب و همة مسلمانان از قداست برخوردار است. ده ها تروریست در راه رسیدن به این زیارتگاه جهت ویران کردن آن کشته شدند و این زیارت گاه آسیب های فراوانی دید. قبر شیخ محمّد ادیب حسون پدر مفتی سوریه که از بزرگ ترین قطب های صوفیه در سوریه است؛ نبش شد. این قبر در باغ مسجد اسامة بن زید در منطقة «اغیور» نزدیک «باب الحدید» قرار دارد. تکفیری ها تلاش کردند تا ضریح شیخ احمد موصلی در باب الحدید را منهدم کنند؛ ده ها نفر از اهالی منطقه شتابان ضریح را در بر گرفتند و تلاش کردند تا افراد مسلّح را به منفجر نکردن آن قانع کنند. هم چنین زیارتگاه شیخ محمّد جرابه در منطقة صلاح الدین هم با خاک یکسان شد(3).

ص:141

زیارتگاه اویس قرنی در شهر «رقّه» و قبر شیخ عقیل، صوفی معروف در شهر «منبج» منفجر و با خاک یکسان شد(1).

ص:142

ص:143

حسین علیه السلام و حرم حضرت عبّاس علیه السلام را تخریب کرده و نزدیک به 100 مسجد، حسینیه و کتاب خانه را در مرکز کربلا با خاک یکسان کرد(1).

ص:144

وجود آستان های مقدّسی است که زائران برای زیارت حرم عسکریّین آهنگ آنجا را می کنند. این حرم در حدود سال 1785 میلادی ساخته شد و دربردارندة ضریح امام دهم، امام هادی علیه السلام - شهید شده در سال 868 میلادی - و فرزند ایشان، امام حسن عسکری علیه السلام - شهید شده در سال 873 میلادی - است. بالای ضریح، گنبد طلاکاری شده و در دو طرف آن، دو منارة زیبا با ارتفاع 36 متر قرار گرفته است. در کنار ضریح، مسجد جامع امام مهدی علیه السلام قرار دارد که گنبدی بر بالای آن قرار گرفته است که سنگ زینت داده شده با کاشی رنگی آن را زینت می بخشد. زیر مسجد جامع، سرداب غیبت امام دوازدهم، حضرت مهدی علیه السلام قرار دارد. داخل سرداب، درب چوبی مزیّن شده ای قرار دارد و بر روی آن نوشته ای وجود دارد(1).

حرم امامان عسکری در سامرّا در معرض دو حمله قرار گرفت؛ حملة اوّل، در 22/2/2006 میلادی صورت پذیرفت. در این حمله، گنبد طلایی مورد هدف قرار گرفت که به نابودی کامل گنبد و وارد آمدن آسیب هایی با ساختار مقدّس آن منجرّ شد. انفجار دوم در 13/6/2007 میلادی انجام شد و در این حمله دو مناره ای که از هجوم اول سالم مانده بودند مورد هدف قرار گرفتند و به صورت کامل از بین رفتند(2).

انفجار حرم امامان عسکری به دست گروه های تکفیری، حادثة برجسته ای در عراق به شمار می آید. حادثه ای که نزدیک بود به سبب آن جنگ های طایفه ای میان شیعه و سنّی به راه بیافتد. این حرم در میان تربت پاک خود علاوه بر دو امام معصوم؛ امام هادی و امام عسکری دو بانوی پاک: حکیمه خاتون خواهر امام هادی و نرجس خاتون مادر امام مهدی علیه السلام را در بر می گیرد(3). آیت الله سیّد علی سیستانی، در مورد آن اتّفاقات می گوید: جنایت کاران تکفیری که آن تجاوز گناهکارانه بر حرم امامان عسکری را انجام دادند؛ هدفشان این است که از این جنایت برای فتنة طایفه ای گسترده ای در عراق، بهانه ای

ص:145

درست کنند؛ با این گمان که این فتنه، آن ها را به تحقیق اهداف پلیدشان در این کشور عزیز نزدیک می کند. آن ها همة این کارها را پس از آن انجام دادند که از شعله ور ساختن آتش فتنه در این کشور بیش از دو سال از زمان آغاز اشغال ناتوان شدند؛ با وجود تمام قتل عام وحشیانه ای که در جاهای مختلف به ویژه در شهرهای مقدّس (نجف، کربلا و کاظمین) مرتکب شدند(1).

همان گونه که رهبری جمهوری اسلامی ایران، امام خامنه ای در تاریخ 14/6/2007 میلادی فرمودند: حادثة انفجار در سامرّا، تنها احساسات شیعه و عموم مسلمانان دوستدار اهل بیت مکرّم پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در جهان را جریحه دار نکرد؛ بلکه جهان اسلام را در برابر توطئة بزرگی قرار داد که هدفش برانگیختن جنگ داخلی در عراق و وارد کردن ملّت های اسلامی در حوادث خونین طایفه گرایی است(2).

مسجد جامع که بقایایش در شمال شرق سامرّای جدید وجود دارد. طبقة بالایی مسجد جامع سامرّا به نام «هاون» در سال 2005 از سوی مسلّحین در معرض تخریب قرار گرفت. بقایای این مسجد در شمال شرق سامرای جدید واقع شده است. این مسجد، بزرگ ترین مسجد اسلامی از نظر مساحت است که مستطیلی شکل و دیواری با ارتفاع نزدیک به ده متر دارد که با برج های نیم دائره ای به تعداد 40 عدد پشتیبانی شده و منارة این مسجد که معروف به «منارة مارپیچی» است که در 25 متری از دیوار شمالی مسجد و بر محور درب آن و با ارتفاع 52 متر است. دارای یک راه پلّة حلزونی شکل خارجی که دور آن بر خلاف عقربة ساعت دور زده می شود و در پایان به اتاقکی دایره ای شکل منتهی می شود(3).

سازمان یونسکو، مسجد جامع سامرّا به همراه همة آثار شهر سامرّا که برخی از آن ها قدمتشان به پیش از میلاد بر می گردد را در لیست میراث

ص:146

جهانی در سال 2007 ثبت کرده است(1). هم چنین مرقد صحابی جلیل القدر، طلحة بن عبید الله، در بصره به فاصلة چند روز پس از انفجار های سامرّا در سال2007 از سوی گروه های تکفیری منفجر شد(2).

جهت تاکید بر دشمنی جریانات تکفیری با مسلمانان از همة مذاهب، این موضوع را بیان می کنیم که در سال 2007 مرقد خلانی، و مسجد شیخ عبد القادر گیلانی، در بغداد منفجر شد که آسیب های فراوانی را به آن وارد کرد.

در استان دیالی بسیاری از مراقد، از جمله: مرقد احمد بن موسای کاظم علیه السلام ، مرقد حسن بن علی الهادی علیه السلام و مرقد عون بن علی الهادی علیه السلام منفجر شدند. زیارت گاه ها و مراقد در کرکوک نیز از دست آن ها نجات پیدا نکردند؛ مانند: مقام امام علیّ بن موسی الرضا علیه السلام (3) و زیارتگاه شیخ صالح در کرکوک(4).

استان الانبار هم شاهد اقدامات تخریبی گسترده بود که پس از 9/4/2003 میلادی برای همة مراقد دینی، گنبدها و شماری از مساجد اتّفاق افتاد. در خطّ مقدّم آن ها، مقام حضرت خضر و منارة شهر «عانه» قرار دارد(5). این مناره، از جمله مناره های

باستانی عراق است که به قرن 12 میلادی بر می گردد. باستان شناس، دکتر عبد العزیز حمید معتقد است که این برج، برج قدیمی و برای دیدبانی وچند قرن پیش از اسلام بوده است که بعدها در گذر دوران اسلامی به عنوان مناره ای برای مساجد

ص:147

بکار رفته است. این برج، بنای باشکوه جهانی است که هیچ نظیری در همة جهان برایش نیست(1).

ص:148

یونس نبی علیه السلام ، به عنوان بارزترین نمادهای تمدنی و دینی در شهر موصل کردند. در 25/7/2014 مقام حضرت علی اصغر پسر امام حسن علیه السلام که در همسایگی مسجد و مرقد یونس نبی علیه السلام واقع شده، منفجر شد(1). شبه نظامیان داعش همچنین در 25/7/2014 اقدام به انفجار مسجد شیث نبی علیه السلام در مرکز شهر موصل کرده و به فاصله یک روز بعد از آن مرقد و مسجد یونس نبی علیه السلام به وسیله مواد منفجره منهدم شد. آن ها مرقد امام ابوعلی را نیز ویران کردند(2). آن ها مرقد و ضریح جرجیس نبی علیه السلام واقع در غرب موصل را که سومین مورد تروریستی بعد از انفجار محسوب می شود در کمتر از بیست و چهار ساعت پس از غارت منفجر کردند.(3)

تروریست های داعشی مقام دانیال نبیّ در منطقة حضیرة الساده در غرب شهر موصل و مرقد باستانی امام ابوالقاسم یحیی واقع در منطقة شفا در غرب موصل را منفجر کردند.(4)

آن ها مقام حضرت زینب علیها السلام در سنجار در غرب موصل را منفجر کردند(5).

ساکنان محلّی از بمب گذاری در منارة «حدباء» که موصل با آن شناخته می شد و هویّت نخست آن در منطقة جامع کبیر در غرب شهر بود؛ خبر دادند. برخی از شهروندان تکبیرگویان بیرون آمدند تا در برابر آن عناصر بایستند و آن ها را از منفجر کردن مناره و مسجد منصرف کنند حتی آن ها با برخی از عناصر تروریستی پس از آن که شبه نظامیان داعش پاسخ به فریادهای آن ها و متوقّف کردن عملیّات انفجار را ردّ کردند با آن ها درگیر شدند(6).

ص:149

ص:150

تجاری را در مناطق استقرار خود را تحریک کرده و به حرکت وا می دارند. اغلب ساکنان این مناطق با درآمد حاصل از فعّالیّت تجاری در آن زندگی می کنند. هنگامی که جریانات تکفیری اقدام به منهدم کردن این آثار و بناهای اسلامی می کنند؛ حالتی از ناامنی در آن مناطق را نتیجه خواهد داد؛ علاوه بر این، تخریب مزار و بارگاه نیاز به مدّت زمانی برای بازسازی دارد؛ و این مسأله منجرّ به توقّف بازدیدکنندگان از دیدن این اماکن می شود و به نوبة خودش رکود فعّالیّت تجاری برای ساکنان آن مناطق را در پی دارد.

ص:151

موضوع «نبش قبر» همة احساسات و وجدان بشری را به تنفّر و انکار می کشاند؛ و بطور همزمان این اعمال نامتمدّنانه، از راه عادت کردن برخی از افراد ناسالم جامعه به این کارها و انجام آن ها ارزش های نامتمدّنانه ای از خود در جامعه تراوش می کند.

ص:152

اینترنتی، موسّسات و کلوپ های رسانه ای و فرهنگی، کتابخانه ها، روزنامه ها و مجلّاتی که مروّج اندیشه های تکفیر، تنفّر و خشونت از راه پخش خطبه های سران تروریسم و رهنمودهای آن ها که دیگران را به کشتن مردم، منفجر کردن ماشین ها، مدارس، دانشگاه ها و بازارها و از بین بردن زیر ساخت های زندگی اجتماعی ایمن و آرامش بخش یا پخش تصاویر شکنجه، بریدن سرها در سی دی ها و فیلم ها یا فروش کتاب ها، روزنامه ها و مجلّاتی که در خدمت آن جنبش های تروریستی هستند تشویق و تحریک می کنند.

4-2-5. درخواست از مراکز فتوا، نشست های فقهی و موسّسات دینی –از همة مذاهب اسلامی- جهت صدور فتاوای شفّاف و صریح در مورد حرمت حمله به بارگاه ها و مراقد پیامبران، ائمّه، اولیا و دانشمندان و جنایتکار دانستن هر کسی که با زبان یا دست یا به هر شکل دیگر به زائرین این مکان ها ستم می کند. و هم چنین بهره بردن از بیانیه های روحانیت در برانگیختن افکار عمومی بر ضدّ تکفیری ها؛ به عنوان نمونه، عبد الله ناصر حلمی، دبیر کل اتّحادیة جریان های صوفی گری در دانشگاه الازهر، نقد و بررسی فتاوای ابن تیمیه و محمّد بن عبد الوهّاب جهت خشکاندن سرچشمه های تکفیر را خواستار شد؛ به دلیل این که جریان های تکفیری اندیشه های خود را از ابن تیمیه و فتاوا و اندیشه های محمّد بن عبد الوهّاب گرفته اند که معتقد به این باورها را به تکفیر جامعه منجرّ می شود.

4-2-6. مبارزه با هر ایدئولوژی ای که به تکفیر دیگری دعوت می کند و تشویق به خشونت کرده و جنایات تروریستی را مجاز می شمارد؛ و تاکید بر اهمّیّت نشر ارزش های نیکوی انسانی و شیوع روحیة تسامح و همزیستی.

4-2-7. دعوت کردن همة کشورهایی که از جنگ قدرت میان اجزای سیاسی آن ها رنج می برند به یکپارچگی در جلوگیری از خطر مشترکی که تاریخ مشترک آن ها که در بناها و آثار اسلامی شامل بارگاه ها و ضریح ها نمود یافته است.

4-2-8. دولت ها در کشورهایی که در معرض تهدی جریان های تکفیری قرار دارند؛ باید به سازماندهی دوبارة نیروهای نظامی و امنیّتی خودشان روی بیاورند و از فرماندهان

ص:153

شایسته که قدرت رویارویی مسلّحانه با جریان های تکفیری داشته باشند. و هر وقت مصلحت ایجاب کرد از جامعة بین المللی تقاضای پشتیبانی نظامی و لوجستیکی کند.

4-2-9. کاستن از مشاجرة طایفه ای؛ نکته ای که آب به آسیاب جریان های تکفیری می ریزد. جریان های تکفیری نمی توانند در کشورهایی که طوایف و مذاهب دینی آن ها با هم همزیستی مسالمت آمیز دارند اقدامات تروریستی انجام دهند.

4-2-10. رفتن به سوی مهار خشم مردمی بر ضدّ دولت های مرکزی از راه طرح های واقعی که قابلیّت اجرا در واقعیّت را دارند. این خشم ها تجزیة حکومت به دست عناصر تروریستی را آسان می کند. این جریان های تکفیری در صورت نبودِ بسترهای داخلی کمک کننده به تحقیق اهدافشان، نمی توانند در واقعیّت کاری از پیش ببرند.

4-2-11. حمایت از میراث انسانی و آثار آن در گرو وجود سازمان های بین المللی است. پس به ناچار باید از موضع گیری های محکوم کننده ای که توسّط سازمان های جامعة بین الملل مانند: شورای امنیت، سازمان عمل اسلامی، سازمان آموزش، علوم و فرهنگ (یونسکو) و دیگر سازمان های جامعة بین الملل ابراز می شود؛ در برابر اقدامات تروریستی در حقّ آثار و بناهای اسلامی به عنوان میراثی انسانی که فقط به مسلمانان اختصاص ندارد بلکه مختصّ تمام جوامع انسانی است؛ بهره برداری کرد. بلکه باید از جامعة بین الملل را به گرفتن مسئولیّت حمایت از بناها و آثار و مبارزه با جریانات تکفیری فراخواند.

4-2-12. چنان چه ساکنان مناطقی که آثار و بناهایش در معرض تخریب به دست جریانات تکفیری قرار دارد؛ به درجه ای از آگاهی نسبت به اهمّیّت آثارشان در عرصة میراث ملّی و جهانی برسند؛ ما در برابر ساکنینی قرار خواهیم داشت که در برابر افراد مسلّح جریانات تکفیری محکم خواهند ایستاد؛ آن گونه که در حادثة منارة حدباء در موصل شاهد آن بودیم؛ هنگامی که تروریست ها اقدام به بمب گذاری در آنجا کردند و آمادة منفجر کردن آن بودند که زنجیرة انسانی توسّط اهالی بر گرد مناره مانع منفجر کردن آن شد. پس بر دولت ها و کشورها واجب است که حسّ میهن پرستی به اهمّیّت آثار آن و حاکی بودن آن ها از تاریخ ملّی خودشان را در مردم خود رشد دهند. تاکید

ص:154

می کنیم که ما در آینده ساکنان مناطقی که در معرض این مصیبت و فاجعه قرار خواهند گرفت را در وضعیّتی خواهیم دید که آن ها خودشان به حمایت از آثارشان به صورت کلّی و آثار اسلامی به عنوان جزیی از آن آثارخواهند پرداخت.

ص:155

ص:156

ص:157

ص:158

هستند ولی از زبان آن ها عبارت های تکفیری خطرناک در کلیپ های حماسی و کتابچه های فکری صادر می شود.

در این مورد، تنها راه نجات، پیشه کردن تقوای الهی و طلب علم از منابع صحیح و پناه بردن به علما و جماعت مسلمانان است.

ص:159

- تنفیذ حکم قتل؛

- حرام شدن همسر بر او؛

- عدم ولایت بر فرزندان به علت کافر شدن؛

- عدم حق رهبری مسلمانان و حرام شدن محبت و ولای او و وجوب دوری گزیدن از او تا توبه کند و به اسلام برگردد؛

- اجرا نکردن احکام مسلمانان بر او هنگام مرگ پس نه غسل داده می شود و نه بر او نماز می خوانند و نه در قبرستان مسلمانان دفن می شود و ارث نمی برد و مسلمانان نیز از او ارث نمی برند.

آثار اخروی تفکیر را نیز می توان این گونه بر شمرد:

- عذاب و لعنت خداوند

- خلود در آتش جهنم

- محروم شدن از رحمت خداوند متعال و مغفرت؛

با استناد به این آیات قرآن

>إِنَّ اللّهَ لاَ یَغْفِرُ أَن یُشْرَکَ بِهِ وَیَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِکَ لِمَن یَشَاء< (1) و آیه 217 سورة بقره: >و من یَرْتَدِدْ مِنکُمْ عَن دِینِهِ فَیَمُتْ وَهُوَ کَافِرٌ فَأُوْلَئِکَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِی الدُّنْیَا وَالآخِرَةِ وَأُوْلَئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ<.(2)

ص:160

>یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِذَا ضَرَبْتُمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ فَتَبَیَّنُواْ وَلاَ تَقُولُواْ لِمَنْ أَلْقَی إِلَیْکُمُ السَّلاَمَ لَسْتَ مُؤْمِنًا تَبْتَغُونَ عَرَضَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا فَعِندَ اللّهِ مَغَانِمُ کَثِیرَةٌ کَذَلِکَ کُنتُم مِّن قَبْلُ فَمَنَّ اللّهُ عَلَیْکُمْ فَتَبَیَّنُواْ إِنَّ اللّهَ کَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرًا< (1)

پس در می یابیم که اسلام از غلو در دین و تکفیر نهی کرده است و انسان را به اعتدال دعوت می کند که مصداقش در آیة:

>وَکَذَلِکَ

جَعَلْنَاکُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِّتَکُونُواْ شُهَدَاء عَلَی النَّاسِ وَیَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیدًا<

از همین رو می بینیم که خداوند انسان ها را به تفقه در دین دعوت می کند که مصداقش قول پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است خداوند خیر هر کس را بخواهد به او تفقه در دین اعطا می کند.

ص:161

نمونه از تکفیر در عصر عباسی بسیار زیاد انتشار پیدا کرده بود؛ به طوری که به مجموعه ای از شعرای از اصل ایرانی را تهمت نفاق و الحاد و کفر زدند که تا حال حاضر نیز ادامه پیدا کرد و فلاسفه و ادبا و علما و فقها و هنرمندان را تکفیر می کنند.

ص:162

ص:163

عماره قائل به این است که: ابوالأعلی المودودی اولین فردی است که پس از خوارج این تفکر را دوباره زنده کرده است.

المودودی جامعه معاصر را تکفیر می کند و آن را به جاهلیت و کفر متهم می کند و هر فردی که به غیر حکم خدا حکومت کند تکفیر می کند و او را گماشته غرب می داند و از این جا می بینیم که المودودی در تفکراتش دو مبدا اساسی داشت و آن جاهلیت و تکفیر بود.

ص:164

* حکومت دمکراسی، زیرا دمکراسی را به خاطر اینکه حق تشریع را از خداوند سلب می کند و به مردم می دهد شرک به خدا می داند؛

* حلال دانستن محرمات و تحریم حلال، اصل این مبدأ در ماده 66 قانون اساسی مصر موجود است که می گوید «جریمه و عقوبتی وجود ندارد مگر آنچه را که قانون اساسی آن را گناه دانسته است».

لذا می بینیم که أیمن الظواهری هر کسی که به شریعت خداوند حکومت نکند و یا آن را کوچک بشمارد تکفیر می کند هم چنان که دمکراسی را با هر شکلی که باشد خواه مثبت باشد یا منفی و هم چنین مجالس شورای مردمی و قوانینی که حلال را حرام و حرام را حلال کند تکفیر می کند و این مهم ترین مواضع ایمن الظواهری تکفیری می باشد که به غلو، تندروی و خشونت نامیده می شود.

ص:165

این گروه مرتکبین کبائری که توبه نکرده اند را تکفیر کرد و هم چنین حکام و علمایی که از دیدگاه خودشان در ضلالت هستند را نیز تکفیر کرد و هجرت را راهی برای فرار از دنیای جاهلیت و فساد می داند. این جریان بر تکفیر و هجرت تکیه می کند و مبنای شان بسیار به خوارج نزدیک است.

آنان بر مسیر فرهنگی و تاکتیکی در سه مرحله تکیه می کند: دعوت مردم به افکار و بینش سیاسی آن ها، استضعاف به اعتبار این که نوعی از تقیه محسوب می شود یا هجرت به بیابان ها و کوه ها و اماکن خالی و به دور از جوامع جاهلی و مهیا کردن شرایط بقا و تواجد در فضای دینی و سیاسی.

ص:166

جریان بیست فوریه که در مخالفت با اوضاع بد کشور در ضمن بهار عربی انقلاب کرده بودند را تکفیر کرد هم چنان که علمای سلفی را نیز تکفیر کرد.

از مهم ترین جریانات مغرب گروه «التوحید و الإصلاح» است که به مثابه ستون حزب عدالت و پیشرفت به حساب می آید.

گروه العدل و الإحسان، البدیل الحضاری، الحرکه من اجل الامه (از برای امت) و گروه صراط المستقیم که متهم به انفجار الدار البیضاء است، گروه تکفیر و هجرت، گروه سلفی جهادی که این گروه ها در مجموعه ای از عملیات تخریبی در برخی شهرها نقش داشتند مثل: الدار البیضاء، و طاس و مکناس، وسلا، وطنجه، و تطوان، و الناظور و الیوسفیة.

ص:167

* به کارگیری عقلانیت و منطق و واقعیت در صدور حکم تکفیر، زیرا تکفیر ظلم و تعدی به معتقدات دیگری به حساب می آید؛ هر چند که با او در افکار و اعتقادات و تصورات اختلاف داشته باشیم.

* ایجاد صلح بین گروه های عمل اسلامی و جریان های وطنی و قومی، و مؤسسات رسمی و مردمی و مصالحه فیمابین جوامع و حکومت ها موجود با در نظر گرفتن دوری از غلو و تندروی و عدم به کارگیری از سلاح نابودی و دشمنی و خشونت و تروریسم و تکفیر.

* درک اسلام به صورت عمیق با مراعات مصالح و اهداف شرعی دور و نزدیک آن و هم چنین احترام به عادات و تقالید و آنچه عرف محسوب می شود. صدور احکام و اجتهاد در استنباط احکام در تعامل با دیگران به صورت تدریجی.

* دوری از حکم نفسانی و دوری از اندیشه های ایدئولوژی و سیاسی و حزبی که باعث اختلاف می شود و عدم مدنظر داشتن مصالح شخصی.

حماد عبدالجلیل البریدی در کتاب خود التحذیر من الغلو فی التکفیر مجموعه ای از راه حل هایی که در تصحیح اعتقاد، رجوع به عقیده سلف صالح و تحکیم کتاب و سنت و آموزش علم شرعی و تفقه در دین، طلب حق و آزادی و پیروی از دلیل و التزام به آن است معرفی کرده است.

ص:168

5. گسترش وحدت و الفت داخل جوامع اسلامی.

6. رجوع به مرجعیت دینی حکیم و بیدار برای فهم دقیق دین و هم چنین رجوع به آن برای حل اختلافات و منازعات که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید:

إنّی تارک فیکم الثقلین: کتاب الله و عترتی و اهل بیتی، ما إن تمسکتم بهما، لن تضلوا بعدی أبدا، و انهما لن یفترقا حتی یردا علی الحوض؛ من در نزد شما دو ثقل گران بها باقی می گذارم: یکی کتاب خداوند قرآن و دیگری عترت من اهل بیت علیهم السلام من است، اگر به این دو چنگ بزنید پس از من گمراه نمی شوید و این دو هیچ گاه از یکدیگر جدا نخواهند شد تا نزد حوض کوثر به نزد من باز گردند.

7. بیداری امت اسلامی با شناساندن خطرهایی که دین، اسلام و مسلمین را تهدید می کند و شناساندن دشمنان حقیقی.

8 . تحقیق و پژوهش در تراث و تاریخ اسلامی و پاک سازی آن از روایات ضعیف و اسرائیلیات که تکفیریون اساس فکری خود را بر اساس آن بنا می کنند.

9. بیان معارف اسلامی و ارزش ها و تعالیم آن به وسیله قرآن و سنت و درک کامل و بدون نقص آن.

مسئولیت نهادهای جامعه در درمان پدیده تکفیر:

نهادها و مؤسسه ها مسئولیت بسیار مهمی در مقابله با این پدیده دارند که در ذیل به برخی آن ها می پردازیم:

ص:169

ص:170

در سال های اخیر و پس از مداخله غرب و صهیونیزم در جنگ های تخریبی در سرزمین های اسلامی فلسطین، عراق، افغانستان، سوریه و لبنان و غیره خطر تکفیر را بیش از پیش نشان می دهد.

مداخله در عراق با دلیل دروغین اسلحه کشتار جمعی مکر صهیونیست ها در مسلح کردن گروه های بیشتری از تکفیریون و پدید آمدن گروه های جدید را در پی داشت که نسل جریان هایی مانند القاعده را بیشتر کند و هدف اصلی آرامش صهیونیست ها در سرزمین فلسطین اشغالی است که اهلش را با خشونت و ظلم و ستم از آن جا اخراج کردند و خود سکنی گزیدند که این نوع از تروریسم همانندی ندارد، علاوه بر به پا کردن فتنه بین مسلمانان و بالأخص شیعه و سنی، کما این که ما نمی توانیم ظهور غلو و تندروی در نزد برخی مسلمانان را همان طور که در ادیان و مذاهب و ملت های دیگر نیز وجود دارد را انکار کنیم که درمان آن با نزدیک کردن افکار و تصورات و کلام نرم امکان پذیر است و با تقابل به مثل چیزی حل نمی شود.

ص:171

ص:172

ص:173

اکنون و در این لحظة تاریخیِ دشوار، این دوصنف حکومتی و گروهکی با یکدیگر متحد شده ودر یکی از لحظات نادر تاریخ با استفاده از سلاح تکفیرِ حکومتی و خوارجی در مقابل یک گروه از مسلمانان قرار گرفته اند که نمایان می سازند که عموم مسلمانان مورد هدف این گروه تکفیری اند.

اسفناک تر از حالت پیش امده اتحاد تکوینی بین این تکفیریون یا کسانی است که خود را متمدن می دانند و این مسئله هدف این قاتلان را آسان کرده است.

اتحاد بین تکفیریون وحکومت های اموی و ابتکبار جهانی اتحاد در مبدإ فکری نیست بلکه یک اتحاد و ائتلاف انتهاری ست (نه برای حبّ و دولتی بلکه برای بغض و دشمنی....) دیگر مجالی برای تعجب نمی ماند هنگامی که می شنویم داعش برای تصرف و حمله به پادشاهی وهابی آماده می شود یا اینکه آمریکا - شیطان بزرگ جهان معاصر - مراکز داعش را بمباران می کند به خاطر عبور از خط قرمزی که برایشان رسم کرده است.

ص:174

پیامبر فرمود: او را رها کنید، زیرا او اصحابی دارد که شما نماز وروزه خود را در برابر نماز و روزه خودکم ارزش می دانید، از دین خارج می شوند همانند تیری که از کمان خارج می شود وچیزی از آن بر جا نمی ماند مَثَل آنان همانند مرد سیاهی است که یکی از دستانش مانند سینه زنان است و علیه برترین فرقه قیام خواهند کرد.

ابو سعید می گوید: من شهادت می دهم که این حدیث را از زبان رسول خدا شنیدم و شهادت می دهم که علی بن ابی طالب با آنان به جنگ پرداخت ومن همراه او بودم. پس از صدور دستور جنگ از امام علی علیه السلام اسیری از آنان گرفتیم و وقتی او را دیدم تمامی صفاتی که پیامبر گفته بود دراو دیدم.

روایتی دیگری احمد بن حنبل نقل می کند که: «لایزالون یخرجون حتی یخرج آخرهم مع الدجال»؛ «خوارج هم چنان قیام می کنند تا وقتی که آخرین نفرشان با دجال خروج کند.»

شریف الرضی در نهج البلاغه روایت می کند: هنگامی که جنگ با خوارج تمام شد به حضرت خبر دادند که همه خوارج به هلاکت رسیدند، حضرت فرمودند: خیر، به خدا قسم که اینان نطفه هایی هستند در کمر مردان و سرانجامشان به دزدی و راهزنی پیوند خواهد خورد.

نسائی در خصائص امام علی علیه السلام از ابی سعید خدری احادیث فوق را به صیغه ای دیگر نقل می کند:

پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود: «تفترق امتی فرقتین تمرق مارقه تقتلهم اولی الطایفتین بالحق».

نسائی هم چنین در خصائص از زید بن وهب از علی بن ابی طالب روایت می کند در روز جنگ نهروان تمامی خوارج کشته شدند، پس علی

رضی الله عنه دستور داد صاحب ثدیه را پیدا کنند، به دنبال او رفتند ولی او را نیافتند، پس حضرت فرمود: هیچ وقت دروغ نگفته ام، بروید و خوب جست وجو کنید، پس او را در قطعه ای از زمین زیر کشته ها یافتند و حضرت در این حال تکبیر گفت و مردم تعجب کردند.

نسایی از «المنهال بن عمرو» از «زر بن حبیش» روایت می کند که شنیدم حضرت علی علیه السلام می گوید:

ص:175

من چشم فتنه را کور کردم، اگر من با اصحاب نهروان و جمل نمی جنگیدم آتش فتنه آنان خاموش نمی شد، اگر بیم نداشتم که از کار خود دست بردارید از قضای خداوند نسبت به کسی که با بصیرت و دانایی به ضلالت راه آنان با آنان جنگ کند که از زبان پیامبرتان شنیدم آگاهتان می کردم.

ص:176

آنچه ذکر کردیم در مورد مضمون فکری خوارج و نحوه تعامل آنان با دیگران بود ودر ذیل به اشکال تحرکات آنان می پردازیم:

1. سردادنِ شعار «ان الحکم الا لله» در مقابل امام حق و حقیقت حضرت علی علیه السلام ، این جاهلان فرومایه کجا و علم و درایت به حکم خدا کجا که وقاحتشان به جایی می رسد که در مقابل امام حق شعار سر می دهند لکن خوارج بر همین روش باقی می مانند که بدون این که از نظرعلمی و خلقی شایسته این تحکیم باشند برای رسیدن به اغراض و هوای نفسانی خود شعارسر می دهند و علم و تقوا چیزی بود که از ابتدا تا کنون در خوارج یافت نمی شود.

2. تکفیر امت لا اله الا الله به صورت پنهان و آشکار با استفاده از احکام جعلی هم چون رده و جاهلیت.

3. مباح دانستن خون مسلمانان طبق ضوابط تکفیری خود.

ص:177

ص:178

تمجید حجاج، پرداخت پس حجاج او را آزاد کرد. سپس سعید بن جبیر که به تقیه معتقد نبود را آوردند، به او گفت: تو سعید بن جبیر هستی؟ گفت: بله، گفت: نه بلکه تو شقی بن کسیر هستی! سعید بن جبیر جواب داد: مادرم آگاه تر از تو در نام گذاری من است. حجاج با عصبانیت گفت: لعنت بر تو و مادرت سپس از او پرسید کافر هستی یا مؤمن؟ جواب داد: به خدا قسم از وقتی ایمان آوردم کافر نشده ام پس حجاج دستور داد گردن او را بزنند.

این طور بود که جلسۀ تکفیر رسمی امویون علیه مخالفین حکومتشان به قطع سر هر فردی که به مسلمانی خود تمسک کند ختم شد و کسی بر روی زمین مسلمان به حساب نمی آمد مگر آن که امویون بر او راضی باشند!

ص:179

ص:180

این وعده به مسلمانانی که توان خود را در خدمت اسلام قرار داده اند تا این پیام اسلام استمرار یابد نیرو بخشیده است و به همین دلیل این دین ظفرمند هم چنان در پهنای جهان به حیات خود ادامه می دهد. این محققان مانند گراهام، غرب را دعوت به اعتراف می کنند که بگویند "وقت آن رسیده که به یاد آوردن بر فراموشی غلبه کند. همان اندازه که مصریان و یونانی ها نزد غرب اهمیت دارند اسلام نیز برای غرب مهم است. در جریان نگارش تاریخ جدید است که ما بالاخره از ذهن خود خواهیم زدود که چه چیز ما را از هم جدا انداخته است و از نو خواهیم آموخت که ما به عنوان فرزندان حضرت ابراهیم علیه السلام و ارسطو چه اشتراکتی داریم.(1)

همان طور که می دانیم هر تمدنی در بستر تاریخ راه و مسیر خاص خود را دارد. تمدن اسلامی از ابتدا به روشنی با هدف قرار دادن نیازهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بشر قادر به کمک کردن به او در رسیدن به پیشرفت واقعی بوده است. از این رو این تمدن با چالش های روبه رو شد از قبیل رویاروی با اندیشه استعمارگری که منجر به ایجاد تفرقه و اختلاف میان کشورهای مسلمان گردید.

علی رغم تمامی این چالش ها ما شاهد یک مدل از بیداری اسلامی

مانند انقلاب اسلامی ایران بودیم که به مراتب بالایی در پیشرفت علمی رسیده است و برای دیگر جریان های بیداری اسلامی منطقه معیار و الگو به حساب می آید.

در میان کشورهای اسلامی بعد از سه دهه، بیداری اسلامی آغاز به درخشیدن نموده است اما در این میان نظام امپریالیست غرب شروع به ایجاد مانع بر سر راه شکوفایی دوباره اسلام کردند، همان گونه که قبلا مانع شکوفایی اسلام شدند، و در همین راستا به خلق فرقه جدیدی به نام وهابییت دست زدند. فرقه وهابییت در آموزه های خود به سلفی گری و بازگشت به گذشته دعوت می کند و دیگر ادیان و مذاهب را رد می کند که این امر آن را تبدیل به یک جریان تکفیری می کند. این جریان اسلام را به خطر می اندازد چون اسلام را در نگاه جهانیان، دینِ ترور جلوه می دهد.

ص:181

آیا ممکن است این جریان وهابی تکفیری به هدف غایی خود برسد و یا این که متفکران و عالمان مسلمان می توانند اسلام را نجات دهند؟

در این نوشته می کوشیم با بررسی بی طرفانه موضوع در تحلیل خود به حقیت برسیم.

کلید واژگان: تمدن اسلامی، رنسانس، فرقه وهابییت، جریان تکفیری، بیداری اسلامی.

ص:182

یک تمدن بشری بنا نهاده شد. تمدنی که سرزمین های اسلامی از قبیل کوفه بغداد و اندلس را مرکز علم و دانش در میان دیگر کشورها قرار داد.(1)

از خصوصیات تمدن اسلامی، علمی و چند بعدی بودن آن است که باعث شد با ترکیب عقل و روح از ادیان قبل متمایز شود و تبدیل به دینی منحصر به فرد گردد. اسلام با دعوت بشر به تفکر و کسب دانش که یک فریضه برای هر زن و مرد مسلمان است و دلیل پیشرفت جامعه بشری است ثابت کرد که یک دین جهانی است.اسلام، دانشمندان و علما را ارج می نهد و آنان را وارثان پیامبران می داند. از ویژگی های تمدن اسلامی استاندارد سازی و تنوع پذیری قومی در هنر، علوم تجربی و معماری است. البته مادامی که با ضوابط و قوانین اسلام منافاتی نداشته باشند.

دوره شکوفایی اسلام یکی از اصلی ترین جهش های تمدنی بشر به حساب می آید که منبع زندگی شهری است و کم کم به تمام جهان گسترش یافت. بنابراین تمدن اسلامی نخستین گام در بنا نهادن جامعه ای با فرهنگ شهری است که در آن همه می توانند زندگی مشترک مسالمت آمیز داشته باشند. علوم تجربی ایجاد شده در اسلام بعدها جهان غرب را از تاریکی قرون وسطی به عصر پیشرفت بعد از جنگ های جهانی اول ودوم رساند.

به سبب گسترش اسلام و ظهور تمدن اسلامی، عده ای کوشیدند که این تمدن را از بین ببرند. اما با وعده پیروزی خداوند هر کس، خود را در راه ادامه دادن پیام اسلام وقف کند، نیرو و توان زیادی به مسلمان داده است. اسلام در جهان گسترش یافته است همانطور که خداوند در قران فرموده است:

آن ها می خواهند نور خدا را با دهان هایشان خاموش کنند اما خداوند جز این نمی خواهد که نور خود را کامل کند هر چند کافران ناخشنود باشند. او کسی است که رسولش را با هدایت و آیین حق فرستاد تا آن را بر دیگر ادیان غالب کند هرچند مشرکان کراهت داشته باشند.(2)

ص:183

ص:184

ص:185

نداشته است، علی رغم محدود بودن انرژی های انسانی، میل به روبرو شدن با چالش ها ادامه دار است.

هرچند این چالش ها در مسیر تمدن بشری از قبیل چالش های روانی، فکری، سیستمی و فیزیکی بزرگ باشند باز هم ملل مختلف مانند چین، هند و ایران توانسته اند با پشت سرگذاشتن این موانع موفق به ایجاد تمدن شوند. اگر ما به مطالعة یکی از این مدل ها بپردازیم خواهیم دانست که پیشرفت هر ملتی به سوی متمدن شدن، غیر ممکن نیست اگر اراده به این کار موجود باشد. و این قاعده راجع به همه تمدن ها و ازجمله اسلام صدق است.

ص:186

4. خطر جریان تکفیری قبل از جنگ جهانی اول همراه با حضور «لورنس» در شبه جزیره شروع شد، وقتی که او رابطه مستحکمی با قبایل عرب از جمله شریف حسین و پسر او فیصل ایجاد کرد و بعدها به قبیله سعودی کمک کرد که کشور وهابی خود را بنا نهند. عمق این خطر با توجه به رابطه عمیق ایجاد شده بین «لورنس» و قبایل حجازی ملموس بود. این موفقیت وی او را مورد اعتماد لندن قرار داد.

فرمانده کل قوای جدید نیروهای اعزامی مصری در آن زمان، ژنرال سر ادموند الن بای، با این استراتژی موافقت کرد و بعد از جنگ گفت: من به او اختیار تام داده ام، همکاری او توأم فداکاری بود و من هرگز چیزی جز تحسین برای کارهای او که البته در تمامی مراحل مبارزات ارزشمند بودند، نداشته ام. او محرک اصلی نهضت عرب ها بود و زبان آن ها رفتارشان و خلقیاتشان را می دانست.(1)

اکنون «لورنس» به عنوان مشاور فیصل و شخصی که تایید الن بای را به همراه دارد، دارای جایگاه قدرتمندی است. کاری که لورنس در شبه جزیره انجام داد این بود که دکترین وهابیت را که توسط عبدالوهاب ایجاد شده بود و بعدا خط فکری اصلی خانواده سعودی شد، را ادامه دهد. البته این کار با حمایت قدرت بریتانیا در زمان عثمانی ها انجام گرفت.

دکترین وهابیت به صراحت هرگونه زیارت قبر پیامبر اسلام را در مدینه و دیگر مزارها ممنوع کرد و این منع، باعث تخریب خانه های قدیمی پیامبر و اهل بیتش در حجاز شد.

