مشخصات کتاب

سرشناسه:کتابخانه مسجد اعظم قم

عنوان و نام پدیدآور:فهرست نسخه های خطی کتابخانه مسجد اعظم قم / رضا استادی

مشخصات نشر:قم : کتابخانه مسجد اعظم قم ، 1365.

مشخصات ظاهری:5ج

وضعیت فهرست نویسی:فهرستنویسی قبلی

موضوع:نسخه های خطی فارسی -- فهرستها

موضوع:نسخه های خطی عربی -- فهرستها

موضوع:نسخه های خطی -- ایران -- قم -- فهرستها

شناسه افزوده:استادی ، رضا، . - 1316

رده بندی کنگره: ‫Z6621 /م53 ف 9

رده بندی دیویی:011/31

شماره کتابشناسی ملی: م 65-581

ص: 1

اشاره

1 _ منهج الیقین «برگ 1 - 162» (حدیث _ فارسی)

از: علاء الدین محمد بن امیر شاه ابو تراب محمد علی حسینی گلستانه اصفهانی (1110 ق).

ترجمه و شرح رساله ای است که امام صادق ((علیه السلام))برای اصحاب خود مرقوم فرموده و آنان را به نظر و تفکر و عمل نمودن به آن و همچنین آموزش و تعلیم آن رساله را به دیگران سفارش فرموده. رساله مزبور را ثقة الاسلام کلینی در روضه کافی و علامه مجلسی در بحار الانوار نقل کرده اند. ترجمه و شرح این رساله در 25 شوّال 1081 به پایان رسیده است.

چاپ شده.

[الذریعه 23-200، آستان قدس 14-584، ریحانة الادب 4/ 163].

آغاز: روائح روح افزای حمدی که مشام مقدسان ملا آعلی را سرگرم عطیه تسبیح سازد.

2 _ اختیارات ایّام (صغیر) «162 _ 169» (نجوم _ فارسی)

از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی (1111 ق).

به جلد 2 ص 18 رجوع شود.

[الذریعه 1-367، مرعشی 1-213، مجلس 36-189، کتابشناسی مجلسی ص ،78

نسخه های خطی، منزوی 1/ 218].

3 _ روزنامه «ساعت نامه» «169 _ 170» (نجوم _ فارسی)

منسوب به جعفر به محمد ابو معشر بلخی (272 ق).

ص: 7

1 _ المقنع فی الفقه «1 _ 44» (فقه _ عربی)

از: محمد بن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق) (381 ق).

رساله ای فتوایی است در فقه که از نصوص روایات استفاده شده بدون اینکه سندشان را ذکر کند. این کتاب مسائل مبتلا به را آورده و مؤلف در آغاز آن را قانع کننده هر که بخواند خوانده است.

[الذریعة 22-123، مرعشی 6-208، مجلس 25-4، مشار عربی 894].

آغاز: قال محمد بن علی...ان احق ما بدئ الکتاب به حمد الله بجمیع محامده و الثناء علیه بما هو اهله.

انجام: و اذا اشتکی احدکم عینه فلیقرأ آیة الکرسی و یضمر فی قلبه.

2 _ الهدایة = الهدایة بالخیر «47 _ 65» (فقه _ عربی)

از: محمد بن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق) (381 ق).

رساله ای در فقه فتوایی است که از روایات استخراج شده است و در آغاز آن چند باب کوتاه در اعتقادات آمده است.

[الذریعة 25-174، مرعشی 6-208، مجلس 26-14، مشار عربی 1000].

آغاز: الحمد لله الذی له الخلق و الامر....باب ما یجب ان یعتقد فی التوحید من معانی اخبار النبی و الائمة صلوات الله علیهم.

انجام: باب نادر. قال الصادق ((علیه السلام))ان الله عزوجل آخا بین الارواح فی الاظلة قبل ان یخلق الاجساد بالفی عام فاذا قام قائمنا عجل الله تعالی..... ورث الاخ الذی آخا بینهما فی الاظلة و لم یورث الاخ من الولادة.

ص: 9

4 _ مسألة فی احکام اهل الآخرة «112 _ 113» (اعتقادات _ عربی)

از: شریف مرتضی علی بن الحسین موسوی (سید مرتضی علم الهدی) (436 ق).

رساله بسیار مختصری در بیان احوال انسان در دار عقبی است.

[الذریعة 20/ 382].

آغاز: قال المرتضی رضی الله عنه سألت بیان احکام اهل الآخرة فی معارفهم وافعالهم و انا اذکر من ذلک جملة وجیزة.

انجام: التخییر ثابت و ان کان.... من بعض الوجوه و لیس یجب ان یلحقهم غم ولا حسرة من حیث...الا تعقلوا القبیح لانهم مستغنون عنه بالحسن فلا غم و لا حسرة فی....

کتاب اول و دوم نسخ قاسم الکوپائی در 1237. هر دو تصحیح شده.

کتاب سوم و چهارم نستعلیق بیتاریخ و تحریر سده 13

113 برگ، 17 × 26

ص: 10

1 _ اختیارات بدیعی «1 _ 350» (طب _ فارسی)

از: علی بن حسین انصاری (حاج زین الدین عطار) (806 ق).

این کتاب در دو مقاله تنظیم شده است: مقاله اول در ادویه مفرده به ترتیب حروف و مقاله دوم در ادویه مرکبه. مؤلف پس از کتاب «مفتاح الخزائن» به سال 770 ق این کتاب را برای شاهزاده بدیع الجمال یکی از زنان مبارز الدین محمد بن مظفر تألیف کرد.

[مرعشی 2-115، الفبایی آستان قدس 29].

آغاز: امداد حمد بیعد و اعداد سپاس بیقیاس مبدعی را که آثار کمال ابداع او بر هر ورقی از اوراق و شجری از اشجار سمت وضوح یافته است.

انجام: به وزن کم از یاقوت باشد و غیر این دیگر اشباه باشند...باشد و در آتش خاکستر شود.

2 _ بیخ چینی = فوائد چوپ چینی «2 _ 5» (طبیعیات _ فارسی)

از: علاء الدین نور الله طبیب.

شاید این کتاب از همان علاء تبریزی پزشک روزگار شاه طهماسب صفوی (984 ق) باشد، نگاشته 944 و در آن آمده که نزدیک به بیست سال در هند بود، با دانشمندان آنجا درباره بیخ چینی گفتگوها کرده است تا اینکه پزشکی ارسوط نام که از فرنگ آمده بود، در این باره سخنانی برایش نقل نموده که در این کتاب ذکر میکند.

[الذریعه 16-330، نسخه های خطی فارسی منزوی 1-400، دانشگاه 13/ 3154].

آغاز: چنین گوید محرر این رساله و مقرر این مقاله...که قریب بیست سال در هند گذراندیم و با حکماء روشن ضمیر و محققان صاحب رأی....

انجام: باید که خورنده بیخ چینی در آن ایام از یاد حق تعالی غافل نشود و صلوات

ص: 11

4 _ بیخ چینی = طریق خوردن چوپ چینی «327 _ 335» (طبیعیات _ فارسی)

از: مظفر الدین مسعود بن معزّ الدین عبدالله طبیب.

[نسخه های خطی فارسی منزوی 1/ 400، دانشگاه 13/ 3154].

آغاز: شکر و سپاس خالقی را که از بیخ گیاهی سوختگان آتش سوزان را شفا می دهد.

انجام: و چون وزن درهم و مثقال طبی ظاهر شد وزن رطل و من و باقی اوزان طبی ظاهر میشود.

کتاب اول نستعلیق 982 با تملک میر محسنی شهیر به تاج و تملک محمد باقر بن سعد الدین محمد قزوینی و یادداشت خرید پادزهر در 982

کتاب سوم از آغاز و انجام ناقص.

ص: 12

1 _ التوحید «1 _ 32» (حدیث _ عربی)

از: ابو عبدالله مفضّل بن عمر جعفی از امام صادق (علیه السلام).

به جلد 1 ص 109 رجوع شود.

[الذریعه 4-482، مرعشی 6-66، مجلس 26-154، مشار، عربی 224].

2 _ الاهلیلجة «32 _ 41» (حدیث _ عربی)

از: ابو عبدالله مفضّل بن عمر جعفی از امام صادق (علیه السلام).

احتجاج با طبیبی هندی در اثبات صانع.

چاپ شده است.

[الذریعه 2-484، مرعشی 10/ 129].

3 _ تنزیه الأنبیاء و الأئمّة: «45 _ 116» (عقائد _ عربی)

از: سیّد مرتضی علم الهدی (436 ق).

[الذریعه 4-456، دائرة المعارف بزرگ اسلامی 1/ 64، مشار، عربی 222].

4 _ مشارق انوار الیقین «117 _ 209» (حدیث _ عرفان _ عربی)

از: حافظ رجب بن محمد بن رجب برسی حلّی (ق 9 ه . ق).

مناقب ائمه:.

به جلد 1 ص 489 رجوع شود.

ص: 13

1 _ غرر الحکم و درر الکلم «1 _ 31» (حدیث _ عربی)

از: عبدالواحد بن محمد بن عبدالواحد آمدی (510 ق).

کلمات کوتاه امیرمؤمنان علی ((علیه السلام))را به ترتیب حروف الفبا جمع آوری کرده است.

[الذریعة 16-38، مرعشی 1-254، مجلس 25-119، مشار عربی 649].

2 _ کامل التعبیر «32 _ 45» (فارسی)

از: ابوالفضل حبیش بن ابراهیم تفلیسی.

به جلد 2 ص 597 رجوع شود.

3 _ رساله عملیه در نماز «46 _ 53» (فقه _ فارسی)

بخشی از یک رساله فقهی فتوایی در نماز است.

4 _ دعا = کتاب دعا «54 _ 95» (فارسی)

مطالبی مختلف: شرح الاسماء الحسنی، خواص سور قرآن، در بیان ادعیه و ادویه و غیره است.

آغاز: در بیان شرح اسماء حسنی الهی است در بیان خواص آنها است از حضرت

ص: 14

1 _ حاشیة فرائد الاصول «1 _ 45» (اصول فقه _ عربی)

از: ملا علی سربندی (قرن 14 ه ).

حاشیه ای است بر مبحث برائت «فرائد الاصول» شیخ مرتضی انصاری (1281 ق) که ملا علی سربندی شاگرد میرزای شیرازی ظاهرآ با استفاده از بیانات میرزای شیرازی با عناوین «قوله _ قوله» بر آن نگاشته است.

آغاز: الحمد لله....قوله الشبهة اما فی نفس التکلیف اقول الشبهة الحاصلة فی مقام الشک و التحیر اما...شبهة فی الحکم و اما شبهة فی الموضوع و الاولی تقع علی وجوه....

انجام: یحتمل ذلک فی تلک الصورة کما لعله یستفاد من بعض الاخبار الواردة فی حکم تعارض الخبرین مثل قوله7 بایهما اخذت من باب التسلیم وسعک.

2 _ تقریرات الاصول «46 _ 77» (اصول فقه _ عربی)

از: ملا علی سربندی (قرن 14 ه ).

ص: 15

4 _ فائدة فی حجیة القرآن الکریم «179 _ 189» (اصول فقه _ عربی)

حجیة انواع آیات قرآن کریم از قبیل محکم و متشابه، منسوخ و جز آن را در ده مطلب با عنوان «امر» بررسی کرده است.

شاید بخشی از فوائد آقا باقر بهبهانی باشد.

آغاز: فائدة. اتفق علماء الاسلام کما صرح به جمع من الاعلام علی حجیة الکتاب الکریم و الفرقان العظیم ثم المعروف بینهم حجیة محکماته من نصوصه و ظواهره و

ص: 16

1 _ مصابیح القلوب «3 _ 195» (اخلاق _ فارسی)

از: تاج الدین حسن بن حسین شیعی سبزواری (ق 8).

به جلد 2 ص 694 رجوع شود.

[الذریعة 21-90، مرعشی 8-156، مجلس 38-549، الفبایی آستان قدس 522].

2 _ منطق الوحش «196 _ 198» (منظومه _ فارسی)

از: ؟.

مثنوی است در 118 بیت.

آغاز:

بر خری بودم شبانگاهی سوار

او به ظاهر من به باطن بی سحار

ناگهان آمد به یادم این خبر

پند گیرد مرد راه از هر خبر

انجام:

ناید از اشیاش رنگی در نظر

جز همان رنگی که دارد در نظر

پرده ها باشد ز انواع کثیر

پرده عادات و طبع ناگزیر

ص: 17

4 _ جبر و اختیار «203 _ 242» (کلام _ فارسی)

از: محمد باقر بن محمد جعفر القهی اصفهانی.

رساله مختصری است در مسأله جبر و اختیار که با عناوین «خلاصة _ بیان» مطالب را با استفاده از ایات و احادیث طبق نظر شیعه توضیح داده است.

آغاز: بینهایت حمدی که بر عارفان عالم امکان لازم است مخصوص ذات پاکی است که از چند و چون بیرون و توصیفش از حد ماسوای او افزون. نه کسی را از او خبری است.....

انجام: و همین قدر از بیان از برای رفع شکوک و شبهات از برای حلال زادگان کفایت میکند و از برای حرام زادگان هم حجت تمام شد و زیاده بر این موجب ملال خواطر دوستان است.

کتاب اول نسخ محمد تقی بن محمد قاسم نراقی در 1283. تصحیح شده.

ص: 18

1 _ الحاشیة الجدیدة علی الفرائد الاصول = درر الفوائد «1 _ 27»

(اصول فقه _ عربی)

از: محمد کاظم الخراسانی (1329 ق).

به شماره 276 در جلد چهارم این فهرست رجوع شود.

2 _ شراح شرایع الاسلام «29 _ 52» (فقه _ عربی)

از: ؟.

شرح متوسطی است بر «شرایع الاسلام» محقق حلی (676 ق). از پیشینیان و اساتید خودش با عنوان «بعض مشایخنا» و از کاشف الغطاء یاد میکند.

آغاز: الحمد لله رب العالمین باری الخلائق اجمعین والصلاة والسلام علی اشرف المرسلین محمد صلی الله علیه و آله خاتم النبیین و آله الغرّ المیامین لا سیما علی ابن ابیطالب امیرالمومنین ((علیه السلام)) و لعنة الله علی اعادیهم الطغاة الی یوم الدین فهذا کتاب البیع و یقال له ام المعاملات.

3 _ تقریرات الفقه «53 _ 124» (فقه _ عربی)

از: ؟.

شاید تقریر درس سید بحر العلوم باشد.

ص: 19

( 452 )

3 _ حاشیة حاشیة الخفری علی الشرح التجرید «113 _ 134» (کلام _ عربی)

منسوب به محمد ابراهیم بن محمد صدر الدین شیرازی (1070 ق).

حاشیه مختصری است بر شرح قوشچی بر «تجرید الاعتقاد» و حاشیه شمس الدین خفری بر آن. مطالب خواجه به عنوان «قال المصنف» و مطالب قوشچی به عنوان «قال الشارح» و مطالب خفری به عنوان «قال المحقق» یا «قوله» بیان شده است.

[مرعشی 12-207، کتابشناسی جامع ملا صدرا ص 322].

آغاز: یا هو یا لا اله الا هو یا من لا هو الا هو و لا یعلم ما هو الا هو کلّت الالسن عن تفسیر صفتک.

ص: 21

( 495 )

3 _ رسالة فی القدر «122 _ 126» (کلام _ عربی)

از: شیخ الاسلام فیض الله افندی (؟).

رساله مختصری است درباره قدر الهی و جایگاه آن در مبحث جبر و اختیار.

آغاز: الحمد لله و سلام علی عباده الذین اصطفی و بعد ایها السائل عن القدر لقد سألت عن امر ذی خطر فالق سمعک و انت شهید لعل الله یوفقک للحق الذی لا عنه محیذ.

ص: 23

( 519 )

3 _ فرهنگ فارسی «132 _ 158» (لغت _ فارسی به فارسی)

از: محمد نائینی (1305 ق).

فرهنگ لغت فارسی به فارسی است که از حرف «الف» آغاز تا «ه» برخی از لغات فارسی را آورده و معنی کرده و در پایان گروهی از کلمات فارسی را سطر به سطر ذکر کرده است.

آغاز: سپاس خداوند را و درود پیمبران و جانشینان او ویژه محمد عربی و وصی و آل پاکش را و بعد این نوشته مختصری است از زبان پارسی.....

ص: 25

( 553 )

3 _ العزی فی التصریف «75 _ 89» (صرف _ عربی)

از: عز الدین زنجانی.

4 _ رساله در رجعت «72 _ 87» (کلام _ فارسی)

از: سلطان محمود طبسی شیرازی (ق 11 ه . ق).

مؤلف این رساله را به درخواست میرزا ابراهیم بن میرزا عباس بن میرزا محمد بدیع متولّی آستانه قدس رضوی، هنگامی که نگارنده از شیراز به طوس آمده بود، نگاشته و بیست آیه و بیست خبر در دو فصل در آن آورده است: 1 _ آیه ها. _2 حدیثها. ظاهرآ در سال 1078 ه . ق نگارش یافته است.

[نسخه های خطی، منزوی 2-945، دانشگاه 11/ 2105].

آغاز: علی بن موسی الرضا علیه التحیّة و الثناء در گردن این فقیر حقیر بیبضاعت و فرومایه بی استطاعت سلطان محمود طبسی انداخته بود.

هر چهار کتاب بدون تاریخ.

ص: 28

1 _ توبه نامه «1 _ 9» (منظومه _ فارسی _ ترکی)

از: ؟.

دویست و چهار بیت در قالب مثنوی است در استغفار و توبه به درگاه الهی و توسل به اهل بیت طهارت علیهم الصلاة والسلام. سه بیت ترکی و خاتمه نیز به ترکی است.

آغاز:

یا رب بسی کردم گناه

بر لطفت آوردم پناه

اکنون شدم من عذرخواه

استغفر الله العظیم

2 _ حکایات «10 _ 14» (فارسی)

از: ؟.

احتمالا بخشی از مجموعه ای در حکایات و روایات و مواعظ است. از «ارشاد القلوب» دیلمی یاد کرده است.

انجام: گمان بردند که حضرت خضر ((علیه السلام)) بوده که برای هدایت و اتمام حجت بر آن سرگشته بادیه کفر و ضلالت آمده بوده که شاید او هدایت یابد یا حجت بر او تمام گردد والله تعالی هو العالم.

3 _ زاد السالک «14 _ 19» (اخلاق _ فارسی)

از: محمد بن مرتضی فیض کاشانی (1091 ق).

در سال 1331 ش به کوشش محدث ارموی چاپ شده است.

[الذریعة 12/ 2، مرعشی 1/ 100، نسخه های فارسی منزوی 2/ 1185].

ص: 29

( 731 )

3 _ الاجساد السبعة و الکباریت السبعة «21 _ 26» (کیمیا _ عربی)

از: ؟.

علم کیمیا را در تحت عناوین هفت جسد نوشته که جسد چهارم در حدید، جسد پنجم در رصاص، جسد ششم در اسرب و جسد هفتم در زیبق است و پس به اختصار به کبریتهای هفتگانه پرداخته است.

