بسم الله الرحمن الرحیم

ص :2

ص :3

دانشنامه امام مهدی عجل الله فرجه بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ (فارسی - عربی)

محمدی ری شهری‮

با همکاری سیدمحمدکاظم طباطبایی‮ و جمعی از پژوهشگران ‫؛ ترجمه عبدالهادی مسعودی

[به سفارش] پژوهشگاه قرآن و حدیث.

ص :4

ص :5

1417.تفسیر القمّی: حَدَّثَنی أبی،عَنِ ابنِ أبی عُمَیرٍ،عن حَمّادٍ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام،قالَ:

ما یَقولُ النّاسُ فی هذِهِ الآیَةِ: «وَ یَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً» ؟قُلتُ:یَقولونَ:إنَّها فِی القِیامَةِ.

قالَ:لَیسَ کَما یَقولونَ،إنَّ ذلِکَ فِی الرَّجعَةِ،أیَحشُرُ اللّهُ فِی القِیامَةِ مِن کُلِّ امَّةٍ فَوجاً ویَدَعُ الباقینَ؟! إنَّما آیَةُ القِیامَةِ قَولُهُ: «وَ حَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ أَحَداً» 1 .

1418.معانی الأخبار: حَدَّثَنا أبی رحمه الله،قالَ:حَدَّثَنا عَبدُ اللّهِ بنُ جَعفَرٍ الحِمیَرِیُّ،قالَ:حَدَّثَنا إبراهیمُ بنُ هاشِمٍ،عَن مُحَمَّدِ بنِ أبی عُمَیرٍ،عَن مُثَنَّی الحَنّاطِ،عَن جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ،عَن أبیهِ علیهما السلام قالَ:

أیّامُ اللّهِ عز و جل ثَلاثَةٌ:یَومُ یَقومُ القائِمُ،ویَومُ الکَرَّةِ،ویَومُ القِیامَةِ.

1419.مختصر بصائر الدرجات: مِن کِتابِ المَشیخَةِ لِلحَسَنِ بنِ مَحبوبٍ رحمه الله بِإِسنادِیَ المُتَّصِلِ إلَیهِ أوَّلاً،عَن مُحَمَّدِ بنِ سَلّامٍ (1)،عَن أبی جَعفَرٍ علیه السلام فی قَولِ اللّهِ: «رَبَّنا أَمَتَّنَا اثْنَتَیْنِ وَ أَحْیَیْتَنَا اثْنَتَیْنِ فَاعْتَرَفْنا بِذُنُوبِنا فَهَلْ إِلی خُرُوجٍ مِنْ سَبِیلٍ» 3 ،قالَ علیه السلام:

هُو خاصٌّ لِأَقوامٍ فِی الرَّجعَةِ بَعدَ المَوتِ ویَجری فِی القِیامَةِ،فَبُعداً لِلقَومِ الظّالِمینَ.

1420.تفسیر القمّی -فی قَولِهِ تَعالی: «وَ حَرامٌ عَلی قَرْیَةٍ أَهْلَکْناها أَنَّهُمْ لا یَرْجِعُونَ» 4 -:

ص:8

1417.تفسیر القمّی -با سندش به نقل از حمّاد-:امام صادق علیه السلام فرمود:«مردم در بارۀ این آیه:«و روزی که از هر امّتی،گروهی را محشور می کنیم»چه می گویند؟».

گفتم:می گویند آن در روز قیامت است.

فرمود:«آن گونه که آنان می گویند،نیست.آن،در رجعت است.آیا خداوند در قیامت،از هر امّتی،گروهی را محشور می کند و بقیّه را وا می نهد؟! آیۀ مربوط به قیامت،این است:«و ما آنها را محشور می کنیم و یک تن را از آنان وا نمی نهیم»». (1)

1418.معانی الأخبار -با سندش به نقل از مثنّی حنّاط،از امام صادق علیه السلام-:امام باقر علیه السلام فرمود:«روزهای [بزرگ] خدا،سه روز است:روز قیام قائم،روز بازگشت (رجعت) و روز برخاستن (قیامت)». (2)

1419.مختصر بصائر الدرجات -به نقل از کتاب مشیخۀ حسن بن محبوب با سندش به نقل از محمّد بن سلام-:امام باقر علیه السلام در بارۀ سخن خدای متعال:«پروردگار ما! ما را دوبار میراندی و دوبار زنده کردی.به گناهانمان اقرار داریم.آیا راه خروجی هست؟»فرمود:«آن برای گروه هایی است که صاحب رجعت اند و پس از مرگ،دوباره باز می گردند و در بارۀ قیامت نیز جاری می شود.قوم ستمکار [از رحمت الهی] دور باد!». (3)

1420.تفسیر القمّی -با سندش به نقل از محمّد بن مسلم-:امام صادق علیه السلام و امام باقر علیه السلام دربارۀ سخن خدای متعال:«و [مردم] شهری که هلاکشان کردم،از بازگشتن [به دنیا]

ص:9

حَدَّثَنی أبی،عَنِ ابنِ أبی عُمَیرٍ،عَنِ ابنِ سِنانٍ (1)،عَن أبی بَصیرٍ،عَن مُحَمَّدِ بنِ مُسلِمٍ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ وأَبی جَعفَرٍ علیهما السلام قالا:

کُلُّ قَریَةٍ أهلَکَ اللّهُ أهلَها بِالعَذابِ لا یَرجِعونَ فِی الرَّجعَةِ (2).

2/3:رَجعَةُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وأَهلِ بَیتِهِ علیهم السلام

1421.تفسیر القمّی: حَدَّثَنی أبی،عَن حَمّادٍ،عَن حَریزٍ،عَن أبی جَعفَرٍ علیه السلام،قالَ:سُئِلَ عَن جابِرٍ،فَقالَ:

رَحِمَ اللّهُ جابِراً،بَلَغَ مِن فِقهِهِ أنَّهُ کانَ یَعرِفُ تَأویلَ هذِهِ الآیَةِ: «إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلی مَعادٍ» 3 ؛یَعنِی الرَّجعَةَ.

1422.تفسیر القمّی: حَدَّثَنی أبی،عَنِ النَّضرِ بنِ سُوَیدٍ،عَن یَحیَی الحَلَبِیِّ،عَن عَبدِ الحَمیدِ الطّائِیِّ،عَن أبی خالِدٍ الکابُلِیِّ،عَن عَلِیِّ بنِ الحُسَینِ علیه السلام فی قَولِهِ تَعالی: «إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلی مَعادٍ» ،قالَ:

یَرجِعُ إلَیکُم نَبِیُّکُم صلی الله علیه و آله،وأَمیرُالمُؤمِنینَ،وَالأَئِمَّةُ علیهم السلام.

1423.مختصر بصائر الدرجات: (3)وعَنهُما (4)،عَن أحمَدَ بنِ مُحَمَّدِ بنِ أبی نَصرٍ،عَن حَمّادِ بنِ

ص:10

محروم اند»فرمودند:«هر شهری که خداوند،مردمش را با عذاب هلاک کند،در رجعت،باز نمی گردند» (1). (2)

عُثمانَ،عَن بُکَیرِ بنِ أعیَنَ،قالَ:قالَ لی مَن لا أشُکُّ فیهِ-یَعنی أبا جَعفَرٍ علیه السلام (1)-:

إنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله وعَلِیّاً علیه السلام سَیَرجِعانِ. (2)

1424.مختصر بصائر الدرجات: أحمَدُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ عیسی،عَنِ الحُسَینِ بنِ سَعیدٍ ومُحَمَّدِ بنِ خالِدٍ البَرقِیِّ،عَنِ النَّضرِ بنِ سُوَیدٍ،عَن یَحیَی بنِ عِمرانَ الحَلَبِیِّ،عَنِ المُعَلَّی بنِ عُثمانَ،عَنِ المُعَلَّی بنِ خُنَیسٍ،قالَ:قالَ لی أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام:

أوَّلُ مَن یَرجِعُ إلَی الدُّنیا الحُسَینُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام،فَیَملِکُ حَتّی یَسقُطَ حاجِباهُ عَلی عَینَیهِ مِنَ الکِبَرِ.

قالَ:فَقالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام فی قَولِ اللّهِ عز و جل: «إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلی مَعادٍ» ،قالَ:نَبِیُّکُم صلی الله علیه و آله راجِعٌ إلَیکُم.

1425.مختصر بصائر الدرجات: (3)حَدَّثَنا حُمَیدُ بنُ زِیادٍ،حَدَّثَنا عُبَیدُ اللّهِ بنُ أحمَدَ بنِ نَهَیکٍ،حَدَّثَنا عیسَی بنُ هاشِمٍ،عَن أبانٍ،عَن عَبدِ الرَّحمنِ بنِ سَیابَةَ،عَن صالِحِ بنِ میثَمٍ،عَن أبی جَعفَرٍ علیه السلام،قالَ:قُلتُ لَهُ:حَدِّثنی،قالَ:

ألَیسَ قَد سَمِعتَ الحَدیثَ مِن أبیکَ؟قُلتُ:هَلَکَ أبی وأَنَا صَبِیٌّ.قالَ:قُلتُ:فَأَقولُ،فَإِن أصَبتُ قُلتَ:نَعَم (4)،وإن أخطَأتُ رَدَدتَنی عَنِ الخَطَأِ.

قالَ:هذا أهوَنُ.

قُلتُ:فَإِنّی أزعُمُ أنَّ عَلِیّاً علیه السلام دابَّةُ الأَرضِ.قالَ:فَسَکَتَ.

ص:12

گشت». (1)

1424.مختصر بصائر الدرجات -با سندش به نقل از معلّی بن خُنَیس-:امام صادق علیه السلام به من فرمود:«نخستین کسی که به دنیا باز می گردد،حسین بن علی علیهما السلام است و آن قدر فرمان روایی می کند که از کهن سالی،ابروانش روی چشمانش می ریزد».

امام صادق علیه السلام در بارۀ سخن خدای عز و جل:«آن که [ابلاغ] قرآن را بر تو واجب کرده است،تو را به بازگشتگاهی،باز می گرداند»فرمود:«پیامبرتان صلی الله علیه و آله به سوی شما باز می گردد». (2)

1425.مختصر بصائر الدرجات -با سندش به نقل از صالح بن میثم-:به امام باقر علیه السلام گفتم:برایم حدیث بگو.

فرمود:«آیا تو از پدرت حدیث نشنیده ای؟».

گفتم:من کودک بودم که پدرم در گذشت.پس می گویم؛اگر درست گفتم:تأیید کنید و اگر خطا کردم،مرا از خطا باز گردانید.

فرمود:«این،آسان تر است [از این که من حدیث بگویم]».

گفتم:من بر این باورم که علی علیه السلام همان جنبندۀ زمین است.

امام علیه السلام ساکت ماند[و رد نکرد] و سپس فرمود:«به خدا سوگند این گونه می بینم که به زودی می گویی:علی به سوی ما باز می گردد»،و [آیۀ]:«آن که [ابلاغ] قرآن را بر تو واجب کرده است،تو را به بازگشتگاهی،باز می گرداند»را تلاوت نمود.

ص:13

قالَ:فَقالَ أبو جَعفَرٍ علیه السلام:وأَراکَ وَاللّهِ سَتَقولُ:إنَّ عَلِیّاً راجِعٌ إلَینا.وقَرَأَ: «إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلی مَعادٍ» .

قالَ:قُلتُ:وَاللّهِ،لَقَد جَعَلتُها فیما اریدُ أن أسأَلَکَ عَنها فَنَسیتُها.

فَقالَ أبو جَعفَرٍ علیه السلام:أفَلا اخبِرُکَ بِما هُوَ أعظَمُ مِن هذا؟ «وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلاّ کَافَّةً لِلنّاسِ بَشِیراً وَ نَذِیراً» 1 لا تَبقی أرضٌ إلّانودِیَ فیها بِشَهادَةِ أن لا إلهَ إلَّااللّهُ،وأَنَّ مُحَمَّداً رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله-وأَشارَ بِیَدِهِ إلی آفاقِ الأَرضِ-.

3/3:رَجعَةُ عَدَدٍ مِنَ الأَنبِیاءِ وأوصِیائهم

1426.مختصر بصائر الدرجات: (1)عَنهُ (2)،عَن عُمَرَ بنِ عَبدِ العَزیزِ،عَن جَمیلِ بنِ دَرّاجٍ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام،قالَ:قُلتُ لَهُ:قَولُ اللّهِ عز و جل: «إِنّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ یَوْمَ یَقُومُ الْأَشْهادُ» 4 ؟قالَ:

ذلِکَ وَاللّهِ فِی الرَّجعَةِ،أما عَلِمتَ أنَّ أنِبیاءَ اللّهِ کَثیراً لَم یُنصَروا فِی الدُّنیا وقُتِلوا، وأَئِمَّةً [مِن بَعدِهِم] (3)قَد قُتِلوا ولَم یُنصَروا،فَذلِکَ فِی الرَّجعَةِ.

قُلتُ: «وَ اسْتَمِعْ یَوْمَ یُنادِ الْمُنادِ مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ * یَوْمَ یَسْمَعُونَ الصَّیْحَةَ بِالْحَقِّ ذلِکَ یَوْمُ الْخُرُوجِ»؟ 6

ص:14

گفتم:به خدا سوگند،آن را جزو پرسش هایی قرار داده بودم که می خواستم از شما بپرسم؛امّا فراموش کردم.

امام باقر علیه السلام فرمود:«آیا بزرگ تر از این را به تو خبر ندهم؟«و تو را جز مژده بخش و هشدار دهنده برای همۀ مردم نفرستادیم».سرزمینی باقی نمی ماند،جز آن که شهادتین گواهی به توحید و رسالت الهی محمّد صلی الله علیه و آله در آن ندا داده می شود»،و با دستش به کرانه های زمین اشاره کرد. (1)

قالَ:هِیَ الرَّجعَةُ.

1427.تفسیر القمّی: حَدَّثَنی أبی،عَنِ ابنِ أبی عُمَیرٍ،عَن عَبدِ اللّهِ بنِ مُسکانَ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام فی قَولِهِ: «وَ إِذْ أَخَذَ اللّهُ مِیثاقَ النَّبِیِّینَ لَما آتَیْتُکُمْ مِنْ کِتابٍ وَ حِکْمَةٍ ثُمَّ جاءَکُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِما مَعَکُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَ لَتَنْصُرُنَّهُ» 1 قالَ:

ما بَعَثَ اللّهُ نَبِیّاً مِن لَدُن آدَمَ إلی عیسی علیه السلام إلّاأن یَرجِعَ إلَی الدُّنیا فَیَنصُرَ أمیرَ المُؤمِنینَ علیه السلام،وهُوَ قَولُهُ: «لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ» ؛یَعنی رَسولَ اللّهِ، «وَ لَتَنْصُرُنَّهُ» یَعنی أمیرَ المُؤمِنینَ.

قال علیِّ بن ابراهیم:ومِثلُهُ کَثیرٌ،وما وَعَدَ اللّهُ تَبارَکَ وتَعالَی الأَئِمَّةَ علیهم السلام مِنَ الرَّجعَةِ وَالنُّصرَةِ،فَقالَ: «وَعَدَ اللّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ» یا مَعشَرَ الأَئِمَّةِ «وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضی لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنِی لا یُشْرِکُونَ بِی شَیْئاً» 2 فَهذا مِمّا یَکونُ إذا رَجَعوا إلَی الدُّنیا،وقَولُهُ: «وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ * وَ نُمَکِّنَ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ» 3 فَهذا کُلُّهُ مِمّا یَکونُ فِی الرَّجعَةِ.

1428.تفسیر القمّی: حَدَّثَنی أبی،عَنِ ابنِ أبی عُمَیرٍ،عَنِ ابنِ مُسکانَ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام، قالَ:

ما بَعَثَ اللّهُ نَبِیّاً مِن لَدُن آدَمَ فَهَلُمَّ جَرّاً،إلّاویَرجِعُ إلَی الدُّنیا ویَنصُرُ

ص:16

1427.تفسیر القمّی -با سندش به نقل از عبد اللّه بن مسکان-:امام صادق علیه السلام در بارۀ سخن خدا:«و آن گاه که خداوند از پیامبران پیمان گرفت که چون کتاب و حکمتی به شما دادم و سپس فرستاده ای نزد شما آمد که آنچه را همراه شماست،تصدیق می کند،باید به او ایمان آورید و او را یاری دهید»فرمود:«خداوند،پیامبری را از زمان آدم علیه السلام تا عیسی علیه السلام برنینگیخته است،جز آن که به دنیا باز می گردد و امیرمؤمنان را یاری می دهد،و آن،همان سخن خداست:

«باید به او ایمان آورید»،یعنی به پیامبر خدا صلی الله علیه و آله،و«باید او را یاری دهید»،یعنی امیر مؤمنان علیه السلام را».

شرح تفسیر القمّی :مانند این آیه که خداوند-تبارک و تعالی-رجعت و یاری ائمّه علیهم السلام را به ایشان وعده داده،بسیار است،از جمله آیۀ:«خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده اند»،یعنی شما امامان،«و کارهای شایسته کرده اند،وعده داده است که آنها را حتماً در زمین،جانشین می گرداند و دینی را که برایشان پسندیده است،برایشان برپا می دارد و بیمشان را به آرامش و امنیت تبدیل می کند.آنان مرا می پرستند و چیزی را شریک من نمی گیرند».این آیه در بارۀ امامان علیهم السلام است هنگامی که به دنیا باز می گردند،و نیز سخن دیگر خداوند:

«و می خواهیم بر آنان که در زمین،ناتوان شمرده شدند،منّت نهیم و آنان را پیشوایان و وارثان [زمین] کنیم و آنها را در این زمین،توانایی بخشیم».اینها همه به هنگام رجعت روی می دهد. (1)

1428.تفسیر القمّی -با سندش به نقل از ابن مسکان-:امام صادق علیه السلام فرمود:«خداوند از روزگار آدم علیه السلام تا کنون،پیامبری را برنینگیخته است،جز آن که به دنیا باز می گردد و امیر مؤمنان را یاری می دهد و آن،همان سخن خداست:«باید به او ایمان آورید»،

ص:17

أمیرَ المُؤمِنینَ علیه السلام،وهُوَ قَولُهُ: «لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ» ؛یَعنی رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله، «وَ لَتَنْصُرُنَّهُ» ؛یَعنی أمیرَ المُؤمِنینَ علیه السلام.

ثُمَّ قالَ لَهُم فِی الذَّرِّ: «أَ أَقْرَرْتُمْ وَ أَخَذْتُمْ عَلی ذلِکُمْ إِصْرِی» أی عَهدی، «قالُوا أَقْرَرْنا قالَ» اللّهُ لِلمَلائِکَةِ: «فَاشْهَدُوا وَ أَنَا مَعَکُمْ مِنَ الشّاهِدِینَ» 1 .وهذِهِ مَعَ الآیَةِ الَّتی فی سورَةِ الأَحزابِ فی قَولِهِ: «وَ إِذْ أَخَذْنا مِنَ النَّبِیِّینَ مِیثاقَهُمْ وَ مِنْکَ وَ مِنْ نُوحٍ» 2 ،وَالآیَةِ الَّتی فی سورَةِ الأَعرافِ [فی] (1)قَولِهِ: «وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِنْ بَنِی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ» 4 قَد کُتِبَت هذِهِ الثَّلاثُ آیاتٍ فی ثَلاثِ سُوَرٍ.

1429.کامل الزیارات: حَدَّثَنی مُحَمَّدُ بنُ جَعفَرٍ الرَّزّازُ،عَن مُحَمَّدِ بنِ الحُسَینِ بنِ أبِی الخَطّابِ وأَحمَدَ بنِ الحَسَنِ بنِ عَلِیِّ بنِ فَضّالٍ،عَن أبیهِ،عَن مَروانَ بنِ مُسلِمٍ، عَن بُرَیدِ بنِ مُعاوِیَةَ العِجلِیِّ،قالَ:قُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام:یَابنَ رَسولِ اللّهِ،أخبِرنی عَن إسماعیلَ الَّذی ذَکَرَهُ اللّهُ فی کِتابِهِ حَیثُ یَقولُ: «وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِسْماعِیلَ إِنَّهُ کانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ کانَ رَسُولاً نَبِیًّا» 5 ،أکانَ إسماعیلَ بن إبراهیمَ علیه السلام؟فَإِنَّ النّاسَ یَزعُمونَ أنَّهُ إسماعیلُ بنُ إبراهیمَ.

فَقالَ علیه السلام:إنَّ إسماعیلَ علیه السلام ماتَ قَبلَ إبراهیمَ علیه السلام،وإنَّ إبراهیمَ علیه السلام کانَ حُجَّةً للّهِ ِ (2)قائِماً صاحِبَ شَریعَةٍ،فَإِلی مَن ارسِلَ إسماعیلُ علیه السلام إذَن؟

ص:18

یعنی پیامبر خدا صلی الله علیه و آله،«و باید او را یاری دهید»،یعنی امیر مؤمنان علیه السلام را.

سپس در عالم ذَرّ و ارواح،به آنان فرمود:«آیا اقرار کردید و بر پایۀ آن،پیمان مرا پذیرفتید؟»،یعنی عهد الهی.«گفتند:اقرار کردیم.فرمود»،یعنی خداوند به فرشتگان«:

گواه باشید و من نیز همراه شما از گواهان هستم»و این همراه آیۀ سورۀ احزاب:«و هنگامی که از پیامبران پیمان گرفتیم و نیز از تو و از نوح [و ابراهیم و موسی و عیسی]»و نیز آیۀ سورۀ اعراف:«و هنگامی که خدایت از پشت فرزندان آدم،زاده های آنان را بر گرفت [و از آنان بر خودشان گواهی گرفت]»است.این سه آیه در سه سوره نگاشته شده است». (1)

1429.کامل الزیارات -با سندش به نقل از برید بن معاویۀ عجلی-:به امام صادق علیه السلام گفتم:ای فرزند پیامبر خدا! مرا از آن اسماعیلی باخبر کن که خداوند در کتابش از او یاد کرده است،آن جا که می فرماید:«اسماعیل را در کتاب یاد کن که او درست پیمان و فرستاده ای پیام آور بود».آیا او اسماعیل،فرزند ابراهیم علیه السلام است؟مردم بر این باورند که او اسماعیل فرزند ابراهیم است.

فرمود:«اسماعیل پیش از ابراهیم در گذشت و ابراهیم،خود،حجّت الهی و قائم و صاحب شریعت بود.پس اسماعیل به سوی چه کسی فرستاده شود؟».

گفتم:فدایت شوم! پس او که بود؟

فرمود:«او اسماعیل بن حزقیلِ پیامبر بود.خداوند،او را به سوی قومش فرستاد؛ امّا آنان او را تکذیب کردند و کشتند و پوست صورتش را کندند.خداوند بر آنها خشم گرفت و اسطاطائیل،فرشتۀ عذاب،را به سوی آنان فرستاد.وی به او گفت:ای اسماعیل! من،اسطاطائیل،فرشتۀ عذاب هستم.پروردگار عزّت،مرا به سوی تو فرستاده تا قومت را آن گونه که تو بخواهی،عذاب کنم.

ص:19

فَقُلتُ:جُعِلتُ فِداکَ فَمَن کانَ؟

قالَ علیه السلام:ذاکَ إسماعیلُ بنُ حِزقیلَ النَّبِیُّ علیه السلام،بَعَثَهُ اللّهُ إلی قَومِهِ فَکَذَّبوهُ فَقَتَلوهُ وسَلَخوا وَجهَهُ،فَغَضِبَ اللّهُ لَهُ عَلَیهِم،فَوَجَّهَ إلَیهِ إسطاطائیلَ مَلِکَ العَذابِ،فَقالَ لَهُ:

یا إسماعیلُ،أنَا إسطاطائیل مَلَکُ العَذابِ،وَجَّهَنی إلَیکَ رَبُّ العِزَّةِ لِاُعَذِّبَ قَومَکَ بِأَنواعِ العَذابِ إن شِئتَ.

فَقالَ لَهُ إسماعیلُ:لا حاجَةَ لی فی ذلِکَ.

فَأَوحَی اللّهُ إلَیهِ فَما حاجَتُکَ یا إسماعیلُ؟

فَقالَ:یا رَبِّ إنَّکَ أخَذتَ المیثاقَ لِنَفسِکَ بِالرُّبوبِیَّةِ،ولِمُحَمَّدٍ بِالنُّبُوَّةِ،ولِأَوصِیائِهِ بِالوِلایَةِ،وأَخبَرتَ خَیرَ خَلقِکَ بِما تَفعَلُ امَّتُهُ بِالحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام مِن بَعدِ نَبِیِّها، وإنَّکَ وَعَدتَ الحُسَینَ علیه السلام أن تَکُرَّهُ (1)إلَی الدُّنیا حَتّی یَنتَقِمَ بِنَفسِهِ مِمَّن فَعَلَ ذلِکَ بِهِ، فَحاجَتی إلَیکَ یا رَبِّ أن تَکُرَّنی إلَی الدُّنیا حَتّی أنتَقِمَ مِمَّن فَعَلَ ذلِکَ بی کَما تَکُرُّ الحُسَینُ علیه السلام.

فَوَعَدَ اللّهُ إسماعیلَ بنَ حِزقیلَ ذلِکَ،فَهُوَ یَکُرُّ مَعَ الحُسَینِ علیه السلام.

4/3:رَجعَةُ الشُّهَداءِ

1430.مختصر بصائر الدرجات: عَنهُ (2)ومُحَمَّدِ بنِ الحُسَینِ بنِ أبِی الخَطّابِ وعَبدِ اللّهِ بنِ مُحَمَّدِ بنِ عیسی،عَنِ الحَسَنِ بنِ مَحبوبٍ،عَن عَلِیِّ بنِ رِئابٍ،عَن زُرارَةَ،قالَ:

ص:20

اسماعیل به او گفت:من نیازی به این ندارم.

خداوند به او وحی کرد:نیاز تو چیست،ای اسماعیل؟

اسماعیل گفت:پروردگار من! تو برای خود،پیمان ربوبیت و برای محمّد،پیمان نبوّت و برای اوصیایش پیمان ولایت گرفته ای و بهترینِ مردمانت (محمّد صلی الله علیه و آله ) را از آنچه امّتش پس از درگذشت پیامبرشان با حسین بن علی علیه السلام می کنند،باخبر کرده ای و تو به حسین علیه السلام وعده داده ای که او را به دنیا باز گردانی تا خود،از هر که با او چنین کرده است،انتقام بگیرد.پس درخواستم از تو-ای خداوند-این است که مرا به دنیا باز گردانی تا از کسی که با من چنین کاری کرده است،انتقام گیرم،همان گونه که حسین علیه السلام را باز می گردانی».

خداوند نیز به اسماعیل بن حزقیل،این وعده را داد و او همراه حسین علیه السلام به دنیا باز می گردد. (1)

کَرِهتُ أن أسأَلَ أبا جَعفَرٍ علیه السلام [فِی الرَّجعَةِ] (1)،فَاحتَلتُ مَسأَلَةً لَطیفَةً لِأَبلُغَ بِها حاجَتی مِنها،فَقُلتُ:أخبِرنی عَمَّن قُتِلَ،ماتَ؟

قالَ:لَا،المَوتُ مَوتٌ،وَالقَتلُ قَتلٌ.

فَقُلتُ:ما أجِدُ قَولَکَ قَد فَرَّقَ بَینَ القَتلِ وَالمَوتِ فِی القُرآنِ! (2)

فَقالَ: «أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ» ،وقالَ: «وَ لَئِنْ مُتُّمْ أَوْ قُتِلْتُمْ لَإِلَی اللّهِ تُحْشَرُونَ» ،فَلَیسَ کَما قُلتَ یا زُرارَةُ،فَالمَوتُ مَوتٌ،وَالقَتلُ قَتلٌ،وقَد قالَ اللّهُ عز و جل: «إِنَّ اللّهَ اشْتَری مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللّهِ فَیَقْتُلُونَ وَ یُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَیْهِ حَقًّا» 3 .

قالَ:فَقُلتُ:إنَّ اللّهَ عز و جل یَقولُ: «کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ» 4 ،أفَرَأَیتَ مَن قُتِلَ لَم یَذُقِ المَوتَ؟

فَقالَ:لَیسَ مَن قُتِلَ بِالسَّیفِ کَمَن ماتَ عَلی فِراشِهِ،إنَّ مَن قُتِلَ لا بُدَّ أن یَرجِعَ إلَی الدُّنیا حَتّی یَذوقَ المَوتَ.

1431.تفسیر القمّی: حَدَّثَنی أبی،عَنِ ابنِ أبی عُمَیرٍ،عَنِ المُفَضَّلِ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام فی قَولِهِ: «وَ یَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً» 5 ،قالَ:

لَیسَ أحَدٌ مِنَ المُؤمِنینَ قُتِلَ إلّاویَرجِعُ حَتّی یَموتَ،ولا یَرجِعُ إلّامَن مَحَضَ (3)

ص:22

گفتم:من این تفاوت میان مرگ و کشته شدن را در قرآن نمی یابم! (1)

فرمود:«آیه های«اگر بمیرد یا کشته شود»و«اگر مُردید یا کشته شدید،بی گمان به سوی خدا محشور می شوید»،منافی با سخن توست،ای زراره! پس مرگ،مرگ و کشته شدن، کشته شدن است و خداوند عز و جل فرموده است:«خداوند،جان ها و اموال مؤمنان را در برابر بهشت،از آنان خریده است؛[آنان که] در راه خدا می جنگند و می کشند و کشته می شوند،[و این] وعدۀ حقّی بر عهدۀ خداست»».

گفتم:خداوند عز و جل می فرماید:«هر جانی،مرگ را می چشد».آیا چنین می بینی کسی که کشته می شود،مرگ را نمی چشد؟

فرمود:«کسی که با شمشیر کشته می شود،مانند کسی نیست که در بسترش می میرد.هر کس کشته شود،چاره ای نیست،جز آن که به دنیا باز گردد تا مرگ را بچشد». (2)

1431.تفسیر القمّی -با سندش به نقل از مفضّل-:امام صادق علیه السلام در بارۀ سخن خدا:«و روزی که از هر امّتی،گروهی را محشور می کنیم»فرمود:«هیچ یک از مؤمنانی که کشته شده اند، نیست،جز آن که به دنیا باز می گردد تا بمیرد و تنها،کسی باز می گردد که ایمان ناب و یا کفر ناب داشته باشد».

ص:23

الإِیمانَ مَحضاً ومَحَضَ الکُفرَ مَحضاً.

قالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام:قالَ رَجُلٌ لِعَمّارِ بنِ یاسِرٍ:یا أبَا الیَقظانِ،آیَةٌ فی کِتابِ اللّهِ تَعالی قَد أفسَدَت قَلبی وشَکَّکَتنی.قالَ عَمّارٌ:وأَیُّ آیَةٍ هِیَ؟قالَ:قَولُ اللّهِ تَعالی:

«وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُکَلِّمُهُمْ» 1 الآیَةَ،أیُّ دابَّةٍ هِیَ؟قالَ عَمّارٌ:وَاللّهِ،ما أجلِسُ ولا آکُلُ ولا أشرَبُ حَتّی ارِیَکَها.

فَجاءَ عَمّارٌ مَعَ الرَّجُلِ إلی أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام وهُوَ یَأکُلُ تَمراً وزُبداً،فَقالَ لَهُ:یا أبَا الیَقظانِ هَلُمَّ،فَجَلَسَ عَمّارٌ وأَقبَلَ یَأکُلُ مَعَهُ،فَتَعَجَّبَ الرَّجُلُ مِنهُ،فَلَمّا قامَ عَمّارٌ قالَ الرَّجُلُ:سُبحانَ اللّهِ یا أبَا الیَقظانِ،حَلَفتَ أنَّکَ لا تَأکُلُ ولا تَشرَبُ ولا تَجلِسُ حَتّی تُرِیَنیها،قالَ عَمّارٌ:قَد أرَیتُکَها إن کُنتَ تَعقِلُ.

5/3:رَجعَةُ عَدَدٍ مِنَ المُؤمِنینَ

1432.الإرشاد: رَوی عَبدُ الکَریمِ الخَثعَمِیُّ،قالَ:قُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام:کَم یَملِکُ القائِمُ علیه السلام؟ قالَ:

سَبعَ سِنینَ،تَطولُ لَهُ الأَیّامُ وَاللَّیالی حَتّی تَکونَ السَّنَةُ مِن سِنیهِ مِقدارَ عَشرِ سِنینَ مِن سِنیکُم،فَیَکونُ سِنو مُلکِهِ سَبعینَ سَنَةً مِن سِنیکُم هذِهِ،وإذا آنَ قِیامُهُ مُطِرَ النّاسُ جُمادَی الآخِرَةَ وعَشَرَةَ أیّامٍ مِن رَجَبٍ مَطَراً لَم یَرَ الخَلائِقُ مِثلَهُ،فَیُنبِتُ

ص:24

امام صادق علیه السلام فرمود:«مردی به عمّار بن یاسر گفت:ای ابو یقظان! آیه ای در کتاب خدای متعال،دلم را تباه کرده و مرا به شک انداخته است.

عمّار گفت:آن،چه آیه ای است؟

گفت:سخن خدای متعال:«و چون وعدۀ عذاب بر آنان واقع شود،جنبنده ای از زمین را برایشان بیرون می آوریم تا با آنان سخن بگوید»(تا آخر آیه).مقصود از جنبنده چیست؟

عمّار گفت:به خدا سوگند،نمی نشینم و نمی خورم و نمی نوشم تا آن را به تو نشان دهم.

آن گاه عمّار با آن مرد نزد امیر مؤمنان علیه السلام آمد.ایشان در حال خوردن خرما و سرشیر بود.فرمود:"ای ابو یقظان! پیش بیا." عمّار نشست و با علی علیه السلام هم غذا شد و آن مرد از عمّار به شگفت آمد.هنگامی که عمّار برخاست [تا برود]،مرد گفت:

سبحان اللّه! ای ابویقظان! سوگند یاد کردی که نخوری و ننوشی و ننشینی تا جنبندۀ زمین را به من نشان دهی.

عمّار گفت:او را به تو نشان دادم،اگر دریابی». (1)

اللّهُ بِهِ لُحومَ المُؤمِنینَ وأَبدانَهُم فی قُبورِهِم،فَکَأَنّی أنظُرُ إلَیهِم مُقبِلینَ مِن قِبَلِ جُهَینَةَ (1)،یَنفُضونَ شُعورَهُم مِنَ التُّرابِ.

1433.الکافی: عَلِیُّ بنُ إبراهیمَ،عَن أبیهِ،عَن حَمّادِ بنِ عیسی،عَن حَریزٍ،عَن بُرَیدِ بنِ مُعاوِیَةَ،قالَ:سَمِعتُ أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام یَقولُ:...یا بُرَیدُ،لا وَاللّهِ ما بَقِیَت للّهِ ِ حُرمَةٌ إلَّا انتُهِکَت،ولا عُمِلَ بِکِتابِ اللّهِ ولا سُنَّةِ نَبِیِّهِ فی هذَا العالِمِ،ولا اقیمَ فی هذَا الخَلقِ حَدٌّ مُنذُ قَبَضَ اللّهُ أمیرَالمُؤمِنینَ صَلَواتُ اللّهِ وسَلامُهُ عَلَیهِ،ولا عُمِلَ بِشَیءٍ مِنَ الحَقِّ إلی یَومِ النّاسِ هذا.

ثُمَّ قالَ:أما وَاللّهِ،لا تَذهَبُ الأَیّامُ وَاللَّیالی حَتّی یُحیِیَ اللّهُ المَوتی ویُمیتُ الأَحیاءَ،ویَرُدُّ اللّهُ الحَقَّ إلی أهلِهِ،ویُقیمُ دینَهُ الَّذِی ارتَضاهُ لِنَفسِهِ ونَبِیِّهِ،فَأَبشِروا، ثُمَّ أبشِروا،ثُمَّ أبشِروا،فَوَاللّهِ،مَا الحَقُّ إلّافی أیدیکُم.

1434.مختصر بصائر الدرجات: مُحَمَّدُ بنُ عیسَی بنِ عُبَیدٍ،عَنِ القاسِمِ بنِ یَحیی،عَن جَدِّهِ الحَسَنِ بنِ راشِدٍ،عَن أبی إبراهیمَ علیه السلام،قالَ:قالَ:

لَتَرجِعَنَّ نُفوسٌ ذَهَبَت،ولَیُقتَصَّنَّ (2)یَومَ یَقومُ،أو مَن (3)عُذِّبَ یَقتَصُّ بِعَذابِهِ،ومَن

ص:26

در ماه جمادیِ آخر و ده روز [اوّل] رجب بر مردم فرو می ریزد که مانند آن را ندیده اند و خداوند،گوشت و پیکر مؤمنان را در قبرهایشان با آن باران می رویاند و گویی آنان را می بینم که از سوی جُهَینه (1)پیش می آیند و موهایشان را از خاک قبر می تکانند». (2)

1433.الکافی -با سندش به نقل از بُرَید بن معاویه-:از امام صادق علیه السلام شنیدم:...«ای بُرَید! به خدا سوگند،همۀ حرمت های الهی زیر پا نهاده شده و در این دنیا به کتاب خدا و سنّت پیامبرش عمل نگردیده و پس از درگذشت امیر مؤمنان-که درودها و سلام خدا بر او باد-هیچ حدّی میان این مردم اجرا نشده و تا روزگار مردم کنونی،به چیزی از حق،عمل نگشته است».

سپس فرمود:«هان! به خدا سوگند،روزها و شب ها سپری نمی شوند تا آن که خداوند،مردگان را زنده کند و زندگان را بمیراند و خداوند،حق را به اهلش باز گرداند و همان دینی را که برای خود و پیامبرش پسندیده است،برپا کند.پس مژده دهید،مژده دهید که به خدا سوگند،حق جز در دستان شما نیست!». (3)

1434.مختصر بصائر الدرجات -با سندش به نقل از حسن بن راشد-:ابو ابراهیم علیه السلام فرمود:«بی گمان،جان هایی رفته،باز می گردند و روزی که بر می خیزند،قصاص می شوند،و شکنجه شده،شکنجه اش را [بر شکنجه گر] قصاص می کند و هر که [به ستم] مورد خشم قرار گرفته،خشمش را اعمال می کند،و هر که [به ناحق] کشته شده باشد، قاتلش را قصاص می کند،و دشمنان آنان نیز همراه آنها [به دنیا] باز گردانده می شوند

ص:27

اغیظَ أغاظَ بِغَیظِهِ،ومَن قُتِلَ اقتَصَّ بِقَتلِهِ،ویُرَدُّ لَهُم أعداؤُهُم مَعَهُم حَتّی یَأخُذوا بِثَأرِهِم،ثُمَّ یَعمُرونَ بَعدَهُم ثَلاثینَ شَهراً،ثُمَّ یَموتونَ فی لَیلَةٍ واحِدَةٍ،قَد أدرَکوا ثَأرَهُم وشَفَوا أنفُسَهُم،ویَصیرُ عَدُوُّهُم إلی أشَدِّ النّارِ عَذاباً،ثُمَّ یوقَفونَ بَینَ یَدَیِ الجَبّارِ عز و جل فَیُؤخَذُ لَهُم بِحُقوقِهِم.

1435.الإرشاد: رَوَی المُفَضَّلُ بنُ عُمَرَ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام قالَ:

یُخرِجُ القائِمُ علیه السلام مِن ظَهرِ الکوفَةِ سَبعَةً وعِشرینَ رَجُلاً،خَمسَةَ عَشَرَ مِن قَومِ موسَی علیه السلام الَّذینَ کانوا یَهدونَ بِالحَقِّ (1)وبِهِ یَعدِلونَ،وسَبعَةً مِن أهلِ الکَهفِ، ویوشَعَ بنَ نونٍ،وسَلمانَ،وأَبا دُجانَةَ الأَنصارِیِّ،وَالمِقدادَ،ومالِکاً الأَشتَرَ، فَیَکونونَ بَینَ یَدَیهِ أنصاراً وحُکّاماً.

1436.رجال الکشّی: عَبدُاللّهِ بنُ مُحَمَّدٍ،قالَ:حَدَّثَنِی الحَسَنُ بنُ عَلِیٍّ الوَشّاءُ،عَن أحمَدَ بنِ عائِذٍ،عَن أبی خَدیجَةَ الجَمّالِ،قالَ:سَمِعتُ أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام یَقولُ:

إنّی سَأَلتُ اللّهَ فی إسماعیلَ أن یُبقِیَهُ بَعدی فَأَبی،ولکِنَّهُ قَد أعطانی فیهِ مَنزِلَةً اخری،إنَّهُ یَکونُ أوَّلَ مَنشورٍ فی عَشَرَةٍ مِن أصحابِهِ،ومِنهُم عَبدُاللّهِ بنُ شَریکٍ؛وهُوَ صاحِبُ لِوائِهِ.

1437.رجال الکشّی: حَدَّثَنا أبو صالِحٍ خَلَفُ بنُ حَمّادٍ الکَشِّیُّ،قالَ:حَدَّثَنا أبو سَعیدٍ سَهلُ بنُ زِیادٍ الآدَمِیُّ الرّازِیُّ،قالَ:حَدَّثَنی عَلِیُّ بنُ الحَکَمِ،عَن عَلِیِّ بنِ المُغیرَةِ، عَن أبی جَعفَرٍ علیه السلام قالَ:

ص:28

همگی در یک شب می میرند،در حالی که انتقام خون خود را گرفته و دل هایشان آرامش یافته و دشمنشان ره سپار سخت ترین عذاب های دوزخ شده است.پس از این،در پیشگاه خداوند جبّار می ایستند تا حقوقشان را بگیرد». (1)

1435.الإرشاد -به نقل از مفضّل بن عمر-:امام صادق علیه السلام فرمود:«قائم علیه السلام بیست و هفت مرد را از پشت کوفه بیرون می آورد که پانزده تن آنان،از قوم موسی علیه السلام هستند که به سوی حق،هدایت و به حق و عدالت،داوری می کنند (2)و هفت تن از اصحاب کهف و [نیز] یوشع بن نون،سلمان،ابو دُجانۀ انصاری،مقداد و مالک اشتر را که یاوران و کارگزاران پیش روی او خواهند بود». (3)

1436.رجال الکشّی -با سندش به نقل از ابو خدیجۀ جمّال-:شنیدم که امام صادق علیه السلام می فرماید:«من از خدا خواسته بودم که اسماعیل (پسر بزرگم) را پس از من باقی بگذارد؛امّا خداوند نپذیرفت؛امّا منزلت دیگری را در بارۀ او به من عطا کرد.او نخستین کسی خواهد بود که در گروه ده نفریِ یاوران [قائم] محشور می شود،و از جملۀ آنها عبد اللّه بن شریک (4)[عامری] است و وی پرچمدار اوست». (5)

1437.رجال الکشّی -با سندش به نقل از علی بن مغیره-:امام باقر علیه السلام فرمود:«گویی عبد اللّه بن شریک عامری را می بینم که با عمامه ای سیاه-که دو سر آن،میان شانه هایش افتاده-،پیش روی قائم ما اهل بیت،همراه چهار هزار نفر جنگاور (6)که به این دنیا،

ص:29

کَأَنّی بِعَبدِاللّهِ بنِ شَریکٍ العامِرِیِّ (1)عَلَیهِ عِمامَةٌ سَوداءُ،وذُؤابَتاها بَینَ کَتِفَیهِ مُصَعِّداً فی لِحفِ (2)الجَبَلِ بَینَ یَدَی قائِمِنا أهلَ البَیتِ،فی أربَعَةِ آلافٍ مُکِرّونَ ومَکرورونَ (3).

1438.الکافی: سَهلٌ،عَن مُحَمَّدٍ،عَن أبیهِ،عَن أبی بَصیرٍ قالَ:...

فَقالَ [الإِمامُ الصّادِقُ علیه السلام ] لی:یا أبا بَصیرٍ،لَو قَد قامَ قائِمُنا بَعَثَ اللّهُ إلَیهِ قَوماً مِن شیعَتِنا،قِباعُ سُیوفِهِم عَلی عَواتِقِهِم،فَیَبلُغُ ذلِکَ قَوماً مِن شیعَتِنا لَم یَموتوا،فَیَقولونَ:

بُعِثَ فُلانٌ وفُلانٌ وفُلانٌ مِن قُبورِهِم وهُم مَعَ القائِمِ.

1439.الکافی: مُحَمَّدُ بنُ یَحیی،عَن أحمَدَ بنِ مُحَمَّدٍ،عَن مُحَمَّدِ بنِ سِنانٍ،عَن عَمّارِ بنِ مَروانَ،قالَ:حَدَّثَنی مَن سَمِعَ أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام یَقول-عِندَ ذِکرِ حالِ المُؤمِنِ بَعدَ المَوتِ-:...فَإِذا وُضِعَ فی قَبرِهِ فُتِحَ لَهُ بابٌ مِن أبوابِ الجَنَّةِ...ثُمَّ یَزورُ آلَ مُحَمَّدٍ فی جِنانِ رَضوی،فَیَأکُلُ مَعَهُم مِن طَعامِهِم،ویَشرَبُ مِن شَرابِهِم،ویَتَحَدَّثُ مَعَهُم فی مَجالِسِهِم،حَتّی یَقومَ قائِمُنا أهلَ البَیتِ،فَإِذا قامَ قائِمُنا بَعَثَهُمُ اللّهُ فَأَقبَلوا مَعَهُ یُلَبُّونَ زُمَراً زُمَراً....

راجع:ص 232 (الفصل الرابع/انصاره من اهل الرجعة)

6/3:رَجعَةُ بَعضِ الکُفّارِ

1440.الاُصول الستّة عشر: حَدَّثَنَا الشَّیخُ أبو مُحَمَّدٍ هارونُ بنُ موسَی بنِ أحمَدَ التَّلَّعُکبَرِیُّ

ص:30

باز گشته اند،[برای حمله] از پای کوه بالا می رود». (1)

1438.الکافی -با سندش به نقل از ابو بصیر-:...امام صادق علیه السلام به من فرمود:«ای ابو بصیر! اگر قائم ما [اهل بیت] قیام کند،خداوند،گروهی از شیعیان ما را به سوی او بر می انگیزد که [چنان آماده اند که] دستۀ شمشیرهایشان را بر گردن خود نهاده اند.این [گروه] به گروهی از شیعیان ما که نمرده اند،می رسد و می گویند:فلانی و فلانی و فلانی و فلانی از قبرهایشان برانگیخته شده اند و اکنون همراه قائم اند». (2)

1439.الکافی -با سندش به نقل از عمّار بن مروان،از کسی که خود،از امام صادق علیه السلام شنیده بود-:امام علیه السلام در بارۀ حالت مؤمن پس از مرگ فرمود:«...هنگامی که مؤمن را در قبرش می گذارند،دری از درهای بهشت برایش گشوده می شود....سپس خاندان محمّد را در بهشت رَضوی زیارت می کند و از خوردنی و نوشیدنی های آنان می خورد و می نوشد و در مجلس هایشان با آنان هم صحبت می شود تا آن که قائم ما اهل بیت،قیام کند و چون قائم ما قیام کند،خداوند،آنها را زنده می کند و دسته دسته [دعوت] او را اجابت می نماید و به سویش می آیند...». (3)

ر.ک:ص 233 (فصل چهارم/یاوران امام علیه السلام از میان رجعت کنندگان).

أیَّدَهُ اللّهُ،قالَ:حَدَّثَنا أبُو العَبّاسِ أحمَدُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ سَعیدٍ الهَمدانِیُّ،قالَ:حَدَّثَنا جَعفَرُ بنُ عَبدِ اللّهِ العَلَوِیُّ أبو عَبدِ اللّهِ المُحَمَّدِیُّ،قالَ:حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ أبی عُمَیرٍ،عَن زَیدٍ النَّرسِیِّ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام،قالَ:سَمِعتُهُ یَقولُ [فی بَیانِ حالِ الکافِرِ بَعدَ المَوتِ]:

أبدانٌ مَلعونَةٌ تَحتَ الثَّری فی بِقاعِ النّارِ،وأَرواحٌ خَبیثَةٌ مَلعونَةٌ تَجری بِوادی بَرَهوتَ (1)فی بِئرِ الکِبریتِ فی مُرَکَّباتِ الخَبیثاتِ المَلعوناتِ،تُؤَدّی ذلِکَ الفَزَعَ وَالأَهوالَ إلَی الأَبدانِ المَلعونَةِ الخَبیثَةِ تَحتَ الثَّری فی بِقاعِ النّارِ،فَهِیَ بِمَنزِلَةِ النّائِمِ إذا رَأَی الأَهوالَ،فَلا تَزالُ تِلکَ الأَبدانُ فَزِعَةً ذَعِرَةً،وتِلکَ الأَرواحُ مُعَذَّبَةً بِأَنواعِ العَذابِ فی أنواعِ المُرَکَّباتِ المَسخوطاتِ المَلعوناتِ المُصَفَّداتِ،مَسجوناتٍ فیها لا تَری رَوحاً ولا راحَةً إلی مَبعَثِ قائِمِنا،فَیَحشُرُهَا اللّهُ مِن تِلکَ المُرَکَّباتِ فَتُرَدُّ فِی الأَبدانِ،وذلِکَ عِندَ النَّشَراتِ،فَیَضرِبُ أعناقَهُم،ثُمَّ تَصیرُ إلَی النّارِ أبَدَ الآبِدینَ ودَهرَ الدّاهِرینَ.

1441.مختصر بصائر الدرجات: أحمَدُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ عیسی،عَن مُحَمَّدِ بنِ عیسَی بنِ عُبَیدٍ، عَن عَلِیِّ بنِ الحَکَمِ،عَنِ المُثَنَّی بنِ الوَلیدِ الحَنّاطِ،عَن أبی بَصیرٍ،عَن أحَدِهِما علیهما السلام -فی قَولِ اللّهِ عز و جل: «وَ مَنْ کانَ فِی هذِهِ أَعْمی فَهُوَ فِی الْآخِرَةِ أَعْمی وَ أَضَلُّ سَبِیلاً» 2 ،قالَ-:

فِی الرَّجعَةِ.

1442.مختصر بصائر الدرجات: مُحَمَّدُ بنُ الحُسَینِ بنِ أبِی الخَطّابِ،عَن وُهَیبِ بنِ

ص:32

بقعه های آتش اند،و جان هایی ناپاک،در وادی برهوت [در حضرموت] در چاه گوگرد در ترکیب های ناپاک و نفرین شده،جاری می شوند و آن بیم و هراس ها به پیکرهای نفرین شدۀ ناپاک زیر بقعه های آتش می رسند،و آنها مانند کسی هستند که خواب های وحشتناک می بیند و هماره این پیکرها هراسان و لرزان و آن جان ها، معذّب به انواع عذاب در انواع ترکیبات ناخوش نفرین شدۀ در بندند و زندانی شده اند و تا برانگیخته شدن قائم ما،آسایش و آرامشی نمی بینند.[این هنگام] خداوند،آن جان ها را از همان ترکیبات بیرون می کشد و به پیکرهایشان باز می گردند و این،هنگام برانگیخته شدن [مرده ها] است،پس گردنشان را می زند و سپس برای همیشۀ روزگار و تا هستی هست،به دوزخ می روند». (1)

1441.مختصر بصائر الدرجات -با سندش به نقل از ابو بصیر-:امام صادق علیه السلام یا امام باقر علیه السلام فرمود:«سخن خدای متعال:«و هر کس در این [دنیا] کور[دل] باشد،در سرای آخرت نیز کور[دل] و گمراه تر خواهد بود»در بارۀ رجعت است». (2)

1442.مختصر بصائر الدرجات -با سندش به نقل از ابو بصیر:بر امام صادق علیه السلام وارد شدم و گفتم:ما چنین می گوییم که عمر بن ذَر نمی میرد تا با قائم خاندان محمّد بجنگد.

ص:33

حَفصٍ،عَن أبی بَصِیرٍ،قالَ:دَخَلتُ عَلی أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام فَقُلتُ:إنّا نَتَحَدَّثُ أنَّ عُمَرَ بنَ ذَرٍّ لا یَموتُ حَتّی یُقاتِلَ قائِمَ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله،فَقالَ:إنَّ مَثَلَ ابنِ ذَرٍّ مَثَلُ رَجُلٍ کانَ فی بَنی إسرائیلَ یُقالُ لَهُ:عَبدُ رَبِّهِ،وکانَ یَدعو أصحابَهُ إلی ضَلالَةٍ،فَماتَ،فَکانوا یَلوذونَ بِقَبرِهِ ویَتَحَدَّثونَ عِندَهُ،إذا خَرَجَ عَلَیهِم مِن قَبرِهِ یَنفُضُ التُّرابَ مِن رَأسِهِ، ویَقولُ لَهُم:کَیتَ وکَیتَ.

7/3:دُعاءُ مَن یُحِبُّ الرَّجعَةَ عِندَ قِیامِ الإِمامِ المَهدِیِّ علیه السلام

1443.مصباح الزائر: ذِکرُ العَهدِ المَأمورِ بِهِ فی زَمانِ الغَیبَةِ:رُوِیَ عَن جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ الصّادِقِ علیه السلام أنَّهُ قالَ:مَن دَعا إلَی اللّهِ تَعالی أربَعینَ صَباحاً بِهذَا العَهدِ کانَ مِن أنصارِ قائِمِنا علیه السلام،فَإِن ماتَ قَبلَهُ أخرَجَهُ اللّهُ تَعالی مِن قَبرِهِ،وأَعطاهُ بِکُلِّ کَلِمَةٍ ألفَ حَسَنَةٍ، ومَحا عَنهُ ألفَ سَیِّئَةٍ،وهُوَ هذا:

«اللّهُمَّ رَبَّ النّورِ العَظیمِ،ورَبَّ الکُرسِیِّ الرَّفیعِ...

اللّهُمَّ اجعَلنی مِن أنصارِهِ وأَعوانِهِ،وَالذّابّینَ عَنهُ،وَالمُسارِعینَ إلَیهِ فی قَضاءِ حَوائِجِهِ (1)،وَالمُحامینَ عَنهُ،وَالسّابِقینَ إلی إرادَتِهِ،وَالمُستَشهَدینَ بَینَ یَدَیهِ.

اللّهُمَّ إن حالَ بَینی وبَینَهُ المَوتُ الَّذی جَعَلتَهُ عَلی عِبادِکَ حَتماً [ مَقضِیّاً] (2)، فَأَخرِجنی مِن قَبری مُؤتَزِراً کَفَنی،شَاهِراً سَیفی،مُجَرِّداً قَناتی،مُلَبِّیاً دَعوَةَ الدّاعی فِی الحاضِرِ وَالبادی. (3)

ص:34

فرمود:«مَثَل ابن ذَر،مانند مردی به نام عبد ربّه میان بنی اسرائیل است که یارانش را به گم راهی فرا می خوانْد.سپس مُرد و آنها به قبرش پناه می بردند و آن جا به گفتگو می نشستند که ناگهان از قبرش به سوی آنان بیرون آمد و خاک سر [و روی] خود را تکاند و به آنها چنین و چنان گفت». (1)

رجعت،عمومی نیست؛بلکه ویژۀ گروهی خاص است.تنها،گروهی بازگشت می کنند که ایمان خالص یا شرک خالص دارند.

رجعت،به صورت احیای دوبارۀ زندگی دنیاست.بنا بر این،باید روح به بدن باز گردد و بازگشتی جسمانی صورت پذیرد،نه صرفاً بازگشتی روحانی.بر اساس احادیث اسلامی،بازگشت روحانی،برای بسیاری از مؤمنان اتفّاق می افتد و آنان در مواقعی خاص همچون جمعه،اجازه می یابند که به سوی اهل منزل خود بروند و احوال آنان را مشاهده کنند؛امّا این بازگشت روحانی،غیر از«رجعت»است که در آن،روح به بدن باز می گردد و انسان،زندگی جسمانی را از سر می گیرد. (1)

البتّه از سخنان بعضی قدمای علمای شیعه و همچنین از سخنان طبرسی در مجمع البیان بر می آید که اقلیت بسیار کوچکی از شیعه،رجعت را به معنای بازگشت دولت و حکومت اهل بیت علیهم السلام تفسیر کرده اند و نه بازگشت اشخاص و زنده شدن مردگان.

طبرسی،بر این اعتقاد است که مخالفت آنها طوری است که لطمه ای به اجماع نمی زند. (2)

انکار آن را موجب خروج از مذهب می دانند. (1)احتمالاً کثرت احادیث این باب-که به حدّ تواتر،است-و نیز اعتبار شماری از این احادیث،موجب شده است که اعتقاد به رجعت،از ضروریّات مذهب شود.

امّا برخی معاصران،منکر ضروری بودن آن هستند و اعتقاد به آن را به اثبات احادیث مربوط،وابسته دانسته اند. (2)البتّه گویا مقصود آنان،این بوده که اعتقاد به «رجعت»،مانند عدل و امامت از اصول مذهب نیست، (3)و گرنه با توجّه به کمیت و کیفیت احادیث رجعت،باید آن را از ضروریّات مذهب دانست،هر چند از فروع اعتقادی است. (4)

ص:38

کتاب های حدیثی اش، (1)اعتقاد به آن را حق دانسته و به آیات متعدّدی از قرآن و نیز به برخی احادیث اهل سنّت در بارۀ بازگشت مسیح در آخر الزمان و نماز خواندن وی به امامت امام مهدی علیه السلام استناد کرده است. (2)

شیخ مفید در انتهای قرن چهارم،اعتقاد به رجعت در آخر الزمان را بین امامیّه اجماعی دانسته و ادّله ای بر آن آورده و به شبهات مخالفان،پاسخ داده است. (3)سیّد مرتضی در قرن پنجم،ضمن اجماعی دانستن مسئله میان علمای شیعه،بر اعتبار اجماع در این گونه مسائل تأکید نموده و به اشکالات مخالفان پاسخ داده است. (4)

طبرسی در قرن ششم،ضمن بیان فراوانی اخبار در باب رجعت،ادلّۀ مخالفان را رد کرده است. (5)این اعتقاد همچنان در میان علمای شیعه در قرن های بعدی ادامه داشته است.

علّامه مجلسی در بارۀ کمّیت و کیفیت احادیث رجعت و تعداد راویان و عالمانی که در بارۀ رجعت کتاب نوشته اند،چنین می نویسد:

چگونه ممکن است کسی به صدق گفتار ائمّۀ اهل بیت علیهم السلام ایمان داشته باشد امّا احادیث متواتر رجعت را نپذیرد؟احادیث صریحی که شمارۀ آنها به حدود دویست حدیث می رسد و چهل و چند نفر از راویان ثقه و علمای اعلام، در بیش از پنجاه کتاب آورده اند.... (6)اگر این احادیث متواتر نباشند،چه

ص:40

حدیثی متواتر است؟ (1)

در مجموع باید گفت:رجعت،از ضروریّات مذهب است،بدین معنا که اگر کسی متون مذهب تشیّع را ببیند،بی تردید،رجعت را جزء اعتقادات شیعی به حساب می آورد.البتّه این که رجعت از محکمات اعتقادات شیعی است،به معنای آن نیست که مانند عدل و امامت،جزء اصول اعتقادی است.ممکن است کسی از متون مذهبی،اطّلاع کافی نداشته باشد و بر اثر این بی اطّلاعی،اعتقاد به رجعت نداشته باشد.چنین کسی از دایرۀ تشیّع خارج نیست؛امّا اگر کسی با وجود آگاهی کافی از متون دینی و مذهبی،به رجعت اعتقاد نورزد،از دایرۀ تشیّع خارج می شود.

یا چون آن کس که به شهری که بام هایش یکسر فرو ریخته بود،عبور کرد [و با خود می]گفت:چگونه خداوند،[اهلِ] این [ویرانکده] را پس از مرگشان زنده می کند؟پس خداوند،او را صد سال میراند.آن گاه او را برانگیخت [و به او] فرمود:«چه قدر درنگ کردی؟».گفت:یک روز یا پاره ای از روز را درنگ کردم.گفت:«[نه] بلکه صد سال درنگ کردی.به خوراک و نوشیدنیِ خود بنگر [که طعم و رنگِ آن ]تغییر نکرده است،و به درازگوش خود،نگاه کن [که چگونه متلاشی شده است.این ماجرا برای پاسخگویی به تو بود و هم این که] تو را [در مورد معاد] نشانه ای برای مردم قرار دهیم.و به [این] استخوان ها بنگر که چگونه آنها را به هم پیوند می دهیم،سپس گوشت بر آن می پوشانیم».پس هنگامی که [چگونگیِ زنده ساختن مرده] برای او آشکار شد،گفت:[اکنون] می دانم که خداوند بر هر چیزی تواناست».»

این شخص،عُزَیر پیامبر باشد یا پیامبری دیگر،تفاوت نمی کند.مهم،صراحت قرآن در بارۀ زندگی پس از مرگ در همین دنیاست.مفسّران شیعه و اهل سنّت، اتّفاق نظر دارند که این آیه در برابر منکران قدرت خدا در زنده کردن مردگان،آمده است و نمونه ای از آن را در همین دنیا،بیان می کند. (1)

2. «أَ لَمْ تَرَ إِلَی الَّذِینَ خَرَجُوا مِنْ دِیارِهِمْ وَ هُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقالَ لَهُمُ اللّهُ مُوتُوا ثُمَّ أَحْیاهُمْ إِنَّ اللّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَی النّاسِ وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النّاسِ لا یَشْکُرُونَ. 2

آیا از [حال] کسانی که از بیم مرگ،از خانه های خود خارج شدند و هزاران تن بودند،خبر نیافتی؟پس خداوند به آنان گفت:«تن به مرگ بسپارید».آن گاه آنان را زنده ساخت.آری، خداوند نسبت به مردم،صاحب بخشش است؛ولی بیشتر مردم،سپاس گزاری نمی کنند».

این آیه به صراحت،از بازگشت جمعی از مردم به زندگی دنیا سخن می گوید. (2)

ص:42

بدیهی است که این رجعت،غیر از احیای مردگان در قیامت است که به گروهی خاص،محدود نمی شود و شامل همۀ موجودات است.

3.یکی از معجزات عیسی،علیه السلام زنده کردن مردگان و باز گرداندن آنان به دنیا بود:

«إِذْ قالَ اللّهُ یا عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ اذْکُرْ نِعْمَتِی عَلَیْکَ وَ عَلی والِدَتِکَ إِذْ ...وَ إِذْ تُخْرِجُ الْمَوْتی بِإِذْنِی. 1

[یاد کن] هنگامی را که خدا فرمود:«ای عیسی پسر مریم! نعمت مرا بر خود و بر مادرت به یاد آور،آن گاه که...و آن گاه که مردگان را به اذن من [زنده از قبر] بیرون می آوردی».

4.کشته ای در بنی اسرائیل برای معرّفی قاتلش،زنده شده:

«فَقُلْنا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِها کَذلِکَ یُحْیِ اللّهُ الْمَوْتی وَ یُرِیکُمْ آیاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ. 2

پس فرمان دادیم:«پاره ای از آن [گاو سر بریده را] به آن [کشته] بزنید [تا زنده شود]».این گونه خدا مردگان را زنده می کند و آیات خود را به شما می نمایاند.باشد که بیندیشید».

آنان به دستور خداوند،گاو را سر بریدند و به کُشته زدند و او زنده شد و قاتلِ خود را معرّفی کرد. (1)

5.گروهی از بنی اسرائیل،بعد از تقاضای مشاهدۀ خداوند،گرفتار صاعقۀ مرگباری شدند و مُردند.سپس خداوند،آنها را به زندگی باز گرداند تا شکر نعمت او را به جا آورند:

«ثُمَّ بَعَثْناکُمْ مِنْ بَعْدِ مَوْتِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ. 4

ص:43

سپس شما را پس از مرگتان برانگیختیم باشد که شکرگزاری کنید».

دلالت این آیه بر امکان و وقوع رجعت،بسیار روشن است،گو این که برخی مفسّران اهل سنّت به دلیل مخالفت با مسئلۀ رجعت،راه تأویل را در پیش گرفته، صراحت آیه را نادیده انگاشته اند. (1)

6.اصحاب کهف نیز به رغم آن که نمرده بودند،به دلیل خواب طولانی چند قرنه،شبیه همین مواردند:

«ثُمَّ بَعَثْناهُمْ لِنَعْلَمَ أَیُّ الْحِزْبَیْنِ أَحْصی لِما لَبِثُوا أَمَداً. 2

آن گاه آنان را برانگیختیم تا بدانیم کدام یک از آن دو دسته مدت درنگشان را بهتر حساب کرده اند».

در حدیثی از امام صادق علیه السلام،بازگشت اصحاب کهف،رجعت به شمار آمده است. (2)

ص:44

7.داستان پرنده های چهارگانۀ ابراهیم علیه السلام که بعد از ذبح،بار دیگر به زندگی باز گشتند تا امکان معاد را در مورد انسان ها برای او مجسّم سازند،در مسئلۀ رجعت، قابل توجّه است:

«وَ إِذْ قالَ إِبْراهِیمُ رَبِّ أَرِنِی کَیْفَ تُحْیِ الْمَوْتی قالَ أَ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قالَ بَلی وَ لکِنْ لِیَطْمَئِنَّ قَلْبِی قالَ فَخُذْ أَرْبَعَةً مِنَ الطَّیْرِ فَصُرْهُنَّ إِلَیْکَ ثُمَّ اجْعَلْ عَلی کُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءاً ثُمَّ ادْعُهُنَّ یَأْتِینَکَ سَعْیاً وَ اعْلَمْ أَنَّ اللّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ. 1

و [یاد کن] آن گاه که ابراهیم گفت:پروردگارا! به من نشان ده چگونه مردگان را زنده می کنی.فرمود:«مگر ایمان نیاورده ای؟!»گفت:چرا؛ولی تا دلم آرامش یابد.فرمود:«پس، چهار پرنده برگیر و آنها را پیش خود،ریز ریز گردان.سپس بر هر کوهی،پاره ای از آنها را قرار ده.سپس آنها را فرا بخوان.شتابان به سوی تو می آیند،و بدان که خداوند،توانا و حکیم است»».

با توجّه به آنچه گذشت،می توان نتیجه گرفت که در تاریخ ادیان گذشته نیز رجعت در شکل های مختلف واقع شده و اعتقاد به آن،به نوعی وجود داشته است.

