بسم الله الرحمن الرحیم

ص :2

ص :3

دانشنامه امام مهدی عجل الله فرجه بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ (فارسی - عربی)

محمدی ری شهری‮

با همکاری سیدمحمدکاظم طباطبایی‮ و جمعی از پژوهشگران ‫؛ ترجمه عبدالهادی مسعودی

[به سفارش] پژوهشگاه قرآن و حدیث.

ص :4

ص :5

ص :6

ص:8

عسکری علیه السلام را شنیدم که می فرمود:«ای عمّه ! پسرم را نزد من بیاور».من پرده از سَرورم بر گرفتم،دیدم در سجده است و هفت جایگاه سجده اش را روی زمین نهاده است و بر ساعد دست راستش نوشته شده است:حق آمد و باطل رفت.بی گمان،باطل،از میان رفتنی است (1). (2)

حسن عسکری علیه السلام،به او گفته است:یک شب پس از تولّد صاحب الزمان،بر او وارد شدم.نزدش عطسه کردم.به من فرمود:«خدایت رحمت کند!».

نسیم می گوید:از این سخن،خوش حال شدم.به من فرمود:«آیا در بارۀ عطسه به تو بشارتی ندهم؟».

گفتم:چرا،مولای من !

فرمود:«آن تا سه روز،امان از مرگ است». (1)

را مشاهده کرده که از آسمان فرود آمده و بال هایشان را به سر و صورت و بقیّۀ پیکرش مالیده اند و سپس پریده [و رفته] اند.

ابو محمّد (امام عسکری) علیه السلام این را به ما خبر داد و با خنده و شادمانی فرمود:

«آنها فرشتگانی بودند که برای تبرّک جستن از این فرزند متولّد شده،فرود آمده بودند و آنها یاوران او به هنگام قیامش خواهند بود». (1)

گفتم:آری.

فرمود:«من کیستم؟».

گفتم:تو سَرور من و فرزند سَرور من هستی.

فرمود:«در این باره از تو نپرسیدم».

گفتم:خدا مرا فدایت کند! پس برایم توضیح بده.

فرمود:«من آخرین وصیّم و خداوند به وسیلۀ من،بلا را از خانواده و شیعیانم دور می گرداند». (1)

حجّت های او نبود،این فرزندم را به تو نشان نمی دادم». (1)

کرده است. (1)

کیست؟گفتند:«م ح م د»،فرزند امام حسن علیه السلام است.چهره اش شبیه پدرش بود. (1)

احمد بن اسحاق گفت:در این باره،مانند هم هستیم.من نیز مشتاق زیارت مولایمان امام عسکری علیه السلام هستم و نیز می خواهم از او مسائل مشکلی را در تأویل [قرآن] و مشکلاتی را در تنزیل بپرسم.پس با هم باشیم که همراهیِ مبارکی است و بر کرانۀ دریایی خواهی رسید که شگفتی هایش پایان نمی گیرد و امور غریبش فنا نمی پذیرد و آن همان امام ماست.

به سامرّا وارد شدیم و به درِ خانۀ سَرورمان رفتیم و اجازۀ ورود خواستیم.اجازۀ ورود آمد.بر دوش احمد بن اسحاق،انبانی بود که آن را با یک عبای طبری پوشانده بود و صد و شصت کیسۀ دینار و درهم در آن بود که بر هر کیسه،مُهر صاحب آن خورده بود.

من چهرۀ مولایمان امام عسکری علیه السلام را هنگامی که نور چهره اش ما را فرا گرفت، جز به ماه شب چهارده تشبیه نکردم و روی ران راستش،پسری بود که در خلقت و قیافه،مانند ستارۀ [درخشان و بزرگ] مشتری بود و میان دو گیسوی سرش،فرق باز کرده بود،گویی که الفی میان دو واو باشد،و پیش روی مولایمان،اناری زرّین بود که یکی از بزرگان بصره،آن را به او هدیه داده بود و نقش های بدیعش میان دانه های شگفت انگیزِ سوار شدۀ روی آن می درخشید.در دست امام علیه السلام،قلمی بود که هر گاه می خواست با آن بنویسد،پسر بچه،انگشتان ایشان را می گرفت و مولایمان نیز انار زرّین را پیش او می غلتاند و او را به باز گرداندن آن،سرگرم می کرد تا مانع نوشتن آنچه می خواست،نشود.ما بر او سلام دادیم و با مهربانی پاسخ داد و اشاره نمود که بنشینیم.

هنگامی که از نوشتن بر روی کاغذ سفیدی که در دستش بود فارغ شد،احمد بن اسحاق،انبانش را از لای عبایش بیرون کشید و آن را پیش روی ایشان نهاد.امام هادی علیه السلام (1)به آن پسر نگریست و به او فرمود:«پسر جان! از هدیه های شیعیان و

ص:17

دوستدارانت مُهر برگیر».

او گفت:مولای من! آیا جایز است که دستی پاک را به سوی هدیه هایی ناپاک و اموالی پلید،دراز کنم که حلال و حرامش درهم آمیخته است؟!

مولایم (امام عسکری علیه السلام ) فرمود:«ای ابن اسحاق! آنچه را در انبان است،بیرون بیاور تا او میان حلال و حرامش تمیز دهد»و وقتی احمد،نخستین کیسه را بیرون کشید،پسر گفت:«این،از آنِ فلانی پسر فلانی از فلان محلّۀ قم است و شصت و دو دینار در آن است که چهل و پنج دینار آن،بهای حجره ای است که ارث پدری اش بوده و آن را فروخته است و چهارده دینارش،بهای نُه لباس و سه دینارش هم اجارۀ دکان هایش بوده است».

مولایمان فرمود:«درست گفتی،پسر جان ! به این آقا (احمد) حرام هایش را نیز بگو».

سپس فرمود:«دنبال سکّۀ طلایی بگرد که در ری ضرب شده و تاریخ فلان سال را دارد و نقش نیمی از یک روی آن،پاک شده است و نیز یک قطعه طلای آملی به وزن یک چهارم دینار.علّت حرام بودنش آن است که صاحب این کیسه در فلان ماه از فلان سال،یک من و یک چهارمِ من نخ به بافنده ای در همسایگی اش داد تا آن را ببافد؛ولی مدّتی بعد،دزدی،آن نخ ها را ربود و آن بافنده به صاحب نخ ها خبر داد؛ امّا او نپذیرفت و به جای آن نخ ها،یک من و نیم نخ نازک تر از آن نخ ها،از بافنده گرفت و لباسی از آنها درست کرد که این سکّه و آن قطعۀ طلا،بهای آن است».

هنگامی که احمد سر کیسه را باز کرد،به برگه ای در میان دینارها برخورد که نام صاحب آن سکّه و طلا و مقدار آنها همان گونه که ایشان خبر داده بود،در آن نوشته شده بود،و دینار و قطعۀ طلا را با همان نشان،بیرون آورد.سپس کیسه ای دیگر بیرون کشید و آن پسر گفت:«این از آنِ فلانی پسر فلانی،از فلان محلّۀ قم است و پنجاه دینار در آن است؛امّا دست زدن به آن برای ما روا نیست».

گفت:برای چه؟

ص:18

[پسر] گفت:«زیرا آن،بهای گندمی است که صاحبش در تقسیم آن،بر کشاورز خود ستم کرده است؛چون سهم خود را با پیمانه ای تمام و پُر برداشته و سهم کشاورز را با پیمانۀ ناتمام داده است».

مولایمان (امام عسکری علیه السلام ) فرمود:«درست گفتی،پسر جان!».

سپس فرمود:«ای احمد بن اسحاق ! همۀ آن را ببَر و به صاحبانشان باز گردان و یا وصیّت کن که باز گردانند،که ما هیچ نیازی به آنها نداریم.پارچۀ پیرزن را بیاور».

احمد گفت:و آن پارچه،در جامه دانم بود و از یادش برده بودم....

سپس مولایمان امام عسکری علیه السلام و آن پسر برخاستند تا نماز بخوانند و من از نزد آنان به دنبال احمد بن اسحاق بیرون آمدم که دیدم گریه کنان از رو به رو می آید.

گفتم:چرا دیر کردی و گریه می کنی؟

گفت:آن پارچه ای را که مولایم از من خواست بیاورم،گم کرده ام.

گفتم:تقصیری نداری.به ایشان خبر بده.و او به شتاب رفت و خندان باز گشت، در حالی که بر محمّد صلی الله علیه و آله و خاندان محمّد درود می فرستاد.گفتم:چه خبر؟

گفت:پارچه را دیدم که زیر پاهای مولایم گسترده بود و بر آن نماز می خواند.

ما خدای متعال را بر آن ستودیم و سپاس گفتیم و پس از آن روز،به منزل مولایمان رفت و آمد می کردیم؛امّا آن پسر را نزد او نمی دیدیم.... (1)

خانه اش نشسته بود-وارد شدم.در سمت راست او،اتاقی بود که پرده ای بر آن آویخته بودند.به او گفتم:سَرور من ! صاحب این امر (ولایت) کیست؟

فرمود:«پرده را بالا بزن».

[پرده را] بالا زدم.پسری به قد پنج وجب که ده و یا هشت ساله و یا این حدود نشان می داد،بیرون آمد که جبینش پیدا،سپیدرو،چشمانش به سان مروارید،با کف دستانی پرگوشت،زانوانش متمایل به هم،در گونۀ راستش یک خال و در سرش، گیسوی بافته ای بود.او روی پای ابو محمّد نشست و ابو محمّد (امام عسکری علیه السلام ) به من فرمود:«این،همان امام شماست».

او سپس برخاست و امام عسکری علیه السلام به او فرمود:«پسرکم ! تا زمانی مشخّص به درون اتاق برو».

او به درون اتاق رفت و من به او می نگریستم.سپس امام علیه السلام به من فرمود:«ای یعقوب ! ببین چه کسی در اتاق است؟».

من به درون رفتم و کسی را ندیدم. (1)

ابراهیم مدنی (1)را به خدمت امام عسکری علیه السلام فرستادند.کامل می گوید:با خود گفتم:

از او می پرسم:آیا تنها،کسی که به معرفت و باور،مانند من باشد،به بهشت می رود؟هنگامی که بر سَرورم امام عسکری علیه السلام وارد شدم،به لباس سپید نرمش نگریستم و با خود گفتم:ولی و حجّت خدا،خود،لباس نرم و لطیف می پوشد و به ما فرمان می دهد که با برادرانمان همدردی و همراهی و یاری کنیم و ما را از پوشیدن این گونه لباس ها باز می دارد!

امام علیه السلام لبخندزنان فرمود:«ای کامل !»و آستین هایش را بالا زد.دیدم جامه ای پلاس سیاه و زبر،روی پوستش است»[و فرمود:]«این،برای خدا و این،برای شماست».

بر او سلام دادم و نزدیک دری نشستم که پرده ای بر آن آویخته بودند و باد آمد و پرده را بالا زد و ناگهان جوانی چهارده ساله یا مانند آن را دیدم که به پارۀ ماه می ماند.

به من فرمود:«ای کامل بن ابراهیم!».

من از این ندا بر خود لرزیدم و به من الهام شد که بگویم:بله بله،ای سَرورم!

فرمود:«به نزد ولیّ خدا و حجّت و درگاه او آمده ای تا از او بپرسی:آیا تنها،کسی که به معرفت و باور توست،به بهشت می رود؟».

گفتم:آری،به خدا سوگند!

فرمود:«در این صورت،وارد شونده به بهشت،کم می شود.به خدا سوگند،

ص:21

گروهی داخل آن می شوند که به آنها حقّیّه گفته می شود».

گفتم:ای سَرور من! آنها چه کسی هستند؟

فرمود:«گروهی که به خاطر محبّتشان به علی علیه السلام،به حقّ او سوگند یاد می کنند؛ ولی نمی دانند که حق و فضیلت او چیست».

سپس ایشان-که درودهای خدا بر او باد-لَختی به من چیزی نگفت و آن گاه فرمود:«و آمده ای از عقیدۀ مفوّضه بپرسی! آنها نادرست می گویند [که خداوند، کارها را به ما وا نهاده است]؛بلکه دل های ما،ظرف خواست خداوند است.هنگامی که بخواهد،می خواهیم و خداوند می فرماید:«و شما نمی خواهید،جز آن که خداوند می خواهد». (1)

سپس پرده به حالت اوّلش باز گشت و دیگر نتوانستم کنارش بزنم.امام عسکری علیه السلام لبخندزنان به من نگریست و فرمود:«ای کامل! برای چه نشسته ای؟ حجّت پس از من،از حاجتت خبر داد».

من برخاستم و بیرون آمدم و پس از آن،دیگر آن جوان را ندیدم.

ابو نعیم می گوید:من کامل را دیدم و این حدیث را از او پرسیدم و او برایم گفت.

این حدیث را احمد بن علی رازی با سند دیگری نیز نقل کرده است. (2)

مردی سختگیر و شیفتۀ کشتن شیعیان بود-،آهنگ کشتن مرا نمود و من باخبر شدم و ترسی بزرگ،مرا در بر گرفت،با خانواده و دوستانم خداحافظی کردم و به سامرّا و خانۀ امام عسکری علیه السلام رفتم تا با آن حضرت وداع کنم و سپس بگریزم.هنگامی که بر امام علیه السلام وارد شدم،پسری را دیدم که در کنار ایشان نشسته بود و چهره اش مانند ماه شب چهارده می درخشید،به گونه ای که من از نور و درخشش او حیران ماندم و نزدیک بود ترس و قصد فرارم را از یاد ببرم.

آن پسر فرمود:«ای ابراهیم ! فرار نکن که خداوند-تبارک و تعالی-به زودی،تو را از شرّ او آسوده خواهد کرد».

حیرت من بیشتر شد و به امام عسکری علیه السلام گفتم:ای سَرور من ! خدا مرا فدایت کند ! او کیست که از درونم به من خبر می دهد؟!

فرمود:«فرزندم و جانشینم پس از من،و او کسی است که غیبتی طولانی خواهد داشت و پس از پُر شدن زمین از ظلم و ستم،آن را از عدل و داد،پر می کند».

از نامش پرسیدم.فرمود:«او همنام پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و هم کنیۀ اوست و برای کسی حلال نیست که او را به نامش یا کنیه اش بخواند تا آن گاه که خداوند،دولت و سلطنت او را آشکار کند [و بر همه غلبه دهد].ای ابراهیم ! آنچه را امروز دیدی و از ما شنیدی،پنهان بدار،جز از اهلش».

من بر آن دو و پدرانشان درود فرستادم و با یاری جستن از فضل خدای متعال و با اطمینان به آنچه از صاحب الأمر علیه السلام شنیده بودم،بیرون آمدم [و نگریختم]. (1)

ص:23

طولانی و مشهور،نقل کرده است که همگی گفتند:در منزل ابو محمّد (امام عسکری علیه السلام ) گرد آمدیم تا از وی حجّتِ پس از او را جویا شویم.چهل تن در مجلس بودند و عثمان بن سعید بن عمرو عَمری برخاست و گفت:ای فرزند پیامبر خدا ! می خواهم از تو در بارۀ موضوعی سؤال کنم که تو از من به آن داناتری.

امام علیه السلام به او فرمود:«ای عثمان ! بنشین»و او با ناراحتی برخاست (1)که برود.امام فرمود:«هیچ کس خارج نشود!»و کسی از ما بیرون نرفت.مدّتی که گذشت، امام علیه السلام عثمان را صدا زد و او بر پا ایستاد.

امام فرمود:«بگویم برای چه آمده اید؟».

گفتند:بفرمایید،ای فرزند پیامبر خدا!

فرمود:«آمده اید تا از من حجّتِ پس از خودم را جویا شوید».

گفتند:آری.ناگهان،پسری چون پارۀ ماه بیرون آمد که شبیه ترینِ مردم به ابو محمّد (امام عسکری علیه السلام ) بود.

امام عسکری علیه السلام فرمود:«این،امام شما پس از من و جانشینم بر شماست.از او اطاعت کنید و پس از من،متفرّق مشوید که دینتان تباه می شود.به هوش باشید که او را از این پس نخواهید دید تا عمرش کامل شود.پس آنچه را عثمان [بن سعید] می گوید،قبول کنید و فرمانش را گوش دهید و سخنش را بپذیرید،که او جانشین

ص:25

امام شماست و کار به دست اوست». (1)

773.معاویة بن حکیم (2)و محمّد بن ایّوب بن نوح (3)و محمّد بن عثمان عمری گفته اند:ما چهل تن در منزل ابو محمّد،امام عسکری علیه السلام،بودیم که فرزندش [مهدی علیه السلام ] را به ما نشان داد و فرمود:«این،امامِ شما پس از من و جانشین من بر شماست.از او اطاعت کنید و پس از من در گرفتن دین و آیین،متفرّق نشوید که هلاک می گردید.به هوش باشید که او را از این پس نخواهید دید!».

ما از نزد امام علیه السلام بیرون آمدیم و چند روزی نگذشته بود که ابو محمّد (امام عسکری علیه السلام ) در گذشت. (4)

سامرّا آمدم و به درِ خانۀ ابو محمّد (امام عسکری علیه السلام ) چسبیدم تا این که مرا بدون آن که اذن بطلبم،فرا خواند و بر او وارد شدم و سلام دادم.

فرمود:«ای ابو فلان ! حالت چه طور است؟»و سپس به من فرمود:«بنشین،ای فلان!».سپس از حال مردان و زنان خویشانم پرسید و آن گاه فرمود:«چه چیزی تو را به این جا کشانده است؟».

گفتم:اشتیاق برای خدمت کردن به شما.

به من فرمود:«در خانه بمان»،و من در خانه همراه خادمان بودم و گاه آنچه را می خواستند،از بازار برایشان می خریدم و هر گاه که زنی در خانه نبود،بدون اجازه بر ایشان (امام عسکری علیه السلام ) وارد می شدم.

روزی بر امام علیه السلام-که در بیرونیِ خانه بود-وارد شدم.حرکتی در اتاق شنیدم و ندایی که گفت:«همان جا بمان!».من جرئت ورود و خروج نیافتم تا کنیزی به سوی من بیرون آمد که چیزی سرپوشیده با خود داشت.سپس امام علیه السلام مرا صدا زد که داخل شوم.داخل شدم و کنیز را نیز ندا داد و او به سوی ایشان باز گشت.

امام علیه السلام به کنیز فرمود:«پرده از آنچه با توست،بردار».

او پرده برداشت.پسری سپید و خوش سیما بود.پارچه را از شکمش نیز کنار زد؛مویی از زیر گلو تا نافش روییده بود که سبز بود نه سیاه.

امام عسکری علیه السلام فرمود:«این،همان امام شماست»و سپس به کنیز فرمان داد و او کودک را برداشت و برد،و دیگر پس از آن،او را ندیدم تا ابو محمّد علیه السلام در گذشت.

ضوء بن علی می گوید:به آن مرد ایرانی گفتم:در آن هنگام،عمر او را چند سال می دانستی؟گفت:دو سال.

عبدی می گوید:به ضوء گفتم:تو اکنون عمر او را چه قدر می دانی؟گفت:

چهارده سال.

ص:27

ابو علی و ابو عبد اللّه [راویان متأخّرتر این حدیث در سال 279 ق] نیز می گویند:

ما اکنون عمر او را [حدود] بیست و یک سال می دانیم. (1)

ص:28

نیشابوری (1)بود-نقل کرده است که گفت:با ابراهیم بر کوه صفا [نزدیک مسجد الحرام] ایستاده بودم که صاحب الامر علیه السلام آمد و با او ایستاد و کتاب مناسک حجّش را دست گرفت و چیزهایی به او فرمود. (2)

فرمود:«هر کس بر من نماز خواند،او قائم پس از من است».

گفتم:برایم بیفزا.

فرمود:«هر کس از آنچه در درون [این] همیان (1)خبر داد،او قائم پس از من است».

سپس هیبتش مانعم شد که از درون همیان سؤال کنم.نامه ها را به مدائن بردم و پاسخ هایشان را گرفتم و همان گونه که فرموده بود،روز پانزدهم به سامرّا وارد شدم.

از خانه اش صدای عزادارای شنیدم و او را در غسّال خانه و جعفر بن علی،برادر امام عسکری علیه السلام،را بر درِ خانه و شیعیان را به گرد او دیدم که به او تسلیت [فوت برادر] و تبریک [امامت] می گفتند.

با خود گفتم:اگر این امام باشد،امامت از میان رفت؛زیرا او را می شناختم که نبیذ (2)می نوشد و قماربازی می کند و تنبور می نوازد.من هم جلو رفتم و تسلیت و تبریک گفتم؛امّا چیزی از من نخواست.

آن گاه کسی آمد و گفت:سَرور من ! برادرت کفن شد.برخیز و بر او نماز بخوان.جعفر بن علی و شیعیانِ گرد او به درون آمدند و پیشاپیش آنان،سمّان (3)و حسن بن علی،معروف به سلمه،قتیل معتصم بودند.

هنگامی که به درون خانه رفتیم،پیکر حسن بن علی-که درودهای خدا بر او باد -را دیدیم که کفن شده بود.جعفر بن علی جلو رفت تا بر پیکر برادرش نماز بخواند؛امّا هنگامی که خواست تکبیر بگوید،کودکی گندمگون با موهایی موجدار و دندان هایی گشاده بیرون آمد و ردای جعفر بن علی را گرفت و فرمود:«ای عمو!

ص:31

عقب بِایست که من در نماز بر پدرم از تو سزاوارترم».

جعفر در حالی که رنگش دگرگون و زرد شده بود،عقب رفت و کودک جلو آمد و بر ایشان نماز خواند و سپس [امام عسکری علیه السلام ] در کنار قبر پدرش علیه السلام به خاک سپرده شد.

آن گاه فرمود:«ای بصری! جواب نامه هایی را که همراه داری بیاور»و من آنها را به او دادم و با خود گفتم:این،دو نشانه و فقط این همیان مانده است! سپس به سوی جعفر بن علی [کذّاب] رفتم،در حالی که [از خشم] نفس نفس می زد.حاجز وشّاء به او گفت:سَرور من! این کودک کجاست تا بر او حجّت اقامه کنیم؟او گفت:به خدا سوگند تاکنون او را ندیده بودم و نمی شناسم!

ما نشسته بودیم که چند تن از قم آمدند و جویای امام عسکری علیه السلام شدند و چون فهمیدند در گذشته است،گفتند:به چه کسی تسلیت بگوییم؟مردم به جعفر بن علی [کذّاب] اشاره کردند.آنها بر او سلام دادند و وفات امام عسکری علیه السلام را تسلیت و جانشینی اش را تهنیت دادند و گفتند:نامه ها و مالی همراه ماست.می گویی نامه ها از کیست و مال،چه اندازه است؟

جعفر برخاست و در حالی که لباس هایش را می تکاند،گفت:از من می خواهید که علم غیب بدانم؟خادم بیرون آمد و گفت:با شما نامه های فلانی و فلانی و کیسه ای در بر دارندۀ هزار و ده دینار است که برخی از آن دینارها طلا کاری شده اند.

آنها نامه ها و آن مال را به او دادند و گفتند:آن که تو را برای گرفتن مال فرستاده است،امام است.

جعفر بن علی [کذّاب] نزد معتمد [خلیفۀ عبّاسی] رفت و موضوع را برای او آشکار کرد.معتمد،خادمانش را روانه کرد و صیقل (مادر امام زمان علیه السلام ) را گرفتند و کودک را از او طلبیدند و او نیز انکار کرد و مدّعی شد باردار است تا وضعیت کودک پنهان بماند.او را به قاضی ابن ابی شوارب سپردند که مرگ ناگهانی عبید اللّه بن

ص:32

یحیی بن خاقان، (1)و شورش زنگیان در بصره،آنها را غافلگیر کرد و به آنها مشغول شدند و از آن زن (کنیز امام حسن علیه السلام و مادر امام زمان علیه السلام ) غافل ماندند و او از دستشان بیرون آمد. (2)

مناظره داشته ام.

داوود بن عبّاس،در پی من فرستاد و مرا به مجلس خود فرا خواند و فقیهان را گرد آورد و آنها با من بحث و مناظره کردند.به آنها گفتم:من از کشور خود خارج شده ام تا در بارۀ این پیامبر که در کتاب ها خوانده ام،جستجو کنم.گفتند:

کدام پیامبر؟نامش چیست؟گفتم:محمّد.گفتند:او پیامبر ماست که در جستجویش هستی.

از آنها در بارۀ احکام و تعالیم او پرسیدم.مرا آگاه کردند.به آنها گفتم:من می دانم که محمّد،پیامبر است؛امّا نمی دانم او همین کسی است که شما می گویید یا نه.پس جای او را به من نشان دهید تا نزدش بروم و نشانه ها و دلایلی را که دارم،از او بپرسم.اگر همان کسی بود که در جستجویش هستم،به او ایمان می آورم.گفتند:او درگذشته است.گفتم:وصی و جانشین او کیست؟گفتند:ابو بکر.گفتم:نامش را برایم بگویید.این،کنیۀ اوست.گفتند:عبد اللّه بن عثمان و او را به قریش نسبت داده اند.گفتم:نسب پیامبرتان محمّد را برایم بگویید.نسبش را برایم گفتند.گفتم:

این آن کسی نیست که من در جستجویش هستم.کسی که من در جستجوی او هستم،جانشینش،برادر دینی او و پسرعموی نسبی اش و شوهر دخترش و پدر فرزندان اوست.برای آن پیامبر،بر روی زمین،نسلی نیست جز فرزندان همان مردی که جانشین اوست.

یکباره همۀ آنها بر من تاختند و گفتند:ای امیر ! این مرد از شرک به کفر رفته است و خونش حلال است.به آنها گفتم:ای جماعت ! من برای خود دینی دارم و به آن چنگ زده ام و تا قوی تر از آن را نیابم،رهایش نمی کنم.من اوصاف این مرد را در کتاب هایی که خدا بر پیامبرانش فرو فرستاده است،دیده ام و در جستجوی او هندوستان و مقام و موقعیتی را که داشتم،ترک گفته ام.حالا هم پس از تحقیق در بارۀ این شخص که شما گفتید،معلوم شد او آن پیامبر معروف در این کتاب ها نیست.

ص:34

پس دست از من بردارید.

حاکم در پی مردی به نام حسین بن اشکیب (1)فرستاد و او را احضار کرد و گفت:

با این مرد هندی،مناظره کن.حسین به حاکم گفت:حاکم به سلامت باد! در این مجلس،فقیهان و دانشمندان حضور دارند و آنان در مناظره با او از دانش و بینش بیشتری برخوردارند.حاکم گفت:به تو می گویم با او مناظره کن.با وی خلوت کن و ملاطفت در پیش گیر.من با حسین بن اشکیب به گفتگو پرداختم و او به من گفت:

این کسی که تو در جستجویش هستی،همان پیامبری است که اینها گفته اند؛امّا در باب جانشین او مطلب چنان نیست که گفته اند.این پیامبر،محمّد بن عبد اللّه بن عبد المطّلب و جانشینش،علی بن ابی طالب بن عبد المطّلب است.او شوهر فاطمه، دختر محمّد و پدر حسن و حسین نوه های محمّد است.

گفتم:اللّه اکبر! این همان کسی است که در جستجویش بودم.نزد داوود بن عبّاس برگشتم و به او گفتم:ای امیر ! آنچه را می جستم،یافتم.من گواهی می دهم که معبودی جز خدا نیست و محمّد،فرستادۀ خداست.پس امیر،مرا بسیار نواخت و صله و پاداشم داد و به حسین گفت:هوای او را داشته باش.من با حسین رفتم و با او انس و رفاقت پیدا کردم و آنچه را بِدان نیاز داشتم،مانند نماز و روزه و دیگر فرایض،به من آموخت.

به او گفتم:ما در کتاب های خود می خوانیم که محمّد،خاتم پیامبران است و

ص:35

پس از او،پیامبری نخواهد آمد و زمام امورِ پس از وی به دست وصی و وارث و جانشین اوست و سپس به دست اوصیا،یکی پس از دیگری،و این امر خدا، همچنان در نسل های بعدیِ آنها جریان می یابد تا سپری شدن دنیا.بنا بر این،وصیّ وصیّ محمّد،چه کسی است؟گفت:حسن،سپس حسین،پسران محمّد،و همچنان اوصیا را ادامه داد تا رسید به صاحب الزمان علیه السلام.آن گاه مرا از آنچه رخ داده (غیبت امام) آگاه ساخت و از آن پس،تمام همّ و غم من این بود که به ناحیه[ی مقدّسه] بروم.

ابو سعید در سال دویست و شصت و چهار به قم آمد و همنشین یاران ما شد و با آنها به بغداد رفت.او در این سفر،همراهی از اهالی سند داشت که با او همکیش بود.

عامری افزود:غانم به من گفت:من از بعضی از اخلاق و رفتارهای همسفرم خوشم نیامد.از این رو از او جدا شدم.از بغداد به عبّاسیه رفتم تا برای نماز آماده شوم و نماز بگزارم.

همین طور که ایستاده بودم و به مقصودم از این سفر فکر می کردم،ناگهان دیدم شخصی آمد و گفت:تو فلانی هستی؟و نام هندی او را برد. (1)گفتم:بله.گفت:

مولایت تو را احضار کرده است.من با او رفتم.مدام مرا از کوچه ای به کوچه ای می برد تا این که به سرایی و بستانی رسید.دیدم امام علیه السلام نشسته است.به زبان هندی فرمود:«خوش آمدی فلانی ! حالت چه طور است؟حال فلانی و فلانی چه طور بود؟»تا هر چهل نفر را اسم بُرد و از حال یکایک آنها پرسید.آن گاه از آنچه میان ما گذشته بود،به من خبر داد و همۀ اینها به زبان هندی بود.

سپس فرمود:«می خواستی با قمی ها به حج بروی؟».

ص:36

گفتم:بله،سَرورم !

فرمود:«امسال را با آنها به حج مرو و برگرد.سال بعد حج بگزار».

آن گاه همیانی را که در برابرش بود،به طرف من انداخت و فرمود:«این را خرج راهت کن و در بغداد نزد فلانی-که نامش را بُرد-مرو و او را از چیزی [از این ملاقات] مطّلع مکن».

[آری،او] به نزد ما در شهر بر گشت. (1)

بعد،چند پیک نزد ما آمدند و خبر دادند که یاران ما [که برای حج رفته بودند]،از گردنه برگشته اند.

غانم به خراسان رفت و سال بعد که شد،به حج رفت و از سوغاتی های خراسان برای ما [به قم] هدیه فرستاد.او مدّتی در خراسان اقامت کرد و سپس از دنیا رفت.

خدایش بیامرزد! (2)

ر.ک:ص 74 (کابلی).

کسی دیگر] مده؛خداوند-که جلالتش باشکوه باد-،تو را موفّق می دارد».

گفتم:ای مولای من! از این پس،دیگر تو را نمی بینم؟

فرمود:«ای حسن ! هنگامی که خدا بخواهد».

من از حج باز گشتم و ملازم خانۀ جعفر بن محمّد علیه السلام شدم و از آن جا که بیرون می آمدم،جز برای این سه کار باز نمی گشتم:برای تجدید وضو یا خواب و یا وقت افطار.وقت افطار،داخل اتاقم می شدم و کاسه ای چهار نفره پر از آب و نانی بر سر آن می دیدم که هر چه در طول روز دلم خواسته بود،روی آن قرار داشت و آن را می خوردم و برایم کافی بود و در وقت سرما و زمستان،لباس زمستان و در تابستان، لباس تابستان می رسید و من در روز،وارد آب [حوض] می شدم و اتاق را آب پاشی می کردم و کوزه را خالی می نهادم و غذا برایم آورده می شد و چون نیازی به آن نداشتم،آن را شبانه صدقه می دادم تا کسانی که همراه من هستند،از وضعیت من آگاه نشوند. (1)

782.ابو حسین،حسن بن وجناء (2)گفته است که:پدرم از جدّش (3)برایم نقل کرد که در خانۀ امام عسکری علیه السلام بوده که سواران به همراهی جعفر بن علی کذّاب (4)به آنها هجوم

ص:39

آورده و به چپاول و غارت پرداختند،و من تنها به فکر مولایم قائم علیه السلام بودم که ناگهان دیدم پیش آمد و از در جلوی آنان بیرون رفت و من به او-که کودکی شش ساله بود-می نگریستم؛امّا کسی او را ندید تا غایب شد. (1)

کلینی، (1)ابو هیثم دیناری و ابو جعفر همدانی هم بودند و جز محمّد بن قاسم علوی، (2)هیچ یک از آنان مخلص (شیعه) نبود.در این شرایط،جوانی از طواف بیرون آمد که دو جامۀ احرام به تن داشت و کفش هایش در دستش بود.چون او را دیدیم،از هیبت و شکوه او همگی بدون استثنا برخاستیم و بر او سلام کردیم.او به میان ما آمد و نشست و پیرامونش گرد آمدیم.او به راست و چپ نگریست و فرمود:«آیا می دانید که امام صادق علیه السلام در دعای الحاح چه می گفت؟».

گفتیم:چه می گفت؟

فرمود:«چنین می گفت:"پروردگارا! تو را به نامی می خوانم که آسمان و زمین به سبب آن نام،برپاست و به وسیلۀ آن،حق و باطل را جدا می کنی و پراکنده ها را گِرد می آوری و گردآمده ها را می پراکنی و به آن،عدد ریگ ها و وزن کوه ها و حجم دریاها را محاسبه می کنی.تو را می خوانم که بر محمّد و دودمان محمّد درود فرستی و برای من در کارم گشایشی قرار دهی"».

سپس برخاست و وارد طواف شد.با برخاستن او،ما نیز برخاستیم تا آن که باز گشت و فراموش کردیم که از او یاد کنیم و بگوییم او کیست و چه کس است،تا فردا همان وقت که باز از طواف به سوی ما بیرون آمد و ما نیز مانند دیروز برایش برخاستیم و او در جای خود راحت نشست و نگاهی به راست و چپ کرد و فرمود:

«آیا می دانید که امیر مؤمنان علیه السلام پس از نماز واجب چه می گفت؟».

گفتیم:چه می گفت؟

فرمود:«چنین می گفت:"خدایا ! صداها تنها به سوی تو بلند است و دعاها به

ص:41

سوی توست و چهره ها برای تو در خشوع و گردن ها برای تو فرو افتاده و داوری در کارها با توست.ای بهترین درخواست شده و ای بهترین بخشنده! ای راستگو! ای آفریدگار! ای آن که خُلف وعده نمی کنی! ای آن که به دعا فرمان و اجابت را وعده دادی ! ای آن که گفت:«مرا بخوانید تا جوابتان گویم»! (1)ای آن که گفت:«هر گاه بندگانم از تو در بارۀ من پرسند،بی گمان،من نزدیکم.دعای دعا کننده را هر گاه که مرا بخواند،پاسخ می دهم.پس مرا اجابت کنند و به من ایمان آورند؛باشد که راه یابند»! (2)ای آن که گفت:«ای بندگان من که در بارۀ خودتان اسراف کرده اید! از رحمت خدا نومید نشوید.خداوند،همۀ گناهان را می آمرزد.او آمرزندۀ مهربان است»!"». (3)

آن گاه پس از این دعا به راست و چپ نگریست و فرمود:«آیا می دانید که امیر مؤمنان علیه السلام در سجدۀ شکر چه می گفت؟».

گفتیم:چه می گفت؟

فرمود:«چنین می گفت:"ای آن که اصرار مصرّان،او را جز جود و کرم نمی افزاید ! ای آن که گنجینه های آسمان ها و زمین،از آنِ اوست! ای آن که گنجینه های آنچه ریز و درشت است،برای اوست! بدکاریِ من مانع نیکوکاری تو نمی شود.از تو می خواهم تا با من آن کنی که شایستۀ آنی،که تو اهل بخشش و کرم و گذشتی.پروردگارا! خداوندا! با من آن کن که سزاوار آنی،که تو بر عقوبت من قادری و من مستحقّ آنم و دلیل و عذری هم نزد تو ندارم.با همۀ گناهانم،نزد تو می آیم و به آنها اقرار می کنم تا از من در گذری و تو به آنها داناتر از منی.با هر گناهی که مرتکب شده ام و هر خطایی که بر دوش کشیده ام و هر زشتی ای که انجام داده ام،

ص:42

به سوی تو باز می گردم.پروردگارا! مرا ببخشا و رحم کن و از آنچه می دانی، در گذر.بی گمان،تو صاحب قدرت و بزرگی"».

او برخاست و وارد طواف شد.با برخاستن او ما نیز برخاستیم.فردا در همان وقت باز آمد.ما نیز چون گذشته برای آمدنش برخاستیم.میان ما نشست و نگاهی به راست و چپ افکند و فرمود:«زین العابدین علیه السلام در سجده اش در این جا (با دستش به حِجر [اسماعیل]،زیر ناودان اشاره کرد) چنین می گفت:"بندۀ ناچیزت،در آستان توست.بیچاره ات،در پیشگاه توست.از تو چیزی می خواهد که جز تو کسی بر آن توانا نیست"».

سپس به راست و چپ نگاه کرد و [از میان ما] نگاهی به محمّد بن قاسم علوی افکند و فرمود:«ای محمّد بن قاسم! اگر خدا بخواهد،تو بر خیر هستی»[و محمّد بن قاسم،معتقد به ولایت بود]. (1)

سپس برخاست و وارد طواف شد.هیچ یک از ما نبود،مگر آن که دعایی را که او خواند،در دل گرفت و به خاطر سپرد و فراموش کردیم که در بارۀ او گفتگو کنیم مگر در آخرین روز.

محمودی به ما گفت:ای گروه! آیا او را می شناسید؟

گفتیم:نه.

محمودی گفت:به خدا سوگند که او صاحب الزمان است!

گفتیم:ای ابو علی ! از کجا دانستی؟

او گفت که هفت سال است پروردگارش را خوانده و از او خواسته است تا صاحب الزمان علیه السلام را به او نشان دهد.

او (محمّد بن قاسم) می گوید:غروب روز عرفه،همین فرد را دیدم که دعایی

ص:43

می خواند که من آن را فرا گرفتم و از او در بارۀ نسبش پرسیدم.او فرمود که:«از مردم است.

گفتم:از کدام مردم؟از عرب ها یا عجم ها؟

فرمود:«از عرب ها».

گفتم:از کدام تیرۀ عرب؟

فرمود:«از شریف ترین آنها».

گفتم:آنان کیان اند؟

فرمود:«بنی هاشم».

گفتم:از کدام بنی هاشم؟

فرمود:«از آنان که برترین و برجسته ترین نسب را دارند».

گفتم:از کدامین؟

فرمود:«از آن که فرق سر [دشمن] را شکافت و [به محرومان] طعام خوراند و آن گاه که مردم در خواب بودند،در شب به نماز ایستاد».

من دانستم که او علوی است و به خاطر علوی بودنش به او علاقه پیدا کردم.

سپس او را در برابرم نیافتم و نفهمیدم چگونه به آسمان پر کشید یا در زمین فرو رفت.از مردمی که اطراف او بودند،پرسیدم:آیا این علوی را می شناسید؟گفتند:

آری،همه ساله با ما پیاده به حج می آید.

گفتم:سبحان اللّه! به خدا سوگند،نشانِ [پای] پیاده روی بر او را نمی بینم و سپس غمگین و دلگیر از فراق او به مزدلفه آمدم و آن شب را خوابیدم.در خواب،پیامبر خدا صلی الله علیه و آله را دیدم که فرمود:«ای محمّد! خواسته ات را دیدی؟».

گفتم:چه کسی،سَرور من؟!

فرمود:«آن را که غروب دیدی،صاحب الزمان تو بود».

پس چون این را از او شنیدیم،او را سرزنش کردیم که چرا ما را آگاه نکرد؟! و

ص:44

او گفت:تا این زمان که با ما سخن گفت،این مسئله را فراموش کرده بود.

شیخ صدوق می گوید:این حدیث را عمّار بن حسین بن اسحاق اسروشنی-که خدا از او خشنود باد-در کوهستان بوتک در سرزمین فرغانه (1)با سندی دیگر از ابو نعیم انصاری برایم نقل کرده است و نیز ابو بکر محمّد بن محمّد با سندش،مشابه همین حدیث را از ابو جعفر محمّد بن علی منقذی حسنی،روایت کرده است. (2)

784.ابو علی محمّد بن احمد محمودی (3)حکایت کرده است که:من بیست و اندی حج گزاردم و در همۀ آنها به پردۀ کعبه می آویختم و نزد حطیم و حجر الأسود و مقام ابراهیم می ایستادم و در این جاها بر دعا مداومت می ورزیدم و در موقف [عرفات و مشعر]، وقوف می کردم و دعای مهمّ من این بود که مولایم صاحب الزمان را-که درودهای خدا بر او باد-به من بنمایاند.

در یکی از سال ها،در مکّه توقّف کرده بودم تا چیزی را که نیاز داشتم،بخرم و غلامی همراهم بود که در دستش آبخوریِ درخشانی بود.من پول را به غلام دادم و آبخوری را از دستش گرفتم و او سرگرم چانه زدن و خرید شد و من ایستاده و منتظر بودم که کسی ردایم را کشید.رویم را به او چرخاندم و مردی را دیدم که چون به او نگریستم،از هیبتش به وحشت افتادم.به من فرمود:«آبخوری را می فروشی؟»و من [از ترس] نتوانستم پاسخ دهم و از جلوی چشمانم ناپدید شد و نتوانستم با دیدگانم او را دنبال کنم،و گمان بردم که مولایم است.روزی از روزها در باب صفا در مکّه نماز می خواندم.به سجده رفتم و آرنجم را در سینه ام جای دادم که کسی مرا با پا تکان داد.سر که برداشتم،به من فرمود:«شانه هایت را از سینه ات باز کن».

ص:45

چشم گشودم،دیدم همان مردی است که آبخوری را از من خواسته بود و چنان هیبتش مرا فرا گرفته بود که نتوانسته بودم او را دنبال کنم و از جلوی دیدگانم ناپدید شده بود.

و من بر امید و یقینم پابرجا بودم و مدّتی گذشت.من حج می گزاردم و دعا در موقف [عرفات و مشعر] را ادامه می دادم،تا این که در آخر سال،در پشت کعبه نشسته بودم و یمان بن فتح بن دینار و نیز محمّد بن قاسم علوی و علّان کلینی با من بودند و با هم گفتگو می کردیم که مردی را در طواف دیدم.با نگاه به او اشاره کردم و برخاستم و دوان دوان در پی او رفتم.او طواف کرد تا آن که به حِجر [اسماعیل] رسید.گدایی را دید که در حِجر،ایستاده است و مردم را به خدای عز و جل سوگند می دهد و گدایی می کند و می خواهد تا به او صدقه بدهند.آن مرد،سرک کشید و چون گدا را دید،خم شد و چیزی از زمین برداشت و آن را به گدا داد و گذشت.به سوی گدا راه کج کردم و از آنچه به او بخشیده بود،پرسیدم؛امّا او از آگاه کردنم خودداری کرد.من یک دینار به او دادم و گفتم:آنچه را در دست داری،به من نشان بده.دستش را باز کرد و [پول در دستش را] بیست دینار تخمین زدم،و یقین قلبی پیدا کردم که او مولای من است.

به همان جا که نشسته بودم،باز گشتم و چشمم به طواف بود تا آن گاه که آن مرد از طواف فارغ شد و به سوی ما آمد و بیم شدیدی ما را فرا گرفت و دیدگان همۀ ما سرگشته شدند و برایش برخاستیم و او نشست.به او گفتیم:کجایی هستی؟

فرمود:«عرب هستم».

گفتیم:از کدام تیره؟

فرمود:«از هاشمیان».

گفتیم:از کدام هاشمیان؟

فرمود:«بر شما مخفی نمی ماند،اگر خدای متعال بخواهد».

ص:46

سپس رو به محمّد بن قاسم کرد و فرمود:«ای محمّد! تو بر خیر هستی،إن شاء اللّه! آیا می دانید که زین العابدین علیه السلام پس از فراغت از نمازش،در سجدۀ شُکر چه می گفت؟».

گفتیم:نه.

فرمود:«می گفت:"ای بزرگوار! بینوای تو در حیاط خانۀ توست.ای بزرگوار ! فقیر تو به زیارتت آمده است.حقیر تو،بر درگاهت است،ای بزرگوار!"».

سپس از نزد ما رفت و ما ایستادیم و با هم گفتگو کردیم و [چیزها و افرادی را] به یاد آوردیم و اندیشیدیم و به جایی نرسیدیم [که او چه کسی بود].

فردای آن روز،او را دوباره در طواف دیدیم و چشمانمان به سوی او کشیده شد و هنگامی که از طوافش فارغ شد،به سوی ما آمد و نزد ما نشست و با ما مأنوس شد و سخن گفت و سپس فرمود:«آیا می دانید زین العابدین علیه السلام در دعای پس از نمازش چه می گفت؟».

گفتیم:به ما می آموزی؟

فرمود:«می گفت:"خدایا ! به آن اسمت که آسمان و زمین با آن برپاست،و به آن اسمت که متفرّق را گِرد می آوری و گِردآمده را متفرّق می کنی و به آن اسمت که میان حق و باطل فرق می نهی،و به آن اسمت که حجم دریاها و تعداد ریگ ها و وزن کوه ها را با آن می دانی،از تو می خواهم که برایم چنین و چنان کنی"».

و به من روی آورد تا به عرفات رفتیم و من دعایم را ادامه دادم و چون از آن کوچ کردیم و به سوی مزدلفه بیرون آمدیم و در مزدلفه خوابیدیم،پیامبر خدا صلی الله علیه و آله را در رؤیا دیدم.به من فرمود:«آیا به خواسته ات رسیدی؟».

گفتم:چه خواسته ای،ای پیامبر خدا؟!

فرمود:«آن مرد،صاحب امر توست»،و در این هنگام،یقین کردم. (1)

ص:47

785.یکی از اهالی مدائن برای احمد بن راشد چنین نقل کرده است که:با یکی از رفقایم به حج رفته بودم.به موقف [عرفات] که رسیدیم،جوانی را دیدیم که نشسته و پیراهن و ردایی بر تن و نعلین زردی به پا دارد.به نظرم پیراهن و ردایش،صد و پنجاه دیناری ارزش داشت؛ولی آثار سفر در او نبود.گدایی نزد ما آمد.او را رد کردیم.نزد آن جوان رفت.چیزی از روی زمین برداشت و به او داد.گدا او را دعای بسیار کرد.

جوان برخاست و از نظر ما ناپدید شد.ما نزد آن گدا رفتیم و گفتیم:پدر جان ! او به تو چه داد؟گدا یک ریگ طلای دندانه دندانه به ما نشان داد که بیست مثقالی وزن داشت.به رفیقم گفتم:سَرور ما کنار ماست و ما نمی دانیم! سپس در جستجوی ایشان رفتیم و تمام موقف را گشتیم؛امّا پیدایش نکردیم.از مکّیان و مدنیانی که پیرامونش بودند،سؤال کردیم.گفتند:او جوانی علوی است که هر سال،پیاده به حج می آید. (1)

رفت و مردم ایستادند و پشت سر او صف کشیدند و او بر امام علیه السلام نماز خواند و رفت تا داخل اتاقی شد که غیر از اتاقی بود که از درونش بیرون آمده بود.

ابو عبد اللّه همدانی می گوید:در مراغه،مردی تبریزی به نام ابراهیم بن محمّد تبریزی را دیدم که مانند همین حدیث را بدون هیچ تفاوتی،از احمد بن عبد اللّه هاشمی برایم گفت.

محمّد بن علی [راوی حدیث از ابو عبد اللّه همدانی] می گوید:از همدانی پرسیدم:پسری به قامت پسرانِ ده ساله یا [واقعاً] ده ساله؟؛زیرا روایت شده است که ولادت ایشان،سال 256 ق بوده است و غیبت [و وفات] امام عسکری علیه السلام سال 206 ق، (1)چهار سال پس از ولادت امام زمان علیه السلام بوده است؟همدانی گفت:نمی دانم.این گونه شنیده ام؛ولی پیرمردی از اهل همان شهر او-که فهمیدگی،روایت دانی و دانشی داشت-به من گفت:مقصود،این است که قامتش به پسران ده ساله می مانْد. (2)

نزدیک به آن بود.او از قول علی بن ابراهیم فدکی،از اودی (1)چنین گفت:من در حال طواف بودم و شش دور چرخیده بودم و می خواستم دور هفتم را آغاز کنم که حلقه ای در سمت راست کعبه،توجّهم را جلب کرد.جوانی نیکوروی و خوش بو و باهیبت که با وجود هیبتش،به مردم نزدیکی و انس می جست،و چون سخن گفت، نیکوتر از سخنش و شیرین تر از بیانش ندیدم و مجلسش نیکو بود.رفتم که با او سخن بگویم که مردم مرا باز داشتند.از یکی از آنها پرسیدم:این کیست؟گفت:

فرزند پیامبر خدا صلی الله علیه و آله است.در هر سال برای مردم ظاهر می شود و با خواصّ خود سخن می گوید و آنها نیز با او سخن می گویند.گفتم:کسی در طلب راه هدایت نزد تو آمده است.مرا هدایت کن.خداوند،هدایتت کند!

او چند سنگ ریزه به من داد و من روی چرخاندم که یکی از همنشینان او به من گفت:فرزند پیامبر خدا،به تو چه داد؟گفتم:سنگ ریزه.و چون دستم را گشودم، دیدم شمش طلاست.من رفتم،که دیدم او خود را به من رساند و فرمود:«حُجّت، بر تو ثابت و حق برایت آشکار شد و بصیرت یافتی.آیا مرا می شناسی؟».

گفتم:به خدا،نه!

فرمود:«من مهدی ام.من قائم روزگارم.من کسی هستم که زمانه را از عدالت پر می کنم،همان گونه که از ظلم و ستم پر شده است.زمین،از حجّت،تهی نمی مانَد و مردم،بیشتر از بنی اسرائیل،در سرگشتگی و دوری از حجّت نمی مانند و روزگارِ خروج و قیام من،ظاهر شده است و این،امانتی به گردن توست.آن را به برادران حقیقت مدارت بگو». (2)

ص:50

گریست و فرمود:«ای سَرور خاندان خود! به من آب بنوشان که من ره سپار به سوی خدایم هستم».کودک،کاسۀ جوشاندۀ کُندُر را به دست گرفت و لبانش را حرکت داد [و ذکری خواند] و آن را به امام علیه السلام نوشاند.هنگامی که امام علیه السلام آن را نوشید، فرمود:«مرا برای نماز آماده کنید».

پس دستمالی در دامنش نهاده شد و کودک،اعضای پدر را یک به یک وضو داد و بر سر و پاهایش مسح کشید.امام علیه السلام به او فرمود:«مژده بده-ای پسر عزیزم-که تو صاحب زمان هستی،تو مهدی هستی،تو حجّت خدا بر زمین هستی و تو فرزند من،و وصیّ من هستی و من پدر تو هستم و تو محمّد بن حسن بن علی بن محمّد بن علی بن موسی بن جعفر بن محمّد بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب هستی؛پیامبر خدا صلی الله علیه و آله پدر توست و تو خاتم اوصیا و امامان پاک و پاکیزه هستی.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بشارت تو را داده و او تو را نام و کنیه نهاده است.پدرم از پدران پاک و پاکیزه اش اینها را به من رسانده است.خداوند بر اهل بیت درود فرستد! خدای ما بی گمان ستوده و باشکوه است».امام عسکری علیه السلام در همین لحظه،از دنیا رفت.

درودهای خدا بر همۀ آنان باد! (1)

خُرده می گرفتم،تا آن که روزی در مجلس عمویم حسین، (1)حاضر شدم و خواستم در همین باره سخن بگویم که او گفت:پسر جان! من هم مانند تو سخن می گفتم تا آن که مرا برای فرمانداری قم فرا خواندند؛زیرا کار آن جا بر خلیفۀ عبّاسی [مقتدر] دشوار شده بود و اهالی آن جا با هر که از جانب حکومت به آن جا می رفت، می جنگیدند.پس به من لشکری دادند و من به سوی آن جا بیرون آمدم.

هنگامی که به منطقۀ طزر (2)رسیدم،برای شکار بیرون رفتم که شکاری از دستم گریخت.من در پی اش رفتم و آن قدر آن را دنبال کردم تا به رودی رسیدم.به آب زدم و هر چه پیش تر رفتم،رود،پهن تر می شد.در این حال بودم که سواری بر من وارد شد.او اسبی خاکستری زیر پا و عمامۀ خز سبزرنگی بر سر داشت،به گونه ای که جز چشمان او را نمی دیدم،و در پاهایش نیز دو کفش قرمز رنگ بود.به من فرمود:«ای حسین!»و نه به من فرمانی داد و نه مرا با کنیه خواند.

گفتم:چه می خواهی؟

فرمود:«چرا بر ناحیه[ی مقدّسه] خُرده می گیری و چرا خُمس دارایی ات را از یارانم باز می داری؟».

ص:53

من با آن که مردی آرام و نترس بودم،از او به لرزه افتادم و هیبتش در دلم افتاد و به او گفتم:سَرور من! آنچه بفرمایی،انجام می دهم.

فرمود:«هنگامی که به جایی که قصدش را داری،رسیدی و با رضایت به آن جا وارد شدی،خمس آنچه را به دست آوردی،به مستحقّ آن می رسانی».و من گفتم:

چشم،اطاعت می کنم.

او فرمود:«برو،خدا به همراهت!»،و افسار مرکبش را کج کرد و باز گشت.من نفهمیدم که از کدام راه رفت و سمت چپ و راست را در پی او جستجو کردم؛امّا بر من ناپیدا شد و ترسم افزون شد و باز گشتم و به سوی لشکرم آمدم و ماجرا را فراموش کردم.

هنگامی که به قم رسیدم،در اندیشۀ جنگ با آنان بودم؛امّا اهالی آن جا به سوی من آمدند و گفتند:ما با کسانی که به این جا می آمدند،به این خاطر می جنگیدیم که با ما هم عقیده نبودند؛امّا حال که تو آمده ای،اختلافی با هم نداریم. (1)به شهر،داخل شو و آن را هر گونه که می دانی،اداره کن.

من روزگاری در آن جا ماندم و اموالی بیشتر از آنچه تخمین می زدم،به دست آوردم.سپس فرماندهان،از من نزد خلیفه بدگویی و سخن چینی کردند و بر طولانی شدن مدّت اقامت [و حکومتم] و فراوانی اموالی که به دست آورده بودم،حسد بردند و برکنار شدم و به بغداد باز گشتم.ابتدا به سرای خلیفه رفتم و بر او سلام دادم و به خانه ام آمدم.در میان کسانی که نزد من آمدند،محمّد بن عثمان عَمری بود که از میان مردم گذشت و پیش آمد تا [کنار من نشست و] بر همان چیزی تکیه زد که من تکیه زده بودم.من از این کارش،به خشم آمدم؛ولی او همچنان نشسته بود و بر نمی خاست و مردم می آمدند و می رفتند و خشم من افزون می شد.هنگامی که

ص:54

مردم نیامدند و مجلس،خالی شد،به من نزدیک شد و گفت:میان من و تو رازی است،آن را بشنو.گفتم:بگو.گفت:صاحب اسب خاکستری می گوید:ما به آنچه وعده داده بودیم،وفا کردیم.

من ماجرا را به یاد آوردم و از آن بر خود لرزیدم و گفتم:چشم! اطاعت می کنم.

آن گاه برخاستم و دستش را گرفتم و خزانه ها را برایش گشودم و او پیوسته آنها را تخمیس می کرد [و یک پنجم را بر می داشت] تا آن که چیزی را تخمیس کرد که من از یاد برده بودم که آن را گرد آورده ام و رفت و من پس از آن،دیگر شک نکردم و یقین پیدا کردم.

و من (حسن ناصر الدوله) از هنگامی که این را از عمویم ابو عبد اللّه شنیده ام، شک هایی که به دلم می افتادند،از میان رفته اند. (1)

شلواری بود که آن را می بافت.از او در بارۀ خانه و ساکنان آن پرسیدیم.او گفت:

صاحبش در آن است و به خدا سوگند،به ما توجّهی نکرد و اهمیّتی به ما نداد.

همان گونه که به ما فرمان داده بود،به خانه هجوم بردیم.خانه ای نیکو بود و جلوی خانه،پرده ای بود که تا کنون بهتر و نوتر از آن ندیده بودم،گویی که به تازگی بافته بودند و کسی در خانه نبود.پرده را بالا زدیم؛خانه ای بزرگ و گویی دریایی از آب در آن بود و در انتهای خانه،حصیری بود که فهمیدیم روی آب است و روی آن،مردی در بهترین شکل و سیما به نماز ایستاده بود.او نه به ما توجّهی کرد و نه به چیزی از ابزار و اسباب ما.احمد بن عبد اللّه،جلوتر از ما رفت تا از اتاق بگذرد؛امّا در آب افتاد و در آستانه غرق شدن بود که من دستم را به سوی او دراز کردم و وی را نجات دادم و بیرونش آوردم و بیهوش افتاد و لختی گذشت و همراه دوم من، همین کار را کرد و او نیز به همان سرنوشت دچار شد و من مبهوت ماندم و به صاحب خانه گفتم:من نزد خداوند و به نزد تو عذر تقصیر می آورم که به خدا سوگند نمی دانستم ماجرا چیست،و به سوی چه کسی می آیم و من به سوی خدا توبه می کنم؛امّا او به آنچه گفتیم توجّهی نشان نداد و از نمازش باز نایستاد و همین ما را ترساند و از آن جا بازگشتیم و معتضد،انتظار ما را می کشید و پیش تر به حاجبان و نگهبانان گفته بود که ما را در هر زمان که رسیدیم،بر او وارد کنند.ما در شب رسیدیم.ما را نزد او بردند و او از ما ماجرا را پرسید و ما آنچه را دیده بودیم،برایش باز گفتیم.

او گفت:وای بر شما! آیا پیش از من کسی شما را دیده است و از شما خبری به کسی درز کرده یا چیزی گفته اید؟گفتیم:نه.گفت:من فرزند جدّم نیستم، و شدیدترین سوگندها را یاد کرد که اگر خبر این ماجرا به کسی برسد،گردن های ما سه نفر را می زند و ما جرئت نکردیم که این ماجرا را بگوییم،مگر پس از

ص:56

مرگش. (1)

بارۀ موضوعی بپرسم.البتّه من در بارۀ آنچه می خواهم بپرسم،شک ندارم؛زیرا اعتقاد دینی ام این است که زمین از حجّت،خالی نمی ماند،مگر آن گاه که چهل روز به قیامت مانده باشد و چون آن روز بشود،حجّت برداشته و درِ توبه بسته می شود و آن گاه،ایمان کسانی که پیش تر ایمان نیاورده یا خیری در ایمان آوردن خود به دست نیاورده اند، (1)سودشان نمی بخشد.اینان،بدترین هایی از خلق خداوند عز و جل هستند و قیامت در زمان همین افراد برپا می شود؛ (2)بلکه دوست دارم بر یقینم افزوده شود.ابراهیم علیه السلام نیز از پروردگارش عز و جل خواست که به او نشان دهد چگونه مردگان را زنده می کند و خدا فرمود:«مگر ایمان نداری؟.گفت:چرا؛امّا برای این که دلم آرام گیرد». (3)

ابو علی احمد بن اسحاق هم به من گفت که:از ابو الحسن (امام هادی علیه السلام ) پرسیدم:با چه کسی مرتبط باشم،یا از چه کسی فرا گیرم؟ (4)و سخن چه کسی را بپذیرم؟

به او (ابوعلی) فرمود:«عَمری،مورد وثوق من است.پس آنچه او از جانب من به تو رساند،از من رسانده است و آنچه از قول من به تو گفت،از قول من گفته است.بنا بر این،از او حرف شنوی و اطاعت کن؛زیرا او مورد وثوق و امین است».