1 _ تحفه سلطانی = اصول دین «1 _ 76» (کلام _ فارسی)

از: شیخ محمد جعفر قاضی اصفهانی (1115 ه

. ق).

اصول دین شیعه را در یک مقدمه و چند مقصد و هر مقصد دارای چند «مطلب» و «فصل» نگاشته و مقدمه در تعریف حکمت و بیان اقسام آن است و مقصد پنجم در معاد. مؤلف این کتاب را به نام شاه سلطان حسین صفوی نگاشته است.

چاپ شده است.

[نسخه های خطی، منزوی 2-736، نشریّه دانشگاه 5/ 410].

آغاز: جواهر کلمات طیبه حمد و سپاس که آغاز امور عامه ناس از تجلی به آن زیور خیر گیرد.

انجام: حق تعالی همه مؤمنین را توفیق سلوک راه حق و نعمت طاعت در دنیا و آسانی عقبات آخرت و خلود در روضه رضوان روزی کند بمنّه وجوده. تم الکتاب.

2 _ التنبیهات العلیّة علی وظائف الصلاة القلبیّة = اسرار الصلاة «77 _ 107»

(اخلاق _ فارسی)

از: زین الدین بن علی بن احمد عاملی (شهید ثانی) (966 ق).

به شماره [490] از مجموعه های سه کتابی مراجعه شود.

ص: 32

4 _ رساله در انواع حیوانات و آداب صید و ذبح و کیفیت آن «157 _ 174»

(فقه _ فارسی)

از: میرزا محمد بن محمد رضا قمی.

مقدمه در بیان انواع حیوانات برّی و بحری و حلّیت و حرمت آنها در شش فصل، ابواب در بیان صید و احوال متعلق به آن، تذکیه حیوانی که رام است و خاتمه در مسائلی که متعلق به ذبح و نحر است.

آغاز: سپاس مر لطیفی را که دلهای عاشقان صید دام مکرمت او است و ستایش مر کریمی را که جانهای مخلصان کشته تیغ محبت او است.

انجام: و اگر نبخشند و نفروشد یا بفروشد و قادر بر خریدن آن نباشد از او به زور بستاند و به قدر ضرورت بخورد اگر کار به مضایقه و قتال کشد و صاحب آن چیز کشته شود بر مضطر هیچ جرمی نباشد.

کتاب اول نسخ 1118. شاید کاتب آن همان کاتب رساله های بعد باشد با تملک محمد هاشم

ص: 33

1 _ رسالة فی حکم لقطة الخربة «1 _ 10» (فقه _ عربی)

احتمالا از محمد مازندرانی لاریجانی.

خربة جایی است که اهل آن ترکش کرده اند. مؤلف به امر حجة الاسلام شفتی در رساله ای مختصر، به بررسی حکم لقطه ای که در خربة یافت میشود پرداخته بود و این رساله تفصیل رساله قبلی مؤلف میباشد.

آغاز: الحمد لله رب العالمین و صلّی الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین اما بعد فانّی بعد ما امرنی مولای الاعظم الافخم الاکرم قدوة اهل الاسلام من العرب و العجم.

انجام: الّا ان الغالب فیما یوجد فیها لیس هو صورة...من معرفة حال ملکه و شخصه لانّ کثیرآ ما یکون المال الموجود فی الخربات لغیر اهلها.

2 _ رساله فی حکم اللقطة «11 _ 22» (فقه _ عربی)

از: محمد مازندرانی لاریجانی.

مؤلف به امر استادش (که احتمالا حجة الاسلام شفتی است) این رساله استدلالی را در مورد بعضی از مسائل متعلق به لقطه با ذکر روایات و اقوال فقها نگاشته است.

آغاز: الحمد لله الّذی ارسل الانبیآء و الرّسل لتمهید قواعد الملّة و الدّین و انزل الصّحف و الکتب لتوضیح المسائل و فوائد الشرع المبین لقاطبة المکلّفین حتّی

ص: 34

4 _ رسالة حول القرآن «33 _ 38» (عربی)

شاید از محمد مازندرانی لاریجانی.

بعضی از مسائل مربوط به قرآن مجید از قبیل لفظ «قرآن»، اجر تلاوت قرآن و قرائت قرآن را به امر استادش (احتمالا حجة الاسلام شفتی) بیان کرده است.

در این رساله یا این نسخه خوابی که مؤلف (احتمالا) برای حجة الاسلام شفتی دیده و خوابی است جالب نقل کرده.

آغاز: الحمد لله الّذی جعل الانسان بانزال الکتاب المبین علی احکامه بصیرآ والصلاة علی نبیّه الّذی ارسل بالفرقان لیکون للعالمین نذیرآ.

انجام: و ظنّی انّ نقصان ما حرّرته فی بعض مسائل الفقه الذی هو مشرف بشرف

ص: 35

1 _ تحقیق الحق فی توقف عدم الکل علی عدم الجزء «2 _ 10» (عربی)

از: ؟.

بحث دقیقی است درباره توقف عدم الکل بر عدم الجزء. از محمد هادی بن معین الدین محمد شریف شیرازی نام برده است.

آغاز: قد کنت کتبت اجابة لالتماس بعض الاخوان الصّفا و خلّان الوفاء فائدة تحتوی علی تحقیق الحق...فظنّ بعض اجلّة فضلاء العصر و کملة الدهر.

انجام: حتّی انّ العسکر بعد التّفرق یبقی انتسابه الی قائد و رئیس و اما قوله مدّ الله له فی البقاء و ایّده باسباب العلوّ و الارتقاء انّ ما نقلنا عن الشیخ لا یضرّه اصلا.

2 _ شرح اثبات الجوهر المفارق = شرح العقل الکلّی «11 _ 16»

(فلسفه _ عربی)

از: جلال الدین محمد بن اسعد دوانی (908 ق).

شرح مختصری است بر رساله «اثبات الجوهر المفارق» خواجه نصیر طوسی که در آن به اثبات عقل کلی پرداخته است.

[الذریعه 1/ 88 و 13/ 58].

آغاز: بعد حمد مبدع الحقائق والصلاة والسّلام علی رسوله مظهر الدقائق و علی آله و اصحابه من کل بارع....فی اثبات الجوهر المفارق المسمّی بالعقل الکل فسنح لی فی

ص: 36

4 _ اثبات الواجب القدیم «27 _ 52» (کلام _ عربی)

از: جلال الدین محمد بن اسعد دوانی (908 ق).

رساله ای است در اثبات واجب الوجود به روش حکما و فلاسفه از دو راه: ابطال دور و تسلسل، براهین فلسفی دیگر. رساله دارای دو مقصد است و هر مقصدی در یکی از روشهای مذکور.

[الذریعه 1/ 106، آستان قدس 11-303، مرعشی 6/ 308].

آغاز: سبحانک سبحانک ما اعظم شأنک و اظهر برهانک.... الی الشیء من عینه و قد حال الحجب فی العین لا یبصرک نواظر البصائر الا بانوارک.

ص: 37

1 _ طب الائمة «1 _ 13» (طب _ حدیث _ عربی)

از: حسین بن بسطام.

به جلد 1 ص 372 رجوع شود.

2 _ شرح نصاب الصبیان «16 _ 89» (لغت _ فارسی)

از: ؟.

نخست یک بیت را آورده ابتدا به ترجمه و شرح آن پرداخته آنگاه تجزیه و ترکیب و اشتقاق آن را بیان میکند.

آغاز:

همی گوید ابو نصر فراهی کتاب من بخوان گر علم خواهی...

فرق میانه اسم و لقب و کنیت آن است که اگر نام مصدّر به اب یا امّ باشد.

انجام:

نامهای چهارده معصوم در یک بیت من گفته خواهم تا بماند یادگار اندر ز من

ص: 38

4 _ نجات السالکین = نصاب ترکی «97 _ 100» (لغت فارسی _ ترکی)

از: موسی بن محمد حسین طهرانی اردبیلی.

فرهنگ دو زبانه ترکی فارسی به روش «نصاب الصبیان» ابو نصر فراهی است که مؤلف پس از هجرت به اردبیل و انس با اتراک آنجا به تألیف آن پرداخته است.

[الذریعة 24/ 58].

آغاز: مقصود از نگارش این صحایف و مطلوب از آرایش این صحایف آن است که اقلّ عباد محتاج به عفو سبحانی.....

انجام:

تازه شد بحر و مرا برده ز کف صبر و قرار مانده ام عاجز و جویم در پی اتماش یار...

ص: 39

1 _ کبری در منطق «1 _ 27» (منطق _ فارسی)

از: میر سید شریف.

به جلد 2 ص 597 رجوع شود.

2 _ تهذیب المنطق «29 _ 46» (منطق _ عربی)

از: تفتازانی.

به جلد 1 ص 116 رجوع شود.

3 _ صغری در منطق «47 _ 53» (منطق _ فارسی)

از: جرجانی.

این رساله با ترجمه آن به عربی تالیف فرزندش سید محمد در گنجینه بهارستان چاپ شده است.

4 _ الاربعون حدیثا «55 _ 75» (حدیث _ فارسی)

از: ؟.

چهل حدیث است درباره علم و تعلیم و تعلم با ترجمه فارسی.

آغاز: الحمد لله...طلب العلم فریضة.

انجام: الاربعون و قال...قلیل العلم خیر من کثیر العبادة....

رساله اول نستعلیق محمد بن محمد حسن سلطان نوری. با مهر مربع «وقف مدرسه حسینیه

ص: 40

1 _ شرح قصیده میر فندرسکی «1 _ 16» (عرفان _ فارسی)

از: محمد صالح بن محمد سعید خلخالی (1175).

شرح عرفانی مختصری است بر قصیده معروف میر ابوالقاسم فندرسکی که در آغازش گوید: «چرخ با این اختران نغز و خوش و زیباستی».

[مرعشی 12-247، الذریعة 14/ 15].

2 _ اصطلاحات صوفیه «16 _ 18» (عرفان _ فارسی)

از: کمال الدین عبدالرّزاق بن جمال الدین کاشانی (730 ه . ق).

شرح اصطلاحات صوفیان را به اختصار آورده است.

[مرعشی 10/ 311].

انجام: و نیز گفته اند که بوسه عبارت از مقام وحی است، پاکباز عبارت از توحید خالص است. قد تم...

3 _ تفسیر سوره أعلی «18 _ 35» (تفسیر _ عربی)

از: محمد بن ابراهیم شیرازی (ملا صدرا) (1050).

با عنوان «تسبیح» در هفت تسبیح آن را فراهم آورده است.

[الذریعة 4-336، الفبائی آستان قدس ص 135].

ص: 41

1 _ اختیارات ایّام (صغیر) «1 _ 6» (نجوم _ فارسی)

از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی (1111 ه . ق).

به جلد 2 ص 18 رجوع شود.

بعضی این کتاب را از تألیفات محمد باقر بن محمد تقی لاهیجی دانسته اند.

[الذریعه 1-367، مجلس 36-189، مرعشی 1-213، کتابشناسی علامه مجلسی ص 78].

2 _ تعبیر خواب = خواب نامه «7 _ 18» (فارسی)

منسوب به امام صادق (علیه السلام).

روایاتی منسوب به امام صادق ((علیه السلام))درباره تعبیر خواب نقل شده است این نسخه در 53 باب میباشد.

3 _ تعبیر خواب «19 _ 23» (فارسی)

منسوب به امام صادق (علیه السلام).

در این رساله مختصر خوابهائی به نقل از امام صادق ((علیه السلام))تعبیر شده و در 38 فصل میباشد.

آغاز: این چند کلمه در تعبیر خواب از ابا عبدالله جعفر بن محمد صادق (علیه السلام)روایت کرده اند.

انجام: فصل سی و هشتم اگر ببیند که نماز میگذارد نعمت یابد و فراخ روزی شود.

4 _ رساله یوحنا اسرائیلی = حقانیت شیعه = امامت = منهاج المناهج

«24 _ 34» (کلام _ فارسی)

منسوب به یوحنا اسرائیلی مصری در بررسی چهار مذهب و اثبات امامت به روش شیعی.

ص: 43

1 _ حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقه = فخری نامه = الهی نامه «1 _ 173»

(منظومه _ فارسی)

از: مجدود بن آدم حکیم سنائی غزنوی (قرن 6).

مثنوی عرفانی مشهوری است از حکیم سنائی غزنوی.

[آستان قدس 7-304، سپهسالار 2-493، مجلس 26/ 268].

آغاز: الحمد لله الخبیر بخفیات الضمائر...آن دلیل هر برگشته و آن دستگیر هر سرگشته....

ص: 44

3 _ کارنامه بلخ = مطایبه نامه «181 _ 188» (منظومه _ فارسی)

از: حکیم سنایی غزنوی.

این مثنوی بر وزن حدیقة الحقیقة میباشد و سنائی آن را در اوقات توقف در بلخ به نظم آورده و در این مثنوی هر طایفه ای را خاصه اهل دیوان و جمعی از شعرای زمان خویش را ستوده و یا به هزل با آنها مطایبه کرده و از این جهت در عنوان بعضی از نسخه های این مثنوی به جای «کارنامه»، «مطایبه» آمده.

[مقدمه «دیوان سنایی غزنوی» مدرس رضوی ص فه _ فو ].

آغاز:

ویحک ای نقشبند بی خامه قاصد را یگان بی نامه

انجام:

....تا جهان است در جهان او باد قالب روح را روان او باد

تیر احداث را نشانه مباد قبله عارضه زمانه مباد

ص: 45

( 1181 )

( 1199 )

1 _ اعراب البسمله «1 _ 6» (عربی)

از: ؟.

مؤلف اعراب آیه مبارکه «بسم الله الرحمن الرحیم» را به تفصیل برای پسرش سید محمد مدرس نگاشته است.

آغاز: اعراب البسملة الشریفة. الباء حرف جر للاستعانة ای یدل علی ....

انجام:...و ان کل حرف جر زائد یعمل الجر کما عرفنا فی کتاب العوامل و لکن لا یتعلق بشیء هذا ما کتبته فی غایة الاستعجال لولدی.

2 _ العوامل «9 _ 62» (نحو _ عربی)

از: ملا محسن بن محمد طاهر قزوینی (ق 12).

3 _ رسالة فی الوضع «66 _ 72» (بلاغت _ عربی)

از: ؟.

بحثی درباره وضع از نظر علم بلاغت به اختصار آورده و در آخر خاتمه ای دارد که درباره اشتراک معنوی توضیح داده است. در این کتاب از تفتازانی، سید شریف جرجانی، قاضی عضد الدین ایجی نام برده است.

آغاز: الحمد لله الذی دل علی وجوب وجوده استحالة الدور و امتناع تأثیر الأثر اللاحق فی مؤثره السابق واعترف به بطلان التسلسل المبرهن ببرهان التطبیق....

انجام:...و هو لفظ متعدد لمعنی واحد جزئیآ کأبی حفص و عمرا وکیلا کلیث و اسد.

ص: 49

( 1543 )

4 _ جنگ ادعیه و رساله طهارت خمر «53 _ 91» (عربی _ فارسی)

رساله طهارت خمر از محمد امین استرآبادی است.

مجموعه ای از دعا و حرز است از جمله حرز یمانی و دعای عهدنامه و کیفیت برخی از نمازها و زیارت ثامن الحجج علی بن موسی الرضا علیهما السلام به ضمیمه رساله طهارت خمر در دو صفحه فارسی که گویا برای شاه عباس نوشته شده است.

به فهرست سابق این کتابخانه ص 23 و 24 رجوع شود.

رساله های 1 و 2 و 4 بدون تاریخ و نام کاتب، رساله سوم نستعلیق محمد مهدی استرآبادی.

در ادامه رساله اول مطلبی در مدح حضرت علی ((علیه السلام))در دو برگ و برخی از احادیث قدسی و اشعاری از ناصح تبریزی و نوری هست.

94 برگ، 9 × 17

3 _ انوار حکمت = نصایح یوسفی = کلمات یوسفی «73 _ 75»

(اخلاق _ فارسی)

از: یوسف بن محمدبن یوسف یوسفی هروی (950 ه ).

گفتارها و اندرزهای کوتاه اخلاقی و عرفانی است که بنا به گفته مؤلف برای کسانی است که در ساحت میدان قناعت تاخته و تعلق به اسباب دنیا ندارند. و با عنوانهای کلمه، نکته و پند در ربیع الاول 919 ه به پایان برده است.

[دائرة المعارف بزرگ اسلامی 1/ 28، مرعشی 5-139، مجلس 25/ 92].

آغاز: الحمد لله الذی نور مصابیح القلوب بانوار حکمته و زین بساتین الارواح بازهار نعمته.

ص: 52

1 _ ضیاء المؤمنین = نورنامه «2 _ 61» (منظومه _ فارسی)

از: بیبی خان بیگم نیشابوری = مؤمنه (؟).

منظومه ای است در تاریخ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و امامان:. شاعر در این منظومه بعد از حمد باری تعالی، شرح حال حضرت پیامبر را از بدو آفرینش نور آن حضرت و تولد و تاریخ زندگانی اش، ولادت حضرت علی (علیه السلام)، حضرت فاطمه علیها السلام و در پایان قطعه ای در ظهور امام زمان: آورده است.

شاعر مطالب این کتاب را براساس چهار کتاب از جمله حیات القلوب علامه مجلسی به نظم کشیده است.

[گنج بخش، منزوی 3-1667، مشترک پاکستان 8-1084، مجلس 38/ 369].

آغاز:

ابتدا میکنم به بسم الله بعد از آن لا اله الا الله

حیّ و قیوم و ذوالجلال کریم

قادر و صانع و غفور و رحیم

انجام:

خواهم از حرمت رسول انام

برسانی مرا به دارسلام

هر که خواند به حق ربّ عباد

کند این خان را به فاتحه یاد

2 _ محرّم نامه «62 _ 68» (نجوم _ فارسی)

از: ؟.

فصل ششم کتابی است در ترجمه حدیث شریفی مشتمل بر حوادث هر سال و احکام محرّم به روایت شیخ هبة الله قطب الدین راوندی در کتاب قصص الانبیاء و ابن بابویه از امام صادق ((علیه السلام))که امام نیز از کتاب دانیال نبی صل الله علیه و اله وسلم نقل میفرماید.

[نسخه های خطی، منزوی 1/ 346].

ص: 54

4 _ فارغ نامه = دیوان فارغ = حماسه فارغی «83 _ 131» (فارسی)

از: حسین بن حسن فارغ گیلانی رودسری.

مثنوی مفضّلی است در شرح حالات و جنگهای حضرت علی (علیه السلام)، تخلّص شاعر «فارغ» است و این منظومه را در سال 1000 در عصر شاه عباس صفوی سروده است.

به جلد 2 ص 410 رجوع شود.

[الذریعه 9-799، فهرستواره منزوی 3-1725، نسخه های خطی، منزوی 4-3010، مجلس 36/ 434].