اسلام نیز بر آن تأکید ورزیده و وقوع آن را در آخر الزمان،بیان نموده است.این که برخی اندیشمندان معاصر گفته اند که اعتقاد به رجعت،از یهود وارد تشیّع شده است، (1)جز از سر تعصّب نیست؛زیرا اگر قرار باشد هر مشابهتی میان اعتقادات اسلامی و اعتقادات سایر ادیان،موجب این باور شود که آن اعتقاد،برگرفته از آن دین است،باید گفت که بسیاری از آموزه های اسلامی،برگرفته از ادیان گذشته اند.

اگر به سخن خداوند در قرآن ایمان داریم که قرآن را تصدیق کنندۀ کتاب های آسمانیِ پیش از خود معرّفی می کند، (2)وجود عقاید مشترک،امری بدیهی،بلکه

ص:45

ضروری است.افزون بر این،نمی توان آیات صریح قرآن را در بارۀ وقوع رجعت، نادیده گرفت.آیا این آیات قرآنی هم از یهود وارد اسلام شده اند؟

در روایات اهل سنّت (1)از بازگشت گروه هایی از مردم در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله و پس از ایشان سخن گفته شده است.تعداد این روایات،بسیار است. (2)در پاره ای روایات،به رجوع برخی صحابۀ پیامبر خدا صلی الله علیه و آله مانند زید بن خارجه (3)و ربیع بن حراش (4)اشاره شده است.روایات بازگشت مردگان به دنیا آن قدر زیادند که ابن ابی الدنیا کتابی با نام من عاش بعد الموت (کسانی که پس از مرگ زیسته اند)،نوشته است و در آن، عجایب زیادی را نقل می کند.

همچنین روایات زیادی از اهل سنّت نقل شده که پیامبر صلی الله علیه و آله پس از مرگ،زنده شده و افرادی ایشان را دیده اند.میان علما در مورد امکان چنین چیزی،بحث های زیادی در گرفته،تا جایی که سیوطی کتابی در موضوع امکان دیدن پیامبر صلی الله علیه و آله و

ص:46

فرشتگان نوشت. (1)او احادیث صحیحی را به نقل از بخاری و مسلم و ابو داوود می آورد که در آنها امکان دیدن پیامبر صلی الله علیه و آله در بیداری،بیان شده است.سپس توضیحات مفصّلی در ردّ منکران امکان رجعت پیامبر صلی الله علیه و آله و امکان دیدن ایشان می آورد و اقوال علمایی را آورده که قائل به امکان آن بوده اند و مواردی را نقل کرده اند که پیامبر صلی الله علیه و آله را در بیداری دیده اند و این را از جمله کرامات آنها برشمرده اند.

وی کرامت شمردن این دیدار را تنها در صورتی قبول دارد که در بیداری باشد،نه در خواب؛چرا که دیدن رؤیای پیامبر صلی الله علیه و آله برای همه امکان دارد و کرامتی به حساب نمی آید. (2)

امّا جای این پرسش وجود دارد که چرا اهل سنّت،رجعت به هنگام ظهور امام زمان علیه السلام را قبول ندارند؟این،در حالی است که آنها اصل ظهور امام مهدی علیه السلام را قبول دارند و امکان رجعت را با توجّه به روایاتشان نیز می پذیرند.شاید بتوان حدس زد که قبول رجعت در آخر الزمان،به دلیل متضمّن بودن رجعت امامان اهل بیت علیهم السلام و انتقامگیری آنان از دشمنانشان به بحث امامت بر می گردد.هنگامی که آنها اصلش را قبول ندارند،نمی توان انتظار داشت که فرع آن را بپذیرند،و گرنه با توجّه به ادّلۀ متعدّد و محکم رجعت،جایی برای انکار آن وجود ندارد.

احادیث نیز از رجعت جمعی از اصحاب خاصّ پیامبر صلی الله علیه و آله و امام علی علیه السلام گفتگو شده است.رجعت شهدا،با عنوان کشته شدگان در راه خدا،نیز مورد تأکید برخی احادیث است.در کنار اینها،از رجعت کافران و منافقان مهم هم یاد شده است.تمام این موارد،قابل درج در عنوان مشهور خالصان در کفر و ایمان هستند،چنان که در ناحیۀ کافران،اختلافی وجود ندارد.

در برخی احادیث،از رجعت برخی اقوام یا گروهی از هر امّت و مانند آن سخن گفته شده؛امّا اجمال یا ابهام در این تعابیر را باید با احادیث دیگری که آن اقوام یا گروه را توضیح داده اند،برطرف کرد.نتیجه همان است که پیش تر گفته شد؛یعنی خالصان از هر دسته،رجعت خواهند کرد.

تنها یک مورد است که گویا مقداری عام تر به نظر می رسد و آن،عنوان«همۀ مؤمنان»است.این مورد در حدیثی ذکر شده که به رجعت شهدا نیز اشاره کرده است.از امام باقر علیه السلام در بارۀ آیۀ «وَ لَئِنْ قُتِلْتُمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ أَوْ مُتُّمْ ؛و اگر در راه خدا کشته شوید یا بمیرید» (1)پرسیدند.امام علیه السلام پاسخ فرمود:

یَا جَابِرُ! أَ تَدرِی مَا سَبیلُ اللّهِ؟القَتلُ فی سَبِیلِ عَلیٍّ علیه السلام وَ ذُرِّیَّتِهِ فَمَن قُتِلَ فِی وَلَایَتِهِ قُتِلَ فی سَبِیلِ اللّهِ وَ لَیسَ أَحَدٌ یُؤمِنُ بِهذِهِ الآیَةِ إِلَّا وَ لَهُ قَتلَةٌ وَ مَیتَةٌ إِنَّهُ مَن قُتِلَ یُنشَرُ حَتّی یَمُوتَ وَ مَن ماتَ یُنشَرُ حَتّی یُقتَلَ. (2)

ای جابر! آیا می دانی راه خدا کدام است؟کشته شدن در راه علی علیه السلام و فرزندانش است.اگر کسی در راه ولایت وی کشته شود،در راه خدا کشته شده است و کسی نیست که به این آیه ایمان داشته باشد،مگر آن که هم کشته می شود و هم می میرد.

کسی که کشته شده،از قبر بیرون می آید تا بمیرد و کسی که مرده است،از قبر بیرون می آید تا کشته شود.

ص:48

این حدیث،که با چند حدیث مشابه،تأیید (1)و تقویت می شود،گویای آن است که کسانی که به آیۀ شریف: «وَ لَئِنْ مُتُّمْ أَوْ قُتِلْتُمْ لَإِلَی اللّهِ تُحْشَرُونَ؛ 2 و اگر [در راه خدا] بمیرید یا کشته شوید،قطعاً به سوی خدا گرد آورده خواهید شد»،ایمان داشته باشند،هم به مرگ طبیعی خواهند مرد و هم در راه خدا کشته خواهند شد و این نمی شود،مگر این که پس از آن که در زندگی دنیا مردند یا کشته شدند،دوباره به زندگی باز گردند تا حالتی دیگر را تجربه کنند.این رجعت فقط برای مؤمنان به آیۀ مربوط است و با توجّه به توضیحی که امام علیه السلام در بارۀ کشته شدن در راه خدا داده و آن را به کشته شدن در راه علی علیه السلام و فرزندانش تفسیر نموده و با یاری گرفتن از سایر احادیث این باب، می توان استنتاج کرد که همان مؤمنان خالص،مورد نظر است.

قاعدۀ عقلانی«ما لا یدرک کلّه،لا یترک کلّه؛آنچه نمی توان به همه اش رسید، همه اش رها نمی شود»،خوب است که در این جا هم به سزای اعمالشان برسند و بخشی از مجازات خود را دریابند.بنا بر این،جا دارد که به هنگام برپایی دولت عدل مهدوی علیه السلام،بهترین ها و بدترین ها باز گردند تا خوبان از بدان،انتقام کشند و در اقامۀ عدالت،مشارکت کنند و سینه هایشان را از داغ ظلم،شفا دهند (1)و عزّت یابند و ایّام دولت حق را ببینند و از آن بهره مند گردند.

2.تقویت امید و آمادگی منتظران. فایدۀ دیگر اعتقاد به رجعت،ایجاد امید و حرکت در جمع مؤمنان برای آماده سازی خود است.اگر مؤمنان خالص،امکان درک زمان دولت موعود حق را پیدا کنند،همین،مردمان را تشویق می کند که خود را مصداق چنان مؤمنانی بگردانند.همچنین امیدشان افزوده می گردد و می دانند زحماتی که می کشند،در دنیا نیز ثمر خواهد داد.

3.ایجاد فرصت عمل برای شماری از نیکان. اولیای خدا و پیامبرانی که در زندگی خود،توفیق کامل یاری و نصرت حق را نیافتند و مردم،آنها را تنها گذاشتند و نتوانستند ظرفیت های وجودی خود را آن چنان که می توانستند،متحقّق کنند،اینک این امکان را می یابند که به آن ظرفیت ها تحقّق بخشند و به کمال لایق خویش دست یابند.از این ره گذر،مردم جهان نیز بهره مند می شوند.مؤمنان طراز اوّل نیز چنین حکمی دارند.آنان که ظرفیت های بیشتری برای عمل در راه حق داشته اند،امّا به دلیل عمل سران کفر و نفاق،از راه باز مانده اند،جا دارد که دوباره به زندگی باز گردند تا ضمن نصرت دولت حق،خود به مراتبی برتر در سیر إلی اللّه دست یابند.

ص:50

می توان حدس زد که این فرصت،ویژه کسانی است که همّت و اندیشۀ برتری داشته و بیش از آنچه برایشان میسّر شده،در اندیشه گذرانده اند و نیّت آن را داشته اند که در راه حق،اعمال بزرگ تری انجام دهند؛امّا کسانی که تغییر شرایط و ادامۀ حیاتشان،تغییری در عملکرد آنها ایجاد نمی کرد،و به آنچه برایشان میسّر شد، بسنده می کردند،ضرورتی برای رجعت آنها وجود ندارد.این گروه،همان مردم متوسّط اند.

به بیان دیگر،مقتضای عدل الهی،آن است که فرصت عمل برای همه فراهم آید و در قیامت،کسی نتواند بگوید:اگر شرایط و فرصت دیگری می داشتم،می توانستم بیشتر در راه خدا مجاهده کنم.بر این اساس،متوسّطان از مردم،اعم از مؤمن و کافر، به آنچه رخ داده،اکتفا می کنند.دو گروه نخبه باقی می ماند:گروه کافران که از همۀ ظرفیت خود،بهره گرفته و هر چه توانسته اند،کرده اند.آنان دستشان باز بوده و اگر بیشتر عمر می کردند،به همان طریق قبلی ادامه می دادند؛و گروه مؤمنان طراز بالا، که دستشان برای بسیاری از کارها بسته بوده و نتوانسته اند تمام ظرفیت خود را تحقّق بخشند و تنها در دولت عدل آخر الزمان است که فرصت چنان اعمالی را پیدا می کنند.حکمت بالغۀ پروردگار،اقتضا می کند که چنان فرصتی را برای این مردمان نیک سیرت فراهم آورد. (1)

ص:51

می گویند:پروردگارا! دو بار،ما را به مرگ رسانیدی و دو بار،ما را زنده گردانیدی.به گناهانمان اعتراف کردیم.پس آیا راه بیرون شدنی [از آتش ] هست؟».

این آیه از دو بار مردن و زنده شدن یاد می کند.با توجّه به این که مرگ،تنها در جایی معنا دارد که پیش از آن زندگی باشد،نمی توان برخی تفاسیر (1)را که مرگ اوّل را مربوط به نبودن قبل از خلقت معنا کرده اند،پذیرفت.جملۀ«أمَتَّنا»،بر این دلالت دارد که گوینده،هویّتی دارد و دو مرگ را درک کرده است،در حالی که پیش از به وجود آمدن،هویّتی برای گوینده متصوّر نیست تا بگوید«أمَتَّنا».پس از بازگشت به زندگی در قیامت نیز دیگر مرگی نیست.حتّی اگر نبود قبل از خلقت را«مرگ»به حساب آوریم،امّا«میراندن»به حساب نمی آید؛زیرا در میراندن،شرط است که فرد،قبل از مردن،زنده باشد.این آیه،از«میراندن»سخن می گوید،نه از«مرگ».

پس این تفسیر نمی تواند درست باشد.

سُدّی (2)،مرگ اوّل را در دنیا و زنده شدن اوّل را در قبر می داند که در آن جا مورد خطاب قرار می گیرد،سپس می میرد و مجدّداً در قیامت زنده می شود.ابن کثیر ضمن بیان گفتۀ سدی،نظر ابن زید را نیز نقل می کند که بر اساس آن،یک زندگی در عالم ذَر است و یکی در عالم دنیا و دو مرگ نیز در پی هر زندگی است.وی هر دو را رد می کند و می گوید:لازمۀ آنها،این است که سه زندگی و مرگ داشته باشند. (3)البتّه استدلال وی مخدوش است؛زیرا با این حساب،سه زندگی و دو مرگ درست می شود،نه سه مرگ؛زیرا پس از آخرین زندگی،یعنی حیات اخروی،دیگر مرگی در کار نیست.

ص:53

فخر رازی نیز از جمع زیادی از عالمان و مفسّران (1)یاد می کند که معتقدند این آیه بر این دلالت دارد که پس از مرگ و قبل از قیامت،زندگی دیگری در قبر وجود دارد که پس از آن دوباره در قبر می میرد. (2)تفسیر مرگ در قبر،پذیرفتنی نیست؛زیرا قبر، جایگاه مرگ انسان است و با خود مرگ،در واقع،حیات برزخی آغاز می شود،نه این که ابتدا مرده باشد و سپس حیاتی دیگر پیدا کند. (3)البتّه خود وی،این تفسیر را نمی پذیرد؛امّا نشان می دهد که از منظر بسیاری از مفسّران اهل سنّت،این آیه بر حیاتی دیگر قبل از قیامت دلالت دارد.این،نوعی رجعت است،هر چند با رجعت شیعه تفاوت دارد.

در مجموع باید پذیرفت که از این آیه،سه زندگی فهمیده می شود.زندگی اوّل را باید ملاک ساختِ«هویت انسان»دانست،که زمینه ساز دو مرگ و دو احیای پس از مرگ می شود.در آیه نیز ابتدا دو مرگ و پس از آن،دو احیا آمده است.بنا بر این،تنها با پذیرش رجعت می توان دو مرگ را به خوبی تفسیر کرد.این تفسیر از امام صادق علیه السلام نیز نقل شده است. (4)

2. «إِنّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ یَوْمَ یَقُومُ الْأَشْهادُ. 5

در حقیقت،ما فرستادگان خود و کسانی را که گرویده اند،در زندگی دنیا و روزی که گواهان برپای می ایستند،قطعاً یاری می کنیم».

بسیاری از فرستادگان و اولیای خداوند،در زندگی دنیا یاری نشدند.آنان،یا

ص:54

کشته شدند و یا به اهداف متعالی شان در زندگی دنیا دست نیافتند؛امّا از سوی دیگر، خداوند،وعده نموده که آنان را در دنیا و آخرت یاری کند.

مفسّران اهل سنّت در تفسیر این آیه،راه های مختلفی رفته اند و تأویل های گوناگونی ارائه کرده اند.فخر رازی ناچار شده است برای این که با وجود کشته شدن و شکست ظاهری رسولان و مؤمنان،یاری شدن دنیوی آنان را درست کند،به هفت تأویل دست بزند.این هفت تأویل،عبارت اند از:کمک شدن با حجّت و استدلال، یاری شدن با زنده ماندن نام آنان،انتقام گرفتن خون آنان،مدح و ستایش مردمان، نورانیت و یقین باطنی آنان،کوتاه بودن دولت باطل،محظورات و مشکلات پیش آمده برای آنان،به دلیل این که موجب افزایش مقام و مرتبت آنان می گردد. (1)

غالب مفسّران اهل سنّت،یک یا چند تأویل از این تأویلات را انتخاب کرده اند. (2)

برخی نیز تأویلاتی دیگر افزوده اند،از جمله:نگریستن به عاقبت کار جهان، (3)اقتدای مردمان به سیرۀ آنان (4)و کفایت نصرت غالب رسولان. (5)

ص:55

چنان که ملاحظه می شود،هیچ یک از این تأویلات،در جایی که تفسیر درست و مطابق ظاهر آیه وجود دارد،پذیرفتنی نیستند.افزون بر این،هر گونه تأویلی باید مستند به دلیل و قرینه باشد و این مفسّران،هیچ دلیلی بر تأویلات یاد شده،اقامه نکرده اند.

تنها تفسیر درست بی تأویل،پذیرش رجعت آنها در آخر الزمان است که روز نصرت حق و از بین رفتن باطل است.آیات متعدّدی با این مضمون وجود دارند که در آنها وعدۀ یاری خداوند داده شده یا گفته شده که خدا و فرستادگانش پیروز خواهند بود،که البتّه تنها می توان به عمومیت آنها استناد کرد و به عنوان شواهد تقویت کنندۀ استدلال از آنها بهره گرفت. (1)

آیۀ مورد بحث،به صراحت،یاری رسولان و مؤمنان را در زندگی دنیا بیان کرده است و معنای اوّلیه و روشن یاری،پیروزی و غلبۀ آنان بر مخالفان است.در تفسیر القمّی،حدیثی از امام صادق علیه السلام در توضیح آیه آمده است که همین تفسیر را می کند و پیروزی رسولان و مؤمنان را در رجعت می داند. (2)

ص:56

3. «وَ یَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً مِمَّنْ یُکَذِّبُ بِآیاتِنا فَهُمْ یُوزَعُونَ. 1

و آن روز که از هر امّتی،گروهی از کسانی را که آیات ما را تکذیب کرده اند،محشور می گردانیم.پس آنان نگاه داشته می شوند تا همه به هم بپیوندند».

این آیه دلالت دارد که گروهی از کافران،رجعت می کنند.امام باقر علیه السلام در برابر مخالفان رجعت،این آیه را دلیلی بر وقوع رجعت در آینده می نماید:

قالَ لی أبو جَعفَرٍ علیه السلام:یُنکِرُ أهلُ العِراقِ الرَّجعَةَ؟قُلتُ:نَعَم.قالَ:أما یَقرَؤونَ القُرآنَ: «وَ یَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً» 2 الآیة.

ابو بصیر گفت:امام باقر علیه السلام پرسید:«آیا اهل عراق،رجعت را انکار می کنند؟».

گفتم:بله.فرمود:«آیا قرآن را نخوانده اند که:(و آن روز که از هر امّتی،گروهی از کسانی را که آیات ما را تکذیب کرده اند،محشور می گردانیم).

اهل سنّت این آیه را دلیل بر حشر در قیامت گرفته اند.قّمی در تفسیرش به نقل از امام صادق علیه السلام به این گروه پاسخ می دهد:

أیَحشُرُ اللّهُ فِی القِیامَةِ مِن کُلِّ امَّةٍ فَوجاً وَ یَدَعُ الباقینَ؟! إنَّما آیَةُ القِیامَةِ قَولُهُ:

«وَ حَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ أَحَداً» 3. 4

آیا در قیامت،گروهی از هر امّتی محشور می شوند و بقیّه رها می گردند؟[چنین نیست.این مربوط به رجعت است] آیۀ قیامت،این است:«و آنها را محشور می کنیم و کسی از آنها بر جای نمی ماند» (1).

ص:57

عموم مفّسران اهل سنّت،این آیه را مربوط به حشر در قیامت دانسته اند و بدون جواب دادن به اشکال یاد شده به تفاوت میان دو حشر ذکر شده در آیه اشاره نکرده اند. (1)برخی تفسیرها در بیان تفاوت دو حشر گفته اند که حشر عمومی (در آیۀ 47 سورۀ کهف) برای همه است و حشر در آیۀ مورد بحث،خاصّ کافران است که بعد از حشر کلّی اتفاق می افتد و برای عذاب کردن آنهاست. (2)

اوّلاً،چنین برداشتی از آیه،هیچ دلیل و شاهدی ندارد.ثانیاً،آن دیگر حشر نیست؛زیرا در حشر به معنای لغوی،سه قید وجود دارد:برانگیختن،جمع کردن و راندن، (3)در حالی که کافران،قبل از این از قبور برانگیخته شده اند و دوباره برانگیخته نمی شوند و حشر مجدّد برایشان بی معنا است.در حشر به معنای اصطلاحی نیز لازم است که جمع کردن از قبور باشد که با تفسیر یاد شده،کافران قبلاً محشور شده اند و حشر مجدّد آنها تحصیل حاصل و بی معناست.

در این میان،آلوسی به نقل از طبرسی در مجمع البیان،به نظریّۀ شیعه اشاره و آن را رد می کند؛امّا می گوید:نهایت چیزی که از این آیه فهمیده می شود،رجعت گروهی از کافران است و جزئیات عقاید شیعه در این باره به وسیلۀ این آیه اثبات

ص:58

نمی شود؛بلکه تنها اصل رجعت اثبات می گردد. (1)البتّه آلوسی نگفته که کدام مفسّر شیعی تلاش کرده تا جزئیات رجعت را با این آیه اثبات کند،افزون بر این که خود وی می گوید:طبرسی نیز تنها اصل رجعت را از آیه استفاده کرده است،نه بیشتر. (2)بنا بر این،می توان گفت:با این آیه اصل رجعت اثبات می شود و جزئیات آن را احادیث بیان می کنند.

4. «وَ حَرامٌ عَلی قَرْیَةٍ أَهْلَکْناها أَنَّهُمْ لا یَرْجِعُونَ. 3

و بر [مردم ]شهری که آن را هلاک کرده ایم،بازگشتشان [به دنیا]حرام است».

مضمون آیه این است که رجعت برای گروه هایی از مردم جایز،امّا برای گروه هایی،حرام است؛زیرا اگر رجعت بر همه حرام باشد،گفته نمی شود که بر هلاک شدگان حرام است و آنان باز نخواهند گشت.از سوی دیگر نمی توان گفت که این آیه مخصوص قیامت است؛زیرا در قیامت،همه باز می گردند تا به حساب اعمالشان رسیدگی شود،چه هلاک شده و چه غیر هلاک شده.بنا بر این،تنها تفسیر صحیح،این می شود که بپذیریم گروهی از غیر هلاک شدگان،باز خواهند گشت؛امّا هلاک شدگان،بازگشت ندارند.

این تفسیر از امیر مؤمنان علیه السلام، (3)و از امام باقر و امام صادق علیه السلام روایت شده است (4)و

ص:59

این آیه بهترین دلیل بر رجعت است.

مفسّران اهل سنّت،در تفسیر این آیه چند دسته شده اند.برخی هلاک و رجوع را مطابق ظاهر آیه،مادّی و جسمانی می دانند و در بارۀ این پرسش که:«اگر رجعتی برای هیچ کس واقع نمی شود،چرا خدای متعال در این آیه حکم عدم بازگشت را به اقوام هلاک شده،اختصاص داده است؟»،سکوت کرده اند. (1)

دستۀ دیگر،هلاک و رجوع را معنوی در نظر گرفته اند و گفته اند:مراد،آن است که خداوند،هلاک برخی را مقدّر کرده است؛زیرا آنان از گناه و کفر خویش باز نمی گردند.اینان مجبور شده اند:چند تأویل و چند تقدیر درست کنند که همۀ آنها خلاف ظاهر آیه است. (2)

دستۀ سوم،هر دو احتمال را داده اند. (3)طبری ضمن اشاره به نظر امام باقر علیه السلام و مسئلۀ رجعت،احتمال دوم را ترجیح می دهد.استدلال وی برای ترجیح احتمال دوم،این است که خدای متعال از کار خودش در قبال کسانی خبر می دهد که از پاسخ مثبت به رسولان اجتناب کرده اند،نه از هلاک کردن کسانی که کفر ورزیده اند یا کار نیک نکرده اند.

این استدلال،مخدوش است؛زیرا اشکالی ندارد که خداوند،سرنوشت کسانی را که با رسولان مخالفت کرده اند و به آنان کفر ورزیده اند،بیان کند و بگوید:آنان

ص:60

رجعت نخواهند کرد.افزون بر این،تأویل طبری-که به تبع عکرمه و دیگران است-،خلاف ظاهر آیه است و دلیلی بر ضرورت و جواز این تأویل وجود ندارد. (1)

5. «وَ إِذْ أَخَذَ اللّهُ مِیثاقَ النَّبِیِّینَ لَما آتَیْتُکُمْ مِنْ کِتابٍ وَ حِکْمَةٍ ثُمَّ جاءَکُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِما مَعَکُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَ لَتَنْصُرُنَّهُ قالَ أَ أَقْرَرْتُمْ وَ أَخَذْتُمْ عَلی ذلِکُمْ إِصْرِی قالُوا أَقْرَرْنا قالَ فَاشْهَدُوا وَ أَنَا مَعَکُمْ مِنَ الشّاهِدِینَ. 2

و [یاد کن] هنگامی را که خداوند از پیامبران پیمان گرفت که هر گاه به شما کتاب و حکمتی دادم،سپس شما را فرستاده ای آمد که آنچه را با شماست،تصدیق کرد،البتّه به او ایمان بیاورید و حتماً یاری اش کنید.[آن گاه] فرمود:«آیا اقرار کردید و در این باره پیمانم را پذیرفتید؟».گفتند:آری،اقرار کردیم.فرمود:«پس گواه باشید و من با شما از گواهانم»».

این آیه از پیمانی جدّی و مؤکّد یاد می کند که خدا از پیامبران گذشته گرفته و بر اساس آن باید به رسول خدا صلی الله علیه و آله ایمان بیاورند و او را یاری دهند.خداوند،این پیمان را با انواع تأکیدها و اقرار گرفتن و شاهد گرفتن تشدید می کند.این یاری هنوز به طور روشن و کامل واقع نشده است و انتظار می رود در رجعت اتّفاق افتد و اگر اتّفاق نیفتد،با این همه تأکید و پافشاری بر این پیمان،سازگار نیست.

البتّه می توان مصادیق ضعیف تری از یاری را در نظر گرفت که قبلاً واقع شده باشد.مثلاً به وسیلۀ دعوت پیروانشان به پذیرش پیامبری که بعد خواهد آمد، (2)یا این

ص:61

که مقصود از انبیایی که از آنها پیمان گرفته شده،خود آنها نباشند،بلکه فرزندانشان باشد. (1)برخی نیز مراد از رسول را پیامبر اسلام ندانسته اند و آن را تعمیم داده اند و گفته اند:هر پیامبر جدیدی که آمد،قبلی ها باید به او ایمان بیاورند و یاری اش کنند؛ امّا این معانی با ظهور اوّلیۀ آیه سازگار نیست و تا مجبور،نباشیم نباید به این تأویلات دست بزنیم،افزون بر این که هر تأویلی محتاج قرینه و دلیل است و هیچ دلیلی برای این تأویلات ذکر نشده است.

اکثر این مفسّران،قرائتی دیگر را نقل می کنند که به کلّی معنا را تغییر می دهد.آنها به جای لفظ«میثاق النبیّین»از لفظ«میثاق اهل الکتاب»استفاده کرده اند تا دیگر نیازی به این تأویلات نباشد؛ولی هیچ یک آن را ترجیح نداده اند. (2)

ابن کثیر از امام علی بن ابی طالب علیه السلام و ابن عبّاس نقل می کند که به نظر آنان این آیه می گوید که اگر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله مبعوث شد و آن انبیا زنده باشند،باید به او ایمان آورند و یاری اش کنند. (3)ظاهراً ابن کثیر نمی خواهد رجعت را بپذیرد و زنده بودن دیگر پیامبران را در زمان حیات پیامبر اسلام،امری فرضی در نظر می گیرد؛امّا با روایتی که نقل می کند،این موضوع را روشن می کند که در نظر برخی صحابه امکان چنین هم زمانی ای وجود دارد.از طرف دیگر،خداوند متعال پیمانی بی خاصیت و بی مصداق از انبیا نمی گیرد،آن هم چنین پیمان غلیظ و مستحکمی.این پیمان باید مصداق پیدا کند و مصداق آن،تنها در رجعت است.حدیثِ یاد شده را تعدادی دیگر از مفسّران اهل سنّت نقل کرده اند. (4)

ص:62

در روایت تفسیر النعمانی از امیر مؤمنان علیه السلام برای اثبات رجعت به چند آیۀ قرآن،از جمله به این آیه استناد شده است. (1)این آیه اگر دلیلی قاطع بر اثبات رجعت نباشد، دست کم تأیید آن است.

زندگان پرسیدند و پدرش از این که اعتقاد به رجعت در میان آنها زنده بود،شادمان گردید و خندید و اصل مطلب را تأیید نمود. (1)

در حدیثی دیگر حسن بن شاذان واسطی از امام رضا علیه السلام حکایت می کند که ایشان در پاسخ شکایت وی از ظلم اهل واسط،دستور به شکیبایی تا برپایی دولت حق دادند و از روزگاری گفتند که ستمگران در آن از قبر برمی خیزند و بر صدق وعده های پیامبران،گواهی می دهند. (2)

بازگشت می کنند.به نام برخی پیامبران نیز اشاره شده است. (1)

تردید باقی نمی گذارد.

برخی اندیشمندان (1)خواسته اند از آنچه در حکمت های رجعت گفته شد، استدلالی عقلی بر ضرورت آن بیاورند.آنان سعی کرده اند که با چینش مقدّمات چهارگانه،بگویند:موانعی برای فعلیت یافتن خاصیت وجودیِ پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمّۀ اطهار علیهم السلام وجود داشته که نمی تواند استمرار یابد؛زیرا«القسر لا یدوم؛قسر (2)نمی تواند دائمی باشد».بنا بر این،عقلاً باید رجعت اتّفاق بیفتد.

این استدلال از چند جهت مخدوش است.می توان پرسید:کدام دلیل عقلی اثبات کرده است که باید خاصیت وجودی هر موجودی،فعلیت پیدا کند؟نهایت چیزی که می توان گفت،این است که ایجاد فرصت برای تکمیل این ظرفیت های وجودی از نظر عقلی،استحسان دارد؛امّا نمی توان از آن ضرورت و الزام را نتیجه گرفت.

ثانیاً قاعدۀ«القسر لا یدوم»اگر درست باشد،در امور طبیعی جاری می شود؛امّا در امور انسانی که با اراده های مردم سر و کار پیدا می کنیم،سخن گفتن از قسر، درست نیست.آن جا قسری در کار نیست،تا این که در دائمی بودن یا نبودن آن گفتگو شود.

بله،همچنان که گفته شد،می توان از استحسان این امور سخن گفت؛امّا اثبات ضرورت عقلی،نیازمند استدلالی قوی تر و مؤونه ای بیشتر است.در این گونه امور، نیازی به تکلّف برای اثبات عقلی نیست؛زیرا ادلۀ محکم قرآنی و حدیثی،بر امکان و وقوع رجعت وجود دارند.احادیث مربوط نیز فراتر از حدّ تواترند.

ص:68

پاسخ:با استفاده از آیات ذکر شده و توجّه به معنای رجعت،می توان فهمید که میان رجعت اصطلاحی و این آرزوی کافران،دست کم،چهار تفاوت وجود دارد:

یک. درخواست بازگشت کافران به هنگام مرگ،برای از سرگیری عمل است؛امّا رجعت کافران در آخر الزمان،برای عمل نیست و هیچ فرصتی برای اصلاح اعمال به آنان داده نمی شود.حتّی اگر کافران بخواهند آن زمان ایمان بیاورند،این ایمان، مفید نیست؛زیرا به فرمودۀ قرآن:

«یَوْمَ یَأْتِی بَعْضُ آیاتِ رَبِّکَ لا یَنْفَعُ نَفْساً إِیمانُها لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ کَسَبَتْ فِی إِیمانِها خَیْراً قُلِ انْتَظِرُوا إِنّا مُنْتَظِرُونَ. 1

روزی که برخی نشانه های خدا آشکار شوند،ایمان کسی که پیش از آن،ایمان نیاورده،یا به هنگام ایمان،کار نیکی انجام نداده است،برای او سودی نخواهد داشت.بگو:چشم به راه باشید،ما نیز چشم به راهیم!».

ظهور امام مهدی علیه السلام،یکی از آیات پروردگار است که پس از آن،دیگر ایمان کافران،پذیرفته نخواهد شد.بر این موضوع در تعدادی از احادیث اسلامی،تأکید گردیده است.

دو. اراده کننده در رجعت،خداوند است؛امّا درخواست بازگشت کافران،از سوی خود آنهاست.به عبارت دیگر،در هنگام دیدن نشانه های مرگ،کافران می خواهند فرصتی دیگر باره بیابند تا شاید در زندگی دنیا کاری نیک کنند و توشه ای برای آخرت برچینند؛امّا در رجعت،آنان هیچ تمایل به بازگشت ندارند؛زیرا در این بازگشت،فرصتی برای عمل ندارند؛بلکه به هدفی دیگر باز گردانده می شوند.

سه. هدف در رجعت،مجازات کافران است؛امّا هدف کافران از تقاضای

ص:70

بازگشت به دنیا در هنگام دیدن نشانه های مرگ،رهایی از مجازات برزخ و آخرت است.

چهار. در تحقّق هدف رجعت،تخلّفی نیست؛ولی در تحقّق هدف کافران، تخلّف هست؛یعنی آنان دروغ می گویند و چنان که قرآن می گوید،اگر باز گردند،به وعده هایشان عمل نمی کنند.

2.بازگشت کافران به دنیا پس از دیدن عذاب های برزخ و دیدن آنچه پس از مرگ رخ می دهد،موجب می شود که آنان فرصتی دیگر برای عمل پیدا کنند و با یقینی که پیدا کرده اند،به عمل بپردازند.در این صورت،دیگر جایی برای مجازات آنها باقی نمی ماند و تفاوتی با مؤمنان نخواهند داشت و این،بی عدالتی است.

پاسخ:خداوند متعال،چنین فرصتی را برای کافران و مجرمان فراهم نمی سازد.

آنان خواهان بازگشت به دنیا برای عمل نیک هستند؛امّا این خواسته اجابت نمی شود.خواستۀ آنان،از هنگام دیدن نشانه های مرگ آغاز می گردد (1)و در صحرای محشر،تکرار می شود و می گویند:خدایا! اینک چشمان ما گشوده شد و زین پس، گوش به فرمان تو خواهیم بود.ما را باز گردان تا کار نیک کنیم.دیگر یقین آوردیم. (2)

در این جا پاسخی به آنان داده نمی شود،تا این که آنان را به نزدیکی دوزخ می برند و آتش را از نزدیک مشاهده می کنند.در این حال به التماس می افتند و آرزو می کنند که کاش از جملۀ مؤمنان بودند و نشانه های پروردگار را انکار نمی کردند.در این جا خداوند متعال بر این موضوع تأکید می کند که باز نمی گردند؛امّا اگر هم باز گردند،به همان کارهایی باز خواهند گشت که از آنها نهی شده اند و آنان دروغ می گویند. (3)

ص:71

آنان پس از این که وارد آتش شدند و گرما و غل و زنجیر داغ و آب های جوشان را چشیدند،فریادشان بلند می شود که:پروردگارا! ما را از این جا خارج ساز.قول می دهیم که کارهای نیک کنیم و گذشته را جبران نماییم.به آنان با زبانی خرد کننده خطاب می رسد که:ساکت شوید و سخن نگویید.مگر به قدر کفایت به شما عمر ندادیم تا پند گیرید؟! مگر برای شما به قدر کافی انذار دهندگان نیامدند؟! حال بچشید که امروز یاوری برای ستمکاران وجود ندارد. 1

بنا بر این،بازگشتی برای کافران وجود ندارد و اگر هم باز گردند،اعمال نیک نخواهند کرد و عدالت بر هم نمی خورد.افزون بر این،رجعت اصطلاحی اصلاً ربطی به این تقاضای بازگشت کافران ندارد.رجعت،برای مجازات است و آن هم مخصوص عدّه ای اندک از رئوس گم راهی و کفر است.

3.قرآن فرماید: «وَ حَرامٌ عَلی قَرْیَةٍ أَهْلَکْناها أَنَّهُمْ لا یَرْجِعُونَ. 2

و بر [مردم] شهری که آن را هلاک کرده ایم،بازگشتشان [به دنیا] حرام است».

بنا بر این،قرآن به صراحت،رجعت را رد می کند.

ص:72

پاسخ:با توضیحی که پیش تر در بارۀ این آیه داده شد،معلوم شد این آیه نه تنها مخالف رجعت نیست،بلکه از بهترین ادلّه برای اثبات رجعت است؛زیرا آیه می گوید گروهی خاص باز گشت ندارند و لازمه اش این است که گروهی دیگر بازگشت دارند.

ممکن است گفته شود که رجعت کنندگان،هم از مؤمنان اند و هم از کافران.اگر هلاک شدگان،از کافران باشند،آن گاه رجعت آنان،بر اساس این آیه،ناممکن است؛ امّا باید توجّه داشت که رجعت کافران،به منظور چشیدن عذاب دنیوی است.

کسانی که هلاک شده اند،یک بار این عذاب را چشیده اند و دیگر نیازی به رجعت آنان نیست.همچنین نباید فراموش کرد که همۀ کافران و مشرکان،هلاک نشده اند.

اقوامی اندک از آنان به هلاکت رسیده اند.بسیاری مانده اند تا دورۀ رجعت آنان فرا برسد و برای مجازات باز گردند.

4. «أَ لَمْ یَرَوْا کَمْ أَهْلَکْنا قَبْلَهُمْ مِنَ الْقُرُونِ أَنَّهُمْ إِلَیْهِمْ لا یَرْجِعُونَ. 1

مگر ندیده اند که چه بسیار نسل ها را پیش از آنان هلاک گردانیدیم که دیگر آنها به سویشان بازنمی گردند؟».

پاسخ:این آیه نیز مانند آیۀ سابق است که از بازگشت نیافتن گروه هایی سخن می گوید که هلاک شده اند و نمی تواند نافی رجعت باشد.در واقع از این دو آیه استنباط می شود که نسل های هلاک شده،به دلیل این که یک بار عذاب دنیوی شده اند،دیگر بازگشتی ندارند تا دوباره عقوبت شوند و تنها عذاب برزخ و حساب و کتاب آخرت پیش روی آنان است؛امّا کسانی که در دنیا عذاب نشده اند و سزاوار آن هستند،بازگشت دارند.

5.برخی،اشکالی عقلی مطرح می کنند و می گویند:برگشت گناهکاران،به یکی

ص:73

از دلایل زیر انجام می شود:مجازات،اذیّت یا بیان خیانت آنها به مردم.مجازات را در آخرت خواهند کشید و مجازات دنیوی آنها ظلم است.اذیّت را در قبر خواهند دید.بیان خیانت آنها نیز در این زمان فایده ندارد،برای مردم زمان خودشان مفید است،نه مردم زمان دیگر. (1)

پاسخ:احادیث باب رجعت،تصریح دارند که باز گرداندن مجرمان،برای مجازات دنیویِ آنان است و مجازات دنیوی،هیچ منافاتی با عذاب آخرت ندارد و ظلم نیست،چنان که اگر قاتلی را در دنیا قصاص کنند،باز هم در آخرت عذاب در انتظارش هست.چشیدن شیرینی اجرای عدالت در دنیا،حق مظلومان است.بنا بر این،نباید اجرای این حق را منافی عذاب آخرت دانست.همچنین می توان بیان خیانت آنان را برای دیگران،از جمله دلایل رجعت آنها دانست.این بیان،تنها برای مردم زمان خودشان مفید نیست؛بلکه برای مردم هر زمانی مفید است و می تواند درسی عبرت آمیز باشد.

6.چنان که پس از این خواهد آمد،رجعت امامان علیهم السلام در زمان امام زمان علیه السلام اتّفاق خواهد افتاد.به ادلّۀ عقلی و نقلی اثبات شده که ممکن نیست یک چشم به هم زدن زمین،از حجّت،خالی بماند،و ممکن نیست غیر افضل بر افضل مقدّم شود...با این مقدّمات،رجعت معنا ندارد؛چون لازم می آید یا امام مهدی علیه السلام از امامت عزل شود، در صورتی که بر حسب ادلّه،امامت او تا قیامت ادامه دارد،یا غیر افضل-یعنی امام زمان علیه السلام بر افضل-،یعنی امیر مؤمنان علیه السلام یا امام حسین علیه السلام-مقدّم باشد و یا عدد امامان از دوازده نفر زیادتر باشد و ریاست امام،عمومی نباشد. (2)

پاسخ:اوّلاً اگر امامت غیر افضل به امر و اجازۀ خود افضل باشد،اشکالی ندارد.

ثانیاً ممکن است هر یک از امامان رهبری ناحیه ای را به دست گیرند و به نوعی

ص:74

تقسیم کار قائل شویم.ثالثاً ممکن است رجعت سایر امامان،پس از شهادت امام مهدی علیه السلام باشد.دلیلی قاطع بر این مطلب نیست که امامت امام زمان علیه السلام تا قیامت ادامه خواهد داشت،به ویژه این که در برخی احادیث،از رحلت ایشان و کفن و دفنشان به دست امام حسین علیه السلام سخن رفته است.افزون بر این،حدیثی از رجعت امیر مؤمنان علیه السلام و امامان دیگر سخن گفته است و امامان علیهم السلام را به عنوان کارگزاران علی علیه السلام معرّفی کرده است. (1)

پاسخ های دیگری نیز به این اشکال داده اند که برای پرهیز از تطویل،از بیان آنها خودداری می کنیم؛ (2)امّا در هر حال،عدد امامان از دوازده،تجاوز نخواهد کرد و همان امامان قبلی باز خواهند گشت.

7.رجعت،مستلزم تناسخ است و تناسخ از نظر اسلام،مردود است.پس رجعت،مردود است.

پاسخ:این اشکال از فهم نادرست معنای تناسخ و معنای رجعت ناشی شده است.تناسخ به معنای آن است که روح کسی پس از مرگ،در بدنی دیگر،غیر از بدن خودش وارد شود؛امّا رجعت به معنای بازگشت روح به بدن خود فرد است، دقیقاً مانند همان اتّفاقی که در معاد خواهد افتاد.اگر بازگشت روح به بدن در معاد مستلزم تناسخ است،در رجعت هم هست؛امّا نه در معاد و نه در رجعت،بازگشت به بدنی دیگر نیست؛بلکه بازگشت به بدن خود فرد است.بنا بر این،هیچ امری که محال یا خلاف اسلام باشد اتّفاق نخواهد افتاد.

7.کسی که به کمال خاصّ خود رسیده،اگر پس از مرگ،دوباره به دنیا باز گردد، رجوع از فعل به قوّه است و این،محال است؛زیرا قوّه ای که یک بار به فعلیت برسد،بار دیگر به قوّه باز نمی گردد.نفْس انسان با مُردن،تجرّد پیدا می کند و یک

ص:75

موجود مثالی یا عقلی می شود.حال اگر دوباره به دنیا باز گردد،موجودی مادّی می شود و از فعلیت تجرّدی به قوّه باز می گردد.

پاسخ:این اشکال وارد نیست؛زیرا حتّی اگر این اصل فلسفی که چیزی از فعل به قوّه باز نمی گردد،درست باشد،امّا زنده شدن موجودی پس از مرگ،از مصادیق آن نیست.انسان پیش از مرگ نیز تجرّد دارد.نفْس انسانی چه هنگام تعلّق به بدن،چه پس از آن و چه با تعلّق دوباره به بدن،مجرّد است.مرتبۀ نفْس،در هیچ یک از این حالات تفاوت نمی کند و چنین نیست که پیش از مرگ،مادّی باشد و پس از مرگ، مجرّد شود و با رجعت،دوباره مادّی گردد.بنا بر این،چیزی از فعل به قوّه باز نمی گردد؛بلکه فعلیت جدیدی پدید می آید. (1)

در مجموع باید گفت:اگر کسی نخواهد جزئیات رجعت را آن چنان که در پاره ای احادیث آمده است،بپذیرد،امّا چاره ای جز قبول اصل رجعت ندارد.ادلّۀ محکم قرآنی و حدیثی در این زمینه قاطع اند و نمی توان آنها را انکار کرد،هر چند فهم جزئیات رجعت بر برخی دشوار باشد.افزون بر این،باید توجّه داشت که اعتقاد به رجعت،از محکمات اعتقادات شیعی است،امّا از اصول اعتقادی نیست و ندانستن جزئیات و فروع آن یا احیاناً غفلت از اصل آن،ضرری به ایمان و اعتقاد فرد نمی زند.البتّه اگر کسی آگاهانه و پس از دیدن ادلّۀ محکم رجعت،آن را رد کند، مشمول حکم این آیۀ شریف می شود که در مقام توبیخ منکران از اهل کتاب می فرماید:

«وَ جَحَدُوا بِها وَ اسْتَیْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ ظُلْماً وَ عُلُوًّا فَانْظُرْ کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُفْسِدِینَ. 2

ص:76

با آن که در دل به آن یقین آورده بودند،ولی از روی ستم و برتری جویی انکارش کردند.

پس بنگر که عاقبت تبهکاران چگونه بود».

به صراحت رجعت را هنگام قیام امام مهدی علیه السلام می داند. (1)

علمای بسیار دیگری نیز به زمان رجعت تصریح کرده و آن را هنگام قیام امام زمان علیه السلام دانسته اند،از جمله:محمّد بن علی ابن شهرآشوب مازندرانی، (2)فیض کاشانی، (3)سیّد شرف الدین علی حسینی استرآبادی، (4)شیخ حرّ عاملی،محمّد بن (5)محمّدرضا قمی مشهدی، (6)محمّد اسماعیل خواجویی، (7)عبد علی بن جمعه عروسی حویزی. (8)حتّی مفسّران و عالمان اهل سنّت نیز این نگرش را از علمای شیعه می شناسند. (9)

علّامه مجلسی نیز همین نظر را برگرفته از احادیث متعدّد به علمای شیعه نسبت می دهد:

اخبار فراوانی از امامان هُدا از اهل پیامبر صلی الله علیه و آله وجود دارد با این مضمون که هنگام قیام قائم علیه السلام خداوند،گروهی از اولیا و شیعیان را که پیش تر مرده اند،باز می گرداند تا ثواب یاری و معاونت امام زمان علیه السلام نصیبشان گردد و به دلیل ظهور دولتش شاد گردند و گروهی را هم از دشمنانش باز می گرداند تا از آنها انتقام کشد و.... (10)

ص:78

در این باره چند گونه حدیث وجود دارد.در برخی احادیث به طور کلّی از رجعت در هنگام ظهور،سخن رفته است. (1)برخی دیگر می گویند:هنگامی که زمان قیام قائم علیه السلام می رسد،در ماه جمادیِ آخر و ده روز از رجب،بارانی بی مانند می بارد که خداوند به واسطۀ آن،بدن های مؤمنان و گوشت آنان را در قبورشان می رویاند و.... (2)در برخی احادیث که پیش تر گذشتند،نام یا تعداد کسانی از اقوام گذشته بیان شده است که رجعت می کنند تا در رکاب امام زمان علیه السلام باشند. (3)در احادیثی دیگر، دستور خواندن دعا برای رجعت پس از مرگ به منظور درک ایّام ظهور امام مهدی علیه السلام داده شده است. (4)روایت شده که مؤمن پس از مرگ،مانند تازه داماد یا

ص:79

تازه عروس که بر فراش خود آرمیده،با مژدۀ بهشت به خواب می رود و اهل بیت علیهم السلام را در بهشت رضوی زیارت می کند و...تا این که قائم علیه السلام قیام می کند.در این هنگام، خداوند،مؤمن را بر می انگیزاند تا به ندای امام زمان علیه السلام پاسخ گوید و همراه دیگران دسته دسته به سوی وی می روند. (1)در برخی احادیث،از پرسش مؤمنان از رجعت دیگر مؤمنان در هنگامۀ ظهور،سخن رفته است. (2)

در حدیث رجعت،امام علی علیه السلام،از علائم ظهور به حساب آمده است؛ (3)امّا این حدیث با احادیثی که اوّلین رجعت کننده را امام حسین علیه السلام معرّفی می کند و رجعت ایشان را هنگام مرگ یا کشته شدن امام زمان علیه السلام تعیین کرده است،منافات دارد.

شاید بتوان گفت که مراد از اوّلین رجعت کننده در این احادیث،رجعت پس از مرگ امام زمان علیه السلام است که اولین رجعت کننده،امام حسین علیه السلام است و هم ایشان متکفّل کفن و دفن امام زمان علیه السلام خواهد شد.

از سوی دیگر،رجعت امام علی علیه السلام پیش از ظهور،یکی از رجعت های امیر مؤمنان علیه السلام است؛زیرا در احادیث متعدّدی ایشان صاحب«رجعات (بازگشت ها) معرّفی شده است. (4)در زیارت های ایشان نیز این موضوع بیان شده است. (5)در

ص:80

حدیثی گفته شده که علی علیه السلام یک رجعت با امام حسین علیه السلام دارد تا از بنی امیّه انتقام کشد (1)و یک رجعت با پیامبر صلی الله علیه و آله دارد تا خلیفۀ او باشد و سایر امامان علیهم السلام از عوامل وی باشند. (2)علّامه مجلسی می گوید:امام علی علیه السلام،هم پیش از ظهور و هم مقارن آن

ص:81

و هم پس از ظهور،رجعت دارد (1).با این بیان،مشکل تعارض برطرف می شود.

نتیجه این که تعدّد رجعت از ویژگی های امیر مؤمنان علیه السلام است که در هر سه موضع تحقّق می پذیرد؛امّا رجعت بقیّۀ افراد،مؤمن یا کافر،هنگام ظهور است،هر چند نمی توان در تعیین دقیق زمان آن و چگونگی تقارنش با ظهور،سخنی قاطع و دقیق گفت.

اجمالاً این موضوع قابل اثبات است که رجعت با ظهور امام مهدی علیه السلام ارتباط دارد و زمان وقوع آن،نزدیک ظهور است؛امّا تقدیم و تأخیر وقایع ظهور و تعیین دقیق زمان رجعت و این که در پی کدام واقعۀ مرتبط با ظهور اتّفاق خواهد افتاد، میسّر نیست و ضرورتی هم برای تعیین دقیق آن وجود ندارد.

احادیث در این باره بسیارند و نیازی به ذکر همۀ آنها نیست.آنچه اهمّیت دارد و از حکمت های رجعت بر می آید،همان علم اجمالی به وقوع رجعت با ویژگی های کلّی آن است و علم به جزئیات آن،هیچ تأثیری در اعتقاد به رجعت و تلاش برای به دست آوردن صلاحیت های مرتبط با آن ندارد.

ص:82

الفصل الأول:زمان قیام الإمام المهدی

زَمانُ قِیامِ الإِمامِ المَهدِیِّ علیه السلام

1/1:یَقومُ بَغتَةً مِثلَ السّاعَةِ

1444.کفایة الأثر: عَنهُ (1)قالَ:حَدَّثَنا عُتبَةُ بنُ عَبدِ اللّهِ الحِمصِیُّ،قالَ:حَدَّثَنا سُلَیمانُ بنُ عُمَرَ الرّاسِبِیُّ الکاتِبُ بِحِمصَ،قالَ:حَدَّثَنی عَبدُ اللّهِ بنُ جَعفَرِ بنِ عَبدِ اللّهِ المُحَمَّدِیُّ،قالَ:

حَدَّثَنی أبو روحِ بنُ فَروَةَ بنِ الفَرَجِ،قالَ:حَدَّثَنی أحمَدُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ المُنذِرِ بنِ حیفر،قالَ:قالَ الحَسَنُ بنُ عَلِیٍّ علیهما السلام:

سَأَلتُ جَدّی رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله عَنِ الأَئِمَّةِ بَعدَهُ،فَقالَ علیه السلام:الأَئِمَّةُ بَعدی عَدَدَ نُقَباءِ بَنی إسرائیلَ اثنا عَشَرَ،أعطاهُمُ اللّهُ عِلمی وفَهمی،وأَنتَ مِنهُم یا حَسَنُ.

قُلتُ:یا رَسولَ اللّهِ فَمَتی یَخرُجُ قائِمُنا أهلَ البَیتِ؟

قالَ:یا حَسَنُ،إنَّما مَثَلُهُ کَمَثَلِ السّاعَةِ «ثَقُلَتْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ،لا تَأْتِیکُمْ إِلاّ بَغْتَةً» 2 .

ص:84

1445.کفایة الأثر: حَدَّثَنا أبُو المُفَضَّلِ،قالَ:حَدَّثَنا جَعفَرُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ القاسِمِ العَلَوِیُّ،قالَ:

حَدَّثَنا عَبدُ اللّهِ بنُ أحمَدَ بنِ نَهیکٍ (1)،قالَ:حَدَّثَنی مُحَمَّدُ بنُ أبی عُمَیرٍ،عَنِ الحُسَینِ بنِ عَطِیَّةَ،عَن عُمَرَ بنِ یَزیدَ،عَنِ الوَردِ بنِ الکُمَیتِ،عَن أبیهِ الکُمَیتِ بنِ أبِی المُستَهِلِّ،قالَ:

دَخَلتُ عَلی سَیِّدی أبی جَعفَرٍ مُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ الباقِرِ علیهما السلام،فَقُلتُ:یَابنَ رَسولِ اللّهِ، إنّی قَد قُلتُ فیکُم أبیاتاً،أفَتَأذَنُ لی فی إنشادِها؟

فَقالَ:إنَّها أیّامُ البیضِ.قُلتُ:فَهُوَ فیکُم خاصَّةً.قالَ:هاتِ،فَأَنشَأتُ أقولُ: أضحَکَنِی الدَّهرُ وأَبکانی

فَبَکی علیه السلام وبَکی أبو عَبدِ اللّهِ،وسَمِعتُ جارِیَةً تَبکی مِن وَراءِ الخِباءِ،فَلَمّا بَلَغتُ إلی قَولی: وسِتَّةٌ لا یُتَجاری بِهِم

فَبَکی،ثُمَّ قالَ علیه السلام:ما مِن رَجُلٍ ذَکَرَنا أو ذُکِرنا عِندَهُ،فَخَرَجَ مِن عَینَیهِ ماءٌ ولَو قَدرَ (2)مِثلِ جَناحِ البَعوضَةِ إلّابَنَی اللّهُ لَهُ بَیتاً فِی الجَنَّةِ،وجَعَلَ ذلِکَ حِجاباً بَینَهُ وبَینَ النّارِ.

فَلَمّا بَلَغتُ إلی قَولی:

ص:86

1445.کفایة الأثر -با سندش به نقل از کمیت بن ابی مُستهل-:بر سَرورم،امام محمّد باقر علیه السلام، وارد شدم و گفتم:ای فرزند پیامبر خدا ! من اشعاری در بارۀ شما گفته ام.آیا اجازه می دهی آنها را بخوانم؟

فرمود:«ما در ایّام البیض (روزهای میانی ماه) هستیم [و شعر خواندن نارواست]».

گفتم:آن،تنها در بارۀ شماست.

فرمود:«بخوان»،و من،چنین آغاز کردم:

روزگار،مرا خندانده و گریانده است

و روزگار،چرخش و رنگ های گوناگون دارد

برای نُه تن که در کربلا وا نهاده شدند

و همگی کفن شدند.

امام باقر و فرزندش امام صادق علیه السلام گریستند و صدای گریۀ دختری را از پشت پرده نیز شنیدم،و چون به این سخنم رسیدم:

و شش تن که کسی همپای آنان نمی شود

فرزندان عقیل،بهترین جوانان

سپس علی نیکو،مولایتان.

یادشان اندوهم را برآورده است،

امام علیه السلام گریست و سپس فرمود:«هیچ فردی نیست که ما را یاد کند،یا ما را نزدش یاد کنند و هر چند به اندازۀ بال پشه ای،از چشمانش آب (اشک) بیاید،جز آن که خداوند،خانه ای در بهشت برایش بنا می کند و آن را حجاب میان او و آتش قرار می دهد»و هنگامی که به این سخنم رسیدم:

ص:87

مَن کانَ مَسروراً بِما مَسَّکُم

أخَذَ بِیَدی وقالَ:اللّهُمَّ اغفِر لِلکُمَیتِ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ وما تَأَخَّرَ.

فَلَمّا بَلَغتُ إلی قَولی: مَتی یَقومُ الحَقُّ فیکُم مَتی یَقومُ مَهدِیُّکُمُ الثّانی؟

قالَ:سَریعاً إن شاءَ اللّهُ سَریعاً،ثُمَّ قالَ:یا أبَا المُستَهِلِّ،إنَّ قائِمَنا هُوَ التّاسِعُ مِن وُلدِ الحُسَینِ،لِأَنَّ الأَئمَِّةَ بَعدَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله اثنا عَشَرَ وَ[ الثّانی عَشَرَ] (1)هُوَ القائِمُ.

قُلتُ:یا سَیِّدی فَمَن هؤُلاءِ الاِثنا عَشَرَ؟

قالَ:أوَّلُهُم عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ،وبَعدَهُ الحَسَنُ وَالحُسَینُ،وبَعدَ الحُسَینِ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ،وأَنَا،ثُمَّ بَعدی هذا،ووَضَعَ یَدَهُ عَلی کَتِفِ جَعفَرٍ.

قُلتُ:فَمَن بَعدَ هذا؟

قالَ:اِبنُهُ موسی،وبَعدَ موسَی ابنُهُ عَلِیٌّ،وبَعدَ عَلِیٍّ ابنُهُ مُحَمَّدٌ،وبَعدَ مُحَمَّدٍ ابنُهُ عَلِیٌّ،وبَعدَ عَلِیٍّ ابنُهُ الحَسَنُ،وهُوَ أبُو القائِمِ الَّذی یَخرُجُ فَیَملَأُ الدُّنیا قِسطاً وعَدلاً، ویَشفی صُدورَ شیعَتِنا.

قُلتُ:فَمَتی یَخرُجُ یَابنَ رَسولِ اللّهِ؟

قالَ:لَقَد سُئِلَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله عَن ذلِکَ،فَقالَ:«إنَّما مَثَلُهُ کَمَثَلِ السّاعَةِ لا تَأتیکُم إلّا بَغتَةً».

ص:88

هر کس از مصیبتی که به شما رسیده،خوش حال باشد

یا روزی از این روزها سرزنشگر [ شما ] باشد)

که پس از عزّت خوار شدید،پس من

پس باید بدانید که من نیز نتوانستم ستم را از خودم دفع کنم آن زمان که مرا گرفت.

امام علیه السلام دستم را گرفت و فرمود:«خدایا! گناهان گذشته و آیندۀ کُمَیت را بیامرز».

و چون به این سخنم رسیدم:

کِی حق میان شما به پا می شود؟

کِی مهدی دوم شما قیام می کند؟

فرمود:«به زودی،اگر خدا بخواهد،به زودی!»و سپس فرمود:«ای ابو مستهل! قائم ما،نهمین نسل از فرزندان حسین است؛زیرا امامان پس از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله، دوازده تن هستند و دوازدهمین نفر،قائم است».

گفتم:ای سَرور من! این دوازده تن کیستند؟

فرمود:«نخستین آنها،علی بن ابی طالب است و پس از او،حسن و حسین و پس از حسین،علی بن حسین،و [سپس] من،و پس از من،این»و دستش را بر شانۀ جعفر نهاد.

گفتم:پس از او کیست؟

فرمود:«پسرش موسی،و پس از موسی،فرزندش علی،و پس از علی،فرزندش محمّد،و پس از محمّد،فرزندش علی،و پس از علی،فرزندش حسن،و او پدر قائم است که خروج می کند و دنیا را از عدل و داد پر می کند و سینه های شیعه مان را شفا می دهد».

گفتم:ای فرزند پیامبر خدا! او کِی خروج می کند؟

فرمود:«از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در این باره پرسیدند،فرمود:"مَثَل او،مانند قیامت است

ص:89

1446.کمال الدین: حَدَّثَنا أحمَدُ بنُ زِیادِ بنِ جَعفَرٍ الهَمَدانِیُّ رضی الله عنه،قالَ:حَدَّثَنا عَلِیُّ بنُ إبراهیمَ،عَن أبیهِ،عَن عَبدِ السَّلامِ بنِ صالِحٍ الهَرَوِیِّ،قالَ:سَمِعتُ دِعبِلَ بنَ عَلِیٍّ الخُزاعِیَّ یَقولُ:

أنشَدتُ مَولایَ الرِّضا عَلِیَّ بنَ موسی علیهما السلام قَصیدَتِیَ الَّتی أوَّلُها: مَدارِسُ آیاتٍ خَلَت مِن تِلاوَةٍ ومَنزِلُ وَحیٍ مُقفِرُ العَرَصاتِ

فَلَمَّا انتَهَیتُ إلی قَولی: خُروجُ إمامٍ لا مَحالَةَ خارِجٌ

بَکَی الرِّضا علیه السلام بُکاءً شَدیداً،ثُمَّ رَفَعَ رَأسَهُ إلَیَّ فَقَالَ لی:یا خُزاعِیُّ،نَطَقَ روحُ القُدُسِ عَلی لِسانِکَ بِهذَینِ البَیتَینِ،فَهَل تَدری مَن هذَا الإِمامُ،ومَتی یَقومُ؟

فَقُلتُ:لا یا مَولایَ،إلّاأنّی سَمِعتُ بِخُروجِ إمامٍ مِنکُم یُطَهِّرُ الأَرضَ مِنَ الفَسادِ، ویَملَؤُها عَدلاً (کَما مُلِئَت جَوراً).

فَقالَ:یا دِعبِلُ،الإِمامُ بَعدی مُحَمَّدٌ ابنی،وبَعدَ مُحَمَّدٍ ابنُهُ عَلِیٌّ،وبَعدَ عَلِیٍّ ابنُهُ الحَسَنُ،وبَعدَ الحَسَنِ ابنُهُ الحُجَّةُ القائِمُ المُنتَظَرُ فی غَیبَتِهِ،المُطاعُ فی ظُهورِهِ،لَو لَم یَبقَ مِنَ الدُّنیا إلّایَومٌ واحِدٌ لَطَوَّلَ اللّهُ عز و جل ذلِکَ الیَومَ حَتّی یَخرُجَ،فَیَملَأَ الأَرضَ عَدلاً کَما مُلِئَت جَوراً،وأَمّا مَتی؟فَإِخبارٌ عَنِ الوَقتِ؛فَقَد حَدَّثَنی أبی،عَن أبیهِ عَن آبائِهِ علیهم السلام:أنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قیلَ لَهُ:یا رَسولَ اللّهِ مَتی یَخرُجُ القائِمُ مِن ذُرِّیَّتِکَ؟ فَقالَ علیه السلام:«مَثَلُهُ مَثَلُ السّاعَةِ الَّتی «لا یُجَلِّیها لِوَقْتِها إِلاّ هُوَ ثَقُلَتْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ

ص:90

که جز ناگهان بر شما وارد نمی شود"». (1)

1446.کمال الدین -با سندش به نقل از عبد السلام بن صالح هروی-:از دعبل خزاعی شنیدم که می گوید:قصیده ام را برای امام علی بن موسی الرضا علیه السلام خواندم که آغازش این بود:

حلقه های تلاوت قرآن تهی گشته اند

و جایگاه وحی بی سکنه گردیده است.

هنگامی که به این سخنم رسیدم:

خروج امامی که ناگزیر خروج خواهد کرد

با نام خدا و برکات او،قیام خواهد کرد

هر حق و باطلی را میان ما از هم جدا خواهد کرد

و بر نعمت و نقمت،جزا خواهد داد،

امام رضا علیه السلام به شدّت گریست و سپس سرش را به سوی من بالا آورد و به من فرمود:«ای خُزاعی! در این دو بیت،روح القدس با زبان تو سخن گفته است.آیا می دانی این امام کیست و کِی قیام می کند؟».

گفتم:نه-ای مولای من-،جز این که شنیده ام امامی از شما قیام می کند و زمین را از تباهی،پاک می کند و آن را از عدالت می آکند،همان گونه که از ستم پر شده است.

فرمود:«ای دعبل! امامِ پس از من،محمّد فرزندم است و پس از محمّد،فرزندش علی است و پس از علی،فرزندش حسن و پس از حسن،فرزندش حجّت قائم است که در غیبتش،انتظارش را می کشند و در ظهورش،اطاعتش می کنند و اگر از دنیا تنها یک روز باقی مانده باشد،خداوند،آن روز را چنان طولانی می کند که او قیام نماید و زمین را از عدالت پر کند،همان گونه که از ستم پر شده است؛امّا

ص:91

لا تَأْتِیکُمْ إِلاّ بَغْتَةً» 1» .

1447.الغیبة للنعمانی: أخبَرَنا عَلِیُّ بنُ أحمَدَ،قالَ:حَدَّثَنا عُبَیدُ اللّهِ بنُ موسَی العَلَوِیُّ،عَن بَعضِ رِجالِهِ،عَن إبراهیمَ بنِ الحَکَمِ بنِ ظُهَیرٍ،عَن إسماعیلَ بنِ عَیّاشٍ،عَنِ الأَعمَشِ،عَن أبی وائِلٍ،قالَ:

نَظَرَ أمیرُ المُؤمِنینَ عَلِیٌّ علیه السلام إلَی الحُسَینِ علیه السلام فَقالَ:

إنَّ ابنی هذا سَیِّدٌ کَما سَمّاهُ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله سَیِّداً،وسَیُخرِجُ اللّهُ مِن صُلبِهِ رَجُلاً بِاسمِ نَبِیِّکُم،یُشبِهُهُ فِی الخَلقِ وَالخُلُقِ،یَخرُجُ عَلی حینِ غَفلَةٍ مِنَ النّاسِ،وإماتَةٍ لِلحَقِّ وإظهارٍ لِلجَورِ.

2/1:یَقومُ بَعدَ الیَأسِ عَن قِیامِهِ

1448.الامالی للطوسی: أخبَرَنَا الحَفّارُ،قالَ:حَدَّثَنا أبو بَکرٍ مُحَمَّدُ بنُ عُمَرَ الجِعابِیُّ الحافِظُ،قالَ:حَدَّثَنی أبُو الحَسَنِ عَلِیُّ بنُ موسَی الخَزّازُ مِن کِتابِهِ،قالَ:حَدَّثَنَا الحَسَنُ بنُ عَلِیٍّ الهاشِمِیُّ،قالَ:حَدَّثَنا إسماعیلُ بنُ أبانٍ،قالَ:حَدَّثَنا أبو مَریَمَ عَن ثُوَیرِ بنِ أبی فاخِتَةَ،عَن عَبدِ الرَّحمنِ بنِ أبی لَیلی،عَن أبیهِ،عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله،عَن جَبرَئیلَ،عَنِ اللّهِ تَعالی-بَعدَ ذِکرِ ما یَجری عَلی أهلِ بَیتِ النَّبِیِّ مِنَ البَلایا-:

...إنَّ ذلِکَ یَزولُ إذا قامَ قائِمُهُم،وعَلَت کَلِمَتُهُم،وَاجتَمَعَتِ الاُمَّةُ عَلی مَحَبَّتِهِم، وکانَ الشّانِئُ لَهُم قَلیلاً،وَالکارِهُ لَهُم ذَلیلاً،وکَثُرَ المادِحُ لَهُم،وذلِکَ حینَ تَغَیُّرِ البِلادِ، وضَعفِ العِبادِ،وَالإِیاسِ مِنَ الفَرَجِ،وعِندَ ذلِکَ یَظهَرُ القائِمُ مِنهُم.