ص:187

این تفاوت متوجه می شویم که تاریخ دانان غربی برای تمایز میان ادوار مختلف از سه نکته استفاده می کنند:

- اول اختراع چاپ: تاریخ دانان غربی اختراع صنعت چاپ را واقعة بسیار مهم و خط تمایزی بین دو دوره تاریخی قبل از تاریخ و تاریخ باستان به شمارمی آورند، همین اختراع، نشانگر شروع دوره تدوین و تاریخ نگاری است و به بشر این اجازه را می دهد تا وقایع دوران باستان و برپا خاستن و سقوط تمدن هاو دیگر اتفاقات مهم که در تاریخ تکاملی بشر موثر بودند را ثبت کند.

- دوم: سقوط روم باستان در 476 قبل از میلاد: مورخان، سقوط روم توسط قبایل بربر ژرمن ها را یکی از وقایع مهم تاثیر گذار در حیات بشر تلقی کرده اند. این واقعه، جداکنندة دو دورة تاریخ باستان و تاریخ میانه می باشد.

در این باره ما باید به چند نکته توجه کنیم:

- اروپاییان از منظر خود به جهان می نگرند و بر اساس این باور که حوادث تاریخ اروپا مهم ترین حوادث تاریخ جهان هستند بامردم جهان تعامل برقرار می کنند، ولی باید در نظر داشت که شاید سقوط روم اتفاق تاثیرگذاری در تاریخ غرب داشته است، ولی این ضرورتاً بدان معنا نیست که این واقعه در جریان تمام تاریخ بشری تاثیرگذار بوده باشد؛ خصوصاً وقتی تاریخ بشر دوران طلایی هندوستان را به خود دیده است که منشا شادی، ثروتمندی، امنیت و آرامش، آبادانی شهرها و بیمارستان ها و دیگر ارگان های خیریه در سراسر کشور و نیز کاخ های مجلّل وجود دانشگاه ها و دانش آموزان و معابد در آن ها بوده است. پس مشاهده می شود که این تاثیر شامل هند باستان نشده است.

- مورخان اروپایی سقوط روم را به دست سخنان پر هیبت ژرمن ها می دانند در حالی که خود اروپاییان نیز در این سقوط دست داشتند و همین واقعیت طبیعت تمدن های آن روز اروپا را توضیح میدهد. در ابتدا یک تمدن نبوده است ولی آنها شروع به تغییر این قبایل در مراکز شهری نمودند.

ص:188

- سوم: سقوط قسطنطنیه در سال 1453: این واقعه، مرز بین دو دوره تاریخ میانه و تاریخ مدرن می باشد. ما باید بدانیم که در تاریخ اروپا از تاریخ میانه به نام «عصر تاریکی» یاد می شود در حالی که در تاریخ اسلامی دورة شکوفایی می باشد و بی شک دورة طلایی تمدن اسلامی به شمار می رود.

سقوط قسطنطنیه، ده قرن عقب افتادگی، رنج،جهالت و فقر را به دنبال داشت، در حالی که برای تمدن اسلامی، سازندگی، علم و پیروزی به ارمغان آورد.

از این جا درمی یابیم که چرا جریان تکفیری تلاش دارد جهان اسلام را به دوران عقب افتادگی سوق دهد و تمدن اسلامی را مدفون کند. بنابراین قطعا این جریان ابزار غرب برای شکست دائمی تمدن اسلامی است.

ص:189

کرد و رئیس جمهور پیشین آمریکا مدعی شد که با این حملات می خواهد به مسلمانان نزدیک شود و به آن ها دموکراسی را بیاموزد.

پس از سی سال از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، مسلمانان در جهان متوجه تفاوت بین عملی کردن (یا دنیایی کردن) احکام جهان شمول اسلام و جهانی سازی کاپیتالیست شدند. آن ها به خوبی می دانند که اسلام برای انسان ها بر اساس آزادی عقلانی و حق انتخاب آزادانه در بین تمدن های گوناگون فرستاده شده است. همان طور که در قرآن آمده: >لا اکراه فی الدین< واژة دین، شامل تمامی موارد می شود: هیچ اجباری و اکراهی در اقتصاد، سیاست و فرهنگ نیست. اما جهانی سازی یعنی روند اجباری در پذیرش یک الگو بر اساس کاپیتالیسم، نیم کرة شمالی غنی، نیم کرة جنوبیِ فقیر با کنترل می کند که در این میان، ظلم و ازبین بردن حریم خصوصی ملت ها موج می زند؛ در حالی که براساس نیاز طبیعی انسان حفظ حریم ها باید در سطح جهانی صورت گیرد.

ازاین گذشته، تعاملاتی که باعث می شود برخی از فعالان عرصه بیداری اسلامی خط فکری متفاوتی هم چون اسلام لیبرال را برگزینند نیز به ضرر اسلام می باشد، چون ایالات متحده در صدد سو استفاده بر خواهد آمد و نهضت آن ها را به تدریج به دست خود گرفته و از مسیر اصلی بیداری اسلامی خارج خواهد کرد.

در این فضا، جهانی سازی غالب خواهد بود و در کشورهای اسلامی به بقای خود ادامه خواهد داد. در این کشورها بسیاری از رهبرانشان سعی می کنند ارتباط خود را با غرب حفظ کنند، چرا که بر این باورند که این ارتباط تضمین کنندة پیشرفت کشور است. نظام کاپیتالیست یا سرمایه داری با تحمیل کردن گروه حاکمه برملت ها سازوکار خود را پیش می برد تا مردم را از انتخاب آزادانه بین جهان شمولی اسلام و جهانی شدن از نوع امپریالیسم دور سازند.(1)

ص:190

غرب، مدتی است که مسئله زنان را مطرح می کند و به بهانه آزادی زنان، سود اقتصادی نیز عایدش شده است؛ همانطور که در افغانستان شاهد بسیاری از پروژه ها بودیم که توسط آمریکا و سازمان ملل برای زنان انجام گرفت در حالی که دلیل اصلی عقب ماندگی زنان افغان حمایت آمریکا از طالبان برای بقا در قدرت می باشد.

اگر نظر واقعی اسلام را در مورد زنان بررسی کنیم خواهیم دانست که نقش زنان در تاریخ اسلام درخشنده و تاثیر گذار است و در بیداری اسلامی نیز زنان سهم عمده ای دارند. در ایران زنان در بسیاری از زمنیه ها مانند سیاست، اقتصاد، فعالیت های علمی و به خصوص تصمیم گیری نقش اساسی دارند. تاریخ اسلام، شاهد حضور زنان در جمع های مهم سیاسی و اجتماعی بوده است.(1)

امروزه روشن است که در جریان های بیداری اسلامی منظقه مانند مصر،تونس، بحرین و یمن نقش زنان پررنگ است.

جریان های تکفیری در رفتار با زنان الگوی بسیار بدی ارائه می دهند و با آنها نه به دید یک انسان بلکه به عنوان دارایی یک شخص برخورد می کنند و به جای تکریم زنان از آنها تحت عنوان جهادالنکاح سوءاستفاده می کنند. این به عنوان یک شاهد و دلیل روشن بر توطئه برای تخریب چهرة دین پاک محمدی است.

ص:191

اگرچه راه درازی برای از بین بردن فاصله تکنولوژیک و اقتصادی کشورهای اسلامی و قدرت های همگن غربی پیش رو داریم، بزرگترین مشکلات فرا رو، وابستگی اقتصادی و اشغال فضا توسط قدرت هاست. پس ما باید کشورهای اسلامی دیگر مانند ایران را در این زمینه ها دنبال کنیم.

وابستگی اقتصادی، کشورها را مصرف کننده می کند نه تولیدکننده، هم چنین عواقبی از قبیل وابستگی سیاسی و وابستگی در تصمیم گیری برای پیشرفت و تجربه رنسانس و نیز نحوة ادارة مردم توسط رهبران را به دنبال دارد. در این جا هم ما باید به تجربة ملی ایرانیان در این استقلال احترام بگذاریم که چگونه توانسته اند یک مدل سالم اسلامی بسازند و کشورهای اسلامی در نهضت بیداری اسلامی از آن پیروی کنند.

بسیاری از نویسندگان و مورخان اذعان کرده اند که تمدن اسلامی در نوع خود اولین نمونه ای است که بشر تجربه کرده است. فیلیپ جی آدلر و راندل ال پولس در کتابشان «تمدن های جهان» نوشته اند که تمامی پیشرفت های تمدنی که اروپا به آن رسیده است از لطف و سخاوت اسلام است.(1)

هم چنین از نظر مردم شناس بریتانیایی «روبرت بریفالت» روشنگری و روشنفکری که در اروپا اتفاق افتاده است نتیجه بازشکوفایی تمدن مسلمانان بوده است.(2)

جهش تمدن اسلامی مهم ترین واقعه ای است که بشریت به خود دیده است؛ نظام سیاسی حاکم بر جهان اسلام که از قرن هفتم تا هفدهم به مدت هزار سال محصول همان جهش تمدنی بوده است. علی رغم آنچه بعد از رحلت پیامبر اسلام (ص) به وقوع پیوست، ربع آخر قرن بیستم شاهد بیداری ادیان بوده است. یک تحقیق که در دانشگاه شیکاگو در سال1988 انجام و چاپ شد، نشان میدهد که حذف وابستگی ها و

ص:192

عضویت دینی و فرهنگی اشخاص، دین را حذف نمی کند بله این ارزش ها و رفتارهای انسانی را تقویت می نماید.(1)

یک مطالعه دربارة شکست در پیشرفت در یک گزارش«تنوع خلاقانه بشر» آمده است. این مطالعه توسط یک گروه متخصص با همکاری یونسکو انجام شده است. در نتیجه گیری این گزارش آمده است که:

تلاش ها برای پیشرفت، اغلب با شکست مواجه شده اند، زیرا عامل انسانی - شبکه روابط و اعتقادات، ارزش ها و انگیزه ها که در ذیل فرهنگ قرار می گیرند - از طراحی برای روندهای مختلف غفلت کرده است.(2)

بعد از سال 1989 حوادث یکی بعد از دیگری اتفاق افتاد و بعد از سقوط شوروی تاثیر و وزنه وابستگی های دینی بر روابط بن المللی مشخص تر شد. این حقایق به ساموئل هانتینگتون ایدة نظریه ای را داد که طبق آن در آینده، روابط بین الملل بر گرد محور تمدن ها و همکاری ها می گردد. حقیقت این است که دین، مهم ترین بخش تمدن های بشری است."(3)

ص:193

ص:194

آن ها را دنبال کردند تا آن ها را بکشند و از اموالشان هر آنجه می توانند جمع کنند و عبدالعزیز مردم را، مانند دارایی هایی که نگهداری می شوند، در خانه ها نگهداشت و تمام اموالی را که در منطقه بود اعم از غذا، پول، سلاح و غیره را از آنِ خود کرد و بیشتر خانه ها و درختان خرما را مصادره نمود....

در جای دیگر همین کتاب به وقایع سال1174 هجری اشاره می کند که:

عبدالعزیز و سربازانش وارد منطقه ای به نام «احصا» شدند و منطقه «المطریفی» را اشغال کردند و بیش از هفتاد نفر را کشتند و مقدار زیادی پول به غارت بردند و به «المبراز» یورش بردند و بسیاری از مردمان آن جا را نیز به قتل رساندند...

درباره وقایع سال 1198 هجری نویسنده همین کتاب می نویسد:

سعود مسلمانان را به احسا هدایت کرد و به مردم العیون یورش برد و اگرچه آن ها از او چیزی نشنیده بودند او تعداد زیادی از گوساله هایشان را گرفت و خانه و دارای شان را به تاراج برد....

دربیان وقایع سال 1202 می نویسد که به نمایندگی از عبدالعزیز:

سلیمان بن افیاسان به مناطق شقی حمله برد و قطر را که نزدیک بحرین بود اشغال کرد و او مردم بسیاری از الابی رامح را کشت و اموالشان را به تملک خود درآورد.

در سال 1206 همان سالی که محمد بن عبدالوهاب مرد ابن بشر می نویسد که سلیمان بن افیاسان به سمت قطر - منطقه ای میان عمان و بحرین - حرکت کرد و در راه با پنجاه اسب سوار مواجه می شود و با شکست آن ها بیشترشان را کشت و اسب هایشان را گرفت.

علاوه بر این ها، شیخ زینی دحلان که زمانی مفتی مکه بود در کتابش آشوبگری وهابیت می گوید:

ص:195

[سعود] تمامی کسانی که قبلاً حج خود را به جا آورده بودند دستور می داد که دوباره مناسک حج را انجام دهند، چون قبل از این مشرک بوده اند، کسانی که می خواستند وارد فرقه آن ها شوند باید شهادت می دادند که قبل از این کافر بوده و والدینش نیز کافر هستند؛ حتی بایست برخی از علما را نیز در زمرة کافران به شمار می آوردند....

ص:196

- بر همین اساس، زیارت قبر نبی صلی الله علیه و آله و سلم ممنوع است.(1)

- وهابی ها جشن ولادت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را ممنوع کرده اند.(2)

ص:197

آن روز خواهد آمد که چهرة پروتستانی و آنگلوسگسونی آمریکا دوباره رخ بنمایاند و برخورد تمدن ها در قلب تمدن آمریکایی اتفاق خواهد افتاد.(1) هیچ چیز نهایی نیست وقتی انگیزه قوی میان مردم باشد و آن ها در پی تغییر و جابجایی در نقشه جهان باشند، حتی مردم حاضرند ملزومات این تغییر را حتی اگر قربانی شدن باشد بپردازند. مسئله این جا نیاز به مقایسه ذهن غربی و شرقی نیست کاری که فردریک ماتوک در کتابش که دربارة بنیان های سلطه و کنترل غرب است انجام داده است.

خداوند متعال وعده داده است که:

ما آدمیزادگان را گرامی داشتیم و آن ها را در خشکی و دریا، (بر مرکب های راهوار) حمل کردیم و از انواع روزی های پاکیزه به آنان روزی دادیم و آن ها را بر بسیاری از موجوداتی که خلق کرده ایم، برتری بخشیدیم.(2)

به هر حال، مشکل اصلی این است که بدنة جامعة اسلامی تا چه اندازه از آلودگی ها و زهری که بعد از به آخر رسیدن جریان های تکفیری که در اکثر کشورهای مسلمان و جهان گسترده شده است پاک و در امان خواهد ماند. این جریان با کمک های مالی و نظامی بی حد و اندازه بین المللی و کشورهایی که از مکتب تکفیر که محصول وهابییت است، حمایت می کنند و کشورهای غربی توانست بدین سرعت گسترش پیدا کند. غرب هنوز این جریان به نفع خود سود می برد و می تواند بین امت اسلامی و ادیان دیگر اختلاف ایجاد کند.

این روزها دکترین تکفیری در بین شیعه و سنی و بین مسلمانان و دیگر ادیان اختلاف ایجاد می کند در حالی که در طرف دیگر از غرب و صهیونیسم حمایت می کند.

ص:198

بدین وسیله آن ها تمدن اسلامی را درون هدف قرار داده اند تا اینکه وجة اسلام را مخدوش کنند و آن را دین تفرقه نه اتحاد جلوه دهند. از این طریق بی عدالتی در جهان پابرجا می ماند. بی عدالتی که توسط قدرت های مغرور و صهیونیست افزایش می یابد. رزیم صهیونیستی که تقریبا تمامی نهادهای اصلی اقتصادی جهان را اداره می کند برآن است تا اطمینان حاصل کند که مسلمانان، تحت کنترلِ قدرت های متحدِ حامی تکفیر و تروریست باقی بمانند.

ص:199

ص:200

ص:201

این مقاله حاصل یک مناظره طولانی بین اعضای پارلمان در جلسه مجمع ملی موسسان و هم چنین به قیام گروه های رادیکال مانند انصار الشریعة می باشد. در واقع بعد از پایان یافتن تسلط بن علی بر مکان های مقدس، تمامی مساجد به دست اسلام گراها نه فقط النهضة بازگشت. سپردن مساجد به این گروه ها یک امر ضروری برای احترام به آزادی دینی طبق قانون اساسی جدید تلقی می شد. در شاهکارش الغنوشی می گوید که جامعه مسلمان پس از ده ها سال سکولاریسم تحمیلی باید فضاهایی برای عملی کردن اجتهاد و تفسیرمنابع فقهی اسلامی را دوباره به دست آورد. سران النهضة در بیانیه رسمی شان، بین سلفی گری و تکفیریسم به عنوان دو راهی متمایز، برای فهم اسلام، تفاوت قائلند. در این نوشته به آغاز قیام تکفیری ها در تونس خواهم پرداخت. من اثبات خواهم کرد که این جریان نتیجه سکولاریسم تحمیلی رژیم های سابق است. علاوه بر این، در حالی که موضع النهضه در برابر سلفی گری مشخص است. هدف من کشف این امر است که منظور این حزب از تکفیریسم چیست و چه سیاست هایی برای مقابله با آن دارد. جست وجو در دیدگاه این حزب در مورد تکفیریسم می تواند بسیار سودمند باشد که بدانیم آیا این حزب می تواند در استفاده یا سوءاستفاده از این ابزار علیه نه تنها موضع سکولارها بلکه در برابر دیگر گروه های اسلام گرای حاضر در کشور، موفق باشد.

ص:202

دلیل های متعددی اشاعه می دهند. آن ها شاید از این سیاست ها استفاده می کنند تا قدرتشان را حفظ کنند و یا حمایت کشورهای غربی را کسب کنند. به هر حال سکولاریسم یک ارزش صددرصد دموکراتیک نیست.

به علاوه، سکولاریسم در تمام جهان به یک شکل نیست. در ایالات متحده آمریکا، دولت شاید در دین دخالت نکند و باید ازآزادی های دینی محافظت کند. براساس قانون اساسی آمریکا سخنرانی دینی یکی از مورد محافظت قرار گیرنده ترین امور است. اما بسیاری از کشورهای عربی از سکولاریسم فرانسه پیروی می کنند. این نوع سکولاریسم در عملی شدن متفاوت است. در فرانسه دین در مناظر عمومی نشان داده نمی شود. و نمونه بسیار مشهورش منع حجاب در مدارس و دیگر اداره های دولتی است. چون بر اساس سکولاریسمِ فرانسوی، نمایش متظاهرانه دین ممنوع است. این نوع سکولاریسم، بسیاری از دموکراسی های جوان و تمامی مستعمرات سابق فرانسه را تحت تاثیر قرار داده است.

تونس و رهبرانش به شدت تحت تاثیر این سکولاریسم قرار دارند و بخش های کوچکی از آن در قانون اساسی جدید استفاده شده است. اما از نظر تاریخی بسیاری از احزاب سکولار به استعمار و فلسفه تمرکز قدرت یا استبداد وابسته اند. گاهی سکولاریسم با مدرنیسم و تجددخواهی مرتبط شده است و توسط دولت های تک حزبی استعمال شده است. اما هر دوی این ها، سیاست کنونی و فهم اجتماعی را از حوادث تونس را تحت تاثیر قرار داده است. در نتیجه، نخبگانِ اسلام گرا بعد از یافتن فضا بعداز بیداری در منطقه عربی باید با نخبگان سکولار که سخت خواستار حذف دین از فضای عمومی هستند، معامله کنند.

به علاوه، اسلام گرایی در تونس یک موجودیت یک پارچه ندارد و مناطق روستایی از مناطق صنعتی و شهری محافظه کارترند. افزون بر این، ایدئولوژیِ اسلام گرایی برای دموکراسی، سوسیالیسم و یا کمونیسم جایگزین مناسبی نیست، اما شاید اغلب این ارزش ها را تکمیل کند؛ مخصوصا چون اسلام سیاسی اهل سنت مدل خاصی از حکومت را ارائه نمی دهد.

ص:203

رهبر انقلاب اسلامی ایران آیت الله سید علی خامنه ای اخیرا تکفیریسم را یک تهدید عظیم برای جهان اسلام توصیف و به مسلمانان توصیه کرده اند که هوشیار باشند. تکفیریسم یک ایده جدید در تونس نیست، اما به دوران استقلال و روی کار آمدن سیاست های سکولار برمی گردد. «حبیب بورقیبة» موسس دولت مدرن در تلاش خود برای حذف تاثیر دین بر جامعه تلاش کرد که کنترل دانشگاه زیتونیه را به دست بگیرد. این نهاد اسلامیِ کهن، همیشه نمایانگر سنگر در برابر تسخیر فرهنگی بوده است و هویت کشور را مقابل توفان هایِ تندروی ها طی قرن ها حفظ کرده است.

جریانهای آزادی که از درون دانشگاه جوشیده اند، تندروی های وهابیت را از آغاز تعدیل کرده اند. پایان یافتن استقلال دانشگاه زیتونیه، خلأیی در نسل های ناآگاه در مورد دین تونسی ایجاد کرد. وزیر سابق تونس، «طاهر بلخوجه» در کتابش فاش کرده است که بورقیبه از کوته فکری دینی هراس داشته است و در پی ترویج روحیه صبر و تحمل و پایداری با ملزومات آن عصر بوده است. رییس جمهور قبلی، قصد جنگ با اسلام به عنوان یک دین را نداشت، اما او می خواست با اسلام گرایی به عنوان یک اسلام سیاسی مبارزه کند. وی برای رسیدن به این مقصد به روش سکولار عمل کرد و بسیاری از مناطق شهری را نسبت به ارزش های دینی بی میل کرد. این سیاست ها توسط بن علی نیز به کار برده شدند. او در راستای مبارزه با اسلام گرایی، موقعیت را بدتر کرد، چون از مردم خواست که عمل به دین را در غیر فضای عمومی انجام دهند.

تکفیریسم در تونس به قدمت اسلام گرایی است که از لحاظ تاریخی این جریان موازی با سه جریان دیگر رشد کرده است:

1) یک گروه متفکر مسلمان لیبرال مانند النفیر و جورچی که برای ایجاد و پیشرفت اصلاحات فرهنگی تلاش کردند تا اسلام گرایی را در اقلیت قرار دهند. آن ها سعی کردند که دنباله رو جریان های دانشگاه الزیتونیه باشند، حتی اگر این دانشگاه به دست دولت باشد؛

ص:204

2) برخی از مبلغان مانند محمد علی حورث و محمد خوجه که از جریان اصلی جدا شدند تا در صورت امکان انقلاب مسلحانه بر علیه استبداد حکومت انجام دهند؛

3) و در نهایت، اکثر جریان که توسط الغنوشی و عبدالفتاح مورو، حزب اسلام گرا یا همان النهضه را برای مشارکت فعال در حیات سیاسی کشور تشکیل دادند. سیاست های حزب فقط انتخاب جریان اصلی اسلام گرای «النهضه» نیست، بلکه انتخاب برخی سلفی ها نیز هست. به فاصله ای کم از انقلاب2011 محمد علی حورث، تعدادی جریان سلفی را به راه انداخت تا بر اساس «الجبهة الاسلامیه التونسیه» سابق، یک حزب تشکیل دهد. همین کار را محمد خوجه با جبهة الاصلاح انجام داد. این حزب ها اگرچه کوچکند مورد احترام هستند.

پس از انقلاب2011 تونس، دچار نوعی آشوب و بی نظمی در زمینه آزادی ها شد؛ مخصوصا در زمینه آزادی بیان. به علاوه برخی رهبران رادیکال سلفی که در زمان بن علی به جرم اعمال تروریستی زندانی بودند با عفو عمومی اعلام شده توسط حکومت النهضه آزاد شدند. و قوه اجرایی، روشی نرم تر در مقابله با قیام تکفیریسم و سلفی های رادیکال اتخاذ کردند. کسانی که در چند مورد، الغنوشی آن ها را پسران کوچکمان خطاب کرده است، این اظهارات تکفیری هارا در انجام حملاتشان تشجیع کرد و آن ها خود را مدافع بهترین و حقیقی ترین نوع اسلام و ماموریت الهی می دانستند. انگیزه نرم خویی «النهضه» قبل از حمله انجام شده توسط انصار الشریعة روبه روی سفارت آمریکا در2012 و دو قتل سیاسی، جذب آرای مسلمانان تندرو که بخش مهمی از حامیان انتخاباتی را تشکیل می دهند، دربرداشت. اما پس از کشته شدن نمایندگان پارلمان «شکری بلعید» و «محمد براهمی» توسط گروهکی سلفی، حکومت روش خود را تغییر داد و اعلام کرد: «هرکس قانون رانقض کند و به مردم و دارایی ها تجاوز نماید، باید بدون در نظر گرفتن وابستگی سیاسیش مجازات شود».

در همین اواخر، پس از چندین حمله به ارتش، وزیر امور داخله «لطفی بن جدو»، که نزدیک به «النهضه» به شمار می آید، در حال طرحی برای وضع قانونی جدید ضد

ص:205

تروریستی است تا از تندروی ها جلوگیری کند. این قانون باید سخنرانی و تبلیغ دینی را در مساجد قانون مند کند تا افکار وهابیت در تمام کشور گسترده نشود.

ص:206

در بررسی نهایی قانون اساسی، رهبر معنوی جریان چپی ها پیشنهاد داد که اصل اول را ترمیم کنند و بنویسند که: «اسلام دین مردم است نه کشور و دولت». رهبر النهضه «حبییب لوز» که نزدیک به جناح تندرو سلفی بود به او حمله شدیدی کرد و گفت که او علیه اسلام مبارزه می کند. ناگهان النهضه بیانیه ای صادر کرد و نظریات لوز را نقد کرد و اعلام کردند که نظریات لوز به نمایندگی از حزب نیست. به هر حال، لوز مجبور شد در جمع معذرت خواهی کند.

و مخالفان خواستند که در اصل ششم تکفیریسم جرم به حساب آید. علمای دینی تونس با این اصلاحیه مخالفت کردند، شیخ خامس المعراجی سلفی، این را بدترین قانونی خواند که تا به حال در جهان غرب نوشته شده است، چون با اصل اول در تضاد است. در نهایت «النهضه» اصلاح بند ششم را پذیرفت، چون الغنوشی تاکید کرد که حزب او یک حرکت اجتهادی است که خودش را به عنوان سخنگوی اسلام معرفی نمی کند. لوز قبول نکرد و گفت که اصلاحیه خلاف اسلام است و قانون های اساسی دیگر عرب ها چنین عباراتی ندارد. او هم چنین اضافه کرد که کفر و الحاد باید توسط علما و قضات دینی حکم شود.

حزب اسلام گرا از تأسیسش در سال1981م. سعی در ایجاد رابطه جدید بین دین و زندگی داشت. الغنوشی معتقد است که افراد و گروه ها صلاحیت ندارند که حکم به تکفیر بدهند. برای علمای تونسی تکفیر مجاز است، اما تنهادر شرایط خاص و دقیق. محکوم کردن و اعمال قانون کردن فقط متعلق به قضات است نه مبلغان.

در همین باره روش الغنوشی مانند روش دومین راهنمای کلی اخوان المسلین، «حسن الهضیبی» است، که مخالف روش قطبی است. او اعلام کرد: که هر مسلمانی که یک جرم سنگین مرتکب شد مستحق مجازات است و او مسلمان باقی می ماند مگر این که او گناه کبیره انجام دهد. این ایده، طبق آیه قرآن است که می فرماید:

سپس این کتاب (آسمانی) را به گروهی از بندگان برگزیده خود به میراث دادیم (امّا) از میان آن ها عده ای بر خود ستم کردند و عده ای

ص:207

میانه رو بودند و گروهی به اذن خدا در نیکی ها (از همه) پیشی گرفتند. و این. همان فضیلت بزرگ است!

بنابر نظر الغنوشی، مسلمانان نسبت به حلال و حرامشان باهم برابر هستند. اما در مورد مشابهات که در مورد آن ها جواب مشخصی در فقه اسلامی وجود ندارد، تفاوت هایی دارند. به طور مثال پوشیدن پوشیه یا نقاب امری است که علما برسر آن اختلاف دارند، چون راه مشخصی در قرآن برای قانون گذاری برای لباس زنان نیست. پس برخی از علما آن را مستحب و بعضی که دیدگاه رادیکال تری دارند، آن را واجب می دانند.

بر اساس نظر جریان میانه رو که الغنوشی جزء آن است، زن و مرد آزاد هستند و می توانند از عقل خود استفاده کنند که در مورد مسائل دینی تصمیم بگیرند بدون اجبار. از همین طریق الغنوشی بازگشت خلیفه را رد می کند، او بیشتر راغب است که نوعی دولت غیر نظامی که توسط شریعت اداره می شود اما بر اساس شهروندی و پلورالیسم دینی اداره می شود، روی کار باشد.

الغنوشی در نظراتش با عالم مشهور مصری «یوسف القرضاوی» نظر مشابهی دارد که وی مرجع نظریات الغنوشی است. به نظر او برخی از متفکران متعلق به هیچ مذهبی نیستند و تمایل به دیدگاهای رادیکال دارند، زیرا تکفیریسم بر اساس مذهب فقهی شناخته شده ای نیست.

در تبلیغ و فقه، هر دو مذهب یعنی تشیع و اهل سنت قبول دارند که اصل اساسی باید براساس ساده گیری باشد نه سخت گیری. احکام اسلامی به مقتضی زمان و مکان و رسوم، قابل تغییر است. پس شریعت در همه شرایط قابل وفق دادن است و شرایط دنیای مدرن، تکفیر را نمی طلبد.

نپذیرفتن اصلاح اصل ششم از طرف «لوز» با توجه به این حقیقت که «النهضه» تکفیر را فقط اگر توسط ابزار حکومت یعنی مفتی ها و علما اعلام شود، قبول دارد، قابل توجیه است. این ایده با اصل اول هم سو است که اسلام را دین رسمی کشور دانسته و به دولت این وظیفه را داده که از مقدسات محافظت کند و علاوه بر این، لوز توضیح می دهد که تکفیر نباید با آزادی بیان که طبق قانون اساسی تضمین شده، مشتبه شود.

ص:208

رییس سازمان نظارت بی طرفانه «البوصلة»، این اصلاحیه را نقد کرد و آن را ابزار قانونی بسیار افراطی خواند. وی گفت: نمایندگان ناظر از جبهه اسلام گراها که تا به حال دموکرات خوانده می شدند علیه آزادی بیان رای داده اند (تا وقتی که این رای را نداده بودند دموکرات بودند). در واقع تکفیریسم باید با یک فتوایی عادی همراه باشد که به طور قانونی از طریق سازمان مسئول اعلام شده باشد. اما به دلیلِ بافت و موقعیت خاص و حوادث تونس بعد از 2010 هر گفته ای از آن قبیل، در حوزه تکفیر قرار می گیرد و یک عمل تحریک آمیز و خشونت بار تلقی می شود.

چندین گروه اسلام گرا مانند گروه سلفی و جهادی «انصار الشریعة» تکفیریسم را به عنوان یک تاکتیک سیاسی علیه واکنش های سخت سکولارها اتخاذ کرده اند. در حالی که تکفیر یک اصل اساسی در ایدوئولوژی اسلامی است، کاربرد معاصر آن بیشتر برای ارعاب و حتی برانگیختن خشونت علیه رقبای سکولار است. اما اقبال سلفی ها از تکفیر به عنوان بخشی از گفتمان در بین عموم نشانه ای برای ادامه ی دوقطبی شدن اجتماعی و سیاسی می باشد نه یک دلیل و محرک. تلاش برای غیر قانونی اعلام کردن تکفیر یک مکانیزم قانونی ایجاد می کند که اختلاف موجود بین سکولارها و اسلام گراها را به وجود آورده است و امکان مصالحه های بالقوه آینده را از بین می برد. منع تکفیر حتما از خشونت جلوگیری نمی کند. چون اعلام کفر خطرآفرین است. به علاوه، غیر قانونی ساختن می تواند یک موقعیت ایجاد کند که در آن سکولارها میتوانند از قانون برای هدف قرار دادن رقبای اسلامگرایشان بیشتر از مخالفان استفاده کنند. ارزشمند جلوه دادن ممنوعیت تکفیر در قانون اساسی میتواند قطبش سکولار- اسلامگرا را به عنوان یک پایه فکر ملی تقویت کند یعنی کشور دوقطبی شود. و قوة قضا باید عهده دار رفع و رجوع کردن ناکارآمدی های متن قانون باشد که این امر ممکن است اختلافات آتی را بر سر جایگاه دین در جامعه تشدید کند. در این حالت استقلال قضات مهمترین رکن ساختار قانونی جدید تونس می باشد.

ص:209

ص:210

الاصلاح و جبهة الاسلامیة التونسیه. جبهة الاسلامیة التونسیه اولین جریان سلفی در تونس است که در سال 1988 با ابتکار محمد علی حرورث، محمد خوجه و عبدالله الحاجی به وجود آمد. در آن زمان مرجع اصلی آن ها جریان های موجود در پاکستان و الجزایر بود. من صریحا به آن گروه های سلفی مالکی اشاره می کنم.

به طور کلی سلفی های رادیکال، حزب های سیاسی را رد می کنند و خودشان را به شکل سازمان یا به سادگی گروه های رسمی سازمان می دهند. علاوه براین در حالی که دیگر سلفی ها آرام ترین روش را انتخاب می کنند و سیاست بازی را قبول ندارند، سلفی های مالکی، سیاست ساختارهای سازمانی را قبول می کنند. در این خصوص «محمد علی حورث» گفته که اصل اساسی «الجبهة الاسلامیه التونسیه» این است که راستین ترین ایمان، بر اساس سنت نبوی را گسترش دهد. بنابراین، حضور گسترده در سیاست را تشویق می کنند تا فساد را از جامعه و نظام سیاسی بزدایند و خوبی را در آن ها گسترش دهند.

سلفی های مالکی نوعی اسلام میانه رو را ترویج می کند که شبیه جریان اصلی «النهضة» یعنی وسطیه، (عقیده ای که افراط، ستیزه حزبی، خشونت و البته تکفیر را رد می کند) می باشد. هدفی که این گروه دنبال می کنند این است که اندیشه اصلی اسلام را احیا کنند، دینی که علیه آزادی اندیشه و عقیده نیست. آن ها تندروهایی که توسط عربستان از طریق تمام جریان های وهابی تامین می شوند را محکوم می کنند. علاوه بر این، سلفی های مالکی بیشتردرمیان نسل جوان تر ریشه دوانده است و گروه آن ها به روی همکاری با دیگر نیروهای سیاسی که به اصلاح به عنوان روشی دینی برای بهبود جامعه اعتقاد دارند باز است.

از لحاظ تاریخی، سلفیه به دوره اهل حدیث و به آن دسته از مبلغان قرن سوم هجری مانند احمد بن حنبل و بعدها ابن تیمیه و یا ابن قیم جوزیه برمی گردد. آن ها سعی در بازگرداندن اسلام به همان حالتی دارند که در نسل اول مسلمانان سلف صالحین بوده است. که این امر با تفسیر محمد بن عبدالوهاب در اواخر قرن پانزدهم

ص:211

میلادی سلفیه شروع به تبدیل به مذهب سیاسی شد که بعنوان ایدئولوژی بنیادی در کشور سعودی شد. این نوع سلفیه، علمیه نام گرفت و مبلغان سعودی مانند عبدالعزیز بن باز یا ابن عثیمین را به عنوان مرجع قبول کردند. برای آن ها برداشتن بیعت با دولت و قدرت قانونی حتی اگر استبدادی هم باشد جایز نیست و اطاعت و صبر واجب است. درواقع آن ها بیداری اعراب را فتنه می خوانند.

در تونس این تفکر بین طبقات وسط و پایین تر اشاعه بیشتری دارد اما مانند دیگر اسلامیست ها به عنوان یک گروه قانون مند و یا جریان دارای سلسله مراتب و سازمان بندی منسجم ندارد. آن ها اغلب خود را در چند گروه پخش کرده و هر کدام به یک مسجد می روند. از لحاظ سیاسی این ها خشونت را رد می کنند و در خواست اصلاح اصل اول قانون اساسی را دارند تا هویت دینی تونس تقویت شود و شریعت به عنوان منبع قانون گذاری احیا شود مانند اصل دوم قانون اساسی مصریان.

تونس سلفیِ جهادی نیز دارد. اولین گروه ها در دهه 80 شکل گرفت و خیلی زود بعد از تشکیل، مسئولیت چند حمله در سوسه و م-نستیر را به عهده گرفتند. در آن زمان این سازمان با النهضه رابطه خوبی داشت، چون بعضی از اعضای سابقش به صف جهادی ها پیوستند. مبارزان تونسی به جهاد جهانی پیوستند و در مرزهای افغانستان و پاکستان جای گرفتند. آن ها به عنوان تونسی های افغان شناخته می شدند. آن جا به گروه شبه نظامی ای به سرکردگی «عبدالله عزّام» فلسطینی پیوستند، قبل از آنکه او در سال 1989م به دست نیروهای امنیتی شوروی (KGB) کشته شود. بعد از پایان اشغال افغانستان توسط شوروی در 1989م بعضی از تونسی ها به کشورشان بازگشتند. و دیگران بالکان و سودان را برای جهاد انتخاب کردند. بنابر برخی منابع، تونسی ها قاتل احمد شاه مسعود (شیر پنچشیر) بودند که در نهم سپتامبر 2001م کشته شد. آن ها توسط سیف الله بن حسین، مشهور به «ابوعیاد» که یکی تز رهبران تراز بالا انصار الشریعة شد، آموزش دیدند. بعد از انقلاب 2011م انصارالشریعه علاوه بر تونس در لیبی، مصر، یمن و مکان های دیگر نیز ظاهر شدند. به گفته «ارون زلین» به جای این که

ص:212

اسم های متفاوت برای خود انتخاب کنند این گروه های جهادی نام «انصار» را برای خود برگزیدند. در بسیاری از موارد این نام تمایل آن ها را برای ایجاد حکومت ودولت اسلامی ثابت می کند. اما علی رغم این که این گروه ها نام و ایدئولوژی مشترک دارند آن ها یک نظام واحد دستورگیری یا حتی رهبر واحد را کم دارند.

ایدئولوژی انصار الشریعة در نامه نوشته شده توسط «أبوالمنذر الشنقیطی» در سال2014م. تحت عنوان «نحن انصار الشریعة» جمع شده است. در این نامه، مبلغ موریتانیایی، دوستان مسلمان خود را دعوت به تشکیل سازمانی جهانی و متحد شدن و قرار گزفتن در یک خط مقدم کرده است. این نامه مانند یک بیانیه است که وی تاکید می کند جهاد را به عنوان مهم ترین ابزارخود تلقی می کند و دعوت و دیگر تکالیف از آن پیروی می کنند. به هر حال، جهاد هرگز به عنوان جنگ خوانده نمی شود. این نامه مشخص می کند که هر وسیله ای در راه جهاد می تواند به کار گرفته شود، مانند تجمع در مساجد، تشکیل گروه ها، آموزش دکترین، نشر کتابچه ها و غیره. علاوه بر این ها تشکیل یک نیروی اسلامی ضروری است تا هدف عملی کردن قوانین اسلامی را به هر وسیله و طریقی به جز از طریق دموکراسی تحقق ببخشند. اگر برای اقامه دین حکومت اسلامی تشکیل نشود، هیچ ارزشی ندارد. در تونس این حزب به صراحت از شرکت در سیاست سرباز زد و برای انتخابات ثبت نام نکرد. دعوت شدید آن ها به عملی کردن دستورهای اسلامی و استفاده از خشونت رابطه آن ها را با النهضه بد و بدتر کرد.

ص:213

می دهد که از مقدسات دفاع کند و این بدان معناست که دولتمردان باید از ارزش هایی که برای همه شهروندان برابر نیست حمایت کند. علاوه براین، ممنوعیت تکفیر، ایجاد تعادل بین آزادی دین و آزادی بیان و نقش نظارتی دولت را می طلبد. اصل ششم در قانون اساسی جدید غیر مستقیم بر نقش قضات در عملی کردن این چنین مسائلی تاکید می کند. محافظت از مقدسات مربوط به فهم و برداشت همه کس برمی گردد، چون ارزش ها ضرورتا برای همه یکی نیست. قضات بر اساس وجدان خود و عقیده نزدیک به اشخاص مختلف، تصمیم می گیرند پس ما حکومتی بسته به نظر اشخاص خواهیم داشت.

