سرشناسه:کتابخانه مسجد اعظم قم
عنوان و نام پدیدآور:فهرست نسخه های خطی کتابخانه مسجد اعظم قم / رضا استادی
مشخصات نشر:قم : کتابخانه مسجد اعظم قم ، 1365.
مشخصات ظاهری:5ج
وضعیت فهرست نویسی:فهرستنویسی قبلی
موضوع:نسخه های خطی فارسی -- فهرستها
موضوع:نسخه های خطی عربی -- فهرستها
موضوع:نسخه های خطی -- ایران -- قم -- فهرستها
شناسه افزوده:استادی ، رضا، . - 1316
رده بندی کنگره: Z6621 /م53 ف 9
رده بندی دیویی:011/31
شماره کتابشناسی ملی: م 65-581
ص: 1
شناسنامه
نام کتاب: فهرست نسخه های خطی کتابخانه مسجد اعظم قم
جلد دوم
تعداد صفحات: 832 صفحه
به کوشش حاج شیخ رضا استادی
ناشر: کتابخانه مسجد اعظم قم
تیراژ: هزار نسخه
نوبت چاپ: اول
چاپ قم
تاریخ چاپ: 1388 ش
ص: 2
ص: 3
ص: 4
از: لطفعلی بن آقا خان آذر بیگدلی (1195 ه . ق)
تذکره شعرای فارسی زبان است در چند مجمر و هر مجمر در چندین پرتو.
[الذریعه 1-4، مرعشی 7-205، مجلس 38-450، مشترک پاکستان 11-747 مشار].
آغاز: «... اگر برق یمانی است شراری از کانون قدرت اوست و اگر ابر بهار است دودی از گلخن صنعت اوست و اگر باد شمال است به فرمان او...».
انجام:
«... دریغ و درد که رفت از جهان جمال سخن
نهان به زیر زمین رفت آسمان سخن
فتاد سرو بلاغت ز جویبار کمال
پرید مرغ فصاحت از آشیان سخن»
ش 1681، 160 برگ، 22×32، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغاز و انجامش افتادگی دارد. (تحریر سده 13).
* * *
ش 4039، 160 برگ، 21×32، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغاز و انجام ناقص.
ص: 5
از: احمد بن تاج الدین حسن بن سیف الدین استر آبادی، قرن 10 و 11
کتابی است در تاریخ و سر گذشت پیامبر اکرم و خاندان پاک او که از کتاب «روضة الاحباب عطاء الله دشتکی هراتی تلخیص و برگزیده شده است. (در فهرست سابق این کتابخانه دو نسخه در حرف راء یاد شده است)
[الذریعة 1-6و 11-304، نسخه های خطی فارسی 6-4403 و6-4477، فهرستواره فارسی 3-،1667
مرعشی 1-293 و 2-328، دانشگاه تهران 2-470 و16- 246].
آغاز:
«خدایا ز شکرت جهان کام یافت
زنام تو هر نامه ای نام یافت
دهان درج در از عطای تو شد
زبان سرخ رو از ثنای تو شد»
انجام: «... وهمسایگان را بیازارند و زکوات مال ندهند و مسایل حلال و حرام را بغیر علم جواب گویند و امثال این علامات بسیار فرمود، این مقدار نوشته شد که مومنان را کفایتست...
چون که بدین پایه رساندم سخن
به که کنم ختم سخن و السلام».
ش 124، 207 برگ، 18×24، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11 و 12) از آخر ناقص است.
* * *
ش 3141، 268 برگ، 17×28، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 11 و 12).
* * *
ش 3361، 171 برگ، 16×20، نستعلیق .1068
ص: 6
از: ؟
رساله ای است در اعمال وارده در شب و روز جمعه که بنام شاهزاده محمد ولی میرزا و بدرخواست وی نگاشته شده و در دو باب و یک خاتمه تنظیم شده است: باب اول؛ مقدمه و دو فصل. مقدمه؛ در بیان فضیلت شب جمعه...
[.... ].
آغاز: «الحمد لله الذی اصطفانا ببرکات یوم الجمعة علی سائر الامم واختصّنا بها دون سائر الملل التی هی لبنی آدم و جعل العمل فیها من بین سائر الایام اتم و اقوم و هدانا للدین القویم...».
انجام: «... ومروی است که قبور اکابر دین و والدین و علما ومؤمنین را رعایت ادب باید نمود ونیز مروی است که حرمت مؤمن بعد از مردن مثل حرمت اوست در زندگی باینجا ختم شد این مجموعه».
ش 2365، 213 برگ، 14×20، نسخ 1256، با ترجمه دعاها زیر سطور، با سر لوح زرّین در برگ اول و جدول زرین در صفحات و جلدی نفیس.
از: محمد بن محمد تبریزی
رساله ای است مختصر در آداب و اعمال زیارت اماکن مقدسه مدینه. و اعمال حج ومناسک آن، و اعمال دهه ذیحجه را به جهت ماه ذیحجه به اختصار نوشته و گفته که کتابی مستقل و مفصل در مناسک حج نوشته است.
آغاز: «بسمله چون به مدینه رسد غسل کند جهت دخول مدینه وهم چنین جهت
ص: 7
دخول مسجد وجهت زیارت و در حین غسل این دعا بخواند اللهم طهّرنی وطهر قلبی...».
انجام: «... مثل انداختن موی ویا شپش و او غافل بوده باشد آن تصدق کفاره او می شود. این بود تمام مناسک حج به وجه اختصار ومواضعی که در اعمال حج مذکور شد ازین شکل ظاهر است».
ش 3002، 50 برگ، 10×16، نسخ، بیکا، بیتا.
از: محمد ابراهیم بن میرزا احمد محلاتی، 1252 _ زنده در 1303 ق
رساله ای است در آداب ونصایح ومواعظ اخلاقی که بنام ناصر الدین شاه قاجار در سال 1303 ق نگاشته شده و در تهران چاپ اول آن در سال 1317 ق انجام شده است. مؤلف از طرف پدر از دودمان خواجه نصیر الدین طوسی و از طرف مادر از دودمان شاه خلیل الله از سادات اسماعیلیه که ذریه او در تاریخ تالیف این کتاب در بمبئی سکونت داشته اند می باشد.
[الذریعة 31-1، مشار فارسی (سه جلدی) 1- 25].
آغاز: «السلام علی من اتّبع الهدی سلام و درود من بر جوانان نوخاسته و نوباوگان آراسته روشن ضمیر نصیحت پذیر پاک نهاد نیک اعتقاد باد که عمر همه بر تلف است و حاصل آن افسوس واسف...».
انجام: «».
ش 2229، 60 برگ، 16×21، نستعلیق جعفر قلی در 1306 از روی نسخه محمد رضا بن میرزا حبیب الله متخلص به خاقانی محلاتی (متخلص به صفا وملقب به سلطان الکتاب).
در پایان نسخه سیزده بیت سروده کاتب در وصف کتاب و طبع آن موجود است.
ص: 8
از: محمد حسن بن محمد ابراهیم [بن] عبدالغفور، 1232 _ زنده در 1276 ق
رساله ای است در آداب و کیفیت نماز شب که از کتاب های مختلف وگوناگون برای آسانی کار مؤمنین جمع آوری و تنظیم شده ودر جمادی الآخر 1276 ق در حالی که مؤلف چهل و چهار سال داشته تالیف شده است.
آغاز: «الحمد لله الذی من علینا بمحمد نبیه صلی الله علیه وآله دون الامم الماضیة وختم بنا علی جمیع... اما بعد این مختصر رساله ایست که از هر جا جمع شده از کتب احادیث ودعوات از برای کسانی...».
انجام: «... وتملاء الارض والسماء صلی الله علیه وآله حتی یرضی و صلی الله علیه و آله بعد الرضا صلاة لا حدّ لها ولا منتهی یا ارحم الراحمین».
ش 2792، 49 برگ، 10×18، نسخ 1302، تصحیح شده است. رساله یا مقاله ای در سه صفحه با جدولی در چهار صفحه ظاهراً از همین مؤلف در بیان ساعتی از شب ها که در آن ساعت دعا به هدف اجابت مقرون است در پایان این نسخه می باشد. در این رساله یا مقاله از حجة الاسلام شفتی وتحفة الابرار او یا دو نقل شده است.
از: ؟
مجموعه آداب و اذکار واوراد صوفیانه است که به روش فرقه قادریه نگاشته شده است.
آغاز: «بسمله بدانکه محرم و صفر و ربیع الاول... این در عربی دوازده ماه قمری است».
ص: 9
انجام: «وگشایش کارهای دین ودنیوی نصیب جمیع المؤمنین والمؤمنات».
ش 2655، 83 برگ 13×18، تحریر سده 12، .13
از: ؟
تاریخ آقا محمد خان قاجار را به صورت داستان بلند نگاشته است. شخصیت هایی که در این داستان به چشم می خورند: فتحعلی میرزا، آقا محمد خان، سهراب، امینه، مریم هستند.
آغاز: «... فتحعلی میرزا تصور می کرد که آن جواهری قیمتی یا تحفه ای نفیس است که آن همه مراقبت در حفظ آن به عمل آمده».
انجام: «کمی بعد فتحعلی شاه به همراهی سهراب و تمام درباریان وقشون راه طهران را پیش گرفت... تا مسافتی بعید مشایعتش کردند و به عمر واقبالش دعا گفتند».
ش 4171، 444 برگ، 22×25، نستعلیق، بیکا، بیتا، آغازش افتادگی دارد.
از: ؟
ترجمه یک داستان خارجی است.
آغاز: «... که خیلی میل داشتند فقط با خود آقای مک آدامز ملاقات کنند. آیا شما مطمئن هستید که این آقا».
انجام: «این تحفه آهنگ کالیسپو نام دارد و اینک خانم مایا آنجلو».
ص: 10
ش 4167، 298 برگ، 17×23، نستعلیق بیکا، بیتا، آغاز و انجام ناقص.
اوراق پایانی این نسخه مطالب پراکنده ای است در طب، شعر، نظامی، هندسه، فلسفه، یک برگ از جامع المواعظ، تفسیر، دعا، چند برگ از فوائد الضیائیة واصول فقه در جواب به سه سؤال هلیه بسیطه، ماء حقیقیه وهلیه مرکبه و مطالب دیگر.
از: سلطان ولد، بهاء الدین احمد بن جلال الدین محمد مولوی بلخی (712 ق)
مثنوی مفصّلی است که فرزند مولوی درباره حالات عرفانی پدرش وارتباط او با شمس تبریزی وصلاح الدین زرکوب ودیگران را به نظم کشیده و در لابه لای آن به سبک پدر خود آیاتی و روایاتی وحکایاتی را نقل کرده و به تفسیر آن ها پرداخته است.
در فهرست سابق این کتابخانه این نسخه به اشتباه مثنوی ملای رومی معرفی شده (ص 345).
[الذریعة 9-1279، نسخه های خطی، منزوی 2-1017، ریحانة الادب 2-218، هدیة العارفین 1- 104].
آغاز:
«زنده از وی زمین و هفت فلک
آدمی و پری ودیو وملک
نور چشم دل است و عقل وروان
نیست چیزی از او تهی به جهان»
انجام:
«در زمین بود کمتر از ناهید
بر فلک رفت باز شد خورشید
لفظ خورشید شعر تفهیم است
ورنه این لفظ ترک تعظیم است». ش 3503، 83 برگ، 31×35، نسخ، بیکا، بیتا، آغاز ووسط ناقص.
ص: 11
از: ؟ هنگام چاپ فهرست معلوم شد این نسخه روضة الشهداء کاشفی است.
گفتاری است در ده باب و یک خاتمه به نثر آمیخته به نظم. در ابتلاءات انبیاء عظام و حضرت ختمی مرتبت واوصیا وبضعه آن جناب صلوات الله علیهم اجمعین و خاتمه در ذکر اولاد سبطین وسلسله نسب برخی از ایشان است. در میان مباحث ذکر مصیبت کرده و از شاهزاده ای که جدش امیر تیمور است یاد می کند.
آغاز:
«آن روز که آب و خاک بر هم زده اند
برطینت آدم رقم غم زده اند
خالی نبود آدمی از درد و بلا
کین ضربت اولین بر آدم زده اند»
انجام: «قربتش با کربت آمیخته ومسرتش با مضرّت در آویخته نشو لطفش با نیش قهر است و اثر تریاقش مقترن زهر و وفاقش با نفاق هم وثاق است و ملاقاتش را با افتراق اتفاق عشرتش بی عسرت وجود نگیرد و فرحش».
ش 3996، 76 برگ، 13×22، نستعلیق، بیکا، بیتا، آغاز وانجام ناقص.
از: میرزا رفیع الدین محمد بن فتح الله واعظ قزوینی (1089 ق)
مؤلف میخواست کتاب بسیار مفصّلی تألیف کند در هشت باب به شماره درهای بهشت که هر بابی در یک جلد باشد؛ ولکن پس از تألیف باب اول ودوم، درگذشت وباب سوم را فرزندش محمد شفیع نگاشته است.
[الذریعة 1-76، الفبائی آستان قدس 16، مشار فارسی 1-145، مرعشی 2-170، مجلس 25- 374].
آغاز: «بهترین مقالی که سرخیل کاروان فنون محاورات تواند بودو خوشترین
ص: 12
کلامی که به شادابی لآلی کلماتش به تیغ زبان...».
انجام: «وآثار مذکوره را بر امزجه قلوب دردمندان سازگار وگوارا گردانید توفیق اتمام باقی ابواب بروجه خیر کرامت فرماید».
ش 35، 246 برگ، 20×30، نستعلیق رجب 1236، شامل جلد اوّل.
* * *
ش 93، رحلی، جلد اول است، بدون تاریخ کتابت ونام کاتب
* * *
ش 211، 434 برگ، 19×30، نستعلیق، بیکا، بیتا، جلد اول است
* * *
ش 243، 304 برگ، 15×24، نستعلیق محمد در 1099، جلد دوم است
* * *
ش 412، 346 برگ، 13×23، نسخ، بیکا، بیتا، جلد اول است، تصحیح شده، با یادداشت تملک محمد علی بن عسکر هراتی مورخ 1247 در پایان نسخه
* * *
ش 947، 199 برگ، 20×30، نستعلیق، بیکا، بیتا، جلد اول است.
* * *
ش 1102، 253 برگ، 16×25، نستعلیق، بیکا، بیتا، جلد اول است آغازش افتادگی دارد.
* * *
ش 1706، 186 برگ، 20×30، نسخ، بیکا، بیتا، جلد دوم است. از انجام افتادگی دارد.
* * *
ش 1727، 185 برگ، 17×24، نستعلیق 1139 یا 1239، جلد دوم است.
* * *
ش 1780، 354 برگ، 15×24، نسخ، بیکا، بیتا، جلد اول است. آغاز و انجام ناقص
* * *
ص: 13
ش 1980، 208 برگ، 12×23، نسخ محمد اشرف در 1089، جلد اول است شاید ناتمام باشد.
* * *
ش 2068، 254 برگ، 15×21، نستعلیق، بیکا، بیتا، جلد اول است. انجامش ناقص.
* * *
ش 2071، این نسخه متمم نسخه قبل است تحریر .1236
* * *
ش 3614، 218 برگ، 21×31، نسخ 1255، جلد اول است.
* * *
ش 3649، 289 برگ، 20×30، نستعلیق 1233، جلد اول است. با مهر بیضوی «عبده میرزا جان».
* * *
ش 3686، 143 برگ، 20×30، نستعلیق، بیکا، بیتا، جلد اول آغاز وانجام ناقص
* * *
ش 4194، جلد اول است رحلی، تحریر 1230 (همان شماره 3119 در فهرست سابق این کتابخانه است).
از: علی شاه بن محمد قاسم خوارزمی معروف به علاء منجم بخاری
کتابی است گرد آوری شده از آثار اساتید و اصحاب علم نجوم در دو مقاله حسابی ومقاله احکام.
[الذریعة 1-293، کشف الظنون 1-18، نسخه های خطی، منزوی 1- 208].
آغاز: «حمد له... جمع کردم از کتب استادان و اصحاب احکام چون ابو معشر
ص: 14
البلخی وعبد الجلیل سنجری و ابو المحامد الغزنوی ومظفر وکتاب برهان الکفایة...».
انجام: «... احکام... عطارد با شرکاء در طوالع شبی، جدول...».
ش 83، 92 برگ، 20×29، نسخ 1234، آغاز این نسخه با سرآغازی که در فهرست منزوی نقل شده برابر نیست.
از: ؟
ترجمه احکام تحویل سنی الموالید ابو معشر بلخی (272 ق) می باشد. این ترجمه در 23 باب آمده باب اول: در آفرینش مردم، باب دوم در مقدمه حکم راندن، باب سوم در... مولود، باب چهارم، در... وکدخدائی، باب پنجم: در عطیّت کدخدائی، باب ششم در زیادت و نقصان ستارگان، باب هفتم: در خوی و عادت مولود، باب هشتم در صورت ولون مولود، باب نهم در ضرویات طبع مردم، باب دهم در آفتها و علّتها...
همان است که در فهرست منزوی 1-214 به شماره 1847 یاد شده است.
[به نسخه های خطی، منزوی 1-206، 209، 213 و 214، هدیة العارفین 1-251 رجوع شود ].
آغاز: «باب اول در آفرینش مردم و یاد کردن حالش پیش از ولادت. بدان که ماه اول چون فرزند در شکم مادر بود تدبیر زحل را باشد و نطفه فسرده شود...».
انجام: «جدول رأس و ذنب به وقت تحویل پیدا آمدن... حوت: منفعت یافتن مردم و بسیاری آب».
ش 1981، 41 برگ، 16×22، نستعلیق، بیکا، بیتا (شاید از سده دهم باشد) پس از تمام شدن 23 باب، بخشی از کتاب دیگر در 33 برگ با این عنوان شروع می شود: احکام سنی الموالید مقاله چهاردهم گوییم اولا آنچه بکار آید.
این رساله بخشی از رساله ای دارای پانزده باب است که باب اول آن اندر مشکل طالع است.
ص: 15
از: ؟
احکام بروج دوازده گانه را در دوازده باب و فصول بسیار از محرم تا ذی حجه بررسی کرده است، هر حادثه و اتفاقی در هر کدام از ماه ها که اتفاق می افتد را بحث کرده است.
آغاز: «کند که اندر این سال بیماری سخت پیدا شود خاصه در ولایت بابل دلیل کند که پادشاه مرد بزرگ را از لشکر خود هلاک کند و اندرین سال غلّه جو و گندم بسیار بود و در این سال بیمار از سرفه و زکام پیدا شود».
انجام: «صلوات نامه:
کسی گر یار یاران است به نزد یار آنست یار
گرت میلی بدیشانست بگو صلوات پیغمبر
بیا بنده شه شو زحال خویش آگه شو
حریف نعمت الله شو بگو صلوات پیغمبر». ش 3913، 32 برگ، 10×16، نستعلیق 1157 در قریه شاه کلا (امامزاده حسن علیه السلام). از باب هفتم تا دوازدهم را دارد در پایان نسخه قصیده ای است از قسّامی که داستان روزه گرفتن حضرت امام حسین علیه السلام در کودکی را به نظم در آورده و بیت آخرش این است:
که عفو کن گنه بی حساب قسّامی
حساب روز قیامت برو کنی آسان
ونیز در پایان هشت بیت شعر به نام صلوات نامه از شاه نعمت الله ولی نوشته شده است.
از: علی شاه بخاری معروف به علاء منجم
ص: 16
رساله ای است مفصل در احکام موالید که با استفاده از گفتارها ونظرات ابو معشر بلخی (272 ق) در 216 باب وهر باب در چند فصل کوتاه تنظیم شده است. همان است که در فهرست منزوی 1-213 با شماه 1846 یاد شده است.
[فهرستواره فارسی 4-3071، نسخه های خطی فارسی 1-213، الذریعة 23-،234
دانشگاه تهران 4-941، دایرة المعارف بزرگ اسلامی 1- 10].
آغاز: «الحمد لله الذی زیّن السماء بمصابیح وجعلها رجوما للشّیاطین... این احکام موالید است که بر دویست و شانزده باب قسمت کرده اند از گفتار ابو معشر رحمه الله هر گاه که خواهند...».
انجام: «... باب دویست و شانزدهم شناختن کسی که بر وی ظفر یابد عطارد چون در خانه خویش باشد مسعود ویرا ظفر بود بر دشمنان ودوستان... یا در غربت باشد دشمنان وی کم بوند».
ش 2141، 95 برگ، 16×21، نسخ احمد بن زین العابدین منجم یزدی در .1264
از: ؟
شرح حال امام حسن علیه السلام در سه مقام که هر مقام دارای چند مرتبه می باشد آورده و قسمت دوم کتاب شرح حال امام حسین علیه السلاماست در چهار مقام و هر مقام دارای چند مرتبه.
از کتاب های جنّات الخلود و حدیقة الشیعه و احسن الکبار و جلاء العیون وغیره نقل کرده.
آغاز:«الرکن الرابع من ارکان التوحید فی احوال السیّد المجتبی و امام المرتجی صاحب الجود و المنن کاشف البلوی والمحن... المقام الاولی فی ولادته و فضائله و
ص: 17
مناقبه و فیه مراتب».
انجام: «کسی که یاد کند لب تشنه آن مظلوم را این قدر ثواب داشته باشد پس نمی دانم چه خواهد بود حال کسانی که صدای العطش آن حضرت را شنیدند جواب ندادند و هر چند میفرمود دعونی ارد ماء الفرات الخ تمّت».
ش 1423، 149 برگ، 10×17، نستعلیق سید محمد بن سید حیدر در .1292
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی اصفهانی، 1037 _ 1111 ق
این رساله دارای سه فصل است، وچون علامه مجلسی رساله ای بزرگتر در همین موضوع دارد این رساله اختیارات صغیر نامیده شده.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین... اما بعد چنین گوید احقر عباد الله ... اینرساله ایست در بیان آنچه از احادیث ومعجزه اهل بیت...».
انجام: «... پس این دعا بخوان اللهم بک یصول الصائل و بقدرتک یطول الطائل و لا حول لکل ذی حول إلّا بک ولا قوة...».
ش 2891، 9 برگ، 10×16، نستعلیق، بیکا، بیتا، آخرش افتادگی دارد.
* * *
در مجموعه 2614 نیز نسخه ای از این رساله هست.
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی (علامه مجلسی)(1111 ق)
مؤلف آنچه راجع به سعادت ونحوست ایام در احادیث ائمه اطهار علیهم السلام
ص: 18
وارد شده گرد آورده ودر چهل فصل و یک خاتمه تنظیم نموده است. این فصول در بعضی نسخه ها کم و زیاد دارد و وی رساله ای دیگر به همین نام در سه فصل دارد که اختیارات صغیر خوانده می شود.
[الذریعة 1-367، نسخه های خطی، منزوی 1-218، سپهسالار 3-74، کتابشناسی مجلسی ص 78].
آغاز: «الحمد لله ربّ العالمین والصلاة و السلام علی سیّد المرسلین محمّد وآله الطاهرین اما بعد... در بیان آن چه از احادیث معتبره اهل بیت رسالت صلوات الله علیهم معلوم می شود از سعادت و نحوست ایام هفته».
انجام: «در دانستن غرّه هر ماه... و آن گاه در جدول دیگر که نامهای شریف معصومین آل عبا علیهم السلام است نوشته همان نام را از بالای جدول صفحه دوّم طلب کند یک انگشت بر غرّه ماه ویکی برنام معصوم علیه السلام باید گذاشت و کشید تا هر دو به هم رسند آن خانه غرّه ماه آن است».
ش 883، 72 برگ، 15×22، نستعلیق، عباسعلی بن علی کشاری در 1261، تصحیح شده
* * *
ش 2756، 175 برگ، 11×18، نسخ 1298
* * *
ش 3994، 95 برگ، 17×23، نستعلیق، بیکا، بیتا، انجامش افتادگی دارد.
از: ؟
رساله ایی است در اختیارات ایّام و خوب و بد آن. مطالبی از خواجه نصیر طوسی و حضرت دانیال علیه السلام نقل می کند و شبیه «ملحمه دانیال» است.
آغاز: «فصول اربعه سالها در نزد عرب آن است که آفتاب و زحل و ثور و جوزا
ص: 19
باشد وماهها... و نیسان و اسد و سنبله باشد و تابستان آن است که آفتاب در سرطان...».
انجام: «آشکار شدن فسق و فجور و حرام را حلال پنداشتن و نکاح نه بر وجه حلال وویران شدن جویها و زمینها وتفرقه عامه و الله اعلم بالصواب».
ش 3961، 11 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: زین العابدین علی بن حسین عطار انصاری شیرازی (حاج زین عطّار)
این کتاب در مقدمه و دو مقاله و خاتمه تنظیم شده است: مقاله اول در ادویه مفرده به ترتیب حروف، مقاله دوم در ادویه مرکبه.
در سال 767 مؤلف کتابی به نام «مفتاح الخزائن» نگاشته بود، پس از آن به سال 770 کتاب حاضر را برای شاهزاده بدیع الجمال یکی از زنان مبارز الدین محمد بن مظفر ومادر سلطان بایزید عثمانی تألیف نمود.
[الذریعة 1-368، نسخه های خطی فارسی 1-465، مشار 1-190، ملی 1-،215
دائرة المعارف بزرگ اسلامی 1-11، دانشگاه 4-715، مرعشی 2- 115]
آغاز: «امداد حمد بی عد واعداد سپاس بی قیاس مبدعی را که آثار ابداع او بر هر ورقی از اوراق وشجری از اشجار سمت وضوح یافته است و هر ثمره ای از اثمار و زهری از ازهار...».
انجام: «وخلط وی بد بود و ثقیل و... خاصه چون بخورند وبه پارسی کرد خوانند. ینسبون وگفته شد در «ثا» یبق به لغت اهل اندلس انفحه است و گفته شد در الف حشیشی است که به شیرازی سنبل... خوانند و در جراحتها و زخمها... استعمال کنند».
ش 1077، 235 برگ، 17×24، نسخ 1034، در برگ اول فائده ای طبی یادداشت شده.
ص: 20
ش 1782، 148 برگ، 17×24، نستعلیق، بیکا، بیتا. انجام ناقص
* * *
ش 2043، 158 برگ، 13×24، نسخ، بیکا، بیتا. انجامش افتادگی دارد. تصحیح شده و حاشیه نویسی دارد.
* * *
ش 2253، 319 برگ، 15×20، نسخ، بیکا، بیتا (شاید از سده 10 باشد) تصحیح شده با تملک عبد الله بن علی طارمی، ومهر بیضوی «یبتغون فضلا من الله و رضوانا» در برگهای متعدد.
* * *
ش 3206، 476 برگ، 15×24، نسخ، بیکا، بیتا (شاید از سده 10 باشد) با فهرست دواها به صورت الفبایی در 14 برگ اول مورخ 1292 ق. چند برگ اول و برگ آخر نو نویس است. تصحیح شده است.
* * *
ش 3265، 230 برگ، 13×22، نستعلیق محمد باقر بن محمد قاسم در 1291. تصحیح شده و حاشیه نویسی دارد.
* * *
ش 4137، 225 برگ، 10×15، نستعلیق، بیکا، بیتا. آخرش ناقص است. خطبه را ندارد. با مهر بیضوی «اللهم صل علی محمد و آل محمد».
* * *
یک نسخه هم در مجموعه ش 152 می باشد.
ص: 21
از: فخر الدین محمد بن عمر رازی (فخر رازی) (606 ه_ )
در اختیار و سعد و نحس ایّام، که به نام علاء الدین تکش خوارزمشاه در دو مقاله نگاشته شده و دارای فصولی است. مقاله نخستین در بعضی از کلیات که نه فصل است و مقاله دوم در جزئیات که دارای هشتاد مطلب است.
[مرعشی 16-231، الفبائی آستان قدس ص 30].
آغاز: «الحمد... اما بعد چون بندگان حضرت اعلی...».
انجام: «اعتقاد فارسیان چنان بود که در این ده روز زیارت رحمها کردن بهتر است و گویند روحهای مردگان خیر یابد و مؤبدان و برهمنان در این ایام به جهت ارواح «زند» خوانند».
ش 1047، 113 برگ، 17×22، نسخ 1224، فوائدی در نجوم در پایان نسخه یادداشت شده است.
از: ؟
کتابی است در اخلاق و آداب پسندیده که مانند گلستان پس از ذکر عنوان با نظم و داستان وحکایات منثور آنها را بیان کرده است، رساله دست کم چهل باب دارد:...
25 _ در صدق و راستگویی 27 _ در تانّی و تامّل 30 _ در شجاعت 32 _ در سیاست
35 _ در کتمان اسرار 37 _ در ادای حقوق 39 _ در دفع اشرار 40 _ در تربیت خدم و حشم و آداب ایشان
آغاز: «... باب بیست و پنجم در صدق: راست گویی و راست کاری سبب ایمنی و
ص: 22
درستکاریست، نظم :
راستان رسته اند روز شمار
جهد کن تا تو زان شمار شوی».
انجام:
«... ملایمان سلاطین چو یکجهت باشند
مهم مملکت و مال برقرار بود
وگر نفاق نمایند و مکر وحیله کنند
اساس جمله مهمات بی مدار بود».
ش 2226، 165 برگ، 12×19، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغاز وانجام ناقص، از باب 24 تا 40 را دارد، صفحات جدول زرین دارد.
از: ؟
اخلاق حسنه را در چندین باب بیان کرده است. نثر خوبی دارد از ابیات فارسی استفاده برده است و نیز از احادیث و روایات. باب هشتم در حیاء... باب هفدهم در حلم یکی از اخلاق الهی حلم است به فهرست سابق این کتابخانه ص 644 رجوع شود.
آغاز: «نزدیک یکدیگر رسیدند و مهم بر حرب قرار گرفت شبی که در روز او مصاف مقرّر بود آن پادشاه همه شب نماز می کرد یکی از ارکان دولت گفت ای ملک بیاسای که فردا روز مصاف است».
انجام:
«حلم سرمایه کمال بود
سبب عزّت وجلال بود،
حلم شادی فزای هر خجل است
مومیائی به هر شکسته (دل) است
ص: 23
نوشیروان از بوزرجمهر پرسید که حلم چیست گفت نمک خوان اخلاق است اگر حروف او را برگردانند ملح شود وچنانچه هیچ طعامی...».
ش 3886، 27 برگ، 11×19، نستعلیق، بیکا، بیتا، آغاز و انجام ناقص باب هشتم تا هفدهم را دارد.
از: ابوالحسن بن محمد کاظم جاجرمی
مثنوی است درباره مسائل اخلاقی که مؤلف برای فرزندش نصیر الدین نگاشته است.
[به فهرست منزوی 2-1528، وفهرست دانشگاه 9-1461 رجوع شود ].
آغاز: «بسمله، حمد لله، اما بعد چنین گوید بنده حقیر... مدتها بود در نظر داشتم که از برای فرزند ارجمند سعادتمند نصیر الدین طول الله عمره ووفقه لما یحب و یرضی... وقاک الله ای فرزند مسعود...».
انجام:
«وجودت سر به سر کان هنر باد
پدر هم از وجودت بهره ور باد».
ش 1212، 42 برگ، 14×20، نستعلیق محمد رضا در .1304
از: حسین بن علی کاشفی بیهقی (910 ق)
مؤلف این کتاب را در چهل باب در مسائل اخلاقی و کشور داری و تدبیر منزل، برای سلطان حسین میرزا بایقرا (911 ق) و به نام پسر او محسن میرزا، در سال 907
ص: 24
(= اخلاق محسنی) نگاشته است. این کتاب در سال 1282 ق وسپس بارها به چاپ رسیده است.
[الذریعة 1-377، نسخه های خطی، منزوی 2-1591، آستان قدس 6-381، مجلس 10- 708].
آغاز: «حضرت پادشاهی علی الاطلاق علت کلمته...».
ش 861، 131 برگ، 11×20، نستعلیق 1033. اولش افتادگی دارد.
* * *
ش 2740، 87 برگ، 12×18، نستعلیق، بیکا، بیتا، انجامش ناقص است. تصحیح شده. (تحریر سده 11 و 12).
* * *
ش 3364، 161 برگ، 13×20، نستعلیق، بیکا، بیتا.(یکجا تاریخ 892 دارد که ساختگی است) شاید تحریر سده دهم باشد. برگ اولش افتاده است. مهر مربع «زمحمد امید شفاعت دارد شفیع» در آن دیده می شود.
* * *
ش 3939، 128 برگ، 12×19، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 11) صفحات جدول زرین دارد.
از: نصیر الدین محمد بن محمد بن حسن طوسی (خواجه طوسی) (672 ق)
این کتاب به درخواست ناصر الدین ابوالفتح عبدالرحیم بن ابی منصور حاکم قهستان، در زندان قهستان در سال 633 به رشته تحریر آمده و مشتمل بر سه مقاله، در تهذیب اخلاق، تدبیر منزل و سیاست مدن که سی فصل را در بر دارد، می باشد.
[الذریعة 1-380، دانشگاه 10-1764، نسخه های خطی فارسی 2-،1534
سپهسالار 3-89، مرعشی 5-115، مجلس 10-615 و 26- 49]
ص: 25
آغاز: «حمد بی حدو مدح بی عدّ لایق حضرت عزّت مالک الملکی باشد که همچنانک در بد و فطرت اولی و هو الذی یبدأ الخلق...».
انجام: «اینست وصایای افلاطون که خواستیم که ختم کتاب بر آن کنیم و بعد از آن سخن قطع کنیم خدای تعالی ممکنات را توفیق اکتساب خیرات و اقتضاء حسنات کرامت کناد».
ش 389، 198 برگ، 15×23، نستعلیق، بیکا، بیتا (در لاهور)، با یادداشت تملک ابوالقاسم 1304، تصحیح شده است شاید تحریر سده 10 و 11 باشد.
* * *
ش 392، 197 یا 117 برگ، 12×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده )11
* * *
ش 848، 219 برگ، 10×19، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول و آخر ناقص.
* * *
ش 920، 461 برگ، 13×18، نسخ نظام بن شمس الدین مداح در سه شنبه سوم صفر .894
* * *
ش 1004، 99 برگ، 16×22، نسخ، بیکا، بیتا (ظاهراً قدیمی است) با دو برگ الحاقی که در آخر نسخه به عنوان «فصلی که بعد از تالیف کتاب بدان الحاق شده در 663» که سی سال بعد از تالیف کتاب بوده است.
* * *
ش 1018، 168 برگ، 17×26، نستعلیق، بیکا، بیتا، آخرش افتادگی دارد (تحریر سده 12) در اول نسخه مهر بیضوی «عبده الراجی محمد حسن 1262» هست.
* * *
ش 3170، تحریر سده 13، ناقص.
* * *
ص: 26
ش 4166، 264 برگ، 13×23، نستعلیق، بیکا، بیتا، در صحافی اوراق پس و پیش شده در نسخه اوراق پراکنده ای در صرف، شعر، حدیث، قصیده عربی و چند فصل از کتابچه معادن هست.
از: کمال الدین حسین بن عبد الحق الهی اردبیلی (905 ه_ )
فقه فتوایی شیعی مختصری است فراهم آورده شده از کتب فقهای دین و علماء محققین، در هیجده کتاب و هر کدام دارای چندین باب است. صاحب ریاض العلماء آن را ترجمه «ارشاد الأذهان» علامه حلّی دانسته است.
[مراة الکتب 2-30 چاپ تبریز، ریاض العلماء 2- 102].
آغاز: «باب هفتم در احکام غسل و در آن هفت فصل است...».
انجام: «واجب شود بر او کفاره به اجمال و اگر کشته شود به قصاص بعضی گفته اند که کفاره واجب ن می شود کفاره در... و اگر قاتلان متعدد باشند لازم شود بر هر یک کفاره کامله».
ش 1080، 182 برگ، 14×24، نستعلیق حاجی علی معلم در 031-0 از باب هفتم کتاب الصلاة که در احکام غسل است تا باب نهم کتاب قصاص و دیات که نه باب است را دارد.
در برگ 144 مهر بیضوی «عبده الراجی عبد الوهاب» ودر آخر نسخه مهر مربع «بسم الله الرحمن الرحیم سلام من الرحیم» هست.
از: ملا محمد جعفر بن محمد قاسم نراقی (ق سیزدهم ه_ ق)
ص: 27
کتابی است در عقاید و عرفان در سه بخش با عنوان «مطلب»، مطلب اول در خداشناسی، دوم در خودشناسی و سوم در آداب سلوک که هر یک در چند باب و فصل و خاتمه نگاشته شده است و به محمد شاه قاجار تقدیم شده است.
شاید همین مؤلف است که در پایان عمر منحرف شده است به کتاب شرح احوال ملا مهدی نراقی تالیف اینجانب رجوع شود اللهم اجعل عاقبة امرنا خیراً
[نسخه های فارسی، منزوی 2-874، سپهسالار 3- 109].
آغاز: «لآلی متلالی حمد وسپاس و درر غرر نیایش افزون از قیاس نثار بارگاه جلال کبریاء خداوندی است کریم جلت عظمته وعمت نعمته که غواص رأفتش جواهر زواهر مواعظ...».
انجام: «پس اعتقاد به ثبوت شفاعت ایشان لازم واز جزء ایمان است چه فرموده اند که از مانیست هر که انکار کند شفاعت ما را اللهم قد تمسکنا بهم فاحشرنا فی زمرتهم وارزقنا شفاعتهم...».
ش 194، 223 برگ، 21×31، تحریر 1254، این نسخه فقط مطلب اول را دارد. با یادداشت تملک «محمد حسین حسینی .1262
از: حاج محمد ابراهیم بن محمد حسن کلباسی (حاجی کلباسی) (1262 ه_ )
رساله ای است مشتمل بر احکام ضروری دین در یک مقدمه و چهار مقصد و یک خاتمه. و نسخه حاضر مناسک حج آن است.
[الذریعة 1-521، مرعشی 2- 133].
آغاز: «... در حج و آن شرعا عبارت است از افعالی که... چنانچه عمره نیز چنین است و در آن یک مقدمه وچند مبحث و یک خاتمه است...».
ص: 28
انجام: «وهم چنین هر گاه از باب جاری شدن بر لسان باشد بی اختیار یا در حال غضب بدون قصد از لسان او صادر شود».
ش 1170، 31 برگ، 15×21، نستعلیق محمد جعفر بن کربلایی خدا بخش بروجنی، بدون تاریخ (تحریر سده 13).
از: نصیر الدین محمد بن محمد بن الحسن طوسی (خواجه طوسی) ()672
شامل قواعد منطقی به طور مفصل و به روش قدماء که در کتاب های فلسفی مینوشتند در یک مقدمه و نه مقاله تاریخ تالیف: .642
[الذریعة 2-5، مرعشی 17-67، الفبائی آستان قدس ص 42].
آغاز: «خداوندا متعلمان حکمت را به الهام حق و تلقین صدق و توفیق خیر مؤید گردان ونعمتهای ایشان بطلب کمال و تحری صواب و اقتضاء فضیلت مصروف دار...».
انجام: «وبه حسب هر یک صنعتهای مختلف ممکن باشد و از جهت آنکه علمی مفرد و متکفل بیان این معانی است در این کتاب اقتضا بر این قدر کفایت بودو چون آنچه در صدر کتاب وعده داده بودیم به انجاز رسید سخن قطع کنیم».
ش 1094، 205، 12×25، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11 ظ) آثار تصحیح دارد. برگ اول و برخی صفحات نو نویس است. در برگ آخر یادداشتی در چگونگی بدست آوردن این نسخه و تصحیح ومقابله آن با امضاء مرتضی فرهنگ 1314 ش آمده است. در اول وآخر نسخه مهر بیضوی «الواثق بالله عبد الرزاق بن علیرضا 1319» هست.
ص: 29
از: سید علی اکبر برقعی قمی (قرن )14
ترجمه کتاب نهضة الحسین علیه السلام سید هبة الدین شهرستانی است. تاریخ ترجمه این کتاب 28 جمادی الاولی 1346 ق می باشد. این کتاب توسط کتابخانه مهدیّه خیابان ناصریّه در سال 1348 ق چاپ شده است.
آغاز: «بعد الحمدو الصلاة عظمت و اعتلاء هر ملّتی منوط به یک دسته از مردمان بزرگی است که در رأس جامعه و توده بشری قرار گرفته اندو تاریخ عبارت است از تغییراتی که».
انجام: «این است عاقبت فاجر ستمکار این است عاقبت مجاهد ناصح و زمین در تحت سلطنت الهی است هر کسی را که بخواهد از طبقه صلحاء از بندگانش به او ارث می دهد».
ش 3544، 74 برگ، 17×21، نستعلیق، بیکا، بیتا، تصحیح شده، اهداء حسین کجوری به کتابخانه.
از: عبد الغفّار حنّان (قرن )14
داستان خارجی است با شخصیت هائی به نام کاماموری و ترمال نک که در منطقه هورتی با حیوانات درنده درگیر میشوند. نویسنده این داستان سالگاری است.
آغاز: «...کاماموری به زمزمه گفت: او خوابید، بهتر، صدایش دیگر ما را رسوا نمی کند. حالا خود رامحافظت کنیم شاید ببر در کمین باشد...».
انجام: «کاماموری با تفنگش حیوان را قراول رفت ولی حیوان متوحش از».
ص: 30
ش 1505، نستعلیق، بیکا، بیتا، قسمت اول است. اول و آخرش افتادگی دارد.
* * *
ش 1506، 42 برگ، 11×18، نستعلیق، بیکا، بیتا، قسمت دوم است.
* * *
ش 1507، 51 برگ، 11×18، نستعلیق 1308 ش، آغازش افتادگی دارد.
* * *
هر سه نسخه بیاض است.
از: علی بن غلام علی قزوینی معاصر ناصر الدین شاه قاجار
شرح مفصلی است بر اجزاء و کلمات شریفه نماز با عناوین «سرّ» ابتداء بخش هایی از یک کتاب را که به عربی است آورده سپس با خطابهای «فقیر، درویش، عزیز» با استفاده از آیات و روایات و اشعار به شرح آن پرداخته است دارای مقدمه و دو مقاله است.
به فهرست سابق این کتابخانه در ص 169 یاد شده است.
آغاز: «حمد بی حدّ مر واجب الوجودی را سزد که به نوری از انوار عبدی اطعنی حتی اجعلک مثلی... الواح قلوب عابدان و زاهدان را که مظهر غرایب و صنع قضا و قدر است».
انجام: «وکوفی و شامی به شهادات آن بزرگوار ناظره و ناله استغاثه هل من ناصر ینصرنی و معین یعیننی وی را سامعه این است لعنت ابدی الالعنة الله علی القوم الظالمین از همگی بر همگی وارده و لیکن هذا آخر اسرار الصلاة».
ش 3578، 300 برگ، 20×33، نستعلیق، بیکا، بیتا.
ص: 31
از: ابو منصور نیشابوری، زنده 673 ق
رساله ای مفصل در اسرار و قواعد و اصول علم رمل (علم نقطه) که مطابق حروف تهجی در بیست و هشت کتاب تنظیم شده است:«و این کتاب را اسرار مفاتیح نام کرده اند و مجموع این کتاب 28 باشد و بر هر کتابی حروفی ونقطه ای بود... و این ضعیف محمد ابی منصور مدتی دراز سیاحت کردم... مؤلف پس از سیاحات بسیار و دیدن اساتید فراوان در طول سی سال تجارب و اندوختههای علمی خود را در این اثر در رجب سال 673 ق گرد آوری کرده است.
آغاز: «... فصل زمستان بودو حکم یکسال بدین طبایع از این 12 بروج بدر کند و دیگر در چند دیده باش که آتش یک رطل بود و بار 10 رطل وآب 100 رطل و خاک 1000 رطل».
انجام: «... فصل و از آن رمل بدین نقطه آفریده است یعنی که نقطه و یک نقطه دیگر صفر بود بدین شکل... و اصل نقطه رمل از حساب ضرب و قسمت هندسه بدر آمده است...».
ش 2863، 73 برگ، 11×19، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 9 و 10) در برگ 11 و 12 نام کتاب ومولف وتاریخ تالیف یاد شده است. آغاز و انجام نسخه افتادگی دارد.
از: ابو الخیر محمد تقی بن محمد فارسی، قرن 10
رساله ای است در قواعد اسطرلاب که در یک آغاز و بیت و سه سطر و یک انجام تنظیم و تحریر شده است، خودمؤلف آن را به نام خاصی نخوانده و صاحب الذریعة
ص: 32
آن را «آغاز و انجام» نام نهاده است.
[الذریعة 1-35 و 2-358، کشف الظنون 2-1076، نسخه های خطی فارسی 1-،234
دانشگاه تهران 4- 830]
آغاز: «خوبترین صورتی که از حجره خیال ببارگاه مقال جلوه گرآید و روشنترین کوکبی که از افق جنان بدرجه لسان ارتفاع یابد حمد حکیمی است که دانای خورده بین با وجود اسطرلاب...».
انجام: «... فایده در بیان معرفت ساعات معوجه گذشته از حین طلوع آفتاب با کوکب و زمان معین یا مانده از زمان معین تا حین غروب از ارتفاع آفتاب با کوکب هر گاه که از آفتاب...».
ش 2283، 53 برگ، 12×19، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 12 و 13) این نسخه از ابتدا تا سطر بیست و دوم را دارد. جداول نجومی و حاشیه نویسی دارد.
از: ؟
داستان اسکند مقدونی و لشکر کشی و فعالیتهای او در کشور گشائی به نثر گزارش داده شده است.
[استوری 2-748، فهرست منزوی 1- 275].
آغاز: «بسمله الحمد لله...اما راویان اخبار و ناقلان آثار و طوطیان شکر شکن و شیرین گفتار چنین روایت کنند که در ولایت طوران پادشاهی بود افراسیاب نام که از ملوک کیان بود...».
انجام: «... روی بجانب اسکندر بن داراب بن بهمن بن اسفندیار آورد که آن سپاه از نظر غایب شد...».
ص: 33
ش 1368، 59 برگ، 11×18، بیتاریخ، اول و آخر ناقص (تحریر سده 14).
* * *
ش 1426، 53 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا، اول و آخر ناقص بخشی از این نسخه اسکندر نامه است و بخش دیگر آن (شدادیه نمرودیه) است.
* * *
ش 1430، 72 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 14) اول و آخر ناقص.
* * *
ش 1435، 127 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 14) آغاز و انجام ناقص.
* * *
ش 2609، 20 برگ، 11×19، نستعلیق، بیکا، بیتا، یک قطعه این کتاب است.
* * *
ش 3136، 265 برگ، 20×31، نستعلیق 1265، این نسخه جلد اول و دوم است.
* * *
ش 3137، 363، 20×33، نستعلیق، بیکا، بیتا، از پایان افتادگی دارد (تحریر سده 13 و14).
(شعر، فارسی)
از: حکیم الیاس بن یوسف گنجوی (نظامی گنجوی) (614 ق)
پنجمین مثنوی از «پنج گنج» اوست، در داستان آن مقدونی و ایران، در دو بخش :
1 _ شرفنامه خسروان، 680 بیت، سروده 597 ق با نام اتابک نصرت الدین. 2 _ اقبالنامه یا خردنامه، 3480 بیت. آغاز شرفنامه: «خدا یا جهان پادشاهی تراست» و آغاز «اقبالنامه» «خردمر کجا گنجی آرد پدید»
ص: 34
در فهرست سابق این کتابخانه در ص 533 یاد شده.
[الذریعة 2-61، کشف الظنون 1-86، مشترک پاکستان 7-100، فهرستواره، منزوی 2- 815].
آغاز:
«خدایا جهان پادشاهی تراست
زما خدمت آید خدایی تراست
پناه بلندی و پستی تویی
ندانم چه ای هر چه هستی تویی»
انجام:
«... چو بر خواند این نامه را شهریار
خرد یاورش شد وفرهنگ یار
همین داستان باد از او سربلند
همو باد از این داستان بهرهمند»
ش 1984، 95 برگ، 16×23، نستعلیق 957. انجامش افتادگی دارد.
از: علاء نجم علیشاه بن محمد بن قاسم خوارزمی بخاری، زنده 691 ق
رساله ای است در اصول و قواعد هیئت در دو مقاله: در کلیات (نه فصل) و جزئیات (در پنج شجره). تالیف و نگارش آن در میانه سالهای 679 _ 691 صورت گرفته و به نام سیف الدین احمد شاه و برادرش مبارکشاه تالیف شده است.
شجره اول: در صفات و منسوبات بروج و کواکب.
شجره ثانی: در احکام قرانات و اتصالات دیگر
[نسخه های خطی فارسی 1-236، الذریعة 1-293، مشار فارسی 1-،163
دانشگاه تهران 15-4121، ملی تهران 1-161، مرعشی 2-50، کشف الظنون 1- 103]
آغاز: «حمدو ثنا آفریدگاری را که افلاک دوائر و نجوم سوائر بیافرید».
انجام: «... ودر عبارت سهل آورد و در شرح تطویل کردو آنچه دورتر بود ترک آن واجب دید... واز حق تعالی توفیق خواست در اتمام آن و الله ولی التوفیق».
ص: 35
ش 1108، 71 برگ، 17×26، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 10 و 11) چند برگ آخرش نو نویس است.
* * *
ش 2644، 149 برگ، 10×19، نسخ احمد بن علی فتح الله در 1016 یا 1019، آغازش افتادگی دارد.
از: عبد الکریم بن محمد یحیی قزوینی (قرن یازده و دوازهم ه_ . ق)
ترجمه همراه با شرح مختصر «غرر الحکم» آمِدی است. مؤلف بعد از این کتاب، شرح و ترجمه دیگری بر «غرر الحکم» موسوم به «نظم الغرر ونضد الدرر» در پنج جلد نگاشته و به شاه سلطان حسین صفوی تقدیم نموده است.
کتاب اصداف الدرر در سال 1344 شمس در شیراز به چاپ رسیده است.
در فهرست سابق این کتابخانه ص 410 به عنوان نظم الغرر معرفی شده است به ذریعه 24-218 رجوع شود.
[الذریعة 4-121، 11-82، نسخه های خطی، منزوی 2-1709، مجلس 25- 79].
آغاز: «غرر ودرر حمد و ثنایی که چون حلقه بندگی زینت گوش غیب نیوش... که عالم غیب و عرصه شهود پشت و روی ورقی از نسخه بدایع صنایع اوست ودر دفاتر فنا و حدوث سیاه و سفید عدم ووجود. اما بعد بر روشن سوادان نسخه عرفان و معنی شناسان صورتخانه امکان روشن و مبرهن است که فطرت بنی نوع انسان خاکی بنیان...».
انجام: «... یسیر من العلم ینفی کثیرآ من الجهل. یعنی اندکی از علم بر طرف می کند بسیاری از جهل را و جنود جهل هفتادو پنجند و جنون عقل نیز در عدد... و حدیث
ص: 36
بتفصیله در کافی مذکور است».
ش 1977، 115 برگ، 16×23، نستعلیق، بیکا، بیتا، صفحات نسخه جدول زرین دارد.
از: عبد الرزاق کاشانی؟
رساله ای است در بیان اصطلاحات صوفیان که باید ترجمه یا اخذ شده از اصطلاحات صوفیه عبد الرزاق قاسانی (735 ق) باشد. نسخه های فارسی منسوب به او با یکدیگر جدایی دارد و سر آغازشان با همدیگر متفاوت است.
[نسخه های خطی فارسی 2-1036، دانشگاه تهران 8-211، سپهسالار 3-،144
حقوق تهران 14].
آغاز: «لالی حمد و سپاس منعمی را سزد که دلهای عارفان را مخزن جواهر اسرار گردانید و جواهر زواهر درود بی قیاس...».
انجام: «... حقا که مصطلحات این طایفه بحسب مقامات سلوک بسیار است و بیشتر این مقامات در شرح فصوص الحکم با مناسبات و ماخذ آن گفته ام و بالله الهدایة...».
ش 2396، 34 برگ، 13×20، نستعلیق، بیکا، بیتا، ناقص (تحریر سده 12).
* * *
ش 2669، 28 برگ، 13×19، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) در پایان این نسخه اجازه طریقتی از مجذوب علیشاه نعمة اللهی به محمد جاسبی در دو صفحه آمده است.
از: محمد جعفر بن سیف الدین شریعتمدار استرآبادی، م1263.
ص: 37
رساله ای است در کلام و اصول عقاید شیعه که در یک مقدمه و چند باب تنظیم و نگارش آن در سال 1238 ق صورت گرفته است، مؤلف این رساله را در حالیکه از کربلا عازم مشهد مقدس بود در شهر اصفهان نگاشته و از سید شفتی حجة الاسلام تجلیل نموده است.
آغاز: «... پس لازم است بر کسی که خدا بر او انعام کرده باشدبمعرفت خود و هدایت کرده باشد او را بسوی دین خود و هدایت کرده باشد او را بسوی دین خود و توفیق داده باشد او را که تامل کند...».
انجام: «... ودیگر کسی نگوید که عذر ما این است که ما نفهمیدیم انشاء الله تعالی همگی خواهند فهمید واصول دین خود را از روی یقین درست خواهند کرد و السلام».
ش 3563، 75 برگ،، 11×15، نسخ، بیکا، ی تا، آغازش افتادگی داردو نام یاد شده روی جلد آن دیده می شود.
از: ؟
رساله ای متوسط و فشرده در اثبات عقاید و اصول دینی امامیه که در سه باب و یک خاتمه تنظیم شده است: باب اول: در توحید (سه فصل) باب دویم: در نبوت، باب سیم: در امامت (12 فصل) خاتمه: در معاد (در سه مطلب)
آغاز: «... فصل سیم، در بیان ذکر شمه ای از معجزات وخوارق عادات سید الشهداء، فصل چهارم: در بیان ذکر شمه ای از معجزات سید الساجدین... باب اول: در بیان معرفة الله تعالی مشتمل بر سه فصل...».
انجام: «... مساله دوم در اقسام توبه بدانکه توبه بر دو قسم است، قسمی از ان تعلق
ص: 38
به حق الله دادن مثل مرکب... که تعبیر از آن بحق الناس میکنند...».
ش 2606، 53 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا اول و آخر ناقص (تا اواخر مطلب سوم خاتمه را دارد. (تحریر سده 13).
از: محمد کاظم بن قاسم رشتی (سید کاظم رشتی) 1259 ق
گزارش در اصول دین ومعتقدات امامیه مطابق با مشرب شیخیه که در 5 باب تنظیم شده است.
[نسخه های خطی فارسی 2-882، الذریعة 2-192، مشار فارسی 1-369، دانشگاه تهران 10- 1576].
آغاز: «سپاس و ستایش بی قیاس پروردگاریرا سزاست که شاهباز بلند پرواز عقل هر چند... در معرفت و دانش پروار کند جز بسر منزل...».
انجام: «... و رضا در هر حالی و بدرستیکه او تعالی ولی هر چیز است و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین و السلام علی من اتبع الهدی وخشی عواقب...».
ش 2931، 128 برگ، 11×15، تحریر محمد حسین حسنی حسینی نسّابه در .1299
* * *
ش 3056، 115 برگ، 10×14، نسخ و نستعلیق 1253. چند کاتب آن را نوشته اند.
از: حسن بن محمد
رساله مختصری است در بیان اصول دین و فروع آن. مؤلف در بیان هر دو بخش ابتدا به تعریف پرداخته و سپس به بیان دلیلی عقلی و نقلی آن میپردازد و گاه از آیات
ص: 39
قرآن کریم بهره می گیرد. در بخش دوم احکام طهارت و نماز و روزه را ذکر کرده است.
[نسخه های خطی، منزوی 2- 886].
آغاز: «حمد له... وبعد قال الله تبارک و تعالی فی سورة الذاریات و ما خلقت الجن والانس إلّا لیعبدون ای لیعرفون ظاهر معنی آیه شریفه این است که خلق نکرده ام جن و انس را...».
انجام: «... واما مبطلات پس آن ده است... هفتم ارتماس یعنی سر را به زیر آب فرو بردن [...] نهم بقاء بر جنابت دهم، استمنا یعنی طلب منی کردن».
ش 1983، 39 برگ، 16×23، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 13).
از: ملا احمد ؟
اعتقادات اهل سنّت را ذکر می کند و مطالبی از غزالی و ملا جلال دوانی و ابو علی سینا، با عناوین «اعتقاد کنیم _ اعتقاد کنیم» در سه مقام بر گزار کرده است. مقام اول در الهیّات، مقام دوم در نبوت و خلافت و مقام سوم در معاد. مؤلف از اهل سنّنت است.
آغاز: «این رساله که در بیان عقائد اهل حق است ترتیب یافته بر سه مقام. المقام الاول فی الالهیّات ایمان به وجود حق سبحانه وتعالی بدان که علماء دین وعرفاء اهل یقین...».
انجام: «ومخالفت میان قول ما و قول اصحاب نیست و با اشارت وتعلیم است بدان که اتفاق میباید و خیر در اتفاق است و اجماع دلیل رواه الترمذی الاصحاب جمع صحب جمع صاحب و هومن رای النبی صلی الله علیه و آله و سلم مؤمنا سواء کان فی حال البلوغ او قبله طال صحبته ام لا».
ص: 40
ش 634، 91 برگ، 12×18، نستعلیق، 988 با یادداشت تملک فخر الدین محمد بن محمد تقی موسوی با مهر مربع «فخر الدین محمد موسوی». تصحیح شده، حواشی با امضاء «منه رحمه الله» دارد.
از: ؟
اعتقادات شیعه را در چهار فصل معرفة اللّه، معرفة النبی، معرفة الامام و تولی و تبری بیان کرده است.
آغاز: «الحمد لله ربّ العالمین و صلی الله علی محمّد و آله الطیّبین الطاهرین وبعد این مختصری است در معرفت حضرت حق سبحانه بدان که قدیم چیزی را گویندکه محال است فانی شدن آن».
انجام: «ودر جمیع اینها استناد به سوی کتاب خدا و سنّت رسول وآثار ائمه
علیهم السلام باید داشته باشد و بالاتر مرتبه او بقاء در فناء... وهر گاه آن چه ذکر شد در شخص حاصل شد آن شخص تقریر و تسدید کرده شده از جانب الهی خواهد بود و این دلیل بر تصدیق خداوندی است».
ش 3918، 10 برگ، 11×18، نستعلیق .1289
از: غنایی
منظومه ای بلندو تاریخی در 12250 بیت در معجزات وفضایل و مناقب امیرالمؤمنین علیه السلام وحوادث ووقایع خلافت و جنگ های وی با دشمنان که در سال 1026
ص: 41
موافق جمله «اخبار حیدر» پایان یافته است. ناظم خود را غنایی معرفی و نام منظومه را نیز در ابیات پایانی آورده است:
چو در لفظ و معنی است معجز نظام
به «اعجاز نامه» بر آورد نام
[به ذریعه 9-792، داشنگاه 2-129 رجوع شود ].
آغاز: «در تشریح نسب و حسب طاهر و ظاهر حضرت سید المرسلین وجناب یعسوب دین علیهم صلوات الله
گذارنده قصه باستان
چنین گشت پیرایه ساز بیان» انجام:
پیاپی دهم از میناب جام
که نبود جز این مقصدم والسلام
... نغمه پرداز در هر مقام
ده این انتظار مرا اختتام»
ش 3108، 353 برگ، 16×27، نستعلیق 1033، از آغاز افتادگی دارد.
از: ؟
رساله ای مفصل در اعمال مختصر سه ماه رجب، شعبان و رمضان که در یک مقدمه و سه باب (به تعداد ماه های مزبور) ویک خاتمه در اعمال عید نوروز تنظیم شده است.
آغاز: «الحمد لله... اما بعد این رساله موضوع شد بر مقدمه و سه باب، باب اول در اعمال ماه مبارک رجب، باب دویم در اعمال ماه شعبان...».
انجام: «... سلام علی آل یس، سلام علیکم طبتم فادخلوها خالدین، سلام هی حتی مطلع الفجر».
ش 2750، 141 برگ، 11×18، نسخ محمد ابراهیم بن سید احمد در 1083، فهرست مطالب آن در سه صفحه در آغاز نسخه هست. با سر لوح زرین و جدول زرین وجلد روغنی نفیس.
ص: 42
از: دوست محمد بن عبدالرحیم حسینی، قرن 10
رساله ای است در اعمال و اذکار و نمازهای وارده در سه ماه رجب و شعبان ورمضان که برای شاه طهماسب صفوی تالیف و در یک مقدمه در فضیلت روزه ونافله در اول ماه و سه باب و خاتمه تنظیم شده است.
[استان قدس 15-113، الذریعة 2-243 ].
آغاز: «شکر وسپاس بی قیاس آن معبودی را که عبادتش موجب فیروزی عابدان وطاعتش سبب سرفرازی زاهدانست و درود نامحدود بر آن سید و سرور که عالم همه طفیل وجود اوست...».
ش 2459، 89 برگ، 12×19، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 11 و 12) انجامش افتاده و تا اواخر خاتمه را دارد.
* * *
ش 3347، 158 برگ، 15×22، نسخ، بیکا، بیتا، (تحریر سده 11) برگ اول و آخر نو نویس است. صفحات جدول زرین دارد.
از: ؟
مجموعه اعمال، ادعیه و اذکار وارده در ماه رمضان که در یک دفتر گردآوری وظاهرا در هشت فصل تنظیم شده است.
آغاز: «... فصل پنجم در اعمال هر شب و روز ماه مبارک رمضان، از حضرت صادق و کاظم علیهم السلام منقول است که بعد از هر نماز در ماه مبارک...».
ص: 43
انجام: «... وطابت الارض التی فیها دفنتم و فزتم فوزاً عظیماً فیالیتنی کنت معکم فافوز معکم فوزاً عظیماً».
ش 2172، 54 برگ، 10×13، نسخ، بی کا، بی تا (تحریر سده 13) در این نسخه فصل پنجم تا آخر هست.
از: شهاب الدین محمد بن موسی العراقی البزشلوئی الکمیجانی م 1313 ق
ابتدا فرازهای دعا را به فارسی وبه صورت تحت اللفظی ترجمه کرده و در موارد لزوم به شرح برخی از آنها پرداخته است. شارح این شرح را به مناسبت فتح و پیروزی والی عراقین معتمد السلطان حسام الملک حسین خان امیر تومان در دفع اشرار منطقه در سال 1304 نگاشته است. ودر فروردین 1324 در 64 صفحه چاپ شده و شرح حال او هم در آغاز یاد شده است.
آغاز: «افتتاح درج درر سخنوری شایسته ثنا گستری ایزدی است پاک که مخازن اسرار افلاک را که حقایق ملکوت وجبروت است و حضیض خطه خاک از ادراک آدمی ظاهر فرموده».
انجام: «ورحمتی از جانب خود رسانی که جلال دهد ما را آن رحمت و سلامتی از جانب تو حاصل شود که بپوشانی به ما آن سلامت را به شایستگی رحمت خود ای رحیمترین رحم کنندگان».
ش 3882، 73 برگ، 12×20، نستعلیق حسین بن علی در 1322 ق (به دستور معتمد السلطان) محیی الخط بعد المیر آقای کاتب السلطان.
ص: 44
از: ؟
مجموعه چندین حکایت و افسانه های محلی که بصورت داستان وار وجذاب نگاشته شده است عناوین این داستان ها عبارتند از: دودرویش، چهار درویش و اشرفخان، رضوانشاه و پسر فغفور خطایی، خواجه سعید جواهری و ملک محمد، داستان سعد رزین قلم اندلس.
در فهرست سابق این کتابخانه در ص 550 یاد شده
ش 2333، 146 برگ، 16×21، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13 و 14) آغاز و انجام ناقص.
از: مهدیقلی خان هدایت (مخبر السلطنه) (1334 ش)
مطالب علمی و اشعار واحادیث بر گزیده ای است از کتاب های مختلف از قبیل: تصوّر در طفولیت فکر، تقسیم فلسفه، خطای حسّ ظاهر، در بیان مکاشفه، در اینکه همه موجودات جانی دارند، در باره وجدان (شعر است)، توارث وتحوّل، فال حافظ، خوارق عادت مرتاض هندی و غیره. این کتاب در سال 1322 شمسی با مقدمه عبد الحسین اورنگ در تهران چاپ شده است.
[مشار، فارسی 1- 299].
آغاز: «تصوّر در طفولیّت فکر: گروهی فلسفه را بیرون حدّ محسوسات خرافات گفتندو باز دنبال همان خرافات را گرفتند و نو به جای کهنه گذاردند».
انجام: «دستوری که در خواب مصنوعی به کسی بدهند چون بیدار شد انجام
ص: 45
می دهد و بعد ملتفت نیست که چه کرده است به خفته گفته اند فلان که اینجابود نیست برو ببین هست یا نه رفته دست به او زده وملتفت او شده».
ش 3949، 87 برگ، 17×22، بخش دوم کتاب است به خط عبرت نائینی ظ برای چاپ سنگی.
از: ابوالفضل بن مبارک علامی، 957 _ 1011ق
شامل تاریخ و فرهنگ سرزمین هندوستان است که در سه جلد تنظیم و در شعبان سال 1004 ق پایان رسیده است. چاپ شده و در فهرست سابق این کتابخانه به عنوان تاریخ اکبری یاد شده است.
آغاز جلد اول: بسمله الله اکبر این چه دریافتی است ژرف و شناختی شگرف
[نسخه های خطی فارسی 6-4580، الذریعة 2-276، مشار فارسی 1-،1
دانشگاه 2-517، مجلس 25-285، فهرستواره فارسی 2-1132، مرعشی 14- 70].
ش 1581،... 18×30، نستعلیق حاج قطب الدین، یا شاه محمد بن حاج قطب الدین در 1025 یا 1045 در اصفهان. جلد اول و دوم است و از آغاز افتادگی دارد.
* * *
ش 3159، 240 برگ، 16×25، نستعلیق 1117. جلددوم است و افتادگی دارد.
* * *
ش 3185، 176 برگ، 16×23، نستعلیق 1069، در اصفهان، جلد اول است.
* * *
ش 4045، 69 برگ، 13×24، نستعلیق، بیکا، بیتا، جلد اول است آغاز و انجام ناقص
ص: 46
از:
ش 2659، رقعی.
از: خواجه عبد الله بن اسماعیل انصاری هروی (481 ه_ )
راز و نیازهای خواجه انصاری به درگاه ایزد متعال است. چاپ شده و نسخه های آن متفاوت است. سرآغاز نسخه ها با هم مطابق نیست
[مرعشی 2-128، مجلس 36- 301].
آغاز: «بسمک القدوس، الهی این چه فضل است که با دوستان خودکرده هر که تورا شناخت...».
انجام: «... اگر داری طب کن و اگر نداری طلب کن الهی عبد الله عمری بکاست و عذری».
ش 1022، 9 برگ، 17×25، شانزده قطعه مرقع که همه عکس خط میرعماد حسنی است .1284
* * *
ش 2780، 25 برگ، 11×18، نستعلیق اسماعیل در 1293، تملک عبد العظیم نصیر الملک قراجه داغی در 1329 با مهر بیضوی «نصیر الملک» روی برگ اول. صفحات جدول زر دارد.
* * *
ش 3834، 12 برگ، 16×26، نستعلیق، 1261، صفحات جدول زرین دار
ص: 47
از: عماد الدین حسن طبری مازندرانی (قرن هفتم ق)
مشتمل است بر اخبار و احادیث و حکایات در فضیلت ائمه اطهار: که در دو فصل نگاشته شده است. فصل اول شامل بیست حدیث در فضیلت ائمه اطهار: وفصل دوم شامل 23 خبر در فضائل خلفاء ثلاثه که مورد بررسی و نقد و اشکال قرار داده است. مقدمه کتاب که عین مقدمه «کامل بهائی» است به قلم عبدالملک بن اسحاق بن عبد الملک بن فتحان الواعظ القمی فراهم آمده که از سبب تألیف این کتاب و ترجمه عبارات عربی آن وسیله خود سخن گفته است. مؤلف از سه کتاب خود مناقب الطاهرین، کامل بهائی و منهج بهائی نام برده است. این کتاب با کتاب های چاپی و خطی که از طبری در دست بود تطبیق داده شد ولی شناسائی نشد.
به فهرست سابق این کتابخانه ص 31 رجوع شود
[ر. ک: الذریعة 17- 252].
آغاز: «سبحان یکی پادشاهی که بساط عظمت او در اوهام انس و جان نگنجد که ولا یحیطون به علما وکیفیّت و کمیّت در عتبه جلال او موهوم وممکن نباشد. حمد نامعدود وثناء نامحدود مر واجب الوجود مطلقی است که مبدع بدایع...».
انجام: «فان اذن لکم فی... الی حبیبه فادفنونی وان لم یؤذن لکم فاتونی الی مقابر المسلمین وخلافت او دو سال و سه ماه و بیست و دو روز بود بعد از آن به عمر انتقال یافت».
ش 868، 136 برگ، 18×22، نسخ محمد علی بن یعقوب در در .1210
ص: 48
از: ؟
رساله ای است در اثبات حقانیت امامت امامان وولایت آن بزرگواران که در یک مقدمه و 14 فصل و یک خاتمه تنظیم شده است: مقدمه: در تعداد خلفا و ذکر برخی حکام بلاد اسلام 1 _ در ذکر طریق معرفت اشیا 2 _ در بیان کیفیت استدلال 3_ بیان سبب افتراق امت 4 _ در کیفیت افتراق امت 5 _ در تحقیق ایمان شرعی 6 _ در آنچه امامت بدان ثابت می شود 7 _ وجوب منصب امام 8 _ توقف ایمان به اعتقاد به امامت علی علیه السلام 9 _ اثبات امامت ائمه باقیه 10 _ بیان احوال آل و اصحاب 11 _ بیان ارتداد اصحاب 12 _ بیان حدوث جمیع مذاهب اسلامی 13 _ فساد خلافت خلفای ثلاث
14 _ در تحقیق کفر و ایمان شرعی. خاتمه: تحقیق جواز و حرمت سبّ ولعن
آغاز: «حمد و ستایش مالک الملکی را سزا است که عدلش مفیض اخراج جمیعت از دایره واسعه رحمة بمضیق و تنگنای... ولعنت وحکمتش مفیض اختلاف است در میان امت در هر ملّت ونحله...».
انجام: «... می انداختم افسار شتر خلافت بر کوهانش و آنرا ... میچشاندم آخر قوم را بهمان کاسه که آب داده بودم اول ... ترک می کردم محاربه جماعت آخر همچنانکه ترک کردم با جماعت اول...».
ش 3419، 27 برگ، 11×19، نستعلیق سده دهم، گویا نسخه اصل باشد تصحیح شده وعلامت بلاغ دارد.
ص: 49
از: میر سید شریف علی بن محمد جرجانی، 814 ق
رساله ای مشهور و معروف در اصول قواعد علم صرف عربی که از قدیم الایام جزء کتب درسی حوزه های علمیه بوده است.
[آستان قدس 12- 14].
آغاز: «وبه نستعین، بدانکه مصدر اصل کلام است و از وی نه وجه باز میگردد اول ماضی دویّم مضارع سیّم اسم فاعل چهارم اسم مفعول پنجم امر ششم نهی...».
انجام: «... واما ان دو که حکایت نفس متکلم را بود چون هل اضرب هل نضرب».
ش 3437، 19 برگ، 12×18، نسخ عبد الله خراسانی در 1245 بفرموده میرزا عطاءاللّه طباطبایی ملقب به میرزا بزرگ.
از: محمد تفرشی متطبب
مؤلف سابقا کتابی بنام تشریح آلات تغذیه نوشته بود. پس از آن امراض آلات تغذیه را نیز تالیف وهمانند آن در پنج فصل و هر کدام در چند گفتار تنظیم کرد:
فصل اول: امراض آلات هاضمه فصل دویم: امراض آلات جذابه فصل سیم: امراض آلات تنفس فصل چهارم: امراض دوران دم فصل پنجم: امراض ترشحات و مندفعات
این کتاب با استفاده از طب جدید و اصطلاحات آن نگاشته شده است.
آغاز: «بسمله بدانکه چون در تشریح آلات تغذیه را منقسم به پنج قسم نموده ایم وامراض او را نیز منقسم به پنج قسم نمائیم که هر یک از آنها در فصلی جداگانه بیان
ص: 50
خواهد شد بدین نهج...».
انجام: «... چون در فقرات مخصوصه بخود به تفصیل بیان شده اند مجدداً در اینجا تفصیلی لازم ندارند».
ش 3219، 189 برگ، 17×26، نستعلیق مؤلف در 1294، در پایان نسخه فهرست مطالب ونیز فوائد طبی در چند برگ آمده است.
از: مولی نوروز علی بن محمد باقر بسطامی (1309 ق)
کتابی است پیرامون مواردی که حضرت ابا عبد الله الحسین علیه السلام از شدت مصیبت گریسته و اظهار حزن و اندوه فرموده اند که به حسام السلطنة سلطان مراد میرزا تقدیم شده است. که دارای یک طوفان و چهار موج است و تاریخ تالیف آن 1266 در مشهد مقدس می باشد. و چاپ شده است.
[الذریعة 2-351، مرعشی 18- 307].
آغاز: «نحمدک اللهم یا من فتح باب البلاء للمقربین وجعل الدنیا سجن المؤمنین و جنة الکافرین و نشکرک اللهم یا من رفع درجات الصابرین وجزاهم بما صبروا جنة و حریراً... چون در این نشأه فانی ودو روزه...».
انجام: «... ای گروه بنی کنانه نظر نمایید به سوی کسی که گمان می کند که او بزرگ قریش است چگونه رفتار مینماید با پسر عم کشته خود. چون ابو سفیان این کلام را استماع نمود بسیار منفعل شد وگفت راست گفتی این ذلت و لغزش بود که از من سر زد... دارد بر من».
ش 1546، 187 برگ، 9×16، نستعلیق، بیکا، بیتا. در پایان نسخه دو دعا و مناجات امیرالمؤمنین علیه السلام ومهر مربع: «عبده محمد حسین»، دیده می شود. این نسخه بیاض است و آخرش افتادگی دارد.
ص: 51
از: مهدی بن محمد نصیر منشی استرآبادی، زنده 1160 ق
قطعات ادبی و زیبا و انشاء گونه که بصورت مراسله بزرگان، وقف نامچه، عقد نامچه، نامهها وفرمانهای حکومتی و سلطنتی نگاشته شده و به شاهزاده امام قلی میرزا تقدیم شده است.
در فهرست سابق این کتابخانه ص 48 یا شده
[امام صادق قزوین 1-274، مجلس 26-105، الذریعة 3-168، 23-40، مرعشی 11-،194
مشار فارسی 4- 5018]
آغاز: «حبذا این بیاض دل آرا که تذرو رنگین بر و بالیست از... شهپر پر نقش ونگار گشود...».
انجام: «... چون قطره بود جرمم و عفو محیط، چون عرض غرض بود بعجز وتظلم ختم نمود دیگر حکم حکم محکم است».
ش 2428، 72 برگ، 15×20، تحریر محمد حنفیه بن محمدجعفر ارموی در .1250
از: ابو تراب بن محمد حسین یا حسینی قزوینی، زنده 1261 ق
رساله ای است در اصول عقاید و کلام بر مبنای مذهب شیعه که در پنج مقصد بترتیب اصول پنجگانه تنظیم ودر روز یکشنبه هفتم ذیحجه 1261 ق در قریه اشتهارد پایان یافته است.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین وصلی الله علی محمد و آله العالمین والسلام علی التابعین و الطالبین الناهجین منهجهم السالکین الی درجات المعرفة والایمان... اما
ص: 52
بعد چنین گوید ذلیل بی بضاعت... که اول واجبات بر مکلفین معرفت اصول دین است...».
انجام: «... مجملا عزلت وجوع وفقر الی الله وعدم انس...خناس از شرایط اطمینان و اجتماع قلب و علامت کمال عقل و توکل وتفویض امر است بفیاض واهب العطایا الیس الله کاف بعبده فسیکفیکهم الله وهو السمیع العلیم».
ش 2579، 241 برگ، 11×16، نسخ مؤلف در 1261 در قریه اشتهارد، تصحیح شده است.
از: عبد الغنی حافظ شیروانی
مؤلف چنانکه خود در مقدمه گفته پیش از تالیف این رساله کتابی در رمل بنام الخلاصة فی الرمل نوشته و در آن اصول و قواعد علمی و عملی آن را بطور خلاصه بیان کرده بود پس دوستانش ازاو درخواست کتابی کردند که در آن هیچ نکته ای از علم رمل فرو گذار نشده باشد و در عین حال مختصر وموجز باشد، پس این رساله نگاشته شد و در یک مقدمه و دو مقاله ویک خاتمه تنظیم گردید.
در فهرست سابق این کتابخانه مؤلف اشتباهاً شیرازی معرفی شده است.
[الذریعة 2-427، مجلس 36-106، دانشگاه 9-1026، مشار فارسی 1- 580].
آغاز: «شکر و سپاس بیحد و قیاس آفریدگاری را جل جلاله که نقطه ضعیف را مبدا چندین شکل مختلف گردانید و ایشانرا سبب وقوف برکلمات و... حوادث عالم سفلی ساخت...».
انجام: «... واز آن دو شکل یک شکل را... شکلی که در خانه سؤال نشسته باشد واگر آن شکل که در خانه سؤال نشسته صاحب مسکن باشد احتیاج بیرون آوردن نباشد خانه مقصود...».
ش 2202، 45 برگ، 14×22، نستعلیق، بیکا، بیتا، این نسخه مقدمه ومقاله اول را دارد.
ص: 53
از: حسسین بن علی کاشفی واعظ بیهقی، (م )910
ترجمه فارسی «کلیله و دمنه» نگاشته کهن یکی از حکمای هندی است که در چهارده باب تنظیم و به امیر نظام الدین احمد شیخم سهیلی جغتائی (م 918) که از امرای معروف سلطان حسین بایقرا بوده تقدیم شده است، اصل کتاب بزبان هندی بود که توسط عبد الله بن مقفع به عربی برگردانده شده پیش از آن در عصر سامانیان به پهلوی ترجمه شده بود، مؤلف این کتاب را با تهذیب، تلخیص و تنقیح آن برشته تحریر در آورد و بارها در ایران وهند و اروپا چاپ شده است.
[مجلس 25-381 و 6-179 و 7-175، الذریعة 2-430، نسخه های خطی فارسی 5-،3523
الفبائی آستان قدس 73، فهرست رضوی 7-209، مشار فارسی 3- 3287]
آغاز: «حضرت حکیم علی الاطلاقی... حکمه که وظایف لطایف حمد و ثنای او بحکم وان من شیء الا یسبح بحمده بر زبان جمیع موجودات علوی و سفلی جاری و دایر است و فوائد موائد آلای بی منتهای او...».
انجام:
گر بد و گر نیک فکندم به پیش
پوش بد من به نکویی خویش
چونکه بدین پایه رساندم کلام
به که کنم ختم سخن والسلام
ش 946، 225 برگ، 19×29، نسخ، بیکا، بیتا اول و آخر ناقص (تحریر سده 11).
* * *
ش 1152، 108 برگ، 16×24، نستعلیق شریف مرعنتابی در 929 در قندهار.
* * *
ش 1668، 310 برگ، 17×29، نستعلیق، بیکا، بیتا، صفحات جدول زرین دارد (تحریر سده 13) اول و آخر ناقص.
ص: 54
ش 2440، 239 برگ، 13×21، نستعلیق محمد بن محمدعلی در .1299
* * *
ش 2617، 182 برگ، 11×17، نستعلیق عبد الصمد در .1011
این نسخه در فهرست سابق این کتابخانه به عنوان کلیله ودمنه یاد شده بود.
* * *
ش 3109، 198 برگ، 16×29، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده )11
* * *
ش 3158، 248 برگ، 20×30، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 12). تصحیح شده است.
* * *
ش 3609، 305 برگ، 20×30، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 12 و 13) با سر لوح زرین و جدول زرین در صفحات.
از: سید محمد باقر بن محمد موسوی شیرازی (ملاباشی) (1240 ق)
فضائل و مناقب معصومین: را به طور مفصل در یک مقدمه و چهارده مقصدگرد آورده است. مقدمه در اصول خمسه وهر یک از مقصدها در فضائل یکی از معصومین و هر مقصدمشتمل بر سه منهج دارای انوار با عناوین «نور _ نور» در چند جلد.
[الذریعة 2-438، مرعشی 5- 44].
آغاز: «الحمد لله الذی جعل نبیّنا خیر الصادقین ومنّ علینا بولایة امیرالمؤمنین واولاده المعصومین سیّما سادس ائمّه الهدی جعفر ابن محمّد الصادق الامین اما بعد... در ذکر و بیان ذات وصفات وواقعات و فضایل و خصایل و شمایل...».
ص: 55
انجام: «در فصول المهمة نقل کرده از حارث ابن عبد الله... که گفت من نشسته بودم در نزد منصور دوانیقی در سر جسر بزرگ و سوار ابن عبد الله قاضی نزد او بود و سید حمیری که پیش از این پاره ای احادیث در جلالت قدر و تعصّب او در مذهب تشیّع مذکور شد نیز نشسته بود و این اشعار را در مدح منصور».
ش 3618، 146 برگ، 20×29، نستعلیق، بیکا، بیتا، جلد سوم است شامل مقصد هشتم (شرح حال امام صادق علیه السلام) تا مقصد چهاردهم، آخرش آفتادگی دارد.
از: ابو الخیر محمد بن محمد فارسی
رساله ای است در اصول وقواعد پزشکی که درسه بخش تنظیم شده است:
صحیفه اول: در طب نظری (شامل 17 قول).
صحیفه دویم: در طب عملی.
گفتاری در ادویه (بصورت الفبایی).
[نسخه های خطی فارسی 1-477، نشریه دانشگاه 4-459 و 5- 686].
آغاز: «حمد نا محدود قادر حکیمی را سزاوار است که مصور صنعش از ترکیب اجسام و کیفیات متضاده هیکل مطبوع انسان را به احسن صورتی تصور نمود و شکر نا محدود مالک الملکی کریم را لایق است...».
ش 2473 (یا 2510) 204 برگ، 13×20، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 10 و11) برگ اولش نونویس است و آخرش ناقص است. درچند برگ پایانی بخش هایی از یک رساله کیمیا (ناقص) قرار دارد و در چند برگ اول مطالبی در طب نوشته شده است.
* * *
شاید شماره 2510 و 2473 دو قسمت از یک کتاب باشد.
ص: 56
از: شمس الدین محمد بن محمود فارسی (معلم)
مؤلف میگوید بعضی از دوستان از من خواستند که کتابی تألیف کنم که با خواندن آن معرفت خدای تعالی از دیاد یافته و به طاعت و عبادت رغبت پیدا کنند. پس وی این کتاب را در معارف الهیّه و اخلاقیّات از آیات و روایات گرد آورده و در 108 باب تنظیم ساخته است.
آغاز: «بسمله، الحمد لله ربّ العالمین والعاقبة للمتقین ولا عدوان الا علی الظالمین... جمعی از مردم پاک دین وغلامان ائمه معصومین صلوات الله وسلامه علیه که به این کمینه مخصوص بودند به این معنی التماس بلیع نمودند...».
انجام: «سوای عمل صالح چیزی دیگر به تو بقا نخواهد کرد و همه دشمن تو خواهند بود والله اعلم».
ش 221، 56 برگ، 22×35، نستعلیق محمد ابراهیم حسینی در .1259
* * *
ش 2984، 208 برگ، 13×17، نستعلیق، بیکا، بیتا، این نسخه تا باب 86 را دارد. (شاید تحریر سده 11 و 12 باشد)
* * *
سر آغاز دو نسخه با هم برابر نیست.
از: ؟
داستان مفصل و طولانی ایرج شاهزاده ایرانی و جنگ های وی با دیوان که حاوی
ص: 57
ماجراهای عاشقانه وی نیز می باشد.
[نشریه دانشگاه 10-312، فهرستواره فارسی 1- 284].
آغاز: «بسمله واما غواصان بحر تبحر و کشتی نشستگان بحر تفکر چنین بیان کرده اند که چون نور الدهر صورت ماه نوش لب را دیده... همه جا می آمد تا داخل شهر شده جمع کثیری سر در عقب شاهزاده گذاشته...».
انجام: «.. داخل حرم رسید تمامی به استقبال ... حرم آمدند ایرج خود را بر روی مادر انداخت مادر هم یک صیحه زد در غلطید... او را بهوش آورد دست بگردن فرزند خود. تمام شد».
ش 3134، 219 برگ، 20×32، نستعلیق، 1132، نسخه ای مغلوط است.
از: ؟
مؤلف در این رساله که مشتمل بر پنج فصل است مختصری از اخبار آخر الزمان را از کتب مقدس یهود و نصاری استخراج و بیان کرده و به برخی سؤالات پاسخ گفته است.
آغاز: «راجع به مختصری از اخبارات آخر الزمان... فصل اول در خصوص... سینه زنی امام سوّم حضرت ابا عبد الله الحسین علیه السلام است که در شروع به این جلد تیمّنا و تبرّکاً مرقوم می دارد».
انجام: «بابهای نام خداوند چیست ج بابهای نام خداوند شهادت آن حضرت س به چه دلیل ج به این دلیل که در... داود نبی به نام خداوند میگوید شهادات تو را از زمان پیش دانسته ام که آنها را بنیان کرده تا ابد الآباد».
ش 3795، 22 برگ، 16×20، جلد سوم است، نستعلیق، بیکا، بیتا.
ص: 58
از: بهاء میرزا حسینعلی بن عباس نوری، 1233 _ 1309 ق
رساله ای است از مسالههای آئین باطله بهائیت که در چهل سالگی در بغداد و یا به گفته ادوارد براون در سال 1278 ق در بغداد نگاشته و در دو باب تنظیم شده است.
[نسخه های خطی فارسی 2-1734، مشار فارسی 1-631، مجلس 3-،63
دانشگاه تهران 8-38 و9- 893]
آغاز: «بسم ربّنا العلیّ الاعلی، الباب المذکور فی بیان ان العباد لن یصلوا الی شاطیء بحر العرفان الا بالانقطاع... عن کل من فی السموات والارض فلتقدس انفسکم یا اهل الارض...».
انجام: «... وکذلک نزل من قبل ان انتم تعقلون المنزول من... والسلام علی سمع نعمته الورقاء فی سدرة المنتهی فسبحان ربنا الاعلی».
ش 2627، 81 برگ، 11×18، نستعلیق ابو الحسن اصفهانی بدون تاریخ.
از: محمد تقی بن محمد کاظم (مظفر علیشاه کرمانی)
مثنوی است عرفانی در تفسیر وتأویل سوره سبع المثانی (حمد) که خود آن را به دو نام خوانده است و سپس شرحی به نثر بر آن نگاشته وبنام «مجمع البحار» خوانده است، در این مثنوی پس از حمد سوره فلق و ناس و آنگاه حدیث (ما الحقیقة) را رویهم نزدیک به 5000 بیت شرح کرده. در سال 1329 ق در کرمان بچاپ رسیده است.
[مجلس 25-223، الذریعة 3-29 و12-129، نسخه های خطی فارسی 1-6، 4-،2656
مشار فارسی 1- 220]
ص: 59
آغاز:
«باء بسم الله الرحمن الرحیم
هست مفتاح در گنج حکیم
گنج حکمت آن کتاب حکمت است
بسمله چون گنج باب حکمت است»
انجام:
از حضور پیر روشن دل صفی
یافت تلقین ودم ذکر خفی
در میان چون نرد عشق آمد...
خویش را ...ش 2270، 92 برگ، 15×20، نستعلیق 1208، مثنوی لوامع الجمال و معراج الاعتدال ناقص و برخی اشعار متفرقه در پایان نسخه آمده است.
از: میرزا محمد صادق ناطق
در فن سرودن «ماده تاریخ» است که مؤلف که شاعر نیز هست همت کرده و با استفاده از تألیف «لطف الله بن عبد الکریم کاشانی» در مدت پنج سال آن را نگاشته. تاریخ پایان تالیف 1222، وبه نام فتح علی شاه قاجار است وقصیده معجزیه مؤلف درباره حضرت معصومه سلام الله علیها در 62 بیت که هر مصراع آن (1218) می باشد در این کتاب آمده است.
آغاز:
«ای نام تو در جمله الفاظ عیان
در جمله الفاظ ز نام تونشان
انوار تو چون صورت هر حرف پدید
دیدار تو چون معنی هر لفظ نهان
انجام:
دست قدرت باستین کرم
از دلم گرد نامرادی رُفت
از نسیم عنایت ازلی
باغ جان را گل مراد شکفت
ص: 60
از یم فکرتم بساحل نطق
این گرانمایه گوهر آمد مفت
ش 403، 132 برگ، 15×19، نسخ، بیکا، بیتا، آخرش افتادگی دارد.
از: ؟
رساله ای است در انساب اولاد واحفاد نبی اکرم صلی الله علیه و آله وائمه هدی وخویشاوندان آن بزرگواران که در رساله، اصل آن به «ابو مخنف بن لوط بن یحیی از دی کوفی» نسبت داده شده و توسط شخص ناشناس به فارسی ترجمه شده است، رساله در دوازده مجلس (از رسول اکرم صلی الله علیه و آله: تا امام حسن عسکری علیه السلام) تنظیم شده ودر پایان آن مطالب متفرقه ای نیز آمده است.
همان کتاب ساختگی است که گاهی هم به سید مرتضی نسبت داده می شود.
[(احتمالا) مرعشی 3-118، الذریعة 3-164، مجلس 25-،66
نسخه های خطی فارسی 6-4417، مشارفارسی 1- 689].
آغاز: «الحمد لله خالق البرایا والشکر لواهب العطایا وصلّی الله علی النبی و الوصی و البتول والسبطین والسجاد و... اما بعد تعریف ائمه، مصنف این کتاب ابو مخنف بن لوط بن یحیی... این کتاب را بحر الانساب نام کرده...».
انجام: «... اما اسفندیار و صادق وسهراب از بغداد روی بولایت دار المرز جیلان نهادند و چون به اشکور در موضع... رسیدند وطن ساختند و زیارت ایشان بسیار شد با القاب...».
ش 2388، 165 برگ، 14×20، نستعلیق یونس بن حسن الحسینی در 1279 با مهر مربع «یونس بن حسین الحسینی» در برگ اول و آخر و بیضوی «یونس الحسینی» در برگ آخر.
* * *
ش 1041، اول و آخر ناقص 106 برگ، 18×22، نستعلیق، بیکا، بیتا.
ص: 61
از: محمد علی بن حاج حسنعلی اصفهانی (متخلص به مهجور) (ق 14 ه_ ق)
در 67 مجلس مصیبت جانگداز سید الشهداء علیه السلام ویاران جان بر کفش را نگاشته است این کتاب در سال 1287 ه_ . ق به پایان رسیده و تقدیم به ناصر الدین شاه شده است.
[فهرستواره منزوی 3- 1559].
آغاز: «الحمد لله الذی اقرّبواحدانیّته آحاد المحدودات واعترف بالوهیّته ذوات الممکنات واذعن بربوبیّته ارباب المربوبات واذغن بفردانیّته افراد المفردات».
انجام:
«آید آن دم قهر جبّاری به جوش
هر دوکون آید زقهرش در خروش
ترسم جزای قاتل او چون رقم زنند
یکباره بر جریده رحمت قلم زنند
ش 3615، 264 برگ، 18×30، نسخ، بیکا، بیتا.
از: سید عبد الوهاب بن محمد امین شهشهانی حسینی
قواعد حساب وتوابع آن و قوانین سیاق و دفتر، در دو بحر و یک ساحل و هر یک از بحور در چند شط و نهر و سحاب وجدول مرتب گشته است. وتعدادی از نمونههای خطوط سیاق را نیز آورده است. در سال 1253 که مؤلف زنده بود چاپ شده است
[به فهرست منزوی 1-141 رجوع شود ].
آغاز: «پس از حمد یزدان پاک و درود نامحدود بر روان مصدوقه لولاک لما خلقت
ص: 62
الافلاک وآل اطهار آن بزرگوار سیّما داماد وابن عمّ وخلیفه بلا فصل آن عالی مقدار علیهم الصلاة والسلام».
انجام: «هر چه مصطلح اهل ولایت باشد نویسند و سایر چیزها را عدد ودانه نویسند این است مجمل از قواعد دفتر اهل سیاق و اکنون مصطلح ومتعارف است وتصرفات را مدخلیت تمام در این معانی باشد».
ش 3829، 75 برگ، 17×22، نسخ محمد... در .1266
از: سید محمد باقر بن محمد موسوی شیرازی (ملا باشی) (1240 ق)
اعتقادات شیعه را در اصول دین در یک مقدمه و سه مقصدو یک خاتمه به نام فتحعلی شاه قاجار (1250 ق) به سال 1225 _ بنا بر یاد داشتی بر روی برگ اول نسخه _ تنظیم کرده است. مقدمه در وجود انسانی و سبب اختصاص وی به تکلیف، مقصد اول در معرفت مبدء تعالی شأنه مقصد دوم در نبوت سوم در امامت و خاتمه در احوال معصومین:. از همین مؤلف کتاب انوار القلوب پیشتر معرفی شد.
این کتاب چاپ شده است.
[الذریعة 3-34، مرعشی 5-145، الفبایی آستان قدس ،83
نسخه های خطی منزوی 2-896 با فهرستی متفاوت ]
آغاز: «.. روحانیان عبارت از آن است سلسله انبیاء ورسل بر آراست و قامت زیبای اشرف افراد افضل انواع را نظر به قابلیّت فطری و جامعیّت ذاتی که خاصّه اوست».
انجام: «وبالجمله معجزات آن حضرت از وقت حمل تا زمان ولادت و زمان غیبت الی زماننا از کثرت و عدّت نه به مرتبه ای است که احصاء توان کردو از برای منصف همین قدر کفایت می کندو از برای عارف به مرتبه امامت پوشیده و پنهان نیست که
ص: 63
معجزات و کرامات ادنی پایه ایشان است و سماوات و ارضین وما فیهنّ در تحت تصرّف ایشان بوده باذن خالق انس و جان».
ش 3677، 239 برگ، 20×29، نستعلیق، بیکا، بیتا، آغازش افتادگی دارد.
(لغات طبی، فارسی)
از: محمد بن یوسف طبیب هروی، قرن 10
فرهنگ واژه های پزشکی عربی واصطلاحات آن است به ترتیب حروف تهجّی، این رساله بنام «ظهیر الدین محمد امیر بیک» ودر سلخ رجب سال 938 ق بنگارش در آمده چاپ شده است.
[الذریعة 3-33، نسخه های خطی فارسی 1-481، دانشگاه تهران 4-،723
مجلس 10-473، مولفینمشار 5- 897]
آغاز: «حمداً لعلام اعطی ذوی الافهام تحقیق وقائع اللغات العربیة وشکراً لوهّاب... علی اولی الالباب بدقیق حقائق النکات... سبحانه من مبدع ابدع نوع الانسان...».
انجام: «... جمعی تجار گفتند که در بحر بودیم چون بان موضع رسیدیم هر چه از ما فراموش شده بود در ایام گذشته همه بخاطر ما آمد و از آن سبب است که اکثر حکماء منسوبند بانموضع و در هیچ زمین دیگر مثل ایشان پیدا نشده».
ش 2172، 214 برگ، 15×21، نستعلیق 1262، در برگ اول مهر بیضوی «شرف الدولة» هست. این نسخه بسیار نفیس است.
ص: 64
از: نعمت الله بن مغیث الدین (م )800
نام کتاب در خود کتاب آمده است. مثلا در یک جا آمده: مقاله بیستم از کتاب
بحر الخواص
[نسخه های خطی فارسی منزوی 1-481، نشریه نسخه های خطی دانشگاه تهران 4- 657].
آغاز: «... وبودنه کوهی وزراوند و... از هر یک دو درم کوفته و پخته وبه عسل...».
انجام: «ویک مثقال عنبر در گلاب حل کرده در دیک اندازند و دیک را... آورند و شربتی بیست مثقال یا سی مثقال بخورند نافع بود و الله...».
ش 1068، 37 برگ، 19×25، نسخ، بیکا، بیتا، آغازش افتادگی دارد. در پایان نسخه القاب برخی پادشاهان و علما نوشته شده است.
از: تاج الدین محمد بن محمد بن ابراهیم کازرونی (حاج هراس) (قرن )10
کتاب اخلاقی است بر اساس روایات و حکایات فراهم آمده که از جمله بحث در باره گناهان کبیره، فواید ذکر، ذمّ شهوت، حکایاتی از عرفا و زاهدان و اثر محبّت نیکان و فضایلی برای شافعی آورده است. تاریخ تالیف 901 ومؤلف از عامه است.
[کشف الظنون 1-224، نسخه های خطی منزوی 2-1549، مجلسی 38- 11].
آغاز: «الحمد لله والعظمة والکبریاءو الطول والاüلاء الذی نبه علی معرفته...نعمته و هدی الی ربوبیته دلائل حکمته وارشد الی وحدانیته...».
ص: 65
انجام:
سعدیا بسیار گفتن عمر ضایع کردن است
وقت عذر آوردن است استغفر الله العظیم
اللهم تب علینا قبل الموت...
ش 1116، 300 برگ، 15×25، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 10 و11) برگ اول دارای سر لوح زرین بامهر بیضوی «المذنب محمد صادق 1277» بر برگ اول.
از: محمد بن شیخ محمد بن ابی سعید هروی
رساله ای است در شرح خواص اسماء حسنی ونامهای مبارک خداوند متعال و طریقه ختم هر کدام که با استفاده از کتاب های صاحبان این فن که نام آنها را در مقدمه رساله آمده برشته تحریر در آمده است.
چاپ شده است.
[الذریعة 3-42، مشار فارسی 1-692، مجلس 36-73، مرعشی 15- 325].
آغاز: «الحمد لولیّه و هو الذی له الأسماء الحسنی والصلاة علی رسوله محمد... امّا بعد بر رای ارباب اولو الالباب پوشیده نماند که اکابر اولیاء در خصوص اسماء الله تبارک و تعالی رسائل و کتاب...».
انجام: «... والحمد لله الذی هدانا لهذا و ما کنّا لنهتدی لولا ان هدانا الله امل واثق و رجاء صادق که این کتاب مبارک معمول به جمیع خواص و عوام گردد... وصلی الله علی خیر خلقه محمّد واله اجمعین».
ش 2100، 125 برگ، 15×21، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 12).
ص: 66
از: علی اکبر بن آقا علی نقیب (بسمل شیرازی) (1263 ق)
مؤلف میخواست در چهارده جلد به شماره چهارده معصوم: بنگارد. از دیباچه نسخه گنج بخش پاکستان به دست می آید که جلد هفتم را به پایان رسانده و یکشنبه یازدهم صفر 1262 ق به نگارش جلد هشتم از مجلّدهای چهارده گانه پرداخته است، که در احوال حضرت صادق عیله السلام است.
[الذریعة 3-45، مشترک پاکستان 10-337، نسخه های خطی منزوی 6-4418، مرعشی 5- 48].
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم باب هشتم در بیان خلافت ظاهری اسد الله الغالب علی بن ابی طالب علیه الصلاة والسلام که مسند خلافت از لوث وجود خلفا... الحمد لله فالق الاصباح بعد ظلمات ثلاث بعضها فوق بعض... اما بعد چون بعد از رحلت حضرت رسالت9 بیست و پنج سال بالتقریب...».
انجام: «قاتل امیر المؤمنین، ولد الزنا بود و قبیله مراد میگفتندکه ما پدر او را نمیشناسیم ونسب او رانمی دانیم و قاتل حسین بن علی، ولد الزنا بود به درستی که نمیکشد پیغمبران واوصیای ایشان را مگر اولاد زنا».
ش 234، 220 برگ، 20×30، نسخ، بیکا، بیتا، جلد سوم است درباره زندگانی امیرالمؤمنین علیه السلام شامل باب هشتم به بعد. (تحریر سده 13).
از: ملا عبد الصمد همدانی (1216 ه_ . ق)
کتاب عرفانی است از کلام اهل معرفت و عرفان وآیات و روایات دالّه بر آنها با عناوین «فصل _ فصل» مطالبی چند پیش از شروع در اصل مقصود فراهم آمده است و
ص: 67
در کربلا تألیف شده. چاپ شده است.
[الذریعة 3-47، فهرست منزوی 2-1549، مرعشی 14-48، مشار، فارسی 1- 462].
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم اللهم یا واحد یا احد یا فرد یا صمد صلّ علی صفوتک وصفوة خلقک محمد9 و زبدة اولیائک علیّ المویّد و عترته الذین هم افاضل البشر...».
انجام: «لا یصل الیه الا الافراد من الانبیاء والاولیاء وقد یعبرون عنه بمقام... والمشهور بینهم انّه مقام البقاء بعد الفناء وهو المشهور بقولهم لیس وراء عبادان قریة».
ش 1642، 179 برگ، 20×30، نسخ، بیکا، بیتا.
از: یوسف بن محمد بن یوسف یوسفی هروی طبیب _ 950 ه_
کتابی است در دستور وآداب نامه نگاری که برای پسرش رفیع الدین حسین به سال 940 ق نوشته است:
این نامه کزوست ... نظام
کردیم ورا «بدائع الانشاء» نام
تکرار کنی چو نام او را یکبار
شک نیست که ره بری بسال اتمام
[الذریعة 3-63، نسخه های خطی فارسی 3-2086، دانشگاه 15-4228، ملی تبریز 1-،129
الفبایی آستان قدس - 85]
آغاز: «... مقدمه بباید دانست که فن انشاء منقسم می شود بدو قسم یکی توقیعات که مضامین آن منطوی بر ... احکام سلاطین و حکام است و دیگر محاورات که تراکیب آن مواد صور مکاتبات...».
انجام: «... لطف الهی بروزگار فلان مقارن باد ... ستوده صفات فلان همواره بتوفیق ... موفق باد، بعز مطالعه فلان رسانند، بشرف مطالعه فلان رسانند، جناب دولت مآبی
ص: 68
مطالعه نمایند جناب محبت شعاری ملحوظ باد».
ش 3341، 180 برگ، 13×22، نستعلیق خلیفه یار محمد صدیق در 1083، برگ اولش افتاده و برخی جملات ترجمه شده است، تصحیح شده.
از: مصطفی بن میرزا عقیل علوی اصفهانی (حکیم الهی وطبیعی)
رساله ای است در مسایل پزشکی نوین که در واقع تقریر دروس دکتر طولوزان فرانسوی حکیم باشی خاص دولت و استاد دار الفنون است که بنام ناصر الدین شاه (1260 _ 1313 ق) تالیف ودر یک مقدمه و سه جزء تنظیم شده است:
جزء اول: در گوش کردن (5 گفتار) جزء دویم: در عمل پرکوسیون یعنی قرع و دق اعضاء (4 گفتار) جزء سیم: در بیان پلپاسیون (پرواسیدن) ودست سودن (3 گفتار)
چاپ شده است.
[نسخه های خطی فارسی 1-482، الذریعة 12-25، مشار فارسی 1-،704
ملک تهران (شماره1-6193) ]
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم امامقدمه بدانکه جهت تسوید این رساله، سهولت تشخیص امراض آلات ... وبعضی از امراض آلات بطنی است چنانچه اشخاص عالم بر این فن میتوانند...».
انجام: «... وهنگامیکه از این حد تجاوز نموده عظیمتر شود و حرکت موجی از لمس بر آنها یابند و او زمانی است که رطوبت جوف او رقیق القوام باشد».
ش 2666، 70 برگ، 12×18، نستعلیق، احمد بن اسماعیل در 1336، در برگهای آخر نسخه فهرست عناوین آمده است.
ص: 69
از: حسین علی بن شیخ علیخان زنگنه (قرن )11
تفسیر سوره حمد است که مؤلف با استفاده از نکات ودقایق مندرج در تفاسیر معتبر شیعی و سنی همانند کشاف، مجمع البیان، جوامع الجامع، انوار التنزیل، تفسیر ابو الفتوح رازی، منهج الصادقین وصافی ونور الثقلین وتفسیر الائمة فی هدایة الامة که برای هر کدام رمزی گذاشته و در لابلا اگر خود مطلبی اضافه کرد با جمله «مترجم گوید» آورده است.
[نسخه های خطی فارسی 1-8، ملک تهران (شماره 176)، آستان قدس 11-،537
مرعشی 5-31 (با نام مؤلف دیگر) ]
آغاز: «فاتحه مصحف کلام حمد و سپاس ایزد سخن آفرینی است که با بدیع».
ش 340، 214 برگ، 16×23، نستعلیق، بیکا، بیتا.
* * *
ش 3201، 197 برگ، 13×25، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 12). صفحات جدول زرین دارد. تصحیح شده است آغاز و انجام ناقص.
از: حسن تفرشی منطق الملک یا عبد الغفور ...
داستانی است درباره بدیع الملک وبدیع الجمال پسر امیر ارسلان رومی. شاید همان باشد که در فهرست منزوی ص (3689) یاد شده و یا به عنوان سیف الملوک وبدیع الجمال در ص (3724) یاد شده، وظاهراً غیر از آن است که در ذریعه 3-73 یاد شده و در فهرست مشار از حسن تفرشی منطق الملک دانسته شده است.
[الذریعة 3-73، فهرست مشار فارسی 3- 473].
ص: 70
آغاز:
«ابتدا میکنم به بسم الله
وحده لا اله الا الله»
انجام: «ساعت دیگر را با بدیع الجمال و گیتی افروز به عیش عشرت به سر برد تا به رحمت ایزدی پیوست».
ش 1164، 98 برگ، 15×21، نستعلیق، حسن بن ابراهیم حصاری در 1232، چند برگ اول نسخه افتاده است.
* * *
ش 1935، 93 برگ، 17×21، نستعلیق 1268، در پایان نسخه بخشی از عبرت نامه میر فتاح مراغه ای به ترکی (56 بیت) آمده است.
از: محمد تقی بن علی سپهر کاشانی (لسان الملک) (1297 ق)
قواعد عروض وقافیه با شواهد عربی و فارسی را به دستور اعتماد الدولة میرزا آقا خان صدر اعظم نوری وبه نام فتحعلی شاه قاجار، در یک مقدمه وبیست و چهار باب و یک خاتمه به سال 1268 ق نگاشته است.
[الذریعة 3-81، مرعشی 6- 75].
آغاز:
«من سخن سنج و سخن یکسر بود بند و بلا کز سخن این کثرت آمد وین همه چون وچرا
چون نبینی روی حق تا چند وی گوئی و او چون نباشد غیر او تا چند من گوئی وما»
ص: 71
انجام:
«قومی همه مردلات ولو تند باد جبروت در ...
شبا هنگام کین عنقای فرتوت
شکم پر کرد زین یکدانه یاقوت»
ش 660، 73 برگ، 16×20، نستعلیق، بیکا، بیتا، آخرش افتادگی دارد.
از: محمد صالح بن محمد باقر روغنی قزوینی (ق)11
ترجمه تحت اللفظی از «عیون اخبار الرضا علیه السلام» شیخ صدوق است با حذف اسانید روایت ها. این ترجمه بنا به گفته صاحب در ذریعه به سال 1075 در مشهد مقدس به پایان رسیده است.
[الذریعة 3-88، مرعشی 14-231، مجلس 26- 18].
آغاز: «باب سی و یکم آنچه مروی شده از آن حضرت از علتها... واز جمله اخبار متفرقه که از رضا علیه السلام مروی است مفسّر جرجانی روایت می کند از امام حسن عسکری علیه السلام و او از پدرش علی نقی و او از پدرش رضا و او از پدر خود کاظم علیه السلام...».
انجام: «مراد آن است که این چهار پاس می داشت و از جانب آن اندیشهمند بود تا خلاف آن صادر نشود، فرا میگرفت کار نیکو تا به او اقتدا کنند و ترک می کرد قبیح را تا از آن باز ایستند و سعی می کرد در تدبیر آن چه موجب صلاح امت باشد و قیام می نمود به آن چه خیر دنیا وآخرت برای ایشان جمع کند».
ش 311، 334 برگ، 16×26، نستعلیق، 1127، این نسخه جلد دوم و از باب سی و یکم را دارد، تصحیح شده است.
ص: 72
از: نظر علی بن محسن گیلانی (جیلانی)
اثبات امامت است با عناوین چون «رمز الهی، رمز الهامی، تحقیق رشیق، تدقیق دقیق و غیر آن» که نظر به فلسفه نیز دارد. این کتاب در یک مقدمه و چند مقصد که هر کدام دارای فصلهایی است نگاشته شده است.
مؤلف کتاب دیگری به نام بوارق مشرقه در رد صواعق محرقه ونیز کتابی در امامت به زبان عربی دارد که در آن به هفتصد آیه قرآن در مورد امامت استناد شده است.
تاریخ تألیف 1200
آغاز: «مقدمه: در تعریف امامت و بیان شرائط آن و این مبیّن می شود در چند فصل».
انجام: «پس معلوم شد که رستگاری در آخرت موقوف است به این مقامات ثلاثه که صبر ومصابرة و مرابطه باشد پس کسی که در هر یکی از مقامات لغزیده باشد رستگار نخواهد بود چه... این است آخر سوره آل عمران و مع هذا آیات بسیاری در خلال آیات مذکوره مانده و الباقی علی عهدة ارباب الرشاد».
ش 3601، 173 برگ، 17×31، جلد اول، نستعلیق مؤلف در 1200، با یادداشتی بخط فرهاد میرزا در 1292 در طهران حاکی از اینکه این نسخه بخط مؤلف است. خطبه را ندارد و از آغاز افتادگی دارد.
از: علی نقی بن محمد اصطهباناتی
رساله ای است در بیان طریقه ذهبیه از صوفیه و کیفیت سیر وسلوک ایشان و شرح
ص: 73
حال مشایخ آن طریقه. صاحب «کشف الحجب» گوید: کتاب او که در اثبات طریقه خود است در یک مقدمه و پنج فصل ویک خاتمه مرتب شده است و مؤلف به سال 1129 ق وفات یافته است.
اینکه در فهرست سابق این کتابخانه گفته شده زنده 1298 اشتباه است.
[الذریعة 3- 101].
آغاز: «در کتاب مذکور نیز منقول است که قال رسول الله9 قال الله تبارک و تعالی: من اهان لی ولیا فقد ارصد لمحاربتی وانا اسرع شی الی نصرة اولیائی...».
انجام: «مردانه وار به انتها رسانندو از حضیض شک و شبهه به اوج یقین بی آفت رسند: ان هذه تذکرة فمن شاء ذکره وما یذکرون الا ان یشاء الله هواهل التقوی واهل المغفرة...».
ش 287، 71 برگ، 12×21، نستعلیق محمد حسن بن... در 1298، آغازش افتادگی دارد این نسخه برای شاهزاده... نوشته شده است.
(داستان، فارسی)
از: ؟
تعالیم بوداست در بدگویی از جهان و داستان هایی از فسق و فجور و ستم شاه هند.
در فهرست سابق این کتابخانه در ص 156 و 426 یاد شده است.
[الذریعة 3-149، فهرستواره منزوی 1-290 ونیز 3661].
آغاز: «ولیکن فرزند پسر نمیشد او را و جمیع فرزندان او دختر بودند و پیش از پادشاهی او امردین در مملکت او شیوع تمام داشت و اهل دین بسیار بودند».
انجام: «پس وصیّت کرد به او که فرایض الهی را در میان خود محافظت نمایند و از
ص: 74
حق به باطل میل مکنند وامر فرمود که برای مدفن او عمارتی بسازند و سر خود را به جانب مغرب و پا را به جانب مشرق کرد و مُرد».
ش 3875، 43 برگ، 14×20، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 12) اولش ناقص است. رساله ای در تعبیر خواب به زبان عربی در کناره صفحات این نسخه نوشته شده است.
* * *
ش 2106، 155 برگ، 14×22، نسخ محمد ولی میرزا در 1323، داستان های دیگری هم در این نسخه هست.
از: مشرف الدین بن مصلح الدین بن عبدالله سعدی شیرازی (691 یا )694
منظومه ای اخلاقی در قالب حکایات که به عقیده صاحبنظران پیش از گلستان سروده شده است.
]الذریعة 3-155 و9-445، الفبایی آستان قدس 90، مرعشی 3-،130
مجلس 3-400 و 8-284 و 26-257، دانشگاه تهران 8-872، سپهسالار 5-658 ،
منزوی 4-2663 و 3-1861 ومشار فارسی 4- 4116[.
آغاز:
«به نام خداوند جان آفرین
حکیم سخن در زبان آفرین
خداوند بخشنده دستگیر کریم خطا بخش پوزشپذیر»
انجام:
«جز این کاعتمادم به یاری توست امیدم به آمرزگاری توست
بضاعت نیاوردم الا امید خدایا ز عفوم مکن نا امید»
ص: 75
ش 270، 202 برگ، 16×22، نسخ عبد الله بن یوسف در 1127، در اطراف صفحات حاشیههایی از شرح سودی بر بوستان نقل شده است. حواشی با امضاء «س» که همان سودی است دارد.
* * *
ش 1177، 79 برگ، 12×21، نستعلیق عبد الله الحسینی، بدون تاریخ. این نسخه منتخبی از بوستان است.
* * *
ش 1383، تحریر 970، این نسخه در فهرست سابق این کتابخانه یاد شده و اکنون مفقود است.
* * *
ش 2086، 130 برگ، 13×20، نستعلیق حسین بن ابراهیم در 1052 در شهر «سرای» مدرسه خسرو بیک، حاشیه نویسی دارد.
* * *
ش 2246، 123 برگ، 12×21، تحریر محمد ابو الفداء مشهدی در 986. آغازش افتادگی دارد ومهر بیضوی «عبده محمد بن ابو الحسن» در برگ آخر دیده می شود.
* * *
ش 3259، 149 برگ، 13×21، نستعلیق شاید از سده دهم اول و آخرش افتادگی دارد.
* * *
ش 3848، 113 برگ، 14×20، نستعلیق، بیکا، بیتا، آغازش ناقص است.
* * *
ش 3998، 68 برگ، 14×22، نستعلیق، بیکا، بیتا. از باب چهارم تا پایان را دارد. تصحیح شده است.
ص: 76
از: بکتاش قلی ابدال رومی
جنگ اشعار نفیسی است که در آن مؤلف از تک بیتیهای شعرای مختلف غزلیاتی هم وزن ساخته و بعد از آن غزلها را به ترتیب حروف آخر قوافی تنظیم نموده است، مؤلف دیباچه ای کوتاه به نثر ایراد نموده و بعد از آن ده بیت به نظم پیرامون وجه تسمیه کتاب و سبب تالیف و تاریخ آن آورده است.
تاریخ نظم: 950. و در این نسخه 969 ضبط شده است.
[نسخه های خطی فارسی 4-2668، مجلس 25-52، دانشگاه تهران 13-،3168
تاریخ تذکره های فارسی 1- 421]
آغاز: «... نثار مرقد و مشهد معطّر حضرت شاه ولایت و پناه اهل هدایت و عمده اهل فصاحت و زبده اهل بلاغت امیر المؤمنین علی ابن ابی طالب وائمه معصومین باد...».
انجام:
«... ظالم ار عادل نباشد خویش را ایمن مباش ز اصل فطرت سنگ را بالقوه... مضمرست
بارکش گرنیستی میکوش در ضعف بدن زانکه از بار گران آسوده هر کس لاغرست...»
ش 3446، 75 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا، آغاز و انجام ناقص (تحریر سده 11).
ص: 77
از: علی بخش بن اسکندر بن عباس میرزا قاجار، قرن 13
کتابی مفصل ومبسوط در علوم جانورشناسی، گیاهشناسی، زمینشناسی... که بصورت داستانی علمی در سال 1773 م از زبان دانشمندی بنام «مسیو دو والمون» بیان شده است، مترجم که از نوادگان فتحعلی شاه قاجار و از درس خواندگان فرنگ بوده این کتاب را بزبان فارسی ترجمه نموده وعکسهای نسخه اصل فرانسه را نیز در لابلای صفحات الصاق نموده و علاوه بر ترجمه اضافاتی نیز دارد و معادل فارسی و ترکی نامهای جانوران را نیز نوشته است و کتاب را به نام مظفر.... ولیعهد نوشته است.
به گفته آقای دانش پژوه تاریخ تالیف 1297 و عنوان کتاب ترجمه حکمت طبیعی است. به عامری نامه ص 256 رجوع شود.
آغاز: «نخست افرین مر آفریدگاریراست. که این همه نگارشهای بدیع نگاشت. و چنین خرگه بلند ستون را بیستون بر افراشت. وبعد صلوات بر پیمبر بشیر ونذیر. و سلام بر خلیفه و داماد بینظیر ویازده...».
انجام: «... مترجم عرض مینماید بحمد الله والمنة که در زیر سایه بلند پایه حضرت اقدس اشرف امجد والا شاهنشاه زاده... الهم اغفر لمن طالع کتابی هذا و استنسخه بمحمد و آله علیهم السلام».
ش 2041، 323 برگ، 17×26، نسخ علی اکبر در 1297 این نسخه جلد دوم و سوم است. 24 عکس رنگی چاپی که از کتاب های فرنگی جدا شده در لابلای نسخه ضمیمه شده است، فهرست تفصیلی مطالب و اعلام فرنگی در آخر نسخه آمده است، نسخه بسیار نفیس و ارزشمند است.
ص: 78
از: عنایت الله آل محمد صالح لاهوری
رساله ای است در اخلاق و ادب ومواعظ که به تقلید از گلستان در سال 1061 ق وبنام سلطان محمد شاه جهان دوم نگاشته شده است.
[الذریعة 3-158، مشار فارسی 1-803، مجلس 6-182 و 26-331، مرعشی 20-،75
نسخه های خطی فارسی 5- 3533]
آغاز: «فاتحه کتاب مستطاب آفرینش و پیرایه صحیفه دانش وبینش حمد خداوند خرد بخش سخن آفرین صورت نمای ایجاد تکوین است که لطایف ابداع اختراع قدرت کامله اش...».
انجام:
«سیه کاری مکن چون خامه خویش
بشوی از چشمتر خوننامه خویش
زبان را گوشمال خامشی ده که هست از هر چه گویی خامشی به»
ش 3104، 263 برگ، 20×29، نستعلیق 1261 در دار العلم شیراز با سر لوح زرین در برگ اول و جدول زرین در صفحات.
از: محمد تقی بن کاظم بن عزیز اللّه بن محمد تقی مجلسی (الماسی) (1159 ق)
شرح دیدار شرفیاب شدگان به محضر امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف را در یک مقدمه و سه باب و یک خاتمه نگاشته است.
[الذریعة 3- 160].
آغاز: «الحمد لله الذی وفّق بعض عباده الامناء لشرف لقاء خاتم الاوصیاء وبقیّة
ص: 79
خلفاء سید الانبیاء وحجة الله ونوره فی الارض والسماء واظهر علی بعضهم من معجزاته وایاته».
انجام: «چون... نزد سعد ... آمد کیفیت حال را باز گفت سعد به آن کوه رفت هر چند جست و جوی و تکاپوی نمود و بانک نماز گفت دیگر از... خبری نشنید و اثری ندید».
ش 637، 145 برگ، 13×20، نستعلیق مؤلف بدون تاریخ، تصحیح شده و خط خوردگی دارد.
از: محمد علی بن عبد علی فارسی، قرن 13
کتاب «الشیخیة» تالیف عبد الصاحب ... است که در پاسخ سؤالات شیخ عبد الرحیم شیرازی در بیان مسائل مهم کلامی و اعتقادی شیخیه نگاشته شده است، مترجم رساله حاضر را در ترجمه آن برای استفاده فارسی زبانان نگاشت و روز شانزدهم جمادی االول 1269 ق بپایان رسانید.
آغاز: «بسمله الحمد لله الذی ازاح العلل فی التکلیف وسوی التوفیق بین الضعیف و الشریف مکّن اداء المامور وسهل سبیل اجتناب المحظور والصلاة والسلام علی وسائط الکائنات و علل الممکنات...».
انجام: «... والعن اعداءهم ومخالفیهم و غاصبی حقوقهم وموالی اعدائهم و معادی اولیائهم ابد الآبدین و دهر الداهرین والسلام خیر ختام و افضل کلام...».
ش 2408، 128 برگ، 16×22، نسخ مؤلف در 1269. در تمام صفحات خط خوردگی دارد.
ص: 80
از: ؟
گفتاری فلسفی وعرفانی بر مبنا و مشرب حروفیه است که با نثری شیوا و اشعاری مناسب در بیان مبدأ و معاد و نفس انسانی و سعادت دنیوی واخروی وکلمات منقوله از عرفا و فلاسفه نگاشته شده است، در لابلای کتاب از سید نعمة الله ولی، استاد خالو سراج (مقیم شیراز ورفیق مؤلف)، سیدنظام الدین احمد شیرازی وکتاب جاویدان نامه الهی، محبت نامه الهی نام برده شده و در صلوات بر پیامبر همانند اهل سنت عمل کرده است نام کتاب در صفحه 6 نسخه آمده است.
[مرعشی 19-357، نسخه های خطی فارسی 2- 1068].
آغاز:
«ای بسا کافر شده از عقل خویش
هیچ دیدی کافر از دیوانگی
قال الله تعالی و یحسبون انّهم یحسنون صنعا وآدم و انبیاء میبایدکه واضع ادیان وملل بوده باشند...».
انجام: «... که انبیاء الله صلوات الله علیهم در تصحیح نیات وتهذیب وتنقیح اعتقادات، امت را مبالغه نمودند برای خروج از ورطه قهر قادر علام و دخول در حظیره لطف مالک دار السلام».
ش 2985، 129 برگ، 12×16، نستعلیق درویش علی دوست بن مقصود خویی در 971، از آغاز افتادگی دارد.
ص: 81
از: خواجه نصیر الدین محمد بن محمد طوسی، 597 _ 672 ق
رساله ای است در بیان چگونگی استخراج ارتفاعات سیارات ومطالع و عرض بلدان و سایر احکام نجومی از طریق اسطرلاب در بیست باب. مؤلف این رساله را از کتاب دیگرش که دارای صد باب بوده برگزیده است.
[الذریعة 3-187، کشف الظنون 1-164، نسخه های خطی فارسی 1-،243
مشار فارسی 1-841، مجلس 15-44 و 25- 348]
آغاز: «الحمد لله... اما بعد این مختصری است در معرفت اسطرلاب مشتمل بر بیست باب، باب اول: در القاب آلات وخطوط ودوایر اسطرلاب اما آنچه علامت در وی است حلقه بود و آنچه حلقه در وی است...».
انجام: «... و بر بیشتر اسطرلابها بیشتر این کواکب را نقش کنند و هر که اینها بشناسد چنانکه در اشتباه بیفتد او را درین باب کفایتی باشد این است تمامی سخن در معرفت اسطرلاب، تمت».
ش 2398، 21 برگ، 10×19، نستعلیق، بیکا، بیتا، تملک سید اسد الله موسوی طبرسی در 1310 با مهر بیضوی «اسد الله الموسوی» در برگ اول و حواشی با امضاء «محمد باقر» دارد. برگ آخر نو نویس است و نسخه شاید تحریر سده 11 باشد.
از: محمد جعفر بن محمد صفی فارسی آباده ای (ق )13
مسائل بیع و تجارت را تحت عناوین «مسألة _ مسألة» به شکل فتوائی وبا اشاره مختصر به دلائل آورده است. مؤلف شاگرد حجة الاسلام شفتی است.
ص: 82
آغاز: «الحمد لله ربّ العالمین و العاقبة للمتقین و الصلاة والسلام علی خیر خلقه محمّدو آله اجمعین اما بعد غریق لجّه معصیت و خاسر دنیا و آخرت... عرض مینماید خدمت برادران ایمانی».
انجام: «وهم چنین شرط نشده باشد در حین عقد ایصال به مشتری وظاهر این است که فرق نیست میان آن که ضمیمه متاع باشد یا نقد و میان آن که آن ضمیمه متحد باشد یا متعدّد و میان آن که قصد بایع یا مشتری یا هر دو تعلّق به ضمیمه فقط گرفته باشد یا به آبق و ضمیمه یا بلا قصد از هر دو».
ش 3846، 72 برگ، 16×21، نسخ، بیکا، بیتا، آخرش افتادگی دارد.
از: احمد بن محمد رضا
مطالب مختلفی است در پنچ مقاله در اخلاق، اقوال عرفا و حکما، اصل و نسب خلفای ثلاثه، مقاله ای از کتاب شرح الزیارة در کفر و فسق خلفای ثلاثه که مراسله علمای ماوراء النهر به مشهد مقدس و جواب آن و نیز مکتوب احمد غزالی در پاسخ به عین القضاة همدانی نیز در آن آمده است و مقاله در مبدء و معاد ووحدت وجود می باشد مؤلف این کتاب را در 1240 هنگام اقامت در مجاورت آستانه مبارکه امام رضا علیه السلام در مشهد مقدس تألیف نموده است.
آغاز: «الحمد لله ربّ العالمین والصلاة والسلام علی خیر خلقه محمّد و آله الطاهرین... در اوقاتی که در آستانه مبارکه علی بن موسی الرضا علیه التحیّة و الثناء معتکف ومجاور بودم شبی از شب ها به خیالم رسید».
انجام: «لیکن با تربیت و ریاضت ترقّی حاصل می شود و نطق هم کرامت دیگر است که در حیوان نیست پس وجود همان یک وجود است تجلّی به صفت فعل از
ص: 83
باطن به ظاهر و از غیب به شهادت و از وحدت به کثرت دارد».
ش 934، 176 برگ، 10×15، نستعلیق محمد کاظم سعدی در .1265
* * *
در مقدمه کتاب گوید: این سال که (1240) است در جنگ ایران و روس چهل هزار مسلمان از هشت هزار کافر فرار کردند و چندین هزار کشته دادند.
با یادداشت تملک شمس الدین فدائی
از: میرزا رضا دکتر، (قرن )13
کتابی است در ترجمه کتاب «معالجات کریزل» پزشک فرانسوی که در ده نوع و جنس مشتمل بر سی و یک جزء شده است.
نوع پنجم از امراض: در تغییر ترشحات طبیعی.
نوع ششم از امراض: در امراض حاصله از سموماتست
شاید اصل کتاب درسهای کریزل ومترجم از شاگردان او باشد
[نسخه های خطی فارسی 1-485، مولفین مشار 3-173، مجلس (شماره 5748 و 5749].
آغاز: «نوع پنجم از امراض در تغییر ترشحات طبیعی، در ترشحات مرض: این امراض عبارتند از عللی که موصوف بودند به یکی از رطوبات طبیعی یا از بروز ترشحی اتفاقی بدون اینکه هیچ علتی در آلت مترشحه نمودار گردد...».
انجام: «... اشتباهی در تشخیص بهمرسد باید صبر نمود تا از وسایط دیگر بلکه تمیز دهند ... تمیز داده نشوند که آنها ثبوراتی هستند دانه ای ومملوّ، علی العجالة تمام شد بعون الملک المنان».
ش 2523، 317 برگ، 18×22، نستعلیق محمود. این نسخه نوع پنجم تا هشتم را دارد
* * *
ص: 84
این نسخه در فهرست سابق در صفحه 564 یاد شده است.
* * *
ش 3338، 317 برگ، 18×22، نستعلیق سال 1297 حسب الفرمایش سر کار آقا میرزا علی آقای حکیم باشی حضرت ولیعهد.
این نسخه بخش دیگر از این ترجمه است تصحیح شده، یادداشتی از علی نقی بن حسن بن رحیم بن رضی متطبب در 1297 با مهر بیضوی «عبده علی» دارد ونیز مهر بیضوی «الراجی علی بن علی نقی» در برگ آخر دیده می شود.
از: حسین بن محمد گیلانی (قرن )13
کتابی است کلامی در پنج لمعه: لمعه اولی: در اشاره به فرط ظهور نور هستی حق، لمعه ثانیه: در اثبات صفات و بیان بودن صفات کمالیّه عین ذات، لمعه ثالثه: در بیان احتیاج به سُفرا و اُمنای حضرت اله و اثبات نبوّت جناب رسالت ختمی پناه، لمعه رابعه: در بیان احتیاج به وجود امام برای بنی نوع انسان و لمعه خامسه: در اثبات معاد.
به فهرست سابق این کتابخانه ص 53 رجوع شود.
آغاز: «لمعات انوارش کوه هستی فرو ریخته، ساکنان صوامع قدس از شهود اشعه لوامع جمال با کمالش پیوسته بی هوشند. اما بعد بر صفحه توصیف چنین نگارش می دهد فرسوده بادیه عجز و نادانی، حسین بن محمد جیلانی...».
انجام: «یا عیب ونقص آن را به آستین عفو واغماض پوشند که انسان مساوق سهو ونسیان وغبار آلود حدوث وامکان است وقد وقع الفراغ من تالیفه فی مشهد سید الشهداء علیه و علی آبائه الف الف تحیّة وسلام».
ش 1578، 95 برگ، 13×20، نستعلیق 1321 در کربلا (یا پیش از 1230) آغازش افتادگی دارد.
ص: 85
از: ؟
مطالب و دستوراتی و درس هایی است برای تربیت دختران که به اختصار نگاشته شده است.
در نسخه اول 98 درس اخلاق برای مدارس دخترانه سال چهارم و پنجم است.
در نسخه دوم 35 درس
آغاز نسخه اول: درس اول 1 _ تأدیب بنات از واجبات است.
آغاز: «نسخه دوم بسم الله الرحمن الرحیم 1 _ تأدیب البنات از اهم ضروریات است. 2 _ تأدیب البنات یعنی تربیت کردن دختران به آدابی که در خور شأن است.
3 _ دختران هر ملّت را باید تربیت نمود به آداب آن ملّت...».
ش 1491، 50 برگ، 11×18، شامل 98 درس، (تحریر سده 14) بیاض.
* * *
ش 3962، 19 برگ، 11×17، شامل 35 درس، نسخ، بیکا، بیتا.
از: نظام الدین حسن بن محمد نظامی نیشابوری یا صدر تاج
تاریخ پادشاهان دهلی هند است از سال 587 تا 614 ه_ . ق که به نام ابو المظفر محمد فرزند سام پادشاه غوری هند نگاشته شده است.
[الذریعة 3-207، نسخه های خطی، منزوی 6-4593، مجلس 37- 445].
آغاز: «حمد و سپاس بی قیاس... که قدم شهسوار عقل دو اسبه به سر حد عدّ واحصای آن نرسد و چشم ... دوربین صورت حصر و شمار آن در آیینه خیال به خواب ببیند...».
ص: 86
انجام:
«...از این پس کز فریب چرخ غدار به اقبال خداوند جهان دار
مرا نبود به جام مرگ ساقی
بگویم بر همین منوال باقی
یرید المرء ان یعطی مناه
ویابی الله الا ما یشاؤء
ش 1815، 167 برگ، 18×27، نستعلیق 1310 یا .1301
از: تیموریان
مجموعه ای است از جزوات درسی متفرقه در باب تاریخ عمومی جهان و تاریخ فلسفه اروپا که توسط مؤلف از دروس اساتیدش نگاشته شده است.
آغاز: «کشور ایران از قدیم مرکز تمدّن بوده ایرانیان هوش واستعداد مخصوصی در ترویج و انتشار علوم و صنایع داشته و هنگام ارتباط با سایر اقوام علوم و ادبیّات آنها را با ذوق و سلیقه خویش آمیخته».
انجام: «علوم حکمتی جدید پس از آن که روش علمی صحیح آن توسط ... و دکارت بدست آمد در مرحله ترقی سریع افتاد وعلمای جدیدی به انتقاد عقاید فلسفی گذشتگان پرداختند سر آمد ایشان عالم بزرگ آلمانی کانت است که راه رسیدن به یقین را در علم واخلاق».
ش 699، 103 برگ، 17×20، نستعلیق، بیکا، بیتا.
ص: 87
از: ؟
رساله ای است در تاریخ ادب عربی که با مقدمه ای در صفت شعر و اصطلاحات آن آغاز می شود برای تدریس در مدارس نوشته شده.
آغاز: «بدء الشعر الصحیح _ وشعری که روایتش صحیح نیست...».
انجام: «... ووقتی خلیفه شد او را کاتب خود کرد».
ش 1274، 80 برگ، 15×22، نستعلیق، بیکا، بیتا، بیشترش با مداد نوشته شده است.
از: ؟
مجموعه درسهایی در موضوع ادبیات فارسی، تاریخ روم، تاریخ مفصل ایران، از چند کتاب گزیده شده است.
در فهرست سابق این کتابخانه به عنوان «مجموعه» در ص 351 یاد شده بود.
آغاز: «تحقیق در تاریخ ادبیات فارسی. منظور ما که تحقیق در تاریخ ادبیات فارسی است شامل یک مقدمه و چهار باب و یک خاتمه می باشد. مقدمه در تعریف ادب و ادبیات است...».
انجام: «شعبه حقوقی دیوان تمییز... ممکن است قضیه را حل کند یا استدعای تمییز را بی اساس اعلام نماید، قرار آن را می دهد».
ش 1619، 119 برگ، 19×33، بیکا، بیتا.
ص: 88
از: ؟
شرح مختصری درباره کشورهای اروپائی و روسیه و چگونگی تشکیل آن کشورهاست.
آغاز: «بسم الله تعالی در شرح مملکت فرانسه وکیفیّت آن. لفظ فرانسه مشتق است از فرانک که اسم یکی...».
انجام: «خط تلگراف 500 فرسنگ،... و طول وغیره مثل فرانسه است ولی به عوض فرانک، ... معروف است».
ش 1241، 123 برگ، 12×20، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13 و14). نسخه ناقص و ناتمام.
از: ؟
مختصری است در تاریخ کشورهای اروپایی و روابط فیما بین در قرن هفدهم میلادی. مؤلف از معاصران (قرن 14) است.
آغاز: «تشکیل حکومت مقتدر در فرانسه: (1660 _ 1603). از مرگ الیزابت ملکه انگلستان 1603 تا صلح ... 1660 یعنی کمتر از 60 سال سیاست اروپا بلکه سیاست جهان...».
انجام: «... با تمام این تفاصیل انگلیس در تمام مراحل مستعمراتی و بازرگانی از آنهایی که در میان هلندیها... استفاده کرده اساس را بر روی آن بنا نموده بازرگانان انگلیسی تقلید از هلندیها در صورت امکان جلو افتادن از آنها ...».
ش 1970، 101 برگ، 18×22، نستعلیق، بیکا، بیتا.
ص: 89
از: ؟
تاریخ اصفهان را در دو باب بیان کرده است. باب اول: توصیف اجمالی که در پنج فقره است و باب دوم: توصیف تفصیلی ومفصل که در چهار فصل وهر فصل در چند نمره است چهار فصل عبارتند از:
1 _ صفات متعلقات شهر اصفهان 2 _ صفات قصبههای ولایت 3 _ صفات بلوکات
4 _ صفات محلّات. به فهرست سابق این کتابخانه ص 57 رجوع شود.
[فهرستواره منزوی 2-841، فرهنگ ایران زمین 6- 12].
آغاز: «شرح اشیاء اصفهان منشرح به دو باب، باب اول در توصیف اجمالی ومشتمل بر پنج فقره باب دوم در توصیف تفصیلی و مفصل به چهار فصل... طول وعرض این بلد تقریبا چهل...».
انجام: «... تنباکو در اصفهان برگهای بسیار بزرگ پهن پیدا می کند وباب بغداد و اسلامبول وصفحات روم است قیمت آن یک من سنگ شاه که دو من تبریز... فصل دوم در صفات قصبههای ولایت اصفهان».
ش 1919، 84 برگ، 19×27، نستعلیق، بیکا، بیتا، این نسخه باب اول وفصل اول از باب دوم را دارد.
از: ؟
تاریخ ایران است از انقراض حکومت افاغنه تا مشروطه (1142 _ 1324) را در یازده فصل نوشته است. ظاهراً دروس تحصیلات متوسطه است که در سال 1317
ص: 90
شمسی در دفتری نوشته شده است.
آغاز: «پس از استیلای عرب و انقراض سلسله ساسانی مملکت ایران طرف تعرض اقوام وحشی وبدوی متعدد قرار گرفت و در نتیجه صدمات کلی یافت و بسیاری از بلاد...».
انجام: «... مجلس مؤسسان بعد از آنکه کار خود را به آخر رسانید و استدعایش مورد توجه شخص شاهنشاه واقع شد منحل و از این تاریخ بود که سلطنت رسمی اعلیحضرت همایون شاهنشاه رضا پهلوی سردودمان پهلوی آغاز می شود».
ش 1814، 118 برگ، 20×27، تحریر 1317 ش.
از: ؟
آغاز: «... ما در پاسخ این اشکال گوئیم اگر چه قضایا وحوادث تاریخی امور جزئیه غیر ثابت ودر گذرند میتوان از آنها نتایج وثمراتی گرفت...».
ش 2433، 66 برگ، 13×19، نستعلیق مؤلف (قرن 13 و 14). بیشترش با مداد نوشته شده.
از: ؟
تاریخ مختصر ایران از دوره اشکانیان، تاریخ اسلام در صدر و سپس خلفاء و تاریخ اروپا است که به عنوان کتاب درسی نگارش یافته است.
آغاز: «بعد از اسکندر ممالک او به دست سردارانش افتاده ومدّت بیست سال با هم دیگر کشمکش و نزاع داشته اند و عاقبت آن ممالک را به سه قسمت کرده که عبارت
ص: 91
باشد از مصر و شام».
انجام: «امپراطوری که مشترکین را شکنجه و آزار نمود ... کبیر نام داشت که شرح حال او را خواندیم پس وقتی که دولت روم غربی بدست طوایف ... منقرض شد تمام رومیان عیسوی بودند».
ش 3792، 50 برگ، 15×20، نستعلیق 1032 یا 1303 شمسی.
از: محمد حسین میرزا
جزوه درسی تاریخ ایران است که به طور بسیار کوتاه سلسلههای ایرانی یا مستقل از خلفا را بررسی کرده است در پنج فصل از اول هجرت تا سال 530 آل طاهر تا سلاجقه را دارد.
آغاز: «پیش گفتیم که در سنه 19 یا 21 هجری عرب بر عجم غالب شد و لشکر اسلام در نهاوند قشون یزدگرد سیّم ساسانی را مغلوب کرد و دست شاهزادگان این سلسله را از سلطنت کوتاه کرد».
انجام: «اغلب پادشاه سلجوقی خیلی با عدل و نیکوکار بوده اند ووسعت مملکت آنها از حدود چین بود تا دریای مدیترانه و پایتخت آنها چند جا بوده بعضی در ری و بعضی در اصفهان واواخر سلطنت همدان بوده».
ش 3870، 11 برگ، 13×21، نستعلیق، بیکا، بیتا.
ص: 92
از: ؟
بخش های مختلفی از جزوات درسی در موضوعات تاریخ ایران، تاریخ طبیعی جهان و تاریخ عمومی می باشد و در آغاز نسخه چند برگ در جغرافیا و طبیعی استرالیا هست.
آغاز: «تاریخ ایران را به چهار قسمت نموده اند از این قرار: تاریخ قدیم، تاریخ قرون وسطی، تاریخ جدید، تاریخ معاصر».
انجام: «واهمیت تاریخ دولت اسلامی مخصوصاً همین است که ملل مختلفه را به یکدیگر مربوط و نزدیک ساخته واز اختلاط نمودن آنها تشکیل تمدن تازه ای داده و آن تمدن را به اروپاییان جاهل قرون وسطی آموخته و اساس و شالوده تمدن امروزه اروپا را ریخته است».
ش 4115، 241 برگ، 12×18، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی سبزواری (470 ه_)
تاریخ مفصّلی است برای خاندان سبکتکین گویند در سی جلد و به نامهای مختلف بوده. این کتاب فعلاً همان قسمت سلطان محمود را دارد. هر یک از قسمتها نامی داشته: قسمت اول: تاریخ ناصری، قسمت دوم: تاریخ یمینی یا مقامات محمودی و قسمت سوم (قسمت موجود): تاریخ مسعودی خوانده میشد.
[الذریعة 126.26، مرعشی 19-371، مشار، فارسی 1-680. در پیرامون تاریخ بیهقی سعید نفیسی 1- 5].
ص: 93
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم الحمد لله رب العالمین اما بعد چنین گوید گوینده داستان باستان ابوالفضل بیهقی که چون سلطان ماضی محمود بن ناصر الدین سبکتکین غازی غزنوی رضی الله عنه در غزنی فرمان یافت...».
انجام: «چون ازین فارغ شدم بابی دیگر پیش گرفتم تا آنچه وعده کرده ام تمام کنم ان شاء الله تعالی».
ش 1587، 236 برگ، 19×30، نستعلیق 1297 در تهران.
از: حسین سیما (معاصر)
رساله ای است در تاریخ تآثر اروپا وبرخی از نمایشنامه نویسان آن.
آغاز: «در سال 1400 میلادی یعنی اواخر قرن چهاردهم فلورانس دارای یک جمهوری بود بسیار علامانه وبا سیاست کامل و مقتدر مردم هم کاری و با صنعت بودند».
انجام: «ودر اغلب آنها نیز تأثیرات آثار ... به خوبی معلوم است ولی از طرف دیگر بدون اینکه خود او متوجه شود تجددهائی درتراژدی آورد که حیات تراژدی را کاملا به خطر انداخته است».
ش 717، 12 برگ، 15×21، نستعلیق، 1328 ش، خط خوردگی دارد.
از: ایرج ایمن (معاصر)
درسهای جناب آقای رهنما برای کلاس ششم ادبی دبیرستان فیروز بهرام سال
ص: 94
1324 _ 1325 شمسی است که توسط ایرج ایمن نوشته شده است.
آغاز: «بطوری که آگاهیم بیداری افکار در اروپا خیلی زودتر از سایر نقاط عالم شروع گردیده ودر نتیجه پیدایش صنایع و کارخانه جات جدید تحوّلاتی تازه در اوضاع اجتماعی دول روی داده».
انجام: «در همین دوره به تدریج قبائل مختلف به داد وستد پرداختندو همچنین دهات و قصبات کوچکی بنا نهادند که مرحله شهر نشینی دنباله همان تمدّن کشاورزی است که در این دوره بشر برای رفت و آمدو استفاده از افکار».
ش 3854، 52 برگ، 17×22، تحریر ایرج ایمن در 1324 _ 1325 ش.
از: شریفه دوشیری (معاصر)
جزوه درسی یکی از دانش جویان که در زمینه تمدن جدید، آزادی افکار، سرمایه داری و مسائل مربوط به پول وبانک و انجمنها و مجلات علمی اروپا، جریانهای سیاسی و اقتصادی دنیا وتاریخ معاصر ایران... نگاشته شده است.
آغاز: «تاریخ تمدن: تعریف تاریخ: تاریخ عبارتست از شرح وقایع گذشته و اتفاقاتی که برای نوع بشر رخ داده...».
ش 2320، 260 برگ، 17×22، نستعلیق مؤلف در 1327 ش.
از: بهمن اسعد
مجموعه درسها و مطالبی است که مؤلف که از محصلان کلاس چهارم ادبی کالج
ص: 95
البرز تهران بوده تهیه و به امر استاد تاریخ و جغفرافیای آن کالج در 1315 ش برشته تحریر در آورده و 9 ربیع الاول 1356 ق بپایان برده است.
آغاز: «منت خدایرا عزوجل... بفرمان معلم عالیمقام و دبیر محترم آقای ظهیری از کتاب های تواریخ مختلف در باب جنگ های حضرت ختمی مرتبت محمد بن عبد الله صلی الله علیه و آله وسلّم با...».
انجام: «... نگاهش بطاق بوده و دست را بلند نمود و گفت الرفیق الاعلی در این وقت دستش پائین افتاد و دار فانی را وداع گفت وبحضرت باریتعالی پیوست».
ش 2216، 47 برگ، 17×22، نستعلیق، مؤلف در 1356 ق در آغاز نسخه جداولی مبیّن غزوات رسول خدا صلی الله علیه وآله و کمیّت سربازان وکیفیت جنگ... است.
از: ؟
تا تاریخ 1864 میلادی در آن دیده می شود این نسخه فصل دوم تا شانزدهم را دارد که فصل شانزدهم دارای ابوابی است که این نسخه تا باب نهم را دارد و سپس باب هجدهم را که دارای هشت فصل است و درباره تاریخ عصیان لهستان است.
[ر. ک: مشار، فارسی 9-708، فهرستواره منزوی 1- 68].
آغاز: «در اثنای تدارکات جنگ در یک قسمت فرنگ تغیّرات بی حدّ نسبت به روسیّه ظاهر گردیده بود ومخصوصا شخص امپراطور نیکلا طرف عداوت و تهمتهای آنها واقع شده و سبب این جنگ...».
انجام: «مملکت مغشوشی که استقلال خود را از دست داده و به واسطه ضعف خود اسباب دست انداز همسایههای خود گردیده است زندگی کند».
ش 1597، 345 برگ، 20×33، نستعلیق، بیکا، بیتا، اول و آخر ناقص.
ص: 96
از: ؟
جزوه ای است در تاریخ روم و ایران باستان وزمان اسلامی که برای تدریس در مدارس اواخر قاجاریه نوشته شده است.
آغاز: «فصل اول، تاریخ روم، تفصیل جغرافیایی ایطالیا، ایطالیا عبارت از شبه جزیره ایست به شکل چکمه وواقع در جنوب اروپا بین یونان واسپانیا...».
انجام: «سلسله این سلاطین را اتابکان دمشق... منقرض کردند».
ش 3494، 26 یا 44 برگ، 17×22، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
اقوام باستانی مشرق زمین گاهواره تمدن ونشانههای تمدن آنان از جمله خط مصریها و سومریها را در این جزوه درسی بیان کرده است.
آغاز: «کشورهایی که به اسم تاریخ مشرق قدیم معروف بوده و مهد تمدن اولیه بشر میباشند به نواحی جنوب شرقی مدیترانه اطلاق می شود».
انجام: «این ناحیه از پرورش دام تأمین میشده و از محلی به محل دیگر کوچ می کردند. در ارتفاعات این ناحیه رگهای معدنی مانند معادن مس و سنگهای ... وخارا...».
ش 3793، 20 برگ، 17×21، نستعلیق، بیکا، بیتا.
ص: 97
از: ؟
تاریخ عمومی طبرستان و مازندران و رویان و ذکر بنیاد طبرستان و ذکر ملوک و علما و زهاد و اکابر آن است. در بخش ابتدایی این کتاب از احادیث و اشعار عربی و فارسی بسیار استفاده کرده است. در نیمه دوم کتاب به جزئیات بیشتری در مورد اسپهبدان و ملوک پرداخته است ممکن است این کتاب از سید ظهیر الدین مرعشی باشد. به مرعشی 10-166 مراجعه شود.
آغاز: «معنی آن است که بدرستی که در عالم امم هر اقلیمی مخصوصند به فضیلتی و هنری و شرفی که اهل دیگر اقالیم از آن بی بهره اند».
انجام:
«ای مرگ تو آبروی عالم برده
خود را ومرا به خاک غم بسپرده
کی بود یقینم که ببینم روزی تو مرده ومن نه مرده و نه زنده
ش 3570، 151 برگ، 23×35، نستعلیق 978، جلد اول و دوم است آغازش افتادگی دارد.
از: ؟
تاریخ مختصر علم حقوق را نوشته وبعضی اصطلاحات انگلیسی آن را ذکر کرده است.
آغاز: «هر گاه نظامات حقوقی را تحت مطالعه قرار داده و بخواهیم مقررات آن را به خوبی درک و مورد استفاده قرار دهیم ملاحظه خواهیم نمود که فقط ... کردن قوانین و مرکوز ذهن ساختن...».
ص: 98
انجام: «... خود را تا اندازه مالک ... محسوب می کرد و این مالکیت در تقابل مالکیت اجتماعی قبیله عرض اندام نمودو از آن تا اندازه ای متمایز».
ش 1690، 20 برگ، 21×23، نستعلیق، بیکا، بیتا، آخرش ناقص است.
از: ؟
تاریخ فرانسه در دوران سلطنت لویی چهاردهم و پیش از انقلاب فرانسه است.
آغاز: «... در فصول سابقه دیدیم که عظمت داشته... در عهد لویی 14 به کمال رسید و حکومت استبدادی با همه صفات لازمه اش در فرانسه عرض وجود نمودند».
انجام: «ملکه ... را که ظاهراً با نظریات سیاسی اش مخالف بود... تعیین نموده و مخالفین خود را به دین ترتیب ساکت می کند».
ش 4169، 393 برگ، 18×22، نستعلیق، بیکا، بیتا.
اوراق پراکنده شامل دفتر صورت حساب، احادیثی با عنوان «سجلّ»، دعا، سفرنامه، بخشی از تفسیر «مواهب علیه، وعلوم غریبه ضمیمه آن است.
از: ؟
مختصری است در تاریخ برخی ممالک اروپایی که به قلم یکی از معاصرین نوشته شده است.
آغاز: «با ثروتترین ممالک اروپا در ... شانزدهم مملکت ایتالیا بود که از حیث آبادی و تمدن و ثروت طبیعی وعلم و هنر...».
ص: 99
انجام: «... هنرمندان را تشویق کرده اند به طوری که عمارت ایشان مجمع هنرمندان ومحل تربیت جوانان با استعداد بوده است».
ش 1291، 31 برگ، 19×23، نستعلیق ،بیکا، بیتا. آغازش افتادگی دارد.
از: ؟
مختصری است در تاریخ باب و با بیان و چگونگی شکلگیری این فرقه.
آغاز: «بسمله صلی الله علیک یا ولی العصر ادرکنی. خلاصه فهرست مطلب این بود در سنه 1235 متولد شد در شیراز و بعد در ایام شیر خوارگی پدرش مرد در تحت نظر دایی خودش...».
انجام: «... رفتند به طرف اردو، یکی از لشکریان آقا رسول را کشت وباقی مانده را هم در قلعه کشتند».
ش 1362، 16 برگ، 12×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. بامداد نوشته شده است.
از: رجب علیخان
مؤلف که معلم مدرسه علوم سیاسی بوده این رساله را در تاریخ ملل غریبه در قرون وسطی نگاشته ودر 29 رجب 1333 ق - 1915 م بدان شروع نموده است.