ص:92

این که چه هنگام است،خبر دادن از وقت است.پدرم از پدرش از پدرانش علیهم السلام برایم حدیث گفت که به پیامبر صلی الله علیه و آله گفته شد:ای پیامبر خدا! قائم از فرزندانت،کِی خروج می کند؟

و پیامبر فرمود:"مَثَل او،مانند قیامت است که«کسی جز او از آن پرده بر نمی دارد.در آسمان ها و زمین [بر ساکنانش] سنگین است و جز ناگهان بر شما وارد نمی شود»"». (1)

1447.الغیبة ،نعمانی-با سندش به نقل از ابو وائل-:امیر مؤمنان علی علیه السلام به حسین علیه السلام نگریست و فرمود:«این پسرم سَرور است،همان گونه که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله او را سَرور نامید و خداوند به زودی،مردی را از صلب او بیرون می آورد که همنام پیامبرتان و در خُلق و خِلقت،شبیه اوست و به هنگام غفلت مردم و میراندن حق و آشکار کردن ستم،خروج می کند». (2)

1449.الملاحم والفتن -فیما رَواهُ السَّلیلِیُّ فی کِتابِ الفِتَنِ،قالَ-:حَدَّثَنا عُمَرُ بنُ عَبدِ الوَهّابِ،قالَ:حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ عَبدِ المُؤمِنِ،قالَ:حَدَّثَنا أحمَدُ بنُ مُحَمَّدٍ،قالَ:

حَدَّثَنی أبو عَمرٍو،عَن عَبدِ اللّهِ بنِ مَنصورٍ العَبسِیِّ،عَن عَبّادٍ العَمرِیِّ،عَن عَبدِ الکَریمِ الجَزَرِیِّ،عَن سالِمِ بنِ أبِی الجَعدِ،عَن حُذَیفَةَ بنِ الیَمانِ،قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله-ثُمَّ ذَکَرَ المَلاحِمَ،وقالَ فی آخِرِها-:...

یا حُذَیفَةُ،لا یَزالُ ذلِکَ البَلاءُ عَلی أهلِ ذلِکَ الزَّمانِ،حَتّی إذا أیِسوا وقَنَطوا وأَساؤُوا الظَّنَّ أن لا یُفَرَّجَ عَنهُم،إذ بَعَثَ اللّهُ رَجُلاً مِن أطائِبِ عِترَتی وأَبرارِ ذُرِّیَّتی،عَدلاً مُبارَکاً زَکِیّاً،لا یُغادِرُ مِثقالَ ذَرَّةٍ،یُعِزُّ اللّهُ بِهِ الدّینَ وَالقُرآنَ وَالإِسلامَ وأَهلَهُ،ویُذِلُّ بِهِ الشِّرکَ وأَهلَهُ،یَکونُ مِنَ اللّهِ عَلی حَذَرٍ،لا یَغتَرُّ بِقَرابَتِهِ،لا یَضَعُ حَجَراً عَلی حَجَرٍ،ولا یَقرَعُ أحَداً فی وِلایَتِهِ بِسَوطٍ إلّافی حَدٍّ،یَمحُو اللّهُ بِهِ البِدَعَ کُلَّها،ویُمیتُ بِهِ الفِتَنَ کُلَّها،یَفتَحُ اللّهُ بِهِ کُلَّ بابِ حَقٍّ،ویُغلِقُ بِهِ کُلَّ بابِ باطِلٍ،یَرُدُّ اللّهُ بِهِ سَبیَ المُسلِمینَ حَیثُ کانوا.

1450.الکافی: مُحَمَّدُ بنُ یَحیی وَالحَسَنُ بنُ مُحَمَّدٍ،عَن جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ،عَنِ الحَسَنِ بنِ مُحَمَّدٍ الصَّیرَفِیِّ،عَن جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ الصَّیقَلِ،عَن أبیهِ،عَن مَنصورٍ،قالَ:قالَ لی أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام:

یا مَنصورُ،إنَّ هذَا الأَمرَ لا یَأتیکُم إلّابَعدَ إیاسٍ،ولا وَاللّهِ حَتّی تُمَیَّزوا،ولا وَاللّهِ حَتّی تُمَحَّصوا،ولا وَاللّهِ حَتّی یَشقی مَن یَشقی ویَسعَدَ مَن یَسعَدَ.

ص:94

دگرگونی شهرها و ضعف بندگان خدا و ناامیدی از فَرَج است.این زمان،قائم ایشان ظهور می کند». (1)

1449.الملاحم و الفتن -به نقل از کتاب الفتن سلیلی،با سندش به نقل از حذیفة بن یمان-:

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله حوادث ناگوار آینده را ذکر نمود و در پایان فرمود:«ای حذیفه! همواره آن بلا بر اهل آن زمان خواهد بود تا آن گاه که ناامید و مأیوس و بدگمان شوند که گشایش در کارشان نخواهد شد.خداوند،مردی از پاکان عترتم و نیکان خاندانم را بر می انگیزد که عادل،بابرکت و پاک است و ذرّه ای خیانت در او نیست.

خداوند،دین و قرآن و اسلام و مسلمانان را با او عزّت می بخشد و شرک و اهلش را به دست او خوار می نماید.او از خدا پروا دارد و خویشاوندی اش او را نمی فریبند و سنگی بر سنگی نمی نهد (به فکر دنیا و تشریفات نیست) و کسی را در حکومتش تازیانه نمی زند،جز در اجرای حدّ الهی.خداوند به دست او همۀ بدعت ها را محو می کند و همۀ فتنه ها را می میراند و به دست او هر دریچۀ حقّی را می گشاید و درِ هر باطلی را می بندد.خداوند به دست او اسیران مسلمان را در هر جا که باشند،[به وطنشان] باز می گرداند». (2)

1450.الکافی -با سندش به نقل از منصور-:امام صادق علیه السلام به من فرمود:«ای منصور! این امر (قیام) جز پس از ناامیدی،برای شما رخ نمی دهد و به خدا سوگند،تا آن گاه که از هم جدا و ناب شوید و از آزمون به [سالم] در آیید و به خدا سوگند،تا آن گاه که هر کس باید بدبخت شود،بشود و آن که باید خوش بخت بشود،بشود». (3)

ص:95

1451.الغیبة للنعمانی: مُحَمَّدُ بنُ هَمّامٍ قالَ:حَدَّثَنا جَعفَرُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ مالِکٍ قالَ:حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ أحمَدَ المَدینِیُّ،قالَ:حَدَّثَنا عَلِیُّ بنُ أسباطٍ،عَن مُحَمَّدِ بنِ سِنانٍ،عَن داوودَ بنِ کَثیرٍ الرَّقِّیِّ،قالَ:قُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام:جُعِلتُ فِداکَ،قَد طالَ هذَا الأَمرُ عَلَینا حَتّی ضاقَت قُلوبُنا ومِتنا کَمَداً !

فَقالَ:إنَّ هذَا الأَمرَ آیَسُ ما یَکونُ مِنهُ وأَشَدُّهُ غَمّاً،یُنادی مُنادٍ مِنَ السَّماءِ بِاسمِ القائِمِ وَاسمِ أبیهِ.

فَقُلتُ لَهُ:جُعِلتُ فِداکَ مَا اسمُهُ؟فَقالَ:اِسمُهُ اسمُ نَبِیٍّ،وَاسمُ أبیهِ اسمُ وَصِیٍّ.

1452.مختصر بصائر الدرجات: أحمَدُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ عیسی،عَن عَلِیِّ بنِ الحَکَمِ،عَن یوسُفَ بنِ عَمیرَةَ،عَن أبی داوودَ،عَن بُرَیدَةَ الأَسلَمِیِّ،قالَ:

قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:کَیفَ أنتَ إذَا استَیأَسَت امَّتی مِنَ المَهدِیِّ،فَیَأتیها مِثلُ قَرنِ الشَّمسِ یَستَبشِرُ بِهِ أهلُ السَّماءِ وأَهلُ الأَرضِ؟فَقُلتُ:یا رَسولَ اللّهِ بَعدَ المَوتِ؟ فَقالَ:وَاللّهِ،إنَّ بَعدَ المَوتِ (1)هُدیً وإیماناً ونوراً،قُلتُ:یا رَسولَ اللّهِ،أیُّ العُمُرَینِ أطوَلُ؟قالَ:الآخَرُ بِالضِّعفِ.

1453.دلائل الإمامة: عَنهُ (2)،عَن أبی عَلِیٍّ النَّهاوَندِیِّ،قالَ:حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ أحمَدَ القاسانِیُّ، قالَ:حَدَّثَنا أبو مُسلِمٍ مُحَمَّدُ بنُ سُلَیمانَ البَغدادِیُّ،عَن أبی عُثمانَ،عَن هِشامٍ،عَن سُلَیمانَ بنِ خالِدٍ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام،قالَ:

قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:کَیفَ أنتُم إذَا استَیأَستُم مِنَ المَهدِیِّ،فَیَطلُعُ عَلَیکُم صاحِبُکُم مِثلُ قَرنِ الشَّمسِ یَفرَحُ بِهِ أهلُ السَّماءِ وَالأَرضِ؟فَقیلَ:یا رَسولَ اللّهِ،وأَنّی یَکونُ

ص:96

1451.الغیبة ،نعمانی-با سندش به نقل از داوود بن کثیر رقّی-:به امام صادق علیه السلام گفتم:

فدایت شوم! این امر (قیام) برای ما به درازا کشیده است،تا آن جا که دل هایمان تنگ شده و از غصّه مُرده ایم!

فرمود:«این امر (قیام)،هنگامی روی می دهد که بیشترین یأس و سخت ترین اندوه را داشته باشید.منادی ای از آسمان به نام قائم و نام پدر او،ندا می دهد».

به ایشان گفتم:فدایت شوم! نام او چیست؟

فرمود:«نام او،نام پیامبر و نام پدرش،نام وصی است». (1)

1452.مختصر بصائر الدرجات -با سندش به نقل از بُرَیدۀ اسلمی-:پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:«در چه حالی خواهی بود هنگامی که امّتم از [ظهور] مهدی ناامید شوند و او مانند خورشید،سر بر آورد و آسمانیان و زمینیان به او شادمان شوند؟».

گفتم:ای پیامبر خدا! پس از مرگ؟

فرمود:«به خدا سوگند،پس از مرگ [بسیاری از مردم]،هدایت و ایمان و نور خواهد آمد».

گفتم:ای پیامبر خدا! کدام یک از دو عمر،درازتر است؟

فرمود:«آن عمر دیگر،دو برابر است» (2). (3)

1453.دلائل الإمامة -با سندش به نقل از سلیمان بن خالد،از امام صادق علیه السلام-:پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:«شما در چه حالی خواهید بود هنگامی که از [ظهور] مهدی علیه السلام نا امید شوید و [ناگهان] صاحبتان مانند خورشید سر بر آورد و اهل آسمان و زمین به او شادمان شوند؟».

گفته شد:ای پیامبر خدا! و این کِی خواهد بود؟

فرمود:«هنگامی که مهدی از چشم آنان ناپیدا شود و از [ظهور] او ناامید

ص:97

ذلِکَ؟قالَ:إذا غابَ عَنهُمُ المَهدِیُّ،وأَیِسوا مِنهُ.

1454.دلائل الإمامة: قالَ أبو عَلِیٍّ النَّهاوَندِیُّ:حَدَّثَنَا القاسانِیُّ،قالَ:حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ سُلَیمانَ،قالَ:حَدَّثَنا عَلِیُّ بنُ سَیفٍ،قالَ:حَدَّثَنی أبی،عَنِ المُفَضَّلِ بنِ عُمَرَ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام قالَ:جاءَ رَجُلٌ إلی أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام فَشَکا إلَیهِ طولَ دَولَةِ الجَورِ، فَقالَ لَهُ أمیرُ المُؤمِنینَ:

وَاللّهِ،لا یَکونُ ما تَأمَلونَ حَتّی یَهلِکَ المُبطِلونَ،ویَضمَحِلَّ الجاهِلونَ،ویَأمَنَ المُتَّقونَ،وقَلیلٌ ما یَکونُ،حَتّی لا یَکونَ لِأَحَدِکُم مَوضِعُ قَدَمِهِ،وحَتّی تَکونوا عَلَی النّاسِ أهوَنَ مِنَ المیتَةِ عِندَ صاحِبِها،فَبَینا أنتُم کَذلِکَ إذ جاءَ نَصرُ اللّهِ وَالفَتحُ،وهُوَ قَولُ رَبّی عز و جل فی کِتابِهِ: «حَتّی إِذَا اسْتَیْأَسَ الرُّسُلُ وَ ظَنُّوا أَنَّهُمْ قَدْ کُذِبُوا جاءَهُمْ نَصْرُنا» 1 .

راجع:ج 7 ص 240 ح 1298

و ص 392 ح 1397.

3/1:یُصلِحُ اللّهُ أمرَهُ فی لَیلَةٍ واحِدَةٍ

1455.کمال الدین: حَدَّثَنا أبُو العَبّاسِ مُحَمَّدُ بنُ إبراهیمَ بنِ إسحاقَ المُکَتِّبُ رضی الله عنه،قالَ:حَدَّثَنَا الحُسَینُ بنُ إبراهیمَ بنِ عَبدِ اللّهِ بنِ مَنصورٍ،قالَ:حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ هارونَ الهاشِمِیُّ، قالَ:حَدَّثَنا أحمَدُ بنُ عیسی،قالَ:حَدَّثَنا أبُو الحُسَینِ أحمَدُ بنُ سُلَیمانَ الرُّهاوِیُّ، قالَ:حَدَّثَنا مُعاوِیَةُ بنُ هِشامٍ،عَن إبراهیمَ بنِ مُحَمَّدِ بنِ الحَنَفِیَّةِ،عَن أبیهِ مُحَمَّدٍ، عَن أبیهِ أمیرِ المُؤمِنینَ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام،قالَ:

ص:98

شوند». (1)

1454.دلائل الإمامة -با سندش به نقل از مفضّل بن عمر،از امام صادق علیه السلام-:مردی نزد امیر مؤمنان علیه السلام آمد و از درازی حکومت جور به او شِکوه نمود.

امیر مؤمنان علیه السلام به او فرمود:«به خدا سوگند،آنچه آرزو می برید،نخواهد شد تا آن گاه که باطل گرایان،هلاک و نادانان،نابود گردند و پرهیزگاران،ایمن شوند و چیزی نخواهد گذشت تا این که جز جای پایتان،زمین دیگری نخواهید داشت،و تا آن گاه که نزد مردم،خوارتر از حیوان مرده نزد صاحبش باشید و در این حالت [هستید که ناگهان] یاری و پیروزی خداوند می رسد و آن،همان سخن پروردگارم عز و جل در کتابش است:«تا آن گاه که فرستادگان به آستانۀ ناامیدی رسیدند و [مردم] گمان بردند که به آنها دروغ گفته شده است [و خبری از یاری الهی و عذاب نیست،این هنگام]،یاری ما به آنها رسید»». (2)

ر.ک:ج 7 ص 241 ح 1298

و ص 393 ح 1397.

قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:المَهدِیُّ مِنّا أهلَ البَیتِ،یُصلِحُ اللّهُ لَهُ أمرَهُ فی لَیلَةٍ.

وفی رِوایَةٍ اخری:یُصلِحُهُ اللّهُ فی لَیلَةٍ.

1456.الغیبة للنعمانی: أخبَرَنا أحمَدُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ سَعیدٍ،عَن هؤُلاءِ الرِّجالِ الأَربَعَةِ (1)عَنِ ابنِ مَحبوبٍ.وأَخبَرَنا مُحَمَّدُ بنُ یَعقوبَ الکُلَینِیُّ أبو جَعفَرٍ،قالَ:حَدَّثَنی عَلِیُّ بنُ إبراهیمَ بنِ هاشِمٍ،عَن أبیهِ؛قالَ:وحَدَّثَنی مُحَمَّدُ بنُ عِمرانَ،قالَ:حَدَّثَنا أحمَدُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ عیسی،قالَ:وحَدَّثَنی عَلِیُّ بنُ مُحَمَّدٍ وغَیرُهُ،عَن سَهلِ بنِ زِیادٍ جَمیعاً، عَنِ الحَسَنِ بنِ مَحبوبٍ،(قالَ:) وحَدَّثَنا عَبدُ الواحِدِ بنُ عَبدِ اللّهِ المَوصِلِیُّ،عَن أبی عَلِیٍّ أحمَدَ بنِ مُحَمَّدِ بنِ أبی ناشِرٍ،عَن أحمَدَ بنِ هِلالٍ،عَنِ الحَسَنِ بنِ مَحبوبٍ،عَن عَمرِو بنِ أبِی المِقدامِ،عَن جابِرِ بنِ یَزیدَ الجُعفِیِّ،قالَ:

قالَ أبو جَعفَرٍ مُحَمَّدُ بنُ عَلِیٍّ الباقِرُ علیهما السلام:القائِمُ-یا جابِرُ-رَجُلٌ مِن وُلدِ الحُسَینِ علیه السلام،یُصلِحُ اللّهُ لَهُ أمرَهُ فی لَیلَةٍ.

1457.کمال الدین: حَدَّثَنا عَلِیُّ بنُ أحمَدَ بنِ موسَی الدَّقّاقُ رضی الله عنه،قالَ:حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ هارونَ الصّوفِیُّ قالَ:حَدَّثَنا أبو تُرابٍ عَبدُ اللّهِ بنُ موسَی الرُّویانِیُّ،قالَ:حَدَّثَنا عَبدُ العَظیمِ بنُ عَبدِ اللّهِ بنِ عَلِیِّ بنِ الحَسَنِ بنِ زَیدِ بنِ الحَسَنِ بنِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ (الحَسَنِیُّ) قالَ:

دَخَلتُ عَلی سَیِّدی مُحَمَّدِ بنِ عَلِیِّ بنِ موسَی بنِ جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدِ بنِ عَلِیِّ بنِ الحُسَینِ بنِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ،وأَنَا اریدُ أن أسأَلَهُ عَنِ القائِمِ أهُوَ المَهدِیُّ أو غَیرُهُ؟

ص:100

1456.الغیبة ،نعمانی-با سندهای متعدّدش به نقل از جابر بن یزید جعفی-:امام محمّدباقر علیه السلام فرمود:ای«جابر! قائم،مردی از نسل حسین است.خداوند،کار او را در یک شب،سامان می دهد». (1)

1457.کمال الدین -با سندش به نقل از عبد العظیم حسنی-:بر سَرورم،امام جواد علیه السلام،وارد شدم و می خواستم از ایشان بپرسم که:آیا قائم،همان مهدی است یا غیر اوست؟

بی آن که چیزی بگویم،امام جواد علیه السلام،به من فرمود:«ای ابوالقاسم! قائم ما،همان مهدی ای است که باید در غیبتش،انتظارش را بکشند و در ظهورش،فرمانش را ببرند،و او سومین نفر از نسل من است و به خدایی که محمّد را به نبوّت برانگیخت و ما را به امامت ویژه ساخت،اگر جز یک روز از دنیا باقی نمانده باشد،خداوند،آن روز را آن اندازه دراز می گرداند که او در آن،قیام کند و زمین را از عدل و داد پر کند، همان گونه که از ظلم و ستم پر شده است،و خداوند-تبارک و تعالی-بی گمان، کارش را در یک شب سامان می دهد،همان گونه که کار هم سخنش موسی را سامان داد.او رفت تا آتشی برای خانواده اش برگیرد و بیاورد؛امّا با رسالت و نبوّت باز گشت»و سپس فرمود:«برترین اعمال پیروان ما،انتظار فَرَج است». (2)

ص:101

فَابتَدَأَنی فَقالَ لی:یا أبَا القاسِمِ،إنَّ القائِمَ مِنّا هُوَ المَهدِیُّ الَّذی یَجِبُ أن یُنتَظَرَ فی غَیبَتِهِ،ویُطاعَ فی ظُهورِهِ،وهُوَ الثّالِثُ مِن وُلدی،وَالَّذی بَعَثَ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله بِالنُّبُوَّةِ وخَصَّنا بِالإِمامَةِ،إنَّهُ لَو لَم یَبقَ مِنَ الدُّنیا إلّایَومٌ واحِدٌ لَطَوَّلَ اللّهُ ذلِکَ الیَومَ،حَتّی یَخرُجَ فیهِ فَیَملَأَ الأَرضَ قِسطاً وعَدلاً کَما مُلِئَت جَوراً وظُلماً،وإنَّ اللّهَ تَبارَکَ وتَعالی لَیُصلِحُ لَهُ أمرَهُ فی لَیلَةٍ،کَما أصلَحَ أمرَ کَلیمِهِ موسی علیه السلام،إذ ذَهَبَ لِیَقتَبِسَ لِأَهلِهِ ناراً فَرَجَعَ وهُوَ رَسولٌ نَبِیٌّ.

ثُمَّ قالَ علیه السلام:أفضَلُ أعمالِ شیعَتِنَا انتِظارُ الفَرَجِ.

1458.مسند ابن حنبل: حَدَّثَنا عَبدُ اللّهِ،حَدَّثَنی أبی،حَدَّثَنا فَضلُ بنُ دُکَینٍ،حَدَّثَنا یاسینُ العِجلِیُّ،عَن إبراهیمَ بنِ مُحَمَّدِ بنِ الحَنَفِیَّةِ،عَن أبیهِ،عَن عَلِیٍّ علیه السلام،قالَ:

قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:المَهدِیُّ مِنّا أهلَ البَیتِ یُصلِحُهُ اللّهُ فی لَیلَةٍ.

1459.شرح الأخبار: عَن عَلِیٍّ علیه السلام،أنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله قالَ:

المَهدِیُّ مِنّا أهلَ البَیتِ یُصلِحُهُ اللّهُ فی لَیلَةٍ واحِدَةٍ (1). (2)

راجع:ج 2 ص 116 ح 252 و ص 176 ح 320 ج 3 ص 162 ح 552

و ج 9 ص 186 ح 1744.

ص:102

1458.مسند ابن حنبل -با سندش به نقل از محمّد بن حنفیّه،از پدرش امام علی علیه السلام-:پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:«مهدی،از ما اهل بیت است.خداوند،کار او را در یک شب،سامان می دهد». (1)

1459.شرح الأخبار -به نقل از امام علی علیه السلام-:پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:«مهدی،از ما اهل بیت است و خداوند،کارش را در یک شب،سامان می دهد» (2). (3)

ر.ک:ج 2 ص 117 ح 252 و ص 177 ح 320.

و ج 3 ص 163 ح 552

و ج 9 ص 187 ح 1744.

ص:103

4/1:یقوم فی آخر الزمان

1460.کمال الدین عن أحمد بن فارس الأدیب عن شیخ من بنی راشد -فی ذِکرِ رُؤیَتِهِ الإِمامَ المَهدِیَّ علیه السلام ودُخولِهِ عَلَیهِ-:

فَدَخَلتُ البَیتَ،فَإِذا فَتیً جالِسٌ فی وَسَطِ البَیتِ،وقَد عُلِّقَ عَلی رَأسِهِ مِنَ السَّقفِ سَیفٌ طَویلٌ تَکادُ ظُبَتُهُ تَمَسُّ رَأسَهُ،وَالفَتی بَدرٌ یَلوحُ فی ظَلامٍ،فَسَلَّمتُ فَرَدَّ السَّلامَ بِأَلطَفِ الکَلامِ وأَحسَنِهِ،ثُمَّ قالَ لی:أتَدری مَن أنَا؟فَقُلتُ:لا وَاللّهِ، فَقالَ:أنَا القائِمُ مِن آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام،أنَا الَّذی أخرُجُ فی آخِرِ الزَّمانِ بِهذَا السَّیفِ- وأَشارَ إلَیهِ-فَأَملَأُ الأَرضَ قِسطاً وعَدلاً کَما مُلِئَت جَوراً وظُلماً.

1461.کمال الدین: حَدَّثَنا عَلِیُّ بنُ أحمَدَ بنِ موسی،قالَ:حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ أبی عَبدِ اللّهِ الکوفِیُّ،قالَ:حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ إسماعیلَ البَرمَکِیُّ،قالَ:حَدَّثَنا إسماعیلُ بنُ مالِکٍ، عَن مُحَمَّدِ بنِ سِنانٍ،عَن أبِی الجارودِ زِیادِ بنِ المُنذِرِ،عَن أبی جَعفَرٍ مُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ الباقِرِ،عَن أبیهِ،عَن جَدِّهِ علیهما السلام قالَ:قالَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام-وهُوَ عَلَی المِنبَرِ-:

یَخرُجُ رَجُلٌ مِن وُلدی فی آخِرِ الزَّمانِ أبیَضُ اللَّونِ،مُشرَبٌ بِالحُمرَةِ...فَلا یَبقی مُؤمِنٌ إلّاصارَ قَلبُهُ أشَدَّ مِن زُبَرِ الحَدیدِ،وأَعطاهُ اللّهُ تَعالی قُوَّةَ أربَعینَ رَجُلاً،ولا یَبقی مَیِّتٌ إلّادَخَلَت عَلَیهِ تِلکَ الفَرحَةُ فی قَلبِهِ وهُوَ فی قَبرِهِ،وهُم یَتَزاوَرونَ فی قُبورِهِم،ویَتَباشَرونَ بِقِیامِ القائِمِ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِ.

1462.کفایة الأثر: أخبَرَنا أبُو المُفَضَّلِ مُحَمَّدُ بنُ عَبدِ اللّهِ الشَّیبانِیُّ رحمه الله،قالَ:حَدَّثَنا عَبدُ الرَّزّاقِ بنُ سُلَیمانَ بنِ غالِبٍ الأَزدِیُّ،قالَ:[ حَدَّثَنا] (1)أبو عَبدِ اللّهِ الغَنِیُّ

ص:104

الحَسَنُ بنُ مَعالی،قالَ:حَدَّثَنا عَبدُ الوَهّابِ بنُ هَمّامٍ الحِمیَرِیُّ،قالَ:حَدَّثَنَا ابنُ أبی شَیبَةَ،قالَ:حَدَّثَنا شَریکُ الدّینِ (1)بنُ الرَّبیعِ،عَنِ القاسِمِ بنِ حَسّانَ،عَن جابِرِ بنِ عَبدِ اللّهِ الأَنصارِیِّ،عن رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله:

...ومِنّا مَهدِیُّ هذِهِ الاُمَّةِ إذا صارَتِ الدُّنیا هَرجاً ومَرجاً،وتَظاهَرَتِ الفِتَنُ وتَقَطَّعَتِ السُّبُلُ وأَغارَ بَعضُهُم عَلی بَعضٍ،فَلا کَبیرٌ یَرحَمُ صَغیراً ولا صَغیرٌ یُوَقِّرُ کَبیراً،فَیَبعَثُ اللّهُ عز و جل عِندَ ذلِکَ مَهدِیَّنَا التّاسِعَ مِن صُلبِ الحُسَینِ علیه السلام یَفتَحُ حُصونَ الضَّلالَةِ،وقُلوباً غُفلاً (2)،یَقومُ بِالدِّرَّةِ (3)فی آخِرِ الزَّمانِ کَما قُمتُ بِهِ فی أوَّلِ الزَّمانِ، ویَملَأُ الأَرضَ عَدلاً کَما مُلِئَت جَوراً.

1463.الغیبة للنعمانی: حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ هَمّامٍ،قالَ:حَدَّثَنا جَعفَرُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ مالِکٍ،قالَ:

حَدَّثَنا إسحاقُ بنُ سِنانٍ،قالَ:حَدَّثَنا عُبَیدُ بنُ خارِجَةَ،عَن عَلِیِّ بنِ عُثمانَ،عَن فُراتِ بنِ أحنَفَ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ،عَن آبائِهِ علیهم السلام،قالَ:...قالَ عَلِیٌّ علیه السلام:

أما وَاللّهِ لَاُقتَلَنَّ أنَا وَابنایَ هذانِ،ولَیَبعَثَنَّ اللّهُ رَجُلاً مِن وُلدی فی آخِرِ الزَّمانِ یُطالِبُ بِدِمائِنا،ولَیَغیبَنَّ عَنهُم؛تَمییزاً لِأَهلِ الضَّلالَةِ،حَتّی یَقولَ الجاهِلُ:ما للّهِ ِ فی آلِ مُحَمَّدٍ مِن حاجَةٍ.

1464.الغیبة للنعمانی: حَدَّثَنا أبو سُلَیمانَ أحمَدُ بنُ هَوذَةَ الباهِلِیُّ،قالَ:حَدَّثَنا أبو إسحاقَ

ص:106

پشت سر هم می آیند،و راهزنی می شود و یکدیگر را غارت می کنند و نه بزرگ به کوچک،رحم می کند و نه کوچک،بزرگ را محترم می شمارد،این هنگام است که خدای عز و جل،مهدی ما،نهمین فرزند از نسل حسین علیه السلام را بر می انگیزد تا دژهای گم راهی را فتح کند و دل های غافل (/مُهر خورده) را در آخِرْزمان با ضرب تازیانه بیدار کند (/بگشاید)،همان گونه که من در اوّلْ زمان به آن پرداختم،و زمین را از عدالت،پُر می کند،همان گونه که از ستم،پُر شده است». (1)

1463.الغیبة ،نعمانی-با سندش به نقل از فرات بن احنَف،از امام صادق از پدرانش علیهم السلام-:

امام علی علیه السلام فرمود:«هان! به خدا سوگند،من و این دو پسرم،کشته می شویم و خداوند،مردی از فرزندانم را در آخِرْزمان بر می انگیزد تا [انتقام] خون هایمان را بستانَد و از مردم غایب می شود تا گم راهان،مشخّص شوند و جاهل بگوید:خدا با خاندان محمّد،کاری ندارد». (2)

1464.الغیبة ،نعمانی-با سندش به نقل از ابان بن عثمان،از امام صادق علیه السلام-:پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:«جبرئیل علیه السلام اندکی پیش،نزد من بود و مرا خبر داد آن قائمی که در آخِرْزمان قیام می کند و زمین را پُر از عدل می کند [همان طور که از ظلم و جور،پُر شده باشد]، از نسل تو و از فرزندان حسین است». (3)

ص:107

إبراهیمُ بنُ إسحاقَ النَّهاوَندِیُّ بِنَهاوَندَ،سَنَةَ ثَلاثٍ وتِسعینَ ومِئَتَینِ،قالَ:حَدَّثَنا عَبدُ اللّهِ بنُ حَمّادٍ الأَنصارِیُّ فی شَهرِ رَمَضانَ،سَنَةَ تِسعٍ وعِشرینَ ومِئَتَینِ،عَن أبانِ بنِ عُثمانَ،قالَ:قالَ أبو عَبدِ اللّهِ جَعفَرُ بنُ مُحَمَّدٍ علیه السلام:

قالَ (رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله ):کانَ جَبرَئیلُ علیه السلام عِندی آنِفاً وأَخبَرَنی أنَّ القائِمَ الَّذی یخرُجُ فی آخِرِ الزَّمانِ فَیَملَأُ الأَرضَ عَدلاً کَما مُلِئَت ظُلماً وجَوراً مِن ذُرِّیَّتِکَ،مِن وُلدِ الحُسَینِ علیه السلام.

1465.المسترشد: حَدَّثَنا أبو حَفصٍ عُمَرُ بنُ عَلِیِّ بنِ یَحیی،قالَ:حَدَّثَنا قَیسُ بنُ حَفصٍ، قالَ:حَدَّثَنا یونُسُ،عَن عَلِیِّ بنِ حَزَوَّرٍ،عَنِ الأَصبَغِ بنِ نُباتَةَ،عَن عَلِیٍّ علیه السلام،قالَ:

...وَالمَهدِیُّ الَّذی یخرُجُ فی آخِرِ الزَّمانِ مِن وُلدِ عَبدِ المُطَّلِبِ،نِحلَةً مِنَ اللّهِ لَم یُعطِ الأَوَّلینَ وَالآخِرینَ مِثلَها.

1466.دلائل الإمامة: بِإِسنادِهِ (1)عَن أبی عَلِیٍّ النَّهاوَندِیِّ،قالَ:حَدَّثَنا إسحاقُ،عَن یَحیَی بنِ سُلَیمٍ،قالَ:حَدَّثَنا هِشامُ بنُ حَسّانَ،عَنِ المُعَلَّی بنِ أبِی المُعَلّی،عَن أبِی الصِّدّیقِ النّاجی،عَن أبی سَعیدٍ الخُدرِیِّ،قالَ:قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:

أبشِروا بِالمَهدِیِّ،فَإِنَّهُ یَأتی فی آخِرِ الزَّمانِ عَلی شِدَّةٍ وزَلازِلَ،یَسَعُ اللّهُ لَهُ الأَرضَ عَدلاً وقِسطاً.

1467.الأمالی للطوسی عن الحسین بن زید بن علی عن الإمام الصادق علیه السلام عن أبیه عن جدّه علیهم السلام عن جابر بن عبد اللّه الأنصاری عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله: فَمِن ذُرِّیَّةِ هذا-وأَشارَ

ص:108

1465.المسترشد -با سندش از اصبغ بن نُباته-:علی علیه السلام فرمود:«مهدی که در آخِرْزمان قیام می کند،از اولاد عبد المطّلب است،و عطا و بخششی از سوی خداست که مثل آن را به اوّلین و آخرین،نداده است». (1)

1466.دلائل الإمامة -با سندش به نقل از ابو سعید خُدری-:پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:«شما را به مهدی بشارت باد! در آخِرْزمان،در سختی و زلزله ها می آید.خداوند،زمین را برایش از عدل و داد می گسترد». (2)

1467.الأمالی ،طوسی-با سندش به نقل از حسین بن زید بن علی،از امام صادق علیه السلام،از پدرش،از جدّش [امام زین العابدین علیهم السلام ]،از جابر بن عبد اللّه-:پیامبر خدا صلی الله علیه و آله [با اشاره به امام حسین علیه السلام ] فرمود:«مردی از نسل این است [و افزود:] در

ص:109

إلَی الحُسَینِ علیه السلام-رَجُلٌ یَخرُجُ فی آخِرِ الزَّمانِ یَملَأُ الأَرضَ عَدلاً کَما مُلِئَت ظُلماً وجَوراً.

1468.کشف الغمّة: حَدَّثَنی أبُو القاسِمِ طاهِرُ بنُ هارونَ بنِ موسَی العَلَوِیُّ،عَن أبیهِ هارونَ، عَن أبیهِ موسی،قالَ:قالَ سَیِّدی جَعفَرُ بنُ مُحَمَّدٍ علیه السلام:

الخَلَفُ الصّالِحُ مِن وُلدی وهُوَ المَهدِیُّ،اسمُهُ مُحَمَّدٌ وکُنیَتُهُ أبُو القاسِمِ،یَخرُجُ فی آخِرِ الزَّمانِ

1469.الغیبة للطوسی: مُحَمَّدُ بنُ إسحاقَ المُقری،عَن عَلِیِّ بنِ العَبّاسِ المُقانِعِیِّ،عَن بَکّارِ بنِ أحمَدَ،عَنِ الحَسَنِ بنِ الحُسَینِ،عَن سُفیانَ الجَریرِیِّ،عَن عَبدِ المُؤمِنِ،عَنِ الحارِثِ بنِ حَصیرَةَ،عَن عُمارَةَ بنِ جُوَینٍ العَبدِیِّ،عَن أبی سَعیدٍ الخُدرِیِّ:سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ عَلَی المِنبَرِ:

إنَّ المَهدِیَّ مِن عِترَتی مِن أهلِ بَیتی،یَخرُجُ فی آخِرِ الزَّمانِ.

1470.المستدرک علی الصحیحین: أخبَرَنِیَ الحُسَینُ بنُ عَلِیِّ بنِ مُحَمَّدِ بنِ یَحیَی التَّمیمِیُّ، أنبَأَنا أبو مُحَمَّدٍ الحَسَنُ بنُ إبراهیمَ بنِ حَیدَرٍ الحِمیَرِیُّ بِالکوفَةِ،حَدَّثَنَا القاسِمُ بنُ خَلیفَةَ،حَدَّثَنا أبو یَحیی عَبدُ الحَمیدِ بنُ عَبدِ الرَّحمنِ الحَمانِیُّ،حَدَّثَنا عُمَرُ بنُ عُبَیدِ اللّهِ العَدَوِیُّ،عَن مُعاوِیَةَ بنِ قُرَّةَ،عَن أبِی الصِّدّیقِ النّاجی،عَن أبی سَعیدٍ الخُدرِیِّ، قالَ:قالَ نَبِیُّ اللّهِ صلی الله علیه و آله:

یَنزِلُ بِاُمَّتی فی آخِرِ الزَّمانِ بَلاءٌ شَدیدٌ مِن سُلطانِهِم لَم یُسمَع بَلاءٌ أشَدُّ مِنهُ،حَتّی تَضیقُ عَنهُمُ الأَرضُ الرَّحبَةَ،وحَتّی یُملَأَ الأَرضُ جَوراً وظُلماً،لا یَجِدُ المُؤمِنُ

ص:110

آخِرْزمان،قیام می کند و زمین را از عدل،آکنده می کند،همان گونه که از بیداد و ستم،پُر شده است». (1)

1468.کشف الغُمّة -به نقل از ابو القاسم طاهر علوی،از پدرش هارون،از پدرش موسی-:

سرورم امام جعفر صادق علیه السلام فرمود:«جانشین شایسته از نسلم،مهدی،نامش محمّد و کنیه اش ابو القاسم است،در آخِرْزمان،خروج می کند». (2)

1469.الغیبة ،طوسی-با سندش به نقل از ابو سعید خُدری-:شنیدم پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بر منبر می فرماید:«مهدی،از عترتم،از خاندان من است،در آخِرْزمان،قیام می کند». (3)

1470.المستدرک علی الصحیحین -با سندش به نقل از ابو سعید خُدری-:پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:«در آخِرْزمان،بلایی سخت از سوی حاکمشان بر آنها فرود می آید که سخت تر از آن شنیده نشده است تا آن جا که زمین وسیع بر آنها تنگ می شود و زمین،از ظلم و ستم،پُر می شود تا آن جا که هیچ کس پناهگاهی برای فرار از ظلم نمی یابد.پس خداوند،مردی از خاندانم را بر می انگیزد تا زمین را از عدل و داد،پُر کند،همان گونه که از ظلم و ستم،پُر شده است». (4)

ص:111

مَلجَأً یَلتَجِئُ إلَیهِ مِنَ الظُّلمِ،فَیَبعَثُ اللّهُ عَزَّ وجَلَّ رَجُلاً مِن عِترَتی،فَیَملَأُ الأَرضَ قِسطاً وعَدلاً کَما مُلِئَت ظُلماً وجَوراً.

1471.صحیح مسلم: حَدَّثَنی زُهَیرُ بنُ حَربٍ،حَدَّثَنا عَبدُ الصَّمَدِ بنُ عَبدِ الوارِثِ،حَدَّثَنا أبی،حَدَّثَنا داودَ،عَن أبی نَضرَةَ،عَن أبی سَعیدٍ وجابِرِ بنِ عَبدِ اللّهِ،قالا:قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:

یَکونُ فی آخِرِ الزَّمانِ خَلیفَةٌ یَقسِمُ المالَ ولا یَعُدُّهُ.

1472.مسند ابن حنبل: حَدَّثَنا عَبدُ اللّهِ،حَدَّثَنی أبی،حَدَّثَنَا ابنُ أبی عَدِیٍّ،عَن داودَ،عَن أبی نَضرَةَ،عَن أبی سَعیدٍ،قالَ:قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:

یَکونُ فی آخِرِ الزَّمانِ خَلیفَةٌ یُعطِی المالَ ولا یَعُدُّهُ عَدّاً.

ر.ک:ج 2 ص 84 ح 236 و 237

وج 3 ص 154 ح 540

وج 8 ص 292 ح 1598

وج 9 ص 176 ح 1730 و ص 196 ح 1754 و 1755 و....

ص:112

1471.صحیح مسلم -با سندش به نقل از ابو سعید و جابر بن عبد اللّه-:پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

«در آخِرْزمان،خلیفه ای خواهد بود که مال را تقسیم می کند،بی آن که بشمارد». (1)

1472.مسند ابن حنبل -با سندش به نقل از ابو سعید-:پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:«در آخِرْزمان، خلیفه ای خواهد بود که مال را عطا می کند،بی آن که آن را بشمُرَد». (2)

ر.ک:ج 2 ص 85 ح 236 و 237

و ج 3 ص 155 ح 540

و ج 8 ص 293 ح 1598

و ج 9 ص 177 ح 1730 و ص 19 ح 1754 و ح 1754 و....

ص:113

ص:114

داشته و حتّی تطابق کامل دارد؟و آیا نشانه های ظهور امام مهدی علیه السلام همان نشانه های رسیدن زمان به انتهای خود و بر پا شدن قیامت است یا تفاوت دارد؟به نظر می رسد دسته بندی احادیث در بردارنده اصطلاح آخِرْزمان،ما را در رسیدن به پاسخ،یاری رسانَد.

خوشا به حال امّت او،اگر به راه و روش او مرا دیدار کنند! همۀ زمینیان،او را می ستایند و آسمانیان،برایش آمرزش می طلبند.امانت دار و خجسته است.

پاکیزه و پاک [نهاد] است.بهترینِ آیندگان در نزد من است.در آخِرْزمان است.هر گاه ظهور کند،آسمان،سَرِ مَشک هایش را شُل می کند و زمین،گُل های خود را می رویانَد تا مردمان،برکت ببینند،و بر هر چه دست نهد،آن را برایشان بابرکت می سازم.پُرهمسر و کم فرزند است.در مکّه،جایگاه بنیادگذاری [کعبه به وسیلۀ] ابراهیم،سکونت دارد.

2.حدیثی نبوی،ظهور خوارج شورشگر بر امام علی علیه السلام را در دورۀ آخِرْزمان دانسته است.متن آن را از زبان خود امام علی علیه السلام می آوریم:

سَمِعْتُ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ:یَأتی فی آخِرِ الزَّمانِ قَومٌ حُدَثاءُ الأَسنانِ،سُفَهاءُ الأَحلامِ،یَقولونَ مِن خَیرِ قَولِ البَرِیَّةِ،یَمرُقونَ مِنَ الإِسلامِ کَما یَمرُقُ السَّهمُ مِنَ الرَّمِیَّةِ،لا یُجاوِزُ إیمانُهُم حَناجِرَهُم،فَأَینَما لَقیتُموهُم فَاقتُلوهُم؛فَإِنَّ فی قَتلِهِم أجراً لِمَن قَتَلَهُم یَومَ القِیامَةِ. (1)

شنیدم پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می فرماید:«در آخِرْزمان،گروهی می آیند که تازه سال و کم خردند.بهترین سخنان مردمان را بر زبان می رانند؛ولی از اسلام بیرون می روند،آن گونه که تیر از هدف در می گذرد.ایمانشان،از گلویشان فروتر نمی رود.هر کجا آنها را یافتید،بکُشید که کُشتنشان برای کشندۀ آنان روز قیامت، پاداش در پی دارد».

3.چند حدیث،به وقوع رویدادها و بیان برخی اوصاف آخِرْزمان و مردم آن پرداخته اند که قابل انطباق بر عصر غیبت حجّت خدا هستند؛مانند این حدیث ابوبصیر،از امام باقر علیه السلام:

قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله ذاتَ یَومٍ وَ عِندَهُ جَماعَةٌ مِن أصحابِهِ:اللّهّمَ لَقِّنی إخوانی

ص:117

-مَرَّتَینِ-فَقالَ مَن حَولَهُ مِن أصحابِهِ:أما نَحنُ إخوانُکَ یا رَسولَ اللّهِ؟!

فَقالَ:لا،إنَّکُم أصحابی،و إخوانی قَومٌ مِن آخِرِ الزَّمانِ آمَنوا بی وَ لَم یَرَونی،لَقَد عَرَّفَنیهِمُ اللّهُ بِأَسمائِهِم وَ أَسماءِ آبائِهِم مِن قَبلِ أن یُخرِجَهُم مِن أصلابِ آبائِهِم وَ أَرحامِ امَّهاتِهِم،لَأَحَدُهُم أشَدُّ بَقِیَّةً عَلی دینِهِ مِن خَرطِ القَتادِ فِی اللَّیلَةِ الظَّلماءِ،أو کَالقابِضِ عَلی جَمرِ الغَضی،اُولئِکَ مَصابیحُ الدُّجی،یُنَجیهِمُ اللّهُ مِن کُلِّ فِتنَةٍ غَبرآءَ مُظلِمَةٍ. (1)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله روزی نزد گروهی از یارانش دو بار فرمود:«بار خدایا! برادرانم را به من بنمایان».یاران گِرد ایشان گفتند:ای پیامبر خدا! آیا ما برادران تو نیستیم؟! فرمود:«نه،شما همراهان من هستید؛برادرانم کسانی در آخِرْزمان اند که به من ایمان آورده اند با آن که مرا ندیده اند.خداوند،نام آنان و نام پدرانشان را به من شناسانده،پیش ار آن که از پشت پدرانشان و رَحِم مادرانشان بیرون بیایند.هر یک از آنان در پایداری بر دینش رنجی بیشتر از [با کف دست] پیراستن شاخۀ [پُر خار] درخت قتاد در شبِ تاریک و یا بر کف گرفتن چوب سوزان درخت غضا را تحمّل می کند». (2)

4.احادیثی که بر وقوع ظهور امام مهدی علیه السلام و قیام ایشان در آخِرْزمان،دلالت دارند.تعداد این احادیث،از بقیّۀ احادیث،بیشتر است که در باب مربوط به خود آمده اند.

5.حوادثی که به روزگار پیش از قیامت،ناظر هستند و حوادث انتهایی عمر دنیا را بازگو می کنند.این احادیث نیز پُرشمارند و با مفهوم قرآنی«إشراط الساعة» (3)به معنای نشانه های قیامت،مرتبط اند.در حدیثی به نقل از حُذَیفة بن اسید غفاری می خوانیم:

ص:118

کُنَّا جُلُوساً فِی المَدِینَةِ فِی ظِلِّ حَائِطٍ قَالَ:وَ کَانَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله فِی غُرفَةٍ فَاطَّلَعَ عَلَینَا فَقَالَ:فِیمَ أَنتُم فَقُلنَا:نَتَحَدَّثُ قَالَ:عَمَّ ذَا؟قُلنَا:عَنِ السَّاعَةِ فَقَالَ:إِنَّکُم لَا تَرَونَ السَّاعَةَ حَتَّی تَرَونَ قَبلَهَا عَشرَ آیَاتٍ:طُلُوعَ الشَّمسِ مِن مَغرِبِهَا وَ الدَّجَّالَ وَ دَابَّةَ الأَرضِ وَ ثَلَاثَةَ خُسُوفٍ فِی الأَرضِ:خَسفٌ بِالمَشرِقِ وَ خَسفٌ بِالمَغرِبِ وَ خَسفٌ بِجَزِیرَةِ العَرَبِ وَ خُرُوجُ عِیسَی بنِ مَریَمَ علیه السلام وَ خُرُوجُ یَأجُوجَ وَ مَأجُوجَ وَ تَکُونُ فِی آخِرِ الزَّمَانِ نَارٌ تَخرُجُ مِنَ الیَمَنِ مِن قَعرِ الأَرضِ لَا تَدَعُ خَلفَهَا أَحَداً تَسُوقُ النَّاسَ إِلَی المَحشَرِ کُلَّمَا قَامُوا قَامَت لَهُم تَسُوقُهُم إِلَی المَحشَرِ. (1)

در سایۀ دیواری در مدینه نشسته بودیم و پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در اتاقی بود.نظرش به ما افتاد و فرمود:«چه می کنید؟».گفتیم:با هم صحبت می کنیم.فرمود:«از چه؟».

گفتیم:از قیامت.فرمود:«شما قیامت را نخواهید دید تا آن که پیش از آن،ده نشانه ببینید:سر زدن آفتاب از مغرب،دجّال،جنبندۀ مخصوصی بر روی زمین و سه فرو رفتن در زمین:یکی در خاور،یکی در باختر و یکی در جزیرة العرب،و خروج عیسی بن مریم و خروج یأجوج و مأجوج.در پایان عمر دنیا،آتشی از درون زمین در یمن بیرون می آید که هیچ کس را پشت سرِ خود نمی گذارد و مردم را به صحرای محشر می راند.هر جا که بایستند،آتش هم می ایستد و آنان را به محشر می رانَد.

حوادث پس از بعثت محمّد صلی الله علیه و آله و پیش از قیام رستاخیز،رُخ داده و یا خواهند داد.

این،بدان معناست که دورۀ آخِرْزمان،دوره خیلی کوتاهی نیست و هیچ یک از این حوادث،به تنهایی،همۀ دوره آخِرْزمان را پوشش نمی دهد؛بلکه همۀ این رویدادها، بخشی از آن هستند و در درون آن،روی می دهند.

شاید اشکال شود که در احادیثی از پیامبر اکرم،ایشان فاصلۀ بعثت خویش و رستاخیز،یعنی کلّ آخِرْزمان را به اندازۀ فاصله میان انگشتان اشاره و میانۀ خود دانسته (1)و یا در حدیثی دیگر،نسبت باقی ماندۀ عمر دنیا را به مقدار سپری شده از آن،مانند نسبت مدّت عصر تا غروب آفتاب به طول روز،دانسته است. (2)

پاسخ آن است که اگر مقصود حدیث از عمر دنیا،دورۀ تاریخی و تمدّنی بشر باشد،آن گاه با توجّه به تاریخ چند هزار سالۀ بشر،بخش کوچکی از آن نیز چند قرن را در بر می گیرد،و اگر مقصود،عمر طبیعی کرۀ زمین و یا همۀ دنیا باشد که میلیون ها سال تخمین زده شده است،آن گاه بخش کوچکی از آن،هزاران سال می شود.

ترتیب تاریخی حوادث برشمرده شده نیز به روشنی نشان می دهد که دورۀ غیبت مهدی علیه السلام،ظهور امام و قیام و حکومت حضرت حجّت علیه السلام با آخِرْزمان،تطابق کامل ندارد؛بلکه هر یک،بخشی از آخِرْزمان و قطعه ای از این دورۀ تاریخی است که در پی هم می آیند.به سخن دیگر،آخِرْزمان،پیش از غیبت حجّت خدا،یعنی از روزگار محمّد صلی الله علیه و آله آغاز شده و تا دورۀ ظهور،ادامه دارد و روزگار قیام و حکومت و رجعت را پوشش خواهد داد،هر چند ممکن است انتهای رجعت و حکومت بر پا

ص:120

شده به وسیلۀ امام مهدی علیه السلام بر انتهای آخِرْزمان،منطبق بوده،به رستاخیز،متّصل شود.با این بیان،می توان حوادث ناظر به«إشراط الساعة»را که در احادیث متعدّدی بازگو شده اند،از حوادث ناظر به قیام مهدی علیه السلام،جدا نمود و تنها به حوادث مربوط به قیام پرداخت.با گردآوری این پیشامدها،می توان به گونه ای تخمینی،به پیش بینی تقریبی دوری و نزدیکی ظهور پرداخت.برای این کار به تعیین مفهوم اوّلْ زمان نیز نیاز داریم.

پشت سر هم می آیند و راهزنی می شود و یکدیگر را غارت می کنند و نه بزرگ،به کوچک رحم می کند و نه کوچک،بزرگ را محترم می شمارد،این هنگام است که خدای عز و جل،مهدی ما،نهمین فرزند از نسل حسین علیه السلام را بر می انگیزد تا دژهای گم راهی را فتح کند و دل های غافل (/مُهرخورده] را در آخِرْزمان با ضرب تازیانه بیدار کند (/بگشاید)،همان گونه که من در اوّلْ زمان به آن پرداختم،و زمین را از عدالت،پُر می کند،همان گونه که از ستم،پُر شده است.

این احادیث،بخشی از مطالب گفته شده،یعنی اطلاق آخِرْزمان بر عصر بعثت پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله را دچار مشکل می نماید،امّا با بررسی بیشتر و دست یابی به احادیث دیگر که مفهوم«اوّلْ زمان»را بر زمان های دورتری،مانند روزگار نوح علیه السلام (1)و اصحاب کهف (2)اطلاق کرده اند و نیز برخی احادیث دیگر، (3)می توان چنین گفت:

ص:122

«اوّلْ زمان»،مفهومی نسبی است.این مفهوم،گاه نسبت به دوران اوّلیۀ تاریخ،نظر دارد،یعنی روزگاری که آدم علیه السلام پا به زمین نهاد و پیامبران نخستین،مانند آدم علیه السلام و نوح علیه السلام،مبعوث شدند تا تمدّن انسانی را پایه گذاری کنند؛و گاه نیز به اوّلین قطعۀ زمانی از آخرین حلقۀ تمدّن بشر که به وسیله پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله بنیاد نهاده شد و در پایان خود با ظهور منجی بشر،بر همۀ آیین های دیگر غلبه می یابد.

خاطرنشان می کنیم این مفهوم را نباید بر اوّلْ زمان حقیقی و طبیعی تطبیق دهیم؛ زیرا با توجّه به عمر چندین میلیون سالۀ زمین و دنیا،سرآغاز آن،و در نتیجه میانه و انتهای آن برای ما انسان ها مبهم و مفهومی ناشناخته است و ارجاع و نام بردن از آن، شایستۀ سخن معصومان نیست؛زیرا به نظر می رسد ایشان در صدد ارائۀ مفاهیم تاریخی و نه طبیعی در این زمینه بوده اند تا با راه نمایی و روشن نمودن ذهن ما نسبت به رویدادهای تاریخی،با آمادگی نسبی به دوره های پُر پیچ و تاب تاریخ در آییم و از فتنه ها و پیشامدهای سخت آن به سلامت برهیم.

در هر صورت،مفهوم آخِرْزمان،اگر با مفهوم اوّلْ زمان تاریخی به معنای روزگار هبوط آدم علیه السلام و بعثت پیامبران نخستین،سنجیده شود،می تواند معنایی وسیع تر داشته باشد و دورۀ نسبتاً طولانی عصر بعثت پیامبر صلی الله علیه و آله تا رستاخیز را در بر بگیرد و اگر در مقابل اوّلْ زمان به معنای روزگار بعثت محمّد صلی الله علیه و آله قرار گیرد،می تواند به هر دو دورۀ روزگار غیبت و ظهور،و نیز دورۀ پیش از رستاخیز،اطلاق شود.در هر حال و در هر یک از این دو معنا،مفهوم آخِرْزمان،در بردارنده دورۀ غیبت و قیام امام مهدی علیه السلام و نیز حوادث پیش از رستاخیز است.

ص:123

در زبور بعد از ذکر (تورات) نوشته ایم که این زمین را بندگان صالح من به میراث خواهند برد».

در این نگرش،قرآن بی آن که نامی از آخِرْزمان ببرد،به ظهور دولت حق و غلبۀ عمومی آن بر همۀ مشرکان و وراثت صالحان زمین،پرداخته است که چون ظرفی جز آخِرْزمان برای آن تصوّر نمی شود و راهی جز حکومت جهانی و عدالت گستر مهدوی برای آن ترسیم نگشته است،می تواند اشاره به قیام مهدوی باشد.شاید بتوان آنچه در انجیل و تورات در بارۀ وقایع آخِرْزمان و ظهور منجی آمده است، تأییدی بر این نگرش دانست. (1)

ص:125

5/1:یَقومُ فی وَترٍ مِنَ السِّنینَ

1473.الغیبة للنعمانی: حَدَّثَنا أحمَدُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ سَعیدٍ،قالَ:حَدَّثَنی أحمَدُ بنُ یوسُفَ بنِ یَعقوبَ أبُو الحَسَنِ الجُعفِیُّ،قالَ:حَدَّثَنی إسماعیلُ بنُ مِهرانَ،قالَ:حَدَّثَنَا الحَسَنُ بنُ عَلِیِّ بنِ أبی حَمزَةَ،عَن أبیهِ ووُهَیبٍ،عَن أبی بَصیرٍ،عَن أبی جَعفَرٍ علیه السلام قالَ:

یَقومُ القائِمُ علیه السلام فی وَترٍ مِنَ السِّنینَ:تِسعٍ،واحِدَةٍ،ثَلاثٍ،خَمسٍ.

1474.الغیبة للطوسی: الفَضلُ،عَنِ ابنِ مَحبوبٍ،عَن عَلِیِّ بنِ أبی حَمزَةَ،عَن أبی بَصیرٍ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام،قالَ:

لا یَخرُجُ القائِمُ إلّافی وَترٍ مِنَ السِّنینَ:تِسعٍ وثَلاثٍ وخَمسٍ وإحدی (1).

1475.الإرشاد: رَوَی الحَسَنُ بنُ مَحبوبٍ،عَن عَلِیِّ بنِ أبی حَمزَةَ،عَن أبی بَصیرٍ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام قالَ:

لا یَخرُجُ القائِمُ علیه السلام إلاّ فی وَترٍ مِنَ السِّنینَ:سَنَةِ إحدی،أو ثَلاثٍ،أو خَمسٍ،أو سَبعٍ،أو تِسعٍ.

6/1:الأخبار الواردة فی یَومِ قِیامِهِ

الف-یَومُ عاشوراءَ

1476.تهذیب الأحکام: أحمَدُ بنُ مُحَمَّدٍ،عَن عَلِیِّ بنِ الحَکَمِ،عَنِ ابنِ أبی حَمزَةَ،عَن

ص:126

أبی بَصیرٍ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام قالَ:قالَ أبو جَعفَرٍ علیه السلام:

یَخرُجُ القائِمُ علیه السلام یَومَ السَّبتِ یَومَ عاشوراءَ،الیَومُ الَّذی قُتِلَ فیهِ الحُسَینُ علیه السلام.

1477.الغیبةللطوسی: الفَضلُ،عَن مُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ،عَن مُحَمَّدِ بنِ سِنانٍ،عَن حَیِّ بنِ مَروانَ،عَن عَلِیِّ بنِ مَهزِیارَ،قالَ:قالَ أبو جَعفَرٍ علیه السلام:

کَأَنّی بِالقائِمِ یَومَ عاشوراءَ یَومَ السَّبتِ،قائِماً بَینَ الرُّکنِ وَالمَقامِ،بَینَ یَدَیهِ جَبرَئیلُ علیه السلام یُنادی البَیعَةَ للّهِ ِ،فَیَملَؤُها عَدلاً کَما مُلِئَت ظُلماً وجَوراً.

1478.الإرشاد: الفَضلُ بنُ شاذانَ،عَن مُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ الکوفِیِّ،عَن وُهَیبِ بنِ حَفصٍ،عَن أبی بَصیرٍ،قالَ:قالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام:

یُنادی بِاسمِ القائِمِ علیه السلام فی لَیلَةِ ثَلاثٍ وعِشرینَ،ویَقومُ فی یَومِ عاشوراءَ،وهُوَ الیَومُ الَّذی قُتِلَ فیهِ الحُسَینُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام،لَکَأَنّی (1)بِهِ فی یَومِ السَّبتِ العاشِرِ مِنَ المُحَرَّمِ،قائِماً بَینَ الرُّکنِ وَالمَقامِ،جَبرَئیلُ علیه السلام عَلی (یَدِهِ الیُمنی) یُنادِی البَیعَةَ للّهِ ِ، فَتَصیرُ إلَیهِ شیعَتُهُ مِن أطرافِ الأَرضِ،تُطوی لَهُم طَیّاً حَتّی یُبایِعوهُ،فَیَمَلَأُ اللّهُ بِهِ الأَرضَ عَدلاً کَما مُلِئَت ظُلماً وجَوراً.

راجع:ص 136 (یوم السبت)

ب-یَومُ النَّیروزِ

1479.المهذّب البارع -فی بَیانِ فَضلِ یَومِ النَّیروزِ-:حَدَّثَنی بِهِ المَولَی السَّیِّدُ المُرتَضَی العَلّامَةُ بَهاءُ الدّینِ عَلِیُّ بنُ عَبدِ الحَمیدِ النَّسّابَةُ دامَت فَضائِلُهُ،ما رَواهُ بِإِسنادِهِ إلَی المُعَلَّی بنِ خُنَیسٍ،عَنِ الصّادِقِ علیه السلام:

ص:128

قیام می کند». (1)

1477.الغیبة ،طوسی-با سندش به نقل از علی بن مهزیار-:امام باقر علیه السلام فرمود:«گویی قائم علیه السلام را می بینم که روز عاشورا،شنبه میان رکن [حجر الأسود] و مقام [ابراهیم] ایستاده و جبرئیل،پیش رویش ندا می دهد:"بیعت،از آنِ خداوند است".و او آن (زمین) را از عدالت پر می کند،همان گونه که از ظلم و ستم پر شده است». (2)

1478.الإرشاد -با سندش به نقل از ابو بصیر-:امام صادق علیه السلام فرمود:«شب بیست و سوم [ماه رمضان]،نام قائم را [از آسمان] ندا می دهند و روز عاشورا قیام می کند و آن،همان روز شهادت حسین بن علی علیه السلام است.گویی همراه او هستم که روز شنبه دهم محرّم،میان رکن [حجر الأسود] و مقام [ابراهیم] ایستاده و جبرئیل،سمت راست اوست و ندا می دهد:"بیعت،از آنِ خداست" و شیعۀ او از اطراف زمین به سویش حرکت می کنند و زمین برایشان پیچیده [و حرکتشان سریع] می شود تا با او بیعت کنند و خداوند،زمین را با دست او از عدالت پر می کند،همان گونه که از ظلم و ستم پر شده است». (3)ر.ک:ص 137 (روز شنبه)

إنَّ یَومَ النَّیروزِ هُوَ الیَومُ الَّذی أخَذَ فیهِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِأَمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام العَهدَ بِغدَیرِ خُمٍّ،فَأَقِرّوا فیهِ بِالوَلایَةِ،فَطوبی لِمَن ثَبَتَ عَلَیها،وَالوَیلُ لِمَن نَکَثَها.

وهُوَ الیَومُ الَّذی فیهِ وَجَّهَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً إلی وادِی الجِنِّ،فَأَخَذَ عَلَیهِمُ العُهودَ وَالمَواثیقَ.

وهُوَ الیَومُ الَّذی ظَفِرَ فیهِ بِأَهلِ النَّهرَوانِ،وقَتَلَ ذَا الثُّدَیَّةِ.

وهُوَ الیَومُ الَّذی یَظهَرُ فیهِ قائِمُنا أهلَ البَیتِ ووُلاةُ الأَمرِ (1)،ویُظفِرُهُ اللّهُ بِالدَّجّالِ فَیَصلِبُهُ عَلی کُناسَةِ (2)الکوفَةِ،وما مِن یَومِ نَیروزٍ إلّاونَحنُ نَتَوَقَّعُ فیهِ الفَرَجَ،لِأَ نَّهُ مِن أیّامِنا،حَفِظَهُ الفُرسُ وضَیَّعتُموهُ.

1480.بحار الأنوار: رَأَیتُ فی بَعضِ الکُتَبِ المُعتَبَرَةِ:رَوی فَضلُ اللّهِ بنُ عَلِیِّ بنِ عُبَیدِ اللّهِ بنِ مُحَمَّدِ بنِ عَبدِ اللّهِ بنِ مُحَمَّدِ بنِ مُحَمَّدِ بنِ عُبَیدِ اللّهِ بنِ الحُسَینِ بنِ عَلِیِّ بنِ مُحَمَّدِ بنِ الحَسَنِ بنِ جَعفَرِ بنِ الحَسَنِ بنِ الحَسَنِ بنِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ-تَوَلّاهُ اللّهُ فِی الدّارَینِ بِالحُسنی-عَن أبی عَبدِ اللّهِ جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدِ بنِ أحمَدَ بنِ العَبّاسِ الدّوریستِیِّ،عَن أبی مُحَمَّدٍ جَعفَرِ بنِ أحمَدَ بنِ عَلِیٍّ المونِسِیِّ القُمِّیِّ،عَن عَلِیِّ بنِ بِلالٍ،عَن أحمَدَ بنِ مُحَمَّدِ بنِ یوسُفَ،عَن حَبیبِ الخَیرِ،عَن مُحَمَّدِ بنِ الحُسَینِ الصّائِغِ،عَن أبیِه،عَن مُعَلَّی بنِ خُنَیسٍ،قالَ:

دَخَلتُ عَلَی الصّادِقِ جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام یَومَ النَّیروزِ،فَقالَ علیه السلام:أتَعرِفُ هذَا الیَومَ؟قُلتُ:جُعِلتُ فِداکَ،هذا یَومٌ تُعَظِّمُهُ العَجَمُ وتَتَهادی فیهِ.

ص:130

مؤمنان علیه السلام [از مردم] پیمان گرفت.پس در این روز به ولایتش اقرار کنید و خوشا به حال کسی که بر آن پیمان،استوار بماند و وای بر کسی که آن را بشکند!

و آن،همان روزی است که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله علی را به وادی جِن فرستاد و از آنها عهد و پیمان هایی گرفت.

و آن،روزی است که علی علیه السلام بر نهروانیان،پیروز شد و [رهبرشان] ذو الثُّدَیّه را کشت.

و آن،روزی است که قائم ما اهل بیت و والیان امر،ظهور می کند (1)و خداوند،او را بر دجّال،پیروز می کند و وی را در محلّۀ کُناسه در کوفه به دار می کشد و هیچ نوروزی نیست،جز آن که ما منتظر فَرَج در آن هستیم؛زیرا آن از روزهای ماست.

فارس ها آن را پاس داشتند و شما تباهش نمودید». (2)

1480.بحار الأنوار -با سندش به نقل از معلّی بن خنیس-:نوروز بر امام جعفر صادق علیه السلام وارد شدم.به من فرمود:«آیا امروز را می شناسی؟».

