فهرست نسخه های خطی کتابخانه مسجد اعظم قم جلد 3

مشخصات کتاب

سرشناسه:کتابخانه مسجد اعظم قم

عنوان و نام پدیدآور:فهرست نسخه های خطی کتابخانه مسجد اعظم قم/ رضا استادی

مشخصات نشر:قم: کتابخانه مسجد اعظم قم، 1365.

مشخصات ظاهری:5ج

وضعیت فهرست نویسی:فهرستنویسی قبلی

موضوع:نسخه های خطی فارسی -- فهرستها

موضوع:نسخه های خطی عربی -- فهرستها

موضوع:نسخه های خطی -- ایران -- قم -- فهرستها

شناسه افزوده:استادی، رضا، . - 1316

رده بندی کنگره:Z6621 /م53ف 9

رده بندی دیویی:011/31

شماره کتابشناسی ملی:م 65-581

ص: 1

اشاره

1 - حبل المتین «برگ 1 - 143» (فقه - عربی)

از: شیخ بهاء الدین محمد بن حسین عاملی (1030 ق) تاریخ پایان تألیف جلد اوّل 1007 در مشهد.

به ج 1 ص 202 همین فهرست رجوع شود.

[ذریعه 240-6، مرعشی 3-2، مجلس 25-318، مشار عربی: 302].

2 - الوجیزة (144 - 145) (درایه - عربی)

از: شیخ بهاء الدین محمد بن حسین عاملی. به جای مقدمه کتاب حبل المتین او است.

[ذریعه 51-25، مرعشی 39-1، مجلس 39-26، مشار عربی 985].

نسخ، کتاب اول تحریر عبدالحسین بن سید تاج الحسینی الجزائری در جمعه 9 رجب ،1023 رساله دوم تحریر همان کاتب، ناقص.

با مهر بیضوی «عبده محمد علی» و یادداشت تملک ریحان الله بن جعفر موسوی در 17 ج 1، 1321 با مهر بیضوی «ریحان الله الموسوی».

145 برگ، 21 × 29

( 50 )

1 - حق الیقین «1 - 105» (اعتقادات - فارسی)

از: علامه محمد باقر بن محمد تقی مجلسی (1111 ق).

به ج 2 ص 291 رجوع شود.

[ذریعه 40-7، منزوی 2/ 937].

2 - قصص الانبیاء «106 - 262) (فارسی)

مؤلف شناخته نشد. از علامه مجلسی نقل میکند و اشعاری از عطار نیشابوری در آن دیده می شود.

آغاز: باب اول در بیان اعتقاد اهل بیت جناب محمد مصطفی (صله الله علیه و اله وسلم)....

نسخ، کتاب اول تحریر آقا جونی سلمانی در 1226 تا مقصد هشتم (امامت) را دارد.

کتاب دوم تحریر 1227، نام کاتب ندارد.

262 برگ، 21 × 32

1 - نهج البلاغة «1 - 264» (حدیث - عربی)

از: محمد بن حسین موسوی (شریف رضی = سید رضی) 406 ق.

[ذریعه 151-14، 412-24، سپهسالار 113-2، دانشگاه 295-25، مشار عربی 975].

2 - الحواشی الصافیه «246-1» (حدیث - عربی)

از: سید نعمت الله جزائری (1112 ق).

آغاز: الحمد لله وحده لا شریک له الهاً واحداً....(به ذریعه 14/ 151 رجوع شود).

کتاب اول، نسخ ابوالحسن بن نور الله موسوی دزفولی در 6 رمضان المبارک 1269

کتاب دوم، نستعلیق، در حاشیه کتاب اول نوشته شده، و معلوم نیست که کامل باشد

264 برگ، 21 × 31

( 214 )

( 241 )

( 251 )

( 326 )

1 - زورق «1 - 152» (فارسی)

از: علی بن محمد علی حسینی علوی العلویچه الاصفهانی (رفیعی پور علوی).

کشکولی است در سه جلد که جلد اول را «انبان»، جلد دوم را «همیان»، سوّمی را «زورق» نامیده است بازنویسی جلد اول در 1380ه. ق و جلد دوم در 1381 = 1340 ش به اتمام رسیده است. مؤلف فهرست منابع را در آخر کتاب آورده است.

کتاب زورق در سال 1379 ق به اتمام رسیده و بازنویسی آن (نسخه حاضر) در 1381 ق بوده است.

آغاز: بسم الله الرحمن الرحیم الحمد لله الّذی دلّ علی ذاته بذاته و تنزّه عن مجانسة مخلوقاته... چون پرداختم از تألیف دو مجلّد کتاب مشتمل بر نوادر و متفرقات که به طرز مخلاة و کشکول شیخنا البهائی زاد الله بهاءه....

انجام:

بهر تاریخ طبع جویا شد مددی را ز فاعل و قابل

چون ز «امطار» 251 شد مدد گفتا «زورق» 1379 ما رسید تا ساحل

2 - ارمغانی طوس «154 - 165» (فارسی)

از: علی بن محمد علی حسینی علوی العلویچه الاصفهانی.

مطالب متفرقه ای که مؤلف هنگام تشرّف به مشهد مقدّس در کتابخانه آستان قدس رضوی یادداشت، و به این نام نامیده است که از جمله منابع کتابش: اثبات الرجعه شیخ ولی سرابی، دائرة المعارف وجدی (جلد اول)، دیوان اشعار وصال شیرازی، زنبیل فرهاد میرزا و عدد السنه واعظ سبزواری نام برده است.

آغاز: بسم الله الرحمن الرحیم. الحمد لله الّذی عرّفنا اولیاءه المعصومین...از دیر زمان مشغول جمع متفرقات و نظم متشتّات بوده و هستم و در این سال سعادت

ص: 15

1 - مرآت القلوب «1 - 119» (اخلاق - عربی)

از: حاج شیخ علی بروجنی اصفهانی صاحب بحر الجواهر در فقه (سده چهاردهم).

کتابی است در اخلاق و اسرار صلاة در یک مقدمه و چند فصل و خاتمه.

آغاز: الحمد لله الذی اصطفی من عباده الاخیار الابرار....

2 - مرآت المؤمنین «119 - 147» (اخلاق - عربی)

از: همان مؤلّف.

رساله ای است در ذکر صفات محموده ومذمومه واسرار اعمال و....

آغاز: الحمد لله الذی نوّر قلوبنا بنور الایمان.

هر دو بخطّ مؤلف. تاریخ کتابت دومی محرم 1325 در بیدآباد اصفهان.

147 برگ، 17 × 22

ص: 16

1 - سراج القلوب «1 - 155» (اعتقادات - فارسی)

از: ابونصر سعید غزنوی.

به ج 2 ص 476 رجوع شود.

2 - کنز الرموز «115 - 117» = کنوز الرموز (فارسی)

از:؟ دارای ده فصل و یک خاتمه. با سراج القلوب چاپ شده است.

[ذریعه 157-18، مرعشی 297-2، مجلس 339-26، منزوی 1665-2].

نستعلیق، بدون تاریخ و نام کاتب (تحریر سده 13 و 14).

115 برگ، 17 × 21

1 - الفیروزجة (الفیروزجات) الطوسیة «1 - 137» (فقه - عربی)

شرح مزجی درّه سید بحرالعلوم است.

از: محمد بن حسن طوسی مشهدی (1257).

تاریخ تالیف طهارت 1227 در کربلا.

[الذریعه 401-16 و 111-8، مرعشی 7-8 الفبائی آستان قدس 431].

آغاز: الحمد لله ذی القوّة القاهرة....

2 - الدرّة الغرویة «138 - 157» (فقه منظوم - عربی)

به ج 1 ص 225 رجوع شود.

کتاب اول و دوم نسخ 1310

کتاب دوم حاشیه از سید شفیع موسوی دارد.

157 برگ، 14 × 21

1 - القواعد و الفوائد «1 - 323» (فقه و اصول - عربی)

از: محمد بن مکی عاملی (786 ق) شهید اوّل.

مؤلف در این کتاب بسیاری از قواعد و فوائد کلی اصولی و فقهی و نحوی را که از آنها مسائل فقهی استنباط میشود بیان نموده است. او پس از ذکر قاعده فروعات فقهی مستنبطه را می آورد. عناوین کتاب «قاعده - فائده» میباشد.

[الذریعه 193-17، مرعشی 237-1، مشار عربی 715، مجلس 26/ 91].

2 - رسالة فی وحدة الوجود «328 - 331» (عربی)

از: حسین بن ابراهیم تنکابنی (در این نسخه زنجانی؟).

رساله مختصری است در رد مسأله وحدت وجود که به قول مصنف منقول از بعض اهل تصوف است. مؤلف به قول آقا بزرگ در الذریعه از اعاظم شاگردان ملاصدرا است.

[الذریعة 55-25، الفبایی آستان قدس 601].

آغاز: الحمد لله الذی هو نور سماوات العقول والنفوس وظهور ارض الاجرام واعراضها المحسوس الذی اخرج بشروق ذاته.

انجام: فهذا توحید الذات وتوحید الافعال ومن لم یبلغ الی هذه المرتبة من التوحید فهو هایم فی تیه الحیرة ولم یکن من الموحدین بالحقیقه والله اعلم بحقائق الامور وهو ولی دار السرور والمنقذ عن اسر بلاد الغرور.

کتاب اول نسخ محمد قاسم بن احمد طبرستانی ما مطری در مدرسه شیخ لطف الله المیسی العاملی در 1069 و دومی نستعلیق محمد بن محمد صالح مازندرانی در 1068 یا 1069

331 برگ، 13 × 24

ص: 20

1 - من لا یحضره الفقیه «1 - »239 (حدیث - عربی)

از: شیخ صدوق به ج 1 ص 539 رجوع شود.

2 - ضیاء العیون «97 - »100 (عربی)

از: نظام الدین محمد هادی بن مهدی حسینی صفوی ملقّب به شاه میرزا و مخاطب به میرزا مهدی خان.

مؤلف این کتاب را در یک فاتحه و دو منظر در بیان خواصّ مهر نبوّت و بعضی مربّعات وفقی و سورههای قرآنی تألیف نموده است. فهرست مطالب آن چنین است:

فاتحه: در صورت مهر نبوّت، منظر اول: در تکسیرات بعضی از سوره ها و آیات.

منظر دوم: در نقش معظمی که در ایّام هفته منظور سازند.

[الذریعه 126-15، مرعشی 248-11، مجلس 36/ 165].

آغاز: بعد از حمد بیحدّ و صلوات بیعدّ چنین گوید... که در اکثر نسخ و مجامع از حضرات ائمه طاهرین سلام الله علیهم و علماء و مشایخ کرام رضی الله عنهم صور مهر نبوّت حضرت سید المرسلین و خاتم النبییّن صلوات الله علیه و اله اجمعین.

انجام: در نزد ملوک و اکابر و اشراف معزّز و مکرّم گردد و چنان باشد که مرا دیده باشد هر که ببیند و با خود نگاه دارد یا علی به امت من برسان و آن شمایل اینست...دو جدول آمده.

کتاب اول جزء اول و دوم و نسخ محمد امین بن سید علی حسینی نور بخشی در 1088 - 1091 با مهر بیضوی «عبده الراجی حسین بن عبدالکریم الموسوی 1260» و یادداشت تملک عبدالکریم الموسوی الدزفولی 1220 همراه با مهر او. نسخه تصحیح شده و دارای حواشی است.

رساله دوم در میان کتاب اول قرار دارد.

239 برگ، 17 × 24

ص: 21

1 - زبدة الاصول شیخ بهائی «1 - 37» (عربی)

به ج 1 ص 269 رجوع شود.

2 - خلاصة الحساب شیخ بهائی «39 - 79» (عربی)

به ج 1 ص 219 رجوع شود.

هردو چاپ شده است.

هردو نسخ بیتاریخ و بینام کاتب (تحریر سده 13).

79 برگ، 13 × 20

1 - شرح مفتاح العلوم «1 - 299» (بلاغت - عربی)

از: سعد الدین مسعود بن عمر تفتازانی (792 ق).

شرحی است بر «مفتاح العلوم» ابو یعقوب یوسف بن بکر سکاکی (626 ق) که با عناوین «قوله - قوله» نوشته شده و فقط قسم ثالث را شرح نموده است.

در فهرست سابق این کتابخانه به عنوان حاشیه مفتاح العلوم یاد شده.

[کشف الظنون 1763-2، مجلس 345-4، 38/ 53].

آغاز: خیر خبر یوشح به صدر الکلام حمد الله الذی خلق الانسان علمه البیان.....

انجام: والاستمداد فی اللغة طلب المدد ویقال استمددت للامر وتعدیته الی مفعولین یتضمن معنی الطلب والسؤال والله المسئول لتیسیر الامال والمشکور علی ما افاض من النوال.

2 - شرح تهذیب المنطق و الکلام «300 - »303 (منطق - عربی)

از: شیخ عنایت الله بخاری (؟)

شرحی است بر «تهذیب المنطق» تفتازانی (792 ق) که مؤلف تهذیب المنطق و حاشیه هایی را که برای آن نگاشته اند مورد بررسی و تطبیق قرار داده و سپس این شرح را برای طلاب نوشته است این شرح با عناوین «قوله - قوله» برگزار شده است.

آغاز: الحمد لله الموصل الی المقصود وجاعل الحد طریقآ الی المحمود والصلاة علی من له المقام المحمود وعلی آله واصحابه الی یوم الموعود... قوله الحمد هو الوصف بالجمیل.....

کتاب اول، نستعلیق سده 11، با یادداشت تملک ریحان الله بن جعفر الموسوی 1323 و مهر بیضوی او. برخی صفحات حاشیه نویسی دارد.

کتاب دوم ناقص، بدون نام کاتب و تاریخ.

303 برگ، 13 × 22

ص: 24

1 - عمدة المراد فی شرح الارشاد «1 - 108» (نحو - عربی)

از: محمد بن سهرابعلی مازندرانی (قرن 13 ه . ق).

شرحی است بر کتاب «ارشاد الهادی فی النحو» تفتازانی.

تاریخ تالیف 1229 ق.

آغاز: الحمد لله الذی جعل بکلمته علم الاعراب مرفوع البناء منصوب اللواء.

2 - ارشاد الهادی فی النحو «109 - 113» (نحو - عربی)

از: سعد الدین مسعود بن عمر تفتازانی (792 ق).

تفتازانی در سال 788 ه . ق این کتاب را برای فرزندش نگاشت که در یک مقدمه و سه قسم تنظیم شده است و شرحهای زیادی بر این کتاب نوشته اند.

[کشف الظنون 1/ 67].

آغاز: احمدک یا من وهب لمن رفع یدیه نحوه بالسؤال مسؤوله وفتح لمن امّل احسانه بابه من غیر نصب حاجب.

انجام: و یمکن حمله علی کون النون عوضآ عن الرفع والفعل خبرآ واردآ مورد الانشاء فالقول بعدم الدخول فمخالفته للقیاس واستعمال الفصحاء احسن.

هر دو نستعلیق محمد بن سهرابعلی مازندرانی در 1229 در دماوند.

کتاب اول تصحیح شده، و خط خوردگی دارد، با مهر بیضوی «عبده محمد بن سهرابعلی 1229» و مهر بیضوی «اللهم صل علی محمد و آل محمد» و در پایان نسخه چند فائده درباره چند حدیث نوشته شده است.

113 برگ، 15 × 20

ص: 25

1 - منهاج الکرامة فی معرفة الامامة «4 - 80» (امامت - عربی)

از: علامه حلی.

چاپ شده است.

2 - اسرار الصلاة = التنبیهات العلّیة «80 - 131» (عربی)

از: شهید ثانی.

چاپ شده است.

کتاب اول نسخ ابوالقاسم بن شیخ محمد توکلی (یا تولمی) 1092 با مهر بیضوی «عبده الراجی حسین 1237».

و کتاب دوم تحریر سده 11 بدون نام کاتب. تصحیح شده و در پایان وقفنامه دارد.

131 برگ، 12 × 19

1 - مشارق الانوار «2 - 133 »(حدیث - عرفان - عربی)

از: حافظ رجب برسی. به ج 1 ص 489 رجوع شود.

2 - حدود ودیات = رساله... «134 - 303» (فقه - فارسی)

از: علامه محمد باقر مجلسی. به ج 2 ص 281 رجوع شود.

کتاب اول در این نسخه از علامه حلی دانسته شده. تحریر سده 13 از پایان ناقص است.

کتاب دوم تحریر شده 13

303 برگ، 15 × 21

( 545 )

( 571 )

( 607 )

1 - الشافیه «3 - 48» (صرف - عربی)

از: ابن حاجب متوفای 646 (در ج 1 تاریخ وفات اشتباهآ 786 نوشته شد).

به ج 1 ص 277 رجوع شود.

2 - مختصر المعانی «51 - 190» (بلاغت - عربی)

از: سعد الدین تفتازانی (793 ق).

به ج 1 ص 471 رجوع شود.

هردو تحریر احمد بن حاجی عبدالله قمی آشتیانی در 1269 با مهر مربع «ابوالقاسم بن محسن»

190 برگ، 14 × 21

( 620 )

1 - الفهرست «2 - 71 »(رجال - عربی)

از: محمد بن حسن طوسی (شیخ الطائفة) (460 ق).

نام مؤلفین کتب شیعه را با گوشه ای از احوال و نیز کتابهای آنان گرد آورده است.

بارها چاپ شده.

[384-16، مرعشی 245-4، کجلس 37/ 62].

2 - ایضاح الاشتباه فی اسماء الرواة «72 - 107» (رجال - عربی)

از: جمال الدین حسن بن یوسف بن مطهر حلی (علامه حلی) (776 ق).

[الذریعة 493-2، مرعشی 130-1، مجلس 421-25، مشار عربی 107].

آغاز: الحمد لله رب العالمین وصلی الله علی سید المرسلین محمد النبی وعلی اله الطاهرین....ابو رافع اسمه اسلم بالالف قبل السین المهملة وله ولدان اسم احدهما عبید الله مصغراً....

انجام: ابوالحسین العقرانی بالقاف والنون بعد الالف قبل الیاء فهذا اخرما اردنا اثباته فی هذا الکتاب ومن اراد التطویل والاستقصاء فی معرفة الرجال واحوالهم وتعدیلهم وجرحهم.....

کتاب اول، تصحیح شده، تحریر سده 12 و 13

کتاب دوم، تصحیح شده، نسخ محمد علی بن جعفر بن حاج صادق در 1228

107 برگ، 15 × 20

ص: 33

1 - تفسیر سوره یوسف علیه السّلام «1 - 64 »(تفسیر - عربی)

از: ؟

تفسیر مختصر و ترجمه ای است از سوره یوسف (علیه السلام).

آغاز: نزد بعضی این کلمه به معنی انا الله است یعنی منم خدائی که میبینم همه چیز و می دانم همه اشیاء را و یا الف از الله است و لام از لطیف و راء از رؤف.....

انجام: به هیچ امر دنیا نیست که مستمند است به قرآن بی واسطه یا به واسطه و هدیً و راه نماینده مر سالکان طریق حق را و رحمةً و وسیله رحمت و بخشش لقوم یؤمنون مر گروهی را.

2 - روایات و حکایایت «95 - 94» (فارسی)

از: ؟

روایات و حکایاتی است از پیامبر اسلام و یاران ایشان بعضی آیات را به مناسبتهای مختلف آورده و توضیح داده است.

