سرشناسه:کتابخانه مسجد اعظم قم
عنوان و نام پدیدآور:فهرست نسخه های خطی کتابخانه مسجد اعظم قم / رضا استادی
مشخصات نشر:قم : کتابخانه مسجد اعظم قم ، 1365.
مشخصات ظاهری:5ج
وضعیت فهرست نویسی:فهرستنویسی قبلی
موضوع:نسخه های خطی فارسی -- فهرستها
موضوع:نسخه های خطی عربی -- فهرستها
موضوع:نسخه های خطی -- ایران -- قم -- فهرستها
شناسه افزوده:استادی ، رضا، . - 1316
رده بندی کنگره: Z6621 /م53 ف 9
رده بندی دیویی:011/31
شماره کتابشناسی ملی: م 65-581
ص: 1
شناسنامه
نام کتاب: فهرست نسخه های خطی کتابخانه مسجد اعظم قم
جلد دوم
تعداد صفحات: 832 صفحه
به کوشش حاج شیخ رضا استادی
ناشر: کتابخانه مسجد اعظم قم
تیراژ: هزار نسخه
نوبت چاپ: اول
چاپ قم
تاریخ چاپ: 1388 ش
ص: 2
ص: 3
ص: 4
از: لطفعلی بن آقا خان آذر بیگدلی (1195 ه . ق)
تذکره شعرای فارسی زبان است در چند مجمر و هر مجمر در چندین پرتو.
[الذریعه 1-4، مرعشی 7-205، مجلس 38-450، مشترک پاکستان 11-747 مشار].
آغاز: «... اگر برق یمانی است شراری از کانون قدرت اوست و اگر ابر بهار است دودی از گلخن صنعت اوست و اگر باد شمال است به فرمان او...».
انجام:
«... دریغ و درد که رفت از جهان جمال سخن
نهان به زیر زمین رفت آسمان سخن
فتاد سرو بلاغت ز جویبار کمال
پرید مرغ فصاحت از آشیان سخن»
ش 1681، 160 برگ، 22×32، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغاز و انجامش افتادگی دارد. (تحریر سده 13).
* * *
ش 4039، 160 برگ، 21×32، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغاز و انجام ناقص.
ص: 5
از: احمد بن تاج الدین حسن بن سیف الدین استر آبادی، قرن 10 و 11
کتابی است در تاریخ و سر گذشت پیامبر اکرم و خاندان پاک او که از کتاب «روضة الاحباب عطاء الله دشتکی هراتی تلخیص و برگزیده شده است. (در فهرست سابق این کتابخانه دو نسخه در حرف راء یاد شده است)
[الذریعة 1-6و 11-304، نسخه های خطی فارسی 6-4403 و6-4477، فهرستواره فارسی 3-،1667
مرعشی 1-293 و 2-328، دانشگاه تهران 2-470 و16- 246].
آغاز:
«خدایا ز شکرت جهان کام یافت
زنام تو هر نامه ای نام یافت
دهان درج در از عطای تو شد
زبان سرخ رو از ثنای تو شد»
انجام: «... وهمسایگان را بیازارند و زکوات مال ندهند و مسایل حلال و حرام را بغیر علم جواب گویند و امثال این علامات بسیار فرمود، این مقدار نوشته شد که مومنان را کفایتست...
چون که بدین پایه رساندم سخن
به که کنم ختم سخن و السلام».
ش 124، 207 برگ، 18×24، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11 و 12) از آخر ناقص است.
* * *
ش 3141، 268 برگ، 17×28، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 11 و 12).
* * *
ش 3361، 171 برگ، 16×20، نستعلیق .1068
ص: 6
از: ؟
رساله ای است در اعمال وارده در شب و روز جمعه که بنام شاهزاده محمد ولی میرزا و بدرخواست وی نگاشته شده و در دو باب و یک خاتمه تنظیم شده است: باب اول؛ مقدمه و دو فصل. مقدمه؛ در بیان فضیلت شب جمعه...
[.... ].
آغاز: «الحمد لله الذی اصطفانا ببرکات یوم الجمعة علی سائر الامم واختصّنا بها دون سائر الملل التی هی لبنی آدم و جعل العمل فیها من بین سائر الایام اتم و اقوم و هدانا للدین القویم...».
انجام: «... ومروی است که قبور اکابر دین و والدین و علما ومؤمنین را رعایت ادب باید نمود ونیز مروی است که حرمت مؤمن بعد از مردن مثل حرمت اوست در زندگی باینجا ختم شد این مجموعه».
ش 2365، 213 برگ، 14×20، نسخ 1256، با ترجمه دعاها زیر سطور، با سر لوح زرّین در برگ اول و جدول زرین در صفحات و جلدی نفیس.
از: محمد بن محمد تبریزی
رساله ای است مختصر در آداب و اعمال زیارت اماکن مقدسه مدینه. و اعمال حج ومناسک آن، و اعمال دهه ذیحجه را به جهت ماه ذیحجه به اختصار نوشته و گفته که کتابی مستقل و مفصل در مناسک حج نوشته است.
آغاز: «بسمله چون به مدینه رسد غسل کند جهت دخول مدینه وهم چنین جهت
ص: 7
دخول مسجد وجهت زیارت و در حین غسل این دعا بخواند اللهم طهّرنی وطهر قلبی...».
انجام: «... مثل انداختن موی ویا شپش و او غافل بوده باشد آن تصدق کفاره او می شود. این بود تمام مناسک حج به وجه اختصار ومواضعی که در اعمال حج مذکور شد ازین شکل ظاهر است».
ش 3002، 50 برگ، 10×16، نسخ، بیکا، بیتا.
از: محمد ابراهیم بن میرزا احمد محلاتی، 1252 _ زنده در 1303 ق
رساله ای است در آداب ونصایح ومواعظ اخلاقی که بنام ناصر الدین شاه قاجار در سال 1303 ق نگاشته شده و در تهران چاپ اول آن در سال 1317 ق انجام شده است. مؤلف از طرف پدر از دودمان خواجه نصیر الدین طوسی و از طرف مادر از دودمان شاه خلیل الله از سادات اسماعیلیه که ذریه او در تاریخ تالیف این کتاب در بمبئی سکونت داشته اند می باشد.
[الذریعة 31-1، مشار فارسی (سه جلدی) 1- 25].
آغاز: «السلام علی من اتّبع الهدی سلام و درود من بر جوانان نوخاسته و نوباوگان آراسته روشن ضمیر نصیحت پذیر پاک نهاد نیک اعتقاد باد که عمر همه بر تلف است و حاصل آن افسوس واسف...».
انجام: «».
ش 2229، 60 برگ، 16×21، نستعلیق جعفر قلی در 1306 از روی نسخه محمد رضا بن میرزا حبیب الله متخلص به خاقانی محلاتی (متخلص به صفا وملقب به سلطان الکتاب).
در پایان نسخه سیزده بیت سروده کاتب در وصف کتاب و طبع آن موجود است.
ص: 8
از: محمد حسن بن محمد ابراهیم [بن] عبدالغفور، 1232 _ زنده در 1276 ق
رساله ای است در آداب و کیفیت نماز شب که از کتاب های مختلف وگوناگون برای آسانی کار مؤمنین جمع آوری و تنظیم شده ودر جمادی الآخر 1276 ق در حالی که مؤلف چهل و چهار سال داشته تالیف شده است.
آغاز: «الحمد لله الذی من علینا بمحمد نبیه صلی الله علیه وآله دون الامم الماضیة وختم بنا علی جمیع... اما بعد این مختصر رساله ایست که از هر جا جمع شده از کتب احادیث ودعوات از برای کسانی...».
انجام: «... وتملاء الارض والسماء صلی الله علیه وآله حتی یرضی و صلی الله علیه و آله بعد الرضا صلاة لا حدّ لها ولا منتهی یا ارحم الراحمین».
ش 2792، 49 برگ، 10×18، نسخ 1302، تصحیح شده است. رساله یا مقاله ای در سه صفحه با جدولی در چهار صفحه ظاهراً از همین مؤلف در بیان ساعتی از شب ها که در آن ساعت دعا به هدف اجابت مقرون است در پایان این نسخه می باشد. در این رساله یا مقاله از حجة الاسلام شفتی وتحفة الابرار او یا دو نقل شده است.
از: ؟
مجموعه آداب و اذکار واوراد صوفیانه است که به روش فرقه قادریه نگاشته شده است.
آغاز: «بسمله بدانکه محرم و صفر و ربیع الاول... این در عربی دوازده ماه قمری است».
ص: 9
انجام: «وگشایش کارهای دین ودنیوی نصیب جمیع المؤمنین والمؤمنات».
ش 2655، 83 برگ 13×18، تحریر سده 12، .13
از: ؟
تاریخ آقا محمد خان قاجار را به صورت داستان بلند نگاشته است. شخصیت هایی که در این داستان به چشم می خورند: فتحعلی میرزا، آقا محمد خان، سهراب، امینه، مریم هستند.
آغاز: «... فتحعلی میرزا تصور می کرد که آن جواهری قیمتی یا تحفه ای نفیس است که آن همه مراقبت در حفظ آن به عمل آمده».
انجام: «کمی بعد فتحعلی شاه به همراهی سهراب و تمام درباریان وقشون راه طهران را پیش گرفت... تا مسافتی بعید مشایعتش کردند و به عمر واقبالش دعا گفتند».
ش 4171، 444 برگ، 22×25، نستعلیق، بیکا، بیتا، آغازش افتادگی دارد.
از: ؟
ترجمه یک داستان خارجی است.
آغاز: «... که خیلی میل داشتند فقط با خود آقای مک آدامز ملاقات کنند. آیا شما مطمئن هستید که این آقا».
انجام: «این تحفه آهنگ کالیسپو نام دارد و اینک خانم مایا آنجلو».
ص: 10
ش 4167، 298 برگ، 17×23، نستعلیق بیکا، بیتا، آغاز و انجام ناقص.
اوراق پایانی این نسخه مطالب پراکنده ای است در طب، شعر، نظامی، هندسه، فلسفه، یک برگ از جامع المواعظ، تفسیر، دعا، چند برگ از فوائد الضیائیة واصول فقه در جواب به سه سؤال هلیه بسیطه، ماء حقیقیه وهلیه مرکبه و مطالب دیگر.
از: سلطان ولد، بهاء الدین احمد بن جلال الدین محمد مولوی بلخی (712 ق)
مثنوی مفصّلی است که فرزند مولوی درباره حالات عرفانی پدرش وارتباط او با شمس تبریزی وصلاح الدین زرکوب ودیگران را به نظم کشیده و در لابه لای آن به سبک پدر خود آیاتی و روایاتی وحکایاتی را نقل کرده و به تفسیر آن ها پرداخته است.
در فهرست سابق این کتابخانه این نسخه به اشتباه مثنوی ملای رومی معرفی شده (ص 345).
[الذریعة 9-1279، نسخه های خطی، منزوی 2-1017، ریحانة الادب 2-218، هدیة العارفین 1- 104].
آغاز:
«زنده از وی زمین و هفت فلک
آدمی و پری ودیو وملک
نور چشم دل است و عقل وروان
نیست چیزی از او تهی به جهان»
انجام:
«در زمین بود کمتر از ناهید
بر فلک رفت باز شد خورشید
لفظ خورشید شعر تفهیم است
ورنه این لفظ ترک تعظیم است». ش 3503، 83 برگ، 31×35، نسخ، بیکا، بیتا، آغاز ووسط ناقص.
ص: 11
از: ؟ هنگام چاپ فهرست معلوم شد این نسخه روضة الشهداء کاشفی است.
گفتاری است در ده باب و یک خاتمه به نثر آمیخته به نظم. در ابتلاءات انبیاء عظام و حضرت ختمی مرتبت واوصیا وبضعه آن جناب صلوات الله علیهم اجمعین و خاتمه در ذکر اولاد سبطین وسلسله نسب برخی از ایشان است. در میان مباحث ذکر مصیبت کرده و از شاهزاده ای که جدش امیر تیمور است یاد می کند.
آغاز:
«آن روز که آب و خاک بر هم زده اند
برطینت آدم رقم غم زده اند
خالی نبود آدمی از درد و بلا
کین ضربت اولین بر آدم زده اند»
انجام: «قربتش با کربت آمیخته ومسرتش با مضرّت در آویخته نشو لطفش با نیش قهر است و اثر تریاقش مقترن زهر و وفاقش با نفاق هم وثاق است و ملاقاتش را با افتراق اتفاق عشرتش بی عسرت وجود نگیرد و فرحش».
ش 3996، 76 برگ، 13×22، نستعلیق، بیکا، بیتا، آغاز وانجام ناقص.
از: میرزا رفیع الدین محمد بن فتح الله واعظ قزوینی (1089 ق)
مؤلف میخواست کتاب بسیار مفصّلی تألیف کند در هشت باب به شماره درهای بهشت که هر بابی در یک جلد باشد؛ ولکن پس از تألیف باب اول ودوم، درگذشت وباب سوم را فرزندش محمد شفیع نگاشته است.
[الذریعة 1-76، الفبائی آستان قدس 16، مشار فارسی 1-145، مرعشی 2-170، مجلس 25- 374].
آغاز: «بهترین مقالی که سرخیل کاروان فنون محاورات تواند بودو خوشترین
ص: 12
کلامی که به شادابی لآلی کلماتش به تیغ زبان...».
انجام: «وآثار مذکوره را بر امزجه قلوب دردمندان سازگار وگوارا گردانید توفیق اتمام باقی ابواب بروجه خیر کرامت فرماید».
ش 35، 246 برگ، 20×30، نستعلیق رجب 1236، شامل جلد اوّل.
* * *
ش 93، رحلی، جلد اول است، بدون تاریخ کتابت ونام کاتب
* * *
ش 211، 434 برگ، 19×30، نستعلیق، بیکا، بیتا، جلد اول است
* * *
ش 243، 304 برگ، 15×24، نستعلیق محمد در 1099، جلد دوم است
* * *
ش 412، 346 برگ، 13×23، نسخ، بیکا، بیتا، جلد اول است، تصحیح شده، با یادداشت تملک محمد علی بن عسکر هراتی مورخ 1247 در پایان نسخه
* * *
ش 947، 199 برگ، 20×30، نستعلیق، بیکا، بیتا، جلد اول است.
* * *
ش 1102، 253 برگ، 16×25، نستعلیق، بیکا، بیتا، جلد اول است آغازش افتادگی دارد.
* * *
ش 1706، 186 برگ، 20×30، نسخ، بیکا، بیتا، جلد دوم است. از انجام افتادگی دارد.
* * *
ش 1727، 185 برگ، 17×24، نستعلیق 1139 یا 1239، جلد دوم است.
* * *
ش 1780، 354 برگ، 15×24، نسخ، بیکا، بیتا، جلد اول است. آغاز و انجام ناقص
* * *
ص: 13
ش 1980، 208 برگ، 12×23، نسخ محمد اشرف در 1089، جلد اول است شاید ناتمام باشد.
* * *
ش 2068، 254 برگ، 15×21، نستعلیق، بیکا، بیتا، جلد اول است. انجامش ناقص.
* * *
ش 2071، این نسخه متمم نسخه قبل است تحریر .1236
* * *
ش 3614، 218 برگ، 21×31، نسخ 1255، جلد اول است.
* * *
ش 3649، 289 برگ، 20×30، نستعلیق 1233، جلد اول است. با مهر بیضوی «عبده میرزا جان».
* * *
ش 3686، 143 برگ، 20×30، نستعلیق، بیکا، بیتا، جلد اول آغاز وانجام ناقص
* * *
ش 4194، جلد اول است رحلی، تحریر 1230 (همان شماره 3119 در فهرست سابق این کتابخانه است).
از: علی شاه بن محمد قاسم خوارزمی معروف به علاء منجم بخاری
کتابی است گرد آوری شده از آثار اساتید و اصحاب علم نجوم در دو مقاله حسابی ومقاله احکام.
[الذریعة 1-293، کشف الظنون 1-18، نسخه های خطی، منزوی 1- 208].
آغاز: «حمد له... جمع کردم از کتب استادان و اصحاب احکام چون ابو معشر
ص: 14
البلخی وعبد الجلیل سنجری و ابو المحامد الغزنوی ومظفر وکتاب برهان الکفایة...».
انجام: «... احکام... عطارد با شرکاء در طوالع شبی، جدول...».
ش 83، 92 برگ، 20×29، نسخ 1234، آغاز این نسخه با سرآغازی که در فهرست منزوی نقل شده برابر نیست.
از: ؟
ترجمه احکام تحویل سنی الموالید ابو معشر بلخی (272 ق) می باشد. این ترجمه در 23 باب آمده باب اول: در آفرینش مردم، باب دوم در مقدمه حکم راندن، باب سوم در... مولود، باب چهارم، در... وکدخدائی، باب پنجم: در عطیّت کدخدائی، باب ششم در زیادت و نقصان ستارگان، باب هفتم: در خوی و عادت مولود، باب هشتم در صورت ولون مولود، باب نهم در ضرویات طبع مردم، باب دهم در آفتها و علّتها...
همان است که در فهرست منزوی 1-214 به شماره 1847 یاد شده است.
[به نسخه های خطی، منزوی 1-206، 209، 213 و 214، هدیة العارفین 1-251 رجوع شود ].
آغاز: «باب اول در آفرینش مردم و یاد کردن حالش پیش از ولادت. بدان که ماه اول چون فرزند در شکم مادر بود تدبیر زحل را باشد و نطفه فسرده شود...».
انجام: «جدول رأس و ذنب به وقت تحویل پیدا آمدن... حوت: منفعت یافتن مردم و بسیاری آب».
ش 1981، 41 برگ، 16×22، نستعلیق، بیکا، بیتا (شاید از سده دهم باشد) پس از تمام شدن 23 باب، بخشی از کتاب دیگر در 33 برگ با این عنوان شروع می شود: احکام سنی الموالید مقاله چهاردهم گوییم اولا آنچه بکار آید.
این رساله بخشی از رساله ای دارای پانزده باب است که باب اول آن اندر مشکل طالع است.
ص: 15
از: ؟
احکام بروج دوازده گانه را در دوازده باب و فصول بسیار از محرم تا ذی حجه بررسی کرده است، هر حادثه و اتفاقی در هر کدام از ماه ها که اتفاق می افتد را بحث کرده است.
آغاز: «کند که اندر این سال بیماری سخت پیدا شود خاصه در ولایت بابل دلیل کند که پادشاه مرد بزرگ را از لشکر خود هلاک کند و اندرین سال غلّه جو و گندم بسیار بود و در این سال بیمار از سرفه و زکام پیدا شود».
انجام: «صلوات نامه:
کسی گر یار یاران است به نزد یار آنست یار
گرت میلی بدیشانست بگو صلوات پیغمبر
بیا بنده شه شو زحال خویش آگه شو
حریف نعمت الله شو بگو صلوات پیغمبر». ش 3913، 32 برگ، 10×16، نستعلیق 1157 در قریه شاه کلا (امامزاده حسن علیه السلام). از باب هفتم تا دوازدهم را دارد در پایان نسخه قصیده ای است از قسّامی که داستان روزه گرفتن حضرت امام حسین علیه السلام در کودکی را به نظم در آورده و بیت آخرش این است:
که عفو کن گنه بی حساب قسّامی
حساب روز قیامت برو کنی آسان
ونیز در پایان هشت بیت شعر به نام صلوات نامه از شاه نعمت الله ولی نوشته شده است.
از: علی شاه بخاری معروف به علاء منجم
ص: 16
رساله ای است مفصل در احکام موالید که با استفاده از گفتارها ونظرات ابو معشر بلخی (272 ق) در 216 باب وهر باب در چند فصل کوتاه تنظیم شده است. همان است که در فهرست منزوی 1-213 با شماه 1846 یاد شده است.
[فهرستواره فارسی 4-3071، نسخه های خطی فارسی 1-213، الذریعة 23-،234
دانشگاه تهران 4-941، دایرة المعارف بزرگ اسلامی 1- 10].
آغاز: «الحمد لله الذی زیّن السماء بمصابیح وجعلها رجوما للشّیاطین... این احکام موالید است که بر دویست و شانزده باب قسمت کرده اند از گفتار ابو معشر رحمه الله هر گاه که خواهند...».
انجام: «... باب دویست و شانزدهم شناختن کسی که بر وی ظفر یابد عطارد چون در خانه خویش باشد مسعود ویرا ظفر بود بر دشمنان ودوستان... یا در غربت باشد دشمنان وی کم بوند».
ش 2141، 95 برگ، 16×21، نسخ احمد بن زین العابدین منجم یزدی در .1264
از: ؟
شرح حال امام حسن علیه السلام در سه مقام که هر مقام دارای چند مرتبه می باشد آورده و قسمت دوم کتاب شرح حال امام حسین علیه السلاماست در چهار مقام و هر مقام دارای چند مرتبه.
از کتاب های جنّات الخلود و حدیقة الشیعه و احسن الکبار و جلاء العیون وغیره نقل کرده.
آغاز:«الرکن الرابع من ارکان التوحید فی احوال السیّد المجتبی و امام المرتجی صاحب الجود و المنن کاشف البلوی والمحن... المقام الاولی فی ولادته و فضائله و
ص: 17
مناقبه و فیه مراتب».
انجام: «کسی که یاد کند لب تشنه آن مظلوم را این قدر ثواب داشته باشد پس نمی دانم چه خواهد بود حال کسانی که صدای العطش آن حضرت را شنیدند جواب ندادند و هر چند میفرمود دعونی ارد ماء الفرات الخ تمّت».
ش 1423، 149 برگ، 10×17، نستعلیق سید محمد بن سید حیدر در .1292
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی اصفهانی، 1037 _ 1111 ق
این رساله دارای سه فصل است، وچون علامه مجلسی رساله ای بزرگتر در همین موضوع دارد این رساله اختیارات صغیر نامیده شده.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین... اما بعد چنین گوید احقر عباد الله ... اینرساله ایست در بیان آنچه از احادیث ومعجزه اهل بیت...».
انجام: «... پس این دعا بخوان اللهم بک یصول الصائل و بقدرتک یطول الطائل و لا حول لکل ذی حول إلّا بک ولا قوة...».
ش 2891، 9 برگ، 10×16، نستعلیق، بیکا، بیتا، آخرش افتادگی دارد.
* * *
در مجموعه 2614 نیز نسخه ای از این رساله هست.
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی (علامه مجلسی)(1111 ق)
مؤلف آنچه راجع به سعادت ونحوست ایام در احادیث ائمه اطهار علیهم السلام
ص: 18
وارد شده گرد آورده ودر چهل فصل و یک خاتمه تنظیم نموده است. این فصول در بعضی نسخه ها کم و زیاد دارد و وی رساله ای دیگر به همین نام در سه فصل دارد که اختیارات صغیر خوانده می شود.
[الذریعة 1-367، نسخه های خطی، منزوی 1-218، سپهسالار 3-74، کتابشناسی مجلسی ص 78].
آغاز: «الحمد لله ربّ العالمین والصلاة و السلام علی سیّد المرسلین محمّد وآله الطاهرین اما بعد... در بیان آن چه از احادیث معتبره اهل بیت رسالت صلوات الله علیهم معلوم می شود از سعادت و نحوست ایام هفته».
انجام: «در دانستن غرّه هر ماه... و آن گاه در جدول دیگر که نامهای شریف معصومین آل عبا علیهم السلام است نوشته همان نام را از بالای جدول صفحه دوّم طلب کند یک انگشت بر غرّه ماه ویکی برنام معصوم علیه السلام باید گذاشت و کشید تا هر دو به هم رسند آن خانه غرّه ماه آن است».
ش 883، 72 برگ، 15×22، نستعلیق، عباسعلی بن علی کشاری در 1261، تصحیح شده
* * *
ش 2756، 175 برگ، 11×18، نسخ 1298
* * *
ش 3994، 95 برگ، 17×23، نستعلیق، بیکا، بیتا، انجامش افتادگی دارد.
از: ؟
رساله ایی است در اختیارات ایّام و خوب و بد آن. مطالبی از خواجه نصیر طوسی و حضرت دانیال علیه السلام نقل می کند و شبیه «ملحمه دانیال» است.
آغاز: «فصول اربعه سالها در نزد عرب آن است که آفتاب و زحل و ثور و جوزا
ص: 19
باشد وماهها... و نیسان و اسد و سنبله باشد و تابستان آن است که آفتاب در سرطان...».
انجام: «آشکار شدن فسق و فجور و حرام را حلال پنداشتن و نکاح نه بر وجه حلال وویران شدن جویها و زمینها وتفرقه عامه و الله اعلم بالصواب».
ش 3961، 11 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: زین العابدین علی بن حسین عطار انصاری شیرازی (حاج زین عطّار)
این کتاب در مقدمه و دو مقاله و خاتمه تنظیم شده است: مقاله اول در ادویه مفرده به ترتیب حروف، مقاله دوم در ادویه مرکبه.
در سال 767 مؤلف کتابی به نام «مفتاح الخزائن» نگاشته بود، پس از آن به سال 770 کتاب حاضر را برای شاهزاده بدیع الجمال یکی از زنان مبارز الدین محمد بن مظفر ومادر سلطان بایزید عثمانی تألیف نمود.
[الذریعة 1-368، نسخه های خطی فارسی 1-465، مشار 1-190، ملی 1-،215
دائرة المعارف بزرگ اسلامی 1-11، دانشگاه 4-715، مرعشی 2- 115]
آغاز: «امداد حمد بی عد واعداد سپاس بی قیاس مبدعی را که آثار ابداع او بر هر ورقی از اوراق وشجری از اشجار سمت وضوح یافته است و هر ثمره ای از اثمار و زهری از ازهار...».
انجام: «وخلط وی بد بود و ثقیل و... خاصه چون بخورند وبه پارسی کرد خوانند. ینسبون وگفته شد در «ثا» یبق به لغت اهل اندلس انفحه است و گفته شد در الف حشیشی است که به شیرازی سنبل... خوانند و در جراحتها و زخمها... استعمال کنند».
ش 1077، 235 برگ، 17×24، نسخ 1034، در برگ اول فائده ای طبی یادداشت شده.
ص: 20
ش 1782، 148 برگ، 17×24، نستعلیق، بیکا، بیتا. انجام ناقص
* * *
ش 2043، 158 برگ، 13×24، نسخ، بیکا، بیتا. انجامش افتادگی دارد. تصحیح شده و حاشیه نویسی دارد.
* * *
ش 2253، 319 برگ، 15×20، نسخ، بیکا، بیتا (شاید از سده 10 باشد) تصحیح شده با تملک عبد الله بن علی طارمی، ومهر بیضوی «یبتغون فضلا من الله و رضوانا» در برگهای متعدد.
* * *
ش 3206، 476 برگ، 15×24، نسخ، بیکا، بیتا (شاید از سده 10 باشد) با فهرست دواها به صورت الفبایی در 14 برگ اول مورخ 1292 ق. چند برگ اول و برگ آخر نو نویس است. تصحیح شده است.
* * *
ش 3265، 230 برگ، 13×22، نستعلیق محمد باقر بن محمد قاسم در 1291. تصحیح شده و حاشیه نویسی دارد.
* * *
ش 4137، 225 برگ، 10×15، نستعلیق، بیکا، بیتا. آخرش ناقص است. خطبه را ندارد. با مهر بیضوی «اللهم صل علی محمد و آل محمد».
* * *
یک نسخه هم در مجموعه ش 152 می باشد.
ص: 21
از: فخر الدین محمد بن عمر رازی (فخر رازی) (606 ه_ )
در اختیار و سعد و نحس ایّام، که به نام علاء الدین تکش خوارزمشاه در دو مقاله نگاشته شده و دارای فصولی است. مقاله نخستین در بعضی از کلیات که نه فصل است و مقاله دوم در جزئیات که دارای هشتاد مطلب است.
[مرعشی 16-231، الفبائی آستان قدس ص 30].
آغاز: «الحمد... اما بعد چون بندگان حضرت اعلی...».
انجام: «اعتقاد فارسیان چنان بود که در این ده روز زیارت رحمها کردن بهتر است و گویند روحهای مردگان خیر یابد و مؤبدان و برهمنان در این ایام به جهت ارواح «زند» خوانند».
ش 1047، 113 برگ، 17×22، نسخ 1224، فوائدی در نجوم در پایان نسخه یادداشت شده است.
از: ؟
کتابی است در اخلاق و آداب پسندیده که مانند گلستان پس از ذکر عنوان با نظم و داستان وحکایات منثور آنها را بیان کرده است، رساله دست کم چهل باب دارد:...
25 _ در صدق و راستگویی 27 _ در تانّی و تامّل 30 _ در شجاعت 32 _ در سیاست
35 _ در کتمان اسرار 37 _ در ادای حقوق 39 _ در دفع اشرار 40 _ در تربیت خدم و حشم و آداب ایشان
آغاز: «... باب بیست و پنجم در صدق: راست گویی و راست کاری سبب ایمنی و
ص: 22
درستکاریست، نظم :
راستان رسته اند روز شمار
جهد کن تا تو زان شمار شوی».
انجام:
«... ملایمان سلاطین چو یکجهت باشند
مهم مملکت و مال برقرار بود
وگر نفاق نمایند و مکر وحیله کنند
اساس جمله مهمات بی مدار بود».
ش 2226، 165 برگ، 12×19، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغاز وانجام ناقص، از باب 24 تا 40 را دارد، صفحات جدول زرین دارد.
از: ؟
اخلاق حسنه را در چندین باب بیان کرده است. نثر خوبی دارد از ابیات فارسی استفاده برده است و نیز از احادیث و روایات. باب هشتم در حیاء... باب هفدهم در حلم یکی از اخلاق الهی حلم است به فهرست سابق این کتابخانه ص 644 رجوع شود.
آغاز: «نزدیک یکدیگر رسیدند و مهم بر حرب قرار گرفت شبی که در روز او مصاف مقرّر بود آن پادشاه همه شب نماز می کرد یکی از ارکان دولت گفت ای ملک بیاسای که فردا روز مصاف است».
انجام:
«حلم سرمایه کمال بود
سبب عزّت وجلال بود،
حلم شادی فزای هر خجل است
مومیائی به هر شکسته (دل) است
ص: 23
نوشیروان از بوزرجمهر پرسید که حلم چیست گفت نمک خوان اخلاق است اگر حروف او را برگردانند ملح شود وچنانچه هیچ طعامی...».
ش 3886، 27 برگ، 11×19، نستعلیق، بیکا، بیتا، آغاز و انجام ناقص باب هشتم تا هفدهم را دارد.
از: ابوالحسن بن محمد کاظم جاجرمی
مثنوی است درباره مسائل اخلاقی که مؤلف برای فرزندش نصیر الدین نگاشته است.
[به فهرست منزوی 2-1528، وفهرست دانشگاه 9-1461 رجوع شود ].
آغاز: «بسمله، حمد لله، اما بعد چنین گوید بنده حقیر... مدتها بود در نظر داشتم که از برای فرزند ارجمند سعادتمند نصیر الدین طول الله عمره ووفقه لما یحب و یرضی... وقاک الله ای فرزند مسعود...».
انجام:
«وجودت سر به سر کان هنر باد
پدر هم از وجودت بهره ور باد».
ش 1212، 42 برگ، 14×20، نستعلیق محمد رضا در .1304
از: حسین بن علی کاشفی بیهقی (910 ق)
مؤلف این کتاب را در چهل باب در مسائل اخلاقی و کشور داری و تدبیر منزل، برای سلطان حسین میرزا بایقرا (911 ق) و به نام پسر او محسن میرزا، در سال 907
ص: 24
(= اخلاق محسنی) نگاشته است. این کتاب در سال 1282 ق وسپس بارها به چاپ رسیده است.
[الذریعة 1-377، نسخه های خطی، منزوی 2-1591، آستان قدس 6-381، مجلس 10- 708].
آغاز: «حضرت پادشاهی علی الاطلاق علت کلمته...».
ش 861، 131 برگ، 11×20، نستعلیق 1033. اولش افتادگی دارد.
* * *
ش 2740، 87 برگ، 12×18، نستعلیق، بیکا، بیتا، انجامش ناقص است. تصحیح شده. (تحریر سده 11 و 12).
* * *
ش 3364، 161 برگ، 13×20، نستعلیق، بیکا، بیتا.(یکجا تاریخ 892 دارد که ساختگی است) شاید تحریر سده دهم باشد. برگ اولش افتاده است. مهر مربع «زمحمد امید شفاعت دارد شفیع» در آن دیده می شود.
* * *
ش 3939، 128 برگ، 12×19، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 11) صفحات جدول زرین دارد.
از: نصیر الدین محمد بن محمد بن حسن طوسی (خواجه طوسی) (672 ق)
این کتاب به درخواست ناصر الدین ابوالفتح عبدالرحیم بن ابی منصور حاکم قهستان، در زندان قهستان در سال 633 به رشته تحریر آمده و مشتمل بر سه مقاله، در تهذیب اخلاق، تدبیر منزل و سیاست مدن که سی فصل را در بر دارد، می باشد.
[الذریعة 1-380، دانشگاه 10-1764، نسخه های خطی فارسی 2-،1534
سپهسالار 3-89، مرعشی 5-115، مجلس 10-615 و 26- 49]
ص: 25
آغاز: «حمد بی حدو مدح بی عدّ لایق حضرت عزّت مالک الملکی باشد که همچنانک در بد و فطرت اولی و هو الذی یبدأ الخلق...».
انجام: «اینست وصایای افلاطون که خواستیم که ختم کتاب بر آن کنیم و بعد از آن سخن قطع کنیم خدای تعالی ممکنات را توفیق اکتساب خیرات و اقتضاء حسنات کرامت کناد».
ش 389، 198 برگ، 15×23، نستعلیق، بیکا، بیتا (در لاهور)، با یادداشت تملک ابوالقاسم 1304، تصحیح شده است شاید تحریر سده 10 و 11 باشد.
* * *
ش 392، 197 یا 117 برگ، 12×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده )11
* * *
ش 848، 219 برگ، 10×19، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول و آخر ناقص.
* * *
ش 920، 461 برگ، 13×18، نسخ نظام بن شمس الدین مداح در سه شنبه سوم صفر .894
* * *
ش 1004، 99 برگ، 16×22، نسخ، بیکا، بیتا (ظاهراً قدیمی است) با دو برگ الحاقی که در آخر نسخه به عنوان «فصلی که بعد از تالیف کتاب بدان الحاق شده در 663» که سی سال بعد از تالیف کتاب بوده است.
* * *
ش 1018، 168 برگ، 17×26، نستعلیق، بیکا، بیتا، آخرش افتادگی دارد (تحریر سده 12) در اول نسخه مهر بیضوی «عبده الراجی محمد حسن 1262» هست.
* * *
ش 3170، تحریر سده 13، ناقص.
* * *
ص: 26
ش 4166، 264 برگ، 13×23، نستعلیق، بیکا، بیتا، در صحافی اوراق پس و پیش شده در نسخه اوراق پراکنده ای در صرف، شعر، حدیث، قصیده عربی و چند فصل از کتابچه معادن هست.
از: کمال الدین حسین بن عبد الحق الهی اردبیلی (905 ه_ )
فقه فتوایی شیعی مختصری است فراهم آورده شده از کتب فقهای دین و علماء محققین، در هیجده کتاب و هر کدام دارای چندین باب است. صاحب ریاض العلماء آن را ترجمه «ارشاد الأذهان» علامه حلّی دانسته است.
[مراة الکتب 2-30 چاپ تبریز، ریاض العلماء 2- 102].
آغاز: «باب هفتم در احکام غسل و در آن هفت فصل است...».
انجام: «واجب شود بر او کفاره به اجمال و اگر کشته شود به قصاص بعضی گفته اند که کفاره واجب ن می شود کفاره در... و اگر قاتلان متعدد باشند لازم شود بر هر یک کفاره کامله».
ش 1080، 182 برگ، 14×24، نستعلیق حاجی علی معلم در 031-0 از باب هفتم کتاب الصلاة که در احکام غسل است تا باب نهم کتاب قصاص و دیات که نه باب است را دارد.
در برگ 144 مهر بیضوی «عبده الراجی عبد الوهاب» ودر آخر نسخه مهر مربع «بسم الله الرحمن الرحیم سلام من الرحیم» هست.
از: ملا محمد جعفر بن محمد قاسم نراقی (ق سیزدهم ه_ ق)
ص: 27
کتابی است در عقاید و عرفان در سه بخش با عنوان «مطلب»، مطلب اول در خداشناسی، دوم در خودشناسی و سوم در آداب سلوک که هر یک در چند باب و فصل و خاتمه نگاشته شده است و به محمد شاه قاجار تقدیم شده است.
شاید همین مؤلف است که در پایان عمر منحرف شده است به کتاب شرح احوال ملا مهدی نراقی تالیف اینجانب رجوع شود اللهم اجعل عاقبة امرنا خیراً
[نسخه های فارسی، منزوی 2-874، سپهسالار 3- 109].
آغاز: «لآلی متلالی حمد وسپاس و درر غرر نیایش افزون از قیاس نثار بارگاه جلال کبریاء خداوندی است کریم جلت عظمته وعمت نعمته که غواص رأفتش جواهر زواهر مواعظ...».
انجام: «پس اعتقاد به ثبوت شفاعت ایشان لازم واز جزء ایمان است چه فرموده اند که از مانیست هر که انکار کند شفاعت ما را اللهم قد تمسکنا بهم فاحشرنا فی زمرتهم وارزقنا شفاعتهم...».
ش 194، 223 برگ، 21×31، تحریر 1254، این نسخه فقط مطلب اول را دارد. با یادداشت تملک «محمد حسین حسینی .1262
از: حاج محمد ابراهیم بن محمد حسن کلباسی (حاجی کلباسی) (1262 ه_ )
رساله ای است مشتمل بر احکام ضروری دین در یک مقدمه و چهار مقصد و یک خاتمه. و نسخه حاضر مناسک حج آن است.
[الذریعة 1-521، مرعشی 2- 133].
آغاز: «... در حج و آن شرعا عبارت است از افعالی که... چنانچه عمره نیز چنین است و در آن یک مقدمه وچند مبحث و یک خاتمه است...».
ص: 28
انجام: «وهم چنین هر گاه از باب جاری شدن بر لسان باشد بی اختیار یا در حال غضب بدون قصد از لسان او صادر شود».
ش 1170، 31 برگ، 15×21، نستعلیق محمد جعفر بن کربلایی خدا بخش بروجنی، بدون تاریخ (تحریر سده 13).
از: نصیر الدین محمد بن محمد بن الحسن طوسی (خواجه طوسی) ()672
شامل قواعد منطقی به طور مفصل و به روش قدماء که در کتاب های فلسفی مینوشتند در یک مقدمه و نه مقاله تاریخ تالیف: .642
[الذریعة 2-5، مرعشی 17-67، الفبائی آستان قدس ص 42].
آغاز: «خداوندا متعلمان حکمت را به الهام حق و تلقین صدق و توفیق خیر مؤید گردان ونعمتهای ایشان بطلب کمال و تحری صواب و اقتضاء فضیلت مصروف دار...».
انجام: «وبه حسب هر یک صنعتهای مختلف ممکن باشد و از جهت آنکه علمی مفرد و متکفل بیان این معانی است در این کتاب اقتضا بر این قدر کفایت بودو چون آنچه در صدر کتاب وعده داده بودیم به انجاز رسید سخن قطع کنیم».
ش 1094، 205، 12×25، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11 ظ) آثار تصحیح دارد. برگ اول و برخی صفحات نو نویس است. در برگ آخر یادداشتی در چگونگی بدست آوردن این نسخه و تصحیح ومقابله آن با امضاء مرتضی فرهنگ 1314 ش آمده است. در اول وآخر نسخه مهر بیضوی «الواثق بالله عبد الرزاق بن علیرضا 1319» هست.
ص: 29
از: سید علی اکبر برقعی قمی (قرن )14
ترجمه کتاب نهضة الحسین علیه السلام سید هبة الدین شهرستانی است. تاریخ ترجمه این کتاب 28 جمادی الاولی 1346 ق می باشد. این کتاب توسط کتابخانه مهدیّه خیابان ناصریّه در سال 1348 ق چاپ شده است.
آغاز: «بعد الحمدو الصلاة عظمت و اعتلاء هر ملّتی منوط به یک دسته از مردمان بزرگی است که در رأس جامعه و توده بشری قرار گرفته اندو تاریخ عبارت است از تغییراتی که».
انجام: «این است عاقبت فاجر ستمکار این است عاقبت مجاهد ناصح و زمین در تحت سلطنت الهی است هر کسی را که بخواهد از طبقه صلحاء از بندگانش به او ارث می دهد».
ش 3544، 74 برگ، 17×21، نستعلیق، بیکا، بیتا، تصحیح شده، اهداء حسین کجوری به کتابخانه.
از: عبد الغفّار حنّان (قرن )14
داستان خارجی است با شخصیت هائی به نام کاماموری و ترمال نک که در منطقه هورتی با حیوانات درنده درگیر میشوند. نویسنده این داستان سالگاری است.
آغاز: «...کاماموری به زمزمه گفت: او خوابید، بهتر، صدایش دیگر ما را رسوا نمی کند. حالا خود رامحافظت کنیم شاید ببر در کمین باشد...».
انجام: «کاماموری با تفنگش حیوان را قراول رفت ولی حیوان متوحش از».
ص: 30
ش 1505، نستعلیق، بیکا، بیتا، قسمت اول است. اول و آخرش افتادگی دارد.
* * *
ش 1506، 42 برگ، 11×18، نستعلیق، بیکا، بیتا، قسمت دوم است.
* * *
ش 1507، 51 برگ، 11×18، نستعلیق 1308 ش، آغازش افتادگی دارد.
* * *
هر سه نسخه بیاض است.
از: علی بن غلام علی قزوینی معاصر ناصر الدین شاه قاجار
شرح مفصلی است بر اجزاء و کلمات شریفه نماز با عناوین «سرّ» ابتداء بخش هایی از یک کتاب را که به عربی است آورده سپس با خطابهای «فقیر، درویش، عزیز» با استفاده از آیات و روایات و اشعار به شرح آن پرداخته است دارای مقدمه و دو مقاله است.
به فهرست سابق این کتابخانه در ص 169 یاد شده است.
آغاز: «حمد بی حدّ مر واجب الوجودی را سزد که به نوری از انوار عبدی اطعنی حتی اجعلک مثلی... الواح قلوب عابدان و زاهدان را که مظهر غرایب و صنع قضا و قدر است».
انجام: «وکوفی و شامی به شهادات آن بزرگوار ناظره و ناله استغاثه هل من ناصر ینصرنی و معین یعیننی وی را سامعه این است لعنت ابدی الالعنة الله علی القوم الظالمین از همگی بر همگی وارده و لیکن هذا آخر اسرار الصلاة».
ش 3578، 300 برگ، 20×33، نستعلیق، بیکا، بیتا.
ص: 31
از: ابو منصور نیشابوری، زنده 673 ق
رساله ای مفصل در اسرار و قواعد و اصول علم رمل (علم نقطه) که مطابق حروف تهجی در بیست و هشت کتاب تنظیم شده است:«و این کتاب را اسرار مفاتیح نام کرده اند و مجموع این کتاب 28 باشد و بر هر کتابی حروفی ونقطه ای بود... و این ضعیف محمد ابی منصور مدتی دراز سیاحت کردم... مؤلف پس از سیاحات بسیار و دیدن اساتید فراوان در طول سی سال تجارب و اندوختههای علمی خود را در این اثر در رجب سال 673 ق گرد آوری کرده است.
آغاز: «... فصل زمستان بودو حکم یکسال بدین طبایع از این 12 بروج بدر کند و دیگر در چند دیده باش که آتش یک رطل بود و بار 10 رطل وآب 100 رطل و خاک 1000 رطل».
انجام: «... فصل و از آن رمل بدین نقطه آفریده است یعنی که نقطه و یک نقطه دیگر صفر بود بدین شکل... و اصل نقطه رمل از حساب ضرب و قسمت هندسه بدر آمده است...».
ش 2863، 73 برگ، 11×19، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 9 و 10) در برگ 11 و 12 نام کتاب ومولف وتاریخ تالیف یاد شده است. آغاز و انجام نسخه افتادگی دارد.
از: ابو الخیر محمد تقی بن محمد فارسی، قرن 10
رساله ای است در قواعد اسطرلاب که در یک آغاز و بیت و سه سطر و یک انجام تنظیم و تحریر شده است، خودمؤلف آن را به نام خاصی نخوانده و صاحب الذریعة
ص: 32
آن را «آغاز و انجام» نام نهاده است.
[الذریعة 1-35 و 2-358، کشف الظنون 2-1076، نسخه های خطی فارسی 1-،234
دانشگاه تهران 4- 830]
آغاز: «خوبترین صورتی که از حجره خیال ببارگاه مقال جلوه گرآید و روشنترین کوکبی که از افق جنان بدرجه لسان ارتفاع یابد حمد حکیمی است که دانای خورده بین با وجود اسطرلاب...».
انجام: «... فایده در بیان معرفت ساعات معوجه گذشته از حین طلوع آفتاب با کوکب و زمان معین یا مانده از زمان معین تا حین غروب از ارتفاع آفتاب با کوکب هر گاه که از آفتاب...».
ش 2283، 53 برگ، 12×19، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 12 و 13) این نسخه از ابتدا تا سطر بیست و دوم را دارد. جداول نجومی و حاشیه نویسی دارد.
از: ؟
داستان اسکند مقدونی و لشکر کشی و فعالیتهای او در کشور گشائی به نثر گزارش داده شده است.
[استوری 2-748، فهرست منزوی 1- 275].
آغاز: «بسمله الحمد لله...اما راویان اخبار و ناقلان آثار و طوطیان شکر شکن و شیرین گفتار چنین روایت کنند که در ولایت طوران پادشاهی بود افراسیاب نام که از ملوک کیان بود...».
انجام: «... روی بجانب اسکندر بن داراب بن بهمن بن اسفندیار آورد که آن سپاه از نظر غایب شد...».
ص: 33
ش 1368، 59 برگ، 11×18، بیتاریخ، اول و آخر ناقص (تحریر سده 14).
* * *
ش 1426، 53 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا، اول و آخر ناقص بخشی از این نسخه اسکندر نامه است و بخش دیگر آن (شدادیه نمرودیه) است.
* * *
ش 1430، 72 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 14) اول و آخر ناقص.
* * *
ش 1435، 127 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 14) آغاز و انجام ناقص.
* * *
ش 2609، 20 برگ، 11×19، نستعلیق، بیکا، بیتا، یک قطعه این کتاب است.
* * *
ش 3136، 265 برگ، 20×31، نستعلیق 1265، این نسخه جلد اول و دوم است.
* * *
ش 3137، 363، 20×33، نستعلیق، بیکا، بیتا، از پایان افتادگی دارد (تحریر سده 13 و14).
(شعر، فارسی)
از: حکیم الیاس بن یوسف گنجوی (نظامی گنجوی) (614 ق)
پنجمین مثنوی از «پنج گنج» اوست، در داستان آن مقدونی و ایران، در دو بخش :
1 _ شرفنامه خسروان، 680 بیت، سروده 597 ق با نام اتابک نصرت الدین. 2 _ اقبالنامه یا خردنامه، 3480 بیت. آغاز شرفنامه: «خدا یا جهان پادشاهی تراست» و آغاز «اقبالنامه» «خردمر کجا گنجی آرد پدید»
ص: 34
در فهرست سابق این کتابخانه در ص 533 یاد شده.
[الذریعة 2-61، کشف الظنون 1-86، مشترک پاکستان 7-100، فهرستواره، منزوی 2- 815].
آغاز:
«خدایا جهان پادشاهی تراست
زما خدمت آید خدایی تراست
پناه بلندی و پستی تویی
ندانم چه ای هر چه هستی تویی»
انجام:
«... چو بر خواند این نامه را شهریار
خرد یاورش شد وفرهنگ یار
همین داستان باد از او سربلند
همو باد از این داستان بهرهمند»
ش 1984، 95 برگ، 16×23، نستعلیق 957. انجامش افتادگی دارد.
از: علاء نجم علیشاه بن محمد بن قاسم خوارزمی بخاری، زنده 691 ق
رساله ای است در اصول و قواعد هیئت در دو مقاله: در کلیات (نه فصل) و جزئیات (در پنج شجره). تالیف و نگارش آن در میانه سالهای 679 _ 691 صورت گرفته و به نام سیف الدین احمد شاه و برادرش مبارکشاه تالیف شده است.
شجره اول: در صفات و منسوبات بروج و کواکب.
شجره ثانی: در احکام قرانات و اتصالات دیگر
[نسخه های خطی فارسی 1-236، الذریعة 1-293، مشار فارسی 1-،163
دانشگاه تهران 15-4121، ملی تهران 1-161، مرعشی 2-50، کشف الظنون 1- 103]
آغاز: «حمدو ثنا آفریدگاری را که افلاک دوائر و نجوم سوائر بیافرید».
انجام: «... ودر عبارت سهل آورد و در شرح تطویل کردو آنچه دورتر بود ترک آن واجب دید... واز حق تعالی توفیق خواست در اتمام آن و الله ولی التوفیق».
ص: 35
ش 1108، 71 برگ، 17×26، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 10 و 11) چند برگ آخرش نو نویس است.
* * *
ش 2644، 149 برگ، 10×19، نسخ احمد بن علی فتح الله در 1016 یا 1019، آغازش افتادگی دارد.
از: عبد الکریم بن محمد یحیی قزوینی (قرن یازده و دوازهم ه_ . ق)
ترجمه همراه با شرح مختصر «غرر الحکم» آمِدی است. مؤلف بعد از این کتاب، شرح و ترجمه دیگری بر «غرر الحکم» موسوم به «نظم الغرر ونضد الدرر» در پنج جلد نگاشته و به شاه سلطان حسین صفوی تقدیم نموده است.
کتاب اصداف الدرر در سال 1344 شمس در شیراز به چاپ رسیده است.
در فهرست سابق این کتابخانه ص 410 به عنوان نظم الغرر معرفی شده است به ذریعه 24-218 رجوع شود.
[الذریعة 4-121، 11-82، نسخه های خطی، منزوی 2-1709، مجلس 25- 79].
آغاز: «غرر ودرر حمد و ثنایی که چون حلقه بندگی زینت گوش غیب نیوش... که عالم غیب و عرصه شهود پشت و روی ورقی از نسخه بدایع صنایع اوست ودر دفاتر فنا و حدوث سیاه و سفید عدم ووجود. اما بعد بر روشن سوادان نسخه عرفان و معنی شناسان صورتخانه امکان روشن و مبرهن است که فطرت بنی نوع انسان خاکی بنیان...».
انجام: «... یسیر من العلم ینفی کثیرآ من الجهل. یعنی اندکی از علم بر طرف می کند بسیاری از جهل را و جنود جهل هفتادو پنجند و جنون عقل نیز در عدد... و حدیث
ص: 36
بتفصیله در کافی مذکور است».
ش 1977، 115 برگ، 16×23، نستعلیق، بیکا، بیتا، صفحات نسخه جدول زرین دارد.
از: عبد الرزاق کاشانی؟
رساله ای است در بیان اصطلاحات صوفیان که باید ترجمه یا اخذ شده از اصطلاحات صوفیه عبد الرزاق قاسانی (735 ق) باشد. نسخه های فارسی منسوب به او با یکدیگر جدایی دارد و سر آغازشان با همدیگر متفاوت است.
[نسخه های خطی فارسی 2-1036، دانشگاه تهران 8-211، سپهسالار 3-،144
حقوق تهران 14].
آغاز: «لالی حمد و سپاس منعمی را سزد که دلهای عارفان را مخزن جواهر اسرار گردانید و جواهر زواهر درود بی قیاس...».
انجام: «... حقا که مصطلحات این طایفه بحسب مقامات سلوک بسیار است و بیشتر این مقامات در شرح فصوص الحکم با مناسبات و ماخذ آن گفته ام و بالله الهدایة...».
ش 2396، 34 برگ، 13×20، نستعلیق، بیکا، بیتا، ناقص (تحریر سده 12).
* * *
ش 2669، 28 برگ، 13×19، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) در پایان این نسخه اجازه طریقتی از مجذوب علیشاه نعمة اللهی به محمد جاسبی در دو صفحه آمده است.
از: محمد جعفر بن سیف الدین شریعتمدار استرآبادی، م1263.
ص: 37
رساله ای است در کلام و اصول عقاید شیعه که در یک مقدمه و چند باب تنظیم و نگارش آن در سال 1238 ق صورت گرفته است، مؤلف این رساله را در حالیکه از کربلا عازم مشهد مقدس بود در شهر اصفهان نگاشته و از سید شفتی حجة الاسلام تجلیل نموده است.
آغاز: «... پس لازم است بر کسی که خدا بر او انعام کرده باشدبمعرفت خود و هدایت کرده باشد او را بسوی دین خود و هدایت کرده باشد او را بسوی دین خود و توفیق داده باشد او را که تامل کند...».
انجام: «... ودیگر کسی نگوید که عذر ما این است که ما نفهمیدیم انشاء الله تعالی همگی خواهند فهمید واصول دین خود را از روی یقین درست خواهند کرد و السلام».
ش 3563، 75 برگ،، 11×15، نسخ، بیکا، ی تا، آغازش افتادگی داردو نام یاد شده روی جلد آن دیده می شود.
از: ؟
رساله ای متوسط و فشرده در اثبات عقاید و اصول دینی امامیه که در سه باب و یک خاتمه تنظیم شده است: باب اول: در توحید (سه فصل) باب دویم: در نبوت، باب سیم: در امامت (12 فصل) خاتمه: در معاد (در سه مطلب)
آغاز: «... فصل سیم، در بیان ذکر شمه ای از معجزات وخوارق عادات سید الشهداء، فصل چهارم: در بیان ذکر شمه ای از معجزات سید الساجدین... باب اول: در بیان معرفة الله تعالی مشتمل بر سه فصل...».
انجام: «... مساله دوم در اقسام توبه بدانکه توبه بر دو قسم است، قسمی از ان تعلق
ص: 38
به حق الله دادن مثل مرکب... که تعبیر از آن بحق الناس میکنند...».
ش 2606، 53 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا اول و آخر ناقص (تا اواخر مطلب سوم خاتمه را دارد. (تحریر سده 13).
از: محمد کاظم بن قاسم رشتی (سید کاظم رشتی) 1259 ق
گزارش در اصول دین ومعتقدات امامیه مطابق با مشرب شیخیه که در 5 باب تنظیم شده است.
[نسخه های خطی فارسی 2-882، الذریعة 2-192، مشار فارسی 1-369، دانشگاه تهران 10- 1576].
آغاز: «سپاس و ستایش بی قیاس پروردگاریرا سزاست که شاهباز بلند پرواز عقل هر چند... در معرفت و دانش پروار کند جز بسر منزل...».
انجام: «... و رضا در هر حالی و بدرستیکه او تعالی ولی هر چیز است و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین و السلام علی من اتبع الهدی وخشی عواقب...».
ش 2931، 128 برگ، 11×15، تحریر محمد حسین حسنی حسینی نسّابه در .1299
* * *
ش 3056، 115 برگ، 10×14، نسخ و نستعلیق 1253. چند کاتب آن را نوشته اند.
از: حسن بن محمد
رساله مختصری است در بیان اصول دین و فروع آن. مؤلف در بیان هر دو بخش ابتدا به تعریف پرداخته و سپس به بیان دلیلی عقلی و نقلی آن میپردازد و گاه از آیات
ص: 39
قرآن کریم بهره می گیرد. در بخش دوم احکام طهارت و نماز و روزه را ذکر کرده است.
[نسخه های خطی، منزوی 2- 886].
آغاز: «حمد له... وبعد قال الله تبارک و تعالی فی سورة الذاریات و ما خلقت الجن والانس إلّا لیعبدون ای لیعرفون ظاهر معنی آیه شریفه این است که خلق نکرده ام جن و انس را...».
انجام: «... واما مبطلات پس آن ده است... هفتم ارتماس یعنی سر را به زیر آب فرو بردن [...] نهم بقاء بر جنابت دهم، استمنا یعنی طلب منی کردن».
ش 1983، 39 برگ، 16×23، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 13).
از: ملا احمد ؟
اعتقادات اهل سنّت را ذکر می کند و مطالبی از غزالی و ملا جلال دوانی و ابو علی سینا، با عناوین «اعتقاد کنیم _ اعتقاد کنیم» در سه مقام بر گزار کرده است. مقام اول در الهیّات، مقام دوم در نبوت و خلافت و مقام سوم در معاد. مؤلف از اهل سنّنت است.
آغاز: «این رساله که در بیان عقائد اهل حق است ترتیب یافته بر سه مقام. المقام الاول فی الالهیّات ایمان به وجود حق سبحانه وتعالی بدان که علماء دین وعرفاء اهل یقین...».
انجام: «ومخالفت میان قول ما و قول اصحاب نیست و با اشارت وتعلیم است بدان که اتفاق میباید و خیر در اتفاق است و اجماع دلیل رواه الترمذی الاصحاب جمع صحب جمع صاحب و هومن رای النبی صلی الله علیه و آله و سلم مؤمنا سواء کان فی حال البلوغ او قبله طال صحبته ام لا».
ص: 40
ش 634، 91 برگ، 12×18، نستعلیق، 988 با یادداشت تملک فخر الدین محمد بن محمد تقی موسوی با مهر مربع «فخر الدین محمد موسوی». تصحیح شده، حواشی با امضاء «منه رحمه الله» دارد.
از: ؟
اعتقادات شیعه را در چهار فصل معرفة اللّه، معرفة النبی، معرفة الامام و تولی و تبری بیان کرده است.
آغاز: «الحمد لله ربّ العالمین و صلی الله علی محمّد و آله الطیّبین الطاهرین وبعد این مختصری است در معرفت حضرت حق سبحانه بدان که قدیم چیزی را گویندکه محال است فانی شدن آن».
انجام: «ودر جمیع اینها استناد به سوی کتاب خدا و سنّت رسول وآثار ائمه
علیهم السلام باید داشته باشد و بالاتر مرتبه او بقاء در فناء... وهر گاه آن چه ذکر شد در شخص حاصل شد آن شخص تقریر و تسدید کرده شده از جانب الهی خواهد بود و این دلیل بر تصدیق خداوندی است».
ش 3918، 10 برگ، 11×18، نستعلیق .1289
از: غنایی
منظومه ای بلندو تاریخی در 12250 بیت در معجزات وفضایل و مناقب امیرالمؤمنین علیه السلام وحوادث ووقایع خلافت و جنگ های وی با دشمنان که در سال 1026
ص: 41
موافق جمله «اخبار حیدر» پایان یافته است. ناظم خود را غنایی معرفی و نام منظومه را نیز در ابیات پایانی آورده است:
چو در لفظ و معنی است معجز نظام
به «اعجاز نامه» بر آورد نام
[به ذریعه 9-792، داشنگاه 2-129 رجوع شود ].
آغاز: «در تشریح نسب و حسب طاهر و ظاهر حضرت سید المرسلین وجناب یعسوب دین علیهم صلوات الله
گذارنده قصه باستان
چنین گشت پیرایه ساز بیان» انجام:
پیاپی دهم از میناب جام
که نبود جز این مقصدم والسلام
... نغمه پرداز در هر مقام
ده این انتظار مرا اختتام»
ش 3108، 353 برگ، 16×27، نستعلیق 1033، از آغاز افتادگی دارد.
از: ؟
رساله ای مفصل در اعمال مختصر سه ماه رجب، شعبان و رمضان که در یک مقدمه و سه باب (به تعداد ماه های مزبور) ویک خاتمه در اعمال عید نوروز تنظیم شده است.
آغاز: «الحمد لله... اما بعد این رساله موضوع شد بر مقدمه و سه باب، باب اول در اعمال ماه مبارک رجب، باب دویم در اعمال ماه شعبان...».
انجام: «... سلام علی آل یس، سلام علیکم طبتم فادخلوها خالدین، سلام هی حتی مطلع الفجر».
ش 2750، 141 برگ، 11×18، نسخ محمد ابراهیم بن سید احمد در 1083، فهرست مطالب آن در سه صفحه در آغاز نسخه هست. با سر لوح زرین و جدول زرین وجلد روغنی نفیس.
ص: 42
از: دوست محمد بن عبدالرحیم حسینی، قرن 10
رساله ای است در اعمال و اذکار و نمازهای وارده در سه ماه رجب و شعبان ورمضان که برای شاه طهماسب صفوی تالیف و در یک مقدمه در فضیلت روزه ونافله در اول ماه و سه باب و خاتمه تنظیم شده است.
[استان قدس 15-113، الذریعة 2-243 ].
آغاز: «شکر وسپاس بی قیاس آن معبودی را که عبادتش موجب فیروزی عابدان وطاعتش سبب سرفرازی زاهدانست و درود نامحدود بر آن سید و سرور که عالم همه طفیل وجود اوست...».
ش 2459، 89 برگ، 12×19، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 11 و 12) انجامش افتاده و تا اواخر خاتمه را دارد.
* * *
ش 3347، 158 برگ، 15×22، نسخ، بیکا، بیتا، (تحریر سده 11) برگ اول و آخر نو نویس است. صفحات جدول زرین دارد.
از: ؟
مجموعه اعمال، ادعیه و اذکار وارده در ماه رمضان که در یک دفتر گردآوری وظاهرا در هشت فصل تنظیم شده است.
آغاز: «... فصل پنجم در اعمال هر شب و روز ماه مبارک رمضان، از حضرت صادق و کاظم علیهم السلام منقول است که بعد از هر نماز در ماه مبارک...».
ص: 43
انجام: «... وطابت الارض التی فیها دفنتم و فزتم فوزاً عظیماً فیالیتنی کنت معکم فافوز معکم فوزاً عظیماً».
ش 2172، 54 برگ، 10×13، نسخ، بی کا، بی تا (تحریر سده 13) در این نسخه فصل پنجم تا آخر هست.
از: شهاب الدین محمد بن موسی العراقی البزشلوئی الکمیجانی م 1313 ق
ابتدا فرازهای دعا را به فارسی وبه صورت تحت اللفظی ترجمه کرده و در موارد لزوم به شرح برخی از آنها پرداخته است. شارح این شرح را به مناسبت فتح و پیروزی والی عراقین معتمد السلطان حسام الملک حسین خان امیر تومان در دفع اشرار منطقه در سال 1304 نگاشته است. ودر فروردین 1324 در 64 صفحه چاپ شده و شرح حال او هم در آغاز یاد شده است.
آغاز: «افتتاح درج درر سخنوری شایسته ثنا گستری ایزدی است پاک که مخازن اسرار افلاک را که حقایق ملکوت وجبروت است و حضیض خطه خاک از ادراک آدمی ظاهر فرموده».
انجام: «ورحمتی از جانب خود رسانی که جلال دهد ما را آن رحمت و سلامتی از جانب تو حاصل شود که بپوشانی به ما آن سلامت را به شایستگی رحمت خود ای رحیمترین رحم کنندگان».
ش 3882، 73 برگ، 12×20، نستعلیق حسین بن علی در 1322 ق (به دستور معتمد السلطان) محیی الخط بعد المیر آقای کاتب السلطان.
ص: 44
از: ؟
مجموعه چندین حکایت و افسانه های محلی که بصورت داستان وار وجذاب نگاشته شده است عناوین این داستان ها عبارتند از: دودرویش، چهار درویش و اشرفخان، رضوانشاه و پسر فغفور خطایی، خواجه سعید جواهری و ملک محمد، داستان سعد رزین قلم اندلس.
در فهرست سابق این کتابخانه در ص 550 یاد شده
ش 2333، 146 برگ، 16×21، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13 و 14) آغاز و انجام ناقص.