گفتم:فدایت شوم! این،روزی است که فارس ها آن را بزرگ می دارند و در آن روز به هم هدیه می دهند.

امام صادق علیه السلام فرمود:«سوگند به خانۀ کهن (کعبه) در مکّه،این کارِ آنها به خاطر یک امر کهن است که برایت تفسیرش می کنم تا بدانی».

گفتم:ای سَرور من! دانستن این از طریق شما،برایم بهتر از آن است که مردگانم زنده شوند و دشمنانم بمیرند!

فرمود:«ای معلّی! نوروز،همان روزی است که خداوند از بندگانش پیمان گرفت

ص:131

فَقالَ أبو عَبدِ اللّهِ الصّادِقُ علیه السلام:وَالبَیتِ العَتیقِ الَّذی بِمَکَّةَ ! ما هذا إلّالِأَمرٍ قَدیمٍ افَسِّرُهُ لَکَ حَتّی تَفهَمَهُ.قُلتُ:یا سَیِّدی ! إنَّ عِلمَ هذا مِن عِندِکَ أحَبُّ إلَیَّ مِن أن یَعیشَ أمواتی وتَموتَ أعدائی !

فَقالَ:یا مُعَلّی ! إنَّ یَومَ النَّیروزِ هُوَ الیَومُ الَّذی أخَذَ اللّهُ فیهِ مَواثیقَ العِبادِ أن یَعبُدوهُ ولا یُشرِکوا بِهِ شَیئاً،وأَن یُؤمِنوا بِرُسُلِهِ وحُجَجِهِ،وأَن یُؤمِنوا بِالأَئِمَّةِ علیهم السلام، وهُوَ أوَّلُ یَومٍ طَلَعَت فیهِ الشَّمسُ،وهَبَّت بِهِ الرِّیاحُ،وخُلِقَت فیهِ زَهرَةُ الأَرضِ، وهُوَ الیَومُ الَّذِی استَوَت فیهِ سَفینَةُ نوحٍ علیه السلام عَلَی الجودِیِّ (1)،وهُوَ الیَومُ الَّذی أحیَا اللّهُ فیهِ الَّذینَ خَرَجوا مِن دِیارِهِم وهُم الوفٌ حَذَرَ المَوتِ،فَقالَ لَهُمُ اللّهُ:موتوا ثُمَّ أحیاهُم (2).

وهُوَ الیَومُ الَّذی نَزَلَ فیهِ جَبرَئیلُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله،وهُوَ الیَومُ الَّذی حَمَلَ فیهِ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله أمیرَ المُؤمِنینَ علیه السلام عَلی مَنکِبِهِ حَتّی رَمی أصنامَ قُرَیشٍ مِن فَوقِ البَیتِ الحَرامِ فَهَشَمَها،وکَذلِکَ إبراهیمُ علیه السلام،وهُوَ الیَومُ الَّذی أمَرَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أصحابَهُ أن یُبایِعوا عَلِیّاً علیه السلام بِإِمرَةِ المُؤمِنینَ،وهُوَ الیَومُ الَّذی وَجَّهَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً علیه السلام إلی وادِی الجِنِّ یَأخُذُ عَلَیهِمُ البَیعَةَ لَهُ،وهُوَ الیَومُ الَّذی بویِعَ لِأَمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام فیهِ البَیعَةَ الثّانِیَةَ،وهُوَ الیَومُ الَّذی ظَفِرَ فیهِ بِأَهلِ النَّهرَوانِ وقَتَلَ ذَا الثُّدَیَّةِ.

وهُوَ الیَومُ الَّذی یَظهَرُ فیهِ قائِمُنا ووُلاةُ الأَمرِ،وهُوَ الیَومُ الَّذی یَظفَرُ فیهِ قائِمُنا

ص:132

که او را بپرستند و هیچ چیزی را شریک او نگیرند و به فرستادگان و حجّت هایشان ایمان بیاورند و به امامان،باور داشته باشند،و آن،نخستین روزی است که خورشید در آن طلوع کرد و بادها شروع به وزیدن گرفتند و هستۀ نخستین زمین،آفریده شد، و آن،روزی است که کشتی نوح بر کوه جودی (1)آرام گرفت و آن،روزی است که خداوند،آن هزاران تنی را که از بیم مرگ از خانه هایشان بیرون رفتند،زنده می کند و به آنان می فرماید:"بمیرید" و سپس زنده شان می کند. (2)

و آن،روزی است که جبرئیل بر پیامبر صلی الله علیه و آله فرود آمد و آن،روزی است که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله امیر مؤمنان علیه السلام را به دوش کشید تا بت های قریش را از بالای کعبه پرتاب کرده،خُرد کند،که ابراهیم علیه السلام نیز [در این روز،بت ها را خرد کرد] و آن،روزی است که پیامبر صلی الله علیه و آله به یارانش فرمان داد تا با علی علیه السلام برای فرمان روایی مؤمنان بیعت کنند،و آن،روزی است که پیامبر صلی الله علیه و آله علی علیه السلام را به وادی جِن روانه کرد تا از آنان بیعت بگیرد و آن،روزی است که با امیر مؤمنان دوباره بیعت شد و آن،روزی است که بر نهروانیان پیروز شد و ذوالثدَیّه را کشت.

و آن،روزی است که قائم ما و والیان امر،در آن ظهور می کنند،و آن،روزی است که قائم ما بر دجّال پیروز می شود و او را در محلّۀ کناسۀ کوفه به دار می آویزد و هیچ نوروزی نیست،جز آن که ما چشم به راه گشایشیم؛زیرا آن،روز ما و روز شیعیان ماست.فارس ها آن را پاس داشتند و شما تباهش کردید». (3)

ص:133

بِالدَّجّالِ فَیَصلِبُهُ عَلی کُناسَةِ الکوفَةِ،وما مِن یَومِ نَیروزٍ إلّاونَحنُ نَتَوَقَّعُ فیهِ الفَرَجَ، لِأَ نَّهُ مِن أیّامِنا وأَیّامِ شیعَتِنا،حَفِظَتهُ العَجَمُ وضَیَّعتُموهُ أنتُم.

ج-یَومُ الجُمُعَةِ

1481.الخصال: حَدَّثَنا أبی رضی الله عنه قالَ:حَدَّثَنا سَعدُ بنُ عَبدِ اللّهِ،عَن یَعقوبَ بنِ یَزیدَ،عَن مُحَمَّدِ بنِ أبی عُمَیرٍ،عَن غَیرِ واحِدٍ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام،قالَ:

السَّبتُ لَنا،وَالأَحَدُ لِشیعَتِنا،وَالإِثنَینِ (1)لِأَعدائِنا،وَالثَّلاثاءُ لِبَنی امَیَّةَ،وَالأَربِعاءُ یَومُ شُربِ الدَّواءِ،وَالخَمیسُ تُقضی فیهِ الحَوائِجُ،وَالجُمُعَةُ لِلتَنَظُّفِ وَالتَّطَیُّبِ،وهُوَ عیدُ المُسلِمینَ،وهُوَ أفضَلُ مِنَ الفِطرِ وَالأَضحی،ویَومُ الغَدیرِ أفضَلُ الأَعیادِ،وهُوَ [ ال]-ثّامِنَ عَشَرَ مِن ذِی الحِجَّةِ وکانَ یَومَ الجُمُعَةِ،ویَخرُجُ قائِمُنا أهلَ البَیتِ یَومَ الجُمُعَةِ،ویَقومُ القِیامَةُ یَومَ الجُمُعَةِ،وما مِن عَمَلٍ یَومَ الجُمُعَةِ أفضَلُ مِنَ الصَّلاةِ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِهِ.

1482.کتاب من لایحضره الفقیه: رُوِیَ أنَّهُ:«ما طَلَعَتِ الشَّمسُ فی یَومٍ أفضَلَ مِن یَومِ الجُمُعَةِ»،وکانَ (2)الیَومُ الَّذی نَصَبَ فیهِ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله أمیرَ المُؤمِنینَ علیه السلام بِغَدیرِ خُمٍّ یَومَ الجُمُعَةِ،وقِیامُ القائِمِ علیه السلام یَکونُ فی یَومِ الجُمُعَةِ،وتَقومُ القِیامَةُ فی یَومِ الجُمُعَةِ،یَجمَعُ اللّهُ فیهَا الأَوَّلینَ وَالآخِرینَ،قالَ اللّهُ عز و جل: «ذلِکَ یَوْمٌ مَجْمُوعٌ لَهُ النّاسُ وَ ذلِکَ یَوْمٌ مَشْهُودٌ» 3 .

ص:134

1483.جمال الاسبوع: یَومُ الجُمُعَةِ وهُوَ یَومُ صاحِبِ الزَّمانِ علیه السلام وبِاسمِهِ،وهُوَ الیَومُ الَّذی یَظهَرُ فیهِ عَجَّلَ اللّهُ فَرَجَهُ،أقولُ مُتَمَثِّلاً واُشیرُ إلَیهِم:

مُحِبُّکُم وإن قُبِضَت حَیاتی وزائِرُکُم وإن عُقِرَت (1)رِکابی

السَّلامُ عَلَیکَ یا حُجَّةَ اللّهِ فی أرضِهِ...یا مَولایَ یا صاحِبَ الزَّمانِ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیکَ وعَلی آلِ بَیتِکَ،هذا یَومُ الجُمُعَةِ وهُوَ یَومُکَ المُتَوَقَّعُ فیهِ ظُهورُکَ،وَالفَرَجُ فیهِ لِلمُؤمِنینَ عَلی یَدِکَ،وقَتلُ الکافِرینَ بِسَیفِکَ.

د-یَومُ السَّبتِ

1484.کمال الدین: حَدَّثَنَا الحُسَینُ بنُ أحمَدَ بنِ إدریسَ رضی الله عنه،قالَ:حَدَّثَنا أبی،عَن أحمَدَ بنِ مُحَمَّدِ بنِ عیسی،عَنِ الحُسَینِ بنِ سَعیدٍ،عَن عَلِیِّ بنِ أبی حَمزَةَ،عَن أبی بَصیرٍ، قالَ:قالَ أبو جَعفَرٍ علیه السلام:

یَخرُجُ القائِمُ علیه السلام یَومَ السَّبتِ یَومَ عاشوراءَ،یَومَ (2)الَّذی قُتِلَ فیهِ الحُسَینُ علیه السلام.

راجع:ص 126 (یوم عاشوراء)

ه-بَعدَ العِشاءِ

1485.الفتن لابن حماد: حَدَّثَنا سَعیدٌ أبو عُثمانَ،عَن جابِرٍ،عَن أبی جَعفَرٍ،قالَ:

ثُمَّ یَظهَرُ المَهدِیُّ بِمَکَّةَ عِندَ العِشاءِ،ومَعَهُ رایَةُ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله وقَمیصُهُ وسَیفُهُ، وعَلاماتٌ ونورٌ وبَیانٌ،فَإِذا صَلَّی العِشاءَ نادی بِأَعلی صَوتِهِ یَقولُ:

ص:136

1483.جمال الاُسبوع: روز جمعه،روز صاحب الزمان علیه السلام است و به نام اوست و آن،روزی است که در آن ظهور می کند.خداوند،فَرَجش را پیش اندازد!

من به این شعر،تمثّل می جویم و با اشاره به آنان می گویم:

دوستدارتان هستم،حتّی اگر زندگی ام را بگیرند زیارت کنندۀ شما هستم،حتّی اگر مرکبم را پی کنند

سلام بر تو،ای حجّت خدا در زمینش!...ای مولای من،ای صاحب الزمان! درودهای خدا بر تو و بر خاندانت !

امروز،جمعه است و آن،روزی است که ظهور تو را در آن منتظرند و گشایش کار مؤمنان و کشته شدن کافران با شمشیرت،به دست تو در این روز است». (1)

اذَکِّرُکُمُ اللّهَ أیُّهَا النّاسُ،ومُقامَکُم بَینَ یَدَی رَبِّکُم،فَقَدِ اتَّخَذَ الحُجَّةَ،وبَعَثَ الأَنبِیاءَ،وأَنزَلَ الکِتابَ،وأَمَرَکُم أن لا تُشرِکوا بِهِ شَیئاً،وأَن تُحافِظوا عَلی طاعَتِهِ وطاعَةِ رَسولِهِ،وأَن تُحیوا ما أحیَا القُرآنُ وتُمیتوا ما أماتَ،وتَکونوا أعواناً عَلَی الهُدی،ووَزَراً (1)عَلَی التَّقوی.

1486.بحار الأنوار: بِإِلاسنادِ المَذکورِ (2)یَرفَعُهُ إلی عَلِیِّ بنِ الحُسَینِ علیهما السلام،فی ذِکرِ القائِمِ علیه السلام فی خَبَرٍ طَویلٍ،قالَ:

فَیَجلِسُ تَحتَ شَجَرَةِ سَمُرَةٍ،فَیَجیئُهُ جَبرَئیلُ فی صَورَةِ رَجُلٍ مِن کَلبٍ،فَیَقولُ:

یا عَبدَ اللّهِ ما یُجلِسُکَ هاهُنا؟فَیَقولُ:یا عَبدَ اللّهِ إنّی أنتَظِرُ أن یَأتِیَنِی العِشاءُ فَأَخرُجَ فی دُبُرِهِ إلی مَکَّةَ،وأَکرَهُ أن أخرُجَ فی هذَا الحَرِّ،قالَ:فَیَضحَکُ،فَإِذا ضَحِکَ عَرَفَهُ أنَّهُ جَبرَئیلُ قالَ:فَیَأخُذُ بِیَدِهِ ویُصافِحُهُ،ویُسَلِّمُ عَلَیهِ،ویَقولُ لَهُ:قُم،ویجَیئُهُ بِفَرَسٍ یُقالُ لَهُ:«البُراقُ»فَیَرکَبُهُ،ثُمَّ یَأتی إلی جَبَلِ رَضوی (3)،فَیَأتی مُحَمَّدٌ وعَلِیٌّ فَیَکتُبانِ لَهُ عَهداً مَنشوراً یَقرَؤُهُ عَلَی النّاسِ،ثُمَّ یَخرُجُ إلی مَکَّةَ وَالنّاسُ یَجتَمِعونَ بِها.

ص:138

کتاب را فرو فرستاده و به شما فرمان داده است که هیچ چیز را شریک او نکنید و بر اطاعت او و اطاعت از فرستاده اش مواظبت کنید و آنچه را قرآن زنده کرده،زنده بدارید و آنچه را میرانده،بمیرانید و یاوران هدایت و پشتیبانان تقوا (پرهیزگاری) باشید». (1)

1486.بحار الأنوار -با سندش به نقل از ابن محبوب که روایتی طولانی را به امام زین العابدین علیه السلام می رساند و در بارۀ قائم علیه السلام است-:فرمود:«پس زیر درخت سَمُره می نشیند و جبرئیل به صورت مردی از قبیلۀ کلب نزدش می آید و می گوید:ای بندۀ خدا! چه چیزی تو را این جا نشانده است؟قائم علیه السلام پاسخ می دهد:"ای بندۀ خدا! منتظرم وقت عشا برسد و در پناه آن به مکّه بروم و خوش ندارم که در این گرما بیرون بروم".

جبرئیل می خندد و چون می خندد،او می فهمد که وی جبرئیل است.سپس جبرئیل،دست او را می گیرد و با او مصافحه می کند و به او سلام می دهد و به او می گوید:برخیز! و اسبی را به نام بُراق برایش می آورد و او بر آن سوار می شود.

سپس به کوه رَضوی (2)می آید و محمّد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام می آیند و عهدی سرگشاده برایش می نویسند تا آن را برای مردم بخواند.سپس به سوی مکّه که مردم در آن جمع شده اند،بیرون می آید». (3)

ص:139

در جمع بندی این احادیث می توان گفت:گروه اوّل و دوم،تعارضی با یکدیگر ندارند؛زیرا هم زمان شدن روز عاشورا و نوروز امکان پذیر است؛چون یکی بر اساس تاریخ قمری،و دیگری بر پایۀ تاریخ شمسی است.

امّا گروه سوم و چهارم،در ظاهر با هم تعارض دارند؛زیرا هر یک،روز خاصّی از هفته را برای قیام،معرّفی کرده اند.از این رو،فرض صدور هر دو گروه از معصوم،در جمع بندی آنها و برای حل تعارض مطرح شده،چند احتمال قابل تصوّر است:

1.روز جمعه،مقدّمات قیام فراهم می شود،و شنبه،قیام رسماً آغاز می گردد.

2.جمعه،روز آغاز قیام،و شنبه،روز جهانی شدن آن است.

3.امام در روز جمعه برای یاران خاصّش ظاهر می شود و روز شنبه،دعوت ایشان عمومی و علنی می گردد.آنچه در برخی از احادیث آمده است که امام روز شنبه برای مردم سخنرانی دارد، (1)مؤیّد این احتمال است.

ص:141

7/1:النهی عن التَّوقیتِ وتَکذیبِ المؤقنین

1487.الکافی: عِدَّةٌ مِن أصحابِنا،عَن أحمَدَ بنِ مُحَمَّدِ بنِ خالِدٍ،عَن أبیهِ،عَنِ القاسِمِ بنِ مُحَمَّدٍ،عَن عَلِیِّ بنِ أبی حَمزَةَ،عَن أبی بَصیرٍ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام قالَ:سَأَلتُهُ عَنِ القائِمِ علیه السلام،فَقالَ:

کَذَبَ الوَقّاتونَ،إنّا أهلُ بَیتٍ لا نُوَقِّتُ.

1488.الکافی: الحُسَینُ بنُ مُحَمَّدٍ،عَن مُعَلَّی بنِ مُحَمَّدٍ،عَنِ الحَسَنِ بنِ عَلِیٍّ الخَزّازِ عَن عَبدِ الکَریمِ بنِ عَمرٍو الخَثعَمِیِّ،عَنِ الفَضلِ بنِ یَسارٍ،عَن أبی جَعفَرٍ علیه السلام،قالَ:قُلتُ:

لِهذَا الأَمرِ وَقتٌ؟فَقالَ:کَذَبَ الوَقّاتونَ،کَذَبَ الوَقّاتونَ،کَذَبَ الوَقّاتونَ،إنَّ موسی علیه السلام لَمّا خَرَجَ وافِداً إلی رَبِّهِ،واعَدَهُم ثَلاثینَ یَوماً،فَلَمّا زادَهُ اللّهُ عَلَی الثَّلاثینَ عَشراً،قالَ قَومُهُ:قَد أخلَفَنا موسی،فَصَنَعوا ما صَنَعوا،فَإِذا حَدَّثناکُمُ الحَدیثَ فَجاءَ عَلی ما حَدَّثناکُم (بِهِ) فَقولوا:صَدَقَ اللّهُ،وإذا حَدَّثناکُمُ الحَدیثَ فَجاءَ عَلی خِلافِ ما حَدَّثناکُم بِهِ،فَقولوا:صَدَقَ اللّهُ،تُؤجَروا مَرَّتَینِ.

1489.تفسیر العیّاشی: عَنِ الفُضَیلِ بنِ یَسارٍ قالَ:قُلتُ لِأَبی جَعفَرٍ علیه السلام:جُعِلتُ فِداکَ وَقِّت لَنا وَقتاً فیهِم؟

فَقالَ:إنَّ اللّهَ خالَفَ عِلمُهُ عِلمَ المُوَقِّتینَ،أما سَمِعتَ اللّهَ یَقولُ: «وَ واعَدْنا مُوسی ثَلاثِینَ لَیْلَةً» إلی «أَرْبَعِینَ لَیْلَةً ) 1 .أما إنَّ موسی لَم یَکُن یَعلَمُ بِتِلکَ العَشرِ ولا بَنو

ص:142

إسرائیلَ،فَلَمّا حَدَّثَهُم قالوا:کَذَبَ موسی،وأَخلَفَنا موسی،فَإِن حَدَّثتُم بِهِ فَقالوا (1):

صَدَقَ اللّهُ ورَسولُهُ،تُؤجَروا مَرَّتَینِ.

1490.الکافی: أحمَدُ بِإِسنادِهِ (2)قالَ:قالَ:أبَی اللّهُ إلّاأن یُخالِفَ وَقتَ المُوَقِّتینَ.

1491.الکافی: مُحَمَّدُ بنُ یَحیی،عَن سَلَمَةَ بنِ الخَطّابِ،عَن عَلِیِّ بنِ حَسّانَ،عَن عَبدِ الرَّحمنِ بنِ کَثیرٍ،قالَ:کُنتُ عِندَ أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام إذ دَخَلَ عَلَیهِ مِهزَمٌ،فَقالَ لَهُ:

جُعِلتُ فِداکَ،أخبِرنی عَن هذَا الأَمرِ الَّذی نَنتَظِرُ،مَتی هُوَ؟

فَقالَ:یا مِهزَمُ،کَذَبَ الوَقّاتونَ،وهَلَکَ المُستَعجِلونَ،ونَجَا المُسَلِّمونَ.

1492.کمال الدین: حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ إبراهیمَ بنِ إسحاقَ رضی الله عنه،قالَ:حَدَّثَنی أبو عَلِیِّ بنُ هَمّامٍ، قالَ:سَمِعتُ مُحَمَّدَ بنَ عُثمانَ العَمرِیَّ قَدَّسَ اللّهُ روحَهُ یَقولُ:سَمِعتُ أبی یَقولُ:

سُئِلَ أبو مُحَمَّدٍ الحَسَنُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام وأَنَا عِندَهُ...فَقیلَ لَهُ:یَابنَ رَسولِ اللّهِ،فَمَنِ الحُجَّةُ وَالإِمامُ بَعدَکَ؟

فَقالَ:اِبنی مُحَمَّدٌ هُوَ الإِمامُ وَالحُجَّةُ بَعدی،مَن ماتَ ولَم یَعرِفهُ ماتَ میتَهً جاهِلِیَّةً،أما إنَّ لَهُ غَیبَةً یَحارُ فیهَا الجاهِلونَ،ویَهلِکُ فیهَا المُبطِلونَ،ویَکذِبُ فیهَا الوَقّاتونَ.

1493.کمال الدین: حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ إبراهیمِ بنَ إسحاقَ الطّالَقانِیُّ رضی الله عنه،قالَ:سَمِعتُ أبا عَلِیٍّ مُحَمَّدَ بنَ هَمّامٍ یَقولُ:سَمِعتُ مُحَمَّدَ بنَ عُثمانَ العَمرِیَّ قَدَّسَ اللّهُ روحَهُ یَقولُ:

ص:144

موسی و بنی اسرائیل از افزوده شدن آن ده شب،اطّلاعی نداشتند و چون موسی به آنان خبر داد،گفتند:موسی دروغ می گوید و با ما خلف وعده کرده است.پس اگر ما به شما از آن خبر دهیم و بگویید:خدا و پیامبرش راست می گویند،دو بار پاداش می گیرید». (1)

1490.الکافی -با سندش به نقل از ابو بصیر-:امام صادق علیه السلام فرمود:«خداوند،همواره با وقت گذاریِ وقت گذاران،مخالفت می کند». (2)

1491.الکافی -با سندش به نقل از عبد الرحمان بن کثیر-:نزد امام صادق علیه السلام بودیم که مِهزَم بر ایشان وارد شد و به ایشان گفت:فدایت شوم! مرا از این امری که منتظرش هستیم،باخبر کن که چه هنگامی است؟

فرمود:«ای مِهزَم! وقت گذاران،دروغ گفتند،عجله کنندگان،هلاک شدند و تسلیم شدگان [ به تقدیر الهی ] نجات یافتند». (3)

1492.کمال الدین -با سندش به نقل از محمّد بن عثمان عَمری-:از پدرم شنیدم:نزد امام حسن عسکری علیه السلام بودم که از ایشان در بارۀ حدیثی که از پدرانش نقل شده،پرسیدند....به ایشان گفته شد:ای فرزند پیامبر خدا! حجّت و امام پس از شما کیست؟

فرمود:«فرزندم محمّد،امام و حجّت پس از من است! هر کس بمیرد و او را نشناسد، به مرگ جاهلی مرده است.به هوش باشید که او غیبتی دارد که نادانان در آن،حیران می مانند و باطل اندیشان،در آن هلاک می شوند و وقت گذاران،در آن،دروغ می بافند». (4)

1493.کمال الدین -با سندش به نقل از ابو علی محمّد بن همّام-:شنیدم که محمّد بن عثمان عَمری- که خداوند،روحش را پاک بدارد-می گوید:توقیعی [چنین] بیرون آمد که خطّ آن را

ص:145

خَرَجَ تَوقیعٌ بِخَطٍّ أعرِفُهُ:مَن سَمّانی فی مَجمَعٍ مِنَ النّاسِ بِاسمی،فَعَلَیهِ لَعنَةُ اللّهِ.

قالَ أبو عَلِیٍّ مُحَمَّدُ بنُ هَمّامٍ:وکَتَبتُ أسأَ لُهُ عَنِ الفَرَجِ مَتی یَکونُ؟فَخَرَجَ إلَیَّ:

کَذَبَ الوَقّاتونَ.

1494.الغیبة للطوسی: أخبَرَنِیَ الحُسَینُ بنُ عُبَیدِ اللّهِ،عَن أبی جَعفَرٍ مُحَمَّدِ بنِ سُفیانَ البَزَوفَرِیِّ،عَن عَلِیِّ بنِ مُحَمَّدٍ،عَنِ الفَضلِ بنِ شاذانَ،عَن أحمَدَ بنِ مُحَمَّدٍ وعُبَیسِ بنِ هِشامٍ،عَن کَرّامٍ،عَنِ الفُضَیلِ،قالَ:سَأَلتُ أبا جَعفَرٍ علیه السلام هَل لِهذَا الأَمرِ وَقتٌ؟

فَقالَ:کَذَبَ الوَقّاتونَ،کَذَبَ الوَقّاتونَ،کَذَبَ الوَقّاتونَ.

1495.الغیبة للطوسی: الفَضلُ بنُ شاذانَ،عَنِ ابنِ أبی نَجرانَ،عَن صَفوانَ بنِ یَحیی،عَن أبی أیّوبَ الخَزّازِ،عَن مُحَمَّدِ بنِ مُسلِمٍ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام قالَ:

مَن وَقَّتَ لَکَ مِنَ النّاسِ شَیئاً فَلا تَهابَنَّ أن تُکَذِّبَهُ،فَلَسنا نُوَقِّتُ لِأَحَدٍ وَقتاً.

1496.الغیبة للطوسی: الفَضلُ بنُ شاذانَ،عَنِ الحُسَینِ بنِ یَزیدَ الصَّحّافِ،عَن مُنذِرٍ الجَوّازِ، عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام قالَ:

کَذَبَ المُوَقِّتونَ،ما وَقَّتنا فیما مَضی،ولا نُوَقِّتُ فیما یَستَقبِلُ.

1497.الغیبة للنعمانی: حَدَّثَنا عَلِیُّ بنُ أحمَدَ،عَن عُبَیدِ اللّهِ بنِ موسَی العَلَوِیِّ،عَن مُحَمَّدِ بنِ أحمَدَ القَلانِسِیِّ،عَن مُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ،عَن أبی جَمیلَةَ،عَن أبی بَکرٍ الحَضرَمِیِّ،قالَ:

سَمِعتُ أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام یَقولُ:

ص:146

می شناختم:«لعنت خدا بر کسی که نام مرا در مجلسی از مردم ببرد!».

نامه ای نوشتم و زمان فَرَج را از وی پرسیدم.توقیعی برایم آمد:«وقت گذاران، دروغ می گویند». (1)

1494.الغیبة ،طوسی-با سندش به نقل از فضیل-:از امام باقر علیه السلام پرسیدم:آیا برای این امر (قیام)،زمانی معیّن است؟

فرمود:«وقت گذاران،دروغ گفتند.وقت گذاران،دروغ گفتند.وقت گذاران،دروغ گفتند». (2)

1495.الغیبة ،طوسی-با سندش به نقل از محمّد بن مسلم-:امام صادق علیه السلام فرمود:«هر کس از مردم برایت وقتی [برای قیام] معیّن نمود،از دروغگو شمردنش مترس که ما برای هیچ کس،وقتی را معیّن نمی کنیم». (3)

1496.الغیبة ،طوسی-با سندش به نقل از منذر جوّاز-:امام صادق علیه السلام فرمود:«وقت گذاران، دروغ گفتند.ما در گذشته وقتی تعیین نکردیم و در آینده نیز وقتی تعیین نمی کنیم». (4)

1497.الغیبة ،نعمانی-با سندش به نقل از ابو بکر حضرمی-:شنیدم که امام صادق علیه السلام

ص:147

إنّا لا نُوَقِّتُ هذَا الأَمرَ.

1498.الغیبة للنعمانی: أخبَرَنا عَلِیُّ بنُ أحمَدَ،عَن عُبَیدِ اللّهِ بنِ موسَی العَبّاسِیِّ،عَن یَعقوبَ بنِ یَزیدَ،عَن مُحَمَّدِ بنِ أبی عُمَیرٍ،عَن عَبدِ اللّهِ بنِ بُکَیرٍ،عَن مُحَمَّدِ بنِ مُسلِمٍ،قالَ:قالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام:

یا مُحَمَّدُ ! مَن أخبَرَکَ عَنّا تَوقیتاً،فَلا تَهابَنَّ أن تُکَذِّبَهُ،فَإِنّا لا نُوَقِّتُ لِأَحَدٍ وَقتاً.

راجع:ج 3 ص 344 ح 623

وج 4 ص 426 ح 750

وج 5 ص 366

وج 7 ص 160 ح 1217.

ص:148

می فرماید:«ما این امر (قیام) را معیّن نمی کنیم». (1)

1498.الغیبة ،نعمانی-با سندش به نقل از محمّد بن مسلم-:امام صادق علیه السلام فرمود:«ای محمّد! هر کس خبری از ما در بارۀ وقت گذاری [قیام] به تو داد،از دروغگو شمردنش مهراس که ما برای هیچ کس،وقتی را تعیین [و اعلام] نمی کنیم». (2)

ر.ک:ج 3 ص 345 ح 623

و ج 4 ص 421 ح 750

و ج 5 ص 367

و ج 7 ص 161 ح 1221

ص:149

مَنْ کَذَبَ عَلَیَّ مُتَعَمِّداً فَلْیَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ. (1)

هر کس عامدانه بر من دروغ ببندد،جایگاه خود را از آتش [در دوزخ] آماده سازد.

این سخن پیامبر صلی الله علیه و آله دلالت می کند که کذب،ممکن است عامدانه و یا غیر عامدانه باشد.یعنی خطای سهوی در انتساب سخن غیر واقع به پیامبر صلی الله علیه و آله نیز کذب شمرده می شود،اگر چه جزایش با کذب عامدانه،متفاوت است.

در روایتی دیگر به نقل از امیر مؤمنان علیه السلام راویان سخن پیامبر صلی الله علیه و آله به چهار گروه تقسیم شده اند:

إِنَّ فِی أَیْدِی النَّاسِ حَقّاً وَ بَاطِلاً وَ صِدْقاً وَ کَذِباً...وَ إِنَّمَا أَتَاکَ بِالْحَدِیثِ أَرْبَعَةُ رِجَالٍ لَیْسَ لَهُمْ خَامِسٌ:رَجُلٌ مُنَافِقٌ...یَکْذِبُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مُتَعَمِّداً...وَ رَجُلٌ سَمِعَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ شَیْئاً لَمْ یَحْفَظْهُ عَلَی وَجْهِهِ فَوَهِمَ فِیهِ وَ لَمْ یَتَعَمَّدْ کَذِباً...وَ آخَرُ رَابِعٌ لَمْ یَکْذِبْ عَلَی اللَّهِ وَ لَاعَلَی رَسُولِهِ مُبْغِضٌ لِلْکَذِبِ خَوْفاً مِنَ اللَّهِ وَ تَعْظِیماً لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ لَمْ یَهِمْ بَلْ حَفِظَ مَا سَمِعَ عَلَی وَجْهِهِ فَجَاءَ بِهِ عَلَی مَا سَمِعَهُ لَمْ یَزِدْ فِیهِ وَ لَمْ یَنْقُصْ مِنْهُ. (2)

برخی احادیث در میان مردم،حق و برخی باطل است؛برخی راست و برخی خطاست....و کسانی که حدیثی برای تو نقل می کنند،چهار دسته اند که پنجمی ندارند:نخست منافقی که...از روی عمد به پیامبر خدا صلی الله علیه و آله دروغ می بندد.

...دیگری کسی که سخن را از پیامبر شنیده،امّا آن را خوب حفظ نکرده،و در نتیجه،بی آن که قصد دروغ بستن داشته باشد،در نقل آن اشتباه کرده....

...چهارمین نفر،کسی است که بر خدا و بر فرستاده اش،دروغ نبسته،و به جهت ترس از خدا و بزرگداشت پیامبر خدا صلی الله علیه و آله از دروغ بیزار بوده،و دچار اشتباه هم نشده؛بلکه آنچه را شنیده به همان صورت به خاطر سپرده،و همان گونه که شنیده

ص:151

برای دیگران نقل کرده،بی آن که چیزی بر آن افزوده و یا از آن کاسته باشد.

این سخن نیز مؤیّد آن است که واژۀ کذب،گاه در خطای غیر عمدی به کار می رود و گاه دروغ سازی عامدانه.

از مطالب گفته شده معلوم می شود که معنای روایت«کذب الوقاتون»آن است که توقیت کنندگان،خطا می کنند.

2.گروهی از احادیث در بخش پیشین،در صدد بیان این مطلب هستند که ائمّه علیهم السلام زمان خاصّی را برای ظهور تعیین نکرده اند.در روایت ابو بصیر به نقل از امام صادق علیه السلام آمده است:

إنّا أهلُ بَیتٍ لا نُوَقِّتُ. (1)

ما اهل بیت،وقت تعیین نمی کنیم.

در روایت محمّد بن مسلم از ایشان نیز آمده است:

فَلَسنا نُوَقِّتُ لِأَحَدٍ وَقتاً. (2)

ما برای هیچ کس وقتی را معیّن نمی کنیم.

امام صادق علیه السلام در سخنی زیبا،فرهنگ اهل بیت علیهم السلام در این زمینه را بیان کرده و فرموده است:

کَذَبَ المُوَقِّتونَ،ما وَقَّتنا فیما مَضی،ولا نُوَقِّتُ فیما یَستَقبِلُ. (3)

وقت تعیین کنندگان دروغ گفتند.ما در گذشته،وقتی تعیین نکردیم و در آینده نیز وقتی تعیین نمی کنیم.

با توجّه به این چند حدیث،می توان به صراحت نظر داد:هر کس،زمانی را به عنوان وقت ظهور به نقل از امامان علیهم السلام گزارش کند،بدیشان دروغ بسته و سخن او

ص:152

جعل و وضع محسوب می شود؛زیرا آنان هیچ زمانی را برای ظهور معیّن نکرده اند.

ممکن است این احادیث به فرهنگ زمان صدور آنها اشاره داشته باشد که برخی به دلایل سیاسی یا اجتماعی،به نقل از امامان علیهم السلام زمانی را برای ظهور امام مهدی علیه السلام تعیین می کردند و عمل آنان سبب تزلزل مردم در عقیده می گشت.امامان علیهم السلام،با انکار شدید این مطالب،این متون را جعلی شمرده اند.

3.برخی دیگر از احادیث مجموعۀ پیشین،به صورت عام،توقیت را غیر واقعی و نادرست برشمرده اند،خواه این سخن به عنوان گزارش از معصومان علیهم السلام باشد و یا آن که گوینده،بدون انتساب سخن به آنها،زمانی را برای ظهور معیّن کند.

در روایت ابو بصیر به نقل از امام صادق علیه السلام آمده است:

أبَی اللّهُ إلّاأن یُخالِفَ وَقتَ المُوَقِّتینَ. (1)

خداوند،همواره با وقت گذاریِ وقت گذاران،مخالفت می کند.

امام صادق علیه السلام در سخنی دیگر خطاب به مهزم فرموده است:

یا مِهزَمُ،کَذَبَ الوَقّاتونَ،و هَلَکَ المُستَعجِلونَ،و نَجَا المُسَلِّمونَ. (2)

ای مهزم! وقت گذاران،دروغ گفتند،عجله کنندگان،هلاک شدند و تسلیم شدگان [ به تقدیر الهی ]،نجات یافتند.

در حدیث امام عسکری علیه السلام نیز در بارۀ امام مهدی علیه السلام آمده است:

أما إنَّ لَهُ غَیبَةً یَحارُ فیهَا الجاهِلونَ،و یَهلِکُ فیهَا المُبطِلونَ،و یَکذِبُ فیهَا الوَقّاتونَ. (3)

به هوش باشید که او را غیبتی است که نادانان در آن حیران بمانند و باطل اندیشان در آن هلاک شوند و وقت گذاران در آن دروغ ببافند.

ص:153

این گروه از احادیث،هر گونه توقیت از جانب هر کس و با استناد به هر سبب را خطا و نادرست شمرده اند و هیچ اشاره ای به سبب آگاهی از توقیت نکرده اند.

4.دو گروه روایات پیشین،در پی اثبات دو موضوع هستند و در نتیجه با یکدیگر تنافی ندارند.به اصطلاح اصولیان،دو دلیل مثبت،معارضْ محسوب نمی شوند.گروه اوّل،نقل توقیت از امامان علیهم السلام را انکار کرده و آن را دروغ بستن به آنها خوانده است و گروه دوم،هر گونه وقت گذاری را خطا و ناروا برشمرده است.

5.روایت کتاب تفسیر العیّاشی،تبیین جالبی از دلایل خطا بودن وقت گذاریِ زمان ظهور ارائه داده است:فضیل بن یسار از امام باقر علیه السلام در بارۀ زمان ظهور پرسش کرده و امام علیه السلام در جواب فرموده است:

إنَّ اللّهَ خالَفَ عِلمُهُ عِلمَ المُوَقِّتینَ،أما سَمِعتَ اللّهَ یَقولُ: «وَ واعَدْنا مُوسی ثَلاثِینَ لَیْلَةً ) إلی «أَرْبَعِینَ لَیْلَةً». 1 أما إنَّ موسی لَم یَکُن یَعلَمُ بِتِلکَ العَشرِ ولا بَنو إسرائیلَ،فَلَمّا حَدَّثَهُم قالوا:کَذَبَ موسی. (1)

علم خداوند،با علم وقت گذاران،مخالف است.آیا نشنیده ای که خداوند می فرماید:«و با موسی،سی شب وعده گذاشتیم»تا آن جا که می گوید:«چهل شب».توجه داشته باشید که! موسی و بنی اسرائیل از افزوده شدن آن ده شب، اطلاعی نداشتند و چون موسی به آنان خبر داد،گفتند:موسی دروغ می گوید.

ظاهر حدیث آن است که زمان ظهور قائم علیه السلام در دامنۀ علم مکنون و ذاتیِ خدای تبارک و تعالی است که در اختیار هیچ کس،حتّی انبیا و ائمّه علیهم السلام قرار نگرفته است.

بنا بر این،امکان دستیابی بدان حتّی از جانب این ذوات مقدّس نیز وجود ندارد.

دیگران که در مراحل بسیار پایین تر هستند،حتّی نباید تصوّر آن را نیز داشته باشند که ممکن است از طریق ریاضت و یا علوم غریبه،نسبت به آن زمان،آگاه شوند.

ص:154

6.مضمون روایت کتاب عیّاشی،که در شماره قبل گذشت در بارۀ اختصاص آگاهی از وقت ظهور به ذات باری تعالی،در متون دیگری نیز آمده است.امام رضا علیه السلام خطاب به دعبل،زمان ظهور را همانند زمان قیامت شمرده و فرموده است:

وأَمّا مَتی؟فَإِخبارٌ عَنِ الوَقتِ؛فَقَد حَدَّثَنی أبی،عَن أبیهِ عَن آبائِهِ علیهم السلام:أنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قیلَ لَهُ:یا رَسولَ اللّهِ! مَتی یَخرُجُ القائِمُ مِن ذُرِّیَّتِکَ؟فَقالَ علیه السلام:مَثَلُهُ مَثَلُ السّاعَةِ الَّتی «لا یُجَلِّیها لِوَقْتِها إِلاّ هُوَ ثَقُلَتْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لا تَأْتِیکُمْ إِلاّ بَغْتَةً ) 1. 2

امّا این که چه هنگام؟خبر دادن از وقت [قیام] است [که ما نمی گوییم]؛زیرا پدرم، از پدرش،از پدرانش برایم حدیث گفت که به پیامبر صلی الله علیه و آله گفته شد:ای پیامبر خدا! قائم از فرزندانت کی خروج می کند؟

پیامبر فرمود:«مَثَل او،مانند قیامت است که«کسی جز او از آن پرده بر نمی دارد، در آسمان ها و زمین [بر ساکنانش] سنگین است و جز ناگهان بر شما در نمی آید»».

از این منظر،آگاهی از زمان ظهور،همانند آگاهی از آغاز قیامت،تنها در دامنۀ علم الهی تعریف شده است و در اختیار هیچ کس نیست.

امیر مؤمنان علیه السلام نیز در پاسخ صعصعة بن صوحان در بارۀ زمان خروج دجّال فرمود:

وَاللّهِ مَا المَسؤولُ عَنهُ بِأَعلَمَ مِنَ السّائِلِ. (1)

به خدا قسم که سؤال شونده از این موضوع،آگاهتر از سؤال کننده نیست

این سخن نیز ناظر به علم مکنون الهی است.

7.در بارۀ نادرستیِ خبر دادن از زمان ظهور،این احتمال نیز قابل توجّه است که

ص:155

برخی امور-که جزو علم ذاتی الهی اند-ممکن است به گونه ای تصویر شوند که واقعیت قضا و قدری در لوح محفوظ نیافته اند.یعنی اصلاً زمان انجام یافتن آن، تقدیر نشده است تا امکان آگاهی از آن برای کسی فراهم آید.

پس هر خبر و گزارش از آن معلوم الهی،مطابق واقع نخواهد بود،چون هنوز واقع مقدّر نشده است.آن گاه که تقدیر واقع صورت گیرد،علم آن هم در اختیار انبیا و معصومان علیهم السلام قرار خواهد گرفت.

روایت تفسیر العیاشی«إنَّ اللّهَ خالَفَ عِلمُهُ عِلمَ المُوَقِّتینَ»و یا«وَاللّهِ مَا المَسؤولُ عَنهُ بِأَعلَمَ مِنَ السّائِلِ»نیز می تواند ناظر بر این معنا باشد.

با این تقریر،کذب به معنای بیان امر غیر مطابق با واقع،صورت جدیدی می یابد؛ چون هیچ زمان بندی ای نمی تواند واقعیت تقدیر ناشده را گزارش کند.

8.احتمال دیگر در نادرستی خبر دادن از زمان ظهور،توجّه به موضوع بَدا در بارۀ زمان ظهور و نشانه های آن است.این احتمال در برخی از احادیثِ علائم ظهور،مورد اشاره قرار گرفته و همۀ آنها را از موارد بداپذیر برشمرده است.با توجّه به احتمال بدا در علائم و زمان ظهور،هیچ کس نمی تواند وقت معیّنی را برای ظهور تعیین کند و بدان مطمئن باشد.

9.از مجموعۀ احادیث پیشین استفاده می شود که کذب به معنای«خطا»ویژگیِ تمام کسانی است که ادّعای علم به زمان ظهور کنند؛خواه به معصوم علیه السلام منتسب کنند و خواه با استناد به علوم غریبه،طلسم،خواب و کشف و شهود،خود را آگاه بشمارند.

تصوّر علم از جانب آنان در واقع گونه ای از جهل مرکب است که فرد،احساس دانایی دارد؛ولی در واقع،ناآگاه است و تصوّر،تخیل و توهّم خود را علم می پندارد.

10.سیاق احادیثِ نهی از توقیت،نشانگر آن است که تعیین قطعیِ زمان ظهور و

ص:156

بیان آن برای دیگران،امری ناپسند و ناشایست است که همیشه بر خطا می رود.از این منظر،دوری جستن از این گونه سخن و شیوه،امری مستحسن و شایسته است.

همۀ افراد،خواه کسانی که گمان می کنند زمان ظهور را یافته اند و خواه کسانی که کورکورانه به دنبال آن می روند،باید بدانند که این مسیر،لغزنده و انحرافی است و هیچ گاه به مقصد نمی رسد.

11.این احادیث،زنگ هشداری برای شنوندگان و مخاطبان وقت گذاران است تا بدانند این شیوۀ سخن گفتن و یا این تابلو و علامت،هیچ گاه به صواب،ره نمون نمی شود.پس عکس العمل شایسته در برابر وقت گذاران،آن است که به این فرهنگ،بی توجهّی و با آن مبارزه شود و خطای آنان به صراحت بازگو گردد تا هیچ کس به دنبال این شیوه و مریدبازی های پیرامون آن نرود.

12.موارد و مصادیق تعیین وقت ظهور در میان شیعیان،اهل سنّت و حتّی اهل کتاب،از سدۀ اوّل هجری تاکنون فراوان بوده است که به برخی از آنها در ادامۀ متن اشاره می کنیم.برخی از افرادِ تعیین کنندۀ وقت،انسان هایی به ظاهر مقدّس بوده اند که بر آگاهی خود و اعلان وقت تعیین شدۀ خویش اصرار داشته اند؛ولی مرور زمان،خطای همۀ آنها را اثبات کرده است.تجربۀ پیشین در نادرستیِ تمام موارد تعیین وقت ظهور،برای ما روشن می سازد که ادّعای پسینیان بویژه معاصران ما نیز همانند آن گروه،حدسی برگرفته از تصوّرات نادرست یا تخیّل و توهّم است و نباید بدان توجّه شود.گذشته،چراغ راه آینده است.

13.به سبب وجود این احادیث و استدلال های مبتنی بر آن،فرهنگ عدم تعیین وقت ظهور در میان عالمان فرهیختۀ شیعه،نهادینه شده است به گونه ای که هیچ یک از فقیهان یا عالمان برجسته و طراز اوّل شیعه،به گونۀ تعیینی و مشخّص،زمانی را برای ظهور،معیّن نکرده اند.

با وجود آن که عالمان متشخّص شیعه بویژه مجتهدان و فقیهان،هم از منظر

ص:157

گسترۀ آگاهی های علمی و هم از منظر مقبولیت عمومی و اجتماعی در میان جامعۀ شیعی،جایگاه خاصّی داشته اند که در دورۀ خویش رأی و نظرشان مورد پذیرش جامعه بوده است،ولی هیچ گاه این سخن غیر عالمانه از آنان صادر نشده است و شایستۀ آنان نیز این گونه موضعگیری است.نمونۀ روشن این عالمان،مرحوم امام خمینی قدس سره است که قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران،جایگاهی ویژه و نافذ در جامعۀ اسلامی داشت و نه تنها این سخن را مطرح نمی کرد،بلکه به صراحت، هرگونه وقت گذاری را نفی می نمود.اگر چه امید،آرزو و دعایش این بود که این انقلاب به انقلاب جهانی امام مهدی علیه السلام متّصل شود.

تأمّل و دقّت در بازخوانیِ ادعاهای وقت گذاران زمان ظهور-که پس از این خواهد آمد-نشان می دهد تمام کسانی که به گونۀ قاطع،ادّعای علم به زمان ظهور را مطرح کرده اند،از افراد معمولی و یا عالمان متوسّط شیعه هستند.

14.مراد از توقیت،وقت گذاری مشخّص،یعنی تعیین کردن روز،ماه و سال است.از این رو،بیان کردن وقت نامعیّن،توقیت نیست،همچنان که تطبیق نشانه های ظهور بر برخی از وقایع در صورتی که به تعیین دقیق وقت ظهور منجر نشود و یا بیان امیدها،آرزوها و خواسته ها نیز توقیت شمرده نمی شود.در دورۀ صفویه،بسیاری از عالمان آرزو می کردند که این دولت به ظهور امام مهدی علیه السلام متّصل شود.در دورۀ انقلاب اسلامی ایران نیز این آرزو و خواسته وجود داشته و دارد که این نظام،به حکومت جهانی مهدی علیه السلام منجر شود؛ولی بیان این آرزوها و خواسته ها،توقیت شمرده نمی شود.

گفتنی است که نفی زمان مشخّص نیز ممکن است حمل بر توقیت شود،مثل این که گفته شود:تا چند سال دیگر،مطمئناً ظهور اتفاق نمی افتد. (1)

ص:158

15.علّامه مجلسی رحمه الله در کتاب رجعت،با استناد به حدیثی به نقل از کتاب المحتضر،سال 1155 ق،را به عنوان سال ظهور،برداشت کرده است. (1)ایشان در کتاب بحار الأنوار،با اشاره به همان حدیث،تردید خود را نسبت به این استنتاج،این گونه بیان نموده است:

ثم انّ هذه التوقیتات علی تقدیر صحّة أخبارها لا ینافی النهی عن التوقیت إذ المراد بها النهی علی التوقیت علی الحتم لا علی وجه یحتمل البداء...فإن مرّ هذا الزمان و لم یظهر الفرج و العیاذ باللّه کان ذلک من سوء فهمنا. (2)

این توقیت ها،اگر فرضاً مدرک درستی داشته باشند،منافاتی با روایاتی که نهی از توقیت می کنند،ندارند؛زیرا آن روایات از توقیت حتمی،نهی کرده اند،در حالی که در این توقیت احتمال بَدا هست [و حتمی نیستند]...و اگر زمان تعیین شده گذشت و فرج رُخ نداد،متوجّه برداشتِ نادرستِ خود می شویم.

سخن علّامه مجلسی رحمه الله بدین نکته اشاره دارد که بر فرض صحّت احادیث پُررمز و راز موجود و امکان فهم درست ما از این احادیث،احتمال بدا در زمان ظهور وجود دارد و ممکن است خلاف این برداشت واقع شود.از این رو،اعتمادی به این استنتاج نیست.

16.حکمت نهی از توقیت،از مجموعه احادیث و فرهنگ حاکم بر احادیث مهدوی هم معلوم می شود؛زیرا:

الف-زمان ظهور،در دامنۀ علم الهی است و هیچ کس از آن آگاه نیست.

ب-بیان زمان ظهور،گم راه کردن مردم،اغوای به جهل و سوق دادن آنان به نادانی است و مشمول آیاتی همچون «وَ لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ؛ 3 چیزی که بدان علم

ص:159

نداری،دنبال مکن»و «إِنَّ الظَّنَّ لا یُغْنِی مِنَ الْحَقِّ شَیْئاً 1؛ در واقع گمان در [وصول به] حقیقت هیچ سودی نمی رساند»می شود.

ج-زمان ظهور،امری مقدّس است و به گونۀ طبیعی،دستاویز کسانی قرار می گیرد که در صدد سوء استفاده از امور مقدّس برای پیشبرد مقاصد سیاسی و اجتماعی خود هستند و لازم است که از این آسیب و خلل،پیشگیری شود.

د-تعیین متعدّد زمان برای ظهور و روشن شدن خطای آن،سبب ناامیدی تودۀ مردمی می شود که با امید و آرزو،روزی را به عنوان روز موعود پذیرفته اند؛ولی خطای چند بارۀ آن را تجربه کرده اند.استمرار این بیان و روشن شدن خطای آن، ممکن است حتّی اصل باور قیام مهدوی را نیز مخدوش کند.

برای آگاهی از حکمت نهی از توقیت در روایات،کافی است مروری داشته باشیم به توقیت هایی که تا کنون انجام گرفته است:

زمان ظهور به گوش نرسد.اگر چه در این مجموعه به این گزارش های روزآمد نمی پردازیم و تنها گزارش هایی را مطرح می کنیم که ارزش طرح داشته باشند.

سعی ما بر نقل توقیت ها از منابع اصلی بوده،مگر آن که به منبع اصل دست نیافته باشیم.توقیت های گزارش شده،گاه به اشخاصی منسوب است که بررسی صحّت انتساب آنها نیازمند پژوهش دیگری است.

شایان ذکر است که تعیین وقت ظهور،علاوه بر مسلمانان (شیعه و سنّی) در میان مسیحیان نیز در مورد نزول عیسی علیه السلام بارها در طول تاریخ صورت گرفته است و مشکلاتی هم در پی داشته است. (1)

قرانات نجومی،و نیز اشعاری از شاه نعمت اللّه ولی است. (1)

اوائل بعثت بود. (1)

گفتنی است که علّامه مجلسی،مشابه همین مطلب را در بحار الأنوار نیز ذکر کرده و عدم اعتماد خود را به این گونه توقیت گذاری،با چند تردید بیان کرده است.

ایشان نوشته است که بر فرض صدور این روایات از جانب معصومان و با فرض صحّت فهم ما از این روایات و با فرض عدم بدا در وقت ظهور،ممکن است این سال را زمان ظهور شمرد.تردیدهای سه گانۀ علّامه مجلسی نشان دهندۀ عدم اعتماد ایشان بر این توقیت است. (2)

سال 1329 ق به عنوان سال ظهور را استخراج کرده است. (1)

در آخر واو و اول زاء چون نیک نظر کنی همان است. (1)

ظهور امام مهدی علیه السلام تعیین وقت کرده اند؛امّا نمونه هایی از تعیین وقت برای قیام امام مهدی علیه السلام در اهل سنّت:

سیوطی پس از بیان نظر خود به ذکر احادیثی می پردازد که در این باب به آنها اعتماد کرده است.این سخن را نیز می توان اشاره ای دور به توقیت دانست؛زیرا او زمانی را افزون بر پنج قرن،معیّن کرده است.تنها اشکال او آن است که انتهای زمان را معیّن کرده است.

اندیشۀ هزاره گرایی و جستجو در بارۀ آیندۀ جهان،تعیین وقت قیامت و یا قیام امام مهدی علیه السلام در میان اهل سنّت بر پایۀ برخی از روایاتی است که در منابع آنها آمده.

همین هزاره گرایی بود که فرصت و بستری مناسب را برای مدّعیان مهدویت در سدۀ نهم و دهم ایجاد کرد. (1)

یظهر میم المجد من آل محمّد

«میم»مجد و شکوه خاندان محمّد آشکار خواهد شد

و ابتدا عدالت الهی میان مردم ظهور خواهد کرد.

همان گونه که از امام رضا علیه السلام تقدیر و تبیین شده است

و نیز در گنجینۀ دانش حروف،پیدا و پدیدار است.

از این شعر،سال های 1226 و 1338 و 1346 ق و از شعر دیگر وی،سال 1336 ق،استخراج شده است. (1)

إذا دارَ الزَّمانُ عَلَی حُروفٍ

البته باید دانست که:معنای این شعر را نمی تواند بفهمد مگر آن کس که از راسخین در علم باشد،وگر نه رمز نبود و حلّش برای همه با شرایط خاصّی ممکن بود؛ همان طور که از معنای سین و شین بدون ورود سلیم در شام،کسی نمی تواند خبردار شود،مگر آن که از راسخین در علم بوده باشد. (1)

محمّدباقر سیرجانی یزدی کرمانی در جواهر القوانین،از این شعر سال 1340 ق و با یک محاسبۀ دیگر،1325 ق را استخراج کرده است. (2)

این شعر را نیز برای تعیین زمان قیام امام مهدی علیه السلام از محیی الدین نقل کرده اند: فأشخاصنا خمس و خمس و خمسة

ص:169

فعند فنا خاء الزمان و دالها؟ علی فاء مدلول الکرور یقوم. (1)

توجه به این نکته لازم است که این شعر-و اشعار مشابه آن-رمزآلود و مبهم هستند و قابلیت ترجمه ندارند از این رو به متن عربی آن اکتفا کردیم.

نسخه ای از این اثر به شماره«12346/2»در کتاب خانۀ آیة اللّه مرعشی،موجود است.مؤلّف در مقدّمۀ کتاب می گوید:برخی از ابنای زمان،بلکه طلّاب،اقدام به تعیین زمان ظهور امام مهدی علیه السلام می نمایند،در حالی که هیچ سند محکمی در دست ندارند.آن گاه مؤلّف در صدد تصحیح اعتقاد مردم برآمده،مطالب کتاب را در پیش می گیرد. (1)ایشان بعد از ذکر چند امر-که به مثابه مبانی بحث است-در برگ«58 پ» چنین می نگارد:

إذا عرفت هذه المقدّمات،فنقول:أمّا تعیین زمان الظهور و الإخبار به فقد اتضح ممّا حررناه أنّه فعل العالم بما یخلق فیما بعد زمانه و المصالح فی ذلک و تدبیر النظام فی عیشهم و بقائهم إلی الأمد المحدود إلی غیر ذلک بضرورة توقّف العلم بزمان الظهور المعین فی حدّ نفسه علی العلم بالاُمور المذکورة فلا یمکن أن یحصل ذلک العلم بطریق الحسّ و نحوه لغیر العالم بتلک الاُمور و العالم بها أیضاً قد عرفت عدم وجوده فی البشر.

وقتی این مقدّمات را فهمیدی،بدان که تعیین زمان ظهور و خبر دادن از آن،بر اساس آنچه نوشتیم،کار دانایی است که به آفریده های آینده و مصالحشان آگاه است و تدبیر نظام زندگی آفریده ها و بقای آنان را تا زمان محدود و معیّن و...

می داند؛زیرا بدیهی است که اطّلاع از زمان مشخّص،ضرورتاً متوقّف بر آگاهی از امور یاد شده است.بنا بر این،چنین آگاهی ای به صورت حسّی و امثال آن بر غیر آگاه به امور یاد شده،حاصل نمی شود و چنین شخص آگاهی،اساساً در میان آدمیان وجود ندارد.

3.ایضاح المرام فی أمر الإمام (دربارۀ حکمت عدم تعیین زمان ظهور)،به عربی از همو

نسخه ای از این اثر به شمارۀ«12346/3»در کتاب خانۀ آیة اللّه مرعشی،موجود

ص:172

است.مؤلّف می گوید:بعد از تألیف کتاب قامعة اللجاج و دافعة الحجاج،شرح صدری بر من حاصل گشت که در بارۀ حکمت عدم تعیین زمان ظهور،نکاتی را بیان کنم. (1)

4.رساله ای در هفت برگ از نویسنده ای ناشناخته

در این رساله،توقیت اجمالی و تفصیلی،غیر ممکن دانسته شده است.نسخه ای از این اثر به شمارۀ«12308/3»در کتاب خانۀ آیة اللّه مرعشی،موجود است. (2)

5.رساله ای در بارۀ توقیت ظهور امام زمان علیه السلام از عبد الهادی بن رفیع الدین رضوی دلیجانی (سدۀ یازدهم)، (3)به عربی.

نسخۀ خطّی این اثر،در سال 1048 ق کتابت شده و در کتاب خانۀ مدرسۀ فیضیۀ قم به شمارۀ 2/1988،نگهداری می شود. (4)این رساله،در ردّ توقیت و تحریم تعیین وقت ظهور است.

6.دعائم الدین و کشف الریبة فی إثبات الکرة و الرجعة،از ملّا محمّدمحسن بن عنایت اللّه مشهدی (ق 12 ق) به عربی.

مؤلّف در کتابش بابی با عنوان«الباب العاشر:فی کراهیة التوقیت و بعض علامات الظهور»دارد.نسخه ای از این اثر در مرکز احیای میراث اسلامی قم،به شمارۀ«2994»موجود است. (5)

ص:173

است.احادیث هزاره گرایانه و فتوای برخی از اهل سنّت نیز که پیش تر ذکر شد،در این بخش جای می گیرد.

2.علوم غریبه: یکی از این نمونه ها مطلبی است که محمّد بن پایندۀ ساوه ای در کتاب درّ التمام فی تاریخ خروج المهدی علیه السلام آورده:

و رأیت فی مفتاح جفر الکبیر،عن علی بن أبی طالب علیه السلام قال:من عرف سرّ حرف الشین عرف ظهور المهدی. (1)

در کتاب مفتاح جفر الکبیر به نقل از امام علی علیه السلام دیدم که هر کس راز حرف «شین»را بشناسد،[هنگام] ظهور امام مهدی علیه السلام را نیز خواهد داشت.

3.کشف و شهود: از بهترین نمونه های آن،همان شعر معروف شاه نعمت اللّه ولی است.وی در شعر خود به این مطلب تصریح کرده است.ظاهراً باید مستند وقت گذاری دیگر عارف مسلکان را نیز کشف و شهود معرّفی کرد.گفتنی است که بیان وقت از سوی این عارفان در قالب شعر،به دست ما رسیده است.صاحب جواهر القوانین،پس از بیان عدد مربوط به توقیت در شعر محیی الدین عربی،در جواب این که از کجا معلوم است مراد شاعر این بوده است،جواب می دهد:«شاید روح القدس به زبان او داده؛چنان که به زبان حقیر داده که شرح کنم.و اللّه اعلم». (2)

4.اشعار: در مورد برخی اشعار به نظر می رسد سراینده،قصدی برای تعیین تاریخ ظهور امام زمان نداشته است؛اما دیگران این اشعار را دستاویزی برای توقیت هایشان قرار داده اند؛مانند این بیت از تائیۀ دعبل خزاعی که آن را بر امام رضا علیه السلام قرائت کرده است:

ص:175

خروج إمام لا محالة خارج یقوم علی اسم اللّه و البرکات. (1)

بی تردید امام قیام خواهد کرد.

او به نام خدا و همراهی برکت های او قیام می کند.

چنان که در گزارش ها نیز دیدید،بسیاری از توقیت ها در قالب شعر بیان شده اند که در بیشتر موارد می توان مستند آنها را کشف و شهود دانست. (2)

را اثبات می کند و نیازی به استدلال جدید برای خطا بودن آنها نیست.

اشعار مورد ادّعا نیز مواردی لُغَزگونه و معمّاست که افزون بر نادرستیِ مستند، معنایی رازگونه،پُر ابهام و رمزآلود دارد که اعتمادی بر آنها نیست.

تحلیل معناییِ آن اشعار نیز ضابطه مند نیست و به همین جهت،تاریخ های متعدّدی از آن استخراج می شود.

بجز احادیث-که اگر صدور آنها اثبات شود به منبع وحیانی متّصل خواهند بود- بقیۀ مطالب،بافته های افراد معمولی و غیر معصوم است که دستاویز ساده دلانی شده است که با امید به ظهور،مطالبی را بیان کرده اند.

تأمّل دوباره در احادیث«کذب الوقّاتون»و تحلیل پیشین ما از آن روایات، روشن می کند که آگاهی از زمان ظهور همانند زمان قیامت،تنها در دامنۀ علم الهی جای دارد و هیچ کس را قدرت آن نیست که بر آن آگاهی یابد.از این رو،تمام ادّعاها و تمام مستندات،خطا و نادرست است.

ص:177

8/1:هل وَقَعَ البَداءُ فی وَقتِ القیام؟

1499.الکافی: عَلِیُّ بنُ مُحَمَّدٍ ومُحَمَّدُ بنُ الحَسَنِ،عَن سَهلِ بنِ زِیادٍ؛ومُحَمَّدُ بنُ یَحیی، عَن أحمَدَ بنِ مُحَمَّدِ بنِ عیسی جَمیعاً،عَنِ الحَسَنِ بنِ مَحبوبٍ،عَن أبی حَمزَةَ الثُّمالِیِّ،قالَ:سَمِعتُ أبا جَعفَرٍ علیه السلام یَقولُ:

یا ثابِتُ،إنَّ اللّهَ تَبارَکَ وتَعالی قَد کانَ وَقَّتَ هذَا الأَمرَ فِی السَّبعینَ،فَلَمّا أن قُتِلَ الحُسَینُ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِ اشتَدَّ غَضَبُ اللّهِ تَعالی عَلی أهلِ الأَرضِ،فَأَخَّرَهُ إلی أربَعینَ ومِئَةٍ،فَحَدَّثناکُم فَأَذَعتُمُ الحَدیثَ فَکَشَفتُم قِناعَ السَّترِ،ولَم یَجعَلِ اللّهُ لَهُ بَعدَ ذلِکَ وَقتاً عِندَنا،و «یَمْحُوا اللّهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ» 1 .

قالَ أبو حَمزَةَ:فَحَدَّثتُ بِذلِکَ أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام فَقالَ:قَد کانَ کَذلِکَ.

1500.الغیبة للطوسی: عَنهُ (1)،عَنِ الحَسَنِ بنِ مَحبوبٍ،عَن أبی حَمزَةَ الثُّمالِیِّ قالَ:قُلتُ لِأَبی جَعفَرٍ علیه السلام:إنَّ عَلِیّاً علیه السلام کانَ یَقولُ:إلَی السَّبعینَ بَلاءٌ،وکانَ یَقولُ:بَعدَ البَلاءِ رَخاءٌ،وقَد مَضَتِ السَّبعونَ ولَم نَرَ رَخاءً !

فَقالَ أبو جَعفَرٍ علیه السلام:یا ثابِتُ،إنَّ اللّهَ تَعالی کانَ وَقَّتَ هذَا الأَمرَ فِی السَّبعینَ،فَلَمّا قُتِلَ الحُسَینُ علیه السلام اشتَدَّ غَضَبُ اللّهِ عَلی أهلِ الأَرضِ،فَأَخَّرَهُ إلی أربَعینَ ومِئَةِ سَنَةٍ، فَحَدَّثناکُم فَأَذَعتُمُ الحَدیثَ،وکَشَفتُم قِناعَ السِّرِّ (2)،فَأَخَّرَهُ اللّهُ ولَم یَجعَل لَهُ بَعدَ ذلِکَ عِندَنا وَقتاً،و «یَمْحُوا اللّهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ» .

ص:178

قالَ أبو حَمزَةَ:وقُلتُ ذلِکَ لِأَبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام فَقالَ:قَد کانَ ذاکَ.

1501.الغیبة للنعمانی: أخبَرَنا أحمَدُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ سَعیدٍ بِهذَا الإِسنادِ (1)،عَنِ الحَسَنِ بنِ مَحبوبٍ،عَن إسحاقَ بنِ عَمّارٍ،قالَ:قالَ لی أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام:یا أبا (2)إسحاقَ إنَّ هذَا الأَمرَ قَد اخِّرَ مَرَّتَینِ.

1502.الغیبة للطوسی: رَوَی الفَضلُ،عَن مُحَمَّدِ بنِ إسماعیلَ،عَن مُحَمَّدِ بنِ سِنانٍ،عَن أبی یَحیَی التَّمتامِ السُّلَمِیِّ،عَن عُثمانَ النَّوّاءِ،قالَ:سَمِعتُ أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام یَقولُ:کانَ هذَا الأَمرُ فِیَّ فَأَخَّرَهُ اللّهُ،ویَفعَلُ بَعدُ فی ذُرِّیَّتی ما یَشاءُ (3).