آغاز: «قبل از شروع بمقصود اصلی یعنی بیان تاریخ قرون وسطی برای جلب توجه ... و تبیین مطالب مندرجه در فصل آتیه پاره توضیحات را لازم میدانیم لذا در قسمت اول این رساله بطور...».
ص: 100
انجام: «... در جمع آوری قوانین و تدوین کتب مزبور، خدمت بزرگی به بقای اصول حقوقی روم قدیم نمود چنانکه امروز هم برای مطالعه تاریخ علم حقوق به همان کتب رجوع میکنند ولی...».
ش 3359، 54 برگ، 14×21، نستعلیق، بیکا، بیتا، انجام ناقص.
از: نصر الله خان نواب شیرازی
در سال 1885 م - 1312 ق اولین کنسول انگلیس در کرمان و بلوچستان تاریخ و سیاحت نامه مفصلی بنامی که ترجمه آن ده هزار میل در ایران است نوشت، مترجم حاضر با مساعدت افضل الملک کرمانی (در امر تصحیح) بخش تاریخ و جغرافیای کرمان این کتاب را به فارسی ترجمه نموده ودر سال 1322 ق از نگارش آن فارغ گردید.
آغاز: «ستایش خدائی را که کتاب آفرینش را تاریخ بینش ارباب دانش قرار داد و به سرگذشت گذشتگان مایه عبرت و اساس... وبعد چون در سنه 1312 هجری مطابق سنه 1885 میلادی جناب...».
انجام: «... ودر سنه 1322 حضرت مستطاب اشرف ارفع والارکن الدولة فرمانفرمای حالیّه این مملکت با کمال اقتدار وشوکت بحکومت مستقر گردیده... الحمد لله رب العالمین رعیت آسوده ومملکت منظم است فی شهر شعبان المعظم سنه 1322».
ش 1073، 39 برگ، 13×20، نسخ .1312
ص: 101
از: علی قلی بن محمد چلاوی متخلص به اقبال
مؤلف که منشی محمد قلی ملک آرا حاکم مازندران بوده این کتاب را در دو جلد و یک خاتمه ودر اصفهان نگاشته است. جلد اول در انساب اتراک و طایفه قاجار وجلد دوم در پادشاهی فتح علی شاه قاجار وخاتمه آن در سرگذشت شاهزادگان وی.
[الذریعة 22×218، فهرستواره فارسی منزوی 2- 906].
آغاز: «الحمد لله خالق العباد و ساطح المهاد و مسیّل الوهاد ومخضّب النّجاد... ومخترعی که بی منت ادوات واسباب و آلات انواع بدایع مبدعات و اقسام لطایف مکوّنات».
انجام: «ابراهیم خلیلخان بعد از آن که چند بار لشکر به بیرون باره فرستاد و شکستهای فاحش یافت در روز دوازدهم شهر محرّم الحرام خود با لشکری بنام وساز وبرگی تمام از دروازه خارج گشته در ظاهر قلعه ... آراست».
ش 3589، 212 برگ، 21×35، نستعلیق، 1265، جلد اول است و تا سال 1209 را دارد.
از: ؟
تاریخ منظوم است با وزن مثنوی از ابتدای حکومت کیومرث تا حجاج را به نظم کشیده است.
آغاز:
«چرخ لوائی که نخستین گشود بر سر اکلیل کیومرث بود»
ص: 102
انجام:
«برد چه حجّاج از این جنگ نام
کوکب او یافت عروجی تمام»
ش 1192، 33 برگ، 12×20، نستعلیق 1296 در سنندج کرمانشاه. از وسط افتادگی دارد. با جلدی نفیس، وسرلوح در برگ اول و جدول در صفحات.
از: چنگیز فیروزیان
مسائل جغرافیای اقتصادی عمومی ایران و غیر آن را با توجه به جزئیات بررسی کرده است.
آغاز: «در تاریخ زمینشناسی آثار خشکی در آن دیده می شودو همچنین آثار یخچالی در آن مشاهده میگردد که مربوط به آثار ... است علاوه بر این آثار مردابی نیز دیده می شود».
انجام: «حوالهشناسی در مراکز مهم تأسیس یافته است اعتبار طرفین بالصدق و السکینة در بانکهای بین المللی دریافت می دارند اگر ... برداشت ... بانک بماند بانکهای مسئولی».
ش 698، 68 برگ، 16×20، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: اصغر کشاورز (قرن )14
دفتری است متشکل از دو بخش اول تاریخ ترکستان یا توران زمین و نیز شرح حالی از چنگیز خان مغول و بخش دوم مختصری است از جغرافیای عمومی.
ص: 103
آغاز: «سرزمین ترکستان یاتوران ما بین فلات ایران ودریای خزر و سیبری و جبال میانشان واقع گردیده و در این جهت دریاچههای ... قرار گرفته...».
انجام: «ودر جلگه حیوانات مخصوص به جلگه زیست میکنند ومثلاً میمون وسمور از حیوانات جنگلی هستند ولی گور خر وگوزن از حیوانات جلگه وبنابراین تغییر اوضاع نباتی باعث تغییر اوضاع است».
ش 1028، 51 برگ، 17×21، نستعلیق اصغر کشاورز (نسخه اصل).
از: ؟
جغرافیای طبیعی و اقتصادی ایران وبرخی از دیگر کشورهای جهان از جمله کانادا، مکزیک، قطب جنوب، آمریکای جنوبی و... ونیز مختصری در ذکر تاریخ سلسله قاجار، تاریخ انگلستان در قرن هفدهم می باشد که به صورت جزوات وکنفرانسهای دانشجویی تهیه شده است.
آغاز: «کلمه ایران چنانکه محقّقین تحقیق کرده اند بمعنی سرزمین قوم آریا یا... اجداد قدیمی هندو اروپائی بوده اندکه نخست در فلاتهای شمال غربی هندوستان می زیستند».
انجام: «پس علاج سکته آغاز کرد و و روز سوم مرد برخاست واگر چه ... شد سالی بزیست پس از آن مردمان عجب دانستند وآن بزرگ از پیش دیده بود که او را سکته خواهد بود».
ش 3823، 238 برگ، 17×21، نستعلیق، بیکا، بیتا.
ص: 104
از: جمال الدین محمد بن حسین بن حسن رازی
کتابی معروف و مفصل در معرفت و شناخت فرقهها که در 26 باب تنظیم و در آخر از مکتب تشیع جانبداری شده است، این کتاب به اشخاص دیگر هم نسبت داده شده است.
[الذریعة 3-318، نسخه های خطی فارسی 2-1722، سپهسالار 3-،309
مجلس 10-1205، دانشگاه 11- 2353].
آغاز: «بسمله حمد و سپاس مر خدایرا عزوجل که جمله موجودات از عدم بوجود آورده و از نیستی به هستی رسانیده بی مایه هیولی، مقدری که قادر است بر جمله صورتها مدبّری که اساس عالم نهاده به نیکوترین...».
انجام: «... چون این کلمه بگفت بعد از آن اگر او را هزار سال عمر بود ولا یزال گوید که زن وی بسه طلاق است یا زن را طلاق داد هرگز طلاق واقع نشود این مذهب اهل سنت است و جماعت، وآنکه گویند به یک بار واقع نشود مذهب رافضی است».
ش 3200، 192 برگ، 14×25، نسخ سید جلال الدین حمزه حسینی در 1066، متن کتاب پس از اتمام صفحه به هامش رفته است.
از: شهاب الدین عبد الله بن فضل الله یزدی (730 ق)
تاریخ معروفی است در بیان حوادث سده هفتم و هشتم و شرح وقایع و تاریخ هجوم مغولان و تشکیل حکومت ایلخانیان ایران در پنج جلد به دنبال تاریخ جهانگشای جوینی. در سال 699 جلد اول وبه سال 711 یا 722 جلد پنجم را به پایان
ص: 105
برده است. این تاریخ دارای نثری پیچیده با اشعاری از مؤلف ویا دیگران می باشد.
[الذریعة 3-358، مرعشی 8-202، نسخه های خطی منزوی 6-4280، مجلس 99:11و25- 175].
آغاز: «حمد و ستایشی که انوار اخلاصش آفاق و انفس را چون فاتحه صبح صادق متلالی سازد و شکر وسپاسی که در موقع شایستگی خلعت لان شکرتم لازیدنّکم».
انجام: «توفیق در افاضت احسان ... لا زال روزگار دولت یار مخدوم جهانیان کرامت باد
وهذا دعاء لو سکت ... لانّی سألت الله فیکم وقد فعل».
ش 966، 357 برگ، 20×30، نستعلیق 1236. از سال 658 را دارد.
* * *
ش 975، 149 برگ، 20×30، نستعلیق غفار بن محمد عظیم کوزه کنانی الاصل در 1255، جلد دوم است.
* * *
ش 1651، 143 برگ، 19×29، نستعلیق، بیکا، بیتا، جلد اول، انجام ناقص (تحریر سده )12
* * *
ش 1906، 142 برگ، 14×24، نستعلیق، بیکا، بیتا، (تحریر سده 11) جلد اول، با صفحات مجدول زرین.
* * *
ش 3190، 202 برگ، 12×24، نسخ، بیکا، بیتا، (تحریر سده 11) جلد چهارم است. حاشیه نویسی دارد وتوسط محمد مسیح ساکن ساری با نسخه مشهور به صحت مقابله شده است و توسط همو وقف بر اولاد ذکور شده با مهر بیضوی «عبده محمد مسیح».
ص: 106
از: عماد الدین علی بن عماد الدین علی الشریف الاسترآبادای (ق )10
این رساله مشتمل بر یک مقدمه و دوازده فصل و یک خاتمه را به نام شاه قلی سلطان نوشته است و غیر از «تحفه شاهی» او می باشد.
[الذریعة 3-372، نسخه های خطی منزوی 1-74، مرعشی 6- 226].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین والصلاة والسلام علی سیّد المرسلین وخیر النبیین محمّد و آله الطیّبین الطاهرین اما بعد چنین گوید...که نزد ارباب دانش و اصحاب بینش واضح و پیدا و لایح و هویدا است».
انجام: «لحن بر دو قسم است جلیّ و خفیّ لحن جلیّ آن است که در کلمات قرآن یا در اعراب تغییر واقع شود سوای آن چه منقول است...خفی آن است که حرف از مخرج خود ادا نشود یا خللی در صفات آن حاصل آید و این معلوم نشود الا [برای] کسی که قرآن فرا گرفته باشد از استاد صاحب سلیقه».
ش 3904، 21 برگ، 12×19، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 11 و12).
از: محمدابراهیم بن محمد علی اصفهانی
کتابی است در ذکر خلقت حضرت ختمی مرتبت وامیرالمؤمنین علیهما الصلاة والسلام وفضائل ومعجزات حضرت امیر علیه السلام وفرزندان پاک ایشان علیهم السلام ونتایج عداوت و فوائد محبت خاندان مطهر ایشان که در یک مقدمه و دوازده باب ویک خاتمه مرتب شده است. مؤلف کتابی دیگر در همین موضوع با نام «بحر الجواهر» دارد.
ص: 107
آغاز: «حمدو ثنا و ستایش خداوندی را سزا است که به قدرت کاملهخود بنی آدم را از کتم عدم به وجود آورده به بهترین خلقتی که لقد خلقنا الانسان فی احسن تقویم وعبادت وپرستش خود را».
انجام: «ومجموع اینها نزد عرش مانند حلقه ای است در بیابانی پس این آیه را خواندکه الرحمن علی العرش استوی وحضرت فرمودکه ملائکه عرش با این عظمت را با این قول بر می دارند که لا اله الا الله و لا حول ولا قوة الا بالله العلی العظیم».
ش 789، 109 برگ، 13×20، نسخ، بیکا، بیتا، از روی نسخه مؤلف استنساخ و مقابله شده است.
از: سید محمد باقر بن نقی موسوی شفتی (حجة الاسلام شفتی) م 1260
رساله فقهی مبسوطی است در احکام نماز که در یک مقدمه حول اجتهاد وتقلید وابواب سه گانه 1 _ مقدمات صلاة، 2 _ افعال صلاة و 3 _ در خلل و احکام شکوک نگاشته شده است.
[الذریعة 3-404، مجلس 38-329، مرعشی 2-51، مشار _ فارسی، 1- 793].
آغاز: «الحمد لله الذی توحّد بالملک...».
ش 230، 237 برگ، 21×30، نستعلیق، بیکا، بیتا، با یادداشت تملک اسماعیل خلف مرحوم علی اکبر.
* * *
ش 738، 338 برگ، 15×21، نسخ، بیکا، بیتا.با مهر بیضوی «عبده محمد حسین بن زین العابدین» و«لا اله الا الله الملک القدوس عبده محمد».
* * *
ص: 108
ش 1272، 169 برگ، نسخ، بیکا، بیتا، اول وآخر ناقص.
* * *
ش 2488، 351 برگ، نسخ، بیکا، بیتا، تصحیح شده است.
از: نور الدین عبد الرحمن بن احمد جامی، 898 ق
یکی از مثنویات «هفت اورنگ» جامی که در طی بیست مقاله مطالب عرفانی واخلاقی را ارائه ودر 886 ق بپایان رسیده است.
چاپ شده است.
[نسخه های خطی فارسی 4-2706، الذریعة 12-131 (سبعه)، مجلس 8-،249
ملی تبریز 1-213، دانشگاه تهران 9- 889]
آغاز: «حامداً لمن جعل جنان کل عارف مخزن اسرار کماله و لسان کل واصف مطلع انوار جماله
گنجینه اسرار کمالش مائیم آئینه انوار جمالش مائیم
دور افکن استار جلالش مائیم
دستان زن او تار نوایش مائیم»
انجام:
«... چند بلب باج حکایت دهیم
شکر بتاراج شکایت دهیم
شکر که این رشته بپایان رسید
بخیه این خرقه بدامان رسید»
ش 3184، 87 برگ، 15×24، نسخ میرزا علی حسینی در 959 با سر لوح زرین در برگ اول و جدول زرین در صفحات. نسخه نفیسی است. یادداشت تملک مورخ 1073 در برگ اول دارد.
ص: 109
از: محمد طاهر بن محمد حسین قمی (1098 ق)
«مونس الابرار در مناقب حیدر کرار» قصیده ای است رائیه از خود شارح در فضائل حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام ورد بر بعضی آراء صوفیه. در این شرح بخش اول را بر پنج مطلب تقسیم نموده و بخش دوم را در بیست و پنج مطلب و در پایان تتمه ای است مشتمل بر مذمت فلسفه وبعضی از فیلسوفان.
[الذریعة 2-417، مرعشی 5-250، نسخه های خطی منزوی 2- 907].
آغاز: «حاصل نشود بلکه محبّت خدا مستلزم کمال عقل است آری جماعتی از اهل سنّت هستند که خدا را به صورت پسر امرد خوش صورت تصوّر کنند ممکن است که عاشق شوند».
انجام:
«گفتمش احوال عمر ما بگو تا چیست او گفت یا برقیست یا شمعیست یا پروانه ای
گفتم آنها را چه گوئی کاندر آن دل مینهند گفت یا مستیست یا... یا دیوانه ای
ش 4015، 120 برگ، 11×19، تحریر محمد کاظم بن علی حسینی سبزواری در 1099. خطبه کتاب را ندارد.
از: محمد بن الحسین عاملی (شیخ بهائی) (1031 ق)
هفتاد باب کوتاه است در قواعد اسطرلاب، که به نام اعتماد الدولة حاتم بیک اردو
ص: 110
بادی هنگامی که نزد وی به فرا گرفتن این علم اشتغال داشت، نوشته است.
چاپ شده.
ش 1461، 50 برگ، 10×18، نستعلیق صادق الفارسی الاصفهانی در 1223. اول و آخر ناقص.
از: ؟
مثنوی بلندی در چند دفتر درباره مباحث دینی و ادبی که دفتر دومش در سال 1284 ق در حال تنظیم وتحریر بوده است، مؤلف بمضمون اشعارش از مردم بختیاری و ساکن منطقه جی اصفهان بوده و در سال 1250 ق پدرش درگذشته، وی شمه ای از احوالاتش را در بین صفحات 97 _ 121 بیان کرده است.
آغاز: «بسمله
حمد یزدان را که از روی یقین
راه پیمودم بسوی اهل دین
رهنمایی کرد استادم بحق وا رهانیدم ز رسم طعن ودق
انجام:
«آنچه گفتم پیش از این ما را بس است یک سخن کافیست گر خانه کس است
سفر ثالث شد تمام از مثنوی رکن رابع را نمایم ...
ش 3277، 259 برگ، 16×25، تحریر محمد طباطبائی آشتیانی در 1287 در دار الخلافة طهران، این نسخه دفتر اول است. برخی واژه ها در حاشیه توضیح داده شده است.
ص: 111
از: سیّد محمد مؤمن بن محمد زمان تنکابنی دیلمی (قرن )11
کتاب را در پنج تشخیص به نام شاه سلیمان صفوی (1105 ه_ ) گرد آورده است.
[الذریعة 3-402، نسخه های خطی فارسی 1-491، دانشگاه تهران 10-1990، مرعشی 3-،167
مجلس 14-263، سپهسالار 3-376، فهرست کتاب های طبی نجم آبادی ص 218]
آغاز: «سبحانک اللهم یا قدوس ویا طبیب النفوس».
ش 1073، 160 برگ، 19×25، نسخ 1148، این نسخه تشخیص چهارم به بعد را دارد.
* * *
ش 1920، 288 برگ، 19×27، نسخ، بیکا، بیتا، آغاز و انجام ناقص. (تحریر سده 12 و)13
* * *
ش 3117، 247 برگ، 18×29، نسخ، بیکا، بیتا. این نسخه تا اوائل تشخیص پنجم را دارد و حاشیه نویسی دارد با یادداشت های سودمندی بر برگ آخر تشخیص سوم
* * *
ش 3145، 460 برگ، 20×29، نستعلیق، بیکا، بیتا. با مهر بیضوی «احمد الحسینی» در برگ اول و علامت تصحیح دارد (تحریر سده )13
* * *
ش 3559، 217 برگ، 22×36، نستعلیق عبد الحسین بن علی اکبر طهرانی کربلائی در .1172
از: نوروز علی بن محمد باقر بسطامی (فاضل بسطامی) (1309 ق)
شرح حال ومعجزات وکرامات حضرت رضا علیه السلام و آداب زیارت آن
ص: 112
حضرت را در چهار باب و یک خاتمه گرد آورده و به محمد شاه قاجار تقدیم کرده است: 1 _ در بیان ولادت... تا شهادت 2 _ احادیث فضیلت زیارت آن حضرت
3 _ وقایعی که پس از دفن آن حضرت به ظهور رسید 4 _ بیان آداب وکیفیت زیارت آن حضرت. خاتمه در حضور ووجود اجساد شریفه امامان: در مقبره خود
این کتاب چاپ شده است.
[الذریعة 3-436، مرعشی 2-101، الفبایی آستان قدس 113].
آغاز: «الحمد لله الذی جعلنا من المجاورین للروضة الرضویة... اما بعد چون که جمعی از شیعیان خلّص اثنا عشری... که در خصوص فضیلت زیارت امام همام و مقتدای انام پیشوای خاص و عام...».
انجام: «فیها ماتشتهیه الانفس وتلذ الاعین آراسته نموده که خدام آستان عرش نشان روضه رضویه بعداز صرف طعام به آن مشغول خدمت موظفه خود شوندو جمیع این طریقه سنیه در جمیع لیالی وشهور سنیه از فیض همت آن جناب برقرار ومستدام است».
ش 567، 198 برگ، 15×22، نستعلیق 1289. مهر بیضوی «محمد رضا» در آن دیده می شود.
* * *
ش 2775، 302 برگ، 11×17، نسخ، بیکا، بیتا. با مهر بیضوی «عبده فضل الله الحسینی 1276» در برگ اول با سر لوح مذهّب وجدول زرین در صفحات
از: محمد رضا بن ضیاء الدین بن عبد النبی شیرازی
رساله ای است در اصول و معارف شیعه امامیه که در یک مقدمه و شش باب ویک خاتمه تنظیم شده است:
ص: 113
مقدمه: در بیان معنی تولا و تبرا
باب اول: در بیان تحقیق مسأله وجود ومراتب آن...
[الفبایی آستان قدس -113، آستان قدس 11- 345].
آغاز: «حمد واجب الوجودی را سزاست که شدت وجودش بی منتهاست وعدتّش خارج از احصاست فیاضی که از فیض اطلاقی ذرات ماهیات قابله ممکنات را با مر بسیط کن از حجاب کمون به عرصه بروز ...».
انجام: «... بخطاب او لم تؤمن مورد افتخارش فرموده آن مکمن خلت بعرض سراپا نیاز بلی مظهر اقرار بعبودیت گشت...».
ش 2382، 64 یا 94 برگ، 13×19، نستعلیق، بیکا، بیتا. تا اواخر باب چهارم را دارد. با سر لوح زرین در برگ اول و جدول زرین در صفحات.
از: میرزا قاضی الدین بن کاشف الدین محمد اردکانی یزدی (ق 11 ه_ )
مؤلف شرح مفصّلی به زبان عربی بر صحیفه کامله سجّادیّه نگاشته سپس مطالبی را از آن برگزیده و به فارسی نوشت او از شاگردان شیخ بهائی است دو نسخه را اساس قرار داده که یکی از آن ها متعلق به ابن ادریس ودیگر به خط شیخ کفعمی بوده است و در پایان این شرح دعای صلوات بر آدم علیه السلام و دو دعای دیگر که در نسخه صحیفه سجّادیّه کفعمی بوده آورده و صلوات بر آدم را شرح نموده است.
این کتاب در مشهد مقدس به اتمام رسیده و به نام شاه عباس ثانی می باشد.
[الذریعة 3-345، 13-355، آستان قدس 15- 138].
آغاز: «الحمد لله الذی جعل الدعاء فی الصحیفة الکاملة... در هنگامی که از عتبه بوسی درگاه جهان پناه ولیّ نعمت حقیقی و مرشد تحقیقی مهجور ومحروم بوده...
ص: 114
بدان که اختلاف نموده اند متأخرین از علمای مادر آنکه راوی این صحیفه کامله به این نسخه مشهوره...».
انجام: «چنانچه آدم تعظیم کرد جمیع واجبات تو را و رعایت حرمت آن واجبات نموده همه را به عمل آورد و راهنمونی کردما را به راهی که باعث خوشنودی ورضاء تو در آن بوده باشد ای رحیمتر و مهربانتر از هر کس که صاحب رحم ومهربانی باشد».
ش 675، 147 برگ، 12×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. تا دعای یازدهم صحیفه را دارد. تصحیح شده است.
از: محمد قاسم ساوه ای (ساوجی) مشهور به خدابخش (قرن 11 ه_ . ق)
مختصری است در مسایل ارث، شامل یک مقدمه ودوازده فصل و یک خاتمه که تألیف آن به نام رفیع الدین محمد موسوی حسینی اصفهانی ودر سال 1033 ه_ .ق به اتمام رسیده است.
[الذریعة 3-437، مرعشی 1-117، مجلس 26- 277].
آغاز: «حمد له... همگی و تمامی اوقات خود را نزد علمای کرام امامیّه وفقهاء ذوی الاحترام اثنی عشریّة... صرف علوم دینیّه و کسب معارف یقینیّه و استماع احادیث نبویّه نمود و به مطالعه ومدارسه کتب فقهیّه...».
انجام: «اما جایز دانسته اند فقهاء رضوان الله علیهم با عدم عدول مسلمین، قبول نمودن گواهی دو شخص از اهل ذمّه را در وصیّت به مال لکن آن دو شخص از اهل ذمّه میباید که در دین خود صاحب امانت باشند و قبول نیست شهادت غیر اهل ذمّه از کفّار هر قسم که باشند».
ص: 115
ش 36، 54 برگ، 21×31، نستعلیق عبدالجواد بن عبد الرحیم واعظ دارانی مؤلف کتاب «الصاحب» که در همین کتابخانه هست. برای فرزندش میرزا محمد علی ملقب به عتیق الجوادین در رمضان 11331 استنساخ کرده است.
* * *
ش 1959، 156 برگ، 16×21، نستعلیق .1148
از: محمد باقر بن محمدتقی مجلسی (علامه مجلسی) (1111 ق)
علامه مجلسی این کتاب را پس از مزار «بحار الانوار» به زبان فارسی نگاشت تا عموم مردم از آن بهرهمند شوند. ایشان در این کتاب تنها زیاراتی را که با طرق معتبر روایت شده آورده است. و شامل یک مقدمه و دوازده باب و خاتمه است. تاریخ تالیف 1085
[الذریعة 3-438، مجلس 2-6 و12-64 و 35-303، آستان قدس 15-139، مشار، فارسی2- 1206].
آغاز: «کبوتر ستایش که از بروج مشیّده افواه حامدان آهنگ دروبام ... مسامع قدسیان را شاید مفیض الانواری را سزاست که مراقد منوّره وضرایح مطهّره انبیاء واوصیاء:».
انجام: «به درستی که هر که زیارت کند ما را یا قبرهای ما را البته رحمت الهی او را فرو گیرد وگناهانش آمرزیده شود».
ش 371، 264 برگ، 17×25، نسخ 1227
* * *
ش 1015، این نسخه چاپی است تاریخ چاپ .1261
* * *
ص: 116
ش 1118، 261 برگ، 14×26، نسخ عبدالحسین بن محمد مشکنانی در .1132
* * *
ش 1731، 320 برگ، 13×24، نسخ، بیکا، بیتا، صفحات جدول زرین دارد. (تحریر سده 11 و)12
* * *
ش 2243، 444 برگ، 13×19، نسخ اسماعیل بن قربانعلی موسوی ساروی مازندرانی در 1261. با مهر بیضوی کاتب در برگ آخر «عبده الراجی اسماعیل الموسوی».
* * *
ش 2373، 281 برگ، 12×21، نسخ میرزا بابا بن محمد حسن خوانساری در 1247. این نسخه توسط ابوالقاسم به فرموده میرزا کربلایی ولی محمد بیک تصحیح ومقابله شده است. با سر لوح زرین در برگ اول وجدول زرین در صفحات.
* * *
ش 3247، 239 برگ، 12×20، نسخ 1243، با مهر مربع «این کتاب از متملکات وجزو کتاب خانه احقر فضل الله النوری است 1308». تصحیح شده و صفحات جدول زرین دارد.
* * *
ش 3365، 328 برگ، 15×21، نستعلیق محمد موسی در 1150، برگ اولش افتاده. تصحیح شده است.
* * *
ش 3520، 183 برگ، 15×25، این نسخه چاپی است تاریخ چاپ 1261. در تبریز بخط نصر الله اهری
* * *
ش 3776، 342 برگ، 13×21، نسخ، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص. برگها پس و پیش شده است.
ص: 117
ش 3950، 277 برگ، 13×20، نسخ، بیکا، بیتا. آغاز وانجام افتادگی دارد.
از: سام میرزا بن شاه اسماعیل صفوی (983 ه_ )
بیش از ششصد بیوگرافی از شاعران، در یک تنبیه و هفت صحیفه و یک ذیل، با انشایی ادبی ودارای صنایع لفظی و شواهدی از شعر شاعران که بیوگرافی شان نوشته می شود.
چاپ شده است. تاریخ تالیف: 957
[الذریعة 3-440، مرعشی 10-67، الفبایی آستان قدس ص 113].
آغاز: «... گویند که مژده من الماس بوده باقی اشیا را بر این قیاس توان کرد...از این فتح نامدار در کمال شوکت و اقتدار روزگار گذرانیده...».
انجام:
همیشه تا به چمن گل زند سراپرده مدام تا که شکوفه...کند ایثار
محب آل علی باد سرفراز جهان
عدو آل علی باد پست و زار و نزار
ش 1134، 118 برگ، 15×23، نستعلیق سلیمان سلامی بدون تاریخ. (تحریر سده 11) آغازش افتادگی دارد. در برگ 86 چند مهر بیضوی «محمد اسماعیل 1245» دیده می شود.
از: محمودبن محمد علی بن محمد باقر بهبهانی
مؤلف این کتاب را در دو جلد نگاشته است. جلد اول مشتمل بر چهار مقدمه و هشت باب و جلد دوم مشتمل بر چهارده باب و یک خاتمه در معجزات چهارده
ص: 118
معصوم: است.
باب اول جلد اول: در بعضی احوال حضرت آدم و شیث وادریس:
[الذریعة 3-441، دانشگاه 15-4105، نسخه های خطی، منزوی 2- 909].
آغاز: «تحفه سلاطین اکسیر سعادتی است که چون بر فلزات قلوب طرح شود زر خالص از سبیکه غیرتش رنگ باخته بر آید و صفا بخش جوهر یقین آفتاب عنایتی است که...».
انجام: «... در حیات او ایمان نیاوردید بعد از فوت او چگونه ایمان می آورید واگر او را از قبر بیرون آورید در میان عرب ننگی خواهد بود از برای شما پس او را به حال خود گذاشتند و برگشتند».
ش 1709، 146 برگ، 20×30، نسخ 1241 در نهاوند. این نسخه جلد اول است در پایان نسخه مهر بیضوی «محمد تقی بن محمد هادی بن محمود 1302» دیده می شود.
* * *
ش 2177، 251 برگ، 16×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. خط خوردگی دارد گویا نسخه اصل و یا نسخه اصلاح شده توسط مؤلف باشد. جلد اول است. یازده بیت در وصف کتاب توسط شاعری سروده شده و در آن، تاریخ اتمام کتاب را اسم «تحفة السلاطین» بیان کرده است این اشعار در آغاز نسخه نوشته شده است.
* * *
ش 3748، 77 برگ، 18×27، نستعلیق، بیکا، بیتا، این نسخه جلد دوم است وفقط باب اول از چهارده باب را دارد.
ص: 119
از: محمد جعفر قاضی کمرده ای شیخ الاسلام اصفهانی، قرن 12
رساله ای است در بیان حکمت طبیعی و الهی که به نام شاه حسین صفوی در سال 1115 تالیف و در دو علم طبیعی و الهی و هر کدام درچند مقصد تنظیم شده است:
مقدمه: در تعریف حکمت و بیان اقسام او
علم اول: علم طبیعی...
این کتاب در سال 1339 ش توسط مرحوم محمد رمضانی چاپ شده است.
[مرعشی 2-53، مقدمه نسخه چاپی همین کتاب ].
آغاز: «جواهر کلمات طیبه حمدو سپاس که آغاز امور عامه ناس از تجلّی بان زیور خیر انجامی گیرد وزواهر فقرات زاهره شکر بی قیاس که خواتیم اعمال شریعت اساس از تزین بآن پیرایه تمامی پذیرد...».
انجام: «... و راه تاویل به این امور دادن از جاده دین قویم بیرون رفتن است حق تعالی همه مومنین را توفیق سلوک راه حق و نعمت طاعت در دنیا و آسانی عقبات آخرت و خلود در روضه رضوان روزی کند».
ش 2452، 37 برگ، 13×20، نستعلیق 1115، شاید نسخه اصل باشد.
(تاریخ، فارسی)
از: محمد مسیح کاشانی _ مولی مسیحا _ ، قرن 12
ترجمه ای است از کتاب «ارشاد» شیخ مفید (413 ق) که بنام شاه سلیمان صفوی تحریر و نگاشته شده است، این ترجمه در ماه ذیحجه 1087 ق بپایان رسیده است.
[مرعشی 19-34، مشار فارسی 1-1208، الذریعة 3-442، مجلس 26- 55].
ص: 120
آغاز: «خطبه سرایان مبشر هدایت و رهنمایی و ثمره دانش آرایان کشور معرفت و دانایی شناخت ایزد ... ویگانه بی شبه ومثالیست که هر چند رشته دور ودراز عدّ واحصاء...».
انجام: «... وعلامت خروج اموات و قیام قیامت از برای حساب و جزا بظهور خواهد رسید و الله تعالی اعلم است بآنچه واقع خواهد شد... ومختصر من اخبارهم کفایة فیما قصدناه، تمت».
ش 3121، 269 برگ، 19×30، نسخ محمد کریم بن استادی عین علی تبریزی در ،1098 تصحیح شده، حواشی با مضاء «منه مد ظلّه» از مؤلف دارد با سر لوح زرین وجدول زرین در صفحات. نسخه نفیسی است.
از: علاء الدین عبد الخالق (قاضی زاده کوهرودی) (ق 11)
گفتگو ومناظره مذهبی است پیرامون امامت و خلافت که مؤلف با قاضی زاده رومی وراروی در مجلس شاه عباس صفوی (1037 ق) داشته و به دستور همان شاه آن را با افزودگیهایی به نگارش در آورده است.این کتاب در یک مقدمه ویک قاعده در چند منهج و یک خاتمه مرتب شده است.مؤلف شاگر شیخ بهائی بوده، تاریخ تالیف 1076. چاپ شده است.
[الذریعة 3-443، مرعشی 16-189، فهرست فیضیه 2-22، نسخه های خطی منزوی 2-،910
مجلس 37- 417]
آغاز: «بسمله
کس نامه اسرار جلی ننویسد تا ناد علی سینجلی ننویسد
کی دست قضا خامه نهد بر (نامه) تا بر سر او هو العلی ننویسد
ص: 121
طلیعه صباح ستایش بی آلایش پرتوانگیز فضای دلگشای احدی یکتا
انجام: «لهذا این بی مقدار به این مقدار از گفتار اقتصار مینماید امید که خالصا لله تعالی وذخر یوم المعاد مرقوم رقم حسن اعتقاد گشته در رشته خلوص نیّت وصفای... منتظم گردد بالنبی وآله الامجاد».
ش 957، 188 برگ، 18×28، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) با یادداشت تملک مورخ 1225 با مهر مربع «یا رسول الله» صفحات نسخه جدول زرین دارد.
* * *
ش 2517، 109 برگ، 14×20، نستعلیق، بیکا، بیتا این نسخه ناتمام است. (تحریر سده )12
از: بهاء الدین محمد بن نور الدین محمد
ترجمه رساله «نهج العابدین» تالیف جدش شاه مرتضی است که بخواهش دوستان ومشتاقان به فارسی برگردانده است و برخی ادعیه در جای مناسب قرار داده شده و اذکاری نیز اضافه شده است ودر یک مقدمه و شش باب ویک خاتمه تنظیم شده است.
آغاز: «... ومشکاة انوار هدایت محمول فیوضات ربانی ومشمول عنایات رحمانی المؤید من عند الله مولانا شاه مرتضی اسکنه الله فی حظایر قدسه بزبان عربی جمع نموده و موسوم بنهج العابدین ساخته بودند...».
انجام: «... فرمود میخواهید شما را راهنمایی کنم بکیفیت زیارت مقبولی که اگر از دور آن حضرت را زیارت کنید البته مقبول شده و بثواب آن فایز گردید».
ش 2759، 156 برگ، 11×17، نسخ، بیکا، بیتا، برگ اولش افتاده است (تحریر سده 13).
ص: 122
از: محمد طاهر بن محمد حسین قمی شیرازی
رساله ای است در کلام و عقاید شیعی که بنام شاه عباس دوم (1053 _ 1077 ق) و بروش پرسش و پاسخ (اگر پرسند که... پس بگو که...) تالیف شده است.
[نسخه های خطی فارسی 2-910، الذریعة 3-452، مجلس 10-578، دانشگاه تهران13- 3086].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین... ای عزیز من بدان و آگاه باش که دنیا موضوع راحت ومحلّ فراغت نیست بلکه دنیا مزرعه آخرتست و پر ظاهر است که مزرعه جای بیکار ومقام استراحت نمی باشد...».
انجام: «... وبجای تسبیح میتوان خواند و مشهور این است که بجای الحمد یکبار سبحان الله والحمد لله ولا اله الا الله و الله اکبر. تمت».
ش 3328، 82 برگ، 17×21، نسخ محمد اسماعیل بن کربلائی شاه محمد تبریزی در ،1289 حسب الفرمایش میرزا محمدجعفر مستوفی و سررشته دار وظایف کل آذربایجان با یادداشت تملک محمد جعفر خان بن عبدالرحیم مستوفی تبریزی ومهر بیضوی «محمد جعفر بن عبدالرحیم» در برگ اول وآخر.
از: افضل الدین عثمان بن ابراهیم خاقان شروانی (حسّان العجم)، 525 _ 590 ق
مثنوی در سه هزار بیت با دیباچه منثور که گویا از خود اوست و در آن از جمال الدین محمد بن علی اصفهانی (فرمانروای موصل) یاد کرده وبنام وی ساخته ودر آن سفرنامه عرفانی خود از شیروان تا مکه و مشاهدات خود در عراق عجم وعراق عرب را که بسال 551 ق (سفر دوم) واقع شده به نظم کشیده است.
ص: 123
[الذریعة 3-453، نسخه های خطی فارسی 4-2714، ملی تهران 1-132، سپهسالار 2-،590
مجلس 8-273، دانشگاه تهران 9- 1207].
آغاز:
«مائیم نظارگان غمناک زین حقه وسرّ ومهره خاک
کین حقه ومهر تا بجایند
سرکیسه عمر میگشانید...» انجام:
«... نور الانوار بر سرش باد
رب الارباب یاورش باد
این دعوت را بگاه تهلیل آمین آمین کناد جبریل»
ش 1330، 61 برگ، 11×19، نستعلیق 1046، با دو سرلوح زرین و جدول زرین در صفحات. با این یادداشت: این کتاب حسان العجم تحفة العراقین خاقانی را جناب مستطاب شریعتمدار عمدة المحققین آقا سید اسماعیل مجتهد سلمه الله به این بنده درگاه به عنوان یادگار اهداء فرموده اند 1312 با مهر مربع «مؤمن ...».
* * *
ش 2101، 108 برگ، 15×21، نستعلیق کلیانداس زرگر خوشابی (کذا) در 1092، تصحیح شده و حواشی دارد.
* * *
ش 3830، 93 برگ، 15×22، نسخ سید ابراهیم حسینی در 1228 در بغداد.
از: محمد بن حیدر قاری
رساله ای است در اصول و قواعد تجوید که در یک مقدمه ودوازده باب ویک خاتمه تنظیم شده است.
ص: 124
[نسخه های خطی فارسی 1-83، الذریعة 3-461، دار الکتب قاهره 1-،64
مرعشی 13-112 (آغازش برابر نمونه نیست) ].
آغاز: «حمد و سپاس وشکر بی قیاس واجب الوجودی را جل ذکره سزاست که ذات پاکش از مشابهت جمیع اشیاء منزه است و حقیقت بودش از ادراک عقول و اوهام و افهام مبرا است...».
انجام: «... وهمزه وصل را ابدال به الف باید کرد یا اینکه به تسهیل باید خواند و آن در کل قرآن شش لفظ و دو الله و دو الان ودو الذکرین. فایده بدانکه رموزی که از برای وقف قرار داده اند این است...».
ش 2832، 12 برگ، 10×16، نستعلیق، بیکا، بیتا از انجام افتادگی دارد (تحریر سده 12).
از: صفی الدین علی بن حسین کاشفی بیهقی، 939 ق
رساله ایت است در بیان خواص و آثار اسماءحسنی و آیات قرآنی که بنام «شیخ مجد الدین محمد» نگاشته و در یک مقدمه و سه باب ویک خاتمه تنظیم شده است: مقدمه: در ذکر بعضی فواید قبل از شروع در مقصود باب اول: در خواص وآثار حروف مقطعه قرآنی باب دویم: در خواص اسماء حسنی سبحانی باب سیم: در خواص آیات و سور فرقانی خاتمه: در بیان شرایط و آدابی که رعایت آن ضرور است.
این کتاب منتخب کتاب دیگر مؤلف است به نام حرز الامان
[الفبایی آستان قدس - 116].
آغاز: «.. که این مختصریست جامع انواع فواید و شامل اصناف عواید در خواص حروف مقطعه قرآنی واسماءحسنی سبحانی وایات وسور فرقانی که انواع علوم شریفه خفیه است و...».
ص: 125
انجام: «... واین نیز به تجربه معلوم شده است و بالجمله باید که ادب رعایت کند وآن را وسیله امر نامشروع نسازد که وبال آن بنفس او عاید خواهد شد والله اعلم بالصواب».
ش 2860، 81 برگ، 11×9، نسخ، بیکا، بیتا. آغازش افتادگی دارد. (تحریر سده 11).
از: مهدی بن حسین موسوی حسینی حسنی علوی دزفولی
مؤلف گفته برخی فضلا درباره آیه تطهیر چنین نظر داده بودند که آیه ناظر به طهارت واقعی ائمه اطهار: بوده و نه طهارت ظاهری و من در رد او این رساله را نگاشته و در یک مقدمه و سه باب تنظیم نمودم:
مقدمه: در بیان پاره ای از اوصاف مرضیه و حالات شریفه ائمه طاهرین.
باب اول: در بیان آیاتی چند از قرآن مجید که در جلالت قدر ایشان نازل شده.
آغاز: «الحمد لله الذی جعلنا من المتمسکین بولایة امیر المؤمنین والائمة الطاهرین المعصومین الذین اذهب الله عنهم الرجس و الاوثان والخطاء والنسیان... در این ایام بعضی از افاضل عصر میفرمود که مراد از آیه شریفه انّما یرید الله...».
انجام: «.. انا الممدوح بروح القدس انا الالمعی الذی لا یقع علی ... انا اظهر الاشیاء الوجودیّه کیف اشاء فیها تمّت الکلمات الحقّة من لسان مولانا و مقتدانا ولیّ الله الاعظم... ومخالفیهم ومبغضیهم ومنکری فضائلهم اجمعین الی یوم الدین».
ش 2538، 78 برگ، 14×21، نسخ شرف الدین بن محمد تقی دزفولی در .1313
ص: 126
از: لطف الله بن کمال الدین حسین بن لطف الله تیمجانی گیلانی، زنده 1104 ق
رساله ای است در ادعیه و نمازها وآداب عبادت که در یک مقدمه و دوازده باب ویک خاتمه تنظیم ودر سال 1104 ق پایان یافته است. از تحفة العابدین تالیف یکی از شاگران میرداماد نقل می کند.
مقدمه: در بیان فضیلت نماز و تحریص و ترغیب بر آن.
باب اول: در بیان نمازهائیکه در ایام هفته بجا آوردن آن مستحب است: (3 فصل).
باب دویم: در بیان صلوات ایام هفته: (4 فصل)
باب سیم: در صلوات مستحبه هر ماه و سال.
باب چهارم: در صلواتی که در محرم و صفر و جمادی الاول مستحب است: (3 فصل)
باب پنجم: در صلوات مستحبه رجب: (6 فصل)
باب ششم: در نوافل شعبان: (3 فصل)
باب هفتم: در نمازهای ماه رمضان: (4 فصل)
باب هشتم: در بیان نوافل شوال و ذیقعده: (2 فصل)
باب نهم: در نوافل ایام ولیالی ذیحجه: (2 فصل)
باب دهم: در صلوات حوایج: (10 فصل)
باب یازدهم: در نماز استخاره و شکر: (7 فصل)
باب دوازدهم: در صلوات متفرقه از هر باب: (4 فصل)
خاتمه: در بیان عمل نوروز فرس.
[مرعشی 10-369، الذریعة 3- 475].
آغاز: «حمد و سپاس بی قیاس مر واجب الوجودی را سزاست جل ثناءه و عمّ نواله
ص: 127
که حمد حامدین و شکر شاکرین از آن قاصر است که لا احصی ثناء علیک انت کما اثنیت علی نفسک وثنا وستایش...».
انجام: «... قال اللهم انت السلام و منک السلام یا ذا الجلال والاکرام صلّ علی محمد وآله وبلّغهم عنّی افضل التحیّة والسلام اللهم انّ هذه الرّکعات هدیة منّی الی عبدک و نبیّک ورسولک محمد بن عبد الله9».
ش 3374، 202 برگ، 12×18، نسخ، بیکا، بیتا، انجامش ناتمام است. تصحیح شده،حاشیه با امضاء «محمود رحمه الله» «حاشیة الفقیه» دارد.
از: ؟
در چهل باب وهر باب چهار نصیحت
به فهرست منزوی 1562 رجوع شود)
آغاز: «الحمد لله ربّ العالمین والصلاة والسلام علی خیر خلقه محمّد وآله اجمعین این کتاب مشتمل است بر آن که حکماء از کتب قدما اختیار کرده اند و فواید بسیار در ضمن آن مرقوم ومعلوم است».
انجام: «باب چهلم در آن که چهار چیز اصل سعادت دو جهانی ومراد جاودانی است فرمان بردن خداو رسول خشنود بودن پدر و مادر خدمت علما و حکما شفقت بر خلق خدا».
ش 3890، 10 برگ، 12×19، نستعلیق رضا قلی ایروانی در 1327، با یادداشت تملک سید عباس عصار روی برگ اول.
ص: 128
از: ؟
رساله ای انتقادی از اوضاع عقب مانده سیاسی، اقتصادی وعلمی روزگار اواخر قاجار است که برای بیداری ایرانیان و تشویق آن ها برای انتخاب راه درست وبیان درمان دردها و روشهایی برای پیشرفت وترقی نگاشته شده است. مؤلف معتقد است که باید حتماً تمدن جدید را پذیرفت.
آغاز: «در علوم اجتماعیه جدیده و فلسفه عمرانی ثابت شده که تمام مادیات کونیّه ومعنویات متعلقه بمادیّات تابع قانون نشود ... ترقی است واز این رو با براهین حسیّه واضح شده که...».
انجام: «... بالاخره فاش می گویم واز گفته خود شادم که بعزت حق و سر عدل سوگندکه بی قبول اصول جدیده وعلوم عصریه کار تباه است وپایانش انقراض ودمار والسلام علی من اتبع الهدی».
ش 2855، 35 برگ، 11×18، تحریر مرتضی رشتی غروی در 1331 ق. شاید کاتب مؤلف باشد.
از: ؟
تذکره شعرا است در دو روضه هر کدام در شش گلبن و روضه اول در شعرای رکاب همایونی (فتحعلی شاه قاجار) وروضه دوم در شعرای سایر ممالک محروسه. ابتدا مختصرا شرح احوال گفته وسپس به ترتیب حروف الفبا به اشعار ایشان پرداخته و گاهی شرحی در زمان و مکان سرودن آن داده است. شاید تکمله زینة المدایح از
ص: 129
محمد صادق وقایع نگار متخلص به هما باشد در رباعی انجام کتاب «هما» ذکر شده است. به تاریخ تذکره های فارسی 1-694 رجوع شود.
آغاز:
«خادمان در سرای تو را باج از مصر و قیروان باشد
خسروا یکزمان بده انصاف سود من از چه در زیان باشد»
انجام:
«شکوه خواهد کردن از جودت هما با عدل شاه ور نه آن دردی که دارد از تو درمان چاره کن
ظلّ حق فتحعلی شاه آن که گردون گویدش حلقه طاعت به گوش ثابت و سیاره کن
ش 4005، 98 برگ، 15×21، نستعلیق، بیکا، بیتا گویا نسخه ناقص باشد.
از: محمد علی بن اسلام کرمانی
رساله ای است در مواعظ وپند واندرز در ترک گناهان وانجام واجبات و یاد مرگ و غیره که مؤلف پس از دست دادن یاران و نزدیکانش ویاد آوری روزگار مرگ ونیستی برای تذکره احباب و مؤمنین با استفاده از آیات وروایات به رشته تحریر در آورده است.
آغاز:«حمدو ثنای بی منتها خالقی را سزاست که ما سرگشتگان بادیه حیرت را به وساطت پیغمر آخر الزّمان وسیّد عالمیان و فخر آدمیان بصراط مستقیم و دین قویم هدایت نموده و بوسیله...».
انجام: «... الهی دشمنان دین ما را منکوب ومخذول گردان وپادشاه شیعه را بر دفع
ص: 130
اعادی دین مبین غالب ومنصور گردان وحاجات مشروعه جمیع برادران دینی را برآورده به خیر گردان اللهم اجعل خاتمة امورنا خیراً وعافیة بجاه محمد وآله».
ش 2113، 119 برگ، 14×22، نستعلیق .1251
از: محمد باقر بن محمدتقی لاهیجی (ق 11 ق)
تاریخ مختصری است در یک مقدمه و چهارده باب و یک خاتمه در چگونگی احوال پیغمبر اکرم وائمه هداة صلوات الله علیهم و بنا به گفته صاحب الذریعة به سال 1085 تألیف آن به پایان رسیده است.
[الذریعة 4-26، مرعشی 1-155، مجلس 38-528، مشار فارسی 1- 823].
آغاز: «الحمد لله الذی جعل النبیین لسان صدق فی الآخرین وصیّر ائمة المعصومین تذکرة للمتقین... در اثبات امامت وفضیلت وبزرگواری حضرات ائمه معصومین صلوات الله علیهم است».
انجام: «واگر خلفاء بنی عباس را بگوئیم ایشان اضعاف این عدداند وچون کسی ایشان را خلیفه خدا و رسول تواند گفت با این ظلمها وکفرها که از ایشان صادر شده والله یهدی من یشاء الی صراط مستقیم».
ش 635، 162 برگ، 14×20، نسخ محمد امین بن عبد الغنی در 1260، یا دومهر بیضوی «محمد امین» و«یا امام محمد مهدی».
ص: 131
از: دولتشاه بن علاء الدولة غازی سمرقندی
تذکره مهم و مفصل شعرای فارسی زبان که در 25 شوال 892 ق بپایان رسیده و در یک مقدمه و هفت طبقه و یک خاتمه تنظیم ودر آخر شطری از مقامات سلطان حسین بهادر آمده است.
[فهرستواره فارسی 3-1874، الذریعة 4-32، مشار فارسی 1-1245، کشف الظنون 1-،387
دانشگاه تهران 2-465 و 534].
آغاز: «بسمله تحمیدی که شاهباز بلند پرواز اندیشه به ساحت و فضای کبریاء آن طیران نتواندنمودو ثنایی که سیمرغ قله قاف عقول انسانی بذروه عزت وعظمت آن بال نیارد گشود حضرت واجب الوجودی...».
انجام: «... ثابت ومقرر باد هر روز فتحی تازه ودولتی اندازه از دیوان نحن قسمنا نصیب این خسرو خجسته بقاء باد
از آن بیشتر (کاوری) در ضمیر
ولایت ستان باش وآفاق گیر».
ش 3172، 204 برگ، 15×23، نستعلیق عبد المجید خطیب یحیی در 981، تصحیح شده تملک عبد الحسین حاج آقا بزرگ... در 1312 ق دارد
* * *
ش 3254، 286 برگ، 13×21، نستعلیق 1039، از آغاز افتادگی دارد. با جدول زرین در صفحات.
ص: 132
از: ؟
تذکره یکی از معاصرین درباره چند تن از سخنوران و شعرای پیشین است که با استفاده از اطلاعات کتاب ها و سایر تذکره ها نوشته و از هر کدام ابیاتی آورده شده است، نام شعرا عبارتست از:
رودکی، دقیقی، فردوسی، فرخی، عنصری، ناصر خسرو، منوچهری، مسعود سعد سلمان، عمر خیام، سنایی، امیر معزی، انوری، نظامی گنجوی، مولی (ناقص).
آغاز: «رودکی _ ابو عبد الله جعفر بن محمد متخلص برودکی در قریه... از قراء ناحیه رودک که تا سمرقند دو فرسخ فاصله دارد از مادر نابینا متولد شد قوت حافظه رودکی در کودکی به اندازه ای بود که...».
انجام:
«... قل للذی بصروف الدهر عیّرنا هل عاند الدهر الا من له خطر
... بگو به آنهائی که به تغیرات زمانه سرزنش می دهند ما را ... روزگار برای کسی که برای اوست بزرگ ...».
ش 3428، 30 یا 20 برگ، 12×19، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: سید عبد الله بن نور الدین بن نعمة الله جزایری تستری، 1114 _ 1174 ق
کتابی است در تاریخ و جغرافیای شهر شوشتر که در یک مقدمه و44 فصل تنظیم ودر سال 1167 ق پس از سه سال پایان یافته است: مقدمه: در بنای شهر شوشتر
1 _ بنای رودخانه شا دروان 2 _ وصف شادروان 4 _ مساجدو بقاع 5 _ مزارات 8 _ بقاع
ص: 133
الخیر صحرای شوشتر... 13 _ سلاطین و حکام شوشتر از 922 _ 1042 ق... 23 _ عزل شاه طهماسب وهرج و مرج سال 1144 ق 24 _ در حکایات عجیبه درویش...
[مشار فارسی 1-1153، فهرستواره فارسی 2-925، الذریعة 3-،243
نسخه های خطی فارسی6-4289، مرعشی 19-139، ملی تبریز 1- 237].
آغاز: «الحمد لله ربّ العالمین... فصل آورده اند که در قضیه طوفان نوح که عالم غرق آب ومعموره زمین خراب و جمهور بنی آدم آواره دیار عدم گردیدند معدودی که بمضمون آیه کریمه فنجیّناه واصحاب...».
انجام: «... ودر فن نجوم کامل و فرزانه والحال مدار تقاویم این بلاد بر استخراج آن ... است ملا علینقی بن حاجی عبدالحسین سابق الذکر مرات خاطرش نقشپذیر...».
ش 3331، 80 برگ، 16×21، نسخ، بیکا، بیتا، این نسخه ناقص است و تا فصل 31 را دارد. (تحریر سده 13 و14).
از: مؤمن جمال الدین الحسینی الدریاباری
مواعظ و مسائل اخلاقی است در چند باب به اختصار نگاشته شده است. در الذریعة ونسخه های خطی منزوی این کتاب معرفی نشده است.
آغاز: «حمد و سپاس حقیقی وقف و لازم حرم کبریای احدیّت ربّانی وناظم ... که به مقتضای مصلحت واراده کامله بالغه خود انشاء وایجاد عالم ملکوتی وسفلی نموده».
انجام: «میپوشانند بر آن براق زین مرصّع از یاقوت سرخ و ملجم می سازند به لجامی از زبرجد سبز و آن دو حلّه را بر آن مرکب قدسی می اندازند یکی سبز رنگ و دیگری زرد در غایت صفا پس از جانب خداوند عالمیان خطاب می رسد که ای
ص: 134
ملائکه من بروید به سوی قبر محمّد صلی الله علیه و آله وسلّم».
ش 3856، 42 برگ، 18×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. این نسخه هجده باب را دارد و از انجام ناقص است.
از: حسن لاری، 876 _ 957 ق
رساله ای است در ترجمه مفردات ولغات قران به ترتیب حروف تهجی ومطابق سورههای قرآن که بنابر نوشته یادداشتی در بالای برگ اول مؤلف در هجده سالگی در سال 894 ق نوشته است وی این اثر را در دنباله روی وپیروی از میر سید شریف جرجانی وبدرخواست عده ای مومنین نگاشته است.
ولادت: «خیر دانا» وفات: «فیاض دانا» مدت عمر: .81
[مرعشی 15- 221].
آغاز: «حمد و سپاس بیرون از حدو قیاس وستایش بی آلایش خداوند را سزاست که اول بی ابتداء وآخر بی انتهاست ومتکلم است به کلام فصاحت نظام بلاغت فرجام که از غایت فصاحت و...».
انجام: «... الیا مع السین بقره یُسر و یَسیر اندک و آسان شدن و آسانی انعام یشع ... نام پیغمبری...».
ش 2867، 71 برگ، 12×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. از انجام افتادگی دارد. (تحریر سده 10 و11) تصحیح شده، حاشیه نویسی دارد با تملک قدیمی از محمد اسماعیل با مهر بیضوی «بنده شاه نجف اسماعیل» بر برگ اول.
ص: 135
از: حسن بن محمد علی یزدی (قرن 13 ه_ . ق)
رساله ای است فقهی حاوی فتاوای سید محمد مجاهدکه توسط مترجم که شاگرد ایشان بوده به فارسی برگردانده شده است. سپس آن را تلخیص نموده «مصباح الطریق» یا «مختصر اصلاح العمل» نامیده است.
[الذریعة 21-112، مجلس 37- 83].
آغاز: «الحمد لله الذی ارشدنا الی اصلاح الاعمال وجعل لنا شریعة و منهاجا.. وبعد چون اخذ احکام ومعرفت حلال و حرام در این ازمنه انحصار یافته در رجوع به فتاوی جناب...».
انجام: «... واگر ممکن نباشد که این را برساند به فقیه ومجتهد مزبور آیا جایز است در این حال که غیر مجتهد آن را مباشر شود یانه، بعضی تجویز کرده اندو در آن نظر است».
ش 1216، 131 برگ، 14×20، نستعلیق .1237
ش 2137، 205 برگ، 15×21، نسخ ملا رحیم سمنانی در 1237. یک برگ از آغازش افتاده است.
از: احمد بن علی اصفهانی
رساله ای مختصر در ترجمه وشرح کوتاه عبارات شهید اول در «الالفیة» که به درخواست عده ای از مؤمنین نگاشته شده است.
آغاز: «الحمد لله الذی لیس لازلیته ولا لابدیته انتهاء، القدیر الذی یفعل ما یرید
ص: 136
و یحکم ما یشاء... اما بعد چون بعضی از اخوان و مومنین وطالبان راه صدق و یقین التماس نمودند...».
انجام: «... والعید والآیات لغیر العالم بها ما لم یستوعب الاحتراق ولو اطلق القضاء علی صلاة الطواف و... فمجاز وکذا النذر المطلق، واگر پنج نماز فوت شود ومشتبه شود روز فوت که در سفر بود یا در حضر اکتفا کند...».
ش 2341، 32 برگ، 15×21، نستعلیق، بیکا، بیتا برگ آخرش افتاده (تحریر سده 11 و 12).
از: ؟
ترجمه «بغیة الطالب فی معرفة المفروض والواجب» شیخ جعفر بن خضر (1227 ه_ . ق) معروف به کاشف الغطاءکه شامل احکام طهارت ونماز می باشد.
[الذریعة 3-133 و 4-84، مرعشی 20-217، دانشگاه 6- 2441].
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم الحمد لله الذی اسّس قواعد الاحکام ورفع دعائم الاسلام... بعد سؤال کردند جمعی از پرهیزکاران از برادران صاف دلان که بنویسم به جهت ایشان رساله ای که مشتمل باشد واجبات...».
انجام: «جایز است که آن را قبل از تسبیح فاطمه زهرا گوید یا بعد از آن».
ش 1198، 93 برگ، 14×20، نستعلیق، 1228 شامل طهارت و صلاة.
از: ؟
ترجمه ای به فارسی از رمان «بی عاران پاریس» یونسون دوترای است.
[الذریعة 3-194، مشار فارسی 1- 561].
ص: 137
آغاز: «پس از آن که کنت ... در زیر زمین قصر ... محبوس گردید و یک روز تمام با دهان روزه دار سر تاسر در آن ظلمتکده هولناک بسر برد».
انجام: «شهود قرار گذاشتند که فاصله بین دو حریف رزم... باشد و در پیش آمدن... نیز آزاد باشند به اشاره واجازه رئیس شهود آقای ... دو قدم جلو آمده وسط دو ابروی ... را نشان کرده آتش داد».
ش 3864، 56 برگ، 17×22، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 14) جلد دوم.
از: ابو علی محمد بن محمد بن بلعمی (386 ق)
تاریخ عمومی است از آغاز جهان تا روز نگارش. کار بلعمی با اصل کتاب تفاوت های بسیار دارد او اسناد را انداخته و مطالبی درباره روزگار پیش از چیرگی بر آن افزوده است و مطالب را به گونه دیگر در «باب» و«فصل»ها مرتب کرده است. این ترجمه به دستور منصور بن نوح سامانی (366 ق) انجام یافته است.
[کشف الظنون 1-297، فهرستواره فارسی منزوی 1- 579].
آغاز: «خداوندی است که بیافرید پس خدای تعالی طبع توحید ومعرفت خود در دل او پیدا کرد بی آن که کاری کرده یا کسی او را بیاموخت وحکما... گویند که مثل ابراهیم انور آن وقت چنان بود».
انجام: «چون کیخسرو از جایگاه خویش با این لشکر بیامد آن دایه بیامد نام او... و همه اهل بیت خویش را گرد کرد و پیش کیخسرو آمد و دستوری خواست که ایشان را بدان جنگ بیرون برد تا کمین سیاوش بخواهد کیخسرو آن زن را نیز برد پس آن».
ش 3583، 111 برگ، 23×36، نستعلیق، بیکا، بیتا، (تحریر سده 9 و10) اول و آخر ناقص است از داستان ابراهیم7 تا کیخسرو را دارد با جدول زرین در صفحات.
ص: 138
از: ؟
ترجمه «تبصرة المتعلمین» علامه حلّی (726 ق) است که غیر از چند ترجمه موجود در دانشگاه میکرفیلم شماره 3020، سنا 2-276، دانشگاه تهران 16-17 شماره 5466 می باشد.
[الذریعة 4-88، مجلس 37- 441].
آغاز: «سپاس و ستایش خدایی را است که قدیمست پادشاهی او وعظیمست شأن خدائی او وروشن و ظاهر است دلیل های یکتائی او آن خداوندی که انعام فرموده به بندگان خود بفرستادن پیغمبران...».
انجام: «... فصل دوازدهم در حکم جنایتی که بر حیوان واقع شود کسی که تلف گرداند حیوانی حلال گوشت را به ذبح شرعی لازم می شود برو ارش از برای مالک آن و اگر به غیر ذبح تلف گرداند لازم می شود بر او بهای آن در روز تلف...».
ش 2834، 290 برگ، 11×16، نستعلیق، بیکا، بیتا. آخرش از کتاب دیات افتادگی دارد. (تحریر سده 11) تصحیح شده است.
از: ؟
اصل کتاب از سید کاظم رشتی است که در پاسخ به سید احمد و رد بر یهود و نصاری ونیز اثبات نبوت رسول اکرم صلی الله علیه و آله وولایت ائمه طاهرین: وبطلان مذهب مخالفین شیعه نگاشته است. واین کتاب ترجمه فارسی آن است.
[الذریعة 6-259، کتب مشایخ 2-111، نسخه های فارسی منزوی 2- 932].
ص: 139
آغاز: «حمد بی حد و ثنای بی عدد مر واجب الوجود را سزد که الواح قلوب نوع بشر را که مظهر غرایب صنع قضا و قدر است به صیقل معارف و حِکَم جلا داده عکسپذیر صفات وچهره...».
انجام: «هر گاه اراده رسیدن به حق داشته باشی ونیست توفیق من مگر به خدا و بر اوست توکل من و به سوی اوست بازگشت من و ان افتریته فعلیّ اجرامی وانا بریء مما تجرمون».
ش 262، 88 برگ، 15×22، نسخ عباس علی بن علی کشاری در .1260
از: ابراهیم بن ولی الله گرگین استرآبادی، قرن 10
گفتگویی است در امامت که گویا بروزگار هارون الرشید میان یکی از دختران شیعه بنام «حسنیه» ودانشمندی سنی مذهب بنام ابراهیم سیّار معروف به نظام رخ داده است، نویسنده متن اصلی کتاب ناشناخته مانده هر چند که به ابوالفتوح رازی نیز نسبت داده شده است، مترجم در جریان سفر حج در سال 958 ق در شهر دمشق نسخه عربی را یافته وبنام شاه طهماسب به فارسی ترجمه نموده است.
[الذریعة 4-97 و 7-20، نسخه های خطی فارسی 2-936، دانشگاه تهران 9-،1365
فیضیه 2-47، الهیات تهران 1-316، مجلس 6- 57].
آغاز: «الحمد لله الذی منّ علینا بمعرفة الانبیاء والائمة المعصومین بالدلائل والبرهان و... عن مضلات الاهواء والعقائد والمذاهب الباطلة بالصدق والیقین... اما بعد چنین گوید فقیر بی بضاعت وغریب مهجور بی استطاعت...».
انجام: «... وپسر عم هارون بایشان تمسخر مینمود حسنیه با خواجه خودوجمعیت بسیار پنهانی از شهر بغداد بیرون آمده متوجه مدینه رسول شد خود را
ص: 140
به خدمت حضرت امام رضا علیه السلام وباقی سادات اهل بیت رسانیدند».
ش 2363، 63 برگ، 13×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13 در دارالخلافه طهران).
* * *
ش 3083، 40 برگ، 5×10، نستعلیق، بیکا، بیتا. آخرش افتاده (تحریر سده 12 و)13
* * *
ش 3798، 63 برگ، 16×21، نستعلیق محمد بن آقا بابا در 1213 با مهر بیضوی «شعاع»
* * *
ش 3873، 34 برگ، 14×20، نسخ، بیکا، بیتا، (تحریر سده )13
از: ؟
ترجمه ای است بر رساله «الحصن الحصین من کلام سید المرسلین» شمس الدین محمد جزری دمشقی (833 ق) که غیر از دیگر ترجمهها است و در هشت باب (وهر کدام در چند فصل) تنظیم شده است:
باب دویم: در بیان زمان و مکانی که دعا درو مستجاب است (3 فصل)
باب سیوم: در بیان اسم اعظم الله تعالی (3 فصل)...
آغاز: «... فصل دوم در فضل دعا کردن: رسول خدای صلی الله علیه و سلم فرموده هر کس که از خدای تعالی نخواهد و طلب حاجت نکند خدای عزوجل بر وی خشم می گیرد...».
انجام: «... هر کس درود فرستد بر محمد صلی الله علیه و سلم وبگوید اللهم انزله المقعد المقرّب عندک یوم القیامة شفاعت آن حضرت وی را واجب شود. تمام شد ترجمه الحصن الحصین».
ص: 141
ش 3064، 133 برگ، 8×14، نسخ، بیکا، بیتا، آغازش افتادگی دارد، (تحریر سده 10) برخی دعاها مانند یس مغربی ضمیمه این نسخه است.
از: نور الدین محمد بن شاه مرتضی اخباری (نور الدین اخباری) (بعد از 1114ق)
ترجمه حقائق ملا محسن فیض کاشانی است از نوه برادرش نورالدین. این ترجمه با عناوین (فصل _ فصل) ونثری روان نگاشته شده است.
چاپ شده. [الذریعة 4-97 و7-28، نسخه های خطی، منزوی 2- 1570].
آغاز: «حمد و سپاس بی قیاس خداوندی را سزاست که نورانی گردانیده دلهای ما را به نور ایمان و شناسانیده است به ما او راه حدیث و قرآن و درود نامحدود...».
انجام: «من در میان بدیهای گناهان به درستی که تو رحم کنندهترین رحم کنندگانی و باید که ختم بکنیم سخن را در حالتیکه شکر خدا را بجای آوریم و درود بر پیغمبر او واهل بیت پیغمبر فرستیم».
ش 550، 270 برگ، 15×21، نسخ عبد الله بن ابوالحسن بن محمد علی نوری در 1269، با یادداشت تملک با مهر مربع «عبدالله الانصاری».
از: ؟
ترجمه ای است از کتاب «حیاة النفس...» شیخ احمد احسائی (1241 ق) در یک مقدمه و پنج باب و خاتمه. این کتاب از سوی سه نفر ترجمه شده است: سید کاظم رشتی، محمودتبریزی وملا عبدالخالق یزدی (محمدجوانرودی در نسخه ها)
ص: 142
[الذریعة 4-98 و 7-124، کتاب مشایخ 2-30، مرعشی 19-41 و 13-،310
نسخه های خطی منزوی 2- 918].
آغاز: «واحبّاء روحانی حقیر را امر فرمودند به ترجمه آن پس امتثالا لامرهم وانقیاداً لحکمهم اقدام به ترجمه آن نمود مستعینا بالله امره الیه لانّ حساب الخلق الیه وایابهم الیه».
انجام: «ولنبلونّکم بشیء من الخوف والجوع ونقص من الاموال والانفس والثّمرات وبشّر الصابرین یعنی هر آینه البته ابتلاء و امتحان مینمائیم شما را به چیزی از ترسیدن از اعدا وگرسنگی».
ش 3881، 45 برگ، 15×19، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص. تصحیح شده است.
(حدیث، فارسی)
از: عبد المطلب ادیب کاشانی
ترجمه مزجی خطبه معروف طاووسیه از روی شرح «ابن ابی الحدید معتزلی» که در آن علی علیه السلام به بیان عجائب خلقت طاووس پرداخته است، در هر فقره ای با عنوان «مترجم گوید» کلمات و توضیحاتی اضافه شده است.
آغاز: «ترجمة الاصل ومن خطبة له علیه السلام یذکر فیها عجیب خلقة الطاووس واز خطبه آن حضرت علیه السلام است که ذکر میفرماید در آن خلقت عجیب طاووس را مترجم گوید غرض از...».
انجام: «... مترجم گوید یعنی صاحب پیچ وتاب است پوستهای با پشم آن شتر ووسیع است پوستهای آن. تمت».
ش 2623، 60 برگ، 10×17، نسخ، 1289 با سر لوح و جدول زرین.
* * *
ص: 143
ش 3429، 41 برگ، 12×19، تحریر 1282، شاید نسخه اصل باشد. تصحیح شده و حاشیه از مترجم دارد با جدول زرین در صفحات.
از: ابوالحسن علی بن حسن زواری (ق 10 ه_ . ق)
ترجمه روان و شیوائی است از قرآن کریم با اشاره مختصر به تفسیر آیات ودر آیاتی که درباره فضایل اهل بیت است توضیح بیشتری داده است.
[الذریعة 4-100، نسخه های خطی، منزوی 1-13، آستان حضرت معصومة 3 2-266
الفبائی آستان قدس ص 123].
آغاز: «حمد بی حدو شکر بلا عد منعمی را سزد که شقایق حقایق قرآنی را در حدایق صدور انسانی بشکفانید و انوار اشجار وازهار بهار دقایق فرقانی را به مشام جان و جان ایشان رسانید».
انجام: «واز حضرت صادق علیه السلام روایت کرده که هر گاه قل اعوذ برب الفلق بخوانی با خود بگوی که اعوذ برب الفلق وچون قل اعوز برب الناس تلاوت کنی بگو در نفس خودکه اعوذ برب الناس».
ش 64، 403 برگ، 32×35، نستعلیق حاجی محمد کاظم بن مراد علی در رجب .1069
* * *
ش 1673، 267 برگ، 21×33، نستعلیق ،بیکا، بیتا. سوره مریم تا آخر قرآن مجید.
* * *
ش 1704، 396 برگ، 20×30، نسخ 1057، سوره حمد تا سوره اسراء
* * *
ص: 144
ش 3566، 430 برگ، 23×35، نسخ، بیکا، بیتا از آغاز قران مجید تا پایان سوره کهف (تحریر سده )11
* * *
ش 3658، 429 برگ، 19×30، نستعلیق کیاگودرز ویلک بن وشناسب بن شاحسین وبن وشناسب در 1088 در قریه یوش مازندران. (کذا)
از: نظم الدوله نوری
ترجمه ای است از یک رمان خارجی به عنوان «نیزیدا» به فارسی.
آغاز: «آنکه خود را در مقابل صورت حضرت مریم که شب ها محرم راز او بودبه زانو انداخته و بنا کرد درد دل خود را به او گفتن».
انجام: «این است که او نیز اعمّ از اینکه خوشبخت شده یا بدبخت زن شاه شده باشد یا گدا به جوانی مرده باشد یا پیری بالاخره بر پدر ومادر وبرادر خود اتّصال یافت او رفت و ماهم می رویم».
ش 3923، 27 برگ، 11×18، نستعلیق مؤلف در 1323 ق، آغازش افتاده.
از: ؟
ترجمه ترکی داستان دزد و بشیر قاضی است که در بغداد دوره هارون الرشید روی داده است.
آغاز: «الحمد لله ربّ العالمین والصلاة والسلام علی خیر خلقه محمد و آله
ص: 145
اجمعین اما بعد ... که هارون الرشیددن زماننده بیر شخص واردی چوخ مؤمن و پرهیزکار آدی بشر لقبی بشیر بغداد شهرینده».
ش 3843، 16 برگ، 17×21، نستعلیق، بیکا، بیتا، آخرش ناقص است (تحریر سده 13 و14).
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی (علامه مجلسی) (1111 ق)
ترجمه دو حدیث طولانی استکه شیخ مفید در کتاب اختصاص نقل کرده در بشارة مؤمن به بهشت وبیم دادن کافر از دوزخ تاریخ نگارش .1100
[مرعشی 5- 79].
آغاز: «الحمد لله الذی اعدّ لاولیائه جنات النعیم... که چون توسن سرکش نفس انسانی به شهوات نفسانی ووساوس شیطانی پیوسته از صراط مستقیم طاعت جناب یزدانی منحرف می گردد».
انجام: «حق تعالی یاد ایشان را از خاطرهای نیکان محو می کند که هرگز ایشان را یاد نکنند... این غریق بحر خطا را با سایر برادران ایمانی به ساحل نجات رساند واز عقوبات ابدی نجات بخشیده به درجات عالیه باقیه بهشت جاوید فایز گرداند».
ش 629، 15 برگ، 13×19، نستعلیق، بیکا، بیتا، با یادداشت تملک محمدتقی اصفهانی ومهر بیضوی «... العترة الطاهرة فی الآخرة».
ص: 146
(اخلاق، فارسی)
از: ظافر بن شمس الدین حسن (ق )8
راغب اصفهانی در اخلاق و فلسفه عملی کتابی به نام «الذریعة الی مکارم الشریعة» در هفت فصل که دارای صد و چهل وچهار باب است نوشته و کتاب حاضر ترجمه آن است. این ترجمه به احتمال قوی همان ترجمه معروف «کنوز الودیعة» است که توسط ظافر بن شمس الدین در عصر ابو الفارس شاه شجاع مظفری (786 ق) به فارسی ترجمه شده است.
[الذریعة 18-176، مرعشی 5- 224].
آغاز: «قدس الله روحه العزیز که از جمله ائمه دین ومحقّقان شرع سید المرسلین بود و در معقول ومنقول مهارتی به کمال داشت».
انجام: «مردم را بدان علوم به عبادات و طاعات امر کند ... واز مناهی زجر کندو خود منزجر نشود ووقت باشد که ایشان نیز التفات به قبول او نکنند یا کسی که هوس واعظی کند واول نفس خود را».
ش 1008، 292 برگ، 14×23، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده دهم ظ) بخشی از برگ ها پس و پیش شده، بخشی از خاتمه ذریعه را ندارد وسه نمط که گفته شده که در پایان کنوز الودیعة هست را این نسخه ندارد. اول وآخر ناقص.
با این یادداشت در پایان نسخه:«اینکتاب ملک اقا میرزا هادی است از جمله آشنایان که از جناب آقا سید خضری نزد داعی به رسم امانت آمده است حرره عبد الصمد الحسنی فی... 1289» با مهر مربع «عبد الصمد الحسنی» واقف این نسخه سید علی رضا تقوی است.
ص: 147
از: ؟
ترجمه «رساله ذهبیه» منسوب به امام علی بن موسی الرضا علیه السلام که برای حفظ صحت بدن برای مأمون فرستاده بود.
آغاز: «الرسالة الذهبیة فی الطبّ التی بها بعث الامام الهمام علی بن موسی الرضا علیه السلام الی المامون العباسی فی صحّة المزاج وتدبیره بالاغذیة والاشربة والادویة یعنی این رساله ذهبیّه...».
انجام: «... هر کسی را که میخواهد و می بخشد عافیت را به او وستایش از پروردگار عالمهاست و صلاة وسلام بر بهترین خلق او که محمّد است واهل بیت او که معصومین اند».
ش 3435، 54 برگ، 14×19، نسخ محمد جعفر خرم آبادی در 1091، تصحیح شده. بامهر بیضوی «وقف اولاد».
شاید کاتب مترجم کتاب هم باشد.
از: نور الدین محمد جزایری تستری،
مترجم که نواده مؤلف کتاب بوده، رساله جدش را بنام محمد صالح خان بیگلر بیگی به فارسی ترجمه کرده واصل و ترجمه هر دو چاپ شده است.
[الذریعة 4-106، مشار فارسی ].
آغاز: «درود وسپاس وستایش بی قیاس سزاوار صانعی است حکیم وقادری علیم که نسخه جامعه عالم امکان را که مخزن اسرار ربّانی است از فنون مختلفه کائنات و
ص: 148
امور عامّه ممکنات...».
انجام: «... وامّآ فشردن پستان ها برای آنستکه طلب بکنی انزال آب او را تا آنکه ولد او از هر دو طرف متخلّق بشود زیرا که اگر دختر از آب مرد تنها خلق بشود سلیطه وشبیه بمرد می شود در قلّت حیا واوصاف رجولیّت».
ش 2136، 414 برگ، 17×21، نستعلیق محمد یوسف مازندرانی در .1273
از: آقا هادی بن محمد صالح مازندرانی (1120 ق)
ترجمه و شرح مختصری است از کتاب «الشافیة» ابن حاجب مترجم از شیخ رضی بسیار یاد کرده و از شرح ایشان بسیار استفاده نموده است.
[الذریعة 4- 108].
ش 4013، 210 برگ، 15×19، این نسخه چاپی است اول وآخر ناقص
* * *
ش 605، 199 برگ، 16×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغازش افتادگی دارد. تصحیح شده حواشی با امضاء «منه» دارد.
از: میرزا ابراهیم نیریزی شیرازی
ترجمه ای است به فارسی از تفسیر صافی فیض کاشانی ره تاریخ نگارش: 1334
[ر. ک: نسخه های خطی، منزوی 1- 12].
آغاز: «ستایش می کنیم تو را ای کسی که تجلی نموده است برای بندگان خودش در
ص: 149
کتابش بلکه در هر چیزی و نمایانده است ایشان را ذات خود را در خطابش...».
ش 67، 150 برگ، 25×40، نسخ 1334، شامل سوره فاتحه وبقره. (تحریر سده 14).
از: ؟
ترجمه «صحیفه سجادیه» مجموعه مناجات امام سجاد زین العابدین علیه السلام می باشد.
آغاز: «سپاس مر خدایرا که اول همه است بی آنکه اولی باشد پیش از او وآخر همه است بی آنکه آخری باشد پس از او آنکسی که کوتاهی کرده است از دیدن او چشم های نگاه کنندگان وعاجز آمده است از...».
انجام: «... واینکه وحشت ندهی به من اهل انس مرا و اینکه تمام کنی احسان خود را در آنچه باقی مانده است از زندگی من چنانچه احسان کرده در آنچه که گذشت از آن ای رحیمترین رحم کنندگان».
ش 2857، 80 برگ، 12×18، نستعلیق 1084 شاید تاریخ تالیف باشد این نسخه دیباچه را ندارد با مهر بیضوی «عبدلوهاب بن عبد الحی الحسینی» روی برگ اول، این نسخه از مال ملا علی محمد طهرانی وپرسش محمد بن علی محمد طهرانی در سال 1244 وقف شده است وقفنامه روی برگ سه می باشد.
از: مهدی قلی بن یوسف کرجی
رساله ای است در ترجمه وتوضیح فقرات نماز از اذان واقامه وقرائت و... تا تشهد و سلام که به درخواست مؤمنین در یک مقدمه ودوازده فصل تنظیم شده است.
ص: 150
ترجمه ها از حد یک ترجمه ساده فراتر رفته وشامل ترکیب وتوضیح وتفسیر نیز باشد.
آغاز: «نسایم زواهر حمدی که ریاض دل عابدان با اخلاص را معطر گرداند معبودیرا سزد که غزل سرایان بوستان معانی در ترجمان آیات بیناتش قاصر وابکم اند و...».
انجام: «... السلام علینا وعلی عباد الله الصالحین درود و تحیّت بر ما باد و بر بندگان الهی که آن بندگان صالحانند از جن و انس. تمت».
ش 2914، 81 برگ، 10×17، نستعلیق 1256، آداب نماز شب هم در نیمه دوم این نسخه با این رساله هست.
از: ؟
«فتوح الغیب» اثر شیخ ابو محمد عبدالقادر جیلانی بن ابی صالح 471 _ 561 کتابی در عرفان است که فرزندش شرف الدین عیسی آن را جمع آوری کرده ویکی از فضلا نسخه بخط شرف الدین را بدست آورده وبفارسی ترجمه نموده است این رساله در 84 مقاله تنظیم شده است.
[به الفبایی آستان قدس 425، (متن اصلی) وکشف الظنون 2-1240 رجوع شود ].
آغاز: «کتاب فتوح الغیب مشتمل بر کلمات قدسی آیات ومقالات عالیات... قال المترجم رحمه الله: که این کتاب شریف را از آن بفارسی ترجمه نمودم نسخه ای بود بغایت کهنه که از خط شریف ولد بزرگوار...».
انجام: «.. واز همه فانی شوی وچون با خلق بی نفس باشی عدل آوری وتقوی نمایی واز تبعات وعواقب سوء سالم بمانی انشاء الله بحرمة النبی صلی الله علیه وآله
ص: 151
وصحبه وسلم».
ش 2768، 85 برگ، 12×16، نسخ الله یا رافغان بن داود قادری بدون تاریخ (تحریر سده 10 و11) تصحیح شده است.
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی اصفهانی (علامه مجلسی)، 1037 _ 1110 ق
فرحة الغری تالیف سید عبدالکریم بن احمد بن طاووس م 692 درباره نجف و... در دو مقدمه و پانزده باب است مترجم به خواهش دوستان آن را به فارسی برگردانده است.
[الذریعة 4-121 و 17-159، مرعشی 1- 216].
آغاز: «الحمد لله منزل النجف فی الشرف اعلی الدرجات وجاعل شرفه بعد رسوله المصطفی اکرم البریات، صلوات الله علیهما وعلی ذریتهما ما استقرت الارضون ودارت السموات...».
انجام:
«یک دهن خواهم به پهنای فلک
تا بگویم وصف آن رشک ملک
گر بگویم وصف او بیحد شود
مثنوی هفتاد من کاغد شود»
ش 3079، 68 برگ، 7×12، نستعلیق 1168، بامهر بیضوی «عبده عبد الباقی الحسینی» در برگ اول.
ص: 152
از: شیخ محمد بن علی بن خاتون عاملی (ابن خاتون عاملی) (ق )11
ترجمه کتاب «اربعین» حدیث شیخ بهایی است با اضافه نکاتی چند، در زمان حیات شیخ بهائی، به نام سلطان محمد قطب شاه نوشته ومقابله اش را در اواسط ذی حجه 1055 به پایان برده است.
[الذریعة 17-156، مرعشی 4-204، مجلس 26-164، مشار فارسی 1- 215].
آغاز:
«ای از تو حدیث معرفت را تبیین وی ترجمه وصفت تو تنزیل مبین»
ش 127، 387 برگ، 16×28، نسخ، 1060، آثار مقابله وتصحیح دارد.
* * *
ش 1105، 229 برگ، 18×26، نستعلیق، بیکا، بیتا، آغاز وانجام افتادگی دارد. (تحریر سده )11
* * *
ش 1942، 222 برگ، 16×22، نستعلیق .1298
* * *
ش 1955، 442 برگ، 16×25، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11 و12) در آغاز هر حدیث لوح زرین مستطیل دارد. ونیز صفحات دارای جدول زرین وبین سطرها زرین است. با مهر بیضوی «عبده جلال بن محمد الحسینی».
* * *
ش 3213، 256 برگ، 15×24، نستعلیق جمال الدین احمد بن ملا توفیق در .1072
* * *
ش 3150، 178 برگ، 19×28، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11 و12). برگ آخر نو نویس است و از آغاز ناقص است.
ص: 153
از: محمد باقر نوّاب (ظاهراً صاحب شرح نهج البلاغه به فارسی)
آغاز: «کتاب صلاة و در آن چند مبحث است. مبحث اول در بیان معنی صلاة است و از برای لفظ صلاة در لغت عرب معنیهای بسیار است مثل رحمت و استغفار...».
انجام: «ونباشد طلب کردن جایزههای پادشاهان بلکه عطایای ایشان مطلقا به خصوص آنچه باشد از مزارع و عقارات به اقسام آنها از ... چنانچه ظاهر حال آن است».
ش 54، 394 برگ، 22×35، نستعلیق محمد باقر در جمادی الاولی 1228 ق. از صلاة تا پایان زکاة را دارد. نام مترجم (محمد باقر) در پایان نسخه آمده و لقب (نواب) باخط نونویس بالای برگ اولی دیده می شود.
(داستان، فارسی)
از: حسین بن اسعد دهستانی مؤیدی رهبانی
اصل کتاب به عربی از قاضی تنوخی م 384 می باشد در داستان هایی پیرامون شداید و سختیها والطاف الهی در گشایش آنها می باشد که مترجم آنها را به فارسی برگردانده و مطالبی هم به آن افزوده است.
[الذریعة 5- 50].
ش 1975، 404 برگ، 13×23، نستعلیق 1052، با جدول زرین در صفحات. این نسخه ناقص است.
ص: 154
از: ؟
ترجمه ای است از «کشف الغمّة» اربلی که به نام شاه طهماسب نگاشته شده این نسخه از اول کتاب تا پایان حالات علی علیه السلام را دارد ودر ماه جمادی الاول سال 978 به اتمام رسیده است.
[نسخه های خطی، منزوی 6- 4439].
آغاز:
«بگشا به ثنای حق زبان را
شیرین کن از آن شکر دهان را
انجام: «پدرش سید قریش و سرور ابرار وبرادرش جعفر طیار... اسد الله کرار ومادرش ذات الشرف والفخارست او بود... حضرت رسالت پناه...
زبان گنگ است در وصف ... وثنا گوید خدایش
تمام شد دفتر اول...».
ش 279، 482، 16×23، نستعلیق، بیکا، بیتا .این نسخه تا پایان احوال امیرالمؤمنین علیه را دارد.
از: عفت سمیعی افشار
مترجم که محصله کلاس یازدهم مدرسه عالی آمریکایی بود این رساله را که در قواعد و اصول علم عربیت نگاشته شده در بیست و سه درس بفارسی ترجمه نموده است. برای کلاس یازدهم آن مدرسه
آغاز: «درس اول _ جمله مفیده، آیا کفایت می کند یک کلمه که مفهوم کند قصد ما را
ص: 155
به مخاطب؟ خیر یک کلمه کافی نیست که مخاطب درک کند قصد ما را وناچاریم از اینکه دو کلمه یا بیشتر داشته باشیم...».
انجام: «... این یک مثل است برای اعراب: «المرء کثیرة باخوانه» میگوئیم در اعراب آنها: المرء مبتدا مرفوع به ضمه «کثیر» خبر مبتدا مرفوع به ضمّه «باخوانه» باء حرف جر مبنی بر کسر: اخوان مجرور به باء هاء مضاف الیه مبنی بر کسر در محلّ جر».
ش 2899، 45 برگ، 10×16، نستعلیق، بیکا، بیتا. در پایان نسخه مطالب متفرقه ونمرات دانش آموزان هست.
از: بدیعه رضوی سازجی
مترجم که در کلاس دهم مدرسه عالی آمریکائی تحصیل مینمود این رساله را به فارسی در سال 1341 ق ترجمه نموده است. برای کلاس دهم آن مدرسه.
آغاز: «درس اول حروف هجائیه س حروف هجائیه کدام است؟ ج حروف هجائیه بیست و هشت حرف است اول او الف وآخر او یاء و او بر دو قسمند: شمسیه وقمریة...».
انجام: «... س بر چند قسم است بناء اسم؟ ج بناء اسم بر چهار قسم است ضم و فتح و کسر و سکون مثل حیث کیف وامس ومن. تمت».
ش 2901، 46 برگ، 10×16، تحریر .1341
ص: 156
از: علی محمد بن محمد صالح نیشابوری (؟)
یکی از ترجمههای کتاب المدخل ابی معشر بلخی کتابی است که در هشت مقاله وهر مقاله در چند فصل نگارش شده است. مترجم آن را به نام محمد ولی میرزای قاجار در اول جمادی الاولی 1231 ه_ شروع ودر 19 رمضان همان سال از نگارش آن فارغ شده است.
آیا نسخه حاضر همان است یا نه معلوم نیست
در فهرست سابق در ص 359 گفته شده که این ترجمه شامل شصت باب است و بنابراین باید همان کتاب موسوع به «شصت باب» باشد که در فهرست منزوی ص223 یاد شده است.
[الذریعة 20-249 وفهرست منزوی 1-261 و323، دائرة المعارف بزرگ 1- 226].
آغاز: «بر ایشان ثنا گفت ودعای ایشان مستجاب گردانید چنانکه گفت :انی لا اضیع عمل عامل منکم من ذکر او انثی...».
انجام: «... واگر عطارد تنها بود دلیل کند که مرگ کودکان... وکار دبیران بد بود. این است احکام احتراقات کواکب پنجگانه در دوازده برج بر مختصر روی».
ش 1389، 138 برگ، 12×19، نستعلیق، بیکا، بیتا، اول وآخر ناقص.
از: خجسته زندی
این رساله پایان نامه یکی از دانشجویان است که زیر نظر دکتر صورتگر از زبان انگلیسی ترجمه کرده است. داستانی است بر اساس سفر به هندوستان در سال 1706
ص: 157
میلادی که پنج سال و شش ماه طول کشیده سپس به انگلستان برگشته است. رساله شامل یازده فصل می باشد.
آغاز: «هنوز بیش از ده روز در موطن خود نبودم که مردی از اهالی کرنوال که فرمانده کشتی هپ ول بود به دیدن من آمد در مسافرت به شهر لوان یکی از کارمندان کشتی دیگری بود به دیدن من آمد...».
انجام: «مستقیما به ردیف راه افتادم دو ساعت بعد از ظهر همانروز به آنجا رسیدم وزن و بچه خود را به سلامت یافتم».
ش 725، 83 برگ یا صفحه، 18×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغازش افتادگی دارد. ظ.
اصل کتاب که به عربی است متن بسیار مهمی است در ادعیه و اعمالی که در روزهای سال به جا آورده میشوند با احکام طهارت شروع مینماید پس از آن در کتاب الصلوة نمازهای مستحب وسپس اعمال ماهها را از رمضان تا شعبان بیان فرموده و اعمال مکّه ومدینه وبعضی زیارات ائمه: را ذکر می کند و در آخر احکام جهاد و زکات را مینگارد واین ترجمه ای است به فارسی از آن کتاب وظاهراً از سده هفتم و هشتم یا جلوتر باشد وشاید این نسخه ترجمه مختصر مصباح باشد باید تطبیق گردد.
[ر. ک: الذریعة 4-135 _ 137، مرعشی 13- 249].
آغاز: «آب کم آبی است که از قدر کر کمتر باشد وآب بسیار آبی است که به قدر کر یا زیاده بر کر باشد و کر به حسب وزن هزار و دویست رطل عراقی است...».
انجام: «... فصل در ذکر آنچه مستحب است از دعوات بامداد و شامگاه از آن جمله دعای ... است که آن دعای حریق معروف است مستحب است که هر بامداد وشبانگاه
ص: 158
این دعا رابخوانند».
ش 1985، 164 برگ، 16×22، نسخ، بیکا، بیتا. آغاز و انجام ناقص.
از: جمال الدین محمد بن آقا حسین خوانساری (1122 ق)
ترجمه ای است از کتاب «مفتاح الفلاح» شیخ بهائی که به نام شاه سلیمان صفوی صورت گرفته است و مترجم مطالب شیخ بهایی را در متن ترجمه کرده و دعاها را در لابلای سطور، وآنچه را که خود اضافه نموده در حاشیه درج نموده است.
[الذریعة 4-138، مرعشی 3-20، مجلس 35- 344].
آغاز: «مفتاح الفلاح دنیا وعقبی ومقدمه نجاح آخرت واولی حمد ثنای بارگاه کبریای کریمی است که دعا را کلید خزاین فصل و احسان ومفتاح ابواب طول و امتنان ساخته...».
انجام: «... اخلال کننده به عمل گمراه است چنانکه فرموده فماذا بعدالحق الا الضلال یعنی چیست بعد از حق یعنی بعد از عدول از آن مگر گمراهی».
ش 1735، 150 برگ، 17×25، نسخ ونستعلیق محمد مفید بن ملا محمد معصوم در 1109. در پایان نسخه مهر مربع «سلام علی ابراهیم 1085» دیده می شود.
* * *
ش 3231، 154 برگ، 16×27، نسخ و نستعلیق 1139، با هر مربع «عبده حسینعلی».
* * *
ش 3390، 173 برگ، 12×18، نسخ و نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده )12
ص: 159
از: ؟
ترجمه مکارم الاخلاق طبرسی است. این ترجمه غیر از «مکارم الکرائم» زواره ای و«محاسن الآداب» است. به خاطر افتادگی اول وآخر شناخته نشد.
[ر. ک: «الذریعة» 4- 138].
آغاز: «بر اخلاق کریمه حضرت پیغمبر صلوات الله علیه و(آله) وآداب حسنه آن حضرت امر فرموده است به آن امت را. پس گفت آن حضرت که انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق...».
انجام: «... حضرت رسالت پناهی صلی الله علیه وآله وحضرات ائمه معصومین... وطاهرین صلوات الله وسلامه علیه و آله اجمعین ... حضرت خان عالی شان مظهر آثار خیرات واحسان منبع».
ش 1953، 388 برگ، 15×25، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص.
* * *
ش 3883، 64 برگ، 14×20، نسخ، بیکا، بیتا. این نسخه فقط باب 11 و12 را دارد.
از: ؟
رساله ای است در ترجمه و گزیده «مکارم الاخلاق» امین الاسلام فضل بن حسن طبرسی (548 ق) که در دوازده باب تنظیم شده است:
1 _ در خلق وخلق پیغمبر9 (5 فصل) 2 _ در آداب تنظیف و تطییب وتکحل وتدهین و مسواک (3 فصل) 3 _ در آداب حمام (6 فصل) 4 _ در آداب ناخن چیدن و...
ص: 160
(4 فصل)...
آغاز: «ثناء بیحد و غایة وستایش بلا عدّ ونهایة احد قدیم وصمد واجب التعظیم احدی را که بفضل بی منتها و لطف بی ابتدا از جمله موجودات وزمره مکونات نوع انسان را ازانواع اجناس...».
انجام: «... روز بیست و یکم روزیست نحس مستمر، روز بیست و دوم مختار و صالحست از برای بیع وشراء و دیدن سلطان وسفر...».
ش 2735، 44 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا، آخرش افتادگی دارد (تحریر سده )11 تصحیح شده حاشیه نویسی دارد.
از: ؟
رساله ای است شامل منظومه عینیّه در مناجات با رب الارباب که در 28 بیت آمده ودر ذیل هر سطر آن دوبیت در ترجمه آن به نظم آمده است، این مناجات به امام امیرالمؤمنین نسبت داده شده وسراینده ترجمه اشعار شناخته نشد.
آغاز:
«لک الحمد یا ذا الجود والمجد والعلی تبارکت تعطی من تشاء وتمنع
هر حمد که صادر شود از اهل وجود مخصوص کمال تست ای صاحب جود». انجام:
«وصلّ علیه ما دعاک موحّد
وناجاک اخیار ببابک رکّع
یا رب چه دعا کنم جز این بهر خلاص توحید ورکوع رافع جرم وقصاص»...
ص: 161
ش 2471، 6 برگ، 12×20، نسخ زیبای عبد الصمد گیلانی اشکوری برای میرزا فتح الله خان (بیگلر بیگی تمام ممکت گیلان) در سال 1311 ق با سر لوح و جدول وتزیین زرین.
از: علی اصغر ممتحن نراقی
ترجمه ای است به فارسی از رمان «میفیر» نوشته فرانک ریچاردسن انگلیسی که در 1308 نگاشته شده.
آغاز: «در اطاق زیبائی در شهر لندن جسد مرده در روی قالی قرمزی افتاده بود این شخص مردی بود قویّ البنیة با چشمان سیاه و صورتی وجیه پیشانی بلند».
انجام: «زن گفت من از عهده کار خود خوب بر آمدم فقط یک پا را از دست دادم جسد سرکلیفورد دارائی خوبی بود ولی از تمام اینها شما را بدست آوردم اینطور نیست جرج عزیز؟».
ش 3867، 42 برگ، 15×20، نستعلیق مؤلف در .1308
(فارسی)
از: ؟
تاریخ مفصل ومبسوطی از زندگی، جنگ ها وسلطنت ناپلئون بناپارت امپراطور فرانسه است که از متن اصلی ترجمه و در دو جلد در سال 1258 ق پایان یافته است.
آغاز: «فصل اول در بیان تولّد و... شارح این وقایع مذکور مینماید که در باب تولد و اصل و نسب و نجابت ناپلئون بناپارت اختلاف وگفتگو بسیار است اصح اقوال این
ص: 162
است که در پانزدهم ماه...».
انجام: «... با کمال احترام مرخّص فرمودو جوسف بناپارت را با عساکر فرنس احضار کرد که بعد از ورود واستقرار شاهزاده مزبور در تخت سلطنت خویش مملکت اسپانیول را تخلیه کرده داخل خاک فرنس شوند ومنتظر احکام مجدد باشند. تم».
ش 2182، 254 برگ، 15×22، تحریر محب علی یکانلو در 1262 این هر دو جلد را شامل است.
از: محمد رضا تبریزی
اصل کتاب از کنت دالاسکاز فرانسوی است از فرانسه به انگلیسی ترجمه شده بود و مترجم این کتاب را از روی ترجمه انگلیسی اش به فارسی ترجمه کرده است. او در سال 1252 به امر محمد شاه قاجار به ترجمه شروع کرده است و آن هنگام لشکر کشی شاه به هرات بوده است.
این کتاب در چهار جلد و جلد اول آن 19 فصل دارد.
[به الذریعة 24-2، الفبایی آستان قدس 100 رجوع شود ].
آغاز: «سالکان مسالک هنر وری وکوی ربایان حلیّه فصاحت گستری را سر رشته آن و سران افواح درایت و صاحبان منصب فطانت وکیاست را وظیفه چنان است».
انجام: «فقره سوم اولاً که بدانید نقد و جنسی که مال طلق من است هیچ یک از اهل فرانس نمیتوانند آن را غصب نمایند حساب آن با گنجور من است از وی محاسبه اموال خصوصی مرا مطالبه نمایید».
ش 3565، 293 برگ، 22×35، نستعلیق 1300 این نسخه هر چهار جلد را دارد.
ص: 163
از: سید حسن بن سید علی حسینی (مدرس اصفهانی) (1273 ق)
ترجمه ای است از «نجاة العباد» شیخ محمد حسن نجفی صاحب جواهر که به دستور خود او برای استفاده مقلدین فارسی زبان صورت گرفته است.
[الذریعة 4-142، مجلس 26-... ].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین وصلی الله علی محمد وآله اجمعین اما بعد چون جناب علامی فهامی مجتهد العصر والزمان شیخ المشایخ حجة الاسلام والمسلمین».
انجام: «وجماع کند با او در روز شهر رمضان وکفّاره اعتکاف مثل کفاره شهر رمضان است بنابر اصح و احوط مراعات ترتیب است در او مثل کفاره ظهار که پیش دانستی».
ش 790، 110 برگ، 11×20، نستعلیق 1263 در قزوین. تصحیح شده است. ترجمه و تلخیص است. شاید مترجم به نام همدانی باشد.
* * *
ش 1964، 350 برگ، 15×21، نسخ، بیکا، بیتا. طهارت تا اعتکاف را دارد. با نسخه اصل مقابله شده با یادداشتی در پایان شاید بخط صاحب جواهر (که قلم خورده است) با مهر مربع «لا اله الا الله الملک الحق المبین عبده محمد حسن...» ونیز مهر بیضوی «محمد حسن »1224
از: ؟
ترجمه و شرح است بر «الالفیة» شهید اول که مترجم در زمان استادش شیخ
بهائی آن را نوشته است. [ر. ک: الذریعة 4- 81].
ص: 164
آغاز: «... یا آن که از قربة الی الله بر سبیل مجاز موافقت ارادة الله اراده شده یا آن که مراد نزدیکی است به رحمت خدای وسبب اختیار این لفظ آن است».
انجام: «وسجده سهو در این صور بنا بر قول اکثر اصحاب لازم نیست و شارح محقق را در این مقام تحقیقی است که ذکر آن مناسب مینماید خلاصه آن کلام آن که اقسام افعالی...».
ش 3940، 150 برگ، 13×19، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغاز وانجام افتادگی دارد (تحریر سده 11).
از: محمد باقر بن محمدتقی مجلسی اصفهانی (علامه مجلسی) (م )1110
ترجمه فارسی حدیث مفصلی است در توحید که امام صادق علیه السلام برای مفضل بیان کرده است. تاریخ تالیف 1094. مکرر چاپ شده
[الذریعة 4-91، مرعشی 1-210، مجلس 25-198، مشار فارسی 1- 1285].
آغاز: «بسمله الحمد لله الذی هدانا الی توحیده بصفوته محمّد المفضل علی عبیده وعترته الاکرمین المخصوصین بلطف... اما بعد قاصر از نیل معالی و مفاخر ابن الواصل الی رحمة الله وغفرانه ابن محمد تقی محمد باقر صانهما الله...».
انجام: «... مانند تشنه که آب طلبد و آنچه تو را وعده دادم از من سؤال مکن تا خود بگویم به تو مفضل گفت پس برگشتیم از نزد مولای خود با نعمتی و کرامتی که هیچ کس با چنین حال برنگشته بود. باینجا منتهی شد».
ش 3035، 141 برگ، 10×16، نستعلیق حسین بن نجف موشعینی رودباری در .1206
* * *
ص: 165
چند برگ در اصول دین ضمیمه این نسخه است و در فهرست سابق این کتابخانه در مجموعه ها یاد شده است.
* * *
ش 3321، 105 برگ، 12×20، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 12) با مهر بیضوی «المتوکل علی الله الغنی عبده عبد الرحمن»
از: فخر الدین ترکستانی ماوراء النهری (قرن 11 ه_ . ق)
ترجمه و شرحی است بر حدیث مفضّل در توحید که مؤلف به دستور حاج نذرعلی در ماه محرّم 1065 ه_ . ق در قم نگاشته است.
[الذریعة 4-91، ملی 2-545، الهیات 1-27، نسخه های خطی، منزوی 2- 917].
آغاز:
«آفرین جان آفرین پاک را آن که ایمان داد مشت خاک را...
ولقد کرمنا بنی آدم اشاره است به آن و به صنعت رایعه ترکیب وترتیب اجزاء بنیه نوع انسان را...
انجام: «گفت مفضّل که بازگشتم از پیش مولایم به یک حالی که بازنگشته هیچکس به مثل آن حال از دانشی که او را به هم رسیده بوده از شادی و فرحی که او را دست داده فطوبی لهم».
ش 496، 182 برگ، 14×21، نستعلیق محمد بن عبد الله خوانساری در 1228، تصحیح شده. واقف: حاج آقا محمد مقدس اصفهانی.
* * *
ص: 166
ش 1066، 182 برگ، 15×24، آغازش افتادگی دارد، نستعلیق، محمد محسن بن محمد حسین کاتب خاتون آبادی در 1065 از روی محمد نسخه اصل بخط مؤلف. صفحات جدول زرین دارد.
از: محمد باقر نواب لاهیجانی
ترجمه نهج البلاغه است و گاهی برخی از جملات را به کوتاهی شرح می کند. مؤلف آن را در دو جلد برای فتح علی شاه قاجار و در سالهای 1225، 1226، نگاشته است.
[الذریعة 4-144، سپهسالار 2-18، مشار ].
آغاز: «سپاس موفور وستایش نامحصور مخصوص پروردگاری است که مستور است از غایت ظهور ومحجوب است از شدّت نور و از توحّد در ذات بیرون است از درک هر عارف».
انجام: «پس بس است ایشان را در استحقاق عذاب بیرون رفتن ایشان از راه راست حق وواپس افتادن ایشان در گمراهی و کوری و مصدود وممنوع گشتن ایشان از وصول به حق و سرکشی و چموشی کردن ایشان در بیابان حیرت و ضلالت. به اتمام رسید».
ش 3638، 114 برگ، 20×28، نسخ، محمد علی بن علی اکبر نائینی اصفهانی المسکن در 1243. این نسخه نیمه اول نهج البلاغه را دارد با سر لوح زرین و جلدی نفیس.
ص: 167
از: میرزا مهدی ضیاء الادباء تنکابنی (متخلص به ذوقی (ق 14 ق)
ترجیح بندی است دارای شش بند.
آغاز:
«این گردش روزگار غدّار امروز بود به کام اشرار
گردیده ز کفر و ظلم عالم در دیده سیه چنان شب تار».
انجام:
«من ذوقی پاک پارسایم گر مصلحت تو باشد اکنون
آن به که به گوشه ای نشینم تا روی منافقان نبینم». ش 3927، 5 برگ، 10×16، نستعلیق، مؤلف در 1344 یا 1334 در مشهد مقدس برای آقا میرزا ابوالقاسم خان وزیر. در پایان نسخه شعری از سنائی هست.
از: ؟
دستور روش نامه نگاری است. در فهرست نسخه های خطی فارسی منزوی یافت نشد.
آغاز: «حمد و سپاس مر خدائی که آفریننده جهان ودارنده زمین و آسمان است وروزی دهنده انس و جان است وغفّاری که ».
انجام: «هر گاه تخلّف وانحراف در زیر مبلغ پنج تومان... با سادات عالی درجات و ادنی باشند و نیز گندم مذکور است حمل ونقل تبریز».
ش 881، 24 برگ، 14×21، نستعلیق .1242
ص: 168
گویا از «عباس عطارد»
شطری از قواعد ارقام وضوابط نامه نگاری و... را در پنج باب آورده است.
1 _ نامجات، فرامین، ارقام عرایض و احکام برای تعلیم اطفال دبستان
2 _ مراسلات ورقعه جات
3 _ حجج و تمسکات وسایر احکام شرعی
4 _ استیفا وسیاق نویسی
5 _ فرمان نویسی.
6 _ این کتاب به چند نفر دیگر نیز نسبت داده شده است.
[نسخه های خطی، منزوی 3-2090، دانشگاه 3- 3674].
آغاز: «شکر وسپاس فزون از وهم و قیاس خالقی را جل شأنه سزاست که در ایجاد موجودات بلا مشارکت چهره گشایی نموده. سبحانه ما اعظم برهانه و درود وتحیات غیر محدود...».
انجام:
«در هر چمن آدمی و حواست غارتگر عقل... داناست
این بار ندانم از چه روضه است
وین آب ندانم از چه دریاست».
ش 1930، 22 برگ، 16×22، نستعلیق، بیکا، بیتا. انجامش افتادگی دارد .تاریخ 1310 در آن دیده می شود.
ص: 169
از: عین الدین محمد بن احمد زاهد (قرن هفتم ه_ . ق)
در فضائل وآداب واحکام فقهی نماز طبق مذاهب اهل سنت است و به نام ابوالمظفّر محمد شاه، تألیف شده ودارای سه قسم و هر کدام دارای چند فصل کوتاه می باشد. اقسام سه گانه آن چنین است:
قسم اول: در آداب نماز دارای شصت و یک فصل
قسم دوم: در بیان انواع طهارت دارای بیست و یک فصل
قسم سوم: در بیان احداث و انجاس دارای چهل فصل.
[کشف الظنون 1-399، مرعشی 20-81، فهرستواره فقه 1400 ساله اسلامی ص 64، مجلس25- 413].
آغاز: «پس از حمد خداوند تعالی وصلاة بر رسول او که محمد است علیه السلام و بر خویشان ویاران او رضوان اللّه تعالی علیهم اجمعین میگوید.. که بر این حدیث رسیدم که...».
انجام: «... واگرتر باشند تا نشویند پاک نشود واین نزدیک ... است و اما نزدیک شافعی آب پاک است خواهتر و خواه خشک و این روایت در منظومه است».
ش 1813، 180 برگ، 16×27، نستعلیق 1270 یا .1274
از: محمد رحیم شیرازی
مؤلف پس از بازگشت از سفر هندوستان و دیدن برخی از ترقیات دولت انگلستان در آنجا به اندیشه بازیابی علل آن و نیز علت عدم ترقی کشور خودش «ایران» بر آمده است.
ص: 170
آغاز: «الحمد لله الذی خلق الانسان فی احسن تقویم والذی احسن کلّ شی خلقه وبدأ خلق الانسان من طین ثم جعل نسله من سلالة من ماء مهین».
انجام: «از جانب دیوان اعلی هر گاه کسی مقصّر، حکم به ضبط اموال آن می شود هر گاه شراکتی در دار التّجارة داشته باشد از آن شرکت احدی از دیوان اعلی نتواند تحرّی نماید الا آن که در عهده شش نفر اهل مشورت باشد... تا این معنی باعث اطمینان مردم شده اقدام در کار نمایند».
ش 3832، 17 برگ، 18×24، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ابو طالب حسینی تربتی (زنده 1047 ق)
مترجم فارسی گوید که اصل این کتاب بزبان ترکی وتالیف تیمور گورکان (771 _ 807 ق) بوده ووی آن را در کتابخانه جعفر خان حاکم یمن دیده وبفارسی برگردانده است، این کتاب در سال 1047 ق در آداب کشور داری و سیاست جنگ در دو مقاله
1 _ تدبیرها و کنکاشها 2 _ خطاب بفرزندان ونوادگان تنظیم وبه شاهجهان پادشاه تیموری هند تقدیم شده است.
[نسخه های خطی فارسی 2-1580، مجلس 25-76 و 17-52، مشار فارسی 2-1421 و ،1455
ملی تهران 1- 195].
آغاز: «بسمله مقالت اول: فی تدبیر است و کنکاشها و کنکاش امور ملکگیری و جهانداری ولشکرکشی دشمن را بدست آوردن و دوست ساختن مخالفان و درآوردن وبرآمدن بمیان دوستان و دشمنان چنین کردم...».
انجام: «... اول و دوم و سیم و چهارم وپنجم وششم ... ، اول ودوم و سیم و چهارم و پنجم امیر زادهها فوج خویشاوندان ... رسیده اند».
ص: 171
ش 2406، 91 برگ، 16×22، نستعلیق 1285 با جدول زرین در صفحات
* * *
ش 1971، 53 برگ، 15×22، نستعلیق، بیکا، بیتا، در پایان مجددان دین اسلام از سده اول تا سده سیزدهم یاد شده است (تحریر سده )13
از: ؟
کتابی مفصل در باب کالبد شکافی سیستم عصبی انسان که بدون تقسیم بندی خاصی نگاشته شده است و ظاهراً از ترجمههای علمی عهد ناصری است از جمله مسائل آن: سلولهای چند قطبی، اعصاب عضلات ارادی، عصب سامعه...
در فهرست سابق با عنوان «تشریح...» یاد شده است.
آغاز: «بسمله، اناتمی سیستم ... یعنی تشریح ماده عصبی، جزء اول در بیان ماده عصبی به طریق کلی: ماده عصبی مرکبست از دو ... یکی... یعنی نخاع و دیگر... یعنی دماغ...».
ش 431،...، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا.
* * *
ش 3485، 117 برگ، 15×22، نستعلیق 1307 ق.
از: پولاک اطریشی، قرن 13
مجموعه مباحث پزشکی در تشریح بدن انسان که در بیست باب تنظیم و توسط
ص: 172
میرزا محمد حسین بن میرزا بزرگ طهرانی ترجمه شده است:«باب اول در اجزاء اصلیه و ده باب دیگر در اجزاء رقیقه است.
[نسخه های خطی فارسی 1-507، ملی تهران 1- 208].
آغاز: «بسمله، بدانکه علم تشریح علمی است اصلی از علوم طب که دانسن آن در تمام مدارس عالم بر متعلمین این علم شریف لازم وواجب بوده و بر همه فنون طب این علم را ترجیح وتقدست...».
انجام: «... چون تنبیه یافتن در جفت لازم نیست بناء علی هذا... بیان شده است».
ش 2757، 110 برگ، 11×18، نستعلیق احمد بن اسماعیل در 1336 یا 1339، حاشیه نویسی دارد.
از: حبیش بن ابراهیم
مؤلف چنان که در مقدمه کتاب گفته این کتاب را از اقوال شش نفر از استادان که هر کدام وحید عصر خود بوده اند جمع کرده است. او این کتاب را در چهل و یک باب مرتب کرده است.
[به فهرست منزوی 1-483 رجوع شود ].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین والصلاة والسلام علی خیر خلقه محمدو آله اجمعین اما بعد... از قول شش نفر استادان جمع کرده ام که هر یک در عصر خود وحید الزمان ونادره دوران بوده اند».
انجام: «بیست هفتم بیست هشتم بیست نهم و سی که آخر ماه باشد آن چه در خواب ببیند درست و راست باشد ودر بیداری همان خواهد دید».
ش 786، 22 برگ، 15×20، نستعلیق .1248
ص: 173
از: سید احمد حسینی
رساله ای مختصر در بیان تعقیبات نمازها که سند آنها صحیح بوده است که به خواهش «میرزا محمد باقر» جمع آوری ودر شش فصل و یک خاتمه تنظیم شده است:
اول: در تعقیب مشترک در میان صلاة خمس دویم: در تعقیب نماز ظهر سیم: در تعقیب نماز عصر چهارم: در تعقیب نماز مغرب پنجم: در تعقیب نماز عشا ششم: در تعقیب نماز صبح
آغاز: «الحمد لله رب العالمین... وبعد چون همت علمای اعلام رضوان الله علیهم بر حصر ادعیه ماثوره بقدر مقدور مقصور بوده وموافق حدیث مستفیض مشهور من بلغه منا ثواب علی عمل...».
انجام: «... وعذابهما عذابا ً فی التقدیر وفوق التقدیر وشارک معهما ابنتیهما واشیاعهما و محبّیهما ومن شایعهما انک انت سمیع الدعاء. تمت».
ش 2463، 40 برگ، 12×19، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 12) با سر لوح زرین و صفحه اول و دوم زرین وجدول زرین در صفحات.
از: یعقوب بن عثمان چرخی غزنوی شیرازی (حدود 850 ق)
تفسیر قرآن از سوره حمد تا ناس است و از «تیسیر» و«کشّاف» وجز آنها گرفته است و در لاهور به چاپ رسیده.
[کشف الظنون 1-461، هدیة العارفین 2-546، نسخه های خطی، منزوی 1- 19].
ص: 174
آغاز: «قال النبی علیه السلام مفتاح القران تسمیة الله تعالی و قال ابن عباس رضی الله عنهما اجلال القران اعوذ بالله من الشیطان الرجیم... وکلید قرآن بسم الله الرحمن الرحیم گفتن است...».
انجام: «... وعمل کند به این آیت خذ العفو وامر بالمعروف واعرض عن الجاهلین واز حق تعالی محبت صالحین ودوستان او را طلب کن بدین وجه که خدای بی نظیر توفنا مسلمین والحقنا بالصالحین».
ش 1808، 299 برگ، 17×26، نستعلیق خواجه محمداسماعیل حسینی بدون تاریخ. این نسخه سوره حمد و سوره ملک تا پایان قرآن مجید را دارد.
از: ابو بکر عتیق فرزند محمد نیشابوری سور آبادی هروی (م )494
در چهار جلد نگاشته شده است و چاپ شده است.
ش 3343، 63 برگ، شامل سوره مؤمنون وسوره حج (تحریر سده 9 و10).
از: میر ابوالفتح بن میر مخدوم حسینی گرگانی (986 ق)
آیات احکام فقهی را به ترتیب کتاب های فقهی از احکام طهارت تا دیات، تفسیر و شرح کرده و به شاه تهماسب تقدیم کرده است. چاپ شده
[الذریعة 4-277، مرعشی 16-243، الفبایی آستان قدس 138].
آغاز: «... نواده سید المرسلین اعتضاد احفاد ائمه معصومین...بدان که مفسران آیات احکام آیات متعلقه به اعتقادات اصلیّة را که اصول خمسه عبارت از آن است ایراد ننموده اند».
ص: 175
انجام: «روایت کرده اند از امیرالمؤمنین صلوات الله و سلامه علیه که فرمود فرض الله الشهادة استظهاراً علی المجاحدان یعنی واجب گردانید خدای تعالی گواهیها به عدالت را از جهت غالب شدن بر انکار منکران. این است آخر کلام در این مقام واتمام تفسیر آیات احکام».
ش 992، 249 برگ، 19×29، نسخ علی مردان بن امیر اصلان خان شاملو در .1243
از: ؟
مجموعه ای است از تقویم سالهای (1180، 1221، 1241 و 1282) هجری قمری که در آن حالت قمر و شمس و سایر ستارهها را در ایام سال تعیین کرده است.
ش 1991، 101 برگ، 17×23، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
تقیوم سال 1277 می باشد که به روش علمای گذشته استخراج شده است.
آغاز: «بدان که حکمای خطا و... ترک را... به دوازده جانور نسبت کنند و هر سالی را از طبیعت وخوی آن جانور دانند این سال خیر مال که به فرح و اجلال نو می شود مدخلش مرغ است».
انجام: «کسوف کلی از قدرت کامله اله وحکمت بالغه خالق مهر وماه.. .از ابتداء تا انتهاء دو ساعت و ده دقیقه پس بعضی زمان در شب و بعضی در روز».
ش 3869، 10 برگ، نستعلیق، بیکا، بیتا.
ص: 176
از: محمد بن میرزا محمد باقر منجّم تبریزی
تقویم سال 1297 ق را در جداولی آورده است و اختیارات ایّام را ذکر کرده و در آخر درباره خسوف وکسوف سال اشاره دارد.
آغاز: «الاختیارات، البروج، ملوک واکابر را دیدن، حاجت از اکابر خواستن، به حکومت و امارت نشستن...».
انجام: «مدّت تأثیرش در عالم کون و فساد مدّت 2 ماه و 20 روز خواهدبود. رؤیت اهلّه را از موضع قمر گیرند».
ش 3976، 10 برگ، 19×27، نستعلیق 1297. با مهر بیضوی «الراجی محمد بن محمد باقر منجم».
از: محمد بن محمد باقر منجم تبریزی
تقویم سال 1300 ق را در جداولی آورده واختیارات ایّآم را ذکر کرده و در آخر اشاره به خسوف وکسوف سال دارد.
آغاز: «الاختیارات، البروج، ملوک و اکابر رادیدن به حاجت از اکابر خواستن، به حکومت و امارت نشستن...».
انجام: «کسوف تحت الارض جزئی شب چهارشنبه بیست هشتم شهر ذی الحجّة الحرام سنه 1300، خسوف تحت الارضی جزئی روز یکشنبه چهاردهم جمادی الاخری».
ش 3978، 10 برگ، 21×31، نستعلیق، .1300
ص: 177
از: محمد بن محمد باقر منجّم تبریزی
تقویم سال 1302 قمری رادر طی جداولی آورده و اختیارات ایام را ذکر نموده ودر آخر اشاره به خسوف وکسوف سال دارد.
آغاز: «الاختیارات، البروج، ملوک و اکابر را دیدن، حاجت از اکابر خواستن، به حکومت و امارت نشستن...».
انجام: «مدّت تأثیرش در عالم کون و فساد مدّت 3 ماه و 14 روز خواهد بود».
ش 3977، 10 برگ، 21×31، نستعلیق .1302
از: ؟
مجموعه ای از تلگرافات شاهزده علینقی میرزا رکن الدولة (پسر هشتم فتحعلی شاه) به مناسبتهای مختلف می باشد.
آغاز: «ثبت تلگراف... میرزا خانلر خان است که به خدمت حضرت اجل اشرف افخم بهادر اعظم دام اقباله...».
انجام: «آن هم به توسط بنده نیست چنانکه عرض کرده تصریح لازم دارد. مؤتمن الملک».
ش 1145، 95 برگ، 14×21، نستعلیق 1295 _ .1296
ص: 178
از: ؟
تلگرافاتی که ما بین دوایر دولتی ودربار در سالهای 1300 تا 1301 یا 1309 ق رد و بدل شده که در یک دفتر گردآوری شده است، بیشتر تلگرافات از حاکم شهرها با عنوان وزیر اعظم امین السلطان ارسال شده است.
آغاز: «بحضور مبارک حضرت مستطاب اجل اکرم افخم وزیر اعظم آقای امین السلطان عرض می شود در خصوص بختیاری که فرمایش رفته بود... از هیچ راهی دخل وتصرف نمی کند حسب الفرمایش...».
انجام: «... چندی قبل تلگراف مشروحی عرض شده تا کنون جواب نرسیده چون سال ... رسیده مستدعی است در هر دو فقره... وجنس مقرّری را کما فی السابق بار کرده حواله نمایند رکن الدولة».
ش 2167، 147 برگ، 17×22، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
تلگرافات ارسالی از شهرهای مازندران به طهران و دیگر بلاد و بالعکس در میانه سالهای 1297 _ 1298 ق که در یک دفتر از اصل تلگرافات استخراج و گرد آورده شده است.
آغاز: «بجناب والی حاکم مازندران چون از مال التجاره رعایای روس از صد، پنج، رسم گمرک گرفته ن می شود قدقن نمائید هر چه پوست روباه ... الی الان در دست رعایای روس است گمرک...».
ص: 179
انجام: «... احتمال دارد از راه آمل هم برود از بی راهه و میان برد برود اجزای گمرک خانه و غیره همه از مهمانی شما اظهار داشتند ممنون هستیم میرزا احمد هم حاضر است آداب حقوق را از دست نمیدهد آقای ناظم تشریف دارند سلام میرسانند (امین السلطان شهر شعبان) 1298».
ش 2175، 101 برگ، 17×22، نستعلیق .1298
از: ؟
صورت تلگراف هایی است که حاکم مازندران در بین تاریخهای رجب 1297 تا شعبان 1298 به تهران و سایر ممالک محروسه ارسال کرده است. عنوان امضای پای تلگرافها «محمد» و«والی» می باشد.
آغاز: «بار فروش به طهران. حضور مبارک حضرت والا تلگراف حضرت والا زیارت گردید در باب آن دونفر کودار که در راه لیوان تیر به چوب تلگراف انداخته بودند.».
انجام: «ساری بار فروش. عالیجاه میرزا ابو طالب در باب طلب حاجی محمّد حسن از هدایت خان چرا تعلّل واهمال مینمائید بگیرید وقبض بفرستید».
ش 3729، 63 برگ، 17×22، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: مظفر بن محمد قاسم جنابذی (زنده 1031 ق)
به نام شاه عباس اول در سال 1024 در یک مقدمه و شش باب ویک خاتمه تنظیم
ص: 180
شده است.
[الذیعة 4-452، مشار فارسی 1- 1433].
آغاز: «سپاس وستایش مالک الملکی را سزاست که بنظر شفقت ومرحمت سیّاحان عالم خاک را بسبّاحان محیط افلاک آشنا و مربوط ساخت و اتصالات اجرام علوی را باعث...».
انجام: «... حکیم شه مردان رازی صاحب روضة المنجّمین، علیشاه بخاری صاحب کتاب اشجار الاثمار، مولانا محقق عبد العلی البیرجندی، سید محمّد لاهیجی، احمد ... الملقّب باختیار».
ش 2252، 142 برگ، 15×21، نستعلیق 1214. تصحیح شده وحاشیه نویسی دارد.
از: ملا فتح الله بن شکر الله شریف کاشانی (988 ق)
ترجمه و شرحی است بر نهج البلاغة بیشتر توجه شارح به حلّ غوامض و توضیح مسشکلات است و از شروح دیگر نیز استفاده نموده است (چاپ شده)
[الذریعة 4-447، آستان قدس 14- 158].
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم الحمد لله الذی هدانا لهذا وما کنّا لنهتدی لولا ان هدینا الله... اما بعد بر ذوی بصایر ثاقبه وخواطر باهره مخفی نیست که ترقی به مدارج قرب الهی...».
انجام: «کم نمیگردانند روزی را و هر چیزی که مقرّب اجل و ناقص رزق نباشد سزاوار نیست».
ش 377، 189 برگ، 20×24، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11) از انجام ناقص است. اهداء کننده نسخه: میر محمد حسن حمله رشتی.
ص: 181
از: محمود بن محمد علی بن محمد باقر کرمانشاهی (1269 ق)
رساله ای است در رد صوفیه وعقاید ونظرات آنان که در یک مقدمه وهفت تنبیه ویک خاتمه تنظیم و در ماه شعبان 1228 ق پایان یافته است.
[الذریعة 4-447، مرعشی 2- 234].
آغاز: «بسمله ربنا لک الحمد علی ما هدیتنا الی الدین المبین و لک الشکر علی ما ارشدتنا الی ما هوالحق الیقین مولای مولای لا تجعلنا فی زمرة الغافلین سبحانک سبحانک انی لا احبّ...».
انجام: «... به نحوی که دواعی نفسانیه چه اخرویه و چه دنیویه محرک عبادات و طاعات او نباشد و هر چه صادر شود تحصیلا للرضا وشوقاً وحبّاً صادر شود وفقنا الله وایاکم».
ش 3250، 50 برگ، 15×20، نسخ ،بیکا، بیتا. شاید نسخه بخط مؤلف باشد و یا توسط اوتصحیح واصلاح شده باشد. خط خوردگی دارد. برخی فوائد در برگهای آخر رساله نوشته شده است.
از: ؟
مجموعه مواعظ، پند و اندرزهای اخلاقی درباره عاقبت دنیا و چگونگی آخرت که با استفاده از آیات و روایات نوشته شده است.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین... امّا بعداز حضرت سیّد الثّقلین وطاووس حرمین و آفتاب رسالت وماهتاب هدایت ومعدن طریقت و مرکز جلالت آن سیّدی که شمّه ای
ص: 182
از نعت اوست...».
انجام: «... صدقه کنید و فکر زاد قیامت نمائید که درویشی قیامت سخت مشکل است و بصدقه ودعا یاد مردگان خود کنید که ایشان... بازماندگانند واکنون محتاج شما گشته. تمت».
ش 2187، 75 برگ، 16×21، نستعلیق مدد بن یعقوب بن سلیمان در .1263
از: هبة الله حسین شاهمیری شیرازی حسینی (898 ق)
شرحی بر رساله «هیئت فارسی» علاء الدین علی بن حسین قوشچی (879 ق) است که برای پسران خود نوشته است.
[نسخه های خطی فارسی 1-276، دانشگاه تهران 4-،919
مشار فارسی 2-1712 (با عنوان حاشیه هیئت قوشچی) _ سپهسالار 3- 519].
آغاز: «خوبترین هیئتی که مصور ناطقه عرایس کلام لطافت نظام را بر آن وجه متصور سازد. وخوش شکلی که مزین عاقله مفتاح شیرین بیان بدان صورت مطرّز دارد حمد خدائی باشد که...».
انجام: «... و اگر بلد بامکه در طول متفق باشد حاجت به این اعمال نیست بلکه اخراج خط نصف النهار کافی است چناچه گذشت واگر در عرض متفق باشد همین عمل بعینه جاری است چه هرگاه که...».
ش 3464، 121 برگ، 15×20، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 12 و13). انجامش ناقص است. تصحیح شده بر برگ اول مهر بیضوی «شعاع »1315 دیده می شود.
ص: 183
از: محمد بن علی بن خاتون عاملی (ابن خاتون) (زنده در 1038 ه_)
کتاب «اخلاق ناصری» خواجه نصیر طوسی را خلاصه کرده سپس بعضی از مطالب آن را شرح نموده. این کتاب را به درخواست قطب شاه بهادرخان ترتیب داده وبه او تقدیم شده و ابن خاتون میگوید:«... کتاب اخلاق ناصری... را خواندند وآن را نیکو یافتند، منتهی چون فهم آن از عهده هر ذهنی خارج بود... از من خواستندکه به شرح مشکلات آن پردازم...»
[فهرست منزوی ص 1587، اخلاق ناصری تصحیح مینوی _ حیدری ص 13].
آغاز: «بسمله
ای خلق تو خلق را نماینده راه
ز اخلاق خوشت عقل کمین راتبه خواه
حمد تو بود فتح بهر کار که هست اینست بلی نشانه حمد اله».
انجام: «با هیچ کس بحث و جدل مکن و همیشه برای عدالت و انصاف باش و فعل خیرات و مداومت آن را ملتزم باش این است وصایای افلاطون که خواستم ختمکلام به آن کنیم و بعد سخن را قطع کنیم».
ش 1021، 155 برگ، 13×24، تحریر محمد قاسم حسینی نیشابوری در 1057 در حیدر آباد.
از: محمد تقی بن محمد حسین کاشانی (1321 ق)
رساله ای است حاوی پاسخ به استفتاءات مقلدین مؤلف در باب معاشرت با کفار و سفر به دیار آنان این رساله در ماه رمضان 1295 ق پایان یافته است.
[الذریعة 4-495، مرعشی 11- 79].
ص: 184
آغاز: «الحمد لله رافع درجات العلماء الی ذروة العلی و مفضل مدادهم علی دماء الشهداء والصلاة والسلام... وبعد چنین گوید... که چون چند مسأله جمعی از مؤمنین از اقل العلماء سؤال نموده بودند...».
انجام: «... وغلبه ایشان بر دشمنان دین و محشور شدن ایشان را در بهشت با پیغمبر وائمه طاهرین از خدا بخواهند والله العالم بحقائق احکامه».
ش 3499، 22 برگ، 17×21، نسخ مؤلف در 1295، خط خوردگی دارد.
در پایان چند بیت شعر در مدح ناصر الدین شاه آمده است.
از: ؟
مسائل علم نحو را به اختصار با عناوین «سؤال _ جواب» آورده است.
آغاز: «س _ نحو یعنی چه ج _ نحو را دو معنی است در لغت و در اصطلاح. در لغت به پنج معنی آمده مثل وقصه وجانب ومقدار ونوع».
انجام: «تنوین عوض آن است که عوض از مضاف الیه است مثل تنوین حینئذ که در اصل حین اذ کان کذا بوده. تنوین ترنم داخل می شود در آخر اشعار».
ش 1414، 41 برگ، 10×17، نستعلیق .1335
از: ؟
جریان چگونگی اعدام سید علی محمد باب است یکی از مریدان او نوشته است.
آغاز: «باری آن مأمور در کمال ادب واحترام طلعت اعلی را از چهریق (کذا)
ص: 185
حرکت داده واردتبریز بلاانگیز گردانید و حمزه میرزا در محلّ یکی از مقرّبان خود ایشان را وارد گردانید».
انجام: «از عمر مبارکشان سی و یکسال و هفت ماه و 27 روز گذشته بود اما از سنین شمسی سی و سه سال و شش ماه بود و از ظهورشان از سنین قمری شش ساله و سه ماه وبیست روز گذشته بود واز سنین شمسی شش سال و چهل و چهار یوم گذشته بود».
ش 3862، 5 برگ، 14×22، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: رکن الدین اوحدی مراغه ای (اوحدی اصفهانی) (738 ه_)
مثنوی است اخلاقی و عرفانی در چهار هزار وپانصد بیت (تقریبا) که به سبک «حدیقة الحقیقة» حکیم سنایی سروده شده است و به نام سلطان ابو سعید (733ه_)
[الذریعة 5-23، مجلس 37-15، نسخه های خطی فارسی منزوی 4-2735، مشار فارسی2- 1483].
آغاز:
«عشق ودیوانگی وسرمستی کرد بارم در این تهی دستی
از برای تو بر تو دارم دست
چون تو باشی هر آنچه باید هست».
انجام:
«... راستی گواهی داد که اجل داده... نخواهی داد...»
ش 1319، 113 برگ، 12×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول و آخر ناقص، تملک مورخ 1340 دارد.
* * *
ش 3898، 73 برگ، 10×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول و آخرش افتادگی دارد. اوراق آن پس وپیش شده.
ص: 186
از: ؟
رساله ای مختصر در علم حساب که بنام خواجه نظام الدین علی نگاشته و در دو باب تنظیم شده و نام رساله به صراحت ذکر شده، در فهرست مرعشی جامع الحساب دیگری در سه باب به خواجه نصیر الدین طوسی نسبت داده شده که باب اول و دوم آن با این نسخه یکسان است ولی این کتاب دو باب است و باب سوم ندارد.
باب اول: در حساب صحاح از اعداد (12 فصل)
باب دویم: در حساب کسور برطریقه محاسبان (3 فصل)
[فهرستواره فارسی 4-2637، مرعشی 3- 209].
آغاز: «... وچون آثار و لوایح اشعه ضمیر منیرش که صور مصباح ارواح از لمعات انوارمشکات او...».
انجام: «... وباقی تراکیب ممکنه برین قیاس باید کرد و برین مقدار در این نسخه از اعمال اکتفا کنیم والله الموفق والیه المآب والحمد لله اولاً وآخراً والصلاة علی رسوله ظاهراً وباطناً وآله الطاهرین».
ش 2159، 25 برگ، 12×19، نستعلیق 1017، یک برگ از آغازش افتاده.
از: ؟
مجموعه ای است از ادعیه وارده در ایام اسبوع واوقات وتعقیبات ومناجات خمسه عشره وغیره.
در فهرست سابق این کتابخانه در ص 173 یاد شده است.
ص: 187
آغاز: «بسم اللّه الذی لا ارجو الا فضله و لا اخشی الا عدله و لا اعتمد الا قوله ولاامسک الا بحبله وبک استجیر یاذاالعفو والرضوان من الظلم والعدوان ومن غیر الزمان...».
انجام: «وارجوک یا سیدی واطمع فی اجابتی یا مولای کما وعدتنی وقد دعوتک کما امرتنی فافعل بی ما انت اهله یا کریم و الحمد لله رب العالمین وصلّی الله علی محمد و آله اجمعین».
ش 505، 107 برگ، 13×20، نسخ حسن بن قربانعلی حسینی مازندرانی ساروی در 1245 در مدرسه صدر بار فروش. با جدول و سر دعاهای زرین. وقفی حاجی مراد خانجان در .1253 ومهر بیضوی «افتخر محمد بالاسم والسند» در نسخه هست.
از: خواجه تاج الدین احمد بن محمد طوسی (ق 6) وکاشفی بیهقی م 910
تفسیر عرفانی، ادبی مفصلی است با نثر شیوا در شصت فصل بر سوره یوسف، با داستان هایی از بزرگان عرفا و ابیاتی. گفته شده که ملا حسین کاشفی بیهقی این کتاب را بر شاگردان خود املا کرده و آنها آن را در شصت مجلس نوشته اند.
این کتاب چاپ شده است.
[الذریعة 5-57، مرعشی 14-258، سپهسالار 1-101، و4-9، نسخه های خطی فارسی 1- 38].
ش 1203، 350 برگ، 13×21، نستعلیق یوسف بن محمد انصاری در مصر در 964، آغازش افتادگی دارد.
* * *
ش 2020، 270 برگ، 16×22، نسخ، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص (تحریر سده 11 و12).
ص: 188
از: بهاء الدین محمد بن الحسین عاملی (شیخ بهائی) (1031 ق)
فقه فتوایی مهمی است شامل مسائل مهم که بیشتر مورد احتیاج می باشد با عباراتی همه فهم که به دستور شاه عباس صفوی تألیف شده است این کتاب بنابر تقسیم مؤلف شامل بیست باب می باشد پنج باب اول را فقط در طهارت و نمازها وزکات وروزه و حج موفق به نوشتن شده وپس از وفات او نظام الدین ساوجی شاگرد او آن را تمام کرده است.
مکرر چاپ شده است.
[الذریعة 5-62، مرعشی 13-256، مجلس 25-259، الفبایی آستان قدس 160].
آغاز: «حمد له... اما بعد چون توجه خاطر ملکوت ناظر اشرف اقدس کلب آستان علی بن ابی طالب علیه السلام شاه عباس الحسینی... که اسم اشرفش از بینات خلد الله ملکه هویدا وظاهر است...».
انجام: «... ظاهراً حکمت در این آن است که چون خویشان دانند که از خویشان ایشان هر گاه کسی را بکشد ایشان خونبها می دهند نگذارند که هرزه گری نموده... ودیگر اینچنین کاری نکند».
ش 1994، 247 برگ، 12×24، نستعلیق، 1222، باجدول زرین در صفحات ومهر بیضوی «یا اسد الله »1290
* * *
ش 2645، 206 برگ، 11×18، برگهای آخر نسخ اسد الله طباطبائی در 1289 یا 1286 می باشد.
* * *
ش 3270، 84 برگ، 17×21، نستعلیق بخش علی بن ابو محمد در 1251. تصحیح شده است. این نسخه بخشی از کتاب است.
ص: 189
از: ؟
مجموعه جزوات درسی کلاس ششم ابتدائی است که توسط یکی از محصلان به نام نعمت الله نجف آبادی گرد آوری شده و شامل دروس شرعیات (فروع دین _ ارث)، علم الاشیاء، معرفة الارض وجغرافیای ایران می باشد.
آغاز: «بسمله جزوه شرعیات، فروع الدین: فروع الدین هشت است 1 _ نماز یومیه که بدو قسمت می شود...».
انجام: «... تا زمستان را با عوارضات جدّی بسر برده و... بهار شروع زراعت در آن می کند».
ش 2745، 82 برگ، 11×17، نستعلیق نعمت الله نجف آبادی اصفهانی در 1334 ق.
از: یوسف بن محمد بن یوسف هروی یوسفی (950 ق)
مؤلف منظومه ای طبی در 289 بیت به نام علاج الامراض سرود وسپس آن را در پنج مقاله شرح کرد ودر 18 رمضان 917 به پایان رسانید.
[فهرست منزوی 1-13، الذریعة 5-68، کشف الظنون 1-567، سپهسالار 4-،17
دانشگاه طهران9- 1441].
آغاز: «حمد نا محدودمر حکیمی را که بقانون حکمت و کامل الصناعت رحمت رافع انوع امراض ودافع اصناف اعراض است جلّت آلاؤه وعمّت نعماؤه ودرود نا محدود رسولی را که...».
انجام: «... وبه ده مثقال قند شیرین گردد دو درم روغن زیت یا روغن گاو اضافه
ص: 190
نمایند و نیم گرم بیاشامند و غذا اگر شیر گاو خورند نافع باشد ان شاء الله تعالی. تمت».
ش 3423، 79 برگ، 10×19، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 11) با تملک ابن آبی بیک ابراهیم طبیب بادکوبه ای با مهر مربع «عبده الراجی ابراهیم بن آبی 1202» ومهر بیضوی دیگر «یا ابراهیم».
از: محمدتقی بن محمد حسین کاشانی (1321 ق)
کتاب مفصلی است در بیش از شش جلد وصد باب که مؤلف آن را برای پادشاه معاصر نگاشته است. وی در این کتاب از دو کتاب فقهی خود «سفینة النجاة» عربی و«معین العوام» فارسی یاد می کند.
پنج جلد آن در این کتابخانه هست تا باب 52 وجلد ششم آن در کتابخانه مدرسه سپهسالار است تا باب .72
[الذریعة 5-75، نسخه های خطی منزوی 2-1588، سپهسالار 4- 21].
آغاز: «الحمد لله الذی ارشدنا الی حقائق دینه ووفقنا لطاعته وعبادته».
ش 3537، 242 برگ، 17×22، نسخ، بیکا، بیتا. جلد اول است با مهر مستطیل «اهدائی حسین کجوری فرزند مرحوم حاج اسماعیل کجوری به کتابخانه مبارکه مسجد اعظم قم»
* * *
ش 3536، 200 برگ، 16×22، نسخ، بیکا، بیتا. جلد دوم است از باب 12 تا 22، تصحیح شده، با همان مهری که در جلد اول بود
* * *
ش 3538، 153 برگ، 17×22، نسخ، بیکا، بیتا. جلد سوم است از باب 23 تا .28
* * *
ص: 191
ش 3539، 180 برگ، 17×21، نسخ، بیکا، بیتا. جلد چهارم است از باب 29 تا .41
* * *
ش 3542، 105 برگ، 19×22، بیکا، بیتا. جلد پنجم است از باب 42 تا 52. شاید نسخه اصل باشد. تصحیح شده است و خط خوردگی دارد.
از: ضیاء الدین دری اصفهانی
مؤلف ابتدا مقدمه ای در ذکر اختلافاتی که در امت اسلام از صدر اسلام پدید آمده ارائه کرده و سپس مختصراً ادله هر کدام از قائلین به شقوق سه گانه مسأله جبر وتفویض وامر بین الامرین را بیان نموده وبه بخش سوم معتقد شده است.
این رساله چاپ شده است.
آغاز: «چون مسأله جبر و اختیار یکی از اختلافات واقعه وبدع مستحدثه در شریعت اسلام است بهتر آن است که ما از صدر اوّل گرفته کلیّه اختلافات و مناقشات واقعه در اسلام را بطریق اجمال ذکر نمائیم».
انجام: «وحق آن است که وقوع فعل موقوف به مجموع ارادتین است همچنان که عالم اهل بیت فرموده لا جبر و لا تفویض بل امر بین الامرین ودر این بیان اشکالاتی وارد شده است که جواب آنها هم داده شده است لکن در اینجا موقع ذکرش نیست».
ش 3876، 17 برگ، 17×21، نستعلیق مؤلف که مدیر مدرسه اتحاد بوده در 1342 ق.
ص: 192
از: مهدی خان رهنما، قرن 14
آغاز: «بسمله، فن عروض و قافیه، قافیه در لغت از قفا در آینده را گویند چون قوافی از عقب یکدیگر درآیند لهذا این فن را بقافیه موسوم نموده اند...».
ش 2357، 255 برگ، 19×20، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
مؤلف از اساتید معاصر است.
آغاز: «.. ما در پاسخ این اشکال گوئیم اگر چه قضایا وحوادث تاریخی امور جزئیه غیر ثابت و در گذرند میتوان از آنها نتایج وثمراتی گرفت...».
ش 2433، 66 برگ، 13×18، نستعلیق، مؤلف، بیتاریخ.
به عنوان 115 رجوع شود.
از: ؟
جغرافیای طبیعی و اقتصادی ایران و برخی از دیگر کشورهای جهان از جمله کانادا، مکزیک، قطب جنوب، آمریکای جنوبی و... و نیز مختصری در ذکر تاریخ سلسله قاجار، تاریخ انگلستان در قرن هفدهم می باشد که به صورت جزوات وکنفرانسهای دانشجویی تهیه شده است.
ص: 193
آغاز: «کلمه ایران چنانکه محقّقین تحقیق کرده اند بمعنی سرزمین قوم آریا یا آریاس یا آرین اجداد قدیمی هند و اروپائی بوده اند که نخست در فلاتهای شمال غربی هندوستان می زیستند».
انجام: «پس علاج سکته آغاز کرد و روز سوم مَرد برخاست و اگر چه ... شد سالی بزیست پس از آن مردمان عجب دانستند و آن بزرگ از پیش دیده بود که او را سکته خواهد بود».
ش 3823، 238 برگ، 17×21، نستعلیق، بیکا، بیتا.
به عنوان 138 رجوع شود.
از: محمد حسین میرزا
جزوه درسی تاریخ ایران است که به طور بسیار کوتاه سلسلههای ایرانی یا مستقل از خلفا را در پنج فصل از اول هجرت تا سال 530 (آل طاهر تا سلاجقه) بررسی کرده است.
آغاز: «پیش گفتیم که در سنه 19 یا 21 هجری عرب بر عجم غالب شد و لشکر اسلام در نهاوند قشون یزدگرد سیّم ساسانی را مغلوب کرد و دست شاهزادگان این سلسله را از سلطنت کوتاه کرد».
انجام: «اغلب پادشاه سلجوقی خیلی با عدل و نیکوکار بوده اند ووسعت مملکت آنها از حدود چین بود تا دریای مدیترانه وپایتخت آنها چند جا بوده بعضی در ری و بعضی در اصفهان واواخر سلطنت همدان بوده».
ش 3870، 11 برگ، 13×21، نستعلیق، بیکا، بیتا.
به عنوان 117 رجوع شود.
ص: 194
از: ؟
ابتدا وضع زمین و سایر کرات را بیان کرده و سپس به تفصیل به بررسی جزئیات کره ارض وقارهها و آبها میپردازد.
احتمالا جزوه درسی است که زیر نظر یا درسهای سرهنگ معلم پیاده نظام نگارش یافته.
در پایان این نسخه آمده: تمام شد کتاب جغرافیا به توجه سر کار آقای سرهنگ معلم پیاده نظام در 1885 میلادی.
آغاز: «فایده این علم اشاره از قدر کره زمین است، جغرافیا در اصل... است یعنی زمین را توصیف وتعریف کنم و مقصود از دانستن آن اطلاع بر احوال واوضاع بسیط...».
انجام: «... وپایتخت مملکت نیز در این جزیره واقع شده وموسوم است به... این جزایر را سلطانی است مستقل وبسیار در تمدن وتربیت پیش رفته اند مذهب ایشان دین عیسوی است».
ش 1931، 34 برگ، 16×21، نستعلیق 1313 ق. در پایان نسخه فاصله شهرهای آذربایجان به فرسخ ذکر شده است.
از: سلطان احمد دادجو پسر سالار مکرم دادجو
کتابی است درسی برای سال اول متوسطه.
آغاز: «اشتقاق جغرافیا: لفظ جغرافیا _ کلمه جغرافیا چنانکه در اکتشافات جغرافیا
ص: 195
خواهیم دید بنام یکی از کتب بطلمیوس...».
ش 2583، 20 برگ، نستعلیق مؤلف. آخرش ناقص است.
از: ایرج ایمن (قرن )14
درسهای آقای رهنما در دبیرستان فیروز بهرام برای کلاس ششم ادبی است که توسط ایرج ایمن نوشته شده است.
آغاز: «راههای عمده ایران برای آشنائی به وضع راههای ایران نخست باید شکل کشور را در نظر بگیریم».
انجام: «این قبیل منازل ابتدا بسیار ساده و به تدریج تبدیل به کاروانسراها و انبار برای کالا شده و بعدا به صورت قصبات وشهرها درآمده».
ش 1242، 54 برگ، 17×20، نستعلیق ایرج ایمن در 1324 _ 1325 ش.
به عنوان ... رجوع شود.
از: ؟
رساله ای کوتاه در بیان شهرها، کوهها، رودخانه و قلعهها و... شهرستانهای ایران در عصر مظفری که بترتیب از آذربایجان تا اصفهان نوشته شده و ظاهراً مؤلف قصد داشت که چندین دوره درباره جغفرافیای ایران بنگارد که این کتاب دوره اول آن بوده است.
آغاز: «بسمله حدود فعلیه ایران: ایران در جهت شمال محدود است (چون از
ص: 196
مغرب بمشرق رویم) برود ارس که آذربایجان را از خاک قفقازیه جدا می کند بعد بخطی موهوم که در ... واقع در...».
انجام: «... باری فاضل آبش بمرداب گاوخونی واقع در جنوب شرقی اصفهان می ریزد، قمشه در جنوب این خاک قرار دارد وپاره ای علما بدانجا منسوبند».
ش 2387، 66 برگ، 13×20، نستعلیق ابراهیم بن محمد علی در .1322
از: ؟
جغرافیای طبیعی فرانسه را به صورت نسبتا مفصل با مقدمه ای در جغرافیای اروپا بررسی کرده است.
در فهرست سابق این کتابخانه به عنوان تاریخ اروپا در ص 56 یاد شده است.
آغاز: «مشخّصات جغرافیائی هر کشور _ هر کشوری در سطح زمین دارای امتیازات جغرافیائی است که این کشور را از سایر ممالک مجزّا ومشخّص میسازد».
انجام: «ودر مرکز ایرلندیک جلگه ای است مسطّح از آهکهای ... مرطوب که در آن چند رودخانه با جریانی نامنظّم حرکت می کند».
ش 3826، 72، 18×22، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: سید محمد باقر واعظ ابن مرتضی بن باقر الحسینی الخلخالی الواعظ (قرن 14ه_ )
این کتاب چند جلد می باشد که این نسخه جلد چهارم ومشتمل بر دو قسمت است:
ص: 197
قسمت اول در وصف مزارات چند شهر مشهور که مشتمل بر چهار آثار است: آثار اول در جغرافیای ممالک اسلام که مشتمل بر هشت بهشت می باشد. سه آثار دیگر در این کتاب نیامده است. قسمت دوم مشتمل بر 28 باب است که مشاهد و مدفونین در آنها را به ترتیب حرف الفباء که هر باب مختص به یکی از حروف است ذکر نموده مؤلف کتاب دیگری به نام «جنّات ثمانیه» به فارسی دارد.
به فهرست سابق این کتابخانه رجوع شود که با تفصیل بیشتری این نسخه ومحتوای آن یاد شده است.
[ر. ک: الفبائی آستان قدس 169 - نسخه های خطی منزوی 5-3960 فهرستواره منزوی1- 206].
آغاز: «بسمله. الحمد لله الذی منّ علینا بدین الاسلام و جنّبنا عبادة الاوثان...بدانکه علمای جغرافیا در روی کره ارض ادیان ... را به چهار نوع ملّت تقسیم کرده اند: مسلمان، عیسوی، یهودی ومشرک...».
انجام: «یونان شبه جزیره ای در کنار بحر ابیض وکشوری است معروف... در فضیلت حکمای یونان احادیث نبوی بسیار است از آن جمله... یا رسول الله، رأیت أقواماً ... ویجتمعون حلقاً ویذکرون رجلاً یقال له ارسطو (ارسطالیس) راوی».
ش 222، 81 برگ، 21×35، نستعلیق، بیکا، بیتا، از وسط وآخر نقص دارد. جلد چهارم است.
از: ؟
مختصری است در علم حروف و اسرار و خواص آنها وچگونگی استخراج مطالب، این رساله غیر «جفر خابیه» معروف به «حرز الامان» کاشفی است.
آغاز: «بسمله الحمد لله رب العالمین و هو الاول وهو الآخر، هو الباطن وهو
ص: 198
الظاهر... اما بعد مختصری است در علم جفر خابیه، ایضاً خافیه و جفر احمر نیز گویند و دوایر و علم الحروف والأعداد بدان که ایّدک الله تعالی سر چشمه فنون علم جفر که معروف...».
انجام: «از این اسرار به خیر و صلاح کار کند ما اشارت خود کردیم آنچه از پیر، به حقیر رسیده بود تا چه صواب آید اهل حال را و السلام علیکم و رحمة الله وبرکاته».
ش 3957، 53 برگ، 9×17، نستعلیق، میرزا محمد صادق تفرشی گنابادی در 1204، مطالبی در علوم غریبه و نیز اشعاری در پایان این نسخه نوشته شده است.