از: مهدیقلی خان هدایت (مخبر السلطنه) (1334 ش)
مطالب علمی و اشعار واحادیث بر گزیده ای است از کتاب های مختلف از قبیل: تصوّر در طفولیت فکر، تقسیم فلسفه، خطای حسّ ظاهر، در بیان مکاشفه، در اینکه همه موجودات جانی دارند، در باره وجدان (شعر است)، توارث وتحوّل، فال حافظ، خوارق عادت مرتاض هندی و غیره. این کتاب در سال 1322 شمسی با مقدمه عبد الحسین اورنگ در تهران چاپ شده است.
[مشار، فارسی 1- 299].
آغاز: «تصوّر در طفولیّت فکر: گروهی فلسفه را بیرون حدّ محسوسات خرافات گفتندو باز دنبال همان خرافات را گرفتند و نو به جای کهنه گذاردند».
انجام: «دستوری که در خواب مصنوعی به کسی بدهند چون بیدار شد انجام
ص: 45
می دهد و بعد ملتفت نیست که چه کرده است به خفته گفته اند فلان که اینجابود نیست برو ببین هست یا نه رفته دست به او زده وملتفت او شده».
ش 3949، 87 برگ، 17×22، بخش دوم کتاب است به خط عبرت نائینی ظ برای چاپ سنگی.
از: ابوالفضل بن مبارک علامی، 957 _ 1011ق
شامل تاریخ و فرهنگ سرزمین هندوستان است که در سه جلد تنظیم و در شعبان سال 1004 ق پایان رسیده است. چاپ شده و در فهرست سابق این کتابخانه به عنوان تاریخ اکبری یاد شده است.
آغاز جلد اول: بسمله الله اکبر این چه دریافتی است ژرف و شناختی شگرف
[نسخه های خطی فارسی 6-4580، الذریعة 2-276، مشار فارسی 1-،1
دانشگاه 2-517، مجلس 25-285، فهرستواره فارسی 2-1132، مرعشی 14- 70].
ش 1581،... 18×30، نستعلیق حاج قطب الدین، یا شاه محمد بن حاج قطب الدین در 1025 یا 1045 در اصفهان. جلد اول و دوم است و از آغاز افتادگی دارد.
* * *
ش 3159، 240 برگ، 16×25، نستعلیق 1117. جلددوم است و افتادگی دارد.
* * *
ش 3185، 176 برگ، 16×23، نستعلیق 1069، در اصفهان، جلد اول است.
* * *
ش 4045، 69 برگ، 13×24، نستعلیق، بیکا، بیتا، جلد اول است آغاز و انجام ناقص
ص: 46
از:
ش 2659، رقعی.
از: خواجه عبد الله بن اسماعیل انصاری هروی (481 ه_ )
راز و نیازهای خواجه انصاری به درگاه ایزد متعال است. چاپ شده و نسخه های آن متفاوت است. سرآغاز نسخه ها با هم مطابق نیست
[مرعشی 2-128، مجلس 36- 301].
آغاز: «بسمک القدوس، الهی این چه فضل است که با دوستان خودکرده هر که تورا شناخت...».
انجام: «... اگر داری طب کن و اگر نداری طلب کن الهی عبد الله عمری بکاست و عذری».
ش 1022، 9 برگ، 17×25، شانزده قطعه مرقع که همه عکس خط میرعماد حسنی است .1284
* * *
ش 2780، 25 برگ، 11×18، نستعلیق اسماعیل در 1293، تملک عبد العظیم نصیر الملک قراجه داغی در 1329 با مهر بیضوی «نصیر الملک» روی برگ اول. صفحات جدول زر دارد.
* * *
ش 3834، 12 برگ، 16×26، نستعلیق، 1261، صفحات جدول زرین دار
ص: 47
از: عماد الدین حسن طبری مازندرانی (قرن هفتم ق)
مشتمل است بر اخبار و احادیث و حکایات در فضیلت ائمه اطهار: که در دو فصل نگاشته شده است. فصل اول شامل بیست حدیث در فضیلت ائمه اطهار: وفصل دوم شامل 23 خبر در فضائل خلفاء ثلاثه که مورد بررسی و نقد و اشکال قرار داده است. مقدمه کتاب که عین مقدمه «کامل بهائی» است به قلم عبدالملک بن اسحاق بن عبد الملک بن فتحان الواعظ القمی فراهم آمده که از سبب تألیف این کتاب و ترجمه عبارات عربی آن وسیله خود سخن گفته است. مؤلف از سه کتاب خود مناقب الطاهرین، کامل بهائی و منهج بهائی نام برده است. این کتاب با کتاب های چاپی و خطی که از طبری در دست بود تطبیق داده شد ولی شناسائی نشد.
به فهرست سابق این کتابخانه ص 31 رجوع شود
[ر. ک: الذریعة 17- 252].
آغاز: «سبحان یکی پادشاهی که بساط عظمت او در اوهام انس و جان نگنجد که ولا یحیطون به علما وکیفیّت و کمیّت در عتبه جلال او موهوم وممکن نباشد. حمد نامعدود وثناء نامحدود مر واجب الوجود مطلقی است که مبدع بدایع...».
انجام: «فان اذن لکم فی... الی حبیبه فادفنونی وان لم یؤذن لکم فاتونی الی مقابر المسلمین وخلافت او دو سال و سه ماه و بیست و دو روز بود بعد از آن به عمر انتقال یافت».
ش 868، 136 برگ، 18×22، نسخ محمد علی بن یعقوب در در .1210
ص: 48
از: ؟
رساله ای است در اثبات حقانیت امامت امامان وولایت آن بزرگواران که در یک مقدمه و 14 فصل و یک خاتمه تنظیم شده است: مقدمه: در تعداد خلفا و ذکر برخی حکام بلاد اسلام 1 _ در ذکر طریق معرفت اشیا 2 _ در بیان کیفیت استدلال 3_ بیان سبب افتراق امت 4 _ در کیفیت افتراق امت 5 _ در تحقیق ایمان شرعی 6 _ در آنچه امامت بدان ثابت می شود 7 _ وجوب منصب امام 8 _ توقف ایمان به اعتقاد به امامت علی علیه السلام 9 _ اثبات امامت ائمه باقیه 10 _ بیان احوال آل و اصحاب 11 _ بیان ارتداد اصحاب 12 _ بیان حدوث جمیع مذاهب اسلامی 13 _ فساد خلافت خلفای ثلاث
14 _ در تحقیق کفر و ایمان شرعی. خاتمه: تحقیق جواز و حرمت سبّ ولعن
آغاز: «حمد و ستایش مالک الملکی را سزا است که عدلش مفیض اخراج جمیعت از دایره واسعه رحمة بمضیق و تنگنای... ولعنت وحکمتش مفیض اختلاف است در میان امت در هر ملّت ونحله...».
انجام: «... می انداختم افسار شتر خلافت بر کوهانش و آنرا ... میچشاندم آخر قوم را بهمان کاسه که آب داده بودم اول ... ترک می کردم محاربه جماعت آخر همچنانکه ترک کردم با جماعت اول...».
ش 3419، 27 برگ، 11×19، نستعلیق سده دهم، گویا نسخه اصل باشد تصحیح شده وعلامت بلاغ دارد.
ص: 49
از: میر سید شریف علی بن محمد جرجانی، 814 ق
رساله ای مشهور و معروف در اصول قواعد علم صرف عربی که از قدیم الایام جزء کتب درسی حوزه های علمیه بوده است.
[آستان قدس 12- 14].
آغاز: «وبه نستعین، بدانکه مصدر اصل کلام است و از وی نه وجه باز میگردد اول ماضی دویّم مضارع سیّم اسم فاعل چهارم اسم مفعول پنجم امر ششم نهی...».
انجام: «... واما ان دو که حکایت نفس متکلم را بود چون هل اضرب هل نضرب».
ش 3437، 19 برگ، 12×18، نسخ عبد الله خراسانی در 1245 بفرموده میرزا عطاءاللّه طباطبایی ملقب به میرزا بزرگ.
از: محمد تفرشی متطبب
مؤلف سابقا کتابی بنام تشریح آلات تغذیه نوشته بود. پس از آن امراض آلات تغذیه را نیز تالیف وهمانند آن در پنج فصل و هر کدام در چند گفتار تنظیم کرد:
فصل اول: امراض آلات هاضمه فصل دویم: امراض آلات جذابه فصل سیم: امراض آلات تنفس فصل چهارم: امراض دوران دم فصل پنجم: امراض ترشحات و مندفعات
این کتاب با استفاده از طب جدید و اصطلاحات آن نگاشته شده است.
آغاز: «بسمله بدانکه چون در تشریح آلات تغذیه را منقسم به پنج قسم نموده ایم وامراض او را نیز منقسم به پنج قسم نمائیم که هر یک از آنها در فصلی جداگانه بیان
ص: 50
خواهد شد بدین نهج...».
انجام: «... چون در فقرات مخصوصه بخود به تفصیل بیان شده اند مجدداً در اینجا تفصیلی لازم ندارند».
ش 3219، 189 برگ، 17×26، نستعلیق مؤلف در 1294، در پایان نسخه فهرست مطالب ونیز فوائد طبی در چند برگ آمده است.
از: مولی نوروز علی بن محمد باقر بسطامی (1309 ق)
کتابی است پیرامون مواردی که حضرت ابا عبد الله الحسین علیه السلام از شدت مصیبت گریسته و اظهار حزن و اندوه فرموده اند که به حسام السلطنة سلطان مراد میرزا تقدیم شده است. که دارای یک طوفان و چهار موج است و تاریخ تالیف آن 1266 در مشهد مقدس می باشد. و چاپ شده است.
[الذریعة 2-351، مرعشی 18- 307].
آغاز: «نحمدک اللهم یا من فتح باب البلاء للمقربین وجعل الدنیا سجن المؤمنین و جنة الکافرین و نشکرک اللهم یا من رفع درجات الصابرین وجزاهم بما صبروا جنة و حریراً... چون در این نشأه فانی ودو روزه...».
انجام: «... ای گروه بنی کنانه نظر نمایید به سوی کسی که گمان می کند که او بزرگ قریش است چگونه رفتار مینماید با پسر عم کشته خود. چون ابو سفیان این کلام را استماع نمود بسیار منفعل شد وگفت راست گفتی این ذلت و لغزش بود که از من سر زد... دارد بر من».
ش 1546، 187 برگ، 9×16، نستعلیق، بیکا، بیتا. در پایان نسخه دو دعا و مناجات امیرالمؤمنین علیه السلام ومهر مربع: «عبده محمد حسین»، دیده می شود. این نسخه بیاض است و آخرش افتادگی دارد.
ص: 51
از: مهدی بن محمد نصیر منشی استرآبادی، زنده 1160 ق
قطعات ادبی و زیبا و انشاء گونه که بصورت مراسله بزرگان، وقف نامچه، عقد نامچه، نامهها وفرمانهای حکومتی و سلطنتی نگاشته شده و به شاهزاده امام قلی میرزا تقدیم شده است.
در فهرست سابق این کتابخانه ص 48 یا شده
[امام صادق قزوین 1-274، مجلس 26-105، الذریعة 3-168، 23-40، مرعشی 11-،194
مشار فارسی 4- 5018]
آغاز: «حبذا این بیاض دل آرا که تذرو رنگین بر و بالیست از... شهپر پر نقش ونگار گشود...».
انجام: «... چون قطره بود جرمم و عفو محیط، چون عرض غرض بود بعجز وتظلم ختم نمود دیگر حکم حکم محکم است».
ش 2428، 72 برگ، 15×20، تحریر محمد حنفیه بن محمدجعفر ارموی در .1250
از: ابو تراب بن محمد حسین یا حسینی قزوینی، زنده 1261 ق
رساله ای است در اصول عقاید و کلام بر مبنای مذهب شیعه که در پنج مقصد بترتیب اصول پنجگانه تنظیم ودر روز یکشنبه هفتم ذیحجه 1261 ق در قریه اشتهارد پایان یافته است.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین وصلی الله علی محمد و آله العالمین والسلام علی التابعین و الطالبین الناهجین منهجهم السالکین الی درجات المعرفة والایمان... اما
ص: 52
بعد چنین گوید ذلیل بی بضاعت... که اول واجبات بر مکلفین معرفت اصول دین است...».
انجام: «... مجملا عزلت وجوع وفقر الی الله وعدم انس...خناس از شرایط اطمینان و اجتماع قلب و علامت کمال عقل و توکل وتفویض امر است بفیاض واهب العطایا الیس الله کاف بعبده فسیکفیکهم الله وهو السمیع العلیم».
ش 2579، 241 برگ، 11×16، نسخ مؤلف در 1261 در قریه اشتهارد، تصحیح شده است.
از: عبد الغنی حافظ شیروانی
مؤلف چنانکه خود در مقدمه گفته پیش از تالیف این رساله کتابی در رمل بنام الخلاصة فی الرمل نوشته و در آن اصول و قواعد علمی و عملی آن را بطور خلاصه بیان کرده بود پس دوستانش ازاو درخواست کتابی کردند که در آن هیچ نکته ای از علم رمل فرو گذار نشده باشد و در عین حال مختصر وموجز باشد، پس این رساله نگاشته شد و در یک مقدمه و دو مقاله ویک خاتمه تنظیم گردید.
در فهرست سابق این کتابخانه مؤلف اشتباهاً شیرازی معرفی شده است.
[الذریعة 2-427، مجلس 36-106، دانشگاه 9-1026، مشار فارسی 1- 580].
آغاز: «شکر و سپاس بیحد و قیاس آفریدگاری را جل جلاله که نقطه ضعیف را مبدا چندین شکل مختلف گردانید و ایشانرا سبب وقوف برکلمات و... حوادث عالم سفلی ساخت...».
انجام: «... واز آن دو شکل یک شکل را... شکلی که در خانه سؤال نشسته باشد واگر آن شکل که در خانه سؤال نشسته صاحب مسکن باشد احتیاج بیرون آوردن نباشد خانه مقصود...».
ش 2202، 45 برگ، 14×22، نستعلیق، بیکا، بیتا، این نسخه مقدمه ومقاله اول را دارد.
ص: 53
از: حسسین بن علی کاشفی واعظ بیهقی، (م )910
ترجمه فارسی «کلیله و دمنه» نگاشته کهن یکی از حکمای هندی است که در چهارده باب تنظیم و به امیر نظام الدین احمد شیخم سهیلی جغتائی (م 918) که از امرای معروف سلطان حسین بایقرا بوده تقدیم شده است، اصل کتاب بزبان هندی بود که توسط عبد الله بن مقفع به عربی برگردانده شده پیش از آن در عصر سامانیان به پهلوی ترجمه شده بود، مؤلف این کتاب را با تهذیب، تلخیص و تنقیح آن برشته تحریر در آورد و بارها در ایران وهند و اروپا چاپ شده است.
[مجلس 25-381 و 6-179 و 7-175، الذریعة 2-430، نسخه های خطی فارسی 5-،3523
الفبائی آستان قدس 73، فهرست رضوی 7-209، مشار فارسی 3- 3287]
آغاز: «حضرت حکیم علی الاطلاقی... حکمه که وظایف لطایف حمد و ثنای او بحکم وان من شیء الا یسبح بحمده بر زبان جمیع موجودات علوی و سفلی جاری و دایر است و فوائد موائد آلای بی منتهای او...».
انجام:
گر بد و گر نیک فکندم به پیش
پوش بد من به نکویی خویش
چونکه بدین پایه رساندم کلام
به که کنم ختم سخن والسلام
ش 946، 225 برگ، 19×29، نسخ، بیکا، بیتا اول و آخر ناقص (تحریر سده 11).
* * *
ش 1152، 108 برگ، 16×24، نستعلیق شریف مرعنتابی در 929 در قندهار.
* * *
ش 1668، 310 برگ، 17×29، نستعلیق، بیکا، بیتا، صفحات جدول زرین دارد (تحریر سده 13) اول و آخر ناقص.
ص: 54
ش 2440، 239 برگ، 13×21، نستعلیق محمد بن محمدعلی در .1299
* * *
ش 2617، 182 برگ، 11×17، نستعلیق عبد الصمد در .1011
این نسخه در فهرست سابق این کتابخانه به عنوان کلیله ودمنه یاد شده بود.
* * *
ش 3109، 198 برگ، 16×29، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده )11
* * *
ش 3158، 248 برگ، 20×30، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 12). تصحیح شده است.
* * *
ش 3609، 305 برگ، 20×30، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 12 و 13) با سر لوح زرین و جدول زرین در صفحات.
از: سید محمد باقر بن محمد موسوی شیرازی (ملاباشی) (1240 ق)
فضائل و مناقب معصومین: را به طور مفصل در یک مقدمه و چهارده مقصدگرد آورده است. مقدمه در اصول خمسه وهر یک از مقصدها در فضائل یکی از معصومین و هر مقصدمشتمل بر سه منهج دارای انوار با عناوین «نور _ نور» در چند جلد.
[الذریعة 2-438، مرعشی 5- 44].
آغاز: «الحمد لله الذی جعل نبیّنا خیر الصادقین ومنّ علینا بولایة امیرالمؤمنین واولاده المعصومین سیّما سادس ائمّه الهدی جعفر ابن محمّد الصادق الامین اما بعد... در ذکر و بیان ذات وصفات وواقعات و فضایل و خصایل و شمایل...».
ص: 55
انجام: «در فصول المهمة نقل کرده از حارث ابن عبد الله... که گفت من نشسته بودم در نزد منصور دوانیقی در سر جسر بزرگ و سوار ابن عبد الله قاضی نزد او بود و سید حمیری که پیش از این پاره ای احادیث در جلالت قدر و تعصّب او در مذهب تشیّع مذکور شد نیز نشسته بود و این اشعار را در مدح منصور».
ش 3618، 146 برگ، 20×29، نستعلیق، بیکا، بیتا، جلد سوم است شامل مقصد هشتم (شرح حال امام صادق علیه السلام) تا مقصد چهاردهم، آخرش آفتادگی دارد.
از: ابو الخیر محمد بن محمد فارسی
رساله ای است در اصول وقواعد پزشکی که درسه بخش تنظیم شده است:
صحیفه اول: در طب نظری (شامل 17 قول).
صحیفه دویم: در طب عملی.
گفتاری در ادویه (بصورت الفبایی).
[نسخه های خطی فارسی 1-477، نشریه دانشگاه 4-459 و 5- 686].
آغاز: «حمد نا محدود قادر حکیمی را سزاوار است که مصور صنعش از ترکیب اجسام و کیفیات متضاده هیکل مطبوع انسان را به احسن صورتی تصور نمود و شکر نا محدود مالک الملکی کریم را لایق است...».
ش 2473 (یا 2510) 204 برگ، 13×20، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 10 و11) برگ اولش نونویس است و آخرش ناقص است. درچند برگ پایانی بخش هایی از یک رساله کیمیا (ناقص) قرار دارد و در چند برگ اول مطالبی در طب نوشته شده است.
* * *
شاید شماره 2510 و 2473 دو قسمت از یک کتاب باشد.
ص: 56
از: شمس الدین محمد بن محمود فارسی (معلم)
مؤلف میگوید بعضی از دوستان از من خواستند که کتابی تألیف کنم که با خواندن آن معرفت خدای تعالی از دیاد یافته و به طاعت و عبادت رغبت پیدا کنند. پس وی این کتاب را در معارف الهیّه و اخلاقیّات از آیات و روایات گرد آورده و در 108 باب تنظیم ساخته است.
آغاز: «بسمله، الحمد لله ربّ العالمین والعاقبة للمتقین ولا عدوان الا علی الظالمین... جمعی از مردم پاک دین وغلامان ائمه معصومین صلوات الله وسلامه علیه که به این کمینه مخصوص بودند به این معنی التماس بلیع نمودند...».
انجام: «سوای عمل صالح چیزی دیگر به تو بقا نخواهد کرد و همه دشمن تو خواهند بود والله اعلم».
ش 221، 56 برگ، 22×35، نستعلیق محمد ابراهیم حسینی در .1259
* * *
ش 2984، 208 برگ، 13×17، نستعلیق، بیکا، بیتا، این نسخه تا باب 86 را دارد. (شاید تحریر سده 11 و 12 باشد)
* * *
سر آغاز دو نسخه با هم برابر نیست.
از: ؟
داستان مفصل و طولانی ایرج شاهزاده ایرانی و جنگ های وی با دیوان که حاوی
ص: 57
ماجراهای عاشقانه وی نیز می باشد.
[نشریه دانشگاه 10-312، فهرستواره فارسی 1- 284].
آغاز: «بسمله واما غواصان بحر تبحر و کشتی نشستگان بحر تفکر چنین بیان کرده اند که چون نور الدهر صورت ماه نوش لب را دیده... همه جا می آمد تا داخل شهر شده جمع کثیری سر در عقب شاهزاده گذاشته...».
انجام: «.. داخل حرم رسید تمامی به استقبال ... حرم آمدند ایرج خود را بر روی مادر انداخت مادر هم یک صیحه زد در غلطید... او را بهوش آورد دست بگردن فرزند خود. تمام شد».
ش 3134، 219 برگ، 20×32، نستعلیق، 1132، نسخه ای مغلوط است.
از: ؟
مؤلف در این رساله که مشتمل بر پنج فصل است مختصری از اخبار آخر الزمان را از کتب مقدس یهود و نصاری استخراج و بیان کرده و به برخی سؤالات پاسخ گفته است.
آغاز: «راجع به مختصری از اخبارات آخر الزمان... فصل اول در خصوص... سینه زنی امام سوّم حضرت ابا عبد الله الحسین علیه السلام است که در شروع به این جلد تیمّنا و تبرّکاً مرقوم می دارد».
انجام: «بابهای نام خداوند چیست ج بابهای نام خداوند شهادت آن حضرت س به چه دلیل ج به این دلیل که در... داود نبی به نام خداوند میگوید شهادات تو را از زمان پیش دانسته ام که آنها را بنیان کرده تا ابد الآباد».
ش 3795، 22 برگ، 16×20، جلد سوم است، نستعلیق، بیکا، بیتا.
ص: 58
از: بهاء میرزا حسینعلی بن عباس نوری، 1233 _ 1309 ق
رساله ای است از مسالههای آئین باطله بهائیت که در چهل سالگی در بغداد و یا به گفته ادوارد براون در سال 1278 ق در بغداد نگاشته و در دو باب تنظیم شده است.
[نسخه های خطی فارسی 2-1734، مشار فارسی 1-631، مجلس 3-،63
دانشگاه تهران 8-38 و9- 893]
آغاز: «بسم ربّنا العلیّ الاعلی، الباب المذکور فی بیان ان العباد لن یصلوا الی شاطیء بحر العرفان الا بالانقطاع... عن کل من فی السموات والارض فلتقدس انفسکم یا اهل الارض...».
انجام: «... وکذلک نزل من قبل ان انتم تعقلون المنزول من... والسلام علی سمع نعمته الورقاء فی سدرة المنتهی فسبحان ربنا الاعلی».
ش 2627، 81 برگ، 11×18، نستعلیق ابو الحسن اصفهانی بدون تاریخ.
از: محمد تقی بن محمد کاظم (مظفر علیشاه کرمانی)
مثنوی است عرفانی در تفسیر وتأویل سوره سبع المثانی (حمد) که خود آن را به دو نام خوانده است و سپس شرحی به نثر بر آن نگاشته وبنام «مجمع البحار» خوانده است، در این مثنوی پس از حمد سوره فلق و ناس و آنگاه حدیث (ما الحقیقة) را رویهم نزدیک به 5000 بیت شرح کرده. در سال 1329 ق در کرمان بچاپ رسیده است.
[مجلس 25-223، الذریعة 3-29 و12-129، نسخه های خطی فارسی 1-6، 4-،2656
مشار فارسی 1- 220]
ص: 59
آغاز:
«باء بسم الله الرحمن الرحیم
هست مفتاح در گنج حکیم
گنج حکمت آن کتاب حکمت است
بسمله چون گنج باب حکمت است»
انجام:
از حضور پیر روشن دل صفی
یافت تلقین ودم ذکر خفی
در میان چون نرد عشق آمد...
خویش را ...ش 2270، 92 برگ، 15×20، نستعلیق 1208، مثنوی لوامع الجمال و معراج الاعتدال ناقص و برخی اشعار متفرقه در پایان نسخه آمده است.
از: میرزا محمد صادق ناطق
در فن سرودن «ماده تاریخ» است که مؤلف که شاعر نیز هست همت کرده و با استفاده از تألیف «لطف الله بن عبد الکریم کاشانی» در مدت پنج سال آن را نگاشته. تاریخ پایان تالیف 1222، وبه نام فتح علی شاه قاجار است وقصیده معجزیه مؤلف درباره حضرت معصومه سلام الله علیها در 62 بیت که هر مصراع آن (1218) می باشد در این کتاب آمده است.
آغاز:
«ای نام تو در جمله الفاظ عیان
در جمله الفاظ ز نام تونشان
انوار تو چون صورت هر حرف پدید
دیدار تو چون معنی هر لفظ نهان
انجام:
دست قدرت باستین کرم
از دلم گرد نامرادی رُفت
از نسیم عنایت ازلی
باغ جان را گل مراد شکفت
ص: 60
از یم فکرتم بساحل نطق
این گرانمایه گوهر آمد مفت
ش 403، 132 برگ، 15×19، نسخ، بیکا، بیتا، آخرش افتادگی دارد.
از: ؟
رساله ای است در انساب اولاد واحفاد نبی اکرم صلی الله علیه و آله وائمه هدی وخویشاوندان آن بزرگواران که در رساله، اصل آن به «ابو مخنف بن لوط بن یحیی از دی کوفی» نسبت داده شده و توسط شخص ناشناس به فارسی ترجمه شده است، رساله در دوازده مجلس (از رسول اکرم صلی الله علیه و آله: تا امام حسن عسکری علیه السلام) تنظیم شده ودر پایان آن مطالب متفرقه ای نیز آمده است.
همان کتاب ساختگی است که گاهی هم به سید مرتضی نسبت داده می شود.
[(احتمالا) مرعشی 3-118، الذریعة 3-164، مجلس 25-،66
نسخه های خطی فارسی 6-4417، مشارفارسی 1- 689].
آغاز: «الحمد لله خالق البرایا والشکر لواهب العطایا وصلّی الله علی النبی و الوصی و البتول والسبطین والسجاد و... اما بعد تعریف ائمه، مصنف این کتاب ابو مخنف بن لوط بن یحیی... این کتاب را بحر الانساب نام کرده...».
انجام: «... اما اسفندیار و صادق وسهراب از بغداد روی بولایت دار المرز جیلان نهادند و چون به اشکور در موضع... رسیدند وطن ساختند و زیارت ایشان بسیار شد با القاب...».
ش 2388، 165 برگ، 14×20، نستعلیق یونس بن حسن الحسینی در 1279 با مهر مربع «یونس بن حسین الحسینی» در برگ اول و آخر و بیضوی «یونس الحسینی» در برگ آخر.
* * *
ش 1041، اول و آخر ناقص 106 برگ، 18×22، نستعلیق، بیکا، بیتا.
ص: 61
از: محمد علی بن حاج حسنعلی اصفهانی (متخلص به مهجور) (ق 14 ه_ ق)
در 67 مجلس مصیبت جانگداز سید الشهداء علیه السلام ویاران جان بر کفش را نگاشته است این کتاب در سال 1287 ه_ . ق به پایان رسیده و تقدیم به ناصر الدین شاه شده است.
[فهرستواره منزوی 3- 1559].
آغاز: «الحمد لله الذی اقرّبواحدانیّته آحاد المحدودات واعترف بالوهیّته ذوات الممکنات واذعن بربوبیّته ارباب المربوبات واذغن بفردانیّته افراد المفردات».
انجام:
«آید آن دم قهر جبّاری به جوش
هر دوکون آید زقهرش در خروش
ترسم جزای قاتل او چون رقم زنند
یکباره بر جریده رحمت قلم زنند
ش 3615، 264 برگ، 18×30، نسخ، بیکا، بیتا.
از: سید عبد الوهاب بن محمد امین شهشهانی حسینی
قواعد حساب وتوابع آن و قوانین سیاق و دفتر، در دو بحر و یک ساحل و هر یک از بحور در چند شط و نهر و سحاب وجدول مرتب گشته است. وتعدادی از نمونههای خطوط سیاق را نیز آورده است. در سال 1253 که مؤلف زنده بود چاپ شده است
[به فهرست منزوی 1-141 رجوع شود ].
آغاز: «پس از حمد یزدان پاک و درود نامحدود بر روان مصدوقه لولاک لما خلقت
ص: 62
الافلاک وآل اطهار آن بزرگوار سیّما داماد وابن عمّ وخلیفه بلا فصل آن عالی مقدار علیهم الصلاة والسلام».
انجام: «هر چه مصطلح اهل ولایت باشد نویسند و سایر چیزها را عدد ودانه نویسند این است مجمل از قواعد دفتر اهل سیاق و اکنون مصطلح ومتعارف است وتصرفات را مدخلیت تمام در این معانی باشد».
ش 3829، 75 برگ، 17×22، نسخ محمد... در .1266
از: سید محمد باقر بن محمد موسوی شیرازی (ملا باشی) (1240 ق)
اعتقادات شیعه را در اصول دین در یک مقدمه و سه مقصدو یک خاتمه به نام فتحعلی شاه قاجار (1250 ق) به سال 1225 _ بنا بر یاد داشتی بر روی برگ اول نسخه _ تنظیم کرده است. مقدمه در وجود انسانی و سبب اختصاص وی به تکلیف، مقصد اول در معرفت مبدء تعالی شأنه مقصد دوم در نبوت سوم در امامت و خاتمه در احوال معصومین:. از همین مؤلف کتاب انوار القلوب پیشتر معرفی شد.
این کتاب چاپ شده است.
[الذریعة 3-34، مرعشی 5-145، الفبایی آستان قدس ،83
نسخه های خطی منزوی 2-896 با فهرستی متفاوت ]
آغاز: «.. روحانیان عبارت از آن است سلسله انبیاء ورسل بر آراست و قامت زیبای اشرف افراد افضل انواع را نظر به قابلیّت فطری و جامعیّت ذاتی که خاصّه اوست».
انجام: «وبالجمله معجزات آن حضرت از وقت حمل تا زمان ولادت و زمان غیبت الی زماننا از کثرت و عدّت نه به مرتبه ای است که احصاء توان کردو از برای منصف همین قدر کفایت می کندو از برای عارف به مرتبه امامت پوشیده و پنهان نیست که
ص: 63
معجزات و کرامات ادنی پایه ایشان است و سماوات و ارضین وما فیهنّ در تحت تصرّف ایشان بوده باذن خالق انس و جان».
ش 3677، 239 برگ، 20×29، نستعلیق، بیکا، بیتا، آغازش افتادگی دارد.
(لغات طبی، فارسی)
از: محمد بن یوسف طبیب هروی، قرن 10
فرهنگ واژه های پزشکی عربی واصطلاحات آن است به ترتیب حروف تهجّی، این رساله بنام «ظهیر الدین محمد امیر بیک» ودر سلخ رجب سال 938 ق بنگارش در آمده چاپ شده است.
[الذریعة 3-33، نسخه های خطی فارسی 1-481، دانشگاه تهران 4-،723
مجلس 10-473، مولفینمشار 5- 897]
آغاز: «حمداً لعلام اعطی ذوی الافهام تحقیق وقائع اللغات العربیة وشکراً لوهّاب... علی اولی الالباب بدقیق حقائق النکات... سبحانه من مبدع ابدع نوع الانسان...».
انجام: «... جمعی تجار گفتند که در بحر بودیم چون بان موضع رسیدیم هر چه از ما فراموش شده بود در ایام گذشته همه بخاطر ما آمد و از آن سبب است که اکثر حکماء منسوبند بانموضع و در هیچ زمین دیگر مثل ایشان پیدا نشده».
ش 2172، 214 برگ، 15×21، نستعلیق 1262، در برگ اول مهر بیضوی «شرف الدولة» هست. این نسخه بسیار نفیس است.
ص: 64
از: نعمت الله بن مغیث الدین (م )800
نام کتاب در خود کتاب آمده است. مثلا در یک جا آمده: مقاله بیستم از کتاب
بحر الخواص
[نسخه های خطی فارسی منزوی 1-481، نشریه نسخه های خطی دانشگاه تهران 4- 657].
آغاز: «... وبودنه کوهی وزراوند و... از هر یک دو درم کوفته و پخته وبه عسل...».
انجام: «ویک مثقال عنبر در گلاب حل کرده در دیک اندازند و دیک را... آورند و شربتی بیست مثقال یا سی مثقال بخورند نافع بود و الله...».
ش 1068، 37 برگ، 19×25، نسخ، بیکا، بیتا، آغازش افتادگی دارد. در پایان نسخه القاب برخی پادشاهان و علما نوشته شده است.
از: تاج الدین محمد بن محمد بن ابراهیم کازرونی (حاج هراس) (قرن )10
کتاب اخلاقی است بر اساس روایات و حکایات فراهم آمده که از جمله بحث در باره گناهان کبیره، فواید ذکر، ذمّ شهوت، حکایاتی از عرفا و زاهدان و اثر محبّت نیکان و فضایلی برای شافعی آورده است. تاریخ تالیف 901 ومؤلف از عامه است.
[کشف الظنون 1-224، نسخه های خطی منزوی 2-1549، مجلسی 38- 11].
آغاز: «الحمد لله والعظمة والکبریاءو الطول والاüلاء الذی نبه علی معرفته...نعمته و هدی الی ربوبیته دلائل حکمته وارشد الی وحدانیته...».
ص: 65
انجام:
سعدیا بسیار گفتن عمر ضایع کردن است
وقت عذر آوردن است استغفر الله العظیم
اللهم تب علینا قبل الموت...
ش 1116، 300 برگ، 15×25، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 10 و11) برگ اول دارای سر لوح زرین بامهر بیضوی «المذنب محمد صادق 1277» بر برگ اول.
از: محمد بن شیخ محمد بن ابی سعید هروی
رساله ای است در شرح خواص اسماء حسنی ونامهای مبارک خداوند متعال و طریقه ختم هر کدام که با استفاده از کتاب های صاحبان این فن که نام آنها را در مقدمه رساله آمده برشته تحریر در آمده است.
چاپ شده است.
[الذریعة 3-42، مشار فارسی 1-692، مجلس 36-73، مرعشی 15- 325].
آغاز: «الحمد لولیّه و هو الذی له الأسماء الحسنی والصلاة علی رسوله محمد... امّا بعد بر رای ارباب اولو الالباب پوشیده نماند که اکابر اولیاء در خصوص اسماء الله تبارک و تعالی رسائل و کتاب...».
انجام: «... والحمد لله الذی هدانا لهذا و ما کنّا لنهتدی لولا ان هدانا الله امل واثق و رجاء صادق که این کتاب مبارک معمول به جمیع خواص و عوام گردد... وصلی الله علی خیر خلقه محمّد واله اجمعین».
ش 2100، 125 برگ، 15×21، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 12).
ص: 66
از: علی اکبر بن آقا علی نقیب (بسمل شیرازی) (1263 ق)
مؤلف میخواست در چهارده جلد به شماره چهارده معصوم: بنگارد. از دیباچه نسخه گنج بخش پاکستان به دست می آید که جلد هفتم را به پایان رسانده و یکشنبه یازدهم صفر 1262 ق به نگارش جلد هشتم از مجلّدهای چهارده گانه پرداخته است، که در احوال حضرت صادق عیله السلام است.
[الذریعة 3-45، مشترک پاکستان 10-337، نسخه های خطی منزوی 6-4418، مرعشی 5- 48].
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم باب هشتم در بیان خلافت ظاهری اسد الله الغالب علی بن ابی طالب علیه الصلاة والسلام که مسند خلافت از لوث وجود خلفا... الحمد لله فالق الاصباح بعد ظلمات ثلاث بعضها فوق بعض... اما بعد چون بعد از رحلت حضرت رسالت9 بیست و پنج سال بالتقریب...».
انجام: «قاتل امیر المؤمنین، ولد الزنا بود و قبیله مراد میگفتندکه ما پدر او را نمیشناسیم ونسب او رانمی دانیم و قاتل حسین بن علی، ولد الزنا بود به درستی که نمیکشد پیغمبران واوصیای ایشان را مگر اولاد زنا».
ش 234، 220 برگ، 20×30، نسخ، بیکا، بیتا، جلد سوم است درباره زندگانی امیرالمؤمنین علیه السلام شامل باب هشتم به بعد. (تحریر سده 13).
از: ملا عبد الصمد همدانی (1216 ه_ . ق)
کتاب عرفانی است از کلام اهل معرفت و عرفان وآیات و روایات دالّه بر آنها با عناوین «فصل _ فصل» مطالبی چند پیش از شروع در اصل مقصود فراهم آمده است و
ص: 67
در کربلا تألیف شده. چاپ شده است.
[الذریعة 3-47، فهرست منزوی 2-1549، مرعشی 14-48، مشار، فارسی 1- 462].
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم اللهم یا واحد یا احد یا فرد یا صمد صلّ علی صفوتک وصفوة خلقک محمد9 و زبدة اولیائک علیّ المویّد و عترته الذین هم افاضل البشر...».
انجام: «لا یصل الیه الا الافراد من الانبیاء والاولیاء وقد یعبرون عنه بمقام... والمشهور بینهم انّه مقام البقاء بعد الفناء وهو المشهور بقولهم لیس وراء عبادان قریة».
ش 1642، 179 برگ، 20×30، نسخ، بیکا، بیتا.
از: یوسف بن محمد بن یوسف یوسفی هروی طبیب _ 950 ه_
کتابی است در دستور وآداب نامه نگاری که برای پسرش رفیع الدین حسین به سال 940 ق نوشته است:
این نامه کزوست ... نظام
کردیم ورا «بدائع الانشاء» نام
تکرار کنی چو نام او را یکبار
شک نیست که ره بری بسال اتمام
[الذریعة 3-63، نسخه های خطی فارسی 3-2086، دانشگاه 15-4228، ملی تبریز 1-،129
الفبایی آستان قدس - 85]
آغاز: «... مقدمه بباید دانست که فن انشاء منقسم می شود بدو قسم یکی توقیعات که مضامین آن منطوی بر ... احکام سلاطین و حکام است و دیگر محاورات که تراکیب آن مواد صور مکاتبات...».
انجام: «... لطف الهی بروزگار فلان مقارن باد ... ستوده صفات فلان همواره بتوفیق ... موفق باد، بعز مطالعه فلان رسانند، بشرف مطالعه فلان رسانند، جناب دولت مآبی
ص: 68
مطالعه نمایند جناب محبت شعاری ملحوظ باد».
ش 3341، 180 برگ، 13×22، نستعلیق خلیفه یار محمد صدیق در 1083، برگ اولش افتاده و برخی جملات ترجمه شده است، تصحیح شده.
از: مصطفی بن میرزا عقیل علوی اصفهانی (حکیم الهی وطبیعی)
رساله ای است در مسایل پزشکی نوین که در واقع تقریر دروس دکتر طولوزان فرانسوی حکیم باشی خاص دولت و استاد دار الفنون است که بنام ناصر الدین شاه (1260 _ 1313 ق) تالیف ودر یک مقدمه و سه جزء تنظیم شده است:
جزء اول: در گوش کردن (5 گفتار) جزء دویم: در عمل پرکوسیون یعنی قرع و دق اعضاء (4 گفتار) جزء سیم: در بیان پلپاسیون (پرواسیدن) ودست سودن (3 گفتار)
چاپ شده است.
[نسخه های خطی فارسی 1-482، الذریعة 12-25، مشار فارسی 1-،704
ملک تهران (شماره1-6193) ]
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم امامقدمه بدانکه جهت تسوید این رساله، سهولت تشخیص امراض آلات ... وبعضی از امراض آلات بطنی است چنانچه اشخاص عالم بر این فن میتوانند...».
انجام: «... وهنگامیکه از این حد تجاوز نموده عظیمتر شود و حرکت موجی از لمس بر آنها یابند و او زمانی است که رطوبت جوف او رقیق القوام باشد».
ش 2666، 70 برگ، 12×18، نستعلیق، احمد بن اسماعیل در 1336، در برگهای آخر نسخه فهرست عناوین آمده است.
ص: 69
از: حسین علی بن شیخ علیخان زنگنه (قرن )11
تفسیر سوره حمد است که مؤلف با استفاده از نکات ودقایق مندرج در تفاسیر معتبر شیعی و سنی همانند کشاف، مجمع البیان، جوامع الجامع، انوار التنزیل، تفسیر ابو الفتوح رازی، منهج الصادقین وصافی ونور الثقلین وتفسیر الائمة فی هدایة الامة که برای هر کدام رمزی گذاشته و در لابلا اگر خود مطلبی اضافه کرد با جمله «مترجم گوید» آورده است.
[نسخه های خطی فارسی 1-8، ملک تهران (شماره 176)، آستان قدس 11-،537
مرعشی 5-31 (با نام مؤلف دیگر) ]
آغاز: «فاتحه مصحف کلام حمد و سپاس ایزد سخن آفرینی است که با بدیع».
ش 340، 214 برگ، 16×23، نستعلیق، بیکا، بیتا.
* * *
ش 3201، 197 برگ، 13×25، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 12). صفحات جدول زرین دارد. تصحیح شده است آغاز و انجام ناقص.
از: حسن تفرشی منطق الملک یا عبد الغفور ...
داستانی است درباره بدیع الملک وبدیع الجمال پسر امیر ارسلان رومی. شاید همان باشد که در فهرست منزوی ص (3689) یاد شده و یا به عنوان سیف الملوک وبدیع الجمال در ص (3724) یاد شده، وظاهراً غیر از آن است که در ذریعه 3-73 یاد شده و در فهرست مشار از حسن تفرشی منطق الملک دانسته شده است.
[الذریعة 3-73، فهرست مشار فارسی 3- 473].
ص: 70
آغاز:
«ابتدا میکنم به بسم الله
وحده لا اله الا الله»
انجام: «ساعت دیگر را با بدیع الجمال و گیتی افروز به عیش عشرت به سر برد تا به رحمت ایزدی پیوست».
ش 1164، 98 برگ، 15×21، نستعلیق، حسن بن ابراهیم حصاری در 1232، چند برگ اول نسخه افتاده است.
* * *
ش 1935، 93 برگ، 17×21، نستعلیق 1268، در پایان نسخه بخشی از عبرت نامه میر فتاح مراغه ای به ترکی (56 بیت) آمده است.
از: محمد تقی بن علی سپهر کاشانی (لسان الملک) (1297 ق)
قواعد عروض وقافیه با شواهد عربی و فارسی را به دستور اعتماد الدولة میرزا آقا خان صدر اعظم نوری وبه نام فتحعلی شاه قاجار، در یک مقدمه وبیست و چهار باب و یک خاتمه به سال 1268 ق نگاشته است.
[الذریعة 3-81، مرعشی 6- 75].
آغاز:
«من سخن سنج و سخن یکسر بود بند و بلا کز سخن این کثرت آمد وین همه چون وچرا
چون نبینی روی حق تا چند وی گوئی و او چون نباشد غیر او تا چند من گوئی وما»
ص: 71
انجام:
«قومی همه مردلات ولو تند باد جبروت در ...
شبا هنگام کین عنقای فرتوت
شکم پر کرد زین یکدانه یاقوت»
ش 660، 73 برگ، 16×20، نستعلیق، بیکا، بیتا، آخرش افتادگی دارد.
از: محمد صالح بن محمد باقر روغنی قزوینی (ق)11
ترجمه تحت اللفظی از «عیون اخبار الرضا علیه السلام» شیخ صدوق است با حذف اسانید روایت ها. این ترجمه بنا به گفته صاحب در ذریعه به سال 1075 در مشهد مقدس به پایان رسیده است.
[الذریعة 3-88، مرعشی 14-231، مجلس 26- 18].
آغاز: «باب سی و یکم آنچه مروی شده از آن حضرت از علتها... واز جمله اخبار متفرقه که از رضا علیه السلام مروی است مفسّر جرجانی روایت می کند از امام حسن عسکری علیه السلام و او از پدرش علی نقی و او از پدرش رضا و او از پدر خود کاظم علیه السلام...».
انجام: «مراد آن است که این چهار پاس می داشت و از جانب آن اندیشهمند بود تا خلاف آن صادر نشود، فرا میگرفت کار نیکو تا به او اقتدا کنند و ترک می کرد قبیح را تا از آن باز ایستند و سعی می کرد در تدبیر آن چه موجب صلاح امت باشد و قیام می نمود به آن چه خیر دنیا وآخرت برای ایشان جمع کند».
ش 311، 334 برگ، 16×26، نستعلیق، 1127، این نسخه جلد دوم و از باب سی و یکم را دارد، تصحیح شده است.
ص: 72
از: نظر علی بن محسن گیلانی (جیلانی)
اثبات امامت است با عناوین چون «رمز الهی، رمز الهامی، تحقیق رشیق، تدقیق دقیق و غیر آن» که نظر به فلسفه نیز دارد. این کتاب در یک مقدمه و چند مقصد که هر کدام دارای فصلهایی است نگاشته شده است.
مؤلف کتاب دیگری به نام بوارق مشرقه در رد صواعق محرقه ونیز کتابی در امامت به زبان عربی دارد که در آن به هفتصد آیه قرآن در مورد امامت استناد شده است.
تاریخ تألیف 1200
آغاز: «مقدمه: در تعریف امامت و بیان شرائط آن و این مبیّن می شود در چند فصل».
انجام: «پس معلوم شد که رستگاری در آخرت موقوف است به این مقامات ثلاثه که صبر ومصابرة و مرابطه باشد پس کسی که در هر یکی از مقامات لغزیده باشد رستگار نخواهد بود چه... این است آخر سوره آل عمران و مع هذا آیات بسیاری در خلال آیات مذکوره مانده و الباقی علی عهدة ارباب الرشاد».
ش 3601، 173 برگ، 17×31، جلد اول، نستعلیق مؤلف در 1200، با یادداشتی بخط فرهاد میرزا در 1292 در طهران حاکی از اینکه این نسخه بخط مؤلف است. خطبه را ندارد و از آغاز افتادگی دارد.
از: علی نقی بن محمد اصطهباناتی
رساله ای است در بیان طریقه ذهبیه از صوفیه و کیفیت سیر وسلوک ایشان و شرح
ص: 73
حال مشایخ آن طریقه. صاحب «کشف الحجب» گوید: کتاب او که در اثبات طریقه خود است در یک مقدمه و پنج فصل ویک خاتمه مرتب شده است و مؤلف به سال 1129 ق وفات یافته است.
اینکه در فهرست سابق این کتابخانه گفته شده زنده 1298 اشتباه است.
[الذریعة 3- 101].
آغاز: «در کتاب مذکور نیز منقول است که قال رسول الله9 قال الله تبارک و تعالی: من اهان لی ولیا فقد ارصد لمحاربتی وانا اسرع شی الی نصرة اولیائی...».
انجام: «مردانه وار به انتها رسانندو از حضیض شک و شبهه به اوج یقین بی آفت رسند: ان هذه تذکرة فمن شاء ذکره وما یذکرون الا ان یشاء الله هواهل التقوی واهل المغفرة...».
ش 287، 71 برگ، 12×21، نستعلیق محمد حسن بن... در 1298، آغازش افتادگی دارد این نسخه برای شاهزاده... نوشته شده است.
(داستان، فارسی)
از: ؟
تعالیم بوداست در بدگویی از جهان و داستان هایی از فسق و فجور و ستم شاه هند.
در فهرست سابق این کتابخانه در ص 156 و 426 یاد شده است.
[الذریعة 3-149، فهرستواره منزوی 1-290 ونیز 3661].
آغاز: «ولیکن فرزند پسر نمیشد او را و جمیع فرزندان او دختر بودند و پیش از پادشاهی او امردین در مملکت او شیوع تمام داشت و اهل دین بسیار بودند».
انجام: «پس وصیّت کرد به او که فرایض الهی را در میان خود محافظت نمایند و از
ص: 74
حق به باطل میل مکنند وامر فرمود که برای مدفن او عمارتی بسازند و سر خود را به جانب مغرب و پا را به جانب مشرق کرد و مُرد».
ش 3875، 43 برگ، 14×20، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 12) اولش ناقص است. رساله ای در تعبیر خواب به زبان عربی در کناره صفحات این نسخه نوشته شده است.
* * *
ش 2106، 155 برگ، 14×22، نسخ محمد ولی میرزا در 1323، داستان های دیگری هم در این نسخه هست.
از: مشرف الدین بن مصلح الدین بن عبدالله سعدی شیرازی (691 یا )694
منظومه ای اخلاقی در قالب حکایات که به عقیده صاحبنظران پیش از گلستان سروده شده است.
]الذریعة 3-155 و9-445، الفبایی آستان قدس 90، مرعشی 3-،130
مجلس 3-400 و 8-284 و 26-257، دانشگاه تهران 8-872، سپهسالار 5-658 ،
منزوی 4-2663 و 3-1861 ومشار فارسی 4- 4116[.
آغاز:
«به نام خداوند جان آفرین
حکیم سخن در زبان آفرین
خداوند بخشنده دستگیر کریم خطا بخش پوزشپذیر»
انجام:
«جز این کاعتمادم به یاری توست امیدم به آمرزگاری توست
بضاعت نیاوردم الا امید خدایا ز عفوم مکن نا امید»
ص: 75
ش 270، 202 برگ، 16×22، نسخ عبد الله بن یوسف در 1127، در اطراف صفحات حاشیههایی از شرح سودی بر بوستان نقل شده است. حواشی با امضاء «س» که همان سودی است دارد.
* * *
ش 1177، 79 برگ، 12×21، نستعلیق عبد الله الحسینی، بدون تاریخ. این نسخه منتخبی از بوستان است.
* * *
ش 1383، تحریر 970، این نسخه در فهرست سابق این کتابخانه یاد شده و اکنون مفقود است.
* * *
ش 2086، 130 برگ، 13×20، نستعلیق حسین بن ابراهیم در 1052 در شهر «سرای» مدرسه خسرو بیک، حاشیه نویسی دارد.
* * *
ش 2246، 123 برگ، 12×21، تحریر محمد ابو الفداء مشهدی در 986. آغازش افتادگی دارد ومهر بیضوی «عبده محمد بن ابو الحسن» در برگ آخر دیده می شود.
* * *
ش 3259، 149 برگ، 13×21، نستعلیق شاید از سده دهم اول و آخرش افتادگی دارد.
* * *
ش 3848، 113 برگ، 14×20، نستعلیق، بیکا، بیتا، آغازش ناقص است.
* * *
ش 3998، 68 برگ، 14×22، نستعلیق، بیکا، بیتا. از باب چهارم تا پایان را دارد. تصحیح شده است.
ص: 76
از: بکتاش قلی ابدال رومی
جنگ اشعار نفیسی است که در آن مؤلف از تک بیتیهای شعرای مختلف غزلیاتی هم وزن ساخته و بعد از آن غزلها را به ترتیب حروف آخر قوافی تنظیم نموده است، مؤلف دیباچه ای کوتاه به نثر ایراد نموده و بعد از آن ده بیت به نظم پیرامون وجه تسمیه کتاب و سبب تالیف و تاریخ آن آورده است.
تاریخ نظم: 950. و در این نسخه 969 ضبط شده است.
[نسخه های خطی فارسی 4-2668، مجلس 25-52، دانشگاه تهران 13-،3168
تاریخ تذکره های فارسی 1- 421]
آغاز: «... نثار مرقد و مشهد معطّر حضرت شاه ولایت و پناه اهل هدایت و عمده اهل فصاحت و زبده اهل بلاغت امیر المؤمنین علی ابن ابی طالب وائمه معصومین باد...».
انجام:
«... ظالم ار عادل نباشد خویش را ایمن مباش ز اصل فطرت سنگ را بالقوه... مضمرست
بارکش گرنیستی میکوش در ضعف بدن زانکه از بار گران آسوده هر کس لاغرست...»
ش 3446، 75 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا، آغاز و انجام ناقص (تحریر سده 11).
ص: 77
از: علی بخش بن اسکندر بن عباس میرزا قاجار، قرن 13
کتابی مفصل ومبسوط در علوم جانورشناسی، گیاهشناسی، زمینشناسی... که بصورت داستانی علمی در سال 1773 م از زبان دانشمندی بنام «مسیو دو والمون» بیان شده است، مترجم که از نوادگان فتحعلی شاه قاجار و از درس خواندگان فرنگ بوده این کتاب را بزبان فارسی ترجمه نموده وعکسهای نسخه اصل فرانسه را نیز در لابلای صفحات الصاق نموده و علاوه بر ترجمه اضافاتی نیز دارد و معادل فارسی و ترکی نامهای جانوران را نیز نوشته است و کتاب را به نام مظفر.... ولیعهد نوشته است.
به گفته آقای دانش پژوه تاریخ تالیف 1297 و عنوان کتاب ترجمه حکمت طبیعی است. به عامری نامه ص 256 رجوع شود.
آغاز: «نخست افرین مر آفریدگاریراست. که این همه نگارشهای بدیع نگاشت. و چنین خرگه بلند ستون را بیستون بر افراشت. وبعد صلوات بر پیمبر بشیر ونذیر. و سلام بر خلیفه و داماد بینظیر ویازده...».
انجام: «... مترجم عرض مینماید بحمد الله والمنة که در زیر سایه بلند پایه حضرت اقدس اشرف امجد والا شاهنشاه زاده... الهم اغفر لمن طالع کتابی هذا و استنسخه بمحمد و آله علیهم السلام».
ش 2041، 323 برگ، 17×26، نسخ علی اکبر در 1297 این نسخه جلد دوم و سوم است. 24 عکس رنگی چاپی که از کتاب های فرنگی جدا شده در لابلای نسخه ضمیمه شده است، فهرست تفصیلی مطالب و اعلام فرنگی در آخر نسخه آمده است، نسخه بسیار نفیس و ارزشمند است.
ص: 78
از: عنایت الله آل محمد صالح لاهوری
رساله ای است در اخلاق و ادب ومواعظ که به تقلید از گلستان در سال 1061 ق وبنام سلطان محمد شاه جهان دوم نگاشته شده است.
[الذریعة 3-158، مشار فارسی 1-803، مجلس 6-182 و 26-331، مرعشی 20-،75
نسخه های خطی فارسی 5- 3533]
آغاز: «فاتحه کتاب مستطاب آفرینش و پیرایه صحیفه دانش وبینش حمد خداوند خرد بخش سخن آفرین صورت نمای ایجاد تکوین است که لطایف ابداع اختراع قدرت کامله اش...».
انجام:
«سیه کاری مکن چون خامه خویش
بشوی از چشمتر خوننامه خویش
زبان را گوشمال خامشی ده که هست از هر چه گویی خامشی به»
ش 3104، 263 برگ، 20×29، نستعلیق 1261 در دار العلم شیراز با سر لوح زرین در برگ اول و جدول زرین در صفحات.
از: محمد تقی بن کاظم بن عزیز اللّه بن محمد تقی مجلسی (الماسی) (1159 ق)
شرح دیدار شرفیاب شدگان به محضر امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف را در یک مقدمه و سه باب و یک خاتمه نگاشته است.
[الذریعة 3- 160].
آغاز: «الحمد لله الذی وفّق بعض عباده الامناء لشرف لقاء خاتم الاوصیاء وبقیّة
ص: 79
خلفاء سید الانبیاء وحجة الله ونوره فی الارض والسماء واظهر علی بعضهم من معجزاته وایاته».
انجام: «چون... نزد سعد ... آمد کیفیت حال را باز گفت سعد به آن کوه رفت هر چند جست و جوی و تکاپوی نمود و بانک نماز گفت دیگر از... خبری نشنید و اثری ندید».
ش 637، 145 برگ، 13×20، نستعلیق مؤلف بدون تاریخ، تصحیح شده و خط خوردگی دارد.
از: محمد علی بن عبد علی فارسی، قرن 13
کتاب «الشیخیة» تالیف عبد الصاحب ... است که در پاسخ سؤالات شیخ عبد الرحیم شیرازی در بیان مسائل مهم کلامی و اعتقادی شیخیه نگاشته شده است، مترجم رساله حاضر را در ترجمه آن برای استفاده فارسی زبانان نگاشت و روز شانزدهم جمادی االول 1269 ق بپایان رسانید.
آغاز: «بسمله الحمد لله الذی ازاح العلل فی التکلیف وسوی التوفیق بین الضعیف و الشریف مکّن اداء المامور وسهل سبیل اجتناب المحظور والصلاة والسلام علی وسائط الکائنات و علل الممکنات...».
انجام: «... والعن اعداءهم ومخالفیهم و غاصبی حقوقهم وموالی اعدائهم و معادی اولیائهم ابد الآبدین و دهر الداهرین والسلام خیر ختام و افضل کلام...».
ش 2408، 128 برگ، 16×22، نسخ مؤلف در 1269. در تمام صفحات خط خوردگی دارد.
ص: 80
از: ؟
گفتاری فلسفی وعرفانی بر مبنا و مشرب حروفیه است که با نثری شیوا و اشعاری مناسب در بیان مبدأ و معاد و نفس انسانی و سعادت دنیوی واخروی وکلمات منقوله از عرفا و فلاسفه نگاشته شده است، در لابلای کتاب از سید نعمة الله ولی، استاد خالو سراج (مقیم شیراز ورفیق مؤلف)، سیدنظام الدین احمد شیرازی وکتاب جاویدان نامه الهی، محبت نامه الهی نام برده شده و در صلوات بر پیامبر همانند اهل سنت عمل کرده است نام کتاب در صفحه 6 نسخه آمده است.
[مرعشی 19-357، نسخه های خطی فارسی 2- 1068].
آغاز:
«ای بسا کافر شده از عقل خویش
هیچ دیدی کافر از دیوانگی
قال الله تعالی و یحسبون انّهم یحسنون صنعا وآدم و انبیاء میبایدکه واضع ادیان وملل بوده باشند...».
انجام: «... که انبیاء الله صلوات الله علیهم در تصحیح نیات وتهذیب وتنقیح اعتقادات، امت را مبالغه نمودند برای خروج از ورطه قهر قادر علام و دخول در حظیره لطف مالک دار السلام».
ش 2985، 129 برگ، 12×16، نستعلیق درویش علی دوست بن مقصود خویی در 971، از آغاز افتادگی دارد.
ص: 81
از: خواجه نصیر الدین محمد بن محمد طوسی، 597 _ 672 ق
رساله ای است در بیان چگونگی استخراج ارتفاعات سیارات ومطالع و عرض بلدان و سایر احکام نجومی از طریق اسطرلاب در بیست باب. مؤلف این رساله را از کتاب دیگرش که دارای صد باب بوده برگزیده است.
[الذریعة 3-187، کشف الظنون 1-164، نسخه های خطی فارسی 1-،243
مشار فارسی 1-841، مجلس 15-44 و 25- 348]
آغاز: «الحمد لله... اما بعد این مختصری است در معرفت اسطرلاب مشتمل بر بیست باب، باب اول: در القاب آلات وخطوط ودوایر اسطرلاب اما آنچه علامت در وی است حلقه بود و آنچه حلقه در وی است...».
انجام: «... و بر بیشتر اسطرلابها بیشتر این کواکب را نقش کنند و هر که اینها بشناسد چنانکه در اشتباه بیفتد او را درین باب کفایتی باشد این است تمامی سخن در معرفت اسطرلاب، تمت».
ش 2398، 21 برگ، 10×19، نستعلیق، بیکا، بیتا، تملک سید اسد الله موسوی طبرسی در 1310 با مهر بیضوی «اسد الله الموسوی» در برگ اول و حواشی با امضاء «محمد باقر» دارد. برگ آخر نو نویس است و نسخه شاید تحریر سده 11 باشد.
از: محمد جعفر بن محمد صفی فارسی آباده ای (ق )13
مسائل بیع و تجارت را تحت عناوین «مسألة _ مسألة» به شکل فتوائی وبا اشاره مختصر به دلائل آورده است. مؤلف شاگرد حجة الاسلام شفتی است.
ص: 82
آغاز: «الحمد لله ربّ العالمین و العاقبة للمتقین و الصلاة والسلام علی خیر خلقه محمّدو آله اجمعین اما بعد غریق لجّه معصیت و خاسر دنیا و آخرت... عرض مینماید خدمت برادران ایمانی».
انجام: «وهم چنین شرط نشده باشد در حین عقد ایصال به مشتری وظاهر این است که فرق نیست میان آن که ضمیمه متاع باشد یا نقد و میان آن که آن ضمیمه متحد باشد یا متعدّد و میان آن که قصد بایع یا مشتری یا هر دو تعلّق به ضمیمه فقط گرفته باشد یا به آبق و ضمیمه یا بلا قصد از هر دو».
ش 3846، 72 برگ، 16×21، نسخ، بیکا، بیتا، آخرش افتادگی دارد.
از: احمد بن محمد رضا
مطالب مختلفی است در پنچ مقاله در اخلاق، اقوال عرفا و حکما، اصل و نسب خلفای ثلاثه، مقاله ای از کتاب شرح الزیارة در کفر و فسق خلفای ثلاثه که مراسله علمای ماوراء النهر به مشهد مقدس و جواب آن و نیز مکتوب احمد غزالی در پاسخ به عین القضاة همدانی نیز در آن آمده است و مقاله در مبدء و معاد ووحدت وجود می باشد مؤلف این کتاب را در 1240 هنگام اقامت در مجاورت آستانه مبارکه امام رضا علیه السلام در مشهد مقدس تألیف نموده است.
آغاز: «الحمد لله ربّ العالمین والصلاة والسلام علی خیر خلقه محمّد و آله الطاهرین... در اوقاتی که در آستانه مبارکه علی بن موسی الرضا علیه التحیّة و الثناء معتکف ومجاور بودم شبی از شب ها به خیالم رسید».
انجام: «لیکن با تربیت و ریاضت ترقّی حاصل می شود و نطق هم کرامت دیگر است که در حیوان نیست پس وجود همان یک وجود است تجلّی به صفت فعل از
ص: 83
باطن به ظاهر و از غیب به شهادت و از وحدت به کثرت دارد».
ش 934، 176 برگ، 10×15، نستعلیق محمد کاظم سعدی در .1265
* * *
در مقدمه کتاب گوید: این سال که (1240) است در جنگ ایران و روس چهل هزار مسلمان از هشت هزار کافر فرار کردند و چندین هزار کشته دادند.
با یادداشت تملک شمس الدین فدائی
از: میرزا رضا دکتر، (قرن )13
کتابی است در ترجمه کتاب «معالجات کریزل» پزشک فرانسوی که در ده نوع و جنس مشتمل بر سی و یک جزء شده است.
نوع پنجم از امراض: در تغییر ترشحات طبیعی.
نوع ششم از امراض: در امراض حاصله از سموماتست
شاید اصل کتاب درسهای کریزل ومترجم از شاگردان او باشد
[نسخه های خطی فارسی 1-485، مولفین مشار 3-173، مجلس (شماره 5748 و 5749].
آغاز: «نوع پنجم از امراض در تغییر ترشحات طبیعی، در ترشحات مرض: این امراض عبارتند از عللی که موصوف بودند به یکی از رطوبات طبیعی یا از بروز ترشحی اتفاقی بدون اینکه هیچ علتی در آلت مترشحه نمودار گردد...».
انجام: «... اشتباهی در تشخیص بهمرسد باید صبر نمود تا از وسایط دیگر بلکه تمیز دهند ... تمیز داده نشوند که آنها ثبوراتی هستند دانه ای ومملوّ، علی العجالة تمام شد بعون الملک المنان».
ش 2523، 317 برگ، 18×22، نستعلیق محمود. این نسخه نوع پنجم تا هشتم را دارد
* * *
ص: 84
این نسخه در فهرست سابق در صفحه 564 یاد شده است.
* * *
ش 3338، 317 برگ، 18×22، نستعلیق سال 1297 حسب الفرمایش سر کار آقا میرزا علی آقای حکیم باشی حضرت ولیعهد.