1503.الغیبة للنعمانی: أخبَرَنا أحمَدُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ سَعیدِ بنِ عُقدَةَ،قالَ:حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ المُفَضَّلِ بنِ إبراهیمَ بنِ قَیسِ بنِ رُمّانَةَ الأَشعَرِیُّ؛وسَعدانُ بنُ إسحاقَ بنِ سَعیدٍ؛ وأَحمَدُ بنُ الحُسَینِ بنِ عَبدِ المَلِکِ؛ومُحَمَّدُ بنُ أحمَدَ بنِ الحَسَنِ القَطَوانِیُّ،قالوا جَمیعاً:حَدَّثَنَا الحَسَنُ بنُ مَحبوبٍ الزَّرّادُ،عَن إسحاقَ بنِ عَمّارٍ الصَّیرَفِیِّ،قالَ:

ص:180

این را برای امام صادق علیه السلام بازگو کردم.فرمود:«همین گونه بوده است». (1)

1501.الغیبة ،نعمانی-با سندش به نقل از اسحاق بن عمّار-:امام صادق علیه السلام به من فرمود:

«ای اسحاق! این امر (قیام)،دو بار به تأخیر افتاده است». (2)

1502.الغیبة ،طوسی-با سندش به نقل از عثمان نوّاء-:شنیدم که امام صادق علیه السلام می فرماید:

«این امر (قیام)،در بارۀ من بود و خداوند،آن را به تأخیر انداخت و پس از آن،هر چه بخواهد،در حقّ فرزندانم می کند» (3). (4)

1503.الغیبة ،نعمانی-با سندهای متعدّدش به نقل از اسحاق بن عمّار صیرفی-:شنیدم که

ص:181

سَمِعتُ أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام یَقولُ:

قَد کانَ لِهذَا الأَمرِ وَقتٌ،وکانَ فی سَنَةِ أربَعینَ ومِئَةٍ،فَحَدَّثتُم بِهِ وأَذَعتُموهُ، فَأَخَّرَهُ اللّهُ عز و جل.

1504.الغیبة للنعمانی: أخبَرَنا أحمَدُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ سَعیدٍ قالَ:حَدَّثَنا عَلِیُّ بنُ الحَسَنِ،قالَ:

حَدَّثَنَا الحَسَنُ بنُ عَلِیِّ بنِ یوسُفَ؛ومُحَمَّدُ بنُ عَلِیٍّ،عَن سَعدانَ بنِ مُسلِمٍ عَن أبی بَصیرٍ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام،قالَ:قُلتُ لَهُ:ما لِهذَا الأَمرِ أمَدٌ یَنتَهی إلَیهِ ویُریحُ أبدانَنا؟

قالَ:بَلی،ولکِنَّکُم أذَعتُم،فَأَخَّرَهُ اللّهُ.

1505.تحف العقول: قالَ أبو جَعفَرٍ (1):قالَ لِیَ الصّادِقُ علیه السلام:...یَابنَ النُّعمانِ،إنَّ العالِمَ لا یَقدِرُ أن یُخبِرَکَ بِکُلِّ ما یَعلَمُ،لِأَ نَّهُ سِرُّ اللّهِ الَّذی أسَرَّهُ إلی جَبرَئیلَ علیه السلام،وأَسَرَّهُ جَبرَئیلُ علیه السلام إلی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله،وأَسَرَّهُ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله إلی عَلِیٍّ علیه السلام،وأَسَرَّهُ عَلِیٌّ علیه السلام إلَی الحَسَنِ علیه السلام،وأَسَرَّهُ الحَسَنُ علیه السلام إلَی الحُسَینِ علیه السلام،وأَسَرَّهُ الحُسَینُ علیه السلام إلی عَلِیٍّ علیه السلام،وأَسَرَّهُ عَلِیٌّ علیه السلام إلی مُحَمَّدٍ علیه السلام،وأَسَرَّهُ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله إلی مَن أسَرَّهُ،فَلا تَعجَلوا،فَوَاللّهِ لَقَد قَرُبَ هذَا الأَمرُ ثَلاثَ مَرّاتٍ فَأَذَعتُموهُ،فَأَخَّرَهُ اللّهُ،وَاللّهِ ما لَکُم سِرٌّ إلّاوعَدُوُّکُم أعلَمُ بِهِ مِنکُم.

1506.مختصر بصائر الدرجات: (2)أحمَدُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ عیسی،عَنِ الحُسَینِ بنِ سَعیدٍ،عَن صَفوانَ بنِ یَحیی،وحَدَّثَنی عَلِیُّ بنُ إسماعیلَ بنِ عیسی ومُحَمَّدُ بنُ الحُسَینِ بنِ أبِی الخَطّابِ،عَن صَفوانَ بنِ یَحیی،عَن أبی أیّوبَ الخَزّازِ،عَن أبی بَصیرٍ،عَن

ص:182

امام صادق علیه السلام می فرماید:«این امر (قیام)،وقتی داشت و قرار بود در سال صد و چهل باشد؛امّا شما آن را بازگو و پخش کردید.خدا هم آن را به تأخیر انداخت». (1)

1504.الغیبة ،نعمانی-با سندش به نقل از ابو بصیر-:به امام صادق علیه السلام گفتم:برای این امر (غیبت)،وقتی نیست که به آن برسد و بدن هایمان را آسوده کند؟

فرمود:«چرا؛امّا شما آن را افشا کردید.خدا هم آن را به تأخیر انداخت». (2)

1505.تحف العقول -به نقل از ابوجعفر محمّد بن نعمان-:امام صادق علیه السلام به من فرمود:...«ای پسر نعمان! عالِم نمی تواند همۀ آن چه را می داند،برایت بگوید؛زیرا آن،رازی است که خداوند با جبرئیل در میان نهاده و جبرئیل به محمّد صلی الله علیه و آله گفته و محمّد صلی الله علیه و آله به علی و علی به حسن و حسن به حسین و حسین به علی و علی به محمّد و محمّد به کسی که با او راز گفته است.پس عجله نکنید،که به خدا سوگند،این امر (قیام)،سه بار نزدیک شد و شما آن را پخش کردید و خدا هم آن را به تأخیر انداخت.به خدا سوگند،هیچ رازی نیست،جز آن که [به خاطر پخش کردن شما] دشمنانتان از شما به آن آگاه ترند». (3)

1506.مختصر بصائر الدرجات -با سندش به نقل از ابو بصیر-:امام صادق علیه السلام فرمود:«به یاران محمّد صلی الله علیه و آله،وعدۀ سال هفتاد داده شده بود و هنگامی که حسین علیه السلام به شهادت رسید،

ص:183

أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام قالَ:

إنَّ أصحابَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وُعِدوا سَنَةَ السَّبعینَ،فَلَمّا قُتِلَ الحُسَینُ غَضِبَ اللّهُ عز و جل عَلی أهلِ الأَرضِ فَأَضعَفَ عَلَیهِمُ العَذابَ،وإنَّ أمرَنا کانَ قَد دَنا فَأَذَعتُموهُ فَأَخَّرَهُ اللّهُ عز و جل، لَیسَ لَکُم سِرٌّ ولَیسَ لَکُم حَدیثٌ إلّاوهُوَ فی یَدِ عَدُوِّکُم،إنَّ شیعَةَ بَنی فُلانٍ طَلَبوا أمراً فَکَتَموهُ حَتّی نالوهُ،وأَمّا أنتُم فَلَیسَ لَکُم سِرٌّ.

ص:184

خداوند بر زمینیان خشم گرفت و عذابشان را دو چندان کرد.امر (قیام) ما،نزدیک شده بود که شما آن را پخش کردید و خدا هم آن را به تأخیر انداخت.هیچ رازی و سخنی ندارید،جز آن که در دست دشمنتان نیز هست.پیروان بنی فلان،در پی امری بودند و آن را پوشیده داشتند تا به آن رسیدند؛امّا شما هیچ رازی [ پوشیده و نهان ] ندارید». (1)

ر.ک:ج7 ص223 امکان بدا در نشانه های ظهور

و ص431 احتمال بدا در نشانه ها.

ص:185

است؛زیرا بر اساس این احادیث،مهدی موعود امام حسین علیه السلام یا امامی دیگر بوده که بعداً جای خود را به امام دوازدهم داده است.این در حالی است که در احادیث اثنی عشر که از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده،دوازده امام به ترتیب و با نام ذکر شده اند و در آنها امام حسین علیه السلام در جایگاه امام سوم،و امام مهدی علیه السلام امام دوازدهم است.

پاسخ اشکال اوّل این است که«بدا»به معنای تغییر در قضا و قدر است،و قضا و قدر در علم خدا که عین ذات اوست،رخ نمی دهد؛بلکه در لوح تقدیرات،که گاه علم فعلی یا مخلوق نامیده می شود،رخ می دهد؛مثلاً خداوند در شب قدر بر اساس وضعیت افراد،تقدیراتی را در لوح تقدیر ثبت می کند؛اما بعداً که برخی افراد تغییری در وضعیتشان ایجاد می کنند تقدیرشان هم عوض می شود.این تغییر در تقدیر،که در آیات متعدّدی به آن تصریح شده است،«بدا»نامیده می شود.بنا بر این،بدا با علم الهی تعارض ندارد و خداوند از ازل هم به تقدیر اوّل،علم دارد و هم به تقدیر دوم.

پرسش اگر منشأ بدا جهل نیست،پس منشأش چیست و اساساً چرا خداوند از ابتدا تقدیر دوم را ثبت نمی کند؟

پاسخ:بدا حکمت های زیادی دارد که توجیه کنندۀ آن است.اوّلاً بدا نشان دهندۀ قدرت و آزادی مطلق خداست و اثبات می کند که حتّی تقدیر خدا هم نمی تواند دست او را ببندد و برخلاف اعتقاد یهود که می گفتند: «یَدُ اللّهِ مَغْلُولَةٌ ؛دست خدا بسته است»؛ (1)چون او از قضا و قدر فارغ شده است،بدا می گوید: «بَلْ یَداهُ مَبْسُوطَتانِ یُنْفِقُ کَیْفَ یَشاءُ؛ بلکه هر دو دست او باز است؛هر گونه بخواهد می بخشد» (2)؛حتّی بعد از قضا و قدر.

بر این اساس،علمِ بَدا ناپذیر و غیر قابل تغییر تنها مختص خداست؛اما علم انبیا و اولیا به حوادث آینده در معرض بَداست؛زیرا مبدأ آن لوح تقدیرات است که

ص:187

احتمال تغییر در آن هست؛مگر این که خدا خبر دهد که تقدیر خاصی بدون تغییر خواهد بود.

از سوی دیگر عقیده به بدا،زمینه ساز تلاش برای تغییر سرنوشت است؛در حالی که با نفی آن دیگر امید و انگیزه ای برای ساختن آیندۀ بهتر در کار نخواهد بود، بنا بر این آموزۀ بدا نه تنها تعارضی با علم ازلیِ الهی ندارد؛بلکه بر اساس علم و حکمت استوار است. (1)

و امّا پاسخ اشکال دوم،این است که با دقّت در احادیث مورد بحث روشن می شود که در هیچ یک از آنها سخنی از امام مهدی علیه السلام و قیام وی نیست.به نظر می رسد که تفسیر جملۀ«هذا الأمر»به قیام امام مهدی علیه السلام منشأ این اشتباه است؛ بویژه این که در برخی از احادیث یادشده آمده است:«بعد البلاء رخاء؛پس از بلا، آسایش است».اشتباه از تطبیق این حدیث بر آسایش جامعه پس از قیام امام مهدی است.

معنای این احادیث این است که خداوند بر اساس وضعیت موجود شیعه گشایشی را برای آنان در نظر گرفته بود؛امّا به دلیل تغییر وضعیت شیعه این گشایش به تأخیر افتاد.پیام این احادیث مضمون این آیه است: «إِنَّ اللّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ؛ 2 در حقیقت،خدا سرنوشت قومی را تغییر نمی دهد تا این که آنان حال خود را تغییر دهند».اگر مؤمنان بر اساس فرمان های خدا و پیامبر و امامان عمل کنند، خداوند در کار آنان گشایش خواهد کرد؛همان طور که در تاریخ بارها برای شیعه گشایش هایی رخ داده است که آخرین نمونۀ آن در عصر حاضر با برپایی حکومت اسلامی در ایران رخ داد؛هرچند گشایش اصلی و جهانی پس از ظهور منجی موعود،که امام

ص:188

دوازدهم است،رخ خواهد داد.

علّامه مجلسی نیز در تفسیر حدیث اوّل که از الکافی نقل شد،می گوید:

«وقّت هذا الأمر»أی ظهور الحق وغلبته علی الباطل بید إمام من الأئمة،لا ظهور الإمام الثانی عشر. (1)

مقصود از«وقّت هذا الأمر؛برای این امر،وقت معیّن کرده»این است که خداوند برای ظهور حق و پیروزی آن بر باطل به دست یکی از امامان،وقت معیّن کرده بود،نه ظهور امام مهدی علیه السلام.

بنا بر این،احادیث یادشده ارتباطی با وقوع«بدا»در قیام امام مهدی علیه السلام ندارند؛ بلکه مقصود از آنها این است که خداوند تقدیر کرده بود که در دوران برخی از امامان قبل از ایشان نیز گشایشی برای جامعۀ شیعه پدید آید؛امّا به دلایلی این تقدیر غیر حتمی به تأخیر افتاد.

ر.ک:ج7 ص223 امکان بدا در نشانه های ظهور

و ص431 احتمال بدا در نشانه ها.

ص:189

الفصل الثانی:مکان القیام

مَکانُ القِیامِ

1507.الکافی: عَنهُ (1)عَن أحمَدَ بنِ مُحَمَّدٍ،عَنِ ابنِ مَحبوبٍ،عَن یَعقوبَ السَّرّاجِ قالَ:قُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام:مَتی فَرَجُ شیعَتِکُم؟

قالَ:فَقالَ:إذَا اختَلَفَ وُلدُ العَبّاسِ،ووَهی سُلطانُهُم،وطَمِعَ فیهِم مَن لَم یَکُن یَطمَعُ فیهِم،وخَلَعَتِ العَرَبُ أعِنَّتَها،ورَفَعَ کُلُّ ذی صِیصِیَةٍ (2)صِیصِیَتَهُ،وظَهَرَ الشّامِیُّ، وأَقبَلَ الیَمانِیُّ،وتَحَرَّکَ الحَسَنِیُّ،وخَرَجَ صاحِبُ هذَا الأَمرِ مِنَ المَدینَةِ إلی مَکَّةَ بِتُراثِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله.

فَقُلتُ:ما تُراثُ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله؟قالَ:سَیفُ رَسولِ اللّهِ،ودِرعُهُ،وعِمامَتُهُ،وبُردُهُ، وقَضیبُهُ،ورایَتُهُ،ولامَتُهُ،وسَرجُهُ،حَتّی یَنزِلَ مَکَّةَ،فَیُخرِجَ السَّیفَ مِن غِمدِهِ، ویَلبَسَ الدِّرعَ،ویَنشُرَ الرّایَةَ وَالبُردَةَ وَالعِمامَةَ،ویَتَناوَلَ القَضیبَ بِیَدِهِ،ویَستَأذِنَ اللّهَ فی ظُهورِهِ،فَیَطَّلِعُ عَلی ذلِکَ بَعضُ مَوالیهِ،فَیَأتِی الحَسَنِیَّ فَیُخبِرُهُ الخَبَرَ،فَیَبتَدِرُ

ص:190

الحَسَنِیُّ إلَی الخُروجِ،فَیَثِبُ عَلَیهِ أهلُ مَکَّةَ فَیَقتُلونَهُ ویَبعَثونَ بِرَأسِهِ إلَی الشّامِیِّ (1)، فَیَظهَرُ عِندَ ذلِکَ صاحِبُ هذَا الأَمرِ فَیُبایِعُهُ النّاسُ ویَتَّبِعونَهُ.

ویَبعَثُ الشّامِیُّ عِندَ ذلِکَ جَیشاً إلَی المَدینَةِ فَیُهلِکُهُمُ اللّهُ عز و جل دونَها،ویَهرُبُ یَومَئِذٍ مَن کانَ بِالمَدینَةِ مِن وُلدِ عَلِیٍّ علیه السلام إلی مَکَّةَ،فَیَلحَقونَ بِصاحِبِ هذَا الأَمرِ،ویُقبِلُ صاحِبُ هذَا الأَمرِ نَحوَ العِراقِ،ویَبعَثُ جَیشاً إلَی المَدینَةِ فَیَأمَنُ أهلُها ویَرجِعونَ إلَیها.

1508.تأویل الآیات الظاهرة: مُحَمَّدُ بنُ العَبّاسِ،عَن حُمَیدِ بنِ زِیادٍ،عَنِ الحَسَنِ بنِ مُحَمَّدِ بنِ سَماعَةَ،عَن إبراهیمَ بنِ عَبدِ الحَمیدِ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام،قالَ:

إنَّ القائِمَ إذا خَرَجَ دَخَلَ المَسجِدَ الحَرامَ،فَیَستَقبِلُ الکَعبَةَ ویَجعَلُ ظَهرَهُ إلَی المَقامِ،ثُمَّ یُصَلّی رَکعَتَینِ ثُمَّ یَقومُ فَیَقولُ:یا أیُّهَا النّاسُ أنَا أولَی النّاسِ بِآدَمَ....

1509.الغیبة للنعمانی: أخبَرَنا أحمَدُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ سَعیدٍ،عَن هؤُلاءِ الرِّجالِ الأَربَعَةِ (2)عَنِ ابنِ مَحبوبٍ؛وأَخبَرَنا مُحَمَّدُ بنُ یَعقوبَ الکُلَینِیُّ أبو جَعفَرٍ،قالَ:حَدَّثَنی عَلِیُّ بنُ إبراهیمَ بنِ هاشِمٍ،عَن أبیهِ؛قالَ:وحَدَّثَنی مُحَمَّدُ بنُ عِمرانَ،قالَ:حَدَّثَنا أحمَدُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ عیسی؛قالَ:وحَدَّثَنی عَلِیُّ بنُ مُحَمَّدٍ وغَیرُهُ،عَن سَهلِ بنِ زِیادٍ جَمیعاً، عَنَ الحَسَنِ بنِ مَحبوبٍ؛(قالَ:) وحَدَّثَنا عَبدُ الواحِدِ بنُ عَبدِ اللّهِ المَوصِلِیُّ،عَن أبی عَلِیٍّ أحمَدَ بنِ مُحَمَّدِ بنِ أبی ناشِرٍ،عَن أحمَدَ بنِ هِلالٍ،عَنِ الحَسَنِ بنِ مَحبوبٍ،عَن عَمرِو بنِ أبِی المِقدامِ،عَن جابِرِ بنِ یَزیدَ الجُعفِیِّ،قالَ:

ص:192

برای شامی (سفیانی) روانه می کنند و این هنگام،صاحب این امر (قیام و ولایت) ظهور می کند و مردم با او بیعت و از او پیروی می کنند.

شامی (سفیانی) در این زمان،لشکری را روانۀ مدینه می کند؛ولی خداوند عز و جل آنها را نزدیک مدینه هلاک می کند و در آن هنگام هر که از نسل علی علیه السلام در مدینه است، به مکّه می گریزد و به صاحب این امر (قیام و ولایت) می پیوندند و صاحب این امر به سوی عراق می آید و لشکری را روانۀ مدینه و آن جا را امن می کند تا اهلش آسوده خاطر به آن باز گردند». (1)

1508.تأویل الآیات الظاهرة -با سندش به نقل از ابراهیم بن عبد الحمید-:امام صادق علیه السلام فرمود:«قائم،هنگامی که خروج می کند،به مسجد الحرام وارد می شود و رو به قبله و پشت به مقام [ابراهیم] دو رکعت نماز می خواند و سپس بر می خیزد و می فرماید:

"ای مردم! من سزاوارترینِ مردم به آدم علیه السلام هستم..."». (2)

1509.الغیبة ،نعمانی-با سندهای متعدّدش به نقل از جابر بن یزید جعفی-:امام محمّد باقر علیه السلام فرمود:«سفیانی،لشکری را روانۀ مدینه می کند و مهدی ما،از آن جا به مکّه کوچ می کند و خبر به فرمانده لشکر سفیانی می رسد که مهدی به سوی مکّه رفته است....و قائم در آن زمان در مکّه است.پشتش را به کعبه تکیه داده و به آن پناه

ص:193

قالَ أبو جَعفَرٍ مُحَمَّدُ بنُ عَلِیٍّ الباقِرُ علیه السلام...یَبعَثُ السُّفیانِیُّ بَعثاً إلَی المَدینَةِ فَیَنفِرُ المَهدِیُّ مِنها إلی مَکَّةَ،فَیَبلُغُ أمیرَ جَیشِ السُّفیانِیِّ أنَّ المَهدِیَّ قَد خَرَجَ إلی مَکَّةَ...

قالَ:وَالقائِمُ یَومَئِذٍ بِمَکَّةَ،قَد أسنَدَ ظَهرَهُ إلَی البَیتِ الحَرامِ مُستَجیراً بِهِ،فَیُنادی:یا أیُّهَا النّاسُ إنّا نَستَنصِرُ اللّهَ،فَمَن أجابَنا مِنَ النّاسِ فَإِنّا أهلُ بَیتِ نَبِیِّکُم مُحَمَّدٍ...، فَیُبایِعونَهُ بَینَ الرُّکنِ وَالمَقامِ.

ص:194

برده است و ندا می دهد:"ای مردم! ما برای خداوند،یار می گیریم.هرکس از مردم که ما را اجابت کند،[بداند که] ما خاندان پیامبرتان،محمّد،هستیم...".پس میان رکن [حجر الأسود] و مقام [ابراهیم] با او بیعت می کنند». (1)

ص:195

مکّه و ایستادن در کنار کعبه و فراز آوردن پرچم و شمشیر پیامبر صلی الله علیه و آله،نشان می دهد که نهضت مهدوی،قیامی توحیدی و دنبالۀ بعثت محمّدی و برای احیای آن است.

روایت های متعدّدی در دست است که امام مهدی علیه السلام خود این نکته را در نخستین خطبۀ خویش در مکّه فراز آورده و بر الهی بودن نهضت خود و پیوستگی آن به قیام فرستادگان راستین الهی تأکید ورزیده است.از جمله،شیخ صدوق چنین آورده است:

فَإِذا خَرَجَ أسنَدَ ظَهرَهُ إلَی الکَعبَةِ،وَاجتَمَعَ إلَیهِ ثَلاثُمِئَةٍ وثَلاثَةَ عَشَرَ رَجُلاً.و أَوَّلُ ما یَنطِقُ بِهِ هذِهِ الآیَةُ: «بَقِیَّتُ اللّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ» ، (1)ثُمَّ یَقولُ:«أنَا بَقِیَّةُ اللّهِ فی أرضِهِ،و خَلیفَتُهُ و حُجَّتُهُ عَلَیکُم». (2)

و چون خروج کند،پشتش را به کعبه تکیه دهد و سیصد و سیزده مرد به گرد او جمع شوند و نخستین سخنش این آیه است:«باقی نهادۀ خداوند برایتان بهتر است، اگر مؤمن باشید».سپس می فرماید:«من باقی نهادۀ خداوند در زمینش و جانشین او و حجّتش بر شما هستم».

همچنین نعمانی می نویسد:

وَالقائِمُ یَومَئِذٍ بِمَکَّةَ،قَد أسنَدَ ظَهرَهُ إلَی البَیتِ الحَرامِ مُستَجیراً بِهِ،فَیُنادی:یا أیُّهَا النّاسُ إنّا نَستَنصِرُ اللّهَ،فَمَن أجابَنا مِنَ النّاسِ فَإِنّا أهلُ بَیتِ نَبِیِّکُم مُحَمَّدٍ،...، فَیُبایِعونَهُ بَینَ الرُّکنِ وَالمَقامِ. (3)

ص:197

و قائم،آن روز در مکّه است،پشتش را به کعبه تکیه داده و به آن پناه آورده است و ندا می دهد:ای مردم! ما از خدا یاری می جوییم.هر کس ما را پاسخ گوید [بداند] که ما اهل بیت پیامبرتان،محمّد و سزاوارترین مردم به خداوند و به محمّد صلی الله علیه و آله هستیم...و با او میان رکن [حجرالأسود] و مقام [ابراهیم] بیعت می کنند.

یک روایت دیگر در این باره،ضمن تأکید بر آغاز قیام مهدوی از مسجد الحرام و توصیف دقیق آن،مضمونی مشابه از بیانیۀ نخستین امام علیه السلام را گزارش کرده است. (1)

دیگر گزارش های مشابه،ضمن اعلام مکّه به عنوان نقطۀ آغازین قیام،بخش ها و مطالب دیگری از بیانیۀ قیام امام عصر را بازگو کرده اند.در این احادیث،امام علیه السلام مردم را به یاد کردن خدای متعال و ایستادن در پیشگاه الهی فرا می خواند و بعثت انبیای الهی و نزول کتاب های آسمانی را یاد می آورد.امام همچنین مردم را به اطاعت از خدا و رسولش و نیز احیای قرآن،دوری کردن از شرک و یاری رساندن به هدایت و تقوا دعوت می کند و ندا بر می آورد: «بی تردید،من شما را به خدا و رسولش و نیز عمل به کتاب او و میراندن باطل و احیای سنّت پیامبر فرا می خوانم». (2)

امام همچنین مظلومیت اهل بیت علیهم السلام و حقّ مودّت ذوی القربی را فراز می آورد و خواستار یاری رساندن مردم برای جبران ستم رفته بر اهل بیت پیامبر و قبول ولایت ایشان می شود. (3)

گفتنی است که چند مکان دیگر به عنوان نقطۀ شروع نهضت مهدوی گفته شده است.یک حدیث،محل خروج و قیام امام مهدی علیه السلام را از زبان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله «تهامه»دانسته (4)که مؤیّد احادیث پیشین است؛زیرا تهامه،مانند حجاز مشتمل بر

ص:198

مکّه است. (1)

دو روایت نبوی نیز به نقل از عبد اللّه بن عمرو و امام علی علیه السلام،محلّ خروج و قیام را جایی در یمن به نام کرعه (اکرعه) دانسته اند. (2)

این حدیث،شاذ و غیر معتبر است و با روایات متعدّدی که گذشت،متعارض است.به احتمال فراوان،این روایت،ناظر به خروج یمانی از یمن است که از یاوران امام مهدی علیه السلام خوانده شده و اندکی پیش از ایشان خروج می کند.

همچنین احادیثی که قاضی نعمان مغربی در کتاب شرح الأخبار آورده و دلالت بر آغاز قیام مهدوی از مغرب دارد و یا احادیثی که شمس الدین محمّد قرطبی در کتاب التذکره آورده و محلّ خروج را مغرب اقصی دانسته است، (3)نمی توانند با احادیث فراوانی که همگی بر شروع قیام از مکّه دلالت دارند،معارضه کنند؛زیرا این گزارش ها همگی بدون سند و یا مرسل هستند و احادیث ظهور از مغرب را تنها قاضی نعمان و حدیث مغرب اقصی را تنها قرطبی نقل کرده و هیچ کدام،از سوی محدّثان دیگر تأیید نشده است.از این رو،محتمل است این روایات،جعلی و به انگیزۀ تأیید حکومت فاطمیان و یا تقویت مهدیان دروغینِ سر برآورده در شمال افریقا و غرب جهان اسلام ساخته شده باشند.تقویت کنندۀ این احتمال،وجود انحصاریِ این روایات در دو کتاب متعلق به غرب جهان اسلام است:نخست:شرح الأخبار نوشتۀ قاضی نعمان،مفتی حکومت فاطمیان در کشور مصر و شمال افریقا و دیگری التذکرة نوشتۀ قرطبی،عالم اندلسی است.احتمال دیگر آن است که این احادیث،در نتیجۀ برداشتی نادرست و تحریف گونه از احادیث ظهور خورشید از

ص:199

مغرب پدید آمده باشند که خود یکی از نشانه های ظهور امام مهدی علیه السلام است.

جالب توجّه آن که قاضی نعمان که تنها ناقل احادیث مرسل ظهور از مغرب است،روایت زیر را نقل کرده که ناظر به شروع قیام از مکّه و همسو با دیگر احادیث است:

عن الدغشی،یرفعه الی رسول اللّه صلی الله علیه و آله،أنه قال:یخرج بعدی من بنی هاشم رجل یبایع بین الرکن و المقام،فیغلب صاحب الشام أربعة آلاف یخسف لهم بالبیداء، ثم یسیر إلیهم،و المحروم من حرم غنیمتهم،ثم یملک بعد ذلک سبع سنین. (1)

پس از من مردی از بنی هاشم قیام می نماید که میان رکن [حجر الأسود] و مقام [ابراهیم]،بیعت و بر چهار هزار سپاهی اعزامی [سفیانی] از شام غلبه می کند.آنها [نزدیک مدینه] در صحرای بیدا به زمین فرو می روند و پس از آن،این مرد به سوی آنان حرکت می کند و محروم کسی است که از غنیمت [نبرد با آنها] بی نصیب بماند،و سپس این مرد،هفت سال فرمان روایی می کند.

افزون بر این،در روایات متعدّدی آمده است که خروج کننده از مغرب و یا شام، سفیانی است. (2)او پس از شورش در شام،سپاهی به سوی مدینه گسیل می دارد و امام مهدی علیه السلام در نتیجۀ همین اقدام او،از مدینه،خارج و عازم مکّه می شود. (3)امام مهدی علیه السلام آن گاه پس از بیعت گرفتن از سیصد و سیزده یار ویژه اش (4)در درّه های اطراف مکّه،و در پی حوادثی مانند کشته شدن نفس زکیه که در مکّه روی می دهد، از مخفیگاه ذی طوی در پیرامون مکّه،به سوی مسجد الحرام بیرون می آید و پس از

ص:200

خواندن نماز عشا،با صدایی رسا،آغاز قیام خود را اعلام می کند. (1)امام آن گاه بیعت عمومی می گیرد و چون عدد سپاهیانش به ده هزار تن می رسد،حرکت خود را آغاز می کند. (2)امام سپاهی به سوی مدینه می فرستد (3)و آن جا را آرام و امن می کند و خود برای سرکوب سفیانی و استقرار حکومت جهانی اش،به سوی عراق،آوردگاه بزرگ قیام می رود.

ص:201

الفصل الثالث:شمائل الامام عند الظهور

شَمائِلُ الإِمامِ علیه السلام عِندَ الظُّهورِ

1/3:شَیخٌ فی مَنظَرِ الشُّبّانِ

1510.الغیبة للنعمانی: حَدَّثَنا عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ المَسعودِیُّ،قالَ:حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ یَحیَی العَطّارُ،قالَ:حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ حَسّانَ الرّازِیُّ،عَن مُحَمَّدِ بنَ عَلِیٍّ الکوفِیِّ،عَنِ الحَسَنِ بنِ مَحبوبٍ،عَن عَبدِ اللّهِ بنِ جَبَلَةَ،عَن عَلِیِّ بنِ أبی حَمزَةَ عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام أنَّهُ قالَ:

لَو قَد قامَ القائِمُ لَأَنکَرَهُ النّاسُ،لِأَ نَّهُ یَرجِعُ إلَیهِم شابّاً مُوَفَّقاً.

1511.الغیبة للطوسی: عَنهُ (1)،عَنِ الحَسَنِ بنِ عَلِیٍّ العاقولِیِّ،عَنِ الحَسَنِ بنِ عَلِیِّ بنِ أبی حَمزَةَ،عَن أبیهِ،عَن أبی بَصیرٍ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام أنَّهُ قالَ:

لَو خَرَجَ القائِمُ لَقَد أنکَرَهُ النّاسُ،یَرجِعُ إلَیهِم شابّاً مُوَفَّقاً،فَلا یَلبَثُ عَلَیهِ إلّاکُلُّ مُؤمِنٍ أخَذَ اللّهُ میثاقَهُ فِی الذَّرِّ الأَوَّلِ.

ص:202

1512.قرب الاسناد: قالَ (1):دَخَلتُ أنَا وأَبو بَصیرٍ عَلی أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام-وعَلِیُّ بنُ عَبدِ العَزیزِ مَعَنا-فَقُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام:أنتَ صاحِبُنا؟

فَقالَ:إنّی لَصاحِبُکُم ! ثُمَّ أخَذَ جِلدَةَ عَضُدِهِ فَمَدَّها،فَقالَ:أنَا شَیخٌ کَبیرٌ، وصاحِبُکُم شابٌّ حَدَثٌ.

1513.کمال الدین: حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ إبراهیمَ بنِ إسحاقَ الطّالَقانِیُّ رضی الله عنه قالَ:حَدَّثَنا أحمَدُ بنُ عَلِیٍّ الأَنصارِیُّ،عَن أبِی الصَّلتِ الهَرَوِیِّ،قالَ:قُلتُ لِلرِّضا علیه السلام:ما عَلاماتُ القائِمِ مِنکُم إذا خَرَجَ؟

قالَ:عَلامَتُهُ أن یَکونَ شَیخَ السِّنِّ،شابَّ المَنظَرِ،حَتّی أنَّ النّاظِرَ إلَیهِ لَیَحسَبُهُ ابنَ أربَعینَ سَنَةً أو دونَها،وإنَّ مِن عَلاماتِهِ أن لا یَهرَمَ بِمُرورِ الأَیّامِ وَاللَّیالی حَتّی یَأتِیَهُ أجَلُهُ.

2/3:صِفَةُ جِسمِهِ

1514.کمال الدین: حَدَّثَنا أحمَدُ بنُ زِیادِ بنِ جَعفَرٍ الهَمَدانِیُّ رَضِیَ اللّهُ عَنهُ،قالَ:حَدَّثَنا عَلِیُّ بنُ إبراهیمَ،عَن أبیهِ،عَنِ الرَّیّانِ بنِ الصَّلتِ،قالَ:قُلتُ لِلرِّضا علیه السلام:أنتَ صاحِبُ هذَا الأَمرِ؟

فَقالَ:أنَا صاحِبُ هذَا الأَمرِ،ولکِنّی لَستُ بِالَّذی أملَؤُها عَدلاً کَما مُلِئَت جَوراً، وکَیفَ أکونُ ذلِکَ عَلی ما تَری مِن ضَعفِ بَدَنی؟وإنَّ القائِمَ هُوَ الَّذی إذا خَرَجَ کانَ

ص:204

1512.قرب الإسناد -به نقل از بکر بن محمّد-:من و ابو بصیر و علی بن عبد العزیز بر امام صادق علیه السلام وارد شدیم.به امام صادق علیه السلام گفتم:تو صاحب [قیام و فَرَجِ] ما هستی؟

فرمود:«من صاحب شما باشم؟».سپس پوست بازویش را گرفت و کشید و فرمود:«من پیرمردی کهن سالم و صاحب شما،جوانی نورسیده است». (1)

1513.کمال الدین -با سندش به نقل از ابو صلت هَرَوی-:به امام رضا علیه السلام گفتم:نشانه های قائم شما،هنگام خروج،چیست؟

فرمود:«نشانه اش آن است که کهن سال است؛امّا جوان می نماید،تا آن جا که بیننده او را چهل ساله یا کمتر از آن می پندارد و از نشانه های او آن است که با گذر روزها و شب ها پیر نمی شود،تا آن که اجَلش برسد». (2)

فی سِنِّ الشُّیوخِ ومَنظَرِ الشُّبّانِ؛قَوِیّاً فی بَدَنِهِ حَتّی لَو مَدَّ یَدَهُ إلی أعظَمِ شَجَرَةٍ عَلی وَجهِ الأَرضِ لَقَلَعَها،ولَو صاحَ بَینَ الجِبالِ لَتَدَکدَکَت (1)صُخورُها.

1515.مسند ابن حنبل: حَدَّثَنا عَبدُ اللّهِ،حَدَّثَنی أبی،ثنا أبُو النَّضرِ،ثنا أبو مُعاوِیَةَ شَیبانُ، عَن مَطَرِ بنِ طَهمانَ،عَن أبِی الصِّدّیقِ النّاجی،عَن أبی سَعیدٍ الخُدرِیِّ قالَ:قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:

لا تَقومُ السّاعَةُ حَتّی یَملِکَ رَجُلٌ مِن أهلِ بَیتی،أجلی (2)،أقنی (3).

1516.عقد الدرر: عَن حُذَیفَةَ قالَ:قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله-فی وَصفِ الإِمامِ المَهدِیِّ علیه السلام-:

هُوَ رَجُلٌ مِن وُلدی،کَأَنَّهُ مِن رِجالِ بَنی إسرائیلَ،عَلَیهِ عَباءَتانِ قَطَوانِیَّتانِ (4)، کَأَنَّ وَجهَهُ الکَوکَبُ الدُّرِّیُّ فِی الَّلونِ،فی خَدِّهِ الأَیمَنِ خالٌ أسوَدُ،ابنُ أربَعینَ سَنَةً.

1517.العمدة: عَن حُذَیفَةَ بنِ الیَمانِ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أنَّهُ قالَ:

المَهدِیُّ علیه السلام مِن وُلدی،وَجهُهُ کَالقَمَرِ الدُّرِّیِّ،اللَّونُ لَونٌ عَرَبِیٌّ،وَالجِسمُ جِسمٌ إسرائِیلِیٌّ.

1518.الغیبة للنعمانی: أخبَرَنا عَلِیُّ بنُ أحمَدَ قالَ:حَدَّثَنا عُبَیدُ اللّهِ بنُ موسَی العَلَوِیُّ،عَن بَعضِ رِجالِهِ،عَن إبراهیمَ بنِ الحَکَمِ بنِ ظُهَیرٍ،عَن إسماعیلَ بنِ عَیّاشٍ،عَنِ الأَعمَشِ،عَن أبی وائِلٍ،عَنِ الإِمامِ عَلِیٍّ علیه السلام-فی صِفَةِ المَهدِیِّ علیه السلام-:

ص:206

ببرد،آن را از ریشه بیرون می آورد و اگر میان کوه ها فریاد بر آورد،صخره ها خُرد می شوند». (1)

1515.مسند ابن حنبل -با سندش به نقل از ابو سعید خُدری-:پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:«قیامت به پا نمی شود تا مردی از خاندان من فرمان روایی یابد،مردی با موهای جلوی سر ریخته و بینی کشیده». (2)

1516.عقد الدرر -به نقل از حُذیفه-:پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در توصیف امام مهدی علیه السلام فرمود:«او مردی از فرزندان من است.گویی که از مردان بنی اسرائیل است.دو عبای سفید کم پرز به تن دارد و صورتش به رنگ ستاره ها،مرواریدگون است.در گونۀ چپش، خالی سیاه است و چهل ساله می نماید». (3)

1517.العمدة -به نقل از حُذیفة بن یمان-:پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:«مهدی،از نسل من است.

صورتش مانند ماه،مرواریدسان است،رنگش به رنگ عرب ها و پیکرش به سان بنی اسرائیل است». (4)

1518.الغیبة ،نعمانی-با سندش از ابو وائل-:امام علی علیه السلام در توصیف مهدی علیه السلام فرمود:«او مردی با پیشانی [بزرگ و] نمایان،بینی کشیده،شکم فربه است و ران هایش از هم

ص:207

هُوَ رَجُلٌ أجلَی الجَبینِ،أقنَی الأَنفِ،ضَخمُ البَطنِ،أزیَلُ (1)الفَخِذَینِ،بِفَخِذِهِ الیُمنی شامَةٌ،أفلَجُ (2)الثَّنایا،ویَملَأُ الأَرضَ عَدلاً کَما مُلِئَت ظُلماً وجَوراً.

راجع:ج 2 ص 358

وج 9 ص 174 ح 1726

وج 9 ص 190 ح 1748.

3/3:صِفَةُ دِرعِهِ

1519.الغیبة للنعمانی: أخبَرَنا أحمَدُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ سَعیدٍ،قالَ:حَدَّثَنا عَلِیُّ بنُ الحَسَنِ التَّیمُلِیُّ،قالَ:حَدَّثَنَا الحَسَنُ ومُحَمَّدُ ابنا عَلِیِّ بنِ یوسُفَ،عَن سَعدانَ بنِ مُسلِمٍ،عَن عُمَرَ بنِ أبانٍ الکَلبِیِّ،عَن أبانِ بنِ تَغلِبَ،قالَ:سَمِعتُ أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام یَقولُ:

کَأَنّی أنظُرُ إلَی القائِمِ عَلی نَجَفِ الکوفَةِ،عَلَیهِ خَوخَةٌ (3)مِن إستَبرَقٍ،ویَلبَسُ دِرعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله.

1520.بصائر الدرجات: حَدَّثَنا إبراهیمُ بنُ هاشِمٍ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ البَرقِیِّ،عَن أحمَدَ بنِ مُحَمَّدِ بنِ أبی نَصرٍ وغَیرِهِ،عَن أبی أیّوبَ الحَذّاءِ،عَن أبی بَصیرٍ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام، قالَ:قُلتُ لَهُ:جُعِلتُ فِداکَ إنّی اریدُ أن ألمِسَ صَدرَکَ،فَقالَ:اِفعَل،فَمَسِستُ صَدرَهُ ومَناکِبَهُ،فَقالَ:ولِمَ یا أبا مُحَمَّدٍ؟فَقُلتُ:جُعِلتُ فِداکَ إنّی سَمِعتُ أباکَ وهُوَ یَقولُ:

إنَّ القائِمَ واسِعُ الصَّدرِ،مُستَرسِلُ المَنکِبَینِ عَریضُ ما بَینَهُما.

ص:208

باز است و در ران راستش خالی دارد و دندان هایش از هم باز است،و زمین را از عدالت پر می کند،همان گونه که از ظلم و ستم،پر شده است». (1)

ر.ک:ج 9 ص 174 ح 1726

و ص 190 ح 1748

فَقالَ:یا مُحَمَّدُ إنَّ أبی لَبِسَ دِرعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله،وکانَت تُسحَبُ (1)عَلَی الأَرضِ،وأَنَا لَبِستُها فَکانَت وکانَت،وإنَّها تَکونُ مِنَ القائِمِ کَما کانَت مِن رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله،مُشَمَّرَةً (2)کَأَنَّهُ تُرفَعُ نِطاقُها بِحَلقَتَینِ،ولَیسَ صاحِبُ هذَا الأَمرِ مَن جازَ أربَعینَ (3).

1521.الغیبة للنعمانی: أخبَرَنا عَبدُ الواحِدِ بنُ عَبدِ اللّهِ بنِ یونُسَ،قالَ:حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ جَعفَرٍ القُرَشِیُّ،قالَ:حَدَّثَنا أبو جَعفَرٍ الهَمدانِیُّ،قالَ:حَدَّثَنا موسَی بنُ سَعدانَ،عَن عَبدِ اللّهِ بنِ القاسِمِ الحَضرَمِیِّ،عَن عُمَرَ بنِ أبانٍ الکَلبِیِّ،عَن أبانِ بنِ تَغلِبَ،قالَ:

قالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام:

کَأَنّی بِالقائِمِ،فَإِذَا استَوی عَلی ظَهرِ النَّجَفِ لَبِسَ دِرعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله أبیَضَ (4).

4/3:صِفَةُ لِباسِهِ

1522.الکافی: أحمَدُ بنُ مُحَمَّدٍ،عَن مُحَمَّدِ بنِ یَحیی،عَن حَمّادِ بنِ عُثمانَ،قالَ:کُنتُ حاضِراً عِندَ أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام إذ قالَ لَهُ رَجُلٌ:أصلَحَکَ اللّهُ،ذَکَرتَ أنَّ عَلِیَّ بنَ أبی طالِبٍ علیه السلام کانَ یَلبَسُ الخَشِنَ،یَلبَسُ القَمیصَ بِأَربَعَةِ دَراهِمَ وما أشبَهَ ذلِکَ،ونَری عَلَیکَ اللِّباسَ الجَیِّدَ !

قالَ:فَقالَ لَهُ:إنَّ عَلِیَّ بنَ أبی طالِبٍ علیه السلام کانَ یَلبَسُ ذلِکَ فی زَمانٍ لا یُنکَرُ،ولَو

ص:210

فرمود:«ای ابو محمّد! پدرم زره پیامبر خدا صلی الله علیه و آله را که پوشید،به زمین کشیده شد.

من نیز آن را پوشیدم،همان گونه شد؛ولی زره به تن قائم،مانند تن پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می ایستد،ولی بالاتر،گویی که دو حلقۀ پایین آن را بالا زده اند،و صاحب این امر (قیام) از چهل ساله ها مسن تر نمی نماید». (1)

1521.الغیبة ،نعمانی-با سندش به نقل از ابان بن تغلب-:امام صادق علیه السلام فرمود:«گویی قائم را می بینم که بر پشت نجف ایستاده و زره سفید پیامبر خدا صلی الله علیه و آله را پوشیده است». (2)

لَبِسَ مِثلَ ذلِکَ الیَومَ لَشُهِرَ بِهِ،فَخَیرُ لِباسِ کُلِّ زَمانٍ لِباسُ أهلِهِ،غَیرَ أنَّ قائِمَنا إذا قامَ لَبِسَ لِباسَ عَلِیٍّ علیه السلام وسارَ بِسیرَتِهِ.

1523.الغیبة للنعمانی: حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ هَمّامٍ،قالَ:حَدَّثَنا حُمَیدُ بنُ زِیادٍ الکوفِیُّ قالَ:حَدَّثَنَا الحَسَنُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ سَماعَةَ،قالَ:حَدَّثَنا أحمَدُ بنُ الحَسَنِ المیثَمِیُّ، عَن عَمِّهِ الحُسَینِ بنِ إسماعیلَ،عَن یَعقوبَ بنِ شُعَیبٍ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام أنَّهُ قالَ:

ألا اریکَ قَمیصَ القائِمِ الَّذی یَقومُ عَلَیهِ؟فَقُلتُ:بَلی،قالَ:فَدَعا بِقِمَطرٍ (1)فَفَتَحَهُ، وأَخرَجَ مِنهُ قَمیصَ کَرابیسَ فَنَشَرَهُ،فَإِذا فی کُمِّهِ الأَیسَرِ دَمٌ،فَقالَ:

هذا قَمیصُ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله الَّذی عَلَیهِ یَومَ ضُرِبَت رَباعِیَتُهُ،وفیهِ یَقومُ القائِمُ، فَقَبَّلتُ الدَّمَ ووَضَعتُهُ عَلی وَجهی،ثُمَّ طَواهُ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام ورَفَعَهُ.

1524.الاختصاص: حَدَّثَنا أبُو الحَسَنِ مُحَمَّدُ بنُ مَعقِلٍ،قالَ:حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ عاصِمٍ،قالَ:

حَدَّثَنی عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ،عَن مُحَمَّدِ بنِ مَرزوقٍ،عَن عامِرٍ السَّرّاجِ،عَن سُفیانَ الثَّورِیِّ،عَن قَیسِ بنِ مُسلِمٍ،عَن طارِقِ بنِ شِهابٍ،عَن حُذَیفَةَ-عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فی صِفَةِ المَهدِیِّ علیه السلام-:

هُوَ رَجُلٌ مِن وُلدِ الحُسَینِ،کَأَنَّهُ مِن رِجالِ شَنوءَةَ (2)،عَلَیهِ عَباءَتانِ قَطَوانِیَّتانِ، اسمُهُ اسمی،فَعِندَ ذلِکَ تُفرِخُ الطُّیورُ فی أوکارِها وَالحیتانُ فی بِحارِها،وتُمَدُّ الأَنهارُ،وتَفیضُ العُیونُ،وتُنبِتُ الأَرضُ ضِعفَ اکُلِها،ثُمَّ یَسیرُ مُقَدِّمَتَهُ جَبرَئیلُ، وساقیه (3)إسرافیلُ،فَیَملَأُ [الأَرضَ] (4)عَدلاً وقِسطاً کَما مُلِئَت جَوراً وظُلماً.

ص:212

می شود.پس بهترین لباس هر روزگار،لباس اهل همان زمان است؛امّا چون قائم ما قیام کند،مانند علی علیه السلام لباس می پوشد و به سیرۀ او رفتار می کند». (1)

1523.الغیبة ،نعمانی-با سندش به نقل از یعقوب بن شعیب-:امام صادق علیه السلام فرمود:«آیا لباس قائم علیه السلام را که با آن قیام می کند،به تو نشان ندهم؟».

گفتم:بله.امام علیه السلام کتاب دانی (/جامه دانی) را خواست و آن را گشود و پیراهن کرباسی را از آن بیرون کشید و آن را باز کرد.در آستین چپش خون دیده می شد.فرمود:«این، پیراهن پیامبر خدا صلی الله علیه و آله است؛در روزی که [در جنگ احُد] بر چهار دندان میان دندان های پیش و نیش ایشان ضربه زدند،و قائم با این لباس،قیام می کند».

من آن خون را بوسیدم و بر صورتم نهادم.آن گاه امام صادق علیه السلام آن را تا کرد و برد [و در جای خود نهاد]. (2)

1524.الاختصاص -با سندش به نقل از حذیفه-:پیامبر صلی الله علیه و آله در توصیف مهدی علیه السلام فرمود:«او مردی از فرزندان حسین است و مانند مردان قبیلۀ شنوئه (3)[قدبلند] است.دو عبای سپید کم پرز بر تن دارد،همنام من است و این هنگام (زمان ظهور او) پرندگان در لانه هایشان و ماهیان در دریاها تخم می گذارند و روزها طولانی می شود و آب چشمه ها سراریز و سیل آسا می شود و زمین،دو برابر محصول می دهد.آن گاه در پیش روی او جبرئیل و در کنارش اسرافیل حرکت می کنند و زمین را از عدل و داد پر می کند،همان گونه که از ظلم و ستم پر شده است». (4)

ر.ک:ج 2 ص 376 (بخش دوم/فصل چهارم/سخنی در بارۀ ویژگی های جسمی امام مهدی علیه السلام ).

ص:213

الفصل الرابع:أنصار الإمام

أنصارُ الإِمامِ علیه السلام

1/4:أنصارُهُ مِنَ الأَنبِیاءِ علیهم السلام

1525.الأمالی للصدوق: حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ عَلِیٍّ ماجیلَوَیهِ رحمه الله،قالَ:حَدَّثَنی عَمِّی مُحَمَّدُ بنُ أبِی القاسِمِ،عَن أحمَدَ بنِ هِلالٍ،عَنِ الفَضلِ بنِ دُکَینٍ،عَن مَعمَرِ بنِ راشِدٍ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ الصّادِقِ علیه السلام،عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله:...مِن ذُرِّیَّتِی المَهدِیُّ،إذا خَرَجَ نَزَلَ عیسَی بنُ مَریَمَ لِنُصرَتِهِ،فَقَدَّمَهُ وصَلّی خَلفَهُ.

1526.تفسیر فرات: فُراتٌ قالَ:حَدَّثَنی جَعفَرُ بنُ مُحَمَّدٍ الفَزارِیُّ مُعَنعَناً،عَن أبی جَعفَرٍ علیه السلام -فی قَولِهِ: «یَوْمَ یَأْتِی بَعْضُ آیاتِ رَبِّکَ لا یَنْفَعُ نَفْساً إِیمانُها لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ کَسَبَتْ فِی إِیمانِها خَیْراً» 1 -:...

یا خَیثَمَةُ،سَیَأتی عَلَی النّاسِ زَمانٌ لا یَعرِفونُ ما هُوَ التَّوحیدُ،حَتّی یَکونَ خُروجُ الدَّجّالِ،وحَتّی یَنزِلَ عیسَی بنُ مَریَمَ مِنَ السَّماءِ،ویَقتُلَ اللّهُ الدَّجّالَ عَلی یَدَیهِ،ویُصَلّی بِهِم رَجُلٌ مِنّا أهلَ البَیتِ،ألا تَری أنَّ عیسی یُصَلّی خَلفَنا وهُوَ نَبِیٌّ؟

ص:214

ألا ونَحنُ أفضَلُ مِنهُ.

1527.کمال الدین: حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ عِصامٍ رضی الله عنه،قالَ:حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ یَعقوبَ الکُلَینِیُّ،قالَ:حَدَّثَنَا القاسِمُ بنُ العَلاءِ،قالَ:حَدَّثَنی إسماعیلُ بنُ عَلِیٍّ القَزوِینِیُّ، قالَ:حَدَّثَنی عَلِیُّ بنُ إسماعیلَ،عَن عاصِمِ بنِ حُمَیدٍ الحَنّاطِ،عَن مُحَمَّدِ بنِ مُسلِمٍ الثَّقَفِیِّ،قالَ:سَمِعتُ أبا جَعفَرٍ مُحَمَّدَ بنَ عَلِیٍّ الباقِرَ علیهما السلام،یَقولُ:

القائِمُ مِنّا مَنصورٌ بِالرُّعبِ،مُؤَیَّدٌ بِالنَّصرِ،تُطوی لَهُ الأَرضُ وتَظهَرُ لَهُ الکُنوزُ، یَبلُغُ سُلطانُهُ المَشرِقَ وَالمَغرِبَ،ویُظهِرُ اللّهُ عز و جل بِهِ دِینَهُ عَلَی الدّینِ کُلِّهِ ولَو کَرِهَ المُشرِکونَ،فَلا یَبقی فِی الأَرضِ خَرابٌ إلّاقَد عُمِرَ،ویَنزِلُ روحُ اللّهِ عیسَی بنُ مَریَمَ علیه السلام فَیُصَلّی خَلفَهُ.

1528.مسند ابن حنبل: حَدَّثَنا عَبدُ اللّهِ،حَدَّثَنی أبی،ثنا عُثمانُ بنُ عُمَرَ،ثنا ابنُ أبی ذِئبٍ، عَنِ الزُّهرِیِّ،عَن نافِعٍ مَولی أبی قَتادَةَ،عَن أبی هُرَیرَةَ:أنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قالَ:

کَیفَ بِکُم إذا نَزَلَ فیکُم عیسُی بنُ مَریَمَ وإمامُکُم مِنکُم؟

1529.سنن ابن ماجة: حَدَّثَنا عَلِیُّ بنُ مُحَمَّدٍ،ثنا عَبدُ الرَّحمنِ المُحارِبِیُّ،عَن إسماعیلَ بنِ رافِعٍ أبی رافِعٍ،عَن أبی زُرعَةَ الشَّیبانِیِّ یَحیَی بنِ أبی عَمرٍو،عَن أبی امامَةَ الباهِلِیِّ، قالَ:

خَطَبَنا رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله فَکانَ أکثَرُ خُطبَتِهِ حَدیثاً حَدَّثَناهُ عَنِ الدَّجّالِ وحَذَّرَناهُ، فَکانَ مِن قَولِهِ أن قالَ:

إنَّهُ لَم تَکُن فِتنَةٌ فِی الأَرضِ،مُنذُ ذَرَأَ (1)اللّهُ ذُرِّیَّةَ آدَمَ،أعظَمَ مِن فِتنَةِ الدَّجّالِ،

ص:216

1527.کمال الدین -با سندش به نقل از محمّد بن مسلم ثقفی-:شنیدم که امام محمّدباقر علیه السلام می فرماید:«قائمِ ما،با هراس [که در دل دشمنانش می افتد،] کمک می شود،با یاری الهی استوار می گردد و زمین برایش در هم پیچیده می شود و گنجینه ها برایش آشکار می گردند و بر شرق و غرب گیتی،چیره می شود و خداوند عز و جل دینش را به دست او بر همۀ دین ها غلبه می دهد،هر چند که مشرکان را خوش نیاید و ویرانه ای در زمین نمی ماند،جز آن که آباد می شود و روح خدا،عیسی بن مریم،فرود می آید و پشت سر او نماز می خواند». (1)

1528.مسند ابن حنبل -با سندش به نقل از ابوهریره-:پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:«چه حالی پیدا می کنید هنگامی که عیسی بن مریم،میان شما فرود آید؛ولی امامتان از میان شماست؟». (2)

1529.سنن ابن ماجة -با سندش به نقل از ابو امامۀ باهلی-:پیامبر خدا صلی الله علیه و آله برایمان سخنرانی کرد و بیشتر سخنرانی اش،حدیثی در بارۀ دجّال بود که ما را از آن بیم داد و از جملۀ سخنانش این بود:«از هنگامی که خداوند،نسل آدم را آفریده است،فتنه ای در زمین،بزرگ تر از فتنۀ دجّال نبوده است،و خداوند،پیامبری را برنینگیخته،جز آن که وی امّتش را از دجّال بیم داده است.من،آخرین پیامبر و شما،آخرینِ امّت ها هستید و او بی تردید،میان شما پدیدار خواهد شد....

دجّال از راه تپّه های سرخ رنگ کنار مدینه،آن جا که شوره زار تمام می شود،به مدینه وارد می شود و مدینه سه بار اهلش را می لرزاند و مرد و زن منافقی باقی

ص:217

وإنَّ اللّهَ لَم یَبعَث نَبِیّاً إلّاحَذَّرَ امَّتَهُ الدَّجّالَ،وأَنَا آخِرُ الأَنبِیاءِ وأَنتُم آخِرُ الاُمَمِ،وهُوَ خارِجٌ فیکُم لا مَحالَةَ....

حَتّی یَنزِلَ عِندَ الظُّرَیبِ (1)الأَحمَرِ،عِندَ مُنقَطَعِ السَّبخَةِ،فَتَرجُفُ المَدینَةُ بِأَهلِها ثَلاثَ رَجَفاتٍ،فَلا یَبقی مُنافِقٌ ولا مُنافِقَةٌ إلّاخَرَجَ إلَیهِ،فَتَنفِی الخَبَثَ مِنها کَما یَنِفی الکیرُ (2)خَبَثَ الحَدیدِ،ویُدعی ذلِکَ الیَومُ یَومَ الخَلاصِ.

فَقالَت امُّ شَریکٍ بِنتُ أبِی العَکَرِ:یا رَسولَ اللّهِ ! فَأَینَ العَرَبُ یَومَئِذٍ؟قالَ:هُم یَومَئِذٍ قَلیلٌ،وجُلُّهُم بِبَیتِ المَقدِسِ،وإمامُهُم رَجُلٌ صالِحٌ،فَبَینَما إمامُهُم قَد تَقَدَّمَ یُصَلّی بِهِمُ الصُّبحَ،إذ نَزَلَ عَلَیهِم عیسَی بنُ مَریَمَ الصُّبحَ،فَرَجَعَ ذلِکَ الإِمامُ یَنکُصُ، یَمشِی القَهقَری،لِیَتَقَدَّمَ عیسی یُصَلّی بِالنّاسِ،فَیَضَعُ عیسی یَدَهُ بَینَ کَتِفَیهِ،ثُمَّ یَقولُ لَهُ:تَقَدَّم فَصَلِّ،فَإِنَّها لَکَ اقیمَت،فَیُصَلّی بِهِم إمامُهُم،فَإِذَا انصَرَفَ،قالَ عیسی علیه السلام:

افتَحُوا البابَ،فَیُفتَحُ،ووَراءَهُ الدَّجّالُ مَعَهُ سَبعونَ ألفَ یَهودِیٍّ،کُلُّهُم ذو سَیفٍ مُحَلّیً وساجٍ (3).فَإِذا نَظَرَ إلَیهِ الدَّجّالُ ذابَ کَما یَذوبُ المِلحُ فِی الماءِ،ویَنطَلِقُ هارِباً.

ویَقولُ عیسی علیه السلام:إنَّ لی فیکَ ضَربَةً لَن تَسبِقَنی بِها.فَیُدرِکُهُ عِندَ بابِ اللُّدِّ (4)الشَّرقِیِّ فَیَقتُلُهُ.فَیَهزِمُ اللّهُ الیَهودَ.فَلا یَبقی شَیءٌ مِمّا خَلَقَ اللّهُ یَتَواری بِهِ یَهودِیٌّ إلّا أنطَقَ اللّهُ ذلِکَ الشَّیءَ؛لا حَجَرَ ولا شَجَرَ،ولا حائِطَ ولا دابَّةَ (إلَّا الغَرقَدَةَ فَإِنَّها مِن شَجَرِهِم لا تَنطِقُ) إلّاقالَ:یا عَبدَ اللّهِ المُسلِمَ ! هذا یَهودِیٌّ.فَتَعالَ اقتُلهُ.

ص:218

نمی ماند جز آن که به سویش بیرون می آید و زمین لرزه،آلودگی های مدینه را از آن می زداید،آن گونه که کورۀ آهنگری،آلودگی آهن را می زداید و آن روز،روز رهایی نامیده می شود».

امّ شریک،دختر ابوعَکَر گفت:ای پیامبر خدا! پس عرب ها در آن روز کجایند؟

فرمود:«آنها در آن زمان،اندک اند،و بیشترشان در بیت المقدّس اند و امامشان مردی صالح است و هنگامی که جلو می رود تا نماز صبح را با آنان بخواند،عیسی بن مریم،بامدادان بر آنها فرود می آید و آن امام جماعت باز می ایستد و پا پس می نهد و عقب عقب بر می گردد تا عیسی جلو برود و با مردم نماز بگزارد؛ولی عیسی دستش را میان شانه های او می نهد و به او می گوید:"جلو بِایست و نماز بخوان که به قصد امامت جماعت تو،نماز برپا شده است" و امامشان با آنها نماز می خواند و پس از آن،عیسی می گوید:"دروازه را بگشایید" و دروازه گشوده می شود و پشت آن،دجّال با هفتاد هزار یهودی است که همگی شمشیرهای جواهرنشان و ردای سبز بر تن دارند،و چون دجّال به عیسی می نگرد،ذوب می شود-به سان نمک که در آب حل می شود-و پا به فرار می نهد.

و عیسی می گوید:"به تو ضربه ای خواهم زد که هرگز نتوانی از آن بگریزی" و کنار دروازۀ شرقی لُد (1)به او می رسد و وی را می کشد و خداوند،یهود را در هم می شکند و چیزی از آفریدگان خداوند نیست که یهودی ای خود را پشت آن پنهان کند،جز آن که خداوند،آن را به سخن در می آورد و می گوید:"ای بندۀ مسلمان خدا! این،یهودی است.بیا و او را بکش" و این،حال همۀ سنگ ها،درخت ها،دیوارها و جنبندگان است جز گیاه دیوخار (2)که از درختان یهود است و به سخن در نمی آید».

ص:219

قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:وإنَّ أیّامَهُ أربَعونَ سَنَةً،السَّنَةُ کَنِصفِ السَّنَةِ.وَالسَّنَةُ کَالشَّهرِ.

وَالشَّهرُ کَالجُمُعَةِ.وآخِرُ أیّامِهِ کَالشَّرَرَةِ،یُصبِحُ أحَدُکُم عَلی بابِ المَدینَةِ،فَلا یَبلُغُ بابَهَا الآخَرَ حَتّی یُمسِیَ.

فَقیلَ لَهُ:یا رَسولَ اللّهِ ! کَیفَ نُصَلّی فی تِلکَ الأَیّامِ القِصارِ؟قالَ:تَقدُرونَ فیهَا الصَّلاةَ کَما تَقدُرونَها فی هذِهِ الأَیّامِ الطِّوالِ،ثُمَّ صَلّوا.

قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:فَیَکونُ عیسَی بنُ مَریَمَ علیه السلام فی امّتی حَکَماً عَدلاً،وإماماً مُقسِطاً،یَدُقُّ الصَّلیبَ،ویَذبَحُ الخِنزیرَ،ویَضَعُ الجِزیَةَ.ویَترُکُ الصَّدَقَةَ،فَلا یُسعی عَلی شاةٍ ولا بَعیرٍ،وتُرفَعُ الشَّحناءُ وَالتَّباغُضُ،وتُنزَعُ حُمَةُ (1)کُلِّ ذاتِ حُمَةٍ،حَتّی یُدخِلَ الوَلیدُ یَدَهُ فی فِی الحَیَّةِ فَلا تَضُرُّهُ،وتفرُّ (2)الوَلیدَةُ الأَسَدَ فَلا یَضُرُّها،ویَکونُ الذِّئبُ فِی الغَنَمِ کَأَنَّهُ کَلبُها،وتُملَأُ الأَرضُ مِنَ السِّلمِ کَما یُملَأُ الإِناءُ مِنَ الماءِ.

وتَکونُ الکَلِمَةُ واحِدَةً،فَلا یُعبَدُ إلَّااللّهُ،وتَضَعُ الحَربُ أوزارَها،وتُسلَبُ قُرَیشٌ مُلکَها،وتَکونُ الأَرضُ کَفاثورِ (3)الفِضَّةِ،تُنبِتُ نَباتَها بِعَهدِ آدَمَ،حَتّی یَجتَمِعَ النَّفَرُ عَلَی القِطفِ (4)مِنَ العِنَبِ فَیُشبِعَهُم،ویَجتَمِعَ النَّفَرُ عَلَی الرُّمّانَةِ فَتُشبِعَهُم،ویَکونَ الثَّورُ بِکذا وکَذا مِنَ المالِ،وتَکونَ الفَرَسُ بِالدُّرَیهِماتِ.

1530.الفتن لابن حماد: سُوَیدُ بنُ عَبدِ العَزیزِ،عَن إسحاقَ بنِ أبی فَروَةَ وَابنِ سابورَ جَمیعاً، عَن مَکحولٍ،عَن حُذَیفَةَ بنِ الیَمانِ رضی الله عنه،قالَ:قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:

ص:220

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:«روزگار [فرمان روایی] او،چهل سال است و هر سالش، گویی نیم سال و هر سالش مانند یک ماه و یک ماه مانند یک هفته است و روزهای پایانی اش مانند شراره های آتش،کوتاه و زودگذرند.یکی از شما صبح بر دروازۀ مدینه است و هنوز به دروازۀ دیگر نرسیده،شب می شود».

به ایشان گفته شد:ای پیامبر خدا! در آن روزهای کوتاه،چگونه نماز بخوانیم؟

فرمود:«وقت های نماز را بسنجید،همان گونه که در این روزهای دراز می سنجید و سپس نماز بگزارید».