آغاز: الحمد لله رب العالمین و صلوات و سلام علی محمد و آل الطیبین طاهرین اما مقدمه عبدالله بن عباس روایت میکند از پیغمبر (صله الله علیه و اله وسلم) که فرمود.

انجام: و در همه عمر چهل مرد و چهل زن به او ایمان آوردند و نوح را فرمان چنان بود که هر روز به کوفه شدی و خلق را دعوت کردی چنانکه خدای تعالی ندای وی را از شرق.

کتاب اول، نسخ بدون تاریخ و نام کاتب، از پایان ناقص،با سر لوح زرّین و جدول زر در صفحات.

کتاب دوم، ناقص

94 برگ، 14 × 20

ص: 34

1 - الحاشیة علی المختصر فی شرح تلخیص المفتاح «2 - 79» (بلاغت - عربی)

از: .نظام الدین عثمان بن عبدالله خطائی (ق 10 ه).

حاشیه مختصری با عناوین «قوله - قوله» بر کتاب «المختصر فی شرح تلخیص المفتاح» سعد الدین تفتازانی (793 ق) میباشد. این حاشیه فقط تا بحث «تعریف مسند الیه بضمیر» نوشته شده است.

[مرعشی 113-1، مجلس 427-25، 26/ 51].

آغاز: نحمدک اللهم علی ما اعطیتنا من سوابغ النعم و بوالغ الحکم و نصلّی علی نبیک الهادی .

انجام: فیقال ترک المعیّن الی غیر المعیّن او الخطاب مع المعین الی غیر هذا الخطاب مع غیره.

2 - الحاشیة علی حاشیة الخطائی علی المختصر «80 - 142» (بلاغت - عربی)

از: ملا عبد الله بن حسین یزدی (981 ق).

حاشیه ای بر حاشیه خطائی بر «مختصر المعانی» تفتازانی است. این حاشیه در مدرسه منصوریّه شیراز در 17 ذی حجّة 962 ق پایان یافته است.

[الذریعه 71-6، مرعشی 113-1، مجلس 26/ 26].

آغاز: حمدآ لمن خلق الانسان و علّمه البیان و شکرآ لمن أعلمه بدایع المعانی فی روایع التبیان.

انجام: فلا بد من تصرف اما فی تفسیر الاول او فی تفسیر الثانی حتی لا یفوت ذلک الحسن هذا و المرجو من الله تعالی حسن الخاتمة و صلاح العاقبة انّه علی ما یشاء قدیر.

ص: 35

1 - گلشن اسرار «2 - 130» (منظومه - فارسی)

از: ؟ در فهرست سابق این کتابخانه به اشتباه تالیف گلبن دانسته شده.

ابتدای رساله به نثر و مطالب عرفانی است که به نظم نیز آمیخته است سپس شعر آغاز میشود که در قالب مثنوی است و حاوی حکمتها و قصه موسی میباشد. احتمالا بخشی از «گل بوستان» بنی اسرائیلی که در پنج گلبن به روش بوستان سروده است میباشد.

[به نسخه های خطی، منزوی 3066-4 رجوع شود ].

آغاز:

به نام نامی حیّ یگانه

خداوندی که او بشکافت دانه

منزّه ذاتش از قید صفات است

صفاتش در حقیقت عین ذات است

انجام:

از آن وقتی که بنمودی کناره

هزاران جامه جان گشت پاره

تو گر سوزن نیاری ای مسیحا که می دوزد گریبان دل ما؟

2 - رامچه نامه «134 - 189» (منظومه - فارسی)

از: ؟ در فهرست سابق این کتابخانه به اشتباه، تالیف گلبن دانسته شده.

حکایاتی است در قالب مثنوی در ذکر شاهان هند و چین و قصه نظام الملک وزیر و مطالب دیگری از پیامبر اسلام9

ص: 36

1 - نظام نامه، فهرست تحصیلات «1 - »15 (فارسی)

از: ؟

نظام نامه، فهرست دروسی است که مجلس معارف دوره مظفری (احتمالا) برای مدارس به سبک جدید منتشر کرده است که از ربیع الاول 1322 لازم الاجرا بوده است. در چهار باب و چند فصل مرتب شده است.

آغاز: مجلس معارف که به موجب کتابچه موشّح به دست خط آفتاب نقط همایونی خلد الله ملکه و سلطانه به عنوان مجلس اداره مکاتب ملّیّه....

انجام: و برای مصنّف و مؤلّف هم علاوه بر اجر اخروی بیفایده مالی نخواهد بود و ممکن است در یک فنّ کتب متعدده از چند مصنّف و مؤلّف پسندیده آید و همه قبول شود آن وقت اجازه تدریس هر یک از آنها داده میشود.

ص: 37

( 715 )

( 726 )

( 732 )

( 749 )

( 766 )

1 - الفوائد الملیّه فی شرح النّفلیّه «2 - 138» (فقه - عربی)

از: زین الدین بن علی عاملی (شهید ثانی) (966 ق).

شرح مزجی است بر کتاب «النفلیّه» شهید اول که روز پنجشنبه پانزدهم صفر 955 به پایان رسیده.

چاپ شده است.

[الذریعه 360-16، مرعشی 7/ 117، مجلس 25/ 26]

2 - التنبیهات العلیّة علی وظائف الصلاة القلبیّه = اسرار الصلاة «2 - 48 »

(فقه و اخلاق - عربی)

از: زین الدین بن علی بن احمد عاملی شهید ثانی (966 ق).

بارها چاپ شده است.

ص: 43

1 - مقاصد المیزان «1 - 47» (منطق - عربی)

از: ؟ در فهرست سابق این کتابخانه از محمد بن شریف الحسینی دانسته شده

قواعد منطقی را مختصرا با عناوین «فصل - فصل» شرح داده است. نامی که در عنوان ذکر شده در مقدمه آمده است.

آغاز: حققت فیها مقاصد المیزان فی تنقیح البیان و توضیح التبیان و طوبی لمن اتقنها للاستظهار و ایقنها للاستحضار کل ذلک...اعلم ان للنفس الناطقة الانسانیة....

انجام: کان الحال علی عکس ذلک لجواز اجتماعهما صدقا و علیک تصفح الامثله.

2 - رسالة فی علم المیزان «47 - 69 »(منطق - عربی)

از: ؟

رساله مختصری است در یک مقدمه و سه رکن که هرکدام دارای چند بحث هستند.

آغاز: الحمد لله العزیز الرحمن و الصلاة علی اشرف الاکوان محمد و آله اولی

ص: 44

1 - حدائق السحر فی دقائق الشعر «1 - 31 »(بلاغت - فارسی)

از: محمد بن عبدالجلیل بلخی رشید الدین وطواط (578 ق).

هشتاد نوع از صنایع بدیعی را به اختصار برشمرده با شواهدی از شعر فارسی و عربی.

[الذریعه 286-6، مرعشی 100-19، الفبایی آستان قدس ،217

مجلس 201-37 نسخه های فارسی منزوی 3/ 2134].

آغاز: الحمد لله علی ما افاض علینا من نعمه...که در ایام دولت او عقود فضل منتظم است.

انجام: سهل ممتنع شعری باشد که آسان نماید اما مثل آن دشوار توان گفت و من به لفظ فرض این کتاب را تمام کردم.

2 - علم عروض فارسیان «31 - 41» (عروض - فارسی)

از: ؟

مختصری است در یک مقدمه و دو قسم و یک خاتمه. مؤلف در دیباچه کتاب آن را

ص: 45

1 - شرح الوافیة «1 - 69 »(اصول فقه - عربی)

از: سید محمد مهدی بن مرتضی طباطبایی بحرالعلوم (1212 ق).

حاشیه و شرحی است بر بخشی از کتاب «وافیة الاصول» عبدالله بن محمد بشروئی تونی (1071 ق).

به ج 1 ص 348 همین فهرست رجوع شود.

[الذریعه 6/ 230، مرعشی 2/ 257، مجلس 248-36، الفبایی آستان قدس 369].

2 - الفوائد الاصولیة «69 - 113» (اصول فقه - عربی)

از: سید محمد مهدی بن مرتضی طباطبایی بحر العلوم (1212 ق).

چهل و پنج فائده اصولی استدلالی است در تحقیق بعضی از مباحث مهم این علم که به طور متفرقه نگاشته شده است.

[الذریعة 16-325، مرعشی 16-71، الفبایی آستان قدس 434].

آغاز: الحمد لله رب العالمین و الصلاة و السلام علی محمد و آله الغرّ المیامین فائده

ص: 46

1 - رسالة فی التقلید «1 - 48» (فقه و اصول - عربی)

از: ؟

مباحثی درباره تقلید از دیدگاه شیعه و تقلید از مجتهد میّت و تقلید از مجتهد اعلم و غیره آورده و از وحید بهبهانی مطالبی نقل کرده است.

آغاز: الحمد لله رب العالمین و الصلاة علی خیر خلقه محمّد و آله الطیبین الطاهرین و لعنة الله علی اعدائهم اجمعین الی یوم الدین فقد اختلف العلماء بعد اتفاقهم علی جواز التقلید عند تعذر العلم.

انجام: و لکن الاحتیاط مرعی علی کل حال ثم انّه لا یبعد القول بانّ زیادة الورع فی هذه المقامات تقدم علی زیادة العلم عکس التقلید فالتفت و لا تفعل.

2 - رسالة فی اجتماع الامر و النهی «49 - 91» (اصول فقه - عربی)

از: ؟

درباره اجتماع امر و نهی و نهی در عبادت است از مقدس اردبیلی و فاضل طباطبائی و میرزای قمی مطالبی آورده است.

آغاز: الحمد لله رب العالمین و الصلاة و السلام علی خیر خلقه محمّد و آله الطیبین الطاهرین و بعد فهذا تحقیق البحث فی جواز اجتماع الامر و النهی فی الشیء الواحد.

انجام: بل هو تفکیک بین الصحة و الفساد بالنسبة الی تمام العقد فی حق الموجب

ص: 47

1 - شرح التصریف «3 - 31» (صرف - عربی)

از: تفتازانی.

به ج 1 ص 294 رجوع شود.

2 - تحریر القواعد المنطقیة = شرح الشمسیة «131 - 46» (منطق - عربی)

از: قطب رازی.

به ج 1 ص 83 رجوع شود.

این مجموعه در فهرست سابق این کتابخانه ص 241 یاد شده

هردو ناقص، تحریر سده 13

46 برگ، 15 × 20

1 - شرح صرف میر «2 - 112» (صرف - فارسی)

از: ؟ .

شرحی مزجی بر «صرف میر» میر سید شریف جزجانی (816 ق) است. شرحی متوسط و بدون تحقیق است.

آغاز: هرگاه که این همه فضیلت در الف باشد او را طرح کردن نیکو نباشد جواب گوئیم که بسم در اصل اسم بود و این باء زائده است چون باء زایده در آوردند به اسم شد.

2 - کشاف «113 - 174» (نحو - فارسی)

از: محمد حسین بن شمس الدین محمد نسابه حسینی.

به درخواست پدرش رساله «الشمسیه» او را که در نحو و مختصر و به عربی بوده است ترجمه و شرح کرده است.

مؤلف شیعه است.

آغاز: یعنی شکر و سپاس و ستایش مر خدائی را سزا و سزاوار است که انسان را که اشرف مخلوقات است در عرفان به فکر و نظر به سبب منقول و معقول از مفرد و مرکب.

ص: 49

1 - اللهوف علی قتلی الطفوف = الملهوف «1 - 62» (مقتل - عربی)

از: رضی الدین علی بن موسی بن طاوس حلی ابن طاووس (664 ق).

تاریخ فاجعه عاشورا و شهادت حضرت ابا عبدالله صلوات الله علیه و یارانش را در سه مسلک بیان داشته است.

بارها چاپ شده است.

[الذریعة 18-389، مرعشی 16-70، الفبایی آستان قدس 488].

آغاز: الحمد لله المتجلّی لعباده من اولی الالباب المجلّی عن مراده بنطق السنة و الکتاب الذی[ [....ائه عن دار الغرور و سمّابهم الی انوار السّرور و لم یفعل ذلک.

انجام:

حالت لفقدانهم ایّامنا فغدت

سودا وکانت بهم بیضا لیالینا

وهیهنا منتهی ما اردناه و آخر ما وصفناه و من وقف علی ترتیبه و رسمه مع اختصاره و صغر حجمه عرف تمیّزه عن ابناء جنسه و فهم فضیلته فی نفسه.

2 - الوجیزة «72 - 77» (درایه - عربی)

از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی شیخ بهائی (1031 ق).

به مجموعه شماره 5 در همین جلد رجوع شود.

ص: 50

1 - رسالة الارواح «3 - 8» (اعتقادات - عربی)

از:؟.

شامل مطالبی درباره عالم برزخ و سؤال و جواب نکیر و منکر و چگونگی ارواح انبیاء، اولیاء و مؤمنین و ارواح کفّار در آن عالم است.

آغاز: فی ذکر سؤال منکر و نکیر و جاء فی الخبر اذا وضعت المیت فی القبر اتاه ملکان اسودان ازرقان اصواتهما کالرّعد الصّاعق و ابصارهما کالبرق الخاطف.

انجام: و اما ارواح الکافرین اذا خرج من البدن تدخل فی جوف طیر الاسود فی ..... تحت الثری و مردود تحمل الدنیا فی مقام السجین..... من الابرار.

2 - تحفة الملوک فی الفروع «9 - 73 »(فقه - عربی)

از: زین الدین محمد بن ابی بکر حسن رازی حنفی.

رساله مختصری است در فقه اهل سنّت که مهمترین کتابها را که مبتلا به است انتخاب کرده و به اختصار به توضیح آنها پرداخته که عبارتند از: کتاب الطهاره، الصلاة، الزکاة، الحج، الصوم، الجهاد،؟ الکراهیة، الفرائض، الکسب مع الادب. به خاطر اهمیت این رساله چندین شرح بر آن نگاشته اند.

[کشف الظنون /1/ 374].

ص: 51

1 - رجعت = چهارده حدیث «1 - 23» (اعتقادات - فارسی)

از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی (1111 ق).

به مجموعه چهار کتابی شماره [11[....مه چهارم در جلد چهارم این فهرست مراجعه شود.

2 - ترجمة الصلاة «23 - 31 »(فقه - فارسی)

از: محمد هادی بن اللوحی موسوی حسینی (میر لوحی).

مؤلف پس از اتمام کتاب «اصول العقاید» به درخواست برخی از احباب، و بزرگی نماز این رساله مختصر را در ترجمه تحت اللفظ و در برخی جاها شرح آن در یک مقدمه و سه فصل و خاتمه تالیف کرد.

مؤلف در این کتاب از دو کتاب دیگر خود به نام زاد العقبی در اوراد نمازها و کیفیت نماز شب و زبدة الدعوات یاد میکند.

آغاز: .بهترین گوهری که ناخدای عقل متین به دستیاری غوّاص یقین در بحر اخلاص از روی نیاز غوص آن تواند نمود حمد خداوندی است که از رشحات امواج بحار قدرتش.

انجام: و اگر بیش از آن طلب کند به کتاب زبدة الدعوات که این حقیر نوشته و در آن

ص: 52

1 - کتابچه نظام نامه مدرسه ناصری «1 - 6» (فارسی)

از: ؟.

برنامه مدرسه ناصری است که در سال 1302 ق، در سه باب و هر باب دارای چند فقره نوشته شده و در مقدمه آن از امیرکبیر و وزیر جنگ تجلیل شده است.

آغاز: چون همواره خیال دائمی بندگان اعلیحضرت اقدس همایون شاهنشاهی روحی و روح العالمین فداه مصروف به تربیت و ترقّی است لهذا مدرسه موسومه به مدرسه مبارکه ناصری.

انجام: .و روزنامهها و آن چه متعلّق به نظام است لازم است که در آن اوطاق ترجمه جنگهای جدید و اخبارات نظامی ترجمه و در روزنامهها درج شود برای صاحب منصبان و غیره بی فایده نخواهد بود امر امر همایون است.

2 - کتابچه تنظیمات حسنه «9 - 18» (فارسی)

از: ؟.

قوانین مختصری جهت اداره شهرها و دهات و وظایف و کارهای حاکم نگاشته شده است.

آغاز: اوّلا این کتابچه تنظیمات حسنه است...چون منظور نظر اقدس همایون شاهنشاهی ادام الله دولته و شوکته نشر معدلت و انصاف و رفع جور و اعتساف و آسودگی نوکر و رعیّت میباشد....

ص: 53

1 - مرشد العوام «1 - 165» (فقه - فارسی)

از: ابوالقاسم بن حسن گیلانی قمی میرزای قمی (1231 ق).

به ج دوم این فهرست ص 684 رجوع شود.

این کتاب در فهرست سابق این کتابخانه به نام ارشاد العوام یاد شده است.

2 - اصول دین «166 - 187» (اعتقادات - فراسی)

از: ابوالقاسم بن حسن گیلانی قمی میرزای قمی (1231 ق).

اصول دین را در یک مقدمه و پنج باب توضیح داده است و مقدمه آن در بیان جدایی میان اصول دین و اصول مذهب میباشد. این کتاب بارها چاپ شده است.

[الذریعة 2-182، نسخههای خطی منزوی 2/ 878، مجلس 26/ 252].

آغاز: الحمد لله رب العالمین و الصّلاة و السّلام علی محمد و آله اجمعین اما بعد چنین گوید....این چند کلمه است در اصول دین با دلیلهای اجمالیه موافق فهم و طاقت عوام نوشته میشود تا فایده او شامل اکثر مردم باشد.

کتاب اول نستعلیق ملا حسن بن علی نقی در 1231 از آغاز ناقص است.

کتاب دوم نستعلیق 1230

187 برگ، 14 × 20

ص: 54

1 - ترجمه قرآن کریم «1 - 168» (فارسی)

از:؟.

ترجمه روان همراه با توضیح مختصری از قرآن کریم است که اول آیات را می آورد سپس ترجمه آن را. تا سوره مریم است.

آغاز: بسم اللله الرحمن الرحیم ابتدا میکنم به نام خداوند بخشنده مهربان الحمد لله ربّ العالمین سپاس و ستایش مر خداوندی را سزاست که پروردگار جهان و جهانیان است.

2 - ترجمه قرآن کریم «169 - 455» (فارسی)

از: ؟.

ترجمه روان همراه با توضیح مختصری است از قرآن کریم که اول آیات را می آورد سپس ترجمه اش را. این نسخه پاکنویس شده همراه با اضافات مختصر همان ترجمه اول است.

تا سوره الرحمن را دارد.

آغاز: بسم الله الرحمن الرحیم ابتدا میکنم به نام خداوند بخشنده مهربان الحمد لله ربّ العالمین سپاس و ستایش مر خداوندی را سزا است که پروردگار عالم و عالمیان است.

هردو بدون تاریخ و بدون نام کاتب، تحریر شده 13 و 14

455 برگ، 14 × 20

ص: 55

1 - ادعیه و ادویه «1 - 70» (فارسی)

از: ؟.

شامل دعاها و داروها برای رفع بیماریها و گرفتاریها برگرفته از احادیث و فرمایشات ائمه اطهار: و دیگران. مؤلف از کتابهای مکارم الاخلاق طبرسی، خواص الآیات، بحر المنافع، جواهر الاسرار، طب الائمه نقل کرده و در چند باب میباشد و هر باب دارای چندین فصل.