افزون بر این، ممنوعیت تکفیریسم باعث دوقطبی شدن تونس بین دو قطب دینی و سکولار می شود که می تواند گروه های اسلام گرا را نیز چند دسته کند. بعد از اعلام «انصار االشریعه» به عنوان گروه تروریستی، «النهضه» به عنوان حزب اسلام گرای رسمی در تونس در حالی که در بخش های قبلی من نشان دادم که چندین گروه مختلف در این کشور هستند که برخی از آن ها حتی از «النهضه» هم معتدل ترند. البته این ممنوعیت در واکنش به جنایاتی بود که انصار الشریعة مرتکب شده بودند و نه به خاطر طرح خود آن ها. رهبران النهضه در موقعیت های زیادی بیان کرده اند که اندیشه سلفی ها مادامی که صلح آمیز و بدون خشونت بمانند، همان طوری که در هر جامعه دموکراتیک انتظار می رود، تحمل می شود. اما ممنوعیت تکفیریسم یک راهکار رادیکال است چون نمی تواند جلوی تشکیل غیرقانونی گروه های سلفی را بگیرد.

علی رغم تبلیغات گسترده رسانه ها، تکفیریسم با اتهام به الحاد، متفاوت است. شگفت این که دومی از اولی کم خطرتر است. بر اساس احکام اسلامی ارتداد به یک عنصر عینی نیاز دارد که آن ترک عمدی وآگاهانه اسلام است. و این ترک اسلام باید توسط شهادت هایی یا اعلام خود شخص مرتد ثابت شود. در حالی که اعلام کافربودن کاملا سیاسی است. حتی اگرکسی متهم به ارتداد شود این حقیقت باید قاطعانه و قابل اثبات باشد. در مورد تکفیریسم، کفر کاملا قابل اثبات نیست و این مقتضی این است که شخصی برعهده بگیرد و مشخص کند که چه کسی بهترین مسلمان است. این زمینه را

ص:214

برای اختلاف بر سر افضلیت که ویژگی قرن اول اسلام بود و باعث اختلاف حتی بین خود خلفا که به این مسئله به خوبی آگاهی داشتند شد، پیش می آید. بدین صورت تکفیریسم نه تنها برای رابطه بین اسلام گرایان و سکولارها تعیین کننده است، بلکه برای مسلمانان عادی و کل جامعه تونسی نیز مهم است.

اسلام گرایان تونسی چند جناح شده اند؛ حتی اگر «النهضه» محبوب ترین جناح آن باشد. این حزب باید با تکفیریسم مبارزه کند، اما باید از سلفی گری حقیقی حمایت کند؛ مخصوصا آن دسته از گروه های پیرو مذهب مالکی که متعادل هم هستند. این گروه ها در سراسر کشور با وهابیت مبارزه می کنند. همان طور که مبلغشان «فرید البیجی» که نماینده حزب سلفی مالکی است، می گوید مشکل النهضه این است که به دلیل بزرگ بودن حزب باید درگیری های داخلی را برای بقا تعدیل کند. بنابراین طرفداران این گروه از اعتدال گرا گرفته تا اعضای رادیکال تشکیل شده است. این حقیقت را تهدیدهایی که به گفته «فرید البیجی» علیه وی توسط برخی از اعضای النهضه در زمان حکومت تروئیکا صورت گرفت، ثابت می کند. رهبری النهضه باید روند ایجاد یک جبهه اعتدال گرای اسلامی را دنبال کند تا باعث گسترش رادیکالیسم شود. در این میان باید با استفاده از ابزارهای قانونی مانند منع تکفیر از تکفیریسم دوری کند. بدین طریق النهضه می تواند نیت صادقانه خودرا نشان دهد نه این که گفتمان اسلامی را انحصاری کند، و همزمان، می تواند راه را برای یک تکثرگرایی دینی عینی و ملموس باز کند.

ص:215

ص:216

ص:217

بت پرستان می پندارند. حرف اصلی آن ها دفاع از اصل توحید و هر امری است که مسلمانان را به گمراهی بکشاند، مانند شرک.

تجددخواهان، که وهابی ها، سلفی ها، تکفیری ها و... از آن نشأت گرفته اند، معتقدند که هر کس در سفر معرفتی شخصی خود، باید تنها به تلاش خودش اکتفا کند؛ در واقع هرکس استاد خود باید باشد. آن ها تنها مرجعیت و نفوذ برخی از مردان خرد را که در مدارسی که بر اساس ایدئولوژی خودشان درس خوانده اند، قبول دارند، اما آن ها چیزی راجع به استاد نمی خواهند بشنوند، و فکر می کنند که استاد و راه بر وجود ندارد.

اگر شما وجود فردی که می تواند چنین ارتباطی در همین دنیا برقرار کند، منکر شوید به وضوح وجود عالم غیبی که در نص قرآن به صراحت به آن اشاره شده است، انکار کرده اید.

بعید نیست که اسلام در نزد این گروههای تکفیری، تبدیل به اسلامیزم یعنی یک ایدوئولوژی دینی، مانند صهیونسیم می شود. صهیونیسمی که از اصل یهودیت فاصله زیادی دارد و چیزی جز تفسیر ایدوئولوژیک از یهودیت نیست و در نتیجه ترکیب چند عامل تمام صحنه را از آنِ خود کرده است و جایی برای اصل یهودیت نگذاشته است، تا حدی که هم مدافعان و هم منتقدان صهیونیسم آن را به سادگی با یهودیت می شناسند. دربارة تجددخواهان بنیان گرای اسلامی نیز مشکل مشابه همین است، که تنها یک تفسیر ایدئولوژیک از اسلام است، که طبیعتاً نتیجه این می شود که یک سوء تفاهم از حقیقت اسلام ایجاد می شود و در ذهن کسی که چیزی از اسلام نمی داند، مثلاً مردم غرب، اسلام همان طور که انتظارش می رود دینی منفور و وحشی به نظر می رسد.

ما در مقابل یک نمونه از واگشت گرایی( تمایل زیاد به ساده سازی مفاهیم) هستیم. این ساده سازی نتیجه سوبرداشت و فهم بنیان گراهاست، البته این امر برای آنانی که فهم ضعیفی دارند، زیاد اتفاق می افتد، که می خواهند بر دیگران نظرشان را تحمیل کنند. اساساً فهمیده می شود که قله برای سعود است که باید فتح شود. ولی این که چگونه و

ص:218

از آن مهم تر آیا راهنمای متخصصی هست یا نه، حرفی به میان نمی آید و لذا در اولین شکاف یخی آن ها و همراهان بی تجربه شان در شکاف سقوط خواهند کرد.

یک نمونه تغییریافته از این را، در تخریب درب یک مقبره معروف در تیمباکتو داریم. این در، برای ده ها سال یا بیشتر بسته نگاه داشته شده است، براساس عقیده بومی ها این درب فقط در آخرالزمان گشوده خواهد شد. پیروان جریان های بنیان گراها به نام انصارالدین در اعتراض به ساده لوحی بومی ها این درب را شکستند و البته اتفاقی پیش نیامد و حتماً آن ها از غلبه خود بر خرافات خرسند شدند. آنان از حد تجاوز کردند زیرا اصلاح جامعه با این روش ممکن نیست بلکه باید از طریق ارشاد و روشنگری دست به راهنمایی مردم زد.

علاوه براین، تخریب بندر تیمباکتو و دیگر مقبره ها در تمام کشورهای اسلامی از لیبی گرفته تا عراق - این کشورها مهم هستند. چون اسلام در آن ها ریشه بومی دارد - شبیه تخریب بت های بودا، در بامیان افغانستان به وسیلة طالبان و به بهانه تنافی با توحید می باشد. پیشامدهای به وجود آمده در ممالک اسلامی در سالهای اخیر گواه خوبی از اعمال آنان است.

ص:219

روز به روز تعصب سنت شکنانه گروههای بنیادگرا از مصر تا تونس، سوریه و اکنون در عراق رو به افزایش است. مخصوصاً بعد از تولد به اصطلاح خلیفه شان که او را ابوبکر بغدادی می خوانند. حتی از آنان نقل شده است که در مصر، برخی سخن از تخریب اهرام ثلاثه که نشان شرک هستند، به میان می آورند.

لیبی بعد از بی ثباتی در دو کشور همسایه اش، قربانی مورد نظر این اعمال به بهانه مبارزه با خرافات و اشاعه اسلام حقیقی عقلانی می باشد. شکی نیست که اروپاییها و دول استعماری دلسوز آنچه که در ممالک اسلامی می گذرد نیستند زیرا مهمترین چیز برای آنان اهداف مادی شان می باشد. آنان با بهانه امثال دموکراسی و... به کشورهای اسلامی وارد شده و به دنبال منافع خود بوده اند. این ایده ها در فضاهای آکادمیک بین جامعه شناسان اسلام بحث می شود که هرکدام از دیگری نالایق تر است.

در لیبی آن کسانی که ملعبه دستان قوای استعماری قرار گرفتند، بعد از این که به عنوان لشکر شترسوار برای آزادی خواهان خدمت کردند، به همان کار مورد علاقه خود، که هتک حرمت تمام چیزهایی که از حیطه فهم منطقی و معنوی آن ها خارج است، می پردازند. آن ها خود را وقف تخریب و لعن چیزی می کنند، که آن را درک نمی کنند، چون مانند تمام جاهلان که همه چیز را ساده می انگارند، هراس دارند که امری از قوة درک آن ها بگریزد و یا به عبارت دیگر برایشان مجهول بماند. این همه چیز را شکست می دهد، آن ها اعمال مشمئزکننده خود را ادامه می دهند، در حالی باهم رقابت می کنند که ببینند کدامشان با سرعت سرسام آورتری فریاد الله اکبر سر می دهد، انگار، می خواهند نشان دهند که چون خشم اولیای خدا یا انسان مقرب به خدا، شامل حال کنندة فعل نشده است، این به آن معناست که تمام عنایات از روی آن ولی خدا برداشته شده، چون خداوند کاری برای دفاع از مقبره انجام نداده است و عذابی بر کسی که مقبره را خراب کرده، نازل نکرده است.

یکی از آخرین حادثه های از این نوع که در لیبی رخ داد تخریب مسجد و مقبره عبدالسلام الاسمار است که متاسفانه مدرک ویدوئویی نیز از آن وجود دارد. این مکان

ص:220

عبادی که حاوی حدود 5000 جلد کتاب بود در خاکستر سوخت. این تنها مکانی نبوده است که در چنگال این متعصبان افتاده باشد، در تروپلی یکی دیگر از مکان های مهم عبادی مسلمانان را با بولدوزر خراب کردند. آنان پس از تخریب حرم احمدالزاروق با جسد آن مرد پاک، گریختند.

انسان های به اصطلاح مسئولان در فرش های جادویی، هواپیماهای انگلیسی، به تروپلی برای بررسی حل مشکل رسیدند، ولی وقتی که در آن جا بودند فاصله رسمی خود را از این صحنه حفظ کردند و خود را زیاد درگیر نکردند، اما این چیز جدیدی نبود چون آن ها همین کار را در ایتالیا، عصر قبل از آزادی انجام دادند. با مجوز کشتن و تخریب، چندین گروهک پارتیزانی، که حتما به وسیلة حاکم حقیقی فرستاده شده بودند که حتماً حکومت ساختگی آن کسانی که به دشمن همکاری کرده بودند نبوده است، اما کسی که حذف فیزیکی و ناگهانی رهبر قانونی دولت ایتالیایی و ناپدید شدن پرونده مشهورش همراه با مدارک رسواکننده از او سر زده بوده است.

دربارة بولدزرها جالب است که وقتی که اسراییلی ها ملک های فلسطینی ها را به همان سرعت تخریب می کنند از سوی دنیای اسلام لعن و نفرین بلند می شود، اما در این بارة خصوصاً دربارة حامیان بهار عربی، هیچ اعتراضی به گوش نمی رسد.

رهبران دینی این شورشی ها همیشه خشمگین هستند، آن ها همه را، با یک اشاره انگشت تکفیر می کنند، اما وقتی مقداری پول از امیری دریافت می کنند، انگار ناگهان نرم خو و معتدل شده و در برابر هر فسادی صبور می شوند.

یک مسلمان چگونه می تواند این اشخاص را به عنوان پیشرو معنوی خود برگزینند؟ اشخاصی که هیچ بویی از صلح طلبی، برادری و عاطفه نبرده اند.

در حیرتم که سرانجام کار آن ها به کجا ختم خواهد شد. رسانه ها ما را به تروریست اسلام بمباران خواهند کرد تا که یک فصل جدید از برخورد تمدن ها را آغاز کنند و در نتیجه از قانون تفرقه بینداز و حکومت کن در دریای مدیترانه و ارواسیا سود ببرند؟ اگر ما قصد مقابله با اشغال گران را داشته باشیم، ناتو به آن ها در حمله به ما کمک خواهد

ص:221

کرد چون این ها - به جز حمله مشهور یازده سپتامبر که به اسامه بن لادن نسبت داده شد - به نظر نمی رسد که علاقه مند به آسیب زدن به آمریکا و انگلیس - که حتماً قلباً این کشورها را تحسین می کنند - باشند، اما مدام به فکر کشتن و ویرانی در کشورهایی هستند، که آمریکا و انگلیس هر از گاهی به عنوان دشمن معرفی کرده و حکم نابودیشان را صادر می کنند. در گذشته، افغانستان به بهانه کمونیسم و بی خدایی سپس یوگسلاوی پشت چهره نسل کشی، الجزیره به بهانه تهدید بنیان گراها (که به وسیلة خودشان قدرت گرفته بودند) و چچن به بهانه این که در هر حالی روس ها کمونیست و مست هستند و سپس بهار عربی به بهانه دیکتاتوری، دشمن خوانده شده بودند. و اکنون در عراق و سوریه به شیعیان حمله می کنند چون آن ها را بدعت گذار و خارجی می دانند اما حتی اهل سنت هم از خشونت آن ها در امان نیستند.

امام خمینی همواره آمریکا را شیطان بزرگ می خواندند و ایده اسلام آمریکایی را مطرح کردند. هنر اصلی شیطان این است که وانمود کند که او وجود ندارد، بنابراین این اسلام گرایان تجددخواه شاید به آن نکته نرسیده باشند، اما حتما آن را با کس دیگر اشتباه گرفته اند.

ص:222

ص:223

ص:224

ص:225

ص:226

ص:227

و هم چنین به معنای تردّد میان دو جهت است و «تحویر» به معنای ترجیع (بازگرداندن و بازگشت دادن) است و محور عود، چیزی است که قرقره به دور آن می چرخد، زیرا قادر است قرقره را به هر سمتی بچرخاند و «تحاور» پاسخ دادن دو فرد به یکدیگر است.(1)

بنابراین حوار به معنای «گفت وگو میان دو فرد است که یکی با دیگری سخن گفته و فرد دیگر پاسخ او را می دهد و یا در سخنان او بازنگری می کند، خواه این گفت وگو بر اساس پرسش و پاسخ باشد و خواه بر اساس بیان دیدگاه از یک سو و بازنگری کردن در آن از سوی دیگری باشد».(2)

مجموعه ای از واژه ها الفاظ و که با حوار (گفت وگو) در ارتباط است، مانند:

جدل: که در زبان به معنای نیرو، محکم کردن و پافشاری در امتناع است، بر این اساس به معنای گفت وگو با نیرو، شدت در منازعه، بازداشتن و سخت گرفتن بر رقیب بدون نرمش است و در جریان تبادل افکار، بر اساس خصومت و تعصب در دیدگاه و قبول و یا انکار آن است.(3)

مناظره: به معنای تقابل، توازن، همانند بودن است، و مناظره عقلی گونه ای از گفت وگوست که به معنای تبادل دیدگاه با هدف رسیدن به صواب و حق است و از شرایط آن این است که دو تن که به گفت وگو می پردازند از نظر علم و معرفت و تجربه در موضوع، دارای صلاحیت و یکسان باشند.(4)

محاجه: منازعه در دیدگاه از طریق بیان حجت ها یعنی دلایل معتبر و احتجاج نیز از آن جمله می باشد که بی اساس جلوه دادن نظر مخالف با دلیل است و محاجه در حق و

ص:228

باطل استفاده می شود که بر اساس ذات آن، ناپسند نیست، بلکه ناپسند بودن آن بر اساس استعمال آن است.(1)

مناقشه (سخن دیگری را نقض کردن): یعنی حسابرسی به گونه ای که چیزی متروک نماند، بنابراین مناقشه به معنای محادثه و گفت وگوی باز است که هدف از آن توجیه حکم و نتیجه گیری و یا حصول اطمینان از امری است.(2)

بر اساس معانی ذکر شده می توان برای اصطلاح حوار (گفت وگو) و الفاظ مرتبط با آن گفت: گفت وگو در حال حاضر به معنای «گشایش اندیشه شخص، گروه، امت، ملت و یا هیئت سیاسی و غیر از آن در مقابل دیدگاه های مخالف است؛ خواه شخص، گروه، هیئت سیاسی، دین و یا تمدن باشد و به معنای وارد شدن این گروه ها به یک گفت وگو و بررسی دیدگاه مقابل با هدف نزدیک شدن در موضع گیری و پایان دادن به نزاع و قطع ارتباط میان آن هاست.»(3)

این امر، راهی است برای پایان دادن به هرگونه مشکل و اختلاف و دست یابی به راه حل قبل از آن که این مشکلات با بحرانی شدن، منجر به درگیری و نزاع شود، بنابراین گفت وگوی تمدن ها که سازنده و بر اساس اصول و مبادی علمی باشد ابزاری جادویی برای برخوردار کردن جوامع از همزیستی مسالمت آمیز و گام نهادن در مسیر پیشرفت، سازندگی و بهره گیری از تجربه های گوناگون است که می تواند منجر به پیوستن به کاروان کشورهای توسعه یافته شود، زیرا گفت وگوی تمدن ها به دنبال مشترکات میان اضداد است تا بدین سان نقطه آغاز به دور از هرگونه خود بزرگ بینی و ستم باشد.

ص:229

که از همه بحران ها عبور کند و این امر به دلیل نیروی شریعت اسلامی و ریشه دار بودن آن در جان هاست، زیرا تسامح و بخشندگی اسلام و توجه به عینیت بخشیدن روش قرآنی در تئوری و واقعیت، موجب شده است که جامعه اسلامی با نیرو و وحدت متمایز شود و از آن جایی که این تمدن، شاکله یک نیروی سیاسی و اجتماعی واحد را بر خود گرفت، موفق شد بر جهان حکمفرما شود.

فرزندان ملت هایی که با تمدن عربی اسلامی درآمیختند از آن روح اسلامی و به برکت تقوا و علم و سرآغاز قرار دادن این کلام خداوند تعالی: >یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنکُمْ وَالَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ<(1)؛ «خدا [رتبه] کسانی از شما را که گرویده و کسانی را که دانشمندند [بر حسب] درجات بلند گرداند و خدا به آنچه می کنید آگاه است» و با چشم پوشیدن از هویت، رنگ، ثروت، مقام و یا جایگاه اجتماعی، به مقامی والا دست یافتند؛ به گونه ای که می توان گفت: تکوین جامعه اسلامی، مسالمت آمیز و صحیح است و جوامعی که بر اساس اسلام شکل گرفت، با تفاوت قائل شدن میان هویت ها و رنگ ها آشنا نبود، زیرا دعوت قرآن کریم بر اساس گفت وگوی انسانی و سازنده است و قاعده کلی نیز بر این اساس است، هنگامی که خداوند تعالی بشر را با گفته خود خطاب قرار داد:

>یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُم مِّن ذَکَرٍ وَأُنثَی وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ<(2)؛ ای مردم، ما شما را از نری و ماده ای بیافریدیم و شما را جماعت ها و قبیله ها کردیم تا یکدیگر را بشناسید، هر آینه گرامی ترین شما نزد خدا،پرهیزگارترین شماست. خدا دانا و کاردان است.

و هم چنین در حدیث نبوی آمده است: «لا فضل لعربی علی أعجمی إلا بالتقوی»؛ هیچ عربی بر عجمی برتری ندارد مگر با تقوا.

ص:230

این دعوتی است روشن از قرآن کریم دربارة چگونگی برخورد با دیگران و اسلام به احترام گذاردن به دیگر اقوام و عدم رفتار با آن ها بر پایه خودبرزگ بینی و غرور،

فرا می خواند.(1)

>قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ تَعَالَوْاْ إِلَی کَلَمَةٍ سَوَاء بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمْ أَلاَّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللّهَ وَلاَ نُشْرِکَ بِهِ شَیْئًا وَلاَ یَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضاً أَرْبَابًا مِّن دُونِ اللّهِ فَإِن تَوَلَّوْاْ فَقُولُواْ اشْهَدُواْ بِأَنَّا مُسْلِمُونَ<؛(2)

بگو: ای اهل کتاب، بیایید از آن کلمه ای که پذیرفته ما و شماست پیروی، کنیم: آن که جز خدای را نپرستیم و هیچ چیز را شریک او نسازیم و بعضی از ما بعضی دیگر را سوای خدا به پرستش نگیرد اگر آنان رویگردان شدند بگو: شاهد باشید که ما مسلمان هستیم.

این گفته، یک خطاب جهانی است که از منطقه اسلامی و نژاد بشری که پیامبر اسلام به آن تعلق دارد، فراتر می رود با تصریح به این که وجود ایشان رحتمی برای جهانیان است و هم چنین این گفته خطابی برای همه مردم و این امر از کلام خداوند تعالی «یا ایها الناس» و «یا بنی آدم» به وضوح مشاهده می شود.(3)

بنابراین اسلام معتقد است که سرتاسر جهان از آن خداوند بوده و خداوند تعالی جهان را برای بشر رام کرده است که از این گفته قرآن کریم پیداست:

>وَسَخَّرَ لَکُم مَّا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ جَمِیعًا مِّنْهُ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لَّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ<؛(4)

و آنچه را در آسمان ها و آنچه را در زمین است به سود شما رام کرد همه از اوست. قطعاً در این [امر] برای مردمی که می اندیشند نشانه هایی است.

و به سبب این سرآغاز که اساس آن روش قرآن در برخورد با ملت ها و دیگر اقوام است، تمدن عربی اسلامی موفق شد در رشد و اوج شکوفایی خود از تمدن دیگر

ص:231

ملت ها بهره بگیرد و تمدن اسلامی با یک غنای فکری و روحی آشنا شد که پیش تر همانندی نداشت.(1)

بنابراین، قرآن مسلمانان را به نشر دعوت اسلامی و رساندن کلمه حق به همه مردم فرا می خواند و آنان را به گشایش فکری و مشارکت با دیگران با چشم پوشی از عقیده، هویت، رنگ و زبان آن ها و پرهیز از خودبزرگ بینی قومی و تلاش برای تخریب دیگران و محو کردن آن ها و سلب ویژگی ها و تاراج منابع و ثروت آنان، دعوت می کند، همانا قرآن مسلمین را به رحمت و خارج کردن مردم از ستم توصیه می کند و دعوت، ناگزیر باید بر اساس حکمت و موعظه حسنه و مجادله با حکمت و اندرز نیکوتر باشد و خداوند تعالی فرمود:

(ادْعُ إِلِی سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُم بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَن ضَلَّ عَن سَبِیلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ)؛(2) مردم را با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت بخوان و با بهترین، شیوه با آنان مجادله کن زیرا پروردگار تو به کسانی که از راه او منحرف شده اند آگاه تر است و هدایت یافتگان را بهتر می شناسد.

در آیه دیگر فرمود:

>لاَ إِکْرَاهَ فِی الدِّینِ قَد تَّبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ فَمَنْ یَکْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَیُؤْمِن بِاللّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَیَ لاَ انفِصَامَ لَهَا وَاللّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ<(3)؛ در دین هیچ اجباری نیست هدایت از گمراهی مشخص شده است پس هر کس که به طاغوت کفر ورزد و به خدای ایمان آورد، به چنان رشته استواری چنگ زده که گسستنی نباشد خدا شنوا و داناست.

ص:232

و پس تکیه قرآن بر برهان و دلالت های عقلی و پیروی از تسامح و نرمش است و به کارگیری اجبار، اقدامات خشونت بار و بدنام کردن دیگران مقبول نیست.(1) همچنان که دین اسلام بر اساس روش قرآن گفت وگو و به رسمیت شناختن دیگران را به مسلمانان توصیه می کند و از آنان می خواهد تا با هدف برقراری همزیستی مسالمت آمیز که از نتایج آن فراگیر شدن امنیت، صلح و همکاری در سرتاسر جهان است، به دنبال مشترکات میان اقوام و تمدن های مختلف باشند.

هم چنان که به مسلمانان توصیه می کند از عقب نشینی از مبادی، اصول شریعت و اندیشه بر حذر باشند، بنابراین قرآن به گفت گو بر اساس حکمت و اندرز نیکوتر فرا می خواند، اما به عقب نشینی و پذیرفتن دیدگاه های متناقض با شریعت و روش قرآنی را نمی پذیرد. خداوند تعالی فرمود:

>وَلَا تُجَادِلُوا أَهْلَ الْکِتَابِ إِلَّا بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ إِلَّا الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ وَقُولُوا آمَنَّا بِالَّذِی أُنزِلَ إِلَیْنَا وَأُنزِلَ إِلَیْکُمْ وَإِلَهُنَا وَإِلَهُکُمْ وَاحِدٌ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ<(2)؛ با اهل کتاب، جز به نیکوترین شیوه ای مجادله مکنید مگر با آن ها که، ستم پیشه کردند و بگویید: به آن چه بر ما نازل شده و آنچه بر شما نازل شده است ایمان آورده ایم و خدای ما و خدای شما یکی است و ما در برابراو گردن نهاده ایم.

و نیز فرمود:

>وَمَن یَبْتَغِ غَیْرَ الإِسْلاَمِ دِینًا فَلَن یُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِی الآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِینَ<؛(3)

و هرکس که دینی جز اسلام اختیار کند از او پذیرفته نخواهد شد و در آخرت از زیان دیدگان خواهد بود.

ص:233

به عبارت دیگر، قرآن پس از بیان اختلاف میان بشر، همزیستی مسالمت آمیز را در میان آنان استوار کرد و از آن جایی که بشر به تمدن ها و فرهنگ های متنوع تعلق دارد، روش قرآنی به گفت وگوی تمدن ها باور دارد و این همان رازی است که باعث شد تمدن اسلامی، مبدع و سازنده باشد که بسیاری از دستآوردها را به بشر تقدیم کرد، زیرا اختلاف میان هویت های مختلف و اقوام را محترم شمرده و از دهش تمدن آن ها که در بوته تمدن اسلامی ذوب شد، بهره برد.(1)

خداوند تعالی فرمود: >أُوْلَئِکَ حِزْبُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ<؛(2)

«اینان حزب خدایند، آگاه باش که حزب خدا رستگارانند» و فرمود: >وَمَن یَتَوَلَّ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِینَ آمَنُواْ فَإِنَّ حِزْبَ اللّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ<؛(3)

«و هر که با خدا و پیامبر او و مؤمنان دوستی کند، بداند که پیروزمندان گروه خداوندند». روش قرآنی این مسئله را برای مسلمانان روشن کرد که اختلاف بشر در زبان و رنگ بر اساس اراده خداوند است و باید این امر جزئی از ایمان آن ها بوده و این اختلاف باید برای آنان انگیزه باشد تا بدان چه که موجب رضایت خداوند می شود، عمل کنند و خداوند تعالی فرمود: >وَمِنْ آیَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافُ أَلْسِنَتِکُمْ وَأَلْوَانِکُمْ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّلْعَالِمِینَ<(4) «و از نشانه های قدرت اوست آفرینش آسمان ها و زمین، و اختلاف زبان ها، ورنگ هایتان در این عبرت هایی است برای دانایان» و فرمود:

>وَأَنزَلْنَا إِلَیْکَ الْکِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِّمَا بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ الْکِتَابِ وَمُهَیْمِنًا عَلَیْهِ فَاحْکُم بَیْنَهُم بِمَا أَنزَلَ اللّهُ وَلاَ تَتَّبِعْ أَهْوَاءهُمْ عَمَّا جَاءکَ مِنَ الْحَقِّ لِکُلٍّ جَعَلْنَا مِنکُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا وَلَوْ شَاء اللّهُ لَجَعَلَکُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَ-کِن لِّیَبْلُوَکُمْ فِی مَآ آتَاکُم فَاسْتَبِقُوا الخَیْرَاتِ إِلَی الله مَرْجِعُکُمْ جَمِیعًا فَیُنَبِّئُکُم بِمَا کُنتُمْ فِیهِ تَخْتَلِفُونَ<؛(5)

و این کتاب را

ص:234

به راستی بر تو نازل کردیم، تصدیق کننده و حاکم بر، کتاب هایی است که پیش از آن بوده اند پس بر وفق آنچه خدا نازل کرده است در میانشان حکم کن و از پی خواهش هاشان مرو تا آنچه را از حق بر تو نازل شده است واگذاری برای هر گروهی از شما شریعت و روشی نهادیم و اگر خدا می خواست همه شما را یک امت می ساخت، ولی خواست در آنچه به شما ارزانی داشته است بیازمایدتان پس در خیرات بر یکدیگر پیشی گیرید همگی بازگشتتان به خداست تا از آنچه در آن اختلاف می کردید آگاهتان سازد.

ص:235

خود به سمت آن می ایستند، قبله ای کامل است و طواف برگرد کعبه به بیننده این اصل مهم را می آموزد که حقیقت قبله بیش از یک زوایه دارد.(1)

موفقیت تمدن عربی اسلامی در پذیرش هویت ها و تمدن های گوناگون از این مسئله ناشی شده و ویژگی جهانی و بشری را در خود جای داده است و تا زمانی که مسلمانان به روش قرآنی پایبند باشند، این تمدن قادر به نهضت و بازگشت به دوران شکوه خواهد بود که بارزترین نتایج آن دور شدن جهان اسلام از جریان های اسلام گرای تندرو می شود.(2)

اما در هدف و روش، اختلاف وجود دارد و از نظر روژه گارودی مسئله گرایش به تمدن غربی و بررسی راه های گوناگون برای تضمین در صدر باقی ماندن این تمدن در جهان به خوبی مشاهده می شود و هم چنین در این نظریه عدم اجازه برای پیشرفت و توسعه تمدن به دیگر ملت ها عیان است، زیرا آنان از گفت وگو بیم دارند و تمدن غربی در این مسئله با روش اسلامی در تناقض است، روش اسلام روشی است که به گفت وگوی تمدن ها برای همه بشریت باور دارد، امری که همزیستی مسالمت آمیز، همکاری و احترام، به کارگیری زبان گفت وگو بر اساس به رسمیت شناختن و احترام به دیگران و ایجاد روابط مستحکم میان ملت ها و تمدن ها را تضمین می کند.(3)

بر اساس این اختلاف در هدف و روش میان دو نظریه، وجود گفت وگو میان این تمدن دشوار خواهد بود و چه بسا امکان آن وجود نداشته باشد، زیرا مشکل در تمدن اسلامی نیست و تمدن اسلامی در اوج نیروی سیاسی و علمی خود گفت وگوی تمدن ها را اجرا کرد. اما نظریه گفت وگوی تمدن های غرب در بطن خود حامل ویژگی جانبداری است، که هدف اول و آخر آن ادامه پیدا کردن برتری تمدن غرب بر دیگر ملت هاست.

ص:236

برای این که تمدن غرب بتواند گفت وگوی تمدن ها را محقق کند باید گام هایی عملی را بردارد که سرآغاز آن با احترام به دین اسلام، تمدن اسلامی و به رسمیت شناختن دستآوردهای بشری است که تمدن غرب به برکت آن به جایگاه امروز خود دست پیدا کرده است.(1)

ما بر اساس این امر فراخوانی عمومی را برای مسلمان با هدف تمسک به این روش در زندگی خود تدوین می کنیم خواه در میان خود و یا با دیگران که در شریعت و اندیشه با آنان اختلاف دارند تا بدین صورت گفت وگو بر اساس احترام و دلالت های عقلی روش آن ها قرار بگیرد و این روش همان روش قرآنی است که دین اسلام بدان توصیه کرده است.

پنجره های بی شماری را برای انسان گشوده است تا با استفاده از آن، خود را از تهدید ها برهاند. بنابراین دین اسلام در آنچه که امروز حقوق تضامنی شناخته می شود، پیشی گرفته است و این حقوق به واجبات نزدیک است. بنابراین هرکس که در محیط پاک خود حقوقی دارد، حفاظت از این محیط از واجبات اوست، همان گونه که اگر فردی خواستار صلح است نباید مرتکب خونریزی شود.(2)

قرآن، جنبه مهمی از شیوه اداره گفت وگو را توضیح داده است تا این گفت وگو، سازنده و ثمربخش باشد؛ مانند باید با زبان احترام آمیز برای دعوت دیگران به گفت وگو و باید موضوعات نخستین گفت وگو از مشترکات دو طرف آغاز شود تا طرف ها با یکدیگر آشنا شوند، امری که موجب ایجاد روابط، نزدیکی و ادامه یافتن گفت وگو می شود سپس به موضوعاتی که بر سر آن ها اختلاف وجود دارد، پرداخته شود و براساس روش قرآنی که برای مسلمانان واضح است، گفت وگو باید با تکیه بر موعظه نیکو و برهان عقلی باشد.(3)

ص:237

خداوند تعالی می فرماید:

>قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ تَعَالَوْاْ إِلَی کَلَمَةٍ سَوَاء بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمْ أَلاَّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللّهَ وَلاَ نُشْرِکَ بِهِ شَیْئًا وَلاَ یَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضاً أَرْبَابًا مِّن دُونِ اللّهِ فَإِن تَوَلَّوْاْ فَقُولُواْ اشْهَدُواْ بِأَنَّا مُسْلِمُونَ<(1)؛ بگو: ای اهل کتاب، بیایید از آن کلمه ای که پذیرفته ما و شماست پیروی، کنیم: آن که جز خدای را نپرستیم و هیچ چیز را شریک او نسازیم و بعضی از ما بعضی دیگر را سوای خدا به پرستش نگیرد اگر آنان رویگردان شدند بگو: شاهد باشید که ما مسلمان هستیم.

روش قرآنی تاکید می کند که هدف از تقارب و آشنایی با یکدیگر باید همکاری درباره آنچه باشد که خیر بشریت و انسان را در بردارد؛ بنابراین خداوند تعالی می فرماید:

>لَا یَنْهَاکُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ لَمْ یُقَاتِلُوکُمْ فِی الدِّینِ وَلَمْ یُخْرِجُوکُم مِّن دِیَارِکُمْ أَن تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَیْهِمْ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ<؛(2) خدا شما را از نیکی کردن و عدالت ورزیدن با آنان که با شما در دین، نجنگیده اند و از سرزمینتان بیرون نرانده اند، بازنمی دارد خدا کسانی راکه به عدالت رفتار می کنند دوست دارد.

از این رو می توان گفت که روش قرآنی در آشنا کردن مسلمان با این مسئله که اختلاف میان بشر امری الهی است، بسیار صریح بوده است و باور داشتن به آن روش قرآنی(3) که خداوند تعالی آنان را بدان توصیه کرده است از جهت اسلوب و هدف ضروری است تا جهان اسلام امروز جایگاه آشکار خود را در میان امت ها و ملت ها به دست بیاورد. بارزترین عرصه گفت وگو با دیگران را می توان در عرصه های زیر پی گیری کرد:(4)

ص:238

1. عرصه کاربردی که به واسطه آن به راحتی می توان نقاط قوت و ضعف دیگران را با هدف به کار گرفتن آن در گفت وگو شناخت.

2. عرصه تبلیغاتی و ترویجی، تا تمدن دیگران را در مجموعه عقیدتی آنان بشناسیم.

3. عرصه دانشگاهی، لازمه این امر آن است که دانشگاه ها به پژوهش هایی بپردازند که اصول گفت وگو از نظر تفکیک، بهره گیری از زمان و کسب اطلاعات... در آن اجرا می شود تا نتایج گفت وگوی تمدن ها سازنده باشد.

4. ایجاد انس و الفت که با بررسی مواضع توافق صورت می گیرد تا جایگزین منازعه ها شود.

5. آشنایی با دیگران که خاستگاه آن باید قرآن باشد و دیگران نیز بدان نیازمند هستند و لازمة آن تاسیس سازمان هایی است که مسئولیت این آشنایی را که قرآن کریم در کلام خداوند تعالی ما را بدان فراخوانده است بر عهده بگیرد >یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُم مِّن ذَکَرٍ وَأُنثَی وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا<(1)

6. نگارش: عرصه ای است که مسئولیت آن بر عهده نویسندگان و سازمان هاست به گونه ای که اگر چیزی نوشته می شود بیانی از آسیب های موجود باشد.

7. اینترنت: که باید مملو از بانک اطلاعات باشد، به ویژه آن که ما فقط از دو درصد از تولید ملی استفاده می کنیم در حالی که نود و هشت درصد را از خارج گرفته و یا از خارج وارد می شود.

8 . پی گیری و تصحیح: فرایندهایی هستند که در بالابردن امور در سطح کیفیت عالی سهیم هستند.

9. جهانگردی: رکنی است که باید در عرصه گفت وگو از طریق ساماندهی آن بدان توجه شود به گونه ای که به جهان گرد اجازه دهد وارد اعماق یک کشور شود تا زمانی که به کشور خود باز می گردد حامل حقیقت روح تمدن اسلامی باشد.

ص:239

10. صدا و سیما: رسانه هایی هستند که مسئولیت نفوذ به اعماق مسائل مطرح شده بر عهده آن است و در نشر فرهنگ گفت وگو میان جوامع باید سهیم باشند.

11. بهره برداری از دیدارها و ارتباطات حضوری و دیجیتال.

12. توجه به سیاست خارجی که مسئولیت آن بر عهده سفارت ها و کنسولگر است و این فرآیند ارتباط و هماهنگی با دیگران را تسهیل کرده و محافل بین المللی فرصتی برای این امر است.

13. تکامل در حل مشکلات و کسب نتایجی که در خدمت بشریت است تا بدین سان به روش قرآنی عمل شود.

14. ترجمه: بهره گیری از این عرصه برای گفت وگوی تمدن ها و برگزیدن متن هایی که اضافات بیشتری داشته باشند.

این عرصه ها، حیاتی هستند و می تواند نقش سازنده ای در ایجاد همزیستی مسالمت آمیز در جامعه ای شود که در آن پیوستگی های متعددی وجود دارد، زیرا عرصه ای پربار است برای گفت وگو بر اساس احترام به دیگران، دوری از تکبر و خود برزگ بینی، ستم و غرور.

ص:240

و قرآن برای مسلمانان شیوه زندگی روشنی را ترسیم کرده است و به مسلمانان توصیه می کند که روابط اجتماعی آنان بر اساس احترام، همکاری و اعمال صالح باشد تا در خدمت بشریت قرار گیرد و این تمدن، حامل ویژگی جهانی و انسانی است و تا زمانی که مسلمانان به روش قرآنی پای بند باشند قادر به خیزش مجدد و بازگشت به شکوه خود هستند که بارزترین نتایج آن دور شدن جهان اسلام از جریان های اسلام گرای تندرو است.

گفت وگویی که بر اساس تمدن اسلامی باشد در هدف و روش خود با گفت وگوی تمدن های غرب که متفکر فرانسوی روژه گارودی بدان فراخوانده متفاوت است، در نظریه او مسئله گرایش به تمدن غربی و بررسی راه های گوناگون برای تضمین در صدر باقی ماندن این تمدن در جهان به خوبی مشاهده می شود. و هم چنین در این نظریه عدم اجازه برای پیشرفت و توسعه تمدن به دیگر ملت ها عیان است، زیرا آنان از گفت وگو بیم دارند و تمدن غربی در این مسئله با روش اسلامی در تناقض است، روشی که به گفت وگوی تمدن ها برای همه بشریت باور دارد، امری که همزیستی مسالمت آمیز، همکاری و احترام، به کارگیری زبان گفت وگو بر اساس به رسمیت شناختن و احترام به دیگران و ایجاد روابط مستحکم میان ملت ها و تمدن ها را تضمین می کند و از این رو گفت وگو میان این دو تمدن دشوار است.

ص:241

ص:242

ص:243

ص:244

ص:245

در طول تاریخ پیدا نکردند؛ مگر پس از آن که برخی مانند: ابن تیمیه و غیر او- در تعامل با بقیة مسلمانان راه متفاوتی را پیمودند.

امام عبد القدر گیلانی در کتاب خود، الاعتقاد، این گرایش را مورد تاکید قرار داده است. در این کتاب او بر مسائل اعتقادی در اوایل قرن پنجم هجری متمرکز شده است. این قرن با کتاب «تهافت الفلاسفة» غزالی در ردّ فلاسفه به پایان رسید(1).