همچنین ابو علی به من گفت که همین سؤال را از ابو محمّد (امام عسکری علیه السلام ) کرده و ایشان به او فرموده است:«عَمری و پسرش مورد وثوق اند.پس هر چه از جانب من به تو برسانند،از جانب من رسانده اند و آنچه به تو بگویند،از جانب

ص:59

من می گویند.بنا بر این،از آن دو،حرف شنوی و اطاعت کن؛چرا که هر دو موثّق و امین اند».

این فرمایش دو امامِ پیشین در بارۀ توست.ابو عمرو،به سجده افتاد و گریست.

سپس گفت:بگو چه می خواهی؟گفتم:آیا تو جانشین بعد از ابو محمّد علیه السلام را دیده ای؟گفت:آری،به خدا! گردنش چنین بود و با دست خود نشان داد.

به او گفتم:یک سؤال دیگر مانده است.گفت:بگو.گفتم:نام؟گفت:پرسیدن آن بر شما حرام شده است.من این را از پیش خود نمی گویم.من حق ندارم حلال و حرام تعیین کنم؛بلکه این فرمایش خود ایشان است؛زیرا حکومت این طور فکر می کند که ابو محمّد علیه السلام درگذشته و فرزندی از خود به جا نگذاشته و میراثش را تقسیم کرده و آن را کسی برداشته که در آن،حقّی نداشته است. (1)این هم خانواده اش که در به در شده اند و هیچ کس جرئت نمی کند با آنها دیدار کند،یا به آنها چیزی بدهد.نام که مطرح شود،تعقیب هم مطرح می شود.پس،از خدا بترسید و از [پرداختن به] این موضوع،خودداری کنید.

کلینی-که رحمت خدا بر او باد-گفت:شیخی از اصحاب ما که نامش را فراموش کرده ام،به من گفت که:نزد احمد بن اسحاق از ابو عمرو همین سؤال شد و او همین پاسخ را داد. (2)

794.عبد اللّه بن جعفر حمیری بازگو کرده است که:با احمد بن اسحاق،نزد عَمری-که خدا از او خشنود باد-بودم.به عمری گفتم:من از تو،سؤالی دارم که همانند سخن خدای متعال در داستان ابراهیم علیه السلام:«آیا ایمان نیاورده ای؟گفت:چرا؛امّا برای

ص:60

اطمینان قلب می پرسم» (1)[برای اطمینان خاطرم] است.آیا صاحب الأمر را دیده ای؟

احمد بن اسحاق به من گفت:«آری و گردنش مانند این است»و با هر دو دستش به گردنش اشاره کرد.

گفتم:نامش چیست؟گفت:مبادا که از این جستجو کنی،که نزد این گروه (حاکم و ستمکار) چنین است که این نسل [امامان علیهم السلام ] منقطع شده است. (2)

795.عبد اللّه بن جعفر در نقلی دیگر حکایت نموده است که:در یکی از سال های پس از درگذشت امام عسکری علیه السلام حج گزاردیم و در مدینة السلام (بغداد) بر احمد بن اسحاق [اشعری] وارد شدم و ابو عمرو [عثمان بن سعید،نایب اوّل امام زمان علیه السلام ] را نزد او دیدم و به احمد بن اسحاق اشاره کردم و گفتم:«این پیر بزرگوار که نزد ما مورد اعتماد و رضایت است،در بارۀ تو فلان چیز و فلان چیز را گفته است»و آنچه را گفته بود،برایش گفتم؛یعنی آنچه از فضیلت ابو عمرو و جایگاهش برای ما گفته بود،و گفتم:تو اکنون از کسانی هستی که در سخن و راستگویی اش تردیدی نیست.

پس به حقّ خداوند و به حقّ دو امامی که تو را مورد اعتماد دانسته اند،آیا فرزند امام عسکری علیه السلام را-که صاحب الزمان علیه السلام است-دیده ای؟

او گریست و سپس گفت:به شرط آن که تا زنده ام،به کسی نگویی! گفتم:باشد.

گفت:او را دیدم که گردنش این قدر بود و می خواست نشان دهد که گردن سالم، قوی،کامل و زیبایی دارد.گفتم:نام او؟گفت:از این نهی شده اید. (3)

796.حمدان قلانسی (4)می گوید که:به عَمری گفتم:امام عسکری علیه السلام در گذشت.او گفت:در

ص:61

گذشت؛امّا میان شما کسی را به جای نهاد که گردنش مانند این است.و با دستش اشاره کرد. (1)

ر.ک:ج3 ص 309 (بخش چهارم/فصل سوم/عثمان بن سعید).

بود-رفتم.هنگامی که به مسجد [غدیر] وارد شدم،نماز خواندم و گونه به خاک ساییدم و در دعا کوشیدم و با خدا به خاطر آنان (خاندان امام عسکری علیه السلام ) راز و نیاز کردم،و به قصد عسفان (آبادی ای میان جُحفه و مکّه) بیرون آمدم و پیوسته رفتم تا به مکّه وارد شدم و چند روزی آن جا ماندم و به طواف کعبه می رفتم و [در مسجد الحرام] اعتکاف کردم.

شبی در طواف بودم که متوجّه جوانی نیکوروی و خوش بو شدم که با وقار راه می رفت و گرد کعبه طواف می کرد.دلم به او مایل شد و به سوی او رفتم و خود را به او نزدیک کردم.به من گفت:«اهل کجایی؟».

گفتم:از عراقم.

به من گفت:«از کدام منطقۀ عراق؟».

گفتم:از اهواز.

به من گفت:«ابن خصیب (1)را در آن جا می شناسی؟».

گفتم:خدا رحمتش کند! دعوت حق را لبیک گفت.

گفت:«خدا رحمتش کند! چه شبش طولانی و عبادتش فراوان و اشکش ریزان بود.آیا علی بن ابراهیم بن مازیار را می شناسی؟».

گفتم:من علی بن ابراهیم هستم.

گفت:«درود بر تو،ای ابو الحسن! با نشانی که میان تو و ابو محمّد (امام عسکری علیه السلام ) بود،چه کردی؟».

گفتم:همراهم است.

گفت:«آن را بیرون بیاور»و من دست به جیبم بردم و آن را بیرون آوردم،و هنگامی که آن را دید،نتوانست جلوی اشک ریختنش را بگیرد و با صدای بلند

ص:63

گریست تا آن جا که لباس هایش تَر شد.

سپس گفت:«ای ابن مازیار! اکنون به تو اذن داده شد.به اقامتگاهت برو و آماده باش و چون شب،ردایش را بر همه پوشاند و تاریکی اش،مردم را فرا گرفت،به درّۀ بنی عامر برو که مرا آن جا خواهی دید».

من به خانه ام رفتم و چون احساس کردم وقتش رسیده است،اثاثیّه ام را مرتّب کردم و مَرکبم را پیش آوردم و آن را روی او خوب بستم و حرکتش دادم و بر پشتش سوار شدم و به شتاب آمدم تا وارد درّه شدم که دیدم آن جوان ایستاده است و ندا می دهد:«ای ابو الحسن! به سوی من بیا».من پیوسته به سوی او رفتم و چون نزدیکش شدم،پیش از من سلام کرد و به من گفت:«ای برادر! با ما بیا»و همواره با من سخن می گفت و من با او سخن می گفتم تا آن که کوه های عرفات را پشت سر گذاردیم و به کوه های مِنا رسیدیم و سپیدۀ کاذب و اوّل صبح دمیده بود که از کوه های طائف گذشتیم،و هنگامی که به آن جا رسیدیم،به من فرمان داد که فرود آیم و به من گفت:«فرود آی و نماز شب بخوان»،و من خواندم،و به من فرمان داد که نماز وتر بخوانم و من خواندم و این،بهره ای از او بود.سپس مرا به سجده و تعقیبات نماز فرمان داد و سپس نمازش را به پایان بُرد و سوار مَرکبش شد و مرا نیز به سوار شدن فرمان داد و حرکت کرد و من نیز با او حرکت کردم،تا آن که به بلندیِ طائف رسید و گفت:«آیا چیزی می بینی؟».

گفتم:آری.تودۀ ریگی می بینم که چادری مویین روی آن است و از خانه،نور، ساطع می گردد.هنگامی که آن را دیدم،دلم صاف شد و به من گفت:«به آرزویت رسیدی؛مبارکت باشد!».

سپس گفت:«ای برادر! با من بیا»و من همراه او رفتم تا از بلندی،سرازیر شد و به پایین آن رسید و گفت:«فرود بیا که این جا هر سرکشی،رام و هر جبّاری،فروتن می شود»و گفت:«افسار شتر را رها کن».

ص:64

گفتم:آن را به که بسپارم؟گفت:«[این جا] حرم قائم علیه السلام است و جز مؤمن،به آن وارد نمی شود و از آن جز مؤمن،بیرون نمی آید».

من افسار مَرکبم را رها کردم و آن مرد حرکت کرد و من نیز با او رفتم تا آن که به درِ خیمه رسید و پیش از من داخل شد و به من امر کرد که بِایستم تا به سوی من بیاید.سپس به من گفت:«به سلامت و مبارکی وارد شو».من داخل شدم.او نشسته بود.پارچه ای راه راه روی دوش خود انداخته و پارچه ای دیگر را به کمر بسته بود و پارچه ای مانند بابونه (1)و به رنگ ارغوانی-که خیس و آزرده از هوا [غبار گرفته]- می نمود.مانند شاخۀ بیدمشک یا شاخۀ ریحان،باگذشت،باسخاوت،باتقوای پاکیزه،نه خیلی دراز و نه خیلی کوتاه؛بلکه چهارشانه.سرش گرد،پیشانی اش بلند، ابروهایش نازک و کشیده،بینی اش کشیده و میانش خمیده،گونه هایش نرم و صاف، و روی گونۀ راستش،خالی مانند خرده های مشک روی تکّه های عنبر است.

هنگامی که او را دیدم،ابتدا سلام کردم و او بهتر از سلام من،جوابم را داد و با من گفتگو کرد و در بارۀ عراقیان از من پرسید.گفتم:ای سَرور من! جامۀ خواری به تن کرده اند و میان قوم [بنی عبّاس] ذلیل اند.

به من فرمود:«ای پسر مهزیار! شما بر آن قوم،چیره و حاکم خواهید شد،همان گونه که آنان بر شما حاکم شدند و آنان در روزگار حکومت شما،خوار خواهند بود».

گفتم:سَرور من! از وطنم دور و طلبم دراز گشته است.

فرمود:«ای پسر مهزیار! پدرم،حسن عسکری علیه السلام با من عهد کرده که مجاور گروهی نشوم که خداوند بر آنان خشم گرفته و لعنتشان کرده است و رسوای دنیا و آخرت اند و عذابی دردناک دارند،و به من امر کرد که جز در کوه های دشوارگذر و

ص:65

سرزمین های بی ساکن،خانه نگیرم،و به خدا سوگند که مولایتان [امام حسن عسکری]،تقیّه را آشکار و به من واگذار کرد و من تا روزی که به من اجازۀ خروج و قیام داده شود،در تقیّه هستم!».

گفتم:ای سَرور من! این امر قیام،کِی حاصل می شود؟

فرمود:«هنگامی که میان شما و راه کعبه،مانع شوند و خورشید و ماه،گِرد هم آیند و ستارگان و سیارگان به گِرد آن دو بچرخند».

گفتم:این کِی می شود،ای فرزند پیامبر خدا؟

به من فرمود:«در سال فلان و فلان،جنبندۀ زمین از میان صفا و مروه بیرون می آید و عصای موسی و انگشتر (مُهر) سلیمان را به همراه دارد و مردم را به سوی محشر می راند».

من چند روزی نزد او ماندم و پس از آن که همۀ سؤال هایم را پرسیدم،به من اجازۀ بیرون آمدن داد و به سوی خانه ام بیرون آمدم.به خدا سوگند از مکّه به کوفه آمدم،در حالی که غلامی به همراهم بود و خدمتم می کرد و جز نیکی ندیدم.

خداوند بر محمّد و خاندانش درود و سلامی فراوان بفرستد! (1)

798.علی بن ابراهیم بن مهزیار می گوید که:در بسترم خفته بودم که در عالم رؤیا دیدم کسی می گوید:به حج برو که صاحب زمانت را می بینی.

من بیدار شدم و شاد و خوش حال بودم و همواره نماز می خواندم تا سپیده دمید و از نمازم فارغ شدم و بیرون آمدم و از حاجیان جویا شدم.گروهی را یافتم که می خواستند به حج بروند.به اوّلین دسته پیوستم و همراه آنان بودم تا آنها بیرون آمدند و من نیز به سوی کوفه بیرون آمدم.هنگامی که به کوفه رسیدم،از مرکبم پیاده شدم و وسایلم را به برادران مورد اعتمادم سپردم و بیرون آمدم و از خاندان امام

ص:66

عسکری علیه السلام پرس و جو کردم؛ولی هر چه بیشتر گشتم،کمتر یافتم.

با اوّلین گروه،عازم مدینه شدم و چون وارد آن جا شدم،بی درنگ از مرکبم فرود آمدم و وسایلم را به برادران مورد اعتمادم سپردم و در طلب خبر و اثری [از خاندان امام عسکری علیه السلام ] روان شدم؛امّا نه خبری شنیدم و نه اثری یافتم.پیوسته در این حال بودم که دسته ای از مردم راهی مکّه شدند و من نیز همراه آنان بیرون آمدم و به مکّه رسیدم و فرود آمدم و از جایم که مطمئن شدم،بیرون آمدم و از خاندان امام عسکری علیه السلام جویا شدم؛ولی خبری نشنیدم و اثری نیافتم.

میان یأس و امید و در اندیشۀ کار و خرده گیری بر خودم بودم و چون شب شده بود،گفتم:منتظر می مانم گرد کعبه خلوت شود تا طواف کنم و از خدای عز و جل بخواهم که آرزویم را به من بشناساند.در همین حال بودم که گرد کعبه خلوت شد و چون به طواف برخاستم،جوانی نمکین روی و خوش بوی را دیدم که پارچه ای به کمر بسته و پارچه ای دیگر را بر دوش انداخته و آن را دور گردنش پیچانده است.هیبتش مرا ترساند.به من توجّه کرد و گفت:«اهل کجایی؟».

گفتم:از اهوازم.

گفت:«آیا ابن خصیب را در آن جا می شناسی؟».

گفتم:خداوند،رحمتش کند! دعوت حق را اجابت کرد.

گفت:«خداوند،رحمتش کند! روزها را روزه می گرفت،شب ها را به عبادت می ایستاد،قرآن تلاوت می کرد و به ما دوستی می ورزید»و گفت:«آیا علی بن ابراهیم بن مهزیار را در آن جا می شناسی؟».

گفتم:من خودم علی هستم.

گفت:«خوش آمدی،ای ابو الحسن! آیا دو صریح را می شناسی؟».

گفتم:آری.

گفت:«آن دو کیست اند؟».

ص:67

گفتم:محمّد و موسی.

آن گاه گفت:«با نشان میان خود و ابو محمّد (امام عسکری علیه السلام ) چه کردی؟».

گفتم:همراهم است.

گفت:«آن را برایم بیرون بیاور».

انگشتری (مُهری) نیکو را که روی نگینش،محمّد و علی نوشته بود،برایش بیرون آوردم و هنگامی که آن را دید،فراوان گریست و ناله سر داد و برای مدّتی دراز اشک ریخت،در حالی که می گفت:«خداوند،رحمتت کند،ای ابو محمّد علیه السلام ! امام عادل بودی.فرزند امامان و پدر امام بودی.خداوند،تو را همراه پدرانت در بهشت برین جای دهد!».

سپس گفت:«ای ابو الحسن! به اقامتگاهت برو و وسایل خود را به اندازۀ کفایتت آماده کن تا یک سوم شب برود و دو سوم شب بماند.آن گاه به ما ملحق شو که به آرزویت می رسی،إن شاء اللّه».

من به سوی اقامتگاهم رفتم و در اندیشه بودم تا این که وقت فرا رسید.به اقامتگاهم رسیدم و وسایلم را مرتّب کردم و مَرکبم را پیش آوردم و آنها را روی آن نهادم و بر پشتش سوار شدم تا به درّه رسیدم،که دیدم آن جوان آن جاست و می گوید:«خوش آمدی،ای ابو الحسن! خوشا به حالت که به تو اذن [ملاقات] داده شد».او حرکت کرد و من نیز همراهی اش کردم و مرا از عرفات و مِنا گذراند تا به پایین قلّۀ کوه طائف رسیدم.او به من گفت:«ای ابو الحسن! فرود آی و آمادۀ نماز [شب] شو»،و خود پیاده شد [و نماز خواند] و هر دو از نماز فارغ شدیم.

سپس به من گفت:«نماز صبح را بخوان و کوتاه کن».من نماز را کوتاه خواندم و سلام دادم.او گونه به خاک سایید و سپس سوار شد و مرا نیز به سوار شدن فرمان داد،و من سوار شدم.او حرکت کرد و من نیز با او حرکت کردم تا به قلّه رسید و گفت:«ببین چیزی دیده می شود؟».

ص:68

من نگریستم و بُقعه ای پاکیزه و سبز و خرّم دیدم.گفتم:سَرور من! بُقعه ای پاکیزه و سبز و خرّم می بینم.به من گفت:«آیا در بالای آن چیزی می بینی؟».

نگریستم و تودۀ ریگی بالای خانه ای مویین دیدم که می درخشید.

به من گفت:«آیا چیزی دیدی؟».

گفتم:فلان چیز و فلان چیز را می بینم.

به من گفت:«ای فرزند مهزیار! خوشا به حالت و چشمت روشن که آن جا، آرزوی هر آرزومندی است!».

سپس به من گفت:«با ما بیا»،و حرکت کرد و من نیز رفتم تا به پایین قُلّه رسید و سپس گفت:«فرود آی که این جا،هر دشواری برایت آسان و هموار می شود»و فرود آمد.من نیز فرود آمدم تا آن که به من گفت:«ای فرزند مهزیار ! افسار مرکب را رها کن».

گفتم:آن را به که بسپارم؟کسی این جا نیست!

گفت:«این جا حرم امنی است که جز ولی [خدا] به آن وارد نمی شود و جز ولی [خدا] از آن خارج نمی شود».

من مَرکب را رها کردم و او حرکت کرد و من نیز حرکت کردم و چون به خیمه نزدیک شد،جلوتر از من رفت و به من گفت:«همین جا بِایست تا به تو اجازه[ی ورود] داده شود»،و اندکی طول نکشید که به سوی من بیرون آمد،در حالی که می گفت:«خوشا به حال تو! به مرادت رسیدی».

من بر ایشان-که درودهای خدا بر او باد-وارد شدم.او بر نمدی که رویش پوست چرم قرمزی انداخته بودند،نشسته و به بالشی چرمین تکیه داده بود.بر او سلام دادم و پاسخ سلامم را داد.به او نگریستم،چهره اش مانند پارۀ ماه بود.نادان و سبک سر نمی نمود و نه خیلی بلند بود و نه خیلی کوتاه.قامتش کشیده،پیشانی اش تخت و بلند،ابروهایش باریک و کشیده،چشمانش سیاه،بینی اش کشیده و میانش

ص:69

خمیده،گونه هایش نرم و هموار،و بر گونۀ راستش،یک خال بود.

هنگامی که او را دیدم،از صفت و حُسن او،عقل از سرم پرید.پس به من فرمود:

«ای فرزند مهزیار! برادرانت را در عراق به چه حال گذاشتی؟».

گفتم:در زندگی ای سخت و ناگوار! شمشیرهای بنی شیصبان،پی در پی بر آنها فرود آمده است.

فرمود:«خدا آنها را بکُشد! چگونه از حق،به جایی دیگر روی می کنند؟! گویی آنها را می بینم که در خانه هایشان کشته شده و فرمان [عذاب] الهی،شب و روز آنها را در بر گرفته است».

گفتم:ای فرزند پیامبر خدا! این،کِی رخ می دهد؟

فرمود:«هنگامی که میان شما و راه کعبه به وسیلۀ گروه هایی که بهره ای [از دین] ندارند و خدا و پیامبرش از آنان بیزارند،مانع ایجاد گردد و سرخی،سه بار در آسمان پدیدار شود که سه ستون نقره فام در آن می درخشد.و سروسی از ارمنستان و آذربایجان خروج می کند و به عزم کوه سیاه در پشت ری-که به کوه سرخ چسبیده و به کوه های طالقان متّصل است-،می آید و میان او و مروزی،جنگی خانمان سوز رخ می دهد که خردسال،در آن،پیر و پیر،فرتوت می شود و کشتار میان آنان بالا می گیرد.آن هنگام،منتظر خروج او به سوی بغداد باشید و در آن درنگ نمی کند تا به باهات و سپس به شهر واسط در عراق برسد.در آن جا یک سال یا کمتر می ماند و سپس به سوی کوفه بیرون می رود و میان آنها،جنگی از نجف تا حیره و غری (مزار شریف امام علی علیه السلام ) در می گیرد که از شدّتش،عقل ها از سرها می روند و آن،هنگام نابودی هر دو گروه است و خداوند،باقی ماندگانش را درو می کند».

سپس سخن خدای متعال را قرائت کرد:«به نام خداوند بخشندۀ بخشایشگر.

امر ما شب یا روز به آنها رسید و ما آن را چنان درو کردیم که گویی دیروز،وجود

ص:70

نداشته است». (1)

گفتم:ای سَرور من! فرزند پیامبر خدا! امر خداوند چیست؟

فرمود:«ما امر خداوند و سربازان او هستیم».

گفتم:سَرور من! فرزند پیامبر خدا! وقت آن رسیده است؟

فرمود:««رستاخیز،نزدیک شد و ماه بشکافت» (2)». (3)

799.علی بن ابراهیم بن مهزیار اهوازی در حکایتی دیگر گفته است که:در یکی از سال ها به قصد حج،بیرون آمدم و وارد مدینه شدم و چند روزی در آن جا ماندم و از صاحب الزمان علیه السلام پرس وجو کردم؛ولی خبری از او نیافتم و چشمم به زیارتش روشن نشد.

به شدّت اندوهگین شدم و ترسیدم که به آرزویم،یعنی رسیدن به صاحب الزمان علیه السلام نرسم.بیرون آمدم تا به مکّه رسیدم.حجّم را به پایان بردم و هفت عمره گزاردم و در تمام آنها در پی مطلوب خود بودم.[روزی] به فکر فرو رفته بودم که در کعبه برایم گشوده شد و انسانی دیدم به سان شاخۀ خوش بوی بیدمشک،که پارچه ای به کمر بسته و پارچه ای به دوش انداخته و دنبالۀ پارچه را باز کرده و به دور گردنش انداخته بود.دلم شاد شد و بی درنگ به سویش رفتم.به طرف من برگشت و گفت:«اهل کجا هستی؟».

گفتم:عراق.

گفت:«از کجای عراق؟».

گفتم:از اهواز.

گفت:«آیا خصیبی را می شناسی».

گفتم:آری.

ص:71

گفت:«خدا رحمتش کند! چه شب های طولانی و چه پاداش فراوان و چه اشک های ریزانی داشت!».

گفت:«فرزند مهزیار،چه؟».

گفتم:خودم هستم.

گفت:«خداوند،زنده و سلامتت بدارد،ای ابو الحسن!».

سپس با من دست داد و روبوسی کرد و گفت:«ای ابو الحسن! با نشان میان خودت و ابو محمّد (امام عسکری علیه السلام )-که خداوند،رویش را خرّم بدارد و در گذشت-،چه کردی؟».

گفتم:همراهم است.و دستم را به جیبم فرو بردم و انگشتری (مُهری) را که بر روی [نگین] آن نام محمّد و علی نقش بسته بود،بیرون آوردم.هنگامی که آن را خواند،چنان اشک ریخت که دستمال کهنۀ روی دستش تر شد و گفت:«ای ابو محمّد ! خدا تو را رحمت کند که زیور امّت بودی و خداوند،تو را با امامت گرامی داشت و تاج علم و دانایی را بر سرت نهاد! ما نیز به سوی تو ره سپاریم».

سپس با من [دوباره] دست داد و روبوسی کرد و آن گاه گفت:«ای ابو الحسن ! چه می خواهی؟».

گفتم:امامِ در پس پرده رفته و پنهان شده از عالَم را.

گفت:«او از شما پنهان نگشته است؛بلکه کارهای بد خودتان،او را از دسترس شما پنهان کرده است.برخیز و به جایگاهت برو و آمادۀ دیدارش باش.هنگامی که ستارۀ جوزا (1)پایین آمد و ستارگان آسمان،پدیدار و درخشان شدند،من میان رکن حجر الأسود و کوه صفا منتظر تو خواهم بود».

ص:72

دلم آرام گرفت و یقین کردم که خداوند به من تفضّل کرده است و پیوسته منتظر رسیدن وقت بودم،تا این که فرا رسید.به سوی مَرکبم رفتم و وسایلم را مرتّب کردم و بر پشتش نشستم که دیدم همراهم ندا می دهد:«نزد من بیا،ابو الحسن!»و من بیرون آمدم و خود را به او رساندم و سلامم داد و گفت:«با من حرکت کن،ای برادر!»و پیوسته از درّه ای فرود می آمد و از قلّۀ کوهی بالا می رفت تا ما را به [کوه] طائف رساند و گفت:«ای ابو الحسن ! با ما فرود بیا تا باقی ماندۀ نماز شب را بخوانیم».

من فرود آمدم و دو رکعت نماز صبح را با ما خواند.گفتم:پس دو رکعت اوّل [که نافلۀ صبح است] چه؟

گفت:«آن دو رکعت،جزو نماز شب است [و می توان با آن خواند] و با همان دو رکعت،نماز شب فرد [و سیزده رکعت] می شود،و قنوت در هر نمازی جایز است».

و گفت:«با من حرکت کن،ای برادر!»و همواره مرا از درّه ای پایین می بُرد و از قلّۀ کوهی بالا می آورد تا به درّۀ بزرگی مانند کافور [خوش بو] رسیدیم.چشم دوختم، خانه ای مویین دیدم که می درخشید.گفت:«ببین.چیزی می بینی؟».

گفتم:خانه ای مویین می بینم.

گفت:«همان آرزوی توست»،و از درّه سرازیر شد و من هم در پی او رفتم تا آن که به میان درّه رسیدیم.او از مرکبش پیاده شد و رهایش کرد و من نیز از مرکبم پیاده شدم و به من گفت:«رهایش کن».

گفتم:اگر گم شود،چه؟

گفت:«این،وادی ای است که جز مؤمن به آن وارد نمی شود و جز مؤمن از آن بیرون نمی رود».

آن گاه بر من پیشی جُست و به خیمه وارد شد و به شتاب به سوی من بیرون آمد و گفت:«بشارت بده که به تو اجازۀ ورود داده شد».

ص:73

من وارد شدم.خانه ای بود که نور از کناره هایش ساطع بود.بر امام به نامَش سلام دادم.به من فرمود:«ای ابو الحسن ! ما [پیوسته] شبانه روز،منتظر دیدارت بودیم.چرا دیر کردی؟».

گفتم:ای سَرور من! تا کنون کسی را نیافته بودم که راه نمایی ام کند.

به من فرمود:«هیچ کس را نیافتی که راه نمایی ات کند؟».

سپس با انگشتش بر زمین خطّی کشید و آن گاه فرمود:«نه [این گونه نیست]؛امّا شما دارایی هایتان را فراوان کردید و بر مؤمنان ناتوان،زورگویی کردید یا زور گفتید و پیوندهای خویشاوندی میان خودتان را گسستید [که از دیدار ما محروم شدید].

اکنون چه عذری دارید؟».

گفتم:توبه،توبه! گذشت،گذشت ! یا قبول عذر،قبول عذر!

سپس فرمود:«ای پسر مهزیار! اگر استغفار برخی از شما برای برخی دیگر نبود، هر کس بر زمین بود،هلاک شده بود،مگر خواصّ شیعه که گفتارشان به کردارشان شبیه است». (1)

نمی گفته جز آن که او را باز می داشته است تا آن که پیرمردی از بنی هاشم به نام یحیی بن محمّد عریضی را می بیند که به او می گوید:آن که در طلبش هستی،در صریا [محلّه ای نزدیک مدینه] است.به صریا رفتم و به دهلیزی آبپاشی شده وارد شدم و خود را روی سکّویی انداختم.غلامی سیاه [از خانه] به سوی من بیرون آمد و مرا از ماندن منع کرد و راند و گفت:از این جا برخیز و برو.من گفتم:چنین نمی کنم.او به درون خانه رفت و سپس به سوی من بیرون آمد و گفت:داخل شو.

داخل شدم.مولایم را دیدم که میان خانه نشسته است.هنگامی که مرا دید،با نامی صدایم زد که جز خانواده ام در کابل،آن را نمی دانستند و چیزهایی را برایم مقرّر کرد [که به من داده شود].به ایشان گفتم:خرجی ام از میان رفته است.بفرمایید چیزی به من بدهند.به من فرمود:«هان که آن حتماً به خاطر دروغت می رود!»و به من خرجی ای عطا کرد و خرجیِ همراه خودم [که به دروغ گفته بودم از میان رفته است]،گم شد و آنچه به من عطا فرموده بود،سالم ماند؛امّا سال دوم که باز گشتم، کسی را در آن خانه ندیدم. (1)

ر.ک:ص 33 (ابو سعید).

می فرمود:«مجموع مال،این قدر است و این مقدار دینار،از آنِ فلانی و این مقدار، از آنِ دیگری است»و همین گونه همۀ نام ها را می گفت و حتّی نقش هر مُهری را بیان می فرمود.

جعفر گفت:دروغ می گویید! به برادرم چیزی می بندید که آن را نمی کرد.این علم غیب است و جز خداوند،آن را نمی داند.هنگامی که آن گروه،سخن جعفر را شنیدند،به یکدیگر نگریستند و جعفر به آنها گفت:این مال را برای من بیاورید.آنها گفتند:ما گروهی اجیر و وکیل صاحبان این اموال هستیم و آن را جز با نشانه هایی که از سَرورمان امام عسکری علیه السلام می شناسیم،به کسی نمی دهیم.اگر تو امام هستی، برایمان برهان بیاور،وگر نه آنها را به صاحبانشان باز می گردانیم تا خود،هر چه می خواهند،بکنند.

جعفر،بر خلیفۀ عبّاسی-که در سامرّا بود-،وارد شد و اقامۀ دعوا و شکایت کرد.هنگامی که آن نمایندگان را احضار کردند،خلیفه گفت:این مال را برای جعفر بیاورید.گفتند:خداوند،امیر مؤمنان را به صلاح آورد! ما گروهی اجیر و وکیل صاحبان این اموال هستیم و امانتِ سپرده شده،از آنِ گروهی از مردم است که به ما دستور داده اند آنها را جز به نشان و دلیلی که رسم و عادت میان ما و امام عسکری بوده است،به کسی تحویل ندهیم.خلیفه گفت:نشانی که با حسن عسکری بوده است،چیست؟

نمایندگان گفتند:برای ما مقدار و چگونگیِ دینارها و نیز صاحبان آنها و اموال را بیان می کرد و چون چنین می نمود،ما اموال را به او می سپردیم و بارها بر او وارد شدیم و این،نشان میان ما و او و دلیل ما بود.حال که درگذشته است،اگر این مرد، صاحب این امر است،باید همان دلیلی را که برادرش برای ما اقامه می کرد،برای ما اقامه کند،وگر نه آنها را به صاحبانشان باز می گردانیم.

جعفر گفت:ای امیر مؤمنان ! اینها گروهی دروغگویند و بر برادرم دروغ

ص:77

می بندند.این،علم غیب است.خلیفه گفت:اینها پیام آور و نماینده اند و جز رساندن آشکار،چیز دیگری بر عهدۀ پیام آور نیست.

جعفر مبهوت شد و پاسخی نداد.نمایندگان گفتند:امیر مؤمنان بر ما منّت نهد و فرمان دهد که کسانی کاروان ما را محافظت کنند تا از این شهر بیرون برویم.خلیفه نیز به نقیبی (فرمانده نظامی) فرمان داد تا آنها را [به سلامت] از شهر بیرون ببرد.

هنگامی که از شهر بیرون رفتند،جوانی بسیار زیباروی به سوی آنان آمد و گویی که خادم [کسی] است،ندا داد:«ای فلانی پسر فلانی! و ای فلانی پسر فلانی! مولایتان را پاسخ دهید».آنها گفتند:تو مولای ما هستی؟! او گفت:«پناه بر خدا! من بندۀ مولای شما هستم.به سوی او حرکت کنید».

نمایندگان قمی می گویند:ما همراه او حرکت کردیم تا به خانۀ مولایمان،امام عسکری علیه السلام رسیدیم که ناگهان فرزندش قائم علیه السلام سَرورمان را دیدیم که بر تختی نشسته،گویی که پارۀ ماه است.پارچه ای سبز بر او بود.بر ایشان سلام کردیم و او پاسخ سلام ما را داد و سپس فرمود:«مجموع مال،این مقدار دینار است.فلانی این مقدار و فلانی این مقدار داده است»و یک یک را تا به آخر نام بُرد و بیان نمود و سپس لباس ها و وسایل و آنچه را از مرکب ها همراهمان بود،توصیف کرد.ما خود را به زمین انداختیم و برای خدای عز و جل،سجدۀ شکر گزاردیم و زمین را پیش روی او بوسه دادیم و آنچه در پی آن بودیم،از او درخواست کردیم و او اجابت کرد و ما اموال را برایش آوردیم و قائم علیه السلام به ما فرمان داد که پس از این،هیچ مالی را به سامرّا نبریم و او مردی را در بغداد برای ما تعیین و نصب می کند تا اموال را برای او ببرند و توقیعات نیز از نزد او بیرون آید.

ما از نزد قائم علیه السلام باز گشتیم و ایشان،حنوط و کفنی به ابو عبّاس،محمّد بن جعفر قمی حِمیَری داد و به او فرمود:«خداوند،اجرت را به خاطر [وفات] خودت فراوان بدارد!».ابو عبّاس به گردنۀ همدان نرسیده بود که وفات یافت.خدا رحمتش کند! و

ص:78

پس از آن،اموال را به بغداد،برای نایبانِ منصوب می بریم و توقیعات هم از نزد آنان بیرون می آید. (1)

انداخت که او صاحب الزمان علیه السلام است.

[او گفت:] هنگامی که از سعی فارغ شد،به سوی یکی از درّه ها رفت و من ردّ پایش را دنبال کردم و هنگامی که به نزدیکی او رسیدم،ناگهان [غلام] سیاهی مانند یک شتر نر،راه بر من گرفت و با صدایی که ترسناک تر از آن نشنیده بودم،بر من بانگ زد:چه می خواهی؟خدا عافیتت دهد!

من ترسیدم و ایستادم و آن جوان از جلوی چشمانم رفت و من حیران ماندم.

هنگامی که ایستادن و حیرتم به درازا کشید،باز گشتم و خود را سرزنش کردم که چرا از باز داشتن سیاهی،[ترسیده و] از هدفم دست کشیده ام و با خدای عز و جل خودم خلوت کردم و او را خواندم و به حقّ پیامبر و خاندانش از او خواستم که کوششم را ناتمام نگذارد و آنچه دلم را استوار می کند و بر بینشم می افزاید،برایم آشکار کند.

سال ها بعد،قبر پیامبر مصطفی صلی الله علیه و آله را زیارت کردم.در روضه میان قبر و منبر پیامبر صلی الله علیه و آله نماز می خواندم که دوباره خوابم برد و ناگهان دیدم کسی مرا تکان می دهد.

بیدار شدم.دیدم همان مرد سیاه است.گفت:چه خبر؟چگونه هستی؟گفتم:خدا را می ستایم و تو را نکوهش می کنم.او گفت:چنین مکن ! من به آن سخن گفتن با تو فرمان یافته بودم و تو،به خیر فراوانی نائل آمده ای.دل آسوده دار و بر شکرگزاری آنچه دیدی و نائل آمدی،بیفزای.فلانی (نام یکی از برادران شیعه شده ام را گفت) چه کرد؟گفتم:در بُرقه (1)است.گفت:درست گفتی.فلانی (نام یکی دیگر از دوستان شیعه شده ام را که در عبادت و دیانت کوشا بود،آورد) چه؟گفتم:در اسکندریّه (2)

است.او تعدادی از برادرانم را برایم نام بُرد و آن گاه نام ناآشنایی را یاد کرد و گفت:

نقفور چه کرد؟گفتم:او را نمی شناسم.گفت:چگونه بشناسی که او اهل روم است

ص:80

و خداوند،او را هدایت می کند و به قصد یاری [دین خدا] از قسطنطنیّه (1)بیرون می آید.سپس در بارۀ مردی دیگر پرسید.گفتم:او را نمی شناسم.گفت:او مردی از اهالی هیت، (2)از یاران مولایم علیه السلام است.نزد همراهانت برو و به آنها بگو:امید داریم که خداوند برای یاریِ مستضعفان و گرفتن انتقام از ستمگران،اجازه[ی خروج و قیام] دهد.

من گروهی از یارانم را دیدم و این را به آنها رساندم و آنچه را مأمور ابلاغ بودم، گفتم و اکنون در حال باز گشتم و به تو می گویم که بار خود را سنگین مکن و جسمت را میازار و خود را وقف اطاعت خدایت کن،که امر [قیام] نزدیک است، اگر خدای متعال بخواهد.

من (محمّد بن احمد بن خلف) به خزانه دارم دستور دادم پنجاه دینار برایم بیاورد و از آن پیر خواستم که آنها را از من بپذیرد و او گفت:ای برادر من! خداوند بر من حرام کرده است که آنچه را به آن نیاز ندارم،از تو بگیرم،همان گونه که برایم حلال کرده است هنگامی که به چیزی نیاز دارم،آن را از تو بگیرم.

به او گفتم:آیا این سخن را کسی غیر از من و همراهان حاکم،از تو شنیده است؟ گفت:آری،برادرت،احمد بن حسین همدانی که از املاکش در آذربایجان رانده شد و اجازۀ حج گرفت به این امید که همان کسی را ببیند که تو دیدی و احمد بن حسین -که خدا رحمتش کند-در آن سال به قصد حج بیرون آمد،امّا ذکرویه فرزند مهرویه،او را کشت.

و من از او (مرد قمی) جدا شده،به مرز باز گشتم.سپس حج گزاردم و در

ص:81

مدینه،مردی را به نام طاهر،از فرزندان حسین اصغر (1)دیدم که گفته می شد چیزهایی را از این امر (امام زمان علیه السلام ) می داند.من سماجت کردم تا با من انس گرفت و به من اطمینان یافت و به درستیِ عقیده ام پی برد.به او گفتم:ای فرزند پیامبر خدا ! به حقّ پدران پاکت،سوگندت می دهم که مرا نیز از آنچه در این باره می دانی،آگاه کنی که فردی که تو نیز او را مورد اعتماد می دانی،نزدم گواهی داده که قاسم بن عبد اللّه (2)بن سلیمان بن وهب،به خاطر مذهب و عقیده ام،قصد مرا کرده و بارها خواسته خون مرا بریزد؛ولی خداوند،مرا از دست او سالم نهاده است.

او گفت:برادر من ! آنچه را از من می شنوی،پوشیده بدار.خیر،در این کوه هاست و کسانی که زاد و توشه را در شب حمل می کنند تا به جاهایی که می شناسند،برسانند،شگفتی ها می بینند و ما از کاوش و تجسّس منع شده ایم.

من نیز با او خداحافظی کردم و از نزد او باز گشتم.

به پرده های کعبه آویخته است و می فرماید:«خدایا ! انتقامم را از دشمنانم بگیر». (1)

805.عبد اللّه بن جعفر حِمْیَری می گوید که:به محمّد بن عثمان عَمری-که خدا از او خشنود باد-گفتم:من از تو [و برای اطمینان یافتن]،همان سؤال ابراهیم علیه السلام از خدایش عز و جل را می پرسم،آن هنگام که گفت:خدای من ! نشانم بده که چگونه مردگان را زنده می کنی؟خداوند فرمود:«آیا ایمان نداری؟گفت:چرا؛امّا می خواهم دلم مطمئن شود». (2)مرا از صاحب این امر،باخبر کن که آیا او را دیده ای؟گفت:آری و گردنش مانند این است.و با دستش به گردن خودش اشاره کرد (3). (4)

باز گشت و به ما پیوست.ما دلیل بازگشتش را از او پرسیدیم.گفت:روزی نزد ابو طاهر بن بلال بودم و برادرش ابو الطیّب (1)و نیز ابن حزر (2)و گروهی از یارانش نیز حضور داشتند که غلام (حاجب و خدمت گزار) وارد شد و گفت:ابو جعفر عَمری بر درگاه است.آنها به هراس افتادند و به خاطر مسائلی که میان آن دو بود،آن را نپسندیدند.ابو طاهر گفت:داخل شود.و ابو جعفر-که خدا از او خشنود باد-وارد شد و ابو طاهر و آن جماعت برایش برخاستند و او در بالای مجلس نشست و ابو طاهر،مانند کسی که جلوی او می نشیند،نشست و او (عَمری) به آنها مهلت داد تا ساکت شوند.

سپس گفت:ای ابو طاهر! تو را به خدا سوگند می دهم،آیا صاحب الزمان علیه السلام به تو فرمان نداد اموالی را که نزد توست به من بدهی؟گفت:به خدا،چرا [فرمان داد] ! و ابو جعفر-که خدا از او خشنود باد-برخاست و باز گشت و آن جماعت [لال شدند و] نتوانستند چیزی بگویند و چون حالشان به جا آمد،برادرش ابو الطیّب به او گفت:کجا صاحب الزمان علیه السلام را دیده ای؟

ابو طاهر گفت:ابو جعفر-که خدا از او خشنود باد-مرا به یکی از خانه هایش بُرد و صاحب الزمان علیه السلام از بالای آن خانه به من نگریست و به من فرمان داد اموالی را که نزدم هست،برای ابو جعفر ببرم.

ص:84

ابو الطیّب به او گفت:از کجا دانستی که او صاحب الزمان علیه السلام است؟

گفت:هیبتش به گونه ای به دلم افتاد و چنان ترس از او مرا فرا گرفت که دانستم او صاحب الزمان است.

این،دلیل بریدن من از او [و پیوستنم به شما] است. (1)

چراغی را دیدم که مانند نور مشعل بود و دیدم در باز شد،بی آن که ببینم کسی از اهل خانه،در را باز کند،و مردی چهارشانه،گندمگون و متمایل به زرد،که لاغر نمی نمود و اثر سجده در صورتش دیده می شد و دو پیراهن به تن داشت و ملافه ای نازک را به سر کشیده بود و در پایش کفش راحتی داشت،از غرفۀ در خانه،بالا رفت؛همان جا که آن پیرزن سُکنا داشت-و او به ما گفته بود که در غرفه،دختری است و نمی گذاشت کسی به آن بالا برود-و من آن نوری را که در ایوان مشاهده کردم،می دیدم که همراه با بالا رفتن آن مرد از پلکان برای رفتن به آن غرفه،بالا می رود و سپس آن نور را در غرفه دیدم،بی آن که خودِ مشعل و چراغ را ببینم و کسانی هم که با من بودند،مانند آنچه را من می دیدم،می دیدند؛امّا خیال می کردند که این مرد،با دختر آن پیرزن رفت و آمد دارد و با او ازدواج موقّت کرده است و می گفتند:«این علویان،ازدواج موقّت را حلال می دانند!»،و این،به خیال آنان نادرست و حرام بود.ما [همگی] می دیدیم که او داخل می آید و بیرون می رود و سراغ در می آمدیم؛ولی می دیدیم که آن سنگ بزرگ،پشت در و به همان حالت که ما نهاده بودیم،قرار دارد.ما از ترسِ [دزدیده شدن] اثاثیه و کالاهایمان،در را می بستیم و نمی دیدیم کسی آن را بگشاید یا ببندد؛ولی آن مرد،داخل می آمد و بیرون می رفت،در حالی که سنگ،پشت در بود تا آن هنگام که ما آن را کنار می زدیم و بیرون می رفتیم.

هنگامی که این امور را دیدم،حیله ای به ذهنم آمد و به دلم افتاد.از این رو، با پیرزن ملاطفت کردم و دوست داشتم که از کار آن مرد،سر در بیاورم.به او گفتم:ای فلان! من دوست دارم از تو چیزی بپرسم و بی آن که از همراهانم کسی باشد،با تو گفتگو کنم؛ولی نمی توانم و دوست دارم که هر گاه مرا در خانه تنها دیدی،نزد من آیی تا در بارۀ مسئله ای از تو سؤال کنم.او نیز به شتاب به من گفت:من نیز می خواستم رازی را به تو بگویم؛امّا به خاطر همین همراهانت

ص:86

برایم میسّر نشده است.

گفتم:چه می خواستی بگویی؟گفت:او به تو می گوید-و از گوینده نامی نبرد-:

با همراهانت و شریکانت دشمنی و کشمکش مکن؛که آنها دشمن تو هستند و با آنها مدارا بکن.به او گفتم:چه کسی می گوید؟گفت:من می گویم! و من از هیبتی که از او به دلم افتاد،جرئت نکردم که دوباره بپرسم.گفتم:مقصودت،کدام همراهان من هستند؟من گمان می کردم که مقصود او همین حج گزاران همراهم هستند.

گفت:شریکانت که در شَهرت هستند و در خانه،همراهت هستند،و میان من و کسانی که در خانه،با من بودند،ماجرای بدی به خاطر اختلاف دینی مان رخ داده بود و آنها سخن چینیِ مرا کرده بودند،تا آن جا که به خاطر آن،گریخته و پنهان شده بودم و فهمیدم که مقصود او آنها هستند.

گفتم:تو با امام رضا علیه السلام چه نسبتی داری؟گفت:من خدمت گزار امام حسن عسکری علیه السلام بودم.و من چون به آن یقین یافتم،[با خود] گفتم:از او در بارۀ امام غایب می پرسم.گفتم:تو را به خدا سوگند می دهم ! آیا او را با چشمان خودت دیده ای؟گفت:ای برادر من ! او را با چشمم ندیده ام.من خواهرم باردار بود و بیرون آمده بودم؛ولی امام عسکری علیه السلام به من بشارت داد که او را در آخر عمرم می بینم،و به من فرمود:«تو برای او همان گونه خواهی بود که برای من هستی».

و من از فلان روز تا کنون در مصر هستم و اکنون نوشته و مالی آورده ام که سی دینار است و به دست مردی از خراسان-که عربی را خوب صحبت نمی کند-، برایم فرستاده شده و به من فرمان داده است که امسال حج بگزارم و من به اشتیاق دیدن او ره سپار شدم و به دلم افتاده است که او همان مردی است که من [شب ها] می دیدم.پس ده درهم سالم به او دادم که شش درهم آن،درهم های رضویِ ضرب شده در زمان امام رضا علیه السلام بود و آنها را نگاه داشته بودم تا در مقام ابراهیم [که گرد آن مانند ضریح محصور شده است] بیندازم؛چون نذر کرده بودم و نیّت آن را داشتم؛

ص:87

امّا با خود گفتم:آنها را به کسانی از نسل فاطمه علیها السلام بدهم،بهتر از آن است که در مقام [ابراهیم] بیندازم و ثواب بیشتری دارد.سپس به آن پیرزن گفتم:این درهم ها را به کسانی از نسل فاطمه علیها السلام که سزامند آن هستند،بده.نیّتم آن بود آن کس که دیده بودم،همان مرد مورد نظرم است و آن زن هم آن درهم ها را به او می دهد.

آن زن درهم ها را گرفت و بالا رفت و لختی ماند و سپس فرود آمد و گفت:به تو می فرماید-و این بار نیز نام کسی را نبرد-:«ما حقّی در آن نداریم.آنها را در همان جایی قرار بده که نیّت کرده ای؛امّا به جای این درهم های رضوی،عوضش را از ما بگیر و در همان جایی بریز که نیّت داشتی».من چنین کردم و با خود گفتم:آنچه به آن فرمان یافته ام،از جانب همان مرد است [و پیر زن،از سوی همو می گوید].

در آن هنگام،نسخۀ توقیعی که به سوی قاسم بن علاء در آذربایجان آمده بود، همراه داشتم.[آن را بیرون آوردم و] به پیرزن گفتم:این نسخه را به کسی نشان می دهی که توقیعات امام غایب علیه السلام را دیده باشد.پیرزن گفت:آنها را به من بده که من آنها را می شناسم.من نیز نسخه را به او نشان دادم و گمان کردم که آن زن می تواند بخواند؛ولی گفت:من در این جا نمی توانم بخوانم،و به غرفه رفت و سپس آن را به پایین آورد و گفت:صحیح است.و در توقیع چنین نوشته بود:«شما را به بشارتی مژده می دهم که او و غیر او را به آن بشارت دادم».سپس گفت:به تو می فرماید:«هنگامی که بر پیامبرت درود می فرستی،چگونه بر او درود می فرستی؟».گفتم:می گویم:خدایا ! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و به محمّد و خاندان محمّد برکت ده،برتر از درود و برکت و رحمتی که بر ابراهیم و خاندان ابراهیم،عطا کردی،که تو ستوده و باشکوهی.

گفت:نه! هنگامی که بر آنها درود می فرستی،همۀ آنان را نام ببر و [یک به یک] درود فرست.گفتم:بله،باشد.چون فردا شد،پیرزن از غرفه پایین آمد و در حالی که دفترچه ای به همراه داشت،گفت:به تو می فرماید:«هنگامی که بر پیامبر درود

ص:88

می فرستی،بر او و اوصیایش،مطابق این نسخه،درود فرست».من آن را گرفتم و به آن عمل می کنم و چندین شب دیدم که آن مرد از غرفه پایین می آید و نور چراغ برپاست و من در را می گشودم و در پی نور می رفتم و نور را می دیدم؛امّا کسی را نمی دیدم تا به درون مسجد [الحرام] می رفت و افرادی از شهرهای گوناگون را می دیدم که به در این خانه می آمدند و برخی از آنها ورقه هایی را که همراهشان بود، به آن پیرزن می دادند و پیرزن را می دیدم که آن ورقه ها را به آنها باز می گرداند و آنها و پیرزن با هم گفتگو می کردند؛ولی نمی فهمیدم چه می گویند و برخی از آنها را در راه بازگشت دیدم تا آن که به بغداد وارد شدم.

برود یا فقط محملِ روی آن به آسمان برود؟

گفتم:هر کدام که باشد،دلیل است.دیدم که شتر و آنچه روی آن بود،به سوی آسمان،بالا می رفت.آن مرد،به مردی گندمگون که رنگش به طلا متمایل و میان چشمانش،نشان سجده بود،اشاره کرد [که او امام زمان است]. (1)

کاش می دانستم این کاخ که تا کنون آن را ندیده و در باره اش نشنیده ام،چیست! به طرفش رفتم و چون به درگاهش رسیدم،دو خدمت گزارِ سفیدروی را دیدم.بر آن دو،سلام دادم.به زیبایی پاسخم را دادند و گفتند:بنشین،که خدا خیرت را خواسته است.یکی از آن دو برخاست و به اندرون رفت و خیلی نماند و سپس بیرون آمد و گفت:برخیز و داخل شو.من به درون کاخ رفتم.ساختمانی نیکوتر و درخشان تر از آن ندیده بودم.خادم،جلوتر رفت و پردۀ اتاق را بالا زد و سپس به من گفت:وارد شو.من داخل خانه شدم.دیدم جوانی میان اتاق نشسته است و شمشیری بلند، بالای سرش از سقف آویخته بود که می رفت نوکش با سرش تماس یابد و جوان، مانند ماه شب چهارده،میان تاریکی می درخشید.بر او سلام دادم و او پاسخ سلام را با لطیف ترین و نیکوترین سخن باز گرداند.سپس به من فرمود:«آیا می دانی من که هستم؟».

گفتم:نه،به خدا سوگند!

فرمود:«من قائم خاندان محمّد هستم.من کسی هستم که در آخر الزمان،با این شمشیر خروج می کنم-و به آن شمشیر اشاره کرد-و زمین را از عدل و داد پُر می کنم،همان گونه که از ظلم و ستم پر شده است».

من به رو افتادم و گونه به خاک ساییدم.فرمود:«چنین مکن! سرت را بلند کن.

تو فلانی از شهری از کوهستان [به نام همدان] هستی؟».

گفتم:آری،ای سَرور من!

فرمود:«آیا دوست داری به سوی خانواده ات برگردی؟».

گفتم:آری سَرورم ! و آنان را به آنچه خدای عز و جل [از زیارت شما] به من عنایت کرده است،بشارت می دهم.

او به خدمت گزار اشاره کرد و وی دستم را گرفت و کیسه ای به من داد و بیرون

ص:91

آمد و چند قدم با من راه آمد و به سایه ها و درختان و منارۀ مسجد می نگریستم.

گفت:آیا این شهر را می شناسی؟گفتم:نزدیک شهرما [همدان] شهری به نام اسدآباد است که شبیه آن است.گفت:این اسدآباد است،برو که در راهی.من توجّه کردم،او را ندیدم و به اسدآباد وارد شدم،و در کیسه،چهل یا پنجاه دینار بود.وارد همدان شدم و خانواده ام را گرد آوردم و آنان را به آنچه خداوند عز و جل برایم میسّر کرده بود، خبر دادم و تا آن هنگام که آن دینارها با ما بود،در خیر و نیکی بودیم. (1)

و از اهل ری:بسّامی (1)و ابو علی اسدی (2)(روایتگر این نقل برای شیخ صدوق)،و از اهل آذربایجان:قاسم بن علاء، (3)و از اهل نیشابور:محمّد بن شاذان، (4)و بغدادیانِ غیر وکیل:ابو القاسم بن ابی حلیس، (5)ابو عبد اللّه کندی، (6)ابو عبد اللّه جنیدی، (7)

هارون قزّاز، (8)نیلی،ابو القاسم بن دبیس، (9)ابو عبد اللّه بن فرّوخ،مسرور طبّاخ

ص:93

مولای امام ابو الحسن (ثالث)، (1)احمد و محمّد فرزندان حسن، (2)اسحاق کاتب از بنی نوبخت، (3)صاحب النّواء (4)و صاحب کیسۀ مُهر خورده،و از همدان:

محمّد بن کِشمِرد، (5)جعفر بن حمدان (6)و محمّد بن هارون بن عمران، (7)و از دینور:حسن بن هارون،احمد بن اخیّه (8)و ابو الحسن، (9)و از اصفهان:

ابن باذشاله، (10)و از صیمره: (11)زیدان،و از قم:حسن بن نضر، (12)محمّد بن

ص:94

محمّد، (1)علی بن محمّد بن اسحاق (2)و پدرش و نیز حسن بن یعقوب، (3)و از اهل ری:قاسم بن موسی و فرزندش ابو محمّد بن هارون، (4)صاحب ریگ ها، (5)

علی بن محمّد، (6)محمّد بن محمّد کلینی و ابو جعفر رفّاء (رفوگر) (7)،و از قزوین:مرداس (8)و علی بن احمد،و از فاقتر: (9)دو مرد،و از شَهرَزور: (10)ابن خال، (11)و از فارس:محروج، (12)و از مرو:صاحب هزار دینار،صاحب مال و برگۀ سفید و ابو ثابت،و از نیشابور:محمّد بن شعیب بن صالح،و از یمن:فضل بن یزید (13)و فرزندش حسن، (14)جعفری،ابن اعجمی و شمشاطی، (15)و از مصر:

ص:95

صاحب دو فرزند،صاحب مال در مکّه (1)و ابو رجاء (2)،و از نصیبین:ابو محمّد بن وجناء، (3)و از اهواز:[احمد بن محمّد] حصینی (4). (5)

811.فتّال نیشابوری (6)می گوید که محمّد بن اسماعیل، (7)حکیمه،دختر امام جواد علیه السلام و عمّۀ امام عسکری علیه السلام،ابو عمرو عمری، (8)ابو علی بن مطهّر، (9)ابو عبد اللّه بن صالح، (10)

ابراهیم بن ادریس، (11)جعفر بن علی (12)و ابو نصر طریف خادم، (13)همگی صاحب

ص:96

الزمان علیه السلام را دیده و برخی از آنها صفت و قدّ او را نیز بیان کرده اند. (1)

812.به باور علّامه حلّی، (2)کسانی که امام علیه السلام را مشاهده کرده اند، فراوان اند که ابو هارون (3)از جملۀ آنهاست،و معاویة بن حکیم، (4)محمّد بن ایّوب بن نوح (5)و محمّد بن عثمان عمری (6)گفتند:امام عسکری علیه السلام، فرزندش را به ما-که چهل مرد در خانه اش بودیم-نشانی داد و فرمود:

«پس از من،این،امام شما و جانشین من میان شماست»،و یعقوب منقوش، (7)ابو نصر ظریف (8)و بلالی (9)او را دیده اند و نیز عطّار،عاصمی، (10)محمّد بن ابراهیم بن مهزیار، (11)احمد بن اسحاق قمی، (12)محمّد بن صالح همدانی، (13)

ص:97

سایی، (1)اسدی، (2)قاسم بن علاء (3)و غیر اینان که اگر همۀ آنان را بشماریم،نوشته، طولانی می شود. (4)

ص:98

فراهم نگشت.کسی را به نام«ابن هشام»نایب گرفتم و به او نامۀ مُهر شده ای دادم.

در نامه پرسیده بودم که:عمرم چه قدر خواهد بود؟و آیا مرگ من در همین بیماری است یا خیر؟و به آن نایب گفتم:خواسته ام این است که این نامه به دست کسی برسد که حجر الأسود را بر جای خودش می نهد و جواب نامه گرفته شود.تو را برای این کار،نایب گرفته ام.

ابن هشام می گوید:چون به مکّه رسیدم و تصمیم بر آن شد که حجر الأسود را به جای خود باز گردانند،مبلغی به خدّام خانۀ خدا دادم که توانستم جایی باشم که قرار دهندۀ حجر الأسود بر جایش را ببینم.کسی را هم از خدّام قرار دادم که مانع فشار مردم بر من شود.

هر کس که می خواست حجر الأسود را بر جای خود نهد،می لرزید و قرار نمی گرفت.جوانی گندمگون و زیباروی آمد.آن را گرفت و در جایش نهاد و قرار گرفت.گویا اصلاً از جایش جدا نشده است.صداها برخاست.آن جوان خواست که از در مسجد بیرون رود.از جایم برخاستم و در پی او رفتم و مردم را از راست و چپ خود،کنار می زدم تا آن جا که پنداشتند دیوانه ام.مردم برایم راه می گشودند و چشمم از او جدا نمی شد،تا آن که از مردم جدا شد.من در پی او شتاب می کردم و او آرام می رفت و من به او نمی رسیدم.چون به جایی رسید که جز من کسی نبود که او را ببیند،ایستاد و رو به من کرد و فرمود:«آنچه همراه داری،بده».