اوراق آن پس و پیش شده و ناقص است.

باب پنجم آن در دفع ضررها وترسها و در این باب چند فصل است و فصل اول در دفع ضرر خصم و محاصره دشمن....

2 - خرقه «71 - 124» (طب - فارسی)

از: میرزا محمد بن محمد مؤمن طبیب تنکابنی.

بیماریهای تناسلی و قوه باه را در سی «بخیه» با اصطلاحات خیّاطها آورده است. نگارنده این کتاب را به نام امان الله خان ساخته است. در بیشتر نسخهها مؤلف این کتاب مرتضی قلی خان بن حسن شاملو از امیران صفویّه (وزیر اردبیل در سال 1089 ق) دانسته شده و به این نام نیز چاپ شده است ولی به احتمال قوی مؤلف آن میرزا محمد طبیب تنکابنی است. همانطور که آقای منزوی نوشته است.

[الذریعه 7-150، دانشگاه 13-3395، نسخههای خطی، منزوی 1-525 ].

هردو کتاب بدون تاریخ و بدون نام کاتب تحریر سده 13

124 برگ، 15 × 21

ص: 56

1 - المنظومة فی الحکمة «1 - 51» (منطق و فلسفه - عربی)

از: ملا هادی بن مهدی سبزواری (1289 ق).

مؤلف برای این منظومه اش شرح مزجی نوشته که معروف به «شرح المنظومه» است و جزو کتابهای درسی حوزههای علمیّه بوده است.

[الذریعه 23/ 105].

آغاز:

یا واهب العقل لک المحامد الی جنابک انتهی المقاصد

یا من هو اختفی لفرط نوره

والظّاهر الباطن فی ظهوره

2 - منظومة فی اصول الفقة = در ربهیة «52 - 55» (اصول فقه - عربی)

از: محسن بن سمیع کرمانشاهی.

کلیات اصول فقه را در هفتاد بیت به نظم درآورده.

[الذریعه 23/ 84].

آغاز:

احمده شکرآ علی نوآله مصلّیآ علی النّبی و آله

و بعد هذی در ربهیّة اصول فقهنابها محویّه

هردو نسخ علی رضا بن اسحاق حسینی فراهانی در 1296 ق.

55 برگ، 12 × 20

1 - الشفاء العاجل (طب)

از: صدر الدین بن محمد الطبیب.

دارای مقدمه و پنج باب.

این نسخه ناقص است و تاریخ 558 دارد اما تحریر سده 11 میباشد.

آغاز: نحمدک یا شافی صدرونا.

2 - برء الساعة (طب - عربی)

( 937 )

1 - عوائد الایام من مهمات ادلة الاحکام «2 - 182» (فقه و اصول فقه)

از: احمد بن محمد مهدی نراقی (1245 ق).

هشتاد و هشت عائده در قواعد فقهی و اصولی و فوائد استدلالی است که مجتهدان را به کار آید و برای استنباط احکام شرعیه بدانها نیاز میباشد. در برخی نسخهها تاریخ پایان عائده پنجاهم رمضان 1239 میباشد.

بارها چاپ شده است.

[الذریعة 15-354، مرعشی 18/ 291، مجلسی 36/ 249].

2 - مصابیح الاصول «183 - 277» (اصول فقه - عربی)

از:؟.

مباحث نسبتآ مفصلی است در اصول فقه، با عناوین «مصباح - مصباح» و از

ص: 61

1 - ادعیه «1 - 33» (عربی - فارسی)

از: ؟.

مجموعه ای است از تعقیبات و حرزها منقول از علمای بزرگ این فن چون شیخ طوسی و کفعمی و سید ابن طاوس و کتابهای طب الائمه، حلیة المتقین و احادیث بسیاری از کلینی ره.

2 - رساله درباره اینکه سفر زائر کربلا از عمرش محسوبنمیشود «33-51»

(فارسی)

از: علّامه مجلسی.

جواب از اشکالی است در مورد روایتهایی که میگوید سفر زائر کربلا و سید

ص: 62

1 - شمس السیاق «1 - 25» (ریاضیات - فارسی)

از: خواجه شمس الدین محمد صاحب دیوان.

رساله مختصری است در حساب ارث به روش سیاق که مؤلف آن را برای خواجه میر احمد خوافی ترتیب داده است. این کتاب دارای پنج فصل میباشد.

به فهرست سابق این کتابخانه ص 491 رجوع شود.

[الذریعه 14-222، آستان قدس 8/ 193].

آغاز موجود: واضح و رایح است که حق سبحانه و تعالی جل جلاله بناء عالم و ضبط بنی آدم بر حساب نهاده است.

انجام: از میراث نسل است انشاء الله و باب همایونی به نصرت اسلام و سالهای دراز فراوان و قرنهای بیشمار....ارباب فضل و بیان مخلّد و مستدام باد بمحمد و آله الامجاد.

ص: 63

( 1032 )

( 1042 )

( 1043 )

( 1045 )

( 1046 )

( 1053 )

( 1060 )

1 - تاریخ معاصر اروپا «1 - 88» (فارسی)

از: ؟.

تاریخ معاصر فرانسه و انگلستان و چگونگی شکلگیری مشروطه در آنجا را آورده است.

تالیف یکی از نویسندگان سده 14 که گویا برای تدریس نوشته است.

آغاز: ابتدای قرون معاصر روز....در 1787 است و فرق حدود مملکت فرانسه در حالیه.

انجام: تاریخ طبیعی انگلیس بیان کرده است....و عیار اسکناس و تمام ترتیبات ثروتی در سه دوره برقرار شده است.

2 - تاریخ شعراء «89 - 127» (فارسی)

از: ؟.

شرح حال شاعران معروف ایرانی را به اختصار آورده است.

تالیف یکی از نویسندگان سده 14 که گویا برای تدریس نوشته است.

آغاز: شعر در لغت دانش و ادراک معانی است به حدث صائب و اصطلاحا سخنی است اندیشیده و مرتب معنوی موزون مکرر مقفّا. اولا قید (اندیشیده) برای اخراج.....

هردو تحریر 1330

127 برگ، 19 × 24

ص: 71

1 - شرایع محقق حلی «1 - 129» (فقه - عربی)

به ج 1 ص 278 رجوع شود.

2 - الروضة البهیة شهید ثانی «130 - 235» (فقه - عربی)

از: به ج 1 ص 256 رجوع شود.

کتاب اول، از نکاح تا کتاب قضاء و تحریر سده 11 و 12 میباشد.

کتاب دوم از طهارت تا لعان است بدون نام کاتب و تاریخ کتابت.

235 برگ، 16 × 25

1 - حاشیة قواعد الاحکام «1 - 56» (فقه - عربی)

از: شیخ علی بن عبدالعالی عاملی (محقق کرکی) (940 ه . ق).

حاشیه مختصری است بر کتاب «قواعد الاحکام» علامه حلّی با عناوبن (قوله - قوله). این حاشیه را قبل از «شرح قواعد» معروف به «جامع المقاصد» نوشته است.

[الذریعة 6-171، مرعشی 3/ 131].

آغاز موجود: ما اشبه هذه بمسألة ما اذا اختلطت اللقطة المبیعة من الخضراوات بالمتجدد منها.....

انجام موجود: فعلی هذا ما لا یجوز السلم فیه لا یجوز بیعه بالوصف.....

2 - مختلف الشیعة فی احکام الشریعة «57 - 238» (فقه - عربی)

از: حسن بن یوسف بن مطهر حلی (726 ه).

به ج 1 ص 479 رجوع شود.

[الذریعة 20-218، مرعشی 3-155، مجلس 11/ 253].

کتاب اول بخشی از کتاب بیع است بدون تاریخ.

ص: 73

1 - معالم التنزیل بغوی «2 - 338» (تفسیر - عربی)

به ج 1 ص 508 رجوع شود.

2 - انوار التنزیل بیضاوی «339 - 344» (تفسیر - عربی)

به ج 1 ص 57 رجوع شود.

کتاب اول تا سوره اسراء را دارد بدون نام کاتب و تاریخ کتابت، با یادداشت تملک مورخ 879 و فایده ای در شرح حال بغوی.

کتاب دوم فقط سوره حمد است، بدون تاریخ.

344 برگ، 22 × 27

1 - تاریخ ایران «1 - 173» (فارسی)

از: ؟.

نوشته یکی از معاصران است.

آغاز: ابتدا با عثمان پاشا ایرانیها جنگ کردند و... پاشا فرار کرده اند.....

انجام: مستعمرات انگلیس در آمریکا عبارت است از کانادا و در اقیانوسیه، تمام استرالیا و چند جزیره بزرگ دیگر.

2 - لغات فارسی «187 - 228» (لغت فارسی به فارسی)

از: ؟.

مقداری از لغات مشکل زبان فارسی را به فارسی معنی کرده است.

ص: 75

1 - زاد المسافرین «5 - 79» (طب - فارسی)

از: محمد مهدی بن علی نقی شریف طبیب (قرن 12).

دوست مؤلف، میرزا محمد اسماعیل که همیشه در سفر بود از وی درخواست کرد که کتابی مختصر در طب بنگارد تا در خور حال مسافران باشد و بدون مراجعه به پزشکان بتوانند از آن استفاده کنند، این کتاب دارای دو مطلب است: اول، در تدبیر مسافرین و حفظ الصحة ایشان، دوم، در معالجه صنفی چند از بعضی امراض. در بعضی نسخهها تاریخ فراغت آن 1141 ه . ق ذکر شده.

به ج 2 ص 462 رجوع شود.

[الذریعه 12-10، مرعشی 5-53، فهرست کتابهای طبّی نجم آبادی ص 440].

آغاز: سپاس افزون از خواهش بیماران شفا و ستایش تجاوز از شوق دردمندان بقا نثار بارگاه طبیبی است و......

انجام: علاج بعضی نمودند این خادم آثم جرئت ردّ مسئول ایشان نکرده و اگر ظاهرآ بعضی از مواد یا موضوع کتاب منافات داشته باشد سببش اینست و فراغ از تسویه این اوراق در هنگام پریشانی حال و شکستگی بال و ضعف بدن و اسیری در وطن در اصفهان در ایام شدّت اوقات و محنت در ازمنه افتنان و انقلاب دوران در زمان اندک آخر شهر صفر المظفر تمام شد احدی و اربعین و مأة الالف.....

ص: 76

( 1193 )

( 1211 )

1 - ترجمه و شرح ارشاد القلوب «2 - 71» (حدیث - فارسی)

از: محمد مهدی هرندی قهپایی.

ترجمه سلیس و روانی است از «ارشاد القلوب» دیلمی است. طبق گفته مؤلف در اول کتاب، او این ترجمه را در دوره بلوای اصفهان که توسط اعوان علیمردان در سال 1160 ه . ایجاد شده بوده است در قریه هرند به انجام رسانیده است.

آغاز: حمد له....اما بعد چنین گوید فقیر الی اسد الغنی محمد باقر....چون در اوان انقلاب اصفهان و نهب اعوان علیمردان.....

انجام:...پس من چیزی از او بازگیرم و او صبر کند و مسرور باشد میدهم او را سه خصلت که اگر یکی از آنها را به ملائکه خود هم از او راضی شوند.

2 - انتخاب الکلمات «71 - 119» (اخلاق - فارسی)

از: کاتب کتاب قبل و یا از مؤلف کتاب قبل.

کتابی است در دو فصل؛ اول در ذکر آیاتی که دلالت بر مواعظ و نصایح میکند و در فصل دیگر ذکر مصائب ائمه و اهل بیت علیهم السلام است که همه مطالب دو فصل در پانزده محفل به انجام رسیده است.

آغاز: پس از نوشتن این کتاب شرح ارشاد قصد ما عاصی ابوالحسن چنین شد که عنوان بعضی از آیات به مطابق آیات اخباری که.....

انجام:

... صورت از نامحرمان پوشانید به این اکتفا نکردند فریاد زد جلاد بیا.

ص: 79

1 - خلاصة الحساب (عربی)

از: شیخ بهائی «1 - 58».

به جلد اول ص 219 رجوع شود.

2 - حاشیه بر حاشیه ملا عبدالله (منطق - فارسی)

از: علیرضا تجلّی شیرازی «59 - 138».

به جلد دوم ص 377 رجوع شود.

کتاب اول و دوم نسخ محمد علی بن الحاج ملا محمد حسین التبریزی بدون تاریخ.

138 برگ، 13 × 21

( 1235 )

( 1249 )

( 1252 )

1 - علم بلاغت «1 - 36» (فارسی)

از: محمد حسن بن میرزا عباسقلی خان طهرانی.

رساله مختصری است در علم معانی و بیان و بدیع با قلمی روان و سلیس که مثالهائی از اشعار عربی و فارسی آورده است.

ص: 84

( 1262 )

1 - کشف الرّمل «1 - 16» (فارسی)

از: ؟.

در قواعد رمل و چگونگی به کار بستن آن و استخراج مطالب. این کتاب در پانزده فصل تنظیم شده است.

ص: 86

( 1281 )

( 1283 )

( 1304 )

1 - نعت فرس «129/10» (لغت - فارسی)

از: ابوالحسن علی بن احمد اسدی طوسی (465 ه).

[الذریعة 16-191، فهرست چاپی فارسی مشار 2/ 2815].

آغاز: ترب: حیلت و زبان دانی بود. رودکی گوید:

اندر آمد مرد با زن چرب چرب

گنده پیر از خانه بیرون شد به ترب.....

انجام:... یک بسی: یعنی یکبارگی. بوشکور بلخی گفت:

بخیلی مکن جاودان یک بسی بدین آرزو چون منم خود رسی

2 - آیین نامه دبستان «130 - 141» (فارسی)

از: ؟.

آیین نامه دبستان مصوب جلسه شورای عالی فرهنگ (جلسه 408) در 112 ماده که در آن وظایف هریک از دست اندرکاران محیط مدرسه بیان شده است. قسمت اول کلیات، قسمت دوم وظایف مدیر، قسمت سوم وظایف معلّم، قسمت چهارم وظایف آموزگاران، قسمت پنجم شواری دبستان، قسمت ششم مقرّرات راجع به دانش آموزان، قسمت هفتم امتحانات، قسمت هشتم بهداشت، قسمت نهم تشویقات و تنبیهات، دهم امور مالی، یازدهم وظایف خدمتگزاران، دوازدهم تعطیلات رسمی، سیزدهم تتمّه.

آغاز: اداره آموزش وزارت فرهنگ اخیرآ در آیین نامه دبستانها تجدید نظر نموده.....

ص: 90

1 - العزّی فی التصریف

از: ابراهیم زنجانی (2 پ - 8 پ).

2 - العوامل فی النحو

از: ملا محسن قزوینی (10 پ - 57 پ).

رساله اول بیتاریخ، رساله دوم نسخ احمد بن مشهدی علی در 1349

1 - صرف میر «1 - 59» (صرف - فارسی)

از: میر سید شریف جرجانی (816 ق).

به ج 2 ص 538 رجوع شود.

2 - العزی فی التصریف = التصریف «60 - 74» (صرف - عربی)

از: عز الدین ابراهیم بن عبدالوهاب بن ابراهیم زنجانی (حدود 665).

به ج 1 ص 380 همین فهرست و مجموعه دو کتابی 1053 در همین جلد رجوع شود.

کتاب اول تحریر ،1113

کتاب دوم یا چند برگ آخر آن تحریر 1259

74 برگ، 14 × 19

ص: 92

1 - طب فارسی جدید «1 - 89» (فارسی)

از: ؟.

رساله مختصری است در طب قدیم و جدید که شامل دو بخش ادویه و ترکیب آنها و شناخت اعضای بدن و بیماریهای آن است.

آغاز: تعریفات. حکمت طبیعی علمی است که در آن بحث میشود از قوه ثقل و صوت و حرارت و الکتریسیته و نور و از آثار که در اجسام از آنها به ظهور می رسد.....

2 - تشریح بدن انسان «90 - 145» (طب - فارسی)

از: محمد حسین افشار.

مشتمل بر یک مقدمه و پنج مقاله و هر مقاله دارای چند باب و هر بابی بر چند فصل است. مقاله اول در بیان عظام و غضاریف و مفاصل در رابطه بدن انسان، مقاله دوم در بیان عضلات و فایده آنها، مقاله سوم در ذکر عروق بدن انسان، مقاله چهارم در تشریح دماغ و نخاع و اعصاب، مقاله پنجم در تشریح احشاء و اغشیه.

اصل کتاب از دکتر ژاکوب ادوارد پولاک اتریشی است که به وسیله محمد حسین افشار معلّم دار الفنون ترجمه شده و در سال 1370 ه . ق چاپ شده است.

[فهرست چاپی فارسی مشار 1-901، فهرست طبی دکتر نجم آبادی ص 247].

آغاز: بسم الله الرحمن الرحیم. مقاله اول در بیان عظام و غضاریف و مفاصل و رابطه بدن انسان و مشتمل بر سه باب است باب اول در عظام بدن.....

انجام: در خلف طبقه عنبیه جلدیه که به لاتین کرستالین و هم عدسی بلورین نامند، واقع است و جلدیّه جسمی است.

کتاب اول بدون تاریخ، در آغاز آن یک برگ از رسالة مختصرة فی الفوائد الجفریه هست.

کتاب دوم فقط چهار مقاله را دارد بدون تاریخ.

145 برگ، 11 × 17

ص: 93

1 - رساله عروض وقافیه «1 - 52» (فارسی)

از: محمد ابراهیم.

رساله ای است در عروض و بحور شعر و اصطلاحات آن و قافیههای شعر.

آغاز: قال اقل المقلین محمد ابراهیم حمدی که مشعر بر تمهید تحمید کردگار و لایق بارگاه آفریدگار حضرت باری تواند بود....

انجام:...و به تخفیف دال و کسر آن که در قرآن آمده و او در اصل شادی بوده است یاء را جهت تخفیف و دلالت.

2 - مختصر برهان قاطع «53 - 65 »(لغت - فارسی)

از: ؟.

مختصری است از فرهنگ مشهور فارسی به فارسی برهان قاطع «محمد حسین بن خلف تبریزی».

آغاز: الحمد لله رب العالمین...اما بعد بر رای ارباب دانش و اصحاب بینش روشن باشد که این مختصر نامچه ای است از برهان قاطع که حاوی چندین لغات.....

انجام:...هم چنین چیزی بزرگ جثه ترکیب را نیز به لفظ جمع آورند، همچه مار بزرگ را اژدرها گویند و مفرد آن اژدر است.

کتاب اول ناقص. و هیچ کدام تاریخ کتابت ندارد.

65 برگ، 11 × 17

( 1427 )

1 - کلام (؟) «1 - 36» (عربی)

از: ؟.

یکی از کتابهای کلامی است که قسمتی از فصل اول تا فصل هشتم را به شرح ذیل دارد:

1 - .... 2 - الفصل الثّانی فی انّ وجود لا یزید علیه، الفصل الثالث فی توحیده، الفصل الرابع فی ان واجب الوجود لا تقبل القسمة الی الاجزاء، الفصل الخامس فی انّ صفاته عین ذاته، الفصل السادس فی علمه، الفصل السابع فی قدرته، الفصل الثامن فی ارادته.