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:«عیسی بن مریم در میان امّتم،داوری دادگر و پیشوایی عدالت گستر است،صلیب را خُرد می کند و خوک را می کشد و مالیات را بر می دارد و در آن روزگار،به زکات نیازی نیست و گوسفند و شتری به خاطر آن گرفته نمی شود و کینه و دشمنی رخت بر می بندد و زهر هر زهرداری گرفته می شود،تا آن جا که نوزاد،دستش را در کام مار می کند و به او زیانی نمی رسد و کودک دهان شیر را باز می کند،امّا آسیبی به او نمی رسد،و گرگ در کنار گوسفندان،مانند سگ گلّه است و زمین مانند ظرف پر از آب،از صلح [و دوستی] موج می زند و همه متّحد می شوند و جز خدا عبادت نمی شود و جنگ،فروکش می کند و فرمان روایی قریش به پایان می رسد و زمین به سان تشت نقره،درخشان و به سرسبزی روزگار آدم علیه السلام می شود تا آن جا که گروهی بر یک خوشه انگور گرد می آیند و سیرشان می کند و گروهی بر یک دانه انار گرد می آیند و سیرشان می کند و یک گاو نر به فلان مقدار [اندک] و یک اسب با چند درهم کم ارزش معامله می شود». (1)

1530.الفتن ،ابن حمّاد-با سندش به نقل از حذیفة بن یمان-:پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

«هنگامی که برخی شیطان های همراه دجّال،در پی وادار نمودن برخی آدمیان به

ص:221

بَینَمَا الشَّیاطینُ (الَّذینَ) مَعَ الدَّجّالِ یُزاوِلونَ بَعضَ بَنی آدَمَ عَلی مُتابَعَةِ الدَّجّالِ، فَیَأتی عَلَیهِ مَن یَأتی،ویَقولُ لَهُ بَعضُهُم:إنَّکُم شَیاطینُ،وإنَّ اللّهَ تَعالی سَیَسوقُ إلَیهِ عیسَی بنُ مَریَمَ بِاِیلِیاءَ (1)فَیَقتُلُهُ،فَبَینَما أنتُم عَلی ذلِکَ حَتّی یَنزِلَ عیسَی بنُ مَریَمَ بِإِیلِیاءَ،وفیها جَماعَةٌ مِنَ المُسلِمینَ وخَلیفَتُهُم،بَعدَما یُؤَذِّنُ المُؤَذِّنُ لِصَلاةِ الصُّبحِ، فَیَسمَعُ المُؤَذِّنُ لِلنّاسِ عَصعَصَةً،فَإِذا هُوَ عیسَی بنُ مَریَمَ،فَیَهبِطُ عیسی،فَیُرَحِّبُ بِهِ النّاسُ،ویَفرَحونَ بِنُزولِهِ،ولِتَصدیقِ حَدیثِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله.

ثُمَّ یَقولُ لِلمُؤَذِّنِ:أقِمِ الصَّلاةَ،ثُمَّ یَقولُ لَهُ النّاسُ:صَلِّ لَنا،فَیَقولُ:اِنطَلِقوا إلی إمامِکُم فَیُصَلّی لَکُم،فَإِنَّهُ نِعمَ الإِمامُ،فَیُصَلّی بِهِم إمامُهُم ویُصَلّی عیسی مَعَهُم،ثُمَّ یَنصَرِفُ الإِمامُ ویُعطی عیسَی الطّاعَةَ،فَیَسیرُ بِالنّاسِ حَتّی إذا رَآهُ الدَّجّالُ ماعَ کَما یَمیعُ القیرُ،فَیَمشی إلَیهِ عیسی،فَیَقتُلُهُ بِإِذنِ اللّهِ تَعالی،ویَقتُلُ مَعَهُ مَن شاءَ اللّهُ،ثُمَّ یَفتَرِقونَ ویَختَبِئونَ تَحتَ کُلِّ شَجَرٍ وحَجَرٍ،حَتّی یَقولَ الشَّجَرُ:یا عَبدَ اللّهِ یا مُسلِمُ ! تَعالَ هذا یَهودِیٌّ وَرائی فَاقتُلهُ،ویَدعُو الحَجَرُ مِثلَ ذلِکَ،غَیرَ شَجَرَةِ الغَرقَدَةِ،شَجَرَةِ الیَهودِ،لا تَدعو إلَیهِم أحَداً یَکونُ عِندَها.

ثُمَّ قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:إنَّما احَدِّثُکُم هذا لِتَعقِلوهُ وتَفهَموهُ وتَعوهُ،وَاعمَلوا عَلَیهِ، وحَدِّثوا بِهِ مَن خَلفَکُم،وَلیُحَدِّثِ الآخَرُ الآخَرَ،وإنَّ فِتنَتَهُ أشَدُّ الفِتَنِ،ثُمَّ تَعیشوا بَعدَ ذلِکَ ما شاءَ اللّهُ تَعالی مَعَ عیسَی بنِ مَریَمَ.

ص:222

پیروی از دجّال هستند و برخی می پذیرند و برخی دیگر به آنها می گویند:شما شیطان هستید،خداوند متعال،عیسی بن مریم را به سوی او در بیت المقدّس می فرستد و او را می کشد و در این میان،عیسی بن مریم در بیت المقدّس فرود می آید و در حالی که گروهی از مسلمانان با پیشوایشان آن جایند و مؤذن پس از اذان نماز صبح،همهمۀ مردم را می شنود و ناگهان عیسی بن مریم فرود می آید و مردم به او خوشامد می گویند و از فرود آمدنش و راستی و درستیِ حدیث پیامبر خدا،خوش حال می شوند.

سپس عیسی علیه السلام به مؤذّن می گوید:اقامۀ نماز را بگو و مردم به او می گویند:برایمان نماز بگزار و او می گوید:"به سوی همان امامتان بروید تا ایشان برای شما نماز بگزارد،که او خوب امامی است!" و امامشان با آنها نماز می خواند و عیسی هم با آنان نماز می گزارد و آن گاه که امام،نماز را به پایان می برد،عیسی [ با او بیعت کرده و ] به اطاعت او در می آید و با مردم حرکت می کند و چون دجّال او را می بیند،مانند قیر،آب می شود و عیسی به سوی او می رود و او را با اذن الهی می کشد و نیز هر کس را که همراه اوست و خدا بخواهد.

سپس همراهان دجّال،پراکنده و زیر هر درخت و سنگی که پنهان می شوند،درخت می گوید:"ای بندۀ مسلمان خدا! بیا و این یهودی را که پشت من است،بکش" و سنگ نیز مانند آن،سربازان مسلمان را فرا می خواند،بجز درخت دیوخار که درخت یهود است و هیچ کس را برای سربازان،افشا نمی کند».

سپس پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:«این را به شما می گویم تا آن را دریابید و بفهمید و نگاه دارید و مطابق آن،عمل کنید و به آنان که پس از شما هستند،بگویید و نسل به نسل،آن را باز گویید و فتنۀ دجّال،سخت ترین فتنه است،و پس از این ماجراها،آن اندازه که خدای متعال می خواهد،با عیسی بن مریم زندگی خواهید کرد». (1)

ص:223

2/4:أنصارُهُ مِنَ المَلائِکَةِ

1531.کمال الدین: بِهذَا الإِسنادِ (1)،عَن أبانِ بنِ تَغلِبَ،قالَ:قالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام:

کَأَنّی أنظُرُ إلَی القائِمِ علیه السلام عَلی ظَهرِ النَّجَفِ،فَإِذَا استَوی عَلی ظَهرِ النَّجَفِ رَکِبَ فَرَساً أدهَمَ (2)أبلَقَ (3)بَینَ عَینَیهِ شِمراخٌ (4)،ثُمَّ یَنتَفِضُ بِهِ فَرَسُهُ فَلا یَبقی أهلُ بَلدَةٍ إلّا وهُم یَظُنّونَ أنَّهُ مَعَهُم فی بِلادِهِم،فَإِذا نَشَرَ رایَةَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله انحَطَّ إلَیهِ ثَلاثَةَ عَشَرَ ألفَ مَلَکٍ وثَلاثَةَ عَشَرَ مَلَکاً کُلُّهُم یَنتَظِرُ القائِمَ علیه السلام.

وهُمُ الَّذینَ کانوا مَعَ نوحٍ علیه السلام فِی السَّفینَةِ،وَالَّذینَ کانوا مَعَ إبراهیمَ الخَلیلِ علیه السلام حَیثُ القِیَ فِی النّارِ،و کانوا مَعَ عیسی علیه السلام حَیثُ رُفِعَ،وأَربَعَةُ آلافٍ مُسَوِّمینَ ومُردِفینَ،وثَلاثُمِئَةٍ وثَلاثَةَ عَشَرَ مَلَکا یَومَ بَدرٍ،وأَربَعَةُ آلافِ مَلَکٍ الَّذینَ هَبَطوا یُریدونَ القِتالَ مَعَ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیهما السلام،فَلَم یُؤذَن لَهُم،فَصَعِدوا فِی الاِستیذانِ وهَبَطوا وقَد قُتِلَ الحُسَینَ علیه السلام،فَهُم شُعثٌ غُبرٌ یَبکونَ عِندَ قَبرِ الحُسَینِ علیه السلام إلی یَومِ القِیامَةِ،وما بَینَ قَبرِ الحُسَینِ علیه السلام إلَی السَّماءِ مُختَلَفُ المَلائِکَةِ.

1532.عیون أخبار الرضا علیه السلام: حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ عَلِیٍّ ماجیلَوَیهِ رضی الله عنه قالَ:حَدَّثَنا عَلِیُّ بنُ إبراهیمَ بنِ هاشِمٍ،عَن أبیهِ،عَنِ الرَّیّانِ بنِ شَبیبٍ،قالَ:دَخَلتُ عَلَی الرِّضا علیه السلام فی أوَّلِ یَومٍ مِنَ المُحَرَّمِ،فَقالَ:...

ص:224

یَابنَ شَبیبٍ،إن کُنتَ باکِیاً لِشَیءٍ فَابکِ لِلحُسَینِ بنِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام،فَإِنَّهُ ذُبِحَ کَما یُذبَحُ الکَبشُ،وقُتِلَ مَعَهُ مِن أهلِ بَیتِهِ ثَمانِیَةَ عَشَرَ رَجُلاً ما لَهُم فِی الأَرضِ شَبیهونَ،ولَقَد بَکَتِ السَّماواتُ السَّبعُ وَالأَرَضونَ لِقَتلِهِ،ولَقَد نَزَلَ إلَی الأَرضِ مِنَ المَلائِکَهِ أربَعَةُ آلافٍ لِنَصرِهِ فَلَم یُؤذَنَ لَهُم (1)،فَهُم عِندَ قَبرِهِ شُعثٌ غُبرٌ إلی أن یَقومَ القائِمُ علیه السلام فَیَکونونَ مِن أنصارِهِ،وشِعارُهُم:یا لَثاراتِ الحُسَینِ علیه السلام.

1533.الأمالی للمفید: أخبَرَنی أبُو القاسِمِ جَعفَرُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ قولَوَیهِ رحمه الله،عَن أبیهِ،عَن سَعدِ بنِ عَبدِ اللّهِ،عَن أحمَدَ بنِ مُحَمَّدِ بنِ عیسی،عَنِ ابنِ أبی عُمَیرٍ،عَن عَبدِ اللّهِ بنِ مُسکانَ،عَن بَشیرٍ الکُناسِیِّ،عَن أبی خالِدٍ الکابُلِیِّ،قالَ:قالَ لی عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام:

یا أبا خالِدٍ،لَتَأتِیَنَّ فِتَنٌ کَقِطَعِ اللَّیلِ المُظلِمِ،لا یَنجو إلّامَن أخَذَ اللّهُ میثاقَهُ،اُولئِکَ مَصابیحُ الهُدی ویَنابیعُ العِلمِ،یُنجیهِمُ اللّهُ مِن کُلِّ فِتنَةٍ مُظلِمَةٍ،کَأَنّی بِصاحِبِکُم قَد عَلا فَوقَ نَجَفِکُم بِظَهرِ کوفانَ فی ثَلاثِمِئَةٍ وبِضعَةَ عَشَرَ رَجُلاً،جَبرَئیلُ عَن یَمینِهِ، ومیکائیلُ عَن شِمالِهِ،وإسرافیلُ أمامَهُ،مَعَهُ رایَةُ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله قَد نَشَرَها،لا یَهوی بِها إلی قَومٍ إلّاأهلَکَهُمُ اللّهُ عز و جل.

1534.الغیبة للنعمانی: حَدَّثَنا عَلِیُّ بنُ أحمَدَ،عَن عُبَیدِ اللّهِ بنِ موسَی العَلَوِیِّ،عَن عَلِیِّ بنِ الحَسَنِ،عَن عَلِیِّ بنِ حَسّانَ،عَن عَبدِ الرَّحمنِ بنِ کَثیرٍ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام-فی قَولِ اللّهِ عز و جل: «أَتی أَمْرُ اللّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ» 2 -.فَقالَ:

ص:226

خاندانش را به همراه او کشتند که مانندی در زمین نداشتند و بی گمان،آسمان های هفتگانه و زمین ها بر کشته شدنش گریستند و چهار هزار فرشته برای یاری اش به زمین فرود آمدند؛ولی به آنان اجازه داده نشد و آنها نزد قبرش پریشان و غبارآلود مانده اند تا روز قیام قائم از یاورانش باشند،و شعار آنها،"یا لثارت الحسین"است». (1)

1533.الأمالی ،مفید-با سندش به نقل از ابوخالد کابلی-:امام زین العابدین علیه السلام به من فرمود:

«ای ابوخالد! فتنه هایی مانند پاره های شب سیاه خواهند آمد که جز کسی که خداوند از او [در عالم ذر و اشباح] پیمان گرفته است،از آنها نمی رهد.آنان،چراغ های هدایت و چشمه های جوشان دانش اند.خداوند،آنان را از هر فتنۀ تاریکی می رهاند.گویی صاحبتان را می بینم که بر بالای بلندی پشت کوفه (نجف) رفته است و سیصد و ده و اندی همراه دارد.جبرئیل در سمت راستش و میکائیل در سمت چپش و اسرافیل جلویش است و پرچم پیامبر خدا صلی الله علیه و آله را گشوده است و با آن به سوی قومی نمی رود،جز آن که خداوند عز و جل آنان را نابود می کند». (2)

1534.الغیبة ،نعمانی-با سندش به نقل از عبد الرحمان بن کثیر-:امام صادق علیه السلام در بارۀ سخن خداوند عز و جل:«امر خدا فرا رسید.پس عجله نکنید»فرمود:«آن،امر (قیام) ماست.

خداوند عز و جل فرمان داده است که در آن عجله نکنیم تا خداوند،آن را با سه لشکرِ:

فرشتگان،مؤمنان،و هراس [در دل دشمن] استوار بدارد و خروج او،مانند خروج پیامبر خدا صلی الله علیه و آله [ پیروزمندانه ] است؛یعنی همان سخن خداوند عز و جل:«همان گونه که

ص:227

هُوَ أمرُنا،أمَرَ اللّهُ عز و جل ألّا نَستَعجِلَ بِهِ حَتّی یُؤَیِّدَهُ اللّهُ بِثَلاثَةِ أجنادٍ:المَلائِکَةِ، وَالمُؤمِنینَ،وَالرُّعبِ،وخُروجُهُ کَخُروجِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله،وذلِکَ قَولُهُ عز و جل: «کَما أَخْرَجَکَ رَبُّکَ مِنْ بَیْتِکَ بِالْحَقِّ وَ إِنَّ فَرِیقاً مِنَ الْمُؤْمِنِینَ لَکارِهُونَ» 1 .

1535.الغیبة للنعمانی: حَدَّثَنا أبو سُلَیمانَ أحمَدُ بنُ هَوذَةَ،قالَ:حَدَّثَنا إبراهیمُ بنُ إسحاقَ النَّهاوَندِیُّ،قالَ:حَدَّثَنا عَبدُ اللّهِ بنُ حَمّادٍ الأَنصارِیُّ،عَن عَلِیِّ بنِ أبی حَمزَةَ،قالَ:

قالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام:

إذا قامَ القائِمُ علیه السلام نَزَلَت مَلائِکَةُ بَدرٍ وهُم خَمسَةُ آلافٍ،ثُلُثٌ عَلی خُیولٍ شُهبٍ (1)، وثُلُثٌ عَلی خُیولِ بُلقٍ،وثُلُثٌ عَلی خُیولٍ حُوٍّ،قُلتُ ومَا الحُوُّ؟قالَ:هِیَ الحُمرُ.

1536.الإرشاد: رَوَی الحَجّالُ،عَن ثَعلَبَةَ،عَن أبی بَکرٍ الحَضرَمِیِّ،عَن أبی جَعفَرٍ الباقِرِ علیه السلام قالَ:

کَأَنّی بِالقائِمِ علیه السلام عَلی نَجَفِ الکوفَةِ،قَد سارَ إلَیها مِن مَکَّةَ فی خَمسَةِ آلافٍ مِنَ المَلائِکَةِ،جَبرَئیلُ عَن یَمینِهِ،ومیکائیلُ عَن شِمالِهِ،وَالمُؤمِنونَ بَینَ یَدَیهِ،وهُوَ یُفَرِّقُ الجُنودَ فِی البِلادِ.

1537.الغیبة للنعمانی: أخبَرَنا أحمَدُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ سَعیدٍ،قالَ:حَدَّثَنا یَحیَی بنُ زَکَرِیَّا بنِ شَیبانَ،قالَ:حَدَّثَنا یوسُفُ بنُ کُلَیبٍ،قالَ:حَدَّثَنَا الحَسَنُ بنُ عَلِیِّ بنِ أبی حَمزَةَ، عَن عاصِمِ بنِ حُمَیدٍ الحَنّاطِ،عَن أبی حَمزَةَ الثُّمالِیِّ،قالَ:سَمِعتُ أبا جَعفَرٍ مُحَمَّدَ بنَ عَلِیٍّ علیه السلام یَقولُ:

ص:228

پروردگارت تو را از خانه ات به حق و درستی [به سوی بدر] بیرون آورد،با آن که دسته ای از مؤمنان، ناخرسند بودند»». (1)

1535.الغیبة ،نعمانی-با سندش به نقل از علی بن ابی حمزه-:امام صادق علیه السلام فرمود:

«هنگامی که قائم علیه السلام قیام کند،فرشتگان جنگ بدر-که پنج هزار تن اند-،فرود می آیند:یک سوم بر اسبان سفید،یک سوم بر اسبان سیاه و سفید و یک سوم بر اسبانِ حُوّ».

پرسیدم:حُوّ،یعنی چه؟

فرمود:«سرخ رنگ». (2)

1536.الإرشاد -با سندش به نقل از ابو بکر حضرمی-:امام باقر علیه السلام فرمود:«گویی قائم علیه السلام را بر بلندی کوفه می بینم که از مکّه همراه پنج هزار فرشته به آن جا آمده است.جبرئیل، سمت راستش و میکائیل،سمت چپش و مؤمنان،پیش رویش هستند و او سربازان را به شهرها روانه می کند». (3)

1537.الغیبة ،نعمانی-با سندش به نقل از ابوحمزۀ ثمالی-:شنیدم که امام محمّد باقر علیه السلام می فرماید:«اگر قائم خاندان محمّد صلی الله علیه و آله خروج کند،خداوند،او را با فرشتگان نشان داری که پیاپی نازل می شوند و از فرشتگان مقرّب درگاه الهی اند،یاری

ص:229

لَو قَد خَرَجَ قائِمُ آلِ مُحَمَّدٍ علیه السلام لَنَصَرَهُ اللّهُ بِالمَلائِکَةِ المُسَوِّمینَ وَالمُردِفینَ وَالمُنزِلینَ وَالکَروبِیّینَ (1)،یَکونُ جَبرَئیلُ أمامَهُ،ومیکائیلُ عَن یَمینِهِ،وإسرافیلُ عَن یَسارِهِ،وَالرُّعبُ یَسیرُ مَسیرَةَ شَهرٍ أمامَهُ وخَلفَهُ،وعَن یَمینِهِ وعَن شِمالِهِ،وَالمَلائِکَةُ المُقَرَّبونَ حِذاهُ.

1538.مختصر بصائر الدرجات: الحُسَینُ بنُ حَمدانَ (2)،عَن مُحَمَّدِ بنِ إسماعیلَ وعَلِیِّ بنِ عَبدِ اللّهِ الحَسَنِیَّینِ،عَن أبی شُعَیبٍ مُحَمَّدِ بنِ نَصرٍ،عَن عُمَرَ بنِ الفُراتِ،عَن مُحَمَّدِ بنِ المُفَضَّلِ،عَنِ المُفَضَّلِ بنِ عُمَرَ،عَنِ الإِمامِ الصّادِقِ علیه السلام:...

ثُمَّ یَسیرُ المَهدِیُّ علیه السلام إلَی الکوفَةِ ویَنزِلُ ما بَینَ الکوفَةِ وَالنَّجَفِ،وعِدَّةُ أصحابِهِ فی ذلِکَ الیَومِ سِتَّةٌ وأَربَعونَ ألفاً مِنَ المَلائِکَةِ،ومِثلُها مِنَ الجِنِّ،وَالنُّقَباءُ ثَلاثُمِئَةٍ وثَلاثَةَ عَشَرَ نَفساً.

1539.تفسیر العیّاشی: عَن ضُرَیسِ بنِ عَبدِ المَلِکِ،عَن أبی جَعفَرٍ علیه السلام،قالَ:

إنَّ المَلائِکَةَ الَّذینَ نَصَروا مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله یَومَ بَدرٍ فِی الأَرضِ ما صَعِدوا بَعدُ،ولا یَصعَدونَ حَتّی یَنصُروا صاحِبَ هذَا الأَمرِ،وهُم خَمسَةُ آلافٍ.

1540.الغیبة للنعمانی: أخبَرَنا أحمَدُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ سَعیدٍ،قالَ:حَدَّثَنا أبو عَبدِ اللّهِ یَحیَی بنُ زَکَرِیَّا بنِ شَیبانَ،عَن یونُسَ بنِ کُلَیبٍ،عَنِ الحَسَنِ بنِ عَلِیِّ بنِ أبی حَمزَةَ،عَن أبیهِ، عَن أبی بَصیرٍ،قالَ:قالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام:

لا یَخرُجُ القائِمُ علیه السلام حَتّی یَکونَ تَکمِلَةَ الحَلقَةِ.

ص:230

می دهد.جبرئیل،جلویش،میکائیل در سمت راستش و اسرافیل در سمت چپش است،و هراس [در دل دشمن]،به اندازۀ یک ماه راه،جلو و پشت سر و چپ و راستش حرکت می کند و فرشتگان مقرّب،کنارش هستند». (1)

1538.مختصر بصائر الدرجات -با سندش به نقل از مفضّل بن عمر-:امام صادق علیه السلام فرمود:«...

سپس مهدی علیه السلام به سوی کوفه حرکت می کند و میان کوفه و نجف فرود می آید و شمار یارانش در آن روز،چهل و شش هزار فرشته است و به همین تعداد،از جنّیان هستند و سرکردگان لشکرش،سیصد و سیزده تن اند». (2)

1539.تفسیر العیّاشی -به نقل از ضریس بن عبد الملک-:امام باقر علیه السلام فرمود:«فرشتگانی که در جنگ بدر به زمین آمده و محمّد صلی الله علیه و آله را یاری دادند،دیگر به آسمان نرفتند و نمی روند تا صاحب این امر (ولایت و قیام) را یاری کنند و آنان،پنج هزار تن هستند». (3)

1540.الغیبة ،نعمانی-با سندش به نقل از ابو بصیر-:امام صادق علیه السلام فرمود:«قائم علیه السلام قیام نمی کند تا حلقۀ یاورانش کامل شود».

گفتم:حلقه با چه تعداد کامل می شود؟

ص:231

قُلتُ:وکَم تَکمِلَةُ الحَلقَةِ؟قالَ:عَشَرَةُ آلافٍ،جَبرَئیلُ عَن یَمینِهِ،ومیکائیلُ عَن یَسارِهِ.

راجع:ج 5 ص 369 ح 958.

3/4:أنصارُهُ مِن أهلِ الرَّجعَةِ

أ-عِدَّةٌ مِن أتباعِ الأَنبِیاءِ السَّلَفِ

1541.الإرشاد: رَوَی المُفَضَّلُ بنُ عُمَرَ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام قالَ:

یُخرِجُ القائِمُ علیه السلام مِن ظَهرِ الکوفَةِ (1)سَبعَةً وعِشرینَ رَجُلاً:خَمسَةَ عَشَرَ مِن قَومِ موسَی علیه السلام الَّذینَ کانوا یَهدونَ بِالحَقِّ وبِهِ یَعدِلونَ (2)،وسَبعَةً مِن أهلِ الکَهفِ، ویوشَعَ بنَ نونٍ،وسَلمانَ،وأَبا دُجانَةَ الأَنصارِیَّ،وَالمِقدادَ،ومالِکاً الأَشتَرَ، فَیَکونونَ بَینَ یَدَیهِ أنصاراً وحُکّاماً.

1542.تفسیر العیّاشی: عَنِ المُفَضَّلِ بنِ عُمَرَ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام،قالَ:

إذا قامَ قائِمُ آلِ مُحَمَّدٍ،استَخرَجَ مِن ظَهرِ الکَعبَةِ سَبعَةً وعِشرینَ رَجُلاً،خَمسَةَ عَشَرَ مِن قَومِ موسَی الَّذینَ یَقضونَ بِالحَقِّ وبِهِ یَعدِلونَ،وسَبعَةً مِن أصحابِ الکَهفِ، ویوشَعَ وَصِیَّ موسی،ومُؤمِنَ آلِ فِرعَونَ،وسَلمانَ الفارِسِیَّ،وأَبا دُجانَةَ الأَنصارِیَّ، ومالِکاً (3)الأَشتَرَ.

ص:232

فرمود:«ده هزار تن،و جبرئیل در سمت راست و میکائیل در سمت چپ اویند». (1)

ر.ک:همین دانش نامه،ج 5 ص 369 ح 958.

1543.دلائل الإمامة: حَدَّثَنی أبو عَبدِ اللّهِ الحُسَینُ بنُ عَبدِ اللّهِ الحَرَمِیُّ،قالَ:حَدَّثَنا أبو مُحَمَّدٍ هارونُ بنُ موسی رضی الله عنه،قالَ:حَدَّثَنا أبو عَلِیٍّ مُحَمَّدُ بنُ هَمّامٍ،قالَ:حَدَّثَنا جَعفَرُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ مالِکٍ،قالَ:حَدَّثَنا إسحاقُ بنُ مُحَمَّدٍ الصَّیرَفِیُّ،عَن مُحَمَّدِ بنِ إبراهیمَ الغَزالِیِّ،قالَ:حَدَّثَنی عِمرانُ الزَّعفَرانِیُّ،عَنِ المُفَضَّلِ بنِ عُمَرَ،قالَ:قالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام:

إذا ظَهَرَ القائِمُ علیه السلام مِن ظَهرِ هذَا البَیتِ،بَعَثَ اللّهُ مَعَهُ سَبعَةً وعِشرینَ رَجُلاً،مِنهُم أربَعَةَ عَشَرَ رَجُلاً مِن قَومِ موسی علیه السلام،وهُمُ الَّذینَ قالَ اللّهُ تَعالی: «وَ مِنْ قَوْمِ مُوسی أُمَّةٌ یَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ یَعْدِلُونَ» 1 ،وأَصحابُ الکَهفِ ثَمانِیَةٌ،وَالمِقدادُ،وجابِرٌ الأَنصارِیُّ، ومُؤمِنُ آلِ فِرعَونَ،ویوشَعُ بنُ نونٍ وَصِیُّ موسی علیهما السلام.

1544.الدرّ المنثور: أخرَجَ ابنُ مَردَوَیهِ،عَنِ ابنِ عَبّاسٍ،قالَ:قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:أصحابُ الکَهفِ أعوانُ المَهدِیِّ.

ب-عِدَّةٌ مِن أتباعِ خاتَمِ الأَنبِیاءِ صلی الله علیه و آله وأَهلِ بَیتِهِ علیهم السلام

1545.الغیبة للطوسی: الفَضلُ،عَن مُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ،عَن جَعفَرِ بنِ بَشیرٍ،عَن خالِدِ بنِ أبی عُمارَةَ،عَنِ المُفَضَّلِ بنِ عُمَرَ،قالَ:ذَکَرنَا القائِمَ علیه السلام ومَن ماتَ مِن أصحابِنا یَنتَظِرُهُ،فَقالَ لَنا أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام:

إذا قامَ أتَی المُؤمِنَ فی قَبرِهِ،فَیُقالُ لَهُ:یا هذا إنَّهُ قَد ظَهَرَ صاحِبُکَ،فَإِن تَشَأ أن تَلحَقَ بِهِ فَالحَق،وإن تَشَأ أن تُقیمَ فی کَرامَةِ رَبِّکَ فَأَقِم.

ص:234

1543.دلائل الإمامة -با سندش به نقل از مفضّل بن عمر-:امام صادق علیه السلام فرمود:«هنگامی که قائم علیه السلام از پشت این خانه (کعبه) پدیدار شود،خداوند،بیست و هفت مرد را همراهش بر می انگیزد که چهارده تن آنان،از قوم موسی علیه السلام هستند و آنان،همان کسانی اند که خداوند متعال فرمود:«و از قوم موسی،گروهی هستند که به سوی حق هدایت می کنند و به حق و عدالت،داوری می کنند»،و هشت تن اصحاب کهف و مقداد،جابر انصاری،مؤمن خاندان فرعون و یوشع بن نون (وصیّ موسی علیه السلام )». (1)

1544.الدرّ المنثور -به نقل از [کتاب] ابن مردویه [با سندش] به نقل از ابن عبّاس-:پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:«اصحاب کهف،یاوران مهدی خواهند بود». (2)

1546.الکافی: مُحَمَّدُ بنُ یَحیی،عَن أحمَدَ بنِ مُحَمَّدٍ،عَن مُحَمَّدِ بنِ سِنانٍ،عَن عَمّارِ بنِ مَروانَ،قالَ:حَدَّثَنی مَن سَمِعَ أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام یَقولُ:

مِنکُم وَاللّهِ یُقبَلُ ولَکُم وَاللّهِ یُغفَرُ،إنَّهُ لَیسَ بَینَ أحَدِکُم وبَینَ أن یَغتَبِطَ ویَرَی السُّرورَ وقُرَّةَ العَینِ إلّاأن تَبلُغَ نَفسُهُ هاهُنا-وأَومَأَ بِیَدِهِ إلی حَلقِهِ-ثُمَّ قالَ:إنَّهُ إذا کانَ ذلِکَ وَاحتُضِرَ،حَضَرَهُ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله وعَلِیٌّ علیه السلام وجَبرَئیلُ ومَلَکُ المَوتِ علیهما السلام، فَیَدنو مِنهُ عَلِیٌّ علیه السلام فَیَقولُ:

یا رَسولَ اللّهِ،إنَّ هذا کانَ یُحِبُّنا أهلَ البَیتِ فَأَحِبَّهُ،ویَقولُ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:

یا جَبرَئیلُ إنَّ هذا کانَ یُحِبُّ اللّهَ ورَسولَهُ وأَهلَ بَیتِ رَسولِهِ فَأَحِبَّهُ،ویَقولُ جَبرَئیلُ لِمَلَکِ المَوتِ:إنَّ هذا کانَ یُحِبُّ اللّهَ ورَسولَهُ وأَهلَ بَیتِ رَسولِهِ فَأَحِبَّهُ وَارفُق بِهِ، فَیَدنو مِنهُ مَلَکُ المَوتِ،فَیَقولُ:

یا عَبدَ اللّهِ أخَذتَ فَکاکَ رَقَبَتِکَ،أخَذتَ أمانَ بَراءَتِکَ،تَمَسَّکتَ بِالعِصمَةِ الکُبری فِی الحَیاةِ الدُّنیا،قالَ:فَیُوَفِّقُهُ اللّهُ عز و جل فَیَقولُ:نَعَم،فَیَقولُ:وما ذلِکَ؟فَیَقولُ:وَلایَةُ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام،فَیَقولُ:صَدَقتَ،أمَّا الَّذی کُنتَ تَحذَرُهُ فَقَد آمَنَکَ اللّهُ مِنهُ، وأَمَّا الَّذی کُنتَ تَرجوهُ فَقَد أدرَکتَهُ،أبشِر بِالسَّلَفِ الصّالِحِ مُرافَقَةِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله وعَلِیٍّ وفاطِمَةَ علیهما السلام.

ثُمَّ یَسُلُّ نَفسَهُ سَلّاً رَفیقاً،ثُمَّ یُنزَلُ بِکَفَنِهِ مِنَ الجَنَّةِ وحَنوطِهِ (1)مِنَ الجَنَّةِ بِمِسکٍ أذفَرَ (2)،فَیُکَفَّنُ بِذلِکَ الکَفَنِ ویُحَنَّطُ بِذلِکَ الحَنوطِ،ثُمَّ یُکسی حُلَّةً صَفراءَ مِن حُلَلِ الجَنَّةِ،فَإِذا وُضِعَ فی قَبرِهِ فُتِحَ لَهُ بابٌ مِن أبوابِ الجَنَّةِ،یَدخُلُ عَلَیهِ مِن رَوحِها

ص:236

1546.الکافی -با سندش به نقل از عمّار بن مروان،از کسی که از امام صادق علیه السلام شنیده بود-:

فرمود:«به خدا سوگند،از شما پذیرفته می شود و به خدا سوگند،خداوند،شما را می آمرزد.میان هر یک از شما و آنچه غبطه اش را می خورد و شادمانی و چشم روشنی اش،فاصله ای جز رسیدن جانش به این جا نیست»و با دستش به گلویش اشاره نمود.

سپس فرمود:«آن کس که بر این عقیده باشد،در حال جان دادنش،پیامبر خدا صلی الله علیه و آله،علی علیه السلام،جبرئیل و فرشتۀ مرگ نزدش حاضر می شوند و علی علیه السلام به او نزدیک می شود و می گوید:"ای پیامبر خدا! این فرد،ما اهل بیت را دوست می داشت.دوستش بدار" و پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می فرماید:"ای جبرئیل! این فرد،خداوند، پیامبرش و خاندان پیامبرش را دوست می داشت،دوستش بدار" و جبرئیل به فرشتۀ مرگ می گوید:"این فرد،خدا،پیامبرش و خاندان پیامبرش را دوست می داشت.او را دوست بدار و با او مدارا کن".

فرشتۀ مرگ به او نزدیک می شود و می گوید:"ای بندۀ خدا! برگۀ آزادی ات [از آتش] را گرفتی،امان نامه ات را گرفتی،به عصمت کبرا در زندگی چنگ زدی"».

امام علیه السلام فرمود:«خداوند،او را توفیق سخن می دهد و می گوید:آری! و سپس فرشته می پرسد:"اینها را چگونه به دست آوردی؟".او می گوید:با ولایت علی بن ابی طالب.

فرشته می گوید:"راست گفتی.آنچه را از آن بیم داشتی،خداوند،تو را از آن ایمن کرد و به آنچه امید داشتی،رسیدی.بشارتت باد که به پیشینیان صالح می پیوندی،همراه پیامبر خدا،علی و فاطمه!".سپس جانش را به نرمی بیرون می کشد و کفن و حنوطش را از بهشت می آورند و با مشک خوش بوی بهشتی،در آمیزند و کفنش می کنند و حنوط بر او می مالند و جامه های زرین و زربفت بهشتی بر

ص:237

ورَیحانِها،ثُمَّ یُفسَحُ لَهُ عَن أمامِهِ مَسیرَةَ شَهرٍ،وعَن یَمینِهِ وعَن یَسارِهِ،ثُمَّ یُقالُ لَهُ:

نَم نَومَةَ العَروسِ عَلی فِراشها،أبشِر بِرَوحٍ ورَیحانٍ وجَنَّةِ نَعیمٍ ورَبٍّ غَیرِ غَضبانَ.

ثُمَّ یَزورُ آلَ مُحَمَّدٍ فی جِنانِ رَضوی،فَیَأکُلُ مَعَهُم مِن طَعامِهِم ویَشرَبُ مِن شَرابِهِم،ویَتَحَدَّثُ مَعَهُم فِی مَجالِسِهِم،حَتّی یَقومَ قائِمُنا أهلَ البَیتِ،فَإِذا قامَ قائِمُنا بَعَثَهُمُ اللّهُ فَأَقبَلوا مَعَهُ یُلَبّونَ زُمَراً زُمَراً.

1547.دلائل الإمامة: عَنهُ (1)قالَ:حَدَّثَنی عَلِیُّ بنُ الحَسَنِ المِنقَرِیُّ الکوفِیُّ،قالَ:حَدَّثَنی أحمَدُ بنُ زَیدٍ الدَّهّانُ،عَن مَکحولِ بنِ إبراهیمَ،عَن رُستُمَ بنِ عَبدِ اللّهِ بنِ خالِدٍ المَخزومِیِّ،عَن سُلَیمانَ الأَعمَشِ،عَن مُحَمَّدِ بنِ خَلَفٍ الطّاطَرِیِّ،عَن زاذانَ،عَن سَلمانَ رضی الله عنه،قالَ:قالَ لی رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله-فی ذِکرِ الأَئِمَّةِ الاِثنَی عَشَرَ-:...

ثُمَّ ابنُهُ الحَسَنُ بنُ عَلِیٍّ الصّامِتُ الأَمینُ لِسِرِّ اللّهِ،ثُمَّ ابنُهُ مُحَمَّدُ بنُ الحَسَنِ الهادِی المهَدِیُّ النّاطِقُ القائِمُ بِحَقِّ اللّهِ.

ثُمَّ قالَ:یا سَلمانُ،إنَّکَ مُدرِکُهُ،ومَن کانَ مِثلَکَ،ومَن تَوَلّاهُ بِحَقیقَةِ المَعرِفَةِ.

قالَ سَلمانُ:فَشَکَرتُ اللّهَ کَثیراً ثُمَّ قُلتُ:یا رَسولَ اللّهِ وإنّی مُؤَجَّلٌ إلی عَهدِهِ؟

قالَ:یا سَلمانُ اقرَأ: «فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما بَعَثْنا عَلَیْکُمْ عِباداً لَنا أُولِی بَأْسٍ شَدِیدٍ فَجاسُوا خِلالَ الدِّیارِ وَ کانَ وَعْداً مَفْعُولاً * ثُمَّ رَدَدْنا لَکُمُ الْکَرَّةَ عَلَیْهِمْ وَ أَمْدَدْناکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِینَ وَ جَعَلْناکُمْ أَکْثَرَ نَفِیراً» 2 .

قالَ سَلمانُ:فَاشتَدَّ بُکائی وشَوقی،ثُمَّ قُلتُ:یا رَسولَ اللّهِ،أبِعَهدٍ مِنکَ؟

فَقالَ:إی وَاللّهِ الَّذی أرسَلَ مُحَمَّداً بِالحَقِّ،مِنّی ومِن عَلِیٍّ وفاطِمَةَ وَالحَسَنِ

ص:238

او می پوشانند و چون در قبرش می نهند،دری از درهای بهشت بر او گشوده می شود،که از آن،نسیم و بوی خوش بهشت بر او می وزد و جلو و چپ و راستش را به اندازۀ یک ماه راه،وسیع می کنند و به او گفته می شود:مانند عروس بر بسترت بخواب.مژده باد تو را به نسیم و بوی خوش و بهشت پرنعمت جاودان و خدایی خشم ناگرفته!

سپس در بهشت رضایت [الهی] به زیارت خاندان محمّد می رود و همراه آنان از غذایشان می خورد و از نوشیدنی آنان می نوشد و در مجلس هایشان با آنان سخن می گوید،تا آن که قائمِ ما اهل بیت قیام کند،و چون قائمِ ما قیام کند،خداوند،آنها را بر می انگیزد و با او پیش می آیند و دسته دسته به او می پیوندند». (1)

1547.دلائل الإمامة -با سندش به نقل از زادان،در یادکرد امامان دوازده گانه-سلمان گفت:

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به من فرمود:«...سپس فرزندش حسن بن علی،ساکت و امانتدار راز خدا،سپس فرزندش محمّد بن حسن،هدایتگر هدایت یافته،سخنگو و قیام کننده به حقّ خداوند».

سپس فرمود:«ای سلمان! تو او را درک خواهی کرد و هر کس مانند تو باشد و هر کس که او را با شناخت حقیقی،سرپرست خود بگیرد».

خداوند را فراوان سپاس نهادم و آن گاه گفتم:ای پیامبر خدا! من تا روزگار او مهلت زندگی دارم؟

فرمود:«ای سلمان! بخوان:«و چون هنگام [کیفر] نخستین تباهکاری فرا رسد،بندگانی از خود را که سخت جنگاورند،به سوی شما می فرستیم که درون خانه ها را نیز می کاوند و این،وعده ای انجام شدنی است.سپس شما را دوباره بر آنها چیره می کنیم و با دارایی ها و پسران،یاری تان می دهیم و شما را پرشمارتر می کنیم»».

سلمان گفت:گریۀ شوقم شدّت گرفت و سپس گفتم:ای پیامبر خدا! آیا این را

ص:239

وَالحُسَینِ وَالتِّسعَةِ،وکُلِّ مَن هُوَ مِنّا ومَعَنا،ومُضامٍ (1)فینا،إی وَاللّهِ یا سَلمانُ، ولَیَحضُرَنَّ إبلیسُ وجُنودُهُ،وکُلُّ مَن مَحَضَ الإِیمانَ مَحضاً ومَحَضَ الکُفرَ مَحضاً، حَتّی یُؤخَذَ بِالقِصاصِ وَالأَوتارِ (2)،ولا یَظلِمُ رَبُّکَ أحَداً،ویُحَقِّقُ تَأویلَ هذِهِ الآیَةِ:

«وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ * وَ نُمَکِّنَ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ وَ نُرِیَ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما مِنْهُمْ ما کانُوا یَحْذَرُونَ» 3 .

قالَ سَلمانُ:فَقُمتُ مِن بَینِ یَدَی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله،وما یُبالی سَلمانُ مَتی لَقِیَ المَوتَ،أوِ المَوتُ لَقِیَهُ.

1548.دلائل الإمامة: بِإِسنادِهِ (3)عَن أبی عَلِیٍّ النَّهاوَندِیِّ،عَن مُحَمَّدِ بنِ بُندارَ،عَن مُحَمَّدِ بنِ سَعیدٍ،عَن أبی عِمرانَ،عَن مُحَمَّدِ بنِ سِنانٍ،عَنِ المُفَضَّلِ بنِ عُمَرَ،قالَ:قالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام:

یا مُفَضَّلُ،أنتَ وأَربَعَةٌ وأَربَعونَ رَجُلاً تُحشَرونَ مَعَ القائِمِ،أنتَ عَلی یَمینِ القائِمِ تَأمُرُ وتَنهی،وَالنّاسُ إذ ذاکَ أطوَعُ لَکَ مِنهُمُ الیَومَ.

1549.رجال الکشّی: عَلِیُّ بنُ مُحَمَّدٍ،قالَ:حَدَّثَنی أحمَدُ بنُ مُحَمَّدٍ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ البَرقِیِّ رَفَعَهُ،قالَ،نَظَرَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام إلی داوودَ الرَّقِّیِّ وقَد وَلّی،فَقالَ:

مَن سَرَّهُ أن یَنظُرَ إلی رَجُلٍ مِن أصحابِ القائِمِ علیه السلام،فَلیَنظُر إلی هذا.

1550.رجال الکشّی: حَدَّثَنا أبو صالِحٍ خَلَفُ بنُ حَمّادٍ الکَشِّیُّ،قالَ:حَدَّثَنا أبو سَعیدٍ

ص:240

تعهّد می دهی؟

فرمود:«آری،سوگند به خدایی که محمّد را به حق فرستاد،تعهّدی از من،علی، فاطمه،حسن،حسین و نُه [امام دیگر] و هر که از ما و با ماست و یا به خاطر ما به او ستم شده است.آری،به خدا سوگند،ای سلمان ! ابلیس و سربازانش و نیز مؤمن ناب و کافر ناب،حاضر خواهند شد تا قصاص و خون بهای جنایت ها گرفته شوند و پروردگارت به هیچ کس ستم نمی کند و تأویل این آیه:«و بر آنیم که بر کسانی که در زمین،ناتوان شمرده شده اند،منّت نهیم و آنان را پیشوا گردانیم و آنان را وارثان [روی زمین] کنیم،و آنان را در زمین،توانایی دهیم و با آنان چیزی را به فرعون و هامان و سپاهیان آن دو نشان دهیم که از آن می هراسیدند»را محقّق می کند».

سلمان گفت:آن گاه از پیش روی پیامبر خدا صلی الله علیه و آله برخاستم.

سلمان،دیگر اهمّیتی نمی داد که چه هنگام مرگ،را دریابد،یا مرگ او را دریابد. (1)

1548.دلائل الإمامة -با سندش به نقل از مفضّل بن عمر-:امام صادق علیه السلام فرمود:«ای مفضّل! تو و چهل و چهار مرد،همراه قائم،محشور می شوید.تو سمت راست قائم هستی و امر و نهی می کنی و مردم آن روزگار نسبت به مردمان امروز،فرمان پذیری بیشتری از تو خواهند داشت». (2)

1549.رجال الکشّی -با سندش به نقل از احمد بن محمّد،که حدیث را به امام علیه السلام می رساند-:

امام صادق علیه السلام به داوود رقّی-که در حال رفتن و پشت به ما بود-،نگریست و فرمود:«هر کس خوش دارد به مردی از یاران قائم علیه السلام بنگرد،به این مرد بنگرد». (3)

1550.رجال الکشّی -با سندش به نقل از علی بن مغیره-:امام باقر علیه السلام فرمود:«گویی عبد اللّه بن شریک عامری را می بینم با عمامه ای سیاه بر سر،که دو سر آن را میان شانه هایش

ص:241

سَهلُ بنُ زِیادٍ الآدَمِیُّ الرّازِیُّ،قالَ:حَدَّثَنی عَلِیُّ بنُ الحَکَمِ،عَن عَلِیِّ بنِ المُغیرَةِ، عَن أبی جَعفَرٍ علیه السلام قالَ:

کَأَنّی بِعَبدِ اللّهِ بنِ شَریکٍ العامِرِیِّ عَلَیهِ عِمامَةٌ سَوداءُ،وذُؤابَتاها بَینَ کَتِفَیهِ مُصَعَّداً فی لِحفِ (1)الجَبَلِ،بَینَ یَدَی قائِمِنا أهلَ البَیتِ،فی أربَعَةِ آلافٍ مُکِرّونَ ومَکرورونَ (2).

راجع:ص 6 (القسم العاشر/الفصل الثالث:الرجعة)

4/4:أنصارُهُ مِنَ البِلادِ وَالأقَوامِ المُختَلِفَةِ

أ-أهلُ قُمَّ

1551.تاریخ قمّ: عن محمّد بن أبی الحری عن أبی الفضل الباقی عَن عَفّانَ البَصرِیِّ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام،قالَ:قالَ لی:أتَدری لِمَ سُمِّی قُمَّ؟قُلتُ:اللّهُ ورَسولُهُ وأَنتَ أعلَمُ.

قالَ:إنَّما سُمِّیَ قُمَّ لِأَنَّ أهلَهُ یَجتَمِعونَ مَعَ قائِمِ آلِ مُحَمَّدٍ-صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِ-، ویَقومونَ مَعَهُ ویَستَقیمونَ عَلَیهِ وینَصُرونَهُ.

1552.تاریخ قمّ: باسانید عَن أبی عَبدِ اللّهِ الصّادِقِ علیه السلام،قالَ:مَدینَةُ قُمَّ مَدنَتُنا ومَدینَةُ شیعتِنا.

وهِیَ مَدینَةٌ طَیِّبَةٌ ومُقَدَّسَةٌ ومُطَهَّرةٌ وقَبِلَت وَلایَتَنا ووَلایَةَ أهلِ بَیتِنا لا یُریدُهُم جَبّارٌ بِسوءٍ إلّاعُجِّلَت عُقوبَتُهُ ما لَم یَخونوا إخوانَهُم ! ویَجعَلوا ذلِکَ شِعاراً لَهُم وَدِثاراً،فَإِذا فَعَلوا ذلِکَ سَلَّطَ اللّهُ عَلَیهِم جَبابِرَةَ سَوءٍ ! أما إنَّهُم أنصارُ قائِمِنا ودُعاةُ حَقِّنا.

ص:242

آویخته است و پیش روی قائمِ ما اهل بیت،همراه چهار هزار جنگاورِ (1)رجعت کننده،از پای کوه به بالا می رود». (2)

ر.ک:ص 7 (بخش دهم/فصل سوم:رجعت)

ثُمَّ رَفَعَ رَأسَهُ إلَی السَّماءِ وقالَ:اللّهُمَّ اعصِمهُم مِن کُلِّ فِتنَةٍ،ونَجِّهِم مِن کُلِّ هَلَکَةٍ.

راجع:ج 6 ص 14 (القسم السابع/الفصل الخامس/دور القمیین فی الدفاع عن الحق ونصرة الإمام المهدی)

ب-رِجالٌ مِن طالَقانَ

1553.الفتوح: قالَ عَلِیٌّ علیه السلام...وَیحاً لَکِ یا طالَقانُ،فَإِنَّ للّهِ ِ عز و جل بِها کُنوزاً لَیسَت مِن ذَهَبٍ ولا فِضَّةٍ،ولکِن بِها رِجالٌ مُؤمِنونَ،عَرَفُوا اللّهَ حَقَّ مَعرِفَتِهِ،وهُم أیضاً أنصارُ المَهدِیِّ فی آخِرِ الزَّمانِ.

1554.کمال الدین: حَدَّثَنا أبُو الحَسَنِ أحمَدُ بنُ ثابِتٍ الدَّوالیبِیُّ بِمَدینَةِ السَّلامِ،قالَ:حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ الفَضلِ النَّحوِیُّ،قالَ:حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ عَلِیِّ بنِ عَبدِ الصَّمَدِ الکوفِیُّ،قالَ:

حَدَّثَنا عَلِیُّ بنُ عاصِمٍ،عَن مُحَمَّدِ بنِ عَلِیِّ بنِ موسی،عَن أبیهِ عَلِیِّ بنِ موسَی بنِ جَعفَرٍ،عَن أبیهِ جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ،عَن أبیهِ مُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ،عَن أبیهِ عَلِیِّ بنِ الحُسَینِ، عَن أبیهِ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیهما السلام قالَ:

دَخَلتُ عَلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله وعِندَهُ ابَیُّ بنُ کَعبٍ،فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله [ فِی النَّصِّ عَلَی الأَئِمَّةِ الاِثنَی عَشَرَ]:...

وإنَّ اللّهَ عز و جل رَکَّبَ فی صُلبِ الحَسَنِ [ العَسکَرِیِّ] نُطفَةً مُبارَکَةً زَکِیَّةً طَیِّبَةً طاهِرَةً مُطَهَّرَةً،یَرضی بِها کُلُّ مُؤمِنٍ مِمَّن أخَذَ اللّهُ عز و جل میثاقَهُ فِی الوَلایَةِ،ویَکفُرُ بِها کُلُّ جاحِدٍ،فَهُوَ إمامٌ تَقِیٌّ نَقِیٌّ بارٌّ مَرضِیٌّ هادٍ مَهدِیٌّ،أوَّلُ العَدلِ وآخِرُهُ،یُصَدِّقُ اللّهَ عز و جل ویُصَدِّقُهُ اللّهُ فی قَولِهِ،یَخرُجُ مِن تِهامَةَ حَتّی (1)تَظهَرَ الدَّلائِلُ وَالعَلاماتُ،ولَهُ

ص:244

پس سر مبارک،سوی آسمان کرد و فرمود که:«خدایا! آنان را از هر فتنه ای نگاه دار واز هر هلاکتی رهایی ده». (1)

ر.ک:ج 6 ص 15 (بخش هفتم/فصل پنجم/نقش قمیان در دفاع از حق و نصرت امام مهدی علیه السلام )

بِالطّالَقانِ کُنوزٌ لا ذَهَبٌ ولا فِضَّةٌ،إلّاخُیولٌ مُطَهَّمَةٌ (1)،ورِجالٌ مُسَوَّمَةٌ (2)،یَجمَعُ اللّهُ عز و جل لَهُ مِن أقاصِی البِلادِ عَلی عَدَدِ أهلِ بَدرٍ ثَلاثَمِئَةٍ وثَلاثَةَ عَشَرَ رَجُلاً،مَعَهُ صَحیفَةٌ مَختومَةٌ فیها عَدَدُ أصحابِهِ،بِأَسمائِهِم وأَنسابِهِم وبُلدانِهِم وصَنائِعِهِم وکَلامِهِم وکُناهُم،کَرّارونَ (3)،مُجِدّونَ فی طاعَتِهِ.

1555.بحار الأنوار: بِالإِسنادِ (4)یَرفَعُهُ إلَی الفُضَیلِ بنِ یَسارٍ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام،قالَ:لَهُ کَنزٌ بِالطّالَقانِ ما هُوَ بِذَهَبٍ ولا فِضَّةٍ،ورایَةٌ لَم تُنشَر مُنذُ طُوِیَت،ورِجالٌ کَأَنَّ قُلوبَهُم زُبَرُ الحَدیدِ،لا یَشوبُها شَکٌّ فی ذاتِ اللّهِ،أشَدُّ مِنَ الحَجَرِ،لَو حَمَلوا عَلَی الجِبالِ لَأَزالوها،لا یَقصِدونَ بِرایاتِهِم بَلدَةً إلّاخَرَّبوها،کَأَنَّ عَلی خُیولِهِمُ العِقبانَ، یَتَمَسَّحونَ بِسَرجِ الإِمامِ علیه السلام،یَطلبُونَ بِذلِکَ البَرَکَةَ،ویَحُفّونَ بِهِ یَقونَهُ بِأَنفُسِهِم فِی الحُروبِ،ویَکفونَهُ ما یُریدُ فیهِم.

رِجالٌ لا یَنامونَ اللَّیلَ،لَهُم دَوِیٌّ فی صَلاتِهِم کَدَوِیِّ النَّحلِ،یَبیتونَ قِیاماً عَلی أطرافِهِم،ویُصبِحونَ عَلی خُیولِهِم،رُهبانٌ بِاللَّیلِ لُیوثٌ بِالنَّهارِ،هُم أطوَعُ لَهُ مِنَ الأَمَةِ لِسَیِّدِها،کَالمَصابیحِ کَأَنَّ قُلوبَهُمُ القَنادیلُ،وهُم مِنَ خَشیَةِ اللّهِ مُشفِقونَ، یَدعونَ بِالشَّهادَةِ،ویَتَمَنَّونَ أن یُقتَلوا فی سَبیلِ اللّهِ،شعِارُهُم:یا لَثاراتِ الحُسَینِ،إذا ساروا یَسیرُ الرُّعبُ أمامَهُم مَسیرَةَ شَهرٍ،یَمشونَ إلَی المَولی إرسالاً،بِهِم یَنصُرُ اللّهُ إمامَ الحَقِّ.

ص:246

عدد جنگاوران بدر (سیصد و سیزده مرد) برای وی گرد می آورد.همراه او دفتری مُهر خورده است که در آن،تعداد یارانش به همراه نام ها،نسب ها،شهرها،کارها، سخن ها و کنیه هایشان موجود است و آنان بازگشت کننده و در اطاعتش جدّی هستند». (1)

1555.بحار الأنوار -با سندش که آن را به فضیل بن یسار می رساند-:امام صادق علیه السلام می فرماید:

«او گنجی در طالقان دارد که از طلا و نقره نیست و پرچمی که از زمانِ درهم پیچیده شدنش،باز نشده است و مردانی که دل هایشان مانند پاره های آهن است.شک در ذات خداوند،با آنها درنمی آمیزد و سخت تر از سنگ اند.اگر بر کوه ها بار شوند،آنها را از میان بر می دارند،با پرچم هایشان آهنگ شهری را نمی کنند،جز آن که ویرانش می نمایند،بر اسبانشان مانند عقاب تیزرو هستند،برای تبرّک جویی،دست به زین [اسب] امام می کشند و گرداگرد او را می گیرند تا وی را در جنگ ها با جان خود، حفظ کنند و در آنچه از ایشان می خواهد،کفایتش می کنند.

مردانی اند که شب نمی خوابند و در نمازهایشان مانند زنبور،زمزمه و ناله می کنند،شب ها بر سر انگشتان پا و دست خود می ایستد (شب زنده داری می کنند) و صبح ها بر اسبانشان می نشینند.راهبان شب و شیران روزند و در اطاعت از او،از کنیز در برابر آقایش،مطیع ترند،و به روشنایی چراغ اند،گویی که در دل هایشان مشعل افروخته اند و آنان از بیم خدا بیمناک اند،شهادت را در دعایشان می طلبند و آرزو دارند که در راه خدا کشته شوند،و شعارشان،"یا لثارات الحسین" است.

هنگامی که حرکت می کنند،هراس از آنها به فاصلۀ یک ماه راه،جلویشان حرکت می کند.به سوی مولایشان تند،روان می شوند و خداوند،امام حق را با ایشان یاری می دهد». (2)

ص:247

1556.مختصر بصائر الدرجات: الحُسَینُ بنُ حَمدانَ،عَن مُحَمَّدِ بنِ إسماعیلَ وعَلِیِّ بنِ عَبدِ اللّهِ الحَسَنِیَّینِ،عَن أبی شُعَیبٍ مُحَمَّدِ بنِ نَصرٍ،عَن عُمَرَ بنِ الفُراتِ،عَن مُحَمَّدِ بنِ المُفَضَّلِ،عَنِ المُفَضَّلِ بنِ عُمَرَ،قالَ:سَأَلتُ سَیِّدِیَ الصّادِقَ علیه السلام:هَل لِلمَأمولِ المُنتَظَرِ المَهدِیِّ علیه السلام مِن وَقتٍ مُوَقَّتٍ یَعلَمُهُ النّاسُ؟

فَقالَ:حاشَ للّهِ ِ أن یُوَقِّتَ ظُهورَهُ بِوَقتٍ یَعلَمُهُ شیعَتُنا...ثُمَّ یَخرُجُ الفَتَی الحَسَنِیُّ الصَّبیحُ (1)مِن نَحوِ الدَّیلَمِ،فَیَصیحُ بِصَوتٍ لَهُ:یا آلَ مُحَمَّدٍ،أجیبُوا المَلهوفَ وَالمُنادِیَ مِن حَولِ الضَّریحِ،فَتُجیبُهُ کُنوزُ اللّهِ بِالطّالَقانِ،کُنوزٌ لا مِن ذَهَبٍ ولا مِن فِضَّةٍ،بَل رِجالٌ کَزُبَرِ الحَدیدِ،لَکَأنّی أنظُرُ إلَیهِم عَلَی البَراذینِ (2)الشُّهبِ،بِأَیدیهِمُ الحِرابُ، یَتَعاوَونَ شَوقاً إلَی الحَربِ کَما تَتَعاوَی الذِّئابُ،أمیرُهُم رَجُلٌ مِن تَمیمٍ یُقالُ لَهُ:

شُعَیبُ بنُ صالِحٍ.

1557.الملاحم والفتن -فیما رَواهُ السَّلیلِیُّ فی کِتابِ الفِتَنِ،مِن عَدَدِ رِجالِ المَهدِیِّ علیه السلام وأَنصارِهِ بِذِکرِ بِلادِهِم،فَقالَ-:حَدَّثَنَا الحَسَنُ بنُ عَلِیِّ المالِکِیُّ،قالَ:حَدَّثَنا أبُو النَّضرِ،عَنِ ابنِ حُمَیدٍ الرّافِعِیِّ،قالَ:حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ الهَیثَمِ البَصرِیُّ،قالَ:حَدَّثَنا سُلَیمانُ بنُ عُثمانَ النَّخَعِیُّ،قالَ:حَدَّثَنا سَعیدُ بنُ طارِقٍ،عَن سَلَمَةَ بنِ أنَسٍ،عَنِ الأَصبَغِ بنِ نُباتَةَ،عَن أمیرِ المُومِنینَ علیه السلام:...

وأَربَعَةٌ وعِشرونَ مِنَ الطّالَقانِ وهُمُ الَّذینَ ذَکَرَهُم رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله،فی خُراسانَ؛ کُنوزٌ لا ذَهَبٌ ولا فِضَّةٌ ولکِن رِجالٌ یَجمَعُهُمُ اللّهُ ورَسولُهُ،ورَجُلانِ مِن قَزوینَ، ورَجُلٌ مِن فارِسَ.

ص:248

1556.مختصر بصائر الدرجات -با سندش به نقل از مفضّل بن عمر-:از سَرورم امام صادق علیه السلام پرسیدم:آیا برای [ظهور] مهدی که چشم به راهش هستند و آرزویش را دارند، زمانی معیّن وجود دارد که مردم آن را بدانند؟

فرمود:«هرگز چنین نیست که خداوند،ظهورش را چنان معلوم بدارد که شیعیان ما آن را بدانند...! سپس جوان حسنیِ زیبارویی از اطراف دیلم خروج می کند و با صدایش بانگ بر می آورد:"ای خاندان محمّد! به ستم دیده ای که از گرد ضریح،ندا بر آورده است،پاسخ دهید"؛و گنج های خداوند در طالقان،او را پاسخ می دهند؛ گنج هایی که از طلا و نقره نیستند؛بلکه مردانی مانند پاره های آهن اند،گویی که آنها را بر اسبان ترک تبار خاکستری می بینم که جنگ افزار به دست دارند و از اشتیاق برای پیکار،مانند گرگ ها بر هم بانگ می زنند.فرمانده شان مردی از قبیلۀ تمیم به نام شعیب بن صالح است». (1)

1557.الملاحم والفتن -به نقل از ابو صالح سلیلی در کتاب الفتن،از فصل«شمار یاران مهدی علیه السلام و شهرهای آنان»،با سندش به نقل از اصبغ بن نباته-:امیر مؤمنان علیه السلام فرمود:«...و بیست و چهار تن،از طالقان اند و آنان،همان کسانی هستند که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله آنها را در شمار خراسانیان ذکر فرموده است؛گنج هایی که طلا و نقره نیستند؛بلکه مردانی هستند که خداوند و پیامبرش آنها را گرد می آورند و دو مرد از قزوین و یک مرد از فارس اند». (2)

ص:249

1558.شرح نهج البلاغة: فَصلٌ فی ذِکرِ امورٍ غَیبِیَّةٍ،أخبَرَ بِهَا الإِمامُ ثُمَّ تَحَقَّقَت...کَإِخبارِهِ عَنِ الأَئِمَّةِ الَّذینَ ظَهَروا مِن وُلدِهِ بِطَبَرِستانَ،کَالنّاصِرِ وَالدّاعی وغَیرِهِما،فی قَولِهِ علیه السلام:«و إنَّ لِآلِ مُحَمَّدٍ بِالطّالَقانِ لَکَنزاً سَیُظهِرُهُ اللّهُ إذا شاءَ،دُعاؤُهُ حَقٌّ،یَقومُ بِإِذنِ اللّهِ فَیَدعو إلی دینِ اللّهِ»وکَإِخبارِهِ عَن مَقتَلِ النَّفسِ الزَّکِیَّةِ بِالمَدینَةِ،وقَولُهُ:إنَّهُ یُقتَلُ عِندَ أحجارِ الزَّیتِ (1).

1559.دلائل الإمامة: بِالإِسنادِ الأَوَّلِ (2):أنَّ الصّادِقَ علیه السلام سَمّی أصحابَ القائِمِ علیه السلام لِأَبی بَصیرٍ، إلی أن قالَ:...ومِنَ الطّالَقانِ أربَعَةٌ وعِشرونَ رَجُلاً.

ج-عِدَّةٌ مِن النُّوبَةِ

1560.الکافی: عَلِیُّ بنُ إبراهیمَ،عَن إسماعیلَ بنِ مُحَمَّدٍ المَکِّیِّ،عَن عَلِیِّ بنِ الحُسَینِ،عَن عَمرِو بنِ عُثمانَ،عَنِ الحُسَینِ بنِ خالِدٍ،عَمَّن ذَکَرَهُ،عَن أبِی الرَّبیعِ الشّامِیِّ،قالَ:

قالَ لی أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام:

لا تَشتَرِ مِنَ السّودانِ أحَداً،فَإِن کانَ لا بُدَّ فَمِنَ النّوبَةِ (3)فَإِنَّهُم مِنَ الَّذینَ قالَ اللّهُ عز و جل: «وَ مِنَ الَّذِینَ قالُوا إِنّا نَصاری أَخَذْنا مِیثاقَهُمْ فَنَسُوا حَظًّا مِمّا ذُکِّرُوا بِهِ» 4 أما إنَّهُم

ص:250

1558.شرح نهج البلاغة ،ابن ابی الحدید:فصل مربوط به ذکر اموری در بارۀ غیبت که امام علی علیه السلام از آنها خبر داده و محقّق شده است...مانند:خبر دادنش از حاکمانی از نسل او که در طبرستان (گلستان و مازندران) پدیدار می شوند،مانند ناصر [کبیر] و داعی و غیر این دو [از زیدیّه]،در سخنش که فرمود:«خاندان محمّد در طالقان،گنجی دارند که خداوند،اگر بخواهد،آن را به زودی آشکار می کند.دعوتش حق است و به اذن خداوند،قیام می کند و به سوی دین خدا فرا می خواند»و مانند خبر دادنش از محلّ کشته شدن نفْس زکیّه در مدینه که فرمود:«او نزد احجار الزیت (1)کشته می شود». (2)

1559.دلائل الإمامة -با سندش به نقل از مسعدة بن صدقه-:امام صادق علیه السلام،یاران قائم علیه السلام را برای ابو بصیر نام برد تا آن که فرمود:«...و بیست و چهار مرد،از طالقان اند». (3)

سَیَذکُرونَ ذلِکَ الحَظَّ،وسَیَخرُجُ مَعَ القائِمِ علیه السلام مِنّا عِصابَةٌ مِنهُم.

د-عِدَّةٌ مِن خُراسانَ

1561.مسند ابن حنبل: حَدَّثَنا عَبدُ اللّهِ،حَدَّثَنی أبی،حَدَّثَنا وَکیعٌ،عَن شَریکٍ،عَن عَلِیِّ بنِ زَیدٍ،عَن أبی قِلابَةَ،عَن ثَوبانَ قالَ:قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:

إذا رَأَیتُمُ الرّایاتِ السّودَ قَد جاءَت مِن قِبَلِ خُراسانَ فَائتوها،فَإِنَّ فیها خَلیفَةَ اللّهِ المَهدِیَّ.