نامه را به او دادم.بی آن که به آن بنگرد،فرمود:«به او بگو:از این بیماری، هراسی نداشته باش.مرگ او،پس از سی سال خواهد بود».

به گونه ای مدهوش شدم که توان حرکت نداشتم و او مرا گذاشت و رفت.

ابو القاسم ابن قولویه گفت:ابن هشام این جملۀ امام را به من رساند.

ص:100

هنگامی که سال 369 ق (1)فرا رسید،ابو القاسم مریض شد و در کار خویش و آماده کردن وسائل کفن و دفن خود کوشید و وصیّت خود را نوشت و در این کار، سعی فراوان کرد.

به او گفته شد:این،چه ترسی است؟چیزی بر تو نیست.ما امیدواریم که خداوند،شما را سلامت بدارد!

او گفت:این همان سالی است که به آن بیم داده شده ام.و در همین بیماری اش در گذشت. (2)

و نماز پرداختم.در همین میان،صدای پایی را نزد مقبرۀ مولایمان امام کاظم علیه السلام شنیدم.مردی زیارت می کرد و بر آدم علیه السلام و پیامبران اولو العزم و سپس بر یکایک امامان علیهم السلام سلام داد تا به صاحب الزمان علیه السلام رسید؛ولی او را ذکر نکرد.من از این کارش تعجّب کردم و به او گفتم:شاید او را از یاد برده یا نمی شناسد و یا عقیدۀ این مرد است.هنگامی که از زیارتش فارغ شد،دو رکعت نماز خواند و به سوی من-که نزد مقبرۀ مولایمان امام جواد علیه السلام بودم-،آمد و همان گونه زیارت کرد و سلام داد و دو رکعت نماز خواند.من چون او را نمی شناختم،از او بیمناک بودم و او را جوان و مردی کامل دیدم که لباس سپیدی به تن و عمامه ای به سر داشت و دنبالۀ عمامه را دور گردنش پیچیده و عبایش را بر شانه اش انداخته بود.

او به من فرمود:«ای ابو الحسین فرزند ابو بغل! چرا دعای فرج را نمی خوانی؟».

گفتم:آن چیست،ای سَرور من؟

فرمود:«دو رکعت نماز می خوانی و می گویی:"ای که زیبایی را آشکار می کنی و زشتی را می پوشانی! ای که به جرم،مؤاخذه نمی کنی و پرده نمی دری! ای که منّتت بزرگ،گذشتت کریمانه،بخششت نیکو و مغفرتت گسترده است! ای که دستانت را به رحمت گشوده ای! ای نهایت هر نجوا و غایت هر شکایت! ای یار هر یاری خواه! ای آغازگر نعمت پیش از استحقاق آن! ای پروردگار! (ده بار) ای سَرور! (ده بار) ای مولا! (ده بار) ای غایت [هستی]! (ده بار) ای نهایی ترین غایت هر رغبت! (ده بار) از تو به حقّ این نام ها و به حقّ محمّد و خاندان پاکش می خواهم که رنجم را برطرف و خاطرم را آسوده کنی و غصّه ام را بگشایی و کارم را سامان دهی" و پس از آن،هر دعایی خواستی می کنی و حاجتت را می خواهی.

سپس گونۀ راستت را بر زمین می نهی و صد بار در سجده ات می گویی:"ای محمّد! ای علی! ای علی! ای محمّد! مرا کفایت کنید،که شما کفایت کنندۀ من هستید و مرا یاری دهید،که شما یاری دهندۀ من هستید".

ص:103

سپس گونۀ چپت را بر زمین می نهی و صد بار می گویی:"مرا دریاب"،و آن را فراوان تکرار می کنی و می گویی:"کمک،کمک!"،تا نفست ببُرد،و سرت را بالا می آوری که خداوند به کَرَمش،حاجتت را روا می کند،إن شاء اللّه تعالی».

هنگامی که به نماز و دعا مشغول شدم،بیرون رفت و چون فارغ شدم،به سوی ابو جعفر (1)(متصدّی حرم) رفتم تا در بارۀ آن مرد از او بپرسم و این که چگونه داخل شده است؛امّا همۀ درها را به همان حال،بسته و قفل شده دیدم و از آن به شگفت آمدم و گفتم:شاید دری این جا باشد که من خبر ندارم.ابن جعفر،متصدّی حرم،را بیدار کردم و او از اتاق [نگهداریِ] روغن چراغ ها به سوی من آمد و از او در بارۀ آن مرد و ورودش پرسیدم.گفت:درها بسته بوده و همان گونه که می بینی،آنها را نگشوده ام.من ماجرا را برایش گفتم.گفت:این مولایمان صاحب الزمان علیه السلام است و من او را بارها دیده ام که چون حرم،مانند امشب خالی می شود،می آید.

من بر آنچه از دستم رفته بود،تأسّف خوردم و نزدیک سپیده دمان بیرون آمدم و به سوی کرخ (محلّه ای در بغداد) و همان جایی که پنهان شده بودم،رفتم و هنوز روز،بالا نیامده بود که یاران ابن صالحان،دنبال دیدار من بودند و از دوستانم،سراغ مرا می گرفتند و همراه خود،امان نامه و ورقه ای از وزیر داشتند که دست خطّ او را داشت و پر از مطالب زیبا [و دلخواه من] بود.من با یکی از دوستان مورد اعتمادم نزد او حاضر شدم.او برخاست و مرا در آغوش گرفت و به گونه ای بی سابقه با من رفتار کرد و گفت:حالت به جایی رسیده که از من نزد صاحب الزمان شکایت می کنی؟! گفتم:من دعا و درخواستی کرده ام.

او گفت:وای بر تو! دیشب،شب جمعه،مولایم صاحب الزمان را در عالم رؤیا دیدم که مرا به رفتاری پسندیده [با تو] فرمان می داد و در این باره چنان با من درشتی

ص:104

کرد که ترسیدم.

من گفتم:لا إله إلّااللّه! گواهی می دهم که آنها بر حق و نهایت حق هستند.دیشب مولایمان را در بیداری دیدم و به من این گونه فرمود،و آنچه را در مزار شریف دیده بودم،شرح دادم.از آن،شگفت زده شد و کارهای بزرگ و نیکویی در این باره از او صادر شد.به برکت مولایمان صاحب الزمان که درودهای خدا بر او باد،از او به [امکانات و] جایی رسیدم که گمان نمی بردم. (1)

فلانی می ترسی؟».

گفتم:آری،می خواهد مرا بکشد و به سَرورم پناه آورده و شِکوه کرده ام.

او فرمود:«چرا خدایت را که پروردگار تو و پدرانت است،با دعاهایی که پیامبران پیشین،او را با آنها خوانده اند،نخواندی؟آنها نیز در سختی بودند و خداوند به خاطر آن دعاها،گره از کارشان گشود».

گفتم:چه دعایی بخوانم؟

فرمود:«شب جمعه،غسل کن و نماز شب بخوان و چون سجدۀ شکر کردی، دو زانو بنشین و این دعا را بخوان».

دعایی برای من ذکر کرد و این ماجرا پنج شبِ پیاپی برایم اتّفاق افتاد و میان خواب و بیداری،او را می دیدم و دعا را می شنیدم تا آن را حفظ کردم و شب جمعه دیگر نیامد.شب جمعه،غسل کردم و لباس تمیز پوشیدم و عطر زدم و نماز شب را خواندم و سجدۀ شکر گزاردم و دو زانو نشستم و خدای جلیل متعال را با این دعا، خواندم.

شب شنبه،او به خوابم آمد و به من فرمود:«ای محمّد! دعایت مستجاب شد و همان هنگام که دعایت تمام شد،دشمنت به دست همو که سخن چینیِ تو را نزدش کرده است،کشته شد».

صبح با سَرورم [امام حسین علیه السلام ] وداع کردم و عازم مصر شدم.به اردن که رسیدم، یکی از همسایگان مصری ام را-که شیعه بود-،دیدم.او برایم گفت که احمد بن طولون دشمنت را دستگیر کرده و فرمان داده است تا سرش را از پشت ببرند،و گفت که این [ماجرا] در شب جمعه بوده است و فرمان داده که جسدش را به رود نیل بیندازند و برادران و برخی از خویشانم نیز این را تأیید کردند که همان وقت بوده است،همان گونه که مولایم-که درودهای خدا بر او باد-به من خبر داده بود.

گفتنی است در نقل دیگری که از این ماجرا آمده،دشمن این شخص،شب

ص:106

جمعه،مهمانی می دهد و سپس با غلامانش می خوابد؛امّا صبح،او را سربریده از قفا می یابند و نمی فهمند چه کسی او را کشته است.در این نقل،دعا این گونه شروع می شود:خدای من! چه کسی تو را خواند و پاسخش ندادی؟!...». (1)

به او گفتم:او به من نمی دهد.

به من فرمود:«به او بگو به آن نشان که این مقدار دینار و آن مقدار درهم و در فلان جاست و روی آن با فلان چیز پوشیده شده است».

به او گفتم:و تو کیستی؟

فرمود:«من محمّد بن حسن هستم».

گفتم:اگر از من نپذیرفت و دلیل خواست،چه؟

فرمود:«من پشت سر تو هستم».

من نزد ابن زراری آمدم و به او گفتم؛امّا او مرا راند.به او نشانه ها را دادم و نیز این که او پشت من است.گفت:پس از این دیگر چیزی نیست و گفت:بجز خدای متعال،از این خبر نداشت! و مال را به من داد.

در حدیثی دیگر از او،این متن افزوده شده است:و آن مرد از من در بارۀ وضعیتم پرسید.تنگ دستی و عیالواری ام را به او خبر دادم و او پیوسته با من راه می آمد تا سحرگاهان به مقبره های مسیحیان رسیدیم.نشستیم و او با دستش آن جا را حفر کرد و آب بیرون زد و وضو گرفت و سیزده رکعت [نماز شب و نافلۀ صبح] را خواند.

سپس به من فرمود:«نزد ابو الحسن علی بن یحیی برو و به او سلام برسان و به او بگو:آن مرد به تو می گوید:صد دینار از آن هفتصد دینار مدفون در فلان جا را به ابو سوره بده.من همان موقع به خانه اش رفتم و در زدم.[کنیزی] گفت:کیست؟ گفتم:به ابوالحسن بگو:ابو سوره است.و شنیدم که می گفت:مرا با ابو سوره چه

ص:108

کار؟سپس به سوی من بیرون آمد.بر او سلام دادم و ماجرا را برایش باز گفتم.او به درون خانه رفت و صد دینار برایم آورد و آنها را گرفتم و به من گفت:با او دست دادی؟گفتم:آری.او دستم را گرفت و بر روی چشمانش نهاد و به صورتش کشید.

گفتنی است که این گزارش،اسناد دیگری نیز دارد و در قرن چهارم و پنجم، مشهور بوده است. (1)

همچنین از همان شخص،این گونه حکایت کرده است:ره سپار مزار امام حسین علیه السلام شدم تا روز عرفه آن جا باشم و روز عرفه در آن جا بودم و نماز عشا را خواندم و [به قرائت] ایستادم و از سورۀ حمد آغاز کردم.جوانی خوش سیما نیز بود که ردایی نقشدار به تن داشت و او نیز از حمد آغاز کرد و او پیش از من و یا من پیش از او [قرآن را] ختم کردیم،و صبح هنگام،با هم از در مزار خارج شدیم و چون به ساحل فرات رسیدیم،جوان به من فرمود:«تو می خواهی به کوفه بروی،برو!»،و من از طریق فرات رفتم و جوان،از راه خشکی رفت.سپس من از جدایی اش پشیمان شدم و او را دنبال کردم.به من فرمود:«بیا همگی به پای دیوار بند [شریعۀ فرات] برویم،و همگی خوابیدیم و چون بیدار شدیم،کنار عوفی (/غرّی) (2)روی کوه (/پُشتۀ) کنار خندق بودیم.

به من فرمود:«تو در تنگنا هستی و عیالوار.نزد ابو طاهر زراری (3)برو.او از خانه اش با دستی خونین از قربانی اش بیرون می آید.به او بگو:جوانی با این اوصاف به تو می گوید:کیسه ای را که یکی از برادرانت برایت آورده و بیست دینار

ص:109

است،بده.و آن را از او بگیر».

من نزد ابو طاهر زراری رفتم و برایش وصف و گفتۀ آن جوان را گفتم.گفت:

خدا را سپاس،و او را دیدم که به درون خانه رفت و کیسۀ دینارها را برایم آورد و به من داد و من باز گشتم.

ابو عبد اللّه محمّد بن زید بن مروان-که او نیز [مانند ابو سوره] یکی از بزرگان زیدی مذهب است-می گوید:این حدیث را برای ابو الحسن محمّد بن عبید اللّه علوی،در حالی که در سرزمین هُر (1)بودیم،گفتم.او گفت:این،حق است.مردی جوان که در چهره اش چیزهایی خواندم،نزد من آمد و چون همۀ مردم رفتند،به او گفتم:تو کیستی؟گفت:من فرستادۀ جانشین (امام عسکری علیه السلام ) به یکی از برادرانش در بغداد هستم.به او گفتم:آیا مَرکبی داری؟فرمود:«آری در سرای طلحی ها».به او گفتم:برخیز و آن را بیاور.و غلامی با او روانه کردم.

او مرکبش را حاضر کرد و آن روز را نزد من ماند و از غذای من خورد و از اسرار و درون خود فراوان به من گفت.به او گفتم:از کدام راه می روی؟گفت:به این نجف فرود می آیم.سپس به وادی رمله می آیم و آن گاه به فسطاط می روم [و مرکب را می فروشم] و همراه جانشین،سوار می شوم و به سوی مغرب می روم.

ابو الحسن محمّد بن عبید اللّه می گوید:فردا،او سوار بر مرکبش شد و من نیز با او همراه شدم تا به پل سرای صالح رسیدیم.او به تنهایی از خندق گذشت و من او را می دیدم که در نجف فرود آمد و از چشمانم غایب شد.

ابو عبد اللّه محمّد بن زید می گوید:این دو حدیث را برای ابو بکر محمّد بن ابی دارم یمامی،یکی از بزرگان حشویّه (2)گفتم.گفت:این،حق است.همین چند سال

ص:110

پیش،خواهرزادۀ ابو بکر نخالی عطّار-که صوفی و همدم صوفیان بود-نزد من آمد و به او گفتم:تو کیستی و کجایی؟گفت:من هفده سال است که مسافرم.به او گفتم:

شگفت ترین چیزی که دیده ای،چه بوده است؟گفت:در اسکندریّه (بندری در مصر) در کاروان سرایی که غریبان در آن جا منزل می گرفتند،فرود آمدم.در وسط کاروان سرا،مسجدی بود که مردم در آن نماز می خواندند و امام جماعتی داشت و جوانی بود که از اتاقش یا غرفه ای (1)بیرون می آمد و پشت سر آن امام نماز می خواند و بی درنگ به اتاقش باز می گشت و با مردم نمی ماند.

چون این کار به درازا کشید و او را جوانی پاکیزه و عبا بر دوش دیدم،گفتم:به خدا سوگند،من دوست دارم تو را خدمت کنم و به حضور تو تشرّف یابم! او فرمود:«مختاری»و من پیوسته او را خدمت می کردم تا کاملاً با من انس گرفت و روزی به او گفتم:تو کیستی؟خداوند،عزیزت بدارد!

فرمود:«من صاحب حقّم».

به او گفتم:ای سَرور من! کِی ظهور می کنی؟

فرمود:«الآن،هنگام ظهور من نیست و هنوز مدّتی باقی مانده است»و من به خدمت او مشغول بودم و او به همان حال،در نماز جماعت شرکت می کرد و از لغو و حرف های کم ارزش،دوری می نمود تا آن که فرمود:«نیازمند به مسافرتم».

به او گفتم:من همراهت هستم.

سپس به او گفتم:ای سَرور من! کِی امر تو آشکار می شود؟

فرمود:«نشانۀ ظهور من،فراوانی هرج و مرج و فتنه هاست و به مکّه می آیم و در مسجد الحرام می مانم و مردم می گویند:برای ما امامی تعیین کنید.و سخن فراوان می شود،تا آن که مردی از میان مردم بر می خیزد و به چهرۀ من می نگرد و سپس می گوید:ای مردم! این مهدی است.به او بنگرید! آنها دست مرا می گیرند و مرا میان

ص:111

رکن و مقام بالا می برند و مردم به هنگام یأس از [ظهور] من،بیعت می کنند».

ما به ساحل دریا رفتیم و او تصمیم گرفت از دریا بگذرد و من به او گفتم:ای سَرور من! به خدا سوگند،من از دریا می ترسم!

او فرمود:«وای بر تو! من با تو هستم و می ترسی؟!».

گفتم:نه؛امّا می ترسم.و او سوار [کشتی] شد و من باز گشتم. (1)

زیارت و احادیثی را از ایشان نقل کرده است. (1)

فرمود:«نه،و شاید که هدایت یابد! و نمی میرد تا مرا ببیند»،و این سخن را دل نشین یافتیم.

زمانی طولانی گذشت و عمر بن حمزه در گذشت و شایع نشد که امام را دیده است،و هنگامی که این را نزد شیخ زاهد،ابن نادیه،گفتم و به زبانِ انکار پرسیدم:

مگر تو نگفتی که این عمر نمی میرد تا صاحب الأمر را ببیند؟او پاسخ داد:و تو از کجا می دانی که او را ندیده است؟

سپس با ابو المناقب،فرزند عمر بن حمزه،در جایی گرد آمدیم و با هم از پدرش سخن گفتیم.او گفت:در پایان شبی نزد پدرم بودم و او در بستر بیماریِ منجر به فوتش بود و توانایی اش از میان رفته بود و بیم مرگش می رفت.در همان حال که درها هم بسته بود،شخصی بر ما وارد شد که [چون] از او ترسیدم و ورودش را شگفت دیدم،غفلت کردیم از او چیزی بپرسیم.او نزد پدرم نشست و مدّتی دراز با او سخن می گفت و پدرم می گریست.سپس برخاست و چون غایب شد،پدرم به زحمت گفت:مرا بنشانید.او را نشاندیم.چشمانش را گشود و گفت:

آن کسی که کنارم بود،کجاست؟گفتیم:از همان جا که آمده بود،رفت.پدرم گفت:

او را بیابید.ما هم در پی او رفتیم؛امّا دیدیم درها بسته است و اثری از او نیست.به سوی پدرم باز گشتیم و خبر دادیم.سپس از پدرم در بارۀ او پرسیدم.گفت:این، صاحب الأمر است.سپس دوباره سنگین و بیهوش شد. (1)

بیش (1)از فرمان روایان زاهد صالح شیعه و از سرشناسان و بزرگان و متقدّمان عراق بود.او بارها قائم علیه السلام را زیارت کرده بود. (2)

مهربانی و دلسوزی به تو نیست،و اگر خود را آمادۀ صبر و شکیب کرده ای،مرادت حاصل شده است».به او گفتم:این را از جانب که می گویی؟گفت:از سوی مولایمان مهدی-که درودهای خدا بر او باد-. (1)

زیرا اگر قطع شود،بیم آن می رود که رگ،پاره شود و شخص بمیرد.

ابن طاووس به من گفت:من به سوی بغداد می روم و شاید پزشکان آن جا حاذق تر باشند.با من همراه شو.من همراه او نزد پزشکان بغداد رفتم.سخن آنان نیز همان بود.من افسرده شدم و سیّد ابن طاووس گفت:دین،اجازۀ نماز خواندن با همین لباس خون آلود را به تو داده است و بیشتر مواظبت کن و مبادا به خودت ضرر بزنی،که خدا و پیامبرش تو را از این کار،نهی کرده اند.

شمس الدین می گوید:پدرم اسماعیل هرقلی،به ابن طاووس گفت:حال که کار به این جا رسید و به بغداد آمده ام،به زیارت حرم سامرّا می روم و سپس نزد خانواده ام باز می گردم.ابن طاووس،آن را پسندید و او لباس ها و خرج سفرش را نزد سیّد نهاد و رفت.

او گفت:هنگامی که به حرم مشرّف شدم و زیارت کردم،به سرداب رفتم و از خدای متعال و امام علیه السلام یاری طلبیدم و پاره ای از شب را در سرداب گذراندم و تا روز پنجشنبه در آن جا ماندم و سپس در رود دجله غسل کردم و لباس تمیز پوشیدم و کوزه ام را آب کردم و به قصد حرم بالا آمدم.چهار سوار را دیدم که از دروازه بیرون آمدند.پنداشتم از چوپان های اطراف حرم اند.با هم رو به رو شدیم.همه شمشیر به دست بودند و پیری که نیزه داشت،نقاب زده بود.آنها جلوی مرا گرفتند و پس از سلام و جواب سلام،یکی از آنها-که لباس گشادی به تن داشت-فرمود:«تو فردا به سوی خانواده ات می روی؟».

گفتم:آری.

فرمود:«جلو بیا ببینم چه چیزی تو را دردمند کرده است؟».

من خوش نداشتم آنها به من دست بزنند؛چون لباسم تر بود و آنها را صحرانشین و نسبت به نجاست و پاکی،بی مبالات می پنداشتم.با این همه،جلو رفتم و او یک طرف بدنم را از شانه ام تا جای دُمَل،دست کشید و آن را فشرد،به

ص:118

گونه ای که دردم گرفت.سپس پیر نقاب زده گفت:رستگار شدی،اسماعیل! و من شگفت زده از این که مرا می شناسد،گفتم:إن شاء اللّه،ما و شما رستگار باشیم.

آن پیر به من گفت:این،امام زمان علیه السلام است.من پیش رفتم و دامنش را گرفتم و رانش را بوسیدم و او رفت؛امّا من دامنش را رها نکردم و همراهش رفتم.

فرمود:«باز گرد».

گفتم:هرگز از شما جدا نمی شوم!

فرمود:«مصلحت،آن است که باز گردی»و من سخنم را تکرار کردم.پیرمرد گفت:اسماعیل! حیا نمی کنی که امام دو بار می فرماید:باز گرد و مخالفت می کنی؟!

من سرم را پایین انداختم و ایستادم.امام علیه السلام چند گام به جلو رفت و سپس به من رو کرد و فرمود:«هنگامی که به بغداد رسیدی،خلیفه،ابو جعفر مستنصر،تو را می طلبد و به تو چیزی می دهد.آن را نگیر و به فرزندم [سیّد رضی الدین علی بن طاووس] بگو به علی بن عِوَض،سفارش تو را بکند.من به او توصیه می کنم چیزی که می خواهی،به تو بدهد».

سپس با همراهانش حرکت کرد و من آنها را با چشم تعقیب کردم تا ناپیدا شدند و ناراحت از جدایی اش،ساعتی نشستم و به حرم باز گشتم و متصدّیان حرم، گردم را گرفتند و گفتند:رنگت برگشته است.آیا درد می کشی؟گفتم:نه.گفتند:با کسی دعوا کرده ای؟گفتم:نه این خبرها نیست؛امّا آیا شما آن سواران را می شناختید؟گفتند:آنان گله داران این اطراف بودند.گفتم:نه؛او امام زمان علیه السلام بود! گفتند:آن پیر یا آن که لباس فراخی به تن داشت؟گفتم:همان صاحب لباس فراخ.

گفتند:آیا دُمَلت را به او نشان دادی؟گفتم:او خودش آن را با دستش گرفت،به گونه ای که دردم آمد.

سپس لباسم را بالا زدم؛هیچ اثری از دُمَل ندیدم.عقل از سرم پرید و شک کردم و پای دیگرم را از لباس بیرون آوردم،چیزی ندیدم.مردم بر سرم ریختند

ص:119

و پیراهنم را تکّه تکّه کردند و متصدّیان حرم،مرا وارد خزانۀ حرم کردند و مردم را از من دور داشتند و این وضعیت ادامه داشت،تا آن که به هزار زحمت به بغداد رسیدم و وزیر قمی از سیّد رضی الدین [ابن طاووس]،بررسی صحّت ماجرا را خواست.

او (سیّد رضی الدین) خود را به من رساند و چون دُمَل را در پای من ندید،لختی مدهوش شد و با حالت گریان،مرا نزد وزیر بُرد و مرا برادر و محبوب ترین فرد نزد خودش معرّفی کرد.وزیر،حکایت مرا شنید و پزشکان را که دُمَل مرا دیده و مداوا نکرده بودند،خواست و گفت:دُمل او خوب شدنی است؟گفتند:نه.

گفت:بر فرض معالجه و قطع و نمردن،چه قدر طول می کشد که زخم خوب شود؟گفتند:دو ماه؛امّا جایش حفره ای سفید و بی مو می ماند.وزیر از آنها پرسید:

کِی او را معاینه کرده اید؟گفتند:ده روز پیش.وزیر،ران مرا نشان داد که مانند ران دیگرم بود،بی هیچ نشانی از دُمَل.یکی از پزشکان،فریاد کشید که:این،کار مسیح است! وزیر گفت:حال که کار شما نیست،ما می دانیم که کار کیست.و ماجرا را برای خلیفه گفت و او هزار دینار به من بخشید؛امّا من گفتم:جرئت گرفتن یک دینارش را هم ندارم.خلیفه گفت:از که می ترسی؟گفتم:از همو که مرا خوب کرد.او گفت که از شما چیزی نگیرم.خلیفه گریست و مکدّر شد و من بیرون آمدم و چیزی نگرفتم.

علی بن عیسی اربلی،نویسندۀ کتاب،از سه تن دیگر،تأیید این حکایت را نقل کرده است.دو تن از این افراد،یعنی صفی الدین محمّد علوی و نجم الدین حیدر، از بزرگان و سرشناسان و دوستان اربلی بوده و اسماعیل هرقلی را در حال بیماری و صحّت دیده اند. (1)

ص:120

جمعه،حسن بن بقلی،شخصی را به من معرّفی کرد که ظاهر الصلاح و نامش عبد المحسن و از اهالی دشت و صحرای عراق بود که به حلّه آمده بود و می گفت:

مولایش مهدی-که درودها و سلام خدا بر او باد-را در عالم بیداری دیده است. (1)

سیّد علی بن طاووس می گوید که:در روزگار خودم،گروهی را دیده ام که می گویند:مهدی-که درودهای خدا بر او باد-را دیده اند و برخی از آنان ورقه ها و رساله هایی را که بر او عرضه شده است،آورده اند.از جمله کسی که درستی آنچه را برایم گفت،باور دارم،ولی اجازۀ بردن نامش را نداد،برایم گفت که از خدای متعال درخواست می کرده که زیارت مهدی علیه السلام را روزیِ او کند و در عالم رؤیا می بیند که در فلان زمان،او را خواهد دید.

او در مزار مولایمان موسی بن جعفر علیه السلام [در کاظمین] بوده که وقت فرا می رسد و او صدایی را می شنود که پیش از آن،به هنگام زیارت امام جواد علیه السلام [که کنار مزار امام کاظم علیه السلام است] شنیده بود؛امّا به سوی آن نمی رود و داخل می شود و در قسمت پایین پای ضریح امام کاظم علیه السلام می ایستد،و کسی بیرون می رود که او اعتقاد داشت مهدی علیه السلام بوده است و همراهی داشته و او را دیده؛امّا از سر ادب حضور ایشان، [پیش نرفته و] سخنی نگفته است. (2)

سیّد علی بن طاووس می گوید:کسی که در بیداری و نه خواب،امام زمان علیه السلام را دیده،در روز یکشنبه-که روز امیر مؤمنان علیه السلام است-ایشان را این گونه زیارت می کند:«سلام بر شاخسار نبوی و درخت بزرگ نورافشان هاشمی که نبوّت را میوه و امامت را ثمر داده است و بر دو آرمیده در کنارت:آدم و نوح! سلام بر تو و خاندان پاک و طاهرت! سلام بر تو و بر فرشتگان حلقه زده به تو که گرداگرد قبر را فرا

ص:122

گرفته اند! مولای من،ای امیر مؤمنان! امروز روز یکشنبه و روز شما و به نام شماست و من مهمان شمایم.مرا مهمان کن-ای مولا-و گرامی بدار،که تو کریمی و مهمان دوست و به گرامیداشت مهمان و پناه دادن او فرمان داری.آنچه را به آن رغبت دارم و به آن امید بسته ام،به انجام رسان،به حقّ منزلتی که خود و خاندانت نزد خدا دارید و به منزلتی که خداوند نزد شما دارد،و به حقّ پسرعمویت،پیامبر خدا-که خدا بر او و بر همۀ شما درود فرستد-». (1)

ر.ک:ص 207 (فصل چهارم/سیّد ابن طاووس).

نماز خواند و آن را طول داد و سپس دستانش را بالا برد و دعایی خواند که متنش می آید.سپس به سوی مرکبش رفت و سوارش شد [که برود].

[محمّد] ابن جعفر دهّان به من گفت:آیا بر نمی خیزی به سوی او برویم تا بپرسیم که کیست؟

به سوی او رفتیم و به او گفتیم:تو را به خدا سوگندت می دهیم که تو کیستی؟

فرمود:«شما را به خدا سوگند می دهم که مرا چه کسی می پندارید؟!».

ابن جعفر دهّان گفت:ما گمان می کنیم تو خضر هستی.

فرمود:«و تو گمان می کنی کیستم؟».

گفتم:من هم همان گمان را دارم.

فرمود:«به خدا سوگند،من کسی هستم که خضر،نیازمند زیارتش است! باز گردید که من امام زمان شما هستم»و این متن دعای ایشان است:«ای خدا،ای دارنده نعمت های فراوان!...». (1)

فرمود:«منم حجّت خدا بر بندگان خدا و بقیّة اللّه در زمین او.منم آن کسی که زمین را از عدل و داد پُر خواهم کرد،آن چنان که از ظلم و جور پر شده است.منم فرزند حسن بن علی بن محمّد بن علی بن موسی بن جعفر بن محمّد بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب».

بعد از آن فرمود:«چشم هایت را ببند».بستم.سپس فرمود:«بگشا».گشودم و خود را در پیش روی قافله دیدم.پس ایشان-که درود خداوند بر او باد-از نظرم غایب شد. (1)

امام علیه السلام به او می فرماید:«دعای عَبَرات (اشک ها) را بخوان».

او می گوید:دعای عبرات چیست؟

امام علیه السلام می فرماید:«آن در کتاب [مصباح] توست».

او می گوید:ای مولای من! چه چیزی در کتاب [مصباح] من است؟

می فرماید:«دقّت کن.آن را می یابی».

او از خواب بیدار می شود و نماز صبح را می خواند و کتاب [مصباح] را می گشاید و برگه ای می بیند که این دعا در آن است و برگه،میان برگه های کتاب است.آن دعا را چهل بار می خواند.

این کارگزار،دو همسر داشته که یکی عاقل و در کارهایش مدبّر بوده و کارگزار به او اعتماد فراوانی داشته است.او نزد وی که می آید،زن به او می گوید:آیا کسی از فرزندان امیر مؤمنان علیه السلام را دستگیر کرده ای؟او به همسرش می گوید:برای چه می پرسی؟زن می گوید:کسی را دیدم که گویی نور خورشید از چهرۀ او طلوع می کند.گلویم را میان دو انگشتش گرفت و سپس فرمود:«می بینم که شوهرت، فرزندم را دستگیر کرده و در خوراک و نوشاب بر او سخت و تنگ گرفته است».

به او گفتم:سَرورم! تو کیستی؟

فرمود:«من علی بن ابی طالب هستم.به او بگو:اگر او را رها نکند،خانه خرابش می کنم».

این خواب،شایع شد و به سلطان [جرماغون] رسید و او گفت:من چیزی نمی دانم.و جانشینان و کارگزارانش را خواست و پرسید:کسی را دستگیر کرده اید؟ گفتند:شیخی علوی که فرمان دستگیری اش را داده بودید.گفت:رهایش کنید و اسبی به او بدهید و راه را به وی نشان دهید تا به خانه اش برود (1). (2)

ص:127

جایی که در آن است،کرعه نام دارد و از سرزمین یمن و در فاصلۀ ده روز راه صحرایی بدون آب است.

گفتنی است که ذکر کرعه به عنوان محلّ قیام مهدی علیه السلام در حدیثی از کتاب نعوت المهدی نوشتۀ ابو نعیم اصفهانی آمده و از عبد اللّه بن عمر،از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نقل کرده است:مهدی از آبادی ای به نام کرعه،خروج می کند،بر سرش ابری سایه می افکند که در آن ندا دهنده ای ندا می دهد:«این مهدی،جانشین خدا [در زمین] است.از او پیروی کنید». (1)

به او گفته شد:چرا او را به زیر گنبد معروف به مقام صاحب الزمان علیه السلام در حلّه نمی بری؟شاید خداوند متعال،او را آن جا سلامت بخشد! او چنین کرد و وی را زیر آن خواباند و صاحب الزمان علیه السلام،او را ایستاند و فلجش را شفا داد.

سپس بعدها با او دوست و برادر شدم،به گونه ای که از هم جدا نمی شدیم و ماجرا را از خودش شنیدم و این که حجّت علیه السلام به او فرموده بود:«به اذن خدا برخیز!» و به ایستادن او کمک کرده است،و مردم چون چنین دیده اند،بر سرش ریخته و لباس هایش را پاره پاره کرده و برای تبرّک برده اند،تا آن جا که مردم،از لباس های خود به او پوشانده و به خانه اش رسانده اند.

من این حکایت را بارها و به درخواست مردم،از خودش شنیدم تا آن که به سال 755ق در جارف در گذشت. (1)

پس از گذشت یک چهارم آن،خانواده اش را بیدار کرد و آنها بیدار شدند و دیدند که خانه و بام چنان پُر از نور شده که چشم را می زند.پرسیدند:چه خبر است؟گفت:

امام علیه السلام نزد من آمد و فرمود:«ای حسین! برخیز».گفتم:ای سَرور من! آیا می بینی که می توانم برخیزم؟و او دستم را گرفت و مرا ایستاند و بیماری ام از بین رفت و الآن صحیح و سالم جلوی شما هستم.او به من فرمود:«این گذر،درِ ورودی من به مزار جدّم [امیر مؤمنان علیه السلام ] است.هر شب آن را ببند». (1)گفتم:چشم،گوش به فرمانم!

آن مرد (حسین مدلّل) برخاست و به مزار امام علی علیه السلام رفت و امام را زیارت کرد و خدای متعال را بر این نعمت،سپاس نهاد و ستود و این گذر،محلّی برای نذر در ضرورت ها شده و نذر کننده،به برکت امام قائم علیه السلام،ناکام و دست خالی باز نمی گردد. (2)

از تو بُرد! به خدمت همسرت ابو علی قیام کن و در خدمت گزاری او کوتاهی مکن».

چشمانش را که می گشاید،خانه را پر از نور می بیند و می فهمد که او قائم علیه السلام بوده است. (1)

بیرون آمد.مردی بسیار خوش سیما بود که دو سوی عمامه اش تا روی نافش می رسید.خندان و سلامگویان،به او گفتم:ای سیمای عرب! تشنه ایم.کنیز را فرا خواند و او دو کاسۀ آب آورد که دستانش را در هر یک نهاد و سپس به ما داد و ما تا آخرین نفر،از آن خوردیم و آب برای هیچ یک،کم نیامد و سپس اظهار گرسنگی کردیم.خود،داخل خیمه شد و طَبَق غذایی آورد و دستش را در آن نهاد و فرمود:

«ده نفر،ده نفر بیایید و بخورید».ما همگی از آن خوردیم و هیچ از آن کم نشد.

سپس راه را از او پرسیدیم.راه را به ما نشان داد و چون دور شدیم،به یکدیگر گفتیم:شما دنبال کسب و درآمد از خانه بیرون آمدید.اینها که همه آن جا بود! برخی مخالف و برخی موافق بودند و سرانجام،همه برای ربودن اموال آن علوی باز گشتیم.

هنگامی که دید ما باز گشته ایم،سلاح بر گرفت و سوار بر اسب شد و رو به روی ما ایستاد و فرمود:«چه خیالی در سر پرورانده اید؟قصد غارت دارید؟».ما نیز با کمال وقاحت تأیید کردیم و او چنان بانگی بر ما زد که همه ترسیدیم و پا به فرار نهادیم.او خطّی میان ما و خودش کشید و فرمود:«به حقّ جدّم پیامبر خدا صلی الله علیه و آله سوگند،اگر یک تن از شما از این خط بگذرد،گردنش را می زنم!»و ما به خدا سوگند که ناکام باز گشتیم.او علویِ حقیقی بود،نه اینها که این جا هستند! (1)

می گوید:این از صِفّین است.به او گفته می شود:صفّین،ماجرایی کهن [در قرن اوّل هجری] است و اکنون ما در قرن هشتم هستیم؟! او پاسخ می دهد:من مسافر مصر بودم که مردی از غزّه همراهم شد.در میان راه،واقعۀ صفّین را یاد کردیم.او گفت:

اگر در روزگار صفّین بودم،شمشیرم را از علی و یارانش سیراب می کردم.به او گفتم:من نیز از معاویه و یارانش! و بر سر این،درگیر شدیم و من جز این نفهمیدم که از زخم افتادم،تا این که احساس کردم انسانی با سرنیزه اش مرا بیدار می کند.

چشمانم را گشودم.بر من فرود آمد و جای ضربه را دست کشید و خوب شدم.

فرمود:«این جا بمان».

سپس برای مدّتی کوتاه غایب شد و با سر بریدۀ همان طرف دعوایم باز گشت و مرکب ها[ی من و او] را به همراه داشت و فرمود:«این،سر دشمنت است و تو ما را یاری دادی و ما تو را یاری کردیم«و خداوند بی گمان،هر کس را که یاری اش دهد، یاری می کند»». (1)

گفتم:تو کیستی؟

فرمود:«فلان بن فلان،یعنی صاحب الأمر».

سپس به من فرمود:«هر گاه در بارۀ این ضربه از تو پرسیدند،بگو:در صفّین به من زده شده است». (2)

الهی و کرامت هایی را نشان می دهد.از جمله،آن که برایم نقل کرد:در شب چهارشنبه،دهم ربیع الأوّل سال 960ق،به مسجد ابیض در رمله (1)رفتم تا پیامبران و کسانی را که در غار [اصحاب کهف] بوده اند،به تنهایی زیارت کنم.در،قفل بود و کسی در مسجد نبود.دستم را بر قفل نهادم و کشیدم.باز شد و به درون غار رفتم و به نماز و دعا مشغول شدم و چنان متوجّه خداوند شدم که کاروان را از یاد بردم و چون باز گشتم،دیدم رفته اند و هیچ کس نمانده است.متحیّر و اندیشناک بودم که چگونه به عجز از پیاده رفتن و نداشتن اسبابم،به آنها برسم.با این حال،در پی آنها روان شدم تا آن که درمانده شدم و به آنها که نرسیدم،از دور هم آنها را ندیدم.در این تنگنا بودم که مردی سوار بر استر به سوی من آمد و به من فرمود:«پشت من سوار شو».سپس مانند برق،به راه افتاد و مرا به کاروان رساند و پیاده ام کرد و فرمود:

«با همراهانت برو».

به درون کاروان رفتم و کوشیدم که آن مرد را در مسیر ببینم؛امّا دیگر ندیدم و پیش از آن نیز ندیده بودم (2). (3)

ص:135

فرمود:«ای حسن! مانند این همنشینی ای که برای تو رخ داد،برای هیچ کس روی نداده است.بر وردت مداومت کن تا آن گاه که ناتوان شوی؛که تو عمری طولانی خواهی داشت (1)». (2)

جویا شدم.گفت:علّت آن،این است که سالی همراه حاجیان به سوی کعبه می رفتم.

در جایی در هفت یا نُه منزلی مکّه،از کاروان جا ماندم و راه را گم کردم و حیرت زده و تشنه،از زنده ماندنم مأیوس شدم.فریاد زدم:ای صالح! ای ابا صالح! راه را به ما نشان بده.خداوند،شما را رحمت کند! که در انتهای صحرا،شبحی را دیدم.خوب نگریستم و در مدّت زمانی اندک دیدم جوانی نیکوروی،با جامه ای پاکیزه، گندمگون و به شکل شریفان و بزرگان،سوار بر شتر و مشک کوچک آبی به دست، به من رسید.بر او سلام کردم و او پاسخم را داد و فرمود:«تشنه هستی؟»

گفتم:آری.مشک را به من داد و نوشیدم و سپس فرمود:«می خواهی به کاروان برسی؟».گفتم:آری.

او مرا پشت خود سوار کرد و به سوی مکّه راه افتاد.عادت من،خواندن حرزی یمانی در هر روز بود و خواندن آن را شروع کردم که در برخی جاهایش،می گفت:

«این گونه بخوان»و جز اندک زمانی نگذشته بود که به من گفت:«این جا را می شناسی؟».نگریستم،دیدم صحرای ابطح (ریگزار مکّه) است.فرمود:«فرود آی!»و چون فرود آمدم،باز گشت و غایب شد.

آن هنگام فهمیدم که او قائم علیه السلام است و از جدایی و نشناختنش ناراحت و نادم شدم،و پس از هفت روز،کاروان رسید و مرا پس از آن که از زنده ماندنم مأیوس شده بودند،در مکّه دیدند و از این رو مشهور به داشتن طیّ الأرض شدم.

پدرم [علّامه محمّدتقی مجلسی] گفت:من حرز یمانی را نزد او خواندم و آن را تصحیح کردم و او به من اجازه[ی نقل آن را] داد و ستایش،ویژۀ خداست. (1)

ر.ک:ج 2 ص 322 (توضیحی در بارۀ کنیۀ«ابا صالح»)

ص:138

ما گروهی از طالبان علم و صالحان بودیم.من گفتم:کاش می دانستم که در عید سال آینده،چه کسی از این جمع،زنده و چه کسی مرده است؟مردی به نام شیخ محمّد که همدرس من بود،گفت:من می دانم که در عید دیگر و عید پس از آن و تا بیست و شش عید زنده ام و این را به جدّیت و نه شوخی می گفت.به او گفتم:تو غیب می دانی؟گفت:نه،امام مهدی علیه السلام را در خواب دیدم و چون به سختی بیمار بودم،به او گفتم:بیمارم و می ترسم بی هیچ عمل صالحی از دنیا بروم و با دست خالی خدا را ملاقات کنم.

او فرمود:«نترس.خداوند،تو را از این بیماری شفا می دهد و نمی میری؛بلکه بیست و شش سال زندگی می کنی».سپس کاسه ای را که در دستش بود،به من داد و از آن نوشیدم و بیماری ام برطرف شد و شفا گرفتم و از خواب برخاستم و نشستم و می دانم که این خواب شیطانی نیست.

من (شیخ حرّ عاملی) پس از شنیدن سخن او،تاریخ را که سال 1049ق بود نوشتم و مدّتی طولانی از آن گذشت و در سال 1072 به مشهد مقدّس نقل مکان کردم و در سال گذشته،به دلم افتاد که مدّت به پایان رسیده است.به تاریخ نوشته شده مراجعه کردم،دیدم که بیست و شش سال گذشته است.گفتم:باید آن مرد (شیخ محمّد) مرده باشد.یکی دو ماهی بیشتر نگذشت که نامه ای از برادرم-که هنوز در همان وطنمان بود-آمد که نوشته بود آن مَرد،در گذشت. (1)

ص:140

امروز مرا با خود ببر و در جایی بگذار و هر جا خواستی،برو.آن مرد صالح پذیرفت و مرا به مقام قائم-که درودهای خدا بر او باد-در خارج نجف بُرد و مرا در آن جا نشاند و پیراهنش را در حوض شست و روی درخت انداخت تا خشک شود و به صحرا در پی کار خود رفت.من غمگین و در اندیشۀ عاقبت کار خود بودم که جوانی خوش سیما و گندمگون وارد صحن شد و بر من سلام داد و به اتاق مقام [قائم] رفت و چند رکعت نماز با خضوع و خشوع در محراب خواند،به گونه ای که تا کنون ندیده بودم.هنگامی که نمازش را به پایان برد،بیرون و به نزد من آمد و از حالم پرسید.به او گفتم:به بلایی گرفتار شده ام که مرا در تنگنا قرار داده است.

خداوند،نه شفایم می دهد که سالم شوم و نه مرا می برد تا راحت شوم.

او فرمود:«غصّه نخور.خداوند،هر دو را به تو خواهد داد»و رفت.هنگامی که بیرون رفت،دیدم پیراهن،روی زمین افتاده است.برخاستم و پیراهن را برداشتم و آن را شستم و روی درخت انداختم.سپس به کارم اندیشیدم و گفتم:من که نمی توانستم برخیزم و حرکت کنم.پس چگونه این کار را کردم؟! به خودم نگریستم.از بیماری ام چیزی ندیدم.دانستم که او قائم علیه السلام بوده است.بیرون آمدم و به صحرا نگریستم؛امّا کسی را ندیدم و سخت پشیمان شدم.

هنگامی که آن مرد صالحِ صاحب حجره آمد،از حالم پرسید و در کارم حیران ماند.ماجرا را به او خبر دادم.او نیز بر آنچه از دست او و من رفته است،حسرت خورد و با او به حجره رفتم.

می گویند او سالم و بی مشکل بوده است تا این که حاجیان و همراهان او باز می گردند.هنگامی که آنان را می بیند و کمی هم با آنان می ماند،بیمار می شود و می میرد و در صحن به خاکش می سپارند،و صحّت خبرش نسبت به هر دو امر (بهبود یافتن و مردن و آسوده شدن) آشکار می شود.

این قصّه،نزد اهالی نجف،مشهور است و افراد صالح و مورد اعتماد آنها،آن را

ص:142

به من گفته اند. (1)

بِهِ قُواها حَتّی لا یَبقی فِی الکَونِ ذُو رُوحٍ إِلّا وَ نَارُ قَهری قَد أَحرَقَت ظُهُورَهُ یا شَدیدُ یا شَدیدُ یا ذَا البَطشِ الشَّدیدِ یا قَهّارُ أَسأَلُکَ بِما أَودَعتَهُ عِزرائِیلَ مِن أَسمائِکَ القَهرِیَّةِ فَانفَعَلَت لَهُ النُّفُوسُ بِالقَهرِ أَن تُودِعَنی هَذا السِّرَّ فی هذِهِ السَّاعَةِ حَتَّی أُلَیِّنَ بِهِ کُلَّ صَعبٍ وَ أُذَلِّلَ بِهِ کُلَّ مَنیعٍ بِقُوَّتِکَ یا ذَا القُوَّةِ المَتین.

بسم اللّه الرحمن الرحیم.خدای من! از تو کمکی روحی می خواهم تا قوای کلّی و جزئی ام را تقویت کنی و با سرچشمه های گرفته از جانم بر هر نفس چیره،چنان غلبه کنم که کوچک ترین کارهایش بر من بی اثر شود،به گونه ای که همۀ قوایش از بین برود،تا آن جا که هیچ جانداری در هستی نماند،جز آن که آتش قهرم،آن را بسوزاند و خاکسترش کند.ای سختگیر! ای سختگیر! ای دارای قدرت شدید! ای قهّار! از تو به حقّ نام های قهّاریتت که به عزرائیل سپرده ای تا جان ها در برابرش مقهور شوند،می خواهم که به من هم از این اسرار بدهی تا هر سختی را نرم و هر مانعی را خُرد و نرم کنم،به قوّتت،ای قدرتمند با شوکت!

آن را در سحر،سه بار می خوانی.اگر ممکن بود و نیز سه بار در شب،و چون کار بر کسی که آن را می خوانَد،سخت شد،پس از خواندنش سی بار می گوید:«ای رحمان! ای رحیم! ای رحیم ترین رحیمان! از تو می خواهم در آنچه مقدّر من است، لطفت را جاری کنی». (1)

نهضت تنباکو)،و او از مادر صالحه اش چنین نقل کرده است:روزی در سرداب شریف سامرّا با خانوادۀ ملّا زین العابدین سلماسی (1)بودم که برای ساختن دیوارهای آن جا، مجاور شده بود.روز جمعه بود و او دعای ندبۀ سوزناکی می خواند و ما نیز با او می خواندیم و اشک می ریختیم.در این حال بودیم که فضا عطرآگین شد و چنان بوی خوشی آمد که لحظاتی خاموش و بی حرکت شدیم و سپس آن بوی خوش رفت و به حالت قرائت دعا باز گشتیم.به خانه که باز گشتیم،سبب را از ملّا زین العابدین پرسیدیم.گفت:تو به این چه کاری داری؟و از پاسخ،طفره رفت؛امّا برادر بزرگوار،آقا علیرضا اصفهانی-که دوست و رازدار او بود-،برایم گفت:روزی از ملّا زین العابدین-که گمان قوی داشتم مانند استادش سیّد بحر العلوم،قائم علیه السلام را دیده است-،در بارۀ دیدار با حجّت علیه السلام سؤال کردم.او سؤال مرا با ذکر همان واقعۀ ندبه و مو به مو مطابق آن،پاسخ داد. (2)

ص:145

تبریزی حجه فروش معروف علما و حاجی سیّد حسین تاجر تبریزی و حاجی علی نامی-که خدمت می کرد-.

پس به اتّفاق،روانه شدیم تا رسیدیم به ارزنة الروم (1)و از آن جا عازم طربوزن بودیم و در یکی از منازل ما بین این دو شهر،حاجی جبّار جلودار به نزد ما آمد و گفت:این منزل که در پیش داریم،مخوف است؛قدری زود بار کنید که به همراه قافله باشید.چون در سایر منازل،غالباً از عقب قافله به فاصله می رفتیم.پس ما هم تخمیناً دو ساعت و نیم یا سه به صبح مانده به اتّفاق حرکت کردیم.به قدر نیم یا سه ربع فرسخ از منزل خود دور شده بودیم که هوا تاریک شد و برف،باریدن گرفت،به نحوی که رفقا هر کدام سر خود را پوشانیدند و تند راندند.من نیز آنچه کردم که با آنها بروم،ممکن نشد تا این که آنها رفتند.من تنها ماندم.پس،از اسب پیاده شدم و در کنار راه نشستم و به غایت،مضطرب بودم؛چون قریب ششصد تومان برای مخارج راه همراه داشتم.بعد از تأمّل و تفکّر،بنا را بر این گذاشتم که در همین موضع بمانم تا فجر طالع شود،به آن منزل که از آن جا بیرون آمدیم،مراجعت کنم و از آن جا چند نفر مستحفظ به همراه برداشته،به قافله ملحق شوم.در آن حال،در مقابل خود باغی دیدم و در آن باغ،باغبانی که در دست،بیلی داشت که بر درختان می زد که برف از آنها بریزد.پس پیش آمد.به مقدار فاصلۀ کمی ایستاد و فرمود:«تو کیستی؟».

گفتم:رفقا رفتند و من ماندم.راه را نمی دانم؛گم کرده ام.

به زبان فارسی فرمود:«نافله بخوان تا راه را پیدا کنی».

من مشغول نافله شدم.بعد از فراغ تهجّد،باز آمد و فرمود:«نرفتی؟».

گفتم:و اللّه،راه را نمی دانم!

ص:147

فرمود:«جامعه بخوان».

من جامعه را حفظ نداشتم و تا کنون حفظ ندارم،با آن که مکرّر به زیارت عتبات مشرّف شدم.پس،از جای برخاستم و جامعه را کامل از حفظ خواندم.

باز نمایان شد.فرمود:«نرفتی؟هستی؟».

بی اختیار گریه ام گرفت.گفتم:هستم،راه را نمی دانم.

فرمود:«عاشورا بخوان».

عاشورا را نیز حفظ نداشتم و تا کنون ندارم.پس برخاستم و مشغول زیارت عاشورا شدم از حفظ،تا آن که تمام لعن و سلام و دعای علقمه را خواندم.دیدم باز آمد و فرمود:«نرفتی؟هستی؟».

گفتم:نه هستم تا صبح.

فرمود:«من حال،تو را به قافله می رسانم».

پس رفت و بر الاغی سوار شد و بیل خود را به دوش گرفت و آمد.فرمود:«به ردیف من بر الاغ من سوار شو».

سوار شدم.پس عنان اسب خود را کشیدم.تمکین نکرد و حرکت ننمود.فرمود:

«دهنۀ اسب را به من ده».دادم.پس بیل را به دوش چپ گذاشت و عنان اسب را به دست راست گرفت و به راه افتاد.اسب در نهایت تمکین،متابعت کرد.پس دست خود را بر زانوی من گذاشت و فرمود:«شما چرا نافله نمی خوانید؟نافله،نافله، نافله!»سه مرتبه فرمود و باز فرمود:«شما چرا عاشورا نمی خوانید؟عاشورا، عاشورا،عاشورا!»سه مرتبه و بعد فرمود:«شما چرا جامعه نمی خوانید؟جامعه، جامعه،جامعه!»

و در وقت طیّ مسافت،به نحو استداره سیر می نمود.یک دفعه برگشت و فرمود:

«آن است رفقای شما که در لب نهر آبی فرود آمده اند.مشغول وضو به جهت نماز صبح بودند».

ص:148

پس من از الاغ پایین آمدم که سوار اسب خود شوم و نتوانستم.پس آن جناب، پیاده شد و بیل را در برف فرو کرد و مرا سوار کرد و سر اسب را به سمت رفقا برگردانید.من در آن حال،به فکر فرو رفتم که این شخص چه کسی بود که به زبان فارسی حرف می زد و حال،آن که زبانی جز ترکی،و مذهبی غالباً جز عیسوی،در آن حدود نبود؟! و چگونه به این سرعت،مرا به رفقای خود رسانید؟! پس در عقب خود نظر کردم،احدی را ندیدم و از او آثاری پیدا نکردم.پس به رفقای خود ملحق شدم. (1)

فرمود:«چون او شیخ ارزنی است».

نفهمیدم چه می گوید.ایستادم تا وضویش را به پایان برد و رفت و من وضو گرفتم و نماز خواندم و چون نماز تمام شد و مردم پخش شدند،ماجرا و هیبت و وقار آن مرد و نیز آنچه را از او دیده و شنیده بودم،برای شیخ گفتم.حالِ شیخ دگرگون شد و رنگش پرید و اندیشناک و غمناک شد و گفت:تو حجّت علیه السلام را درک کرده ای؛ولی او را نشناخته ای،و از چیزی خبر داده که جز خدای متعال،آن را نمی داند.بدان که من امسال در سمت غرب دریاچۀ کوفه،ارزن کاشته ام که در معرض آسیب دیدن از گذر اعراب آن ناحیه است.به نماز که برخاستم و داخل آن شدم،فکرم به آن جا رفت و در بارۀ آن و آفت هایش می اندیشیدم. (1)

بود.ما نیز به آداب مسجد پرداختیم و هنگام غروب به سوی درِ مسجد رفتیم و آن را بستیم و پشتش را سنگ و چوب و شن ریختیم تا کسی نتواند آن را از بیرون باز کند.سپس داخل مسجد شدیم و به نماز و دعا مشغول گشتیم و پس از فراغت،با رفیق طلبه ام در دکّۀ قضا (جایگاه قضاوت امیر مؤمنان علیه السلام ) رو به قبله نشستیم.آن مرد صالح،در دالان نزدیک درِ فیل،دعای کمیل را با صدای بلند و سوزناکی می خواند و شبی مهتابی بود و من رو به آسمان داشتم که ناگهان بوی بسیار خوشی در فضا پیچید و در میان پرتوهای مهتاب،شعله هایی مانند شعله های آتش دیدم که بر آن چیره شده بود و در آن حال،صدای آن مرد دعاخوان نیز فروکش کرد و متوجّه شدم که مردی جلیل از همان درِ بسته شده،به درون مسجد آمد.او در هیئت و لباس،مانند حجازیان بود و سجّاده ای به عادت همانها بر دوش داشت و با آرامش و وقار و هیبت و جلال،راه می رفت و به طرف درِ مسلم بن عقیل رفت و برای ما هوش و حواسی نمانده بود و چون از نزدیک ما گذشت،به ما سلام داد.رفیقم که هیچ هوش و حواسی برایش نمانده بود،نتوانست جواب سلام بدهد؛امّا من کوشیدم و با سختی،جواب سلام او را دادم.هنگامی که به درِ مسجد،داخل و از دیدگان ما پنهان شد،به خود آمدیم و گفتیم:این که بود و از کجا داخل شد؟

پس به سراغ آن مرد دعاخوان رفتیم.دیدم که گریبان چاک داده و با سوز و گداز می گرید.حقیقت ماجرا را پرسیدیم.گفت:چهل شب جمعه است که به این مسجد می آیم تا به دیدار پیشوای حقیقی این عصر و ناموس دهر نائل شوم و تا امشب که چهلمین شب بود،روزی ام نشده بود و دیدید که مشغول دعا بودم که دیدم بالای سرم ایستاده است.به او توجّه کردم.پرسید:«چه می کنی؟»یا«چه می خوانی؟» (تردید از راوی است) و من نتوانستم پاسخ دهم و او از من دور شد،همان گونه که دیدید.

ما به سمت در رفتیم.دیدیم به همان گونه که بسته بودیم،هنوز بسته است و ما

ص:151

سپاس گزار؛امّا حسرت زده باز گشتیم. (1)

و حتّی خادم ویژۀ شب های چهارشنبه نبود.به شدّت بیمناک شدم و با خود گفتم:

نماز مغرب را می خوانم و اعمال را با شتاب انجام می دهم.میان نماز بودم که توجّهم به مقام امام زمان علیه السلام جلب شد که در قبلۀ نمازگزار قرار دارد.در آن جا نور کاملی دیدم و صدای نمازگزاری را شنیدم.دلم آرام گرفت و اطمینان یافتم و گمان کردم که برخی از زائران در آن جایگاه شریف هستند-اگر چه من به هنگام ورود به مسجد آنها را ندیده بودم-و اعمالم را با دل آسودگی انجام دادم.سپس به سوی مقام شریف امام زمان علیه السلام رفتم و داخل شدم و در آن جا نور بزرگی دیدم؛امّا چراغی ندیدم و غافل از تفکّر در این باره بودم.در آن جا سیّدی جلیل و باهیبت به سیمای عالمان را دیدم که به نماز ایستاده بود.آسوده خاطر شدم و گمان می کردم که او از زائران غریب است و کمی که او را برانداز نمودم،دانستم که از ساکنان نجف اشرف است.

بر اساس عمل مخصوص آن مقام،به زیارت حجّت علیه السلام مشغول شدم و نماز زیارت را خواندم و چون به پایان بردم،خواستم با او در بارۀ رفتن به مسجد کوفه سخن بگویم که هیبتش مانعم شد،و من چون به بیرون مقام می نگریستم،تاریکی می دیدم و صدای رعد و برق و باران را می شنیدم؛امّا او به من رو کرد و با سیمایی بزرگوارانه و با دلسوزی و لبخند فرمود:«دوست داری که به مسجد کوفه بروی؟».

گفتم:آری،ای سَرور ما! عادت ما اهل نجف،تشرّف به عمل این مسجد و سپس رفتن به مسجد کوفه و خوابیدن در آن جاست؛زیرا آن جا ساکن و خادم و آب دارد.

او برخاست و فرمود:«با ما بیا به مسجد کوفه برویم».