آغاز:

لله الحمد قادر متعال فی الجمیع الامور و الاحوال

آنکه جانم ز مهرداد جلی به فروغ رخ نبیّ و ولی

ص: 55

1 _ الفوائد الحائریة القدیمة «1 _ 72» (فقه و اصول _ عربی)

از: محمد باقر بن محمد اکمل، وحید بهبهانی (1205 ق).

به جلد 1 ص 415 رجوع شود.

2 _ خلاصة الحساب «73 _ 83» (عربی)

از: شیخ بهاء الدین محمد بن حسین عاملی (1031 ق).

به جلد 1 ص 291 رجوع شود.

3 _ الرعایة فی شرح بدایة الدّرایة «84 _ 128» (درایه، عربی)

از: زین الدین بن علی عاملی (966 ق).

شهید ثانی کتاب بسیار مختصر در علم درایه به نام «بدایة الدّرایة» نوشته سپس آن را به نام «الرعایة فی شرح الدرایة» شرح کرده که مشتمل بر یک مقدمه و سه باب بدین ترتیب است:

[الذریعه 3-58، مرعشی 1-143، مجلس 26-112، مشار، عربی ص 119].

آغاز: نحمدک اللهم علی حسن توفیق البدایة فی علم الدرایة و الروایة و نسألک حسن الرعایة فی جمیع الاحوال الی النهایة....

ص: 56

( 1876 )

( 1880 )

3 _ حرز الأمانی و وجه التهانی = الشاطبیه «56 _ 104» (تجوید _ عربی)

از: ابو محمد قاسم بن فیره شاطبی (590 ق).

به جلد 1 ص 206 رجوع شود.

[کشف الظنون 1-646، مرعشی 4-14، مجلس 35-47، سرکیس 1/ 1092].

1 _ الالفیّة فی النحو «1 _ 18» (نحو _ عربی)

از: ؟.

منظومه ای است در نحو که ناظم آن در یکی از ابیات ادعای برتری آن را بر الفیه ابن مالک دارد:

فائقة الفیة ابن مالک لکونها واضحة المسالک

آغاز:

اقول بعد الحمد والسلام علی النبی افصح الانام

النحو خیر ما به المرء عنی اذ لیس علم عنه حقآ یغتنی

ص: 60

3 _ بدایة العقول = عقائد النسفی «78 _ 83» (کلام _ عربی)

از: ابو حفص عمر بن محمد بن احمد نسفی (537 ق).

متنی است بسیار مختصر و معروف که شروح زیادی بر آن نوشته اند.

[کشف الظنون 2/ 1145، مرعشی 11/ 377].

آغاز: قال اهل الحق حقائق الاشیاء ثابتة والعلم بها متحقق خلافا للسوفسطائیة....

انجام:...و رسل البشر افضل من رسل الملائکة و رسل الملائکة.....

1 _ طب «2 _ 21» (فارسی)

از: ؟.

مختصری است به فارسی که اول بیماری را بیان میکند و سپس به اختصار راه درمان آن را تحت عناوین «علاج _ علاج» بیان مینماید.

2 _ خالصه «24 _ 107» (طب _ فارسی)

از: ؟.

انتخابی است از کتابهای طبی که آن را در اول کتاب «خالصه» نامیده و از معجونها و مرکبات و خواص اشیاء که دانستن آنها ضروری است شروع کرده است. این کتاب 24 باب میباشد و بعضی بابهای مشتمل بر چند فصل میباشد.

آغاز: حمد له...اما بعد بدان ای طالب که این کتاب را خالصه نام نهاده اند و این کتاب انتخابی است که از هر جا چیزی انتخاب کرده اند و در اینجا نوشته اند....

3 _ اخلاق ناصری «109 _ 116» (اخلاق _ فارسی)

از: نصیر الدین محمد بن محمد بن حسن طوسی (672 ق).

به جلد 2 ص 25 رجوع شود.

ص: 62

( 2079 )

3 _ اوصاف ناصری «21 _ 41» (فارسی)

از: عباسقلی خان بن محمد تقی سپهر کاشانی، _ 1340 ق.

رساله ای ادیبانه و در عین حال متملقانه که در اوصاف و حالات و خصوصیات ناصر الدین شاه قاجار (1313 ق) و شمردن فضایل و صفات شاهی با عناوین همچون اشعار همایونی، امتیازات همایونی نگاشته شده است.

[الذریعه 2-478 _ نسخه های خطی فارسی 4-2653 (به اشتباه به محمد تقی سپهر

نسبت داده است) _ مشار فارسی 1-602 _ فهرستواره فارسی 2/ 826].

آغاز: «بسم الذی خلق آدم علی صورته و شرّفه بنبوته و صلی الله علی محمد

ص: 64

( 2134 )

3 _ النجدیات «17 _ 37» (عربی)

از: ابوالمظفر محمد بن احمد ابیوردی، _ 507 ق.

قصاید و قطعات ادبی است در 1000 بیت که به درخواست «ابو حنش هذیم العلمی» و «ابوالمغوار سعد المفری» پس از نظم «عراقیات» سروده است.

]مجلس 36-255 _ مرعشی 9-284 _ معجم سرکیس 1/ 362].

ص: 66

( 2195 )

4 _ مناجات خمسة عشر (دعا _ عربی)

همانکه در ادامه برخی چاپهای صحیفه سجادیه چاپ میشود.

کتاب اول نستعلیق محمد صالح بن محمد حسین در 1259

کتاب دوم بدون تاریخ با ترجمه فارسی میانه سطرها.

کتاب سوم تحریر سده 13

کتاب چهارم در ادامه کتاب اول نوشته شده است.

76 برگ، 16 × 21

ص: 68

1 _ روضة الشهداء «1 _ 87» (مقتل _ ترکی)

از: ؟.

مراثی و مقتل پیامبر اکرم و پنج تن آل عبا و یاران و نزدیکان سید الشهداء و مصائب اهل بیت عصمت: که پس از حادثه کربلا پیش آمد کرد که بزبان ترکی آذری بیان شده است، نام مزبور در پایان رساله به تصریح کاتب آمده است. کتاب فصلبندی خاصی ندارد و برای هر مجلس که برای شهدا ترتیب داده دیباچه کوتاه ادبی در ابتدا و نیز آیه استرجاع در پایان آمده است.

نستعلیق محمد رحیم بن دوست محمد در سده 13

این نسخه مجموعه نیست و به اشتباه در این جلد قرار گرفته است.

در ادامه نسخه چند قطعه از کتاب که جا مانده بود و نیز فوائد ترکی در مراثی و فائده ای فارسی در اماننامه فرستادن و ثواب گریستن بر شهدا آمده است.

105 برگ، 17 × 20

4 _ اجوبة الاسئلة «82 _ 109» (کلام _ عربی)

از: سید کاظم بن قاسم حائری رشتی، _ 1259 ق.

مؤلف چون دیده بود برخی در شرح کلمات «احسایی» در زمینه معاد و عود ارواح به اجساد خلاف نظر وی را اراده کرده اند و معانی اصطلاحات خاص او را درنیافته اند

ص: 70

1 _ مناظم المقامع «1 _ 52» (فقه و غیره _ فارسی)

از: عبدالغفار بن فتحعلی ایروانی، قرن 13

«مقامع الفضل» نگاشته محمد علی بن محمد باقر بهبهانی (1144 _ 1226 ق) کتابی در حل مشکلات و مسائل فقهی و غیر آن است که حدود 1200 مساله بصورت سؤال و جواب طرح و پاسخ داده شده است ایروانی در رساله حاضر گفته چون مسائل و مباحث آن کتاب از جهت علم و فن مربوط بخود پراکنده و متفرق بودند همه را از

ص: 71

3 _ الاربعون حدیثآ «84 _ 86» (حدیث _ عربی)

مجموعه چهل حدیث مروی از پیامبر اکرم9 و امامان معصوم: است که بدون هیچ شرح و توضیحی نگاشته شده است.

آغاز: «قال النبی9 من قرء و حفظ اربعین حدیثا من امّتی سمّاه الله فی السّمآء ولیآ و فی الارض فقیهآ قال الصّلوة عمود الدین فمن اقامها فقد اقام الدّین و من ترکها فقد..».

ص: 72

( 2247 )

3 _ خرقه «47 _ 89» (طب _ فارسی)

از: مرتضی قلی بن حسن شاملو یا میرزا محمد بن محمد مؤمن طبیب تنکابنی، _ زنده 1089 ق.

به شماره 906 در مجموعه های دو کتابی رجوع شود.

چاپ شده است.

[الذریعه 7-149 _ نسخه های خطی فارسی 1-525 _ مجلس 7-113 _

دانشگاه تهران 13-3395 _ سپهسالار 4/ 367].

1 _ مصباح الولایة «1 _ 101» (کلام _ عربی)

از: قطب الدین محمد حسینی ذهبی نیریزی،

_ 1173 ق.

منظومه ای مفصل در اثبات ولایت و حقانیت امیرالمومنین ((علیه السلام)) که در سه مقصد تنظیم نموده است: در ادامه نیز با توجه به خطبه امیرالمؤمنین «الحمد لله الذی لا یبلغ مدحته القائلون» و حدیث عمران صابی به اثبات توحید در چند اشراق پرداخته است:

المقصد الاعلی؛ فی مناقبه (12 منقبت).

آغاز فهرست کتاب:

«حمدآ لمن یؤتی الی الحکماء

انوار حکمة دینه العلیآء

صلی علی مولی الکبار محمّد

خیر الانام و آله العظمآء»

ص: 75

3 _ فصل الخطاب = حکمة العارفین = حکمة علویّة «130 _ 136»

(عرفان _ عربی)

از: قطب الدین محمد حسینی ذهبی نیریزی،

_ 1173 ق.

منظومه تائیه در معارف و توحید و نبوت و ولایت بهمراه فصلی منثور که بگفته علامه طهرانی بنامهای مختلف در نسخه ها آمده است، این رساله در سیزده «تحمید» تنظیم شده است.

[الذریعه 16-229 _ الفبایی آستان قدس /429 _ آستان قدس 11-253 و 366].

ص: 76

1 _ نتایج الافکار «1 _ 59» (اصول فقه _ عربی)

از: سید ابراهیم بن محمد باقر قزوینی، _ 1262 ق.

تلخیص «ضوابط الاصول» مؤلف است که در یک مقدمه و چند اصل و یک خاتمه با عناوین «اصل _ اصل» تنظیم و تالیف آن در ماه رجب 1253 ق پایان یافته است.

چاپ شده است.

[الذریعه 24-42 _ مرعشی 5-186 _ الفبایی آستان قدس /577 _ نمازی خوی / 176].

آغاز: «الحمد لله الذی هدانا لترتیب عوائد موائد الایادی الی نهایة معارج الاحکام.

2 _ الفوائد الحائریة العتیقة «65 _ 127» (اصول فقه _ عربی)

از: محمد باقر بن محمد اکمل وحید بهبهانی، 1206 ق.

به جلد 1 ص 414 رجوع شود.

3 _ الفوائد الاصولیة «128 _ 130» (اصول فقه _ عربی)

از: سید مهدی بن مرتضی طباطبایی بحرالعلوم، _ 1212 ق.

به شماره 2076 در مجموعه های دو کتابی رجوع شود.

چاپ شده است.

4 _ منظومة فی اصول الفقه «130 _ 131» (اصول فقه _ عربی)

از: محسن بن سمیع کرمانشاهی، قرن 13

منظومه ای کوتاه در اصول و قواعد مهم اصول فقه که در 67 بیت سروده شده است.

[الذریعه 23/ 84].

ص: 78

1 _ حساب فارسی = میزان الحساب «1 _ 68» (فارسی)

از: علاء الدین علی بن محمد قوشچی، 879 ق.

به جلد 2 ص 289 رجوع شود.

2 _ بیست باب = اسطرلاب «69 _ 108» (نجوم _ فارسی)

از: خواجه نصیر الدین محمد بن محمد طوسی، 597 _ 672 ق.

به جلد 2 ص 82 رجوع شود.

[الذریعه 3-187 _ نسخه های خطی فارسی 1-243 _ کشف الظنون 1-264 _

مجلس 10-768 _ دانشگاه تهران 12/ 2516].

ص: 79

4 _ هیأت فارسی = فتحیه «112 _ 179» (نجوم _ فارسی)

از: علاء الدین علی بن محمد قوشچی، _ 879 ق.

به جلد 2 ص 781 رجوع شود.

[نسخه های خطی فارسی 1-370 _ مجلس 10-689 _ دانشگاه تهران 11-2176 _

الهیات تهران 1/ 438].

هر چهار رساله تحریر سده 12

رساله اول از آغاز نقص دارد.

رساله چهارم تا اواسط باب دهم را دارد.

179 برگ، 13 × 20

3 _ جبر و مقابله «68 _ 97» (حساب _ فارسی)

از: ملک محمد بن سلطان حسین اصفهانی، _ زنده 984 ق.

رساله ای در جبر و مقابله و قواعد استخراج مجهولات عددیه که به منزله دنباله کتاب حساب قوشچی است و در دو فن تنظیم شده است:

فن اول؛ در علم جبر و مقابله (مقدمه و هفت فصل).

فن ثانی؛ در بیان قواعد معینه (هفت باب).

[الذریعه 5-88 _ نسخه های خطی فارسی 1-156 _ دانشگاه تهران 4-874 _

سپهسالار 4-27 _ الهیات تهران 1/ 268].

آغاز: «الحمد لله الملک العلّام و الصلاة علی...اما بعد بر ارباب دانش و اصحاب

ص: 81

( 2491 )

3 _ مختصر العروض «63 _ 97» (عروض _ فارسی)

از: عبدالکریم بن قاسم تبریزی ایروانی _ ملا باشی، 1220 _ 1294 ق.

مؤلف که از افاضل عصر محمد شاه قاجار است این رساله را در اصول و قواعد عروض و قافیه برای محمد علی میرزا پسر محمد شاه قاجار نگاشته و در یک مقدمه و دو فائده و یک خاتمه تنظیم ساخته است:

مقدمه؛ در بیان شعر و شاعر. فایده اول؛ در بیان قواعد و اصطلاحات. فائده دویم؛ در بیان رحافات و تفصیل بحور نوزدهگانه مفرده. خاتمه؛ در بیان رحافات عروض عربی.

[نسخه های خطی فارسی 3-2173 _ الذریعه 20-200 _ مشار فارسی 4-4640 _

دانشگاه 17-162 _ ملی تهران 6/ 456].

آغاز: «صدر و عروض سپاس وافر و متدارک....وقف بارگاه خداوندی است که عقل کامل را میزان نظم عالم کرد...».

ص: 83

( 2544 )

3 _ شرح عوامل المائة «26 _ 43» (نحو _ عربی)

از: محمد محسن بن محمد طاهر طالقانی قزوین.

4 _ موصل الطلّاب الی قواعد الاعراب «145 _ 174» (نحو _ عربی)

از: زین الدین خالد بن عبدالله ازهری، _ 905 ق.

شرح مزجی مختصری است که بر «الاعراب فی قواعد الاعراب» ابن هشام عبدالله بن هشام انصاری نگاشته شده است.

[کشف الظنون 1-124 _ آستان قدس 12-472 _ مرعشی 19/ 348].

ص: 86

1 _ الفیة «1 _ 15» (فقه _ عربی)

از: شهید اول، زین الدین محمد بن مکی عاملی، _ 786 ق.

به جلد 1 ص 55 رجوع شود.

2 _ دلائل العقاید «18 _ 22» (کلام _ عربی)

از: ؟.

رساله ای کوچک و فشرده در بیان اعتقادات امامیه همراه دلیل و برهان بصورت مختصر که برای بیان معتقدات شیعه نگاشته شده و پس از بیان هر عقیده با کلمه «الدلیل علی...» به تعلیل آن پداخته است و در مجموع 23 عقیده با ذکر دلیل را در بر دارد.

آغاز: «بسمله، اذا سألک سائل و قال ما الایمان قل هو التصدیق بالله و بالرسول وبما جاء به الرسول و الأئمة: کل ذلک بالدلیل لا بالتقلید و هو مرکّب و مرتب علی

ص: 87

4 _ الاعتقادات «47 _ 52» (کلام _ عربی)

از: ؟.

رساله ای کوتاه در بیان عقاید و اصول اعتقادی و فقهی شیعه که بقصد معرفی آن بصورت فشرده نگاشته شده و در آن با عنوان «یجب ان یعتقد...»اصول معتقدات امامیه ذکر شمرده شده است.

آغاز: «یجب علی المکلف ان یعرف ان الله تعالی موجود لانه اوجد العالم بعد ان لم یکن اذ لو کان العالم قدیمآ لکان اما متحرکآ او ساکنآ والقسمان باطلان یجب ان یعتقد

ص: 88

1 _ خواص دعای جوشن کبیر «1 _ 28» (دعا _ عربی و فارسی)

از: ؟.

رساله ای کوتاه در بیان خواص، آثار و نتائج اسماء حسنی مندرج در جوشن کبیر که در آن فقراتی از دعا جدا و برای آن خواص و آثاری برشمرده شده است مثلا: برای بستن کمر، بجهت دفع درد چشم، برای دفع درد قبضه راست و.....

آغاز: «اسناد هزار و یک نام پروردگار جل جلاله، روایتست از حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب رضی الله عنه که روزی پیغمبر صلی الله علیه و سلم در مسجد شریف مدینه نشسته بود که ناگاه جناب مهتر جبرئیل صلوات الله...».

انجام: «..آنگاه حاجت خود را بجناب حضرت بینیاز عرض دارد و هیچ شک نیارد ان شاء الله هیچ شک نیارد که حاجت بحصول انجامد».

2 _ مناجات هفت حصار «29 _ 38» (دعا _ فارسی)

از: ؟.

ص: 89

( 2607 )

( 2631 )

3 _ آداب المتعلمین «65 _ 76» (اخلاق _ عربی)

منسوب به خواجه نصیر الدین محمد بن محمد طوسی، 597 _ 762 ق.

1 _ الاجرومیة «1 _ 6» (نحو _ عربی)

از: ابن اجروم، محمد بن محمد بن داود، 672 _ 723 ق.

به جلد 1 ص 24 رجوع شود.

آغاز: «بسمله، الکلام هو اللفظ المرکب المفید بالوضع و اقسامه ثلاثة اسم و فعل وحرف...».

انجام: «...غلام زید والذی یقدر بمن نحو ثوب خز و باب ساج و ما اشبه ذلک. تمت بالخیر».

2 _ موصل الطلاب الی قواعد الاعراب «7 _ 34» (نحو _ عربی)

از: زین الدین خالد بن عبدالله ازهری، 838 _ 905 ق.

به شماره 2559 در همین بخش رجوع شود.

آغاز: «الحمد لله الملهم لحمده والصلاة والسلام علی سیدنا رسوله و عبده و علی آله....».

انجام: «...فکذلک خصّ علی التامل فی ختم الکتاب کما فعل فی افتتاحه حیث قال یفضی بمتاملّها جادة الصواب و الله....فختم کتابه بما ابتدأ به. تم بحمد الله».