جهت تعمیق این گرایش، ابوبکر بن عربی از همة کارهای ادبی جاحظ، مسعودی و غیر این ها بیزاری جسته است و ابن عربی به بر حذر بودن از بدعت کسانی که آن ها را «بدعت گذاران حیله گر» نامیده، دعوت کرده است؛ زیرا آن ها گناهان را برای مردم تسهیل می کنند(2).

بدعت از دیدگاه آن ها عبارت است از: «نوآوری بدون نمونة قبلی. بدعت چنان چه از روی قصد نباشد، گمراهی آشکار است و اگر عامدانه باشد کفر به شریعت و شارع است»(3).

انکار بر اهل بدعت - آن گونه که آن ها نامیده اند - به تکفیر تحوّل یافته است. ابن جوزی معتقد است که این افراد، پیروان ابلیس و فریب های او هستند؛ آن گونه که در کتاب مشهور او «تلبیس إبلیس» آمده است.

ابن تیمیه بر ظواهر معانی کتاب و سنّت تکیه کرده است. او نقش عقل را در این شیوه منحصر کرده است؛ بدون آن که بر فلسفه و دانش های عقلی تکیه کند. وی آن گونه که در نوشته های او آمده است؛ فلسفه و دانش های عقلی را تحقیرکنندة اندیشة بشری و گمراه کنندة آن می داند. مشهورترین این نوشته ها، کتابی به نام معارج الوصول است(4).

ابن تیمیه در استدلالات خود در «توحیدشناسی» هم به فهم خود از قرآن و سنّت و مطالب آثار سلف (گذشتگان) که آن ها را صحیح دانسته تمسّک کرده است؛ آن گونه که

ص:246

در کتاب خود به نام «العقیدة الواسطیّة» این مطالب را آورده است. او این کتاب را در سال 698 ه- در پاسخ به درخواست یکی از قضات واسط نوشته است(1).

این گرایش به پیروی مطلق و بی چون و چرای عقل از نقل منجرّ شده است. با این پیروی، دانش های عقلی ناپدید شد و این روش و پیروی که متکی بر نقل بود و سزاوارتر آن است که گفته شود شیوه ای که بر فهم فقها از کتاب و سنّت (نقل) متّکی است. آن ها عقاید خود را به مثابة عقیدة مسلّم و غیر قابل مناقشه و بحث بر دیگران تحمیل می کنند. با این کار، اندیشة اسلامی سنّی زیر چکش های این بزرگان متعصّب و تنگ نظر دست و پایش را جمع کرد و به گوشه ای عزلت و پناه برد. این بزرگان دیدگاه تک بعدی و متعصّبانة خودشان در مورد دین را به دیگران تحمیل کردند؛ به گونه ای که نسل های آینده به ویژه دانشمندان معاصر به شدّت تحت تاثیر قرار گرفتند. ما این مسأله را به صورت آشکار در تعدادی از کتاب ها و تالیفات آن ها مشاهده می کنیم.

به عنوان نمونه، دکتر محمّد یوسف موسی، نویسندة کتاب «ابن تیمیة» با افتخار نسبت به کار اسلاف خود، در صفحة 56 کتابش می نویسد: «در عهد صلاح الدین ایّوبی، او مذهب شیعه را از مصر حذف کرد و به جای آن، مذهب شافعی و مالکی را نشانده است». گویا شیعیان، کافر هستند و استحقاقی جز مرگ و نابودی ندارند.

دکتر موسی در جای دیگری از کتابش، شیعه را این گونه توصیف کرده است که آن ها از دیرباز برای اسلام و اهل آن توطئه چینی می کنند. عین کلام او در ص37 کتاب این است:

آن گونه که از علم کلام دانسته می شود؛ مسلمانان به لحاظ اعتقادات دینی فرقه های مختلفی هستند. فرقه هایی مانند اسماعیلیه و غیر آن از شیعیان (روافض) وجود دارند که از قدیم الایّام تا روز قیامت برای اسلام و اهل آن به شدّت توطئه چینی می کنند.

این نویسنده بدی را به حدّ بالایش رسانده است آن جا که شیعه را مزدور، جاسوس و خائن به کشورهای اسلامی و دین اسلام به تصویر کشیده است. در جای دیگری از

ص:247

همان صفحة پیشین، گفته است: «... همان گونه که موضع گیری شیعیان رافضی متجاوز ستمگر در مصر، شام و عراق و تمایل آن ها به دشمنان دین و وطن را تفسیر و تحلیل می کند...».

این نظرات و موضع گیری ها بر ضدّ شیعة امامیه، ریشه های خودش را از نظریّه پردازی های ابن حزم، ابن تیمیه، محمّد بن عبد الوهّاب و غیر این ها گرفته است که به دشمنی با مکتب اهل بیت علیهم السلام معروف بوده اند.

اشغال بخش های شرقی کشورهای اسلامی در دو قرن پنجم و ششم هجری توسّط سلاجقه و جنگ های آن ها بر ضدّ بویهیان و جنگ های صلیبی، حملة مغول و تاتار، و پس از آن اشغال کشورهای اسلامی در نیمة قرن ششم میلادی از سوی ترک های عثمانی؛ همه و همه به همراه عقب ماندگی فکری و تمدّنی هستند که جهان اسلام را در بر گرفته است؛ و باعث تشدید وخامت آن شده اند. این جنگ ها باعث نهادینه شدن انحطاط و عقب ماندگی و تداوم آن در عرصه های مختلف زندگی اجتماعی و فکری مسلمانان شده است؛ تا این که به آغاز قرن بیستم می رسیم که مسلمانان به تمدّن غربی روی آورده اند؛ در وضعیّتی که این تمدّن در قلب خانه های آن ها با سلاح و تکنولوژی مدرن به آن ها هجوم آورده است.

این حوادث و تحوّلات، اندیشه ای را از خود تراوش کرده است که در ظاهر برچسب مدرنیته و کارآیی را بر خود دارد؛ در حالی که در باطن خود ابزارهای عقب ماندة فکری پیشین ولی در قالب لفظی جدید و مدرن را به همراه دارد. دلیل آن کاربرد همان شیوة گذشته و ابزارهای قدیمی آن توسّط فقهای مسلمان با الهام از فضای فرهنگی قرن پنجم هجری و پس از آن است.

از جمله نتایج منفی عمدة این اندیشه، سر دادن شعار «بازگشت به سلف صالح» از راه دعوت به پاکسازی اسلام از پلیدی های فکری و اعتقادی و تضمین پاکی اسلام و پیروان آن بوده است(1).

نتیجة منفی دیگر این اندیشه، تحمیل ولایت برتری جویانه بر

ص:248

دیگران است. پیشوای مذهب وهّابی گری، محمّد بن عبد الوهّاب، شاگرد وفادار ابن تیمیه، که به مانند اسلاف خود عَلَم دشمنی با شیعه را برافراشته است؛ با امانت داری و اخلاص زیادی از این شیوه پیروی کرده است. او در کتابچة خود به نام: «التوحید الذی هو حقّ الله علی العبید» در توضیح روایتی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در مسألة یازدهم گفتاری دارد که عین متن آن چنین است: این روایت را پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در خطبة خود پنج روز پیش از رحلتشان به عنوان ردّ بر دو گروه که بدترین بدعت گذاران هستند فرموده است، برخی از سلف، آن ها را از 72 گروه شمرده اند، این دو طایفه، رافضی ها (شیعیان) و جهمیه هستند. به واسطة رافضه، شرک و پرستش قبرها به وجود آمد و آن ها نخستین کسانی هستند که بر قبور مسجد ساخته اند(1).

او به هزاران کتاب شیعی که مذهب شیعة امامیه و اعتقادات آن ها - که از امامان اهل بیت علیهم السلام گرفته شده است - را بیان می کند، اکتفا نکرده؛ بلکه از همة این میراث موجود در نزد آن ها روی برگردانده و آن ها را از اسلام بیرون کرده است. او شیعیان را با یک حرکت قلم و بدون آوردن دلیل قانع کننده ای اهل شرک، پرستش کنندگان قبور و بت ها دانسته است؛ بلکه آن ها را از بدترین مخلوقات نزد خداوند متعال دانسته است؛ زیرا آن ها، آن گونه که او می گوید: «میان دو فتنه جمع کرده اند: فتنة قبور و فتنة بت ها»(2).

شیوخ و فقهای مذهب وهّابیّت یکی پس از دیگری بر طبق شیوة فکری محمّد بن عبد الوهّاب گام برداشته اند؛ بلکه بالاتر از این، برخی از آن ها، هنگامی که شیعة امامیه را تکفیر کرده اند در این افراطی گری غرق شده اند. یک نمونه را از میان هزاران مورد به عنوان شاهد در اینجا می آوریم: عبد الرحمان حمّاد آل عمر، یکی از اساتید فقه وهّابیّت در عربستان سعودی کتاب چة مختصری به نام «دین الحق» نوشته است. مقامات سعودی آن را با چاپی آراسته به همراه کتاب های دیگر و مقداری آب زمزم چند سال

ص:249

پیش به صورت رایگان میان هزاران حاجی توزیع کرده اند؛ در صفحة 125 آن آمده است: از جمله فرقه های خارج شده از اسلام، رافضه (شیعه) است. هر چند آن ها ادّعای اسلام دارند؛ نماز می خوانند، روزه می گیرند، و به حجّ می روند، این فرقه از جمله فرقه های پر جمعیّت است. آن ها مدّعی هستند که جبرئیل علیه السلام در ابلاغ رسالت و نبوّت خیانت کرده که آن را به حضرت محمّد صلی الله علیه و آله و سلم داده است چرا که آن برای حضرت علی رضی الله عنه فرستاده شده بود. برخی از شیعیان معتقدند که علی خداست و در تعظیم ایشان و فرزندان، نوه ها، همسر ایشان (حضرت زهرا) و مادرشان حضرت خدیجهMغلوّ می کنند؛ بلکه بالاتر از این، آن ها را خدایانی در کنار خداوند متعال قرار می دهند؛ آن ها را می خوانند و معتقد به عصمت آن ها هستند. جایگاه آن ها را در نزد خداوند متعال بالاتر از جایگاه رسولان علیهم السلام می دانند. شیعیان معتقدند: در قرآنی که الآن در دست مسلمانان است؛ زیادت و کاستی وجود دارد. آن ها برای خودشان قرآن های ویژه ای دارند و در آن آیات و سوره هایی از پیش خودشان جعل کرده اند. شیعیان بهترین مسلمانان پس از پیامبرشان (ابوبکر و عمر) را سبّ می کنند. امّ المؤمنین، عایشه را سبّ می کنند. در زمان رفاه و سختی از علی و فرزندانش طلب یاری و کمک می کنند و آن ها را بدون خداوند می خوانند؛ در حالی که علی و فرزندانش از آن ها بیزار هستند؛ زیرا آن ها را آلهه ای در کنار خداوند متعال قرار داده اند و به خداوند دروغ بسته و کلامش را تحریف کرده اند. خداوند از آن چه آن ها می گویند بسیار بالاتر است.

این نویسنده در ادامة کلامش اهل اسلام را این گونه نصیحت می کند: «این فرقه های کافر که ما در موردشان صحبت کردیم؛ برخی از فرقه های کافر مدّعی اسلام هستند؛ در حالی که آن را از بین می برند...الخ»(1).

این ها نمونه هایی از میان هزاران کتاب و مطبوعات آراسته و رنگارنگ هستند که در تیراژ میلیونی به صورت مجّانی در نقاط مختلف جهان میان مسلمانان توزیع می شوند. این کتاب ها و نوشته ها منجرّ به فرهنگ سازی منفی گسترده ای بر ضدّ طایفة شیعة امامیه

ص:250

در نزد پیروان دیگر مذاهب اسلامی و ادیان دیگر شده است؛ زیرا تصویر شیعة امامیه نزد افراد معمولی و مسلمانان غیر فرهیخته به شدّت تخریب شده است. با این وضعیّت، کار برای تکفیری ها جهت بسیج کردن برخی از این افراد؛ به عنوان نیروهای انتحاری بر ضدّ شیعه در عراق و بقیّة کشورهای جهان آسان شده است.

ص:251

مشخّص سلف، است؛ این بازگشت، در اساس از احساس تلخ شکست در برابر چالش های عصر مدرن - و به طور مشخّص، غرب - و ناتوانی از ساخت مدرن تاریخ، آن گونه که این گرایش تصوّر می کند، ناشی شده است. این احساس باعث شد تا به گذشته عقب گرد کند و به دنبال مرجعی بگردد که او را از واقعیّت سخت - آن گونه که ادّعا می کند - نجات دهد. این مرجعیّت نجات دهنده در صدر نخستین اسلام موجود است. دلایل این توجّه به گذشته، با همة ظرفیّت مثبت و منفی آن، احساس خطر از طرف مقابل است که احساس قدرت در نزد او به تهدید و سیطره از طرف او تبدیل شده است. این احساس او را مجبور می کند تا نظام جامعی را که بر باورهای دینی و فرهنگی استوار است، تحمیل کند و مخالف همة گرایش های فکری و اعتقادی دیگر قرار گیرد. این گرایش تلاش می کند تا از طریق این سیستم فکری و اعتقادی هویّت اسلامی و واقعیّت را مطابق با دیدگاه خودش و سیستم ارزشی خودش فقط، بازسازی کند و حدّ و مرزی برای تفرقه و تجزیه و تکّه تکّه شدنی که جهان عرب و اسلام را به خود دچار کرده، قرار دهد. علاوه بر این مطالب به این نکته اشاره می کنیم که ما نسبت به اهداف و مقاصد افراد معتقد به این گرایش حسن ظن داریم.

ص:252

جریان سلفی گری وهّابی سعودی بیش از جریان های دیگر فعالیت و جلوه دارد؛ که دلایل گوناگونی دارد که فرصت پرداختن به آن ها الآن وجود ندارد.

3. ارتجاع و تعصّب فقهی و نبودِ زمینه ای برای طرح اندیشه های دیگر؛ زیرا جریان سلفی گری نظرات متعصّبانه تر را در فقه و اندیشه بر می گزیند. انعطاف فقهی نزد جریان های سلفی گری وجود ندارد؛ زیرا از دیدگاه آن ها هر انعطاف فقهی یا فکری مسامحه به حساب می آید که با مبانی خشن آن ها سازگار نیست.

4. تمسک به حرف نصّ شرعی و ملاحظه نکردن واقعیّت یا آن چه «فقه واقع گرا» نامیده می شود؛ و تحوّلاتی که بر زندگی عارض می شود. ملاحظة این واقعیّات، لزوم صدور فتوا مناسب با واقع و مراعات آن را می طلبد. جریان های سلفی این ویژگی را ندارند؛ لذا بسیار اتّفاق می افتد که این جریان ها با متغیّرها اصطکاک و برخورد دارند؛ زیرا آن ها به حروف نصوص شرعی و عمل کردن به ظاهر نصّ و نرفتن به عمق نصّ یا فهم ابعاد مخفی و تاریخی نصّ و هم چنین نداشتن توجّه لازم و مطلوب به اهداف تشریع و قانون گذاری تمسّک می کنند.

5. تفسیر توطئه محور حوادث و تسلّط این اندیشة توطئه محور بر تفسیر و تحلیل سلفی از روی دادها. سلفی گری همة حوادث جاری در جهان را در پرتو توطئه بر ضدّ اسلام و مسلمانان تفسیر می کند؛ و همة نظرات دیگر؛ مانند منافع سیاسی و روابط بین المللی را، بی اعتبار می داند. ویژگی تنگ نظری اندیشة سلفی او را دعوت کرده است تا با مدرنیته به عنوان شیوة جدیدی در جنگ بر ضدّ اسلام برخورد کند. در این بافت فکری مجموعه ای از تالیفات منتشر شده است که به مدرنیته حمله کرده و به شدّت از آن بر حذر می دارند(1).

6. فتوای انزجار و بیزاری محمّد بن عبد الوهّاب نسبت به دیگران حال یا مسلمان باشد یا غیر مسلمان؛ غیر از کسی که از مذهبش پیروی کرده و مطابق شیوة او رفتار کند. محمّد بن عبد الوهّاب می گوید:

ص:253

هیچ انسانی اسلامش پایدار و درست نمی شود؛ هر چند خداوند را به وحدانیت یاد کند و شرک را رها کند مگر آن که با مشرکان دشمن باشد و به دشمنی و کینه با آن ها تصریح کند.(1)

طبیعتا با توجّه به حوادث گذشته، مقصودش این است که تنها آن ها موحّدان واقعی هستند و غیر آن ها یا از کفّار هستند یا از اهل شرک و گمراهی.

پیمان محمّد بن عبد الوهاب با محمّد بن سعود، بنیان گذار حکومت اول سعودی، توجیه شرعی و قانونی برای هجوم به کشورهای اسلامی و کشتن اهالی آن پس از متّهم کردن آن ها به کفر و اجبارشان به پذیرش وهّابیّت به عنوان اسلام واقعی و کافر دانستن بقیّة فرقه های اسلامی به ویژه شیعه، را به دستشان داده است(2).

برای موجّه دانستن تجاوز و قتلی که انجام می دهند؛ روایتی را به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نسبت می دهند که فرمود: «مامور شده ام تا با مردم بجنگم تا زمانی که بگویند: لا إله إلّا الله و أنّ محمّداً رسول الله». آن ها این دشمنی و قتل را جهاد در راه خداوند متعال قرار داده اند(3).

ص:254

این قداست به همة صحابه و تابعین بدون استثنا و بر طبق شاخص های برتری دادن نزد این گرایش سرایت داده شده است.

ص:255

راه تمرکز بر قالب تاریخی مکانیکی و قالب گفتمانی جامد انباشته شده است، جز انحراف و تحریف در اندیشه و عمل و محرومیت از توانگری معرفتی تمدّنی و انسانی نتیجة دیگری ندارد(1).

هنگامی که اندیشة سلفی به بررسی یک پدیده یا حادثة بشری و یا مرتبط با طبیعت، در محیط انسانی و تاریخی می پردازد؛ به انسان در نگاه تاریخ یا حادثه و یا اندیشه، به مثابة موجودی نگاه می کند که به یک بُعد ذاتی جدای از زمان و مکان وابسته است و در تشخّصات ذاتی خود زندگی می کند؛ به دور از تاثیرپذیری یا تاثیرگذاری متقابل، از حرکت حوادثی که در آن ها به سر می برد. حوادثی که می تواند در آن ها تاثیر بگذارد و در نتیجه آن ها را بهره مند سازد و یا از آن ها تاثیر بپذیرد و در نتیجه توانگر شود.

ما از برنامه های کاربردی اندیشة سلفی گری - پس از بررسی سلفی گری به عنوان اصطلاحی فکری - می فهمیم که روش تفکّر این گرایش بی طرفانه و واقعی و منطقی نیست؛ زیرا به مجموعة قواعد و شاخص های علمی و دینی صحیح مورد اتّفاق همة اطراف مختلف، متعهّد و ملتزم نیست و مرجعیّت استاندارد محکمی ندارد که در تاویل متون و تجزیه و تحلیل معانی مختلف آن، مورد استناد و تکیه قرار گیرد؛ بلکه، به فهم خاص خودش تکیه می کند. برجسته ترین مشخّصة آن، شاذّ بودن و تک بودن در به سخن درآوردن میراث گذشتگان در قالب های جامد و سبک های محدود شده ای است که قابلیّت نگاه باز به زندگی و زمانه را ندارند؛ این ها باعث شده است که وابستگان به این اندیشه را در بحران و به دور از واقعیّت و زندگی و در اندیشه های غیر واقعی و خیالی انداخته است.

در اینجاست که قاتل پوشیدة خطرناک خودش را نشان می دهد. سلفی گری به صورت عمومی، که از عقل قدیمی سلفی تشکیل یافته و در قالب های ثابت، متون جامد و خشک و غیر قابل انعطاف، و با تفاسیر محدود و تک بعدی و روش های فکری

ص:256

یکنواخت، به صورت مداوم آن را حَکَم قرار می دهد. همة پیشرفت های جدید و مدرن از سوی این عقل سلفی محکوم هستند و به گونه ای تفسیر می شوند که با سنّتی و سلفی بودن خودشان سازگاری داشته باشند. هر متغیّر جدیدی یا مدرنی و یا مسئلة جدیدی که به حکم تحوّل تاریخ و تغییر داده ها، موقعیّت ها و نقش ها مشرف بر جامعه می شوند باید بر دادگاه عقل سنّتی و مرسوم گذر کند؛ یعنی بر متنی که شخصی آن را تفسیر و تحلیل می کند که در گذشته زندگی کرده و حرف او، حرف آخر است؛ چنان چه این مسألة جدید با دریافت های این عقل سازگار باشد، سرنوشت مسألة جدید، پذیرفته شدن است و در غیر این صورت ردّ می شود پس از آن که به فسق، گمراهی و بدعت متّهم می شود.

ص:257

تکفیر است؛ تلاش می کند تا به مقوله ها و باورهای دینی که آن ها را گلچین کرده و در حدّ توان متناسب با اهدف خودش است؛ تمسّک کند و آن ها را در قالب زبان سنّتی خود به کار ببرد. این اندیشه در اکثر اوقات این مقوله ها را از طریق تفسیرهای حرف محور به نفع خودش به جریان می اندازد؛ بدون آن که به سمت فهم برهانی و عمیق عموم نصوص دینی حرکت کند. این گرایش در تلاش است تا با این گفتمان ساده افکار عمومی را به سمت خودش جلب کند و هر آن چه غیر از گفتمان خودش است را نابود کند.

چکیدة مطلب این است که عقل سلفی، معانی، اندیشه ها و دیگر انگیزش های فکری را از سبد میراث به حکم بازگشت شبه مطلق آن به میراث، برمی دارد؛ در زمانی که این عقل اهمیّت در اختیار داشتن نگاه منطقی علمی و بی طرفی را درک نمی کند. بر این اساس او نمی تواند حقایق اصیل و ناب را از میراث شکار کند؛ زیرا آن ها را با واقعیّت نمی سنجد و از اهداف قوانین و احکام شرع و مقاصد نهایی آن که خودشان را بر مسیر جنبش فکری، اعماق آن و مفاهیمش تحمیل می کند؛ الهام بگیرند.

عقل سلفی، عملیات فکری خودش را انجام می دهد تا از میراث، دیدگاه ها یا احکام یا سبک های زندگی و یا نحوة رویارویی با چالش های تحمیلی بر آن را استخراج کند. عقل سلفی در پشت سپر قرائت خاصّ خود از نصّ مقدّس خودش را حفظ می کند و ابزارهای شناختی خود - که در گذشته آمد - را به کار می گیرد تا به گفته ها و باورهای خود تقدّس و تعصّب مذهبی (دگماتیسم) ببخشد. با این کار این امکان برایش فراهم می شود که ادّعا کند تمام وجود حقیقت را در اختیار دارد و این ادّعای او از احساس درونی او به در اختیار داشتن حق در تفسیر متون مقدّس و سیرة سلف به صورت گزینشی سرچشمه می گیرد؛ بدون آن که به عناصر زمان، مکان و تغیّر و تحوّلی که ویژگی و خصلت موجود زنده به صورت عام و انسان به طور خاصّ توجّه داشته باشد. هم چنین، عقل سلفی این توانایی را ندارد که ارتباط میان ثابت و متغیّر را تشخیص دهد. ثابت در معرفت بشری مرجع متغیّر است.

ص:258

به عنوان نمونه می توان شواهد گوناگونی را آورد که نظر ما را از طریق خواندن دقیق دو کتاب مهمی که مرجع بنیادین برای گرایش سلفی مدرن به حساب می آیند؛ یعنی: معالم فی الطریق نوشتة سیّد قطب، و الفریضة الغائبة نوشتة محمّد عبد السلام فرج؛ تایید می کنند(1).

نتیجه آن که، گفتمان سلفی گری از دوگانگی موجود میان واقعیّت زندگی و منطق تحمیلی آن ها بر بشر و برّندگی و خشونت عقل سلفی در احکامش که با واقعیّت برخورد می کند و آن را قطع می کند؛ رنج می برد.

نمودهای پیشرفت چالش های جدیدی را از خود تراوش می کند و این چالش های حیاتی مطالبات و داده هایی در واقعیّت بشری خواه در عرصة فکری یا اجتماعی یا اقتصادی و یا تکنولوژی دارد. این نمودها با قدرت به جوامعی که گرایش سلفی گری را برگزیده اند فشار می آورد و آن ها را در بندِ تناقض فعلی خود میان اضطرار به انتخاب بسیاری از خروجی ها و محصولات مدرنیتة غربی - به ویژه تکنولوژی ها و سبک زندگی - و میان گفته ها و باورهای عقل سلفی و گفتمان تاریخ گذشتة خشن آن قرار می دهد.

ص:259

به عنوان نمونه، حاکمان در کشورهایی که گرایش سلفی تکفیری را برگزیده اند؛ به سوی وارد کردن سازه های تمدّنی غربی به صورت کامل در عرصه های مختلف شتافته اند و آن ها را در کنار مدارس حدیث و قرآن پخش کرده اند؛ مانند: شهر صنعتی مجلّل جبیل، فرودگاه بین المللی خالد، فرودگاه بین المللی ملک فهد، دانشگاه محمّد بن سعود، پروژة آب شیرین کن، ساخت آسمان خراش ها، خرید سلاح های بسیار پیشرفته و... الخ امّا روحیّة بدوی خشن تغییر نکرده است و با نمود ها و نمادهای وارداتی مدرنیتة غربی خود را وفق نداده است(1).

2. این اندیشه، متعهّد به تحریم علوم غربی و کافر خواندن این علوم است و ویژگی شاخص آن انزوای تمدّنی و نگاه بسته به موضوعات است. به عنوان نمونه، شیخ عبد العزیز بن باز، مفتی عربستان سعودی، کرویّت زمین و چرخیدن آن بر گرد خورشید را مردود خوانده است و ادلّة نقلی و حسّی بر متحرّک بودن خورشید و ثابت بودن زمین!!! آورده است(2).

3. عدم پذیرش و اعتراف به اشتباه و پافشاری بر حق بودن باورها و نظرات خود و باطل بودن نظرات و اندیشه های دیگران. آثار عملی بر این تفکّر مترتّب می شود که در طرد دیگران و تکفیر آن ها نمود پیدا می کند(3).

4. ردّ عقل و باورهای آن؛ وهّابی ها نسل های دارای تعصّب دینی و منزوی را به وجود آورده اند؛ که اعتقادی به نقش عقل ندارند. فلسفه و جریان عقلی معتزله را محکوم کرده و اندیشة شیعی و غیر آن را تکفیر کرده اند(4).

ص:260

5. تعصّب مذهبی (دگماتیسم)؛ یعنی اعتقاد دگم و جازم به بر حق بودن خود. هر آن چه غیر خودشان است را یا باطل می دانند یا گمراه یا مشرک و یا کافر. و به ناچار باید بر ضدّ آن ها جهاد کرد(1).

6. اندیشة سلفی گری به همراهی کامل با گذشته شهره شده است؛ زیرا فقه سلفی و اندیشة آن را به عنوان چارچوب تشریعی مطلقی ارائه می کند که بر زمان با ابعاد سه گانه اش: گذشته، حال و آینده، برتری یافته است. این ویژگی باعث شده است که اندیشة سلفی گری، قدرت بر پاسخ انعطاف پذیر به متغیّرهای زمانه و چالش های آن را از دست بدهد و به سوی گذشته و دعواهای کلامی آن و اختیارات زبانی آن کشیده شود(2).

7. خطرناک ترین مسأله ای که الآن امّت اسلامی با آن روبرو است؛ شیفتگی بسیاری از جوانان آن به اندیشه های سلفی است که باورهای سلف را به صورت سطحی بازتولید می کند که با وضعیّت جوانان سازگار است. جوانانی که مشتاق تحوّل و شوریدن بر واقعیّت فاسدی هستند که در آن زندگی می کنند. خطر، در کسانی نهفته است که در واقعیّت اجتماعی- دینی تاثیرگذار هستند. آن سلفی هایی که امروز را در پرتو الگوی مطلق دانستن گذشته و نمادین بودن آن و ثبات سازوکار و اندیشه های آن می سازند. آن ها به دنبال بازتولید گذشته در زمان حال و کشاندن همة اشکال آشنای آن به زمان حال هستند. بر این اساس مدل حکومتی و دینی ارائه شده از سوی آن ها مدل معرفتی جدیدی نیست؛ بلکه تولید آن چه است که پیش از این به صورت مشروح یا خلاصه و یا تلفیقی ساخته شده بود. نمونه ای را که این ها به دنبال تحقّق آن هستند؛ با تلاش انسانی در حال حاضر و آینده محقّق نمی شود؛ بلکه در گذشته انجام شده است. بر این اساس، پیشرفت از نگاه آن ها در رفتن به سوی آینده نیست؛ بلکه در بازگشت به گذشته است. معنای این اندیشه از نظر عملی، خضوع در برابر مراجع سیاسی یا دینی و یا اجتماعی نمود یافته که باعث نادیده گرفتن تحوّلات

ص:261

و پیشرفت های پیش آمده برای اندیشة انسانی در طی مراحل تاریخی پی در پی آن تا این که به دوران فعلی رسیده است.

رؤیای گروه های تکفیری و مراجع آن ها این است که دولتی اسلامی دارای ولایت های گوناگون برپا شود که حاکمش، «امیر المومنین» باشد؛ و همة مردم از طریق بیعت و اعلام وفاداری و اطاعت به او و شنیدن دستوراتش تسلیم او می شوند و تحت فرمان او قرار می گیرند؛ و هیچ کس حقّ اعتراض به او با گفتار یا کردار ندارد؛ زیرا عاقبت چنین کاری قتل، مصادرة اموال و مباح شمرده شدن ناموس او به جرم خروج از اطاعت و جماعت مسلمین است.

برخی از این گروه ها عمارتهای کوچکی در مناطق مختلفی از جهان اسلام برپا کرده اند؛ که اهالی آن جا از بدبختی ها و بلاهای بزرگی که بر سرشان آمده، رنج می برند.

ص:262

پشتیبانی مادی و معنوی از آن ها را فراهم کردند و آن ها را با آرزوی ایجاد دولت اسلامی جدید گره زدند؛ دولتی که به دنبال احیای عظمت و شکوه گذشته یا رسیدن به شهادت و بهشت در این راه است؛ در حالی که واقعیّت و حقایقی که روز به روز آشکار می شود تاکید می کنند که این گروه ها طرح های پلیدی دارند که هدفشان از هم گسیختگی جهان اسلام و ابقای وضعیّت عقب ماندگی و سلطة غربی بر ثروت ها و دارایی های ملّت تا طولانی ترین زمان ممکن جهت خدمت به غرب و اسراییل و ضمانت سلطة آن در منطقة خاورمیانه است.

ص:263

ص:264

اندیشه های تند سیاسی، گروههایی تکفیری بوجود امدند که دستاویزهای زیادی برای تکفیر دیگران در دست داشتند.

با مراجعه به قرآن و عقائد ثابت اسلامی، معلوم می گردد این گروهها با فقه خود ساخته و سلیقه ای که یکی از مسائل آن گسترش محدوده کفر است، و با زیر پا نهادن قواعد مسلم اسلامی به تکفیر دیگران می پردازند.

کلیدواژگان: فقه تکفیر، تکفیر، تکفیر از نظر مذاهب اسلامی، نفی تکفیر

ص:265

تکفیر در اصطلاح: کفر، در اصطلاح، نقطة مقابل و ضدّ ایمان است. علّت نام گذاری این است که کفر، پوشانندة حقّ است(1). کُفران نعمت، به معنای متضادّ شکر یا انکار نعمت است. تکفیر، عبارت از متّهم کردن دیگران به کفر یا نسبت دادن کفر به یکی از اهل قبله می باشد. کُفر، اسم مصدری است که مقصود از آن یکی از این دو معناست:

1. معتقد شدن به کفر یکی از مسلمانان؛ خواه این اعتقاد از روی دلیل باشد یا از روی حدس و گمان.

2. نسبت دادن کفر به یک مسلمان؛ بر این اساس گفته می شود: کَفَّرَه.

بنابراین، تکفیر عبارت از حکم کردن با گفتار و اعتقاد به خروج شخص معیّنی از قلمرو ایمان به اسلام است. گفته شده است که تکفیر در اصطلاح، حکم به خروج مسلمان از دین اسلام؛ خواه با حکم به ارتداد او و یا به دلیل ارتکاب یکی از نواقض ایمان می باشد؛ فرقی هم نمی کند که این حکم، به حقّ باشد یا به باطل. دانشمندان اسلامی، کفر را به انواعی تقسیم می کنند؛ از جمله: تقسیم آن به کفر اکبر، که فرد را از ملّت اسلامی بیرون می برد؛ و کفر اصغر، که او را از ملّت اسلامی خارج نمی کند. اعمالی که فرد مسلمان را از ملّت اسلامی خارج می کنند عبارتند از: تکذیب کتاب های آسمانی، تکذیب پیامبران و رسولان، انکار ضروریّات و احکام ثابت اسلام، مخالفت با اسلام و روی گرداندن از حقّ و نفاق؛ و اعتقادی که فرد را از امّت اسلامی بیرون نمی برد: معتقد شدن به شبهه ای به دلیل تاویل و غیر آن است.

ص:266

بین دانشمندان مکاتب کلامی اختلاف نظر وجود دارد؛ برخی از مکاتب، ایمان را عبارت از تصدیق به قلب و شناخت خداوند متعال می دانند و بس؛ در حالی که از نگاه دیگران، ایمان همراهی تصدیق به قلب و اقرار زبانی به شهادتین است؛ گروه سوّمی، ایمان را همراه بودن تصدیق قلبی، اقرار زبانی و انجام اوامر الهی و دوری از گناهان و نواهی می دانند. بنابراین، بر طبق قول اول، به محض تصدیق و شناخت خداوند متعال، ایمان محقّق می شود. بر طبق قول دوم، ایمان زمانی محقّق می شود که فرد با زبان به شهادتین اقرار کند؛ اقراری که حاکی از تصدیق قلبی است؛ امّا بر طبق قول سوم، ایمان فقط با انجام دستورات الهی محقّق می شود(1).

به دلیل این ملازمه در ماهیّت ایمان و ارتباط آن با عمل و التزام عملی به احکام شرعی؛ مکاتب کلامی از هم جدا شده و دارای چند دیدگاه شده اند:

1. دیدگاه خوارج: خوارج معتقدند که مسلمان، در صورت ارتکاب گناه کبیره یا اصرار بر گناه صغیره و توبه نکردن، در دنیا کافر شده و در آخرت خلود در آتش جهنّم دارد. دلیل آن ها این است که عمل به فروع دین اقرار قلبی را تصدیق و تایید می کند؛ بر این اساس هر گاه فردی بخواهد التزام قلبی خودش را نشان بدهد؛ کارهای خواسته شده اسلامی را انجام می دهد و هر گاه مسلمان با رفتار عملی خواسته شدة اسلام مخالفت کند؛ حاکی از نبود تعهّد قلبی او به اسلام است. خوارج، با آیات وعید (تهدید به عذاب) بر این دیدگاه خودشان استدلال آورده اند(2).

2. دیدگاه معتزله: معتزله معتقدند که مرتکب گناهان کبیره مومن نیست؛ زیرا ایمان با عمل در ارتباط است؛ امّا از دیدگاه معتزله، چنین شخصی کافر نیست؛ زیرا با قلبش تصدیق کرده و شهادتین را بر زبان آورده است. بر همین اساس در قواعد عقیدة اعتزالی، اصل به نام «منزلی میان دو منزل» وجود دارد. معتزله با آیات وعید بر دیدگاه

ص:267

خودشان استدلال کرده اند؛ به همین دلیل علما، آنان را «وعیدیه» نامیده اند؛ چون متون دینی وعیدی و هشدار دهندة به عذاب را بر متون دینی وعده ای، که وعدة بهشت می دهند، غلبه داده اند(1).

3. دیدگاه اکثریّت اهل حدیث: آن ها معتقدند که مرتکب گناه کبیره از دائرة ایمان بیرون نمی رود؛ بلکه مرتکب چنین گناهانی، فاسق نامیده می شود. تنها کسانی در آتش جهنّم خلود دارند که مشرک به خداوند متعال باشند؛ آن هم به نحو شرک اکبر، و بر همین حالت بدون توبه بمیرد؛ غیر این مورد متوقّف به مشیّت الهی(2)

است؛ زیرا خداوند متعال فرموده است: >إِنَّ اللَّهَ لَا یَغْفِرُ أَن یُشْرَکَ بِهِ وَ یَغْفِرُ مَا دُونَ ذَالِکَ لِمَن یَشَاءُ وَ مَن یُشْرِکْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْترَی إِثْمًا عَظِیمًا<(3).

4. دیدگاه شیعة امامیه: در نزد شیعه دو گرایش در مورد ماهیّت ایمان وجود دارد. پیشینیان آن ها معتقد بودند که ایمان با تصدیق قلبی تحقّق می یابد و آن چه بر زبان جاری می شود رکن ایمان به حساب نمی آید. بر این اساس هر کس خداوند متعال را بشناسد و به آن چه معرفت او ایجاب می کند آگاه باشد و در قلبش آن ها را تصدیق کند او مومن است؛ ولی علمای متاخّر شیعه، ایمان را تصدیق به قلب و بر زبان آوردن شهادتین دانسته و عمل را به عنوان مکمّل آن دو تای دیگر می دانند(4).

5. دیدگاه مرجئه: مرجئه، گروهی هستند که ایمان را تصدیق به خداوند متعال و معرفت نسبت به او می دانند و بس. آن ها مدخلیّت اعمال در ماهیّت ایمان را نفی می کنند. بر این اساس گفته اند: با وجود ایمان، گناه هیچ ضرر و آسیبی نمی رساند(5).

آن ها بر نظریّات خود با آیات وعده دهنده استدلال کرده اند؛ مانند

ص:268

این آیه: >قُلْ یَاعِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُواْ عَلیَ أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُواْ مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیم<(1)

با توجّه به این مطالب نتیجه می گیریم که مسلمان، به واسطة یک گناه، کافر و در آتش جهنّم جاودان نمی شود؛ مگر از دیدگاه خوارج. همة مسلمانان به این اصل، ملتزم و متعهّد هستند که به دلیل ده ها آیه و روایت منع کننده، اهل قبله تکفیر نمی شوند. این مطالب از جهت ارتباط و نسبت اعمال و رفتار با ایمان بود. در مورد ارتباط اعتقادات با ایمان هم باید گفت که اندیشه ها، نظریّات و مفاهیم دینی مطابق با این وضع رایج تکفیری نیست. اجماع امامیه، ابوحنیفه، شافعی و مالکی بر این است که مسلمان با بر زبان آوردن اعتقادی یا فتوایی تکفیر نمی شود. بر این اساس هر کس در مورد اعتقادی اجتهاد کند و بر طبق آن اجتهادش با باور بر حقّ بودن آن عمل کند؛ در صورت خطا، یک اجر می برد و در صورت مطابقت اجتهاد او با واقع دو اجر دارد. لذا تکفیر، در میراث اعتقادی اسلام هم منفذی برای نفوذ پیدا نمی کند؛ (مگر بر طبق برداشت خوارج در جنبة اعمال) تا چه رسد به جنبة نظرات و اعتقادات. تکفیر، حتّی راه نفوذ برای بهره برداری از نظرات فقهای مذاهب اسلامی برای کافر دانستن کسی که به یک مسئله ای به صورت تفصیلی در عرصة عقیده یا فروع دینی معتقد شده است و با دلیل و نظر مشهور مخالف است؛ پیدا نمی کند. دیدگاه و موضع دینی و اسلامی در اکثر موارد به گونه ای است که باب تکفیر را به صورت شبه کامل می بندد. بله! در صورت فراهم بودن ابزارها و شرایط و نبود موانع، تکفیر دارای خصوصیّت ویژه ای است؛ زیرا این مسأله، مسألة معمولی نیست؛ بلکه یک حکم شرعی در فروعات دین و دارای محتوای اعتقادی است و صدور آن از غیر فقیه، صحیح نیست و کلام غیر فقها اعتباری ندارد(2). هر حکم شرعی فرعی باید دلیل شفّاف و آشکاری از کتاب و سنّت داشته باشد و باید

ص:269

برای تطبیق نصّ بر آن مورد اجتهاد شود. تکفیر با وجود این که از احکام شرعی است ولی دارای یک خصوصیّت ویژه در استدلال فقهی است. این حکم شرعی با قیاس یا اجتهاد به معنای عامّ آن و یا با دلیل ظنّی ثابت نمی شود؛ بر خلاف فروع فقهی دیگر که با قیاس و اجتهاد از منابع گمان آور، استحسان و مصالح مرسله اثبات می شوند. از آن جایی که تکفیر حکم شرعی اعتقادی است؛ حقّ محض خداوند متعال است و به ملکیّت هیچ سازمان یا گروهی در نمی آید. پایین ترین حدّ ثبوت حکم تکفیر این است که همة فقها بر حکم تکفیر به پشتوانة دلیلی که هیچ مخالفت یا شبهه ای نداشته باشد؛ اجماع کنند. این حرف، نظر اکثر علمای اسلام است؛ به غیر از آن چه که از غزالی نقل شده است که می توان بر اساس ادلّة ظن غالب در اثبات فروع فقه تکیه کرد(1)؛

امّا غزالی در جای دیگر لزوم بر حذر بودن کامل از تکفیر را مورد تاکید قرار داده و می گوید: «اشتباه در زنده گذاشتن هزار کافر آسان تر از اشتباه در ریختن خون مسلمان است»(2).