آغاز موجود: لم یتحقق موجود اصلا بیان الملازمة انه علی هذا التقدیر یتحقق الممکن اما بنفسه بدون علة....

انجام:...باختیاره و قدرته یفعل الطاعات و المعاصی و یستحقق لاجلها الثواب و العقاب فلا یساعده.

2 - حاشیة حاشیة تحریر القواعد المنطقیه «37 - 92» (منطق - عربی)

از: ؟.

میر سید شریف جرجانی (816 ه . ق) حاشیه مختصر و معروفی با عناوین «قوله - قوله» بر کتاب «تحریر القواعد المنطقیه فی شرح الشمسیّه» قطب الدین رازی (766 ه . ق) نوشته است. نسخه حاضر ظاهرآ حاشیه بر حاشیه میر سید شریف میباشد. چون در چند جای کتاب عبارت «قال المصنّف فی شرح الملخص» آمده که ظاهرآ شرح الملخص سید شریف میباشد.

[کشف الظنون 2/ 1063].

آغاز موجود: مسموعتان معآ و الحق ان الهیئة امر اعتباری و لیس جزء من اللفظ والمحقّقون من النّحاة یجعلون مثل عبدالله علما مرکبا.....

ص: 96

1 - الحاشیة علی شرح الحاشیة «1 - 144» (منطق - عربی)

از: داود شیروانی (قرن 9 ه . ق).

مؤلف در این حاشیه متوسط به حاشیه استادش میر سید شریف جرجانی بر شرح شمسیه نیز نظر داشته است.

به ج 1 ص 141 رجوع شود.

[فهرست کتب خطی آستان قدس 1/ 289].

آغاز: قوله و رتبته علی مقدمة و ثلث مقالات اعلم ان المصنف رحمه الله قال اشار.....

انجام:...و صریحا لا ضمنا فهو لا یلائم المقام و یمکن ان یقال اشار رحمه الله الی الجواب و الایراد بقوله فالاولی.

2 - معارج الفهم فی شرح النّظم «144 - 149» (کلام - عربی)

از: جمال الدین حسن بن یوسف بن علی بن مطهّر (علامه حلّی) (726 ه . ق).

باب هفتم در مسائل معاد از کتاب «معارج الفهم» علامه حلّی میباشد.

علامه حلّی، اوّل کتاب «نظم البراهین فی اصول الدین» را در هفت باب (1 - النظر،

2 - الحدوث، 3 - المنافع، 4 - العدل، 5 - النبوّة، 6 - الامامة، 7 - المعاد) تألیف کرد و

ص: 97

1 - شرح باب حادی عشر «1 - 53» (کلام - فارسی)

از: میر ابوالفتح بن مخدوم الحسینی عربشاهی (حدود 976 ه.).

شرح مختصر توضیحی است که پس از شرح عربی «مفتاح الباب الحادی عشر» خود نگاشته و بنابر قول ذریعه در لشکرگاه سلطان در مراغه به سال 957 پایان یافته است.

[الذریعة 13-120، مرعشی 13/ 365].

آغاز: بعد از حمد نامحدود حکیم واجب الوجود و متکلم بی گفت و شنود و درود غیر محدود بر صاحب مقام محمود و لوای موعود و بر اهل بیت او.....

انجام:...شیخ اول را اختیار نموده و سید ثانی را و تحقیق این مباحث در شرح

ص: 98

( 1452 )

( 1498 )

( 1503 )

( 1539 )

( 1542 )

1 - گلشن راز (منظومه - فارسی)

از: شیخ محمود بن عبدالکریم شبستری (720 ه . ق).

به ج 2 ص 636 رجوع شود.

[الذریعه 18-226، کشف الظنون 2-1505، مجلس 2-423، مشار، فارسی 2/ 2759].

2 - جنگ نظم و نثر «16 - 54» (فارسی)

از: ؟.

شامل است: قصیده معروف میر فندرسکی، اشعار سید نعمت الله، ترجیع بند شیخ عراقی، ترجیع بند شیخ مغربی، قصیده جلال الدین اردستانی، مناجات خواجه عبدالله انصاری، ترجیع بند ملا جامی، ترجیع بند حکیم شفائی، مولوی، ملّا نوعی، حدیث قدسی معروف از تورات «ای فرزند آدم»، علوم غریبه و دعا.

آغاز:

چرخ با این اختران نغز و خوش و زیباستی صورتی در زیر دارد هرچه در بالاستی

انجام: بحقّ هذه الاسماء کلّها فی الدین و الدنیا و الاخرة برحمتک یا ارحم الرّاحمین.

هردو بیتاریخ.

کتاب اول تحریر سده 11 و 12

54 برگ، 11 × 20

ص: 105

1 - بحار الانوار علامه مجلسی (1111) «1 - 126» (حدیث - عربی)

2 - بحار الانوار علامه مجلسی «127 - 314 »(حدیث - عربی)

[ذریعه 13-16، مرعشی 1-107، مجلس 9-6، مشار عربی 114].

کتاب اول جلد سوم و کتاب دوم جلد هجدهم و هردو ناقص است و تحریر سده 13

314 برگ، 20 × 30

1 - جواهر القرآن «2 - 81» (اخلاق - عربی)

از: ابو حامد محمد بن محمد غزالی طوسی (505).

[الفبائی آستان قدس 177، مشار، عربی 261].

آغاز: بسم الله الرحمن الرحیم. الحمد لله ربّ العالمین....اعلم انّ واضع هذا الکتاب سمّاه جواهر القرآن و درره و رتبه علی ثلاثة اقسامٍ قسم فی المقدّمات و السوابق وقسم فی المقاصد و قسم فی اللّواحق...

2 - منهاج العابدین «82 - 175» (اخلاق - عربی)

از: ابو حامد محمد بن محمد غزالی طوسی (505).

غزالی کتابهای مفصل و مختصری در موضوع اخلاق و سیر سلوک پرداخته بود ولی گروهی زبان طعن گشودند و از وی انتقاد نمودند، لذا این کتاب را نوشت تا شاید مورد رضا قرار گیرد. بنا به نقل حاجی خلیفه او این کتاب را در اواخر عمر نگاشته و احتمال دارد آخرین کتابش باشد.

[الفبائی آستان قدس 564، کشف الظنون 2-1862، مرعشی 3/ 324].

آغاز موجود: والشّغل کثیر و العمر قصیر، و فی العلل تقصیر و الناقد بصیر،

ص: 107

1 - درّه نادره «1 - 29» (تاریخ - فارسی)

از: میرزا مهدی خان استرآبادی (1160 ه . ق).

به مجموعه دو کتابی شماره [....] در همین جلد سوم مراجعه شود.

2 - مخزن الانشاء «32 - 197» (فارسی)

از: سید محمد صادق بن ابوالقاسم خوانساری.

نامهها و منشأت وزیران و بزرگان را در این کتاب جمع آوری کرده که از جمله آنها: منشئات میرزا عبدالوهّاب خان معتمد الدّولة اصفهانی، میرزا محمد تقی خان علی آبادی، میرزای مهدی خان نادری و همچنین دیباچه «احکام الجهاد» و «مفتاح النبوّة»، ترجمه عهدنامه مالک اشتر از آقا محمد ابراهیم نوّاب بدایع نگار و خسرونامه منظوم (بحر تقارب).

به فهرست سابق این کتابخانه ص 522 رجوع شود.

[الذریعه 20/ 224].

آغاز: بسم الله الرحمن الرحیم. ترجمه نامه مبارک جناب امیرالمؤمنین صلوات الله و سلامه علیه از انشاء مقرّب الخاقان بدایع نگار دولت...میرزا ابراهیم نوّاب طهرانی

ص: 108

1 - تحفه سلیمانیه = ترجمه ارشاد شیخ مفید از میرزا محمد مسیح فدشکویی فسوی (1121 یا 1125) «2 - 185» (فارسی)

به ج 2 ص 120 رجوع شود.

2 - ترجمه قطب شاهی = ترجمه اربعین شیخ بهائی از ابن خاتون عاملی (سده 11) «186 - 322» (فارسی)

به ج 2 ص 152 رجوع شود.

کتاب اول، نستعلیق محمد حسین بن عبدالجلیل الجنابذی معروف به واثقی در 1109 نیمه اول کتاب است.

کتاب دوم، نسخ ملک علی بن یاردم علی اسکندری در 1069

322 برگ، 19 × 29

1 - الفصول فی شرح تهذیب الوصول = الفوائد المنصوریه «2 - 146» (اصول فقه - عربی)

از: شیخ منصور بن عبدالله شیرازی (راستگو).

شرح مزجی مختصری است بر تهذیب الاصول علامه حلّی.

[الذریعه 13/ 170].

آغاز: الحمد هو الوصف الجمیل الاختیاری او غیره بحزاء محمود علیه اختیاری من نعمه و غیرها علی قصد التعظیم.

انجام:....و یسمّی به فی المشهور و الی الله یرجح الامور...و من اراد التطویل فی هذا الفنّ فلیطلب من کتابنا المسمی بنهایة الاصول فانه قد بلخ الغایة و تجاوز النهایة.

2 - تلخیص المحصلّ = نقد المحصل «147 - 200» (کلام - عربی)

از: نصیر الدین محمد بن محمد بن حسن طوسی (672 ق).

شرح و تهذیبی است بر «المحصّل» فخر رازی. خواجه نصیر این کتاب را در سال 669 ه . ق به اتمام رسانده است.

مکرر چاپ شده است.

[الذریعه 4/ 426].

آغاز: الحمد لله الذی یدل افتقار کل موجود فی الوجود الیه علی وجوب وجوده و افاضته ایاه متصفا بما امکن من الکمال علی کمال قدرته و جوده و اتقان ذلک الموجود....

انجام:...حیث قال لو یقدم التاثیر لکان متوسطا بین المؤثر و الاثر فلم یکن معلول اول للقدیم تعالی و لا لغیره و وجه الاندفاع ظاهر بعد ما فصلناه.

هردو بیتاریخ. در پایان کتاب اول مهر بیضوی «عبده محمد هاشم الموسوی 1258» دیده میشود.

ص: 111

1 - روضة السمع و البصر فی شرح المختصر «1 - 43» (فقه - عربی)

از: ؟.

شرح یکی از کتابهای فقهی مذهب حنفی است با عناوین «قال - قال» که به اختصار نگاشته شده است. مؤلف در اول کتاب تصریح کرده که اسم این کتاب «روضة السمع و البصر فی شرح المختصر...»است.

[ر. ک: کشف الظنون 2-2627 - 1634].

آغاز موجود: و سمیته بروضة السمع و البصر فی شرح المختصر.

انجام:....بالعبودیة فانت الله الذی لا اله الا انت خالق کل شیء و رازق کل حیّ اللهم و صل علی محمد و علی السبیل....

2 - [.... اصول الفقه[ «44 - 107» (اصول فقه - عربی)

از: ؟.

کتابی است در اصول فقه عامه که شرح یکی از کتابهای اصولی آنها است با عناوین «قوله - قوله».

آغاز موجود: اما اذا نوی الوقت یقع فی الحال و لو نوی الشرط یقع فی اخر العمر لا ان اللفظ یحتملهما. قوله. انه ایقاع لانه لا یستقیم حملها علی السؤال عن الحال....

انجام:...و کان ابن شریح من اصحاب الشافعی یجوز ذلک و الا نماطی من اصحابه کان یقول لا یجوز ذلک بقیاس......

کتاب اول نسخ صلاح بن عبدالسلام المصری الحنفی در 774

ص: 112

1 - الفوائد الرضویّة «1 - 15» (حدیث - عربی)

از: قاضی محمد سعید بن محمد مفید قمی (1103 ق).

شرح فلسفی و عرفانی است بر روایتی که گویند رأس الجالوت (رهبر بزرگ دینی یهود) از حضرت رضا (علیه السلام) پرسشهایی نموده و آن حضرت جواب گفته اند.

این شرح سومین رساله «اربعینات» مؤلف میباشد و دارای یک مقدمه و سه فائده و یک خاتمه است.

[الذریعه 16-340، مرعشی 11-351، الفبائی آستان قدس ص 435].

آغاز: هو الله المبدء و المعید و به وصول الی مقام توحید الله الحمید و به التتمیم فی کل امر صغیر و کبیر و حقیر و عظیم.

انجام:....و هو مذهب کثیر من المحققین کصاحب الاشراق و المحقق الطوسی.

2 - الأربعون حدیثآ «16 - 143» (حدیث - عربی)

از: قاضی محمد سعید بن محمد مفید قمی (1103 ق).

احادیث مشلکی را از معارف اسلامی انتخاب کرده و آنها را با تفصیل و به روش خاص خودش از دید فلسفی و عرفانی شرح نموده و در سر آغاز گوید که در سی سالگی به این کار شروع کرده و مشکلاتی که در این کتاب حل شده مسبوق نیست.

تا حدیث بیست و هفتم را نوشته است، و چاپ شده است.

[الذریعه 1-417، مرعشی 19/ 151].

آغاز: الحمد لله الذی اغنانا بمعادن حکمته عن زخارف الدنیا و هدانا بفضل رحمته

ص: 113

1 - [.... الاحکام[ «1 - 12» (عربی)

از: ؟.

شرح آیات طهارت و صلاة و صیام است بر اساس نظر شیعه.

آغاز: فنقول فی الطهارة آیات: الاولی یا ایها الذین آمنوا اذا قمتم...تخصیص المؤمن بالخطاب لان الکافر لم یقم الی الصلاة و لانه المنتفع به کما فی اکثر التکالیف....

انجام:...ثم انه نهی عن المباشرة فی حال کونهم عاکفین فی المساجد و کانه لمناسبته اشتراط الصوم فی الاعتکاف ذکر متصلا باحکام الصوم من آیات الاحکام.

2 - شرایع الاسلام «12 - 358» (فقه - عربی)

از: ابوالقاسم نجم الدین جعفر بن حسن حلّی (676 ق).

به جلد یک ص 278 رجوع شود.

کتاب اول تاریخ کتابت ندارد و مقداری از آن قبل از کتاب دوم و مقداری بعد از کتاب دوم قرار دارد.

کتاب دوم نسخ 1089

358 برگ، 15 × 25

ص: 114

1 - خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال «1 - 98» (رجال - عربی)

از: جمال الدین حسن بن یوسف بن مطهّر حلّی (علامه حلی) (726 ق).

این کتاب در دو «قسم» میباشد.: قسم اول: درباره کسانی که بر آنان اعتماد داشته است که در 26 فصل و هر فصل در چند باب؛ قسم دوم: درباره ضعفا که در 27 فصل است.

به جلد اول این فهرست ص 218 رجوع شود.

[الذریعه 7-214، دائرة المعارف بزرگ 1-98، مشار، عربی 334]

2 - حاشیة شرح المطالع «102 - 173» (منطق - عربی)

از: ملا داود (؟).

حاشیه ای است بر شرح مطالع الانوار قطب الدین محمد بن محمد رازی (766 ق) که به نام «لوامع الاسرار» نامیده شده و به جهت غیاث الدین وزیر نوشته شده است.

[کشف الظنون 2/ 1716].

آغاز: قال الاستاد قدس سره الفیاض الوهاب بیانآ لمعنی المراد من الفیاض ههنا ثم اشار الی معناه اللغوی بقوله من فاض الماء فیضا و فیضوضة و.....

کتاب اول فقط قسم اول را دارد. بدون تاریخ کتابت.

کتاب دوم از انجام ناقص است و تاریخ کتابت ندارد.

173 برگ، 13 × 25

1 - شرح رساله معمّا «1 - 74» (معما - فارسی)

از: صادق نیشابوری رکنی (حکیم رکنی) (قرن دهم).

حکیم رکنی شرحی بر رساله معمای استادش میر حسین نیشابوری (904 ق) که ماده تاریخ مرگ استادش را سروده و «دستور معما» ی او را نیز گزارش کرده است. اصل کتاب که «دستور معما» نام دارد به نام میر علی شیر (906 ق) نوشته شده و چهار بخش میباشد. تسهیلی، تحصیلی، تکمیلی و تذییلی.

[نسخههای خطی، منزوی 3-2186 و 2189].

آغاز: شرحی لایق بنویسم به تفصیل تا عزیزان از معماهای ایشان فیض برند و بدانند که معما عبارت از [....]ایشان است و دیگرها بازی طفلان است...

انجام:... و شارح تاریخ شرح خود را به شرح رکنی بنویس گفته و آن این است:

ای دوست کتاب شرح رکنی بنویس

این لبّ لباب شرح رکنی بنویس

تاریخ کتاب شرح اگر میطلبی

بنویس حساب شرح رکنی بنویس

2 - دستور معمای منظوم «74 - 76» (معما - فارسی)

از: نورالدین عبدالرحمان بن احمد جامی (898 ق).

جامی کتابی به نثر در معما بر سه پایه (تسهیلی، تحصیلی و تکمیلی) نوشته سپس آن را به نظم کشیده است. به سال 890 از نگارش آن فراغت یافته است.

جامی سه دستور معما غیر از این به نثر دارد.

[نسخههای خطی، منزوی 3/ 2185].

آغاز:

چو از حمد و تحیت یافتی کام بدان ای در معما طالب نام

که اعمال معمایی سه قسم است

که هر یک گنج اسحار طلسم است

ص: 117

1 - شرح 1 نموذج اردبیلی «1 - 46» (نحو - عربی)

به ج 1 ص 286 رجوع شود.

2 - شرح الفیه ابن مالک از ابن عقیل (نحو - عربی)

به ج 1 ص 284 رجوع شود.

1 - شرح الایساغوجی حسام الدین کاتی (منطق - عربی)

به ج 1 ص 287 رجوع شود.

2 - حاشیه تهذیب المنطق ملا عبدالله یزدی (منطق - عربی)

به ج 1 ص 145 رجوع شود.

کتاب اول نسخ عبدالعظیم بن صفر علی در 1128

کتاب دوم ناقص و نسخ سده 12

119 برگ، 15 × 20

( 1950 )

( 1968 )

1 - انتخاب (2 برگ) (کلام - فارسی)

منسوب به بهاء الدین محمد بن الحسین عاملی (شیخ بهایی) (1031 ق).

رساله بسیار مختصری است در بیان مذاهب صوفیه و شرح عقاید آنان که آنها را دوازده طائفه دانسته و آخر آنها صوفیه شیعه هستند که اینها بر حقّاند و از محرّمات دوری میجویند.

آغاز:...بدانکه تصوف پاکیزه گردانیدن نیت است و خود را از دوستی غیر حق بازداشتن و آراستن تن به سنت حضرت رسول (صله الله علیه و اله وسلم) و اهل تصوف دوازده گروه اند....

انجام:...و به خرقه و....آنچه رسد اکتفا کنند مادامی که شاکر و راضی باشند دنیا به وجود این طائفه برقرار باشد.

2 - شرح دیوان امیرالمؤمنین علیه السلام «5 - 442» (فارسی)

از: قاضی کمال الدین میر حسین میبدی.

شرحی است مشهور بر دیوان اشعار منسوب به امیرالمؤمنین (علیه السلام). این شرح دیباچه مفصلی دارد با عنوان «فواتح سبعه».

به ج 2 این فهرست ص 513 رجوع شود.

[الذریعه 13-226، نسخههای خطی، منزوی 5-3468 مجلس 7/ 156].