ص: 94

4 _ المقصود «121 _ 144» (صرف _ عربی)

از: ؟.

رساله ای مختصر در علم صرف عربی که به چند نفر نسبت داده شده و بگفته صاحب کشف الظنون به ابو حنیفه امام حنفیان هم نسبت داده شده است (؟)، بر این رساله شروح متعددی نوشته شده است.

البته آغاز این نسخه با آغازی که در کشف الظنون نقل شده برابر نیست.

[به کشف الظنون 2-1806 رجوع شود ].

آغاز: «الحمد لله الوهاب للمؤمنین سبیل الصواب والصلاة والسلام علی نبیه محمد الزاجر عن الاذناب الحاثّ علی طلب الثواب....اما بعد فان علم العربیة وسیلة الی العلوم الشرعیة واحد ارکانها...».

انجام: «..مع وجود المقتضی نحو عور و استعور و استوی و غیر ذلک [...[لا یتغیر لصحة البناء و بعضها لعلة اخری والحمد علی الاتمام».

ص: 95

1 _ یزدان شناخت = ایزد شناخت «1 _ 31» (فلسفه _ فارسی)

از: عین القضاة همدانی _ 492 _ 525 ق.

رساله ای در حکمت الهی که بنام جمال الدین محمد بن محمود دارمی در سه باب تنظیم شده است، این رساله به ابن سینا و شیخ اشراق (مقتول 587 ق) نیز نسبت داده شده است:

باب اول؛ در اثبات باری تعالی و شناختن بعضی از صفات و افعال او (7 فصل).

باب دویم؛ در معرفت نفس انسانی (8 فصل).

باب سیم؛ در معرفت نبوات و معجزات و کرامات (6 فصل).

]نسخه های خطی فارسی 1-866 _ مشار فارسی 5-5582 _ دانشگاه تهران 3-160 _

مجلس 10-980 _ میکرو فیلم دانشگاه 1/ 417].

آغاز: «بسمله، بدانکه این رساله ایست در بیان علمی که همه علمها عاجز مانده است در پیش این علم و هرکه خواهد این علم بداند پس بر خود واجب گرداند که این علم ورای همه علمها باشد...».

انجام: «...و نصیحت و وصیت میکنم که این رساله و نسخه آن بنا مستعدان و شریران ندهند والسلام علی محمد و آله».

ص: 96

3 _ ترجمة الفصول النصیریة «36 _ 41» (کلام _ عربی)

از: محمد بن علی جرجانی استرآبادی، _ زنده 728 ق.

به جلد 1 ص 92 رجوع شود.

1 _ شرح قصیده عینیه حمیری «1 _ 6» (عربی _ فارسی)

از: ؟.

ترجمه و شرح مختصری بر قصیده عینیه معروف به «لام عمرو باللوی مربع» سروده سید حمیری است که در مدح امیرالمومنین ((علیه السلام)) سروده شده است، در این رساله پس از ذکر هر بیت از قصیده ترجمه و توضیح مختصری در ذیل آن آورده شده است.

آغاز: «لام عمرو باللوی مربعٌ.

از برای ام عمرو در آخر....منزلیست که پنهان است نشانهای آن خالیست از اهل.....

انجام: یا اینکه جدا گردانیده شود بقدر انگشت انگشت بدن من والله یعلم».

ص: 98

3 _ احکام شکیات نماز (رساله در...) «23 _ 25» (فقه _ فارسی)

از: عبدالنبی بن مفید شیرازی.

رساله ای کوتاه در بیان شکیات نماز که در دوازده کلمه تنظیم شده است.

آغاز: «الحمد لله والصلاة علی رسوله الله و علی آله امناء الله، این چند کلمه ایست که بر وجه اختصار و التماس جمعی از دوستان سمت تحریر یافته، امید که حق تعالی همگی را توفیق دهد بعمل و محافظت نماید از سهو و شک و زلل....».

انجام: «..و هرگاه در اینصورت بعد از عمل بدو سجده نماز را به نیت قربت [...[ الذمة اعاده نماید موفق خواهد بود بغایت الاحتیاط والله یعلم بحقائق احکامه».

ص: 99

( 2702 )

4 _ الاوزان و المقادیر = میزان المقادیر «59 _ 60» (فقه _ عربی)

از: صفی الدین بن فخر الدین محمد نجفی طریحی، _ زنده 1100 ق.

ص: 101

1 _ النافع یوم الحشر فی شرح باب الحادی عشر «1 _ 64» (کلام _ عربی)

از: فاضل مقداد.

به جلد 1 ص 557 رجوع شود.

ص: 102

3 _ شرح الباب الحادی عشر «66 _ 107» (کلام _ عربی)

از: ؟.

آغاز:......الاصول جمع اصل و الاصل....و المراد باصول الدین معرفة الله تعالی و صفاته.....

انجام: و الالجاز الامر بوقوع المنکر و النهی عن المعروف. تمّت.

4 _ زاری نامه «86 _ 96» (منظومه _ فارسی)

از: محرابی کرمانی.

منظومه ای متوسط در 206 بیت در شکایت و زاری از اوضاع و احوال روزگار شاعر و تغییر اخلاق و روحیه مردم و تمایل آنها بسوی گناه و فساد اخلاق و غیره. نام شاعر در منبعی یافت نشد.

در ادامه منظومه ای کوتاه در 36 بیت در نصیحت و پند و سه رباعی و چهارده بیت در شکایت از روزگار آمده است.

ص: 105

1 _ وحدت وجود «1 _ 12» (فلسفه و عرفان _ فارسی)

از: محمد اسمعیل بن حسین خواجویی مازندرانی، _ 1173 ق.

گزارش از مفاهیم وحدت وجود و تعدد موجود بر مشرب حکما که بدرخواست عزیزی نگاشته شده است.

[الذریعه 25-55 _ مرعشی 13-278 _ نسخه های خطی فارسی 2-864 _ نشریه دانشگاه 5/ 361].

آغاز: «بعد از تشیید قوایم ستایش و ثناء و تمهید مراسم تحیّت و دعا....».

انجام: «..و قد عرفت ما هو الحقّ منها فی صدر الرسالة فالیک الاختیار بعقلک دون هواک فجرد لذلک باطنک تری برکاته عن قریب و تفوز مع الفائزین و صلی الله علی اشرف الانبیاء و المرسلین محمد و عترته الاطیبین الاکملین».

ص: 106

3 _ مقالة فی نوم الملائکة «13 _ 14» (کلام _ عربی)

از: محمد اسمعیل بن حسین خواجویی مازندرانی،

_ 1173 ق.

رساله ای کوتاه که در آن روایتی از امام صادق مبنی بر اینکه تمام ذوی الحیاة غیر از خداوند خواب دارند نقل کرده و سپس با برخی آیات و روایات سنجیده و آن را مخالف عقل و نقل یافته و سپس در مقام جمع و رفع تناقض برآمده است.

آغاز: «فی الاکمال عن الصّادق علیه السّلام انه سئل عن الملائکة اینامون فقال ما من حیّ الّا و هو ینام خلا الله وحده.

انجام: «..و ان کان بعیدا عن لفظ الحدیث الا ان التوفیق بین الاخبار مهما امکن خیر من طرح بعضها راسآ والعلم عند الله و عند اهله».

ص: 107

( 2804 )

3 _ شرح قصیدة العینیة «39 _ 48» (فلسفه _ عربی)

از: نظام الدین حسین بن جمال بن حسین ایذی اثیری قهستانی.

رساله ای کوتاه در شرح و توضیح «قصیده عینیه» ابن سینا که در آن از استادش جلال الدین زکریا بن محمد بن عبیدالله قاینی نسفی نام برده است، جملات فارسی در لابلای شرح بکار برده شده است.

[کشف الظنون 2-1342 _ الفبایی آستان قدس / 353].

آغاز: «الحمد لله الذی خلق بقدرته الارواح و الأجساد و الّف بحکمته فی ترکیبها بین الأضداد و قدّر بعد قضائه احوال العباد فی المبدء و المعاش و البرزخ و المعاد و بیّن لهم سبیل الله....».

انجام: «..و تعلقها بهذا الهیکل المحسوس قصیرة غایة القصر قلیلة نهایة القلة بنسبة

ص: 109

( 2824 )

3 _ تحریر ماخوذات ارشمیدس «19 _ 30» (ریاضیات _ عربی)

از: خواجه نصیر الدین محمد طوسی، _ 672 ق.

رساله ای در مباحث و اصول هندسه از آثار ارشمیدس یونانی که ثابت بت قره حرانی ترجمه و استاد مختص ابوالحسن علی بن احمد نسوی تفسیر نموده است، این رساله در 15 شکل تنظیم و در سال 658 ق نگاشته شده است.

[مرعشی 12-102 _ آستان قدس 10-238 _ مشار عربی / 166].

آغاز: «تحریر کتاب ماخوذات ارشمیدس ترجمه ثابت بن قره...قال الاستاد المختص هذه مقالة منسوبة الی ارشمیدس فیها اشکال حسنة قلیلة العدد کثیرة الفوائد

ص: 111

( 2865 )

3 _ الاعراب عن قواعد الاعراب «68 _ 98» (نحو _ عربی)

از: ابن هشام انصاری، 708 _ 761 ق.

مختصری در قواعد و اصول علم عربیّت که در چهار باب تنظیم و مورد شروح و حواشی بسیاری واقع شده است.

[آستان قدس 12-7 _ کشف الظنون 1-124 _ نمازی خوی / 305].

آغاز: «قال الشیخ الامام العامل...هذه فوائد جلیلة فی قواعد الاعراب...متامّلها جادّة الصواب...».

انجام: «...و کثیر من المتقدمین یسمون الزائدة صلة و بعضهم یسمّیه مؤکدآ و فی هذا القدر کفایة لمن تامله».

1 _ شرح سی فصل «1 _ 62» (نجوم _ فارسی)

از: ؟.

شرحی بر رساله سی فصل «خواجه نصیر طوسی» (672 ق) که برای شاگردانش نگاشته، فهرست نویس آستان قدس به احتمال از جلال الدین دوانی دانسته ولی با توجه به اینکه تألیف این کتاب در 727 میباشد و نسخه دانشگاه تهران در سال 728 ق کتابت شده از دوانی نیست.

[احوال و آثار خواجه تالیف مدرس رضوی ص 394 - نسخه های خطی فارسی 1-319 _

الذریعه 13-311 _ دانشگاه تهران 13-3475 _ مجلس 7/ 160].

آغاز: «الحمد لله علی نعمائه واشکره علی آلائه و صل علی محمد خیر انبیائه محمد و اله اجمعین اما بعد چون به تقدیر باری...».

انجام: «..اگر کسی زیادت ازین خواهد به دیگر کتب این علوم رجوع باید کرد توقع

ص: 114

3 _ جودیّه «70 _ 75» (طب _ فارسی)

از: ابو علی حسین بن عبدالله بن سینا، 370 _ 428 ق.

رساله ای کوتاه در درمان پاره ای از بیماریها که بنام سلطان محمود غزنوی (388 _ 421 ق)در هشت باب نگاشته شده است، بگفته اقای منزوی در انتساب این رساله به ابن سینا تردید است.

]نسخه های خطی فارسی 1-517 _ الذریعه 5-286 _ مصنفات ابن سینا /268 _

دانشگاه تهران 4-745 _ مشار فارسی 2/ 1618].

آغاز: «بسمله بدانکه جمیع علتها از خوردن بسیار و گفتار بسیار و خفتن بسیار و

ص: 115

( 2916 )

3 _ دوازده امام = صلواتیه «57 _ 66» (دعا _ عربی)

از: ؟.

آغاز: «اللهم انت الاول فلیس قبلک شیء وانت الاخر فلیس بعدک شیء وانت الظاهر فلیس فوقک شیء و انت الباطن فلیس دونک شیء و انت العزیز الحکیم...».

انجام: «..و لم یکن له ولی من الذل و کبّره تکبیرا و حسبنا الله وحده والصلاة والسلام علی خیر خلقه محمد و عترته اجمعین و سلم تسلیما کثیرا کثیرا».

1 _ متنزّه الابصار «3 _ 73» (فارسی)

از: ابوبکر بن علی (ابی بکر اشکذری).

رساله ای متوسط و منظوم در توصیف و توضیح مطالب اخلاقی و غیره که با استفاده از اشعار شعرای قدیم در 70 باب تدوین شده نام شعرا در متن نیست ولی در هامش صفحات با خط قرمز آمده است، گاهی اوقات نیز شعرهایی از مؤلف با عنوان «و لجامعه تغمده الله» و «له رحمه الله» آمده است، این کتاب بنام نصرة الدین شاه یحیی معنون شده است.

عناوین رساله عبارتند از:باب 1 _ فی التوحید و التمجید والتنزیه و المناجات.

2 _ فی نعت سید المرسلین صلوات الله علیه. 3 _ فی القسمیات. 4 _ فی المواعظ والنصائح. 5 _ فی العدل و الظلم. 6 _ فی العقل و اتباعه و تدبیر العقلاء و مصاحبتهم.

7 _ فی آثار اللطیف (اللطف) و العنف. 8 _....9 _ فی العزلة و القناعة. 10 _ فی.... الهواء و الطمع و طول الامل. 11 _ فی زوال نعیم الدنیا و نظر الاعتبار. 12 _ فی السخاء والبخل. 13 _ فی الاحتراز عن صحبة العوام و الاشرار و التحریص علی تحصیل الادب. 14 _ فی الصمت و کثرة الکلام و التانی و العجلة و الصبر و الحلم. 15 _ فی ان ما فات لا یدارک و رعایة الحزم و...16 _ فی التدبیر و المداراة بحسب الامکان و ان الصلح خیر و قبول المعذرة و المشاورة مع الکبراء. 17 _ فی انتهاز الفرص و ان الملک لا یصلح للشرکة و رجوع المنصب الی اهله بحسب کفایتهم مدرجآ. 18 _ فی وضع الاشیاء موضعها و رعایة خیر الامور و عدم الغرور. 19 _ فی الاعتداد بالحسب لا

ص: 118

4 _ کنز اللطائف «127 _ 174» (فارسی)

از: حسن بن عبدالمومن خویی.

پنجاه نامه و رساله مسجع و مقفی با انشائی متکلفانه است که با ابیاتی از فارسی و عربی تزیین شده که بدستور افتخار الطالبیه الهاشمیه نگاشته شده است.

[کشف الظنون 2-1518 _ مرعشی 16-96 (بدون ذکر نام مؤلف) ].

آغاز: «الرسالة الاولی فی الاشتیاق بجمیع الاحباء: چون سلطان سلاطین تعالی و تقدس با سلطنت ان الله لغنی عن العالمین با خوب رویان ابرار و مطیعان احرار عشق

ص: 121

1 _ ادعیه (فارسی و عربی)

از:؟.

مجموعه ادعیه شامل دعای اعتصام، دوازده امام خواجه نصیر، دعای سمات، ادعیه ایام، برخی دعاهای صحیفه سجادیه.

آغاز: «بعضی از ارباب دین قدس الله ارواحهم نقل کرده اند که من در نزد خواجه مزبور درس میخواندم تا آنکه روزی حکایت از دوازده امام برآمد خواجه فرمود...».

انجام: «..و ما لم یشأ لم یکن لا یعجز الله شیء.... فی الارض و لا فی السمآء هو کائن هو کائن ان شاء الله».

تاریخ کتابت ندارد.

62 برگ، 10 × 12

این نسخه مجموعه نیست و باید در جلد دوم یاد میشد.

ص: 122

1 _ القانونچه «1 _ 38» (طب _ عربی)

از: محمود بن محمد چغمینی خوارزمی.

به جلد 1 ص 424 رجوع شود.

2 _ مدخل منظوم «39 _ 50» (نجوم _ فارسی)

از: عبدالجبار خجندی، _ زنده 616 ق.

به جلد 2 ص 682 رجوع شود.

3 _ حل التقویم «50 _ 77» (نجوم _ فارسی)

از: ابوالخیر تقی الدین محمد فارسی، _ زنده 917 ق.

رساله ای کوتاه که در آن مباحثی از تهیه تقاویم ماه ها و روزها و اختیارات ایام و تعیین سعد و نحس بودن ایام و کارهای بایسته و نبایسته در طول ماه ها آمده است، رساله با عنوانهای «فائده _ فائده» بنام استاد مؤلف غیاث الدین منصور دشتکی شیرازی (948 ق) پیش از سال 917 ق نگاشته شده است.

[ادبیات تهران 2-50 (آغاز برابر نمونه) _ نسخه های خطی فارسی 1-286 _

الذریعه 7-67 _ دانشگاه تهران 8/ 692].

آغاز: «بسمله بدان ایدک الله تعالی و اسعدک فی الآخرة و الاولی که تقویم در لغت راست داشتنی و قیمت کردنست و در اصطلاح اهل هیأت و تنجیم قوسی است از...».

انجام: «...در چهاردهم ن دارد در پانزدهم س دارد در شانزدهم ع دارد و این است اسرار تقسیم حروف تهجی بتوالی ابجد بر اشکال شانزده گانه. فتامل. والله اعلم».

ص: 123

( 3030 )

3 _ اثبات رکن رابع «21 _ 81» (کلام _ فارسی)

از: محمد کریم بن ابراهیم قاجاری کرمانی، 1225 _ 1288 ق.

رساله ای است در معنی «رکن رابع» که یکی از اعتقادات شیخیه است، تألیف این رساله در دوشنبه 26 شوال 1269 ق پایان یافته است.

[فهرست مشایخ شیخیه 2/ 188].

آغاز: «بسمله الحمد لله....چنین گوید بنده اثیم کریم بن ابراهیم که سابقا این حقیر فقیر در جواب بعضی از اخوان که سؤال کرده بود از معنی رکن رابع و صاحبان آن مقام و مراتب ایشان...».

ص: 125

1 _ تهذیب المنطق «1 _ 7» (منطق _ عربی)

از: سعد الدین مسعود بن عمر تفتازانی.

به جلد 1 ص 116 رجوع شود.

2 _ الخلاصة فی النحو = الفیه «8 _ 92» (نحو _ عربی)

از: ابن مالک اندلسی.

به جلد 1 ص 53 رجوع شود.

3 _ شرح شواهد سیوطی «93 _ 138» (فارسی)

از: نظام الدین بن احمد اردبیلی.

به شماره 2561 در جلد چهارم رجوع شود.

4 _ الشافیة «141 _ 216» (صرف _ عربی)

از: ابن حاجب مصری.

به جلد 1 ص 277 رجوع شود.

کتاب اول نسخ محمد یوسف در 1263. تصحیح شده.

کتاب دوم نسخ 1245. تصحیح شده و حواشی دارد.

کتاب سوم نستعلیق 1261

کتاب چهارم از انجام ناقص است. تصحیح شده. تحریر سده 13

216 برگ، 10 × 15

ص: 127

1 _ نتایج الافکار فی حکم المقیمین فی الاسفار «2 _ 8» (فقه _ عربی)

از: شهید ثانی، 911 _ 966 ق.

رساله ای است در احکام مسافرین و غیر مقیمین در وطن که در 17 رمضان 950 ق پایان یافته است.