نظر فقهای حنفی این است که: چنان چه در مسأله ای 99 درصد احتمال تکفیر شخصی باشد و یک درصد احتمال بر نفی آن باشد؛ سزاوارتر برای فقیه این است که به احتمال نفی عمل کند(3)؛ زیرا اصل در مسلمان، ایمان و عدالت است تا زمانی که به مقتضای دلیل، این اصل زایل شود. فقهای مالکی، شافعی و حنبلی نیز از گسترش در تکفیر خودداری کرده اند. «ابن عبد البرّ» که مالکی مذهب است گفته است: برای هر کس علقه ای در اسلام در یک زمانی ثابت شود؛ سپس گناهی مرتکب شود یا برداشت نادرستی از اسلام داشته باشد؛ در خروج چنین شخصی از اسلام اختلاف وجود دارد؛ زیرا اختلاف پس از اجماع، بر دخول چنین فردی در اسلام بی معناست و حجّتی بر خروج او از اسلام نمی شود؛ مگر آن که

ص:270

همة مسلمانان بر کفر او متّفق القول باشند؛ یا دلیل قابل دفاعی از کتاب یا سنّت بر تکفیر او اقامه شده باشد(1).

از «ابن عابدین» نقل شده که گفته است: «تا زمانی که می توان گفتار مسلمانی را بر محمل نیکویی حمل کرد یا در کفر او اختلاف باشد (هرچند به دلیل روایت ضعیفی) به کفر او حکم نمی شود»(2).

بالاتر از این، ابن تیمیه تصریح کرده است که: «هیچ کس حقّ ندارد یکی از مسلمانان را - هر چند خطایی از او سر زده باشد - را تکفیر کند. هر کس اسلامش بطور یقینی ثابت شود؛ با شکّ، اسلامش زائل نمی شود»(3). شوکانی، برای تکفیر مسلمان، برهانی آشکارتر از خورشید مطالبه می کند(4)؛

دلیل او این فرمایش خداوند متعال است: >یَأَیهُّا

الَّذِینَ ءَامَنُواْ إِذَا ضرَبْتُمْ فیِ سَبِیلِ اللَّهِ فَتَبَیَّنُواْ وَ لَا تَقُولُواْ لِمَنْ أَلْقَی إِلَیْکُمُ السَّلَامَ لَسْتَ مُؤْمِنًا تَبْتَغُونَ عَرَضَ الْحَیَوةِ الدُّنْیَا فَعِندَ اللَّهِ مَغَانِمُ کَثِیرَة<(5) و دلیل دیگر او نهی وارد شده از جمعی از صحابه از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم است که فرمود: «هر کس به برادر دینیش بگوید: ای کافر! کُفر، یکی از آندو را در بر می گیرد»(6).

فقهای امامیه بر این مطلب اتّفاق نظر دارند به اتفاق همة مسلمانان با مذاهب مختلف، تکفیر به واسطة دلیل یقینی و قطعی امکان پذیر است؛ خواه موضوع مورد تکفیر، از اصول دین یا از فروع و یا انکار ضروری دین باشد(7).

مطالب فوق از نظرات فقها در مورد مسألة تکفیر، نقاط ذیل را برای ما آشکار می کند:

ص:271

1. شایسته است کسی فتوای تکفیر را صادر کند که در فقه، توانایی و شایستگی مشهودی داشته باشد؛ و جز از این چنین علمای عادلی گفتار یا فتوایی در مورد تکفیر کسی پذیرفته نمی شود.

2. تکفیر یک مذهب در صورتی که مذهب دیگری با آن مخالف باشد پذیرفته نیست؛ و به ناچار باید مسأله ای که به سبب آن دیگری تکفیر شده است، در نزد همة مذاهب اسلامی کفر واضحی باشد. بر این اساس تکفیر در مسألة اجتهادی مذهبی، صحیح نیست.

3. هر گاه صحیح باشد که مسألة تکفیرساز را به تاویل برده و آن را به گونه ای حمل کرد که تکفیر را منتفی می کند؛ این کار، در نزد علما متعیّن و وظیفه است.

4. با حصول همة این شرایط، گروهی از اهل علم معتقدند که مهربانی، از بین بردن شبهه و صبر، حکم مطلوبی است.

5. تکفیر در مسائل اجتهادی تفصیلی متعلّق به عقاید جز بر طبق ضوابط قاطع، جایز نیست.

6. در میراث فقهی اسلامی اصطلاح «اهل قبله» ظهور یافته و مقصود از آن عموم مسلمانان است. این اصطلاح از عمومیّت این فرمایش نبوی گرفته شده است که فرمود: هر کس نماز ما را بخواند، رو به سوی قبلة ما کند و ذبیحة ما را بخورد؛ او مسلمانی است که در پناه خدا و رسولش محفوظ است؛ پس خدا را در مورد افراد تحت پناهش تحقیر نکنید(1).

اهل قبله کسانی هستند که ایمان از آن ها به یقین تحقّق یافته است و یقین با شکّ زایل نمی شود و از بین نمی رود. اهل قبله تنها پس از منتفی شدن موانع و تحقّق یقین تکفیر می شوند.

ص:272

از لحاظ علمی ما شاهدیم که فقهای مسلمان، حتّی خوارج را هم تکفیر نکردند. خوارجی که بیش از مردم دیگر، مسلمانان را تکفیر کرده و متون را بر طبق میل خود به تأویل برده اند؛ و بیش از همه حرام های قطعی الهی را حلال کرده اند. امام علی علیه السلام با آن ها جنگید و پس از ایشان مسلمانان با آن ها جنگیدند ولی به دلیل عمل به سیرة حضرت علیّ بن ابی طالب علیه السلام در برخورد با خوارج در پیکار نهروان آن ها را تکفیر نکرده و با آن ها معاملة کفّار یا مرتدّین را نکردند(1).

ابن تیمیه در مورد خوارج گفته است: «آن ها کسانی هستند که گمراهی آن ها با نصّ شرعی و اجماع ثابت شده است؛ ولی آن ها با وجود دستور خداوند متعال و رسولش به جنگ با آن ها، تکفیر نشدند». سپس می گوید: پس وضعیّت چگونه خواهد بود در مورد شخصی که حقّ بر او مشتبه شده است؟(2)

گاهی از اوقات با عبارتی که از مالک وارد شده این موضوع را مورد مناقشه و تردید قرار می دهند؛ آن جا که گفته است: «به نظر من باید آن ها را توبه داد؛ اگر توبه کردند که هیچ، ولی در صورت توبه نکردن کشته می شوند». امّا دلالتی بر تکفیر آن ها در این متن نیست؛ زیرا یاغیان و محاربین، پیش از کشتنشان در حالی که مسلمان هستند توبه داده می شوند(3).

فقها بر این مطلب متّفق القولند که نتیجة مذهب، جزء مذهب نیست؛ بر این اساس صحیح نیست که کسی را به دلیل نتیجة گفتاری فقهی یا عقایدی تکفیر کرد؛ همان گونه که لازمة مذهب، جزء مذهب نیست؛ زیرا مقصود گوینده بر لوازم گفتار او ارجحیّت دارد؛ لذا لوازم کلام یک مذهب برای طرفداران آن لازم نیست؛ تا زمانی که به التزام خود به آن چه از لازمة گفتارشان به آن ها نسبت داده شده تصریح نکنند. بنابراین بر اجتهاد و برداشتی که از گفتاری یا نظریّه ای شده است تکیه و اعتماد نمی شود؛ بلکه آن چه که در عرف شرعی ثابت شده، این است که مسلمان جز پس از آن که حجّت بر

ص:273

او تمام شود و شبهه از او برطرف شود تکفیر نمی گردد. دلیل آن هم این فرمایش خداوند متعال است: >مَّنِ اهْتَدَی فَإِنَّمَا یهَتَدِی لِنَفْسِهِ وَ مَن ضَلَّ فَإِنَّمَا یَضِلُّ عَلَیهْا وَ لَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَی وَ مَا کُنَّا مُعَذِّبِینَ حَتیَ نَبْعَثَ رَسُولا<(1). در اتمام حجّت به صرف ابلاغ آن بسنده نمی شود؛ بلکه باید زمینة فهم او فراهم باشد و شبهه ای که در مقابل حجّت می ایستد؛ در میان نباشد(2).

شاید معذور بودن در مسائل پوشیده و مخفی، موکّدتر و سزاوارتر از عذر در غیر آن باشد و عذر در زمان و مکانی که غلبه با جهل است و علم کم است سزاوارتر و موکّدتر باشد و عذر در مورد شخصی که دسترسی به علم نسبت به شرع ندارد از غیر او سزاوارتر باشد.

ص:274

غزالی از ابن العزّ حنفی نقل کرده که گفته است: «از بزرگ ترین ستم ها این است که در مورد شخص معیّنی شهادت داده شود که خداوند او را نمی بخشد و به او رحم نمی کند؛ بلکه او را در آتش جهنّم جاویدان می کند(1)».

در این کلام، نهی قاطع از انجام تکفیر در فتوا یا اعتقاد است.

ص:275

«هر فردی که به برادر ایمانی خود بگوید: ای کافر! به یکی از آن ها بر می گردد؛ اگر حرف گوینده راست باشد که به دیگری بر می گردد و در غیر این صورت به خودش بر می گردد.»(1)

از ابوذر روایت شده است که شنید پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید: هیچ فردی به دیگری نسبت فسوق نمی دهد؛ و او را به کفر متّهم نمی کند؛ مگر آن که این نسبت به خودش بر می گردد؛ به شرط آن که فرد مقابل این گونه نباشد(2).

این نصوص دینی و دیدگاه های فقهی، علما را به این نتیجه می رساند که هر کس، یکی از اهل قبله را تکفیر کند؛ اگر این کار خود را مباح بداند، کافر شده است و در غیر این صورت فاسق است و بر حاکم واجب است که او را تأدیب و تعزیر کند؛ به گونه ای که بازدارندة امثال او باشد. چنان چه حاکم با وجود قدرت داشتن بر او، او را رها کند گنهکار است. اقوال فقها در این زمینه به حدّ تظافر رسیده است؛ ابن حجر می گوید: «بسیاری از مردم اقدام به تکفیر کرده اند و سرنگون شده اند»(3).

همانند همین حرف را «ابن حجر هیثمی(4)»، و «شوکانی»(5)

نیز گفته اند.

ص:276

در آتش جهنّم می دانند. بخشی دیگر با مطلق گناه (چه صغیره و چه کبیره) هر مخالف روش شان است را تکفیر می کنند و هر آن چه را که از کافر اصلی حلال است از او حلال می شمارند(1).

اهل علم، مانند علّامه آلبانی، اجماع دارند که نخستین بروز تکفیر، به دست خوارج انجام شد. او که که یکی از مهم ترین قطب ها و محورهای گرایش سلفی گری است؛ مسئلة تکفیر را به خوارج صدر اسلام بر می گرداند. آلبانی بر این نکته تاکید می کند که اهداف خوارج در به کارگیری تکفیر، دنیوی و ناشی از گمان ها و اوهام بد است(2). در این پژوهش، نظریّات خوارج و توجیهات آن ها که با استناد به آن ها مردم را تکفیر می کنند، مطرح شده است.هر کسی میراث فکری «احمد بن حنبل» را ملاحظه کند با وجود این که او بنیان گذار گرایش سلفی گری است؛ ولی هیچ وقت در ورطة تکفیر دیگران (حتّی کسانی را که او را شکنجه دادند.) نیفتاده است. امام احمد بن حنبل، علی رغم همة بلاهایی که بر سرش آورده شد؛ ولی کسی را تکفیر نکرد؛ بلکه از او نقل شده است که او برای «معتصم عباسی» دعا و استغفار کرده است در حالی که او معتزله را مرتدّ می دانست که به نصّ و اجماع، استغفار برای مرتدین جایز نمی باشد(3). شیوة تکفیر به عنوان سلاحی در دست گروه های خشونت طلب و افراطی قرار گرفته است. گروه هایی که در تاریخ اسلامی مانند جریان حنابله - که در قرن چهارم و پنجم هجری حضور پر رنگ یافتند - پدیدار شدند(4).

با پیدایش مفهوم بدعت که به دست پیروان احمد بن حنبل گسترش یافت و به کاری اعتقادی در بین خودشان تبدیل شد؛ مخالفان حنابله برچسب های اتّهامی بدعت، فسق و گمراهی را دریافت می کردند. آنان به تکفیر و مترتّب شدن آثار آن بر خود

ص:277

نزدیک تر بودند. جریان حنابله، اندیشة «فرقة ناجیه» یا مفهوم «طائفة منصوره» را منتشر کردند؛ مفهومی که قوی ترین دلیل به شمار می رفت تا تکفیرکنندگان در اخراج مخالفشان از امّت اسلامی به آن استناد کنند. تا این که دوران «ابن تیمیه» آمد. در این دوره لفظ «کافر» هر شخصی را که به رسالت ایمان نداشت؛ خواه تصوّری از آن داشت یا نداشت، از آن آگاهی داشت یا غافل بود؛ همه را شامل می شد. هر کسی که وصف کافر بر او منطبق می شد، مستحقّ عذاب و شکنجه در دنیا بود و در آخرت در آتش جهنّم خلود داشت. نکته ای که جلب توجّه می کند این است که نویسندگان سلفی معاصر بر این نکته تاکید دارند که ابن تیمیه به شدّت مخالف و منکر تکفیر بوده و بیش از دیگران به مردم در موردش هشدار می داده است. آن ها مرتّب این گفته او را تکرار می کردند: «من بیش از همة مردم به دنبال تالیف قلوب مسلمانان و حفظ وحدت و پیوستگی آن ها بودم»(1). ابن تیمیه مسألة تکفیر را با مسأله ای نزدیک به آن یعنی مسألة «بدعت» و آنان که آن ها را اهل هواها و بدعت ها می نامید؛ تعویض کرده و گفته است: «کسی که به بدعت فرا بخواند به اجماع مسلمانان مستحقّ عقوبت است. عقوبت او کشته شدن است؛ همان گونه که سلف صالح جهم بن صفوان، جعد بن درهم و غیلان قدری را به اتّهام بدعت کشتند(2).

اینان با کوچکترین فتوایی از سوی فقها در وهلة نخست آن ها را تکفیر کرده و سپس کشته اند. این افراد در نگاه و اعتقاد مفتیان در آتش جهنّم خلود دارند. نزد ابن تیمیه، خطّ فاصل بین تکفیر و بدعت دانستن (تبدیع) از نظر عقوبت آن ها در دنیا و آخرت، واضح و مشخص نبوده است.

ابن تیمیه شیوة خودش را تنها فهم درست از اسلام قرار داده و آن را «فهم شاخص» می دانست. به گفته او این فهم، فهم سلف، یعنی نسل های اولیّه بود که دین را از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم گرفته بودند. او کسانی را که از آثار سلف تبعیّت کرده اند را اهل سنّت و

ص:278

جماعت می نامید. دو مفهوم در این نام گذاری وجود داشت: پیروی از سنّت نبوی و اصحاب ایشان و التزام به اعتقاد اکثریّت. هر کس از این جماعت جدا می شد، اهل بدعت و ضلالت بود. از دیدگاه ابن تیمیه، اشعری ها، صوفی ها، معتزله، شیعه، زیدی ها و مرجئه اهل بدعت و ضلالت بودند. او در کتاب العبادة وحقیقة العبودیّة صوفیان را این گونه مورد خطاب قرار داده است: آن ها جاهلانی هستند که خودشان را در وادی حقیقت و شهود وارد کرده اند و برخی از آن ها پایشان لغزیده است و پا را از خطّ قرمز پیامبران فراتر گذاشته اند(1).

از جمله هجوم های او بر صوفی ها این بود که او به «ابن عربی» و آن چه به او نسبت داده اند که در دو کتاب خود (الفتوحات المکّیّة و فصوص الحکم) ادّعای «خاتم الاولیاء» بودن کرده است؛ هجوم برده تا آن جا که گفته است: «او، با این حرف خود با شرع و عقل و همة انبیا و اولیا مخالفت کرده است»(2).

ابن تیمیه به کفر فرقة نصیریه و وجوب قتل آن ها فتوا داد. سپاهی را به فرماندهی خودش در سال 705 ه- به راه انداخت و بسیاری از آن ها راکشت(3).

در برابر عقاید اصحاب «جهم بن صفوان» که قائل به نفی صفات الهی بودند ایستاد. با معتزله و اشعریه هم مبارزه کرد. او با شیعه هم اصطکاک داشت. کتابی را با نام جواز قتال الرافضه نوشت که صائب عبد الحمید وجود آن را اثبات می کند(4).

نتیجه آن که، ابن تیمیه مسلمانان را به دو دستة «اهل سنّت» و «اهل بدعت» تقسیم کرده است. به همین دلیل «سمهودی» در کتاب خود با عنوان نقد الخطاب السلفیّ تناقض بین گفتمان نظری و فعل عملی ابن تیمیه را مشخص کرده است. هم چنین سمهودی، اصل معیار اهل سنّت و جماعت را مورد مناقشه و تردید قرار می دهد و می گوید: چرا فقط سلف، صالح باشند نه دیگران؟ گفته خواهد شد: چون عقاید آنان

ص:279

صحیح است. به آن ها جواب داده می شود: آن ها نصوص عقایدی را دیدند و با شروط خودشان آن ها را پذیرفتند و احادیث مخالف خود را ردّ کردند؛ پس چرا بعض روایات آن ها را قبول کرده اید نه روایات دیگران را؟ و همین طور در یک دور منطقی باطل مباحث ادامه می یابد(1).

با وجود همة حرف هایی که در مورد دوری ابن تیمیه از تکفیر گفته شده است؛ ولی تکفیر معیّن از او صادر شده است؛ تاریخ برای ما نقل می کند که «ابن تیمیه» در کتاب تلبیس الجهمیّة خود به فخر رازی صاحب تفسیر مفاتیح الغیب نسبت دشمن خدا و رسول خدا داده است(2)؛ در حالی که این وصف فقط برای منافقین و کافرین به کار برده می شود(3).

از آن جایی که ما در گذشته گفتیم که خطّ فاصل میان مفهوم بدعت و تکفیر به صورت آشکار نزد ابن تیمیه وجود ندارد؛ او شیوه هایی را برای تعامل با بدعت گر تاویل کننده بنا گذاشته است که ما برخی از آن را در این جا ذکر می کنیم: بدعت گر، چنان چه بدعت خود را آشکار کند واجب است که او را انکار و عقوبت کرده و از او دوری جست. باید از در صدر قرار گرفتن آن ها در دیگر حکومت ها جلوگیری کرد و از حقّ زکات و فیء او را محروم کرد(4).

چنان چه ما شیوة ابن تیمیه را اجرا کنیم و هر گروهی هم این روش را در برابر مخالفین خود انتخاب کند؛ به گونه ای که هر کسی مدّعی ثبات و استواری برای عقیدة خودش باشد و بدعت را در نزد دیگران بداند؛ زندگی اسلامی به درگیری ها و تنش های دائمی بین گروه های اسلامی و مکاتب اجتهادی تبدیل می شود؛ علاوه بر این، کتاب های تاریخ گواه اند که جنگ های داخلی و تشتّت و گسست در صفوف امّت اسلامی در آغاز قرن هشتم هجری به وجود آمده است(5).

ص:280

تالیفات «ابن تیمیه» شاهد است که اصل در نزد او «عقاب و خشونت» است؛ او می گوید: «شرّ کسی که دعوت به گمراهی می کند؛ جز با کشتنش برطرف نمی شود؛ پس حکم این است که او کشته می شود؛ هر چند اظهار توبه کند». آن گاه می گوید: «همان گونه که مسلمانان، غیلان و جعد را کشتند»(1).

از دیدگاه ابن تیمیه دعوت کنندة به سوی بدعت، کشته می شود؛ هر چند کافر نباشد. ابن تیمیه، در مورد مجوّز کشتن او چنین گفته است: «برای بازداشتن ضرر و آسیب او از مردم باید او را کشت»(2).

ابن تیمیه با این گفته های خود حکم کلّی مطلقی را مبنی بر وجوب جنگ با مخالفین خود از گروه های مسلمانان قرار داده است؛ هر چند آن مخالفان شیوة خاصّی در فهم متن دینی و ادلّة عقلی و نقلی مختصّ به خودشان را داشته باشند؛ امّا به دلیل آن که با اهل سلف یا اهل سنّت و جماعت (و مقصودش از این ها عقیده و نظرات خودش در اندیشه، فقه و اعتقاد است) مخالف است او بدعت گذار است. با این توضیحات، آراء ابن تیمیه که به وسیلة آن ها کسی را تکفیر نکرده در حافظة تاریخ می میرد؛ بلکه مسئلة تکفیر از حکمی که تعداد زیادی شرط، احتیاط و موانع دارد؛ به نظریّه ای تبدیل می شود که مشتمل بر کفر، بدعت و گمراهی است و اکثر آثار مترتّب بر تکفیر بر آن مترتّب می شود. این مسأله زمینة بروز مسائل مرتبط با بدعت به شکل فعّالی را نزد جنبش وهّابیّت پس از 5 قرن از سپری شدن عصر ابن تیمیه فراهم کرده است.

ص:281

آن ها نسبت فسق داده است(1).

ابن صلاح شهروزی (متوفّای 654ه-) هم از او تبعیّت کرده و به کافر بودن کسی که به فلسفه اشتغال داشته باشد فتوا داده، و منطق ارسطویی را تحریم کرده و فتوای به کفر هر کسی داده است که به فلسفه در زمینه های یادگیری، یا یاددهی و یا ترویج آن مشغول باشد و همة این ها را از کتب ضالّه دانسته است(2). پس از او ابن تیمیه و شاگردش، ابن قیّم جوزی بر این مسائل تاکید کرده اند(3).

در عصر ابن تیمیه به صورت شدید و پررنگی نظریّة «فرقة واحدة ناجیه» پدیدار شد. آن ها اهل حدیث و پیروان سلف بودند. آن ها بر بقیّة فرقه های مسلمانان هجوم بردند؛ بر تصوّف هجوم برده و آن را متّهم به اوهام و سرگردانی و خروج از راه مستقیم کرده اند. آن ها دلیل گمراهی تصوّف را به نظر ابن تیمیه، نفوذ اندیشه های فلسفی مانند حلول و وحدت وجود به مضامین تصوّف دانسته اند(4).

ابن تیمیه موضع گیری شدیدی در برابر «ابن عربی» و «قشیری» صوفی مسلک داشته است. جریان سلفی گری معاصر با تقلید از موضع گیری ابن تیمیه صفت بدعت گذاری و گمراهی را بر عموم آیین های تصوّف اطلاق می کند(5). با وجود این که گرایش سلفی گری با نظرات و اندیشه های ابن تیمیه به مثابة حقایق دینی تعامل می کند؛ ولی «شیخ بوطی» پس از آگاه شدن از ایراداتی که ابن تیمیه بر صوفیه گرفته است؛ دریافته است که اکثر این اشکالات نظرات اجتهادی است که جایز نیست دیدگاهی بر آن ها بنا نهاده شود؛ او به سوی مارقین (خوارج) دعوت می کند؛ در حالی که به فرقه های دیگر نسبت بدعت گذاری و گمراهی می دهد(6)؛ یا هنگامی که بدعت را تعریف می کند می گوید: بدعت عبارت است از اعتقادات و عباداتی که مخالف کتاب و سنّت و اجماع سلف امّت اسلامی است؛ مانند:

ص:282

اقوال خوارج، رافضی ها (شیعیان)، قدری ها، جهمی ها و کسانی که با رقص و غنا در مساجد عبادت می کنند(1).

ابن تیمیه، فرقه های مخالف با آن چه، اهل سنّت و جماعت می نامد را تقسیم می کند و می گوید: برخی از آن ها کافر هستند و برخی هم فاسق و گمراه و گمراه کننده و بعضی دیگر خطاکار هستند(2). امّا با همة این ها به گونه ای تعامل می کند که منتهی به قتلشان می شود.

تا این که قرن 12 هجری آمد و جهان اسلام شاهد احیای اندیشة افراطی گری و تند ابن تیمیه بود. این اندیشه به مرجع فکری و تئوریک بنیادین اندیشة وهّابی گری تبدیل شد. یک انباشتگی عملی و تئوریک به مثابة یک الگو تحقّق یافت.

ابن بشر، نامة شیخ محمّد بن عبد الوهّاب به امیر محمّد بن سعود را ذکر کرده که در آن آمده است: «تو می بینی که همة نجد و مناطق پیرامونی آن را به طور کامل شرک و جهالت گرفته است...»(3).

با این حرف، ابن عبد الوهّاب از این اعتقاد، کار خود را آغاز می کند که همة «نجد» به خداوند کافر شده اند؛ این وضعیّت زمانی ثبات گرفت که وهّابیّت نفوذ خود را بر شبه جزیرة عربستان گسترش دادند و گفتند: هر مسلمانی که به عقیدة ابن عبد الوهّاب گردن ننهد جهالت و شرک او از کسانی که در جاهلیّت نخست بودند شدیدتر است(4).

مبتنی بر این دیدگاه، کاربرد افراطی خشونت، مصادرة آزادی در اعتقاد، ملزم شدن به عبادت کردن به شیوة مشخّصی که عدول به غیر آن جایز نیست، تکفیر مخالفین و دعوت به ریشه کن کردن مخالفان، فراگیر شد(5). نتیجة این امر، پیدایش تعدادی از اندیشمندان تندرو مانند: «صالح فوزان» شد. او در کتاب خود با

ص:283

عنوان «الولاء والبراء» همة ساکنان کرة زمین را در لیست کفّار قرار داده است؛ مگر اهل سنّت و جماعت یعنی پیروان ابن عبدالوهّاب که آن ها را «فرقة ناجیه» می نامد(1).

مشکلی که در اندیشة وهّابی گری وجود دارد این است که این تکفیر اکثرا در گفته ها، نظریّات و مفاهیم است. جریان سلفی گری با انواع مختلفش، از تکفیر معیّن خودداری می کند؛ همان گونه که این جریان از توهین به حاکمان و پادشاهان امتناع می ورزد؛ زیرا بزرگان آن ها، اطاعت از این حاکمان را واجب می دانند؛ هر چند جور و ستم کنند و از جادّة صواب بیرون بروند. در نزد آنان، خیرخواهی برای حاکم و دعا، برای او از جمله اولویّت ها برای اهل تقوا است(2).

مستند آن ها در این مسئله نقل قول ابن تیمیه است که احمد بن حنبل، معطّله را تکفیر کرده ولی اعیان و اشخاص آن ها را تکفیر نکرده است(3).

انتقال اندیشة سلفی گری تندرو به مصر و جذب شدن رشید رضا به آن و رشد نخستین جماعت سیاسی اسلام به دست حسن البنّا؛ درب را به روی ورود اندیشة سلفی گری تندرو به جماعت اخوان المسلمین گشود. اندیشة این گروه در طی سال های نخست تاسیس، اندیشة سلفی گری محض نبود؛ بلکه گرایش های سلفی گری از پایه های فکری و شیوه های نظری و تئوریک اندیشة آن ها در کنار صوفی گری، عقلانیّت و گرایش واقع گرایانه بود. نظرات «مودودی» در مورد این که امّت اسلامی حقیقت دین را نمی فهمد؛ زیرا جاهل به آن است؛ او را در ورطة شرک و کفر قرار داده است؛ و با این فکر اندیشة بنیادگرایی از تکفیر اندیشه ها، نظریّات و اجتهادها و شیوه های تئوریک به تکفیر گروه ها، ملّت ها و جوامع علاوه بر افراد منتقل شده است. اگر پیشینیان آن ها حتّی افراطی های آن ها، از تکفیر افراد طفره می رفتند و خودداری می کردند و در مرز تکفیر

ص:284

اقوال و نظرات می ایستادند؛ ولی «مودودی» اکثر مسلمانان را در نبودِ آگاهی قرار داده و گفته که آن ها حقیقت ایمان را نمی شناسند(1).

به عنوان شاهدی بر این دیدگاه کافی است که به نظریّة او در مورد حاکمیّت نگاهی بیاندازیم که مشتمل بر تکفیر پادشاهان و جوامع است. تا این که این مسئله به دورة سیّد قطب رسید و ما شاهد این هستیم که مفهوم جاهلیّت معاصر - که همفکران «سیّد قطب» آن را جاهلیّت قرن بیستم نامگذاری کرده اند؛ و عنوان کتاب اوست که در آن اندیشة بازگشت جهان معاصر به وضعبّت جاهلیّت پیش از اسلام قرار داده شده که اسلام به عنوان کفر و شرک با آن مبارزه کرده است(2) - به یک واقعیّت محکوم شده ای تبدیل شده است؛ به گونه ای که نظریّه پردازی چون سیّد قطب، پا به عرصة وجود گذاشته تا مفاهیم تکفیر عمومی سازمان ها، پادشاهان، جوامع، ارتش، پلیس، کارمندان، فقهای مساجد و اهل فتوا را در دو کتاب خود: معالم الطریق و تفسیر فی ضلال القرآن را مورد تاکید قرار دهد تا بستر را برای مشروعیّت بخشی به جنگ و کشتار و تغییر با ابزار ناسالم فراهم سازد.

با این گونه از میراث فکری، مسألة تکفیر به گروه های سازمان یافتة جهادی مسلّح؛ مانند: القاعده و سازمان های تابعة آن با نامهای مختلفش، منتقل شده است تا این حقیقت، بر فکر تکفیر شدگان مترتّب شود که او حقّ حیاتش را از دست داده و مالکیّت حقوقی او به هدر رفته است، این حق را ندارد که از مسلمانان طلب یاری کند و پس از مرگش نیزاحکام مسلمانان بر او جریان پیدا نمی کند.

ص:285

1. اصل در مسلمان عدالت و سلامت از فسق است تا اینکه دلیلی قاطع بر کفر یا فسق او اقامه شود؛ بر اساس این قاعده، مسلمان قطعا مومن است و یقین با شکّ از بین نمی رود و دست برداشتن از یقین مگر با استناد به دلیل صریح، شفّاف و درست جایز نیست. گفتة دیگران یا احتمال یا اجتهاد و یا اندیشة صرف در این زمینه نفعی در از بین بردن یقین ندارد؛ زیرا تکفیر دلیل نقلی و شنیداری محض است و عقل در آن داخل نمی شود و دلیل بر آن، فقط دلیل نقلی شرعی آشکار و قاطع است(1).

بر این اساس تکفیر جز با دلیل واضح بر انکار الوهیّت یا نبوّت عامّ و خاصّ یا معاد یا تکذیب رسولان الهی یا مرتکب شدن یکی از نواقض ایمان و یا انکار ضروری دین ثابت نمی شود. این در حالی است که اندیشة تکفیری با کوچک ترین شبهه ای و کم ترین دلیلی و با تکیه بر اجتهادهای صادر شده از سوی اشخاص کم اطلاع، افراد را تکفیر می کند.

2. باطل کردن این قاعده که خداوند متعال ما را مامور به ظاهر کرده است و کنجکاوی و تفتیش را لازم نکرده است. خداوند متعال دستور داده است که در حکم به ایمان و اسلام به گفتن شهادتین بسنده شود. بر اساس این قاعده است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در تعامل خود با منافقین به آن ملتزم بوده و آن ها را تکفیر نمی کرد. عدول از این قاعده و تفتیش از حقیقت ایمان، اضافة بر آن چه است که خداوند متعال تشریع کرده است. این مورد را اندیشة تکفیری بدون یک دلیل شرعی به دین افزوده است.

3. خلط میان کفر اکبر (که بحث در مورد آن قبلا گذشت) و کفر اصغر؛ خواه عقیدتی باشد یا عملی؛ بالا بردن کفر اصغر (گناهان) به مصاف و درجة کفر اکبر خطایی شمرده می شود که موجب انتقاد و محکومیّت می شود؛ دلیلش هم نتیجه ای است که بر این اشتباه مترتّب می شود که عبارت است از گسترش قلمرو تکفیر و هدر دادن حق حیات مسلمانان.

4. اندیشة بنیادگرایی میان تکفیر و موضوعات عقایدی دیگر؛ از جمله: حاکمیّت، ولایت، جهاد و عمل به فروع ارتباط برقرار کرده است و تکفیر را نتیجة ضروری مقیّد

ص:286

نبودن به اندیشة بنیادگرایی در این موضوعات قرار داده است. اندیشة بنیادگرایی در پشت پردة تکفیر، تقسیم جهان به «دار الاسلام» و «دار الکفر» با هدف تکفیر ملّت های اسلامی را از سر گرفته است تا مقدّمه ای برای یورش به این ملّت ها با قدرت مسلّحانه و خشونت دینی بدون دلیل شرعی باشد.

5. اندیشة بنیادگرایی معاصر بر یکی از قواعد کاربردی در اندیشة سلفی گری خروج نموده است و آن، روا نبودن شوریدن بر حاکم مسلمان است. این نکته، یکی از بارزترین نقاط اختلاف میان گروه های سلفی گری و گروه های بنیادگرایی جهادی است.

6. اندیشة بنیادگرایی تنها به صورت روش مند بر آیات وعید تکیه کرده و موازنه ای با آیات وعده برقرار نکرده است؛ همان گونه که بر مصادر گوناگون مذاهب، گرایش ها و روش های فکری گوناگون تکیه و اعتماد نکرده است؛ بلکه بر نمونه های محدودی از تفاسیر و برداشت ها بسنده کرده است. اکثر استنادات این اندیشه بر کتاب های «ابن تیمیه» است که حاکی از تک بعدی بودن این اندیشه در شیوه و مصادرة اندیشة دینی برای مکاتب گوناگون است.

7. با وجود اجماع علمای مسلمان بر این مطلب که تکفیر مذهبی جایز و صحیح نیست؛ ولی جریان های بنیادگرا این اجماع را بی اثر ساخته و اعلام کرده است که عقیدة سلف و فقه او شاخص و معیاری است که مخالفان خود را با مفاهیمی هم چون «فرقة ناجیه» یا «طایفة منصوره» تکفیر می کند.

8 . اندیشة بنیادگرایی، مواردی را که میراث اسلامی آن ها را در تکفیر افراد، نا کافی می داند؛ مانند: «لازمة مذهب» و «نتیجة مذهب» را باطل دانسته و مردم را به واسطة این دو تکفیر کرده است در حالی که این کار جایز نیست.

9. اندیشة بنیادگرایی موانع تکفیر؛ مانند: جهل، اشتباه، تأویل و برداشت و پیروی از دیگران را رعایت و لحاظ نکرده است. هر زمانی که این موانع موجود باشند، اهل علم از تکفیر اشخاص در مثل چنین شرایطی خودداری می کنند.

ص:287

10. اندیشة بنیادگرایی این قاعده را ملغا کرده است که تکفیر گفتار به معنای تکفیر گویندة آن گفتار نیست؛ مگر پس از برطرف شدن شبهه و موانع؛ ولی بنیادگرایان، شخصی را که مرتکب گناه صغیره شده و بر آن اصرار کرده است و توبه نکرده را کافر می پندارند در حالی که او نزد اکثر اهل علم گناهکار غیر کافر است. آن ها همة شخصیّت های حاکم را به صورت مطلق بدون استثنا کافر می دانند؛ زیرا به نظر آن ها این افراد به حکومت در غیر آن چه خداوند متعال نازل فرموده است راضی شده اند. بنیادگرایان هم چنین شخصیّت های روحانی و بزرگان دینی را هم تکفیر می کنند؛ زیرا آن ها حاکمان را تکفیر نکرده اند. از دیدگاه آن ها هر کسی که اندیشة بنیادگرایی بر او عرضه شده باشد و آن را نپذیرفته باشد و هر کسی که به گروه آن ها نپیوسته باشد و با امیر آن ها بیعت نکرده باشد؛ کافر است. هر کسی که به آن ها پیوسته باشد و آن ها را رها کرده باشد؛ مرتدّ و ریختن خونش حلال است.

11. اندیشة بنیادگرایی این قاعده را هم باطل کرده است که در میراث عقیدتی اسلام، حکم تکفیر فقط از مجتهدی صادر می شود که اجتهاد و احاطة علمی او و ورع و عدالتش شناخته شده باشد؛ یا از سوی سازمان قضایی که شاخصه های قضاوت را دارا باشد و به دستگاه های تابعة خود حقّ صادر کردن احکام تکفیر و اجرای مجازات بر تکفیرشوندگان را داده باشد.

خلاصة کلام این که؛ اکثر این متغیّرهای فکری و عقیدتی بر تکفیر، از ادلّة شرعی قاطع خالی است؛ بلکه ادلّة شرعی بر نقیض برخی از این ها اقامه شده است. با این توضیح، درست است که گفته شود: اندیشة بنیادگرایی معاصر، معرفت دینی را بر پایه ها و مبانی ایدئولوژیک و خودساخته ای که با گرایش ها و نگاه های سیاسی خود هماهنگ است را باز تولید می کند.

ص:288

ص:289

ص:290

ص:291

و در مجموع:

فتواهایی که به حفظ جان بی گناهان، حمایت از دین، سلامت عقول، حفظ نوامیس مردمان، عدم سوء استفاده از اموال ایشان و وحدت ملی دعوت می نمایند، از جمله فتواهایی هستند که کسی بر سر درستی آن ها اختلاف و نزاع ندارد.

فتواهای فراگیر (که ملت را در مسیر اهدافشان گرد می آورند) و نوعی حرکت جهادی شمرده شده و بر اهداف و مقاصد والای دین حنیف استواراند. این ها فتاوایی هستند که جهان اسلام، امروز بدان ها نیازمند است.

اما فتواهایی که باعث تفرقه میان مسلمانان می شوند و احزاب سیاسی، مذاهب دینی، مکاتب فقهی و جریان های فکری را از هم دور می سازند، یا فتواهایی که به عاملی متغیر برای سیاست تبدیل می شوند، خود عاملی هستند که مشروعیت و احترام صاحبانشان را سلب می کنند.

ص:292

مخالفت محمد بن الحسن الشیبانی که فتوا به تحریمِ قتل این فرد انقلابی داده بود، صورت گرفت زیرا خلیفه در پی یافتن حکم شرعی نبود، بلکه فقیهی را می خواست تا ریختن خون این مرد را حلال نماید.

حق هر فقیهی است تا نظریه سیاسی خود را با آزادی بیان نموده و هر کس را که می خواهد یاری نماید و با هر کس که می خواهد دشمنی نماید، اما حق ندارد نظریات شخصی خود را با فتواهای شرعی بیامیزد.

فتواهای شرعی در باب امور سیاسی باید مستقل بوده و متأثر از سیاست و برنامه های سیاستمداران نباشد. فتواها باید فراگیر بوده و بیان گر رأی گروهی باشند که نمایندة امت مسلمان هستند تا بدین صورت به مقصود شارع نزدیک تر باشند.

چون، دین به تمامی حق است و عدل، رحمت است و صلح، حکمت است و برادری و عمل صالح.

سیاست نیز منافع است و نیرنگ، گمراهی است و پنهان نمودن حقیقت، ارائة دروغ به عنوان حقایق ثابت است و شیطان شمردن رقیب برای توجیه نابودی وی.