رساله اول بدون تاریخ.

کتاب دوم از آخر ناقص و تحریر سده 11 میباشد با مهر مربع «الواثق بالله الغنی محمد علی بن حسینعلی».

442 برگ، 14 × 23

ص: 122

1 - آداب عباسی «1 - 98» (دعا - فارسی)

از: صدر الدین محمد بن محب علی تبریزی، قرن 11

مؤلف که از شاگردان شیخ بهایی (1031 ق) بود کتاب «مفتاح الفلاح» استادش را بزبان فارسی ترجمه نمود و آن را در شش باب تنظیم ساخت: باب اول؛ در بیان آنچه از طولع صبح صادق تا طلوع آفتاب بجا باید آورد.

باب دویم؛ در بیان آنچه از وقت طلوع آفتاب تا وقت ظهر بجا باید آورد.....

[الذریعه 1-24، آستان قدس 15-2 - مرعشی 10-336، مجلس 35/ 379].

آغاز: تقدیس و تسبیح پادشاه قادری را که خلّص عبادش.....

انجام:....و روی رئیس المحدثین عن الصادق علیه السلام انّه قال من صلّی رکعتین یعلم ما یقول فیهما انصرف و لیس بینه و بین الله ذنب....فی هذا الکتاب مفسرآ مشروحآ سهل التناول....اتوکل و بالله استعین.

2 - مفتاح الفلاح «98 - 108» (دعا - عربی)

از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی، - 1031 ق.

به ج 1 ص 519 رجوع شود.

هردو نستعلیق محمد تقی بن محمد زمان تفرشی در 1093 در احمد آباد کجرات هند.

کتاب دوم ناقص است. در پایان آن دعای سمات و ثوابهای آن نوشته شد.

121 برگ، 14 × 24

1 - الاربعون حدیثآ «2 - 126» (حدیث - عربی)

از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی (شیخ بهائی) (1031 ق).

به ج 1 ص 30 رجوع شود.

2 - مفتاح الفلاح «127 - 216» (دعا - عربی)

از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی، (شیخ بهائی - 1031 ق).

به ج 1 ص 519 رجوع شود.

[الذریعه 21-339 - مرعشی 1-54 - مجلس 35-277 -

آستان قدس 15-470 - الفبائی آستان قدس/ 542].

آغاز: «الحمد لله الذی دلّنا علی جادة النجاة و هدانا الی ما یوجب علوّ الدرجات والصلاة علی...و بعد فانّ اقل العباد عملا و اکثرهم زللا محمد المشتهر...قبل ان یخرج الامر من یده...».

انجام: «...و نتوسل الیه سبحانه لسید المرسلین و اشرف الاولین و الاخرین...من تالیفه مع تراکم افواج العلایق و تلاطم امواج العوایق و توزع البال بالحلّ والتّرحال....و الحمد لله اوّلا و آخرآ و باطنآ و ظاهرآ».

هردو نسخ محمد کاظم در 1068

کتاب اول حواشی با امضاء «منه» دارد.

ص: 125

1 - قرابادین شفایی «1 - 93» (طب - فارسی)

از: مظفر بن محمد حسینی شفایی اصفهانی کاشانی، قرن 11

[الذریعه 17-61 - نجم آبادی/613 - دانشگاه تهران 8-70 -

و 11-2115 - نسخههای خطی فارسی 1/ 580].

آغاز: «الحمد لله الحکیم العلیم و الصلاة علی من اوتی الحکمة و الکتاب الکریم....اما بعد پوشیده نماند که فقیر حقیر...در مدت مدید ترکیبی چند که در معالجات امراض از آن گریز نبود جمع کرده بود خداست که....».

انجام: «....اگر سه درم سیاه دانه پنج درم گل سرخ سه درم لسان العصافیر هشت درم افستین شش ل این جمله اجزاء را کوفته و سه برابر عسل با یکدیگر آمیخته در ظرف زجاج در میان جود فن کنند تا خاصیت بخشد».

2 - مفتاح الخزائن = مختصر مفتاح الخزائن و قرابادین (طب - فارسی)

از: حاج زین العطار علی بن حسین انصاری، 730 - 806 ق.

رساله ای است متوسط در معرفی ادویه در شانزده باب که برای استفاده بیشتر در ترکیب داروها و خواص آنها نگاشته شده است.

[نسخههای خطی فارسی 1-599 - مجلس 2-310 (عناوین جابجا) - نشریه دانشگاه 3/ 363].

آغاز: «الحمد لله رب العالمین...اما بعد این مختصری از مفتاح الخزاین و قرابادین بتوفیق مالک یوم الدین یاد کرده میشود تا وقت حاجت بکار آید و بدانند که هر ترکیبی چه خاصیت دارد و چگونه است...».

ص: 126

1 - کتاب الفرائض «1 - 17» (فقه - عربی)

از: ؟.

رساله ای است مختصر و کوتاه در اسباب و تقسیمات و موانع ارث که بر مبنای فقه اهل سنت نگاشته شده است، کتاب تقسیم بندی مرتب نداشته و در چند فصل تنظیم شده است.

آغاز: «کتاب المیراث: ای مسائل قسمة المواریث جمع فریضة بمعنی مفروضة ای مقدّرة لما فیه من السّهام المقدّرة فغلبت علی غیرها....».

انجام: «...فاذا مات ثالث عمل فی مسألته ما عمل فی مسألة الثانی و هکذا تم».

2 - شرح المقدمة الحضرمیة «18 - 152» (فقه - عربی)

از: شهاب الدین احمد بن حجر مکی هیثمی (ابن حجر).

شرح متوسط و استدلالی بر کتاب «المقدمة الحضرمیة فی فقه السادة الشافعیة» نگاشته عبدالله بن عبدالرحمن حضرمی یمنی 1033 ق) است که بصورت مزجی نگاشته شده است.

[کشف الظنون 4/ 543].

ص: 127

1 - حاشیة تهذیب المنطق = العجالة «1 - 43» (منطق - عربی)

از: جلال الدین محمد بن اسعد دوانی (908 ق).

حاشیه معروف و مختصر بر کتاب «تهذیب المنطق» سعد الدین تفتازانی (793 ق) که تنها تا مبحث جهات (مطلقه عامه) ادامه یافته و مورد عنایت بسیاری واقع و حواشی متعددی بدان نگاشته شده است.

[آستان قدس 1/ 300 - الذریعه 6-54 - مرعشی 2/ - الفبایی آستان قدس/ 187].

آغاز: «و به نستعین ربّ تمّم...و بعد فهذه عجالة نافعة و غلالة رائقة یروی غلیل طالبی صناعة المیزان و....».

انجام:....للضبط علی المبتدی تمت».

2 - حاشیة حاشیة تهذیب المنطق «44 - 157» (منطق - عربی)

از: ابوالفتح بن مخدوم حسینی عربشاهی جرجانی (976).

حاشیه مفصل و استدلالی بر «حاشیة تهذیب المنطق» جلال الدین دوانی (908 ق) که بصورت «قوله - قوله» تنظیم شده و پس از اتمام حاشیه جلالی که از مبحث بسائط

ص: 128

1 - الفوائد الاصولیة «1 - 53» (اصول فقه - عربی)

از: محمد مهدی بن مرتضی بحرالعلوم نجفی (1212 ق).

رساله ای متوسط در اصول فقه که بصورت «فائده - فائده» تدوین و مباحث اصولی مهمی در ضمن 45 فائده آمده است.

چاپ شده.

[الذریعه 16-325 - مرعشی 16-71 - الفبایی آستان قدس/ 434].

آغاز: «قد جرت عادة الاصولیین بتعریف اصول الفقه بکلا معنییه الاضافی و العلمی.

ص: 129

( 2080 )

( 2093 )

1 - تحریر القواعد المنطقیة «1 - 99» (منطق - عربی)

از: قطب الدین محمد بن محمد بویهی رازی (776 یا 766 ق).

به جلد 1 ص 83 رجوع شود.

2 - حاشیة تحریر القواعد المنطقیة «100 - 130» (منطق - عربی)

از: میر سید شریف علی بن محمد جرجانی، 740 - 816 ق.

به جلد 1 ص 142 رجوع شود.

[الذریعه 6-34 - آستان قدس 1-310 - امام صادق قزوین 1-91 -

کشف الظنون 2-1063 - مشار عربی/ 280]

هردو نستعلیق سده 9 و 10، کتاب اول از آخر ناقص است و اوائل آن نو نویس است.

کتاب دوم تصحیح شده و حواشی دارد.

130 برگ، 12 × 20

1 - دیوان فضولی «1 - 98» (منظومه - ترکی)

از: محمد بن سلیمان فضولی بغدادی (963 ق).

شامل غزلیات و رباعیات.

[نسخههای خطی فارسی 3-2467 - سپهسالار 2-647 -

دانشگاه تهران 9-1241 - مجلس 14/ 279].

آغاز: «حمد بیحد اول متکلّم نطق آفرینه که سفینه امّید سکان بحار.

2 - دیوان نوایی = نوادر شباب «99 - 191» (منظومه - ترکی)

از: نظام الدین امیر علیشیر نوایی جغتایی، (906 ق).

چهار دیوان ترکی جغتایی متناسب با سن ناظم از نوایی در دست است که دیوان حاضر دومین آن دیوانها است: غرائب الصغر، نوادر الشباب، بدائع الوسط و فوائد الکبر.

[مجلس 36-439 - سپهسالار 2-538 - دانشگاه تهران 10-1712 -

نسخههای خطی فارسی 3-2459 مشار فارسی 2/ 2267].

آغاز: «فصاحت دیوانی نینک غزل سرای لاری طبع.

کتاب اول بیتاریخ و تحریر سده 13 و از آخر ناقص است.

کتاب دوم نستعلیق محمد مهدی نائینی در 1278

بخشی از کتاب دوم به اشتباه در کتاب اول صحافی شده است.

191 برگ، 17 × 21

ص: 134

1 - دیوان محتشم کاشانی «1 - 62 و 147 - 172» (منظومه - فارسی)

از: کمال الدین محتشم کاشانی، 913 - 1000 ق.

به جلد 2 ص 421 رجوع شود.

[الذریعه 15-117 - مجلس 37-530 - ملی تهران 1-443 -

نسخههای خطی فارسی 3-1893 - مشار فارسی 4/ 4119].

آغاز:

«ای گوهر نام تو تاج سر دیوانها ذکر تو بصد عنوان آرایش عنوانها»

2 - سلسلة الذهب «62 - 147» (منظومه - فارسی)

از: نور الدین عبدالرحمن بن احمد جامی، 817 - 898 ق.

به ج 2 ص 487 رجوع شود.

[نسخههای خطی فارسی 4-2914 - مجلس 3-470 - دانشگاه تهران 2-235 -

الذریعه 12-216 - کشف الظنون 2/ 996].

آغاز:

«بشنو ای گوش بر فسانه عشق از صریر قلم ترانه عشق»

کتاب اول تحریر سده 13 شامل بخش شبابیه، با یادداشتی از شعاع الملک مورخ 1350 مبنی بر اینکه این نسخه اشعاری را دارد که در نسخه چاپی نیست با مهر بیضوی «شعاع».

کتاب دوم، بیتاریخ و شامل دفتر دوم و سوم. و رساله ای منثور و ادیبانه از محتشم که اول و آخر آن ناقص است ضمیمه این نسخه است که به نظر محمد حسین شعاع الملک شبیه جلالیه محتشم است. .

172 برگ، 15 × 22

ص: 135

1 - خوارق المعصومین «1 - 13» (فارسی)

از: حسن علی بن میرزا جعفر علی بیات، قرن 13

مؤلف در پانزدهم جمادی الاول 1266 ق در شهر کابل اقامت داشت به امر «امیر دولت محمد غازی» و «سید میر قبول شاه» متولّی مزار امامزادگان سید علی اصغر بن امام محمد باقر علیه السلام و «سید طیب صالح بن امام کاظم (علیه السلام)» و «سید جمال الله بن میران محی الدین» وی موظف به جمع آوری و نگارش معجزات و کراماتی شد که در این سه آستان واقع شده بود، وی در سال....ق موافق جمله «مظهر الطاف» این رساله را بپایان رسانده است.

در آن از احسن الکبار یاد میکند.

آغاز: «فهرست صحیفه دانش و بینش و سرلوح دیباچه آفرینش...حمد و ثنای یگانه معبود».

انجام: «...خوارق بتاریخ پانزدهم شهر جمادی الثانی...روضه ماه دختری بنت نظر بیک هزاره ساکن مواضع کجووده مرده. چون دست راستش از لگدکوبی عوارضات زمانه...».

2 - فضائل علی بن ابیطالب (علیه السلام) «14 - 330» (فارسی)

از: حسن.

کتابی مفصل در بیان فضائل و مناقب ماثور از پیامبر اکرم9 درباره امیرالمومنین که در باب دوم آن یکصد و سی و شش حدیث مروی از وی درباره علی (علیه السلام) آمده و ترجمه حدیث بصورت منظوم در بحرهای مختلف توسط ناظم سروده شده، کتاب ظاهرآ در چندین باب تنظیم شده ولی نسخه در دست بسیار مغشوش است یکی از بابها نیز ترجمه منظوم آیاتی است که درباره علی (علیه السلام) نازل شده، در دیگر بابها نیز

ص: 136

1 - جمع مختصر «1 - 38» (عروض - فارسی)

از: وحید تبریزی، (942 ق).

مختصری است از منشآت وحید تبریزی در علم عروض.

[نسخههای خطی فارسی 3-2156 - الذریعه 3-64 و 5-139 - ملی تبریز 1-334 -

مجلس 10-391 - دانشگاه تهران 14/ 3829].

آغاز: «سپاس بیقیاس واجب التّعظیمی را که به تشریف نطق انسانرا مشرّف ساخت.

انجام: «..و هر کس که علم قافیه این مقدار بداند او را کفایت باشد و الله اعلم بالصّواب و المرجع و المآب».

2 - بدائع الافکار فی صنایع الاشعار «39 - 142» (عروض - فارسی)

از: کمال الدین حسین بن علی کاشفی واعظ بیهقی، (910 ق).

رساله ای در عروض و قافیه که برای امیر سید حسین نگاشته شده و در یک مقدمه و

ص: 137

1 - الفیة «1 - 11» (فقه - عربی)

از: شمس الدین محمد بن مکی عاملی (شهید اول (786 ق).

به ج 1 ص 55 رجوع شود.

[الذریعه 2-296 - مجلس 10-280 و 26-384 - مرعشی 1-53 - مشار عربی/ 84].

آغاز: «الحمد لله ربّ العالمین.....و بعد فهذه رسالة وجیزة فی فرض الصّلاة اجابة لألتماس....».

2 - النفلیة «11 - 33» (فقه - عربی)

از: شمس الدین محمد بن مکی عاملی (شهید اول- (786 ق).

ص: 138

1 - دلّه مختاله = دلّاله محتاله = دلّه مختار «1 - 41» (داستان - فارسی)

از: ؟.

داستان طنزی و عشقی زنی است که دختر خواجه جعفر بغدادی بوده و در زمان هارون الرشید می زیسته است، در این داستان حکایتهای این زن با ابو نواس و دیگران ذکر شده است.

[مجلس 37-529 - مشار فارسی 2-2186 (دلّه مختار) -

نسخههای خطی فارسی 5-3696 - فهرستواره فارسی 1/ 409].

آغاز: «امّا راویان اخبار و ناقلان آثار چنین روایت کردند که در ایّام هارون الرّشید در بغداد مردی بود نام او جعفر بامر تجارت مشغول بودی در بغداد نام او مشهور بود و زنی اصیله جمیله....».

انجام: «..امیر بصره اسب خلعت برای علوی فرستاد و خلایق از مکر ایشان خلاص شدند».

ص: 139

( 2147 )

( 2150 )

1 - کتاب حقّ مرّ «1 - 112» (اخلاق - فارسی)

از: احمد.

مؤلف در مقدمه در باب نفس اماره و محبت دنیا داد سخن رانده و گفته تمام بدبختیهای انسان از ریاست خواهی و دوست داشتن دنیا است و علت عقب افتادگی وی نیز همان و این حقیقتی تلخ و گزنده است (حقّ مرّ) ولی چاره ای جز بیان آن نیست، پس این رساله را در بیان محاسن اخلاقی و رذایل نفسانی در بیست و پنج باب برشته تحریر درآورد.

آغاز: «شکر و حمد بیکران و ستایش بی پایان حق پروردگار....اگرچه طایر حمد و ثناء بر قصر تحمید و کنگره تمجید او سالها پرواز کند نتوانند...».

انجام: «...تا سعی داری دنبال نفس مرو و پی هوا مدو و فرمان نفس امّاره مبر که ببلاهای بد گرفتار شوی

... من آنچه شرط بلاغ است با تو میگویم تو خواه از سخنم پند گیر و خواه ملال»

2 - نصیحت نامه «112 - 119» (اخلاق - فارسی)

از: ؟.

مجموعه ای از وصایا و نصایح پیامبر اکرم به فاطمه زهرا (س) است که در یک دفتر جمع آوری شده است.

آغاز: «نقلست از حکیمی پرسیدند که دنیا را چگونه میطلبی گفت بسعی تمام

ص: 142

1 - شرح العوامل از محسن بن محمد طاهر طالقانی قزوینی (سده )12

(نحو - عربی)

به جلد 1 ص 319 رجوع شود.

2 - صمدیه شیخ بهائی (21031) (نحو - عربی)

به مجموعه دو کتابی ش 2093 در همین جلد رجوع شود.

کتاب اول نسخ 1225 حاشیه نویسی دارد.

کتاب دوم نسخ 1276

کتاب الفوائد الصمدیه (شرح صمدیه) چاپ سنگی ضمیمه این مجموعه است.

141 برگ، 17 × 21

ص: 143

1 - علم الوضع (رسالة فی....) «1 - 10» (عربی)

از: محمد شفیع مبارکباد امینی.

رساله ای کوتاه درباره علم وضع و وضع عام و خاص است، مؤلف از اهل سنت بوده و بنظر می رسد از فضلای منطقه کردستان باشد.

آغاز: «الحمد لله الّذی دلّ علی وجوب وجوده استحالة الدور و امتناع تأثیر الاثر اللّاحق فی موثر السّابق واعترف به بطلان التسلسل....و بعد فنقول علم الوضع اصول باحثة عن احوال اللّفظ من حیث الوضع...».

انجام: «...و اللّفظی هو لفظ واحد موضوع لمعنیین مثلا جزئیین کزیدا و کلّیین کالعین او مختلفین کالانسان علما و غیر علم و المترادف عکسه و هو لفظ متعدد لمعنی واحد جزئیا کعم و ابی حفص او کلّیا کلیث و اسد....».

2 - بیان البیان «12 - 18» (بلاغت - عربی)

از: ؟.

رساله ای کوتاه و فشرده در قواعد کلی و مبانی علم بیان که با مثال و نمونه نگاشته شده است.

آغاز: «الحمد لمن لیس ابتداء الهیته ایسآ و الشّکر لمن ایس انتهاء الوهیّته لیسا.

انجام: «..و انت ترید المخاطب و غیره لکن المخاطب مراد من نفس اللفظ و غیره من سوقه و خارج الکلام تمت».