1562.المستدرک علی الصحیحین: أخبَرَنی مُحَمَّدُ بنُ المُؤَمَّلِ،ثنا الفَضلُ بنُ مُحَمَّدٍ الشَّعرانِیُّ،ثنا نُعَیمُ بنُ حَمّادٍ،ثنا الوَلیدُ ورِشدینٌ،قالا:ثنا ابنُ لَهیعَةَ،عَن أبی قُبَیلٍ، عَن أبی رُومانَ،عَن عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام قالَ:

یَظهَرُ السُّفیانِیُّ عَلَی الشّامِ،ثُمَّ یَکونُ بَینَهُم وَقعَةٌ بِقَرقیسِیاءَ (1)،حَتّی تَشبَعَ طَیرُ السَّماءِ وسِباعُ الأَرضِ مِن جِیَفِهِم،ثُمَّ یَنفَتِقُ عَلَیهِم فَتقٌ مِن خَلفِهِم،فَتُقبِلُ طائِفَةٌ مِنهُم حَتّی یَدخُلوا أرضَ خُراسانَ،وتُقبِلُ خَیلُ السُّفیانِیِّ فی طَلَبِ أهلِ خُراسانَ، ویَقتُلونَ شیعَةَ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله بِالکوفَةِ،ثُمَّ یَخرُجُ أهلُ خُراسانَ فی طَلَبِ المَهدِیِّ.

1563.الاختصاص: جَعفَرُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ مالِکٍ الکوفِیُّ،عَن أحمَدَ بنِ المُؤَدِّبِ مِن وُلدِ الأَشتَرِ،عَن مُحَمَّدِ بنِ عَمّارٍ الشَّعرانِیِّ،عَن أبیهِ،عَن أبی بَصیرٍ،قالَ:کُنتُ عِندَ أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام وعِندَهُ رَجُلٌ مِن أهلِ خُراسانَ،وهُوَ یُکَلِّمُهُ بِلِسانٍ لا أفهَمُهُ،ثُمَّ رَجَعَ إلی شَیءٍ فَهِمتُهُ،فَسَمِعتُ أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام یَقولُ:

ص:252

قائم ما،خروج خواهند کرد». (1)

ارکُض بِرِجلِکَ الأَرضَ،فَإِذا بَحرٌ (1)تِلکَ الأَرضُ،عَلی حافَتَیها فُرسانٌ،قَد وَضَعوا رِقابَهُم عَلی قَرابیسِ (2)سُروجِهِم.فَقالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام:هؤُلاءِ أصحابُ القائِمِ علیه السلام (3).

1564.الفتن لابن حماد: حَدَّثَنَا الوَلیدُ بنُ مُسلِمٍ ورِشدینُ بنُ سَعدٍ،عَنِ ابنِ لَهیعَةَ،عَن أبی قُبَیلٍ،عَن أبی رومانَ،عَن عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام،قالَ:

إذا خَرَجَت خَیلُ السُّفیانِیِّ إلَی الکوفَةِ،بَعَثَ فی طَلَبِ أهلِ خُراسانَ،ویَخرُجُ أهلُ خُراسانَ فی طَلَبِ المَهدِیِّ،فَیَلتَقی هُوَ وَالهاشِمِیُّ بِرایاتٍ سودٍ،عَلی مُقَدِّمَتِهِ شُعَیبُ بنُ صالِحٍ،فَیَلتَقی هُوَ وأَصحابُ السُّفیانِیِّ بِبابِ إصطَخرَ (4)،فَتَکونُ بَینَهُم مَلحَمَةٌ عَظیمَةٌ،فَتَظهَرُ الرّایاتُ السّودُ وتَهرُبُ خَیلُ السُّفیانِیِّ،فَعِندَ ذلِکَ یَتَمَنَّی النّاسُ المَهدِیَّ ویَطلُبونَهُ.

راجع:ج 6 ص 54 (القسم السابع/الفصل الخامس/قوم من خراسان معهم رایات سود).

ه-قَومٌ مِنَ المَشرِقِ

1565.الغیبة للنعمانی: حَدَّثَنا أحمَدُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ سَعیدٍ،قالَ:حَدَّثَنی عَلِیُّ بنُ الحَسَنِ،عَن أخیهِ مُحَمَّدِ بنِ الحَسَنِ،عَن أبیهِ،عَن أحمَدَ بنِ عُمَرَ الحَلَبِیِّ،عَنِ الحُسَینِ بنِ موسی،عَن مَعمَرِ بنِ یَحیَی بنِ سامٍ،عَن أبی خالِدٍ الکابُلِیِّ،عَن أبی جَعفَرٍ علیه السلام،أنَّهُ

ص:254

ناگهان دریایی هویدا می شود که بر کناره هایش،سوارانی قرار دارند که سر بر کوهۀ زین اسب هایشان نهاده اند».

امام صادق علیه السلام ادامه داد:«آنان،یاوران قائم اند». (1)

1564.الفتن ،ابن حمّاد-به نقل از ابو رومان-:علی بن ابی طالب علیه السلام فرمود:«با رسیدن سپاه سفیانی به کوفه،[ گروهی را ] در پی خراسانیان روانه می کند و خراسانیان هم در پی مهدی بیرون می آیند.فرستادۀ سفیانی با هاشمی-که همراه پرچم های سیاه است و جلوداران آنها را شعیب بن صالح فرماندهی می کند-،رو به رو می شوند و او با یاران سفیانی در دروازۀ اصطخر (2)با هم رو در رو می شوند و جنگ بزرگی میان آنها در می گیرد که پرچم های سیاه،چیره می شوند و سپاه سفیانی می گریزد که این هنگام،مردم،مهدی را آرزو و پی جویی می کنند». (3)

ر.ک:ج 6 ص 55 (بخش هفتم/فصل پنجم/پرچم های سیاه رنگ از خراسان).

قالَ:

کَأَنّی بِقَومٍ قَد خَرَجوا بِالمَشرِقِ یَطلُبونَ الحَقَّ فَلا یُعطَونَهُ،ثُمَّ یَطلُبونَهُ فَلا یُعطَونَهُ،فَإِذا رَأَوا ذلِکَ وَضَعوا سُیوفَهُم عَلی عَواتِقِهِم،فَیُعطَونَ ما سَأَلوهُ فَلا یَقبَلونَهُ حَتّی یَقوموا،ولا یَدفَعونَها إلّاإلی صاحِبِکُم،قَتلاهُم شُهَداءُ،أما إنّی لَو أدرَکتُ ذلِکَ لَاستَبقَیتُ نَفسی لِصاحِبِ هذَا الأَمرِ.

راجع:ج 6 ص 48 (القسسم السابع/الفصل الخامس/ قیام قوم من المشرق معهم رایات سود).

و-عِدَّةٌ مِن أهلِ العِراقِ وَالشّامِ ومِصرَ

1566.المستدرک علی الصحیحین: حَدَّثَنا عَلِیُّ بنُ حَمشاذَ العَدلُ،ثنا إبراهیمُ بنُ الحُسَینِ الهَمدانِیُّ،ثنا عُمَرُ بنُ عاصِمٍ الکِلابِیُّ،ثنا أبُو العَوّامِ القَطّانُ،ثنا قَتادَةُ،عَن أبِی الخَلیلِ،عَن عَبدِ اللّهِ بنِ الحارِثِ،عَن امِّ سَلَمَةَ رَضِیَ اللّهُ عَنها،قالَت:قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:

یُبایِعُ لِرَجُلٍ مِن امَّتی بَینَ الرُّکنِ وَالمَقامِ کَعِدَّةِ أهلِ بَدرٍ،فَیَأتیهِ عُصَبُ (1)العِراقِ وأَبدالُ الشّامِ،فَیَأتیهِم جَیشٌ مِنَ الشّامِ،حَتّی إذا کانوا بِالبَیداءِ خُسِفَ بِهِم.

1567.تاریخ دمشق: أنبَأَنا أبُو الغَنائِمِ مُحَمَّدُ بنُ عَلِیِّ بنِ مَیمونَ المَعروفُ بِاُبَیٍّ فی کِتابِهِ،عَن مُحَمَّدِ بنِ عَلِیِّ بنِ الحَسَنِ الحَسَنِیِّ،نا مُحَمَّدُ بنُ عَبدِ اللّهِ الجُعفِیُّ،نا مُحَمَّدُ بنُ عَمّارٍ العَطّارُ،نا عَلِیُّ بنُ مُحَمَّدِ بنِ خَبِیَّةَ،نا عَمرُو بنُ حَمّادِ بنِ طَلحَةَ،نا إسحاقُ یَعنِی ابنَ إبراهیمَ الأَزدِیَّ،عَن فِطرٍ،عَن أبِی الطُّفَیلِ،عَن عَلِیٍّ علیه السلام قالَ:سَمِعتُ عَلِیّاً یَقولُ:

ص:256

را می بینند،شمشیرهایشان را بر گردن خود می نهند و آنچه را خواسته بودند،به ایشان می دهند،امّا دیگر،آن را نمی پذیرند تا این که قیام می کنند و آن را جز به صاحبتان نمی سپرند.کشتگان آنها،شهیدند.هان! من اگر آن زمان را درک کنم،خود را برای صاحب این امر،نگاه می دارم». (1)

ر.ک:ج 6 ص 49 (بخش هفتم/فصل پنجم/قیام گروهی از شرق با پرچم های سیاه رنگ).

إذا قامَ قائِمُ آلِ مُحَمَّدٍ،جَمَعَ اللّهُ لَهُ أهلَ المَشرِقِ وأَهلَ المَغرِبِ،فَیَجتَمِعونَ کَما یَجتَمِعُ قَزَعُ الخَریفِ (1)،فَأَمَّا الرُّفَقاءُ فَمِن أهلِ الکوفَةِ،وأَمَّا الأَبدالُ فَمِن أهلِ الشّامِ.

1568.سنن أبی داوود: حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ المُثَنّی،ثنا مُعاذُ بنُ هِشامٍ،حَدَّثَنی أبی،عَن قَتادَةَ، عَن صالِحٍ أبِی الخَلیلِ،عَن صاحِبٍ لَهُ،عَن امِّ سَلَمَةَ زَوجِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله،عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قالَ:

یَکونُ اختِلافٌ عِندَ مَوتِ خَلیفَةٍ،فَیَخرُجُ رَجُلٌ مِن أهلِ المَدینَةِ هارِباً إلی مَکَّةَ، فَیَأتیهِ ناسٌ مِن أهلِ مَکَّةَ فَیُخرِجونَهُ وهُوَ کارِهٌ،فَیُبایِعونَهُ بَینَ الرُّکنِ وَالمَقامِ،ویُبعَثُ إلَیهِ بَعثٌ مِنَ الشّامِ فَیُخسَفُ بِهِم بِالبَیداءِ بَینَ مَکَّةَ وَالمَدینَةِ،فَإِذا رَأَی النّاسُ ذلِکَ أتاهُ أبدالُ الشّامِ وعَصائِبُ أهلِ العِراقِ،فَیُبایِعونَهُ بَینَ الرُّکنِ وَالمَقامِ،ثُمَّ یَنشَأُ رَجُلٌ مِن قُرَیشٍ أخوالُهُ کَلبٌ (2)،فَیَبعَثُ إلَیهِم بَعثاً فَیَظهَرونَ عَلَیهِم،وذلِکَ بَعثُ کَلبٍ،وَالخَیبَةُ لِمَن لَم یَشهَد غَنیمَةَ کَلبٍ،فَیَقسِمُ المالَ ویَعمَلُ فی النّاسِ بِسُنَّةِ نَبِیِّهِم صلی الله علیه و آله ویُلقِی الإِسلامُ بِجِرانِهِ (3)إلَی الأرضِ.

1569.الغیبة للطوسی: عَنهُ (4)،عَن أحمَدَ بنِ عُمَرَ بنِ مُسلِمٍ،عَنِ الحَسَنِ بنِ عُقبَةَ بنِ

ص:258

می شوند.همراهان،از میان کوفیان و نیکان،از میان شامیان اند». (1)

1568.سنن أبی داوود -با سندش به نقل از امّ سلمه،همسر پیامبر صلی الله علیه و آله-:پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

«هنگام مرگ خلیفه،اختلاف و ناآرامی روی می دهد و مردی از اهل مدینه به سوی مکّه می گریزد و مردمی از اهل مکّه نزد او می آیند و با وجود ناخشنودی اش او را بیرون آورده،میان رکن [حجر الأسود] و مقام [ابراهیم] با وی بیعت می کنند.و لشکری از شام به سوی او روانه می شود که در صحرای میان مکّه و مدینه (بیداء) به زمین فرو می روند.

مردم،چون این را می بینند،نیکان شامی و گروه های [نیک] عراقی نزد او می آیند و میان رکن [حجر الأسود] و مقام [ابراهیم] با او بیعت می کنند و آن گاه مردی از قریش،از تیرۀ کلب (2)بر می خیزد و لشکری به سوی ایشان روانه می کند که مغلوب آنان می شود و این،همان لشکر کلب است که کسی که در غنیمت بردن از آنها حاضر نباشد،محروم است.او (قائم) اموال را قسمت می کند و میان مردم به سنّت پیامبرشان صلی الله علیه و آله عمل می کند و اسلام در زمین،استوار می شود». (3)

1569.الغیبة ،طوسی-با سندش به نقل از جابر جعفی-:امام باقر علیه السلام فرمود:«سیصد و اندی نفر به اندازۀ جنگاوران بدر،میان رکن [حجر الأسود] و مقام [ابراهیم] با قائم بیعت

ص:259

النّهمِیِّ،عَن أبی إسحاقَ البَنّاءِ،عَن جابِرٍ الجُعفِیِّ،قالَ:قالَ أبو جَعفَرٍ علیه السلام:

یُبایِعُ القائِمَ بَینَ الرُّکنِ وَالمَقامِ ثَلاثُمِئَةٍ ونَیِّفٌ عِدَّةَ أهلِ بَدرٍ،فیهِمُ النُّجَباءُ مِن أهلِ مِصرَ،وَالأَبدالُ مِن أهلِ الشّامِ،وَالأَخیارُ مِن أهلِ العِراقِ،فَیُقیمُ ما شاءَ اللّهُ أن یُقیمَ.

1570.دلائل الإمامة: أخبَرَنی أبو عَبدِ اللّهِ الحُسَینُ بنُ عَبدِ اللّهِ،قالَ:حَدَّثَنی أبو مُحَمَّدٍ هارونُ بنُ موسَی بنِ أحمَدَ التَّلَّعُکبَرِیُّ،قالَ:حَدَّثَنی أبو عَلِیٍّ الحَسَنُ بنُ مُحَمَّدٍ النَّهاوَندِیُّ،قالَ:حَدَّثَنا عَلِیُّ بنُ مُحَمَّدِ بنِ نَهیدٍ الحُصَینِیُّ،قالَ:حَدَّثَنا أبو عَلِیٍّ الشَّهرِیارِیُّ،قالَ:حَدَّثَنا إبراهیمُ بنُ عَبدِ الرَّحمنِ،عَن جَعفَرِ بنِ قَرمٍ،عَن هارونَ بنِ حَمّادٍ،عَن مُقاتِلٍ،عَن أمیرِ المُؤمِنینَ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام،قالَ:

قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله-فی بَیانِ عَلاماتِ السّاعَةِ-:ورَجُلٌ مِنّا أهلَ البَیتِ یُبایَعُ لَهُ بَینَ زَمزَمَ وَالمَقامِ،یَرکَبُ إلَیهِ عَصائِبُ أهلِ العِراقِ وأَبدالُ الشّامِ،ونُجَباءُ أهلِ مِصرَ، وتَصیرُ أهلُ الیَمَنِ عِدَّتُهُم عِدَّةَ أهلِ بَدرٍ.

راجع:ج 7 ص 194 ح 1254.

ز-عُصَبٌ مِنَ العَجَمِ وقَبائِلُ مِنَ العَرَبِ

1571.الملاحم لابن المنادی: فی رِوایَةِ الأَعمَشِ،عَن خَیثَمَةَ بنِ عَبدِ الرَّحمنِ،أنَّ عَلِیَّ بنَ أبی طالِبٍ علیه السلام قالَ:

لَیَخرُجَنَّ رَجُلٌ مِن وُلدی،عِندَ اقتِرابِ السّاعَةِ،تَموتُ قُلوبُ المُؤمِنینَ کَما تَموتُ الأَبدانُ؛لِما لَحِقَهُم مِنَ الضُّرِّ وَالشِّدَّةِ وَالجوعِ وَالقَتلِ،وتَواتُرِ الفِتَنِ وَالمَلاحِمِ العِظامِ،وإماتَةِ السُّنَنِ،وإحیاءِ البِدَعِ،وتَرکِ الأَمرِ بِالمَعروفِ وَالنَّهیِ عَنِ المُنکَرِ،

ص:260

می کنند که میان آنان،نجیبانی از مصر،نیکانی از شام و برگزیدگانی از عراق هستند و قائم،[میان ایشان] هر اندازه که خداوند بخواهد،اقامت می کند». (1)

1570.دلائل الإمامة -با سندش به نقل از مُقاتل-:امیر مؤمنان علیه السلام فرمود:«پیامبر خدا [ در بیان نشانه های قیامت ] فرمود:"با مردی از ما اهل بیت،میان [چاه] زمزم و مقام [ابراهیم] بیعت می شود و گروه هایی [زاهد و دنیاگریز] از عراق،نیکان شام و نجیبان مصر به سوی او می روند و اهل یمن [ نیز ره سپار می گردند و ] شمارشان به شمار جنگاوران بدر است"». (2)

ر.ک:ج 7 ص 195 ح 1254.

فَیُحیِی اللّهُ (بِ) المَهدِیِّ-مُحَمَّدِ بنِ عَبدِ اللّهِ (1)-السُّنَنَ الَّتی قَد امیتَت،ویُسَرُّ بِعَدلِهِ وبَرَکَتِهِ قُلوبُ المُؤمِنینَ،وتَتَأَلَّفُ إلَیهِ عُصَبٌ مِنَ العَجَمِ وقَبائِلُ مِنَ العَرَبِ،فَیَبقی عَلی ذلِکَ سِنینَ لَیسَت بِالکَثیرَةِ،دونَ العَشَرَةِ،ثُمَّ یَموتُ.

1572.الکافی: مُحَمَّدُ بنُ یَحیی وَالحَسَنُ بنُ مُحَمَّدٍ،عَن جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ،عَنِ القاسِمِ بنِ إسماعیلَ الأَنبارِیِّ،عَنِ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ،عَن أبِی المَغراءِ،عَنِ ابنِ أبی یَعفورٍ،قالَ:

سَمِعتُ أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام یَقولُ:وَیلٌ لِطُغاةِ العَرَبِ مِن أمرٍ قَدِ اقتَرَبَ،قُلتُ:جُعِلتُ فِداکَ کَم مَعَ القائِمِ مِنَ العَرَبِ؟قالَ:نَفَرٌ یَسیرٌ،قُلتُ:وَاللّهِ إنَّ مَن یَصِفُ هذَا الأَمرَ مِنهُم لَکَثیرٌ،قالَ:

لا بُدَّ لِلنّاسِ مِن أن یُمَحَّصوا ویُمَیَّزوا ویُغَربَلوا،ویُستَخرَجُ فِی الغِربالِ خَلقٌ کَثیرٌ.

5/4:عِدَّةٌ مِمَّن لاخَلاقَ لَهُم

1573.الغیبة للطوسی: عَنهُ (2)عَن عَلِیِّ بنِ الحَکَمِ،عَنِ المُثَنّی،عَن أبی بَصیرٍ،قالَ:قالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام:

لَیَنصُرَنَّ اللّهُ هذَا الأَمرَ بِمَن لا خَلاقَ لَهُ،ولَو قَد جاءَ أمرُنا لَقَد خَرَجَ مِنهُ مَن هُوَ الیَومَ مُقیمٌ عَلی عِبادَةِ الأَوثانِ.

ص:262

از عدل و برکت او شاد می شوند و گروه هایی از عجم و قبیله هایی از عرب با او الفت می گیرند و بدین گونه سال هایی نه چندان دراز و کمتر از ده سال می پاید و سپس رحلت می کند». (1)

1572.الکافی -با سندش به نقل از ابن ابی یعفور-:شنیدم که امام صادق علیه السلام می فرماید:«وای بر طاغوت های عرب،از امری که به زودی می رسد!».

گفتم:فدایت شوم! از قوم عرب،چند نفر همراه قائم هستند؟

فرمود:«تعدادی اندک».

گفتم:به خدا سوگند،بسیاری از آنان،ولایت و قیام شما را توصیف می کنند [و خود را معتقد نشان می دهند].

فرمود:«مردم گریزی ندارند،جز آن که آزموده و غربال و تمییز داده می شوند و تعداد فراوانی،از غربال،بیرون می ریزند». (2)

ص:264

إنّ اللّه لیؤیّد هذا الدّین بأقوام لا خلاق لهم. (1)

خداوند،اسلام را به وسیلۀ مردمانی بی بهره از خیر و دین،تقویت می کند.

إنّ اللّه-تبارک وتعالی-لیؤیّد الإسلام برجال ما هم من أهله. (2)

خداوند،اسلام را به وسیلۀ مردانی که اهل دین نیستند،تایید (یاری) می کند.

سیشدّ هذا الدّین برجال لیس لهم عند اللّه خلاق. (3)

به زودی،این دین به وسیلۀ مردانی استوار خواهد شد که نزد خداوند،هیچ بهره ای ندارند.

2.در هنگام قیام،گروهی که اکنون بت پرست هستند و یا از نسل آنان،افرادی هدایت می شوند و همراه امام علیه السلام قیام می کنند.در متن کتاب الغیبة،عبارت،این گونه است:

ولَو قَد جاءَ أمرُنا لَقَد خَرَجَ مِنهُ مَن هُوَ الیَومَ مُقیمٌ عَلی عِبادَةِ الأَوثانِ. (4)

و اگر امر ما فرا رسد،کسانی با آن همراه می شوند که امروز بت پرست اند.

مطابق این قرائت،مفهوم این قسمت از حدیث،این است که در هنگام پیروزی قیام،برخی از کسانی که اکنون (در زمان صدور سخن) گم راه هستند نیز هدایت می شوند و همراه با امام علیه السلام قیام خواهند کرد؛یعنی از نسل گم راهان آن دوره، مؤمنانی پدید خواهند آمد که در رکاب امام علیه السلام خواهند بود.

برخی از احادیثی که در باب علّت غیبت نقل شدند،مؤیّد این قرائت اند؛زیرا علّت تأخیر قیام امام علیه السلام را این می دانند که افرادی مؤمن در صلب مشرکان فعلی هستند که شایستگی هدایت و همراهی با امام علیه السلام را دارا هستند.

ص:266

علّامه مجلسی در ذیل حدیث و در شرح این عبارت،نوشته است:

لعلّ المراد أنّ أکثر أعوان الحقّ و أنصار التشیّع فی هذا الیوم جماعة لا نصیب لهم فی الدین،و لو ظهر الأمر و خرج القائم یخرج من هذا الدّین من یعلم الناس أنّه کان مقیماً علی عبادة الأوثان حقیقةً أو مجازاً،و کان الناس یحسبونه مؤمناً،أو أنّه عند ظهور القائم یشتغل بعبادة الأوثان،و سیأتی ما یؤیّده.و لا یبعد أن یکون فی الأصل:«لقد خرج معه»فتأمّل. (1)

شاید منظور،این باشد که بیشتر یاران حق و یاوران تشیّع در این روز،گروهی هستند که دینی ندارند،و اگر امام علیه السلام ظهور کند،از این دین،کسانی خارج می شوند که به مردم اعلام می کردند که آنها-به حقیقت یا مجاز-بت پرست اند،و مردم گمان می بردند که مؤمن هستند و یا هنگام ظهور قائم،به بت پرستی مشغول می شوند.و خبری خواهد آمد که این را تأیید می کند.بعید نیست که این خبر در اصل،چنین بوده است:«با او خارج شد».دقّت کن.

ص:267

6/4:خَصائِصُ أنصارِ الإِمامِ علیه السلام

أ-شَبابٌ لا کَهلَ فیهِم

1574.الغیبة للنعمانی: أخبَرَنا عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ،قالَ:حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ یَحیَی العَطّارُ،عَن مُحَمَّدِ بنِ حَسّانَ الرّازِیِّ،عَن مُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ الصَّیرَفِیِّ،عَن عَبدِ الرَّحمنِ بنِ أبی هاشِمٍ،عَن عَمرِو بنِ أبِی المِقدامِ،عَن عِمرانَ بنِ ظَبیانَ،عَن أبی تَحیی حَکیمِ بنِ سَعدٍ،قالَ:سَمِعتُ عَلِیّاً علیه السلام یَقولُ:

إنَّ أصحابَ القائِمِ شَبابٌ لا کُهولَ فیهِم إلّاکَالکُحلِ فِی العَینِ،أو کَالمِلحِ فِی الزّادِ،وأَقَلُّ الزّادِ المِلحُ.

1575.الغیبة للطوسی: عَنهُ (1)،عَن عَبدِ الرَّحمنِ بنِ أبی هاشِمٍ،عَن عَمرِو بنِ أبِی المِقدامِ،عَن عِمرانَ بنِ ظَبیانَ،عَن حَکیمِ بنِ سَعدٍ،عَن أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام،قالَ:

أصحابُ المَهدِیِّ شَبابٌ لاکُهولَ فیهِم إلّامِثلَ کُحلِ العَینِ،وَالمِلحِ فِی الزّادِ،وأَقَلُّ الزّادِ المِلحُ.

1576.الملاحم والفتن -فیما رَواهُ السَّلیلِیُّ فی کِتابِ الفِتَنِ،قالَ-:حَدَّثَنَا ابنُ أبِی الثَّلجِ، قالَ:أخبَرَنا عیسَی بنُ عَبدِ الرَّحمنِ،قالَ:أخبَرَنا عَبدُ الرَّحمنِ بنِ موسَی الجویُّ، قالَ:أخبَرَنا عَمرُو بنُ أبِی المِقدامِ،عَن عِمرانَ بنِ ظَبیانَ،عَن أبی تَحیی الحَکیمِ بنِ سَعدٍ،قالَ:سَمِعتُ عَلِیّاً علیه السلام یَقولُ:

أصحابُ المَهدِیِّ شَبابٌ لا کَهلَ فیهِم.

ص:268

ب-قُوَّةُ القَلبِ وشِدَّةُ البَدَنِ

1577.کمال الدین: حَدَّثَنا جَعفَرُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ مَسرورٍ رضی الله عنه،قالَ:حَدَّثَنَا الحُسَینُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ عامِرٍ،عَن عَمِّهِ عَبدِ اللّهِ بنِ عامِرٍ،عَن مُحَمَّدِ بنِ أبی عُمَیرٍ،عَنِ ابنِ أبی حَمزَةَ،عَن أبی بَصیرٍ،قالَ:قالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام:

ما کانَ قَولُ لوطٍ علیه السلام لِقَومِهِ: «لَوْ أَنَّ لِی بِکُمْ قُوَّةً أَوْ آوِی إِلی رُکْنٍ شَدِیدٍ» 1 إلّاتَمَنِّیاً لِقُوَّةِ القائِمِ علیه السلام،ولا ذَکَرَ إلّاشِدَّةَ أصحابِهِ،وإنَّ الرَّجُلَ مِنهُم لَیُعطی قُوَّةَ أربَعینَ رَجُلاً، وإنَّ قَلبَهُ لَأَشَدُّ مِن زُبَرِ الحَدیدِ،ولَو مَرّوا بِجِبالِ الحَدیدِ لَقَلَعوها،ولا یَکُفّونَ سُیوفَهُم حَتّی یَرضَی اللّهُ عز و جل.

1578.تفسیر العیّاشی: عَن صالِحِ بنِ سَعدٍ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام،فی قَولِ اللّهِ: «لَوْ أَنَّ لِی بِکُمْ قُوَّةً أَوْ آوِی إِلی رُکْنٍ شَدِیدٍ» ،قالَ:

قُوَّةُ القائِمِ،وَالرُّکنُ الشَّدیدُ:الثَّلاثُمِئَةِ وثَلاثَةَ عَشَرَ أصحابُهُ.

1579.تفسیر العیّاشی: عَن حُمرانَ،عَن أبی جَعفَرٍ علیه السلام،قالَ:کانَ یَقرَأُ: «بَعَثْنا عَلَیْکُمْ عِباداً لَنا أُولِی بَأْسٍ شَدِیدٍ» 2 ثُمَّ قالَ:

وهُوَ القائِمُ وأَصحابُهُ،اُولی بَأسٍ شَدیدٍ.

1580.الغیبة للنعمانی: حَدَّثَنا أحمَدُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ سَعیدٍ،قالَ:حَدَّثَنی مُحَمَّدُ بنُ عَلِیٍّ التَّیمُلِیُّ،عَن مُحَمَّدِ بنِ إسماعیلَ بنِ بَزیعٍ؛وحَدَّثَنی غَیرُ واحِدٍ،عَن مَنصورِ بنِ یونُسَ بُزُرجَ،عَن إسماعیلَ بنِ جابِرٍ،عَن أبی جَعفَرٍ مُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ علیهما السلام،أنَّهُ قالَ:

ص:270

یَکونُ لِصاحِبِ هذَا الأَمرِ غَیبَةٌ فی بَعضِ هذِهِ الشِّعابِ-وأَومَأَ بِیَدِهِ إلی ناحِیَةِ ذی طُوی-حَتّی إذا کانَ قَبلَ خُروجِهِ (1)أتَی المَولَی الَّذی کانَ مَعَهُ حَتّی یَلقی بَعضَ أصحابِهِ،فَیَقولُ:کَم أنتُم هاهُنا؟فَیَقولونَ:نَحوٌ مِن أربَعینَ رَجُلاً،فَیَقولُ:کَیفَ أنتُم لَو رَأَیتُم صاحِبَکُم؟فَیَقولونَ:وَاللّهِ لَو ناوی (2)بِنَا الجِبالَ لَناوَیناها مَعَهُ،ثُمَّ یَأتیهِم مِنَ القابِلَةِ ویَقولُ:أشیروا إلی رُؤَسائِکُم أو خِیارِکُم عَشَرَةً،فَیُشیرونَ لَهُ إلَیهِم،فَیَنطَلِقُ بِهِم حَتّی یَلقَوا صاحِبَهُم،ویَعِدُهُمُ اللَّیلَةَ الَّتی تَلیها.

1581.الاختصاص: قالَ (3):قالَ أبو جَعفَرٍ علیه السلام:

القِیَ الرُّعبُ فی قُلوبِ شیعَتِنا مِن عَدُوِّنا،فَإِذا وَقَعَ أمرُنا وخَرَجَ مَهدِیُّنا کانَ أحَدُهُم أجرَأَ مِنَ اللَّیثِ،أمضی مِنَ السِّنانِ،یَطَأُ عَدُوَّنا بِقَدَمَیهِ،ویَقتُلُهُ بِکَفَّیهِ.

1582.مختصر بصائر الدرجات: عَن مُحَمَّدِ بنِ عیسی،عَن صَفوانَ،عَنِ المُثَنَّی الحَنّاطِ، عَن عَمرِو بنِ شِمرٍ،عَن جابِرٍ،قالَ:قالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام:

إنَّ اللّهَ عز و جل نَزَعَ الخَوفَ مِن قُلوبِ أعدائِنا وأَسکَنَهُ فی قُلوبِ شیعَتِنا،فَإِذا جاءَ أمرُنا نَزَعَ الخَوفَ مِن قُلوبِ شیعَتِنا وأَسکَنَهُ فی قُلوبِ أعدائِنا،فَأَحَدُهُم أمضی مِن سِنانٍ، وأَجرَأُ مِن لَیثٍ،یَطعَنُ عَدُوَّهُ بِرُمحِهِ،ویَضرِبُهُ بِسَیفِهِ،ویَدوسُهُ بِقَدَمِهِ.

1583.حلیة الأولیاء: حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ أحمَدَ الجُرجانِیُّ،ثنا عِمرانُ بنُ موسَی السَّختِیانِیُّ، ثنا عُثمانُ بنُ أبی شَیبَةَ،ثنا مالِکُ بنُ إسماعیلَ،ثنا مَسعودُ بنُ سَعدٍ الجُعفِیُّ،عَن

ص:272

هستید؟و آنان می گویند:حدود چهل مرد.می گوید:اگر صاحب خود را می دیدید، چه می کردید؟آنها می گویند:اگر با ما به جنگ کوه ها برود،همراه او با کوه ها می جنگیم.سپس سال بعد هم نزد آنان می آید و می گوید:ده تن از سرکردگان یا برگزیدگانتان را نشان دهید.آنان،ده تن را به او نشان می دهند و او با ایشان می رود تا صاحب خویش را فردای آن شب که به ایشان وعده می دهد،ملاقات کنند». (1)

1581.الاختصاص -به نقل از جابر-:امام باقر علیه السلام فرمود:«هراس از دشمنمان،در دل شیعیان ما می افتد و چون امر (قیامِ) ما روی می دهد و مهدی ما خروج می کند،هر یک از آنان از شیر،شجاع تر و از نیزه،بُرنده تر می شوند و دشمن ما را لگدمال می کنند و آنها را با دستان خود می کشند». (2)

1582.مختصر بصائر الدرجات -با سندش به نقل از جابر-:امام صادق علیه السلام فرمود:«خداوند، هراس را از دل دشمنان ما گرفته و آن را به دل شیعیان ما افکنده است و چون امر (قیام) فرا رسد،هراس از دل های شیعیان ما گرفته می شود و خداوند،آن را به دل دشمنان ما می افکند و هر یک از پیروان ما،بُرنده تر از نیزه و شجاع تر از شیر خواهند شد و دشمنان خود را با نیزه،زخم و با شمشیر،ضربه می زنند و با پا لگدمال می کنند». (3)

1583.حلیة الأولیاء -با سندش به نقل از جابر-:امام باقر علیه السلام فرمود:«خداوند،متعال در دل های شیعیان ما هراس می اندازد و چون قائمِ ما،قیام کند و مهدیِ ما ظهور کند،

ص:273

جابِرٍ،عَن أبی جَعفَرٍ علیه السلام قالَ:

إنَّ اللّهَ تَعالی یُلقی فی قُلوبِ شیعَتِنَا الرُّعبَ،فَإِذا قامَ قائِمُنا وظَهَرَ مَهدِیُّنا،کانَ الرَّجُلُ أجرَأَ مِن لَیثٍ،وأَمضی مِن سِنانٍ.

راجع:ج 9 ص 336 (القسم الثانی عشر/الفصل الخامس/(دور البرکات الإلهیة فی التّطور الاجتماعی) و ج 8 ص 292 ح 1598.

ج-رُهبانٌ بِاللَّیلِ اسدٌ بِالنَّهارِ

1584.الفتن: حَدَّثَنا سَعیدٌ أبو عُثمانَ،عَن جابِرٍ،عَن أبی جَعفَرٍ علیه السلام قالَ:

ثُمَّ یَظهَرُ المَهدِیُّ بِمَکَّةَ عِندَ العِشاءِ،ومَعَهُ رایَةُ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله وقَمیصُهُ وسَیفُهُ، وعَلاماتٌ ونورٌ وبَیانٌ،فَإِذا صَلَّی العِشاءَ نادی بِأَعلی صَوتِهِ،یَقولُ:

اذَکِّرُکُمُ اللّهَ-أیُّهَا النّاسُ-ومُقامَکُم بَینَ یَدَی رَبِّکُم،فَقَدِ اتَّخَذَ الحُجَّةَ،وبَعَثَ الأَنبِیاءَ،وأَنزَلَ الکِتابَ،وأَمَرَکُم أن لا تُشرِکوا بِهِ شَیئاً،وأَن تُحافِظوا عَلی طاعَتِهِ وطاعَةِ رَسولِهِ،وأَن تُحیوا ما أحیَا القُرآنُ وتُمیتوا ما أماتَ،وتَکونوا أعواناً عَلَی الهُدی ووَزَراً عَلَی التَّقوی،فَإِنَّ الدُّنیا قَد دَنا فَناؤُها وزَوالُها،وأَذِنَت بِالوَداعِ،فَإِنّی أدعوکُم إلَی اللّهِ وإلی رَسولِهِ،وَالعَمَلِ بِکِتابِهِ،وإماتَةِ الباطِلِ،وإحیاءِ سُنَّتِهِ.

فَیَظهَرُ فی ثَلاثِمِئَةٍ وثَلاثَةَ عَشَرَ رَجُلاً،عِدَّةِ أهلِ بَدرٍ،عَلی غَیرِ مِیعادٍ،قَزَعاً کَقَزَعِ الخَریفِ،رُهبانٌ بِاللَّیلِ،اُسدٌ بِالنَّهارِ،فَیَفتَحُ اللّهُ لِلمَهدِیِّ أرضَ الحِجازِ، ویَستَخرِجُ مَن کانَ فِی السِّجنِ مِن بَنی هاشِمٍ،وتَنزِلُ الرّایاتُ السّودُ الکوفَةَ،فَیَبعَثُ بِالبَیعَةِ إلَی المَهدِیِّ،ویَبعَثُ المَهدِیُّ جُنودَهُ فِی الآفاقِ،ویُمیتُ الجَورَ وأَهلَهُ،

ص:274

آنها از شیر،شجاع تر و از نیزه،بُرّان تر خواهند شد». (1)

ر.ک:ج 9 ص 337 (نقش برکات الهی در توسعۀ اجتماعی)

و ج 8 ص 293 ح 1598.

وتَستَقیمُ لَهُ البُلدانُ،ویَفتَحُ اللّهُ عَلی یَدَیهِ القُسطَنطینِیَّةَ (1).

1585.بحار الأنوار: بِإِسنادِهِ (2)عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام قالَ:...کَأَنَّی أنظُرُ إلَی القائِمِ علیه السلام وأَصحابِهِ فی نَجَفِ الکوفَةِ،کَأَنَّ عَلی رُؤوسِهِمُ الطَّیرَ،قَد فَنِیَت أزوادُهُم (3)،وخَلُقَت ثِیابُهُم،قَد أثَّرَ السُّجودُ بِجِباهِهِم،لُیوثٌ بِالنَّهارِ،رُهبانٌ بِاللَّیلِ،کَأَنَّ قُلوبَهُم زُبَرُ الحَدیدِ،یُعطَی الرَّجُلُ مِنهُم قُوَّةَ أربَعینَ رَجُلاً،لا یَقتُلُ أحَداً مِنهُم إلّاکافِرٌ أو مُنافِقٌ (4)،وقَد وَصَفَهُمُ اللّهُ تَعالی بِالتَّوَسُّمِ فی کِتابِهِ العَزیزِ بِقَولِهِ: «إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِلْمُتَوَسِّمِینَ» 5 .

راجع:ج 7 ص 192 ح 1253 (الاختصاص)

و ج 8 ص 280 ح 1589 (بحار الأنوار).

د-هذه الخَصائِصُ

الکتاب:

«یا أیها الذین آمنوا من یرتد منکم عن دینه فسوف یأتی الله بقوم یحبهم و یحبونه أذلة علی المؤمنین أعزة علی الکافرین یجاهدون فی سبیل الله و لا یخافون لومة لائم ذلک فضل الله یؤتیه من یشاء و الله واسع علیم». 6

ص:276

می آیند وخداوند،قسطنطنیّه (1)را به دست او می گشاید». (2)

1585.بحار الأنوار -با سندش-:امام صادق علیه السلام فرمود:«گویی قائم علیه السلام و یارانش را در بلندی کوفه (نجف) می بینم که چون کسی که بر سرش پرنده نشسته است [ساکت و خاموش اند].

توشه [و آذوقه]شان تمام شده،لباس هایشان کهنه گشته و اثر سجده بر پیشانی هایشان نقش بسته است.شیران روز و شب زنده داران هستند و گویی دل هایشان پاره های آهن است.به هر کدام از مردانشان،نیروی چهل مرد داده اند و هیچ یک از آنان را جز کافر یا منافقی نمی کُشد و خداوند متعال،آنها را به نشانه شناسی و فراست توصیف کرده است،آن جا که در کتاب عزیزش فرموده است:«بی گمان،در این،نشانه هایی برای نشانه شناسان است»». (3)

ر.ک:ج 7 ص 193 ح 1253

و ج 8 ص 281 ح 1589.

الحدیث:

1586.تفسیر القمّی: قوله: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّةٍ عَلَی الْکافِرِینَ یُجاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللّهِ» ...نَزَلَت فی القائِمِ علیه السلام وَأصحابِهِ «یُجاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَ لا یَخافُونَ لَوْمَةَ لائِمٍ». 1

1587.کمال الدین: حَدَّثَنا أبی رضی الله عنه قالَ:حَدَّثَنا سَعدُ بنُ عَبدِ اللّهِ،عَن أحمَدَ بنِ الحُسَینِ بنِ سَعیدٍ،عَن مُحَمَّدِ بنِ جُمهورٍ،عَن أحمَدَ بنِ أبی هَراسَةَ،عَن أبی إسحاقَ إبراهیمَ بنِ إسحاقَ،عَن عَبدِ اللّهِ بنِ حَمّادٍ الأَنصارِیِّ قالَ:حَدَّثَنا عَمرُو بنُ شِمرٍ،عَن جابِرِ بنِ یَزیدَ،عَن أبی جَعفَرٍ علیه السلام قالَ:

کَأَنّی بِأَصحابِ القائِمِ علیه السلام وقَد أحاطوا بِما بَینَ الخافِقَینِ (1)،فَلَیسَ مِن شَیءٍ إلّا وهُوَ مُطیعٌ لَهُم،حَتّی سِباعُ الأَرضِ وسِباعُ الطَّیرِ،یَطلُبُ رِضاهُم فی کُلِّ شَیءٍ، حَتّی تَفخَرَ الأَرضُ عَلَی الأَرضِ،وتَقولَ:مَرَّ بِیَ الیَومَ رَجُلٌ مِن أصحابِ القائِمِ علیه السلام.

1588.کمال الدین: حَدَّثَنَا المُظَفَّرُ بنُ جَعفَرِ بنِ المُظَفَّرِ العَلَوِیُّ السَّمَرقَندِیُّ رضی الله عنه،قالَ:حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ جَعفَرِ بنِ مَسعودٍ وحَیدَرُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ نُعَیمٍ السَّمَرقَندِیُّ جَمیعاً،عَن مُحَمَّدِ بنِ مَسعودٍ العَیّاشِیِّ،قالَ:حَدَّثَنی عَلِیُّ بنُ مُحَمَّدِ بنِ شُجاعٍ،عَن مُحَمَّدِ بنِ عیسی،عَن یونُسَ بنِ عَبدِ الرَّحمنِ،عَن عَلِیِّ بنِ أبی حَمزَةَ،عَن أبی بَصیرٍ،قالَ:

قالَ الصّادِقُ جَعفَرُ بنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام-فی قَولِ اللّهِ عز و جل: «یَوْمَ یَأْتِی بَعْضُ آیاتِ رَبِّکَ لا یَنْفَعُ نَفْساً إِیمانُها لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ کَسَبَتْ فِی إِیمانِها خَیْراً» 3 -:یَعنی خُروجَ القائِمِ المُنتَظَرِ مِنّا.

ص:278

ثُمَّ قالَ علیه السلام:یا أبا بَصیرٍ،طوبی (1)لِشیعَةِ قائِمِنَا المُنتَظِرینَ لِظُهورِهِ فی غَیبَتِهِ، وَالمُطیعینَ لَهُ فی ظُهورِهِ،اُولئِکَ أولِیاءُ اللّهِ الَّذینَ لا خَوفٌ عَلَیهِم ولا هُم یَحزَنونَ.

1589.بحار الأنوار: بِالإِسنادِ (2)یَرفَعُهُ إلَی الفُضَیلِ بنِ یَسارٍ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام-فی ذِکرِ القائِمِ علیه السلام-قالَ:

لَهُ کَنزٌ بِالطّالَقانِ،ما هُوَ بِذَهَبٍ ولا فِضَّةٍ،ورایَةٌ لَم تُنشَر مُنذُ طُوِیَت،ورِجالٌ کَأَنَّ قُلوبَهُم زُبَرُ الحَدیدِ،لا یَشوبُها شَکٌّ فی ذاتِ اللّهِ،أشَدُّ مِنَ الحَجَرِ،لَو حَمَلوا عَلَی الجِبالِ لَأَزالوها،لا یَقصِدونَ بِرایاتِهِم بَلدَةً إلّاخَرَّبوها،کَأَنَّ عَلی خُیولِهِمُ العِقبانَ، یَتَمَسَّحونَ بِسَرجِ الإِمامِ علیه السلام یَطلُبونَ بِذلِکَ البَرَکَةَ،ویَحُفّونَ بِهِ یَقونَهُ بِأَنفُسِهِم فِی الحُروبِ،ویَکفونَهُ ما یُریدُ فیهِم.

رِجالٌ لا یَنامونَ اللَّیلَ،لَهُم دَوِیٌّ فی صَلاتِهِم کَدَوِیِّ النَّحلِ،یَبیتونَ قِیاماً عَلی أطرافِهِم،ویُصبِحونَ عَلی خُیولِهِم،رُهبانٌ بِاللَّیلِ لُیوثٌ بِالنَّهارِ،هُم أطوَعُ لَهُ مِن الأَمَةِ لِسَیِّدِها،کَالمَصابیحِ کَأَنَّ قُلوبَهُمُ القَنادیلُ،وهُم مِن خَشیَةِ اللّهِ مُشفِقونَ، یَدعونَ بِالشَّهادَةِ،ویَتَمَنَّونَ أن یُقتَلوا فی سَبیلِ اللّهِ،شِعارُهُم:یا لَثاراتِ الحُسَینِ،إذا ساروا یَسیرُ الرُّعبُ أمامَهُم مَسیرَةَ شَهرٍ،یَمشونَ إلَی المَولی أرسالاً،بِهِم یَنصُرُ اللّهُ إمامَ الحَقِّ.

1590.الملاحم والفتن -فیما رَواهُ السَّلیلِیُّ فی کِتابِ الفِتَنِ،قالَ-:حَدَّثَنَا الحَسَنُ بنُ عَلِیٍّ المالِکِیُّ،قالَ:حَدَّثَنا أبُو النَّضرِ،عَنِ ابنِ حُمَیدٍ الرّافِعِیِّ،قالَ:حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ الهَیثَمِ

ص:280

منتظر ظهور او و در روزگار ظهورش،فرمان بردار اویند.آنان،اولیای الهی اند که نه بیمی در آنهاست و نه اندوهگین می شوند». (1)

1589.بحار الأنوار -با سندش به نقل از فضیل بن یسار،در یاد کرد از قائم علیه السلام-:امام صادق علیه السلام فرمود:«او گنجی در طالقان دارد که از طلا و نقره نیست و پرچمی که از زمان در هم پیچیده شدنش،باز نشده است و مردانی که دل هایشان مانند پاره های آهن است.

شک در ذات خداوند،با آنها در نمی آمیزد و از سنگ،سخت ترند.اگر بر کوه ها حمله ور شوند،آنها را از میان برمی دارند،با پرچم هایشان آهنگ شهری نمی کنند، جز آن که ویرانش می نمایند،بر اسبانشان مانند عقاب تیزرو هستند،برای تبرّک جویی،دست به زین [اسب] امام علیه السلام می کشند و گرداگرد او را می گیرند تا وی را در جنگ ها با جان خود،حفظ کنند و در آنچه از ایشان می خواهد،کفایتش می کنند.

مردانی[اند] که شب نمی خوابند و در نمازهایشان مانند زنبور،زمزمه [و ناله] می کنند،شب ها بر سر انگشتان پای خود می ایستند و صبح ها بر اسبانشان می نشینند.زنده نگه دارانِ شب و شیران روزند.آنان در اطاعت از او،از کنیز در برابر آقایش فرمان بردارترند،[و] به روشناییِ چراغ اند،گویی که در دل هایشان مشعل افروخته اند.آنان از بیم خدا بیمناک اند،[و] شهادت را در دعایشان می طلبند و آرزو دارند که در راه خدا کشته شوند.شعارشان،"یا لَثارات الحسین" است.هنگامی که حرکت می کنند،هراس از آنها به فاصلۀ یک ماه راه،جلویشان حرکت می کند.به سوی مولایشان تند روان می شوند و خداوند،امام حق را با ایشان یاری می دهد». (2)

1590.الملاحم و الفتن -به نقل از سلیلی در کتاب الفتن با سندش به نقل از اصبغ بن نباته-:امیر مؤمنان علیه السلام در سخنرانی،از مهدی یاد نمود و نیز نام کسانی که همراه او خروج می کنند...و فرمود:«گویی آنها را می بینم که هم شکل و هم قد و در زیبایی و جمال،

ص:281

البَصرِیُّ،قالَ:حَدَّثَنا سُلَیمانُ بنُ عُثمانَ النَّخَعِیُّ،قالَ:حَدَّثَنا سَعیدُ بنُ طارِقٍ،عَن سَلَمَةَ بنِ أنَسٍ،عَنِ الأَصبَغِ بنِ نُباتَةَ،قالَ:خَطَبَ أمیرُ المُؤمِنینَ عَلِیٌّ علیه السلام خُطبَةً، فَذَکَرَ المَهدِیَّ وخُروجَ مَن یَخرُجُ مَعَهُ وأَسماءَهُم....

کَأَنّی أنظُرُ إلَیهِم وَالزِّیُّ واحِدٌ،وَالقَدُّ (1)واحِدٌ،وَالحُسنُ واحِدٌ،وَالجَمالُ واحِدٌ، وَاللِّباسُ واحِدٌ،کَأَ نَّما یَطلُبونَ شَیئاً ضاعَ مِنهُم،فَهُم مُتَحَیِّرونَ فی أمرِهِم،حَتّی یَخرُجَ إلَیهِم-مِن تَحتِ سِتارَةِ الکَعبَةِ فی آخِرِها-رَجُلٌ أشبَهُ النّاسِ بِرَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله، خَلقاً وحُسناً وجَمالاً.

فَیَقولونَ:أنتَ المَهدِیُّ؟فَیُخرِجُهُم ویَقولُ:أنَا المَهدِیُّ،فَیَقولُ:بایِعوا عَلی أربَعینَ خَصلَةٍ،وَاشتَرَطوا عَشرَ خِصالٍ.

7/4:عَدَدُ الخَواصِّ من أنصارِهِ

1591.کمال الدین: حَدَّثَنا أحمَدُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ یَحیَی العَطّارِ رضی الله عنه قالَ:حَدَّثَنا أبی،عَن مُحَمَّدِ بنِ الحُسَینِ بنِ أبِی الخَطّابِ،عَن مُحَمَّدِ بنِ سِنانٍ،عَن أبی خالِدٍ القَمّاطِ،عَن ضُرَیسٍ،عَن أبی خالِدٍ الکابُلِیِّ،عَن سَیِّدِ العابِدینَ عَلِیِّ بنِ الحُسَینِ علیهما السلام قالَ:

المَفقودونَ عَن فُرُشِهِم ثَلاثُمِئَةٍ وثَلاثَةَ عَشَرَ رَجُلاً عِدَّةُ أهلِ بَدرٍ،فَیُصبِحونَ بِمَکَّةَ،وهُوَ قَولُ اللّهِ عز و جل: «أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللّهُ جَمِیعاً» 2 وهُم أصحابُ القائِمِ علیه السلام.

1592.کمال الدین: بِهذَا الإِسنادِ (2)عَنِ المُفَضَّلِ بنِ عُمَرَ:قالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام:

ص:282

یک سان و در لباس همسان اند و گویی در پی گمشدۀ خودند و در کارشان سرگردان اند،تا آن که از زیر بخش انتهایی پردۀ کعبه،مردی بیرون می آید که شبیه ترینِ مردم به پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در اخلاق و زیبایی و جمال است.آنها به او می گویند:تو مهدی هستی؟و او آنها را بیرون می آورد و می گوید:"من مهدی هستم" و سپس می گوید:"بر چهل چیز،بیعت کنید"،و او نیز ده چیز را برای آنها تعهّد می کند». (1)

کَأَنّی أنظُرُ إلَی القائِمِ علیه السلام عَلی مِنبَرِ الکوفَةِ وحَولَهُ أصحابُهُ ثَلاثُمِئَةٍ وثَلاثَةَ عَشَرَ رَجُلاً عِدَّةُ أهلِ بَدرٍ،وهُم أصحابُ الأَلوِیَةِ وهُم حُکّامُ اللّهِ فی أرضِهِ عَلی خَلقِهِ، حَتّی یَستَخرِجَ مِن قَبائِهِ کِتاباً مَختوماً بِخاتَمٍ مِن ذَهَبٍ،عَهدٌ مَعهودٌ مِن رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله فَیُجفِلونَ عَنهُ إجفالَ الغَنَمِ البُکمِ،فَلا یَبقی مِنهُم إلَّاالوَزیرُ وأَحَدَ عَشَرَ نَقیباً،کَما بَقوا مَعَ موسَی بنِ عِمرانَ علیه السلام فَیَجولونَ فِی الأَرضِ ولا یَجِدونَ عَنهُ مَذهَباً فَیَرجِعونَ إلَیهِ، وَاللّهِ إنّی لَأَعرِفُ الکَلامَ الَّذی یَقولُهُ لَهُم فَیَکفُرونَ بِهِ.

1593.الغیبة للنعمانی: أخبَرَنا أحمَدُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ سَعیدٍ،عَن هؤُلاءِ الرِّجالِ الأَربَعَةِ (1)،عَنِ ابنِ مَحبوبٍ،وأَخبَرَنا مُحَمَّدُ بنُ یَعقوبَ الکُلَینِیُّ أبو جَعفَرٍ،قالَ:حَدَّثَنی عَلِیُّ بنُ إبراهیمَ بنِ هاشِمٍ،عَن أبیهِ،قالَ:وحَدَّثَنی مُحَمَّدُ بنُ عِمرانَ،قالَ:حَدَّثَنا أحمَدُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ عیسی،قالَ:وحَدَّثَنی عَلِیُّ بنُ مُحَمَّدٍ وغَیرُهُ،عَن سَهلِ بنِ زِیادٍ جَمیعاً، عَنِ الحَسَنِ بنِ مَحبوبٍ،قالَ:وحَدَّثَنا عَبدُ الواحِدِ بنُ عَبدِ اللّهِ المَوصِلِیُّ،عَن أبی عَلِیٍّ أحمَدَ بنِ مُحَمَّدِ بنِ أبی ناشِرٍ،عَن أحمَدَ بنِ هِلالٍ،عَنِ الحَسَنِ بنِ مَحبوبٍ،عَن عَمرِو بنِ أبِی المِقدامِ،عَن جابِرِ بنِ یَزیدَ الجُعفِیِّ،قالَ:قالَ أبو جَعفَرٍ مُحَمَّدُ بنُ عَلِیٍّ الباقِرُ علیه السلام:

یا جابِرُ،اِلزَمِ الأَرضَ ولا تُحَرِّک یَداً ولا رِجلاً،حَتّی تَری عَلاماتٍ أذکُرُها لَکَ إن أدرَکتَها:أوَّلُهَا اختِلافُ بَنِی العَبّاسِ وما أراکَ تُدرِکُ ذلِکَ،ولکِن حَدِّث بِهِ مِن بَعدی عَنّی؛ومُنادٍ یُنادی مِنَ السَّماءِ،ویَجیئُکُمُ الصَّوتُ مِن ناحِیَةِ دِمَشقَ بِالفَتحِ...

ص:284

گرفته اند و اینان پرچمداران و حاکمان خداوند بر آفریدگانش در زمین هستند،تا آن که از قبایش نوشته ای بیرون می آورد که با مهر زرین،مهر خورده و عهدی بسته شده از جانب پیامبر خدا صلی الله علیه و آله است.پس،از گرد او مانند گلّۀ زبان بسته پراکنده می شوند و از آنها جز وزیر و یازده نقیب (1)باقی نمی ماند،همان گونه که [دوازده نقیب] با موسی بن عمران علیه السلام ماندند،و در زمین به هر سو روان می شوند و راهی جز بازگشت به او نمی یابند وبه خدا سوگند،من آن سخنی را که او به آنان می گوید و آنان به آن کفر می ورزند،می دانم». (2)

1593.الغیبة ،نعمانی-با سندش به نقل از جابر بن یزید جعفی-:امام محمّد باقر علیه السلام فرمود:

«ای جابر! به زمین بچسب و حرکت مکن تا نشانه هایی را که برایت ذکر می کنم، ببینی-اگر آنها را بیابی-.نخستین نشانه،اختلاف بنی عبّاس است-و نمی بینم که به آن برسی؛امّا آن را پس از من،از قول من نقل کن-،و منادی ندا دهنده از آسمان،و صدای پیروزی که از سمت دمشق به سوی شما می آید....

و قائم،آن روز در مکّه است.پشتش را به کعبه تکیه داده و به آن پناه آورده است....خداوند،یارانش را-که سیصد و سیزده مرد هستند-،به گرد او فراهم

ص:285

وَالقائِمُ یَومَئِذٍ بِمَکَّةَ،قَد أسنَدَ ظَهرَهُ إلَی البَیتِ الحَرامِ مُستَجیراً بِهِ...فَیَجمَعُ اللّهُ عَلَیهِ أصحابَهُ ثَلاثَمِئَةٍ وثَلاثَةَ عَشَرَ رَجُلاً،ویَجمَعُهُمُ اللّهُ لَهُ عَلی غَیرِ میعادٍ،قَزَعاً کَقَزَعِ الخَریفِ،وهِیَ-یا جابِرُ-الآیَةُ الَّتی ذَکَرَهَا اللّهُ فی کِتابِهِ: «أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللّهُ جَمِیعاً إِنَّ اللّهَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ» .

1594.الخصال: حَدَّثَنا أبی ومُحَمَّدُ بنُ الحَسَنِ وأَحمَدُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ یَحیَی العَطّارِ رضی الله عنه قالوا:

حَدَّثَنا سَعدُ بنُ عَبدِ اللّهِ،عَن مُحَمَّدِ بنِ الحُسَینِ بنِ أبِی الخَطّابِ،عَن موسَی بنِ سَعدانَ،عَن عَبدِ اللّهِ بنِ القاسِمِ الحَضرَمِیِّ،عَن مالِکِ بنِ عَطِیَّةَ،عَن أبانِ بنِ تَغلِبَ، قالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام:

سَیَأتی مَسجِدَکُم هذا-یَعنی مَکَّةَ-ثَلاثُمِئَةٍ وثَلاثَةَ عَشَرَ،یَعلَمُ أهلُ مَکَّةَ أنَّهُم لَم یَلدِهُم آباؤُهُم ولا أجدادُهُم،عَلَیهِمُ السُّیوفُ،مَکتوبٌ عَلی کُلِّ سَیفٍ کَلِمَةٌ تَفتَحُ ألفَ کَلِمَةٍ،تُبعَثُ الرّیحُ فَتُنادی بِکُلِّ وادٍ:هذَا المَهدِیُّ یَقضی بِقَضاءِ آلِ داوودَ (1)،لا یَسأَلُ عَلَیهِ بَیِّنَةً.

1595.دلائل الإمامة: أخبَرَنی أبُو المُفَضَّلِ مُحَمَّدُ بنُ عَبدِ اللّهِ،قالَ:أخبَرَنا مُحَمَّدُ بنُ هَمّامٍ، قالَ:أخبَرَنا جَعفَرُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ مالِکٍ،قالَ:حَدَّثَنا عَلِیُّ بنُ یونُسَ الخَزّازُ،عَن إسماعیلَ بنِ عُمَرَ،عَن أبانٍ،عَن أبیهِ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام قالَ:

إذا أرادَ اللّهُ قِیامَ القائِمِ،بَعَثَ جَبرَئیلَ فی صورَةِ طائِرٍ أبیَضَ،فَیَضَعُ إحدی رِجلَیهِ عَلَی الکَعبَةِ وَالاُخری عَلی بَیتِ المَقدِسِ،ثُمَّ یُنادی بِأَعلی صَوتِهِ: «أَتی أَمْرُ اللّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ» 2 .

ص:286

می آورد،بی آن که قراری با هم گذاشته باشند؛بلکه آنها را مانند ابرهای پاییزی،از هر سو گرد می آورد و آن-ای جابر-،همان آیه ای است که خداوند در کتابش ذکر کرده است:«هر کجا باشید،خداوند،همۀ شما را می آورد.خداوند بر هر کاری تواناست»». (1)

1594.الخصال -با سندش به نقل از ابان بن تغلب-:امام صادق علیه السلام فرمود:«به زودی،سیصد و سیزده تن به این مسجد شما در مکّه (مسجد الحرام) می آیند که مکّیان می دانند زادۀ پدران و نیاکان آنها نیستند.شمشیرهایشان بر [شانه های] آنان قرار دارد و بر هر شمشیر،سخنی نوشته شده است که هزار سخن را می گشاید،و باد روانه می شود تا در هر جا ندا دهد:"این،مهدی است که به حکم خاندان داوود قضاوت می کند".او در حکمش بیّنه نمی طلبد». (2)

1595.دلائل الإمامة -با سندش به نقل از ابان،از پدرش-:امام صادق علیه السلام فرمود:«هنگامی که خداوند،قیام قائم را اراده کند،جبرئیل را به صورت پرنده ای سفید روانه می کند و او یکی از پاهایش را بر کعبه و دیگری را بر بیت المقدّس می نهد و با رساترین آوایش ندا می دهد:«امر خدا فرا رسید.آن را به شتاب مجویید»».

پس قائم حضور می یابد و نزد مقام ابراهیم علیه السلام،دو رکعت نماز می خواند و باز می گردد،در حالی که یارانش گرداگردش را فرا گرفته اند.آنان،سیصد و سیزده

ص:287

قالَ:فَیَحضُرُ القائِمُ فَیُصَلّی عِندَ مَقامِ إبراهیمَ علیه السلام رَکعَتَینِ،ثُمَّ یَنصَرِفُ،وحَوالَیهِ (1)أصحابُهُ،وهُم ثَلاثُمِئَةٍ وثَلاثَةَ عَشَرَ رَجُلاً،إنَّ فیهِم لَمَن یَسری مِن فراشِهِ لَیلاً، فَیَخرُجُ ومَعَهُ الحَجَرُ،فَیُلقیهِ فَتُعشِبُ الأَرضُ.

1596.عیون أخبار الرضا علیه السلام: حَدَّثَنا أبُو الحَسَنِ عَلِیُّ بنُ ثابِتٍ الدَّوالینِیُّ رضی الله عنه (2)بِمَدینَةِ السَّلامِ، سَنَةَ اثنَتَینِ وخَمسینَ وثَلاثِمِئَةٍ،قالَ:حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ عَلِیِّ بنِ عَبدِ الصَّمَدِ الکوفِیُّ، قالَ:حَدَّثَنا عَلِیُّ بنُ عاصِمٍ،عَن مُحَمَّدِ بنِ عَلِیِّ بنِ موسی،عَن أبیهِ عَلِیِّ بنِ موسی،عَن أبیهِ موسَی بنِ جَعفَرٍ،عَن أبیهِ جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ،عَن أبیهِ مُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ،عَن أبیهِ عَلِیِّ بنِ الحُسَینِ،عَن أبیهِ الحُسَینِ بنِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام،قالَ:

دَخَلتُ عَلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله وعِندَهُ ابَیُّ بنُ کَعبٍ،فَقالَ لی رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:مَرحَباً بِکَ یا أبا عَبدِ اللّهِ،یا زَینَ السَّماواتِ وَالأَرَضینَ.

قالَ لَهُ ابَیٌّ:وکَیفَ یَکونُ یا رَسولَ اللّهِ،زَینَ السَّماواتِ وَالأَرَضینَ أحَدٌ غَیرُکَ؟

قالَ:یا ابَیُّ،وَالَّذی بَعَثَنی بِالحَقِّ نَبِیّاً ! إنَّ الحُسَینَ بنَ عَلِیٍّ فِی السَّماءِ أکبَرُ مِنهُ فِی الأَرضِ،وإنَّهُ لَمَکتوبٌ عَن یَمینِ عَرشِ اللّهِ عز و جل:مِصباحُ هُدیً وسَفینَةُ نَجاةٍ،وإمامُ خَیرٍ،ویُمنٌ،وعِزٌّ،وفَخرٌ،وعِلمٌ،وذُخرٌ...

وإنَّ اللّهَ تبَارَکَ وتَعالی رَکَّبَ فی صُلبِ الحَسَنِ [ العَسکَرِیِّ] نُطفَةً مُبارَکَةً زَکِیَّةً طَیِّبَةً طاهِرَةً مُطَهَّرَةً،یَرضی بِها کُلُّ مُؤمِنٍ،مِمَّن قَد أخَذَ اللّهُ تَعالی میثاقَهُ فِی الوِلایَةِ، ویَکفُرُ بِها کُلُّ جاحِدٍ،فَهُوَ إمامٌ تَقِیٌّ نَقِیٌّ،بارٌّ (3)،مَرضِیٌّ هادٍ مَهدِیٌّ،یَحکُمُ بِالعَدلِ ویَأمُرُ بِهِ،یُصَدِّقُ اللّهَ تَعالی ویُصَدِّقُهُ اللّهُ تَعالی فی قَولِهِ،یَخرُجُ مِن تِهامَةَ حینَ تَظهَرُ

ص:288

مردند و میانشان کسانی هستند که شبانه از بسترشان به سوی او آمده اند.مهدی [از مسجد الحرام] بیرون می آید،در حالی که سنگ (حجر الأسود ) را به همراه دارد و آن را می اندازد و زمین را سرسبز می کند». (1)

1596.عیون أخبار الرضا علیه السلام -با سندش به نقل از علی بن عاصم کوفی،از امام جواد علیه السلام از پدرانش،از امام حسین علیه السلام-:بر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وارد شدم.اُبَیّ بن کعب نزد ایشان بود.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به من فرمود:«خوش آمدی،ای ابا عبد اللّه! ای زیور آسمان ها و زمین ها!»

ابَی گفت:ای پیامبر خدا! چگونه می شود زیور آسمان ها و زمین ها،کس دیگری غیر از تو باشد؟

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:«ای ابَی! سوگند به کسی که مرا به حق به نبوت برانگیخت، حسین بن علی در آسمان،بزرگ تر از آن چیزی است که در زمین می نماید و در سمت راست عرش خدای عز و جل نوشته شده است:"[او] چراغ هدایت و کشتی نجات است و [ نیز ] پیشوای نیکی و مبارکی و عزّت و فخر و دانش و گنج و...".