از: ابو المحاسن حسین بن حسین جرجانی (سده دهم)
تفسیر مهمی است با استناد به اخبار و احادیث اهل بیت طهارت صلوات الله علیهم و دارای مقدمه ای در هفت فصل بنا به گفته استاد محدث ارموی اساس این تفسیر «کتاب روض الجنان» ابو الفتوح رازی می باشد.
[الذریعة 5-123، مرعشی 5-305، مجلس 35-37، نسخه های خطی منزوی 1- 39].
ش 3746، 276 برگ، 19×25، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11). از سوره اعراف تا سوره بنی اسرائیل را دارد. آغاز و انجامش ناقص است.
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی (علامه مجلسی) (1111 ق)
زندگانی چهارده معصوم: را در چهارده باب آورده، ویک مقدمه در ثواب گریستن برای آن بزرگواران قرار داده و باب پنجم آن را که در احوال سید
ص: 199
سیّد الشهداء علیه السلام است مفصّل نگاشته است و تألیف آن در روز جمعه هفتم ماه رجب سال 1089 به اتمام رسیده ومکرر چاپ شده است.
[الذریعة 5-124، مرعشی 20-56، مشار فارسی 1-1046، مجلس 36- 205].
آغاز: «ستایش بی مثل و انباز سزاوار خداوند بی نیاز است».
ش 4، 246 برگ، 21×30، نسخ آقا جان بن حسین گل کار در 1261. اولش ناقص است.
* * *
ش 1007، 397 برگ، 17×23، نستعلیق محمد حسین بن محمد نصیر بار فروشی در 1176. در اول نسخه این عبارت آمده: ملک الاحقر صفائی الخوانساری عفی عنه وعن والدیه 1379 ق با مهر بیضوی «مصطفی الحسینی» ودر پایان نسخه این یادداشت هست: «سنه 1216 در طهران باران کم آمد مردم برای طلب باران بیرون دروازه شمیران رفتند الحمد لله باران بسیار آمد».
* * *
ش 1622، 316 برگ، 20×33، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13) آخرش افتادگی دارد.
* * *
ش 1677، 183 برگ، 21×34، نستعلیق فضل الله در 1266. در برگ آخر مهر مربع «عبده فضل (یا فیض) الله» ومهر بیضوی «الراجی فضل الله 1267». و کاتب پایان کتابت این نسخه را با ادعای با بیت ملا محمد علی (کذا) در زنجان عنوان کرده است.
* * *
ش 1710، 263 برگ، 20×30، نسخ سبحان وردی بن مشهدی محمد رضا در 1233، با مهر بیضوی «عبده الراجی حسن 1273» در برگ آخر.
* * *
ش 1789، 265 برگ، 17×25، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13) از باب پنجم را دارد.
* * *
ص: 200
ش 2052، 91 برگ، 15×22، نستعلیق محمد حسن بن محمد علی بن علی مراد خراسانی در 1230 در حیدر آباد دکن، این نسخه از باب پنجم را دارد. تصحیح شده
* * *
ش 2090، 446 برگ، 18×21، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 12) با تملک ابوالقاسم بن محمد با مهر بیضوی «عبده ابوالقاسم 1121» در برگ اول.
* * *
ش 2896، 132 برگ، 11×15، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) از باب پنجم را دارد.
* * *
ش 3205، 462 برگ، 17×24، نسخ محمد علی بجستانی در 1133، با مهر مربع «یا صادق الوعد 1136» در برگ اول وآخر. این نسخه تا باب پنجم را دارد.
* * *
ش 3211، 436 برگ، 15×25، نسخ ونستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 11 و12) از انجام ناقص است.
* * *
ش 3605، 507 برگ، 18×29، نستعلیق محمد در 1216، آغازش افتادگی دارد.
* * *
ش 3630، 302 برگ، 20×30، نستعلیق محمد تقی بن عبد الله در 1234. وقفنامه مورخ 1320 در آغاز نسخه هست.
* * *
ش 3664، 239 برگ، 20×32، نستعلیق، بیکا، بیتا، (تحریر سده 12 و13) آخرش افتادگی دارد.
* * *
ص: 201
ش 3682، 243 برگ، 21×31، نستعلیق، بیکا، بیتا، (تحریر سده 13) اول وآخر ناقص.
* * *
ش 3838، 127 برگ، 13×20، نستعلیق عبد الله بن عبدالکریم تبریزی در 1244. اولش نقص دارد.
* * *
ش 3986، 54 برگ، 20×30، نستعلیق محمد ذاکری در 1239 در قصبه مرند. این نسخه بخشی از کتاب است.
* * *
4036، 192 برگ، 21×31، نسخ، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص. از باب اول تا یازدهم را دارد. اوراق در صحافی پس و پیش شده است.
از: ؟
رساله ای است در رد فلاسفه و حکماء بطریقه متکلمین مؤلف سابق نیز دو کتاب در این باره بنامهای توحید نامه و توحید خانه نگاشته بوده است این کتاب به سلطان حسین بهادر خان صفوی تقدیم شده، در یک مقدمه در شرف معرفت ووجوب تحصیل معرفت صحیح و چند فصل ویک خاتمه در ذکر حدیث بیضه تنظیم شده است.
مؤلف از آقا حسین خوانساری رحمه الله یاد می کند.
آغاز: «بسمله الحمد لله... وبعد فانی بنیت الامر فی معرفة الله وتوحیده بالهام الله وتوفیقه علی النظر الی حسن نظام العالم والتفکر فی خلق السموات والارض وما بینهما من عجائب الصنع ولطائف الحکمة...».
ص: 202
انجام: «... فمثل العالم بالله و بامر الله کمثل الشمس لا یزید و لا ینقص ومثل العالم بالله فقط کمثل القمر یکمل تارة و ینقص اخری ومثل العالم بامر الله کمثل السراج یحرق نفسه و یفنی لغیره، تمت».
ش 2696، 100 برگ، 12×19، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 12 و13) در هامش نسخه عالمی به نام ابو الحسن بن محمد بن حسین بن حبیب الله بن عبد الله بن امیر کبیر میر شاه تقی الدین نسّابه به طرفداری از فلاسفه به مؤلف پاسخ داده است. ونیز حواشی با امضاء «منه سلمه الله» در برخی صفحات دارد.
از: میرزا حسن بن عبد الرزاق لاهیجی (1121 ه_ )
کتاب در بیان فضائل آداب، مکام اخلاق و محاسن اعمال وعبادات منتخب از روایات واحادیث و کتب آداب و آثار اهل بیت علیهم السلام ومرتّب بر یک مقدمه و دوازده باب (وهر باب دارای چند فصل) ویک خاتمه می باشد. تاریخ ختم تألیف را در جمله «جمال الصالحین مجموعه شد آداب ایمان را» مطابق 1073 به نظم در آورده است.
[آستان قدس 15-171، الذریعة 5-129، مرعشی 3-313، مجلس 35- 272].
آغاز: «حمد بی حد و ثناء بی عد کریمی را سزد...».
ش 1086، 217 برگ، 13×23، نستعلیق حسن بن حاجی محمد... الاسیری در 1090، این نسخه از باب چهارم را دارد. در سال 1109 با نسخه ای که مصنف مقابله کرده بود مقابله شده است. در برگ 211 تصریح شده که این نسخه تصحیح شده است. در پایان نسخه حرز احتجاب، اوراد هفته، دعای حزب البحر وزیارت همه امامان از شیخ بهائی آورده شده است. تمام صفحات جدول زرین دارد.
ص: 203
ش 2050، 141 برگ، 13×23، نستعلیق ،بیکا، بیتا. (تحریر سده 13) تا باب هشتم را دارد.
* * *
ش 3186، 283 برگ، 14×24، نسخ، بیکا، بیتا، (تحریر سده 11 و12).
* * *
نسخه اول (شماره 1086) در فهرست سابق این کتابخانه به عنوان «ذریعة النجاح» یاد شده است.
از: نور علیشاه و رونق علیشاه ونظام علیشاه
اشعار عرفانی است به سبک مثنوی مولوی. به فهرست منزوی 4-2743 رجوع شود وگویا نام همین منظومه نیز هفت جنت است.
[الذریعة 5-152، نسخه های خطی منزوی 4-2743، مجلس 26- 165].
آغاز:
«بسم الله الرحمن الرحیم
افتتاح کنز اسماء عظیم
باز گو از نام نامی اله ای بنامت نامها نامی همه»
ش 1650، 275 برگ، 20×30، نستعلیق، 1262. آخرش ناقص است.
از: نظم الدوله ابو تراب هروی
داستان مفصل و دامنه دار نگاشته «الکساندر دوما» که به فارسی ترجمه و در چند جلد تنظیم شده است.
ص: 204
آغاز: «داستان...: در اواخر سنه 1665 در یکی از شب های قشنگ...».
انجام: «... در شهر رم موجود است اگر کسی طالب دیدن آنها باشد بآنجا رجوع نماید. تمام شد».
ش 2755، 224 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا. این نسخه جلد سوم و چهارم را دارد (تحریر سده 13 و14).
از: ؟
قصه یوسف7 ومصیبت اهل بیت عصمت: را به صورت متن مسجع همراه با اشعاری از خودش ودیگران بیان کرده است و از مصابیح القلوب وصحیفه رضوی نیز نقل می کند. عنوانی که به کتاب داده شد در انتهای نسخه یادداشت شده است.
آغاز: «شاه اولیا یعنی حضرت امیرالمؤمنین علی المرتضی حقی که محراب ... نمازه قایم اولدی وتیغ دشمنی بی دین ایله ضربت شهادت بولدی الهی اول الماس ریزه».
انجام:
«بیگمان روز حشر پیغمبر شهدا انتقامین آنده چکر
وای آنیکچوکه خصمی اوله رسول
دعوی آینکله ایده زوج بتول»
ش 853، 138 برگ، 13×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. اولش افتادگی دارد (تحریر سده 11).
ص: 205
از: سید محمد حسین بن میرزا ابوالحسن شیرازی مشهور به حمله خوان (ق14ه_ .ق)
روایات وحکایاتی است که از کتاب های روایی شیعه برگزیده شده است که بعضی از آن ها عبارتند از: بوسیدن رسول خدا صلی الله علیه و آله امام حسن و امام حسین علیهم السلام را، شهادت علی اصغر علیه السلام، طفلان مسلم بن عقیل، حکایت ابراهیم ادهم، حکایت حجّاج در شکار، حدیث صالح یهودی، رفتن امام حسین علیه السلام با جدّ خود به باغ فدک، زیارت جابر بن عبد الله انصاری وغیره.
آغاز: «السلام علی الحسن و الحسین وعلی علی بن الحسین زین العابدین... از حضرت امام زین العابدین علیه السلام روایت کرده است که وقتی آن حضرت نظر فرمود بعبید الله بن عباس بن علی بن ابی طالب علیه السلام وگریان شد...».
انجام: «پس از لمحه فرمود بگشا چشمهای خود را گشودم مرا در اینجا پیاده کرد فرمود شوهرت در حرم من است او را بخوان این را فرمود واز نظرم غایب شد ندانستم به آسمان بالا رفت یا به زمین فرو رفت».
ش 461، 178 برگ، 18×22، تحریر مؤلف در 1305، با مهر بیضوی «عبده ابوالحسن» و«میر محمد حسین».
از: ؟
مجموعه ای از مجالس و منابر که تا شماره بیست و سوم نمره دارد و بقیه بدون آن است مؤلف از کتب مختلف همچون بحار، سرور الشیعة، مروج الذهب و از فاضل
ص: 206
برغانی ودیگران نقل کرده است و مایه بیشتر مجالس ذکر فضائل اهل بیت: است. شاید جلد دیگر جنگ شماره 461 و 834 و1310 باشد.
آغاز: «در کتاب مروج الذهب نقل شده که دولت بنی امیه تا وقتی که به سفّاح بیعت نمودند هزار ماه طول کشید و ایشان چهارده نفر بودند اول از این ملاعین...».
انجام: «بابا من هم رفتم خداحافظ حضرت به تعجیل امد بلکه او را زنده به بیند ندید فشهق شهقة و فارق الدنیا نعره زد ومرد نه برای نوجوانی که بود نه از سوز زخمها که بود بلکه برای این بود که ای وای من رفتم پدرم غریب و تنها ماند».
ش 470، 98 برگ، 17×22، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
اشعار متفرقه ای است از سعدی، اشعار منسوب به حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام ، مریم، جامی، فارابی، بو علی، ملا یوسف گیلانی «عزیز» که گویا از همراهان خاقان فتحعلی شاه قاجار بوده است. بیشتر اشعار در قالب غزل و مثنوی است.
آغاز:
«یا رب تو به عزت پیمبر بر جان من کمینه بنگر
ای چاره درد دردمندان فریاد رس امیدواران».
انجام:
«غریبان پناها خداوندگارا
...».
ش 728، 47 برگ، 17×22، نستعلیق محمد علی نوری و میرزا هدایت الله در 1208 و1216 و.1229
ص: 207
از: ؟
احادیثی در مناقب وفضائل اهل بیت: به نقل از «ذریعة النجاة»، «بحار الانوار» «عوالم العلوم» آورده است.
آغاز: «به روایت انیس العهد قال رسول الله اوّل ما خلق الله نوری یعنی اوّل شاهدی که در علام شهود سر از نقاب کشید و اوّل وجودی که از عالم بطون».
انجام: «فلمّا اکتملوا تحت الکساء قال الله عزوجل یا ملائکتی وسکان سماواتی اعلموا انّی ما خلقت سماء مبنیّة ولا ارضاً مدحیّة ولا قمراً».
ش 779، 10 برگ، 16×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. ناتمام.
از: سیّد حمله خوان = میرزا ابوالحسن شیرازی
شامل مطالب و حکایات متفرقه ای است به نظم ونثر در ذکر زندگانی اهل بیت عترت وطهارت ونبی مکرم اسلام صلوات ا لله علیهم اجمعین و برخی از پیامبران اولو العزم:. مؤلف والد اقل الذاکرین سید میر محمد حسین روضه خوان. تاریخ تالیف .1322
آغاز: «الحمد لله الذی روّح ارواح المحبّین بنسیم لا اله الا الله وعطّر مشام المشتاقین بآثار شمیم لا اله الا الله و انس قلوب العاشقین فی ... شوقهم وطیّب حالاتهم».
ص: 208
انجام:
«فتاد از صدر زین شاهی که خیر الانبیاء یک دم توانستی کجا دیدن پریشان یا که غمگین اش
حدیث کربلا احباب مخلص را روان سوزد ولی ز افغان من شاید اگر خلق جهان سوزد»
ش 834، 100 برگ، 14×20، نستعلیق مؤلف. گویا جلدی دیگر از جنگ ش 461 و 470 و1310 باشد با این یادداشت در آخر کتاب به وسیله میر محمد حسین روضه خوان پسر مؤلف که تصریح کرده این جنگ به وسیله پدرش جمع آوری شده وبه خط ایشان است، تاریخ ربیع الاول .1322
از: ؟
شامل قدسیات سید علی همدانی وفصل انشأه الامام الغزالی فی مجلس السلطان سنجر و هزلیات زاکانی در نه فصل، وکنوز الرموز دارای ده فصل و خاتمه و منشأت، ومطالب و اشعار متفرقه.
آغاز: «من کلمات شیخ عبد الله انصاری... نه ظالمی که گویم زنهار ونه مرا بر تو حقی است که گویم بیار. پرسیدند چه گویی در حق دنیا؟ فرمود چه گویم در حق چیزی که به محنت به دست آرند و به بیم نگاه دارند و...».
انجام:
«بهر تو شنیده ام سخنها شاید که تو هم شنیده باشی
... را امتحان ناکردن اولی مبادا در جهان باقی بمانی»
ش 1093، 98 برگ، 16×24، نستعلیق، بیکا، بیتا (شاید تحریر سده دهم باشد).
ص: 209
از: ؟
شامل جفر و ادعیه و لغت و رساله اوزان ومقادیر علامه مجلسی (عربی) مورخ 1297 و رساله شرح چهل اسم ادریسی، وقصیده قائم مقام و مطالب متفرقه دیگر.
آغاز: «هر گاه بخواهی بروی در نزد حاکم وسلطان و به او حاجتی داشته باشی وبخواهی که به مراد شود در وقت بیرون رفتن از خانه این دعا را بخوان و برو برآورده می شود...».
انجام: «مخفی نماند که چون طریقه زن داری و تدبیر فرمائی در امر زن و تأمّل داری رکن اعظم و اهم امور است».
ش 1133، 259 برگ، 18×22، نسخ، بیکا، بیتا. آغاز وانجام ناقص.
از: ؟
روایات وحکایات اخلاقی برای منبر است.
آغاز: «وهر جایی که می رسید آن حوالی میسوخت... وخار وخاشاک وسنگ خاره به آن...».
انجام: «چون روز جمعه درآید در زمین مؤذنان در روی زمین بانگ نماز گویند حق تعالی جبرئیل را بفرماید تا در مناره زمردین».
ش 1166، 85 برگ، 16×20، (تحریر سده 13) آغاز و انجام ناقص.
ص: 210
از: ؟
روایات و حکایاتی درباره معارف اسلامی و مسائل اخلاقی برای منبر
آغاز: «در اخبار آمده که لقمان حکیم رحمة الله علیه پسر خود را بدین کلمات مقبول نصیحت کرده هر که این را یاد گیرد و عمل کند از خردمندان گردد».
انجام: «من ان یاخذ للمریض شیئا من الفاکهة وسیعلم الآیة انتهی ما اردناه فی المقام والحمد لله المنعام».
ش 1173، 125 برگ، 17×21، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13).
از: ؟
اشعاری است از سعدی، حافظ لسان الغیب، هلالی، محتشم، جامی، حزین و غیر ایشان به همراه یک مثنوی در ذکر ائمه:.
آغاز:
«غلام روی تو گشتم تو نیز می دانی
گدای کوی تو ام احتیاج گفتن نیست
تو چشم روشن مایی و روشن است این هم که در جهان گهری به ز چشم روشن نیست»
انجام:
«وقت است اگر ز لطف به فریاد من رسی چون نیست غیر لطف تو فریاد رس مرا
ص: 211
بی مهریت ای عهد شکن می دانم
اینها گنه تو نیست من می دانم»
ش 1201، 93 برگ، 16×20، نستعلیق، بیکا، بیتا، تحریر سده 13 و.14
از: ؟
شامل چند باب و هر باب شامل آیه و حدیث و گاهی مطالب عرفانی و حکایت تحت عنوان آورده اند آورده اند.
آغاز: «آورده اند که مردی پیش رسول صلی الله علیه و آله وسلم آمد و عرض نمود که یا رسول الله من صدقه می دهم برای آنکه نام من به نیکویی بلند شود...».
انجام: «... که هر یکی برابر کوه احد باشد ای موسی! مشرکان وغافلان و بخیلان...».
ش 1247، 63 برگ، 16×22، نسخ، بیکا، بیتا. آخرش ناقص است.
از: ؟
داستانهائی از جرجیس، حضرت علی علیه السلام، عمّار، محمد بن ابو بکر نقل کرده است و همه آنها به نثر است با عناوین «راویان اخبار وناقلان آثار چنین روایت کرده اند».
آغاز: «خبر کن ما را از آدمیان که بود او را چهل نوبت کشتند هر نوبت خدایتعالی او را زنده گردانید».
انجام: «مرا در این قلعه صدو ده تن دشمنان در بند است همه جوانان ودلاوران وزبردست ایشان».
ص: 212
ش 1256، 30 برگ، 17×21، نستعلیق، بیکا، بیتا، اول وآخر ناقص.
از: ؟
اشعاری از برخی از فرقه ضالّه بهائیّت می باشد.
آغاز: «هو العلیم الخبیر.
ای حیات العرش خورشید و داد
که جهان و ... چو تو ... نزاد»
انجام:
«حالیا باید کنم رفع صداع
میکنم با چشم خون بارت وداع»
ش 1258، 23 برگ، 14×21، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
شامل منتخبی از کتاب زبدة التصانیف واشعاری از وصال.
آغاز: «بسمله، حمد له... اما بعد بدانکه بر هر بالغ و عاقل واجب است که کبایر وصغایر را بداند تا به قدر وسع وطاقت از آن اجتناب نماید...».
انجام:
«تا که عین آینه ات سازد خدا
که نمایی عرش را همچون سما
عرش چه و چرخ چه ای ذولباب
فهم کن و الله اعلم بالصواب»
ش 1275، 791 برگ، 14×22، نستعلیق 1241، در پایان نسخه تاریخ زلزله شیراز به نظم دیده می شود.
ص: 213
از: ؟
شامل اشعار متفرقه از جمله اشعاری از مجدی و معنی فارسی برخی لغات عربی و ترکی، وخطابه ای بقلم ادیب دانشمند میرزا ابراهیم قمی که هنگام تشییع جنازه ضیاء الدین یکی از احرار عثمانی در هفت صفحه نگاشته شده است. امضاء اشرف الحسینی هم در این نسخه هست.
آغاز:
«ای که گفتی هیچ مشکل چون فراق یار نیست گر امید وصل باشد همچنان دشوار نیست»
انجام: «غاز: گار، رصاص: قلع، قادِس: سخت (سره)...».
ش 1278، 94 برگ، 15×22، نستعلیق .1327
از: میر محمد حسین حمله خوان
جُنگی است در ذکر فضائل ومناقب اهل بیت:. شاید جلد دیگر از جنگ ش 461 و 470 و834 باشد.
آغاز: «السلام علی الحسن والحسین... یعنی سلام بر زینب اسیر شده باد یعنی سلام بر زینب تقیه باد وسکینه اسیر شده...».
انجام: «... این مجلس پر از نامحرم، سرم چادر ندارد به سلیقه روضه خوان بخواند».
ش 1310، 99 برگ، 17×22، نستعلیق 1306 یا 1321، در نسخه تاریخ وفات برخی از علما یادداشت شده است.
ص: 214
از: ؟
مجموعه ای است از اشعار فتحعلی خان صبا، سلیمان صباحی کاشی، حسین مجمر اردستانی، میرزا سعید وفا، ملا حسین اصفهانی متخلّص به رفیق، هاتف اصفهانی، خاقانی وغیره شامل قصایدی است در مدح فتحعلی شاه قاجار و تبریک عید فطر وعید نوروز وغیره.
آغاز: «برو گر خیره شد دشمن تو ای شاه تهمتن وش».
انجام: «کی بود مرا شعر ... از پدر و عم».
ش 1323، 138 برگ، 14×20، نستعلیق، بیکا، بیتا، برگ اول وآخر ناقص.
از: مولانا محمد طاهر الواعظ المشهدی
مجموعه ای از دعاهای کوتاه ومواعظ واخبار را در بر دارد. این مطالب از کتاب های ثواب الاعمال، مصباح الشریعة، جامع عباسی، انیس الصالحین والذخیرة نقل شده است وشامل رساله اصول خط من تصنیف صیرفی ویادداشتی از محمد معین الدین بن محمد صفی الدین حسینی رضوی ومحمد مهدی الرضوی.
آغاز: «هر گاه شخصی را غم یا المی روی نماید این دعا را بعد از نماز صبح نوشته به آب روان اندازد».
انجام: «فقال انّک علی خیر انّک من ازواج رسول الله صلی الله علیه و آله قالت وفی البیت رسول الله وعلی وفاطمة وحسن و حسین علیهم السلام».
ش 1326، 145 برگ، 13×19، نستعلیق 1061، اول وآخر ناقص.
ص: 215
از: ؟
اوراق متفرقه ای است به نظم ونثر که در یکجا صحافی شده است. شامل قصیده بینقطه امیر حسن افشار در مرثیه امام حسین علیه السلام(برگ 53)، اشعار از محتشم، فصل من کنز اللغة و چند مثنوی از مولوی:
«تا نگرید ابرکی خندد چمن تا نگرید طفل کی نوشد لبن»
، صیغ عقود مطابق فتوای شیخ انصاری، قسمتی از رساله جهادیّه قائم مقام بزرگ، قسمتی از خطبه همّام.
ش 1387، 171 برگ، 12×18، نسخ و نستعلیق، بیکا، بیتا. آغاز وانجام ناقص.
از: ؟
مطالب متفرقه ای است در اخلاق و ادعیه وشعر که به نظم ونثر وبه دو زبان عربی و فارسی آمده است. مطالبی از کتاب های ذیل نقل کرده: فتوحات مکیّه، منهاج العارفین، دیوان جامی، انیس الواعظین، وصیت شهید اول از روی خط خود ایشان، شعر عربی از شیخ محمد مهدی کجوری، شرح لغز به اسم کافیه، چند مطلب از مهج الدعوات ابن طاوس وغیره.
آغاز: «صائب:
معانی اهل صورت را به گرد دل نمیگردد که منزل چون مصور شد ملک داخل نمیگردد»
انجام: «... وقال محمد بن شرف القیروانی فی مدح الشطرنج حرب ...».
ش 1400، 157 برگ، 9×16، بیکا، بیتا.
ص: 216
از: محمد رضا بن محمد علی قمی (قرن 13 ه_ . ق)
احادیث واخباری را از کتب معتبر شیعه از قبیل نهج البلاغه، کافی، مجموعه ورّام، مجالس المؤمنین، محجة البیضاء وغیره آورده است. تاریخ گرد آوری 1294
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم وروی عن بعضهم قال ما فی یوم الا وملک ینادی من المشرق لو یعلم الخلق لماذا خلقوا قال فیجیبه ملک آخر من المغرب لعلموا لما خلقوا. وقال کل سبب ونسب منقطع یوم القیامة...».
انجام:
«حاشا لمجدک ان تقنّط عاصیاً
الفضل اجزل والمواهب اوسع»
ش 1412، 226 برگ، 10×17، نستعلیق 1294 در تهران. با مهر بیضوی «عبده محمد رضا» در برگ اول وآخر.
از: ؟
مطالب پراکنده ای است در مصائب اهل بیت:.
آغاز:
«رحمی ای شمر به این زاری واین... دل بی رحم تو تا چند بود دشمن ما
با خبر باش که در ناله ما هم اثری است گرچه از برق بلا سوخته شد خرمن ما»
ص: 217
انجام:
«.. ز انکار عیان مر... عقل نکته دانش زبانی را که کس دانا نباشد ترجمانش»
ش 1469، 98 برگ، 11×18، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه از نوحه و مراثی در ذکر مصیبت اهل بیت: است.
آغاز:
«جای در چشم تو دارم وبه چشم تو رسم هم مشتاق جمالم ... خیالم...»
انجام:
«من همان مورم سلیمانم تویی
ای سلیمان جان وایمانم تویی»
ش 1476، 94 برگ، 6×10، نستعلیق، بیکا، بیتا. تحریر سده 12 و.13
از: ؟
مجموعه ای است از اشعار سعدی و مراثی محتشم ومیر جمال الدین اردستانی وترکیب داروجات.
آغاز:
«برای دفع آن بر قول اصحاب
بباید ریخت در وی اندکی آب
ولیکن آب چون در وی چکانی »
ص: 218
انجام: «وکل انسان الزمناه طائره فی عنقه».
ش 1477، 93 برگ، 6×10، نستعلیق، بیکا، بیتا، (تحریر سده 13) با مهر بیضوی «محمد رضا» و«محمد سامانیه».
از: ؟
مجموعه از مراثی وبرخی غزلهاست. در آخرین مرثیه نام شاطر آمده است.
آغاز:
«قلبم ز یکی غصه به فریاد آمد صبرم زیکی حادثه بر باد آمد
یعنی از قتل شه کربلا آنکه شهید با لب تشنه چه در آن ستم آباد آمد»
انجام:
«... دم بکش شاطر مگو دیگر کلام کاتش افکندی به جان خاص وعام». ش 1478، 25 برگ، 5×10، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13).
از: ؟
چند غزل وشعر از سعدی شیرازی
آغاز:
«صبحی مبارک است نظر بر جمال دوست بر خوردن از درخت امید وصال دوست...»
ص: 219
انجام:
«... کای به گرداب فنا افتادهها غرقها دلها زکفها داده ها»
ش 1479، 19 برگ، 6×11، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه غزل ورباعی از سعدی وغیره ومطالب دیگر است.
آغاز:
«ای که هرگز فرامشت نکنم هیچت از بنده یاد می آید»
انجام: «حمد و سوره وقنوت در رکوع _ حمد و سوره ورکوع _ دو سجده به عمل آورد».
ش 1482، 38 برگ، 7×15، نسخ، بیکا، بیتا.
از: ؟
شامل شعر عربی وچند شعر فارسی است.
آغاز: «مریض بارض الری...».
انجام:
«...مردی که هیچ جامه ندارد به اتفاق بهتر زجامه ای که در او هیچ مرد نیست»
ش 1487، 7 برگ، 9×15، نسخ، بیکا، بیتا.
ص: 220
از: ؟
مجموعه متفرقه ای است در شعر و حکایاتی از نبی اکرم اسلام صلی الله علیه وآله ومرثیه.
آغاز:
«به مجنون کسی گفت کای نیک پی
چه بودت که دیگر نیایی به...»
انجام:
«... لیک در جبهه او رخنه پیکانی چند سر به سر معنی تو راتی وانجیل و زبور
خوانده از حنجر او سوره قرآنی چند ...»
ش 1493، 33 برگ، 10×16، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه ای است از اشعار هاتف اصفهانی، شیخ بهایی، جامی، ادیب خراسانی ورساله ای در قرائت وتجوید وچند مرثیه.
آغاز:
«بلبلی برگ گلی خوشرنگ بر منقار داشت واندر آن برگ (...) نالههای زار داشت
گفتمش در عین وصل این ناله و فریاد چیست»
ص: 221
انجام:
«... یا رب تو آگهی که رعایت کسی نکرد در حق اهل بیت نبی حرمت نبی»
ش 1494، 32 برگ، 10×16، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه اشعاری است از خیام، جامی، سعدی، انوری، صباحی بیدگلی، عاشق اصفهانی، صفائی، حکیم زلالی، کلیم، شیخ ابو علی، شاه طاهر دکنی وغیره.
آغاز:
«دنیا مطلب که حاصل عمر غمی است هر ذره ز خاک کیقبادی وجمی است
احوال جهان و اصل این عمر که هست...» انجام:
«به امید ثمر کشتم نهالی چه دانستم که بی حاصل برآید»
ش 1495، 142 برگ، 9×19، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) آخرش افتادگی دارد.
از: ؟
چند مرثیه به نظم و نثر در مصیبت اهل بیت وائمه اطهار علیهم الصلاة والسلام است.
ص: 222
آغاز:
«کشته شد در کربلا آه وواویلا حسین نور چشم مصطفی آه وواویلا حسین
از دم تیغ ... شد سرش از تن جدا...» انجام:
«... رسم سلطانی چون تو می دانی ای شه خوبان آقا توبه کردم شاه بی لشکر آقا توبه کردم، شافع محشر توبه کردم حق پیغمبر توبه کردم»
ش 1497، 50 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه ای از مراثی در مصیبت اهل بیت علیهم الصلاة والسلام است.
آغاز:
«خصوص تعزیه شهسوار دشت نجف
مه و ستاره رخشنده سپهر شرف
ز جلد دفتر دین فرد اول ایمان
وصی و نفس پیمبر برا در قرآن...»
انجام:
«... بسا سری که برو نیزه شد رگ گردن بسا تنی که بر او خاک تیره گشت کفن»
ش 1499، 44 برگ، 15×19، نسخ، بیکا، بیتا.
ص: 223
از: ؟
مجموعه مراثی در ذکر مصیبت اهل بیت صلوات الله علیهم اجمعین از بیدل قزوینی، یغما و...
آغاز:
«جمره یک جذوه ز آتش مروه گشته بی صفا مسجد و بیت و حرم خیف ومنی بگریسته...»
انجام:
«... به کمند زلف تو پر شکن گرهی فتاده به کارمن به گره گشایی لعل خود گرهی ز کار من بگشا»
ش 1502، 78 برگ، 12×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغازش افتادگی دارد.
از: ؟
مجموعه از مرثیهها در ذکر مصیبت خاندان ختمی مرتبت9 است که به نثر آورده است.
آغاز: «به آن سید جوانان جنان نمی رسید ... باعث ایجاد وابقای زمین و آسمان وقربانی عشق خداوند رحمان...».
انجام: «... حمزه را در میان ایشان ندیده آه سرد از دل پر درد برکشید وفرمود یقین می دانم که واقعه».
ش 1504، 67 برگ، 12×22، نسخ، بیکا ،بیتا. آغاز وانجام ناقص.
ص: 224
از: ؟
مجموعه اشعاری است از سعدی، کتاب شمس، بابا طاهر، نور علی شاه، درویش قاسم علی، شمس تبریزی، شاه نعمت الله، شیخ بهائی واشعاری به عنوان سؤال وجواب،... ویک هفت تایی.
آغاز:
«ایها الناس جهان جای تن آسایی نیست مرد دانا به جان داشتن ارزانی نیست
خفتگان را خبر از زمزمه مرغ سحر حیوان را خبر از عالم انسانی نیست»
انجام:
«روزی که علی به کعبه آمد به وجود مخصوص علی خدا در کعبه گشود
... به علییعنی که علی است خانه زاد معبود»
ش 1510، 85 برگ، 11×21، نستعلیق، بیکا، بیتا، از وسط ناقص است (تحریر سده 13 و14).
از: ؟
مطالبی متفرقه ای است در مراثی وعریضه و وصیت نامه و برخی صورتها و استفتاءات.
ص: 225
آغاز:
«دهید آب به ... قوم یاوران حسین برون کنند یقین از بدن روان حسین...»
انجام:
«... مگو مگو تو ایا شیخ قاضی انور مگو تو این سخنان را به حق پیغمبر»
ش 1511، 59 برگ، 12×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. در برگ 25 تاریخ 1207 یاد شده است.
از: ؟
مجموعه ای است از مراثی در ذکر مصیبت سید الشهداء وشهیدان اهل بیت علیهم الصلاة والسلام.
آغاز:
«... با فوز سعادت ... بزن ای شاه جهان کوس شهادت
... را به ره دوست فدا کن ز ارادت» انجام:
«... اشک پروین ریخت زین ماتم زعین از برای سبط پیغمبر حسین»
ش 1514، 151 برگ، 12×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. اولش افتادگی دارد.
از: ؟
مجموعه از مجالس موعظه ومرثیه است.
ص: 226
آغاز: «رفته... نظر کیمیا اثر حضرت امام حسن علیه السلام (...) پس فرمود ای مادر مرا نمیشناسی (...) فرمود من همانم که این وقت مرا مهمان کردی...».
انجام: «... پس باقی نخواهد ماند هیچ چیز جز آن که بر او صلوات خواهند فرستاد. مراد از صلوات فرستادن خداوند، رحمت».
ش 1515، 279 برگ، 21×18، بدون تاریخ، اولش افتادگی دارد.
از: ؟
مجموعه ای از اشعار است در ذکر مصیبت کربلا و اهل بیت عصمت صلوات الله علیهم.
آغاز:
«کاش آن زمان ز آه جگر سوز اهل بیت یک شعله برق خرمن گردون دون شدی...»
انجام:
«... یک عندلیب بیش در آن سرزمین نماند لیکن فغان و ناله به گردان هزار شد
محشر که بد نهفته به چشم موالیان در کربلا به آل علی آشکار شد»
ش 1516، 120 برگ، 11×20، نستعلیق، بیکا، بیتا.
ص: 227
از: ؟
مجموعه ای از اشعار شاعران پارسی وتازی همچون سعدی، نظری، مولوی، انوری، درویش حسین نوا، جامی، جواهر، عاشق، عشقی.
محرر این دفتر که محمد رحیم قاجار متخلص به عشیق است اشعاری از خود را به تاریخ هشتم جمادی الثانی 1265 ه_ . تحریر کرده است مثنوی میرزا طوفان مشهور به قاصد صبا مازندرانی و رساله ای منثور از فیض کاشانی ره با عنوان آب زلال (شامل دو جرعه و هر جرعه مشتمل به سه نفس)، نان و حلوای شیخ بهائی، شیر و شکر شیخ بهائی، مثنوی پیر و جوان میرزا نصیر طبیب اصهانی، مثنوی میرزا ابراهیم صفا، مثنوی هجری تفرشی، آتشباره طوفان. ترکیب بند علی نقی کمره ای، ترجیع بند میر مشتاق وهاتف وفانی ومیرزا خرم قراجه داغی، ومثنوی آذر بیگدلی وترجیع بند شاه نعمت الله، وعریضه هجری به میرزا طبیب اصفهانی، واشعاری به خط صادق آشتیانی قمی مورخ 1234 وترجیع بند درویش حسین نوا.
آغاز:
«قد صرفت العمر فی قیل وقال
یا ندیمی قم فقد ضاق المجال
واسقنی تلک المرام السلبیل
آنهاتهدی الی خیر السبیل»
انجام:
«... از هزاران در یکی گیرد سماع زانک هر کس محرم پیغام نیست
آشنایان ره بدین معنی نماند
در سرای خاص بار عام نیست»
ش 1520، 180 برگ، 15×21، نسخ و نستعلیق، بیکا، بیتا، تاریخ 1234 و1269 در نسخه هست. آغازش افتادگی دارد. با مهر بیضوی «قربان وفایت».
ص: 228
از: ؟
مجموعه متفرقه ای است در رمل و دعا و اشعار فارسی وترکی از عرفی افندی، روحی، باقی، راضیی، علوی، شمسی پاشا، نحیفی افندی، صائب، سلیمان، امری، نابی، صبری وحافظ ومحرر دفتر و...
آغاز: «هذا رمل علی کرم الله وجهه میفرماید سه سطر نقطه ببند سطر اول از ثانی...».
انجام: «... اطرافه شعله سی (..) اولوب...».
ش 1522، 74 برگ، 14×21، نسخ و نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
شامل دعا و طلسم ورمل وصورت حساب وغیره می باشد.
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم، الله خیر حافظ و هو ارحم الراحمین واما بعد عقد شراکت بسته فیما بین اقل عباد حاجی ملا کاظم ومخدومی ام آقا محمد اسماعیل...».
انجام: «صورتحساب سال 1275».
ش 1524، 120 برگ، 15×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. در نسخه تاریخ 1275 دیده می شود. اکثر صفحات نا نوشته مانده است.
ص: 229
از: ؟
مجموعه مطالب متفرقه ای است از اشعار سعدی وطب وصورت عقد نکاح ووقفنامه وبعضی از رسائل ومکتوبها وادعیه.
آغاز:
«خیز ای جمالی خاک شو در زیر پای مقبلان زیرا که تاج سروران در خاک آن کو یافتم
درمان درد عاشق صبر است ما نداریم دردا که دل نداریم زان رو دوا نداریم»
انجام:
«... سعدی... را ز سر خویش بدر کن دیدی که عقابی که... کرد چهها خواست» ش 1525، 67 برگ، 16×20، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه ای از مجالس در ذکر مصیبت کربلا و اهل بیت عصمت و طهارت صلوات الله علیهم اجمعین.
آغاز: «بریدم وبه سنان میگفت من ضربتی بر سر زدم و سر او را شکافتم. شمر ظالم گفت من سر او را بر نیزه کردم...».
ص: 230
انجام:
«... در جهان ... از نبی وولی
نه یهود و نه دهری ونه مجوس
ز اهل بطحا و اشرف (...) نسل یاسین وآل طاهاییم»
ش 1527، 74 برگ، 17×22، نستعلیق، بیکا، بیتا، اولش ناقص است.
از: ؟
مجموعه ای است از منشآت میرزا عبد الوهّاب و اشعار منتخب از مثنوی مولوی، کلیم، خیام، سعدی، انوری ودیگران.
آغاز:
«فرمود: با تازه عروسی تن او چون قاقم در بستر سنجاب اگر گشتی گم
بالین بکن از سینه او (...) پر قو لب را به لبش بدوز تا گوهر ...»
انجام:
«بر قهوه زدی تا لب چون حب نبات آمیخته گشت قوه با آب حیات
افتاده به قهوه عکس خورشید رخت چون آینه سکندر اندر ظلمات»
ش 1532، 146 برگ، 7×14، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13).
ص: 231
از: ؟
مجموعه ای از مراثی فارسی وترکی که در مصیبت حادثه جانسوز کربلا و سالار شهیدان امام حسین علیه السلام سروده شده است و در برخی جاها از حمله حیدری ملا بمانعلی نقل کرده است.
آغاز: «اما راویان اخبار وناقلان آثار بدین گونه روایت کرده اند که چون بر حضرت امام حسین علیه السلام از جور مخالفان امت ماندن آن جناب در مدینه میسر نشد و اراده سفر کربلا نمود شب به عزم وداع...».
انجام:
«... نمودند پیمان دادار سست
کسی را نبد زان میان دین درست
به خون خداوند شستند دست
شکستند پیمان روز الست
کنون رو سوی داستان آوردم نوا از دم راستان آوردم»
ش 1549، 152 برگ، 10×19، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه است در مجالس وعظ ونوحه در ذکر مصیبت اهل بیت علیهم الصلاة والسلام. در پایان شعری از شمس تبریز نیز آمده است.
آغاز: «حمد بی حد و ثنای بلا عدّ حضرت احدی را سزد که ایجاد انس وجن محض از برای شناسایی اوست... او دلهای محبان را منور ساخت به نور محبت محبوبانی که اگر آفتاب وجودشان...».
ص: 232
انجام:
«... وصف کمال مرتضوی در کلام حق مسطور... به نص کلام فرض
در مدحتش قیام نمودن زهی قیام
هست این قیام... قیام فرض
نعتش نگر که گوشه نشینان موسوی دانند بر زبان ودل خود مدام فرض»
ش 1550، 143 برگ، 9×20، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه ای است در مجالس و مراثی که در مصیبت اهل بیت علیهم الصلاة والسلام بیان شده است.
آغاز: «کبوتر چاهی مینالید چندان صدای ناله از هزاران باغ عزا بلند شد که طایر روح رمیده فاطمه زهرا سلام الله علیها به آشیان تن مراجعت...».
انجام: «... همین یک بیمار همراه دارند زنان عرب بافغان دست در گردن اسیران با تعب در آوردند و از احوال کشتگان ومحنتهای ایشان سوال می کردند وبه زبان حال میگفتند:
در کجا زد صرصر ماتم به بستان شما در کجا خاموش شد شمع شبستان شما»
ش 1552، 141 برگ، 9×19، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغازش افتاده.
ص: 233
از: ؟
مجموعه ای است متفرقه از حکایات ونظم که از امیرالمؤمنین علیه السلام است وزیارات وادعیه ونیز برخی اشعار فارسی.
آغاز:
«کنت السواد لناظری فبکی علیک الناظر
من شاء بعدک فلیمت فعلیک کنت احاذر
فلو کان طشت التبر فی بیت زخرف تفیض به نفس امرء بات شاکیاً...»
انجام: «... ذلک احداً غیرک و لا اعتمد فیه الا علیک فکن یا ذاالجلال عند احسن ظنی بک ورجائی لک وارحم تضرعی واستکانتی وضعف رکنی و... بذلک علی وعلی کل داع... یا ارحم الراحمین وصلی الله علی محمد وآله».
ش 1555، 130 برگ، 10×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغازش افتادگی دارد (تحریر سده 13).
از: ؟
مجموعه ای است در اشعار که در موضوعات مراثی ومناقب و اخلاق بیان شده است و عنوان ایضاح المناقب را دارد.
آغاز:
«به حمد حق کنم انشاء اوّل دفتر که اوست خالق ارض و سماء وجن وبشر
ص: 234
درود بیحد (...) بر محمد عربی
شفیع امّت عاصی به عرصه محشر...»
انجام:
«...از پی کعبه کویت دهقان
نالهها غلغلهها ولولهها
نکنم گوش بدان مسأله ها به سر خانه زند هرولهها»
ش 1560، 65 برگ، 10×16، نستعلیق، بیکا، بیتا، بیاض.
از: ؟
اشعاری از مولوی ومطالبی از عین الحیاة علامه مجلسی و چند غزل از شاعران دیگر وچند حدیث وغیره.
آغاز:
«درخت جهالت که شد بارور
ندارد بغیر جهل بار دگر»
انجام:
«زانکه اول سمع باید نطق را
سوی منطق از ره سمع اندرا»
ش 1561، 84 برگ، 10×18، نستعلیق، بیکا، بیتا، بیاض.
از: ؟
شامل مطالبی از ابن طاووس، بابا طاهر عریان، کتاب مجالس المتقین، اشعاری از وفائی.
ص: 235
آغاز: «وینبغی لطالب العلم یکتب هذه الحروف فی ظهر الکتاب لأنّ الله تعالی جعل لکلّ شی خصائص وخصائص هذه الحروف ان یجعل طالب العلم ماهراً...».
انجام:
«هست چون خاک درت زینت تاج شاهان بود چون نور تو در جنب خلیل الرحمان»
ش 1563، 125 برگ، 11×20، نستعلیق 1297، بیاض.
از: ؟
شامل اشعاری از لبید، طرفة، عنترة، عمر بن ام کلثوم، نابغه، مولوی، جدول طول وعرض شهرها، شعری از مجنون عامری.
آغاز: «قرّاء سبع مشهورین منهم عاصم و کنیته ابو بکر ومنهم حمزة بن حبیب ومنهم الکسائی ابوالحسن علی بن حمزة بن عبد الله النحوی ومنهم نافع بن عبد الرحمن ومنهم عبد الله بن کثیر ومنهم المازنی ومنهم ابو عمرو عبد الله بن عامر...».
انجام:
«خیال روی تو بر کارگاه دیده کشیدم به صورت تو نگاری ندیدم ونشنیدم»
ش 1563، 105 برگ، 10×19، نسخ، نستعلیق، بیکا، بیتا. بیاض با یادداشتی از محمد رضا بن علی نقی در برگ اول.
از: ؟
مطالبی درباره صرف و نحو وسؤال وجوابهایی در مسائل شرعی وفقهی ومطالب
ص: 236
متفرق دیگر در این کتاب آمده است.
آغاز:
«ولها بالماطرون اذا أکل النمل الذی جمعا
یعنی از برای زن نصرانیّه است غلّه وآذوقه در ماطرون در وقت که بخورد مورچه آنچه را که جمع کرده است...
انجام: «زوجه میگوید من هم قبول کردم، زوج میگوید صالحتک عمّا علم بما علم قبلت الصلح هکذا».
ش 1565، 163 برگ، 10×15، نستعلیق، بیکا، بیتا. بیاض. با مهر بیضوی «محمد علی بن معین الدین».
از: ؟
اشعار از شاعران عرب و عجم ذکر کرده است از جمله: طغرائی، ناصر الدین حسن بن النقیب، ابن دوحه، عمرو بن حمق الخزاعی، حجر بن عدی الکندی، متنبّی، حکیم سوری (یا سوزنی) وچند حدیث نیز آورده است.
آغاز:
«اذا صافحتنی اکف اللئام لطمت بهنّ خدود الرجال»
انجام:
«صراط المستقیم ای دل که وصفش خواندی از قرآن ... حبّ علی بن ابی طالب بود حقّ»
ش 1568، 136 برگ، 10×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13).
ص: 237
از: ؟
مجموعه اشعار در مصیبت ائمه اطهار علیهم الصلاة والسلام وبه ویژه فاجعه جانگدار کربلا و شهدای آن ونیز احوال پس از آن در شام و کوفه است.
آغاز:
«جاتب میدان مرو ای شبه پیغمبر مرو، ای علی اکبر مرو رحم کن بر مادرت بر جنگ این لشکر مرو، ای علی اکبر مرو»
انجام:
«ای دل بیا که موسم آه و فغان رسید یعنی عزای خاتم پیغمبران رسید». ش 1572، 72 برگ، 11×20، بدون نام کاتب وتاریخ کتابت.
از: ؟
مجموعه ای از اشعار شامل مراثی و نوحه برای ائمه اطهار: می باشد.
آغاز:
«ختم رسل ناله کنان آید از باغ رضوان هر شب جمعه بر قبرشاه شهیدان
گرید و گوید به فغان یا حسین یاحسین».
ص: 238
انجام:
«حقیرم ار چه به ظاهر ولیک باشم شاه ز امر حضرت باری منم ولی الله...
گدای خاک در دوست پادشاه من است».
ش 1557، 60 برگ، 12×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. بیاض.
از: ؟
مراثی و روضه هائی به نظم و نثر آورده وبعضی مطالب تاریخی وروایی نیز نقل کرده است.
آغاز: «ودر خبر است که چون حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام هفت نفر از صنادید جمهور را بکشت. داود بن قابوس که مردی رزم آرا و مبارز بود...».
انجام: «چون مسلمانان عثمان را به قتل رسانید نه به أقبح وجوه، مدّت چند روز ریسمان بر پای او بسته بودندو مانند سگ مرده در کوچههای مدینه میکشیدند و گروه گروه از مسلمانان می رسیدند و لگد بر سر وی میزدند واز ظلم او شکایت می کردند».
ش 1579، 73 برگ، 16×20، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه ای است شامل دو بخش: بخش اول قسمتی از یک مقتل فارسی است اما
ص: 239
به صورت پراکنده یاد شده است. گاهی عنوان «مجلس» دارد و بخش دوم در ذکر مناقب مولا امیرمومنان علی علیه السلام می باشد.
آغاز:
«این در چه دین بود که کسی را کشند و بعد عریان در آفتاب بدنش از جفا کنند
این در چه ملّت است که کشتند چون کسی در زیر سم اسب بدنش توتیا کنند»
انجام: «وقتی که در میدان ایستاده بود یکه و تنها تکیه بر نیزه بیکسی داده بود با گردن کج نظر حسرت به قتلگاه وخیمه گاه مینمود واشک حسرت از گوشههای چشم می ریخت».
ش 1580، 76 برگ، 16×20 ،نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: شاهزاده ابوالفضل
جنگ اشعار مختلف وپراکنده برخی سرایندگان است که بطور نامنظم جمع آوری شده وتعدادی از آنها بخط خود شاعر آمده است، نام شعرا عبارتست از: رشید خان شعبده باز _ اتابک اعظم _ برهان السلطنه ابراهیم میرزا _ میرزا حسن کاشی _ محمد علیخان (وفا) تحویلدار پستخانه مبارکه _ میرزا حسین خان پیشخدمت ملقب به حضوری _ احمد خان _ مخفی (دختر اورنک زیب) _ میرزا بزرگخان مقبل _ کامکار _ صفایی نراقی _ میرزا مهدی اصفهانی _ سید مهدی قائم مقامی _ ابوالفضل زنجانی گروسی _ ابوالفضل (جامع جنگ) عطارد قائم مقامی _ نعمت شاهزاده ابراهیم میرزا _ مهری شقاقی _ رکن الملک _ نظام العلماء تبریزی _ فرصت شیرازی _ میرزا ابراهیم
ص: 240
مشتری خراسانی _ میرزا صبوری خراسانی _ هبة الله مجتهد خلخالی _ علی محمد خان نظام الدوله اصفهانی.
آغاز:
«فرمود دی اتابک اعظم زتلگراف
برهان ترا رهاند شه از ظلم و اعتساف»
ش 2077، 115 برگ، 12×12، نستعلیق شاهزاده ابوالفضل و دیگران. تاریخ 1319 و 1327 یا 1337) دارد با این یادداشت بر برگ ششم: من عرائض الحقیر اقل السادات مهدی الحسینی القائم مقامی بحضرت سیدی... شاهزاده الملقب به برهان السلطنة.
از: ؟
مجموعه از اشعار متفرق وپراکنده وترجمه بسیاری از سور قرآنی، حکایات و... که با خط مغلوط ونا زیبا در یک دفتر گرد آمده است.
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم این دعا را هر روز ماه شعبان بخواند ثوابش از احصاء بیرون است...».
ش 2319، 290 برگ، 18×22، نستعلیق حسن بن محمد قوچانی در .1272
از: ؟
مجموعه قطعات وفقرات تاریخی و... که از کتاب ها بدون نظم خاصی گرد آوری شده قسمتهایی از نیمه اول مربوط به تاریخ شهادت سید الشهدا ومراثی آن حضرت می باشد.
ص: 241
آغاز:
«ایا اسد الرحمن یا شحنة النجف جزاءآ وصبراً للحسین قتیل.
فداک روحی یا حسین وعترتی...»
انجام:
«گر چه شمشیر حیدر کرّار
کافران کشت و قلعهها بگشاد
تا سه نانی نداد در ره حق
هفده آیه خدای نفرستاد»
ش 2352، 131 برگ، 19×20، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه برخی اشعار وابیات متفرقه که در میان آنها برخی اشعار شاهزاده راجی خانم و صهبان اصفهانی آمده است.
آغاز:
«شیرین سخنی بود مرا مونس شب ها میشست زلوح دل من رنگ تعبها
تا بود بهمراه من آن لعبت شیرین بنموده فرار از من بیدل همه غمها»
ش 2409، 75 برگ، 14×21، نستعلیق انیس، بیتا (تحریر سده 13).
از: ؟
دفتری است شامل اشعار وسرودههای شعرا که بدون ترتیب و ذکر نامی از شعرا گرد آورده شده است.
ص: 242
آغاز:
«ز پیش خویش بر افکن نقاب دعوی را ببین به کسوت صورت جمال معنی را»
انجام:
«... تب را بغلط در تبت افتاده گذر مشتی عرقی شده چکیده از...»
ش 2499، 349 برگ، 13×20، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13).
از: ؟
مجموعه مختلفی از اشعار، قطعات، احادیث، آیات گردآوری ودر اواخر ناتمام مانده و برخی صفحات سفید گذارده شده است.
آغاز:
«خاص حقیم زحق ما بهدایت مخصوص از لب شاه ولایت بولایت منصوص
طالبا پا بکش از صحبت ارباب ریا راغبا سر مکش از خدمت ارباب خلوص»
انجام:
«بیواسطه گوش وزبان از طرف چشم بسیار سخن بود که گفتم و شنیدم»
ش 2519، 73 برگ، 17×20، نستعلیق .1336
ص: 243
از: ؟
مجموعه مواعظ ومراثی ومقتل (شامل نظم ونثر) که در یک دفتر گرد آوری شده است.
آغاز: «من منشآت... حمد و سپاس بیرون از حد و قیاس حضرت پادشاهی را سزاست جلت عظمته وعمت نعمته که حضرت اقدس محمدی را از کافه ناس برگزیده...».
انجام: «.. چنان وداع که مرغان هوا و ماهیان دریا را کباب کردند».
ش 2588، 102 برگ، 11×17، تحریر مؤلف در .1311
از: ؟
شامل اوراد، طلسمات، فوائد فقهی، ادعیه و عوامل منظوم جامی و... که در یک دفتر بصورت غیر منظم جمع آوری شده است.
ش 2589، 42 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13).
از: ؟
مجموعه اشعار ومراثی ومطالب تاریخی وغیره که برای استفاده در منبر گردآورده شده است.
ص: 244
آغاز: «شهادت علی: شب معراج صورت علی را روی کرسی وبه صبح نوزدهم ملائکه فرق شیر».
ش 2598، 48 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13).
از: ؟
آغاز: «.. که چون جناب سید الشهداء زباله منزلنده ابو سعیدون قزین جناب علی اکبره عقد ایلدی...».
انجام:
«چون عرب ایچره رسمدور صاحب عزایه شیعلر ویرمگه سر سلامتی طایفه زنان گلور»
ش 2624، 158 برگ، 11×17، نستعلیق، در برخی برگها تاریخ 1281 آمده است.
از: ؟
مجموعه مطالب وفوائد مختلف ومتفرق همراه برخی احادیث وآیات که بصورت پراکنده برای استفاده در منبر و غیره جمع آوری وبخط نازیبا کتابت شده است.
ش 2715، 545 برگ، 11×18، نستعلیق، .1324
ص: 245
از: کاظم بن حسنعلی قمشه ای، قرن 13
مجموعه احادیث، حکایات واشعار که در یک دفتر گردآوری شده است.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین والعاقبة للمتقین... چنین گوید اقل العباد جرماً و اکثرهم جرما کاظم بن حسنعلی که این نسخه ایست در احادیث و حکایات واشعار که این حقیر در تالیفش کوشش وسعی نمودم...».
ش 2725، 143 برگ، 12×18، نستعلیق مؤلف (تحریر سده 13).
از: ؟
مجموعه اشعار، قصاید، غزلیات، سماعیات متفرقه وپراکنده که سراینده برخی مشخّص وعده ای نامشخص است، این جنگ شامل قطعه ای از شاهنامه، داستان منثور ومنظوم ابو لولؤ وکشتن عمر، نان و حلوا شیخ بهایی، مناجات خواجه عبد الله انصاری است واشعاری از نور حسن سغرایی (غزل بی نقطه)، ملا علی اصغر بروجردی (نوحه علی اکبر)، عرفی (قصیده در مدح علی علیه السلام)، سوری، هاتف اصفهانی، جلالی هراتی، میرزا صادق، راهب، نجات، فرّخی، شیخ بهایی، جوهری آمده است.
آغاز:
«بگفت ای مرا مایه زندگی
گرامیتر از جان بفرخندگی
کسی کو به هستی برارد نفس
بناچار باید شدن باز پس...»
ص: 246
انجام:
«از باد یکی پشه بخاشاک نجنبید وز زلزله یک خشت زویرانه نیفتاد»
ش 2777، 131 برگ، 11×17، نستعلیق .1273
از: سید مهدی بن سید محمد حسین قاسانی، زنده 1341 ق
مجموعه احادیث، ادعیه، اذکار ونصایح ومناجات مختلف که از سه کتاب سراج المتهجدین، جامع الاخبار وعین الحیات گردآوری وبرگزیده شده است.
آغاز: «ان الموعظة اذا خرجت من القلب دخلت فی القلب واذا خرجت من اللسان لم یتجاوز الاذان عن النبی صلی الله علیه وآله وسلم الا ادلکم علی سلاح ینجیکم من اعدائکم و...».
انجام: «... وبعد از آن خدا را ثنا گفت وصلوات بر پیغمبر صلی الله علیه و آله فرستاد حضرت فرمود حاجت خود را بطلب که خدا عطا میفرماید قد تمت احادیث المنقولة عن کتاب المستطاب عین الحیات فی الدعاء».
ش 2851، 98 برگ، 11×18، نستعلیق مؤلف در .1341
از: ؟
رساله ای کوتاه در حوادث ووقایع عصر ائمه معصومین که برای استفاده در منبر ومجالس جمع آوری شده است.
آغاز: «مجلس استغاثه سید الشهداء. برای چند نفر مائده نازل شد برای موسی ...
ص: 247
وظللنا علیکم الغمام و انزلنا علیکم المن والسلوی، وجهة عیسی7 ربنا انزل علینا...».
ش 2888، 24 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13).
از: ؟
مجموعه پراکنده ای از احکام شرعی، مقتل امام حسین، اشعار وغیره که در یک دفتر گردآمده است.
آغاز: «السلام علی رسول الله صلی الله علیه و آله وافضل السابقین واللاحقین محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله سید الاولین والاخرین السلام علی سیّدنا ومولانا ومقتدانا علی...».
انجام:
«... نشد سیر هرگز چهار از چهار بسی ازمودند مردان کار
زمین ز آب باران وچشم از نظر
زن از مردی مرد ومرد از هنر»
ش 2974، 142 برگ، 12×16، نستعلیق سید محمد بن میر حسین مشهدی (ساکن قرطبه) در .1236
از: ؟
مجموعه اشعار متفرقه که جمع آورنده جنگ در بیان مصائب اهل بیت: سروده است.
ص: 248
آغاز:
«پیکرم نیلی شد از کعب سنان تازیانه فرق من بشکسته از سنگ زنان مشرکین»
انجام:
«تازه گلان چمن زینبی قوت جان میوه باغ نبی»
ش 3086، 51 برگ، 10×12، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13 و14).
از: ؟
مجموعه متفرقه ای از اطلاعات مانند عدد جمعیت تهران در آن تاریخ و برخی شهرها و فوائد علمی وغیره.
آغاز: «دایره معدل النهار دایره ایست که تنصیف فلک مینماید از شرق بمغرب ودر تحت این دایره، دایره بر روی زمین فرض کنند...».
انجام: «... شماره نفوس ممالک محروسه ایران بیست و چهار کرور نفر جمعیت: طهران هشتاد هزار نفر، تبریز دویست (...) هزار نفر... کرمان دویت و چهل و یکهزار، یزد یکصد و بیست هزار نفر».
ش 3092، 78 برگ، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13 و14).
از: ؟
مجموعه ای از اشعار وغزلیات ورباعیات شعرای معروف
ص: 249
آغاز:
«هستم ز فراق دوست گریان همه شب ماننده زلف او پریشان همه شب
تنها و غریب ودست در گردن خود
لب بر لب غم نهاده سوزان همه شب»
انجام:
«.. دیده برداشتن از روی تو مستحس نیست که به تصدیق نظر صاحب ...»
ش 3095، 149 برگ، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13).
از: ؟
مجموعه اشعار وسرودههای حدود صد و سی نفر از شعرا وسخنوران شیرین سخن فارسی که در یک دفتر گرد آوری شده است، نام این شاعران عبارتست از: حکیم رکنا (قضا و قدر) محمد قلی سلیم رازی (قضا وقدر) حکیم شقایی _ آخوند ملا نادم _ محمد قلی سلیم _ مولانا آفتابی ساوجی (قصیده بی نقطه) سلمان ساوجی _ صائب تبریزی _ ملا عرفی _ ملا سالک _ میرزا ملک مشرقی _ میرزا خصمی _ صیغی قلی بیک _ ملا نازم لاهیجی _ شیدای هندی _ ابن یمین _ طالب، ملا طبعی _ شیخ سعدی _ میرزا فصیح _ میرزا صالح منشی _ ملا محتشم _ میرزا رستم _ خواجه حافظ _ میر رضی _ بابا فغانی _ بابا مطلعی _ میر کبیر _ طرزی رشتی _ میرزا جلال پیر _ طالب آملی _ محمد جان قدسی _ ملا روم _ ولی دشت بیاضی - حاجب _ میرزا نظام دستغیب - ظهیر فاریابی _ میر ابوالفتح لاهیجی _ میرزا ابراهیم ادهم _ میر منصور رشتی _
ص: 250
ملاظهوری _ میرزا طاهر واقعه نویس وحید حیدر خان _ میرزا خلیل مسیح _ رشیدای رزگر _ میرزا صادق _ میر علی نقی کمره _ ملا سبحانی _ میرزا جانی _ منتخب (محمود وانار) _ شیخ فیضی _ ملا عجاز (از برای میرزا شفیع ...) _ میرزا جلال اسیر _ میر عقیل همدانی _ والای قمی _ ملا خالص _ ادیب صابرا _ شائی تکلو _ ملا فهی لنگرودی _ میرزا معصوم _ رحیما _ میر اجری _ سلطانعلی بیک _ آصفی کمال خجندی _ طاهر _ مشرقی ساوجی _ جعفرا _ ملا وحشی _ مربع _ سعدی (بهاریات) _ میرزا ابوالحسن _ عبید زاکانی _ ضیاء _ فردوسی _ غیاثا _ مولانا جامی _ محمودا _ شیدا _ تائب _ ملا حبیب ابهری _ منصورا _ میرزا موسی - سید نسیمی _ ملا عرفی (قصیده ... الشوق) _ شاه طاهر _ مولانا مقصود کاشی _ میرزا قلی میلی _ مولانا فرسی _ میرزا سنجرکاشی _ قاضی نور _ مولانا امیدی _ امیر خسرو دهلوی _ آذری _ سلیم (مخمس) _ فضلی _ نصیرای همدانی _ ابن یمین _ شیخ ابو سعید _ شکوهی همدانی _ شیخ سعد الدین محمد _ خواجه شاهپور فرهی _ میرزا عبد الله _ میرزا ملک شرقی (جهت طالب خان وزیر بن حاتم بیگ) _ شاه شجاع (حکیم نظام الدین) _ حکیم نظام الدین در پاسخ معالجه باه) _ زکی همدانی میر عطای حکیم _ ملک قمر _ مولانا ایلی _ حکیم پرتوی (ساقی نامه) _ شاه نعمت الله _ مولانا شاهدا _ بهاء الدین محمد عاملی (نان و حلوا) _ مرشد قلی بیگ _ مولانا واجب _ میر محمد حسین _ حاج محمد حسین ولد محمد جان _ مجدای شیرازی _ میرزا فصیحی _ مولانا ملا نوعی (مثنوی سوز وگذاز) _ حکیم رکنا (معامله پسر دلاک) ابو تراب بیک (ساقینامه وترجیع بند) _ ملاملک قمی _ ملا محمود ... _ مرشد یزدجردان (ساتیاد) _ اقدسی (ساقینامه) _ بابا طاهر _ میر محمد _ شیخ الاسلام تبریز _ شیخ فیضی ...
آغاز:
«شنیدم روزی از خونابه نوشی
چو گل از پاره تن خرقه پوشی»
ص: 251
انجام:
«بدرد طلب گرچه من دردمندی
زسلطان همت نوایی طلب کن...»
ش 3103، 104 برگ، 1×29، نستعلیق عبد القادر بن عبد الواحد (در برگ 17) تحریر سده .11 فهرست نام شعرا را مرحوم رمضانی درد و برگ نوشته و ضمیمه نسخه است. انجام نسخه افتادگی دارد، اشعار در سه ستون نوشته شده، کاتب با اینکه خوش خط بوده ولی بیسواد بوده وغلط املایی دارد مثلا مثنوی را بصورت مسنوی ومحتشم را بصورت مهتشم نوشته است.
ممکن است برخی اسمها درست خوانده نشده باشد.
از: ؟
مجموع اشعار و سرودههایی از شعرای معروف وغیره است که در یک دفتر جمع آوری شده، شاعران عبارتند از: شیخ باخزری رئیس العارفین _ نور علیشاه (ترجیع بند) _ حافظ _ سعدی _ جامی _ ظهیر الدین فاریابی _ مولانا محتشم _ خلیل _ ضیایی _ وحشی _ یغما _ شاه نعمت الله ولی _ مولانا رفعت _ هلالی _ عاشق اصفهانی _ شمس تبریزی _ باباطاهر _ مشتاق _ شیخ بهایی _ خواجه عبد الله انصاری _ صفی _ شعله اصفهانی _ پریشان _ ابن حسام جوشقی
آغاز:
«جان من رنجور وبیمار توام
عاشق دلخسته زار توام
دارم از درد فراقت روز و شب
درد بیتابی وبی خوابی وتب...»
انجام:
«... سر بی یار کی آید به بالین از آن ساعت که دیدم گوشوارش»
ش 3389، 103 برگ، 10×18، نستعلیق 1257 (برگ 55) با مهر بیضوی «یوسفعلی 1262».
ص: 252
از: ؟
مجموعه ای از مطالب پراکنده در موضوعات مختلف از جمله احکام، حکایات، احادیث از خانواده عصمت و طهارت ومطالب تاریخی وجز آن می باشد و از کتب بسیاری چون سراج القلوب، مروج الذهب، ابواب الجنان، جامع الاخبار وینابیع المودة نقل کرده است.
به فهرست سابق این کتابخانه ص 119 رجوع شود.
آغاز: «در کتاب کشکول شیخ یوسف بحرینی آورده اول چیزی که خداوند خلق کرد قلم بود واوّل کوهی که خلق شد در زمین کوه ابو قبیس بود ومسجدی که بنا شد».
انجام: «وحکم داد که مردم او را (لعنت) می کردندو حنفی وشافعی چیزی چند ... می دادند که دلالت وصراحت بر گمراهی او مینموده».
ش 3526، 306 برگ، 18×24، آغازش افتاده، بدون تاریخ.
از: ؟
شامل اشعار عطار نیشابوری، مستی، مدهوش، جمالی واهلی شیرازی ونظامی گنجوی.
آغاز:
«تا در این زندان فانی زندگانی بایدت کنج عزلت گیر تا گنج معانی باشدت
ص: 253
این جهانی ترک کن تا چون گذشتی زین جهان این جهانی گر نباشد آن جهانی باشدت»
انجام:
«بی یار بُدن عظیم مشکل کاری
بیچاره دلی که او ندارد یاری
این یک ... که به جان نتوان یافت گر دل داری مدار بی دلداری»
ش 3639، 136 برگ، 20×29، نستعلیق، بیکا، بیتا. از آغاز افتادگی دارد. اشعار نظامی از مجله ارمغان نوشته شده است.
از: ؟
اشعاری است برگزیده از حافظ، شاه نعمت الله ولی، قاآنی، قدس حسینی شیرازی، شیخ مفید عارف و شاعران گمنام که اشعاری گفته اند ولی نامی از خود باقی نگذاشته اند.
آغاز:
«از الف اوّل ز بسم الله باشد ابتدا ت توکل میکنم بر ایزد با کبریا
ب بگویم حمد حق را من به هر صبح و مسا ث ثنای مدح می.... مصطفی»
انجام:
«مسکنش به شهر کوفه خواهد شد
دولتش پای دار میبینم
رتبت شرع ملت اسلام محکم و استوار میبینم»
ش 3660، 104 برگ، 18×32، نستعلیق، بیکا، بیتا، چند برگ آخر نو نویس است.
ص: 254
از: ؟
مؤلف انواع مختلفی از شعر فارسی در قالبهای مثنوی، غزل، رباعی وتصنیف را در این رساله گرد آورده است اما نامی از سرایندگان نبرده است جز از سعدی وفخر.
آغاز:
«ای برده زسر عقل و خرد طاقت هوشم در عشق تو با ... نتوانم نخروشم
دور از لب میگون شکر ریز تو جانا جز خون جگر باده گل رنگ ننوشم»
انجام:
«یک چشمه ولشکری معطّش یک یوسف وعالمی خریدار
تا مست نباشی نکشی بار غم یار
آری شتر مست کشد، بار گران را»
ش 3698، 15×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. صفحات جدول زرین دارد.
از: ؟
مجموعه ای است در شعر فارسی از غزلیات سعدی، غزل و رباعی معتمد الدولة، عاشق، سید حسن، شیخ مغربی، مولوی، کیوان.
آغاز:
«زد علم بر قبّه عرش عظیم نام بسم الله الرحمن الرحیم
لا شریک له له سبحانه شأنه عزت تعالی شأنه»
ص: 255
انجام:
«شمع و گل وپروانه وبلبل همه جمعند ای دوست تو پس رحم به تنهائی ما کن
چگونه خواب به چشم من خراب درآید مگر خیال تو بیرون رود که خواب درآید»
ش 3703، 127 برگ، 15×20، نستعلیق، بیکا، بیتا، از وسط افتادگی دارد.
از: ؟
مجموعه ای است در اشعار فارسی وترکی از حکیم سوزنی، مولوی، وحشی بافقی، فضولی بغدادی، عراقی، حافظ لسان الغیب، عاشق، عرفی واشعاری که تخلص «خاقان» دارد.
آغاز:
«از نرگس مست بد خمارش درسستی ودر خمارم امشب
از بهر نثار یار خاقان جان دارم و شرمسارم امشب»
انجام:
«عرفی چه احتیاج که گویم به داستان کاین از فلان مجوی وز بهمان مخواه فلان
لب بستن از طلب روشن همت است وبس گفتم مخواه... وصد داستان مخواه». ش 3726، 100 برگ، 14×21، نستعلیق، بیکا، بیتا، اولش ناقص است.
ص: 256
از: ؟
مطالب متفرقه وپراکنده ای است در دفتر مخارج و حساب روزانه به سال 1295ه_ . ق مطالبی در جغرافیای مازندران، قله دماوند، امامزاده هاشم، فیروز کوه که گویا مؤلف یادداشت های سفر خود را نگاشته است، بخشی از علم جغرافی با شکل وخطوط وسپس طب که گاهی از احادیث نیز استفاده کرده است.
آغاز: «مخارج سه شنبه 22 شهر ربیع المولود... مازندران مملکت حاصل خیز است و در سواحل جنوبی بحر خزر در مغرب گیلان واقع شده است.».
انجام: «ونهی فرمود از طپانچه بر رو زدن در وقت مصیبت نهی فرمود از آن که کسی به غیر از خدا قسم بخورد از رحمت خدا بری شده است و فرمود با دست خود آب بخورید که بهترین ظرفهای شما است نهی فرمود از مدح کردن مردم در برابر ایشان مهر زن را فرمود بدهید والا در قیامت میگیرند».
ش 3728، 87 برگ، 14×22، نستعلیق 1295. با مهر بیضوی «یاکریم».
از: ؟
مطالب متفرقه وپراکنده ای است از شعر فارسی و عربی وحدیث وطب.
آغاز: «من التوراة: من لم یؤمن بقضائی ولم یشکر نعمائی ولم یصبر علی بلائی فلیتّخذ ربا سوائی یابن آدم اخرج حب الدنیا من قلبک فانه لا یجتمع حبّ حبیبی وحبّ الدنیا فی قلب واحد».
ص: 257
انجام:
«گفت آن یار از آن گشت سردار بلند جرمش این بود که اسرار هویدا می کرد
فیض روح القدس ار باز مدد فرماید دیگران هم بکنند آنچه مسیحا می کرد». ش 3810، 18 برگ، 9×16، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه از اشعار فارسی از فرصت، ملا حبیب الله ... ، شعاع و هاتف وعبید زاکانی، ابن الوصال واشعار عربی منسوب به مولا امیرالمؤمنین علی علیه السلام، امام زین العابدین علی بن حسین علیه السلام، سلمان فارسی حریری، شافعی ومطالبی در اصطلاحات صوفیه، استخاره که به حضرت صاحب نسبت داده شده وچند روایت و حکایت. به گفته شعاع الملک عمده این اشعار قصیده و تواریخ هاتف اصفهانی است.
آغاز: «سمعت من بعض الثّقات انّ العزیز السعید علی بن عیسی الاربلی صاحب کشف الغمّة کان مارّا فی خیله ورجله واصحابه یطردون الناس بین یدیه فسألت امرأة عن امرئة اخری».
انجام:
«شکم بند دست است و زنجیر پای
شکم بنده کمتر پرستد خدای
بر و اندرونی بدست آر پاک شکم پر نخواهد شد الا به خاک».
ش 3817، 169 برگ، 11×21، نستعلیق، بیکا، بیتا، با یادداشت شعاع الملک مورخ ق1348 ومهر بیضوی «شعاع» در اول نسخه.
ص: 258
از: ؟
اوراق پراکنده ای است از احادیث وشرح حال ائمه اطهار:
آغاز: «قال الامام ابو عبد الله عمرو بن عثمان بن علی البلخی اخبرنا الامام ابوبکر احمد بن اسماعیل جوهری...عن جعفر بن محمد الصادق عن ابیه عن جدّه عن علی بن ابیطالب علیه السلام... ما سأل رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم عن ربه... لیس شیء أفضل عندی من التوکل علیّ والرضا بما قسمت».
انجام: «از ابو هریره وعبد الله عباس روایت کرده اند که گفتند پیغمبر صلی الله علیه وآله وسلّم کان (یحولنا) بالموعظة بعد الموعظة بین الانام شفقة علینا والتماس الرفق فخطبنا قبل وفاته بایّام وهی آخر خطبة خطبها بالمدینة حتی لحق بالله فوعظنا منها بمواعظ ذرفت منها العیون».
ش 3858، 60 برگ، 12×17، نسخ و نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
شامل بخشی از غزلیات صائب تبریزی ومثنوی وغزلهای دیگری که شناخته نشد می باشد.
ش 3903، 40 برگ، 12×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص.
ص: 259
از: ؟
بیست ونه مجلس در ذکر مناقب ومصائب خاندان طهارت وابا عبد الله الحسین علیهم الصلاة والسلام است از اشعار فارسی بسیار استفاده کرده است.
آغاز: «مجلس اوّل است که قبول کند خدا مجلس شب عاشورا است، آقایان نشوته اند در چند جا دختر علی گریه شدیدی کرد به نوعی که افتاد غش کرد از جمله جاهائی که زینب گریه کرد شب عاشورا بود».
انجام: «به خاطر بیاوریم آن وقتی که مظلوم کربلا فرزند فاطمه غریب (...) در صحرای کربلا مانده حضرت تکیه بر نیزه غریبی خود داده».
ش 3909، 37 برگ، 11×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغاز وانجام افتادگی دارد. برگها در صحافی پس و پیش شده است.
از: ؟
مطالبی در طب، وعلوم غریبه واشعاری از عراقی وقصّاب وچند رباعی نیز در آن آمده است.
آغاز: «سیاه است پس سحق کن باز ... ان پنبه اضافه کنی وباز ... کنی وسیاه آن را دور کنی تاجوهر شود و پی هم سیاه نشود این جوهر شدنش اکسیر است در غایت سفیدی وپاکی وثبوت».
ص: 260
انجام:
«عاشق بی دل کجا با خلق عالم کار دارد بگذرد از هر دو عالم آنکه عشق یار دارد
کار عشق... در عشق است بگذرد از خود پرستی آنکه با ما کار دارد»
ش 3959، 85 برگ، 7×18، بیکا، بیتا. با مهر بیضوی «عبده مبارک 1279».
از: شیخ محمد حسین ادبی فردوسی
شامل آیاتی از قرآن واحادیث و اشعاری درباره واقعه جانگداز کربلا و شعری از معینی کرمانشاهی به جنگ ش 4125 رجوع شود.
آغاز: «فی سورة النحل _ والانعام خلقها لکم فیها دفءٌ ومنافع ومنها تأکلون ولکم فیها جمال حین تریحون وحین تسرحون وتحمل اثقالکم».
انجام:
«کشتن یک مادری مانند زهرا کی رود تا قیامت از دل اولاد یابن العسکری
بود مشغول عزاداری که ناگه آمدند به سرش یک عده چون جلاد یابن العسکری
فاطمه بین در و دیوار از بی طاقتی شد بلند از سینه اش فریاد یابن العکسری»
ش 3963، 137 برگ، 11×18، تحریر مؤلف در 1336 ش. با این یادداشت «دستخط مرحوم مغفور آقای آقا شیخ محمدحسین ادبی فردوسی».
ص: 261
از: ؟
مجموعه چند شعر فارسی است از نظیری، سعدی، خیام، محتشم، نظامی، قصیده ای از میرزا طوفان، فیض کاشانی ره، جامی و چند حکایت و روایت.
آغاز:
«ز اندوه ... بر سینه ام راه فغان گم شد زبیداد تو ام حرف شکایت از میان گم شد
چو بیخود گشته ای بر خیز ای مجنون صراخی کن که امشب ناقه لیلی میان کاروان گم شد»
انجام:
«نرفته ز شب همچنان بهره ای
که ناگه بکشتن پری چهره ای
همی گفت دودش همیشه به سر
همین بود پایان عشق ای پسر»
ش 3993، 35 برگ، 17×23، نستعلیق مصطفی قلی بن میرزا جواد نوری در 1262 ق.
از: ؟
مجموعه ای است در ادبیات فارسی از یک مثنوی بلند، بخش هایی از الهی نامه خواجه عبد الله انصاری، غزلیات فیروز، سعدی، جامی ومحتشم.
آغاز:
«بده گرمی دل افسرده ام را
فروزان کن چراغ مرده ام را
ندارد سالها فکرم... زلطف بر تو دارم هم گدائی»
ص: 262
انجام: «در آن وقت نقّاره خانه شادی نواختند وراست نوایان انام حجاز عشّاق وار از پرده خودداری بیرون تاختند ومخالف ومؤالف شور در عراق عجم انداختند بزرگ و کوچک ترک وتاک از هر ده و دشت برآن ن احیه تاخته همایان بختان کشور طوس آوازه شادی نیشابور رسانده وبه قانون وداد تشنگان.
ش 3997، 64 برگ، 13×22، نستعلیق، بیکا، بیتا. آخرش افتادگی دارد.
از: ؟
چند صفحه از اصول دین سید کاظم رشتی، اشعاری از ابن سینا و خواجه نصیر، چند صفحه از صحیفه سجادیه و چند صفحه در منطق و چند صفحه در علم نحو است.
آغاز: «الحمد لله الذی علافی توحّده ودنا فی تفرّده وجلّ فی سلطانه وعظم فی ارکانه و احاط بکلّ شی علماً وهو فی مکانه وقهر جمیع الخق بقدرته...».
انجام: «أقسمت علیکم بحول الله وقوّته وعونه وعزمت علیکم یا معاشر الارواح الروحانیّة».
ش 4114، 205 برگ، 9×16، نسخ ونستعلق، بیکا، بیتا.
از: محمدحسین ادبی فردوسی
مطالب جمع آوری شده از اشعار درباره مصایب کربلا و نیز حکایات و احادیث می باشد. به جنگ ش 3963 رجوع شود.
ص: 263
آغاز:
«خداوندا به شهر کوفه خوارم
غریب و بی کس و بی غمگسارم»
ندارم یک نفر یار و عزادار
اگر من در غریبی جان سپارم»
انجام:
«آمد تقی7 به طوس به چشمان اشکبار گشتی ز مهر بر شه بی اقربا قریب
رأسش به روی دامن سلطان دین جواد روحش شد از بدن به سوی کبریا قریب»
ش 4125، 70 برگ، 11×17، نستعلیق مؤلف.
از: ؟
مجموعه ای است از اشعار شاعران پارسی گوی، چون خواجه سلمان، کمال، حافظ، کاتبی، ابن غیاث، محبّی، خواجه همام، سعدی ودیگران.
آغاز:
«ببر پیک صبا از ما سلامی به شیرین لب بتی شکر کلامی
بهار عمر و شاخ کامرانی گل صد برگ و بستان امانی»
انجام:
«ز درج درت ای در شب افروز
صدف در قعر دریا باد دلسوز
شکر در رشک باد از ناروانت
شکسته باد پسته بادهانت»
ش 4126، 109 برگ، 8×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. با سر لوح زرین وجدول زر در برخی صفحات.
ص: 264
از: ؟
مجموعه ای از غزل ومثنوی است.
آغاز:
«بیا ای گل به هر خاری میفکن طرح الفت را که ترسم دست رشکی بشکند شاخ محبت را
محبت بعد رنجش بر قرار خود نمیماند (...) کردم مرنجان خاطر اهل محبت را»
انجام:
«از این جهت که به خون جگر وضو دارد به پیش خالق مخلوق آبرو دارد
سرشک این غم محنت عزیز دارین است چرا که از نجبای دیار بحرین است»
ش 4146، 73 برگ، 16×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. برخی دعاها و انشاءها در نسخه هست.
از: ؟
اوراق پراکنده از موضوعات مختلفی چون علوم غریبه، طب، شعر و دعا می باشد.
آغاز:
«کتاب از دست دادن سست رایی است که اکثر طبع مردم بی وفایی است
ص: 265
معشوقه عارفان کتاب است عارف ندهد کتاب از دست»
انجام: «فقره سابع در طریق اتصال وارتباط عظام است به یکدیگر وکل عظام بدن با یکدیگر مرتبط گردیده اند اما بعضی حرکت دارند وبعضی دیگر ندارند».
ش 4155، 301 برگ، 11×18، نسخ، بیکا، بیتا.
از: ؟
اوراق در کنار هم صحافی شده ای است در موضوعات مختلف نحو، منطق، عروض، اشعار، ترجمه داستان خارجی «دختر ژاک دیاموند»، ریاضی، فقه، لغت عربی _ فارسی مرثیه سیدة النساء حضرت فاطمه زهرا3 وچند مرثیه دیگر، علوم غریبه.
آغاز: «یکی از اطاقهای فوقانی عمارت کرین کانتری که منزل ژاک دیاموند و در یک فرسنگی شیکاگو واقع است».
انجام: «این طلسم را بر کف دست خود نویسد و بر روی دل خفته نهد به سخن آید و هر چه در دل دارد بگوید».
ش 4160، 204 برگ، 13×20، نسخ، بیکا، بیتا. با مهر بیضوی «وقف اولاد».
از: ؟
مجموعه ای است از اوراق در موضوعات مختلف نحو (حاشیه نحوی)، فقه با
ص: 266
عنوان «الجواب _ الجواب» صرف، غزلیات عشقی (شاعر مشروطه) که به مدیر کتابخانه خاور برای چاپ ارسال شده است و نامه هایی به وی، بخشی از کتابی با عنوان «عروة الوثقی فی التمسک بمذهب ائمة الهدی از محمد حسین بن علی که در فهارس به آن اشاره نشده است. انشاء وغیره
آغاز: «قوله والتمنی نحو قول امریء القیس: اقول فان قلت قد سبق ان التمنی من اقسام الطلب وعرفه الشارح بانه طلب الشیء».
انجام: «دین یعنی مجموعه آنچه انسان را به کارهای پسندیده وادارد واز کارهای ناروا باز دارد اسلام یعنی اعتقاد به اصول وعمل کردن به احکام».
ش 4165، 336 برگ، 14×23، نسخ، بیکا، بیتا.
از: ؟
برگ هایی در فالنامه، شعر، بخشی از مختصر المعانی، تفسیر سوره مبارکه عصر تا سوره ناس، تاریخ، تفسیر سوره بقره، روضة الشهداء، دعا وزیارت.
آغاز: «سوال نمودی از حال غایب به آن عدد که داری سطر شمار».
انجام: «باب ما یجزی من القول عند زیارة جمیع المؤمنین والائمة علیهم السلام روی عن علی بن حسان قال سأل الرضا علیه السلام فی اتیان قبر ابی الحسن موسی علیه السلام».
ش 4172، 119 برگ، 17×26، نسخ، بیکا، بیتا.
ص: 267
از: ؟
رساله ای است در تاریخ جنگ های دول محور با متفقین در جنگ جهانی اول (1914 _ 1918 م) که شاید ترجمه ای از یکی از متون تاریخی خارجی باشد.
آغاز: «جنگ بین الملل _ در جنگ بین الملل از علل آن صحبت نمیکنیم ولی بطور خلاصه موضوع مشرق وسیاست آلمان بطور کلی واز لحاظ نظامی مطالعه میکنیم. وشروع آن از طرف...».
انجام: «... داخل شدن دولت عثمانی در جنگ بین الملل (3 نوامبر 1914) دولت آلمان که از مدتی مشغول اقدامات سیاسی شرق بود بالاخره دولت عثمانی را بوسیه (انورپاشا) خود همراه...».
ش 2237، 96 یا 76 برگ، 17×21، نستعلیق مؤلف، انجامش ناقص است.
از: ملا حسین بن علی کاشفی سبزواری (910 ه_ . ق)
تفسیر مفصلی است مشتمل بر جمیع فنون مربوط به قرآن (که مؤلف آنها را بیست و دو علم می داند بعضی قشری وبعضی لُبّی) ودر آغاز دارای چهار اصل مشتمل بر بیست و دو عنوان شامل آنچه قبل از شروع در تفسیر باید آنها را دانست.
این تفسیر برای امیر علی شیرنوائی (906 ه_ . ق) تألیف شده وبه سال 890 ه_ .ق جلد اول آن پایان یافته و سال 892 جلد دوم را شروع نموده است ولی فقط تا آیه 84 از سوره نساء را نوشته است.
[الذریعة: 5-265، مرعشی 11-333، فهرست منزوی 1- 42].
ص: 268
آغاز: «نبدء والله علیم حکیم زینت فاتحه هر کتاب وزیور خاتمه هر خطاب جز به آیه ثنای رب الارباب جلت کلمته که تفسیر انوار کلام جامعش کشاف حقایق تأویل وتقریر اسرار قرآن...».
انجام: «... حضرت رسالت پیغمبر به حق است از این سبب حق سبحانه ایشان را به تدبر در قرآن وتفکر در صورت ومعنی آن ترغیب نموده میگوید افلا یتدبرون القرآن آیا چرا تامل».
ش 1676، 732 برگ، 18×33، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 11) انجامش افتادگی دارد.
از: ؟
داستان گربه دانشمند و موش صوفی است به نثر منسوب به مجلسی وشیخ بهایی ومیرداماد وبه احتمال قوی از جمال الدین محمد بن محمد فراهانی باشد. در بمبئی به سال 1324 ق چاپ شده است.
[الذریعة 3-199 و 5-272، نسخه های خطی منزوی 2-1726، مرعشی 8- 61].
آغاز: «... طرفه سؤال کردی که از جواب آن عاجزم این را شنیده که هرگز شخصی در وقت مردن ملک موت را جواب گوید یا شخصی در معرکه قاتل خود را سلام کند».
انجام: «وهر گاه خانه نفس امّاره را در خانه طاعت راه دهد مرتبه به مرتبه قویتر گردد و دست در انبان عبادت یافته به اندک زمانی خانه را ویران گرداند توقّع از نویسندگان وخوانندگان وشنوندگان این کتاب آن که به دیدار حقارت».
ش 719، 74 برگ، 16×21، نستعلیق میرزا محمد در 1229، از آغاز افتادگی دارد.
ص: 269
از: عبد العلی بن محمد بن حسین (زنده 926 ق)
کتاب «الدر النظیم» نگاشته عفیف الدین ابو محمد عبد الله بن اسعد یمانی (768ق) از کتب معروفه در خواص آیات قرآن وختومات است، بر این کتاب ترجمه هایی بفارسی نگاشته شده که کتاب حاضر یکی از ترجمههای آن است، بتصریح مؤلف این ترجمه در سال 926 ق صورت گرفته و در ابتدا چهار مقدمه آورده است. مرحوم علامه طهرانی در الذریعة از شرح «در النظیم» توسط عبد العلی بن محمد بیرجندی سال 901 ق نام برده که احتمال اتحاد مولفین هست هر چند که آن دو باید دو اثر جداگانه باشند.
در فهرست سابق این کتابخانه در ص 171 و167 یاد شده است.
آغاز: «الحمد لله الذی انزل الفرقان علی عبده لیکون للعالمین نذیراً... و بعد از استمداد بتوفیق حمد و صلاة نموده می شود که مقرر است ومحقق بقول حضرت صادق مصدق وامام علمت علم الاولین والآخرین... مقدمه اول در فضیلت تلاوت قرآن...».
انجام: «.. چون قرآن ختم کردی این دعا را بخوان اللهم اغفر لی (بالقرآن) اللهم ارحمنی بالقرآن اللهم امددنی بالقرآن، اللهم اجزنی بالقرآن اللهم ارزقنی بالقرآن وصلی علی محمد وآله اجمعین».
ش 2535، 111 برگ، 15×22، نستعلیق .1122
* * *
ش 2728، 267 برگ، 12×18، نسخ 1084. دعای سمات و برخی ادعیه وخواص آن در پایان این نسخه آمده است.
ص: 270
از: عطار تونی از سده نهم نه عطار نیشابوری که به نام او چاپ شده است.
در فهرست سابق این کتابخانه در ص 124 و191 یاد شده است.
[الذریعة 5-289 و 8-335 و 19-729، فهرست منزوی 4-،2750
مجلس 36-407 و3-571، مشار 1-1079 و2- 1621].
آغاز:
«به نام آنکه نور چشم و جان است خدای آشکارا ونهان است
خداوندی که جان در تن نهان کرد زنور خود زمین و آسمان کرد»
انجام:
«چو نور توست افتاده در افلاک
گهر زیر است چه در بحر و چه در خاک
گهر زیر است نورت در همه جا تو بی جایی ونورت در همه جا»
ش 53، 414 برگ، 44×35، نستعلیق سده 10 و11 با سر لوح زرین وجدول زرین در صفحات.
* * *
ش 1369، 129 برگ، 11×16، نسخ، بی کا، بیتا (تحریر سده 9 و 10 ظ) آغاز وانجام ناقص. این نسخه شاید مظهر الاسرار تونی یا عطار نیشابوری باشد و داستان در آوردن تیز از پای امیرالمؤمنین علیه السلام در حال نماز در این منظومه هست.
* * *
ش 2966، 42 برگ، 10×17، نستعلیق 1281، انجامش افتادگی دارد.
ص: 271
از: میرزا مهدی خان منشی نوری استرآبادی (ق )12
تاریخ جنگ ها و کشور گشاییهای نادر شاه افشار تا درگذشت وی ویک سال پس از مرگ وی با مقدمه ای در اوضاع سیاسی ایران قبل از نادر وفتنه افغان و وقایع بعد از صفویان.
[الذریعة 3-248 و289 و 8-111، فهرست منزوی 6-4309، مجلس 25-368، مرعشی13- 59].
آغاز: «بر دانایان رموز آگاهی و دقیقه شناسان حکمتهای الهی واضح و مبرهن است که در هر عهدو اوان که اوضاع جهان منقلب وپریشان و چرخ ستمگر به کام ستمکیشان گردد...».
انجام: «وهر گاه صاحبدلی به هم رسد مقدمات بعد از دولت نادری را وکیفیت آشوب وفتنه آن زمان را که از حدو حصر افزون بود وتقریر آن از حوصله زبان قلم بیرون اسست تحریر خواهد نمود».
ش 101، 178 برگ، 19×28، نستعلیق محمد طاهر در 1193 در تبریز با مهر بیضوی «عبده محمد شفیع».
* * *
ش 989، 166 برگ، 20×31، نستعلیق محمد رضا بن اسماعیل تبریزی در 1259. تصحیح شده. در پایان نسخه شعری در قالب مثنوی هست. کاتب در پایان نسخه به زلزله تبریز در سال 1259 اشاره کرده است.
* * *
ش 1646، 186 برگ، 20×30، نستعلیق 1183، فهرست اسامی حدود 2500 شاعر به ترتیب حروف الفبا در پایان این نسخه هست.
در پایان این نسخه آمده: وقایعی که در سنه 1160 هجری که رحلت خاقان مآب است الی
ص: 272
حال که 1170 ویک عشره کامله در هر ولایت روی داده در مجلد ثانی نگاشته خواهد شد.
* * *
ش 1698، 145 برگ، 19×30، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده )13
* * *
ش 3114، 251 برگ، 19×29، نسخ محمد جعفر بن ملا علی بافقی در 1246. در پایان چند نامه از مؤلف کتاب که از کتاب منشآت او انتخاب شده، اضافه شده است.
برای توضیح بیشتر به فهرست سابق این کتابخانه ص 125 رجوع شود.
از: فلوغون رفائیل انگلیسی (زنده 1266 ق)
مؤلف پس از آموزش مقدماتی به آموختن زبان فارسی روی آورده سپس به ایران آمده در تبریز فارسی خوانی را دنبال کرده ومی خواسته فرهنگ فارسی بنگارد ولی از آن روی گردان شده در سال 1266 ق زمانی که در تبریز به تعلیم مشغول بود به نام ناصر الدین شاه در یک مقدمه و پنج مطلب ویک خاتمه جغرافیای جهان را به روش نوین و به تبعیت از حرکت فلک اعظم از آسیای خاور دور شروع کرده است.
[مرعشی 9-99، فهرستواره فارسی 1-210، نسخه های خطی منزوی 6-،3961
مشار فارسی 2-1554، ملی تهران 1- 392].
آغاز: «ستایش بی آلایش نثار بارگاه شهنشاهی است که در کشور هستی و دایره وجودی سلطانی است مستقل...».
ش 3337، 123 برگ، 16×21، نستعلیق میرزا آقا شیرازی در 1291 در دار العلم شیراز. حاشیه نویسی دارد. و در برگ اول وآخر مهر بیضوی «شعاع» دیده می شود.
ش 3541، 134 برگ، 16×21، نستعلیق، بیکا، بیتا، اول وآخر ناقص.
ص: 273
از: ؟
منسوب به امیر خسرو دهلوی (725 ق) وبه قولی از حکیم محمد علی معصوم خان معاصر محمد شاه است. داستان سلطان روم، آزاد بخت و پسرش «بختیار» وچهار درویش است که یکجا گرد آمده هر یک سر گذشت خود را میگوید.
آغاز: «فرستادندو ایشان را به شهر سبز آوردند و در تهیه و تدارک اسباب زرّین زلف کوشیدند و ( ) از دست ایشان نرود دختری که در آن جا از زرّین زلف به هم رسیده بود به پسر عبد الرحیم نامزد کرد».
انجام:
«این خاک که کحل چشم گشته است تورا در... که مدفن صد شاه و گداست
زینهار مشو شیفته... جهان
کاندر نفسی قاتل صد هم چون ماست»
ش 1000، 110 برگ، 19×28، نستعلیق 1235. آغازش افتادگی دارد.
از: محمد کریم بن ابراهیم کرمانی (1288 ق)
مؤلف که از مشایخ فرقه شیخیّه است در این کتاب به پاسخ ردیه ملا حسین علی تویسرکانی بر او پرداخته است و از نسبتهایی که مردم به او می داده اند تبری جسته است.
[فهرست کتب احسائی ومشایخ شیخیه 2- 187].
ص: 274
آغاز: «حمد له... در این ایام محنت انجام کتابی از طرف اصفهان آوردند که به خیال مصنف رد بر حقیر فقیر کرده بود و در اول آن نوشته...».
انجام: «.. واحینی یوم القیامة علیه واحشرنی علیه واجرنی بحق محمد و آل محمد علیهم السلام بعد مصنف یا غیر مصنف هر چه بخواهند بگویند».
ش 1442، 55 برگ، 11×18، نسخ، بیکا، بیتا. برگ آخرش افتاده.
از: نظام الدین احمد بن عمر بن علی عروضی نظامی سمرقندی، قرن 6
کتابی معروف در چهار مقاله در دانشهای گوناگون که بنام ابو الحسن حسام الدین علی غوری در میانه سالهای 551 _ 552 ق تالیف شده است: 1 _ در ماهیت علم دبیری وکیفت دبیر بلیغ کامل 2 _ در ماهیت علم شعر وصلاحیت شاعر 3 _ در ماهیت علم نجوم 4 _ در ماهیت علم طب و هدایت طبیب
[نسخه های خطی فارسی 1-658 و 5-3554 _ الذریعة 5-،314
مشار فارسی 2-1688 _ کشف الظنون1-621 _ مجلس 2-161 و371 و 37- 487].
آغاز: «حمد و شکر وسپاس مر آن پادشاهی را که عالم عود و معاد را بلا توسط ملائکه و کرّوبی وروحانی در وجود آورد وعالم کون وفساد را بتوسط آن عالم هست گردانید...».
انجام: «... وعنایت پادشاهی در قدر حشمت وقامت هر دو جوشن باد و دل خداوند ولی الانعام فخر الدولة والدین بهاء الاسلام والمسلمین ملک الملوک الجبال ببقاء هر دو شاد مانده مدّتی بلکه جاودانی».
ش 2741، 49 برگ، 11×17، نستعلیق محمد تقی لاهیجی گیلانی در 1299 حسب الامر آقا میرزا نصر الله حکیم باشی.
ص: 275
ش 3482، 123 برگ، 14×21، نستعلیق 1291، با مهر بیضوی «شعاع» روی برگ اول وآخر وبا جدول زرین در صفحات.
از: نو رالدین عبد الرحمن بن احمد جامی، 817 _ 898 ق
ترجمه منظوم چهل حدیث مروی از نبی اکرم صلی الله علیه و آله که هر کدام در یک دو بیتی جای گرفته و در سال 886 ق پایان یافته است.
آغاز: «صحیحترین حدیثی که راویان مجالس دین و محدثان مدارس یقین املاء کنند حمد داناییست که کلمات تامه جامعه بر زبان معجز بیان حبیب خود گذراینده وآنرا تالی کلام...».
انجام:
«... اربعینهای سالکان جامی
هست بهر وصول صدر قبول
نبود از فضل حق عجیب و غریب
که بدین اربعین رسی بوصول»
ش 2303، 9 یا 16 برگ، نستعلیق حسنعلی بیکا، بیتا. با جدول زرین در صفحات وزر افشانی در هامش صفحات.
از: ؟
ش 796، 17 برگ، تحریر سید نصر الدین در .1344
ص: 276
از: علیرضا بن کمال الدین حسین تجلّی اردکانی (م 8-1085 ق)
حاشیه ای است بر حاشیه تهذیب المنطق ملا عبد الله یزدی (981 ق) که بصورت «قوله قوله» تنظیم و برای شاگردش میرزا ابراهیم خان در هنگام تدریس نگاشته شده است.
[الذریعة 6-61، مرعشی 13-179، نسخه های خطی فارسی 2-،1495
سپهسالار 4-173، دانشگاه تهران 13- 3157].
آغاز: «الحمد لله.. این قیودی است سودمند ارباب تعلیم و تعلم را که در حین مذاکره مخدوم جلیل القدر...».
ش 2897، 95 برگ، 11×16، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13).
* * *
ش 2941، 108 برگ، 10×14، نسخ اسماعیل از قزلباشان اهل هرات در .1260
* * *
ش 3055، 83 برگ، 10×15، نسخ 1193، با مهر بیضوی «عبده الراجی محمد جواد» ومربع «عبده حسین بن علی الطباطبائی 1194».
* * *
ش 3062، 89 برگ، 9×15، نستعلیق محمد حسین در .1251
از: ؟
حاشیه وشرحی است مختصر بر «صرف میر» میر سید شریف جرجانی که با
ص: 277
عناوین «قوله _ اقول» برگزار شده است.
آغاز: «بسمله. قوله: کلمات لغت عرب بر سه گونه است اسم است و فعل است. وحرف. اقول: لغت وزبان در اصطلاح هر طایفه معیّن ومخصوص همان طایفه می شود».
ش 3985، 34 برگ، 11×17، نسخ، بیکا، بیتا. ناقص.
* * *
ش 1425، نسخه اصل، به خط مؤلف در .1280
شاید این نسخه کتابی غیر از نسخه قبل باشد.
از: محمد بن حسن مدقق شیروانی (ملا میرزا شیروانی) 1099 ق
حاشیه ای است بر معالم الاصول شیخ حسن بن شهید ثانی. مؤلف حاشیه بر معالم به زبان عربی هم دارد.
آغاز: «قوله الفقه فی اللغة الفهم وفی الاصطلاح الخ یعنی فقه در لغت فهمیدن چیزیست و در اصطلاح اهل شرع دانستن احکام شرعیه فرعیه است از دلایلی که مفصلا دلالت بدان احکام کنند...».
انجام: «.. ودر اجماع چند خلاف هست اول در تحقیق آن، دوم در امکان علم بآن سیم در حجیّت او».
ش 2749، 358 برگ، 12×18، نستعلیق محمد باقر بن جلال الدین محمد حسینی در 1122، با یادداشت تملک نصر الله بن محمد حسن اصفهانی در 1327 با مهر بیضوی «نصر الله» در برگ آخر.
ص: 278
از: غیاث الدین محمد بن همام الدین شیرازی (خواند میر) (941 یا 942 ق)
تاریخ عمومی مهمی است با انشایی ادبی به نثر و شعر، که به دستور صدر نقیب غیاث الدین محمد حسینی وبنا م استاد خود حبیب الله اردبیلی، نگاشته واوایل سال 927 ق به آن شروع کرده وبه نام حبیب الله ساوجی وزیر ... فرمانروای هرات، در ماه ربیع الاول 930 در هرات به اتمام رسانده است.
[الذریعة 6-244، نسخه های خطی، منزوی 6- 4137].
آغاز: مرحله سوم:
«یا رب به ثنای خود سخن سازم کن در گلشن حمد نغمه پردازم کن
با نعمت حب خویش همرازم کن در ملک سخن وری سرافرازم کن...»
انجام: «وچون این نامه نامی بر آثار انبیا وملوک محبوب است تمامش در سالی اتفاقی افتاد...
بر اور گل معرفت از گلم منور کن از نور عرفان دلم
به ارقام اسلام ده اختتام
کتاب بقای مرا والسلام»
ش 16، 468 برگ، 21×33، جلد سوم نسخ سده 11 و12، نام کاتب وتاریخ کتابت ندارد. با سر لوح زرین وجدول زرین. این نسخه توسط نواب سیف الله میرزا به کتابخانه نواب اشرف بهاء الدولة بهمن میرزا فرزند فتحعلیشاه قاجار در سال 1270 اهداء شده است.
* * *
ش 151، 315 برگ، 19×29، نستعلیق جعفر بن عبد الله یا عنایت الله. جلد دوم است. با یادداشت تملک .1047
* * *
ش 998، 207 برگ، 17×20، نستعلیق دوست محمد بن علی دوست البجستانی در ،1010 جلد سوم است. با مهر بیضوی «یحیی الحسینی».
ص: 279
ش 3513، 130 برگ، 23×33، نسخ، بیکا، بیتا. بخش اخیر جلد سوم است.
* * *
ش 3590، 380 برگ، 19×32، نستعلیق 1029، جلد اول است.
آغاز: لطائف اخبار لالی نثار انبیاء عالی مقدار...
* * *
ش 3625، 606 برگ، 18×31، جلد سوم است، قسمت آخر ان و بعضی از اوراق نستعلیق هدایت الله در 1297 می باشد وبقیه قدیمتر است.
* * *
ش 3671، 228 برگ، 17×28، نستعلیق ابو الحسن بن قاسم فرقاهانی کمره ای در .1046
(تفسیر سوره یوسف فارسی)
از: معین الدین محمد بن شرف الدین مسکین فراهی (907 ق)
تفسیر عرفانی است از سوره یوسف با اشعاری از خود مؤلف یا دیگران، وگویا جزئی از تفسیر بزرگی باشد که بخش سورة فاتحة و بقره آن نگاشته شده است. این تفسیر به چاپ رسیده است.
[الذریعة 3-73 و4-345، مرعشی 8-161، مجلس 35- 112].
آغاز: «ربنا آتنا من لدنک رحمة وهییء لنا من امرنا رشدا. الحمد لله نحمده ونستعینه ونؤمن به ونتوکل علیه ونعوذ باللّه من شرور انفسنا ومن سیئات اعمالنا... همی گوید...».
ش 181، 194 برگ، 18×28، نستعلیق محمد مهدی بن میرزا محمد زمان بن مقصود بیک (معروف به وزارت آذربایجان) در 1085 برای میر محمد زمان حسینی بن سید احمد از روی نسخه صفی الواعظ در اردبیل متخلص به فائض ورائض.
ص: 280
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی (علامه مجلسی) (1111 قمری)
احکام حدود ودیات وقصاص را به طور مختصر فتوائی در دو قسم آورده و هر قسم دارای چند باب است. این رساله در پنجم جمادی الاولی 1102 به پایان رسیده.
چاپ شده است.
[الذریعة 6-297، مرعشی 2-105، کتابشناسی مجلسی 213، مجلس 25- 460].
آغاز: «الحمد لله الذ شرع الدیات والقصاص والحدود لرفع لافساد من بین العباد... ارواح زکیه ودفاتر خواطر علیّه ناظمان حل وعقد امور عباد وسالکان مناهج خیر...».
انجام: «ودر شب صاحب حیوان میباید حیوان خود را محافظت نماید واکثر متاخران شب و روز را اعتبار نکرده اند و گفته اند صاحب حیوان اگر در حفظ حیوان تقصیر کرده است ضامن است خواه در شب و خواه در روز واگر تقصیر نکرده است ضامن نیست».
ش 633، 127 برگ، 12×18، نستعلیق محمّد طیّب هزار جریبی در مدرسه خواجه الماس در .1152
از: مجدود بن آدم سنایی غزنوی (م 525 ق)
مثنوی درباره معارف عرفانی است که در سالهای 5 _ 524 ق سروده شده و شماره ابیاتش در نسخه های گوناگون مختلف است. پس از مرگ سنایی بدستور بهرامشاه غزنوی مسودات آن گردآوری وبرای آن دیباچه منثوری ساخته شد، این منظومه در 10 باب تنظیم شده است.
ص: 281
[نسخه های خطی فارسی 4-2761، الذریعة 6-382 و19-157، سپسالار 2-،493
مجلس 3-176، دانشگاه تهران 12- 2599].
آغاز:
«ای درون پرور برون آرای وی خرد بخش بی خرد بخشای
خالق و رازق زمین وزمان حافظ وناصر مکین ومکان...»
انجام:
«... باد بر مصطفی درود وسلام
ابد الدهر صد هزاران عام
صد هزاران ثنا چو آب زلال از رهی باد بر محمد وآل»
ش 1894، 272 برگ، 13×24 ،نستعلیق .1074
* * *
ش 3163، 358 برگ، 13×21، نستعلیق 961 این نسخه دیباچه را ندارد. با سر لوح زرین در برگ اول وجدول زرین در صفحات و تملک مازندرانی مورخ 1092 ومهر بیضوی «محمد علی الرضوی 1152» روی برگ اول.
* * *
ش 3164، 377 برگ، 13×23، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 11) دیباچه را دارد. برگ آخرش افتاده است. تصحیح شده.
* * *
سه نسخه دیگر هم در مجموعه ها هست.
از: محمد بن سلیمان فضولی بغدادی (963 ه_ . ق)
ترجمه ای به زبان ترکی است از کتاب «روضة الشهداء» ملاحسین کاشفی. این
ص: 282
کتاب در سال 1271 ق در بولاق ودر سال 1373 ش در تهران به چاپ رسیده است.
[الذریعة 6-384، مرعشی 7-279، سپهسالار 4-308، مجلس 25- 319].
آغاز: «رب اشرح لی صدری ویسّر لی امری واحلل عقدة من لسانی...
یا رب ره عشقنده بنی شیدا قیل».
ش 1716، 200 برگ، 16×29، نستعلیق 1195 یا 1198 برای محمد پاشا.
از: امیر محمد صالح بن عبد الواسع خاتو آبادی اصفهانی 1126 ق
رساله ای است در احکام ازدواج، آداب واخلاق مربوط به همسر داری که بنام شاه سلیمان صفوی در هشت باب نگاشته شده است:
باب اول: در بیان فضیلت وآداب مزاوجت وآداب مباشرت ومعاشرت با زنان (5 فصل)
باب دویم: در بیان زنانیکه نکاح ایشان بجهت نسب حرام است یا مکروه است (5 فصل)...
[الذریعة 6- 385].
آغاز: «عقود لآلی فاخره ائینه بی انتهاء چهره آرای شاهد رعنای حمد، خداوند بیمانندی را سزد که سلسله شریف بنی آدم را که واسطة العقد قلاده نظام عالمند...».
انجام: «.. ودر حدیث دیگر وارد شده که دختریکه شش سالش تمام شود مادر او را برهنه بر وی خود نخواباند که به منزله... که حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه نهی فرموده اند از آنکه حربه آهن باطفال بپوشانند ویا بدست ایشان بدهند».
ش 2062، 136 برگ، 17×21، نستعلیق .1260
ص: 283
از: احمد بن محمد اردبیلی (مقدس اردبیلی) (993 ق)
رساله ای مفصل در بیان عقاید شیعه بخصوص امامت و شرح حال ومناقب وفضائل ائمه اطهار: ومطاعن خلفا می باشد ودر قسمت شرح حال امام صادق عیله السلام از آنجا که زمان ایشان را عصر نشو ونمای وترویج تصوّف وصوفیگری دانسته اند به تفصیل به ردّ ونقد آنها پرداخته شده واین بخش مورد اختلاف محقّقان می باشد. کتاب حدیقة الشیعة به چند نفر منسوب شده امادر مقدمه چاپ اخیر آن که به مناسبت کنگره مقدس اردبیلی به چاپ رسیده با دلائل وقرائن این کتاب از مقدس اردبیلی داشنسته شده است.
ظاهرا دو جلد بوده که از جلد اول آن اطلاعی در دست نیست.
[الذریعة 6-385، مشار، فارسی 1- 1160].
آغاز: «زیب وآرایش آغاز وانجام نعوت وصفات انبیای عظام واوصیای کرام حمد و سپاس ملکی است علام که در هر ورقی از اوراق حدیقه صنعش دلیل بر وحدانیتش چندان است که...».
انجام: «.. لکن ما هر مطلبی را در این دفتر مختصر کردیم تا بر نویسنده و خواننده و شنونده کار به طول نکشد امید که این مختصر در میان شیعیان امیرالمؤمنین حیدر علیه السلام... اهتدا و استبصار شود».
ش 1، 297 برگ، 20×30، نستعلیق رضا بن شیخ برخوردار برجانی در 1232. جلد دوم است. مهر بیضوی «علی محمد» دارد.
* * *
ش 9، 355 برگ، 20×32، نستعلیق، بیکا، بیتا، جلد دوم است.
* * *
ش 3747، 224 برگ، 18×27، نستعلیق، بیکا، بیتا. جلد دوم است.
ص: 284
از: محمدتقی بن مقصود علی مجلسی اصفهانی (مجلسی اول) (1070 ق)
رساله عملیه مؤلف که برای استفاده مقلّدین فارسی زبان نگاشته. این رساله در یک مقدمه وپنج باب ویک خاتمه تنظیم ودر سال 1064 ق نگارش آن پایان یافته است:
مقدمه در بیان فضیلت صلوات است، باب اول در احکام طهارت است، باب دوم در احکام نماز، باب سوم در احکام زکاة وخمس، باب چهارم در احکام روزه، باب پنجم در احکام حج و خاتمه در غیر عبادات است. چاپ شده
[الذریعة 6-389، الفبائی آستان قدس ص 220، مجلس 38- 40].
آغاز: «الحمد لله... چنین گوید اضعف عباد الله الغنی محمد تقی ابن مجلسی الاصفهانی که این رساله دربیان عبادات بواسطه التماس جمعی از برادران مؤمنین ایدهم الله تعالی لسلوک مناهج الصالحین نامیدم این رساله را...».
انجام: «.. ودر تشهد دویم بنشیند و طول دهد تا ایشان دو رکعت دیگر را بکنند و با ایشان سلام دهد و احوط آن است که در حالت نماز سلاح با خودداشته باشد و احوط آن است که سلاح نجس نباشد».
ش 1824، 81 برگ، 15×22، نستعلیق، بیکا، بیتا، این نسخه تا بحث نماز خوف را دارد (تحریر سده 13) با مهر مربع «عبده محمد الحسینی» روی برگ اول.
* * *
ش 2129، 117 برگ، 14×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. تا بحث نماز خوف را دارد، آخرش ناقص است. (تحریر سده 13).
ص: 285
از: علی بن حسین بن علی بیهقی کاشفی، قرن 10
رساله مختصری است در علم حروف واسرار وخواص آنها و خواص آیات قرآنی که در پنج مقاله و هر مقاله در پنج باب وهر باب در دوازده فصل تنظیم شده است:
مقاله اولی: در بیان صفات وخواص حروف وذکر شرائط و آداب عامه وخاصه (5 باب).
مقاله ثانیه: در خواص وآثار حروف ثمانیة وعشرون (5 باب)...
[الذریعة 6-392، مجلس 36-6، مرعشی 1-166، کشف الظنون 1-646، مشار فارسی 2- 1736].
آغاز: «.. مقاله اولی در بیان صفات وخواص حروف وذکر شرایط وآداب عامه وخاصه که رعایت آن در اعمال این کتاب لازم است مشتمل بر پنج باب باب اول در بیان صفات و...».
انجام: «.. وبر اکل حلال وطهارت بدن ونظافت لباس وپاکی فراش خواب کند آن شب حضرت رسالت9 را در واقعه بیند و به مشاهده جمال آن حضرت مشرف شود و دیدار مبارک ویرا معاینه بیند و السلام علی من اتبع الهدی. تمت».
ش 2282، 278 برگ، 14×19، تحریر اسماعیل بن مجد الدین در 1036، یک برگ از آغازش افتاده. حاشیه نویسی دارد
نسخه دیگر با شماره 749 در مجموعه ها است.
از: ؟
رساله ای است در بیان احکام وقواعد حساب وطرز محاسبه اشکال وحجم اجسام
ص: 286
گوناگون که بدون تقسیم بندی خاصی نگاشته ودر میانه چند بار عنوان «ضابطه» درج شده است.
آغاز: «... احکام صفر در حساب معکوس طریقش آنست که هر جا که قسمت باید کرد ضرب کنند و هر جا که ضرب باید کرد قسمت کنند همچنین هر جا که مجذور باشد بجای او جذر بگیرند وهرجا که...».
ش 2058، 59 برگ، 11×22، نسخ، بیکا ،بیتا (تحریر سده 11) اول وآخر ناقص. چند برگ از یک رساله عربی در علم حساب ضمیمه این نسخه است..
از: ؟
رساله ای است در اصول وقواعد علم حساب که به نام ابوالمظفر عالمگیرخان بن شاه سلیمان بهادر خان تالیف و در یک مقدمه وده حدیقه ویک خاتمه تنظیم شده است.
آغاز: «خلاصه مقوله اولوالالباب که از کتب مصنفه معتبره منتخب شده واز مسائل مدوّنه صحیحه اختیار نموده و بطریق وجیزه قواعد شریفه آن رادر الفاظ قلیله... واین رساله مرتب شده است بر یک مقدمه و ده حدیقه...».
انجام: «... سابع: مجذوری که هر گاه زیاد کنند بر او جذر دو درهم ویا نقصان کنند از او... وآن مجتمع را یا باقی را جذر باشد بطریق مانعة الخلوّ. تمّت».
ش 2155، 73 برگ، 16×20، نستعلیق لطف علی حسینی در .1305
ص: 287
از: ؟
رساله ای کوتاه در مبانی واصول اولیه علم حساب که ظاهراً برای مدارس جدید اواخر قاجار نگاشته شده است.
آغاز: «حساب چیست؟ حساب علمی است که گفتگو کند از عدد. عدّه ارقام چند است؟ عده ارقام ده است 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10...».
انجام: «.. مقیاس نقد واحدش قران (24 نخود) عیارش 90-0 اجزائش صد دینار معادل 10-1 قران شاهی معادل 20-1 قران اضعافش تومان معادل 10 قران».
ش 2820، 35 برگ، 12×18، نسخ، بیکا، بیتا.
از: ؟
مسائل ضروری علم حساب را به اختصار تحت عناوین «باب _ باب» آورده است: باب در جمع، باب در تفریق، باب در ضرب، باب در تجذیر وباب در استخراج مجهولات.
آغاز: «این رساله در علم حساب است بدان که تعریف علم حساب را چنین کرده اند که علم است به طریق بیرون آوردن مجهولات عددیّه از معلومات عددیّه مثلا معلومات عددیّه تو».
انجام: «اگر پرسند که ماهی ثلث آن در خاک است وربع آن در آب وخارج از آن دو سه شبر است پس کلّ آن چند شبر خواهد بود مخرج مشترک ثلث وربع را گرفته که دوازده است... پس مأخذ را که طرف است در سه که طرف دیگر است ضرب کن و بر
ص: 288
پنج قسمت نمای هفت و یک خمس شود وهو المطلوب المجهول».
ش 3944، 20 برگ، 13×19، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: علاء الدین محمد بن علی قوشچی (ملا علی قوشچی) (879 ق)
آغاز: «الحمد لله... اما بعد این کتاب مشتمل است بر سه مقاله اول در حساب هند و آن مشتمل است بر مقدمه و دوباب، مقدمه در صور اعداد ومراتب آن، بدانکه حکمای هند خواسته اندکه در کتابت اعداد...».
انجام: «حاصل ضرب قاعده اوست در ارتفاع او. تمت».
ش 2419، 46 برگ، 13×21، نستعلیق .1022
* * *
ش 2929، 35 برگ، 11×15، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) این نسخه تا اوائل باب اول از مقاله سوم را دارد. تصحیح شده.
از: محمد باقر بن محمد تقی اصفهانی (1332 ق)
درس هایی است در فضایل امیرالمؤمنین علیه السلام وبحث امامت و احتجاج بر مخالفین در فهرست مشار فارسی آن را درسهایی از مجلسی ره دانسته است. مؤلف یا کاتب این نسخه از شاگردان شیخ محمد تقی (شاید آقا نجفی) می باشد.
[مشار فارسی 1-1172، الذریعة 7- 13].
آغاز: «الحمد لله ربّ العالمین والصلاة والسلام علی خیر خلقه محمّد وآله
ص: 289
الطاهرین وبعد فهذا هو المجلّد الثانی من کتاب حسام الشیعة والامة فی معرفة الانبیاء والأئمة...».
انجام: «هر کس این دعا را چهل صباح بخواند از یاوران حضرت قائم عجّل الله فرجه [شود] واگر بمیرد پیش از ظهور حضرت خداوند او را زنده گرداند تا جهاد نماید در رکاب حضرت ونوشته شود از برای خواننده این دعا به عدد هر کلمه از او هزار حسنه ومحو شود از او هزار سیئة».
ش 3725، 124 برگ، 14×21، نسخ محمد حسین مسأله گو در 1327 این نسخه جلد دوم این کتاب است.
از: سعد الملک
مختصری محتوی بر بعضی از مسائل ضروریه طبیه که از کتب متقدمین ومتأخرین جمع آوری شده است (در هیچ یک از فهارس ذکری از این نسخه نیامده است) ترتیب این رساله بر چهار فن است. اول: قواعد علمی وعملی، دوم: ادویه مفرده ومرکبه، سوم: امراض اعضا، چهارم: امراض عام.
آغاز: «حمد بی حد و ثنای بی عدد خالقی را که ابداع جواهر عقول مجرّد، واختراع اجرام فلکیه واحداث موالید ثلاثه به محض قدرت کامله اوست».
انجام: «قرص اندر وخون، این نسخه از آنِ حسین بن اسحاق شیرازی است واین قرص از ادویه تریاق فاروق است...».
ش 4047، 90 برگ، 16×25، نستعلیق، بیکا، بیتا. حاشیه نویسی دارد. در یک حاشیه از میر بهاء الدین والدولة نور بخشی که کتابی در طب داشته نام برده شده است. صفحات جدول زرین دارد. این نسخه آسیب فراوان دیده است.
ص: 290
از: مصطفی شیرازی معروف به شیخ مؤذن، (قرن )14
مؤلف که مؤذن آستانه مبارکه حضرت احمد بن کاظم علیه السلام معروف به شاهچراغ شیراز بوده و مشرب عرفانی مطابق طائفه ذهبیه داشته رساله حاضر را پس از یک مکاشفه بصورت جذبه ای وکشفی در اثبات عقیده امامیه مبنی بر عدم جبر وعدم تفویض وحقانیت رای امر بین الامرین نگاشته است، در برگ چهار مؤلف از دیگر تالیفش بنام «مراة الوجود» در شرح بقعه اسکندریه و«حقیقة الامر» تالیف نظام العلمای تبریزی (1326 ق) وقطب الدین محمد نیریزی وقصیده «ابداعیه» نام برده است.
آغاز: «الحمد لله الذی خلق الاشیاء بقدرته وحکمته والهمنا بحقائق المعانی وایقظنا من نوم الجهل واوضح لنا... آنکه چون دوام و قوام اشیاء تمامی باعتدال است ولو باعتدال ما باشد پس هر کس معتدلتر دوام و ثبات او بیشتر...».
انجام: «.. در این تنگنای آخر الزمان راه نجاتی بسوی دوستان خدا یافت شود... واعنّا علی ذلک بفتح تعجّله وبضرّ تکشفه ونصر تعزّه وسلطان حق تظهره ورحمة منک تجلّلناها وعافیة منک تلبسناها برحمتک یا ارحم الراحمین».
ش 2536، 79 برگ، 14×21، نستعلیق 1314. در پایان نسخه قصیده غریبیّه در 35 بیت وغزل معجب در 12 بیت وقصیده شهودیه در 17 بیت از مؤلف یادداشت شده است.
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی (علامه مجلسی) (1111 ق)
اصول دین پنجگانه را به طور مفصل _ مخصوصا بحث امامت _ را بیان می کند. این
ص: 291
کتاب آخرین کتاب علامه است که در شعبان 1109 به انجام رسیده و به سلطان حسین صفوی تقدیم شده است.
[الذریعة 7-40، مرعشی 3-201، الفبایی آستان قدس 224، نسخه های خطی منزوی 2- 937].
آغاز: «بسمله، حمد له،... اما بعد خامه شکسته زبان وبیان ابکم نشان تراب اقدام ارباب یقین وخادم اخبار ائمه طاهرین صلوات الله علیهم اجمعین... بر صفایح قلوب وصحایف ارواح طالبان مناهج».
انجام: «وچون تجوید وترسیم اصول مندرسه امامیّه که سالها است آثار آنها محو شده است و اکثر مدّعیان علم اعراض از آنها نموده اند واصول حکما معتزله را قدوه خویش ساخته، دست از آیات کریمه واخبار متواتره وروایات معتبره بر داشته اند در این رساله حسب المقدور ذکر نمودیم شکر آن را به کفران مبدل نگردانند وگاهی به طلب غفران دعای خیر یاد نمایند».
ش 953، 237 برگ، 18×29، نسخ حسن بن حسین حسینی در 1123 یا .1133
* * *
ش 1633، 429 برگ، 18×28، نستعلیق، بیکا، بیتا. با سر لوح زرین در برگ اول وجدول زر در صفحات.
* * *
ش 1671، 287 برگ، 21×34، نستعلیق عبد القدیر سرابی در .1307
* * *
ش 4034، 239 برگ، 21×34، نستعلیق، بیکا، بیتا. آخرش ناقص است.
ص: 292
از: ؟
داستان مفصل ودنباله داری است از حوادث وماجراهای ازدواج عباسه خواهر هارون الرشید با جعفر برمکی وکشتار برامکه وبراندازی آنها از نفوذ ووزارت در دربار عباسیان که در ضمن 67 فصل بیان شده است، مترجم اشعار عربی متن را که از شعرای بزرگ عرب بوده خود به پارسی سروده است.
آغاز: «پایتخت اسلام در عهد خلفای راشدین یثرب مدینه بود که بسبب قبر مطهّر رسول خدای شهری مقدّس بوده و می باشد. بعد از آن بنی امیّه چون مقرّ پیروان ایشان و قبایل عرب در شام بود...».
انجام: «.. وبعد از ایشان متولی امورات دولتی شدند بخصوص فضل بن ربیع که متقلّد وزارت گردیده زمام اختیار وحل ّوعقد کار بدست او در آمد. منزه است خدائی که حالها را دیگرگون نماید. تمام شد ترجمه روایت عبّاسه بعون الله وتوفیه...1330».
ش 2206، 173 برگ، 18×22، نستعلیق 1330. این نسخه 67 فصل را دارد.
از: ملا ابو الفیض اردبیلی، قرن 14
داستان اجتماعی وعبرت آموز درباره عقب ماندگی مدنی، بهداشتی وعلمی جامعه یکصد سال پیش ایران هست که بصورت طنر وفکاهی ترسیم شده و مزایا وامتیازات آشنایی وقبول کردن تمدن جدید ولوازم آن را گوشزد نموده است.
[فهرستواره فارسی 1- 324].
آغاز: «امرو زکه روز نوروز سنه 1323 است جوانی به سن بیست وپنج خوشکل
ص: 293
ورعنا قوی و زیبا صبح از خواب برخواسته عازم حمام است، زنی دارد موسوم بعفیفه خانم و چهار اولاد ازین زن دارد...».
انجام: «... جان بملک الموت سپرده شاید باز هم فامیل هشت نفره از جزئی فهم مسافر خیر خواه ماجائی درببرند
من گنگ خواب دیده وعالم تمام کر من عاجزم ز گفتن وخلق از شنیدنش»
ش 2450، 82 برگ، رقعی، نسخ .1323
از: حاج کریم خانی بن ابراهیم کرمانی
این رساله مشتمل بر یک مقدمه وبیست و دو باب کوتاه است با چند جدول، پیرامون آلتی بحث می کند که ساخته خود مؤلف است ومی توان به وسیله آن اعمال اسطرلاب را با روشی بسیار آسانتر از آلت اسطرلاب معروف استخراج نمود. این رساله در ماه ذی القعده 1258 تألیف وغره محرّم 1259 تنظیم شده است.
در فهرست سابق این کتابخانه در ص 21 یاد شده است.
[فهرست کتب شیخ احسائی وسایر مشایخ 2-233، مرعشی 20- 154].
آغاز: «بسمله، حمد له... امّا بعد چنین گوید بنده اثیم کریم بن ابراهیم که در اوایل سنّ من به تشویق بعضی از اخوان چند گاهی تحصیل علم ریاضی کردم...».
انجام: «همچنین است تعدیل دقایق اجزای محیط وتعدیل دقایق میل».
ش 1194، 21 برگ، 14×20، نستعلیق غلام حسین همدانی در تویسرکان. بدون تاریخ.
ص: 294
از:
مؤلف پس از اتمام دو کتاب بنامهای «حلّ عقد نجوم» و«سراج السائلین» (در کلام)، بنا به خواهش دوستی این رساله در علم معرفت طالع واحکام نجوم را نگاشته و در یک مقدمه ودوازده باب ویک خاتمه تنظیم ساخته است.
[الذریعة 7-74، فهرست منزوی 1- 287].
آغاز: «بعد حمد الله سبحانه... بر ارباب خبرت واصحاب بصیرت پوشیده نماند که... چون از تالیف کتاب حل عقد نجوم وکتاب سراج السائلین در اعتقادات فارغ شد یکی از...».
انجام: «.. مسجدها وگردابها وساحلها... وبخارا وشام ودریای یمن... ومیوههای شیرین ... واز جواهر... بخواب رفتم».
ش 2912، 48 برگ، 11×15، نستعلیق، بیکا، بیتا. نقص دارد (تحریر سده 11 و12).
از: ملا محمد باقر بن محمد تقی مجلسی (علامه مجلسی) (1111 ق)
در اخلاق وآداب اسلامی که از آیات کریمه واحادیث اهل بیت: استفاده می شود. این کتاب دارای چهارده باب ویک خاتمه است.
[الذریعة 7-83، مرعشی 2-404، مجلس 10-1171 و38- 68].
آغاز: «الحمد لله الذی حلی انبیائه باحسن حلیة المتقین... چنین گوید... که چون عمده امتیاز بنی نوع انسان از سایر انواع حیوان به تخلق به اخلاق حسنه...».
ش 96، 134 برگ، 19×27، برگ آخر نسخ عبد الله الحسینی در 1254 وبقیه تحریر سده .12
ص: 295
ش 1088، 153 برگ، 16×23، نستعلیق، بیکا، بیتا، اول وآخر ناقص (تحریر سده )12
* * *
ش 1298، 144 برگ، 16×22، نستعلیق، بیکا، بیتا، اول وآخر ناقص (تحریر سده )12
* * *
ش 1340، 192 برگ، 14×20، نسخ مراد بن علی محمد در .1239
* * *
ش 1988، 179 برگ، 18×24، نستعلیق .1217
* * *
ش 2139، 230 برگ، 14×21، نسخه عبد الصانع علوی. (تحریر سده 12 و)13
* * *
ش 3156، 180 برگ، 20×28، نسخ مولانا حق بنده بن مولانا فدا علی برقی در 1120. این نسخه تصحیح شده است.
* * *
ش 3222، 215 برگ، 14×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخرش افتادگی دارد. (تحریر سده 12 و 13).
* * *
ش 3369، 378 برگ، 12×21، نسخ محمد رضا در 1230 به خواهش میرزا محمد نور الله، این نسخه تصحیح شده است.
از: محمد رفیع بن محمد مشهدی شاه جهان آبادی (باذل مشهدی) (1123 ق)
نزدیک به بیست وهشت هزار بیت در سرگذشت پیامبر اکرم وامیرالمؤمنین8،
ص: 296
تقلید از شاهنامه فردوسی و دیگر منظومه های حماسی معروف وگویند از روی «معارج النبوة» مسکین فراهی، این منظومه را باذل تا روزگار عثمان به پایان برده و پس از درگذشت او دیگران آن را تکمیل کرده اند.
[الذریعة 9-206، مرعشی 12-172، فهرست منزوی 4-2775، مجلس 37-500، آستان قدس7- 313].
آغاز:
«به نام بر آرنده کامها از آغاز دانای انجامها
گشاینده بابهای سرور رساننده آرزوهای دور»
انجام:
«ترا دادم از کنه کار اطلاع
که با خود بسنجی نورزی نزاع
بکن غور از انصاف در این سخن
وز آن پس تو دانی بکن یا مکن»
ش 103، 310 برگ، 17×28، تحریر 1252 یا پیشتر. با سر لوح زرّین
* * *
ش 3624، 271 برگ، 21×32، تحریر محمد نصیر بن محمد ربیع خوانساری در 1178
* * *
ش 3642، 362 برگ، 19×28، نستعلیق محمد نعیم بن محمد صالح اصفهانی در .1207
از: ملا بمانعلی راجی کرمانی (1237 _ 1241 ق)
شرح مفصلی است از زندگی مولا امیرالمؤمنین علی علیه السلام در دوران حضرت پیامبر صلوات الله علیه و آله و پس از ایشان و شرح جنگ ها ودلاوریهای حضرت.
چون چند کتاب به نام حمله حیدری است باید این نسخه وسه نسخه دیگر که به همین نام یاد شد با هم تطبیق شود که مبادا اشتباهی رخ داده باشد.
[الذریعة 7-91، نسخه های خطی منزوی 4- 2777].
ص: 297
آغاز:
«پیمبر دگر باره لب برگشاد
... نهانش بسی مژده داد
همانا که داری تو این آرزوی
که بر پور چون من کنی تازه روی»
انجام:
«به داور همه قهر وکین آورد
فسون با جهان آفرین آورد
ندانم ازین گردش روزگار
زکردار دوران ناپایدار»
ش 3568، 356 برگ، 22×33، نستعلیق مهدی بن محمد علی امام جمعه در 1243، از آغاز افتادگی دارد.
از: محمد بن زین العابدین بن محمد بن محمد باقر ایروانی (زنده 1303 ق)
کتابی است در اصول وقواعد ومبانی پزشکی که در چهار جلد تالیف ودر شعبان 1303 بپایان رسیده است. تقسیم بندی خاصی ندارد ودر تمام مباحث داروشناسی علل صحت بدن و روح، سمومات، دواجات وغیره بحث شده است.
آغاز: «یا من اسمه دواء وذکره شفاء صلّ علی حبیب قلوبنا وطبیب نفوسنا محمد خاتم الانبیاء وعلی ولیه وامینه...این آخرین جلد است از مجلدات کتاب حیات الانسان که بتایید حضرت یزدان...».
انجام: «.. ای خدای بینیاز وای کریم بنده نواز... صحت بدن واستقامت مزاجم کرامت فرمودی این چهار جلد کتاب حیات الانسان را به نحوی که پیشنهاد خاطر بود قبل از آنکه عمر بپایان رسد بسامان رساندم. تمت».
ش 2366، 162 برگ، 16×20، نستعلیق مؤلف (محمد بن آقا میرزا ایروانی) در شعبان ،1303 این نسخه جلد چهارم است. فهرست مطالب در سه صفحه در آغاز نسخه نوشته شده.
ص: 298
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی (1111 ق)
شرح حال پیامبران وچهارده معصوم: است در سه جلد. به نام سلطان سلیمان صفوی نگاشته شده است.
تاریخ تالیف جلد اول ودوم 1085 و1087 ق
[الذریعة 7-121، مرعشی 8-86، مجلس 25-395، مشار فارسی 1- 1226].
آغاز جلد اول: حیات قلوب مرده دلان وادی ضلالت.
آغاز: «جلد سوم: الحمد لله الذی اوضح لنا مناهج... در وجوب امام علیه السلام ومنصوب بودن او از جانب ملک علام وعصمت او از گناهان صغیره و کبیره واتصاف او به صفات کمالیه...».
ش 15، جلد سوم 149 برگ، 20×29، نستعلیق، تاریخ کتابت 1240 یا 1248، نام کاتب ندارد
* * *
ش 1621، 334 برگ، 20×33، نستعلیق سید رضا مازندرانی در 1239 در فرضه رودسر. تمام صفحات جدول وصفحه اول سر لوح دارد. این نسخه جلد اول است.
* * *
ش 1647، 363 برگ، 19×29، نستعلیق مبین بن محمد علی خوانساری در 1107 جلد دوم است. آغاز: بسمله... اما بعد این کتاب دوم است از کتاب های حیاة القلوب از مؤلفات احقر عباد الله...
* * *
ش 1648، 137 برگ، 20×29، نستعلیق، بیکا، بیتا. جلد سوم است.
* * *
ش 2138، 88 برگ، 20×29، نستعلیق، بیکا، بیتا. جلد دوم وناقص است.
ص: 299
ش 3131، 266 برگ، 20×31، نستعلیق، بیکا، بیتا. جلد دوم است وتصحیح شده.
* * *
ش 3135، 118 برگ، 22×31، نستعلیق، بیکا، بیتا. جلد دوم است، (تحریر سده 12) اول وآخر ناقص.
* * *
ش 3607، 342 برگ، 20×29 ،نسخ ابوالقاسم بن محمد حسینی اصفهانی در 1223. جلد اول است. صفحات جدول زرین دارد. مهر مربع «علی رضا بن محمد تقی الحسینی» در آن دیده می شود.
* * *
ش 3657، 418 برگ، 20×30، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) جلد دوم است.
از: عبد الحسین میرزا قاجار
ترجمه ای است از داستان «عذراء قرشی» جرجی زیدان لبنانی که به وقایع اواخر خلافت عثمان بن عفان وحیلههای معاویه پرداخته است. محمد علی شیرازی نقیب الممالک، نیز ترجمه ای از این داستان دارد.
آغاز: «قباء قریه ای است در دو میلی شهر مدینه که چون حضرت خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله وسلّم از مکّه به مدینه هجرت میفرمود در آن جا فرود آمده بدین سبب مشهور گردید».
انجام: «فیض این کتاب نیز شامل حال خاص وعام ووضیع وشریف ودور ونزدیک شود وخوانندگان را از مطالعه آن روحی و فتوحی دست دهد وبه دعای خیر، آن وجود مقدس را یاد وشاد نمائید».
ص: 300
ش 3767، 171 برگ، 17×22، نستعلیق مرتضی حسینی برغانی که در سال 1334 با مرکب چاپ برای چاپ نوشته است. ناقص می باشد.
* * *
ش 3859، 152 برگ، 18×24، نستعلیق، بیکا، بیتا. این نسخه از فصل 36 تا 89 را دارد.
از: ابوالمحاسن محمد بن سعید نخجوانی _ ابن الساوجی
رساله ای است در ترجمه «خواص الحروف» نگاشته شیخ شهاب الدین اشراق سهروردی که مترجم در اصفهان بدان دست یافته وبه ترجمه آن اقدام نموده است، رساله به ترتیب حروف تهجی تنظیم وپس از ذکر عنوان حروف خواص هر کدام نوشته شده است.
آغاز: «اما بعد چنین گوید مترجم این عبارت مختصر وبشارت معتبر... که در سنه... در شهر اصفهان نسخه مختصر در علم حروف تهجی وخواص آن از مصنفات حکیم ربانی...».
انجام: «.. از آشنا وبیگانه هر که باشد وببیند مطیع وفرمانبردار او گردد وبه هر چه اشاره کند به جان منت داشته خدمت او کنند واز حکم او عدول ننمایند والله اعلم بالصواب والیه المرجع والمآب».
ش 2859، 30 برگ، 13×19، نستعلیق 1160 در اصفهان. از وسط افتادگی ونقص دارد. در پایان نسخه برخی او را دو ختومات وطلسمات نوشته شده است وبرخی اوراق غیر مربوط به کتاب در آن صحافی شده است.
ص: 301
از: ؟
خاطرات یک نفر ایرانی در سرزمین فرانسه است که وقایع روز مره خود را برشته تحریر در آورده است، تاریخ حوادث در 3 ژوئیه 1912 م تا 4 آوریل 1913 ادامه یافته است.
آغاز: «چهارشنبه 3 ژوئیه 1912، 17 رجب مثل معمول گذشت، پنجشنبه 4 (ژوئیه) و18 (رجب): امروز محسن خان بنا به رسمی که دارد پنجشنبه ویکشنبهها پاریس می آید، آمده او را دیدم گفت خانم طوبی او کاغذ نوشته...».
انجام: «.. وسایر مرکبات چیده ودور آنها را تخته بندی کرده بودند سرما نخورد چون هنوز هوا سرد است قریب چندین هزار مرکبات بودند».
ش 2402، 43 برگ، نستعلیق مؤلف در 1913 میلادی.
از: خانم روحی
خلاصه ای است از گفتارهای خانم روحی درباره اغذیه وتهیّه آن در خانه
آغاز: «غذا موادّی است که میتواند احتیاجات بدن را بر طرف کند. اقسام اغذیه: اغذیه بر چند قسم است 1 _ که سلّولهای بدن را می سازند وترمیم میکنند شیر، تخم مرغ، گوشت، که تخم مرغ دارای پروتیدوپروتئین است.».
انجام: «مایونیز را با خیارها مخلوط کرده در کوجه فرنگی [...] میکنیم ولپّه را روی کوجه فرنگی ریخته تزیین میکنیم اگر مایونیز برید یک قاشق آب جوش اضافه میکنیم».
ش 3878، 24 برگ، 14×20، بدون کاتب، بدون تاریخ.
ص: 302
از: محمد بن حسام الدین خوسفی (ابن حسام) (م )875
مثنوی است از حماسههای دینی در داستان جنگ های امیرالمؤمنین علی علیه السلام گرفته شده از افسانه های ایرانی مانند جنگ ایشان با دیوان واژدهایان وبا قبادشاه وفتوحات حضرت در افغانستان وخاوران به شیوه «شاهنامه» فردوسی در سال .830
[الذریعة 9-20، نسخه های خطی منزوی 4-2777، فهرستواره منزوی 3- 1633].
آغاز:
«چو امکان ندارد درین داوری
زبان آوران از زبان آوری
زبان بسته را چون نباشد مقال
که بگشاید آن را زبان مقال»
انجام: داستان دو صد وسی وپنجم آمدن امیرالمؤمنین علی کرم الله وجهه با جمیع یاران وسپاهان در شهر مدینه با دولت
«چو دیبای زر بفت بنمود روز
نهان زیر چرخ اطلس سیم دوز»
ش 3644، 331 برگ، 20×27، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخرش افتاده. (تحریر سده 11 و12).
* * *
ش 3836، 169 برگ، 19×24، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص (تحریر سده 11 و )12
از: میرزا محمد بن محمد رضا مجذوب تبریزی (شرف الدین) (ق )11
منظومه مفصلی است در اعتقادات واصول دین، شامل ترجمه منظوم برخی از احادیث
[الذریعة 7-155 و 9-963، نسخه های خطی منزوی 3- 2510].
ص: 303
آغاز:
«بحری است لبالب از فرائد شد نام خزائن الفوائد»
انجام:
«القصه هر آنچه کرد مولا
فرموده کردگار یکتاست
روزی که قلم گرفت معبود لوحش کف مرتضی علی بود»
ش 126، 110 برگ، 20×29، نسخه محمد قلی بن حیدر علی شبستری در قریه خلیل لو در سال .1091
از: قاضی محمد شریف بن محمد شیرازی متخلص به کاشف، 1001 _ 1060 ق
مجموعه ای اخلاقی در زمنیه فرج بعد از شدت که در سال 1058 ق یا 1046 موافق با جمله «که باید خزان وبهار این چنین» تالیف ودر یک مقدمه و چهارده اساس ویک خاتمه تنظیم شده است:
1 _ صبر 2 _ رحم 3 _ ادب 4 _ پاکیزگی 5 _ عبادات 6 _ لطف 7 _ یقین 8 _ حلم
9 _ نصرت 10 _ مروت 11 _ سخاوت 12 - کرامت 13 _ هدایت 14 _ خاتمت ودر خاتمه سرگذشت خود را آورده است.
[الذریعة 7-151، فهرست منزوی 1601].
آغاز: «چمن آرای فرج بعد از شدت که در خزان وبهار روزگار لطف شامل سبحانیست که ذات کمال انسانی را از وحشت سرای رحم در دامن دایه رحمت پرورش داده ودرّ یتیم عمانی را از زندان...».
انجام: «... قلم طاووس خرام بنگارش نقش بدیع همواره بوقلمون پیشه نمود تا بتاریخ سلخ شعبان سنه ست واربعین والف...
ص: 304
بتاریخ وی گفت رای رزین که باید خزان وبهار این چنین»
ش 2383، 134 برگ، 14×20، نستعلیق محمد علی آشتیانی قمی در 1245. با مهر بیضوی «م ح م د ت ق ی» و«یا امام محمد تقی 1226» در برگ آخر.
از: ؟
در فهرسیت منزوی نسخه ای از این منظومه از موزه بریتانیا با این عبارت یاد شده: بروزگار جهانگیر (1014 _ 1037) سروده شده:
جوان شد بار دیگر عالم پیر
بعهد شاه نور الدین جهانگیر
آغاز خداوندا دلی ده شاد از ندوه درو گنجایش غم کوه تا کوه
[منزوی 4- 3028].
آغاز:
«خداوندا دلی ده شاد از اندوه
در او گنجایش غم کوه تا کوه
دلی از خار خار عشق پر نیش
زهر نیشی دو صد جا پیشتر ریش...»
انجام:
«... چشمه فیض از دل دانا طلب
گوهر سیراب ز دریا طلب
نغمه ناهید از ناهید پرس راه بر خورشید از خورشید پرس»
ش 1892، 152 برگ، 15×24، نستعلیق، بیکا. بیتا. از انجام افتادگی دارد. در پایان نسخه تخلّص «ثنا» یا«ثنایی» دیده می شود و ممکن است آغاز نسخه فرهاد وشیرین وپس از آن منظومه دیگری باشد.
ص: 305
از: محمد صادق نامی اصفهانی (1204 ق)
اولین مثنوی از پنجگانه اوست در حدود سه هزار وهفتصد بیت عنوانهای این منظومه همانند «خسرو وشیرین» نظامی است.
[الذریعة 7-160، نسخه های خطی منزوی 4- 2789].
آغاز:
«که بنماید به هم آن هر دو را راه ز حال یکدگرشان سازد آگاه
چه از فرهاد شاپور هنر کیش به ایران آمد از چین سالها پیش»
انجام:
«گلستانی است این باغ شکفته
در آن گلها نمایان ونهفته
[زبوی] گل معطر کن دماغت بیفروز از نسیم آن چراغت»
ش 4006، 71 برگ، 14×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص. صفحات جدول زرین دارد.
از: ؟
عناوین این منظومه شبیه به منظومه خسرو وشیرین نظامی است اما همو نیست.
[به نسخه های خطی منزوی 4-2785 رجوع شود ].
آغاز:
«به فرمانت سفیدی وسیاهی مطیع امرت از مه تا به ماهی
تو آن مهمان صاحبخانه سوزی که در مهمان سرا آتش فروزی»
ص: 306
انجام:
«گهی در کام شهد و گه شرنگ است گهی با دل به صلح وگه به جنگ است
زجادویی به کشورهای عالم اگر خواهد دو تن را مایل هم»
ش 4156، 301 برگ، 10×17، نستعلیق، بیکا، بیتا. صفحات مجدول زرین ولاجوردی. در ابتدای نسخه چند مطلب از قرائت و تجوید، بخشی از عقد الدرر ابو بدر سلمی شافعی، کلام فارسی از میرزا جواد شیرازی دعا، شعر، فقه، آیاتی در حقوق، تفسیر ونامه هایی به مدیر موسسه خاور.
از: ؟
در هند بنای زیبا وخیره کننده ای هست به نام تاج محل که مرقد بانو ممتاز بیگم همسر شاه جهان شاه هند است. این کتاب در وصف زیباییها وجزئیات ساخت آن بناست.
در فهرست سابق این کتابخانه ص 165 شماره 1992 صبح است.
[فهرستواره، منزوی 1- 215].
آغاز:«آورده اند که شاه جهان پادشاه غازی چهار پسر می داشتند یکی دارا شکوه که پسر کلان بودند دویم شاه شجاع سیوم اورتگ زیب عالم گیر چهارم محمد مراد بخش...».
انجام: «.. گنبذ کلان بنابر حجامت یک عدد و زن آن (...) قیمت کمند مذکوره است (...) بابت مزدوری کاریگران روضه».
ش 1992، 44 برگ، 15×23، نستعلیق، بیکا، بیتا، (تحریر سده 13) صورتی از محل قبر بانو ممتاز بیگم معروف به تاج محل در برگ اول چسبانده شده است. در ابتدای کتاب مقدمه ای
ص: 307
است: «محل عرف تاج بی بی اهلیه شاه جهان پادشاه غازی بنت نواب آصف خان وزیر...» در بعضی جاها خط سیاق دیده می شود.
از: خواند میر غیاث الدین محمد بن همام الدین هروی ()942
تاریخ بسیار مختصر از آغاز آفرینش تا روزگار امیر تیمور گورکان، که به دستور امیر علی شیر نوایی، از «روضة الصفا» در مدت شش ماه به سال 904 ه_ . اختصار کرده ومشتمل یک مقدمه وده مقاله ویک خاتمه است.
[الذریعة، 7-210، فهرست منزوی 6-4147، مرعشی 14-30، مجلس 26- 353].
آغاز: «خلاصه کلمات راویان اخبار، انبیای عالی مقدار ونقاوه منشات واقفان آثار سلاطین ذوی الاقتدار، حمد وثنای خالقی است که از خزانه اعطی کل شی خلقه...».
انجام: «قطعه: همیشه باد تو را عمر در حصول فراغ...
تو راست حارس و حافظ عنایت ازلی تو راست حامی وناصر...
لله علی الاتمام والصلاة...».
ش 1123، 415 برگ، 17×24، نستعلیق، بیکا، بیتا. در سال 971 مقابله شده است.
از: بهاء الدولة بن شاه قاسم بن محمد الحسینی نور بخشی (926 ق)
کتابی است در یک مقدمه وبیست وچهار باب که به سال 907 ق در طرشت ری نگارش یافته وچند بار درهند به چاپ رسیده است.
ص: 308
[الذریعة 7-218، 18-61، کشف الظنون 1-718، طبی نجم آبادی ص ،328
نسخه های خطی منزوی 1- 527].
آغاز: «حمد بلا احصاء حکیمی را که به کمال حکمت ووفور عنایت وقدرت، ماهیت اشرف انسانی را از خزانه جود خلعت وجود پوشانید که والله خلقکم وما تعملون وشقایق عقل وحواس در سرا بوستان ابدان انسان...».
انجام: «واما ربّ فواکه را گرفتن آن به وجهی دیگر است چنانکه در کتب طبّی مبیّن وربّ عبارت است از غلیظ ساختن عصاره چیزها خواه بر آفتاب بود چنانکه گفته شد وخواه بر آتش چنانکه در ربّ فواکه مقرر است».