بنابراین، فقها و مفتیان نباید تحت تأثیر سیاست مداران و برنامه های پنهانی آن ها که به حقیقت آن واقف نیستند قرار بگیرند. چگونه یک فقیه می تواند به برنامه های پنهانی سیاست مداران واقف شود و حال آن که نه توانی دارد و نه قدرتی؟ یا خطیب جمعه ای که دارای فرهنگ محدودی است و در کشور عربی یا اسلامیِ فقیری زندگی می کند. [چطور می تواند از این برنامه ها آگاه شود.]

در اینجا باید سخن امام محمد عبده را یادآور شویم که گفته است: «سیاست در هیچ کاری رخنه نکرد مگر آن که آن را فاسد نمود.»

ص:293

ص:294

ص:295

امام نووی از ابن مسعود و ابن عباس رضی الله عنهم نقل کرده است که: «کسی که در رابطه با هر آنچه از او پرسیده می شود فتوا دهد مجنون است.»(1)

از جمله مواردی که این امت به آن دچار شده است، ظهور برخی تازه به دوران رسیده هاست که به مجرد اطلاع از یک یا دو نص در مسئله، اقدام به فتوا می نمایند. این در حالی است شریعت با یک خبر ثابت نمی شود بلکه باید امور مختلف را گردآورده و برای رسیدن به صواب به استقرای شریعت پرداخت.

ابونعیم(2)

از ربیع بن سلیمان نقل کرده است: مردی از اهل بلخ از امام شافعی دربارة ایمان پرسید؟

شافعی به آن مرد گفت: نظر تو در این رابطه چیست؟ مرد گفت: ایمان قول است.

شافعی گفت: از کجا به چنین نتیجه ای رسیدی؟ گفت: بر اساس این قول خدای تعالی: >إِنَّ الَّذِینَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ<(3)؛ واو در این جا عامل فصل و جدایی ایمان و عمل شده است، پس ایمان قول است و اعمال شرایع.

شافعی گفت: واو نزد تو فصل است؟

مرد گفت: آری.

شافعی گفت: تو دو خدا را می پرستی؛ یکی در شرق و دیگری در غرب، زیرا خدای تعالی می فرماید: >رَبُّ الْمَشْرِقَیْنِ وَرَبُّ الْمَغْرِبَیْنِ<(4)

مرد خشمگین شد و گفت: سبحان الله! مرا دوگانه پرست کردی؟

شافعی گفت: تو با خود چنین کردی.

مرد گفت: چگونه؟

ص:296

شافعی گفت: با این گمانت که واو فصل است.

مرد گفت: از آنچه گفتم استغفار می کنم، زیرا من تنها پروردگار یگانه را می پرستم، و از این روز به بعد دیگر نمی گویم که واو، فصل است، بلکه می گویم که ایمان قول و عمل است که افزایش و کاهش می یابد.

پس بنگر که چگونه نزدیک بود آن مرد با یک حرف گمراه شود! واو قطعی الثبوت است ولی وی این مطلب را به صورت صحیح فهم ننموده و در فهم آن نیز از متون صحیح و صریح بهره نبرده بود. حال وضع کسی که یک حرفِ ظنیّ الثبوت را که با نصوص صحیح هم معارض است؛ درست نفهمد چگونه خواهد بود؟

از شعبی و حسن و ابی حَصین نقل شده گفته اند:« هر کدام از شما در مسأله ای فتوا می دهید که اگر این مسأله برای عمر بن خطاب رخ می داد از اهل بدر فتوا می خواست.(1)

ص:297

فتوا در دو مورد با حکم قضائی متفاوت است:

یکم: فتوا، إخبار از یک حکم شرعی است، اما قضاء انشای حکم میان دو متخاصم است.

دوم: فتوا، شخصی که خواستار فتوا بوده یا غیر او را ملزم نمی سازد، اما حکم قضائی الزام آور است.

ص:298

گاهی نیز با عنوان برانگیختن( بعث) پس از خواب( نوم) بیان می شود، چنان که خدای تعالی در قرآن می فرماید: >وَ هُوَ الَّذِی یَتَوَفَّئکُم بِالَّیْلِ وَ یَعْلَمُ مَا جَرَحْتُم بِالنهََّارِ ثُمَّ یَبْعَثُکُمْ فِیهِ لِیُقْضیَ أَجَلٌ مُّسَمًّی ثُمَّ إِلَیْهِ مَرْجِعُکُمْ ثُمَّ یُنَبِّئُکُم بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُون<(1)

گاه نیز بعد از مرگ (موت) می آید و چه بسا این معنا به ذهن فرد مسلمان متبادر شود، چنان که خدای تعالی می فرماید: >وَأَنَّ اللَّهَ یَبْعَثُ مَن فِی الْقُبُورِ<(2) امت مسلمان نمی میرند، بلکه این خواب شبیه مرگ است به ویژه که به طول بینجامد.

گفته شده است: خواب، مرگ سبک است و مرگ، خواب سنگین، یا این که خواب، مرگ کوچک است و مرگ، خواب بزرگ و طولانی.(3)

ص:299

رواج این اصطلاح در این عصر، ملت مسلمان ما را پس از یک دوره عقب ماندگی تمدنی که تحت سیطرة ممالیک و عثمانیان رخ داده بود، مشتاق قیام نمود.

این بیداری در دو زمینه و در دو جبهه تلاش می کند:

1. عقب ماندگی درونی که از دورة عقب ماندگی در تمدن به میراث برده بود؛

2. چالش های غربی که خواهان به حاشیه راندن ملت مسلمان است و می خواهد این ملت وابسته به غرب باشد تا بهره کشی غرب و تسلط او بر جهان اسلام همیشگی گردد.

این بیداری به صفت «اسلام» متصف شده است. این صفت وجه تمایز آن از دیگر قیام هاست که صاحبان آن مکاتب و فلسفه هایی غربی، مانند: لیبرالیسم، کمونیسم یا ملی گرایی را بعنوان مرجع فراخوان های خود قرار داده اند.

بیداری اسلامی، جریانی است وسیع با بخش ها و سطوح متعدد که سعی دارد عمل به دین اسلام را تجدید کند تا بدین ترتیب دنیای مسلمانان رونقی تازه یابد.

چون سنت الهی در مسیر ملت ها و تمدن ها؛ سنت تداول و دوره ای است. بدین شکل که ملت ها و تمدن ها یکی پس از دیگری، دوره های پیشرفت و عقب ماندگی، صعود و سقوط، قیام و رکود و حیات و مرگ را تجربه می کنند.

خدای تعالی نیز در آیاتی از قرآن به این سنت اشاره نموده است: >وَتِلْکَ الأیَّامُ نُدَاوِلُهَا بَیْنَ النَّاسِ وَلِیَعْلَمَ اللّهُ الَّذِینَ آمَنُواْ وَیَتَّخِذَ مِنکُمْ شُهَدَاء وَاللّهُ لاَ یُحِبُّ الظَّالِمِینَ<(1)

و این سخن خدای تعالی: >وَ إِن تَتَوَلَّوْاْ یَسْتَبْدِلْ قَوْمًا غَیرَْکُمْ ثُمَّ لَا یَکُونُواْ أَمْثَالَکم<(2)

هم چنین فرموده است: >وَلَوْلاَ دَفْعُ اللّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَّفَسَدَتِ الأَرْضُ<(3)

ص:300

حدیث رسول خدا صلی الله علیه و سلم نیز همین سنت را روشن می سازد، چنان که می فرماید(1):

«پس از من دیری نمی پاید که جور و ستم آشکار می شود، پس هرگاه مقداری از جور آشکار شود، به همان میزان از عدالت کاسته می شود، تا آن جا که فرزندانی در دوران جور متولد می شوند که غیر آن را نمی شناسند، آن گاه خداوند تبارک و تعالی عدالت را حکم فرما می کند و هرگاه که چیزی از عدالت ظهور نماید به همان میزان جور رخت می بندد، تا آن جا که فرزندانی در این دوران متولد می شوند که غیر از عدالت نمی شناسند.(2)

اگر سنت تداول و دوره ای است که مسیر ملت ها و تمدن ها را روشن می سازد، پس این سنت نیازمند بیداری، نوسازی و خروج از چرخة غفلت، عقب ماندگی و جمود است.

پس بیداری به منظور نوسازی، سنتی دیگر از سنت های الهی برای اجتماع انسانی و تعیین مسیر تمدن هاست.

حدیث رسول خدا صلی الله علیه و سلم نیز به همین حقیقت اشاره دارد، آن جا که می فرماید(3):

«خداوند برای این امت در آغاز هر صد سال کسی را بر می انگیزد تا دینش را تجدید نماید.»(4)

هرچند فرهنگ های انسانی نتیجة توافقات و ابداعات بشری است و نمی توان آن ها را جاودانه و مطلق دانست به طوری که امکان مرگ آنها و طرد شدن آنها توسط فرهنگ های دیگر در راه تداوم تمدن انسانی وجود دارد، اما اگر کسی روند فرهنگ اسلامی و زبان عربی را دنبال کند در می یابد که این دو از سرنوشت مرگ و نابودی

ص:301

فرهنگ ها و زبان ها مستثنا هستند به دلیل پیوندشان با دین آسمانی خاتم و قرآن کریمی که خداوند آفرینندة هستی، حفظ آن را با زبان عربی مبین تعهد نموده است.

از این جاست که بیداری اسلامی و نوسازی آن سنتی دائمی بوده و قانونی لازم در مسیر تمدن بشری است که فرهنگ اسلامی را به قیام بعد از رکود سوق داده است، همین سنت، ملت مسلمان را در دوره ای طولانی تر از دوران دیگر فرهنگ ها در طول تاریخ، راهبر تمدن بشری نموده، گام های آن را در این مسیر از لغزش ها دور داشته و به او هویت و شخصیت داده است.

بیداری از ابداعات تمدنی بشری است که وحی الهی به آن ترغیب ساخته و شاخص های آن را تعیین نموده است. بیداری خصوصیتی است که ملت مسلمان را از دیگر ملت ها متمایز می سازد.

هر چند دهه های اخیر، پس از شکست طرح های مدرن سازی بی دینی، شاهد اهمیت یافتنِ بیداری هایی در دین های مختلف بوده است اما بیداری اسلامی بر خصوصیتی اسلامی تکیه دارد که اسلام را از تمامی شریعت های آسمانی و مکاتب غیر الهی ممتاز می سازد. این ویژگی، روش فراگیر اسلام است که آن را برای ایجاد تغییرات مطلوب در تمامی نقاط دنیا کارآیی می بخشد.

بدین ترتیب بیداری اسلامی، از آغاز آن تا کنون با رؤیای ملت برای قیام و آزادی از عقب ماندگی موروثی و نیز سیطرة استعمار و تمدن غربی پیوند خورده است.

ص:302

خدا، یا سنت گفتاری یا رفتاری و یا مکتوب رسول خدا صلی الله علیه و سلم است، اما مشکل در به کارگیری آن در موضوعی است که متن بر آن دلالت ندارد.

گاه این پدیده، ناشی از نقص در اندیشه و بدفهمی متن است و نیز شتابی که نزد مردم عوام جامعه شاهد هستیم؛ کسانی که بدون هیچ گونه دلیل و حجتی با حدس و گمان، به سمت متون می روند و آنچه را نمی دانند به خدا نسبت می دهند.

گاه نیز ناشی از اختلال درونی و نیت نادرست باشد به طوری که برخی از مردم سعی می کنند تا متن را مطابق با هوای نفس خود تفسیر نمایند، مانند خوارجی که با این سخن خدای تعالی: >إِنِ الْحُکْمُ إِلاَّ لِلّهِ<(1)؛ برای عدم پذیرش حکمیت احتجاج می نمودند. آن گاه علی علیه السلام نیز این چنین آن ها را پاسخ گفت که: «این کلمه حقی است که از آن باطل اراده شده است.»(2)

ص:303

می نمایند که عقل ها را حیران نموده و مردم را یا آگاهانه و با برنامه، یا از سر غفلت وجهل به عواقب این فتوا، به فتنه می اندازند.

از عوامل اسلام هراسی غیر مسلمین، نتایج همین فتاوای عجولانه است؛ بیشترین چیزی که برای بیداری اسلامی از آن ترسیده می شود، جریان شتاب زدگی است، آنان که می خواهند میوه را پیش از موعد آن بچینند، می خواهند امروز بکارند و فردا بچینند، بلکه صبح بکارند و عصر برداشت کنند. لذا برای تأیید کارهایشان فتاوایی را صادر می کنند.

شتاب زدگی گاه منجر به خشونت می شود، به ویژه از سوی کسانی که برای رسیدن به قدرت شتاب زده اند. این خشونت منجر به عکس العملی خشن تر می شود؛ که به طور کلی برای بیداری و ملت خطرناک است.

ص:304

ج: ایجاد تعادل میان منافع و مفاسد در صورت تعارض آن دو به گونه ای که بدانیم چه زمانی دفع ضرر را بر جلب منفعت مقدم بداریم و چه زمانی به علت منفعت از ضرر چشم پوشی کنیم.

ص:305

در جریان بیداری اسلامی، غلو برخی از جوانان که نسبت به دین خود غیرت بسیار دارند، سبب تکفیر برخی مسلمانان مخالف آن ها شده تا آن جا که جان و مال آن ها را مباح می شمرند.

در گذشته نیز همین اتفاق در مورد خوارج صورت گرفت، زیرا ایشان هم خون سرورمان، امیرمؤمنان علی علیه السلام را حلال می شمردند.

بیماریهایی که فتاوا دچار آن هستند عبارتند از:

1. گاه غیر متخصصان درعلوم شرعی عهده دار امر فتوا می شوند.

2. گاه کسی که شایستگی و شرایط صدور فتوا را ندارد به این کار اقدام می کند.

3. گاه کسی که شناخت اندکی نسبت به دین و شرع دارد عهده دار فتوا می شود.

4. گاه کسی که ملتزم به قواعد فقه نیست، جسارت صدور فتوا را به خود می دهد.

5. گاه کسی که در ارکان دین تفریط می کند عهده دار آن می شود.

6. گاه فرد متخصص به آن می پردازد، اما با تساهل و بی مبالاتی.

7. گاه برخی از مردم برای خواسته های شخصی و اهداف مادی و بی ارزش از آن سوءاستفاده می کنند.

8. کسانی هم هستند که بیش از آن که به متون شرعی واقف باشند، بنا بر رأی و نظر خود عمل می نمایند.

9. کسانی هستند که عرف و عادات را بر قوانین محکم شرعی ترجیح می دهند.

ص:306

از مسلمانی، سختی و مشکلی را رفع کند، خداوند مشکلی از مشکلات و سختی های روز قیامت را از او دور خواهد نمود و هر کس عیب مسلمانی را بپوشد، خداوند در روز قیامت (عیوبش را) خواهد پوشاند»(1)

4. مسلمان برادر خود را وا نمی گذارد و کسی را بر علیه او یاری نمی کند، بلکه او را یاری می رساند.(2)

5. مؤمن برای مؤمن است.(3)

6. مؤمن بر علیه مؤمن نیست. هرچند که زبان ها، نژادها و سرزمین هایشان بسیار باشد.(4)

7. اصل در روابط میان مسلمانان عبارت است از همکاری دوستانه، و در روابط با غیرمسلمانان، صلح مبنی بر شناخت.

8. دوری از سخنان تحریک آمیز، غلبه جنبة صمیمیت میان دوستان و مدارا با رقیب.

9. دوری از سخنان برتری جویانه، یا عمل ابطال کننده و دور سازنده.

10. دوری از تحمیل دلالت هایی که متون طبق اصول فقه و قواعد استنباط، آن ها را بر نمی تابند و پرهیز از استدلال با آنچه احادیث، اثبات کنندة آن نیستند با توجه به استنباط مواردی که حدیث بر آن دلالت دارد.

اطمینان یافتن از نقل سخنان مجتهدین و استمداد از آن ها با رجوع به منابع معتبر. رعایت نمودن فتوا یا امر مرجح یا مشهور و یا صحیح در هر مکتبی مطابق با اصول فتوا در آن مکتب، حسب عبارات مصطلح میان فقها و یاری گرفتن از کتاب های اصول فتوا یا شرایط مفتی.

ص:307

اگر تکافؤ ادله رخ داد یا تخییر میان دو امر مباح صورت گرفت، بهتر است آن که سهل تر است انتخاب شود و اگر متضمن ضرر و دیگری دارای فایده بود، باید با تلاش برای ایجاد راه حل مسائل، جلوی ضرر را گرفت.

نباید صدور فتوا با راهکارهای فقهی را شیوه ای برای بدست آوردن ساده ترین حکم هر کاری دانست، بلکه هرگاه دیدگاه و استدلال صحیح، رخصت فقهی برای فتوا داد، فتوی صادر گردد، مشروط بر این که اخذ رخصت، ناشی از عدم توافق فقها نباشد و منجر به اختلاف حکم در دو رخداد مشابه نگردد.

ص:308

سپس نزد ابن ابی لیلی رفتم و به او خبر دادم، گفت: نمی دانم آن دو نفر چه گفته اند، اما هشام بن عروه از پدرش از عائشه رضی الله عنهم برایم روایت کرد که گفت: رسول خدا صلی الله علیه و سلم به من امر کرد تا بریره را خریداری نمایم و شرط نمایم، سپس آزادش نمایم پس بیع جایز است و شرط باطل.

آن گاه نزد ابن شبرمه رفتم و او را خبر دادم او گفت: نمی دانم آن دو چه گفته اند، اما مسعر بن کدام از محارب بن دثار از جابربن عبدالله برایم روایت کرد که به پیامبر صلی الله علیه و سلم شتر ماده ای فروختم و شرط نمودم تا بره هایش تا مدینه با او باشند پس بیع جایز است و شرط نیز جایز.

بدین ترتیب هر امامی به ظاهر حدیث ثابتی اتکا نموده است.

اما مالک، تمامی احادیث را شناخته و به همة آن ها عمل نموده، به طوری که بیع و شرط را به سه دسته تقسیم نموده است:

شرطی که ناقض مقصود باشد، مانند شرط آزادی که حذف می شود.

شرطی که تأثیری ندارد مانند رهن یا حمل که مجاز است.

شرط حرام، مانند فروش کنیز به شرط این که آوازه خوان باشد که این شرط بیع را باطل می سازد.

مسائل فقهی مورد اختلاف، گاه گنجینه فقهی و فکری عالی و ارزشمندی را ایجاد می کند که در نتیجة فهم متون و تفسیر آن ها یا ثبوت حدیث در درون متن حاصل شده است.

صحابه هنگام ورود به متن، تلاش نموده و عقل خود را به کار می گرفتند و حرص و اشتیاق زیادی برای درک ادله قرآنی و پیروی از سنت رسول خدا صلی الله علیه و سلم داشتند.

جوهر اختلاف فقهی در اصل حقیقت طلبی است.

و آنچه در آن تردیدی نیست این است که عقل یکی از منابع شریعت اسلامی است.

ص:309

ص:310

اگر کسی از فقها در مورد مسئله ای برخلاف اجماع نظر می دهد، نهایتاً باید به او گفت که تو خطا کردی نه اینکه به او بگویند تو کافر شدی، یا منکر و ملحد هستی، زیرا او در اصل موافق با شریعت است و از اهل دیانت خارج نشده است.(1)

از موسی الجهنی نقل شده که گفت: هرگاه نزد طلحة بن مصر از اختلاف نظر یاد می شد، وی می گفت: نگویید اختلاف، بگویید گشایش.(2)

از ابن عباس رضی الله عنهم روایت شده است که گفت: رسول خدا صلی الله علیه و سلم فرمود: هر کس برای خدا در بین مردم عمل نماید، در صورت مصیب بودن، خدا از او می پذیرد و اگر خطا نموده باشد، خداوند از او در می گذرد و هر کس که برای تفرقه عمل نماید، در صورتی که مصیب باشد، خداوند از او قبول نمی کند و اگر خطا نموده باشد، جایگاهش آتش است.(3)

پس مصیب بودن در جماعت، توفیق است و رضوان و خطای در اجتهاد، عفو و غفران.

آن گاه که اسحاق بن بهلول کتابی تصنیف کرد، آن را «کتاب الاختلاف» نامید، اما امام احمد به او گفت نام آن را «کتاب السعه» بگذار.(4)

گاه میان سلف این امت که از صحابه و تابعین و اهل مودت و خیرخواهی بودند، در اجتهاد فقهی و احکام، اختلاف پدید می آمد و تا زمانی که این اختلاف در مسائلی بود که اجتهاد و ابراز نظر در آن مجاز بود مایة سرزنش نمی شد.

اختلاف میان مردم قانونی وجودی است به دلیل تفاوت خواسته ها، فهم ها و توان ادراکی آن ها. اگر اصل و غایت مورد نظر یکی باشد اختلاف قابل قبول است. اختلاف صحابه به معنای دوری شیوه و روش نبود بلکه ریشه آن چه در آن اختلاف داشتند یکی

ص:311

بود و آن کتاب خدا و سنت رسول صلی الله علیه و سلم . هدف نیز یکی بود و آن اطاعت از خدا و رسولش. راه نیز یکی بود و آن نظر در دلایل قرآن و سنت.

ابن عبدالبر گفته است: از محمد بن یحیی بن سلام از پدرش روایت شده است که گفت: شایسته است که شخص عالم مادام که بیم معصیت نباشد، مردم را به سمت رخصت و گشایش سوق دهد.(1)

بنابر مطالب فوق بر اهل اندیشه پنهان نیست که اختلاف در فروع احکام شرعی جایز است، زیرا دلیل بر امتناع از آن وجود ندارد.

روشن ترین دلیل عقلی و نقلی بر جواز اختلاف، ظهور و بروز آن به شکل روشن و واضح در فضای فقهی است، به طوری که در اوایل دورة اسلامی و در عهد صحابه رضی الله عنهم و در دوران پس از آن ها تا امروز، پی در پی رخ داده است و تا قیامت ادامه خواهد یافت.

آنچه اهمیت دارد این است که مذاهب فقهی که بر مبنای دلیل درست استوارند هیچ یک بر دیگری برتری نداشته و پیروانشان، پیروان مذهب دیگر را تحقیر نمی کنند.

به هر میزان که اختلاف در جزئیات برخی مسائل، یا در شکل آن ها رخ دهد باز هم به معنای خروج از اصول شریعت و منابع آن نیست؛ یعنی نمی توان این سخن را توجیه نمود که اختلاف در فروع فقه، اختلاف در اصول است.

بنابراین بسیاری از بزرگان علمی و فقها به این نظر گرایش دارند که اختلاف مذاهب فقهی اسلامی مزیتی است که سبب تمایز دین حنیف اسلامی می شود، هم چنان که( نعمت بزرگ و فضیلتی عظیم به شمار می آید که دانایان سر لطیف آنرا درک نموده و نادانان آن را در نمی یابند).

وجود اختلاف و توجیهات، به معنای لازم بودن وقوع آن نیست، پس اگر امکان جمع میان دو دلیل، یا ترجیح نهادن بر یک سند، یا ایجاد توافق میان آرای علما، مجتهدین و فقها باشد شایسته تر و سودمندتر است.

ص:312

در راستای مجاز بودن اختلاف و رحمت دانستن آن برای مسلمانان و ویژگی خاص اسلام دانستن آن، اختلاف بی شک در چارچوب ضوابط عقلی و منطقی و مطابق با شرایطی که اختلاف، عامل به تنگنا انداختن عموم مسلمانان نشود می توان پذیرفت.

از ابن عبدالبر از یحیی بن سعید نقل شده است که: پیوسته صاحبان فتوا، فتوا می دهند که این حلال است و این حرام و آن کس که حرام می کند، دیگری که حلال می کند را هالک نمی داند و آن که حلال می شمرد دیگری را که حرام شمرده در معرض هلاکت نمی داند.(1)

از ذهبی از یحیی بن سعید انصاری به این مضمون نقل کرده است که: «اهل علم اهل توسّع و گشایش اند.» و سخنی دیگر از وی نقل کرده که: پیوسته اهل فتوا اختلاف دارند، یکی حلال می کند و یکی حرام و هیچ یک دیگری را به علت نظرش عیب نمی کند.(2)

ص:313

به عنوان مثال داستانی است که از فرزند عمر رضی الله عنهم روایت شده است که گفت: پیامبر صلی الله علیه و سلم هنگام باز گشت از جنگ احزاب فرمود:« کسی نماز عصر را نمی خواند، مگر در بنی قریظه» اما بعضی به وقت نماز عصر رسیدند و هم چنان در راه بودند. برخی از آن ها گفتند: نماز نمی خوانیم تا زمانی که به بنی قریظه برسیم. برخی دیگر گفتند: نماز می خوانیم، زیرا چنین چیزی از ما خواسته نشده است. خبر این مسئله به پیامبر صلی الله علیه و سلم داده شد، اما او بر هیچ یک از این افراد خشم نگرفت.

این مردم در حال جنگ بودند و بسیار به وحدت و ترک نزاع نیازمند بودند، چنان که خداوند هنگام جنگ به آن امر فرموده است:( وَلاَ تَنَازَعُواْ فَتَفْشَلُواْ وَتَذْهَبَ رِیحُکُمْ)(1)؛

با این حال هیچ یک آنچه را که از طریق اجتهاد خود یافته بودند رها نکردند و این امر سبب تفرقه میان آن ها نشد.

پس اختلاف در اجتهاد، هر مجتهدی را ملزم می سازد که از اجتهادش تبعیت نماید و مخالفت نماید تا مورد سرزنش قرار نگیرد.

آنچه در ذیل می آید موارد فوق را روشن می سازد:

ص:314

4. از یک مفتی دیگر پرسش نماید و فتوای کسی که با آن موافق است را بگزیند؛

5. مختار است که سخن هر یک از آن دو را برگزیند، این نظریه نزد شیخ ابی اسحاق شیرازی مصنف و خطیب بغدادی صحیح تر است و محاملی در اول المجموع عن اکثر اصحابنا آن را نقل نموده و صاحب الشامل فیما اذا تساوی المفتیان فی نفسه آن را برگزیده است.

شیخ ابو عمرو گفته است: بهتر آن است که از نظریه راجح تحقیق کند و به آن عمل نماید، یا نظریه مفتی موثق تر را برگزیند و به آن عمل نماید. و اگر نزد او یکی بر دیگری ترجیح نداشت از دیگری استفتاء نماید و به فتوای کسی که موافق اوست عمل نماید. اگر این عمل دشوار بود و اختلاف آن دو در تحریم و اباحه، بود پس تحریم را برگزیند که این به احتیاط نزدیک تر است و اگر در دو حالت مساوی باشند، ما او را میان هر دو مخیر می سازیم، هر چند که ما از تخییر در غیر این مورد ابا می نماییم، زیرا این امر ضروری و نادر است.

شیخ گفت: سپس ما با آنچه بیان نمودیم با این دو مفتی سخن می گوییم، اما فرد عامی که در این مسئله باید از این دو مفتی یا یک مفتی دیگر بپرسد و ما این مفتی را به آنچه باید پاسخ دهد راهنمایی نمودیم.

این نظریه شیخ نظریه ضعیفی است، زیرا اظهر آن ها یکی از این وجوه سه گانه است؛ یعنی: سوم، چهارم و پنجم و به نظر می رسد که مورد پنجم اظهر باشد زیرا که او اهل اجتهاد نیست و بر او واجب است که از یک عالم شایسته تقلید نماید. وی نیز با برگزیدن نظر یکی از این دو مفتی چنین نموده است. تفاوت میان او و آنچه در مورد قبله گفته شده است در نشانه های حسی است که درک نشانة درست نزدیک تر است به مقصود. نشانه های فتواها معنوی است و تفاوت زیادی میان مجتهدین ظاهر نمی شود. و الله اعلم.

سوم: تأکید بر ضرورت استوار ساختن مفهوم احترام متقابل میان علما و پیروان مذاهب مختلف و در نهایت، بزرگان هر مذهب و در رأس آن ها اهل بیت رسول صلی الله علیه و سلم و صحابة بزرگوار او.

ص:315

چهارم: معتبر دانستن اختلاف فقهی و فقه اولویت ها در گفت وگوهای میان مسلمانان و عمل برای وحدت آن ها و دعوت به ایجاد شیوه ای برای ائتلاف فقهی و تلاش برای به کارگیری آن در تمامی مسیرها و اشاعة فرهنگ الفت و برادری و خیرخواهی به جای فرهنگ کینه و احترام به جای جاهل خواندن دیگری.

پنجم: اهتمام به بیان نقاط مشترک میان مذاهب، به ویژه در میان عوام و توجیه آن ها درخصوص اهمیت وحدت اسلامی، همان گونه که خدای تعالی اراده فرموده است: >هُوَ سَمَّاکُمُ الْمُسْلِمینَ مِن قَبْلُ<(1)؛ و رواج فرهنگ تقریب و هم افزایی تلاش ها در این زمینه و ترک جدال و انجام مناظرات فکری و عقیدتی و فقهی متخصصان در سطوح بالا.

ششم: تأکید بر این که اختلاف میان مذاهب اسلامی، اختلاف در خطا و صواب است و نه اختلاف در کفر و ایمان.

هفتم: عدم بزرگ نمایی مسائل اختلافی و تبدیل آن ها به منازعات و خصومت های بیزارکننده که عناصر وحدت و عوامل وفاق را به فراموشی می سپارد با این که این نقاط مشترک و توافق بسیار بیشتر از نقاط خصومت و تفرقه است.

هشتم: عدم اشتغال به مناظرات حاشیه ای و جدال های داخلی. مهم ترین مسئله دعوت به اسلام است با ارائة جوهر پاک و صفای روحی آن و بیان پیام روشنش و نشان دادن زیبایی دین و فراگیری آن بر همه ابعاد زندگی و این که اسلام عامل اصلاح انسان و زمان و مکان است.

نهم: رهایی از این عقیده که نظریه ما کاملاً درست است و وصایت و سرپرستی دین از آنِ ماست و این که هر کس که گاه برحق و صواب باشد، گاه احتمال خطای او نیز وجود دارد، چنان که خدای تعالی می فرماید: >وَإِنَّا أَوْ إِیَّاکُمْ لَعَلَی هُدًی أَوْ فِی ضَلَالٍ مُّبِینٍ<(2)

ص:316

مجتهد باید به این مطلب برسد که اجتهاد او حق مطلق نیست و اجتهاد غیر او نیز یقیناً خطا نیست. از این امر جز خدا و رسولش آگاه نبوده و بعد از انقطاع وحی راهی برای دانستن آن نیست.

دهم: دوری از تعصب مذموم و نزاع بر اساس آن، زیرا این امر قلب ها و عقل ها را کور و کر می کند. قرآن نیز از این تعصب نهی نموده و به تسامح دینی و برادری انسانی فرا می خواند چه رسد به برادری ایمانی.

یازدهم: دوری گزیدن از مواجهة یک مسلمان با مسلمانی دیگر با زبان و شیوه ای تند. هم چنین دوری از تهمت و بی اعتبار ساختن و برشمردن خطاها و لغزش ها به میزانی که به توهین منتهی شود این موارد سبب افزایش کینه، نفرت و دشمنی می شود که از شیوة قرآن به دور است: >فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِکَ<(1)

دوازدهم: رعایت احساسات و عواطف و احترام به تضاد آراء و اختلاف فهم ها. چنین روشی ایجاد محبت و صفا می نماید. خدای تعالی می فرماید: >وَلَا تَسْتَوِی الْحَسَنَةُ وَلَا السَّیِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَبَیْنَهُ عَدَاوَةٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ)(2)؛

گاهی این امر دشمن را به دوست و دور را به نزدیک بدل می سازد.

ص:317

5. آموزش مردم برای تعامل با اختلاف مکاتب فقهی؛

6. تأکید بر ضرورت استوار ساختن مفهوم احترام متقابل میان علما و پیروان مذاهب مختلف؛

7. معتبر شمردن اختلاف فقهی و فقه اولویت ها در گفت وگوهای میان مسلمانان و در جهت وحدت ایشان؛

8 . دعوت به ایجاد روش فقهی ائتلافی و رواج فرهنگ الفت و برادری و خیرخواهی؛

9. اهتمام به بیان نقاط مشترک مذاهب؛

10. تأکید بر این امر که اختلاف میان مذاهب اسلامی، اختلاف در خطا و صواب است و نه اختلاف کفر و ایمان؛

11. عدم بزرگ نمایی مسائل اختلافی و تبدیل آن ها به نزاع ها و خصومت های بیزارکننده که عناصر وحدت و عوامل وفاق را به فراموشی می سپارد؛

12. عدم اشتغال به مناظرات حاشیه ای و مجادلات داخلی؛

13. رهایی از این عقیده که نظر ما صحیح ترین و کامل ترین نظر بوده و این که سرپرستی دین از آن ماست؛

14. دوری از تعصب مذموم و نزاع بر سر آن؛

15. رعایت احساسات و عواطف و احترام به تضاد آراء و اختلاف فهم ها.

ص:318

6. اطمینان از نظر جمع یا سخن مجتهدین و یاری گرفتن از منابع معتبر؛

7. رعایت فتوای راجح، مشهور و صحیح در همه مذاهب مطابق با اصول فتوا و عبارات مصطلح میان فقها؛

8 . رعایت انتخاب سهل تر هنگام تکافؤ أدله؛

9. ضرورت جلوگیری از ترجیح ضرر؛

10. دوری از تکیه فتوا به رخصت فقهی در تمامی امور.

ص:319

ص:320

ص:321

راه می باشد و این همان عقل سلیم است که توان رسیدن به حقیقت را دارد و در محدودة بحث ما می باشد.

منظور از عقل حسی در این جا عقلی است که بر حاشیه و مرز فهم توقف کرده و دور از حقیقت اشیاء می باشد و چیزی جز سراب نمی بیند و انسان ها را تشنه نگه می دارد.

در نتیجه عقل حسی به خود اجازه نتیجه گیری در اموری که جزء علوم غیبی است، می دهد و بدون فکر و مقدمه، اهدافش را برای رسیدن به فهمی ساده در تفسیر و تحلیل؛ عملی می کند. بدین معنا که خود را حاکم بر روی زمین می داند، که باعث می شود در تمامی عقول و نظام ها دخالت کند و سلطة ظالمانه اش را در همه چیز توسعه دهد.

تشکیل زیر ساخت معرفتی آن گونه که برخی انسان های ساده می پندارند، آسان نیست؛ به این سبب که سبک معرفتی، یعنی ساخت انسان کامل که فکر می کند و رخ دادهای اطرافش بصورت ملکه ای صورت پیدا کند، انسانی که صحیح و سالم و بدون مشکل باشد، تا مبتلا به اشکالات عقلی و هوشیاری نشود و این بدین معنی است که منطق اجرائی طبیعی که نیاز به فکر نزدیک و فعال دارد مورد ساده ای نیست و موارد مختلف موجود بر حسب اصلاحات و برداشت های اسلامی مبتنی بر فهم فردی است نه بر فهم محدود بر نص متداول که بر حسب اهداف مغرضانه برای حاملان اهداف فرهنگی ابتدایی و خالی از علم که بنابر پیشرفت های زمانی و مکانی بنا بر نص قرآنی دست نخورده، مانده است.

جریان اصلاح اسلامی تمام تلاشش را برای نجات نصوص پیچیده و نامتجانس فکری و نظری انجام می دهد، تا از تفاوت های متداول و تاریخی بین مردم بکاهد، این عمل به اتمام نمی رسد، مگر این که نظریات و اساس فکری بدوی نابود شود و نه زندگی و افکار بدوی فردی.

برنامه های پایه گذاری تفکر تکفیری از قدرت سلاطین نشأت گرفته از این تفکر، خلافت به اصطلاح «اسلامی» اموی و عباسی به عنوان تکیه گاه و مصدری برای

ص:322

فعالیت های لغو و بدون فکر و تدبر خود از حیث عدم تطابق با قرآن و سنت استفاده کردند، به این دلیل که عادات و نظریات بدوی و قدیمی با اعتقادات اصلی قرآنی و با محسوسات مبنی بر نظریه فکری و بصری رقابت می کند. و به همین خاطر تاریخ اسلامی نیاز به بازبینی اساسی برای رسیدن به فضای نقد سازنده و حرکات مثبت در تعامل با مفردات دینی عقایدی دارد، البته بدون تصرف در مقدسات اسلامی قرآن و سنت نبوی به اتفاق همة مسلمانان. مقدس کردن افراد مشکلی حقیقی است که متفکران اسلامی از آن رنج می برند، زمانی که به مسئله بسیار مهم تعامل سلطه دوران حکومت اسلامی با دین و فروعش اشاره می کنیم، کسانی که بر جان مسلمانان در دولت های اموی و عباسی مسلط بودند، فرهنگی ناهمگون با دین حقیقی به وجود آوردند، دین جدیدی پدید آوردند تا پوشش غیر از دین حقیقی داشته باشند.

ص:323

از حقیقی مصداق آیه کریمه (سوره توبه، آیه 100) >وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرینَ وَ الْأَنْصارِ وَ الَّذینَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسانٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ وَ أَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْری تَحْتَهَا الْأَنْهارُ خالِدینَ فیها أَبَداً ذلِکَ الْفَوْزُ الْعَظیمُ< و مؤمنانی که با پیامبر بیعت کردند و در قرآن به آنها اشاره شده است: (سوره فتح، آیه 18) >لَقَدْ رَضِیَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنینَ إِذْ یُبایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ ما فی قُلُوبِهِمْ فَأَنْزَلَ السَّکینَةَ عَلَیْهِمْ وَ أَثابَهُمْ فَتْحاً قَریباً<

این تحقیق باعث طبقه بندی صحابه می شود، پس تمام مهاجرین و انصار مشخص می شوند و خارج از این گروه ها، هرچند در زمان پیامبر می زیستند، صحابه به حساب نمی آیند و جلوی هرگونه تحریف گرفته می شود و از جانب دیگر نقش عقل در نص قرآنی و فهمیدن نص الهی مشخص می شود.

تناسب بین روش قرآنی و روش عقل در تشخیص و شناخت صحابه، یک اتحاد با دقت بسیار بالا در تشخیص و مرزبندی در تفکیر هدف مند و عقلی درست می کند، خداوند متعال به همین دلیل انسان را با قدرت عقل از خلال اوامر و نواهی برحسب منفعت و ضرر به اختیار خود گذاشت، تا از قدرت عقل استفاده کند، و قرآن در موارد بسیاری اصحاب عقول را مخاطب قرار می دهد. کلمه (اولی الألباب) 15 مرتبه در قرآن ذکر شده، هر چند کلمه عقل در قرآن نیامده است لکن چیزی از ارزش عقل و منزلت آن در اسلام کم نمی کند، چون با این که ذکر نشده ولی کلمات (تعقلون، یعقلون، یعقل و نعقل و...) حدود پنجاه مرتبه آمده است که نشان از اهمیت تعقل دارد.

هنگامی که مذاهبی تأسیس شد که عقل را تبدیل به یک سنگ ساکن کرد و باب اجتهاد را بست، نهایت اهانت به عقل روا داشته شد، چون ایستادن در مقابل اجتهاد، اهانت به حقوق عقل است و با حقیقت شریعت اسلامی مغایر دارد، زیرا شریعت مبنی بر خیر مشترک مصلحت مردم است که به پیش رفت و آسایش ختم می شود.

در نتیجه انسداد اجتهاد، مجبور شدند به فقه عقب افتاده و متأخر از زمان خودش شدند، که به این سبب اندیشه و فکر سلف صالح و الگو قرار دادن آنان در فکر و فقه و

ص:324

احکام شرعیه، بوجود آمد و سپس در اثر تفریط اتباع سلف، فتاوا بدون تدبر و تفسیر صحیح بر هر کس و هر چیز صادر می شد.

ص:325

الراسی که او را از اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می شمارند و ابن غیلان دمشقی قدری و جهم بن صفوان که آن ها را از فقهای امت می دانند، در حالی که دین اسلام را وارد چالش های فکری عمیق می کردند که باعث به هم ریختن فکر و سپس سلوکی آن می شد.

این تفکر در آغوش حکومت اموی پا گرفت و امویان از آن حمایت کرده و پرورش دادند و این بدین معناست که امویان این تفکر را برای رسمیت بخشیدن وجود خود، پرورش دادند، چون این تفکر نقشی اساسی در حکومت و بقای آنان داشت، به ویژه در زمانی که شورش ها در اواخر حکومت اموی زیاد شده بود، که باعث شد حکومت به دست عباسیان بیافتد.