من خوش حال از او و همراهی اش بیرون آمدم و در نور و هوای خوب و زمینی خشک که گِل چسبنده به پا نداشت،راه رفتیم و من غافل از باران و تاریکی ای بودم که قبلاً می دیدم.همچنان غرق شادی بودم و تاریکی و بارانی نمی دیدم تا به درِ مسجد کوفه رسیدیم.در زدم و خادم گفت:کیست؟گفتم:در را باز کن.گفت:در

ص:153

این تاریکی و باران شدید،از کجا آمده ای؟گفتم:از مسجد سهله.هنگامی که خادم در را گشود،به آن سیّد جلیل توجّه کردم.او را ندیدم و هوا کاملاً تاریک و بارانی بود و من ندا می دادم:سَرور و مولای ما! بفرما که در باز شده است و به پشت سرم باز گشتم و آن جا را گشتم؛امّا کسی را ندیدم و در همین فاصلۀ زمانی کوتاه،باران و سرما به من آسیب رساند.

وارد مسجد شدم و از خواب غفلت بیرون آمدم و خود را سرزنش کردم که چون این همه نشانه و کرامت را دیدم و متوجّه نشدم که اگر بیست چراغ هم آن جا می افروختند،چنان روشن نمی شد و به یاد آوردم که آن سیّد جلیل القدر،مرا با اسم صدا زد،با آن که اسمم را به او نگفته بودم و پیش تر،او را ندیده بودم،و به یاد آوردم که تاریکی و باران بود و چون بیرون آمدیم،نور بود و زمین خشک و هوای خوب و دیگر امور شگفت و غریب،و یقین پیدا کردم که او همان صاحب الزمان علیه السلام است که به آرزوی تشرّف به زیارتش،مشقّت رفتن به مسجد سهله را در گرما و سرما به جان خریده بودم،و خدای متعال را سپاس نهادم و ستایش،ویژۀ اوست. (1)

کوچکی می آمدم که میان اهل کشتی،یک نفر را دیدم که با بقیّه،هم غذا و هم سفره بود؛امّا مانند آنها به لهو و لعب و شوخی نمی پرداخت؛بلکه سنگین و باوقار می نمود و آنها بر مذهب او خرده می گرفتند.از او متعجّب بودم تا به جایی رسیدیم که آب کم بود و صاحب کشتی،ما را پیاده کرد و در کرانۀ رود،پیاده ادامه دادیم.من هم سفرۀ آن مرد شدم و از او سبب دوری اش را از همراهانش پرسیدم و این که چرا آنها او را نکوهش می کنند.او گفت:اینها خویشاوندان من اند؛امّا سنّی مذهب اند.

پدرم نیز سنّی است؛امّا مادرم شیعه است و من نیز از آنها بودم؛امّا خداوند به برکت امام زمان علیه السلام مرا شیعه کرد.

از او پرسیدم:چگونه؟

گفت:نام من یاقوت است و نزدیک پل حلّه،روغن می فروشم.یکی از سال ها برای خریدن روغن از صحرانشینان بیرون حلّه،از شهر دور شدم و روغن خریدم و آنها را روی درازگوشم،همراه گروهی از اهالی حلّه،آوردم.در یکی از منازل بین راه،فرود آمدیم و خوابیدیم و چون بیدار شدم،هیچ کدام از آنها را ندیدم و راه نیز از میان بیابانی خشک و درندگانی فراوان می گذشت.برخاستم و بارها را روی درازگوش گذاشتم و در عقب آن چند نفر رفتم؛امّا راه را گم کردم و از ترس درندگان و تشنگی،متحیّر ماندم.از خلفا و مشایخ،کمک و یاری طلبیدم و آنها را شفیع درگاه حق کردم و فراوان گریه و زاری کردم؛امّا فایده ای نکرد.با خود گفتم:

شنیده ام که مادرم می گفت:ما امامی زنده با کنیۀ ابا صالح داریم که راه گم کردگان را راه نمایی می کند و به کمک و فریادرسیِ ناتوان ها می آید.با خدای متعال،عهد کردم که اگر از او یاری طلبیدم و به دادم رسید،به مذهب مادرم در آیم.او را صدا زدم و فریاد کمک سر دادم که دیدم شخصی کنار من راه می رود و عمامۀ سبزی به سر دارد و سپس راه را به من نشان داد و فرمان داد که به مذهب مادرم در آیم و کلمه هایی را ذکر کرد که از یاد برده ام و فرمود:«تو به زودی به روستایی می رسی که اهالی آن، همه شیعه اند».

ص:155

گفتم:ای سَرور من! تو با من به روستا نمی آیی؟

فرمرمود:«نه.من باید به فریادرسیِ هزار نفر دیگر در گوشه گوشه سرزمین ها بروم»و از دیدگان من غایب شد.اندکی بیشتر راه نرفته بودم که به روستا رسیدم،با آن که آن روستا خیلی دور بود و آن گروه از اهالی حلّه،یک روز پس از من رسیدند.

در حلّه،نزد سیّد مهدی قزوینی،بزرگ فقیهان،رفتم و قصّه را برایش گفتم.او معالم دین شیعه را به من آموخت،و از او خواستم که عملی را به من یاد دهد که با انجام دادن آن بتوانم دوباره مهدی علیه السلام را ببینم.او گفت:چهل شب جمعه،امام حسین علیه السلام را زیارت کن.

من شب های جمعه از حلّه به زیارت امام حسین علیه السلام می رفتم تا یک جمعه مانده بود که روز پنجشنبه از حلّه راه افتادم و چون به دروازۀ شهر [کربلا] رسیدم،مأمور حکومت،از ما جواز ورود خواستند و من نداشتم.من متحیّر ماندم و چند بار خواستم میان جمعیت مخفی شوم و بگذرم،نشد،که ناگهان صاحب الأمر علیه السلام همان همراه در صحرا را در لباس روحانیان ایرانی و با عمامه ای سفید بر سر،درون شهر دیدم.چون او را دیدم،از او کمک خواستم و او آمد و [دست] مرا گرفت و با خود از دروازه عبور داد،بی آن که کسی مرا ببیند و چون داخل شهر شدم،او را نیافتم و از جدایی اش متحیّر شدم،و اکنون بخشی از خاطرات آن زمان از یادم رفته است. (1)

این گونه نقل کرده است:گفتند در قم،شخصی به نام آقای اشکانی،خدمت حجّت -سلام اللّه علیه-می رسد.من یک روز عصر،ظاهراً با جانب آقای حاج شیخ عبد الوهّاب روحی-که رفیق پنجاه سالۀ من است-و جناب آقای حاج آقا مهدی اخوی-سلّمهما اللّه تعالی عن الآفات و البلیّات-،خدمت این پیرمرد-که منزل او در خیابان ایستگاه راه آهن (1)بود-رفتیم.مردی پیر و نورانی بود و آثار حقیقت و درستی در چهرۀ او روشن بود.دستگاه رادیو او هم در همان اتاق پذیرایی بود.در آن زمان،داشتن رادیو،خلاف روش مقدّسان بود،و این،دلیلی بود بر این که وی هیچ اهل تظاهر و دکانداری نیست.ما داستان تشرّف را از او پرسیدیم.گفت:من خویی (2)هستم و نظامی بودم و در مدرسۀ نظام کشور ترکیّه نیز تحصیل کرده ام و مدّت ها در قشون بودم.یک وقت در تهران،پای منبر بودم.ناطق،ذکر دستوری کرد برای کسی که می خواهد به خدمت حجّت علیه السلام برسد ومن دستور را عمل کردم و خدمتش رسیدم و نیازهای خود را گفتم و دستور را برای ما گفت که اجمال آن، خواندن آیۀ نور است در ماه مخصوص با عدد مخصوص که منِ نگارنده،در این دفتر نمی نویسم برای این که شاید هر کسی لایق حضور نباشد و بخواند و به مقصد نرسد،آن وقت باعث سستی عقیده گردد و من مسئول عند اللّه باشم.

پس از آن که آن مرد نورانی،دستور را بدون مضایقه و تردید برای ما نقل کرد،از او دو سؤال پرسیدم:یکی آن که آیا خدمت آقا به طور معاینه رسیدی؟معلوم شد به طور مکاشفه می رسد.مثلاً گفت:همین طوری که مثلاً زیر کرسی نشسته بودم،

ص:157

اوضاع عوض می شد و ایشان را می دیدم وعرایض خود را بیان می کردم و حتّی گاهی در خواب،خدمتش می رسیدم از جمله،زمانی که به قم آمدم و خیال مجاورت داشتم و مبلغ پانصد تومان در هر برج،حقوق بازنشستگی داشتم، می خواستم تکلیف شرعی خود را بدانم و در این جهت،متحیّر بودم که به کدام یک از دو مرجع مشهور در قم-که یکی آقای حاج آقای حسین بروجردی بود و دیگری مرحوم آقای سیّد محمّد حجّت تبریزی-،مراجعه نمایم.بعضی از اهل علم،اوّلی را می گفتند و بعضی،دومی را معیّن می کردند.همان دستور را عمل کردم و در خواب خدمتش رسیدم و آقای بروجردی نیز حاضر بودند.مثل این که ایشان آقا را نمی دیدند.آقا فرمود:«به این مراجعه کن»؛و من اسکناس ها را که برای دست گردان کردن و دادن قسمتی از آن آورده بودم،به ایشان می دادم و ایشان می گرفتند و در جیب بغل می گذاشتند و یک تبسّمی بر لب داشتند.در عالم بیداری که خدمتش رسیدم،همان وضع و محازات خواب مشاهده شد؛همان تبسّم و همان گرفتن و در بغل گذاشتن با خصوصیاتی که در خواب دیدم،مشهود گردید.

از جمله می گفت:من پیش از وجود رابطه با وجود مقدّسش،مدّتی در کرمانشاه مأموریت داشتم.پس از این که خدمتش رسیدم،تقریباً فرمودند که:«این مدّت که کرمانشاه بودی و زیارت ابی عبد اللّه الحسین علیه السلام نرفتی،جفا بوده است و اینک مشرّف شو».من مشرّف شدم و مظنونم این است که گفت:در حرم ایشان نیز خدمتش رسیدم.

سؤال دوم،این بود که:شما چه خصوصیت اخلاقی داشتید؟گفت:من در هیچ اوضاع و شرایطی،نماز خود را ترک نکردم و دیگر این که به احدی ظلم و ستم نکردم. (1)

ص:158

است.از آن خوردم و لذّتی چشیدم که قابل وصف نیست.

فردا پیش از غروب آفتاب،مرحوم میرزا محمّدباقر-که از اخیار و ابرار آن زمان بود-آمد.اوّل مطالبۀ ظرف ها را کرد و بعد مقداری پول را که در کیسه کرده بود،به من داد و فرمود:تو را امر به سفر فرموده اند.این پول را بگیر و به اتّفاق جناب آقا سیّد هاشم،پیش نماز مسجد سردزک-که عازم مشهد مقدّس است-،برو و در راه، بزرگی را ملاقات می کنی و از او بهره می بری.

حاجی مؤمن گفت:با همان پول به اتّفاق مرحوم آقا سیّد هاشم حرکت کردیم تا تهران.وقتی که از تهران خارج شدیم،پیری روشن ضمیر،[با دست] اشاره کرد و اتومبیل ایستاد.پس با اجازۀ مرحوم آقا سیّد هاشم (چون اتومبیل دربست به اجارۀ ایشان بود)،سوار شد و پهلوی من نشست.

در اثنای راه،اندرزها و دستورهای بسیاری به من داد و پیشامد مرا تا آخر عمر به من خبر داد و نیز آنچه خیر من در آن بود،برایم گزارش می داد-و آنچه خبر داده بود،به تمامش رسیدم-.مرا از خوردن طعام قهوه خانه ها نهی می کرد و می فرمود:

لقمۀ شبهه ناک برای قلب ضرر دارد.

با او سفره ای بود.هر وقت میل به طعام می کردم،از آن نان تازه بیرون آورده و به من می داد و گاهی کشمش سبز بیرون می آورد و به من می داد.تا رسیدیم به قدمگاه، فرمود:«اَجَل من نزدیک است و من به مشهد مقدّس نمی رسم.وچون مُردم،کفن من همراهم است.مبلغ دوازده تومان دارم.با آن مبلغ،قبری در گوشۀ صحن مقدّس برایم تدارک کن و امر تجهیزم با جناب آقای سیّد هاشم است.

حاجی گفت:وحشت کردم و مضطرب شدم.فرمود:آرام بگیر و تا مرگم نرسد، به کسی چیزی مگو و به آنچه خداوند خواسته،راضی باش.

چون به کوه طرق (سابقاً راه زوّار از آن بود) رسیدیم،اتومبیل ایستاد.مسافران پیاده شدند و مشغول سلام کردن به امام رضا علیه السلام شدند.شاگرد راننده،سرگرم مطالبۀ

ص:160

گنبدنما شد.دیدم آن پیر محترم،به گوشه ای رفت و متوجّه قبر مطهّر گردید.پس از سلام و گریۀ بسیار گفت:بیش از این لیاقت نداشتم که به قبر شریفت برسم.پس رو به قبله خوابید و عبایش را بر سر کشید.پس از لحظه ای به بالینش رفتم.عبا را پس زدم.دیدم از دنیا رفته است.از ناله و گریه ام مسافران جمع شدند.قدری حالاتش را که دیده بودم،برایشان نقل کردم.همه منقلب و گریان شدند.سپس جنازۀ شریفش را با ماشین به شهر آورده و در صحن مقدّس،مدفون گردید. (1)

نهایت ترس.ناگاه،سیّد جلیلی را دیدیم که با ماست و بعد از ادای تحیّت در بین ما، هفت دانه خرمای زاهدی به من داد و فرمود:«چهار عدد آنها را خودت بخور و سه دانۀ آن را به شیخ بده».

چون [خرماها را] خوردیم،عطش ما رفع شد.سپس فرمود:«این دعا را بخوانید به جهت نجات و حفظ از شرّ دزدها:اللّهُمَّ إنّی أخافک و أخاف ممّن یخافک و أعوذ بک ممّن لا یخافک؛خدایا! به درستی که من از تو می ترسم و از هر کسی که از تو می ترسد،در هراسم،و پناه می برم به تو از هر کسی که از تو نمی ترسد.

و راه می رفتیم با آن سیّد و نرفتیم مگر مقدار کمی.پس ناگاه اشاره کرد و فرمود:

«این،منزل است».پس نظر کردیم دیدیم که منزل،پایین آن تل است و چون وارد منزل شدیم،خواب،ما را فرا گرفت،از شدّت تعبی که گم شده بودیم و ملتفت آنچه برای ما اتّفاق افتاده بود،نشدیم.چون بیدار شدیم،متنبّه به قضیّه شدیم و برای ما منکشف شد که ولیّ عصر-عجل اللّه فرجه-بوده است. (1)

بسم اللّه الرحمن الرحیم.الحمد للّه ربّ العالمین و الصلاة علی أشرف خلقه محمّد المصطفی و أفضل السلام علی حججه و مظاهر قدرته الأئمّة الطاهرین و اللعنة علی أعدائهم و المنکرین لفضائلهم و الشاکّین فی مقاماتهم العالیة الشامخة.

شرح اعجازی که راجع به یک نفر مریضۀ محترمه ظهور نمود،به قرار ذیل است:

این مخدّره،تقریباً بین 45 و 46 سن دارد و متجاوز از یک سال بود مبتلا به مرض رَحِم بود که خود بنده،مشغول معالجه بودم و روز به روز،درد و ورم شدّت می نمود.با شَور با آقای دکتر سیّد ابو القاسم قوام،رئیس صحّیۀ شرق،مشار إلیها را به مریض خانۀ امریکایی ها فرستاده،در توصیۀ بنده به رئیس مریض خانه نوشتم که مادام کپی و خانم های طبیبه،معاینه نموده،تشخیص مرض را بنویسند.

ایشان پس از معاینه نوشته بودند:رَحِم،زخم است و محتاج به عمل جرّاحی است و چند دفعه مشار إلیها به آن جا رفته و همین طور تشخیص داده بودند و مریضه،راضی به عمل نشده بود.بعد از آن،مشار إلیها را برای تکمیل تشخیص فرستادم نزد مادام اخابوف روسی.ایشان هم،هم عقیده شده بودند و باز هم برای اطمینان خاطر و تحقّق تشخیص،نزد پروفسور اکوبیانس و مادام اکوبیانس فرستادیم.

ایشان پس از یک ماه تقریباً معاینه و معالجه،به بنده نوشته بودند که این مرض،

ص:163

سرطان است و قابل معالجه نیست.خوب است برود تهران،شاید با وسایل قوّۀ برقی و الکتریکی،نتیجه گرفته بشود.چنان که آقای دکتر ابو القاسم خان و خود بنده در اوّل،همین تشخیص سرطان را داده بودیم،مشار إلیها،علاوه بر این که حاضر به رفتن تهران نبود،مزاجاً به قدری علیل و لاغر شده بود که ممکن بود در دو فرسخ حرکت،تلف بشود.در این هنگام،زیر شکم،کاملاً متورّم شده و یک غدّه در زیر شکم در محلّ رَحزم،تقریباً به حجم یک انار بزرگ به نظر آمد که غالباً سبب فشار مثانه و حبس البول می شد و بعد پستان ها متورّم و صلب شده،خواب و خوراک به کلّی از مریضه سلب شده.ناچار بودم برای مختصر تخفیف درد،روزی دو دانه آمپول دو سانتی کنین مرفین،تزریق می نمودم که اخیراً آن هم بی فایده و بی اثر ماند، تا یک شب به کلّی مستأصل شده،مقدار زیادی تریاک خورده بود که خود را تلف نماید.بنده را خبر دادند که جلوگیری از خطر تریاک،به عمل گردید.چون چند سال بود که این خانواده-که از محترمین و معروفین این شهر هستند-،با بنده مربوط و طرف مراجعه بودند،خیلی اهتمام داشتم؛بلکه فکری جهت این بیچاره که فوق العاده رقّت آور بود،بشود و از هر جهت مأیوس بودم؛زیرا یقین داشتم سرطان، شعب و ریشه های خود را به خارج رَحِم و مبیضه ها (1)دوانیده و مزاج هم به کلّی، قوای خود را از دست داده است.برای قطع خیال مشار إلیها قرار گذاشتم آقای دکتر معاضد،رئیس بیمارستان رضوی-که متخصّص در جرّاحی است-هم معاینه نمایند.

ایشان پس از معاینه به بنده گفتند:چارۀ منحصر به فرد به نظر من،خارج کردن تمام رحم است.من هم به مشار إلیها گفتم که:شما اگر حاضر به عمل جرّاحی هستید،چاره منحصر است؛و الّا باید همین طور بمانید.گفت:بسیار خوب.اگر در

ص:164

عمل مُردم،که نعم المطلوب و اگر هم نمردم،شاید چاره ای شود؛تصمیم برای عمل گرفت.و همان روز که اواخر ربیع الثانی سنۀ 1353 بود و روز چهارشنبه یا یک هفتۀ دیگر،بنده ملاقات ننمودم،یعنی از عیادتش خجالت می کشیدم.خودش هم از خواستن من خجالت می کشید.

پس از یک هفته دیدم با کمال خوبی،آمد مطب بنده و اظهار خوش وقتی می نمود.قضیّه را پرسیدم.گفت:بلی.شما که به من آخرین اخطار را نموده و عقیدۀ دکتر معاضد را گفتید،با اشکِ ریزان و قلب بسیار شکسته،از همه جا مأیوس گفتم:

یا علی بن موسی! تا کِی من خانۀ دکترها بروم و بالأخره مأیوس شوم؟! رفتم و یک هفته شروع به روضه خوانی و متوسّل به حضرت موسی بن جعفر-أرواح و العالمین فداه-شدم.شب هشتم (شب شنبه) در خواب دیدم یک نفر از دوستان زنانه ام-که شوهرش سیّد و از خدّام آستانۀ قدس رضوی است-،یک قدری خاک آورد،به من داد که:آقا (یعنی شوهرم) گفت:این خاک را من از میان ضریح مقدّس آورده ام،خانم بمالند به شکمش.من هم در خواب مالیدم و بعد دیدم دخترم به عجله آمد که:خانم! برخیز! دکتر سواره آمده دم در (یعنی بنده) و می گوید:به خانم بگویید بیاید برویم نزد دکتر بزرگ.من هم با تعجیل بیرون آمده،دیدم شما سوار اسب قرمز بلندی هستید.گفتید:بیایید برویم.من هم به راه افتادم تا رسیدیم به یک میدان محصوری.دیدم یک نفر بزرگوار ایستاده و جمعیتی کثیر در پشت سرش.من او را نمی شناختم؛امّا رسیده،دستش را گرفتم و گفتم:یا حجّة بن الحسن! به داد من برس! اوّل با حالت عتاب به من فرمود که:«به شما گفت:پیش فلان دکتر بروید؟».

یکی از دکترها را اسم بردند (بنده نمی خواهم اسم ببرم).بعد افتادم به قدم هایش.باز گفتم:به داد من برس!

ثانیاً فرمود که:«به شما گفت:نزد فلان دکتر بروید؟».

استغاثه کردم.فرمود:«برخیز! تو خوب شدی و مرضی نداری».

ص:165

از خواب،بیدار شدم.آمدم اثری از مرض نمانده است.

بنده تا دو هفته از نشر این قضیّۀ عجیب برای اطمینان کامل،از عود مرض، خودداری نمودم و بعد،از پروفسور (اکوبیانس) تصدیق کتبی گرفتم که اگر همین مرض بدون وسایل طبّی و جرّاحی بهبودی حاصل نماید،به کلّی خارج از قانون طبیعت است و آقای دکتر معاضد هم نوشت که چارۀ منحصر به فرد این مرض را در خارج کردن تمام رَحِم می دانستم و حالا چهار ماه است تقریباً به هیچ وجه از مرض مزبور،اثری نیست.

پس از این قضیّه،مادام (اکوبیانس) باز مریضه را معاینۀ کامل نمود،اثری در رحم و پستان ها ندیده است.از همان ساعت،خواب و خوراک مریضه به حال صحّت برگشته و از سابق،سوء هضمی مزمن داشت،آن هم رفع شده است.الأقلّ العاصی دکتر عبد الحسین تبریزی لقمان الملک». (1)

و فضلای نجف اشرف معروف بود،و ملتزم بود که لیالی و ایّام جمعات به نجف مشرّف شود-،چون قضیّۀ تشرّف ایشان را خدمت ولیّ عصر-عجّل اللّه تعالی فرجه-از بعض علما شنیده بودم،یک روز جمعه در مدرسۀ صدر در نجف اشرف در حجرۀ یکی از آقایان رفقا خدمت ایشان رسیدم و استدعا کردم که شرح تشرّف را از زبان خود ایشان بشنوم.آنچه در نظرم مانده،مضمون فرمایش ایشان از قرار ذیل است:

فرمود:با پدرم مشرّف شدم (1)به مکّۀ معظّمه.فقط یک شتر داشتیم که پدرم سوار بود و من پیاده،ملازم و مواظب خدمت او بودم.در مراجعت،به سماوه که رسیدیم، استری (قاطری) از...اشخاصی که شغلشان جنازه کشی بین سماوه و نجف بود...، تا نجف اجاره کردیم.چون شتر کندی می کرد و گاهی می خوابید و به زحمت او را بلند می کردیم،پدرم سوار قاطر و من سوار شتر،از سماوه حرکت کردیم.بین راه، اغلب نقاط،گِلزار و باتلاق بود و شتر همیشه مسافتی عقب می افتاد و به خشونت و درشتگویی مُکاری (قاطرچی)...مبتلا بودم تا این که برخوردیم به جایی که گِل زیاد بود.شتر خوابید و دیگر هر چه کردیم،برنخاست.در اثر تعقیب در بلند کردن، لباس هایم گل آلود شد و فایده نکرد.ناچار مُکاری هم توقّف کرد تا لباس هایم را در آبی که در آن جا بود،بشویم.من از آنها کمی فاصله گرفتم برای برهنه شدن و شستن لباس و فوق العاده مضطرب و حیران که عاقبت این کار به کجا می رسد.آن وادی،از جهت قطّاع الطریق هم خطرناک بود.ناچار متوسّل شدم به ولیّ عصر -أرواحنا فداه-؛ولی بیابان همواره و تا حدّ مدّ بصر،احدی پیدا نبود.بغتتاً (ناگهان) دیدم جوانی نزدیک من پیدا شد.شباهت داشت به سیّد مهدی،پسر سیّد حسین کربلایی.(نظرم نیست که فرمود:دو نفر بودند.یا همان یک نفر و نظرم نیست کدام

ص:167

سبقت به سلام کردیم).عرض کردم:شی اسمک (نامت چیست)؟

فرمود:«سیّد مهدی».

عرض کردم:ابن سیّد حسین؟

فرمود:«نه ابن سیّد حسن».

عرض کردم:از کجا می آیی؟

فرمود؟«از خُضیر»(چون مقامی در آن بیابان بود به عنوان مقام خضر علیه السلام ).من خیال کردم می فرماید:از آن مقام آمدم.

فرمود:«چرا این جا توقّف کرده ای؟».

شرح خوابیدن شتر و بیچارگی خود را عرض کردم.تشریف برد نزد شتر.دیدم تا دست روی سر او گذارد،شتر برخاست،ایستاد و ایشان با او صحبت می فرماید و با انگشت سبّابه،به طرف چپ و راست،به شتر نشان می دهد.بعد تشریف آورد نزد من فرمود:«دیگر چه کار داری؟».

عرض کردم:حوائجی دارم؛ولی فعلاً با این حال اضطراب و نگرانی،نمی توانم عرض کنم جایی را معیّن فرمایید تا با حواسی جمع،مشرّف شده،عرض کنم.

فرمود:«مسجد سهله».بغتتاً از نظرم غایب شد.آمدم نزد پدرم گفتم:این شخص که با من صحبت می کرد،کدام طرف رفت؟می خواستم بدانم اینها همه ایشان را دیده اند یا نه.گفتند:احدی این جا نیامد و تا چشم کار می کند،بیابان پیداست.گفتم:

سوار شوید برویم.گفتند:شتر را چه می کنی؟گفتم:امرش با من است.سوار شدند.

من هم سوار شتر شدم.شتر جلو افتاد و به عجله می رفت.مسافتی از آنها جلو افتاد.

مُکاری صدا زد:ما با این سرعت نمی توانیم بیاییم.

غرض،قضیّه بر عکس سابق شد.مکاری تعجّب کنان گفت:چه شد؟این شتر، همان شتر است و راه،همان راه.گفتم:سرّی است در این امر.ناگهان نهر بزرگی سر راه پیدا شد.من باز متحیّر شدم که با این آب،چه کنم.تا فکر می کردم،شتر

ص:168

رفت میان نهر،متّصل به طرف راست و چپ می رفت.مکاری و پدرم لب آب رسیدند،فریاد زدند:کجا می روی؟غرق می شوی! این آب،قابل عبور نیست! ولی چون دیدند من با کمال سرعت با شتر می روم و طوری هم نیست،جرئت کردند.

گفتم:از این راهی که شتر می رود،به طرف چپ و راست،به همان طور بیایید.آنها هم آمدند و به سلامت از آن عبور کردیم.

من متذکّر شدم که آن وقتی که حجّت علیه السلام انگشت سبّابه به طرف راست و چپ حرکت می داد،این آب را اشاره می فرمود.خلاصه آمدیم،شب وارد شدیم بر جمعی کوچ نشین.آن جا منزل کردیم.همۀ آنها با تعجّب از ما می پرسیدند:از کجا می آیید؟گفتیم:از سماوه.گفتند:پل خراب شده و راهی نیست،مگر کسی با طرّاده (قایق) از این آب عبور کند.از همه بیشتر،مکاری متحیّر مانده بود.گفت:بگو بدانم چه سرّی در این کار بود.گفتم:من آن جا که شتر خوابید،به امام دوازدهم شیعیان متوسّل شدم.ایشان تشریف آورد و این مشکلات را حل نمود....

غرض،به همان حال آمدیم تا چند فرسخی نجف اشرف.باز شتر خوابید.سرم را نزدیک گوش او بردم.گفتم:تو مأموری ما را به کوفه برسانی! تا این کلمه را گفتم، برخاست و به راه ادامه داد تا درِ خانه در کوفه،زانو به زمین زد.من هم او را نفروختم و نکشتم تا مُرد.روزها می رفت در بیابان کوفه برای چرا و شب ها درِ خانه می خوابید.

بعد به ایشان عرض کردم:در مسجد سهله،خدمت آن بزرگوار مشرّف شدید؟ فرمود:بلی؛ولی در گفتن شرح او مجاز نیستم. (1)

856.آقای حاج شیخ علی محمّد ابن العلم، (2)در نامه ای به مرحوم آیة اللّه خویی،چگونگی تشرّف شیخ محمّد شوشتری را که برای ایشان نقل کرده بوده،استفسار می کنند و

ص:169

آیة اللّه خویی،آنچه را که شنیده،به قلم خود برای ابن العلم می نویسد:

جناب مستطاب مرحوم مبرور جنّت مکان خلدآشیان،آقای شیخ محمّد شوشتری که قبلاً ساکن نجف و بعداً سال ها ساکن کوفه شد،شخصاً و بدون واسطه برای این جانب چنین نقل نمودند که:بنا گذاشتم یکی از شب های قدر ماه مبارک رمضان را نوزدهم یا بیست و یکم-تردید از بنده است-به مسجد کوفه مشرّف شده و در آن جا احیا نمایم.بدین قصد،از نجف به سمت کوفه حرکت نمودم.

چون هوا گرم بود،قبل از دخول مسجد به سمت نهر احمَیدیّه-که قدری بالاتر از مسجد بود-رفته و جهت رفع گرما قدری آب به خود زده و بعداً وارد مسجد شده، رأساً به محراب امیر علیه السلام مشرّف و پس از اذان مغرب،نماز خوانده و پس از نماز، جهت افطار حرکت کردم.قبلاً به ذهنم خطور کرده بود که چه قدر خوب است چشمم به جمال ولیّ عصر-عجّل اللّه تعالی فرجه-منوّر [شود] و تسلیت بگویم.

همین که از محراب مذکور قدری دور شدم،در یکی از ایوان های مسجد،دو نفر را که یکی دراز کشیده و دیگری نشسته بود،دیدم.شخص نشسته،مرا به نام صدا کرده و گفت:شیخ محمّد! کجا می روی؟تعجّب کردم که این مرد ناشناس،نام مرا از کجا می داند! جواب دادم:می خواهم بروم جایی افطار کنم-و افطار من آن شب، نان و خیار چنبر بود-.گفت:همین جا بنشین،افطار کن.من هم نشستم و مشغول افطار شدم.آن شخص،شروع به سؤال از آقایان علمای موجود نجف نموده و حالِ یک به یک را سؤال نمود تا تمام شدند.من از کثرت اطّلاع او تعجّب نمودم که باز از حال مرحوم آقا سیّد ابو الحسن اصفهانی رحمه الله سؤال نمود.در آن وقت،ایشان یکی از طلّاب علمی بودند و چندان نمی شناختم؛ولی از ترس این که مبادا بخواهد حال فرد فرد طلّاب را بپرسد،گفتم:همه خوب اند.در این وقت،شخصی که دراز کشیده بود،چیزی به او گفت که من نفهمیدم.لذا او ساکت شد و بنده شروع به سؤال نموده،گفتم:این که خوابیده،که است؟جواب گفتند:ایشان آقای عالَم اند (عالم به

ص:170

فتح لام).عرب های عوام،به مُلّا می گویند؛ولی نظر به این که صحبت ما فارسی بود،توضیح خواسته،پرسیدم:آقای عالِم اند یا آقای عالَم اند؟تعجّب کردم و از این حرف خوشم نیامد و در دل گفتم:چه قدر مبالغه می کند! این لقب،سزاوار ولیّ عصر است،نه کس دیگر-و ایشان هنگام نقل این قصّه،زار زار گریه می کردند-.

در این اثنا،شخصِ نشسته فرمود:«برای شیخ محمّد،آب بیاورید».ناگهان دیدم شخصی حاضر و آماده،جام آبی به دست داشت.من گفتم:تشنه نیستم و آب را رد کردم.پس از صرف افطار،به جای خود برگشتم که دوباره نماز بخوانم و مشغول اعمال شوم.ناگاه احساس کسالت کرده و سر خود را به دیوار تکیه دادم و خوابم برد.وقتی چشمم باز شد،دیدم هوا بی اندازه روشن است،که من درز آجرهای دیوار مقابل را به خوبی می دیدم یقین کردم صبح شده.بسیار افسوس خوردم که آمده بودم شب را به عبادت احیا نمایم،[امّا] خواب،مرا برده است.

در این اثنا دیدم که آن شخصِ خوابیده و جمعی از علما مشغول نماز جماعت و خودش امام آنها بود و نمازشان تمام شده و مشغول تعقیب هستند.گفتم:اینها نماز صبح را خوانده اند و مشغول تعقیب اند و شخص نشسته نیز جزء مأمومین بود.از امام سوال نمود که:این جوان را همراه خود ببریم؟جواب داد:«نه! ایشان باید سه امتحان بدهد»و برای هر امتحانی،وقتی معیّن کردند که وقت آخرین امتحان، مصادف با سنّ شصت سالگی احقر می شد؛چون دیدم قریب است نماز صبح قضا شود،از جا بلند شده،رفتم وضو گرفتم و به مسجد برگشتم.دیدم هوا بی اندازه تاریک است و اثری از آن اشخاص نیست.بی نهایت تعجّب کردم و معلوم شد که هنوز اوّل شب است و خواب من،چندان نبوده و دانستم که آن آقا،ولیّ عصر علیه السلام بوده و نمازی که می خواندند،نماز عشا بوده. (1)

ر.ک:ص 251 ح 894 (سیّد ابو الحسن اصفهانی).

ص:171

آقای اراکی فرمودند که:من به صدق و راستی این دختر،قطع و یقین دارم و او این داستان را برای کسی حتّی آقای حاج آقا موسی زنجانی هم نگفته بود. (1)

زبان آنها به معنای پدر بزرگ سال است.سپس از دیدگان من پنهان شد و دانستم که او مهدی علیه السلام است و به جداییِ من از پدرم حتّی در یک شب چهارشنبه،راضی نیست.از این رو،دیگر به مسجد سهله نمی روم. (1)

نیامده بودیم و گویا منزل ما متّصل به صحن بود.پس رفقا و همراهان مرا به نام هایشان و اسم شهرهایشان ندا کرد.پس رفقای من به عجله از منزل بیرون آمدند و چون در را گشودند،فی الفور گفتم:این مرد را که با من است،ملاحظه کنید و نگاه دارید.ولی رفقای من کسی را ندیدند.پس در طرق و شوارع متفرّق شدند و از او تجسّس نمودند؛امّا ابداً اثری از او نیافتند. (1)

نتیجه ای به دست نیامد.تا شب جمعه 22 ماه صفر یعنی چهار روز بعد از حادثۀ سکته،شب جمعه،تقریباً ساعت یازده رفتم در غرفۀ خود استراحت کنم.پس از تلاوت چند آیه از کلام اللّه و خواندن دعایی...شب جمعه از خداوند تعالی خواستیم که امام زمان حجّة بن الحسن-صلوات اللّه علیه و علی آبائه المعصومین- را مأذون فرماید که به داد ما برسد،و جهت این که به آن بزرگوار متوسّل شدم و از خداوند-تبارک و تعالی-مستقیماً حاجت خود را نخواستم،این بود که تقریباً از یک ماه قبل از این حادثه،دختر کوچکم فاطمه از من خواهش می کرد که من قصّه ها و داستان های کسانی را که مورد عنایت حضرت بقیّة اللّه-أرواحنا و أرواح العالمین له الفداء-قرار گرفته و مشمول عواطف و احسان آن مولا شده اند،برای او بخوانم.

من هم خواهش این دخترک ده ساله را پذیرفتم و کتاب نجم الثاقب حاجی نوری را برای او خواندم.در ضمن،من هم به این فکر افتادم که مانند صدها نفر دیگر چرا متوسّل به حجّت منتظر امام ثانی عشر-علیه سلام اللّه الملک الأکبر-نشوم.لذا همان طور که در بالا تذکّر دادم،در حدود ساعت یازده شب متوسّل شدم به آن بزرگوار و با دلی پُر از اندوه و چشمی گریان به خواب رفتم.ساعت چهار بعد از نیمه شب جمعه،طبق معمول بیدار شدم.ناگاه احساس کردم از اتاق پایین که مریضِ سکته کرده در آن جا بود،صدای همهمه می آید.سر و صدا قدری بیشتر شد و ساکت شدند و ساعت پنج و نیم که آن روزها اوّل اذان صبح بود،به قصد وضو آمدم پایین.

ناگهان دیدم صبیّۀ بزرگم که معمولاً در این وقت در خواب بود،بیدار و غرق در نشاط و سرور است.تا چشمش به من افتاد،گفت:آقا! مژده بدهم به شما؟گفتم:چه خبر است؟من گمان کردم خواهرم یا برادرم از همدان آمده اند.گفت:بشارت، مادرم را شفا دادند! گفتم:کی شفا داد؟گفت:مادرم چهار ساعت بعد از نیمه شب با صدای بلند و شتاب و اضطراب،ما را بیدار کرد.چون برای مراقبت مریض، دخترش و برادرش حاج مهدی و خواهرزاده اش مهندس غفّاری-که این دو نفر

ص:176

اخیراً از تهران آمده بودند تا مریضه را به تهران ببرند برای معالجه-،این سه نفر در اتاق مریضه بودند،که ناگهان داد و فریاد مریضه که می گفت:«برخیزید آقا را بدرقه کنید! برخیزید آقا را بدرقه کنید!»،بلند می شود.می بیند که تا اینها از خواب برخیزند آقا رفته،خودش که چهار روز بود نمی توانست حرکت کند،از جا می پرد و دنبال آقا تا دم در حیاط می رود.دخترش که مراقب حال مادر بود،بر اثر سر و صدای مادر که:«آقا را بدرقه کنید!»بیدار شده بود،دنبال مادر تا دم در حیاط می رود تا ببیند که مادرش کجا می رود.دم درب حیاط،مریضه به خود می آید؛ولی نمی تواند باور کند که خودش تا این جا آمده.از دخترش زهرا می پرسد که:زهرا! من خواب می بینم یا بیدارم؟دخترش پاسخ می دهد که:مادر جان! تو را شفا دادند،آقا کجا بود که می گفتی آقا را بدرقه کنید؟ما کسی را ندیدیم!

مادر می گوید:آقای بزرگواری که در زیّ اهل علم،سیّد عالی قدری که خیلی جوان نبود،پیر هم نبود،به بالین من آمد.فرمود:«برخیز! خدا تو را شفا داد».

گفتم:نمی توانم برخیزم.

با لحنی تندتر فرمود:«شفا یافتید،برخیز».

من از مهابت (ترس) آن بزرگوار برخاستم.فرمود...و چون خواست از اتاق بیرون رود،من شما را صدا زدم که او را بدرقه کنید؛ولی دیدم شما دیر جنبیدید، خودم از جا برخاستم و دنبال آقا رفتم.

بحمد اللّه تعالی پس از این توجّه و عنایت،حال مریضه،فوراً بهبود یافت.چشم راستش که در اثر سکته،غبار آورده بود،برطرف شد.پس از چهار روز،که میل به غذا نکرد،در همان لحظه گفت:گرسنه ام؛برای من غذا بیاورید.یک لیوان شیر که در منزل بود،به او دادند.با کمال میل تناول نمود.رنگ رویش به جا آمد و در اثر فرمان قائم علیه السلام که:«گریه مکن»،غم و اندوه از دلش برطرف شد.

ضمناً خانم مذکوره،از پنج سال قبل رماتیسم داشت.از لطف حجّت علیه السلام شفا

ص:177

یافت،با آن که اطبّا نتوانسته بودند معالجه کنند.ناگفته نمانَد که در ایّام فاطمیّه،در منزل،مجلسی به عنوان شکرانۀ این نعمت عُظما منعقد کردیم.جناب آقای دکتر دانشور-که یکی از دکترهای معالج این بانو بود-،شفا یافتن او را برایش شرح دادم.دکتر اظهار فرمود:آن مرض سکته که من دیدم،از راه عادّی قابل معالجه نبود، مگر آن که از طریق خرق عادات و اعجاز شفا یابد.

الحمد للّه ربّ العالمین و صلّی اللّه علی محمّد و آله المعصومین لاسیّما امام العصر و ناموس الدهر،قطب دایرۀ امکان،سَرور و سالار انس و جان،صاحب زمین و زمان،مالک رقاب جهانیان،حجّة بن الحسن العسکری-صلوات اللّه و سلامه علیه و علی آبائه المعصومین إلی قیام یوم الدین-. (1)

ر.ک:ج 6 ص 355 (سخنی در بارۀ توسّل به امام زمان علیه السلام به وسیلۀ عریضه).

ص:178

امامانِ پیشین و نه خودِ امام زمان علیه السلام و نه نایبان خاصّ ایشان،مدّعیِ تغییر ماهوی و یا صعود آسمانی ایشان نشده اند؛امری که از تشبیه امام عصر علیه السلام به نوح علیه السلام و یوسف علیه السلام و نه مسیح علیه السلام نیز هویداست. (1)

افزون بر این،هیچ یک از عالمان بزرگ و مؤلّفان مشهور شیعی-که در فزونی عقل و درایت ایشان تردیدی نیست،مانند:شیخ صدوق،شیخ مفید،شیخ طوسی -،دیدار امام عصر را محال ندانسته و برخی حتّی در کتاب های خود،فصلی را برای نام بردن از دیدار کنندگان گشوده (2)و یا به ممکن بودن آن تصریح کرده اند؛ (3)امری که به روشنی،ممکن بودن آن را از نظر عقل نشان می دهد.همچنین بسیار بعید است که اشخاص متعدّدی در روزگاران مختلف،امری غیر ممکن را ادّعا کنند و با انکارهای جدّی و عمومی،رو به رو نشوند.

هر کس این دعا را پس از هر نماز واجب بخواند،امام«م ح م د بن حسن»-که سلام بر او و پدرانش باد-را در بیداری یا خواب می بیند:بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ، اللّهُمَّ بَلِّغ مَولانا صاحِبَ الزَّمانِ أینَما کانَ وَ حَیثُما کانَ،مِن مَشارِقِ الأَرضِ وَ مَغارِبِها،سَهلِها وَ جَبَلِها،عَنّی وَ عَن والِدَیَّ وَ عَن وُلدی وَ إخوانی التَّحِیَّةَ وَ السَّلامَ.... (1)

به نام خداوند گسترده مهر مهربان.خدایا! به مولایمان صاحب الزمان،در هر جا که هست و هر حالتی که دارد،در شرق و غرب زمین،دشت و کوه آن،از سوی من و پدر و مادر و فرزندان و برادرانم به او درود و سلام برسان.

در دوران غیبت کبرا همانند غیبت صغرا،هر چند در دایره ای محدودتر،اثبات می کنند.حدیث نخست،در معتبرترین کتاب حدیثی،الکافی،به نقل از امام صادق علیه السلام این گونه آمده است:

لِلقَائِمِ غَیْبَتانِ إِحداهُما قَصیرَة وَ الاُخری طَویلَة.الْغَیبَةُ الْأُولی لا یَعلَمُ بِمَکانِهِ فیها إِلّا خاصَّة شیعَتِهِ وَ الاُخرَی لَایَعْلَمُ بِمَکانِهِ فیها إِلَّا خَاصَّة مَوالیهِ. (1)

قائم،دو غیبت دارد:یکی کوتاه و دیگری طولانی.درغیبت نخست،جز خواصّ شیعه،جای او را نمی دانند و در غیبت دیگر،جز خواص و بستگانش،جای او را نمی دانند.

حدیث بعدی نیز در الغیبةی نعمانی از امام صادق علیه السلام نقل شده که این گونه آمده است:

إِنَّ لِصاحِبِ هذَا الأمرِ غَیبَتَینِ إِحداهُما تَطُولُ حَتّی یَقُولَ بَعضُهُمْ ماتَ وَ بَعضُهُم یَقُولُ قُتِلَ وَ بَعضُهُم یَقُولُ ذَهَبَ فَلا یَبقَی عَلی أَمرِهِ مِن أَصحابِهِ إِلّا نَفَرٌ یَسیرٌ لا یَطَّلِعُ عَلی مَوضِعِهِ أَحَدٌ مِن وَلیٍّ وَ لا غَیْرِهِ إِلّا المَولَی الَّذی یَلی أَمرَهُ. (2)

صاحب این امر (قیام)،دو غیبت دارد:یکی از آنها به درازا می کشد،تا آن جا که برخی می گویند:مرده است و برخی دیگر می گویند:کشته شده و برخی دیگر می گویند:رفته است،تا آن جا که جز چند تن اندک از یارانش بر عقیده به او نمی مانند.هیچ کس از دوست و غیر دوست،از جای او آگاه نمی شود،مگر

ص:182

مولایی که امر او را به دست دارد.

دستۀ دوم:گزارش های فراوانی در کتاب هایی متنوّع از دیرباز تاکنون در دست اند که نشان می دهند افراد فراوانی از عالمان فرهیخته تا انسان های معمولی،به نزد امام علیه السلام تشرّف یافته و برخی به گفتگو با ایشان نیز موفّق گشته اند.این گزارش ها آن قدر فراوان اند و به اندازه ای از طریق های گوناگون به ما رسیده اند که می توان تواتر اجمالی را در آنها تحصیل نمود. (1)تعداد قابل اعتنایی از این گزارش ها در کتاب هایی معتبر و از نویسندگان مشهور،نقل شده اند و تعدادی نیز در عصر کنونی و یا بسیار نزدیک به ما،اتّفاق افتاده اند و با یکی دو واسطۀ معتبر،به آنها دسترس داریم.

نکتۀ جالب توجّه،آن که:تواتر در این مسئله،از چند تن از عالمان مشهور مانند:

شیخ حرّ عاملی، (2)سیّد عبد اللّه شبّر (3)و آیة اللّه صافی گلپایگانی نیز مطرح شده است. (4)گفتنی است که اثبات کلّیِ رؤیت از طریق تواتر،به اثبات آن در گذشته و یا تواتر در هر طبقه،نیاز ندارد و همین اندازه که مجموع گزارش ها در طول دوازده قرن غیبت،به حدّ تواتر برسد،کافی است.افزون بر تواتر اجمالی،برخی از گزارش ها دارای اسناد نیکو و مقبول و گاه گزارشگران آنها از عالمان بسیار موثّق، بزرگ و مشهورند و برای اثبات رؤیت،کافی به نظر می رسند. (5)

بررسی می کنیم.

بنا بر این،دیدار در غیبت کامل برای احدی امکان ندارد و روی همین اصل،نتیجۀ تحقّق غیبت کامل،این است که ظهوری نیست،مگر پس از اذن الهی.بنا بر این،این گونه معنا می دهد که:غیبت کامل،تحقّق یافته و در نتیجه،احدی تا روز ظهورش او را نمی بیند و ظهور ایشان پس از طولانی شدن مدّت و...خواهد بود.

و افزده است:«کامل شدن غیبت و ناقص بودن آن،معنایی ندارد،مگر این که امام برای برخی افراد ظاهر گردد یا نگردد و این که در غیبت صغرا ظهور برای برخی امکان داشته باشد؛ولی در غیبت کبرا برای احدی ظهور تحقّق نیابد.روی همین جهت است که در روایت،نتیجه گیری می شود که ظهوری نیست،مگر پس از آن که خداوند عز و جل اجازه دهد.امّا مقیّد ساختن ظهور به اذن الهی در آن،اشاره به این نکته است که غیبت کامل و عدم ظهور،غایت و نهایتی دارد که همان روز خروج و قیام قائم علیه السلام است». (1)

برخی نیز چنین نوشته اند:«با توجّه به این که خواصّ یاران قائم علیه السلام،ایشان را در غیبت صغرا مشاهده کرده اند،توقیع،نفی ظهور و رؤیت کلّی می کند و جملۀ "فلا ظهور..."،این معنا را می رساند؛زیرا ظهور،به معنای بروز پس از خفاست و لای نفی جنس همراه استثنا،بدین معناست که هیچ ظهوری ندارد و افراد،وی را مشاهده نمی کنند،مگر پس از اذن خداوند. (2)

پاسخ،این است که:پایۀ اصلی استدلال نخست بر روی کلمۀ« التَّامَّة »بنا شده،در حالی که آن،یک نسخه بدل است و بیشتر نسخه ها« الثَّانِیَه »دارد و این،پایۀ استدلال را سست می کند؛زیرا وقتی تعبیر توقیع« الثَّانِیَه »بود،دیگر تمامیت از آن استفاده نمی شود.

بر فرض قبول نسخه و تام بودن غیبت،می پرسیم:به چه دلیل ادّعا می شود که

ص:186

تامّه و ناقصه بودن غیبت،تنها با دیدار و عدم دیدار تحقّق می یابد؟اگر کسی بگوید:

تام بودن غیبت،به بود و نبود سفیر است،چرا نپذیریم؟بویژه اگر صدر حدیث را ناظر به نفی نیابت و«فاء»در«فقد وقعت الغیبة»را تعلیل آن و نه نتیجه اش بدانیم،آن گاه تفاوت دو غیبت به خاطر وجود سفیر و نایب امام خواهد بود و نه رؤیت و عدم رؤیت امام.

همچنین در هر دو استدلال،کلمۀ«ظهور»به معنای لغوی گرفته شده،در حالی که قراین بر اصطلاحی بودن آن دلالت دارد؛زیرا پُر شدن زمین از ظلم،طولانی شدن زمان و سخت شدن دل ها-که در توقیع آمده-،از نشانه های ظهور اصطلاحی و قیام ولیّ عصر علیه السلام است،نه ظهور به معنای لغوی که با غیبت صغرا هم سازگاری دارد.این قراین اگر موجب انحصار«ظهور»در معنای اصطلاحی اش نشود،دست کم،یک احتمال و بلکه احتمالی راجح را ایجاد می کند و پایۀ استدلال دوم را نیز سست می نماید.

از این جا روشن می شود که احتمال تفریع و سببی بودن«فاء»در«فلا ظهور»و احتمال لغوی بودن«ظهور»،هر دو،مرجوح و بدون دلیل اند.از این رو،ترجمۀ توقیع به این که:«غیبت تامّه آمد و باعث شد تا ظهور (و رؤیتی) نباشد»منحصر نیست و نتیجه گرفتن به این که:«پس هر کس ادّعای رویت کند،دروغگوست»، صحیح نیست.

احتمال قوی تر در معنای«فاء»،تعقیب بودن آن و در کلمۀ«ظهور»،اصطلاحی بودن آن است،به این معنا که غیبت،واقع شده و به دنبال آن،ظهور و«قیامی» نخواهد بود،مگر بعد از اذن خداوند.پس حاصل توقیع چنین می شود که امام عصر علیه السلام در ابتدا به سمری فرمودند که وصی و نایب تعیین نکند و در فراز دوم،آن را معلّل به وقوع غیبت تامّه یا دوم نموده و سپس فرمودند:«پس از این غیبت،ظهور [و قیامی] نیست،مگر به اذن الهی».

ص:187

پاسخ،این است:روشن است این احادیث،چیزی جز مسئلۀ عامّ غیبت را بیان نمی کنند.حکمی عام که می تواند تخصیص زده شود،بویژه آن که مصداق تخصیص،اندک باشد.در این جا نیز در عصر غیبت،عموم مردم نمی توانند امام را زیارت کنند؛امّا رؤیت اتّفاقی و یا دیدارهایی که امام،خود به دیدن کسی بروند،به وسیلۀ این عمومات،قابل رد نیست و در صورت اعتبار،مانند هر عام و خاصّ دیگری،قابلیت جمع با هم را دارند.

افزون بر این،احادیث مشابهی داریم که می گویند امام دیده می شود و مردم،او را مانند یوسف علیه السلام می بینند؛امّا نمی شناسند و به تعبیر شهید سیّد محمّد صدر، «شخص امام دیده می شود؛امّا شخصیت امام،شناخته نمی شود». (1)این احادیث،به روشنی امکان رؤیت و وقوع آن را گواهی می دهند.برای نمونه،امام صادق علیه السلام در بیان شباهت های امام مهدی علیه السلام به پیامبران می فرماید:

أَمَّا سُنَّتُهُ مِنْ یُوسُفَ فَالسِّتْرُ جَعَلَ اللّهُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ الْخَلْقِ حِجَاباً یَرَوْنَهُ وَ لَایَعْرِفُونَهُ. (2)

امّا سنت او از یوسف،پنهان و پوشیده بودن است.خداوند،بین او و خلقش پرده ای قرار داده که مردم،او را می بینند؛ولی نمی شناسند.

همچنین احادیث مشابه دیگری در دست است که به گونه ای روشن،مقصود احادیث یاد شده را تفسیر می کنند.تشابه مضمونی و وحدت موضوعی میان این چند حدیث،به اندازه ای است که به گونه ای آشکارا می توانند مفسّر یکدیگر باشند.

برای نمونه،حدیث محمّد بن عثمان عَمری،به حضور امام علیه السلام در موسم حج اشاره کرده و مانند حدیث آورده شده در آغاز همین بحث،دیدن امام را ممکن دانسته؛امّا شناختن امام را نفی کرده است.متن حدیث،چنین است:

وَ اللّهِ إِنَّ صَاحِبَ هَذَا الْأَمْرِ لَیَحضُرُ الْمَوْسِمَ کُلَّ سَنَه یَرَی النَّاسَ وَ یَعْرِفُهُمْ وَ یَرَوْنَهُ وَ

ص:189

لَا یَعْرِفُونَهُ. (1)

به خدا سوگند که صاحب این امر،هر سال در موسم حج ظاهر می شود،مردم را می بیند و می شناسد و آنان نیز او را می بینند؛ولی نمی شناسند.

کنار هم نهادن این احادیث،نتیجۀ روشنی را به دست می دهد؛این که:مقصود دستۀ نخست،نفی مطلق رؤیت نیست؛بلکه دیدار همراه با شناخت امام را نفی می کند.

گفتنی است که احادیث دستۀ دوم نیز عام هستند و می توانند به وسیلۀ احادیث دیگر و یا گزارش های مقبول و اطمینان آور،تخصیص زده شوند و چنین نتیجه گرفت که اشخاص معدودی به شرف درک حضور آگاهانۀ حجّت علیه السلام نایل شده و می شوند.

مؤیّد برداشت خود دانسته اند. (1)او گفته است:

و محظور علیهم الفحص و الکشف عن صاحب الغیبة و المطالبة باسمه أو موضعه أو غیابه او الإشادة بذکره فضلاً عن المطالبة بمعاینته. (2)

برای شیعیان،جستجو از امام و کشف صاحب غیبت و به دنبال نام و محلّ سکونت و محلّ غیبت او بودن و یا تعریف به ذکر او کردن،ممنوع است،تا چه رسد به آن که بخواهند آشکارا او را ببینند.

پاسخ،این است که:اگر حدیث را مختصّ غیبت صغرا ندانیم و بپذیریم که شامل روزگار غیبت کبرا نیز می شود،باز نمی توانیم آن را نافی امکان رؤیت بدانیم؛ زیرا با نظر افکندن به دوران حضور امامان،متوجّه شویم که با درگذشت هر امام، وظیفۀ فحص از امام بعدی و طلب از حجّت الهی آغاز می شد (3)و این حدیث،در صدد برداشتن این وظیفه با شروع دورۀ غیبت از دوش شیعیان است.در روزگار غیبت،شیعیان باید به جای فحص از مکان امام علیه السلام،و طلب زیارت شخص امام،به گونه ای دیگر با ایشان ارتباط برقرار کنند تا دشمن،به موضع امام علیه السلام ره نمون نشود و خطری متوجّه ایشان و باریافتگان به محضر شریفش نگردد.همان گونه که از متن حدیث هم هویداست،حدیث،هیچ اشاره ای به عدم امکان رؤیت ندارد و بلکه گونه ای ظهور در امکان رؤیت دارد؛زیرا اگر دیدن امام امکان نداشت،یافتن و ره نمون شدن به ایشان نیز معنا نداشت و گزندی متوجّه ایشان نمی شد.

افزون بر این،مقصود حدیث و نیز سخن نعمانی،ناظر به دیدارهای اختیاری و از پی کوشش های فراوان است و نمی تواند دیدارهای اتّفاقی و یا دیدارهای سامان یافته از سوی امام علیه السلام را نفی کند.

ص:191

گفتنی است اگرچه ظاهر این حدیث،عام است،امّا مانند موارد دیگر،ناظر به حالت عادی و وضع عمومی مردم و جامعه است و با استثنا شدن برخی افراد، منافاتی ندارد و از قضا تخصیص نیز خورده است.توقیعی وجود دارد که در آن، امام علیه السلام از طریق عَمری به جستجوگری به نام زهری،اجازۀ دیدار داده است. (1)

دیگری،قابلیت جمع با این عموم را ندارند؟تشبیه بهره گیری از امام علیه السلام به بهرۀ خورشید پشت ابر نیز به هیچ روی،بهره گیری از امام را منحصر نمی کند؛زیرا راوی،درخواست نکرده که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله،فایده های امام غایب را برشمرد تا از ذکر نکردن،بتوان حصر را استفاده کرد.او به طور کلّی پرسیده:آیا امام غایب برای شیعیان،فایده ای دارد؟و پیامبر صلی الله علیه و آله نیز با یک تشبیه،فایدۀ امام را برایش بیان می فرماید.روشن است که در این مقام نمی توان ادّعای انحصار کرد.افزون بر این، از تشبیه به خورشیدِ پشت ابر،وقوع گاه به گاه ملاقات استفاده می شود،چنان که علّامه مجلسی یکی از وجوه تشبیه را ملاقات دانسته و فرموده است:

ششمین [وجه تشبیه قائم علیه السلام به خورشید پشت ابر]،این است که خورشید،گاهی از پشت ابر بیرون می آید و بعضی او را می بینند.همین گونه ممکن است امام در ایّام غیبت برای بعضی از مردم،نه همه،آشکار گردد. (1)

دو.استدلال دیگر منکران به حدیث امیر مؤمنان علیه السلام است که در بیانی استعاری و مجازی می فرماید:

لِلْقَائِمِ مِنَّا غَیْبَه أَمَدُهَا طَوِیلٌ کَأَنِّی بِالشِّیعَه یَجُولُونَ جَوَلَانَ النَّعَمِ فِی غَیْبَتِهِ یَطْلُبُونَ الْمَرْعَی فَلَا یَجِدُونَهُ. (2)

قائم ما،غیبتی دارد که مدّت آن،طولانی است.گویا شیعه را می بینم که در غیبت وی،به سان گوسفندان می چرخند و در پی چراگاه هستند؛ولی آن را نمی یابند.

پاسخ،این است که:ما نیز ادّعا نمی کنیم هر کس بخواهد،می تواند به دیدار امام علیه السلام نائل شود و یا از مکان ایشان مطّلع گردد؛بلکه وقوع ملاقات را به صورت استثنا از یک اصل کلّی ادّعا می نماییم.افزون بر این،در متن حدیث،هیچ اشاره ای به دیدارهایی که امام عصر علیه السلام،خود برای یاری رساندن به شیعیان ترتیب می دهد،

ص:193

وجود ندارد.