این نسخه بخش دیگر از این ترجمه است تصحیح شده، یادداشتی از علی نقی بن حسن بن رحیم بن رضی متطبب در 1297 با مهر بیضوی «عبده علی» دارد ونیز مهر بیضوی «الراجی علی بن علی نقی» در برگ آخر دیده می شود.
از: حسین بن محمد گیلانی (قرن )13
کتابی است کلامی در پنج لمعه: لمعه اولی: در اشاره به فرط ظهور نور هستی حق، لمعه ثانیه: در اثبات صفات و بیان بودن صفات کمالیّه عین ذات، لمعه ثالثه: در بیان احتیاج به سُفرا و اُمنای حضرت اله و اثبات نبوّت جناب رسالت ختمی پناه، لمعه رابعه: در بیان احتیاج به وجود امام برای بنی نوع انسان و لمعه خامسه: در اثبات معاد.
به فهرست سابق این کتابخانه ص 53 رجوع شود.
آغاز: «لمعات انوارش کوه هستی فرو ریخته، ساکنان صوامع قدس از شهود اشعه لوامع جمال با کمالش پیوسته بی هوشند. اما بعد بر صفحه توصیف چنین نگارش می دهد فرسوده بادیه عجز و نادانی، حسین بن محمد جیلانی...».
انجام: «یا عیب ونقص آن را به آستین عفو واغماض پوشند که انسان مساوق سهو ونسیان وغبار آلود حدوث وامکان است وقد وقع الفراغ من تالیفه فی مشهد سید الشهداء علیه و علی آبائه الف الف تحیّة وسلام».
ش 1578، 95 برگ، 13×20، نستعلیق 1321 در کربلا (یا پیش از 1230) آغازش افتادگی دارد.
ص: 85
از: ؟
مطالب و دستوراتی و درس هایی است برای تربیت دختران که به اختصار نگاشته شده است.
در نسخه اول 98 درس اخلاق برای مدارس دخترانه سال چهارم و پنجم است.
در نسخه دوم 35 درس
آغاز نسخه اول: درس اول 1 _ تأدیب بنات از واجبات است.
آغاز: «نسخه دوم بسم الله الرحمن الرحیم 1 _ تأدیب البنات از اهم ضروریات است. 2 _ تأدیب البنات یعنی تربیت کردن دختران به آدابی که در خور شأن است.
3 _ دختران هر ملّت را باید تربیت نمود به آداب آن ملّت...».
ش 1491، 50 برگ، 11×18، شامل 98 درس، (تحریر سده 14) بیاض.
* * *
ش 3962، 19 برگ، 11×17، شامل 35 درس، نسخ، بیکا، بیتا.
از: نظام الدین حسن بن محمد نظامی نیشابوری یا صدر تاج
تاریخ پادشاهان دهلی هند است از سال 587 تا 614 ه_ . ق که به نام ابو المظفر محمد فرزند سام پادشاه غوری هند نگاشته شده است.
[الذریعة 3-207، نسخه های خطی، منزوی 6-4593، مجلس 37- 445].
آغاز: «حمد و سپاس بی قیاس... که قدم شهسوار عقل دو اسبه به سر حد عدّ واحصای آن نرسد و چشم ... دوربین صورت حصر و شمار آن در آیینه خیال به خواب ببیند...».
ص: 86
انجام:
«...از این پس کز فریب چرخ غدار به اقبال خداوند جهان دار
مرا نبود به جام مرگ ساقی
بگویم بر همین منوال باقی
یرید المرء ان یعطی مناه
ویابی الله الا ما یشاؤء
ش 1815، 167 برگ، 18×27، نستعلیق 1310 یا .1301
از: تیموریان
مجموعه ای است از جزوات درسی متفرقه در باب تاریخ عمومی جهان و تاریخ فلسفه اروپا که توسط مؤلف از دروس اساتیدش نگاشته شده است.
آغاز: «کشور ایران از قدیم مرکز تمدّن بوده ایرانیان هوش واستعداد مخصوصی در ترویج و انتشار علوم و صنایع داشته و هنگام ارتباط با سایر اقوام علوم و ادبیّات آنها را با ذوق و سلیقه خویش آمیخته».
انجام: «علوم حکمتی جدید پس از آن که روش علمی صحیح آن توسط ... و دکارت بدست آمد در مرحله ترقی سریع افتاد وعلمای جدیدی به انتقاد عقاید فلسفی گذشتگان پرداختند سر آمد ایشان عالم بزرگ آلمانی کانت است که راه رسیدن به یقین را در علم واخلاق».
ش 699، 103 برگ، 17×20، نستعلیق، بیکا، بیتا.
ص: 87
از: ؟
رساله ای است در تاریخ ادب عربی که با مقدمه ای در صفت شعر و اصطلاحات آن آغاز می شود برای تدریس در مدارس نوشته شده.
آغاز: «بدء الشعر الصحیح _ وشعری که روایتش صحیح نیست...».
انجام: «... ووقتی خلیفه شد او را کاتب خود کرد».
ش 1274، 80 برگ، 15×22، نستعلیق، بیکا، بیتا، بیشترش با مداد نوشته شده است.
از: ؟
مجموعه درسهایی در موضوع ادبیات فارسی، تاریخ روم، تاریخ مفصل ایران، از چند کتاب گزیده شده است.
در فهرست سابق این کتابخانه به عنوان «مجموعه» در ص 351 یاد شده بود.
آغاز: «تحقیق در تاریخ ادبیات فارسی. منظور ما که تحقیق در تاریخ ادبیات فارسی است شامل یک مقدمه و چهار باب و یک خاتمه می باشد. مقدمه در تعریف ادب و ادبیات است...».
انجام: «شعبه حقوقی دیوان تمییز... ممکن است قضیه را حل کند یا استدعای تمییز را بی اساس اعلام نماید، قرار آن را می دهد».
ش 1619، 119 برگ، 19×33، بیکا، بیتا.
ص: 88
از: ؟
شرح مختصری درباره کشورهای اروپائی و روسیه و چگونگی تشکیل آن کشورهاست.
آغاز: «بسم الله تعالی در شرح مملکت فرانسه وکیفیّت آن. لفظ فرانسه مشتق است از فرانک که اسم یکی...».
انجام: «خط تلگراف 500 فرسنگ،... و طول وغیره مثل فرانسه است ولی به عوض فرانک، ... معروف است».
ش 1241، 123 برگ، 12×20، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13 و14). نسخه ناقص و ناتمام.
از: ؟
مختصری است در تاریخ کشورهای اروپایی و روابط فیما بین در قرن هفدهم میلادی. مؤلف از معاصران (قرن 14) است.
آغاز: «تشکیل حکومت مقتدر در فرانسه: (1660 _ 1603). از مرگ الیزابت ملکه انگلستان 1603 تا صلح ... 1660 یعنی کمتر از 60 سال سیاست اروپا بلکه سیاست جهان...».
انجام: «... با تمام این تفاصیل انگلیس در تمام مراحل مستعمراتی و بازرگانی از آنهایی که در میان هلندیها... استفاده کرده اساس را بر روی آن بنا نموده بازرگانان انگلیسی تقلید از هلندیها در صورت امکان جلو افتادن از آنها ...».
ش 1970، 101 برگ، 18×22، نستعلیق، بیکا، بیتا.
ص: 89
از: ؟
تاریخ اصفهان را در دو باب بیان کرده است. باب اول: توصیف اجمالی که در پنج فقره است و باب دوم: توصیف تفصیلی ومفصل که در چهار فصل وهر فصل در چند نمره است چهار فصل عبارتند از:
1 _ صفات متعلقات شهر اصفهان 2 _ صفات قصبههای ولایت 3 _ صفات بلوکات
4 _ صفات محلّات. به فهرست سابق این کتابخانه ص 57 رجوع شود.
[فهرستواره منزوی 2-841، فرهنگ ایران زمین 6- 12].
آغاز: «شرح اشیاء اصفهان منشرح به دو باب، باب اول در توصیف اجمالی ومشتمل بر پنج فقره باب دوم در توصیف تفصیلی و مفصل به چهار فصل... طول وعرض این بلد تقریبا چهل...».
انجام: «... تنباکو در اصفهان برگهای بسیار بزرگ پهن پیدا می کند وباب بغداد و اسلامبول وصفحات روم است قیمت آن یک من سنگ شاه که دو من تبریز... فصل دوم در صفات قصبههای ولایت اصفهان».
ش 1919، 84 برگ، 19×27، نستعلیق، بیکا، بیتا، این نسخه باب اول وفصل اول از باب دوم را دارد.
از: ؟
تاریخ ایران است از انقراض حکومت افاغنه تا مشروطه (1142 _ 1324) را در یازده فصل نوشته است. ظاهراً دروس تحصیلات متوسطه است که در سال 1317
ص: 90
شمسی در دفتری نوشته شده است.
آغاز: «پس از استیلای عرب و انقراض سلسله ساسانی مملکت ایران طرف تعرض اقوام وحشی وبدوی متعدد قرار گرفت و در نتیجه صدمات کلی یافت و بسیاری از بلاد...».
انجام: «... مجلس مؤسسان بعد از آنکه کار خود را به آخر رسانید و استدعایش مورد توجه شخص شاهنشاه واقع شد منحل و از این تاریخ بود که سلطنت رسمی اعلیحضرت همایون شاهنشاه رضا پهلوی سردودمان پهلوی آغاز می شود».
ش 1814، 118 برگ، 20×27، تحریر 1317 ش.
از: ؟
آغاز: «... ما در پاسخ این اشکال گوئیم اگر چه قضایا وحوادث تاریخی امور جزئیه غیر ثابت ودر گذرند میتوان از آنها نتایج وثمراتی گرفت...».
ش 2433، 66 برگ، 13×19، نستعلیق مؤلف (قرن 13 و 14). بیشترش با مداد نوشته شده.
از: ؟
تاریخ مختصر ایران از دوره اشکانیان، تاریخ اسلام در صدر و سپس خلفاء و تاریخ اروپا است که به عنوان کتاب درسی نگارش یافته است.
آغاز: «بعد از اسکندر ممالک او به دست سردارانش افتاده ومدّت بیست سال با هم دیگر کشمکش و نزاع داشته اند و عاقبت آن ممالک را به سه قسمت کرده که عبارت
ص: 91
باشد از مصر و شام».
انجام: «امپراطوری که مشترکین را شکنجه و آزار نمود ... کبیر نام داشت که شرح حال او را خواندیم پس وقتی که دولت روم غربی بدست طوایف ... منقرض شد تمام رومیان عیسوی بودند».
ش 3792، 50 برگ، 15×20، نستعلیق 1032 یا 1303 شمسی.
از: محمد حسین میرزا
جزوه درسی تاریخ ایران است که به طور بسیار کوتاه سلسلههای ایرانی یا مستقل از خلفا را بررسی کرده است در پنج فصل از اول هجرت تا سال 530 آل طاهر تا سلاجقه را دارد.
آغاز: «پیش گفتیم که در سنه 19 یا 21 هجری عرب بر عجم غالب شد و لشکر اسلام در نهاوند قشون یزدگرد سیّم ساسانی را مغلوب کرد و دست شاهزادگان این سلسله را از سلطنت کوتاه کرد».
انجام: «اغلب پادشاه سلجوقی خیلی با عدل و نیکوکار بوده اند ووسعت مملکت آنها از حدود چین بود تا دریای مدیترانه و پایتخت آنها چند جا بوده بعضی در ری و بعضی در اصفهان واواخر سلطنت همدان بوده».
ش 3870، 11 برگ، 13×21، نستعلیق، بیکا، بیتا.
ص: 92
از: ؟
بخش های مختلفی از جزوات درسی در موضوعات تاریخ ایران، تاریخ طبیعی جهان و تاریخ عمومی می باشد و در آغاز نسخه چند برگ در جغرافیا و طبیعی استرالیا هست.
آغاز: «تاریخ ایران را به چهار قسمت نموده اند از این قرار: تاریخ قدیم، تاریخ قرون وسطی، تاریخ جدید، تاریخ معاصر».
انجام: «واهمیت تاریخ دولت اسلامی مخصوصاً همین است که ملل مختلفه را به یکدیگر مربوط و نزدیک ساخته واز اختلاط نمودن آنها تشکیل تمدن تازه ای داده و آن تمدن را به اروپاییان جاهل قرون وسطی آموخته و اساس و شالوده تمدن امروزه اروپا را ریخته است».
ش 4115، 241 برگ، 12×18، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی سبزواری (470 ه_)
تاریخ مفصّلی است برای خاندان سبکتکین گویند در سی جلد و به نامهای مختلف بوده. این کتاب فعلاً همان قسمت سلطان محمود را دارد. هر یک از قسمتها نامی داشته: قسمت اول: تاریخ ناصری، قسمت دوم: تاریخ یمینی یا مقامات محمودی و قسمت سوم (قسمت موجود): تاریخ مسعودی خوانده میشد.
[الذریعة 126.26، مرعشی 19-371، مشار، فارسی 1-680. در پیرامون تاریخ بیهقی سعید نفیسی 1- 5].
ص: 93
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم الحمد لله رب العالمین اما بعد چنین گوید گوینده داستان باستان ابوالفضل بیهقی که چون سلطان ماضی محمود بن ناصر الدین سبکتکین غازی غزنوی رضی الله عنه در غزنی فرمان یافت...».
انجام: «چون ازین فارغ شدم بابی دیگر پیش گرفتم تا آنچه وعده کرده ام تمام کنم ان شاء الله تعالی».
ش 1587، 236 برگ، 19×30، نستعلیق 1297 در تهران.
از: حسین سیما (معاصر)
رساله ای است در تاریخ تآثر اروپا وبرخی از نمایشنامه نویسان آن.
آغاز: «در سال 1400 میلادی یعنی اواخر قرن چهاردهم فلورانس دارای یک جمهوری بود بسیار علامانه وبا سیاست کامل و مقتدر مردم هم کاری و با صنعت بودند».
انجام: «ودر اغلب آنها نیز تأثیرات آثار ... به خوبی معلوم است ولی از طرف دیگر بدون اینکه خود او متوجه شود تجددهائی درتراژدی آورد که حیات تراژدی را کاملا به خطر انداخته است».
ش 717، 12 برگ، 15×21، نستعلیق، 1328 ش، خط خوردگی دارد.
از: ایرج ایمن (معاصر)
درسهای جناب آقای رهنما برای کلاس ششم ادبی دبیرستان فیروز بهرام سال
ص: 94
1324 _ 1325 شمسی است که توسط ایرج ایمن نوشته شده است.
آغاز: «بطوری که آگاهیم بیداری افکار در اروپا خیلی زودتر از سایر نقاط عالم شروع گردیده ودر نتیجه پیدایش صنایع و کارخانه جات جدید تحوّلاتی تازه در اوضاع اجتماعی دول روی داده».
انجام: «در همین دوره به تدریج قبائل مختلف به داد وستد پرداختندو همچنین دهات و قصبات کوچکی بنا نهادند که مرحله شهر نشینی دنباله همان تمدّن کشاورزی است که در این دوره بشر برای رفت و آمدو استفاده از افکار».
ش 3854، 52 برگ، 17×22، تحریر ایرج ایمن در 1324 _ 1325 ش.
از: شریفه دوشیری (معاصر)
جزوه درسی یکی از دانش جویان که در زمینه تمدن جدید، آزادی افکار، سرمایه داری و مسائل مربوط به پول وبانک و انجمنها و مجلات علمی اروپا، جریانهای سیاسی و اقتصادی دنیا وتاریخ معاصر ایران... نگاشته شده است.
آغاز: «تاریخ تمدن: تعریف تاریخ: تاریخ عبارتست از شرح وقایع گذشته و اتفاقاتی که برای نوع بشر رخ داده...».
ش 2320، 260 برگ، 17×22، نستعلیق مؤلف در 1327 ش.
از: بهمن اسعد
مجموعه درسها و مطالبی است که مؤلف که از محصلان کلاس چهارم ادبی کالج
ص: 95
البرز تهران بوده تهیه و به امر استاد تاریخ و جغفرافیای آن کالج در 1315 ش برشته تحریر در آورده و 9 ربیع الاول 1356 ق بپایان برده است.
آغاز: «منت خدایرا عزوجل... بفرمان معلم عالیمقام و دبیر محترم آقای ظهیری از کتاب های تواریخ مختلف در باب جنگ های حضرت ختمی مرتبت محمد بن عبد الله صلی الله علیه و آله وسلّم با...».
انجام: «... نگاهش بطاق بوده و دست را بلند نمود و گفت الرفیق الاعلی در این وقت دستش پائین افتاد و دار فانی را وداع گفت وبحضرت باریتعالی پیوست».
ش 2216، 47 برگ، 17×22، نستعلیق، مؤلف در 1356 ق در آغاز نسخه جداولی مبیّن غزوات رسول خدا صلی الله علیه وآله و کمیّت سربازان وکیفیت جنگ... است.
از: ؟
تا تاریخ 1864 میلادی در آن دیده می شود این نسخه فصل دوم تا شانزدهم را دارد که فصل شانزدهم دارای ابوابی است که این نسخه تا باب نهم را دارد و سپس باب هجدهم را که دارای هشت فصل است و درباره تاریخ عصیان لهستان است.
[ر. ک: مشار، فارسی 9-708، فهرستواره منزوی 1- 68].
آغاز: «در اثنای تدارکات جنگ در یک قسمت فرنگ تغیّرات بی حدّ نسبت به روسیّه ظاهر گردیده بود ومخصوصا شخص امپراطور نیکلا طرف عداوت و تهمتهای آنها واقع شده و سبب این جنگ...».
انجام: «مملکت مغشوشی که استقلال خود را از دست داده و به واسطه ضعف خود اسباب دست انداز همسایههای خود گردیده است زندگی کند».
ش 1597، 345 برگ، 20×33، نستعلیق، بیکا، بیتا، اول و آخر ناقص.
ص: 96
از: ؟
جزوه ای است در تاریخ روم و ایران باستان وزمان اسلامی که برای تدریس در مدارس اواخر قاجاریه نوشته شده است.
آغاز: «فصل اول، تاریخ روم، تفصیل جغرافیایی ایطالیا، ایطالیا عبارت از شبه جزیره ایست به شکل چکمه وواقع در جنوب اروپا بین یونان واسپانیا...».
انجام: «سلسله این سلاطین را اتابکان دمشق... منقرض کردند».
ش 3494، 26 یا 44 برگ، 17×22، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
اقوام باستانی مشرق زمین گاهواره تمدن ونشانههای تمدن آنان از جمله خط مصریها و سومریها را در این جزوه درسی بیان کرده است.
آغاز: «کشورهایی که به اسم تاریخ مشرق قدیم معروف بوده و مهد تمدن اولیه بشر میباشند به نواحی جنوب شرقی مدیترانه اطلاق می شود».
انجام: «این ناحیه از پرورش دام تأمین میشده و از محلی به محل دیگر کوچ می کردند. در ارتفاعات این ناحیه رگهای معدنی مانند معادن مس و سنگهای ... وخارا...».
ش 3793، 20 برگ، 17×21، نستعلیق، بیکا، بیتا.
ص: 97
از: ؟
تاریخ عمومی طبرستان و مازندران و رویان و ذکر بنیاد طبرستان و ذکر ملوک و علما و زهاد و اکابر آن است. در بخش ابتدایی این کتاب از احادیث و اشعار عربی و فارسی بسیار استفاده کرده است. در نیمه دوم کتاب به جزئیات بیشتری در مورد اسپهبدان و ملوک پرداخته است ممکن است این کتاب از سید ظهیر الدین مرعشی باشد. به مرعشی 10-166 مراجعه شود.
آغاز: «معنی آن است که بدرستی که در عالم امم هر اقلیمی مخصوصند به فضیلتی و هنری و شرفی که اهل دیگر اقالیم از آن بی بهره اند».
انجام:
«ای مرگ تو آبروی عالم برده
خود را ومرا به خاک غم بسپرده
کی بود یقینم که ببینم روزی تو مرده ومن نه مرده و نه زنده
ش 3570، 151 برگ، 23×35، نستعلیق 978، جلد اول و دوم است آغازش افتادگی دارد.
از: ؟
تاریخ مختصر علم حقوق را نوشته وبعضی اصطلاحات انگلیسی آن را ذکر کرده است.
آغاز: «هر گاه نظامات حقوقی را تحت مطالعه قرار داده و بخواهیم مقررات آن را به خوبی درک و مورد استفاده قرار دهیم ملاحظه خواهیم نمود که فقط ... کردن قوانین و مرکوز ذهن ساختن...».
ص: 98
انجام: «... خود را تا اندازه مالک ... محسوب می کرد و این مالکیت در تقابل مالکیت اجتماعی قبیله عرض اندام نمودو از آن تا اندازه ای متمایز».
ش 1690، 20 برگ، 21×23، نستعلیق، بیکا، بیتا، آخرش ناقص است.
از: ؟
تاریخ فرانسه در دوران سلطنت لویی چهاردهم و پیش از انقلاب فرانسه است.
آغاز: «... در فصول سابقه دیدیم که عظمت داشته... در عهد لویی 14 به کمال رسید و حکومت استبدادی با همه صفات لازمه اش در فرانسه عرض وجود نمودند».
انجام: «ملکه ... را که ظاهراً با نظریات سیاسی اش مخالف بود... تعیین نموده و مخالفین خود را به دین ترتیب ساکت می کند».
ش 4169، 393 برگ، 18×22، نستعلیق، بیکا، بیتا.
اوراق پراکنده شامل دفتر صورت حساب، احادیثی با عنوان «سجلّ»، دعا، سفرنامه، بخشی از تفسیر «مواهب علیه، وعلوم غریبه ضمیمه آن است.
از: ؟
مختصری است در تاریخ برخی ممالک اروپایی که به قلم یکی از معاصرین نوشته شده است.
آغاز: «با ثروتترین ممالک اروپا در ... شانزدهم مملکت ایتالیا بود که از حیث آبادی و تمدن و ثروت طبیعی وعلم و هنر...».
ص: 99
انجام: «... هنرمندان را تشویق کرده اند به طوری که عمارت ایشان مجمع هنرمندان ومحل تربیت جوانان با استعداد بوده است».
ش 1291، 31 برگ، 19×23، نستعلیق ،بیکا، بیتا. آغازش افتادگی دارد.
از: ؟
مختصری است در تاریخ باب و با بیان و چگونگی شکلگیری این فرقه.
آغاز: «بسمله صلی الله علیک یا ولی العصر ادرکنی. خلاصه فهرست مطلب این بود در سنه 1235 متولد شد در شیراز و بعد در ایام شیر خوارگی پدرش مرد در تحت نظر دایی خودش...».
انجام: «... رفتند به طرف اردو، یکی از لشکریان آقا رسول را کشت وباقی مانده را هم در قلعه کشتند».
ش 1362، 16 برگ، 12×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. بامداد نوشته شده است.
از: رجب علیخان
مؤلف که معلم مدرسه علوم سیاسی بوده این رساله را در تاریخ ملل غریبه در قرون وسطی نگاشته ودر 29 رجب 1333 ق - 1915 م بدان شروع نموده است.
آغاز: «قبل از شروع بمقصود اصلی یعنی بیان تاریخ قرون وسطی برای جلب توجه ... و تبیین مطالب مندرجه در فصل آتیه پاره توضیحات را لازم میدانیم لذا در قسمت اول این رساله بطور...».
ص: 100
انجام: «... در جمع آوری قوانین و تدوین کتب مزبور، خدمت بزرگی به بقای اصول حقوقی روم قدیم نمود چنانکه امروز هم برای مطالعه تاریخ علم حقوق به همان کتب رجوع میکنند ولی...».
ش 3359، 54 برگ، 14×21، نستعلیق، بیکا، بیتا، انجام ناقص.
از: نصر الله خان نواب شیرازی
در سال 1885 م - 1312 ق اولین کنسول انگلیس در کرمان و بلوچستان تاریخ و سیاحت نامه مفصلی بنامی که ترجمه آن ده هزار میل در ایران است نوشت، مترجم حاضر با مساعدت افضل الملک کرمانی (در امر تصحیح) بخش تاریخ و جغرافیای کرمان این کتاب را به فارسی ترجمه نموده ودر سال 1322 ق از نگارش آن فارغ گردید.
آغاز: «ستایش خدائی را که کتاب آفرینش را تاریخ بینش ارباب دانش قرار داد و به سرگذشت گذشتگان مایه عبرت و اساس... وبعد چون در سنه 1312 هجری مطابق سنه 1885 میلادی جناب...».
انجام: «... ودر سنه 1322 حضرت مستطاب اشرف ارفع والارکن الدولة فرمانفرمای حالیّه این مملکت با کمال اقتدار وشوکت بحکومت مستقر گردیده... الحمد لله رب العالمین رعیت آسوده ومملکت منظم است فی شهر شعبان المعظم سنه 1322».
ش 1073، 39 برگ، 13×20، نسخ .1312
ص: 101
از: علی قلی بن محمد چلاوی متخلص به اقبال
مؤلف که منشی محمد قلی ملک آرا حاکم مازندران بوده این کتاب را در دو جلد و یک خاتمه ودر اصفهان نگاشته است. جلد اول در انساب اتراک و طایفه قاجار وجلد دوم در پادشاهی فتح علی شاه قاجار وخاتمه آن در سرگذشت شاهزادگان وی.
[الذریعة 22×218، فهرستواره فارسی منزوی 2- 906].
آغاز: «الحمد لله خالق العباد و ساطح المهاد و مسیّل الوهاد ومخضّب النّجاد... ومخترعی که بی منت ادوات واسباب و آلات انواع بدایع مبدعات و اقسام لطایف مکوّنات».
انجام: «ابراهیم خلیلخان بعد از آن که چند بار لشکر به بیرون باره فرستاد و شکستهای فاحش یافت در روز دوازدهم شهر محرّم الحرام خود با لشکری بنام وساز وبرگی تمام از دروازه خارج گشته در ظاهر قلعه ... آراست».
ش 3589، 212 برگ، 21×35، نستعلیق، 1265، جلد اول است و تا سال 1209 را دارد.
از: ؟
تاریخ منظوم است با وزن مثنوی از ابتدای حکومت کیومرث تا حجاج را به نظم کشیده است.
آغاز:
«چرخ لوائی که نخستین گشود بر سر اکلیل کیومرث بود»
ص: 102
انجام:
«برد چه حجّاج از این جنگ نام
کوکب او یافت عروجی تمام»
ش 1192، 33 برگ، 12×20، نستعلیق 1296 در سنندج کرمانشاه. از وسط افتادگی دارد. با جلدی نفیس، وسرلوح در برگ اول و جدول در صفحات.
از: چنگیز فیروزیان
مسائل جغرافیای اقتصادی عمومی ایران و غیر آن را با توجه به جزئیات بررسی کرده است.
آغاز: «در تاریخ زمینشناسی آثار خشکی در آن دیده می شودو همچنین آثار یخچالی در آن مشاهده میگردد که مربوط به آثار ... است علاوه بر این آثار مردابی نیز دیده می شود».
انجام: «حوالهشناسی در مراکز مهم تأسیس یافته است اعتبار طرفین بالصدق و السکینة در بانکهای بین المللی دریافت می دارند اگر ... برداشت ... بانک بماند بانکهای مسئولی».
ش 698، 68 برگ، 16×20، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: اصغر کشاورز (قرن )14
دفتری است متشکل از دو بخش اول تاریخ ترکستان یا توران زمین و نیز شرح حالی از چنگیز خان مغول و بخش دوم مختصری است از جغرافیای عمومی.
ص: 103
آغاز: «سرزمین ترکستان یاتوران ما بین فلات ایران ودریای خزر و سیبری و جبال میانشان واقع گردیده و در این جهت دریاچههای ... قرار گرفته...».
انجام: «ودر جلگه حیوانات مخصوص به جلگه زیست میکنند ومثلاً میمون وسمور از حیوانات جنگلی هستند ولی گور خر وگوزن از حیوانات جلگه وبنابراین تغییر اوضاع نباتی باعث تغییر اوضاع است».
ش 1028، 51 برگ، 17×21، نستعلیق اصغر کشاورز (نسخه اصل).
از: ؟
جغرافیای طبیعی و اقتصادی ایران وبرخی از دیگر کشورهای جهان از جمله کانادا، مکزیک، قطب جنوب، آمریکای جنوبی و... ونیز مختصری در ذکر تاریخ سلسله قاجار، تاریخ انگلستان در قرن هفدهم می باشد که به صورت جزوات وکنفرانسهای دانشجویی تهیه شده است.
آغاز: «کلمه ایران چنانکه محقّقین تحقیق کرده اند بمعنی سرزمین قوم آریا یا... اجداد قدیمی هندو اروپائی بوده اندکه نخست در فلاتهای شمال غربی هندوستان می زیستند».
انجام: «پس علاج سکته آغاز کرد و و روز سوم مرد برخاست واگر چه ... شد سالی بزیست پس از آن مردمان عجب دانستند وآن بزرگ از پیش دیده بود که او را سکته خواهد بود».
ش 3823، 238 برگ، 17×21، نستعلیق، بیکا، بیتا.
ص: 104
از: جمال الدین محمد بن حسین بن حسن رازی
کتابی معروف و مفصل در معرفت و شناخت فرقهها که در 26 باب تنظیم و در آخر از مکتب تشیع جانبداری شده است، این کتاب به اشخاص دیگر هم نسبت داده شده است.
[الذریعة 3-318، نسخه های خطی فارسی 2-1722، سپهسالار 3-،309
مجلس 10-1205، دانشگاه 11- 2353].
آغاز: «بسمله حمد و سپاس مر خدایرا عزوجل که جمله موجودات از عدم بوجود آورده و از نیستی به هستی رسانیده بی مایه هیولی، مقدری که قادر است بر جمله صورتها مدبّری که اساس عالم نهاده به نیکوترین...».
انجام: «... چون این کلمه بگفت بعد از آن اگر او را هزار سال عمر بود ولا یزال گوید که زن وی بسه طلاق است یا زن را طلاق داد هرگز طلاق واقع نشود این مذهب اهل سنت است و جماعت، وآنکه گویند به یک بار واقع نشود مذهب رافضی است».
ش 3200، 192 برگ، 14×25، نسخ سید جلال الدین حمزه حسینی در 1066، متن کتاب پس از اتمام صفحه به هامش رفته است.
از: شهاب الدین عبد الله بن فضل الله یزدی (730 ق)
تاریخ معروفی است در بیان حوادث سده هفتم و هشتم و شرح وقایع و تاریخ هجوم مغولان و تشکیل حکومت ایلخانیان ایران در پنج جلد به دنبال تاریخ جهانگشای جوینی. در سال 699 جلد اول وبه سال 711 یا 722 جلد پنجم را به پایان
ص: 105
برده است. این تاریخ دارای نثری پیچیده با اشعاری از مؤلف ویا دیگران می باشد.
[الذریعة 3-358، مرعشی 8-202، نسخه های خطی منزوی 6-4280، مجلس 99:11و25- 175].
آغاز: «حمد و ستایشی که انوار اخلاصش آفاق و انفس را چون فاتحه صبح صادق متلالی سازد و شکر وسپاسی که در موقع شایستگی خلعت لان شکرتم لازیدنّکم».
انجام: «توفیق در افاضت احسان ... لا زال روزگار دولت یار مخدوم جهانیان کرامت باد
وهذا دعاء لو سکت ... لانّی سألت الله فیکم وقد فعل».
ش 966، 357 برگ، 20×30، نستعلیق 1236. از سال 658 را دارد.
* * *
ش 975، 149 برگ، 20×30، نستعلیق غفار بن محمد عظیم کوزه کنانی الاصل در 1255، جلد دوم است.
* * *
ش 1651، 143 برگ، 19×29، نستعلیق، بیکا، بیتا، جلد اول، انجام ناقص (تحریر سده )12
* * *
ش 1906، 142 برگ، 14×24، نستعلیق، بیکا، بیتا، (تحریر سده 11) جلد اول، با صفحات مجدول زرین.
* * *
ش 3190، 202 برگ، 12×24، نسخ، بیکا، بیتا، (تحریر سده 11) جلد چهارم است. حاشیه نویسی دارد وتوسط محمد مسیح ساکن ساری با نسخه مشهور به صحت مقابله شده است و توسط همو وقف بر اولاد ذکور شده با مهر بیضوی «عبده محمد مسیح».
ص: 106
از: عماد الدین علی بن عماد الدین علی الشریف الاسترآبادای (ق )10
این رساله مشتمل بر یک مقدمه و دوازده فصل و یک خاتمه را به نام شاه قلی سلطان نوشته است و غیر از «تحفه شاهی» او می باشد.
[الذریعة 3-372، نسخه های خطی منزوی 1-74، مرعشی 6- 226].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین والصلاة والسلام علی سیّد المرسلین وخیر النبیین محمّد و آله الطیّبین الطاهرین اما بعد چنین گوید...که نزد ارباب دانش و اصحاب بینش واضح و پیدا و لایح و هویدا است».
انجام: «لحن بر دو قسم است جلیّ و خفیّ لحن جلیّ آن است که در کلمات قرآن یا در اعراب تغییر واقع شود سوای آن چه منقول است...خفی آن است که حرف از مخرج خود ادا نشود یا خللی در صفات آن حاصل آید و این معلوم نشود الا [برای] کسی که قرآن فرا گرفته باشد از استاد صاحب سلیقه».
ش 3904، 21 برگ، 12×19، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 11 و12).
از: محمدابراهیم بن محمد علی اصفهانی
کتابی است در ذکر خلقت حضرت ختمی مرتبت وامیرالمؤمنین علیهما الصلاة والسلام وفضائل ومعجزات حضرت امیر علیه السلام وفرزندان پاک ایشان علیهم السلام ونتایج عداوت و فوائد محبت خاندان مطهر ایشان که در یک مقدمه و دوازده باب ویک خاتمه مرتب شده است. مؤلف کتابی دیگر در همین موضوع با نام «بحر الجواهر» دارد.
ص: 107
آغاز: «حمدو ثنا و ستایش خداوندی را سزا است که به قدرت کاملهخود بنی آدم را از کتم عدم به وجود آورده به بهترین خلقتی که لقد خلقنا الانسان فی احسن تقویم وعبادت وپرستش خود را».
انجام: «ومجموع اینها نزد عرش مانند حلقه ای است در بیابانی پس این آیه را خواندکه الرحمن علی العرش استوی وحضرت فرمودکه ملائکه عرش با این عظمت را با این قول بر می دارند که لا اله الا الله و لا حول ولا قوة الا بالله العلی العظیم».
ش 789، 109 برگ، 13×20، نسخ، بیکا، بیتا، از روی نسخه مؤلف استنساخ و مقابله شده است.
از: سید محمد باقر بن نقی موسوی شفتی (حجة الاسلام شفتی) م 1260
رساله فقهی مبسوطی است در احکام نماز که در یک مقدمه حول اجتهاد وتقلید وابواب سه گانه 1 _ مقدمات صلاة، 2 _ افعال صلاة و 3 _ در خلل و احکام شکوک نگاشته شده است.
[الذریعة 3-404، مجلس 38-329، مرعشی 2-51، مشار _ فارسی، 1- 793].
آغاز: «الحمد لله الذی توحّد بالملک...».
ش 230، 237 برگ، 21×30، نستعلیق، بیکا، بیتا، با یادداشت تملک اسماعیل خلف مرحوم علی اکبر.
* * *
ش 738، 338 برگ، 15×21، نسخ، بیکا، بیتا.با مهر بیضوی «عبده محمد حسین بن زین العابدین» و«لا اله الا الله الملک القدوس عبده محمد».
* * *
ص: 108
ش 1272، 169 برگ، نسخ، بیکا، بیتا، اول وآخر ناقص.
* * *
ش 2488، 351 برگ، نسخ، بیکا، بیتا، تصحیح شده است.
از: نور الدین عبد الرحمن بن احمد جامی، 898 ق
یکی از مثنویات «هفت اورنگ» جامی که در طی بیست مقاله مطالب عرفانی واخلاقی را ارائه ودر 886 ق بپایان رسیده است.
چاپ شده است.
[نسخه های خطی فارسی 4-2706، الذریعة 12-131 (سبعه)، مجلس 8-،249
ملی تبریز 1-213، دانشگاه تهران 9- 889]
آغاز: «حامداً لمن جعل جنان کل عارف مخزن اسرار کماله و لسان کل واصف مطلع انوار جماله
گنجینه اسرار کمالش مائیم آئینه انوار جمالش مائیم
دور افکن استار جلالش مائیم
دستان زن او تار نوایش مائیم»
انجام:
«... چند بلب باج حکایت دهیم
شکر بتاراج شکایت دهیم
شکر که این رشته بپایان رسید
بخیه این خرقه بدامان رسید»
ش 3184، 87 برگ، 15×24، نسخ میرزا علی حسینی در 959 با سر لوح زرین در برگ اول و جدول زرین در صفحات. نسخه نفیسی است. یادداشت تملک مورخ 1073 در برگ اول دارد.
ص: 109
از: محمد طاهر بن محمد حسین قمی (1098 ق)
«مونس الابرار در مناقب حیدر کرار» قصیده ای است رائیه از خود شارح در فضائل حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام ورد بر بعضی آراء صوفیه. در این شرح بخش اول را بر پنج مطلب تقسیم نموده و بخش دوم را در بیست و پنج مطلب و در پایان تتمه ای است مشتمل بر مذمت فلسفه وبعضی از فیلسوفان.
[الذریعة 2-417، مرعشی 5-250، نسخه های خطی منزوی 2- 907].
آغاز: «حاصل نشود بلکه محبّت خدا مستلزم کمال عقل است آری جماعتی از اهل سنّت هستند که خدا را به صورت پسر امرد خوش صورت تصوّر کنند ممکن است که عاشق شوند».
انجام:
«گفتمش احوال عمر ما بگو تا چیست او گفت یا برقیست یا شمعیست یا پروانه ای
گفتم آنها را چه گوئی کاندر آن دل مینهند گفت یا مستیست یا... یا دیوانه ای
ش 4015، 120 برگ، 11×19، تحریر محمد کاظم بن علی حسینی سبزواری در 1099. خطبه کتاب را ندارد.
از: محمد بن الحسین عاملی (شیخ بهائی) (1031 ق)
هفتاد باب کوتاه است در قواعد اسطرلاب، که به نام اعتماد الدولة حاتم بیک اردو
ص: 110
بادی هنگامی که نزد وی به فرا گرفتن این علم اشتغال داشت، نوشته است.
چاپ شده.
ش 1461، 50 برگ، 10×18، نستعلیق صادق الفارسی الاصفهانی در 1223. اول و آخر ناقص.
از: ؟
مثنوی بلندی در چند دفتر درباره مباحث دینی و ادبی که دفتر دومش در سال 1284 ق در حال تنظیم وتحریر بوده است، مؤلف بمضمون اشعارش از مردم بختیاری و ساکن منطقه جی اصفهان بوده و در سال 1250 ق پدرش درگذشته، وی شمه ای از احوالاتش را در بین صفحات 97 _ 121 بیان کرده است.
آغاز: «بسمله
حمد یزدان را که از روی یقین
راه پیمودم بسوی اهل دین
رهنمایی کرد استادم بحق وا رهانیدم ز رسم طعن ودق
انجام:
«آنچه گفتم پیش از این ما را بس است یک سخن کافیست گر خانه کس است
سفر ثالث شد تمام از مثنوی رکن رابع را نمایم ...
ش 3277، 259 برگ، 16×25، تحریر محمد طباطبائی آشتیانی در 1287 در دار الخلافة طهران، این نسخه دفتر اول است. برخی واژه ها در حاشیه توضیح داده شده است.
ص: 111
از: سیّد محمد مؤمن بن محمد زمان تنکابنی دیلمی (قرن )11
کتاب را در پنج تشخیص به نام شاه سلیمان صفوی (1105 ه_ ) گرد آورده است.
[الذریعة 3-402، نسخه های خطی فارسی 1-491، دانشگاه تهران 10-1990، مرعشی 3-،167
مجلس 14-263، سپهسالار 3-376، فهرست کتاب های طبی نجم آبادی ص 218]
آغاز: «سبحانک اللهم یا قدوس ویا طبیب النفوس».
ش 1073، 160 برگ، 19×25، نسخ 1148، این نسخه تشخیص چهارم به بعد را دارد.
* * *
ش 1920، 288 برگ، 19×27، نسخ، بیکا، بیتا، آغاز و انجام ناقص. (تحریر سده 12 و)13
* * *
ش 3117، 247 برگ، 18×29، نسخ، بیکا، بیتا. این نسخه تا اوائل تشخیص پنجم را دارد و حاشیه نویسی دارد با یادداشت های سودمندی بر برگ آخر تشخیص سوم
* * *
ش 3145، 460 برگ، 20×29، نستعلیق، بیکا، بیتا. با مهر بیضوی «احمد الحسینی» در برگ اول و علامت تصحیح دارد (تحریر سده )13
* * *
ش 3559، 217 برگ، 22×36، نستعلیق عبد الحسین بن علی اکبر طهرانی کربلائی در .1172
از: نوروز علی بن محمد باقر بسطامی (فاضل بسطامی) (1309 ق)
شرح حال ومعجزات وکرامات حضرت رضا علیه السلام و آداب زیارت آن
ص: 112
حضرت را در چهار باب و یک خاتمه گرد آورده و به محمد شاه قاجار تقدیم کرده است: 1 _ در بیان ولادت... تا شهادت 2 _ احادیث فضیلت زیارت آن حضرت
3 _ وقایعی که پس از دفن آن حضرت به ظهور رسید 4 _ بیان آداب وکیفیت زیارت آن حضرت. خاتمه در حضور ووجود اجساد شریفه امامان: در مقبره خود
این کتاب چاپ شده است.
[الذریعة 3-436، مرعشی 2-101، الفبایی آستان قدس 113].
آغاز: «الحمد لله الذی جعلنا من المجاورین للروضة الرضویة... اما بعد چون که جمعی از شیعیان خلّص اثنا عشری... که در خصوص فضیلت زیارت امام همام و مقتدای انام پیشوای خاص و عام...».
انجام: «فیها ماتشتهیه الانفس وتلذ الاعین آراسته نموده که خدام آستان عرش نشان روضه رضویه بعداز صرف طعام به آن مشغول خدمت موظفه خود شوندو جمیع این طریقه سنیه در جمیع لیالی وشهور سنیه از فیض همت آن جناب برقرار ومستدام است».
ش 567، 198 برگ، 15×22، نستعلیق 1289. مهر بیضوی «محمد رضا» در آن دیده می شود.
* * *
ش 2775، 302 برگ، 11×17، نسخ، بیکا، بیتا. با مهر بیضوی «عبده فضل الله الحسینی 1276» در برگ اول با سر لوح مذهّب وجدول زرین در صفحات
از: محمد رضا بن ضیاء الدین بن عبد النبی شیرازی
رساله ای است در اصول و معارف شیعه امامیه که در یک مقدمه و شش باب ویک خاتمه تنظیم شده است:
ص: 113
مقدمه: در بیان معنی تولا و تبرا
باب اول: در بیان تحقیق مسأله وجود ومراتب آن...
[الفبایی آستان قدس -113، آستان قدس 11- 345].
آغاز: «حمد واجب الوجودی را سزاست که شدت وجودش بی منتهاست وعدتّش خارج از احصاست فیاضی که از فیض اطلاقی ذرات ماهیات قابله ممکنات را با مر بسیط کن از حجاب کمون به عرصه بروز ...».
انجام: «... بخطاب او لم تؤمن مورد افتخارش فرموده آن مکمن خلت بعرض سراپا نیاز بلی مظهر اقرار بعبودیت گشت...».
ش 2382، 64 یا 94 برگ، 13×19، نستعلیق، بیکا، بیتا. تا اواخر باب چهارم را دارد. با سر لوح زرین در برگ اول و جدول زرین در صفحات.
از: میرزا قاضی الدین بن کاشف الدین محمد اردکانی یزدی (ق 11 ه_ )
مؤلف شرح مفصّلی به زبان عربی بر صحیفه کامله سجّادیّه نگاشته سپس مطالبی را از آن برگزیده و به فارسی نوشت او از شاگردان شیخ بهائی است دو نسخه را اساس قرار داده که یکی از آن ها متعلق به ابن ادریس ودیگر به خط شیخ کفعمی بوده است و در پایان این شرح دعای صلوات بر آدم علیه السلام و دو دعای دیگر که در نسخه صحیفه سجّادیّه کفعمی بوده آورده و صلوات بر آدم را شرح نموده است.
این کتاب در مشهد مقدس به اتمام رسیده و به نام شاه عباس ثانی می باشد.
[الذریعة 3-345، 13-355، آستان قدس 15- 138].
آغاز: «الحمد لله الذی جعل الدعاء فی الصحیفة الکاملة... در هنگامی که از عتبه بوسی درگاه جهان پناه ولیّ نعمت حقیقی و مرشد تحقیقی مهجور ومحروم بوده...
ص: 114
بدان که اختلاف نموده اند متأخرین از علمای مادر آنکه راوی این صحیفه کامله به این نسخه مشهوره...».
انجام: «چنانچه آدم تعظیم کرد جمیع واجبات تو را و رعایت حرمت آن واجبات نموده همه را به عمل آورد و راهنمونی کردما را به راهی که باعث خوشنودی ورضاء تو در آن بوده باشد ای رحیمتر و مهربانتر از هر کس که صاحب رحم ومهربانی باشد».
ش 675، 147 برگ، 12×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. تا دعای یازدهم صحیفه را دارد. تصحیح شده است.
از: محمد قاسم ساوه ای (ساوجی) مشهور به خدابخش (قرن 11 ه_ . ق)
مختصری است در مسایل ارث، شامل یک مقدمه ودوازده فصل و یک خاتمه که تألیف آن به نام رفیع الدین محمد موسوی حسینی اصفهانی ودر سال 1033 ه_ .ق به اتمام رسیده است.
[الذریعة 3-437، مرعشی 1-117، مجلس 26- 277].
آغاز: «حمد له... همگی و تمامی اوقات خود را نزد علمای کرام امامیّه وفقهاء ذوی الاحترام اثنی عشریّة... صرف علوم دینیّه و کسب معارف یقینیّه و استماع احادیث نبویّه نمود و به مطالعه ومدارسه کتب فقهیّه...».
انجام: «اما جایز دانسته اند فقهاء رضوان الله علیهم با عدم عدول مسلمین، قبول نمودن گواهی دو شخص از اهل ذمّه را در وصیّت به مال لکن آن دو شخص از اهل ذمّه میباید که در دین خود صاحب امانت باشند و قبول نیست شهادت غیر اهل ذمّه از کفّار هر قسم که باشند».
ص: 115
ش 36، 54 برگ، 21×31، نستعلیق عبدالجواد بن عبد الرحیم واعظ دارانی مؤلف کتاب «الصاحب» که در همین کتابخانه هست. برای فرزندش میرزا محمد علی ملقب به عتیق الجوادین در رمضان 11331 استنساخ کرده است.
* * *
ش 1959، 156 برگ، 16×21، نستعلیق .1148
از: محمد باقر بن محمدتقی مجلسی (علامه مجلسی) (1111 ق)
علامه مجلسی این کتاب را پس از مزار «بحار الانوار» به زبان فارسی نگاشت تا عموم مردم از آن بهرهمند شوند. ایشان در این کتاب تنها زیاراتی را که با طرق معتبر روایت شده آورده است. و شامل یک مقدمه و دوازده باب و خاتمه است. تاریخ تالیف 1085
[الذریعة 3-438، مجلس 2-6 و12-64 و 35-303، آستان قدس 15-139، مشار، فارسی2- 1206].
آغاز: «کبوتر ستایش که از بروج مشیّده افواه حامدان آهنگ دروبام ... مسامع قدسیان را شاید مفیض الانواری را سزاست که مراقد منوّره وضرایح مطهّره انبیاء واوصیاء:».
انجام: «به درستی که هر که زیارت کند ما را یا قبرهای ما را البته رحمت الهی او را فرو گیرد وگناهانش آمرزیده شود».
ش 371، 264 برگ، 17×25، نسخ 1227
* * *
ش 1015، این نسخه چاپی است تاریخ چاپ .1261
* * *
ص: 116
ش 1118، 261 برگ، 14×26، نسخ عبدالحسین بن محمد مشکنانی در .1132
* * *
ش 1731، 320 برگ، 13×24، نسخ، بیکا، بیتا، صفحات جدول زرین دارد. (تحریر سده 11 و)12
* * *
ش 2243، 444 برگ، 13×19، نسخ اسماعیل بن قربانعلی موسوی ساروی مازندرانی در 1261. با مهر بیضوی کاتب در برگ آخر «عبده الراجی اسماعیل الموسوی».
* * *
ش 2373، 281 برگ، 12×21، نسخ میرزا بابا بن محمد حسن خوانساری در 1247. این نسخه توسط ابوالقاسم به فرموده میرزا کربلایی ولی محمد بیک تصحیح ومقابله شده است. با سر لوح زرین در برگ اول وجدول زرین در صفحات.
* * *
ش 3247، 239 برگ، 12×20، نسخ 1243، با مهر مربع «این کتاب از متملکات وجزو کتاب خانه احقر فضل الله النوری است 1308». تصحیح شده و صفحات جدول زرین دارد.
* * *
ش 3365، 328 برگ، 15×21، نستعلیق محمد موسی در 1150، برگ اولش افتاده. تصحیح شده است.
* * *
ش 3520، 183 برگ، 15×25، این نسخه چاپی است تاریخ چاپ 1261. در تبریز بخط نصر الله اهری
* * *
ش 3776، 342 برگ، 13×21، نسخ، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص. برگها پس و پیش شده است.
ص: 117
ش 3950، 277 برگ، 13×20، نسخ، بیکا، بیتا. آغاز وانجام افتادگی دارد.
از: سام میرزا بن شاه اسماعیل صفوی (983 ه_ )
بیش از ششصد بیوگرافی از شاعران، در یک تنبیه و هفت صحیفه و یک ذیل، با انشایی ادبی ودارای صنایع لفظی و شواهدی از شعر شاعران که بیوگرافی شان نوشته می شود.
چاپ شده است. تاریخ تالیف: 957
[الذریعة 3-440، مرعشی 10-67، الفبایی آستان قدس ص 113].
آغاز: «... گویند که مژده من الماس بوده باقی اشیا را بر این قیاس توان کرد...از این فتح نامدار در کمال شوکت و اقتدار روزگار گذرانیده...».
انجام:
همیشه تا به چمن گل زند سراپرده مدام تا که شکوفه...کند ایثار
محب آل علی باد سرفراز جهان
عدو آل علی باد پست و زار و نزار
ش 1134، 118 برگ، 15×23، نستعلیق سلیمان سلامی بدون تاریخ. (تحریر سده 11) آغازش افتادگی دارد. در برگ 86 چند مهر بیضوی «محمد اسماعیل 1245» دیده می شود.
از: محمودبن محمد علی بن محمد باقر بهبهانی
مؤلف این کتاب را در دو جلد نگاشته است. جلد اول مشتمل بر چهار مقدمه و هشت باب و جلد دوم مشتمل بر چهارده باب و یک خاتمه در معجزات چهارده
ص: 118
معصوم: است.
باب اول جلد اول: در بعضی احوال حضرت آدم و شیث وادریس:
[الذریعة 3-441، دانشگاه 15-4105، نسخه های خطی، منزوی 2- 909].
آغاز: «تحفه سلاطین اکسیر سعادتی است که چون بر فلزات قلوب طرح شود زر خالص از سبیکه غیرتش رنگ باخته بر آید و صفا بخش جوهر یقین آفتاب عنایتی است که...».
انجام: «... در حیات او ایمان نیاوردید بعد از فوت او چگونه ایمان می آورید واگر او را از قبر بیرون آورید در میان عرب ننگی خواهد بود از برای شما پس او را به حال خود گذاشتند و برگشتند».
ش 1709، 146 برگ، 20×30، نسخ 1241 در نهاوند. این نسخه جلد اول است در پایان نسخه مهر بیضوی «محمد تقی بن محمد هادی بن محمود 1302» دیده می شود.
* * *
ش 2177، 251 برگ، 16×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. خط خوردگی دارد گویا نسخه اصل و یا نسخه اصلاح شده توسط مؤلف باشد. جلد اول است. یازده بیت در وصف کتاب توسط شاعری سروده شده و در آن، تاریخ اتمام کتاب را اسم «تحفة السلاطین» بیان کرده است این اشعار در آغاز نسخه نوشته شده است.
* * *
ش 3748، 77 برگ، 18×27، نستعلیق، بیکا، بیتا، این نسخه جلد دوم است وفقط باب اول از چهارده باب را دارد.
ص: 119
از: محمد جعفر قاضی کمرده ای شیخ الاسلام اصفهانی، قرن 12
رساله ای است در بیان حکمت طبیعی و الهی که به نام شاه حسین صفوی در سال 1115 تالیف و در دو علم طبیعی و الهی و هر کدام درچند مقصد تنظیم شده است:
مقدمه: در تعریف حکمت و بیان اقسام او
علم اول: علم طبیعی...
این کتاب در سال 1339 ش توسط مرحوم محمد رمضانی چاپ شده است.
[مرعشی 2-53، مقدمه نسخه چاپی همین کتاب ].
آغاز: «جواهر کلمات طیبه حمدو سپاس که آغاز امور عامه ناس از تجلّی بان زیور خیر انجامی گیرد وزواهر فقرات زاهره شکر بی قیاس که خواتیم اعمال شریعت اساس از تزین بآن پیرایه تمامی پذیرد...».
انجام: «... و راه تاویل به این امور دادن از جاده دین قویم بیرون رفتن است حق تعالی همه مومنین را توفیق سلوک راه حق و نعمت طاعت در دنیا و آسانی عقبات آخرت و خلود در روضه رضوان روزی کند».
ش 2452، 37 برگ، 13×20، نستعلیق 1115، شاید نسخه اصل باشد.
(تاریخ، فارسی)
از: محمد مسیح کاشانی _ مولی مسیحا _ ، قرن 12
ترجمه ای است از کتاب «ارشاد» شیخ مفید (413 ق) که بنام شاه سلیمان صفوی تحریر و نگاشته شده است، این ترجمه در ماه ذیحجه 1087 ق بپایان رسیده است.
[مرعشی 19-34، مشار فارسی 1-1208، الذریعة 3-442، مجلس 26- 55].
ص: 120
آغاز: «خطبه سرایان مبشر هدایت و رهنمایی و ثمره دانش آرایان کشور معرفت و دانایی شناخت ایزد ... ویگانه بی شبه ومثالیست که هر چند رشته دور ودراز عدّ واحصاء...».
انجام: «... وعلامت خروج اموات و قیام قیامت از برای حساب و جزا بظهور خواهد رسید و الله تعالی اعلم است بآنچه واقع خواهد شد... ومختصر من اخبارهم کفایة فیما قصدناه، تمت».
ش 3121، 269 برگ، 19×30، نسخ محمد کریم بن استادی عین علی تبریزی در ،1098 تصحیح شده، حواشی با مضاء «منه مد ظلّه» از مؤلف دارد با سر لوح زرین وجدول زرین در صفحات. نسخه نفیسی است.
از: علاء الدین عبد الخالق (قاضی زاده کوهرودی) (ق 11)
گفتگو ومناظره مذهبی است پیرامون امامت و خلافت که مؤلف با قاضی زاده رومی وراروی در مجلس شاه عباس صفوی (1037 ق) داشته و به دستور همان شاه آن را با افزودگیهایی به نگارش در آورده است.این کتاب در یک مقدمه ویک قاعده در چند منهج و یک خاتمه مرتب شده است.مؤلف شاگر شیخ بهائی بوده، تاریخ تالیف 1076. چاپ شده است.
[الذریعة 3-443، مرعشی 16-189، فهرست فیضیه 2-22، نسخه های خطی منزوی 2-،910
مجلس 37- 417]
آغاز: «بسمله
کس نامه اسرار جلی ننویسد تا ناد علی سینجلی ننویسد
کی دست قضا خامه نهد بر (نامه) تا بر سر او هو العلی ننویسد
ص: 121
طلیعه صباح ستایش بی آلایش پرتوانگیز فضای دلگشای احدی یکتا
انجام: «لهذا این بی مقدار به این مقدار از گفتار اقتصار مینماید امید که خالصا لله تعالی وذخر یوم المعاد مرقوم رقم حسن اعتقاد گشته در رشته خلوص نیّت وصفای... منتظم گردد بالنبی وآله الامجاد».
ش 957، 188 برگ، 18×28، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) با یادداشت تملک مورخ 1225 با مهر مربع «یا رسول الله» صفحات نسخه جدول زرین دارد.
* * *
ش 2517، 109 برگ، 14×20، نستعلیق، بیکا، بیتا این نسخه ناتمام است. (تحریر سده )12
از: بهاء الدین محمد بن نور الدین محمد
ترجمه رساله «نهج العابدین» تالیف جدش شاه مرتضی است که بخواهش دوستان ومشتاقان به فارسی برگردانده است و برخی ادعیه در جای مناسب قرار داده شده و اذکاری نیز اضافه شده است ودر یک مقدمه و شش باب ویک خاتمه تنظیم شده است.
آغاز: «... ومشکاة انوار هدایت محمول فیوضات ربانی ومشمول عنایات رحمانی المؤید من عند الله مولانا شاه مرتضی اسکنه الله فی حظایر قدسه بزبان عربی جمع نموده و موسوم بنهج العابدین ساخته بودند...».
انجام: «... فرمود میخواهید شما را راهنمایی کنم بکیفیت زیارت مقبولی که اگر از دور آن حضرت را زیارت کنید البته مقبول شده و بثواب آن فایز گردید».
ش 2759، 156 برگ، 11×17، نسخ، بیکا، بیتا، برگ اولش افتاده است (تحریر سده 13).
ص: 122
از: محمد طاهر بن محمد حسین قمی شیرازی
رساله ای است در کلام و عقاید شیعی که بنام شاه عباس دوم (1053 _ 1077 ق) و بروش پرسش و پاسخ (اگر پرسند که... پس بگو که...) تالیف شده است.
[نسخه های خطی فارسی 2-910، الذریعة 3-452، مجلس 10-578، دانشگاه تهران13- 3086].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین... ای عزیز من بدان و آگاه باش که دنیا موضوع راحت ومحلّ فراغت نیست بلکه دنیا مزرعه آخرتست و پر ظاهر است که مزرعه جای بیکار ومقام استراحت نمی باشد...».
انجام: «... وبجای تسبیح میتوان خواند و مشهور این است که بجای الحمد یکبار سبحان الله والحمد لله ولا اله الا الله و الله اکبر. تمت».
ش 3328، 82 برگ، 17×21، نسخ محمد اسماعیل بن کربلائی شاه محمد تبریزی در ،1289 حسب الفرمایش میرزا محمدجعفر مستوفی و سررشته دار وظایف کل آذربایجان با یادداشت تملک محمد جعفر خان بن عبدالرحیم مستوفی تبریزی ومهر بیضوی «محمد جعفر بن عبدالرحیم» در برگ اول وآخر.
از: افضل الدین عثمان بن ابراهیم خاقان شروانی (حسّان العجم)، 525 _ 590 ق
مثنوی در سه هزار بیت با دیباچه منثور که گویا از خود اوست و در آن از جمال الدین محمد بن علی اصفهانی (فرمانروای موصل) یاد کرده وبنام وی ساخته ودر آن سفرنامه عرفانی خود از شیروان تا مکه و مشاهدات خود در عراق عجم وعراق عرب را که بسال 551 ق (سفر دوم) واقع شده به نظم کشیده است.
ص: 123
[الذریعة 3-453، نسخه های خطی فارسی 4-2714، ملی تهران 1-132، سپهسالار 2-،590
مجلس 8-273، دانشگاه تهران 9- 1207].
آغاز:
«مائیم نظارگان غمناک زین حقه وسرّ ومهره خاک
کین حقه ومهر تا بجایند
سرکیسه عمر میگشانید...» انجام:
«... نور الانوار بر سرش باد
رب الارباب یاورش باد
این دعوت را بگاه تهلیل آمین آمین کناد جبریل»
ش 1330، 61 برگ، 11×19، نستعلیق 1046، با دو سرلوح زرین و جدول زرین در صفحات. با این یادداشت: این کتاب حسان العجم تحفة العراقین خاقانی را جناب مستطاب شریعتمدار عمدة المحققین آقا سید اسماعیل مجتهد سلمه الله به این بنده درگاه به عنوان یادگار اهداء فرموده اند 1312 با مهر مربع «مؤمن ...».
* * *
ش 2101، 108 برگ، 15×21، نستعلیق کلیانداس زرگر خوشابی (کذا) در 1092، تصحیح شده و حواشی دارد.
* * *
ش 3830، 93 برگ، 15×22، نسخ سید ابراهیم حسینی در 1228 در بغداد.
از: محمد بن حیدر قاری
رساله ای است در اصول و قواعد تجوید که در یک مقدمه ودوازده باب ویک خاتمه تنظیم شده است.
ص: 124
[نسخه های خطی فارسی 1-83، الذریعة 3-461، دار الکتب قاهره 1-،64
مرعشی 13-112 (آغازش برابر نمونه نیست) ].
آغاز: «حمد و سپاس وشکر بی قیاس واجب الوجودی را جل ذکره سزاست که ذات پاکش از مشابهت جمیع اشیاء منزه است و حقیقت بودش از ادراک عقول و اوهام و افهام مبرا است...».
انجام: «... وهمزه وصل را ابدال به الف باید کرد یا اینکه به تسهیل باید خواند و آن در کل قرآن شش لفظ و دو الله و دو الان ودو الذکرین. فایده بدانکه رموزی که از برای وقف قرار داده اند این است...».
ش 2832، 12 برگ، 10×16، نستعلیق، بیکا، بیتا از انجام افتادگی دارد (تحریر سده 12).
از: صفی الدین علی بن حسین کاشفی بیهقی، 939 ق
رساله ایت است در بیان خواص و آثار اسماءحسنی و آیات قرآنی که بنام «شیخ مجد الدین محمد» نگاشته و در یک مقدمه و سه باب ویک خاتمه تنظیم شده است: مقدمه: در ذکر بعضی فواید قبل از شروع در مقصود باب اول: در خواص وآثار حروف مقطعه قرآنی باب دویم: در خواص اسماء حسنی سبحانی باب سیم: در خواص آیات و سور فرقانی خاتمه: در بیان شرایط و آدابی که رعایت آن ضرور است.
این کتاب منتخب کتاب دیگر مؤلف است به نام حرز الامان
[الفبایی آستان قدس - 116].
آغاز: «.. که این مختصریست جامع انواع فواید و شامل اصناف عواید در خواص حروف مقطعه قرآنی واسماءحسنی سبحانی وایات وسور فرقانی که انواع علوم شریفه خفیه است و...».
ص: 125
انجام: «... واین نیز به تجربه معلوم شده است و بالجمله باید که ادب رعایت کند وآن را وسیله امر نامشروع نسازد که وبال آن بنفس او عاید خواهد شد والله اعلم بالصواب».
ش 2860، 81 برگ، 11×9، نسخ، بیکا، بیتا. آغازش افتادگی دارد. (تحریر سده 11).
از: مهدی بن حسین موسوی حسینی حسنی علوی دزفولی
مؤلف گفته برخی فضلا درباره آیه تطهیر چنین نظر داده بودند که آیه ناظر به طهارت واقعی ائمه اطهار: بوده و نه طهارت ظاهری و من در رد او این رساله را نگاشته و در یک مقدمه و سه باب تنظیم نمودم:
مقدمه: در بیان پاره ای از اوصاف مرضیه و حالات شریفه ائمه طاهرین.
باب اول: در بیان آیاتی چند از قرآن مجید که در جلالت قدر ایشان نازل شده.
آغاز: «الحمد لله الذی جعلنا من المتمسکین بولایة امیر المؤمنین والائمة الطاهرین المعصومین الذین اذهب الله عنهم الرجس و الاوثان والخطاء والنسیان... در این ایام بعضی از افاضل عصر میفرمود که مراد از آیه شریفه انّما یرید الله...».