خط مشی سیاسی حکومت های اموی و عباسی که مدت زمان طولانی بر بلاد اسلامی حکومت کردند، آن هم با یک پوشش به غایت اسلامی که به غرض غلبه بر دشمانشان بود، نمی توان از آن چشم پوشی کرد و به ویژه تحرکات و قیام های عقایدی که مهم ترین آن ها قیام شیعیان بود که براساس ولای به اهل بیت و به هدف گرفتن انتقام ا زحقوق گرفته شدة آنان بود و مبداء تکفیر چیزی بود که عباسی ها از ابتدای قیامشان علیه امویان برای رسیدن به حکومت انجام دادند و به هدف شان رسیدند.

ص:326

هم چنین روشن می شود که فقهای برای تکفیریان مراتبی قائل هستند که این مراتب را از طریق احادیث دروغین بدست آورده اند، حتی این که پادشاه سعودی، عبدالله بن عبدالعزیز، دستور اعاده نظر و بازنویسی احادیث تلفیقی از طریق پا ک سازی آن از آنچه حکومت ها درست کرده اند، داد.

این دستور را در کنفرانسی در رابطه با تکفیر در عربستان داد و نوشته بود: شریعت خداوند از تساهل در امر دیگران که به حد تفسیق که کمتر از تکفیر است، هشدار داده بود، حتی این که از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم داریم که فرموده هر کس به برادر دینی خود بگوید: ای کافر! یکی از آن دو کافر هستند و این حکم شرعی بسیار خطرناک است و باید آن تجدید نظر شود؛ اگر سب فرد مسلمان فسق به حساب آید، چه طور می توان او را تکفیر کرد؟ این امر دلالت به مقدار خطر گروه های تکفیری دربارة دست بردن در احادیث و مضامین آن است و این که آیا موافق شریعت است یا خیر؟ و این سخن هم چنین خبری از حقیقت جریان های تکفیری می دهد، ولی موضع سیاسی باید ملایم با این چشم انداز بارز و مهم از سوی بالاترین فرد در سلطة عربستان سعودی باشد، تا مصداقیت درباره اطروحة خطابات خاکستری که از دین اسلامی، گرفته می شود، روشن گردد.

ص:327

ص:328

از زمان تاسیس حکومت جدید عراق در سال 1921 زن از اوضاع عقب ماندگی در همة عرصه های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی رنج می برد. این مسأله عدّه ای از فرهیختگان و فعّالان سیاسی را بر آن داشت تا بخشی از فعّالیّت و تلاش هایشان را در قالب کارگروه هایی با گرایش ها و روی کردهای گوناگون جهت ارتقای آگاهی سیاسی و اجتماعی برای دفاع از مسألة دیدگاه مرد نسبت به زن و زن نسبت به خودش به صورت مساوی و یکسان و آزادسازی زن از ستم واقع شده بر او و موانع مشارکت فعّالانة او در جامعه اختصاص دهند. آن ها به خوبی فهمیدند که هر پیشرفت یا بیداری اجتماعی در جامعة عراقی بدون مشارکت زن ممکن نیست که به یک حقیقت و واقعیّت آشکار تبدیل شود.

این کارگروه اهداف خود را محقّق کرد؛ زیرا زنان عراقی را به سوی سازماندهی فعّالیّت های خود در قالب انجمن ها و سازمان های زنانه سوق داد؛ که منادی بهسازی و اصلاح وضعیّت زن عراقی بودند.

با وجود همة تلاش هایی که زن عراقی برای رهایی از موانع حرکت خود انجام داد؛ ولی نگاه جامعه همچنان به او نگاهی کوتاه بینانه و ناقص است. سیستم ارزش گذاری فکری و هنجارهای اجتماعی هم چنان به زن به عنوان موجودی پایین تر از مرد و دنباله رو او نگاه می کنند. حذف عامدانة زن از عرصة جامعه، گاهی رنگ دین به خود می گیرد و گاهی رنگ عرف؛ زیرا عرف ها و سنّت ها می توانند حاکم بر حرکت او و شیوة تفکّرش باشند؛ مسأله ای که در نهایت به جلوگیری از اظهار نظر کردن او و محدود کردن اراده و خواستش و سلب حقوق او منجرّ می شود.

حذف زن از ایفای نقش های اجتماعی خود از خطرناک ترین تهدیداتی به حساب می آید که جامعة عراقی در معرض آن قرار گرفته است. جامعة عراقی امروز بیش از گذشته نیازمند شرکت دادن زن در برنامه های توسعه و پروژه های آن با هدف بهبود کیفیّت زندگی در عراق و تاسیس محیطی با ثبات است که اقتصاد عراق بتواند در آن فضا رشد کرده و از راه سازماندهی دوره های توان بخشی و مهارت آموزی جهت ارتقای

ص:329

مهارت ها و توانایی های زنان به سطوح بالایی از پیشرفت تکنولوژیک برسد. بر این اساس نقش زن به ویژة زن دانش آموخته در رشد هر جامعه ای و بیدار کردن آن، نقشی بنیادین دارد. زن خشت های زیر بنایی ساختار جامعه را قرار می دهد. او تربیت کنندة نسل ها است. علاوه بر این، زن در بنای جامعة متمدّنانه با ارزش های انسانی و اخلاقی متمایز و برجسته نقش بزرگی دارد.

نقش اقتصادی زن در جامعه کم اهمّیّت تر از نقش اجتماعی او نیست. با این وجود، مشارکت زنان در کار اقتصادی در مقایسه با مردان پایین است. علّت آن به عوامل عرضه و تقاضا بر می گردد. به سبب وخامت اوضاع اقتصادی عراق به ویژه در بیست سال اخیر، افزایش کالاها در دستان تولید کنندگان موجب افزایش متقابل در تقاضا نشده است و این تقاضا مردان را بر زنان ترجیح می دهد.

کاهش مشارکت زنان عراقی در بازار کار تنها متوقف بر عوامل اقتصادی نیست؛ بلکه عوامل اجتماعی هم در این امر دخیل هستند. مطابق نگاه اجتماعی، مشارکت زن به عنوان مادر و کدبانوی خانه دارای اهمّیّت بیشتری برای خانواده ای است که مسئولیّت خرجی و پشتیبانی از آن بر عهدة مرد گذاشته شده است؛ و حتّی اگر زن در کسب بهرة بزرگی از درآمد خانواده سهیم باشد؛ تنها اعتبار محدودی را به دست می آورد و همچنان از لحاظ قانونی، مادّی و اجتماعی تابع مرد خواهد بود. علاوه بر این ها، عرف ها و موانع اجتماعی به اشتغال زنان به عنوان یک کار غیر قابل قبول و باعث کاهش منابع و فرصت ها جهت دستیابی به آموزش، کسب مهارت و غیر این ها نگاه می کنند.

مشارکت زنان در فعّالیّت اقتصادی ممکن است که سطوح بالایی از درآمد را برای اقتصاد عراق به ارمغان بیاورد؛ بر این اساس باید به دنبال اقدامات عملی و جدّی جهت بالا بردن سطح آموزشی و مهارت آموزی زن و قرار دادن فرصتی در پیش روی او باشیم تا اجازة مشارکت با اثر بخشی بیشتر در نیروی کار عراقی برایش فراهم شود و بطور همزمان به تغییرات پویا در سطح امکانات و فرصت های شغلی پاسخ مناسب بدهد. لذا عراق امروزه به توسعة کیفی استراتژی جهت توانا کردن زن برای رسیدن به فرصت های

ص:330

شغلی و امنیّت اقتصادی به شدّت نیازمند است. عراق این مهمّ را در طیّ سه گام انجام می دهد: گام نخست: تضمین مشارکت بیشتر زن در روند تصمیم گیری؛ گام دوم: ایجاد چارچوب موسّساتی با ویژگی عدالت و مساوات؛ گام سوم: فراهم سازی حمایت بهتر برای امنیّت اقتصادی زنان که به آن ها امکان دستیابی به بازارها و مشارکت در ساخت کارهای خود به عنوان صاحبان پروژه ها، تولیدات و کارگران بخش غیر رسمی بدهد.

در مورد نقش سیاسی زن هم مشاهده می کنیم که با وجود این که زن گام های مثبتی در حیات سیاسی برداشته است؛ ولی شمار زنان فعّال در کار سیاسی همچنان با وزنة جمعیّتی زنان در جامعه متناسب نیست. بسیاری از موانع مقابل مشارکت زن عراقی در حیات سیاسی قد علم می کند؛ مانند: کاهش پشتیبانی لازم جهت رسیدن زن به مراکز تصمیم سازی سیاسی، تصویر منفی از زن به صورت عمومی و به طور خاصّ توانایی های سیاسی و تشکیلاتی او، که حاکم بر ذهنیّت رهبران احزاب است، کم بودن شناخت زن نسبت به حقوق و مسئولیّت های سیاسی خود، سوء استفاده از آراء زنان در انتخابات پارلمانی و محلّی و مشکل بودن سرمایه گذاری برای مبارزات انتخاباتی کاندیداهای زن به دلیل عدم اعتماد به توانایی ها و فرصت های پیروزی او بر خلاف مردان.

در زمانی که در آن زن با چالش هایی در زمینة مشارکت سیاسی خود مواجه است؛ در این صورت فرصت ها و امکاناتی وجود دارد که می تواند به زن برای افزایش شانس های خود در این زمینه کمک کند؛ مانند: افزایش آگاهی جامعه نسبت به اهمّیّت نقش سیاسی زن، توجّه دولت های عراق - به ویژه پس از تصویب سیستم سهمیه بندی مشارکت زنان - به شرکت دادن زنان در انتخابات و مجالس قانون گذاری و شهرداری.

برای بالا بردن مشارکت زن در کار سیاسی گام ها و اصلاحاتی وجود دارد که می توان با انتخاب آن ها تلاشی در این زمینه انجام داد؛ از جمله: اصلاح سیستم های انتخاباتی به گونه ای که اجازة مشارکت بیشتری به زنان در انتخابات بدهد، اجرای سازوکارهای مشخّص دربردارندة حمایت از رهبری زنان و تقویت توانایی ها و

ص:331

مهارت هایش، تشویق ابزارهای رسانه ای به تشکیل تصوّری مثبت نزد تودة مردم نسبت به نقش فعّال زن در کار سیاسی و مراکز تصمیم گیری در بخش های مختلف.

بنابراین کار نوآورانة زنان در داخل جامعة عراقی به سوی گشودن جبهه های متعدّدی برای کار به طور همزمان جهت برجسته کردن مسائل زنان روی کرده است؛ امّا معنایش این نیست که تساوی بین زن و مرد حاصل شده یا به سرعت حاصل خواهد شد؛ زیرا سلسله مراتب اجتماعی که اولویّت را به مرد به حساب زن می دهد؛ دارای تاریخ ریشه دار طولانی از کار فیزیکی و نمادین است. این ارزش های محکم را نمی توان به آسانی از بین برد؛ بلکه این موضوعات گاهی موانع جدیدی را به وجود می آورد که از معنویّت دستاوردهایی که زن آن ها را محقّق کرده است می کاهد و او را به عقب بر می گرداند.

کشمکش موجود امروز بین جنبش های اسلامی معتدل و افراطی در عرصة سیاسی عراق و جدال شدید میان آن ها پیرامون نقش زن در جامعه، این مسئله را به خوبی و آشکارا نشان می دهد. همة جنبش های اسلامی بر این اعتقاد هستند که اسلام به زن حقوقش را داده است و او را در جایگاهی قرار داده است که نه در تمدّن های پیشین و نه در تمدّن های مدرن معاصر زن چنین جایگاهی نداشته و ندارد. اسلام بر تساوی زن و مرد در خلقت و آفرینش تاکید می کند؛ اختلاف میان این دو جنبش اسلامی از اشتغال زن و بیرون رفتن او از خانه شروع می شود. جریانات اسلامی معتدل بر اجازه دادن به زن جهت اشتغال در بیرون از خانه به شرط التزام به جنبه های اخلاقی سنّتی نمود یافته در نجابت، مختلط نشدن با مردان، ضربه نزدن به وظایف خانگی او و منافات نداشتن با حقوق شوهر؛ تاکید می کنند. امّا این، معنایش مکلّف کردن زن به پرداخت هزینة خانواده نیست. از جمله حقوق زن همچنین انجام فعّالیّت های اجتماعی گوناگون است. بر طبق نظر این جریان فکری، نقش زن محدود به کار اجتماعی و اقتصادی نیست؛ بلکه فراتر از این ها به کار سیاسی هم می رسد که به صورت کامل مانند مرد می تواند این کار را انجام دهد؛ این دیدگاه از آیاتی که تشویق به امر به معروف و نهی از منکر می کند و روایات نبوی گرفته شده است. امّا در مقابل، جریانات اسلامی افراطی معتقد

ص:332

به عکس این دیدگاه هستند. گفتمان آن ها از ضرورت دور نگه داشتن زن از مشارکت در صحنة عمومی جامعه و منحصر کردن وظیفة او در چارچوب مدیریت خانه و توجّه به تربیت فرزندان - به دلیل مکلّف نبودن زن به پرداخت هزینة خانواده - و دخالت نکردن در سیاست است. سازمان های حقوق زنان از دیدگاه آن ها چیزی جز دسیسه ای بر ضدّ زن مسلمان و راهی به سوی غرب زدگی و فاسد شدن نیست.

کار به اینجا ختم نمی شود؛ بلکه جریانات افراطی و تندرو یا آن چه جریانات جهادی نامیده می شود، پای خود را از چارچوبی که جریانات سنّتی سختگیر برای زن قرار داده اند فراتر می گذارند و به زن نقشی جسورانه تر می دهند که از مرزهای سنّتی خودش فراتر می رود. از آنجایی که این جریان، سیستم های سیاسی معاصر را به دلیل مبتنی بودن آن ها بر سیستم های وارداتی غربی کافر می دانند؛ براین اساس وظیفة زن این است به همراه مرد تلاش کند تا جامعه و حکومت را از طریق ایدئولوژی انقلابی کودتاگری مستند به مفهوم جهاد در اسلام به عنوان تنها راه جهت از بین بردن سیستم های حکومتی موجود تغییر دهد و دولت خلافت را برپا کند. بر این اساس ما شاهد شیوع پدیدة زنان انتحاری یا آن چه «زنان شهادت طلب» از دیدگاه این گروه نامیده می شود در عراق و دیگر کشورها هستیم. علاوه بر این، زن ها به کارهای حمایتی مردان می پردازند؛ مانند: حمایت روحی، اخلاقی، مادی، تبلیغی و رسانه ای.

افرادی که مخالف آزادی شرعی زنان هستند از زبان و منطقی کمک گرفته اند که متعلّق به زمان های بسیار قدیم بوده و هیچ ارتباطی با سطوح تکامل تدریجی اجتماعی و تاریخی که واقعیّت زن عراقی به آن رسیده، ندارد.

بنابراین ما در برابر دو جریان قرار داریم که به دو سند شناختی متناقض استناد می کنند: نخست، سند آیندة گشوده شده در برابر بازسازی خویشتن در پرتو دستاوردها و داده های زمان های معاصر؛ و دوم سند زندانی شده در زبان گذشتة کلیشه ای بدون تاریخ.

ص:333

ص:334

اسلام برای آزادی انسان بصورتی که شامل انتقال وی از حالت عبادت عادی(1) و عمومی به راه و سمت و سوی روحی و مادی و معنوی، و رهایی از اسارت و و بردگی پادشاهان و امپراطوری ها باشد تا حقوقش پایمال نشود و (از حقش نگذرد ولو اینکه راهی جز ان نداشته باشد.).

و از بین حقوق بشر ذکر شده، حقوق فردی در برابر حاکمان یا دولتهاست، و این مساوی با آن چیزی ست که امروزه نام ان را «حقوق بشر» گذاشته اند. این حقوق بخاطر انکاری که در مورد آن صورت گرفته امروزه تاکید بیشتری نسبت به آن می شود و تلاش های انجام شده توسط بشریت برای رواج آن، و انچه در این راه از تجربه و خطا بدست اورده، به منظور تحقیق و قرار دادن ان در وضع کنونی این هدف راعملی می کند،البته با کمک گرفتن ازامکان استفاده ازتجربیات بدست آمده در این راه که از هزاران سال پیش ادامه یافته است؛ که در زمان اسلام حقوقی برای انسان در برابر حاکمان وضع شد و در هنگام کامل شدن نزول ان تنظیم شد و برای تحقق ان و به اختصاص دراوردن حقوق بشر تلاش ها و و خون بهای زیادی داده شده است.

حاکمان و پادشاهان برای ملت تحت حاکمیت خود هیچ حقوقی را قائل نمی شدند بلکه برعلیه انها قدرت مطلق خود را روا می داشتند با استفاده از برگرفتن ادعاهای الهی خود یا نائبی از خدا بودن، که در مصر(2)

و شهر های رافدین(3)

و شهر های یونان(4)

و امپراطوری رومانی(5)

و غیره... به این شکل عمل می کردند، که اعمالشان در انچه در زیر می آید خلاصه می شود:

* هرشخصی که عقاید ونظراتش مخالف و مورد پسندشان نباشد را میکشند و از جهتی دیگر نیز مردم رعیت رابه جنگ ها می فرستادند ؛و این کشتار را ادامه می دادند و

ص:335

میکشتند که تمامی این اعمال همه در تحقق خواهش های نفسانی و تسلط بر ثروت های دیگران انجام می شد.

* بکار گرفتن مردم همچون برده های تحت اختیار و به کار گرفتن آنان در کار های بیهوده و مسخره، مانند زمانیکه نیاز به ساخت ساختمانهای عظیم برای قبور(اشاره به اهرام مصر) یا معبد ها و ارگ ها وقصر ها به کار میکشند، که شواهد ان نیز تا الان موجود و به جا مانده است مثل اهرام مصر که گورستانی برای فرعون های بلند پایه بود،قلعه بعلبک، که ان نیز شامل معابد شرکی ست،معبد ژوپیتر و باخوس و...

* حق دادن به خود در دخالت درمعیشت مردم تحت حاکمیت.

و در مواجهه با هویت این قدرت ها و اعمال ست که در می یابیم، ادیان اسمانی که جوهرة انها مبارزه برای دفاع از حقیقت الهی ست که اول در دفاع از حقوق بشر و پس از حقوق حیوانات و گیاهان است که ان هم به دو هدف:

ص:336

لکن انسان التزام دایمی به تعالیم ادیان پیدا نکرد و غالبا این تعالیم دچار انحرافاتی می شد که از راه و اختصاص اش دور شده و وسیله ای در خدمت حاکمان می شد تا به سلطه مطلقه حاکمان قدرتمند جه از لحاظ سیاسی و اجتماعی رسمیت بخشد.

همانا خداوند تعالی برای انسان حقوقی را قرار داد، در جهانی که عناصر ان را به نسبت های محدودی قرار داد با توجه به آیة «و هر چیزی را که افرید به اندازة درست و دقیق و ان را به اندازه و مقام و جایگاهی قرار داده»،(1) به طوری که اگرعنصری از جایگاهی که خداوند باری تعالی برای ان قرار داده تجاوز کند تمام جهان جانداران و جمادات مختل می شود، و اگر تجاوزی در مسائل شرعی ایجاد شود جامعة بشریت مختل میشود و نمی توان احکام بشریت تنظیم کرد چون بشر هر چقدرهم از قدرت علم و هوش برخوردار باشد، باز هم در برابر بلوغ فکری که خداوند برای ان ها تنظیم کرده کم است و به ان نمیرسد.

و این چیزی ست که در واقعیت اتفاق افتاده، و انسانی که خداوند او را در انچه صلاح او بودهدایت کرده لکن بعضی گروه ها و انسانها او را مجبور به کوتاه امدن از حقوق خود کردند و باعث شد حاکمان به بهانه اصلاح که فقط مختص خداوند است بر آنها سلطه پیدا کنند واین محنت و ظلمی بود که بر مسلمانان پس از یک دوره طلایی تاسیس حکومت اسلامی گذشت که تاکنون اوضاع خود را با آن مقایسه می کنند.

ودر اینجا لزوم تاکید دوباره بر حقوقی که خداوند باری تعالی به انسان عطا کرده لازم میشود، تا برحاکم و محکوم وضع شود تا از آنچه گروههای تکفیری در قبال این حقوق انجام می دهند رهایی پیدا کنیم.

ص:337

همانطور که اشاره کردیم دین اسلام در برابر ادعاهای حاکمان ظالم موضع گرفته و قتلهای بی دلیل و بدون توجیه آنان را تحریم کرده است، ودر مقابل سلب آزادی مردم از سوی حاکمان ایستادگی کرد و همچنین اموال مردم را در برابر مصادره غیر شرعی محفوظ کرد همان طورکه اعلام کرد که مردم را از پدر و مادر خلق کرده است و بر این اساس به تعامل با آنان دستور داده است.

بعضی از اصول این حقوق را در کتاب های اهداف شریعت که از طرف برخی از محققین اسلامی نگاشته شده است می توان یافت. و آن اهداف برحسب نظر آنان: حفظ دین، حفظ نفس، حفظ عقل و حفظ نسل، و حفظ مال(1) است.

و همانا حفظ دین خود قاعدة کلی و اساسی ست که دیگر احکام بر اساس ان است و این قاعده بدیهی ست. وآنجه باقی می ماند که در هنگام ضرورت برای حفظ دین به کار می آید.

حفظ نفس همان بود که ذکر کردیم.

حفظ عقل همان حفظ انسان است چون عقل است که انسان را از سایر موجودات روی زمین متمایز می سازد، و بدون ان انسان جزیی از مجموعة حیوانی به حساب می آید که قابل تمییز نیست. وهمانا عقل جایگاه حقوق و تکالیف انسانی ست،و اساس تکوین انسان به حساب می آید.

حفظ نسل: حفظ نسل امتداد حفظ نفس به حساب می آید به این خاطر که استمرار حیات بشری به حساب می آید.

حفظ مال: شامل آنچه قبلا ذکر کردیم می شود.

دو مساله برابری و آزادی باقی می ماند که به آنها می پردازیم.

بایستی بدانیم که بر مسلمانان واجب است تا از حقوق و آزادی های وضع شده برای افراد دفاع کنند پس این حقوق فردی به حساب می آیند و بر همه واجب است که از آنها دفاع کنند.

ص:338

در این موضوع محققانی که دین گرا نیستند بین حقوق وضع شده در احوال عادی و بین حقوق لازمه در احوال استثنایی و خاصتا جنگ فرق گذاشته اند که به نام قانون انسانی به کار گرفته شده در جنگ ها نام برده می شود و ما در اینجا به حقوقی که خداوند به انسان در اوضاع عادی و در زمان جنگ اعطا کرد می پردازیم و به همین خاطر بخشی از این مبحث را به قانون انسانی می پردازیم.

ص:339

ص:340

ص:341

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در چندین موضع با اصحابش مشورت می کرد. مهم بودن این مسئله اینجا روشن می شود که خداوند کسانی که دیگران را از نظر دادن و گفتن نظراتشان منع می کردند ملامت کرده که خداوند در قرآن می فرماید:

>وَقَالَ رَجُلٌ مُؤْمِنٌ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ یکْتُمُ إِیمَانَهُ أَتَقْتُلُونَ رَجُلًا أَنْ یقُولَ رَبِّی اللَّهُ وَقَدْ جَاءَکُمْ بِالْبَینَاتِ مِنْ رَبِّکُمْ وَإِنْ یکُ کَاذِبًا فَعَلَیهِ کَذِبُهُ وَإِنْ یکُ صَادِقًا یصِبْکُمْ بَعْضُ الَّذِی یعِدُکُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا یهْدِی مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ کَذَّابٌ<(1)

به همین خاطر حضرت علی علیه السلام از رعیت خود می خواهد تا بدون تردد نظر خود را بازگو کنند.(2)

ص:342

ص:343

می شود و نه بیشتر و خداوند در قرآن کریم می فرماید >لَا إِکْرَاهَ فِی الدِّینِ قَدْ تَبَینَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَی<(1) همچنین خداوند از او می پرسد: >أَفَأَنْتَ تُکْرِهُ النَّاسَ حَتَّی یکُونُوا مُؤْمِنِینَ<.(2)

خداوند متعال دستور به قتل کسی که ایمان نمی آورد نداده است مگر در حالت دفاع از نفس و دفاع از دین و کسانی که ادیان آسمانی دارند اجازه باقی ماندن بر دین خود داشتند لکن در مقابل جزیه که مقتضای حمایت از آنها بود که اگر مسلمانان از حمایت آنان ناتوان بشوند جزیه از آنان برداشته می شود.

ص:344

ص:345

فقها و ابن رجب حنبلی می گویند که اصل حرمت ریختن خون است و اصل در قتل وجود قصاص است مگر اینکه مانعی ایجاد شود.(1)

گرفتن جان و حق زندگی ممکن است بوسیله قتل مباشر یا در جنگ های با دشمن و اختلاف صورت گیرد که خداوند آن را مباح ندانسته و حرام است.

حال که اسلام به زندگی تا این حد احترام می گذارد پس بایستی آن را در برابر هجوم و حمله حاکمان حمایت کند و به همین خاطر اجازه گرفتن جان افراد را بدون حق و دلیل نمی دهد و عقوبت شدیدی برای حاکمان ظالم که یکی از آنها اعدام است قرار داد و این امری است که حضرت علی علیه السلام هنگامی که مالک اشتر را به ولایت مصر منصوب کرد و آموزش داد که به او فرمود: «بترس از خون ریختن بی جا و بی دلیل که عذری نزد خداوند و من نداشته باشی زیرا که در آن نابودی بدن است».

ص:346

ص:347

خطاب کرده است و برخی دیگر را با توصیف اینکه بر روی قلبشان لایه است که نمی توانند تفقه کنند وصف کند و نیز با وصف قفل بر قلوبشان توصیف می کند.

عقل حقوقی دارد که مهمترین آنها علم است.

ص:348

اموال اهل کتاب را ضمانت کرد و حضرت علی علیه السلام به کارگزاران خود دستور می داد (در اموال هیچ یک از مردم دست نبرید نمازگزار باشد و یا با ما عهد کرده باشد)(1)

در رابطه با این موضوع امام خمینی قدس سره به قوله قضائیه فرمان می دهد که حق ندارند در حقوق و اموال دیگران دخالت کنند خواه منقول باشند و همچنین حق بلوکه کردن اموال و حقوق و مصادره آنها را ندارند مگر با حکم قاضی شرع که آن هم بایستی پس از تحقیق و تفحص و ثبوت حکم از ناحیه شرعی صورت گیرد.

ص:349

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم مسلمانان را به تلاش در کسب رزق و روزی تشویق می کند و می فرماید: «دعوا الناس یرزق الله بعضهم بعضا.»

ص:350

و در حالت ممانعت از رسیدن پیام الهی به مردم از طرف حاکمان اجازه قتال و جنگ برای آشنایی مردم با دین داده می شود.(1)

>یسْأَلُونَکَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَامِ قِتَالٍ فِیهِ قُلْ قِتَالٌ فِیهِ کَبِیرٌ وَصَدٌّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ وَکُفْرٌ بِهِ وَالْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَإِخْرَاجُ أَهْلِهِ مِنْهُ أَکْبَرُ عِنْدَ اللَّهِ وَالْفِتْنَةُ أَکْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ وَلَا یزَالُونَ یقَاتِلُونَکُمْ حَتَّی یرُدُّوکُمْ عَنْ دِینِکُمْ إِنِ اسْتَطَاعُوا وَمَنْ یرْتَدِدْ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَیمُتْ وَهُوَ کَافِرٌ فَأُولَئِکَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِی الدُّنْیا وَالْآخِرَةِ وَأُولَئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ.<(2)

و اما کسانی که مؤمنین را اذیت نکرده اند مانعی از طرف خداوند در احسان به آنها نیست >لَا ینْهَاکُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ لَمْ یقَاتِلُوکُمْ فِی الدِّینِ وَلَمْ یخْرِجُوکُمْ مِنْ دِیارِکُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَیهِمْ إِنَّ اللَّهَ یحِبُّ الْمُقْسِطِینَ<(3)

ص:351

ص:352

قبرستانها اعلام شود و این کاری است که پیامبر اکرم با کشته شدگان از دشمنانش می کرد. کما اینکه تاریخ درباره جنگ بدر و دیگر جنگها آورده است.

3. نکشید پیرمردهای دم مرگ و بچه ها و زنان را چون اینها در اصل محارب و جنگجو نیستند.

4. در شهرهای مشرکین سم نریزید چون از یک جهت شبیه عذر و نیرنگ است و موجب قتل دسته جمعی و کشتار جمعی می شود و لو اینکه کشتار محدود باشد.

ص:353

2. منع و اجتناب از کشتن کسی که فرار می کند و پشت کننده به جنگ چون حضرت می فرماید کسی را که فرار می کند نکشید مگر اینکه فرار ترفندی از ناحیه او در جنگ باشد.

3. عدم اذیت کردن کسی که از جنگیدن عاجز است که فرمود: کسی که اعور است و چشمش مشکل دارد با او جنگ نکنید.

4. حرام بودن کشتن مجروح جنگی که فرمود: مجروح را نکشید.

5. از اذیت کردن زنان پرهیز کنید که حضرت علی علیه السلام فرمود: زنان را با اذیت کردن تهییج و تحریک نکنید.

6. دشمن را از خوردن و استفاده از آب محروم نکنید. بعد از اینکه سپاه معاویه بر رود فرات مسلط شد آب را از سپاه علی علیه السلام منع نمود ولی وقتی علی بن ابیطالب علیه السلام سپاه معاویه را شکست داد و از کنار رود فرات متفرق کرد آب را بر روی آنان نسبت و به سپاه خویش فرمود: بین خودتان و آنها را با آب خالی کنید تا آب بردارند من انجام نمی دهم آنچه را که جاهلان انجام دادند.

7. منع از غنیمت گرفتن مسلمانان: امام علی علیه السلام به سربازانش و امیرانش سفارش کرد که اموال دشمنان را به غنیمت نگیرید مگر آنچه که در سپاه آنان و وسایل و ادوات جنگی پیدا کردید. چون مسلمان جایز نیست به مالی مسلط شود مگر آنکه قیمتش را بپردازد و وقتی پرداخت مالک آن مال می شود و بعد از او متعلق به ورثه او می گردد.

8 . آزادی اسیران: بنابر طریق اسلامی که بین مسلمین مرسوم است، باید دو طرف پس از اتمام عملیات نظامی اسرا را آزاد نمایند پس بنابراین اسیر اهل قبله و کتاب کشته نمی شود. امام علی علیه السلام بلافاصله بعد از اتمام جنگ اسرای لشکر شام را آزاد کرد بعد از اینکه با جریان حکمیت موافقت فرمود.

ص:354

ست که در حکومت وضع می شود، و حکومت میتواند مانع ورود و تجاوز در حقوق فردی افراد جامعه شود اما در اسلام رعایت حقوق بر مبنای قضاوت اسلامی ست که همان ایمان است که این مقوله باعث می شود حکومت با ترس از خدا به کارهای خود اعتراف کند؛ همانگونه که مسلمان ملزم است به برادر مسلمان خود برای رسیدن به حقوقش یاری برساند و اگر حاکمی ظلم کند بر دیگر مسلکین واجب است که قیام کنند زیرا که مقاومت در برابر ظلم بر مسلمانان واجب است،

ص:355

است»، و اگر حاکم بحث را رعایت نکرد پس لازم است که او را در جا به قتل رساند با توجه به گفتة پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم :

هرکس منکری را ببیند وابتدا ان را با عمل تغییر دهد د غیر از این با زبان خود در غیر این با قلب اش پس اگر نشد پس او از ضعیف ترین ایمان هاست.

قوانین غربی (خصوصا فرانسه) در یکی از روزها انقلابی را در برابر حاکم خود را تدوین کرد، و از این قانون هم دست برنداشته و در زیر سایة حکومت دموکراتیک بوده. با اینکه کارها همیشه در یک جهت و سو نبوده. پس هنگامی که این اعمال انجام شود پس چارة کار ملت ها با این دستورات سلاطین چیست؟

در این صورت وقتی امکانات فراهم باشد فقط انقلاب کافی نیست بلکه حل اسلامی حل درست و حقیقی ست.

اما اگر امر به معروف و نهی از منکر ترک شود بدترین ها اتفاق می افتد همانطور که خداوند باری تعالی در حکایت قومی می فرماید: «آنان یکدیگر را از کارهای زشتی که مرتکب می شدند بازنمی داشتند مسما بد بود انچه را انجام می دادند»(1)

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نیز می فرماید:

امت من بدون انجام امر به معروف و نهی از منکر و تعاون و همکاری جاودان نمی ماند که اگرانجام ندهند نعمت های خداوند سلب و هیچ یار و یاوری چه در زمین چه در اسمان برایشان نمی ماندو یا اشرار بر شما مسلط میشوند.

و این امر در صورتی ست که امر به معروف و نهی از منکر ترک شود به طوری که هرکس دیگری را رها کند، به خاطر مصلحت خود؛ و این از مصیبت هاست چون خداوند باری تعالی می فرماید:

ص:356

مردان و زنان منافق شبیه یکدیگرند و به کار بد فرمان می دهند و از کار نیک بازمی دارند و از انفاق امساک می ورزند خدا را فراموش کردند و خدا هم انان را از لطف و مرحمت خود محروم کرد یقینا منافقان اند که بدکار و نافرمان اند.(1)

همانطور که رسول خدا می گوید: «امر به معروف و نهی از منکر را انجام دهید وگرنه اشرار بر شما مسلط می شوند» سپس آن ترک کننده کارش پیش نمی رود؛ به خصوص اینکه چاپلوسی و تملق گفتن خوشایند حاکمان است. هرکس پادشاهی ظالم و ناعادل را راضی کند نارضایتی خداوند را به دنبال خواهد داشت و از دین خدا خارج شده است."

پس عکس العمل کافران و تکفیری ها با این حقوقی که اسلام برای بشریت لحاظ کرده چیست؟

ص:357

گریه بر مردگان

تکریم و بزرگداشت ولادت و وفات شان اولیا وو صاحبان حق

گریه و زاری و ذبح در نزد قبور

ساختن بنا برای قبور و به اختصاص در اوردن ان

مساجد را به عنوان قبور درنظر گرفتن

زیارت کردن رسول خدا

تبرک و مبارک دانستن آثار انبیا

پس هرکس این اعمال را انجام دهد، مشرک به حساب می آید و خونش حلال و تعرض و تجاوز به مال و جان او نیز حلال است.

ص:358

حق کودکان و زنان و پیران بی گناه انجام می دهند. حتی گروه های تکفیری در میان خود نیز به این کشتارها دست می زنند.

ص:359

البغدادی به عنوان خلیفه دولت اسلامی و پذیرش بیعت از سوی او را نیز گزارش کرد.و بدین ترتیب امام همه مسلمانان در همه جا شد.

ص:360

ص:361

ص:362

اگر بپرسیم که امروز چاره این گروهی که فکر بسته دارند و به هیچ سخنی گوش نمی دهند و همه کارهایشان به نیت تقرب به خدا انجام می دهند چیست؟ همه خود را در برابر این پدیده بر سر دو راه می بینند. یا کشته و اسیر شدن یا جنگیدن برای دفاع از جان و در این جا چاره ای نیست مگر اینکه به سخن رسول خدا گوش فرا دهیم. همانطور که دیدیم این بر همه مسلمانان واجب است چرا که خطر فراگیری است و نمی توان آنرا دفع کرد مگر با تجمیع همه تلاشها و در همه سطوح. با دست و زبان و سلاح و سخن.

همانطور که مامور به دعوت به سوی خدا با حکمت و موعظه حسنه هستیم چاره ای جز بحث و گفتگو و ارشاد نیست که برای کسانی که چشم هایشان را مغالطات نپوشانده مفید خواهد بود. حتی برای نسل های ساده بی گناه که اگر رها شوند ممکن است فریب سخنان آنها را بخورند و اقدام به کشتار یاعملیات انتخاری کنند.به این امید که راه رسیدن آنها به بهشت و جوار رسول الله می باشد.

ص:363

ص:364

ص:365

بی نظم و گاهی نیز به شکل برنامه ریزی شده و منظم انجام می پذیرد. یکی از پایین ترین درجات خشونت،خشونت لفظی و شدیدترین آن خشونت فیزیکی است که اشکال آن در کشتن انسان ها، و گرفتن جان آن ها تجسم می یابد. به هر شکل، چالش کنونی که ما در این همایش به دنبال طرح آن هستیم، اقتضا می کند که در ابتدا طبیعت و ماهیت دین اسلام را از این زاویه بشناسیم و این نکته را روشن سازیم که آیا سخن عده ای که می گویند، اسلام، دین خشونت است صحیح است یا این که سخن درست، نظر گروهی دیگر است که آن را دین صلح و آرامش می دانند؟ در این مقاله به دنبال بحث در همین باره هستیم.

ص:366

چنان که مشاهده می شود خداوند تبارک و تعالی در این آیه، خطاب به رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم ، تأکید می کند که ارسال ایشان هرگز بدین جهت نبوده که پیامبر نماینده ای باشد که دیگران را تحت تسلط و سیطره خویش گیرد، چنان که در آیه 21 و 22 سوره غاشیه می فرماید: >فَذَکِّرْ إِنَّمَا أَنتَ مُذَکِّرٌ * لَّسْتَ عَلَیْهِم بِمُصَیْطِرٍ<؛ «پس تذکر ده که تو تنها پند دهنده ای و بر آنان تسلطی نداری». خداوندِ خلّاق و علیم و بلند مرتبه، به رسول خویش گوشزد می کند که وی را از این جهت مبعوث کرده که پند دهد و دین اسلامی را با ارشاد و پند دهی نشر و گسترش دهد نه این که نماینده ای باشد که دیگران را تحت سیطره خویش می گیرد. خداوند در آیه 54 سوره اسراء می فرماید: >وَمَا

أَرْسَلْنَاکَ عَلَیْهِمْ وَکِیلاً<؛ «و تو را بر ایشان نگاهبان نفرستادیم». از این رو حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم هرگز این حق را نداشته که مردم را بر پرستش معبود خویش وادار سازد. چنان که در آیه 100 سوره یونس می فرماید: >أَفَأَنتَ تُکْرِهُ النَّاسَ حَتَّی یَکُونُواْ مُؤْمِنِینَ<؛ «آیا تو مردم را بر ایمان آوردن اکراه می کنی؟» خیر هرگز این گونه نیست، خداوند به شدت از این امر ایشان را نهی کرده؛ به ویژه پس از آن که راه صحیح از نادرست و حق از باطل را بر مردم تبیین ساخته و مردم هر یک آبخشور خویش را شناخته اند؛ چنان که در آیه 256 سوره بقره می فرماید: >لا إکراه فی الدین قد تبین الرشد من الغی<؛ «در دین هیچ اجباری نیست. و راه از بیراهه به خوبی آشکار شده است».

رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم ، جهت هدایت و نیز ترغیب مردم به منظور در پیش گرفتن راه صحیح فرستاده شده است؛ راهی که پیروان خود را به راه آشکار حق و توحید خالصانه می رساند، اما در آغاز و پایان ایشان تنها شاهد، مبشر، بیم دهنده و فراخواننده به سوی خداوند است. از این رو شایسته نیست که دعوت ایشان همراه با خشونت و درشتی باشد و چنان که در آیه 125 سوره نحل آمده: >ادْعُ إِلِی سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُم بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ<؛ «با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت دعوت کن و با آنان به [شیوه ای] که نیکوتر است مجادله نمای». این گونه باید با پند و اندرز و سخنان نیکو

ص:367

مردم را به دین الهی فراخواند. چنان چه بگوییم که دین اسلام، دین رحمت و احسان میان مردم است، هرگز مبالغه نکرده ایم چنان که باری تعالی در آیه 219 سوره بقره می فرماید: >وَیَسْأَلُونَکَ مَاذَا یُنفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ<؛ «از تو می پرسند: ایشان چه چیزی انفاق می کنند: در پاسخ بدان ها بگو: بخشش». پیامبر در حدیثی می فرمایند: «من لا یرحم الناس لا یرحمه الله»؛ هر کس بر مردم رحم نکند، خداوند بر وی رحم نمی کند. که مقصود رحمتی است که فراگیرنده و شامل باشد و تمامی جهانیان را بدون استثناء در بر گیرد، چنان که در آیه 107 سوره انبیاء می فرماید: >وَمَا

أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا رَحْمَةً لِّلْعَالَمِینَ<؛ «و ما تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم».