سه.منکران رؤیت،به پاسخ عَمری (نایب دوم امام) به شخصی به نام احمد بن ابراهیم نیز استناد کرده اند.او شوق به دیدار امام را با عَمری در میان نهاده و وی پاسخ داده است:

لَا تَلْتَمِسْ یَا أَبَا عَبْدِ اللّهِ أَنْ تَرَاهُ فَإِنَّ أَیَّامَ الْغَیْبَة یُشْتَاقُ إِلَیْهِ وَ لَاتَسْأَل الِاجْتِمَاعُ مَعَهُ إِنَّهُ عَزَائِمُ اللّهِ وَ التَّسْلِیمُ لَهَا أَوْلَی وَ لَکِنْ تَوَجَّهْ إِلَیْهِ بِالزِّیَارَه. (1)

ای ابو عبد اللّه! نخواه که او را ببینی؛چرا که در زمان غیبت،شوق به دیدار او هست،و نخواه که با او دیدار کنی.ندیدن امام،تصمیمی الهی است و تسلیم در برابر آن،شایسته تر است.می توانی با زیارت،به او توجّه نمایی.

وجه استدلال،آن است که ظاهر روایت بر عدم امکان دیدار امام علیه السلام دلالت دارد و از آن در می یابیم که در زمان غیبت،وظیفۀ ما توجّه و زیارت و اشتیاق قلبی است؛ امّا درخواست دیدار و در کنار امام قرار گرفتن،ممنوع است؛زیرا بیان نموده که اجتماع با امام علیه السلام درخواست نشود؛چون عدم دیدار امام،تصمیم الهی است.

پاسخ،این است که:با صرف نظر کردن از عدم استناد این سخن به امام، می گوییم:

اوّلاً این گفتگو در روزگار غیبت صغرا و حضور نایب خاصّ ایشان بوده است.

ثانیاً یک گفتگوی شخصی است و ممکن است این فرد،استحقاق و صلاحیت تشرّف را نداشته است.

افزون بر این و بر فرض فراگیریِ این سخن نسبت به روزگار غیبت کبرا و همۀ شیعیان،حکمی عام است که می تواند به وسیلۀ ادلّۀ دیگر،تخصیص زده شود و اساساً ناظر به ملاقات هایی که امام زمان علیه السلام،خود در پی تحقّق آن هستند، نیست.

ص:194

این نیز تفاوتی دیگر است.گفتنی است برخی عالمان نخستین نیز همین تفاوت ها را برشمرده اند. (1)

و شکّی نیست که در کنار باورهای اصیل،خرافه هایی آسیب زا پدید می آیند،امّا این به معنای نادرست بودن باور اصلی است؟! و این آیا مجوّز کنار نهادن اندیشۀ درست می گردد؟و پرسش اساسی تر،آن که با گزارش های متعدّد عالمانی بزرگ و فرهیخته و انسان هایی سخت راستگو و وارسته که توفیق تشرّفی هر چند کوتاه و نادر داشته اند،چه کنیم؟آیا می توان به دلیل سوء استفادۀ برخی،این همه انسان راستین را دروغگو بخوانیم؟!

آنچه وظیفۀ ماست،ترسیم دقیق معنای رؤیت امام علیه السلام در عصر غیبت است که جز به صورت نادر و برای معدود افرادی بسیار پاک و شایسته و یا بس درمانده و نیازمند و پناهجو،رخ نمی دهد و با ادّعای رؤیت منظّم و مستمر و به اختیار شخص،بسیار متفاوت است و از قضا دستۀ نخست،آن را پنهان می دارند،هرچند به اقتضا و در پیشامدهای تقدیر شدۀ الهی از پرده بیرون می افتند.

آری،این دستۀ دوم هستند که بی رؤیت و تشرّف حقیقی،و به فریب نفس و شیطان،زمینۀ خرافه گرایی را از یک سو و دل سرد کردن و انکار را از سویی دیگر فراهم می آورند و وظیفۀ جستجو و بررسی را بر دوش ما و نظارت و پیشگیری و رویارویی را بر عهدۀ اندیشمندان و متولّیان قضایی و حقوقی می نهند.

روشن است که ما باید در ابتدا در گزارش هر گزارشگر رؤیت،شکّی معقول روا بداریم و بکوشیم با همراهیِ قرینه های جانبی،درستی و یا نادرستی آن را معلوم کنیم و تنها در جایی آن را بپذیریم که به اطمینان می رسیم،هر چند ردّ و قبول وقوع رؤیت کسی و انکار و تأیید تشرّف او،بر ما لازم نیست.

برای تشرّف به حضور ایشان ارائه شده است؟این شیوه ها چه اندازه معتبرند؟و بر فرض وجود و اعتبار،چگونه با این گفته که دیدار امام در روزگار غیبت،غیر قابل پیش بینی است،سازگار می شوند؟

پیش از پاسخ گفتن،به این نکته اشاره می کنیم که رؤیت امام مهدی علیه السلام بی آن که شناخته شود،مقصود سخن نیست؛زیرا فواید و مزیّت دیدار آگاهانه را ندارد و کمتر مورد تردید قرار گرفته است.همچنین مراد ما دیدار خود امام زمان علیه السلام و نه ملاقات مرتبطان و یاران و خواص ایشان و یا حتّی تخیّل رؤیت امام علیه السلام است؛ پیشامدی که گاه برای برخی کوشندگان در این راه روی می دهد و امر را بر آنان و اطرافیانشان مشتبه می نماید.

با این فرض،می توان به پرسش های طرح شده چنین پاسخ داد که:برخی احادیث،دعاها و اعمالی را برای تشرّف به خدمت امام مهدی علیه السلام و دیدار ایشان در خواب یا بیداری توصیه کرده اند؛امّا هیچ یک دارای سند قوی،مطمئن و معتبری نیستند و منابع آنها نیز از زمره کتاب های اصلی شیعه به شمار نمی روند. (1)بر این پایه، توصیه های گزارش شده در این احادیث،اعتبار چندانی ندارند؛اما برخی تجربه های موفّق در به کارگیری آنها،زمینۀ به آزمون درآوردن و حتّی باور آنها را فراهم ساخته است؛تجربیاتی که در طول تاریخ،گاه از برخی گرفتاران و یا بندگان مخلص خدای سبحان نقل شده است.افرادی که درماندگی و اضطرار،چنان آنان را متوجّه خدا و حجّت بر حقّش نموده که زمینۀ فریادرسیِ دلسوزانه و حکیمانۀ امام عصر را فراهم آورده و یا به دلیل خدمات و درخواست همیشگی و مکرّر و نیز صلاحدید امام علیه السلام،از تشرّفی کوتاه یا بلند،بهره مند گشته اند.پاکی و راستگویی برخی از این ناقلان و نه همۀ آنان،مقبول معاصران و بلکه همگان بوده و به شخص

ص:198

و شخصیت،شناخته شده اند.

وجه مشترک بسیاری از این تشرّف ها-که در کتاب های متعددی آمده-، (1)

گرفتاری سخت و اضطرارهای فردی و اجتماعی و یا مداومت بر خیر و نیکوکاری و دعا و مناجات و درخواست های مکرّر بوده که با صلاحدید خداوند،همراه گشته است. (2)در حقیقت،این نیاز و نیکی درونی و نیکوکاری بیرونی است که لیاقت دیدار را پدید می آورد،تا آن جا که حتّی زمینۀ آمدن امام زمان علیه السلام و دستگیری ایشان را از دوستدارانش فراهم می آورد.به سخن دیگر،می توان اهتمام خود را پیش تر و بیشتر از آنچه بر اعمال و اذکاری منصوص یا غیر منصوص می نهیم تا به توفیق تشرّف نایل شویم،به تقویت ایمان و افزایش معرفت و نیکی و عمل صالح بپردازیم تا وجود ذی قیمتش،خریدار ما گردد و به دستگیری و هدایت ما بیاید؛ همان نکته ای که در سخن برخی رهپویان این راه،مورد تأکید قرار گرفته (3)و می تواند تمام توصیه های اخلاقی و دعا و ذکرهای مناسب برای این مقصود را جهت ببخشد.

بر این اساس،شیوه های توصیه شده را از یک سو می توان زمینه ساز ارتقای شخصیت درخواست کنندۀ دیدار دانست و از سوی دیگر،جلب عنایت حکیمانۀ امام مهدی علیه السلام.با این نگرش می توان چنین گفت که:چون وقوع و تحقّق دیدار، سرانجام،به اراده و مصلحت سنجی امام علیه السلام است و به ندرت روی می دهد،از ناحیۀ ما غیر قابل پیش بینی می شود و از نگاه ما رویدادی اتّفاقی به شمار می آید و با آنچه

ص:199

پیش تر در بیان امکان رؤیت گفته شد،تنافی ندارد.اینک برخی از توصیه ها را گزارش می کنیم:

1.علّامه مجلسی به نقل از کتاب اختیار ابن باقی،دعایی را از امام صادق علیه السلام نقل کرده است که هر کس آن را پس از هر نماز واجب بخواند،امام مهدی علیه السلام را در خواب یا بیداری خواهد دید.متن دعا در همین دانش نامه آمده است. (1)

2.مرحوم طبرسی در کتاب مکارم الأخلاق،دعایی را برای تعقیب نماز فریضه ذکر کرده که مداومت بر آن،موجب طول عمر می شود. (2)در نسخۀ چاپ شدۀ کتاب، تشرّف به دیدار امام عصر علیه السلام نیز به عنوان اثر دیگر این دعا،افزوده شده است؛امّا در هیچ یک از کتاب های دیگری که این دعا را گزارش کرده اند،نیامده است و از این رو،قابل اعتماد نیست. (3)

3.برخی نیز افزون بر دعاهای مرتبط با امام زمان علیه السلام مانند دعای ندبه و افتتاح،به دعاهایی ویژه برای دیدار امام اشاره کرده اند،مانند دعایی که حرز امام زین العابدین علیه السلام نامیده شده و متن و ترجمۀ آن در همین مجموعه آمده است. (4)

گفتنی است که این حرز را می توان،دعا برای ظهور امام مهدی علیه السلام و دیدار ایشان در روزگار حکومت جهانی و عدالت گسترش،دانست.

در کنار این توصیه ها،دو شیوۀ دیگر نیز در دست است که راه کارهایی عمومی برای دیدار هر یک از معصومان علیهم السلام در خواب یا بیداری است که برای دیدار امام زمان علیه السلام نیز به کار می آید:

یک.در کتاب اختصاص-که به شیخ مفید منسوب شده-،چنین آمده است:

ص:200

عَنْ أَبِی الْمَغْرَاءِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیهما السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ مَنْ کَانَتْ لَهُ إِلَی اللّه حَاجَةٌ وَ أَرَادَ أَنْ یَرَانَا وَ أَنْ یَعْرِفَ مَوْضِعَهُ مِنَ اللَّهِ فَلْیَغْتَسِلْ ثَلَاثَ لَیَالٍ یُنَاجِی بِنَا فَإِنَّهُ یَرَانَا وَ یُغْفَرُ لَهُ بِنَا وَ لَا یَخْفَی عَلَیْهِ مَوْضِعُهُ. (1)

هر کس حاجتی از خدا دارد و می خواهد ما را ببیند و جایگاه خود را نزد خدا بداند،سه شب غسل کند و با ما مناجات کند،که ما را خواهد دید و به خاطر ما آمرزیده خواهد شد و جایگاهش بر او پوشیده نمی ماند.

دو.شیخ ابراهیم کفعمی نیز شیوه ای را در کتاب المصباح برای رؤیت معصومان علیهم السلام در عالم رؤیا آورده و گفته است:

در یکی از کتاب های عالمان شیعه دیدم که هر کس در پی دیدار یکی از پیامبران علیهم السلام،امامان علیهم السلام،مردم و یا پدر و مادرش در عالم رؤیاست،سوره های:

شمس،لیل،قدر،کافرون،اخلاص (توحید)،فلق و ناس را بخواند و سپس صد بار اخلاص را بخواند و صد صلوات بفرستد و با طهارت بر سمت راستش بخوابد که إن شاء اللّه آنچه را می خواهد،می بیند و هر سخن و پرسش و پاسخی بخواهد، با آنها در میان می گذارد. (2)

کفعمی افزوده است:

در نسخۀ دیگری همین را دیدم؛امّا با این تفاوت که آن را هفت شب و پس از دعایی انجام دهد که اوّلش این است:«اللّهمّ أنت الحیّ الذی لا یوصف». (3)

شایان ذکر است که راه کارهایی نیز برای دیدار پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و یا امیر مؤمنان علیه السلام در عالم رؤیا توصیه شده که ممکن است برخی از آنها قابل تعمیم به امام زمان علیه السلام

ص:201

باشد. (1)

همچنین عالمان بزرگی مانند آیة اللّه بهجت و برخی سالکان کوی دوست همچون شیخ رجبعلی خیّاط،توصیه هایی برای تشرّف به حضور ولی عصر علیه السلام داشته اند که مستند آنها برای همگان روشن نیست،هر چند برخی گزارش ها نشان از کامیابی افرادی خاص در عمل به آنها دارد. (2)این کامیابی،در کنار شخصیت علمی یا معنوی توصیه کنندگان آن،مایۀ تفاوت آنها با دستور العمل های ساختگیِ شیّادان دنیاپرست و گم راه کنندگان مریدباز است که در پی جلب جاهلان،از تصرّف و بدعت در دین نیز ابایی ندارند.

ص:202

کنم،تا این که شیخ نجم الدین محمّد بن حسن بن محمّد بن احمد بن علی بن صلت رضی الله عنه-که از اهل فضل،علم و شرف و از دانشمندان قم بود-،از بخارا بر ما وارد شد.از آن جا که وی دیندار و خوش فکر و راست کردار بود،از دیرباز،آرزوی ملاقات او را داشتم و مشتاق دیدار او بودم.پدرم از جدّ او محمّد بن احمد بن علی بن صلت روایت می کرد و علم،عمل،زهد و فضلش را می ستود و احمد بن محمّد بن عیسی،با آن فضل و جلالتی که داشت،از ابو طالب عبد اللّه بن صلت قمی رضی الله عنه روایت می کرد.او زنده بود تا آن که محمّد بن حسن صفّار با او دیدار کرد و از او روایت نمود.

خدای متعال را سپاس گفتم که دیدار این شیخ را-که از آن خاندان رفیع بود- نصیبم ساخت و به برادری اش گرامی ام داشت و دوستی و صفایش را به من ارزانی فرمود.یک روز که برایم سخن می گفت،کلامی از یکی از فلاسفه و منطقیان بزرگ بخارا نقل کرد که آن کلام،او را در مورد قائم علیه السلام حیران ساخته بود و به واسطۀ طول غیبتش و انقطاع اخبارش،او را به شک و تردید انداخته بود.پس من فصولی در اثبات وجود آن قائم علیه السلام بیان کردم و اخباری از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و ائمّۀ اطهار علیهم السلام در غیبت آن امام،روایت نمودم.او بِدان اخبار،آرامش یافت و شک و تردید و شبهه از قلب او زایل شد و احادیث صحیحی را که از من فرا گرفت،به سمع و طاعت و قبول و تسلیم پذیرفت و از من درخواست کرد که در این موضوع،کتابی برایش تألیف کنم.من نیز درخواست او را پذیرفتم و به او وعده دادم که هر گاه خداوند، وسایل مراجعتم را به محلّ استقرار و وطنم-شهر ری-فراهم کند،به گردآوری آنچه خواسته است،اقدام نمایم.

در این میان،شبی در بارۀ خانواده و فرزندان و برادران و نعمت ها و آنچه در شهر ری باز گذاشته بودم،می اندیشیدم که ناگاه خواب بر من غلبه کرد و در خواب دیدم گویا در مکّه هستم و به گرد بیت اللّه الحرام طواف می کنم و در شوط هفتم،به حجر الأسود رسیدم.آن را استلام کردم و بوسیدم و این دعا را می خواندم: «أَمَانَتِی أَدَّیْتُهَا وَ

ص:204

مِیثَاقِی تَعَاهَدْتُهُ لِتَشْهَدَ لی بِالْمُوَافَاة؛ (1)

این،امانت من است که آن را تأدیه می کنم و پیمان من است که آن را تعاهد می کنم تا به ادای آن، گواهی دهی».

آن گاه مولایمان صاحب الزمان-صلوات اللّه علیه-را دیدم که بر در خانۀ کعبه ایستاده است و من با دلی مشغول و حالی پریشان به ایشان نزدیک شدم.امام علیه السلام در چهرۀ من نگریست و راز درونم را دانست.بر او سلام کردم و او پاسخم را داد.

سپس فرمود:«چرا در موضوع غیبت،کتابی تألیف نمی کنی تا اندوهت را زایل سازد؟».

گفتم:ای پسر پیامبر خدا! پیش تر در بارۀ غیبت،رساله هایی تألیف کرده ام.

فرمود:«نه به آن طریق.اکنون تو را امر می کنم که در بارۀ غیبت،کتابی تألیف کنی و غیبت انبیا را در آن باز گویی».

آن گاه قائم-صلوات اللّه علیه-گذشت.من از خواب برخاستم و تا طلوع فجر به دعا و گریه و درد دل کردن و شکوه نمودن پرداختم و چون صبح دمید،تألیف این کتاب را آغاز کردم تا امر ولی و حجّت خدا را امتثال کرده باشم،در حالی که از خدای متعال،کمک می خواهم و بر او توکّل می کنم و از تقصیرات خود،آمرزش می خواهم:«وَ ما تَوْفِیقِی إِلَّا بِاللّهِ عَلیهِ تَوَکَّلْتُ وَ إِلیهِ أُنِیبُ؛ (2)توفیق من جز به [یاریِ] خدا نیست.بر او توکّل کرده ام و به سوی او باز می گردم». (3)

از دنیا رفته بود؛ولی کودکش در شکمش زنده بود.

میرزا محمّد تنکابنی (1)می نویسد:مردی روستایی به خدمت شیخ مفید رسید و سؤال کرد که زنی حامله فوت شده و حملش زنده است.آیا باید شکم آن زن را شکافت و طفل را بیرون آورد،یا این که او را با حمل،دفن نماییم؟شیخ فرمود:او را با حمل،دفن کنید.مرد برگشت و در میان راه،سواری را دید که به سرعت می تازد و می آید.چون نزدیک رسید،به او فرمود:«ای مرد! شیخ گفته است که شکم زن را بشکافید و طفل را بیرون آورده و زن را دفن کنید».

آن مرد،همان طور که سوار گفته بود،عمل کرد.بعد از چندی،او ماجرا را برای شیخ مفید نقل کرد.شیخ گفت:من کسی را نفرستادم.معلوم می شود آن کس صاحب الزمان علیه السلام بوده است و اینک که در احکام شرعی خطا می کنم،همان بهتر که دیگر فتوا ندهم.پس درِ خانه را بست و از خانه خارج نشد.ناگاه از صاحب الأمر، توقیعی صادر شد:«ای شیخ مفید! تو فتوا بده،ما اصلاح و استوارش می نماییم».

پس شیخ مفید،بار دیگر بر مسند فتوا نشست. (2)

863.قاضی نور اللّه شوشتری (3)می گوید:چند بیت به صاحب الأمر منسوب است که در رثای شیخ مفید گفته اند و بر قبر او نوشته شده است:

لا صوت الناعی بفقدک إنّه یوم علی آل الرسول عظیم

ص:206

إن کان قد غیّبت فی جدث الثری

خبر بد آورنده،آهنگ فقدان تو را سر ندهد؛

زیرا روز مرگ تو،بر خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله،روز سخت و بزرگی است.

اگر تو در میان خاک پنهان شدی،

پس علم و توحید در تو مقیم و متمرکز است.

هر گاه علومی از درس ها بر تو قرائت می شد،

مهدی قائم،شادمان می گردید.

بر گرفت و در میان دست علّامه گذاشت و فرمود:«چگونه صاحب الزمان علیه السلام را نمی توان دید،حال این که دست او در میان دست توست؟».

علّامه،بی اختیار،خود را از درازگوش به زیر انداخت که پای ایشان را ببوسد که غش کرد.چون به هوش آمد،کسی را ندید.

بعد از این که به خانه برگشت،به کتاب تهذیب مراجعه کرد و آن حدیث را در همان صفحه و سطر-که قائم علیه السلام نشانی داده بود-یافت.علّامه به خطّ خود در حاشیۀ کتاب تهذیب در آن صفحه نوشت:این حدیث،آن چیزی است که صاحب الأمر علیه السلام به آن خبر داد و در صفحه و سطر این کتاب،نشان داد.

آخوند ملّا صفر علی می گفت که:استادم آقا سیّد محمّد،نقل می کرد:من همان کتاب را دیدم و در حاشیۀ آن حدیث،خطّ علّامه را خواندم که به مضمون سابق بود. (1)

866.سیّد شهید قاضی نور اللّه شوشتری ،در ضمن احوالات آیة اللّه علّامه حلّی می گوید:از جمله مراتب عالی ای که سبب امتیاز شیخ (علّامه حلّی) شد و در میان اهل ایمان، شهرت یافته،آن است که یکی از علمای اهل سنّت-که در بعضی از فنون علمی، استاد جناب شیخ بود-کتابی در ردّ مذهب شیعۀ امامیّه نوشته بود و در مجالس،آن را برای مردم می خواند و آنها را گم راه می کرد و از بیم آن که مبادا کسی از علمای شیعه ردّ آن کند،آن را به کسی نمی داد که بنویسد.جناب شیخ،همیشه در صدد بود که آن را به دست آورد تا بتواند آن را رد نماید.علّامه ناگزیر شد علاقۀ استاد و شاگردی را وسیلۀ عاریت گرفتن کتابِ یاد شده نماید.چون آن شخص نخواست که یکباره دست رد بر سینۀ درخواست او نهد،گفت:سوگند یاد کرده ام که این کتاب را بیش از یک شب پیش کسی نگذارم.جناب شیخ،آن قدر را نیز غنیمت دانسته،

ص:209

کتاب را گرفت و به خانه بُرد که در آن شب،به قدر امکان از آن نقل نماید و چون به کتابت آن اشتغال یافت و نیمی از شب گذشت و خواب بر او مستولی شد،صاحب الأمر علیه السلام پیدا شد و به شیخ فرمود که:«کتاب را به من واگذار کن و تو بخواب». (1)

چون شیخ از خواب بیدار شد،دید که آن نسخه به کرامت صاحب الأمر علیه السلام،تمام شده است. (2)

بودم.داخل مسجد شد و به سمت محرابی که امیر مؤمنان علیه السلام در آن شهید شده بود، رفت و مدّتی طولانی ماند و سپس باز گشت و از مسجد به سمت نجف رفت.من پشت سر او بودم تا به [مسجد] حنانه رسید.سرفه ام گرفت و نتوانستم سرفه نکنم.

او متوجّه من شد و مرا شناخت و گفت:تو میر علّام هستی؟گفتم:آری.گفت:این جا چه می کنی؟گفتم:از هنگامی که به روضۀ مقدّسه وارد شدی تا کنون،با شما هستم و تو را به حقّ صاحب این قبر،سوگند می دهم که از آغاز تا پایان آنچه امشب بر تو گذشته است،برایم بگویی! گفت:به تو می گویم،به شرط آن که تا زنده ام،به کسی نگویی.چون از من پیمان گرفت،گفت:در بارۀ برخی از مسائل علمی که برای من مشکل شده بود،می اندیشیدم.به دلم افتاد که نزد امیر مؤمنان علیه السلام بیایم و آنها را از ایشان بپرسم.هنگامی که به در رسیدم،همان گونه که دیدی،بدون کلید انداختن، باز شد و من داخل روضه شدم و با خدای متعال،مناجات و گریه و زاری کردم تا مولایم پاسخم را بدهد.صدایی از قبر شنیدم که می فرمود:«به مسجد کوفه برو و از قائم بپرس که او امام زمان توست».

به محراب [مسجد کوفه] رفتم و مسئله ها را از او پرسیدم و اکنون در حال بازگشت به خانه ام هستم. (1)

صحیفۀ سجّادیه-می گوید:من در اوایل بلوغ برای کسب خشنودی خدای متعال می کوشیدم و همواره به یاد خدا بودم تا میان خواب و بیداری،امام زمان علیه السلام را دیدم که در مسجد جامع قدیم اصفهان،نزدیک در«طنبی»-که اکنون مَدْرَس من است- ایستاده است.بر او سلام کردم و خواستم پایش را ببوسم؛امّا مرا گرفت و نگذاشت.

از این رو دستش را بوسیدم و از او مسئله هایی را که برایم مشکل شده بود،پرسیدم.

یکی از آنها این بود که در نمازم وسواس داشتم و می گفتم نمازم آن گونه نیست که از من خواسته شده است و مشغول قضای آنها بودم و نمی توانستم نماز شب بخوانم.از استادمان شیخ بهایی رحمه الله نیز پرسیدم.گفت:یک نماز ظهر و عصر و مغرب را به قصد قضا نماز شب بخوان و من چنین می کردم.از امام عصر پرسیدم:نماز شب بخوانم؟

فرمود:«بخوان و آن گونه که [نیّت] می کردی،نکن».

همچنین سؤال هایی پرسیدم که اکنون در خاطرم نمانده است.سپس گفتم:ای مولای من! برایم میسّر نیست که هر زمان به خدمتت برسم.نوشته ای به من بده تا همیشه مطابق آن عمل کنم.

فرمود:«به خاطر تو کتابی به مولایمان محمّد تاج-که من او را در خواب می شناختم-داده ام.برو و از او بگیر».

من از دری که رو به روی صورت امام علیه السلام بود،از مسجد خارج شدم و به سمت دار البطیخ (محلّه ای در اصفهان آن روزگار) رفتم.هنگامی که به آن شخص رسیدم و او مرا دید،به من گفت:صاحب الأمر،تو را نزد من فرستاده است؟گفتم:آری.او کتابی کهن از جیبش بیرون آورد.من آن را گشودم.دیدم که کتاب دعاست.آن را

ص:212

بوسیدم و بر چشمم نهادم و از نزد او به سوی صاحب الأمر برگشتم.در این هنگام، بیدار شدم،در حالی که آن کتاب همراهم نبود و شروع به گریه و زاری کردم تا آن که صبح شد.

هنگامی که از نماز و تعقیبات نماز فارغ شدم،فکر کردم که مولایمان محمّد، همان شیخ [بهایی] است و علّت نامیده شدنش به تاج،شهرت [و سرآمد بودن] او میان علماست.از این رو،به مَدْرَس او که کنار مسجد جامع بود،رفتم.او را سرگرم مقابلۀ صحیفه دیدم و کسی که روخوانی می کرد،سیّد صالح امیر ذو الفقار گلپایگانی بود.لختی نشستم تا فارغ شد.

به نظرم او در [حال خواندن] سند صحیفه بود؛امّا به سبب اندوه و غم و غصّه ام، نفهمیدم چه می گویند.با حالی گریان و نالان نزد شیخ رفتم و رؤیایم را گفتم و همچنان به خاطر از دست دادن کتاب می گریستم.

شیخ گفت:بشارتت باد به علوم الهی و معارف یقینی و همۀ آنچه که همیشه می خواستی.بیشتر صحبت من با شیخ در بارۀ تصوّف بود و او به آن تمایل داشت؛ ولی من دلم آرام نگرفت و گریان و اندیشناک بیرون آمدم تا به دلم افتاد به همان سمتی بروم که در خواب رفته بودم.هنگامی که به دار البطیخ رسیدم،مردی صالح به نام آقا حسن را دیدم که ملقّب به«تاج»بود.هنگامی که به او رسیدم و سلام کردم، گفت:ای فلان! کتاب های وقفیِ مرا هر کدام از طلّاب که می گیرند،به شرطهای وقفش عمل نمی کنند؛ولی تو عمل می کنی.بیا و به این کتاب ها بنگر و هر کدام را که نیاز داری،بردار.من با او به کتاب خانه اش رفتم.اوّلین چیزی که به من داد،همان کتابی بود که در خواب دیده بودم.

شروع به گریه و ناله کردم و گفتم:مرا کفایت می کند.به یاد ندارم که خوابم را برایش گفتم یا نه و نزد شیخ [بهایی] آمدم و به مقابله با نسخۀ او-که جدّ پدری اش

ص:213

از روی نسخۀ شهید [اوّل] استنساخ کرده بود-پرداختم.شهید،نسخه اش را از روی نسخۀ فقیه فاضل،عمید الرؤسا [رضی الدین ابو منصور هبة اللّه بن حامد حلی] (1)و ابن سکون [ابو الحسن علی بن محمّد بن محمّد بن علی حلّی] نوشته و با نسخۀ ابن ادریس،با واسطه یا بی واسطه،مقابله کرده بود.نسخه ای که صاحب الأمر علیه السلام به من داد نیز استنساخ شده از خطّ شهید بود و نهایت موافقت را با آن داشت.حتّی در نوشته های در حاشیه نیز مانند آن بود.پس از آن که متن مقابله را به پایان رساندم، مردم مقابله را نزد من آغاز کردند و به برکت عطای حجّت علیه السلام صحیفۀ کامله،در همۀ سرزمین ها،مانند خورشید در هر خانه ای می درخشد،بویژه در اصفهان که بیشتر مردم،چند صحیفه دارند و بیشتر آنها صالح و اهل دعا و بسیاری از آنها مستجاب الدعوه شده اند.و این آثار معجزۀ صاحب الأمر علیه السلام است و دانش هایی را که خداوند متعال به وسیلۀ صحیفه به من بخشیده است،نمی توانم بشمارم و آن از فضل خداوند بر ما و مردم است و ستایش،ویژۀ خدای جهانیان است. (2)

869.همو در کتاب روضة المتّقین آورده است:هنگامی که خداوند متعال،مرا به زیارت امیر مؤمنان علیه السلام توفیق داد و در حوالی روضۀ مبارکۀ ایشان مجاهده با نفس را آغاز کردم، خداوند متعال به برکت ایشان ابواب مکاشفه را به رویم گشود؛مکاشفاتی که عقول ضعیف،آنها را نمی پذیرد.

در آن عالم (در حال خواب و بیداری) هنگامی که در رواق عمران بودم،دیدم در سامرّا هستم و مرقد امام هادی علیه السلام و امام عسکری علیه السلام را در نهایت بلندی و زیبایی دیدم و بر روی قبر آن دو امام همام،پوششی سبز از پوشش های بهشت دیدم که

ص:214

مانند آن را در دنیا ندیده بودم.دیدم که مولای ما و مولای همۀ مردم،صاحب العصر و الزمان علیه السلام پشت به قبر و رو به در،نشسته است.او را که دیدم،با صدای بلند،مانند مدّاحان،شروع به خواندن این زیارت (زیارت جامعه) کردم و چون به آخر رسیدم، فرمود:«چه خوب زیارتی است!».

گفتم:مولای من! فدایت شوم! زیارت جدّ شماست و به قبر اشاره کردم.

فرمود:«آری؛وارد شو».

و چون وارد شدم،نزدیک در ایستادم.فرمود:«پیش بیا».

گفتم:مولای من! می ترسم به خاطر ترک ادب،کافر گردم.

فرمود:«اگر با اجازۀ ما باشد،اشکالی ندارد».

پس،ترسان و لرزان،اندک اندک پیش رفتم.فرمود:«پیش بیا،پیش بیا!».

رفتم تا نزدیک ایشان علیه السلام شدم.

فرمود:«بنشین».

گفتم:مولای من! می ترسم.

فرمود:«مَترس».و مانند بردگان که فراروی مولای جلیل می نشینند،نشستم.

فرمود:«راحت باش و چهارزانو بنشین؛چون تو پیاده و پابرهنه آمدی و به زحمت افتادی».

خلاصه،قائم علیه السلام نسبت به بندۀ خود،الطاف عظیم و مکالمات لطیفی فرمود که شمارش آنها ممکن نیست و اکثرش را فراموش کرده ام.

سپس از این رؤیا برخاستم.در آن روز،با آن که مدّت زیادی راه بسته بود و موانع بزرگی پدید آمده بود،همۀ موانع به فضل خدا بر طرف گردید و اسباب این زیارت،مهیّا شد و زیارت پیاده و پابرهنه،همان گونه که صاحب الزمان علیه السلام فرموده بود،میسور گردید.

ص:215

شبی در روضۀ مقدّسه بودم و این زیارت را مکرّر خواندم و در راه و در روضه، کرامات عجیب،بلکه معجزات غریبی آشکار شد که ذکر آن به طول می انجامد.

خلاصه،تردید ندارم که این زیارت،با تأیید صاحب الأمر علیه السلام از ابو الحسن امام هادی علیه السلام است و این که کامل ترین و بهترین زیارت هاست؛بلکه پس از آن رؤیا، اکثر اوقات،ائمّه علیهم السلام را با آن زیارت می کنم و در عتبات عالیات،جز با این زیارت، آنها را زیارت نکردم. (1)

سپس قدحی که در دست داشتند،به من مرحمت نموده،از آن نوشیدم و در همان حال،خوب شدم و مرضم به کلّی بهبود یافت.برخاستم و نشستم.بستگانم از این حال در شگفت شدند؛ولی من تا چند روز،جریانی را که دیده بودم،برای آنها نقل نکردم. (1)

در را گشودم و او سجّاده را از همان جا به صحن خانه انداخت و گفت:ای مرتد! سجّادۀ خود را بردار،که در این مدّت،به عبث به تو اقتدا کردیم و عبادت خود را باطل به جای آوردیم.

من سجّاده را برداشتم و آن مرد رفت و من از ترس،در را محکم بستم و متحیّر نشستم.چون پاسی از شب گذشت،در زدند.من با خوف تمام،پشت در رفتم و گفتم:کیستی؟

دیدم همان سجّاده بردار است که با عجز و مسکنت و التماس و اصرار،عذر می خواهد و قسم های غلیظ و شدید به من می دهد که در را بگشایم و من از خوف در را نمی گشودم.آن قدر سوگند یاد کرد و اظهار عجز نمود که به صدق او یقین پیدا کردم و در را گشودم.ناگاه دیدم بر قدم های من افتاد و پاهای مرا بوسید.به او گفتم:

ای مرد مسلمان! آن سجّاده آوردن و مرا مرتد خواندن چه بود و این به قدم من افتادن و بوسه دادنت چیست؟!

او گفت:مرا ملامت نکن.چون از نزد شما رفتم و نماز مغرب و عشا را به جا آوردم و خوابیدم،در عالم رؤیا دیدم که صاحب الزمان علیه السلام ظهور فرمود.من با شتاب فراوان خدمتش مشرّف شدم.

ایشان به من فرمود:«فلانی! این عبای تو،از مال فلان است و تو ندانسته از دیگری گرفته ای.باید آن را به صاحبش برگردانی».

من عبا را به صاحب اصلی اش برگرداندم.

آن گاه فرمود:«این قبای تو،مال فلان شخص است و تو آن را از دیگری خریده ای.باید آن را هم به صاحبش رد کنی».

همچنین امر می نمود تا تمام لباس هایم را به دیگران دادم.آن گاه به سراغ خانه و ظروف و فرش ها و مواشی و باغ و بستان من و سایر وسایل آمد و برای هر یک،

ص:218

مالکی معیّن نمود و به او برگرداند.

سپس فرمود:«زنی که در نکاح توست،خواهر رضاعیِ توست و تو ندانسته،او را تزویج کرده ای.او را هم به اهلش برگردان».

من او را هم برگرداندم.در این هنگام،پسرم-که قاسمعلی نام دارد-پیدا شد.

همین که نظر امام علیه السلام بر او افتاد،فرمود:«این پسر نیز از همین زن پیدا شده و فرزند حرام است.این شمشیر را بردار و گردن او را بزن».

من در این هنگام،خشمگین شدم و گفتم:به خدا قسم که تو سیّد و از ذریّۀ پیغمبر نیستی،تا چه رسد که صاحب الزمان باشی!

همین که این سخن را گفتم،از خواب بیدار شدم و دانستم که ما را قوّت و نیروی اطاعت و فرمان برداری از او نیست و صدق فرمایش جناب عالی بر من معلوم شد.

من از کردۀ خود نادم و از گفتۀ خود پشیمانم.اکنون مرا عفو نما. (1)

و سه بار می گوید:«هنیئاً لک؛گوارا باد بر تو!».سپس می فرماید:بار اوّل گفتم:«هنیئاً لک»،به جهت تشرّف شما به مکّۀ مکرّمه.بار دوم گفتم:«هنیئاً لک»،به جهت تشرّف به مدینۀ منوّره،و بار سوم گفتم:«هنیئاً لک»،به جهت زیارت ولیّ عصر -عجّل اللّه فرجه-.به یاد داری که در فلان منزل،شخصی با تو هم غذا شد؟آن شخص،ولیّ عصر علیه السلام بود. (1)

اراده موافقت کرده،با کفش و لباسی که مناسب هوای بروجرد بود،پیاده بیرون آمدیم و تا پایۀ گردنگاه-که تقریباً در یک فرسخی شهر واقع است-آمده،در میان گردنگاه برف دیده شد.نظر به آن که برف در کوهستان تا ایّام تابستان هم می ماند، اعتنایی نکردیم.چون از گردنه،بالا رفتیم،صحرا را پُر از برف دیدیم؛لکن چون جادّه کوبیده بود و آفتاب هم تابیده بود و مسافت هم تا به مقصود زیاده بر شش فرسخ نمانده بود،به ملاحظۀ این که دو فرسخ دیگر را هم در آن روز می رویم و شب را هم که شب چهارشنبه بود،در بعض دهات واقعه در اثنای راه می خوابیم، باز هم اعتنایی نکرده،روانه شدیم،مگر یک نفر از همراهان که از آن جا برگردید.

پس ما رفتیم تا آن که وقت عصر به قریه رسیده،در آن جا توقّف کرده،شب را خوابیدم.چون صبح برخاستیم،دیدیم که برفی تازه افتاده و راه را بسته و جادّه را مستور کرده؛لکن با وجود آن،چون نماز را ادا کردیم و آفتاب هم طلوع کرد،آمادۀ رفتن شدیم.صاحب منزل،مطّلع شده،ممانعت نمود و گفت:جادّه ای نیست و این برف تازه همۀ راه ها را پر کرده.گفتیم:باکی نیست؛زیرا هوا خوب است و دهات هم به یکدیگر اتّصال دارد و راه را می توان یافت.لهذا اعتنایی نکرده،روانه شدیم.

آن روز هم با مشقّت تمام رفته تا آن که عصر را وارد قریه شدیم که از آن جا تا به مقصود،تقریباً کمتر از دو فرسخ مسافت بود و شب را آن جا در خانۀ شخصی از اخیار،حاج مراد نام،خوابیدیم.چون صبح برخاستیم،هوا را دیدیم به غایت برودت،و برف دیگر هم زیاده بر برف شب گذشته،باریده بود؛لکن هوا دیگر ابر نداشت.چون نماز را ادا کردیم و هوا را هم صاف دیدیم و مقصود هم نزدیک بود و شب آینده هم شب جمعه بود و مناسب با زیارت و عبادت و در وقت خروج هم مقصود،درک زیارت این شب بود و به علاوه قریۀ دیگر فاصله بود میان این قریه و آن محلّ مقصود که آن قریه تعلّق به بعض ارحام حقیر داشت و با عدم تمکّن از وصول به مقصود،توقّف در آن قریه از برای صلۀ ارحام هم ممکن بود.

ص:221

نظر به این همه،باز حرکت کرده،ارادۀ جانب مقصود کردیم.چون صاحب منزل بر این اراده مطّلع گردید،در مقام منع اکید بر آمد و گفت:مظانّ هلاکت است و جایز نیست.جواب گفتیم که:از این جا تا قریۀ ارحام که مسافت چندان نمی باشد و یک گردنگاه زیاده فاصله نیست و هوای آن طرف هم که مانند این طرف نیست و در یک فرسخ مسافت هم مظنۀ هلاکت نمی باشد.بالجمله از او اصرار در منع و از ما اصرار در رفتن.آخر الأمر،چون اصرار را مفید ندید،گفت:پس اندک توقّف نمایید تا آن که مرا کاری است،آن را دیده،به زودی بیایم.این بگفت و برفت و درِ اتاق را پیش نمود.چون او برفت،ما با یکدیگر گفتیم که:مصلحت در این است که تا او نیامده، برخیزیم و برویم؛زیرا اگر بیاید،باز ممانعت می نماید.پس برخاسته،ارادۀ خروج کرده،در را بسته دیدیم.دانستیم که آن مرد مؤمن،حیله در منع ما کرده.بعد از یأس از تأثیر منع لا علاج دیگر باره نشستیم.ناگاه دختری را در میان ایوان آن اتاق دیدیم که کاسه در دست دارد و آمده از موزه-که در ایوان بود-آب ببرد.آن دختر را گفتم که:در را بگشا.او هم غافل از حقیقت امر،در گشود و ما به زودی بیرون آمده،روانه شدیم.بعد از آن که از اتاق و حیاط-که بر بالای تلّی واقع بود-بیرون آمدیم و در میان صحرا افتادیم،ناگاه صاحب منزل را از بالای بام-که از برای روفتن برف بر آن برآمده بود-،چشم به ما افتاد.فریاد بر آورد که:آقایان عزیزان! نروید،تلف می شوید.

بیچاره هر قدر اصرار کرد،فایده نداد و اعتنایی نکردیم.چون اصرار را بافایده ندید،دوید که:راه،بسته و ناپیدا می باشد.شروع به ارائۀ طریق و دلالت راه نمود که:

حالا که می روید،از فلان مکان و فلان طرف بروید و تا آن مکان که آواز می رسید، بیچاره دلالت می نمود،تا آن که دیگر صدا نمی رسید.پس سکوت کرد و ما روانه شدیم تا آن که مسافتی از آن قریه دور افتادیم و راه هم چون بالمرّه مسدود بود، نیافتیم و بیخود می رفتیم.گاه بر گودال هایی که برف همواره کرده بود،واقع

ص:222

می شدیم تا به کمر یا به سینه فرو می رفتیم و گاه می افتادیم،و بدتر از همه،آن بود که رشتۀ قنات آبی هم در آن جا بود که برف و بوران،اثر چاه های آن را مسدود کرده و خوف وقوع در آن چاه ها هم بود و به علاوه آن که راه،ناپیدا و برف هم غالباً از زانو متجاوز و کفش و لباس هم مناسب حضر و هوای تابستان.گاه بعض رفقا چنان فرو می رفتند که متمکّن از خروج نمی گردیدند،تا آن که دیگران اجتماع نمایند و او را از برف و گودال مستور زیر برف،بیرون کشند و با وجود این حالت،چون هوا آفتاب و روشن بود،می رفتیم،اگر چه در هر چند قدم می افتادیم یا آن که در برف فرو می شدیم.

اتّفاقاً ابرها به یکدیگر پیوسته،هوا تاریک گردید و برف و بوران،باریدن و وزیدن گرفت و سر تا پا را تر نمود و اعضای ما از وزیدن بادهای سرد و ریختن برف و بوران از کار بماند.لهذا همگی از زندگانی خود مأیوس شده،مظنّه به تلف و هلاکت کردیم و انابه و استغفار کرده با یکدیگر شروع به وصیّت نمودیم.پس از فراغ از وصیّت و آمادگی از برای مردن،حقیر به ایشان گفتم که:نباید از فضل و کرم خداوند،مأیوس شد و ما را بزرگ و ملجأ و ملاذی هست که در هر حال و وقت، قدرت بر اعانت و اغاثۀ ما دارد.بهتر آن است که به او استغاثه کنیم و دخیل شویم.

گفتند:چه کس را گویی؟گفتم:امام عصر و صاحب امر،حضرت قائم علیه السلام را گویم.

چون این شنیدند،همگی به گریه در آمدند و ضجّه کشیدند و صداها را به«وا غوثاه! أغثنا و أدرکنا صاحب الزمان!»،بلند نمودند.ناگاه باد،ساکن و ابرها متفرّق شد و آفتاب،ظاهر گردید.چون این را دیدیم،به غایت شاد و مسرور گردیدیم؛لکن اطراف را به نظر درآورده،از چهار طرف به غیر از تلال و جبال،چیزی ندیدیم و طرف مقصود را ندانستیم و از ترس آن که اگر برویم،شاید جانب مقصود را خطا کرده،به کوهسار مبتلا شویم و طعمۀ سباع گردیم،متحیّر ماندیم.ناگاه دیدم که از طرف مقابل بر بالای بلندی،شخصی پیاده نمایان گردید و به جانب ما می آید.

ص:223

مسرور شده با یکدیگر گفتیم که این بلندی،بالای همان گردنگاهی است که واسطۀ میان منزل و مقصود است و این پیاده هم از آن جا می آید.پس او به جانب ما و ما به سمت او روانه شدیم تا آن که به یکدیگر رسیدیم.شخصی بود به لباس عامّه.او را از اهالی آن دهات گمان کردیم و از او احوال راه را پرسیدیم.گفت:«راه همین است که من آمدم»و به دست،اشاره کرد به آن مکانی که در اوّل در آن جا دیده شد و گفت که:«آن هم ابتدای گردنه است».این بگفت و از ما گذشت و برفت و ما هم از محلّ عبور و جای پای او رفتیم تا آن که به اوّل گردنگاه که آن شخص را در آن جا دیدیم، رسیدیم و آسوده شدیم.اثر قدم او را از آن مکان به آن طرف ندیدیم،با آن که از زمان دیدن او تا رسیدن ما به آن جا هوا در غایت صافی و نمایان،و برف تازه غیر از آن برف سابق نبود و عبور از میان گردنگاه هم بدون آن که قدم در برف جا کند، ممکن نبود و از آن بلندی هم تمام آن هموار،نمایان بود و نظر کردیم آن شخص را در میان هموار هم ندیدیم.

همگی همراهان از این فقره متعجّب شدند و هر قدر در اطراف راه نظر انداختند که شاید اثر قدمی بیابند،دیده نشد؛بلکه از بالای گردنگاه تا ورود به قریۀ ارحام-که قریب به نیم فرسخ بود-همّت خود را صرف آن کردیم که اثر قدمی بیابیم و ندیدیم و پس از ورود به آن قریه هم پرسیدیم که امروز در این قریه و این طرف گردنگاه، برف تازه بارید.گفتند:نه؛بلکه از اوّل روز تا حال،همین طور هوا صاف و آفتاب، نمایان بوده،مگر آن که در شب گذشته،قلیل برفی باریده.پس از ملاحظۀ این شواهد و آن اجابت و اغاثه،بعد از استغاثه،حقیر،بلکه همراهان را به هیچ وجه شکّی نماند در این که آن شخص،آقا و مولای ما یا آن که مأمور خاصّی از آن درگاه عرش اشتباه بود.و اللّه العالم بحقایق الاُمور. (1)

ص:224

سیّد به من فرمود:قلیان را بیرون ببر و خود بدون وقار و سکینه،به شتاب رفت و در را باز کرد و عربی جلیل القدر را به درون خانه آورد و در بالا نشاند و خود نزدیک در با فروتنی تمام نشست و اشاره کرد که قلیان نیاورم.ساعتی به گفتگو نشستند و سپس آن مرد عرب برخاست که سیّد به سرعت برخاست و در را گشود و دست او را بوسید و سوار بر شتر و روانه اش کرد و خود،رنگ برگشته باز گشت و حواله ای به من داد تا آن را نزد مردی صرّاف که در کوه صفا می نشست،نقد کنم.حواله را گرفتم و نزد صرّاف بردم.او حواله را بوسید و پول فراوانی به من داد و با کمک باربران و روی شانه،آن را به خانه آوردیم.

روزی به سراغ صرّاف رفتم تا حالش را بپرسم و از آن حواله جویا شوم.نه صرّافی دیدم و نه دکانی و از برخی حاضران در آن جا پرسیدم.گفتند:ما هیچ گاه به یاد نداریم که صرّافی در این جا بوده باشد.و من فهمیدم که آن،رازی از خدای منّان و لطفی از الطاف رحمان است. (1)

876.محدّث نوری با سندش از سیّد مرتضی،همسر خواهرزادۀ سیّد بحر العلوم،که در سفر و حضر همراه او بوده،نقل کرده است که:در یکی از سفرهای زیارتی سیّد به سامرّا، همراه سیّد بودم.او در حجره،تنها می خوابید و حجرۀ من کنار حجرۀ ایشان بود و من از آغاز شب تا پاسی از آن،در خدمت مراجعان به سیّد بودم.

شبی طبق عادت،جلوس کرده و مردم هم گِردش بودند؛امّا احساس کردم که گویی می خواهد از مردم کناره بگیرد و به خلوت برود.از این رو،با مردم به گونه ای سخن می گفت که بفهمند باید زود بروند.مردم رفتند و به من نیز فرمان داد بروم.به حجره ام رفتم و به فکر فرو رفته بودم و خوابم نَبُرد و پس از مدّتی،مخفیانه به درب حجره اش رفتم.چراغ روشن بود؛امّا کسی نبود.فهمیدم سیّد نخوابیده است.در

ص:226

جستجوی او به حرم رفتم.درهای حرم بسته بود و گرد حرم را گشتم و سیّد را نیافتم.به صحن سرداب رفتم،باز بود.از پلّه ها،بسیار آهسته و مخفیانه پایین رفتم.

همهمۀ آهستۀ دو نفر را شنیدم؛ولی نمی فهمیدم چه می گویند و با آن که بی سر و صدا بودم،ناگهان سیّد ندا داد:سیّد مرتضی! چه می کنی؟چرا از منزل بیرون آمده ای؟

مانند چوب،خشکم زد و تصمیم گرفتم پاسخ نداده،باز گردم که با خود گفتم:

حالم از چنین کسی که در تاریکی و بی صدایی مرا می شناسد،پنهان نمی ماند.عذر پشیمانی آوردم و در این میان،خوب نگاه کردم.دیدم سیّد به تنهایی رو به قبله ایستاده است.فهمیدم با غایب از دیدگان انسان-که درود و سلام خدا بر او باد- صحبت می کرده است. (1)

877.محدّث نوری از ملّا محمّد سعید صدتومانی،شاگرد سیّد بحر العلوم رحمه الله نقل کرده است که:در مجلسی،سیّد بحر العلوم،قضایای دیدن امام مهدی علیه السلام را یاد می کرد و گفت:روزی علاقه پیدا کردم در وقت خلوتی به مسجد سهله بروم و رفتم.مسجد را پر از مردم دیدم،در حالی که به یاد ندارم در آن ساعت،کسی آن جا بوده باشد.داخل شدم و دیدم صف های نماز جماعت پر است.کنار دیوار روی پشته ای از شن ایستادم تا جایی بیابم و یافتم و به آن جا رفتم.

ملّا محمّدسعید می گوید:در این میان،یکی از حاضران مجلس پرسید:آیا مهدی علیه السلام را آن جا دیدی؟که سیّد ساکت شد.گویی که از خواب بیدار شده باشد،و هر چه از او خواسته شد که قضیّه را تا پایان بگوید،نگفت. (2)

878.محدّث نوری،از ملّا زین العابدین سلماسی نقل کرده است:در حرم عسکریّین علیهما السلام در

ص:227

حال خواندن نماز به امامت سیّد بحر العلوم بودیم.هنگام برخاستن برای رکعت سوم،حالتی به سیّد دست داد و او مدّتی درنگ کرد و سپس برخاست.پس از نماز، با این که در شگفت بودیم،امّا چیزی نپرسیدیم تا به خانه آمدیم.به هنگام صرف غذا،به آهستگی با دوستان سخن می گفتیم و می خواستیم از علّت آن درنگ،جویا شویم که سیّد پرسید:در بارۀ چه سخن می گویید؟من پرسش را در میان نهادم.

فرمود:حجّت علیه السلام داخل حرم شد و بر پدرش سلام کرد و آن حالت از مشاهدۀ چهرۀ نورانی ایشان به من دست داد تا آن که از حرم بیرون رفت. (1)

879.محدّث نوری،از ملّا زین العابدین بن محمّد سلماسی نقل کرده است:در نجف،در مجلس استادم علّامه سیّد بحر العلوم بودم که میرزای قمی، (2)مؤلّف کتاب قوانین الاُصول، وارد شد و پس از اندکی از ایشان خواست که سخنی بگوید.سیّد بحر العلوم در پاسخ گفت:یکی دو شب پیش،در مسجد اعظم کوفه،نافلۀ شب را خوانده و عزم بازگشت به نجف داشتم که به درس صبحگاهم برسم.از مسجد که بیرون آمدم، شوق رفتن به مسجد سهله در دلم افتاد؛ولی از بیم آن که به موقع به نجف نرسم،آن را از خیالم بیرون کردم؛امّا شوقم بیشتر شد و مردّد بودم.ناگهان بادی برخاست و راه مرا کج کرد و توفیق با من یار شد و به مسجد سهله رسیدم.زائری نبود،جز شخص جلیلی که مشغول مناجات با خدا بود و کلماتی می گفت که دل های سخت را نرم و اشک ها را از چشم های خشکیده،روان می کرد.

از آنچه می شنیدم و می دیدم،حالم دگرگون شد و در همان جا ایستادم و لذّت بردم،تا آن که مناجاتش را به پایان برد و به من رو کرد و با زبان فارسی فرمود:

ص:228

«مهدی! بیا».

چند قدمی جلو رفتم و ایستادم.فرمود:«جلوتر بیا».

جلوتر رفتم.فرمود:«جلوتر بیا که ادب در اطاعت امر است».

من چندان جلو رفتم که دستانمان به هم رسید و او برایم سخن گفت.سیّد بحر العلوم دیگر ادامه نداد و به سؤال میرزای قمی که چرا با وجود دانش گسترده اش کتاب کم نوشته است،پاسخ گفت.میرزای قمی از سخن امام و سیّد بحر العلوم پرسید؛امّا او با دستش اشاره کرد که این رازی مگوست. (1)

880.محدّث نوری می گوید:میرزا حسین لاهیجی،از ملّا زین العابدین سلماسی نقل می کرد که روزی سیّد بحر العلوم،وارد حرم امیر مؤمنان علیه السلام شد،در حالی که این شعر را زمزمه می کرد:

چه خوش است صوت قرآن،

از ایشان سبب آن را پرسیدند.فرمود:هنگامی که به حرم مطهّر وارد شدم، حجّت علیه السلام را دیدم که بالای سر مبارک نشسته و با صدای بلند،قرآن می خواند.

هنگامی که صدای ایشان را شنیدم،آن شعر را خواندم و هنگامی که به حرم وارد شدم،قرائت قرآن را تمام کرد و از حرم شریف بیرون رفت. (2)

محمّد بهبهبانی به دو واسطه،از یکی از شاگردان شیخ،نقل می کند که گفت:در یکی از زیارات مخصوص،به کربلا مشرّف شده بودم.شبی بعد از گذشتن نیمی از آن برای رفتن به حمّام،از منزل بیرون آمدم.چون کوچه ها گِل[آلود] بود،چراغی با خود برداشتم.از دور،شخصی را شبیه به شیخ دیدم.چون قدری نزدیک تر رفتم، دیدم شیخ است.در فکر فرو رفتم که شیخ در این موقع از شب،آن هم در این گل و لای،با چشم ضعیف به کجا می رود؟برای این که مبادا کسی در کمین او باشد، آهسته در پی او روان شدم تا بر در خانۀ مخروبه ای ایستاد و زیارت جامعه را با توجّه خاصّی خوانده و سپس داخل آن منزل گردید!

من دیگر چیزی نمی دیدم؛ولی صدای شیخ را می شنیدم که گویا با کسی صحبت می کند.پس به حمّام رفتم و بعد به حرم مطهّر مشرّف شدم و شیخ را در آن مکان شریف دیدم.بعد از پایان این مسافرت،در نجف اشرف به خدمت شیخ رسیدم و قضیّۀ آن شب را به عرض وی رساندم.ابتدا شیخ منکر می شد تا پس از اصرار زیاد فرمود:گاهی اجازه می یابم به خدمت امام عصر علیه السلام شرفیاب شوم.به در آن منزل- که تو آن را پیدا نخواهی کرد-رفته،زیارت جامعه را می خوانم.چنانچه دوباره اجازه رسد،خدمت ایشان شرفیاب می شوم و مطالب لازم را از آن سَرور می پرسم.

سپس شیخ فرمود:تا زمانی که در قید حیاتم،این مطلب را پنهان دار و برای کسی اظهار مکن. (1)

ص:230

882.حاج آقا حسین فاطمی قمی، (1)از پدر بزرگوارشان مرحوم آقا سیّد اسحاق قمی نقل کرده اند که فرمود:در زمان توقّفم در نجف اشرف،شبی در عالم رؤیا دیدم مژده دادند که امام زمان علیه السلام ظهور نموده است.با شوق و شعف بسیار به خدمتشان شرفیاب شدم.دیدم که شیخ،در پای رکاب امام ایستاده و ایشان سواره بر اسب، مطلبی را به شیخ امر می فرماید.همین که چشم مبارک آن جناب به حقیر افتاد،سه مرتبه فرمود:«و اللّه،شیخ مرتضی،نایب ماست!».شیخ متوجّه من شد و فرمود:آن گچ و آجر را ببر فلان مسجد را تعمیر کن.من از خواب بیدار شدم.

مدّتی گذشت تا این که هنگام زیارتیِ سیّد الشهدا علیه السلام به کربلا آمدیم.عادت شیخ،این بود که پس از خواندن نماز صبح،برای در امان ماندن از فشار تهاجم زوّار بر ایشان،مشغول نافله می شدند.در این حال،یکباره به یاد خواب آن شب افتادم.

استخاره کردم که به ایشان عرض کنم.پاسخ استخاره مساعد شد.

همین که ماجرا را نقل کردم،مرحوم شیخ گریه کرد و فرمود:قائم علیه السلام نسبت به من چنین فرمود؟! گفتم:بله.فرمودند:نفهمیدی اوامر ایشان چه بود؟گفتم:خیر.

پس سجدۀ شکر کرد و فرمود:بردن گچ و آجر و تعمیر مسجد،آن است که شما صفحه ای (منطقه ای) را با کمک من ترویج می نمایید.لذا همین که می خواستم به ایران بیایم،اجازه به من دادند و من به طرف ایران آمدم. (2)

حدود ده سال شیخ انصاری را درک کرده بود-نقل می کرد که:روزی در نجف اشرف همراه شیخ انصاری رحمه الله می رفتیم.گروهی را دیدیم که اطراف شخصی را گرفته اند.پرسیدم:ایشان کیست؟گفتند:این شخص،علم ضمیر دارد.

موضوع را به شیخ گفتم.شیخ نیز بلافاصله به طرف او رفت.مردمی که آن جا جمع شده بودند،همه به احترام شیخ،کنار ایستادند.شیخ به آن شخص فرمود:شما علم ضمیر داری؟

گفت:آری.می توانید چیزی را نیّت کنید تا آن را بگویم.

شیخ فرمود:نیّت کردم.

آن شخص بلافاصله با دو انگشت خود اشاره کرد که:شما دو بار خدمت حضرت بقیّة اللّه علیه السلام رسیده اید.می خواهید بگویم کجا و به چه صورت؟شیخ،تبسّم کرد و عبا بر سر کشید و رفت.