انجام: «.. انا الممدوح بروح القدس انا الالمعی الذی لا یقع علی ... انا اظهر الاشیاء الوجودیّه کیف اشاء فیها تمّت الکلمات الحقّة من لسان مولانا و مقتدانا ولیّ الله الاعظم... ومخالفیهم ومبغضیهم ومنکری فضائلهم اجمعین الی یوم الدین».
ش 2538، 78 برگ، 14×21، نسخ شرف الدین بن محمد تقی دزفولی در .1313
ص: 126
از: لطف الله بن کمال الدین حسین بن لطف الله تیمجانی گیلانی، زنده 1104 ق
رساله ای است در ادعیه و نمازها وآداب عبادت که در یک مقدمه و دوازده باب ویک خاتمه تنظیم ودر سال 1104 ق پایان یافته است. از تحفة العابدین تالیف یکی از شاگران میرداماد نقل می کند.
مقدمه: در بیان فضیلت نماز و تحریص و ترغیب بر آن.
باب اول: در بیان نمازهائیکه در ایام هفته بجا آوردن آن مستحب است: (3 فصل).
باب دویم: در بیان صلوات ایام هفته: (4 فصل)
باب سیم: در صلوات مستحبه هر ماه و سال.
باب چهارم: در صلواتی که در محرم و صفر و جمادی الاول مستحب است: (3 فصل)
باب پنجم: در صلوات مستحبه رجب: (6 فصل)
باب ششم: در نوافل شعبان: (3 فصل)
باب هفتم: در نمازهای ماه رمضان: (4 فصل)
باب هشتم: در بیان نوافل شوال و ذیقعده: (2 فصل)
باب نهم: در نوافل ایام ولیالی ذیحجه: (2 فصل)
باب دهم: در صلوات حوایج: (10 فصل)
باب یازدهم: در نماز استخاره و شکر: (7 فصل)
باب دوازدهم: در صلوات متفرقه از هر باب: (4 فصل)
خاتمه: در بیان عمل نوروز فرس.
[مرعشی 10-369، الذریعة 3- 475].
آغاز: «حمد و سپاس بی قیاس مر واجب الوجودی را سزاست جل ثناءه و عمّ نواله
ص: 127
که حمد حامدین و شکر شاکرین از آن قاصر است که لا احصی ثناء علیک انت کما اثنیت علی نفسک وثنا وستایش...».
انجام: «... قال اللهم انت السلام و منک السلام یا ذا الجلال والاکرام صلّ علی محمد وآله وبلّغهم عنّی افضل التحیّة والسلام اللهم انّ هذه الرّکعات هدیة منّی الی عبدک و نبیّک ورسولک محمد بن عبد الله9».
ش 3374، 202 برگ، 12×18، نسخ، بیکا، بیتا، انجامش ناتمام است. تصحیح شده،حاشیه با امضاء «محمود رحمه الله» «حاشیة الفقیه» دارد.
از: ؟
در چهل باب وهر باب چهار نصیحت
به فهرست منزوی 1562 رجوع شود)
آغاز: «الحمد لله ربّ العالمین والصلاة والسلام علی خیر خلقه محمّد وآله اجمعین این کتاب مشتمل است بر آن که حکماء از کتب قدما اختیار کرده اند و فواید بسیار در ضمن آن مرقوم ومعلوم است».
انجام: «باب چهلم در آن که چهار چیز اصل سعادت دو جهانی ومراد جاودانی است فرمان بردن خداو رسول خشنود بودن پدر و مادر خدمت علما و حکما شفقت بر خلق خدا».
ش 3890، 10 برگ، 12×19، نستعلیق رضا قلی ایروانی در 1327، با یادداشت تملک سید عباس عصار روی برگ اول.
ص: 128
از: ؟
رساله ای انتقادی از اوضاع عقب مانده سیاسی، اقتصادی وعلمی روزگار اواخر قاجار است که برای بیداری ایرانیان و تشویق آن ها برای انتخاب راه درست وبیان درمان دردها و روشهایی برای پیشرفت وترقی نگاشته شده است. مؤلف معتقد است که باید حتماً تمدن جدید را پذیرفت.
آغاز: «در علوم اجتماعیه جدیده و فلسفه عمرانی ثابت شده که تمام مادیات کونیّه ومعنویات متعلقه بمادیّات تابع قانون نشود ... ترقی است واز این رو با براهین حسیّه واضح شده که...».
انجام: «... بالاخره فاش می گویم واز گفته خود شادم که بعزت حق و سر عدل سوگندکه بی قبول اصول جدیده وعلوم عصریه کار تباه است وپایانش انقراض ودمار والسلام علی من اتبع الهدی».
ش 2855، 35 برگ، 11×18، تحریر مرتضی رشتی غروی در 1331 ق. شاید کاتب مؤلف باشد.
از: ؟
تذکره شعرا است در دو روضه هر کدام در شش گلبن و روضه اول در شعرای رکاب همایونی (فتحعلی شاه قاجار) وروضه دوم در شعرای سایر ممالک محروسه. ابتدا مختصرا شرح احوال گفته وسپس به ترتیب حروف الفبا به اشعار ایشان پرداخته و گاهی شرحی در زمان و مکان سرودن آن داده است. شاید تکمله زینة المدایح از
ص: 129
محمد صادق وقایع نگار متخلص به هما باشد در رباعی انجام کتاب «هما» ذکر شده است. به تاریخ تذکره های فارسی 1-694 رجوع شود.
آغاز:
«خادمان در سرای تو را باج از مصر و قیروان باشد
خسروا یکزمان بده انصاف سود من از چه در زیان باشد»
انجام:
«شکوه خواهد کردن از جودت هما با عدل شاه ور نه آن دردی که دارد از تو درمان چاره کن
ظلّ حق فتحعلی شاه آن که گردون گویدش حلقه طاعت به گوش ثابت و سیاره کن
ش 4005، 98 برگ، 15×21، نستعلیق، بیکا، بیتا گویا نسخه ناقص باشد.
از: محمد علی بن اسلام کرمانی
رساله ای است در مواعظ وپند واندرز در ترک گناهان وانجام واجبات و یاد مرگ و غیره که مؤلف پس از دست دادن یاران و نزدیکانش ویاد آوری روزگار مرگ ونیستی برای تذکره احباب و مؤمنین با استفاده از آیات وروایات به رشته تحریر در آورده است.
آغاز:«حمدو ثنای بی منتها خالقی را سزاست که ما سرگشتگان بادیه حیرت را به وساطت پیغمر آخر الزّمان وسیّد عالمیان و فخر آدمیان بصراط مستقیم و دین قویم هدایت نموده و بوسیله...».
انجام: «... الهی دشمنان دین ما را منکوب ومخذول گردان وپادشاه شیعه را بر دفع
ص: 130
اعادی دین مبین غالب ومنصور گردان وحاجات مشروعه جمیع برادران دینی را برآورده به خیر گردان اللهم اجعل خاتمة امورنا خیراً وعافیة بجاه محمد وآله».
ش 2113، 119 برگ، 14×22، نستعلیق .1251
از: محمد باقر بن محمدتقی لاهیجی (ق 11 ق)
تاریخ مختصری است در یک مقدمه و چهارده باب و یک خاتمه در چگونگی احوال پیغمبر اکرم وائمه هداة صلوات الله علیهم و بنا به گفته صاحب الذریعة به سال 1085 تألیف آن به پایان رسیده است.
[الذریعة 4-26، مرعشی 1-155، مجلس 38-528، مشار فارسی 1- 823].
آغاز: «الحمد لله الذی جعل النبیین لسان صدق فی الآخرین وصیّر ائمة المعصومین تذکرة للمتقین... در اثبات امامت وفضیلت وبزرگواری حضرات ائمه معصومین صلوات الله علیهم است».
انجام: «واگر خلفاء بنی عباس را بگوئیم ایشان اضعاف این عدداند وچون کسی ایشان را خلیفه خدا و رسول تواند گفت با این ظلمها وکفرها که از ایشان صادر شده والله یهدی من یشاء الی صراط مستقیم».
ش 635، 162 برگ، 14×20، نسخ محمد امین بن عبد الغنی در 1260، یا دومهر بیضوی «محمد امین» و«یا امام محمد مهدی».
ص: 131
از: دولتشاه بن علاء الدولة غازی سمرقندی
تذکره مهم و مفصل شعرای فارسی زبان که در 25 شوال 892 ق بپایان رسیده و در یک مقدمه و هفت طبقه و یک خاتمه تنظیم ودر آخر شطری از مقامات سلطان حسین بهادر آمده است.
[فهرستواره فارسی 3-1874، الذریعة 4-32، مشار فارسی 1-1245، کشف الظنون 1-،387
دانشگاه تهران 2-465 و 534].
آغاز: «بسمله تحمیدی که شاهباز بلند پرواز اندیشه به ساحت و فضای کبریاء آن طیران نتواندنمودو ثنایی که سیمرغ قله قاف عقول انسانی بذروه عزت وعظمت آن بال نیارد گشود حضرت واجب الوجودی...».
انجام: «... ثابت ومقرر باد هر روز فتحی تازه ودولتی اندازه از دیوان نحن قسمنا نصیب این خسرو خجسته بقاء باد
از آن بیشتر (کاوری) در ضمیر
ولایت ستان باش وآفاق گیر».
ش 3172، 204 برگ، 15×23، نستعلیق عبد المجید خطیب یحیی در 981، تصحیح شده تملک عبد الحسین حاج آقا بزرگ... در 1312 ق دارد
* * *
ش 3254، 286 برگ، 13×21، نستعلیق 1039، از آغاز افتادگی دارد. با جدول زرین در صفحات.
ص: 132
از: ؟
تذکره یکی از معاصرین درباره چند تن از سخنوران و شعرای پیشین است که با استفاده از اطلاعات کتاب ها و سایر تذکره ها نوشته و از هر کدام ابیاتی آورده شده است، نام شعرا عبارتست از:
رودکی، دقیقی، فردوسی، فرخی، عنصری، ناصر خسرو، منوچهری، مسعود سعد سلمان، عمر خیام، سنایی، امیر معزی، انوری، نظامی گنجوی، مولی (ناقص).
آغاز: «رودکی _ ابو عبد الله جعفر بن محمد متخلص برودکی در قریه... از قراء ناحیه رودک که تا سمرقند دو فرسخ فاصله دارد از مادر نابینا متولد شد قوت حافظه رودکی در کودکی به اندازه ای بود که...».
انجام:
«... قل للذی بصروف الدهر عیّرنا هل عاند الدهر الا من له خطر
... بگو به آنهائی که به تغیرات زمانه سرزنش می دهند ما را ... روزگار برای کسی که برای اوست بزرگ ...».
ش 3428، 30 یا 20 برگ، 12×19، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: سید عبد الله بن نور الدین بن نعمة الله جزایری تستری، 1114 _ 1174 ق
کتابی است در تاریخ و جغرافیای شهر شوشتر که در یک مقدمه و44 فصل تنظیم ودر سال 1167 ق پس از سه سال پایان یافته است: مقدمه: در بنای شهر شوشتر
1 _ بنای رودخانه شا دروان 2 _ وصف شادروان 4 _ مساجدو بقاع 5 _ مزارات 8 _ بقاع
ص: 133
الخیر صحرای شوشتر... 13 _ سلاطین و حکام شوشتر از 922 _ 1042 ق... 23 _ عزل شاه طهماسب وهرج و مرج سال 1144 ق 24 _ در حکایات عجیبه درویش...
[مشار فارسی 1-1153، فهرستواره فارسی 2-925، الذریعة 3-،243
نسخه های خطی فارسی6-4289، مرعشی 19-139، ملی تبریز 1- 237].
آغاز: «الحمد لله ربّ العالمین... فصل آورده اند که در قضیه طوفان نوح که عالم غرق آب ومعموره زمین خراب و جمهور بنی آدم آواره دیار عدم گردیدند معدودی که بمضمون آیه کریمه فنجیّناه واصحاب...».
انجام: «... ودر فن نجوم کامل و فرزانه والحال مدار تقاویم این بلاد بر استخراج آن ... است ملا علینقی بن حاجی عبدالحسین سابق الذکر مرات خاطرش نقشپذیر...».
ش 3331، 80 برگ، 16×21، نسخ، بیکا، بیتا، این نسخه ناقص است و تا فصل 31 را دارد. (تحریر سده 13 و14).
از: مؤمن جمال الدین الحسینی الدریاباری
مواعظ و مسائل اخلاقی است در چند باب به اختصار نگاشته شده است. در الذریعة ونسخه های خطی منزوی این کتاب معرفی نشده است.
آغاز: «حمد و سپاس حقیقی وقف و لازم حرم کبریای احدیّت ربّانی وناظم ... که به مقتضای مصلحت واراده کامله بالغه خود انشاء وایجاد عالم ملکوتی وسفلی نموده».
انجام: «میپوشانند بر آن براق زین مرصّع از یاقوت سرخ و ملجم می سازند به لجامی از زبرجد سبز و آن دو حلّه را بر آن مرکب قدسی می اندازند یکی سبز رنگ و دیگری زرد در غایت صفا پس از جانب خداوند عالمیان خطاب می رسد که ای
ص: 134
ملائکه من بروید به سوی قبر محمّد صلی الله علیه و آله وسلّم».
ش 3856، 42 برگ، 18×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. این نسخه هجده باب را دارد و از انجام ناقص است.
از: حسن لاری، 876 _ 957 ق
رساله ای است در ترجمه مفردات ولغات قران به ترتیب حروف تهجی ومطابق سورههای قرآن که بنابر نوشته یادداشتی در بالای برگ اول مؤلف در هجده سالگی در سال 894 ق نوشته است وی این اثر را در دنباله روی وپیروی از میر سید شریف جرجانی وبدرخواست عده ای مومنین نگاشته است.
ولادت: «خیر دانا» وفات: «فیاض دانا» مدت عمر: .81
[مرعشی 15- 221].
آغاز: «حمد و سپاس بیرون از حدو قیاس وستایش بی آلایش خداوند را سزاست که اول بی ابتداء وآخر بی انتهاست ومتکلم است به کلام فصاحت نظام بلاغت فرجام که از غایت فصاحت و...».
انجام: «... الیا مع السین بقره یُسر و یَسیر اندک و آسان شدن و آسانی انعام یشع ... نام پیغمبری...».
ش 2867، 71 برگ، 12×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. از انجام افتادگی دارد. (تحریر سده 10 و11) تصحیح شده، حاشیه نویسی دارد با تملک قدیمی از محمد اسماعیل با مهر بیضوی «بنده شاه نجف اسماعیل» بر برگ اول.
ص: 135
از: حسن بن محمد علی یزدی (قرن 13 ه_ . ق)
رساله ای است فقهی حاوی فتاوای سید محمد مجاهدکه توسط مترجم که شاگرد ایشان بوده به فارسی برگردانده شده است. سپس آن را تلخیص نموده «مصباح الطریق» یا «مختصر اصلاح العمل» نامیده است.
[الذریعة 21-112، مجلس 37- 83].
آغاز: «الحمد لله الذی ارشدنا الی اصلاح الاعمال وجعل لنا شریعة و منهاجا.. وبعد چون اخذ احکام ومعرفت حلال و حرام در این ازمنه انحصار یافته در رجوع به فتاوی جناب...».
انجام: «... واگر ممکن نباشد که این را برساند به فقیه ومجتهد مزبور آیا جایز است در این حال که غیر مجتهد آن را مباشر شود یانه، بعضی تجویز کرده اندو در آن نظر است».
ش 1216، 131 برگ، 14×20، نستعلیق .1237
ش 2137، 205 برگ، 15×21، نسخ ملا رحیم سمنانی در 1237. یک برگ از آغازش افتاده است.
از: احمد بن علی اصفهانی
رساله ای مختصر در ترجمه وشرح کوتاه عبارات شهید اول در «الالفیة» که به درخواست عده ای از مؤمنین نگاشته شده است.
آغاز: «الحمد لله الذی لیس لازلیته ولا لابدیته انتهاء، القدیر الذی یفعل ما یرید
ص: 136
و یحکم ما یشاء... اما بعد چون بعضی از اخوان و مومنین وطالبان راه صدق و یقین التماس نمودند...».
انجام: «... والعید والآیات لغیر العالم بها ما لم یستوعب الاحتراق ولو اطلق القضاء علی صلاة الطواف و... فمجاز وکذا النذر المطلق، واگر پنج نماز فوت شود ومشتبه شود روز فوت که در سفر بود یا در حضر اکتفا کند...».
ش 2341، 32 برگ، 15×21، نستعلیق، بیکا، بیتا برگ آخرش افتاده (تحریر سده 11 و 12).
از: ؟
ترجمه «بغیة الطالب فی معرفة المفروض والواجب» شیخ جعفر بن خضر (1227 ه_ . ق) معروف به کاشف الغطاءکه شامل احکام طهارت ونماز می باشد.
[الذریعة 3-133 و 4-84، مرعشی 20-217، دانشگاه 6- 2441].
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم الحمد لله الذی اسّس قواعد الاحکام ورفع دعائم الاسلام... بعد سؤال کردند جمعی از پرهیزکاران از برادران صاف دلان که بنویسم به جهت ایشان رساله ای که مشتمل باشد واجبات...».
انجام: «جایز است که آن را قبل از تسبیح فاطمه زهرا گوید یا بعد از آن».
ش 1198، 93 برگ، 14×20، نستعلیق، 1228 شامل طهارت و صلاة.
از: ؟
ترجمه ای به فارسی از رمان «بی عاران پاریس» یونسون دوترای است.
[الذریعة 3-194، مشار فارسی 1- 561].
ص: 137
آغاز: «پس از آن که کنت ... در زیر زمین قصر ... محبوس گردید و یک روز تمام با دهان روزه دار سر تاسر در آن ظلمتکده هولناک بسر برد».
انجام: «شهود قرار گذاشتند که فاصله بین دو حریف رزم... باشد و در پیش آمدن... نیز آزاد باشند به اشاره واجازه رئیس شهود آقای ... دو قدم جلو آمده وسط دو ابروی ... را نشان کرده آتش داد».
ش 3864، 56 برگ، 17×22، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 14) جلد دوم.
از: ابو علی محمد بن محمد بن بلعمی (386 ق)
تاریخ عمومی است از آغاز جهان تا روز نگارش. کار بلعمی با اصل کتاب تفاوت های بسیار دارد او اسناد را انداخته و مطالبی درباره روزگار پیش از چیرگی بر آن افزوده است و مطالب را به گونه دیگر در «باب» و«فصل»ها مرتب کرده است. این ترجمه به دستور منصور بن نوح سامانی (366 ق) انجام یافته است.
[کشف الظنون 1-297، فهرستواره فارسی منزوی 1- 579].
آغاز: «خداوندی است که بیافرید پس خدای تعالی طبع توحید ومعرفت خود در دل او پیدا کرد بی آن که کاری کرده یا کسی او را بیاموخت وحکما... گویند که مثل ابراهیم انور آن وقت چنان بود».
انجام: «چون کیخسرو از جایگاه خویش با این لشکر بیامد آن دایه بیامد نام او... و همه اهل بیت خویش را گرد کرد و پیش کیخسرو آمد و دستوری خواست که ایشان را بدان جنگ بیرون برد تا کمین سیاوش بخواهد کیخسرو آن زن را نیز برد پس آن».
ش 3583، 111 برگ، 23×36، نستعلیق، بیکا، بیتا، (تحریر سده 9 و10) اول و آخر ناقص است از داستان ابراهیم7 تا کیخسرو را دارد با جدول زرین در صفحات.
ص: 138
از: ؟
ترجمه «تبصرة المتعلمین» علامه حلّی (726 ق) است که غیر از چند ترجمه موجود در دانشگاه میکرفیلم شماره 3020، سنا 2-276، دانشگاه تهران 16-17 شماره 5466 می باشد.
[الذریعة 4-88، مجلس 37- 441].
آغاز: «سپاس و ستایش خدایی را است که قدیمست پادشاهی او وعظیمست شأن خدائی او وروشن و ظاهر است دلیل های یکتائی او آن خداوندی که انعام فرموده به بندگان خود بفرستادن پیغمبران...».
انجام: «... فصل دوازدهم در حکم جنایتی که بر حیوان واقع شود کسی که تلف گرداند حیوانی حلال گوشت را به ذبح شرعی لازم می شود برو ارش از برای مالک آن و اگر به غیر ذبح تلف گرداند لازم می شود بر او بهای آن در روز تلف...».
ش 2834، 290 برگ، 11×16، نستعلیق، بیکا، بیتا. آخرش از کتاب دیات افتادگی دارد. (تحریر سده 11) تصحیح شده است.
از: ؟
اصل کتاب از سید کاظم رشتی است که در پاسخ به سید احمد و رد بر یهود و نصاری ونیز اثبات نبوت رسول اکرم صلی الله علیه و آله وولایت ائمه طاهرین: وبطلان مذهب مخالفین شیعه نگاشته است. واین کتاب ترجمه فارسی آن است.
[الذریعة 6-259، کتب مشایخ 2-111، نسخه های فارسی منزوی 2- 932].
ص: 139
آغاز: «حمد بی حد و ثنای بی عدد مر واجب الوجود را سزد که الواح قلوب نوع بشر را که مظهر غرایب صنع قضا و قدر است به صیقل معارف و حِکَم جلا داده عکسپذیر صفات وچهره...».
انجام: «هر گاه اراده رسیدن به حق داشته باشی ونیست توفیق من مگر به خدا و بر اوست توکل من و به سوی اوست بازگشت من و ان افتریته فعلیّ اجرامی وانا بریء مما تجرمون».
ش 262، 88 برگ، 15×22، نسخ عباس علی بن علی کشاری در .1260
از: ابراهیم بن ولی الله گرگین استرآبادی، قرن 10
گفتگویی است در امامت که گویا بروزگار هارون الرشید میان یکی از دختران شیعه بنام «حسنیه» ودانشمندی سنی مذهب بنام ابراهیم سیّار معروف به نظام رخ داده است، نویسنده متن اصلی کتاب ناشناخته مانده هر چند که به ابوالفتوح رازی نیز نسبت داده شده است، مترجم در جریان سفر حج در سال 958 ق در شهر دمشق نسخه عربی را یافته وبنام شاه طهماسب به فارسی ترجمه نموده است.
[الذریعة 4-97 و 7-20، نسخه های خطی فارسی 2-936، دانشگاه تهران 9-،1365
فیضیه 2-47، الهیات تهران 1-316، مجلس 6- 57].
آغاز: «الحمد لله الذی منّ علینا بمعرفة الانبیاء والائمة المعصومین بالدلائل والبرهان و... عن مضلات الاهواء والعقائد والمذاهب الباطلة بالصدق والیقین... اما بعد چنین گوید فقیر بی بضاعت وغریب مهجور بی استطاعت...».
انجام: «... وپسر عم هارون بایشان تمسخر مینمود حسنیه با خواجه خودوجمعیت بسیار پنهانی از شهر بغداد بیرون آمده متوجه مدینه رسول شد خود را
ص: 140
به خدمت حضرت امام رضا علیه السلام وباقی سادات اهل بیت رسانیدند».
ش 2363، 63 برگ، 13×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13 در دارالخلافه طهران).
* * *
ش 3083، 40 برگ، 5×10، نستعلیق، بیکا، بیتا. آخرش افتاده (تحریر سده 12 و)13
* * *
ش 3798، 63 برگ، 16×21، نستعلیق محمد بن آقا بابا در 1213 با مهر بیضوی «شعاع»
* * *
ش 3873، 34 برگ، 14×20، نسخ، بیکا، بیتا، (تحریر سده )13
از: ؟
ترجمه ای است بر رساله «الحصن الحصین من کلام سید المرسلین» شمس الدین محمد جزری دمشقی (833 ق) که غیر از دیگر ترجمهها است و در هشت باب (وهر کدام در چند فصل) تنظیم شده است:
باب دویم: در بیان زمان و مکانی که دعا درو مستجاب است (3 فصل)
باب سیوم: در بیان اسم اعظم الله تعالی (3 فصل)...
آغاز: «... فصل دوم در فضل دعا کردن: رسول خدای صلی الله علیه و سلم فرموده هر کس که از خدای تعالی نخواهد و طلب حاجت نکند خدای عزوجل بر وی خشم می گیرد...».
انجام: «... هر کس درود فرستد بر محمد صلی الله علیه و سلم وبگوید اللهم انزله المقعد المقرّب عندک یوم القیامة شفاعت آن حضرت وی را واجب شود. تمام شد ترجمه الحصن الحصین».
ص: 141
ش 3064، 133 برگ، 8×14، نسخ، بیکا، بیتا، آغازش افتادگی دارد، (تحریر سده 10) برخی دعاها مانند یس مغربی ضمیمه این نسخه است.
از: نور الدین محمد بن شاه مرتضی اخباری (نور الدین اخباری) (بعد از 1114ق)
ترجمه حقائق ملا محسن فیض کاشانی است از نوه برادرش نورالدین. این ترجمه با عناوین (فصل _ فصل) ونثری روان نگاشته شده است.
چاپ شده. [الذریعة 4-97 و7-28، نسخه های خطی، منزوی 2- 1570].
آغاز: «حمد و سپاس بی قیاس خداوندی را سزاست که نورانی گردانیده دلهای ما را به نور ایمان و شناسانیده است به ما او راه حدیث و قرآن و درود نامحدود...».
انجام: «من در میان بدیهای گناهان به درستی که تو رحم کنندهترین رحم کنندگانی و باید که ختم بکنیم سخن را در حالتیکه شکر خدا را بجای آوریم و درود بر پیغمبر او واهل بیت پیغمبر فرستیم».
ش 550، 270 برگ، 15×21، نسخ عبد الله بن ابوالحسن بن محمد علی نوری در 1269، با یادداشت تملک با مهر مربع «عبدالله الانصاری».
از: ؟
ترجمه ای است از کتاب «حیاة النفس...» شیخ احمد احسائی (1241 ق) در یک مقدمه و پنج باب و خاتمه. این کتاب از سوی سه نفر ترجمه شده است: سید کاظم رشتی، محمودتبریزی وملا عبدالخالق یزدی (محمدجوانرودی در نسخه ها)
ص: 142
[الذریعة 4-98 و 7-124، کتاب مشایخ 2-30، مرعشی 19-41 و 13-،310
نسخه های خطی منزوی 2- 918].
آغاز: «واحبّاء روحانی حقیر را امر فرمودند به ترجمه آن پس امتثالا لامرهم وانقیاداً لحکمهم اقدام به ترجمه آن نمود مستعینا بالله امره الیه لانّ حساب الخلق الیه وایابهم الیه».
انجام: «ولنبلونّکم بشیء من الخوف والجوع ونقص من الاموال والانفس والثّمرات وبشّر الصابرین یعنی هر آینه البته ابتلاء و امتحان مینمائیم شما را به چیزی از ترسیدن از اعدا وگرسنگی».
ش 3881، 45 برگ، 15×19، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص. تصحیح شده است.
(حدیث، فارسی)
از: عبد المطلب ادیب کاشانی
ترجمه مزجی خطبه معروف طاووسیه از روی شرح «ابن ابی الحدید معتزلی» که در آن علی علیه السلام به بیان عجائب خلقت طاووس پرداخته است، در هر فقره ای با عنوان «مترجم گوید» کلمات و توضیحاتی اضافه شده است.
آغاز: «ترجمة الاصل ومن خطبة له علیه السلام یذکر فیها عجیب خلقة الطاووس واز خطبه آن حضرت علیه السلام است که ذکر میفرماید در آن خلقت عجیب طاووس را مترجم گوید غرض از...».
انجام: «... مترجم گوید یعنی صاحب پیچ وتاب است پوستهای با پشم آن شتر ووسیع است پوستهای آن. تمت».
ش 2623، 60 برگ، 10×17، نسخ، 1289 با سر لوح و جدول زرین.
* * *
ص: 143
ش 3429، 41 برگ، 12×19، تحریر 1282، شاید نسخه اصل باشد. تصحیح شده و حاشیه از مترجم دارد با جدول زرین در صفحات.
از: ابوالحسن علی بن حسن زواری (ق 10 ه_ . ق)
ترجمه روان و شیوائی است از قرآن کریم با اشاره مختصر به تفسیر آیات ودر آیاتی که درباره فضایل اهل بیت است توضیح بیشتری داده است.
[الذریعة 4-100، نسخه های خطی، منزوی 1-13، آستان حضرت معصومة 3 2-266
الفبائی آستان قدس ص 123].
آغاز: «حمد بی حدو شکر بلا عد منعمی را سزد که شقایق حقایق قرآنی را در حدایق صدور انسانی بشکفانید و انوار اشجار وازهار بهار دقایق فرقانی را به مشام جان و جان ایشان رسانید».
انجام: «واز حضرت صادق علیه السلام روایت کرده که هر گاه قل اعوذ برب الفلق بخوانی با خود بگوی که اعوذ برب الفلق وچون قل اعوز برب الناس تلاوت کنی بگو در نفس خودکه اعوذ برب الناس».
ش 64، 403 برگ، 32×35، نستعلیق حاجی محمد کاظم بن مراد علی در رجب .1069
* * *
ش 1673، 267 برگ، 21×33، نستعلیق ،بیکا، بیتا. سوره مریم تا آخر قرآن مجید.
* * *
ش 1704، 396 برگ، 20×30، نسخ 1057، سوره حمد تا سوره اسراء
* * *
ص: 144
ش 3566، 430 برگ، 23×35، نسخ، بیکا، بیتا از آغاز قران مجید تا پایان سوره کهف (تحریر سده )11
* * *
ش 3658، 429 برگ، 19×30، نستعلیق کیاگودرز ویلک بن وشناسب بن شاحسین وبن وشناسب در 1088 در قریه یوش مازندران. (کذا)
از: نظم الدوله نوری
ترجمه ای است از یک رمان خارجی به عنوان «نیزیدا» به فارسی.
آغاز: «آنکه خود را در مقابل صورت حضرت مریم که شب ها محرم راز او بودبه زانو انداخته و بنا کرد درد دل خود را به او گفتن».
انجام: «این است که او نیز اعمّ از اینکه خوشبخت شده یا بدبخت زن شاه شده باشد یا گدا به جوانی مرده باشد یا پیری بالاخره بر پدر ومادر وبرادر خود اتّصال یافت او رفت و ماهم می رویم».
ش 3923، 27 برگ، 11×18، نستعلیق مؤلف در 1323 ق، آغازش افتاده.
از: ؟
ترجمه ترکی داستان دزد و بشیر قاضی است که در بغداد دوره هارون الرشید روی داده است.
آغاز: «الحمد لله ربّ العالمین والصلاة والسلام علی خیر خلقه محمد و آله
ص: 145
اجمعین اما بعد ... که هارون الرشیددن زماننده بیر شخص واردی چوخ مؤمن و پرهیزکار آدی بشر لقبی بشیر بغداد شهرینده».
ش 3843، 16 برگ، 17×21، نستعلیق، بیکا، بیتا، آخرش ناقص است (تحریر سده 13 و14).
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی (علامه مجلسی) (1111 ق)
ترجمه دو حدیث طولانی استکه شیخ مفید در کتاب اختصاص نقل کرده در بشارة مؤمن به بهشت وبیم دادن کافر از دوزخ تاریخ نگارش .1100
[مرعشی 5- 79].
آغاز: «الحمد لله الذی اعدّ لاولیائه جنات النعیم... که چون توسن سرکش نفس انسانی به شهوات نفسانی ووساوس شیطانی پیوسته از صراط مستقیم طاعت جناب یزدانی منحرف می گردد».
انجام: «حق تعالی یاد ایشان را از خاطرهای نیکان محو می کند که هرگز ایشان را یاد نکنند... این غریق بحر خطا را با سایر برادران ایمانی به ساحل نجات رساند واز عقوبات ابدی نجات بخشیده به درجات عالیه باقیه بهشت جاوید فایز گرداند».
ش 629، 15 برگ، 13×19، نستعلیق، بیکا، بیتا، با یادداشت تملک محمدتقی اصفهانی ومهر بیضوی «... العترة الطاهرة فی الآخرة».
ص: 146
(اخلاق، فارسی)
از: ظافر بن شمس الدین حسن (ق )8
راغب اصفهانی در اخلاق و فلسفه عملی کتابی به نام «الذریعة الی مکارم الشریعة» در هفت فصل که دارای صد و چهل وچهار باب است نوشته و کتاب حاضر ترجمه آن است. این ترجمه به احتمال قوی همان ترجمه معروف «کنوز الودیعة» است که توسط ظافر بن شمس الدین در عصر ابو الفارس شاه شجاع مظفری (786 ق) به فارسی ترجمه شده است.
[الذریعة 18-176، مرعشی 5- 224].
آغاز: «قدس الله روحه العزیز که از جمله ائمه دین ومحقّقان شرع سید المرسلین بود و در معقول ومنقول مهارتی به کمال داشت».
انجام: «مردم را بدان علوم به عبادات و طاعات امر کند ... واز مناهی زجر کندو خود منزجر نشود ووقت باشد که ایشان نیز التفات به قبول او نکنند یا کسی که هوس واعظی کند واول نفس خود را».
ش 1008، 292 برگ، 14×23، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده دهم ظ) بخشی از برگ ها پس و پیش شده، بخشی از خاتمه ذریعه را ندارد وسه نمط که گفته شده که در پایان کنوز الودیعة هست را این نسخه ندارد. اول وآخر ناقص.
با این یادداشت در پایان نسخه:«اینکتاب ملک اقا میرزا هادی است از جمله آشنایان که از جناب آقا سید خضری نزد داعی به رسم امانت آمده است حرره عبد الصمد الحسنی فی... 1289» با مهر مربع «عبد الصمد الحسنی» واقف این نسخه سید علی رضا تقوی است.
ص: 147
از: ؟
ترجمه «رساله ذهبیه» منسوب به امام علی بن موسی الرضا علیه السلام که برای حفظ صحت بدن برای مأمون فرستاده بود.
آغاز: «الرسالة الذهبیة فی الطبّ التی بها بعث الامام الهمام علی بن موسی الرضا علیه السلام الی المامون العباسی فی صحّة المزاج وتدبیره بالاغذیة والاشربة والادویة یعنی این رساله ذهبیّه...».
انجام: «... هر کسی را که میخواهد و می بخشد عافیت را به او وستایش از پروردگار عالمهاست و صلاة وسلام بر بهترین خلق او که محمّد است واهل بیت او که معصومین اند».
ش 3435، 54 برگ، 14×19، نسخ محمد جعفر خرم آبادی در 1091، تصحیح شده. بامهر بیضوی «وقف اولاد».
شاید کاتب مترجم کتاب هم باشد.
از: نور الدین محمد جزایری تستری،
مترجم که نواده مؤلف کتاب بوده، رساله جدش را بنام محمد صالح خان بیگلر بیگی به فارسی ترجمه کرده واصل و ترجمه هر دو چاپ شده است.
[الذریعة 4-106، مشار فارسی ].
آغاز: «درود وسپاس وستایش بی قیاس سزاوار صانعی است حکیم وقادری علیم که نسخه جامعه عالم امکان را که مخزن اسرار ربّانی است از فنون مختلفه کائنات و
ص: 148
امور عامّه ممکنات...».
انجام: «... وامّآ فشردن پستان ها برای آنستکه طلب بکنی انزال آب او را تا آنکه ولد او از هر دو طرف متخلّق بشود زیرا که اگر دختر از آب مرد تنها خلق بشود سلیطه وشبیه بمرد می شود در قلّت حیا واوصاف رجولیّت».
ش 2136، 414 برگ، 17×21، نستعلیق محمد یوسف مازندرانی در .1273
از: آقا هادی بن محمد صالح مازندرانی (1120 ق)
ترجمه و شرح مختصری است از کتاب «الشافیة» ابن حاجب مترجم از شیخ رضی بسیار یاد کرده و از شرح ایشان بسیار استفاده نموده است.
[الذریعة 4- 108].
ش 4013، 210 برگ، 15×19، این نسخه چاپی است اول وآخر ناقص
* * *
ش 605، 199 برگ، 16×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغازش افتادگی دارد. تصحیح شده حواشی با امضاء «منه» دارد.
از: میرزا ابراهیم نیریزی شیرازی
ترجمه ای است به فارسی از تفسیر صافی فیض کاشانی ره تاریخ نگارش: 1334
[ر. ک: نسخه های خطی، منزوی 1- 12].
آغاز: «ستایش می کنیم تو را ای کسی که تجلی نموده است برای بندگان خودش در
ص: 149
کتابش بلکه در هر چیزی و نمایانده است ایشان را ذات خود را در خطابش...».
ش 67، 150 برگ، 25×40، نسخ 1334، شامل سوره فاتحه وبقره. (تحریر سده 14).
از: ؟
ترجمه «صحیفه سجادیه» مجموعه مناجات امام سجاد زین العابدین علیه السلام می باشد.
آغاز: «سپاس مر خدایرا که اول همه است بی آنکه اولی باشد پیش از او وآخر همه است بی آنکه آخری باشد پس از او آنکسی که کوتاهی کرده است از دیدن او چشم های نگاه کنندگان وعاجز آمده است از...».
انجام: «... واینکه وحشت ندهی به من اهل انس مرا و اینکه تمام کنی احسان خود را در آنچه باقی مانده است از زندگی من چنانچه احسان کرده در آنچه که گذشت از آن ای رحیمترین رحم کنندگان».
ش 2857، 80 برگ، 12×18، نستعلیق 1084 شاید تاریخ تالیف باشد این نسخه دیباچه را ندارد با مهر بیضوی «عبدلوهاب بن عبد الحی الحسینی» روی برگ اول، این نسخه از مال ملا علی محمد طهرانی وپرسش محمد بن علی محمد طهرانی در سال 1244 وقف شده است وقفنامه روی برگ سه می باشد.
از: مهدی قلی بن یوسف کرجی
رساله ای است در ترجمه وتوضیح فقرات نماز از اذان واقامه وقرائت و... تا تشهد و سلام که به درخواست مؤمنین در یک مقدمه ودوازده فصل تنظیم شده است.
ص: 150
ترجمه ها از حد یک ترجمه ساده فراتر رفته وشامل ترکیب وتوضیح وتفسیر نیز باشد.
آغاز: «نسایم زواهر حمدی که ریاض دل عابدان با اخلاص را معطر گرداند معبودیرا سزد که غزل سرایان بوستان معانی در ترجمان آیات بیناتش قاصر وابکم اند و...».
انجام: «... السلام علینا وعلی عباد الله الصالحین درود و تحیّت بر ما باد و بر بندگان الهی که آن بندگان صالحانند از جن و انس. تمت».
ش 2914، 81 برگ، 10×17، نستعلیق 1256، آداب نماز شب هم در نیمه دوم این نسخه با این رساله هست.
از: ؟
«فتوح الغیب» اثر شیخ ابو محمد عبدالقادر جیلانی بن ابی صالح 471 _ 561 کتابی در عرفان است که فرزندش شرف الدین عیسی آن را جمع آوری کرده ویکی از فضلا نسخه بخط شرف الدین را بدست آورده وبفارسی ترجمه نموده است این رساله در 84 مقاله تنظیم شده است.
[به الفبایی آستان قدس 425، (متن اصلی) وکشف الظنون 2-1240 رجوع شود ].
آغاز: «کتاب فتوح الغیب مشتمل بر کلمات قدسی آیات ومقالات عالیات... قال المترجم رحمه الله: که این کتاب شریف را از آن بفارسی ترجمه نمودم نسخه ای بود بغایت کهنه که از خط شریف ولد بزرگوار...».
انجام: «.. واز همه فانی شوی وچون با خلق بی نفس باشی عدل آوری وتقوی نمایی واز تبعات وعواقب سوء سالم بمانی انشاء الله بحرمة النبی صلی الله علیه وآله
ص: 151
وصحبه وسلم».
ش 2768، 85 برگ، 12×16، نسخ الله یا رافغان بن داود قادری بدون تاریخ (تحریر سده 10 و11) تصحیح شده است.
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی اصفهانی (علامه مجلسی)، 1037 _ 1110 ق
فرحة الغری تالیف سید عبدالکریم بن احمد بن طاووس م 692 درباره نجف و... در دو مقدمه و پانزده باب است مترجم به خواهش دوستان آن را به فارسی برگردانده است.
[الذریعة 4-121 و 17-159، مرعشی 1- 216].
آغاز: «الحمد لله منزل النجف فی الشرف اعلی الدرجات وجاعل شرفه بعد رسوله المصطفی اکرم البریات، صلوات الله علیهما وعلی ذریتهما ما استقرت الارضون ودارت السموات...».
انجام:
«یک دهن خواهم به پهنای فلک
تا بگویم وصف آن رشک ملک
گر بگویم وصف او بیحد شود
مثنوی هفتاد من کاغد شود»
ش 3079، 68 برگ، 7×12، نستعلیق 1168، بامهر بیضوی «عبده عبد الباقی الحسینی» در برگ اول.
ص: 152
از: شیخ محمد بن علی بن خاتون عاملی (ابن خاتون عاملی) (ق )11
ترجمه کتاب «اربعین» حدیث شیخ بهایی است با اضافه نکاتی چند، در زمان حیات شیخ بهائی، به نام سلطان محمد قطب شاه نوشته ومقابله اش را در اواسط ذی حجه 1055 به پایان برده است.
[الذریعة 17-156، مرعشی 4-204، مجلس 26-164، مشار فارسی 1- 215].
آغاز:
«ای از تو حدیث معرفت را تبیین وی ترجمه وصفت تو تنزیل مبین»
ش 127، 387 برگ، 16×28، نسخ، 1060، آثار مقابله وتصحیح دارد.
* * *
ش 1105، 229 برگ، 18×26، نستعلیق، بیکا، بیتا، آغاز وانجام افتادگی دارد. (تحریر سده )11
* * *
ش 1942، 222 برگ، 16×22، نستعلیق .1298
* * *
ش 1955، 442 برگ، 16×25، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11 و12) در آغاز هر حدیث لوح زرین مستطیل دارد. ونیز صفحات دارای جدول زرین وبین سطرها زرین است. با مهر بیضوی «عبده جلال بن محمد الحسینی».
* * *
ش 3213، 256 برگ، 15×24، نستعلیق جمال الدین احمد بن ملا توفیق در .1072
* * *
ش 3150، 178 برگ، 19×28، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11 و12). برگ آخر نو نویس است و از آغاز ناقص است.
ص: 153
از: محمد باقر نوّاب (ظاهراً صاحب شرح نهج البلاغه به فارسی)
آغاز: «کتاب صلاة و در آن چند مبحث است. مبحث اول در بیان معنی صلاة است و از برای لفظ صلاة در لغت عرب معنیهای بسیار است مثل رحمت و استغفار...».
انجام: «ونباشد طلب کردن جایزههای پادشاهان بلکه عطایای ایشان مطلقا به خصوص آنچه باشد از مزارع و عقارات به اقسام آنها از ... چنانچه ظاهر حال آن است».
ش 54، 394 برگ، 22×35، نستعلیق محمد باقر در جمادی الاولی 1228 ق. از صلاة تا پایان زکاة را دارد. نام مترجم (محمد باقر) در پایان نسخه آمده و لقب (نواب) باخط نونویس بالای برگ اولی دیده می شود.
(داستان، فارسی)
از: حسین بن اسعد دهستانی مؤیدی رهبانی
اصل کتاب به عربی از قاضی تنوخی م 384 می باشد در داستان هایی پیرامون شداید و سختیها والطاف الهی در گشایش آنها می باشد که مترجم آنها را به فارسی برگردانده و مطالبی هم به آن افزوده است.
[الذریعة 5- 50].
ش 1975، 404 برگ، 13×23، نستعلیق 1052، با جدول زرین در صفحات. این نسخه ناقص است.
ص: 154
از: ؟
ترجمه ای است از «کشف الغمّة» اربلی که به نام شاه طهماسب نگاشته شده این نسخه از اول کتاب تا پایان حالات علی علیه السلام را دارد ودر ماه جمادی الاول سال 978 به اتمام رسیده است.
[نسخه های خطی، منزوی 6- 4439].
آغاز:
«بگشا به ثنای حق زبان را
شیرین کن از آن شکر دهان را
انجام: «پدرش سید قریش و سرور ابرار وبرادرش جعفر طیار... اسد الله کرار ومادرش ذات الشرف والفخارست او بود... حضرت رسالت پناه...
زبان گنگ است در وصف ... وثنا گوید خدایش
تمام شد دفتر اول...».
ش 279، 482، 16×23، نستعلیق، بیکا، بیتا .این نسخه تا پایان احوال امیرالمؤمنین علیه را دارد.
از: عفت سمیعی افشار
مترجم که محصله کلاس یازدهم مدرسه عالی آمریکایی بود این رساله را که در قواعد و اصول علم عربیت نگاشته شده در بیست و سه درس بفارسی ترجمه نموده است. برای کلاس یازدهم آن مدرسه
آغاز: «درس اول _ جمله مفیده، آیا کفایت می کند یک کلمه که مفهوم کند قصد ما را
ص: 155
به مخاطب؟ خیر یک کلمه کافی نیست که مخاطب درک کند قصد ما را وناچاریم از اینکه دو کلمه یا بیشتر داشته باشیم...».
انجام: «... این یک مثل است برای اعراب: «المرء کثیرة باخوانه» میگوئیم در اعراب آنها: المرء مبتدا مرفوع به ضمه «کثیر» خبر مبتدا مرفوع به ضمّه «باخوانه» باء حرف جر مبنی بر کسر: اخوان مجرور به باء هاء مضاف الیه مبنی بر کسر در محلّ جر».
ش 2899، 45 برگ، 10×16، نستعلیق، بیکا، بیتا. در پایان نسخه مطالب متفرقه ونمرات دانش آموزان هست.
از: بدیعه رضوی سازجی
مترجم که در کلاس دهم مدرسه عالی آمریکائی تحصیل مینمود این رساله را به فارسی در سال 1341 ق ترجمه نموده است. برای کلاس دهم آن مدرسه.
آغاز: «درس اول حروف هجائیه س حروف هجائیه کدام است؟ ج حروف هجائیه بیست و هشت حرف است اول او الف وآخر او یاء و او بر دو قسمند: شمسیه وقمریة...».
انجام: «... س بر چند قسم است بناء اسم؟ ج بناء اسم بر چهار قسم است ضم و فتح و کسر و سکون مثل حیث کیف وامس ومن. تمت».
ش 2901، 46 برگ، 10×16، تحریر .1341
ص: 156
از: علی محمد بن محمد صالح نیشابوری (؟)
یکی از ترجمههای کتاب المدخل ابی معشر بلخی کتابی است که در هشت مقاله وهر مقاله در چند فصل نگارش شده است. مترجم آن را به نام محمد ولی میرزای قاجار در اول جمادی الاولی 1231 ه_ شروع ودر 19 رمضان همان سال از نگارش آن فارغ شده است.
آیا نسخه حاضر همان است یا نه معلوم نیست
در فهرست سابق در ص 359 گفته شده که این ترجمه شامل شصت باب است و بنابراین باید همان کتاب موسوع به «شصت باب» باشد که در فهرست منزوی ص223 یاد شده است.
[الذریعة 20-249 وفهرست منزوی 1-261 و323، دائرة المعارف بزرگ 1- 226].
آغاز: «بر ایشان ثنا گفت ودعای ایشان مستجاب گردانید چنانکه گفت :انی لا اضیع عمل عامل منکم من ذکر او انثی...».
انجام: «... واگر عطارد تنها بود دلیل کند که مرگ کودکان... وکار دبیران بد بود. این است احکام احتراقات کواکب پنجگانه در دوازده برج بر مختصر روی».
ش 1389، 138 برگ، 12×19، نستعلیق، بیکا، بیتا، اول وآخر ناقص.
از: خجسته زندی
این رساله پایان نامه یکی از دانشجویان است که زیر نظر دکتر صورتگر از زبان انگلیسی ترجمه کرده است. داستانی است بر اساس سفر به هندوستان در سال 1706
ص: 157
میلادی که پنج سال و شش ماه طول کشیده سپس به انگلستان برگشته است. رساله شامل یازده فصل می باشد.
آغاز: «هنوز بیش از ده روز در موطن خود نبودم که مردی از اهالی کرنوال که فرمانده کشتی هپ ول بود به دیدن من آمد در مسافرت به شهر لوان یکی از کارمندان کشتی دیگری بود به دیدن من آمد...».
انجام: «مستقیما به ردیف راه افتادم دو ساعت بعد از ظهر همانروز به آنجا رسیدم وزن و بچه خود را به سلامت یافتم».
ش 725، 83 برگ یا صفحه، 18×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغازش افتادگی دارد. ظ.
اصل کتاب که به عربی است متن بسیار مهمی است در ادعیه و اعمالی که در روزهای سال به جا آورده میشوند با احکام طهارت شروع مینماید پس از آن در کتاب الصلوة نمازهای مستحب وسپس اعمال ماهها را از رمضان تا شعبان بیان فرموده و اعمال مکّه ومدینه وبعضی زیارات ائمه: را ذکر می کند و در آخر احکام جهاد و زکات را مینگارد واین ترجمه ای است به فارسی از آن کتاب وظاهراً از سده هفتم و هشتم یا جلوتر باشد وشاید این نسخه ترجمه مختصر مصباح باشد باید تطبیق گردد.
[ر. ک: الذریعة 4-135 _ 137، مرعشی 13- 249].
آغاز: «آب کم آبی است که از قدر کر کمتر باشد وآب بسیار آبی است که به قدر کر یا زیاده بر کر باشد و کر به حسب وزن هزار و دویست رطل عراقی است...».
انجام: «... فصل در ذکر آنچه مستحب است از دعوات بامداد و شامگاه از آن جمله دعای ... است که آن دعای حریق معروف است مستحب است که هر بامداد وشبانگاه
ص: 158
این دعا رابخوانند».
ش 1985، 164 برگ، 16×22، نسخ، بیکا، بیتا. آغاز و انجام ناقص.
از: جمال الدین محمد بن آقا حسین خوانساری (1122 ق)
ترجمه ای است از کتاب «مفتاح الفلاح» شیخ بهائی که به نام شاه سلیمان صفوی صورت گرفته است و مترجم مطالب شیخ بهایی را در متن ترجمه کرده و دعاها را در لابلای سطور، وآنچه را که خود اضافه نموده در حاشیه درج نموده است.
[الذریعة 4-138، مرعشی 3-20، مجلس 35- 344].
آغاز: «مفتاح الفلاح دنیا وعقبی ومقدمه نجاح آخرت واولی حمد ثنای بارگاه کبریای کریمی است که دعا را کلید خزاین فصل و احسان ومفتاح ابواب طول و امتنان ساخته...».
انجام: «... اخلال کننده به عمل گمراه است چنانکه فرموده فماذا بعدالحق الا الضلال یعنی چیست بعد از حق یعنی بعد از عدول از آن مگر گمراهی».
ش 1735، 150 برگ، 17×25، نسخ ونستعلیق محمد مفید بن ملا محمد معصوم در 1109. در پایان نسخه مهر مربع «سلام علی ابراهیم 1085» دیده می شود.
* * *
ش 3231، 154 برگ، 16×27، نسخ و نستعلیق 1139، با هر مربع «عبده حسینعلی».
* * *
ش 3390، 173 برگ، 12×18، نسخ و نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده )12
ص: 159
از: ؟
ترجمه مکارم الاخلاق طبرسی است. این ترجمه غیر از «مکارم الکرائم» زواره ای و«محاسن الآداب» است. به خاطر افتادگی اول وآخر شناخته نشد.
[ر. ک: «الذریعة» 4- 138].
آغاز: «بر اخلاق کریمه حضرت پیغمبر صلوات الله علیه و(آله) وآداب حسنه آن حضرت امر فرموده است به آن امت را. پس گفت آن حضرت که انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق...».
انجام: «... حضرت رسالت پناهی صلی الله علیه وآله وحضرات ائمه معصومین... وطاهرین صلوات الله وسلامه علیه و آله اجمعین ... حضرت خان عالی شان مظهر آثار خیرات واحسان منبع».
ش 1953، 388 برگ، 15×25، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص.
* * *
ش 3883، 64 برگ، 14×20، نسخ، بیکا، بیتا. این نسخه فقط باب 11 و12 را دارد.
از: ؟
رساله ای است در ترجمه و گزیده «مکارم الاخلاق» امین الاسلام فضل بن حسن طبرسی (548 ق) که در دوازده باب تنظیم شده است:
1 _ در خلق وخلق پیغمبر9 (5 فصل) 2 _ در آداب تنظیف و تطییب وتکحل وتدهین و مسواک (3 فصل) 3 _ در آداب حمام (6 فصل) 4 _ در آداب ناخن چیدن و...
ص: 160
(4 فصل)...
آغاز: «ثناء بیحد و غایة وستایش بلا عدّ ونهایة احد قدیم وصمد واجب التعظیم احدی را که بفضل بی منتها و لطف بی ابتدا از جمله موجودات وزمره مکونات نوع انسان را ازانواع اجناس...».
انجام: «... روز بیست و یکم روزیست نحس مستمر، روز بیست و دوم مختار و صالحست از برای بیع وشراء و دیدن سلطان وسفر...».
ش 2735، 44 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا، آخرش افتادگی دارد (تحریر سده )11 تصحیح شده حاشیه نویسی دارد.
از: ؟
رساله ای است شامل منظومه عینیّه در مناجات با رب الارباب که در 28 بیت آمده ودر ذیل هر سطر آن دوبیت در ترجمه آن به نظم آمده است، این مناجات به امام امیرالمؤمنین نسبت داده شده وسراینده ترجمه اشعار شناخته نشد.
آغاز:
«لک الحمد یا ذا الجود والمجد والعلی تبارکت تعطی من تشاء وتمنع
هر حمد که صادر شود از اهل وجود مخصوص کمال تست ای صاحب جود». انجام:
«وصلّ علیه ما دعاک موحّد
وناجاک اخیار ببابک رکّع
یا رب چه دعا کنم جز این بهر خلاص توحید ورکوع رافع جرم وقصاص»...
ص: 161
ش 2471، 6 برگ، 12×20، نسخ زیبای عبد الصمد گیلانی اشکوری برای میرزا فتح الله خان (بیگلر بیگی تمام ممکت گیلان) در سال 1311 ق با سر لوح و جدول وتزیین زرین.
از: علی اصغر ممتحن نراقی
ترجمه ای است به فارسی از رمان «میفیر» نوشته فرانک ریچاردسن انگلیسی که در 1308 نگاشته شده.
آغاز: «در اطاق زیبائی در شهر لندن جسد مرده در روی قالی قرمزی افتاده بود این شخص مردی بود قویّ البنیة با چشمان سیاه و صورتی وجیه پیشانی بلند».
انجام: «زن گفت من از عهده کار خود خوب بر آمدم فقط یک پا را از دست دادم جسد سرکلیفورد دارائی خوبی بود ولی از تمام اینها شما را بدست آوردم اینطور نیست جرج عزیز؟».
ش 3867، 42 برگ، 15×20، نستعلیق مؤلف در .1308
(فارسی)
از: ؟
تاریخ مفصل ومبسوطی از زندگی، جنگ ها وسلطنت ناپلئون بناپارت امپراطور فرانسه است که از متن اصلی ترجمه و در دو جلد در سال 1258 ق پایان یافته است.
آغاز: «فصل اول در بیان تولّد و... شارح این وقایع مذکور مینماید که در باب تولد و اصل و نسب و نجابت ناپلئون بناپارت اختلاف وگفتگو بسیار است اصح اقوال این
ص: 162
است که در پانزدهم ماه...».
انجام: «... با کمال احترام مرخّص فرمودو جوسف بناپارت را با عساکر فرنس احضار کرد که بعد از ورود واستقرار شاهزاده مزبور در تخت سلطنت خویش مملکت اسپانیول را تخلیه کرده داخل خاک فرنس شوند ومنتظر احکام مجدد باشند. تم».
ش 2182، 254 برگ، 15×22، تحریر محب علی یکانلو در 1262 این هر دو جلد را شامل است.
از: محمد رضا تبریزی
اصل کتاب از کنت دالاسکاز فرانسوی است از فرانسه به انگلیسی ترجمه شده بود و مترجم این کتاب را از روی ترجمه انگلیسی اش به فارسی ترجمه کرده است. او در سال 1252 به امر محمد شاه قاجار به ترجمه شروع کرده است و آن هنگام لشکر کشی شاه به هرات بوده است.
این کتاب در چهار جلد و جلد اول آن 19 فصل دارد.
[به الذریعة 24-2، الفبایی آستان قدس 100 رجوع شود ].
آغاز: «سالکان مسالک هنر وری وکوی ربایان حلیّه فصاحت گستری را سر رشته آن و سران افواح درایت و صاحبان منصب فطانت وکیاست را وظیفه چنان است».
انجام: «فقره سوم اولاً که بدانید نقد و جنسی که مال طلق من است هیچ یک از اهل فرانس نمیتوانند آن را غصب نمایند حساب آن با گنجور من است از وی محاسبه اموال خصوصی مرا مطالبه نمایید».
ش 3565، 293 برگ، 22×35، نستعلیق 1300 این نسخه هر چهار جلد را دارد.
ص: 163
از: سید حسن بن سید علی حسینی (مدرس اصفهانی) (1273 ق)
ترجمه ای است از «نجاة العباد» شیخ محمد حسن نجفی صاحب جواهر که به دستور خود او برای استفاده مقلدین فارسی زبان صورت گرفته است.
[الذریعة 4-142، مجلس 26-... ].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین وصلی الله علی محمد وآله اجمعین اما بعد چون جناب علامی فهامی مجتهد العصر والزمان شیخ المشایخ حجة الاسلام والمسلمین».
انجام: «وجماع کند با او در روز شهر رمضان وکفّاره اعتکاف مثل کفاره شهر رمضان است بنابر اصح و احوط مراعات ترتیب است در او مثل کفاره ظهار که پیش دانستی».
ش 790، 110 برگ، 11×20، نستعلیق 1263 در قزوین. تصحیح شده است. ترجمه و تلخیص است. شاید مترجم به نام همدانی باشد.
* * *
ش 1964، 350 برگ، 15×21، نسخ، بیکا، بیتا. طهارت تا اعتکاف را دارد. با نسخه اصل مقابله شده با یادداشتی در پایان شاید بخط صاحب جواهر (که قلم خورده است) با مهر مربع «لا اله الا الله الملک الحق المبین عبده محمد حسن...» ونیز مهر بیضوی «محمد حسن »1224
از: ؟
ترجمه و شرح است بر «الالفیة» شهید اول که مترجم در زمان استادش شیخ
بهائی آن را نوشته است. [ر. ک: الذریعة 4- 81].
ص: 164
آغاز: «... یا آن که از قربة الی الله بر سبیل مجاز موافقت ارادة الله اراده شده یا آن که مراد نزدیکی است به رحمت خدای وسبب اختیار این لفظ آن است».
انجام: «وسجده سهو در این صور بنا بر قول اکثر اصحاب لازم نیست و شارح محقق را در این مقام تحقیقی است که ذکر آن مناسب مینماید خلاصه آن کلام آن که اقسام افعالی...».
ش 3940، 150 برگ، 13×19، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغاز وانجام افتادگی دارد (تحریر سده 11).
از: محمد باقر بن محمدتقی مجلسی اصفهانی (علامه مجلسی) (م )1110
ترجمه فارسی حدیث مفصلی است در توحید که امام صادق علیه السلام برای مفضل بیان کرده است. تاریخ تالیف 1094. مکرر چاپ شده
[الذریعة 4-91، مرعشی 1-210، مجلس 25-198، مشار فارسی 1- 1285].
آغاز: «بسمله الحمد لله الذی هدانا الی توحیده بصفوته محمّد المفضل علی عبیده وعترته الاکرمین المخصوصین بلطف... اما بعد قاصر از نیل معالی و مفاخر ابن الواصل الی رحمة الله وغفرانه ابن محمد تقی محمد باقر صانهما الله...».
انجام: «... مانند تشنه که آب طلبد و آنچه تو را وعده دادم از من سؤال مکن تا خود بگویم به تو مفضل گفت پس برگشتیم از نزد مولای خود با نعمتی و کرامتی که هیچ کس با چنین حال برنگشته بود. باینجا منتهی شد».
ش 3035، 141 برگ، 10×16، نستعلیق حسین بن نجف موشعینی رودباری در .1206
* * *
ص: 165
چند برگ در اصول دین ضمیمه این نسخه است و در فهرست سابق این کتابخانه در مجموعه ها یاد شده است.
* * *
ش 3321، 105 برگ، 12×20، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 12) با مهر بیضوی «المتوکل علی الله الغنی عبده عبد الرحمن»
از: فخر الدین ترکستانی ماوراء النهری (قرن 11 ه_ . ق)
ترجمه و شرحی است بر حدیث مفضّل در توحید که مؤلف به دستور حاج نذرعلی در ماه محرّم 1065 ه_ . ق در قم نگاشته است.
[الذریعة 4-91، ملی 2-545، الهیات 1-27، نسخه های خطی، منزوی 2- 917].
آغاز:
«آفرین جان آفرین پاک را آن که ایمان داد مشت خاک را...
ولقد کرمنا بنی آدم اشاره است به آن و به صنعت رایعه ترکیب وترتیب اجزاء بنیه نوع انسان را...
انجام: «گفت مفضّل که بازگشتم از پیش مولایم به یک حالی که بازنگشته هیچکس به مثل آن حال از دانشی که او را به هم رسیده بوده از شادی و فرحی که او را دست داده فطوبی لهم».
ش 496، 182 برگ، 14×21، نستعلیق محمد بن عبد الله خوانساری در 1228، تصحیح شده. واقف: حاج آقا محمد مقدس اصفهانی.
* * *
ص: 166
ش 1066، 182 برگ، 15×24، آغازش افتادگی دارد، نستعلیق، محمد محسن بن محمد حسین کاتب خاتون آبادی در 1065 از روی محمد نسخه اصل بخط مؤلف. صفحات جدول زرین دارد.
از: محمد باقر نواب لاهیجانی
ترجمه نهج البلاغه است و گاهی برخی از جملات را به کوتاهی شرح می کند. مؤلف آن را در دو جلد برای فتح علی شاه قاجار و در سالهای 1225، 1226، نگاشته است.
[الذریعة 4-144، سپهسالار 2-18، مشار ].
آغاز: «سپاس موفور وستایش نامحصور مخصوص پروردگاری است که مستور است از غایت ظهور ومحجوب است از شدّت نور و از توحّد در ذات بیرون است از درک هر عارف».
انجام: «پس بس است ایشان را در استحقاق عذاب بیرون رفتن ایشان از راه راست حق وواپس افتادن ایشان در گمراهی و کوری و مصدود وممنوع گشتن ایشان از وصول به حق و سرکشی و چموشی کردن ایشان در بیابان حیرت و ضلالت. به اتمام رسید».
ش 3638، 114 برگ، 20×28، نسخ، محمد علی بن علی اکبر نائینی اصفهانی المسکن در 1243. این نسخه نیمه اول نهج البلاغه را دارد با سر لوح زرین و جلدی نفیس.
ص: 167
از: میرزا مهدی ضیاء الادباء تنکابنی (متخلص به ذوقی (ق 14 ق)
ترجیح بندی است دارای شش بند.
آغاز:
«این گردش روزگار غدّار امروز بود به کام اشرار
گردیده ز کفر و ظلم عالم در دیده سیه چنان شب تار».
انجام:
«من ذوقی پاک پارسایم گر مصلحت تو باشد اکنون
آن به که به گوشه ای نشینم تا روی منافقان نبینم». ش 3927، 5 برگ، 10×16، نستعلیق، مؤلف در 1344 یا 1334 در مشهد مقدس برای آقا میرزا ابوالقاسم خان وزیر. در پایان نسخه شعری از سنائی هست.