ش 3626، 490 برگ، 20×31، نسخ عبد الله بن بهاء الدین محمد طباطبائی در 1201 در رکن آباد یزد به دستور میرزا سید مرتضی وزیر الوزراء. فهرست مطالب کتاب در پایان نسخه با تاریخ 1202 نگاشته شده است.
از: ؟
تاریخ مختصری در شرح حال وچگونگی حکومت یافتن پادشاهان عجم. نام کتاب با توجّه به مطالب کتاب در عنوان آورده شده.
به فهرست سابق این کتابخانه ص 58 رجوع شود.
آغاز: «بایسته بود همیشه، ... ودادار را در آغاز هر کار یاد کردن هنر است که فر فروزه گانش اروند پاک گوهر است...».
انجام: «وهر سال صد هزار خا... زرین از روم به ایران میفرستاد، چون ناهید را دهان بوی بد می داد داراب را».
ش 1119، 290 برگ، 19×25، نستعلیق، بیکا، بیتا. آخرش ناقص است. شاید تحریر سده 13 باشد. حواشی از نویسنده ای فاضل دارد. برخی واژه ها در حاشیه توضیح داده شده است.
ص: 309
از: ؟
مختصری است از تاریخ سلاطین ایران از آغاز سلسله پیشدادیان تا اواسط سلسله قاجاریه این کتاب «تاریخ سیاقی، سیاق التواریخ، تاریخ مجدول، تاریخ سنواتی، خلاصة التواریخ، مجمل التاریخ، تاریخ تقویمی وتقویم التاریخ» نیز نامیده شده است.
[الذریعة 7-216، مرعشی 12×25، مجلس 26- 68].
آغاز: «تاریخ پادشاهان عجم که در ملک ایران سلطنت کرده اند از ابتداء سلطنت کیومرث...».
انجام: «.. ودر سمرقند با امام قلیخان محاربه نمود به قتل رسیده و در این سال فرح آباد بنا شد».
ش 1453، 131 برگ، 11×17، نسخ، بیکا، بیتا، انجامش افتادگی دارد. با نسخه ش 1119 تفاوت هایی دارد.
از: ؟
تاریخ پادشاهان پارس زمین که در سرزمین ایران حکومت کرده اند. واز پیشدادیان تا صفویان ادامه یافته است، نیمه دوم کتاب در تاریخ حکومت پادشاهان وسیر ملوک وحکایات آنها که بدون ترتیب وتنظیم خاصی آمده است.
[مرعشی 16-220، فهرستواره فارسی 2-959 (ستون دوم کتاب دوم) ].
آغاز: «خلاصه تاریخ پادشاهان عجم که در ملک ایران سلطنت کرده اند در ذکر
ص: 310
پادشاهانی که قبل از ظهور اسلام سلطنت کرده اند... پیش دادیان، کیان، ملوک الطوایف.. کیومرث بزبان سریانی...».
انجام: «... میرزا جهان شاه ابن قرا یوسف بحکم میرزا شاهرخ حاکم آذربایجان شد وروز بروز دولتش در تزاید بود...».
ش 2111، 111 برگ، 12×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. از انجام ناقص است. تحریر سده .13
از: ؟
تاریخ پادشاهان باستان ایران از کیومرث تا بهرام بن یزد جرد، تاریخ پیامبر اسلام وشرح دلاوریهای امیر المؤمنین علیهما الصلاة والسلام وتاریخ حضرت موسی7 وبرخی دیگر از انبیای بنی اسرائیل در این کتاب آمده. مؤلف از کتاب های تاریخ معجم، طبری، تاریخ ابوالفتوح، واز کتاب پیشوای ناظمان مناظم حمزه اصفهانی، معالم التنزیل، متون الاخبار، مروج الذهب روضة الصفا نیز یاد کرده است.
در فهرست سابق این کتابخانه در ص 54 یاد شده است.
آغاز: «نیلگون از فرمان فرمای کشور گشای کامل حشمتی مظفّر لوا خالی بود دیر زمان ملک پناهی نبود هیچ طرف صدارت شاهی نبود چه بعد از وفات کیومرث».
انجام: «بن حفص هیأتهای خود را متغیّر گردانیده بر سر ... بنی خزامه شبخون بردند وبعد از ارتکات این حرکت ناپسند از شکستن همان عهد پشیمان شده ابو سفیان متوجّه مدینه گردید تا پیش از آن که این خبر مسموع خیر البشر گردد ودر تجدید مراسم صلح».
ش 3690، 91 برگ، 21×32، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص، با مهر بیضوی «عبده الراجی عبد علی».
ص: 311
از: علی بن حسن زواری (قرن 10 ه_ . ق)
خلاصه کتاب «روضة الشهداء کاشفی» است که مؤلف آن را به نام میر عبد الغفار ثانی نگاشته است ودر ده باب ویک خاتمه که آن نیز 9 فصل درباره ائمه نه گانه از صلب امام حسین است. این کتاب به فرزند صاحب روضة الشهداء ونیز نسبت داده شده.
[الذریعة 7- 227].
آغاز: «از کتاب روضة الشهداء روح الله روح مؤلفه ابداً انتخاب کرد وبعضی آیات و(...) در او ایراد بود وبر ده باب وخاتمه ترتیب داد و... باب اول در ابتلای بعضی انبیاء...».
انجام: «... با سرهای دیگر شهدا گرفته به اتفاق جابر بن عبد الله انصاری (...) با سی سوار بدرقه ایشان نموده متوجه کربلا شدند ودر روز بیستم صفر (...) شهداء دیگر با بدن اتصال دادند اللهم ارزقنی شفاعة...».
ش 1662، 134 برگ، 18×28، نسخ تقی بن معصوم الحافظ در 1062 آغازش افتادگی دارد.
از: ؟
مجموعه ای از اغذیه وادویه (بصورت الفبایی)، شناخت امراض، فرهنگ الفبایی داروها که بدون تقسیم بندی خاص وبا استفاده از سایر کتاب های طبی نگاشته شده است، در درمان برخی امراض ودردها از ادعیه، تعویذات واشکال جفر نیز سود جسته شده است، از کتاب «تحفة» وغیره نامبرده شده بنظر می رسد شخصی برای
ص: 312
استفاده شخصی این مطالب را از کتاب ها برگزیده وجمع آوری نموده است.
آغاز: «.. اصل مرکبات را اسطقسّات گویند وباعتبار اینکه وجود مرکبات ازین چهار است عناصر گویند وبسبب اینکه عالم کون وفساد از اینها برپاست ارکان گویند وآتش حارّ ویابس است...».
انجام: «.. بانه مثقال عسل شربت کرده بخورند ویا شش درم افتیمون را در آب بجوشانند وصاف نموده...».
ش 2404، 141 برگ، 15×22، نسخ، بیکا، بیتا. حواشی با تاریخ 1218 دارد. از آغاز وانجام ووسط افتادگی دارد روی برخی صفحات مهر بیضوی «یا محمد ادرکنی 1251» دیده می شود. فهرست مفصلی از عناوین کتاب در آغاز نسخه آمده است. وحکایات وفوائدی در رمل و جفر در پایان نسخه هست.
از: ؟
تلخیص کتاب «عین البکاء» محمد تقی بروجردی (ق 12 ه_) می باشد که همچون اصل کتاب با عناوین «مجلس _ مجلس» نگاشته شده است.
در فهرست سابق این کتابخانه در حرف ع ص 296 یاد شده است و دو نسخه از عین البکاء هم در این کتابخانه هست.
آغاز: «قدسیان پروانه ... بر ارباب کمال وصاحبان وجد وحال مخفی نماناد که در سنه.. افکنده به جولانگاه وصفش ماه نو شهرت درد غمش از کربلا برده...».
انجام: «اگر تو به وفور رغبت از خانه بیرون آمده ای به خدا باز گرد به منزل خویش مراجعت نمای واگر تو را به کراهت آورده اند از مردم اعانت خواه».
ش 560، 149 برگ، 15×12، نستعلیق، بیکا، بیتا، آخرش افتادگی دارد. مطالبی در مورد خلافت عثمان وحضرت امیرمؤمنان علیه السلام در پایان نسخه هست.
ص: 313
از: ملا فتح الله بن شکر الله کاشانی (988 ق)
مؤلف این تفسیر را از تفسیر مفصل خود به نام «منهج الصادقین» تلخیص کرده است. تاریخ تالیف: 970
[الذریعة 7-233، سپهسالار 1-123، مجلس 35-41، مشار فارسی 1- 1283].
آغاز: «حمدی چون کلمات زبانی بی غایت شایسته لطیفی است که از محض لطف ابدی بواسطه وجود با جود احمدی بندگان را از بادیه ضلالت کفر به سر حد هدایت ایمان رسانیده شکری مانند...».
انجام:
«اول وآخر قرآن ز چه با آمد وسین یعنی اندر دو جهان شافع تو قرآن بس»
ش 108، 17×28، تا سوره کهف را دارد. نستعلیق سید ولی به امر محمد بخش خان در سال نهم جلوس محمد شاه در سال 1139، با سر لوح زرین وسر سورههای زرّین ویادداشت تملک حاج علی اصغر رمضانی در 1247 وفرزندش حاج محمد رمضانی واقف کتابخانه خود به مسجد اعظم قم
* * *
ش 965، 473 برگ، 20×30، نستعلیق، بیکا، بیتا، سوره فرقان تا پایان قرآن مجید است (تحریر سده 12 و13) با مهری هشت گوش «محمد الحسینی 1249).
* * *
ش 1600، 453 برگ، 22×34، نسخ ملک محمود بدون تاریخ (تحریر سده 10 و11) از سوره مؤمنون تا پایان قرآن مجید است.
* * *
ص: 314
ش 1649، 429 برگ، 19×29، نستعلیق محمد باقر بن عبد الله فرزیانی در 1107 از سوره یس تا پایان قرآن مجید را دارد.
* * *
ش 1670، 391 برگ، 19×28، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 11) از سوره مریم تا آخر قرآن مجید است. با یادداشت ورود به کتابخانه شاهزاده خانلر میرزا احتشام الدولة در سال .1270
* * *
ش 3501، 399 برگ، 20×36، نستعلیق 1095، از سوره احزاب تا آخر قرآن مجید است. صفحات جدول زرین دارد.
از: ابو محمد الیاس بن یوسف نظامی (نظامی گنجوی) (ق )6
پنج منظومه عرفانی وادبی است به نامهای «مخزن الاسرار»، «خسرو وشیرین» «لیلی ومجنون»، «هفت پیکر» و«اسکندر نامه» مجموع این منظومه ها نزدیک به بیست و نه هزار بیت می باشد وهر یک به نام یکی از شاهان نظم شده است وبه قدری شهرت پیدا کردند که بسیاری از شعرا به پیروی از او مانند او منظومه ها سرودند.
[الذریعة 7-264، فهرست منزوی 4-2685، کشف الظنون 1-،724
الفبائی آستان قدس 241، مرعشی 1-364، مشار فارسی 1- 1288].
آغاز:
«بسم اللّه الرحمن الرحیم هست کلید در گنج حکیم
فاتحه فکرت وختم سخن نام خدایی ست بر او ختم کن
پیش وجود همه آیندگان پیش لقای همه پایندگان»
ص: 315
ش 104، ناقص، 281 برگ، 18×27، نستعلیق، بیکا، بیتا، مخزن الاسرار است وغیره که باید تطبیق شود.
* * *
ش 1266، 337 برگ، 13×20، نستعلیق حسن علی شیرازی ساکن نطنز در 1087. خسرو شیرین است وباید غیر آن را هم داشته باشد. با چند سرلوح زرین وجدول زر در صفحات.
* * *
ش 2118، 334 برگ، 16×22، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11) باسر لوح زرین. مخزن الاسرار است. وباید غیر آن را هم داشته باشد.
* * *
ش 2837، 288 برگ، 12×16، نستعلیق 842، خسرو شیرین ولیلی ومجنون را دارد وباید دید بقیه را هم دارد یا نه. غزلی از حافظ با تاریخ 844 در برگ 89 هست.
مطلع غزل «چرا نه در پی عزم دیار خود باشم» وغزلی از شوکت ثانی در برگ 24
* * *
ش 3157، 372 برگ، 21×30، تحریر علی بن سید محمد حسین کرمانی قمی در 1247، با مهر بیضوی کاتب «الواثق بالله الغنی عبده علی الحسینی 1245».
مخزن الاسرار است و شاید بقیه را هم داشته باشد.
* * *
ش 3674، 152 برگ، 12×29، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) شامل مخزن الاسرار ولیلی ومجنون وخسرو شیرین.
ص: 316
از: نظام الدین امیر علی شیر نوایی جغتایی، 841 _ 906 ق
مجموع پنج مثنوی بزبان ترکی جغتایی سروده شده است، عناوین خمسه عبارتند از: 1 _ حیرة الابرار 2 _ مجنون ولیلی 3 _ فرهاد و شیرین 4 _ سبعه سیاره 5 _ سدّ سکندری
در سال 889 ق از مثنوی چهارم فارغ شده است.
[الذریعة 7-264 _ سپهسالار 2- 540].
آغاز: «ای باری موجود...».
انجام: «عصیانیا عفو... امین...».
ش 2165، 223 برگ، 17×23، نستعلیق عبد الجمیل کاتب در 894. آغازش افتادگی دارد. صفحات جدول زرین دارد و قسمتی از نسخه در صحافی پس وپیش شده است.
از: ؟
تاریخ مفصل پیامبر اسلام است با عناوین «ابو الحسن بکری گوید» و«چنین گویند راویان اخبار»، نگارش یکی از علمای شیعه است.
[فهرستواره، منزوی 3- 1638].
آغاز: «بعد از آن از سامر فرزندی آمد ونور نقل کرد به وی واز او فرزندی آمد نامش ... واو را آزر نیز گویند وابراهیم...».
انجام: «حضرت را مدت عمر مبارکش شصت و سه سال بود واز محاسن مبارکش هفده تار موی سفید بود ابن عباس رض گوید که حضرت امیرالمؤمنین علی علیه
ص: 317
السلام و... خواجه عالم صلی الله علیه وآله».
ش 37، 327 برگ، 20×31، نستعلیق سده 13. آغاز وانجامش ناقص است. نام کاتب وتاریخ کتابت ندارد.
از: محمد تقی بن خواجه محمد تبریزی، قرن 11
کتابی است در ترجمه «حیاة الحیوان» کمال الدین محمد دمیری که بروزگار شاه عباس دوم (1038 _ 1052 ق) وبدستور میرزا محمد ابراهیم بن صدر الدین محمد تالیف ودر یک مقدمه وبیست وهشت باب به ترتیب حروف تهجی تنظیم شده است.
[نسخه های خطی فارسی 1-420 _ مشار فارسی 2-1929، الذریعة 7-،272
مجلس 6-137، سپهسالار 4-398، دانشگاه تهران 12- 2766].
آغاز: «.. ومستور نماند که چون در زمان پادشاه دین پناه انجم سپاه گردون... فریدون فرسکندر ظفر دارای داد گستر فرمان فرمای شرع پرور خاقان گیتی ستان...».
انجام: «.. اگر زهره او را بآب شهدا ساییده در بینی صاحب صداع ... نمایند نفع عظیم ببحشد والحمد لله الذی وفقنا علی الاتمام وصلی الله علی محمّد وآله الطاهرین».
ش 3373، 187 برگ، 14×18، نسخ محمد لطیف کجوری در 1134 در مدرسه حضرت معصومه. برگ اولش افتاده. تصحیح شده است.
ص: 318
از: ؟
لغات فرانسوی را همراه تلفظ آن آورده و ذیل بعضی کلمات معنای ترکی آن را نوشته است.
آغاز: آدم... دهن... دندان... لب
ش 1156، 168 برگ، 18×21، تحریر ماه رمضان .1310
از: ابو الخیر محمد بن یوسف چلبی، 1154 _ زنده 1224 ق
شاعر چنانکه خود گفته به شهر «رُها» در عثمانی تعلق داشته وظاهراً پدرش ناخدا بوده و سپس 30 سال در ادرنه واستانبول از شهرهای عثمانی سکونت داشته واز بسیاری از مناصب دولتی بهرهمند بوده است ودر آخر به حلب رفته ودر آنجا اقامت کرده است، مؤلف خود به نام کتاب در ص (6 ر) تصریح کرده است.
کسوت نظمه قود وقدس نامه
ایلدم نامنی خیری نامه
آغاز:
«حمد اول الله عظیم الشانه
مبدع دائره امکانه»
انجام:
«چون ابوالخیر قونلدی نامک
خیر ایده خضرت حق انجامک»
ش 2900، 70 برگ، تحریر عبد الله عباد کرکوکی، فهرستی دقیق از موضوعات دیوان به فارسی در آغاز نسخه آمده است.
ص: 319
از: مترجم؟
رمان دنباله دار فرانسوی است. که در سال 1330 ترجمه به فارسی شده. مؤلف اصل: بونسون دی تیرال بوده.
مطابق یادداشت برگ اول یکی از نسخه ها این کتاب هفده جلد بوده وجلد آخر آن در 44 فصل به وفات رکامبول اختصاص دارد.
[فهرستواره منزوی 1- 359].
آغاز: «کتاب پنجم در آخر کتاب سابق یعنی در کتاب (وکامبول در زندان) ذکر کردیم که... از دور... را دیده با کمال شادی فریاد کنان به رفقا گفت نجات یافتیم...».
انجام: «.. در این وقت نور سحر تابیده روشنی آن بر روی زرد جثه مرده ... فورا زانو به زمین زده نماز مرده را در مقابل آن جثه خواند».
ش 1974، 54 برگ، 17×22، نستعلیق، بیکا ،بیتا. شامل کتاب پنجم است.
* * *
ش 2362، 106 برگ، 15×21، نسخ، بیکا، بیتا. این نسخه کتاب هفدهم است.
آغاز: فصل اول، ده ساعت از روز گذشته جوانی به مکتب سیمون...
* * *
ش 3399، 42 برگ، 14×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. این نسخه کتاب چهارم (دکامبول در زندان) در ضمن 46 فصل است.
* * *
ش 3400، 53 برگ، 15×21، نسخ 1334، این نسخه کتاب چهاردهم (تلمیذ دکامبول) در 54 فصل است.
* * *
ش 3468، 88 برگ، 14×21، نسخ 1334. این نسخه کتاب دوازدهم در 56 فصل است.
ص: 320
ش 3736، 37 برگ، 18×22، نستعلیق، بیکا، بیتا. این نسخه کتاب ششم است از فصل یک تا چهل و یک (از دوره ثانی جزء دوم می باشد).
از: مترجم: حسین علی بن ناصر الدین شاه قاجار، قرن 14
رمانی تاریخی نوشته «هنریک سین کی اویچ» که توسط مترجم به فارسی ترجمه و در شانزده فصل تنظیم شده است.
آغاز: «فصل اول:... نزدیک بظهر از خواب بیدار شده وبر خواست و خسته وکسل مثل همه روزه اش چون روز پیش یکی از مجالسین...».
انجام: «.. وبدین جهت ناگاه شروع نمود که از این مذهب واعتقاد بترسد و آن را دشمن بدارد».
ش 3476، 70 برگ، 16×20، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
ترجمه داستان بلند و رمانی است که به فارسی ترجمه شده و در چند جلد و هر کدام دارای چند فصل است.
آغاز: «نسخه سوم: فصل بیست وسوم: چندین روز به طول انجامید تا اینکه ملکه مانا سوین قادر گردید که از زیر بار هذیان واز خواب های بدی که در بین بی هوشی در جلو نظرش...».
ص: 321
ش 1398، 39 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا. از فصل هشتم را دارد. در پایان نسخه آمده است: «به جهت تصحیح با سلام صمیمانه خدمت جناب مستطاب خدمت جناب مستطاب اجل آقای اقا میرزا ابراهیم خان این کتابچه را فرستاد» وامضای «اکبری» در آن دیده می شود.
* * *
ش 2612، 69 برگ، 11×17، بدون کاتب، بدون تاریخ. این نسخه فصل 18 از جلد چهارم وهفت فصل از جلد پنجم را دارد.
* * *
ش 2909، 48 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا. این نسخه از فصل 23 تا 29 را دارد.
* * *
ش 2936، 73 برگ، 10×17، این نسخه از فصل پنجم تا دهم جلد دوم وبخشی از جلد سوم را دارد با خط خوردگی در صفحات.
* * *
ش 3068، 81 برگ، 8×13، نستعلیق، بیکا، بیتا. این نسخه فصل 18 تا 33 را دارد.
از: ؟
داستانی تاریخی وعاشقانه در ماجرای بهم رسیدن حسن نامی وسمیه بنت عرفجه که پس از حوادث زیاد که مقارن با حکومت خالد بن یزید اموی و جنگ های مختار بن یوسف وعبدالله بن زبیر بود، بهم رسیده و زندگی بخوشی گذراندند، و در 86 فصل تنظیم شده است.
در فهرست سابق این کتابخانه به عنوان حجاج بن یوسف؟ در ص 150 یاد شده است.
ص: 322
آغاز: «اما بعد چنین گوید اعثم کوفی از وقایع حالات مختار بن ابو عبیدة ثقفی رحمه الله بعد از شهادت حضرت امام حسین علیه السلام به تفصیلی که در کتب تواریخ ذکر شده است خلاصی او از زندان پسر زیاد...».
انجام: «.. پس از فراغت عروسی عبد الله با نامه حسن به دمشق نزد خالد بن یزید رفته شرح ماجرا را با او بگفت وپاسخ عبدالله زبیر را باو در میان گذاشت و خالد رمله را تزویج نمود با او همبستر گردید همچنانکه در تواریخ نقل است».
ش 2325، 195 برگ، 16×21، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13 و14).
از: ؟
داستان های افسانه ای از رستم وافراسیاب وسهراب دیگر اسطورههای ایرانی است که به شیوه نقالان نوشته شده است.
آغاز: «بعد از کشتن سهراب رستم سرا پرده اسباب آتش زد خبر به افراسیاب رسید بی هوش شد».
انجام: «سهراب وصیّت کرده است کسی را اذیت نکنیم از آن جانب سورسات را جلو گرفته با نومراجعت کرد با سپاه آمد به طرف زابل کاووس تا چند منزل مشایعت کرد رفت به تخت گاه».
ش 3906، 53 برگ، 11×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. اوراقش منظم نیست (تحریر سده 14).
ص: 323
از: الکساندر دوماس
ترجمه داستانی تاریخی است که از زبان فرانسه بفارسی ترجمه شده و در دو جلد تنظیم و در پنجاه و شش فصل شده است.
آغاز: «فصل بیست وهفتم: دو ساعت بعد از وقایع مذکوره (لورن) در منزل (موریس) آمده او را در اطاق خود نیافت ولی (آژزیلا) نوکر او را دید که در اطاق کفش کن نشسته...».
انجام: «... پس می گویم سلامت باد (سیمون) کفاش که بغض او ما سه نفر رفیق را به اتحاد ابدی انداخت پس از ختم این کلام لورن نیز در پهلوی سرژنویو وموریس افتاده بود».
ش 2520، 210 برگ، 17×22، نستعلیق 1313. این نسخه جلد دوم واز فصل بیست وهفتم تا آخر را دارد.
از: مترجم: دکتر خلیل خان ثقفی (اعلم الدولة)
اصل کتاب از «ژول لومینا» نویسنده فرانسوی
است که آن رادر شش جلد وگویا در ادامه رمان «کنت مونت کریستو» الکساندر دوما نوشته است.
[مشار، فارسی 1- 610].
آغاز: «جلد سوم: سی سال قبل از این بود که... در دهکده کانالانها که در پشت تپه خشک عریانی واقع ودر محل وزش باد سیاه است در یکی از خانههای آن که آفتاب سوزان به دیوارهای آن رنگ...».
ص: 324
ش 1978، 230 برگ، 18×23، نستعلیق مؤلف در 1320 ق. جلد سوم است. در پایان امضائی با حروف لاتین هست.
* * *
ش 4152، 349 برگ، 22×34، نستعلیق، بیکا، بیتا. جلد دوم است. شاید مترجم همان اعلم الدولة باشد. وشاید مترجم محمد طاهر؟ باشد.
این نسخه برای چاپ نوشته شده بود. مختصری در فقه، چند برگ از یک تذکره، واشعاری از ازرقی واثیر ...، چند برگ منشآت وقایع نادری، نامه مأمون به حضرت رضا علیه السلام، چند برگ درباره احادیث ذنوب وشرح آن، حقوق اداری جدید و بخشی از دفتر شکایات سال 1321 ق ضمیمه این نسخه است.
از: ؟
داستان کوتاه ایرانی که درباره دلدادگی دو جوان ووقایع اتفاق افتاده نوشته شده و به اواخر حکومت رضاخان تعلق دارد.
آغاز: «صبح شد مهشیده از خواب برخاست زلفان سیاه ودرهمش را شانه زد روپوشش را بر دوش انداخت، آهسته آهسته خیابان کوچکی را که بانتهای باغ واز آنجا بدامنه سبز وخرم...».
انجام: «.. دست در دست یکدیگر نهادند، ایرج آهسته در گوش مهشیده گفت... پاینده باد وفاداری».
ش 3003، 38 برگ، 11×16، نستعلیق، 1319 (ظاهراً بخط مؤلف).
ص: 325
از: ؟
شامل قصه ملک نوبهار شاه پسر ملک نوروز شاه هرات وپسر برزیگر واحوالات ایشان.
[فهرستواره منزوی 1-400، آستان قدس 7- 74].
آغاز: «راویان اخبار وناقلان آثار ومهندسان روزگار در جامع الحکایات چنین روایت کرده اند که شهر هرات پادشاهی بود که او را ملک نوروز میگفتند».
انجام: «ساعتی بی هوش افتاد وبعد به هوش آمد و از بالای قصر سرازیر شد در دم به ملازمان امر نمودکه بروید کشتی آن پسر ایرانی را برگردانید».
ش 3879، 18 برگ، 13×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. آخرش افتادگی دارد. (تحریر سده 13).
از: ؟
مجموعه چند داستان.
آغاز: «احمد بی مادر از رنج بی مادری گله داشت پدرش هم وفات کرد، احساساتش ... صاحب برد تا آن که روزی شیرین را دید وپشت در منزل عمه اش با او آشنا شد...».
انجام: «پس قلعه خوب جایی است شما اگر آنجا نرفته اید پس کجا را دیده اید؟ بروید واین بهشت زمینی را تماشا کنید...».
ش 1518، 75 برگ، 14×23، نستعلیق 1318، قطع بیاض، پشت صفحات «سید علی آل یاسین کاشانی _ سرور» چاپ شده که فاکتور می باشد، اکثر صفحات خط خوردگی دارد وبه قلم خود مؤلف با مداد می باشد.
ص: 326
از: محمد قاسم بن احمد جناب
مطالب علم معانی وبیان وبدیع وعروض وقافیه ومعما را به تفصیل آورده است تألیف جلد سوم این کتاب در سال 1289 به اتمام رسیده است و دیباچه جلد سوم از حسینعلی بن مصطفی قلی خان دیوان بیگی کلهر کرمانشاهی متخلّص به سلطانی است.
[نسخه های خطی فارسی منزوی 2137].
آغاز: «بسمله. بهترین بیانی که آموزگاران دبستان سخن... پس در ستایش یزدان ودرود بر پیغمبر آخر الزمان وفرزندان ویاران او، چنین گوید بنده خدای احد محمد قاسم بن احمد عفی الله عنهما که این جلد سیم است از کتاب دبستان سخن».
انجام:
«وما... راکع ساجد اخو نحول دمعه جاری
ملازم الخمس لاوقاتها معتکفٌ فی خدمة الباری»
ش 1276، 274 برگ، 13×21، نستعلیق 1309. این نسخه جلد سوم است.
از: محسن بن حسنخان کشمیری فانی (م 1082 ق)
کتابی است معروف در ملل ونحل که در سال 1063 ق در دوازده تعلیم نگاشته شده است.
1 _ پارسیان 2 _ هندوان 3 _ قرا... 4 _ یهود 5 _ نصاری 6 _ مسلمین 7 _ صادقیه
8 _ وحدانیه 9 _ روشنیان 10 _ الهیه 11 _ حکماء 12 _ صوفیه این کتاب به اشخاص
ص: 327
دیگری نیز نسبت داده شده است.
به فهرست سابق این کتابخانه ص 168 نگاه کنید.
[نسخه های خطی فارسی 2-1726، الذریعة 8-48، کشف الظنون 1-،442
سپهسالار 4-405، ملی تهران 1- 265].
آغاز:
«ای نام تو سر دفتر اطفال دبستان یا د تو به بالغ خردان شمع شبستان
بی نام تو نا گشته زبان کام عجم را هر چند بدانند کلام عربستان...»
انجام: «... از زبان صاحبان آن عقیده و کتاب ایشان است ودر گزارش احوال واشخاص در هر حال هر فرقه را چنانکه مطیعان ومخلصان
غرض نقشی است کز ما باز ماند
که هستی را نمیبینم بقائی»
ش 3169، 273 برگ، 15×23، نستعلیق زین العابدین بن آقا علی (ناظر کریمخان) شیرازی در 1234. با جدول زرین در صفحات ونقاشیهای میناتور در برخی برگها.
از: علی بن ابراهیم درویش برهان (زنده 911 ق)
کتابی است در بیان فضائل ومناقب علی بن ابیطالب علیه السلام با استفاده از احادیث وروایات که از کتاب اصلی مؤلف «بحر المناقب فی تفضیل علی بن ابیطالب علیه السلام» برگزیده وتلخیص ودر یک مقدمه دوازده باب تنظیم شده است.
[الذریعة 8-62، مشار فارسی 2-2058، فهرستواره فارسی 3-،1643
نسخه های خطی فارسی 6-4462، مرعشی 1- 124].
آغاز: «سپاس بی قیاس وثنایی بی منتهی حضرت مبدع حکیمی را جلّت... که بحکم کنت کنزا مخفیّاً فاحببت ان اعرف فخلقت الخلق خود بخود از خود در خود
ص: 328
تجلّی نمود که آن تجلّی و...».
انجام: «... یعنی من وعلی یک نور وبودیم پیش خدای تعالی پیش از خلقت آدم بچهارده هزار سال ... الله تعالی آدم را آفرید آن نور را در پشت وی در آورد پس همین حق تعالی آن نور را از پشتی به...».
ش 3457، 155 برگ، 13×19، نسخ، بیکا، بیتا. آخرش افتادگی دارد. (تحریر سده )12 تصحیح شده.
از: حجة الاسلام محمد تقی نیّر تبریزی (حجة الاسلام نیّر تبریزی) (1312 ق)
منظومه ای است از نیّر تبریزی در پاسخ ومناظره با امام جمعه خویی.
[نسخه های خطی، منزوی 4- 2808].
آغاز:
«مشنو از نی در کتاب مولوی
بشنو از تنبور قمصور خویی
بین چه سان دستان سرایی می کند
ناله از درد جدایی می کند...»
انجام:
«... ای عمید اترک قال و قیل کن ختم دفتر با همین تمثیل کن
ختم کن این دفتر درّ خوشاب
کاب شد نک مثنوی قار دوشاب»
ش 1864، 31 برگ، 14×21، نستعلیق، بیکا، بیتا.
ص: 329
از: محمد مهدی بن عنایت الله قمی
مؤلف این رساله را به نحو اجمال در پنج فن: تعریف، امراض، حفظ صحت، وجوه معالجات وانواع تبها نگاشته است.
آغاز: «جواهر حمد و لآلی شکر سزاوار حضرت حکیمی است که انسان شریف را به سبب اعدادات نطفه کثیفه به حکم آیه ثمّ خلقنا النطفة...».
انجام: «... وتحقیق معانی آن کند مصیب بود در معالجه وسزاوار بود که روزی او گردد تأیید الهی».
ش 1449، 171 برگ، 12×18، نستعلیق عبد الرحمن بن کمال الدین الحسینی الخادم القمی الخاک فرجی در .1074
از: علی مخصوص بن حسینخان مستوفی (کاتب الخاقان)
شرح است بر عوامل منظوم که برای استفاده طلاب مبتدی نگاشته شده ودر ربیع الاول 1371 ق - آذر ماه 1330 ش پایان یافته است.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین... بنده شرمنده علی مخصوص ... پس از یک عمر زحمت و ریاضت در فنون خط که به درجه کمالش رساندم وخدماتی شایان نمودم و...».
انجام: «.. وعامل دیگر معنوی است که عبارتند از عامل در فعل مضارع ومبتدا و خبر مثل یضرب یضربان یضربون وزید قام، در ذیل بیت دوم واضحتر بیانی شده علیکم بالرجوع».
ش 2908، 32 برگ، نستعلیق مؤلف در 1371 ق. این نسخه برای چاپ نوشته شده بود.
ص: 330
از: عباسقلی حیران بن محتشم الدولة (ق 14 ه_ . ق)
مجموعه درسهای اقتصادی سیاسی وسیاست... یکساله مدرسه حقوق می باشد که عباسقلی حیران آن را در سال 1338 _ 1339 به زبان فرانسه یادداشت نموده است.
ش 494، 99 برگ، 13×12، تحریر عباسقلی حیران پسر محتشم الدوله گلثائیان در 1339 ق.
از: منوچهر محمد لو
مجموعه ایت است از دروس دانشپایه تکمیلی خط ساختمان هنرستان فنی راه آهن سال 1321 ش
آغاز: «نقشه برداری عبارت از عملیات ذیل می باشد تعیین محل نقاط در روی زمین و یا نقاطی که نزدیک به زمین می باشد، تعیین فواصل نقاط، اندازه گرفتن زوایای واقعه بین خطوط».
ش 756، 228 برگ، 17×21، نستعلیق 1321 و1322. با أشکالی که با مداد رسم شده است.
(عرفان، فارسی)
از: پرویز سلماسی
مختصری است در دستور العمل برای سالکان طریقه ذهبیه از صوفیها.
آغاز: «الحمد لله رب العوالم والانام والصلوات والسلام علی اشرف المکوّنات
ص: 331
محمّد وآله البررة الکرام سیّما وصیّه الذی هو هادی الامة من الخواصّ والعوام».
انجام:
«دل خون سکندر است به ظلمات تن اسیر ای خضر پی خجسته تو هادیّ راه باش
خواهد حبیب ... مولا زفضل ربّ
جان را اسیر حبّ تو در سلسله ذهب»
ش 3732، 25 برگ، 14×21، نستعلیق .1303
منسوب به خواجه نظام الملک
وصایای نظام الملک طوسی وزیر سلجوقیان را در یک مقدمه و دو فصل در بر دارد. مقدمه در سرگذشت خواجه، فصل اول در توصیه بر ترک وزارت وذکر مخاطرات آن و فصل دوم در آداب و شرایط آن هنگام اشتغال به وزارت. برخی این کتاب را از عبد الوهاب امامی (ق 8) دانسته اند.
[نسخه های خطی، منزوی 2- 1607].
آغاز: «شرایف تحمیدات پادشاهی را که انتساب فخر دین به نظام ملک از حکمت کامله او است و ارتباط مباهات ملّت به انتظام دولت از قدرت شامله او».
انجام: «حسن توفیق رفیق طریق این غریق لجّه مهر ووداد ومسند نشین به استحقاق گرداند و همچو اباء نامدار واجداد بزرگوار نام نیکو در صحایف روزگار مثبّت ومخلّد داراد».
ش 863، 71 برگ، 14×20، نستعلیق 1288 در دار الخلافه طهران.
ص: 332
از: خواند میر، میر غیاث الدین بن همام الدین هروی (942 ق)
سرگذشت وزرای اسلامی است که از عصر امویات تا زمان مؤلف به ترتیب تاریخی ادامه یافته و در سال 915 ق پایان یافته است.
[الذریعة 8-170، مجلس 37-546، فهرستواره فارسی 2-،966
دانشگاه تهران 12-2730، مشار فارسی 2- 2153].
آغاز:
«ای نام تو سر دفتر اسرار وجود وز جود تو خلق هر دو عالم موجود
از حکمت ... ز رأی وزرا شد عاقبت کار سلاطین محمود...»
انجام:
«.. که این خواجه عادل پاک دین همیشه باقبال باد آقرین
بدنیا بما ناد بسیار سال
نگهبان او حضرت ذو الجلال»
ش 3332، 229 برگ، 17×22، نستعلیق فخر الدین الشریف الحسینی الرازی در 1309، در دار الخلافه طهران. چند برگ آخر در 1352 نوشته شده.
از: ؟
مجموعه ای است در ادعیه و شرح ختوم نماز وتعقیبات آن و نیز بعضی از حرزها مؤلف از برخی کتب دیگر مانند «کنوز النجاح» ابو علی طبرسی، «کافی» کلینی و عدة واز سید ابوالحسن شاذلی وغیر آن نقل کرده است.
آغاز: «بدان که شرائط استجابت دعاء یکی آن است که اگر طالب منفعت است در
ص: 333
وقت دعا کردن باطن دستها را به آسمان بلند کند و هر گاه طالب دفع مضرت است پشت دستها را به آسمان بلند کند».
انجام: «از برای قضای هر حوائجی سوره مبارکه یس را بخواند ودر موضع مطلب را به خواطر بیاورد وبعد این دعا را بخواند که مستجاب است بسم الله الرحمن الرحیم سبحان... بحقّ محمد و آل محمد صلّ علی محمد و آل محمد وسلّم».
ش 398، 261 برگ، 16×21، نسخ، بیکا، بیتا. برخی دعاها ترجمه فارسی دارد. اول وآخر نسخه ناقص است.
* * *
ش 534، هم به عنوان کتاب دعا در فهرست سابق این کتابخانه یاد شده با سر لوح زرین وجلد روغنی واکنون مفقود است.
از: محمد باقر یزدی حائری
خاتمه کتابی است مشتمل بر ده امر: اول در بیان پاره ای اعمال وآداب فرایض ونوافل یومیه وادعیه مأثوره در تعقیبات ودوم در ادعیه مطوله یوم ولیله وهفته وماه و سال وسپس فوائدی چند در ادعیه مجرّبه. مؤلف این کتاب را برای فرزندش «محمد صادق» نگاشته است. احتمال دارد این کتاب همان «عدة لذاکرین وکفایة الراثین» محمد باقر بن زین العابدین (نزدیک 1300) باشد.
[الذریعة 15- 229].
آغاز: «الحمد لله والصلاة علی رسول الله وعلی آله ال الله الکلام فی خاتمة الکتاب کلام در خاتمه کتاب وصیة مرسوله ونصیحة مبذوله است... وآن در ذکر پاره از مستحبات وادعیه متفرقه...».
ص: 334
انجام: «فصل علی محمد وآله واجزه عنا افضل الجزاء وافضل ما جازیت نبیاً من انبیائک ورسلک وان تجمع لی به خیر الدنیا والاخرة انک ذو فضل کریم یا ذا الجلال والاکرام».
ش 606، 150 برگ، 13×22، نستعلیق، بیکا، بیتا. در پایان نسخه ملحقات در زیارات از محمد باقر بن محمد تقی آمده است.
از: ؟
شامل تعقیبات نماز، دعای کمیل، ادعیه روزهای هفته، جوشن کبیر، دعای سمات، دعای صباح وزیارت عاشورا است.
آغاز: «اللهم صلّ علی محمّد وآل محمّد والعن صنمی قریش وجبتیها وطاغوتیهما وافکیهما وابنتیهما الذین خالفا امرک وانکرا وحیک وجحدا انعامک وعصیا رسولک».
انجام: «یا سادتی رغبت الیکما والی زیارتکما بعد ان زهد فیکما وفی زیارتکما اهل الدنیا فلا خیبنی الله ممّا رجوت وما امّلت فی زیارتکما انّه قریب مجیب».
ش 675، 85 برگ، 13×21، نسخ ونستعلیق 1241، با سر لوح زرین وصفحات زرین. ترجمه فارسی هم دارد. واقف حاج محمد حسین اقبال مؤسس انتشارات اقبال در 1379 ق.
از: ؟
چند سوره با ترجمه و دعای کمیل را آورده است. سوره یس، نبأ. واقعه، ملک، فتح.
ص: 335
آغاز: «یس والقرآن الحکیم انک لمن المرسلین علی صراط مستقیم تنزیل العزیز الرحیم لتنذر قوما ما انذر آباؤهم فهم غافلون لقد حقّ القول...».
انجام: «یا عالما لا یعلّم صلّ علی محمّدوآل محمّد وافعل بی ما انت اهله وصلی الله علی رسوله والائمة المیامین من اله وسلّم تسلیماً».
ش 682، 42 برگ، 13×20، نسخ، بیکا، بیتا. تاریخ 1316 ق در برگ اول دیده می شود. با سر لوح زرین در برگ اول وجدول زرین در تمام صفحات. سوره یس ترجمه ندارد.
از: ؟
مشتمل بر تعقیبات نماز ودعاهای هفته واعمال ماه های قمری به اختصار، دعاهایی برای برآورده شدن حاجات ورفع گرفتاریها وامراض و حرزهای ائمه اطهار: وخاتمه در آداب زیارت مشاهد مقدسه است. ودر آخر کتاب میگوید: مناجات مشهوره کلماتی است مأثوره منقول از خاتم المجتهدین وقدوة المتأخرین دام ظلّه العالی که آن حضرت از خط استاد المحققین والمدقّقین شیخ محمد شهید نقل فرموده اند...» ودر اواسط آن آمده است: فصل سوم در وصول به سعادت وحصول مرام و دفع بلیات ورفع اسقام.
آغاز: «الذین لا خوف علیهم ولا هم یحزنون واغفر لی ولوالدیّ وما ولدا ومن ولدت وما توالدوا من المؤمنین والمؤمنات یا خیر الغافرین... چون نزدیک به غروب شود این دعا را بخواند».
انجام: «یا سامع کل صوت ویا سابق کل فوت ویا محیی العظام وهی رمیم بعد الموت بخلدک الابدیّ ودوامک السرمدیّ وحیاتک التی لا تموت صلّ علی محمّد وآل محمّد وفرّج عنّی ما انا فیه بلا اله الا انت علیک توکّلت وانت ربّ العرش العظیم».
ص: 336
ش 648، 124 برگ، 13×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. اولش ناقص است. تصحیح شده مقداری از صفحات نونویس است.
از: ؟
دعاهایی که در روز جمعه مستحب است خوانده شود، گرد آورده است.
آغاز: «اشدّ خلقا ام من خلقنا انا خلقناهم من طین لازب بل عجبت ویسخرون واذا ذکّروا لا یذکرون واذا رأوایة یستسخرون وقالوا ان هذا الا».
انجام: «مقرّا بذنوبی واساءتی الی نفسی فیا عظیم یا عظیم اغفر لی العظیم من ذنوبی فانّه لا یغفر الذنوب العظام الا انت یا لا اله الا انت یا ارحم الراحمین».
ش 685، 75 برگ، 14×20، نسخ، بیکا، بیتا. اولش افتادگی دارد (تحریر سده 13) تصحیح شده.
از: ؟
تعقیبات نماز و چند دعا برای رفع گرفتاریها وامراض است.
آغاز: «وخواص این آیات در آن اجزا زیاد بود اما در نسخه به این قدر اختصار شد بسم الله الرحمن الرحیم الم الله لا اله الا هو الحیّ القیّوم نزّل علیک الکتاب».
انجام: «واعوذ بالله ممّا استعاذ منه رسول الله صلّی الله علیه وآله وعلی علیه السلام والاوصیاء وارغب الی الله فیما رغبوا الیه ولا حول ولا قوة الا بالله بعد از آن بگو اللهم لک الحمد حمداً».
ش 687، 67 برگ، 12×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص (تحریر سده 13).
ص: 337
از: ؟
مجموعه ای است از ادعیه و حرزها ومناجات خمس عشرة و شامل دعای «بشمخ» (کذا) مشهور به دعای دوازده نام اسرار ودعاهای ایام هفته به نقل از مصباح شیخ کفعمی.
آغاز: «وهزم الاحزاب وحده فله الملک وله الحمد یحیی ویمیت ویمیت ویحیی وهو حیّ لا یموت بیده الخیر وهو علی کل شی قدیر...».
انجام: «این دعایی است از حضرت امام علیّ بن الحسین صلوات الله علیه منقول است که در وی اسم اعظم هست در هر حاجت که بخوانند بر آید اللهم...».
ش 706، 163 برگ، 10×20، نسخ و نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص با جدول زرین در صفحات.
از: ؟
مجموعه ای است از تعقیبات، دعای بعضی مواقع وساعات، تقرب به ائمه وبرخی دعاهای دیگر چون سمات وصباح و... دعاء هفت گنج، ناد علی کبیر، دعای نور، شرح دعای احتجاب، دوازده امام خواجه نصیر با شرح خواص آن از سید نعمت الله حسینی.
آغاز: «لا اله الا الله الها واحدا ونحن له مسلمون لا اله الا الله الها واحداً ونحن له مخلصون لا اله الا الله الهاً واحدا ونحن له عابدون لا اله الا الله ولا نعبد الا ایّاه مخلصین له الدّین».
ص: 338
انجام: «اسئلک ان تغفر لنا وترحمنا وترزقنا لقاء صاحب الزّمان واختم اعمالنا بالخیر یا ارحم الراحمین وصلّی الله علی سیّدنا محمّد وآله اجمعین الطیّبین الطاهرین تمام شد».
ش 847، 128 برگ، 10×17، نسخ 1232، در آغاز نسخه یادداشت مورخ 1266 هست. با سر لوح زرین وجدول زرین در صفحات.
از: ؟
مجموعه ای است شامل دعای کمیل، ادعیه ایام هفته، دعای سمات، دعای صنمی قریش.
آغاز: «اللهم انّی اسئلک برحمتک التی وسعت کلّ شیء وبقوّتک التی قهرت بها کلّ شیء وخضع لها کلّ شیء وذلّ لها کلّ شیء وبجبروتک التی غلبت بها کلّ شیء».
انجام: «واحزناه علیک یابن رسول الله ویابن محمدٍ المصطفی وا اسفاه علیک یابن علی المرتضی وا لهفاه علیک یابن فاطمة الزهراء ویابن خدیجة الکبری... وعلیک حزنی وبکائی والسلام علیکم ورحمة الله وبرکاته».
ش 874، 70 برگ، 12×19، نسخ، بیکا، بیتا. با ترجمه در زیر سطور وجدول وسر فصل زرین، چند صفحه آخر نو نویس است.
از: ؟
دعاها واعمال ماه مبارک رمضان وبرخی از دعاهای معروف از قبیل دعای کمیل
ص: 339
ودر آخر کتاب دعاهایی برای رفع شرور ودرمان امراض مختلف آورده است.
آغاز: «در بیان بعضی از ادعیه واعمال ماه مبارک رمضان وغیره سنت است طلب هلال ماه رمضان وبعضی واجب دانسته اند».
انجام: «من راس ماله الرجاء وسلاحه البکاء یا سابغ النعم یا دافع النقم».
ش 1099، 121 برگ، 14×25، نسخ، بیکا، بیتا. دعای کمیل ترجمه فارسی دارد.
از: ؟
مختصری شامل برخی سور وآیات قرآنی وادعیه است. این کتاب در دو بخش مرتب شده است بخش اول چاپی است وبخش دوم خطی که به نسخ ونستعلیق نوشته شده است.
آغاز: «سوره یس...».
انجام: «... دعای اسکندر ذوالقرنین... سبحان من هو قائم لا یلهو، سبحان من هو دائم لا یسهو».
ش 1356، 63 برگ، 11×18، بخش چاپی نسخ میرزا عبد الله در 1269 در تبریز و بخش خطی، تحریر 1301 در تهران. با جدول زرین در صفحات.
از: ؟
ادعیه ابطال سحر را ذکر کرده است. مؤلف آن از اهل سنّت است ولی نام کتاب شناسائی نشده. از جمله مطالب: دعای نور، حرز ابودجانه انصاری، اسناد دعای
ص: 340
قرشیّا، اسناد هفت حصار
آغاز: «قل جاء الحق وزهق الباطل. ان الباطل کان زهوقا، بسم الله از آسمان تا زمین بسم الله از عرش تا کرسی...».
انجام: «... اسناد هفت حصار... فبذلک فلیفرحوا هو خیر مما یجمعون. انی مغلوب فانتصرون».
ش 1399، 158 برگ، 10×16، نسخه، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص.
از: ؟
مجموعه ای از ادعیه قرآنی وغیر آن است که در برخی موارد همراه با توضیحاتی است. در آخر کتاب حرزهایی آمده است.
واز شیخ بهائی یاد می کند اشعاری که آخر هر بیت آن فاطلبنی تجدنی است را دارد
آغاز: «سوره حمد... سوره یس».
انجام: «.. بعد از دعای توسل باید که این دعا را قرائت کنند: یاسادتی، یا موالی...».
ش 1450، 230 برگ، 11×19، نسخ، بیکا، بیتا. ترجمه فارسی دارد.
از: ؟
مجموعه ای است از زیارات اهل بیت:. در این نسخه آخرین زیارت، زیارتنامه مادر صاحب الزمان8 است.
آغاز: «زیارت جناب امیرالمؤمنین علیه السلام در نجف اشرف. چون به بارگاه اول
ص: 341
که در بزرگ است برسی بایست وبگو اللهم ببابک قرعت وبفنائک نزلت...».
انجام: «.. مرضیة تقیة نقیة فرضی الله عنک وارضاکِ».
ش 1480، 95 برگ، 6×15، نسخ، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص.
از: ؟
در پایان رساله فهرستی از این رساله که در ادعیه است ذکر شده است که چنین است: ... مبارکه: سوره فتح، نبأ، واقعه، تبارک وادعیه عدیله، کمیل، صباح، زیارت عاشوراء، زیارت ششم حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام وپاره ای از دعوات در تعقیبات.
آغاز: «سوره یس...».
انجام:
«بایع از مشتری بها خواهد
کاتب از ناظران دعا خواهد»
ش 1481 × 79 برگ، 7×15، نسخ محمد صادق بن یحیی مراغی الاصل در .1257
از: ؟
مجموعه ای است متفرقه در اشعار وادعیه وعلوم غریبه
آغاز:
«وقتی دل سودایی می رفت به بستانها عیش وطرب آوردی بر لاله وریحانها...»
انجام: «انّ ربکم الله الذی خلق السموات والارض فی ستّة ایام ثمّ استوی علی
ص: 342
العرش یغشی اللیل النهار...».
ش 1483، 40 برگ، 7×14، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه ای است در شرح حرزیمانی، اعتصامات، حصار مسجد، دعای ایام، دعای کنز العرش، شرح صلوات کبیر، دعای صباح صغیر وناد علی کبیر.
آغاز: «این دعا را سیفی گویند و حرزیمانی گویند و او را ... باشد چون شمشیر گویند پادشاهی بوده در یمن...».
انجام: «.. از قاضی عبد المقیم بغدادی نقل است که... ودعا این است: بسمله. لا اله الا الله الموجود فی کل زمان... ولا حول ولا قوة الا بالله العلی العظیم».
ش 1484، 77 برگ، 8×14، نسخ سید حسن بن سید ابراهیم حکیم الحسینی النائینی در .1310
از: ؟
مجموعه ای از ادعیه وتعقیبات است که برخی از آنها عبارتند از تعقیبات نمازهای روزانه دعای گنج العرش، دعای صباح واعتصام وغیره.
آغاز: «والقمر قدرناه منازل حتی عاد کالعرجون القدیم...».
انجام: «... واسئلک یا رب بحق امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب وامه الطاهرة فاطمة».
ش 1485، 137 برگ، 9×17، نسخ، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص. تمام صفحات جدول دارد.
ص: 343
از: ؟
مجموعه ای متفرقه در اوراق مختلفة القطع است در ادعیه از قبیل دعای کمیل وآداب نماز شب و جداول علوم غریبه وطلسمات وغیره.
آغاز: «دعای حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام روایت کرده اند از امام ناطق امام جعفر الصادق علیه السلام که گفت روزی حضرت.... بسمله. الحمد للّه علی الایمان الحمد لله علی الاسلام...».
انجام: «.. انی اسئلک بما تجیبنی به حین اسالک فاجبنی یا الله. پس هر حاجت که خواهد از خدای تعالی بطلبد که البته بر آورده است».
ش 1486، 185 برگ، 9×17، نسخ، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه ای است در ادعیه وجداول ومختصری در خواص آیات.
آغاز: «اگر خواهی از حب وبغض وعقد اللسان وعقد الرجال وعقد الطریق وآنچه عمل نماید میسر شود به امر الله تعالی...».
انجام: «.. وسر به سجده نهد این کلمات مذکوره را بگوید اگر حاجت وی روا نگردد بسیار بسیار عجیب وغریب باشد. خداوند نا امید نگردان به حق دوازده امام، خدایا به امید تو».
ش 1490، 32 برگ، 11×17، نستعلیق 1324. با این یادداشت: مرحوم مظفر الدین شاه شب سه شنبه بیست و سوم ذیقعده الحرام هزار وسیصد وبیست چهار مرحوم شد چهار ساعت از شب گذشته بود.
ص: 344
از: ؟
شامل ذکر اسم اعظم وبرخی از ادعیه سریع الاجابة ونماز استدعا وترکیب دواجات وغیره است.
آغاز: «در ذکر بعضی اقوال وروایات در اسم اعظم روایات بسیار است بعضی را ذکر میکنیم اول که اسم اعظم الله است دوم در قرآن است...».
انجام: «دعال مشلول».
ش 1496، 48 برگ، 10×12، نسخ، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه ای از ادعیه وطلسمات است.
آغاز: «یا عزیزاً فی عزّک فلا اعزّ منک فی عزّک اعزّنی... اگر به جهت ادای قروض بخواهید هفت روز، روزی هفت مرتبه...».
انجام: «... جهت نزله بندی بر تخم مرغ سیاه نویسند پیش از برآمدن آفتاب».
ش 1517، 34 برگ، 11×18، بدون تاریخ.
از: ؟
مجموعه ای از ادعیه است و از آن جمله دعاهای سریع الاجابة وکمیل که با
ص: 345
توضیحی و تعریفی به فارسی همراه با ادعیه آمده است.
آغاز: «بدانکه کلام شیخ ذکرش به هر مهم که بخوانی بی شک روا گردد هر کس در این شک آورد کافر گردد بیم خطر باشد وبعضی گفته اند که این کلام هزار ونهصد عمل را شاید...».
انجام:
«.. دین اسلام احمد محمود به دعای علی زبان بگشود
شکر حمد کریم لم یزلی که دل و جان من ... مهر علی.
ز آنکه نعت علی بو طالب چون نمازی است بنده را واجب
کنیتش بود چون ابو تراب خلق را در ادب ...»
ش 1533، 106 برگ، 7×16، نستعلیق .1307
از: ؟
در ابتدای کتاب چند سوره ای از قرآن کریم، یس، فتح و... وادعیه ای است که با دعای اعتصام شروع می شود و دعای صباح که همراه با ترجمه است و دعای کمیل وغیره.
آغاز: «نجزی المحسنین * انه من عبادنا المومنین * ثم اغرقنا الاخرین * وان من شیعته لابراهیم * (...) * اذ قال لابیه وقومه ماذا تعبدون».
انجام: «.. رفع درد شکم یا حبیب الباکین یا سید المتوکلین یا هادی المضلین یا ولی المؤمنین یا انیس الذاکرین».
ش 1534، 111 برگ، 7×14، نسخ، بیکا، بیتا. آغازش افتاده.
ص: 346
از: ؟
مجموعه ای است از ادعیه جامعه کبیره، زیارت عاشورا، زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام و... ادعیه ماه مبارک رمضان.
آغاز: «بتصدیقنا ایاکم فبلغ بکم اشرف محل المکرمین واعلی منازل المقربین وارفع درجات المرسلین حیث لا یلحقه لاحق ولا یفوقه فائق ولا یسبقه سابق...».
انجام: «... اللهم سدّ فقرنا بغناک اللهم غیر سوء حالنا بحسن حالک اللهم اقض عنا الدین واغننا من الفقر انک علی کل شی قدیر».
ش 1535، 143 برگ، 7×17، نسخ، بیکا، بیتا. آغازش ناقص است.
از: ؟
مجموعه ای است شامل زیارات اهل بیت علیهم الصلاة والسلام واز جمله امیرالمؤمنین علیه السلام و دعای کمیل واعتصام وغیره است. در این بیاض از کتاب اقبال سید طاوس نقل شده است.
آغاز: «ءأدخل یا رسول الله ءأدخل یا امیر المؤمنین ءأدخل یا فاطمة الزهراء ءأدخل یا اباعبد الله ءأدخل یابن رسول الله پس داخل شو بگو الحمد لله الواحد الاحد الفرد».
انجام: «... ودر سجده آخرین این دو رکعت هفت بار گوید خصوصا در شب های جمعه اللهم انی اسئلک بوجهک الکریم...فانه لا یغفر الذنب العظیم الا العظیم وشیخ بزرگوار شیخ طوسی در مصباح طریق».
ش 1537، 105 برگ، 8×20، نسخ، بیکا، بیتا. آغاز وانجام ناقص.
ص: 347
از: ؟
مجموعه ای است شامل دعاهای ماه صفر، دعای نور و... وقسمتی از سوره یس وچند سوره دیگر.
آغاز: «هفتم، چهاردهم، بیست دوم، بیست ونهم در مشرق، بیست هشتم، بیست ویکم، ششم میان مشرق وشمال، پانزدهم، بیست وسوم، سی ام در شمال...دست بر سینه گذارند بگوید...».
انجام: «دعای نظر این است: وان یکاد الذین کفروا لیزلقونک بابصارهم لما سمعوا الذکر ویقولون انه لمجنون وما هو الا ذکر للعالمین».
ش 1538، 59 برگ، 7×14، نسخ، بیکا، بیتا. آغازش افتادگی دارد.
از: ؟
مجموعه ای است از ادعیه و زیارات وتعقیبات که بعضی از آنها عبارتند از دعای صباح، زیارت عاشورا، جامعه کبیره، تعقیب صبح و... که در فهرست ابتدای کتاب مذکور است.
آغاز: «وکان من دعائه علیه السلام عند الصباح، بسمله، اللهم یا من دلع لسان الصباح بنطق تبلجه وسرّح قطع اللیل المظلم بغیاهب تلجلجه واتقن صنع الفلک الدوار فی مقادیر تبرّجه...».
انجام: «سماعة بن مهران روایت می کند که از (...) ابی الحسن موسی بن جعفر صلواة الله وسلامه علیه منقول است که فرمود: ای سماعة: اگر تو را حاجتی... فبحق
ص: 348
ذلک الشأن وبحق ذلک القدر ان تصلی علی محمد و آل محمد که ان شاء الله تعالی به زودی به حاجت خود خواهی رسید».
ش 1540، 170 برگ، 7×15، نسخ، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه ای است در ادعیه از جمله دعای اعتصام و اسناد دوازده نام اسرار، خطبه آدم7 وسوره ای از قرآن کریم که «جن» است. ونیز اشعاری متفرقه به زبان فارسی و عربی از شاعرانی چون شفائی، صائب، همشیره زاده نظیری و...
آغاز: «یقرأ عند الخوف ما یقال عند الخوف وهو منقول عن امیرالمؤمنین وامام المتقین علی بن ابیطالب علیه الصلاة والسلام وردّ الله الذین کفروا بغیظهم لم ینالوا... وکفی الله المؤمنین القتال...».
انجام:
«... ما را که درد عشق وغم یار همدم است دردی اگر نماند سرخوش نمیشویم
سر منزل فراغت ما گوشه غم است
گویی ... ما درد مرهم است»
ش 1544، 99 برگ، 8×18، نسخ. در پایان ادعیه تاریخ 1126 ه_ مندرج است، آغازش افتاده.
ص: 349
از: ؟
مجموعه ای از ادعیه وطلسمات چون طلسم مربع، ختم دوازده امام، دعای توسل، دعای مجاب از حرز امیرالمؤمنین علیه السلام طریق استشفاء به تربت مقدس سید سیّد الشهداء علیه السلام، طریق ختوم سورههای یس، فتح و طریق بربرآوردن حاجات، رفع زهره ابطال سحر و دفع شرجن وشیاطین، حرز امام صادق عیله السلام وغیره.
آغاز: «طریقه ختم داوازده امام خواجه نصیر الدین طوسی علیه الرحمة بر دو قسمت، قسم اول در روز شنبه شروع کند تا هفت روز ودر جمعه تمام کند وهر روز یازده مرتبه بخواند. میباید که در وقت شروع کردن غسل حاجت...».
انجام: «.. فایده در توسعه رزق. هر که بر او تنگ شود باید که هر روز این دعا بخواند: اللهم یا سبب من لا سبب له ویا سبب کل ذی سبب ویا مسبب الاسباب من غیر سبب... که اثری تمام دارد وبه اجابت مقرون میگردد».
ش 1545، 100 برگ، 9×16، نسخ، بیکا، بیتا. با فائده ای در ترکیب داروها.
از: ؟
مجموعه ای در ادعیه که با سورههای یس، فتح و...وملک شروع شده وبا ادعیه اعتصام و دوازده امام خواجه نصیر، قاموس فضل و شرح قاموس، طریقه ختوم واز آن جمله ختم ناد علی، مناجات خمس عشره، دعای استشفاء وتوسل وحرزها و... ادامه یافته وپایان مییابد.
آغاز: «علی اکثر هم فهم لا یؤمنون. انا جعلنا فی اعناقهم اغلالا فهی الی الاذقان فهم
ص: 350
مقمحون وجعلنا من بین ایدیهم سداً و من خلفهم سداً... سوره یس».
انجام: «.. در بیان بانک کردن آتش در خانه، اگر در روز شنبه باشد بر صاحبخانه نیک باشد واگر در روز یک شنبه».
ش 1548، 214 برگ، 10×20، نسخ، بیکا، بیتا. اغاز وانجام ناقص.
از: ؟
مجموعه ای در ادعیه ای که منسوب ا ست به ائمه طاهرین: در اوقات مختلف ودر تعقیبات نماز.
آغاز: «منسوب است به حضرت رسول صلی الله علیه وآله ورئیس محدثین در... به سند صحیح از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام روایت کرده که رسول خدا صلی الله علیه وآله میخوانده بعد از صبح این دعا را...».
انجام: «.. ونیز ثقة الاسلام در کافی روایت کرده که حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام میفرمودند...وزجرتنی من محارمک فلم انزجر وعمرتنی فما شکرت عفوک عفوک یا کریم اسألک الراحة عند الموت واسألک العفو عندالحساب».
ش 1554، 104 برگ، 10×15، نسخ، بیکا، بیتا. در پایان نسخه مطالبی درباره ترکیب داروها وتعبیر خواب وعلوم غریبه هست. آغازش ناقص است.
از: ؟
مجموعه ای در ادعیه و زیارات که با برخی از سور قرآن آغاز شده و بادعای شب های
ص: 351
احیاء خاتمه مییابد و سپس مجموعه کوچک پراکنده ای در بعضی از اشعار از حافظ وسعدی وسید حسین پریشانی گلپایگانی وسید مهدی ابن سید محمد مدرس یزدی.
در میان اشعار دو نثر نیز به چشم میخورد که یکی احتمالا مراسله و دیگر خطبه ای است با مطلع «سپاس بی قیاس قادری را سزاست که شمشاد قامت سرو قدان را...
آغاز: «سداً فاغشیناهم فهم لایبصرون. سواء علیهم ءأنذرتهم ام لم تنذرهم لا یؤمنون. انما تنذر من اتبع الذکر وخشی الرحمن بالغیب فبشره بمغفرة واجر کریم...».
انجام:
«... بنده ای را که خدا از کرمش یاد کند باز می.. از خویش که آزاد کند»
ش 1556، 117 برگ، 10×20، نسخ، بیکا، بیتا. آغازش افتادگی دارد.
از: ؟
مجموعه ای است در ادعیه واعمال که طبق سبک ادعیههای دیگر ابتدا با چند سوره آغاز می شود وسپس به بیان دعاها میپردازد.
آغاز: «سوره یس...».
انجام: «دعای طمطام... رب ادخلنی فی لجة بحر احدیتک وطمطام یم وحدانیتک... لمن ناجاک بلطائف رأفتک یا حی یا قیوم یا ذا الجلال والاکرام برحمتک یا ارحم الراحمین وصلی الله علی محمد و آله اجمعین».
ش 1896، 142 برگ، 12×22، نسخ، بیکا، بیتا. با مرکب چاپ نوشته شده است.
ص: 352
از: ؟
مجموعه سورههای یس والرحمن وجمعه و... وادعیه مواقع وایام گوناگون که در یک دفتر گردآوری شده است.
آغاز: «یس، والقرآن الحیکم، انّک لمن المرسلین. علی صراط مستقیم، تنزیل العزیز الرحیم، لتنذر قوما ما انذر آباؤهم فهم غافلون. لقد حقّ القول علی اکثرهم فهم لا یؤمنون...».
انجام: «.. یار نور المستوحشین فی الظلم یا عالما لا یعلم صلی علی محمّد وآل محمد وافعل بی ما انت اهله وصلی الله علی رسوله والائمة المیامین من آله وسلّم تسلیماً کثیراً کثیراً».
ش 2220، 92 برگ، 14×22، نسخ (شاید) محمد بن محمدهادی بن مراد موسوی خلخالی در .1356
از: ؟
گردآورنده این رساله بجهت آیه شریفه «فاذا فرغت فانصب» مجموعه ادعیه و اذکار وارده در تعقیبات نمازهای یومیه را برای استفاده بیشتر در یک دفتر گردآورد است.
[مرعشی 10-300 (آغاز شبیه رساله حاضر) ].
آغاز: «الحمد لله واهب العطیّات والصلاة والسلام علی محمد و آله الهداة الدالّة الی انواع الخیرات وبدان مستحب است شرعاً وبغایت موکد قال الله تعالی فاذا فرغت
ص: 353
فانصب والی ربک فارغب...».
انجام: «.. ولا این هو ولا حیث هو الا هو یا ذا الملک والملکوت یاذا العزّة والجبروت».
ش 2361، 141 برگ، 13×21، روی برگ اولش نوشته: بخط میرزا تبریزی یا نیریزی، با سر لوح زرین وجدول زرین در صفحات ویادداشت تاریخ تولد میرزا علی اصغر شهیر به آقا بزرگ .1242
از: ؟
مجموعه ثواب قرائت سورهها و ادعیه وارده از ائمه هدی ونیز فتوحات وخواص قرائت آیات الهی از ابتدا تا انتها که در یک دفتر گردآوری شده است.
آغاز: «بسمله ساعات ایام هفته بدین تفصیل است روز شنبه بشکار رفتن روز یکشنبه بنای نو نمودن دوشنبه درخت نشاندن و کشت وزرع نمودن سه شنبه خون گرفتن چهارشنبه دارو خوردن...».
انجام: «.. وفضایل این سوره بسیار است هو الله تعالی شانه رسول خدا (ص) فرمود که هر که سوره معوّذین را بخواند چنان باشد که کتاب های آسمانی را خوانده باشد. تم».
ش 2416، 209 برگ، 14×21، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13).
از: ؟
مجموعه ای از ادعیه، اذکار واوراد ماثوره از ائمه معصومین است که بجهت استفاده
ص: 354
مشتاقان در یک دفتر گرد آوری شده است، در ابتدا فوائد، آثار وشأن نزول برخی ادعیه بفارسی آمده است.
آغاز: «بسمله، از امیرالمؤمنین علیه السلام حسنه و فضایل عظیمه در خواندن این دعا مذکور شده از جمله اینکه...».
انجام: «.. اللّهم هذه سنة جدیدة وانت ملک قدیم اسئلک خیرها وخیر ما فیها واعوذ بک من شرها وشر ما فیها واستکفیک مؤنتها وشغلها یا ذا الجلال والاکرام».
ش 2503، 258 برگ، 12×20، نسخ ونستعلیق قربان علی در 1247. با جلدی نفیس.
از: ؟
مجموعه تعدادی از سورههای کوتاه و برخی ادعیه معروفه است که برای استفاده مشتاقان در یکدفتر گرد آوری وترجمه فارسی آن در میانه سطور آورده شده است.
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم، یس والقرآن الحکیم انک لمن المرسلین...».
انجام: «.. ومالی بکلمات الله التامات من کل شیطان وهامة ومن کل عین لامّة...».
ش 2601، 48 برگ، 11×17، نسخ 1342، ترجمه فارسی در میان سطور نوشته شده است.
از: ؟
مجموعه ادعیه و اذکار وزیارات که از طریق ائمه هدی ماثور است گردآوری شده است.
آغاز: «کتاب مستطاب بعضی از زیارات وادعیه وتعقیبات نماز، شرح زیارت
ص: 355
حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله، در زیارت وسلام کردن بحضرت رسول از دور بدان ملکی تا روز قیامت موکل شده که سلام مومنین...».
انجام: «.. وهفت مرتبه بگوید لا اله الا الله الحلیم الکریم ودر مرتبه هفتم انگشتر را بالای آن بگذارد وبفشارد الحمد لله الذی هدانا لهذا وما کنا لنهتدی لولا ان هدانا الله».
ش 2628، 83 برگ، 11×17، نسخ محمود بن حاج محمد جعفر سرابی در 1311. فهرست ادعیه در آغاز رساله هست و صفحات جدول زرین دارد.
از: ؟
ش 2663، 189 برگ، 11×17، (تحریر سده 13 و14) اوراقش بهم ریخته است.
از: ؟
مجموعه ادعیه واذکار وارده از معصومین که در یک دفتر گرد آوری وبرای استفاده بیشتر قارئین به فارسی ترجمه شده است.
آغاز: «اللهم انی اسئلک برحمتک التی وسعت کل شی وبقوتک التی قهرت بها کل شی... خداوندا به درستیکه سوال میکنم از تو بحق رحمت تو آن رحمتی که فرا گرفته هر چیزی را وبتوانایی تو که قهر کرده است...».
انجام: «... واجعلنی لنعمائک من الشاکرین ولآلائک من الذاکرین وارحمنی برحمتک یا ارحم الراحمین... واحسان خود از یاد کنندگان ورحم کن بر من برحمت خود ای رحیمترین رحم کنندگان».
ص: 356
ش 2668، 68 برگ، 12×18، نسخ و نستعلیق، بیکا، بیتا. تصحیح شده. برگ اول سر لوح زرین وصفحات جدول دارد.
از: ؟
مجموعه دو دعای مفصل بنامهای اوراد محمد بن اسامه وشرح تهلیلات سبعه مشهور به دعای هفت هیکل وخواص وشأن نزول وایجاد این دو دعا که در یک دفتر نگاشته شده است.
آغاز: «بسمله، روایت است از یونس طاهر بلخی که امام بلخ بود که وی چنین گفت که در اصفهان بزرگی بود او را محمد بن اسامه گفتندی وبغایت عالم وپرهیزگار بود چنانچه در آن روزگار بدرجه او کسی نبود...».
انجام: «... والحمد لله رب العالمین بفضلک وکرمک یا ارحم الراحمین ویا اکرم الاکرمین ویا اعدل العادلین».
ش 2724، 58 برگ، 11×18، نسخ سده .13
از: ؟
آغاز: «.. وبعد از دعا، خواندن این دعا سنت است اللهم زدنی حب علی بن ابیطالب واولاده (ع)...».
ش 2766، 69 برگ، 12×17، نسخ، بیکا، بیتا. اولش افتادگی دارد. (تحریر سده 13).
ص: 357
از: ؟
مجموعه نوافل ونمازهای مستحبه که در ایام خاص وطول سال وارد شده ونیز ادعیه واذکاری که در رفع امراض واعراض توسط ائمه اطهار ماثور شده در این دفتر گرد آوری شده است.
آغاز: «... اما نمازهای سنتی بدانکه نماز سنتی بسیار است از جمله آنها بیست و چهار نماز در این جامذکور می شود اول نوافل شبانروزی است وآن سی و چهار رکعت است هشت رکعت نافله ظهر است مقدم بر...».
انجام: «... ایضاً صاحب تب بگشایدبند پیراهن خود را وسر به درون پیراهن برد واذان و اقامه بگوید بعد ازآن هفت مرتبه سوه حمد را بخواند که البته شفا مییابد».
ش 2894، 48 برگ، 10×16، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13).
از: ؟
مجموعه برخی ادعیه، اذکار، اوراد وحرزهای وارده از ائمه هدی، ودعاهای بعد از نماز، دعاهای رفع بلا وبیماریها، اعمال برخی روزها وایام مبارک که در یک دفتر گردآوری شده است.
آغاز: «یافت شده است در مهد آن حضرت صلی الله علیه وآلم وسلم در زیر سر مبارک آن حضرت در حریر سفید کتابت کرده شده اعیذ محمد بن آمنه بالواحد من شر کل حاسدٍ قائم...».
انجام: «... وبمهدی صاحب الزمان واجازته ان تقضی حاجاتی یا قاضی الحاجات یا
ص: 358
قاضی الحاجات یا قاضی الحاجات برحمتک وجودک یا ارحم الراحمین وصلی الله علی خیر خلقه محمد وآله وسلم».
ش 2898، 92 برگ، 11×16، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 10 و11) نسب نامه شاهان صفوی وانتساب آنان به ائمه: در برگ 77 به طور ناقص آمده از شاه... بن طهماسب شروع شده است. در پایان دعای کمیل و زیارت عاشورا بطور نونویس افزوده شده است. صفحات جدول زرین دارد.
از: ؟
رساله ای کوتاه که در آن تعقیبات نمازهای پنجگانه که از ائمه معصومین ماثور است آورده شده است.
آغاز: «الحمد لله المجیب للدعوات الخالصات والرافع للکلمات الطیبات والصلاة والسلام علی اشرف الکائنات وافضل الموجودات... وبعد بدانکه این رساله ایست مشتمله بر بعضی از تعقیبات مشترکه ومختصه...».
انجام: «... واسئلک بخیرتک من خلقک الذی لا ... سواک یا کریم الحمد لله الذی... عنی صلاة کانت علی المؤمنین موقوتاً...».
ش 2905، 49 برگ، 11×16، نسخ، بیکا، بیتا. آخرش افتادگی دارد (تحریر سده 13).
از: ؟
مجموعه ختومات، حرزها، معالجات با ادعیه، اختیارات ایام که در یک دفتر
ص: 359
گردآوری شده است.
آغاز: «به جهت دولتمند شدن وسایر مقاصد در آخر چهارشنبه بعد از ظهر غسل کند به نیّت تطهیر بدن بعد وضوء بسازد و نماز ظهر وعصر را بخواند بعد دو رکعت نماز...».
انجام: «.. اگر چیزی هولناک پدید آید از جانب راست که بجانب چپ رود واز جانب راست برآید آن اعرابی چنان کرد خمره پیدا شد بدان... در این هیچ شک نیست که عابدان آزموده اند».
ش 2921، 100 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13).
از: ؟
مجموعه ادعیه، حرزها، اذکار وارده در دفع بلایا وامراض. شأن نزول ادعیه وغیره که در یک مجموعه گرد آوری شده است.
آغاز: «.. ثم یقول ثلاث مرّات استغفر الله الذی لا اله الا هو الحی القیوم ذو الجلال والاکرام واتوب الیه ثم تقول اللهم اهدنی من عندک وافض علی من فضلک وانشر علیّ من رحمتک و...».
انجام: «.. بسم الله الرحمن الرحیم بسم الله وبالله ربّ احتزرت بک وتوکلت علیک وفوّضت امری الیک الجات ضعف رکنی الی قوة رکنک مستجیراً بک مستنصراً لک مستعیناً بک...».
ش 2924، 151 برگ، 10×15، نسخ، بیکا، بیتا. آغاز وانجام ناقص. تصحیح شده (تحریر سده 11).
ص: 360
از: ؟
آغاز: «.. ولم تکن له فئة ینصرونه من دون الله و ما کان منتصراً. هنالک الولایة للّه الحقّ هو خیر ثواباً وخیر عقباً. و(...) لهم مثل الحیوة الدنیا...».
انجام: «.. ونام غایب بر زبان راند وبگوید یا (...) را به من رسان حق تعالی آن غایب را بوی رساند اگر کسی را زحمتی باشد که بند از بند او جدا شود باید که...».
ش 2932، 138 برگ، 8×14، نسخ، بیکا، بیتا. اول و آخرش افتاده. صفحات جدول زرین دارد.
از: ؟
آغاز: «... اللّهم لک الحمد حمداً کثیراً دائما متوالیاً متواترا متّسقاً متّسعاً (...) یدوم و لا یبید غیر مفقود فی الملکوت ولا مطموس فی (...) ولا منتقص فی العرفان...».
انجام: «.. ودر شب قمر را بزهره مقدم دارند وارباب برجهای بادی زحل وعطارد و در شب عطارد را بزحل مقدم دارند وارباب برجهای...».
ش 2934، 204 برگ، 9×14، نسخ، بیکا، بیتا. آغاز وانجام ناقص. (تحریر سده 13).
از: ؟
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم اذا وقعت الواقعة لس لوقعتها کاذبة، خافضة رافعة.
ص: 361
اذا رجّت الارض رجّاً وبست الجبال بسّاً...».
انجام: «... والکاظم موسی والرضا علی والتقی محمد والنقی علی والزکی العسکری الحسن وصلّ علی صاحب الزمان خلیفة الرحمن سید الانس والجان محمد المهدی صلواة الله وسلامه علیه».
ش 2942، 67 برگ، 9×14، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 13).
از: ؟
مجموعه ادعیه شامل دعای سعادت، (یا سمات) اعمال ماه رمضان، جوشن صغیر، مناجات، دعای استغفار، دعای مجیر ،دعای سحر وغیره که در یک دفتر گرد آوری شده است.
آغاز: «الحمد لله من اوّل الدنیا الی فنائها ومن الاخرة الی بقائها الحمد لله علی کل نعمة استغفر الله من کلّ ذنب واتوب الیه برحمتک یا ارحم الراحمین اللهم صل علی محمد وآله...».
انجام: «... واللذات والولد ولا للبس ثیاب فائق انق ولا لروح ... حل فی بلد الا مسارعة فی اثر منزلة قد قارب الخطر فیها باعد الأمد».
ش 2978، 98 برگ، 19×17، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 13).
از: ؟
شامل دعای صباح (با ترجمه بین سطور)، مناجات، تعقیبات نمازها، دعاء صنمی قریش
ص: 362
آغاز: «اللهم یا من دلع لسان الصباح بنطق تبلّجه، وسرّح قطع اللیل المظلم بغیاهب تلجلجه واتقن صنع الفلک الدوّار فی مقادیر تبرّجه وشعشع ضیاء الشمس...».
انجام: «.. وابرء الی الله تعالی من اعدائک واتقرّب الی الله بموالاتک فکن لی الی الله تعالی شفیعاً وصلّی الله علی محمد وآله الطیبین الطاهرین».
ش 2987، 32 برگ، 10×17، نسخ محمد هادی بن بهرام طالقانی در 1270. صفحات جدول با نقش و نگار دارد با سر لوح زرین.
از:
آغاز: «... وسواء علیهم ءانذرتهم ام لم تنذرهم لا یومنون. انما تنذر من اتبع الذکر وخشی الرحمن بالغیب فبشّره بمغفرة واجر کریم...».
انجام: «... وصیغه توبه بعربی وفارسی به زبان جاری ساخت و صفت ندم ونشان پشیمانی از جمله او لایح وواضع گردید».
ش 2991، 107 برگ، 10×15، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 13).
از: ؟
مجموعه حرزهای ائمه، ادعیه و مناجات است.
آغاز: «... بدانکه شیخ المعظم شیخ زین الدین رفع دشمنان وهلاک ایشان هیچ وردی ودعایی بهتر از حرز دافعه نیست ولشکرها به برکت تلاوة این حرز از یکدیگر ریخته اند وکیمائی است این حرز...».
ص: 363
انجام: «... واغفرلی تلک الذنوب العظام، فانّه لا یغفرها غیرک یا رحمن خدای تعالی گناه چهل ساله او را بیامرزد انشاء الله تعالی».
ش 2997، 77 برگ، 9×14، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 12) آغازش افتاده وصفحات جدول زرین دارد.
از: ؟
شامل اسناد هفت هیکل، ادعیه ایام هفته، شرح صلوات کبیر، نود و نه نام امیر المؤمنین علیه السلام، ادعیه ماه های سال، اوراد فتحیه،
آغاز: «... حق تعالی بفرماید تا بنا کنند به نام او در بهشت قبه ای از یکدانه مروارید بر بالای اوهفتاد هزار حجره در هر حجره ای هزار تخت بر هر تختی حورایی که روشنتر از آفتاب باشد...».
انجام: «... اللهم لک اسلمت وبک آمنت وعلیک توکلت وبک ... والیک حاکمت یا ربّ یا ربّ یا ربّ اغفرلی ما قدّمت واخرت...».
ش 2998، 223 برگ، 9×14، نسخ، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص (تحریر سده 12).
از: ؟
آغاز: «... الغوث الغوث خلّصنا من النار یا رب 204 از جهت رفتن نزد امراء وسلاطین وبزرگان بخواند که حاجات او روا شود یا بدیع السموات یا جاعل الظلمات یا راحم العبرات یا مقیل...».
ص: 364
انجام: «... یا مجیر سبحانک یا محصی تعالیت یا منشی اجرنا من النار یا مجیر سبحانک یا سبحان تعالیت یا دیّان اجرنا من النار یا مجیر...».
ش 3061، 119 برگ، 9×13، نسخ، بیکا، بیتا اول وآخر (تحریر سده 13) مناجاتی با عنوان مناجات «کن فیکون» دارد.
از: ؟
آغاز: «... بسمله ... مرتبه روح بعد از فرائض خمس بدون سخن، شصت و شش مرتبه با توجه وحبس نفس بذکر الله مشغول شود...».
انجام: «بعظمتک وقدرتک یا اقدر القادرین یا قاهر العدو یا والی الولی یا مظهر العجائب یا مرتضی علی».
ش 3067، 11 برگ، ×10×12، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13 و14).
از: ؟
آغاز: «... بسمله از حضرت رسالت پناه منقول است که هر مؤمن مداومت نماید بخواندن آیة الکرسی از وقت بیرون آمدن از خانه خود...».
انجام:
«بار الها گر بسوزانی هزاران ساله ام رشته امید من از تو نمیگردد جدا
ص: 365
بار الها لذت عفوت چشان روزیکه من مال ونی فرزند آنجا نفع بخشد در جزا»
ش 3074، 92 برگ، 10×12، نستعلیق، بیکا، بیتا. آخرش ناقص است. تحریر سده (13 و 14).
از: ؟
مجموعه فتوحات، طلسمات وادعیه متفرقه است شامل خاصیت چهل اسم.
آغاز: «مختصر من شرح ابو الفتوح شهاب الدین سهروردی المقتول رحمه الله المسمی بکتاب دعوات الاسماء وهی اربعون اسماً...».
آغاز نسخه: دعای ... ابتدا از اعتصام.
انجام: «... اللهم انی اعوذ بک من شر نفسی ومن شر کل دابّة انت آخذ بناصیتها ان ربی علی صراط مستقیم».
ش 3076، 38 برگ، 10×12، نستعلیق نجم الدین عراقی به فرمایش حاج سید احمد مجتهد عراقی) در 1336، تصحیح شده.
از: ؟
آغاز: «نوزده نام حضرت باریتعالی، بسمله انت الملک الحق الذی لا اله الا انت الرحمن الرحیم الملک القدوس السلام المؤمن المهیمن العزیز الجبار المتکبر...».
انجام: «.. افوض امری الی الله ان الله بصیر بالعباد. وده نوبت صلوات بر محمد وآله
ص: 366
بفرستد وبعد از آن شروع کند در خواند (جدول)».
ش 3088، 45 برگ، 6×9، نسخ 1325. با سر لوح زرین. نسخه چاپ سنگی دوازده امام محی الدین عربی ضمیمه این نسخه است.
از: ؟
شامل دعای اذن دخول، زیارت مفجعه، زیارت انا عبدکم، جامعه کبیره، جامعه صغیره، زیارت وارث، زیارت سید الشهداء زیارت ششم امیرالمؤمنین، زیارت عاشوراء، دعای بعد از زیارت عاشوراء، زیارت اربعین با ترجمههای فارسی
آغاز: «در درب حرم محترم چنین اذن بخواهند بسم الله الرحمن الرحیم، اللهم انی قد وقفت علی باب بیت من بیوت نبیک وآل نبیک علیه وعلیهم السلام...».
انجام: «.. وصد و ده مرتبه همین ذکر را بگوید وسر را برهنه نماید صد مرتبه بگوید یا وهاب».
ش 3090، 185 برگ، 4×8، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13).
از: ؟
آغاز: «.. شرح دعاء روز اکبر این است در خبر است از رسول (ص)...».
انجام: «وشرح این دعا بسیار است اما مختصر کردیم تا خواننده ونویسنده را ملال نباشد و الله اعلم».
ش 3097، 106 برگ، 3×5، نسخ، بیکا، بیتا. آغازش افتادگی دارد.
ص: 367
از: ؟
مجموعه ای شامل دعاهای وارده، اعمال واذکار مرویّه در ایام هفته است.
آغاز: «دعاء لیلة الجمعة ویومها ولیلة عرفه ویومها اللهم من تعبّأ وتهیّا واعدّ واستعدّ لوفادة الی مخلوق رجاء رفده وطلب نائله وجائزته فالیک یا ربّ».
انجام: «. .ویا من رانی علی الخطایا فلم یعاقبنی علیها صل علی محمّد وآل محمد و اغفر لی ذنبی واشفنی من مرضی انک علی کلّ شی قدیر».
ش 3179، 53 برگ، 17×26، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 12 و)13
با یادداشتی از فخر الدین الشریف بخط زیبا مبنی بر اینکه در سال 1315 این نسخه را که بسیار پاره ومندرس بود تهیه وبا صرف شش تومان از هر جهت آن را وصالی وترمیم ساخته با مهر بیضوی «فخر الدین»، صفحات جدول دارد.
از: ؟
شامل دعای صباح، عشرات، مشلول، عهدنامه چهل صباح، صنمی قریش، جوشن صغیر، جوشن کبیر، یستشیر، عدیله می باشد.
آغاز: «اللهم یا من دلع لسان الصباح بنطق تبلّجه وسرّح قطع اللیل المظلم بغیاهب تلجلجه واتقن صنع الفلک الدوّار فی مقادیر تبرّجه وشعشع ضیاء الشمس بنور تاجّجه...».
انجام: «..ومحمّد الجواد وعلیّ الهادی والحسن العسکری والحجّة القائم المنتظر المهدی م ح م د بن الحسن صاحب الزمان صلوات الله علیه وعلیهم اجمعین».
ص: 368
ش 3357، 116 برگ، 13×21، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) با تملک در دار العبادة یزد در 1237 وبا سر لوح زرین در برگ اول وجدول زرین در صفحات.
از: ؟
مجموعه برخی سورهها و ادعیه و اذکار واوراد است
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم یس والقرآن الحکیم. انک لمن المرسلین. علی صراط مستقیم. تنزیل العزیز الرحیم. لتنذر قوما ما انذر آباؤهم فهم غافلون. لقد حق القول علی...».
انجام: «... الحمد لله الذی هو بالعز مذکور وبالفخر مشهور...».
ش 3371، 85 برگ، 13×19، نسخ ونستعلیق، بیکا، بیتا. آخرش افتادگی دارد با تملک مورخ 1291 در نمازخانه طهران (تحریر سده 13).
از: ؟
مجموعه ادعیه وزیارات واذکار ماثوره از ائمه هدی است با ترجمه فارسی.
آغاز: «زیارت جامعه کبیره ابن بابویه ودیگران بسند معتبر روایت کرده اند که شخصی از حضرت امام علی نقی علیه السلام سؤال نمود که ای فرزند رسول خدا بمن تعلیم نما سخن بلیغ کاملی که آن را بخوانم...».
انجام: «... بعدما جئت لفضلکم وکرمکم واحسانکم تامیلاً والسلام علیک وعلی الملائکة الله الحافّین حول حرمک الشریف المستغفرین لزوّارک جمیعاً ورحمة الله وبرکاته».
ص: 369
ش 3452، 168 برگ، 10×16، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) با مهر بیضوی «حسین منی وانا من حسین» دعاها ترجمه فارسی دارد.
از: ؟
شامل تعقیبات نماز وبعضی از دعاها جهت برآورده شدن حاجات ورفع مشکلات. این نسخه به علیقلی خان وزیر تقدیم شده است.
آغاز: «آن چه بجا می آوری بعد از مشخص شدن زوال این است که بخوانی آن چه را روایت کرده است رئیس محدّثین در فقیه که حضرت باقر علیه السلام تعلیم کرده است آن را به محمد بن مسلم».
انجام: «والمائلین الیهم والناهضین باحتجاجهم والمقتدین بکلامهم والمصدّقین باحکامهم بعد از آن چهار مرتبه بگو اللهم عذّبهم عذابا یستغیث منه اهل النار امین ربّ العالمین».
ش 3847، 49 برگ، 21×20، نسخ محمد باقر بن حاج علی عسکر شیرازی در 1235. اولش افتادگی دارد.
از:
مجموعه چند دعاست مروی از امیرمؤمنا ن وحضرت سجاد8 از جمله دعای احتجاب صباح، طلب رزق وسعادت و... وچند تعقیب وجز آن.
آغاز: «احتجب بنور وجه الله القدیم الکامل وتحصّنت بحصن الله القویّ الشامل
ص: 370
ورمیت من بغی علیّ بسهم اللّه وسیفه القاتل اللهم یا غالبا علی امره».
انجام: «فقل حسبی الله لا اله الا هو علیه توکّلت وهو ربّ العرش العظیم فسیکفیکهم الله وهو السمیع العلیم ولا حول ولا قوة الا بالله العلیّ العظیم وصلّی الله علی خیر خلقه محمّد وآله الطاهرین».
ش 3880، 20 برگ، 14×20، نسخ محمد صادق شریف شیرازی در .1291
از: ؟
منتخبی از آیات قرآن وادعیه برای رفع مشکلات وبرآورده شدن حاجات است.
آغاز: «الحمد لله ربّ العالمین الرحمن
الرحیم مالک یوم الدین ایاک نعبد وایاک نستعین اهدنا الصراط المستقیم صراط الذین انعمت علیهم».
انجام: «الحمد لله رب العالمین حسبنا الله ونعم الوکیل تبارک الله احسن الخالقین ولا حول ولا قوة الا بالله العلی العظیم».
ش 3925، 15 برگ، 10×15، نسخ .1324
از: ؟
زیارات ائمه اطهار مدفون در عراق وایران را به ترتیب آورده است: کیفیت زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام ، کیفیت زیارت امام حسین عیله السلام، کیفیت زیارت سامرا وکاظمین، امام رضا علیه السلام، زیارت عاشورا، زیارت جامعه کبیره وغیره.
آغاز: «کیفیّت زیارت حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام . چون به بارگاه اول که در بزرگی
ص: 371
است برسی، بایست وبگو: اللهم لبابک قرعت وبفنائک نزلت وبحبلک اعتصمت...».
انجام: «دو رکعت نماز کرد ودعا خواند وبیرون آمد و غایب شد، رفیق من گفت: این حضرت خضر است علیه السلام والسلام خیر ختام».
ش 3956، 39 برگ، 10×15، نسخ محمد بن زین العابدین بدون تاریخ.
این نسخه چاپ سنگی است.
از: ؟
شامل چند مقاله است در ذکر اعمال مناسبتهای مختلف. اعمال را دو بخش کرده است اول آنها که مواقع مخصوص دارند مثل مسأله ازدواج و دیگر آنها که چنین نیستند. از کتب ادعیه مشهور وکتب اربعه بسیار نقل کرده است. بخشی نیز در دعاهایی است که برای برخی امراض وارد شده است.
آغاز: «ایضاً در آن کتاب است که از برای برگشتن گریخته وگم شده این دعا را باید نوشت وباید خواند: اللهم أنت جبار فی السماء».
انجام: «وایضاً سنت است در این روز عقیقه کردن وبعضی واجب می دانند وبا وجود عدم قدرت تأخیرش از این روز جایز است...».
ش 4081، 150 برگ، 15×21، نسخ، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص با مهر بیضوی «یا محسن».
از: ؟
مجموعه ای است از ادعیه ای چون دعای اختتام دوازده امام، یک عقد از امام محمد
ص: 372
بن علی جواد الائمة8 با ذکر حکایت وجز آن.
آغاز: «دعای اختتام دوازده امام علیهم السلام خواجه نصیر علیه الرحمة: الهی بحق هؤلاء المعصومین المظلومین الهادین المهدیین».
انجام: «طریقه ختم احزاب که از ختوم مجرّبه است...».
ش 4128، 29 برگ، 11×17، نسخ، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه ای است از ادعیه و تعقیبات نماز که بخشی از مقباس المصابیح علامه مجلسی ره می باشد ومناجاتهای صحیفه مبارکه سجادیه.
آغاز: «افتتاح دوازده امام».
انجام: «پنجم مناجات مطیعین».
ش 4145، 124 برگ، 7×12، نسخ، بیکا، بیتا. با جدول زرین در صفحات.
از: ؟
مجموعه ای است در آداب نماز وتعقیبات پس از آن و چند دعای دیگر. وزیارت وچند برگ در مثنوی احتمالاً ترجمه یکی از کتاب های ادعیه باشد.
آغاز: «چنان که در حدیث نبوی وارد شده است که نماز ستون دین است اگر مقبول شد همه عبادات مقبول است واگر مردود گشت همه مردود است وچون مقصد اصلی از نماز».
ص: 373
انجام: «بگیرد گوسفندی را فدایی به نیت فدای بیمار وسه نوبت این دعا را بخواند وبر دهن گوسفند ودر وقت ذبح این دعا را بخواند».
ش 4147، 129 برگ، 8×17، نسخ، بیکا، بیتا.
از: ؟
شامل شرح دعای عکاشه وبرخی طلسمها ودعای قدح وشرح خواص آن وصلوات کبیر و دعای خطبه آدم ودعای شش فعل وغیره.
ش 4188، بیاض، تحریر سده 11 و.12
مجموعه دو دعای معروف جوشن صغیر و جوشن کبیر که پیش از هر کدام شرح آنها (شأن نزول وخواص وآثار) به تفصیل ذکر شده است.
آغاز: «روایتست از حضرت امام موسی کاظم علیه السلام که روایت نموده از پدر خود از جد خود از امام حسین بن علی علیه السلام که آن حضرت فرمود که بمن گفت پدر من امیرالمؤمنین علیه السلام...».
انجام: «... یا حلیما لا یعجل یا جوادا لا یبخل یا صادقا لا یخلف یا وهّابا لا یملّ یا قاهراً لا یغلب یا عظیما لا یوصف یا عدلا لا یحیف یا غنیّاً لا یفتقر یا کبیراً لا یصغر یا حافظاً...».
ش 2793، 51 برگ، 11×18، نسخ، بیکا، بیتا. از آخرش افتادگی دارد. با سر لوح زرین در برگ اول وجدول در صفحات.
ص: 374
هر کدام از فرازهای این دعای مبارکه را با خواص مربوط به خود ذکر کرده است.
آغاز: «اللهم انّی اسئلک باسمک یا الله یا رحمن یا رحیم یا کریم یا مقیم یا عظیم یا قدیم یا علیم یا حلیم یا حکیم سبحانک یا لا اله الا انت الغوث الغوث خلّصنا من النار یا ربّ».
انجام: «یا قاهرا لا یغلب یا عظیما لا یوصف یا عدلا لا یحیف یا غنیّا لا یفتقر یا کبیرا لا یصغر یا حافظا لا یغفل سبحانک یا لا اله الا انت الغوث الغوث خلّصنا من النار یا ربّ».
ش 814، 30 برگ، 13×20، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) صفحات جدول زرین دارد.
روایتی در فضیلت دعای کمیل آمده سپس در حاشیه آن، اشعاری به مناسبت عبارات ذکر شده است.
آغاز: «در کتاب اقبال روایت کرده است که کمیل ابن زیاد گفت روزی با مولای خود امیرالمؤمنین علیه السلام در مسجد بصره نشسته بودم شب نیمه شعبان مذکور شد حضرت فرمود که هر بنده که...».
انجام: «یا من اسمه دواء وذکره شفاء وطاعته غنی ارحم من راس ماله الرجاء وصلاحه البکاء یا سابغ النعم یا دافع النقم یا نور المستوحشین فی الظلم یا عالما لا یعلّم صلّ علی محمّد وآل محمّد وافعل بی ما انت اهله وصلّی اللّه علی رسوله والائمة المیامین من آله وسلّم تسلیماً کثیراً».
ش 854، 12 برگ، 13×19، نسخ، بیکا، بیتا.
ص: 375
از: ؟
دفتر حساب مخارج چند سالی است که ظاهرا به خط پدر مرحوم رمضانی واقف بیش از دو هزار نسخه خطی وچهل هزار نسخه چاپی به این کتابخانه است.
آغاز: «(...) روز سه شنبه 24 شهر شوال المکرم 1332 مطابق 15 اکتبر ماه فرانسه 1914. مدرسه سورها (کذا) افتتاح شده است...».
انجام: «... سید ابراهیم داده شده است.».
ش 1513، 121 برگ، 12×19، نستعلیق وسیاق، تاریخ 1332 دارد.
از: ملا عبد الله بن محمد هادی محمد ظهیر هرندی اصفهانی (1256 ق)
کتاب مفصلی است در اعتقادات وامامت در سه جلد با این عناوین:
جلد اول: در توحید وعدل وحسن وقبح عقلی ونبوّت شامل نه باب
جلد دوم: در اثبات امامت امام علی علیه السلام تا امام باقر علیه السلام شامل نه باب.
جلد سوم: اثبات خلافت امام صادق عیله السلام تا امام زمان عجل الله تعالی فرجه شریف نه باب ویک مقدمه ویک خاتمه.
تاریخ تالیف جلد سوم 1233
[الذریعة 8-250، نسخه های خطی، منزوی 2-943، مرعشی 7-47، مجلس 37- 300].
آغاز جلد سوم: «الحمد لله الذی شرح صدورنا بنور العرفان ونور قلوبنا بقبول شرائط الایمان... که در اثبات خلافت امام ششم تا آخر ائمه انام موافق احادیث مذکوره در کتب علمای اعلام...».
ص: 376
انجام: «وغیبة امام الثانی عشر الذی ضوء وجوده کضوء الشمس والقمر وغیبته وعلتها ومعجزاة کل واحد منهم مع احوال ظلمة ایامهم ومباحثاتهم... مولانا علامة المجلسی اعلی الله درجته...».
ش 12، 269 برگ، 22×31، جلد سوم کتاب است. نستعلیق، نام کاتب وتاریخ کتابت ندارد.
از: لورا کالیفورد بارتی.
کتابی است در شکل داستان از کتب فرقه ضاله بهائیة وبابیه که عزیز الله شیرازی آن را به فارسی ترجمه کرده است. نمایشنامه سرگذشت میرزا محمد علی باب و تاریخ پیدایش بهایی گری وگفتگوی میان قرة العین وچند تن دیگر است.
[فهرستواره کتاب های فارسی منزوی 1- 409].
آغاز: «مقدمه، مقدمات بر دو قسم است یکی برای خواننده قلیل الصبر ودیگری از برای محقّق...».
انجام: «.. به بابی هایی که در قلعه طبریه کشته شدند پیوست وکشته شد. فی شهر العظمة سنة 83 شمسی بهایی مطابق ظهور نقطه اولی روح ما سواه لشهادته».
ش 1365، 78 برگ، 10×17، نسخ ابوالحسن نیریزی.
از: ؟
رساله ای است حاوی دو مجلس موعظه که مجلس اول در تاریخ 26 ماه رمضان ودیگری 24 رمضان المبارک سال 1301 ه_ نوشته شده است. وبه همین جهت به آن
ص: 377
نام «دومجلس» گذاشته شد. گویا از کتب شیخیه باشد. در آن ردّ بابیه هست، واز شخصی به نام ملامهدی بدگویی می شود.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین... خداوند عالم در کتاب مستطاب خود میفرماید: الله نور السموات والارض مثل نوره...».
انجام: «.. هر که خدا را می خواهد وایشان را می خواهد البته ایشان هدایتش می کنند».
ش 1313، 42 برگ، 14×21، نستعلیق سید محمد حسین بن محمد هادی طباطبائی در 1301ق.
از: ؟
دو موقوفه واحکام صادر شده درباره آن توسط علما را بیان کرده است.
آغاز: «چون بر این بندگان فدویان دولت جاوید مدت اعلی حضرت قدر قدرت... لازم و متحتم است که وقایعات اتفاقیه امورات».
انجام: «آخوند ملا محمد صالح از اهل اجتهاد و حکومت شرع می باشد حکمی که از ایشان صادر بشود اطاعت آن لازم است».
ش 4163، 266 برگ، 15×21، نستعلیق 1265 با دو مهر بیضوی «محمد علی بن محمد حسین» و«محمد حسین» وجدول زرین در تمام صفحات.
اوراق پراکنده ای در حدیث، صرف، در تعریف اصفهان، داستان. اصول فقه، سفر نامه، منطق، فقه، نحو، اصول فقه با عناوین «اصل»، بخشی از یک تذکره واشعار ضمیمه این نسخه است.
ص: 378
از: محمد بن عبد الله کاتبی ترشیزی نیشابوری، ()839
مثنوی است، پس از مناجات وستایش پیامبر وسبب تحریر مثنوی در ده باب تنظیم شده است: 1 _ طریق عاشقی 2 _ صحبت داشتن 3 _ ترک عجب وگمراهی
4 _ عزّت 5 _ نکویی 6 _ گذشت از بدی 7 _ قانعی 8 _ باغ بهشت 9 _ روی آوردن بخدا 10 _ ترک خودکردن.
[نسخه های خطی فارسی 4-2817 _ الذریعة 19-181، مجلس 8-355، دانشگاه تهران12- 2687].
آغاز:
«ای به رحمت در دو عالم کار ساز جمله عالم را برحمت کار ساز
ای که هستی گمرهانرا رهنمای
کرده ام ره گم بلطفم ره نمای...»
انجام:
«... گردهی داد سخن را چون کمال غیر نقصانت نباشد زان کمال
ختم قرآن به از این چون حافظت
ختم کن حق بادیار وحافظت»
ش 2877، 39 برگ، 11×19، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 10 و11) با سر لوح زرین وجدول زر در صفحات ومهر بیضوی «محمد حسین عندلیب الذاکرین».
از: محمد علی بن زین العابدین رفسنجانی (زنده 1281 ق)
مجموعه ده مجلس در مواعظ واخلاقیات همراه با ذکر مصائب ومقتل ابا عبد الله الحسین علیه السلام که در محرم 1281 ق نگارش آن شروع شده وگویا مؤلف از شیخیه باشد.
ص: 379
آغاز: «الحمد لله علی عظیم بلائه فی
اولیائه وجلیل ضرّائه وبأسائه فی احبائه والصلاة والسلام علی سادات الانام والقادات الکرام وکهوف الدهور والایام المخصوصین بالبلایا العظام والرزایا الجسام...».
انجام: «.. ان شاء الله همه عفو وصفح خواهند فرمود وبکرامت نفوس خود از خبط وزلتی که رفته باشد اغماض خواهند نمود وان شاء الله او را بدعای خیر یاد فرمایند، والسلام».
ش 2713، 153 برگ، 12×18، نستعلیق 1281. ظاهراً بخط مؤلف است.
از: ؟
تقریر منبرهای یکی از علمای شیخیه به نام (میرزا محمد باقر همدانی) که در ده مجلس به سال 1293 صورت گرفته است. این سخنرانیها در مسجد قلعه همدان ایراد شده است. مؤلف در همین تاریخ (1292 _ 1295) سؤالاتی از حاج محمدخان کرمانی رئیس شیخیّه وقت نموده است.
[فهرست کتب شیخیّه 2-384 مراجعه شود ].
آغاز: «الحمد لله... وبعد چون در محرم هزار ودویست ونود وسه هجری بندگان اجل اکرم امجد ارفع باقر ائمه طاهرین ناشر فضایل سادات طیبین الطاهرین محکم کننده ارکان مؤمنین...».
انجام: «اما اگر کسی را از قفا سر ببرند از پشت سرببرند چقدر سختتر خواهد شد پس آن ملعون حضرت را به رو در انداخت و سر آن حضرت را به چندین ضربه از قفا جدا کرد الا لعنة الله علی...».
ش 252، حدود 200 برگ، 16×22، نستعلیق 1296 در همدان. قصیده ای در مدح مؤلف از میرزا علی رضا کرمانی در پایان نسخه هست.
ص: 380
از: ؟
فرهنگ مختصری است دو زبانه فارسی به فرانسه.
آغاز: «زراعت کردن، ضد بودن وبالغ شدن، التفات فرمودن، رقصیدن، فروختن اجناس: خرده خرده...».
انجام: «... راه رفتن، تعیین کردن ومشخص نمودن، تحدید کردن، قناعت وخانه داری کردن، رسیدن وهمراه بردن وطفلی را به مدرسه بردن».
ش 1363، 94 برگ، 11×18، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه ای پیرامون 170 بیت که بطور نامنظم در مصائب اهل بیت :سروده شده است.
آغاز:
«اول بر عارض گل مصطفی سلام
دویم بر آفتاب رخ مرتضی سلام»
انجام:
«جهان خوش است ولکن حیات می باید اگر حیات نباشد جهان چه کار آید»
ش 3069، 18 برگ، 8×12، نستعلیق اسکندر محمدی در 1324 ش.
ص: 381
از: ؟
مثنوی است درباره وقایع کربلا وبعضی از حوادث تاریخ اسلام.
آغاز:
«کنون بشنو از من یکی داستان
که تا گویم از گفته راستان
نیاری درین داستان شک وریب
نجویی درین نظم نقصان وعیب»
انجام:
«بیامد پیر زن نزدیک دختر بسی بوسه زدش بر چشم وبر سر
بیامد اسب حیدر پیک زد زین
باو تن پوش شد گفت ای نگارین»
ش 681، 85 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) از آخر افتادگی دارد.
از: محمدبن حسام خوسفی قائینی قهستانی (893 یا 875 ق)
[الذریعة 9-20، فرهنگ سخنوران -14، نسخه های خطی فارسی 3-2211، دانشگاه تهران13- 3092].
آغاز:
«ای بسزا لایق حمد وثنا ذات تو پاک از صفت ناسزا
آنچه توشایسته آنی بحق زهره اوصاف تو گفتن که را»
انجام:
«بتاریخ دویم جماد الاول شبی بود پنجشنبه پاس اول
بیا احمدا فکر اتمام کن بامید افضال انجام کن»
ص: 382
ش 3126، 262 برگ، 21×31، نستعلیق 1219، برای نواب صاحب قبله شهریار الدولة سید محمد مهدی یارخان صفوی حسینی مشهدی عسکر جنگ بهادر. این نسخه قصائد،ترجیع بند، مثنوی وقصیده سرور العین را دارد.
از: شهاب الدین ادیب صابر بن ادیب اسماعیل ترمذی (546 ق)
[الذریعة 9-572، مجلس 8-13، نسخه های خطی منزوی 3- 2396].
آغاز:
«لب تو طعنه زند گوهر بدخشان را رخ توتیره کند آفتاب تابان را
به بوسه ای زلبت تهنیت کنم دل را به دیدنی ز رخت تربیت کنم جان را...»
انجام:
«... با چرخ مدوّر به جفا مقرونی وزماه منوّر به جمال افزونی
ای چرخ مگر دایره گردونی کز دایره مراد من بیرونی»
ش 1867، 158 برگ، 14×21، نسخ محمد علی عبرت نائینی برای میرزا حسنعلی خان مستشار الملک در 1337 ق. تصحیح شده است.
از: محمد هادی بن مهدی سبزواری (حاجی سبزواری) 1289 ق
[مرعشی 14-338، مشار فارسی 2-2263، نسخه های خطی فارسی 3-2224، مجلس8- 443].
ص: 383
آغاز:
«الا یا ایّها الورقاء... که اندر عالم قدسی تو را باشد نشیمنها» انجام:
«... زآنکه گر پیش آید او را غم بیند او بگذرد شود خرم
وربود هم بعیش خوش اندر بیند او عیش او شود ابتر»
ش 3351، 80 برگ، 14×21، نستعلیق، بیکا، بیتا
این نسخه شامل غزلیات، قصائد، ترجیح بند، رباعیات، ساقینامه، مناجات وحکایت می باشد.
از: ابو الحسن امیر خسرو بن محمود دهلوی، 728 ق
شاعر برای خود پنج دیوان تهیه وبنامهای «تحفة الصغر، وسط الحیات، غرة الکمال، بقیة نقیه ونهایة الکمال» نامگذاری نمود، غرة الکمال یکی از دواوین خمسه دهلوی است هر غزل این دیوان یک بیت جداگانه بعنوان مطلع دارد که مجموعه همه اینها ابیات مطالع غرة الکمال را تشکیل می دهد و در ابتدای دیوان دیباچه ای منثور آمده است.
[مرعشی 9-330، مجلس 36-321، مشار فارسی 2-2266، الفبایی آستان قدس - 259].
ص: 384
آغاز:
«چه زهره خاک مسکین را که توحید خدا گوید بدین آلودگی ذات مقدس را ثنا گوید
اگر مردم صفات ذات او گوید بدان ماند که در دریا فتد مور و حدیث...»
انجام:
«... بس گنج معانی که گشاد از ... کلکم که دودندانه کلید هنر آمد
عمر تو بدولت ابدی باد در آفاق روشن شده نام تو که عمر دگر آمد»
ش 2850، 140 برگ، 11×18، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 10 و11) نسخه حاضر «غرة الکمال» (از انتها ناقص) ومطالع غرة الکمال (کامل) ودیباچه دیوان (از ابتدا ناقص) را در بردارد.
از: افضل الدین محمد بن عبد الملک معزّی نیشابوری (قرن ششم)
[الذریعة 9-1069، مجلس 8-190، نسخه های خطی منزوی 3- 2535].
آغاز:
«... دیدم به ره آن نگار خندان را آن ماه رخ ستاره دندان را
بر ماه دو هفته تافته ...
مشکین دورش چه زنخندان را»
انجام:
«...در قیامت دوستم گوید که من خصم توام تا چرا بر من دروغ محض بستی سر به سر
ص: 385
ما همی از زنده گوییم او همی از مرده گفت آن ما یکسر عیان است آن او یکسر خبر»
ش 1774، 123 برگ، 15×24، نستعلیق 1261 در تهران از روی نسخه رضا قلی خان هدایت نوشته شده است. این نسخه شامل منتخب اشعار وقصائد امیر معزّی است.
* * *
ش 1887، 220 برگ، 13×21، نستعلیق علی اکبر قمی در 1205 یا .1250
* * *
ش 3718، 185 برگ، 13×22، نستعلیق .1260
از: اوحد الدّین علی انوری ابیوردی (قرن ششم ه_ )
[الذریعة 9-109، نسخه های خطی منزوی 3-2235، مجلس 8- 89].
آغاز:
«... لب ناهید میسراید نای
دست... است می نوازد چنگ»
انجام:
«... در عشق کسی بود بدین بد روزی وای من مستمند هجران روزی»
ش 1778، 220 برگ، 14×25، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص با جدول زرین در صفحات (تحریر سده 11 و12).
* * *
ش 3153، 263 برگ، 20×30، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده )12
* * *
ش 4043، 212 برگ، 14×26، نستعلیق، بیکا، بیتا.
ص: 386
از: رکن الدین اوحدی اصفهانی (672 _ 737 ق)
این دیوان مثنویات شاعر است. وی از خلفای ابو حامد اوحد الدین کرمانی (634 ق) بوده است.
[الذریعة 9-111، نسخه های خطی منزوی 3-1847 و 2242].
آغاز:
«قل هو الله لامر قد قال من له الحمد دائما متعال
احد... واجب ماجد صمد لم یلد ولم یولد»
انجام:
«ناظران را از اوحیاتی بخش
اوحدی ... رانجاتی بخش
دل او را به ذکر عادت کن کار او ختم بر سعادت کن»
ش 4106، 95 برگ، 13×20، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: جمال الدین ابو اسحاق احمد شیرازی (حلاج بسحاق اطعمه) (ق 9 ه_ . ق)
شامل «کنز الاشتهاء»، «آفاق وانفس»، «مزعفر وبغرا»، «خوابنامه، دیوان اطعمه» و فرهنگامه است ودر سال 1299 وپس از آن چند بار چاپ شده است.
[نسخه های خطی، منزوی 3-1849، دانشگاه 10- 1751].
آغاز: «کنز الاشتهاء: حمد بی حد وسپاس بی عدّ
گوش وهوش ودل و جان یک نفسی با من دار تا بدانی که غرض چیست مرا ز این اشعار
ص: 387
دلبری هست مرا لب شکر وپسته دهن گلرخ و سر و قد وسیم بر ولاله عذار»
انجام: مزعفر وبغرا
«مزعفر دگرهم شود... نه آن است کاین اشتلم برد وخورد
چو بادام بودش سخن ناتمام چو حلوا به او شد حکایت تمام»
ش 778، 76 برگ، 12×20، نسخ، بیکا، بیتا. این نسخه شامل کنز الاشتهاء وخوابنامه ومزعفر وبغرا است.
از: اسکندر بهجت خاقان (قرن 14 ه_ . ق)
مثنوی است درباره «توحید»، «مدح پیامبر اسلام»، «مدح حضرت علی علیه السلام»، «شرح حال خود شاعر»، وغیره که به درخواست شاه قاجار نگاشته و آن را «سلوک الملوک» نامیده است.
[ر. ک: فرهنگ سخنوران ص 92].
آغاز:
«به شکر و سپاس خدای جهان در آغاز دفتر گشایم زبان
جهان آفرینی که جان آفرید
زمین آفرید وزمان آفرید
به خورشید ومه داد نور وضیا...» انجام:
«... به فیروزی وفرخی آمدم بر شاه بر خاک بوسه زدم
دریغا که یاقوت را از شبه نه فرق است و گردیده نرخش تبه
نگوید هنرمندی وعاقلی چنین حرف چون نیستش حاصلی»
ش 1881، 75 برگ، 17×22، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 14).
ص: 388
از: میرزا اسماعیل بن میرزا محمد شفیع وصال (1286 ق)
این شاعر پنجمین فرزند میرزا کوچک وصال شیرازی است و دیوانش بعداز مرگش توسط برادرش که به یزدانی تخلّص می کرد گرد آوری شده است.
[الذریعة 9-179، نسخه های خطی منزوی 3-2261، فرهنگ سخنوران 119].
آغاز:
«اگر چه شکوه خوش از دوستان جانی نیست ولی مکن که جفا شرط مهربانی نیست
به شهر کم نبود خوب رو ولی چه کنم که هیچ کس به چنین صورت ومعانی نیست»
انجام:
«حلالت کردم ار خونم بریزی
غنیمت دان چنین خون حلالی
برو توحید دست از عشق بردار
چه افتادی به سودای محالی»
ش 888، 23 برگ، 14×21، نستعلیق 1310 در شیراز برای حاج میرزا عبد الله خان معتمد السلطان. این نسخه شامل غزلیات است.
از: نور الدین عبد الرحمن بن احمد جامی (898 ق)
به عنوانهای سبحة الابرار وسلسلة الذهب ولیلی مجنون و تحفة الاحرار ویوسف وزلیخا وهفت اورنگ در همین فهرست نگاه کنید.
[الذریعة 9-188، دانشگاه تهران 8-87، الفبائی آستان قدس -258، نسخه های خطی
منزوی 3-2264، وسپهسالار 4- 481].
ص: 389
ش 32، 104 برگ، 18×29، نستعلیق زیبا، از سده 10 و11، نام کاتب وتاریخ کتابت ندارد.
با سر لوح وجدول زرین ؛ نسخه بسیار نفیسی است.
* * *
ش 1859، 213 برگ، 15×20، نستعلیق نهاوندی در .1240
آغاز:
یا من بدا جمالک فی کل ما بدا بادا هزار جان گرامی تورا فدا
با مهر بیضوی «عبده الراجی عبد الرزاق» ومهر مربع «عبده الراجی عبد الله»
* * *
ش 1872، 248 برگ، 16×21، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) این نسخه شامل سبحة الابرار وسلسلة الذهب واشعار دیگری از جامی است.
آغاز:
المنّة لله که به خون گر خفتم یک چند چو غنچه عاقبت بشکفتم
در فهرست سابق این کتابخانه این نسخه در مجموعه ها یاد شده بود.
* * *
ش 1875، 131 برگ، 13×22، نستعلیق نظام الدین احمد نیشابوری در 962. این نسخه غزلیات را دارد
آغاز: نفحات وصلک اوقدت...
با جدول زرین در صفحات ومهر بیضوی «آقا 1268» و«آقا 1279» ومهر مربع «الراجی آقا بن کاکاخان...»
* * *
ش 2091، 145 برگ، 15×21، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) اول وآخر ناقص.
* * *
ص: 390
ش 2910، 145 برگ، 13×17، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 10) یادداشتی مورخ 960 در نسخه هست. اول وآخر ناقص.
* * *
ش 3173، 170 برگ، 15×23، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) شامل غزلیات ورباعیات است).
* * *
ش 3183، 75 برگ، 14×24، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 12) این نسخه بخش «فاتحة الشباب» از دیوان است وبرگ اولش افتاده.
* * *
ش 3235، 277 برگ، 12×20، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر زمان حیات جامی) با جدول زرین در صفحات.
* * *
ش 3239، 50 برگ، 15×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13) آغازش مانند شماره 1859 می باشد. با مهر بیضوی «بود نور چشم محمد حسین».
* * *
ش 3262، 119 برگ، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر زمان حیات جامی) با یادداشت تملک با تاریخ 980 در برگ اوّل.
آغاز:
بسم الله الرحمن الرحیم هست صلای سر خوان کریم
* * *
ش 3697، 119 برگ، 11×19، نستعلیق، بیکا، بیتا. اولش افتاده. این نسخه شامل سلسلة الذهب جامی است با مهر بیضوی «محمد حسین...»
ص: 391
از: جودی خراسانی (م 1302) یاجودی تبریزی
اشعار در مناقب ومصایب اهل بیت عصمت و طهارت: که در قالب مثنویها و قصاید سروده شده است.
[به الذریعة 5-286 رجوع شود ].
آغاز:
«بابت به توای فاطمه بی مهر ووفانیست (...) در سفر کرب وبلا نیست
برگرد که بیماری و غم بر تو روا نیست (...) به تو بر تشنگی کرب وبلا نیست»
انجام:
«هنوز اول درد است جودیا زین غم گمان مکن که به آخر رسید دفتر تو
چگونه قطع سخن می توان کنی جودی نخورده است به خشت لحد همی سر تو»
ش 4062، 140 برگ، 17×23، نستعلیق علی نقی طالقانی بدون تاریخ.
در آغاز نسخه قصائدی از وفایی شوشتری نوشته شده است.
از: شمس الدین محمد حافظ شیرازی
اشعار معروف ومقبول خواجه حافظ شیرازی است که بعد از رحلتش، محمد گل
ص: 392
اندام آنها را جمع کرده وشهرت فراوان بین عوام وخواص یافته است. این دیوان نسخه ها و چاپهای متعدّدی دارد و تعداد اشعار بخصوص غزلها در نسخه ها مختلف است.
[الذریعة 9-222، نسخه های خطی منزوی 3-2276، مجلس 7- 124].
آغاز: «الا یا ایها الساقی ادر کاساً وناولها».
ش 859، 155 برگ، 12×20، نستعلیق محمد ابراهیم بن رحیم بن میرزا محمد رضا در 1216 در تبریز. اولش افتادگی دارد. با مهر بیضوی «عبده الراجی محمد حسن» و«عبده محمد علی» ومربع «الواثق بالله الغنی عبده محمد علی».
* * *
ش 2964، 161 برگ، 12×16، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 10 و11) اول وآخرش افتادگی دارد.
* * *
ش 3027، 108 برگ، 11×18، نستعلیق محمد امین رازی در .1021
* * *
ش 3292، 204 برگ، 13×20، نستعلیق، بیکا، بیتا(شاید تحریر سده هشتم باشد) با سرلوح زرین در برگ اول وجدول زرین در صفحات. با یادداشت تملک مورخ 1247 با مهر مربع «عبده الاثم ابوالقاسم» در برگ اول ودوم. برخی برگها نو نویس است.
* * *
ش 1287، منتخب دیوان حافظ وسعدی است ودر حرف میم یاد شده است.
ص: 393
از: ابو بدیل افضل الدین ابراهیم خاقانی شروانی (582 یا )590
[الذریعة 9-280، مجلس 3-271، نسخه های خطی منزوی 3- 1856].
آغاز: «مراد پیر تعلیم است و من طفل زبان دانش».
انجام:
«شهد کز حلق بگذرد زهر است
نام آن شهد پس عسل منهید
رزق جستن به حیله شیطان شیطنت را لقب حیل منهید»
ش 1109، 269 برگ، 15×26، نستعلیق، بیکا، بیتا. شامل قصائد است وآخرش افتادگی دارد (شاید تحریر سده 11 باشد).
از: شاه اسمعیل بن حیدر حسینی صفوی، 892 _ 930 ق
مجموعه اشعار وسرودههای منظوم که در سه قسم با دیباچههای مستقل بنامهای نصیحت نامه، ده نامه و مجموعه غزلیات تنظیم شده است و تعداد ابیاتش به 3815 بیت می رسد.
[الذریعة 9-298، فرهنگ سخنوران - 193].
آغاز:
«ایلرم بنیاد اول بنده از نام خدا اول یاراتیمش سرّ مردانی علی المرتضی»
ش 2009، 110 برگ، 15×25، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 12 و13) از انجام افتادگی دارد با یادداشتی مورخ 1118 در برگ آخر ومهر مربع «افوض امری الی الله عبده الراجی خسرو 1044 در برگ اول.
ص: 394
از: خلیفه (؟)
غزلیاتی عاشقانه وعارفانه است وتخلص شاعر «خلیفه» است.
آغاز:
«ای از نخست مهر خطت سرنوشت ما حرفی به جز خط تو نشد سرنوشت ما»
انجام:
«ای از ستمت هزار غم بر دل من
غم نیست اگر کنی ستم بر دل من»
ش 775، 117 برگ، 14×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. آخرش ناقص است (تحریر سده 12).
از: منشی خیر الزمان متخلص به ذرّه میرزا مجو بیگ لکهنوی
مجموعه غزلیات، قصاید ورباعیات فارسی که در یک دفتر گرد آوردی شده است.
[فرهنگ سخنوران -216، مجلس 37- 429].
آغاز:
«... گر طایر خیال مرا طالع رسا بالی چو بال طایر قدس آشیان دهد
بفرستمش بدرگه سلطان دین حسین
تا بوسه زین شکسته بر آن آستان دهد...»
ش 2801، 97 برگ، 12×19، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 12 و 13) از آغاز افتادگی دارد.
ص: 395
از: ابوالقاسم ابن محمد نبی حسینی شریفی ذهبی شیرازی (میرزا بابا) (1286ق)
مجموعه اشعار شاعر که متخلص به راز بوده است و مشتمل بر «مرآت العارفین»، «کوثر نامه» و «رباعیات» و «نعت نامه» در مدح حضرت ختمی مرتبت صلوات الله علیه وآله می باشد.
در فهرست سابق این کتابخانه درمجموعه ها یاد شده بود.
[الذریعة 92-346، نسخه های خطی منزوی 3- 2331].
آغاز:
«بشنو این اسرار از عشق خدا
سر عشق از سرّ حقّ نبود جدا
عشق با حق حق بود اسرار عشق
حقّ نهان وظاهر از انوار عشق»
انجام:
«در ملّت عقل میر داناست علی
در مذهب عشق پیر وبیناست اعلی
زین هر دو چو بگذری مزن دم که بحقّ در عالم حقّ واحد ویکتا است علی»
ش 3535، 226 برگ، 16×20، نستعلیق میرزا محمد بن هدایت الله ارومی در 1304. اشعاری از تاج الشعراء وملا علی اصغر فیض شیرازی، ومیر علی اشرف در این نسخه هست.
از: ؟
ش 2043، وزیری (تحریر سده 11) با جدول زرین در صفحات وجلدی نفیس.
متاسفانه این نسخه هم مفقود وبه جای آن با ش 2043 اختیارات بدیعی است.
ص: 396
از: محمد حسن (حسین) زرگر اصفهانی (م 1270 ق)
مجموعه اشعار وابیات سروده شده در موضوعات مختلف که در یک دفتر گردآوری شده وچندین بار چاپ شده، ناظم از ستایشگران معتمد الدوله منوچهر خان والی قدرتمند اصفهان بوده است.
[الذریعة 9-402، نسخه های خطی فارسی 3-2341، دانشگاه تهران 12-،2794
مجلس2-254، فرهنگ سخنوران - 247].
آغاز:
«خواهم ار بوسه زنم لعل لب جانان را تا لبش را بلب آرم بلب آرم جان را
خواستم تا نکشم رنج شب هجران را روز وصل تو بپای تو سپارم جان را...»
انجام:
«خوش بچین مجلس بزم و برقیبان برچین ای فلک تا سر برچیدن وکندن داری
گفتمش برقه بر افکن که ببینم رویت گفت زرگر تو کجا طاقت دیدن نداری»
ش 2063، 37 برگ، 13×22، نستعلیق محمد بن محمد حسین در .1334
ص: 397
از: ؟
مجموعه بسیار مفصل از قصاید، غزلیات، تضمین اشعار سعدی، بندها و غزلیات در مقتل سید سیّد الشهداء علیه السلام ومدح بزرگان وامیران هم عصر شاعر که در یک دفتر گرد آوری شده و در سال 1298 ق پایان یافته است، شاعر ناشناخته مانده ودر تمام غزلیات «زیوری» تخلص کرده است.
آغاز:
«خوانم ترا بروز وشب ای ذات کبریا در هر غم وحوادث وهر محنت وبلا
بر بسته ام ز خلق لب از گفت واز شنود بیگانه گشته ام زخود و با تو آشنا»
انجام:
«... خواهر ز جذب سیلی اعدا کبود شد رخساره سکینه غم پرور حسین
خاموش زیوری که از این نظم جانگداز بخشد ترا بروز جزا داور حسین...»
ش 2332، 475 برگ، 17×22، نستعلیق محمد علی سلمانی تفرشی 1294 (برگ 11) از انجام ناقص است.
ص: 398
از: شرف الدین بن مصلح الدین (694، 691 ق)
افصح المتکلمین سعدی بزرگترین سخن سرای فارسی واستاد علی الاطلاق غزل است در آثارش دو دسته منظوم ومنثور دارد گلستان شاهکار نثر فارسی که آمیخته با اشعار فارسی وعربی در هشت باب وبوستان در اخلاق ووعظ وتربیت که در ده باب است.
گلستان وبوستان جداگانه معرفی شده است.
[الذریعة 95-447 مشترک پاکستان 7-258، مجلس 3-400 و26-257 و 38-،39
فرهنگ سخنوران ص 269، مرعشی 3-130، منزوی 3-1861، مشار فارسی 4- 4116].
آغاز: «منت خدای را عزوجل که طاعتش موجب قربت است وبه شکر اندرش مزید نعمت، هر نفسی که فرو می رود ممد حیات است و چون بر می آید مفرح ذات...».
انجام:
«... من سخن راست نوشتم تو گرش راست نخوانی جرم... چه باشد چو تو شطرنج ندانی
کتبت لیحیی الذکر فی امم بعدی
فیاذا الجلال اغفر لکاتبه سعدی»
ش 1943، 387 برگ، 16×21، نستعلیق محمد حسن خان بن محمد نصیر در 1221. در آغاز این نسخه دیباچه ای ذکر شده: شکر و سپاس معبودی را جلت قدرته که آفریننده مخلوقات عالم است... .
با مهر بیضوی «لا اله الا الله الملک الحق المبین عبده محمد رضا»
* * *
ص: 399
ش 3148، 343 برگ، 19×29، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 11 و)12
این نسخه شامل بوستان، غزلیات، بدایع، طیبات، خواتیم، رباعیات ومفردات است با مهر مربع «افوض امری الی الله عبده محمد حسن» وبیضوی «محمد حسن بن خداداد».
انجام این نسخه:
نیافرید خدایت به خلق حاجتمند به شکر نعمت خود در به روی خلق مبند
* * *
ش 3699، 158 برگ، 15×19، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 10 و11) این نسخه شامل گلستان وبوستان است. بوستان در حاشیه نسخه نوشته شده با یادداشت تملک محمدخداداد ومهر بیضوی «علی اصغر 1189».
از: ابو المجد مجدود بن آدم غزنوی سنایی (حکیم سنایی) 525 (ه_ )
دیوان حکیم سنایی شامل قصاید، غزلیات، قطعات ورباعیات می باشد.
[الذریعة 92-471، نسخه های خطی فارسی 3-2361، فهرست منزوی 1872، مشار فارسی2-،2319 مجلس 8-136، آستان قدس 7- 427].
آغاز:
«ای در دل مشتاقان از یاد تو بستانها بر حجت بیچونی از صنع تو برهانها
در ذات لطیف تو حیران شده فکرتها بر علم قدیم تو پیدا شده پنهانها»
انجام:
«هر چند بر آتشم نشاند غم تو
غمناک شوم گرم نماند غم تو
دریاب که جان رخت سفر می بندد
خوناب ز دیده میفشانم غم تو»
ص: 400
ش 1331، 265 برگ، 12×19، نستعلیق عبد الله فانی در .1262
در صفحه اول، عبارت «الحمد لله والمنة که این نسخه تصحیح شد» آمده، از موقوفات حاج محمد رمضانی، مهر «هو» کتابخانه احمدی شیراز، 1326» در برگ اول دیده می شود.
* * *
ش 2010، 332 برگ، 12×24، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 11) اول وآخرش افتادگی دارد.
از: شاه نعمت الله ولی بن عبد الله کرمانی (834 ق)
[الذریعة 9-1215، نسخه های خطی منزوی 3-2581، مجلس 8- 138].
آغاز: «الحمد لله الذی عین عین الاعیان بفیضه الاقدس الاقدم وسبحان من تجلی بذاته لذاته...
خوش بگو ای یار بسم الله بگو
هر چه می جویی ز بسم الله بگو»
انجام:
«... هر بلا کاید از آن بالا به ما آن بلا جز نعمت والا نبو
دیده ام آیینه گیتی نما غیر او در آیینه پیدا نبو»
ش 1885، 169 برگ، 16×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11) آخرش افتادگی دارد. شامل غزلیات ومثنویات است با سر لوح زرین وجدول زر در صفحات ومهر بیضوی «شعاع».
* * *
ش 3727، 182 برگ، 13×21، نستعلیق علی اکبر در 1335 این نسخه غزلیات را دارد.
آغاز: رند (زنده) هستی چو دمی با او درا
ص: 401
از: شکوهی
مجموعه غزلیات با تخلص «شکوهی» (که احتمال دارد به «میرزا مهدی شکوهی مراغی، تعلق داشته باشد) ویک مخمس.
آغاز:
«ساقی زخم باده نما پر سبوی ما زین بیش بهر باده مریز آبروی ما
آییم مست روز الست بربّکم
دردی کشان ز کوری چشم عدوی ما...»
انجام:
«... ای خدا دل دادگان را اندر این ره چاره نیست آنکه باشد در برش دل در جهان برگو که کیست»
ش 3043، 30 برگ، 10×16، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13 و14) اول وآخر ناقص.
از: جلال الدین محمد بلخی (مولوی) (672 ه_ )
بیست هزار بیت غزلیات که به ترتیب حروف تنظیم شده و تمام آنها به نام شمس تبریز شیخ ومراد مولوی می باشد. این دیوان به ترتیبهای گوناگون تنظیم شده وپاره ای از نسخه ها نیز دارای رباعیات و ترجیع بند می باشد وبه نامهای «کلیات شمس» و«شمس الحقایق» نیز نامیده شده است.
[الذریعة 9-539، و 1122، سپهسالار 4-503، دانشگاه تهران 14-3890، مرعشی 10-،193
نسخه های خطی فارسی 3-2551، مجلس 26-292، مشار فارسی 1-1570، 2- 2323].
ص: 402
آغاز: «نسخه اول:
چون خدا خواهد که پرده کس درد
میلش اندر طعنه پاکان برد
ور خدا خواهد که پوشد عیب کس
کم زند در عیب معیوبان نفس»
انجام:
«گه آب وآتش بوده ام گه باد سرکش بوده ام
گه برف و باران بوده ام در خاکدان باریده ام»
ش 1185، 158 برگ، 15×20، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 12 و13) اول وآخر ناقص
* * *
ش 1197، 114 برگ، 11×20، نستعلیق، بیکا، بیتا بخشی از غزلیات ورباعیات را دارد. اول وآخر ناقص.
* * *
ش 2116، 186 برگ، 16×23، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخرش افتاده (تحریر سده هشم ونهم ظ)
* * *
ش 2778، 117 برگ، 11×18، نستعلیق علی حسینی تفرشی در 1273. این نسخه منتخبی است از غزلیات ورباعیات دیوان شمس. با جدول زرین در صفحات
آغاز این نسخه:
آفتاب وجود اهل صفا آن امام مبین ولی خدا آن امامی که قائم است بحق در زمین وزمان وارض وسما
از: محمد اسحاق شوکت بخاری (م 1107 - 1111 ق)
مجموعه غزلیات وقصاید ورباعیات نغز وادیبانه او است، در فرهنگ سخنوران
ص: 403
تخلص «شوکت» به هشت شاعر نسبت داده شده است.
[فرهنگ سخنوران -316 _ 317، نسخه های خطی فارسی 3-1875 _ ،2385
الذریعة 9-550، نشریه دانشگاه 4-296 و 6- 278].
آغاز قصائد:
«چون نرگس از کدوی سرم (...) شکفت چشمک بنوبهار جنون زد که خوش بیا
آغاز غزلیات:
خدایا رنگ تاثیری عطا کن (این) فغانم را به موج اشک بلبل آب ده تیغ زبانم را»
انجام:
«بشوخی می کند صیاد صید خود مرا شوکت زخشم آهوانت حلقه دامت نیندازی»
ش 2639، 68 برگ، 12×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخرش افتادگی دارد. (تحریر سده 12 و13) این نسخه شامل قصائد و غزلیات است.
از: محمد علی صائب تبریزی (1081 یا 1077 ه_ . ق)
[الذریعة 9-569، مشترک پاکستان 7-910، الفبائی آستان قدس 262].
آغاز: «در تهنیت جلوس همایون شاه صفوی
ای زبان دلگشایت نوبهار روزگار صبح نوروز از جبین سخت سبزت آشکار
طینت پاک تو از خاک شریف بوتراب»
ص: 404
انجام:
«برای رزق چرا کس دگر غمین باشد
شکوفه ید بیضا که صبح اعجاز است
نظر به ساعد او صبح اولین باشد» ش 1697، 328 برگ، 20×29، نستعلیق، 1357 ق از روی نسخه خطی حاج محمد نخجوانی.
* * *
ش 4118، 257 برگ، 12×19، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخرش افتادگی دارد.
یک نسخه چند برگی هم تحریر سده 12 و 13 در این کتابخانه بوده است.
از: طویلی (؟)
مثنوی است در مدح علی علیه السلام، مدح رضا شاه پهلوی وپسرش محمد رضا پهلوی، داستان ساختن رضاشاه آرامگاه فردوسی، بی وفائی دنیا، مناجات واین اشعار در سال 1356 _ 1355 قمری سروده شده چنانکه شاعر می گوید:
چون هزار وسیصد و پنجاه وپنج
زهجرت برفت این سخن را بسنج
آغاز:
«نخستین بنام جهان آفرین خدای سما وخدای زمین
خداوند رحمان خدای رحیم
خداوند بی تای وعدل وحکیم»
انجام:
«بگفتم از بهر یاران خویش
کسانیکه از عشق بودند پریش
برای کسانیکه مانند من علی را شناسند از آن انجمن»
ش 694، 80 برگ، 13×20، نستعلیق، بیکا، بیتا (شاید نسخه اصل باشد) خط خوردگی وتصحیح دارد. آخرش افتادگی دارد.
ص: 405
از: نور الدین محمدترشیزی ظهوری (1026 ق)
پیرامون دوازده هزار بیت غزلیات وساقی نامه ورباعیات. شاعر به هند رفته و در شورش دکن همراه ملک قمی پدرزنش به سال 1025 یا 1026 کشته شده است.
[الذریعة 9-656، مرعشی 5-120، نسخه های خطی منزوی 3- 1880].
آغاز:
«اگر یابد از بهر بیعش مجال
حرام است قیمت بر او یا حلال
نیوشنده گفت ای ورع اکتساب
بگو کیستی تا بگویم جواب»
انجام:
«آرزوی آستان بوسیم از لب کهنه شده می کند خون در دلم هر روز ... نوی
انجمن افروزی (...) ظهوری شد کهن می کنم از سینه بر داغش چراغان نوی»
ش 4049، 136 برگ، 13×25، نستعلیق 1070. اولش افتادگی دارد.
از: ؟
شامل غزلیات، قصائد و چند ماده تاریخ وفات بزرگان معاصر او، احتمالا از عاشق اصفهانی آقا محمد خان خیاط (1181 ق) باشد.
وشاید دونسخه دودیوان باشد از دو عاشق، باید تطبیق شود.
[ر. ک: نسخه های خطی منزوی 3- 2427].
ص: 406
آغاز: «نسخه اول
گرفتم چند روزی زنده ماندم در فراق او به سر کی می توان بردن به هجران روزگاری را
نسخه دوم:
بر روی من مبند در رحمت ای کریم بنگر بر آستان کرم پی بهانه کیست
عاشق زبان مبند درین درگه از سؤال شاید کند سؤال که بر آستانه کیست»
انجام:
«کس نگردد دلبر زلف بتان خود چو من گرچه از زلف بتان فتنه بسی برخیزد
می روم یک دوسه گامی به هوس لیک کجا قطع این بادیه از ... بسی برخیزد»
ش 3413، 239 برگ، 137×20 نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص (تحریری سده )13.
* * *
ش 3704، 101 برگ، 14×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص.
از: عبد الرضا طالبی نعمة اللهی متخلّص به عبد الوفای «طالب»
دیوان مفصل که در مناقب وفضایل علی علیه السلام واولاد گرامش همراه با طعن ولعن مخالفان ودشمنان آن حضرت سروده شده، نام ناظم در منبعی نیامده است، در ابیات آخر غزلها گاهی ابو الوفاء وگاهی عبد الوفاء تخلص کرده است.
آغاز:
«چو بنده نزد تو شرمنده ام برابر خلق مرا مکن خجل وشرمسار یا الله
زراه رفته ودرچاه اوفتادستم
مرا زچاه به لطفت برار یا الله»
ص: 407
انجام:
«منم که نیست امیدم بغیر ازین که شود قبول دعوت داعی بدعوت توروا
بحق حضرت مألوف این مقام که هست اجابت همه حاجت بنام او مارا...»
ش 3274، 192 برگ، 5×26، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11 و12) آخرش افتادگی دارد.
از: محمد علی بن عبدالخالق مصاحبی نائینی 1285 _ 1361 ق
در ذیل اظهار دل تنگی از تغییر لباس (زمان رضاخان پهلوی) گوید
غمین مشو که من از جفر این خبر دارم که باز سال عشک (= 1320) شغل او تبرداری است
[الذریعة 9-705، جلس 8-166، فرهنگ سخنوران، نسخه های خطی فارسی 3- 2434].
آغاز:
«سپاس خارج از حدّ قیاس وحیّز احصا ثنای مطلق از قید عد وبی مقطع ومبدا
سزای درگه قادر خداوندی که ذات او زهر نقصی مبرا هر کمالی را بود دارا...»
انجام:
«... افسوس که مردم همه الدنگ شدند در شیوه کجروی چو خرچنگ شدند
ص: 408
مردان و زنان چو گبر وترسا ویهود در کسوت واعتقاد یکرنگ شدند»
ش 2266، 126 برگ، 14×22، نستعلیق، بیکا، بیتا. این نسخه شامل حدود شش هزار بیت است وشاید بخط خود عبرت باشد.
از: جمال الدین محمد عرفی شیرازی (999 _ 1002 ق)
نخستین دیوان خود را به سال 996 ق گرد آورد، وچون در بستر مرگ افتاد مسوّدات سرودههای خود را به کتابخانه خانخانان فرستاد، پس از مرگ او خانخانان محمد قاسم فرزند محمد علی اصفهانی متخلص به «سراجا» را دستور داد تا دیوان کاملی از او فراهم سازد. این دیوان به سال 1026 در 14 هزار بیت گرد آمد. بخشی از دیوان او به سال 1308 ق در بمبئی چاپ شده است، چاپهای پسین کاملتر است.
[الذریعة 9-712 سپهسالار 4-513، نسخه های خطی، منزوی، 3-،2437
الفبایی استان قدس 264، مجلس 3-351 و26-151 و37- 181].
آغاز: «قصائد: ای متاع درد در بازار جان انداخته...».
ش 277، 186 برگ، 13×23، نستعلیق، بیکا، بیتا، از آغاز افتادگی دارد (تحرر سده 11).
* * *
ش 2874، 189 برگ، 12×19، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 11) با یادداشت تملک شیخ محمد سالم شوقی بر برگ اول ومهر بیضوی «خاک ره آل محمد شریف» صفحات بخش دوم نسخه جدول زرین دارد.
ص: 409
از: آقا حسین بن ابراهیم رضوی همدانی متخلص به غبار (1322 ق)
[فرهنگ سخنوران -415، مشار، فارسی 1553].
آغاز:
«دلم دارد بدان زلف چلیپا
همان الفت که بازنّار ترسا
گره از کار مجنون کی گشاید
کسی کو عقده زد بر زلف لیلی»
انجام:
«... قدم ننهادمی هرگز در این باغ به یاد صید دل را کردمی داغ
سپاه آمد ز هر سو شاه جویان
که در شب های ظلمت ماه جویان»
ش 1887، 23 برگ، 15×23، نستعلیق 1320. با این جمله در آغاز نسخه: در مطبعه گلبهار طبع گردید .1342
از: فارغ گیلانی رودسری (زنده در سال )1000
شامل اشعار در ستایش حضرت امیرمؤمنان علیه السلام وداستان هایی از جنگ ها و کارهای شگفت ایشان در روزگار شاه عباس صفوی سروده و به نام فارغ نامه چاپ شده است.
[الذریعة 9-799 و16-25 و19-252، نسخه های خطی منزوی 3-،2458
مجلس 36-434، دانشگاه تهران 15- 4133].
آغاز «نسخه :3752
ابتدای سخن به نام خدا ان که یک دم زبنده نیست جدا»
ش 864، 179 برگ، 13×21، نستعلیق، بیکا، بیتا اول وآخر ناقص (تحریر سده 11 و)12
ص: 410
ش 2092، 175 برگ، 15×20، نستعلیق محمد گنجه ای در .1249
* * *
ش 2099، 183 برگ، 16×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخرش افتادگی دارد. (تحریر سده 13) این نسخه به نام جنگ نامه است.
* * *
ش 2342، 123 برگ، 15×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13) در پایان نسخه ترجمه احادیثی درباره اختیارات ایام واحکام کسوف وخسوف وحوادث هر سال به نقل از کتاب دانیال نبی آمده است.
* * *
ش 2812، 94 برگ، 10×17، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغازش افتاده (تحریر سده 12 و)13
* * *
ش 3752، 159 برگ، 18×27، نسخ ابوالحسن بن ملا عبد البصیر بن ملا ابوالحسن الخراسگانی اصفهانی در .1190
* * *
ش 3845، 218 برگ، 17×21، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13).
جنگ نامه که در فهرست سابق این کتابخانه در ص 122 یاد شده بود یکی از همین نسخه ها است و دو نسخه دیگر هم در مجموعه های این کتابخانه است.
از: محمد اسماعیل بن محمدهادی فدایی کزازی (1263 ق)
ابتدا با مثنویهای ستایش الهی ومدایح رسول وآل ایشان صلوات الله علیهم اجمعین آغاز می شود وسپس وارد غزلیات می شود ودر شعر به فدایی تخلص کرده است.
ص: 411
شرح حال وتألیفات وی در پایان این نسخه آمده ونسخه برخی از تالیفات او در این کتابخانه هست.
[نسخه های خطی منزوی 3- 2461].
آغاز:
«یامن بالعلم یشرح الصدر یامن بالحلم یرفع القدر
ای خالق جمله خلایق ای بر تو لباس کبر لایق»
انجام:
«دوام عزت وعمر طویل وعلم وعمل علی الدوام ببخشش ز فرط لطف وکرم
بزن بدامن ممدوح چنگ ای عاصی
که تا بچنگ بدامن بری زرودرهم»
ش 468، 206 برگ، 17×11، نستعلیق علی اکبر احمدی در 1376
شرح حال وتالیفات ناظم در پایان نسخه مندرج است. از جمله تألیفات او: کفایة الطالب فی شرح مختصر ابن حاجب، الاشعة البدریة فی شرح الجعفریة، معیار التمییز فی شرح الوجیز للعلامة المجلسی، صحیفة الشعر، جنّات النعیم فی احوالات الشریف عبد العظیم وغیره.
از: فرید؟
منظومه ای است در مدایح یکی از شاهان در یکی از اشعارش میگوید:
پیش از اینم فرید خواندندی
خاصه و عام از ره تقلید
شد کنون این لقب به من لایق
که بماندم به خدمت تو فرید
[فرهنگ سخنوران 446].
ص: 412
آغاز:
«ای قلم در دست تو چون در کف موسی عصا وی کرم در طبع تو چون بر لب عیسی دعا
این فزاید دوستان را گاه الفت زندگی آن نماید دشمنان را گاه وحشت اژدها...»
انجام:
«زنفسش باد زایل دردمندی ملک کرده به پیشش مدح خوانی
فلک جسته زقدرش سرفرازی به طبعش باد مایل شادمانی»
ش 1979، 135 برگ، 13×23، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13) تصحیح شده.
از: میرزا عبد الرسول متخلص به فنا بن محمد حسن بن عبد الرسول حسین زنوزی (1263 ق)
میرزا عبد الرسول چون هم نام جدّش است لذا عده ای آثار وی را به جدّش نسبت داده اند و این صحیح نیست، زیرا عبد الرسول پدر میرزا محمد حسن به گفته خود میرزا محمد حسن، موفق به تحصیل نشده و هیچ اثر علمی از وی نقل نشده است. تخلّص میرزا عبد الرسول «فنا» است وتخلّص پدرش «فانی» است. فنادارای دو دیوان می باشد: دیوان مراثی، دیوان قصاید وغزلیّات که از دیوان دوم اطلاعی در دست نیست.
[الذریعة 9-849، نسخه های خطی منزوی 3-2471، دانشگاه 2-63، مجلس 26- 393].
آغاز: «حمد و ستایش خداوندی را سزاست که مداد علما را به دماء شهدا بیاراست وشکر وسپاس بی چون و چندی را بجاست...
ص: 413
باز این فغان وغلغله اندر زمانه چیست این آتش زبان فنا را زبانه چیست...»
انجام:
«... آنان که ذوق شهد شهادت چشیده اند کی آرزوی لذت شیر وشکر کنند
خواهند دید حال تو روز جزا فنا آنا که خاک را به نظر سیم وزر کنند»
ش 1802، 205 برگ، 16×25، نستعلیق عبد الله تبریزی در .1255
* * *
ش 2344، 77 برگ، 15×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13) این نسخه از بند 241 تا بند 470 را دارد.
* * *
ش 3916، 197 برگ، 16×25، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده )13
* * *
ش 3546، 167 برگ، 14×21، نستعلیق 1265 یا .1260
یک نسخه دیگر هم در مجموعه ها هست.
از: معین الدین علی بن نصیر (قاسم انوار تبریزی) (837 ق)
شامل اشعار او است وقاسم وقاسمی تخلّص اوست.
[نسخه های خطی منزوی ص 1049 و3-2477، الذریعة 9-861، مجلس 26- 295].
ص: 414
آغاز:
«ای دل و جان عاشقان خسته...
غلغله تو در سمک کوکبه تو در سما
آیت تو هزار را برده به عالم فنا بر سر کوی عاشقی کشته به تیغ ابتلا...»
انجام:
«پس وجود است وبعد از آن تجرید هست تفرید و جمع پس توحید
قاسمی یارانک این دارد هر که این داشت محض دین دارد
صلوات خدای ... احمد بر روان صحابه امجد»
ش 1939، 207 برگ، 17×22، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) این نسخه غزلیات ورباعیات را دارد. با تملک محمد علی میرزا در سال ششم حکومت با مهر بیضوی «محمد علی میرزا».
* * *
ش 3543، 164 برگ، 15×23، اولش افتاده، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر شاید سده دهم) با مهر بیضوی «شعاع»، وجدول زرین در صفحات.
از: قدسی
قصایدی است از شاعری با تخلص «قدسی» در برخی از ابیات مدح حضرت امام علی بن موسی الرضا علیه السلام دیده می شود. در الذریعة 93-878 برخی از دیوانهای با نام قدسی نام برده شده است.
آغاز:
«تا کی دلم از کفت ندهد صرفه غم را یا رب قدری بیش کن این روزی کم را
دل را زخیال می ... آب کشیدم
تا عشق چشانید به من لذت سم را»
انجام:
ص: 415
«طوفان آتش است زمرگ توهر طرف
رفت ان که شعله در دل خارا کند درنگ
ای روزگار از عمل خویش غافلی
بنگر که با که تا به کجا پای در گلی»
ش 4048، 93 برگ، 15×25، نستعلیق، بیکا، بیتا. آخرش ناقص است.
از: کمال الدین مسعود خنجدی (8-3-800 ق)
[نسخه های خطی فارسی 3-2498، الذریعة 9-917، سپهسالار 2-،663
دانشگاه تهران 8-69، مجلس3- 390].
آغاز:
«افتتاح سخن آن به که کنند اهل کمال بثنای ملک الملک خدای متعال
پادشاهی که به پیرامن جاهش نرسد از ازل تا به ابد ... نقصان و زوال...»