کتاب اول نسخ محمد شریف سنندجی بیتاریخ. حواشی بخط «جناب» و «ابن احمد» که ظاهرآ هردو یک نفرند با تاریخ 1315 دارد.

کتاب دوم تحریر همان کاتب در 1223 در قریه اکری قاس من قری قصبة ساوج بلاغ. حواشی با امضاء «عبدالحکیم» و «حق چلپی» و «عبدالرحیم زیارتی» و «میرزا جان» دارد.

18 برگ، 17 × 22

ص: 144

1 - الوافیة «1 - 59» (اصول فقه - عربی)

از: عبدالله بن محمد تونی خراسانی (1071 ق).

به جلد یک ص 577 رجوع شود.

[مرعشی 1-151 - امام صادق قزوین 1-387 - الذریعه 25-17 -

الفبایی آستان قدس/ 598].

2 - شرح الوافیة «61 - 238» (اصول فقه - عربی)

از: سید صدر الدین محمد بن محمد باقر قمی رضوی، قرن 12

شرح متوسط استدلالی بر «الوافیة» فاضل تونی (1071 ق) است که با عناوین «قوله - قوله» تنظیم شده است.

به جلد یک ص 348 رجوع شود.

[الذریعه 14-166 - مجلس 25-364 - دایرة المعارف اسلامی 1/ 156].

هردو نستعلیق 1234

238 برگ، 15 × 21

( 2018 )

( 2209 )

( 2223 )

1 - معرب عوامل المائة «1 - 52 »(نحو - عربی)

از: اشق قاسم ازنیقی (945 ق).

شرح متوسط و اعرابگذاری است بر رساله «عوامل المائة» عبدالقاهر بن عبدالرحمن جرجانی (471 ق) که با ترکیب جملات رساله همراه است، مؤلف رساله به سرزمینهای عثمانی تعلق داشته است.

[کشف الظنون 2/ 1179].

آغاز: «رضی فعل ماض معلوم باب علم، الله مرفوع لفظا لانّه فاعله تعالی، فعل ماض معلوم من باب التّفاعل.

انجام:.«....فهذه مأة عامل فلا یستغنی الصغیر و الکبیر و الرّفیع و الوضیع و الشریف عن معرفة.... و استعمالها».

2 - شرح التصریف «53 - 160» (صرف - عربی)

از: سعد الدین مسعود بن عمر تفتازانی، 712 - 793 ق.

به جلد 1 ص 294 رجوع شود.

[مجلس 38-483 - آستان قدس 12-140 - مرعشی 1-136 - امام صادق قزوینی 1/ 336].

هردو تحریر سده دهم، در کتاب اول یادداشت خریداری نسخه به نیم قران در سال 1267 هست.

کتاب دوم از اول نقص دارد.

160 برگ، 14 × 21

ص: 149

1 - الفوائد الحائریة القدیمة، از محمد باقر بن محمد اکمل بهبهانی «1 - 65 »

(اصول فقه - عربی)

به جلد 1 ص 414 رجوع شود.

2 - الفوائد الحائریة الجدیدة از محمد باقر بهبهانی «66 - 118»

(اصول فقه - عربی)

به مجموعه دو کتابی ش 2076 در همین جلد رجوع شود.

هردو چاپ شده است.

هردو تحریر محمد علی سجستانی در 1254 و 1255

118 برگ، 15 × 20

( 2251 )

( 2260 )

( 2272 )

( 2276 )

( 2279 )

1 - شمسیه لندنیه «2 - 27» (منظومه - فارسی)

از: میرزا محمد باقر بواناتی، قرن 13

منظومه ای در 366 بیت در فضایل و مناقب رسول گرامی اسلام9 که در لندن بسال 1879 م/1298 ه ق سروده شده است.

در فهرست سابق این کتابخانه به جای بواناتی «یونانی» چاپ شده است.

آغاز:

«شمس نواز مطلع جدید برآمد

شام سیه رو سپید چون قمر آمد

غرب ز انوار شرق لمعه سرا شد

شرق ز ازهار غرب مزدهر آمد...»

انجام:

«...ختم کن ای میرزا محمد باقر کابراهیم جان معطّر از سفر آمد»

2 - سدیره ناسوتیه «28 - 33» (منظومه - فارسی)

از: میرزا محمد باقر بواناتی، قرن 13

منظومه ای در معارف و اخلاق که در 124 بیت سروده شده و در تحریص به اخلاق نیکو و قرب به خداوند شخصیات و خلیقات انبیاء استناد شده است.

آغاز:

«کوری چشم حسود پر غمر

ایندرخت ما دهد روزی ثمر

آدم خاکی مسیح الله شود از رموز اصطفا اگه شود...»

انجام:

«...حیله افزائید و اسباب نزال کاین تکلّف نیست خالی از دو حال

یا بشر کشتن سرور حق شود یا حماقت حکمت مطلق شود»

هردو ظاهر به خط ناظم.

35 برگ، 14 × 21

ص: 156

1 - لیلی و مجنون «8 - 72» (منظومه - فارسی)

از: ؟.

مثنوی مفصلی درباره حوادث و جریاناتی است که بر زندگی لیلی و مجنون گذشته است، مؤلّف منظومه شناخته نشد.

شیعه بوده و هنگام سرودن بیش از هفتاد سال داشته است.

آغاز:

«بنام خداوند فرد و کریم که لطفش عمیم است و ذاتش قدیم

کریمی که چون خوان احسان کشید

نکرد از کرم بنده را ناامید»

انجام:

«..در زیر سرش بجای بالشت

بنهاد غریب ناتوان خشت

نه همدم و همرهش ببالین جز کوزه شکسته سفالین»

2 - جنگ محمد حنفیه با تمیم بن منذر «73 - 90» (منظومه - فارسی)

از: ؟.

شاید با منظومه سابق از یک شاعر باشد.

مثنوی ای متوسط در بیان حوادث جنگ محمد حنفیه با تمیم بن منذر و بیان رشادتها و شجاعتهای وی است که معلوم نیست اصل تاریخی دارد یا نه؟ در نسخههای خطی فارسی سه مثنوی در جنگهای محمد حنفیه معرفی کرده که با این رساله تطبیق نمیکند.

آغاز:

«بنام برازنده آفتاب نگارنده صورت از خاک و آب

خدایی که بر چرخ سیّار کرد ز انجم فلک را پدیدار کرد...»

ص: 157

1 - مراة الحق «1 - 106» (عرفان - فارسی)

از: محمد جعفر بن صفرخان قراگوزلو همدانی کبوتر آهنگی (1239 ق).

به جلد 2 این فهرست ص 683 رجوع شود.

رساله ای متوسط در اخلاق و آداب سلوک صوفیان که در پانزده فصل گرد آمده است مؤلف در این رساله ابتدا عقاید خود را بیان و دامن خود را از عقاید انحرافی مبرّی داشته است و این رساله را در بیان عقاید خودشان در تصوف و تناسخ و حلول و وحدت وجود در سال 1236 نوشته است.

[نسخههای خطی فارسی 2/ - الذریعه 20-268 - مرعشی 6/ 312].

2 - تلخیص تذکرة الاولیاء «106 - 131» (فارسی)

از: ؟.

رساله ای کوتاه در تلخیص «تذکرة الاولیاء» عطار نیشابوری است که مطالب کتاب بهمان ترتیب ولی بصورت گزیده و منتخب ذکر شده است، بنظر می رسد کاتب رساله خود منتخب کتاب باشد.

آغاز: «الحمد لله الجواد و نشهد ان محمدآ عبده و رسوله نبیّه و صفیّه ارسله بالهدی

ص: 158

1 - گلستان «1 - 98» (فارسی)

از: مصلح الدین بن مشرف الدین سعدی شیرازی (693 ق).

به جلد 2 ص 635 رجوع شود.

2 - قضا و قدر «99 - 100» (منظومه - فارسی)

از: محمد قمی سلیم تهرانی (1057 ق).

منظومه ای است در کلام و بیان دقایق و لطایف قضا و قدر و جبر و اختیار که در 230 بیت تنظیم شده است.

[الذریعه 17-150 - نسخههای خطی فارسی 4-3044 - دانشگاه تهران 15-4244 -

مجلس 8-420 - ملی تبریز 1/ 376].

آغاز:

«شنیدم روزی از خونابه پوشی

چه گل از پاره تن خرقه پوشی

ص: 159

1 - ستّه ضروریّه «1 - 59» (طب - فارسی)

از: حکیم ولی بن علی متطبّب گیلانی.

رساله ای مفصل در بیان اصول و مبانی پزشکی که به ابو الغازی برهان الدین نظام شاه تقدیم و در یک مقدمه و شش فصل و یک خاتمه تنظیم شده است:

مقدمه؛ در تعریف علم طب و اقسام آن.

فصل اول، در جنس هوای محیط (در چهار نسیم).....

[مرعشی 14-209 - نسخههای خطی فارسی 1-550 (آغاز برابر نمونه نیست) ].

آغاز: «حمد بیحد و سپاس بی عدّ مر صانعی را که اشراح ارکان متضاده ابداع و انواع موالید بحسب قابلیت و استعداد نمود».

انجام:.«...لایق آنست که استعمال چیزی دیگر را ننمایند و این جهت خط خطابر گفته و حرف حکما نگشته تمت».

2 - صحت و مرض = روح و بدن «1 - 13» (عرفان - فارسی)

از: محمد بن سلیمان فضولی بغدادی (963 ق)1

ص: 160

1 - شرح الاحادیث «1 - 52» (کلام - عربی)

از: احمد بن زین الدین احسایی (1241 ق).

رساله ای است مختصر در شرح احادیثی که به قیام و خصوصیات و نحوه زندگی و طول عمر و معجزات حضرت ولی عصر پرداخته اند که از جمله آنها حدیث مفضل بن عمر از امام صادق علیه السلام درباره امام عصر7 میباشد، این رساله در 21 ربیع الاول 1231 ق نگاشته شده است.

[الذریعه 13/ 64].

انجام: فدنی فتوّضأ و رائحة ذلک المآء کرائحة المنی و هو الذی خرّت منه طینة الخلق فی بدءهم و یخمرها منه فی عودهم ذلک تقدیر العزیز الحکیم».

ص: 161

( 2350 )

1 - دستور الشعراء «1 - 58» (عروض - فارسی)

از: محمد امانی مازندرانی (1061 ق).

رساله ای است متوسط در علم عروض و قافیه که به نام «وزیر شمس الدین محمد تقی» نگاشته و در یک مقدمه و سه مقاله و یک خاتم تنظیم شده است:

مقدمه؛ در تعریف شعر.

مقاله اول؛ در بیان علم عروض.

مقاله دویم؛ در بیان علم قوافی.

مقاله سیم؛ در بیان صنایع و بدایع شعری.

خاتمه؛ در بیان سرقات شعری.

[الذریعه 8-160 - الفبایی آستان قدس/ 249].

آغاز: «ستایش وافر کاملی را که بارگاه سپهر نیلی چهر را بی هواداری چوب و طناب....».

انجام: «..و اقتباس و عقد و حلّ و تلمیح از جمله صنایع شعرند و از جمله سرقات نیستند والله اعلم».

2 - گلعذار قدس «58 - 59» (عرفان - فارسی)

از: ؟.

رساله ای کوتاه در بیان معانی اصطلاحات و واژههای خاص صوفیانه است که بروش صوفیه نگاشته شده است.

آغاز: «بسمله، رخ عبارتست از تجلی جمال الهی بصفت لطف مانند لطیف و رئوف و توّاب و محیی و هادی و وهاب، زلف عبارتست از تجلی جلال الهی بصفت قهرمانند قابض و قهار و ممیت و...».

ص: 163

1 - سوال و جواب «1 - 17» (فقه - فارسی)

از: حسین بن حسن یزدی (زنده 1235 ق).

مؤلف که از شاگردان سید محمد بن علی مجاهد طباطبایی (1242 ق) بوده برخی فتاوای وی را برای استفاده فارسی زبانان بصورت سوال و جواب درآورده و واجبات و محرمات وضو و غسل و تیمم و نماز روزه را در آن گنجانیده است.

آغاز: «..و چون تصنیفی که فارسی زبانان منتفع شوند نبود لذا...اما سؤال اگر پرسند نواقض و موجبات وضو چند است جواب بگو که شش چیز است.

انجام: «..دوازدهم خلطی است که از سینه کنده شود و بیاید بفضای دهن و عمدآ آن را فرو برد و...باعث بطلان روزه نمیشود بلکه باعث ثواب نداشتن روزه است».

2 - تنبیه الغافلین «17 - 54» (کلام - فارسی)

از: حسین بن حسن یزدی (زنده 1235 ق).

مؤلف که در سال 1235 ق به شهر کرمان رفته بود در مدرسه ای که شاهزاده محمد ابراهیم خان احداث کرده بود اقامت نمود و به خواهش مومنین رساله ای در شش فصل و یک خاتمه در اصول دین نگاشت:

1 - اثبات صانع. 3 - صفات ثبوتیه و سلبیه. 4 - در نبوت و امامت. 5 - عدل خدا. 6 -

ص: 164

1 - اجوبه امام کاظم (علیه السلام) «9 - 12» (فارسی)

از: ؟.

رساله ای کوتاه در مناظره دو تن از دانشمندان عصر هارون الرشید که در مجلس وی از امام کاظم (علیه السلام) پرسیدند و وی به انها پاسخ داد، در این رساله تعداد پرسشها دوازده فقره میباشد.

آغاز: «راویان اخبار چنین روایت آورده اند که در زمان سلطنت هارون الرشید عباسی دو کس از علما که مقربان او بودند و هارون مطیع و منقاد حکم ایشان بود».

انجام: «...که مطلب من آنست که بار دیگر مرا بمجلس خود طلب نکنی و جز این مطلب دیگر ندارم و برخواستند و بخانه خود تشریف بردند».

2 - لذة النساء «13 - 20» (طب - فارسی)

از: (احتمالا) ضیاء الدین نخشبی بدیوانی دهلوی، (750 ق).

رساله ای کوتاه در آداب مباشرت و طریقه و موانع آن و نیز شناسایی حالات و احساسات مرد و زن در این امر که در شش باب تنظیم شده است.

ص: 165

1 - الشمسیة فی الحساب از نظام الدین حسن نیشابوری «1 - 59» (عربی)

به جلد 1 ص 355 رجوع شود.

2 - خلاصة الحساب از شیخ بهاء الدین محمد عاملی «62 - 82» (عربی)

به جلد 1 ص 219 رجوع شود.

رساله اول تحریر 1022، با مهر بیضوی «عبده محمد ابراهیم بن عبدالرزاق» بر برگ اول.

رساله دوم نسخ عبدالله قائنی در 1112 تصحیح شده و حاشیه نویسی دارد.

82 برگ، 12 × 19

( 2411 )

( 2414 )

1 - ریاض الفتیان = شرح نصاب «1 - 106» (لغت - عربی به فارسی)

از: ابن حسام، نظام الدین بن کمال الدین هروی (زنده 790 ق).

شرح متوسطی بر «نصاب الصبیان» ابو نصر فراهی هروی (640 ق) است که در سال 737 ق یا 790 ق نگاشته شده است.

[الذریعه 11-333 - کشف الظنون 2-1954 - نسخههای خطی فارسی 3-1986 -

دانشگاه تهران 13-3363 - مجلس 2/ 353].

آغاز: «سپاس بی قیاس مر قادری را که اساس حیاة ناس را بر علم و معرفت نهاد.

انجام: «..علیقه بفتح العین المهملة و کسر لام و قاف توبره که در سر ستور کنند و اشتریکه بفرستند تا خار بیاورد و جمعه علایق فعیل بمعنی المفعول من العلوق و العلق من باب علم یعنی درآویختی، تمت».

2 - شرح العوامل «106 - 116» (نحو - عربی)

به مجموعه ش 2251، از دو کتابیها در همین جلد رجوع شود.

کتاب اول نستعلیق حاجی محمد بن آقا باباجیلانی در 1225

کتاب دوم نستعلیق 1238 با مهر بیضوی «شعاع 1315» در برگ آخر.

116 برگ، 15 × 21

( 2437 )

( 2455 )

2 - یوسف و زلیخا «9 - 146» (منظومه - فارسی)

از: نورالدین عبدالرحمن بن احمد جامی، 817 - 898 ق.

به ج 2 ص 782 رجوع شود.

انجام:

«...نخست از غیر جانان دیده برکند وزان پس نقد جان بر خاکش افکند

هزاران فیض بر جان و تنش باد

بجانان دیده جان روشنش باد»

کتاب اول تحریر سده 13

کتاب دوم نستعلیق غلامرضا بن حاجی محمد لر در 1269

146 برگ، 16 × 21

ص: 174

1 - شرح الایساغوجی، حسام الدین کاتی «1 - 50» (منطق - عربی)

به ج 1 ص 287 رجوع شود.

2 - کبری فی المنطق، میر سید شریف جرجانی «52 - 66»

(منطق - فارسی)

به ج 2 ص 597 رجوع شود.

کتاب اول تحریر سده 12

کتاب دوم نستعلیق عبدالوهاب روضه خوان در 1273

67 برگ، 14 × 20

1 - انیس الاطباء «1 - 72» (طب - فارسی)

از: ابوالخیر محمد بن محمد فارسی.

به جلد 2 ص 56 رجوع شود.

نسخه حاضر فراز ابتدا چند برگ افتاده و تنها بخش ادویه مفرده را در بر دارد.

آغاز: «...ارنب بحری: حیوانی است دریائی کوچک صدفی شکل سرخ رنگ، اگر سر وی بسوزانند خاکستر وی نافع بود جهت داء الثعلب خاصه که با پیه خرس طلا کنند و اگر در چشم کشند آن خاکستر جلا دهد....».

انجام: «..یاقوت:....و خفقانرا سود دارد و دلرا قوت دهد. یشیب: سرد است و خشک اسهال خون را سود دارد....، تمام شد قسم ادویه از کتاب انیس الاطباء».

2 - قرابادین «72 - 111» (طب - فارسی)

از: ؟.

ص: 176

1 - مخزن الاسرار «1 - 48» (منظومه - فارسی)

از: نظامی گنجوی.

به ج 2 ص 315 رجوع شود.

[نسخه های خطی فارسی 4-3184 - مجلس 8-71 - دانشگاه تهران 9-88 - سپهسالار 3/ 288].

2 - لطیفه غیبی «49 - 72» (عرفان - فارسی)

از: محمد بن محمد دارابی شیرازی (زنده 1038 ق).

رساله ای مختصر و دقیق در حل مشکلات و مبهمات اشعار حافظ شیرازی (792 ق) و پاسخ از اشکالات و ایراداتی است که به حافظ وارد شده که در سه باب و یک

ص: 177

1 - کشف الارواح = یوسف نامه «3 - 142» (عرفان - فارسی)

از: پیر جمال الدین محمد اردستانی (879 ق).

رساله ای مفصل و منظوم در تفسیر و تاویل عرفانی داستان حضرت یوسف (علیه السلام) به شیوه و مشرب عرفانی که با فرازهایی شیوا به نثر آراسته شده است.

[الذریعه 18-10 - مرعشی 10-42 - نسخههای خطی فارسی منزوی 1-55 و 4/ 3055].