ص:368

قطعاً از پیرامون تو پراکنده می شدند. پس، از آنان درگذر و برایشان آمرزش بخواه، و در کارها با آنان مشورت کن». خداوند تبارک و تعالی درباره رسول خویش این گونه خبر داده که وی هرگز سخت دل و تندخو نبوده چنان که در آیه 128 سوره توبه فرموده است: >بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُوفٌ رَّحِیمٌ<؛ «نسبت به مؤمنان رؤوف و مهربان است». این گونه می بینیم که خداوند دو صفت رحیم و رئوف را به ایشان نسبت داده است؛ بنابراین هرگز عجیب نیست که خداوند تبارک و تعالی در آیه 4 سوره قلم در مورد ایشان بگوید: >وَإِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ<؛ «و تو (ای پیامبر) دارای اخلاق عظیمی هستی» و بر این سخن خویش با آوردن دو حرف تأکید أن و لام تأکید می کند.

از این رو وظیفه هر مرد و زن مؤمنی که از پیروان رسول است و می خواهد که با پروردگار خویش دیدار کند و خداوند از او خشنود باشد، این است که از اخلاق والای رسول الگو پذیرد. مؤمنان می بایست این گونه ریشه رحمت را در قلوب خویش و نیز رأفت را در بندگان خداوند بکارند و سخنان نیکو را سرلوحه کارشان قرار دهند؛ البته در صورتی که به حقیقت رسالت مؤمنان، راست گویان و نیز خداوند آسمان ها و زمین ایمان و یقین داشته باشند، چرا که هر کس که جز این را جوید، در دنیا از شکست خورندگان و در عالم آخرت از خسارت دیدگان است و از این معضل به خداوند پناه می جوییم.

ص:369

صحیحی از اسلام ندارد و یا در این دین اندیشه نکرده و یا این که بیمار دل است که نسبت به خداوند و نیر رسول خویش نسبت کذب و بهتان می دهد.

برای آزمودن این حقیقت، باید پیوند میان اسلام و محیط اجتماعی آن را بررسی کنیم. طبق آیه 145 سوره نساء که می فرماید: >الْمُنَافِقِینَ فِی الدَّرْکِ الأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ وَلَن تَجِدَ لَهُمْ نَصِیرًا)؛ «منافقان در فروترین درجات دوزخند و هرگز برای آن ها یاوری نخواهی یافت»، همه ما به این امر واقفیم که جایگاه منافقان در روز قیامت بسیار فروتر و بدتر از این است، چرا که به اسلام پشت کرده اند و به کفر روی آوردند و بدین طریق به بزرگ ترین خطری مبدل شده اند که دین نوخاسته را تهدید می کرد. تا حدی که در صورت عدم عنایت خداوند متعال، ارکان و پایه های این دین را از بین می بردند. در رأس این منافقان شخصی به نام «عبدالله بن ابی مسلول» جای گرفته بود؛شخصی که همواره علیه خداوند و رسولش می شورید و در آیه 108 سوره توبه، مقصود سخن الهی قرار گرفته است: >وَالَّذِینَ اتَّخَذُواْ مَسْجِدًا ضِرَارًا وَکُفْرًا وَتَفْرِیقًا بَیْنَ الْمُؤْمِنِینَ وَإِرْصَادًا لِّمَنْ حَارَبَ اللّهَ وَرَسُولَهُ مِن قَبْلُ وَلَیَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنَا إِلاَّ الْحُسْنَی وَاللّهُ یَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَکَاذِبُونَ * لاَ تَقُمْ فِیهِ أَبَدًا<؛ «و آن هایی که مسجدی اختیار کردند که مایه زیان و کفر و پراکندگی میان مؤمنان است، و [نیز] کمین گاهی است برای کسی که قبلًا با خدا و پیامبر او به جنگ برخاسته بود، و سخت سوگند یاد می کنند که جز نیکی قصدی نداشتیم. و[لی] خدا گواهی می دهد که آنان قطعاً دروغگو هستند و هرگز در آن جا نایست» و کیست که «عبدالله» بن اُبی را در غزوه احد نشناسد، کسی که در سال سوم هجرت در راه غزوه، از همراهی رسول خدا شانه خالی کرد و پیروان منافق خویش را که تقریبا یک سوم لشکریان اسلام را تشکیل می دادند، با خود همراه کرد. عبدالله بن اُبی، هرگز از دوری از عرصه آوردگاه خودداری نکرد بلکه به سوی منطقه ای امن در کمین رسول خدا و پیروان وفادارش نشست. پس از آن که همکاری میان عبدالله اُبیّ که از زمره منافقان بود، با تمامی دشمنان اسلام اعم از یهودیان مدینه و کفار قریش افزایش یافت، فرزند وی بر او خشم گرفت و دلش از کینه

ص:370

پدر آکنده شد. از این رو از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم درخواست کرد که به جنگ با پدر منافق خویش رود. فرزند عبدالله بن اُبی رضی الله عنه ، از زمره بزرگان اصحاب پیامبر بود؛ با وجود آن که رسول خدا نسبت به دیگران از نفاق عبدالله آگاه تر بود، اما در عین حال فرزند وی را از نبرد با پدر منع کرد و این امر تنها به این دلیل بود که پدر، اسلام خویش را بر همگان نمایان ساخته بود و هرگز هیچ مسلمانی حق نداشت که مسلمانی دیگر را بکشد، هر چند از در خطر بودن اسلام اطمینان حاصل کرده بود. افزون بر ممانعت فرزند عبدالله بن ابی از نبرد با پدرش، رسول اکرم هرگز پس از وفات فرزند ابی، اندک تزلزلی در اقامه نماز بر پیکر وی به خود راه نداد و سپس آیه 84 سوره توبه نازل شد: >وَلاَ تُصَلِّ عَلَی أَحَدٍ مِّنْهُم مَّاتَ أَبَدًا وَلاَ تَقُمْ عَلَیَ قَبْرِهِ إِنَّهُمْ کَفَرُواْ بِاللّهِ وَرَسُولِهِ وَمَاتُواْ وَهُمْ فَاسِقُونَ<؛ «و هرگز بر هیچ مرده ای از آنان نماز مگزار و بر سر قبرش نایست چرا که آنان به خدا و پیامبر او کافر شدند و در حال فسق مردند».

ص:371

هر کس اندک آگاهی و نیز شنوایی و حس بینایی داشته باشد، در می یابد که خداوند خالق دستور داده علیه کسانی که بر مسلمانان ظلم روا نمی دارند با مهربانی برخورد شود و آن ها را از دیارشان برون نرانند و با آن ها نجنگند،چنان که در آیه 8 سوره ممحنه می فرماید: >لَا یَنْهَاکُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ لَمْ یُقَاتِلُوکُمْ فِی الدِّینِ وَلَمْ یُخْرِجُوکُم مِّن دِیَارِکُمْ أَن تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَیْهِمْ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ<؛ «خدا شما را از کسانی که در کار دین با شما نجنگیده و شما را از دیارتان بیرون نکرده اند، بازنمی دارد که با آنان نیکی کنید و با ایشان عدالت ورزید، زیرا خدا دادگران را دوست می دارد». و نیز در آیه 108 سوره انعام می فرماید: >وَلاَ تَسُبُّواْ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ فَیَسُبُّواْ اللّهَ عَدْوًا بِغَیْرِ عِلْمٍ<؛ «و آن هایی را که جز خدا می خوانند دشنام مدهید که آنان از روی دشمنی [و] به نادانی، خدا را دشنام خواهند داد».

رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نیز تمامی اوامر پرودگار خویش را همراه با سعه صدر و بخشش و تسامح اجرا نمود. ایشان پس از وفات همسرش حضرت خدیجه و نیز ابوطالب عموی خود در سال 619میلادی، به سوی طائف مهاجرت نمود ودر این شهر با انواع ریشخند، تمسخر و ناسزا مواجه شد؛ چرا که اشراف طائف بردگان خود را بر انجام این افعال زشت و ناپسند ترغیب کرده و از شکنجه حضرت محمد صلی الله علیه و سلم و نیز تمسخر وی که تنها جهت هدایت آن ها به طائف آمده بود خوشحال بودند؛ اما در نهایت پس از این که رسول خدا از به راه آوردن آن ها ناامید گشت، از شر ظلم و ستم شان گریخت. در این میان، جبرئیل جهت کسب رضایت و خشنودی رسول، به وی خبر داد که اگر از خداوند بخواهد که کوه اخشبین را بر سر آن ها خراب سازد این کار را انجام می دهد، اما رسول خدا در نهایت این دعا را در حق آن ها نمود:

خداوندا! قوم مرا هدایت کن، آن ها نمی فهمند و چیزی نمی دانند، امید است که خداوند از میان آن ها کسی را برون آورد که به وی ایمان می آورند و در این هنگام خویش پاهایش خونین شده بود و مالامال از زخم بود.

در جنگ بدر که در 17 رمضان سال دوم هجری رخ داد، و نخستین جنگ مسلمانان علیه کفار بود، یک تن از مسلمانان و قریشیان با هم نبرد کردند و چیزی نمانده بود که

ص:372

مرد قریشی شخص مسلمان را بکشد، سپس در زمان فرا رسیدن زمان نبرد، شخص کافر بر زمین افتاد و شخص مسلمان با شمشیر خویش بر زمین افتاد و شخص مسلمان با شمشیر خود بر وی غلبه کرد و او را دید که در زمان مرگ، تشهد بر زبان آورد، اما در نهایت سر وی را از گردن جدا کرد. پس از فروکش کردن جنگ، وآگاهی پیامبر از این رخداد، رسول خدا صحابی خود را فراخواند و او را به شدت مورد سرزنش قرار داد. آن صحابی گرانقدر خطاب به رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم گفت: ای رسول خدا! وی تشهد را از سر اکراه و ترس از مرگ حتمی بر زبان آورد؛ اما رسول خدا صلی الله علیه و سلم در پاسخ فرمود: مگر تو از آنچه که در قلب وی می گذرد، آگاهی داری؟

رفتار دیگر رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در جریان فتح مکه، نمونه دیگری از طرد خشونت و زور است؛ توضیح آن که: در زمان فتح مکه که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از شر مکر مکیان در امان نبود، و اهل مکه جهت کشتن وی نقشه کشیده بودند، ایشان توانست از دست آن ها بگریزد، می بینیم که در زمان دعوت به راه خداوند و عبادت وی، به تمامی بشریت درسی داد که تاریخ هرگز آن را فراموش نخواهد کرد؛ هرچند دشمنان اسلام اعم از مسلمانان و غیر مسلمانان در این باره مطالبی نوشته اند و سعی در بدنام کردن رسول اکرم صلی الله علیه و سلم نموده اند و سعی کرده اند که وی را در چشم کینه توزان منفور سازند، حال آن که خداوند در کمین آن ها نشسته اما آنها نمی اندیشند.(1)

ص:373

خود یعنی قتل، را چشانیدند و اهالی مکه در این زمان منتظر بودند که مسلمانان را خوار و حقیر ساخته و پیکر آن ها را تکه تکه سازند و از این رو هرگز عجیب نیست که ایشان به سان چهارپایانِ گمراهی باشند که از ترس گرگ و بلکه بدتر از آن در خوف و هراس باشند. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در رأس سپاهی دلیر، پیروزمندانه داخل شد و خیابان ها را خالی و دروازه ها را بسته یافت. در این میان باید پرسید که در نهایت، سرنوشت هند همسر ابوسیفان که در سال سوم هجری (21 مارس 625 میلادی) در جنگ احد جگر حمزه عموی رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را خورد، چه شد؟ زنانی که پس از زیرپاگرفتن پیکر مسلمانان، از بینی شهدا و گوش آن ها گردن بندی ساختند و در گردن خویش انداختند به چه سرنوشتی دچار شدند؟ رفتارهای این زنان در نهایت وحشی گری و بی رحمی یا بهتر بگویم به نهایت بی اخلاقی و زشتی رسید. تمامی ساکنان مکه از پس دروازه های بسته خویش می لرزیدند و همگی آنها در ازای رفتارهای زشت خویش از رسول پیروز اسلام و یاران باوفایش انتظار مجازات داشتند، اما در نهایت این را فراموش کرده بود که رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بر طبق گفته قرآن >إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ< بر «خویی عظیم استوار بود» و تنها به شکستن بت ها و پاک سازی کعبه مطهر که آکنده از وجود این بت ها بود اکتفا کرد.

پس از بر زبان افتادن واژه الله و پیچیده شدن فریاد الله اکبر از فراز کعبه، رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بر کوه صفا نشت، و بیعت اهل مکه با خداوند و رسولش را پذیرفت. کفار از صفات و ویژگی های غیر معمول رسول صلی الله علیه و آله و سلم تعجب کردند و به او گفتند: با ما چه می کنی؟ تو را برادری کریم و فرزند برادری کریم شناخته ایم. رسول اکرم در پاسخ آن ها گفت: بروید، شما آزادید.

در این جا به موضع دیگری از رسول خداوند اشاره می کنیم که در تاریخ بی نظیر است؛ یعنی زمانی که مجاهدان مسلمان همچون قریش ایفای نقش نکردند، هرگز احدی را مجبور نکردند که از پرستش خدایان خود دست بکشند. با وجود این که بر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم مخفی نمانده بود که گروه مهمی از قریش در ظاهر اسلام آورده بودند

ص:374

اما در باطن مشرک بودند، و هم چنان خدایان پدران خویش را می پرستیدند و اجداد آن ها در ظاهر اسلام آورده بودند، اما در باطن بت پرست بودند. بدین سان رسول خدا این گروه را مدت زمانی در این دوگانگی رها کردند. و این مصداق آیه 256 سوره بقره است: >لاَ إِکْرَاهَ فِی الدِّینِ<؛ «در دین هیچ اجبار نیست».

ماکسیم رودانسون می گوید: «فشارها نقش خود را بر بت پرستانی که اندک زمانی در مکه بر دین خود باقی مانده بودند، ایفا کردند، و هیچ کس بدان ها آزار نرسانید.» چنین موضعی به طور کامل با سخن خداوند تبارک و تعالی در آیه 87 سوره اعراف تطبیق دارد: >وَ إِنْ کانَ طائِفَةٌ مِنْکُمْ آمَنُوا بِالَّذی أُرْسِلْتُ بِهِ وَ طائِفَةٌ لَمْ یُؤْمِنُوا فَاصْبِرُوا حَتَّی یَحْکُمَ اللَّهُ بَیْنَنا وَ هُوَ خَیْرُ الْحاکِمینَ<؛ «و اگر گروهی از شما به آنچه من بدان فرستاده شده ام ایمان آورده و گروه دیگر ایمان نیاورده اند صبر کنید تا خدا میان ما داوری کند [که] او بهترین داوران است». هم چنین خداوند تبارک و تعالی تا زمانی که مشرکان اقدام به آزار و اذیت مسلمانان نکرده بودند، از آزار و اذیت مشرکان بر حذر داشته است؛ هر چند این آزار و اذیت صرفا به شکل زبانی باشد،چنان که در آیه 108 سوره انعام فرموده است: >وَلاَ تَسُبُّواْ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ فَیَسُبُّواْ اللّهَ عَدْوًا بِغَیْرِ عِلْمٍ<؛ «و آن هایی را که جز خدا می خوانند دشنام مدهید که آنان از روی دشمنی [و] به نادانی، خدا را دشنام خواهند داد] هر گروهی اقدامات خاص خود را دارد چنان که خداوند در آیه 15 سوره شوری فرموده است: >اللَّهُ رَبُّنَا وَرَبُّکُمْ لَنَا أَعْمَالُنَا وَلَکُمْ أَعْمَالُکُمْ لَا حُجَّةَ بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمُ اللَّهُ یَجْمَعُ بَیْنَنَا وَإِلَیْهِ الْمَصِیرُ<؛ «خدا پروردگار ما و پروردگار شماست اعمال ما از آن ما و اعمال شما از آن شماست میان ما و شما خصومتی نیست خدا میان ما را جمع می کند و فرجام به سوی اوست».

ص:375

مجادله مکنید، مگر [با] کسانی از آنان که ستم کرده اند». اندکی پس از هجرت به مدینه، قراردادی میان یهود و مسلمانان در اواخر سال 622 میلادی برقرار شد، و در سال 631 میلادی قرارداد دیگری میان مسیحیان نجران در شمال یمن و مسلمانان برقرار شد.

گاهی برخی از دشمنان اسلام، در تأویل این امر می گویند که رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نیازمند پیمان با یهود بود، زیرا هنوز ارکان و پایه دین نوخاسته اسلام تقویت نشده بود. در پاسخ می گویم: شما چگونه قرارداد نجران را این گونه تفسیر می کنید،و همان منطق یعنی منطق توازن و برابری قوای حاضر را مطرح می کنید؟ تمامی ما می دانیم که رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در سال 631 میلادی پیروز شد و از هرگونه قراردادی مادی بی نیاز بود. مگر جز این است که رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از فرمان پروردگار عزیز که او را از چیرگی بر مردم نهی کرده بود، پیروی کند؟

نکته باقی مانده این که: رابطه دین اسلام با مسلمانان است. دین اسلام هرگز بر مومنان سخت نگرفته است، خداوند تبارک و تعالی در آیه 216 سوره شعراء به رسول خویش در خصوص مؤمنان سرکش فرمان می دهد: >وَاخْفِضْ جَنَاحَکَ لِمَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ * فَإِنْ عَصَوْکَ فَقُلْ إِنِّی بَرِیءٌ مِّمَّا تَعْمَلُونَ<؛ «برای آن مؤمنانی که تو را پیروی کرده اند، بال خود را فرو گستر و در صورتی که نافرمانی کردند، بگو: من از آنچه می کنید، بیزارم». هم چنین رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم هر مؤمنی را بر حذر داشته از این که بخواهد برادر خویش را تهدید کند: «کسی که با چیز برنده ای به سوی برادرش اشاره کند تا زمانی که آن را به زمین بگذارد، ملائکه او را مورد نفرین و لعنت قرار می دهند هر چند این اشاره به سوی برادر تنی او باشد».(1) یا این که فرمود: «هر کس سلاحش را در مقابل برادرش برکشد، رواست که در قعر آتش بیفتد».(2)

رسول اکرم می فرماید: «هیچ کدام شما با سلاح به سوی برادرش اشاره نکند، زیرا وی نمی داند شاید شیطان در دست او فساد به وجود آورده و

ص:376

در نتیجه در گودالی از دوزخ بیفتد».(1)

نیز فرموده است: «همه چیز مسلمان، از مال و آبرو و خونش بر مسلمان حرام است».

وای بر کسی است که از سر عمد برادر مسلمان خویش را بکشد، که در این صورت جزایش در روز قیامت، از جرم کسی که با خداوند و رسولش به نبرد برخاسته، کمتر نیست، چرا که خداوند که راست گوترینِ راست گویان است،خود در آیه 93 سوره نساء بر این نکته آشکارا بدون آن که مجالی برای تفسیر بگذارد، تأکید کرده است: >وَمَن یَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُّتَعَمِّدًا فَجَزَآؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِیهَا وَغَضِبَ اللّهُ عَلَیْهِ وَلَعَنَهُ وَأَعَدَّ لَهُ عَذَابًا عَظِیمًا<؛ «و هر کس عمداً مؤمنی را بکشد، کیفرش دوزخ است که در آن ماندگار خواهد بود و خدا بر او خشم می گیرد و لعنتش می کند و عذابی بزرگ برایش آماده ساخته است». مرتکب این عمل ننگین در عذاب جاویدان جهنم خواهد ماند و مورد خشم خداوند جل و علا و نیز نفرین و عذاب او قرار خواهد گرفت که این نهایت عذابی است که خداوند در عالم آخرت بر آن ها وارد می سازد. در این جا ملاحظه می کنیم که خداوند هرگز برای قاتل شرطی تعیین نکرده اما برای مقتول دو شرط یعنی تعمد (قتل عمد) و ایمان را مطرح کرده است؛ حال آن که قاتل چه کافر باشد یا مؤمن در عالم آخرت انواع عذاب جاویدان را خواهد دید.

خداوند پس از آن که مومنان را از خشونت نهی نموده آن ها را فرمان به شور و مشورت داده است، چنان که در آیه 38 سوره شوری می فرماید: >وَأَمْرُهُمْ شُورَی بَیْنَهُمْ<؛ «و کارشان در میانشان مشورت است». در آیه 46 سوره انفال در دلیل این امر می گوید: >لاَ تَنَازَعُواْ فَتَفْشَلُواْ وَتَذْهَبَ رِیحُکُمْ<؛ «و با هم نزاع مکنید که سست شوید و مهابت شما از بین برود». پس از شور و مشورت و اتخاذ تصمیمی مشترک، مؤمنان می باید فرمانبر باشند تا مبادا خداوند و رسول وی را خشمگین سازند. چنان که در آیه 59 سوره نساء می فرماید: >یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَطِیعُواْ اللّهَ وَأَطِیعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِی الأَمْرِ مِنکُمْ<؛ «ای کسانی که ایمان آورده اید، پیامبر و اولیای امر خود را اطاعت کنید».

ص:377

ص:378

تمامی این قوا و نیز هم پیمانان آن ها خطر ترسناکی را که در دیدگاه آن ها نسبت به اسلام علیه منافع دنیوی و مادی شان وجود داشت، احساس کرده بودند.

در این میان یهود با رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در آغاز عصر هجرت هم پیمان شدند، اما همواره در کمین ایشان و دین اسلام بودند. عکس العمل رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در ازای خیانت های مستمر یهود، راندن آن ها از مدینه در جنگ «بنی قینقاع» بود که پس از تمسخر و استهزای مسلمانان پس از جنگ بدر رخ داد.نمونه دیگر، واقعه «بنی نضیر» بود که هیچ یک از آن ها با وجود شکست تلخ مسلمانان و شورش بنی نظیر علیه پیامبر و تصمیم به قتل رسول با انداختن سنگی بزرگ بر سر ایشان اما در عین حال هیچ یک از آن ها پس از جنگ احد متحمل زیانی نشد. و رسول اکرم با وجود آن که اصحاب ایشان در ازای عمل ناپسند بنی نضیر درخواست دیه کشته شدگان بنی عامر را می کردند، اما تنها رسول اکرم به این امر اکتفا کرد که بنی نضیر از شهر مدینه خارج شوند و اسباب و وسایل خود را بر شترانشان حمل کرده و به سمت خیبر در شمال مدینه روند. در جنگ احزاب که بزرگ ترین خطر علیه مسلمانان شمرده می شد، یعنی زمانی که کفار با فرماندهی ابوسفیان همراه با ده ها هزار جنگ جو شهر مدینه را محاصره کردند که نیت اصلی آنها از این محاصره نابودی اسلام بود، در این جنگِ سرنوشت ساز دیده شد که فرمانده احزاب پس از تماس با یهودیان مدینه که بنوقریظه بودند، از آنها درخواست نمود که از پشت سر به مسلمانان حمله کنند و یازده تن از آن ها شروع به اجرای نقشه خود کرده بودند، اما در نهایت احزاب پس از انتظار طولانی و خسته کننده عقب نشینی کردند. پس از آن که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از این جنگ بزرگ فارغ شد، بنی قریظه را که در قلعه های خود مخفی شده بودند به محاصره خویش درآورد که این محاصره به درازا کشید و یهود از آن ها درخواست اختیار حکم نمود، اما یهودیانِ قومِ بنی قریظه، شخصی از هم پیمانان قبیله اوس، ابن معاذ را که حکم به کشتن مردان و نیز اسیر کردن زنان و کودکان داده بود برگزیدند.

ص:379

قصد ما از نگاه به غزوات و نیز اسرا و عملیات بیرون راندن یهود وکشتار گروهی از یهودیان خائن تنها این است که از پدیده خشونت در دعوت اسلامی گذر نکنیم، و آن را مطرح سازیم تا مبادا ما را به طرفداری غیر مشروط و نیز همه جانبه از اسلام متهم سازند. هم چنین با اطمینان کامل می گوییم که دین اسلام بر اساس ماهیت خود، دین صلح و آرامش است و تمامی آیات و احادیث شریفه که آن ها را مورد بررسی قرار دادیم، تنها اشاره به طرد انواع خشونت در هر سطحی است. خداوند و رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم حتی درباره منافقان که در جایگاه پایین تر دوزخ قرار گرفته اند هرگز ترغیب به خشونت نکرده اند. هم چنین نسبت به کافر نیز همین نظر را دارند؛ البته تا زمانی که به کشتار مسلمانان روی نیاورده باشند. در مورد اهل کتاب نیز به برخورد نیکو و صحیح و شایسته مسلمانان توصیه شده، چرا که حرام است مسلمانی خون، آبرو و جان مسلمان دیگر را حلال بداند.

حقیقتاً از مردمی که اسلام را گردن می نهند و از تعالیم این دین پیروی می کنند، اما از نفرین ولعنت این و آن و نیز تهدید به قتل خودداری نمی کنند در شگفتیم؛ اشخاصی که تنها به نام اسلام با بمب گذاری و انفجار سعی در برهم زدن و آشفتگی فضاهای عمومی را دارند تا خون مسلمانان بی گناه و غیر محارب را بر زمین ریزند و با سر بریدن مردمی که ندای شهادت را سر می دهند شاد می شوند و از شعائر الهی آن گونه استفاده می کنند که به خود اجازه می دهند که مسلمانی را فاسق بدانند و شخصی دیگر را کافر لقب دهند و این خود گمراهی است. چنان که ترمذی می گوید: «مؤمن، طعنه زننده، لعنت کننده، دشنام دهنده و بیهوده گوی نیست».(1) همواره از خویش سوال می کنیم که آیا روزی می آید که این اشخاص که این گونه حکم بر تکفیر مسلمانان کرده اند وبا قتل و کشتار بر آن ها شورش نموده اند، خون مسلمانان بی گناه را بر زمین نریزند؟ آیا می شود که مسلمانان در هر گوشه ای از جهان اسلامی توسط جریان های

ص:380

تکفیری کشته نشوند و ساختمان ها و پایگاه های مقدس اسلامی در دوره خشونت مورد هدف قرار نگیرد؟ همواره از خویش سوال می کنیم آیا اینان اسلام را به خوبی شناخته اند و سیره رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را پیروی کرده اند و با اسلوب و شیوه ایشان در خصوص ارتباط با الگوهای بشریت آشنایی دارند؟ مگر در کتاب الهی نخوانده اند، کسی که برادر مسلمان خویش را از سر عمد بکشد و او را کافر بداند، چه عاقبتی در انتظار اوست؟

به راستی هر کس و از هر مذهبی که باشد، اقدام به چنین کاری کند، از ماهیت اسلام آگاهی ندارد و از اسلام تنها اسم آن را می شناسد، از تعالیم این دین بسیار فاصله دارد تا حدی که جایگاه کسانی را که به جنگ با خدا و رسول او برخاسته اند نمی داند. ما در پاسخ به این جریان ها می گوییم: هر آنچه که شما اکنون به جهان اسلام اعم از تکفیر دیگر مسلمانان، و فاسق و گمراه دانستن آن ها نسبت می دهید شما را واداشته که رویکردی دیگر را در پیش گیرید که کاملا با تعالیم اسلامی اعم از صلح، محبت، رأفت و مهربانی در تعارض وتضاد قرار دارد. پس پیش از آن که فرصت را از دست دهید توبه کنید، چرا که بر طبق سخن قرآن >إِنَّ الَّذِینَ فَتَنُوا الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ ثُمَّ لَمْ یَتُوبُوا فَلَهُمْ عَذَابُ جَهَنَّمَ وَلَهُمْ عَذَابُ الْحَرِیقِ< «کسانی که مردان و زنان مؤمن را آزار کرده و بعد توبه نکرده اند ایشان راست عذاب جهنم و ایشان راست عذاب سوزان».

و السلام علیکم و رحمة الله تعالی و برکاته

ص:381

ص:382

ص:383

نرمش را در احکام، تعالیم و ترتیب و اسلوبش، با هم جمع کرده است. به همین جهت، دین یگانه خداوندی است که می فرماید: >وَمَن یَبْتَغِ غَیْرَ الإِسْلاَمِ دِینًا فَلَن یُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِی الآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِینَ<(1) و هر که جز اسلام، دینی [دیگر] جوید، هرگز از وی پذیرفته نشود، و وی در آخرت از زیان کاران است.

اسلام، دین انبیا علیهم السلام است که از حضرت آدم آغاز، از حضرت ابراهیم و موسی و عیسی می گذرد و به پیامبر ما حضرت محمد بن عبدالله ختم می شود. انبیاء همگی به اسلام بشارت دادند و چیز دیگری (صرف نظر از برخی تفاوت ها در اسامی) بر آنها نازل نشده است. پس زبور حضرت داوود، تورات موسی، انجیل عیسی و قرآن حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم ، چیزی جز پیام هایی که از یک دریچه خارج شده اند، و به سوی خدا فرامی خوانند. این همان حقیقت همیشگی اسلام است. از سوی دیگر، اسلام دین شخص یا گروه خاصی نیست که بتوانند مطابق خواسته های شخصی یا گروهی، هرگونه که بخواهند با آن تعامل و در آن دخل و تصرف کنند؛ مانند رفتاری که امروزه از سوی گروه های افراطی در برابر اسلام مشاهده می کنیم. اگر دین به تفسیر به رای و نظر پیروانش بود که مردمان، طبق فرمایش مولای ما علی بن ابی طالب هرگونه می خواستند رفتار می کردند. به همین دلیل اذعان و خضوع در برابر خدا و دین و همت گماشتن به آن، بدون توجه هواها، امیال و خواهش های نفسانی، بر هر مسلمانی واجب است.

مسلمان در هنگام دعوت به سوی خداوند، مامور است که در تمامی رفتارهایش در حین انجام این عمل مقدس، به تعالیم و راه و روش اسلام پای بند باشد و در تمامی اعمال خود، از سیره رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم اقتباس کند و اجازه ندارد به انگیزة دعوت به سوی خدا، هرطور که دوست دارد با بندگان خدا رفتار کند و بعد گمان کند که کار نیکی انجام می دهد. برای دعوت کنندگان به سوی خدا، هیچ چیز زیان بارتر از خودپسندی و

ص:384

غرور در برابر عمل اندک نیست. در این جا جمله سید قطب را متذکر می شوم که گفته است: «انحراف به آسانی و اندک اندک آغاز می شود سپس به تدریج زیاد می شود». آری! انحراف در برخی افراد وگروه های اسلامی اندک اندک آغاز شد تا جائی که کارشان به کشتن مسلمانان و نبش قبر مردگان کشیده شد! این در حالی است که دشمن اشغالگر شادمان و خرسند است و در مقابل آن ها به فخر فروشی می پردازد بدون آن که آن ها، هیچ اهمیتی به مسئله دشمن بدهند.

ص:385

3. سلام، دعوت اهل ایمان است. خداوند با این کلام خویش همه ی مومنین را مورد خطاب قرار داده است: >یَاأَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ ادْخُلُواْ فِی السِّلْمِ کَآفَّةً وَلاَ تَتَّبِعُواْ خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُّبِینٌ<(1) ای کسانی که ایمان آورده اید، همگی به اطاعت [خدا] درآیید، و گام های شیطان را دنبال مکنید که او برای شما دشمنی آشکار است» چرا که امتناع از وارد شدن در سلم و صلح و آرامش، پیروی از گام های شیطانی است که دشمنی آشکار برای مومنان است.

ص:386

فروشگاه ها، دفاتر، کارخانه ها، کارگاه ها و در هر جایی می گویند. أبو یوسف عبد الله بن سلام می گوید: از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که می فرمود: ای مردم، با صدای بلند سلام کنید و فقرا را اطعام کنید و صله رحم انجام دهید و در حالی که مردم در خوابند، نماز شب بخوانید تا با آرامش وارد بهشت شوید (این روایت از ابن ماجه است).

رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم ، سلام کردن را بر مسائل دیگری همچون اطعام فقیر و صله رحم مقدم داشتند و آن را به وارد شدن به بهشت مربوط ساختند. سلام کردن با صدای بلند، هم در مورد آشنایان است و هم افراد ناشناس. از عبد الله بن عمرو روایت شده که مردی از رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم پرسید: کدام ویژگی اسلام بهتر است؟ پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: اطعام فقیر و سلام کردن به آشنا و غریبه (روایت از بخاری) به همین دلیل رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم به کسانی که خواهان ورود به بهشت هستند نصیحت می کند که با صدای بلند و واضح سلام کنند. از ابو هریره نقل شده است که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: سوگند به کسی که جانم در دست اوست، وارد بهشت نخواهید شد مگر این که ایمان بیاورید و ایمان نخواهید آورد مگر این که یکدیگر را دوست داشته باشید. آیا شما را به چیزی راهنمایی کنم که اگر آن را انجام بدهید یکدیگر را دوست خواهید داشت؟ به یکدیگر با صدای بلند و واضح سلام کنید (روایت از مسلم) زیرا سلام کردن با صدای بلند، مقدمة طبیعی برای ایمان و محبت است، که خود این دو، دلیل ورود به بهشت است.

ص:387

دیگر مخلوقات در صلح و آرامش باشد. و به این شیوه، لفظ سلام، بخشی از عبادت انسان مومن در نمازش و قسمتی از تلاوت کتاب خداوند سبحان شد.

ص:388

نشانه هایی وجود دارد که حاکی از آن است صحابه، برهان و راهنمایی هایی را که در مورد سلام و تحیت آمده است، به کار می بستند؛ به این صورت که برخی از آنان به بازار می رفتند، نه به خاطر خرید و فروش و یا انجام برخی از امور بازاری؛ بلکه برای سلام کردن و ترویج آن در میان بازاریان، چه فروشنده و چه غیر آن.

اگر سلام امری محبوب و مورد پسند باشد جواب دادن و پاسخ سلام واجب و در حد فریضه است. قرآن کریم ما را برمی انگیزد و دستور می دهد که پاسخ تحیت، بهتر از آن و یا حداقل معادل همان تحیت باشد؛ به این معنا که اگر کسی بگوید السلام علیکم، باید جواب آن به این صورت باشد: و علیکم السلام و رحمة الله و برکاته و یا علیکم السلام که همان تحیت فرد مقابل است. خداوند به همین سبب در قرآن فرمود: >وَإِذَا حُیِّیْتُم بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّواْ بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا إِنَّ اللّهَ کَانَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ حَسِیبًا<(1) و چون به شما درود گفته شد، شما به [صورتی] بهتر از آن درود گویید، یا همان را [در پاسخ] برگردانید، که خدا همواره به هر چیزی حسابرس «از عمران بن حصین روایت شده است که مردی نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و گفت: السلام علیکم؛ پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم جواب سلام او را داد و فرمود: دَه؛ سپس فرد دیگری آمد و گفت: السلام علیکم و رحمة الله؛ حضرت پاسخ وی را نیز داد آن گاه نشست و فرمود: بیست؛ بعد از آن فرد دیگری آمد و گفت: السلام علیکم و رحمة الله و برکاته؛ رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم جواب سلام وی را نیز داد و فرمود: سی. این را بدان که سلام، یک سنت است ولی جواب سلام، فریضه واجب است که البته واجب کفایی است. همین طور سلام نیز یک سنت کفایی است؛ یعنی اگر یک فرد از میان گروهی، سلام کند کافی است. هم چنین اگر فردی به گروهی سلام کند و یک نفر از میان آن گروه جواب سلام آن فرد را بدهد این فریضه از

بقیه ساقط می شود.

ص:389

ص:390

تخصیص را دارند و فرمود: >ذَلِکَ الْکِتَابُ لَا رَیْبَ فِیهِ هُدًی لِلْمُتَّقِینَ<؛(1) این است کتابی که مایه هدایت تقواپیشگان است» و نیز این آیه: >قُلْ مَنْ کَانَ عَدُوًّا لِجِبْرِیلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَی قَلْبِکَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقًا لِمَا بَیْنَ یَدَیْهِ وَهُدًی وَبُشْرَی لِلْمُؤْمِنِینَ<(2) بگو کسی که دشمن جبرئیل است [در واقع دشمن خداست] چرا که او، به فرمان خدا، قرآن را بر قلبت نازل کرده است، در حالی که مؤید [کتاب های آسمانی] پیش از آن، و هدایت و بشارتی برای مؤمنان است».

ص:391

اطاعت کند وارد بهشت می شود و هرکس نافرمانی کند سرپیچی کرده است.(1)

رحمت اسلام فقط مخصوص آخرت نیست اگرچه رحمت آخرت، برتر و گران بهاتر و جاودانه تر است.

اما رحمت دنیا قبل از رحمت آخر است و هرکسی که در دنیا، از رحمت دینی خداوند بهره مند نشود در آخرت نیز از این رحمت، نصیبی نمی برد. کسی در دنیا به رحمت خدا نائل می شود که از نظر ایمان و عبادت و سلوک، به خالق خویش متصل باشد و شریعت الهی را در زندگی خود پیاده کند و حقّ خدا، نفس خود و خلق خدا را در پرتو آنچه که خداوند در کتاب و سنت رسولش تبیین کرده است، به جای آورد... و تبیین برخی از این مطالب، در چارچوب دلایل سرپیچی از اسلام خواهد آمد. رحمت خدا در آخرت مخصوص بندگان مؤمنی است که به رسولانش ایمان آورده و تفاوتی میان هیچ یک از آنان و خاتم پیامبران حضرت محمد مصطفی که بدون ایمان به او و پیمودن طراط مستقیم وی، دست یابی به رحمت خدا ممکن نیست، قائل نشود.

خداوند تعالی فرموده است:

>قَالَ عَذَابِی أُصِیبُ بِهِ مَنْ أَشَاء وَرَحْمَتِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ فَسَأَکْتُبُهَا لِلَّذِینَ یَتَّقُونَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَالَّذِینَ هُم بِآیَاتِنَا یُؤْمِنُونَ الَّذِینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ الأُمِّیَّ الَّذِی یَجِدُونَهُ مَکْتُوبًا عِندَهُمْ فِی التَّوْرَاةِ وَالإِنْجِیلِ یَأْمُرُهُم بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنکَرِ وَیُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّبَاتِ وَیُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبَآئِثَ وَیَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالأَغْلاَلَ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِمْ فَالَّذِینَ آمَنُواْ بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُواْ النُّورَ الَّذِیَ أُنزِلَ مَعَهُ أُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ<؛(2) فرمود عذاب خود را به هر کس بخواهم می رسانم، و رحمتم همه چیز را فرا گرفته است؛ و به زودی آن را برای کسانی که پرهیزگاری می کنند و زکات می دهند و آنان که به آیات ما ایمان می آورند، مقرّر می دارم. همانان که از این فرستاده، پیامبر درس نخوانده - که [نام] او را نزد خود، در تورات و انجیل نوشته می یابند - پیروی

ص:392

می کنند؛ [همان پیامبری که] آنان را به کار پسندیده فرمان می دهد، و از کار ناپسند باز می دارد، و برای آنان چیزهای پاکیزه را حلال و چیزهای ناپاک را بر ایشان حرام می گرداند، و از [دوش] آنان قید و بندهایی را که بر ایشان بوده است برمی دارد. پس کسانی که به او ایمان آوردند و بزرگش داشتند و یاریش کردند و نوری را که با او نازل شده است پیروی کردند، آنان همان رستگارانند».

ألوسی رحمة الله علیه در مورد این آیه >وَرَحْمَتِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ< و رحمتم همه چیز را فراگرفته است» می گوید: یعنی شأن رحمت خدا این است که گسترده است و همه چیز را دربرمی گیرد، و مسلمان و کافر، فرمانبردار و نافرمانی وجود ندارد مگر این که در دنیا، در نعمت من غوطه ور است(1).

سعدی رحمة الله نیز در تفسیر این آیه گفته است: مخلوقی در دنیای فوقانی و زیرین، نیکوکار و بدکار و مؤمن و کافر وجود ندارد مگر این که رحمت خداوند به او رسیده و فضل و احسان خدا او را دربرگرفته است».

اما رحمت خاصّ خداوند که مقتضای سعادت دنیا و آخرت است، برای هرکسی نیست و بدین سبب در مورد آن فرمود: >فَسَأَکْتُبُهَا لِلَّذِینَ یَتَّقُونَ<؛(2) و به زودی آن را مقرّر می دارم برای کسانی که پرهیزگاری می کنند از گناهان کوچک و بزرگ؛ >وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ< می دهند زکات... (همان) واجب را به مسحقش؛ >وَالَّذِینَ هُمْ بِآیَاتِنَا یُؤْمِنُونَ< و آنان که به آیات ما ایمان می آورند»(3)