انجام:
«خاک در ملک جمالش نه کم است از سر زلف کاندرین ملک چو طاووس بکارست مگس»
ش 3391، 161 برگ، 14×18، نستعلیق حبیب الله در 862 وشاید این تاریخ، تاریخ نسخه ای باشد که از روی آن استنساخ شده است.
ص: 416
از: کمال الدین اسماعیل بن جمال الدین محمد بن عبدالرزاق اصفهانی (م )635
شاعر در حمله مغول به اصفهان به قتل رسیده است در سال قتل او اختلاف است برخی آن را 626، و635 نیز دانسته اند او در شعرش تخلص نداشته است و در شعر او مدح شاهان خوارزمی، وشیخ اشراق وعمید الدین فارسی دیده می شود.
[الذریعة 93-916، مجلس 3-390، سپهسالار 2-663، دانشگاه تهران 8-،69
نسخه های خطی، منزوی 3-2494، فرهنگ سخنوران - 487].
آغاز:
«تبارک الله از این جنبش نسیم صبا که لطف صنعت او از کجاست تا به کجا»
ش 1987، 133 برگ، نستعلیق 1010، با سرلوح زرین وجدول زر در صفحات.
ش 1790، 272 برگ، 15×25، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 11) با جدول زر در صفحات.
آغاز این نسخه:
نظر بیفکن از این اعتبار امروزین ببین که فردا خود را چه معتبر یابی
از: محمد علی بن فرخ المشهدی (قرن 11) باشد.
آغاز:
«مردان حق که والی ملکند ولایق اند از منشأ ولایت آل محمد است
هر عاشقی که بر در دلدار باریافت جانش در آرزو وخیال محمد است...»
انجام:
ص: 417
«... هر چند به عاشقان او منسوبم جز یاد خدا نیست دگر مطلوبم
امّا صد حیف بر من زار که من
در معرکه نفس وهوا مغلوبم»
ش 1209، 106 برگ، 13×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 12 و13) آغازش افتادگی دارد. با مهر بیضوی «شعاع 1315» در اول نسخه.
از: میرزا حسن شیخ الشعراء مایل افشار، (م )1313
شامل هجویات است.
[الذریعة 9-945، نسخه های خطی فارسی 3-2508، ملی تهران 2-،278
دانشگاه تهران 12-2765، مجلس 8- 180].
آغاز:
«شه ناصر دین که خسرو بحر وبر است شش چیز درخت دولتش را ثمر است
سه چیز از ان تاج و سریر وکمر است سه چیز دگر نصرت و فتح وظفر است...»
انجام:
«... پنجم از بهر تو رواست دوچیز جل سخت و زمین ناهموار
سهوشد چار چیز می خواهی وسمه وخال ومعجر وشلوار»
ش 3260، 245 برگ، 15×22، نستعلیق 1295 با پنج سر لوح زرین وجدول زر در صفحات.
ص: 418
از: مجد الدین احمد بن مجد همگر یزدی شیرازی (658 ق)
در فهرست سابق این کتابخانه به اشتباه به عنوان دیوان رهی معرفی شده است.
[الذریعة 9-962، نسخه های خطی فارسی 3-2509، مجلس 3-395، و8-،407
ملی تهران 1-128، دانشگاه تهران 2- 65].
آغاز:
«گویی که ماه ومشتری از جرم آسمان تحویل کرده اند بباغ خدایگان
وز ماه و مشتری شده آن خاک پرنگار...» انجام:
«... ایاز فضل وکرم یاد کرده از کارم ایا ز کرد تو بسیار شکرها دارم
خصائل تو سزاوار مدحت است همه بجلوه کردن آن من زهی سزاوارم»
ش 2403، 61 برگ، نستعلیق حسین بن عیسی الحسینی در 1256. این نسخه شامل چند قصیده و رباعیات است.
از: میرزا محمد بن محمد رضا مجذوب تبریزی (1088 ق)
در فهرست منزوی (3-2510) اظهار شده که دیوان مجذوب تبریزی در تهران سال 1331 شمسی به نام مجذوب همدانی کبودرآهنگی به چاپ رسیده است.
این نسخه در فهرست سابق این کتابخانه در ص 344 به عنوان مثنوی مجذوب یاد
شده. ونیز نسخه ای دیگر که در این کتابخانه هست به عنوان: خزان الفوائد گذشت.
ص: 419
[الذریعة 19-98، دانشگاه 13-3341، نسخه های خطی منزوی 3-2510، 5-3121 و3133
مجلس 3-473، 38-180، فرهنگ سخنوران ص 510].
آغاز:
«ای بر احدیت تو برحق کونین دو عادل موثق
در معرفتت به چشم عرفان باشد دو جهان چشم حیران»
انجام:
«از لشکر ظلمت است دوزخ عمر ابد و بهشت از ماست
القصه هر آنچه کرد مولا
فرمودهکردگار یکتاست
روزی که قلم گرفت معبود لوحش کف مرتضی علی بود»
ش 1712، 243 برگ، 20×30، نستعلیق 1244. شامل مثنوی وترجیع بند.
از: سید حسین طباطبایی اصفهانی (مجتهد الشعراء) (1225 ق)
شامل قصائد وغزلیات وقطعات ماده تاریخ. با پیشگفتار میرزا ابوالحسن جلوه اصفهانی در تهران به سال 1212 چاپ شده است و در آن مدح فتحعلی شاه قاجار دیده می شود.
[الذریعة 9-966، نسخه های خطی منزوی 3-2511، مجلس 3-398، سپهسالار 2-،671
دانشگاه تهران 2- 207].
ش 774، 76 برگ، 14×19، اولش ناقص است. نستعلیق کلب علی بن غالب بن آقا علی محمد سلطان آبادی در 1237. در برگ 42 کتبیه ای مذهّب دارد.
* * *
ش 2254، 159 برگ، 14×20، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) اول وآخر ناقص.
ص: 420
از: کمال الدین محتشم کاشانی (913 _ )1000
[فهرست منزوی 1892 و2514، مشار فارسی 4-4119، ملی تهران 1-،443
مجلس 37-530، ذریعه 15- 117].
ش 1838، 7 برگ، 16×24،نستعلیق 1313. این نسخه فقط دوازده بند معروف او را دارد. با جدول زرین وگل برگ زرین. محمد باقر خان قاجار برای شاه نوشته است.
* * *
ش 3436، 121 برگ، 13×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. ناقص (تحریر سده )13
* * *
ش 1245، هم دیوان محتشم تحریر 1174 بود که گویا مفقوده شده وبه جای آن با همین شماره شرح نظام گذاشته شده است.
از: محتشم کاشانی (913 _ 999 _ 1000 ق)
همه اشعار شاعر است که به دستور وی در بستر مرگ توسط تقی الدین محمد کاشانی فرزند شرف حسینی متخلص به «ذکری» در سال 996 ق جمع آوری شده است. او اشعار محتشم را در هفت بخش به نام هفت دیوان قرار داده است. دیوان اول: قصاید به نام «شیبیه»، دوم: غزلیات، شبابیه، سوم، صبائیه، چهارم، نظم ونثر، جلالیه. پنجم، نظم ونثر، نقل عشاق، ششم، تواریخ، ضروریات، هفتم، معماها، معمّیات.
[مجلس 37-530، نسخه های خطی منزوی 3-1893، الذریعة 95-972، با عنوان دیوان ].
آغاز:
ص: 421
«نفیر مرغ سحر خوان چو شد بلند صدا پرید زاغ شب از روی بیضه بیضاء
طلایه دار سپاه حبش که بود قمر ربود رنگ زرویش خروج شاه خطا»
انجام:
«هر چند بود محتشم احوال توبه
ور عاقبت از دل گشائید گره
یادار همان از الم ومحنت و غم
یعنی جز درد بر دل ریش منه»
ش 917، 243 برگ، 14×19، نستعلیق، بیکا، بیتا. چند رباعی از خیام در پایان نسخه هست.
از: محمودخان بن محمد حسین عندلیب بن فتحعلی خان صبای کاشانی، (1311ق) [الذریعة 9-1013، نسخه های خطی فارسی 3-2518، نشریه دانشگاه 3- 90].
آغاز:
«از کوه بر شدند خروشان سحابها غلطان شدند از بر البرز آبها
باد بهاری آمد و بر بوستان وزید بگرفت زلف سنبل از آن باد تابها...»
انجام:
«... بنده تازه پی خدمت اگر یافته ای بندگان کهن ای خسرو از یاد مبر
گر نُوند آنها ما بنده دیرین توئیم دادگر شاها از بنده دیرین مگذر»
ش 3252، 40 برگ، 17×21، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) ناقص. در پایان نسخه چند صفحه لغت فرانسه به فارسی هست.
ص: 422
از: مظفر علیشاه، محمد تقی بن محمد کاظم طریقتی کرمانی (1215 ق)
دیوانی ادبی که در سال 1206 ق بنام مرشد خود مشتاقعلی شاه میرزا محمد تربتی سروده است ودیوانی غیر از آن دارد که بنام وی نیست.
در فهرست سابق این کتابخانه به اشتباه این دیوان، به نام مشتاق اصفهانی یاد شده است.
[مجلس 8-183، الذریعة 9-648 و1045 و1061، مشار فارسی 2-2371، دانشگاه تهران11- 2399].
آغاز:
«ای آنکه پرسی از من دلداده حال دل بگشای چشم غیب وعیان بین جمال دل
رو وام کن زحضرت حق چشم معتدل
تا بر تو آشکار شود اعتدال دل...»
انجام:
«... پیدا بود از جبهه عشاق علی روشن بود از انفس وآفاق علی
رو وام کن از حضرت حق چشم دگر
وآنگاه بین در رخ مشتاق علی»
ش 3249، 153 برگ، 15×21، نستعلیق 1205. این نسخه شامل قصائد وغزلیات و رباعیات است. وتملک ضیاء لشکر تقی دانش مورخ 1301 دارد.
* * *
ش 3665، 149 برگ، 21×31، نستعلیق علیرضا طبیب در 1294. با جلدی نفیس.
ص: 423
از: ابو النجم احمد بن قوص بن احمد (منوچهری دامغانی) (ق )5
مشتمل بر قصاید ورباعیات ومسمطها واشعار منسوب به شاعر که ستایشگر منوچهر فرزند قابوس وشمگیر بوده است.
[الذریعة 9-1113، مرعشی 5-298، نسخه های خطی منزوی 3- 2547].
آغاز:
«در مجلس احرار سه چیز است فزون به آن هر سه رباب است وشراب و کبابست
نه نقل بود مارا نی دفتر ونی نرد وین هر سه در این مجلس ما در نه صواب است»
انجام:
«تا بوستان به سان بهشت ارم شود صحرا زعکس لاله چو بیت الحرم شود
بانگ هزار دستان چون زیر و بم شود...» ش 4063، 90 برگ، 15×23، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: حاج میرزا حبیب الله مجتهد خراسانی فرزند حاج میرزا هاشم (م 1327 ق)
[الذریعة 9-231، فرهنگ سخنوران 152، نسخه های خطی فارسی، 3-،2293
دانشگاه تهران 13-3122، الفبایی آستان قدس -258 (آغاز برابر نمونه) ].
آغاز:
ص: 424
«ای تو مسمّا و هر دو گیتی اسما بادا اسماء همه فدای مسمّا
نعت تو از ما تنزّهست وتقدّس
مدح تو از خود تبارک است وتعالی...»
ش 1951، 171 برگ، 18×23، نستعلیق سید محمد طباطبائر در 1316 ش. در پایان نسخه غزلی درباره وفات او سروده طاهر رضوی درج است.
* * *
ش 2211، 166 برگ، 17×22، نستعلیق سید محمد طباطبائی بروجردی در 1355 ق (ظاهراً همان کاتب نسخه قبل است در پایان دو ماده تاریخ منظوم از ناظم شیرازی وآقا میرزا طاهر آمده است.
از: ناصر بن خسرو قبادیانی علوی (481 ق)
شامل حدود 7500 بیت
[ذریعة 9-1154، مرعشی 18- 313].
آغاز: «در بند مدارا کن و در بند میان را...
آغاز ملحقات: خداوندی که در وحدت قدیم است از همه اشیاء...».
ش 99، رحلی، 270 برگ این نسخه دارای دو بخش است: اصل دیوان که 171 برگ ونستعلیق محمد شفیع بن میرزا حسن خان گرگانی در 1287 می باشد وملحقات که حدود 100 برگ ونستعلیق محمد اسماعیل بن میرزا حسنخان در تبریز در سال 1305 می باشد. در برگ اول ملحقات آمده که بعضی قصائد ناصر خسرو که در این نسخه نبود از نسخه حضرت مستطاب اجل اکرم امیر نظام دام اقباله بر حسب فرمایش جناب... مستشار الملک مدظلّه استنساخ می شود.
ص: 425
از: محمد حسین نیشابوری (3-1021 ق)
مجموعه اشعار و سروده های اوست که در یک دفتر گرد آوری شده است، برخی عناوین عبارتند از: ترکیب دوازده بند در مدح دوازده امام معصوم علیه السلام، مدح ابو المظفر جلال الدین اکبر شاه، قصیده در منقبت امام رضا علیه السلام، ترکیب بند در تمنای کعبه، مدح ابوالفتح بهادر عبدالرحیم خان بن پپرم خان.
ومقطعات، غزلیات ورباعیات بسیاری را در بر دارد.
[نسخه های خطی فارسی 3-2578، الذریعة 1213، فرهنگ سخنوران -611، دانشگاه 9- 1064].
آغاز: «این قصیده در توحید باری تعالی وتبیین صنع کاینات:
ای جلالت خلوت از اغیار تنها ساخته حکمت تو از کرم دی کار فردا ساخته
پرده از روی صفات ذات خود برداشته آنچه پنهان بود در علم آشکارا ساخته...»
انجام:
«... تقدیر واردات به مرادت خیزند جانها ز عدم باعتقادت خیزند
لوح تو کتاب محو واثبات حق است از سهو تو میرند وبیادت خیزند»
ش 2003، 255 برگ، 12×24، نستعلیق .1059
* * *
ش 2152، 301 برگ، 11×20، نستعلیق میرزا محمد صادق بن محمد رضا بدون تاریخ (تحریر سده 12) این نسخه از بند نهم ترکیب بند تا آخر را دارد با جدول زر در صفحات ومهر مربع «محمد صادق بن محمد رضا 1177» در میان نسخه.
ص: 426
از: نوری (قرن 14 ه_)
همانطور که در یادداشتی در کتاب آمده این دیوان حدود چهار هزار بیت بوده که درباره مراثی و مدایح ائمه اطهار ونصایح واخبار می باشد که این قسمت را که شامل «مراثی» است برای این که در تهران در دهه عاشورا مورد استفاده قرار گیرد ارسال شده است. در ابیات آخر اشعار تخلّص «نوری» آمده است.
شاید دیوان علی اکبر نوری که به نام «نوری از نورها» در سال 1338 چاپ شده باشد.
[ر. ک: مشا ر، فارسی 1- 1590].
آغاز:
«اگر سازم بیان این شرح را افشا از شرارش می زند آتش به مافیها
این روایت را چسان یا رب کنم انشا گفت سهل ساعدی در شام غم فرسا»
انجام:
«مبادا ز شدّت اندوه و غم گردد فراموشش از ان پیراهن کهنه عدو را خوار ورسوا کن
بیا نوری نما کوته برای فاطمه زهرا برو اسباب ماتم را مهیّا دیده دریا کن»
ش 1571، 44 برگ، 10×16، نستعلیق ناظم در .1329
ص: 427
از: کمال الدین وحشی بافقی یزدی (991 ق)
[نسخه های خطی فارسی 3-2597، سپهسالار 2-697، مجلس 3-607، دانشگاه تهران11- 2415].
آغاز: «گلخن شدم تا صاف کردم سینه را».
انجام:
«وحشی شکایت می کند از روزگارش عاقبت ایام رشک عشق کو تامن سزای اودهم»
ش 3439، 188 برگ، 14×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11) این نسخه شامل غزلیات وقصائد ورباعیات است. اول وآخر ناقص.
از: امیر زین الدین اسماعیل بن حسین حسینی گرگانی (531 _ )535
قواعد و موضوعات پزشکی را در ده کتاب آورده است: شناختن خلطها، حالهای تن، نگاه داشتن تن، استخراج مرض، انواع تبها، بیماریهای اندامها، علاج آماسها وریشها، پاکیزگی تن، انواع زهرها، قرابادین و داروها. این کتاب به نام سلطان قطب الدین ابوالفتح محمد بن یمین خوارزمشاه (ارسلان تکین) در سال 504 ه_ نوشته شده است. چاپ شده.
[الذریعة 10-10، مرعشی 3-333، الفبایی آستان قدس ص 271].
آغاز: «نسخه اول اندر حمی یوم که از پی خوابی تولد کند، باب یازدهم اندر حمی یوم که از بسیاری خواب وآسایش تولد کند...».
انجام: «... آن را به سر که حل کنند یا به آبی که... اندر وی پخته باشند و بدان
مضمضه می کنند و اندر بن دندانها می مالند».
ص: 428
ش 1184، 230 برگ، 12×20، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 10 و11) این نسخه از کتاب ششم جزء دوم گفتار سوم تا مقاله پانزدهم را دارد.
* * *
ش 3563، 181 برگ، 24×34، نسخه امیر حاج بن الحسین بن علی در 809 در قم. این نسخه گفتار سوم تا هجدهم از کتاب ششم را دارد آغاز نسخه دوم: باب نخستین اندر فضیلت آلت شنوایی...
از: ؟
رساله ای است در اذکار، ادعیه ونمازهای وارد شده در سه ماه رجب، شعبان ورمضان که در سه باب (برای هر ماه یک ماه وهر کدام در چند فصل) تنظیم شده و در خاتمه اعمال دیگر ماهها به اختصار ذکر شده است. مؤلف شناخته نشد در لابلای رساله از شیخ بهایی وکتاب های «بدر الفلاح» شیخ ساعد ومنهاج الصلاح وعمل السنة نام برده شده است.
آغاز: «حمد و سپاس معبودی را سزاست که دعوات صالحات مؤمنان صافی صفات فی اعوام و سنوات را جهت امّتان احمد مختار وسیله نجات از تحریق نار نمود...».
انجام: «... بعد از آن دعا کند بجهت وجود باجود حضرت صاحب الامر علیه.... اللهم کن لولیک الخلف الصالح... وتمتعه فیها طویلاً السلام علیک یا صاحب الزمان... ان الله حمید مجید».
ش 2458، 187 برگ، 12×20، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 12) از وسط ناقص است.
ص: 429
از: ابوالقاسم بن جعفر بن علاء الدین الحسینی الواعظ الیزدی اللاهیجی (قرن )13
مؤلف این کتاب را از روی شصت و دو کتاب از جمله دومجلّد مجموعه کبیر خود برگزیده و آن را در یک مقدمه و چهارده باب ویک خاتمه نگاشته وآن را در دو مجلّد قرار داده است، مجلّد اول در شرح حال وفضائل پیامبر و حضرت علی وفاطمه زهرا و امام حسن: ومجلّد دوم را در سرگذشت حضرت سیّد سیّد الشهداء علیه السلام می باشد. تاریخ تالیف: 1272
در فهرست سابق این کتابخانه به اشتباه شماره نسخه 112 ثبت شده بود.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین والعاقبة للمتقین والجنة للموحدین المحبین... اما بعد چنین گوید عبد آثم جانی وسرگشته... جهل و نادانی وفریفته امل وامانی جامع اخبار سادات....».
انجام: «... انه لا ینفع مع عداوتکم عمل عامل ولا یضرّ مع محبتکم وموالاتکم ذنب غیر الکبائر ثم قال علی بن الحسین علیه السلامبعد ان حدثنی بهذا الحدیث: خذه الیک اما لو ضرب فی طلبه اباط الابط حولاً».
ش 1705، 279 برگ، 21×30، نستعلیق، بیکا، بیتا. انجامش افتادگی دارد با حواشی و تصحیح از مؤلف.
اصل مقاله یا رساله از شیخ محمد صالح بن فضل الله حائری مازندرانی (علامه سمنانی) مؤلف کتاب حکمت بو علی است که در مجله رسالة الاسلام دار التقریب مصر چاپ شده است.
آغاز: «یکی از بهترین آثار ادبی و علمی که همانا مجله رسالة الاسلام است و دار
ص: 430
التقریب بین لامذاهب آن را منتشر می کند...».
انجام: «... از این دو موضع که بگذریم (...) مراعات و(...) را در ترجمه امیدواریم به کار برده باشیم».
ش 1519، 37 برگ، 14×22، نستعلیق 1335 ش.
از: شیخ احمد فاروقی سرهندی
رساله ای است در رد مذهب شیعه و در آن روایاتی در دفاع از خلفای ثلاثه آورده وسعی کرده مطالب باطلی را حق جلوه دهد.
آغاز: «الحمد لله حمداً کثیراً مبارکا فیه مبارکاً علیه».
انجام:
«... اگر دعوتم رد کنی ورقبول
من ودست و دامان آل رسول
هر که خواند دعا طمع دارم
زانکه من بنده گنهکارم»
ش 1438، 108 برگ، 11×18، نسخ، بیکا، بیتا. از وسط افتادگی دارد. با کتیبه وجدول زرین در صفحه اول.
از: ؟ شاید یکی از کتاب های فرقه ضاله بابیه باشد در هشت باب.
مانند اساسنامه ای حزبی وامروزی است برای یک طریقت که ادعای فراگیر بودن همه ادیان و مکاتب را دارد و هر چه آنها نتوانسته اند آشکارا بگویند این شریعت آن را بیان می کند از آیات قرآن و احادیث استفاده کرده تأویلها کرده است از نقطه
ص: 431
وحروف وصلواتی که بر آنها درست شده سخن گفته است ونمازهایی که در اوقات پنجگانه است اما پس و پیش کرده است.
کتاب «بیان» یا «احکام بیان» آنها نیست.
آغاز: «شریعت بیان ترتیب منتظم ومقرری است در حوادث کونیه که خداوند سبحانه مدار ترقی عالم کون و اجسام را بر آن نهاده...».
انجام: «وایشان را در چنان عصر از دست اجانب خلاصی نمود و بعد... چه نوع اخلاق تباه واعتقاد فاسد بود که دوازده هزار افغان از اول ایران تا آخر آن را تاراج نمودند وملت فرانسه...».
ش 3860، 65 برگ، 18×22، نستعلیق، بیکا، بیتا. انجامش افتادگی دارد.
از: ؟
مطالبی درباره تفسیر بسم الله الرحمن الرحیم واسرار نقطه وحروف می باشد.
[ر. ک: نسخه های خطی، منزوی 2-1723 _ 1762].
آغاز: «وبخواهند حرفی از این کتاب را محوکنند نمی توانند وبا وجود این باز هم می گویند که حجّت بیاورید وغافل شده اند که اگر جمیع ما علی الارض جمع شوندو بخواهند که اتیان به مثل یک حرف از این کتاب کنند...».
انجام: «کنیه او کنیه جمیع حجتها بوده باشد وعدد حروف اون واحد باشد واسم اول اون واحد اول واسم آخر اون بدّوح».
ش 3912، 69 برگ، چاپ با ماشین دستی جوهری در 1320 ق. آغازش افتادگی دارد.
ص: 432
از: ؟
رساله مختصری است در جفر که به قول مؤلف از امیر مومنان علیه السلام منقول است.
آغاز: «قاعده جفر از کلام معجز نظام حضرت امیر علیه السلام اولا سؤال را به حروف مقطعه بنویسند...».
انجام: «... مثلا سؤال می نمائیم که س ی و...».
ش 1509، 4 برگ، 10×16، نسخ، بیکا، بیتا.
از: عطاء الله بن محمود حسینی نیشابوری، قرن 9
رساله ای است در علم قافیه که بدستور امیرعلیشرنوایی (906 ق) در غره رمضان 892 ق از تکمیل الصناعة تالیف خود برگزیده ودر نه حرف تنظیم نمود.
حرف اول: در تعریف قافیه
حرف دوم: در تعدادحروف قافیه وبیان حروف روی
حرف سیم: در بیان حروفی که بعد از رویست
حرف چهارم: در بیان حرکات قافیه...
[نسخه های خطی فارسی 3-2168، الذریعة 4-419 و 17-14، کشف الظنون 1-،881
دانشگاه تهران 13-3467، سپهسالار 5- 659].
آغاز: «سپاس بی قیاس صانعی را که تأسیس بدایع مصنوعات ونظم سلسله موجودات بی دخیلی و شریکی نمود وبنور معرفت که ردیف هدایت است عارفانرا از قید هستی خلاص فرمود و درود...».
انجام:
ص: 433
«... قد تمّ رسالتی بعون الوهّاب امید که باشد همگی صدق وصواب
گر سهو وخطایی شده باشد واقع
رب اغفر لی انک انت الوهّاب»
ش 2148، 20 برگ، 13×21، نسخ .1260
از: میرزا علیرضا خان طبیب (قرن 14 ه_ . ق)
رساله ای است در معرفی دواجات و چگونگی مصرف آنها که میرزا علیرضا خان طبیب مریضخانه دولتی زمان مظفر الدین شاه به دستور مخبر الدولة علی قلی خان وزیر علوم نوشته است. در اول کتاب تصریح کرده که این کتاب ها را ترجمه وتألیف نموده است: تشریح تفصیلی، شیمی آلی وغیر آلی، رساله مختصر کحّالی، معرفة الامراض عمومی (پاتولوژی ژنرال) معرفة السموم.
آغاز: «سپاس فزون از قیاس مهین یزدان یکتار ا رواست که ما را از نیستی به هستی خواست و این چهار بالش را بدین... زرین بیاراست...».
ش 1470، 157 برگ، 11×17، نستعلیق، احمد بن اسماعیل در 1316 ق. در اول نسخه دواهای جدید و نیز خط و نقطه ای که برای تلگراف به کار می رود نوشته شده است.
از: ؟
این رساله در دومقدمه فراهم آمده که مقصد اول در منطق ومقصد دوم در علم بیان وهر مقصد دارای مقدمه و چند فصل می باشد. در برگ اول یادداشت شده منطق جناب آقا سیّد آقا کاشانی» احتمال دارد سیّد نصر الله بن مرتضی حسینی کاشانی
ص: 434
صاحب «مظاهر العقول» باشد. مؤلف در برگ اول کتاب را به ناصر الدین شاه تقدیم کرده است.
آغاز: «الحمد لله... وبعد این رساله ای است که در عهد جاوید مدت ابد آیت بنیان معدلت شاهنشاه سلیمان حشمت سکندر عظمت دارا دربان قیصر پاسبان فلک رفعت... مقصد اول در بیان مطالب منطقیه...».
انجام: «وهمچنین قول ما کثیر الرماد که کنایة است از کثرت مطبوخ افاده می کند تاکید اثبات کثرت مطبوخ را که افاده نمی کند این تاکید را قول ما کثیر القری نه اینکه کثیر الرماد افاده می کند زیادتی قوم قری را...».
ش 1089، 194 برگ، 16×22، نستعلیق محمد الدرجزینی در 1302 ق با سرلوح زرین در برگ اول وطلاکاری در برخی صفحات.
از: ؟
احکام نماز را تحت عناوین «مبحث _ مطلب» ذکر کرده است.
آغاز: «اینکه نماز منقسم می شود به واجب ومستحب واوّل منقسم می شود به شش قسم اوّل یومیّه دویّم جمعه سوّم عیدین چهارم آیات پنجم طواف...».
انجام: «هر گاه متذکر شد به سجده منسیّه در رکعت اخیره قبل از اتیان بصیغه سلام مخرج از نماز ظاهر این است که عود به جهت عمل آوردن سجده منسیّة لازم است. وهم چنین است حال در تشهد منسی در رکعت اخیره...».
ش 572، 113 برگ، 15×21، نستعلیق خادمه فاطمه زهرا سیدة النساء ولد امیر محمدعلی موسوی در .1240
ص: 435
از: ؟
رساله فتوائی است که جلد اول ان شامل دو کتاب: کتاب اول شامل مسائل طهارت می باشد که آن نیز مشتمل بر چهار باب است و هر باب دارای چند فصل و کتاب دوم در مسائل واحکام نماز وآن چند باب است.
آغاز: «تألیفات وترجیحات او این نوع شناختن مخصوص کسی است که خود رتبه تمییز مرتبه اجتهاد را داشته باشد وغیر او می شناسد مجتهد را به شیوع».
انجام: «بل که در مجموع این چهار شهر بلی چون آخر شهر کوفه حال معلوم نیست به قدر یقینی باید اکتفا کرد یعنی به هر جا که یقین داشته باشدکه داخل شهر کوفه بوده و مستحبّ است اتمام کردن نماز در این مواضع و هم چنین به جا آوردن نافلههای».
ش 891، 168 برگ، 13×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. این نسخه کتاب اول را دارد. از انجام افتادگی دارد. تصحیح شده است.
از: ؟
مؤلف ابتدا اصول دین را مختصراً بیان کرده وآنگاه از فروع دین نماز را در چند مقصد که هر کدام از ان دارای مباحثی است توضیح می دهد.
آغاز: «واگر خواهد نکند وعالم است یعنی دانا است وچیزها ( ) وظاهر وهویدا است ومتّصف است به این صفات ( ) نفس ذات خود نه از جهت امر خارج از آن».
انجام: «وکسی که در حضر قصر کند در همه حال اعاده و قضا می کند و کسی که از روی نسیان در سفر تمام کند لازم است که اعاده آن کند در وقت و قضا نمی کند آن را
ص: 436
بعد ازخارج وقت و هر گاه مسافر به حاضر اقتدا کند یا به عکس در دو رکعت اول با هم نماز گذارند ودر دو رکعت آخر جدا شوند وسنّت است که».
ش 940، 126 برگ، 11×15، نسخ، بیکا، بیتا. تا نماز مسافر را دارد. اول وآخر ناقص. با مهری مربع «عبده محمد اسماعیل».
از: ملا محمد تقی بن محمد حسین کاشانی
فقه فتوائی است بدون استدلال ولی گاهی به بعضی از اقوال اشاره می کند. نویسنده همانطور که در این نسخه نام برده کتاب دیگری دارد به نام «سفینة النجاة» که عربی می باشد و گاهی به آن ارجاع می دهد. این کتاب در ماه شوال 1271 ه_ پایان یافته است. کتاب طهارت دارای نُه باب است وهر باب دارای چندین فصل وهر فصل شامل چند مسأله می باشد.
[مرعشی 8- 369].
آغاز: «جاری وآب ایستاده وآب حمام وآب مستعمل یعنی آبی که استعمال در ازاله نجاست یا رفع حدث شده باشد».
انجام: «مستحب است تیمّم کردن از برای نماز میّت با وجود اینکه آب یافت بشود و قدرت بر استعمال آن هم داشته باشد و لکن با این تیمّم هم نیز ... سایر نمازها را بکند».
ش 1001، 269 برگ، 17×21، نسخ محمد تقی بن عبد الرزاق الساوجی در 1289. کتاب طهارت است اولش افتادگی دارد. تصحیح شده.
ص: 437
از: ؟
رساله عملیه ای است در احکام نماز که در چند فصل وهر فصلی دارای چند مطلب است.
آغاز: «فاعلم اولا اینکه نماز منقسم می شود به واجب و مستحب. اول منقسم می شود به شش قسم. اول یومیه دوم: جمعه. سیم: عیدین...».
انجام: «.. بعد از اتیان به صیغه سلامی که مخرج از نماز است نماز صحیح است واتیان به سجده منسیه فقط لازم خواهد بود وهمچنین است حال در تشهد منسی در رکعت اخیره».
ش 1406، 99 برگ، 10×16، نسخ محمد هاشم الکرونی در 1254 آغازش افتادگی دارد.
ظاهراً با رساله عملیه شماره 572 مطابق است.
از: (احتمالا) محمد باقر بن محمد مؤمن سبزواری (1090 ق)
رساله ای است بصورت فتوایی که برای مقلدین فارسی زبان نگاشته شده است، در ابتدا همانند شیوه قدما اصول دین واعتقادات نیز آمده است.
[الذریعة 11- 213].
آغاز: «الحمد لله ربّ العالمین... وبعد بر هر مکلّفی لازم است معرفت اصول دین وفروع آن و این رساله ایست در عقاید موجزه آنها بدانکه چیزیکه بذهن یعنی بتصوّر واندیشه درآید قطع نظر از امور خارجه...».
انجام: «جایز است قدم گذاشتن بقبر مؤمن و منافق ومکروه است ضحک میانه قبور وبر جنازه وتطلّع ... ومستحب است رفق بمیّت وتوسط در مشی بجنازه...».
ص: 438
ش 2236، 92 برگ، 15×21، نسخ، بیکا، بیتا. تا اواخر احکام دفن میّت را دارد. وسط و آخر ناقص.
از: ؟
رساله کوتاهی از احکام طهارت وصلاة وصوم که در سه مقصد وهر کدام در چند مبحث و باب و فصل تنظیم وبرای عمل مقلدین نگاشته شده است.
آغاز: «... اما در شستن یک شستن روی است از رستنگاه موی سر تا آخر زنخ بحسب طول و در عرض آنچه را فراگیرد...».
انجام: «.. ومخصوص است حکم اینها به شهر رمضان نه بغیر آن حتی قضای شهر رمضان هر چند احوط عدم بقای بر احداث مذکوره است... بلکه خالی از قوت نیست. تمت الرسالة».
ش 2577، 40 برگ، 10×16، نستعلیق 1274. آغازش افتادگی دارد.
از: میرزا بخشعلی مجتهد یلمقانی (دیلمقانی)، قرن 14
آغاز: «الحمد لله رب العالمین وصلی الله علی محمدوآله الطاهرین اما بعد پس داعی بر وضع این رساله مختصره التماس بعضی از مؤمنین است ومشتمل است بر دو مقصد وخاتمه مقصداول واجب است بر هر مکلف...».
انجام: «.. وفرق است در مرضع بین الام وغیرها متبرعه باشد یا مستأجره وشرط است ممکن نباشد که غیر قائم مقام آن باشد والا جایز نیست بر او افطار علی الاظهر
ص: 439
والله اعلم».
ش 2841، 68 برگ، 11×17، نستعلیق مؤلف در 1344 (پایان کتاب زکات) این نسخه شامل طهارت و صلاة وزکات وخمس وصوم است. از وسط ناقص می باشد با مهر بیضوی «عبده بخشعلی» در برگ اول ونیز یادداشت محمد بن علی مرندی در معرفی رساله در برگ اول.
از:
فقه فتوایی واستدلالی است برای عمل مقلدان فارسی زبان.
آغاز: «وکسی که در روز پنجشنبه بترسد که در روز جمعه آب نایاب بشود از برای غسل جایز است تقدیم غسل در روز پنجشنبه».
انجام: «سنّت است تلقین میّت در حال احتضار به شهادتین واقرار به ائمه اثنا عشر علیهم السلام یکی یکی... وهر گاه جان کندن بر او دشوار باشد او را ببرند به آن محلّی که اکثر اوقات در ان جا نماز می کرد یاروی فراشی که جای نماز او بود».
ش 3711، 126 برگ، 15×19، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص. اغسال تا احکام احتضار را دارد.
از: ؟
رساله فقهی با عناوین «سوال _ جواب» است. مؤلف در این رساله به برخی از سوالها مستدل و مستند به برخی از کتب متقدمین جواب داده است.
آغاز: «به خدمت مجتهد حیّ آیا جایز است تقلید مجتهد فوت شده نمایند یا نه
ص: 440
جواب: ظاهر در نظر حقیر عدم جواز بقاء آن تقلید است بلکه لازم است عدول نماید».
انجام: «در صورت وجود عمه و خاله پسر عمو ودختر عمو را حظّی وبهره از ارث نخواهد بود پس وارث متوفی در صورت مفروضه منحصر خواهدبود در زوجه وعمّه و خالو ربعتر که متعلّق به زوجه متوفی است که غیر مدخول بها بوده باشد وثلث مختص به خالوی او است وبقیه مال عمّه خواهد بود».
ش 3818، 111 برگ، 13×21، نسخ، بیکا، بیتا. اول وآخرش افتاده. غسل تا ارث را دارد.
شماره 3499 هم توضیح المسائل بود باید دید دو کتاب است یا نه.
از: ؟
رساله ای است فتوایی در چند فصل وباب .این رساله در باب خمس پایان یافته است.
آغاز: «بلکه اولی این است که جواب پستتر از سلام نباشد وبلکه اولی این است که جواب بهتر از سلام بوده باشد پس اگر بگوید سلام علیکم در جواب بگوید که سلام علیکم ورحمة الله و برکاته جواب به احسن ادا شده خواهد بود».
انجام: «وجایز است که مجتهد مزبور وکیل کند غیر مجتهد را در اخراج آن و صرف آن بنابر اقوی واگر ممکن نباشد که آن را برساند به فقیه ومجتهد مزبور آیا در این حال جایز است که غیر مجتهد آن را مباشر شود یا نه؟ بعضی تجویز کرده اند و در آن اشکال ونظر است».
ش 3995، 85 برگ، 17×23، نستعلیق ملا محمد شریف شراهی در 1239، این نسخه از مکروهات نماز تا پایان باب خمس را دارد. اولش ناقص است.
ص: 441
از: حسین بن علی الواعظ الکاشفی البیهقی (910 ه_ . ق)
این کتاب شامل یک مقاله در طبقات خواجگان وسلسله نقشبندیّه وسه مقصد در مناقب خواجه ناصر الدین عبید الله نقشبندی وخاتمه در وفات خواجه عبید الله است. در سال 909 ه_ . ق یک سال قبل از رحلتش نگاشته است. تاریخ آن را در این بیت آورده است:
یا بند محاسبان سنجیده صفات
تاریخ تمامش ز حروف «رشحات»
چاپ شده است
[الذریعة 11-235، کشف الظنون 1- 903].
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم. الحمد لله... الحقائق والحکم علی قلوب العارفین بفیضه الأقدس الأقدم والصلاة علی المظهر الأتمّ ومظهر اوتیت جوامع الکلم...».
انجام:
«آمد رشحات ما کثیر البرکات
چون آب خضر منفجر از عین حیات
یا بند محاسبان سنجیده صفات
تاریخ تمامش از حروف رشحات»
ش 1634، 241 برگ، 17×27، نستعلیق سلیمان بن میکائیل بدون تاریخ (تحریر سده 11) با مهر بیضوی «عبده محمد امین».
از: ؟
رساله ای است در هشت باب در نسخه حاضر که ناقص است مشتمل بر ادعیه و عوذات و خواص آیات که از ائمه معصومین: واز کتب مختلف از جمله «بحر المنافع» نقل شده است.
ص: 442
آغاز: «ایضاً حرز... را با خود داشتن از جهت ایمن از جمیع مکاره و شر اشرار وحصول محبت در نظر خلایق از خاص و عام اثر عظیم دارد ومجرب است».
انجام: «ایضاً گفته اند که اگر کسی سامان کار خود نداند این حروفات را بر برگ بید نویسد ودر زیر سر گذارد و به خواب رود، در خواب صلاح کار خود ببیند».
ش 4071، 82 برگ، 157×21 نسخ و نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخرش افتادگی دارد.
از: ؟
رساله نسبتاً حجیمی است در کیفیت عمل وقواعد رمل که بنا به قول مؤلف در مقدمه، لب ولباب تجربه در محضر اساتید فن می باشد و در بیست و پنج باب و هر کدام در چند فصل با جداول واشکال مرتب شده است. یکی از جدولها به نام «شطرنج العلما» معنون شده است اما پایان این رساله به کیفیت ختم دعای سیفی وغیره اختصاص دارد.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین والصلاة والسلام علی خیر خلقه محمد وآله الطاهرین اما بعد بدان که این کتابی است در عمل رمل وقاعده آن که این...».
انجام: «ومرد بزرگی از جبل عامل کشته شود وایضاً مرد بزرگی در شام بقتل آید ودر بلاد خراسان فتنههای عظیم حادث شود ودر اطفال دزدها پیدا شود وفتنه به حاجیان برسد و آب چشمهها بسیار باشد».
ش 469، 296 برگ، 17×22، نستعلیق 1329. در آغاز نسخه مطالبی در علوم غریبه وطلسمات وابطال آنها نوشته شده است.
ص: 443
از: ؟
آغاز:
«... چو بر طالع برآید شکل لحیان ....... از تن و جان
تو را عزت به نزدیک بزرگان
بیابی جمله حاجتها از ایشان»
ش 2673، 37 برگ، 11×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغازش افتادگی دارد.
از: ؟
رساله ای کوتاه در حل خانه های شانزده گانه رمل است.
آغاز: «لحیان دلالت می کند بر خوبی وسعادت مندی و قوّت ستاره و صحت بدن ونیکوئی حال و اوج گرفتن کار ودر نظر بزرگان ودوستان سرفراز شدن واز جانب خویشان...».
انجام: «... تا بیست وسه روز دیگر خرم شوی از ... رنگ نقره واز نگینها بر تو مبارک است می باید که همیشه دعای سکین با خود نگاهداری تا از بلاها ایمن باشی قرانان طالعت را در 106) و301) و407) از اینها بگذر عمرت به هشتاد سال برسد».
ش 2821، 20 برگ، 11×18، تحریر غلامعلی بن محمد تقی طالقانی در .1318
ص: 444
از: ؟
رساله ای مفصل در احکام رمل و خانههای آن که بصورت «فصل _ فصل» آورده شده است.
آغاز: «فصل در احکام حال اهل عالم از دو حال بیرون نیست یا از اتصال است یا از انفصال مثل چیزیکه در دست آید یا پیوستن با دوستان وطلب قدوم غایب وهر چه که خواهی...».
انجام: «.. سهم المال به روز وشب از خداوند خانه دویم گیرند تا به خانه دویم واز طالع بیفکنند سهم الاخوة بروز وشب از خداوند سیم گیرند تا به خانه سیم واز طالع افکنند...».
ش 2937، 14 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا، (تحریر سده 13 و14).
از: ؟
داستان حمزه است که به شکلهای مختلف در گذشته تحریر شده ومثل کتاب شاهنامه، قصه خوانان آن را می خواندند بخصوص در دوره صفویان. این داستان حماسه جنگی از جنگ های «حمزه» که بایستی همان باشد که علیه هارون الرشید عباسی قیام کردو بر سجستان وخراسان دست یافت و به هند نیز یورش برد. داستان سرایان وی را با داستان های حمزه _ عموی پیامبر _ وروزگار نوشیروان در هم آمیخته اند.
[الذریعة 11-252، مجلس 37-418، مشترک پاکستان 6-933 _ 939].
ص: 445
آغاز: «اما راویان اخبار و ناقلان آثار وطوطیان شکر شکن شیرین گفتار بو داستانی دلگشانی بله...».
انجام: «عجب داستان شیرین و بهشت افزا دور که ان شاء الله تعالی بو کتابون... نقل اولونور نقل اولونور».
ش 1383، 129 برگ، 20×33، نستعلیق .1243
منسوب به شاه ناصر الدین محمد
ریشه تاریخی این قصه در شورش حمزه بن عبد الله سیستانی است. که علیه هارون الرشید عباسی قیام کرد. به نسخه ش 1383 رجوع شود.
[الذریعة 8-36، فهرستواره فارسی 1- 324].
آغاز: «به میدان آمد چون چشم خواجه ابوذر جمهر بر آن درّ گران میان افتاد از جابر جست و چهل قدم او را استقبال کرد واین قاعده مضبوطه شد بعد از این امیر را استقبال خواهد کرد».
انجام: «یک دانه الماس را شاه گفت او را هم قیمت کن بابا گفت باصره من ضعیف شده در برون برابر آفتاب اگر مرخّص فرمائید به بینم شاه گفت ببر در آفتاب ببین عمران تاج را بیرون آورده و در بغل نهاده از پی کار خود به در رفت تاج بردن عمر در جلد دوّم گفته خواهد شد».
ش 3506، 117 برگ، 21×37، نستعلیق، بیکا، بیتا. جلد اول است اولش ناقص است ظ.
ص: 446
از: مترجم؟
ترجمه فارسی رمان «رن کیشون» سروانش است.
(افسانه «دین از دست رفت در عصر استبداد»)
آغاز: «ولیکن به خاطر آورد که آمادیس شوالیه نامدار فرنگستان به یک لقب خالی اکتفا نکرده ولفظ گل را که نام میهنش بود».
انجام: «رن کیشون گفت: دوست عزیزم اگر بنا باشد که قسمت... به نسبت شأن ومقام مریض معین شود».
ش 4170، 323 برگ، 20×25، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص.
از: لطفعلی بن احمد بن لطفعلی تبریزی (1365 ق)
در دو بخش عربی وفارسی است در بخش اول احادیث وروایات صادره از خاندان عصمت و طهارت در باب اخلاق ومواعظ را در عناوین «روضة روضة» بیان کرده است. بخش دوم که فارسی است از برادر زاده اوست که به اصل کتاب ملحق شده است.
[الذریعة 11- 283].
آغاز: «الحمد لله ربّ العالمین والصلاة علی محمّد وآله الطاهرین روضة یا ایها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلّکم تتقون».
ش 3734، 223 برگ، 18×22، نسخ 1304. با یادداشت تملک محمد باقر بن محمد علی مورّخ .1345
ص: 447
از: جمال الدین عطاء الله بن فضل الله حسینی دشتکی شیرازی (قرن 9 ه_)
حالات پیامبر اسلام و صحابه وتابعین واتباع تابعین را در سه مقصد در سه جلد به دستور امیر علی شیر _ وزیر هراتی _ نگاشته است. در یکشنبه یازدهم ذی الحجة 888 تألیف آن به پایان رسیده و در سال 903 ق آن پاکنویس نموده است.
[الذریعة 11-285، مرعشی 1-307، نسخه های خطی، منزوی 6-4467، مجلس 26-123، مشار ].
آغاز: «بسمله الحمد لله الذی منّ علی المؤمنین اذ بعث فیهم رسولاً... بر نظر انور اصحاب سیر مستقیمه وبر بصر ازهر ارباب الباب وعقول سلیمه پوشیده نماند که بهترین چیزها...».
انجام:
«کار نگویم که چه سان کن برو
آنچه ز تو میسزد آن کن برو
اللهم اجعل احادیث نبیّک محمد صلی الله علیه و آله نور ابصارنا وشفاء صدورنا وذهاب همومنا».
ش 240، 379 برگ، 17×27، نسخ 1247. جلد اول است. با یادداشت تملک مورخ 1282 با مهر بیضوی «عبده الراجی محمد باقر بن اسد الله موسی».
از: ملا محمد باقر بن محمدمؤمن خراسانی سبزواری (1090 ق)
این کتاب را به نام شاه عباس دوم (1052 ق) در ماه رجب 1073 نوشته است که شامل یک مقدمه و دو قسم می باشد. مقدمه در بیان حکمت احتیاج به پادشاه، قسم اول: ملکات نفسانی فاضله و ذمیمه پادشاه، دوباب است. قسم دوم: آداب کشور
ص: 448
داری، هفت باب وهر باب چند فصل می باشد و در پایان آن ترجمه عهدنامه مالک اشتر آمده است.
چاپ شده
[الذریعة 11-289، مجلس 10-454، دانشگاه 10-1931، نسخه های خطی منزوی 2- 1616].
آغاز: «بسمله افتتاح کلام به نام واجب الاعظام پادشاهی سزد که به مقتضای حکمت بالغه ازلیّه وضع قانون شریعت غرّاء وملّت بیضاء را باعث انتظام مصالح جمهور وارتباط مفاصل امور ساخت...».
انجام: «ختم کند از جهت من و از جهت تو به سعادت و شهادت به درستی که به جانب خدای عزوجل رغبت کنندگانیم وجویای رحمت اوئیم الحمد لله والمنّة لله سبحانه که به عنایات ربّانی والطاف سبحانی کتاب روضة الانوار عباسی صورت اتمام یافت».
ش 239، 232 برگ، 18×28، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13).
ش 3685، 237 برگ، 21×30 نسخ .1248
از: کمال الدین حسین بن علی کاشفی واعظ بیهقی (حدود 910 ق)
شامل وقایع فاجعه کربلا و شهادت امام حسین علیه الصلاة والسلام با مختصری از حالات حضرات پیامبر اکرم و فاطمه زهرا وامیرالمؤمنین، امام مجتبی وسید الشهداء صلوات الله علیهم اجمعین، به نام مرشد الدین عبدالله مشهور به سید میرزا نگاشته شده.
[الذریعة 11-294، مرعشی 10-148، مجلس 26-23 و6-،257
کشف الظنون 1-926، مشار فارسی 2-1790 و 2705].
ص: 449
آغاز:
«ای شربت درد تو دوای دل ما
آشوب بلای تو عطای دل ما»
ش 92، 263 برگ، 19×27، ناقص، نستعلیق سده 10 و11. با جلدی نفیس.
* * *
ش 238، 352 برگ، 17×25، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص، وقفنامه مورخ 1109 دارد.
* * *
ش 696، 442 برگ، 16×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص.
* * *
ش 1818، 279 برگ، 16×26، نستعلیق میرزا محمد بخاری در 1291. ناقص (تحریر سده )13
* * *
ش 1382، 273 برگ، 12×19، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخرش افتاده
این نسخه در فهرست سابق این کتابخانه به عنوان مقتل یاد شده بود.
* * *
ش 1897، 178 برگ، 15×23، نستعلیق، بیکا، بیتا، اول واخرش افتاده (تحریر سده )11
* * *
ش 2018، 425 برگ، 14×24، نستعلیق، بیکا، بیتا. در چند برگ اول داستان کشتی گرفتن پیامبر صلی الله علیه وآله با ابو جهل وبرخی وقایع دیگر یاد شده است. (تحریر سده )12
* * *
ش 2380، 161 برگ، 14×19، تحریر نور الدین بن محمد در 971. آغازش ناقص است.
* * *
ش 3142، 204 برگ، 18×27، نستعلیق، بیکا، بیتا، از انجام ناقص است (تحریر سده )12
* * *
ص: 450
ش 3289، 193 برگ، 15×25، نستعلیق شاه حسین بن یار حسین طرزی (یا طرزمی) در 939 در دار السلطنه تبریز. این نسخه در رجب 1238 ورجب 1251 مقابله وتصحیح شده است.
* * *
ش 4031، 180 برگ، 22×35، نستعلیق محمد زکی بن ملا عباس در 1241. در برگ آخر مهر مربع «محمد کریم» دیده می شود.
* * *
ش 4040، 149 برگ، 18×27، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص. مطالبی شامل حدیث ودعا در پایان این نسخه هست.
* * *
ش 4098، 232 برگ، 14×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخرش افتاده.
از: میر خواند محمد بن خاوند شاه بن محمود خوارزمشاهی (903 ق)
تاریخ عمومی از آغاز خلقت جهان تاعصر مؤلف، که بنا بود در یک مقدمه و هفت جلد ویک خاتمه باشد ولی موفق به نوشتن جلدهفتم و خاتمه نشد و نوه او خواند میر، آن را به پایان رساند.
بارها چاپ شده است.
[الذریعة 11-296، مرعشی 7-4، مجلس 6-257، نسخه های خطی منزوی 6- 4153].
آغاز: «زیب فهرست نسخه مفاخر انبیاء عالی مکان...».
ش 6، 276 برگ7 21×32، شامل جلد چهارم، تحریر سده 11 و12، نام کاتب و تاریخ کتابت ندارد
وقت نامه مورخ 1186 دارد.
ص: 451
ش 33، 330 برگ، 18×30، شامل جلد دوم، آخرش ناقص، نستعلیق سده 11، نام کاتب وتاریخ کتابت ندارد. با مهر بیضوی «المتوکل علی الله عبده لطف علی»
* * *
ش 117، 278 برگ، 17×25، جلد دوم، برگ اول وآخر بخط پیرولی بن امیر حیدر در 1007 واصل نسخه قدیمتر است.
* * *
ش 136، 181 برگ، 19×30، نستعلیق حاج محمد بن نور الدین محمد دشت بیاضی در سال 1075. جلد سوم است.
* * *
ش 948، تحریر 1043. جلد دوم (مفقود) با همین شماره به جای آن مطول گذاشته شده است.
* * *
ش 973، تحریر 1057، جلد سوم است اولش افتادگی دارد. با جدول زرین در صفحات.
* * *
ش 1627، 350 برگ، 17×27، نستعلیق، بیکا، بیتا. جلد اول است. (تحریر سده )11
* * *
ش 1695، 211 برگ، 18×29، نستعلیق، بیکا، بیتا. جلد ششم است. (تحریر شاید سده دهم با یادداشت تملک سلیمان بن محمد خان قاجار وایاز بن محمد ابراهیم طالش در .1237
* * *
ش 2432، 36 برگ، 12×91، نستعلیق، بیکا، بیتا (شاید تحریر سده دهم) این نسخه فقط یک قطعه است از مقاله چهارم تا پایان مقاله پنجم.
* * *
ش 3175، 349 برگ، 15×23، نسخ، بیکا، بیتا. جلد دوم است (تحریر سده )11
ص: 452
ش 3505، 307 برگ، 24×38، نستعلیق، بیکا، بیتا. جلددوم (تحریر سده 10) با سر لوح زرین در برگ اول وجدول زر در صفحات.
* * *
ش 3508، 253 برگ، 25×38، نستعلیق، بیکا، بیتا. جلد اول است. (تحریر سده دهم). تمام صفحات جدول زرین دارد. کاتب این نسخه با نسخه قبل یکی است.
* * *
ش 3509، 406 برگ، 24×38، نستعلیق سعید بن محمد تقی قزوینی در 1078. جلد چهارم است تا پایان عجائب البلدان.
* * *
ش 3580، 399 برگ، 18×36، نستعلیق شاه قلی بن محمد امین در 1008، جلد 1 و2 و3 می باشد. با سر لوح زرین در برگ اول وجدول زر در تمام صفحات.
* * *
ش 3585، 242 برگ، 32×36، نسخ، بیکا، بیتا. جلد چهارم است (تحریر سده )10
* * *
ش 3676، 350 برگ، 21×29، نسخ 1201. جلد دوم است با سر لوح زرین.
* * *
ش 3684، 363 برگ، 20×31، پایان نسخه تحریر 1243 اما بقیه نسخه تحریر سده 10 و11 می باشد.
جلد اول است. انجامش افتادگی دارد. با مهر بیضوی «عبده عبدالعظیم» ومهر مدور «عبد الحلیم»
ص: 453
از: محمد باقر سبزواری
کتابی است در ادعیه واذکار وآداب نماز وتعقیبات ونوافل که بنام شاه سلیمان صفوی در 5 باب تنظیم شده است: مقدمه: در بیان چیزی که صحت نماز موقوفست بر آن باب اول: آداب نماز واقسام وشرایط آن دویم: در ذکر نوافل مرتبه وآداب آن سیم: در تعقیب نماز وادعیه مختصره بعضی نمازهای شهور وادعیه متعلق به آن پنجم: در ادعیه ایام هفته وادعیه صباح ومساء.
آغاز: «الحمد لله قاضی الحاجات ومجیب الدعوات ومنجح الطلبات ورافع الدرجات والصلاة والسلام علی خیر خلقه وافضل رسله...».
انجام: «او عدو یملک امری ان لم تکن علیّ ساخطاً فما ابالی غیر ان عفوک لا یضیق عنی و رضاک...».
ش 3075، 107 برگ، 8×13، نسخ، بیکا، بیتا. انجامش افتادگی دارد. با سرلوح در برگ اول وجدول در صفحات.
از: احمد بن ابی الحسن بن محمد جامی نامقی (احمد جام) (536 ه_)
شامل بیست و سه باب است به فهرست منزوی 1183 رجوع شود.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین والعاقبة للمتقین... امام زاهد شیخ الاسلام قدوة الابدال الداعی الی الحق المشفق علی الخلق...».
انجام: «دوستان او را دوست داری ودشمنان او را دشمن داری خدای عزوجل همه را بیامرزد و بر تو وبر ما رحمت کند...».
ش 1103، 120 برگ، 15×25، نستعلیق 1270. با جدول زرین در صفحات.
ص: 454
از: سید علی اکبر گلستان (احتشام الادباء)
شامل مطالبی است با عناوین «مجلس _ مجلس» در سه جلد که جلد اول آن درباره نبوّت واحوال پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، جلد دوم در مورد فضائل واحوال امام علیه السلام ومبحث امامت و مصائب امام حسین علیه السلام وجلد سوم در اخلاق می باشد و در سال 1310 ه_ .ق به اتمام رسیده است.
آغاز: «در فضیلت صلوات وشبهه ای که در ان شده وجواب آن وثوابهای فرستنده صلوات ودر کفّه گذاشتن صلوات در روز قیامت و راجح آمدن آن بر گناهان...».
انجام: «برای اتمام حجّت به سوی این فرقه بی سعادت برو وبگو برادرم میفرماید ای لشکر بی شرم و حیا، اگر مرا مجرم و گنه کار می دانید، این عیال و اطفال شکسته بال حضرت رسالت از تشنگی به هلاکت رسیده اند، بر این کودکان ودختران فاطمه رحم کنید وقطره ای آب به لب تشنه ایشان برسانید».
ش 386، 187 برگ، 17×22، تحریر مؤلف در .1310
* * *
ش 387، 281 برگ، 17×22، تحریر مؤلف در .1310
* * *
ش 388، 403 برگ، 17×22، تحریر مؤلف در .1310
مندرجات هر نسخه روی برگ اول نوشته با امضاء محمد رضا العلوی الحسینی
سید ابراهیم گلستانه فرزند مؤلف در سال 1392 ق این نسخه ها را به این کتابخانه اهداء کرده است.
ص: 455
از: ابوالفتوح حسین بن علی خزاعی نیشابوری (ق 6 ه_)
تفسیر مفصلی است که قطعه ای از آیات را می آورد وبه تفسیر آن میپردازد و جنبههای ادبی و لغوی وگفتههای مفسرین را ذکر می کند وگاهی مباحث تاریخی نیز می آورد.
[الذریعة 4-126، مرعشی 1-388، نسخه های خطی، منزوی 1-150،مجلس 35- 215].
آغاز: «سپاس خدای را که بر دارنده این ایوان است وگسترنده این شادروان است از اینده... وما وستارگان است ودارنده این پیغمبران وامامان است...».
ش 1728، 206 برگ، 18×24، نسخ 1114 سوره فاتحه وبقره تا آیه 181 را دارد.
* * *
ش 1776، 231 برگ، 18×24 نستعلیق محمدبن حسن اصفهانی در 995. از سوره یونس تا سوره کهف را دارد.
از: علی اصغر حکمت
ترجمه وتلخیصی است ازداستان معروف ویلیام شکسپیر انگلیسی به نام «رومئو وژولیت» ومقایسه آن با «لیلی ومجنون» نظامی گنجوی. این ترجمه در سال 1317 شمسی در شیراز انجام پذیرفته و توسط کتابفروشی بروخیم تهران به چاپ رسیده است.
آغاز: «این حکایت که اینک بطور اختصار به ... زبان پارسی در آمده خلاصه از سرگذشت ودرام مفصّلی است که شاعر شهیر انگلیس ویلیام شکسپیر نگارش نموده».
ص: 456
انجام:
«کوشیدن ما کجا کند سود کاین کار فتاده بود نی بود
پس سراسر سرگذشت خود را با ژولیت در آن نامه شرح داده و این که».
ش 3979، 51 برگ، 23×36، تحریر مترجم در 1317 ش در شیراز. آخرش افتادگی دارد.
از: قدسیه وکیلی
یادداشت های متفرقه ای است در خانه داری، آرایش وبهداشت که بوسیله مؤلف ترجمه و گرد آوری شده است.
آغاز: «علم خانه داری عبارت از شناسائی یک سلسله قوانین علمی واصولی است که برای تربیت امور خانواده به کار می رود زن کدبانو سعی می کند آن چه فرا می گیرد».
انجام: «اگر به وسیله ماساژ ممکن است چین و چروکها را برطرف ساخت لیکن بهترین وسیله برای محکم نمودن عضلات وتناسب اندام ورزش بدنی مرتب می باشد خانمهای جوان از ورزش غفلت نکنید».
ش 723، 18 برگ، 17×21، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ملا محمد علی بن محمد برغانی قروینی (ق 13 ه_ . ق)
مؤلف برادر شهید ثالث است و این کتاب را در هشت جلد تألیف نموده وبرای هر جلد آن نام مستقلّی نهاده است. از این کتاب تا به حال این مجلّدات شناسائی شده اند: ریاض الأحزان، ابواب الأحزان، جنّة النعیم که مجلد پنجم است، جنّة الرضوان که
ص: 457
جلد هشتم است، اسرار العارفین که جلد ششم می باشد. نسخه حاضر در مدّت شش ماه در سال 1231 ه_ . ق به اتمام رسیده است.
[الذریعة 11-317، مرعشی 16-353، مجلسی 36-436، نسخه های خطی منزوی 6- 4471].
آغاز: «در بیان غفلت بنی نوع انسان از حضرت پروردگار عالمیان واشتغال ایشان به امورات باطله این جهان وعدم تفکر در ثمره خلقت این جسم وجان قال الله تعالی فی سورة المؤمنون...».
انجام:
«دیگر شکری که داده دو برادر
دو عالم هم دو فاضل هم برابر...
که هر دو صاحب تصنیف باشند فقیه وجامع تالیف باشند
نمودی صالح و دیگر تقی نام
علی را نیز تقوی کن سرانجام
الحمد لله رب العالمین والصلاة والسلام علی اشرف البریّة وآله خیر الانام وخیر الاوصیاء والائمة علیهم السلام.
ش 601، 232 برگ، 15×21، تحریر عباسعلی بن کربلایی خداوردی (ساکن نجم آباد ساوجبلاغ) در .1240
(مقتل، فارسی)
از: محمد هاشم بن محمد حسین کاشانی (زنده 1240 ق)
کتابی است در تاریخ پیامبر اکرم وامیرالمؤمنین وامام حسن وحسین علیه السلامکه در دو جلد برای صدر اعظم حاج محمد حسین خان نگاشته و در یک مقدمه وده مجلس ویک خاتمه تنظیم شده است:
مجلس اول: در بیان مختصری از احوال خاتم النبیین9
ص: 458
مجلس دویم: در بیان احوال ومصائب حضرت فاطمه3
مجلس سیم: در شهادت علی بن ابیطالب
مجلس چهارم: در بیان ولادت وشهادت امام حسن مجتبی...
[الذریعة 11-317، فهرستواره فارسی 3-1668، نسخه های خطی فارسی 6-4478، گوهر شاد 1- 33].
آغاز: «الحمد لله الذی خصّ عظماء انبیائه باعظم البلیّات واختار خیرة اولیائه باجلّ الرزیّات... شوارق بوارق ستایش وسپاس وجواهر زواهر تحیّت ودرود بی قیاس که در...».
انجام:
«... نه شاه و ماه بنی هاشم است عبّاسم نه سرو باغ ابوالقاسم است عبّاسم
ز آه و ناله گذارید تا هلاک شوم زحسرت رخشان منفعل به خاک شوم»
ش 2190، 262 برگ، 16×21، نستعلیق مؤلف در 1239. جلد اول است.
واقف: مؤلف باتولیت ملا محمدحسین کاشانی در 1240 با مهر بیضوی «عبده محمد هاشم» در برگ اول.
از: فاضل خوانساری (؟)
مجموعه ای است در مواعظ ومجالس که جلد اول آن در پنجاه وشش روضه منظم ومرتب شده است مؤلف ابتدا آیه، حدیث یا مطلبی وشعری از بزرگان آورده و توضیح می دهد و به مناسبت آن حکایت یا اشعاری را ذکر می کند ودر پایان نیز به مرثیه اهل بیت عصمت: میپردازد. در این کتاب از بحار الانوار مجلسی به
ص: 459
فراوانی ونیز اسرار العقائد نقل می کند.
آغاز: «در کتاب اسرار العقائد مذکور است که حضرت صادق علیه السلام از پدر بزرگوارش از جدّ عالی مقدارش روایت نموده است که انجناب فرموده قال رسول الله صلی الله علیه وآله القائم من ولدی اسمه اسمی وکنیته کنیتی وشمائله شمائلی».
انجام: «فاطمه پرسید این بدن کی است حسن گفت مادر هذا جسد اخی الحسین این جسد برادرم حسین است. پس فاطمه سر برهنه نمود پیغمبر عمامه را برداشت علی سر برهنه راوی گفت دیدم مرد سفید پوشی را که انگشت را بدندان گرفته وگریه می کرد گفتم تورا چه شود گفت میبینم که پیغمبر خدا سر برهنه است میترسم نفرین کند».
ش 391، 377 برگ، 17×22، نستعلیق محمد بن علی بن... غفور الجرقویة. این نسخه تمامی 56 روضه رادارد. آغازش افتادگی دارد.
از: رضی الدین محمد مستوفی بن محمد شفیع مستوفی (ق )11
اعمال وادعیه واذکاری که در نماز شب واز طلوع فجر تا طلوع آفتاب به جا آورده می شود را در یک نسیم و پنج روضه ویک رشحه مرتب کرده است. در الذریعه تاریخ تألیف آن جمادی الاخری 1079 دانسته شده است.
[الذریعة 11-335، مرعشی 2-395، مجلس 35- 300].
آغاز: «لوامع سواطع حمد و ثنائی که در مصباح سویدای معارف نما از زجاجه دل حق بین ومشکاة سینه حقیقت گزین مشعله افروزان شبستان ایمان به زیت صفای».
انجام: «از کواکب ثوابت که چون در هر شب هر یک طلوع کرده به قدری بر آمده باشند دانند که تا صبح چه قدر وقت مانده که از ملاحظه طلوع آن از روی... خاطر به
ص: 460
نماز شب پردازند یا دانند که وقت ادای همه نماز شب نمانده به ادای وتر تنها قیام نمایند».
ش 3640، 134 برگ، 19×28، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 13)، تصحیح شده.
از: رضا قلی خان بن محمد هادی (هدایت) (1288 ق)
نثر ادبی به سبک «گلستان سعدی» و در پند و اندرز است شامل یک مقدمه و دومقاله که مؤلف به نام ناصر الدین شاه نگاشته
است.
[الذریعة 11-335، مجلس 37-434، نسخه های خطی منزوی ].
آغاز: «محبوبی را سپاس که طایر قیاس بر مطلع جمالش نپّرد وسیّاح خرد به کنه مالش پی نبرد حبیبی که به اقتضای کنت کنزاً مخفیاً فاحببت ان اعرف تلاطم قلزم محبتش امواج آفرینش را به جنبش درآورده».
ش 402، 120 برگ، 15×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. انجامش افتادگی دارد.
* * *
ش 3738، 124 برگ، 14×23، نستعلیق محمدتفرشی در 1312 یا 1313 یا مرکب چاپ برای چاپ.
از: نظام الدین
ترجمه کتاب «سلوان المطاع فی عدوان الاتباع» است که برای شیخ اویس بهادر خان نگاشته وماننداصل کتاب بر پنج باب ترتیب یافته است و نیز در خاتمه در احوال
ص: 461
سلطان اویس جلایری از سلاطین شیعی 776 ه_ ذکر کرده است. اصل کتاب از ابن ظفر مکّی نحوی (568 ه_ . ق) می باشد که در ترجمه فارسی آن مقداری از حکایات جابه جا شده وبعضی از وقایع سلطان اویس بر آن افزود، شده است.
[الذریعة 11-338، کشف الظنون 2-998، نسخه های فارسی منزوی 3577].
آغاز:
«الیک والا لاتساق الرکائب
ومنک والا لاترام المواهب
وفیک والا فالرجاء مخیّب وعنک والا فالمحدّث کاذب
اگر چه فواتح کتاب خطاب بی تقدم ذکر سوانح منایح فضل ایزدی...
انجام: «... در حال پای در رکاب اجل درآورده دو اسبه به مهمانی مالک رفت واسب به راهی که آمده بود...».
ش 1273، 128 برگ، 18×22، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) انجامش افتادگی دارد.
از: محمد مهدی بن علی نقی شریف طبیب (ق 12 ه_ . ق)
کتاب مختصری است در طب که به درخواست دوست مؤلف وبرای مسافرین نوشته شد تا بدون مراجعه به اطباء بتوانند از آن استفاده کنند.کتاب دارای دو مطلب است: اول در تدبیر مسافرین وحفظ الصحة ایشان، دوم در معالجه صنفی چند از بعضی امراض، ودر 1141 ق به اتمام رسید.
در فهرست سابق این کتابخانه تاریخ تالیف به اشتباه 1041 دانسته شده است.
[الذریعة 12-10، مرعشی 5-53، الفبایی آستان قدس 293، نسخه های خطی منزوی، 1- 546].
آغاز: «سپاس افزون از خواهش بیماران به شفا وستایش متجاوز از شوق دردمندان بلقا نثار بارگاه طبیبی است مهربان که زبان حال خسته دلانرا به مقال واذا مرضت فهو یشفین».
ص: 462
انجام: «ودر وجع زنبور گزیده خوردن نیم درم مرزنجوش وسه درهم گشنیز خشک نافع است واستعمال... در مقعد از یخ مسکن وجع است...».
ش 397، 109 برگ، 17×22، نستعلیق، بیکا، بیتا. انجامش ناقص است.
از: ملا محمد باقر بن محمد تقی مجلسی (علامه مجلسی) (1111 ق)
کتابی است در ادعیه واعمالی که در ایام سال به جا آورده می شود. مؤلف این کتاب را به نام سلطانحسین صفوی نوشته ودر آخر پاره ای از احکام زکات وخمس واعتکاف وکفّارات را آورده است.
[الذریعة 12-11، مرعشی 1-41، مجلس 35-274، استان قدس 15-،234
الفبائی آستان قدسص 293]
آغاز: «الحمد لله الذی جعل العبادة وسیلة لنیل السعادة فی الاخرة والاولی والصلاة علی سیّد الوری محمّد وعترته ائمة الهدی اما بعد...».
ش 559، 133 برگ، 13×21، نسخ 1226. با سر لوح زرین در برگ اول وجدول زر در صفحات وجلدی نفیس.
* * *
ش 1127، 209 برگ، 14×22، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 12) یک صفحه از اول ویک صفحه از آخر کم دارد با مهر بیضوی «محمد حسن بن محمد علی 1219».
* * *
ش 1151، 274 برگ، 14×21، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13) آخرش افتادگی دارد.
* * *
ش 1183، 212 برگ، 16×21، نسخ 1252. اولش ناقص است. با مهر بیضوی «عبدالرحمن» در پایان نسخه.
ص: 463
ش 1303، 160 برگ، 16×20، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 12 و13). آخرش ناقص است ظ.
* * *
ش 1639، 151 برگ، 17×29، نسخ محمد رضا بن محمد صادق زهانی در 1132 در قریه زهان.
* * *
ش 1713، 227 برگ، 19×30، نسخ ونستعلیق محمد بن کربلایی عبید الله زنوزی در .1229
* * *
ش 1719، 132 برگ، 16×24، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 12 و13) اول وآخر ناقص.
* * *
ش 2040، 228 برگ، 16×26، نسخ نصیر بن شریف طالقانی در 1130 در دار السلطنة قزوین. با سر لوح وجدول زرین.
* * *
ش 2156، 150 برگ، 12×20، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13). تصحیح شده.
* * *
ش 2196، 120 برگ، 16×21، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13).
* * *
ش 2322، تحریر سال 1226، با سر لوح وجدول زرین در فهرست سابق این کتابخانه یاد شده واکنون مفقوداست.
* * *
ش 2385، 321 برگ، 11×20، نسخ 1224 در محروسه اصفهان.
* * *
ش 2476، 345 برگ، 11×19، نستعلیق محمد مهدی دماوندی در .1100
* * *
ص: 464
ش 2981، 323 برگ، 10×17، نسخ جعفر بن محمد اصفهانی بدون تاریخ (تحریر سده 12 و13) واقف: میرزا حسن شریفی صیادی در سال 1347 ش.
* * *
ش 3198، 203 برگ، 15×25، نسخ .1227
* * *
ش 3233، 257 برگ، 13×19، نسخ 1207. با مهر مربع «عبده محمد مهدی الشریف الموسوی».
* * *
ش 3245، 243 برگ، 13×20، نسخ عبد الله بن عبد الکریم در .1202
* * *
ش 3329، 251 برگ، 14×21، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 12 و13). انجامش ناقص است.
* * *
ش 3345، 124 برگ، 16×22، نسخ و نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) آخرش ناقص است.
* * *
ش 3486، تحریر سده 13، ناقص (مفقود).
* * *
ش 3556، 320 برگ، 14×20، نسخ و نستعلیق محمد علی مازندرانی در 1210 یا .1310
* * *
ش 3662، 244 برگ، 20×32، نسخ سلطان محمد در 1195. با مهر مربع «محمد مهدی بن محمد هادی الحسینی» با یادداشتی از مرحوم حاج محمد رمضانی (واقف کتابخانه خود به این کتابخانه) مورخ 1365 حاکی از اینکه این نسخه را در دوازده سالگی خود برای استفاده خود خریده است. واز خواننده پس از مرگ خود خواسته که روح او را با حمدی شاد فرمایند.
ص: 465
ش 3941، 151 برگ، 15×20، نسخ، بیکا، بیتا.
* * *
ش 3955، 344 برگ، 15×22، نسخ و نستعلیق، بیکا، بیتا. اولش افتادگی دارد با یادداشت مورخ 1260 در آخر نسخه.
از: محمد تقی اصفهانی (؟)
مسائل نماز وروزه و حج را آورده پس به شرح فضائل ومعجزات پیامبران وامامان: پرداخته است و نیز اشعاری از عطار نیشابوری ومولوی وآذری آورده است. نام مؤلف در آخر کتاب ذکر شده است.
[الذریعة 12-19، فهرستواره منزوی 1- 417].
آغاز: «بسمله. ستایش بی مثل وانباز سزاوار خداوند بی نیازی است که تذکّر مصائب واستماع نوائب سربازان مسالک قرب ووصال وجان فشانان معارک اطاعت وامتثال خود را به زبدة الاماثل ارباب ایمان...».
انجام: «هر که به قول وفعل مصطفی ومرتضی وائمه اثنی عشر علیهم السلام سلوک ننماید در آخرت جای وی دوزخ نیران است وای بر آن کس که به قول ائمه هدی اقرار نداشته باشد و خوشا به حال آن مؤمن که اقرار به ائمه طاهرین داشته باشد».
ش 228، 232 برگ، 22×32، نستعلیق سید علی بن حبیب الله الحسینی الکجوری الاصل در .1230
ص: 466
از: حیدر بن محمد خوانساری (استاد آقا حسین خوانساری)
کتابی است در مجموعه معارف اسلامی از کلام، احکام وفروعات شرعیه، قصص انبیاءواخلاق وقیامت که بنام شاه عباس صفوی (1038 ق) تالیف ودر یک مقدمه در شناختن خدای تعالی ودوازده باب (هر کدام در چند فصل) ویک خاتمه در بعضی احادیث و اخبار وحکایات تنظیم شده است، این رساله در سال... مطابق با جمله «احسنت احسنت» پایان یافته است.
[نسخه های خطی فارسی 2-952، الذریعة 12-22، مشار فارسی 2-،2755
دانشگاه تهران 10-1522، سپهسالار 5- 85]
آغاز: «الحمد لله حد بیحد وستایش بیعد معبودی را سزد که پروردگار عالمیانست آنچنان حمدی که نرسد بعشر عشیر او حمد حامدین ودرنیابد پایه قدر ورفعت او را پیک سریع السیر اوهام علیّین...».
انجام:
«... چنان کار دنیا ودینم بساز که در هر دو عالم شوم بی نیاز
نگهدار از من بد روزگار زهر بد که باشد مرا دور دار».
ش 208، 475 برگ، 18×35، نسخ، بیکا، بیتا. از انجام ناقص است واقف: حاج آقا محمد مقدس اصفهانی.
* * *
ش 3146، 341 برگ، 19×28، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 11 و)12
ص: 467
از: ابوالحسن محمد بن یوسف عسکری بحرانی، زنده 1000 ق
کتابی است در ادعیه، اذکار واوراد وارده در ایام وصلوات یومیه و آداب وطریقه مناجات که در یک مقدمه و چهار فصل ویک خاتمه تنظیم شده است: مقدمه: در تعریف وترغیب دعا و بیان شرایط آن
فصل اول: در تعقیبات صلوات یومیه وبعضی از دعوات ضروریه.
فصل دویم: در اعمال شب و روز جمعه وایام ولیالی متبرکه...
[الذریعة 12-26، آستان قدس 15-275، دانشگاه تهران 1-125، مرعشی 15- 249].
آغاز: «... فصل اول: در تعقیبات صلوات یومیه وبعضی از دعوات ضروریّه امّا آنچه در تعقیب هر نماز فریضه توان خواندن اینست لا اله الا الله الهاً واحداً ونحن له مسلمون لا اله الا الله الها واحداًو...».
انجام: «.. فصل چهارم در جمیع فواید متفرقه وقمع اعادی وظلمه وپوشیدن جامه نو چون خواهی که جامه نو پوشی باید که وضو سازی ودو رکعت نماز بگذاری ودر هر رکعتی بعد از حمد سوره اخلاص و...».
ش 2256، 160 برگ، 12×20، نسخ، بیکا، بیتا، از اول وآخر ووسط افتادگی دارد (تحریر سده 12) حواشی دارد و برگها پس وپیش شده است.
در فهرست سابق این کتابخانه این نسخه شناخته نشد. ودر ضمن کتاب دعاها یاد شده بود.
از: ابوالحسن محمد بن یوسف عسکری بحرانی
در دعاهای صبح و شام وروزهای سال وتعقیبات ودعاهای حاجات وزیارات
ص: 468
معصومین: که از کتاب های معتبر گرفته شده واز برای هر یک رمزی قرار داده مشتمل بر یک مقدمه وچهار فصل ویک خاتمه. همان کتاب قبلی است.
[الذریعة 12-26، مرعشی 15- 349].
آغاز: «یاحبیب صفوة المتّقین نحمدک ونشکرک ویا مجیب دعوة المضطرّین ندعوک ونذکرک ایاک نعبد وایّاک نستعین یا الله لک الاعانة ومنک الاغاثة واغوثاه».
انجام: «غیر جاحد لالائک ولا معاند لاولیائک ولا موال لاعدائک یا کریم اللهم اجعل دعائی فی المرفوع المستجاب واجعلنی عندک وجیهاً فی الدنیا والآخرة ومن المقرّبین الّذین».
ش 3902، 19 برگ، 11×18، نسخ، بیکا، بیتا. انجامش افتاده، (تحریر سده 12) تصحیح شده.
از: محمد هادی بن میر لوحی حسینی موسوی
کتابی است مفصل در ادعیه و اذکار واوراد وارده در ماه های عربی از رمضان تا شعبان که در یک مقدمه (در دو بینش) ودوازده باب (به تعداد ماه های سال) ویک خاتمه (در دو فصل) تنظیم شده است. تاریخ تالیف: 1081
آغاز: «بسمله زبده جواهر مقالی که بدستور قواعد ذکری زینت عرایس جوامع بیان تواند شد حمد خداوندیست که بمصباح انوار مضیئه تسبیح وتمجید روشنی بخش قلوب ارباب عبادت گردیده وخلاصه لالی گفتاری که...».
انجام: «... اللهم ما غاب عنّی فلا یغیبنّ عنّی عونک وحفظک وما فقدت من شی فلا تفقدنی عونک علیه حتّی لا اتکلّف ما لا احتاج الیه یا ذا الجلال والاکرام وهذا آخر ما اردناایراده فی هذا الکتاب».
ص: 469
ش 3192، 186 برگ، 16×24،نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 12). تصحیح شده وعلامت بلاغ دارد.
از: جعفر قراجه داغی
مؤلف در این رساله احوال کره خاکی را با توجه به علوم جدید بررسی کرده است.
آغاز: «لا حول ولا قوة الا بالله العلیّ العظیم... خدمت بنی نوع خود را سلّم مسلّم معارج عبادت حقّ جلّ وعلی دانسته اکثر اوقات را به نگارش فنون جدیده ومعارف مفیده».
انجام: «در هر حال زمین را هر چه پیش می رود روز به روز به کمال رسیده میبینیم وتا حال زوالی روی نداده ایّام طفولیّت خود را به انجام رسانیده اینک به کمال سنّ جوانی واصل شده است و میتوانیم باور بکنیم بر این که هنوز وقت شیخوخیّت وپیری نرسیده خیلی خواهد کشید که جوانی سپری شده واصل مراتب شیخوخیّت گردد».
ش 3784، 56 برگ، 11×19، نستعلیق 1303. تصحیح ومقابله شده است.
از: محمد بن اسماعیل (ابو علی) (قرن )13
رساله ای است مختصر در باب احکام طهارت ونماز و روزه که مؤلف آن را به امر استادش میر سید علی طباطبایی از کتاب خودش که شرحی بر مختصر نافع بوده با عنوان «ریاض المسائل» انتخاب وترجمه کرده است. مؤلف صاحب کتاب رجال
ص: 470
ابوعلی است به ذریعه 12-71 رجوع شود.
آغاز: «بسمله. حمدله... مخفی نماند که جمعی از فارس زبانان که در پی تحصیل مسائل دینیه و معارف یقینیه بودند استدعا کردند...».
انجام: «...واحوط مبادرت نمودن است به روزه روز سیم. بعد از آن اتمام مذکوره».
ش 1208، 94 برگ، 15×21، نستعلیق 1228. در پایان نسخه مطلبی از رساله چهل فصل علامه مجلسی در دو صفحه نقل شده است.
از: ؟
داستان ازدواج زنی به نام «مارسلین دو منشکور» با مردی به نام «پیربوفور» است که آشنائی آنها در ناحیه ای به نام «برن» یکی از نواحی ایالت «اندوریکی» فرانسه اتفاق می افتد. فصل اول: «زناشوئی عجیب» نام دارد.
[فهرستواره منزوی 1- 418].
آغاز: «برن یکی از نواحی ایالت (اندورپکی) از سرزمینهای بد آب وهوای فرانسه است که دارای استخرهای زیاد جویبارهای فراوان ومردابهای متعفّن می باشد».
انجام: «وقتی که کنار جسد پدرش رسید مانند دیوانگانی گریه می کرد فریاد می زد با احتیاط جسد را در درشکه گذارده به طرف قصر حرکت کردند شبانه به مأمورین دادگستری وشهربانی اطلاع دادند وصبح روز بعدمأمورین در قصر حاضر شدند».
ش 3853، 54 برگ، 17×21، بدون نام کاتب وتاریخ کتابت.
ص: 471
از: مجد الدین محمدحسینی مجدی (ق )11
تاریخ است از زمان حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله تا زمان مؤلف آمیخته با مطالب دینی وعرفانی واخلاقی مشتمل بر نه جزء وهر کدام دارای ده فصل غیر از جزء اخر که هشت فصل است وبیشتر مطالب به صورت حکایت وداستان نقل شده.
[الذریعة 12-94، مجلس 25-176، مرعشی 11- 36].
ش 100، ناقص، 213 برگ، 17×29، نستعلیق سده .11
* * *
ش 3946، تحریر 1240 به فهرست سابق این کتابخانه رجوع شود (مفقود).
از: نور الدین محمد ظهوری ترشیزی (1025 یا 1026 ق)
مثنوی است که شاعر به نام برهان نظام شاه (961 ق) سروده است.
[الذریعة 12-110، مجلس 36-391، مشار 2- 1900].
آغاز:
«مگر بختم از جان برد تاب را
بمالد یکی چشم پرخواب را»
ش 1997، 44 برگ، 14×24، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11) اول وآخرش افتادگی دارد، با جدول زرین در صفحات.
ص: 472
از: محمد حسن بن علی مراغی (اعتماد السلطنة) (1313 ق)
کتاب خاطرات روزانه یکی از اطرافیان ناصر الدین شاه ودربار اوست که از اول جمادی الاول 1299 که سال سی و ششم از سلطنت او بوده آغاز وبه جمادی الاول 1300 ختم می شود وجزئیات زیادی از دربار وزندگی ناصر الدین شاه ارائه داده است. وبه عنوان مترجم شاه بوده است.
[ر. ک: مشار، فارسی 2- 1917].
آغاز: «شکر میکنم خدا را الحمد لله والمنّة به اولیای محمد مصطفی وعلی مرتضی وفاطمه زهرا وحسن مجتبی وسید الشهداء علیهم السلام والصلاة سنة ئیلان ئیل را تمام داخل سنه یونت ئیل شدیم...».
انجام: «بحمد الله کسالت وکثافت سال گذشت وانشاء الله خواهد گذشت امشب در ساعت هشت تحویل حمل خواهد شد که اگر زنده ماندم تفصیل او را در کتاب سال نو خواهم نوشت».
ش 467، 160 برگ، 17×22، این نسخه تایپی است وتاریخ ندارد.
از: نور الدین ملا عبد الرحمن جامی (898 ق)
یکی از مثنویهای هفت اورنگ است.
[الذریعة 12-126، سپهسالار 5-97، مجلس 8-248 و37-،49
نسخه های خطی منزوی3-2264 و 2892، دانشگاه تهران 11-2087، فرهنگ سخنوران 124]
ص: 473
آغاز:
«المنة لله که به خون گر خفتم
یک چند چه غنچه عاقبت بشکفتم
از کشمکش دهر بسی آشفتم کز گوهر راز سبحه درّی سفتم...»
انجام:
«گل کند خار به جا بنشاند خار را خوبتر از گل داند
حسن مقطع چو بود رسم کهن قطع کردیم بر این نکته سخن
ختم الله لنا بالحسنی هو مولانا نعم المولی»
ش 102، 132 برگ، 18×:28 نستعلیق .1267
* * *
ش 2242، 102 برگ، 15×21، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 12 و13) در پایان نسخه اشعاری از جامی هست.
* * *
ش 2772، 171 برگ، 10×17، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 10 و11) با سر لوح زرین و جدول زر ومیناتوری در برخی صفحات آخرش ناقص است.
* * *
ش 3182، 55 برگ، 15×24، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 10 و11) اول وآخرش افتادگی دارد. با جدول زر در صفحات.
از: جواد فاضل (معاصر)
ش 4195، 392 برگ، کاتب دکتر سید ابوالقاسم همدانی داروساز. در سال 1365 ش در یزد از روی نسخه چاپی با نستعلیق زیبا و درشت استنساخ نموده است.
ص: 474
ش 4196، 350 برگ، همان کاتب با همان کیفیت در سال 1366 ش. این نسخه تتمه نسخه قبل است.
از: عبد الله بن حاج مهدی شیرازی نجفی بافقی مشهور به کتابخوان، قرن 13
رساله ای است در اسرار علم کیمیا که در یک مقدمه و پانزده باب تنظیم شده است، در ابتدای هر باب خطبه ودیباچه مستقل آمده است: مقدمه در اصطلاحات ودلایل
1 _ رکن اعظم این فن 2 _ حجر اعظم 3 _ اصطلاحات حجر اعظم 4 _ الوان احجار حمره 5 _ تلطیف وتصفیه حجر...
[نسخه های خطی فارسی 1-622، دانشگاه تهران 11-2086، الذریعة 12-158، مجلس36- 141].
آغاز: «حمداً لخالق خلق الشمس والقمر، شکراً لجاعل جعل الکون من حجر، سبحان من تحیّر فی ذاته سواه، المظهر للعوالم فی لمحة البصر، یا من لک العلی وبک المرتجی،... آن صانع بدیع که اکسیر حکمتش تابنده...».
انجام: «... تا آنکه دلخواه برآید وفلز جامه حجر را در بر نماید وبنوع پارچه مشمع شده که در آب محفوظ ماند نیز مشمع شده بحجر از تعالیق تمام برون آید والسلام فیه ختام».
ش 2217، 85 برگ، 16×22، نستعلیق، بی کا، بی تا، (تحریر سده 13). تصحیح شده.
از: محمد کاظم کاشانی متخلص به _ تدبیر _
کتابی است در اسرار شهادت ابو عبد الله الحسین علیه السلاموتاریخ کربلا ومصائب وارده
ص: 475
بر اهل بیت: که در یک فصل در اسرار شهادت امام و بیست وچهار بزم در تاریخ و سیر وحرکت امام ویارانش ویک خاتمه در مراثی (دوازده بند) تنظیم شده و در پایان قصاید زیادی در وصف ومدح امام و فرزندان واصحابش آمده است.
[فهرستواره فارسی 3- 1678].
آغاز: «سپاس بی قیاس خداوندیرا سزاست که عرصه امکان را بزیب وزینت محبّت مزین فرمود و ابواب قرب خود را بروی جهانیان بواسطه همین محبت گشود چون اهل محبت بحضرتش...».
انجام:
«امید آنکه بمحشر برسم جایزه ام نگاه صاحب دیوان کند بدیوانم
پی شفاعت تدبیر یک اشاره کند
که دوست آمده چون کاسنی به بستانم»
ش 2053، 190 برگ، 17×22، نستعلیق مؤلّف در 1277. در پایان نسخه اشعاری از مؤلف با تخلص تدبیر ونیز 12 بیت در وصف وماده تاریخ وفات خواهر زاده خوددر سال 1261 ق به خط او می باشد.
از: ابو نصر سعید بن محمد قطان غزنوی (سده 6 و)7
هفتاد و سه مسأله وپاسخ آنها در آفرینش وشگفتیهای آسمانها وزمین، صفت بهشت و دوزخ تعداد رسولان ومطالب دیگر که یهودان از تورات استخراج واز نبی اکرم وامیرالمؤمنین صلوات الله علیهما پرسیده اند.
[الذریعة 12-159، نسخه های خطی فارسی 2-1191، مشار فارسی 3-2594، مرعشی 5-،156
آستان قدس 14-277، الفبائی آستان قدس 306، فیضیه 2-73، دانشگاه تهران 11- 2295]
آغاز: «الحمد لله العلی العظیم والجواد الکریم».
ص: 476
ش 549، 82 برگ، 15×20، نستعلیق، 1284. دیباچه کتاب را ندارد.
* * *
ش 1361، 79 برگ، 11×18 نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13) اول وآخر ناقص.
* * *
ش 2674، 113 برگ، 14×19، نسخ علی اصغر بن مراد بیک اسکویی در 1105. آخرش افتادگی دارد. قبل از این رساله مطالب پراکنده وشاید هم بخشی از یک کتاب باشد (تفسیر سوره فاتحه) آمده است.
از: نوروز علی بن محمد باقر بسطامی، 1237 _ 1309 ق
کتابی است در نماز شب و ادعیه واذکار وارده از ائمه هدی ونوافل که در پنج شمع ویک مجلس تنظیم شده است: شمع اول: در گریستن از خوف خداوند در شب تار دویم: در فضیلت بیدار بودن در شب سیم: در ساعاتی که در شب دعا مستجاب می شود چهارم: در مناجاتهایی که در شب وارد شده پنجم: در فضیلت متهجدین وساجدین وراکعین مجلس: در آداب نماز شب وادعیه وارده.
[الذریعة 12-161، مشار فارسی 3- 2955].
آغاز: «الحمد لله الذی جعل اللیل لباساً للمشتاقین وفتح فیه ابواب التوبة والانابة للمذنبین و... اختار فیه ساعة لاجابة دعاء الداعین...».
انجام: «باری خلاصه کلام شخص مراثی یا سفیه و بی ادراک است ویا اعتقاد بصفات کامله خداوند متعالی نخواهد داشت اعاذنا الله من شر الریا والسمعة ومن وسواس الشیطان والنفس الامارة».
ش 3012، 152 برگ، 10×16، نسخ 1265 تحت قبه امام رضا علیه السلام.
ص: 477
از: قاضی محمد شریف بن شمس الدین محمد کاشف شیرازی (1060 ق)
در آداب واخلاق اسلامی به روش ادبی وبا عباراتی شیوا نگارش یافته که در بیست لمعه وپایان هر لمعه ای، حکایتی مناسب آن لمعه، آمده است ودر روز جمعه ربیع الاول 1032 ق به پایان رسیده است.
این کتاب چاپ شده است.
[الذریعة 12-161، مرعشی 8-9، مجلس 10- 22].
آغاز: «ستایش کریمی را که حلیه خلّتش زیوری است زیبنده ورشحه محبتش گوهری است ارزنده گلشن امید از نسیم عنایتش تازه روی وغنچه امل از نفحه هدایتش مشکبوی».
انجام:
شکر که این نامه به پایان رسید پیشتر از عمر به پایان رسید
ش 613، 41 برگ، 15×22، نستعلیق 1254 در بروجرد.
* * *
ش 876، 65 برگ، 14×19، نستعلیق رضا بن محمد رضا خوئی در 1244 با مهر بیضوی «عبده الراجی علی شرف 1287» و«عبده الراجی محمد صادق »و«به دل مهر علی دارد شرف خان».
* * *
ش 1445، 77 برگ، 11×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13) اول وآخر ناقص.
* * *
ش 1928، 80 برگ، 14×21، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده )13
* * *
ص: 478
ش 3080، 93 برگ، 8×12، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 12 و)13
* * *
ش 3440، 73 برگ، 12×18 نستعلیق 1278. با جدول زرین در صفحات.
انجام نسخه ها با هم برابر نیست. انجام برخی نسخه ها:
در ایندم که هستیم باشیم شاد که خواهیم این روز را کرد یاد
از: محمد باقر بن ابوالقاسم تبریزی
ترجمه «مفتاح الفلاح» شیخ بهائی (1031 ق) است.
آغاز: «مفتاح گنجینه فلاح و رستگاری وسراج خزینه نجاح وامیدواری حمد و ستایش معبودی است که به لطف کامل ورحمت شامل خویشتن طبقه جنّ وطایفه انس را».
ش 3850، 123 برگ، 14×22، نسخ، بیکا، بیتا. برگ آخرش افتاده. ترجمه دعاها زیر دعا نوشته شده است.
از: علی مخصوص بن حسینخان مستوفی _ کاتب الخاقان _ (1298 _ زنده 1373 ق)
مؤلف سه رساله بنام «سه مقاله» در اخلاق نگاشته که به ترتیب جلد اول دیباچه اخلاق، جلد دوم دریچه اخلاق وجلد سوم سراچه اخلاق نام گذارده است، مقاله سوم رساله حاضر در یک مقدمه و چهارده فصل تنظیم شده وبرخی مباحث اخلاقی را در بر دارد، این رساله در ربیع الآخر 1373 ق- 1333 ش بپایان رسیده است.
[الذریعة 12-164، مشار فارسی 3- 2956].
ص: 479
آغاز: «وصیت نامه ای دارم به اعقاب خود چون مقدمه وخاتمه اش خصوصیت به اعقاب خود نداشت واحتمال آن داده می شود که استفاده نوعی داشته باشد مناسب دیدم مقدمه را اول و...».
انجام: «... وجملگی را به خداوند متعال سپردم ومقاله ثالثه را بپایان رساندم اللهم اجعلنا من المرحومین ولا تجعلنا من المحرومین وتقبّل منّی هذه المقالات».
ش 2885، 115 برگ، 12×17، نستعلیق مؤلف در 1273. این نسخه برای چاپ سنگی آماده شده بود. در متن و حاشیه خط خوردگی دارد.
ترجمه از: عبد الله
مترجم که شاگر دیپلمه مدرسه تجارت برلین وعضو انجمن فتوگرافی پاریس وسکرتر ومعلم مدرسه ... آلمانی بوده داستان حاضر را که تالیف «لساژ» نویسنده فرانسوی است بفارسی ترجمه شده است.
[فهرستواره فارسی 1- 420].
آغاز: «فصل اول، ابلیس اعرج کدام یک از شیاطین است در کجا و چطور شد که سامبولو بدو آشنا گردید، شبی از ماه اکتبر که ظلمت شهر مشهور مادرید را فرا گرفته بود...».
انجام: «... هنوز کلام خود را تمام نکرده بود که سامبولو را برداشته ودر پشت بام دار المجانین فرود آورد».
ش 2439، 83 برگ، 17×22، نستعلیق مترجم در 1328 ق. این نسخه جلد اول وشامل هفت فصل می باشد وبا مداد تصحیح شده است.
ص: 480
از: میرزا هادی بن ابوالحسن نائینی (قرن 13 ه_ . ق)
داستان خروج مختار در کوفه وخونخواهی امام حسین علیه السلام را به تفصیل در دو باب آورده است:
باب اول در حالات گروهی از یاران که پس از قتل سیّد الشهداء کشته شدند و ابتدای داستان انقلاب،
باب دوم: در خروج مختار وکشتن قاتلان امام حسین عیله السلام.
مؤلف، این کتاب را در کاشان وبه تشویق سید محمد تقی حسینی [پشت] مشهدی وبه ترویج حاجی ملا محمد علاقه بند روضه خوان ودرخواست میرزا محمد حسینی خلف میر سید صدر الدین حسینی نائینی، به نام فتحعلی شاه قاجار وپس از کتاب دیگرش «لسان الذاکرین» نوشته است.
[الذریعة 12-177، مرعشی 5- 153].
آغاز: «بسمله، ستایش مر خداوند مختاری را سزاست که شمشیر انتقامش از یک شراره خرمن حیات سیصد و هشتاد وسه هزار ... اموی...».
انجام: «هر نظری جلوه گر آید ممکن نشد روز به روز اعمال او را جلوه کرد به روز... که در صدر کتاب قلمی شد».
ش 215، 120 برگ، 21×32، نستعلیق میر مؤمن حسین مشهور به میرزا آقا فرزند میر صالح قزوینی در .1265
ص: 481
از: رضا علی بن عبدالغفور نجفی شیرازی
مؤلف که روضه خوان حسینی ومقیم نجف بوده برای خوشایند وسرور زایران حسینی مقیم آن دیار قدسی این رساله را در تاریخ قیام مختار ثقفی وخونخواهی وی از قاتلین امام حسین علیه السلامبنگارش درآورد، این رساله در یک مقدمه وبیست فصل ویک خاتمه تنظیم شده است.
آغاز: «ستایش خالقی را سزاست که حکیمی است عادل وکریمی است باذل دنیا را دار مکافات قرار داده وآخرت را محلّ انتقام ایشان قرار فرموده هر گاه ستم کیش دست ستم به ستم کش دراز نموده...».
انجام: «.. وهمان جراحت روز بروز زیاد میشد تابعد از سه ماه او را به جهنم واصل نمود اما بعد از خراب کردن مکه حجاج امر کرد تا مکه را ساختند واین بنائی که حال هست از آن ملعون است الا لعنة الله علی القوم الظالمین».
ش 3356، 119 برگ، 13×20، نستعلیق حاج محمد حسنخان درویش در 1280 در عتبات عالیات.
از: عبد الوهاب خان بن محمد جواد دیوان بیگی شیرازی، قرن 14
رساله ای است در بیان اصول دین ومعتقدات امامیه که در سال 1303 ق نگارش آن آغاز یافته ودر یک مقدمه وپنج باب ویک خاتمه تنظیم وبه ناصر الدین شاه قاجار تقدیم شده است:
مقدمه: در معرفة الله تعالی.
ص: 482
باب اول: در توحید...
[الذریعة 12- 177].
آغاز: «الحمد لله الذی هو خالق اللوح والقلم وموجد السماء والارض من العدم... اما بعد در عهد سلطنت ناصر شریعت غرّا وسالک مسالک ملّت بیضا ملک الملوک من العرب والعجم...».
انجام: «.. انا المتکلّم بکلّ لسان انا الشاهد لاعمال الخلائق فی المشارق والمغارب انا محمّد ومحمّد انا انا الذی لا یقع علیه اسم ولا شبه انا باب حطة ولا حول ولا قوة الا بالله العلیّ العظیم».
ش 2114، 215 برگ، 13×22، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 14). فهرست تفصیلی ابواب رساله در برگ اول ودوم آمده است.
از: یکی از رجال عصر قاجار
ش 1526، بیاض است. تاریخ 1289 در تبریز دارد.
از: علیرضا (یاعلی) بن حاج رضا تاجر جنانی نخجوانی (قرن )14
مجموعه ای از دعاها، اشعار، روایات، مراثی برای چهارده معصوم: وغیره را به طور تفصیل آورده. این کتاب حدود سی جلد می باشد. اشعاری از صافی تبریزی شامل نوحه و سینه زنی آورده است.
آغاز: «جلد سوم: بسم الله الرحمن الرحیم الحمد لله الذی تُسبّح له الرمال ویسجد
ص: 483
له الظلال ویتدکدک من هیبته الجبال...».
انجام: «فی کنز الفوائد، قال الله تعالی: یابن آدم یاتی رزقک وانت تحزن وینقص من عمرک وانت لا تحزن، تطلب ما یعطیک وعندک ما یکفیک».
ش 1277، 94 برگ، 12×22، نسخ 1352. این نسخه جلد 23 می باشد. واشعار صافی تبریز در مراثی (35 صفحه) ومتفرقات (50 صفحه) از این نسخه است که شاید جزء کتاب باشد وشاید جدای از کتاب باشد.
در فهرست سابق این کتابخانه در مجموعه ها ذکر شده بود
* * *
ش 1949، 52 برگ، 16×23، نسخ 1249 در تبریز. این نسخه جلد اول است وظاهراً آغازش نقص دارد.
* * *
ش 2375، 101 برگ، 14×20، نستعلیق 1346 در تبریز. شاید بخط مؤلف باشد. این نسخه جلد بیستم است.
آغاز: بسمه تعالی... قال علی علیه السلام فی التوحید کان ربی قبل القیل.
* * *
ش 2693، 110 برگ، 12×18، نستعلیق 1248. شاید بخط مؤلف باشد این نسخه جلد بیست و نهم است.
* * *
ش 2875، 71 برگ، 12×18، نستعلیق 1342. شاید بخط مؤلف. این نسخه جلد هشتم است. صفحات آن نامنظم می باشد.
* * *
ش 2968، 119 برگ، 11×17، نستعلیق 1320 یا 1330. معلوم نشد جلد چندم است.
ص: 484
از: عبد الصمد بن عاشور تبریزی (زنده 1101 ق)
ترجمه فارسی «شرایع الاسلام» محقق اول که بنام شاه سلطان سلیمان صفوی در سال 1101 ق در مدرسه سلیمانیه اصفهان نگاشته شده است. مؤلف دانشمندان آذربایجان محمد علی تربیت تبریزی در کتابش نوشته که «نسخه ای از آن بخط مؤلف که در سال 1101 ق نوشته شده در تبریز رویت شده»، نسخه حاضر ما همان نسخه است که در تبریز بوده وبه این کتابخانه منتقل شده است.
[الذریعة 12-196، دانشمندان آذربایجان - 256].
آغاز: «... صانعی که در رقص هر ذرّه ونشر هر قطره خلاصه تمامی حکمت نظریّه وزبده همه حکمت عملیّه را تعیین وتبیین فرموده از نبود هر گونه فردی در عرصه شهود ما حصل اسرار وجود مطلق را...».
انجام: «... وطریق تخلّص همان بود که بیان کردیم واما بنا بر قول بر آنکه منجزات از اصل معتبر باشند همه تصرفات صحیح باشند واحتیاج بدین تفصیل نباشد تمّ».
ش 3286، 338 برگ، 21×24، نستعلیق مؤلف در 10 جمادی الاول 1101 ق (در دار السلطنة اصفهان مدرسه سلیمانیه) این نسخه مقداری از کتاب طهارت ومقداری از کتاب زکاة تا کتاب وصیّت را دارد. با تملک ملا علی خویی در شوال 1145 با مهر مربع «حسین منی وانا من حسین 1143» در برگ آخر. تصحیح وتحشی از مولف در هامش صفحات دارد.
از: ملا علی اصغر بن محمد یوسف قزوینی (ق )11
در آداب دعا وادعیه روزهای هفته ها وماه ها واعمال ایام سال واوراد مختلف
ص: 485
وزیارت های معصومین: در پنج مقاله
[الذریعة 2-199، مرعشی 11-261، مجلس 25- 42].
آغاز: «شکر و سپاس کریمی را سزد که مناجات را سبب انجام حاجات وانتظام امر نجات گردانید ودعا را باعث علو درجات ومحو سیئات ساخت و اکمل تحیات واجل تسلیمات».
ش 98، 361 برگ، 28×28، تحریر 1095.با نسخه خط مؤلف مقابله شده است. انجامش افتادگی دارد.
از: علیرضا بن کمال الدین حسین شیرازی اردکانی (متخلص به تجلّی) (،1085 1088 ق)
عقاید شیعه را در سه مقام ویک خاتمه توضیح داده: مقام اول: خداشناسی، در دو اساس واجب الوجود وصفات او، مقام دوم: پیامبری، در یک فاتحه وچهار رکن، مقام سوم: امامت، در دوازده اصل و یک خاتمه در معاد. بحث امامت به تفصیل آمده است این کتاب در روز سه شنبه هفتم ربیع الاول سال 1067 ه_ در هند به اتمام رسیده است. مدارک ومصادر کتاب که حدود صد عنوان از کتب عامه است در پایان کتاب آمده است.
[الذریعة 9-167 و 12-201، نسخه های خطی، منزوی 2-958، ملی تهران 1-،292
فرهنگ سخنوران ص 110]
آغاز: «الحمد لله فاطر السموات والارض... که چون در عنفوان شباب حسب الاقتضای قهرمان نافذ الحکم تقدیر سفر هندوستان روی نمودو در اوان توقف در آن حدود...».
ص: 486
انجام: «... وقدرتش اصل همه قدرتهاست تصرف در مخلوقات خود از تغییر وتبدیل وایجاد و ابقا و افنا وغیر اینها چرا مستبعد باشد انما امره اذا اراد شیئا ان یقول له...».
ش 1781، 167 برگ، 14×24، نسخ شهریار بن اسدداد هزاوه ای در 1080 با مهر مربع «عبده محمد باقر».
* * *
ش 3177، 288 برگ، 12×24، نسخ ملک محمود بن حاج محمد اردکانی در 1086. تصحیح شده است.
از: نور الدین عبد الرحمن جامی (898 ق)
یکی از مثنویهای «هفت اورنگ» است که سرودن آن در اول ذی قعده 876 ق به پایان رسیده است.
به عنوان دیوان جامی در همین فهرست رجوع شود.
[الذریعة 12-216، منزوی 2914، مجلس 25-201، مشار فارسی 2- 2015].
آغاز:
«بشنو ای گوش برفسانه عشق از صریر قلم ترانه عشق
قلم اینک چونی به لوح صریر
قصه عشق می کند تحریر
عشق مفتاح مخزن جود است هر چه بینی به عشق موجود است...»
انجام:
«چون رقومش به صاد و ضاد رسید
خانه راحکم ایستاد رسید
هم بر این حرف این خجسته کلام
ختم شد والسلام والاکرام»
ص: 487
ش 1948، 23 برگ، 17×24، تحریر علی بن شاه میر الحسینی در 981. این نسخه دفتر دوم را دارد. با سر لوح زرین در برگ اول وجدول زر در صفحات. ومهر بیضوی «عبده الراجی اسرحای» (کذا).
از: محمد علی بن محمد باقر بهبهانی کرمانشاهی (1216 ق)
کتابی در عقاید و معتقدات شیعه درباره امامت که در یک مقدمه و سه فصل تنظیم و در 11 شوال 1189 پایان یافته است: فصل اول: امامت علی علیه السلام دوم: خلافت ابو بکر سیم، مطاعن (در یک مقدمه و سه سهم). چاپ شده.
[نسخه های خطی فارسی 2-959، الذریعة 12-234، دانشگاه تهران 6-،2276
الفبایی آستان قدس - 312]
آغاز: «بسمله احمده علی نواله مصلّیاً علی
احمده وآله اما بعد چنین گوید بنده قاصر... که این چند کلمه ایست در باب امامت که بالتماس بعضی از طالبان راه هدایت از اهل سنت و جماعت قلمی میگردد...».
انجام: «... ولعن بر متخلف از آن را نقل نموده. بتفصیل. وفرصت طول مقال درین مجال زیاده برین نیست والعاقل یکفیه الاشارة والجاهل لا ینفعه الف عبارة والحمد لله».
ش 3315، 119 برگ، 14×20، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13) با مهر بیضوی «عبده عبدالعلی الطباطبائی» واقف: محمد علی ندوشن یزدی در 1247 ق.
ص: 488
از: سید محمد باقر بن محمد نقی (حجة الاسلام شفتی)
پرسش وپاسخهایی به ترتیب کتاب های فقهی با مقدمه ای در احکام تقلید. بعضی از جوابها استدلالی وعربی است وگویا توسط یکی از شاگردان وی تدوین شده است. بخشی از این کتاب چاپ شده.
[الذریعة 12-243، مرعشی 18- 172].
آغاز: «مقدمة فی الاصول، سوال: هر گاه شخصی تقلید مجتهدی را از مجتهدین زاد الله امثالهم نماید در حال حیات از مجتهد آیا بعد از ممات او جایز است از برای آن شخص تقلید وعمل به قول او...».
انجام: «وشیخ طوسی وعلامه وغیرهم تصریح به وثاقت اوفرموده اند او عرض نموده خدمت جناب حضرت امام رضا علیه السلام از ثواب زیارت حضرت فاطمه علیها سلام در قم. فرموده اند هر کس زیارت کند فاطمه علیها السلام را پس از برای اوست بهشت...».
ش 199، 357 برگ، 21×30، نسخ ابوالقاسم اصفهانی در 1246. با یادداشت تملک موسی ولد طوبا آشیان حاج میرزا شفیع لاهیجانی طاب ثراه وبا مهر بیضوی «عبده الراجی موسی».
ش 119، در فهرست سابق این کتابخانه اشتباه است.
* * *
ش 3675، 291 برگ، 20×29، نسخ، بیکا، بیتا.
آغاز: خوشترین کلامی که عنوان صفایح نتایج افکار...
ص: 489
از: ؟
سوال وجواب کوتاهی است در ابواب صلاة وزکاة وصوم.
آغاز: «السؤال اذا ادرک رجل الامام فی الرکعة الثالثة وشرع بقرائة الحمد وخاف من انّه اذا تمّ الحمد یرفع الامام رأسه من الرکوع هل یجوز له قطع الحمد ام لا الجواب یقطع الحمد ویلحق بالامام».
انجام: «نظر به محرم بی لذّت ما سوای عورتین جایز است وبا لذّت جایز نیست مطلقا چه زن به مرد محرم یا مرد به زن محرم. نماز احتیاط جزو نماز است. سجده سهو جزو نماز نیست...».
ش 4018، 41 برگ، 11×16، نسخ، بیکا، بیتا، آخرش ناقص است. با مهر بیضوی «عبده الراجی ابراهیم الحسینی».
از: امیر حید بلگرامی واسطی حسینی
شرح حوادث ووقایع سلطنت وشرح حال اکبر شاه (963 _ 1014 ق) است، از تولّد تا 24 پادشاهی او 987 ق، در دو مقاله 1 _ نژاد وتولد او 2 _ تاجگذاری تا 24 سال پادشاهی او که به خواهش کرک پترک نگاشته است.
این توضیح با نسخه ای که دراختیار است مطابق نمی باشد برای آشنایی با این نسخه به فهرست سابق این کتابخانه ص 231 رجوع شود.
[نشریه دانشگاه 6-4662، فهرستواره منزوی 2- 1277].
آغاز: «رفته سر به شورش برآرد... شهریار گیتی آرا که همواره افزونی شجاعت
ص: 490
می خواهد که در معارک پردلان به نفس مقدّس خود شمشیر زند وقت خوش شده».
انجام:
«دیده ما به تماشای حقیقت باز است عقل کلّ می رمد از کوکبه حیرت ما
سر فرو برده به جیب ودو جهان مینگرم عشق از تار نظر بافت مگر کسوت ما»
ش 3687، 522 برگ، 19×31، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11) ناقص.
از: ؟
شرح مختصری از چند جنگ خارجی ناپلئون امپراطور فرانسه است.
آغاز: «تاریخ سلطنت ناپلئون را میتوان به طور خلاصه به این عبارت بیان فرمود «مخاصمه بر ضدّ دولت انگلیس» ناپلئون درموقع رسیدن به قدرت دارای افکار انقلابی بود زیرا قبل از هر چیز مرد انقلاب ورئیس جنگ و جدالهای ملی ونظامی محسوب میشد».
انجام: «فرماندهی را به پرنس اوژن واگذار کرد که پس از عبور از آلمان در شرق آلپ در انتظار رسیدن قوای جدیدی که ناپلئون تشکیل داده بود در اقامتگاه زمستانی خود قرار گرفت».
ش 3709، 34 برگ، 16×21، نستعلیق، بیکا، بیتا.
ص: 491
از: حسین بن علی خسروشاهی تبریزی، قرن 13
رساله ای است در ترجمه وتوضیح «السیر والسلوک» سید کاظم رشتی حایری (1259 ق) که برای استفاده فارسی زبانان ترجمه شده است.
[الذریعة 12-282، فهرست منزوی 1085].
آغاز: «بسمله سپاس بی قیاس و ثنای بی انتها مر خداوند کریمی را سزاست که ذرات ممکنات را از فیض بی منتهای خود از مستوره عدم به معموره وجود آورده واز کرامت بی کرانه خود خلعت من دخله...».
انجام: «... واینقدر است که اخذ کن تو حق را واعراض نما از اهل باطل وباش محسن که پروردگار با زمره محسنین است و... فارغ شدیم ما از ترجمه کلام شریف والفاظ لطیف در روز 4 شنبه 24 شهر شوال المکرم».
ش 3253، 68 برگ، 14×21، نسخ حیدر در 1260. با مهر بیضوی «یا امام حسین» روی برگ اول وآخر.
از: ملا احمد بن محمد مهدی بن ابوذر نراقی کاشانی (1244 ق)
هنری مارتن کشیش انگلیس در کتاب فلیپ پادری که ردّ بر اسلام بود دست برده وچیزی بر آن افزوده وناشیانه میان کشورهای مسلمان پخش کرد وبا این کار روحانیان را برانگیخت که چند ردّیه بر آن نوشتند از جمله علامه نراقی این کتاب را در ردّ او به درخواست عباس میرزای قاجار وبه نام فتحعلی شاه در سه باب در هفدم ماه صفر 1233 به انجام رسانده ودر سال 1267 وسپس چند بار چاپ شده است.
[الذریعة 9-612، نسخه های خطی، منزوی 2- 960].
ص: 492
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم... بدانکه از برای صاحب مرتبه والای نبوّت درجات بلند بسیار ومقامات ارجمند بی شمار ومنازل رفیعه بی حدّ ومناصب جلیله منیفه لا تحصی ولا تعدّ وخواص بیکران...».
انجام: «شک نیست که حواریین که بعد از حضرت یحیی بودند بأجمعهم مروّج شریعت ومبیّن آن بودند سپس به حضرت یحیی ختم نخواهد شد. ختم الله لنا بالحسنی وحشرنا تحت لواء خاتم الانبیاء وسیّد الاوصیاء محمد بن عبدالله صلی الله علیه وآله».
ش 368، 201 برگ، 15×25، نستعلیق محمد هاشم بن محمد جعفر بن غیاث الدین علی کاشانی در .1235
* * *
ش 4092، 189 برگ، 15×20، نستعلیق سمیع بن محمد جعفر شوقی در 1264. آغاز وانجام افتادگی دارد. بخشی از نسخه از کاتب مذکور نیست.
از: ؟
داستان عاصم پسر صفوان از پادشاهان عرب است. چندین تحریر از این داستان در فهرست نسخه های خطی منزوی معرفی شده است. این داستان را خواجه حسن میمندی برای سلطان محمود غزنوی روایت کرده است.
[فهرستواره منزوی 1-427، فهرست منزوی 3738 و3724، مجلس 38- 34].
آغاز: «سپاس وستایش بی قیاس مرصانعی را که به قلم صنع خود این همه صورتهای عجیب و نقشهای غریب بر لوح وجود ممکنات هویدا نموده».
انجام: «وفرزندان ایشان داد عدل می رسیدند بعد از چند گاه ایشان هم هلاک شدند
ص: 493
العلم عند الله
همه مرگ داریم پیر وجوان به گیتی نماند کسی در جهان»
ش 713، 34 برگ، 11×20، نستعلیق .1056
از: علیقلی جدید الاسلام (قرن )11
ترجمه کتاب اول (سفر تکوین) از کتاب های پنجگانه تورات است این ترجمه از اصل لاتینی آن به اشاره فاضل هندی در زمان شاه سلطان حسین صفوی انجام گرفته است. وروی برگ اول نسخه حاضر نوشته: به نظر مبارک فاضل هندی رسیده است.
[الذریعة 12-289، الفبائی آستان قدس ص 315].
آغاز: «بهترین نغمه که عندلیب زبان در بوستان زندگانی به آن ترنم تواند نمود ونیکوترین نوایی که بلبل بیان در شاخسار سخن طرازی زبان تکلم به آن تواند گشود حمد و ثنای یگانه...».
انجام: «..ائمه معصومین صلوات الله علیهم راهی داشته باشم امین یا رب العالمین ونیز امیدوار هستم که خدای تعالی جمعیت حواس واسبابی کرامت کند که اگر حیات مستعار... به خاطر فاتر می رسد بر اوراق روزگار ثبت کرده اند».
ش 1675، 452 برگ، 21×34، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 12 و13) با سر لوح زرین وجدول زر در صفحات. تصحیح شده است. شاید آخرش افتادگی داشته باشد.
ص: 494
از: میرزا باقر (از علماء شیخیه)
مجموعه ای است در مواعظ که در سی مجلس ماه مبارک رمضان سال 1296 ه_ بیان شده است و سپس به صورت کتاب درآمده است. مؤلف ابتدا آیه مبارکه «الله نور السموات والارض مثل نوره کمشکوة فیها مصباح...» را ذکر می کند وسپس به شرح وتوضیح آن میپردازد واین آیه در تمام مجالس تکرار می شود.
این کتاب به دستور نصرت الله خان تنظیم شده است.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین وصلی الله علی محمد وآله الطاهرین ولعنة الله علی اعدائهم اجمعین وبعد چون مواعظ سرکار بندگان روحی وروح العالمین فداه به سرعت نسخه شده بود ودر پای منبر».
انجام: «حضرت صادق علیه السلام فرمودند هیهات هیهات چه قدر جاهلی به امام خودمگر امام به هر صورتی که میخواهد ظاهر شود مشکل است برای او میخواهد به صورت... ظاهر می شود به صورت جوان به هر صورتی که میخواهد می آید میان مردم راه می رود امّادر شهری بطور پیری در شهری بطور جوانی هر جا هر طوری میخواهند ظاهر میشوند وصلی الله علی محمد وآله الطاهرین».
ش 399، 278 برگ، نسخ 1296 ظ.
از: خواجه نصیر الدین محمد بن محمد بن حسن طوسی (672 ق)
خواجه نصیر این کتاب را به عربی نوشته پس در سال 658 ق خود آن را به فارسی درآورده است که سی فصل می باشد فصل اول آن در حساب جمل که بنای تقویم بر ان
ص: 495
است و فصل سی ام آن در معرفت اصولی که به آن احتیاج افتد در اختیارات.
[الذریعة 12-291، کشف الظنون 2-1010، دائرة المعارف بزرگ، منزوی 1- 140].
آغاز: «حمد له... این مختصری است در معرفت تقویم مشتمل ب رسی فصل، فصل اول در حساب جمل و...».
انجام: «... امادر بیع منصرف از سعد ومشتری را متصل به سعد و ما بدین قدر اختیار کردیم پس اگر کسی زیادتر از این خواهد باید به سایر کتب رجوع کند».
ش 1865، 29 برگ، 17×22، نستعلیق محمد علی در .1210
* * *
ش 3801، 23 برگ، 14×20، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13) با مهر مربع «علی سیراف 1196».
* * *
ش 3852، 21 برگ، 17×21، نستعلیق زین العابدن بن علی اکبر در 1207 یا 1278 در سعید آباد سیرجان.
منسوب به: امیر خسرو دهلوی
داستانی است از سلطان روم به نام «آزاد بخت» وپسرش «بختیار، و چهار درویش جهانگردوجهاندیده که در یکجا گرد آمده هر یک سرگذشت خود را بازگومی کنند. نسخه ها با یکدیگر جدایی دارند و نه تنها در نام کسان که بر حسب وضع جغرافیایی نویسندگان رنگ وبوی محلی گرفته است.
[مشترک پاکستان 6-998، الذریعة 5-311 ومشار فارسی 1- 1122].
آغاز: «خیالات غریبه مینمودند بعد از سه روز امرا متفق بر آن شدند وزیر اعظم
ص: 496
پادشاه را که انیس و نایب ووکیل السلطنة بود...».
انجام: «... وگاه ایشان را به گلستان ارم دعوت مینمود تا آنکه هر یک دنیا را ناچار وناکام به کام دیگران گذاشته...
دلتنگ مشو که مالک الملک خداست...».
ش 1402، 101 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11 و12) اول وآخر ناقص با مهر بیضوی «محمدعلی» در برگ .30
* * *
ش 1934، 117 برگ، 14×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغازش افتاده (تحریر سده 11) این نسخه را شاهزاده برهان السلطنة امیر خسرو میرزا در سال 1335 به ابوالفضل بن علی کوهی ملقب به ثقة السلطان متخلص به شمس بخشیده است.
از: ابوالمجد محمود جیلانی
[فهرستواره کتاب های فارسی منزوی 1- 428].
آغاز: «... پروردگار ونعت پیغمبر... ودرود وسلام بر آل آن بزرگوار یعنی ائمه معصومین... چنین نموده می آید...».
انجام: «وزیر اعظم واعضای دار الملک موشح کرده هر نسخه را از آن با یکی از سرهنگان لشکر به مملکتی فرستاد».
ش 1167، 143 برگ، 12×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. انجامش افتادگی دارد (تحریر سده 13).
ص: 497
از: ابوالقاسم حسن بن اسحاق فردوسی طوسی، 323 _ 411 ق
منظومه کبیری است از مشهورترین شعرای پارسی گوی، شامل تاریخ پادشاهان ایران از کیومرث تا یزدگرد سوم، ونیز حاوی بسیاری از حکمتها، مواعظ، فلسفه واخلاق.
[مجلس 26-306 و8-222 و 25-306، الذریعة 13-16، سپهسالار 5-،132
مشار فارسی 3-3173، نسخه های خطی فارسی 4- 2935].
ش 1976، 345 برگ، 17×22، اول وآخر ناقص. نستعلیق، بیکا، بیتا. (شاید از سده 10 و11 باشد).
* * *
ش 3130، 291 برگ، 19×32، نستعلیق، بیکا، بیتا، شامل دفتر سوم وچهارم. (تحریر سده 12).
* * *
ش 3511، 454 برگ، 22×37، نستعلیق، عماد الدین محمدی در 1042. آغازش افتادگی دارد. با مهر مربع «الواثق بالله الغنی ابوالقاسم الحسنی الحسینی».
* * *
ش 3692، 211 برگ، 20×32، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه اشعار و سرودههایی که به امر مظفر الدین شاه قاجار سروده شده وتشبیه
ص: 498
به شاهنامه فردوسی در عهد سلطان محمود غزنوی شده است، در آغاز تاریخ سلطنت ناصر الدین شاه وتوصیف ومدح وی وبدگویی از مخالفان وی وتفصیل جریان قتل وی در حرم شاه عبدالعظیم ذکر شده وسپس ورود مظفر الدین شاه وجلوس وی به شاهی وامر وی برای نوشن «شهنامه» با توصیفات مبالغه آمیز بیان شده است.
در فهرست سابق این کتابخانه به عنوان دیوان ناشناخته در ص 181 یاد شده بود.
آغاز:
«بنام خداوند جان وروان
خداوند بخشنده مهربان
ستایش سزاوار آن کردگار که بر هر دو گیتی است پروردگار...»
انجام:
«... بنام مظفر شه آمد تمام
که از مشک او فر پذیرد ختام
جهان تا بود روشن از مهر وماه
بود روشن این نامه از نام شاه»
ش 2075، 11 برگ، 13×20، نستعلیق، بیکا، بیتا، این نسخه از ابتدای شروع شاهنامه ناتمام مانده وتقریبا مقدمه ودیباچه را در بر دارد.
از: مستور بیگدلی (زنده 1147 ق)
مثنوی بلند و داستان واری است که در آن حکایت بهم رسیدن دو عاشق بنامهای شاهزاده جمشید و خورشید بانو وحوادث وجریاناتی که بر آنها گذشته بنظم کشیده و سرودن آن در سال 1147 ق مطابق بیت ذیل پایان یافته است:
پی تایخ اتمام خیالش فکن میم از شبستان وصالش
ص: 499
آغاز:
«نخست ای پادشاه عالم آرا کنم این نامه بر نام تو انشا
بحمد تو زبان را برگشایم ز توحیدت در افشانی نمایم»
انجام:
«... نیاید بمن از عطایت خطاب
کنی راحتم اندر آن مهد خواب
سزاوار خود کرده ام من تمام
تو کن آنچه از تو سزد والسلام»
ش 2481، 203 برگ، 16×22، نستعلیق فضل الله مشهور به میرزا بابا خان در 1306. با مهر بیضوی «ابوالفضل بن فضل الله» روی برگ اول.
از: رفیع الدین محمد بن حیدر طباطبایی نائینی (میرزا رفیعا)، (99-1082 ق)
کتابی است در اصول دین و عقایدحقه امامیه که در یک مقدمه و هشت مطلب تنظیم وبنام شاه صفی صفوی (1038 _ 1053 ق) در نهم ربیع الثانی 1047 ق تحریر ونگاشته شده است.
[نسخه های خطی فارسی 2-962، الذریعة 13-28، دانشگاه تهران 14-3617، مرعشی1- 118].
آغاز: «.. وخاتم الانبیاء را که فص خاتم رسالتست بتشرف لولاک لما خلقت الافلاک ممتاز گردانیده وبخطاب محبت واصطفا اختصاص فرموده شرایع سابقه را بشریعت کامله او تمام داده...».
انجام: «... وامر ممکن الوجود که مخبر صادق بآن اخبار نماید مصدق به شود ووجود جنت ونار مصدق به باشد چون بتوفیق الهی میسر شد ایراد آنچه مقصود الایراد درین رساله بود».
ش 3081، 91 برگ، 7×12، نستعلیق اسماعیل طالقانی در 1070. برگ اولش افتاده.
ص: 500
(تراجم، فارسی)
از: اعتضاد السلطنة علی قلی بن فتحعلی شاه قاجار
مؤلف در این رساله اجداد آن حضرت و احوالشان ونیز امامزاده های مجاور ایشان را بیان کرده است. تاریخ تالیف 1293 (اعتضاد السلطنة وزر علوم بوده است)
آغاز: «الحمد لله المتعالی عن الاضداد والاشباه والصلاة والسلام علی خاتم الانبیاء محمّد المصطفی خیر الخلق وعلی وصیّ بلا فصله وابن عمّه علی بن ابیطالب وعلی آله ائمّة الهدی والحقّ صلوات الله وسلامه علیهم اجمعین والعاقبة للمتقین».
انجام: «از عبارت عمدة الطالب بر می آید که نسلی باقی مانده باشد. این بود احوال عبد الله ابیض تا امام همام سیّد سجّاد علی بن الحسین بن امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علیهم السلام».
ش 3791، 12 برگ، 14×21، نستعلیق 1293. (شاید نسخه اصل باشد) با سر لوح زرین وجدول زرین در صفحات.
از: محمد مؤمن بن محمد زمان حسینی طالقانی
مؤلف که از نزدیکان مقرب الخاقان محمود بیک جبّادار باش بود چون میل وی را بر ادعیه واذکار متمایل یافت به ترجمه «ادعیه سر قدسیه» همت گمارد، این دعا که عناوین «یا محمد _ یا محمد» دارد. شامل 31 یا 32 دعا است، مؤلف پس از ترجمه دعاها در فقراتی با عنوان «توضیح» به شرح ادعیه پرداخته است.
آغاز: «الحمدلله المحمود فی کل فعاله المعبود بجلیل جلاله المرغوب بعظیم
ص: 501
نواله، المرهوب لالیم نکاله والصلاة علی محمد المبعوث لتبلیغ اقواله... وبعد معروض می دارد معترف بکمال نقص ونادانی... که چون این حقیر کثیر التقصیر...».
انجام: «.. بنابر اول صلاته منصوب وبنابر دویم مرفوع است، فی اللوح المحفوظ متعلق بمضاعفة و متعلق برفعت میتواند بود والله اعلم تم بحمد الله رب العالمین».
ش 2566، 87 برگ، 10×15، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 12 و13) با نسخه اصل مقابله وتصحیح شده است. حاشیه نویسی هم دارد.
از: ملامحمد صادق بروجردی (ق )13
شرحی است بر «ارجوزه الفیه» ابن مالک (763) که برای گروهی از محصلین وفرزندش محمدمحسن تألیف کرده است.وی به دنبال هر بیت متن مشکلات اعرابی و نحوی را با عناوین «الترکیب _ یعنی» توضیح داده وبقدر ضرورت شرح کرده است.
[نسخه های خطی منزوی 3-2056، مرعشی 7-43، سپهسالار 5- 180].
آغاز: «الحمد لله علی الائه والصلاة علی محمّد سید انبیائه واله المنتجبین من اهل ارضه وسمائه وبعد چنین میگوید بنده قلیل البضاعة محمد صادق بروجردی بلغه الله ما یتمنّاه وجعل آخرته خیراً من دنیاه...».
انجام:
«اشتمل اقصی من الخلاصة کما اقتضی غنی بلا خصاصة»
ش 346، 206 برگ، 16×21، نسخ حسنعلی بن میر محمد رضا تقوی رضوی موسوی حسنی لاریجانی (ساکن قریه دبنان یا دینان) در 1193. با یادداشت پسر کاتب حاکی از وقف بر اولاد مورخ 1229 وبا مهر بیضوی «حسنعلی التقوی»
* * *
ص: 502
ش 2132، 247 برگ، 17×23، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 13).
* * *
ش 3366، 178 برگ، 15×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13) از انجام افتادگی دارد. با مهر بیضوی «اسد الله» در برگ آخر.
از: ؟
ترجمه وترکیب «الفیه» ابن مالک اندلسی (672 ق) است که ابتدا ترکیب هر بیت وسپس ترجمه ذکر شده است.
آغاز: «قال محمد هو ابن مالک... الترکیب قال فعل ماضی اجوف واوی در اصل قَوَل بود...».
انجام: «.. بدلیل اینکه لفظ مونث در حقیقد بازاء لفظ مذکر است پس باید که مناسب امر باشد ومناسب لفظ اذ اذا است ودر او چهار وجه است...».
ش 2348، 65 برگ، 19×21، نسخ، بیکا، بیتا. آخرش ناقص است (تحریر سده 13).
از: ؟
شرح وترجمه «الفیه» ابن مالک است، شارح نخست چند بیت از «الفیه» را می آورد سپس به ترکیب آنها پرداخته وبعد از آن، ترجمه ابیات را بطور آزادو روان ذکر می کند که تحت عنوان «حاصل معنی» است.
[ر.ک: نسخه های خطی منزوی 3-2056 _ 2058، الذریعة 13- 106].
ص: 503
آغاز: «ورفع فعل ونصب مشترک میان فعل واسمند وچون اسم مرفوع واسم منصوب وفعل مرفوع که مضارع مفرد باشد بی عامل لفظ ظاهر وبیّن بود لهذا اکتفا نمود در تمثیل بفعل منصوب».
انجام:
«فاحمد الله مصلّیا علی محمد خیر نبیّ ارسلا
واله الغرّ الکرام البررة
وصحبه المنتجبین الخیرة»
ش 901، حدود 200 برگ، 17×22، نسخ و نستعلیق 1217، تا شعر «والحذف فی الیا رابعاً احق من... شرح فارسی دارد وبقیه چند برگ از شرح ابن عقیل است.
(فارسی)
از:
شارح که خود فاضلی از آذربایجان بوده و با جریانات و بزرگان آنجا آشنا بوده شرح وتوضیح حاضر را برای منظومه هزلی وهجوی «الفیه عینکی» یا فسوة الفصیل حجة الاسلام نیّر تبریزی (1248 _ 1312 ق) که پیشتر در همین فهرست یاد شد بنگارش درآورده ودر سال 1306 ق پایان یافته است.
[الذریعة 16-224، نسخه های خطی فارسی 4-2649 (الفیه عینکی) ].
آغاز: «بسمله، الحمد لله... در این چند روزه نسخه فسوة الفصیل که مستند مینماید... بزرگواری پرهیزگار نام، بدست افتاد و بعد از ملاحظه ومطالعه دیدم که بعضی از حکایات ولعبات... محتاج بشرح وتحقیق است...».
انجام:
«... ولیک هذا آخر الکلام
لانه من احسن الختام»
ش 2613، 43 برگ، 11×17، نستعلیق .1308
ص: 504
از: ؟
شرح مزجی «بوستان» شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی که بزبان ترکی عثمانی در عصر سلاطین عثمانی شده است، چون نسخه به بخشی از شرح تعلق داردو قسمتهای پیشین وپسین در دست نبود شارح شناخته نشد.
در فهرست سابق این کتابخانه ص 238، این شرح از ملا سودی البسنوی (م )1000 دانسته شده. به کشف الظنون 244 رجوع شود.
انجام: «یعنی اولیاء طریقه سلوک. تمت».
ش 3115، 63 برگ، 18×29، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13) این نسخه شامل بخشی از این کتاب است. تصحیح شده.
از: مظفر بن محمد قاسم گنابادی (قرن یازدهم ه_ . ق)
شرحی است بر «بیست باب» عبدالعلی بیرجندی، در یک مقدمه که شامل بیان بعضی از الفاظ مصطلحه وسپس شرح بیست باب می باشد. تاریخ تالیف: .1005
[الذریعة 13-131، مشترک پاکستان 1-248، مشار فارسی 2-2107، دائرة المعارف بزرگ1- 144].
آغاز: «آغاز: حمد وثنای بی ریب وریا قدیری را سزا است که کلک صنعت...».
ش 895، 92 برگ، 15×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص.
* * *
ش 1847، 121 برگ، 17×26، نستعلیق 1246. با شکلهای هنری وزرین در میان برگهای کتاب.
ص: 505
از: جمال الدین محمد بن محمود حسینی شهرستانی (ق )10
این شرح درست با «حاشیه ملا عبد الله» مطابقت دارد. لذا در طبقات اعلام الشیعه آن را ترجمه حاشیه ملا عبد الله نامیده است.
[الذریعة 13-164،دانشگاه 30-61 و 13-3499، نسخه های فارسی منزوی 2- 1499].
آغاز: «حمد و سپاس بی قیاس حکیمی را سزد که زبان منطق رافصیح ودل را طریق تصور حق وتصدیق و... کرامت فرمود ودرود نامحدود... اما بعدنموده می شود که افقر العباد الی الله الغنی...».
انجام: «وهذا بالمقاصد اشبه. یعنی آنچه مذکور است در ثامن از رؤوس ثمانیه به مقاصد اشبه است واین ظاهر شد از بیان مذکور».
ش 257، 91 برگ، 14×21، نستعلیق 1246.نیمه دوم نسخه نونویس است. واقف مرحوم حجة الاسلام سید یونس حسینی رودباری که گفته شده از شهدای واقعه سال 42 مدرسه فیضیة قم است.
* * *
ش 878، 92 برگ، 13×19، نستعلیق ملا شاه وردی در 1125. با مهر بیضوی «عبده الراجی محمدکریم بن رحیم».
این شماره در عنوان بعدی هم یاد شده.
* * *
ش 616، 51 برگ، 17×22، نستعلیق مهدی مازندرانی در 1227 در مدرسه حاجی علیخان امید در کرمانشاه. با مهر بیضوی «یا عباس علی» و«محمد بن احمد موسوی» ومهر مربع «محمد مهدی».
ص: 506
از: مولی عنایت الله هندی (گویا سال 1082 ق)
ترجه و شرح تهذیب المنطق تفتازانی که ناظر به حاشیه ملا عبد الله یزدی می باشد.
[نسخه های خطی، منزوی 2-1499، ذریعه 3-164، مجس 10-1240، دانشگاه 3- 61].
آغاز: «الحمد حمد در لغت وصفی است بر جمیل اختیاری به جهة تعظیم و تبجیل نه به طریق سخریّه واستهزاء ودر اصطلاح فعلی است که دالّ باشد بر تعظیم منعم».
انجام: «خاتمه اجزاء العلوم الموضوعات وهو ما یبحث فی العلم عن اغراضها الذاتیّة خاتمه کتاب در بیان اجزاء علوم است و اجزاء علوم سه جزءاست. تمّت هذا الکتاب بعون الملک الوهّاب».
ش 878، 92 برگ، 12×19، نستعلیق ملا شاه وردی در 1125. با مهر بیضوی «عبده الراجی محمد کریم بن رحیم».
* * *
ش 3403، 54 برگ، 15×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. آخرش ناقص است.
از: سید حسین «مترجم زبان هندی»
رساله ای است در شرح حال مهاراجه رنجیت (برنجیت) سنگه پسر سردار مهان سنگه حاکم مملکت پنجاب که با استفاده از روزنامجات هندوستان بفارسی نگاشته شده است.
آغاز: «شرح حال مهاراجه رنجیت سنگه فرمانروای مملکت پنجاب پسر سردار مهان سنگه سال هزار وهضتصدو سی وهفت بکری هندوئی مطابق سنه 1780
ص: 507
میلادی سردار مهان سنگه از سرداران...».
انجام: «... ووقایعی که ما بین رنجیت سنگه و خانواده احمد شاه درّانی واقع شده وسلوک او با شاه شجاع الملک وگرفتن الماس کوه و نور وسایر جواهرات... لهذا تذکار آن را در این مقام خالی از فایده دانسته ترک نمود».
ش 2274، 43 برگ، 15×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. شاید بخط مترجم باشد (تحریر سده 13 و14).
از: ؟
ترجمه و شرح مختصری است بر کتاب «خلاصة الحساب» شیخ بهائی. این ترجمه و شرح با عناوین «قوله _ قوله» نگاشته شده است.
[ر. ک: نسخه های خطی منزوی 1- 180].
آغاز: «... نفوس وذات واجب الوجود اگر قائل شویم به اینکه واحد عدد است وحاصل آنکه احتیاج هر عددی در خارج به ماده ممنوع است...».
انجام: «به پوشیدن واخفا کردن از بسیار از اهل این زمان پس حفظ کن نگاه دار وصیت... به سوی تو وخداست جل شأنه نگاه دارنده».
ش 1138، 140 برگ، 12×22، نسخ فتح الله در 1055 یا 1155. آغازش افتادگی دارد.
از: محمد محسن بن سلیمان (؟)
شرح کوتاهی است بر منظومهملا مختار اعمی قاری در قواعد تجوید که فقط جنبه
ص: 508
توضیح عبارات آن را دارد و به جهت بعضی از اخلاء روحانی شرح شده است.
[الذریعة 13-242، مرعشی 7-16، نسخه های خطی منزوی 1- 91].
آغاز: «الحمد لله الذی جعل قراءة القرآن سبباً لمرتقی الی الدرجات العالیات کما ورد فی الصحیح من الاخبار والروایات وصیّره مونساً فی الخلوات وانیساً فی الظلمات...».
انجام: «... یعنی لؤلؤ که عبارت است از هفتادو دو به حساب ابجد کبیر که لؤلؤ خوانده شود دو واو را دوازده می شود بیهمزه ودو لام که شصت می شود عدد ابیات این منظومه می باشد».
ش 1936، 22 برگ، 16×22، تحریر ابوالفتح در .1299
از: صادق رکنی نیشابوری (زنده 916 ق)
مؤلف که در محضر معما گوی معروف عصر امیر کمال الدین حسین بن محمد حسینی نیشابوری (904 ق) به تحصیل لغز معما مشغول بوده در اثر کلامی از نور الدین جامی که وی استاد بی نظیر لُغز است اگر وی از عالم برود این علم متروک خواهد شد. انگیزه شرح رساله دستور معمای استادش را یافته و به شرح وبسط آن پرداخته است، نگارش رساله در سال 916 ق مطابق جمله «شرح رکنی بنویس» پایان یافته است.
[نسخه های خطی فارسی 3-2189، مجلس 17-320، نشریه دانشگاه 5-201 و165 و ،149
حقوق تهران - 150].
آغاز:
«بنام آنکه از تالیف وترکیب
معمای جهان را داد ترتیب
ص: 509
گشایند از معما نام امّا شد از نامش...»
انجام:
«... ای دوست کتاب شرح رکنی بنویس وین لبّ لباب شرح رکنی بنویس
تاریخ کتاب شرح اگر میطلبی
بنویس کتاب «شرح رکنی بنویس»
ش 2472، 134 برگ، 10×19، نستعلیق نظر علی در .1082
در فهرست سابق این کتابخانه تاریخ وفات مؤلف به اشتباه 904 یاد شده و این تاریخ، تاریخ وفات استاد اوست.
از: ؟
عناوین معما را ابتداء نوشته و یک بیت شعر درباره آن آورده و در ادامه همان شعر تفسیر و تشریح ومعما حل شده است، احتمالا شرح مزجی «دستور معما» میر حسین حسینی نیشابوری (904 ق) باشد.
آغاز:
«... هر درّ که دارد کن بمهر او نثار گو دل ما را بغواصی مراد خود برآر
مراد از غواصی به دریا درآمدن است و از مراد خود براوردن حصول گوهر...».
انجام:
«... از واسطه نام تو آخر دل زار از آتش غم سوخته باشد...»
ش 2776، 48 برگ، 12×17، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11) از آغاز افتادگی دارد. حاشیه با امضاء (س) دارد. تصحیح شده با جدول زرین در صفحات.
ص: 510
از: ؟
مؤلف در این رساله کتاب چهل اسم اعظم الهی را که شیخ شهاب الدین سهروردی آن را از فرمایش امیر المومنین علی علیه السلام تصنیف کرده است برای رفع ملال قاری مختصر کرده است (؟)
[آستان قدس 15- 151].
آغاز: «از حضرت رسول الله صلی الله علیه وآله مروی است که الدعاء سلاح المؤمن یعنی دعاء سلاح مؤمن است و ستون دین است ونور آسمان وزمین است».
انجام: «لقضاء الحوائج: الهی بحقّ العرش ومن علاه وبحقّ الوحی ومن اوحاه وبحقّ...».
ش 3924، 11 برگ، 11×17، نسخ، بیکا. بیتا. از انجام افتادگی دارد.
از: ؟
مؤلف در این شرح، بیشتر بر شرح لفظی آن نظر داشته است.
از کتاب لمعات عراقی، التعلیق ابو العباس احمد بن علی القرشی ... ، کشاف زمخشری نام برده است.
آغاز: «حامداً لله و مصلیاً علی رسوله خاتم الانبیاء ووصیه اتم الاوصیاء وآله الازکیاء...
بی نام تو هیچ نامه ای نام نیافت بی ذکر تو هیچ خامه ای کام نیافت
تا نام مبارکت نیامد به زبان
آن نامه به هیچ صورت انجام نیافت»
ص: 511
انجام: «.. شر از واجب تعالی نیست بلکه فاعل شر عبد است خلافاً للاشاعره واما قول بر آنکه تخصیص خیر به مقتضای مقام است».
ش 1364، 37 برگ، 11×18، نسخ، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص. (تحریر سده 13) تا جمله «فاجعل اللهم صباحی هذا» را دارد.
از: سید نور الله (یا نور الدین) شریف حسینی شوشتری معروف به امیر سید
شرحی است بر «دعای صباح» منسوب به امیرالمؤمنین علیه السلام که پس از ذکر هر فقره وتوضیح معانی الفاظ مشکله به شرح کلامی وذوقی مضامین آن فقرات پرداخته شده است، رساله به «سلطان خیرات بگم بنت سلطان ابراهیم میرزا» تقدیم شده ودر لابلا از استادش مولانا عبد الواحد شوشتری (سلمه الله تعالی) وکتابش «حاشیه تهذیب المنطق» یاد کرده است.
[آستان قدس 15- 306].
آغاز: «مبارکترین صباحی که بنان بیان مشکین نفحات اجابت دعا به مشام جان رساند ولطیفترین رواحی که زبان خامه عنبرین غمامه رشحات اصابت مدعا بکام جان چکاند صبح فرخنده افتتاح و...».
انجام:
«... الهی بحقّ وصی رسول که از وی دعا راست عزّ قبول
کز اهل اجابت درین کهنه دیر
بود صرف عمرش دعاهای خیر»
ش 2880، 41 برگ، 11×16، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 12 و13) با مهر بیضوی «هدایت الله» در آغاز وانجام نسخه.
ص: 512
(فارسی)
از: کمال الدین حسین بن علی میبدی 909 ق
شرحی است بر دیوان منسوب به امیرالمؤمنین علیه السلام که در ابتدای آن مقدمه مفصلی در هفت فاتحه که مشتمل بر فوائدی در قواعد واصول صوفیه وعقاید وآداب آنها وبرخی مسائل علمی، ریاضی و کلامی وفلسفی ونیز برخی فضایل ومناقب امیرالمؤمنین علیه السلام است آمده و تالیف کتاب در سال 890 ق پایان یافته است.
[مرعشی 3-99، مجلس 38-129، الفبایی آستان قدس 339، الذریعة 13- 266].
آغاز: «سپاس سعادت اساس وشکر عبادت لباس معبودی را که اعلام نبوت وولایت در میدان فتوت وهدایت برافراشت وارقام حقایق انجام درس والهام بر صحایف قلوب علما...».
انجام: «... وایراد رباعی بر طبق آن در حکایات حوادث و(...) حروب تفصیل قصص خواهد شد باخصر بیان واحتراز تکرار لغات التزام شده، چه فهم آن از ترجمه میتوان واسأل الله اتمام الکتاب فانه منعم الصدق والصواب».
ش 2366، 62 برگ، 13×20، نسخ 909. این نسخه فقط مقدمه را دارد با یادداشت تملک سید محمد اسعد، ومهر مدوّر «پیر آل محمداحمد 1210» بر برگ اول.
از: محمود بن داود علوی شادی آبادی (قرن دهم)
شرح مختصری است بر دیوان انوری، شارح اول بیتی را ذکر می کند سپس به شرح مختصر ومفید آن می پردازد.
[نسخه های خطی، منزوی 5- 3462].
ص: 513
آغاز: «سپاس بی قیاس مر صانع قدیم را که به امر کن جمله مکونات را از نهان خانه کتم عدم به صحراء وجود آورد واز جنس حیوان انسان را به درجه...».
انجام: «... از بی روغنی چراغ در خانه من نمی افروزد وهمه شب در تاریکی خانه منتظر میباشم که تا کی صبح (...) وآفتاب برآید... و از شعاع مهتاب نیز مراد باشد».
ش 1733، 117 برگ، 14×25، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 11) مهر بیضوی «العبد محمد مبین...» در آغاز وانجام نسخه هست.
* * *
ش 2979، اول وآخر ناقص. شاید نسخه ای از این شرح باشد و شاید هم از فراهانی باشد.
از: ابوالحسن حسینی فراهانی 1039 ق
شرحی است بر «دیوان انوری ابیوردی» (552 ق) که در دو قسم تنظیم شده است: بخش اول: شرح قصائد (که در زمان جوانی نوشته شده است) بخش دویم: شرح بیتهای مشکل (که پس از سالهای دراز آن را نوشته است).
[مجلس 3-254 و26-207، الذریعة 13-265، مرعشی 16-341، نسخه های خطی فارسی5- 3459].
آغاز: «الحمد لله...
باز این چه جوانی و جمال است جهان را وین حال که نو گشت زمین را وزمان را...»
ش 3352، 200 برگ، 12×21، نستعلیق 1069. این نسخه بخش دوم را دارد.
* * *
ش 3355، 168 برگ، 14×20، نستعلیق احمد بن محمد حسینی حسنی در 1252. این نسخه بخش اول را دارد با مهر بیضوی «هو کتابخانه احمدی 1336 شیراز».
* * *
ص: 514
ش 2979، شاید این نسخه که در عنوان قبلی هم یاد شد هم قطعه ای از این کتاب باشد (تحریر سده 13).
از: ؟
شارح ابتدا برخی از لغات ابیات را معنی کرده سپس کل یک بیت را به فارسی ترجمه کرده است و آن گاه تفسیری مطابق با آن به دست داده است. البته بعضی از اشعار را انتخاب وشرح نموده به سبک «لطیفه غیبیّة» دارابی ودر این شرح از فیض کاشانی نیز مطالبی نقل کرده است.
آغاز: «فحش از دهن تو طیبات است. یا به طریق استفهام باشد یعنی جواب تلخ زیبنده است از لب شیرین یعنی خوب نیست لکن معنی اول بهتر است».
انجام: «به معنی مکر وحیله وتزویر وفریب باشد ونام پسر کیکاوس هم هست که داماد طوس بود وبه دست فیروز بن سیاوش کشته شد».
ش 4086، 101 برگ، 13×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغازش افتادگی دارد.
(حدیث، فارسی)
از: هاشم بن محمد طاهر طبیب طهرانی
رساله ای مفصل در شرح وتوضیح رساله طبیّه منسوب به امام رضا علیه السلام که به نام سلطان سلیمان صفوی (10 _ 1105 ق) نگاشته شده است.
آغاز: «بسمله سپاس بی قیاس و ستایش بی آلایش و حمد مطلق وثنای بحق
ص: 515
مختص بمعبودی است سرمدی وخداوندی ابدی که ظهور موجودات بر هیأت خاصی دلیلی است بر...».
انجام: «.. عطای عافیت وصحت مینماید هر کسی را میخواهد ومی بخشد او را صحت شکر وسپاس مر خدایرا که پرودگار عالمیان است ورحمت وسلام بر بهترین خلق خدا که حضرت محمداست وبر اهل بیت او وعاقبت خیر ونیکو از برای پرهیزکارانست».
ش 3264، 91 برگ، 15×22، نسخ محمد قلی بن مشهدی احمد خویی در 1198. تصحیح شده و دو برگ از یک رساله طبی در پایان نسخه نوشته شده.
از: ؟
شرحی است بر یکی از متون علم منطق. با «تهذیب المنطق» و«شمسیّه» و«ایساغوجی» مطابقت شدکه متن هیچکدام نبود. متن کتاب، عربی است ودر دو مقصد می باشد: المقصد الاوّل فی بعض... التصوّرات.