[الذریعه 24-45 _ الفبایی آستان قدس /576 _ مشار عربی / 644].

آغاز: «بسمله و بعد حمد الله علی نعمه الجسام والصلاة والسلام علی حبیبه و رسوله المصطفی و آله الکرام و صحبه والسلم فهذه جملة من الکلام فی تحقیق مسألة فقهیّه شهیرة...».

انجام: «..و نحن نسأل ممن وقف علیها من اهل التحقیق ان لا یقلدنا بشیء من فروعها قبل تدبر ما فصلناه عسی ان یظهر علیه باب من ابواب الصواب فان البرهان هو المعیار لاولی الالباب».

2 _ الوقف «12 _ 15» (فقه _ عربی)

از: ؟.

رساله ای کوتاه درباره حکم محل وقفی که واقف در حال حیات و یا برای بعد از ممات خود برای نفس خود وقف میکند.

آغاز: «بسمله الحمد لله رب العالمین والعاقبة للمتقین والصلاة والسلام علی اشرف المرسلین و آله الطاهرین اما بعد فهذه رسالة فی بیان حکم الوقف اذا جعل الواقف لنقسه بعد الممات او فی زمن الحیاة. اقول و بالله التوفیق...».

انجام: «...مع انّ ما ذکر من انّ المیت لا یملک و المال ینتقل جارٍ فی الکلّ کما لا یخفی علی الخبیر البصیر».

ص: 128

4 _ نتایج الافکار «49 _ 128» (اصول فقه _ عربی)

از: سید ابراهیم قزوینی.

به جلد 1 ص 559 رجوع شود.

کتاب اول نسخ سده 13. با مهر بیضوی «کتابخانه احقر اسماعیل الحسینی» در برگ اول.

کتاب دوم و سوم بدون تاریخ، تحریر سده 13. تصحیح شده. کتاب سوم از انجام ناقص است.

کتاب چهارم نسخ محمد رضا بن ملا محمد صادق در 1261

در اول نسخه دیباچه ای در توصیف و تمجید مؤلف و کتابش بدست عبدالسمیع بن محمد علی بن محمد بن سمیع یزدی در زمان خود مؤلف نوشته شده است. فهرست عناوین رساله در سه برگ آمده است، حواشی با امضای «مد ظله» دارد، مهر بیضوی «الراجی محسن بن ابوالقاسم الحسینی» در برگ اول هست. تصحیح شده و برخی حواشی با امضای نویسنده دیباچه «عبدالسمیع یزدی» است.

130 برگ، 15 × 21

ص: 129

1 _ ترجمه رساله ذهبیه = ترجمه طب الرضا «1 _ 7» (فارسی)

از: ؟.

ترجمه و گزارشی از رساله طب الرضا یا «الرسالة الذهبیة» منسوب به امام رضا (علیه السلام) که برای مأمون عباسی نوشته شده است.

[الذریعه 4-103 و 10-46 _ دانشگاه تهران 9-1008 _ نسخه های خطی فارسی 1/ 499].

آغاز: «این رساله ایست مشتمل بر معرفت بدن و حفظ صحّت و شناختن علت و تدبیر علاج و شرح آن، منسوبست بحضرت امام رضا...»

انجام: «..و نفس خود را در معرض تلف اندازد آنگاه تاسف خوردن که چرا فلان غذا با (یا) فلان غذا خوردم او را سود ندهد پس تدبیر کار از اول باید گرفت والله اعلم».

2 _ قضاوتهای علی ((علیه السلام))«8 _ 47» (فارسی)

از: ؟.

مجموعه چهل ماجرا از داستانهای قضاوت و حکم کردن امیرالمومنین ((علیه السلام)) که از منابع قدیم تهیه و ترجمه شده است.

آغاز: «روایت کرده اند چون رسول خدا(ص) ویرا بقضای یمن فرستاد عرض کرد یا رسول الله مرا امری فرمایی بقضا و من جوانم و علم قضا نمیدانم حضرت فرمود نزدیک بیا سپس دست مبارک بر سینه...».

انجام: «....و لیکن اکثر مردمان نمیدانند سلمان رضی الله عنه گفت: لعن الله من غصب حقّک و جحدک و اعرض عنک و ضاعف علیه العذاب الالیم».

ص: 130

4 _ طالع مردان و زنان «97 _ 132» (فارسی)

از: ؟.

رساله ای متوسط که در آن طالع مردان و زنان مطابق ماه های رومی بیان شده است.

در فهرست سابق این کتابخانه این مجموعه شامل 9 اثر دانسته شده.

1 _ اصطلاحات اهل عرفان و شرح دیوان حافظ «2 _ 13» (عرفان _ فارسی)

از: ؟.

رساله ای کوتاه در حل مشکلات غزلیات حافظ است که در سه باب تنظیم شده است:

باب اول؛ در بیان معانی ابیاتی که بحسب ظاهر اشکال دارد. باب دویم؛ در بیان ابیاتی که ایضاح آن موقوف بر طریقه اهل عرفان است. باب سیم؛ در بیان مراد از معانی ابیاتی که موافق مذهب اشعری است و حال آنکه مراد آن نیست.

نام مزبور رساله در ابتدا و انتهای نسخه آمده است، تقسیمبندیها شبیه تقسیمات «لطائف غیبی» محمد دارابی است.

[نسخه های خطی فارسی 2/ 1342].

آغاز: «بدانکه دیر مغان از اوّلین مقامات است که چون سالک متوجه تکمیل نفس است حق را و خود را هر دو نصب العین خود نموده...».

انجام: «..والله اعلم و مراد از هیولای عالم مواد کون و فساد است و آنچه حکماء فلسفه بیان نموده اند که هیولی محلّ است و صورت حالّ و از اجتماع حال و محلّ جسم که قابل ابعاد ثلاثه است متکوّن میشود».

ص: 132

3 _ کشف لغات «جوک با شست» «33 _ 46» (لغت _ فارسی)

از: میر ابوالقاسم بن میر فندرسکی استر آبادی.

رساله ای کوتاه در تفسیر و تبیین معانی عرفانی 460 واژه و لغت جوک هندی که بر ترتیب حروف تهجی از الف تا هاء نگاشته شده است.

[نسخه های خطی فارسی 3-2015 _ الذریعه 18-57 _

دانشگاه تهران 8-89 _ سپهسالار 2/ 255].

آغاز: «حمد بیحد و عد مر کریمی را سزاست جلّت و عظمت آلائه که بقدرت کامله خود هر جنبنده ای...».

انجام: «..هرم آتش افروختن و اجناس را چون مشک و روغن و غیر آن در آن سوختن و این عبادت بزرگی است و موجب مطالب دنیوی و اخروی است باعتقاد هنود....بدون دریافت حق رسیدن. تمت».

ص: 133

( 3449 )

3 _ انیس العشاق «23 _ 39» (فارسی)

از: شرف الدین حسن بن محمد رامی تبریزی، قرن 10

رساله ای نفیس و لطیف در توصیف ادیبانه و زیبا شناسانه از اعضای بدن انسان که در نوزده باب تنظیم و در «بلدة الموحدین مراغه» تالیف شده است.

[کتابخانه مراغه /184 _ ملی تهران 2-55 _ نسخه های خطی فارسی 5-3527 _

مشار فارسی 1-592 _ دانشگاه تهران 16/ 151].

آغاز موجود: «..اثیر الدین اخسیکتی خال را به.... کرده است و او به دانه، بیت:

به دانه ایست خالت، افتاده در زنخدان باید که.... داری ز آسیب روزگارش»

1 _ مرآة المحققین «48 _ 84» (عرفان _ فارسی)

از: محمود بن عبدالکریم شبستری.

به شماره [3255] در مجموعه های دو کتابی از جلد سوم مراجعه شود.

2 _ اسناد خاتم «114 _ 115» (علوم غریبه _ فارسی)

به ابو علی حسین بن عبدالله سینا منسوب شده.

منظومه ای در 43 بیت که در آن دستوراتی درباره پیشگیری اتفاقات و حوادث که بر انسانها وارد میشود داده شده است.

آغاز:

«گر تو را دشمنی بود خونخوار

که ترا روز شد بدل آزار

نتوانی که چاره اش سازی یا از آن حالتش بیندازی»

انجام:

«تا شوی شادمان ز روی قضا

بشنو از ابو علی سینا

شرح این چون بنظم گشت تمام

ختم کردیم بر صلاة و سلام»

ص: 136

4 _ خواص حروف = اسرار حروف «146 _ 149» (علوم غریبه _ فارسی)

از: شیخ حسن کاکبی.

رساله ای کوتاه در اسرار و خواص و اثار حروف تهجی که در بیست و چند قسمت به تعداد حروف الفبایی تنظیم شده، آمده است.

آغاز: «الحمد لله رب العالمین....خواص حروفات از قول شیخ حسن کاکبی علیه الرحمة، الف: هرکه بامداد پیش از آنکه سخن گوید هزار الف گوید او را امان و نعمت چندان شود که...».

انجام: «..و از هیچکس آزار باو نرسد که در آن خانه این حروف باشد از جمیع مصیبتها ایمن باشد».

هر چهار رساله بدون تاریخ و تحریر سده 11 میباشد.

این مجموعه 163 برگ است و این چهار رساله حدود ثلث آن را فرا گرفته، بقیه برگها شامل ختومات و دعاهای مختلف و اذکار و مطالب متفرقه درباره علوم غریبه و علم اعداد و حروف و غیره است.

مهری مورخ 1089 در رساله اول هست.

163 برگ، 10 × 19

ص: 137

1 _ النافع یوم الحشر فی شرح باب الحادی عشر «1 _ 53» (کلام _ عربی)

از: فاضل مقداد.

به جلد 1 ص 557 رجوع شود.

2 _ جهة القبلة «53 _ 59» (فقه _ نجوم _ عربی)

از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی، _ 1030 ق.

به شماره [3263] در جلد چهارم مراجعه شود.

آغاز: «اما بعد الحمد والصلاة فیقول اقل العباد محمد المشتهر ببهاء الدّین العاملی غفر الله عنه ان تحقیق حقیقة جهة القبلة التی یجب علی البعید تحصیلها و التوجه الیها من المهمات لیکون...».

3 _ شرح العرشیة «60 _ 73» (فلسفه _ عربی)

از: احمد بن زین الدین احسایی، _ 1212 ق.

شرحی مزجی بر کتاب «العرشیة» صدر الدین محمد شیرازی (1050 ق) که بخواهش ملا مشهد بن حسینعلی شبستری تالیف و جلد دومش در 1236 ق پایان و بصورت «قال _ اقول» تنظیم شده است.

[مجلس 37-78 _ الذریعه 13-368 _ مرعشی 2-325 _ الفبایی آستان قدس / 347].

آغاز: «الحمد لله رب العالمین...اما بعد فیقول....هذا الجزء الثانی من شرح العرشیّة لصدر الدین الشیرازی المشتهر به ملا صدرا...».

4 _ شرح شواهد عوامل ملا محسن «74 _ 89» (نحو _ فارسی)

از: نظام الدین بن احمد اردبیلی.

ص: 138

1 _ الفوائد الحکمیة الاثنا عشریة «1 _ 46» (فلسفه _ عربی)

از: احمد بن زین الدین احسائی (1241 ق).

فوائد فلسفی است که مؤلف به جهت آنان که میخواهند در معارف الهی تعمق نمایند نوشته است و بیشتر این فوائد در کتابهای دیکر او (به قول خود مؤلف) موجود نیست.

در فهرست سابق این کتابخانه ص 638 این کتاب به نام بیان الحق معرفی شده است.

[الذریعة 16-333، مرعشی 3-55، فهرست مشایخ 2/ 19].

آغاز: الحمد لله ربّ العالمین و صلّی الله علی محمّد و آله الطّاهرین اما بعد....انّی لمّا رأیت کثیرا من الطّلبه یتعمقون فی المعارف الالهیّه و یتوهّمون انّهم تعمّقوا فی المعنی المقصود و هو تعمق فی الالفاظ لا غیر.

انجام: و کمال البیان یطول به الکلام لما فی هذا المقام من الدقائق الخفیّه و لکن هذا

ص: 139

3 _ رسالة فی کیفیة الایجاد «53 _ 73» (فلسفه _ عربی)

از: یکی از شاگردان شیخ احسائی.

سؤال از ملا محمد صادق جیلانی در کیفیت ایجاد است که شیخ احمد احسائی جواب آن را به یکی از تلامذه خود امر کرده است.

آغاز: فیقول العبد الفقیر الحقیر الّذی لم یکن قابلا بتعیین اللّقب و التّصدیر حین ذکر الاستاد الاجلّ الامجد...من کیفیة الایجاد.

انجام: فالسالک الی النّجاة ینبغی ان یری المرآة اوّلا و یعلم انّ فیها منقصة ام لا و الّا فهم ابدا کانوا متّصفین بالجهل المرکّب نعوذ بالله من غضب الرحمن.

1 _ بلبل نامه «1 _ 13» (منظومه _ فارسی)

از: فرید الدین عطار نیشابوری (627 یا 659 ق).

مثنویی است عرفانی در حدود ششصد بیت، در آن رفتن مرغان نزد سلیمان و محاکمه و پیروزی بلبل در دادگاه و نصیحت او به مرغان آمده است.

آغاز آن در نسخه ها گوناگون است.

[الذریعة 19-127، نسخه های خطی منزوی 4/ 2661].

آغاز:

قلم بردار و سرّ دل عیان کن

سرآغازش به نام غیب دان کن

ص: 141

3 _ پند نامه = وصایای نوشیروان «27 _ 36» (فارسی)

از: امان الله.

وصایای [به] انوشیروان خسرو ایران را در بیست و سه کنگره گرد آورده است.

[نسخه های خطی منزوی 3-2696، الذریعة 3/ 199].

ص: 142

( 4037 )

3 _ قواعد الاحکام «79 _ 136» (فقه _ عربی)

از: جمال الدین حسن بن یوسف بن مطهر حلی (726 ق).

به جلد 1 ص 431 رجوع شود.

3 _ سوز و گداز «60 _ 67» (منظومه _ فارسی)

از: ملا محمد رضا نوعی خبوشانی (1019 ق).

مثنوی است عشقی در برابر «خسرو و شیرین» در عشق شاهزاده هندو که به روزگار اکبر شاه می زیسته و خود را در آتش افکنده است. به نام شاهزاده دانیال ساخته است.

[الذریعه 12-256، نسخه های خطی فارسی 4/ 2924].

آغاز:

الهی خنده ام را تالکی ده

سرشکم را جگر پر کالکی ده

نفس را جلوه آه سحربخش هوس را چون نظر راه سفر بخش

ص: 145

1 _ کبری «1 _ 22» (منطق _ فارسی)

از: میر سید شریف علی بن محمد جرجانی (816 ق).

به جلد 2 ص 597 رجوع شود.

2 _ شرح الایساغوجی «27 _ 48» (منطق _ عربی)

از: عماد الدین محمد بن یحیی بن علی فارسی.

شرح مزجی مختصری است بر رساله «الایساغوجی» اثیر الدین ابهری با توضیح مسائل مشکل آن.

[الذریعه 13-116 _ مرعشی 14/ 350].

آغاز: نحمدک یا من بالحمد حقیق و نشکرک یا ملهم التصور و التصدیق و نصلی علی اکمل انبیائک.

انجام: و العمدة من....المذکورة هو البرهان لانه الموصل الی التصدیقات الکاملة التی وصلت مرتبة الیقین و لنختم کتابنا علی الیقین جعلنا الله تعالی من اهل الیقین.

3 _ شرح تهذیب المنطق «50 _ 99» (منطق _ عربی)

از: احمد بن یحیی بن محمد بن سعد التفتازانی (حفید سعد الدین).

شرح مزجی مختصری است بر بخش منطق «تهذیب» تفتازانی بدون تطویل و نقل اقوال و اگر خواسته تفصیلی بدهد در حاشیه مطالبی نوشته است. پایان آن در ماه ذی قعده 882 قمری اتفاق افتاده است.

[کشف الظنون 1-516، مرعشی 11/ 254].

آغاز: احسن ما یوشح به صدر المنطق و الکلام و احری ما اجری علیه عنان الاهتمام حمد من طلع من مطالع خطابه طوالع الانوار.

ص: 147

( 4058 )

3 _ سؤال و جواب «103 _ 117» (فقه _ فارسی)

از: سید محمد بن علی طباطبایی (سید مجاهد) (1242 ق).

پاسخ و پرسشهایی است در مسائل مختلف فقهی که گویا یکی از شاگردان سید مجاهد آنها را فراهم آورده است.

[الذریعة 12-247 _ مرعشی 2/ 310].

آغاز:...کسی که وضوی قبل از دخول وقت فریضه ساخت به نیت وجوب به گمان این که باید هر وفت وضو گرفت به نیت وجوب باشد.

انجام: در این صورت هرگاه مأموم نیت انفراد نماید و بعد از اتمام نماز اعاده نماید شاید احوط باشد والله العالم.

1 _ قصاید «1 _ 26» (عربی)

از: ؟.

مجموعه ای از قصیده پردازان و شاعران عرب از جمله ابو تمام، بحتری، ابن رومی، قاضی ارجانی، سید رضی و دیگران است.

2 _ صنایع شعر «59 _ 69» (فارسی)

از: ؟.

صنعتهایی را که در شعر به کار می رود شرح کرده و شاهدها از عربی و فارسی آورده است، احتمال دارد از وحید تبریزی باشد.

آغاز موجود: التضمین. این صنعت چنان باشد که شاعر مصراعی یا بیتی یا دو بیت از کسی دیگر در میان شعر خویش بیارد.

انجام: و در پارسی فرجی را و فرخی را و من بر لفظ فرخی این کتاب را تمام کردم.

ص: 150

4 _ وقایع حیدر آباد = وقایع نعمت خانی = روزنامه وقایع محاصره حیدر آباد «122 _ 160» (تاریخ هند _ فارسی)

از: میرزا نورالدین محمد (نصیر آبادی) شیرازی (نعمت خان عالی) (1121 ق).

رویدادهای محاصره حیدر آباد و گشودن آن در (1098 ق) سی امین سال پادشاهی اورنگ زیب (1069 _ 1118 ق).

این رساله به کوشش میرزا حمزه خان مازندرانی در هند چاپ شده است.

[الذریعة 11-270 _ مجلس 37/ 556].

آغاز: دمی که مدرس کشاف صبح در صفّه صدق و صفا نشسته چون قاضی بیضا تفسیر والشمس و ضحیها به خط شعاعی آفتاب بر صفحه روزگار نگاشت.

کتاب اول بیتاریخ.

کتاب دوم از آغاز ناقص. بدون تاریخ. بخشی از یک مقتل فارسی و بخشی از لغت فرس و ترجمه مقاله نویسنده ای مصری و مقداری از طب النبی در ادامه این نسخه هست. با مهر مربع «عبده محمد اسماعیل».

کتاب سوم از انجام ناقص است. در ادامه آن چند برگ فقه عربی و مرام نامه حزب ائتلاف هست. با مهر مربع «عبدالعلی».