و خداوند-تبارک و تعالی-در صلب حسن [عسکری] نطفه ای مبارک،پاک، طیّب و طاهر و مطهّر به ودیعت نهاده است که هر مؤمنی که خداوند متعال،پیمان ولایت از او گرفته است،به او خشنود می شود و هر انکار کننده ای،به او کفر می ورزد و او امام پرهیزگار پاک نیکوکار است.پسندیده[ی خدا و مؤمنان]،راه نما و ره یافته است،به عدل حکم می کند و به همان فرمان می دهد.او خداوند متعال را و خداوند متعال نیز سخن او را تصدیق می کند.از تهامه،هنگامی که آیه ها و نشانه ها پدیدار می شوند،خروج می کند و گنج هایی دارد که از طلا و نقره نیستند؛بلکه اسبانی تنومند و مردانی نشان دار هستند که خداوند متعال،آنها را از دوردست ترین

ص:289

الدَّلائِلُ وَالعَلاماتُ،ولَهُ کُنوزٌ لا ذَهَبٌ ولا فِضَّةٌ،إلّاخُیولٌ مُطَهَّمَةٌ ورِجالٌ مُسَوَّمَةٌ،یَجمَعُ اللّهُ تَعالی لَهُ مِن أقاصِی البِلادِ عَلی عِدَّةِ أهلِ بَدرٍ ثَلاثِمِئَةٍ وثَلاثَةَ عَشَرَ رَجُلاً،مَعَهُ صَحیفَةٌ مَختومَةٌ فیها عَدَدُ أصحابِهِ بِأَسمائِهِم وأَنسابِهِم وبُلدانِهِم وطَبائِعِهم وحُلاهُم وکُناهُم،کَدّادونَ (1)مُجِدّونَ فی طاعَتِهِ.

1597.المستدرک علی الصحیحین: حَدَّثَنا أبُو العَبّاسِ مُحَمَّدُ بنُ یَعقوبَ،ثنا الحَسَنُ بنُ عَلِیِّ بنِ عَفّانَ العامِرِیُّ،ثنا عَمرُو بنُ مُحَمَّدٍ العَنقَزِیُّ،ثنا یونُسُ بنُ أبی إسحاقَ، أخبَرَنی عَمّارٌ الدُّهنِیُّ،عَن أبِی الطُّفَیلِ،عَن مُحَمَّدِ بنِ الحَنَفِیَّةِ،قالَ:کُنّا عِندَ عَلِیٍّ علیه السلام فَسَأَلَهُ رَجُلٌ عَنِ المَهدِیِّ،فَقالَ عَلِیٌّ علیه السلام:

هَیهاتَ،ثُمَّ عَقَدَ بِیَدِهِ،سَبعاً فَقالَ:ذاکَ یَخرُجُ فی آخِرِ الزَّمانِ،إذا قالَ الرَّجُلُ:

«اللّهَ اللّهَ»قُتِلَ،فَیَجمَعُ اللّهُ تَعالی لَهُ قَوماً قَزَعٌ کَقَزَعِ السَّحابِ،یُؤَلِّفُ اللّهُ بَینَ قُلوبِهِم، لا یَستَوحِشونَ إلی أحَدٍ،ولا یَفرَحونَ بِأَحَدٍ،یَدخُلُ فیهِم عَلی عِدَّةِ أصحابِ بَدرٍ، لَم یَسبِقهُمُ الأَوَّلونَ،ولا یُدرِکُهُمُ الآخِرونَ،وعَلی عَدَدِ أصحابِ طالوتَ الَّذینَ جاوَزوا مَعَهُ النَّهَرَ.

راجع:ج 7 ص 82 ح 1147 و ص 164 ح 1223

و ص 374 ح 1391 و ج 8 ص 245

ملاحظة

أشارت عدّة مصادر اخری إلی أنّ عدد أصحاب الإمام المهدیّ علیه السلام الخاصّین هم 313 شخصاً نذکرها مصادرها.

ص:290

سرزمین ها گرد می آورد و به تعداد جنگاوران بدر،سیصد و سیزده مرد هستند و دفترچه ای مهر خورده به همراه دارد که تعداد،نام،تبار،سرزمین،سرشت،صفات زیبا و کنیه هایشان در آن نوشته شده است،و در اطاعت خدا کوشا و جدّی هستند». (1)

1597.المستدرک علی الصحیحین -با سندش به نقل از محمّد بن حنفیّه-:نزد علی علیه السلام بودیم که مردی از ایشان در بارۀ مهدی علیه السلام پرسید.

فرمود:«دور است!»و سپس با دستش هفت تا شمرد و فرمود:«او در آخر الزمان خروج می کند،هنگامی که چون کسی بگوید:"خدا،خدا"،کشته می شود،و خداوند متعال،گروهی را برای او مانند جمع شدن ابرهای پراکنده،گرد هم می آورد و خداوند، دل هایشان را با هم الفت می دهد.نه نیاز به انس گرفتن با کسی دیگر دارند و نه به وجود کسی شادمانی می کنند،و به شمار جنگاوران بدر،به آنها می پیوندند.نه اوّلی ها بر آنان پیش گرفته اند و نه آخری ها به آنها رسیده اند و آنان به شمار لشکریان طالوت اند که [فرمانش را اطاعت کردند و ] همراه او از رود گذشتند». (2)

ر.ک:ج 7 ص 83 ح 1147 و ص 165 ح 1223

و ص 375 ح 1391.

8/4:عَدَدُ عُمومِ أنصارِهِ

1598.کمال الدین: بِهذَا الإِسنادِ (1)،عَنِ الحُسَینِ بنِ سَعیدٍ،عَنِ ابنِ أبی عُمَیرٍ،عَن أبی أیّوبَ، عَن أبی بَصیرٍ،قالَ:سَأَلَ رَجُلٌ مِن أهلِ الکوفَةِ أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام:کَم یَخرُجُ مَعَ القائِمِ علیه السلام؟فَإِنَّهُم یَقولونَ:إنَّهُ یَخرُجُ مَعَهُ مِثلُ عِدَّةِ أهلِ بَدرٍ،ثَلاثُمِئَةٍ وثَلاثَةَ عَشَرَ رَجُلاً.

قالَ:وما یَخرُجُ إلّافی اولی قُوَّةٍ،وما تَکونُ اولُوا القُوَّةِ أقَلَّ مِن عَشَرَةِ آلافٍ (2).

1599.الإرشاد: رَوَی المُفَضَّلُ بنُ عُمَرَ الجُعِفیُّ،قالَ:سَمِعتُ أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام،یَقولُ:

إذا أذِنَ اللّهُ عَزَّ اسمُهُ لِلقائِمِ فِی الخُروجِ صَعِدَ المِنبَرَ،فَدَعَا النّاسَ إلی نَفسِهِ، وناشَدَهُم بِاللّهِ،ودَعاهُم إلی حَقِّهِ،وأَن یَسیرَ فیهِم بِسیرَةِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله،ویَعمَلَ فیهِم بِعَمَلِهِ،فَیَبعَثُ اللّهُ جَلَّ جَلالُهُ جَبرَئیلَ علیه السلام حَتّی یَأتِیَهُ،فَیَنزِلُ عَلَی الحَطیمِ (3)،یَقولُ لَهُ:

إلی أیِّ شَیءٍ تَدعو؟فَیُخبِرُهُ القائِمُ علیه السلام،فَیَقولُ جَبرَئیلُ:

أنَا أوَّلُ مَن یُبایِعُکَ،اُبسُط یَدَکَ،فَیَمسَحُ عَلی یَدِهِ،وقَد وافاهُ ثَلاثُمِئَةٍ وبِضعَةَ عَشَرَ رَجُلاً فَیُبایِعوهُ،ویُقیمُ بِمَکَّةَ حَتّی یَتِمَّ أصحابُهُ عَشَرَةُ آلافِ نَفسٍ،ثُمَّ یَسیرُ مِنها إلَی المَدینَةِ.

1600.تفسیر العیّاشی: عَن حَمّادِ بنِ عُثمانَ،قالَ:قالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام:

ص:292

لا یَخرُجُ القائِمُ علیه السلام فی أقَلَّ مِنَ الفِئَةِ،ولا یَکونُ الفِئَةُ أقَلَّ مِن عَشَرَةِ آلافٍ.

1601.المستدرک علی الصحیحین: أخبَرَنی أحمَدُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ سَلَمَةَ العَنَزِیُّ،ثنا عُثمانُ بنُ سَعیدٍ الدّارِمِیُّ،ثنا سَعیدُ بنُ أبی مَریَمَ،أنبَأَ نافِعُ بنُ یَزیدَ،حَدَّثَنی عَیّاشُ بنُ عَبّاسٍ أنَّ الحارِثَ بنَ یَزیدَ حَدَّثَهُ أنَّهُ سَمِعَ عَبدَ اللّهِ بنَ زَریرٍ الغافِقِیَّ یَقولُ:سَمِعتُ عَلِیَّ بنَ أبی طالِبٍ علیه السلام یَقولُ:

سَتَکونُ فِتنَةٌ یُحَصَّلُ النّاسُ مِنها کَما یُحَصَّلُ الذَّهَبُ فِی المَعدِنِ،فَلا تَسُبّوا أهلَ الشّامِ وسُبّوا ظَلَمَتَهُم،فَإِنَّ فیهِمُ الأَبدالَ،وسَیُرسِلُ اللّهُ إلَیهِم سَیباً (1)مِنَ السَّماءِ فَیُغرِقُهُم،حَتّی لَو قاتَلَهُمُ الثَّعالِبُ غَلَبَتهُم،ثُمَّ یَبعَثُ اللّهُ عِندَ ذلِکَ رَجُلاً مِن عِترَةِ رَسولِ صلی الله علیه و آله فِی اثنَی عَشَرَ ألفاً إن قَلّوا،وخَمسَةَ عَشَرَ ألفاً إن کَثُروا،أمارَتُهُم أو عَلامَتُهُم«أمِت أمِت»،عَلی ثَلاثِ رایاتٍ،یُقاتِلُهُم أهلُ سَبعِ رایاتٍ،لَیسَ مِن صاحِبِ رایَةٍ إلّاوهُوَ یَطمَعُ بِالمُلکِ،فَیَقتَتِلونَ ویُهزَمونَ،ثُمَّ یَظهَرُ الهاشِمِیُّ،فَیَرُدُّ اللّهُ إلَی النّاسِ الفَتَهُم ونِعمَتَهُم،فَیَکونونَ عَلی ذلِکَ حَتّی یَخرُجَ الدَّجّالُ.

1602.المعجم الأوسط: حَدَّثَنا عَلِیُّ بنُ سَعیدٍ الرّازِیُّ،قالَ:نا عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ الخَوّاصُ، قالَ:نا زَیدُ بنُ أبِی الزَّرقاءِ،قالَ ابنُ لَهیعَةَ:قالَ:نا عَیّاشُ بنُ عَبّاسٍ القِتبانِیُّ،عَن عَبدِ اللّهِ بنِ زَریرٍ الغافِقِیِّ،عَن عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام أنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله قالَ:

یَکونُ فی آخِرِ الزَّمانِ فِتنَةٌ یُحَصَّلُ النّاسُ کَما یُحَصَّلُ الذَّهَبُ فِی المَعدِنِ،فَلا تَسُبّوا أهلَ الشّامِ ولکِن سُبّوا شِرارَهُم،فَإِنَّ فیهِمُ الأَبدالَ،یوشِکُ أن یُرسَلَ عَلی

ص:294

یک لشکر،خروج نمی کند و لشکر،کمتر از ده هزار نفر نیست». (1)

1601.المستدرک علی الصحیحین -با سندش به نقل از عبد اللّه بن زَریر غافقی-:شنیدم که علی بن ابی طالب علیه السلام می فرماید:«به زودی،فتنه ای روی خواهد داد که مردم [باایمان] از آن بیرون کشیده می شوند،همان گونه که طلا را از معدن بیرون می کشند.پس شامیان را دشنام ندهید و [تنها] ستمکارانشان را دشنام دهید،که میان آنان،نیکان هستند و به زودی،خداوند،بارانی از آسمان برایشان می فرستد که آنان را غرق می کند،تا آن جا که اگر روباه ها [و افراد ضعیف نیز] با آنان بجنگند،بر ایشان غلبه می یابند.

سپس خداوند،این هنگام،مردی از خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله را با دست کم،دوازده هزار و حدّ اکثر،پانزده هزار تن بر می انگیزد که سه پرچم دارند و نشان و شعارشان، «بمیران،بمیران»است.آنان با اهل هفت پرچم-که همۀ صاحبان آن پرچم ها به فرمان روایی چشم طمع دارند-،می جنگند و می کُشند و شکست می دهند و سپس [سردار] هاشمی ظهور می کند و مردم را به الفت و نعمتشان باز می گرداند و این گونه هستند تا دجّال خروج کند». (2)

1602.المعجم الأوسط -با سندش به نقل از عبد اللّه بن زریر غافقی،از امام علی علیه السلام-:پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:«در آخر الزمان،فتنه ای روی می دهد که مردم [باایمان] از آن بیرون می آیند،همان گونه که طلا از معدن بیرون می آید.پس شامیان را دشنام ندهید؛بلکه بدکارانشان را دشنام دهید،که میان شامیان،نیکان هستند و نزدیک است که رشته ای از آسمان بر شامیان فرود آید و اجتماع آنان را متفرّق کند،تا آن جا که اگر روباه ها [و افراد ناتوان نیز] با آنان بجنگند،بر ایشان غلبه می یابند.

ص:295

أهلِ الشّامِ سَیبٌ مِنَ السَّماءِ فَیُفَرِّقَ جَماعَتَهُم،حَتّی لَو قاتَلَهُمُ الثَّعالِبُ غَلَبَتهُم،فَعِندَ ذلِکَ یَخرُجُ خارِجٌ مِن أهلِ بَیتی فی ثَلاثِ رایاتٍ،المُکثِرُ یَقولُ:هُم خَمسَةَ عَشَرَ ألفاً،وَالمُقِلُّ یَقولُ:هُمُ اثنا عَشَرَ ألفاً،أمارَتُهُم«أمِت أمِت»،یَلقَونَ سَبعَ رایاتٍ تَحتَ کُلِّ رایَةٍ مِنها رَجُلٌ یَطلُبُ المُلکَ،فَیَقتُلُهُمُ اللّهُ جَمیعاً،ویَرُدُّ اللّهُ إلَی المُسلِمینَ الفَتَهُم ونِعمَتَهُم،وقاصِیَهُم ودانِیَهُم.

1603.کمال الدین: حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ عِصامٍ رضی الله عنه،قالَ:حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ یَعقوبَ الکُلَینِیُّ،قالَ:حَدَّثَنَا القاسِمُ بنُ العَلاءِ،قالَ:حَدَّثَنی إسماعیلُ بنُ عَلِیٍّ القَزوینِیُّ، قالَ:حَدَّثَنی عَلِیُّ بنُ إسماعیلَ،عَن عاصِمِ بنِ حُمَیدٍ الحَنّاطِ،عَن مُحَمَّدِ بنِ مُسلِمٍ الثَّقَفِیِّ،قالَ:سَمِعتُ أبا جَعفَرٍ مُحَمَّدَ بنَ عَلِیٍّ الباقِرَ علیهما السلام یَقولُ:

القائِمُ مِنّا مَنصورٌ بِالرُّعبِ،مُؤَیَّدٌ بِالنَّصرِ،تُطوی لَهُ الأَرضُ وتَظهَرُ لَهُ الکُنوزُ...

فَإِذَا اجتَمَعَ إلَیهِ العَقدُ-وهَو عَشَرَةُ آلافِ رَجُلٍ-خَرَجَ،فَلا یَبقی فِی الأَرضِ مَعبودٌ دونَ اللّهِ عز و جل مِن صَنَمٍ (ووَثَنٍ) وغَیرِهِ إلّاوَقَعَت فیهِ نارٌ فَاحتَرَقَ،وذلِکَ بَعدَ غَیبَةٍ طَویلَةٍ،لِیَعلَمَ اللّهُ مَن یُطیعُهُ بِالغَیبِ ویُؤمِنُ بِهِ.

1604.تفسیر العیّاشی: عَن أبی سُمَینَةَ،عَن مَولیً لِأَبِی الحَسَنِ،قالَ:سَأَلتُ أبَا الحَسَنِ علیه السلام عَن قَولِهِ: «أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللّهُ جَمِیعاً» ،قالَ:

وذلِکَ وَاللّهِ أن لَو قَد قامَ قائِمُنا،یَجمَعُ اللّهُ إلَیهِ شیعَتَنا مِن جَمیعِ البُلدانِ.

1605.بحار الأنوار: بِإِسنادِهِ (1)رَفَعَهُ إلی جابِرٍ،عَن أبی جَعفَرٍ علیه السلام قالَ:...إذا ظَهَرَ القائِمُ ودَخَلَ الکوفَةَ،بَعَثَ اللّهُ تَعالی مِن ظَهرِ الکوفَةِ سَبعینَ ألفَ صِدّیقٍ،فَیَکونونَ فی

ص:296

این هنگام است که فردی از اهل بیتم با سه پرچم از افرادی که آنها را حدّ اکثر، پانزده هزار و دست کم،دوازده هزار تن تخمین می زنند،خروج می کند.نشان و شعار آنان،«بمیران،بمیران»است که با هفت پرچم-که صاحبان آنها چشم طمع به فرمان روایی دارند-،می جنگند و خداوند،همۀ آنان را می کشد و خداوند الفت و نعمت مسلمانان و نیز دور و نزدیکشان را به آنها باز می گرداند». (1)

1603.کمال الدین -با سندش به نقل از محمّد بن مسلم ثقفی-:شنیدم که امام محمّد باقر علیه السلام می فرماید:«قائمِ ما با هراس [افتادن در دل دشمنانش] یاری و با کمک خداوند، تأیید می شود،زمین برایش در نوردیده می شود (2)و گنج ها برایش آشکار می شوند...

و هنگامی که ده هزار مرد به گِردش فراهم آمدند،خروج می کند.در زمین،معبودی جز خدای یکتا عز و جل،از بت ها و غیر آن باقی نمی ماند،جز آن که آتش در آن می افتد و می سوزد،واین از پس غیبتی دراز است تا خداوند،معلوم بدارد که چه کسی او را در نهان،اطاعت می کند و باور دارد». (3)

1604.تفسیر العیّاشی -به نقل از ابو سُمَینه،از یکی از وابستگان امام کاظم علیه السلام-:از امام علیه السلام در بارۀ سخن خدا:«هرجا که باشید،خداوند،همۀ شما را می آورد»پرسیدم.

فرمود:«به خدا سوگند،اگر قائمِ ما قیام کند-که می کند-،خداوند،شیعیان ما را از همۀ سرزمین ها به گِرد او جمع می کند». (4)

1605.بحار الأنوار -با سندش که آن را به جابر می رساند-:امام باقر علیه السلام فرمود:«...هنگامی که قائم ظهور کند و به درون کوفه بیاید،خداوند متعال،هفتاد هزار انسان راستین را از

ص:297

أصحابِهِ وأَنصارِهِ.

9/4:دَورُ النِّساءِ فی نُصرَةِ الإِمامِ علیه السلام

1606.دلائل الإمامة: أخبَرَنی أبو عَبدِ اللّهِ،قالَ:حَدَّثَنا أبو مُحَمَّدٍ هارونُ بنُ موسی قالَ:

حَدَّثَنا أبو عَلِیٍّ مُحَمَّدُ بنُ هَمّامٍ،قالَ:حَدَّثَنا إبراهیمُ بنُ صالِحٍ النَّخَعِیُّ،عَن مُحَمَّدِ بنِ عِمرانَ،عَنِ المُفَضَّلِ بنِ عُمَرَ،قالَ:سَمِعتُ أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام یَقولُ:

یَکُرُّ (1)مَعَ القائِمِ علیه السلام ثَلاثَ عَشرَةَ امرَأَةً.قُلتُ:وما یَصنَعُ بِهِنَّ؟قالَ:یُداوینَ الجَرحی،ویَقُمنَ عَلَی المَرضی کَما کَانَ مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله.قُلتُ:فَسَمِّهِنَّ لی؟

فَقالَ:القِنواءُ بِنتُ رُشَیدٍ،واُمُّ أیمَنَ،وحَبابَةُ الوَالِبِیَّةُ،وسُمَیَّةُ امُّ عَمّارِ بنِ یاسِرٍ، وزُبَیدَةُ،واُمُّ خالِدٍ الأَحمَسِیَّةُ،واُمُّ سَعیدٍ الحَنَفِیَّةُ،وصبانَةُ الماشِطَةُ،واُمُّ خالِدٍ الجُهَنِیَّةُ.

1607.تفسیر العیّاشی: عَن جابِرٍ الجعفی،عَن أبی جَعفَرٍ علیه السلام یَقولُ:...یَخرُجُ المَهدِیُّ مِنهَا [ المَدینَةِ] عَلی سُنَّةِ موسی خائِفاً یَتَرَقَّبُ،حَتّی یَقدَمَ مَکَّةَ...ویَجیءُ وَاللّهِ ثَلاثُمِئَةٍ وبِضعَةَ عَشَرَ رَجُلاً،فیهِم خَمسونَ امرَأَةً یَجتَمِعونَ بِمَکَّةَ عَلی غَیرِ میعادٍ،قَزَعاً کَقَزَعِ الخَریفِ،یَتبَعُ بَعضُهُم بَعضاً،وهِیَ الآیَةُ الَّتی قالَ اللّهُ: «أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللّهُ جَمِیعاً إِنَّ اللّهَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ» .

1608.المعجم الأوسط: حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ عُثمانَ بنِ أبی شَیبَةَ،قالَ:نا مُحَمَّدُ بنُ عِمرانَ بنِ

ص:298

پشت کوفه بر می انگیزد تا از همراهان و یاوران او باشند». (1)

أبی لَیلی،قالَ:نا المُطَّلِبُ بنُ زِیادٍ،عَن لَیثٍ،عَن أبی جَعفَرٍ مُحَمَّدِ بنِ عَلِیِّ بنِ حُسَینٍ،عَن امِّ سَلَمَةَ،قالَت:قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:

یَسیرُ مَلِکُ المَشرِقِ إلی مَلِکِ المَغرِبِ فَیَقتُلُهُ،ثُمَّ یَسیرُ مَلِکُ المَغرِبِ إلی مَلِکِ المَشرِقِ فَیَقتُلُهُ،فَیَبعَثُ جَیشاً إلَی المَدینَةِ فَیُخسَفُ بِهِم،ثُمَّ یَبعَثُ جَیشاً فَیَسبی ناساً مِن أهلِ المَدینَةِ،فَیَعوذُ عائِذٌ بِالحَرَمِ،فَیَجتَمِعُ النّاسُ إلَیهِ کَالطّائِرِ الوارِدَةِ المُتَفَرِّقَةِ، حَتّی یَجتَمِعَ إلَیهِ ثَلاثُمِئَةٍ وأَربَعَةَ عَشَرَ،فیهِم نِسوَةٌ،فَیَظهَرُ عَلی کُلِّ جَبّارٍ وَابنِ جَبّارٍ، ویُظهِرُ مِنَ العَدلِ ما یَتَمَنّی لَهُ الأَحیاءُ أمواتَهُم،فَیَحیا سَبعَ سِنینَ،فَإِن زادَ فَأَربَعَ عَشرَةَ،ثُمَّ ما تَحتَ الأَرضِ خَیرٌ مِمّا فَوقَها.

10/4:الأخبارُ الواردة فی بَیانِ أسماءِ أنصارِ الإِمامِ علیه السلام وأَوطانِهِم

1609.الملاحم والفتن: فیما ذَکَرَهُ أبو صالِحٍ السَّلیلِیُّ فی کِتابِ الفِتَنِ،مِن عَدَدِ رِجالِ المَهدِیِّ علیه السلام بِذِکرِ بِلادِهِم،فَقالَ:حَدَّثَنَا الحَسَنُ بنُ عَلِیٍّ المالِکِیُّ،قالَ:حَدَّثَنا أبُو النَّضرِ عَنِ ابنِ حُمَیدٍ الرّافِعِیِّ (1)،قالَ:حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ الهَیثَمِ البَصرِیُّ،قالَ:

حَدَّثَنا سُلَیمانُ بنُ عُثمانَ النَّخَعِیُّ،قالَ:حَدَّثَنا سَعیدُ بنُ طارِقٍ،عَن سَلَمَةَ بنِ أنَسٍ، عَنِ الأَصبَغِ بنِ نُباتَةَ،قالَ:

خَطَبَ أمیرُ المُؤمِنینَ عَلِیٌّ علیه السلام خُطبَةً،فَذَکَرَ المَهدِیَّ وخُروجَ مَن یَخرُجُ مَعَهُ وأَسماءَهُم،فَقالَ لَهُ أبو خالِدٍ الکَلبِیُّ (2):صِفهُ لَنا یا أمیرَ المُؤمِنینَ؟فَقالَ عَلِیٌّ علیه السلام:

ص:300

فرمود:«فرمان روای شرق به سوی فرمان روای غرب می رود و او را می کشد.سپس فرمان روای غرب به سوی فرمان روای شرق می رود و او را می کشد و لشکری را به مدینه روانه می کند که به زمین فرو می روند.آن گاه لشکری را روانه می کند که گروهی از اهل مدینه را اسیر می کنند و پناهنده ای به حرم [مکّه] پناه می برد و مردم مانند پرندگان پراکنده از هر سو می آیند و بر گرد او جمع می شوند تا آن که سیصد و چهار ده تن به گِردش فرا هم می آیند و زنانی هم میان آنان هستند.پس بر هر گردنکش و فرزند گردنکشی چیره می شود و چنان عدالتی از خود نشان می دهد که زندگان،آرزو می کنند مردگانشان بیایند و آن را ببینند.او هفت سال یا اگر بیشتر شود،چهارده سال زنده می ماند و آن گاه زیر زمین بودن،بهتر از روی آن بودن است. (1)

ألا إنَّهُ أشبَهُ النّاسِ خَلقاً وخُلُقاً وحُسناً بِرَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله،ألا أدُلُّکُم عَلی رِجالِهِ وعَدَدِهِم؟قُلنا:بَلی یا أمیرَ المُؤمِنینَ علیه السلام.

قالَ:سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله قالَ:«أوَّلُهُم مِنَ البَصرَةِ وآخِرُهُم مِنَ الیَمامَةِ»،وجَعَلَ عَلِیٌّ علیه السلام یُعَدِّدُ رِجالَ المَهدِیِّ علیه السلام وَالنّاسُ یَکتُبونَ،فَقالَ:

رَجُلانِ مِنَ البَصرَةِ،ورَجُلٌ مِنَ الأَهوازِ،ورَجُلٌ مِن عَسکَرِ مُکْرَمٍ (1)،ورَجُلٌ مِن مَدینَةِ تُستَرَ (2)،ورَجُلٌ مِن دَوْرَقٍ (3)،ورَجُلٌ مِن الباسِیانِ (4)وَاسمُهُ عَلِیٌّ،وثَلاثَةٌ مِن بَشْمَ (5)،اسمُهُ:أحمَدُ وعَبدُ اللّهِ وجَعفَرٌ،ورَجُلانِ مِن عُمانَ (6):مُحَمَّدٌ وَالحَسَنُ، ورَجُلانِ مِن سِیرافَ (7):شَدّادٌ وشَدیدٌ،وثَلاثَةٌ مِن شیرازَ:حَفصٌ ویَعقوبُ وعَلِیٌّ، وأربَعَةٌ مِن إصفَهانَ:موسی وعَلِیٌّ وعَبدُ اللّهِ وغلفانُ،ورَجُلٌ مِن إیذَجَ (8)وَاسمُهُ یَحیی،ورَجُلٌ مِنَ المَرجِ العَرجِ (9)وَاسمُهُ داوودُ،ورَجُلٌ مِنَ الکَرخِ (10)وَاسمُهُ عَبدُاللّهِ،

ص:302

خدا صلی الله علیه و آله دارد.آیا شما را به افراد او و شمار آنها راه نمایی نکنم؟

گفتیم:چرا،ای امیر مؤمنان ! فرمود:«شنیدم که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:"نخستین آنها از بصره و آخرین آنها،از یمامه است"».

علی علیه السلام افراد مهدی علیه السلام را می شمرد و مردم می نوشتند و فرمود:«دو تن از بصره،مردی از اهواز،مردی از عسکر مُکرَم، (1)مردی از شهر شوشتر،مردی از دَورَق، (2)مردی از الباسیان (3)که نامش علی است،سه تن از بَشَم (4)که نامشان:احمد، عبد اللّه و جعفر است،دو تن از عمّان: (5)محمّد و حسن،دو تن از سیراف: (6)شدّاد و شدید،و سه تن از شیراز:حفص،یعقوب و علی.

و چهار تن از اصفهان:موسی،علی،عبد اللّه و غلفان،مردی از ایذه به نام یحیی، مردی از مرغزار عرج (7)به نام داوود،مردی از کرخ (8)به نام عبد اللّه،مردی از بروجرد

ص:303

ورَجُلٌ مِن بروحس (1)اسمُهُ قَدیمٌ،ورَجُلٌ مِن نَهاوَندَ وَاسمُهُ عَبدُ الرَّزّاقِ،ورَجُلانِ مِنَ الدّینَوَرِ (2):عَبدُ اللّهِ وعَبدُ الصَّمدِ،وثَلاثَةٌ مِن هَمَدانَ:جَعفَرٌ وإسحاقُ وموسی.

وعَشَرَةٌ مِن قُمَّ أسماؤُهُم عَلی أسماءِ أهلِ بَیتِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله،ورَجُلٌ مِن خُراسانَ اسمُهُ دُرَیدٌ،وخَمسَةٌ مِنَ الدَّنَنِ (3)وأَسماؤُهُم عَلی أهلِ الکَهفِ،ورَجُلٌ مِن آمُلَ،ورَجُلٌ مِن جُرجانَ،ورَجُلٌ مِن هَراةَ (4)،ورَجُلٌ مِن بَلخَ (5)،ورَجُلٌ مِن قَراحَ (6)،ورَجُلٌ مِن عانَةَ (7)،ورَجُلٌ مِن دامَغانَ،ورَجُلٌ مِن حرحس (8)،وثَلاثَةٌ مِنَ السّفسارِ (9)،ورَجُلٌ مِن ساوَةَ،ورَجُلٌ مِن سَمَرقَندَ،وأَربَعةٌ وعِشرونَ مِنَ الطّالَقانِ،وهُمُ الَّذینَ ذَکَرَهُم رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:«وفی خُراسانَ کُنوزٌ لا ذَهَبٌ ولا فِضَّةٌ،ولکِن رِجالٌ یَجمَعُهُمُ اللّهُ وَرسولُهُ»،ورَجُلانِ مِن قَزوینَ،ورَجُلٌ مِن فارِسَ،ورَجُلٌ مِن أبهَرَ (10)،ورَجُلٌ مِن بُرجانَ (11)مِن جموح،ورَجُلٌ مِن ساجَ (12)،ورَجُلٌ

ص:304

به نام قدیم،و مردی از نهاوند به نام عبد الرزّاق،دو تن از دینور: (1)عبد اللّه و عبدالصمد،و سه تن از همدان:جعفر،اسحاق و موسی.

و ده تن از قم که نام هایشان،نام خاندان پیامبر خدا صلی الله علیه و آله است،مردی از خراسان به نام دُرَید،پنج تن از دَنَن (2)که نام هایشان،مانند نام اصحاب کهف است،مردی از آمل، مردی از گرگان،مردی از هرات، (3)مردی از بلخ، (4)مردی از قَراح، (5)مردی از عانه، (6)مردی از دامغان،مردی از سرخس،سه تن از سفسار، (7)مردی از ساوه،مردی از سمرقند،و بیست و چهار تن از طالقان و آنان،همان کسانی هستند که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:"و در خراسان،گنج هایی هستند که از طلا و نقره نیستند؛بلکه مردانی اند که خداوند و پیامبرش آنها را گرد هم آورده اند"،و دو تن از قزوین و مردی از فارس و مردی از ابهر،مردی از بُرجان (8)از [خاندان] جموح،مردی از ساج، (9)مردی

ص:305

مِن صریحَ (1)،ورَجُلٌ مِن أردَبیلَ،ورَجُلٌ من ثِریلَ (2)،ورَجُلٌ مِن تَدمُرَ (3)،ورَجُلٌ مِن إرمینِیَةَ، وثَلاثَةٌ مِنَ المَراغَةِ،ورَجُلٌ مِن خوی،ورَجُلٌ مِن سَلماسَ (4)،ورَجُلٌ مِن دبیلَ (5)،ورَجُلٌ مِن بَدلیسَ (6)،ورَجُلٌ مِن نُشورَ (7)،ورَجُلٌ مِن برکری (8)،ورَجُلٌ مِن أرجیشَ (9)،ورَجُلٌ مِن مَنازجِردَ (10)،ورَجُلٌ مِن قالِیقلا (11).

وثَلاثَةٌ مِن واسِطَ (12)،وعَشَرَةٌ مِنَ الزَّوراءِ (13)،وأَربَعَةٌ مِنَ الکوفَةِ،ورَجُلٌ مِنَ القادِسِیَّةِ، ورَجُلٌ مِن سوراءَ (14)،ورَجُلٌ مِنَ الصَّراةِ (15)،ورَجُلٌ مِنَ النّیلِ،ورَجُلٌ مِن صَیداءَ، (16)ورَجُلٌ

ص:306

از صریح،مردی از اردبیل،مردی از ثِریل، (1)مردی از تَدمُر، (2)مردی از ارمنستان،سه نفر از مراغه،مردی از خوی،مردی از سلماس،مردی از دبیل، (3)مردی از بِدلیس (4)، مردی از نُشور، (5)مردی از برکری، (6)مردی از أرجیش، (7)مردی از مَنازجِرد، (8)مردی از قالی قلا، (9)سه تن از واسط، (10)ده تن از زوراء، (11)چهار تن از کوفه،مردی از قادسیّه، مردی از سوراء، (12)مردی از صراة، (13)مردی از نیل،مردی از صیدا، (14)مردی از گرگان،

ص:307

مِن جُرجانَ،ورَجُلٌ مِنَ القُصورِ، (1)ورَجُلٌ مِنَ الأَنبارِ (2)،ورَجُلٌ مِن عُکبَرا (3)،ورَجُلٌ مِن الحسارِ (4)،ورَجُلٌ مِن تَبوکَ (5)،ورَجُلٌ مِنَ الجامِدَةِ (6)،وثَلاثَةٌ مِن عَبّادانَ،وسِتَّةٌ مِن حَدیثَةِ المَوصِلِ (7)،ورَجُلٌ مِنَ المَوصِلِ،ورَجُلٌ مِن معلثایا (8)،ورَجُلٌ مِن نَصیبِینَ (9)،ورَجُلٌ مِن اردُنَّ (10)،ورَجُلٌ مِن فارِقینَ (11)،ورَجُلٌ مِن لامدَ (12)،ورَجُلٌ مِن رَأسِ عَینٍ (13)،ورَجُلٌ مِنَ الرَّقَّةِ (14)،ورَجُلٌ مِن حَرّانَ (15)،ورَجُلٌ مِن بالِسَ (16)،ورَجُلٌ مِن مَنبِجٍ (17)،وثَلاثَةٌ مِن

ص:308

مردی از قُصور، (1)مردی از انبار، (2)مردی از عُکبرا، (3)مردی از حسار، (4)مردی از تبوک، (5)مردی از جامده، (6)سه تن از آبادان،شش تن از حدیثۀ موصل، (7)مردی از موصل،مردی از معلثایا، (8)مردی از نصیبین، (9)مردی از اردن، (10)مردی از فارقین، (11)مردی از لامد، (12)مردی از رأس عین، (13)مردی از رَقّه، (14)مردی از حَرّان، (15)مردی از بالِس، (16)مردی از مَنبِج، (17)سه تن از طَرَسوس، (18)مردی از قصر، (19)مردی از اذَنه، (20)

ص:309

طَرَسوسَ (1)،ورَجُلٌ مِنَ القَصرِ (2)،ورَجُلٌ مِن أذَنَةَ (3)،ورَجُلٌ مِن خمری (4)،ورَجُلٌ من عِرارٍ (5)، ورَجُلٌ قورُصَ (6)،ورَجُلٌ مِن أنطاکِیَةَ (7)،وثَلاثَةٌ مِن حَلَبَ،ورَجُلانِ مِن حِمصَ (8)،وأَربَعَةٌ مِن دِمَشقَ،ورَجُلٌ مِن سورِیَّةَ،ورَجُلانِ مِن قسوانَ (9)،ورَجُلٌ من قَیمونَ (10)،ورَجُلٌ مِن اصوره (11)،ورَجُلٌ مِن کرارَ (12)،ورَجُلٌ مِن أذرُحَ (13)،ورَجُلٌ مِن عائِرٍ (14)،ورَجُلٌ مِن لاکارَ (15)، ورَجُلانِ مِن بَیتِ المَقدِسِ،ورَجُلٌ مِنَ الرَّملَةِ (16)،ورَجُلٌ مِن بالِسَ،ورَجُلانِ مِن عکارَ (17)،

ص:310

مردی از خُمرا، (1)مردی از عِرار، (2)مردی از قورُص، (3)مردی از انطاکیه، (4)سه نفر از حلب،دو تن از حمص، (5)چهار تن از دمشق،مردی از سوریّه،دو مرد از قسوان، (6)مردی از قیمون، (7)مردی از اصوره، (8)مردی از کرار، (9)مردی از اذرُح، (10)مردی از عائر، (11)مردی از لاکار، (12)دو تن از بیت المَقدِس،مردی از رمله، (13)مردی از بالِس، (14)دو

ص:311

ورَجُلٌ مِن صورَ (1)،ورَجُلٌ مِن عَرَفاتٍ،ورَجُلٌ مِن عَسقَلانَ (2)،ورَجُلٌ مِن غَزَّةَ (3)،وأَربَعَةٌ مِنَ الفُسطاطِ (4)،ورَجُلٌ مِن بُسٍّ (5)،ورَجُلٌ مِن دِمیاطَ (6)،ورَجُلٌ مِنَ المَحَلَّةِ (7)،ورَجُلٌ مِنَ الإِسکَندَرِیَّةِ،ورَجُلٌ مِن برقَةَ (8)،ورَجُلٌ مِن طَنجَةَ (9)،ورَجُلٌ مِن أفرَنجَةَ (10)،ورَجُلٌ مِنَ القَیرَوانِ (11)،وخَمسَةٌ مِنَ السّوسِ (12)الأَقصی،ورَجُلانِ مِن قُبرُسَ،وثَلاثَةٌ مِن حَمیمَ (13)، ورَجُلٌ مِن قوسٍ (14)،ورَجُلٌ مِن عَدَنَ (15)،ورَجُلٌ مِن عَلاقی (16)،وعَشَرَةٌ مِن مَدینَةِ

ص:312

تن از عکار، (1)مردی از صور، (2)مردی از عرفات،مردی از عسقلان، (3)مردی از غزّه، (4)چهار تن از فُسطاط، (5)مردی از بُس، (6)مردی از دِمیاط، (7)مردی از محلّه، (8)مردی از اسکندریّه، (9)مردی از برقه، (10)مردی از طَنجه، (11)مردی از افرنجه، (12)مردی از قیروان، (13)پنج تن از سوس اقصی، (14)دو تن از قبرس،سه نفر از حمیم، (15)مردی از قوس، (16)مردی از عَدَن، (17)مردی از عَلاقی، (18)ده تن از مدینة الرسول،چهار تن از مکّه،مردی از

ص:313

الرَّسولِ صلی الله علیه و آله،وأَربَعَةٌ مِن مَکَّةَ،ورَجُلٌ مِنَ الطّائِفِ،ورَجُلٌ مِنَ الدَّبرِ (1)،ورَجُلٌ مِنَ الشِّیرَوانِ (2)،ورَجُلٌ مِن زَبیدٍ (3)،وعَشَرَةٌ مِن صرا (4)،ورَجُلٌ مِنَ الأَحساءِ (5)،ورَجُلٌ مِنَ القَطیفِ (6)،ورَجُلٌ مِن هَجَرَ (7)،ورَجُلٌ مِنَ الیَمامَةِ. (8)

قالَ عَلَیهِ الصَّلاةُ وَالسَّلامُ:أحصاهُم لی رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله ثَلاثَمِئَةٍ وثَلاثَةَ عَشَرَ رَجُلاً بِعَدَدِ أصحابِ بَدرٍ،یَجمَعُهُمُ اللّهُ مِن مَشرِقِها إلی مَغرِبِها فی أقَلَّ مِمّا یُتِمُّ الرَّجُلُ عِشاءَهُ عِندَ بَیتِ اللّهِ الحَرامِ،فَبَینا أهلُ مَکَّةَ کَذلِکَ،فَیَقولونَ أهلُ مَکَّةَ:قَد کَبَّسَنَا (9)السُّفیانِیُّ فَیَشرَئِبُّونَ (10)أهلُ مَکَّةَ،فَیَنظُرونَ إلی قَومٍ حَولَ بَیتِ اللّهِ الحَرامِ،وقَدِ انجَلی

ص:314

طائف،مردی از دَبر، (1)مردی از شیروان، (2)مردی از زَبید، (3)ده تن از صرا، (4)مردی از احسا،مردی از قطیف، (5)مردی از هَجَر (6)و مردی از یمامه (7)».

امام علی علیه السلام فرمود:«پیامبر خدا صلی الله علیه و آله سیصد و سیزده تن به تعداد جنگاوران بدر برایم شمرد.خداوند،آنها را از شرق و غرب گیتی در کمتر از یک شام خوردن در مسجد الحرام فرا هم می آورد و در این میان،مکّیان می گویند:"سفیانی با زور داخل شده است" و اهل مکّه گردن می کشند تا به گروهی که گرد کعبه را گرفته اند،بنگرند و تاریکی از میان رفته و صبح پدیدار شده،برخی به برخی دیگر بانگ نجات بر می آورند و مردم می ایستند و می نگرند و قاریانِ آنها هم در فکر فرو رفته اند».

ص:315

عَنهُمُ الظَّلامُ ولاحَ لَهُمُ الصُّبحُ،وصاحَ بَعضُهُم بِبَعضٍ النَّجاةَ،وأَشرَفَ النّاسُ یَنظُرونَ وقُرّاءُهُم یُفَکِّرونَ.

قالَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام:وکَأَنی أنظُرُ إلَیهِم وَالزِّیُّ واحِدٌ،وَالقَدُّ واحِدٌ،وَالحُسنُ واحِدٌ،وَالجَمالُ واحِدٌ،وَاللِّباسُ واحِدٌ،کَأَ نَّما یَطلُبونَ شَیئاً ضاعَ مِنهُم،فَهُم مُتَحَیِّرونَ فی أمرِهِم،حَتّی یَخرُجَ إلَیهِم مِن تَحتِ سِتارَةِ الکَعبَةِ فی آخِرِها،رَجُلٌ أشبَهُ النّاسِ بِرَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله،خَلقاً وخُلُقاً وحُسناً وجَمالاً،فَیَقولونَ:أنتَ المَهدِیُّ؟ فَیُخرِجُهُم ویَقولُ:أنَا المَهدِیُّ،فَیَقولُ:بایِعوا عَلی أربَعینَ خَصلَةً وَاشتَرِطوا عَشَرَةَ خِصالٍ.

قالَ الأَحنَفُ:بِأَبینا وما تِلکَ الخِصالُ؟فَقالَ أمیرُ المُؤمِنینَ عَلَیهِ الصَّلاةُ وَالسَّلامُ:

یُبایِعونَ عَلی ألّا یَسرِقوا،ولا یَزنوا،ولا یَقتُلوا،ولا یَهتِکوا حَریماً،ولا یَشتُموا مُسلِماً،ولا یَهجُموا مَنزِلاً،ولا یَضرِبوا أحَداً إلَّاالحَقَّ،ولا یَرکَبُوا الخَیلَ الهَمالیجَ (1)، ولا یَتَمَنطَقوا بِالذَّهَبِ،ولا یَلبَسُوا الخَزَّ،ولا یَلبَسُوا الحَریرَ،ولا یَلبَسُوا النِّعالَ الصِّرّارَةَ (2)،ولا یُخَرِّبوا مَسجِداً،ولا یَقطَعوا طَریقاً،ولا یَظلِموا یَتیماً،ولا یُخیفوا سَبیلاً،ولا یَحتَسِبوا مَکراً،ولا یَأکُلوا مالَ الیَتیمِ،ولا یَفسُقوا بِغُلامٍ،ولا یَشرَبُوا الخَمرَ،ولا ملطو (3)أمانَةً،ولا یُخلِفُوا العَهدَ،ولا یَکبِسوا طَعاماً مِن بُرٍّ أو شَعیرٍ،ولا یَقتُلوا مُستَأمِناً،ولا یَتبَعوا مُنهَزِماً،ولا یَسفِکوا دَماً،ولا یُجهِزوا عَلی جَریحٍ، ویَلبَسونَ الخَشِنَ مِنَ الثِّیابِ،ویُوَسِّدونَ التُّرابَ عَلَی الخُدودِ،ویَأکُلونَ الشَّعیرَ،

ص:316

امیر مؤمنان علیه السلام فرمود:«گویی آنها را می بینم که هم شکل و هم قد و در زیبایی و جمال،یک سان و در لباس،همسان اند و گویی در پی گم شدۀ خود و در کارشان سرگردان اند،تا آن که از زیر بخش انتهایی پردۀ کعبه،مردی بیرون می آید که شبیه ترینِ مردم به پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در آفرینش و اخلاق و زیبایی و جمال است.آنها به او می گویند:تو مهدی هستی؟و او آنها را بیرون می آورد و می گوید:"من،مهدی هستم" و سپس می فرماید:"بر چهل چیز،بیعت کنید" و خودش نیز ده چیز را برای آنها تعهّد می کند».

احنف گفت:پدرانمان فدایت! آن ویژگی ها چه هستند؟

امیر مؤمنان علیه السلام فرمود:«چهل چیزی که بر آنها بیعت می کنند،آن است که دزدی نکنند،زنا نکنند،بی گناهی را نکشند،حریمی را نشکنند،مسلمانی را دشنام ندهند، به خانه ای حمله نکنند،جز به حق کسی را نزنند،بر مرکب های راهوار و تندرو سوار نشوند،کمربند زرین نبندند،ابریشم و حریر و کفش صدادار [به هنگام راه رفتن] به پا نکنند و مسجد را ویران نکنند و راهی را نبندند و به یتیمی ستم نکنند و راهی را ترسناک نکنند و مکری در سینه پنهان نکنند و مال یتیم نخورند و با پسرکان،فسق و فجور ننمایند و باده ننوشند و در امانت،خیانت نکنند و خلاف پیمان نکنند و [مزرعۀ] گندم و جو را از میان نبرند و امان خواه را نکشند و شکست خورده را دنبال ننمایند و خونی نریزند و کار زخمی را تمام نکنند و لباس های زبر بپوشند و خاک را بالش خود گیرند و گونه بر آن نهند و نان جوین بخورند و به کم،راضی باشند و آن چنان که حقّ جهاد است،در راه خدا جهاد کنند و بوی خوش به کار برند و پلیدی را ناخوش دارند.

و ده چیزی که به آنها تعهّد می دهد،عبارت اند از این که:دربانی برای خود نگیرد و هر جا که آنها می روند،او نیز برود و هر جا که می خواهند،باشد و به اندک،

ص:317

ویَرضَونَ بِالقَلیلِ،ویُجاهِدونَ فِی اللّهِ حَقَّ جِهادِهِ،ویَشُمّونَ الطّیبَ،ویَکرَهونَ النَّجاسَةَ.

ویَشرِطُ لَهُم عَلی نَفسِهِ:ألّا یَتَّخِذَ حاجِباً،ویَمشِیَ حَیثُ یَمشونَ،ویَکونَ مِن حَیثُ یُریدونَ،ویَرضی بِالقَلیلِ،ویَمَلأََ الأَرضَ بِعَونِ اللّهِ عَدلاً کَما مُلِئَت جَوراً، یُعبَدَ اللّهُ حَقَّ عِبادَتِهِ.

یُفتَحُ لَهُ خُراسانُ،ویُطیعُهُ أهلُ الیَمَنِ،وتُقبِلُ الجُیوشُ أمامَهُ مِنَ الیَمَنِ فُرسانُ هَمدانَ وخَولانَ،وجَدُّهُ (1)یُمِدُّهُ بِالأَوسِ وَالخَزرَجِ،ویَشُدُّ عَضُدَهُ بِسُلَیمانَ،عَلی مُقَدِّمَتِهِ عَقیلٌ،وعَلی ساقَتِهِ الحارِثُ،ویُکثِرُ اللّهُ جَمعَهُ بِهِم،ویَشُدُّ ظَهرَهُ بِمُضَرَ یَسیرونَ أمامَهُ،ویُخالِفُ بُجَیلَةُ وثَقیفٌ ونَخَعٌ وعِلافٌ،ویَسیرُ بِالجُیوشِ حَتّی یَنزِلَ وادِیَ الفِتَنِ.ویَلحَقُهُ الحَسَنِیُّ فِی اثنَی عَشَرَ ألفاً،فَیَقولُ لَهُ:أنَا أحَقُّ مِنکَ بِهذَا الأَمرِ، فَیَقولُ لَهُ:هاتِ عَلامَةً،هاتِ دَلالَةً،فَیُومی إلَی الطَّیرِ فَیَسقُطُ عَلی کَتِفِهِ،ویَغرِسُ القَّضیبَ الَّذی بِیَدِهِ فَیَخضَرُّ ویَعشَوشِبُ،فَیُسَلِّمُ إلَیهِ الحَسَنِیُّ الجَیشَ،ویَکونُ الحَسَنِیُّ عَلی مُقَدِّمَتِهِ،وتَقَعُ الصَّیحَةُ بِدِمَشقَ:أنَّ أعرابَ الحِجازِ قَد جَمَعوا لَکُم.

فَیَقولُ السُّفیانِیُّ لِأَصحابِهِ:ما یَقولُ هؤُلاءِ القَومُ؟فَیُقالُ لَهُ:هؤُلاءِ أصحابُ تَرکٍ (2)وإ بِلٍ ونَحنُ أصحابُ خَیلٍ وسِلاحٍ،فَاخرُج بِنا إلَیهِم.

قالَ الأَحنَفُ:ومِن أیِّ قَومٍ السُّفیانِیُّ؟قالَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام:هُوَ مِن بَنی امَیَّةَ وأَخوالُهُ کَلبٌ،وهُوَ عَنبَسَةُ بنُ مُرَّةَ بنِ کُلَیبِ بنِ سَلَمَةَ بنِ عَبدِ اللّهِ بنِ عَبدِ المُقتَدِرِ بنِ

ص:318

راضی باشد و زمین را با کمک خدا از عدالت پر کند،آن گونه که از ستم پر شده است و خداوند را آن چنان که حقّ اوست،عبادت کند.

خراسان برایش فتح می شود و یمنیان از او اطاعت می کنند و لشکریان یمن [ یعنی ] سواران هَمْدان و خولان،پیش روی او می آیند و جدّش [ پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ] با اوس و خزرج یاری اش می کند و با سلیمان تقویتش می نماید-که بر پیش قراولانش،عقیل و بر دنبالۀ لشکر،حارث فرمانده است-،و خداوند،جمعشان را با ایشان،فراوان و با قبیلۀ مضر-که پیشاپیش او حرکت می کنند-،پشتیبانی می کند،و قبیله های بُجَیله،ثقیف،نخع و عِلاف با او مخالفت می کنند و با لشکریان حرکت می کنند تا در وادی فِتَن فرود می آید و [سیّد] حسنی با دوازده هزار نفر به او ملحق می شود و او (قائم) به وی می فرماید:من از تو به این امر (ولایت) سزامندترم.او می گوید:نشانه ای بیاور.و او به پرنده [در آسمان] اشاره می کند و آن بر شانه اش می افتد،و چوب دستی اش را در زمین می کارد و آن،سبز و زنده می روید.پس حسنی،لشکر را به او می سپارد و خود،فرمانده پیش قراولان آن می شود و ندا به دمشق می رسد که اعراب حجاز برایتان نیرو گرد آورده اند.سفیانی به یارانش می گوید:این قوم،چه می گویند؟به او گفته می شود:اینها کلاهخود و شتر دارند و ما اسب و سلاح.ما را با آنها رو در رو کن».

احنف گفت:سفیانی از چه قومی است؟

امیر مؤمنان علیه السلام فرمود:«او از امویان و مادرش از قبیلۀ کلب است.او عنبسة بن مُرّة بن کلیب بن سلمة بن عبد اللّه بن عبد المقتدر بن عثمان بن معاویة بن ابو سفیان بن حرب بن امیّة بن عبد شمس، (1)شرورترین آفریدۀ خدا،ملعون ترین خلق خدا در بیهوده کاری [و باطل]،و ستمکارترین مخلوق خداست،که با سواران و قوم و لشکر و زاد و توشه اش خروج می کند و به همراه صد و هفتاد هزار نفر در دریاچۀ طبریّه فرود می آید و مهدی به سمت او حرکت می کند،در حالی که جبرئیل در سمت راستش و میکائیل در سمت چپش

ص:319

عُثمانَ بنِ مُعاوِیَةَ بنِ أبی سُفیانَ بنِ حَربِ بنِ امَیَّةَ بنِ عَبدِ شَمسٍ،أشَدُّ خَلقِ اللّهِ شَرّاً،وأَلعَنُ خَلقِ اللّهِ حَدّاً،وأَکثَرُ خَلقِ اللّهِ ظُلماً،فَیَخرُجُ بِخَیلِهِ وقَومِهِ ورَحلِهِ وجَیشِهِ،ومَعَهُ مِئَةُ ألفٍ وسَبعونَ ألفاً،فَیَنزِلُ بُحَیرَةَ طَبَرِیَّةَ،ویَسیرُ إلَیهِ المَهدِیُّ عَن یَمینِهِ جَبرَئیلُ وعَن شِمالِهِ میکائیلُ،وعِزرائیلُ أمامَهُ،فَیَسیرُ بِهِم فِی اللَّیلِ ویَکمُنُ بِالنَّهارِ،وَالنّاسُ یَتبَعونَهُ،حَتّی یُواقِعَ السُّفیانِیَّ عَلی بُحَیرَةِ طَبَرِیَّةَ.

فَیَغضَبُ اللّهُ عَلَی السُّفیانِیِّ،ویَغضَبُ خَلقُ اللّهِ لِغَضَبِ اللّهِ تَعالی،فَتَرشُقُهُمُ الطَّیرُ بِأَجنِحَتِها،وَالجِبالُ بِصُخورِها،وَالمَلائِکَةُ بِأَصواتِها،ولا تَکونُ ساعَةٌ حَتّی یُهلِکَ اللّهُ أصحابَ السُّفیانِیِّ کُلَّهُم،ولا یَبقی عَلَی الأَرضِ غَیرُهُ وَحدَهُ،فَیَأخُذُهُ المَهدِیُّ علیه السلام فَیَذبَحُهُ تَحتَ الشَّجَرَةِ الَّتی أغصانُها مُدَلّاةٌ عَلی بُحَیرَةِ طَبَرِیَّةَ،ویَملِکُ مَدینَةَ دِمَشقَ، ویَخرُجُ مَلِکُ الرّومِ فی مِئَةِ ألفِ صَلیبٍ،تَحتَ کُلِّ صَلیبٍ عَشَرَةُ آلافٍ،فَیَفتَحُ طَرَسوساً بِأَسِنَّةِ الرِّماحِ،ویَنهَبُ ما فیها مِنَ الأَموالِ وَالنّاسِ،ویَبعَثُ اللّهُ جَبرَئیلَ علیه السلام إلَی المَصِّیصَةِ (1)ومَنازِلِها وجَمیعِ ما فیها،فَیُعَلِّقُها بَینَ السَّماءِ وَالأَرضِ،ویَأتی مَلِکُ الرّومِ بِجَیشِهِ حَتّی یَنزِلَ تَحتَ المَصِّیصَةِ،فَیَقولُ:أینَ المَدینَةُ الَّتی کانَ یَتَخَوَّفُ الرّومُ مِنها وَالنَّصرانِیَّةُ؟فَیَسمَعُ فیها صَوتَ الدُّیوکِ،ونُباحَ الکِلابِ،وصَهیلَ الخَیلِ فَوقَ رُؤوسِهِم.

1610.دلائل الإمامة: حَدَّثَنی أبُو الحُسَینِ مُحَمَّدُ بنُ هارونَ،قالَ:حَدَّثَنا أبی؛هارونُ بنُ موسَی بنِ أحمَدَ رضی الله عنه،قالَ:حَدَّثَنا أبو عَلِیٍّ الحَسَنُ بنُ مُحَمَّدٍ النَّهاوَندِیُّ،قالَ:حَدَّثَنا أبو جَعفَرٍ مُحَمَّدُ بنُ إبراهیمَ بنِ عُبَیدِ اللّهِ القُمِّیُّ القَطّانُ المَعروفُ بِابنِ الخَزّازِ،قالَ:

حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ زِیادٍ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ الخُراسانِیِّ،قالَ:حَدَّثَنا أبُو الحُسَینِ

ص:320

و عزرائیل جلویش قرار دارد و با آنها در شب حرکت می کند و در روز،پنهان می شود و مردم از او پیروی می کنند تا در دریاچۀ طبریّه با سفیانی رو در رو می شود و خداوند بر سفیانی خشم می گیرد و خلق خدا هم به خاطر خشم خدای متعال بر او خشم می گیرند و پرندگان با پرهایشان و کوه ها با صخره هایشان و فرشتگان با آواهایشان،به آنها یورش می برند و ساعتی نمی گذرد که خداوند،همۀ همراهان سفیانی را هلاک می کند و کسی جز خود او بر زمین نمی ماند و مهدی علیه السلام او را می گیرد و زیر درختی که شاخه هایش تا روی دریاچۀ طبریّه رسیده است،می کشد و شهر دمشق را تصرّف می کند و پادشاه روم با صد هزار صلیب بیرون می آید که زیر هر صلیب،ده هزار تن هستند و طَرَسوس را با زور سرنیزه می گشاید و دارایی ها و مردم آن را غارت می کند و خداوند،جبرئیل را به سوی مصیصه (1)و خانه ها و مردمانش روانه می کند و او شهر را میان آسمان و زمین،معلّق می دارد و پادشاه روم با لشکرش می آید تا به زیر مصیصه می رسد و می گوید:شهری که روم و مسیحیت از آن می ترسیدند،کجاست؟و صدای خروس ها و بانگ سگ ها و شیهۀ اسبان را در بالای سرشان می شنود». (2)

1610.دلائل الإمامة -با سندش به نقل از ابو بصیر-:به امام صادق گفتم:فدایت شوم! آیا امیر مؤمنان همان گونه که تعداد یاران قائم را می دانست،[نام و نشان] آنها را نیز می دانست؟

امام صادق علیه السلام فرمود:«پدرم نقل کرد که:به خدا سوگند،نام یکایک آنها را و نام پدران و قبیله هایشان،جای خانه هایشان و جایگاه هایشان را می داند و هر چه را امیر مؤمنان علیه السلام بداند،حسن علیه السلام می داند و هر چه را حسن علیه السلام بداند،حسین علیه السلام می داند و هرچه را حسین علیه السلام بداند،علی بن حسین (زین العابدین) علیه السلام می داند و هر چه را علی بن حسین علیه السلام بداند،محمّد بن علی (باقر) علیه السلام می داند و هر چه را محمّد بن علی علیه السلام بداند،صاحبتان [که منم] می داند و می شناسد».

گفتم:نوشته شده است؟

ص:321

عَبدُ اللّهِ بنُ الحَسَنِ الزُّهرِیُّ،قالَ:حَدَّثَنا أبو حَسّانَ سَعیدُ بنُ جَناحٍ،عَن مَسعَدَةَ بنِ صَدَقَةَ،عَن أبی بَصیرٍ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام،قالَ:قُلتُ لَهُ:جُعِلتُ فِداکَ،هَل کانَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام یَعلَمُ أصحابَ القائِمِ علیه السلام کَما کانَ یَعلَمُ عِدَّتَهُم؟

قالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام:حَدَّثَنی أبی علیه السلام قالَ:وَاللّهِ لَقَد کانَ یَعرِفُهُم بِأَسمائِهِم وأَسماءِ آبائِهِم وقَبائِلِهِم رَجُلاً فَرَجُلاً،ومَواضِعَ مَنازِلِهِم ومَراتِبِهِم،وکُلُّ ما عَرَفَهُ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام فَقَد عَرَفَهُ الحَسَنُ علیه السلام،وکُلُّ ما عَرَفَهُ الحَسَنُ علیه السلام فَقَد عَرَفَهُ الحُسَینُ علیه السلام،وکُلُّ ما عَرَفَهُ الحُسَینُ علیه السلام فَقَد عَرَفَهُ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام وکُلُّ ما عَلِمَهُ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام فَقَد عَلِمَهُ مُحَمَّدُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام،وکُلُّ ما عَلِمُهُ مُحَمَّدُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام فَقَد عَلِمَهُ وعَرَفَهُ صاحِبُکُم (یَعنی نَفسَهُ علیه السلام ).

قالَ أبو بَصیرٍ:قُلتُ:مَکتوبٌ؟قالَ:فَقالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام:مَکتوبٌ فی کِتابٍ مَحفوظٍ فِی القَلبِ،مُثبَتٌ فِی الذَّکرِ لا یُنسی.قالَ:قُلتُ:جُعِلتُ فِداکَ،أخبِرنی بِعَدَدِهِم وبُلدانِهِم ومَواضِعِهِم،فَذاکَ یَقتَضی مِن أسمائِهِم.

قالَ:فَقالَ علیه السلام:إذ کانَ یَومُ الجُمُعَةِ بَعدَ الصَّلاةِ فَائتِنی.قالَ:فَلَمّا کانَ یَومُ الجُمُعَةِ أتَیتُهُ،فَقالَ:

یا أبا بَصیرٍ،أتَیتَنا لِما سَأَلتَنا عَنهُ؟قُلتُ:نَعَم،جُعلِتُ فِداکَ.قالَ:إنَّکَ لا تَحفَظُ، فَأَینَ صاحِبُکَ الَّذی یَکتُبُ لَکَ؟قُلتُ:أظُنُّ شَغَلَهُ شاغِلٌ،وکَرِهتُ أن أتَأَخَّرَ عَن وَقتِ حاجَتی،فَقالَ لِرَجُلٍ فی مَجلِسِهِ:اُکتُب لَهُ:

هذا ما أملاهُ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله عَلی أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام وأَودَعَهُ إیّاهُ مِن تَسمِیَةِ أصحابِ المَهدِیِّ علیه السلام،وعِدَّةِ مَن یُوافیهِ مِنَ المَفقودینَ عَن فُرُشِهِم وقَبائِلِهِم،السّائِرینَ فی لَیلِهِم

ص:322

فرمود:«در کتاب دل آنها نوشته شده است و در حافظه،نقش بسته و از یاد نمی رود».

گفتم:فدایت شوم! تعداد و سرزمین ها و جاهایشان را به من بگو و این اقتضا می کند که نام هایشان را نیز بدانم.فرمود:«روز جمعه پس از نماز نزد من بیا».

روز جمعه که شد،نزد ایشان رفتم.فرمود:«ای ابو بصیر! آمده ای تا پاسخ آنچه را از ما پرسیدی،بگیری؟».گفتم،آری،فدایت شوم! فرمود:«به یادت نمی ماند.آن همراهت که برایت می نوشت،کجاست؟».

گفتم:گمان می کنم چیزی او را مشغول ساخته است و خوش نداشتم که از وقت معیّن شده برای کارم دیرتر بیایم.

امام علیه السلام به مردی که در مجلس بود،فرمود:«برایش بنویس:این،چیزی است که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بر امیر مؤمنان علیه السلام املا کرده و نام همراهان مهدی علیه السلام را نزد او نهاده است و نیز تعداد کسانی که از خانه و کاشانه شان جدا شده،شب و روز می روند تا در مکّه خود را به او می رسانند و این پس از شنیدن ندا در سالی است که امر الهی [به قیام] در آن،پدیدار می شود.

این افراد،نجیبان،قاضیان و حاکمان بر مردم هستند:از طاربند (1)شرقی،یک تن

ص:323

ونَهارِهِم إلی مَکَّةَ،وذلِکَ عَنِ استِماعِ الصَّوتِ فِی السَّنَةِ الَّتی یَظهَرُ فیها أمرُ اللّهِ عز و جل، وهُمُ النُّجَباءُ وَالقُضاةُ وَالحُکّامُ عَلَی النّاسِ:

مِن طارَ بَندَ (1)الشَّرقِیِّ رَجُلٌ،وهُوَ المُرابِطُ السَّیّاحُ،ومِن الصّامَغانِ (2)رَجُلانِ،ومِن أهلِ فَرغانَةَ (3)رَجُلٌ،ومِن أهلِ التَّرمُدِ (4)رَجُلانِ،ومِنَ الدَّیلَمِ (5)أربَعَةُ رِجالٍ،ومِن مَروَالرّوذَ (6)رجَلاُن ِ،ومِن مَروَ اثنا عَشَرَ رَجُلاً،ومِن بَیروتَ تِسعَةُ رِجالٍ،ومِن طوسَ خَمسَةُ رِجالٍ،ومِنَ الفارِیابِ (7)رَجُلانِ،ومِن سِجِستانَ ثَلاثَةُ رِجالٍ،ومِنَ الطّالَقانِ أربَعَةٌ وعِشرونَ رَجُلاً،ومِن جِبالِ الغُورِ (8)ثَمانِیَةُ رِجالٍ،ومِن نَیسابورَ ثَمانِیَةَ عَشَرَ رَجُلاً،ومِن هَراةَ اثنا عَشَرَ رَجُلاً،ومِن بوسَنجَ (9)أربَعَةُ رِجالٍ،ومِنَ الرَّیِّ سَبعَةُ رِجالٍ،ومِن طَبَرِستانَ (10)تِسعَةُ رِجالٍ،ومِن قُمَّ ثَمانِیَةَ عَشَرَ رَجُلاً،ومِن قومِسَ (11)رَجُلانِ،ومِن جُرجانَ اثنا عَشَرَ رَجُلاً،ومِنَ الرَّقَّةِ ثَلاثةُ رِجالٍ،ومِنَ الرّافِقَةِ (12)رَجُلانِ،ومِن حَلَبَ ثَلاثَةُ رِجالٍ،ومِن سَلَمِیَّةَ (13)خَمسَةُ رِجالٍ.