آغاز: «دو قسم در علم منطق است وقبل از این معلوم شد که کتابی که مشار الیه هذا است یا عبارت است از الفاظ یا از معانی پس قسم اول نیز یا عبارت است از طایفه از آن الفاظ».
انجام: «اما حمل اوسط بر اکبر هست به واسطه آن که کبری موجبه است و اگر در هر دو موضوع واقع شده است پس در دو ضرب شکل رابع عموم موضوعیت اوسط باشد با حمل اوسط بر اکبر».
ش 3935، 118 برگ، 10×15، اول وآخر ناقص. نسخ، بیتا، این نسخه مقصد اول را دارد. تصحیح شده.
ص: 516
از: علی اکبر بن علی نواب شیرازی _ بسمل _، 1187 _ 1263 ق
گزارشی است برساسی فصل خواجه نصیر الدین طوسی (672 ق) که بنام فتحعلی شاه قاجار نگاشته شده است.
[الذریعة 13-311، دانشگاه تهران 13-3162، آستان قدس 10-،209
نسخه های خطی فارسی 1-320، نشریه دانشگاه 4- 656].
آغاز: «حمد خداوندی را سزاست که چشم نجوم در مطالعه مطالع عظمت وجلالش متحیر وزبان صبح صادق از پرتو نیّر کمالش بذکر سبحان ما اعظم شأنه متذکّر ودرک نقطه ای از دایره صفاتش...».
انجام: «... نوشتن رقعه کژدم بزعم اهل هند پنجم حوت بود دین روز رقاع دفع هوام نویسند وگویند این درجه صورت حشرات دارد».
ش 2446، 56 برگ، 14×21، نستعلیق محبعلی بن محمد علی متخلص به (میرزا گلشن) یا(گلش) در 1234 با مهر بیضوی «عبده محبعلی» در برگ آخر. تصحیح شده و شکل های نجومی دارد.
از: نظام الدین محمد بن احمد اردبیلی (قرن 11 ه_ . ق)
شرحی است بر شواهد «شرح تصریف» تفتازانی که به اختصار آنها را توضیح داده است.
[الذریعة 13-339، مجلس 38-641، مشار فارسی 2- 2125].
آغاز: «بسمله. چنین گوید اضعف العباد العلماء محمد نظام الدین بن ملا
ص: 517
احمداردبیلی که چون فاضل کامل المدعوّ السعد التفتازانی شرحی نوشته بود بر «تصریف ابراهیم زنجانی»...».
انجام: «شاهد این در وقوع... به فتح العین بنا بر زعم واعتبار کسائی واین خلاف قیاس ونادر است».
ش 1257، 16 برگ، 15×21، نستعلیق محمداصغردر 1241 در مدرسه نواب. با مهر مربع «محمد اصغر بن عبد الکریم»، ومهر بیضوی «محمد جعفر بن عبدالکریم».
از: ؟
شرح مختصری است بر «عوامل المائة» ملامحسن قزوینی، شارح از «حاشیه برسیوطی» خود نیز نام برده و به آن ارجاع داده است.
آغاز: «احمدک یا من یرفع الیه صالح العمل یعنی ستایش من کنم تو را ای آن کسی که بلندمی کند عمل نیک را وعدول از کاف خطاب در احمدک به سوی غایب که یرفع باشد التفات است».
انجام: «ولمثل هذا فلیعمل العاملون برای چنین باید عمل نمایند عمل کنندگان یا اینکه مثل تالیف این کتاب باید عمل نمود برای روز قیامت».
ش 784، 35 برگ، 17×22. نستعلیق احمد میخ سازی در 1310 ق.
از: محمد ابراهیم بن جعفر طالقانی یا جعفر بن محمدابراهیم طالقانی
رساله ای در شرح و توضیح رساله «عوامل المائة» نگاشته ملا محسن طالقانی
ص: 518
قزوینی (قرن 12) که برای شاگردش «ملا محمد یوسف حمزه آبادی» در سال ق1151 تالیف نموده است.
آغاز: «حمد بی قیاس خداندی را سزا و لایق است که شب (...) جهل را بسبب علم مثل روز منور گردانید وشهد حلاوت معانی را در ظرف حروف ریخته وبا انگشتان نظر تامّل...».
انجام: «.. ولمثل هذا فلیعمل العاملون واز برای مثل این روز که قیامت باشد باید عمل کنند عمل کنندگان».
ش 2662، 222 برگ، 11×18، نستعلیق .1251
از: جمال الدین محمد بن حسین بن محمد خوانساری (آقا جمال خوانساری) ()1125
شرح معروفی است بر «غرر الحکم» عبد الواحد آمِدی که به پیشنهاد شاه سلطان حسین صفوی نگارش یافته است. مؤلف فقط به ترجمه اکتفاء نکرده بلکه بنا به تصریح خودش عبارات غامض ومغلق وفقرات پیچیده ومشکل را شرح نموده است.
[الذریعة 13-376، آستان قدس 14-291، مشار فارسی 2- 2126].
آغاز: «غرر ودرر الفاظ ومعانی سلسله آرای شاهد زیبای حمد و سپاس ایزد سخن آفرین است».
انجام: «.. مثل اینکه هر چند آدمی با کسی حلم و بردباری کند، او ترک درشتی و بی ادبی نکند بلکه زیاد کند پس در آن حال حلم ودر گذشتن از گناه او خوب نیست بلکه دلیل عجز وناتوانی این کس است».
ص: 519
ش 1689، 277 برگ، 20×32، نسخ، بیکا، بیتا، تا آخر حرف الف را دارد (تحریر سده )12 با جدول زرین در صفحات.
* * *
ش 3586، 211 برگ، 23×34، نستعلیق، بیکا، بیتا. تا آخر حرف الف را دارد. (تحریر سده 12).
از: محمد الخبیصی مشهور به شمس (سده نهم) او دو شرح قصیده برده دارد.
[به فهرست منزوی 5-3484 و3505 رجوع شود ].
ش 1016، تحریر 954، این نسخه که در فهرست سابق این کتابخانه یاد شده، مفقود است وشماره 1016 نسخه ای از شرایع الاسلام می باشد.
از: ؟
بر کافیه ابن حاجب ظاهراً پنج شرح به فارسی نگارش یافته: شرح محمد امین هروی، شرح علاء الدین قوشچی، شرح سیّد شریف جرجانی، شرح آقا هادی مازندرانی وشرح رشید الدین محمد سپهری. این شرح با عناوین «قوله _ قوله» آورده شده واحتمالا یکی از شروح سابق الذکر می باشد.
در فهرست سابق این کتابخانه گفته شده: شاید از نجم الائمة رضی استرابادی باشد.
[استان قدس 12-219، مجلس 26-380، تراجم الرجال 1-511، کشف الظنون 2- 1370].
آغاز: «... ومذهب اخفش آن است که این... اعرابند نه اعراب ودلیلش آن است که
ص: 520
این حروف... کلمه نشاید که دلالت کند برهنی...».
انجام: «... نون تاکید وقتی که با واو ضمیر جمع مذکر باشد مضموم باشد تا ضمه دلالت کند بر آن واو که».
ش 1157، 98 برگ، 14×21، نسخ، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص. تحریر سده (9 و10).
از: ؟
شرح مزجی مختصری است بر کافیه ابن حاجب. شاید از آقا هادی مترجم (مازندرانی) باشد.
آغاز: «پس اعراب وی در حالت رفعی و به ضمه تقدیری باشد زیرا که یک حرف در یک حالت قابل دو حرکت مختلف نیست...».
انجام: «کلمه لیت از برای انشاء تمنی است چون «لیت زیدا قائم» وفراء جایز دانسته است که بعد از لیت هر دو معمول منصوب باشند چون «لیت زیدا قائما» بنا بر اینکه لیت».
ش 1206، 172 برگ، 13×20، نسخ، بیکا، بیتا. اول وآخرش افتادگی دارد. (تحریر سده 11 و12).
از: یعقوب بن سیّد علی (931 ق)
شرخ مختصری است به زبان عربی بر «گلستان سعدی» که مؤلف میکوشد تا الفاظ آن را توضیح دهد و مبانی واصول امثال وحکم آن را بازگو نماید.
[کشف الظنون 2-1504، نسخه های خطی منزوی 5- 3492].
ص: 521
آغاز: «الحمد لله علی ما اولانا من النعم ورزرقنا الاهتداء الی تمییز اللغات التی بها یمتاز الانسان عن النعم.... لما رأیت گلستان الشیخ...».
انجام: «... ما نصیحت به جای خود کردیم...».
ش 1871، 142 برگ، 15×21، نستعلیق بای بن علی در 900 یا 950. با مهر مربع «بکتاش بن ابراهیم».
از: کمال الدین حسین بن شرف الدین عبدالحق اردبیلی زنده در 908
شرحی است بر منظومه عرفانی «گلشن راز» شیخ محمود شبستری (720 ق) با مقدمه ای در دوازده مطلع. از «مفاتیح الاعجاز» لاهیجی نیز بهره برده است واشعاری از خود هم آورده و به سال 908 به انجام رسانده است.
[الذریعة 13-269، نسخه های فارسی منزوی 2- 1249].
آغاز:
«به نام آن که دل در گلشن راز
هزاران نغمه کرد از عشق او ساز
چو در گلزار حمدش دیده بگشود
نه حامد دید جزوی کس نه محمود
که این ورقی چند است در شرح عبارات...
انجام:
«دل از گفتار اغیارش به پرداز
زنور خود به سازش مطلع راز
چنانش بهره ور ساز از عبادت
که باشد ختم کارش بر سعادت»
ش 758، 261 برگ، 15×20، نستعلیق، .1285
ص: 522
از: محمد بن کریم خان بن ابراهیم قاجاری کرمانی، 1263 _ 1324 ق
رساله ای کوتاه در شرح و تفسیر «لا حول ولا قوة الا بالله العلی العظیم» که به درخواست برخی دوستانش ومطابق با موازین و مذاق شیخیه نوشته شده است، عناوینش عبارتند از: معنی ظاهری حوقله، معنی باطنی حوقله، در تاویل حوقله، در باطن تاویل حوقله، در باطن باطن حوقله، این رساله در 12 جمادی الاول ق1280 پایان یافته است.
آغاز: «الحمد لله وسلام علی آل الله واللعنة الدائمة علی اعداء الله چنین گوید بنده اثیم جانی... که سؤال کرد یکی از برادران لازم الاطاعة اینجانب را از شرح لا حول ولا قوة الا بالله که بزبان فارسی بنویسم...».
انجام: «.. ومحض عبارات میبینند واز عمارات غافلند و غافل مباش که گنج در ویرانه پنهان است و زیاده از این مرا بیانی در این مقام نیست وصلی الله علی محمد وآله الطاهرین... المخلصین ولعنة الله علی اعدائهم اجمعین».
ش 3450، 23 برگ، 11×18، نسخ .1294
از: واله
شرحی است بر منظومه «مخزن الاسرار» نظامی گنجوی که در آن از مؤلف بنام «واله» نام برده شده است، غیر از چهار شرحی است که منزوی از مخزن الاسرار معرفی کرده است.
[نسخه های خطی فارسی 2- 1257].
ص: 523
آغاز: «مرسله: گلوبند، پردگی: شاهد ومعشوق است، طراز: زیب و زینت، لعل طراز بمعنی لعل آفریننده است، حلّه: ازار و ردا، حلی: زیور...».
انجام: «.. کرد نظامی ز پی زیورش، مراد کتاب است. باد مبارک گهر افشان او، مرادنظامی است،، بر ملکی کاین گهر است آن او: مراد کتاب است».
ش 2621، 72 برگ، 11×17، نستلعیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13).
از: سید عبد الله میر اسکندری وسید اکبر میر اسکندری
یادداشت کوتاهی در باب سفر دو برادر مذکور که از قزوین به طهران در تاریخ 5 مهرماه 1317 ش تا اول آبان همان سال صورت گرفته است.
آغاز: «شرح مسافرت دو برادر سید عبد الله وسید اکبر. ساعت یک و نیم بظهر عزم را جزم کرده بودیم که حرکت کنیم...».
انجام: «.. وساعت سه بعد از ظهر رسیدیم به طهران که مرکز سکونتمان بود».
ش 3385، 10 برگ، 10×17، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 14). با مداد نوشته شده است.
از: محمد زمان بن محمد صادق بن ابی یزید شافعی دهلوی (قرن 12 ه_)
شرح فارسی است بر کتاب «الملخص»، محمود بن محمد چغمینی خوارزمی (808). مؤلف بعد از اتمام کتاب «فیاض المحاسبین» این شرح را در سال 1110 ه_ . ق نوشته است.
[الفبائی آستان قدس ص 225].
ص: 524
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم. احسن الهیئة التی تصدرها الناطقة.... الکلام حمد الله تعالی وتقدّس و انسب الحرکة التی تخیلها المدرکة نفائس المرام... اما بعد فیقول العبد الضعیف الراجی الی لطف الله
اضعف عباد الله الفیاض محمد زمان بن محمد صادق بن ابی یزید الشافعی والحنفی بالنسب والمذهب...».
انجام: «علی رأس بطلمیوس وعشرة ایام واحدی وعشرون ساعة الا دقیقة وثلاثة اخماس دقیقة من دقائق الساعات علی ما ذهب الیه التبانی کما لا یخفی علی من له درایة فی الحساب».
ش 1614، 288 برگ، 20×31، نستعلیق 1130. با نسخه اصل مقابله شده. سر لوح زرین وشکلهای رنگین دارد. با جدول زرین در صفحات. ومهر بیضوی «عبده الراجی عظیم» و «مسجد محمدی 1182».
از: علیرضا بن معصومعلی کلارستاقی آملی،
شرح «نصاب الصبیان» ابو نصر فراهی (604 ق) که بصورت «قوله _ اقول» نگاشته شده است.
آغاز: «الحمد لله الذی علم بالقلم علم الانسان ما لم یعلم والصلاة علی محمد المنتخب المسلّم... پس گوید گرفتار تعلقات این دارفانی... که چون شیخ فاضل ابونصر فراهی پاره ای از تراجم لغات عربیه را تسهیلاً للمبتدئین در رشته نظم کشیده...».
انجام: «... ومعلم نیز معلم بلاواسطه ومع الوسایط از انبیاء و علما که خزینه علم خداوند ومعلم که مخترع و منشی علوم پیغمبر آخر الزمان وعلی عمران باشد، تمت».
ش 2726، 67 برگ، 12×18، نستعلیق محمد بن قربانعلی ینجگی در .1305
ص: 525
از: نظام بن کمال بن جمال بن حسام هروی (ابن حسام هروی از سده هشتم)
شرح نصاب است که در 737 یا 790 نگاشته شده است.
[فهرست منزوی 3-1986، الذریعة 11-333، کشف الظنون 2-،1954
دانشگاه تهران 13-3363، مجلس 2- 353]
آغاز: «سپاس بی قیاس مر قادری را که اساس حیاة اناس بر علم ومعرفت نهاد وصلاة بر پیغمبر او که خاتم رسل انبیاست، اما بعد بدانکه نصاب صبیان نسخه ای بس پسندیده وپرفایده وبعضی مواضع...».
ش 2758، 108 برگ، 12×17، نسخ، بیکا، بیتا، (تحریر سده 11 و12) از انجام افتادگی دارد. با یادداشت تملک مهدی بن آقا بزرگ حسینی در برگ اول.
از: محمد کریم بن محمد بن فصیح دشت بیاضی (ق 10 ه_)
شرحی است بر «نصاب الصبیان» ابو نصر فراهی. پدر شارح بندهایی بر «نصاب» افزوده بود و شارح شرح خود را با توجه به اضافات پدرش، با تحقیقاتی از خود نوشته است.
[الذریعة 14-106، مرعشی 8-352، نسخه های خطی منزوی 3-1994، مجلس 26- 199].
آغاز: «میدان اضلال وطغیان بیرون تاخت اما بعد.... که چون وسیله وصول به ادراک معانی قرآن وطریقه حصول مقاصد حدیث نبیّ عربی کتابی است که سرمایه سعادت».
ص: 526
انجام:
«ناس وانس واناس آدمیان پدر ومادر آدم وحوّا
ناس بنون و سین مهمله آدمی و پری را نیز گویند ونان خشک
ش 644، 95 برگ، 11×17، نستعلیق 1303. اول وآخر ناقص. اهدائی سید حسین مدرسی طباطبائی.
از: عز الدین جعفر بن شمس الدین آملی (قرن دهم ه_)
ترجمه وشرح فارسی نهج البلاغه است که بیشتر به شرح ابن میثم بحرانی نظر داشته و بعضی موارد هم تصریح به نام ابن میثم کرده است. ونسخه هایی از این کتاب در کتابخانه دانشگاه تهران و مدرسه سپهسالار هست.
وبخشی از آن چاپ شده است.
[الذریعة 14-135، سپهسالار 2- 57].
آغاز: «(...) خواهند بواسطه آنکه دست به منزله علة فاعلیه از برای نعمت است چرا که نعمت از او صادر می شود و مقصود اصلی نظر به علم بیان مجاز است...».
انجام: «... چنانکه حق سبحانه و تعالی میفرماید: انما یوفّی الصابرون اجرهم بغیر حساب یعنی به درستی که حق سبحانه وتعالی از فضل خود اجر صبر صابران را مستوفی خواهد داد به ایشان بی حساب».
ش 1791، 352 برگ، 17×25، نستعلیق ابو علی محمد هادی دامغانی در .1051
این نسخه ناقص است.
ص: 527
از: محمد مسیح بن محمد امین طباطبایی
رساله ای است در اصول طب ومعالجات پزشکی که در دومقاله ویک خاتمه تنظیم شده است:
مقاله اول: در حفظ صحت (شش فصل).
مقاله دویم: در علاج مطلق سوءمزاج (هشت فصل).
خاتمه: در تدبیر مسافران.
[نسخه های خطی فارسی 1-553، الذریعة 14-184، نشریه دانشگاه 3- 315].
آغاز: «حمد و سپاس بی قیاس حکیمی را سزد که نوع اناس را بخلعت خلقت خاصّ وعام ونعمت بی زحمت اخلاص شرف اختصاص داد واز محبت اشخاص اصناف ایشان صلوات الله علیهم....».
انجام: «... وقافله با گریه و زاری مانندابر بهاری به پر و بال توکل مجرّدتر از بوی گل پرواز نمایند... وپروای این دواها العفو العفو العفو».
ش 3438، 64 برگ، 12×18، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 12).
از: حسن بن عبد الرزاق لاهیجی (1121 ه_ . ق)
کتابی است در اصول دین پنجگانه در یک مقدمه و پنج باب دارای فصول. در پانزدهم شوال 1092 آن را به اتمام رسانده است.
[الذریعة 14-233، مرعشی 13-220، مشار فارسی 2- 2170].
آغاز: «هر چه خواهند وهر گاه خواهند مقدور نشود بخلاف معجزه که هر وقت
ص: 528
ضرور باشد حاضر ومهیا ست ومحتاج به تهیه اسباب نیست».
انجام: «ابن ابی الحدید گفته که ظاهر این کلام این است که آن حضرت امر به قتل او ونهی از آن هیچ کدام ننمود پس خونش در پیش او مباح بود».
ش 1254، 168 برگ، 14×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخرش افتادگی دارد (تحریر سده 12).
از: میرزا برخوردار بن محمود ترکمان فراهی (متخلص به ممتاز) (قرن دهم ه_ .ق)
داستان هایی است عرفانی در اخلاق وآداب زندگی ودر حوادث وجریانات شاهزاده رعنا و عمویش صنوبر شاه ودختر عمویش زیبا. مؤلف هنگامی که در اصفهان نزد حسنقلی خان قورچی شاملو بوده است، در یک مقدمه و پنج باب آن را نگاشته. نخست آن را به نام «رعنا وزیبا» نوشته و چون نسخه به دست قبایل وحشی به یغما می رود، بار دیگر به ذهن خودمراجعه کرده با اختلافهایی به نام «محفل آرا» مینگارد. سپس برای بار سوم در آن دست برده به نام «محبوب القلوب» آن را میسازد.
]الذریعة 11-241 و 14-225، مشترک پاکستان 6-976، فهرستواره منزوی 1-432 و،469
مرعشی5-279، سپهسالار 5-519، مجلس 36-336، مشار فارسی 2-2619
ومنزوی 2-1178 و1365 و5- 3741[.
آغاز: «مناجات از اظهار ندامت وعصیان و طلب عفو وغفران از مرحمت جناب ایزد سبحان جل ثنائه.
الهی بزرگی وحشمت تراست سر افرازی وملک وشوکت تراست...»
ص: 529
انجام:
«... اخر الامر چراغ عم روحیاتش از تندیهای باد مخالف اجل خاموش ساخته عزم سرای باقی نمود وگوهر این حکایت در بساط روزگار به یادگار گذاشت».
ش 1700، 282 برگ، 21×30، نستعلیق محمد بن حاجی کریم قزوینی در 1228 در اصفهان.
* * *
ش 2423، 194 برگ، 15×21، نستعلیق سده 12. اول وآخرش ناقص است.
از: نور الدین عبد الرحمان بن احمد جامی 898 ق
رساله ای است در اثبات نبوت رسول اکرم وشواهد دال بر پیامبری وی و معجزات وکرامات منقوله از خلفا وائمه دوازده گانه معصوم واصحاب وتابعین که در یک مقدمه وهفت رکن ویک خاتمه تنظیم شده است:
مقدمه: در بیان معنی نبی ورسول
رکن اول: در شواهد ودلایلی که پیش از ولادت آن حضرت ظاهر شده است...
[مرعشی 9-366، کشف الظنون 2-1066، مجلس 37-،552
نسخه های خطی فارسی 6-4499، مشارفارسی 3- 3319]
آغاز: «... واز آنجمله آنست که چون سیف... بعد از مولد رسول صلی الله علیه وسلم بر حبشه مستولی شد وسلطنت آنجا بروی قرار گرفت عبدالمطلب ووهب بن عبد مناف وسایر اشراف قریش...».
انجام: «.. واز آنجمله آنست آنکه روزی متوکل به خانه ای که از آبگینه ساخته بودند و آب از بالا وزیر آن میگذشت درآمد و خواص وندیمان وی با وی درآمدند در اثنای انکه نشسته بودند خندان شد...».
ص: 530
ش 2002، 162 برگ، 17×24، نسخ، بیکا، بیتا. این نسخه از وسط رکن ثالث تا اواخر خاتمه را دارد (تحریر سده 10 و11). حواشی توضیحی به نقل از فصل الخطاب وغیره دارد.
از: ملا مهدی نراقی 1209 م
مؤلف این رساله را در رد رساله فارسی یکی از علمای سنّی بر ابطال مذهب امامیه نگاشته است. او ابتدا سخن عالم سنی را با عنوان «قال» ذکر و سپس با جواب عقلی و نقلی به رد آن میپردازد او از کتب معتبره خود آنها نیز استفاده کرده است. مؤلف در تاریخ شوال 1192 کتاب را به پایان برده است.
این کتاب توسط کنگره ملا مهدی نراقی چاپ شد.
آغاز: «حمد وسپاس بی انتهاء سزاوار درگاه آفریدگاری است جلّت عظمته که نوع عظیمة الشأن انسان را از جمیع انواع کونیه برگزیده به تاج وهاج ولقد کرمنا بنی آدم بنواخت».
انجام: «وابن قتیبه روایت کرده است که آن حضرت به امام حسن علیه السلام گفت که از آن روز که جدت از دنیا رفته تا حال من همیشه مظلوم بودم مخفی نماند که آن چه این مرددر مسأله امامت نوشته بود همین قدر بود که مذکور شد با جواب آن... لهذا ما نیز کلام را ختم نمودیم بر حمدالهی ودرود... بر عترت طاهره او که برگزیدگان حضرت باری اند».
ش 787، 110 برگ، 14×19، نستعلیق عبد الرحمن بن میرزا محمد نراقی در .1207
ص: 531
از: ؟
داستان رقابت ومجادله دو برادر بنام ... وشیرویه بر سر قدرت که هر دو پسران پادشاه بوده اند.
[فهرستواره فارسی 1-434، آستان قدس 3-136، الذریعة 14-269، مشار فارسی 3- 3344].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین والصلوة والسلام علی محمد وآله الطاهرین اما بعد راویان اخبار وناقلان آثار وطوطیان شکر شکن گفتار بدینگونه روایت کرده اند که در روم پادشاهی بود ونام او...».
ش 2788، 98 برگ، 12×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. آخرش افتادگی دارد. (تحریر سده 13).
* * *
ش 1687، 113 برگ، 20×33، نستعلیق، بیکا، بیتا. ناقص. (تحریر سده 12).
از: ؟
کتابی است در اصول ومبانی وقواعد علم شیمی (کیمیا) که در بیست فصل تنظیم شده است، شاید یکی از کتب تألیفی در دار الفنون طهران بوده باشد.
آغاز: «بسمله، فصل اول در اسباب وعملیات کیمیا گری، در این فصل اسباب عمده کیمیا گری وطرز استعمال آنها ذکر می شود ودر معرفت این علم طریقه آشکاری لازم است...».
انجام: «... ومعلوم مینماید که این مرکب برای همان مقدار آهن دو برابر ... دارد».
ش 2349، 215 برگ، 19×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. شاید نسخه اصل باشد.
ص: 532
ش 1279، 120 برگ، 17×22، نستعلیق سده 14. اولش افتادگی دارد. شاید با نسخه قبل متحد و شاید غیر از آن باشد.
از: محمدعلی حجّت... زنجانی (1265 ق)
کتابی است از یکی از اخباریان در رد ومناظره با اصولیها شامل دوباب وهر باب در چند صاعقه. مؤلف کتابی دیگر به نام فرائض الاسلام وتحقیق شرائع الاحکام دارد. و کتاب را به نام محمد شاه نگاشته است.
[الذریعة 15- 4].
آغاز: «الحمد لله هادی الانام وشارع الحدود والاحکام ومبین الحلال والحرام ومؤسس قواعد الاسلام... چون تاییدات سبحانی در مضمار اقبال وتوفیقات ربانی در میدان مسارعت...».
انجام: «وحال آنکه کلینی ره وصدوق ره در خطبه کتاب شهادت داده اند به صحت اخباری که ایراد نموده انددر کتاب وحجیت آنها و صدوق ره که در آخر کتاب شهادت داده به اینکه روایات آن کتاب به سندهای معتمده متصل به ائمه فرموده».
ش 150، 213 برگ، 19×29، نستعلیق .1261
از: خلیل بن غازی قزوینی (1089 ق)
شرح مفصلی است در سی و پنج جلد بر کتاب «الکافی» کلینی که پسر از نوشتن مقداری از شرح عربی خود «الشافی فی شرح الکافی» بدان پرداخته است. تاریخ
ص: 533
شروع آن 1064 در قزوین بوده و در سال 1084 از ان فراغت یافته وبه شاه عباس دوم صفوی تقدیم کرده است.
[الذریعة 14-27 و 15-4، آستان قدس 14-319، مرعشی 5-265 و20-،50
مجلس 26-25، مشار فارسی 3- 3369]
آغاز: «فتح گنجینه شاهی شرح احادیث راز داران الهی ... نعمت نامتناهی حمد بیشریک است تعالی شانه که به دلالت کریمه «وما کان الناس الا امة واحدة فاختلفوا...».
ش 106، 346 برگ، 21×31، تحریر 1076. شامل کتاب عقل وتوحید. تاریخ تالیف کتاب عقل 1065 وکتاب توحید .1066
* * *
ش 149، 188 برگ، 19×28، نستعلیق عبد الصمد خان بن صلاحیت شعاری قاضی فرض الله در 1093
این نسخه شامل کتاب نکاح است. با نسخه اصل مقابله شده. وعلامت تصحیح دارد. با مهر «این کتاب از متملکات وجزو کتابخانه احقر محسنی الحسینی است 1322».
* * *
ش 1707، 184 برگ، 20×29، نستلعیق محمد قاسم لاهیجی در 1067، کتاب التوحید است. ناقص. با مهر بیضوی «ان الله غنی حمید 1108» و«محمد حسین بن عبد الله 1178» در پایان نسخه.
* * *
ش 1717، 315 برگ، 17×29، نسخ، بیکا، بیتا. کتاب الحجة است. ناقص، موارد بسیاری از نسخه توسط مؤلف تصحیح شده و خط خوردگی دارد.
* * *
ش 1799، 273 برگ، 17×25، نستعلیق، بیکا، بیتا. کتاب العقل است. در سال 1070 سه بار مقابله شده، وتوسط مؤلف اصلاحاتی در آن انجام شده است.
ص: 534
ش 2031، 248 برگ، 13×23، نستعلیق محمد کاظم بن محمد زمان طالقانی در 1092. این نسخه کتاب الدعاء تا ابتداء کتاب فضل القران را دارد. در سال 1092 با نسخه ای که با نسخه اصل مقابله شده بود، مقابله شده است.
* * *
ش 2071، 403 برگ، 19×25، نسخ ملا محمد صالح مازندرانی در 1064، این نسخه کتاب العقل وکتاب التوحید را دارد و بانسخه اصل مقابله و تصحیح شده است. علامت بلاغ دارد. چند برگ از آغازش افتاده است. حاشیه نویسی هم دارد.
این نسخه در فهرست سابق این کتابخانه معرفی نشده بود.
* * *
ش 3558، 384 برگ، 20×34، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 11) کتاب التوحید و کتاب الحجة را دارد. آغازش افتادگی دارد. با سر لوح زرین وجدول زرین در صفحات.
* * *
ش 3680، 342 برگ، 19×30، نسخ حبیب الله بن میر فاضل طالقانی در 1170 یا 1107 کتاب العتق تا دواجن را دارد.
در فهرست سابق این کتابخانه نسخه شماره 72 شامل کتاب حج در 239 برگ و تحریر سده 11 معرفی شده که فعلا به جای ان مجموعه حق الیقین و... قرار دارد و آن نسخه مفقود است.
از: محمد مهدی بن محمد باقر اصفهانی (فروغ اصفهانی (قرن 13 ه_)
صحائف العالم مشتمل بر سه صحیفه است: صحیفه اول: در بیان مجردات، صحیفه دوم: در بیان بسائط، صحیفه سوم: در بیان احوال انسان وطبقات آن که مشتمل بر دو طبقه است اولین و آخرین ومتقدمین ومتأخرین، طبقه اولین مسمّی به اساطیر
ص: 535
اولین وطبقه آخرین که همین نسخه است مسمی به «مآثر المعاصرین» می باشد. الذریعة آن را مشتمل بر پنج صحیفه دانسته است ولی آنچه در اول کتاب آمده در اینجا ذکرکردیم.
این نسخه که جلد سوم یا پنجم صحائف العالم است شامل سرگذشت معاصران مؤلف در دو یا چند صحیفه می باشد: صحیفه اولی سلسله قاجار، صحیفه ثانیه سایر رجال قاجاریه: میرزا ابوالقاسم قائم مقام، میرزا ابوالقاسم قمی صاحب قوانین، میرزا ابوالقاسم سکوت شیرازی، میرزا ابوالقاسم اینجو خوشنویس شیرازی، میرزا ابوالحسن فانی، میرا ابوالحسن جلوه و میرزا ابوالحسن جندقی یغما (نسخه حاضر در اینجا پایان یافته و ناتمام مانده است).
[الذریعة 15-9، دانشگاه 2-584، مجمع الفصحاء 2- 396].
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم... مآثر دانشمندان واکلیل تارک مفاخر سربلندان، حمد و ستایش خداوندی است جلّت اسماؤه وعمّت الاؤه که ذات کامل الصفاتش بی معاونت شریک وانباز بدایع...».
انجام:
«به اشک ار کیفر گیتی نمی دارم چه می دارم
به آه ار چاره اختر نمی کردم چه می کردم
زشیخ شهرجان بردم به تزویر مسلمانی مدارا گر به آن کافر نمی کردم چه می کردم»
ش 1617، 117 برگ، 21×34، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13) تصحیح شده وشاید وسیله خود مؤلف تصحیح شده باشد.
ص: 536
از: محمد بن محمد بن عبد الجلیل عمری (رشید وطواط) (578 ق)
صد کلمه از کلمات قصار حکمت آمیز حضرت امیرمؤمنان علیه السلام است که جاحظ (255) آن راگرد آورده ورشید وطواط به دو زبان تازی وپارسی ترجمه و شرح نموده و در پایان هر کلمه دو بیت از منشآت خود را به عنوان ترجمه منظوم ذکر کرده است. این رساله را به سلطان محمود خوارزمشاه تقدیم کرده است.
وچاپ شده است.
[الذریعة 21-159، آستان قدس 14- 512].
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم قال علیه السلام لو کشف الغطاء ما ازددت یقینا
جای خلد و جحیم دانستم به یقین آن چنان که میباید
گر حجاب از میانه بردارند آن یقین ذره ای نیفزاید»
انجام: «وقال علیه السلام اکرم النسب حسن الادب:
ای که مغرور مانده ای شب وروز
به بزرگی اصل وعز نسب
رو به حسن ادب گرآی که نیست
نسبی بهر تو چو حسن ادب»
ش 716، 16 برگ، 14×22، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13) این نسخه ترجمه و شرح را ندارد فقط بعد از هر کلمه دو بیت شعر را دارد.
از: مرتضی بن محمد امین انصاری (شیخ انصاری) ()1281
رساله عملیه از فتاوای شیخ انصاری است که حاج محمد یزدی تنظیم وشیخ انصاری آنرا تأیید کرده است.
[الذریعة 15-38، مرعشی 19-160، مشار، فارسی 2- 2220].
ص: 537
آغاز: «الحمد لله رب العالمین... اما بعد چون مرجع احکام اشرف انام در این ایام فرجام سر کار حجة الاسلام نخبة العلماء... مقلدین ازعوام از عبادات وعقود وایقاعات اخذ و ثبت نموده...».
انجام: «واگر فوت هم شده طفل که باید به ورثه دهند به خود ضارب نمی رسد چیزی از...».
ش 1294، 106 برگ، 18×23، نستعلیق و نسخ محمد (بن) الحسن مشهدی (ساکن رشت) در 1275. روی جلد این نسخه نوشته شده: «نخبه کلباسی است که شیخ ملاحظه کرده».
از: میر سید شریف علی بن محمد جرجانی، 740 _ 816 ق
[آستان قدس 12- 244].
آغاز: «بسمله بدان ایدک الله تعالی فی الدارین که کلمات لغت عرب بر سه گونه است...».
انجام: «... ذهب بکنّ، ذهب بی، ذهب بنا ودر اسم مفعول گویی...».
ش 3059، 68 برگ، 10×14، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) از انجام افتادگی دارد.
از: ابن بّزاز درویش توکّلی بن اسماعیل بن محمد اردبیلی (800 ه_ . ق)
رساله ای است در یک مقدمه و دوازده باب در مناقب واحوال شیخ صفی الدین اردبیلی. مؤلف، این کتاب را در اخر ماه شعبان 759 ه_ . ق به اتمام رسانده است. این
ص: 538
کتاب به دستور شاه طهماسب صفوی توسط میرزا ابوالفتح حسینی شریفی (وفات: 976 ه_ . ق) تحریر وبازنویسی شده است.
[دانشگاه 8-130، مجلس 37-190، مشار، فارسی 2- 2226].
آغاز: «الحمد لله الذی تجلّی لاولیائه بانوار العرفان والمعارف وتجلّی لأصفیائه بانواع اللطائف والعوارف...».
انجام: «والمدعوّ منه ان یدعو... ناقله وراویه ومؤلفه وقاریه والحمدلله اولاً وآخراً وظاهراً وباطناً وصلی الله علی خیر خلقه محمدوآله الطیّبین الطاهرین وسّلم تسلیما کثیراً کثیراً».
ش 1635، 292 برگ، 19×28، نستعلیق مهدی قلی بن آقا بیک ترکمان در 969 یا 1069. با جدول زرین در صفحات.
از: ملا خلیل بن غازی قزوینی (1089 ق)
این رساله قسمتی از کتاب «الصافی فی شرح الکافی» مؤلف است که به صورت رساله جداگانه درآورده است. اصل شرح کافی را به سال 1064 در محله دیلمیه قزوین شروع کرده و سال 1084 از آن فراغت یافته است. مؤلف متن روایت ها را به عنوان «اصل وشرح» به ترتیب به عربی فارسی آورده وبه خصوصیات لغوی الفاظ توجه داشته است. کتاب به شاه عباس دوم تقدیم شده است.
[الذریعة 14-27، مرعشی 5-265، مجلس 26- 25].
آغاز: «الحمد لله خیر الناصرین وصلی الله علی محمد واوصیائه الذین اتاهم الله ملکا عظیما و فضلهم علی العالمین امابعد چون حکم جهان مطاع، خورشید شعاع ناهید ارتفاع...».
ص: 539
انجام: «... وظاهر این حدیث این است که مسلتزم نیز نباشد مانند جمعه چهار رکعتی بخلاف جمعه دو رکعتی در حضر والله اعلم بالصواب».
ش 1359، 52 برگ، 11×18، نستعلیق .1085
* * *
ش 1432، 27 برگ، 10×18، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11 و12).
از: جمال الدین محمد بن حسین خوانساری (آقا جمال خوانساری (1125 ق)
رساله ای است در اینکه در زمان غیبت نماز جمعه واجب عینی نیست ودر جواب به کسانی که آن را واجب عینی دانسته اند و به نام شاه سلیمان صفوی تالیف شده است.
[الذریعة 15-79، مرعشی 12-5، الفبایی آستان قدس 588].
آغاز: «حمد بی حدّ وثنای بی عدّ واجب الوجودی را سزد که معرفت ذات فایض الانوارش بر همه واجبات مقدّم است وادای فرائض شکر نعمت بی شمارش از همه مهمّات اهمّ».
انجام: «یامراد این باشد که بیشتر واجب گرداننده گر به اعتبار وجوب تخییری باشد ووجه بیشتر همان باشد که اشاره به آن شد و با وجود این احتمالات پس قول شیخ مذکور دلالت نکند بر اینکه قول امامیه...».
ش 3907، 31 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13) از انجام افتادگی دارد.
از: ؟
رساله ای است در بیان اقالیم هفتگانه عالم در عصر مؤلف (قرن 8) که برای کتابخانه
ص: 540
مبارز الدین محمد مظفر (765 ق) سال 748 ق نگاشته شده و در دو باب تنظیم شده است:
باب اول: در دو فصل: یک ذکر زمین ومساحت آن و دو در ذکر آفاق جنوبی وخط استوا.
باب دومی: در هفت فصل: هر فصل در شمارش یک اقلیم از اقالیم سبعه.
تاریخ تالیف در صفحه 9 همین نسخه یاد شده است.
[نسخه های خطی فارسی -3970، مرعشی 15-186 (با نام هفت اقلیم) ].
آغاز: «... چون بنده کمتر ... از خلوص عقیدت کمربندگی وهواخواهی حضرت آسمان رفعت خداوندگار امیر اعظم مالک رقاب الامم مولی ملوک طوایف العرب والعجم شاهزاده...».
انجام: «... بعد از آن چون از این دریا وجزایر بگذرند مملکتی وولایتی معمور است وشهرهای بسیار دارد وخلایق بیشمار وکوه و صحرا وآب روان ومرغزار فراوان واز اول اقلیم هفتم تا آخر...».
ش 2805، 66 برگ، 12×19، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص (تحریر سده 11) با مهر بیضوی «الراجی علی قلی 1290» در برگ .65
از: ؟
مجموعه ای است نثر ونظم به زبان پارسی وترکی که به مناسبت جلوس سلطان
سلیم خان از سوی حکومت بیگلر بیگی آذربایجان شاه قلی سلطان فرستاده شده است.
ص: 541
آغاز:
«شکر وسپاس احد ذوالجلال آن صمد لم یزل لایزال
چون بگشایی سر درج سخن اولش از نام خداوند کن»
انجام:
«فضل الله المجاهدین علی القاعدین درجة مقتضا سنجه امر غزا وجهاد آیین دین سید المرسلین ده صلوات الله علیه وسلامه (وآله) جمله فرایض الهیه دن اولوب».
ش 1990، 93 برگ، 16×24، نستعلیق، بیکا، بیتا. از انجام افتادگی دارد. با سر لوح زرین در برگ اول وجدول زرین در صفحات.
از: محمد سلیم رازی طهرانی
کتابی است در آداب وروش صید جانوران حلال گوشت وروش ذبح شرعی آنها که بنام شیخعلی خان از امرای مشهد در عرض 97 روز (شروع غره رمضان وپایان 7ذیحجه 1068 ق در طهران مسقط الرأس مؤلف) نگاشته و در یک مقدمه و دو باب تنظیم شده است:
مقدمه: در بیان اموری که در زیادتی بصیرت در کار است صیاد پاک نهاد را دانستن آن.
باب اول: در ذکر اصناف حیوانات بحری، ارضی، هوایی (3 فصل)...
در فهرست منزوی مؤلف با تردید محمد سلیم رازی دانسته شده ودر نسخه حاضر در برگ اول، مؤلف با عنوان ملا حیدر علی یاد شده است. و سر آغاز نسخه منزوی با نسخه حاضر مطابق نیست.
[الذریعة 15-105، نسخه های خطی فارسی 1- 431].
ص: 542
آغاز: «... آهنگ نوائی که عندلیب هزار دستان زبان در گلشن بیان بدان ترنم نماید، ورسا آوازی که طوطی پر معرفت گفتار در آینه خانه نطق تکلم بان کند.حمد معبودی است مهربان که مرغ رمنده جانرا...».
انجام: «.. چون تحقیق مسایل گاهی وغور معانی کما ینبغی بی پایان ونامتناهیست... وبسبب قلت زمان و تطرّق حدثان که موجب قلق واضطراب حواس ابنای زمانست نتوانست... ومن الله العصمة ومنه البدایة والنهایة».
ش 2032، 178 برگ، 14×24، نسخ محمد صالح شوشتری در 1069. تصحیح شده است.
از: احمد بن لطفعلی قراجه داغی تبریزی، 1265 ق
رساله عملیه است در احکام و فروعات کتاب های طهارت وصلاة که بصورت فتوایی وبرای استفاده مقلدین نوشته شده است.
آغاز: «الحمد لله اما بعداین رساله ایست در بیان مسایل ضروریه طهارت وصلاة که حسب التماس جمعی از برادران ایمانی واخلاء روحانی بطریق اختصار مرقوم رقم اقل عباد الله عملاً...».
انجام: «... در حدیث آمده نماز کردن در صف اول جماعت ثواب جهاد کردن دارد در راه خدا ونیز وارد شده...».
ش 3063، 126 برگ، 10×15، نستعلیق، بیکا، بیتا. از انجام افتادگی دارد. تصحیح شده است.
ص: 543
از: مؤمنه نیشابوری (متخلّص به خان)
حماسههای دینی است دربارهتولد پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وازدواج ایشان با حضرت خدیجه3 تاریخ نظم: 1195 در 3600 بیت.
[نسخه های خطی منزوی 4-2992، مجلس 38- 369].
آغاز:
«برق جست از جبین پیغمبر
سرکشید تا به طارم اخضر
منظر وخانههای کعبه تمام شد منوّر زروی خیر انام»
انجام:
«هر که خواندبه حق رب عباد
کنداین خان را به فاتحه یاد
غریق رحمت غفران کسی باد که کاتب را به الحمدی کند یاد»
ش 4104، 145 برگ، 14×19، نستعلیق، بیکا، بیتا. از آغاز ناقص است. با مهر بیضوی «یا شاه نجف».
از: احمد بن محمد نراقی (متخلص به صفائی) (1244 ق)
مثنوی است عرفانی در چهار صفّه که دو صفّه آن را که پیرامون دوهزار وپانصد بیت است سروده ودر گذشته است، سپس فرزند اومحمد جواد شفایی صفّه سوم آن را سروده است. طاقدیس بارها چاپ شده است.
[الذریعة 15-134، الفبایی آستان قدس 392، نسخه های خطی منزوی 4- 2993].
ص: 544
آغاز:
«چون بر ابراهیم خلیل بی مثال
کو گذشت از جان واز فرزند ومال
جمله را از بهر حق قربان نمود
جمله را قربان آن سلطان نمود»
انجام:
«آن یکی گفتا که پیغمبر رسید گفت آن یک شیر حق حیدر رسید
ای امیران بنگرید این شاه کیست شاه چبود آیت الله کیست»
ش 3547، 149 برگ، 14×21، نستعلیق 1260. این نسخه بخش دوم را دارد.
از: ؟
رساله ای است در بیان طالع اشیاء واحکام آنها با استفاده از تحولات وتغییرات کواکب و منظومه ها وسیارات که به صورت فصل به فصل آورده شده است، برخی عناوین فصول عبارتند از: بیان قوه وضعف کواکب، بیان رباطات ومراکز کواکب، دلایل تغییر هوا، دلایل اسعار از غلا و رخص، دلایل حرب وفتنه، احکام انتهای طالع قران، احکام خسوف وکسوف، احکام احتراقات در مثلثات اربع، احکام اتصالات کواکب سبع سیاره...
آغاز: «... دویم از آن مریخ سیم از ان شخص مذکر و... دلیل است بر بادهای خوش گرم...».
انجام: «.. رجعت مریخ دلالت کند بر ماندن امرا وسران سپاه وسپاهیان وارباب سلاح و گرفتاری دزدان وقطاع طریق وعیاران وکساد سلاح و... ، رجعت زهره دلالت کند...».
ش 2951، 89 برگ، 11×16، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص (تحریر سده 12 و13). تصحیح شده است.
ص: 545
از: ؟
رساله ای است در بیان طالع مردان وزنان ودر آن سعدی ونحسی طالع آنها با توجه به زمان تولد آنها از حیث ماه و روز ذکر شده است.
آغاز: «طالع نامه مردان اول نام انکس ونام مادر آن کس به حساب ابجد، دوازده دوازده طرح کند تاهر جا برسد که کدام برج است ملاحظه نماید ا ب ج د ه_ و ز ح ط ی...».
انجام: «.. طالع عقرب: هر آن زنی که به طالع عقرب باشد زنی باشد بلند بالا ونیکو وظریف طبع خوش زبان ابرو کشیده بر حکمت دانا باشد وصاحب این طالع...».
ش 2838، 23 برگ، 11×17، نسخ، بیکا، بیتا، انجامش افتادگی دارد. (تحریر سده 12 و13).
از: محمد جعفر بن طاهر خراسانی، 1080 _ زنده 1151 ق
مؤلف گفته که روز جمعه ماه جمادی الثانیه 1151 ق شهود معرفة الهی بدو دست داده ومیزان خداشناسی را دریافته است، در ادامه منشآت ومناجاتی نیز آمده است، مؤلف در صفحه 23 به نام رساله تصریح کرده و سال وفاتش را سال 1175 ق پیش بینی نموده است. وی کتابی دیگر به نام «اکلیل المنهج» دارد.
[الذریعة 3-309 و 15-145، دانشگاه تهران 14-،3686
نسخه های خطی فارسی 2-1072، مرعشی 9-176 ]
آغاز: «الحمد لله الذی جعلنی من امة محمد وببرکته هدانی والصلاة علی محمد
ص: 546
وآله الطاهرین شب جمعه نوزدهم شهر جمادی الثانیة سنه هزار وصد وپنجاه ویک که قمر در جوزاء وشمس در میزان بود...».
انجام: «... صحیفه: وهی الرابعة عشر هو الله الذی جعل من عباده من... کلامه ما لا یعلمه الا هو وهو بکل شی علیم وجعل من قدسه الی سبیله المستقیم الذی... من قدسه وهو علی کل شی قدیر».
ش 2509، 31 برگ، 12×20، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 12).
از: ؟
مؤلف ابتدا اعضای انسان را تعریف می کند ووظایف آن را مختصراً بیان می کند سپس انواع امراض وعلائم آنها را ونیز علاج آنها را بررسی می کند. او در تألیفش از زکریای رازی وحکمای یونان بسیار نقل می کند.این عبارات در ان دیده می شود: باب هفتم در نگاهداشتن تن درستی باب شصت وششم در سرطان... یوحناگوید... ثابتبن قره گوید... جالینوس گوید...
آغاز: «دید چشم باشد به انسان که نقطه در میان دایره پرگار واو بگونه ای روشن وتابنده است تا به نظر چیزها را از دور یابد وغذایش از رطوبت خارجیه بود زیرا که او در پس پرده رطوبت».
انجام: «داخل حمّام مشو روزی که میخواهی حجامت کنی که باعث درد والم می شود به جهت آن که آب حمّام در جراحت نفوذ می کند و موجب تشنج وورم میگردد ودیگر آن که حرارت حمّام زیادمی کند حرار اخلاط را وبه هیجان می آورد».
ش 865، 52 برگ، 14×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص. از باب 6 تا 66 را دارد. از برگ 45 به بعد شاید از رساله دیگری باشد که درباره امراض زنان است.
ص: 547
از: ؟
کتاب طبی است که از باب 183 تا باب 197 در این نسخه آمده. اول مرض را ذکر می کند سپس تحت عنوان «علاج» درمان آن را می آورد نمونه عبارات آن:
باب... اندر قی خون اگر ناگاه افتد وبسیار برآید رگی یا رگها گشاده شده است.
آغاز: «تخم مرغ کوفته و سرشته بر زبان طلی کنند باب 183 اندر نزله بینی... نزله بود که بدو فرودآید آماس کند...».
انجام: «خیرکی چشم و... طنین گوش واگر ماده غلیظ بودگرانی تن وخواب به افراط واگر ماده سوخته بود تشنگی بود».
ش 1424، 32 برگ، 11×18، نسخ، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص.
از: سید امیر محمد رضا بن محمد قاسم حسینی قزوینی (قرن )12
کتابی است در طب که در نود فایده جمع شده است و از روایت های ائمه اطهار علیهم الصلاة والسلام در آن بسیار نقل می کند.فایده اول آن در ترجمه رساله ذهبیه ثامن الحجج امام رضا علیه السلام است. مؤلف در این کتاب از حلیة المتقین، زاد المعاد و جمال الصالحین ومفتاح الشفاء نقل می کند.
مؤلف از این تألیفات خوددر این کتاب نام برده است: «بحر المغفرة»، «فوائد التربة»، «دلیل الزائرین» و«صیامیّه». همچنین از جدّ خودمحمد رفیع قزوینی وابواب الجنان او یاد کرده است.
[ر. ک: الذریعة 3-48، 8-258، 15-103، مجلس 38- 385].
ص: 548
آغاز: «فواید این کتاب بر این نهج است: فایده اول در ذکر ترجمه رساله ذهبیه. فایده دوم در ذکر آنکه در همه حال متوسّل به کرم خدا شده...».
انجام: «... واز حضرت رسول صلی الله علیه وآله مروی است که چون اصحاب بلا را ببینید حمدخدا کنید و به ایشان مشنوانید که باعث اندوه ایشان می شود».
ش 1462، 93 برگ، 10×17، نستعلیق، بیکا، بیتا. از آغاز افتادگی دارد (تحریر سده 12 و)13
یک برگ از اول کتاب جامع الخواتیم حسن میر کاتب در علم اعداد در آغاز این نسخه صحافی شده است آغاز این برگ: حمد و سپاس بی عدّ وقیاس... .
از: ؟
این رساله شامل 2225 نسخه ودستور العمل ساختن داروها است.
آغاز: «دیگر از جمیع عوا (...) انسانی مثل ترس وغضب وغم (...) ملاحظه... صرع می شود میباید که نوح و خوشحالی بگذراند واگر جنگ و نزاع وفریادهای بلند وصداهایی بلند ورعد وبرق...».
انجام: «.. الی معاودة فلیفعل حتی تزول عنه تلک العلة ولکن بین (...) وذلک ان لا دواء کسوداء وله عرقا البرء فاعلموا ذلک المناقب التی اختصر».
ش 1521، 122 برگ، 15×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغاز افتادگی دارد در آغاز نسخه فهرست مطالب هست (تحریر سده 11 و12).
ص: 549
از: ؟
رساله ای است در شناسایی وبیان علامات ونشانهای امراض وتطبیق آنه با اصطلاحات یونانی وفرانسوی که با معالجه ودرمان نیز همراه است، این رساله در چند «گفتگو» تنظیم شده است.
آغاز: «اول از مریض نیس تیک باید پرسید تعیین تاریخ سن و مرض او را بپرسند وسؤال از نامش نمایند واول اسم شخص وتاریخ سن ومرض را وبعد سؤال نمایند که آبله...».
انجام: «.. ویا مثل برف سفید ویامثل گل سرخ قرمز ویا آبی می باشد وگاهی از نمک آهک به هم رسد که اونیز سفید است و گاهی رسوب بلغمی ولزج می باشد واین به سبب نزله مزمن مثانه است وگاهی ... است».
ش 2886، 36 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13).
از: ؟
مجموعه ادویه وداروهای مرکب «در بیان دواهایی که لازم است در خانه باشد» این رساله از منابع غربی ترجمه شده است.
آغاز: «در بیان طبیعت ومواضع استعمال ادویه که در جعبههای دوا موجود وبرای خانهها لازم است ایپکاکوانا مستعمل است از داخل ایپکا دوائیست که از برای قی آوردن کثیر الاستعمالست...».
انجام: «... گاهی اتفاق می افتد که پیسطن بابنوبه میچسبد ودر وقت حاجت عامل
ص: 550
را زحمت می دهد این حکم در تمام اقسام آب دزدکها جاری است پس باید آنها را نیکو محافظت نمود».
ش 3296، 44 برگ، 12×20، نسخ، بیکا، بیتا. جدول زر دارد.
در هامش برخی صفحات حواشی از مترجم با عنوان «لمترجمه» آمده است، در برگ اول یادداشتی از دکتر یوسف رضایی در 2 صفر 1344 ق نوشته شده که صحّت مفاد ونوشتجات رساله را تأیید می کندودر برخی مواردکه ایرادی داشته با امضای «یوسف طبیب» تصحیح کرده است.
از: ؟
روایات وارد شده در خواص برخی از خوراکها وعلاج امراض در این رساله فراهم شده است. ونیز برخی از ادعیه وتعویذها برای رفع ودفع آن واز «مکارم الاخلاق» و«خواص الاشیاء» یاد شده است.
آغاز: «در حفظ صحّت وآن چه باعث طول عمر واعاده شباب می شود در مکارم اخلاق مسطور است که هر که بر قدح آب سی و پنج نوبه سوره انا انزلناه بخواندوبر جامه نو که خواهد بپوشد افشاند همیشه تندرست باشد».
انجام: «آیه نور را به عدد سوره آن خوانده در چشم چپ کشد وبه دستور به دست چپ برداشته عین عمل را کرده در چشم راست کشد و بعضی از خواص هر یک از اعضای این حیوان را که به نهج مسطور ترتیب یافته باشد».
ش 3691، 8 برگ، 21×34، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13).
ص: 551
از:
روایات صادره از اهل بیت علیهم الصلاة والسلام را در تعویذها، علاج برخی از امراض ونیز برخی از خوراکها گرد آورده است. واز کتاب (طب الائمة) ابن بسطام یاد کرده است. همه روایات با ذکر اسانید آورده شده است.
آغاز: «... کل جهدان اخرجها من اذنی فلم اقدر علیه انا ولا المعالجین فحججت ولقیت الباقر علیه السلام فشکوت الیه ما لقیت من المها فقال للصادق علیه السلام یا جعفر خذ بیده فاخرجه الی الضوء».
انجام: «للنمل... وتکتب فی شی وتعلّق فی زوایا الدار بسم الله الرحمن الرحیم ان کنتم تؤمنون بالله والیوم الآخر وبالنبیین وماانزل الیهم فاسألکم بحقّ الله وبحقّ نبیّکم ونبیّنا وما انزل علیهما الا تحوّلتم عن مسکننا».
ش 4010، 95 برگ، 13×19، نسخ شفیع ابن عبدالله شیرازی در 1088، از آغاز افتادگی دارد. با مهر بیضوی «وقف اولاد». تصحیح شده.
از: ؟
امراض واوجاع وعلاج آنها را در فن اول مشتمل بر پنج مقاله وادویه مفرده ومرکبه را در فن دوم که شامل دو مقاله است بیان کرده است.
شاید «کفایه منصوری» = «کفایه مجاهدیه» باشد به فهرست منزوی 1-585 رجوع شود.
آغاز: «.. نوع اول در ... طب یعنی نظری وعملی چون شروع در شیء لابداست از
ص: 552
معرفت وشعور به آن به وجهی از وجوه اشارتی به تعریف این علم می رود».
انجام: «کحل شادنج تعدیه عین کند ومژه برویاند. سرمه شش درم مارقشیشا چهار درم اقلیمیای ذهب دودرم زعفران و... هر یک نیم درم شادنج یک درم».
ش 4108، 227 برگ، 11×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. از انجام افتادگی دارد فهرست مطالب در آغاز نسخه هست اما ناقص است.
از: محمداکبر بن میر حاجی محمد مقیم ارزانی، زنده 1112 ق
ترجمه و گزارش با حذف وافزودگیها بر «الاسباب والعلامات» ابو حامدمحمد بن علی سمرقندی وشرح آن توسط نفیس بن عوض کرمانی است که بنام «اورنگ زیب عالمگیر (1069 _ 1119 ق) به سال 1112 ق یا 1105 نگاشته شده ودر بیست وهشت فصل ویک خاتمه تنظیم شده است.
[نسخه های خطی فارسی 1-558، فهرست دانشکده پزشکی 318، الذریعة 15-،141
مجلس 2-301، دانشگاه تهران 8-633، نشریه دانشگاه 5- 704]
آغاز: «بسمله صحیحترین کلامی که مشام ناطقه دانش آئین را که آئینه ادراک محسوسات ومعقولات است از شمیم گذارش آن تقویت تام دست دهد و سالمترین مراحی که دماغ خرد خورده...».
انجام: «... باب در امراض بینی: نیمه بالای وی استخوان است ونیمه زیرین غضروف ومجری بینی تا مصفاة که آنرا عظم مناسبتی گویند گشاده است و...».
ش 3226، 218 برگ، 14×24، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11 و12). این نسخه دوثلث از کتاب است واز انتها ناقص است. فهرست تفصیلی فصلها در 18 صفحه در آغاز نسخه نوشته شده. مهر بیضوی «عبده الراجی محمد هادی« در آن هست. تصحیح شده
ص: 553
از: ؟
کتابی بسیار مفصل ومبسوط بالغ بر 12000 بیت در بیان اصول وقواعد پزشکی که بنظم نگاشته شده ودر دو بخش علم کلی (شامل امراض بدن، قلب، ریه، معده و...، اسباب موت وعلامات آن، مبحث نبض، تقدمت المعرفة، در سی نه فصل، ادویه مسهله (بصورت الفبایی)، قوانین مجبری (شکسته بندی)، باب در علاج حمیات وبخش ادویه (شامل باب در داروی مخصوص مران، مخصوص زنان، داروهای اوجاع مفاصل، ادویه جروح وقروح، ادویه خلع وکسر، ادویه سموم وادویه زینت) تنظیم شده است.
آغاز:
«... به آبی خورد مبتلا که بد پخته باشد در آن آبها
دگر هر چه... در آن پخته باشد مناسب شناس»
انجام:
«دگر بذر جرجیر با جاوشیر
مناسب برد کلّ آن یادگیر
طلاها که مختار گفته دگر ازین پس نویسم همه سر بسر»
ش 2425، 420 برگ، 13×20، نستعلیق عبد الله بن حسین یا حسین بن عبد الله شیرازی در 1029 آغازش افتادگی دارد.
از: ؟
مؤلف این رساله مختصر پس از ذکر عدم فضیلت عرب بر عجم ودلالت برخی از
ص: 554
احادیث بر مذمت ایشان به ذکر برخی از پادشاهان ایران از جمله پیشدادیان وکیانیان میپردازد.
آغاز: «مؤلف گوید در سال هزار ودویست و شصت وشش هجری در اسلامبول کتابی دیدم گویا مصنّف آن اصلا انگلیسی بود (...) اکنون نام مصنّف وآن کتاب در نظرم نیست...».
انجام: «مورّخین اسکندر را در سلک ملوک ایران و در آخر طبقه سلسله کیانیان مینویسند چون مقصود ما در این مورد طبقه سلاطین عجمان قدیم بوده است نه تاریخ ملوک ایران لهذا محاربه اسکندر... وطبقه کیان را در این جا ختم مینمائیم».
ش 3839، 33 برگ، 18×23، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغازش ناقص است.
از: امیر حسین بن حیدر حسینی هروی مدنی (717 ق)
در اخلاق و عرفان است واینکه شرف انسان بر جمیع حیوانات از روی تحقیق ونه تقلید معین ومقرر است. کتاب نثری بسیار شیوا دارد.در پنج قسم هر کدام مشتمل بر چندین فصل مرتب شده است.
[الذریعة 15-160، نسخه های خطی منزوی 2-1275، مرعشی 10-100، الفبایی آستان قدس 395].
آغاز: «حمد وثنای مر خدای را جلّ جلاله وعمّ نواله آن صانعی که ذرّه خاک کثیف را از حضیض مرکز جهل طبیعت به نظر لطف دایره نقطه علم گردانید آن مبدعی که قطره آب ضعیف را».
انجام: «این است که در جمیع احوال حق را جل ذکره مطلق احوال وناظر افعال خود دانند جهد کنند تا این قاعده استحکام پذیرد که اساس شریعت وطریقت بر این نهاده اند وبنای جمله مقامت واحوال ازین ممهّد میگردد واین را در اصطلاح محقّقان
ص: 555
مراقبه خوانند ودوازده شرط بپاید تا سالک در این نوع متمکّن...».
ش 3825، 108 برگ، 11×22، نستعلیق، بیکا، بیتا. از انجام افتادگی دارد (تحریر سده 11).
از: ابراهیم بن محمدباقر جوهری اصفهانی (1253 ق)
کتاب معروفی است در سوگواری به نثر وشبیه به نظم که در قزوین به سال ق1250 به انجام رسانده است.
چاپ شده رجوع شود به فهرست مشار 3-.3470
[الذریعة 15-182، 9-211، فهرستواره فارسی 3-1717، فهرست منزوی 6-،4503
ملک تهران 3-545، الفبائی آستان قدس- 396]
ش 8، 232 برگ، 21×30، نسخ نوری محمدبن درویش فتح علی نوری در 1255 ق.
* * *
ش 160، 203 برگ، 20×30، نستعلیق 1258. تصحیح شده است.
* * *
ش 2028، 159 برگ، 23×35، نستعلیق میرزا حسن بن محمدتقی طالقانی در 1281.این نسخه از اول شطر پنجم از اتشکده دوم تا آخر را دارد.
* * *
ش 3236، 86 برگ، 16×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. از آغاز ناقص است. بایادداشت تملک مورخ 1262 وتملک احمد رستم خان کرمانشاهی در 1303 ق.
* * *
ش 3800، 105 برگ، 16×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص.
ص: 556
از: ملا عبدالله هاتفی جامی (927 ق)
یکی از منظومه های پنج گنج شاعر است که در مقابل پنج گنج نظامی سروده است.
وهمان ظفر نامه شرف الدین علی یزدی را به نظم در آورده است.
[الذریعة 4-518 و9-1284، نسخه های خطی منزوی 4-2729، مجلس 26- 407].
آغاز:
«به نام خدایی که فکر خرد
نیاردکه تاکنه او پی برد»
ش 1893، 188 برگ، 16×27، نستعلیق شهر امیر کاتب شیرازی بدون تاریخ (به کتاب خوش نویسان بیانی ص 432 رجوع شود) یا جدول زین در صفحات.
از: شرف الدین علی معمایی یزدی 858 ق
تاریخی است در شرح حال، حوادث وجریانات سیاسی ونظامی حکومت تیمور لنگ وفرزندان وی که بنام سلطان ابراهیم بن شاهرخ تیموری نگاشته و در سال ق828 مطابق با جمله «کلام (کتاب) صنّف فی شیراز» پایان یافته است.
[مجلس 38-352، کشف الظنون 2-1120، فهرست منزوی 6-،4346
فهرستواره منزوی 2-1017،الذریعة 15-200، الفبایی آستان قدس - 399]
آغاز: «...در فتح قلعه ترشیز حضرت صاحب قرانی حصار کرات را بحسن تدبیر به دفن مخالفان مرده دل ساخته کمند اندیشه صواب انجام را بسر کنگرهقلعه ترشیز انداخت وروی...».
ش 2273، 211 برگ، 15×22، نستعلیق، بیکا ،بیتا. اول وآخر ناقص (تحریر شاید سده دهم).
ص: 557
ش 3587، 204 برگ، 24×36، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغاز وانجام ناقص (تحریر سده )11
آغاز این نسخه: وسنة الله جاری است که هر کثرتی را که جهت وحدتی نباشد که حافظ آن بود زود به فساد انجامد... .
از: اسکندر بیگ ترکمان (1043 ه_)
تاریخ زندگانی شاه عباس اول (966 _ 1038) ورویدادهای عصر وبزرگان از دانشمندان وهنرمندان وصنعتگران آنروزگار است، که در سه جلد فراهم آورده. جلد اول: درباره خاندان صفوی تا روزگار شاه طهماسب، دوم: بیست وپنج سال از زندگانی شاه عباس، سوم: تاریخ وی تا در گذشتن. مجموعاً مشتمل بر یک مقدمه ودوازده مقاله ویک خاتمه.
چاپ شده است.
[الذریعة 3-263، مرعشی 11-288، مجلس 2- 149].
آغاز: «جلد دوم: عنوان صحیفه سلطنت وعالم آرایی پادشاهان کامکار ودیباچه دیوان خلافت وکشور خدایی شهریاران گردون اقتدار که بر حسب الملک والدین توامان ناظمان مناظم دین و دولت...».
ش 1061، 99 برگ، 18×24، نستعلیق، بیکا، بیتا. جلد دوم است تا سال 1018را دارد (تحریر سده 12 با مهر بیضوی «اکبر بعد محمد علی است».
* * *
ش 1641، 351 برگ، 19×29، نستعلیق محمد قاسم بن میر محمدعلی حسینی در 1135 برای مخدمی ملاذی محمد رضا بیکا.
جلد دوم و سوم است از آغاز افتادگی دارد.
ص: 558
از: حسین مؤمن بن علی بن حسین بن عبدالعلی یزدی (قرن 13 ه_ . ق)
هفده خطبه ادبی که مؤلف در مراثی سید سیّد الشهداء علیه السلام انشا نموده و خود نیز آنها را به فارسی وعربی شرح کرده است. مؤلف در نجف اشرف شاگرد شیخ احمداحسائی بوده واین کتاب را در ایّامی که احسائی در کرمانشاه ساکن بوده به نزد وی فرستاده واو نیز تقریظی بر آن نوشته است.
[مجلس 37- 242].
آغاز: «کالشمس فی رابعة النهار واعجوبة لاهل البصائر والاستبصار... سمّیته عجائب الاسرار فی لطائف مناقب الاطهار وهی سبعة عشر خطبة...».
انجام: «قوله بل طبع الله علیها بکفرهم یعنی لا یفعل الله فیکون».
ش 1244، 53 برگ، 13×20، نسخ، بیکا، بیتا. آغاز وانجامش افتادگی دارد.
از: غالب
منظومه ای است در مفاهیم عشق وعاشقی وماجراهای مابین عاشق ومعشوق در حدود 1100 بیت که در سال 1278 ق پایان یافته است.
آغاز:
«عشق بگرفته است بر کف خامه ای کز ظهور خود نگارد نامه ای
تانگردد جلوه گر لوح وقلم
صورت ومعنی بیاید در رقم...»
انجام:
«... هم بعشق این عشقنامه ختم گشت در هزار و دو صد وهفتاد وهشت
ص: 559
غالبا طبعت چو دادعشق داد ختم کن والله اعلم بالرشاد»
ش 2810، 85 برگ، 11×18، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 13).
از: ؟
مؤلف این رساله، این معانی را آمیخته به رباعیات وابیاتی از شعر شیرین پارسی به نثر درآورده است وفصل فصل است.
در برگ ششم این نسخه آمده: فصل: عشق صیاد خود است، دام صیاد خود است، قیدخود است مرغ خوداست، دانه خود است، شمع خود است، پروانه خود است.
آغاز: «وخویشتن را نظاره گاه ساز و چنانکه نظاره گاه عاشق جمال معشوق است همچنان هدف تیر کرشمه نظر معشوق دل عاشق است انّ الله لایغفر ان یشرک به».
انجام: «ودر هر قولی وجدی ودر هر وجدی وجودی ودر هر وجودی وصولی ودر هر وصولی اصولی ودر هر اصولی.... کقوله تعالی ونحن اقرب الیه من حبل الورید گاه مضحکه مینوازد وگاه مبکیه میسازد گاه...».
ش 866، 90 برگ، 12×20، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 11 و12) آغازش افتادگی دارد. با جدول زرین در صفحات.
از: محمد علی بن حسین خان مراغی زنده 1227 ق
رساله ای است در بیان عقاید معتقدات امامیه که بدرخواست عده ای از مومنین صورت گرفته و در هشت باب تنظیم و در دوم صفر 1227 ق در شهر مراغه بپایان
ص: 560
رسیده است:
باب اول: در بیان توحید.
باب دوم: در بیان صفات ثبوته وسلبیه...
آغاز: «الحمد لله رب العالمین... اما بعد چنین گوید حقیر کثیر التقصیر... که چون جمعی از برادران دینی ویاران ایمانی وگروهی از آرزومندان ثواب ربانی وشوقمندان لقای سبحانی... استدعا نمودند که رساله وجیزه مشتمله بر ادله عقلیه ونقلیه...».
انجام: «.. علی ید مؤلفه فی البلدة الطیبة المراغة حرس الله اهلها من جمیع العاهات والبلیة والشقاوة الدائمیة ووفقهم للسعادة الابدیة بحق الانبیاء والمرسلین والاوصیاء الاکرمین والملائکة المقربین».
ش 2374، 318 برگ، 13×21، نستعلیق 1227. شاید بخط مؤلف باشد. تصحیح شده. حاشیه نویسی دارد.
از: افضل الدین عمید الملک احمد بن حامد کرمانی (ق 7 ه_)
تاریخی است مختصر به شیوه ادبی برای منطقه کرمان واحوال سلطان عماد الدین ملک ... پادشاه آن سرزمین وبعضی از پادشاهان دیگر که در پنج قسم هر یک دارای چند فصل است وبه سال 584 ق تألیف شده است. چاپ شده.
[الذریعة 15-290، مرعشی 9-110، مجلس 2- 150].
آغاز:
«تعالی اللّه خالق کل شی وجلّ الله رازق کلّ حیّ
قادر خدائی ولطیف رهنمائی که ... ازرق ورواق معلّق را وراء نواظر بینندگان حجاب عالم غیب گردانید.
ص: 561
انجام: «در خدمت پادشاه بحر و برّ ادام الله ملکه وامرا ورعایت ربّانی وانصار عنایات آسمانی به جناب اعلی متواتر و مترادف ورونق ملک وقوّت دولت علی مرّ الایّام متزاید ومتضاعف انه القادرعلی ذلک والمتطوّل به».
ش 884، 82 برگ، 14×21، نستلعیق عباسعلی تفرشی در .1293
این نسخه چاپ سنگی است (نه خطی).
از: محمد اسماعیل بن محمد هادی کزازی فدایی (1263 ق)
شامل مقدمه و چهارده عقد و خاتمه. وبه نام فتحعلی شاه نگاشته شده است. مؤلف در نگارش این کتاب از آیات وروایات ونیز اشعاری از خودش وغیره من جمله شیخ بهایی به فراوانی بهر برده است.
[الذریعة 15- 295].
آغاز: «جلد اول الحمد لله الذی وفقنا للاذعانات العقلیة والقلبیة بوجوب وجوده».
انجام: «جلد دوم که فرمودنحن والله اسماء الله الذی لا یقبل الله من العباد عملا الا بمعرفتنا مائیم به خدا قسم اسماء الله تعالی آنچنانی که قبول نمی کند خداوند تعالی از بندگان عملی را مگر به معرفت ما وشناسائی ما».
ش 400، 388 برگ، 15×21، نستعلیق محمد کریم بن محمد رحیم در1230. جلددوم شامل عقد سوم است. اولش ناقص است.
* * *
ش 1113، 270 برگ، 18×27، نستعلیق، بیکا، بیتا. جلد اول است شامل مقدمه و عقد اول ودوم
ص: 562
از: ابوالحسن محقق؟
رساله ای است در بیان اصول دین و معتقدات امامیه که بدرخواست مؤمنین نگاشته و در چهار باب: توحید، نبوت ،امامت و معاد تنظیم شده است.
آغاز: «بعد الحمد لمن هو اهله والصلاة علی من هومستحقه واللعن علی من هو مستوجبه میگوید مسر ف بر نفس ومشرف بررمس... عفی الله عنه آنکه خلیلی از اخلّه ایمانی وجلیلی از اجله روحانی...».
انجام: «.. لن یصیبنا الا ما کتب الله لنا... والله ذو الفضل العظیم
بدامنش نرسد دست هر گدا حافظ
فیا رحمن یا رحیم یا جواد یا کریم وفقنا لما تحب وترضی واجعل عاقبة امورنا خیرا بحرمة من تحبّهم ویحبّونک والحمد لله اولاً وآخراً».
ش 2904، 56 برگ، 11×17، نسخ محمد باقر بن محمد کریم (از شاگردان مؤلف) در .1333
از: محمد قهاری
رساله دانشجویی در درس تحقیق و کتابشناسی دانشکده حقوق است که مؤلف در آن به علتهای تأخیر پست داخلی در دو فصل پرداخته است.
آغاز: «با این که سالهاست حمل و نقل محمولات پستی در ایران با وسایل موتوری انجام می شود مع الوصف غالبا از تأخیر ورود پستها شکایت دارند چنانکه در نوروز امسال...».
انجام: «ایجاد حسن اعتماد در مردم به این طریق که حاجتی به ارسال پاکات بطور
ص: 563
سفارشی نباشد زیرااین قبیل پاکات برای نوشتن ثبت سفارشی وغیره مدّت معطّلی زیادتری در بردارند».
ش 3990، 19 برگ، 22×27، نستعلیق مؤلف در 1334 ش.
از: ؟
رساله ای است در بیان روش تربیت کردن کرم ابریشم که در هشت باب تنظیم شده است:
باب اول: در بیان کرمها عموما باب دوم: کرم ابریشم باب سیم: غذای مخصوص بکرم ابریشم باب چهارم: توجهات اولی بجهت تولد شدن کرم ابریشم باب پنجم اوطاق کوچک جهت بردن کرمهای...
باب ششم: در بیان سن ... کرم باب هفتم: در بیان ... کرم باب هشتم: در بیان ناخوشیهای کرم.
آغاز: «در بیان کرمها عموماً ودر سلک کدامها کرم ابریشم داخل است، طایفه کرمهامختص برای لذت حاصل کردن تاریخ نویسهانیست، اقسام وترکیب آنها رنگ آنها و... آنها، حاصل آنها بخصوصه...».
انجام: «... در وقت نوغان آن دانه ربعش بعمل نخواهد آمد ومایه مایوسی برای آن بیچاره رعیت خواهد شد وآنهم در وقتیکه دستش بهیچ جا نخواهد رسید».
ش 2671، 26 برگ، 14×19، نستعلیق، حسن فلاح در 1283 ق به دستور سرکار خان والی.
ص: 564
از:؟
مختصری است در جغرافیای طبیعی که از درس احمد... در سال 1285 در تبریز نوشته شده است.
آغاز: «نمره اول: جغرافیا به معنی تعریف زمین است، نمره دوم: زمین مدور است به شکل یک کره یا یک گلوله بسیار بزرگی است...».
ش 1466، 22 برگ، 11×17، نستعلیق .1286
از: قربانعلی بن محمد رفیع کامیاب مازندرانی
[فهرستواره منزوی 3- 1721].
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم الحمد لله الذی نوّر قلوبنا بولاء الحسین علیه السلام وزیّن مجالسنا ووعدنا الجنة بالبکاء للحسین علیه السلام».
انجام:
«گر ز آغاز بوده یا انجام
کامیاب تو نگردد ناکام
حرف سامانی و بی سامانی چه بگویم که تو خود می دانی»
ش 224، 148 برگ، 22×35، نستعلیق ابو طالب بن شیخ بختیار (ساکن قریه ارموت از قرای وسطی طالقان) از اولاد شیخ مفید در 1303. واقف: آخوند ملا علی طاهری. با مهر بیضوی «صراط علی حق نمسکه» وتاریخ 21 شعبان 1301 در اول نسخه.
ص: 565
از: سید محمد بن عبد الصمد شهشهانی اصفهانی (1287 ق)
درباره صیغ عقود وایقاعات با تفصیل واشاره به بعضی از احکام که به درخواست حاج عبدالغفور قزوینی ساکن اصفهان نگاشته شده و 12 محرم 1266 پایان یافته است.
[الذریعة 15-364، مرعشی 15- 92].
آغاز: «الحمد لله الذی احلّ لنا التجارة لانتظام العاجل وامرنا بالوفاء بکل عقد ناقل ونهانا عن اکل اموالنا بیننا بالباطل... وبعد چنین گوید خادم دین مبین وچاکر شرع متین».
انجام: «چنین اگر گوید به مدعی قد اقمت الحجّة یعنی به تحقیق که اقامه نمودی حجة خود را یا به او گوید که دعوای تو ثابت است شرعاً... ودر صیغ حکم حاکم فرق نیست در میان آن که... حکم به حجر مفلس وسفیه...».
ش 555، 105 برگ، 16×22، نستعلیق .1265
از: محمدتقی بن احمد بروجردی (قرن 12 ه_ . ق)
مجالسی است مرتب در تاریخ زندگانی حضرت سید سیّد الشهداء علیه السلام وشهادت جانگداز آن حضرت با اشعاری از خود مؤلف ودیگران. این کتاب در کاشان به سال 1099 تألیف شده ومطالب آن با عناوین «مجلس _ مجلس» است.
[الذریعة 15-367، الفبائی آستان قدس ص 413، مرعشی 5- 36].
آغاز: «الحمد لله الذی خلقنا بلطفه من الماء والطین وجعلنا بکرامته من امة سید
ص: 566
المرسلین و...اما بعد اصل هر کلام ثناء ملکی علام که درهای معانی را از عمان الفاظ به غواصی افکار...».
انجام: «... چون سخن به اینجا رسید ناله وا حسیناه وفغان وا اماماه از اهل بیت ویاران بلند شد و(...) حدیث را در مجلس دیگر به عرض دوستان می رسانم».
ش 1523، 117 برگ، 14×20، نسخ، بیکا، بیتا. بیاض.
* * *
ش 1686، 170 برگ، 20×33، نستعلیق قربانعلی بن کربلایی حسین در .1249
* * *
انجام این نسخه: دست ما را از دامن لوای آن جناب کوتاه مکن.
از: محمد مهدی بن علی اصغر قزوینی زنده 1119 ق
رساله ای است در بیان ادعیه و اذکار وارده از طریق معصومین: که در سه باب تنظیم ودر سال 1119 ق نگاشته شده است: باب اول در ادعیه منقوله از مصباح کفعمی (شامل یک مقدمه ویک مقصد)
باب دویم: در ادعیه منقوله از غیر مصباح کفعمی.
باب سیم: در مناجاتها.
[الذریعة 15-370، مرعشی 10-359، مجلس 38-514، الفبایی آستان قدس - 414].
آغاز: «بهترین کلامی که وسیله استجابت دعوات تواند بود وخوشترین حرفی که باستدعای آن ادراک مامولات توان نمود حمد قاضی الحاجاتی است که ابواب استجابت دعا را بمقتضای آیه وافی هدایه...».
انجام: «..دوازدهم مناجات عارفین... واخرج حب الدنیا من قلوبنا کما فعلت
ص: 567
بالصالحین من صفوتک الابرار من خاصتک یا ارحم الراحمین».
ش 2453، 145 برگ، 12×20، نستعلیق ونسخ 1130. حاشیه نویسی دارد.
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی اصفهانی (علامه مجلسی) 1110 ق
شرح مفصلی است بر حدیثی که پیامبر9 به ابی ذر فرموده شامل پند و اندرز و اخلاق و فضل قرآن ودعا و اذکار. تاریخ تالیف .1074
بارها چاپ شده است.
[الذیعة 15-370، مجلس 21-273 و25-362، مشار فارسی 3-3601، مرعشی 2- 187].
آغاز: «لالی حمد وجواهر ثنا تحفه بارگاه جلال کبریای حکیمی که الواح ارواح قابله نوع بشر را که مظهر غرائب صنع قضا و قدر است...».
انجام: «.. در حیات و ممات این حقیر خاکسار وذره بیمقدار را از دعای خیر و طلب مغفرت سیئات و رفع درجات محروم نگردانند».
ش 7، 269 برگ، 21×31، نسخ 1251، بدون نام کاتب.
* * *
ش 232، 150 برگ، 20×32، نستعلیق 1268. بدون نام کاتب.
* * *
ش 3118، 347 برگ، 20×30، نستعلیق محمد شهیر به میرزا بابا فرزند ملا علی معلم در .1236
* * *
ش 3223، 367 برگ، 17×23، تحریر فتح الله کفشگری در .1099
* * *
ص: 568
ش 3672، 296 برگ، 19×28، نسخ پهلوان محمد هادی شهمیر زادی در 1107. در این نسخه تاریخ تالیف 1104 ضبط شده است؟ واقف حسین کجوری.
* * *
ش 3775، 152 برگ، 14×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. این نسخه بخشی از کتاب است اول واخر ناقص واوراق به هم ریخته است.
* * *
ش 4181. تحریر .1283
از: محمد رضا زنده فیلی (قرن )11
رساله ای است در ادعیه وختومات وخواص سور وآیات واسماء الله تعالی وغیره که بدرخواست برخی در یک مقدمه و 5 باب ویک خاتمه تنظیم ساخته است: مقدمه: در دوازده فصل.
باب اول: در برآمدن حاجات دوم: در کفایت مهمات ودفع هموم سیم: در قبولی نظر سلاطین (2 فصل) چهارم: در اطفاء غضب سلاطین وحکام (5 فصل) پنجم: در تیسیر وتوسیع رزق وادای دین (دوفصل) خاتمه: در دوازده فصل.
[آستان قدس 15- 408].
آغاز: «حمد بیحد از ازل تا ابد نثار بارگاه مالک الملک ذو الجلال والاکرام ودرود نامحدود بروح مطهّر ومرقد منور خیر البشر سیدنا ابوالقاسم محمد صلی الله علیه و آله العظام واصحابه الکرام...».
انجام: «... دوشنبه یا واحد یا احد روز سه شنبه یا صمد یا فرد روز چهارشنبه یا حیّ یا قیوم روز پنجشنبه یا حنّان یا منّان روز جمعه یا ذا الجلال والاکرام».
ش 3353، 310 برگ، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13) این نسخه تااول باب سوم را دارد.
ص: 569
از: مهر اقدس راسخ قائم مقامی
ترجمه بخشی از رمان تألیف و نوشته جان اوستن است که بوسیله مترجم که دانشجوی سال سوم زبان خارجه دانشسرای عالی بوده به دستور استادش دکتر صورتگر ترجمه شده است.
آغاز: «فصل اول: اصل مسلمی که به طور کلی موردتصدیق عموم واقع شده این است که مرد مجرّدی که مالک تموّل سرشار باشد باید برای خود زن اختیار کند».
انجام: «وهمیشه به آن دو نفر که به واسطه آوردن الیزابت به (دریای....) باعث ازدواج آنها شده بودند با نظر محبّت و حقشناسی مینگریست».
ش 729، 73 برگ، 17×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. این نسخه تا فصل 24 را دارد.
از: محمدامین بن محمد تقی خراسانی، قرن 12 و13
رساله ای است در فضایل ومناقب وتاریخ حیات و خصایص اخلاقی ومصائب وبلاهای حضرت فاطمه زهرا3 که در یک مقدمه و هشت باب ویک خاتمه تنظیم شده است:
مقدمه: در بیان ثواب تذکیر وتذکر مصائب ونوائب اهل البیت.
باب اول: در بیان کیفیت خلقت نور خیر النساء ووجه تسمیه او بفاطمه و زهرا...
[الذریعة 16- 97].
آغاز: «الحمد لله المحمود بکل لسان المعبود فی کل مکان المذکور فی کل اوان وزمان الذی فضلنا بحب ابی القاسم محمد علی سائر الخلق وجعل دیننا خیر ادیان
ص: 570
وکرمنا بودّ آل محمد من بین بنی نوع الانسان...».
انجام: «.. حق تعالی که در حق ایشان فرموده است: لا یحزنهم الفزع الاکبر وهم فیما اشتهت انفسهم خالدون یعنی ایشان را به اندوه نمی آورد ترس بزرگتر روز قیامت وایشان در آنچه خواهش دارد نفس ایشان همیشه خواهند بود».
ش 2386، 124 برگ، 14×20، تحریر حسین بن مهدی حسینی (خادم مزار متبرکه هارون بن موسی علیه السلام مشهور به پنجه شاهی) در 1203 به خواهش مخدومی کهف الحاج محمد قاسم روضه خوان کاشانی.
در برگ پایانی یادداشتی از مؤلف مبنی بر نام خود و کتاب ودرخواست دعا از خوانندگان در 1202 ق دیده می شود.
از: ؟
رساله ای است در تعیین فال اشخاص که به حضرت دانیال نبی7 (مدفون در شوش) نسبت داده شده وبر شانزده شکل بنا نهاده شده است.
آغاز: «الحمد لله... اما بدان ای طالب که این فالنامه از حضرت دانیال پیغمبر است بر شانزده شکل بنانهاده اند و شرایط آنکه بی طهارت نباشی وبا اعتقاد نیت کرده قرعه اندازی...».
انجام: «.. اگر پرسند که بیمار به شود یا نی ودارو فایده کند یا نی بنگر بخانه اول که نفس بیمار است...».
ش 2329، 62 برگ، 13×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. انجامش افتادگی دارد.
ص: 571
از: ؟
رساله ایست کوتاه در پیش بینی فال اشخاص که به امام صادق عیله السلام ویا پیامبران نسبت داده شده است.
آغاز: «ای صاحب فال بدان وآگاه باش نیتی که در دل داری خیر است به مطلب خواهی رسید و لیکن از شخصی کوتاه قد که همسایگی توست در حذر باش که در قصد تو می باشد...».
انجام: «.. روز شنبه مرادت برآورده خواهد شد ماه نو را به آینه نظر کن تا بر تو مبارک باشد از کسی حاجت بخواهی بدست راست قرار بگیرد تا برآورده شود ان شاء الله».
ش 2358، 35 برگ، 14×21، نستعلیق ید الله غیاث آبادی فراهانی در 1364 ق در دار الخلافه طهران.
از: ؟
احتمالا بخشی از یک کتاب فالنامه است. تک جمله هایی است در خبر از نیت و سپس در برخی موارد دستوراتی کوتاه تا شماره هشتادو ششم شماره شده است.
آغاز: «این شراکت که در خاطر داری منافع دارد امّا با شریک نزاع میکنی 2 _ از سلطان نفع چندان میسّر نیست هر چند کناره کنی بهتر است 3 _ در خریدن این ملک منفعت نیست».
انجام: «13... افکندن سودی بینی وحیوان نیکو آورد بدان 14 _ به جانب وطن اراده
ص: 572
داری عنقریب به مراد خواهی رسید 15 _ طلاق از شوهر بستانی از غم آزادمی شود یقین بدان».
ش 4012، 35 برگ، 12×19، نسخ، بیکا، بیتا، از آغاز وانجام افتادگی دارد.
منسوب به امام صادق علیه الصلاة والسلام
از قول امام الجن والانس ابو عبدالله علیه السلام منقول است که از کلام ربانی تعالی وتقدس استخراج کرده اند.
آغاز: «الحمد لله حق حمده والصلاة والسلام علی رسوله محمد وآله اجمعین. قال رسول الله (صلی الله علیه وآله) اتقوا فراسة المؤمن فانه ینظر بنور الله».
انجام: «آیات الروم واحکام: ظهر الفساد فی البر والبحر (این ستور بی عیب است باید خرید) وبدلناهم بجنتیهم جنتین (این ضیاع اگر فروخته شود به بود».
ش 4150، 139 برگ، 7×13، نستعلیق، بیکا، بیتا. انجامش افتادگی دارد. از سوره انعام تا سوره طه ونیز دعاهایی عربی، وسؤال وجواب درباره حدیث انا نقطة تحت الباء ضمیمه این فالنامه است.
از: ناظم _ ن
شانزده فصل از ترجمه یک رمان خارجی است. فصل اول با نام «محاصره شبانه» وفصل شانزدهم با عنوان «شب زمستانی» نگاشته شده است.
آغاز: «گوره دیل ده کوچکی است که در دامنه وادی کوه کوچکی که به فاصله دو
ص: 573
کیلومتری دریا کشیده شده است قرار گرفته و کمی پائینتر از آن خانه ای کوچک ییلاقی به نظر می رسید».
انجام: «من تا حال زنده مانده ام بازهم باید بمانم برای خاطر خانوادههای خودمان برای جبران اعمال بدم میبایستی به زندگی خودادامه دهم. بعد در حال که باد وبرف جا پاهای او را از بین میبرد دو رشد وکمی بعداز نظر غایب گردید».
ش 724، 133 برگ، وزیری، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
منظومه ای است در بیان داستان فرهاد و شیرین که در حدود 520 بیت سروده شده است.
آغاز:
«در این خرم اساس دیر بنیاد
بچیزی خاطر هر کس بود شاد
بودهر دل بذوق خاص خورسند
زمشغولی بشغل خاص در بند»
انجام:
«نوای عشق بازی خوش نوایی است
که هر آهنگ او را ره بجایی است
اگر چه هر نوا خیزد ازین چنگ
چه نیکو بنگری باشد یک آهنگ»
ش 2761، 22 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11).
از: وحشی بافقی کرمانی (م )991
این منظومه حدود 1700 بیت است. گفته شده که هزار بیت آن را در پایان عمر
ص: 574
سروده وسپس وصال شیرازی آن را تکمیل کرده است.
[الذریعة 16-189، مرعشی 16-116، مجلس 36- 408].
آغاز:
«الهی سینه ای ده آتش افروز
در آن سینه دلی وآن دل همه سوز»
انجام:
«هر آن دل را که نوری نیست دل نیست دل بی سوز غیر از آب و گل نیست»
ش 2963، 46 برگ، 10×16، نستعلیق علی بابای تبریزی بدون تاریخ (تحریر سده 13).
* * *
ش 3763، 40 برگ، 11×17، نستعلیق سید جواد بنان در 1374ق. بک ترجیع بند هم در این نسخه نوشته شده است.
از: ؟
ش 2659، 154 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13).
از: جمال الدین حسین بن فخر الدین حسین انجو شیرازی (ق )11
فرهنگی است در اصطلاحات وکنایات واستعارات ودستور زبان فارسی که به دستور اکبر شاه (1014 ق) به سال 1005 آغاز در 1007 یا 1017 به نام جهانگیر شاه به انجام رسانده است.
[الذریعة 16-197، مرعشی 3-180، الفبایی آستان قدس 428].
ص: 575
آغاز: «به نام ایزد بخشاینده بخشایشگر آن که بر لوح زبانها حرف اول نام او است این همی گوید اله و آن...
فرهنگ خود از نام تو سازم تا هر ورقی گیرد از آن قیمت دیباج».
انجام:
«این نسخه کزوفرس کهن شد تازه
افتاد به هر دیار زوآوازده
جلدش بادا دایم فیروزه چرخ وز تافته رشتههای خود شیرازه»
ش 974، 211 برگ، 21×31، نستعلیق نصر الله بن الله ویردی بیک قدیم یوزباشی محال خور خوره و آوباره. با یادداشتی از عبد العلی میرزا قاجار در برگ اول.
* * *
ش 1669، 290 برگ، 16×27، نستعلیق، محمد امین منوچهری در 1049. با مهر مربع «انی لکم رسول امین 1179» بر برگ دوم وبرگ پایانی.
از: عبد الرشید بن عبدالغفور حسینی تقوی (1077 ق)
در سال 1064 ه_ . ق در عصر شاه جهان (1068)، هنگامی که در زندان اورنگ زیب بوده، نگاشته است. این فرهنگ برگرفته است از فرهنگ جهانگیری و مجمع الفرس سروری است و در یک مقدمه و چند باب وخاتمه می باشد.
[الذریعة 16-20، مشار، فارسی 2-2427، مشترک پاکستان 14- 208].
آغاز: «ستایش وآرایش سر نامه هر سخن و پیرایش دیباچه هر نو وکهن وپردازش خامه... خردمندان تراوش نامه و خامه دانش پسندان تواند بود...».
انجام: «... مع الیاء ییلاق: جایی سردسیر که در آنجا تابستان را گذرانند خلاف قشلاق واین هر دو ترکی است».
ص: 576
ش 1734، 438 برگ، 16×25، نستعلیق نور محمد بن حاجی ابراهیم افغان در 1144 (یا 1133) در قصور لاهور.
از: ؟
مجموعه تعدادی لغات فارسی که معادل روسی آنها در مقابل آنها ذکر شده و ظاهراً دفتر درسی یکی از دانشجویان بوده است.
در فهرست سابق این کتابخانه به عنوان کتابچه فارسی فرانسه یاد شده بود ص.329
ش 2353، 200 برگ، 13×21، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13 و14).
از: ؟
کتابی است در معنی لغات عربی که بر اساس حروف اول ودوم مرتب شده است.
آغاز: «کتاب الالف من الاسماء الالف المفتوحة اس = مورده...».
انجام: «س یسر آسانی یسری دست چپ... یُمنی دست راست یُمن خجستگی و یوسف ویؤنس یهمزان ولا یهمزان الیاء المکسورة... یسار لغة فی الیسار».
ش 887، 110 برگ، 15×20، نسخ ،بیکا، بیتا (تحریر سده 13) با مهر بیضوی «صراط علی حق نمسکه».
ص: 577
از: ؟
آغاز: «ابو الضحصاح، کر وابو... ، سوسمار. ابو هاشم، سرگین...».
انجام: «.. الهیصر سرشکننده صید را الهیصم شیر ومرد قوی وهیصم».
1437، 112 برگ، 13×18، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 10 و11) اغاز وانجام ناقص. اوراق پس و پیش شده.
از: ؟
فرهنگ فارسی به فارسی است بر اساس حرف آخرکلمات که آمیخته به اشعار می باشد و از «لسان الشعراء» و«تبیان اللغات» و«شیخ سعدی» و«امیر شهاب الدین حکیم کرمانی» و«شیخ واحدی» نقل می کند.
مؤلف شاگرد امیر شهاب الدین حکیم کرمانی بوده.
آغاز: «بوده هر چه در علم حکمت است مهارتی... تمام ترداشته واسطرلاب را به حسن تدبیر راست کرده فامّا روایت یکم در غایت صحّت است».
انجام: «هم عنان یعنی همراه وبرابر وبه معنی هم سر نیز گرفته اند همکنان بالفتح با کاف فارسی همه کسان همنشین یعنی با کسی که یک جانشسته باشند همیدون با یا فارسی هم اکنون».
ش 3753، 260 برگ، 16×27، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص.
ص: 578
از: ؟
معانی کنایی واژه ها وجملاتی را که در اشعار فارسی به کار رفته است نوشته است.
آغاز:
«از برای دوام این اقبال بار کن از سرم بلای عظیم
سر اگر بر من گران باشد زسروا میکنم درد دندان هر که نتواند کشد دندان کشد»
انجام: «گسسته مهار: مطلق العنان وخود سر:
غضب ستیزه گر وعقل مهربان در خواب شتر گسسته مهار است وساربان در خواب»
ش 3802، 112 برگ، 11×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص. حرف الف تا کاف را دارد.
از: ؟
مجموعه لغات فرانسوی به فارسی است که توسط دانشجویی برای استفاده درسی کتابت شده است.
ش 2597، 80 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 14).
ص: 579
از: ابوالقاسم بن عباس موسوی
کتابی است در فقه امامیه که بصورت فتوایی وبرای مقلدین تألیف وکتاب های طهارت وصلاة را در بر دارد.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین والصلاة علی محمّد اشرف المرسلین واله الطاهرین المطهّرین صلاة باقیة بتلاحق المصلّین ولعنة الله علی اعدائهم ومخالفیهم من الاولین والاخرین الی یوم الدین اما بعد چنین گوید بنده...».
انجام: «... زیرا که نماز جنازه حقیقة نماز نیست بلکه از باب تسبیح وتحمید واستغفار ودعا است به لفظ دعا ختم میکنم کلام را در مقام والحمد لله اولا وآخرا».
ش 3380، 227 برگ، 10×17، نسخ ابوالقاسم بن علی لاهیجانی در 1233. تصحیح شده با سر لوح زرین در برگ اول وجدول زرین در صفحات.
از: احمد بن محمد حسینی اردکانی یزدی زنده 1238 ق
رساله ای است در فضایل و فوائد وآثار صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وآل او، مؤلف گفته این رساله را بجهت اینکه کتابی بدین صورت نبوده نگاشته و بنام محمد ولی میرزا قاجار تحریر و در چند فصل تنظیم نموده است:
فصل اول: در بیان معنی صلوات و تسلیم بر حسب لغت و اصطلاح.
فصل دویم: در ذکر نکات و ابحاث متعلقه به آیه ان الله وملائکته...
[الذریعة 16-261، مرعشی 10-362، مجلس 35- 376].
آغاز: «نحمدک اللهم علی ما اخذت عهدک علینا بالایمان بک والاعتراف بنبوة
ص: 580
نبیّک محمّد صلی الله علیه وآله... وبعد بنده حقیر معترف بتقصیر... بر الواح ارواح ارباب بصیرت وصاحبان...».
انجام: «.. ولهذا در این رساله بنقل همین قدر اکتفا نمود اگر کسی خواهد که دعا یا صلواتی دیگر را بر آن ملحق گرداند مختار است والحمد لله رب العالمین والصلاة والسلام علی خیر خلقه محمد صلی الله علیه وآله وذریته وشیعته».
ش 2131، 99 برگ، 13×22، نستعلیق عبد العلی بن محمد حسین نائینی اصفهانی در 1277 در دارالسلطنه تبریز. حاشیه نویسی دارد.
از: ؟
رساله ای است در فضایل قرآن و ادعیه مروی از ائمه هدی که در دو بخش تنظیم شده است.
بخش اول: فضایل قرآن (9 ساقیه): ساقیه اول: در فضلیت قرآنست دوم: فضیلت حامل قرآنست سیم: در صفات قراء قرآن واصناف آنها چهارم: آداب خواندن قرآن پنجم: کیفیت ختم قرآن ششم: ثواب تعلیم و تعلم قرآن هفتم: ثواب قرائت قرآن هشتم: فضیلت تلاوت ونگاهداشتن قرآن نهم: فضایل وفوائد سورههای قرآن.
بخش دوم: فضایل ادعیه (2 باب) باب اول: در فضیلت اذکاری است که وارد شده است.
به فهرست منزوی 1-117 رجوع شود.
آغاز: «از حضرت رسول صلوات الله علیه منقول است که هر گاه ملتبس ومشتبه شود بر شما فتنهها مانند بادهای شب تار پس بر شما باد بقرآن خواندن بدرستی که قرآن شفاعت کننده ای است...».
ص: 581
انجام: «.. ودر حدیث دیگر مروی است که حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در سجده این دعا میخواندند ارحم ذلّی بین یدیک وتضرّعی الیک ووحشتی من الناس وانسی بک یا کریم».
ش 3406، 74 برگ، 13×21، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 13). با یادداشت تملک اسماعیل شریف الحسینی با مهر بیضوی «عبده اسماعیل الشریف الحسینی» در برگ آخر.
از: ؟
کتاب فقه فارسی است مشتمل بر دوازده کتاب و هر کتاب دارای چند فصل یا باب است. کتاب طهارت آن دارای 17 فصل می باشد و 19 کتاب عبارتند از: 1 _ کتاب طهارت 2 _ مقاصد الصلاة وپانزده باب) 3 _ کتاب الزکاة 4 _ کتاب الصوم 5 _ کتاب الحج 6 _ کتاب الجهاد 7 _ کتاب التجارة (یک مقدمه و نه باب است) 8 _ کتاب هبه و صدقه ووقف 9 _ کتاب الدین 10 _ کتاب الاجاره 11 _ کتاب وصیّت 12 _ نکاح 13 _ طلاق
14 _ عتق 15 _ نذر وعهد 16 _ صید 17 _ میراث 18 _ قضاوشهادات 19 _ قصاص ودیه
آغاز: «حمد نامحدود تحفه معبودی که کاینات را به خورشید آسمان رسالت ونور بدر ولایت درجه ظهور داد ومرآت ضمایر را ...».
انجام: «.. واگر مرد اجنبی افضا کند به اکراه مهر ودیه واجب میگردد ودر هر پای نصف دیه است و دیه انگشتهای پای مثل انگشتهای دست است و در دیه ساق...».
ش 1787، 254 برگ، 19×25، نستعلیق، بیکا، بیتا. انجامش افتادگی دارد. (تحریر سده 13). د رآغاز نسخه فهرست کتاب آمده است.
ص: 582
از: ؟
رساله ای است در فقه عامه که بصورت فتوایی ونیمه استدلالی نگاشته شده واز کتاب های محیی السنة در التعلیق وحجة الاسلام در الفتاوی وشرح مختصر جوینی وقاضی ابو سعید هروی در الاشراف وامام الحرمین در النهایه و... نقل کرده است.
آغاز: «کتاب البیع بدانکه در بیع سه رکن است اوّل ایجاب از طرف فروشنده وقبول از طرف خرنده هم چنانکه فروشنده گوید که فروختم بتو یا مالک توگردانیدم ومشتری گوید که خریدم یا...».
انجام: «... واگر در بردن یا آوردن یکی را در راه بفراموشی بجائی بماند ضمانی لازم گرددواگر یکی در کنده در افتد برون آوردن بروی لازم بود واگر ندانست وبرفت وبعداز آنکه بدانست بازگشت پس وی هلاک شد ضمانی لازم...».
ش 2169، 126 برگ، 18×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. این نسخه کتاب بیع تا پایان ودیعه را دارد (تحریر سده 13).
از: علی بن باقر بروجنی (قرن 14) ظ
مجموعه احکام وفروعات شرعیه که ظاهرا بصورت تقریرات نوشته شده واز نماز مسافر تا اعتکاف را در بر گرفته است. مؤلف صاحب کتاب بحر الجواهر است که در حرف با معرفی شد.
آغاز: «فصل پنجم در بیان نماز مسافر است و نظر در شروط نماز مسافر است و در قصر نمودن مسافر است ودر لواحق نماز مسافر است اما شروط قصر نمودن نماز
ص: 583
مسافر شش شرط است...».
انجام: «.. لکن در منتهی گفته است که منحصر به بیع و شراء است (نیت) حرمت بلکه حرام است بر معتکف هر عملی که اقتضا می کند اشتغال و مشغول شدن به امور دنیویه...».
ش 2683، 186 برگ، 11×18، نستعلیق، شاید بخط مؤلّف باشد. انجامش ناقص است.
از: ؟
رساله ای است در بیان عقایدامامیه وفقه وفروعات شرعی بر مبنای فقه امامی که در دو قسم تنظیم شده است، قسم اول در عقاید و معتقدات شیعه که در نه فصل (از وجود حق تعالی تا ارزاق واسعار) وقسم دوم در فقه که در پنج باب صلاة، صوم، حج، جهاد و (...) تنظیم شده چنانکه در تمام موارد عبادی که نیت شرط بوده نیت را یکبار بزبان عربی و بار دیگر بلفظ فارسی بیان کرده است.
آغاز: «... فصل اول در معنی وجود حق تعالی، ووحدت وجود حق تعالی، ووجوب وجود وی تعالی، وبیان اثبات هر یک ازین، بدانکه وجودحق تعالی عبارتست از هستی...».
انجام: «.. سیّم چون کار بتأدیب رسد، واگر احتیاج شود به جراحت یا به قتل موقوف باذن امام باشد، بر یک قول، واقامه حدود جایز نباشد الا به قول امام، مگر در اقامه آن بر بنده و زن وفرزند...».
ش 2814، 213 برگ، 12×18، نسخ، بیکا، بیتا. اول وآخرش افتادگی دارد. (تحریر سده 10 و11) این نسخه از اول کتاب تا باب الجهاد را دارد. حاشیه نویسی دارد.
ص: 584
از: ؟
فقه فارسی است: با اشاره مختصر به دلائ_ل آن که از جواهر الکلام نیز نقل می کند.
آغاز: «.. ان الآیة منسوخة بظاهر قوله تعالی ما کان المؤمنون لینفروا کافة فلولا نفر من کل طائفة فرقة الخ وبعضی گفته که این آیه نازل شده است فی خصوص».
انجام: «دو اصل در این مورد هست که معمول به علماء است یکی اصل صحت عقد است که اقتضاء (...) عقد و دوم اصل تأخیر حادث است».
ش 4111، 336 برگ، 11×18، این نسخه مسائل حج است.
از: ؟
در معرفی فلزات ومشخصات وبرخی آلیاژهای آنهاست.
آغاز: «ومس در انها موافق تفصیل ذیل است در هزار جزء نقره... طلا این در حالت خلوص دارای رنگ زرد مایل به حمره است وبه واسطه صیقلی میتوان جلای بسیار خوبی به آن داد».
انجام: «استعمال زیادتنباکو یا مسموم شدن از سه چهار قطره نیکوطین موجب صداع شدید و تهوّع وقیّ و قولنج معوفی وضعف تمام بدن گردد، تریاق...».
ش 3966، 18 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغاز وانجامش افتادگی دارد.
ص: 585
از: ؟
مطالبی دربارهفلسفه جدید بخصوص فلسفه در اروپا وشرح حال مختصری درباره حکمای معروف غرب می باشد.
آغاز: «مقدمه در شکّ ویقین حکماء بیشترینشان در شناختن عالم خارج بوده یعنی حکما ابتدا که به مسأله معرفت و چگونگی شناخت وحدود آن توجّه می کردند».
انجام: «وهو بس کتابی دارد به نام... در فلسفه حقوق مقصود این که این کتاب دانشمندان تأثیر زیادی در پیشرفت فکر به طور مطلق داشته است».
ش 3849، 30 برگ، 13×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 14).
از: ؟
خواص وفوائد سور وآیات مبارکه قران را بنابر قول خود مؤلف در پایان کتاب، از منابع معتبر استخراج کرده و آورده است.در این کتاب از حضرت امام صادق عیله السلام نیز بسیار نقل شده است.
آغاز: «بهذا الآیات... اجیبوا الدعوة وافیضوا انوارا...».
انجام: «واز حضرت امام جعفر صادق عیله السلام منقول است که چون ختم قرآن کردی این دعا خواندی اللهم اغفر لی بالقرآن اللهم ارحمنی بالقرآن اللهم اقصدنی بالقرآن اللهم اجرنی بالقرآن اللهم ارزقنی بالقرآن».
ش 338، 123 برگ، 17×23، نستعلیق علی اکبر بن ملا احمد اردستانی در 1303 در طهران. از آغاز افتادگی دارد.
ص: 586
از: حاج میرزا حسین نوری صاحب مستدرک
با مقدمه ای در مورد کتاب وکتابخانه که ظاهراً نگارش حاجی نوری است.
ش 3091. جیبی، مقدمه اش ناقص است از روی همین نسخه بخش فهرست آن با حذف مقدمه در کتاب آشنایی با چند نسخه خطی چاپ شد.
متاسفانه این نسخه مفقود شده وبه جای آن با شماره 3091 مجموعه ای قرار گرفته که در بخش مجموعه ها یاد می شود.
از: ؟
رساله ای است در «صورت عرض کتب موقوفه مدرسه فاضلیه مشهد» که بر حسب دستور شاهزاده رکن الدوله والی ممالک شرقیه ومتولی عتبه مقدسه رضویه که در بازدید حاج شیخ الرئیس در ربیع الثانی سال 1300 ق تدوین و در دوازده فصل تنظیم شده است.
دراین فهرست حدود پانصد کتاب یاد شده است.
آغاز: «صورت عرض کتب موقوفه مدرسه فاضلیه که در اداره خاصه تولیت جلالی عظمی است که حسب الامر حضرت مستطاب اشرف ارفع امنع اجل... رکن الدولة العلیة العالیة...».
انجام: «... کتاب حسین بن عثمان در قرائت واقف غیر معلوم 17 سطری کاغذ بخارایی جلد مشکی ضرب زده».
ش 2902، 16 برگ، 10×18، نستعلیق، .1300
ص: 587
از: ؟
کتابی است در اصول ومبانی فیزیولوژی عمومی وخصوصی وسلولی که ظاهرا از فراوردههای علمی دار الفنون طهران بوده باشد.
آغاز: «بسمله، فیزیولوژی عمومی وخصوصی وسلولی: در بیان فرق ما بین فیزیولوژی عمومی وخصوصی: ترقیات علمیه در این ایام به حدی زیاد شده است که در فیزیولوژی از اعمالی گفتگو می شود که خود عناصر...».
انجام: «... هر یک از عناصر تشریحیه زنده با قدرت مخصوص بمحیط خارجی مربوط وعلی الاتصال در رد وبدل است یعنی بعضی از عناصر را جذب نموده تا مدتی جزء خود کرده ونگاهداشته، تمت».
ش 3481، 205 برگ، 15×21، نستعلیق احمد بن اسماعیل در 1316. تصحیح شده. هفت برگ اول سفید است.
از: عنصر المعالی کیکاوس بن اسکندر وشمگیر (شمس المعالی) (462 ه_)
کتابی است در اخلاق عملی ونکوهش روزگار وبه دست آوردن نیکنامی واندرزهایی که به کار دین ودنیا آید وملوک ورعیت باید به آنها متصف گردند که به نام جدّش قابوس به فرزند خود «گیلان شاه» نوشته است. کتاب مشتمل بر چهل وچهار یا چهل و یک باب است که با خطاب «ای پسر» آغاز می شود.
[الذریعة 17-3، دانشگاه تهران 9-1202، مرعشی 16-285، منزوی 2-،1655
ملی تهران2-50، مشار فارسی 2-2509 و3- 3856]
ص: 588
آغاز: «الحمد لله رب العالمین... اما بعد چنین گوید جمع کننده این کتاب امیر عنصر المعالی کیکاوس ابن اسکندر... که بدان ای پسر که من پیر شدم وبی زوری وضعیفی بر من چیره گشت...».
انجام: «بدانکه این جمله علامات نیکبختان است در دو جهان ایزد تعالی بر من و بر تو وجمله مسلمانان رحمت کناد وخشنودی من در تو رساناد در هر دو جهان بمنّه وجوده وفضله وکرمه».
ش 1025، 119 برگ، 17×25، نستعلیق .1285
* * *
ش 1922، 106 برگ، 12×20، نستعلیق .1279
* * *
ش 3362، 188 برگ، 15×21، نستعلیق حسین بن ملا عبد الحسین در 1286. با جدول زر در صفحات.
* * *
ش 3363، 92 برگ، 15×20، نستعلیق اسماعیل سمنانی در مدرسه صدر تهران به خواهش... یزدانی در .1283
از: ؟
فرهنگ ادویه مفرده و مرکبه است که به ترتیب حروف تهجی تنظیم شده ودر آن خواص وآثار داروهای منفرد و ضمادها ومرهمهای مرکبه به دقت نگاشته شده است.
آغاز: «باب الباء: باد مهرج، برودت معده وجگر ورحم و احتباس طمث را نافع بود وریاح غلیظ را دفع کند...».
ص: 589
انجام: «... یاقوتی دیگر حجر لاجورد: شب سنبل...، گل مختوم گل ارمنی...».
ش 2599، 177 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخرش افتاده. (تحریر سده 13).
از: امیر خسرو بن امیر محمود دهلوی (725 ق)
مثنوی است عرفانی به پیروی «مخزن الاسرار» نظامی که در 648 آغاز ودر رمضان 688 به انجام رسانیده است.
[الذریعة 17-66، نسخه های خطی منزوی 4-3034، الفبایی آستان قدس 443].
آغاز:
«شکر گویم که به توفیق خداوند جهان بر سر نامه زتوحید نوشتم عنوان
نام این نامه و الاست قران سعدین کز بلندیش به سعدین سپهر است قرآن»
انجام:
«گفتی نگاهدار به فرمان خویش دل دارم دلی بگوی تو فرمان که میبرد
دردا که دل ز خسرو بیچاره میبرد آگاه نی زبردن دل آن که میبرد»
ش 3757، 133 برگ، 17×27، نستعلیق محمد رضا بن عبد الواحد بن فتح محمد در .1181
از: ؟
داستانی مفصل ودنباله دار درباره سفر چند تن به اندلس وشهر قرطبه در زمان
ص: 590
خلیفه «الناصر بالله» که در ضمن 80 فصل نگاشته شده است. نثر داستان جدید و احتمالا ترجمه از یکی از منابع عربی بوده باشد.
آغاز: «فصل اول، قرطبه وخلیفه عبدالرحمن ناصر: قرطبه... پای تخت دولت اموی در اندلس واقع است در شمالی نهری که باسم وادی الکبیر در جنوب اسپانی شناخته می شود...».
انجام: «... خلیفه خواهش او را پذیرفته واو را از خواص خود قرار دارد ومجلس بدین حالت اختتام یافت».
ش 3491، 135 برگ، 17×22، نستعلیق 1334. تصحیح شده است.
از: احمد بن زین الدین بن ابراهیم احسائی (شیخ احمد احسائی) (1242 ه_)
این کتاب شامل دوازده قصیده در رثای خامس آل عبا حضرت سید الشهداء علیه السلام می باشد.
[فهرست کتب شیخ احمد احسائی 2- 44].
آغاز:
«نعی الناعی مصاب الهاشیمنا
کأنّ عاشور بالاحزان یعنینا»
انجام:
«وصلّ علی الاطهار آل محمّد
وشیعتهم یاذالجلال وسلّم»
ش 1343، 51 برگ، 17×20، نسخ، بیکا، بیتا. ترجمه فارسی میان سطور نوشته شده.
ص: 591
از: ؟
قصه حضرت آدم تا قصص امامان شیعه: است.مؤلف آیات مناسب قصص پیامبران را نیز ذکر کرده است. وقصه امامان: را در شهادت امام حسین علیه السلامبه اتمام رسانده است.
[الذریعة 17-102، فهرستواره منزوی 1- 449].
آغاز: «وآنها که در دست چپ بودند همه کافران بودند ودر پیش صف اوهمه جباران ومتکبران وطاغیان بودند فرمان آمد از حق تعالی که الست بربکم».
انجام: «وجهودان را معلوم شد که امیرالمؤمنین حسین علیهما السلام مهتر وبهتر وبرگزیده هفت آسمان و هفت زمین بوده است برفتند و دو چوب زیتون بیاوردند ویکی را در بالین قبر ویکی در پایین قبر امام حسین بنهادند ودیواری گردایشان در کشیدند ودری بر آن چهار دیوار آویختند».
ش 3762، 208 برگ، 17×23، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص.
از: مولی محمد معین الدین بن مولی شرف الدین محمد فراهی
داستان حضرت موسی7 است که به نثر آمیخته به نظم بیان شده است. سراینده صاحب کتاب معارج النبوة ومتوفای 907 می باشد.
[الذریعة 17-108، مشترک پاکستان 6-969، فهرستواره فارسی 1- 451].
آغاز: «در این مدت به مطالعه تفسیر واحادیث مرویه از اکابر مشاهیر مصنفاتی که
ص: 592
در باب موعظه وتذکیر مستجمع اخبار وآثار مشتمل برحکایات...».
انجام:
«نه هر زن زن بود هر زاده فرزند نه هر گل میوه دارد هر نیی قند
روند این همرهان غمناک باتو
نیاید هیچکس در خاک با تو
از این... خیال کاروان زن
عنان بستان علم بر آسمان زن»
ش 1908، 125 برگ، 15×25، نستعلیق محمد صالح در 1088. آغازش افتاده.
از: ؟
رساله ای است در آداب وقواعد تیر اندازی توپخانه در استفاده از توپهای هفت سانتی متری کوهی که برای یگان توپخانه کوهستانی نگاشته شده ودر هجده باب تنظیم شده است.
آغاز: «باب اول در قواعد کلیّه _ بهترین بکار بردن آتش فشان های کوهی. اوّل خوب قراول رفتن وبعدمعرفت وشناسائی کامل در پر کردن وتیر اندازی وهمچنین... وجلدی...».
انجام: «.. نمره سه سیخ برنجی واستیکان را در جعبه توی قندان میگذارد ونمره دو سه را برده در زیر مال بند قورخانه میبندد وگلوله شراپنل را نباید خالی نمود زیرا که خطر دارد».
ش 2154، 32 برگ، 17×21، بیکا، بیتا (تحریر سده 13).
ص: 593
از: ؟
رساله ای است در آموزش و تعلیمات توپهای (آتشفشان های) نه وهفت سانتی متری که برای تدریس در مدارس نظامی تدوین شده است.
آغاز: «بسمله قواعدمشق وحرکات آتش فشان های 9 سانتی متری موافق صورت بندی های مختلف، باب اول: فصل اول در صورت بندی وتکالیف صاحب منصبان کل وجزو...».
انجام: «در هر حرکت اول... لوله حرکت می کند بعد قنداق وپس از اتمام خط اول خط ثانی حرکت می نماید ترتیب توپ های خود».
ش 2587، 77 برگ، 10×17، نستعلیق، محمد باقر توپچی طرز اطریشی در .1302
از: حسن ظریفی چلبی
گزارشی است از برخی ابیات جلد اول «مثنوی معنوی» جلال الدین مولوی بلخی (672 ق) که بنام سلطان بن شاه سلیمان خان عثمانی تالیف شده است. نام کتاب وسلطان در دیباچه کتاب که عربی است آمده است.
[نسخه های خطی فارسی 2-1313، کشف الظنون 2-1588 (در مدخل مثنوی) _ الذریعة 18-،234
دار الکتب قاهره 2-53، مجلس 11- 106]
آغاز: «الحمد لله الذی انعم علینا وهدانا للاسلام وجعلنا من امّة حبیبه محمّد علیه افضل الصلوات واکمل التحیّات وعلی آله الطیّبین والطیّبات وبعد لمّا اعطانی الله تعالی مکنة علی اطلاع کتب اولیائه...».
ص: 594
انجام: «.. یوم لا ینفع مال ولا بنون الا من اتی الله بقلب سلیم ووسیلة لذکری بالخیر، بعد انتقالی من الدار الدنیة الفانیة الی الدار الشریفة الباقیة ولنختم بالصلاة علی خیر البریّة».
ش 3378، 155 برگ، 12×17، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 10) تصحیح شده. جدول زرین دارد.
از: معز الدین محمد حسینی اردستانی، قرن 11
رساله ای در کلام ومعتقدات شیعه در امامت که در یک مقدمه ویک باب ودوازده فصل و یک خاتمه تنظیم و در سال 1058 ق بنام «ابوالمظفر قطبشاه» تالیف شده است، بعقیده برخی «حدیقة الشیعة» در اصل همین «کاشف الحق» است که با تغییراتی واضافاتی در رد صوفیه بدان نام به مقدس اردبیلی نسبت داده شده است. وبعضی گفته اند این کتاب همان حدیقة الشیعة اردبیلی است که با حذف قسمت صوفیه آن وافزودن اشعار مناسب به این صورت در آمده است.
[الذریعة 17-236، نسخه های خطی فارسی 2-978، کتابخانه مراغه -49 (بنام حدیقة الشیعة)،
دانشگاه تهران 3-600، مرعشی 4-183، مقدمه چاپ جدید دو جلدی حدیقه الشیعة ]
آغاز: «بسمله حمدی که حامدان ملاء اعلی وذاکران کره غبرا از ادای آن عاجز آیند محمودی را سزاست که به موجب وان من شی الا یسبح بحمده هیچ ذره از ذرات وموجودی از موجودات از ذکر او...».
انجام:
«... بود پنجاه وهشت بعدهزار
که بپایان رسید این گفتار
شکر که این نامه به عنوان رسید پیشتر از عمر به پایان رسید»
ص: 595
ش 1598، 365 برگ، 21×33، نستعلیق احمد بن محمد صادق نوری الاصل ملّقب به «کیا» در 1231 در شهر بار فروش (بابل).
* * *
ش 1628، 481 برگ، 17×27، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11).
* * *
ش 3214، 296 برگ، 16×25، نسخ .1071
* * *
ش 9 که در حرف حا به عنوان حدیقة الشیعة یاد شده احتمال دارد که کاشف الحق باشد.
از: میرزا حبیب الله بن محمدعلی رشتی (1312 ق)
اصول خمسه مذهب حقه شیعه را در این کتاب با بسط مباحث امامت تبیین کرده است.
[الذریعة 17- 237].
آغاز: «حمد له... این رساله مشتمل است بر ضروریات مسائل طهارت و صلاة وصوم به جهت اجابت از اخیار وفضلاء ابرار...».
انجام: «وصاحب کتاب نهج الایمان که از محدثین شیعه است بعداز ذکر طرق وکتب مذکوره گوید که آنچه من ایراد کرده ام قلیلی است از کثیر مثل نسبت جرعه به دریای عمیق...».
ش 4064، 217 برگ، 16×23، نسخ، بیکا، بیتا. از انجام افتادگی دارد. این نسخه برای چاپ سنگی نوشته شده بود.
سرآغازی که نقل شده با اینکه کتاب در اصول عقائد باشد مناسب نیست. باید نسخه مورد دقت قرار گیرد شاید رساله عملیه ضمیمه آن باشد.
ص: 596
از: حبیش بن ابراهیم بن محمد کمالی تفلیسی (629 ق)
خواب گزاری مهم مشهوری است به ترتیب حروف که به نام مسعود قلچ ارسلان تالیف شده و بیشتر گفته های منسوب به دانیال حکیم، حضرت امام صادق عیله السلام، ابن سیرین، کرمانی مغربی واسماعیل اشعث را نقل می کند. در مقدمه کتاب در شانزده فصل معنی خواب و اقسام آن و برخی دستورات ونیز نام مصادر مورد استفاده را نگاشته شده است.
[مرعشی 5- 272].
آغاز: «حمد و سپاس خدای را که واحد و صمد و قادر است مالک ذو الجلال وحی فاطر است رازق خلق وعالم ضمایر است خالق سپهر ونجوم وصانع واول وآخر...».
انجام: «واز او خیر ومنفعت یابد واگر ببیند که یوز... با بخراشید دلیل که به قدر آن از شر دشمن وی را گزند رسد واگر بیند که یوزان در سرای یا در موضعی... می داشتند دلیل که از ... دشمن رنج و بلای عظیم بدو رسد».
ش 153، 236 برگ، 20×30، نستعلیق بی تاریخ. شاید از سده نهم باشد. اول وآخر آن نو نویس است.
از: میر سید شریف علی بن محمد جرجانی (816 ق)
مسائل منطق را بطور فشرده نگاشته است و مورد توجّه قرار گرفته وجزو کتاب های درسی معروف حوزه های علمیّه بوده است.
[الذریعة 17-259، ملّی 2-339، مجلس 6- 88].
ص: 597
آغاز: «بدان که آدمی را قوّتی است درّاکه که منقش گردد در وی صور اشیاء چنانکه در آیینه حاصل شود لیکن در آیینه حاصل نشود مگر صور محسوسات».
انجام: «ومانعة الخلو با رفع احد جزئین وآن را نتیجه وضع جزء دیگر باشد پس نتیجه او نیز روا باشد چنانکه گوئی این جسم یالاشجر باشد یالاحجر لیکن شجر است پس لا حجر باشد لیکن حجر است پس لا شجر باشد».
ش 890، خشتی، نستعلیق .1230
* * *
ش 2802، 47 برگ، 12×19، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) با سر لوح زرین.
* * *
ش 3368، 30 برگ، 14×20، نسخ رمضانعلی نجّیّ ملقب به بابوکه بدون تاریخ (تحریر سده 13).
* * *
ش 3868، 12 برگ، 10×21، نستعلیق .1259
* * *
ش 3885، 23 برگ، 9×19 نستعلیق 1038 در مشهد مقدس.
* * *
ش 3916، 19 برگ، 11×17، نسخ سید اسماعیل بن مهدی حسینی یزدی در 1278 در تهران.
از: محمد باقر بن محمد حسن بیرجندی،
رساله ای است در سوگواری ومراثی مصائب خامس آل عبا و یاران باوفای وی که در سی مجلس ویک خاتمه تنظیم وتحریر شده است.
[الذریعة 17-260، مشار فارسی 4-1017، فهرستواره فارسی 3- 1741].
ص: 598
آغاز: «الحمد لله رب العالمین، الرحمن الرحیم، مالک یوم الدین، باریء الخلائق اجمعین... وبعد چنین بر منصّه خاطر عاطر برادران دینی واخلاء روحانی می نگارد غریق بحر عصیان ومهموم از تراکم... که این مقاله ثانیه است از کتاب کبریت احمر...».
انجام: «... ونظیر این توسّل عوامانه را مرحوم حاج... از علماء زاهد عصر ما عمل کرده بودند که پای ایشان درد می کرد آنرا بچاه صاحب الامر علیه السلام داخل کرده بودند فورا درد آن ساکن شد وعود نکرد».
ش 2066، 109 برگ، 18×22، نسخ، بیکا، بیتا. شاید بخط مؤلف باشد. تصحیح شده وخط خوردگی دارد. فهرست سی مجلس در آغاز نسخه هست.
از: محمد صادق
رساله ای است در روش کاشتن و پیوند زدن و پرورش انواع گل ها وگلاب وعطرگیری که با استفاده از منبع خارجی در سال 1315 ق در اسلامبول در ضمن 17 باب ترجمه وتحریر شده است.
آغاز: «برای فهمیدن درجه منفعت عمل آوردن وروغن گرفتن از گل حساب مجملی ذکر کنیم چنانچه خرج ومصرف تبدیل یک جریب یعنی هزار و ششصد زمین...».
انجام: «... اما روغن آن کم در می آید یک مثقال آن از یک عباسی تا دو عباسی فروش می رود این نیز مانند گیاه کهلک جوشانده می شود بقدر نعنا محصول می دهد ودر فصل نعنا شکوفه در می آورد».
ش 3398، 21 برگ، 12×20، نستعلیق 1315 (شاید بخط مؤلف باشد) این نسخه تاباب شانزدهم را دارد.
ص: 599
از: ملکم خان ناظم الدوله بن یعقوب ارمنی، 1249 _ 1326 ق
مؤلف که یکی از روشنفکران طرفدار غرب ومقیم در اسلامبول است در مقالاتی جداگانه علل عقب ماندگی وبی نظمی وعدم پیشرفت ایران را نسبت به ممالک اروپائی بررسی کرده ومقاله اول را خطاب به مشیر الدولة نگاشته است، وی در برخی مقالات قوانین واصولی را که خود وضع نموده ویا از کتب دیگر اقتباس کرده برای نمونه آورده است.
[نسخه های خطی فارسی 2-1659، مشار 1255، ملی تهران 2- 456].
آغاز: «جناب مشیر الدوله اشخاصی که شما را شناخته اند تاسف دارند که شما پیر شده اید ولی تاسف من در این است که... دولت ایران بلا شک ناخوش وخطرناک است وخستگی مثل شما ... دلیل بر نهایت خطر است...».
انجام: «... وبی رعایت سجع معنی مطلق را ملاحظه می کردید آنوقت می فهمیدید چه نوع مزخرفات بافته اید چیزها نوشته اید که وقتی غربا می خوانند تعجب می کنند که چرا شما را در سلک دیوانه ها محسوب نساخته اند».
ش 2224، 115 برگ، 13×21، نسخ، بیکا. بیتا. گویا همان است که چاپ شده است.
از: ؟
کتابچه ای است در بیان عواید ومصارف دولت در آذربایجان در سال 1266 ه_ . ابواب جمعی حشمت الدولة حمزه میرزا
آغاز: «جمع وخرج هذا السنة ایت ئیل مملکت آذربایجان ابواب جمعی نواب
ص: 600
مستطاب حشمت الدولة حمزه میرزا...».
انجام: «سربازان ساکنین قریه عربلوی ... ، از باب هذا السنة ایت ئیل از قرار یک طغرا برات به تاریخ رجب 1266...».
ش 147، 40 برگ، 18×29، تحریر 1267 (سیاق) با مهری بیضوی منقش به شیر و خورشید و «.. میرزا آقا خان صدر اعظم دولت علیه ایران 1268» همراه با خط ویادداشت «ملاحظه شد».
از: ؟
مواجب شش ماهه محلی مازندران در سال 1316 وفوج فیروزکوهی است که به خدمت جلاء الدولة رسیده است.
آغاز: «مواجب ششماهه محلّی هذه السنة مازندران و(...) قوی ئیل فوج فیروز جنگ فیروز کوهی ابواب جمعی (...) امیر الامراء العظام منتظم الدولة سرداریکم در اتاق نظام خراسان».
ش 722، 30 برگ، 12×21، سیاق ونستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
صورت جمع و خرج های خالصات ورامین است که از ابواب جمعی سردار محمد علی فراهم شده است ودر سال 1272 هنگام پادشاهی ناصر الدین شاه قاجار بوده است.
ص: 601
آغاز: «کتابچه جمع وخرج هذه السنة توسقان ئیل خالصات ورامین ابواب جمعی عالیجاه سردار محمد علی».
انجام: «این... اول در ذمه صاحب دیوان ومیرزا ابوالقاسم ومیرزا زین العابدین بود...میرزا محمد علی... بعد از... کردین میرزا زین العابدین آن دو نفر خارج شدند.. قرار شد هر چه شخص میرزا...».
ش 894، 20 برگ، 17×21، سیاق، نستعلیق جمادی الاولی 1272. با مهر سلطنتی ناصر الدین شاه ومهر بیضوی «اعتماد الدوله میرزا آقا خان صدر اعظم دولت علیّه ایران 1268» ومنقش به نقش شیر».
از: ؟
شامل صورت دخل وخرج وجیره ومواجب سواره چهار دولی در تاریخ ،1303 صورت محل شش ماهه ارباب مواجبات فوج فیروزکوهی در تاریخ 1304، صورت اسامی صاحب منصبان و سربازان فوج فیروزکوهی ونیز جیره وعلیف الدواب سواره چهار دولی هنگام مأموریت مغان در تاریخ .1304
به فهرست سابق این کتابخانه ص 495 رجوع شود.
آغاز: «کتابچه جیره وعلیف الدواب صاحبمنصبان وسواره چهار دولی هنگام مامور خدمت اردبیل به توسط کارگزاران شوکت و جلالتمدار امیر الامراء...».
انجام: «مقدار بیست و یک خروار وسی وپنج من ویک سیر وهم جیره وعلیف الدواب به عنوان صدوبیست وهفت خروار و هیجده من و بیست هشت سیر و نیم کا...».
ش 1050، 89 برگ، 18×22، تحریر 1303 و1304 (سیاق).
ص: 602
از: ؟
دفتر یادداشت یکی از دولتی های زمان قاجار است (تاریخ 1280 تا )1295 خاطرات خود وخواب های فراوانی که دیده، وچندنامه و بدهی وطلب ها و اشعاری از شجاع الملک. در 17 شعبان 1283 در تبریز بوده وشرح حال خود را یادداشت کرده ودر این سال هادر سرحدّ لاهیجان مأموریت داشته است.
آغاز: «شب جمعه چهار ساعت از شب گذشته از تبریز برون آمده بعد از ظهر وارد قریه گوگان شدیم. راه امروز بسیار مسطح وهموار میبود.در سمت شرقی...».
انجام: «ودیگر خواب می دیدم در محل خانه های حاجی سید حسن طهرانی چهار زانو روی شکم حاجی میر عبد الله پسر حاجی سید حسین هم رئیس تماشا میکنم و تعجب به حالت من دارد طوری پرواز کردم و داخل خانه شدم».
ش 1051، 68 برگ، 12×23، تحریر بین سالهای 1280 تا .1295
از: ؟
مالیات بعضی از دهات در سال 1306 ه_ . ق
ش 1159، 85 برگ، 16×21، (سیاق) تحریر .1306
از: ؟
مطالبی است درباره تربیت حیوانات که در مدرسه صنایع روستائی وفلاحت در
ص: 603
سال 1341 هجری قمری در طهران تدریس ویادداشت برداری شده است.
آغاز: «پروگرام تربیت حیوانات. قسمت اول: ژئولوژی _ حیوان شناسی».
انجام: «وقتی که می سنجیم می بینیم گاوی که وزن آن صد کیلو گرم است».
ش 1171، 83 برگ، 16×20، نستعلیق محمود بن حاج علی اصغر تاجر کتابفروش در 1341 ق در تهران.
از: ؟
آغاز: «مرتبه اول که در خیابان وکف باغ دو در ... ارتفاع دارد وحوض ساخته شده».
انجام: «طول و عرض ودو دری».
ش 1248، 44 برگ، 18×21، نستعلیق وسیاق.
از: ؟
دستور العمل مخارج ومواجب قشون بروجرد در سال 1306 ابواب جمعی میرزا حسین خان لشکر نویس وکتابچه مواجب سواره چهار دولی جمعی نور وزخان سرتیپ جمعی سلیم خان سرتیپ سال .1306
ش 1259، 28 برگ، 14×21، تحریر ربیع الثانی 1306 با مهرهای «امیر نظام »1302 و«محمودمشیر نظام 1303» و«ناظم لشکر 1305» برای تایید وتصدیق.
ص: 604
از: ؟
کتابچه ای است در گزارش خدمات معاون اداره محاسبات. برای وزارت جنگ نوشته است در سال .1334
آغاز: «مقام منیع وزارت جلیله جنگ! در این مدت که از طرف وزارت جلیله جنگ اخیرا در اداره محاسبات قشونی سمت معاونت داشته ام...».
انجام: «.. ودر خاتمه نیز معروض می دارم که موافق آنچه در این کتابچه نگارش یافته اسنادی در نزد بنده موجوداست که در هر مورد که مقرر شود از تحویل ارائه آن مضایقه نخواهد شد».
ش 1264، 12 برگ، 14×21، نستعلیق غلام حسین.
از:
ش 1383، 84 برگ، 14×20، تحریر 1708 میلادی.
از: ؟
صوت مخارج روزانه کارخانه ارباب جمشید بهمن مستاریان است در سال های 1326 تا 1328 قمری.
ش 1428، 44 برگ، 11×17، سیاق. چند فائده نحوی، صرفی، منطقی و فقهی در اول این نسخه هست. با مهر: «نمک به وراث ارباب جمشید تحویل شد» در آغاز نسخه.
ص: 605
از: ؟
دفترچه یادبودی است از یک دانشجو به نام خانم انصاری که چندین یادداشت وداع به خط دوستان در آن ضبط شده است. در قسمتی از یکی از یادبودها آمده است:...دوره جوانی را با پاکدامنی بگذرانید و آتش احساسات را با آب حلم فرو نشانید تا در زمان پیری از گذشته روشن خویش خرسند... باشید» با امضای منصوره حسینی.
آغاز:
«دفتر خاطرات پرشدی ار صفحه اش دفتر جهان باشد
خوشدل آن... که در عالم
نیکوئی ای زوی نشان باشد...»
ش 1508، 29 برگ، 12×18، نستعلیق، آخرین تاریخ دفتر 1321 ش می باشد. بعضی یادداشت ها به خط لاتین است.
از: ؟
دخل و خرج وصورت حساب ساختن قلعه پشوه می باشد که در سال 1282 آن را شروع کرده اند.
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم سه شنبه 29 ربیع المولود1282 هجری در قعله پشوه شروع به مهندسی، سرکاری عمل بنّائی ان گردید تفصیل از قراریست که مذکور می شود...».
انجام: «... پرفیل را با چوب یک نمونه درست نمایند وباید دستور العمل به نجّار
ص: 606
داده درست نمایند و آن پر فیل ها را چند ذرع به چند ذرع قرار می دهند».
ش 1564، 72 برگ، 10×17، تحریر .1282
از: ؟
گزارشی است از دخل و خرج یک سال آذربایجان در زمان حکومت حسینعلی خان امیر نظام. به فهرست سابق این کتابخانه ص 327 رجوع شود.
ش 1618، 151 برگ، 21×32، سیاق.
از: ؟
مجموعه هزینه هائیکه است که در سنه تنگوزائیل 1295 ق در دار العباد _ یزد ومضافات مصرف شده ودر دفتری جمع آوری شده است.
آغاز: «هوالله تعالی شانه کتابچه دستور العمل هذه السنة تنکوزئیل خیریت تحویل دار العباده یزد ومضافات ابواب جمعی...».
انجام: «... گمرک ابواب جمعی جناب نصیر الدوله... اضافه مقرری بواب علیه عالیه عزت الدولة دامت شوکتها برقراری هذه السنه تنکوزئیل».
ش 2218، 34 برگ، 17×22، سیاق تحریر 1295. مهر بیضوی «یوسف بن محمد حسین» در تمام صفحات هست و در برگ آخر مهر شهود (سیزده نفر) دیده می شود.
ص: 607
از: ؟
لیست و سیاهه نام شاگردان مدرسه آمریکائی (ظاهراً در تهران) است که در سال 1917 م - 1335 ق ترتیب یافته است.
ش 2573، 41 برگ، 9×13، نستعلیق، .1335
از: ؟
کتابچه متفرق وپراکنده ای درباره لیست کتاب های به امانت گرفته شده وصورت کتاب های موجود در یک جا که به صورت ناخوانا ونازیبا ترتیب داده شده است.
ش 2576، 114 برگ، 11×15، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه حساب روزانه و دفتر دخل و خرج یک نفر معلم است که ظاهراً با حقوق حق التدریس زندگی می کرده است.
ش 2626، 85 برگ، 11×17، نستعلیق، تاریخ 1345 ق در آن دیده می شود.
ص: 608
از: ؟
دفتر کوچکی که در آن برخی لغات که احتمالاً به درس عربی اختصاص دارد از عربی به فارسی با مداد و قلم نوشته شده است.
آغاز: «لعبة بازی تفاحة سیب تعال بیا یا آی نلعب بازی کنیم مع با أمام جلو بیتنا خانه ما».
انجام: «.. ینقل جابه جا میشوند ویضرمون روشن میکنند ان یطیب تا پاک بشود».
ش 2893، 85 برگ، 10×15، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه برخی اشعار سست وضعیف که شخصی تهرانی برای محبوب خیالی خود سروده است.
آغاز:
«در خواب من مجنون مانند یار بی چون»
انجام:
«در زندگی یار دگر خبر تو نگیرم زیرا که من در غم عشقت اسیرم»
ش 2939، 25 برگ، 10×15، نستعلیق.
ص: 609
از: ؟
صورت دستور العمل خمسه و طالم علیا ابواب جمعی مهدی قلیخان مجد الدولة در سال 1314 ق است.
آغاز: «کتابچه دستور العمل هذه السنة 1314 تخاقوی ئیل ولایت خمسه وطارم علیا ابواب جمعی جناب جلالتمآب مهدی قلی خان مخبر الدولة...».
انجام: «تفاوت دستور العمل هذه السنة تخاقوی ئیل (...) سنه ماضیه...».
ش 3579، 51 برگ، 21-33، نستعلیق وسیاق.
از: ؟
در اینکتابچه نام مدارس، کاروان سراها، محلات و اسامی اشخاص اصفهان و احتمالاً تهران ذکر شده است. اسامی برخی از محلات بدین ترتیب است: احمد آباد، برد آباد، محله خواجو وباغات و...(شاید مربوط به مصرف موقوفات باشد)
آغاز: «مدارس وکاروان سراهای واقعه در بازارها که خارج از محلات جمع...».
انجام: «مدارس و کاروان سراهای واقعه در بازار اصفهان...».
ش 3582، 213 برگ، 21×36، نستعلیق وسیاق.
از: ؟
دستور العمل مالیات وفروعات یک سال مملکت خراسان وسیستان ابواب جمعی
ص: 610
حاجی آصف الدولة است.
ش 3632، 103 برگ، 20×30، سیاق در تمام صفحات مهر بیضوی «صدر اعظم »1310 هست. ومهر بیضوی «وزیر دفتر 1310» با یادداشتی مورخ 1314 در برگ .99
از: ؟
مالیات ومخارج یک سال دار الخلافه طهران است.
ش 3634، 73 برگ، 19×31، سیاق، در پایان نسخه خط و مهر صدر اعظم وصحّه مظفر الدین شاه به خط او مورخ 1317 هست.
در آخر کتاب یادداشتی به تاریخ 1317 آمده وذیل آن با خط لاجوردی نوشته شده «خط مظفر الدین شاه است». در همه صفحات مهر بیضوی با سجع «وزیر دفتر 1310» آمده ودر صفحه آخر مهر بیضوی با سجع «وزیر اعظم 1310» دیده می شود.
(فارسی)
از: ؟
صورت حقوق پیشخدمت های کار پرداز ایران در بغداد در سال 1296 ق می باشد.
آغاز: «علیخان بیک پیش خدمت به تاریخ غره شهر جمادی الثانیة 96 به قرار ماهی...».
انجام: «به توسط کل مشترکان سر کار شوکت مدار مقرّب الخاقان معین الوزارة دام اقباله العالی از بابت مواجب بنده درگاه میرزا آقا».
ش 3740، 23 برگ، 19×24، تحریر 1296. با مهر بیضوی «میرزا آقا».
ص: 611
از: ؟
صورت مخارج ولایت گیلان ابواب جمعی محمد قاسم خان والی در سال 1283 یا 1287 هجری قمری می باشد.
ش 3841، 5 برگ، 16×25، نستعلیق وسیاق. با مهر بیضوی «عبده الراجی محمد کاظم».
از: ؟
صورت جمع وخرج شهرهای خوی وسلماس جمعی محمد خان والی در سال 1307 قمری.
ش 3756، 36 برگ، 17×27، سیاق. با مهر بیضوی «امیر نظام 1302».
از: ؟
صورت حساب ها و دخل و خرج ولایت خوی وسلماس محمد خان والی در سال 1307 هجری قمری می باشد.
آغاز: «کتابچه (جمع) وخرج دستور العمل هذه السنة ... مارس ئیل ولایت خوی وسلماس ابواب جمعی جناب فخامت نصاب محمد خان والی».
انجام: «دستور العمل هذه السنه مارس ئیل ولایت خوی وسلماس از قراری است که در دفتر خانه نوشته شده وصحیح است».
ش 3833، 24 برگ، 16×26، نستعلیق وسیاق. با مهر بیضوی «مستشار السلطنه رفیع».
ص: 612
از: ؟
صورت بودجه رختدار خانه مبارکه در سال 1326 هجری قمری است.
آغاز: «بودجه رختدار خانه مبارکه هذه السنه ... ئیل 1326».
ش 3863، 6 برگ یا سه برگ، 17×22، نستعلیق وسیاق.
از: ؟
این کتابچه شامل مطالب ووقایعی است که در سال 1290 از روز مرخصی از آستان ملائک پاسبان و مأمور شدن به صوب دار العباد یزد الی الآن واقع وخدمت معتمد الدولة عرض شده
آغاز: «مطالب ووقایعی که از روز مرخصی از آستان ملائک پاسبان ومامور شدن به صوب دار العبادة الی الان واقع شده وخدمت نواب والا معتمد الدوله وغیره عرض واظهار شده وجوابی که تحصیل شده قراری است که...».
انجام: «ولی از بابت این که خواستم پس از ورود موکب همایون روحنا فداه اسمی از این گمنام برده شود مبلغ ده هزارتومان وکسری قرض کردم... به جهت دوازدهم ماه شعبان قسط معتبری ارسال خواهد داشت».
ش 3865، 27 برگ، 12×21، نستعلیق .1290
ص: 613
از: ؟
صورت حساب جمع وخرج مالیات اصناف بازار وبرخی دهات می باشد که در سال 1306 هجری قمری
آغاز: «کتابچه جمع و خرج هذ السنة سیچقان ئیل اصناف بازار شهر فیض آباد سعد الدین ابواب جمعی...».
ش 3866، 46 برگ، 13×21، نستعلیق وسیاق.
از: ؟
اسامی معلمین، مستخدمین ومحصلین یکی از مدارس می باشد.در سال 1323
آغاز: «آقا امیر حسن نقیب السادات قایم مقامی دفتر دار ومعلّم سیاق».
انجام: «آقا سیدتقی طهرانی طبّاخ».
ش 3871، 5 برگ، 14×21، نستعلیق 1323 ق.
از: ؟
این رساله در دو بخش «نظام نامه اساسی» و«نظام نامه داخلی» در 24 و 18 ماده مرتب گشته است.
آغاز: «چون گوشت وکشتار شهر متعلّق به کمپانی است لهذا عموم دکان داران
ص: 614
قصّابی اجرت گوشت فروشی از کمپانی می گیرند و در حقیقت مزدور وکارکن کمپانی هستند».
انجام: «چنانچه دیده شود قصّاب از قیمت مقررّه هر فصلی دیناری علاوهتر گرفته باشد در هر صد دینار علاوه از قیمت مقرّره یک قران جریمه نقدی گرفته خواهد شد ودوازده ساعت هم حبس خواهد بود».
ش 3872، 6 برگ، 17×21 نسخ، بیکا، بیتا.
از: ؟
صورت مخارج اسب های اصطبل خانه شاهی ابواب جمعی عین الدولة... در سال 1314 هجری قمری می باشد.
آغاز: «کتابچه سال اسبان اصطبل حاجبه مبارکه که از ابواب جمع نواب مستطاب اشرف اسعد والا عین الدولة که با حضور جلالتماب...».
ش 3874، 31 برگ، 13×20، نستعلیق وسیاق. با صورت حسابهای متفرقه.
از: ؟
گزارش املاک یکی از مالکین است (سرکاری در خرقان) در سال 1325 هجری قمری
آغاز: «راپرت املاکات سرکاری در خرقان وتشخیص گاوبندی (...) هر کدام وتشخیص اراضی از حیث طول وعرض وتعیین ... به موجب شرحی که داده شد».
ص: 615
انجام: «در وقت حاصل و برداشت خرمن ظاهر وهویداست به طوری که محتاج به تشخیص وممیّزی نیست بر هر صاحب بصیرتی مبیّن ومعلوم است که دیگر لازم به عرض وجسارت نیست».
ش 3896، 35 برگ، 13×20، نستعلیق .1325
از: ؟
کتابچه دستور العمل مواجب وسورسات قشون ولایت سمنان در توشقان ئیل سنه 1297 قمری می باشد.
آغاز: «دستور العمل مواجب وسورسات هذه السنة...».
ش 3897، 3 برگ، 12×20، نستعلیق وسیاق. با مهر بیضوی «وزیر لشکر».
از: ؟
صورت مخارج واسامی اجزاء وشاگردان مدارس شرف مظفری، ودبستان دانش ومدرسه کمالیه است. به فهرست سابق این کتابخانه ص 644 رجوع شود.
آغاز: «جمع و خرج شهر محرم الحرام مدرسه مبارکه شرف مظفری مطابق سال 1323 هجری نبوی».
انجام: «ترتیب دروس ابتدایی از روی جزوه کتاب مستطاب معلم الاطفال... جامع عبّاسی، مشق نستعلیق، رقعه جات ودیکته».
ش 3919، 14 برگ، 12×21، نستعلیق. بیکا. بیتا. با مهر بیضوی «دبستان دانش».
ص: 616
از: ؟
نظامنامه سال اول وتکالیف شاگردان مدرسه کنسرواتوار شاهنشاهی است.
آغاز: «در این ایّام فرخنده فرجام که رای مبارک اقدس شهریاری ارواحنا فداه به ترویج علوم وصنایع اقتضا فرموده هر یک از دعا گویان وچاکران دولت».
انجام: «ثامناهر وقت اتفاق جدیدی روی نماید واطلاع شاگردان لازم شود در اطاق خودشان اعلان خواهد شد که همه مطلّع شوند هر شاگرد ... منزل خود را به ناظم مینماید که در کتابچه ثبت شود».
ش 3922، 9 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا. با یادداشت غلامرضا خان امیر پنجه رئیس کنسرواتوار همراه با مهر بیضوی وی «... غلامرضا».
از: ؟
وظایف هر کدام از وزرای یازده گانه در دولت فرانسه را پس از مقده کوتاهی در لفظ ومعنای وزیر، بیان کرده است.
آغاز: «لفظ وزیر شامل است به عموم تکالیفی که در قیمه هر وزیر است وزارت عبارت از اداره وسیعی است با شعب زیاد وملک ومعین خود حاوی بر اختیارات».
انجام: «ومراودت بین الدّول به این فقرات است که وزیر امور خارجه تمام توجّه ات ومراقبت خود را باید مبذول دارد در جنب آن ماشین امورات داخله واداره وزارت می چرخد».
ش 3968، 11 برگ، 11×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. آخرش ناقص است.
ص: 617
از: ؟
صورت مواجب شش ماهه فوج فیروز کوه است که در ذی قعده 1308 ق جهت صمصام السلطنة تهیه شده است.
آغاز: «مواجب وتعاون نشان ششماهه محلّی...».
ش 3973، 21 برگ، 17×22، نستعلیق وسیاق. با یادداشت تایید صمصام السلطنة در آخر نسخه با مهر «صمصام السلطنة 1306» ومهرهای متعدد در صفحات با سجعهای گوناگون.
از: ؟
صورت ... شاهزادگان ومستمری بگیران دربار قاجار در سال 1317 قمری می باشد.
آغاز: «اعانات استمراری مرحمتی در حق شاهزادگان عظام وامناء...».
ش 3974، 18 برگ، 15×22، نستعلیق وسیاق.
از: ؟
صورتی است از اسامی صاحب منصبان نظامی وسربازان و...
ش 3975، 23 برگ، 17×22، نستعلیق وسیاق. با مهرهای متعدد.
ص: 618
از: محسن کلاهچی
گزارشی است که مؤلف که دانشجوی فوق لیسانس علوم اداری بوده در بهمن ماه 1342 شمسی زیر نظر دکتر علی محمداقتداری به رشته تحریر در آورده است. این گزارش در مورد وضع انبارهای فنّی شرکت ملّی نفت وتوضیح مشکلاتی که در اثر عدم اجرای صحیح نظرهای سازمان مدیریت پیش آمده وپیشنهاداتی برای رفع مشکلات آن.