آغاز:

«بنامت نامه را سر برگشایم که اندر کوی عشقت میسرایم

ص: 178

1 - مصابیح السنّیة و طبّ البریّه «1 - 49» (طب - عربی)

از: شهاب احمد بن احمد بن سلامة قلیوبی مصری (1069 ق).

رساله ای متوسط در اصول و قواعد پزشکی قدیم و شناسایی امراض مختلف بدن که در یک مقدمه و ده باب و یک خاتمه تنظیم شده است: المقدمة؛ فی معرفة الطب و ما یتعلق به.

الباب الول؛ فی معرفة اصول الامراض (4 فصل)....

[کشف الظنون 2-490 - بروکلمان 2-492 - مخطوطات طب متحف العراقی 2-338 -

معجم المؤلفین 1/ 118].

آغاز: «الحمد لله الذی جعل انواع الانسان اکمل الانواع و میزه بالنطق و الادراک والاختراع و جعل صحة بدنه و عقله سببآ لوجود الانتفاع».

انجام: «..و وجع الکبد و الطحال و قلة شهوة الغذاء و ضعف الباه و یمیت القلب ویجلب الاوجاع و کل سوء و موت الفجاءة و یفتح کل شرّ و یوجب سخط الرب وینسی الشهادة عند الموت تم الکتاب».

2 - الدرّر المنتخبة فی الادویة المجرّبة «49 - 95»

(طب و علوم غریبه - عربی)

از: ؟.

رساله ای متوسط در انواع ادویه و طلسمات و ادعیه و اسماء که در درمان امراض تجربه شده و مؤلف آنها را از پدرش فراگرفته و بنام ملک مظفر بن ملک منصور در دوازده باب تنظیم ساخته است:

الباب الاول؛ فی ادویة امراض الرأس و الوجه.

الباب الثانی؛ فی ادویة امراض الحلق و الصدر و الریة و القلب....

ص: 180

1 - شرح نکت العبادات «2 - 146» (فقه - عربی)

از: قاضی شمس الدین جعفر بن احمد بن عبدالسلام سناعی، (573 ق).

شرح مفصل کتاب «نکتة» ظاهرآ نگاشته خود شارح که بصورت مزجی ترتیب یافته و در آن با استفاده از کتاب و سنت و اجتهادات ائمه زیدیه به استنباط احکام پرداخته شده است، این کتاب در سال 1408 ق توسط مکتبة الیمن الکبری با نام «الروضة البهیة فی المسائل المرضیة» بطبع رسیده است.

[مؤلفات الزیدیة 2/ 198].

آغاز: «بسمله، الحمد لله علی سوابغ نعمه و توأم منحه و قسمه و صلی الله علی خیر خلقه عترته و....اما بعد فان نعم الله سبحانه و ان فاتت.

انجام: «...من حاله قائم العین لم یستهلک فهو اولی و ذلک مما لا خلاف فیه بین علماء المسلمین تم الکتاب».

2 - العقیدة العدلیة علی مذهب الزیدیة «146 - 147» (کلام - عربی)

از: زین الدین علی بن عبدالله کوفی.

ص: 181

1 - منتخب تحفة المحتاج «5 - 95» (فقه - عربی)

از: محمود بن عبدالمجید فاوجی معادی.

رساله ای متوسطی در منتخب و برگزیده کتاب «تحفة المحتاج» نگاشته «احمد بن محمد هیثمی مکی (974 ق) است که در چند فصل تنظیم شده است، این کتاب تمام ابواب فقهی را در بر دارد.

آغاز: «الحمد لله العلیم الوهاب و الصلاة و السلام علی النبی المبعوث بالحکمة وفصل الخطاب و علی آله و اتباعه المتّقین و الاصحاب...فهذه نبذة من مسائل کل باب و زبدة من اقاویل کل کتاب انتخبها الحقیر...».

ص: 182

1 - قانونچه «3 - 48» (طب - عربی)

از: محمود بن محمد چغمینی خوارزمی.

به جلد 1 این فهرست ص 424 رجوع شود.

[الذریعه 17-20 - مرعشی 7-75 - الفبایی آستان قدس/441 - کشف الظنون 2/ ].

2 - شرح الفصول للبقراط «51 - 187» (طب - عربی)

از: علاء الدین ابوالحسن علی بن ابی الحزم قرشی - ابن نفیس (687 ق).

شرح متوسط و معروفی بر «الفصول» بقراط حکیم یونانی است که بصورت «قال البقراط - الشرح» تنظیم و در بیان قواعد و اصول کلی پزشکی نگاشته شده است.

[مرعشی 12-272 - الذریعه 13-382 - الفبایی آستان قدس/350 - کشف الظنون ].

آغاز: «بسمله، انّ ما قد سلف من شروحنا لهذا الکتاب فانّ نسخه تختلف بحسب اختلاف اغراض الطالبین و هذه النسخة انما تتبع فیها ما یراه....».

انجام: «و متی کان کذلک وجب ان یکون الاستفراغ بالقی و هو المراد بالاستفراغ الذی من فوق و من هنا فنختم الکتاب مستغیثین بالله وحده والله اعلم بالصواب».

هردو کتاب تحریر 1243 کتاب اول حاشیه نویسی دارد.

187 برگ، 17 × 22

1 - ترجمه منظوم عوامل «1 - 5» (نحو - فارسی)

از: ؟.

ترجمه منظوم «عوامل المائة» عبدالقاهر جرجانی (471 ق) است که در چند بیت سروده شده است.

آغاز:

«دانکه در نحو امام جرجانی

این چنین گفته است تا دانی

عامل علم نحو صد باشد داند آنکس که باخبر باشد»

انجام موجود:

«بئس و ساء حبذّا و نعم دوی آخر بمدح و اول ذمّ»

2 - ارشاد العوام «106 - 141» (منظومه - فارسی)

از: عبدالواحد.

رساله ای منظوم که در آن کلیات مباحث عقاید شیعی، فقه و عبادات و معاملات و اخلاقیات بنظم کشیده شده است، این رساله در ایران بطبع رسیده است.

[الذریعه 1/ 155].

آغاز:

«سپاس و شکر بی حدّ کرانه بود لایق بمعبود یگانه

درود بیشمار از حیّ داور محمد را سزد با آل اطهر»

انجام موجود:

«..اگر مظلوم ظالم را نبخشد

چگونه کردگار او را ببخشد

هر آنکس کرد ظالم را اعانت تو گویی کرد مظلومان اهانت»

هردو تحریر سده 12 و هردو از آخر ناقص. بین رساله اول و دوم مطالبی فقهی و ادبی آمده

ص: 186

1 - نان و حلوا «1 - 9» (منظومه - فارسی)

از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی (1030 ق).

آغاز:

«ایها اللاهی عن العهد القدیم

ایها الساهی عن النهج القیوم»

انجام موجود:

«...گاه گاهم نیم نانی می دهد

گاه مشت استخوانی می دهد»

2 - تلگرافات تحریم تنباکو «11 - 22» (فارسی)

از: ؟.

مجموعه برخی اسناد و تلگرافات مربوط به حوادث تحریم تنباکو که در یک دفتر گردآوری شده است.

آغاز: «...و من جمله یکی از تعرضات مردم اینست که تنباکو و توتون بدست خارج مذهب ساخته میشود این خیال به کلی خارج از صحت است....».

انجام: «...و امیدواری و دعاگویی ذات اقدس همایونی اعلیحضرت شاهنشاه خلد لله ملکه گردید ان شاء الله به همت عاطفت ملوکانه دست خارجه بالمرة از ایران کوتاه خواهد شد محمد حسن الحسینی».

هردو بیتاریخ تحریر سده 13 و 14 و ناقص.

22 برگ، 11 × 17

ص: 187

1 - آداب الصلاة = ترجمة الصلاة «18 - 52» (فقه - فارسی)

از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی اصفهانی، 1037 - 1110 ق.

رساله فتوایی مختصری در آداب و شیوه خواندن نماز از طهارت تا پایان نماز و دعوات و اذکار همراه با ترجمه آنها که در پایانش نیز برخی احکام بانوان آمده است.

[الذریعه 1-21 - 4-113 - مرعشی 1-205 - مجلس 25-11 - کتابشناسی مجلسی/ 67].

آغاز: «الحمد لله رب العالمین....اما بعد چنین گوید احقر عباد الله....که چون نماز عمده ارکان ایمان است.

انجام: «...این مجملی است از احکام مختلفه مردان و زنان و احکام دیگر هست که در کتب مبسوطه مذکور است و الحمد لله اولا و آخرآ».

2 - احکام نماز «53 - 66» (فقه - فارسی)

از: ؟.

رساله ای کوتاه که در آن تمام احکام واجب، مستحب و مکروهات و اجزا و ارکان و منافیات نماز بیان شده است.

آغاز: «الحمد لله رب العالمین....اما بعد چون نماز ستون دین است و افضل عباداتست و بهترین طاعاتست چنانچه در احادیث معتبره وارد شده است که....پس بنابراین بر هر مکلفی واجبست که نماز خود را بداند تا نماز تواند کرد....».

انجام: «..20 - مقدم داشتن السلام علیک ایها النبی و رحمة الله و برکاته....السلام علی محمد بن عبدالله خاتم النبیین».

رساله اول نستعلیق علی مراد بن ملا باقر هراتی در 1239

رساله دوم تحریر سده 13

رساله ای در آداب و ادعیه و نماز ماه رمضان به فارسی و متفرقاتی از نظم و نثر فارسی

ص: 188

1 - حیاة النفس فی حضرة القدس «1 - 27» (کلام - عربی)

از: احمد بن زین الدین احسایی (1241 ق).

[الذریعه 7-124 - مرعشی 2-200 - الفبایی آستان قدس/ 231 - عمومی مراغه/ - مشار عربی/ 326].

آغاز: «الحمد لله رب العالمین....قد التمس منی بعض الاخوان الذین یجب طاعتهم ان اکتب لهم رسالة فی بعض ما یجب علی المکلفین....».

انجام: «....و الرضا فی کل حال بقدره و قضائه فانه ولی کل خیر و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین».

2 - کنز الذهب = شرح الرسالة الذهبیة «28 - 76» (حدیث و طب - فارسی)

از: محمد بن حسن مدرس مشهدی خراسانی (1257 ق).

رساله ای متوسط در شرح «رسالة الذهبیة» رساله طب منسوب به امام رضا (علیه السلام) که در آن متن عربی را آورده و بعد به ترجمه و شرح آن پرداخته است، این رساله موافق شعر زیر در سال 1237 ق پایان یافته است:

«پی سال تاریخش افکار گفت بشد گنج پنهان زر آشکار»

[نسخههای خطی فارسی 1-588 - الذریعه 13-364 و 16-340 -

دانشگاه تهران 11-2107 - مجلس 6-40 - مرعشی 10/ 104].

آغاز: «حمد بیحد و ثنای بیعدّ سزاوار حکیمی است که انسان را از خزانه جود خلقت وجود پوشانید.

انجام: «...امید که بتابد بر این شرح کثیر الفتح پرتو التفات شمس الشموس و انیس

ص: 189

1 - تهذیب المنطق و الکلام «1 - 11» (منطق - عربی)

از: سعد الدین مسعود بن عمر تفتازانی - 793 ق.

رساله ای مشهور که از دو بخش منطق و کلام تشکیل و حواشی و شروح بسیاری بدان نگاشته شده است، این رساله در 789 ق بپایان رسیده است.

به جلد 1 ص 116 رجوع شود.

[مشار عربی/230 - آستان قدس 1-268 - مرعشی 2-126 - کشف الظنون 1/ 515].

2 - کبری فی المنطق «12 - 40» (منطق - فارسی)

از: میر سید شریف علی بن محمد جرجانی، 740 - 816 ق.

به جلد 2 ص 597 رجوع شود.

هردو تحریر سده 13 با یادداشت تملک حسن بن ابراهیم اردکانی مورخ 1253 بر رساله اول و تملک 1309 در رساله دوم.

40 برگ، 11 × 17

ص: 190

1 - رساله در تهذیب اخلاق «1 - 21» (فارسی)

از: ؟.

رساله ای کوتاه در بیان اصول تهذیب و تزکیه نفس که بدون تقسیم بندی خاص و با استفاده از آیات و روایات فراهم شده است.

آغاز: «بسمله در بیان تهذیب اخلاق نفسانی و قتل نفس اماره شیطانی و متخلق شدن باخلاق رحمانی و مسافرت از جسمانی و متشبه شدن بملائک روحانی کما قال تعالی والذین جاهدوا فینا لنهدینّهم سبلنا، الحدیث: موتوا قبل از تموتوا....».

انجام: «..پس نزول بلا نسبت بگنهکاران موجب هلاکت و عذاب و نسبت به بیگناهان باعث مزید ثواب و ایمان خواهد بود، ربنا افرغ علینا صبرآ و ثبت اقدامنا وانصرنا علی القوم الکافرین».

2 - اسرار عبادات (رساله در....) «22 - 57» (فارسی)

از: ؟.

رساله ای متوسط در بیان اسرار و حقایق عبادات بروش اخلاقی و عرفانی که در سه قسمت نماز، روزه و جهاد نگاشته شده و از آیات و احادیث سود جسته شده است، مؤلف عبادات را به سه قسم بدنی، مالی (اقتصادی) و مشترک تقسیم و از میان آنها به بیان اسرار نماز (بطور مفصل) و روزه و جهاد پرداخته است.

آغاز: «بسمله، در بیان اسرار عبادات که غرض اصلی شارع از این تکلیفات است، بدانکه عبادت بر سه قسم است یا محض بدن یا محض مالی یا مشترک، اول: نماز و روزه، دویم: مثل خمس و زکاة، سیم: مثل حج و جهاد...».

انجام: ....بلی جماعتی که به حدّ بلوغ حقیقی که کمال عقل باشد رسیده باشند ظاهرآ این مراتب را بفهمند کما قال امیرالمؤمنین (علیه السلام) لو کشف الغطاء ما ازددت یقینآ

ص: 191

1 - حاشیة شرح العقائد النسفیة «1 - 69» (کلام - عربی)

از: احمد بن موسی ازنیقی خیالی (862 ق).

حاشیه ای متوسط بر «شرح العقاید النسفیة» سعد الدین تفتازانی (793 ق) که خود شرح عقاید نجم الدین ابو حفص عمر بن محمد نسفی (537 ق) است.

[آستان قدس 11-109 - 110 - کشف الظنون 2/ 1145].

آغاز: «بسمله اما بعد الحمد لمستأهله و الصلاة علی سید رسله محمد...اقول: قال الشارح النحریر عامله بلطفه الخطیر بعد ما تیمّن بالتسمیة الحمد لله الخ و فی تعقیب التسمیة بالتحمید اقتداء باسلوب الکتاب...».

انجام: «...و قیل یستجاب دعاء الکافر فی امور الدنیا و لا یستجاب فی امور الآخرة و به یحصل التوفیق بین الآیة و الحدیث...».

2 - الاربعین فی اصول الدین «73 - 83» (کلام - عربی)

از: فخر الدین محمد بن عمر رازی (فخر رازی)، 544 - 606 ق.

رساله ای متوسط و معروف در اصول و مبانی علم کلام از دیدگاه اهل سنت که در چهل مساله تنظیم شده است.

[کشف الظنون 1/ 61 - الفبایی آستان قدس/ 35].

آغاز: «المسالة التاسعة عشر فی انّ الله تعالی مرئئ، الکلام فیه مرتب علی فصول،

ص: 192

1 - ارجوزة فی التوحید «1 - 17» (کلام - عربی)

از: محمد کریم بن ابراهیم قاجاری کرمانی، 1225 - 1288 ق.

منظومه ای در پیرامون 40 بیت که در آن اصول و کلیات دین البته بر مشرب و مذاق شیخیه سروده شده است.

[فهرست کتب مشایخ شیخیه 2-170 - مرعشی 19/ 86].

آغاز:

«الحمد لله العظیم العالی ذی المجد و الاکرام و الجلال

رب تعالی شأنه الجلیل لیس له فی قدره عدیل»

انجام:

«..فهو هو اللوح الحفیظ الکامن عن درک ابصار العباد بائن

فلم یغادر من صغیرة ولا کبیرة الّا وفیه فصّلا»

2 - التطبیق بین الانسان و العالم «22 - 44» (کلام - عربی)

از: محمد کریم بن ابراهیم قاجاری کرمانی، 1225 - 1228 ق.

رساله ای کوتاه که در پاسخ و پرسش «خسرو خان» که از وی درباره تطبیق بین عالم

ص: 193

1 - آداب سخن گفتن و حرکت و غذا خوردن «1 - 17» (اخلاق - فارسی)

از: ؟.

رساله ای کوتاه که در سه بیان: سخن گفتن، حرکت و سکون و غذا خوردن که از بیان کلمات بزرگان انتخاب و بهمراه مواعظ و پندهای لقمان حکیم و بزرجمهر در یک دفتر گردآورده است.

آغاز: «بسمله در آداب سخن گفتن و حرکت و سکون و غذا خوردن حقیر از کتب حکما انتخاب کرده و در اینجا بمناسبت مینگارد و مراعات این آداب برای همه کس....بیان اول: در آداب سخن گفتن باید بسیار نگویند...».

انجام: «..و بهره زبان ذکر و بهره اعضا طاعت، گفتم عاقبت را چه بهتر، گفت: خشنودی خدا».

2 - نصیحت نامه «19 - 33» (اخلاق - فارسی)

از: ؟.

رساله ای کوتاه در نصایح و مواعظ که مؤلف برای فرزندان خود نوشته است.

ص: 194

1 - فالنامه انبیاء7 «31 - 34» (فارسی)

از: ؟.

منظومه در چند بیت در فال کارها و پیشگوئی وقایع که به انبیاء (آدم، شیث، الیاس، نوح، لوط، دانیال، یونس، یوسف، هارون، زکریا، سلیمان، ابراهیم، یعقوب) نسبت داده شده است.

آغاز:

«فال نیک آمد و سعادت را

برگشادی در ارادت را

غایبت هم سلامتی دارد بوطن می رسد بکام مراد»

انجام:

«...خور و فرخنده است این فالت چون ببندی زبان دشمن را»

ص: 195

( 2665 )

( 2675 )

( 2681 )

( 2699 )

( 2703 )

1 - شرح العوامل المائة از عبدالقاهر جرجانی «1 - 5» (نحو - عربی)

به شماره 2251، از دو کتابیها در همین جلد رجوع شود.

2 - الکافیه از ابن حاجب مصری «5 - 87 »(نحو - عربی)

به جلد 1 ص 439 رجوع شود.

کتاب اول نستعلیق محمد امین بن محمد تقی شیرازی در 1125 با مهر بیضوی «یا امام علی النقی ادرکنی 1197» حاشیه نویسی دارد.

کتاب دوم، نستعلیق همان کاتب در 1126 حواشی دارد.

87 برگ، 10 × 18

( 2706 )

( 2721 )

( 2737 )

1 - دفتر ثبت اسامی و نمرات شاگردان مدرسه نظام کل قشون «1-20 و 64-90 »

(فارسی)

2 - جزوه درس اخلاق کلاس پنجم «24 - 63» (فارسی)

آغاز: مواد دروس اخلاق کلاس پنجم: 1 - وظائف انسان نسبت به باری تعالی.....

هردو تحریر سده 14

91 برگ، 11 × 18

ص: 205

1 - تحفة المسافر «3 - 34» (فارسی)

از: حسن بن عبدالرزاق قمی لاهیجی، 1045 - 1121 ق.