ص: 151

1 _ الکافیه «1 _ 7» (نحو _ عربی)

از: ابو عمرو عثمان بن عمر (646 ق).

به جلد 1 ص 439 رجوع شود.

2 _ الصمدیة «8 _ 25» (نحو _ عربی)

از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی (1031 ق).

به جلد 1 ص 417 رجوع شود.

3 _ شرح المقدمة «39 _ 66» (نحو _ عربی)

از: ؟.

شرحی مزجی بر کتابی با عنوان «المقدمة» است. در متن کتاب آن را به ابن نحاس نسبت داده است به کشف الظنون 2-1796 مراجعه شود.

آغاز موجود: والخبر جملة لها رابطة کزید ابوه قائم و لباس التقوی ذلک خیر و القارعة ما القارعة و زید نعم الرجل الا فی نحو قولک قل هو الله احد....

انجام: فینبغی ان یفتحوا فی مثل اذهب لیکونوا قد رعوا بحرکة الهمزة مجانسة حرکة الثالث و انما لم یفعلوا ذلک لئلا یلتبس بالمضارع المبدء بالهمزة فی حالة الوقف و منها ما یکسر لا غیر و هو الباقی و ذلک اصل الباب.

ص: 152

( 4070 )

3 _ شرح المقدمة الجزریة «81 _ 102» (تجوید _ عربی)

از: ؟.

شرحی است بر «المقدمة الجزریة» محمد جزری انصاری. شارح ابتدا یک بیت از منظومه را آورده سپس به شرح لفظی و نحوی و تجویدی پرداخته است. این شرح با چند شرح معروف که در فهارس مذکور است مطابقت نکرد و چون خطبه ندارد شناخته نشد.

آغاز:

...یقول راجی عفو رب سامعی

محمد بن الجزری الشافعی

القول یعم المفرد و المرکب مفیدآ او غیر مفید الرجاء الطمع فیما یمکن.

انجام: ولنختم الکلام بالحمد لله الملک العلام و مصلیا علی نبیه سید الأنام و علی آله... الساداة الکرام و صحبه العظام و علی الذین اتبعوهم باحسان الی یوم القیامة....

ص: 154

( 2072 )

1 _ الالفیه «1 _ 24» (فقه _ عربی)

از: شهید اول.

رساله مختصری در اقسام نمازهای فریضه است که در یک مقدمه، سه فصل و خاتمه مرتب شده است.

به جلد 1 ص 55 رجوع شود.

آغاز: الحمد لله....اما بعد فهذه رسالة وجیزة فی فرض الصلاة اجابة لالتماس من طاعته حتم....

2 _ تفسیر آیه نور «25 _ 40» (تفسیر _ عربی)

از: صدر الدین محمد بن ابراهیم شیرازی (1050 ق).

تفسیر آیه «الله نور السموات...» است. و صبغه ای فلسفی عرفانی دارد.

[الذریعة 4/ 334].

آغاز: الحمد لواهب العقل و الخیر و الجود والصلاة والسلام علی نقطة دائرة الوجود و نکتة سرّ الله فی کل موجود.

انجام: و اعاذنا الله و اخواننا این کانوا من الاغترار بالصور الباطلة و ظواهر الآثار و الرکون الی مراتب اهل الحجاب و منازل الاشرار.

ص: 157

4 _ روضة الصفا فی سیرة الأنبیاء و الملوک و الخلفاء «99 _ 128»

(تاریخ _ فارسی)

از: میر خواند محمد بن خاوند شاه بن محمود خوارزمشاهی (903 ق).

به جلد 2 ص 451 رجوع شود.

کتاب اول ناقص نیست تتمه آن در مجموعه شماره 4080 که در جلد چهارم معرفی شده میباشد. و ترجمه فارسی این کتاب هم زیر سطور آن نگاشته شده.

کتاب دوم نستعلیق 1217. تصحیح شده.

کتاب سوم از آغاز ناقص است. نستعلیق 1244. در ادامه این نسخه عوامل در نحو با تاریخ 1241 و فال نامه از قرآن و آیات الاحکام با ترجمه فارسی هست.

کتاب چهارم فقط زندگانی حضرت یوسف را دارد. بدون تاریخ.

128 برگ، 15 × 21

3 _ شبهات «121 _ 130» (فارسی)

از: ؟.

تعدادی از شبهات را درباره معتقدات بدون این که جوابی به آن بدهد بیان کرده است.

آغاز: این احقر عباد الله در منزل یکی از احباب شیخی از مشایخ در طرف یسار این بنده نشسته بود صحبت از علماء طهران در میان آمد.

انجام: ابدآ یک خبری که دلالت تامه داشته باشد بر نجاست آنها نیافتم یعنی یک خبری که محکم باشد نه متشابه بلکه اخباری که دلالت تامه دارد به طهارت آنها بسیار یافته ام که محکم است.

ص: 159

( 4088 )

4 _ کبری در منطق «94 _ 107» (منطق _ فارسی)

از: میر سید شریف جرجانی.

کتاب اول نسخ 1248. با مهر بیضوی «فدایت شوم».

کتاب دوم نسخ عبدالفتاح اسفهلانی در یکشنبه 9 رجب 1248 در مدرسه طالبیه تبریز. با مهر بیضوی «یا اجود من کل جواد».

کتاب سوم بدون تاریخ.

کتاب چهارم نستعلیق یک شنبه 16 شعبان 1220 با مهر بیضوی «عبده الراجی محمد علی».

107 برگ، 15 × 21

3 _ انتخاب ... طب «19 _ 56» (طب _ فارسی)

از: ؟.

مانند جنگ است در ذکر برخی از معجونهای طبی و علاج بیماریها در عناوین فصل و فایده.

آغاز: معجون....این نسخه از آن جالینوس است و این نسخه را هفت منفعت است....را سخت کند و ادعیه را بگشاید.

انجام: و حقیر را مظنون آن است که موجب فساد آن گردد و هر روز جوشانیدن را که سه روز خیسانیده باشند بهتر می داند و موافق کلیه قاعده حکمای سلف است.

1 _ الباب الحادی عشر «1 _ 7» (کلام _ عربی)

از: علامه حلّی.

آغاز: الباب الحادی عشر فیما یجب علی عامة المکلفین من معرفة اصول الدین اجمع العلماء کافة.

2 _ حاشیة الالفیه «8 _ 78» (فقه _ عربی)

از: زین الدین بن علی عاملی (شهید ثانی) (966 ق).

حاشیه توضیحی مختصری است با عناوین «قوله _ قوله» که در بسیاری از تعلیقات بعد از نقل عبارت متن با جمله «تقدیر المسألة» مطالب توضیح داده میشود.

شهید ثانی علاوه بر المقاصد العلیه دو حاشیه هم بر الفیه دارد. به مقدمه چاپ جدید المقاصد العلیه رجوع شود.

[الذریعة 6-23، مرعشی 14/ 337].

ص: 163

4 _ ارشاد الاذهان الی احکام الایمان «105 _ 205» (فقه _ عربی)

از: علامه حلّی.

به جلد 1 ص 33 رجوع شود.

کتاب اول بدون تاریخ. با مهر مربع «العبد معصوم الرضوی».

کتاب دوم نسخ 1085

کتاب سوم نسخ 1009. در ادامه دو برگ از منهاج الکرامه علامه حلّی هست و تحریر برگ

ص: 164

1 _ دیوان ذبیحی «1 _ 8» (فارسی)

از: ذبیحی.

روایتی که راوی آن بشر بن سلیمان است را به دستور مجلسی نامی به نظم درآورده است.

به ذریعه 9-2 /338 رجوع شود.

آغاز:

بنام آن که فرمود از بدایت به حب خاندان ما را هدایت

به وحدانیت ذاتش کما هی گواهی داده از مه تا به ماهی

انجام:

ترا برمیگزینم بهر کاری به دستت میسپارم اختیاری

دهم تشریف خاصت زین فضیلت کز آن بر شیعیان یابی تو سبقت

2 _ سفر نامه «11 _ 28» (فارسی)

از: ؟.

پزشک یکی از رجال قاجاری در حین مسافرت هرگاه مریض نداشته به شرح ماوقع روزانه پرداخته است.

آغاز: چون در این مسافرت که در خدمت حضرت جلالتمآب اجل آقای معتمد دیوان مدظله حرکت نموده و تاکنون که در مظفری هستیم.

ص: 165

4 _ رسالة فی اثبات الامامة علی سبیل المجادلة «11 9 _ 125»

(امامت _ عربی)

شاید از: پدر شیخ بهائی

مباحثه بین مؤلف و یکی از علماء اهل سنت در حلب است که به استبصار وی می انجامد.

چاپ شده است.

آغاز: الحمد لله ما انعم به فکفی...و بعد فهذه صورة بحث وقع لهذا الفقیر الی رحمة ربه الغنی...فی الحلب سنة احدی و خمسین و تسعمأة.

کتاب اول و دوم و سوم ناقص و بدون تاریخ.

در ادامه کتاب سوم چند برگ از مطالب علم کلام هست.

کتاب چهارم نستعلیق محمد اسماعیل بن کربلایی فرج تبریزی در 1288. در ادامه آن دعاها و اشعاری هست.

125 برگ، 11 × 18

ص: 166

1 _ سلوک نعمت اللهی «1 _ 31» (عربی _ فارسی)

از: ؟.

فصولی است در تعلیم سلوک به روش سلسله نعمت اللهی. فصل دوم و سوم در اوراد مشترکه و مخصوصه و فصل چهارم شرح اطوار سبعه.

آغاز: هذا هو الدعاء المروی عن النبی (صلی الله علیه و آله) تقرءا بعد الاستغفار المذکور....

انجام: و بدان که چون دیده دل مؤمنان بدین نور عظمت عرش آمده روشن گردید دیدند و دانستند آنچه مقدور بود.

2 _ طرائف الحکمة «51 _ 123» (فلسفه _ فارسی)

از: عبدالرحیم بن حسین علی هروی (1286 ق).

متن فلسفی است در باب وجود و واجب الوجود به مشرب حکمای الهی، طبیعی و متکلمین با عناوین «فریدة». از ملا صدرا ره یاد کرده است و از نظریه اصالت وجود هم. اشاره و تذکره عرفانیه در پایان مطالب دارد. بنا به گفته علامه طهرانی آقا بزرگ از این کتاب امور عامه اش باقی مانده که مبسوطتر از اسفار است.

[الذریعه 15/ 155].

آغاز: و بالجمله علم به کنه ذات علت از آن جهت که علت است موجب و مستلزم علم به کنه ذات معلول است و لکن برهان انّی در حقیقت برهان حقیقی نیست.

انجام: پس وجوب ذات نیز هرگاه اعتبار نشود با شرط محال است پس ناچار است از اعتبار شرط پس لازم آید که واجب بالذات، واجب بالذات....باشد و هذا خلف.

ص: 167

4 _ ادویه و قرابادین «217 _ 247» (طب _ فارسی)

از: ؟.

ادویه طبی و ترتیب و تقسیم در دو باب و چند فصل بیان شده است. پایان بخش نسخه در قرابادین است که به طور مختصر ذکر کرده است.

رساله اول ناقص و بیتاریخ. در ادامه آن بخشی از یک طالع نامه هست.

رساله دوم از اول و آخر ناقص است. چند برگ در فلسفه و نیز طالع نامه و مثنوی در این نسخه هست.

کتاب سوم نستعلیق 1336. از آغاز ناقص است و در ادامه آن احادیث و نصایح و اشعاری هست.

کتاب چهارم ناقص و بیتاریخ.

247 برگ، 11 × 18

ص: 168

1 _ رساله در کیمیا «1 _ 38» (فارسی)

از: ؟.

رساله ای است در کیمیا در چهل باب و هر باب در چند فصل مرتب شده است.

آغاز موجود:....ساختن سیماب و این از اسرار غریبه است بدان که این عمل سخت و دشوار است و از حکمای اوایل کسی نکرده است.

انجام موجود: بجوشانند چندان که غلیط شود آب نماند روغن بماند.

2 _ حاشیة حاشیة اثبات الواجب «53 _ 113» (فلسفه _ عربی)

از: ؟.

حاشیه ای است بر یک حاشیه متن فلسفی که مباحث آن درباره اثبات واجب است. عناوین «قوله _ قوله» است که هر کدام به «مصنف»، «شارح» و «محشی» اضافه شده اندو از «علامه» که احتمالا «قطب الدین رازی» است نیز یاد کرده است.

آغاز: الحمد لله الذی وفقنا لتحصیل العلوم النظریة بواسطة الفکر و الرویة لیتادی الی المعارف الالهیة والصلاة علی من له اعلی نفوس البشریة.

3 _ در عمل قیافه و فراست (مراة الرجال) «130 _ 136» (فارسی)

از: ؟.

احوال مختلف اعضا و جوارح انسانی را علامت هایی برای صفات اشخاص دانسته است. از آیات و گاهی از کلام افلاطون استفاده برده است.

فخر رازی رساله ای در علم فراست دارد به نام «مرآة الرجال» که دوبار به فارسی ترجمه شده است و شاید با رساله حاضر یکی باشد.

[الذریعة 16-153، مجلس 38-189، نسخه های خطی منزوی 1/ 439].

ص: 169

2 _ فائده و گفتاری در بقاء نفس عاقله «24 _ 26» (فلسفه _ فارسی)

از: بابا افضل کاشانی (سده ششم).

مصنفات افضل الدین کاشانی ص 622

آغاز: جمله نفوس اعنی نفوس نباتی و نفوس حیوانی و نفوس مردم همه جدایند....

7 _ ایمنی از بطلان نفس در پناه خرد «43 _ 45» (فلسفه _ فارسی)

از: بابا افضل کاشانی (سده ششم).

(مصنفات افضل الدین کاشانی ص 600، رساله دوازدهم).

آغاز: چنین گوید امام سعید افضل الدین قدّس سره بعد از ستایش پروردگار....

1 _ مطالب تاریخی در باب خلقت عالم و حوادث دوره های قبل و قصه طوفان نوح و وکه (عربی)

از: کتاب «عنوان» بیوس نصرانی برگزیده شده است. اصل آن به زبان دیگر بوده که به عربی ترجمه شده است «1 - 11».

2 _ مطالب تاریخی که از کتاب «نظم الجواهر» (عربی)

سعید بن بطریق نصرانی گرفته شده است. تاریخ بنی اسرائیل است «12 - 35».

3 _ تاریخهای پراکنده از احوال مصریان در زمان حضرت موسی (علیه السلام)

«36 _ 56» (عربی)

از: تاریخ مصر مقریزی برگزیده شده است.

ص: 175

5 _ مقاله ای است به نام «برکالیسیس» «62 _ 67» (عربی)

از: یکی از حواریات حضرت عیسی (علیه السلام) (یوحنای رسول) درباره وقایع آینده. از چاپ فرنگ نقل شده است.

3 _ مأة منقبة من مناقب علی ((علیه السلام))«87 _ 97» (حدیث _ عربی)

از: ابوالحسن محمد بن احمد بن علی بن شاذان (قرن 5 ه . ق).

یک صد فضیلت از فضائل حضرت امیرالمومنین ((علیه السلام)) و ائمه معصومین: است که از روایتهای اهل سنّت با حذف سندهای آنها، انتخاب شده است.

[الذریعه 19/ 2، مرعشی 10/ 14].

آغاز: بسم الله الرحمن الرحیم الحمد لله الاول فی دیمومیته الدائم فی ازلیّته العدل فی قضیّته الرحیم....اما بعد فقد جمعت لک ایّها الشیخ ما التسمت و فیه رغبت من فضائل امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب و الائمه من ولده:.

انجام: النظر الی علی بن ابی طالب (علیه السلام) عبادة و لا یقبل الله ایمان عبدٍ الّا بولایته و البراءة من اعدائه والحمد لله اولا و اخرآ والصلاة علی محمد و آله الطبیبن الطاهرین.

1 _ دیباچه یک کتاب «2 _ 10» (فارسی)

از: ؟.

بخشی از دیباچه یک کتاب است که با قلمی روان و نغز با استفاده از آیات کریمه و اشعار عربی نگاشته شده است. از شخصی به نام «اتابک اعظم» یاد شده است.

آغاز موجود: به لمعه برق آنس من جانب الطور نارآ در تیه طلب و بیدای حسرت حیران مانده اند به توقیع انّا زیّنا السماء الدنیا بزینة الکواکب موشح کرد....

2 _ رساله عملیه «22 _ 102» (فقه _ فارسی)

از: ؟.

رساله فقهی فتوایی است که با عناوین «باب _ مسأله» به فارسی روان و بدون استدلال نگاشته شده است.

آغاز: کتاب اول در بیان احکام و مسائل طهارت است و در آن چند باب است: باب اول در ذکر آبها است. بدان که آب بر دو قسم است.

انجام: مستحب است برای مسافر عقب هر نماز قصری، سی مرتبه تسبیحات اربعه گوید تا جبران نقص آن نماز و تلافی آن تقصیر کرده شود. خداوند عالم به رحمت کامله خود جبر نقصانهای ما فرماید.

ص: 179

4 _ کامل الایمان «114 _ 151» (اخلاق _ فارسی)

از: ؟.

شاید بخشی از یک کتاب اخلاقی باشد. از آیات مبارکه بسیار استفاده کرده است و نیز از روایات حضرت ختمی مرتبت و ائمه اطهار صلوات الله علیهم اجمعین. و برای هر فصل از مطالب خود به عنوان شاهد حکایاتی در عناوین تمثیل ذکر کرده است. در الذریعه و مرعشی و دیگر فهرستها نامی از این کتاب نیامده است. عنوان کتاب در ابتدای رساله موجود است.

آغاز:...در بیان فضایل بریدن طمع از دنیا و ساز راه آخرت کردن. روی عن رسول الله صلی الله علیه و آله، انه قال: کن فی الدنیا کانک غریب او کانک عابری سبیل و عدّ

ص: 180

6 _ شرح شواهد سیوطی «162 _ 165» (فارسی)

از: نظام الدین بن احمد اردبیلی (نزدیک 1150 ق).

( 256 )

4 _ گلشن راز «29 _ 42» (عرفان _ فارسی _ منظوم)

از: شیخ محمود بن عبدالکریم شبستری (720 ق).

به جلد 2 ص 636 رجوع شود.

[الذریعه 18-226، کشف الظنون 2-1505، مجلس 2-423، مجموعه آثار شبستری ص 67].

ص: 183

6 _ رساله مستقیم «46» (مواعظ _ فارسی)

از: ؟.

در مواعظ انجیل رایج است.

[نسخه های خطی، منزوی 2/ 1614].

آغاز: ای آدمی زاد فکر و اندیشه کن و بدیده بصیرت ببین که ایّام زندگانی انسانی کوتاه و رشته عمرها قصیر است بعد از مدّت چند سال یا چند ماه یا چند روز به مقراض اجل منقطع و بریده خواهد شد.....