آغاز: «گواین که از شرح وظائف که بعدا بیان خواهد شد هدف از تشکیل انبار روشن می گردد با وجود این مطالبی کلّی در مورد انبار گفته می شود».
انجام: «وچون کار بازرسان (...) ایجاب می کند که با رئیس انبار برای کسب دستورات بدون واسطه در تماس باشند واحد مذکور زیر نظر مستقیم رئیس انبار قرار داده شد».
ش 3980، 24 برگ، 21×26، نستعلیق مؤلف در 1342 ش.
از: ؟
بیان احوال واستنطاقات از باقر گلپایگانی قاتل سه نفر است که برای نونهالان وطن نگاشته تا در وقت رفاقت ودوستی رعایت احتیاط را بنمایند.
آغاز: «در همین اوقات چندین قتل سخت حیرت آور عبرت انگیر که از شقاوت قلبی آدمی وبی رحمی آنان حکایت می کند اتفاق افتاده».
انجام: «.. توجه دیگری است که این همه جمعیت از هیئت حاکمه و...وغیره و غیره
ص: 619
را ساکت و صامت نگاه داشته بلکه هر مجلسی که در هر شهر ایران با کثرت ازدحام تشکیل می یابد همان نظر است».
ش 4095، 132 برگ، 13×20، نستعلیق. آخرش افتادگی دارد.
از:
کتابچههای صورت جمع و خرج در سالهای 1304 قمری است.
ش 4157، 304 برگ، 11×19، نستعلیق و سیاق، با مهر «حسین بن هدایة الله 1287» در همه برگها.
از: ؟
کتابچههای صورت جمع وخرج در اوایل قرن چهاردهم است.
آغاز: «مرواریدی که در مسند قدیمی کار شده است به توسط حاجی سید حسین زر دوز».
ش 4158، 232 برگ، 12×20، نستعلیق وسیاق.
از: ؟
کتابچه های حساب و جمع و خرج اشخاص وافراد ورجال در سالهای 1303
ص: 620
و1304 قمری است.
ش 4161، 349 برگ، 12×20، نستعلیق وسیاق.
از: ؟
اوراق پراکنده ای است در موضوع دفترهای صورت حساب و... از تاریخ 1296 تا 1314 قمری.
آغاز: «در جمادی الاول 1314 از آنجا که رعیات احوال خانه زادان ( ) شوکت قیمه منظور نظر... است علیا جاه اختر خانم نواده مرحوم محمد خان».
ش 4162، 246 برگ، 12×21، نستعلیق وسیاق.
از: ؟
کتابچههای دستور العمل قم، کاشان و جز آن است.
آغاز: «کتابچه دستور العمل هذه السنه تخاقوی تیل 14 × 13 قم وبلوکات ابواب جمعی جناب جلالتماب... امیر تومان».
ش 4174، 267 برگ، 20×31، نستعلیق وسیاق. اوراق پراکنده از تاریخ (مقتل فارسی)، والوافی فیض ره وروضة البهیة وبلاغت وچند فائده در این نسخه هست.
ص: 621
از: ؟
رساله ای است در شناسایی محل کلمات وابیات «مثنوی معنوی» مولانا جلال الدین رومی (672 ق) که در 32 باب (به تعداد حروف تهجی) وهر کدام در چند فصل تنظیم شده است.
آغاز: «آب آتش خور. آب آتش را کشد. آب آتش را کشد. آب آوردم....».
انجام: «... یوسفی شد. یوم تبلی. یوم تبیّض. یوم دین. یوم لا یجزی. یونست».
ش 2128، 127 برگ، 17×21، نسخ میرزا علی محمد بروجنی در 1321. در چهل صفحه اول نسخه فهرست تفصیلی عناوین دفاتر ششگانه مثنوی به خط کاتب نسخه هست.
از: رشید الدین ابوالفضل احمد بن محمد میبدی (قرن 6 ه_)
تفسیر قرآن مجید است که بیشتر به تغییر خواجه عبد الله انصاری وگفتههای وی نظر دارد و گوید: وچون آن را در نهایت ایجاز وغایت اختصار دیده به بسط وتفصیل آن همّت بسته. اوائل سال 520 ه_ تألیف شده است.
[الذریعة 18-19، کشف الظنون 2-1487، سپهسالار 1-،148
نسخه های خطی منزوی 1-55، مرعشی 2- 159]
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم بنام خداوند فراخ بخشایش مهربان اگر منم خدای دانا می بینم و می دانم کتاب انزلناه الیک...
به حق تو و به مهر تو، به صحبت تو که دیده بر کنم ار دیده در رضای تونیست»
ص: 622
انجام:
«ترا خوش است که هر کس ترا به جای منست مرا بترکه مرا هیچ کس به جای تو نیست»
ش 1584، 284 برگ، 19×28، نستعلیق 1097. این نسخه از سوره توبه تا سوره ابراهیم را دارد با یادداشت تملک محمدحسین بن محمد صالح القاری بامهر بیضوی او ومهر مربع «لا اله الا الله الملک الحق المبین عبده مهر علی».
از: عبدالعزیز بن محمد (عزیز نسفی) (ق )7
کتابی است مبسوط به نظم ونثر در عرفان که مؤلف آن را قبل از کتاب «بیان التنزیل» در ده رساله تألیف کرده است و چنانچه خود در کتاب گفته به سال 671 ه_ به خواهش برادران دینی آغاز ودر 680 ه_ به پایان برده است.
[الذریعة 18-30، فهرست چاپی فارسی مشار 2- 2636].
آغاز: «حمد وسپاس بی نهایت خدای را که پدید آرنده موجودات است و شکر ومنت بی غایت بر آفریدگاری که راه نماینده مخلوفات است...».
انجام: «... از جهت آنکه این بیچاره به وقت معالجت چندین کرت تجربه کرد وحس مشترک و خیال را یکی یافت».
ش 1314، 54 برگ، 15×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. این نسخه مقدمه ورساله اول وبخشی از رساله دوم را دارد (تحریر سده 13).
ص: 623
از: میرزا محمد خان مجد الملک خراسانی، 1298 ق
رساله ای است انتقادی وسیاسی در نقد وبررسی عملکرددولت ایران در عصر ناصر الدین شاه قاجار وبررسی علت بدبختیهای ملت و پیشرفت ممالک غربی که در آن مستوفی الممالک را با عناوین ریاست کل ورئیس کل مورد خطاب وانتقاد قرار داده ودر سال 1282 ق تالیف آن پایان یافته است.
[نسخه های خطی فارسی 2-1661، آستان قدس 7-90، فهرستواره منزوی 2-،1067
الذریعة 18-44، دانشگاه تهران 9-1473، مجلس 2-325 و 11-36 و 26- 211]
آغاز:
«من گنگ خواب دیده عالم تمام کر من عاجزم ز گفتن وخلق از شنیدنش
تنزلات محسوسه وامراض مزمنه که از این ریاست بیحرکت آناً فآناً عارض دولت ایران می شود...».
انجام: «.. واین خود یک علامت خوبی است بر استقامت خاطر پادشاه و(...) مرخص وخلاص دولت وصحت مزاج ملک وقوام ملت ونفاذ احکام عقل ونسخ فتاوای نفس وآسایش رعیت وآبادی مملکت تا در میانه خواسته کردگار چیست».
ش 1475، 77 برگ، 10×17، نستعلیق اقل الطلاب عباس بن علی بن عبد الحسین شیخ العراقین در پنج شنبه 10 شعبان .1317
* * *
ش 2354، 37 برگ، 19×21، نستعلیق 1301. در پایان نسخه یکی دو نامه مورخ 1304 هست.
این نسخه در فهرست سابق این کتابخانه به عنوان «انتقادیه» یاد شده است.
ص: 624
از: علی اکبر بن شیخ محمد ملا باشی (ق 13 ه_ . ق)
شامل احادیث، اشعار، مطالب علمی واخلاقی وعلوم غریبه وغیره.
آغاز:
«بحبّ علی تزول الشکوک ویعلو الولاء ویعلو الفجار
فمهما رأیت محبّاً له فثمّ العلاء و ثمّ الوقار»
انجام: «وسئل امیر المؤمنین علیه السلام ما الدلیل علی اثبات الصانع قال علیه السلام ثلاثة اشیاء تحویل الحال وضعف الارکان ونقض الهمّة، قال رسول الله صلی الله علیه وآله اعرفکم بنفسه اعرفکم بربّه الله تعالی شی لا کشیء فی الاشیاء».
ش 3953، 186 برگ، 14×21، نستعلیق مؤلف در .1268
از: ابو المحامد محمد بن مسعود غزنوی مروزی بخاری زنده 542 ق
رساله ای است در اصول ومبانی وقواعد علم نجوم که در دو جنس و هر جنس در چند نوع و هر نوع چند اصناف و هر صنفی در چند حزب وهر حزب در چندمقاله و هر مقاله در چند جمل وهر جمله در چند تفصیل وهر تفصیل در چند باب تنظیم شده است: جنس اول: در علم هیئات (3 نوع) جنس دویم: در علم احکام (5 نوع)
[الذریعة 18-90، کشف الظنون 2-1497، مشار فارسی 4-،4089
نسخه های خطی فارسی 1-339، مجلس 2- 111]
آغاز: «سپاس وستایش مر خدای عزوجل که آفریدگاری است بی... حاجت وآفریدگاریست بدلایل حجت، بیافرید آسمان وزیادی را به دست قدرت از روی
ص: 625
جود وهست کرد آسمان و زمین را از نقطه عدم...».
انجام: «... ودیگر رد نور است رد نور دو نوع است: یکی آن است که میان دو کوکب گران رو اتصال بوده باشد واز یک دیگر منصرف شده چون کوکبی سبک رو بهر...».
ش 3375، 126 برگ، 13×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. از انجام افتادگی دارد. فهرست مطالب در چهار صفحه اول آمده، جداول وشکل هایی دارد. تصحیح شده.
از: سید ابوالقاسم بن علی اصغر موسوی خوئی
مؤلف این کتاب هفت جلدی رادر اهم مطالب ومصائب اهل بیت: به نظم ونثر فارسی وترکی بیان کرده است و جلدچهارم آن در پنج رقعه است که هر کدام مشتمل بر چند مجلس است.
[الذریعة 18- 91].
آغاز: «الحمد لله ربّ العالمین والصلاة والسلام علی محمّد وآله الطیّبین الطاهرین اما بعد... که به زبان فارسی و ترکی تألیف شده که هر گاه حضرات ذاکرین وفّقهم الله تعالی رجوع نمایند احتیاج به سایر کتب مصائب ن می شود».
انجام:
«یا رب به حق ختم رسل جد اکبرم بار دیگر... برسان روی دلبرم
یا رب به حق فاطمه3 آن جده کبار از چنگ گرگ یوسف ما را نگاه دار»
ش 3820، 184 برگ، 16×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. این نسخه جلد چهارم است (تحریر سده 14).
* * *
ش 3822، 152 برگ، 17×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. این نسخه متمم جلد پنجم است.
آغاز:... در بیان شهادت جناب خامس آل عبا...
ص: 626
از: منصور بن محمد بن احمد شیرازی (ق )8
دارای دو فن: اول در طب نظری در دو قسمت، قسم اول: دارای چهار مقاله وقسم دوم در طب عملی دارای سه مقاله و هر مقاله دارای چند باب مختصر وفن دوم در داروها (مفرده ومرکبه).
به نام سلطان زین العابدین شاه شجاع مبارز الدین محمد (786 _ 793 ق) تألیف شده است تاریخ تالیف 780 ویا حدود .780
[الذریعة 18-100، مجلس 2-305، دانشگاه تهران 15-4110، مرعشی 7-،243
کشف الظنون 2-1501، فهرست منزوی 585، مشار فارسی 2- 26]
آغاز: «شکر و سپاس مر خالقی را که در خلقت انسان دقایق حکمت او بی پایان است وحمد بی عدد وثنای بی قیاس مر پادشاهی را که نعم و احسان او در حق ایشان بیرون از حدّ و بیان است».
ش 754، 256 برگ، 15×21، نستعلیق عالم بن فیروزخان مری در 1244 یا 1222. با مهر بیضوی کاتب «عالم خان مری». برگ اول نسخه نو نویس است.
* * *
ش 3372، 272 برگ، 12×19، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11) تصحیح شده در چند برگ پایانی نسخه های طبی از اطباء بزرگ نقل شده است.
از: محمد رضا بن سید ابوالقاسم همدانی (میرزاده عشقی) (1342 ق)
منظومه ای است در سرگذشت یک زن باستانی (خسرو دخت) وسرنوشت زنان
ص: 627
ایرانی. در آغاز آن گفته است: «این هم چند قطره اشک دیگر که از دیدن خرابههای مداین از دیده طبع من به این اوراق چکیده است».
در هند چاپ شده. ودر تأیید کشف حجاب بانوان و بیحجابی است. (با رضا خان محشور گردد)
[الذریعة 18- 105].
آغاز: «این هم چند قطره اشک دیگر که از دیدن خرابههای مداین از دیده طبع من به این اوراق چکیده است».
انجام:
«زن کند جامه شرم آر و سرافراز شود لذّت از زندگی جمعیّت احراز شود
ورنه تا زن به کفن سر برده
نیمی از ملّت ایران مرده»
ش 3921، 10 برگ، 11×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغازش افتاده. با یادداشتی از محمد کتابفروش صاحب کتابفروشی قناعت در قزوین به آقای محمد رمضانی صاحب کلاله خاور.
از: ؟
رساله ای است در دو بخش جانورشناسی وزمینشناسی دارای تصاویری که با دست کشیده شده است ودر برخی مواردتوضیحات مختصر بیان شده است.
آغاز: «دستگاه تنفس، حلق، حنجره، نای...».
انجام: «.. وزمان تشکیل چنین خوردگیها را هم به خوبی می توانند پیدا کنند یعنی بین آخرین طبقه چین خورده واولین طبقه پیشرفت کننده».
ش 1263، 67 برگ، 18×22، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده )14
در آغاز کتاب تصویری از دستگاه تنفس انسان است، تصاویر بر روی مقوای سیاه با خطوط سفید نقش بسته است.
ص: 628
از: ابوالمعالی نصر الله منشی بن محمد بن عبد الحمید (ق 6 ه_)
ترجمه ای است معروف از «کلیله ودمنه» که عبدالله بن مقفع به امر منصور خلیفه عباسی (158 ق) از زبان پهلوی به عربی درآورده بود وابوالمعالی نیز به دستور بهرام شاه سیزدهمین سلطان غزنوی (548 ق) آن را به فارسی ترجمه کرده است. این کتاب مسائل اخلاقی را از زبان پرندگان وحیوانات بازگو می کند.
[کشف الظنون 2-1507، الذریعة 18-135، نسخه های خطی منزوی 5- 3596].
آغاز: «خراسان وگرگان وخوارزم وطبرستان وقومشه و... ودامغان وری واصفهان وبلاد هندو هندوستان در ضبط فرمان برداری آن شاهنشاه».
انجام: «در جمله به این خدمت این بنده و بنده زاده را شرفی بزرگ حاصل آمد وذکر آن بر روی روزگار مخلّد گشت وفرط اخلاص ونیک بندگی او جهانیان را روشن شد...».
ش 689، 119 برگ، 13×20، نسخ، بیکا، بیتا. آغاز وانجام ناقص. با جدول زرین در صفحات.
در فهرست سابق این کتابخانه نسخه شماره 2617 نیز به عنوان کلیله و دمنه یاد شده بود اما گویا انوار سهیلی باشد.
از: محمد بن عبد الخالق بن معروف (سده )9
فرهنگ عربی به فارسی است که به نام کارگیا سلطان محمد (م 883 ق) در بیست و هشت کتاب به عدد حروف تهجی وهر کتابی داری چند باب. در آغاز کتاب هفده
ص: 629
فایده نیز آورده است و در هر بابی اول مصادر سپس افعال وپس از آن افعال مزید ودر آخر غیر مصادر را ذکر می کند.
[الذریعة 18-164، مرعشی 2-157، مجلس 26-35 و 17-،101
نسخه های خطی منزوی3-216، مشار فارسی 4- 4152]
آغاز:
«ابتدای هر سخن آن خوبتر در هر مقام
کو بود با حمد معبود خدای پاک نام
جواهر کنوز لغات حمد و ستایش نثار بارگاه حضرت متکلمی که زبان اصناف آدمیان را کلید گنج خانه سخن...
ش 107، 265 برگ، 19×29، نستعلیق فتح علی بن هاشم در 1101 با مهر بیضوی «عبده سید علی الموسوی» .
* * *
ش 116، 269 برگ، 20×29، نستعلیق عبد العلّا م بن عبد السلام شیروانی در 964، با جلدی نفیس.
* * *
ش 1632، 471 برگ، 17×28، نسخ و نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص. (تحریر سده 11).
* * *
ش 1737، 358 برگ، 18×24، نستعلیق محمد قاسم بن مسیب المسیبی در .1060
* * *
ش 1785، 299 برگ، 18×25، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخرش افتاده. (تحریر سده 11).
* * *
ش 1845، 402 برگ، 18×25، نستعلیق محمد رضا بن عابدین الحسینی لاریجانی در .1081
ص: 630
ش 3122، 282 برگ، 19×30، نستعلیق 1024، تصحیح شده است.
* * *
ش 3654، 260 برگ، 20×30، نستعلیق، بیکا، بیتا. آخرش افتادگی دارد (تحریر سده 13).
* * *
ش 3666، 213 برگ، 19×34، نستعلیق سلطانعلی خراسانی مشهدی در .1060
از: محمدتقی دربندی شیروانی (متخلص به قمری) (قرن 14 ه_ . ق)
واقعه دلخراش کربلا را به نظم کشیده است. چاپ شده
[الذریعة 9-889، ریحانة الادب 3- 317].
آغاز:
«الا یا ایهاالقمری بیانون مایه بهجت یازوبدور لوح سینونده قلم اسرار پر حکمت»
ش 1153، 327 برگ، 18×23، نستعلیق، بیکا، بیتا. این نسخه با مرکب چاپ برای چاپ نوشته شده، آخرش افتاده (تحریر سده 14).
از: باقر بن محمد جعفر
احادیث معتبره ای را که ذاکرین از آن مطلع نبوده اندو لذا در مجالس کمتر مذکور می شده است را که بسیار مؤثر و محرق القلوب بوده است در این کتاب ذکر کرده است. وی این کتاب را درسی مجلس مرتب کرده است.
ص: 631
آغاز: «الحمد لله ربّ العالمین والعاقبة للمتقین والجنّة للموحّدین والنار للملحدین والکافرین والصلاة والسلام علی محمّد صلی الله علیه وآله الطیّبین الطاهرین ولعنة الله علی اعدائهم».
انجام: «سهل ساعدی بود آن وقتی که سر بریده ابی عبدالله با عیالش واطفالش وارد شام خراب نمودند سهل ساعدی می گوید من وارد شام شدم دیدم چه شامی».
ش 3545، 55 برگ، 17×12، نستعلیق، بیکا، بیتا. انجامش افتادگی دارد.
از: ؟
دستورات وتدابیر چندی است مفید برای قوه باه ترجمه شده از متن هندی واز حکیمی به نام کوکانپد بسیار نقل می کند. شامل ده باب است.
آغاز: «بدان که اسعدک الله تعالی فی الدارین چنین گوید کوکاپندت در سوالف ایام عاقل وذو فنون بود وسبب تالیف این کتاب آن است که».
انجام: «کوکاپندت گوید این چیزهائی که گفته شد هر صاحب موافق خود در عمل آرد فایده او حاصل اید و لذت جسمانی وذوق شهوتی بیاید ومعشوق خود را خوشحال سازد و بر خود مهیّج گرداند آن گاه این فقیر را به دعاء یاد آرد».
ش 626، 36 برگ، 12×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. در قصبه فرح آباد نوشته شده، این نسخه تا باب نهم را دارد.
از: ابو حامد محمد بن محمد غزالی (505 ه_ . ق)
برگرفته شده وترجمه از کتاب مؤلف «احیاء علوم الدین» با همان ترتیب در چهار
ص: 632
رکن و هر کدام مشتمل بر چنداصل: عبادات، معاملات، مهلکات ومنجیات. ودارای مقدمه ای مشتمل بر چهار عنوان: خودشناسی، خداشناسی، عالمشناسی ومعادشناسی. میان سالهای 490 تا 500 تالیف شده است.
[الذریعة 18-201، کشف الظنون 2-346، مجلس 2-342، مرعشی 9-،372
مشار فارسی2-2703، دانشگاه تهران 3- 671]
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم. شکر وسپاس فراوان به عدد ستارگان آسمان وقطره باران وبرگ درختان و ریگ بیابان وذرههای زمین وآسمان مر آن خدای را که یگانگی حقیقت (صفت) او است».
انجام: «از ثواب این کتاب بی نصیب نکند که هیچ غبن از آن بزرگتر نبود که کسی خلق را به خدا دعوت کند و آنگه به سبب نظر به خلق از خدای تعالی محجوب شود نعوذ بالله منه... والحمد لله وحده».
ش 1623، 402 برگ، 21×34، نستعلیق محمد علی کاشانی در .1269
* * *
ش 2443، 90 برگ، 15×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. یک قطعه از کتاب است. از اواسط فصل پنجم از اصل اول تا آخرین فصل اصل پنجم (فی المنجیات).
* * *
ش 3222، 217 برگ، 15×23، نسخ، بیکا، بیتا (شایدتحریر سده هشتم باشد) چند برگ از اول ووسط وآخر نونویس است.
از: ن. واعظ زاده
خط جغرافیایی شهرها وروستاهای منطقه آذربایجان را رسم کرده است.
ش 1455، 55 برگ، 12×18، نستعلیق .1213
ص: 633
از: ؟
مسائل اخلاقی را به سبک «کلیله ودمنه» و«انوار سهیلی» از زبان حیوانات بازگو می کند ظاهرا در چند قسم است. قسم سوم در 14 فصل و قسم چهارم در نه فصل.
قسم سوم: فصل دوم در جمع آمدن حیوانات ومشورت کردن با یکدیگر، فصل سوم: در سخن گفتن حیوانات با یکدیگر وخبر یافتن ملک جنّیان، فصل چهارم: در تدبیر کردن حیوانان و رسول فرستادن به حضرت ملک جنّیان، فصل پنجم: در مشورت کردن ملک جنّیان با ارکان دولت، ششم: در رسول فرستادن (...) هفتم: در جمع آمدن مردم با حیوانات به درگاه ملک جنیان، هشتم: مناظره شتر با حکیم حجاز، نهم: مناظره کردن مور به حکیم شاه، دهم: مناظره دوباره با حکیم ترک، یازدهم: مناظره عنکبوت با حکیم روم، دوازدهم: مناظره ... با حکیم عراق، سیزدهم: مناظره طاووس با حکیم هند، چهاردهم: مناظره هما با حکیم خراسان
قسم چهارم در اخلاق حمیده دارای 9 فصل وفصل پنجم آن در عفو است.
آغاز: «... جای گرفت و خوف وخطر وصلابت هر یک در باطن این جماعت راه یافت رسم عمارت وآئین زراعت در جهان شایع گشت وبسیار قصبه و قلعه...».
انجام: «وحکمت قاعده نبوت بر وفق ارادت ازلی استحکام پذیرفت وجمله علما و مشایخ را نیز از این قدح جرعه نصیبی داده اند بلکه عامه اهل اسلام را نیز به قدر حوصله خود از این صفت حظّی است».
ش 683، 52 برگ، 12×20، نستعلیق بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص.
به فهرست سابق این کتابخانه ص 202 رجوع شود.
ص: 634
از: شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی (691 یا 694 ق)
یکی از مهمترین کتاب های ادب فارسی است که در هشت باب به نام سعد الدین زنگی در سال 656 ه_ . ق تألیف شده است.
[الذریعة 18-230، نسخه های خطی، منزوی 5-3602، مرعشی 3-7، مجلس 8-،278
مشار، فارسی 2- 2746]
آغاز: «منّت خدای را عزوجل...».
ش 873، 122 برگ، 12×19، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغازش افتاده. نسخه کهنی است. با جدول زرین در صفحات.
* * *
ش 1052، 78 برگ، 18×21، نستعلیق جمال الدین ملا محمد حسن نائینی در .1336
* * *
ش 1178، 62 برگ، 15×20، نستعلیق .1239
* * *
ش 1179، 29 برگ، 13×20،نستعلیق، بیکا، بیتا. این نسخه ناتمام است.
* * *
ش 1202، 152 برگ، 12×20، نستعلیق شاه محمدهراتی در 956. با جدول زرین در صفحات. (جز سه برگ نخست).
* * *
ش 1810، 144 برگ، 17×27، نستعلیق، بیکا، بیتا. انجامش افتادگی دارد (تحریر سده .13 صفحه و دوم زرین است.
* * *
ص: 635
ش 2158، 160 برگ، 12×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. یک برگ از آخرش افتاده. (تحریر سده 12 و13) با یادداشت تملک علی اکبر در سال 1297 بر برگ اول.
* * *
ش 2201، 79 برگ، 13×21، تحریر میرزا موسی بن میرزا مهدی خان موسوی فندرسکی در .1255
* * *
ش 3420، 34 برگ، 13×19، نستعلیق امان الله خان بن فیض اللّه بن سیف الله خان در .1295 از وسط افتادگی دارد. با جدول زرین در صفحات.
* * *
ش 3447، 68 برگ، 10×17، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 12) اول وآخر ناقص.
* * *
ش 3699 در عنوان دیوان سعدی یا د شد زیرا شامل گلستان وبوستان بود.
از: محمود بن عبد الکریم شبستری 720 ق
مهمترین اثر شبستری است که در پاسخ سؤالات امیر حسینی هروی (718 ق) سروده است. وی ضمن پاسخ به سؤالات، به موضوعات گوناگون عرفانی وفلسفی می پردازد و این بخش با عنوان تمثیل ویا قاعده از جواب سؤالها متمایز می شود.
[الذریعة 18-226، نسخه های خطی فارسی 4-3073، کشف الظنون 2-،1505
دانشگاه تهران 8-548، مجلس 3- 632]
آغاز:
«بنام آنکه جان را فکرت آموخت جراغ دل بنور جان بر افروخت
ص: 636
ز فضلش هر دو عالم گشت روشن
زفیضش خاک آدم گشت گلشن...»
انجام:
«... غرض زین جمله آن که گر کند یاد عزیزی گویدم رحمت بروباد
بنام خویش کردم ختم و پایان
الهی عاقبت محمود گردان»
ش 2284، 66 برگ، 13×20، نستعلیق 1277 در خدمت میرزا زین العابدین منشی خاصه وزارت امور خارجه.
پس از اتمام گلشن راز فوائد مختلفی در اخلاق وعلوم وفنون متفاوت آمده است.
از این رو در فهرست ساق این کتابخانه در بخش مجموعه ها یاد شده است.
* * *
ش 3257، 39 برگ، 14×22، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 12). با تملک حسینعلی عمید دفتر بن غلامرضا در 1339. وبا جدول زر در صفحات.
* * *
ش 3749، 66 برگ، 14×21، نستعلیق محمود الحسینی کرمانشاهانی حسب الفرمایش کاتب السلطان در .1325
(منظومه، اخلاق، فارسی)
از: ؟
مثنوی است شبیه گربه و موش عبید زاکانی که در این کتاب موش را به عقل و گربه را به جهل تعبیر کرده است. در این نسخه از زبان گربه عابد دو بیت شعر ترکی آورده وشعری از سعدی شیرازی نیز نقل نموده است. این کتاب در سال 1263 ه_ .ق به چاپ رسیده است. ومحمد حسین گرگانی می خواسته چاپ دوم آن را بر اساس این
ص: 637
نسخه انجام دهد.
[مشار، فارسی 2- 2762].
آغاز:
«ای سپهر وزمینت از هستی
یافته این بلندی آن پستی...»
انجام:
«[نام این] دفتر است گلشن هوش هوش افزایدت کنی گر گوش»
ش 1866، 42 برگ، 14×22، نستعلیق .1342
از: معتمد الدوله عبدالوهاب نشاط اصفهانی 1244 ق
کتابی است شامل منشآت ومکاتیب دولتی ومخصوص حکومتی و غیره که در زمان فتحعلی شاه قاجار نگاشته ودر پنج درج تنظیم شده است:
درج اول: مشتمل بر دیباچهها و خطبهها ووقفنامهها وقبالهها و توصیف بعضی ولایات.
درج دویم: مشتمل بر نامه جات ومخاطبات وفرامین واحکام همایون اعلیحضرت شاهی...
[الذریعة 18-248، مرعشی 4-106، مجلس 36-361 و 456، مشار فارسی 4-،4334
نسخه های خطی فارسی 3- 1895]
آغاز: «ابواب مخزن وجود بحکم کنت کنزا مخفیّا مسدود وبمفتاح فاحببت ان اعرف مفتوح و مشهود شد».
انجام:
«.. خودمگر بر فرس واستر خود رشک بری ... چرخ روان بر اثر توسن ماست
ص: 638
راست تر خواهی از ین خواجه مرا باتو چه کار آنچه دروهم تو گلزار تو شد گلخن ماست»
ش 983، 120 برگ، 17×28، نستعلیق 1257. این نسخه بخشی از کتاب را دارد. با جدول زر در صفحات.
* * *
ش 2234، 179 برگ، 14×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13) این نسخه از آغاز کتاب تا پایان درج چهارم را در بر دارد. تصحیح شده است.
از: عبد الرزاق بن علی لاهیجی (فیاض لاهیجی) (1072 ق)
در بیان اصول دین به روش حکما و فلاسفه آمیخته با مطالب کلامی در یک مقدمه وسه مقاله وخاتمه.
کتاب به شاه عباس دوم اهداشده است. تاریخ تالیف 1052 _ 1058. مکرر چاپ شده است.
[الذریعة 18-250، مرعشی 10-24، الفبایی آستان قدس 479].
آغاز: «گوهر مرادیکه غوّاص فکرت را از دریای حیرت در کف اندیشه آید ودردانه مقصودیکه جوهر طبیعت را در رشته حسرتی گوشه بساط آراید اقرار کردن و اعتراف نمودن است به عجز از شکر ولی نعمتی که زبان...».
انجام: «نه از این جهت که ذات خود را صاحب چنین رتبتی وزینتی بیند وچون عارف به این مقام رسد هر آینه به حق وصول رسیده باشد بلغنی الله وجمیع طالبی الحق الی ذلک المقام المحمود بمحمد واهل بیته علیهم السلام».
ش 332، 173 برگ، 17×22، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) تصحیح شده.
ص: 639
ش 501، 410 برگ، 12×19، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11) فهرست مطالب در پایان نسخه مندرج است. با مهر مربع «یا محسن قد اتاک المسیء 11130» وبیضوی «صراط علی حق نمسکه» وبا وقفنامه.
* * *
ش 1091، 321 برگ، 14×23، نستعلیق .1272
از: حسن مشیر الدوله پیر نیا
لایحه ای است در هشت باب و 881 ماده که گویا پرنیا از طرف هیأت دولت وقت تقدیم مجلس کرده است.
آغاز: «لایحه اصول محاکمات حقوقی را که این بنده موافق مادّه هشتم پروگرام وزراء به کمیسیون عدلیّه مجلس شورای ملّی پیشنهادکرده بوددر کمیسیون مزبور».
انجام: «ماده 881 در موردماده قبل هر گاه طرفین معیّن نکردند که خرج محاکمه به عهده کی است بالمناصفه از طرفین مطالبه می شود».
ش 3564، 64 برگ، 22×35، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 14).
از: حسین بن علی کاشفی بیهقی سبزواری (910 ق)
کاشفی اول مثنوی ملای رومی را به نام «لباب معنوی» انتخاب کرده و پس از آن دوباره به خواهش مسیب نامی انتخاب کرده است. این کتاب در سه عین تنظیم شده
ص: 640
است عین اول جامع اطوار شریعت، عین دوم مخزن اسرار حقیقت، عین سوم مطلع انوار طریقت و هر یک از این سه عین شامل نهرهایی متضمن رشحات و در آغاز هر رشحه مطالبی عرفانی به نثر و پایان کتاب به سال 875 بوده است.
[الذریعة 18-288،مرعشی 2-117، فهرست منزوی 3094، الفبایی آستان قدس 482].
آغاز: «بعد از تقدیم وظایف ثنای حضرت واجب الوجود عمّ جوده که لبّ لباب معنوی را که مرات الحضرتین است بشرف انتخاب از مثنوی عالمین غیب و عین مشرف گردانید».
انجام:
«تا قیامت تازه وپر نور دار
دست دزدان را ز میوه اش دور دار
پوست جنبانرا از این لب و لباب دیدهها بر دوز تا روز حساب
عشق بازان را از این ماء معین
فیض ده...»ش 536، 189 برگ، 15×21، نسخ 1264. با مهر مربع «محمد بن حسن».
از: محمدجواد شباب کرمانشاهی، 1270 _ 1352 ق
منظومه ای داستان وار با غزلهای آبدار که بدرخواست دوستی در اوج حال تنگدستی و فلاکت سروده شده و 1500 بیت را در بر دارد. در پایان غزلی در مدح اتابک اعظم علی اصغر خان امین السلطان آمده است.
[الذریعة 18-307، منزوی 2376].
آغاز:
«سرنامه بنام کردگاری که جز او را نزیبد ملک داری
خداوند جهاندار روان بخش
زرحمت ناتوانان را توان بخش...»
ص: 641
انجام:
«... خدا یگانا صدرا مها هنرمندا توئی مطیع بجان حکم پاک یزدان را
سخنوران چو نگارند نامهها ز نخست ز نام نیک تو زینت دهند دیوان را»
ش 2074، 56 برگ، 13×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13 و14). اغلاط نسخه با مداد بنفش تصحیح شده است.
با مهر «زین العابدین الحسینی 1309) در برگ اول وتملک سردار کابلی حیدر قلیخان بن نور محمدخان کابلی در 1349 ق.
از: صفی الدین علی بن حسین واعظ کاشفی
بیهقی، زنده 939 ق
رساله ای است در لطائف وظرائف وحکایات شیرین که نقل مجالس است که در سال 939 ق پس از آزادی از زندان هرات در خدمت ظهیر الدین شاه محمد سلطان پادشاه گرجستان نگاشته و در چهارده باب (وهر کدام در چند فصل) تنظیم نموده است:
باب اول: در بیان استحباب مزاح وذکر بعضی از مطایبات پیامبر9...
[الذریعة 18-315، فهرستواره فارسی 1-465، نسخه های خطی فارسی 5-،3619
مشار فارسی 4-4379، ملی تهران 6- 853]
آغاز: «بعد از ادای تحمیدات الهی ووظایف صلوات حضرت رسالت پناهی علیه وآله الصلاة مصونةعن التناهی چنین گوید فقیر حقیر... چون در شهور سنه تسع وثلاثین وتسعمائه...».
ص: 642
انجام:
«... منتظر باش و چشم بر در دار که درِ انتظار باز شود»
ش 2321، فقط چند برگ از این کتاب است نسخ 1248. باب اول وپنج فصل از باب 13 و کل باب 14 را دارد.
* * *
ش 2468، 194 برگ، 11×19، نستعلیق .1077
از: احمد بن زین العابدین علوی عاملی جبلی (ق 11 ه_)
تفسیر آیههای قرآن درباره اصول دین ومبدأ ومعاد است با عنوانهای «لطیفه _ لطیفه». از سوره فاتحه آغاز کرده ولی دیگر سورهها را ترتیبی نداده است. ودرهامش نسخه اصل کتاب را به شاه صفی (1052 ق) پیشکش کرده است. مؤلف نواده میر داماد است واین کتاب هم چاپ شده است.
[الذریعة 18-317، دانشگاه 1-188، سپهسالار 5-477، نسخه های خطی، منزوی 1- 57].
آغاز: «بسمله. بعد از حمد مبدعی که سبعه معلّقات هفت آسمان نمونه ای از بدایع انشاء لطایف ابداع اوست و دوایر توی بر توی هفت زمین نقطه امتحان خانه اختراع اوست...».
انجام: «... از نظر ناپاکان مأمون وبه حسن ملاحظه پاکان و اهل صفا مقرون وارجوان یکون ذلک حسنة مبرورة وخصلة مشکورة واستغفر الله واتوب الیه من قول وفعل وعقد یخالف الایمان».
ش 384، 222 برگ، 15×24، نستعلیق 1088 در مشهد مقدس از روی نسخه اصل. با مهر مربع «محمد جعفر قاسم» وبیضوی «نقی بن عبدالغفور».
ص: 643
از: مولوی عبد اللطیف بن عبد الله کبیر عباسی یزدی (1048 ق)
فرهنگی است برای لغات عربی وفارسی غریب مثنوی ملای رومی. در هر لغت از برای شناخت ریشه آن ... وتألیف آن با کمک شاگردش ابراهیم دهلوی در دوازده روز پایان یافته است.
[الذریعة 18-321، مرعشی 8-99، نسخه های خطی، منزوی 3-1950، مجلس 26- 405].
آغاز: «این فرهنگی است مشتمل بر حلّ لغات عربیه و عجمیه مثنوی مولوی معنوی... لطف خبیر که فرهنگ بخش هر صغیر و کبیر است. به نیروی سعی واجتهاد از کتب عربیه...».
انجام: «..کفو به ضم به معنی همتا وانباز، کلو به ضمتین وکاف فارسی معروف وبا واو مجهول... کلانتر رئیس محله و بازار را گویند وبعضی به کسر اول خوانده اند مولوی معنوی مثنوی گوید».
ش 1927، 152 برگ، 15×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. ناتمام است (تا حرف کاف را دارد) (تحریر سده 13).
از: سید ابوالقاسم بن سیدمحمد باقر حسینی علوی فاطمی نجفی دهکردی (م 1353 ق)
شرحی است بر دعای سمات با عناوین «لمعة _ لمعة». مؤلف ابتدا قمستی از دعا راتحت اللفظی ترجمه کرده وسپس آن را توضیح و شرح می کند. تاریخ تالیف: 1336. در قم چاپ شده است.
ص: 644
مؤلف رساله در ترجمه دعای سمات ونیز رساله شامل 24 فائده (تاریخ تالیف 1349) را ضمیمه این اثر کرده است.
[الذریعة 18- 346].
آغاز: «الحمد لله الذی شرح صدورنا بلمعات انوار الملکوت واضاء مصباح قلوبنا باشراقات عالم الجبروت والصلاة علی من برسالته منّ علی الانس والجانّ وسهّل لعباده طرق المعرفة والایقان والسلام علی ابواب الایمان».
انجام: «قوله تعالی للفقراء الذین احصروا فی سبیل الله الخ عن ابی جعفر علیه السلام نزلت الایة فی اصحاب الصفة وهم... اقول منهم... ابی ذرّ والمقداد وسلمان وحباب وجماعة من الصفة ارباب العبادةوالشجاعة والمجاهدة والزهد والفقر».
ش 345، 103 برگ، 17×22، نسخ محمدعلی بن محمد رفیع بن سید ابراهیم بن میرا رفیعا بن میرزا محمد علی بن سید مرتضی بن میرزا ابو الحسن بن میرزا محمد رفیعا صاحب کتاب الشجرة الالهیة وغیره المدفون بارض التخت فولاد فی التکیة المعروف میرزا رفیعا (نائینی) در 1352. حاشیه با امضاء «منه عفی عنه» دارد. پس از تمام شدن شرح دعای سمات. دعای سمات با ترجمه آن و نیز 24 فائده متفرقه از مؤلف ضمیمه این نسخه است.
از: جلال الدین محمد بن اسعد دوانی 908 ق
رساله ای است در اخلاق عملی که برای بهادر خان سلطان اوزون حسن بیگ آق قویونلو (871 _ 883 ق) وفرزندش سلطان جلیل نگاشته شده و در سه لامع (وهر یک در چند لمعه) تنظیم شده ودر سال 872 ق مطابق جمله «مطلع بضع سنین» تالیف شده است.
مقدمه: در بعضی امور متعلقه به فن اخلاق (یک مطلع، سه لمعه ویک مغرب)
ص: 645
لامع اول: تهذیب اخلاق
لامع دویم: در تدبیر منزل
لامع سیّم: در کشور داری
[الذریعة 18-359، مرعشی 3-62، مشار فارسی 1-135، الفبائی آستان قدس ،485
مجلس2-343، نسخه های خطی فارسی 2-1673، سپهسالار 5-485، دانشگاه تهران 11- 2377]
آغاز: «افتتاح کلام بنام واجب الاعظام سلطانی سزد که بامر نافذ ازلی جنود مجنّده اعیان ممکنات را از سر حدّ عدم بدار الملک وجود متوجّه ساخت ومنشور خلافت کبری...».
ش 273، 110 برگ، 14×22، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13).
* * *
ش 641، 199 برگ، 14×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص. نسخه کهنی است ظ.
* * *
ش 1388، 69 برگ، 10×17، نسخ، بیکا، بیتا. این نسخه ناتمام است. با مهر بیضوی «وقف اولاد» ونسخه 3910 تتمه همین نسخه است.
* * *
ش 2104، 82 برگ، 16×21، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 12) از انجام ناقص است. معانی برخی لغات در حاشیه صفحات نوشته شده است.
* * *
ش 2119، 174 برگ، 14×23، نستعلیق محمد نصیر بن محمد مقیم طبیب جیلانی در 1085. با تملک محمد سلیم بن محمد طبیب جیلانی با مهر بیضوی «اذ جاء ربّه بقلب سلیم 1056» در برگ اول وتملک محمدحسین بن علی مازندرانی در 1308 با مهر بیضوی «محمد حسین» در برگ اول.
* * *
ص: 646
ش 3441، 117 برگ، 12×18، نستعلیق سلام الله بن جمال الدین در 970. تصحیح شده وعلامت بلاغ دارد. در برخی صفحات حاشیه نویسی دارد با مهر بیضوی «عبده الراجی محمد جواد الموسوی» در برگ آخر.
* * *
ش 3910، 46 برگ، این نسخه تتمه نسخه 1388 می باشد که به اشتباه جداگانه صحافی شده است. با مهر بیضوی «وقف اولاد»
از: علی بن حسن زواری (قرن 10 ه_ . ق)
مؤلف کتاب «احسن الکبار فی مناقب الائمة الاطهار» را به دستور شاه طهماسب با کم کردن برخی مطالب وافزودن برخی مطالب به صورت این کتاب درآورده است.
این کتاب در یک مقدمه و چهارده باب ویک خاتمه می باشد. مقدمه در اصول پنجگانه، چهارده باب در حالات چهارده معصوم:، خاتمه در حالات ابی طالب ومحمد بن ابی بکر وعائشه است.
[الذریعة 18-360، مرعشی 1-392، الفبائی آستان قدس ص 486].
ش 1661، 121 برگ، 17×29، نسخ 1194. این نسخه بخش اول کتاب را دارد وناقص است.
از: نور الدین عبد الرحمن بن احمد جامی، 817 _ 898 ق
شرح قصیده ای عرفانی در سی و دو بیت بنام «خمریه» از ابن فارض عمر بن ابی
ص: 647
الحسن مصری (632 ق) که در یک دیباچه بلند و چند لمعه وهر بیت به نظم ونثر فارسی تنظیم ودر صفر 875 ق بپایان رسیده است.
[نسخه های خطی فارسی 2-1348، الذریعة 14-4، کشف الظنون 2-،1338
مجلس 8-247، دانشگاه تهران 13- 3069]
آغاز: «بسمله سبحان من (هو) جمیل لیس لوجهه نقاب الا النور ولا لجماله حجاب الا الظهور
ای گشته نهان زغایت پیدایی
عین همه عالمی بس یکتائی...»
انجام:
«ای صنع تو لحظه لحظه از خاصه کن صد نقش تو انگیخته بر لوح کهن
خواهم که شود صحیفه عمر مرا
بر یاد تو ختم، شد بدین ختم سخن»
ش 3057، 42 برگ، 10×15، نسخ علی بن محمد صالح خوانساری در 1270 واقف آقا سید اسد الله امام جمعه وسلطان العلماء در جمادی الآخر 1303 ق با مهر «هو الواقف این کتابرا در دار الدولة کرمانشاهان سرکار شریعتمدار امام الجمعة والجماعة آقا اسد الله مد ظله وقف فرمودند 1301» در ادامه 33 بیت قصیده خمریه ابن فارض آمده است.
از: محمد تقی بن مقصود علی مجلسی (1070 ق)
شرحی است بر کتاب «من لا یحضره الفقیه» شیخ صدوق. تاریخ تالیف 1065 1066 ق. به نام شاه عباس صفوی نگاشته شده است. این شرح را مؤلف بعد از شرح عربی خود به نام «روضة المتقین» نگاشته است وفقط شرح نیمی از من لا یحضره الفقیه می باشد.
مکرر چاپ شده است.
ص: 648
[الذریعة 18-369، مجلس 25-324، الفبائی آستان قدس - 486].
آغاز: «کتاب صلاة حمد له... باب الصلاة وحدودها. قال الرضا صلوات الله علیه: الصلاة لها اربعة آلاف باب وقال الصادق صلوات الله علیه: الصلاة لها اربعة آلاف حد...».
ش 58، 274 برگ، 23×35، نستعلیق محمد کاظم بن اسماعیل ابهری جی، بدون تاریخ، با وقفنامه مورخ 1147 به خط آخوند ملا عبد العظیم آشتیانی، واقف: آقا محمد کاظم ولد حاجی محمد رحیم آشتیانی. کتاب صلاة تا زکاة است.
* * *
ش 3224، 492 برگ، 15×25، نسخ شکر الله بن حاج میرزا محمد حسین الخوراستکانی (از توابع اصفهان) در 1065 این نسخه جلد سوم شامل کتاب حج از باب اول تا باب 165. با مهر بیضوی «عبده محمد حسین بن بدیع الزمان الحسینی 1191» بر برگ اول. تصحیح شده. وفهرست دقیق ابواب در پنج صفحه در آغاز نسخه است.
* * *
ش 3661، 406 برگ، 19×32، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 11) کتاب صلاة است با دو سر لوح زرین وجدول در صفحات.
از: ملا حسین بن علی کاشفی بیهقی (910 ق)
مؤلف بعد از تألیف شش رساله «مواهب زحل»، «میامن المشتری»، «سواطع المریخ»، «لوامع الشمس»، «مباهج الزهرة» و«مناهج عطارد» قواعد نجوم و ستارهشناسی را در این کتاب هفتم پرداخته وهمه را به نام «سبعه کاشفی» به سلطان مجد الدین محمد تقدیم کرده است.
ص: 649
این کتاب دارای مقدمه و دو مقاله و خاتمه است. تاریخ تالیف .878
[الذریعة 18-374، مرعشی 7-93، الفبایی آستان قدس 487، کشف الظنون 1-،369
دائرةالمعارف بزرگ اسلامی 1-216، مجلس 2- 114]
آغاز: «الحمد لله الذی بیده ازمة الاختیار وبقبضة قدرته...».
انجام: «الا پادشاهان وبعد از ایشان ارباب مراتب هر یکی را به حسب مرتبه ایشان اثری بود هر چند مرتبه اعلی واکمل باشد اثر اختیار در حق وی اتم واشمل والله جامع الشمل ومتمم النور والیه تصیر الامور».
ش 524، 138 برگ، 15×21، نسخ، بیکا، بیتا. در پایان نسخه جدول درجه شهرهای ایران و طول وعرض آنها مندرج است.
* * *
ش 1174، 110 برگ، 13×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13).
* * *
ش 1723، 189 برگ، 13×23، نستعلیق مؤمن در 1063. از آغاز ناقص است.
* * *
ش 2447، 40 برگ، 15×21، این نسخه ناتمام است بیکا، بیتا. (تحریر سده 13).
* * *
ش 1929، در فهرست سابق این کتابخانه لوایح القمر است که اکنون مفقود می باشدو جای آن کتاب حاشیه معالم گذاشته شده است.
از: محمد طاهر اسکندری (14 ق)
ترجمه کتاب معروف «لویی چهاردهم» الکساندر دوماس است.
ص: 650
تاریخ ترجمه 1310 _ .1319
[مشار، فارسی 2- 2827].
ش 163، 218 برگ، 20×32، جلد دوم، نسخ 1319 برای حاجب الدوله.
از: روح الامین شهرستانی سپاهانی (1047 ق)
سوّمین مثنوی از «پنج گنج» اوست، با دیباچه نثری، به نام سلطان محمد قلی قطبشاه (1020 ق)، در هفت ماه و در حدود هشت هزار بیت سروده است.
[نسخه های خطی، منزوی 4-3103، داشگاه 12-2793، مجلس 8- 375].
آغاز:
«ای حسن طراز عشق پرواز انجام نمای کار از آغاز
ای نام تو مطلع هر امید سر لوح کتاب تواست خورشید»
انجام:
«تا من در گفتگوی بستم وین شیشه به سنگ غم شکستم
جان از بدن سخن بردن شد دل در بر آفتاب خون شد»
ش 877، 169 برگ، 11×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. با سر لوح و جدول زرین. این نسخه دیباچه را ندارد (تحریر سده 13).
در فهرست سابق این کتابخانه نسخه شماره 2043 نیز به عنوان دیوان روح الامین یاد شده که اکنون مفقود است وبه جای آن کتاب اختیارات بدیعی گذارده شده.
ص: 651
از: ملاقربان (یاقربانعلی) بن رمضان قزوینی رودباری متخلص به بیدل (قرن 13ق)
[الذریعة 19-16 و 3-186، الفبایی آستان قدس ص 489].
آغاز: «ستایش بی آلایش طبیبی را سزاست که شوق بلایش درمان دردهای بی دواست و ذوق دردش شفای مرضهای جان ربا، تب داران لرزه محبتش را قرص کافوری از خون جگر...».
انجام:
«بعداز وداع تسلیه چون شیر خشمگین شد شهسوار دین ز پی رزم کین سوار
باشد کلام بی دل ذکر غم حسین
چون رشتههای زال به بازار افتخار»
ش 34، 2750 برگ، 16×29، نستعلیق .1285
از: ابو الحسن محمدبن الحسین بن الحسن بیهقی نیشابوری قطب الدین کیدری
در فضائل نبی اکرم صلی الله علیه و آله وخاندان اهل بیت علیهم الصلاة والسلام ومعجزات ایشان.
[الذریعة 19- 46].
آغاز: «گفتم چه نامی گفت محمود گفتم به چه کار آمده ای گفت بتزویج النور من النور گفت آمده ام تا نوری را به نوری دهی گفتم که را به که. گفت فاطمه را به علی
ص: 652
علیهما السلام و این عقد حق تعالی در آسمان بست».
انجام: «... روایت کرد... از ابی جعفر علیه السلام که گفت چون قائم قیام کند دست بر سر بندگان نهد بس عقلهای ایشان جمع کند...».
ش 1940، 276 برگ، 17×21، نستعلیق 1271. این نسخه ناقص است باید بررسی شود.
از: عزیز الدین محمد نسفی، قرن 7
رساله ای است در بیان مبدأ ومعاد وتوحید به روش عرفا که در دو باب تنظیم و درسال 689 تالیف شده است:
باب اول: عالم کبیر (سه اصل: سخن اهل شریعت _ سخن اهل حکمت _ سخن اهل وحدت)
عالم صغیر (سه اصل: بیان انسان کبیر _ بیان انسان صغیر)
[نسخه های خطی فارسی 2-1358، الذریعة 19-51، ملی تهران 1-88، دانشگاه تهران14- 3595].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین... چنین گوید اضعف الضعفاء وخادم الفقرا عزیز بن محمدنسفی صوفی جماعت کثیری از درویشان از این بیچاره درخواست کردند که می باید در معرفت عالم صغیر وعالم کبیر ودر معرفت مبدأ ومعاد رساله ای جمع کنید...».
انجام: «.. وهر کس راست شد بشارت مردی را که از دوزخ خلاصی یافت وبهشتی گشت...».
ش 2600، 65 برگ، 10×16، نستعلیق، بیکا، بیتا. از انجام ناقص است (تحریر سده 11).
ص: 653
از: محمد کریم خان بن محمد ابراهیم قاجاری کرمانی، 1225 _ 1288 ق
مثنوی عرفانی واخلاقی در بیان برخی معارف که در ضمن 1920 بیت سروده شده است، مثنوی با آغازی شبیه آغاز این مثنوی، به میرزا کوچک وقار شیرازی نسبت داده شده است.
[نسخه های خطی فارسی 4-3131، الذریعة 19-96، دانشگاه تهران 12-،2899
ملک تهران (شماره 5382) ]
آغاز:
«ای منزه پرده دار پرده در وی برون از پرده ودر پرده در
چون سرایم من سپاست کان سپاس
از قیاس است وتو بیرون از قیاس»
انجام:
«بر کند از جانش جامه خاک را
بر درد نه پرده افلاک را...»
ش 2615، 93 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا. آخرش افتادگی دارد.
مجموعه شماره 2813 نیز این مثنوی را دارد.
از: مولوی جلال الدین محمد بلخی (ملای رومی) (672 ه_)
دارای حدود بیست و پنچ هزار بیت و در شش دفتر، مشحون از مطالب عالی عرفانی،. در بعضی از نسخه ها دفتر هفتمی دیده می شود که در صحت انتساب این دفتر ودیباچههای نثری دیگر به او، دانشمندان گفتگو دارند. مولوی حدود سال 657 به نظم این مثنوی شروع نموده و به سال 666 به پایان برده است.
ص: 654
[الفبایی آستان قدس ص 492، الذریعة 9-1122 و 19-303، مرعشی 3-،116
کشف الظنون 2-1587، مجلس 17-252، فهرست منزوی 4-3144، مشار فارسی 4- 4518]
آغاز:
«بشنو از نی چون حکایت می کند
وز جداییها شکایت می کند
کز نیستان تا مرا ببریده اند
از نفیرم مرد و زن نالیده اند»
انجام:
«آب جان را ریز اندر بحر جان
تا شوی دریای بیحدوکران
قصه کوته کن که رفتم در حجاب
هین خمش والله اعلم بالصواب»
ش 1092، 341 برگ، 17×24، نستعلیق 1026 از روی نسخه قطب الدین محمد که در سال 898 تحریر شده نسخه در سال 1065 وسیله حاج محمد کریم قزوینی اصلاح شده است. این نسخه شش سر لوح زرین دارد.
* * *
ش 1905، 199 برگ، 17×24، نسخ، بیکا، بیتا. از انجام ناقص است وفقط دفتر اول ودوم را دارد. (تحریر سده 9 و10).
* * *
ش 2027، 328 برگ، 17×24، نستعلیق ونسخ عبد الحمید بن محمدالمجنون در 896، با دو سر لوح زرین وجدول زرین در صفحات.
* * *
ش 2127، 64 برگ، 15×22، نستعلیق، بیکا، بیتا. فقط دفتر اول است. (تحریر سده 11).
* * *
ش 3165، 365 برگ، 17×24، نستعلیق، بیکا، بیتا. از انجام ناقص است (تحریر سده 10 و11). تصحیح شده.
* * *
ص: 655
ش 3194، 86 برگ، 16×24، نستعلیق، بیکا، بیتا. ناقص است (تحریر سده 9 و10) با جدول زرین در صفحات.
* * *
ش 3221، 291 برگ، 18×27، نستعلیق علی اشرف بن علی در 1237، از روی نسخه ای که قریب به زمان مولانا نوشته شده بود. فهرست عناوین کتاب در 13 برگ در اغاز نسخه هست. حاشیه نویسی دارد. با یادداشتی از کاتب حاکی از اینکه نسخه با دقت نوشته شده است. ونیز یادداشتی حاکی از اینکه نسخه مقابله وتصحیح شده است با جداول زرین در صفحات.
در فهرست سابق این کتابخانه نسخه شماره 3503 به اشتباه به عنوان مثنوی یاد شده وآن نسخه ابتدا نامه بهاء الدین ولد است.
از: ؟
مثنوی ای است در مرثیه شهادت ثامن الحجج امام علی بن موسی الرضا علیه الصلاة والسلام.
آغاز:
«چون کنم یادگل روی دل آرای رضا می شوم بیخود ز درد بیکسیهای رضا
سخت می سوزد دلم هر گه که یاد آید مرا در غریبی مردن ودل واپسیهای رضا
ای برادر از غم شاه غریبان گریه کن»
ص: 656
انجام:
«... کس آرزوی بهشت بهر چه کند باشد سر کوی شاه دین تخت نعیم
زائران درگهش را بر در خلد برین می دهند آواز طبتم فادخلوها خالدین»
ش 1541، 30 برگ، 7×17، نسخ، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه ای است از حکایات و داستان هایی که با عنوان «حدیث» در احوال ائمه هدی علیهم الصلاة والسلام نقل شده است که در ان از اشعار فارسی نیز استفاده کرده است از کتب زیادی من جمله احسن الکبار، کاشف الحق، سرور الشیعه و... نقل کرده است.
آغاز: «اللهم انی اسألک الامن والایمان بک والتصدیق بنبیّک والعافیة من جمیع البلاء والشکر علی العافیة والغنی عن شرار الناس یاارحم الراحمین...».
انجام: «پیش آمد و زمین ادب بوسید (...) عرض اقدس رسانید که یا علی من می روم واین قران را می برم وایشان را به سوی اسلام می خوانم شاید از فتنه وفساددست بردارند وبه اسلام در آیند حضرت فرمود ای جوان بدان».
ش 410، 188 برگ، 18×22، نستعلیق، بیکا، بیتا. آخرش ناقص است. شاید شماره 411 جلد دیگر همین کتاب باشد.
از: ؟
مجموعه ای است از حکایات راجع به امیرالمؤمنین علیه السلام که مؤلف از کتب
ص: 657
مختلف من جمله حبیب السیر، کشف الغمة وسرور المؤمنین ونیز از شیخ مفید ره نقل کرده است.
آغاز: «دوست داشتند ووالی کردند ومسلط کردند ومن اراده کردم که او را از حکومت کوفه عزل نمایم مالک اشتر التماس کردکه او را بر قرارر به کنار من چند روزی به جهت او صبر کردم...».
انجام: «چنانچه از اخبار طینت وغیر آن به دست می آید ورفع ان اختلاف ذاتی به اتحاد عارضی نخواهد شد
اهل نار و خلد را بین هم وکان
در میانشان برزخ لایبغیان
اهل نار واهل نور آمیخته در میانشان... که گردی...»
ش 411، 156 برگ، 17×21، نستعلیق، 1279. شاید جلد دیگر شماره 410 باشد. اولش ناقص است.
از: محمد هاشم بن زین العابدین چهار سوقی اصفهانی (1318 ق)
شامل سخنرانی هائی است که در سالهای 1315 _ 1317 در ماه مبارک رمضان ایراد کرده اند.
آغاز: «مجلس اوّل سیّد الایّام یوم الجمعه وسید اللیالی لیلة القدر او لیلة الجمعة وسید الشهور شهر رمضان هر شیئی از اشیاء هر موجودی از موجودات از قبیل افلاک».
انجام: «وقتی حضرت ایستاده بودند یزید گفت پدر تو عاق من شد کشته شد به جهت این که مخالفت مرا کرد حضرت جواب او را دادند گفت ملعون جلاد بیا این بیمار را به قتل برسان عیال اطراف او را گرفتند که ما دیگر پرستار نداریم».
ص: 658
ش 809، 176 برگ، 17×21، نستعلیق محمد بن عباس حسینی بدون تاریخ. وقاف: حاج آقا محمد مقدس اصفهانی.
از: ؟
مجموعه ای از مجالس وعظ وذکر مصیبت خاندان عصمت و طهارت علیهم الصلاة والسلام است.
آغاز: «الحمد لله الذی فضّل انبیاءه واولیاءه باعظم البلاء واصفیاءه باجلّ الابتلاء ورفع درجاتهم علی حسب عظم مصائبهم وازدیاد نوائبهم والشکر لله الذی وکّل».
انجام: «اما عروس قاسم با جامه سیاه وقرین محنت وآه همراه مادر قاسم بر سر نعش آمد در جلوه ثانی همراه خدیجه زنان بنی هاشم با جامههای رنگین وگوهرهای ثمین پیش پادشاه دنیا ودین آمد اما عروس قاسم».
ش 867، 40 برگ، 16×22، نستعلیق، بیکا، بیتا. آخرش ناقص است. شامل شش مجلس می باشد.
از: ؟
سی مجلس ویژه ماه مبارک رمضان است که با استفاده از آیات وروایات وحکایت آموزنده جمع آوری شده که در دو جلد است که این نسخه جلد اول آن است.
آغاز: «الحمد لله الذی انعم علینا بالنعم الجلیلة واکرمنا بالکرامة الجلیلة الجمیلة وفضلنا من بین الامم الماضیة والقرون الخالیة بالفضائل المشهورة... وبعد فقد قال الله
ص: 659
تبارک وتعالی فی کتابه المبین وخطابه المستبین...».
انجام: «اللهم الا ان یقال دختر امیرالمؤمنین آن شب تاریک چراغ و روشنایی نداشته که بداند این دختر مرده یا زنده اه اه از غربت و بی کسی ایشان که دیگر قلبم را بیش از این قوه جسارت نیست».
ش 1087، 301 برگ، 16×22، نستعلیق 1291 _ .1292
از: شیخ محمدخالصی زاده (محمد بن مهدی الکاظمینی)
چند سخنرانی از خالصی زاده است که در منزل آقای طهرانیان ایراد شده است.
آغاز: «یا ایها الذین آمنوا... این سوره مبارکه در مدینه نازل شد آیات آن...».
انجام: «با آن اعمال تابع قرآنیم؟ حضرت رسول فرمود «شیّبتنی»، پیر کرد این سوره مرا».
ش 1163، 21 برگ، ×16×21 تحریر 1323 شمسی. با مداد نوشته شده است.
از: ؟
مجموعه ای از مجالس کوته و بلند که برخی با بسمله وخطبه و برخی دیگر با عنوانهای «المجلس» آمده است.
این نسخه فردوس ثالث وشامل ده مجلس است.
آغاز: «آنچه از اخبار اهل بیت اخیار مستفاد می گردد آن است که از خمسه آل عبا سه تن از موطن خود هجرت نموده...».
ص: 660
انجام: «... به روی رکاب بلند شد دید علم عباس علیه السلام سرنگون گردیده است دستهای خود را به کمر گرفت، فرمود الان انکسر ظهری».
ش 1285، 139 برگ، 18×22، نسخ، بیکا، بیتا. آخرش ناقص است.
از: ؟
مطالب اخلاقی وتاریخی را به نظم ونثر آورده است.
آغاز: «شیخ طوسی به سندهای معتبر روایت کرده است که چون حضرت رسول صلی الله علیه وآله وارد مدینه گردید در بیرون مدینه...».
انجام: «... وهفتاد و دو نفر که در خدمتش شهید شدند فیا لک عندها من کرّة زهراء ورجعة پس بیرون می آید صدیق...».
ش 1300، 159 برگ، 17×22، نستعلیق، بیکا، بیتا. انجامش ناقص است. (تحریر سده 13 و14).
از: ؟
دویست مجلس کوتاه در باره سیّد سیّد الشهداء علیه السلام وقیام مختار وذکر کراماتی از ائمه اطهار: است. مطالبی از کتاب روضة الصفا، جلاء العیون مجلسی، اکسیر العبادات فاضل دربندی (وفات: 1285 ه_) نقل کرده است و هر مجلس با آیه مبارکه «انّ الله وملائکته یصلون علی النبی...» شروع شده است واز قیام مختار ودفاع از ایشان مطالب زیادی آورده است. در اول کتاب اشعاری از ساغر اصفهانی آورده است.
ص: 661
آغاز: «در اشعاری است که ساغر اصفهانی به نظم در آورده است این است:
ابر آزادی سوی بستان ولالستان چمید باد نوروزی به روی لاله وریحان دهید»
انجام: «به درستی وتحقیق که خدا وملائکه صلوات فرستند بر محمد وآل محمد ای آنچنان کسانی که ایمان به خدا و رسول آورده اید صلوات بفرستید بر محمد و آل او وتسلیم کنید امر [او] را تسلیم کردنی».
ش 1337، 402 برگ، 16×21، نسخ ابو طالب بن استاد رضا در سال 1300. آغازش افتادگی دارد. در برگ 379 _ 381 فهرست تفصیلی کتاب آمده است.
از: ؟
سخنرانیهایی تحت عناوین «مجلس _ مجلس» درباره مسائل اخلاقی وفضائل اهل بیت: است.
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم.. از ابن...، روایت شده است قال خرج علینا امیرالمؤمنین ذات یوم ویده فی ید ولده الحسن وهو یقول خرج علینا رسول الله ذات یوم ویدی فی یده هکذا وهو یقول...».
انجام: «فرمود آگاه باشید به خدا قسم کشته می شوم من و دو پسر من حسن و حسین والبته خداوند مبعوث گرداند مردی را از اولاد من در آخر الزمان تا مطالبه خون ما بنماید...».
ش 1370، 10×17، نستعلیق، بیکا، بیتا. انجام ناقص.
ص: 662
از: ؟
مجموعه چند منبر است. ودر ابتدای هر مجلس آیه یا روایتی از اهل البیت: آورده است.
آغاز: «در هفتههای گذشته در شرح آیه مبارکه سخن در بیان مجاهده بودخلاصه عرض ما این شد که...».
انجام: «.. و خود را هدف تیر طعنههای غلط اوهام می کنم محض اطاعت قول باری تعالی که می فرماید فاصدع بما تؤمر واعرض عن المشرکین انا کفیناک المستهزئین».
ش 1530، 125 برگ، 17×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. در برگ 120 تاریخ 1304 یاد شده است.
از: ؟
رساله ای است در مصائب ومناقب امام حسین علیه السلاموحوادث کربلا که بصورت «مجلس _ مجلس» تنظیم ودر ابتدای هر مجلس خطبه مستقلی آورده شده است، عنوان یکی از مجالس عبارتست از:
مجلس چهارم: در بیان وقایع جانسوز وحکایات غم اندوز شب عاشوراء.
آغاز: «از حضرت امام رضا علیه التحیة والثناء روایت است در حدیث طویلی که می فرماید نحن نور لمن تبعنا وهدی لمن اهتدی بنا ومن لم یکن منّا فلیس من الاسلام فی شی مائیم نور وروشنی دهنده...».
انجام: «... فریاد زد که یا عماه ادرکنی که چون آوازش بگوش سیّد الشهداء رسید مانند عقاب پرواز کرد تا بر سر او ومثل شیر خشمناک بر آن قوم بی باک حمله کرد
ص: 663
شمشیری حواله قاتل او کرد...».
ش 2259، 129 برگ، 15×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13) این نسخه از وسط مجلس دوم تا وسط مجلس یازدهم را دارد.
از: ؟
مجالسی است هر کدام در چند فصل در ذکر صفات ممدوحه ومذمومه با استفاده فراوان از احادیث اهل بیت پیامبر صلوات الله علیهم اجمعین واشعاری از خود مؤلف ودیگران.
آغاز: «در زمان جاهلیّت عادت زنان بوده است که پای خود را بر زمین می زده اند تا آواز از خلخال ایشان بلند شود حقّ تعالی از این عادت ناپسند زنان مؤمنه را نهی کرده است».
انجام: «ای ... به این هفتصد دینار متاعی خریده برای من تجارت کن وآگاه باش که من بر این امر حریص نیستم یعنی داعی بر این تجارت مرا نه حرص وآرزوی دوستی مال است لیکن دوست می دارم که خدای تعالی مرا بیند که متعرض».
ش 3982، 83 برگ، 21×34، نسخ، بیکا، بیتا. آغاز وانجام ناقص.
از: ؟
در فضائل ومناقب چهارده معصوم: ومصائب وشهادت آنان مخصوصا فاجعه جانسوز کربلا و شهادت حضرت امام حسین عیله السلام، فرزندان ویارانش.
ص: 664
مؤلف ابتدا مواعظ خود را با عنوان مقدمه... بیان کرده سپس به ذکر احوال معصومین: می پردازد با استفاده بسیار از ابیات واشعار. از تحفة المجالس نیز یاد کرده است.
آغاز: «فاطمه زهرا فرمود که ای سلمان خرقه را چه می کنی سلمان قصّه یهودی را بیان کرده آن حضرت زار زار گریست پس فاطمه برخواست وخرقه را برداشت همین که دیده او به خرقه پدر بزرگوار افتاد آهی کشید و بی هوش شد».
انجام: «دست اسماعیل را بگشاد واین گوسفند را فدای او نما چون ابراهیم چنن کرد در دلش گذشت که کاش فرزند خود را به دست خود قربان کرده بودم وحی رسید که ای ابراهیم... گفت فرزند او را دوستتر داری یا فرزند خود را گفت فرزند او را هاتف گفت ای ابراهیم اگرتو فرزند».
ش 3983، 237 برگ، 22×34، نستعلیق، بیکا، بیتا. از احوال حضرت فاطمه علیها السلام تا احوال حضرت رضا علیه السلام را دارد. آغاز وانجامش ناقص.
از: ؟
این نسخه از مجلس سوم تادهم را دارد.
آغاز: «مجلس سوم: الحمد لله الذی جعل الدنیا جنة لاعدائه وسجنا ومحنة لاحبائه».
پایان مجلس دهم:
«جان بود میان او وجانان حائل
فی الحال که جان داد به جانان پیوست
وبه سعادت جاوید حائز گردید ورحمة الله علیه الی یوم الدین بحرمة محمد وآله الطاهرین
ص: 665
تمام شد این کتاب محرق».
ش 4191، تحریر سده 13، قصیده دعبل در پایان نسخه هست. و آیا این نسخه محرق القلوب نراقی ره نیست؟ باید تطبیق شود.
از: قاضی نور الله بن محمد شریف شوشتری (1019 ق)
شرح حال بزرگان شیعه از صحابه و تابعین وراویان اخبار و فلاسفه و متکلمین وفقها وملوک وامرا و شعرا وعرفا. این کتاب در یک مقدمه و دوازده مجلس می باشد و آن را از سال 982 ق تا 990 تألیف کرده است.
[الذریعة 19-370، مرعشی 1-398، مجلس 7-257 و25-231، مشار فارسی 2- 2891].
ش 159، 451 برگ، 21×31، نستعلیق 1062. شامل مجلس ششم تا پایان کتاب. صورت خط مؤلف در پایان کتاب بوده است که در صحافی بریده شده.
* * *
ش 1616، 481 برگ، 19×31، نستعلیق، بیکا، بیتا. از مجلس ششم را دارد (تحریر سده 11 و12).
از: ملا محمدتقی بن محمد برغانی قزوینی (شهید ثالث) (1264 ق)
پنجاه مجلس در معارف اسلامی و مسائل اخلاقی است که برای مجالس وعظ وارشاد در ماه مبارک رمضان تنظیم شده است. همان طور که در اول کتاب تصریح شده سال شروع به تألیف این کتاب 1258 ق بوده وروز پنجشنبه 17 جمادی الثانی
ص: 666
1260 به اتمام رسانده است ودر سر آغاز آن، از محمد شاه قاجار تجلیل نموده است.
در مجلس 27 متمایل به جواز غنا در مراثی شده با بعضی از مراتب آن، به خاطر رؤیائی که در این رابطه دیده است هر چند مسلک ایشان عدم حجیّت رؤیاست.
آغاز: «الحمد لله ربّ العالمین... بعد از آنکه به تأییدات الهیّه فارغ شدیم از تألیف جلدین عیون الاصول وبیست چهار مجلّد منهج الاجتهاد در فقه استدلالی در شرح شرایع الاسلام...».
انجام: «و دندانهای منوّر او را اذیت نمایند به حدّی که شکست حاصل شود تا آخر حکایت... فارغ شد مؤلف این کتاب مسمّی بمجالس المتقین، تراب نعال العلماء العاملین الراشدین محمد تقی بن محمد».
ش 229، 269 برگ، 21×34، نستعلیق 1263. واقف: آقا محمد صادق تاجر قزوینی در 1264 با مهر بیضوی «محمد صادق» در آغاز نسخه.
از: ملا محمد محسن شیرازی (ق 12 ه_ . ق)
داستان های بنی اسرائیل را که علی بن مقری گرد آورده بود ودر هر یک رمزی اخلاقی نهفته است طی چهل مجلس ترجمه و گزارش کرده ودر آغاز هر مجلس، حدیثی آورده که عمل به حدیث حفظ چهل حدیث شامل وی گردد. این کتاب به نام شاه سلیمان صفوی 1106 نگاشته شده است.
[الذریعة 20-11، مرعشی 16-16، نسخه های خطی منزوی 2- 1678].
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم. حمد بی حدّ ومدح بی عدّ مبدئی را سزاست که عقول مجرّده ونفوس قدسیّه را واسطه در ایجاد عالم ساخت وبه جواهر جسمانیه واعراض متنوّعه عالم کون وفساد...».
ص: 667
انجام: «همین قدر اکتفا نمود امّید که خواننده و شنونده ازاین احادیث منتفع گردند وبه اعمال آن پردازند وبه ثواب اخروی رسند».
ش 261، 194 برگ، 16×21، نستعلیق جوانمرد بن ابراهیم خوئینی در سال 1257. با مهر بیضوی «محمد رضا».
(حدیث، فارسی)
از: احمد بن ابی تراب اصفهانی (قرن چهاردهم ه_ . ق)
ترجمه ای است از عیون الاخبار الرضا علیه السلام که در زمان ناصر الدین شاه نوشته شده است. مؤلف این کتاب را به درخواست میرزا صادق بن حاج میرزا علی اکبر از سلسله علیّه اشتهاردیه، ساکنین محله چهار سوق علی قلی آغا من محلات اصفهان که از او خواسته بود کتابی به فارسی به نام ناصر الدین شاه قاجار بنویسد نوشته است.
مؤلف خود را این گونه معرفی کرده: احمد بن ابی تراب اصفهانی بن عبد الله بن محمد حسن قاضی بن شیخ عبد الله جیلانی مولداً واصفهانی مسکناً ومدفناً نجل شیخ زاهد گیلانی.
نام کتاب شمس العیون بوده و گویا خود مترجم آن را خط زده و عوض کرده است ودر حاشیه نسخه به جان آن مجمع الانوار را نوشته است.
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم .الحمد لله الذی بعث الانبیاء مبشّرین ومنذرین ونصب الاوصیاء تکمیلا للدین ودفعا عنه وجعل محبّتهم ومودّتهم والاقرار بهم لازمة علی اهل السموات والارضین...».
انجام: «در سجده است می فرماید خدای تعالی به ملائکه: نظر کنید به سوی بنده من که روح او را قبض نموده ام و او در طاعت من است وایضاً روایت...».
ص: 668
ش 223، 88 برگ، 21×34، نستعلیق مؤلف. ترجمه بخشی از کتاب عیون است وآخرش افتادگی دارد.
از: محمد تقی بن کاظم مظفر علیشاه کرمانی 1215 ق
مؤلف بگفته خود چون از نظم «بحر الاسرار» در تفسیر سوره حمد فارغ شد همان مطالب را در قالب نثر، دگر باره تحریر نمود ودر یک مقدمه ودو مقصد ویک خاتمه تنظیم ساخت:
مقدمه: در شرح امهات بحار وجودی
مقصد اول: در بیان کیفیت انشعاب بحور دهگانه غیر امهات از بحور امهات
مقصد دویم: در تقسیم بحر الاکوان...
خاتمه: در شرح حدیث انانقطة تحت الباء
این رساله در 15 رجب 1208 ق بپایان رسیده است.
[نسخه های خطی فارسی 1-58، الذریعه 20-21، مشار فارسی 4-4531، دانشگاه تهران 15- 4149].
آغاز: «بسمله الحمد لله رب العالمین الرحمن الرحیم مالک یوم الدین والصلاة علی من اتاه الله سبعا من المثانی والقرآن العظیم و علی... اما بعد چنین گوید بنده آستان فقراء الهی مظفر علی نعمة اللهی اراه الله حقائق الاشیاء کما هی...».
انجام: «... وصایت کرد که در تحت نبوت است متجلی گردد وازین تحقیق دقیق انیق رشیق سرّ کلام اعجاز نظام ولایت انتظام اناالنقطة تحت الباء صفت وضوح وجلا و سمت ظهور وانجلاء پذیرد وبتمام...».
ش 3034، 125 برگ، 10×17، نستعلیق 1290. با صفحات زر اندود شده.
ص: 669
(تاریخ، فارسی)
از: شهاب الدین عبد الله بن لطف الله (حافظ ابرو) (834 ق)
تاریخ عمومی است که به عنوان ذیل «جامع التواریخ» رشیدی نگاشته شده است. این کتاب در چهار بخش است که بخش چهارم آن به نام «زبدة التواریخ بایسنقری» نامیده می شود.
[الذریعة 10-49 و 12-23، نسخه های خطی منزوی 4190، مجلس 26- 432].
آغاز: «فهرست اقسام ابواب تاریخ افرنج از ابتداء ظهور ادم صفی الله علیه السلام تا این زمان که شهور سنه خمس وسبعمائة هجرت وآن مشتمل است بر دو قسم قسم اول از ابتداء ظهور آدم علی نبینا وآله وعلیه السلام».
انجام: «موسی از کوه به زیر آمد چون عبادت گوساله بشنید خشم و غضب بر او غلبه کردو رنجیده و گرم شد ومی دید که حروف از الواح متطایر می شد وچون... در هوا می رفتند تاالواح از حروف خالی ماند چون جسداز روح وسفینه از نوح والواح در دست موسی چنان گران که استطاعت وقدرت حمل آن نمی داشت بیفتاد وشکسته شد پس موسی علی نبینا وآله وعلیه السلام بفرمود تا گوساله را با آتش سوختند».
ش 3569، 134 برگ، 21×34، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 11 و12).
از: محمد قاسم بن محمد سروری کاشانی (ق )11
فرهنگی است فارسی به فارسی به ترتیب حروف تهجی: حروف آغاز واژه ها را در باب و حرف پایان را در فصل جای داده ودر پایان اصطلاحات رادر فصل به نام
ص: 670
استعارات آورده است. این کتاب برای شاه عباس نگاشته شده است.
[الذریعة 16-201، مجلس 2-281، منزوی 3-1953، مشار فارسی 2- 2901].
آغاز: «ابتدای کلام هر دانشمند سخنور وانتهای سخن هر خردمند هنر پرور شایسته وسزاوار است که مزین و محلی به سپاس بی حد و قیاس متکلمی باشد جل قدره که به قدرت بالغه...».
انجام: «واز مرتبه انصاف وشفقت ومرحمت چنانچه عارف اسرار حقیقی و مجازی... سعدی شیرازی فرماید:
من آنچه شرط بلاغ است با تو می گویم تو خواه از سخنم پند گیر وخواه ملال»
ش 74، 234 برگ، 18×30، نستعلیق محمد مؤمن بن حاجی حسین فراهانی در 1038. در آغاز وپایان نسخه اشعاری از محمد هادی متخلص به تسنیم به خط او در سال 1312 دیده می شود
یادگار حقیر تسنیم است انکه شعرش به از زر و سیم است
ش 1610، 96 برگ، 20×30، نستعلیق 1238. این نسخه ناتمام است.
* * *
ش 1708، 122 برگ، 21×31، نستعلیق، بیکا، بیتا. از انجام افتادگی دارد. در اغاز نسخه فوائدی درباره زبان فارسی مذکور است.
از: محمد شفیع بن محمد صالح (؟)
در احوال قیامت وآنچه در عقبات ومواقف پنجگانه آن می باشد از قبیل اهوال وشدائد بنا به گفته مؤلف در اول کتاب، این تألیف را بنا به دستور پیامبر اسلام صلی الله علیه و آلهدر عالم رویا، انجام داده است. در این کتاب از آیات وروایات بسیار استفاده شده و در
ص: 671
واقع ملحق کتاب دیگر مؤلف به نام روضات است به نام «مفتاح الجنان». ونامی که در عنوان آوردیم از نسخه های چاپی است ولی در خود نسخه همان «مفتاح الجنان» ذکر شده است.
[الذریعة 21-324، 20-45، مرعشی 12- 83].
آغاز: «الحمد لله الجواد الکریم وصلی الله علی عباده الذین اصطفی محمد و آل محمد... امّا بعد خامه سیه نامه ناصح وخائف صالح محمد شفیع بن محمد صالح رحمهما الله بفضله الراجح الواضح».
انجام: «عمل باید، عمل باید زنها تقصر می کند، زنهار تقصیر مکنید مرا حلال کنید از آنچه تقصیر کردم هذا خاتم الرسالة باشارة خاتم الرسالة محمد المصطفی صلی الله علیه وآله».
ش 1015، 284 برگ، 16×21، نسخ حسین بن عبد المجید قزوینی در 1262. واقف حسین کجوری به کتابخانه مسجد اعظم قم.
(فلسفه، فارسی)
از: ؟
مترجم کتاب، معلوم نیست. در بعضی از نسخه ها آمده که چون این رسائل مرموز بوده است دستور ترجمه داده وبه بهاء الدین شجاع الملک تقدیم کرده است. کشف الظنون گفته است که آن را یکی از خراسانی ها با حذف حشو وتوضیح رمز انتخاب وترجمه کرده است. قدیمترین نسخه این کتاب در برلین است که کتابت آن به سال 608 ق است.
[الذریعه 20-50، فهرست منزوی 1-683، الفبائی آستان قدس ص ،498
یادداشت های قزوینی 7-48 _ 51]
ص: 672
آغاز: «سپاس وستایش آن خدای را که واجب الوجود است وهرچه جز وی است ممکن الوجود وهر چه ممکن الوجود است...».
انجام: «... یعنی هر که خواهدکه علم آموزد وتو او را منع کنی یا نزدیک تو باشد واز او دریغ داری آن علم بر تو حرام است».
انجام نسخه دوم:... ودر حکمت به علم سپری شد کتاب مجمل الحکمة که اختیار وخلاصه رسائل اخوان الصفا است وهمگی سپاس خدای عزوجل راست جلّ جلاله و...
ش 1397، 172 برگ، 9×17، نسخ، بیکا، بیتا، برگ آخرش افتاده. با مهر بیضوی «عبده عبدالله 1198» (تحریر سده 11).
* * *
ش 1830، 182 برگ، 13×24، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11 و12). در آغاز نسخه فهرست کتاب ذکر شده است.
از: ؟
مجموعه مقالات و کنفرانسهایی است از مسائل ایران از پروفسور براون و لرد کرزن که مؤلف آن را در پانزدهم ربیع الاول 1339 به پایان برده است. فهرست کتاب به این ترتیب است: نطق پرفسور برون، معاهده ایران، امریکا وانگلستان، در اطراف نطق لرد کرزن به نقل از روزنامه ایران، نطق لد کرزن در شب مهمانی در لندن، بحث تاریخی وعلمی واجتماعی به نقل از روزنامه ایران، آیا ما متمدّنیم؟
به فهرست سابق این کتابخانه ص 415 رجوع شود.
آغاز: «نهضت انقلابی ایران کنفرانس پروفسور در آکادمی انگلیس به تاریخ
ص: 673
6 فوریه 1918...».
انجام: «... مسلم بوده وهست که بدون وجود خط آهن از یک قرن به این طرف ترقی، سعادت، رفاهیت وتدارک».
ش 1459، 94 برگ، 11×18، نستعلیق 1339. انجامش افتادگی دارد.
از: ؟
چند مقاله است که از روزنامه رعد نقل شده است.
آغاز: «راه آهن ایران: مسأله ایجاد وتأسیس خطوط آهن در ایران زیاد از نیم قرن است که قلب هر ایرانی مطلع وهر علاقه مند باصلاح ایران را در موقع تذکارش متاثر می نماید...».
انجام: «.. در روز دوازده ساعت زحمت می کشد وعاقبت یک بیل یا کلنگ ساخته به پنج قران می فروشد ولی آن دیگری در کارخانه کروپ یک تفنگ اتوماتیک ساخته پانصدر تومان می فروشد».
ش 2789، 85 برگ، 12×18، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه مقالات چندی است که در موضوعات مختلف نوشته شده است. مقاله اول درباره معنی حب الوطن من الایمان است.
آغاز: «در معنی حب الوطن من الایمان. معنی (حب) ومعنی (وطن) وارتباط حب
ص: 674
ووطن به ایمان واین که این محبت طبیعی است یا تحصیلی...».
انجام: «... در پستترین شناعت ووقاحت گرفتار مشاهده خواهیم نمود».
ش 1320، 24 برگ، 15×21، نستعلیق 1319 _ 1322 ق.
از: نصیر الدین محمد بن عبدالکریم انصاری استرآبادی
ترجمه ای از کتاب «مکارم الاخلاق» طبرسی به فارسی است که آن را به نام شاه طهماسب صفوی ودر تاریخ 963 به پایان برده است.
[الذریعة 20-124، الفبایی آستان قدس 499، فهرست آستان قدس 14-،148
مشترک پاکستان 4-2445، مجلس 6-40، نسخه های خطی منزوی 2- 1680]
آغاز: «جواهر حمد و سپاس ونفائس لآلی شکر بی قیاس نثار بارگاه... که مکارم اخلاق عباد اثری از آثار فیض جود اوست ومحاسن...».
انجام: «اللهم اجعل رایات دولته مضمونة من الزلل و... حشمته محفوظة عن الخلل... وملتمس از ناظرین در این ترجمه آنکه آمر و مترجم را به دعای خیر یاداوری نماید واگر بر...».
ش 176، 397 برگ، 18×28، نسخ محمد در 1084، با سر لوح زرّین ومهر مربع «عبده الراجی محمد حسن الحسینی».
* * *
ش 1811، 298 برگ، 17×26 نسخ محمد سعید بن محمد صالح نوری در .1117
ص: 675
از: محمد مهدی بن ابی ذر نراقی (ملا حمدی نراقی) (1209 ق)
مؤلف این کتاب را به درخواست عبد الرزاق خان در یک مقدمه و بیست مجلس (باب) گرد آورده است.
[الذریعة 20-149، مرعشی 1-146، مجلس 38-581، فهرست فارسی مشار 2- 2944].
آغاز: «حمد و سپاس بی نهایت تحفه بارگاه حکیمی است جلّت عظمته که خاکدان دنیا و زندان این عاریت سرا را دار ... وغم و محل مصیبت والم اهل ولا نموده...».
ش 155، 194 برگ، 20×30، نستعلیق حسن بن آقا شفیع در 1238، علامت تصحیح دارد.
* * *
ش 1335، 345 برگ، 12×19، نستعلیق .1271
* * *
ش 1680، 168 برگ، 20×34، نستعلیق، .1311
* * *
ش 1809، 210 برگ، 15×26، نستعلیق، بیکا، بیتا. انجامش ناقص است.
* * *
ش 3249، 396 برگ، 14×20، نسخ، بیکا، بیتا. مقداری از مجلس بیستم را ندارد.
* * *
ش 3348، 301 برگ، 15×20، نستعلیق، بیکا، بیتا.
* * *
ش 3479، 304 یا 204 برگ، 15×20، نسخ، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص. تصحیح شده است.
* * *
ش 3667، 266 برگ، 20×34، نستعلیق، بیکا، بیتا. با سر لوح زرین.
ص: 676
از: بابا بن محمداسمعیل قزوینی (حاج بابا قزوینی) زنده 1211 ق
پدر مؤلف که از بزرگان دین یهود بوده با توفیق الهی به اسلام گروید و فرزندش (مؤلف حاضر) را با حقیقت دین یهود واسلام آشنا ساخت، مؤلف این رساله را در یزد بنام والی آن «محمدتقی خان بافقی (1129 _ 1213 ق) به سال 1211 ق تالیف ودر هفت باب ویک خاتمه تنظیم نموده است.
توسط یکی از علمای یزد چاپ شده است.
او غیر از ایکتاب دو اثر دیگر هم در رد یهود نگاشته است.
[الذریعة 20-152، الفبایی آستان قدس -501، نسخه های خطی فارسی 2-،986
آستان قدس 4-238، دانشگاه تهران 6-2251، مجلس 6- 71]
آغاز «نسخه دوم: الحمد لله ربّ العالمین... امّا بعد بر برادران دینی مخفی نماند که کتاب محضر الشهود فی ردّ الیهود که از تصنیفات و تالیفات خیر الحاج والمعتمرین حاجی میرزا بابای قزوینی...».
انجام: «... نهایت بعد از خرابی بیت المقدس ثانی که آن قربانی ها با المره موقوف ومنسوخ شده دیگر چیزی چاره کار ایشان و کفاره گناهان ایشان را نمی کند مگر قبول کردن اسلام و براه حق رفتن ایشان».
ش 617، 73 برگ، 14×20، نسخ محمد صادق بن محمد خلیل تویسرکانی در 1248. فهرست مطالب کتاب در آغاز نسخه مندرج است.
* * *
ش 2124، 87 برگ، 17×22، نسخ محمد علی بن رجبعلی شهیر به اقا جانی در 1280 به درخواست آخوند ملا عزیز الله.
کاتب به خاطر اطلاع از زبان عبری، عبارات عبری را دقیق وصحیح با طرز تلفظ فارسی آن نوشته است.
ص: 677
از: ؟
جزوه وکتابچه مختصری در توضیح مراد و بیان مفاد آیات متشابه ومحکم قرآنی است، رساله در تبریز روز 30 خرداد 1318 ش 16 شوال 1359 ق بپایان رسیده، محتمل است مؤلف آن یوسف شعار تبریزی باشد.
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم، بنام پاک آفریدگار ،یکی از هزاران پرده های تاریک که جلو انوار قرآن را گرفته و مردمان را از روشنایی آن بی بهره گذاشته قضیه اشتباه در آیه محکم و متشابه است که تا کنون شاید کمتر کسی بحقیقت...».
انجام: «... اگر ایراد او را بجا دیده وتحقیق او را خوب تشخیص دهیم بیگمان بر خطای خویش معترف شده از این راه که رفته ایم باز خواهیم گشت».
ش 2670، 22 برگ، 13×19، نستعلیق مؤلف در شوال .1359
از: ؟
قیام مختار وانتقام از قاتلان امام حسین علیه السلام را به تفصیل نگاشته است. این ترجمه در 24 مجلس نگاشته شده است.
[نسخه های خطی، منزوی 6- 4534].
آغاز: «آگاه کنم شما را که حق تعالی در قرآن فرموده که یخرج الحی من المیّت ویخرج المیت من الحی و یحیی الارض بعد موتها و کذلک تخرجون حق سبحانه وتعالی».
انجام: «عبد الرحمن بن محمداشعث می گریست و سوگند می خورد که سلاح از
ص: 678
خود بیرون نکنم تا انتقام خون پدر خود از لشکر مختار نکشم چون روز شد آن دو لشکر از بسیاری کوفت که داشتند».
ش 858، 279 برگ، 14×19، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغاز وانجام ناقص (تحریر سده 11 و12).
از: ؟
حدیقة المتقین تالیف ملا محمد تقی مجلسی (1000 _ 1071) است که در هند چاپ شده است و مؤلف این تلخیص شناخته نشد.
[الذریعة 6- 389].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین.... وعلی آله الذین ختمواامرهم بالسعادة وفازوا بالیقین... باب اول: در طهارت است ودر آن پنج مقصد است، مقصد اول: در احکام آبهاست...».
انجام: «... وبهتر آنستکه فرزند بی رخصت پدر نذر نکند واگر کرد ظاهراً منعقد می شود ودرست است...».
ش 2773، 121 برگ، 11×18، نسخ، بیکا، بیتا. از انجام افتادگی دارد (تحریر سده 13).
از: عباس کردستانی (احتمالاً)
این فرهنگ همان فرهنگ جهانگیری است با حذف استشهادهای شعری که مؤلف برای اغلب لغات آورده بوده است.
[الذریعة 16- 198].
ص: 679
آغاز: «آب سه معنی دارداول معروف است دویم بمنعی رواج و رونق و جاه وعزّت وآب رو آمده سیّم طرز و روش را گویند آب تاختن بمعنی پیشاب کردن باشد».
انجام: «هین اول به معنی این باشد دوم کلمه ای است که در محلّ تأکید گفته شود وآن به معنی زود باش بود ودر عربی سیلاب را گویند ... شتر را گویند».
ش 3796، 51 برگ، 15×23، نستعلیق .1208
از: ؟
کتابی در اصول وقواعد علم رمل که در یک مقدمه و سه مقاله ویک خاتمه تنظیم شده است، نامی از مؤلف بدست نیامد، ظاهراً شیرازی است وبطور خانوادگی اهل علم رمل بوده اند چنانکه خود گفته جدش صاحب «ریاض الطالبین» وبرادرش شمسا محمد که سمت استادی م به مؤلف داشته صاحب «جهان الرمل» بوده ونیز از شخصی بنام «حاج حسن طبسی» بعنوان استاد یاد کرده است:
آغاز: «... باب دوم از مقاله دوم در بیان استخراج (...) باب سیم از مقاله دوم در بیان معرفة احکام ... باب 4 از مقاله دوم در بیان معرفة قسمة حروف بر اشکال ونقاط وعناصر وبیوت واستخراج...».
انجام: «... باب هشتم از مقاله اولی در بیان دوایر وتعریف دایره واسامی ایشان وتولد دوایر ودوایر مشهوره که نام داشته باشند وآن 3 دایره است از کاشف السرایر بدانکه دایره در اصطلاح رمالان عبارتست از...».
ش 2034، 128 برگ، 15×26، نسخ، بیکا، بیتا.از اول یک برگ افتاده، تا اواسط باب هشتم از مقاله اولی را دارد (تحریر سده 11) شاید نسخه اصل بخط مؤلف باشد. تصحیح شده.
ص: 680
از: کمال الدین حسین بن علی کاشفی بیهقی، 910 ق
رساله ای است در آئین و دستور نامه نگاری که بنام «سلطان حسین میرزا بایقرا» در سه صفحه ویک خاتمه تنظیم وروز 4 جمادی الثانی 907 ق موافق جمله «بچهارم زجمید الثانی» پایان یافته است:
صحیفه اول، اخوانیات...
در فهرست سابق این کتابخانه ص 391 گفته شده: در یک جای نسخه این جمله دیده می شود: «مؤلف این صحیفه محمد بن سراج الدین» وبنابراین نباید تألیف کاشفی باشد لازم است نسخه بررسی مجدد شود.
[الذریعة 20-223، مرعشی 20-255، کشف الظنون 2-،1637
نسخه های خطی فارسی 3-2117، مجلس 6- 215]
آغاز:
«... جنابک ماوی للهدی وملاذی
وجاهک مثوی للوری ومعاذ
ای ز قدرت یافته احکام دین جاه و جلال ملک وملت را ملاذی دین و دولت را مآل»
انجام:
«ای بی رخ تو دل از جهان پیچیده این نامه مگر ز سوز جان پیچیده
هر پیچ که از نامه من باز کنی
سوزی بینی در آن میان پیچیده»
ش 2029، 65 برگ، 18×24، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11) از ابتدا وانتها افتاده واز قسم سیم از طبقه اشراف تا سطر دوازدهم در عنوان مکاتیب را در بر دارد.
ص: 681
از: روح الله عماد الدین محمد عارف عبدالنبی العثمانی الشاطری (؟)
شامل مطالب عرفانی است بر گرفته ازآثار غزالی، نسفی، ابن عربی وشارحان کتب ایشان، میر عراقی، شیخ مغربی، میر حسینی، جامی وغیره. این کتاب در پانزده فصل تنظیم یافته است.
آغاز: «... یا ایها الذین امنوا صلوا علیه وسلموا تسلیما، منشور فرمان اوست ومنطوقه «ما کان محمد ابا احد من رجالکم ولکن رسول الله و خاتم النبیین» دیباچه کتاب فصل الخطاب وی...».
انجام:
«وانکه فرضش نیست ... به حمل از هیچ حال می دهان فی الحال فرض اومدارش در ملال»
ش 1125، 145 برگ، 16×24، نستعلیق، بیکا. بیتا. از اول ووسط وآخر ناقص (تحریر سده 11).
از: عبد الجبّار خجندی (سده هفتم)
همان منظومه ای است که برخی به خواجه طوسی نسبت داده اند. تاریخ نظم .662
[ذریعه 19-290، فهرست منزوی 347].
آغاز:
«مرد دانا سخن ادا نکند تا به نام حقّ ابتدا نکند
مالک لم یزل کریم ورحیم صانع بی بدیل حکیم وعلیم»
ص: 682
انجام:
«چون رسید این.... در مه توبه آخر شعبان
در زمانی که دور حسرت بود
ششصد و شصت و دو ز هجرت بود»
ش 3785، 20 برگ، 12×20، نستعلیق 1298. با جدول زرین در صفحات.
از: محمد جعفر بن صفر خان همدانی (مجذوب علی شاه کبودر آهنگی) (1239ق)
در مراحل سیر وسلوک وصفات صوفیان وعارفان وراه وصول به حق ودوری از خلق دارای پانزده فصل با مقدمه ای در بیوگرافی وحالات خود، چند رساله ومنظومه عرفانی نیز در این مجموعه گنجانده شده است.
[الذریعة 20-268، مرعشی 6-312، آستان قدس رضوی 508].
آغاز: «الحمد لله وسلام علی عباده الذین اصطفی سیّما علی نبیّه المجتبی ورسوله المصطفی محمد المبعوث الی کافة البرایا وآله واصحابه... عرضه می دارد به برادران دینی ودوستان یقینی که چون برخوردم ومتفطّن شدم».
انجام: «واگر به اعتبار فعلی از افعال باشد مثل خالق ورازق اسماء افعال گویند صفات الله عبارت است از معانی که تجلّیات ذات و مبدا محمولاتند مثل علم وقدرت و حیات وارادة واسم عبارة از این است که فاعل این معانی می باشد مثل عالم وقادر».
ش 741، 143 برگ، 15×21، نستعلیق 1256. تعدادی از کلمات قصار خواجه عبد الله انصاری در آغاز نسخه و بخشی از کتاب نزهة الارواح وفوائد دیگر در پایان نسخه نوشته شده است.
نسخه دیگر از این کتاب در مجموعه شماره 1046 می باشد.
ص: 683
منسوب به حکیم ثریا
آغاز: «سبحان الذی تجلّی ذاته بذاته...».
انجام: «شرح روایت مربوط به نفس است».
ش 1748، وزیری، 105 برگ، تحریر سده 13 و14. بالای برگ اول نوشته: «منسوب به حکیم ثریا». اشعاری با تخلص ثریا بالای صفحات نوشته شده که در صحافی بخشی از آنها بریده شده واز بین رفته است.
از: میرزا ابوالقاسم بن حسن گیلانی قمی (میرزای قمی) (1231 ق)
رساله فتوائی است وظاهرا در سال 1217 ق تألیف شده است.
[الذریعة 20-307، مجلس 11-84 و 26- 205].
آغاز: «حمد له... این چند کلمه ای است در اصول دین با دلیلهای اجمالیه موافق فهم وطاقت عوام نوشته می شود تا فائده آن شامل اکثر مردم باشد جناب اقدس اله به این وسیله...».
ش 43، 168 برگ، 19×31، نسخ 1225، تا کتاب خمس را دارد.
* * *
ش 1240، 189 برگ، 14×20، نسخ، بیکا، بیتا. شامل طهارت و صلات وصوم است.
* * *
ش 2112، 118 برگ، 14×22، نستعلیق، بیکا، بیتا. تا اواسط باب ششم در سجود را دارد.
* * *
ش 3946، 43 برگ، 15×21، نستعلیق 1224. فقط زکات را دارد.
ص: 684
از: نجم الدین عبد الله بن محمد بن شاهور رازی، (نجم الدین دایه) 654 ق
کتابی است در سیر و سلوک واخلاق و عرفان که برای سلطان علاءالدین کیقباد ابوالفتح کیخسرو بن قلج ارسلان حاکم سلجوقی آسیای صغیر که نگارش آن در رمضان 618 ق شروع ودر رجب 620 ق پایان یافته است، این اثر در پنج باب و چهل فصل تنظیم شده است:
باب اول: در دیباچه کتاب...
[الذریعة 20-308، نسخه های خطی فارسی 2-1379، مجلس 2-،426
سپهسالار 5-544، دانشگاه تهران 14- 1905]
آغاز: «حمد بی حدو ثنای بیعد مر پادشاهی را که وجود هر موجود نتیجه جود اوست وورد هر مورود حمد و ثنای او که وان من شیء الا یسبّح بحمده آن خداوندی که از بدایع فکرت وصنایع حکمت...».
انجام:
«... کنف عاطفت خویش بدار این حامی بیضه مسلمانی را
والحمد لله رب العالمین والصلاة والسلام علی خیر خلقه محمدو آله الطیبین الاطهرین حسبنا الله ونعم الوکیل ونعم المولی ونعم النصیر و الیه المعاد المصیر.
ش 2221، 216 برگ، 12×21، نستعلیق 1027 در بلده طیبه کشمیر.
از:
چهارده قطعه مرقع است تحریر 1295
ص: 685
ش 2185، در فهرست سابق این کتابخانه این شماره این اثر هنری یاد شده واکنون به جای آن شرایع الاسلام است.
از: ؟
26 قطعه مرقّع است شامل دعاها برای رفع حاجات و برآورده شدن مهمّات که به خط محمد علی خوانساری در سال 1271 ق کتابت شده است.
آغاز: «این دعا را به جهت طول عمر بعد از هر فریضه بخواندمجرّب است: اللهم صلّ علی محمد و آل محمد اللهمّ انّ رسولک الصادق المصدّق صلواتک علیه...».
انجام: «دعاء للمهمّات: بسم الله الرحمن الرحیم الهی بحقّ الحسین واخیه وجدّه وابیه وامّه و بنیه و شیعته و موالیه نجّنا من الهمّ الذی نحن فیه...».
ش 3770، 26 برگ، 20×32، نسخ زیبا. کاتب محمد علی خوانساری در 1271. در فهرست سابق این کتابخانه این شماره 28 قطعه است (نه 26).
از: ؟
سی و شش قطعه مرقع است به خط کاتبان مختلف ودر موضوعات مختلف که در چند قطعه اسم «عبده المذنب محمد مهدی 1229» به چشم می خورد.
آغاز: «تبارک اللهم انّ اسئلک برحمتک...».
انجام: «کلید در گنج حکیم _ کلیددر گنج حکیم».
ص: 686
ش 3771، 36 برگ، 19×29، نسخ ونستعلق وثلث، یکی از کاتبها محمد مهدی در .1229
در فهرست سابق این کتابخانه این شماره 50 قطعه است (نه 36) در پشت قطعه 31 این یادداشت هست: «هوالغفور در دار السلطنة اصفهان مبلغ یک تومان بیع شد سنه 1229».
از: ؟
چهل و پنج قطعه مرقع است از کاتبان مختلف که اسم چند نفر از آنها رؤیت می شود:
1 _ حسنعلی اصفهانی سنه 1139، 2 _ وصال 1259، 3 _ احمد نیریزی ،1122
4 _ اسحاق بن احمد نیریزی 5 _ احمد بن وصال 1260، 6 _ میر علی شاعر شامل آیات قرآن، احادیث و اشعار می باشد.
آغاز:
«تعلّم منقذا غیری سریعا من الهلکات فاطلبنی تجدنی
اناالربّ الذی یخشی عذابی من النیران فاطلبنی تجد من»
ش 3768، 31 برگ، 18×32، نسخ ونستعلیق سده 12 و.13
در فهرست سابق این کتابخانه این شماره 49 قطعه است (نه 45).
از: ؟
مطالب عرفانی وفلسفی بخصوص درباره سیرو سلوک وموانع وخطرات که سالک را تهدید می کند در دو باب وهر باب هفت فصل با عناوین «بدان ای عزیز، بدان
ص: 687
ای طالب حقّ» با مذاق شیعی نگاشته واز اشعار مولوی وعطار نیشابوری بسیار نقل کرده واز ائمه معصومین: نام برده است.
باب دوم: فصل اول: در مبدأوجود، دوم: در چگونگی خلقیّت وجودممکن به ذات، سوم: در طریق اولیاء ومعرفت بعضی از حالات ایشان، چهارم: در روش فناء نفس و روح، پنجم: در معرفت عقل، ششم: در خطرات سالک، فصل هفتم: در معرفت کشف و مقام اتحاد.
در فهرست سابق این کتابخانه در ص 324 یاد شده است.
آغاز: «بدان ای عزیز که مراد از اتحاد نه معنی معیّت وحلول است...».
انجام:
«ما بعکس آن ز غیر حق خبیر بی خبر از حق واز چندین نذیر
ای محبّ عفو از ما عفو کن ای طبیب ...»ش 648، 150 برگ، 9×18، نسخ 1054. آغازش افتادگی دارد. با مهر بیضوی «حیدر علی بن محمد رضا بن محمد قمی 1340».
از: ؟
احکام شرعی را در عناوین «مسأله _ مسأله» بیان کرده وبه دلایل اشاره نموده است.اصطلاحات مربوط به موضوعات شرعی را خوب شرح و بیان کرده است.
آغاز: «مسأله آیا واجب است بر متخلی ستر عورت اگر چه ناظری نباشد کمایظهر من الارشاد والنافع والشرایع و...».
انجام: «ومنها غیر ذلک من الاخبار کما یظهر عند التتبع والجواب عن الکل ان الاخبار المزبورة اکثرها ضعیفة مضافا الی ان آثار الاستصحاب ظاهرةمن سیاقها».
ص: 688
ش 4061، 156 برگ، نسخ، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص. خط خوردگی دارد. شاید نسخه اصل باشد.
از: محمد صالح بن محمد برغانی قزوینی (1271 ق)
مؤلف بعد از نوشتن «مسلک الراشدین» و«مسلک النجاة» که هر دو احکام طهارت تا اعتکاف، به زبان فارسی است، به نوشتن احکام تجارت پرداخته است، چنانکه خوددر مقدمه کتاب می گوید: «.. چون فارغ شدیم از عبادات مسلک نجات شروع نمودیم به بیان احکام جمله ای از متاجر که بسیار مهم است مراعات آنها در تجارت تا اینکه به جهت سالکین جاده شریعت عذری نباشد».
آغاز: «الحمد لله رب العالمین وصلی الله علی محمد وآله الطاهرین اما بعد... که چون فارغ شدیم از عبادات مسلک نجات شروع نمودیم به بیان احکام جمله از متاجر که بسیار مهم است مراعات آنها...».
انجام: «مرد فقیر به جهت من هدیه می آورد وطالب است چیزی را که نزد من است پس من می گیرم وبه او چیزی نمی دهم آیا حلال است از برای من فرمودند بل آن هدیه از برای تو حلال است ولکن عطا بکن به او واگر اراده نماید...».
ش 650، 191 برگ، 12×18، نسخ، بیکا، بیتا. با مهر بیضوی «عبده محسن الموسوی» جلد دوم مسلک نجات است. انجامش ناقص است.
از: محمود بن علی نقی بن جواد طباطبائی بروجردی، 1300 ق
رساله ای است در اخلاق و آنچه که مصیبت زدگان باید بدان توجه کنند که با
ص: 689
استفاده از آیات قرآنی وروایات جمع آوری وبه بهمن میرزا تقدیم ودر یک فاتحه و سه فایحه و یک خاتمه تنظیم شده است: فاتحه: در فضیلت تفکر واعتبار فایحه اولی: در صبر و فواید آن (در 12 عائده) فایحه دویم: در بیان محبت وشمه ای از احوال دوستان خدا فایحه سیم: در فضل رضا و تسلیم خاتمه: در اجر تسلیه مصاب.
[نسخه های خطی فارسی 2-1683، دانشگاه تهران 5-1529، الذریعة 21-25، مشار فارسی4- 4751].
آغاز: «بسمله نحمده علی مامنحنا من المصائب والبلایا کمانحمده علی آلائه ونشکره علی ان صیّر الصبر عند نزول بلائه موجباً لتضائف الحسنات ومزید نعمائه وفضله علی الصابرین...».
انجام:
«... قد بدلوا الود فی القربی ببغضهم کانما ودّهم فی الذکر بغضاء
بتحقیق که بدل کردند محبت را در خویشان پیغمبر ببغض ایشان گویا محبت ایشان که در قرآن آمده بغض ایشان است».
ش 3025، 177 برگ، 10×16، نسخ، بیکا، بیتا. یک یا دوبرگ از انجامش افتاده است. تصحیح شده.
از: ؟
کتابی است درباره حوادث کربلا و گروه توابین و انتقام وخونخواهی از آن.
[مشار، فارسی 2-3014، مشترک پاکستان 6-949، فهرستواره منزوی 1- 474].
ش 1674، 366 برگ، 21×33، نستعلیق 1131. بامهر «الواثق بالملک الرحیم جمال الدین ابراهیم».
ص: 690
از: محمدحسن بن محمدحسین بن بدیع الزمان حسینی منجم
زایچه فتحعلی شاه است که در یک مقدمه و چهار مقاله ویک خاتمه ترتیب یافته است. در نسخه های خطی منزوی معرفی نشده است.
آغاز: «درخشندهتر ستاره وفرخندهتر سیاره ای که از افق مقال اهل فضل و کمال طالع و لامع گردد حمد حکیمی است جل حکمته که هفت خانه بی عمد واستوانه...».
انجام: «اگر همه خواندکار وقیصر روم یا پادشاه فرهنگ بوده باشد البته ذلیل ومخذول ومنکوب اولیای دولت ابد مدت شاهنشاهی گردد وبندگان اقدس پادشاهی به فضل وعنایت الهی بر او ظفر ونصرت یابند».
ش 68، 100 یا 200 برگ، 27×39، نستعلیق 1292، جز اول وآخر که بخط عباس مصباح زاده منجم معاصر است در سال 1366، با سر لوح زرین و جدول زرین.
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی اصفهانی، (علامه مجلسی) 1037 _ 1110 ق
رساله ای است در فضایل وآداب قرائت قران واذکار وادعیه ماثوره که بنام شاه سلیمان صفوی تألیف و در سه تنویر (در چندکوکب وباب وفصل) تنظیم شده است:
تنویر اول: در بیان فضیلت قرآن و حامل آن تنویر دوم: در بیان فضل دعا وشرایط وآداب آن تنویر سیم: ذکر بعضی از اذکار ودعوات وتعقیبات
[الذریعة 21-54، مرعشی 1- 217].
آغاز: «حمدی بسان نعمتهای بخشنده وجود وحیات بی انتها و سپاس چون رحمتهای مفیض جمیع خیرات وکمال بیرون از حدواحصا سزاوار معبود بی نیاز
ص: 691
وخالق بنده نوازی است...».
انجام: «... از حضرت صادق عیله السلام منقولست که هر که دو رکعت نماز بگذارد ودر هر رکعتی بعداز (حمد) شصت مرتبه قل هوالله احد بخواند چون فارغ شود... از کتب مبسوطه علما طلب نمود تا باینجا ختم می کنم این رساله را».
ش 2377، 90 برگ، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13) در پایان نسخه دعای اعتصام ودوازده امام خواجه نصیر طوسی نقل شده است.
از: علی بن باقر بروجنی زنده 1322 ق
مؤلف در ابتدا می گوید که چون از تالیف چند اثردر توحید و کلام فارغ شدم مصمم شدم کتابی در اخلاق تالیف کنم پس این رساله را در صبر و توکل تالیف کرد وماه محرم الحرام 1323 ق از نگارش آن فار غ شد، کتاب فصل بندی خاصی نداردو مطالبی درباره صبر و توکل با استفاده از آیات و روایات گرد آمده و توضیح داده شده است.
آغاز: «الحمد لله ربّ العالمین الذی خلق سبع السموات والارضین... فبعد چونکه حقیر پر تقصیر در باب توحیدو نبوت و معاد که اصول دین است چندمجلد نوشته بودم...».
انجام: «... که پیش از پدر مرده به ناخلف
نشاید ساختن با گلی که هر بامدادش بود بلبلی
باری تا این اندازه سخن کوتاه نمودم عبارات مشکاة المومنین والسلام خیر ختام و ختامه مسک فلیتنافس المتنافسون
المراقبون.
ش 2265، 304 برگ، 18×22، نسخ مؤلف در .1322
کتاب بحر الجواهر که در این کتابخانه هست از تألیفات ایشان است.
ص: 692
از: حسین بن حاج عبد العلی بن حاج عبد المحمود بن حاج امیر احمد طهرانی کرمانی
کتابی است در مقتل ومصائب امام حسین علیه السلام واصحابش که بخواهش ملا محمدحسین بافقی یزدی تالیف ودر یک مقدمه و چهارده مجلس ویک خاتمه تنظیم کرده وبنام «هم وغم فی شهر محرم» نامگذاری کرده بود، پس کتاب حاضر را که تلخیص وبرگزیده ای از آن است در یکشنبه 17 جمادی الاول 1229 ق بپایان رسانید.
به فهرست سابق این کتابخانه ص 425 رجوع شود که درباره این نسخه توضیح بیشتری داده شده است.
[الذریعة 18-39 و 21-116 و 21-75، فهرست کتابخانه وزیری یزد 2-755 و 797، نسخه های خطی
فارسی 6-4540 و 4526، فهرستواره فارسی 3-1771، مرعشی 8-137، فهرست فیضیه 2-،128
فهرست کتابخانه آیة الله گلپایگانی 2-205 و 299 وطبقات اعلام الشیعة سده سیزدهم ص 431].
آغاز: «الحمد لله الذی نور جمیع العالم بالحسنی من صبح الازل وخلع تمام الذرات بالحیاة بماء الوجود من علة العلل ودور الکائنات من حرکاته قطعاً بلاجدل وصور آدم ونوحاً وآل ابراهیم...».
انجام: «.. پس مردم برخواستند وروی بانحضرت آوردند ودر مسجد شورش وغلغله افتاد ومن از صداهای مردم از خواب بیدار شدم والحمد لله رب العالمین».
ش 3152، 173 برگ، 21×30، نستعلیق 1265. با مهر مربع «محمد قاسم الحسینی» بر برگ اول، تصحیح شده.
ص: 693
از: ؟
دارای چهار مقدمه و سه مقصد است. در اواسط کتاب، دوازده مصباح پیرامون صفات باری دارد، در مقصد سوم صفات سلبیه دوازده مصباح است و این شعر را از جدش نقل کرده است:
شاهراه شرع محتاج دلیل عقل نیست روز روشن شمع را دیوانه روشن می کند
آغاز: «... مقدمه اولی در بیان تقسیم مفهوم به واجب وممکن وممتنع بدان که هر یک از وجوب و امکان وامتناع کیفیت و حالتی است که عارض نسبت چیزی به چیزی می شود».
انجام: «واگر وجود مشترک لفظی باشد حال خالی نیست از اینکه معنی وجودی که اولا حکم به ثبوت آن به جهت علت کرده بود. وجودی است که مخصوص ممکنات است... هیچ عاقل در حال ثانی رجوع از حکم به وجود علة بمعنی که اولا نموده بود نمی کند...».
ش 776، 84 برگ، 14×20، نسخ بیکا، بیتا. اول وآخرش افتادگی دارد.
در فهرست سابق در ص 324 یاد شده است.
از: ابو سعید تاج الدین حسن بن حسین شیعی سبزواری (قرن 8 ه_ . ق)
پنجاه وسه فصل است که در اخلاق وآداب اسلامی وبرخی از فضائل ومناقب معصومان: با استفاده از احادیث اهل بیت: وگفتار حکما و عرفا نوشته شده است. [الذریعة 21-90، مرعشی 8-156، مجلس 38- 549].
ص: 694
آغاز موجود: «صلی الله علیه وآله انّه قال... من کان عصمة امره لا اله الا الله واذا ابتدء قال بسم الله الرحمن الرحیم واذا انعم علیه قال الحمد لله...».
انجام: «بوی یوسف می یابم ز کام فراق زایل خواهد شد بوی گل وصال می آید زهی زیبایی پیرهنی که پیرهن یوسف پیغمبر بود محققان گفته اند که یوسف را به طریق وحی معلوم شده».
ش 1049، 236 برگ، 13×23، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11) از آغاز وانجام ناقص است.
این نسخه در فهرست سابق در ص 494 ذکر شده.
* * *
ش 1293، 173 برگ، 15×23، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11 و12) از آغاز ناقص.
* * *
ش 1439، 188 برگ، 12×17، نسخ، بیکا، بیتا، (تحریر شاید سده دهم) از آغاز ناقص.
از: محمدعلی گلشائیان
ترجمه داستان کوتاهی از مصاحبه ومذاکره ناپلئون بناپارت امپراطور فرانسه با پاپ بی هفتم استکه مترجم به فارسی ترجمه ودر آبان 1307 ش به تیمور تاش وزیر دربار وقت هدیه کرده است.
آغاز: «در فن تن بلو بودیم وانتظار ورود پاپ را داشتیم. امپراطور بابی حوصلگی تمام منتظر بود تشریفات مذهبی خاتمه بیابد. در کالسکه با هم ملاقات کرده بودند بدین ترتیب که...».
انجام: «... ومن دیدم که از چشمانش اشک سرازیر شده بر وی گونه های رنگ
ص: 695
پریده اش غلطید واز این منظره بچشم دیدم که مذهب عیسی در مقابل غرور از روی زمین رخت بر بست».
ش 2142، 11 برگ، 14×21، نستعلیق مترجم در .1307
از: حسن بن محمد علی یزدی، قرن 13
«المناهل» کتاب مشهور سید محمد مجاهد حائری طباطبایی (1242 ق) در فقه امامیه است، گزیده و برآمده فشرده ای از آن بصورت فتوایی بنام «اصلاح العمل» برای مقلدین نوشته شد و برای استفاده فارسی زبانان توسط حسن بن محمد علی یزدی به فارسی ترجمه و «اکمال الاصلاح» نام گرفت، کتاب حاضر تلخیص و برگزیده ای از «اکمال الاصلاح» است.
[الذریعة 21-112، مجلس 37-83، مشار فارسی 4-4776، الفبایی آستان قدس - 524].
آغاز: «الحمد لله الذی اوضح لناطریق العمل بنصب الاعلام والدلائل واظهر سبیل الخیرات بنشر السنن والشرائع والصلاة والسلام علی افضل البریّة واشرف الخلیقة محمد وآله...».
انجام نسخه سوم: «و بیدار نشود تا بعد از ظهر باید روزه قضا کند واگر قبل از زوال بیدار شود ونیت کند روزه اش صحیحست واگر دوایی بخورد که به جهت آن خواب رود آنخواب نیز ضرر ندارد والحمد لله اولاً وآخراً وظاهراً وباطناً».
ش 611، 102 برگ، 13×20، بیکا، بیتا.
* * *
ش 1660، 171 برگ، 20×30، نستعلیق سید محمد هندی الاصل طهرانی المسکن حسب الامر مقرب الخاقان میرزا اسد الله لشکر نویس باشی در 1240. توسط ملا عبد اللطیف نوری
ص: 696
مقابله شده است.
* * *
ش 3402، 67 برگ، 13×21، نستعلیق 1227. این نسخه تا صیام است. تصحیح شده.
از: سید زین العابدین حسینی (ق )11
کتاب مختصری است به فارسی در اعمال سال که مؤلف آن را در یک مقدمه و دوازده مطلب و یک خاتمه در زمان شاه صفی صفوی نگاشته است.
[الذریعة 21-113، مرعشی 7- 121].
آغاز: «میانه نماز شام و خفتن در هر رکعت یک بار الحمد و ده بار قل هو الله احد... حفظ کند حق سبحانه او را و اهل بیت ومال ودین و دنیا و آخرت او را...».
انجام: «دعای پس از توسل: فصلّ اللهم علی محمد وآل محمد...».
ش 1176، 217 برگ، 15×21، نسخ ملا محمد زمان ساکن رشت بدون تاریخ (تحریر سده 13).
از: نظام الدین احمد بن صدرا گیلانی، قرن 11
رساله ای است در شناسایی، تربیت و پرورش اسب و بیان امراض ومعالجات آن که در یک مقدمه و سه مرحله و یک خاتمه تنظیم و بنام شاه عباس دوم نگاشته شده است:
مرحله اول:...... (نه باب)
ص: 697
مرحله ثانی: در آداب تربیت و شرح مسابقه و ذکر سایر مراکب (نه باب)
مرحله ثالثه: در معالجات امراض (نه باب) خاتمه: در بیان مجملی از اسبان پادشاهی و... تعویذات.
[نسخه های خطی فارسی 1-454، الذریعة 16-170 و 21-134، مجلس 14-،331
دانشگاه تهران 10- 1844]
آغاز: «... وممکن است که مراد از لفظ... در حدیث مذکور جهاد با دشمنان دین باشد اساس ایمان بر جمیع عبادات مقدم است و چون در جهاد هیچ چیز مانند اسب باعث توانائی وایمنی از دشمن نمی گردد...».
انجام: «... ومن کل اذیة وبلیة والشهور والدهور».
ش 2977، 89 برگ، 10×16، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 12 و13) از ابتدای نسخه مقدمه و دو باب از مرحله اول افتاده است واز انجام هم ناقص است.
از: محمد تقی بن ملک محمداردبیلی، قرن 13
کتابی است در مصائب وعزاداری خامس آل عبا و شهادت خویشان ویاران آن حضرت که به شاهزاده بهمن تقدیم ودر پنج ذیقعده 1260 ق پایان یافته است: دارای مقدمه و مقاصد و خاتمه.
مقدمه در چهار منهج
المقصد الاول در... سه... منهج... (در سه منهج)...
شاید بیش از یک جلد باشد.
آغاز: «الحمد لله الذی الزمنا کلمة التقوی ووفّقنا للتمسّک بالعروة الوثقی وارشدنا برشاد الائمة الهدی وجعلهم وسیلة الی مآرب الدین والدنیا و... وبعد چنین گوید
ص: 698
محب خاندان نبوت وخادم اخبار معدن...».
انجام: «... وضعیف می گوید اللهم احشرنا فی زمرة جناب سید الشهداء وآبائه واولاده المعصومین واولیائه واحبّائه والباکین علیهم والحمد لله الذی وفّقنا لاتمام شرح احوالهم... وذخری وذخیرتی یوم فقری وفاقتی بمحمد وآله الطیبین الطاهرین».
ش 2046، 144 برگ، 16×25، نستعلیق 1260 از روی نسخه اصل.
این نسخه جلد اول است. تصحیح شده.
از: نصر الله بن مرتضی حسینی کاشانی، قرن 13
کتابی است در اصول وقواعدعلم کلام که در یک مقدمه (5 باب) وبیست ودومطلع ویک خاتمه تنظیم شده است.
ودر ص (51 تا 76) تفسیر کلامی واعتقادی با مقدمه در 18 تحقیق، از سوره حمد ارائه داده است.
آغاز: «حمد سزاوار نیست حقیقتی را مگر حقیقت بی نیاز بالذات از جمیع جهاتکه هستیش عین ازل وابد باشد وعاجز وجاهل و... مطلقا نباشد، لیس لذاته اول وآخر وظاهر وباطن وترکیب وتغییر...
آغاز تفسیر سوره حمد: بسمله، مسأله هفتم از کتاب مطالع الانوار در بیان معنی سوره مبارکه حمد است بدان که بیان معنی سوره مبارکه حمد که از ظاهر آن بیرون نرود وتاویل ننماید موقوف به بیان هجده تحقیق است...».
انجام: «.. مفهوم این منطوق آنست که پیدایش وبقا و فنا وجود هر ممکن الوجودی...».
ص: 699
ش 2736، 169 برگ، 11×18، نستعلیق مؤلف بدون تاریخ. این نسخه بخش هایی از مقدمه و خاتمه را دارد. از وسط و آخر ناقص است .در برگ آخر بخشی از عهد نامه مالک اشتر آمده است. خط خوردگی در برگهای وسط نسخه بسیار است.
* * *
ش 2738، 48 برگ، 11×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. این نسخه تفسیر سوره حمد را دارد.
به ص 583 فهرست سابق این کتابخانه درباره شماره 2736 رجوع شود.
نسخه شماره 3738 در فهرست سابق به اشتباه در مطالع الانوار شفتی ذکر شده بود.
از: سید نصر الله بن مرتضی حسینی کاشانی (قرن سیزدهم ه_)
بیست و یک دلیل عمیق فلسفی است برای اثبات اصول اعتقادی وحقانیّت دین و مذهب، در دو مقدمه و بیست ویک «مظهر». و در لابلای بحثها اصطلاحات فلسفی را طبق حروف تهجّی که از کلمه «ازل» شروع کرده می آورد که در واقع یک فرهنگ اصطلاحات فلسفی نیز به شمار می آید.
[مرعشی 16-139، نسخه های خطی منزوی 2- 846].
آغاز: «نیست سپاسی مگر دلیلی باشد لامع بر پیدایش فیض خاصی از فیاض مطلق به مقتضی عمل اختیاری مستفیض ونیست فیض خاصی مگر برهانی باشد قاطع بر حدوث فیض عامی از غنی...».
انجام: «... وظهور هر یک از سته مذکوره لازم آید امکان امتناع یکی از سته عدمیه امتناعیه که محسوس البطلان وغنی از ابطال است. به آخر رسید بیانان مظاهر...».
ش 1966، 104 برگ، 18×22، نستعلیق .1293
قلم خوردگی زیاددارد احتمالا نسخه اصل است. در پایان فوائدی در ذکر آیاتی از قرآن با
ص: 700
ذکر رقم سوره و آیه مندرج است.
به نسخه شماره 2736 وفهرست سابق این کتابخانه ص 583 رجوع شود.
از: عطار تونی یا نیشابوری
مثنویی است عرفانی در حدود سه هزار بیت از عطار تونی و جز «مظهر العجایب» عطار نیشابوری است. در این کتاب به سی پرسش پیری پاسخ گفته شده است. این منظومه را به عطار نیشابوری نیز منسوب دانسته اند.
[الذریعة 19-300، مجلس 37-106، نسخه های خطی منزوی 4- 3216].
آغاز:
«یکی پیری مرا آواز می داد که ای عطار از دست تو فریاد
جهان بر هم زدی وفتنه کردی به دیوار مذاهب رخنه کردی»
انجام:
«محمد بود غواص شریعت علی غوّاص دریای حقیقت
برآورد حیدر از دریا بسی درّ
که شد دامان اهل الله ازو پُر»
ش 3891، 30 برگ، 13×19، نستعلیق محمد سالک نائینی در .1360
از: محمد کاظم بن محمد شفیع هزار جویبی (قرن 13 ه_ . ق)
مؤلف که از شاگردان وحید بهبهانی است این کتاب را در هفت مجلّد در فضائل ومناقب اهل بیت: تألیف نموده که بعضی از جلدهای آن را در سال 1223 به اتمام
ص: 701
رساند وقبل از سال 1238 نیز رحلت کرده است.
[الذریعه 21-188، الفبائی آستان قدس ص 531].
آغاز: «الحمد لله.. این کتاب جلد دویم است... وآن مشتمل است بر چند باب در بیان ابتدای آفرینش نور مولای مؤمنین وامام المتقین وسید الوصیین علی بن ابی طالب علیه السلام است...».
انجام: «... حضرت امیر علیه السلام فرمودکه من به سجده افتادم برای حق سبحانه وتعالی در ازاء شکر آنچه عطا کرد از اسلام وتعلیم کردن قرآن را ومحبوب گردانیدن مرا به خاتم پیغمبران ومرسلان وصاحب روضه».
ش 1653، 222 برگ، 20×30، نسخ، بیکا، بیتا. این نسخه جلد دوم است وانجامش افتادگی دارد.
از: ؟
معجزات وفضائل پیامبر اسلام را به تفصیل بیان کرده و در آخر کتاب فصلی درباره مواضع جواز غیبت، فصلی در فضیلت بسم الله الرحمن الرحیم، فصلی در بیان فضایل وفواید بعضی آیات وسورهها ذکر کرده واز قاضی زاده کر هروی (قرن )11 صاحب «تحفه شاهی» وکتاب «ریاض الجنان» نام برده است.
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم. راویان اخبار وناقلان آثار چنین روایت کرده اند که حضرت رسول الله صلی الله علیه وآله روز دوشنبه از ما در متولّد شد ودر آن وقت هفت معجزه نمود اول آنکه همه کودکان واژگونه آیند از مادر و حضرت رسول راست به پا آمد...».
انجام: «واز حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه منقول است که کسی که در
ص: 702
خواب ترسد در خواب معوذتین وآیة الکرسی بخواند. والله اعلم بالصواب».
ش 1583، 87 برگ، 18×28، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11 و12).
از: ؟
شرح حال کوتاهی برای هر یک از معصومان: آورده و سپس به تفصیل معجزات وکرامات آنان را تحت عنوان «معجزه _ معجزه» یاد کرده است و از کتاب های «دلائل النبوة» «کفایة النصوص» و«روضة الواعظین» نقل کرده وبیشتر ازکتاب های شیعه و گاهی از ابن اعثم کوفی هم نقل می کند.
آغاز: «امام محمد باقر خازن علم نبوی ومبین حقائق دینی از پدرش از جدّش علیهم السلام...».
ش 2، رحلی، 235 برگ، 21×31، نسخ، نام کاتب وتاریخ کتابت ندارد.
در فهرست سابق این کتابخانه ص 386 توضیح مفصلی درباره این نسخه هست. رجوع شود.
از: شرف الدین فضل الله بن عبد الله حسینی قزوینی (م حدود )740
کتابی است در تاریخ پادشاهان ایران از کیومرث و هوشنگ تاانوشیروان. مؤلف این کتاب را در عصر اتابک نصر الدین احمد بن یوسف شاه که حاکم لرستان بود، در حدود سال 684 نوشته است.
[الذریعة 3-287، منزوی 6-4386، مجلس 2-155 و 26-96، مرعشی 15-66، مشار فارسی1- 753].
آغاز: «ان احق ما یفتح به الکلام و ینجح به المرام حمد الملک العلام القدوس...».
ص: 703
ش 1019، 180 برگ، 15×26، نستعلیق فرج الله تفرشی در 1036 یا 1306. آغازش افتاده.
* * *
ش 1376، 177 برگ، 12×19، نستعلیق محمد رشید در 1095. با جدول زرین در صفحات.
رساله ای در توصیف غلیان در دو برگ ضمیمه این نسخه است. آغاز
چیست غلیان گلعذار ساده ای لاله آتش در کلاه افتاده ای
و نیز لغت عربی به فارسی ضمیمه آن است آغاز: استفتاح: طلب فتح نمودن.
در فهرست سابق این کتابخانه این نسخه در مجموعه ها ذکر شده است.
* * *
ش 1720، 132 برگ، 15×23، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر شاید سده دهم) با سر لوح و جدول زرین در برگ اول.
* * *
ش 1907، 118 برگ، 17×24، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11 و12) از انجام افتادگی دارد. با جدول زرین در صفحات.
* * *
ش 1989، 247 برگ، 14×22، نستعلیق ابو القاسم تفرشی در .1209
* * *
ش 3147، 174 برگ، 20×30، نستعلیق 1259. تصحیح شده وحاشیه نویسی شده.
از: ملا احمد بن مهدی کاشانی نراقی (1244 ق)
این کتاب مأخوذ از «جامع السعادات» ملامهدی نراقی پدر مؤلف است وبر همان ترتیب مرتب شده است ومی توان گفت ترجمه آن است.
[الذریعة 21-229، نسخه های خطی منزوی 2-1688، سپهسالار 5- 603].
ص: 704
آغاز: «فهرست ابواب وصفات وفصول کتاب... بدانکه این کتاب مشتمل است بر پنج باب... معراج سعادت جاودانی ومفتاح ابواب فیوضات دو جهانی ستایش وسپاس خداوندی است یکتا...».
ش 132، 344 برگ، 21×29، نستعلیق محمد تقی بن عبدالسمیع الحسینی الموسوی الشیرازی در ذیحجه 1239. علامت تصحیح دارد. با جلدی نفیس.
از: صالح بن حسن (ظاهراً)
منظومه ای است در بیان وقایع معراج رسول اکرم صلی الله علیه و آله که در حدود 900 بیت سروده شده است.
[نسخه های خطی فارسی 4-3128، ملک تهران (شماره 5377) ].
آغاز:
«ای خدا نطق بسته ام واکن در ثنای رسول گویا کن
دل شوریده را صفایی ده سینه را صیقل وجلائی ده»
انجام:
«هزاران درود وهزاران سلام
زما بر محمد علیه السلام
هزاران درود وهزارات تحف زما باد دائم بشاه نجف»
ش 2629، 38 برگ، 11×17، نسخ .1295
ص: 705
از: محمدنصیرای اصفهانی زنده 1182 ق (شایدم )1191
رساله ای است در نجوم و شناخت تقویم که برای کریم خان زند (1163 _ 1193ق) در سال 1182 ق نگاشته ودر یک مقدمه وبیست فصل ویک خاتمه تنظیم شده است:
مقدمه: تعلق به اهل حساب دارد وآن اعداد جمل باشد.
فصل اول: در ایام هفته وتعریف آن...
[نسخه های خطی فارسی 1-248، الذریعة 21-252، الهیات تهران 323، سپهسالار 3- 273].
آغاز: «اعداد شکر و سپاس وثنای بی قیاس بر آن پادشاهی سزاست که این قبّه فلک دوّار فانوس وار را از شموع کواکب ثوابت وسیّار منوّر ومزیّن گردانید که انّا زیّنا السماء...».
انجام: «... باید که کوکب منسوب به آن که شمس می باشد مسعود باشد وباقی برین قیاس وهر کس را در معرفت تقویم پیش از این حاجت افتد رجوع در شرح بیست باب بیرجندی نماید که مطلب حاصل شود. تمت».
ش 2107، 18 برگ، 17×22، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 12 و13).
از: محمد بن مرتضی مبارکشاه حسینی الواعظ الابرقوهی
این رساله مختصر را در سال 688 در دو فصل حواس ظاهری و باطنی انسان وسپس در حکومت بر مردم نگاشته است.
آغاز: «وبر این سنن استقامت پذیرد واین سنن را اقامت دهد جاه او روز بروز مرتفع می گردد وخواصّ وعوامّ از وی منتفع می گردند ونام وی... فصل اوّل در
ص: 706
معرفت حواس: بدان که صانع قدیم».
انجام:
«افنیت عمرک ادبارا واقبالا
تبقی البنین وتبقی الاهل والمالا
حتی متی انت بالامال مشتبک
اذا انقضی امل املت آمالاً»
ش 3901، 8 برگ، 11×19، نستعلیق 988. برگ اولش افتاده و گویا نسخه بخط مرحوم رمضانی (واقف بیشتر نسخه های خطی این کتابخانه) باشد.
اشعاری به وزن مثنوی از مؤلف در پایان نسخه هست.
از: ؟
مطالبی به اختصار درباره حیوانات و حشرات و انسان همراه با نقاشی رنگی از مغز انسان و غیره آورده است. از کتاب های جدید است و الفاظ فرنگی هم دارد.
آغاز: «علوم طبیعی بر چند قسم است: اول: علم به احوال موجودات ذی حیاة که آن هم بر چند قسم است...».
ش 1169، 85 برگ، 13×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 14) شکلهای رنگی داد. با مهر مستطیل «دواخانه عمومی میرزا حسینخان عابد زاده بار فروش مازندران 1333».
از: ؟
مسائل مربوط به قرائت قرآن و چگونگی کلمات آن و اقوال قراء را بیان کرده است. وگویا به سال 1065 تحریر آن به اتمام رسیده است.
ص: 707
آغاز: «سه ورق بیاض رقمی کشیده و قرآئت مذکور را از طرق کتابین در این صحیفه درج کرد اصولا و فروعا و در تنقیح آن کوشید... بدان که مختار از برای جمیع قُرّا در استعاذه اعوذ بالله...».
انجام: «سورة تبّت حمّالة الحطب ما اغنی سیصلی بین بین ... وحکم سیصلی در باب لامات گذشت سورة الاخلاص کفؤاً احد».
ش 707، 78 برگ، 13×19، نسخ، بیکا، بیتا. از آغاز افتادگی دارد. تصحیح شده. حاشیه از طاهر اصفهانی دارد.
از: ؟
مسائل تجوید را در یک مقدمه و دوازده «مغفرة» ویک خاتمه برگزار کرده واین رساله را به درخواست علامة العلماء المتأخرین سید محمد طباطبائی وفتحعلی شاه قاجار نگاشته است.
آغاز: «الحمدلله الذی هدانا بنور الایمان ووفّقنا بقراءة الفرقان واطلق السنتنا بتلاوة القرآن و بترتیل تلاوته فی اناء اللیل واطراف النهار بابین البیان واحسن الالحان وبیّن فیه قصص الانبیاء».
انجام: «مطلب سیّم در بیان ادعیه سنّت است که در شروع به تلاوت قرآن اللهمّ بالحق انزلته (وبالحقّ) نزل وبعد از تلاوت صدق الله العلی العظیم بخواند و طریق ختم قران آن است که قل اعوذ بربّ الناس را تمام کند الحمد لله با الم ذلک تا اولئک هم المفلحون بخواند روایت ابن کعب مذکور است که حضرت رسول چنین می کردند».
ش 3967، 24 برگ، 14×20، نستعلیق، بیکا، بیتا.
ص: 708
از: محمد تقی بن محمد حسین کاشانی، م 1317 ق
رساله عملیه مؤلف در ابواب فقهی عبادی که جهت مقلدین نوشته ودر تهران چاپ سنگی شده است، از گفته صاحب الذریعة برمی آید که کتاب حج این رساله جدااست و نسخه حاضر کتاب حج را در بردارد، مؤلف از کتاب دیگرش «سفینة النجاة» نام برده است.
[الذریعة 21- 285].
آغاز: «کتاب حج و عمره ودر آن چند باب است باب اول در اقسام حج است و آن یا واجبست یا مستحب است و حج واجب بر دو قسم است یا آنست که واجب می شود باصل شرع وآنرا حجة الاسلام می نامند...».
انجام: «... همه را در کتاب سفینة النجاة ذکر نموده ایم تمام شد».
ش 2023، 81 برگ، 19×23، نسخ مؤلف .انجامش افتادگی دارد. روی برگ اول نوشته شده: جلد حج از رساله معین العوام (که گویا جلد سوم این رساله است).
* * *
ش 3271، 103 برگ، 17×21، نسخ محمد تقی بن عبدالرزاق ساوجی در 1289. این نسخه هم کتاب حج و عمره است.
از: شمس الدین محمد بن یحیی بن علی اسیری لاهیجی نور بخشی، 840 _ 912 ق
شرح مفصل ومعروف بر «گلشن راز» شیخ محمود شبستری (720 ق) که بخواهش ودرخواست عده ای از سالکان در 19 ذیحجه 877 ق نگارش آن آغاز شده است.
ص: 709
[نسخه های خطی فارسی 2-1401، مرعشی 12-88، الفبائی آستان قدس 538، الذریعة 13-،370
مشار فارسی 4-4837، سپهسالار 5-617، دانشگاه تهران 11- 2185]
آغاز: «باسمک الاعظم الشامل فیضه المقدس بکلّ موجود ... بانوار الوجود ای محمود بهر شانی، وای معبود بهر مکانی، ای مذکور بهر لسانی، وای معروف بهر احسانی...».
انجام: «... ونام شیخ بزرگوار ناظم قدس سرّه مولانا سعد الدین محمود شبستری بوده و شبستر موضعی است در هشت فرسنگی تبریز ومولد مولانا ومدفن ایشان آنجاست روح روحه الحمد لله».
ش 1057، 212 برگ، 12×24، نستعلیق، بیکا، بیتا. آخرش ناقص است. روی برگ اول نوشته: انیس العارفین.
* * *
ش 3451، 181 برگ، 11×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. اولش ناقص است (تحریر سده 13).
* * *
ش 3370، 345 برگ، 14×20، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 10 و11) چند برگ آن نو نویس است. با مهر مربع «المتوکل علی الله الغنی عبده الراجی حسن بن محمد 1223».
* * *
ش 3477، 317 برگ، 15×21، نسخ 1233. در مدت چهار سال کتابت آن انجام شده است.
حاشیه با امضاء «ع ل» دارد.
از: محمود بن محمد علوی فاطمی حسینی حسنی تبریزی (حافظ تبریزی) (ق 14 ه_ . ق)
ص: 710
مسائل تجوید را در یک مقدمه ودوازده باب ویک خاتمه که مقدمه و باب دهم آن به عربی است به نام ناصر الدین شاه قاجار و وزیر او حاج میرزا حسین خان سپهسالار نوشته است.
[مجلس 3-36، نسخه های خطی منزوی 1- 100].
آغاز: «الحمد لله الذی أنزل علی عبده الکتاب لکلّ شی تبیاناً وجعله لتصدیق نبوّته وتأیید رسالته معجزاً وبرهاناً ونزّله بحسب المصالح منجّماً وصیّره بالتّحمید مفتتحاً وبالاستعاذة مختتماً وقسّمه علی قسمین».
انجام: «یعنی مخرج هفتم میان زبان است با آن چه برابر او است از حنک بالا وآن مخرج ... و شین معجمتین ویا غیر مدی است و این سه حرف را تجری می گویند وتجر محل گشادگی دهان است و مخرج هشتم اول کناره زبان است با آن چه یلی او است از دندانهای اضراس شمالاً ویمیناً وآن مخرج ضاد معجمه است».
ش 3633، 81 برگ، 19×30، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13).
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی ره (علامه مجلسی) (1111 ه_)
اخبار و آدابی که راجع به استخاره و کیفیت آن وارد شده در یک فاتحه و هشت مفتاح و خاتمه گرد آوری کرده است. ودر ماه مبارک رمضان 1104 به پایان رسیده است.
[الذریعة 21-304، مرعشی 1-214، فهرست رضوی 15-140 فهرست مشار ].
آغاز: «روایت کرده اند که فرمود که بعضی از پدران من در استخاره این دعا می خواندند...».
انجام: «... وبا توزع بال وتشتت احوال ووفور اشتغال... نوشته شد».
ص: 711
ش 1419، 45 برگ، 11×18، نستعلیق محمد بن اقا اسکندر جنابادی در مدرسه آقا مبارک اصفهان در 1128. آغازش افتادگی دارد.
از: ملا محمد باقر بن محمد مؤمن سبزواری (محقق سبزواری) (1090 ق)
ادعیه و اعمالی که در اوقات وحالات مختلف وبرای طلب حاجت وغیره، خوانده و انجام داده می شود دارای مقدمه بیست و هفت باب است و به نام شاه عباس ()1077 نگاشته شده است.
[الذریعة 21-308، مرعشی 5-27، آستان قدس 15- 469].
ش 111، 333 برگ، 18×28، نستعلیق سده 11. نام کاتب ندارد. ناقص است با جلد روغنی نفیس.
از: محمد علی بن حاج محمد حسن تبریزی اصلاً وکاشانی مولداً
رساله مختصری است در سه باب و یک خاتمه. باب اول در محرمات نسبیه، باب دوم در شرایط تحقق رضاع واقسام آن و باب سوم در احکام رضاع، خاتمه در مستحبات ومکروهات آن.
آغاز: «الحمد لله ربّ العالمین والصلاة والسلام علی خیر خلقه محمّد وآله اجمعین لا سیّما ابن عمّه ووصیّه وخلیفته و صهره سیّدالوصیّین امیرالمؤمنین ولعنة الله علی اعدائهم ومبغضیهم من الان الی یوم الدین».
انجام: «وکراهت دارد تسلیم نمودن ولد را به سوی او که به منزل خود برود
ص: 712
وکراهت در مجوسیّة شدیدتر است از یهودیّة و نصرانیّة وهمچنین کراهت دارد شیر ولد الزنا را به غیر ولد زنا دادن حضرت امام محمد باقر علیه السلام فرمودند شیر یهودیّه ونصرانیّه ومجوسیّه دوست داشتهتر است به سوی من از شیر ولد الزنا».
ش 3782، 28 برگ، 13×20، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13 و14).
از: محمد مقدس زنجانی زنده 1322 ق
کتابی است در مقتل و بیان مصائب حضرت سید سیّد الشهداء علیه السلام که پس از تألیف کتاب های دیگر مؤلف چون «جمرة الفؤاد لزاد یوم المعاد» و«اثنی عشریه فی مصائب سادات البریة» نگاشته و در یک مقدمه پنجاه مجلس ویک خاتمه تنظیم ودر 1322 ق تالیف شده است.
[فهرستواره فارسی 3-1787، نسخه های خطی فارسی 6-،454
الذریعة 21-325، مشار فارسی 4- 4848]
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم یا حسین ادرکنی نحمدک یا من دلّ علی ذاته بذاته و حارت العقول من کنه صفاته و تاهت الاوهام فی معرفة حقیقة ایاته ولا یمکن الممکن امکان...».
انجام: «... پس من صورت حال را بآن شکسته بال گفتم او بر جناب شما از روی اخلاص صلوات فرستاد فی الحال بالهای اقبال او روئیده واز برکت صلوات فرستادن بر جناب شمااز پستی خاک به سربلندی افلاک و بمقام قرب خود رسید. تمت».
ش 3342، 236 برگ، 18×22، نستعلیق ابوالقاسم بن سید حسن خراسانی الاصل وهیدجی المسکن در 1322. در هامش برخی صفحات اشعاری از صفی در مدح امام حسین علیه السلام بخط ابوالقاسم الحسینی است. ودر برگ آخر نسب نامه مؤلف که از طرف مادر به امام سجاد علیه السلام می رسد به خط او دیده می شود. تصحیح شده است.
ص: 713
از: حسین بن محمد (قرن )13
کتابی است در 22 مجلس به نظم و نثر ودر آن اشعار فارسی و ترکی آورده است. نویسنده کتاب های دیگری به نام «ذخیرة العقبی»، «بشیر ونذیر» و«گلچین» دارد.
آغاز: «وجود ذی الجود، عزیز الوجود، معبود ودودکه مستجمع کمالات است ومبرّا از نقایص... چنین گوید این خاکسار گنه کار شرمسار و پایمال نفس هوا و شیطانهای غدّار...».
انجام: «فرموده اند که انزلوناعن الربوبیّة وقالوا فینا ما شئتم و این مسئله را علمائ الکرام وفقهای ذی العزّ والاحترام جواز فرموده اند تمتّ الکتاب بعون الاحد الواحد الوهّاب بید مؤلفه الحسن بن المرحوم آقا محمد المدفون بالمکّة عاملهم الله بالستر والرحمة».
ش 1306، 194 برگ، 13×21، نستعلیق .1264
از: قاضی حمید الدین محمد بن عمر حمیدی بلخی، 559 ق
رساله ای ادیبانه در تقلید و تتبع از مقامات حریری و بدیع الزمان همدانی که در بیست و پنج یا 24 مقامه تنظیم ودر سال 551 ق پایان یافته است.
[الذریعة 22-9، مجلس 26-431، مرعشی 6-51، سپهسالار 2-،93
نسخه های خطی فارسی 3-3631، مشار فارسی 4- 4875]
آغاز: «الحمد لله الذی شرفنا بالعلم الراسخ وعرفنا بالدین الناسخ و علمنا من حقائق الاحکام... سپاس وستایش خداوندی را که بیاراست ارواح مارا بوجود اصل و
ص: 714
پیراست اشباح ما را بجود وصل...».
انجام: «... ویعلم ان فوق کل ذی علم علیم ایزد تعالی ما را و دوستان ما را از عیب جستن یاران و طعن وقدح همکاران نگاهدارد وهذیانات این افسانه نابوده وسرگذشتهای ناشنوده از ما محو... در گذارد بحق محمد و آله».
ش 2779، 99 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13).
از: آقا محمدعلی بن محمد باقر بهبهانی (1216 ه_ . ق)
این کتاب در حل مسائل مشکله شرعی وغیر شرعی به طور مفصّل واستدلالی به ترتیب سؤال و جواب با عناوین «ل _ ب» وبه نام هدایت خان بیکلر بیکی رشت و گیلان، هنگامی که مؤلف به رشت رفته بود، تألیف شده.در اواخر محرّم الحرام 1192 شروع و ماه شعبان همان سال به اتمام رسانیده است.
[الذریعة 22-14، مرعشی 8-177، مشار، فارسی 2- 3086].
آغاز: «فتاوای مفتیان عقول دراک ومسائل سائلان فحول هوش و ادراک، حمد و سپاس حضرت علیمی است که ابجد خوانان دبستانی آفرینش...».
ش 1615، 168 برگ، 21×32، نستعلیق، بیکا، بیتا. اخرش ناقص است. (تحریر سده 13).
از: ملا محمدباقر بن محمدتقی مجلسی (علامه مجلسی) (1111 ه_ . ق)
مؤلف در این کتاب تعقیبت نمازهای پنجگانه و دعاهای صبح و شام را در ده فصل گرد آوری کرده است. تاریخ تالیف 1096 به نام شاه سلیمان صفوی.
ص: 715
چاپ شده است.
[الذریعه 22-17، کتابشناسی مجلسی 295، آستان قدس 15-491، مرعشی 1-48، مجلس 35- 269].
آغاز: «الحمد لله الذی جعل الصلاة للمؤمنین معراجا والتعقیب لصعودها علی مدارج القبول منهاجا والصلاة علی من اسرج الله به مصباح الدین اسراجاً محمد المصطفی واهل بیته...».
انجام: «هر که در عرض یکسال هر روز یکمترتبه این دعا را بخواندنمیرد تاجای خود را در بهشت بیند سبحان الدائم القائم سبحان القائم الدائم سبحان الواحد الاحد سبحان الفرد الصمد سبحان الحی القیوم سبحان الله وبحمده سبحان الحی الذی لا یموت...».
ش 600، 198 برگ، 12×21، نسخ ونستعلیق، بیکا، بیتا. تاریخ 1262 در حاشیه اش دیده می شوداما نسخه قدیمتر است. تصحیح شده.
* * *
ش 654، 144 برگ، 15×18، نسخ محمدهادی بن عبد الله هاشمی در 1141. مطلبی از علم هیئت با جدول در این نسخه هست .با مهر بیضوی «محمد بن علی».
* * *
ش 2731، 237 برگ، 12×18، نستعلیق .1112
* * *
ش 2889، 126 برگ، 10×17، نستعلیق محمد تقی بن عبد الفتاح حسین ایرنی سبزواری در 15 جمادی الاولی 1123 به خواهش ملا محمد جلال بن محمد صادق تائینی ظ.