از: ؟
دستور روش نامه نگاری است. در فهرست نسخه های خطی فارسی منزوی یافت نشد.
آغاز: «حمد و سپاس مر خدائی که آفریننده جهان ودارنده زمین و آسمان است وروزی دهنده انس و جان است وغفّاری که ».
انجام: «هر گاه تخلّف وانحراف در زیر مبلغ پنج تومان... با سادات عالی درجات و ادنی باشند و نیز گندم مذکور است حمل ونقل تبریز».
ش 881، 24 برگ، 14×21، نستعلیق .1242
ص: 168
گویا از «عباس عطارد»
شطری از قواعد ارقام وضوابط نامه نگاری و... را در پنج باب آورده است.
1 _ نامجات، فرامین، ارقام عرایض و احکام برای تعلیم اطفال دبستان
2 _ مراسلات ورقعه جات
3 _ حجج و تمسکات وسایر احکام شرعی
4 _ استیفا وسیاق نویسی
5 _ فرمان نویسی.
6 _ این کتاب به چند نفر دیگر نیز نسبت داده شده است.
[نسخه های خطی، منزوی 3-2090، دانشگاه 3- 3674].
آغاز: «شکر وسپاس فزون از وهم و قیاس خالقی را جل شأنه سزاست که در ایجاد موجودات بلا مشارکت چهره گشایی نموده. سبحانه ما اعظم برهانه و درود وتحیات غیر محدود...».
انجام:
«در هر چمن آدمی و حواست غارتگر عقل... داناست
این بار ندانم از چه روضه است
وین آب ندانم از چه دریاست».
ش 1930، 22 برگ، 16×22، نستعلیق، بیکا، بیتا. انجامش افتادگی دارد .تاریخ 1310 در آن دیده می شود.
ص: 169
از: عین الدین محمد بن احمد زاهد (قرن هفتم ه_ . ق)
در فضائل وآداب واحکام فقهی نماز طبق مذاهب اهل سنت است و به نام ابوالمظفّر محمد شاه، تألیف شده ودارای سه قسم و هر کدام دارای چند فصل کوتاه می باشد. اقسام سه گانه آن چنین است:
قسم اول: در آداب نماز دارای شصت و یک فصل
قسم دوم: در بیان انواع طهارت دارای بیست و یک فصل
قسم سوم: در بیان احداث و انجاس دارای چهل فصل.
[کشف الظنون 1-399، مرعشی 20-81، فهرستواره فقه 1400 ساله اسلامی ص 64، مجلس25- 413].
آغاز: «پس از حمد خداوند تعالی وصلاة بر رسول او که محمد است علیه السلام و بر خویشان ویاران او رضوان اللّه تعالی علیهم اجمعین میگوید.. که بر این حدیث رسیدم که...».
انجام: «... واگرتر باشند تا نشویند پاک نشود واین نزدیک ... است و اما نزدیک شافعی آب پاک است خواهتر و خواه خشک و این روایت در منظومه است».
ش 1813، 180 برگ، 16×27، نستعلیق 1270 یا .1274
از: محمد رحیم شیرازی
مؤلف پس از بازگشت از سفر هندوستان و دیدن برخی از ترقیات دولت انگلستان در آنجا به اندیشه بازیابی علل آن و نیز علت عدم ترقی کشور خودش «ایران» بر آمده است.
ص: 170
آغاز: «الحمد لله الذی خلق الانسان فی احسن تقویم والذی احسن کلّ شی خلقه وبدأ خلق الانسان من طین ثم جعل نسله من سلالة من ماء مهین».
انجام: «از جانب دیوان اعلی هر گاه کسی مقصّر، حکم به ضبط اموال آن می شود هر گاه شراکتی در دار التّجارة داشته باشد از آن شرکت احدی از دیوان اعلی نتواند تحرّی نماید الا آن که در عهده شش نفر اهل مشورت باشد... تا این معنی باعث اطمینان مردم شده اقدام در کار نمایند».
ش 3832، 17 برگ، 18×24، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ابو طالب حسینی تربتی (زنده 1047 ق)
مترجم فارسی گوید که اصل این کتاب بزبان ترکی وتالیف تیمور گورکان (771 _ 807 ق) بوده ووی آن را در کتابخانه جعفر خان حاکم یمن دیده وبفارسی برگردانده است، این کتاب در سال 1047 ق در آداب کشور داری و سیاست جنگ در دو مقاله
1 _ تدبیرها و کنکاشها 2 _ خطاب بفرزندان ونوادگان تنظیم وبه شاهجهان پادشاه تیموری هند تقدیم شده است.
[نسخه های خطی فارسی 2-1580، مجلس 25-76 و 17-52، مشار فارسی 2-1421 و ،1455
ملی تهران 1- 195].
آغاز: «بسمله مقالت اول: فی تدبیر است و کنکاشها و کنکاش امور ملکگیری و جهانداری ولشکرکشی دشمن را بدست آوردن و دوست ساختن مخالفان و درآوردن وبرآمدن بمیان دوستان و دشمنان چنین کردم...».
انجام: «... اول و دوم و سیم و چهارم وپنجم وششم ... ، اول ودوم و سیم و چهارم و پنجم امیر زادهها فوج خویشاوندان ... رسیده اند».
ص: 171
ش 2406، 91 برگ، 16×22، نستعلیق 1285 با جدول زرین در صفحات
* * *
ش 1971، 53 برگ، 15×22، نستعلیق، بیکا، بیتا، در پایان مجددان دین اسلام از سده اول تا سده سیزدهم یاد شده است (تحریر سده )13
از: ؟
کتابی مفصل در باب کالبد شکافی سیستم عصبی انسان که بدون تقسیم بندی خاصی نگاشته شده است و ظاهراً از ترجمههای علمی عهد ناصری است از جمله مسائل آن: سلولهای چند قطبی، اعصاب عضلات ارادی، عصب سامعه...
در فهرست سابق با عنوان «تشریح...» یاد شده است.
آغاز: «بسمله، اناتمی سیستم ... یعنی تشریح ماده عصبی، جزء اول در بیان ماده عصبی به طریق کلی: ماده عصبی مرکبست از دو ... یکی... یعنی نخاع و دیگر... یعنی دماغ...».
ش 431،...، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا.
* * *
ش 3485، 117 برگ، 15×22، نستعلیق 1307 ق.
از: پولاک اطریشی، قرن 13
مجموعه مباحث پزشکی در تشریح بدن انسان که در بیست باب تنظیم و توسط
ص: 172
میرزا محمد حسین بن میرزا بزرگ طهرانی ترجمه شده است:«باب اول در اجزاء اصلیه و ده باب دیگر در اجزاء رقیقه است.
[نسخه های خطی فارسی 1-507، ملی تهران 1- 208].
آغاز: «بسمله، بدانکه علم تشریح علمی است اصلی از علوم طب که دانسن آن در تمام مدارس عالم بر متعلمین این علم شریف لازم وواجب بوده و بر همه فنون طب این علم را ترجیح وتقدست...».
انجام: «... چون تنبیه یافتن در جفت لازم نیست بناء علی هذا... بیان شده است».
ش 2757، 110 برگ، 11×18، نستعلیق احمد بن اسماعیل در 1336 یا 1339، حاشیه نویسی دارد.
از: حبیش بن ابراهیم
مؤلف چنان که در مقدمه کتاب گفته این کتاب را از اقوال شش نفر از استادان که هر کدام وحید عصر خود بوده اند جمع کرده است. او این کتاب را در چهل و یک باب مرتب کرده است.
[به فهرست منزوی 1-483 رجوع شود ].
آغاز: «الحمد لله رب العالمین والصلاة والسلام علی خیر خلقه محمدو آله اجمعین اما بعد... از قول شش نفر استادان جمع کرده ام که هر یک در عصر خود وحید الزمان ونادره دوران بوده اند».
انجام: «بیست هفتم بیست هشتم بیست نهم و سی که آخر ماه باشد آن چه در خواب ببیند درست و راست باشد ودر بیداری همان خواهد دید».
ش 786، 22 برگ، 15×20، نستعلیق .1248
ص: 173
از: سید احمد حسینی
رساله ای مختصر در بیان تعقیبات نمازها که سند آنها صحیح بوده است که به خواهش «میرزا محمد باقر» جمع آوری ودر شش فصل و یک خاتمه تنظیم شده است:
اول: در تعقیب مشترک در میان صلاة خمس دویم: در تعقیب نماز ظهر سیم: در تعقیب نماز عصر چهارم: در تعقیب نماز مغرب پنجم: در تعقیب نماز عشا ششم: در تعقیب نماز صبح
آغاز: «الحمد لله رب العالمین... وبعد چون همت علمای اعلام رضوان الله علیهم بر حصر ادعیه ماثوره بقدر مقدور مقصور بوده وموافق حدیث مستفیض مشهور من بلغه منا ثواب علی عمل...».
انجام: «... وعذابهما عذابا ً فی التقدیر وفوق التقدیر وشارک معهما ابنتیهما واشیاعهما و محبّیهما ومن شایعهما انک انت سمیع الدعاء. تمت».
ش 2463، 40 برگ، 12×19، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 12) با سر لوح زرین و صفحه اول و دوم زرین وجدول زرین در صفحات.
از: یعقوب بن عثمان چرخی غزنوی شیرازی (حدود 850 ق)
تفسیر قرآن از سوره حمد تا ناس است و از «تیسیر» و«کشّاف» وجز آنها گرفته است و در لاهور به چاپ رسیده.
[کشف الظنون 1-461، هدیة العارفین 2-546، نسخه های خطی، منزوی 1- 19].
ص: 174
آغاز: «قال النبی علیه السلام مفتاح القران تسمیة الله تعالی و قال ابن عباس رضی الله عنهما اجلال القران اعوذ بالله من الشیطان الرجیم... وکلید قرآن بسم الله الرحمن الرحیم گفتن است...».
انجام: «... وعمل کند به این آیت خذ العفو وامر بالمعروف واعرض عن الجاهلین واز حق تعالی محبت صالحین ودوستان او را طلب کن بدین وجه که خدای بی نظیر توفنا مسلمین والحقنا بالصالحین».
ش 1808، 299 برگ، 17×26، نستعلیق خواجه محمداسماعیل حسینی بدون تاریخ. این نسخه سوره حمد و سوره ملک تا پایان قرآن مجید را دارد.
از: ابو بکر عتیق فرزند محمد نیشابوری سور آبادی هروی (م )494
در چهار جلد نگاشته شده است و چاپ شده است.
ش 3343، 63 برگ، شامل سوره مؤمنون وسوره حج (تحریر سده 9 و10).
از: میر ابوالفتح بن میر مخدوم حسینی گرگانی (986 ق)
آیات احکام فقهی را به ترتیب کتاب های فقهی از احکام طهارت تا دیات، تفسیر و شرح کرده و به شاه تهماسب تقدیم کرده است. چاپ شده
[الذریعة 4-277، مرعشی 16-243، الفبایی آستان قدس 138].
آغاز: «... نواده سید المرسلین اعتضاد احفاد ائمه معصومین...بدان که مفسران آیات احکام آیات متعلقه به اعتقادات اصلیّة را که اصول خمسه عبارت از آن است ایراد ننموده اند».
ص: 175
انجام: «روایت کرده اند از امیرالمؤمنین صلوات الله و سلامه علیه که فرمود فرض الله الشهادة استظهاراً علی المجاحدان یعنی واجب گردانید خدای تعالی گواهیها به عدالت را از جهت غالب شدن بر انکار منکران. این است آخر کلام در این مقام واتمام تفسیر آیات احکام».
ش 992، 249 برگ، 19×29، نسخ علی مردان بن امیر اصلان خان شاملو در .1243
از: ؟
مجموعه ای است از تقویم سالهای (1180، 1221، 1241 و 1282) هجری قمری که در آن حالت قمر و شمس و سایر ستارهها را در ایام سال تعیین کرده است.
ش 1991، 101 برگ، 17×23، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
تقیوم سال 1277 می باشد که به روش علمای گذشته استخراج شده است.
آغاز: «بدان که حکمای خطا و... ترک را... به دوازده جانور نسبت کنند و هر سالی را از طبیعت وخوی آن جانور دانند این سال خیر مال که به فرح و اجلال نو می شود مدخلش مرغ است».
انجام: «کسوف کلی از قدرت کامله اله وحکمت بالغه خالق مهر وماه.. .از ابتداء تا انتهاء دو ساعت و ده دقیقه پس بعضی زمان در شب و بعضی در روز».
ش 3869، 10 برگ، نستعلیق، بیکا، بیتا.
ص: 176
از: محمد بن میرزا محمد باقر منجّم تبریزی
تقویم سال 1297 ق را در جداولی آورده است و اختیارات ایّام را ذکر کرده و در آخر درباره خسوف وکسوف سال اشاره دارد.
آغاز: «الاختیارات، البروج، ملوک واکابر را دیدن، حاجت از اکابر خواستن، به حکومت و امارت نشستن...».
انجام: «مدّت تأثیرش در عالم کون و فساد مدّت 2 ماه و 20 روز خواهدبود. رؤیت اهلّه را از موضع قمر گیرند».
ش 3976، 10 برگ، 19×27، نستعلیق 1297. با مهر بیضوی «الراجی محمد بن محمد باقر منجم».
از: محمد بن محمد باقر منجم تبریزی
تقویم سال 1300 ق را در جداولی آورده واختیارات ایّآم را ذکر کرده و در آخر اشاره به خسوف وکسوف سال دارد.
آغاز: «الاختیارات، البروج، ملوک و اکابر رادیدن به حاجت از اکابر خواستن، به حکومت و امارت نشستن...».
انجام: «کسوف تحت الارض جزئی شب چهارشنبه بیست هشتم شهر ذی الحجّة الحرام سنه 1300، خسوف تحت الارضی جزئی روز یکشنبه چهاردهم جمادی الاخری».
ش 3978، 10 برگ، 21×31، نستعلیق، .1300
ص: 177
از: محمد بن محمد باقر منجّم تبریزی
تقویم سال 1302 قمری رادر طی جداولی آورده و اختیارات ایام را ذکر نموده ودر آخر اشاره به خسوف وکسوف سال دارد.
آغاز: «الاختیارات، البروج، ملوک و اکابر را دیدن، حاجت از اکابر خواستن، به حکومت و امارت نشستن...».
انجام: «مدّت تأثیرش در عالم کون و فساد مدّت 3 ماه و 14 روز خواهد بود».
ش 3977، 10 برگ، 21×31، نستعلیق .1302
از: ؟
مجموعه ای از تلگرافات شاهزده علینقی میرزا رکن الدولة (پسر هشتم فتحعلی شاه) به مناسبتهای مختلف می باشد.
آغاز: «ثبت تلگراف... میرزا خانلر خان است که به خدمت حضرت اجل اشرف افخم بهادر اعظم دام اقباله...».
انجام: «آن هم به توسط بنده نیست چنانکه عرض کرده تصریح لازم دارد. مؤتمن الملک».
ش 1145، 95 برگ، 14×21، نستعلیق 1295 _ .1296
ص: 178
از: ؟
تلگرافاتی که ما بین دوایر دولتی ودربار در سالهای 1300 تا 1301 یا 1309 ق رد و بدل شده که در یک دفتر گردآوری شده است، بیشتر تلگرافات از حاکم شهرها با عنوان وزیر اعظم امین السلطان ارسال شده است.
آغاز: «بحضور مبارک حضرت مستطاب اجل اکرم افخم وزیر اعظم آقای امین السلطان عرض می شود در خصوص بختیاری که فرمایش رفته بود... از هیچ راهی دخل وتصرف نمی کند حسب الفرمایش...».
انجام: «... چندی قبل تلگراف مشروحی عرض شده تا کنون جواب نرسیده چون سال ... رسیده مستدعی است در هر دو فقره... وجنس مقرّری را کما فی السابق بار کرده حواله نمایند رکن الدولة».
ش 2167، 147 برگ، 17×22، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
تلگرافات ارسالی از شهرهای مازندران به طهران و دیگر بلاد و بالعکس در میانه سالهای 1297 _ 1298 ق که در یک دفتر از اصل تلگرافات استخراج و گرد آورده شده است.
آغاز: «بجناب والی حاکم مازندران چون از مال التجاره رعایای روس از صد، پنج، رسم گمرک گرفته ن می شود قدقن نمائید هر چه پوست روباه ... الی الان در دست رعایای روس است گمرک...».
ص: 179
انجام: «... احتمال دارد از راه آمل هم برود از بی راهه و میان برد برود اجزای گمرک خانه و غیره همه از مهمانی شما اظهار داشتند ممنون هستیم میرزا احمد هم حاضر است آداب حقوق را از دست نمیدهد آقای ناظم تشریف دارند سلام میرسانند (امین السلطان شهر شعبان) 1298».
ش 2175، 101 برگ، 17×22، نستعلیق .1298
از: ؟
صورت تلگراف هایی است که حاکم مازندران در بین تاریخهای رجب 1297 تا شعبان 1298 به تهران و سایر ممالک محروسه ارسال کرده است. عنوان امضای پای تلگرافها «محمد» و«والی» می باشد.
آغاز: «بار فروش به طهران. حضور مبارک حضرت والا تلگراف حضرت والا زیارت گردید در باب آن دونفر کودار که در راه لیوان تیر به چوب تلگراف انداخته بودند.».
انجام: «ساری بار فروش. عالیجاه میرزا ابو طالب در باب طلب حاجی محمّد حسن از هدایت خان چرا تعلّل واهمال مینمائید بگیرید وقبض بفرستید».
ش 3729، 63 برگ، 17×22، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: مظفر بن محمد قاسم جنابذی (زنده 1031 ق)
به نام شاه عباس اول در سال 1024 در یک مقدمه و شش باب ویک خاتمه تنظیم
ص: 180
شده است.
[الذیعة 4-452، مشار فارسی 1- 1433].
آغاز: «سپاس وستایش مالک الملکی را سزاست که بنظر شفقت ومرحمت سیّاحان عالم خاک را بسبّاحان محیط افلاک آشنا و مربوط ساخت و اتصالات اجرام علوی را باعث...».
انجام: «... حکیم شه مردان رازی صاحب روضة المنجّمین، علیشاه بخاری صاحب کتاب اشجار الاثمار، مولانا محقق عبد العلی البیرجندی، سید محمّد لاهیجی، احمد ... الملقّب باختیار».
ش 2252، 142 برگ، 15×21، نستعلیق 1214. تصحیح شده وحاشیه نویسی دارد.
از: ملا فتح الله بن شکر الله شریف کاشانی (988 ق)
ترجمه و شرحی است بر نهج البلاغة بیشتر توجه شارح به حلّ غوامض و توضیح مسشکلات است و از شروح دیگر نیز استفاده نموده است (چاپ شده)
[الذریعة 4-447، آستان قدس 14- 158].
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم الحمد لله الذی هدانا لهذا وما کنّا لنهتدی لولا ان هدینا الله... اما بعد بر ذوی بصایر ثاقبه وخواطر باهره مخفی نیست که ترقی به مدارج قرب الهی...».
انجام: «کم نمیگردانند روزی را و هر چیزی که مقرّب اجل و ناقص رزق نباشد سزاوار نیست».
ش 377، 189 برگ، 20×24، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11) از انجام ناقص است. اهداء کننده نسخه: میر محمد حسن حمله رشتی.
ص: 181
از: محمود بن محمد علی بن محمد باقر کرمانشاهی (1269 ق)
رساله ای است در رد صوفیه وعقاید ونظرات آنان که در یک مقدمه وهفت تنبیه ویک خاتمه تنظیم و در ماه شعبان 1228 ق پایان یافته است.
[الذریعة 4-447، مرعشی 2- 234].
آغاز: «بسمله ربنا لک الحمد علی ما هدیتنا الی الدین المبین و لک الشکر علی ما ارشدتنا الی ما هوالحق الیقین مولای مولای لا تجعلنا فی زمرة الغافلین سبحانک سبحانک انی لا احبّ...».
انجام: «... به نحوی که دواعی نفسانیه چه اخرویه و چه دنیویه محرک عبادات و طاعات او نباشد و هر چه صادر شود تحصیلا للرضا وشوقاً وحبّاً صادر شود وفقنا الله وایاکم».
ش 3250، 50 برگ، 15×20، نسخ ،بیکا، بیتا. شاید نسخه بخط مؤلف باشد و یا توسط اوتصحیح واصلاح شده باشد. خط خوردگی دارد. برخی فوائد در برگهای آخر رساله نوشته شده است.
از: ؟
مجموعه مواعظ، پند و اندرزهای اخلاقی درباره عاقبت دنیا و چگونگی آخرت که با استفاده از آیات و روایات نوشته شده است.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین... امّا بعداز حضرت سیّد الثّقلین وطاووس حرمین و آفتاب رسالت وماهتاب هدایت ومعدن طریقت و مرکز جلالت آن سیّدی که شمّه ای
ص: 182
از نعت اوست...».
انجام: «... صدقه کنید و فکر زاد قیامت نمائید که درویشی قیامت سخت مشکل است و بصدقه ودعا یاد مردگان خود کنید که ایشان... بازماندگانند واکنون محتاج شما گشته. تمت».
ش 2187، 75 برگ، 16×21، نستعلیق مدد بن یعقوب بن سلیمان در .1263
از: هبة الله حسین شاهمیری شیرازی حسینی (898 ق)
شرحی بر رساله «هیئت فارسی» علاء الدین علی بن حسین قوشچی (879 ق) است که برای پسران خود نوشته است.
[نسخه های خطی فارسی 1-276، دانشگاه تهران 4-،919
مشار فارسی 2-1712 (با عنوان حاشیه هیئت قوشچی) _ سپهسالار 3- 519].
آغاز: «خوبترین هیئتی که مصور ناطقه عرایس کلام لطافت نظام را بر آن وجه متصور سازد. وخوش شکلی که مزین عاقله مفتاح شیرین بیان بدان صورت مطرّز دارد حمد خدائی باشد که...».
انجام: «... و اگر بلد بامکه در طول متفق باشد حاجت به این اعمال نیست بلکه اخراج خط نصف النهار کافی است چناچه گذشت واگر در عرض متفق باشد همین عمل بعینه جاری است چه هرگاه که...».
ش 3464، 121 برگ، 15×20، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 12 و13). انجامش ناقص است. تصحیح شده بر برگ اول مهر بیضوی «شعاع »1315 دیده می شود.
ص: 183
از: محمد بن علی بن خاتون عاملی (ابن خاتون) (زنده در 1038 ه_)
کتاب «اخلاق ناصری» خواجه نصیر طوسی را خلاصه کرده سپس بعضی از مطالب آن را شرح نموده. این کتاب را به درخواست قطب شاه بهادرخان ترتیب داده وبه او تقدیم شده و ابن خاتون میگوید:«... کتاب اخلاق ناصری... را خواندند وآن را نیکو یافتند، منتهی چون فهم آن از عهده هر ذهنی خارج بود... از من خواستندکه به شرح مشکلات آن پردازم...»
[فهرست منزوی ص 1587، اخلاق ناصری تصحیح مینوی _ حیدری ص 13].
آغاز: «بسمله
ای خلق تو خلق را نماینده راه
ز اخلاق خوشت عقل کمین راتبه خواه
حمد تو بود فتح بهر کار که هست اینست بلی نشانه حمد اله».
انجام: «با هیچ کس بحث و جدل مکن و همیشه برای عدالت و انصاف باش و فعل خیرات و مداومت آن را ملتزم باش این است وصایای افلاطون که خواستم ختمکلام به آن کنیم و بعد سخن را قطع کنیم».
ش 1021، 155 برگ، 13×24، تحریر محمد قاسم حسینی نیشابوری در 1057 در حیدر آباد.
از: محمد تقی بن محمد حسین کاشانی (1321 ق)
رساله ای است حاوی پاسخ به استفتاءات مقلدین مؤلف در باب معاشرت با کفار و سفر به دیار آنان این رساله در ماه رمضان 1295 ق پایان یافته است.
[الذریعة 4-495، مرعشی 11- 79].
ص: 184
آغاز: «الحمد لله رافع درجات العلماء الی ذروة العلی و مفضل مدادهم علی دماء الشهداء والصلاة والسلام... وبعد چنین گوید... که چون چند مسأله جمعی از مؤمنین از اقل العلماء سؤال نموده بودند...».
انجام: «... وغلبه ایشان بر دشمنان دین و محشور شدن ایشان را در بهشت با پیغمبر وائمه طاهرین از خدا بخواهند والله العالم بحقائق احکامه».
ش 3499، 22 برگ، 17×21، نسخ مؤلف در 1295، خط خوردگی دارد.
در پایان چند بیت شعر در مدح ناصر الدین شاه آمده است.
از: ؟
مسائل علم نحو را به اختصار با عناوین «سؤال _ جواب» آورده است.
آغاز: «س _ نحو یعنی چه ج _ نحو را دو معنی است در لغت و در اصطلاح. در لغت به پنج معنی آمده مثل وقصه وجانب ومقدار ونوع».
انجام: «تنوین عوض آن است که عوض از مضاف الیه است مثل تنوین حینئذ که در اصل حین اذ کان کذا بوده. تنوین ترنم داخل می شود در آخر اشعار».
ش 1414، 41 برگ، 10×17، نستعلیق .1335
از: ؟
جریان چگونگی اعدام سید علی محمد باب است یکی از مریدان او نوشته است.
آغاز: «باری آن مأمور در کمال ادب واحترام طلعت اعلی را از چهریق (کذا)
ص: 185
حرکت داده واردتبریز بلاانگیز گردانید و حمزه میرزا در محلّ یکی از مقرّبان خود ایشان را وارد گردانید».
انجام: «از عمر مبارکشان سی و یکسال و هفت ماه و 27 روز گذشته بود اما از سنین شمسی سی و سه سال و شش ماه بود و از ظهورشان از سنین قمری شش ساله و سه ماه وبیست روز گذشته بود واز سنین شمسی شش سال و چهل و چهار یوم گذشته بود».
ش 3862، 5 برگ، 14×22، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: رکن الدین اوحدی مراغه ای (اوحدی اصفهانی) (738 ه_)
مثنوی است اخلاقی و عرفانی در چهار هزار وپانصد بیت (تقریبا) که به سبک «حدیقة الحقیقة» حکیم سنایی سروده شده است و به نام سلطان ابو سعید (733ه_)
[الذریعة 5-23، مجلس 37-15، نسخه های خطی فارسی منزوی 4-2735، مشار فارسی2- 1483].
آغاز:
«عشق ودیوانگی وسرمستی کرد بارم در این تهی دستی
از برای تو بر تو دارم دست
چون تو باشی هر آنچه باید هست».
انجام:
«... راستی گواهی داد که اجل داده... نخواهی داد...»
ش 1319، 113 برگ، 12×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول و آخر ناقص، تملک مورخ 1340 دارد.
* * *
ش 3898، 73 برگ، 10×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول و آخرش افتادگی دارد. اوراق آن پس وپیش شده.
ص: 186
از: ؟
رساله ای مختصر در علم حساب که بنام خواجه نظام الدین علی نگاشته و در دو باب تنظیم شده و نام رساله به صراحت ذکر شده، در فهرست مرعشی جامع الحساب دیگری در سه باب به خواجه نصیر الدین طوسی نسبت داده شده که باب اول و دوم آن با این نسخه یکسان است ولی این کتاب دو باب است و باب سوم ندارد.
باب اول: در حساب صحاح از اعداد (12 فصل)
باب دویم: در حساب کسور برطریقه محاسبان (3 فصل)
[فهرستواره فارسی 4-2637، مرعشی 3- 209].
آغاز: «... وچون آثار و لوایح اشعه ضمیر منیرش که صور مصباح ارواح از لمعات انوارمشکات او...».
انجام: «... وباقی تراکیب ممکنه برین قیاس باید کرد و برین مقدار در این نسخه از اعمال اکتفا کنیم والله الموفق والیه المآب والحمد لله اولاً وآخراً والصلاة علی رسوله ظاهراً وباطناً وآله الطاهرین».
ش 2159، 25 برگ، 12×19، نستعلیق 1017، یک برگ از آغازش افتاده.
از: ؟
مجموعه ای است از ادعیه وارده در ایام اسبوع واوقات وتعقیبات ومناجات خمسه عشره وغیره.
در فهرست سابق این کتابخانه در ص 173 یاد شده است.
ص: 187
آغاز: «بسم اللّه الذی لا ارجو الا فضله و لا اخشی الا عدله و لا اعتمد الا قوله ولاامسک الا بحبله وبک استجیر یاذاالعفو والرضوان من الظلم والعدوان ومن غیر الزمان...».
انجام: «وارجوک یا سیدی واطمع فی اجابتی یا مولای کما وعدتنی وقد دعوتک کما امرتنی فافعل بی ما انت اهله یا کریم و الحمد لله رب العالمین وصلّی الله علی محمد و آله اجمعین».
ش 505، 107 برگ، 13×20، نسخ حسن بن قربانعلی حسینی مازندرانی ساروی در 1245 در مدرسه صدر بار فروش. با جدول و سر دعاهای زرین. وقفی حاجی مراد خانجان در .1253 ومهر بیضوی «افتخر محمد بالاسم والسند» در نسخه هست.
از: خواجه تاج الدین احمد بن محمد طوسی (ق 6) وکاشفی بیهقی م 910
تفسیر عرفانی، ادبی مفصلی است با نثر شیوا در شصت فصل بر سوره یوسف، با داستان هایی از بزرگان عرفا و ابیاتی. گفته شده که ملا حسین کاشفی بیهقی این کتاب را بر شاگردان خود املا کرده و آنها آن را در شصت مجلس نوشته اند.
این کتاب چاپ شده است.
[الذریعة 5-57، مرعشی 14-258، سپهسالار 1-101، و4-9، نسخه های خطی فارسی 1- 38].
ش 1203، 350 برگ، 13×21، نستعلیق یوسف بن محمد انصاری در مصر در 964، آغازش افتادگی دارد.
* * *
ش 2020، 270 برگ، 16×22، نسخ، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص (تحریر سده 11 و12).
ص: 188
از: بهاء الدین محمد بن الحسین عاملی (شیخ بهائی) (1031 ق)
فقه فتوایی مهمی است شامل مسائل مهم که بیشتر مورد احتیاج می باشد با عباراتی همه فهم که به دستور شاه عباس صفوی تألیف شده است این کتاب بنابر تقسیم مؤلف شامل بیست باب می باشد پنج باب اول را فقط در طهارت و نمازها وزکات وروزه و حج موفق به نوشتن شده وپس از وفات او نظام الدین ساوجی شاگرد او آن را تمام کرده است.
مکرر چاپ شده است.
[الذریعة 5-62، مرعشی 13-256، مجلس 25-259، الفبایی آستان قدس 160].
آغاز: «حمد له... اما بعد چون توجه خاطر ملکوت ناظر اشرف اقدس کلب آستان علی بن ابی طالب علیه السلام شاه عباس الحسینی... که اسم اشرفش از بینات خلد الله ملکه هویدا وظاهر است...».
انجام: «... ظاهراً حکمت در این آن است که چون خویشان دانند که از خویشان ایشان هر گاه کسی را بکشد ایشان خونبها می دهند نگذارند که هرزه گری نموده... ودیگر اینچنین کاری نکند».
ش 1994، 247 برگ، 12×24، نستعلیق، 1222، باجدول زرین در صفحات ومهر بیضوی «یا اسد الله »1290
* * *
ش 2645، 206 برگ، 11×18، برگهای آخر نسخ اسد الله طباطبائی در 1289 یا 1286 می باشد.
* * *
ش 3270، 84 برگ، 17×21، نستعلیق بخش علی بن ابو محمد در 1251. تصحیح شده است. این نسخه بخشی از کتاب است.
ص: 189
از: ؟
مجموعه جزوات درسی کلاس ششم ابتدائی است که توسط یکی از محصلان به نام نعمت الله نجف آبادی گرد آوری شده و شامل دروس شرعیات (فروع دین _ ارث)، علم الاشیاء، معرفة الارض وجغرافیای ایران می باشد.
آغاز: «بسمله جزوه شرعیات، فروع الدین: فروع الدین هشت است 1 _ نماز یومیه که بدو قسمت می شود...».
انجام: «... تا زمستان را با عوارضات جدّی بسر برده و... بهار شروع زراعت در آن می کند».
ش 2745، 82 برگ، 11×17، نستعلیق نعمت الله نجف آبادی اصفهانی در 1334 ق.
از: یوسف بن محمد بن یوسف هروی یوسفی (950 ق)
مؤلف منظومه ای طبی در 289 بیت به نام علاج الامراض سرود وسپس آن را در پنج مقاله شرح کرد ودر 18 رمضان 917 به پایان رسانید.
[فهرست منزوی 1-13، الذریعة 5-68، کشف الظنون 1-567، سپهسالار 4-،17
دانشگاه طهران9- 1441].
آغاز: «حمد نا محدودمر حکیمی را که بقانون حکمت و کامل الصناعت رحمت رافع انوع امراض ودافع اصناف اعراض است جلّت آلاؤه وعمّت نعماؤه ودرود نا محدود رسولی را که...».
انجام: «... وبه ده مثقال قند شیرین گردد دو درم روغن زیت یا روغن گاو اضافه
ص: 190
نمایند و نیم گرم بیاشامند و غذا اگر شیر گاو خورند نافع باشد ان شاء الله تعالی. تمت».
ش 3423، 79 برگ، 10×19، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 11) با تملک ابن آبی بیک ابراهیم طبیب بادکوبه ای با مهر مربع «عبده الراجی ابراهیم بن آبی 1202» ومهر بیضوی دیگر «یا ابراهیم».
از: محمدتقی بن محمد حسین کاشانی (1321 ق)
کتاب مفصلی است در بیش از شش جلد وصد باب که مؤلف آن را برای پادشاه معاصر نگاشته است. وی در این کتاب از دو کتاب فقهی خود «سفینة النجاة» عربی و«معین العوام» فارسی یاد می کند.
پنج جلد آن در این کتابخانه هست تا باب 52 وجلد ششم آن در کتابخانه مدرسه سپهسالار است تا باب .72
[الذریعة 5-75، نسخه های خطی منزوی 2-1588، سپهسالار 4- 21].
آغاز: «الحمد لله الذی ارشدنا الی حقائق دینه ووفقنا لطاعته وعبادته».
ش 3537، 242 برگ، 17×22، نسخ، بیکا، بیتا. جلد اول است با مهر مستطیل «اهدائی حسین کجوری فرزند مرحوم حاج اسماعیل کجوری به کتابخانه مبارکه مسجد اعظم قم»
* * *
ش 3536، 200 برگ، 16×22، نسخ، بیکا، بیتا. جلد دوم است از باب 12 تا 22، تصحیح شده، با همان مهری که در جلد اول بود
* * *
ش 3538، 153 برگ، 17×22، نسخ، بیکا، بیتا. جلد سوم است از باب 23 تا .28
* * *
ص: 191
ش 3539، 180 برگ، 17×21، نسخ، بیکا، بیتا. جلد چهارم است از باب 29 تا .41
* * *
ش 3542، 105 برگ، 19×22، بیکا، بیتا. جلد پنجم است از باب 42 تا 52. شاید نسخه اصل باشد. تصحیح شده است و خط خوردگی دارد.
از: ضیاء الدین دری اصفهانی
مؤلف ابتدا مقدمه ای در ذکر اختلافاتی که در امت اسلام از صدر اسلام پدید آمده ارائه کرده و سپس مختصراً ادله هر کدام از قائلین به شقوق سه گانه مسأله جبر وتفویض وامر بین الامرین را بیان نموده وبه بخش سوم معتقد شده است.
این رساله چاپ شده است.
آغاز: «چون مسأله جبر و اختیار یکی از اختلافات واقعه وبدع مستحدثه در شریعت اسلام است بهتر آن است که ما از صدر اوّل گرفته کلیّه اختلافات و مناقشات واقعه در اسلام را بطریق اجمال ذکر نمائیم».
انجام: «وحق آن است که وقوع فعل موقوف به مجموع ارادتین است همچنان که عالم اهل بیت فرموده لا جبر و لا تفویض بل امر بین الامرین ودر این بیان اشکالاتی وارد شده است که جواب آنها هم داده شده است لکن در اینجا موقع ذکرش نیست».
ش 3876، 17 برگ، 17×21، نستعلیق مؤلف که مدیر مدرسه اتحاد بوده در 1342 ق.
ص: 192
از: مهدی خان رهنما، قرن 14
آغاز: «بسمله، فن عروض و قافیه، قافیه در لغت از قفا در آینده را گویند چون قوافی از عقب یکدیگر درآیند لهذا این فن را بقافیه موسوم نموده اند...».
ش 2357، 255 برگ، 19×20، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
مؤلف از اساتید معاصر است.
آغاز: «.. ما در پاسخ این اشکال گوئیم اگر چه قضایا وحوادث تاریخی امور جزئیه غیر ثابت و در گذرند میتوان از آنها نتایج وثمراتی گرفت...».
ش 2433، 66 برگ، 13×18، نستعلیق، مؤلف، بیتاریخ.
به عنوان 115 رجوع شود.
از: ؟
جغرافیای طبیعی و اقتصادی ایران و برخی از دیگر کشورهای جهان از جمله کانادا، مکزیک، قطب جنوب، آمریکای جنوبی و... و نیز مختصری در ذکر تاریخ سلسله قاجار، تاریخ انگلستان در قرن هفدهم می باشد که به صورت جزوات وکنفرانسهای دانشجویی تهیه شده است.
ص: 193
آغاز: «کلمه ایران چنانکه محقّقین تحقیق کرده اند بمعنی سرزمین قوم آریا یا آریاس یا آرین اجداد قدیمی هند و اروپائی بوده اند که نخست در فلاتهای شمال غربی هندوستان می زیستند».
انجام: «پس علاج سکته آغاز کرد و روز سوم مَرد برخاست و اگر چه ... شد سالی بزیست پس از آن مردمان عجب دانستند و آن بزرگ از پیش دیده بود که او را سکته خواهد بود».
ش 3823، 238 برگ، 17×21، نستعلیق، بیکا، بیتا.
به عنوان 138 رجوع شود.
از: محمد حسین میرزا
جزوه درسی تاریخ ایران است که به طور بسیار کوتاه سلسلههای ایرانی یا مستقل از خلفا را در پنج فصل از اول هجرت تا سال 530 (آل طاهر تا سلاجقه) بررسی کرده است.
آغاز: «پیش گفتیم که در سنه 19 یا 21 هجری عرب بر عجم غالب شد و لشکر اسلام در نهاوند قشون یزدگرد سیّم ساسانی را مغلوب کرد و دست شاهزادگان این سلسله را از سلطنت کوتاه کرد».
انجام: «اغلب پادشاه سلجوقی خیلی با عدل و نیکوکار بوده اند ووسعت مملکت آنها از حدود چین بود تا دریای مدیترانه وپایتخت آنها چند جا بوده بعضی در ری و بعضی در اصفهان واواخر سلطنت همدان بوده».
ش 3870، 11 برگ، 13×21، نستعلیق، بیکا، بیتا.
به عنوان 117 رجوع شود.
ص: 194
از: ؟
ابتدا وضع زمین و سایر کرات را بیان کرده و سپس به تفصیل به بررسی جزئیات کره ارض وقارهها و آبها میپردازد.
احتمالا جزوه درسی است که زیر نظر یا درسهای سرهنگ معلم پیاده نظام نگارش یافته.
در پایان این نسخه آمده: تمام شد کتاب جغرافیا به توجه سر کار آقای سرهنگ معلم پیاده نظام در 1885 میلادی.
آغاز: «فایده این علم اشاره از قدر کره زمین است، جغرافیا در اصل... است یعنی زمین را توصیف وتعریف کنم و مقصود از دانستن آن اطلاع بر احوال واوضاع بسیط...».
انجام: «... وپایتخت مملکت نیز در این جزیره واقع شده وموسوم است به... این جزایر را سلطانی است مستقل وبسیار در تمدن وتربیت پیش رفته اند مذهب ایشان دین عیسوی است».
ش 1931، 34 برگ، 16×21، نستعلیق 1313 ق. در پایان نسخه فاصله شهرهای آذربایجان به فرسخ ذکر شده است.
از: سلطان احمد دادجو پسر سالار مکرم دادجو
کتابی است درسی برای سال اول متوسطه.
آغاز: «اشتقاق جغرافیا: لفظ جغرافیا _ کلمه جغرافیا چنانکه در اکتشافات جغرافیا
ص: 195
خواهیم دید بنام یکی از کتب بطلمیوس...».
ش 2583، 20 برگ، نستعلیق مؤلف. آخرش ناقص است.
از: ایرج ایمن (قرن )14
درسهای آقای رهنما در دبیرستان فیروز بهرام برای کلاس ششم ادبی است که توسط ایرج ایمن نوشته شده است.
آغاز: «راههای عمده ایران برای آشنائی به وضع راههای ایران نخست باید شکل کشور را در نظر بگیریم».
انجام: «این قبیل منازل ابتدا بسیار ساده و به تدریج تبدیل به کاروانسراها و انبار برای کالا شده و بعدا به صورت قصبات وشهرها درآمده».
ش 1242، 54 برگ، 17×20، نستعلیق ایرج ایمن در 1324 _ 1325 ش.
به عنوان ... رجوع شود.
از: ؟
رساله ای کوتاه در بیان شهرها، کوهها، رودخانه و قلعهها و... شهرستانهای ایران در عصر مظفری که بترتیب از آذربایجان تا اصفهان نوشته شده و ظاهراً مؤلف قصد داشت که چندین دوره درباره جغفرافیای ایران بنگارد که این کتاب دوره اول آن بوده است.
آغاز: «بسمله حدود فعلیه ایران: ایران در جهت شمال محدود است (چون از
ص: 196
مغرب بمشرق رویم) برود ارس که آذربایجان را از خاک قفقازیه جدا می کند بعد بخطی موهوم که در ... واقع در...».
انجام: «... باری فاضل آبش بمرداب گاوخونی واقع در جنوب شرقی اصفهان می ریزد، قمشه در جنوب این خاک قرار دارد وپاره ای علما بدانجا منسوبند».
ش 2387، 66 برگ، 13×20، نستعلیق ابراهیم بن محمد علی در .1322
از: ؟
جغرافیای طبیعی فرانسه را به صورت نسبتا مفصل با مقدمه ای در جغرافیای اروپا بررسی کرده است.
در فهرست سابق این کتابخانه به عنوان تاریخ اروپا در ص 56 یاد شده است.
آغاز: «مشخّصات جغرافیائی هر کشور _ هر کشوری در سطح زمین دارای امتیازات جغرافیائی است که این کشور را از سایر ممالک مجزّا ومشخّص میسازد».
انجام: «ودر مرکز ایرلندیک جلگه ای است مسطّح از آهکهای ... مرطوب که در آن چند رودخانه با جریانی نامنظّم حرکت می کند».
ش 3826، 72، 18×22، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: سید محمد باقر واعظ ابن مرتضی بن باقر الحسینی الخلخالی الواعظ (قرن 14ه_ )
این کتاب چند جلد می باشد که این نسخه جلد چهارم ومشتمل بر دو قسمت است:
ص: 197
قسمت اول در وصف مزارات چند شهر مشهور که مشتمل بر چهار آثار است: آثار اول در جغرافیای ممالک اسلام که مشتمل بر هشت بهشت می باشد. سه آثار دیگر در این کتاب نیامده است. قسمت دوم مشتمل بر 28 باب است که مشاهد و مدفونین در آنها را به ترتیب حرف الفباء که هر باب مختص به یکی از حروف است ذکر نموده مؤلف کتاب دیگری به نام «جنّات ثمانیه» به فارسی دارد.
به فهرست سابق این کتابخانه رجوع شود که با تفصیل بیشتری این نسخه ومحتوای آن یاد شده است.
[ر. ک: الفبائی آستان قدس 169 - نسخه های خطی منزوی 5-3960 فهرستواره منزوی1- 206].
آغاز: «بسمله. الحمد لله الذی منّ علینا بدین الاسلام و جنّبنا عبادة الاوثان...بدانکه علمای جغرافیا در روی کره ارض ادیان ... را به چهار نوع ملّت تقسیم کرده اند: مسلمان، عیسوی، یهودی ومشرک...».
انجام: «یونان شبه جزیره ای در کنار بحر ابیض وکشوری است معروف... در فضیلت حکمای یونان احادیث نبوی بسیار است از آن جمله... یا رسول الله، رأیت أقواماً ... ویجتمعون حلقاً ویذکرون رجلاً یقال له ارسطو (ارسطالیس) راوی».
ش 222، 81 برگ، 21×35، نستعلیق، بیکا، بیتا، از وسط وآخر نقص دارد. جلد چهارم است.
از: ؟
مختصری است در علم حروف و اسرار و خواص آنها وچگونگی استخراج مطالب، این رساله غیر «جفر خابیه» معروف به «حرز الامان» کاشفی است.
آغاز: «بسمله الحمد لله رب العالمین و هو الاول وهو الآخر، هو الباطن وهو
ص: 198
الظاهر... اما بعد مختصری است در علم جفر خابیه، ایضاً خافیه و جفر احمر نیز گویند و دوایر و علم الحروف والأعداد بدان که ایّدک الله تعالی سر چشمه فنون علم جفر که معروف...».
انجام: «از این اسرار به خیر و صلاح کار کند ما اشارت خود کردیم آنچه از پیر، به حقیر رسیده بود تا چه صواب آید اهل حال را و السلام علیکم و رحمة الله وبرکاته».
ش 3957، 53 برگ، 9×17، نستعلیق، میرزا محمد صادق تفرشی گنابادی در 1204، مطالبی در علوم غریبه و نیز اشعاری در پایان این نسخه نوشته شده است.
از: ابو المحاسن حسین بن حسین جرجانی (سده دهم)
تفسیر مهمی است با استناد به اخبار و احادیث اهل بیت طهارت صلوات الله علیهم و دارای مقدمه ای در هفت فصل بنا به گفته استاد محدث ارموی اساس این تفسیر «کتاب روض الجنان» ابو الفتوح رازی می باشد.
[الذریعة 5-123، مرعشی 5-305، مجلس 35-37، نسخه های خطی منزوی 1- 39].
ش 3746، 276 برگ، 19×25، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11). از سوره اعراف تا سوره بنی اسرائیل را دارد. آغاز و انجامش ناقص است.
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی (علامه مجلسی) (1111 ق)
زندگانی چهارده معصوم: را در چهارده باب آورده، ویک مقدمه در ثواب گریستن برای آن بزرگواران قرار داده و باب پنجم آن را که در احوال سید
ص: 199
سیّد الشهداء علیه السلام است مفصّل نگاشته است و تألیف آن در روز جمعه هفتم ماه رجب سال 1089 به اتمام رسیده ومکرر چاپ شده است.
[الذریعة 5-124، مرعشی 20-56، مشار فارسی 1-1046، مجلس 36- 205].
آغاز: «ستایش بی مثل و انباز سزاوار خداوند بی نیاز است».
ش 4، 246 برگ، 21×30، نسخ آقا جان بن حسین گل کار در 1261. اولش ناقص است.
* * *
ش 1007، 397 برگ، 17×23، نستعلیق محمد حسین بن محمد نصیر بار فروشی در 1176. در اول نسخه این عبارت آمده: ملک الاحقر صفائی الخوانساری عفی عنه وعن والدیه 1379 ق با مهر بیضوی «مصطفی الحسینی» ودر پایان نسخه این یادداشت هست: «سنه 1216 در طهران باران کم آمد مردم برای طلب باران بیرون دروازه شمیران رفتند الحمد لله باران بسیار آمد».
* * *
ش 1622، 316 برگ، 20×33، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13) آخرش افتادگی دارد.
* * *
ش 1677، 183 برگ، 21×34، نستعلیق فضل الله در 1266. در برگ آخر مهر مربع «عبده فضل (یا فیض) الله» ومهر بیضوی «الراجی فضل الله 1267». و کاتب پایان کتابت این نسخه را با ادعای با بیت ملا محمد علی (کذا) در زنجان عنوان کرده است.
* * *
ش 1710، 263 برگ، 20×30، نسخ سبحان وردی بن مشهدی محمد رضا در 1233، با مهر بیضوی «عبده الراجی حسن 1273» در برگ آخر.
* * *
ش 1789، 265 برگ، 17×25، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13) از باب پنجم را دارد.
* * *
ص: 200
ش 2052، 91 برگ، 15×22، نستعلیق محمد حسن بن محمد علی بن علی مراد خراسانی در 1230 در حیدر آباد دکن، این نسخه از باب پنجم را دارد. تصحیح شده
* * *
ش 2090، 446 برگ، 18×21، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 12) با تملک ابوالقاسم بن محمد با مهر بیضوی «عبده ابوالقاسم 1121» در برگ اول.
* * *
ش 2896، 132 برگ، 11×15، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) از باب پنجم را دارد.
* * *
ش 3205، 462 برگ، 17×24، نسخ محمد علی بجستانی در 1133، با مهر مربع «یا صادق الوعد 1136» در برگ اول وآخر. این نسخه تا باب پنجم را دارد.
* * *
ش 3211، 436 برگ، 15×25، نسخ ونستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 11 و12) از انجام ناقص است.
* * *
ش 3605، 507 برگ، 18×29، نستعلیق محمد در 1216، آغازش افتادگی دارد.
* * *
ش 3630، 302 برگ، 20×30، نستعلیق محمد تقی بن عبد الله در 1234. وقفنامه مورخ 1320 در آغاز نسخه هست.
* * *
ش 3664، 239 برگ، 20×32، نستعلیق، بیکا، بیتا، (تحریر سده 12 و13) آخرش افتادگی دارد.
* * *
ص: 201
ش 3682، 243 برگ، 21×31، نستعلیق، بیکا، بیتا، (تحریر سده 13) اول وآخر ناقص.
* * *
ش 3838، 127 برگ، 13×20، نستعلیق عبد الله بن عبدالکریم تبریزی در 1244. اولش نقص دارد.
* * *
ش 3986، 54 برگ، 20×30، نستعلیق محمد ذاکری در 1239 در قصبه مرند. این نسخه بخشی از کتاب است.
* * *
4036، 192 برگ، 21×31، نسخ، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص. از باب اول تا یازدهم را دارد. اوراق در صحافی پس و پیش شده است.
از: ؟
رساله ای است در رد فلاسفه و حکماء بطریقه متکلمین مؤلف سابق نیز دو کتاب در این باره بنامهای توحید نامه و توحید خانه نگاشته بوده است این کتاب به سلطان حسین بهادر خان صفوی تقدیم شده، در یک مقدمه در شرف معرفت ووجوب تحصیل معرفت صحیح و چند فصل ویک خاتمه در ذکر حدیث بیضه تنظیم شده است.
مؤلف از آقا حسین خوانساری رحمه الله یاد می کند.
آغاز: «بسمله الحمد لله... وبعد فانی بنیت الامر فی معرفة الله وتوحیده بالهام الله وتوفیقه علی النظر الی حسن نظام العالم والتفکر فی خلق السموات والارض وما بینهما من عجائب الصنع ولطائف الحکمة...».
ص: 202
انجام: «... فمثل العالم بالله و بامر الله کمثل الشمس لا یزید و لا ینقص ومثل العالم بالله فقط کمثل القمر یکمل تارة و ینقص اخری ومثل العالم بامر الله کمثل السراج یحرق نفسه و یفنی لغیره، تمت».
ش 2696، 100 برگ، 12×19، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 12 و13) در هامش نسخه عالمی به نام ابو الحسن بن محمد بن حسین بن حبیب الله بن عبد الله بن امیر کبیر میر شاه تقی الدین نسّابه به طرفداری از فلاسفه به مؤلف پاسخ داده است. ونیز حواشی با امضاء «منه سلمه الله» در برخی صفحات دارد.
از: میرزا حسن بن عبد الرزاق لاهیجی (1121 ه_ )
کتاب در بیان فضائل آداب، مکام اخلاق و محاسن اعمال وعبادات منتخب از روایات واحادیث و کتب آداب و آثار اهل بیت علیهم السلام ومرتّب بر یک مقدمه و دوازده باب (وهر باب دارای چند فصل) ویک خاتمه می باشد. تاریخ ختم تألیف را در جمله «جمال الصالحین مجموعه شد آداب ایمان را» مطابق 1073 به نظم در آورده است.
[آستان قدس 15-171، الذریعة 5-129، مرعشی 3-313، مجلس 35- 272].
آغاز: «حمد بی حد و ثناء بی عد کریمی را سزد...».
ش 1086، 217 برگ، 13×23، نستعلیق حسن بن حاجی محمد... الاسیری در 1090، این نسخه از باب چهارم را دارد. در سال 1109 با نسخه ای که مصنف مقابله کرده بود مقابله شده است. در برگ 211 تصریح شده که این نسخه تصحیح شده است. در پایان نسخه حرز احتجاب، اوراد هفته، دعای حزب البحر وزیارت همه امامان از شیخ بهائی آورده شده است. تمام صفحات جدول زرین دارد.
ص: 203
ش 2050، 141 برگ، 13×23، نستعلیق ،بیکا، بیتا. (تحریر سده 13) تا باب هشتم را دارد.
* * *
ش 3186، 283 برگ، 14×24، نسخ، بیکا، بیتا، (تحریر سده 11 و12).
* * *
نسخه اول (شماره 1086) در فهرست سابق این کتابخانه به عنوان «ذریعة النجاح» یاد شده است.
از: نور علیشاه و رونق علیشاه ونظام علیشاه
اشعار عرفانی است به سبک مثنوی مولوی. به فهرست منزوی 4-2743 رجوع شود وگویا نام همین منظومه نیز هفت جنت است.
[الذریعة 5-152، نسخه های خطی منزوی 4-2743، مجلس 26- 165].
آغاز:
«بسم الله الرحمن الرحیم
افتتاح کنز اسماء عظیم
باز گو از نام نامی اله ای بنامت نامها نامی همه»
ش 1650، 275 برگ، 20×30، نستعلیق، 1262. آخرش ناقص است.
از: نظم الدوله ابو تراب هروی
داستان مفصل و دامنه دار نگاشته «الکساندر دوما» که به فارسی ترجمه و در چند جلد تنظیم شده است.
ص: 204
آغاز: «داستان...: در اواخر سنه 1665 در یکی از شب های قشنگ...».
انجام: «... در شهر رم موجود است اگر کسی طالب دیدن آنها باشد بآنجا رجوع نماید. تمام شد».
ش 2755، 224 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا. این نسخه جلد سوم و چهارم را دارد (تحریر سده 13 و14).
از: ؟
قصه یوسف7 ومصیبت اهل بیت عصمت: را به صورت متن مسجع همراه با اشعاری از خودش ودیگران بیان کرده است و از مصابیح القلوب وصحیفه رضوی نیز نقل می کند. عنوانی که به کتاب داده شد در انتهای نسخه یادداشت شده است.
آغاز: «شاه اولیا یعنی حضرت امیرالمؤمنین علی المرتضی حقی که محراب ... نمازه قایم اولدی وتیغ دشمنی بی دین ایله ضربت شهادت بولدی الهی اول الماس ریزه».
انجام:
«بیگمان روز حشر پیغمبر شهدا انتقامین آنده چکر
وای آنیکچوکه خصمی اوله رسول
دعوی آینکله ایده زوج بتول»
ش 853، 138 برگ، 13×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. اولش افتادگی دارد (تحریر سده 11).
ص: 205
از: سید محمد حسین بن میرزا ابوالحسن شیرازی مشهور به حمله خوان (ق14ه_ .ق)
روایات وحکایاتی است که از کتاب های روایی شیعه برگزیده شده است که بعضی از آن ها عبارتند از: بوسیدن رسول خدا صلی الله علیه و آله امام حسن و امام حسین علیهم السلام را، شهادت علی اصغر علیه السلام، طفلان مسلم بن عقیل، حکایت ابراهیم ادهم، حکایت حجّاج در شکار، حدیث صالح یهودی، رفتن امام حسین علیه السلام با جدّ خود به باغ فدک، زیارت جابر بن عبد الله انصاری وغیره.
آغاز: «السلام علی الحسن و الحسین وعلی علی بن الحسین زین العابدین... از حضرت امام زین العابدین علیه السلام روایت کرده است که وقتی آن حضرت نظر فرمود بعبید الله بن عباس بن علی بن ابی طالب علیه السلام وگریان شد...».
انجام: «پس از لمحه فرمود بگشا چشمهای خود را گشودم مرا در اینجا پیاده کرد فرمود شوهرت در حرم من است او را بخوان این را فرمود واز نظرم غایب شد ندانستم به آسمان بالا رفت یا به زمین فرو رفت».
ش 461، 178 برگ، 18×22، تحریر مؤلف در 1305، با مهر بیضوی «عبده ابوالحسن» و«میر محمد حسین».
از: ؟
مجموعه ای از مجالس و منابر که تا شماره بیست و سوم نمره دارد و بقیه بدون آن است مؤلف از کتب مختلف همچون بحار، سرور الشیعة، مروج الذهب و از فاضل
ص: 206
برغانی ودیگران نقل کرده است و مایه بیشتر مجالس ذکر فضائل اهل بیت: است. شاید جلد دیگر جنگ شماره 461 و 834 و1310 باشد.
آغاز: «در کتاب مروج الذهب نقل شده که دولت بنی امیه تا وقتی که به سفّاح بیعت نمودند هزار ماه طول کشید و ایشان چهارده نفر بودند اول از این ملاعین...».
انجام: «بابا من هم رفتم خداحافظ حضرت به تعجیل امد بلکه او را زنده به بیند ندید فشهق شهقة و فارق الدنیا نعره زد ومرد نه برای نوجوانی که بود نه از سوز زخمها که بود بلکه برای این بود که ای وای من رفتم پدرم غریب و تنها ماند».
ش 470، 98 برگ، 17×22، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
اشعار متفرقه ای است از سعدی، اشعار منسوب به حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام ، مریم، جامی، فارابی، بو علی، ملا یوسف گیلانی «عزیز» که گویا از همراهان خاقان فتحعلی شاه قاجار بوده است. بیشتر اشعار در قالب غزل و مثنوی است.
آغاز:
«یا رب تو به عزت پیمبر بر جان من کمینه بنگر
ای چاره درد دردمندان فریاد رس امیدواران».
انجام:
«غریبان پناها خداوندگارا
...».
ش 728، 47 برگ، 17×22، نستعلیق محمد علی نوری و میرزا هدایت الله در 1208 و1216 و.1229
ص: 207
از: ؟
احادیثی در مناقب وفضائل اهل بیت: به نقل از «ذریعة النجاة»، «بحار الانوار» «عوالم العلوم» آورده است.
آغاز: «به روایت انیس العهد قال رسول الله اوّل ما خلق الله نوری یعنی اوّل شاهدی که در علام شهود سر از نقاب کشید و اوّل وجودی که از عالم بطون».
انجام: «فلمّا اکتملوا تحت الکساء قال الله عزوجل یا ملائکتی وسکان سماواتی اعلموا انّی ما خلقت سماء مبنیّة ولا ارضاً مدحیّة ولا قمراً».
ش 779، 10 برگ، 16×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. ناتمام.
از: سیّد حمله خوان = میرزا ابوالحسن شیرازی
شامل مطالب و حکایات متفرقه ای است به نظم ونثر در ذکر زندگانی اهل بیت عترت وطهارت ونبی مکرم اسلام صلوات ا لله علیهم اجمعین و برخی از پیامبران اولو العزم:. مؤلف والد اقل الذاکرین سید میر محمد حسین روضه خوان. تاریخ تالیف .1322
آغاز: «الحمد لله الذی روّح ارواح المحبّین بنسیم لا اله الا الله وعطّر مشام المشتاقین بآثار شمیم لا اله الا الله و انس قلوب العاشقین فی ... شوقهم وطیّب حالاتهم».
ص: 208
انجام:
«فتاد از صدر زین شاهی که خیر الانبیاء یک دم توانستی کجا دیدن پریشان یا که غمگین اش
حدیث کربلا احباب مخلص را روان سوزد ولی ز افغان من شاید اگر خلق جهان سوزد»
ش 834، 100 برگ، 14×20، نستعلیق مؤلف. گویا جلدی دیگر از جنگ ش 461 و 470 و1310 باشد با این یادداشت در آخر کتاب به وسیله میر محمد حسین روضه خوان پسر مؤلف که تصریح کرده این جنگ به وسیله پدرش جمع آوری شده وبه خط ایشان است، تاریخ ربیع الاول .1322
از: ؟
شامل قدسیات سید علی همدانی وفصل انشأه الامام الغزالی فی مجلس السلطان سنجر و هزلیات زاکانی در نه فصل، وکنوز الرموز دارای ده فصل و خاتمه و منشأت، ومطالب و اشعار متفرقه.
آغاز: «من کلمات شیخ عبد الله انصاری... نه ظالمی که گویم زنهار ونه مرا بر تو حقی است که گویم بیار. پرسیدند چه گویی در حق دنیا؟ فرمود چه گویم در حق چیزی که به محنت به دست آرند و به بیم نگاه دارند و...».
انجام:
«بهر تو شنیده ام سخنها شاید که تو هم شنیده باشی
... را امتحان ناکردن اولی مبادا در جهان باقی بمانی»
ش 1093، 98 برگ، 16×24، نستعلیق، بیکا، بیتا (شاید تحریر سده دهم باشد).
ص: 209
از: ؟
شامل جفر و ادعیه و لغت و رساله اوزان ومقادیر علامه مجلسی (عربی) مورخ 1297 و رساله شرح چهل اسم ادریسی، وقصیده قائم مقام و مطالب متفرقه دیگر.
آغاز: «هر گاه بخواهی بروی در نزد حاکم وسلطان و به او حاجتی داشته باشی وبخواهی که به مراد شود در وقت بیرون رفتن از خانه این دعا را بخوان و برو برآورده می شود...».
انجام: «مخفی نماند که چون طریقه زن داری و تدبیر فرمائی در امر زن و تأمّل داری رکن اعظم و اهم امور است».
ش 1133، 259 برگ، 18×22، نسخ، بیکا، بیتا. آغاز وانجام ناقص.
از: ؟
روایات وحکایات اخلاقی برای منبر است.
آغاز: «وهر جایی که می رسید آن حوالی میسوخت... وخار وخاشاک وسنگ خاره به آن...».
انجام: «چون روز جمعه درآید در زمین مؤذنان در روی زمین بانگ نماز گویند حق تعالی جبرئیل را بفرماید تا در مناره زمردین».
ش 1166، 85 برگ، 16×20، (تحریر سده 13) آغاز و انجام ناقص.
ص: 210
از: ؟
روایات و حکایاتی درباره معارف اسلامی و مسائل اخلاقی برای منبر
آغاز: «در اخبار آمده که لقمان حکیم رحمة الله علیه پسر خود را بدین کلمات مقبول نصیحت کرده هر که این را یاد گیرد و عمل کند از خردمندان گردد».
انجام: «من ان یاخذ للمریض شیئا من الفاکهة وسیعلم الآیة انتهی ما اردناه فی المقام والحمد لله المنعام».
ش 1173، 125 برگ، 17×21، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13).
از: ؟
اشعاری است از سعدی، حافظ لسان الغیب، هلالی، محتشم، جامی، حزین و غیر ایشان به همراه یک مثنوی در ذکر ائمه:.
آغاز:
«غلام روی تو گشتم تو نیز می دانی
گدای کوی تو ام احتیاج گفتن نیست
تو چشم روشن مایی و روشن است این هم که در جهان گهری به ز چشم روشن نیست»
انجام:
«وقت است اگر ز لطف به فریاد من رسی چون نیست غیر لطف تو فریاد رس مرا
ص: 211
بی مهریت ای عهد شکن می دانم
اینها گنه تو نیست من می دانم»
ش 1201، 93 برگ، 16×20، نستعلیق، بیکا، بیتا، تحریر سده 13 و.14
از: ؟
شامل چند باب و هر باب شامل آیه و حدیث و گاهی مطالب عرفانی و حکایت تحت عنوان آورده اند آورده اند.