معلوم می شود که شیخ در ضمیر خود در نظر گرفته بود که:آیا خدمت امام زمان علیه السلام رسیده ام یا خیر؟و آن شخص،مطابق با واقع جواب داد. (1)

884.آیة اللّه اراکی همچنین از آقا مشهدی اسماعیل تبریزی (2)نقل می کند:در روز جمعه،

ص:232

شانزدهم شعبان هم از سیّد متقدّم،سیّد حسن صدر (1)که ایشان نقل کردند از جناب موثّق صالح جناب حاج ملّا حسن یزدی أبو الزوجۀ مرحوم آیة اللّه آقا سیّدکاظم طباطبایی یزدی و در وثاقت ایشان همین بس که سیّد مرقوم یعنی آقا سیّد حسن، ناقل قضیّه فرموده بوده است که:من قول این حاجی را در وثاقت و اعتبار،کمتر از قول سیّد دامادش نمی دانم.

این جناب حاجی نقل می نماید از عالم بی بدیل،صاحب مقامات و کرامات،و نادرة الزمان،مرحوم حاج سیّد علی شوشتری (2)که از کثرت وضوح جلالت قدرش، مستغنی از بیان است و جناب آقا مشهدی اسماعیل،ناقل قضیّه نقل نمود که این مرحوم سیّد،هم استاد شیخ مرتضی مرحوم بوده در علم اخلاق،و هم شاگرد آن بزرگوار بوده در علم اصول و فقه.

بالجمله،این آقا نقل می فرماید که:رسم من و شیخ مرتضای مرحوم این بود که در اوقات زیارتی مخصوصه،از نجف اشرف به کربلای معلّا مشرّف می شدیم.در یکی از اوقات زیارتی،باز به رسم همیشه،مشرّف شدیم و بعد از قضای و طرو گذشتن دو سه روز،شیخ فرمود:باید مراجعت کنیم.گفتم:خیلی خوب.چون شب شد و خوابیدیم،همان که نصف شب شد،دیدم شیخ از جای خود برخاست،رفت وضو گرفت و آمد عبا را بر سر کشید و کفش پوشید.از آن عمارت که منزل بود، خارج شد.من پیش خود گفتم:شیخ،یقین اشتباه کرده،به خیال این که سحر است،

ص:233

برخاسته است و حال،آن که حالا نصف شب است و وقت تهجّدِ همه شب نرسیده است.همان که دیدم از حیاط هم بیرون رفت،متوحّش شدم.گفتم:باید از عقبش بروم.برخاستم و جامه های خود را پوشیدم و از عقب سرش روانه شدم،به طوری که شیخ را می دیدم و او ملتفت من نبود تا آن که از کوچه های کربلا یک یک گذشتیم تا رسیدیم به دروازه ای که به دروازۀ بغداد مسمّاست و در آن جا خانۀ کوچک عربی بود.پس همین که شیخ به آن جا رسید،محاذی (رو به روی) آن خانه ایستاد و سلام کرد و از اندرون خانه،جواب سلام شیخ آمد.

پس شیخ عرض کرد:مرخّص هستم فردا را بروم؟جواب آمد:آن مطلب را انجام دادی؟عرض کرد:خیر.جواب آمد:مرخّص نیستی.

پس شیخ مراجعت نمود و من زودتر از شیخ آمدم و در رخت خواب خود خوابیدم.پس شیخ هم آمد و خوابید.پس صبح که شد،به شیخ گفتم:امروز حرکت کنیم؟گفت:خیر.پس من از سبب سؤال ننمودم تا آن که شب شد.با خود گفتم:

امشب را نباید خوابید.پس در رخت خواب دراز کشیدم؛ولی خود را بیدار نگاه داشتم تا همان که موقع شب گذشته رسید.باز دیدم شیخ برخاست.وضو گرفت و عبا بر سر افکند و روانه شد.پس من هم برخاستم و از عقبش روانه شدم،به طوری که ملتفت نبود و رفتیم تا رسیدیم به محلّ شب پیش.همان که به آن نقطه رسیدیم، باز شیخ،سلام کرد و جواب سلام باز آمد.پس عرض کرد:حالا مرخّصم فردا حرکت کنم.جواب آمد:مطلب را انجام دادی؟عرض کرد:بلی.جواب آمد:

مرخّصی.

پس شیخ،مراجعت نمود و من زودتر خود را به رخت خواب خود رساندم و خوابیدم و شیخ هم آمد.همین که صبح شد،بنای حرکت شد و همین که از دروازۀ شهر خارج شدیم،در وسط بیابان رسیدیم و خلوت شد.رو کردم به شیخ و گفتم:

ص:234

شیخنا! سؤالان و مسئلتان.شیخ به خیال آن که سؤال علمی است،گفت:بگویید.

گفتم:اوّلاً چرا باید صحن و حجرات صحن را بگذارند و در آن منزل نفرمایند و بروند در دم دروازۀ بغداد در خانۀ کوچک عربی منزل نمایند.شیخ متجاهلانه به من نگاهی کرد و گفت:از چه کسی صحبت می کنید؟گفتم:من مطّلعم و از قضیّه باخبرم.سِرّ این مطلب را بگویید.همان که شیخ دید مطّلعم (و چون سیّد،صاحب کرامات بوده است،شیخ گمان می کند که از راه کرامت اطّلاع پیدا کرده است)،پس جواب می گوید به چیزی که حاصلش قریب به این است که:منزل را در صحن قرار نداده اند،احتراماً و آن که صحن برای منزلگاه شدن و جای خوابیدن گردیدن، مناسب نیست.

پس گفتم:سؤال ثانی،آن که:آن قضیّه که امام علیه السلام در شب اوّل فرمود:«انجام دادی؟»،عرض کردید:نه،پس مرخّص نفرمود و در ثانی باز فرمود:«انجام دادی؟»، عرض کردید:بلی،پس مرخّص فرمود،چه قضیّه ای است؟!

پس شیخ گفت:این را نخواهم خبر داد و هر چه سیّد اصرار کرد،شیخ اظهار نکرد و شیخ عهد گرفت که از این واقعه به کسی در زمان حیات من اخبار مده و سیّد هم نگفت تا بعد از فوت شیخ.رحمة اللّه علیهما و علی سائر علماء المرضین! (1)

مردی که مورد وثوقش بود،نقل نمودند که:پدرم مورد وثوق میرزای شیرازی بوده و از جانب ایشان در کربلا وکالت داشته و خودش سؤالات و وجوه و قبوض را به خدمت میرزا،در سامرّا می فرستاده است.[آنچه مربوط به جریان وکالت بوده است، یادم هست،کلمۀ وجوه یادم نیست].مرحوم میرزا نیز هر دو هفته یک مرتبه،جواب می داده است.ظاهراً میرزای شیرازی به ایشان می نویسد که در صرف وجوه،دقّت زیادتری بنماید و برای این مطلب جریانی را نقل می کند که:خواب دیدم گفتند:

حجّة العصر-علیه و آبائه التحیّة و الثناء-در حرم تشریف دارند و امر کرده اند که شما دفتر خود را همراه بیاوری.

ایشان دفتری را که در آن وجوه پرداختی از سهم مبارک،به اشخاص ثبت بوده است،با خود،خدمت ولیّ عصر امام زمان علیه السلام می برد.خدمت می رسد و عرض ادب به جا می آورد.ایشان می فرمایند:«صورت را بخوان».[تقریباً] ایشان،مثلاً حدود ده قلم را می خوانند.ایشان بیشتر آنها را می فرمایند:«قبول ندارم».مثلاً آنچه یادم هست،حدود ثلث را می فرمایند قبول دارم.

مرحوم میرزا خدمت آقا و مولای خود عرض می کند:آقا! من بیشتر از این از عهده ام ساخته نیست.به هر کس امر می فرمایی،دفتر را تحویل می دهم و من نیز از او تبعیت می کنم.

آقا تبسّمی نموده،می فرمایند:«خودت هستی؛ولی مقداری دقّت زیادتر بکن.

پس از آن،هر چه صلاح دانستی و به نظرت رسید [عمل کن].لذا شما هم-که وکیل من در کربلا هستید-دقّت زیادتری نمایید». (1)

ص:236

886.همچنین آیة اللّه شیخ مرتضی حائری یزدی نقل می کند:سیّد حسین حائری فشارکی-که ظاهراً اخوی زادۀ آقای سیّد محمّد فشارکی، (1)استاد«والد»بوده است-نقل می کردند که:میرزای شیرازی در داستان تحریم تنباکو،شاگردان فاضل خود را شب ها در بیرونی جمع می کرده است و آنها در بارۀ مصالح حکم تحریم تنباکو و پیامدهای احتمالی غیر مطلوب آن بحث می کردند و نتیجه را می نوشته اند و مرحوم میرزا به اتاق خود می برده و مطالعه می کرده و گاهی حاشیه می نوشته است.مطلب به این جا می رسد که گفتند:می ترسیم به واسطۀ حکم تحریم،جان«میرزا»در خطر باشد؛ چون قدرت خارجی هایی که طالب این امتیاز هستند،زیاد است و باید برای این نیز جوابی نزد خدا داشته باشیم.

مرحوم سیّد محمّد فشارکی،جدّاً معتقد بوده که در قبال این مصلحت مذهبی، جان مرحوم میرزا اهمّیتی ندارد.لذا به تنهایی در اندرونی به خدمت میرزا می رسد و پس از تعارفات،عرض می کند که:شما حقّ استادی و تعلیم و تربیت و سایر حقوق خود بر من دارید؛ولی خواهش می کنم چند دقیقه ای از حقوق خود صرف نظر فرمایید تا من بتوانم آزادانه صحبت کنم.

آقای میرزا-که مرد خیلی مؤدّبی بوده است-می گوید:بفرمایید.مرحوم فشارکی می گوید:سیّد! چرا معطّلی؟می ترسی جانت در خطر بیفتد؟چه بهتر که بعد از خدمت به اسلام و تربیت علمی عدّه ای،به سعادت شهادت برسی! موجب سعادت شما و افتخار ماست.

مرحوم میرزا می فرماید:بلی آقا.من هم همین عقیده را داشتم؛ولی می خواستم به دست دیگری نوشته شود و امروز به سرداب مطهّر رفتم و

ص:237

این حالت دست داد و نوشتم و فرستادم. (1)

زود بپردازم،امّا پول نقد همراه نداشتم.روز پنجشنبه به زیارت امام کاظم علیه السلام و امام جواد علیه السلام رفتم و بعد از زیارت،نزد عالم آن جا رفتم و بدهی ام را تقسیط کردم و اواخر روز به بغداد باز گشتم و چون پولی نداشتم،پیاده آمدم.

نیمی از راه را آمده بودم که سیّد جلیل باهیبتی را دیدم که پیاده به کاظمین می رود.سلام دادم و پاسخ داد و به من فرمود:«ای فلان!»و نام مرا برد«چرا شب جمعۀ با این شرافت را در جوار مزار دو امام نماندی؟».

گفتم:سَرور من! کار مهمّی دارم که باید باز گردم.

به من فرمود:«همراه من باز گرد و این شب شریف را نزد دو امام،سپری کن و فردا سراغ آن کار مهم برو،إن شاء اللّه!».

با سخن او دلم آرام گرفت و با اطاعت از او باز گشتم.به همراهش در کنار رودی جاری و زیر سایۀ درختانی سبز و خرّم راه می سپردیم.هوا عالی بود و من غافل از این که این همه نعمت از کجاست.به خاطرم رسید:چگونه او مرا با نام صدا زد،با آن که من او را نمی شناسم؟امّا با خود گفتم:شاید او مرا می شناسد و من فراموش کرده ام.

سپس با خود گفتم:گویی این سیّد از من سهم سادات می خواهد.من دوست داشتم از سهم امام به او چیزی برسانم.به او گفتم:از حقّ شما [سادات] ته مانده ای بر گردن من است که با فلانی هماهنگ کرده ام [به تقسیط] بپردازم.

او به من لبخند زد و فرمود:«آری،بخشی از حقّ ما را به وکیلان ما در نجف رساندی».

من بر زبانم جاری شد که بپرسم:آنچه پرداختم مقبول است؟فرمود:«آری».

به خاطرم خطور کرد که او عالمان بزرگ نجف را وکیل خود می خواند و این را بزرگ شمردم؛امّا [با خود] گفتم:عالمان،وکیل در قبض حقوق سادات هستند،و غفلت همچنان مرا در بر گرفته بود.

سپس گفتم:ای سَرور ما! تعزیه خوانان حسین علیه السلام حدیثی می خوانند که مردی در

ص:239

خواب،کجاوه ای را میان آسمان و زمین دید و از سرنشین آن جویا شد؟به او گفته شد:فاطمۀ زهرا و خدیجۀ کبرا هستند.گفت:به کجا می روند؟گفته شد:به زیارت حسین علیه السلام در این شب جمعه،و دید برگه هایی از کجاوه پایین می ریزد که در آنها «امان از آتش [دوزخ]»نوشته شده و به زائران امام حسین علیه السلام در شب جمعه داده می شود.آیا این حکایت،صحیح است؟

آن سیّد فرمود:«آری،زیارت امام حسین علیه السلام در شب جمعه،امان از آتش در روز قیامت است».

و من اندکی قبل از این ماجرا،به زیارت مولایمان امام رضا علیه السلام تشرّف پیدا کرده بودم.گفتم:ای سَرور ما! من امام رضا علی بن موسی علیه السلام را زیارت کرده ام و به من خبر رسیده است که او بهشت را برای زائرانش ضمانت کرده است! این صحیح است؟

فرمود:«او امام ضامن است».

گفتم:زیارتم مقبول است؟

فرمود:«آری،قبول است».

پرسیدم:فلان کاسب متدیّن-که شریک من و در این زیارت همراهم بوده است -چه؟

فرمود:«آری،فلانی پسر فلانی،بنده ای صالح و زیارتش مقبول است».

از قبول زیارت برخی دیگر از کاسبان بغداد پرسیدم که رو گرداند و پاسخی نداد.

من نیز هیچ اصراری نکردم.همین گونه در آن فضای سبز و خرّم می رفتیم تا به صحن رسیدیم و سپس از در معروف به«باب مراد»،داخل حرم شدیم و او بر در رواق نَایستاد و چیزی نگفت تا به در روضه نزدیک پای امام کاظم علیه السلام رسید.من کنارش ایستادم و گفتم:ای سَرور ما! بخوان تا من هم با تو بخوانم.

او خواند:«سلام بر تو،ای پیامبر خدا! سلام بر تو،ای امیر مؤمنان!»و همین گونه بر بقیّۀ معصومان علیهم السلام سلام داد تا به امام عسکری علیه السلام رسید.سپس با سیمای

ص:240

بزرگوارانه اش به من رو کرد و لبخندزنان ایستاد و فرمود:«تو پس از سلام بر حسن عسکری علیه السلام چه می گویی؟».

گفتم:می گویم:سلام بر تو،ای حجّت خدا،ای صاحب الزمان!

پس از آن،داخل روضۀ شریف شد و کنار قبر امام کاظم علیه السلام به گونه ای ایستاد که قبله پشت سرش بود.

کنار او ایستادم و گفتم:ای سَرور ما! زیارت کن تا همراهت زیارت کنیم.

او زیارت معروف«امین اللّه»را خواند و من هم پیروی کردم.سپس امام جواد علیه السلام را زیارت کرد و به زیر گنبد دوم (گنبد امام جواد علیه السلام ) رفت و به نماز ایستاد و من نیز کمی عقب تر،در کنار او،به نماز ایستادم.در نماز در خاطرم گذشت که از او بخواهم آن شب را با من سپری کند تا به مهمانی و خدمتش تشرّف بیابم.چشمم را به بالا متوجّه کردم،اثری از او نبود.نمازم را زود به پایان بردم و برخاستم و به چهرۀ یک یک نمازگزاران و زائران نگریستم.هیچ اثری ندیدم.از خواب غفلت بیدار شدم و از غفلتم پشیمان شدم که این همه کرامت و نشانه دیدم و این همه خبر به من داد، با آن که فقط خود می دانستم؛امّا من متوجّه نشدم،و باز به یاد آوردم که راه بغداد به کاظمین،به این سبزی و خرّمی نیست و دیگر کرامت ها.یقین کردم که او امام دوازدهم،مهدی علیه السلام است.

محدّث نوری می گوید که:از محمّد بن حیدر کاظمی [نویسندۀ این حکایت] خواستم که نام او را برایم بنویسد.کس دیگری غیر از او نیز برایم گفت که نام این تاجر،حاج علی بغدادی بوده که بیشتر در مکّه و جدّه و مناطق اطراف آن و از طریق نامه نگاری،تجارت می کرده است.برخی از روحانیان باتقوای ساکن کاظمین نیز برایم گفتند که او مردی صالح،متدیّن و پارسا بوده و بر ادای خمس و حقوق مالی، مواظبت داشته و اکنون مردی پا به سن گذاشته است.خداوند،عاقبت به خیرش کند! (1)

ص:241

ایشان با حالت ناراحتی از وجود مزاحم و عدم تناسب نقل پیچ و خم های علمی برای یک عرب عادی،می گوید:در بارۀ فلان مسئله فکر می کنم.

ایشان می فرماید:«آیا چنین فکر نمی کنی و چنان اشکال نمی کنی و پس از آن چنین جواب نمی دهی؟»و همۀ پیچ و خم ها را اشاره می فرماید تا می رسد به همان مشکلی که سیّد محترم در آن مانده بوده است.می فرماید:«عیب آن چنین است»و یا این که«منشأ اشکال این است».

فوری،مسئله حل می شود و آن شخص،ناپدید می گردد.این شخص محترم،یا خود وجود محترم ولیّ اللّه اعظم بوده است،یا یکی از اصحاب و یاران آن بزرگوار. (1)

ابرهایی سیاه و پرباران ظاهر شد و تگرگ هایی به اندازۀ گردو و نارنج کوچک بر سرمان می خورد تا آن جا که چارپایان هلاک شدند و ما نیز یقین کردیم که می میریم و برخی نیز از اصابت آن تگرگ ها مردند و هوا نیز به شدّت سرد شد و دست و پاهایمان مانند چوب خشکیده شد و دیگر نتوانستیم به حرکت ادامه دهیم.به عمویم حاج عبد الحسین گفتم که به مرکز سلیمانیّه برود و کمک بیاورد؛امّا او حتّی با بذل مبالغ زیاد،نتوانست کمک بیاورد و یا حتّی خود باز گردد.

مرگ،بال های خودش را بر ما گشوده بود که به امام زمان علیه السلام،امام زندۀ دوازدهم، توسّل جستم که در همان حال رگبار و تگرگ،سیّدی را روی قایقی دیدم که گمان می کردم از اهالی کربلاست.او می فرمود:«این،حاج شیخ علی خودمان است».

سپس به ما خوشامد گفت و به ما فرمان داد که خانواده را به سوی [قایق] او منتقل کنیم و به سلامت رهیدیم و به سلیمانیّه رسیدیم.

من پس از مدّت ها و فریادرسی و کمک،آن لحظه را به یاد آوردم و متوجّه شدم که او که بوده است. (1)

اوّل:نقل کرد از جناب مستطاب،مجلسی زمان و متتبّع در اخبار و رجال،آقای آقا سیّد حسن صدر کاظمینی، (1)ابن عم و أخ الزوج مرحوم آیة اللّه آقای صدر، (2)که ایشان فرموده اند:من در زمانی که در سرّ من رأی (سامرّا) مشغول تحصیل در خدمت مرحوم حجّة الإسلام میرزای شیرازی-أعلی اللّه مقامه-بودم،اوقاتی که مرحوم خلدمکان،وحید عصره،آقای حاج ملّا علی،نجل نبیل مرحوم حاج میرزا خلیل طهرانی (3)،مشرّف به زیارت حضرت عسکریّین-علیهما الصلاة و السلام- می شد،در منزل من ورود می فرمود.

تا آن که به رسم همیشه،یک وقتی وارد شد در منزل من،از نجف اشرف.

هنگامی که شب شد و موقع تهجّد رسید،یک وقت بیدار شدم دیدم مرا صدا می کند که:برخیز،نماز شب بخوان! من بر سبیل شوخی گفتم:سر شب مطالعه کرده ام که اهمّ از نماز شب است.حالا باید استراحت کنم.گفت:به این نیّت برخیز و مشغول نماز شب شو که در فردای قیامت که جمعیت نماز شب خوان ها در عقب سر جدّت امیر المؤمنین علیه السلام روانه شدند و ایشان پیشرو آنها گردید که قائد الغرّ المحجّلین است،تو در عدد آن جمعیت،یک نفر افزوده نمایی.

پس برخاستیم و وضو گرفتیم.سپس فرمود:خوب است در سرداب مطهّر مشرّف شویم و در آن جا به تهجّد مشغول شویم.گفتم:بسیار خوب.جناب حاجی

ص:245

ملّا علی از جلو و من از عقب ایشان روان شدیم تا درب صحن مقدّس رسیدیم و آن زمان،مثل حالیه نبود.ممکن بود درِ صحن را از طرف بیرون باز کرد.پس در را باز نمودیم و وارد صحن شدیم تا رسیدیم به پلّه هایی که باید از آن پایین رفت و در سرداب مقدّس وارد شد.همین که به ابتدای پلّه ها رسیدیم،یک مرتبه در آن شب ظلمانی،دیدیم در ته پلّه ها متّصل به درگاه سرداب،به قدر یک قامت انسان یک پارچه نور ایستاده است و دیگر شمایل مبارک در وسط نور،نمایان نیست و نور، مانع از دیدن آن گردیده است.

مرحوم حاج ملّا علی-که جلو بود-رو به من کرد و گفت:«تَشُوف؟»،یعنی می بینی؟گفتم:بلی.پس به همان حال باقی ماندیم و از جای خود حرکت ننمودیم و آن نور مقدّس نیز در محلّ خود باقی بود و ما ناظر به آن،تا مقدار ده دقیقه تقریباً گذشت.پس منتقل شد به جوف سرداب.پس ما هم از پلّه ها پایین رفتیم.وقتی وارد سرداب شدیم،دیگر به چشم من چیزی نیامد؛امّا به چشم جناب حاجی آخوند، مرئی بود یا نه؟العلم عند اللّه تعالی.

دوم:باز ایشان نقل کرد از همان آقا-سلّمهما اللّه إن شاءاللّه-که:در زمانی که پدرم مرحوم آقا سیّد هادی به رحمت ایزدی پیوست،امر نمودم کسی برود بالای گل دسته به جهت اعلام به فوت آن مرحوم.حاضرین گفتند:تمام مردم باخبرند و دکان و بازارها را بر چیده اند،احتیاج به بالای گل دسته رفتن نیست.

فرمود:من چون در اخبار برخورده بودم به چیزی که مضمونش این بود که:هر گاه مؤمنی از دنیا برود،پس منادی به فوت او اعلام کند،اوّل کسی که حاضر در تشییع جنازۀ آن مؤمن خواهند شد،امام آن عصر است.لهذا دوست داشتم که در [تشییع] جنازۀ پدرم این سعادت عظما حاصل گردد.امر نمودم که با وجود اطّلاع مردم من میل دارم به این مطلب.

بالجمله،منادی رفت.همین که رفت و صدایش بلند شد،من در قلب خود بدون

ص:246

آن که چیزی به زبان بیاورم،متوجّه شدم و در خاطرم این معنا گذشت که:خدایا! این،داعیِ حق است و اولای مردم به اجابت کردن او،حجّت است.من میل دارم که ایشان تشریف فرما شود و به تشییع پدرم حاضر گردد.تا آن که جنازۀ پدرم را بعد از غسل و کَفن،حمل نمودند تا لب قبری که در محلّ موجودِ الآن است.همین که خواستند جنازه را وارد قبر نمایند،من خود جلو رفتم که مباشرت این کار نمایم.

ممانعت کردند که:تو حالا،حالت این کار نداری.بگذار به کس دیگر.پس آمدم و در کناری خزیدم،و در پهلوی من بود جناب سالک عوالم باطنیه و صاحب مقامات شامخه،آخوند حاجی ملّا زمان،که از اوتاد زمان بود.ناگاه دیدم رعشه به اندام جناب آخوند افتاد و بی اختیار،خود را به من چسبانید و هی می گفت:آقا سیّد حسن! حضرت حجّت این جاست! حضرت حجّت این جاست! و به دست خود به سمت قبر اشاره می نمود.پس به او گفتم:تو از کجا می گویی؟در جواب گفت:من از بویش می شناسم. (1)

امّا آن را مطرح نفرمود تا نیمه شب که مشغول نماز شد.پس از فراغ نماز،به وصال انوار حجّت علیه السلام نائل گردید.من پرتوهای انوار را مشاهده می کردم که او را فرا گرفته بود و صدا را می شنیدم که با وی تکلّم می کند؛ولی کیفیت مکالمه را نمی فهمیدم.

گویا حواس و قوایم به کلّی ربوده شده بود.

پس از افتراق و جدایی شنیدم که آن جناب به من فرمود:امام زمان-روحی له الفداء-مسئله را حل فرمود؛ولی تو را به وجود مقدّس ایشان قسم می دهم که تا من زنده ام،این قصّه را برای کسی نقل مکن. (1)

درست در روز یکشنبۀ هفته پیش از آن،یک هفته قبل از وفات،بعد از نماز صبح در حالت بیماری رو به قبله خوابید و عبایش را بر روی چهره اش کشید.ناگهان مانند آفتابی که از روزنی بر جایی بتابد یا نورافکنی که متوجّه جایی گردانند،روی پیکرش از سر تا پا روشن شد و رنگ چهره اش که به سبب بیماری زرد گشته بود، متلألئ و شفّاف گردید،چنان که از زیر عبای نازک-که بر رخ کشیده بود-دیده می شد.تکانی خورد و گفت:سلام علیکم،یا رسول اللّه! شما به دیدن این بندۀ بی مقدار آمدید.پس از آن درست مانند این که کسانی یک یک به دیدنش می آیند،بر حضرت امیر المؤمنین علی علیه السلام و یکایک ائمّه تا امام دوازدهم سلام می کرد و از آمدن آنها اظهار تشکّر می کرد.پس بر فاطمۀ زهرا علیها السلام سلام کرد.سپس بر زینب سلام کرد و در این جا خیلی گریست و گفت:بی بی! من برای شما خیلی گریه کرده ام.پس بر مادر خودش سلام کرد و گفت:مادر از تو ممنونم.به من شیر پاکی دادی.

این حالت،تا دو ساعت از آفتاب بر آمده،دوام داشت.پس از آن،روشنی ای که بر پیکرش می تابید،از بین رفت و به حال عادی برگشت و باز رنگ چهره به همان حالت زردی بیماری،عود کرد و درست در یکشنبۀ دیگر در همان دو ساعت، حالت احتضار را گذرانید و به آرامی،تسلیم حق گشت.

در یکی از روزهای ما بین این دو هفته،من به ایشان گفتم که:ما از پیغمبران و بزرگان،چیزهایی به روایت می شنویم و آرزو می کنیم که:ای کاش خود ما می بودیم و می فهمیدیم! اکنون بر شما که نزدیک ترین کس به من هستید،چنین حالتی دیده شد.من دلم می خواهد بفهمم این چه بود.سکوت کرد و چیزی نگفت.

ص:249

دو باره و سه باره با عبارت های دیگر تکرار کردم،باز سکوت کرد.

بار چهارم یا پنجم بود که گفت:اذیّتم نکن،حسینعلی! گفتم:قصد من این بود که چیزی فهمیده باشم.گفت:من نمی توانم به تو بفهمانم،خودت برو بفهم. (1)

روز هفدهم ماه مبارک رمضان بود که من در حجرۀ خود،در مدرسۀ فیضیّه، خوابیده بودم.در خواب دیدم که با مرحوم آقای حاج میرزا مهدی بروجردی در همان حجره-امّا مقداری بزرگ تر-رو به قبله نشسته ایم و دو چراغ هم در حجره، روشن است.ناگهان آقای محترمی را دیدم که آمد و رو به ایشان کرد و گفت:حاج میرزا مهدی! حضرت رسول اللّه صلی الله علیه و آله می فرمایند:«به شیخ عبد الکریم بگو مضطرب نباش که بر اثر گریه های امام زمان،وجوه،متوجّه به حوزۀ قم شد».

من از خواب بیدار شدم؛امّا خواب خود را برای حاج شیخ عبد الکریم نگفتم؛ ولی برای مرحوم آقای حاج میرزا هدایت اللّه وحید گلپایگانی نقل کردم.

چندی بعد دوباره بعضی برای گرفتن شهریّۀ آن سیّد نزد من آمدند و خواهان رسیدگی به وضع خانواده اش شدند و درخواست کردند که وضع آنان را به آقای حاج شیخ عبد الکریم گزارش کنم.من قضیّه را با آقای شیخ محمّدتقی بافقی در میان گذاشتم.ایشان گفتند:بیا تا با هم به حضور آقای حاج شیخ برویم.با هم به منزل آقا رفتیم.اتّفاقاً وقتی رسیدیم که ایشان می خواستند از بیرونی،به اندرونی بروند.ما را که دیدند،فرمودند:کاری داشتید که این جا آمدید؟من گفتم:وضع خانوادۀ فلان آقا که برای تبلیغ رفته،خوب نیست.شهریّۀ او را می خواستم که به خانواده اش برسانیم.ایشان رو به آقای بافقی کردند و فرمودند:شهریّۀ او را بپردازید.آن گاه رو به من کرد و فرمود:خواب شما هم به ما رسید و از رؤیاهای صادقانه بود و وجوه برای ما رسیده است. (1)

مشرّف می شود و پیغامی را از طرف ایشان برای آقا سیّد ابو الحسن [اصفهانی] (1)

می آورد که:«در دالان [خانه ات] بنشین و حاجت های مردم را برآورده کن.ما تو را یاری می کنیم». (2)

ر.ک:ص 188 ح 855 (فصل سوم/شیخ محمّد شوشتری کوفی).

صبح تجدید وضو نکردم.دیدم ولیّ عصر-أواحنا فداه و رزقنا لقاه-را و مکالماتی بین این ذرّۀ بی مقدار و آن ولیّ کردگار شد که الآن به تفاصیل آن آگاه نیستم.از آن جمله پرسیدم که:این اصول عملیّه که فقها در هنگام نقد و نیل اجتهادی به آن عمل می کنند،مَرضی هست؟فرمودند:«بلی،اصول عذریّه و عمل به آن،مطلوب است».

عرض کردم:در باب عمل به اخبار،دستور چیست؟

فرمودند:«همان است که فقها به آن اخذ [می کنند] و عمل به همین اخبار،در کتب معموله،مجزی است».

عرض کردم:در مورد مناجات خمسه عشر چه دستور می فرمایید؟با وجودی که به سندی مأثور از معصوم نیست،آیا خواندن رواست؟

فرمود:«به همین نهجی که علما معمول می دارند،عمل کردن رواست و عامل، مأجور است».

و این ضعیف را چنان معلوم شد که می خواستند بفرمایند در عصر غیبت،همین رویّه که فقها در استنباط احکام دارند و به آن عمل می کنند،مرضی [مورد رضایت] است و اتعاب نفس برای ادراک واقع،ضرور نیست.و باز مسئلۀ دیگر عرضه داشته بودم که الآن هیچ یک از آنها در خاطرم نیست.و اللّه الهادی إلی سواء السبیل. (1)

896.محمّدحسین حسینی طهرانی، (2)از علّامه طباطبایی (صاحب تفسیر المیزان) شنیده است که مرحوم سیّدعلی قاضی (3)می فرمود:بعضی از افراد زمان ما مسلّماً ادراک محضر

ص:253

مبارک قائم علیه السلام را کرده اند و به خدمتش شرفیاب شده اند.

یکی از آنها در مسجد سهله،در مقام ایشان که به مقام صاحب الزمان علیه السلام، معروف است،مشغول دعا و ذکر بود،که ناگهان می بیند ایشان را در میان نوری بسیار قوی که به او نزدیک می شدند و چنان ابّهت و عظمت آن نور،او را می گیرد که نزدیک بود قبض روح شود ونفس های او قطع و به شمارش افتاده بود و تقریباً یکی دو نفس به آخر مانده بود که جان دهد،قائم را به اسمای جلالیّۀ خدا قسم می دهد که دیگر به او نزدیک نگردند.بعد از دو هفته که این شخص،در مسجد کوفه، مشغول ذکر بود،حجّت علیه السلام بر او ظاهر شدند و مراد خود را می یابد و به شرف ملاقات می رسد.مرحوم قاضی می فرمود:این شخص،شیخ محمّدتقی آملی بوده است. (1)

اللّه تعالی فرجه الشریف-در غیب کبرا نیز شئون امامت و رهبری و زعامت عظیمی را بر عهده دارند و نشانه های بسیار،گواه بر این است که ایشان تا حدودی که مصلحت باشد،تصرّفات و اقداماتی دارند.نسبت به مراجع تقلید و رهبران شیعه و نوّاب عام خود نیز به صورت هایی،یاری و عنایت هایی دارند.چنان نیست که چون قائم علیه السلام در پردۀ غیبت هستند،علما و نوّاب عامّ ایشان از مدد و توجّه ایشان محروم باشند.حکایات متعدّد و معتبر و رویدادهایی،این موضوع را تأیید می نمایند،مانند فتوای شیخ مفید در مورد زنی که جنینش زنده بود؛ولی خودش مرده بود (1)و مانند حکایت تشرّف عالم فاضل،مرحوم آیة اللّه شیخ احمد فقیهی قمی معاصر،که چنان که آن مرحوم برای آیة اللّه العظمی حاج سیّد محمّدرضا گلپایگانی نقل کرده بود،برای آیة اللّه بروجردی رحمه الله به این لفظ،پیغام و اظهار لطف و عنایت فرمود:«به سیّد حسین بروجردی از جانب ما سلام برسانید و بگویید زحمات (یا خدمات) شما در حفظ آثار،منظور نظر ماست و توفیق شما را از خدا خواسته ایم». (2)

ر.ک:ج 6 ص 355 (سخنی در باره توسل به امام زمان(علیه السلام) به وسیله عریضه).

ص:255

ص:256

آن بودیم) آمدند و سلام پرمحتوایی کردند؛سلامی که تاکنون با این محتوا نشنیده بودم،و از آن در (اشاره به در دیگر اطاق) رفتند و من چیزی نفهمیدم.

سپس به دو نکته اشاره کردند:

من شصت سال است در انتظار این معنا بودم.

احوالات کسانی که به محضر امام عصر(عج) تشرف یافته اند را از کتاب بحار الأنوار می خواندم،دیدم هر کسی که آن حضرت را دیده،در ارتباط با مسائل مادی بوده.متوجه شدم که مردم ما هنوز لیاقت حکومت امام زمان علیه السلام را ندارند.

اما من درصدد برآمدم آقای بلورساز را پیدا کنم و بدون واسطه،این موضوع را از خود ایشان بشنوم،تا این که در تاریخ هشتم فروردین ماه 1391 ش،در مشهد،با آیة اللّه سیّد جعفر سیدان دیداری داشتم و سراغ آقای بلورساز را گرفتم.ایشان تصوّر می کرد آقای بلورساز از دنیا رفته است؛ولی داستان تشرف وی را که از خودش شنیده بود،بازگو کرد که با آنچه از آیة اللّه صافی شنیده بودم،اندکی تفاوت داشت.

باری،پس از پی گیری های زیاد،از طریق آقای حکیم باشی توانستیم شماره تلفن آقای بلورساز را پیدا کنیم و حجة الاسلام و المسلمین جناب آقای الهی خراسانی ملاقاتی را ترتیب داد که در حرم مطهر رضوی،در شبستان شیخ بهایی،به همراه ایشان،دیداری با جناب آقای بلورساز داشته باشیم.

روز پنجشنبه دهم فروردین ماه 1391 ش،ساعت نُه و نیم صبح،پس از زیارت ثامن الحجج علیه السلام و دعا،وارد شبستان شیخ بهایی شدم.آقای بلورساز به دلیل این که توان راه رفتن نداشت، (1)روی صندلی چرخدار،در کنار پسرش منتظر ما بود که به محض ورود به شبستان،مرا شناخت.پس از سلام و احوالپرسی،چشم هایش را بوسیدم.اندکی بعد،آقای الهی خراسانی هم رسید و پس از مشورت،برای گفتگو با آقای بلورساز،راهی دفتر آقای الهی در پژوهشگاه آستان قدس رضوی شدیم.ما جلو رفتیم و آقای بلورساز هم با کمک فرزندش به دنبال ما آمدند.

در دفتر آقای الهی،قبل از این که ایشان ماجرای تشرّف خود را بیان کند،این جانب به نقل این ماجرا توسط آقایان صافی و سیدان اشاره کردم و اظهار تمایل کردم که داستان را از زبان خود ایشان بشنویم.

ایشان پرسید:چه قدر وقت برای صحبت کردن دارم؟عرض کردیم:هر قدر طول بکشد،مانعی ندارد.سپس ایشان به تفصیل،ماجرای بیماری و شفا یافتن خود

ص:259

را بدین سان بیان کرد:

بسم اللّه الرحمن الرحیم

اسم:عبد الرحیم.فامیل:بلورساز مشهدی.اسم پدر:محمّد تقی.ساکن خراسان رضوی.بنده [در سال 1355 شمسی] مبتلا شدم به ناراحتی دندان.به چند پزشک مراجعه کردم.همه محوّل کردند به دانشگاه علوم پزشکی مشهد.از شدّت ناراحتی مجبور شدم به دانشگاه علوم پزشکی مشهد-که در پارک ملت مشهد است- مراجعه کردم.

نشستم تا نوبتم شد.مأموری آمد مرا برد و رسیدگی کردند.گفتند:باید دو آمپول تزریق شود تا آماده گردد.دو آمپول تزریق کردند.پس از نیم ساعت آمدند و دست به صورتم زدند.گفتند:حالا آماده است.لباس تنم کردند و بردند زیر دست یک پزشک و او دندان را کشید.بنده زاده هم پزشک است به نام محمود بلورساز.ربع ساعت بعد،آقای پزشک به پسرم گفت:کیستی در دهان ایشان پیدا شده است که خطرناک است.با ایشان صحبت کنید که اگر صلاح می دانید،الآن که در اتاق عمل است،آن کیست را هم برداریم.بنده اشاره کردم که بلامانع است.آقای دکتر دستور داد چیزهایی که لازم بود،گرفتند و آوردند.مرا روی تخت خواباندند و [با جرّاحی،] کیست را برداشتند.من از هوش رفتم،به گونه ای که متوجه نشدم چه زمانی مرا به اتاق بردند.پس از یک ساعت،مرا به منزل منتقل کردند.خیلی ناراحت بودم [و درد داشتم] قبل از این عمل [جرّاحی] آرامش بیشتری داشتم.[خانواده ام] به پزشک مراجعه کردند که ایشان خیلی درد می کشد.وی گفته بود که عمل او سنگین بوده است.درد او برطرف می شود.چند روز گذشت؛اما من قدرت گویایی نداشتم.

حدود دو سه ماه،این وضع ادامه داشت.به پزشک مراجعه کردم.گفت:چیزی نیست.شوکه شده اید و تا دفع نشود،قدرت گویایی شما به صورت اول بر نمی گردد.

ص:260

به همین منوال ماندم.قدرت تکلم نداشتم.اگر کسی چیزی می پرسید،پاسخ او را با نوشته می دادم.

مدتی گذشت.خانمم به ناراحتی دندان مبتلا شد.به دکتر شمس مراجعه کرد.

موقع کشیدن دندان،بدنش به لرزه درآمده بود دکتر به او می گوید:خانم! کشیدن دندان،ناراحتی ندارد.چرا ناراحتی؟!

وی پاسخ می دهد:که برای همسرم چنین اتّفاقی افتاده و او نزدیک سه ماه است نمی تواند صحبت کند.پزشک به همسرم می گوید:من دندان شما را نمی کشم....

خانمم پس از این ماجرا رفتارش با من عوض شد.خیلی به من اظهار محبت می کرد.اربعین سیّد الشهدا پیش آمد.ایشان مشغول زیارت شد.من او را قسم دادم که بگوید چه اتّفاقی افتاده که این گونه نسبت به من اظهار محبت می نماید؟

او در پاسخ،شروع کرد به گریه کردن و گفت که دکتر شمس به او گفته که عَصَب گویایی شما قطع شده و دیگر به هیچ وجه،خوب نخواهی شد.

به پزشک های دیگری در تهران،اصفهان و شیراز مراجعه کردم؛ولی نتیجه ای نداشت،تا این که روزی به تهران آمده بودم.در مسجد امام،نمازم را فُرادا [با حدیث نفس] خواندم.پس از نماز،انقلابی در من پیدا شد.مشغول اعمال خود بودم که دیدم سیدی [با لباس روحانی] دست های خود را روی پشت من گذاشت و صورت مرا بوسید و گفت:چه شده؟چه مشکلی داری؟بگو! من مشکلت را حل می کنم.

من که قدرت سخن گفتن نداشتم،دو سه بار اشاره کردم که نمی توانم صحبت کنم.آخر،ناچار شدم کاغذ و قلم درآوردم و نوشتم:بنده مطلقاً قدرت گویایی ندارم.مشکل من این است که نمی توانم صحبت کنم.چه فرمایشی دارید؟

وی گفت:من سیّد جلال علوی تهرانی هستم.آیا شما این جا،منتظر کسی هستید؟عرض کردم:بله.قرار است ساعت 2 برادرم بیاید دنبالم،هنوز ساعتِ 2 نشده.

ص:261

ساعت 2 شد.برادرم آمد مرا ببرد.آقای علوی هم حضور داشت.وی گفت:

آقای بلورساز! من نمی گذارم ایشان تنها باشد.باید حتماً بیاید منزل ما.منزل آقای علوی در قلهک بود.بالأخره آقای علوی ما را برای صرف نهار به منزل خود برد.

پاسخ های من به سؤال های ایشان،همه کتبی بود.

پس از صرف ناهار،آقای علوی به برادرم گفت:اگر شما می خواهید تشریف ببرید،بروید.ایشان امشب مهمان ماست.منتظر نباشید.آدرس منزل و شماره تلفن خودش را هم به او داد.

من نوشتم:اجازه رفع زحمت بدهید.ولی ایشان موافقت نکرد.شب منزل ایشان بودم.پس از تهجّد،به من فرمودند:من تا طلوع آفتاب،بیدار هستم و بعد از نماز صبح،به خواندن قرآن و اعمال مستحبّی می پردازم.شما اگر مایل هستید،استراحت کنید.

نوشتم:خیر! تا اوّل آفتاب،در خدمت شما هستم.پس از صرف صبحانه،ایشان فرمود:با قرآن استخاره کردم که اگر خوب آمد،شما را برای درمان،راهنمایی کنم.

این آیه آمد: «وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ». 1 سپس به مطلبی که آقا شیخ عباس قمی در مفاتیح در مورد مسجد جمکران نقل کرده،اشاره کرد و به من گفت:

عهد کن چهل شب چهارشنبه به جمکران مشرّف شوید.«تو که هر کجا رفتی، خوب نشدی.یک کاری من می گویم،انجام بده.اگر نتیجه نداد که ثواب می بَری و اگر نتیجه داد،خدا را شکر کن،و آن این است که چهل شب چهارشنبه برو مسجد جمکران و متوسل شو» (1)اگر خداوند صلاح بداند،شفا عنایت می فرماید.

من راهنمایی ایشان را پذیرفتم و برنامۀ خود را طوری تنظیم کردم که چهل هفته مرتب از مشهد به جمکران بروم.به همین جهت،همیشه بلیط هواپیما و اتوبوس

ص:262

برای چند هفته داشتم،که اگر از طریق هواپیما امکان پذیر نبود،با اتوبوس مشرّف شوم و برنامۀ رفتنم تا چهل هفته ادامه داشته باشد،و اگر قطع شد،از نو شروع کنم.

در هفتۀ سی و ششم،یا سی و هفتم،شب چهارشنبه مشغول اعمال مسجد جمکران بودم.سر به سجده گذاشتم برای صد صلوات.یک مرتبه دیدم هیاهویی بلند شد که«آقا [امام زمان(عج)] مشرّف شدند».من در حال سجده نمی دانستم وظیفۀ من چیست؟نذر خود را رها کنم و درک فیض محضر آقا را بنمایم،یا برنامۀ خود را ادامه دهم؟

با خود گفتم:وظیفۀ من این است که به عهد و نذر خود عمل کنم که آن،واجب تر است.صلوات من تمام شد.بلند شدم در نماز آقا شرکت کردم و به تشهّد ایشان رسیدم.وقتی که خواستند تشریف ببرند،جمعیت هجوم آوردند.من توانایی نداشتم.بلند شدم و تکیه به دیوار دادم.وقتی به من رسیدند،حالم منقلب بود.وقتی چشمشان به من افتاد،با شدّتی عجیب و غریب فرمودند:«حاجت تو برآورده شد.

بلند سلام کن!».سلام کردم و تمام شد.اما آن هیبت و شدّتِ بیان،مرا از حال برد.به زمین افتادم.دیگر هیچ چیز متوجه نشدم.اطرافیان،خیال کردند حالت غشوه بر من مستولی شده و شروع کردند به آب پاشیدن.به حال آمدم.آن جا نشستم تا آرامش پیدا کردم.تا طلوع آفتاب،حدود یک ساعت طول کشید.و بعد،از مسجد خارج شدم؛ولی برنامۀ آمدن به مسجد جمکران را تا کامل شدن چهل شب چهارشنبه، ادامه دادم.

با عنایت و توجهات مولا،قدرت سخن گفتن به من بازگشت.به همین جهت، وقتی به مشهد بازگشتم،عهد کردم آنچه را دارم،تقدیم کنم.محلّی داشتم در مقابل بازار رضا به نام پاساژ موسی (فعلی) که دارای ده هزار متر بنای ساختمان و یکصد و هشتاد مهمانپذیر بود.این بنا را که در پنج طبقه و دو طبقۀ همکف آن تجاری با یکصد و هشتاد باب مغازه،به انضمام کلیۀ [امکانات برای] نیازمندی های زائران و

ص:263

مستأجران احداث شده بود،به خیریۀ انصار الحجه به مدیریت آقای سمیعی واگذار نمودم.

خدا را سپاس گزارم که هم نعمت«قدرت تکلم»به من بازگشت و هم این رحمت و سعادت نصیب من شد»[که به زیارت مولایم نایل شدم].

سؤال:قیافۀ ایشان چگونه بود؟

آقای بلورساز:قد بلند،موها گندمگون،شانه ها پهن،محاسن بلند و گندمگون، ابروها پیوسته،پیشانی بسیار باز و برافروخته،بدن تنومند و معمّم.

سؤال:سنّ ایشان چه قدر بود؟

آقای بلورساز:حدود 45-50 سال،از نظر من.

وارد ساوه شدم،بعد از یک سال که گذشت،بانوی نام برده،متعلّقۀ این جانب، شب های جمعه خواب های نورانی می دید و برای من تعریف می کرد و بنده هم تعبیری می کردم و یکی از آن خواب های روحانی،این است که در اواخر سال 1316ش در شب جمعه در عالم رؤیا می بیند که در یک بیابانی حرکت می کند و می رسد به یک اتاق بزرگی که در وسط بیابان ساخته بودند.مشاهده می کند که تمام فامیلِ مرده و زندۀ وی در آن جا جمع شده اند و مشغول غذا خوردن هستند و در وسط آن جمعیت،یکی از بانوان خویشان خود را که فوت کرده بود،می بیند و دست او را می گیرد و از اتاق خارج می شوند و به گردش می روند و به یک پل خیلی بزرگ می رسند.بانو نیک صفت به بانو ربابه می گوید که هر کس از این پل بگذرد،از پل آخرت هم خواهد گذشت.بعد دو نفری از آن پل می گذرند و به بیابان های سبز و خرّم و آب های صاف و جاری و باغ های مصفّا می رسند که نظیرش در دنیا نبوده و به باغی وارد می شوند که ریشه های درخت،روی زمین پیدا بوده و مثل بلور می درخشیده و خوشه های مروارید شبیه به خوشۀ انگور از درخت ها آویزان بوده و برگ های سبز ریزۀ خرّم داشته و از میان یک درخت،مار سفیدی نمایان می شود و در شاخه ها در حرکت بوده.بانو نیک صفت با خود می گوید:اگر مراد من داده می شود،این مار سفید در دامن خود را زیر درخت می گیرد.مار به دامن مشار إلیها می افتد و با دست چپ،دامن را جمع می کند و محکم نگاه می دارد.از طرفی می ترسد و از طرفی هم می گوید:مراد من داده شد و بعد به بانو ربابۀ مرحومه می گوید:می خواهی امام زمان را صدا بزنم بیایند مرا نجات بدهند؟و بعد دست راست خود را به گوش می گذارد و فریاد می زند:یا امام زمان! به فریادم برس.

فوراً قائم علیه السلام تشریف می آورند و عدّۀ زیادی سادات همراه ایشان بودند و زمزمه می کردند.بانو نیک صفت دست به سینۀ خود گذاشته،تعظیم می کند و سه مرتبه عرض می کند:السلام علیک یا امام زمان! مرا از شرّ این مار،نجات بدهید.

ص:265

امام عصر علیه السلام با انگشت سبابه اشاره می فرمایند.فوراً مار غیب می شود و بعد ایشان به بانو نیک صفت می فرماید:«هر وقت مرا صدا بزنی،من دادرس تو ام»و یک مرتبه از خواب بیدار می شود و فردا صبح که برای بنده تعریف کرد،بنده از نظر اهمیّت نوشتم و ضبط کردم و این طور تعبیر کردم که اگر به بلایی مبتلا شوی،باید به امام زمان توسّل بجویی.

تقریباً دو ماهی از این خواب گذشت،بانوی نام برده،مبتلا به آماس شکم شد و تدریجی ورم شکمش زیاد می شد بدون درد،و تورّمی کرد که [به نظر می رسید] حامله است و در همین حال که اوایل سال 1317ش بود،از طرف شرکت مرکزی، بنده را به ریاست ایالتی ادارۀ پنبه و پشم پوست اهواز مأمور کردند و ناچار به اتّفاق مریضه به طرف اهواز حرکت کردیم.پس از ورود به اهواز،ورم شکم مریضه به تدریج زیاد می شد و پس از چند ماه،بستری شد که قادر به حرکت نبود و شروع به درد کرد و تدریجاً از نُه ماه گذشت.قابله ها آمدند و دکترها آمدند و کنسولتاسیون کردند و بالأخره تشخیص ندادند و قابله ها می گفتند بچّه دوقلوست و مرده اند و بالاخره آماس شکم،إلی پنجاه سانتی متر رسید و بالا آمد.دکترها از معالجه عاجز شدند و مریضه را جواب کردند.

مرحوم صولت السلطنۀ هزاره ای که آن زمان در اهواز بود و به ادارۀ پنبه و پوست مراجعاتی داشت،قضیّه را فهمید و به توسّط رئیس شرکت نفت اهواز (آقای قوامی)،از دکتر کنکوی انگلیسی،رئیس مریض خانۀ آبادان،دعوت کرد که عیادتی از مریضه بکند و دکتر نام برده،روز پنجشنبه چهاردهم شعبان المعظّم 1357ق مطابق سال 1317ش وارد منزل بنده شد.به محض این که چشمش به مریضه افتاد، فوق العاده متأثّر و متحیّر [شد] و از روی چادرنماز با انگشت سبابه اش به پهلوی راست و چپ مریضه فشار داد و تشنج شدیدی به مریضه رخ داد و فوری اظهار کرد که:جانور موسوم به...است (که بنده،اسم آن را فراموش کردم) و می گفت به وزن

ص:266

دوازده کیلو است و به تمام پاها و دست ها ریشه دوانیده و چندین ساعت باید زیر عمل جرّاحی قرار گیرد و صد در صد،خطر مرگ،حتمی است؛زیرا که بایستی در سه ماهۀ اوّل تشخیص بدهند و عمل کنند و حالا متجاوز از نُه ماه است و خطر، محرز است و بالاخره اظهار کرد:عمل [جراحی] کنید،می میرد و عمل هم نکنید، بعد از سه روز دیگر می ترکد.و پس از مشورت با دکتر،جواب داد:اگر عمل کنید و بمیرد،بهتر است از این که بترکد.و قرار شد فردا صبح جمعه آمبولانس آبی از آبادان به رود کارون بفرستد و مریضه را برای عمل به آبادان ببرند.ضمناً گفتند:باید بروید در شهربانی و تعهّد کنید که اگر مریضه از بین رفت،مسئولیتش متوجّه اطبّای مریض خانه نباشد؛چون خطر مرگ،حتمی است.و والدۀ علویّه اش و خود مریضه، از این مذاکرات مطّلع شدند و بعد از رفتن دکتر کنکو،شروع به گریه و زاری نمودند و مریضه،بی اختیار اشک می ریخت و مادرش به سر و سینۀ خود می زد و گریه می کرد و برای بنده هم به واسطۀ مشغلۀ زیاد که باید به امورات شعبه های شرکت از قبیل دزفول،اندیمشک و شوشتر و رامهرمز و بهبهان و هویره و شادگان رسیدگی نمایم،مجال این که نیم ساعت بالای سر مریضه بنشینم نبود.رفتم به اداره و غروب همان پنجشنبه آمدم منزل.دیدم که مریضه و مادرش مشغول گریه و زاری هستند و مریضه،وصیّت کرد که بعد از فوت،جنازه را به تهران حمل کنم.جواب دادم با این هوای گرم خوزستان به هیچ وجه میسّر نیست جنازه به تهران حمل شود.

بالاخره وصیّت کرد که در امام زاده هارون دفن گردد و بنده،همان اوّل شب، کارهای مقدّماتی دفن و کفن را فراهم کردم.یک مرتبه در همان انقلاب،یادم آمد خوابی که در ساوه دیده بود و امام عصر علیه السلام فرموده بود هر وقت تو مرا صدا بزنی، من دادرس تو ام.به مریضه گفتم:خوابی که در ساوه دیده بودی،حقیقت داشت یا خیر؟با اشاره،حالی کرد که:بلی.گفتم:امشب،شب تولّد همان امام زمان علیه السلام است، به علاوه شب جمعه است و شب زاید النور است و إن شاء اللّه دعا مستجاب

ص:267

می شود.متوسّل شو به امام زمان! مریضه اشاره کرد که مرا ببرید پشت بام.بنده فرستادم دوازده نفر زن عرب آمدند و با کمک یکدیگر مریضه را به پشت بام بردند و قالیچه هم برای والده اش انداختم که او هم مشغول دعا کردن باشد و بنده از فکر و خیال زیاد و غم و غصّه در اتاق پایین،إلی صبح بیدار بودم،و طبق سفارشی که قبلاً به عبد الخالق شوفر کرده بودم،یک ساعت قبل از آفتاب،اتومبیل را آورد درب منزل و بنده پس از ادای نماز صبح سوار شدم و به رود کارون رفتم.دیدم آمبولانس حاضر است و برگشتم آمدم خیابان.از کاروان سرایی،چهار حمّال برداشتم آمدم منزل.آنها را گذاشتم درب خانه و فوراً رفتم به ادارۀ خودمان.درب اداره را باز کردند و رفتم در اتاق کار و نوشتم به کارمندان که من مریضه را بردم آبادان برای عمل.هر چه تلگراف و نامه از شعبات و تهران رسید،با تلفن اطّلاع دهید تا جواب داده شود.

برگشتم آمدم منزل.تازه آفتاب زده بود.وارد منزل شدم که مریضه را از پشت بام بیاورم پایین.ناگاه چشمم افتاد به ایوان مقابل اتاق خود.دیدم مریضه،سلامت و بدون آماس شکم و بدون درد،با مادر خود نشسته اند و یکدیگر را در بغل گرفته اند.

هم اشک می ریزند و هم می خندند.با حالت بُهتی که در من ایجاد شده بود،چند دقیقه نگاه کردم.مریضه گفت:دیدی که خواب من راست بود و امام زمان علیه السلام مرا شفا داد و از مرگ حتمی نجات یافتم!

این طور تعریف کرد که:نزدیک سحر بود و در عالم یقظه،مرا از پشت بام بلند کردند،به طرف آسمان بردند،مثل این که در طیّاره بودم و صدای خروسی به گوشم می رسید و ماه و ستاره ها به قدری نزدیک شده بودند که تصوّر می کردم دستم به آنها می رسد و چنان سحر نورانی و روحانی به عمرم ندیده بودم.همین طور که خوابیده بودم،ولیّ عصر علیه السلام تشریف آوردند و من عذر خواستم که نمی توانم بنشینم و ادب به جا بیاورم.ایشان فرمود:«عیبی نداری»و از روی چادر،دست مبارک را بر روی

ص:268

شکم من کشید و فوری غیب شدند.بعد،مرا با همان حال از آسمان به روی پشت بام آوردند و خوابانیدند.

و بعد مریضه نیم خیز می نشیند و قرآنی که نزدیک او بود،برداشته و به گوش خود می چسباند و دست را با قرآن تکیۀ سر می کند و خوابش می برد.مجدّداً در خواب می بیند که امام زمان علیه السلام تشریف آوردند و آقای سیّد مهدی آقا،دایی خودشان،هم در پشت سر ایشان قدری دورتر ایستاده اند.همین که امام علیه السلام نزدیک می شوند،مریضه می بیند سه حلقه چاه در جلوی او کنده شده.بعد امام علیه السلام به آقا دایی ایشان می فرماید:«مهدی! بیا این سه چاه را پُر کن».

آقا داییِ نام برده می آیند و با دست،خاک ها را می ریزند در چاه ها و هر سه حلقه را پر می کند و صاف می نماید.بعد امام علیه السلام یک شاخۀ سبز کوچک می دهند به آقای سیّد مهدی و می فرمایند:«این شاخه را در چاه وسطی بکار».

نام برده هم آن شاخه را در چاه وسطی غرس می کند.فوری درخت بسیار بزرگی سبز می شود و مریضه از خواب بیدار می گردد.می بیند شکم،طبیعی [است] و به هیچ وجه احساس درد نمی کند و ورم ندارد و به طوری مات و مبهوت می شود که تصوّر می کند باز هم خواب می بیند،و بدون این که ذرّه ای آب یا خون دفع شده باشد،دوازده کیلو وزن جانور معلوم نشد کجا رفت،چه شد که مریضه کاملاً به حال طبیعی سالم شد.

معلوم است بنده در آن وقت،چه حالی پیدا می کنم! به قدری ذوق زده شده بودم که همان روز جمعه تمام اثاثیّۀ منزل را بسته بندی کرده و به راه آهن فرستادم و بلیط هم گرفتم و صبح شنبه بدون اجازه از مرکز،به طرف تهران حرکت کردیم.در موقع حرکت که در اتاق تِرَن نشسته بودیم،یک مرتبه به خاطرم رسید چه غفلت بزرگی کرده ام.اقلاًّ بایستی بروم آبادان و دکتر کنکو را بیاورم اهواز یا این که مریضه را ببرم آبادان و دکتر نام برده ببیند که روز پیش چه بوده و امروز چیست و دوازده کیلو آب یا

ص:269

جانور،چه شد و کجا رفت و بفهمد امام زمان شیعیان کیست و تا حال که پانزده سال می گذرد و هنوز به پشیمانی عمل خود باقی ام و تأسّف می خورم و ناچار باید بگویم:الخیر فی ما وقع. (1)

پیرمرد،در حالی که مشغول کار بود نگاهی به پدرم کرد و گفت:دیروز آقا لطف کردند،چند دقیقه ای تشریف آوردند و آنجا (اشاره به نقطه ای از مغازه) نشستند و از من احوالی پرسیدند.