انجام: و استدعا نما که چشمهای عقل تو را منوّر و قلب را مصفّی گرداند تا آن که معنی هر کلمه که در آن نامه ها نوشته شده است بفهمی و اراده خدای و خداوندت را دریابی و در راه او رفته بنده مقبول درگاه اله شوی.

ص: 184

8 _ منظومه در گناهان کبیره «53 _ 54» (عربی)

از: ؟.

تعداد گناهان کبیره را در بیست بیت به نظم کشیده و ذیل هر کلمه که بیانگر گناه کبیره است آیه مناسب آن ذکر شده است.

آغاز:

خُذ صاح عنّی عدد الکبائر

واحفظه واجعله من الذّخائر

و هو علی قول ذوی الرّوایة

سبعون فافهم و انعم الدّرایة

انجام:

شهادة الزّور و منها النّظر

والقرب للحائض حتی تطهر

و کفر نعم الله یا حبیب

والهمز و اللّمز و التّلقیب

ص: 185

10 _ نظم اللالی = لؤلؤیة «60 _ 69» (تجوید _ فارسی)

از: سید ابوالقاسم قاری (ق 11 ه . ق).

منظومه ای است در تجوید در 87 بیت (= لؤلؤئیة) که به سال 1061 (= نظم اللالی) به نام شاه عباس دوم (1077 ق)، سروده است.

[الذریعه 3-364، نسخه های خطی، منزوی 1-95، آستان قدس 6/ 185].

آغاز:

ای کلام از انتظام نام ذاتت با نظام وی ز شهد شکرین شکرت زبان شیرین کلام

انجام:

بعد از اهدای دعا و ازدیاد عمر شاه ناظم این را به حمد و سوره ای یاد آر گاه

ص: 186

12 _ نصیب الفتیان «83 _ 88» (لغت _ عربی به فارسی _ منظوم)

از: حسام الدین حسن بن عبدالمؤمن خوئی (مظفری).

فرهنگ عربی به فارسی است به تقلید از «نصاب الصبیان» فراهی، در پنجاه بند و دو رباعی که روی هم 355 بیت سروده است. چلبی آن را به نام «نصیب الفتیان و نشیب الفتیان» خوانده ولی نیمه دوم. نام کتاب در نسخه ها گوناگون آمده است.

[نسخه های خطی، منزوی 3-2044، دانشگاه 13/ 3011].

آغاز: الحمد لله القوی المتین والصلاة والسلام علی محمد الامین و علی آله و اصحاب الدین شرعوا مناهل الدین و سلکو محجته الیقین اما بعد چنین گوید ناقل این لغات و قائل این ابیات....

الله و اله و ربّ و رحمان فرد و احد و حکیم و سبحان

قهار و عزیز و نور و هادی

غفار و رؤف و حیّ و حنان

ص: 187

14 _ فلک مشحون «90 _ 121» (عقائد _ فارسی)

از: ملا محمد شریعتمدار أستر آبادی (ق 13 ه . ق).

درباره اصول دین است و یکی از پنج رساله او در اینباره است. مؤلف بزرگترین رساله را همین «فلک مشحون» قرار داده و سپس «آب حیات» که برگزیده ای از آن است و کوچکترین رساله نیز «اصل الاصول» نام دارد و دو رساله دیگر به عربی است یکی بزرگ و دیگری کوچکتر که هر دو از «فلک مشحون» گرفته شده است.

«فلک مشحون» را به نام حاجی عبدالله _ خواجه دربار فتحعلی شاه (1250 ق) _ در پنج باب و هر باب در چند فصل و سپس «وصل»: توحید، پیامبری، امامت، معاد و رد بر یهود و نصارا نگاشته است.

[الذریعه 1/ 1، 16-312، 15-281، نسخه های خطی، منزوی 2-869 و 977، مجلس 10/ 1144].

ص: 188

16 _ وصایای لقمان «125 _ 126» (فارسی منظوم)

این منظومه چهل بیت است.

آغاز:

ای خردمند عاقل دانا نکته ای چند بشنو از حکما

1 _ فوائد الاصول «3 _ 17» (اصول فقه _ عربی)

از: محمد کاظم بن حسین الخراسانی (1329 ق).

فوائد الاصول مشتمل بر 15 فائده در مباحث مهمّ اصولی است. با حاشیه آخوند بر رسائل که به نام «درر الفوائد» معروف است به چاپ رسیده است.

[الذریعه 16-324، مشار، عربی ص 679].

2 _ درر الفوائد = الحاشیة علی الفرائد «19 _ 86» (اصول فقه _ عربی)

از: محمد کاظم بن حسین الخراسانی (1329 ق).

مکرر به چاپ رسیده است.

[الذریعة 6-160 _ 8-132، مرعشی 16/ 130].

3 _ مسألة فی النکاح «87 _ 90» (فقه _ عربی)

از: میرزا ابوالقاسم تهرانی.

بحث و شرح درباره عقد موقتی که به اجل در آن ذکر نشده است.

آغاز: مسألة. المشهور علی ما حکی علی ان عدم ذکر الاجل نسیانا او قصدا یوجب انقلاب العقد الی النکاح الدائم و تنقیح البحث یتوقف علی امور الاول ان الزمان مطلقا ظرف وقوع....

ص: 191

5 _ نهج المسترشدین فی اصول الدین «187 _ 207» (کلام _ عربی)

از: حسن بن یوسف بن مطهر حلی (علامه حلی) (726 ق).

به جلد 1 ص 574 رجوع شود.

[الذریعة 24-424، مرعشی 1-19، الفبایی آستان قدس 594].

کتاب اول از آغاز ناقص است، بدون تاریخ.

کتاب دوم نسخ ابراهیم بن محمد امین در 1306. فقط بخش استصحاب را دارد.

کتاب سوم بدون تاریخ و نام کاتب.

کتاب چهارم بدون تاریخ. تصحیح شده است.

کتاب پنجم نسخ حسین بروجردی بدون ذکر تاریخ.

207 برگ، 16 × 22

3 _ مختصر فی الاصول «81 _ 112» (اصول فقه _ عربی)

از: ؟.

رساله بسیار مختصری است در اصول فقه شبیه به «منهاج الوصول» بیضاوی اما مؤلف آن شیعه است و از قاضی، ابو علی و ابو هاشم و دیگر علمای اصول اهل سنت بسیار یاد کرده است.

در فهرست سابق این کتابخانه ص 441 همین نسخه منهاج الاصول بیضاوی دانسته شده است.

آغاز: الحمد لله علی سابغ نعمته و سایغ عطیة کما اشکره علی جلیل هبته و جمیل هدایته...و بعد ذلک فانه تکرر من جماعة من الاصحاب ایدهم الله بعصمته و شملهم

ص: 193

5 _ رسالة فی الاجماع و الاستصحاب «117 _ 124» (اصول فقه _ عربی)

از: علی بن محمد علی طباطبایی (1231 ق).

دو مسأله «اجماع و استصحاب» را در جواب به تقاضای «شیخ سلیمان عاملی» بطور مختصر نگاشته است.

آغاز: الحمد لله....اما بعد فیقول الفقیر الی الله الغنی...انه قد سألنی بعض من لا یسعنی مخالفته و هو الشیخ الاجل العالم الفاضل الشیخ سلیمان العاملی عامله الله سبحانه بالطافه و جعل کل یوم منه خیرا....

هیچ کدام نام کاتب و تاریخ کتابت ندارد و همه رساله ها تصحیح شده است.

در ابتداء نسخه وقف نامه مورخ 1237 هست.

124 برگ، 16 × 22

ص: 194

1 _ مرآة المحققین «1 _ 10» (عرفان _ فارسی)

از: محمود بن عبدالکریم شبستری (730 ق).

بحث هایی است در خداشناسی و نفس آمیخته ای از فلسفه و عرفان در هفت باب.

[الذریعة 20-284، مرعشی 1-134، مجلس 26-381، نسخه های خطی، منزوی 2/ 842].

2 _ اوصاف الاشراف «11 _ 31» (اخلاق _ فارسی)

از: خواجه نصیر طوسی (672 ق).

در شش باب به نام «شمس الدین محمد بن محمد جویینی» پس از کتاب «اخلاق ناصری» نگاشته است.

[الذریعة 2-477، مرعشی 3-166، الفبایی آستان قدس 76، مشار ].

آغاز: سپاس بیقیاس بار خدائی را که به سبب آن که هیچ عقلی را قوت اطلاع بر حقیقت او نیست....

انجام: الیه یرجع الامر کله. این است آن چه خواستم در این مختصر بیان کنم.

3 _ طریق الی الله «31 _ 34» (عرفان _ عربی)

از: نجم الدین کبری رازی (ق 7).

رساله بسیار کوتاهی است در سلوک الی الله. مؤلف در این رساله طرق وصال را در سه نوع میشمارد و نوع سوم را برگزیده سپس توضیح می دهد.

آغاز: الحمد لله الذی هدانا لهذا و ما کنّا لنهتدی لولا ان هدینا الله والصلاة والسلام علی خیر خلقه محمد و آله اجمعین محمد الذی هو الهادی الی الطریق السداد و اله السالکین مسلک الرشاد قال الشیخ قدس سره....

انجام: و جعلنا له نورا من انوار جمالنا یمشی به بالفراسة فی الناس....کمن یبقی فی الظلمات....لا یزید له نور المؤمنیة و لا یثمر له الولایة و النبوة.

ص: 195

5 _ جنگ «35 _ 38» (عربی)

از: ؟.

مطالبی است پراکنده از چند موضوع مختلف فلسفی، اعتقادی و غیره و مطلبی به نقل از شیخ بهایی رحمه الله.

آغاز: نقل من کتاب روضة الجنان المراد بالنفس هو الذی یشیر الیه کل واحد بلفظ انا...الناس الی ارجاء متباعدة و اطراف متبائنة الاول ان النفس انما هی هذا....

9 _ تحفة العابدین «89 _ 107» (تفسیر _ فارسی)

از: محسن بن حسن گیلانی.

رساله کوتاهی است در تفسیر و ترجمه دو سوره مبارکه فاتحه الکتاب و توحید که در یک مقدمه و پنج فصل و خاتمه نگاشته شده است.

آغاز: حمد مر حاضر یگانه ای که عبادت او را سزاست صمد فرزانه ای که طلب اعانت از او رواست.....

انجام: و دیگر حدیث وارد شده است که اگر کسی به قبرستان بگذرد یازده مرتبه قل هو الله احد بخواند و ثواب آن را بر اهل آن قبرستان تبرع کند بیامرزد حق سبحانه و

ص: 197

11 _ قصیدة العینیة الحمیریة «161 _ 163» (عربی)

از: ابو هاشم اسماعیل بن محمد بن زید بن ربیعة (سید حمیری) (193 ق).

قصیده معروفی است در پنجاه و شش بیت در ذکر فضائل اهل بیت و امیرالمؤمنین:.

[الذریعة 17-122، الفبایی آستان قدس 447].

ص: 198

1 _ خلق الأعمال = الجبر و الاختیار «1 _ 3» (فلسفه _ عربی)

از: جلال الدین دوانی (908 ق).

به درخواست مولانا سعد الدین محمد أستر آبادی، هنگام سفر دوانی به کاشان نوشته در حالی که کتابی با خود نداشته است.

[الذریعه 7-243، مرعشی 11/ 249].

آغاز: اما بعد حمد الله فتاح القلوب....فقد سألنی....افعال العباد دائرة بحسب الاحتمال العقلی بین امور: الاول ان یکون حصولها بقدرة الله و ارادته من غیر مدخل لقدرة العبد فیه....

انجام: و یکفی فی تحقیق هذه المرتبه الکلمات الماثوره عن امیرالمؤمنین ویعسوب الموحدین علیّ علی النبی و علیه الصلوة والسلام فلینظر المتبصر فیه بنظر دقیق و یتفکر فیه بفکر عمیق یتجلّی علیه انوار التحقیق.

2 _ رساله در حساب «4 _ 6» (فارسی)

از: جلال الدین دوانی (908 ق).

رساله مختصری است در حساب و اصول اعداد.

آغاز: بعد از ستایش یکتائی که....نقش دو کون را از کتم عدم هویّة به بساط شهادة آورده.

انجام: و معلوم است که اعداد و نقوش از هیجده تجاوز ندارد و صور ممکنه هر یک در این جدول مفصّلا و در این دایره مجملا ثبت شد.

3 _ رساله عدالت «7 _ 8» (اخلاق _ فارسی)

از: جلال الدین دوانی (908 ق). .

[الذریعه 15-226، نسخه های خطی، منزوی 2/ 1647].

ص: 200

5 _ اشجار و اثمار = ثمره و شجره «25 _ 126» (نجوم _ فارسی)

از: علیشاه بن محمد بن قاسم خوارزمی بخاری علاء منجم.

احکام نجومی و ستارهشناسی و تقویم و احکام طالع و قران را در دو مقاله نگاشته و هر کدام دارای اشجار و اثماری میباشند: مقاله اول در بعضی از کلّیات، مقاله دوم در جزئیّات.

اینکتاب بهنام سیف الدین احمدشاه وبرادرش محمدبن مبارکشاه تألیفشده است.

و از روی نسخه مورّخ 880 به نام «ثمره شجره نجوم» در هند چاپ شده است.

[الذریعه 1/ 293، دانشگاه 15-4121، ملی 1/،161

نسخه های خطی، منزوی 1-236، مرعشی 2/ 50].

ص: 201

7 _ فالنامه «131 _ 135» (فارسی)

منسوب به امام صادق (علیه السلام).

در شانزده باب تنظیم شده است.

[الذریعه 16-98، مجلس 36/ 79].

آغاز: بسمله. بدان ای محبّ صادق که قرعه به انبیاء مخصوص است اما این فال است که حضرت امام جعفر صادق ((علیه السلام))این نسخه را ترتیب فرموده به قرعه انداختن....

انجام: دلالت بر خوشحالی احوال و فرح یافتن از غم و الم و دیدن بزرگان و راحت

ص: 202

9 _ شرائط خواندن دعای سیفی «152 _ 157» (فارسی)

از: ؟.

دعای سیفی یا «حرز یمانی» از ادعیه معروف و مرویّ از امیرمؤمنان علی (علیه السلام)است. خواندن آن دارای شرایط و آداب خاصی است از جمله داشتن اجازه از مشایخ.

آغاز: الحمد لله رب العالمین والصلاة والسلام علی سیدنا و نبینا محمد و اله الطیبین بدان ایدک الله تعالی که از شرائط خواندن دعای سیفی آن است که اوّل غسل کنند و جامه پاک پوشند....

1 _ رسالة فی الاجماع = حجیّة الاجماع «1 _ 63» (اصول فقه _ عربی)

از: شیخ احمد بن زین الدین احسائی (1241 ق).

در 16 ماه رمضان 1215 ق به اتمام رسانده است.

[فهرست کتب مشایخ 2/ 37].

آغاز: الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی خیر خلقه محمد و آله الطاهرین....انی لمّا رأیت کثیر الاختلاف بین علمائنا فی اکثر طرق الاستدلال و کیفیة استنباط الحرام و الحلال....

2 _ رسالة فی الاجتهاد و التقلید «63 _ 68» (اصول فقه _ عربی)

از: شیخ احمد بن زین الدین احسائی (1241 ق).

در جواب یکی از علما که در این خصوص سؤال کرده نوشته و سرانجام درباره تقلید میّت بحث نموده است.

[فهرست کتب مشایخ ص 39].

آغاز: قال ما یقول سلطان العلمآء فی الاجتهادات الظنیّة و الامارات العقلیّة و الاستنباطات الاستحسانیّة و وجوب العمل بقول المجتهد الحیّ و بطلان فتاوی الاموات....

ص: 205

4 _ أجوبة المسائل «91 _ 200» (عربی)

از: سید کاظم رشتی (1259 ق).

جواب سؤالاتی است است در بحث «نبوّت»، «نماز» و اسرار آن، اسم اعظم، حدیث أنا نقطة تحت الباء، خمس و زکات و اسرار آنها، روزه، استخاره و کیفیت آن و غیره.

[فهرست کتب مشایخ 2/ 159].

آغاز: الحمد لله رب العالمین والصلاة علی خیر خلقه محمد و اله اجمعین و لعنة الله علی اعدائهم اجمعین الی یوم الدین...ان بعض الدّیانین الذین میز و الماء من الشراب....

( 480 )

3 _ منهاج الکرامة فی معرفة (اثبات) الامامة «121 _ 142» (کلام _ عربی)

از: جمال الدین حسن بن یوسف بن مطهر حلّی (علامه حلی) (726 ق).

این کتاب را برای اثبات امامت امامان: به نام سلطان خدابنده محمد الجاتیو، در شش باب نوشته است.

مکرر چاپ شده است.

[الذریعه 23-172، مرعشی 1-60، مکتبة العلامة الحلّی 200 _ 204].

آغاز: الحمد لله القدیم الواحد الکریم الماجد المقدس بکماله عن الشریک و الضدّ.

6 _ مناجات حضرت موسی (علیه السلام) و حدیث قدسی «157 _ 166» (عربی)

از: ؟.

خطاباتی است از حضرت باری تعالی به حضرت موسی (علیه السلام) با عناوین «یا موسی _ یا موسی» و در اثنای آن مناجاتهایی از حضرت موسی (علیه السلام).

[مجلس 38/ 498].

آغاز: الحمد لله رب العالمین والصلاة والسلام علی محمد و آله اجمعین اما بعد فهذه من مناجات موسی (علیه السلام) قال الله تعالی یا موسی اتحب قربی.

انجام: و لا تخف غیری و لا تأمن مکری و لا تیأس من رحمتی فکن لی اکن لک.

9 _ مناظرة مأمون العبّاسی «199 _ 204» (کلام _ عربی)

از: ؟.

شرح مناظره مأمون عباسی با مخالفان و علمای اهل سنّت بنا به نقل شیخ صدوق در عیون اخبار الرضا (علیه السلام) و ابن عبد ربّه در «العقد الفرید».

[الذریعه 22-301، نسخه های خطی، منزوی 2/ 995].

آغاز: قیل ان المأمون امر وزیره باحضار جماعة من اهل الاحادیث و جماعة من اهل علم الکلام و الفقه و اهل الصرف و النحو.

انجام: همه زبان از دهان بیرون آوردند که به دهان خود برسانند عمروعاص خواست به معاویه نشان بدهد دید که معاویه خودش هم سر به زیر افکنده زبان بیرون آورده است و میخواهد به دماغ خود برساند عمروعاص گفت ای معاویه خریت مردم و تو ظاهر شد.

ص: 210

11 _ صحت و مرض = حسن و عشق «221 _ 228» (عرفان _ فارسی)

از: محمدبن سلیمان فضولی بغدادی (970 ه

. ق)

سفر روح از عالم لاهوت به عالم ناسوت را به روش داستانی عرفانی آورده است.

[الذریعه 15-12، نسخه های خطی، منزوی 2-1266، مجلس 2/ 258].

آغاز: حمد بیحد احدی را سزاست که ریاض بدن را به آب روان پرورده و حسن را مظهر عشق و عشق را زیور حسن کرده.