آغاز: «آورده اند که مردی پیش رسول صلی الله علیه و آله وسلم آمد و عرض نمود که یا رسول الله من صدقه می دهم برای آنکه نام من به نیکویی بلند شود...».
انجام: «... که هر یکی برابر کوه احد باشد ای موسی! مشرکان وغافلان و بخیلان...».
ش 1247، 63 برگ، 16×22، نسخ، بیکا، بیتا. آخرش ناقص است.
از: ؟
داستانهائی از جرجیس، حضرت علی علیه السلام، عمّار، محمد بن ابو بکر نقل کرده است و همه آنها به نثر است با عناوین «راویان اخبار وناقلان آثار چنین روایت کرده اند».
آغاز: «خبر کن ما را از آدمیان که بود او را چهل نوبت کشتند هر نوبت خدایتعالی او را زنده گردانید».
انجام: «مرا در این قلعه صدو ده تن دشمنان در بند است همه جوانان ودلاوران وزبردست ایشان».
ص: 212
ش 1256، 30 برگ، 17×21، نستعلیق، بیکا، بیتا، اول وآخر ناقص.
از: ؟
اشعاری از برخی از فرقه ضالّه بهائیّت می باشد.
آغاز: «هو العلیم الخبیر.
ای حیات العرش خورشید و داد
که جهان و ... چو تو ... نزاد»
انجام:
«حالیا باید کنم رفع صداع
میکنم با چشم خون بارت وداع»
ش 1258، 23 برگ، 14×21، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
شامل منتخبی از کتاب زبدة التصانیف واشعاری از وصال.
آغاز: «بسمله، حمد له... اما بعد بدانکه بر هر بالغ و عاقل واجب است که کبایر وصغایر را بداند تا به قدر وسع وطاقت از آن اجتناب نماید...».
انجام:
«تا که عین آینه ات سازد خدا
که نمایی عرش را همچون سما
عرش چه و چرخ چه ای ذولباب
فهم کن و الله اعلم بالصواب»
ش 1275، 791 برگ، 14×22، نستعلیق 1241، در پایان نسخه تاریخ زلزله شیراز به نظم دیده می شود.
ص: 213
از: ؟
شامل اشعار متفرقه از جمله اشعاری از مجدی و معنی فارسی برخی لغات عربی و ترکی، وخطابه ای بقلم ادیب دانشمند میرزا ابراهیم قمی که هنگام تشییع جنازه ضیاء الدین یکی از احرار عثمانی در هفت صفحه نگاشته شده است. امضاء اشرف الحسینی هم در این نسخه هست.
آغاز:
«ای که گفتی هیچ مشکل چون فراق یار نیست گر امید وصل باشد همچنان دشوار نیست»
انجام: «غاز: گار، رصاص: قلع، قادِس: سخت (سره)...».
ش 1278، 94 برگ، 15×22، نستعلیق .1327
از: میر محمد حسین حمله خوان
جُنگی است در ذکر فضائل ومناقب اهل بیت:. شاید جلد دیگر از جنگ ش 461 و 470 و834 باشد.
آغاز: «السلام علی الحسن والحسین... یعنی سلام بر زینب اسیر شده باد یعنی سلام بر زینب تقیه باد وسکینه اسیر شده...».
انجام: «... این مجلس پر از نامحرم، سرم چادر ندارد به سلیقه روضه خوان بخواند».
ش 1310، 99 برگ، 17×22، نستعلیق 1306 یا 1321، در نسخه تاریخ وفات برخی از علما یادداشت شده است.
ص: 214
از: ؟
مجموعه ای است از اشعار فتحعلی خان صبا، سلیمان صباحی کاشی، حسین مجمر اردستانی، میرزا سعید وفا، ملا حسین اصفهانی متخلّص به رفیق، هاتف اصفهانی، خاقانی وغیره شامل قصایدی است در مدح فتحعلی شاه قاجار و تبریک عید فطر وعید نوروز وغیره.
آغاز: «برو گر خیره شد دشمن تو ای شاه تهمتن وش».
انجام: «کی بود مرا شعر ... از پدر و عم».
ش 1323، 138 برگ، 14×20، نستعلیق، بیکا، بیتا، برگ اول وآخر ناقص.
از: مولانا محمد طاهر الواعظ المشهدی
مجموعه ای از دعاهای کوتاه ومواعظ واخبار را در بر دارد. این مطالب از کتاب های ثواب الاعمال، مصباح الشریعة، جامع عباسی، انیس الصالحین والذخیرة نقل شده است وشامل رساله اصول خط من تصنیف صیرفی ویادداشتی از محمد معین الدین بن محمد صفی الدین حسینی رضوی ومحمد مهدی الرضوی.
آغاز: «هر گاه شخصی را غم یا المی روی نماید این دعا را بعد از نماز صبح نوشته به آب روان اندازد».
انجام: «فقال انّک علی خیر انّک من ازواج رسول الله صلی الله علیه و آله قالت وفی البیت رسول الله وعلی وفاطمة وحسن و حسین علیهم السلام».
ش 1326، 145 برگ، 13×19، نستعلیق 1061، اول وآخر ناقص.
ص: 215
از: ؟
اوراق متفرقه ای است به نظم ونثر که در یکجا صحافی شده است. شامل قصیده بینقطه امیر حسن افشار در مرثیه امام حسین علیه السلام(برگ 53)، اشعار از محتشم، فصل من کنز اللغة و چند مثنوی از مولوی:
«تا نگرید ابرکی خندد چمن تا نگرید طفل کی نوشد لبن»
، صیغ عقود مطابق فتوای شیخ انصاری، قسمتی از رساله جهادیّه قائم مقام بزرگ، قسمتی از خطبه همّام.
ش 1387، 171 برگ، 12×18، نسخ و نستعلیق، بیکا، بیتا. آغاز وانجام ناقص.
از: ؟
مطالب متفرقه ای است در اخلاق و ادعیه وشعر که به نظم ونثر وبه دو زبان عربی و فارسی آمده است. مطالبی از کتاب های ذیل نقل کرده: فتوحات مکیّه، منهاج العارفین، دیوان جامی، انیس الواعظین، وصیت شهید اول از روی خط خود ایشان، شعر عربی از شیخ محمد مهدی کجوری، شرح لغز به اسم کافیه، چند مطلب از مهج الدعوات ابن طاوس وغیره.
آغاز: «صائب:
معانی اهل صورت را به گرد دل نمیگردد که منزل چون مصور شد ملک داخل نمیگردد»
انجام: «... وقال محمد بن شرف القیروانی فی مدح الشطرنج حرب ...».
ش 1400، 157 برگ، 9×16، بیکا، بیتا.
ص: 216
از: محمد رضا بن محمد علی قمی (قرن 13 ه_ . ق)
احادیث واخباری را از کتب معتبر شیعه از قبیل نهج البلاغه، کافی، مجموعه ورّام، مجالس المؤمنین، محجة البیضاء وغیره آورده است. تاریخ گرد آوری 1294
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم وروی عن بعضهم قال ما فی یوم الا وملک ینادی من المشرق لو یعلم الخلق لماذا خلقوا قال فیجیبه ملک آخر من المغرب لعلموا لما خلقوا. وقال کل سبب ونسب منقطع یوم القیامة...».
انجام:
«حاشا لمجدک ان تقنّط عاصیاً
الفضل اجزل والمواهب اوسع»
ش 1412، 226 برگ، 10×17، نستعلیق 1294 در تهران. با مهر بیضوی «عبده محمد رضا» در برگ اول وآخر.
از: ؟
مطالب پراکنده ای است در مصائب اهل بیت:.
آغاز:
«رحمی ای شمر به این زاری واین... دل بی رحم تو تا چند بود دشمن ما
با خبر باش که در ناله ما هم اثری است گرچه از برق بلا سوخته شد خرمن ما»
ص: 217
انجام:
«.. ز انکار عیان مر... عقل نکته دانش زبانی را که کس دانا نباشد ترجمانش»
ش 1469، 98 برگ، 11×18، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه از نوحه و مراثی در ذکر مصیبت اهل بیت: است.
آغاز:
«جای در چشم تو دارم وبه چشم تو رسم هم مشتاق جمالم ... خیالم...»
انجام:
«من همان مورم سلیمانم تویی
ای سلیمان جان وایمانم تویی»
ش 1476، 94 برگ، 6×10، نستعلیق، بیکا، بیتا. تحریر سده 12 و.13
از: ؟
مجموعه ای است از اشعار سعدی و مراثی محتشم ومیر جمال الدین اردستانی وترکیب داروجات.
آغاز:
«برای دفع آن بر قول اصحاب
بباید ریخت در وی اندکی آب
ولیکن آب چون در وی چکانی »
ص: 218
انجام: «وکل انسان الزمناه طائره فی عنقه».
ش 1477، 93 برگ، 6×10، نستعلیق، بیکا، بیتا، (تحریر سده 13) با مهر بیضوی «محمد رضا» و«محمد سامانیه».
از: ؟
مجموعه از مراثی وبرخی غزلهاست. در آخرین مرثیه نام شاطر آمده است.
آغاز:
«قلبم ز یکی غصه به فریاد آمد صبرم زیکی حادثه بر باد آمد
یعنی از قتل شه کربلا آنکه شهید با لب تشنه چه در آن ستم آباد آمد»
انجام:
«... دم بکش شاطر مگو دیگر کلام کاتش افکندی به جان خاص وعام». ش 1478، 25 برگ، 5×10، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13).
از: ؟
چند غزل وشعر از سعدی شیرازی
آغاز:
«صبحی مبارک است نظر بر جمال دوست بر خوردن از درخت امید وصال دوست...»
ص: 219
انجام:
«... کای به گرداب فنا افتادهها غرقها دلها زکفها داده ها»
ش 1479، 19 برگ، 6×11، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه غزل ورباعی از سعدی وغیره ومطالب دیگر است.
آغاز:
«ای که هرگز فرامشت نکنم هیچت از بنده یاد می آید»
انجام: «حمد و سوره وقنوت در رکوع _ حمد و سوره ورکوع _ دو سجده به عمل آورد».
ش 1482، 38 برگ، 7×15، نسخ، بیکا، بیتا.
از: ؟
شامل شعر عربی وچند شعر فارسی است.
آغاز: «مریض بارض الری...».
انجام:
«...مردی که هیچ جامه ندارد به اتفاق بهتر زجامه ای که در او هیچ مرد نیست»
ش 1487، 7 برگ، 9×15، نسخ، بیکا، بیتا.
ص: 220
از: ؟
مجموعه متفرقه ای است در شعر و حکایاتی از نبی اکرم اسلام صلی الله علیه وآله ومرثیه.
آغاز:
«به مجنون کسی گفت کای نیک پی
چه بودت که دیگر نیایی به...»
انجام:
«... لیک در جبهه او رخنه پیکانی چند سر به سر معنی تو راتی وانجیل و زبور
خوانده از حنجر او سوره قرآنی چند ...»
ش 1493، 33 برگ، 10×16، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه ای است از اشعار هاتف اصفهانی، شیخ بهایی، جامی، ادیب خراسانی ورساله ای در قرائت وتجوید وچند مرثیه.
آغاز:
«بلبلی برگ گلی خوشرنگ بر منقار داشت واندر آن برگ (...) نالههای زار داشت
گفتمش در عین وصل این ناله و فریاد چیست»
ص: 221
انجام:
«... یا رب تو آگهی که رعایت کسی نکرد در حق اهل بیت نبی حرمت نبی»
ش 1494، 32 برگ، 10×16، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه اشعاری است از خیام، جامی، سعدی، انوری، صباحی بیدگلی، عاشق اصفهانی، صفائی، حکیم زلالی، کلیم، شیخ ابو علی، شاه طاهر دکنی وغیره.
آغاز:
«دنیا مطلب که حاصل عمر غمی است هر ذره ز خاک کیقبادی وجمی است
احوال جهان و اصل این عمر که هست...» انجام:
«به امید ثمر کشتم نهالی چه دانستم که بی حاصل برآید»
ش 1495، 142 برگ، 9×19، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) آخرش افتادگی دارد.
از: ؟
چند مرثیه به نظم و نثر در مصیبت اهل بیت وائمه اطهار علیهم الصلاة والسلام است.
ص: 222
آغاز:
«کشته شد در کربلا آه وواویلا حسین نور چشم مصطفی آه وواویلا حسین
از دم تیغ ... شد سرش از تن جدا...» انجام:
«... رسم سلطانی چون تو می دانی ای شه خوبان آقا توبه کردم شاه بی لشکر آقا توبه کردم، شافع محشر توبه کردم حق پیغمبر توبه کردم»
ش 1497، 50 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه ای از مراثی در مصیبت اهل بیت علیهم الصلاة والسلام است.
آغاز:
«خصوص تعزیه شهسوار دشت نجف
مه و ستاره رخشنده سپهر شرف
ز جلد دفتر دین فرد اول ایمان
وصی و نفس پیمبر برا در قرآن...»
انجام:
«... بسا سری که برو نیزه شد رگ گردن بسا تنی که بر او خاک تیره گشت کفن»
ش 1499، 44 برگ، 15×19، نسخ، بیکا، بیتا.
ص: 223
از: ؟
مجموعه مراثی در ذکر مصیبت اهل بیت صلوات الله علیهم اجمعین از بیدل قزوینی، یغما و...
آغاز:
«جمره یک جذوه ز آتش مروه گشته بی صفا مسجد و بیت و حرم خیف ومنی بگریسته...»
انجام:
«... به کمند زلف تو پر شکن گرهی فتاده به کارمن به گره گشایی لعل خود گرهی ز کار من بگشا»
ش 1502، 78 برگ، 12×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغازش افتادگی دارد.
از: ؟
مجموعه از مرثیهها در ذکر مصیبت خاندان ختمی مرتبت9 است که به نثر آورده است.
آغاز: «به آن سید جوانان جنان نمی رسید ... باعث ایجاد وابقای زمین و آسمان وقربانی عشق خداوند رحمان...».
انجام: «... حمزه را در میان ایشان ندیده آه سرد از دل پر درد برکشید وفرمود یقین می دانم که واقعه».
ش 1504، 67 برگ، 12×22، نسخ، بیکا ،بیتا. آغاز وانجام ناقص.
ص: 224
از: ؟
مجموعه اشعاری است از سعدی، کتاب شمس، بابا طاهر، نور علی شاه، درویش قاسم علی، شمس تبریزی، شاه نعمت الله، شیخ بهائی واشعاری به عنوان سؤال وجواب،... ویک هفت تایی.
آغاز:
«ایها الناس جهان جای تن آسایی نیست مرد دانا به جان داشتن ارزانی نیست
خفتگان را خبر از زمزمه مرغ سحر حیوان را خبر از عالم انسانی نیست»
انجام:
«روزی که علی به کعبه آمد به وجود مخصوص علی خدا در کعبه گشود
... به علییعنی که علی است خانه زاد معبود»
ش 1510، 85 برگ، 11×21، نستعلیق، بیکا، بیتا، از وسط ناقص است (تحریر سده 13 و14).
از: ؟
مطالبی متفرقه ای است در مراثی وعریضه و وصیت نامه و برخی صورتها و استفتاءات.
ص: 225
آغاز:
«دهید آب به ... قوم یاوران حسین برون کنند یقین از بدن روان حسین...»
انجام:
«... مگو مگو تو ایا شیخ قاضی انور مگو تو این سخنان را به حق پیغمبر»
ش 1511، 59 برگ، 12×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. در برگ 25 تاریخ 1207 یاد شده است.
از: ؟
مجموعه ای است از مراثی در ذکر مصیبت سید الشهداء وشهیدان اهل بیت علیهم الصلاة والسلام.
آغاز:
«... با فوز سعادت ... بزن ای شاه جهان کوس شهادت
... را به ره دوست فدا کن ز ارادت» انجام:
«... اشک پروین ریخت زین ماتم زعین از برای سبط پیغمبر حسین»
ش 1514، 151 برگ، 12×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. اولش افتادگی دارد.
از: ؟
مجموعه از مجالس موعظه ومرثیه است.
ص: 226
آغاز: «رفته... نظر کیمیا اثر حضرت امام حسن علیه السلام (...) پس فرمود ای مادر مرا نمیشناسی (...) فرمود من همانم که این وقت مرا مهمان کردی...».
انجام: «... پس باقی نخواهد ماند هیچ چیز جز آن که بر او صلوات خواهند فرستاد. مراد از صلوات فرستادن خداوند، رحمت».
ش 1515، 279 برگ، 21×18، بدون تاریخ، اولش افتادگی دارد.
از: ؟
مجموعه ای از اشعار است در ذکر مصیبت کربلا و اهل بیت عصمت صلوات الله علیهم.
آغاز:
«کاش آن زمان ز آه جگر سوز اهل بیت یک شعله برق خرمن گردون دون شدی...»
انجام:
«... یک عندلیب بیش در آن سرزمین نماند لیکن فغان و ناله به گردان هزار شد
محشر که بد نهفته به چشم موالیان در کربلا به آل علی آشکار شد»
ش 1516، 120 برگ، 11×20، نستعلیق، بیکا، بیتا.
ص: 227
از: ؟
مجموعه ای از اشعار شاعران پارسی وتازی همچون سعدی، نظری، مولوی، انوری، درویش حسین نوا، جامی، جواهر، عاشق، عشقی.
محرر این دفتر که محمد رحیم قاجار متخلص به عشیق است اشعاری از خود را به تاریخ هشتم جمادی الثانی 1265 ه_ . تحریر کرده است مثنوی میرزا طوفان مشهور به قاصد صبا مازندرانی و رساله ای منثور از فیض کاشانی ره با عنوان آب زلال (شامل دو جرعه و هر جرعه مشتمل به سه نفس)، نان و حلوای شیخ بهائی، شیر و شکر شیخ بهائی، مثنوی پیر و جوان میرزا نصیر طبیب اصهانی، مثنوی میرزا ابراهیم صفا، مثنوی هجری تفرشی، آتشباره طوفان. ترکیب بند علی نقی کمره ای، ترجیع بند میر مشتاق وهاتف وفانی ومیرزا خرم قراجه داغی، ومثنوی آذر بیگدلی وترجیع بند شاه نعمت الله، وعریضه هجری به میرزا طبیب اصفهانی، واشعاری به خط صادق آشتیانی قمی مورخ 1234 وترجیع بند درویش حسین نوا.
آغاز:
«قد صرفت العمر فی قیل وقال
یا ندیمی قم فقد ضاق المجال
واسقنی تلک المرام السلبیل
آنهاتهدی الی خیر السبیل»
انجام:
«... از هزاران در یکی گیرد سماع زانک هر کس محرم پیغام نیست
آشنایان ره بدین معنی نماند
در سرای خاص بار عام نیست»
ش 1520، 180 برگ، 15×21، نسخ و نستعلیق، بیکا، بیتا، تاریخ 1234 و1269 در نسخه هست. آغازش افتادگی دارد. با مهر بیضوی «قربان وفایت».
ص: 228
از: ؟
مجموعه متفرقه ای است در رمل و دعا و اشعار فارسی وترکی از عرفی افندی، روحی، باقی، راضیی، علوی، شمسی پاشا، نحیفی افندی، صائب، سلیمان، امری، نابی، صبری وحافظ ومحرر دفتر و...
آغاز: «هذا رمل علی کرم الله وجهه میفرماید سه سطر نقطه ببند سطر اول از ثانی...».
انجام: «... اطرافه شعله سی (..) اولوب...».
ش 1522، 74 برگ، 14×21، نسخ و نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
شامل دعا و طلسم ورمل وصورت حساب وغیره می باشد.
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم، الله خیر حافظ و هو ارحم الراحمین واما بعد عقد شراکت بسته فیما بین اقل عباد حاجی ملا کاظم ومخدومی ام آقا محمد اسماعیل...».
انجام: «صورتحساب سال 1275».
ش 1524، 120 برگ، 15×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. در نسخه تاریخ 1275 دیده می شود. اکثر صفحات نا نوشته مانده است.
ص: 229
از: ؟
مجموعه مطالب متفرقه ای است از اشعار سعدی وطب وصورت عقد نکاح ووقفنامه وبعضی از رسائل ومکتوبها وادعیه.
آغاز:
«خیز ای جمالی خاک شو در زیر پای مقبلان زیرا که تاج سروران در خاک آن کو یافتم
درمان درد عاشق صبر است ما نداریم دردا که دل نداریم زان رو دوا نداریم»
انجام:
«... سعدی... را ز سر خویش بدر کن دیدی که عقابی که... کرد چهها خواست» ش 1525، 67 برگ، 16×20، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه ای از مجالس در ذکر مصیبت کربلا و اهل بیت عصمت و طهارت صلوات الله علیهم اجمعین.
آغاز: «بریدم وبه سنان میگفت من ضربتی بر سر زدم و سر او را شکافتم. شمر ظالم گفت من سر او را بر نیزه کردم...».
ص: 230
انجام:
«... در جهان ... از نبی وولی
نه یهود و نه دهری ونه مجوس
ز اهل بطحا و اشرف (...) نسل یاسین وآل طاهاییم»
ش 1527، 74 برگ، 17×22، نستعلیق، بیکا، بیتا، اولش ناقص است.
از: ؟
مجموعه ای است از منشآت میرزا عبد الوهّاب و اشعار منتخب از مثنوی مولوی، کلیم، خیام، سعدی، انوری ودیگران.
آغاز:
«فرمود: با تازه عروسی تن او چون قاقم در بستر سنجاب اگر گشتی گم
بالین بکن از سینه او (...) پر قو لب را به لبش بدوز تا گوهر ...»
انجام:
«بر قهوه زدی تا لب چون حب نبات آمیخته گشت قوه با آب حیات
افتاده به قهوه عکس خورشید رخت چون آینه سکندر اندر ظلمات»
ش 1532، 146 برگ، 7×14، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13).
ص: 231
از: ؟
مجموعه ای از مراثی فارسی وترکی که در مصیبت حادثه جانسوز کربلا و سالار شهیدان امام حسین علیه السلام سروده شده است و در برخی جاها از حمله حیدری ملا بمانعلی نقل کرده است.
آغاز: «اما راویان اخبار وناقلان آثار بدین گونه روایت کرده اند که چون بر حضرت امام حسین علیه السلام از جور مخالفان امت ماندن آن جناب در مدینه میسر نشد و اراده سفر کربلا نمود شب به عزم وداع...».
انجام:
«... نمودند پیمان دادار سست
کسی را نبد زان میان دین درست
به خون خداوند شستند دست
شکستند پیمان روز الست
کنون رو سوی داستان آوردم نوا از دم راستان آوردم»
ش 1549، 152 برگ، 10×19، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه است در مجالس وعظ ونوحه در ذکر مصیبت اهل بیت علیهم الصلاة والسلام. در پایان شعری از شمس تبریز نیز آمده است.
آغاز: «حمد بی حد و ثنای بلا عدّ حضرت احدی را سزد که ایجاد انس وجن محض از برای شناسایی اوست... او دلهای محبان را منور ساخت به نور محبت محبوبانی که اگر آفتاب وجودشان...».
ص: 232
انجام:
«... وصف کمال مرتضوی در کلام حق مسطور... به نص کلام فرض
در مدحتش قیام نمودن زهی قیام
هست این قیام... قیام فرض
نعتش نگر که گوشه نشینان موسوی دانند بر زبان ودل خود مدام فرض»
ش 1550، 143 برگ، 9×20، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه ای است در مجالس و مراثی که در مصیبت اهل بیت علیهم الصلاة والسلام بیان شده است.
آغاز: «کبوتر چاهی مینالید چندان صدای ناله از هزاران باغ عزا بلند شد که طایر روح رمیده فاطمه زهرا سلام الله علیها به آشیان تن مراجعت...».
انجام: «... همین یک بیمار همراه دارند زنان عرب بافغان دست در گردن اسیران با تعب در آوردند و از احوال کشتگان ومحنتهای ایشان سوال می کردند وبه زبان حال میگفتند:
در کجا زد صرصر ماتم به بستان شما در کجا خاموش شد شمع شبستان شما»
ش 1552، 141 برگ، 9×19، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغازش افتاده.
ص: 233
از: ؟
مجموعه ای است متفرقه از حکایات ونظم که از امیرالمؤمنین علیه السلام است وزیارات وادعیه ونیز برخی اشعار فارسی.
آغاز:
«کنت السواد لناظری فبکی علیک الناظر
من شاء بعدک فلیمت فعلیک کنت احاذر
فلو کان طشت التبر فی بیت زخرف تفیض به نفس امرء بات شاکیاً...»
انجام: «... ذلک احداً غیرک و لا اعتمد فیه الا علیک فکن یا ذاالجلال عند احسن ظنی بک ورجائی لک وارحم تضرعی واستکانتی وضعف رکنی و... بذلک علی وعلی کل داع... یا ارحم الراحمین وصلی الله علی محمد وآله».
ش 1555، 130 برگ، 10×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغازش افتادگی دارد (تحریر سده 13).
از: ؟
مجموعه ای است در اشعار که در موضوعات مراثی ومناقب و اخلاق بیان شده است و عنوان ایضاح المناقب را دارد.
آغاز:
«به حمد حق کنم انشاء اوّل دفتر که اوست خالق ارض و سماء وجن وبشر
ص: 234
درود بیحد (...) بر محمد عربی
شفیع امّت عاصی به عرصه محشر...»
انجام:
«...از پی کعبه کویت دهقان
نالهها غلغلهها ولولهها
نکنم گوش بدان مسأله ها به سر خانه زند هرولهها»
ش 1560، 65 برگ، 10×16، نستعلیق، بیکا، بیتا، بیاض.
از: ؟
اشعاری از مولوی ومطالبی از عین الحیاة علامه مجلسی و چند غزل از شاعران دیگر وچند حدیث وغیره.
آغاز:
«درخت جهالت که شد بارور
ندارد بغیر جهل بار دگر»
انجام:
«زانکه اول سمع باید نطق را
سوی منطق از ره سمع اندرا»
ش 1561، 84 برگ، 10×18، نستعلیق، بیکا، بیتا، بیاض.
از: ؟
شامل مطالبی از ابن طاووس، بابا طاهر عریان، کتاب مجالس المتقین، اشعاری از وفائی.
ص: 235
آغاز: «وینبغی لطالب العلم یکتب هذه الحروف فی ظهر الکتاب لأنّ الله تعالی جعل لکلّ شی خصائص وخصائص هذه الحروف ان یجعل طالب العلم ماهراً...».
انجام:
«هست چون خاک درت زینت تاج شاهان بود چون نور تو در جنب خلیل الرحمان»
ش 1563، 125 برگ، 11×20، نستعلیق 1297، بیاض.
از: ؟
شامل اشعاری از لبید، طرفة، عنترة، عمر بن ام کلثوم، نابغه، مولوی، جدول طول وعرض شهرها، شعری از مجنون عامری.
آغاز: «قرّاء سبع مشهورین منهم عاصم و کنیته ابو بکر ومنهم حمزة بن حبیب ومنهم الکسائی ابوالحسن علی بن حمزة بن عبد الله النحوی ومنهم نافع بن عبد الرحمن ومنهم عبد الله بن کثیر ومنهم المازنی ومنهم ابو عمرو عبد الله بن عامر...».
انجام:
«خیال روی تو بر کارگاه دیده کشیدم به صورت تو نگاری ندیدم ونشنیدم»
ش 1563، 105 برگ، 10×19، نسخ، نستعلیق، بیکا، بیتا. بیاض با یادداشتی از محمد رضا بن علی نقی در برگ اول.
از: ؟
مطالبی درباره صرف و نحو وسؤال وجوابهایی در مسائل شرعی وفقهی ومطالب
ص: 236
متفرق دیگر در این کتاب آمده است.
آغاز:
«ولها بالماطرون اذا أکل النمل الذی جمعا
یعنی از برای زن نصرانیّه است غلّه وآذوقه در ماطرون در وقت که بخورد مورچه آنچه را که جمع کرده است...
انجام: «زوجه میگوید من هم قبول کردم، زوج میگوید صالحتک عمّا علم بما علم قبلت الصلح هکذا».
ش 1565، 163 برگ، 10×15، نستعلیق، بیکا، بیتا. بیاض. با مهر بیضوی «محمد علی بن معین الدین».
از: ؟
اشعار از شاعران عرب و عجم ذکر کرده است از جمله: طغرائی، ناصر الدین حسن بن النقیب، ابن دوحه، عمرو بن حمق الخزاعی، حجر بن عدی الکندی، متنبّی، حکیم سوری (یا سوزنی) وچند حدیث نیز آورده است.
آغاز:
«اذا صافحتنی اکف اللئام لطمت بهنّ خدود الرجال»
انجام:
«صراط المستقیم ای دل که وصفش خواندی از قرآن ... حبّ علی بن ابی طالب بود حقّ»
ش 1568، 136 برگ، 10×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13).
ص: 237
از: ؟
مجموعه اشعار در مصیبت ائمه اطهار علیهم الصلاة والسلام وبه ویژه فاجعه جانگدار کربلا و شهدای آن ونیز احوال پس از آن در شام و کوفه است.
آغاز:
«جاتب میدان مرو ای شبه پیغمبر مرو، ای علی اکبر مرو رحم کن بر مادرت بر جنگ این لشکر مرو، ای علی اکبر مرو»
انجام:
«ای دل بیا که موسم آه و فغان رسید یعنی عزای خاتم پیغمبران رسید». ش 1572، 72 برگ، 11×20، بدون نام کاتب وتاریخ کتابت.
از: ؟
مجموعه ای از اشعار شامل مراثی و نوحه برای ائمه اطهار: می باشد.
آغاز:
«ختم رسل ناله کنان آید از باغ رضوان هر شب جمعه بر قبرشاه شهیدان
گرید و گوید به فغان یا حسین یاحسین».
ص: 238
انجام:
«حقیرم ار چه به ظاهر ولیک باشم شاه ز امر حضرت باری منم ولی الله...
گدای خاک در دوست پادشاه من است».
ش 1557، 60 برگ، 12×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. بیاض.
از: ؟
مراثی و روضه هائی به نظم و نثر آورده وبعضی مطالب تاریخی وروایی نیز نقل کرده است.
آغاز: «ودر خبر است که چون حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام هفت نفر از صنادید جمهور را بکشت. داود بن قابوس که مردی رزم آرا و مبارز بود...».
انجام: «چون مسلمانان عثمان را به قتل رسانید نه به أقبح وجوه، مدّت چند روز ریسمان بر پای او بسته بودندو مانند سگ مرده در کوچههای مدینه میکشیدند و گروه گروه از مسلمانان می رسیدند و لگد بر سر وی میزدند واز ظلم او شکایت می کردند».
ش 1579، 73 برگ، 16×20، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه ای است شامل دو بخش: بخش اول قسمتی از یک مقتل فارسی است اما
ص: 239
به صورت پراکنده یاد شده است. گاهی عنوان «مجلس» دارد و بخش دوم در ذکر مناقب مولا امیرمومنان علی علیه السلام می باشد.
آغاز:
«این در چه دین بود که کسی را کشند و بعد عریان در آفتاب بدنش از جفا کنند
این در چه ملّت است که کشتند چون کسی در زیر سم اسب بدنش توتیا کنند»
انجام: «وقتی که در میدان ایستاده بود یکه و تنها تکیه بر نیزه بیکسی داده بود با گردن کج نظر حسرت به قتلگاه وخیمه گاه مینمود واشک حسرت از گوشههای چشم می ریخت».
ش 1580، 76 برگ، 16×20 ،نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: شاهزاده ابوالفضل
جنگ اشعار مختلف وپراکنده برخی سرایندگان است که بطور نامنظم جمع آوری شده وتعدادی از آنها بخط خود شاعر آمده است، نام شعرا عبارتست از: رشید خان شعبده باز _ اتابک اعظم _ برهان السلطنه ابراهیم میرزا _ میرزا حسن کاشی _ محمد علیخان (وفا) تحویلدار پستخانه مبارکه _ میرزا حسین خان پیشخدمت ملقب به حضوری _ احمد خان _ مخفی (دختر اورنک زیب) _ میرزا بزرگخان مقبل _ کامکار _ صفایی نراقی _ میرزا مهدی اصفهانی _ سید مهدی قائم مقامی _ ابوالفضل زنجانی گروسی _ ابوالفضل (جامع جنگ) عطارد قائم مقامی _ نعمت شاهزاده ابراهیم میرزا _ مهری شقاقی _ رکن الملک _ نظام العلماء تبریزی _ فرصت شیرازی _ میرزا ابراهیم
ص: 240
مشتری خراسانی _ میرزا صبوری خراسانی _ هبة الله مجتهد خلخالی _ علی محمد خان نظام الدوله اصفهانی.
آغاز:
«فرمود دی اتابک اعظم زتلگراف
برهان ترا رهاند شه از ظلم و اعتساف»
ش 2077، 115 برگ، 12×12، نستعلیق شاهزاده ابوالفضل و دیگران. تاریخ 1319 و 1327 یا 1337) دارد با این یادداشت بر برگ ششم: من عرائض الحقیر اقل السادات مهدی الحسینی القائم مقامی بحضرت سیدی... شاهزاده الملقب به برهان السلطنة.
از: ؟
مجموعه از اشعار متفرق وپراکنده وترجمه بسیاری از سور قرآنی، حکایات و... که با خط مغلوط ونا زیبا در یک دفتر گرد آمده است.
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم این دعا را هر روز ماه شعبان بخواند ثوابش از احصاء بیرون است...».
ش 2319، 290 برگ، 18×22، نستعلیق حسن بن محمد قوچانی در .1272
از: ؟
مجموعه قطعات وفقرات تاریخی و... که از کتاب ها بدون نظم خاصی گرد آوری شده قسمتهایی از نیمه اول مربوط به تاریخ شهادت سید الشهدا ومراثی آن حضرت می باشد.
ص: 241
آغاز:
«ایا اسد الرحمن یا شحنة النجف جزاءآ وصبراً للحسین قتیل.
فداک روحی یا حسین وعترتی...»
انجام:
«گر چه شمشیر حیدر کرّار
کافران کشت و قلعهها بگشاد
تا سه نانی نداد در ره حق
هفده آیه خدای نفرستاد»
ش 2352، 131 برگ، 19×20، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه برخی اشعار وابیات متفرقه که در میان آنها برخی اشعار شاهزاده راجی خانم و صهبان اصفهانی آمده است.
آغاز:
«شیرین سخنی بود مرا مونس شب ها میشست زلوح دل من رنگ تعبها
تا بود بهمراه من آن لعبت شیرین بنموده فرار از من بیدل همه غمها»
ش 2409، 75 برگ، 14×21، نستعلیق انیس، بیتا (تحریر سده 13).
از: ؟
دفتری است شامل اشعار وسرودههای شعرا که بدون ترتیب و ذکر نامی از شعرا گرد آورده شده است.
ص: 242
آغاز:
«ز پیش خویش بر افکن نقاب دعوی را ببین به کسوت صورت جمال معنی را»
انجام:
«... تب را بغلط در تبت افتاده گذر مشتی عرقی شده چکیده از...»
ش 2499، 349 برگ، 13×20، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13).
از: ؟
مجموعه مختلفی از اشعار، قطعات، احادیث، آیات گردآوری ودر اواخر ناتمام مانده و برخی صفحات سفید گذارده شده است.
آغاز:
«خاص حقیم زحق ما بهدایت مخصوص از لب شاه ولایت بولایت منصوص
طالبا پا بکش از صحبت ارباب ریا راغبا سر مکش از خدمت ارباب خلوص»
انجام:
«بیواسطه گوش وزبان از طرف چشم بسیار سخن بود که گفتم و شنیدم»
ش 2519، 73 برگ، 17×20، نستعلیق .1336
ص: 243
از: ؟
مجموعه مواعظ ومراثی ومقتل (شامل نظم ونثر) که در یک دفتر گرد آوری شده است.
آغاز: «من منشآت... حمد و سپاس بیرون از حد و قیاس حضرت پادشاهی را سزاست جلت عظمته وعمت نعمته که حضرت اقدس محمدی را از کافه ناس برگزیده...».
انجام: «.. چنان وداع که مرغان هوا و ماهیان دریا را کباب کردند».
ش 2588، 102 برگ، 11×17، تحریر مؤلف در .1311
از: ؟
شامل اوراد، طلسمات، فوائد فقهی، ادعیه و عوامل منظوم جامی و... که در یک دفتر بصورت غیر منظم جمع آوری شده است.
ش 2589، 42 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13).
از: ؟
مجموعه اشعار ومراثی ومطالب تاریخی وغیره که برای استفاده در منبر گردآورده شده است.
ص: 244
آغاز: «شهادت علی: شب معراج صورت علی را روی کرسی وبه صبح نوزدهم ملائکه فرق شیر».
ش 2598، 48 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13).
از: ؟
آغاز: «.. که چون جناب سید الشهداء زباله منزلنده ابو سعیدون قزین جناب علی اکبره عقد ایلدی...».
انجام:
«چون عرب ایچره رسمدور صاحب عزایه شیعلر ویرمگه سر سلامتی طایفه زنان گلور»
ش 2624، 158 برگ، 11×17، نستعلیق، در برخی برگها تاریخ 1281 آمده است.
از: ؟
مجموعه مطالب وفوائد مختلف ومتفرق همراه برخی احادیث وآیات که بصورت پراکنده برای استفاده در منبر و غیره جمع آوری وبخط نازیبا کتابت شده است.
ش 2715، 545 برگ، 11×18، نستعلیق، .1324
ص: 245
از: کاظم بن حسنعلی قمشه ای، قرن 13
مجموعه احادیث، حکایات واشعار که در یک دفتر گردآوری شده است.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین والعاقبة للمتقین... چنین گوید اقل العباد جرماً و اکثرهم جرما کاظم بن حسنعلی که این نسخه ایست در احادیث و حکایات واشعار که این حقیر در تالیفش کوشش وسعی نمودم...».
ش 2725، 143 برگ، 12×18، نستعلیق مؤلف (تحریر سده 13).
از: ؟
مجموعه اشعار، قصاید، غزلیات، سماعیات متفرقه وپراکنده که سراینده برخی مشخّص وعده ای نامشخص است، این جنگ شامل قطعه ای از شاهنامه، داستان منثور ومنظوم ابو لولؤ وکشتن عمر، نان و حلوا شیخ بهایی، مناجات خواجه عبد الله انصاری است واشعاری از نور حسن سغرایی (غزل بی نقطه)، ملا علی اصغر بروجردی (نوحه علی اکبر)، عرفی (قصیده در مدح علی علیه السلام)، سوری، هاتف اصفهانی، جلالی هراتی، میرزا صادق، راهب، نجات، فرّخی، شیخ بهایی، جوهری آمده است.
آغاز:
«بگفت ای مرا مایه زندگی
گرامیتر از جان بفرخندگی
کسی کو به هستی برارد نفس
بناچار باید شدن باز پس...»
ص: 246
انجام:
«از باد یکی پشه بخاشاک نجنبید وز زلزله یک خشت زویرانه نیفتاد»
ش 2777، 131 برگ، 11×17، نستعلیق .1273
از: سید مهدی بن سید محمد حسین قاسانی، زنده 1341 ق
مجموعه احادیث، ادعیه، اذکار ونصایح ومناجات مختلف که از سه کتاب سراج المتهجدین، جامع الاخبار وعین الحیات گردآوری وبرگزیده شده است.
آغاز: «ان الموعظة اذا خرجت من القلب دخلت فی القلب واذا خرجت من اللسان لم یتجاوز الاذان عن النبی صلی الله علیه وآله وسلم الا ادلکم علی سلاح ینجیکم من اعدائکم و...».
انجام: «... وبعد از آن خدا را ثنا گفت وصلوات بر پیغمبر صلی الله علیه و آله فرستاد حضرت فرمود حاجت خود را بطلب که خدا عطا میفرماید قد تمت احادیث المنقولة عن کتاب المستطاب عین الحیات فی الدعاء».
ش 2851، 98 برگ، 11×18، نستعلیق مؤلف در .1341
از: ؟
رساله ای کوتاه در حوادث ووقایع عصر ائمه معصومین که برای استفاده در منبر ومجالس جمع آوری شده است.
آغاز: «مجلس استغاثه سید الشهداء. برای چند نفر مائده نازل شد برای موسی ...
ص: 247
وظللنا علیکم الغمام و انزلنا علیکم المن والسلوی، وجهة عیسی7 ربنا انزل علینا...».
ش 2888، 24 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13).
از: ؟
مجموعه پراکنده ای از احکام شرعی، مقتل امام حسین، اشعار وغیره که در یک دفتر گردآمده است.
آغاز: «السلام علی رسول الله صلی الله علیه و آله وافضل السابقین واللاحقین محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله سید الاولین والاخرین السلام علی سیّدنا ومولانا ومقتدانا علی...».
انجام:
«... نشد سیر هرگز چهار از چهار بسی ازمودند مردان کار
زمین ز آب باران وچشم از نظر
زن از مردی مرد ومرد از هنر»
ش 2974، 142 برگ، 12×16، نستعلیق سید محمد بن میر حسین مشهدی (ساکن قرطبه) در .1236
از: ؟
مجموعه اشعار متفرقه که جمع آورنده جنگ در بیان مصائب اهل بیت: سروده است.
ص: 248
آغاز:
«پیکرم نیلی شد از کعب سنان تازیانه فرق من بشکسته از سنگ زنان مشرکین»
انجام:
«تازه گلان چمن زینبی قوت جان میوه باغ نبی»
ش 3086، 51 برگ، 10×12، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13 و14).
از: ؟
مجموعه متفرقه ای از اطلاعات مانند عدد جمعیت تهران در آن تاریخ و برخی شهرها و فوائد علمی وغیره.
آغاز: «دایره معدل النهار دایره ایست که تنصیف فلک مینماید از شرق بمغرب ودر تحت این دایره، دایره بر روی زمین فرض کنند...».
انجام: «... شماره نفوس ممالک محروسه ایران بیست و چهار کرور نفر جمعیت: طهران هشتاد هزار نفر، تبریز دویست (...) هزار نفر... کرمان دویت و چهل و یکهزار، یزد یکصد و بیست هزار نفر».
ش 3092، 78 برگ، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13 و14).
از: ؟
مجموعه ای از اشعار وغزلیات ورباعیات شعرای معروف
ص: 249
آغاز:
«هستم ز فراق دوست گریان همه شب ماننده زلف او پریشان همه شب
تنها و غریب ودست در گردن خود
لب بر لب غم نهاده سوزان همه شب»
انجام:
«.. دیده برداشتن از روی تو مستحس نیست که به تصدیق نظر صاحب ...»
ش 3095، 149 برگ، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13).
از: ؟
مجموعه اشعار وسرودههای حدود صد و سی نفر از شعرا وسخنوران شیرین سخن فارسی که در یک دفتر گرد آوری شده است، نام این شاعران عبارتست از: حکیم رکنا (قضا و قدر) محمد قلی سلیم رازی (قضا وقدر) حکیم شقایی _ آخوند ملا نادم _ محمد قلی سلیم _ مولانا آفتابی ساوجی (قصیده بی نقطه) سلمان ساوجی _ صائب تبریزی _ ملا عرفی _ ملا سالک _ میرزا ملک مشرقی _ میرزا خصمی _ صیغی قلی بیک _ ملا نازم لاهیجی _ شیدای هندی _ ابن یمین _ طالب، ملا طبعی _ شیخ سعدی _ میرزا فصیح _ میرزا صالح منشی _ ملا محتشم _ میرزا رستم _ خواجه حافظ _ میر رضی _ بابا فغانی _ بابا مطلعی _ میر کبیر _ طرزی رشتی _ میرزا جلال پیر _ طالب آملی _ محمد جان قدسی _ ملا روم _ ولی دشت بیاضی - حاجب _ میرزا نظام دستغیب - ظهیر فاریابی _ میر ابوالفتح لاهیجی _ میرزا ابراهیم ادهم _ میر منصور رشتی _
ص: 250
ملاظهوری _ میرزا طاهر واقعه نویس وحید حیدر خان _ میرزا خلیل مسیح _ رشیدای رزگر _ میرزا صادق _ میر علی نقی کمره _ ملا سبحانی _ میرزا جانی _ منتخب (محمود وانار) _ شیخ فیضی _ ملا عجاز (از برای میرزا شفیع ...) _ میرزا جلال اسیر _ میر عقیل همدانی _ والای قمی _ ملا خالص _ ادیب صابرا _ شائی تکلو _ ملا فهی لنگرودی _ میرزا معصوم _ رحیما _ میر اجری _ سلطانعلی بیک _ آصفی کمال خجندی _ طاهر _ مشرقی ساوجی _ جعفرا _ ملا وحشی _ مربع _ سعدی (بهاریات) _ میرزا ابوالحسن _ عبید زاکانی _ ضیاء _ فردوسی _ غیاثا _ مولانا جامی _ محمودا _ شیدا _ تائب _ ملا حبیب ابهری _ منصورا _ میرزا موسی - سید نسیمی _ ملا عرفی (قصیده ... الشوق) _ شاه طاهر _ مولانا مقصود کاشی _ میرزا قلی میلی _ مولانا فرسی _ میرزا سنجرکاشی _ قاضی نور _ مولانا امیدی _ امیر خسرو دهلوی _ آذری _ سلیم (مخمس) _ فضلی _ نصیرای همدانی _ ابن یمین _ شیخ ابو سعید _ شکوهی همدانی _ شیخ سعد الدین محمد _ خواجه شاهپور فرهی _ میرزا عبد الله _ میرزا ملک شرقی (جهت طالب خان وزیر بن حاتم بیگ) _ شاه شجاع (حکیم نظام الدین) _ حکیم نظام الدین در پاسخ معالجه باه) _ زکی همدانی میر عطای حکیم _ ملک قمر _ مولانا ایلی _ حکیم پرتوی (ساقی نامه) _ شاه نعمت الله _ مولانا شاهدا _ بهاء الدین محمد عاملی (نان و حلوا) _ مرشد قلی بیگ _ مولانا واجب _ میر محمد حسین _ حاج محمد حسین ولد محمد جان _ مجدای شیرازی _ میرزا فصیحی _ مولانا ملا نوعی (مثنوی سوز وگذاز) _ حکیم رکنا (معامله پسر دلاک) ابو تراب بیک (ساقینامه وترجیع بند) _ ملاملک قمی _ ملا محمود ... _ مرشد یزدجردان (ساتیاد) _ اقدسی (ساقینامه) _ بابا طاهر _ میر محمد _ شیخ الاسلام تبریز _ شیخ فیضی ...
آغاز:
«شنیدم روزی از خونابه نوشی
چو گل از پاره تن خرقه پوشی»
ص: 251
انجام:
«بدرد طلب گرچه من دردمندی
زسلطان همت نوایی طلب کن...»
ش 3103، 104 برگ، 1×29، نستعلیق عبد القادر بن عبد الواحد (در برگ 17) تحریر سده .11 فهرست نام شعرا را مرحوم رمضانی درد و برگ نوشته و ضمیمه نسخه است. انجام نسخه افتادگی دارد، اشعار در سه ستون نوشته شده، کاتب با اینکه خوش خط بوده ولی بیسواد بوده وغلط املایی دارد مثلا مثنوی را بصورت مسنوی ومحتشم را بصورت مهتشم نوشته است.
ممکن است برخی اسمها درست خوانده نشده باشد.
از: ؟
مجموع اشعار و سرودههایی از شعرای معروف وغیره است که در یک دفتر جمع آوری شده، شاعران عبارتند از: شیخ باخزری رئیس العارفین _ نور علیشاه (ترجیع بند) _ حافظ _ سعدی _ جامی _ ظهیر الدین فاریابی _ مولانا محتشم _ خلیل _ ضیایی _ وحشی _ یغما _ شاه نعمت الله ولی _ مولانا رفعت _ هلالی _ عاشق اصفهانی _ شمس تبریزی _ باباطاهر _ مشتاق _ شیخ بهایی _ خواجه عبد الله انصاری _ صفی _ شعله اصفهانی _ پریشان _ ابن حسام جوشقی
آغاز:
«جان من رنجور وبیمار توام
عاشق دلخسته زار توام
دارم از درد فراقت روز و شب
درد بیتابی وبی خوابی وتب...»
انجام:
«... سر بی یار کی آید به بالین از آن ساعت که دیدم گوشوارش»
ش 3389، 103 برگ، 10×18، نستعلیق 1257 (برگ 55) با مهر بیضوی «یوسفعلی 1262».
ص: 252
از: ؟
مجموعه ای از مطالب پراکنده در موضوعات مختلف از جمله احکام، حکایات، احادیث از خانواده عصمت و طهارت ومطالب تاریخی وجز آن می باشد و از کتب بسیاری چون سراج القلوب، مروج الذهب، ابواب الجنان، جامع الاخبار وینابیع المودة نقل کرده است.
به فهرست سابق این کتابخانه ص 119 رجوع شود.
آغاز: «در کتاب کشکول شیخ یوسف بحرینی آورده اول چیزی که خداوند خلق کرد قلم بود واوّل کوهی که خلق شد در زمین کوه ابو قبیس بود ومسجدی که بنا شد».
انجام: «وحکم داد که مردم او را (لعنت) می کردندو حنفی وشافعی چیزی چند ... می دادند که دلالت وصراحت بر گمراهی او مینموده».
ش 3526، 306 برگ، 18×24، آغازش افتاده، بدون تاریخ.
از: ؟
شامل اشعار عطار نیشابوری، مستی، مدهوش، جمالی واهلی شیرازی ونظامی گنجوی.
آغاز:
«تا در این زندان فانی زندگانی بایدت کنج عزلت گیر تا گنج معانی باشدت
ص: 253
این جهانی ترک کن تا چون گذشتی زین جهان این جهانی گر نباشد آن جهانی باشدت»
انجام:
«بی یار بُدن عظیم مشکل کاری
بیچاره دلی که او ندارد یاری
این یک ... که به جان نتوان یافت گر دل داری مدار بی دلداری»
ش 3639، 136 برگ، 20×29، نستعلیق، بیکا، بیتا. از آغاز افتادگی دارد. اشعار نظامی از مجله ارمغان نوشته شده است.
از: ؟
اشعاری است برگزیده از حافظ، شاه نعمت الله ولی، قاآنی، قدس حسینی شیرازی، شیخ مفید عارف و شاعران گمنام که اشعاری گفته اند ولی نامی از خود باقی نگذاشته اند.
آغاز:
«از الف اوّل ز بسم الله باشد ابتدا ت توکل میکنم بر ایزد با کبریا
ب بگویم حمد حق را من به هر صبح و مسا ث ثنای مدح می.... مصطفی»
انجام:
«مسکنش به شهر کوفه خواهد شد
دولتش پای دار میبینم
رتبت شرع ملت اسلام محکم و استوار میبینم»
ش 3660، 104 برگ، 18×32، نستعلیق، بیکا، بیتا، چند برگ آخر نو نویس است.
ص: 254
از: ؟
مؤلف انواع مختلفی از شعر فارسی در قالبهای مثنوی، غزل، رباعی وتصنیف را در این رساله گرد آورده است اما نامی از سرایندگان نبرده است جز از سعدی وفخر.
آغاز:
«ای برده زسر عقل و خرد طاقت هوشم در عشق تو با ... نتوانم نخروشم
دور از لب میگون شکر ریز تو جانا جز خون جگر باده گل رنگ ننوشم»
انجام:
«یک چشمه ولشکری معطّش یک یوسف وعالمی خریدار
تا مست نباشی نکشی بار غم یار
آری شتر مست کشد، بار گران را»
ش 3698، 15×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. صفحات جدول زرین دارد.
از: ؟
مجموعه ای است در شعر فارسی از غزلیات سعدی، غزل و رباعی معتمد الدولة، عاشق، سید حسن، شیخ مغربی، مولوی، کیوان.
آغاز:
«زد علم بر قبّه عرش عظیم نام بسم الله الرحمن الرحیم
لا شریک له له سبحانه شأنه عزت تعالی شأنه»
ص: 255
انجام:
«شمع و گل وپروانه وبلبل همه جمعند ای دوست تو پس رحم به تنهائی ما کن
چگونه خواب به چشم من خراب درآید مگر خیال تو بیرون رود که خواب درآید»
ش 3703، 127 برگ، 15×20، نستعلیق، بیکا، بیتا، از وسط افتادگی دارد.
از: ؟
مجموعه ای است در اشعار فارسی وترکی از حکیم سوزنی، مولوی، وحشی بافقی، فضولی بغدادی، عراقی، حافظ لسان الغیب، عاشق، عرفی واشعاری که تخلص «خاقان» دارد.
آغاز:
«از نرگس مست بد خمارش درسستی ودر خمارم امشب
از بهر نثار یار خاقان جان دارم و شرمسارم امشب»
انجام:
«عرفی چه احتیاج که گویم به داستان کاین از فلان مجوی وز بهمان مخواه فلان
لب بستن از طلب روشن همت است وبس گفتم مخواه... وصد داستان مخواه». ش 3726، 100 برگ، 14×21، نستعلیق، بیکا، بیتا، اولش ناقص است.
ص: 256
از: ؟
مطالب متفرقه وپراکنده ای است در دفتر مخارج و حساب روزانه به سال 1295ه_ . ق مطالبی در جغرافیای مازندران، قله دماوند، امامزاده هاشم، فیروز کوه که گویا مؤلف یادداشت های سفر خود را نگاشته است، بخشی از علم جغرافی با شکل وخطوط وسپس طب که گاهی از احادیث نیز استفاده کرده است.
آغاز: «مخارج سه شنبه 22 شهر ربیع المولود... مازندران مملکت حاصل خیز است و در سواحل جنوبی بحر خزر در مغرب گیلان واقع شده است.».
انجام: «ونهی فرمود از طپانچه بر رو زدن در وقت مصیبت نهی فرمود از آن که کسی به غیر از خدا قسم بخورد از رحمت خدا بری شده است و فرمود با دست خود آب بخورید که بهترین ظرفهای شما است نهی فرمود از مدح کردن مردم در برابر ایشان مهر زن را فرمود بدهید والا در قیامت میگیرند».
ش 3728، 87 برگ، 14×22، نستعلیق 1295. با مهر بیضوی «یاکریم».
از: ؟
مطالب متفرقه وپراکنده ای است از شعر فارسی و عربی وحدیث وطب.
آغاز: «من التوراة: من لم یؤمن بقضائی ولم یشکر نعمائی ولم یصبر علی بلائی فلیتّخذ ربا سوائی یابن آدم اخرج حب الدنیا من قلبک فانه لا یجتمع حبّ حبیبی وحبّ الدنیا فی قلب واحد».
ص: 257
انجام:
«گفت آن یار از آن گشت سردار بلند جرمش این بود که اسرار هویدا می کرد
فیض روح القدس ار باز مدد فرماید دیگران هم بکنند آنچه مسیحا می کرد». ش 3810، 18 برگ، 9×16، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه از اشعار فارسی از فرصت، ملا حبیب الله ... ، شعاع و هاتف وعبید زاکانی، ابن الوصال واشعار عربی منسوب به مولا امیرالمؤمنین علی علیه السلام، امام زین العابدین علی بن حسین علیه السلام، سلمان فارسی حریری، شافعی ومطالبی در اصطلاحات صوفیه، استخاره که به حضرت صاحب نسبت داده شده وچند روایت و حکایت. به گفته شعاع الملک عمده این اشعار قصیده و تواریخ هاتف اصفهانی است.
آغاز: «سمعت من بعض الثّقات انّ العزیز السعید علی بن عیسی الاربلی صاحب کشف الغمّة کان مارّا فی خیله ورجله واصحابه یطردون الناس بین یدیه فسألت امرأة عن امرئة اخری».
انجام:
«شکم بند دست است و زنجیر پای
شکم بنده کمتر پرستد خدای
بر و اندرونی بدست آر پاک شکم پر نخواهد شد الا به خاک».
ش 3817، 169 برگ، 11×21، نستعلیق، بیکا، بیتا، با یادداشت شعاع الملک مورخ ق1348 ومهر بیضوی «شعاع» در اول نسخه.
ص: 258
از: ؟
اوراق پراکنده ای است از احادیث وشرح حال ائمه اطهار:
آغاز: «قال الامام ابو عبد الله عمرو بن عثمان بن علی البلخی اخبرنا الامام ابوبکر احمد بن اسماعیل جوهری...عن جعفر بن محمد الصادق عن ابیه عن جدّه عن علی بن ابیطالب علیه السلام... ما سأل رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم عن ربه... لیس شیء أفضل عندی من التوکل علیّ والرضا بما قسمت».
انجام: «از ابو هریره وعبد الله عباس روایت کرده اند که گفتند پیغمبر صلی الله علیه وآله وسلّم کان (یحولنا) بالموعظة بعد الموعظة بین الانام شفقة علینا والتماس الرفق فخطبنا قبل وفاته بایّام وهی آخر خطبة خطبها بالمدینة حتی لحق بالله فوعظنا منها بمواعظ ذرفت منها العیون».
ش 3858، 60 برگ، 12×17، نسخ و نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
شامل بخشی از غزلیات صائب تبریزی ومثنوی وغزلهای دیگری که شناخته نشد می باشد.
ش 3903، 40 برگ، 12×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص.
ص: 259
از: ؟
بیست ونه مجلس در ذکر مناقب ومصائب خاندان طهارت وابا عبد الله الحسین علیهم الصلاة والسلام است از اشعار فارسی بسیار استفاده کرده است.
آغاز: «مجلس اوّل است که قبول کند خدا مجلس شب عاشورا است، آقایان نشوته اند در چند جا دختر علی گریه شدیدی کرد به نوعی که افتاد غش کرد از جمله جاهائی که زینب گریه کرد شب عاشورا بود».
انجام: «به خاطر بیاوریم آن وقتی که مظلوم کربلا فرزند فاطمه غریب (...) در صحرای کربلا مانده حضرت تکیه بر نیزه غریبی خود داده».
ش 3909، 37 برگ، 11×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. آغاز وانجام افتادگی دارد. برگها در صحافی پس و پیش شده است.
از: ؟
مطالبی در طب، وعلوم غریبه واشعاری از عراقی وقصّاب وچند رباعی نیز در آن آمده است.
آغاز: «سیاه است پس سحق کن باز ... ان پنبه اضافه کنی وباز ... کنی وسیاه آن را دور کنی تاجوهر شود و پی هم سیاه نشود این جوهر شدنش اکسیر است در غایت سفیدی وپاکی وثبوت».
ص: 260
انجام:
«عاشق بی دل کجا با خلق عالم کار دارد بگذرد از هر دو عالم آنکه عشق یار دارد
کار عشق... در عشق است بگذرد از خود پرستی آنکه با ما کار دارد»
ش 3959، 85 برگ، 7×18، بیکا، بیتا. با مهر بیضوی «عبده مبارک 1279».
از: شیخ محمد حسین ادبی فردوسی
شامل آیاتی از قرآن واحادیث و اشعاری درباره واقعه جانگداز کربلا و شعری از معینی کرمانشاهی به جنگ ش 4125 رجوع شود.
آغاز: «فی سورة النحل _ والانعام خلقها لکم فیها دفءٌ ومنافع ومنها تأکلون ولکم فیها جمال حین تریحون وحین تسرحون وتحمل اثقالکم».
انجام:
«کشتن یک مادری مانند زهرا کی رود تا قیامت از دل اولاد یابن العسکری
بود مشغول عزاداری که ناگه آمدند به سرش یک عده چون جلاد یابن العسکری
فاطمه بین در و دیوار از بی طاقتی شد بلند از سینه اش فریاد یابن العکسری»
ش 3963، 137 برگ، 11×18، تحریر مؤلف در 1336 ش. با این یادداشت «دستخط مرحوم مغفور آقای آقا شیخ محمدحسین ادبی فردوسی».
ص: 261
از: ؟
مجموعه چند شعر فارسی است از نظیری، سعدی، خیام، محتشم، نظامی، قصیده ای از میرزا طوفان، فیض کاشانی ره، جامی و چند حکایت و روایت.
آغاز:
«ز اندوه ... بر سینه ام راه فغان گم شد زبیداد تو ام حرف شکایت از میان گم شد
چو بیخود گشته ای بر خیز ای مجنون صراخی کن که امشب ناقه لیلی میان کاروان گم شد»
انجام:
«نرفته ز شب همچنان بهره ای
که ناگه بکشتن پری چهره ای
همی گفت دودش همیشه به سر
همین بود پایان عشق ای پسر»
ش 3993، 35 برگ، 17×23، نستعلیق مصطفی قلی بن میرزا جواد نوری در 1262 ق.
از: ؟
مجموعه ای است در ادبیات فارسی از یک مثنوی بلند، بخش هایی از الهی نامه خواجه عبد الله انصاری، غزلیات فیروز، سعدی، جامی ومحتشم.
آغاز:
«بده گرمی دل افسرده ام را
فروزان کن چراغ مرده ام را
ندارد سالها فکرم... زلطف بر تو دارم هم گدائی»
ص: 262
انجام: «در آن وقت نقّاره خانه شادی نواختند وراست نوایان انام حجاز عشّاق وار از پرده خودداری بیرون تاختند ومخالف ومؤالف شور در عراق عجم انداختند بزرگ و کوچک ترک وتاک از هر ده و دشت برآن ن احیه تاخته همایان بختان کشور طوس آوازه شادی نیشابور رسانده وبه قانون وداد تشنگان.
ش 3997، 64 برگ، 13×22، نستعلیق، بیکا، بیتا. آخرش افتادگی دارد.
از: ؟
چند صفحه از اصول دین سید کاظم رشتی، اشعاری از ابن سینا و خواجه نصیر، چند صفحه از صحیفه سجادیه و چند صفحه در منطق و چند صفحه در علم نحو است.
آغاز: «الحمد لله الذی علافی توحّده ودنا فی تفرّده وجلّ فی سلطانه وعظم فی ارکانه و احاط بکلّ شی علماً وهو فی مکانه وقهر جمیع الخق بقدرته...».
انجام: «أقسمت علیکم بحول الله وقوّته وعونه وعزمت علیکم یا معاشر الارواح الروحانیّة».
ش 4114، 205 برگ، 9×16، نسخ ونستعلق، بیکا، بیتا.
از: محمدحسین ادبی فردوسی
مطالب جمع آوری شده از اشعار درباره مصایب کربلا و نیز حکایات و احادیث می باشد. به جنگ ش 3963 رجوع شود.
ص: 263
آغاز:
«خداوندا به شهر کوفه خوارم
غریب و بی کس و بی غمگسارم»
ندارم یک نفر یار و عزادار
اگر من در غریبی جان سپارم»
انجام:
«آمد تقی7 به طوس به چشمان اشکبار گشتی ز مهر بر شه بی اقربا قریب
رأسش به روی دامن سلطان دین جواد روحش شد از بدن به سوی کبریا قریب»
ش 4125، 70 برگ، 11×17، نستعلیق مؤلف.
از: ؟
مجموعه ای است از اشعار شاعران پارسی گوی، چون خواجه سلمان، کمال، حافظ، کاتبی، ابن غیاث، محبّی، خواجه همام، سعدی ودیگران.
آغاز:
«ببر پیک صبا از ما سلامی به شیرین لب بتی شکر کلامی
بهار عمر و شاخ کامرانی گل صد برگ و بستان امانی»
انجام:
«ز درج درت ای در شب افروز
صدف در قعر دریا باد دلسوز
شکر در رشک باد از ناروانت
شکسته باد پسته بادهانت»
ش 4126، 109 برگ، 8×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. با سر لوح زرین وجدول زر در برخی صفحات.
ص: 264
از: ؟
مجموعه ای از غزل ومثنوی است.