* * *
ش 4144، 98 برگ، 7×13، نسخ ونستعلیق، بیکا، بیتا. این نسخه اوراقش پس و پیش شده. فهرست مطالب در آغاز نسخه هست.
ص: 716
ش 4151، 125 برگ، 9×16، تحریر محمد تقی بن عبدالفتاح حسینی سبزواری در یازدهم صفر 1123. تصحیح شده.
از: ؟
مقتلی است شبیه ذریعة النجاة میرزا رفیع گرمرودی. مطالب را از کتاب بحار الانوار، ارشاد شیخ مفید، منتخب طریحی، لهوف ابن طاوس، امالی صدوق، اخبار الدول وغیره نقل کرده واکثر مطالب بین سطور ترجمه اش آمده و مجلس مجلس است.
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم. المجلس الثانی فی مقاتلة العبّاس وعلی الاکبر وعلی الاصغر. روی الثمالی عن علی بن الحسین سیّد العابدین علیه السلام انّه نظر الی عبید الله بن عباس فاستعبر ثمّ [قال] ما من یوم اشدّ علی رسول الله...».
انجام: «کل من حضر من اهل دمشق فلم یر فی هذا الیوم الا باکٍ وباکیة. تمّ هذا المجلس و بعده احوال الخطیب فی جامع الشام زین العابدین علیه السلام».
ش 1575، 155 برگ، 11×19، نسخ ونستعلیق، بیکا، بیتا. این نسخه از مجلس ثانی یا ثامن را دارد وناتمام است.
از: ؟
کتابی است در مصائب وشهادت حضرات معصومین: ویاران واصحاب آن بزرگواران که در چهار مقدمه و چندین مجلس تنظیم شده ودر ابتدای هر مجلس
ص: 717
خطبه ای مفصل آمده است: مجلس اول: در وفات رسول اکرم صلی الله علیه و آله مجلس دوم: در وفات حضرت فاطمه3 مجلس پنجم: در شهادت امام حسین علیه السلاممجلس نهم: در شهادت حرّ بن یزید ریاحی مجلس چهاردهم: در شهادت سید الشهداء مجلس پانزدهم: در حوادث پس از شهادت امام علیه السلام.
آغاز: «مقدمه دوم: آنکه مشیت الهی و حکمت ازلیه و ارتباط مسببات اسباب مقتضی آنست که بر عملی از اعمال اثری مترتب شود اگر عمل نیک باشد بر آن اثر نیک مترتب می شود...».
انجام: «... ینادی نحن بناتک سبایاو اولادک فی ایدی الظالمین وما دختران تو ایم که ما را باسیری می برند وفرزندان توایم که در دست ظالمین گرفتار شده ایم و ما را به بندگی گرفته...».
ش 2506، 209 برگ، 16×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. از این نسخه دو مقدمه از آغاز افتاده واز انجام تا اواخر مجلس پانزدهم را دارد.
از: ؟
مجموعه مراثی و اشعار که جمع آورنده برای استفاده در منابر ومجالس خود گرد آورده است.
آغاز:
«عکس روی تو در آینه جان می بینم پرتو روی تو از دیده نهان میبینم
سر این نکته که بد غیب نهان [می بینم]
در تماشای جمال توعیان می بینم»
ش 2532، 81 برگ، 16×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13 و14).
ص: 718
از: ؟
اصول دین را بر اساس عقاید شیعه به شکل سؤال وجواب نگاشته است وهر پنج اصل را با دلایل عقلی و نقلی بیان نموده است.
آغاز: «حمد می کنم ذاتی را که وجود او عین ذات اوست و حمد می کنم صانعی را که واحد است در افعال او وحمد می کنم خالقی را که عدالت است...».
انجام:
«غیر ما هر کس که باشد ترک دنیا می کند هر زمان گوییم فردا ترک دنیا می کنیم
چون که فردا می شود امروز و فردا می کنیم» ش 1139، 272 برگ، 17×23، نسخ غلامعلی بن رمضانعلی اصفهانی در .1271
از: علی بن الحسن زواره ای
ترجمه ای است از مکارم الاخلاق رضی الدین امین الاسلام طبرسی که در دوازده باب در آداب واخلاق اسلامی برگرفته از احادیث و روایات چهارده معصوم: بدون ذکر اسانید آنها تنظیم یافته است، رضی الدین طبرسی این کتاب را در زمان پدرش نگاشته است.
عربی و فارسی هر دو چاپ شده است.
[الذریعة 22-150، مشار 2- 3098].
ص: 719
آغاز: «حمد بی حد و شکر بی عد حضرت احدی را سزد که سید البشر و ائمه اثنا عشر را برگزید به مکارم اخلاق ومحاسن...».
ش 1190، 190 برگ، 12×19، نستعلیق .1056
از: محمدعلی شیرازی نقیب الممالک
داستان یکی از شاهزادگان هندی به نام ملک جمشید وطلسم حمام بلور است.
تاریخ نگارش 1292 ق
[فهرستواره فارسی منزوی 1-478، مشار فارسی 2- 2113].
آغاز:
«قسمت خود می خورند منعم ودرویش روزی خود می برند پشه و عنقا
حاجت موری به علم غیب بداند
در بن چاهی به زیر صخره صمّا»
انجام: «وامیران را خلعت داده و مالیات هفت سال شهر را بر خلایق ورعیّت بخشید وبه عدل وداد ورعیّت پروری مشغول گردید شب و روز به عیش و عشرت پادشاهی به سر می برد تا آن که سپاه مرگ شهر بند و جودش را مسخّر نموده و هادم الذات بر ایشان بتاخت».
ش 860، 312 برگ، 13×20، نستعلیق (درشت) عبدالکریم فریدنی در 1293. نسخه ای است که برای چاپ اصلاح شده است. آغازش افتاده.
* * *
ش 1529، 100 برگ، 16×20، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 14). در پایان نسخه برخی اشعار ذکر شده ودر برخی موارد تاریخ 1332 ق و 1292 ش دارد. انجامش ناقص است.
ص: 720
از: حضرت امام زین العابدین علی بن الحسین علیه السلام
پانزده دعا در توبه، شکایت از نفس، خوف ورجا، رغبت وشکر، اطاعت، اراده ومحبت، توسل، فقر، شناخت، ذکر، استعاذه و زهد که نزد عرفاء از علما جهت عرض حال وانجاح سوال ذریعه ای است کافی ووسیله ای وافی.
[الذریعة 22-239، آستان قدس 15- 496].
آغاز: «الهی البستنی الخطایا ثوب مذلّتی وجلّلنی التباعدمنک لباس مسکنتی وامات قلبی عظم جنایتی فاحیه بتوبة منک یا املی و بغیتی ویا سؤلی ومنیتی فوعزّتک».
انجام: «واقرر اعیننا یوم لقائک برؤیتک واخرج حبّ الدنیا من قلوبنا کما فعلت بالصالحین من صفوتک والابرار من خاصّتک برحمتک یا ارحم الراحمین ویا اکرم الاکرمین».
ش 3888، 28 برگ، 12×19، نسخ و نستعلیق محمد حسین بن محمد حسن سلیمی مازندرانی بدون تاریخ (تحریر سده 12 و13). ترجمه فارسی زیر سطرها نوشته شده. مقابله شده مطلبی درباره استخاره ونماز اول ماه در این نسخه هست.
از: مرتضی بن محمد امین انصاری دزفولی، (شیخ انصاری) 1214 _ 1281 ق
رساله عملیه مؤلف برای استفاده مقلدین فارسی زبان که در آن بر مشی احتیاط بنا گذاشته شده ونیز توسط برخی فضلا به عربی ترجمه شده است.
[الذریعة 22-273، الفبایی آستان قدس - 552].
ص: 721
آغاز: «الحمد لله رب العالمین... وبعد پس می گوید احقر العباد الی عفو ربه الباری... این مختصریست در بیان واجبات واکثر مستحبات حج بیت الله الحرام بزبان فارسی بجهة اجابت بعضی مومنین و اعانت سایر حجاج...».
انجام: «.. که ترک زیارت آن حضرت بعد از حج جفا است بر آن حضرت صلی الله علیه و اله وسلّم وفقنا الله و جمیع المؤمنین لزیارته والانقیاد لما جاءبه ورزقنا شفاعته بجاهه وآله».
ش 2751، 45 برگ، 11×17، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 13).
از: محمد باقر بن محمد نقی موسوی شفتی اصفهانی، 1175 _ 1260 ق
رساله ای است در آداب واعمال مناسک حج که برای استفاده مقلدین فارسی زبان تحریر و در یک مقدمه و سه مقصد ویک خاتمه تنظیم شده است.
[الذریعة 22-257، الفبایی آستان قدس -552، مجلس 38- 494].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین والصلاة والسلام علی... اما بعد مقصر درگاه رب العالمین وخادم آثار الائمة الطاهرین... به عرض برادران دینی می رساند که این رساله ایست در بیان آداب واعمال حج در اوان عزم تشرف به بیت الله العظیم...».
انجام: «... مثل اینکه شک می کند که شوط ششم است یا هفتم، پنجم است یا ششم و هکذا این دو قسم محل خلاف است ما بین فقها و مختار در مسأله آن است که طواف باطل است و استیناف آن لازم است».
ش 2833، 67 برگ، 11×15، نسخ 1256. با سرلوح زرین در برگ اول وجدول زر در صفحات. ویادداشت تملک سید احمد صفائی (خوانساری).
* * *
ش 3099، 91 برگ، 9×19، نسخ، بیکا، بیتا. تصحیح شده وعلامت بلاغ دارد.
ص: 722
از: ؟
رساله ای است در احکام، اقسام، افعال حج ومناسک عمره که بدون پرداختن به ادله بصورت فتوایی نگاشته شده است.
آغاز: «الحمد لله الملک المعبود الحی القیوم العلیم العلام والصلاة والسلام علی اشرف الانام وخیر خلقه... اما بعداین رساله ایست در بیان... و اقسام حج وحالات احرام وافعال و...».
انجام: «.. واز جاهل واز فراموش کار واز (...) واز دیوانه مگر در صید که کفاره واجب می شود با جهل ونسیان وعمد و هر محرم که چیزی که بر او حلال نیست بپوشد همچنین بر او یک گوسفند واجب شود والله الموفق والمعین».
ش 2873، 48 برگ، 13×20، نستعلیق 1043. با مهر مربع «عبده محمدعلی 1106» روی برگ اول وآخر، ومهر مربع «یا ابا عبدالله 1337» روی برگ آخر.
از: ؟
رساله ای است در احکام عمره وحج تمتع که برای استفاده مقلدین فارسی زبان وخواهش آنان از مناسک حج صاحب جواهر استخراج و بفارسی برگردانده شده است، ترجمه دیگری از این کتاب بنام «ترجمه هدایةالناسکین» از مولی علی بن میرزا خلیل تهرانی (1296 ق) در دست است که غیر از این ترجمه است.
[الذریعة 4- 146].
آغاز: «بعد حمد تعالی والصلاة علی اشرف بریّته وعترته الطاهرین این
ص: 723
مختصریست از مسائل ضروریه عمره و حج تمتع که بواسطه خواهش بعضی از رفقا از مناسک حج شیخ استاد شیخ محمد حسن سلمه الله تعالی...».
انجام: «.. مستحب است هفت شوط طواف کردن از جانب پدر ومادر و(...) وآشنایان وجمیع اهل بلد خود وعزم کردن به برگشتن به حج در سال آینده به جهت آنکه این قصد وعزم موجب زیادتی عمر می شود».
ش 2927، 77 برگ، 10×14، نسخ .1268
از: عباس مولوی (قرن 12 ه_ . ق) (گویا)
در این کتاب مناظرههای بعضی از پیامبران وامامان: ودانشمندان شیعه ذکر شده است و در 62 فصل می باشد و چند مناظره از الفصول المختاره شیخ مفید، احتجاج طبرسی، مجالس المؤمنین شوشتری، مناظره قاضی زاده رومی (این مورد در الذریعه نیز اشاره شده)، مناظره شیخ حسین بن عبد الصمد (پدر شیخ بهائی) با یکی از علمای حلب را آورده است.
[الذریعة 22-280، دانشگاه 9-1255، نسخه های خطی، منزوی 2-993، مجلس 6- 75].
آغاز: «حضرت الله تعالی آدم را خلق نموده ملائکه را امر نمود به سجود او پس ملائکه آدم را سجود نمودند از برای تقرّب به سوی الله تعالی».
انجام: «تصدیق نمودند قول به مسح را واز اعتقاد به غسل در گذشتند وبعد از این حکایت به خلافت منجر شده قاضی زاده ماوراء النهر در اثبات خلافت ابو بکر به اجماع مستند شده بود راقم اوراق گویدکه چون».
ش 855، 212 برگ، 11×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. از فصل دوم تا شصتم را دارد. آغاز وانجام ناقص.
ص: 724
از: سید احمد عبد الحسیب حسینی فاطمی (ق 11 ه_ . ق)
در چهارده منهج وهر یک در چند شارع در اصول وفروع دین واخلاق بنابر اخبار شیعی که برای سلطان سلیمان صفوی (1105 ق) نوشته است. کتاب، در صفر 1068 به انجام رسیده است.
چاپ شده است.
[الذریعه 4-150، نسخه های خطی، منزوی 2- 995].
آغاز: «مقدری نه به آلت به قدرت مطلق... وظهور آیه کریمه الم نجعل الارض مهادا والجبال اوتادا قوافل حضور ومحامل ظهور گشوده قادری که مشاطه قدرتش دیده نهاد را به سواد کحل لیالی چون پر طاووس از ضیاء...».
انجام: «منقول از حضرت امام به حق ناطق جعفر صادق علیه السلام که امر سفیانی از امر محتوم آمده و در ماه رجب خروجش واقع گردد واین قصه نیز طولانی بوده از اعاظم امور و شداید عظام باشد».
ش 314، 298 برگ، 15×26، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: محمد صالح بن آقا محمد برغانی قزوینی (1283 ق)
شامل چهارده مجلس از ذکر مبدء خروج سید الشهداء علیه السلام از مدینه تا بازگشت اهل بیت: پس از واقعه جانسوز کربلاست که مؤلف پس از «معدن البکاء» که به عربی بوده، نگاشته است.
[الذریعة 22-358، نسخه های خطی منزوی ].
ص: 725
آغاز: «الحمد لله رب العالمین والصلاة والسلام علی محمد و آله الطاهرین چنین گوید اقل الخلیقه... که چون فارغ شدم از تالیف معدن البکاء وآن مشتمل است بر اخبار واشعار...».
انجام: «این اول فتحی است که به برکت حضرت امام حسین علیه السلام صادر شد حضرت امیر المؤمنین علیه السلام فرمود به خاطر آوردم زمانی را که اوکشته می شود تشنه در صحرای کربلا حتی ان که اسب او رم می کند وهمهمه می کند و می گوید الظلیمة الظلیمة».
ش 541، 229 برگ، 15×20، نستعلیق .1256
از: ؟
یادداشت های است درباره آیات قرآنی که ظاهرا بصورت موضوعی وباترجمه در دفتری تحریر گردیده است.
آغاز: «لا اله الا انت تمسکی بالعروة الوثقی...».
انجام: «.. یهدیهم صراطاً مستقیماً».
ش 3427، 44 برگ، 11×19، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) با خط بدونا خوانا.
از: عبداللطیف طسوجی احتمالاً
مترجم پس از ترجمه کتاب مشهور «الف لیلة ولیلة» به دستور بهمن میرزا پسر عباس میرزا نائب السلطنة برای دومین کار مأمور به تدوین و ترجمه اشعار عربی شد
ص: 726
و او این کتاب را در هفت باب در انواع اشعار مدح، هجا، غزل، خمریات، شکایت، مرائی ومواعظ، متفرقات مرتب کرده امام ترجم یکی از دو مترجم «الف لیلة ولیلة» عبداللطیف طسوجی یا میرزای سروش باید باشند.
این نسخه در فهرست سابق این کتابخانه در ص 158 یاد شده است.
[ذریعه 4-80، فهرست منزوی 3659 رجوع شود ].
آغاز: «الحمد لله الذی عرّفنا الادب وعلّمنا لغة العرب...
باکرم خلق الله ربّ الشریعة
بدأت بمدحی اذبه بدء فطرتی
صلی الاله ومن یحفّ بعرشه
والاطهرون علی النبیّ الامجد»
انجام:
ابصرت باقة نرجس فی کفّ من اهواه غضة
فکانّما قضب الزمرد انبقت ذهبا وفضّة»
ش 3576، 126 برگ، 22×34، نسخ ونستعلیق، بیکا، بیتا. ترجمه اشعار زیر سطرها نوشته شده وبرخی از اشعار در حاشیه به فارسی شرح شده است.
از: یحیی بن زکریا
منتخبی است از دو کتاب «جلاء العیون» علامه مجلسی و(الملهوف = لهوف» ابن طاووس ره که در ده باب (برای هر روز دهه محرم یک باب) مرتب شده است.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین والصلاة علی محمد وآله الطاهرین اما بعد بخاطر این ذرّه بی مقدار یحی بن زکریّا رسید که از کتاب... جمع نمایم و چون گریستن بر مصائب پیشوایان دین موجب حسنات ومحو سیّئات است».
ص: 727
انجام:
«تا چرخ سفله بود خطایی چنین نکرد بر هیچ آفریده جفایی چنین نکرد
اللهم العن اوّل ظالم ظلم حق محمد و آل محمّد واخر تابع له علی ذلک اللهم العن العصابة التی... اللهم العنهم جمیعاً.
ش 3821، 175 برگ، 15×21، نستعلیق .1213
از: محمد بن محمد کریم بن ابراهیم قاجاری کرمانی (محمد خان کرمانی)
رساله ای در اعمال و ادعیه وآداب که در هفت باب تنظیم شده واز کتاب های شیخیه است.
[مشار فارسی 4-4981، فهرست کتب مشایخ 2- 347].
آغاز: «بعد از ستایش یزدان پاک و درود بر خواجهلولاک وآل اطهارش که ناسوتیان را نجوم افلاکند ولاهوتیان را برتر از وهم وادراک بنگارش مراد می پردازد که...».
انجام: «.. وترحم علی محمد و آل محمد کافضل ما صلیت وبارکت وترحمت علی ابراهیم وآل ابراهیم انک حمید مجیدفعال لماترید وانت علی کل شی قدیر».
ش 2943، 118 برگ، 10×15، نستعلیق سید حسین بن سید مرتضی برغانی در 1364 ق. این نسخه چاپ سنگی است (نه خطی) در مطبعه سعادت کرمان چاپ شده است.
ص: 728
از: تقی الدین محمد حسینی
دفتری از اشعار و سرودههای اوحد الدین علی انوری (قرن 6) که اصل دیوان شامل قصاید، مقطعات، غزلیات، رباعیات ومشتمل بر دوازده هزار بیت می گردید وانتخاب کننده از بین آنها اشعار آبدار را برگزیده و مقدمه ای نیز بر آن نگاشته است.
در فهرست سابق این کتابخانه این نسخه هم به عنوان دیوان انوری یاد شده است.
آغاز: «هیچکس آن کتاب را از حکیم بگرو نگرفت لارجم حکیم را از آن حال کلفتی عظیم روی نمود... اما دیوان حکیم انوری آنچه بنظر راقم حروف تقی الدین محمد الحسینی رسیده از قصاید و... اکثر قصاید و چند قطعه درین...».
انجام:
«از دوستی تو بر نگردانم روی
گر روی زمین بجمله دشمن گیرد
باقدر تو آب آسمان ریخته باد
با خاک درت ستاره آمیخته باد...»
ش 2047، 123 برگ، 13×23، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 10 و11) از ابتدا و انتها یکی دو برگ افتاده است. با مهر بیضوی «سکینه سلطان» در برگ اول.
از: ؟
اشعاری است منتخب از دو شاعر شیرازی، حافظ لسان الغیب وسعدی افصح المتکلمین.
آغاز:
«همچو زمین خواهد آسمان که بیفتد تا بدهد بوسه بر نعال محمد...»
ص: 729
انجام:
«... کز زهد ندیده ام فتوحی
تا کی زنم آب دیده بر سنگ»
ش 1287، 62 برگ، 13×22، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13) آغاز وانجام افتادگی دارد.
از: عبدالکریم بن مرشد گیلانی
فضائل ومناقب پیامبر اسلام وائمه اطهار: ومصائب آنان مخصوصاً واقعه جانگداز کربلا و شهادت مظلومانه امام حسین علیه السلام را در یک مقدمه وبیست و دو فصل ویک خاتمه آورده است.
[الفبائی آستان قدس ص 675، مرعشی 16-343، فهرست منزوی 6-،4555
فهرستواره فارسی 3- 1798]
آغاز: «حمد بی حدّ حکیمی را سزا است جلّت عظمته که خاک این عالم فانی را به آب محنت وغم سرشته وبر درودیوار این زندان عاریت سرا انواع مصیبت والم نوشته».
انجام: «ای پسر وهب آیا نمی خواهی که چون فردای قیامت شود ملاقات کنی پروردگار را و هیچ گناه بر تو نباشد آیا نمی خواهی که پیغمبر صلی الله علیه وآله با تو مصافحه کند پس حضرت آن قدر گریست که محاسن مبارکش غرق اشک شد».
ش 879، 128 برگ، 15×20، نستعلیق .1259
* * *
ش 2324، 175 برگ، 17×21، نستعلیق 1228، مقدمه و بخشی از فصل اول را ندارد.
ص: 730
از: نصر الله بن اسد الله زنده 1298 ق
مؤلف بجهت علاقه به فضایل ومناقب امیرالمؤمنین علیه السلام مقداری روایات و احادیث از کتاب هایی چون کافی، جواهر الایقان دربندی، شرح زیارة جامعه احسایی ومجلسی، مجن و فتن بحار الانوار، تحفة الملوک دارابی وتفسیر امام عسکری وبحر المعارف همدانی، مشارق الانوار، کتاب فضایل سید قریش قزوینی و... جمع آوری ودر 1298 ق بپایان رسانده است.
آغاز: «من کتب فضیلة من فضائل علی علیه السلام لم تزل الملائکة تستغفر له ما دام لتلک الکتابة اثر ومن ذکر فضیلةمن فضائله غفر الله له ما تقدم من ذنبه و ما تأخّر...».
انجام: «... اللهم احینا حیاة محمّد وآله وامتنا مماتهم وتوفنی علی ملتهم واحشرنا فی زمرتهم وارزقنا زیارتهم فی الدنیا وشفاعتهم فی الاخرة بحق محمّد وآله وصلی الله علی محمد و آله الطیبین الطاهرین».
ش 3319، 216 برگ، 16×20، نستعلیق مؤلف در 1298. با مهر مربع «اذا جاء نصر الله» تصحیح شده.
از: ؟
اصول دین را در پنج اصل به اختصار نگاشته است.
آغاز: «بدان که اصول دین بر مذهب شیعه اثنا عشریّه پنج است توحید عدل نبوّت امامت معاد توحید ونبوّت ومعاد را از اصول دین دانند».
انجام: «واین مدارک واعضاء تمام آلات وادوات ومظاهر صفات وافعال وآثار
ص: 731
نفس انسان، منافات با وحدت ذاتیه او ندارند وبقاء تمامی اعضاء واجزاء بسته به بقای نفس انسان است».
ش 4029، 6 برگ، 10×17، نستعلیق، بیکا، بیتا. آخرش افتادگی دارد.
از: ؟
ش 712، 54 برگ، 15×20، تحریر 1265. با یادداشت غلامحسین مکتبی مورخ 1269 در پایان نسخه. (نوشتهها سیاق است).
از: ؟
منشآتی است به فارسی و عربی به افراد مختلف در مناسبتها از میرزا رحیم... ومیرزا مهدی خان ودیگران.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین والصلاة والسلام علی خیر خلقه محمد واله اجمعین که بعضی منشئات از انشاء غفران پناه... چون نگارنده پیکر انس و جان».
انجام: «والق لکل برج خمسته و.. بالعدد من موضع القمر بالعکس الی جهة المغرب فاذا انتهیت الی برج لا یتمّ الخمسة فالشمس فی ذلک البرج».
ش 730، 161 برگ، 15×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13).
ص: 732
از: ؟
روش نامه نگاری، وصیت نامه نویسی ومصالحه نامه، هبه نامه وغیره است که جهت تعلیم فراهم آمده است.
آغاز: «کلک گهربار (...) خامه دُرر نثار أعنی مفاوضه شریف عالی وملاطفه لطف تعالی که (...) فصیح البیان...والا خجسته القاب عالی جاه».
انجام: «بر هر یک از حضرات مشار الیهم اهلیّت وقابلیّت فلان مزبور ثابت و محقّق بودن اسامی شریف خود را در متن و حاشیه این صحیفه قلمی فرمایند تا مشار الیه مرتکب امر مزبور شده همه وقت ودر همه جا صرفه وغبطه صغار را منظور داشته نوعی نباشد که نقصانی به مال صغار برسد».
ش 875، 64 برگ، 13×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغازش ناقص است. (تحریر سده 11).
از: ؟
مجموعه ای از مراسلات ومنشآت که بعضا به خط سیاق هم دارد. در آخر مجموعه قصیده ای از میرزا طوفان مازندرانی آورده است که مطلع آن چنین است.
جرمم آنجا که لنگر اندازد
گردش از چرخ اخضر اندازد
قصیده ای است در مدح امیر مؤمنان علی علیه السلام.
آغاز: «بسمله. الحمد لله رب العالمین والصلاة والسلام علی خیر خلقه محمد وآله المصابیح العلی...».
انجام: «.. در صف محشر به حساب جرعه کوثر به حق جمله امامان که با حساب
ص: 733
کرم بین
(گویا شعر است غلط نوشته شده)».
ش 1196، 96 برگ، 14×20، نستعلیق .1243
از: ؟
رساله ای است به صورت گزارش وقایع و حوادث روزانه که احتمالا در جریان لشکر کشی در یکی از جنگ ها نوشته شده است. عبارات آن ساده وادیبانه است.
آغاز: «که در این چند سال در سمنان به سر می بردند با وجود صغر سن دایم هوس سفر و تمنای حشم ولشکر می نمودند از انجا که کمال مرد مردانه و جوهر شخص فرزانه می باید در همه جا ظاهر وهویدا باشد».
انجام: «... این همه از کجا همه را میسر است اگر همچنان در بند (...) کامران شاهی وکنکاش».
ش 1289، 24 برگ، 19×24، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13) اول وآخر ناقص.
از: ؟
نامه هایی درباره مطالب مختلف آورده است از جمله اصلاح بین برادران دینی، صیغه خرید و فروش اموال واجناس وتاریخ شهر شوّال 1272 در آخر یکی از نامهها آمده است همچنین از محمد حسین طهرانی و عبد الحسین طهرانی، محمد علی مازندرانی، ملا محمد قلی، حاجی ملا عبد الرحیم وغیره نام برده است.
ص: 734
آغاز: «الحمد لله علی نواله... غرض از نگارش... این کلمات عرفیه الدلالات که در میان...».
انجام: «.. مثل اصفهان که نار نویسند ومثل یزد که درم نویسند و مثل طهران که سیر نویسند».
ش 1467، 75 برگ، 11×17، نستعلیق 1272 ق با جدول زرین در صفحات.
از: ؟
مجموعه منشآتی است با عناوین مراسلات دوستانه، به یکی از آشنایان، به اهل موسیقی، در باب فرزندش میرزا علیرضا، به والی دار السلام بغداد، صورت فتحنامه قلعه بحرک اصفهان، از جانب لطفعلی خان به خوانین عراق، رقم تدریس وقبول، دیباچه نکاح، صورت وقفنامه، به والی والاشان دار السلام بغداد، صورت توبه، از جانب کریم خان به سلطان روم و...
در آن نام میرزا صادق بسیار برده شده است.
آغاز: «زیبا بتان معانی ماه سیما در صفه هر صفحه اش صف اندر صف نشسته واز رخساری دلاویز، وجهی شورانگیز رونق بتکده آذر را هم درهم شکسته».
انجام: «.. که بعزة الله العزیز العالی که جای شریف بسیار بسیار خالی است و دل اخلاص منزل از آلام مفارقت واسقام مهاجرت در عین شکسته حالی است امیدواری است که سعادت خدمت لازم السعادة به احسن وجهی میسر شود».
ش 1536، 157 برگ، 7×15، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13) آغازش افتادگی دارد. بیاض است.
ص: 735
از: محمد حسین؟
مجموعه ای از منشآت که در آن از آیات قرآن مجید و روایات ائمه اطهار :بهره جسته و عبارات مغلق وادیبانه ای دارد.
آغاز: «سبب تالیف این حروف خجسته مبانی وباعث بر ترکیب این کلمات برجسته معانی انکه سرگشته بادیه حیرانی محمد حسین عاصی (...) بعداز استسعاد به سعادت دریافت فیض صحبت دلفریب عالیجاهی...».
انجام: «.. مدلول «انا هدیناه النجدین» نگشته طعن وتوبیخ را سزاوار، شایسته رنجس و آزار می باشد حال چون آن عالی جاه در مقام استدعا بر آمده حسب المامول او این دفعه زبان قلم را در ازار آن (...) وبه همان توبیخات سابقه او را مورد...».
ش 1559، 89 برگ، 10×17، نستعلیق 1236، با مهر بیضوی «جعفر قلی» و«کنده مهر حسن به دل محمد» در آغاز نسخه. ودر پایان نسخه انشائی به عربی ونیز اشعاری از سعدی وغیره هست. بیاض است.
از: ؟
مجموعه نامه هاومراسلات واجاره نامه و وکالت نامچه وهبهنامچه وصورت قباله و مضاربه نامچه ومعاف نامچه وصورت مجلس وصورت استفتاءوعریضه به پادشاه و خوانین واعضای خانواده وفامیل که برخی باتاریخهای 1266 و 1208 ق آمده و جنبه آموزشی و تعلیمی دارد، ضمنا در میان نامهها اسم و مشخصات مکانها آمده که ظاهراً حقیقی بنظر می رسند.
ص: 736
آغاز: «افتتاح کلام بحمد ایزد فتاح امری است نیکو ودرود... به روضه مقدس وقبّه منوّر ومشهد معظم خواجه کاینات فعلی است احسن واکمل تحیّات بر آل و اولاد وخیره او باد...».
انجام: «... کتابت ملای مکتب نویسند عالیحضرت فضیلت تربیت ملاهمت پیوسته قرین عافیت معرا ومبرا از ... بود بعد الدعا مشهود رای مودت... می دارد که البته... بحث فرزندی ارجمندی نصر الله...».
ش 2840، 35 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا. آخرش افتادگی دارد.
از: ؟
مجموعه نامهها و مکاتیب که بصورت ادیبانه مسجع و متکلّفانه نوشته شده است.
آغاز: «هو المستعان الله اکبر رفتیم و آمدیم وبیادت نیامدیم مرحبا از تغافلت».
ش 2907، 44 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13) انجامش ناقص است.
از: ؟
مجموعه نامهها وانشاءهای ادیبانه به افراد گوناگون به قصد تعلیم ویادگیری نوشته شده است.
آغاز: «الحمد لله الذی احل النکاح و حرم الزنا والسفاح والصلاة والسلام علی محمدواله الشافعی یوم المیعاد... چون بمضمون حقیقت مشحون وانکحوا الایامی منکم والصالحین من عبادکم وامائکم...».
ش 3411، 63 برگ، 15×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13) آغاز وانجام ناقص.
ص: 737
از: ؟
منتخبی است ازنامه های بزرگان از جمله نامه بو نصر مشگان از زبان امیر مسعود به قدر خان (خان ترکستان)، بیعتنامه سلطان مسعود به خلیفه القائم بامر الله عباسی، فریادنامه امیران روم به خدمت سلطان سنجر، نامه سلطان سنجر به ملک روم، نامه فتحعلی شاه به عباس میرزا و...
آغاز: «می گوید مسعود بن محمود که... بدان خدای که نهان و آشکارا حق داند که تا امیر جلیل منصور منوچهر بن قابوس طاعتدار وفرمانبردار خراجگذار».
انجام: «اگر کار به جنگ کشید فرزندی شجاع السلطنة... دار الخلافه حاضرند و محمدتقی میرزا با جمعیت خود... وهر نوع اجتماعی که از آذربایجان نیز مقرر است همان فرزند در فکر باشد ودر آن حدود مشغول جدال و... شود».
ش 3670، 50 برگ، 22×29، این نسخه تایپ شده است (خطی نیست).
از: ؟
سواد چند دیباچه، وقف نامه (از جمله وقف نامه املاک ودکاکین در تبریز)، چند نامه، قطعاتی در احوال نفس، احوال درویش اسماعیل، حکایتی منقول از کتاب «اسرار دل» نامهها و عریضه هایی به میرزا مهدی اعتماد الدولة، میرزا سنجر خادم آستانه رضویه و جز آن بااستفاده از ابیات واشعار. در متن این مجموعه دونام که گویا پدر و پسر هستند بسیار دیده می شود: محمد شفیع طباطبایی، محمد رضی.
آغاز: «ومحرمان حریم قرب سرمدیّت از انبیاء معظّم ورسل مکرّم وفایضان به
ص: 738
عنایت الهی ومحرمان کعبه قرب پادشاهی».
انجام: «اگر روزگار جفا پیشه... رحمی کرده به تعمیر خراب آباد جان پردازداز آن مشت خاکستر طرح حریم صدق و صفا می توان انداخت و از ان خاک به جهت دلهای دردناک خلوتی می توان ساخت».
ش 3696، 146 برگ، 14×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغاز و انجام ناقص.
از: ؟
42 قطعه است شامل وقف نامه نوّاب به خط میرزا محمد امینا، تعزیت نامه میرزا ابراهیم وزیر سابق آذربایجان جهت میرزا صادق مستوفی الممالک، نامه میرزا فصیح به خط برادرش، رقعه میرزا محمد امینا از زبان حاجی علیخان به فرزند مرحوم میرزا کاظم منجّم در باب تعزیت والدش، نامه به آقا حسین (احتمالا آقا حسین خوانساری)، مکتوبی به میرزا طاهر.
آغاز: «هو العزیز تعالی شأنه به حضرت آقا حسین سلمه الله نوشته شده. رشحات سحاب برکات ذات قدسی صفات خدام کرام فرشته مقام بر مزارع استعدادات حقایق وماهیّات...».
انجام: «نیازمندان آفاق علی الدوام پرتو افکن است همت ارجمند ونعمت ثریا پیوندش درین پایه هنوز رحل نزول نینداخته آهنگ ذروه مقام محمود را به جود بذل الموجود».
ش 3769، 21 برگ، 19×32، نستعلیق، بیکا، بیتا. در برخی نامهها تاریخ 1093 دیده می شود. با جدول زر در صفحات.
ص: 739
از: ؟
مؤلف به درخواست عده ای این مکتوب را نوشت تا اگر گاه گاهی ضرور شود به یادگاری دو کلمه ای بنویسند.
آغاز: «الحمد لله...
آن که صفاتش به کلام مجید گفت خداوند غفور حمید
(...) لطفش راه نماینده طالبان است وغضبش (گردن) شکننده ظالمان است.
انجام: «مکتوب را چنین نویسند: شوق... وافیات...بر صفحه صحیفه».
ش 4100، 94 برگ، 13×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. آخرش افتادگی دارد.
از: فرهاد میرزا بن عباس بن فتحعلی شاه 1305 ق
نامهها ومنشآتی است که مؤلف فاضل و ادیب در تاریخهای گوناگون نگاشته و در آنها جنبههای ادبی پارسی را رعایت کرده است، تعداد این نامهها در فهرست مرعشی 44 مورد ذکر شده است.
[مرعشی 9-250، الذریعة 33- 35].
آغاز: «ستایش مر خدایی را سزد که از آب و خاک جان پاک آفریده واو را از همه آفریدگان برگزیده، بر آنها جامه دانشش پوشانیده، و می از جام بینشش نوشانیده است...».
انجام: «... تفاوتی در بیان عربی و فارسی بگذارد که من ننویسم.
پارسی گو گر چه تازی خوشتر است
ص: 740
ان شاء الله تعالی کمال مراعات در حفظ شأن و حالت آنها خواهد شد زیاده زحمت است».
ش 2752، 128 برگ، 11×18، نستعلیق 1287. رساله پارسی بسیط فرهاد میرزا در آغاز این نسخه است.
از: میرزا ابوالقاسم قائم مقام بن میرزا بزرگ عیسی فراهانی (1251 ق)
مجموعه ای از نامههای قائم مقام فراهانی وزیر فتحعلی شاه قاجار است که در تاریخ ادبیات پارسی از پیشروان ادبیات عصر جدید به شمار می آید وبر خلاف دوره قاجار به ساده نویسی روی آورده است.
[الذریعة 9-858، مجلس 36-448، مشار فارسی 2- 3163].
آغاز: «پیرایه آرایش و زیور وزینت باشد. زه به کسر زاء عربی کلمه تحسین و آفرین باشد.کارگاه کن فیکون کنایه از دنیا و عالم باشد».
انجام: «.. وهر لمحه ... بازاری در سر هر کوچه وبازار می روم با گریه به جانب هر قریه می دویدم (...)».
ش 1531، 142 برگ، 8×16، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13 و14).
آغاز نسخه معنی چند لغت را دارد. بیاض است.
از: ؟
رساله ای است نوشته یکی از دانشجویان سده اخیر که درباره اصول منطق و قواعد
ص: 741
وابواب آن نوشته شده است.
آغاز: «مقدمه پیش از اینکه (ارسطو) بتدوین منطق نائل شود ناچار افرادبشر طرقی جهت استدلال واحتیاج بر یکدیگر داشته اندوغیر آن گفت که منطق علمی است که ابتداء آن حکیم دانشمند...».
انجام: «... که بتوانددر طرف سفسطه نماید چه بسا ممکن است طرف را بقوه سفسطه از میدان باطل برون رانده وبه سرحدّ حقیقتش کشانید».
ش 3267، 35 برگ، 17×21، نستعلیق مؤلف (تحریر سده 14).
از: فرید الدین محمد بن ابراهیم عطار نیشابوری
[الذریعه 9-730 و 19-308، نسخه های خطی منزوی 3-2446، مرعشی 4-،313
سپهسالار 5-671، مشار فارسی 2-3166، مجلس 25-338 و8-338، دانشگاه تهران 15- 4172]
آغاز: «آفرین جان آفرین پاک را...».
انجام: «فعل ما را پیش روی ما میار».
ش 94، وزیری، 174 برگ، نستعلیق محمد کاظم که در ماه نوزدهم خروجش از موطن اصلی خودکاشان و سیزدهم حرکت از طهران و یازدهم آمدن از قزوین وتوقف در گیلان در سال 1254 در سن 47 سالگی این نسخه را در چهل روز نوشته ودر این سفر و در این بلد دوزخ اثر ناملایمات بسیار دیده است.
در پایان نسخه ظاهراً، واقف نسخه مرحوم حاج محمد رمضانی نوشته: ابیات این نسخه کاملترین وصحیحترین نسخه ها است وهیچ نسخه ابیاتش به این اندازه نیست.
و در برگ آخر نسخه آمده: این نسخه از روی سه نسخه یکی بخط خواجه محمود بن سلطان علی هروی مورخ 962 که در تملک نواب اشرف والا والی گیلان، نسخه دیگر از شیخ
ص: 742
المشایخ السالکین حاج شیخ حسن لاهیجی مولد رشتی مسکن ملا باشی ومنجم باشی و نسخه دیگر از عمدة الاعیان والاشراف میرزا یوسف قزوینی ندیم حضرت سپهر منزلت، نوشته شده است.
* * *
ش 1251، 165 برگ، 15×20، نستعلیق .1232
* * *
ش 1270، 96 برگ، 12×20، نستعلیق 1273. از آغاز افتادگی دارد.
* * *
ش 2248، 106 برگ، 15×20، نستعلیق .1240
* * *
ش 2878، 159 برگ، 12×19، نستعلیق 1267. با مهر بیضوی «شعاع» در اول وآخر نسخه.
* * *
ش 2990، 177 برگ، 12×17، نستعلیق الفقیر رضائی در اول محرم .894
از: ؟
کتابی است در اثبات ولایت وامامت ائمه دوازدهگانه: از راه براهین عقلی و نقلی ورد شب هات اهل سنت بدون تقسیم بندی خاص که در ان از دوانی وتفتازانی نام برده شده است و به قرن 11 _ 12 تعلق دارد، نام منهاج الکرامة روی برگ اول بهمان خط نوشته شده، توجه به متاخر بودن مطالب آن ترجمه منهاج الکرامة «علامه حلی» نمی تواند باشد، بعید نیست کتابی مستقل بدین نام بوده باشد، در میانه آن مطاعن خلفاء ثلاث آمده است.
ص: 743
[فهرست نسخه های خطی فارسی ج 2-997، کتابی بنام «منهاج الکرامه فی معرفة الامامة» تالیفنعمة
الله رضوی مشهدی با نسخه ای از آن در کتابخانه آصفی هند معرفی شده که شاید همین کتاب باشد ]
آغاز: «بسمله، در بیان امامت و امام شخصی است که حاکم باشدبر خلق از جانب خدای تعالی ورابطه آدمی در امور دین و دنیای ایشان مثل پیغمبر مگر آنکه پیغمبر از خدا بی اسطه آدمی نقل می کند...».
انجام: «... ولیکن به او ظاهر نشده باشد سبب کافر شدن بانکار آن ظاهر نیست چه جای آنکه اجماعی باشد ضروری نشده باشد مثل حرمت جماع در حیض. تمت».
ش 3013، 93 برگ، 11×16، نسخ و نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11 و12). رساله ای در کیفت نماز شب به زبان عربی در 16 برگ، ضمیمه این کتاب است.
از: محمد بن حسن هرقی (بابا افضل کاشانی)
مباحث و قواعد منطقی را در دو گفتار می آورد: گفتار اول در دانستن ودانسته و اقسام دانستینها دارای هفده فصل، گفتار دوم در لفظ وانواع قضایا و قیاس، گفتار دوم در بعضی از نسخه ها به عربی است اما در این نسخه به فارسی می باشد.
[الذریعه 23-174، مرعشی 3-164، فهرست منزوی 1511].
آغاز: «سپاس وستایش آن را که به ستودن سزاست و بر بخشودن وبخشیدن توانا و پادشاست».
انجام: «.. وپرورنده جان و جانور وخرد وخردمند، برساند شایستگان را بر آنچه شایسته آنند به لطف وفضل بی کران و قدرت وتوان بی پایان».
ش 1898، 70 برگ، 15×24، نستعلیق، بیکا، بیتا. با جدول زرین در صفحات.
ص: 744
از: عبد الباقی صوفی تبریزی خطاط (متخلص به دانشمند) (1039 ه_ . ق)
شرح موضوعی نهج البلاغه به زبان فارسی می باشد که مؤلف فرمایشات امیرالمؤمنین علیه السلام را سه قسم تحت عناوین توحید، مواعظ، اخلاق در دوازده باب آورده است.
[الذریعه 23-179، الفبایی آستان قدس ص 566].
آغاز: «الحمد لله علی کل حال تنبیهاً علی ان الحال الذی لا یوافق اغراضنا وطباعنا لا یخلو عن مصلحة او مصالح...».
انجام: «فان فی الشرع، یؤید التساوی فی مواضع کثیره کالآتی للصلاة فی الجماعة فیفوته الجماعة فله اجر من حضر الجماعة وکالمتمنی مع فقره ما هم علیه».
شاید این کتاب عربی باشد خود نسخه را باید دید.
ش 1115، 279 برگ، 16×26، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11) این نسخه از باب پنجم تا یازدهم را دارد. آغاز و انجامش افتاده. با سرلوح وجدول زرّین.
از: علی بن محمد قندهاری نجفی
رساله ای است در عقاید واصول معتقدات امامیه که برای استفاده فارسی زبانان تألیف ودر یک مقدمه ودوازده فصل و یک خاتمه تنظیم شده است:
مقدمه، در بیان تعداد اصول دین وذکر طرق ارشاد المومنین.
فصل اول، در بیان ذکر معرفت است...
[این نسخه در فهرست سابق این کتابخانه در مجموعه ها یاد شده است ص 538].
ص: 745
آغاز: «الحمد لله الذی دلّ علی وجوده افتقار الممکنات وعلی قدرته وعلمه احکام المصنوعات الدالّ علی قدمه بحدوث خلقه وبحدوث خلقه علی وجوده...».
انجام: «.. پس واجب است که پیغمبر صلی الله علیه و آله متصف بجمیع صفات حمیده و اخلاق پسندیده... مطلب پنجم در بیان خصائص پیغمبر صلی الله علیه و آله است اول آنک آن حضرت خاتم النبیین بود...».
ش 2121، 186 برگ، 18×22، نستعلیق، بیکا، بیتا. (شاید نسخه اصل باشد) از ابتدا تا فصل پنجم را دارد.بخشی از این نسخه شامل مطالب پراکنده در زندگی چهارده معصوم به عنوان «منبر منبر» می باشد.
با یادداشت تملک سید عبد الوهاب بن محمد بن باقر رضوی مشهدی که شجره نامه اش را تا امیرالمؤمنین نوشته است در برگ آخر.
از: محمد تقی بن محمد برغانی قزوینی (شهید ثالث) (1262 ق)
احکام طهارت و صلاة را به طور مفصّل ونیز مقداری از احکام روزه را به صورت فتوائی آورده است. مؤلف سپس احکام طهارت و صلاة این کتاب را تلخیص کرده و«خلاصة المنهج» نامیده است.
[مجلس 26- 455].
آغاز: «الحمد لله الذی تطهّر عن الادناس وتقدس... کتاب الطهارة بدانکه طهارت در لغة بمعنی نظافت و نزاهت ست و شرعا عبارت است از استعمال احد الطهورین...».
انجام: «بدان که مکروه است سفر کردن در ماه رمضان مگر به جهت ضرورت... وبعد از انقضای این مدت کراهت سفر کردن منتفی می شود وکراهتی نیست هر چند
ص: 746
سفر به غیر ضرورت باشد».
ش 596، 477 برگ، 15×21، بیکا، بیتا. طهارت تا صوم را دارد.
از: فتح الله بن شکر الله شریف کاشانی (988 یا 997 ق)
تفسیر فارسی نسبتا مفصلی است که به اقوال مفسرین ومسائل ادبی نیز اشاره مینماید.
[الذریعة 23-193، مرعشی 3-48، الفبائی آستان قدس ،566
نسخه های خطی منزوی 1-60، مجلس 35- 40]
ش 3132، 417 برگ، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 11 و12) این نسخه از سوره نساء تا توبه را دارد. با مهر تملک «هو المالک بالاستحقاق من عواری الزمان لدی الاحقر الجانی عبده عبدالحسین الطهرانی» با جدول زر در صفحات. تصحیح شده.
* * *
ش 3560، 197 برگ، 21×36، نستعلیق، بیکا، بیتا.این نسخه از سوره مریم تا سوره سجده را دارد با جدول زرین در صفحات و بایادداشت تملک مورخ 1273 ومهر مربع «یا امام حسین علیه السلام».
از: فاضل الدین محمد بن اسحاق بن محمد حموی ابهری (ق 10 ه_)
در اثبات امامت، امامان شیعه، بر پایههای عقلی و با استفاده از آیات و احادیث، بخصوص اخباری که از طریق اهل سنت رسیده و به نام شاه طهماسب صفوی نگاشته
ص: 747
شده و به سال 937 ق پایان یافته است. این کتاب مشتمل بر یک مقدمه و پنج باب (وهر باب دارای مناهج و مباحث وفصول) ویک خاتمه به تفصلی دارد.
[الذریعة 23-194، مرعشی 10-132، مجلس 25- 189].
آغاز: «به متابعت صحابه از مهاجر و انصار، ایشان اختلاف کرده اند در آنکه بعداز امیرالمؤمنین علیه السلام امام کیست، بعضی بر آنند که حسن بن علی است و بعضی گویند که معابویه بن ابی سفیان ومدّعای ایشان».
انجام: «شنیده ای که فرمود که علی از اهل بهشت (است) زبیر گفت بلی، حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودکه من گواهی می دهم نزد الله تعالی که من از رسول الله صلی الله علیه و آله شنیده ام که فرمود که».
ش 365، 273 برگ، 14×25، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص.
از: سیدمحمدحسن بن محمد عسکری سمنانی حسنی (13 ق)
کتابی است در اصول دین و مذهب حقه شیعه ونیز در ذکر فضائل ائمه علیهم الصلاة والسلام که به امر بهمن میرزا شاهزاده قاجار وظاهراً به سال 1249 وپس از تالیف کتاب دیگرش «منهاج العارفین و معراج العابدین» نگاشته است.
در فهرست سابق این کتابخانه این نسخه به عنوان منهاج العارفین یاد شده است.
[الذریعة 23-212، نسخه های خطی، منزوی 2- 998].
آغاز: «الحمد لله الذی ابدع نظام الوجودواخترع ماهیات الاشیاء بمقتضی الجود المنیر الذی جعل الشمس والقمر نورا والمدبرالذی بسط علی بساط الارض ظلا...».
انجام: «وشفاعت در حق ایشان جایز است و برای مستضعفان هر گاه خدا دین ایشان را پسندد شفاعت ثابت است و چون این دو حدیث معتبر از دومعصوم جلیل
ص: 748
القدر در بیان شرایع دین و احکام مسلمین صادر ووارد شده لهذا... بدین دوحدیث معتبر ودو خبر خیر اثر...».
ش 138، 363 برگ، 21×31، بخطّ مؤلف در .1249
از: کمال الدین حسین بن علی کاشفی واعظ بیهقی (910 ق)
تفسیر معروفی است از ملاحسین کاشفی مؤلف چون جلد اول «جواهر التفسیر» خود را به اتمام رسانید و باقی مجلّدات آن تفسیر به تأخیر افتاد. لذا این تفسیر مواهب علیّه را به اختصار به نام علی شیر نوائی (907 ق) نگاشت تا در فرصت دیگر، مجلّدات تفسیر جواهر را بنگارد. مواهب علیّه را در دوم شوّال 896 شروع ودر محرّم 897 به اتمام رسانیده است.
[الذریعه 23-241، مرعشی 4-71، مجلس 3-39، و 35-9 و73، مشار فارسی 4-5047 و2- 3183].
آغاز: «بعد از تمهید قواعد محامد الهی وتاسیس مبانی ثنا خوانی...».
انجام:
«اول وآخر قران زچه با آمدو سین یعنی اند ره دین رهبر تو قرآن بس»
ش 236، 284 برگ، 17×29، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11 و12) جلد دوم است شامل سوره رعد تا پایان قران مجید. واقف: حاج سید عزیز میر بهاء زنجانی.
* * *
ش 237، 210 برگ، 17×29، نسخ، بیکا، بیتا. جلد اول است از آغاز قرآن مجید تا سوره رعد (با نسخه قبل یک دوره تمام است) واقف: حاج سید عزیز میر بهاء زنجانی با مهر مربع «افوض امری الی الله عبده محمد» (تحریر سده 11 و)12
* * *
ص: 749
ش 1440، 122 برگ، 12×18، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11 و12). در فهرست سابق این کتابخانه این شماره در دو جا عنوان شده که جای اول در ص 89 زائد است.
شامل سوره طه آیه 59 تا سوره انبیاء آیه 21 وسوره کهف آیه 6 تا 13 طه. اوراقش در صحافی پس و پیش شده است.
* * *
ش 1612، 295 برگ، 18×31، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 11) از آغاز قرآن مجید تا پایان سوره کهف را دارد (جلد اول است) با سرلوح زرین در صفحه اول وجدول زر در صفحات.
* * *
ش 1803، 514 برگ، 18×25، نسخ، بیکا، بیتا.(تحریر سده 11). جلد اول است تا سوره کهف را دارد.
* * *
ش 1804، 491 برگ، 19×25، نستعلیق، بیکا، بیتا. جلد اول است (تحریر سده 10 و11) با سر لوح زرین در برگ اول و جدول زر در صفحات.
* * *
ش 3149، 337 برگ، 22×28، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 10 و11) سوره بقره تا سوره نحل را دارد.
* * *
ش 3210، 225 برگ، 15×25، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 10 و11) از سوره یس تا پایان قرآن را دارد. از آخر افتادگی دارد.
* * *
ش 3512، 377 برگ، 24×37، نستعلیق خواجه جان (خان) مولانا علی جنابذی در 970 این نسخه جلد اول است و تا سوره کهف را دارد.
* * *
ص: 750
ش 3514، 268 برگ، 25×38، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11) جلد اول است و تا سوره کهف را دارد. با سر لوح زرین بزرگ و جدول زر در صفحات.
* * *
ش 3571، 235 برگ، 23×35، نستعلیق 1036. جلد دوم وشامل نیمه دوم قران مجید است. تصحیح شده.
* * *
ش 3573، 220 برگ، 22×35، نستعلیق کامل (کل) احمد بن پیر احمد در 1034. نیمه اول قرآن وبانسخه قبل که گویا تحریر یک کاتب باشد یک دوره کامل است.
از: عبد الجواد بن عبد الرحیم باغبانا دارانی مازندرانی (ق 14 ه_)
کتاب مفصلی است در سه جلد در ردّ صوفیه وبابیه که با استفاده از ادله عقلی نگاشته شده است. کتاب دیگر او به نام «الصاحب» هم در این کتابخانه هست.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین والصلاة والسلام علی محمد و آله الطاهرین المعصومین واللعنة الدائمة علی اعدائهم الی قیام یوم الدین وبعد... که چون در بسیاری از بلاد عجم و در بعضی از بلاد عرب که سیر کردم دیدم بسیاری از شیعیان».
انجام: «جلد اول: هبه بخشیدن کبیر است رفیق را به کبیر دیگر وبعضی این معنا را جایز ندانسته اند چه تصرف است در حرّ مؤلف گوید به ملاحظه بعضی از مطالب این اصطلاحات را درج کردم که معلوم شود که همه عمر را دنباله فهم این مزخرفات هستند و از قانون واداب دینداری بی خبرند وخودشان را به چه خیالات واهیه راضی میکنند و با ریش خود بازی میکنند
انجام جلد سوم: مانند شخصی که در بالا خانه ای نشسته باشد و از سستی اساس آن
ص: 751
غافل باشد و یکمرد مشفقی به او گوید که بنیان این بالاخانه سست است و به اندک باد یا باران خراب می شود و تو هلاک می شود او گوید من در اساس نشسته ام».
ش 653، 294 برگ، 11×18، نستعلیق مؤلف. این نسخه جلد اول است.
* * *
ش 647، 284 برگ، 11×17، نستعلیق مؤلف. جلد دوم است.
* * *
ش 646، 440 برگ، 11×18، نستعلیق مؤلف جلد سوم است.
از: محمود بن عمر بن محمود بن منصور قاضی زنجی (؟)
فرهنگ عربی به فارسی است در 28 باب، هر باب در سه بخش: مفتوح الاول، مضموم الاول، مکسور الاول. وهر یک از این بخشهای کوچک نیز به ترتیب تهجّی. با یک فصل در آغاز برای نامهای خدا ویک خاتمه در پایان اصطلاحات متفرقه، در چند فصل.
[کشف الظنون 2-1912، دانشگاه 13-3085، نسخه های خطی، منزوی 3- 2034].
آغاز: «الاحمّ مرد سیاه دندان واسب سیاه و رنگ سیاه الاصنف والانثی صنفاء آن که بر کناره.... واصنف نام مردی است».
انجام: «الوضاح نیکونیکو الوضح پیرایه، درهم وضح درمی نیکو روشن ج اوضاح الوضوء آب آبدست وجهٌ وضویء رویی روشن».
ش 905، 238 برگ، 14×20، نسخ، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص. از واژه «احمّ» تا واژه «وضوء» را دارد. (تحریر سده 11) تصحیح شده.
ص: 752
از: لسان الملک عباسقلی خان بن محمد تقی کاشانی (سپهر ثانی) (1342 ق)
ترجمه و شرح کتاب «وفیات الاعیان» ابن خلّکان است. سپهر دوبار این کتاب را ترجمه نموده است. بار اول در سال 1287 ق آن را ترجمه نموده و در سال 1297ق، در دربار ناصر الدین شاه به میرزا ابوالقاسم آشتیانی جهت هدیه به شاه تحویل می دهد ولی این ترجمه مفقود میگردد. سپس شروع به ترجمه مجدّد آن مینماید وبعد از اتمام ترجمه مجدّد، ترجمه اول دوباره پیدا می شود.
اوائل این کتاب ترجمه عده ای از علما است و سپس شرح حال مفصل امام سجاد علیه السلام است و از این رو این جلد به جلد ناسخ حضرت سجاد معروف است.
[الذریعه 21-52، مجلس 9-11، فهرست چاپ سنگی وکمیاب نوشاهی 1-،866
فهرستواره منزوی 3- 1770].
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم سید الساجدین والعابدین علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب علیهم السلام والصلاة. کنیت مبارکش ابوالحسن ومعروف به زین العابدین می باشد و هم علی اصغرش میخواندند».
انجام: «شرح احوال بعضی از ایشان را در ذیل احوال امام شهید سعید حضرت ابی عبد الله الحسین علیه السلام در کتب اخبار و تواریخ به مناسبت مقام مذکور داشته اند، در این موقع به نگارش ان حاجت نیست. صلواة الله و سلامه علیه».
ش 226، 341 برگ، 20×34، نستعلیق 1302. این نسخه شرح حال امام سجاد علیه السلام را دارد.
فهرست مطالب در 14 برگ در آغاز نسخه هست با یادداشت تقدیم به ناصر الدین شاه توسط مؤلف در پایان نسخه.
ص: 753
از: محمد تقی بن علی مستوفی سپهر کاشانی (لسان الملک) (1297 ه_)
لسان الملک سپهر کاشانی (1297 ه_ . ق) بنا داشت تاریخ مفصلی از اول خلقت آدم تا عصر قاجاریه را که مشتمل بر هیجده جلد باشد بنگارد، ولی بعد از تألیف چند جلد دار فانی را وداع گفت وبعد از او فرزندش عباسقلی خان سپهر ثانی بقیّه مجلّدات را تالیف نمود.
محمد تقی سپهر تا آخر شرح حضرت سید سیّد الشهداء علیه السلام وهمچنین تاریخ قاجاریه را نگاشت و بقیّه آن به دست فرزندش صورت پذیرفت.
[الذیعه 24-6، مجلس 25-311، مشار، فارسی 2- 3218].
ش 759، 227 برگ، 16×22، نستعلیق 1310. این نسخه وقایع جنگ جمل از جلد امیر المؤمنین را دارد.
* * *
ش 1613، 255 برگ، 19×31، نستعلیق سلطان الکتاب لشکر نویس محلاتی در 1312. این نسخه تاریخ بنی امیه را دارد. با سر لوح زرین با عبارت «هو الله تعالی. مظفر الدین شاه».
* * *
ش 1937، 281 برگ، 18×22، نستعلیق، بیکا، بیتا. این نسخه کلمات قصار علی علیه السلام را دارد.
بنابر این هر سه نسخه بخش هایی از جلد سوم ناسخ می باشد.
ص: 754
از: ؟
رساله ای است در بیان فضایل وثوابهای زیارت سید الشهداء علیه السلام وآثار خاص وآداب ان که در یک مقدمه و 8 باب تنظیم شده است: مقدمه: در احادیث مربوط به زیارت آن سرور اول: در فضیلت زیارت بطور مطلق (16 قسم) دوم: در فضیلت زیارت در روز عرفه سیم: در فضیلت زیارت روز عاشورا چهارم: در فضیلت زیارت در اربعین پنجم: در فضیلت زیارت در شب عید فطر ششم: در فضیلت زیارت در شب اول رجب ونیمه آن هفتم...
[الذریعه 24- 57].
آغاز: «بسمله نحمدک اللهم یا من شرفنا بحضور روضة الامام الذی لا یدرک ثاره احد الا الله وبابه باب... اما بعد در ایامیکه مرحله پیمای طریق سعادت بودم و با قدم صدق واردات احرام طواف...».
انجام: «... زیارت قبر حضرت امام حسین را وایضا در کتاب وسائل لفظ من السماء السابعة موجود است چنانچه نقل شده و در باقی کتب دیگر این لفظ نیست و هو العالم بحقائق الامور».
ش 3046، 73 برگ، 10×15، نستعلیق محمد رضا بن محمد حسین یزدی طهرانی در 1261 در کربلای معلّی.
از: غلام علی بن ابو جعفر
مجموعه ای از مجالس ومواعظ با عناوین «نجاة _ نجاة» در موضوعات اعتقادی و
ص: 755
اخلاقی می باشد و مؤلف زیر هر آیه ای که بیان می کند به توضیح مطلب میپردازد.میتوان کتاب را شامل دو بخش دانست که بخش اول به مسأله امامت میپردازد ودر بخش دوم مواعظ و غیره است.
آغاز: «الهی چگونه تو را ستایم و حال آن که ستودنت... حدّ زبانست و ثنایت افزون از قوّت بیان الهی هر چند راه احصاء حمدت را میجویم نمیجویم وهر چه از گزارش ذکرت می گویم نمی گویم...».
انجام: «مشاهده نمودن عاصیانست مکانهای خود را از آتش و ترساندن ایشانرا از عذاب الیم و مشاهده نمودن (...) تجری تحتها الانهار قال النبی صلی الله علیه و آله لن یخرج احدکم من الدنیا حتی یعلم این...».
ش 334، 278 برگ، 18×22، نستعلیق، بیکا، بیتا. در برگ اول تاریخ 1267 با مهر بیضوی «مهدی بن علی نقی الحسنی» دیده می شود.
از: حسین علی بن نوروز علی تویسرکانی (1286 ق)
این کتاب دارای مقدمه و دو مقصد و خاتمه است و شامل اصول پنجگانه که بسیار مختصر نگاشته شده واصول اخلاقی که مفصلتر است و برای فرزندش «محمد» ودر محرم 1272 به پایان برده است.
[الذریعة 24-63، مرعشی 9- 269].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین و الصلاة والسلام علی اشرف الانبیاء والمرسلین محمد وآله وعترته الاطائب الاکرمین ولعنة الله علی اعدائهم اجمعین...در معرفت اخلاق حسنه و صفات جمیله...».
انجام: «جمع ما بین آنها وتعلق امر به جمیع جائز نبود زیرا که تعلق امر به امور
ص: 756
متنافیه جائز نیست عقلاً علاوه بر این که عقل نیز حکم می کند به عدم منافات همچنانکه بعد از تامل تام واضح ولایح است».
ش 612، 83 برگ، 14×21، نسخ میرزا حسین بن احمد الکرجی در 1274. تصحیح شده است.
از: ملا محمد جعفر بن سیف الدین شریعتمدار استرآبادی (1263 ق)
مؤلف دو کتاب با این عنوان دارد: اول که به امر فتحعلی شاه قاجار نوشته شده ودر یک مقدمه ودوازده باب وخاتمه تنظیم شده است ودومی که بزرگتر از کتاب اول است در یک مقدمه و چهارده باب وخاتمه وبرای محمد شاه قاجار نوشته شده است و خاتمه آن خلاصه ای در تجوید است.
این نسخه نجم الهدایة کبیر است.
[الذریعة 24-17، الفبایی آستان قدس 578].
آغاز: «الحمد لله علی نواله والصلاة والسلام علی رسوله واله اما بعد پس میگوید خادم بساتین مذهب جعفری از مذاهب شرع محمدی، محمّد جعفر استرابادی که این کتابی است جامع مسائل اصول دین بر وفق اصول مذهب جعفری».
انجام: «بعضی گفته اند که تعرب بعد الهجرة عبارت است از ترک تحصیل علم بعد از مشغول شدن به آن وسایر گناهان گناه صغیره میباشند مثل دروغ بستن بغیر خداو رسول ومانند اینها و هر گاه گناه صغیره را اصرار کند معصیت کبیره می شود».
ش 456، 208 برگ، 15×21، نستعلیق محمد ابراهیم بن محمد قاسم در جزینی در 1263 در مدرسه بزرگ همدان مشهور به شیخ علیخان با مهر بیضوی «عبده الراجی محمد حسین 1269».
ص: 757
از: ؟
کتابی در بیان اصول وقواعد علم نحوعربی که در یک مقدمه (فی تعریف اسم المعرب والعامل والاعراب وسه مقصد (مرفوعات، منصوبات ومجرورات) ویک خاتمه تنظیم شده است.
آغاز: «النحو فی اللغة القصد وفی الاصطلاح علم باصول یعرف بها احوال اواخر الکلم الثلاث من جهةالاعراب والبناء وکیفیة ترکیب بعضها مع بعض نحودر لغت به معنی قصد است و...».
انجام: «.. او قبل لام الابتدا نحو علمت لزید قائم او قبل لام القسم کقول الشاعر:
ان المنایا ... سهامها»
ش 3471، 42 برگ، 13×21، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13 و14) تصحیح شده است.
از: محمد ابراهیم بن محمدحسن کلباسی اصفهانی، 1261 ق
رساله عملیه حاجی کلباسی است.
[الذریعه 24-90، مجلس 16-339 و 26-147، مرعشی 2-300، الفبایی آستان قدس - 579].
آغاز: «حمد و ثناء بیحد واحصاء مخصوص بارگاه کبریائی است که جواهر بحار معرفتش کنز الفوائد آمال وامانی را جامع ووافی و... وبعد چنین گوید احقر عباد الله...».
انجام: «... وروزه مستحب صحیح نیست از کسی که در ذمّه او روزه واجب باشد مگر آنکه قادر نباشد بر واجب... تمام شد رساله در بیان طهارت و صلاة و زکاة
ص: 758
وخمس و صوم... تا آنکه انشاء الله بعد از این هر که بدین رساله عمل نماید طلب مغفرت نماید».
ش 2108، 118 برگ، 17×22، تحریر 1283. این نسخه تا پایان کتاب صوم را دارد تصحیح شده. علامت بلاغ ومقابله دارد. حواشی با امضاء «اس» و«ض» دارد با مهر بیضوی «عبده الراجی محمد»
* * *
ش 2360، 104 برگ، 15×21، نسخ محمد باقر بن محمد علی فروشانی اصفهانی در 1275. با حواشی از شیخ انصاری با امضاء (ض) و با دستخط ومهر شیخ انصاری در برگ اول به این صورت: بسم الله الرحمن الرحیم شهد بعض الاحباب بمقابلتها ولا باس بالعمل بها وهبتها لعلی اقا حفظه الله (مقصود حاج ملا علی کنی است) با مهر مربع «لا اله الا الله الملک الحق المبین عبده مرتضی» با نسخه اصل مقابله شده است.
* * *
ش 2571، 163 برگ، 10×15، نسخ .1240
* * *
ش 2678، 119 برگ، 17×27، نستعلیق .1254
* * *
ش 2785، 72 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا. از انجام افتادگی دارد. با حواشی شیخ انصاری با امضاء (ض) ومیرزای شیرازی بزرگ با امضاء «میرزا دام ظلّه» وملا حسینعلی تویسرکانی.
* * *
ش 2923، 135 برگ، 11×17، نسخ، بیکا، بیتا. از اول وآخر افتادگی دارد. تصحیح شده است.
* * *
ش 3758، 94 برگ، 13×19، این نسخه چاپی است تاریخ چاپ 1246 در اصفهان.
ص: 759
از: عبد الرحیم بن ابو طالب بن علی مراد تبریزی (طالب اوف) (1329 ق)
در شرح حال پیامبر اسلام و جنگ های او است و مسائل اعتقادی.
چاپ شده است.
[الذریعه 24-95، نسخه های خطی منزوی 6-4560، استوری 1- 1267].
آغاز: «به عقیده اسلام نوح علیه السلام هزار وششصد وچهل و دو سال بعد از هبوط آدم علیه السلام متولد شده جنابش پسر».
انجام: «... یک فصل قانون را هم مدعی وهم مدعی علیه در حقانیت خود سند قرار می دهند بلکه اختلاف در معنی قوانین حالیه به مراتب بیشتر از اختلاف معانی مسائل شرعیه علمای اسلام است».
ش 1879، 51 برگ، 16×22، نسخ احمد بن مهدی واعظ خراسانی در محرم 1320. این نسخه برای تقدیم به شاهزاده نیّر الدوله فرمانفرمای خراسان نوشته شده است.
از: اسمعیل ذبیحی یزدی 1150 ق
مثنوی است در سرگذشت نرجس بانو مادر بزرگوار امام عصر عجل الله تعالی فرجه و شریف که بنام شاه حسین صفوی (1105 _ 1135 ق) ومیرزا محسن تاثیر (1128 ق) در سال 1115 ق مطابق با جمله «نرگسدان ذبیحی» سروده شده است.
[نسخه های خطی فارسی 4-3270، الذریعه 19-320، دانشگاه تهران 13-،3020
سپهسالار 5-708، مرعشی 3- 294]
ص: 760
آغاز:
«بنام آنکه فرموداز بدایت بحب خاندان ما را هدایت
بوحدانیت ذاتش کما هی گواهی داده از مه تا بماهی»
انجام:
«این نرگس دان که بسته راه توبیخ بر دقت ماه و مشتری ومریخ
تاریخ طلب چو ناظمش کرد «نرگس دان ذبیحی» آمد تاریخ»
ش 2698، 45 برگ، 12×18، نستعلیق میرزا محمد علی خان بن یوسف آشتیانی در رمضان 1321 ق در دار الخلافه طهران.
از: شهمردان بن ابی الخیر رازی (م 506 _ )513
در خواص حیوانات و گیاهان ومعادن وستارهها وبعضی از مباحث منطق و علم فراست وآثار علوی وخوابگزاری، که به نام علاء الدوله ابو کالیجار پس از سال 477 نگاشته شده که تنظیم جدید از کتاب عربی «البدایع» خودش می باشد که چیزهائی را از آن کاسته یا افزوده است تا فارسی زبانان را بهتر به کار آید. این کتاب در دو قسم است مشتمل بر دوازده مقاله که هر قسمی شش مقاله را در بر دارد.
[مرعشی 17-6765، فهرست منزوی 294 و 691].
ش 1013، 188 برگ، 16×24، نسخ، بیکا، بیتا. ناقص. (شاید تحریر پیش از سده 10 باشد) این نسخه بخشی از مقاله سوم وکل مقاله چهارم و پنجم از قسم اول ومقاله اول تا بخشی از مقاله پنجم از قسم دوم را دارد. با مهر بیضوی «عبده الراجی عبد النبی» در اول نسخه. وفهرست مطالب در آخر نسخه.
ص: 761
از: حمد الله بن ابی بکر مستوفی قزوینی (750 ق)
در ذکر عالم علوی وربع مسکون کره زمین و تقسیم کره وجغرافیای آن ومختصری از حالات شهرها وکشورهای جهان. این کتاب در یک فاتحه و یک مقدمه وسه مقاله ویکخاتمه نگاشته شده و در سال 740 ق به اتمام رسیده است.
[الذریعة 24-120، مرعشی 11-283، مجلس 2-440 و25-177، مشار، فارسی 2-،3265
الفبائی آستان قدس 581]
آغاز: «چون واهب مواهب بی علّت، علت کلمته که مبدء مخترعات و مخترع مبتدعات است در جامع قوانین».
انجام:
«... رضای حق خدا جوید به این کس بر این نیکو سخن کردم سخن بس
وختم سخن ودعا را بر این کلمات اختصار رفت: یا علة العلل ویا معبود کلّ ملک...
ش 1800، 320 برگ، 19×25، نستعلیق عبد الحسین حسینی در 1072. با یادداشت تملک معتصد الدوله.
* * *
ش 3561، 199 برگ، 22×35، نسخ محمد جعفر بن حاج محمد صالح طالقانی در 1125 در قم مقدس. مالک نسخه مقداری از کتاب را که افتادگی داشته (از وسط) از روی نسخه آستان قدس در سال 1267 نوشته است با مهر «عبده پنجعلی».
ص: 762
از: ابونصر بن ابی بکر بن حسین فراهی 640 ق
منظومه ای است در 200 بیت در لغت عربی به فارسی. گفته شده در این منظومه 1222 واژه ترجمه شده است.
[نسخه های خطی فارسی 3-2039، مرعشی 7-54، الفبایی آستان قدس ،538
دانشگاه تهران 9-874، مجلس 10-52، ملی تهران 1-397، سپهسالار 5- 715]
آغاز: «الحمد لله حق حمده...
چنین گوید ابو نصر فراهی کتاب من بخوان گر علم خواهی»
انجام:
«ناس وانس و اناس آدمیان پدر ومادر آدم وحوا»
ش 2130، 38 برگ، 16×22، تحریر محمد ربیع بن محمدخواجه نوری در 1265. با حواشی فراوان وبا مهر مربع کاتب «لا اله الا الله الملک الحق المبین محمد ربیع» در برگ آخر.
* * *
ش 2975، 56 برگ، 11×17، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده )13
این نسخه باید بررسی شود شاید با نصاب الصبیان معروف تفاوت هایی داشته باشد.
* * *
ش 3251، 42 برگ، 13×22، نستعلیق محمد حسن در .1250
این نسخه نیز باید بررسی شود.
* * *
ش 3824، 58 برگ، 16×21، نسخ، بیکا، بیتا. از انجام ناقص است (تحریر سده 13).
* * *
ش 4186، تحریر سده 13، ناقص. لغت نامه ای ناتمام در چند برگ ضمیمه این نسخه است.
ص: 763
از: کمال الدین حسین خوارزمی (833 ق یا 835 _ )840
مؤلف این کتاب را به نام ابراهیم سلطان فرزند امیر کبیر ابوالفتح شاه ملک نویان، پس از 829 (این تاریخ در کتاب آمده) در دومقاله نگاشته است: مقاله اول در فضائل امتثال اوامر الهی و اجتناب از زواجر ومناهی، یازده باب، مقاله دوم در آئین خدمت حضرت خاقانی ورعایت رسوم جهانبانی در نُه باب.
[الذریعه 24-185، دانشگاه 12-2653، نسخه های خطی منزوی 2- 1708].
آغاز: «حمد وثنای بی غایت وشکر وسپاس بی نهایت حضرت ملکی را که ملک او از سمت زوال مبرّاست وسلطنت او از وصمت انتقال معرا پادشاهی که سر افرازی تا جداران...».
انجام: «ایزد تعالی این استان عالی را که منشأ مکارم و معالی است بر... معالم هنر واحیای ... آن و اعادت ... دانش وابدای ... سعادتش موفّر وبر اعدای دین و دولت مظفر باد».
ش 499، 268 برگ، 14×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 12).
از: شمس الدین محمد بن محمود آملی (م )752
خلاصه علوم اوایل و اواخر وزبده دانشها با اختصار و همه فهم، در این کتاب گزارش داده شده وبه شیخ ابو اسحاق اینجو (785) تقدیم گردیده است.
این کتاب در دو بخش تنظیم شده: اول در علوم اوائل مشتمل بر چهار مقاله ودارای هشتاد و پنج علم، دوم در علوم أواخر.
ص: 764
[الذریعه 24-241، مشار فارسی 5-1590، مرعشی 11-330، نسخه های خطی منزوی 1-،691
مجلس 6-157 و25-19 و 97]
آغاز: «حمد و ثنا و شکر بی انتها حضرت پادشاهی را که افکار ازکیا و انظار عقلا در... عظمت ومعرفت کبریای او از قصور ادراک...».
انجام: «به هر عدد کلمه ای بگیرد به هر جا که آن حرف در او کلمه باشد آن چیزی که آن کلمه بر وی غیر آن کس باشد والله تعالی اعلم بالصواب والیه المرجع والمآب».
ش 1624 415 برگ، 20×33، نسخ محمد افضل در 1066 حسب الاشاره میرزا جهانیار با جدول زر ر صفحات.
* * *
ش 1692، 427 برگ، 19×30 نستعلیق. امام وردی بن حبیب الله بدون تاریخ. (شاید تحریر سده دهم باشد) با دو سرلوح زرین و جدول زر در صفحات.
* * *
ش 2595، 14 برگ، 11×18، یک قطعه از این کتاب است (بخش مربوط به تعبیر خواب) (تحریر سده 13).
از: نو رالدین عبد الرحمان بن احمد جامی، 817 _ 898 ق
کتاب «طبقات الصوفیه» سُلّمی نیشابوری (412 ق) اثری نفیس در ترجمه نگاری صوفیان است، این کتاب را خواجه عبد الله انصاری (481 ق) در مجالس خود برای شاگردانش املا مینمودو توسط شاگردانش بازنویسی میشد، در سال 881 ق امیر علیشیر نوایی از جامی خواهش کرد این کتاب را ویرایش ومنقح کند ووی در مدت سه سال با اضافاتی وتغییراتی آن را تحریری نو وتازه کرد.
ص: 765
[فهرستواره فارسی 3-2325، الذریعه 24-247، مشار فارسی 5-،5261
مرعشی 9-367، دانشگاه تهران 2-19 و 8- 67]
آغاز: «بسمله الحمد لله الذی جعل مرائی قلوب اولیائه مجالی جمال وجهه الکریم والاح منها علی صفائح وجوههم... اما بعد میگوید پای شکسته زاویه خمول کم نامی... کتابی جمع کرده است و آنرا طبقات صوفیه نام نهاده و آنرا پنج طبقه».
انجام:
«... این نسخه مقتبس ز انفاس کرام کز وی نفحات انس آید به مشام
از هجرت خیر بشر و فخر انام
در هشتصد و هشتادو سیم گشت تمام»
ش 1325، 130 برگ، 13×19، ناقص. نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 10 و 11).
* * *
ش 3179، 263 برگ، 17×24، نستعلیق سال 1000. با یادداشت تملک رضا قلی خان هدایت در 1267 در خیوق خوارزم با مهر بیضوی «رضا قلی» وتملک شیخ علی بامهر «توکلی علی الباقی فی کل الامور علی 1100» وتملک محمود بن علی وابراهیم بن محمد با مهر «یا فعال» روی برگ اول. ودر برگ اول فهرست کسانی که در این کتاب ترجمه شده اند آمده است.
از: ؟
این کتاب در یک مقدمه دو باب که باب اول آن دارای 97 قاعده می باشد. دارای اشکال هندسی ونقشه کشی وتوضیح آلات نقشه کشی می باشد و باب دوم در علم مساحت است که عنوان آن آمده است.
شاید ترجمه از زبان خارجی باشد.
آغاز: «بسم الله الرحمن
الرحیم. باب اول در نقشه کشی. مقدمه (1) کشیدن نقشه
ص: 766
هر زمین عبادت از این است که به صوت کوچکتر روی ورق کاغذ رسم نماییم، شکل محیط زمین را با سایر خطوط ونقاط اصلیّه آن...».
انجام: «باب اول که در علم نقشه برداری بود تمام شد. باب دوم در علم مساحت».
ش 1415، 112 برگ، 10×16، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 14) این نسخه باب اول را دارد و از انجام ناقص است. در پایان نسخه فالنامه منسوب به امیرمؤمنان دیده می شود.
از: ؟
ش 4179، 8 برگ، تحریر سده .14
از: اسد الله کرمی
متن کوتاهی است برای یک نمایشنامه درباره زندگی شاعر بزرگ پارسی سعدی شیرازی همراه با نتهای موسیقی آن در سه پرده.مؤلف رئیس دانشسرای کرمان بوده است.
آغاز: «شیخ مصلح الدین سعدی در گوشه ای در کنار سبزه وگل روی تو شکی نشسته روی... کوچکی کاغذد و قلمدان وکتاب گذاشته شده این اشعار را میخواند وضمنا مینویسد».
انجام:
«من خود آن سنگ به جان می طلبیدم همه عمر کاین قفس بشکند و مرغ بپرواز آید
ص: 767
اگر این داغ جگر سوز که بر جان منست بر دل کوه نهی سنگ به آواز آید»
ش 3828، 10 برگ، 18×23، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: سید محمد باقر بن محمد تقی شریف رضوی اصفهانی قمی (قرن 12 ق)
فضائل ومناقب ائمه اطهار: ومثالب دشمنان آنها را در دو باب گرد آورده است: باب اول در معرفت اجمالی خاندان پیامبر دارای دوازده «تنویر»، باب دوم در معرفت اجمالی دشمنان آنان دارای دوازده «تبصیر» این کتاب به سال 1178 ق تألیف شده است.
نسخه ای از این کتاب در دوجلد در کتابخانه آیة الله گلپایگانی قم موجود است.
[الذریعة 24-373، نسخه های خطی منزوی 6- 4567].
آغاز: «الحمد لله الذی اشرق فی قلوب اولیائه لتعریفه وتوحیده الانوار».
انجام: «تا مردمان ببینند که از این کوزه چه میتراود و به عنایت خدا مصایب جانگداز مصطفا ومرتضا وزهرا ومجتبی ووقایع دشت کربلا در مجلد ثانی در ضمن چهارده مجلس بیان می شود».
ش 10، 253 برگ، 21×31، نستعلیق محمد کاظم بن احمد مبارکه لنجان در 1241 با مهر بیضوی (عبده کمال الدین بن محمد تقی النجفی 1331).
* * *
ش 3945، 191 برگ، 13×20، نستعلیق غلامعلی بن ابوجعفر در 1250 از آغاز افتادگی دارد.
ص: 768
از: ابو روح محمد بن منصور بن عبد الله جرجانی (زرین دست) (سده پنجم)
کتابی است در چشم پزشکی که با استفاده از کتاب حنین بن اسحاق بروزگار المقتدی بامر الله و بدستور ملکشاه سلجوقی در سال 480 تالیف شده و در ده مقاله (مقاله دهم در داروهای مرکب چشم در 21 باب) تنظیم شده است:
مقاله اول، در علم تشریح و ترکیب وحد وهیات ومزاج خاص و عام وشمار طبقات ورطوبات...
مقاله دویم: در بیماریها و عارضه هایی که بیفتند در چشم که آن را بتوان دید...
[الذریعه 24-373، نسخه های خطی فارسی 1-607، کشف الظنون 2-،1983
نسخه های نشریه دانشگاه 3-365 و 335]
آغاز: «الحمد لله رب العالمین والصلاة والسلام علی خیر خلقه ... معروف به زرین دست که واجب چنان کند...».
انجام: «... فصل در مرهمهایی که در علاج چشم بکار برند مرهم اسفداج نافع است جراحاتی که در...».
ش 2145، 164 برگ، 13×21، نستعلیق 1282. این نسخه مقاله پنجم تا نهم را داردو از وسط افتادگی دارد ومقاله دهم را هم ناقص دارد.
* * *
ش 2166، 78 برگ، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 12 و13) این نسخه از سؤال 31 از مقاله اول تا سؤال 140 از مقاله سوم را دارد.
ص: 769
از: جمال الدین محمد بن حسین خوانساری 1125 ق
رساله ای است در فروعات نیت در عبادات که بنام شاه حسین صفوی (1105 _ 1135 ق) نوشته شده است.
تا کنون چند بار چاپ شده.
[الذریعه 24-440، الفبائی آستان قدس -594، نسخه های خطی فارسی 2-،1004
نشریه دانشگاه 4-327 و 468]
آغاز: «جواهر آبدار ستایش شایسته نثار بارگاه جناب کبریائی است که استحقاق لایعدّ ولایحصی باخلاص نیّت بی توهّم شریک وانباز حق ان خداوند بنده نواز است و سزاوار شکر...».
انجام: «جمعی از علما (رض) حرام میدانند وقول بکراهت قویتر است والحمد لله علی توفیق اتمام الکلام فیما قصدنا فی هذه المقالة والصلاة والسلام علی محمّد خاتم الرسالة وآله الاصفیاء اولی الهدایة».
ش 3397، 37 برگ، 13×20، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 12) با مهر مربع «المتوکل علی الله عبده حاجی علی بابا 1175» ومهر بیضوی «عبده الراجی نصر الله». تصحیح شده است.
از: محمد شفیع بن محمد حسین کزازی زنده 1252 ق
رساله ای است در کلام ومعتقدات امامیه که بنام محمد شاه قاجار ودر سال 1252 ق تالیف ودر 5 باب تنظیم شده است:
1 _ در اثبات توحید و نفی نقصان واثبات کمال خداوند 2 _ در کیفیت قضا وقدر
3 _ در نبوت 4 _ در امامت 5 _ در معاد و احوال روز قیامت
ص: 770
[الذریعه 25-8، ملی تهران 1-326، نسخه های خطی فارسی 2-1004، نشریه دانشگاه 2- 133].
آغاز: «حمد و سپاس بی قیاس خداوندیرا سزاست که از قلم جودش رقم وجود بر صفحه لوح عالم امکان نوشته و به مضمون اعجاز مشحون اذا ارادالله شیئا ان یقول له کن فیکون...».
انجام: «.. وعلیه فی الوقت یموتون وفی الرجعة یرجعون وفی الحیاة ... وفی الحشر یحشرون وبرحمتک (...) وفی هواک وروحک ورضوانک یطیرون، تمت».
ش 3453، 252 برگ، نسخ ونستعلیق، بیکا، بیتا. (شاید نسخه اصل باشد) خط خوردگی وتصحیح دارد.
از: محمد هادی بن محمد صالح مازندرانی 1120 ق
کتابی است در اصول وقواعد نحو که در یک مقدمه ودو باب ویک خاتمه تنظیم و بنام وخواهش «آقا ناصح ریش سفید حرم خاقانی» در 21 ذیحجه 1101 ق پایان یافته است.
[آستان قدس 12-487، الفبایی آستان قدس - 598].
آغاز: «الحمد لله... اما بعد چنین گوید اقل الخلیقة بل اللاشیء فی الحقیقة... این رساله ایست در علم نحو مسمی بوافیه که حسب الامر عالیحضرت رفیع مرتبت منیع رتبت...».
انجام: «... ومگر آنکه پناه می دهم او را از مکر هر دشمنی ونصرت می دهم او را بر دشمنش وهیچ چیز مانع او از دخول بهشت نگردد».
ش 3004، 198 برگ، 10×16، نستعلیق محمد قاسم بن محمد مؤمن اردستانی در 1105. با تملک باقر بن محمد طبیب وتملک دیگر مورخ 1128 با مهر «یا هادی المضلین 1119» روی برگ اول.
ص: 771
از: میرزا محمد صادق نامی اصفهانی (م )1204
یکی از پنج مثنوی است که شاعر آنها را به نام «نامه نامی» خوانده است. این مثنویها عبارتند از «درج گهر»، «خسرو وشیرین»، «لیلی ومجنون»، «وامق وعذرا» و«یوسف وزلیخا». این مثنوی نزدیک دو هزار بیت می باشد.
[مرعشی 2-238، نسخه های خطی منزوی 4- 3293].
آغاز:
«ای زنامت نامه نامی به نام
وی بنامت افتتاح هر کلام
ای ز عشقت جمله خوبان بی قرار
وامق تو همچو عذرا صد هزار...»
انجام:
«.... تا هست حریف شه کابل شه زابل تا هست ردیف مه بهمن مه اسفند
بر نار خلیلت چو بر آب حَیَوان خضر هم نار حسودت چو به نار سقراسپند»
ش 1857، 95 برگ، 14×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 12 و13).
از: ؟
کتابی است در ادعیه و زیارات واذکار وحرزهای وارده از ائمه معصومین: که در چند کتاب و هرکدام در چند باب وفصل تقسیم شده اند.
در لابلای متن از بحار الانوار و تحفة الزائر علامه مجلسی و سفینة النجاة میرزا
ص: 772
علی اصغر قزوینی یاد شده است.
آغاز: «بسمله، کتاب سیم از کتاب مستطاب وجهة المقبلین وکعبة العارفین...در ادعیه و اذکار صادره از ائمه اطهار علیهم صلوات الله الملک الجبار است که وقت مخصوص بجهت اینها مقرر نفرموده اند خواه فضیلت وشرافتی بجهت آنها ذکر فرموده باشند... باب اول در ادعیه و اذکاری است که از تلاوت آنها جز سپاس وستایش و طلب عفو ورضا و آمرزش... مقصودی نباشد واین باب مشتمل بر هشت فصل است. فصل اول در چند وجه...».
ش 3123، 123 برگ، 21×31، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13) این نسخه کتاب سوم از وجهة المقبلین است و از پایان هم ناتمام است. تصحیح شده و حاشیه نویسی دارد.
از: محمد جعفر بن محمد صفی فارسی (ق 13 ه_ . ق)
این کتاب تلخیص کتاب «تحفة الابرار» حجة الاسلام محمد باقر شفتی است که شاگرد او محمد جعفر فارسی آباده ای آن رادر زمان حیات ایشان تلخیص کرده در سال 1246 به چاپ رسانده است. فقط احکام نماز در این کتاب آمده است.
[الذریعة 25-45، مشار، فارسی 2- 3352].
آغاز: «اللهم اجعلنا لأنعمک من الشاکرین ولآلائک من الذاکرین وصلّ علی خیر خلقک محمد و آله الطاهرین وبعد... بدان که نماز منقسم می شود به واجب ومستحب...».
انجام: «هر گاه متذکر شود به سجده منسیه در رکعات اخیره قبل از اتیان به صیغه سلام مخرج ظاهر این است که عود به جهت عمل آوردن سجده منسیّه لازم است و هر گاه متذکر شد بعد از اتیان بصیغه سلامی که مخرج از نماز است نماز صحیح است
ص: 773
واتیان به سجده منسیّه فقط لازم خواهد بود وهم چنین است حال در تشهد در رکعت اخیره».
ش 665، 54 برگ، 14×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. با وقفنامه مورخ 1269. ومهر بیضوی «عبده ابوالقاسم الحسینی».
از: محمد علی بن مقصود علی (قرن )13
رساله ای است در اصول دین و احکام تقلید وطهارت ونماز که بخواهش سید محمد بن مهدی قاری تبریزی واشاره «قدوة المحققین ورئیس المدققین وخاتم المجتهدین شیخ علی» مطابق فتاوی مجتهد مزبور نگاشته و در سه مطلب: اصول ایمان، احکام تقلید واحکام نماز تنظیم شده است.
شاید این شیخ علی شیخ علی بن شیخ جعفر کاشف الغطاء (1253 ق) باشد.
آغاز: «حمد بیحد و ستایش بیعد منعمی را لایق وسزاوار است که وجود ذاتش از هر موجودی از موجودات ظاهر وعیان است وصلوات ودرود بیشمار... وبعد چون از استاد اعظم ومقتدای مکرّم...».
انجام: «.. وبعد از آن سفر کندو از محلّ ترخّص بیرون رود بایست آن نماز را قصر کند و هم چنین عکس این صورت واحوط جمع میان قصر واتمام است درین هر دوصورت والحمد لله علی اتمامها واختصارها».
ش 2163، 46 برگ، 12×20، نستعیق 1246 در مشهد امیرالمؤمنین علیه السلام.
ص: 774
از: ؟
مؤلف هر روزی از روزهای سال را که در آن واقعه ای در جهان اسلام روی داده ذکر کرده سپس به اعمال واذکار آن روزها نیز میپردازد. از ماه رجب آغاز وبه شوال انجام گرفته است. مؤلف در این رساله از کتب اقبال، حیاة القلوب وجنات الخلود و غیره نقل می کند. کلمه «راحة المعاد» در چند عنوان تکرار شده است. که شاید نام همین کتاب باشد و نامی که ما ذکر کردیم به مناسبت موضوع است.
آغاز: «الحمد لله الذی جعل الرجب نهراً فی الجنّة واکرم علی عباده الصالحین بالرحمة والنعمة وبشر علی الکافرین الملحدین بالغضب والسخط والنقمة، والصلاة والسلام علی ابی القاسم محمد صلی الله علیه وآله...».
انجام: «اخر روز دعا سمات خوانده شود وان ساعتی است که کار دنیا تمام وادم خلق شده ودرخت نشانیدن و نقد و تحویل نیکو وزیارت قبر ابوین ضروری واستخاره از صبح تا طلوع شمس واز زوال تا عصر خوب است و اعمال این روز بسیار است».
ش 406، 187 برگ، 14×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 14) شاید نسخه اصل باشد. از رجب تا شوال را دارد.
* * *
ش 720، 168 برگ، 13×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 14) شاید نسخه اصل باشد. از ربیع الاول تا جمادی الثانی را دارد.
ص: 775
از: محمد جعفر بن محمد صفی فارسی آباده ای (ق 13 ه_)
مختصر کتاب «تحفة الابرار» حجة الاسلام شفتی اصفهانی است که با عناوین «مسأله _ مسأله» نگاشته شده است.
[الذریعه 25-169، مرعشی، 2- 134].
آغاز: «روی الشیخ فی الحسن کالصحیح خطب رسول الله صلی الله علیه واله الناس فی جمعة آخر من شعبان فحمد الله واثنی علیه ثم قال ایها الناس قد اظلّکم شهر فیه لیلة خیر من الف شهر... مسأله واجب است نماز به جهت کسوفین».
انجام: «ونفح دمیدن به حس ظاهر است وتثبیط تعویق در امور است که خیر وصلاح این کس در او است ودر ان دعا است و ارزقنی الحج الی قوله والورع عن محارمک بعضی از اهل عرفان گفته اند ان للورع عندهم».
ش 3851، 104 برگ، 16×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص بخشی از صلاة و صوم است. باید دید که آیا تحفة الابرار فقط صلاة است یا صلاة و صوم.
از: محمد تقی بن علی محمد نوری طبرسی 1263 ق
کتابی است در احکام عبادات همراه برخی ادله و اقوال که جلد اول آن در پنجشنبه غره جمادی الاول 1246 ق پایان یافته است. مؤلف پدر حاجی نوری صاحب مستدرک است.
[مرعشی 5-273، الذریعه 25- 174].
آغاز: «بسمله الحمد لله الذی جعل لنا العبادات وسائل السعادات والصلاد علی
ص: 776
افضل الهادین الی القربات محمد صاحب الایات والدلالات وآله البالغین الی اکمل الدرجات اما بعد چنین گوید فقیر سراپا تقصیر سرگشته...».
انجام: «... واهل ایمان وتقوی ومحبین خاندان مصطفی علیه وآله الف التحیّة والثناء را از مقاصد آن بهرهمند نمایند ونفعنا الله و جمیع المومنین به نفعا جزیلا و اجرنا من التعبد باحکامه اجرا جمیلاً».
ش 3261، 267 برگ، 17×22، نستعلیق 1260. این نسخه جلد دوم و شامل کتاب صلاة است.
از: محمود بن محمد علی بن محمد باقر کرمانشاهی ()1269
رساله ای است در اصول دین و کلام شیعی که در یک مقدمه و پنج فصل ویک خاتمه تنظیم ودر شعبان 1237 ق نگارش آن پایان یافته است.
مقدمه: در بیان نصایح وارشاد
فصل اول: در اثبات واجب الوجوب
فصل دوم: در توحید
فصل سوم: در عدل
فصل چهارم: در نبوت
باب پنجم: در امامت
[الذریعه 25-182، مرعشی 6- 372].
آغاز: «حمد و سپاس وثنا وستایش بی قیاس واجب الوجود وفیاض الجودی راست که اشعه انوار او به هر ذره تافته واز خوان احسان و نعم بی پایان او هر بی نوائی نوائی یافته و هر...».
انجام: «... اللهم قر اعیننا بالنظر الی وجهه الدری المضیء وادخلنا تحت لوائه فی
ص: 777
الدنیا و الاخرة آمین آمین یا رب العالمین. ولیکن هذا آخر ما اردنا ایراده فی هذه الرسالة الشریفة المنیفة تمت».
ش 2146، 136 برگ، 15×20، نسخ 1237. با تملک فضل الله حسینی شیرازی با مهر مربع «الراجی فضل الله الحسینی» مورخ 1242 در برگ اول وآخر. ومهر بیضوی «شعاع».
از: عبد المطلب بن حسن بن محمداصفهانی (ق )11
مؤلف، کتابی به نام «هبة الوصال فی ادعیة رؤیة الهلال» در دعاهای هنگام دیدن ماه و آداب آن، تألیف کرده بود ولی چون آن کتاب مفصل بود، بنا به درخواست بعضی از برادران دینی، این کتاب را تلخیص کرده شامل سه فصل و یک خاتمه است و در سال 1089 به اتمام رسید.
[الذریعة 25-204، فهرست مرعشی 11- 61].
آغاز: «حمد و ثناء وسپاس و شکر بی نهایت متقن الاساس علیمی را جل شأنه سزد که قامت قابلیت انسانی را به تشریف شرف دانش بیاراست که علم الانسان مالم یعلم...».
انجام:
«گرچه نامد ستوده کاری از من
گردون نگرفت اعتباری از من
بستم نقشی که چون نمانم ماند
بر لوح زمانه یادگاری از من
ملتمس از ناظران این رساله انیقه ومقاله رشیقه آنکه چون بر سهوی مطلع گردند...
ش 1055، 164 برگ، 12×23، نستعلیق عزیز الله حسینی در .1114
ص: 778
از: نور الدین عبد الرحمن بن احمد جامی (897 ه_ . ق)
هفت داستان ومنظومه عرفانی است دارای اوزان مختلف که به این نامها موسومند: سلسلة الذهب، سلامان وابسال، تحفة الاحرار، سبحة الابرار، یوسف و زلیخا، لیلی ومجنون وخردنامه اسکندری
به دیوان جامی در حرف دال رجوع شود.
[الذریعة 25-230، مرعشی 1-289، فهرستواره منزوی 2- 956].
آغاز:
«یک شبش از ناز به آن کور گفت
حیف که ماند از تو جمالم نهفت
طلعت من خواسته از مه خراج
حرف خجالت زده بر لوح عاج...»
ش 1437، 225 برگ، 11×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخرش افتادگی دارد. (تحریر سده 13 و14).
از: ؟
اشعاری است در مدح امیر المؤمنین علیه السلام وحقانیت شیعه
حدود 130 بیت است.
آغاز:
«السلام ای سایه ات خورشید رب العالمین السلام ای شارح شأن تو یزدان مبین»
ش 4187، 22 برگ، رقعی، تحریر 1253، اشعاری فاسی و ترکی در نه برگ ضمیمه این نسخه است.
ص: 779
از: الیاس بن یوسف بن مؤید نظامی گنجوی (زنده تا 615 ق)
قسمت چهارم از پنج مثنوی معروف به «خمسه نظامی» است که قصه بهرام گور شاه ساسانی (420 _ 438 م) وازدواجش با هفت زن در هفت قصر در هر یک از روزهای هفته است.
در ضمن «پنج گنج» در تهران وبه سال 1261 ق به طبع رسیده است.
[الذریعه 25-232، مرعشی 1-364، با عنوان خمسه نظامی، الفبایی آستان قدس 612].
آغاز:
«ای جهان دیده بود خویش از تو
هیچ بودی نبود پیش از تو
در بدایت بدایت همه چیز در نهایت نهایت همه چیز»
انجام:
«آن اگر چه رسد به پانصد سال
دیر زی تو که هم رسد به زوال
وین خزینه که خاص درگاه است
ابد الدهر با تو همراه است...»
ش 896، 104 برگ، 12×20، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 11 و12). اشعاری از میرزا نصیر به نام مثنوی پیر وجوان واشعاری از صباحی در مرثیه امام حسین علیه السلام ضمیمه این نسخه است. با مهر مربع «ابو الحسن احمد بن الشریف 1291».
از: غفار نصیری
ترجمه ای است از مقاله ای تالیف ژم دبری که در 12 فصل در سال 1310 ش در تبریز انجام گرفته است. از مجله هواپیمایی نقل شده است.
ص: 780
آغاز: «سپاس وثنای بی حدّ مر ایزد پاک راست که عقول خلایق را طایر فضای لایتناهی علم وفضیلت قرار داد و دریچههای آسمان صنعت وهنر را بر اومکشوف داشت تا در آن مراتب علوی...».
انجام: «... این موفقیت را نیز بر افتخارات خود افزود. این یک نکته جدیدی از علم که کشف شده و هنوز مراحل اولی را میپیماید ویقینا با چنین ابتدائی به انتهای درخشانی باید منتظر شد».
ش 3358، 69 برگ، 13×20، نستعلیق مولف در 1310 با عکسها وتصاویری با مداد سیاه.
از: ابو جعفر محمد بن ایوب الحاسب طبری
برخی از اصطلاحات علم هیأت را بیان کرده واز خواجه نصیر یاد نموده است.
آغاز: «معرفت هر حرکتی و قوسی ودایره ای وخطی و نقطه ای که منجمان بر او عمل میکنند از گفتار استادابو جعفر محمد بن ایوب الحاسب الطبری رحمة الله علیه.
دایره فلک البروج دایره ای بود که از رفتن آفتاب پدید آید بر کره کل از مغرب سوی مشرق».
انجام: «بناهای معظم ویران شود وسیلهای عظیم پیدا شود وزمین لرزههای عظیم باشد یا آب دریاها کم شود و جانوران آبی هلاک شوند و کار اهل علم بد باشد».
ش 3926، 11 برگ، 11×16، بیکا، بیتا (تحری سده 11).
از: علاء الدین علی بن محمد قوشچی (879 ه_)
رساله ای است در یک مقدمه و دو مقاله و یک خاتمه، این کتاب همان «الفتحیه»
ص: 781
می باشد که در کشف الظنون ذکر شده است.
[کشف الظنون 2-236، مرعشی 1-55، آستان قدس 8- 243].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین حمد الشاکرین... اما بعد این کتاب مشتمل است بر مقدمه و دو مقاله. مقدمه: در بیان آنچه پیش از شروع در این علم دانستنی است...».
انجام: «واصغر ثوابت مرصوده بیست و سه برار زمین است».
ش 1160، 32 برگ، 16×21، نستعلیق نصر الله خواجه نوری در .1215
* * *
ش 1416، 55 برگ، 11×17، نسخ محمد صالح بن محب علی خوشکانی در .1091
* * *
ش 3803، 38 برگ، 15×21، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13). تصحیح شده است.
از: نور الدین عبد الرحمن بن احمد جامی 898 ق
پنجمین مثنوی از هفت اورنگ جامی است که شامل داستان یوسف وزلیخا است.
به هفت اورنگ ودیوان جامی در همین فهرست نگاه کنید.
[نسخه های خطی فارسی 4-3331، الذریعة 19-345، مجلس 2-270 و 36-،243
مشار فارسی 2-3459، دانشگاه تهران 11- 2087]
آغاز:
«الهی غنچه امید بگشای گلی از روضه جاوید بنمای
بخندان از لب آن غنچه باغم
وزآن گل عطر پرور کن دماغم...»
انجام:
«... هزاران ستایش نیایش همان
زماباد برکردگار جهان
ص: 782
هزاران درود و هزار آفرین زما بر پیمبر وآل اجمعین»
ش 1528، 87 برگ، 18×23، نستعلیق 1318. آغازش افتادگی دارد. بیاض.
* * *
ش 2109، 86 برگ، 15×21، نستعلیق آقا ملا بن ملا محمد شریف در .1228
* * *
ش 2308، 114 برگ، 14×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. از انجام افتادگی دارد.
* * *
ش 2648، 102 برگ، 11×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص (تحریر سده 13).
* * *
ش 2771، 175 برگ، 12×17، نستعلیق، بیکا، بیتا. از آخر ناقص است. (تحریر سده 11).
* * *
ش 3244، 89 برگ، 14×20، نستعلیق .1231
* * *
ش 3258، 115 برگ، 12×22، نستعلیق، بیکا، بیتا. انجامش افتادگی دارد. (تحریر سده 10 و11) با سر لوح زرین در برگ اول وجدول زر در صفحات.
* * *
ش 4134، 104 برگ، 11×16، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص.
ص: 783
ص: 784
آتشکده آذر (2 نسخه) 5
آثار احمدی = روضة النبی صلی الله علیه و آله فی آثار المصطفوی (3 نسخه) 6
آداب الجمعة = اعمال الجمعة 7
آداب زیارت 7
آداب ناصر 8
آداب نماز شب 9
آداب و اوراد ونمازها به طریقه دراویش عبد القادری = اذکار قادریه 9
آقا محمد خان 10
آهنگ شکست 10
ابتداء نامه 11
ابتلاءات الانبیاء والاوصیاء = روضة الشهداء 12
ابواب الجنان (16 نسخه) 12
احکام الاعوام 14
احکام تحویل سنی الموالید = رساله در استخراج مولودنامه = ترجمه احکام 15
تحویل سنی الموالید 15
احکام الشهور 16
احکام الموالید = موالید 16
ص: 785
احوال امام حسن وامام حسین علیهما السلام 17
اختیارات الایام (صغیر) 18
اختیارات الایّام (کبیر) (3 نسخه) 18
اختیارات ایام = فصول اربعه 19
اختیارات بدیعی (7 نسخه) 20
الاختیارات العلائیّة فی الاختیارات السماویّة 22
اخلاق 22
اخلاق = رساله در 23
اخلاق الاولیاء = مثنوی 24
اخلاق محسنی = جواهر الاسرار (4 نسخه) 24
اخلاق ناصری (8 نسخه) 25
ارشاد = خلاصه فقه 27
ارشاد العباد 27
ارشاد المسترشدین = مناسک حج 28
اساس الاقتباس 29
اسرار جانکاه = ترجمه نهضة الحسین 30
اسرار جنگل سیاه (3 نسخه) 30
اسرار الفقراء = اسرار الصلاة = الدرّة البیضاء 31
اسرار مفاتیح 32
اسطرلاب مسطّح = آغاز و انجام 32
اسکندر نامه (7 نسخه) 33
اسکندرنامه = اقبال نامه و شرفنامه = خمسه نظامی = پنج گنج 34
اشجار و اثمار (2 نسخه) 35
ص: 786
اصداف الدرر = ترجمه و شرح غرر الحکم = نظم الغرر 36
اصطلاحات الصوفیة = ترجمه اصطلاحات الصوفیة (2 نسخه) 37
اصل العقائد الدینیة 37
اصول دین = رساله در امامت 38
اصول دین (2 نسخه) 39
اصول دین ورؤوس نماز = اصول دین و فروع دین 39
اعتقادات = عقائد ملا احمد 40
اعتقادات = مختصر در اعتقادات 41
اعجاز نامه 41
اعمال سه ماه 42
اعمال شهور ثلاثة = اعمال سه ماهه (2 نسخه) 43
اعمال ماه رمضان 43
افتتاحیه = شرح دعای افتتاح 44
افسانه های کهن 45
افکار الاُمم = دیانت و حکمت 45
اکبر نامه = آیین اکبری = تاریخ اکبری (4 نسخه) 46
الفبا وقواعد زبان فرانسه 47
الهی نامه = مناجات خواجه عبد الله انصاری (3 نسخه) 47
امامت 48
امامت = رساله در امامت 49
امثله 50
امراض آلات تغذیه 50
امواج البکاء 51
ص: 787
انشاء الدّرر = منشآت = بیاض 52
انوار جامعه 52
انوار الرمل 53
انوار سهیلی (8 نسخه) 54
انوار القلوب 55
انیس الاطباء 56
انیس الطالبین 57
ایرج نامه 57
ایضاح المشکلات 58
اتقان 59
بحر الاسرار = سبع المثانی 59
بحر الفاظ 60
بحر الانساب (2 نسخه) 61
بحر البکاء 62
بحر الجواهر فی علم الدفاتر 62
بحر الجواهر خاقانی و صرح اللئالی حسینی 63
بحر الجواهر فی حل لغات السائر = بحر الحقائق والجواهر 64
بحر الخواص 65
بحر السعادة 65
بحر الغرائب 66
بحر اللالی 67
بحر المعارف 67
بدائع الانشاء = انشاء یوسفی 68
ص: 788
بدایع الحکمة ناصری 69
بدیع البیان لمعانی القرآن = بدایع البیان (2 نسخه) 70
بدیع الملک والجمال = داستان پسر امیر ارسلان (2 نسخه) 70
براهین العجم فی قوانین المعجم 71
برکات مشهد مقدس = ترجمه عیون اخبار الرضا 72
برهان قاطع و سیف ساطع 73
برهان المرتاضین 73
بوذاسپ و بلوهر =یوذاسف وبلوهر = تمثیل بلوهر و یوذاسف (2 نسخه) 74
بوستان (8 نسخه) 75
بوستان خیال = تذکره شعرا 77
بوفون دولاژنس = ترجمه کتاب بوفون...
78
بهار دانش 79
بهجة الاولیاء 79
بیان الحق 80
بیان الواقع 81
بیست باب در اسطرلاب 82
بیع = رساله عملیه 82
بیّنه 83
پاتولوژی = ترجمه کتاب معالجات (2 نسخه) 84
پرتو انوار 85
تأدیب البنات = درسهای اخلاق (2 نسخه) 86
تاج المآثر 86
تاریخ = جزوات درسی 87
ص: 789
تاریخ ادبیات عرب 88
تاریخ ادبیات = جزوههای درسی تاریخ 88
تاریخ اروپا و روسیّه 89
تاریخ اروپا 89
تاریخ اصفهان 90
تاریخ ایران 90
تاریخ ایران و غیره = جزوه درسی تاریخ 91
تاریخ ایران 91
تاریخ ایران = جزوه درسی 92
تاریخ ایران = جزوات درسی = جنگ تاریخی 93
تاریخ بیهقی = تاریخ مسعودی = جامع التواریخ 93
تاریخ تأتر 94
تاریخ تمدّن 94
تاریخ تمدن جدید اروپا وایران = تاریخ ایران و... 95
تاریخ جنگ های حضرت رسول9 = جنگ های حضرت... 95
تاریخ روسیّه 96
تاریخ روم و ایران 97
تاریخ شرق 97
تاریخ طبرستان = تاریخ مازندران 98
تاریخ علم حقوق 98
تاریخ فرانسه 99
تاریخ فرانسه و برخی ممالک دیگر 99
تاریخ فرقه بابیّه = تاریخ باب 100
ص: 790
تاریخ قرون وسطی 100
تاریخ کرمان 101
تاریخ ملک آرا = قاجاریان 102
تاریخ منظوم شاهان 102
تاریخ و جغرافیای اقتصادی ایران = جزوات درسی 103
تاریخ و جغرافیا = رساله در... 103
تاریخ و جغرافیای ایران = جزوههای درسی 104
تبصرة العوام فی معرفة مقالات الانام
105
تجزئه الامصار وتزجیه الاعصار = وصاف = تاریخ وصاف (5 نسخه) 105
تجوید القرآن 107
تحفة الابرار 107
تحفة الابرار الملتقط من آثار الائمة الاطهار (4 نسخه) 108
تحفة الاحرار = منظومه 109
تحفة الاخیار در شرح مونس الابرار 110
تحفه حاتمی 110
تحفة الحرمین 111
تحفه حکیم مؤمن = تحفة المؤمنین (5 نسخه) 112
التحفة الرضویة (2 نسخه) 112
تحفة الرضویةفی المسائل المبدئیة والمعادیة 113
تحفه رضویّه = شرح صحیفه سجادیه 114
التحفة الرفیعیّة فی مسائل المیراث = تحفه رفیعی (2 نسخه) 115
تحفة الزائر (11 نسخه) 116
تحفه سامی 118
ص: 791
تحفة السلاطین (3 نسخه) 118
تحفه سلطانی 120
التحفة السلیمانیة = تحفه سلیمانی = ترجمه ارشاد شیخ مفید 120
تحفه شاهی = تحفه شاهیه (2 نسخه) 121
تحفة العابدین 122
تحفه عباسی 123
تحفة العراقین (3 نسخه) 123
تحفة القاری 124
تحفه مجدیه 125
تحفة المحبّین فی مناقب الائمة الطاهرین 126
تحفة الناسکین وزاد السالکین 127
تحفة الوزراء = چهل باب 128
تحقیق احوال کنونی ایران یا محاکمات تاریخی 129
تذکره = زینة المدایح = تکمله زینة المدایح 129
تذکرة الآخرة 130
تذکرة الائمة 131
تذکرة الشعراء = تذکره دولت شاهی (2 نسخه) 132
تذکرة شعراء = شرح حال چند نفر از شعراء 133
تذکره شوشتر 133
تذکرة القلوب 134
ترجمان الحسنی 135
ترجمه اصلاح العمل = اکمال الاصلاح 136
ترجمه الفیه شهید = ترجمه و شرح الفیه 136
ص: 792
ترجمه بغیة الطالب = رساله عملیه 137
ترجمه بی عاران پاریس = بی عاران 137
ترجمه تاریخ طبری 138
ترجمه تبصرة المتعلمین 139
ترجمه الحجة البالغة 139
ترجمه حسنیه = حسنیه (4 نسخه) 140
ترجمه الحصن الحصین 141
ترجمه الحقایق فی اسرار الدین ومکارم الاخلاق 142
ترجمه «حیاة النفس فی حظیرة القدس» 142
ترجمه خطبه طاووسیه = شرح و ترجمه... = شرح خطبه... 143
ترجمة الخواص = تفسیر زواره ای (5 نسخه) 144
ترجمه داستان نیزیدا 145
ترجمه دزد و قاضی = دزد وقاضی 145
ترجمه دو حدیث 146
ترجمه الذریعة الی مکارم الشریعة = کنوز الودیعة من رموز الذریعة 147
ترجمه رساله ذهبیّه = ذهبیه با ترجمه فارسی = طب الرضا 148
ترجمه زهر الربیع 148
ترجمه شافیه = شرح شافیه (2 نسخه) 149
ترجمه الصافی = ترجمه تفسیر صافی 149
ترجمه صحیفه سجادیه 150
ترجمة الصلاة = ترجمه نماز 150
ترجمه فتوح الغیب 151
ترجمه فرحة الغری 152
ص: 793
ترجمه قطب شاهی = ترجمه اربعین شیخ بهائی (6 نسخه) 153
ترجمه کشف الغطاء شیخ جعفر کاشف الغطاء 154
ترجمه الفرج بعد الشدة = الفرج بعد الشدة = جامع الحکایات 154
ترجمه کشف الغمة = ترجمة المناقب 155
ترجمه مبادی العربیة 155
ترجمه مبادی العربیة فی الصرف 156
ترجمه المدخل الکبیر الی علم احکام النجوم = شصت باب 157
ترجمه «مسافرت سوم» = سفرنامه 157
ترجمه مصباح المتهجد شیخ طوسی 158
ترجمه مفتاح الفلاح (3 نسخه) 159
ترجمه مکارم الاخلاق 160
ترجمه منتخب مکارم الاخلاق 160
ترجه منظوم مناجات عینیّه = مناجات منظوم 161
ترجمه میفیر = کوچه عشق 162
ترجمه تاریخ ناپلئون بناپارت = تاریخ ناپلئون بناپارت = ناپلئون بنابارت 162
ترجمه ناپلئون بناپارت = ناپلئون بناپارت 163
ترجمه نجاة العباد = رساله عملیه (2 نسخه) 164
ترجمه و شرح «الفیّه شهید» 164
ترجمه وشرح توحید مفضل (2 نسخه) 165
ترجمه و شرح توحید مفضّل (2 نسخه) 166
ترجمه و شرح نهج البلاغة 167
ترجیح بند 168
ترسّل 168
ص: 794
ترسل 169
ترغیب الصلاة 170
ترقی دولت عیسویان و عدم ترقی ایران = سبب ترقی... 170
تزوک تیموری = توزک تیموری = تیمور نامه = نصایح الملوک (2 نسخه) 171
تشریح ماده عصبی = آناتمی ماده عصبی (2 نسخه) 172
تشریح = بیست باب در تشریع 172
تعبیر نامه 173
التعقیبات الصحیحة الاسانید 174
تفسیر چرخی 174
تفسیر سور آبادی؟ 175
تفسیر شاهی 175
تقویم = مجموعه چند تقویم 176
تقویم 176
تقویم سال 1297 177
تقویم سال 1300 177
تقویم سال 1302 178
تلگرافات رکن الدولة 178
تلگرافات دولتی = تلگرافات به امین السلطان 179
تلگرافات مازندران 179
تلگرافهای والی مازندران به تهران و دیگر مناطق 180
تنبیهات المنجمین 180
تنبیه الغافلین وتذکرة العارفین = شرح نهج البلاغة 181
تنبیه الغافلین وایقاظ الراقدین 182
ص: 795
تنبیه الغافلین 182
تنقیح مقاله در توضیح رساله... = شرح رساله هیئت فارسی 183
توضیح الاخلاق = شرح اخلاق ناصری 184
توضیح المسائل = رساله عملیه 184
توفیق النحو 185
تیر باران باب = جریان تیرباران باب 185
جام جم = جام جهان نما (2 نسخه) 186
جامع الحساب نظامی 187
جامع الدعوات 187
جامع الستین = الستین الجامع للطائف البساتین (2 نسخه) 188
جامع عباسی (3 نسخه) 189
جامع العلوم 190
جامع الفوائد = شرح منظومه طبّی 190
جامع المواعظ (5 نسخه) 191
جبر و تفویض وامر بین الامرین 192
جزوات درسی سال پنجم ادبی = کتابچه...
193
جزوه درسی تاریخ = تاریخ ایران وغیره
193
جزوههای درسی = تاریخ و جغرافیای ایران و غیره 193
جزوه درسی = تاریخ ایران 194
جغرافیا = کلیات جغرافیا 195
جغرافیا 195
جغرافیای ایران 196
جغرافیای ایران 196
ص: 796
جغرافیای ملل 197
جغرافی المشاهد 197
جفر خابیه 198
جلاء الاذهان = تفسیر گازر 199
جلاء العیون (18 نسخه) 199
جلاء القلوب 202
جمال الصالحین (3 نسخه) 203
جنّات الوصال 204
جنایات نامی 204
جنت شهداء 205
جُنگ (105 نسخه) 267 _ 206
جنگ بین الملل اول = تاریخ... 268
جواهر التفسیر لتحفة الأمیر 268
جواهر العقول فی مناظرة بین الفأر والسنبور = موش وگربه = پند اهل دانش
و هوش به زبان گربه وموش 269
جواهر القرآن = ترجمه الدر النظیم = خواص القرآن (2 نسخه) 270
جوهر ذات = جواهر نامه = جواهر ذات (3 نسخه) 271
جهان گشای نادری (5 نسخه) 272
جهان نما = جغرافیا = جهان آرا (2 نسخه) 273
چهار درویش وآزاد بخت پادشاه 274
چهار مقاله 274
چهار مقاله (2 نسخه) 275
چهل حدیث منظوم 276
ص: 797
چهل حدیث در امامت 276
حاشیه حاشیه تهذیب المنطق (4 نسخه) 277
حاشیه صرف میر = شرح صرف میر (2 نسخه) 277
حاشیه معالم الاصول 278
حبیب السیر فی اخبار افراد البشر (7 نسخه) 279
حدائق الحقائق فی کشف اسرار الدقایق = بحر الدرر 280
حدود ودیات وقصاص 281
حدیقة الحقیقة = فخری نامه (3 نسخه) 281
حدیقة السّعداء = ترجمه روضة الشهداء
282
حدیقه سلیمانی 283
حدیقة الشیعة (3 نسخه) 284
حدیقة المتقین فی معرفة احکام الدین (2 نسخه) 285
حرز الامان من فتن الزمان 286
حساب = رساله در... 286
حساب = رساله در... 287
حساب = رساله در... 288
حساب = رساله در علم حساب 288
حساب فارسی = میزان الحساب (2 نسخه) 289
حسام الشیعة والامة فی معرفة الانبیاء والائمة 289
حسنیه 290
حقّ المعانی 291
حق الیقین (4 نسخه) 291
حکایت عباسّه خواهر هارون = عباسه...
293
ص: 798
حکایت حمام جنّیان = حمام جنیان 293
حلقه کریمیّه = اسطرلاب 294
حل المسائل 295
حلیة المتقین (9 نسخه) 295
حمله حیدری (3 نسخه) 296
حمله حیدری 297
حیات الانسان 298
حیاة القلوب (9 نسخه) 299
خاتون قریش = خاتون قریشی ترجمه عذراء قریش (2 نسخه) 300
خاصیت علم حروف = حروف = رساله در...
301
خاطرات = دفتر خاطرات روزانه 302
خانه داری 302
خاور نامه (2 نسخه) 303
خزاین الفوائد = دیوان مجذوب 303
خزان وبهار 304
خسرو وشیرین = فرهاد وشیرین 305
خسرو وشیرین 306
خسرو وشیرین 306
خلاصه احوال بانو ممتاز بیگم وتاج محلّ 307
خلاصة الاخبار فی احوال الاخیار 308
خلاصة التجارب 308
خلاصة التواریخ = تاریخ پادشاهان عجم
309
خلاصة التواریخ = تاریخ پادشاهان عجم
310
ص: 799
خلاصة التواریخ = تاریخ پادشاهان 310
(خلاصة التواریخ) = تاریخ پادشاهان... 311
خلاصة روضة الشهداء 312
خلاصة الطبّ 312
خلاصه عین البکاء 313
خلاصة منهج الصادقین (6 نسخه) 314
خمسه نظامی = پنج گنج (6 نسخه) 315
خمسه نوایی 317
خواص الاحمد 317
خواص الحیوان 318
خودآموز زبان فرانسه 319
خیری نامه = خیریّه = دیوان... 319
داستان... = قصه رکامبول = رمان (6 نسخه) 320
داستان به کجا می روی = کو اوادیس = (بکجا می روی؟) = رمان 321
داستان ته آدریخ = رمان (5 نسخه) 321
داستان حسن وسمیّه 322
داستان رستم 323
داستان شوالیه دو مزون روژ = شوالیه... 324
داستان کنت مونت کریستو = رمان = پسر کنت... (2 نسخه) 324
داستان... = مهشیده یا سرباز دلداده 325
داستان نوبهار شاه 326
(داستان های شیری) = بیاض 326
دبستان سخن 327
ص: 800
دبستان المذاهب 327
در بحر المناقب فی تفضیل علی بن ابیطالب علیه السلام 328
دُرّ خوشاب در جواب مثنوی قاردوشاب 329
الدر المکنون والتکلان فی معالجة الابدان 330
الدرر المنثورة فی شرح العوامل المنظومة 330
دروس مدرسه حقوق 331
دروس دانشپایه تکمیلی خط وساختمان 331
دستور العمل آداب طریقه ذهبی = آداب واسلوب ومشی طریقه ذهبیه 331
دستور الوزارة = نصایح = وصایا 332
دستور الوزراء 333
دعا = کتاب دعا (2 نسخه) 333
دعا = کتاب دعا = وصیة مرسولة ونصیحت مبذولة 334
دعا = کتاب دعا (76 نسخه) 374 _ 335
دعای جوشن صغیر وکبیر 374
دعای جوشن کبیر 375
دعای کمیل 375
دفتر محاسبات = بیاض 376
دلائل الدین 376
دلیران ربانی = داستان... 377
دو مجلس 378
دو موقوفه 378
ده باب = ده نامه 379
ده مجلس 379
ص: 801
ده مجلس 380
دیکسیونر 381
دیوان... کتاب البکاء = جنگ؟ 381
دیوان... = اشعار 382
دیوان ابن حسام 382
دیوان ادیب صابر ترمذی 383
دیوان اسرار سبزواری 383
دیوان امیر خسرو دهلوی = مطالع الانوار وغرّة الکمال 384
دیوان امیر معزّی (3 نسخه) 385
دیوان انوری (3 نسخه) 386
دیوان اوحدی مراغه ای 387
دیوان بسحاق اطعمه = کلیات بسحاق اطعمه 387
دیوان بهجت خاقان = سلوک الملوک 388
دیوان توحید شیرازی 389
دیوان جامی (12 نسخه) 389
دیوان جودی 392
دیوان حافظ شیرازی (5 نسخه) 392
دیوان خاقانی 394
دیوان خُطایی 394
دیوان خلیفه 395
دیوان ذره لکهنوی 395
دیوان راز 396
دیوان روح الامین 1047 396
ص: 802
دیوان زرگر اصفهانی 397
دیوان زیوری 398
دیوان سعدی = کلیات سعدی (3 نسخه) 399
دیوان سنایی (2 نسخه) 400
دیوان شاه نعمت الله ولی (2 نسخه) 401
دیوان شکوهی 402
دیوان شمس تبریزی (4 نسخه) 402
دیوان شوکت 403
دیوان صائب تبریزی (2 نسخه) 404
دیوان طویلی 405
دیوان ظهوری 406
دیوان عاشق (2 نسخه) 406
دیوان عبد الوفاء = دیوان ابوالوفاء 407
دیوان عبرت نائینی 408
دیوان عرفی شیرازی (2 نسخه) 409
دیوان غبار همدانی 410
دیوان فارغ گیلانی = فارغ نامه = جنگ نامه (7 نسخه) 410
دیوان فدایی کزازی 411
دیوان فرید 412
دیوان فنا = دیوان مراثی فنا (4 نسخه) 413
دیوان قاسم انوار (2 نسخه) 414
دیوان قدسی 415
دیوان کمال خجندی 416
ص: 803
دیوان کمال الدین اصفهانی 417
دیوان مؤذن 417
دیوان مایل افشار 418
دیوان مجد همگر 419
دیوان مجذوب تبریزی = مثنوی... = خزائن الفوائد 419
دیوان مجمر اصفهانی (2 نسخه) 420
دیوان محتشم (3 نسخه) 421
دیوان محتشم = کلیات محتشم کاشانی 421
دیوان محمود خان ملک الشعراء 422
دیوان مشتاقیه = دیوان طریقتی کرمانی (2 نسخه) 423
دیوان منوچهری دامغانی 424
دیوان میرزا حبیب الله خراسانی = سرور العارفین (2 نسخه) 424
دیوان ناصر خسرو 425
دیوان نظیری نیشابوری (2 نسخه) 426
دیوان نوری = بیاض 427
دیوان وحشی بافقی 428
ذخیره خوارزمشاهی (2 نسخه) 428
ذخیرة الصالحین 429
ذخیرة المعاد فی احوال سادات العباد 430
زاه عملی تقریب بین مسلمانان جهان = ترجمه مقاله علامه سمنانی 430
ردّ روافض = رساله در رد... 431
رساله... = شریعت بیان 431
رساله ای از بابیّة 432
ص: 804
رساله جفر = بیاض 433
رساله در قافیه = قافیه = منتخب مقطع تکمیل الصناعة 433
رساله در معرفت ادویه وعقاقیر 434
رساله ای در منطق وبیان 434
رساله عملیه = احکام نماز 435
رساله عملیّه 436
رساله عملیه 436
رساله عملیّه 437
رساله عملیه = احکام نماز 438
رساله عملیه 438
رساله عملیه 439
رساله عملیه 439
رساله عملیه 440
رساله عملیه = توضیح المسائل 440
رساله عملیه 441
رشحات عین الحیاة = رشحات کاشفی 442
دفع آفات ورفع بلیات 442
رمل = کتاب رمل 443
رمل 444
رمل 444
رمل 445
رموز حمزه = حمزه نامه 445
رموز حمزه = حمزه نامه 446
ص: 805
رن کیشوت = رمان 447
الروضة 447
روضة الاحباب فی سیرة النبی والآل والاصحاب 448
روضة الانوار عباسی 448
روضة الشهداء (13 نسخه) 449
روضة الصفا فی سیرة الانبیاء والملوک والخلفاء (17 نسخه) 451
روضة الفلاح سلیمانی 454
روضة المذنبین وجنة المشتاقین 454
روضة المواعط (3 نسخه) 455
روض الجنان وروح الجنان = تفسیر ابوالفتوح رازی (2 نسخه) 456
رومئو وژولیت 456
رهنمای خانمهای امروز 457
ریاض الاحزان 457
ریاض الاحزان فی شرح رزایا امناء الدین وخلفاء الرحمن 458
ریاض الجنان 459
ریاض المتهجدین 460
ریاض المحبین (2 نسخه) 461
ریاض الملوک فی ریاض السلوک = ترجمه سلوان المطاع 461
زاد المسافرین = تدبیر مسافر 462
زاد المعاد (25 نسخه) 463
زبدة الاقارن 466
زُبدة التصانیف (2 نسخه) 467
زبدة الدعوات 468
ص: 806
زبدة الدعوات 468
زُبدة الدعوات 469
زمین نامه = زمین شناسی 470
زهر الریاض = ترجمه مختصر ریاض المسائل 470
زیبای گمنام 471
زینة المجالس (2 نسخه) 472
ساقی نامه ظهوری 472
سالنامه دولت علیه ایران = وقایع روزانه یک سال 473
سبحة الابرار (3 نسخه) 473
سخنان علی علیه السلام = ترجمه نهج البلاغه (2 نسخه) 474
سراج الظلمة والرحمة 475
سراج العاشقین 475
سراج القلوب (3 نسخه) 476
سراج المتهجدین 477
سراج منیر (6 نسخه) 478
سراج النجاح = ترجمه مفتاح الفلاح 479
سراچه اخلاق 479
سرگذشت ابلیس اعرج 480
سرور المؤمنین = مختار نامه 481
سرور المجاورین = مختار نامه 482
سرور الناظرین فی معارف اصول الدین 482
سفرنامه آذربایجان = کتابچه ودفتر محاسبات 483
سفره جنانی = کشکول جنانی (6 نسخه) 483
ص: 807
سفینه توفیق = ترجمه وشرح شرائع الاسلام 485
سفینة النجاة 485
سفینة النجاة (2 نسخه) 486
سلسلة الذهب 487
سنة الهدایة لهدایة السنة 488
سؤال وجواب (3 نسخه) 489
سوال وجواب 490
سوانح اکبری 490
سیاست خارجی ناپلئون 491
سیر السلوک الی ملک الملوک 492
سیف الامّة وبرهان الملّة (2 نسخه) 492
سیف الملوک وبدیع الجمال = قصه گلستان ارم 493
سیف المؤمنین فی قتال المشرکین 494
سی مجلس 495
سی فصل = مختصر در معرفت تقویم (3 نسخه) 495
شاه آزاد بخت و چهار درویش (2 نسخه) 496
شاهرخ وگلرخ 497
شاهنامه (4 نسخه) 498
شاهنامه مظفری = دیوان... 498
شبستان وصال = جمشید وخورشید 499
شجره الهیة 500
شرح احوال حضرت عبد العظیم علیه السلام امامزاده واجب التعظیم 501
شرح ادعیه سرّ القدسیة = ترجمه وشرح... 501
ص: 808
شرح الفیه ابن مالک (3 نسخه) 502
شرح الفیه ابن مالک = ترجمه وترکیب الفیه 503
شرح الفیّة ابن مالک 503
شرح الفیه عینکی = شرح وترجمه منظومه فسوة الفصیل 504
شرح بوستان 505
شرح بیست باب در معرفت تقویم (2 نسخه) 505
شرح تهذیب المنطق = ترجمه حاشیه ملا عبدالله (3 نسخه) 506
شرح تهذیب المنطق = ترجمه حاشیه ملا عبدالله (2 نسخه) 507
شرح حال مهاراجه رنجیت سنگه 507
شرح خلاصة الحساب 508
شرح درج المضامین 508
شرح دستور معما = شرح معما = دستور معما = شرح رکنی 509
شرح دستور معما = معمّا 510
شرح دعای چهل اسم ادریس = شرح خواص... 511
شرح دعاء صباح 511
شرح دعاء صباح 512
شرح دیوان امیرالمؤمنین علیه السلام = مقدمه شرح دیوان... = الفواتح السبعة 513
شرح دیوان انوری (2 نسخه) 513
شرح دیوان انوری (3 نسخه) 514
شرح دیوان حافظ 515
شرح رساله ذهبیه = ترجمه و شرح... = ترجمه وشرح طب الرضا 515
شرح رساله ای در منطق 516
شرح سی فصل 517
ص: 809
شرح شواهد شرح تصریف تفتازانی 517
شرح عوامل المائة = شرح عوامل ملا محسن 518
شرح عوامل 518
شرح غرر الحکم ودُرر الکلم (2 نسخه) 519
شرح قصیده برده = فوائد علائیه 520
شرح الکافیة 520
شرح کافیه 521
شرح گلستان سعدی 521
شرح گلشن راز 522
شرح لا حول ولا قوة الا بالله = شرح حوقله 523
شرح مخزن الاسرار 523
شرح مسافرت روزانه = سفر نامه دو برادر 524
شرخ ملخّص چغمینی = حکم الریاضی 524
شرح نصاب الصبیان 525
شرح نصاب الصبیان = ریاض الفتیان 526
شرح نصاب الصبیان 526
شرح نهج البلاغه 527
شرفیه 528
شمع الیقین فی معرفة حقّ الیقین 528
شمس وقهقهه = محبوب القلوب = محفل آرا = رعنا و زیبا (2 نسخه) 529
شواهد النبوة لتقویة اهل الفتوة 530
شهاب ثاقب 531
شیرویه نامدار (2 نسخه) 532
ص: 810
شیمی (2 نسخه) 532
صاعقة الآراء در طعن باختلاف اهواء 533
الصافی فی شرح الکافی (9 نسخه) 533
صحائف العالم = مآثر المعاصرین = ریاض الصفا = مرآت الحق 535
صد کلمه حضرت امیر علیه السلام = مطلوب کل طالب 537
صراط النجاة = رساله عملیه 537
صرف میر 538
صفوة الصفا = المواهب السنیة فی مناقب الصفویة = اسس المواهب... 538
صلاة الجمعة = نماز جمعه (2 نسخه) 539
صلاة الجمعة = نماز جمعه 540
صور الاقالیم = هفت اقلیم = عجائب البلدان
540
صورت کتاب تهنیت جلوس سلطان سلیم خان
541
صید نامه خانی 542
ضروریات = مسائل ضروریه = طهارة وصلاة 543
ضیاء المؤمنین = نور نامه 544
طاقدیس = لسان الغیب 544
طالع نامه 545
طالع نامه مردان وزنان 546
الطباشیر 546
طب = رساله در... 547
طب = رساله در... 548
طب = رساله در... 548
طب = رساله در... = بیاض 549
ص: 811
طب = رساله در... = طب جدید = علامت امراض 550
طب = رساله در... = طب جدید 550
طب = رساله در... 551
طب = رساله در... = طب النفس والبدن 552
طب = رساله در... 552
طب اکبری = الطب الاکبر 553
طب منظوم 554
طبقات ملوک عجم قدیم 554
طرب المجالس 555
طوفان البکاء = جوهری (5 نسخه) 556
ظفر نامه = تیمور نامه 557
ظفر نامه تیموری (2 نسخه) 557
عالم آرای عباسی = تاریخ عالم آرای عباسی (2 نسخه) 558
عجائب الاسرار فی لطائف مناقب الاطهار 559
عشق نامه 559
عشق وعاشق ومعشوق = رساله در... 560
عقاید المؤمنین 560
عقد العلی للموقف الاعلی = تاریخ کرمان 561
عقد اللئالی 562
عقلیه، مُنجیه 563
علل تاخیر پستهای داخلی 563
علم تربیت کردن کرم ابریشم 564
علم جغرافیا = جغرافیا 565
ص: 812
عمان البکاء 565
عیشة راضیة = صیغ عقود 566
عین البکاء (2 نسخه) 566
عین الحیات 567
عین الحیاة (7 نسخه) 568
عین المراد 569
غرور وتعصّب = ترجمه... 570
فاطمیّه 570
فالنامه دانیال7 ورمل 571
فالنامه امام صادق عیله السلام = فالنامه پیامبران: 572
فالنامه 572
فالنامه 573
فراریان کوهستان 573
فرهاد وشیرین = شیرین وفرهاد 574
فرهاد وشیرین (2 نسخه) 574
فرهنگ انگلیسی بفارسی 575
فرهنگ جهانگیری (2 نسخه) 575
فرهنگ رشیدی 576
فرهنگ روسی، فارسی = کتابچه... 577
فرهنگ عربی به فارسی 577
فرهنگ عربی به فارسی 578
فرهنگ فارسی به فارسی 578
فرهنگ فارسی به فارسی 579
ص: 813
فرهنگ فرانسه _ فارسی = کتابچه 579
الفصول المهمة = رساله عملیه 580
فضائل الصلوات علی النبی وآله 580
فضایل قرآن وادعیه = رساله در... 581
فقه فارسی 582
فقه فارسی 583
فقه فارسی 583
فقه فارسی 584
فقه فارسی = مناسک حج 585
(فلزات) 585
فلسفه جدید 586
فواید آیات کلام الله = خواص القران = خواص الآیات 586
فهرست کتابخانه حاجی نوری 587
فهرست کتب موقوفه مدرسه فاضلیه مشهد 587
فیزیولوژی عمومی وخصوصی وسلّولی 588
قابوسنامه = کاووس نامه = پند نامه (4 نسخه) 588
قرابادین 589
قرآن السعدین 590
قُرطُبه 590
القصائد فی المراثی = دیوان 591
قصص الانبیاء 592
قصص موسی علیه السلام = قصه موسی = اعجاز موسی = اعجاز موسی 592
قواعد مشق آتش فشان های هفت سانتی متری کوهی 593
ص: 814
قواعد مشق وحرکات آتش فشان ها 594
کاشف الاسرار ومطلع الانوار = شرح مثنوی ملای رومی 594
کاشف الحق (4 نسخه) 595
کاشف الظلام فی حل معضلات الکلام 596
کامل التعبیر 597
کبری در منطق (6 نسخه) 597
کبریت احمر فی شرایط المنبر 598
کتاب گل = ترجمه کتاب گل 599
کتابچه غیبی = دفتر تنظیمات 600
کتابچه جمع وخرج 600
کتابچه مواجب شش ماهه محلی مازندران 601
کتابچه جمع وخرج خالصات ورامین 601
کتابچه دخل وخرج... 602
کتابچه ودفتر یادداشت... 603
کتابچه صورت مالیات... 603
کتابچه دروس تربیت حیوانات 603
کتابچه صورت مخارج عمارات جدید الاحداث سلطنتی 604
کتابچه دستور العمل مخارج ومواجب قشون بروجرد 604
کتابچه گزارش خدمات معاون اداره محاسبات قشونی 605
کتابچه ای به زبان لاتین 605
کتابچچه صورت مخارج... 605
کتابچه ودفتر یادبود 606
کتابچه صورت حساب 606
ص: 815
کتابچه جمع وخرج آذربایجان 607
کتابچه دستور العمل دار العباد یزد ومضافات 607
کتابچه دفتر نمرات مدرسه آمریکائی 608
کتابچه ... 608
کتابچه دخل وخرج روزانه 608
کتابچه لغت = دفتر لغات = فرهنگ عربی به فارسی 609
کتابچه شعر 609
کتابچه دستور العمل 610
کتابچه صورت پرداختی ها 610
کتابچه دستور العمل مالیات وفروعات خراسان وسیستان 610
کتابچه دستور العمل دار الخلافه طهران 611
کتابچه حساب ومخارج = حقوق پیش خدمت های کار پرداز بغداد 611
کتابچه دخل و خرج 612
کتابچه جمع و خرج 612
کتابچه دخل و خرج 612
کتابچه بودجه رختدار خانه 613
کتابچه در بیان... 613
کتابچه جمع وخرج بازار وبرخی دهات 614
کتابچه اسامی اجزاء مدرسه 614
کتابچه نظام نامه اساسی قصابخانه 614
کتابچه جمع وخرج 615
کتابچه راپرت املاکات = راپرت املاک 615
کتابچه دستور العمل قشون سمنان 616
ص: 816
کتابچه اسامی وجمع وخرج 616
کتابچه نظامنامه سال اول شاگردان مدرسه کنسرواتوار 617
کتابچه وظائف وزارتخانه ها 617
کتابچه مواجب شش ماهه فوج فیروزکوه 618
کتابچه صورت حساب 618
کتابچه اسامی صاحب منصبان 618
کتابچه در بیان وضع انبارهای فنی شرکت نفت 619
کتابچه استنطاق باقر گلپایگانی 619
کتابچه جمع وخرج... 620
کتابچه جمع وخرج... 620
کتابچه جمع و خرج... 620
کتابچه... 621
کتابچه دستور العمل... 621
کشف الابیات مثنوی 622
کشف الاسرار وعدّة الابرار 622
کشف الحقایق 623
کشف الغرائب = مجدیه = انتقادیه (2 نسخه) 624
کشکول 625
کفایة التعلیم فی صناعة التنجیم 625
کفایة الذاکرین 626
کفایة مجاهدیه = کفایه منصوری (2 نسخه) 627
کفن سیاه 627
کلکسیون جانورشناسی وزمین شناسی 628
ص: 817
کلیله ودمنه 629
کنز اللغات = کنز اللغة (9 نسخه) 629
کنز المصائب = دیوان قمری دربندی 631
کنز المصائب 631
کوکسار = لذة النساء = باه نامه 632
کیمیای سعادت (3 نسخه) 632
گرافیک خطوط آذربایجان 633
گفتگوی حیوانات = مناظره حیوانات = داستان حیوانات 634
گلستان سعدی (11 نسخه) 635
گلشن راز (3 نسخه) 636
گلشن هوش در جدال گربه و موش = منظومه کیوان 637
گنجینه نشاط (2 نسخه) 638
گوهر مراد (3 نسخه) 639
لایحه اصول محاکمات حقوقی 640
لب لباب معنوی در انتخاب مثنوی 640
لسان العاشقین = دیوان شباب 641
لطائف الطوائف = لطائف الظرائف (2 نسخه) 642
لطایف غیبی وعواطف لاریبی 643
لطایف اللغات = فرهنگ مثنوی 644
اللمعات فی شرح دعاء السمات 644
لوامع الاشراق فی مکارم الاخلاق = اخلاق جلالی (7 نسخه) 645
لوامع الانوار فی معرفة الائمة الاطهار 647
لوامع انوار الکشف والشهود علی قلوب ارباب الذوق والجود = شرح قصیده
ص: 818
خمریه 647
لوامع صاحب قرانی = لوامع قدسیه (3 نسخه) 648
لوایح القمر = اختیارات النجوم (5 نسخه) 649
لویی چهاردهم = تاریخ لوئی چهاردهم 650
لیلی ومجنون = دیوان روح الامین 651
ماتمکده 652
مباهج المهج فی مناهج الحجج 652
مبدأ ومعاد 653
مثنوی کریم خان قاجار = دیوان حاج کریم خان 654
مثنوی معنوی = مثنوی مولوی (7 نسخه) 654
مثنوی = مرثیه امام رضا علیه السلام = بیاض 656
مجالس 657
مجالس 657
مجالس وسخنرانیهای چهار سوقی 658
مجالس = منابر 659
مجالس = منابر 659
مجالس سخنرانی 660
مجالس ومنابر = مفتاح الفردوس 660
مجالس = منابر 661
مجالس = منابر = مختار نامه 661
مجالس = منابر 662
مجالس = منابر = بیاض 663
مجالس = مقتل 663
ص: 819
مجالس 664
مجالس = مصائب معصومین علیهم السلام 664
مجالس 665
مجالس المؤمنین (2 نسخه) 666
مجالس المتقین 666
مجلس آرا 667
مجمع الانوار فی ترجمه عیون اخبار الرضا علیه السلام = شمس العیون 668
مجمع البحار 669
مجمع التواریخ سلطانی = زبدة التواریخ = ذیل جامع التواریخ رشیدی 670
مجمع الفرس = فرهنگ سروری (3 نسخه) 670
مجمع المعارف ومخزن العوارف = مفتاح الجنان 671
مجمل الحکمة = ترجمه رسائل اخوان الصفا = ترجمه مختصر رسائل...
(2 نسخه) 672
مجموعه مقالات = نهضت انقلاب ایران 673
مجموعه مقالات روزنامه رعد = مقالات 674
مجموعه مقالات = مقالات 674
محاسن الآداب = ترجمه مکارم الاخلاق طبرسی (2 نسخه) 675
محرق القلوب (8 نسخه) 676
محضر الشهود فی رد الیهود (2 نسخه) 677
محکم و متشابه 678
مختار نامه ترجمه مختار نامه ابی مخنف ازدی 678
مختصر حدیقة المتقین 679
مختصر فرهنگ جهانگیری = منتخب فرهنگ جهانگیری 679
ص: 820
مخزن الاسرار 680
مخزن الانشاء = منشآت 681
مخزن جواهر الشطار = مخزن الشطار 682
مدخل منظوم در علم نجوم 682
مرآة الحق 683
مرآت السالکین 684
مرشد العوام (4 نسخه) 684
مرصاد العباد من المبدأ الی المعاد 685
مرقعات = قطعات 685
مرقعات = قطعات 686
مرقعات = قطعات 686
مرقعات = قطعات 687
(مسائل عرفانی) = کتابی در عرفان 687
مسائل فقهی 688
مسلک نجات = احکام تجارت 689
مسلّی المصابین 689
مسیّب نامه 690
مشارق الانوار = زایچه فتحعلیشاه 691
مشکاة الانوار 691
مشکاة المؤمنین 692
مصائب العارفین = همّ وغمّ = تلخیص هم و غم 693
مصابیح فی اصول الدین 694
مصابیح القلوب (3 نسخه) 694
ص: 821
مصاحبه تاریخی ناپلئون با پاپ بی هفتم = ترجمه مصاحبه... 695
مصباح الطریق = رساله عملیه = مختصر اکمال الاصلاح (3 نسخه) 696
مصباح العابدین 697
مضمار دانش = فرسنامه 697
مطالع الاحزان 698
مطالع الانوار (2 نسخه) 699
مظاهر العقول فی الحکمة الالهیة 700
مظهر الاسرار 701
معارف الانوار 701
معجزات وفضائل 702
معجزات چهارده معصوم علیهم السلام 703
المعجم فی وقایع ملوک العجم = تاریخ معجم (6 نسخه) 703
معراج السعادة 704
معراجنامه = مثنوی صالح 705
معرفت تقویم = بیست فصل 706
معرفة الحواس وترتیب رئاسة الناس 706
معرفة الحیوانات 707
معرفة القراءة = رسالة فی معرفة القراءة 707
معرفة القرّاء = 708
معین العوام = مناسک حج (2 نسخه) 709
مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز (4 نسخه) 709
مفاتیح التنزیل 710
مفاتیح الغیب 711
ص: 822
مفاتیح النجاة عباسی 712
مفتح الاقفال فی رضاع الاطفال 712
مفتاح الجنة للنار جُنّة 713
مفتاح النجاة 714
مقامات حمیدی 714
مقامع الفضل 715
مقباس المصابیح (6 نسخه) 715
مقتل 717
مقتل = مجالس ومصائب 717
مقتل = مجالس 718
مقدمه بهشت 719
مکارم الکرائم = ترجمه مکارم الاخلاق
719
ملک جمشید وطلسم آصف برخیا وحمام بلور (2 نسخه) 720
مناجات خمس عشرة = دعا 721
مناسک حج 721
مناسک حج (2 نسخه) 722
مناسک حج 723
مناسک حج = ترجمه منتخب مناسک حج صاحب جواهر 723
مناظرات 724
مناهج الشارعین 725
منبع البکاء فی مقتل سید الشهداء علیه السلام 725
منتخب آیات قرآنی 726
منتخب الاشعار 726
ص: 823
منتخب جلاء العیون والملهوف 727
منتخب الدعوات 728
منتخب دیوان انوری 729
منتخب دیوان حافظ و سعدی 729
منتخب الروضة = منتخب التعزیة (2 نسخه) 730
منتخب الفضائل 731
منتخب المقاصد فی اصول العقائد 731
منشآت 732
منشآت 732
منشآت = روش نامه نگاری 733
منشآت 733
منشآت 734
منشآت 734
منشآت 735
منشآت 736
منشآت 736
منشآت 737
منشآت 737
منشآت 738
منشآت 738
منشآت 739
منشآت 740
منشآت فرهاد میرزا 740
ص: 824
منشآت قائم مقام 741
منطق 741
منطق الطیر (6 نسخه) 742
منهاج الکرامة 743
منهاج مبین = رساله در هنر دانستن و گفتن 744
منهاج الولایة در شرح نهج البلاغة 745
منهاج الیقین فی معرفة اصول الدین 745
منهج الراشدین فی فقه آل طه ویاسین = رساله عملیه برغانی 746
منهج الصادقین فی تفسیر القران المبین والزام المخالفین (2 نسخه) 747
منهج الفاضلین فی معرفة الائمة الکاملین 747
منیر القلوب وکاشف الکروب 748
مواهب علیّه = تفسیر حسینی (12 نسخه)
749
موقظ الغافلین = رد بابیه و صوفیه (3 نسخه) 751
مهذّب الاسماء ومرتّب الاشیاء 752
ناسخ التواریخ = مشکاة الادب ناصری 753
ناسخ التواریخ (3 نسخه) 754
نجات الخافقین فی فضیلة زیارة الحسین علیه السلام755
نجاة الطالبین 755
نجاة المؤمنین 756
نجم الهدایة 757
نحو = رساله در نحو 758
نخبه = رساله عملیه (7 نسخه) 758
نخبه سپهری 760
ص: 825
نرگس دان ذبیحی = مثنوی 760
نزهت نامه علائی 761
نزهة القلوب 762
نصاب الصبیان (5 نسخه) 763
نصیحت نامه شاهی 764
نفائس الفنون فی عرائس العیون 764
نفحات الانس من حضرات القدس (2 نسخه)
765
نقشه کشی = رساله در 766
نمایش نامه = ابو الهوس یا انتقام روزگار 767
نمایشنامه سعدی واتابک = سعدی واتابک
767
نور العیون 768
نور العیون (2 نسخه) 769
نیت 770
وادی السلام 770
وافیه 771
وامق وعذرا 772
وجهة المقبلین وکعبة العارفین 772
الوجیزة = رساله عملیه 773
وجیزه = رساله عملیه 774
وقایع الایام واعمال الایام (2 نسخه)
775
هدایة الاخیار المنتخبة من تحفة الابرار 776
هدایة الانام فی مسائل الحلال والحرام 776
هدایة الطالبین وارشاد الراغبین 777
ص: 826
هدایة الأجلّة فی أدعیة رؤیة الأهلّة
778
هفت اورنگ = دیوان جامی 779
هفت بند 779
هفت پیکر = بهرام نامه = هفت گنبد 780
هواپیمایی جدید 780
هیأت در معرفت حرکت و قوس و... 781
هیئت فارسی = فارسی هیأت = فتحیه (3 نسخه) 781
یوسف وزلیخا (8 نسخه) 782
فهرست نام کتاب ها 785
ص: 827