انجام: چون روح به آن مقام رسید، علامت جبروت و لاهوت دید، به منزل اصلی پیوست و از رهزنان رست و عاقبة الأمر خود را به خود رساند، عاشقی و معشوقی از آن خلوت بیرون ماند.

1 _ کشف الریبة فی احکام الغیبة و النمیمة «2 _ 36» (فقه و اخلاق _ عربی)

از: شهید ثانی (966 ق).

پنجشنبه 13 ماه صفر 949 به پایان رسیده است.

مکرر چاپ شده است.

[الذریعه 18-36، مجلس 37-62، مرعشی 2/ 47].

2 _ جنگ حدیث «36 _ 45» (عربی)

از: ؟.

در آن احادیث اخلاقی به نقل از ائمه اطهار علیهم السلام ذکر شده است.

در این مجموعه احادیث متفرقه از کتابهای متفرقه توسط کاتب چهار رساله ای که در این مجموعه هست گردآوری شده است.

ص: 212

4 _ الجواهر السنّیة فی الاحادیث القدسیّة «75 _ 155» (حدیث _ عربی)

از: محمد بن حسن شیخ حرّ عاملی (1104 ق).

احادیث قدسی، به ترتیب پیامبران از حضرت ادم (علیه السلام) تا حضرت خاتم صلی الله علیه و آله و احادیث قدسی در شأن ائمه اطهار: را آورده است. تاریخ ختم کتاب رمضان 1056 میباشد.

[الذریعه 5-271، مجلس 25-271، آستان قدس 14-219، مشار، عربی 260].

1 _ لوامع المسائل = رساله توبلیة «1 _ 80» (عربی)

از: شیخ احمد بن زین الدین أحسائی (1241 ق).

پاسخ به 19 سؤال ملا عبد علی بن علی توبلی است که در سال 1211 پاسخ داده شده است که از جمله آنها: تفسیر حروف و اسمای حُسنی و خواص آنها، کیفیّت استجابت دعا به واسطه اسم اعظم، حروف مقطعه اوایل سوره ها و بیان معانی حروف هجاء، تزکیه نفس و وصول به طریق حق، مسأله امر بین امرین و غیره میباشد.

[فهرست کتب مشایخ 2/ 47].

آغاز: الحمد لله ولی ما اولی من نعمه بالجود و الکرم و مالک ما اعطی من سأله من النعم و صلی الله علی نبیه مصباح الظلم.

ص: 214

3 _ مصباح الشریعة «90 _ 107» (حدیث _ عربی)

از: منسوب به امام صادق (علیه السلام).

به جلد 1 ص 494 رجوع شود.

[الذریعه 21-110، مرعشی 2-243، الفبائی آستان قدس ص 524، مجلس 38/ 564].

8 _ الذهبیّة الطبیّة = طب الرضا (علیه السلام) «202 _ 205» (حدیث _ عربی)

منسوب به امام رضا (علیه السلام).

[الذریعه 15-141، مشار، عربی 605].

آغاز: الرسالة الذهبیة فی الطب التی بعث بها الامام علی بن موسی الرضا (علیه السلام) الی المأمون العباسی فی حفط صحة المزاج و تدبیره بالاغذیة و الاشربة و الادویة. قال الامام الانام....

11 _ تفسیر آیه «خلق الارض فی یومین» «219 _ 230» (عربی)

از: سید کاظم رشتی (1259 ق).

شرحی است درباره آیه «خلق الارض فی یومین» [سوره فصّلت آیه 9] در پاسخ به سؤال محمود مفتی بغداد.

[رجوع کنید به فهرست کتب مشایخ 2/ 123].

آغاز: الحمد لله الذی ابتدع السنة....قد امرنی ان املی کلمات ترفع الحجاب و تکشف النقاب.

14 _ المنظومه «232 _ 254» (عربی)

شاید از شیخ احسائی.

منظومه ای است در 1760 بیت که مسائل توحید و فضائل و مناقب اهل بیت :را در بردارد.

آغاز:

لک الحمد یا من لم یزل بالهویة توحدت بالتحمید بالازلیّة

تمجّدت یا من دل بالصمدیة علی انّه القدوس بالاحدیه

17 _ الدرّة النجفیّة = الدرة المنظومة «285 _ 287» (فقه _ عربی)

از: سید محمد مهدی بن مرتضی طباطبائی (سید بحر العلوم) (1212 ق)

شرحهای متعددی بر آن نوشته شده.

این منظومه چاپ شده است.

( 516 )

3 _ سفینة النّجاة «48 _ 67» (مقتل _ عربی)

از: ملا حسین کرمانی (ق 13 ه . ق).

ملا حسین کرمانی که در اول کتاب تصریح نموده مدّت زیادی از محضر شیخ احمد احسائی استفاده نموده 17 خطبه به عنوان ذکر مصیبت برای امام حسین (علیه السلام) تنظیم نموده و آن را «سفینة النّجاة» نامیده است.

آغاز: الحمد لک والسلام علی عباده الذین اصطفی اما بعد....یقول انی لما وقفت بحمد الله تبارک و تعالی برهة طویلة و مدة مدیده بشرف العالم الربانی....

6 _ کیفیّت عروسی حضرت زهرا3 و عروسی فاطمه دختر امام حسین (علیه السلام)

«83 _ 85» (فارسی)

از: ؟.

کیفیت عروسی فاطمه زهرا3 و عروسی فاطمه دختر امام حسین (علیه السلام) را عبدالحمید بن محمد رضا تفرشی کاتب از کتابی تلخیص نموده و در اینجا آورده است.

آغاز: والحمد لله رب العالمین و الصلاة والسلام علی محمد و آله الطاهرین و بعد...دیدم که شخصی کیفیت عروسی فاطمه زهرا و عروسی فاطمه دختر امام حسین ((علیه السلام))را در کتابی که در مصیبت نوشته بیان کرده بود.

10 _ رسالة فی حقیقة الانسان «95 _ 107» (فلسفه _ عربی)

از: محمود بن محمد تبریزی (ق 13 ه . ق).

مؤلف هنگام التجاء به حضرت عبدالعظیم، به نام محمد شاه قاجار نوشته است و درباره حقیقت انسان از دیدگاه فلسفه بحث کرده و از آیات و روایات نیز استفاده نموده است.

آغاز: الحمد لله الذی هدانا شرائع الاحکام....والصلاة والسلام علی سیدنا محمد اشرف من صام و صلی و اکرم من طاف و لبّی و علی مولانا علی النباء العظیم.....

انجام: و ایاک ایاک ان تنکر هذه الاسرار الغامضة لخلاف عقلک فکذبت الله ورسوله و حججه فان هذه المطالب بعون الله سبحانه و تعالی و برکة رسوله وحججه: بدیهیة عندنا....و لعنة الله علی ظالمیه و قاتلیه و الراضین بفعل الظالمین.

ص: 223

12 _ الفوائد السبعة «117 _ 127» (فلسفه و کلام _ عربی)

از: شیخ احمد بن زین الدین احسائی (1241 ق).

درباره تکوّن موجودات و چگونگی آن، مشیّت الهی، ترجیح بلا مرجّح. توضیح این قاعده در مورد عدم تعلّق فعل خداوند به مفعول بدون مرجح، سرّ تکلیف، انطباق صنع خدا با دواعی عقول سلیمه، اشاره به بیان سرّ تنعّم و ثواب و تألم و عقاب.

[فهرست کتب مشایخ 2/ 20].

آغاز: چند فایده که جناب شیخ احمد احسائی اعلی الله مقامه ملحق فرمودند به فواید خود....در این ورقه نگارش میشود....فی الاشارة الی بیان کیفیّة تکوّن الموجودات.....

1 _ تفسیر جزء سی ام «1 _ 39» (تفسیر _ عربی)

از: شیخ شهاب الدین.

تفسیر مختصری است بر جزء آخر قرآن مجید. مؤلف ابتدا برخی کلمات را ترجمه کرده سپس به تفسیر و در بعض مواقع شأن نزول آن اشاره میکند. احتمالا مؤلف از علمای عامه میباشد.

آغاز: عمّ اصله عمّا و الاصل قلیل و معنی عمّ عن ایّ شیئ عظیم یؤثر فیها مرور الازمان و جعلنا فی السموات سراجا وهاجا ای منیرا وقّادا بمعنی جامعة النور....

انجام: قال عثمان بن واقد سألت من محمّد بن المنکدر المعوذتین اهما من کتاب الله تعالی قال من لم یزعم انهما من کتاب الله فعیله لعنة الله و الملائکة و الناس اجمعین.

ص: 225

3 _ حکایة تمیم الداری الانصاری «58 _ 65» (داستان _ عربی)

در زمان حضرت رسول صلی الله علیه و آله مردی به نام تمیم مفقود میشود و بعد از سالها در زمان خلافت عمر به خانه باز میگردد در حالی که عمر همان شب زن او را به جوانی داده است و تمیم حکایات شگفتی را که بر سر او آمده را نقل میکند.

[الذریعة 7-52، فهرستواره 1/ 303].

آغاز: قال ابن عباس رضی الله عنه کان رسول الله صلی الله علیه و اله و سلم ذات یوم فی المسجد و یحدثهم باخبار السموات و الارض و الجنّه و النّار ثم قال فی آخر حدیثه....

انجام: و قال بهذا اخبرنی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم ثم قال لعلی رضی الله عنه احکم بینهما فقال علی رضی الله عنه للمرأة اتریدی جابر ام تمیم فقال ارید التمیم لانه ابن عمّی فرجع التمیم الی منزله مع زوجته باذن الله تعالی والله.....

ص: 226

5 _ کیف عَلِمَت «78 _ 80» (مواعظ _ عربی)

از: ؟.

جملاتی است در معرفت و عبرت از صوفی معروف «شبلی / قرن چهارم». او ابتدا آنچه را که به معرفت دریافته است ذکر کرده و سپس به حدیث یا آیه استناد میکند.

در فهرست سابق این کتابخانه این رساله به عنوان بخشی از آداب التعلیم معرفی شده است.

آغاز: حکی ان الشبلیّ رحمه الله خدم اربع مائه استاذ و قال قرأت اربعه الاف حدیث ثم اخترت منها حدیثا واحدا عملت به و خلیت ما سواه لانی تاملت فوجدت خلاصی و نجاتی فیه.....

انجام: فقال شقیق وفقه الله انی قد نظرت التوراة و الانجیل و الزبور و الفرقان فوجدت الکتب الاربعة تدور علی هذه الفوائد الثمانیه فمن عمل بها کان عاملا بهذه الکتب الاربعة.

ص: 227

1 _ شرح الایساغوجی «1 _ 22» (منطق _ عربی)

از: حسام الدین حسن کاتی (760 ق).

شرح مختصری است به عنوان «قال _ اقول» بر رساله «الایساغوجی» اثیر الدین ابهری.

به جلد 1 ص 287 رجوع شود.

[کشف الظنون 1-206، مرعشی 3-179، مجلس 38-551، الفبایی آستان قدس 326].

2 _ حاشیة علی شرح الایساغوجی «23 _ 77» (منطق _ عربی)

از: ؟.

حاشیه ای است بر «شرح الایساغوجی» حسام الدین کاتی (760 ق) که با عناوین «قال _ اقول» نگاشته شده است.

آغاز: الحمد لله رب العالمین والصلاة والسلام علی سیدنا محمد و آله....افتتح کتابه بالحمد له بعد الابتداء بالبسمله لان اداء الواجب من شکر نعمائه واجب الحمد....

انجام: کما یحکم بان کل موجود متحیز لانه یدرک ان کل ما هو مشاهد محسوس فهو متحیز....الخصماء فی الدارین امین یا معین.

ص: 228

4 _ شرح الایساغوجی «82 _ 127» (منطق _ عربی)

از: ؟.

حاشیة مزجی مختصری است بر «شرح الایساغوجی» فناری (834 ق) که همانند شارح، این رساله را در یکی از کوتاهترین روزها نگاشته است.

آغاز: احمدک اللهم علی ما لخّصت من منح عوارف الافاضل و خلصتنی من محن عواصف الفضائل.

انجام: فالعمدة ای المعتمد علیه هو البرهان لا غیر لان تحصیل العقائد الحقة وتزییل العقد الباطلة لیس الا به و لیکن هذا اخر الرسالة فی المنطق.

7 _ شرح آداب البحث «221 _ 231» (منطق _ عربی)

از: محمد حنفی تبریزی (نزدیک 900 ق)

این شرح مزجی مختصر که بر «آداب البحث» قاضی عضد الدین ایجی نگاشته شده است فقط جنبه توضیحی دارد و در آن رد و ایراد و استدلال نشده است.

در فهرست سابق این کتابخانه مؤلف به عنوان صفی قره باغی یاد شده است.

[کشف الظنون 1-41، مرعشی 12/ 194].

آغاز: لک الحمد جعل الله مخاطبا تنبیهآ علی القرب و لان اللائق بحال الحامد ان یلاحظ المحمود اوّلا حاضرا و مشاهدا ثم یحمده واستبان منه وجه تقدیم قوله.....

ص: 230

1 _ رساله در مساحت «2 _ 7» (فارسی)

از: صلاح الدین موسی بن محمد بن محمود (845 ق)

رساله مختصری است در حساب مساحت بعضی از اشکال هندسی که در چهار رکن و چندین قاعده بیان شده است.

[الذریعة 20-374، نسخه های خطی منزوی 1-194، آستان قدس 8/ 162].

آغاز: ثنای بیمنتها خداوندی را است که مصور قدرتش بساط زمین را به زینت صور و اشکال آراست و مقدر حکمتش....اما بعد این رساله ای است....مشتمل بر بیانمساحت بعضی اشکال.

انجام: بدان که در شکل هلالی هر دو قطعه میتوانند که کمتر از نصف باشند و میتوانند که بیشتر از نصف باشند و میتوانند که یکی نصف باشد و یکی کمتر از نصف یا بیشتر و میتوانند که یکی کمتر از نصف باشد و آن دیگر بیشتر و طریق قطع و مساحت هر یک از ایشان معلوم شد.

ص: 231

3 _ شبهات مظفری = رساله در حساب «13 _ 36» (فارسی)

از: طاهر بن حسین منشی وقایع نگرا قزوینی (وحید) 1112 ق

رساله مختصری است شامل سه مقاله در علم حساب و هر مقاله در چند فصل بیان شده است این رساله به شیخ بهایی (1031 ق) نسبت داده شده است. و در فهرست آستان قدس آن را به ملا علی قوشچی (879 ق) نسبت داده اند.

[الذریعة 7-5، نسخه های خطی منزوی 1-161، آستانه مقدسه حضرت معصومه 32/ 262].

آغاز: الحمد لله رب العالمین والصلاة علی خیر خلقه محمد و آله اجمعین اما

بعد این کتابی است مشتمل بر سه مقاله. مقاله اول در حساب اهل هند و آن

مشتمل است....

انجام: حاصل ضرب ارتفاع اوست از قاعده او و مساحت جمیع اقسام مخروط از مسند بر قایم و مایل حاصل ضرب قاعده اوست در ثلث ارتفاع او مساحت جمیع اقسام مذکوره از استوانه یعنی مسند.... ضلع و قایم و مایل حاصل ضرب قاعده اوست در ارتفاع.

ص: 232

5 _ حاشیة المختصر «73 _ 146» (بلاغت _ عربی)

از: نظام الدین عثمان بن عبدالله خطائی (ق 10)

حاشیه مختصری است با عناوین «قوله _ قوله» که فقط تا بحث تعریف مسند الیه به ضمیر نوشته شده است.

به جلد 1 ص 192 رجوع شود.

[کشف الظنون 1-476، مرعشی 1-113، الفبایی آستان قدس 202، مجلس 25/ 427].

1 _ خلاصة الحساب «2 _ 21» (عربی)

از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی (1031 ق)

به جلد 1 ص 219 رجوع شود.

2 _ زبدة الاصول «23 _ 49» (اصول فقه _ عربی)

از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی (1031 ق)

به جلد 1 ص 269 رجوع شود.

3 _ حیاة النفس فی حظیرة القدس «50 _ 63» (کلام _ عربی)

از: احمد بن زین الدین احسائی (1241 ق)

به شماره [480] در همین جلد رجوع شود.

4 _ رسالة فی الریاضة «64 _ 66» (عرفان _ عربی)

از: محمد تقی بن مقصود علی مجلسی (1070 ق)

مؤلف ابتدا به ذکر مکاشفه ای از خود پرداخته سپس به لزوم ریاضت و کیفیت آن مختصرآ اشاره میکند و در این مقام از روایات بهره گرفته و نیز برخی از اذکار را نقل مینماید.

آغاز: قال شیخنا العارف المحدث...ما لفظه والذی وجد هذا الضعیف فی ازمنة الریاضات انّنی کنت فی مطالعه التفاسیر الی ان رایت فی لیلة فیما بین النوم و الیقظه سید المرسلین صلی الله علیه و آله.....

انجام: حتی لا یصدنی صادّ عن المراد و لا یحلّ بی ذی طارق من اذی العباد انک علی کل شیء قدیر و الامور الیک تصیر یا من لیس کمثله شیء و هو السمیع البصیر.

ص: 234

6 _ رسالة فی الریاضة «127 _ 129» (عربی)

از: احمد بن زین الدین الاحسائی (1241 ق)

مختصری است در ذکر طریق حق در ریاضت و بعضی از دستورات.

[فهرست کتب احسائی و مشایخ 2/ 37].

آغاز: قال الشیخ ادام الله ظله ان طریق الحق و نهج الصدق فی الریاضة و هو ما سنّه ائمة الهدی: و هو ان تسلک الطریقة المستقیمة فی الاحوال و الافعال و الاقوال....

انجام: و هو طریق کثیر الحیّات و العقارب مظلم کاللیل الدامس مسبع و هو سبیل الفجار و طریق النار فاجتنبوه لعلکم تهتدون والسلام علی من اتبع الهدی و خشی عواقب الردی و رحمة الله و برکاته.

ص: 235

8 _ مختصر مفتاح النبوة = اثبات النبوة الخاصة «133 _ 140» (فارسی)

از: محمد رضا کوثر علی شاه بن محمد امین همدانی (1247 ق)

مؤلف «مفتاح النبوة» را در پاسخ هانری مارتن مسیحی نگاشت اما چون فهم آن همه را مقدور نبود و نیز بسیاری را حوصله طول و بسط آن نبود آغاز تا انجام آن را بر سبیل اختصار با ادله سهل المأخذ بیان کرد تا مکلفین از آن بهرهمند و جمیع طالبین را پسند افتد. و این کار را به اشاره عباس میرزا ولی عهد انجام داده.

[الذریعة 1-101، نسخه های خطی منزوی 2/ 872].

آغاز: چون در این کتاب بابی از ابواب مسائل نوشته آمد که فهم همه آن علی التفصیل مدلّل به برهان و دلیل و متابعت قانون جرح و تعدیل جز واقفین فنون حکمت و دانایان.....

انجام: و آن چه نوشته شد عاقل دانا را کافی و منصف شنوا را از خواب غفلت بیدار

ص: 236