پیرمرد ضمن اشاره به یک قوطی حلبی شبیه قوطی های سوهان که در آن چند حبّۀ نبات زرد رنگ به اندازۀ نخود پخته بود،گفت:آقا این را مرحمت کردند من می دهم به شما.

حدود ده دقیقه تا یک ربع ساعت آنجا ماندیم و بعد حرکت کردیم.پنج شش قدم که آمدیم،پدرم به من گفت:این آقا اسمش آقا سیّد کریم پینه دوز است.این مرد از اولیای الهی است.فهمیدی مقصودش از این جمله که گفت:آقا تشریف آوردند و از من احوال پرسی کردند چه کسی بود؟

گفتم:نه.

فرمود:مقصودش امام زمان-صلوات اللّه علیه-بود.

بعد نبات را به من داد و من آن را میل کردم.

کرد.وی گفت:

من دربارۀ صحت این روایت:«نَزِّهونا عن الربوبیة (1)وقولوا فینا ما شئتم» (2)

که دربارۀ مقام اهل بیت علیهم السلام وارد شده،تردید داشتم.مضمون این روایت به من نچسبیده بود.نمی دانستم این روایت از اهل بیت علیهم السلام صادر شده یا نه.در سفری که به عتبات داشتم،در زیارت سامرا هنگامی که به سرداب امام زمان علیه السلام رفتم،این سؤال از ذهنم گذشت که این حدیث از خاندان شما صادر شده یا نه؟

آقا فرمودند:بر می گردی تهران می روی پیش میرزا عبدالعلی تهرانی (3)،سؤالت را از او می پرسی،زیرا او از زبان ما سخن می گوید!

من آقا میرزا عبدالعلی را نمی شناختم،وقتی به تهران برگشتم،آدرس منزل ایشان را گرفتم و خدمت ایشان رسیدم.پس از سلام و احترام نشستم،خواستم مسئلۀ خود را بگویم،ایشان فرمود:می دانم کدام روایت را می گویی!

از جا برخاست،رفت از کتابخانه کتابی را آورد و باز کرد،روایت را آورد و خواند و فرمود:این روایت از اهل بیت علیهم السلام صادر شده است!

ص:272

من جریان سرداب را برای ایشان تعریف کردم و گفتم:پاسخ سؤالم را حواله کردند به اینجا!

ایشان پس از شنیدن سخن من خیلی گریه کرد.هِق هِق (1)می کرد و اشک از ریشش پایین می آمد.

من پس از این جریان ایشان را رها نکردم،چون در سرداب به خودم گفته شده بود:او از زبان ما سخن می گوید!

سیستانی (1)دیده بگوید و مطالب ایشان را ضبط کن.حیف است.

در آن شب،خودم و یکی دو نفر دیگر از رفقا در جلسه شرکت کردیم.به ایشان گفتم:تقاضا دارم شما امشب تفسیر نگویید و این داستان ها را بگویید.چهار-پنج داستان شنیدنی بود.

آقای حسین پور گفت:حاج آقای درافشان،خودشان هم داستانی دارند.گفتم:

خوب،بفرمایید.

گفت:آقای در افشان با اشاره به سفری که حدود شصت سال قبل به مکه داشت فرمود:

شخصی ششصد تومان به من و رفیقم داد که مکه برویم.ما راه افتادیم.به جدّه که رسیدیم،رفیقمان مریض شد.سیصد تومانِ آن،خرج شد.من در فکر بودم که سیصد تومان باقی مانده برای هزینه هایی که در پیش داریم،کم است.ناراحت بودم که با سیصد تومان چه کار کنیم!

رفیقم از اتاق بیرون رفته بود.آقایی در زی خیلی گیرا وارد اتاق شد و پهلوی من نشست و گفت:سلام علیکم.

گفتم:علیکم السلام.

به زبان عربی گفت:«ثَلاثُمِئة تَکفیک (سیصد تومان برای شما بس است)»

گفتم:برای عمّه ات بس است!

وی تبسّمی کرد و به زبان فارسی گفت:«سیصد تومان،بس است! هر کس هر چه خواست،به او بده».

این جمله را گفت و بلند شد و رفت.

جملۀ دوم،مرا تکان داد.بلند شدم و دنبال او رفتم که ببینم کیست؛ولی او را

ص:274

پیدا نکردم.برگشتم و شروع کردم به گریه کردن.رفیقمان آمد و گفت:چه شده؟ چرا گریه می کنی؟

گفتم:مکه است.آدم گریه می کند.

رفتیم مکه.خواستیم خانه اجاره کنیم،صاحب خانه،پول اجاره را پیش از تحویل منزل خواست.برای هر نفر،صد تومان.دویست تومان به او دادیم.

شخصی که در تهران حصیربافی داشت،آمد.دیدم ناراحت است.

گفتم:چه شده؟

گفت:پولم را در حرم دزدیدند.

گفتم:چه قدر بود؟

گفت:صد تومان.

صد تومان هم به او دادم.

پیرزنی به نام بی بی فاطمه آمد،گریه می کرد.پول او را هم زده بودند.به او هم یکصد تومان دادم.

آن سال برای رفتن به عراق هم اجازه دادند؛امّا گفتند هر کس می خواهد عراق برود،باید صد تومان بدهد.دویست تومان هم برای خودم و رفیقم برای رفتن به عراق دادم!

این شد ششصد تومان،علاوه بر همۀ مخارج دیگری که در مکه و مدینه و عراق داشتیم.

در نجف،به دیدن آقای سیستانی (1)رفتم.پس از احوال پرسی،از او پرسیدم:پول می خواهی؟چیزی نمی گفت.با اصرار من معلوم شد که ایشان سیصد تومان مقروض است.سیصد تومان هم به ایشان دادم!

برگشتیم مشهد.حسین آقا [پسرم] گفت:آقاجان! پول ها [یی که گذاشته بودی]

ص:275

تمام شد و چهل تومان کم داشتیم،قرض کردم.

گفتم:از صندوق امام زمان علیه السلام،این هم چهل تومان! در این جا،آن پول،تمام شد!

مضامین و کلمات آن ها را می دانستم.به ایشان گفتم:خیلی دوست دارم.

حدود یک ساعت زیارتی را خواند که من تا آن زمان نشنیده بودم.کلمه به کلمه که می خواند،من حفظ می کردم و تا آخر به حافظه ام سپرده شد.گریه کردن آن شخص هم غیرقابل توصیف بود.پس از زیارت خداحافظی کرد و رفت،هر قدر از من دور می شد،زیارت هم از خاطرم می رفت تا این که به کلی آن را فراموش کردم.

از مکه به کاظمین رفتم.کنار راه آهن ایستاده بودم،ناگاه همان شخص را دیدم.

نزدیک آمد،سلام کرد و گفت:به تهران که رفتی،سلام مرا به آقا شیخ محمّد حسن طالقانی برسان (1).

وقتی به تهران آمدم،نزد آقا شیخ محمّد حسن رفتم و قضیه را نقل کردم.ایشان بسیار گریست و مرا متوجه کرد که آن شخص امام عصر(عج) بوده است.در حالی که من نه در عرفات و نه در کاظمین،آن بزرگوار را نشناخته بودم.

به دلیل اهمیت موضوع،خدمت آن مرجع عالیقدر رسیدم، (1)و خبر منسوب به ایشان را نقل کردم.ایشان منکر مطلب به آن شکل شد و فرمود:آنچه من نقل کرده ام چیز دیگری است که شاید آنان اشتباه نقل کرده اند،سپس ایشان جریان دیگری را نقل کردند که خلاصه آن این است:

این قضیه را من بلاواسطه از آقای خویی (2)نقل می کنم و ایشان هم بی واسطه از آقای شیخ محمّد حسین اصفهانی و ایشان هم از صاحب اصلی ماجرا.

قضیه چنین بوده که یکی از دهات شاهرود ملّایی داشته که فوت می کند،پس از او پسرش آخوند آن محل می شود.وی با این که بی سواد بوده،همۀ امور دینی آن محل را اداره می کرد و تنها چیزی که از پدر برایش مانده بود،این بود که روزهای جمعه غسل جمعه می کرد!

یک روز به آینه نگاه می کند می بیند موی سفید در ریشش پیدا شده،متنبّه می شود که مردم در این مدت هر مسئله ای از من پرسیدند،هر چه به نظرم آمد، گفتم،در هر امری دخالت کردم،الآن وقت مرگ است،چه کنم؟! آنجا بیچاره می شوم.

پس از این ماجرا،برای جبران مافات،مردم محل را جمع می کند و منبر می رود و می گوید:ایها الناس! داستان من چنین بوده.هر چه گفتم بی خود گفتم.هر مسئله ای که پرسیدید و من جواب گفتم،اساسی نداشت.هر چه از شما گرفتم به ناحق بود! این من و این شما! هر کاری می خواهید بکنید!

مردم به او هجوم بردند،آب دهن به او افکندند،زدند و مجلس به هم خورد.

او آمد به منزل،به زن و بچه اش گفت دیگر نمی توانم اینجا بمانم،من می روم و شما را به خدا می سپارم.

ص:278

بعد گرسنه و تشنه سر به بیابان گذاشت،هر جا می رسید،نان خشکی پیدا می کرد،می خورد تا رسید به تهران.خود او نقل می کند که وقتی به تهران رسیدم، همۀ غم های عالم به دلم هجوم آورد،با خود گفتم آن گذشته ام،این هم آخرتم و این دنیا! وقتی بیچاره شدم،دیدم یک نفر کنارم راه می رود،نگاهی به من کرد و گفت:

غصه نخور! دیدم دیگر هیچ غصه ای ندارم،بعد به من فرمود:می روی فلان مدرسه (نشانی داد) به خادم می گویی که به تو اتاق بدهد،می دهد! بعد می روی پیش فلانی -که اوّل فقیه شهر بود-می گویی برایت شرایع تدریس کند،بعد می روی پیش فلان حکیم-که او هم اوّل حکیم شهر بود-می گویی که منطق برایت بگوید،هر وقت هم دلت گرفت من حاضرم.

وی نزد خادم مدرسه رفت،فوری حجره ای در اختیارش گذاشت.پیش فقیه و حکیم رفت و درس را نزد آن ها شروع کرد (گویا خود حاج شیخ محمّد حسین اصفهانی هم نزد آن حکیم،حکمت خوانده بود).روزی به استاد می گوید شما همسر صیغه ای گرفته ای و او هم کتاب را در دولابچه گذاشته (1)و شما بی مطالعه برای من درس می گویی.

استاد،بهت زده می شود،که این شخص کیست که اسرار زندگی مرا می داند.از وی می پرسد که:شما کی هستید؟وی ماجرای خود را می گوید،استاد دست وی را می بوسد و برای وی خضوع می کند،شاگرد،متحیر می شود که این یعنی چه؟!

استاد می گوید:من از تو فقط یک درخواست دارم،فقط پنج دقیقه از آن آقا برای من وقت بگیر که من خدمتش برسم.

وی می گوید:این که مشکل نیست،من هر وقت بخواهم او وقت می دهد،هر چه بگویم گوش می دهد.

استاد گریه می کند و التماس می کند که برای من وقت بگیر،ولی او متوجه اهمیت

ص:279

موضوع نمی شود....

بار دیگر که استاد او را می بیند،می پرسد چه شد؟پاسخ می دهد:از اینجا که رفتم،خواستم،آقا حاضر شد،من هنوز چیزی نگفته بودم که ایشان فرمود که به ایشان بگو:آن کاری (توبه ای) که تو کردی،اگر او انجام دهد،ما خودمان می آییم.

نمی خواهد وقت بگیرد.

بعد،استاد می گوید:درس را شروع کنیم؟می گوید:آقا فرمود:درس لازم نیست و خداحافظی می کند و می رود و دیگر دیده نمی شود.

پس از این ماجرا برای آن استاد هم انقلابی روحی پیدا شد و اعتزال پیشه کرد.

گفتنی است:آیة اللّه محمّدعلی اراکی قدس سره،گزارش دیگری از این ماجرا به نقل از جناب مستطاب علام فهام آخوند محمّدعلی از شاگردان مرحوم میرزا محمّدباقر اصطهباناتی نقل کرده و در پایان حکایت می گوید:

پس جناب میرزا می گوید:ما را به خدمت او مشرّف ساز.پس چون دستور می طلبد،می گوید:خیر! اگر بنا شد،ما خود به منزل میرزا می آییم.

پس میرزا به توسّط آن آخوند،سه مسئله استفسار می نماید:اوّل،آن که:

تسبیحات اربع در نماز،یک دفعه واجب است یا سه دفعه؟جواب می آورد:یک دفعه.

دوم،آن که:عمل امّ داوود بر همان نحو است که مرحوم مجلسی نقل کرده است یا نه؟جواب آورد که خیر و نسخۀ صحیح آن را نیز تحصیل می کند.

پس آخوند ملّا محمّدعلی گفته بوده است که هر چه میرزا در شیراز از پی آن نسخه گردید،گم شده بود و پیدا نشد.

امّا مسئله سوم را ناقل،فراموش نموده بود.

پس میرزا می گوید:پس از چندی،آن آخوند نیز مفقود شد و معلوم نشد

ص:280

به کجا شد. (1)

دیدم آقایی با موهای خیلی مشکی برّاق و محاسن مشکی ولی سربرهنه وارد اطاق شد و به زائران نگاه می کرد،مانند کسی که گم شده ای دارد و به دنبال او می گردد؛ تخت به تخت و نفر به نفر.هیچ یک از زائران هم متوجه ایشان نبودند و هر کسی مشغول کار خودش بود.

من فکر کردم ایشان دنبال کسی می گردد،از تخت پائین آمدم،جلو رفتم و به ایشان سلام کردم،او هم جواب داد.با این که می خواستم بپرسم که دنبال کی می گردید؟ناخواسته پرسیدم:آقا شما امسال برای حجّ آمده اید یا هر سال می آیید؟

فرمود:من هر سال می آیم.

سؤال کردم:هر سال برای خودتان می آیید یا به نیابت کسی و به خرج کسی می آیید؟

فرمود:هر سال برای خودم و با خرج خودم می آیم.

گفتم:حال که شما هر سال می آیید دعا کنید من هم هر سال بیایم.

لبخندی زد و فرمود:تو هم ان شاء اللّه می آیی!

بعد فرمود:آن دفترچۀ سُربی توی جیبت را بیرون بیاور،یک ختم می گویم، بنویس.

دفترچۀ کوچکی که جلد سُربی داشت و در جیب بغلم بود را بیرون آوردم.دقیق یادم نیست که ختم را خودم نوشتم یا ایشان نوشتند،هر چه بود دفترچه مفقود شد، ولی دستور این بود:

در زمان واحد (هر وقت از شبانه روز،مثلاً دو بعد از ظهر یا دو نیمه شب) و در مکان واحد؛طوری که کسی نبیند و متوجه نشود و خود هم به کسی نگویی،این عمل را چهارده روز یا شب،پیاپی تکرار کن،نتیجۀ آن در خواب بر تو آشکار می شود.

جلسۀ اوّل دو رکعت نماز و بعد از نماز یک هزار صلوات تقدیم به حضرت

ص:282

رسول،جلسۀ دوم تقدیم به حضرت علی بن ابی طالب و همین کیفیت تا جلسۀ چهاردهم به نام مقدّس حضرت مهدی؟ع؟.تسبیح گِلی سیاه که با آن صلوات می فرستی را هم به دیوار رو به قبله آویزان کن که کسی آن را نبیند و فقط خود برداری و صلوات را بشمری و به جای اوّلش آویزان کنی.

این دستور را نوشتند یا نوشتم و ایشان از اطاق خارج شدند.من از زائری که در تخت خواب نزدیک مکان ایستادن ایشان بود،پرسیدم:این آقا کجایی بودند و دنبال چه کسی می گشتند؟

زائر گفت:من کسی را ندیدم.

به او گفتم:همین آقایی که الآن کنار من ایستاده بود و خیلی وقت هم ایستاده بود.

گفت:من کسی را ندیدم که با شما صحبت کند.

از دیگری پرسیدم،او هم گفت من کسی را ندیدم!

بحمداللّه به دعای آن آقا تا کنون غیر از سال هایی که سفر حج تعطیل شد،همۀ سال ها مشرف بودم؛یا به عنوان خدمه یا به عنوان معاون مدیر و یا به عنوان روحانی،و امیدوارم خداوند این توفیق را تا وقت مرگ از من نگیرد.البته من هم به امید بیت اللّه الحرام و مدینۀ منوره زنده ام.

ناگفته نماند من دستور را سال اوّل عمل کردم،شاید یک هفته بیشتر نگذشت که خواب دیدم کاروان حج از ایران عازم است.رفتم جلو که سوار هواپیما شوم، شخصی بازویم را گرفت و گفت:سیّد یحیی! تو با این کاروان ها نخواهی رفت؛ ولی می روی.

من تعبیر خوابم را این طور تشخیص دادم که به من گفتند امسال صلاح نیست و نمی روی،ولی غیر از این بود.همان سال و بدون مدرک از طریق عراق به حج مشرف شدم که 110 روز هم طول کشید و بدون اختیار همه جا مرا می بردند که این خود اعجازی عجیب و باورنکردنی است.این دومین تشرفم به مکه بود.از سال

ص:283

سوم به بعد دیگر تشرفم روی روال قرار گرفت و توفیق مستمر حاصل شد.

همچنان تجسس جهت پیدا کردن خانم زنبق ادامه داشت،ولی بی ثمر.راننده هم به فریاد آمد که چرا معطلید؟خلاصه یک ساعت دیگر حرکت را تأخیر انداختیم.

اطراف ما از جمعیت خالی شد و هوا هم کاملاً تاریک.آن زمان وضع روشنایی مثل حالا نبود و تاریکی هوا و خالی شدن آن سرزمین از زائر ترسناک بود.کم کم زائرین هم به صدا درآمدند که خودش نباید می رفت،یک نفر بماند او را بیاورد ما به مزدلفه نمی رسیم،حجّ مان خراب می شود و....

در آن شرایط چاره ای جز حرکت نبود.حرکت کردیم ولی من در رکاب ماشین ایستادم و دائماً او را صدا می زدم و به حضرت صاحب الزمان-اَرواحُنا لِتُراب مَقدَمِهِ الفداء-متوسل می شدم.

سکوت غمباری زائران را در برگرفته بود.به هر تقدیر در مُزدَلَفه نزول کردیم، ضمن جمع آوری سنگ برای فردای مِنا،من جستجوی خود را برای پیدا کردن گم شده ام ادامه دادم.در اجتماعات زائران با بلندگوی دستی قسمت هایی از وادی را دور زده و صدا زدم،اما فایده نداشت.

در آن زمان زائران در وادی نیت وقوف کرده،هر کس مشغول سنگ جمع کردن و یا استراحت می شد و شب را آنجا می ماندند،با اعلان اذان صبح زائران را جمع کردیم و نیت وقوف تذکر داده شد.کم کم زن ها را سوار اتوبوس [کردیم] و کم کم، حرکت دادیم.مردها هم سوار و آماده حرکت به سوی منا شدند و به طلوع خورشید کم مانده بود.وارد وادی مشعر شدیم،آفتاب هم طالع گردید.به طرف خیام راه افتادیم.

من پرچم در دست داشتم و مردها را به سوی خیمۀ اوّل هدایت می کردم.چون زن ها زودتر حرکت کرده بودند،فکر می کردم مدیر آن ها به خیمه آورده است.وارد خیمه شدم.تنها کسی که در خیمه نشسته بود فاطمه زنبق بود! با گریه شوق به سویش دویدم و گفتم حاجی فاطمه کجا رفتی؟کجا بودی؟چطور شد که گم شدی؟

ص:285

با حالتی متعجب گفت:آقای حسینی! شوخی ات گرفته،چه کسی گم شده،شما خودت مرا آوردی و برایم سنگ جمع کردی و نشاندی و دعا خواندی و نیت را گفتی و بعد هم مرا آوردی اینجا و گفتی اینجا خیام ماست،بنشین الآن سایرین می آیند و بیرون رفتی و الآن به من می گویی کی آمدی؟! کجا بودی؟!

به سمت پایین کوه می آمدم.

همه کنار ماشین جمع شدند و بعد از سوار شدن،عازم عرفات شدیم.زائران را طبق صورت سرشماری،اسامی آن ها را خواندم همه حاضر و سوار بودند و بعد هم صدا زدم:آقایان و خانم ها کسی از بغل دستی هایتان نمانده باشد.

از عقب ماشین خانمی گفت:آقای حسینی! بی بی زهرا که کنار من نشسته بود را نخواندی و نیامده.

بی بی زهرا صبیۀ مرحوم سیّد اشرف فقیهی بافقی،زوجۀ حاج کاظم عامری، دختر عموی آقایان سلیمانی بافقی،مادر عیال امام جمعه بافق و از سادات بسیار بزرگوار بود.

چون ایشان هم مسن و هم مریض احوال بودند،قبلاً به خانم ها گفته بودیم که بی بی زهرا را خبر نکنید،اگر خبر شود می خواهد بیاید،هم برای خودش زحمت است و هم برای دیگران.من گمان می کردم که ایشان را خبر نکردند و ایشان نیامده، اما وقتی آن خانم گفت که بی بی زهرا کنار من نشسته بود،تازه فهمیدم که همراهمان بوده است.

مقداری اطراف را گشته و با بلندگو صدا زدم،حتی مقداری به طرف بالای کوه رفتم و صدا زدم،اما خبری نشد.هوا کم کم گرم شده بود و هنوز می بایست به عرفات،مسجد نَمِرَه،جبل الرحمة،مسجد مَشعر و محل غار ثور برویم.زائران با مرحوم رضوی حرکت کردند و بنده برای پیدا کردن بی بی زهرا ماندم.

مقداری نمک و شکر در یک بطری آب حل کردم و با چند شیشه آب و یک نوشابه به طرف غار حرکت کردم.مقداری از کوه را که بالا رفتم دو نفر زن که از بالا به پایین می آمدند به من گفتند:شما از کاروان یزد کسی را می شناسید؟

گفتم:من از کاروان یزد هستم.چه امری دارید؟

گفتند:یک خانم یزدی که روی چادرش نوشته از کاروان یزد است،بالای کوه

ص:287

غش کرده و افتاده و ما هیچ کمکی نتوانستیم انجام دهیم؛زیرا ما پروازمان ساعت دوازده شب است و باید برویم تهران،اگر تا نیم ساعت دیگر به این خانم نرسید می میرد.

من از آن ها تشکر کردم و به سرعت به طرف بالای کوه حرکت کردم.البته بسیار خسته بودم،چون یک مرتبه با زائران رفته بودم و برای مرتبه دوم تا نیمۀ کوه را رفته و برگشته بودم.این دفعه هم با دلهره و آخرین توان به طرف بالا رفتم.

وقتی رسیدم دیدم سیده افتاده و صورتش سیاه شده است.وضع بسیار بدی داشت،اوّل یک شیشه آب سرد را روی سر و صورت و بدنش خالی کردم و از حضرت صاحب الزمان علیه السلام استمداد کردم.یک وقت چشم باز کرد و گفت:چه کسی هستی؟

گفتم:بی بی زهرا! حسینی هستم.

گفت:آقا ببخشید هم خودم را به زحمت انداختم و هم شما را.

بلند شد و نشست،آب توی دستش ریختم،گفتم به صورت بزن.مقداری محلول قند و نمک به او دادم و خورد و چادر و روسری را با آب خنک خیس کرد و بلند شد.یک چوب پیدا کردم و به دستش دادم که عصا قرار دهد و خودم وسط چوب را گرفتم و او قدم به قدم پایین می آمد و من هم قدم به قدم قهقرا به پایین می آمدم.

شاید دویست متر پایین آمده بودیم که مجدداً غش کرد.با مقوّا روی او را سایه کردم و با آب به سر و صورت او پاشیدم.صدایش زدم،مجدّد به هوش آمد و مقداری نوشابه به او دادم و به همان کیفیت به طرف پایین حرکت کردیم.مقداری پایین آمدیم،شاید دویست متر،دوباره خود را به کنار سنگی کشید و از حال رفت.

من که دیگر طاقتی نداشتم رو به کعبه کردم و حضرت صاحب الزمان(عج) را با آخرین نفس صدا زدم:یا صاحب الزمان ادرکنی! یا ابا صالح المهدی ادرکنی!

ص:288

یا ابا القاسم ادرکنی! نعره می زدم.

ساعت حدود یازده شده بود و هوا به شدت گرم بود.کم کم ترددها تمام می شد و فقط برخی از هندی ها،پاکستانی ها و افغانی ها از بالا به پایین می آمدند،آن هم خیلی کم،ولی من فقط متوجه بی بی زهرا بودم و گریه می کردم.

یک وقت آقایی با لباس و شال هندی-که برخلاف هندی ها که صورتی تیره و گندمگون داشتند،ایشان صورت سرخ و سفید داشت-از بالا آمد،به من که رسید، دستی بر شانه من گذاشت و فرمود:

آسید یحیی! چرا فریاد می زنی؟چرا ناراحتی؟

من اصلاً متوجه نشدم که اسم مرا بردند،فقط به بی بی زهرا اشاره کردم و گفتم:

این خانم چند مرتبه غش کرده و نمی دانم چه کنم.

لبخندی زد،متوجه بی بی زهرا شد و فرمود:آسید یحیی! خیلی زحمت کشیدی،خدا اجرت را زیاد کند،غصه نخور،الآن دعایی می خوانم خوب می شود.

زیر لب زمزمه ای کرد و به طرف بی بی زهرا دمید و به طرف پایین حرکت کرد.

من فقط نگاهم به بی بی زهرا بود،یک وقت بلند شد و گفت:آقا امروز شما را اذیت کردم،برویم.

گفتم:بی بی چوب را بگیر.

گفت:لازم ندارم،من مشکلی ندارم و به طرف پایین حرکت کرد.

هر چه داد زدم:بی بی نیفتی! آرام به من گفت:مواظب باش خودت نیفتی و به سرعت به طرف پایین می رفت و التماس من فایده ای نداشت.آمدیم تا میدان مَوقِف سیارات، (1)پایین کوه.

به فکرم افتاد که ای کاش آن دعا را یاد گرفته بودم،شروع کردم دنبال آن آقا

ص:289

گشتن تا دعا را از او بپرسم،هر چه گشتم فایده ای نداشت و آقا را ندیدم.یک مرتبه یادم آمد که آن آقا اسم مرا برد! افسوس خوردم و فهمیدم که او را نخواهم یافت.

تاکسی گرفتم و با بی بی زهرا به هتل برگشتیم.هم زمان با برگشتن ما آقای رضوی هم با زائران برگشتند.

خیابان های شلوغ،امروز خلوت است،تعجّب کردم.در همین فکر بودم که ناگاه دیدم فردی از روبه رو می آید،نعلین مردانه ای در پا و نقابی بر چهره داشت.به محض این که خواستم سؤالی بکنم،مثل کسی که برق او را گرفته باشد،خشکم زد.

در مقابلم ایستاد و هیچ حرکتی نتوانستم بکنم.نقاب را تا بالای ابرو بالا زد و وقتی چشمم به آن صورت زیبا افتاد،مکرر گفتم:ماشاءَ اللّه،لا حَولَ وَلا قُوَّةَ الاّ بِاللّه.

این جمله را چند بار تکرار کردم و مبهوت جمال ایشان شدم.سپس نقاب را انداخت و من دوباره غوغای جمعیت را دیدم.

یکی از منسوبین ما از ایشان پرسید:چه درخواستی از خدا کرده بودی که این ماجرا برایت رخ داد؟

گفت:وقتی چشمم به کعبه افتاد،بی اختیار این جمله بر زبانم جاری شد که «اَللّهُمَّ أَرِنِی الطَّلعَةَ الرَّشیدَةَ،والغُرَّةَ الحَمیدة...».

آنگاه افزود:خیلی غصه خوردم که ای کاش غیر از«رؤیت»،«تکلّم»را هم خواسته بودم؛چون در مرتبه اوّل که چشم انسان به خانۀ کعبه می افتد،هر آرزویی که داشته باشد،اجابت می شود. (1)

در گذشته معمولاً،چهار پنج نفری به جدّه می آمدیم و چون کاروانی وجود نداشت،صبر می کردیم که تعدادمان به سی چهل نفر برسد تا کامیونی را اجاره کنیم و به جُحفه برویم.

در سفری بین سال های 1335 تا 1340 شمسی،با گروهی حرکت کردیم.شب هنگام به«رابغ»رسیدیم و از آنجا به طرف جحفه حرکت کردیم.راننده ادعا می کرد که راه را بلد است.جاده ها خاکی بود،احساس کردیم که به طور غیر متعارف جلو می رود،پس از قدری که رفت،یک مرتبه ایستاد و با رنگ پریده گفت:راه را گم کرده ایم!

تعدادی از مسافران،خواب و تعدادی هم بیدار بودند.چاره ای جز این که به حضرت ولی عصر(عج) متوسل شویم،نداشتیم.هیچ چراغ و نشانی جز ستاره ها پیدا نبود.وقتی همگی سه مرتبه تکرار کردیم«یا صاحب الزمان أدرِکنی»،جوان عربی را دیدیم که از رکاب ماشین،بالا آمد و گفت:«أنا دلیلُکم»و ماشین حرکت کرد.پس از چند دقیقه که تپه ها را دور زد،ما را به مقصد رساند و به مجرّد رسیدن، از ماشین پیاده و غایب شد.

حجة الاسلام آقای محمّد حسین مؤمن پور (1)نیز داستانی نقل کرد شبیه به آنچه ذکر شد.وی گفت:

در سالی که مدیر کاروان بودم به همراه دو کاروان دیگر-که مدیر یکی از آن ها آقای کاشانی بود-از قم برای زیارت خانۀ خدا،راهی دیار وحی شدیم.چون ابتدا به مکه می رفتیم،لذا باید در جحفه مُحْرم می شدیم.

ص:292

کسانی که سابقۀ بیشتری دارند،می دانند که در گذشته راه جحفه مانند الان آسفالت نبود بلکه شنی بود و حرکت از این مسیر به ویژه شب ها خطر بسیار داشت.

به هر حال،از مدیران دو کاروان دیگر تقاضا کردم که همگی با هم حرکت کنیم تا اگر حادثه ای رخ داد،یکدیگر را یاری کنیم.

نُه ماشین بودیم که باید نُه کیلومتر راه را طی می کردیم و در بعضی از جاها، زیر جاده به ارتفاع حدود پنج متر شن بود؛نه از برق خبری بود و نه از امکانات دیگر.پس از طی دو کیلومتر،یکی از ماشین ها که خانم ها را سوار کرده بود،در شن فرو رفت.مجبور شدیم مسافران آن را به ماشین های دیگر منتقل کنیم.پس از طی دو کیلومتر دیگر،ماشین دیگری هم در شن فرو رفت و چاره ای جز آمدن جرثقیل و خارج کردن ماشین از لابه لای شن ها نبود.ما سه مدیر کاروان نگران و مضطرب بودیم و امکان سوار کردن صد نفر با یک ماشین هم وجود نداشت.

در همین حال،ناگهان نور چراغ وانتی ما را متوجه خود کرد.وانت،نزدیک آمد و رانندۀ آن گفت:راهی که می روید،اشتباه است.به دنبال من حرکت کنید تا راه را نشان دهم.

به دنبال او راه افتادیم و به جاده ای رسیدیم که گویا از قبل سنگ چین شده و آماده برای حرکت ماشین بود.به راحتی به نزدیک مسجد رسیدیم و نفهمیدیم که آن شخص که بود و چگونه در وسط بیابان،ما را یافت و هدایت کرد.

بی شک حالت اضطراری که پیدا کرده بودیم و دل ها همگی متوجه آقا امام زمان(عج) شده بود،در خلاصی از این گرفتاری مؤثر بود. (1)

ص:293

مسجدالحرام حرکت کردیم.وارد مسجد که شدیم آن ها را نزدیک مقام ابراهیم آوردم و ده نفر ده نفر مُحرم کردم و از آنان خواستم بی درنگ به هتل برگردند.وقتی خود تنها شدم،دو رکعت نماز خواندم،سپس نیت کرده محرم شدم و به طرف هتل راه افتادم.

به هتل که رسیدم دیدم مدیر کاروان با حالتی عصبانی آمد و گفت:به شما نگفتم نمی شود زائران را در این وضعیت به مسجدالحرام برد؟یک نفر از حاجیان ساوه ای گم شده و شما باید بمانی و او را پیدا کنی و با هم به عرفات بیایید!

گفتم:بسیار خوب،حرفی ندارم.

زائران با ناراحتی و تأثر به من نگریستند و من هم نگاه حسرت آمیزی به آنان کردم و بیرون آمدم.اما اطمینانی در قلبم وجود داشت که گویا گمشده را به زودی خواهم یافت.ابتدا به طرف قبرستان ابوطالب آمدم.سورۀ حمدی خواندم و ثوابش را به رسول خدا؟ص؟هدیه کردم.

آنگاه به طرف مسجدالحرام رو کرده،به آقا امام زمان علیه السلام عرض کردم:یابن رسول اللّه،به یقین شما این روزها در این سرزمین حضور دارید،عنایت کنید زوتر گمشدۀ خود را پیدا کنم.این را گفتم و راهی مسجدالحرام شدم.

آن سال ها،وسیلۀ نقلیه بسیار کم بود،بیشتر حاجیان لبیک گویان و پیاده به سوی مِنا و عرفات در حرکت بودند.من از سویی حاجی گمشده را دقیق نمی شناختم و از سوی دیگر همۀ مردم محرم شده بودند،لباس ها همه سفید بود و یافتن او بسیار دشوار.

در آن زمان ستادی برای گمشدگان تشکیل شده بود.به آنان مراجعه کرده قضیه را گفتم.آن ها با برخورد بدی به من گفتند:باید به ستاد گمشدگان در منا بروی و من مأیوس بیرون آمدم.

از طریق بازار ابوسفیان به سمت مسجدالحرام می رفتم و گاهی هم زیر لب

ص:295

لبیک می گفتم.کمی که جلوتر آمدم،دیدم دو نفر می آیند؛یکی نسبتاً قدی رشید دارد و بسیار خوش چهره است و فردی هم همراه اوست.کمی دقیق تر که شدم نود درصد احتمال دادم یکی از آنان همان حاجی گمشدۀ ساوه ای است! به سرعت به طرف آن ها رفتم و دیدم حدسم درست است.

خواستم با پرخاش با او سخن بگویم که دیدم آن آقا به من اشاره کرد که آرام باشم؛یعنی هشدار داد که تو در حال احرامی پس مراقب باش.آنگاه از من پرسید:

این حاجی شماست؟

گفتم:آری.

سپس از حاجی ساوه ای پرسیدم:پس شما کجا رفتید؟

گفت:کفش هایم را گم کردم،مقداری دنبال آن ها گشتم آخر هم پیدا نکردم و هم اکنون با پای بی کفش آمده ام.

از این که این مشکل به راحتی حل شد خدا را سپاس گفتم،ولی مشکل دوم آن بود که کاروان حرکت کرده و من باید همراه این زائر به عرفات بروم،آن هم با کمبود وسیلۀ نقلیه و شلوغی راه و ندانستن محل خیمه ها.به هرحال از خدا استمداد جستیم و سرانجام وسیله ای پیدا شد و هر دو نفر سوار شدیم.

مسافران معمولاً محل سکونت و خیام خود را در عرفات می دانستند و به موقع پیاده می شدند،اما من نمی دانستم،راننده هم نمی دانست.یکی دو مرتبه از راننده خواستم تا قدری جلوتر برود،او هم مقداری جلو رفت ولی به محلی رسید که گفت دیگر از اینجا جلوتر نمی روم و ما به ناچار پیاده شدیم.

در این حال ناگهان به ذهنم خطور کرد که مطوّف ایرانیان محمّد علی غَنّام است، خوب است سراغ او را بگیرم و از این طریق خیمه ها را پیدا کنم.مشغول نگاه کردن به تابلو راهنما بودم که دیدم آقای عسکری،یکی از مدیران سابقه دار با حالتی مضطرب و خسته دنبال خیمه های خود می گردد،به ما که رسید،پرسید:خیمه های ما کجاست؟

ص:296

دیدم او که مدیر است خیمۀ خود را گم کرده،چه رسد به من! لیکن نقطۀ امید آن بود که فهمیدم خیمه های ایرانی ها در همین حدود است.مقداری که جلوتر آمدیم و به خیمه های ایرانی ها رسیدیم متوجّه شدیم که خیمۀ سوم خیمۀ کاروان ماست.

وقتی من و حاجی ساوه ای وارد خیمه شدیم،دیدیم که کاروان ما هم تازه از راه رسیده اند،و هنوز کامل مستقر نشده اند! شادی و شعف،وجودم را فرا گرفت و با تمام وجود از عنایتی که آقا امام زمان علیه السلام کردند،خوشحال و سپاس گزار شدم.

یُجِیبُ...) به حضرت زهرا علیها السلام متوسل شوند و امام زمان را بخوانند.با خواندن دعای فرج،دل ها شکست و حالی پیدا شد و نسیم فرجی وزیدن گرفت.

با مشورت راننده و شخص همراه به خیابان اصلی رفتیم و توقف کردیم تا روز فرا برسد.چون عرفات در آن زمان،روشنایی کافی نداشت،جدا شدن از کاروان، هم برای ما جدّی و نگران کننده بود و هم برای گروه برادران،و از همه بیشتر برای مدیر.

همین طور که در بالای باربند در خیابان اصلی حرکت می کردیم،شخص شریفی که آثار عظمت بر جبینش هویدا بود،مقابل ماشین آشکار شد و به راننده فرمان داد«إلی هُنا (به این طرف)»یا«مِن هُنا حَرِّک (از این طرف حرکت کن)»و مانع ما از حرکت به مسیری شد که تصمیم داشتیم برویم.راننده پیاده شد و اصرار کرد که او مانع حرکت ما نشود،ولی او با صورتی باز و تبسّم بر لب جملۀ«مِن هُنا (از این طرف)»را تکرار می کرد.

من پیاده شدم و خود را به عنوان هادی جمعیت معرفی کردم و دستش را گرفتم تا ببوسم.ضمن این که اجازه نداد،فرمود:«إلی هُنا حَرِّکوا»و چند بار تکرار کرد.

مجبور شدیم به سمتی که ایشان هدایت می کرد،ادامۀ مسیر بدهیم.با عوض کردن یک دنده و طی کردن مسافت کوتاهی،خود را مقابل خیمه هایمان دیدیم،و من در حالی که می گریستم،با مدیر گروه-که فریاد می زد-روبه رو شدم.پس از چند لحظه به خودم آمدم و نگاهی به پشت سرم انداختم؛اما کسی را ندیدم!

در سال 1371 شمسی با کاروان حاج تقی امیدوار با عنوان روحانی،توفیق برگزاری حج داشتم.تعدادی از مسافران کاروان از روستای«گرو»که در چند فرسنگی«راتکانِ»مشهد است،ثبت نام کرده بودند و بقیه از مشهد مقدس بودند.در میان روستائیان،فردی بود که حافظه اش را از دست داده بود،به طوری که به زحمت اسم خودش به یادش می آمد.

به بستگانش که همراهش بودند،گفتم:او با این وضع نمی تواند حج انجام بدهد.

لیکن فرزندان برادرش گفتند:ما از او محافظت می کنیم و مواظبش هستیم.

با زحمت،نیت احرام و لبیک را به او تلقین دادم.عمره تمتّع را انجام داد.به عرفات آمدیم و آنگاه به مشعر.او را در ماشین زن ها که بعد از نیمه شب عازم مِنا بودند،با تعدادی از معذورین و یک نفر از خدمه به منا فرستادم.

صبح که وارد خیمه های مِنا شدیم،خبر دادند او از دیشب در جمرات گم شده است.تلاش ها آغاز شد؛زیرا او نه اسم خودش را می دانست و نه کارتی به همراه داشت.هر چه کوشیدند،نتیجه نگرفتند.

شب شد،نماز مغرب را که به جماعت خواندم یکی از زائران نزد من آمد و گفت:حاج آقا! نگران نباشید.او آمد.خوشحال شدم.بعد از انجام فریضۀ عشا و سخنرانی،او را خواستم.گفتم:کجا بودی؟چه کسی تو را آورد؟

گفت:همان نزدیکی های جمرات بی حال افتاده بودم.همین چند دقیقه قبل یک نفر آمد که اسم مرا می دانست.به من گفت:بلند شو تا تو را به چادرت برسانم.

تا حرکت کردم دیدم اینجا هستم.به من گفت:برو توی چادرت!

آری،چهرۀ او نورانی شده بود.همه می خواستند به صورت نورانی او نگاه کنند.

ص:299

همه فهمیدند او مشمول عنایات خاصّ حضرت بقیة اللّه شده است و احترام خاصّی در بین کاروان پیدا کرد.

یکی از نزدیکانش می گفت:از خصوصیات این مرد،آن است که نمی داند گناه چیست.تا به حال،خلاف و گناهی از او دیده نشده و با همۀ بی حواسی که دارد، اذان را که می شنود،برای نماز به مسجد می رود و گاهی در مسجد،تنها کسی است که نماز اوّل وقت می گزارد.

او اکنون زنده است و در روستای گرو در منطقۀ راتکانِ مشهد به سر می برد.تمام زائران کاروان تا آخر سفر،حال خوشی داشتند و توسلشان به ولی عصر(عج) زیاد بود.یقین کردم کسی که او را به چادرها راهنمایی نموده،یا شخص بقیة اللّه(عج) بوده و یا از اعوان و یاران آن حضرت.

«اَللَّهُمَّ أَرِنِی الطَّلعَةَ الرَّشیدَةَ وَ الغُرَّةَ الحمیدة».

گم می شود و این قضیّه تا بعد از ظهر طول می کشد.وضعیتش به گونه ای نبود که بتواند این حالت را زیاد تحمّل کند.او می گفت:احساس کردم که مُشرِف به مرگم.

در گوشه ای نشستم و به آقا امام زمان علیه السلام متوسّل شدم و عرض کردم:حالا که بناست از دنیا بروم،لااقل عنایتی کنید که به ایرانی ها برسم و بعد،از دنیا بروم.

در همین حال،فردی مرا به اسم صدا زد که:«فلانی! کاروانت را گم کرده ای؟».

گفتم:بله.

فرمود:«به دنبال من بیا».

شاید سه چهار قدم راه نرفته بودیم که فرمود:«این،کاروان شماست!».

تا به خود آمدم که او را بشناسم و با وی صحبت کنم،اطرافم را خالی دیدم و هر چه نگاه کردم،دیگر ایشان را ندیدم.

روحانی کاروانی که مرحوم ابوی با آن کاروان بود،این جا هستند و ایشان هم در آن سال،شاهد ماجرای گم شدن پدرم بودند.

ص:301

ص:302

ص:304

امید به گشایش اوضاع نابه سامان مردمان بویژه مسلمانان و شیعیان با ظهور امام عصر علیه السلام،یکی از مصادیق روشن قاعدۀ کلّی«انتظار فرج»است،همچنان که گاه معصومان علیهم السلام،حدیث نبویِ توصیه به انتظار فَرَج را بر انتظار قیام مهدوی،تطبیق کرده اند.

جناب عبد العظیم حسنی می گوید:خدمت امام جواد علیه السلام رسیدم تا از ایشان بپرسم که:آیا قائم،همان مهدی است یا غیر اوست؟قبل از سؤال من،امام جواد علیه السلام فرمود:

أفضَلُ أعمالِ شیعَتِنا انتِظارُ الفَرَجِ. (1)

برترین عمل شیعیان ما،انتظار فرج است.

2.گونۀ دوم مفهوم«انتظار فرج»که به گونۀ خالص به نقل از اهل بیت علیهم السلام گزارش و در جوامع حدیثی شیعی جمع آوری شده،به انتظار انقلاب مهدوی اشاره دارد و فضایل منتظران را برشمرده است.این دسته از احادیث،با عبارات متفاوتی،این مفهوم را بیان کرده اند:

الف-«منتظر لهذا الأمر»،همانند حدیث:«

مَن ماتَ مُنتَظِراً لِهذَا الأَمرِ کانَ کَمَن کانَ مَعَ القائِمِ فی فُسطاطِهِ؛ (2)هر کس در حال انتظار این امر بمیرد،مانند کسی است که همراه قائم و در خیمۀ اوست».

ب-«انتظار قائمنا»،همانند احادیث عرضۀ دین،که انتظار قیام امام مهدی علیه السلام را یکی از ارکان باور صحیح،دانسته است. (3)

ج-«توقّع الفرج»،مانند احادیثی که به فضیلت اعتقاد به حجّت الهی و توقّع فَرَج با ظهور ایشان تأکید کرده اند. (4)

ص:306

د-«المنتظرین لظهوره»،همانند حدیث«

إنَّ أهلَ زَمانِ غَیبَتِهِ القائِلینَ بِإِمامَتِهِ وَ المُنتَظِرینَ لِظُهورِهِ أفضَلُ مِن أهلِ کُلِّ زَمانٍ؛ (1)آنان که در روزگار غیبت او،امامتش را باور داشته و ظهورش را منتظر باشند،از مردم هر روزگار دیگری برترند».

ه-«المنتظر لأمرنا»،همچون حدیث:«

المُنتَظِرُ لِأَمرِنا کَالمُتَشَحِّطِ بِدَمِهِ فی سَبیلِ اللّهِ؛ (2)

منتظر امر ما،مانند کسی است که در راه خدا در خون خود غلتیده است».

و-«منتظرون لدولة الحقّ». (3)

ز-«المنتظر للثانی عشر». (4)

توجّه بدین نکته نیز شایسته است که یکی از القاب امام مهدی علیه السلام،«منتظَر»است که برگرفته از حالت انتظار دوستان و شیعیان اهل بیت علیهم السلام برای ظهور اوست.

صقر بن ابی دلف،آن گاه که از امام رضا علیه السلام در بارۀ چراییِ ملقّب شدن امام مهدی علیه السلام به«منتظَر»می پرسد،پاسخ امام را چنین می شنود:

لِأَنَّ لَهُ غَیبَةً یَکثُرُ أیّامُها،وَ یَطولُ أمَدُها،فَیَنتَظِرُ خُروجَهُ المُخلِصونَ،وَ یُنکِرُهُ المُرتابونَ. (5)

زیرا او غیبتی دارد که روزگارش به درازا می کشد و مدّتش طولانی است و مخلصان،خروجش را انتظار می کشند و شکداران،آن را انکار می کنند.

در بارۀ مجموعه احادیث پُربسامد انتظار فرج و انتظار فرج امام مهدی علیه السلام،نکاتی قابل توجّه است:

یک.انتظار،حالتی است که شخص،چشم به راه چیزی یا روی دادن اتّفاقی

ص:307

است و به انجام گرفتن کاری،امید دارد. (1)

حالت انتظار فرج در معنای عامّ خود،امید به آیندۀ بهتر و گشایش و رهایی از سختی است.نارضایتی از وضع موجود و امید به آیندۀ روشن تر،درون مایۀ اصلی «انتظار فرج»است.پایداری شخص منتظر در وضعیت موجود و صبر بر سختی ها نیز لازمۀ امید به فردایی بهتر است.

گاه از حالت انتظار فرج،با عنوان«توقّع فرج»یاد شده است که همان درون مایه و لوازم انتظار را در خود دارد. (2)

دو.حالت امید به آینده و چشم به راه آینده ای بهتر بودن،از آموزه های اصیل قرآنی و حدیثی است.آیه ای همچون «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً» به این معنا اشاره دارد و صبر و پایداری در وضعیت موجود را برای رسیدن به آینده ای بهتر، توصیه می کند.

از منظر آموزه های دینی،حالت انتظار فرج و گذر از وضعیت نابه سامان و امید به آیندۀ بهتر،همیشه و برای همۀ افراد،مطلوب و شایسته است.

همان گونه که در بخش پیشین اشاره شد،امید به گشایش فردی و عمومی با ظهور ولیّ عصر علیه السلام،بالاترین و والاترین حالت انتظار و مصداق تامّ احادیثِ توصیه به انتظار است.

سه.احادیثی که در فضیلت انتظار و منتظران وارد شده اند،جایگاهی بسیار والا

ص:308

برای آن تصویر کرده اند،چندان که شخص منتظر را از«اولیاء اللّه»شمرده (1)و او را از برترین مردمان دانسته اند (2)که مخلص حقیقی (3)است و همانند کسی است که همراه پیامبر صلی الله علیه و آله نبرد کرده (4)و یا در جنگ دشوار بدر،همراه ایشان بوده است، (5)یا همچون کسی است که در خیمۀ قائم علیه السلام حضور دارد (6)و همراه ایشان نبرد می کند (7)و حتّی همانند کسی که در رکاب پیامبر صلی الله علیه و آله به شهادت رسیده است. (8)

روشن است که این ویژگی ها و توصیفات،شایستۀ انسان های خاصّی است که از مراحل عادی و معمولی مردمان،عبور کرده اند و در افقی متعالی،سِیر می کنند.

نمی توان این امتیازات والا را در مورد اشخاصی تصوّر کرد که اگر چه از وضعیت فعلی رضایت ندارند و به آینده ای بهتر در سایۀ حکومت عدل گستر جهانی امام مهدی علیه السلام امید دارند،ولی هیچ تلاش و کوششی در مسیر رسیدن به آن مدینۀ فاضله انجام نمی دهند.

برای تبیین بهتر احادیثِ یاد شده،می گوییم:انتظار فرج،دو رکن اساسی دارد:

الف-نارضایتی از وضعیت موجود؛

ب-امید به گشایش در زمان آینده.

چگونگی تعامل با این دو عنصر سلبی و ایجابی،چهره های متفاوت انتظار را پدید می آورد:

1.انتظار غیر مسئولانه:در این حالت،شخص منتظر اگر چه به وضعیت موجود،

ص:309

معترض است،ولی بدون هیچ گونه تلاش و کوششی،تنها چشم به راه آیندۀ بهتر است.

وضعیت موجود،او را سرخورده و منزوی کرده است و او با دوری گزیدن از روال عمومی جامعه و حوادث سیاسی و اجتماعی،اعتراض خویش را از وضعیت موجود،اعلام می کند.

او تنها در پی آن است که خود و یا نزدیکانش،تحت تأثیر وضعیت موجود قرار نگیرند؛ولی تلاش در راه نجات دیگران را وظیفۀ خویش نمی داند.

مطابق این دیدگاه،اصلاح جامعه قبل از ظهور مهدی علیه السلام اقدامی بیهوده و بی نتیجه است و وظیفۀ ما تنها آن است که چشم به راه موعود و منجی باشیم تا او بیاید و نابه سامانی ها را سامان دهد.

2.انتظار مسئولانه:شخص منتظر مسئول،حالتی سازنده،فعّال،پویا و تأثیرگذار دارد،وضعیت موجود را بر نمی تابد و تلاش می کند تا زمینه های اجتماعی و فرهنگی برای ظهور امام علیه السلام را آماده کند.او نه تنها از منظر ویژگی های فردی،خود را شخصی آماده برای عصر ظهور تربیت می کند،بلکه از منظر دانش و مهارت های اداری،اجتماعی،سیاسی و فرهنگی نیز آمادگی کامل ورود فرد و جامعه به عصر ظهور را در پیشدید خود دارد و توانایی ادارۀ جامعۀ مهدوی را داراست.

جامعۀ مهدوی،جامعه ای پویا،آماده،گوش به فرمان و شایستۀ آرمان مهدوی است.از این رو،پدید آوردن زمینه و آمادگی های اجتماعی،تشکیلاتی و فرهنگی نیز می باید مورد توجّه باشد.

انتظار فرج مسئولانه،به معنای باور داشتن به اهداف جامعۀ مهدوی است.منتظر مسئول،در محدودۀ قدرت و عمل خویش،تلاش در برپایی جامعه ای مطابق با معیارهای مهدوی را وظیفۀ خویش می داند.

تکامل انسان و جامعه،کوشش در مسیر بازسازی جامعه بر اساس قسط و عدل، و مبارزه با ظلم و بی عدالتی،از جمله نمودهای انتظار مسئولانه اند.

ص:310

با این همه،منتظرِ مسئول می داند که عدالت فراگیر و جهانی،تنها در سایۀ دولت مهدوی پدید می آید.از این رو،آماده سازی زمینه های ورود به آن دوره را وظیفۀ خود می شمرد.

امام صادق علیه السلام به این انتظار مسئولانه اشاره نموده و فرموده است:

لِیُعِدَّنَّ أحَدُکُم لِخُروجِ القائِمِ وَ لَو سَهماً. (1)

هر یک از شما باید خود را برای خروج قائم آماده کند،هر چند با فراهم آوردن تیری باشد.

امام زین العابدین علیه السلام نیز ضمن برشمردن فضایل منتظران،به مسئولیت آنها اشاره نموده و فرموده است:

اُولئِکَ المُخلِصونَ حَقّاً وَ شیعَتُنا صِدقاً،وَ الدُّعاةُ إلی دینِ اللّهِ عز و جل سِرّاً وَ جَهراً. (2)

آنان مخلصان حقیقی،شیعیان راستین ما و دعوتگران به دین خدا در پیدا و نهان هستند.

روشن است که غیبت امام عصر علیه السلام،سبب کنار نهادن وظایف مسلمانان در امر به معروف و نهی از منکر،مبارزه با ظلم و تلاش در راه گسترش عدالت نخواهد شد. (3)

از این رو می گوییم:احادیث مرتبط با انتظار فرج امام عصر علیه السلام،افزون بر دو رکن پیشین (نارضایتی از وضع موجود و امید به آیندۀ بهتر)،به رکن سوم و مهم تری نیز اشاره دارند،و آن مسئولیت پذیری در دورۀ انتظار و آمادگی روحی-روانی و تجربه اندوزیِ علمی و مهارتی در این دوره و زمینه سازی برای ظهور امام مهدی علیه السلام و دورۀ پس از ظهور است.رکن سوم انتظار (مسئولیت پذیری)،هویت ویژه ای به انتظار می بخشد و آن را از خمودگی و بی تفاوتی نسبت به آینده،متمایز می کند.

ص:311

چهار.برخی از احادیث،حالت انتظار فرج را گونه ای گشایش شمرده اند،مانند:

«انتِظارُ الفَرَجِ مِنَ الفَرَجِ» (1)یا

«اِنتِظارُ الفَرَجِ مِن أعظَمِ الفَرَجِ». (2)این احادیث،در صدد بیان دو مطلب اند:

1.احساس امیدواری و امید به آیندۀ بهتر،گونه ای گشایش و فراخی است که روح انسانی را از افسردگی و یأس می رهاند و شادابی و آرامش را به انسان هدیه می کند.

هدف از انتظار فرج،رها شدن از تنگناهای روحی و روانی و امید به آینده ای بهتر است که بخشی از آسایش و آرامش روحی و روانی را نیز تأمین می کند.از این رو، نوعی فرج و گشایش شمرده می شود و حتّی عنوان«مِن أعظم الفرج (از بزرگ ترین فَرَج ها)»را به دست می آورَد.

2.انتظار فرج مسئولانه،بخشی از هدف و آرمان انتظار را تأمین می کند.هدف از انتظار فرج،آن است که زمینۀ لازم برای رشد و تعالی فرد و جامعه پدید آید و آنان به کمال وجودی خود و سعادت اخروی،دست یابند.هدف نهایی ظهور-که ساختن جامعه ای مهدوی است-،تنها پس از ظهور امام مهدی علیه السلام اتّفاق می افتد؛ ولی اهداف جزئی تر ظهور-که تعالی و فوز اخروی افراد است-،با حالت انتظار فرج مسئولانه،قابل دستیابی اند،بدین معنا که انسانیت انسان،مطابق با معیارهای الهی شکوفا می شود و انسان،با تکیه بر گوهر فطری خویش و با استمداد از عقل و نقل،انسانی در خور عصر مهدوی تربیت می شود که به درجه ای از معنویت رسیده و شایستگی سربازیِ امام عصر علیه السلام و شهادت در رکاب ایشان را یافته است.

اگر انتظار فرج مسئولانه،با این ویژگی ها تحقّق یابد،عنصر تکامل فردیِ شخص منتظر،به فعلیت رسیده است.این انتظار،هدف فرج را محقّق می کند و حتّی بالاتر

ص:312

از فرج محسوب می شود؛زیرا شخص منتظر،با تکیه بر معارفِ در دسترس خود و بدون حضور معصوم علیه السلام به این درجه از رشد و تعالی دست یافته است که نشان دهندۀ تلاش فراوان اوست.

این معنا،در حدیثی از امام صادق علیه السلام نمایان است،آن جا که در جواب ابو بصیر از«زمان فَرَج»فرمود:

یا أبا بَصیرٍ ! وَ أَنتَ مِمَّن یُریدُ الدُّنیا؟مَن عَرَفَ هذَا الأَمرَ فَقَد فُرِّجَ عَنهُ لِانتِظارِهِ. (1)

ای ابو بصیر! آیا تو هم از دنیاخواهان هستی؟! هر کس این امر (قیام) را بشناسد، به خاطر انتظار کشیدنش،گشایش سختی او می شود.

ملّا صالح مازندرانی در تبیین این حدیث می نویسد:

امام در پاسخ او فرمود که و دنیا و زینت آن را می جویی و به دنبال فرج در دنیا هستی،و این،امری آسان و کوچک است.فرج اصلی،همان گشایش اخروی است که با خلاصی از عذاب ابدی حاصل می شود و این فرج،اکنون برای تو حاصل است؛چرا که تو این حقیقت را یافته ای و کسی که این را بشناسد،خدا برایش گشایش حاصل نموده،او در تنگی سینه و وسوسه های نفسانی و عذاب آخرت می رهاند،و همۀ اینها به خاطر منتظر فرج بودن اوست؛چون این کار از برترین عبادات است و موجب گشایش حقیقی-که گشایش اخروی است-، می گردد. (2)

مفهوم عبارت«فرج اخروی»در این حدیث،در سخنان فیض کاشانی و علّامه مجلسی هم آمده است. (3)

ص:313

الفصل الأول:اِنتِظارُ الفَرَجِ

1/1:الحَثُّ عَلَی انتِظارِ الفَرَجِ

898.کمال الدین: حَدَّثَنا أبی ومُحَمَّدُ بنُ الحَسَنِ رَضِیَ اللّهُ عَنهُما،قالا:حَدَّثَنا سَعدُ بنُ عَبدِ اللّهِ وعَبدُ اللّهِ بنُ جَعفَرٍ الحِمیَرِیُّ جَمیعاً،عَن أحمَدَ بنِ مُحَمَّدِ بنِ عیسی،عَنِ الحَسَنِ بنِ مَحبوبٍ،عَن مُحَمَّدِ بنِ النُّعمانِ،قالَ:قالَ لی أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام:

أقرَبُ ما یَکونُ العَبدُ إلَی اللّهِ عز و جل،وأَرضی ما یَکونُ عَنهُ،إذَا افتَقَدوا حُجَّةَ اللّهِ فَلَم یَظهَر لَهُم،وحُجِبَ عَنهُم فَلَم یَعلَموا بِمَکانِهِ،وهُم فی ذلِکَ یَعلَمونَ أنَّهُ لا تَبطُلُ حُجَجُ اللّهِ ولا بَیِّناتُهُ،فَعِندَها فَلیَتَوَقَّعُوا الفَرَجَ صَباحاً ومَساءً.