آغاز:
«بیا ای گل به هر خاری میفکن طرح الفت را که ترسم دست رشکی بشکند شاخ محبت را
محبت بعد رنجش بر قرار خود نمیماند (...) کردم مرنجان خاطر اهل محبت را»
انجام:
«از این جهت که به خون جگر وضو دارد به پیش خالق مخلوق آبرو دارد
سرشک این غم محنت عزیز دارین است چرا که از نجبای دیار بحرین است»
ش 4146، 73 برگ، 16×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. برخی دعاها و انشاءها در نسخه هست.
از: ؟
اوراق پراکنده از موضوعات مختلفی چون علوم غریبه، طب، شعر و دعا می باشد.
آغاز:
«کتاب از دست دادن سست رایی است که اکثر طبع مردم بی وفایی است
ص: 265
معشوقه عارفان کتاب است عارف ندهد کتاب از دست»
انجام: «فقره سابع در طریق اتصال وارتباط عظام است به یکدیگر وکل عظام بدن با یکدیگر مرتبط گردیده اند اما بعضی حرکت دارند وبعضی دیگر ندارند».
ش 4155، 301 برگ، 11×18، نسخ، بیکا، بیتا.
از: ؟
اوراق در کنار هم صحافی شده ای است در موضوعات مختلف نحو، منطق، عروض، اشعار، ترجمه داستان خارجی «دختر ژاک دیاموند»، ریاضی، فقه، لغت عربی _ فارسی مرثیه سیدة النساء حضرت فاطمه زهرا3 وچند مرثیه دیگر، علوم غریبه.
آغاز: «یکی از اطاقهای فوقانی عمارت کرین کانتری که منزل ژاک دیاموند و در یک فرسنگی شیکاگو واقع است».
انجام: «این طلسم را بر کف دست خود نویسد و بر روی دل خفته نهد به سخن آید و هر چه در دل دارد بگوید».
ش 4160، 204 برگ، 13×20، نسخ، بیکا، بیتا. با مهر بیضوی «وقف اولاد».
از: ؟
مجموعه ای است از اوراق در موضوعات مختلف نحو (حاشیه نحوی)، فقه با
ص: 266
عنوان «الجواب _ الجواب» صرف، غزلیات عشقی (شاعر مشروطه) که به مدیر کتابخانه خاور برای چاپ ارسال شده است و نامه هایی به وی، بخشی از کتابی با عنوان «عروة الوثقی فی التمسک بمذهب ائمة الهدی از محمد حسین بن علی که در فهارس به آن اشاره نشده است. انشاء وغیره
آغاز: «قوله والتمنی نحو قول امریء القیس: اقول فان قلت قد سبق ان التمنی من اقسام الطلب وعرفه الشارح بانه طلب الشیء».
انجام: «دین یعنی مجموعه آنچه انسان را به کارهای پسندیده وادارد واز کارهای ناروا باز دارد اسلام یعنی اعتقاد به اصول وعمل کردن به احکام».
ش 4165، 336 برگ، 14×23، نسخ، بیکا، بیتا.
از: ؟
برگ هایی در فالنامه، شعر، بخشی از مختصر المعانی، تفسیر سوره مبارکه عصر تا سوره ناس، تاریخ، تفسیر سوره بقره، روضة الشهداء، دعا وزیارت.
آغاز: «سوال نمودی از حال غایب به آن عدد که داری سطر شمار».
انجام: «باب ما یجزی من القول عند زیارة جمیع المؤمنین والائمة علیهم السلام روی عن علی بن حسان قال سأل الرضا علیه السلام فی اتیان قبر ابی الحسن موسی علیه السلام».
ش 4172، 119 برگ، 17×26، نسخ، بیکا، بیتا.
ص: 267
از: ؟
رساله ای است در تاریخ جنگ های دول محور با متفقین در جنگ جهانی اول (1914 _ 1918 م) که شاید ترجمه ای از یکی از متون تاریخی خارجی باشد.
آغاز: «جنگ بین الملل _ در جنگ بین الملل از علل آن صحبت نمیکنیم ولی بطور خلاصه موضوع مشرق وسیاست آلمان بطور کلی واز لحاظ نظامی مطالعه میکنیم. وشروع آن از طرف...».
انجام: «... داخل شدن دولت عثمانی در جنگ بین الملل (3 نوامبر 1914) دولت آلمان که از مدتی مشغول اقدامات سیاسی شرق بود بالاخره دولت عثمانی را بوسیه (انورپاشا) خود همراه...».
ش 2237، 96 یا 76 برگ، 17×21، نستعلیق مؤلف، انجامش ناقص است.
از: ملا حسین بن علی کاشفی سبزواری (910 ه_ . ق)
تفسیر مفصلی است مشتمل بر جمیع فنون مربوط به قرآن (که مؤلف آنها را بیست و دو علم می داند بعضی قشری وبعضی لُبّی) ودر آغاز دارای چهار اصل مشتمل بر بیست و دو عنوان شامل آنچه قبل از شروع در تفسیر باید آنها را دانست.
این تفسیر برای امیر علی شیرنوائی (906 ه_ . ق) تألیف شده وبه سال 890 ه_ .ق جلد اول آن پایان یافته و سال 892 جلد دوم را شروع نموده است ولی فقط تا آیه 84 از سوره نساء را نوشته است.
[الذریعة: 5-265، مرعشی 11-333، فهرست منزوی 1- 42].
ص: 268
آغاز: «نبدء والله علیم حکیم زینت فاتحه هر کتاب وزیور خاتمه هر خطاب جز به آیه ثنای رب الارباب جلت کلمته که تفسیر انوار کلام جامعش کشاف حقایق تأویل وتقریر اسرار قرآن...».
انجام: «... حضرت رسالت پیغمبر به حق است از این سبب حق سبحانه ایشان را به تدبر در قرآن وتفکر در صورت ومعنی آن ترغیب نموده میگوید افلا یتدبرون القرآن آیا چرا تامل».
ش 1676، 732 برگ، 18×33، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 11) انجامش افتادگی دارد.
از: ؟
داستان گربه دانشمند و موش صوفی است به نثر منسوب به مجلسی وشیخ بهایی ومیرداماد وبه احتمال قوی از جمال الدین محمد بن محمد فراهانی باشد. در بمبئی به سال 1324 ق چاپ شده است.
[الذریعة 3-199 و 5-272، نسخه های خطی منزوی 2-1726، مرعشی 8- 61].
آغاز: «... طرفه سؤال کردی که از جواب آن عاجزم این را شنیده که هرگز شخصی در وقت مردن ملک موت را جواب گوید یا شخصی در معرکه قاتل خود را سلام کند».
انجام: «وهر گاه خانه نفس امّاره را در خانه طاعت راه دهد مرتبه به مرتبه قویتر گردد و دست در انبان عبادت یافته به اندک زمانی خانه را ویران گرداند توقّع از نویسندگان وخوانندگان وشنوندگان این کتاب آن که به دیدار حقارت».
ش 719، 74 برگ، 16×21، نستعلیق میرزا محمد در 1229، از آغاز افتادگی دارد.
ص: 269
از: عبد العلی بن محمد بن حسین (زنده 926 ق)
کتاب «الدر النظیم» نگاشته عفیف الدین ابو محمد عبد الله بن اسعد یمانی (768ق) از کتب معروفه در خواص آیات قرآن وختومات است، بر این کتاب ترجمه هایی بفارسی نگاشته شده که کتاب حاضر یکی از ترجمههای آن است، بتصریح مؤلف این ترجمه در سال 926 ق صورت گرفته و در ابتدا چهار مقدمه آورده است. مرحوم علامه طهرانی در الذریعة از شرح «در النظیم» توسط عبد العلی بن محمد بیرجندی سال 901 ق نام برده که احتمال اتحاد مولفین هست هر چند که آن دو باید دو اثر جداگانه باشند.
در فهرست سابق این کتابخانه در ص 171 و167 یاد شده است.
آغاز: «الحمد لله الذی انزل الفرقان علی عبده لیکون للعالمین نذیراً... و بعد از استمداد بتوفیق حمد و صلاة نموده می شود که مقرر است ومحقق بقول حضرت صادق مصدق وامام علمت علم الاولین والآخرین... مقدمه اول در فضیلت تلاوت قرآن...».
انجام: «.. چون قرآن ختم کردی این دعا را بخوان اللهم اغفر لی (بالقرآن) اللهم ارحمنی بالقرآن اللهم امددنی بالقرآن، اللهم اجزنی بالقرآن اللهم ارزقنی بالقرآن وصلی علی محمد وآله اجمعین».
ش 2535، 111 برگ، 15×22، نستعلیق .1122
* * *
ش 2728، 267 برگ، 12×18، نسخ 1084. دعای سمات و برخی ادعیه وخواص آن در پایان این نسخه آمده است.
ص: 270
از: عطار تونی از سده نهم نه عطار نیشابوری که به نام او چاپ شده است.
در فهرست سابق این کتابخانه در ص 124 و191 یاد شده است.
[الذریعة 5-289 و 8-335 و 19-729، فهرست منزوی 4-،2750
مجلس 36-407 و3-571، مشار 1-1079 و2- 1621].
آغاز:
«به نام آنکه نور چشم و جان است خدای آشکارا ونهان است
خداوندی که جان در تن نهان کرد زنور خود زمین و آسمان کرد»
انجام:
«چو نور توست افتاده در افلاک
گهر زیر است چه در بحر و چه در خاک
گهر زیر است نورت در همه جا تو بی جایی ونورت در همه جا»
ش 53، 414 برگ، 44×35، نستعلیق سده 10 و11 با سر لوح زرین وجدول زرین در صفحات.
* * *
ش 1369، 129 برگ، 11×16، نسخ، بی کا، بیتا (تحریر سده 9 و 10 ظ) آغاز وانجام ناقص. این نسخه شاید مظهر الاسرار تونی یا عطار نیشابوری باشد و داستان در آوردن تیز از پای امیرالمؤمنین علیه السلام در حال نماز در این منظومه هست.
* * *
ش 2966، 42 برگ، 10×17، نستعلیق 1281، انجامش افتادگی دارد.
ص: 271
از: میرزا مهدی خان منشی نوری استرآبادی (ق )12
تاریخ جنگ ها و کشور گشاییهای نادر شاه افشار تا درگذشت وی ویک سال پس از مرگ وی با مقدمه ای در اوضاع سیاسی ایران قبل از نادر وفتنه افغان و وقایع بعد از صفویان.
[الذریعة 3-248 و289 و 8-111، فهرست منزوی 6-4309، مجلس 25-368، مرعشی13- 59].
آغاز: «بر دانایان رموز آگاهی و دقیقه شناسان حکمتهای الهی واضح و مبرهن است که در هر عهدو اوان که اوضاع جهان منقلب وپریشان و چرخ ستمگر به کام ستمکیشان گردد...».
انجام: «وهر گاه صاحبدلی به هم رسد مقدمات بعد از دولت نادری را وکیفیت آشوب وفتنه آن زمان را که از حدو حصر افزون بود وتقریر آن از حوصله زبان قلم بیرون اسست تحریر خواهد نمود».
ش 101، 178 برگ، 19×28، نستعلیق محمد طاهر در 1193 در تبریز با مهر بیضوی «عبده محمد شفیع».
* * *
ش 989، 166 برگ، 20×31، نستعلیق محمد رضا بن اسماعیل تبریزی در 1259. تصحیح شده. در پایان نسخه شعری در قالب مثنوی هست. کاتب در پایان نسخه به زلزله تبریز در سال 1259 اشاره کرده است.
* * *
ش 1646، 186 برگ، 20×30، نستعلیق 1183، فهرست اسامی حدود 2500 شاعر به ترتیب حروف الفبا در پایان این نسخه هست.
در پایان این نسخه آمده: وقایعی که در سنه 1160 هجری که رحلت خاقان مآب است الی
ص: 272
حال که 1170 ویک عشره کامله در هر ولایت روی داده در مجلد ثانی نگاشته خواهد شد.
* * *
ش 1698، 145 برگ، 19×30، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده )13
* * *
ش 3114، 251 برگ، 19×29، نسخ محمد جعفر بن ملا علی بافقی در 1246. در پایان چند نامه از مؤلف کتاب که از کتاب منشآت او انتخاب شده، اضافه شده است.
برای توضیح بیشتر به فهرست سابق این کتابخانه ص 125 رجوع شود.
از: فلوغون رفائیل انگلیسی (زنده 1266 ق)
مؤلف پس از آموزش مقدماتی به آموختن زبان فارسی روی آورده سپس به ایران آمده در تبریز فارسی خوانی را دنبال کرده ومی خواسته فرهنگ فارسی بنگارد ولی از آن روی گردان شده در سال 1266 ق زمانی که در تبریز به تعلیم مشغول بود به نام ناصر الدین شاه در یک مقدمه و پنج مطلب ویک خاتمه جغرافیای جهان را به روش نوین و به تبعیت از حرکت فلک اعظم از آسیای خاور دور شروع کرده است.
[مرعشی 9-99، فهرستواره فارسی 1-210، نسخه های خطی منزوی 6-،3961
مشار فارسی 2-1554، ملی تهران 1- 392].
آغاز: «ستایش بی آلایش نثار بارگاه شهنشاهی است که در کشور هستی و دایره وجودی سلطانی است مستقل...».
ش 3337، 123 برگ، 16×21، نستعلیق میرزا آقا شیرازی در 1291 در دار العلم شیراز. حاشیه نویسی دارد. و در برگ اول وآخر مهر بیضوی «شعاع» دیده می شود.
ش 3541، 134 برگ، 16×21، نستعلیق، بیکا، بیتا، اول وآخر ناقص.
ص: 273
از: ؟
منسوب به امیر خسرو دهلوی (725 ق) وبه قولی از حکیم محمد علی معصوم خان معاصر محمد شاه است. داستان سلطان روم، آزاد بخت و پسرش «بختیار» وچهار درویش است که یکجا گرد آمده هر یک سر گذشت خود را میگوید.
آغاز: «فرستادندو ایشان را به شهر سبز آوردند و در تهیه و تدارک اسباب زرّین زلف کوشیدند و ( ) از دست ایشان نرود دختری که در آن جا از زرّین زلف به هم رسیده بود به پسر عبد الرحیم نامزد کرد».
انجام:
«این خاک که کحل چشم گشته است تورا در... که مدفن صد شاه و گداست
زینهار مشو شیفته... جهان
کاندر نفسی قاتل صد هم چون ماست»
ش 1000، 110 برگ، 19×28، نستعلیق 1235. آغازش افتادگی دارد.
از: محمد کریم بن ابراهیم کرمانی (1288 ق)
مؤلف که از مشایخ فرقه شیخیّه است در این کتاب به پاسخ ردیه ملا حسین علی تویسرکانی بر او پرداخته است و از نسبتهایی که مردم به او می داده اند تبری جسته است.
[فهرست کتب احسائی ومشایخ شیخیه 2- 187].
ص: 274
آغاز: «حمد له... در این ایام محنت انجام کتابی از طرف اصفهان آوردند که به خیال مصنف رد بر حقیر فقیر کرده بود و در اول آن نوشته...».
انجام: «.. واحینی یوم القیامة علیه واحشرنی علیه واجرنی بحق محمد و آل محمد علیهم السلام بعد مصنف یا غیر مصنف هر چه بخواهند بگویند».
ش 1442، 55 برگ، 11×18، نسخ، بیکا، بیتا. برگ آخرش افتاده.
از: نظام الدین احمد بن عمر بن علی عروضی نظامی سمرقندی، قرن 6
کتابی معروف در چهار مقاله در دانشهای گوناگون که بنام ابو الحسن حسام الدین علی غوری در میانه سالهای 551 _ 552 ق تالیف شده است: 1 _ در ماهیت علم دبیری وکیفت دبیر بلیغ کامل 2 _ در ماهیت علم شعر وصلاحیت شاعر 3 _ در ماهیت علم نجوم 4 _ در ماهیت علم طب و هدایت طبیب
[نسخه های خطی فارسی 1-658 و 5-3554 _ الذریعة 5-،314
مشار فارسی 2-1688 _ کشف الظنون1-621 _ مجلس 2-161 و371 و 37- 487].
آغاز: «حمد و شکر وسپاس مر آن پادشاهی را که عالم عود و معاد را بلا توسط ملائکه و کرّوبی وروحانی در وجود آورد وعالم کون وفساد را بتوسط آن عالم هست گردانید...».
انجام: «... وعنایت پادشاهی در قدر حشمت وقامت هر دو جوشن باد و دل خداوند ولی الانعام فخر الدولة والدین بهاء الاسلام والمسلمین ملک الملوک الجبال ببقاء هر دو شاد مانده مدّتی بلکه جاودانی».
ش 2741، 49 برگ، 11×17، نستعلیق محمد تقی لاهیجی گیلانی در 1299 حسب الامر آقا میرزا نصر الله حکیم باشی.
ص: 275
ش 3482، 123 برگ، 14×21، نستعلیق 1291، با مهر بیضوی «شعاع» روی برگ اول وآخر وبا جدول زرین در صفحات.
از: نو رالدین عبد الرحمن بن احمد جامی، 817 _ 898 ق
ترجمه منظوم چهل حدیث مروی از نبی اکرم صلی الله علیه و آله که هر کدام در یک دو بیتی جای گرفته و در سال 886 ق پایان یافته است.
آغاز: «صحیحترین حدیثی که راویان مجالس دین و محدثان مدارس یقین املاء کنند حمد داناییست که کلمات تامه جامعه بر زبان معجز بیان حبیب خود گذراینده وآنرا تالی کلام...».
انجام:
«... اربعینهای سالکان جامی
هست بهر وصول صدر قبول
نبود از فضل حق عجیب و غریب
که بدین اربعین رسی بوصول»
ش 2303، 9 یا 16 برگ، نستعلیق حسنعلی بیکا، بیتا. با جدول زرین در صفحات وزر افشانی در هامش صفحات.
از: ؟
ش 796، 17 برگ، تحریر سید نصر الدین در .1344
ص: 276
از: علیرضا بن کمال الدین حسین تجلّی اردکانی (م 8-1085 ق)
حاشیه ای است بر حاشیه تهذیب المنطق ملا عبد الله یزدی (981 ق) که بصورت «قوله قوله» تنظیم و برای شاگردش میرزا ابراهیم خان در هنگام تدریس نگاشته شده است.
[الذریعة 6-61، مرعشی 13-179، نسخه های خطی فارسی 2-،1495
سپهسالار 4-173، دانشگاه تهران 13- 3157].
آغاز: «الحمد لله.. این قیودی است سودمند ارباب تعلیم و تعلم را که در حین مذاکره مخدوم جلیل القدر...».
ش 2897، 95 برگ، 11×16، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13).
* * *
ش 2941، 108 برگ، 10×14، نسخ اسماعیل از قزلباشان اهل هرات در .1260
* * *
ش 3055، 83 برگ، 10×15، نسخ 1193، با مهر بیضوی «عبده الراجی محمد جواد» ومربع «عبده حسین بن علی الطباطبائی 1194».
* * *
ش 3062، 89 برگ، 9×15، نستعلیق محمد حسین در .1251
از: ؟
حاشیه وشرحی است مختصر بر «صرف میر» میر سید شریف جرجانی که با
ص: 277
عناوین «قوله _ اقول» برگزار شده است.
آغاز: «بسمله. قوله: کلمات لغت عرب بر سه گونه است اسم است و فعل است. وحرف. اقول: لغت وزبان در اصطلاح هر طایفه معیّن ومخصوص همان طایفه می شود».
ش 3985، 34 برگ، 11×17، نسخ، بیکا، بیتا. ناقص.
* * *
ش 1425، نسخه اصل، به خط مؤلف در .1280
شاید این نسخه کتابی غیر از نسخه قبل باشد.
از: محمد بن حسن مدقق شیروانی (ملا میرزا شیروانی) 1099 ق
حاشیه ای است بر معالم الاصول شیخ حسن بن شهید ثانی. مؤلف حاشیه بر معالم به زبان عربی هم دارد.
آغاز: «قوله الفقه فی اللغة الفهم وفی الاصطلاح الخ یعنی فقه در لغت فهمیدن چیزیست و در اصطلاح اهل شرع دانستن احکام شرعیه فرعیه است از دلایلی که مفصلا دلالت بدان احکام کنند...».
انجام: «.. ودر اجماع چند خلاف هست اول در تحقیق آن، دوم در امکان علم بآن سیم در حجیّت او».
ش 2749، 358 برگ، 12×18، نستعلیق محمد باقر بن جلال الدین محمد حسینی در 1122، با یادداشت تملک نصر الله بن محمد حسن اصفهانی در 1327 با مهر بیضوی «نصر الله» در برگ آخر.
ص: 278
از: غیاث الدین محمد بن همام الدین شیرازی (خواند میر) (941 یا 942 ق)
تاریخ عمومی مهمی است با انشایی ادبی به نثر و شعر، که به دستور صدر نقیب غیاث الدین محمد حسینی وبنا م استاد خود حبیب الله اردبیلی، نگاشته واوایل سال 927 ق به آن شروع کرده وبه نام حبیب الله ساوجی وزیر ... فرمانروای هرات، در ماه ربیع الاول 930 در هرات به اتمام رسانده است.
[الذریعة 6-244، نسخه های خطی، منزوی 6- 4137].
آغاز: مرحله سوم:
«یا رب به ثنای خود سخن سازم کن در گلشن حمد نغمه پردازم کن
با نعمت حب خویش همرازم کن در ملک سخن وری سرافرازم کن...»
انجام: «وچون این نامه نامی بر آثار انبیا وملوک محبوب است تمامش در سالی اتفاقی افتاد...
بر اور گل معرفت از گلم منور کن از نور عرفان دلم
به ارقام اسلام ده اختتام
کتاب بقای مرا والسلام»
ش 16، 468 برگ، 21×33، جلد سوم نسخ سده 11 و12، نام کاتب وتاریخ کتابت ندارد. با سر لوح زرین وجدول زرین. این نسخه توسط نواب سیف الله میرزا به کتابخانه نواب اشرف بهاء الدولة بهمن میرزا فرزند فتحعلیشاه قاجار در سال 1270 اهداء شده است.
* * *
ش 151، 315 برگ، 19×29، نستعلیق جعفر بن عبد الله یا عنایت الله. جلد دوم است. با یادداشت تملک .1047
* * *
ش 998، 207 برگ، 17×20، نستعلیق دوست محمد بن علی دوست البجستانی در ،1010 جلد سوم است. با مهر بیضوی «یحیی الحسینی».
ص: 279
ش 3513، 130 برگ، 23×33، نسخ، بیکا، بیتا. بخش اخیر جلد سوم است.
* * *
ش 3590، 380 برگ، 19×32، نستعلیق 1029، جلد اول است.
آغاز: لطائف اخبار لالی نثار انبیاء عالی مقدار...
* * *
ش 3625، 606 برگ، 18×31، جلد سوم است، قسمت آخر ان و بعضی از اوراق نستعلیق هدایت الله در 1297 می باشد وبقیه قدیمتر است.
* * *
ش 3671، 228 برگ، 17×28، نستعلیق ابو الحسن بن قاسم فرقاهانی کمره ای در .1046
(تفسیر سوره یوسف فارسی)
از: معین الدین محمد بن شرف الدین مسکین فراهی (907 ق)
تفسیر عرفانی است از سوره یوسف با اشعاری از خود مؤلف یا دیگران، وگویا جزئی از تفسیر بزرگی باشد که بخش سورة فاتحة و بقره آن نگاشته شده است. این تفسیر به چاپ رسیده است.
[الذریعة 3-73 و4-345، مرعشی 8-161، مجلس 35- 112].
آغاز: «ربنا آتنا من لدنک رحمة وهییء لنا من امرنا رشدا. الحمد لله نحمده ونستعینه ونؤمن به ونتوکل علیه ونعوذ باللّه من شرور انفسنا ومن سیئات اعمالنا... همی گوید...».
ش 181، 194 برگ، 18×28، نستعلیق محمد مهدی بن میرزا محمد زمان بن مقصود بیک (معروف به وزارت آذربایجان) در 1085 برای میر محمد زمان حسینی بن سید احمد از روی نسخه صفی الواعظ در اردبیل متخلص به فائض ورائض.
ص: 280
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی (علامه مجلسی) (1111 قمری)
احکام حدود ودیات وقصاص را به طور مختصر فتوائی در دو قسم آورده و هر قسم دارای چند باب است. این رساله در پنجم جمادی الاولی 1102 به پایان رسیده.
چاپ شده است.
[الذریعة 6-297، مرعشی 2-105، کتابشناسی مجلسی 213، مجلس 25- 460].
آغاز: «الحمد لله الذ شرع الدیات والقصاص والحدود لرفع لافساد من بین العباد... ارواح زکیه ودفاتر خواطر علیّه ناظمان حل وعقد امور عباد وسالکان مناهج خیر...».
انجام: «ودر شب صاحب حیوان میباید حیوان خود را محافظت نماید واکثر متاخران شب و روز را اعتبار نکرده اند و گفته اند صاحب حیوان اگر در حفظ حیوان تقصیر کرده است ضامن است خواه در شب و خواه در روز واگر تقصیر نکرده است ضامن نیست».
ش 633، 127 برگ، 12×18، نستعلیق محمّد طیّب هزار جریبی در مدرسه خواجه الماس در .1152
از: مجدود بن آدم سنایی غزنوی (م 525 ق)
مثنوی درباره معارف عرفانی است که در سالهای 5 _ 524 ق سروده شده و شماره ابیاتش در نسخه های گوناگون مختلف است. پس از مرگ سنایی بدستور بهرامشاه غزنوی مسودات آن گردآوری وبرای آن دیباچه منثوری ساخته شد، این منظومه در 10 باب تنظیم شده است.
ص: 281
[نسخه های خطی فارسی 4-2761، الذریعة 6-382 و19-157، سپسالار 2-،493
مجلس 3-176، دانشگاه تهران 12- 2599].
آغاز:
«ای درون پرور برون آرای وی خرد بخش بی خرد بخشای
خالق و رازق زمین وزمان حافظ وناصر مکین ومکان...»
انجام:
«... باد بر مصطفی درود وسلام
ابد الدهر صد هزاران عام
صد هزاران ثنا چو آب زلال از رهی باد بر محمد وآل»
ش 1894، 272 برگ، 13×24 ،نستعلیق .1074
* * *
ش 3163، 358 برگ، 13×21، نستعلیق 961 این نسخه دیباچه را ندارد. با سر لوح زرین در برگ اول وجدول زرین در صفحات و تملک مازندرانی مورخ 1092 ومهر بیضوی «محمد علی الرضوی 1152» روی برگ اول.
* * *
ش 3164، 377 برگ، 13×23، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 11) دیباچه را دارد. برگ آخرش افتاده است. تصحیح شده.
* * *
سه نسخه دیگر هم در مجموعه ها هست.
از: محمد بن سلیمان فضولی بغدادی (963 ه_ . ق)
ترجمه ای به زبان ترکی است از کتاب «روضة الشهداء» ملاحسین کاشفی. این
ص: 282
کتاب در سال 1271 ق در بولاق ودر سال 1373 ش در تهران به چاپ رسیده است.
[الذریعة 6-384، مرعشی 7-279، سپهسالار 4-308، مجلس 25- 319].
آغاز: «رب اشرح لی صدری ویسّر لی امری واحلل عقدة من لسانی...
یا رب ره عشقنده بنی شیدا قیل».
ش 1716، 200 برگ، 16×29، نستعلیق 1195 یا 1198 برای محمد پاشا.
از: امیر محمد صالح بن عبد الواسع خاتو آبادی اصفهانی 1126 ق
رساله ای است در احکام ازدواج، آداب واخلاق مربوط به همسر داری که بنام شاه سلیمان صفوی در هشت باب نگاشته شده است:
باب اول: در بیان فضیلت وآداب مزاوجت وآداب مباشرت ومعاشرت با زنان (5 فصل)
باب دویم: در بیان زنانیکه نکاح ایشان بجهت نسب حرام است یا مکروه است (5 فصل)...
[الذریعة 6- 385].
آغاز: «عقود لآلی فاخره ائینه بی انتهاء چهره آرای شاهد رعنای حمد، خداوند بیمانندی را سزد که سلسله شریف بنی آدم را که واسطة العقد قلاده نظام عالمند...».
انجام: «.. ودر حدیث دیگر وارد شده که دختریکه شش سالش تمام شود مادر او را برهنه بر وی خود نخواباند که به منزله... که حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه نهی فرموده اند از آنکه حربه آهن باطفال بپوشانند ویا بدست ایشان بدهند».
ش 2062، 136 برگ، 17×21، نستعلیق .1260
ص: 283
از: احمد بن محمد اردبیلی (مقدس اردبیلی) (993 ق)
رساله ای مفصل در بیان عقاید شیعه بخصوص امامت و شرح حال ومناقب وفضائل ائمه اطهار: ومطاعن خلفا می باشد ودر قسمت شرح حال امام صادق عیله السلام از آنجا که زمان ایشان را عصر نشو ونمای وترویج تصوّف وصوفیگری دانسته اند به تفصیل به ردّ ونقد آنها پرداخته شده واین بخش مورد اختلاف محقّقان می باشد. کتاب حدیقة الشیعة به چند نفر منسوب شده امادر مقدمه چاپ اخیر آن که به مناسبت کنگره مقدس اردبیلی به چاپ رسیده با دلائل وقرائن این کتاب از مقدس اردبیلی داشنسته شده است.
ظاهرا دو جلد بوده که از جلد اول آن اطلاعی در دست نیست.
[الذریعة 6-385، مشار، فارسی 1- 1160].
آغاز: «زیب وآرایش آغاز وانجام نعوت وصفات انبیای عظام واوصیای کرام حمد و سپاس ملکی است علام که در هر ورقی از اوراق حدیقه صنعش دلیل بر وحدانیتش چندان است که...».
انجام: «.. لکن ما هر مطلبی را در این دفتر مختصر کردیم تا بر نویسنده و خواننده و شنونده کار به طول نکشد امید که این مختصر در میان شیعیان امیرالمؤمنین حیدر علیه السلام... اهتدا و استبصار شود».
ش 1، 297 برگ، 20×30، نستعلیق رضا بن شیخ برخوردار برجانی در 1232. جلد دوم است. مهر بیضوی «علی محمد» دارد.
* * *
ش 9، 355 برگ، 20×32، نستعلیق، بیکا، بیتا، جلد دوم است.
* * *
ش 3747، 224 برگ، 18×27، نستعلیق، بیکا، بیتا. جلد دوم است.
ص: 284
از: محمدتقی بن مقصود علی مجلسی اصفهانی (مجلسی اول) (1070 ق)
رساله عملیه مؤلف که برای استفاده مقلّدین فارسی زبان نگاشته. این رساله در یک مقدمه وپنج باب ویک خاتمه تنظیم ودر سال 1064 ق نگارش آن پایان یافته است:
مقدمه در بیان فضیلت صلوات است، باب اول در احکام طهارت است، باب دوم در احکام نماز، باب سوم در احکام زکاة وخمس، باب چهارم در احکام روزه، باب پنجم در احکام حج و خاتمه در غیر عبادات است. چاپ شده
[الذریعة 6-389، الفبائی آستان قدس ص 220، مجلس 38- 40].
آغاز: «الحمد لله... چنین گوید اضعف عباد الله الغنی محمد تقی ابن مجلسی الاصفهانی که این رساله دربیان عبادات بواسطه التماس جمعی از برادران مؤمنین ایدهم الله تعالی لسلوک مناهج الصالحین نامیدم این رساله را...».
انجام: «.. ودر تشهد دویم بنشیند و طول دهد تا ایشان دو رکعت دیگر را بکنند و با ایشان سلام دهد و احوط آن است که در حالت نماز سلاح با خودداشته باشد و احوط آن است که سلاح نجس نباشد».
ش 1824، 81 برگ، 15×22، نستعلیق، بیکا، بیتا، این نسخه تا بحث نماز خوف را دارد (تحریر سده 13) با مهر مربع «عبده محمد الحسینی» روی برگ اول.
* * *
ش 2129، 117 برگ، 14×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. تا بحث نماز خوف را دارد، آخرش ناقص است. (تحریر سده 13).
ص: 285
از: علی بن حسین بن علی بیهقی کاشفی، قرن 10
رساله مختصری است در علم حروف واسرار وخواص آنها و خواص آیات قرآنی که در پنج مقاله و هر مقاله در پنج باب وهر باب در دوازده فصل تنظیم شده است:
مقاله اولی: در بیان صفات وخواص حروف وذکر شرائط و آداب عامه وخاصه (5 باب).
مقاله ثانیه: در خواص وآثار حروف ثمانیة وعشرون (5 باب)...
[الذریعة 6-392، مجلس 36-6، مرعشی 1-166، کشف الظنون 1-646، مشار فارسی 2- 1736].
آغاز: «.. مقاله اولی در بیان صفات وخواص حروف وذکر شرایط وآداب عامه وخاصه که رعایت آن در اعمال این کتاب لازم است مشتمل بر پنج باب باب اول در بیان صفات و...».
انجام: «.. وبر اکل حلال وطهارت بدن ونظافت لباس وپاکی فراش خواب کند آن شب حضرت رسالت9 را در واقعه بیند و به مشاهده جمال آن حضرت مشرف شود و دیدار مبارک ویرا معاینه بیند و السلام علی من اتبع الهدی. تمت».
ش 2282، 278 برگ، 14×19، تحریر اسماعیل بن مجد الدین در 1036، یک برگ از آغازش افتاده. حاشیه نویسی دارد
نسخه دیگر با شماره 749 در مجموعه ها است.
از: ؟
رساله ای است در بیان احکام وقواعد حساب وطرز محاسبه اشکال وحجم اجسام
ص: 286
گوناگون که بدون تقسیم بندی خاصی نگاشته ودر میانه چند بار عنوان «ضابطه» درج شده است.
آغاز: «... احکام صفر در حساب معکوس طریقش آنست که هر جا که قسمت باید کرد ضرب کنند و هر جا که ضرب باید کرد قسمت کنند همچنین هر جا که مجذور باشد بجای او جذر بگیرند وهرجا که...».
ش 2058، 59 برگ، 11×22، نسخ، بیکا ،بیتا (تحریر سده 11) اول وآخر ناقص. چند برگ از یک رساله عربی در علم حساب ضمیمه این نسخه است..
از: ؟
رساله ای است در اصول وقواعد علم حساب که به نام ابوالمظفر عالمگیرخان بن شاه سلیمان بهادر خان تالیف و در یک مقدمه وده حدیقه ویک خاتمه تنظیم شده است.
آغاز: «خلاصه مقوله اولوالالباب که از کتب مصنفه معتبره منتخب شده واز مسائل مدوّنه صحیحه اختیار نموده و بطریق وجیزه قواعد شریفه آن رادر الفاظ قلیله... واین رساله مرتب شده است بر یک مقدمه و ده حدیقه...».
انجام: «... سابع: مجذوری که هر گاه زیاد کنند بر او جذر دو درهم ویا نقصان کنند از او... وآن مجتمع را یا باقی را جذر باشد بطریق مانعة الخلوّ. تمّت».
ش 2155، 73 برگ، 16×20، نستعلیق لطف علی حسینی در .1305
ص: 287
از: ؟
رساله ای کوتاه در مبانی واصول اولیه علم حساب که ظاهراً برای مدارس جدید اواخر قاجار نگاشته شده است.
آغاز: «حساب چیست؟ حساب علمی است که گفتگو کند از عدد. عدّه ارقام چند است؟ عده ارقام ده است 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10...».
انجام: «.. مقیاس نقد واحدش قران (24 نخود) عیارش 90-0 اجزائش صد دینار معادل 10-1 قران شاهی معادل 20-1 قران اضعافش تومان معادل 10 قران».
ش 2820، 35 برگ، 12×18، نسخ، بیکا، بیتا.
از: ؟
مسائل ضروری علم حساب را به اختصار تحت عناوین «باب _ باب» آورده است: باب در جمع، باب در تفریق، باب در ضرب، باب در تجذیر وباب در استخراج مجهولات.
آغاز: «این رساله در علم حساب است بدان که تعریف علم حساب را چنین کرده اند که علم است به طریق بیرون آوردن مجهولات عددیّه از معلومات عددیّه مثلا معلومات عددیّه تو».
انجام: «اگر پرسند که ماهی ثلث آن در خاک است وربع آن در آب وخارج از آن دو سه شبر است پس کلّ آن چند شبر خواهد بود مخرج مشترک ثلث وربع را گرفته که دوازده است... پس مأخذ را که طرف است در سه که طرف دیگر است ضرب کن و بر
ص: 288
پنج قسمت نمای هفت و یک خمس شود وهو المطلوب المجهول».
ش 3944، 20 برگ، 13×19، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: علاء الدین محمد بن علی قوشچی (ملا علی قوشچی) (879 ق)
آغاز: «الحمد لله... اما بعد این کتاب مشتمل است بر سه مقاله اول در حساب هند و آن مشتمل است بر مقدمه و دوباب، مقدمه در صور اعداد ومراتب آن، بدانکه حکمای هند خواسته اندکه در کتابت اعداد...».
انجام: «حاصل ضرب قاعده اوست در ارتفاع او. تمت».
ش 2419، 46 برگ، 13×21، نستعلیق .1022
* * *
ش 2929، 35 برگ، 11×15، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) این نسخه تا اوائل باب اول از مقاله سوم را دارد. تصحیح شده.
از: محمد باقر بن محمد تقی اصفهانی (1332 ق)
درس هایی است در فضایل امیرالمؤمنین علیه السلام وبحث امامت و احتجاج بر مخالفین در فهرست مشار فارسی آن را درسهایی از مجلسی ره دانسته است. مؤلف یا کاتب این نسخه از شاگردان شیخ محمد تقی (شاید آقا نجفی) می باشد.
[مشار فارسی 1-1172، الذریعة 7- 13].
آغاز: «الحمد لله ربّ العالمین والصلاة والسلام علی خیر خلقه محمّد وآله
ص: 289
الطاهرین وبعد فهذا هو المجلّد الثانی من کتاب حسام الشیعة والامة فی معرفة الانبیاء والأئمة...».
انجام: «هر کس این دعا را چهل صباح بخواند از یاوران حضرت قائم عجّل الله فرجه [شود] واگر بمیرد پیش از ظهور حضرت خداوند او را زنده گرداند تا جهاد نماید در رکاب حضرت ونوشته شود از برای خواننده این دعا به عدد هر کلمه از او هزار حسنه ومحو شود از او هزار سیئة».
ش 3725، 124 برگ، 14×21، نسخ محمد حسین مسأله گو در 1327 این نسخه جلد دوم این کتاب است.
از: سعد الملک
مختصری محتوی بر بعضی از مسائل ضروریه طبیه که از کتب متقدمین ومتأخرین جمع آوری شده است (در هیچ یک از فهارس ذکری از این نسخه نیامده است) ترتیب این رساله بر چهار فن است. اول: قواعد علمی وعملی، دوم: ادویه مفرده ومرکبه، سوم: امراض اعضا، چهارم: امراض عام.
آغاز: «حمد بی حد و ثنای بی عدد خالقی را که ابداع جواهر عقول مجرّد، واختراع اجرام فلکیه واحداث موالید ثلاثه به محض قدرت کامله اوست».
انجام: «قرص اندر وخون، این نسخه از آنِ حسین بن اسحاق شیرازی است واین قرص از ادویه تریاق فاروق است...».
ش 4047، 90 برگ، 16×25، نستعلیق، بیکا، بیتا. حاشیه نویسی دارد. در یک حاشیه از میر بهاء الدین والدولة نور بخشی که کتابی در طب داشته نام برده شده است. صفحات جدول زرین دارد. این نسخه آسیب فراوان دیده است.
ص: 290
از: مصطفی شیرازی معروف به شیخ مؤذن، (قرن )14
مؤلف که مؤذن آستانه مبارکه حضرت احمد بن کاظم علیه السلام معروف به شاهچراغ شیراز بوده و مشرب عرفانی مطابق طائفه ذهبیه داشته رساله حاضر را پس از یک مکاشفه بصورت جذبه ای وکشفی در اثبات عقیده امامیه مبنی بر عدم جبر وعدم تفویض وحقانیت رای امر بین الامرین نگاشته است، در برگ چهار مؤلف از دیگر تالیفش بنام «مراة الوجود» در شرح بقعه اسکندریه و«حقیقة الامر» تالیف نظام العلمای تبریزی (1326 ق) وقطب الدین محمد نیریزی وقصیده «ابداعیه» نام برده است.
آغاز: «الحمد لله الذی خلق الاشیاء بقدرته وحکمته والهمنا بحقائق المعانی وایقظنا من نوم الجهل واوضح لنا... آنکه چون دوام و قوام اشیاء تمامی باعتدال است ولو باعتدال ما باشد پس هر کس معتدلتر دوام و ثبات او بیشتر...».
انجام: «.. در این تنگنای آخر الزمان راه نجاتی بسوی دوستان خدا یافت شود... واعنّا علی ذلک بفتح تعجّله وبضرّ تکشفه ونصر تعزّه وسلطان حق تظهره ورحمة منک تجلّلناها وعافیة منک تلبسناها برحمتک یا ارحم الراحمین».
ش 2536، 79 برگ، 14×21، نستعلیق 1314. در پایان نسخه قصیده غریبیّه در 35 بیت وغزل معجب در 12 بیت وقصیده شهودیه در 17 بیت از مؤلف یادداشت شده است.
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی (علامه مجلسی) (1111 ق)
اصول دین پنجگانه را به طور مفصل _ مخصوصا بحث امامت _ را بیان می کند. این
ص: 291
کتاب آخرین کتاب علامه است که در شعبان 1109 به انجام رسیده و به سلطان حسین صفوی تقدیم شده است.
[الذریعة 7-40، مرعشی 3-201، الفبایی آستان قدس 224، نسخه های خطی منزوی 2- 937].
آغاز: «بسمله، حمد له،... اما بعد خامه شکسته زبان وبیان ابکم نشان تراب اقدام ارباب یقین وخادم اخبار ائمه طاهرین صلوات الله علیهم اجمعین... بر صفایح قلوب وصحایف ارواح طالبان مناهج».
انجام: «وچون تجوید وترسیم اصول مندرسه امامیّه که سالها است آثار آنها محو شده است و اکثر مدّعیان علم اعراض از آنها نموده اند واصول حکما معتزله را قدوه خویش ساخته، دست از آیات کریمه واخبار متواتره وروایات معتبره بر داشته اند در این رساله حسب المقدور ذکر نمودیم شکر آن را به کفران مبدل نگردانند وگاهی به طلب غفران دعای خیر یاد نمایند».
ش 953، 237 برگ، 18×29، نسخ حسن بن حسین حسینی در 1123 یا .1133
* * *
ش 1633، 429 برگ، 18×28، نستعلیق، بیکا، بیتا. با سر لوح زرین در برگ اول وجدول زر در صفحات.
* * *
ش 1671، 287 برگ، 21×34، نستعلیق عبد القدیر سرابی در .1307
* * *
ش 4034، 239 برگ، 21×34، نستعلیق، بیکا، بیتا. آخرش ناقص است.
ص: 292
از: ؟
داستان مفصل ودنباله داری است از حوادث وماجراهای ازدواج عباسه خواهر هارون الرشید با جعفر برمکی وکشتار برامکه وبراندازی آنها از نفوذ ووزارت در دربار عباسیان که در ضمن 67 فصل بیان شده است، مترجم اشعار عربی متن را که از شعرای بزرگ عرب بوده خود به پارسی سروده است.
آغاز: «پایتخت اسلام در عهد خلفای راشدین یثرب مدینه بود که بسبب قبر مطهّر رسول خدای شهری مقدّس بوده و می باشد. بعد از آن بنی امیّه چون مقرّ پیروان ایشان و قبایل عرب در شام بود...».
انجام: «.. وبعد از ایشان متولی امورات دولتی شدند بخصوص فضل بن ربیع که متقلّد وزارت گردیده زمام اختیار وحل ّوعقد کار بدست او در آمد. منزه است خدائی که حالها را دیگرگون نماید. تمام شد ترجمه روایت عبّاسه بعون الله وتوفیه...1330».
ش 2206، 173 برگ، 18×22، نستعلیق 1330. این نسخه 67 فصل را دارد.
از: ملا ابو الفیض اردبیلی، قرن 14
داستان اجتماعی وعبرت آموز درباره عقب ماندگی مدنی، بهداشتی وعلمی جامعه یکصد سال پیش ایران هست که بصورت طنر وفکاهی ترسیم شده و مزایا وامتیازات آشنایی وقبول کردن تمدن جدید ولوازم آن را گوشزد نموده است.
[فهرستواره فارسی 1- 324].
آغاز: «امرو زکه روز نوروز سنه 1323 است جوانی به سن بیست وپنج خوشکل
ص: 293
ورعنا قوی و زیبا صبح از خواب برخواسته عازم حمام است، زنی دارد موسوم بعفیفه خانم و چهار اولاد ازین زن دارد...».
انجام: «... جان بملک الموت سپرده شاید باز هم فامیل هشت نفره از جزئی فهم مسافر خیر خواه ماجائی درببرند
من گنگ خواب دیده وعالم تمام کر من عاجزم ز گفتن وخلق از شنیدنش»
ش 2450، 82 برگ، رقعی، نسخ .1323
از: حاج کریم خانی بن ابراهیم کرمانی
این رساله مشتمل بر یک مقدمه وبیست و دو باب کوتاه است با چند جدول، پیرامون آلتی بحث می کند که ساخته خود مؤلف است ومی توان به وسیله آن اعمال اسطرلاب را با روشی بسیار آسانتر از آلت اسطرلاب معروف استخراج نمود. این رساله در ماه ذی القعده 1258 تألیف وغره محرّم 1259 تنظیم شده است.
در فهرست سابق این کتابخانه در ص 21 یاد شده است.
[فهرست کتب شیخ احسائی وسایر مشایخ 2-233، مرعشی 20- 154].
آغاز: «بسمله، حمد له... امّا بعد چنین گوید بنده اثیم کریم بن ابراهیم که در اوایل سنّ من به تشویق بعضی از اخوان چند گاهی تحصیل علم ریاضی کردم...».
انجام: «همچنین است تعدیل دقایق اجزای محیط وتعدیل دقایق میل».
ش 1194، 21 برگ، 14×20، نستعلیق غلام حسین همدانی در تویسرکان. بدون تاریخ.
ص: 294
از:
مؤلف پس از اتمام دو کتاب بنامهای «حلّ عقد نجوم» و«سراج السائلین» (در کلام)، بنا به خواهش دوستی این رساله در علم معرفت طالع واحکام نجوم را نگاشته و در یک مقدمه ودوازده باب ویک خاتمه تنظیم ساخته است.
[الذریعة 7-74، فهرست منزوی 1- 287].
آغاز: «بعد حمد الله سبحانه... بر ارباب خبرت واصحاب بصیرت پوشیده نماند که... چون از تالیف کتاب حل عقد نجوم وکتاب سراج السائلین در اعتقادات فارغ شد یکی از...».
انجام: «.. مسجدها وگردابها وساحلها... وبخارا وشام ودریای یمن... ومیوههای شیرین ... واز جواهر... بخواب رفتم».
ش 2912، 48 برگ، 11×15، نستعلیق، بیکا، بیتا. نقص دارد (تحریر سده 11 و12).
از: ملا محمد باقر بن محمد تقی مجلسی (علامه مجلسی) (1111 ق)
در اخلاق وآداب اسلامی که از آیات کریمه واحادیث اهل بیت: استفاده می شود. این کتاب دارای چهارده باب ویک خاتمه است.
[الذریعة 7-83، مرعشی 2-404، مجلس 10-1171 و38- 68].
آغاز: «الحمد لله الذی حلی انبیائه باحسن حلیة المتقین... چنین گوید... که چون عمده امتیاز بنی نوع انسان از سایر انواع حیوان به تخلق به اخلاق حسنه...».
ش 96، 134 برگ، 19×27، برگ آخر نسخ عبد الله الحسینی در 1254 وبقیه تحریر سده .12
ص: 295
ش 1088، 153 برگ، 16×23، نستعلیق، بیکا، بیتا، اول وآخر ناقص (تحریر سده )12
* * *
ش 1298، 144 برگ، 16×22، نستعلیق، بیکا، بیتا، اول وآخر ناقص (تحریر سده )12
* * *
ش 1340، 192 برگ، 14×20، نسخ مراد بن علی محمد در .1239
* * *
ش 1988، 179 برگ، 18×24، نستعلیق .1217
* * *
ش 2139، 230 برگ، 14×21، نسخه عبد الصانع علوی. (تحریر سده 12 و)13
* * *
ش 3156، 180 برگ، 20×28، نسخ مولانا حق بنده بن مولانا فدا علی برقی در 1120. این نسخه تصحیح شده است.
* * *
ش 3222، 215 برگ، 14×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخرش افتادگی دارد. (تحریر سده 12 و 13).
* * *
ش 3369، 378 برگ، 12×21، نسخ محمد رضا در 1230 به خواهش میرزا محمد نور الله، این نسخه تصحیح شده است.
از: محمد رفیع بن محمد مشهدی شاه جهان آبادی (باذل مشهدی) (1123 ق)
نزدیک به بیست وهشت هزار بیت در سرگذشت پیامبر اکرم وامیرالمؤمنین8،
ص: 296
تقلید از شاهنامه فردوسی و دیگر منظومه های حماسی معروف وگویند از روی «معارج النبوة» مسکین فراهی، این منظومه را باذل تا روزگار عثمان به پایان برده و پس از درگذشت او دیگران آن را تکمیل کرده اند.
[الذریعة 9-206، مرعشی 12-172، فهرست منزوی 4-2775، مجلس 37-500، آستان قدس7- 313].
آغاز:
«به نام بر آرنده کامها از آغاز دانای انجامها
گشاینده بابهای سرور رساننده آرزوهای دور»
انجام:
«ترا دادم از کنه کار اطلاع
که با خود بسنجی نورزی نزاع
بکن غور از انصاف در این سخن
وز آن پس تو دانی بکن یا مکن»
ش 103، 310 برگ، 17×28، تحریر 1252 یا پیشتر. با سر لوح زرّین
* * *
ش 3624، 271 برگ، 21×32، تحریر محمد نصیر بن محمد ربیع خوانساری در 1178
* * *
ش 3642، 362 برگ، 19×28، نستعلیق محمد نعیم بن محمد صالح اصفهانی در .1207
از: ملا بمانعلی راجی کرمانی (1237 _ 1241 ق)
شرح مفصلی است از زندگی مولا امیرالمؤمنین علی علیه السلام در دوران حضرت پیامبر صلوات الله علیه و آله و پس از ایشان و شرح جنگ ها ودلاوریهای حضرت.
چون چند کتاب به نام حمله حیدری است باید این نسخه وسه نسخه دیگر که به همین نام یاد شد با هم تطبیق شود که مبادا اشتباهی رخ داده باشد.
[الذریعة 7-91، نسخه های خطی منزوی 4- 2777].
ص: 297
آغاز:
«پیمبر دگر باره لب برگشاد
... نهانش بسی مژده داد
همانا که داری تو این آرزوی
که بر پور چون من کنی تازه روی»
انجام:
«به داور همه قهر وکین آورد
فسون با جهان آفرین آورد
ندانم ازین گردش روزگار
زکردار دوران ناپایدار»
ش 3568، 356 برگ، 22×33، نستعلیق مهدی بن محمد علی امام جمعه در 1243، از آغاز افتادگی دارد.
از: محمد بن زین العابدین بن محمد بن محمد باقر ایروانی (زنده 1303 ق)
کتابی است در اصول وقواعد ومبانی پزشکی که در چهار جلد تالیف ودر شعبان 1303 بپایان رسیده است. تقسیم بندی خاصی ندارد ودر تمام مباحث داروشناسی علل صحت بدن و روح، سمومات، دواجات وغیره بحث شده است.
آغاز: «یا من اسمه دواء وذکره شفاء صلّ علی حبیب قلوبنا وطبیب نفوسنا محمد خاتم الانبیاء وعلی ولیه وامینه...این آخرین جلد است از مجلدات کتاب حیات الانسان که بتایید حضرت یزدان...».
انجام: «.. ای خدای بینیاز وای کریم بنده نواز... صحت بدن واستقامت مزاجم کرامت فرمودی این چهار جلد کتاب حیات الانسان را به نحوی که پیشنهاد خاطر بود قبل از آنکه عمر بپایان رسد بسامان رساندم. تمت».
ش 2366، 162 برگ، 16×20، نستعلیق مؤلف (محمد بن آقا میرزا ایروانی) در شعبان ،1303 این نسخه جلد چهارم است. فهرست مطالب در سه صفحه در آغاز نسخه نوشته شده.
ص: 298
از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی (1111 ق)
شرح حال پیامبران وچهارده معصوم: است در سه جلد. به نام سلطان سلیمان صفوی نگاشته شده است.
تاریخ تالیف جلد اول ودوم 1085 و1087 ق
[الذریعة 7-121، مرعشی 8-86، مجلس 25-395، مشار فارسی 1- 1226].
آغاز جلد اول: حیات قلوب مرده دلان وادی ضلالت.
آغاز: «جلد سوم: الحمد لله الذی اوضح لنا مناهج... در وجوب امام علیه السلام ومنصوب بودن او از جانب ملک علام وعصمت او از گناهان صغیره و کبیره واتصاف او به صفات کمالیه...».
ش 15، جلد سوم 149 برگ، 20×29، نستعلیق، تاریخ کتابت 1240 یا 1248، نام کاتب ندارد
* * *
ش 1621، 334 برگ، 20×33، نستعلیق سید رضا مازندرانی در 1239 در فرضه رودسر. تمام صفحات جدول وصفحه اول سر لوح دارد. این نسخه جلد اول است.
* * *
ش 1647، 363 برگ، 19×29، نستعلیق مبین بن محمد علی خوانساری در 1107 جلد دوم است. آغاز: بسمله... اما بعد این کتاب دوم است از کتاب های حیاة القلوب از مؤلفات احقر عباد الله...
* * *
ش 1648، 137 برگ، 20×29، نستعلیق، بیکا، بیتا. جلد سوم است.
* * *
ش 2138، 88 برگ، 20×29، نستعلیق، بیکا، بیتا. جلد دوم وناقص است.
ص: 299
ش 3131، 266 برگ، 20×31، نستعلیق، بیکا، بیتا. جلد دوم است وتصحیح شده.
* * *
ش 3135، 118 برگ، 22×31، نستعلیق، بیکا، بیتا. جلد دوم است، (تحریر سده 12) اول وآخر ناقص.
* * *
ش 3607، 342 برگ، 20×29 ،نسخ ابوالقاسم بن محمد حسینی اصفهانی در 1223. جلد اول است. صفحات جدول زرین دارد. مهر مربع «علی رضا بن محمد تقی الحسینی» در آن دیده می شود.
* * *
ش 3657، 418 برگ، 20×30، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) جلد دوم است.
از: عبد الحسین میرزا قاجار
ترجمه ای است از داستان «عذراء قرشی» جرجی زیدان لبنانی که به وقایع اواخر خلافت عثمان بن عفان وحیلههای معاویه پرداخته است. محمد علی شیرازی نقیب الممالک، نیز ترجمه ای از این داستان دارد.
آغاز: «قباء قریه ای است در دو میلی شهر مدینه که چون حضرت خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله وسلّم از مکّه به مدینه هجرت میفرمود در آن جا فرود آمده بدین سبب مشهور گردید».
انجام: «فیض این کتاب نیز شامل حال خاص وعام ووضیع وشریف ودور ونزدیک شود وخوانندگان را از مطالعه آن روحی و فتوحی دست دهد وبه دعای خیر، آن وجود مقدس را یاد وشاد نمائید».
ص: 300
ش 3767، 171 برگ، 17×22، نستعلیق مرتضی حسینی برغانی که در سال 1334 با مرکب چاپ برای چاپ نوشته است. ناقص می باشد.
* * *
ش 3859، 152 برگ، 18×24، نستعلیق، بیکا، بیتا. این نسخه از فصل 36 تا 89 را دارد.
از: ابوالمحاسن محمد بن سعید نخجوانی _ ابن الساوجی
رساله ای است در ترجمه «خواص الحروف» نگاشته شیخ شهاب الدین اشراق سهروردی که مترجم در اصفهان بدان دست یافته وبه ترجمه آن اقدام نموده است، رساله به ترتیب حروف تهجی تنظیم وپس از ذکر عنوان حروف خواص هر کدام نوشته شده است.
آغاز: «اما بعد چنین گوید مترجم این عبارت مختصر وبشارت معتبر... که در سنه... در شهر اصفهان نسخه مختصر در علم حروف تهجی وخواص آن از مصنفات حکیم ربانی...».
انجام: «.. از آشنا وبیگانه هر که باشد وببیند مطیع وفرمانبردار او گردد وبه هر چه اشاره کند به جان منت داشته خدمت او کنند واز حکم او عدول ننمایند والله اعلم بالصواب والیه المرجع والمآب».
ش 2859، 30 برگ، 13×19، نستعلیق 1160 در اصفهان. از وسط افتادگی ونقص دارد. در پایان نسخه برخی او را دو ختومات وطلسمات نوشته شده است وبرخی اوراق غیر مربوط به کتاب در آن صحافی شده است.
ص: 301
از: ؟
خاطرات یک نفر ایرانی در سرزمین فرانسه است که وقایع روز مره خود را برشته تحریر در آورده است، تاریخ حوادث در 3 ژوئیه 1912 م تا 4 آوریل 1913 ادامه یافته است.
آغاز: «چهارشنبه 3 ژوئیه 1912، 17 رجب مثل معمول گذشت، پنجشنبه 4 (ژوئیه) و18 (رجب): امروز محسن خان بنا به رسمی که دارد پنجشنبه ویکشنبهها پاریس می آید، آمده او را دیدم گفت خانم طوبی او کاغذ نوشته...».
انجام: «.. وسایر مرکبات چیده ودور آنها را تخته بندی کرده بودند سرما نخورد چون هنوز هوا سرد است قریب چندین هزار مرکبات بودند».
ش 2402، 43 برگ، نستعلیق مؤلف در 1913 میلادی.
از: خانم روحی
خلاصه ای است از گفتارهای خانم روحی درباره اغذیه وتهیّه آن در خانه
آغاز: «غذا موادّی است که میتواند احتیاجات بدن را بر طرف کند. اقسام اغذیه: اغذیه بر چند قسم است 1 _ که سلّولهای بدن را می سازند وترمیم میکنند شیر، تخم مرغ، گوشت، که تخم مرغ دارای پروتیدوپروتئین است.».
انجام: «مایونیز را با خیارها مخلوط کرده در کوجه فرنگی [...] میکنیم ولپّه را روی کوجه فرنگی ریخته تزیین میکنیم اگر مایونیز برید یک قاشق آب جوش اضافه میکنیم».
ش 3878، 24 برگ، 14×20، بدون کاتب، بدون تاریخ.
ص: 302
از: محمد بن حسام الدین خوسفی (ابن حسام) (م )875
مثنوی است از حماسههای دینی در داستان جنگ های امیرالمؤمنین علی علیه السلام گرفته شده از افسانه های ایرانی مانند جنگ ایشان با دیوان واژدهایان وبا قبادشاه وفتوحات حضرت در افغانستان وخاوران به شیوه «شاهنامه» فردوسی در سال .830
[الذریعة 9-20، نسخه های خطی منزوی 4-2777، فهرستواره منزوی 3- 1633].
آغاز:
«چو امکان ندارد درین داوری
زبان آوران از زبان آوری
زبان بسته را چون نباشد مقال
که بگشاید آن را زبان مقال»
انجام: داستان دو صد وسی وپنجم آمدن امیرالمؤمنین علی کرم الله وجهه با جمیع یاران وسپاهان در شهر مدینه با دولت
«چو دیبای زر بفت بنمود روز
نهان زیر چرخ اطلس سیم دوز»
ش 3644، 331 برگ، 20×27، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخرش افتاده. (تحریر سده 11 و12).
* * *
ش 3836، 169 برگ، 19×24، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص (تحریر سده 11 و )12
از: میرزا محمد بن محمد رضا مجذوب تبریزی (شرف الدین) (ق )11
منظومه مفصلی است در اعتقادات واصول دین، شامل ترجمه منظوم برخی از احادیث
[الذریعة 7-155 و 9-963، نسخه های خطی منزوی 3- 2510].
ص: 303
آغاز:
«بحری است لبالب از فرائد شد نام خزائن الفوائد»
انجام:
«القصه هر آنچه کرد مولا
فرموده کردگار یکتاست
روزی که قلم گرفت معبود لوحش کف مرتضی علی بود»
ش 126، 110 برگ، 20×29، نسخه محمد قلی بن حیدر علی شبستری در قریه خلیل لو در سال .1091
از: قاضی محمد شریف بن محمد شیرازی متخلص به کاشف، 1001 _ 1060 ق
مجموعه ای اخلاقی در زمنیه فرج بعد از شدت که در سال 1058 ق یا 1046 موافق با جمله «که باید خزان وبهار این چنین» تالیف ودر یک مقدمه و چهارده اساس ویک خاتمه تنظیم شده است:
1 _ صبر 2 _ رحم 3 _ ادب 4 _ پاکیزگی 5 _ عبادات 6 _ لطف 7 _ یقین 8 _ حلم
9 _ نصرت 10 _ مروت 11 _ سخاوت 12 - کرامت 13 _ هدایت 14 _ خاتمت ودر خاتمه سرگذشت خود را آورده است.
[الذریعة 7-151، فهرست منزوی 1601].
آغاز: «چمن آرای فرج بعد از شدت که در خزان وبهار روزگار لطف شامل سبحانیست که ذات کمال انسانی را از وحشت سرای رحم در دامن دایه رحمت پرورش داده ودرّ یتیم عمانی را از زندان...».
انجام: «... قلم طاووس خرام بنگارش نقش بدیع همواره بوقلمون پیشه نمود تا بتاریخ سلخ شعبان سنه ست واربعین والف...
ص: 304
بتاریخ وی گفت رای رزین که باید خزان وبهار این چنین»
ش 2383، 134 برگ، 14×20، نستعلیق محمد علی آشتیانی قمی در 1245. با مهر بیضوی «م ح م د ت ق ی» و«یا امام محمد تقی 1226» در برگ آخر.
از: ؟
در فهرسیت منزوی نسخه ای از این منظومه از موزه بریتانیا با این عبارت یاد شده: بروزگار جهانگیر (1014 _ 1037) سروده شده:
جوان شد بار دیگر عالم پیر
بعهد شاه نور الدین جهانگیر
آغاز خداوندا دلی ده شاد از ندوه درو گنجایش غم کوه تا کوه
[منزوی 4- 3028].
آغاز:
«خداوندا دلی ده شاد از اندوه
در او گنجایش غم کوه تا کوه
دلی از خار خار عشق پر نیش
زهر نیشی دو صد جا پیشتر ریش...»
انجام:
«... چشمه فیض از دل دانا طلب
گوهر سیراب ز دریا طلب
نغمه ناهید از ناهید پرس راه بر خورشید از خورشید پرس»
ش 1892، 152 برگ، 15×24، نستعلیق، بیکا. بیتا. از انجام افتادگی دارد. در پایان نسخه تخلّص «ثنا» یا«ثنایی» دیده می شود و ممکن است آغاز نسخه فرهاد وشیرین وپس از آن منظومه دیگری باشد.
ص: 305
از: محمد صادق نامی اصفهانی (1204 ق)
اولین مثنوی از پنجگانه اوست در حدود سه هزار وهفتصد بیت عنوانهای این منظومه همانند «خسرو وشیرین» نظامی است.
[الذریعة 7-160، نسخه های خطی منزوی 4- 2789].
آغاز:
«که بنماید به هم آن هر دو را راه ز حال یکدگرشان سازد آگاه
چه از فرهاد شاپور هنر کیش به ایران آمد از چین سالها پیش»
انجام:
«گلستانی است این باغ شکفته
در آن گلها نمایان ونهفته
[زبوی] گل معطر کن دماغت بیفروز از نسیم آن چراغت»
ش 4006، 71 برگ، 14×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص. صفحات جدول زرین دارد.