مختصری از کتاب «جمال الصالحین» خود مؤلف که درباره آداب سفر نوشته شده است.

[مرعشی 16-176 و 19-305 - ملک تهران 5-448 و 5-213 - آستان قدس 15/ 152].

آغاز: «حمد و ثنای بیمنتها خدای را که ابواب خیر دنیا و عقبی برای بندگان گشود و راههای مطالب هردو جهان بایشان نمود و منازل دنیا مراحل سفر آخرت گردانید تا در مدت این شب هجران...».

انجام: «..و همان وقت مستجاب گردد هرچه طلب کند و این از فضل خداست بر ما و شیعیان ما».

2 - هدیة المسافر «35 - 84» (فارسی)

از: حسن بن عبدالرزاق قمی لاهیجی، 1045 - 1121 ق.

وظایف مسافر در مورد اقسام سفر و اقسام قصر و اتمام نماز و احکام متعلق به نماز و روزه که در چهار فصل بیان شده است.

[مرعشی 19-305 - دانشگاه تهران 8-254 - الذریعه 25/ 213].

آغاز: «الحمد لله رب العالمین.....اما بعد چنین گوید....که این رساله موسوم بهدیة المسافر است در بیان اقسام سفر و ذکر احکام قصر و اتمام متعلق بصلاة و صیام نوشته میشود بتوفیق الهی برای جمعی که این مسائل را ندانند».

انجام: «..ظاهر اینست که بران چیزی نباشد نمازهای گذشته همه مجزیست والله اعلم ثم الراسخون فی العلم، این بود مقصود از این رساله والحمد لله».

هردو نسخ علی قلی زنگنه در 1133 در قلعه قصبه سلومید خواف.

ص: 206

1 - مکاتبه هارون با حمزه خارجی «1 - 18» (عربی - فارسی)

از:؟.

مجموعه دو نامه و عهدنامه هارون الرشید خلیفه عباسی و حمزه خارجی یکی از سران گردنکش و شورشی به همدیگر است، نامه هارون توسط اسمعیل بن صبیح منشی هارون به سال 193 ق نوشته شده و در ادامه رساله قضیه آماده شدن جنگ توسط این دو آمده است.

آغاز: «من عبدالله هارون امیرالمؤمنین الی حمزة بن عبدالله، سلام علیک و انی احمد الیک الله الذی لا اله الا هو و اسأله ان یصلی علی محمد عبده و رسوله...».

انجام: «..پس چون بنزدیکای نیشابور برسیدند خبر مرگ هارون شنیدند و دفن کردن او بطوس و بازگشتن سپاه به بغداد حمزه گفت و کفی الله المؤمنین علی القتال».

2 - ترجمه قصیده عینیه حمیری «19 - 25 »(عربی - فارسی)

از: ؟.

ترجمه و توضیح مختصری بر «قصیده عینیه» سید حمیری معروف به قصیده لام عمرو که در ذیل هر بیت آمده است.

آغاز:

«لام عمرو باللوی مربع طامسة اعلامه یلقع

از برای مادر عمرو است در جای باریک ریگ زار منزلی برای بهار که کهنه شده

ص: 207

1 - تشریح «1 - 20» (طب - فارسی)

از: ؟.

گزارشی متوسط درباره امراض و معالجات بدن که به سبک معلمین دارالفنون طهران نوشته شده است.

آغاز: «بسمله هیچ علمی را نمیتوان بطور شایسته تحصیل نمود مگر آنکه در آن علم و حدّ آن علم و اصطلاحات مخصوصه را که در آن علم بکار میبرند و نظمی را که در تحصیل آن علم باید بکار برد دانسته باشند لهذا ما قبل از آنکه...».

2 - تشریح «32 - 63» (طب - فارسی)

از: پولاک اطریشی، قرن 13

به جلد 2 ص 172 رجوع شود.

هردو تحریر سده 14 و هردو از پایان نقص دارد.

78 برگ، 11 × 17

ص: 208

1 - حاشیة حاشیة تحریر القواعد المنطقیة «1 - 103» (منطق - عربی)

از: قره داوود، قرن 9

به جلد 1 ص 147 رجوع شود.

2 - الفیاضیّة «103 - 105» (منطق - عربی)

از: سید ولی الدین.

کلمه «فیاض» در مقدمه کتاب «لوامع الاسرار فی شرح مطالع الانوار» مورد توجه فضلا واقع و برای شرح مراد مؤلف توضیحاتی نوشته شده که فیاضیه نامیده شده اند و رساله حاضر یکی از آنها است.

آغاز: «الحمد لله رب العالمین....و بعد فاعلم ان هذه من مقالات السید ولی الدین: الفیاض الوهاب. جعل المرتضی المحشی الفیاض بمعنی الوهاب ماخوذآ من قولهم فاض المآء فیضآ...».

انجام: «هذا غایة التحقیق فی هذا المقام و نهایة التدقیق فی حلّ المرام و الله الهادی الی سبیل....».

هردو بیتاریخ. شاید تحریر سده دهم باشد. چند برگ پایانی نونویس است. با مهر بیضوی «صراط علی حق نمسکه»بر برگ اول.

105 برگ، 12 × 17

1 - حاشیة شرح حکمة العین «1 - 211» (فلسفه - عربی)

از: ملا میرزا جان باغنوی شیرازی.

به جلد 1 ص 166 رجوع شود.

[مرعشی 14-14 - آستان قدس 11-107 (با نسبت به میرزا جان باغنوی) -

الذریعه 6-122 (با نسبت به شیروانی) ].

2 - (احتمالا) حاشیة شرح حکمة العین «215 - 318» (عربی)

از: ؟.

حاشیه ای مفصل بر یک کتاب فلسفی که احتمالا «شرح حکمة العین» میرک بخاری بوده و بصورت «قوله - قوله» تنظیم شده است.

آغاز: «لما کان الجمیل متناول الخ تناول الجمیل للانعام و غیره تعلقه بهما و وقوعه بازائهما.

کتاب اول نستعلیق علی بن محمد بن حسن المسلم الخوارسکانی در 1019 تصحیح شده و حاشیه نویسی دارد.

کتاب دوم نستعلیق عماد الدین بن یونس انصاری پنجهزاری به امر استادش حیدر علی اصفهانی. حواشی دارد احتمالا بخط حیدر علی مذکور. علامت تصحیح دارد.

318 برگ، 11 × 18

ص: 211

1 - مثنوی کریم خان قاجار «1 - 56 »(فارسی)

از: محمد کریم بن ابراهیم قاجاری کرمانی.

به جلد 2 ص 654 رجوع شود.

2 - مثنوی عرفانی «59 - 26» (فارسی)

از: محمد کریم بن ابراهیم قاجاری کرمانی.

مثنوی عرفانی و حکمی در تمثیل راکب و مرکوب به عقل و نفس است که در 118 بیت به نظم کشیده شده است.

آغاز:

«بر خری بودم شبانگاهی سوار

او بظاهر من بباطن رهسپار

ناگهان آمد بیادم این خبر پند گیرد مرد...از هر خبر»

انجام:

«..ناید از اشیاش رنگی در نظر

جز همان رنگی که دارد در نظر

پردهها باشد ز انواع کثیر

پرده عادات و طبع ناگزیر»

هردو بیتاریخ. تحریر سده 13

62 برگ، 11 × 17

1 - کبری فی المنطق از میر سید شریف جرجانی «1 - 12» (منطق - فارسی)

به جلد 2 ص 597 رجوع شود.

2 - الفوائد الصمدیة از شیخ بهاء الدین محمد عاملی «13 - 62»

(نحو - عربی)

کتاب اول نستعلیق 1248

کتاب دوم تحریر سده 13

62 برگ، 11 × 15

1 - بیان موجودیة الواجب و الممکن (رسالة فی...) «9 - 13» (فلسفه - عربی)

از: محمد مسیح بن اسمعیل فسوی (1130 ق).

رساله ای کوتاه در بیان موجودیة ممکنات و واجب تعالی که با استفاده از کتب فرق و طوائف حکما و صوفیه از جمله مشائین، معتزله، اشاعره و اشراقیون و صوفیه بدان پرداخته و ضمن نقد و تأیید اقوال مطروحه نظر خود را نیز بیان نموده است، مؤلف در میانه رساله از تالیف دیگرش «حاشیه تجرید» نام برده است.

آغاز: «من افادات المرحوم المبرور افضل المتاخرین و اکمل المتبحرین....احمد لله علی وحدته واشکره علی نعمته و اصلی علی محل کرامته و مستودع امامته محمد و علی و الهما المعصومین اعلم ایدک الله تعالی ان طریقة اهل النظر...».

انجام: «..والفؤاد کل اولئک کان عنه مسئولا عصمنا الله و ایاک من الزّلل و جعلنا من اهل التقوی و العمل بمحمد و اله الطاهرین المعصومین صلوات الله علیهم اجمعین».

2 - الواردات القلبیة فی معرفة الربوبیة «26 - 66» (عرفان - عربی)

از: صدر الدین محمد بن ابراهیم شیرازی (1050 ق).

رساله ای متوسط در معارف عرفانی که با عناوین «فیض - فیض» تنظیم و در ذیقعده 1023 ق در قم پایان یافته است.

[الذریعه 25-10 - مرعشی 2-106 - الفبایی آستان قدس/596 - مشار عربی/ 414].

آغاز: «بعد الحمد لمبدع النفس و العقل و الصلاة علی النبی و الاهل یقول الفقیر الی رب العالمین...».

انجام: «..واستغفر الله لی و لک و لمن سعی و وعی و قبل الوصیة واتقی».

کتاب اول نسخ ابوطالب بن محمد غلامعلی بدون تاریخ. یادداشت تملک محمد بن حاج عیسی کبه و جعفر بن احمد موسوی با مهر بیضوی (جعفر الموسوی) و مهر شش ضلعی

ص: 215

1 - کیمیا «1 - 44» (فارسی)

از: کمال الدین سید حسین بن علی اخلاطی.

رساله ای کوتاه در صنعت اکسیر و کیمیا و بیان صفت تحصیل آن که در دو قسم تنظیم شده است،از مؤلف رسالههای متعددی در کیمیا در دست است:

قسم اول، در حکایت و دلایل شرعی و روایات در... و اقاویل نقلی.

قسم دویم؛ در طریق حجج و براهین عقل بر صحت آن.

[نسخههای خطی فارسی 1-633 - مجلس 36-98 - الذریعه 18/ 198].

آغاز: «حمد بیحد و ثنای بیعدد خدای را عز اسمه و توحیده که واهب عقل متضمن خیر و عدل است.

انجام: «..بلکه بهتر بیرون آید در طبع و مزاج و رنگ و لون اندرون و بیرون و شفافی و براقی و درخشندگی والله العالم بحقائق الامور».

ص: 216

( 2848 )

1 - حلاوة العباد فی الاعیاد = اسرار الصلاة «1 - 97» (فارسی)

از: علی اکبر کرمانی.

رساله ای متوسط در ترجمه صلاة و اشاره به ظرائف و اسرار نماز که برای استفاده مؤمنین در ایام عید نگاشته و در ده مقدمه و چند مقصد و یک خاتمه تنظیم شده است.

آغاز: «زهی ستوده خدائیکه با آنکه قاطبه موجودات از علویّات و سفلیّات و مجرّدات و مادّیات.

انجام: «..و در احتجاج است از حسین بن علی (علیه السلام) که فرمود از برای مروان بن حکم اما تو ای مروان پس من سب کننده تو و سبب کننده پدر تو نیستم».

2 - الفرائض «100 - 108» (فقه - عربی)

از: ؟.

رساله ای کوتاه در بیان احکام و فروعات کتاب ارث که شرح متنی در این باره است که بصورت «قال - اقول» تنظیم شده و محتمل است از کتاب مفصلتری جدا شده باشد.

آغاز: «کتاب الفرائض و مقاصده ثلاثة الاول فی المقدمات المقصد الاول فی موانع الارث و هی ثلاثة الکفر و القتل و الرق المطلب الاول الکفر....».

هردو بیتاریخ. کتاب اول از آخر نقص دارد و کتاب دوم تحریر سده 12 میباشد.

108 برگ، 12 × 19

1 - حدائق السحر فی دقائق الشعر «1 - 90» (عروض - فارسی)

از: رشید الدین محمد بن محمد و طواط بلخی (573 ق).

به شماره [.... از دو کتابیها در همین جلد مراجعه شود.

2 - تذکره خطاطان «93 - 151» (فارسی)

از: ؟.

تذکره و زندگینامه تعدادی از خطاطان و خوشنویسان عصر صفوی است به توصیف و اختصار نگاشته شده و تاریخ 1010 ق در اوایل رساله دیده میشود. در ضمن زندگی میر عماد قزوینی و رساله «آداب المشق» وی آورده شده است 134 تا 149

آغاز: «بدانکه اصل خط نقطه است هرگاه دو نقطه را یا سه نقطه را به هم پیوستی خط باشد یا فعی در تاریخ خود باسم علی بن هلال مشهور بابن بوّاب ذکر کرده که جمع کتاب امم را از سکان شرق و غرب...».

انجام: «..و در آخر از مشهد به قزوین آمده از مولانا علیرضای مشهدی مشق و تعلیم میگرفت پس از آنکه شاه عباس بزرگ مشهد را تسخیر کرده به مشهد که وطن او بود عود نمود».

هردو تحریر سده 12

151 برگ، 11 × 17

نام خطاطان ذیل در این تذکره آمده است:

ابن مقله، ابن بوّاب، یاقوت حموی، احمد رومی، میر یحیی صوفی، عبدالله صیرفی، حاجی محمد تبریزی، شیخ محمد بندگیر، شمس الدین مشرفی، عمر اقطع، مولانا معروف بغدادی، مولانا عبدالله طباخ، مولانا نعمة الله، مولانا شمس ثانی، مولانا میر محمد و امیر مجد الدین

ص: 221

1 - هزار صلوات «1 - 88 »(دعا - عربی)

از: محمد حسن آرندی نائینی.

مجموعه هزار صلوات و نام مبارک رسول گرامی اسلام9 که در 34 فصل تنظیم و برای قرائت آن در ایام هفته انشا شده است.

آغاز: «اللهم صل علی محمد و آل محمد سید المرسلین سید الموحدین سید المؤمنین سید المرابطین سید الموافقین سید المقاتلین سید المتطهرین...».

انجام: «..و صل ذلک بخیر الاخرة و نعیمها یا ارحم الراحمین صلوات الله و صلوات ملائکة و انبیائه و رسله و جمیع خلقه علی محمد و آل محمد. والسلام علیه و رحمة الله و برکاته».

ص: 223

( 2903 )

1 - مشواق «1 - 20» (عرفان - فارسی)

از: محمد محسن بن شاه مرتضی فیض کاشانی، 1007 - 1091 ق.

رساله کوتاه در توجیه و تفسیر اصطلاحات صوفیانه و رفع ابهام و ایراد ظاهر بینان از اطلاق این اصطلاحات که در سه فصل تنظیم شده است: اول؛ در بیان سبب انشا اشعار در اشاره به معنی و حقایق. دوم؛ در بیان درجات و مراتب سخن و انواع و اصناف آن. سوم؛ در بیان سبب تعبیر از معانی حقایق به الفاظ متداوله مشهوره.

چاپ شده است.

[الذریعه 21-68 - دانشگاه تهران 17-66 - مجلس 10-871 -

سپهسالار 5-574 - ملک تهران 9/ 21].

آغاز: «نحمدک اللهم یا منتهی قلوب المشتاقین و نشکرک یا غایة آمال المحققین».

انجام:

«بترسا زاده ای دل ده به یکبار مجرد شود ز هر اقرار و انکار»

2 - استعارات «21 - 30» (عرفان - فارسی)

از: ؟.

مؤلف در حل و توضیح کلمات و اصطلاحات دیوان حافظ که باعث اشتباه در نزد عوام شده بود این رساله را تالیف نمود و کلمات عرفانی را از دیدگاه آنان معنی کرده است.

ص: 225

1 - نفی تشکیک الذاتیات (رسالة فی....) «1 - 59» (فلسفه - عربی)

از: ؟.

رساله ای است متوسط در تقریر دلایل بر نفی تشکیک ذاتیات بالنسبة الی ما هی ذاتی له که بنظر وی در کتابهای پیشینیان مهمل و متروک مانده است، مؤلف این رساله را در زمانی که به تدریس حاشیه جلالیه به شرح جدید تجرید اشتغال داشت به خواهش «میر غلام محمد» شاگردش نگاشته و در یک مقدمه و سه فصل و یک خاتمه تنظیم ساخته است.

آغاز: «نحمدک یا من تقدّس ثبوته عن التشکیک. و نعوته عن الترکّب و التفکیک. جلّ جنابک عن التکلیّف فلا یعتریک تضعّف و الاشتداد. و علت ساحتک عن التکمّم...».

انجام: «..واقتضاؤه لامر آخر غیر ما یقتضیه المطلق و هو[.......]لیس محذورآ و لنختم الکلام ههنا حامدآ لربّ العالمین مصلیّا علی رسوله الامین و آله المعصومین قائلا ربّ زدنی علمآ و الحقنی بالصّالحین»

ص: 226

( 2920 )

1 - سی فصل «1 - 56» (کلام - فارسی)

از: محمد کریم بن ابراهیم قاجار کرمانی.

مؤلف گفته که میرزا محمد باقر اصفهانی قمی نامه ای نوشته و در آن راجع به عقاید شیخیه سی سؤال نموده، پس وی برای رفع شبهات وی و دیگران که سوالاتی برای وی فرستاده اند این رساله را نوشته و به آنها پاسخ داده است، وی برای سهولت و دسترسی به سوالات، ابتدا سوالات را به ترتیب در ابتدای رساله آورده و بعد به پاسخگویی آنها پرداخته است، این رساله در 14 ربیع الثانی 1269 ق در روستای علی آباد کرمان پایان یافته است.

[فهرست کتب مشایخ 2-188 - الذریعه 12/ 291].

آغاز: «الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی محمّد و آله الطاهرین...چنین گوید بنده...چون رسید نوشته از مخدوم مکرم و مطاع معظم جناب[......]صاحب اثر....»

انجام: «..و بسیاری از این سؤالات را در سایر کتب نوشته ام اگر مفصل خواهید به آنها رجوع کنید مانند ارشاد و هدایت الطالبین و رساله چهار معامله سلوک و رسائل اخلاق و غیر آنها و به همین جا ختم مینمایم».

2 - آداب دلّا کی «61 - 119» (فارسی)

از: محمد کریم بن ابراهیم قاجاری کرمانی.

مولف این رساله را به خواهش کربلایی رضا سلمانی که از وی در آداب و شیوه و متعلقات صنعت دلّاکی رساله ای را خواسته بود نگاشته شده و در یک مقدمه و 10

ص: 228

1 - معمّا «1 - 105» (فارسی)

از: ؟.

رساله ای متوسط در شرح و توضیح اصطلاحات علم معما که با آوردن شاهد مثال از اسمها در قالب اشعار همراه است.

آغاز:

«...چون ز تاب مهر رویت زاهد خلوت نشین با خبر یکذرّه نبود چیست آه آتشین»

انجام: «هردم فکند در سر آن زلف چون...».

ص: 229

( 2940 )