وإنَّ أشَدَّ ما یَکونُ غَضَباً عَلی أعدائِهِ،إذا أفقَدَهُم حُجَّتَهُ فَلَم یُظهِر لَهُم،وقَد عَلِمَ أنَّ أولِیاءَهُ لا یَرتابونَ،ولَو عَلِمَ أنَّهُم یَرتابونَ ما أفقَدَهُم حُجَّتَهُ طَرفَةَ عَینٍ.

899.کمال الدین: حَدَّثَنا أبی ومُحَمَّدُ بنُ الحَسَنِ رَضِیَ اللّهُ عَنهُما،قالا:حَدَّثَنا سَعدُ بنُ عَبدِ اللّهِ وعَبدُ اللّهِ بنُ جَعفَرٍ الحِمیَرِیُّ جَمیعاً،عَن إبراهیمَ بنِ هاشِمٍ،عَن مُحَمَّدِ بنِ خالِدٍ،عَن مُحَمَّدِ بنِ سِنانٍ،عَنِ المُفَضَّلِ بنِ عُمَرَ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام قالَ:

ص:314

أقرَبُ ما یَکونُ العِبادُ مِنَ اللّهِ عز و جل،وأَرضی ما یَکونُ عَنهُم،إذَا افتَقَدوا حُجَّةَ اللّهِ عز و جل، فَلَم یَظهَر لَهُم ولَم یَعلَموا بِمَکانِهِ،وهُم فی ذلِکَ یَعلَمونَ أنَّهُ لَم تَبطُل حُجَجُ اللّهِ (عَنهُم وبَیِّناتُهُ) فَعِندَها فَتَوَقَّعُوا الفَرَجَ صَباحاً ومَساءً. (1)

وإنَّ أشَدَّ ما یَکونُ غَضَبُ اللّهِ تَعالی عَلی أعدائِهِ،إذَا افتَقَدوا حُجَّةَ اللّهِ فَلَم یَظهَر لَهُم،وقَد عَلِمَ أنَّ أولِیاءَهُ لا یَرتابونَ،ولَو عَلِمَ أنَّهُم یَرتابونَ لَما غَیَّبَ عَنهُم حُجَّتَهُ طَرفَةَ عَینٍ،ولا یَکونُ ذلِکَ إلّاعَلی رَأسِ شِرارِ النّاسِ.

900.الغیبة للنعمانی: بِهِ (2)،عَن عَبدِ اللّهِ بنِ جَبَلَةَ،عَن مُحَمَّدِ بنِ مَنصورٍ الصَّیقَلِ،عَن أبیهِ مَنصورٍ،قالَ:قالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیهما السلام:

إذا أصبَحتَ وأَمسَیتَ یَوماً لا تَری فیهِ إماماً مِن آلِ مُحَمَّدٍ،فَأَحبِب مَن کُنتَ تُحِبُّ،وأَبغِض مَن کُنتَ تُبغِضُ،ووالِ مَن کُنتَ تُوالی،وَانتَظِرِ الفَرَجَ صَباحاً ومَساءً. (3)

901.الأمالی للمفید: حَدَّثَنی أبُو القاسِمِ جَعفَرُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ قولَوَیهِ القُمِّیُّ رضی الله عنه،قالَ:

حَدَّثَنی أبی،قالَ:حَدَّثَنا سَعدُ بنُ عَبدِ اللّهِ،قالَ:حَدَّثَنا أحمَدُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ عیسی، عَنِ الحَسَنِ بنِ عَلِیِّ بنِ فَضّالٍ،عَن عاصِمِ بنِ حُمَیدٍ الحَنّاطِ،عَن أبی حَمزَةَ الثُّمالِیِّ،عَن حَنَشِ بنِ المُعتَمِرِ،قالَ:دَخَلتُ عَلی أمیرِ المُؤمِنینَ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام وهُوَ فِی الرَّحَبَةِ مُتَّکِئاً،فَقُلتُ:السَّلامُ عَلَیکَ یا أمیرَ المُؤمِنینَ ورَحمَةُ

ص:316

امّا در حالی که بدانند حجّت ها و نشانه های آشکار خدا باطل نمی شود.در این هنگام باید صبح و شام،انتظار فرج را بکشید.

و سخت ترین خشم خدا بر دشمنانش،آن است که حجّتش را از دیدۀ آنان پنهان کند و برایشان آشکار ننماید و خدا می داند که اولیایش تردید نمی کنند و اگر می دانست که آنها نیز تردید می نمایند،یک لحظه هم حجّتش را از ایشان غایب نمی نمود.این،روی نمی دهد،مگر در روزگاری که بدترین مردم بر سر کار باشند». (1)

900.الغیبة ،نعمانی-با سندش به نقل از منصور صیقل-:امام صادق علیه السلام فرمود:«اگر روزی،صبح تا شام،امامی از خاندان محمّد صلی الله علیه و آله را ندیدی،همان کسی را دوست بدار که دوست می داشتی و همان را دشمن بدار که دشمن می داشتی و همان را سرپرست خود بگیر که پیش تر سرپرست گرفته بودی و صبح و شام،منتظر فَرَج باش» (2). (3)

901.الأمالی ،مفید-با سندش به نقل از حَنَش بن مُعتمِر-:بر امیر مؤمنان علی علیه السلام وارد شدم.او در حیاط تکیه داده بود.گفتم:سلام و رحمت و برکات خدا بر تو،ای امیر مؤمنان! چگونه صبح کردی؟

امام علیه السلام سرش را بالا آورد و جواب سلام مرا داد و فرمود:«صبح کردم،در حالی

ص:317

اللّهِ وبَرَکاتُهُ،کَیفَ أصبَحتَ؟

قالَ:فَرَفَعَ رَأسَهُ ورَدَّ عَلَیَّ،وقالَ:أصبَحتُ مُحِبّاً لِمُحِبِّنا،صابِراً عَلی بُغضِ مَن یُبغِضُنا، إنَّ مُحِبَّنا یَنتَظِرُ الرَّوحَ وَالفَرَجَ فی کُلِّ یَومٍ ولَیلَةٍ.

902.تفسیر القمّی: حَدَّثَنی أبی،عَن مُحَمَّدِ بنِ الفُضَیلِ،عَن أبیهِ،عَن أبی جَعفَرٍ علیه السلام،قالَ:قُلتُ لَهُ:جُعِلتُ فِداکَ،بَلَغَنا أنَّ لِآلِ جَعفَرٍ رایَةً ولِآلِ العَبّاسِ رایَتَینِ،فَهَلِ انتَهی إلَیکَ مِن عِلمِ ذلِکَ شَیءٌ؟

قالَ:أمّا آلُ جَعفَرٍ فَلَیسَ بِشَیءٍ ولا إلی شَیءٍ،وأَمّا آلُ العَبّاسِ فَإِنَّ لَهُم مُلکاً مُبَطَّناً (1)یُقَرِّبونَ فیهِ البَعیدَ ویُبَعِّدونَ فیهِ القَریبَ،وسُلطانُهُم عُسرٌ لَیسَ فیهِ یُسرٌ (2)حَتّی إذا أمِنوا مَکرَ اللّهِ وأَمِنوا عِقابَهُ،صیحَ فیهِم صَیحَةٌ لا یَبقی لَهُم مَنالٌ (3)یَجمَعُهُم ولا رِجالٌ تَمنَعُهُم،وهُوَ قَولُ اللّهِ: «حَتّی إِذا أَخَذَتِ الْأَرْضُ زُخْرُفَها» 4 الآیَةَ،قُلتُ:جُعِلتُ فِداکَ،فَمَتی یَکونُ ذلِکَ؟

قالَ:أما أنَّهُ لَم یُوَقَّت لَنا فیهِ وَقتٌ،ولکِن إذا حَدَّثناکُم بِشَیءٍ فَکانَ کَما نَقولُ،فَقولوا:

صَدَقَ اللّهُ ورَسولُهُ،وإن کانَ بِخَلافِ ذلِکَ،فَقولوا:صَدَقَ اللّهُ ورَسولُهُ،تُؤجَروا مَرَّتَینِ،ولکِن إذَا اشتَدَّتِ الحاجَةُ والفاقَةُ،وأَنکَرَ النّاسُ بَعضُهُم بَعضاً،فَعِندَ ذلِکَ تَوَقَّعوا هذَا الأَمرَ صَباحاً أو مَساءً.

903.الغیبة للطوسی: الفَضلُ بنُ شاذانَ،عَن عُمَرَ بنِ مُسلِمٍ البَجَلِیِّ،عَن مُحَمَّدِ بنِ سِنانٍ،عَن أبِی الجارودِ،عَن مُحَمَّدِ بنِ بِشرٍ الهَمدانِیِّ،عَن مُحَمَّدِ بنِ الحَنَفِیَّةِ-فی حَدیثٍ اختَصَرنا مِنهُ مَوضِعَ الحاجَةِ-:أنَّهُ قالَ:إنَّ لِبَنی فُلانٍ مُلکاً مُؤَجَّلاً،حَتّی إذا أمِنوا وَ اطمَأَنّوا وظَنّوا أنَّ مُلکَهُم لا یَزولُ،صیحَ فیهِم صَیحَةٌ،فَلَم یَبقَ لَهُم راعٍ یَجمَعُهُم و لا واعٍ (4)یُسمِعُهُم،وذلِکَ

ص:318

که دوستدارمان را دوست دارم و بر دشمنیِ دشمنمان شکیبا هستم.بی گمان،دوستدار ما هر روز و شب،منتظر آسایش و فَرَج است». (1)

902.تفسیر القمّی -با سندش به نقل از فضیل-:به امام باقر علیه السلام گفتم:فدایت شوم! به ما رسیده است که خاندان جعفر،یک پرچم و خاندان عبّاس،دو پرچم دارند.آیا در این باره،علمی به شما رسیده است؟

فرمود:«امّا خاندان جعفر،نه به شمار می آیند و نه به جایی می رسند.امّا بنی عبّاس، سلطنتی دیرپا خواهند داشت که دور را [به خود] نزدیک،و نزدیک را دور می کنند و حکومتشان سخت و بدون آسانی است تا آن گاه که خود را از مکر خدا ایمن و از کیفر او آسوده ببینند،که این هنگام،فریادی بر سر آنان کشیده می شود که نه مالی برایشان می مانَد تا آنان را جمع و جور کند و نه مردانی که از آنان محافظت کنند،و این،همان سخن خداوند است:«تا آن گاه که زمین،زینت خود را برگیرد»(تا آخر آیه)». (2)

گفتم:فدایت شوم! این چه زمانی روی می دهد؟

فرمود:«بدان که وقتی را برای آن نزد ما معیّن نکرده اند؛امّا هنگامی که چیزی به شما گفتیم و همان گونه که گفتیم،شد،بگویید:"خدا و پیامبرش راست گفتند"،و اگر خلاف آن شد،باز بگویید:"خدا و پیامبرش راست گفتند" که دو اجر دارید؛امّا چون نیاز و ناداری سخت شد و مردم به انکار یکدیگر پرداختند،در این هنگام،هر صبح و شام،این امر (فَرَج) را انتظار بکشید». (3)

903.الغیبة ،طوسی-با سندش به نقلی مختصر شده،از محمّد بن حنفیّه-:بنی فلان سلطنتی در آینده دارند تا آن گاه که ایمن و آسوده خاطر شوند و گمان برند که سلطنتشان زوال نمی یابد.[این هنگام،] فریادی بر سر آنان کشیده می شود که نه کسی می تواند آنان را گرد آورَد و نه نگاهبانی می تواند به آنان خبر دهد.این،همان سخن خدای عز و جل است:«تا آن گاه که زمین،زینتش را بر می گیرد و تزیین می شود و اهلش گمان می برند که می توانند از آن بهره مند

ص:319

قَولُ اللّهِ عز و جل: «حَتّی إِذا أَخَذَتِ الْأَرْضُ زُخْرُفَها وَ ازَّیَّنَتْ وَ ظَنَّ أَهْلُها أَنَّهُمْ قادِرُونَ عَلَیْها أَتاها أَمْرُنا لَیْلاً أَوْ نَهاراً فَجَعَلْناها حَصِیداً کَأَنْ لَمْ تَغْنَ بِالْأَمْسِ کَذلِکَ نُفَصِّلُ الْآیاتِ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ» 1 قُلتُ:جُعِلتُ فِداکَ،هَل لِذلِکَ وَقتٌ؟

قالَ:لا؛لِأَنَّ عِلمَ اللّهِ غَلَبَ عِلمَ المُوَقِّتینَ،إنَّ اللّهَ تَعالی وَعَدَ موسی ثَلاثینَ لَیلَةً وأَتَمَّها بِعَشرٍ لَم یَعلَمها موسی ولَم یَعلَمها بَنو إسرائیلَ،فَلَمّا جاوَزَ الوَقتُ قالوا:غَرَّنا موسی فَعَبَدُوا العِجلَ،ولکِن إذا کَثُرَتِ الحاجَةُ وَالفاقَةُ فِی النّاسِ،وأَنکَرَ بَعضُهُم بَعضاً،فِعِندَ ذلِکَ تَوَقَّعوا أمرَ اللّهِ صَباحاً ومَساءٌ.

904.الکافی: عَلِیُّ بنُ مُحَمَّدٍ،عَن بَعضِ أصحابِنا،عَن أیّوبَ بنَ نوحٍ،عَن أبِی الحَسَنِ الثّالِثِ علیه السلام،قالَ:

إذا رُفِعَ عَلَمُکُم مِن بَینِ أظهُرِکُم فَتَوَقَّعُوا الفَرَجَ مِن تَحتِ أقدامِکُم.

905.کمال الدین: حَدَّثَنا أبی رضی الله عنه،قالَ:حَدَّثَنا سَعدُ بنُ عَبدِ اللّهِ،قالَ:حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ عَبدِ اللّهِ بنِ أبی غانِمٍ القَزوِینِیُّ،قالَ:حَدَّثَنی إبراهیمُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ فارِسٍ،قالَ:کُنتُ أنَا (ونوحٌ) وأَیّوبُ بنُ نوحٍ فی طَریقِ مَکَّةَ،فَنَزَلنا عَلی وادِی زُبالَةَ (1)،فَجَلَسنا نَتَحَدَّثُ،فَجَری ذِکرُ ما نَحنُ فیهِ وبُعدُ الأَمرِ عَلَینا،فَقالَ أیّوبُ بنُ نوحٍ:کَتَبتُ فی هذِهِ السَّنَةِ أذکُرُ شَیئاً مِن هذا،فَکَتَبَ (2)إلَیَّ:

إذا رُفِعَ عَلَمُکُم مِن بَینِ أظهُرِکُم،فَتَوَقَّعُوا الفَرَجَ مِن تَحتِ أقدامِکُم.

ص:320

شوند.فرمان ما [به عذاب] شب یا روز،آن را فرا می گیرد و آن را چنان درو می کنیم که [گویی] هیچ گاه نبوده است.این گونه آیات را برای کسانی که می اندیشند،شرح می دهیم».

گفتم:فدایت شوم! آیا این،زمان معیّنی دارد؟

فرمود:«نه؛زیرا علم خدا بر علم کسانی که وقت تعیین می کنند،چیره است.

خدای متعال با موسی علیه السلام،سی شب وعده نهاد و آن را با ده روز به کمال رسانْد،بی آن که موسی علیه السلام و یا بنی اسرائیل بدانند و چون وقت گذشت،گفتند:"موسی،ما را فریفته است" و گوساله پرست شدند.امّا وقت آنچه می گویم،هنگامی است که نیاز و ناداری،میان مردم،فراوان شوند و مردم به انکار یکدیگر برخیزند.این هنگام،امر الهی را صبح و شام انتظار برید». (1)

904.الکافی -با سندش به نقل از ایّوب بن نوح-:امام هادی علیه السلام فرمود:«هنگامی که [امام] نشانگر راهتان از میانتان رخت بر بست،هر لحظه چشم به راه فَرَج باشید» (2). (3)

905.کمال الدین -با سندش به نقل از ابراهیم بن محمّد بن فارس-:من و ایّوب بن نوح در راه مکّه با هم بودیم که در وادی زباله (4)فرود آمدیم و به گفتگو نشستیم و از حالت خودمان و دوری مان از امر (قیام)،سخن به میان آمد.ایّوب بن نوح گفت:امسال چیزی را [به امام] نوشتم و چیزی از همین موضوع را یادآوری کردم.[امام هادی علیه السلام ] (5)به من نوشت:«هنگامی که عَلَمتان از میانتان رخت بر بندد،از زیر پاهایتان منتظر فَرَج باشید». (6)

ص:321

صفحه سفید

ص:322

ص:324

به امام هادی علیه السلام نامه ای نوشتم و در آن از فَرَج پرسیدم.ایشان به من نوشت:

«هنگامی که صاحب شما از سرای ستمکاران غیبت کرد،منتظر فرج باشید».

3.خصیبی در الهدایة الکبری،به نقل از امام رضا علیه السلام این گونه آورده است:

إِذَا رُفِعَ عَالِمُکُم وَ غابَ مِن بَینِ أَظهُرِکُم فَتَوَقَّعُوا الفَرَجَ الْأَعظَمَ مِن تَحتِ أَقدَامِکُم. (1)

هنگامی که دانشمندتان از میانتان رخت بر بست،از زیر پاهایتان،منتظر فرج بزرگتری باشید.

4.در کتاب إثبات الوصیّة،دو گزارش با این مضمون آمده است.گزارش علی بن مهزیار با همان سند (2)و گزارش مشابه با گزارش کلینی به نقل از ابن فضّال،از ریّان بن صلت،از امام رضا علیه السلام. (3)

ص:326

4.در برخی از مصادر حدیثی،حدیث ایّوب بن نوح،به امام رضا علیه السلام نسبت داده شده است که به سبب اشتباه ابو الحسن الثالث (امام هادی علیه السلام ) با ابو الحسن مطلق است. (1)

5.مراد از«توقّع فَرَج»،آمادگی برای ظهور و ناگهانی بودن ظهور است.

«تَوَقَّعُوا الفَرَجَ مِن تَحتِ أقدامِکُم» ،یعنی هر لحظه،منتظر ظهور باشید؛که ممکن است این امر، اتّفاق افتد. (2)

در جمع بندی نهایی این متون می گوییم:

این گروه از احادیث-که در مصادر کهن شیعی گزارش شده اند-،به انتظار فرج و آمادگی برای ظهور امام عصر علیه السلام مربوط اند؛ولی ارتباطی با علائم ظهور ندارند.

برخی از اسناد این مجموعه،معتبرند و گزارش های دیگر،مؤیّد آن محسوب می شوند.

ص:327

2/1:فَضلُ الاِنتِظارِ

أ-الاِنتِظارُ عِبادَةٌ

906.مسند الشهاب: أخبَرَنا مَنصورُ بنُ عَلِیٍّ الأَنماطِیُّ،حَدَّثَنَا الحَسَنُ بنُ رَشیقٍ،أنبَأَنَا الحُسَینُ بنُ عَلِیٍّ العَلَوِیُّ،أنبَأَنا أبو موسی عیسَی بنُ مِهرانَ،حَدَّثَنا حَسَنُ بنُ حُسَینٍ،حَدَّثَنا سُفیانُ بنُ إبراهیمَ،عَن حَنظَلَةَ المَکِّیِّ،عَن مُجاهِدٍ،عَنِ ابنِ عَبّاسٍ، قالَ:قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:

انتِظارُ الفَرَجِ بِالصَّبرِ عِبادَةٌ.

907.الأمالی للطوسی: أخبَرَنا حَمَّوَیهِ،قالَ:حَدَّثَنا أبُو الحُسَینِ،قالَ:حَدَّثَنَا ابنُ مُقبِلٍ، قالَ:حَدَّثَنا عَبدُ اللّهِ بنُ شَبیبٍ،قالَ:حَدَّثَنا إسحاقُ بنُ مُحَمَّدٍ الفَروِیُّ،عَن سَعیدِ بنِ مُسلِمٍ،عَن عَلِیِّ بنِ الحُسَینِ،عَن أبیهِ،عَن عَلِیٍّ علیهم السلام،قالَ:قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:...

انتِظارُ الفَرَجِ عِبادَةٌ.

908.عیون الحکم والمواعظ عن الإمام علیّ علیه السلام: العِبادَةُ انتِظارُ الفَرَجِ بِالصَّبرِ. (1)

ب-أفضَلُ العِبادَةِ

909.المحاسن: عَنهُ (2)،عَنِ النَّوفَلِیِّ،عَنِ السَّکونِیِّ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ،عَن آبائِهِ،عَن أمیرِ المُؤمِنینَ:قالَ:أفضَلُ عِبادَةِ المُؤمِنِ انتِظارُ فَرَجِ اللّهِ.

ص:328

910.کمال الدین: بِهذَا الإِسنادِ (1)،عَن أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام قالَ:قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:

أفضَلُ العِبادَةِ انتِظارُ الفَرَجِ.

911.الإرشاد: قالَ [ الإِمامُ عَلِیٌّ] علیه السلام:أفضَلُ العِبادَةِ:الصَّبرُ،وَالصَّمتُ،وَانتِظارُ الفَرَجِ.

912.تحف العقول: رُوِیَ عَنهُ [ موسَی بنِ جَعفَرٍ] علیه السلام أنَّهُ قالَ:...

أفضَلُ العِبادَةِ-بَعدَ المَعرِفَةِ-انتِظارُ الفَرَجِ.

913.سنن الترمذی: حَدَّثَنا بِشرُ بنُ مُعاذٍ العَقدِیُّ البَصرِیُّ،أخبَرَنا حَمّادُ بنُ واقِدٍ،عَن إسرائیلَ،عَن أبی إسحاقَ،عَن أبِی الأَحوَصِ،عَن عَبدِ اللّهِ [ بنِ مَسعودٍ]،قالَ:قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:

سَلُوا اللّهَ مِن فَضلِهِ،فَإِنَّ اللّهَ عز و جل یُحِبُّ أن یُسأَلَ،وأَفضَلُ العِبادَةِ انتِظارُ الفَرَجِ.

ج-أوَّلُ العِبادَةِ

914.عیون الحکم والمواعظ عن الإمام علیّ: أوَّلُ العِبادَةِ انتِظارُ الفَرَجِ بِالصَّبرِ.

د-أفضَلُ الأَعمالِ

915.الخصال: حَدَّثَنا أبی رضی الله عنه،قالَ:حَدَّثَنا سَعدُ بنُ عَبدِ اللّهِ،قالَ:حَدَّثَنی مُحَمَّدُ بنُ عیسَی بنِ عُبَیدٍ الیَقطینِیُّ،عَنِ القاسِمِ بنِ یَحیی،عَن جَدِّهِ الحَسَنِ بنِ راشِدٍ،عَن أبی بَصیرٍ ومُحَمَّدِ بنِ مُسلِمٍ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام،قالَ:

حَدَّثَنی أبی،عَن جَدّی،عَن آبائِهِ علیهم السلام:أنَّ أمیرَ المُؤمِنینَ علیه السلام عَلَّمَ أصحابَهُ فی

ص:330

910.کمال الدین -با سندش به نقل از عقبه،از امام باقر علیه السلام،از پدرانش،از امیر مؤمنان علیه السلام-:

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:«برترین عبادت،انتظار فرج است». (1)

911.الإرشاد: امام علی علیه السلام فرمود:«برترین عبادت،شکیبایی،سکوت،و انتظار فرج است». (2)

912.تحف العقول: از امام موسی کاظم علیه السلام روایت شده است که فرمود:«...پس از معرفت، برترین عبادت،انتظار فرج است». (3)

913.سنن الترمذی -با سندش به نقل از عبد اللّه بن مسعود-:پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:«از فضل خدا بخواهید؛که خدای عز و جل،دوست دارد که از او خواسته شود،و برترین عبادت،انتظار فرج است». (4)

مَجلِسٍ واحِدٍ أربَعَمِئَةِ بابٍ،مِمّا یَصلُحُ لِلمُسلِمِ فی دینِهِ ودُنیاهُ،قالَ:...أفضَلُ أعمالِ المَرءِ انتِظارُ الفَرَجِ مِنَ اللّهِ عز و جل.

916.کمال الدین: بِهذَا الإِسنادِ (1)،عَن مُحَمَّدِ بنِ مَسعودٍ،عَن جَعفَرِ بنِ مَعروفٍ،قالَ:

أخبَرَنی مُحَمَّدُ بنُ الحُسَینِ،عَن جَعفَرِ بنِ بَشیرٍ،عَن موسَی بنِ بَکرٍ الواسِطِیِّ،عَن أبِی الحَسَنِ،عَن آبائِهِ علیهم السلام،أنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله قالَ:

أفضَلُ أعمالِ امَّتِی انتِظارُ الفَرَجِ مِنَ اللّهِ عز و جل. (2)

917.تحف العقول عن الإمام علیّ علیه السلام: أفضَلُ عَمَلِ المَرءِ انتِظارُهُ فَرَجَ اللّهِ.

918.الفرج بعد الشدّة للتنوخی: رُوِیَ عَن أمیرِ المُؤمِنینَ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام أنَّهُ قالَ:

أفضَلُ ما یَعمَلُهُ المُمتَحَنُ انتِظارُ الفَرَجِ.

919.کمال الدین: حَدَّثَنا عَلِیُّ بنُ أحمَدَ بنِ موسَی الدَّقّاقُ رَضِیَ اللّهُ عَنهُ،قالَ:حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ هارونَ الصّوفِیُّ،قالَ:حَدَّثَنا أبو تُرابٍ عَبدُ اللّهِ موسَی الرّویانِیُّ،قالَ:

حَدَّثَنا عَبدُ العَظیمِ بنُ عَبدِ اللّهِ بنِ عَلِیِّ بنِ الحَسَنِ بنِ زَیدِ بنِ الحَسَنِ بنِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیهم السلام الحَسَنِیُّ،قالَ:دَخَلتُ عَلی سَیِّدی مُحَمَّدِ بنِ عَلِیِّ بنِ موسَی بنِ جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدِ بنِ عَلِیِّ بنِ الحُسَینِ بنِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیهم السلام،وأَنَا اریدُ أن أسأَلَهُ عَنِ القائِمِ أهُوَ المَهدِیُّ أو غَیرُهُ؟فَابتَدَأَنی فَقالَ لی:...

ثُمَّ قال علیه السلام:أفضَلُ أعمالِ شیعَتِنَا انتِظارُ الفَرَجِ.

راجع:ص 374 ح 967.

ص:332

برترین عمل انسان،انتظار فرج از جانب خداوند عز و جل است"». (1)

916.کمال الدین -با سندش به نقل از موسی بن بکر واسطی،از امام کاظم علیه السلام،از پدرانش علیهم السلام-:پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:«برترین عمل امّت من،انتظار فَرَج از سوی خدای عز و جل است». (2)

917.تحف العقول: امام علی علیه السلام فرمود:«برترین عمل انسان،انتظارش برای فرج الهی است». (3)

918.الفرج بعد الشدّة ،تنوخی:از امیر مؤمنان علی بن ابی طالب علیه السلام روایت شده است که فرمود:«برترین کاری که فرد گرفتار بلا می کند،انتظار فرج است». (4)

919.کمال الدین -با سندش به نقل از عبد العظیم حسنی-:بر سَرورم امام جواد علیه السلام وارد شدم و می خواستم از ایشان بپرسم که:آیا قائم علیه السلام همان مهدی است یا فرد دیگری است؟

پیش از آن که بپرسم،به من فرمود...:سپس فرمود:«برترین عمل شیعیان ما، انتظار فرج است». (5)

ر.ک:ص 379 ح 967.

ص:333

ه-أحَبُّ الأَعمالِ إلَی اللّهِ

920.الخصال: حَدَّثَنا أبی رَضِیَ اللّهُ عَنهُ،قالَ:حَدَّثَنا سَعدُ بنُ عَبدِ اللّهِ،قالَ:حَدَّثَنی مُحَمَّدُ بنُ عیسَی بنِ عُبَیدٍ الیَقطینِیُّ،عَنِ القاسِمِ بنِ یَحیی،عَن جَدِّهِ الحَسَنِ بنِ راشِدٍ،عَن أبی بَصیرٍ ومُحَمَّدِ بنِ مُسلِمٍ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام،قالَ:حَدَّثَنی أبی،عَن جَدّی،عَن آبائِهِ علیهم السلام:أنَّ أمیرَ المُؤمِنینَ علیه السلام عَلَّمَ أصحابَهُ فی مَجلِسٍ واحِدٍ أربَعَمِئَةِ بابٍ مِمّا یَصلُحُ لِلمُسلِمِ فی دینِهِ ودُنیاهُ.

قالَ علیه السلام:...اِنتَظِرُوا الفَرَجَ،ولا تَیأَسوا مِن رَوحِ اللّهِ،فَإِنَّ أحَبَّ الأَعمالِ إلَی اللّهِ عز و جل انتِظارُ الفَرَجِ ما دام عَلَیهِ العَبدُ المُؤمِنُ.

921.کتاب من لایحضره الفقیه: رَوی لی مُحَمَّدُ بنُ إبراهیمَ بنِ إسحاقَ رَضِیَ اللّهُ عَنهُ،عَن أحمَدَ بنِ مُحَمَّدِ بنِ سَعیدٍ الهَمدانِیِّ،قالَ:حَدَّثَنِی الحَسَنُ بنُ القاسِمِ قِراءَةً،قالَ:

حَدَّثَنا عَلِیُّ بنُ إبراهیمَ بنِ المُعَلّی،قالَ:حَدَّثَنا أبو عَبدِ اللّهِ مُحَمَّدُ بنُ خالِدٍ،قالَ:

حَدَّثَنا عَبدُ اللّهِ بنُ بَکرٍ المُرادِیُّ،عَن موسَی بنِ جَعفَرٍ،عَن أبیهِ،عَن جَدَّهِ،عَن عَلِیِّ بنِ الحُسَینِ،عَن أبیهِ علیهم السلام،قالَ:

بَینا أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام ذاتَ یَومٍ جالِسٌ مَعَ أصحابِهِ یُعَبّیهِم لِلحَربِ،إذا أتاهُ شَیخٌ عَلَیهِ شَحبَةُ (1)السَّفَرِ،فَقالَ...أیُّ الأَعمالِ أحَبُّ إلَی اللّهِ عز و جل؟قالَ:اِنتِظارُ الفَرَجِ.

و-أفضَلُ الجِهادِ

922.تحف العقول: قالَ [ رَسولُ اللّهِ] صلی الله علیه و آله:أفضَلُ جِهادِ امَّتِی انتِظارُ الفَرَجِ.

ز-مِنَ الفَرَجِ انتِظارُ الفَرَجِ

923.الغیبة للطوسی: عَنهُ (2)،عَنِ ابنِ أسباطٍ،عَنِ الحَسَنِ بنِ الجَهمِ،قالَ:سَأَلتُ

ص:334

أبَا الحَسَنِ علیه السلام عَن شَیءٍ مِنَ الفَرَجِ،فَقالَ:

أوَ لَستَ تَعلَمُ أنَّ انتِظارَ الفَرَجِ مِنَ الفَرَجِ؟قُلتُ:لا أدری إلّاأن تُعَلِّمَنی.فَقالَ:

نَعَمِ،انتِظارُ الفَرَجِ مِنَ الفَرَجِ.

924.تفسیر العیّاشی: عَن مُحَمَّدِ بنِ الفُضَیلِ،عَن أبِی الحَسَنِ الرِّضا علیه السلام،قالَ:سَأَلتُهُ عَن شَیءٍ فِی الفَرَجِ،فَقالَ:

أوَ لَیسَ تَعلَمُ أنَّ انتِظارَ الفَرَجِ مِنَ الفَرَجِ؟إنَّ اللّهَ یَقولُ: «فَانْتَظِرُوا إِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِینَ» 1.

925.تفسیر العیّاشی: عَن مُحَمَّدِ بنِ الفُضَیلِ،عَنِ الرِّضا علیه السلام،قالَ:سَأَلتُهُ عَنِ انتِظارِ الفَرَجِ،فَقالَ:

أوَ لَیسَ تَعلَمُ أنَّ انتِظارَ الفَرَجِ مِنَ الفَرَجِ؟ثُمَّ قالَ:إنَّ اللّهَ تَبارَکَ وتَعالی یَقولُ:

«وَ ارْتَقِبُوا إِنِّی مَعَکُمْ رَقِیبٌ» 2 .

926.الکافی: عَلِیُّ بنُ مُحَمَّدٍ رَفَعَهُ،عَن عَلِیِّ بنِ أبی حَمزَةَ،عَن أبی بَصیرٍ،قالَ:قُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام:جُعِلتُ فِداکَ،مَتَی الفَرَجُ؟فَقالَ:

یا أبا بَصیرٍ،وأَنتَ مِمَّن یُریدُ الدُّنیا؟مَن عَرَفَ هذَا الأَمرَ فَقَد فُرِّجَ عَنهُ لِانتِظارِهِ.

ح-مِن أعظَمِ الفَرَجِ

927.مختصر إثبات الرجعة: حَدَّثَنا صَفوانُ بنُ یَحیی رضی الله عنه،قالَ:حَدَّثَنا إبراهیمُ بنُ زِیادٍ، عَن أبی حَمزَةَ الثُّمالِیِّ،عَن أبی خالِدٍ الکابُلِیِّ [ عَنِ الإِمامِ زَینِ العابِدینَ علیه السلام ]:

ص:336

رضا علیه السلام چیزی در بارۀ فَرَج پرسیدم.فرمود:«مگر نمی دانی که انتظار فَرَج،خود فَرَج است؟».

گفتم:نمی دانم،مگر آن که شما به من بیاموزی.

فرمود:«آری،انتظار فَرَج،خود،فَرَج است». (1)

924.تفسیر العیّاشی -به نقل از محمّد بن فضیل-:از امام رضا علیه السلام چیزی در بارۀ انتظار فرج پرسیدم.فرمود:«مگر نمی دانی که انتظار فرج،خود،فرج است؟خداوند می فرماید:«انتظار بکشید،که من نیز با شما از منتظران هستم»». (2)

925.تفسیر العیّاشی -به نقل از محمّد بن فضیل-:از امام رضا علیه السلام در بارۀ انتظار فرج پرسیدم.فرمود:«مگر نمی دانی که انتظار فرج کشیدن،خود،فرج است؟».سپس فرمود:«خداوند-تبارک و تعالی-می فرماید:«و چشم انتظار باشید،که من نیز با شما چشم انتظارم»». (3)

926.الکافی -با سندش به نقل از ابو بصیر-:به امام صادق علیه السلام گفتم:فدایت شوم! فَرَج،چه زمانی است؟

فرمود:«ای ابو بصیر! آیا تو هم از دنیاخواهان هستی؟! هر کس این امر (قیام) را بشناسد،به خاطر انتظار کشیدنش،از او گشایش امر می شود». (4)

انتِظارُ الفَرَجِ مِن أعظَمِ الفَرَجِ.

928.کمال الدین: حَدَّثَنا عَلِیُّ بنُ عَبدِ اللّهِ الوَرّاقُ،قالَ:حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ هارونَ الصّوفِیُّ،عَن عَبدِ اللّهِ بنِ موسی،عَن عَبدِ العَظیمِ بنِ عَبدِ اللّهِ الحَسَنِیِّ رَضِیَ اللّهُ عَنهُ، قالَ:حَدَّثَنی صَفوانُ بنُ یَحیی،عَن إبراهیمَ بنِ أبی زِیادٍ،عَن أبی حَمزَةَ الثُّمالِیِّ، عَن أبی خالِدٍ الکابُلِیِّ،عَن عَلِیِّ بنِ الحُسَینِ زَینِ العابِدینَ علیه السلام-فی ذِکرِ الأَئِمَّةِ علیهم السلام وغَیبَةِ المَهدِیِّ علیه السلام-قال:...وقالَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیهما السلام:اِنتِظارُ الفَرَجِ مِن أعظَمِ الفَرَجِ. (1)

ط-مِن أرکانِ الدّینِ

929.الکافی: عَنهُ (2)،عَن مُعَلَّی بنِ مُحَمَّدٍ،عَنِ الوَشّاءِ،عَن أبانٍ،عَن إسماعیلَ الجُعفِیِّ، قالَ:دَخَلَ رَجُلٌ عَلی أبی جَعفَرٍ علیه السلام ومَعَهُ صَحیفَةٌ،فَقالَ لَهُ أبو جَعفَرٍ علیه السلام:هذِهِ صَحیفَةُ مُخاصِمٍ یَسأَلُ عَنِ الدّینِ الَّذی یُقبَلُ فیهِ العَمَلُ،فَقالَ:رَحِمَکَ اللّهُ،هذَا الَّذی اریدُ.

فَقالَ أبو جَعفَرٍ علیه السلام:شَهادَةُ أن لا إلهَ إلَّااللّهُ وَحدَهُ لا شَریکَ لَهُ،وأَنَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله عَبدُهُ ورَسولُهُ،وتُقِرُّ بِما جاءَ مِن عِندِ اللّهِ،وَالوِلایَةُ لَنا أهلَ البَیتِ،وَالبَراءَةُ مِن عَدُوِّنا،وَالتَّسلیمُ لِأَمرِنا،وَالوَرَعُ وَالتَّواضُعُ،وَانتِظارُ قائِمِنا،فَإِنَّ لَنا دَولَةً إذا شاءَ اللّهُ جاءَ بِها.

ص:338

928.کمال الدین -با سندش به نقل از ابو خالد کابلی،در یادکرد امامان علیه السلام و غیبت امام مهدی علیه السلام-:...امام زین العابدین فرمود:«انتظار فَرَج،از بزرگ ترین فَرَج هاست». (1)

930.الکافی: عَنهُ (1)،عَن أبِی الجارودِ،قالَ:قُلتُ لِأَبی جَعفَرٍ علیه السلام:یَابنَ رَسولِ اللّهِ،هَل تَعرِفُ مَوَدَّتی لَکُم وَانقِطاعی إلَیکُم ومُوالاتی إیّاکُم؟قالَ:فَقالَ:نَعَم،قالَ:فَقُلتُ:

فَإِنّی أسأَ لُکَ مَسأَلَةً تُجیبُنی فیها،فَإِنّی مَکفوفُ البَصَرِ قَلیلُ المَشیِ،ولا أستَطیعُ زِیارَتَکُم کُلَّ حینٍ،قالَ:هاتِ حاجَتَکَ.قُلتُ:أخبِرنی بِدینِکَ الَّذی تَدینُ اللّهَ عز و جل بِهِ أنتَ وأَهلُ بَیتِکَ؛لِأَدینَ اللّهَ عز و جل بِهِ.

قالَ:إن کُنتَ أقصَرتَ الخُطبَةَ فَقَد أعظَمتَ المَسأَلَةَ،وَاللّهِ،لَاُعطِیَنَّکَ دینی ودینَ آبائِیَ الَّذی نَدینُ اللّهَ عز و جل بِهِ:شَهادَةُ أن لا إلهَ إلَّااللّهُ،وأَنَّ مُحَمَّداً رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله، وَالإِقرارُ بِما جاءَ بِهِ مِن عِندِ اللّهِ،وَالوِلایَةُ لِوَلِیِّنا وَالبَراءَةُ مِن عَدُوِّنا،وَالتَّسلیمُ لِأَمرِنا، وَانتِظارُ قائِمِنا،وَالاِجتِهادُ وَالوَرَعُ.

931.الغیبة للنعمانی: حَدَّثَنا أحمَدُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ سَعیدٍ ابنُ عُقدَةَ،قالَ:حَدَّثَنا أحمَدُ بنُ یوسُفَ بنِ یَعقوبَ الجُعفِیُّ أبُو الحَسَنِ،قالَ:حَدَّثَنا إسماعیلُ بنُ مِهرانَ،قالَ:حَدَّثَنَا الحَسَنُ بنُ عَلِیِّ بنِ أبی حَمزَةَ،عَن أبیهِ ووُهَیبِ بنِ حَفصٍ،عَن أبی بَصیرٍ،عَن أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام أنَّهُ قالَ ذاتَ یَومٍ:

ألا اخبِرُکُم بِما لا یَقبَلُ اللّهُ عز و جل مِنَ العِبادِ عَمَلاً إلّابِهِ؟فَقُلتُ:بَلی.فَقالَ:شَهادَةُ أن لا إلهَ إلَّااللّهُ،وأَنَّ مُحَمَّداً عَبدُهُ (ورَسولُهُ)،وَالإِقرارُ بِما أمَرَ اللّهُ،وَالوِلایَةُ لَنا، وَالبَراءَةُ مِن أعدائِنا-یَعنِی الأَئِمَّةَ خاصَّةً-وَالتَّسلیمُ لَهُم،وَالوَرَعُ وَالاِجتِهادُ وَالطُّمَأنینَةُ،وَالاِنتِظارُ لِلقائِمِ علیه السلام،ثُمَّ قالَ:إنَّ لَنا دَولَةً یَجیءُ اللّهُ بِها إذا شاءَ.

ص:340

930.الکافی -با سندش به نقل از ابو جارود-:به امام باقر علیه السلام گفتم:ای فرزند پیامبر خدا! آیا دوستی ام با شما و بریدن از همه و پیوستن به شما و پذیرش سرپرستیِ شما را می دانی؟

فرمود:«آری».

گفتم:من از شما سؤالی می کنم.جوابم را بده،که من نابینایم و زیاد راه نمی روم و نمی توانم هر زمانی شما را زیارت کنم.

فرمود:«سؤالت را بگو».

گفتم:مرا از دینت که تو و خاندانت،خدای عز و جل را با آن می پرستی،آگاه کن تا من نیز خدای عز و جل را آن گونه بپرستم.

فرمود:«کوتاه گفتی؛امّا سؤال بزرگی پرسیدی.به خدا سوگند،دینم و دین پدرانم را-که خدای عز و جل را با آن می پرستیم-به تو می گویم:شهادت دادن به این که معبودی جز خداوند یکتا نیست و محمّد،فرستادۀ اوست و اقرار کردن به آنچه از نزد خدا آمده و دوستی ورزیدن با دوستدار ما و بیزاری جستن از دشمن ما و تسلیم بودن در برابر فرمان ما،و انتظار کشیدن برای قائم ما و سختکوشی و پارسایی». (1)

931.الغیبة ،نعمانی-با سندش به نقل از ابو بصیر-:امام صادق علیه السلام روزی فرمود:«آیا به شما از چیزی خبر ندهم که خدای عز و جل جز با آن،عملی را از بندگان نمی پذیرد؟».

گفتم:چرا.

فرمود:«گواهی دادن به این که معبودی جز خداوند یکتا نیست و این که محمّد، بنده و فرستادۀ اوست و پذیرش فرمان الهی و ولایت ما و بیزاری جستن از دشمنان ما»یعنی امامان«و تسلیم بودن در برابر ایشان و پارسایی و سختکوشی و وقار و برای قائم علیه السلام انتظار کشیدن».سپس فرمود:«ما دولتی داریم که خدا چون بخواهد، آن را می آورد».

ص:341

ثُمَّ قالَ:مَن سَرَّهُ أن یَکونَ مِن أصحابِ القائِمِ،فَلیَنتَظِر،وَلیَعمَل بِالوَرَعِ ومَحاسِنِ الأَخلاقِ وهُوَ مُنتَظِرٌ،فَإِن ماتَ وقامَ القائِمُ بَعدَهُ،کانَ لَهُ مِنَ الأَجرِ مِثلُ أجرِ مَن أدرَکَهُ،فَجِدّوا وَانتَظِروا هَنیئاً لَکُم أیَّتُهَا العِصابَةُ المَرحومَةُ.

3/1:فَضلُ المُنتَظِرِ

أ-مِن أولِیاءِ اللّهِ

932.کمال الدین: حَدَّثَنَا المُظَفَّرُ بنُ جَعفَرِ بنِ المُظَفَّرِ العَلَوِیُّ السَّمَرقَندِیُّ رَضِیَ اللّهُ عَنهُ، قالَ:حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ جَعفَرِ بنِ مَسعودٍ وحَیدَرُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ نُعَیمٍ السَّمَرقَندِیُّ جَمیعاً،عَن مُحَمَّدِ (بنِ) مَسعودٍ العَیّاشِیِّ،قالَ:حَدَّثَنی عَلِیُّ بنُ مُحَمَّدِ بنِ شُجاعٍ، عَن مُحَمَّدِ بنِ عیسی،عَن یونُسَ بنِ عَبدِ الرَّحمنِ،عَن عَلِیِّ بنِ أبی حَمزَةَ،عَن أبی بَصیرٍ،قالَ:

قالَ الصّادِقُ جَعفَرُ بنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فی قَولِ اللّهِ عز و جل: «یَوْمَ یَأْتِی بَعْضُ آیاتِ رَبِّکَ لا یَنْفَعُ نَفْساً إِیمانُها لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ کَسَبَتْ فِی إِیمانِها خَیْراً» 1 یَعنی خُروجَ القائِمِ المُنتَظَرِ مِنّا.

ثُمَّ قالَ علیه السلام:یا أبا بَصیرٍ،طوبی لِشیعَةِ قائِمِنَا المُنتَظِرینَ لِظُهورِهِ فی غَیبَتِهِ، وَالمُطیعینَ لَهُ فی ظُهورِهِ،اُولئِکَ أولِیاءُ اللّهِ الَّذینَ لا خَوفَ عَلَیهِم ولا هُم یَحزَنونَ.

ص:342

سپس فرمود:«هر کس خشنود می شود که از یاران قائم باشد،باید انتظار کشد و در همان حال انتظار،به پارسایی و اخلاق زیبا رفتار کند،و اگر بمیرد و قائم،پس از او قیام کند،پاداشی همانند پاداش کسانی دارد که او را درک [و همراهی] می کنند.

پس بکوشید و منتظر بمانید.گوارایتان باد،ای فرقۀ رحمت شده!». (1)

ب-کَالمُقاتِلِ بَینَ یَدَی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله

933.کمال الدین: بِهَذَا الإِسنادِ (1)،قالَ:قالَ المُفَضَّلُ بنُ عُمَرَ:سَمِعتُ الصّادِقَ جَعفَرَ بنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام یَقولُ:

مَن ماتَ مُنتَظِراً لِهذَا الأَمرِ کانَ کَمَن کانَ مَعَ القائِمِ فی فُسطاطِهِ (2)،لا بَل کانَ کَالضّارِبِ بَینَ یَدَی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله بِالسَّیفِ.

934.المحاسن: عَنهُ (3)،عَنِ السِّندِیِّ،عَن جَدِّهِ،قالَ:قُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام:ما تَقولُ فیمَن ماتَ عَلی هذَا الأَمرِ مُنتَظِراً لَهُ؟

قالَ:هُوَ بِمَنزِلَةِ مَن کانَ مَعَ القائِمِ علیه السلام فی فُسطاطِهِ،ثُمَّ سَکَتَ هُنَیئَةً،ثُمَّ قالَ:هُوَ کَمَن کانَ مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله.

935.کمال الدین: حَدَّثَنا عَلِیُّ بنُ عَبدِ اللّهِ الوَرّاقُ،قالَ:حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنُ هارونَ الصُّوفِیُّ، عَن عَبدِ اللّهِ بنِ موسی،عَن عَبدِ العَظیمِ بنِ عَبدِ اللّهِ الحَسَنِیِّ رضی الله عنه،قالَ:حَدَّثَنی صَفوانُ بنُ یَحیی،عَن إبراهیمَ بنِ أبی زِیادٍ،عَن أبی حَمزَةَ الثُّمالِیِّ،عَن أبی خالِدٍ الکابُلِیِّ [ عَنِ الإِمامِ زَینِ العابِدینَ علیه السلام ]:

تَمتَدُّ الغَیبَةُ بِوَلِیِّ اللّهِ عز و جل الثّانی عَشَرَ مِن أوصِیاءِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله وَالأَئِمَّةِ بَعدَهُ.

یا أبا خالِدٍ إنَّ أهلَ زَمانِ غَیبَتِهِ القائِلینَ بِإِمامَتِهِ وَالمُنتَظِرینَ لِظُهورِهِ أفضَلُ مِن أهلِ کُلِّ زَمانٍ؛لِأَنَّ اللّهَ تَبارَکَ وتَعالی أعطاهُم مِنَ العُقولِ وَالأَفهامِ وَالمَعرِفَةِ

ص:344

ما صارَت بِهِ الغَیبَةُ عِندَهُم بِمَنزِلَةِ المُشاهَدَةِ،وجَعَلَهُم فی ذلِکَ الزَّمانِ بِمَنزِلَةِ المُجاهِدینَ بَینَ یَدَی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله بِالسَّیفِ،اُولئِکَ المُخلِصونَ حَقّاً وشیعَتُنا صِدقاً، وَالدُّعاةُ إلی دینِ اللّهِ عز و جل سِرّاً وجَهراً.

وقالَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیهما السلام:اِنتِظارُ الفَرَجِ مِن أعظَمِ الفَرَجِ.

936.کمال الدین: حَدَّثَنا عَلِیُّ بنُ أحمَدَ بنِ عَبدِ اللّهِ بنِ أحمَدَ بنِ أبی عَبدِ اللّه البَرقِیُّ،قالَ:

حَدَّثَنا أبی،عَن جَدّی أحمَدَ بنِ أبی عَبدِ اللّهِ،عَن أبیهِ مُحَمَّدِ بنِ خالِدٍ،عَن مُحَمَّدِ بنِ سِنانٍ وأَبی عَلِیٍّ الزَّرّادِ جَمیعاً،عَن إبراهیمَ الکَرخِیِّ،قالَ:دَخَلتُ عَلی أبی عَبدِ اللّهِ جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ الصّادِقِ علیهما السلام،وإنّی لَجالِسٌ عِندَهُ إذ دَخَلَ أبُو الحَسَنِ موسَی بنُ جَعفَرٍ علیهما السلام وهُوَ غُلامٌ،فَقُمتُ إلَیهِ فَقَبَّلتُهُ وجَلَستُ.

فَقالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام:یا إبراهیمُ،أما إنَّهُ [ لَ] صاحِبُکَ مِن بَعدی،أما لَیَهلِکَنَّ فیهِ أقوامٌ ویَسعَدُ (فیهِ) آخَرونَ،فَلَعَنَ اللّهُ قاتِلَهُ،وضاعَفَ عَلی روحِهِ العَذابَ،أما لَیُخرِجَنَّ اللّهُ مِن صُلبِهِ خَیرَ أهلِ الأَرضِ فی زَمانِهِ،سَمِّیَ جَدِّهِ،ووارِثَ عِلمِهِ وأَحکامِهِ وفَضائِلِهِ،(و) مَعدِنَ الإِمامَةِ،ورَأسَ الحِکمَةِ،یَقتُلُهُ جَبّارُ بَنی فُلانٍ،بَعدَ عَجائِبَ طَریفَةٍ حَسَداً لَهُ،ولکِنَّ اللّهَ عز و جل بالِغُ أمرِهِ ولَو کَرِهَ المُشرِکونَ.

یُخرِجُ اللّهُ مِن صُلبِهِ تَکمِلَةَ اثنَی عَشَرَ إماماً مَهدِیّاً،اختَصَّهُمُ اللّهُ بِکَرامَتِهِ،وأَحَلَّهُم دارَ قُدسِهِ،المُنتَظِرُ لِلثّانی عَشَرَ مِنهُم کَالشّاهِرِ سَیفَهُ بَینَ یَدَی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَذُبُّ عَنهُ.

راجع:ج 2 ص 26 ح184.

ص:346

مخلصان حقیقی،شیعیان راستین ما و دعوتگران به دین خدا در پیدا و نهان هستند».

[امام زین العابدین فرمود:«انتظار فَرَج،از بزرگ ترین فَرَج هاست]. (1)

936.کمال الدین -با سندش به نقل از ابراهیم کرخی-:بر امام صادق علیه السلام وارد شدم و نزد ایشان نشسته بودم که امام کاظم علیه السلام-که نوجوانی بود-وارد شد.برخاستم و او را بوسیدم و نشستم.

امام صادق علیه السلام فرمود:«ای ابراهیم! بدان که پس از من،او امام توست.هان که گروه هایی در بارۀ او هلاک و گروه هایی دیگر سعادتمند می شوند! خداوند،قاتلش را بکشد و عذاب را بر جانش دو چندان کند! هان که خداوند،از نسل او بهترین فرد روزگار خویش را بیرون می آورد که همنام جدّش،وارث دانش و احکام و فضیلت های او،معدن امامت و اوج حکمت است! جبّار فلان قبیله،او را پس از کارهایی شگفت و بی سابقه و از سر حسادت می کشد؛امّا خدای عز و جل،کار خود را می کند،هرچند مشرکان را ناخوش آید.خداوند،از نسل او،فرزندانی بیرون می آورد که عدد دوازده امام ره یافته را کامل می کنند؛آنان که خداوند به کرامت خود،مخصوصشان ساخته و در سرای قدسش جای داده است.کسی که دوازدهمین نفر آنان را انتظار کشد،مانند کسی است که شمشیرش را پیش روی پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بیرون کشیده و از او دفاع می کند». (2)

ر.ک:ج 2 ص 27 ح 184.

ص:347

ج-کَمَنِ استُشهِدَ مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله

937.المحاسن: عَنهُ (1)عَن عَلِیِّ بنِ النُّعمانِ،قالَ:حَدَّثَنی إسحاقُ بنُ عَمّارٍ وغَیرُهُ،عَنِ الفَیضِ بنِ المُختارِ،قالَ:سَمِعتُ أبا عَبدِاللّهِ علیه السلام یَقولُ:

مَن ماتَ مِنکُم وهُوَ مُنتَظِرٌ لِهذَا الأَمرِ،کَمَن هُوَ مَعَ القائِمِ فی فُسطاطِهِ،قالَ:ثُمَّ مَکَثَ هُنَیئَةً ثُمَّ قالَ:لا بَل کَمَن قارَعَ (2)مَعَهُ بِسَیفِهِ،ثُمَّ قالَ:لا وَاللّهِ إلّاکَمَنِ استُشهِدَ مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله.

938.تأویل الآیات الظاهرة: عَنِ الحارِثِ بنِ المُغیرَةِ،قالَ:کُنّا عِندَ أبی جَعفَرٍ علیه السلام فَقالَ:

العارِفُ مِنکُم هذَا الأَمرَ،المُنتَظِرُ لَهُ،المُحتَسِبُ فیهِ الخَیرَ،کَمَن جاهَدَ وَاللّهِ مَعَ قائِمِ آلِ مُحَمَّدٍ بِسَیفِهِ،ثُمَّ قالَ:بَل وَاللّهِ کَمَن جاهَدَ مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله بِسَیفِهِ،ثُمَّ قَالَ:

بَل وَاللّهِ کَمَنِ استُشهِدَ مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله فی فُسطاطِهِ،وفیکُم (نَزَلَت) آیَةٌ مِن کِتابِ اللّهِ.قُلتُ:وأَیُّ آیَةٍ جُعِلتُ فِداکَ؟

قالَ:قَولُ اللّهِ عز و جل: «وَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللّهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ» 3 ثُمَّ قالَ:صِرتُم وَاللّهِ صادِقینَ،شُهَداءَ عِندَ رَبِّکُم.

939.تأویل الآیات الظاهرة: الحُسَینُ بنُ أبی حَمزَةَ،عَن أبیهِ،قالَ:قُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام:جُعِلتُ فِداکَ،قَد کَبِرَ سِنّی ودَقَّ (3)عَظمی،وَاقتَرَبَ أجَلی،وقَد خِفتُ أن یُدرِکَنی قَبلَ هذَا الأَمرِ المَوتُ،قالَ:فَقالَ لی:

ص:348

یا أبا حَمزَةَ،أوَ ما تَرَی الشَّهیدَ إلّامَن قُتِلَ؟قُلتُ:نَعَم جُعِلتُ فِداکَ.فَقالَ لی:

یا أبا حَمزَةَ،مَن آمَنَ بِنا وصَدَّقَ حَدیثَنا،وَانتَظَرَ (أمرَنا)،کانَ کَمَن قُتِلَ تَحتَ رایَةِ القائِمِ،بَل وَاللّهِ تَحتَ رایَةِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله.

د-کَالمُقاتِلِ فی جَیشِ القائِمِ علیه السلام

940.الکافی: عَنهُ (1)،عَنِ ابنِ فَضّالٍ،عَن عَلِیِّ بنِ عُقبَةَ،عَن عُمَرَ بنِ أبانٍ الکَلبِیِّ،عَن عَبدِ الحَمیدِ الواسِطِیِّ،عَن أبی جَعفَرٍ علیه السلام قالَ:قُلتُ لَهُ:أصلَحَکَ اللّهُ،لَقَد تَرَکنا أسواقَنا انتِظاراً لِهذَا الأَمرِ،حَتّی لَیوشِکُ الرَّجُلُ مِنّا أن یُسأَلَ فی یَدِهِ،فقَالَ علیه السلام:

یا عَبدَ الحَمیدِ،أتَری مَن حَبَسَ نَفسَهُ عَلَی اللّهِ،لا یَجعَلُ اللّهُ لَهُ مَخرَجاً؟بَلی وَاللّهِ لَیَجعَلَنَّ اللّهُ لَهُ مَخرَجاً،رَحِمَ اللّهُ عَبداً أحیا أمرَنا،قُلتُ:أصلَحَکَ اللّهُ،إنَّ هؤُلاءِ المُرجِئَةَ (2)یَقولونَ:ما عَلَینا أن نَکونَ عَلَی الَّذی نَحنُ عَلَیهِ،حَتّی إذا جاءَ ما تَقولونَ، کُنّا نَحنُ وأَنتُم سَواءً.

فَقالَ علیه السلام:یا عَبدَ الحَمیدِ،صَدَقوا،مَن تابَ تابَ اللّهُ عَلَیهِ،ومَن أسَرَّ نِفاقاً فَلا یُرغِمُ اللّهُ إلّابِأَنفِهِ،ومَن أظهَرَ أمرَنا أهرَقَ (3)اللّهُ دَمَهُ،یَذبَحُهُمُ اللّهُ عَلَی الإِسلامِ کَما یَذبَحُ القَصّابُ شاتَهُ.قالَ:قُلتُ:فَنَحنُ یَومَئِذٍ وَالنّاسُ فیهِ سَواءٌ؟

قالَ علیه السلام:لا،أنتُم یَومَئِذٍ سَنامُ الأَرضِ وحُکّامُها،لا یَسَعُنا فی دینِنا إلّاذلِکَ (4)،

ص:350

فرمود:«ای ابو حمزه! آیا [بیم تو از این نیست که] شهید را تنها کشته شده [در میدان جنگ] می بینی؟».گفتم:آری،فدایت شوم!

امام علیه السلام به من فرمود:«ای ابو حمزه! هر کس به ما ایمان بیاورد و گفتۀ ما را تصدیق کند و امر ما را انتظار کشد،مانند کسی است که زیر پرچم قائم و بلکه به خدا سوگند،زیر پرچم پیامبر خدا صلی الله علیه و آله کشته می شود». (1)