از: ؟
عناوین این منظومه شبیه به منظومه خسرو وشیرین نظامی است اما همو نیست.
[به نسخه های خطی منزوی 4-2785 رجوع شود ].
آغاز:
«به فرمانت سفیدی وسیاهی مطیع امرت از مه تا به ماهی
تو آن مهمان صاحبخانه سوزی که در مهمان سرا آتش فروزی»
ص: 306
انجام:
«گهی در کام شهد و گه شرنگ است گهی با دل به صلح وگه به جنگ است
زجادویی به کشورهای عالم اگر خواهد دو تن را مایل هم»
ش 4156، 301 برگ، 10×17، نستعلیق، بیکا، بیتا. صفحات مجدول زرین ولاجوردی. در ابتدای نسخه چند مطلب از قرائت و تجوید، بخشی از عقد الدرر ابو بدر سلمی شافعی، کلام فارسی از میرزا جواد شیرازی دعا، شعر، فقه، آیاتی در حقوق، تفسیر ونامه هایی به مدیر موسسه خاور.
از: ؟
در هند بنای زیبا وخیره کننده ای هست به نام تاج محل که مرقد بانو ممتاز بیگم همسر شاه جهان شاه هند است. این کتاب در وصف زیباییها وجزئیات ساخت آن بناست.
در فهرست سابق این کتابخانه ص 165 شماره 1992 صبح است.
[فهرستواره، منزوی 1- 215].
آغاز:«آورده اند که شاه جهان پادشاه غازی چهار پسر می داشتند یکی دارا شکوه که پسر کلان بودند دویم شاه شجاع سیوم اورتگ زیب عالم گیر چهارم محمد مراد بخش...».
انجام: «.. گنبذ کلان بنابر حجامت یک عدد و زن آن (...) قیمت کمند مذکوره است (...) بابت مزدوری کاریگران روضه».
ش 1992، 44 برگ، 15×23، نستعلیق، بیکا، بیتا، (تحریر سده 13) صورتی از محل قبر بانو ممتاز بیگم معروف به تاج محل در برگ اول چسبانده شده است. در ابتدای کتاب مقدمه ای
ص: 307
است: «محل عرف تاج بی بی اهلیه شاه جهان پادشاه غازی بنت نواب آصف خان وزیر...» در بعضی جاها خط سیاق دیده می شود.
از: خواند میر غیاث الدین محمد بن همام الدین هروی ()942
تاریخ بسیار مختصر از آغاز آفرینش تا روزگار امیر تیمور گورکان، که به دستور امیر علی شیر نوایی، از «روضة الصفا» در مدت شش ماه به سال 904 ه_ . اختصار کرده ومشتمل یک مقدمه وده مقاله ویک خاتمه است.
[الذریعة، 7-210، فهرست منزوی 6-4147، مرعشی 14-30، مجلس 26- 353].
آغاز: «خلاصه کلمات راویان اخبار، انبیای عالی مقدار ونقاوه منشات واقفان آثار سلاطین ذوی الاقتدار، حمد وثنای خالقی است که از خزانه اعطی کل شی خلقه...».
انجام: «قطعه: همیشه باد تو را عمر در حصول فراغ...
تو راست حارس و حافظ عنایت ازلی تو راست حامی وناصر...
لله علی الاتمام والصلاة...».
ش 1123، 415 برگ، 17×24، نستعلیق، بیکا، بیتا. در سال 971 مقابله شده است.
از: بهاء الدولة بن شاه قاسم بن محمد الحسینی نور بخشی (926 ق)
کتابی است در یک مقدمه وبیست وچهار باب که به سال 907 ق در طرشت ری نگارش یافته وچند بار درهند به چاپ رسیده است.
ص: 308
[الذریعة 7-218، 18-61، کشف الظنون 1-718، طبی نجم آبادی ص ،328
نسخه های خطی منزوی 1- 527].
آغاز: «حمد بلا احصاء حکیمی را که به کمال حکمت ووفور عنایت وقدرت، ماهیت اشرف انسانی را از خزانه جود خلعت وجود پوشانید که والله خلقکم وما تعملون وشقایق عقل وحواس در سرا بوستان ابدان انسان...».
انجام: «واما ربّ فواکه را گرفتن آن به وجهی دیگر است چنانکه در کتب طبّی مبیّن وربّ عبارت است از غلیظ ساختن عصاره چیزها خواه بر آفتاب بود چنانکه گفته شد وخواه بر آتش چنانکه در ربّ فواکه مقرر است».
ش 3626، 490 برگ، 20×31، نسخ عبد الله بن بهاء الدین محمد طباطبائی در 1201 در رکن آباد یزد به دستور میرزا سید مرتضی وزیر الوزراء. فهرست مطالب کتاب در پایان نسخه با تاریخ 1202 نگاشته شده است.
از: ؟
تاریخ مختصری در شرح حال وچگونگی حکومت یافتن پادشاهان عجم. نام کتاب با توجّه به مطالب کتاب در عنوان آورده شده.
به فهرست سابق این کتابخانه ص 58 رجوع شود.
آغاز: «بایسته بود همیشه، ... ودادار را در آغاز هر کار یاد کردن هنر است که فر فروزه گانش اروند پاک گوهر است...».
انجام: «وهر سال صد هزار خا... زرین از روم به ایران میفرستاد، چون ناهید را دهان بوی بد می داد داراب را».
ش 1119، 290 برگ، 19×25، نستعلیق، بیکا، بیتا. آخرش ناقص است. شاید تحریر سده 13 باشد. حواشی از نویسنده ای فاضل دارد. برخی واژه ها در حاشیه توضیح داده شده است.
ص: 309
از: ؟
مختصری است از تاریخ سلاطین ایران از آغاز سلسله پیشدادیان تا اواسط سلسله قاجاریه این کتاب «تاریخ سیاقی، سیاق التواریخ، تاریخ مجدول، تاریخ سنواتی، خلاصة التواریخ، مجمل التاریخ، تاریخ تقویمی وتقویم التاریخ» نیز نامیده شده است.
[الذریعة 7-216، مرعشی 12×25، مجلس 26- 68].
آغاز: «تاریخ پادشاهان عجم که در ملک ایران سلطنت کرده اند از ابتداء سلطنت کیومرث...».
انجام: «.. ودر سمرقند با امام قلیخان محاربه نمود به قتل رسیده و در این سال فرح آباد بنا شد».
ش 1453، 131 برگ، 11×17، نسخ، بیکا، بیتا، انجامش افتادگی دارد. با نسخه ش 1119 تفاوت هایی دارد.
از: ؟
تاریخ پادشاهان پارس زمین که در سرزمین ایران حکومت کرده اند. واز پیشدادیان تا صفویان ادامه یافته است، نیمه دوم کتاب در تاریخ حکومت پادشاهان وسیر ملوک وحکایات آنها که بدون ترتیب وتنظیم خاصی آمده است.
[مرعشی 16-220، فهرستواره فارسی 2-959 (ستون دوم کتاب دوم) ].
آغاز: «خلاصه تاریخ پادشاهان عجم که در ملک ایران سلطنت کرده اند در ذکر
ص: 310
پادشاهانی که قبل از ظهور اسلام سلطنت کرده اند... پیش دادیان، کیان، ملوک الطوایف.. کیومرث بزبان سریانی...».
انجام: «... میرزا جهان شاه ابن قرا یوسف بحکم میرزا شاهرخ حاکم آذربایجان شد وروز بروز دولتش در تزاید بود...».
ش 2111، 111 برگ، 12×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. از انجام ناقص است. تحریر سده .13
از: ؟
تاریخ پادشاهان باستان ایران از کیومرث تا بهرام بن یزد جرد، تاریخ پیامبر اسلام وشرح دلاوریهای امیر المؤمنین علیهما الصلاة والسلام وتاریخ حضرت موسی7 وبرخی دیگر از انبیای بنی اسرائیل در این کتاب آمده. مؤلف از کتاب های تاریخ معجم، طبری، تاریخ ابوالفتوح، واز کتاب پیشوای ناظمان مناظم حمزه اصفهانی، معالم التنزیل، متون الاخبار، مروج الذهب روضة الصفا نیز یاد کرده است.
در فهرست سابق این کتابخانه در ص 54 یاد شده است.
آغاز: «نیلگون از فرمان فرمای کشور گشای کامل حشمتی مظفّر لوا خالی بود دیر زمان ملک پناهی نبود هیچ طرف صدارت شاهی نبود چه بعد از وفات کیومرث».
انجام: «بن حفص هیأتهای خود را متغیّر گردانیده بر سر ... بنی خزامه شبخون بردند وبعد از ارتکات این حرکت ناپسند از شکستن همان عهد پشیمان شده ابو سفیان متوجّه مدینه گردید تا پیش از آن که این خبر مسموع خیر البشر گردد ودر تجدید مراسم صلح».
ش 3690، 91 برگ، 21×32، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص، با مهر بیضوی «عبده الراجی عبد علی».
ص: 311
از: علی بن حسن زواری (قرن 10 ه_ . ق)
خلاصه کتاب «روضة الشهداء کاشفی» است که مؤلف آن را به نام میر عبد الغفار ثانی نگاشته است ودر ده باب ویک خاتمه که آن نیز 9 فصل درباره ائمه نه گانه از صلب امام حسین است. این کتاب به فرزند صاحب روضة الشهداء ونیز نسبت داده شده.
[الذریعة 7- 227].
آغاز: «از کتاب روضة الشهداء روح الله روح مؤلفه ابداً انتخاب کرد وبعضی آیات و(...) در او ایراد بود وبر ده باب وخاتمه ترتیب داد و... باب اول در ابتلای بعضی انبیاء...».
انجام: «... با سرهای دیگر شهدا گرفته به اتفاق جابر بن عبد الله انصاری (...) با سی سوار بدرقه ایشان نموده متوجه کربلا شدند ودر روز بیستم صفر (...) شهداء دیگر با بدن اتصال دادند اللهم ارزقنی شفاعة...».
ش 1662، 134 برگ، 18×28، نسخ تقی بن معصوم الحافظ در 1062 آغازش افتادگی دارد.
از: ؟
مجموعه ای از اغذیه وادویه (بصورت الفبایی)، شناخت امراض، فرهنگ الفبایی داروها که بدون تقسیم بندی خاص وبا استفاده از سایر کتاب های طبی نگاشته شده است، در درمان برخی امراض ودردها از ادعیه، تعویذات واشکال جفر نیز سود جسته شده است، از کتاب «تحفة» وغیره نامبرده شده بنظر می رسد شخصی برای
ص: 312
استفاده شخصی این مطالب را از کتاب ها برگزیده وجمع آوری نموده است.
آغاز: «.. اصل مرکبات را اسطقسّات گویند وباعتبار اینکه وجود مرکبات ازین چهار است عناصر گویند وبسبب اینکه عالم کون وفساد از اینها برپاست ارکان گویند وآتش حارّ ویابس است...».
انجام: «.. بانه مثقال عسل شربت کرده بخورند ویا شش درم افتیمون را در آب بجوشانند وصاف نموده...».
ش 2404، 141 برگ، 15×22، نسخ، بیکا، بیتا. حواشی با تاریخ 1218 دارد. از آغاز وانجام ووسط افتادگی دارد روی برخی صفحات مهر بیضوی «یا محمد ادرکنی 1251» دیده می شود. فهرست مفصلی از عناوین کتاب در آغاز نسخه آمده است. وحکایات وفوائدی در رمل و جفر در پایان نسخه هست.
از: ؟
تلخیص کتاب «عین البکاء» محمد تقی بروجردی (ق 12 ه_) می باشد که همچون اصل کتاب با عناوین «مجلس _ مجلس» نگاشته شده است.
در فهرست سابق این کتابخانه در حرف ع ص 296 یاد شده است و دو نسخه از عین البکاء هم در این کتابخانه هست.
آغاز: «قدسیان پروانه ... بر ارباب کمال وصاحبان وجد وحال مخفی نماناد که در سنه.. افکنده به جولانگاه وصفش ماه نو شهرت درد غمش از کربلا برده...».
انجام: «اگر تو به وفور رغبت از خانه بیرون آمده ای به خدا باز گرد به منزل خویش مراجعت نمای واگر تو را به کراهت آورده اند از مردم اعانت خواه».
ش 560، 149 برگ، 15×12، نستعلیق، بیکا، بیتا، آخرش افتادگی دارد. مطالبی در مورد خلافت عثمان وحضرت امیرمؤمنان علیه السلام در پایان نسخه هست.
ص: 313
از: ملا فتح الله بن شکر الله کاشانی (988 ق)
مؤلف این تفسیر را از تفسیر مفصل خود به نام «منهج الصادقین» تلخیص کرده است. تاریخ تالیف: 970
[الذریعة 7-233، سپهسالار 1-123، مجلس 35-41، مشار فارسی 1- 1283].
آغاز: «حمدی چون کلمات زبانی بی غایت شایسته لطیفی است که از محض لطف ابدی بواسطه وجود با جود احمدی بندگان را از بادیه ضلالت کفر به سر حد هدایت ایمان رسانیده شکری مانند...».
انجام:
«اول وآخر قرآن ز چه با آمد وسین یعنی اندر دو جهان شافع تو قرآن بس»
ش 108، 17×28، تا سوره کهف را دارد. نستعلیق سید ولی به امر محمد بخش خان در سال نهم جلوس محمد شاه در سال 1139، با سر لوح زرین وسر سورههای زرّین ویادداشت تملک حاج علی اصغر رمضانی در 1247 وفرزندش حاج محمد رمضانی واقف کتابخانه خود به مسجد اعظم قم
* * *
ش 965، 473 برگ، 20×30، نستعلیق، بیکا، بیتا، سوره فرقان تا پایان قرآن مجید است (تحریر سده 12 و13) با مهری هشت گوش «محمد الحسینی 1249).
* * *
ش 1600، 453 برگ، 22×34، نسخ ملک محمود بدون تاریخ (تحریر سده 10 و11) از سوره مؤمنون تا پایان قرآن مجید است.
* * *
ص: 314
ش 1649، 429 برگ، 19×29، نستعلیق محمد باقر بن عبد الله فرزیانی در 1107 از سوره یس تا پایان قرآن مجید را دارد.
* * *
ش 1670، 391 برگ، 19×28، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 11) از سوره مریم تا آخر قرآن مجید است. با یادداشت ورود به کتابخانه شاهزاده خانلر میرزا احتشام الدولة در سال .1270
* * *
ش 3501، 399 برگ، 20×36، نستعلیق 1095، از سوره احزاب تا آخر قرآن مجید است. صفحات جدول زرین دارد.
از: ابو محمد الیاس بن یوسف نظامی (نظامی گنجوی) (ق )6
پنج منظومه عرفانی وادبی است به نامهای «مخزن الاسرار»، «خسرو وشیرین» «لیلی ومجنون»، «هفت پیکر» و«اسکندر نامه» مجموع این منظومه ها نزدیک به بیست و نه هزار بیت می باشد وهر یک به نام یکی از شاهان نظم شده است وبه قدری شهرت پیدا کردند که بسیاری از شعرا به پیروی از او مانند او منظومه ها سرودند.
[الذریعة 7-264، فهرست منزوی 4-2685، کشف الظنون 1-،724
الفبائی آستان قدس 241، مرعشی 1-364، مشار فارسی 1- 1288].
آغاز:
«بسم اللّه الرحمن الرحیم هست کلید در گنج حکیم
فاتحه فکرت وختم سخن نام خدایی ست بر او ختم کن
پیش وجود همه آیندگان پیش لقای همه پایندگان»
ص: 315
ش 104، ناقص، 281 برگ، 18×27، نستعلیق، بیکا، بیتا، مخزن الاسرار است وغیره که باید تطبیق شود.
* * *
ش 1266، 337 برگ، 13×20، نستعلیق حسن علی شیرازی ساکن نطنز در 1087. خسرو شیرین است وباید غیر آن را هم داشته باشد. با چند سرلوح زرین وجدول زر در صفحات.
* * *
ش 2118، 334 برگ، 16×22، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11) باسر لوح زرین. مخزن الاسرار است. وباید غیر آن را هم داشته باشد.
* * *
ش 2837، 288 برگ، 12×16، نستعلیق 842، خسرو شیرین ولیلی ومجنون را دارد وباید دید بقیه را هم دارد یا نه. غزلی از حافظ با تاریخ 844 در برگ 89 هست.
مطلع غزل «چرا نه در پی عزم دیار خود باشم» وغزلی از شوکت ثانی در برگ 24
* * *
ش 3157، 372 برگ، 21×30، تحریر علی بن سید محمد حسین کرمانی قمی در 1247، با مهر بیضوی کاتب «الواثق بالله الغنی عبده علی الحسینی 1245».
مخزن الاسرار است و شاید بقیه را هم داشته باشد.
* * *
ش 3674، 152 برگ، 12×29، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) شامل مخزن الاسرار ولیلی ومجنون وخسرو شیرین.
ص: 316
از: نظام الدین امیر علی شیر نوایی جغتایی، 841 _ 906 ق
مجموع پنج مثنوی بزبان ترکی جغتایی سروده شده است، عناوین خمسه عبارتند از: 1 _ حیرة الابرار 2 _ مجنون ولیلی 3 _ فرهاد و شیرین 4 _ سبعه سیاره 5 _ سدّ سکندری
در سال 889 ق از مثنوی چهارم فارغ شده است.
[الذریعة 7-264 _ سپهسالار 2- 540].
آغاز: «ای باری موجود...».
انجام: «عصیانیا عفو... امین...».
ش 2165، 223 برگ، 17×23، نستعلیق عبد الجمیل کاتب در 894. آغازش افتادگی دارد. صفحات جدول زرین دارد و قسمتی از نسخه در صحافی پس وپیش شده است.
از: ؟
تاریخ مفصل پیامبر اسلام است با عناوین «ابو الحسن بکری گوید» و«چنین گویند راویان اخبار»، نگارش یکی از علمای شیعه است.
[فهرستواره، منزوی 3- 1638].
آغاز: «بعد از آن از سامر فرزندی آمد ونور نقل کرد به وی واز او فرزندی آمد نامش ... واو را آزر نیز گویند وابراهیم...».
انجام: «حضرت را مدت عمر مبارکش شصت و سه سال بود واز محاسن مبارکش هفده تار موی سفید بود ابن عباس رض گوید که حضرت امیرالمؤمنین علی علیه
ص: 317
السلام و... خواجه عالم صلی الله علیه وآله».
ش 37، 327 برگ، 20×31، نستعلیق سده 13. آغاز وانجامش ناقص است. نام کاتب وتاریخ کتابت ندارد.
از: محمد تقی بن خواجه محمد تبریزی، قرن 11
کتابی است در ترجمه «حیاة الحیوان» کمال الدین محمد دمیری که بروزگار شاه عباس دوم (1038 _ 1052 ق) وبدستور میرزا محمد ابراهیم بن صدر الدین محمد تالیف ودر یک مقدمه وبیست وهشت باب به ترتیب حروف تهجی تنظیم شده است.
[نسخه های خطی فارسی 1-420 _ مشار فارسی 2-1929، الذریعة 7-،272
مجلس 6-137، سپهسالار 4-398، دانشگاه تهران 12- 2766].
آغاز: «.. ومستور نماند که چون در زمان پادشاه دین پناه انجم سپاه گردون... فریدون فرسکندر ظفر دارای داد گستر فرمان فرمای شرع پرور خاقان گیتی ستان...».
انجام: «.. اگر زهره او را بآب شهدا ساییده در بینی صاحب صداع ... نمایند نفع عظیم ببحشد والحمد لله الذی وفقنا علی الاتمام وصلی الله علی محمّد وآله الطاهرین».
ش 3373، 187 برگ، 14×18، نسخ محمد لطیف کجوری در 1134 در مدرسه حضرت معصومه. برگ اولش افتاده. تصحیح شده است.
ص: 318
از: ؟
لغات فرانسوی را همراه تلفظ آن آورده و ذیل بعضی کلمات معنای ترکی آن را نوشته است.
آغاز: آدم... دهن... دندان... لب
ش 1156، 168 برگ، 18×21، تحریر ماه رمضان .1310
از: ابو الخیر محمد بن یوسف چلبی، 1154 _ زنده 1224 ق
شاعر چنانکه خود گفته به شهر «رُها» در عثمانی تعلق داشته وظاهراً پدرش ناخدا بوده و سپس 30 سال در ادرنه واستانبول از شهرهای عثمانی سکونت داشته واز بسیاری از مناصب دولتی بهرهمند بوده است ودر آخر به حلب رفته ودر آنجا اقامت کرده است، مؤلف خود به نام کتاب در ص (6 ر) تصریح کرده است.
کسوت نظمه قود وقدس نامه
ایلدم نامنی خیری نامه
آغاز:
«حمد اول الله عظیم الشانه
مبدع دائره امکانه»
انجام:
«چون ابوالخیر قونلدی نامک
خیر ایده خضرت حق انجامک»
ش 2900، 70 برگ، تحریر عبد الله عباد کرکوکی، فهرستی دقیق از موضوعات دیوان به فارسی در آغاز نسخه آمده است.
ص: 319
از: مترجم؟
رمان دنباله دار فرانسوی است. که در سال 1330 ترجمه به فارسی شده. مؤلف اصل: بونسون دی تیرال بوده.
مطابق یادداشت برگ اول یکی از نسخه ها این کتاب هفده جلد بوده وجلد آخر آن در 44 فصل به وفات رکامبول اختصاص دارد.
[فهرستواره منزوی 1- 359].
آغاز: «کتاب پنجم در آخر کتاب سابق یعنی در کتاب (وکامبول در زندان) ذکر کردیم که... از دور... را دیده با کمال شادی فریاد کنان به رفقا گفت نجات یافتیم...».
انجام: «.. در این وقت نور سحر تابیده روشنی آن بر روی زرد جثه مرده ... فورا زانو به زمین زده نماز مرده را در مقابل آن جثه خواند».
ش 1974، 54 برگ، 17×22، نستعلیق، بیکا ،بیتا. شامل کتاب پنجم است.
* * *
ش 2362، 106 برگ، 15×21، نسخ، بیکا، بیتا. این نسخه کتاب هفدهم است.
آغاز: فصل اول، ده ساعت از روز گذشته جوانی به مکتب سیمون...
* * *
ش 3399، 42 برگ، 14×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. این نسخه کتاب چهارم (دکامبول در زندان) در ضمن 46 فصل است.
* * *
ش 3400، 53 برگ، 15×21، نسخ 1334، این نسخه کتاب چهاردهم (تلمیذ دکامبول) در 54 فصل است.
* * *
ش 3468، 88 برگ، 14×21، نسخ 1334. این نسخه کتاب دوازدهم در 56 فصل است.
ص: 320
ش 3736، 37 برگ، 18×22، نستعلیق، بیکا، بیتا. این نسخه کتاب ششم است از فصل یک تا چهل و یک (از دوره ثانی جزء دوم می باشد).
از: مترجم: حسین علی بن ناصر الدین شاه قاجار، قرن 14
رمانی تاریخی نوشته «هنریک سین کی اویچ» که توسط مترجم به فارسی ترجمه و در شانزده فصل تنظیم شده است.
آغاز: «فصل اول:... نزدیک بظهر از خواب بیدار شده وبر خواست و خسته وکسل مثل همه روزه اش چون روز پیش یکی از مجالسین...».
انجام: «.. وبدین جهت ناگاه شروع نمود که از این مذهب واعتقاد بترسد و آن را دشمن بدارد».
ش 3476، 70 برگ، 16×20، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
ترجمه داستان بلند و رمانی است که به فارسی ترجمه شده و در چند جلد و هر کدام دارای چند فصل است.
آغاز: «نسخه سوم: فصل بیست وسوم: چندین روز به طول انجامید تا اینکه ملکه مانا سوین قادر گردید که از زیر بار هذیان واز خواب های بدی که در بین بی هوشی در جلو نظرش...».
ص: 321
ش 1398، 39 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا. از فصل هشتم را دارد. در پایان نسخه آمده است: «به جهت تصحیح با سلام صمیمانه خدمت جناب مستطاب خدمت جناب مستطاب اجل آقای اقا میرزا ابراهیم خان این کتابچه را فرستاد» وامضای «اکبری» در آن دیده می شود.
* * *
ش 2612، 69 برگ، 11×17، بدون کاتب، بدون تاریخ. این نسخه فصل 18 از جلد چهارم وهفت فصل از جلد پنجم را دارد.
* * *
ش 2909، 48 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا. این نسخه از فصل 23 تا 29 را دارد.
* * *
ش 2936، 73 برگ، 10×17، این نسخه از فصل پنجم تا دهم جلد دوم وبخشی از جلد سوم را دارد با خط خوردگی در صفحات.
* * *
ش 3068، 81 برگ، 8×13، نستعلیق، بیکا، بیتا. این نسخه فصل 18 تا 33 را دارد.
از: ؟
داستانی تاریخی وعاشقانه در ماجرای بهم رسیدن حسن نامی وسمیه بنت عرفجه که پس از حوادث زیاد که مقارن با حکومت خالد بن یزید اموی و جنگ های مختار بن یوسف وعبدالله بن زبیر بود، بهم رسیده و زندگی بخوشی گذراندند، و در 86 فصل تنظیم شده است.
در فهرست سابق این کتابخانه به عنوان حجاج بن یوسف؟ در ص 150 یاد شده است.
ص: 322
آغاز: «اما بعد چنین گوید اعثم کوفی از وقایع حالات مختار بن ابو عبیدة ثقفی رحمه الله بعد از شهادت حضرت امام حسین علیه السلام به تفصیلی که در کتب تواریخ ذکر شده است خلاصی او از زندان پسر زیاد...».
انجام: «.. پس از فراغت عروسی عبد الله با نامه حسن به دمشق نزد خالد بن یزید رفته شرح ماجرا را با او بگفت وپاسخ عبدالله زبیر را باو در میان گذاشت و خالد رمله را تزویج نمود با او همبستر گردید همچنانکه در تواریخ نقل است».
ش 2325، 195 برگ، 16×21، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13 و14).
از: ؟
داستان های افسانه ای از رستم وافراسیاب وسهراب دیگر اسطورههای ایرانی است که به شیوه نقالان نوشته شده است.
آغاز: «بعد از کشتن سهراب رستم سرا پرده اسباب آتش زد خبر به افراسیاب رسید بی هوش شد».
انجام: «سهراب وصیّت کرده است کسی را اذیت نکنیم از آن جانب سورسات را جلو گرفته با نومراجعت کرد با سپاه آمد به طرف زابل کاووس تا چند منزل مشایعت کرد رفت به تخت گاه».
ش 3906، 53 برگ، 11×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. اوراقش منظم نیست (تحریر سده 14).
ص: 323
از: الکساندر دوماس
ترجمه داستانی تاریخی است که از زبان فرانسه بفارسی ترجمه شده و در دو جلد تنظیم و در پنجاه و شش فصل شده است.
آغاز: «فصل بیست وهفتم: دو ساعت بعد از وقایع مذکوره (لورن) در منزل (موریس) آمده او را در اطاق خود نیافت ولی (آژزیلا) نوکر او را دید که در اطاق کفش کن نشسته...».
انجام: «... پس می گویم سلامت باد (سیمون) کفاش که بغض او ما سه نفر رفیق را به اتحاد ابدی انداخت پس از ختم این کلام لورن نیز در پهلوی سرژنویو وموریس افتاده بود».
ش 2520، 210 برگ، 17×22، نستعلیق 1313. این نسخه جلد دوم واز فصل بیست وهفتم تا آخر را دارد.
از: مترجم: دکتر خلیل خان ثقفی (اعلم الدولة)
اصل کتاب از «ژول لومینا» نویسنده فرانسوی
است که آن رادر شش جلد وگویا در ادامه رمان «کنت مونت کریستو» الکساندر دوما نوشته است.
[مشار، فارسی 1- 610].
آغاز: «جلد سوم: سی سال قبل از این بود که... در دهکده کانالانها که در پشت تپه خشک عریانی واقع ودر محل وزش باد سیاه است در یکی از خانههای آن که آفتاب سوزان به دیوارهای آن رنگ...».
ص: 324
ش 1978، 230 برگ، 18×23، نستعلیق مؤلف در 1320 ق. جلد سوم است. در پایان امضائی با حروف لاتین هست.
* * *
ش 4152، 349 برگ، 22×34، نستعلیق، بیکا، بیتا. جلد دوم است. شاید مترجم همان اعلم الدولة باشد. وشاید مترجم محمد طاهر؟ باشد.
این نسخه برای چاپ نوشته شده بود. مختصری در فقه، چند برگ از یک تذکره، واشعاری از ازرقی واثیر ...، چند برگ منشآت وقایع نادری، نامه مأمون به حضرت رضا علیه السلام، چند برگ درباره احادیث ذنوب وشرح آن، حقوق اداری جدید و بخشی از دفتر شکایات سال 1321 ق ضمیمه این نسخه است.
از: ؟
داستان کوتاه ایرانی که درباره دلدادگی دو جوان ووقایع اتفاق افتاده نوشته شده و به اواخر حکومت رضاخان تعلق دارد.
آغاز: «صبح شد مهشیده از خواب برخاست زلفان سیاه ودرهمش را شانه زد روپوشش را بر دوش انداخت، آهسته آهسته خیابان کوچکی را که بانتهای باغ واز آنجا بدامنه سبز وخرم...».
انجام: «.. دست در دست یکدیگر نهادند، ایرج آهسته در گوش مهشیده گفت... پاینده باد وفاداری».
ش 3003، 38 برگ، 11×16، نستعلیق، 1319 (ظاهراً بخط مؤلف).
ص: 325
از: ؟
شامل قصه ملک نوبهار شاه پسر ملک نوروز شاه هرات وپسر برزیگر واحوالات ایشان.
[فهرستواره منزوی 1-400، آستان قدس 7- 74].
آغاز: «راویان اخبار وناقلان آثار ومهندسان روزگار در جامع الحکایات چنین روایت کرده اند که شهر هرات پادشاهی بود که او را ملک نوروز میگفتند».
انجام: «ساعتی بی هوش افتاد وبعد به هوش آمد و از بالای قصر سرازیر شد در دم به ملازمان امر نمودکه بروید کشتی آن پسر ایرانی را برگردانید».
ش 3879، 18 برگ، 13×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. آخرش افتادگی دارد. (تحریر سده 13).
از: ؟
مجموعه چند داستان.
آغاز: «احمد بی مادر از رنج بی مادری گله داشت پدرش هم وفات کرد، احساساتش ... صاحب برد تا آن که روزی شیرین را دید وپشت در منزل عمه اش با او آشنا شد...».
انجام: «پس قلعه خوب جایی است شما اگر آنجا نرفته اید پس کجا را دیده اید؟ بروید واین بهشت زمینی را تماشا کنید...».
ش 1518، 75 برگ، 14×23، نستعلیق 1318، قطع بیاض، پشت صفحات «سید علی آل یاسین کاشانی _ سرور» چاپ شده که فاکتور می باشد، اکثر صفحات خط خوردگی دارد وبه قلم خود مؤلف با مداد می باشد.
ص: 326
از: محمد قاسم بن احمد جناب
مطالب علم معانی وبیان وبدیع وعروض وقافیه ومعما را به تفصیل آورده است تألیف جلد سوم این کتاب در سال 1289 به اتمام رسیده است و دیباچه جلد سوم از حسینعلی بن مصطفی قلی خان دیوان بیگی کلهر کرمانشاهی متخلّص به سلطانی است.
[نسخه های خطی فارسی منزوی 2137].
آغاز: «بسمله. بهترین بیانی که آموزگاران دبستان سخن... پس در ستایش یزدان ودرود بر پیغمبر آخر الزمان وفرزندان ویاران او، چنین گوید بنده خدای احد محمد قاسم بن احمد عفی الله عنهما که این جلد سیم است از کتاب دبستان سخن».
انجام:
«وما... راکع ساجد اخو نحول دمعه جاری
ملازم الخمس لاوقاتها معتکفٌ فی خدمة الباری»
ش 1276، 274 برگ، 13×21، نستعلیق 1309. این نسخه جلد سوم است.
از: محسن بن حسنخان کشمیری فانی (م 1082 ق)
کتابی است معروف در ملل ونحل که در سال 1063 ق در دوازده تعلیم نگاشته شده است.
1 _ پارسیان 2 _ هندوان 3 _ قرا... 4 _ یهود 5 _ نصاری 6 _ مسلمین 7 _ صادقیه
8 _ وحدانیه 9 _ روشنیان 10 _ الهیه 11 _ حکماء 12 _ صوفیه این کتاب به اشخاص
ص: 327
دیگری نیز نسبت داده شده است.
به فهرست سابق این کتابخانه ص 168 نگاه کنید.
[نسخه های خطی فارسی 2-1726، الذریعة 8-48، کشف الظنون 1-،442
سپهسالار 4-405، ملی تهران 1- 265].
آغاز:
«ای نام تو سر دفتر اطفال دبستان یا د تو به بالغ خردان شمع شبستان
بی نام تو نا گشته زبان کام عجم را هر چند بدانند کلام عربستان...»
انجام: «... از زبان صاحبان آن عقیده و کتاب ایشان است ودر گزارش احوال واشخاص در هر حال هر فرقه را چنانکه مطیعان ومخلصان
غرض نقشی است کز ما باز ماند
که هستی را نمیبینم بقائی»
ش 3169، 273 برگ، 15×23، نستعلیق زین العابدین بن آقا علی (ناظر کریمخان) شیرازی در 1234. با جدول زرین در صفحات ونقاشیهای میناتور در برخی برگها.
از: علی بن ابراهیم درویش برهان (زنده 911 ق)
کتابی است در بیان فضائل ومناقب علی بن ابیطالب علیه السلام با استفاده از احادیث وروایات که از کتاب اصلی مؤلف «بحر المناقب فی تفضیل علی بن ابیطالب علیه السلام» برگزیده وتلخیص ودر یک مقدمه دوازده باب تنظیم شده است.
[الذریعة 8-62، مشار فارسی 2-2058، فهرستواره فارسی 3-،1643
نسخه های خطی فارسی 6-4462، مرعشی 1- 124].
آغاز: «سپاس بی قیاس وثنایی بی منتهی حضرت مبدع حکیمی را جلّت... که بحکم کنت کنزا مخفیّاً فاحببت ان اعرف فخلقت الخلق خود بخود از خود در خود
ص: 328
تجلّی نمود که آن تجلّی و...».
انجام: «... یعنی من وعلی یک نور وبودیم پیش خدای تعالی پیش از خلقت آدم بچهارده هزار سال ... الله تعالی آدم را آفرید آن نور را در پشت وی در آورد پس همین حق تعالی آن نور را از پشتی به...».
ش 3457، 155 برگ، 13×19، نسخ، بیکا، بیتا. آخرش افتادگی دارد. (تحریر سده )12 تصحیح شده.
از: حجة الاسلام محمد تقی نیّر تبریزی (حجة الاسلام نیّر تبریزی) (1312 ق)
منظومه ای است از نیّر تبریزی در پاسخ ومناظره با امام جمعه خویی.
[نسخه های خطی، منزوی 4- 2808].
آغاز:
«مشنو از نی در کتاب مولوی
بشنو از تنبور قمصور خویی
بین چه سان دستان سرایی می کند
ناله از درد جدایی می کند...»
انجام:
«... ای عمید اترک قال و قیل کن ختم دفتر با همین تمثیل کن
ختم کن این دفتر درّ خوشاب
کاب شد نک مثنوی قار دوشاب»
ش 1864، 31 برگ، 14×21، نستعلیق، بیکا، بیتا.
ص: 329
از: محمد مهدی بن عنایت الله قمی
مؤلف این رساله را به نحو اجمال در پنج فن: تعریف، امراض، حفظ صحت، وجوه معالجات وانواع تبها نگاشته است.
آغاز: «جواهر حمد و لآلی شکر سزاوار حضرت حکیمی است که انسان شریف را به سبب اعدادات نطفه کثیفه به حکم آیه ثمّ خلقنا النطفة...».
انجام: «... وتحقیق معانی آن کند مصیب بود در معالجه وسزاوار بود که روزی او گردد تأیید الهی».
ش 1449، 171 برگ، 12×18، نستعلیق عبد الرحمن بن کمال الدین الحسینی الخادم القمی الخاک فرجی در .1074
از: علی مخصوص بن حسینخان مستوفی (کاتب الخاقان)
شرح است بر عوامل منظوم که برای استفاده طلاب مبتدی نگاشته شده ودر ربیع الاول 1371 ق - آذر ماه 1330 ش پایان یافته است.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین... بنده شرمنده علی مخصوص ... پس از یک عمر زحمت و ریاضت در فنون خط که به درجه کمالش رساندم وخدماتی شایان نمودم و...».
انجام: «.. وعامل دیگر معنوی است که عبارتند از عامل در فعل مضارع ومبتدا و خبر مثل یضرب یضربان یضربون وزید قام، در ذیل بیت دوم واضحتر بیانی شده علیکم بالرجوع».
ش 2908، 32 برگ، نستعلیق مؤلف در 1371 ق. این نسخه برای چاپ نوشته شده بود.
ص: 330
از: عباسقلی حیران بن محتشم الدولة (ق 14 ه_ . ق)
مجموعه درسهای اقتصادی سیاسی وسیاست... یکساله مدرسه حقوق می باشد که عباسقلی حیران آن را در سال 1338 _ 1339 به زبان فرانسه یادداشت نموده است.
ش 494، 99 برگ، 13×12، تحریر عباسقلی حیران پسر محتشم الدوله گلثائیان در 1339 ق.
از: منوچهر محمد لو
مجموعه ایت است از دروس دانشپایه تکمیلی خط ساختمان هنرستان فنی راه آهن سال 1321 ش
آغاز: «نقشه برداری عبارت از عملیات ذیل می باشد تعیین محل نقاط در روی زمین و یا نقاطی که نزدیک به زمین می باشد، تعیین فواصل نقاط، اندازه گرفتن زوایای واقعه بین خطوط».
ش 756، 228 برگ، 17×21، نستعلیق 1321 و1322. با أشکالی که با مداد رسم شده است.
(عرفان، فارسی)
از: پرویز سلماسی
مختصری است در دستور العمل برای سالکان طریقه ذهبیه از صوفیها.
آغاز: «الحمد لله رب العوالم والانام والصلوات والسلام علی اشرف المکوّنات
ص: 331
محمّد وآله البررة الکرام سیّما وصیّه الذی هو هادی الامة من الخواصّ والعوام».
انجام:
«دل خون سکندر است به ظلمات تن اسیر ای خضر پی خجسته تو هادیّ راه باش
خواهد حبیب ... مولا زفضل ربّ
جان را اسیر حبّ تو در سلسله ذهب»
ش 3732، 25 برگ، 14×21، نستعلیق .1303
منسوب به خواجه نظام الملک
وصایای نظام الملک طوسی وزیر سلجوقیان را در یک مقدمه و دو فصل در بر دارد. مقدمه در سرگذشت خواجه، فصل اول در توصیه بر ترک وزارت وذکر مخاطرات آن و فصل دوم در آداب و شرایط آن هنگام اشتغال به وزارت. برخی این کتاب را از عبد الوهاب امامی (ق 8) دانسته اند.
[نسخه های خطی، منزوی 2- 1607].
آغاز: «شرایف تحمیدات پادشاهی را که انتساب فخر دین به نظام ملک از حکمت کامله او است و ارتباط مباهات ملّت به انتظام دولت از قدرت شامله او».
انجام: «حسن توفیق رفیق طریق این غریق لجّه مهر ووداد ومسند نشین به استحقاق گرداند و همچو اباء نامدار واجداد بزرگوار نام نیکو در صحایف روزگار مثبّت ومخلّد داراد».
ش 863، 71 برگ، 14×20، نستعلیق 1288 در دار الخلافه طهران.
ص: 332
از: خواند میر، میر غیاث الدین بن همام الدین هروی (942 ق)
سرگذشت وزرای اسلامی است که از عصر امویات تا زمان مؤلف به ترتیب تاریخی ادامه یافته و در سال 915 ق پایان یافته است.
[الذریعة 8-170، مجلس 37-546، فهرستواره فارسی 2-،966
دانشگاه تهران 12-2730، مشار فارسی 2- 2153].
آغاز:
«ای نام تو سر دفتر اسرار وجود وز جود تو خلق هر دو عالم موجود
از حکمت ... ز رأی وزرا شد عاقبت کار سلاطین محمود...»
انجام:
«.. که این خواجه عادل پاک دین همیشه باقبال باد آقرین
بدنیا بما ناد بسیار سال
نگهبان او حضرت ذو الجلال»
ش 3332، 229 برگ، 17×22، نستعلیق فخر الدین الشریف الحسینی الرازی در 1309، در دار الخلافه طهران. چند برگ آخر در 1352 نوشته شده.
از: ؟
مجموعه ای است در ادعیه و شرح ختوم نماز وتعقیبات آن و نیز بعضی از حرزها مؤلف از برخی کتب دیگر مانند «کنوز النجاح» ابو علی طبرسی، «کافی» کلینی و عدة واز سید ابوالحسن شاذلی وغیر آن نقل کرده است.
آغاز: «بدان که شرائط استجابت دعاء یکی آن است که اگر طالب منفعت است در
ص: 333
وقت دعا کردن باطن دستها را به آسمان بلند کند و هر گاه طالب دفع مضرت است پشت دستها را به آسمان بلند کند».
انجام: «از برای قضای هر حوائجی سوره مبارکه یس را بخواند ودر موضع مطلب را به خواطر بیاورد وبعد این دعا را بخواند که مستجاب است بسم الله الرحمن الرحیم سبحان... بحقّ محمد و آل محمد صلّ علی محمد و آل محمد وسلّم».
ش 398، 261 برگ، 16×21، نسخ، بیکا، بیتا. برخی دعاها ترجمه فارسی دارد. اول وآخر نسخه ناقص است.
* * *
ش 534، هم به عنوان کتاب دعا در فهرست سابق این کتابخانه یاد شده با سر لوح زرین وجلد روغنی واکنون مفقود است.
از: محمد باقر یزدی حائری
خاتمه کتابی است مشتمل بر ده امر: اول در بیان پاره ای اعمال وآداب فرایض ونوافل یومیه وادعیه مأثوره در تعقیبات ودوم در ادعیه مطوله یوم ولیله وهفته وماه و سال وسپس فوائدی چند در ادعیه مجرّبه. مؤلف این کتاب را برای فرزندش «محمد صادق» نگاشته است. احتمال دارد این کتاب همان «عدة لذاکرین وکفایة الراثین» محمد باقر بن زین العابدین (نزدیک 1300) باشد.
[الذریعة 15- 229].
آغاز: «الحمد لله والصلاة علی رسول الله وعلی آله ال الله الکلام فی خاتمة الکتاب کلام در خاتمه کتاب وصیة مرسوله ونصیحة مبذوله است... وآن در ذکر پاره از مستحبات وادعیه متفرقه...».
ص: 334
انجام: «فصل علی محمد وآله واجزه عنا افضل الجزاء وافضل ما جازیت نبیاً من انبیائک ورسلک وان تجمع لی به خیر الدنیا والاخرة انک ذو فضل کریم یا ذا الجلال والاکرام».
ش 606، 150 برگ، 13×22، نستعلیق، بیکا، بیتا. در پایان نسخه ملحقات در زیارات از محمد باقر بن محمد تقی آمده است.
از: ؟
شامل تعقیبات نماز، دعای کمیل، ادعیه روزهای هفته، جوشن کبیر، دعای سمات، دعای صباح وزیارت عاشورا است.
آغاز: «اللهم صلّ علی محمّد وآل محمّد والعن صنمی قریش وجبتیها وطاغوتیهما وافکیهما وابنتیهما الذین خالفا امرک وانکرا وحیک وجحدا انعامک وعصیا رسولک».
انجام: «یا سادتی رغبت الیکما والی زیارتکما بعد ان زهد فیکما وفی زیارتکما اهل الدنیا فلا خیبنی الله ممّا رجوت وما امّلت فی زیارتکما انّه قریب مجیب».
ش 675، 85 برگ، 13×21، نسخ ونستعلیق 1241، با سر لوح زرین وصفحات زرین. ترجمه فارسی هم دارد. واقف حاج محمد حسین اقبال مؤسس انتشارات اقبال در 1379 ق.
از: ؟
چند سوره با ترجمه و دعای کمیل را آورده است. سوره یس، نبأ. واقعه، ملک، فتح.
ص: 335
آغاز: «یس والقرآن الحکیم انک لمن المرسلین علی صراط مستقیم تنزیل العزیز الرحیم لتنذر قوما ما انذر آباؤهم فهم غافلون لقد حقّ القول...».
انجام: «یا عالما لا یعلّم صلّ علی محمّدوآل محمّد وافعل بی ما انت اهله وصلی الله علی رسوله والائمة المیامین من اله وسلّم تسلیماً».
ش 682، 42 برگ، 13×20، نسخ، بیکا، بیتا. تاریخ 1316 ق در برگ اول دیده می شود. با سر لوح زرین در برگ اول وجدول زرین در تمام صفحات. سوره یس ترجمه ندارد.
از: ؟
مشتمل بر تعقیبات نماز ودعاهای هفته واعمال ماه های قمری به اختصار، دعاهایی برای برآورده شدن حاجات ورفع گرفتاریها وامراض و حرزهای ائمه اطهار: وخاتمه در آداب زیارت مشاهد مقدسه است. ودر آخر کتاب میگوید: مناجات مشهوره کلماتی است مأثوره منقول از خاتم المجتهدین وقدوة المتأخرین دام ظلّه العالی که آن حضرت از خط استاد المحققین والمدقّقین شیخ محمد شهید نقل فرموده اند...» ودر اواسط آن آمده است: فصل سوم در وصول به سعادت وحصول مرام و دفع بلیات ورفع اسقام.
آغاز: «الذین لا خوف علیهم ولا هم یحزنون واغفر لی ولوالدیّ وما ولدا ومن ولدت وما توالدوا من المؤمنین والمؤمنات یا خیر الغافرین... چون نزدیک به غروب شود این دعا را بخواند».
انجام: «یا سامع کل صوت ویا سابق کل فوت ویا محیی العظام وهی رمیم بعد الموت بخلدک الابدیّ ودوامک السرمدیّ وحیاتک التی لا تموت صلّ علی محمّد وآل محمّد وفرّج عنّی ما انا فیه بلا اله الا انت علیک توکّلت وانت ربّ العرش العظیم».
ص: 336
ش 648، 124 برگ، 13×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. اولش ناقص است. تصحیح شده مقداری از صفحات نونویس است.
از: ؟
دعاهایی که در روز جمعه مستحب است خوانده شود، گرد آورده است.
آغاز: «اشدّ خلقا ام من خلقنا انا خلقناهم من طین لازب بل عجبت ویسخرون واذا ذکّروا لا یذکرون واذا رأوایة یستسخرون وقالوا ان هذا الا».
انجام: «مقرّا بذنوبی واساءتی الی نفسی فیا عظیم یا عظیم اغفر لی العظیم من ذنوبی فانّه لا یغفر الذنوب العظام الا انت یا لا اله الا انت یا ارحم الراحمین».
ش 685، 75 برگ، 14×20، نسخ، بیکا، بیتا. اولش افتادگی دارد (تحریر سده 13) تصحیح شده.
از: ؟
تعقیبات نماز و چند دعا برای رفع گرفتاریها وامراض است.
آغاز: «وخواص این آیات در آن اجزا زیاد بود اما در نسخه به این قدر اختصار شد بسم الله الرحمن الرحیم الم الله لا اله الا هو الحیّ القیّوم نزّل علیک الکتاب».
انجام: «واعوذ بالله ممّا استعاذ منه رسول الله صلّی الله علیه وآله وعلی علیه السلام والاوصیاء وارغب الی الله فیما رغبوا الیه ولا حول ولا قوة الا بالله بعد از آن بگو اللهم لک الحمد حمداً».
ش 687، 67 برگ، 12×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص (تحریر سده 13).
ص: 337
از: ؟
مجموعه ای است از ادعیه و حرزها ومناجات خمس عشرة و شامل دعای «بشمخ» (کذا) مشهور به دعای دوازده نام اسرار ودعاهای ایام هفته به نقل از مصباح شیخ کفعمی.
آغاز: «وهزم الاحزاب وحده فله الملک وله الحمد یحیی ویمیت ویمیت ویحیی وهو حیّ لا یموت بیده الخیر وهو علی کل شی قدیر...».
انجام: «این دعایی است از حضرت امام علیّ بن الحسین صلوات الله علیه منقول است که در وی اسم اعظم هست در هر حاجت که بخوانند بر آید اللهم...».
ش 706، 163 برگ، 10×20، نسخ و نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص با جدول زرین در صفحات.
از: ؟
مجموعه ای است از تعقیبات، دعای بعضی مواقع وساعات، تقرب به ائمه وبرخی دعاهای دیگر چون سمات وصباح و... دعاء هفت گنج، ناد علی کبیر، دعای نور، شرح دعای احتجاب، دوازده امام خواجه نصیر با شرح خواص آن از سید نعمت الله حسینی.
آغاز: «لا اله الا الله الها واحدا ونحن له مسلمون لا اله الا الله الها واحداً ونحن له مخلصون لا اله الا الله الهاً واحدا ونحن له عابدون لا اله الا الله ولا نعبد الا ایّاه مخلصین له الدّین».
ص: 338
انجام: «اسئلک ان تغفر لنا وترحمنا وترزقنا لقاء صاحب الزّمان واختم اعمالنا بالخیر یا ارحم الراحمین وصلّی الله علی سیّدنا محمّد وآله اجمعین الطیّبین الطاهرین تمام شد».
ش 847، 128 برگ، 10×17، نسخ 1232، در آغاز نسخه یادداشت مورخ 1266 هست. با سر لوح زرین وجدول زرین در صفحات.
از: ؟
مجموعه ای است شامل دعای کمیل، ادعیه ایام هفته، دعای سمات، دعای صنمی قریش.
آغاز: «اللهم انّی اسئلک برحمتک التی وسعت کلّ شیء وبقوّتک التی قهرت بها کلّ شیء وخضع لها کلّ شیء وذلّ لها کلّ شیء وبجبروتک التی غلبت بها کلّ شیء».
انجام: «واحزناه علیک یابن رسول الله ویابن محمدٍ المصطفی وا اسفاه علیک یابن علی المرتضی وا لهفاه علیک یابن فاطمة الزهراء ویابن خدیجة الکبری... وعلیک حزنی وبکائی والسلام علیکم ورحمة الله وبرکاته».
ش 874، 70 برگ، 12×19، نسخ، بیکا، بیتا. با ترجمه در زیر سطور وجدول وسر فصل زرین، چند صفحه آخر نو نویس است.
از: ؟
دعاها واعمال ماه مبارک رمضان وبرخی از دعاهای معروف از قبیل دعای کمیل
ص: 339
ودر آخر کتاب دعاهایی برای رفع شرور ودرمان امراض مختلف آورده است.
آغاز: «در بیان بعضی از ادعیه واعمال ماه مبارک رمضان وغیره سنت است طلب هلال ماه رمضان وبعضی واجب دانسته اند».
انجام: «من راس ماله الرجاء وسلاحه البکاء یا سابغ النعم یا دافع النقم».
ش 1099، 121 برگ، 14×25، نسخ، بیکا، بیتا. دعای کمیل ترجمه فارسی دارد.
از: ؟
مختصری شامل برخی سور وآیات قرآنی وادعیه است. این کتاب در دو بخش مرتب شده است بخش اول چاپی است وبخش دوم خطی که به نسخ ونستعلیق نوشته شده است.
آغاز: «سوره یس...».
انجام: «... دعای اسکندر ذوالقرنین... سبحان من هو قائم لا یلهو، سبحان من هو دائم لا یسهو».
ش 1356، 63 برگ، 11×18، بخش چاپی نسخ میرزا عبد الله در 1269 در تبریز و بخش خطی، تحریر 1301 در تهران. با جدول زرین در صفحات.
از: ؟
ادعیه ابطال سحر را ذکر کرده است. مؤلف آن از اهل سنّت است ولی نام کتاب شناسائی نشده. از جمله مطالب: دعای نور، حرز ابودجانه انصاری، اسناد دعای
ص: 340
قرشیّا، اسناد هفت حصار
آغاز: «قل جاء الحق وزهق الباطل. ان الباطل کان زهوقا، بسم الله از آسمان تا زمین بسم الله از عرش تا کرسی...».
انجام: «... اسناد هفت حصار... فبذلک فلیفرحوا هو خیر مما یجمعون. انی مغلوب فانتصرون».
ش 1399، 158 برگ، 10×16، نسخه، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص.
از: ؟
مجموعه ای از ادعیه قرآنی وغیر آن است که در برخی موارد همراه با توضیحاتی است. در آخر کتاب حرزهایی آمده است.
واز شیخ بهائی یاد می کند اشعاری که آخر هر بیت آن فاطلبنی تجدنی است را دارد
آغاز: «سوره حمد... سوره یس».
انجام: «.. بعد از دعای توسل باید که این دعا را قرائت کنند: یاسادتی، یا موالی...».
ش 1450، 230 برگ، 11×19، نسخ، بیکا، بیتا. ترجمه فارسی دارد.
از: ؟
مجموعه ای است از زیارات اهل بیت:. در این نسخه آخرین زیارت، زیارتنامه مادر صاحب الزمان8 است.
آغاز: «زیارت جناب امیرالمؤمنین علیه السلام در نجف اشرف. چون به بارگاه اول
ص: 341
که در بزرگ است برسی بایست وبگو اللهم ببابک قرعت وبفنائک نزلت...».
انجام: «.. مرضیة تقیة نقیة فرضی الله عنک وارضاکِ».
ش 1480، 95 برگ، 6×15، نسخ، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص.
از: ؟
در پایان رساله فهرستی از این رساله که در ادعیه است ذکر شده است که چنین است: ... مبارکه: سوره فتح، نبأ، واقعه، تبارک وادعیه عدیله، کمیل، صباح، زیارت عاشوراء، زیارت ششم حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام وپاره ای از دعوات در تعقیبات.
آغاز: «سوره یس...».
انجام:
«بایع از مشتری بها خواهد
کاتب از ناظران دعا خواهد»
ش 1481 × 79 برگ، 7×15، نسخ محمد صادق بن یحیی مراغی الاصل در .1257
از: ؟
مجموعه ای است متفرقه در اشعار وادعیه وعلوم غریبه
آغاز:
«وقتی دل سودایی می رفت به بستانها عیش وطرب آوردی بر لاله وریحانها...»
انجام: «انّ ربکم الله الذی خلق السموات والارض فی ستّة ایام ثمّ استوی علی
ص: 342
العرش یغشی اللیل النهار...».
ش 1483، 40 برگ، 7×14، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه ای است در شرح حرزیمانی، اعتصامات، حصار مسجد، دعای ایام، دعای کنز العرش، شرح صلوات کبیر، دعای صباح صغیر وناد علی کبیر.
آغاز: «این دعا را سیفی گویند و حرزیمانی گویند و او را ... باشد چون شمشیر گویند پادشاهی بوده در یمن...».
انجام: «.. از قاضی عبد المقیم بغدادی نقل است که... ودعا این است: بسمله. لا اله الا الله الموجود فی کل زمان... ولا حول ولا قوة الا بالله العلی العظیم».
ش 1484، 77 برگ، 8×14، نسخ سید حسن بن سید ابراهیم حکیم الحسینی النائینی در .1310
از: ؟
مجموعه ای از ادعیه وتعقیبات است که برخی از آنها عبارتند از تعقیبات نمازهای روزانه دعای گنج العرش، دعای صباح واعتصام وغیره.
آغاز: «والقمر قدرناه منازل حتی عاد کالعرجون القدیم...».
انجام: «... واسئلک یا رب بحق امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب وامه الطاهرة فاطمة».
ش 1485، 137 برگ، 9×17، نسخ، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص. تمام صفحات جدول دارد.
ص: 343
از: ؟
مجموعه ای متفرقه در اوراق مختلفة القطع است در ادعیه از قبیل دعای کمیل وآداب نماز شب و جداول علوم غریبه وطلسمات وغیره.
آغاز: «دعای حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام روایت کرده اند از امام ناطق امام جعفر الصادق علیه السلام که گفت روزی حضرت.... بسمله. الحمد للّه علی الایمان الحمد لله علی الاسلام...».
انجام: «.. انی اسئلک بما تجیبنی به حین اسالک فاجبنی یا الله. پس هر حاجت که خواهد از خدای تعالی بطلبد که البته بر آورده است».
ش 1486، 185 برگ، 9×17، نسخ، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه ای است در ادعیه وجداول ومختصری در خواص آیات.
آغاز: «اگر خواهی از حب وبغض وعقد اللسان وعقد الرجال وعقد الطریق وآنچه عمل نماید میسر شود به امر الله تعالی...».
انجام: «.. وسر به سجده نهد این کلمات مذکوره را بگوید اگر حاجت وی روا نگردد بسیار بسیار عجیب وغریب باشد. خداوند نا امید نگردان به حق دوازده امام، خدایا به امید تو».
ش 1490، 32 برگ، 11×17، نستعلیق 1324. با این یادداشت: مرحوم مظفر الدین شاه شب سه شنبه بیست و سوم ذیقعده الحرام هزار وسیصد وبیست چهار مرحوم شد چهار ساعت از شب گذشته بود.
ص: 344
از: ؟
شامل ذکر اسم اعظم وبرخی از ادعیه سریع الاجابة ونماز استدعا وترکیب دواجات وغیره است.
آغاز: «در ذکر بعضی اقوال وروایات در اسم اعظم روایات بسیار است بعضی را ذکر میکنیم اول که اسم اعظم الله است دوم در قرآن است...».
انجام: «دعال مشلول».
ش 1496، 48 برگ، 10×12، نسخ، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه ای از ادعیه وطلسمات است.
آغاز: «یا عزیزاً فی عزّک فلا اعزّ منک فی عزّک اعزّنی... اگر به جهت ادای قروض بخواهید هفت روز، روزی هفت مرتبه...».
انجام: «... جهت نزله بندی بر تخم مرغ سیاه نویسند پیش از برآمدن آفتاب».
ش 1517، 34 برگ، 11×18، بدون تاریخ.
از: ؟
مجموعه ای از ادعیه است و از آن جمله دعاهای سریع الاجابة وکمیل که با
ص: 345
توضیحی و تعریفی به فارسی همراه با ادعیه آمده است.
آغاز: «بدانکه کلام شیخ ذکرش به هر مهم که بخوانی بی شک روا گردد هر کس در این شک آورد کافر گردد بیم خطر باشد وبعضی گفته اند که این کلام هزار ونهصد عمل را شاید...».
انجام:
«.. دین اسلام احمد محمود به دعای علی زبان بگشود
شکر حمد کریم لم یزلی که دل و جان من ... مهر علی.
ز آنکه نعت علی بو طالب چون نمازی است بنده را واجب
کنیتش بود چون ابو تراب خلق را در ادب ...»
ش 1533، 106 برگ، 7×16، نستعلیق .1307
از: ؟
در ابتدای کتاب چند سوره ای از قرآن کریم، یس، فتح و... وادعیه ای است که با دعای اعتصام شروع می شود و دعای صباح که همراه با ترجمه است و دعای کمیل وغیره.
آغاز: «نجزی المحسنین * انه من عبادنا المومنین * ثم اغرقنا الاخرین * وان من شیعته لابراهیم * (...) * اذ قال لابیه وقومه ماذا تعبدون».
انجام: «.. رفع درد شکم یا حبیب الباکین یا سید المتوکلین یا هادی المضلین یا ولی المؤمنین یا انیس الذاکرین».
ش 1534، 111 برگ، 7×14، نسخ، بیکا، بیتا. آغازش افتاده.
ص: 346
از: ؟
مجموعه ای است از ادعیه جامعه کبیره، زیارت عاشورا، زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام و... ادعیه ماه مبارک رمضان.
آغاز: «بتصدیقنا ایاکم فبلغ بکم اشرف محل المکرمین واعلی منازل المقربین وارفع درجات المرسلین حیث لا یلحقه لاحق ولا یفوقه فائق ولا یسبقه سابق...».
انجام: «... اللهم سدّ فقرنا بغناک اللهم غیر سوء حالنا بحسن حالک اللهم اقض عنا الدین واغننا من الفقر انک علی کل شی قدیر».
ش 1535، 143 برگ، 7×17، نسخ، بیکا، بیتا. آغازش ناقص است.
از: ؟
مجموعه ای است شامل زیارات اهل بیت علیهم الصلاة والسلام واز جمله امیرالمؤمنین علیه السلام و دعای کمیل واعتصام وغیره است. در این بیاض از کتاب اقبال سید طاوس نقل شده است.
آغاز: «ءأدخل یا رسول الله ءأدخل یا امیر المؤمنین ءأدخل یا فاطمة الزهراء ءأدخل یا اباعبد الله ءأدخل یابن رسول الله پس داخل شو بگو الحمد لله الواحد الاحد الفرد».
انجام: «... ودر سجده آخرین این دو رکعت هفت بار گوید خصوصا در شب های جمعه اللهم انی اسئلک بوجهک الکریم...فانه لا یغفر الذنب العظیم الا العظیم وشیخ بزرگوار شیخ طوسی در مصباح طریق».
ش 1537، 105 برگ، 8×20، نسخ، بیکا، بیتا. آغاز وانجام ناقص.
ص: 347
از: ؟
مجموعه ای است شامل دعاهای ماه صفر، دعای نور و... وقسمتی از سوره یس وچند سوره دیگر.
آغاز: «هفتم، چهاردهم، بیست دوم، بیست ونهم در مشرق، بیست هشتم، بیست ویکم، ششم میان مشرق وشمال، پانزدهم، بیست وسوم، سی ام در شمال...دست بر سینه گذارند بگوید...».
انجام: «دعای نظر این است: وان یکاد الذین کفروا لیزلقونک بابصارهم لما سمعوا الذکر ویقولون انه لمجنون وما هو الا ذکر للعالمین».
ش 1538، 59 برگ، 7×14، نسخ، بیکا، بیتا. آغازش افتادگی دارد.
از: ؟
مجموعه ای است از ادعیه و زیارات وتعقیبات که بعضی از آنها عبارتند از دعای صباح، زیارت عاشورا، جامعه کبیره، تعقیب صبح و... که در فهرست ابتدای کتاب مذکور است.
آغاز: «وکان من دعائه علیه السلام عند الصباح، بسمله، اللهم یا من دلع لسان الصباح بنطق تبلجه وسرّح قطع اللیل المظلم بغیاهب تلجلجه واتقن صنع الفلک الدوار فی مقادیر تبرّجه...».
انجام: «سماعة بن مهران روایت می کند که از (...) ابی الحسن موسی بن جعفر صلواة الله وسلامه علیه منقول است که فرمود: ای سماعة: اگر تو را حاجتی... فبحق
ص: 348
ذلک الشأن وبحق ذلک القدر ان تصلی علی محمد و آل محمد که ان شاء الله تعالی به زودی به حاجت خود خواهی رسید».
ش 1540، 170 برگ، 7×15، نسخ، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه ای است در ادعیه از جمله دعای اعتصام و اسناد دوازده نام اسرار، خطبه آدم7 وسوره ای از قرآن کریم که «جن» است. ونیز اشعاری متفرقه به زبان فارسی و عربی از شاعرانی چون شفائی، صائب، همشیره زاده نظیری و...
آغاز: «یقرأ عند الخوف ما یقال عند الخوف وهو منقول عن امیرالمؤمنین وامام المتقین علی بن ابیطالب علیه الصلاة والسلام وردّ الله الذین کفروا بغیظهم لم ینالوا... وکفی الله المؤمنین القتال...».
انجام:
«... ما را که درد عشق وغم یار همدم است دردی اگر نماند سرخوش نمیشویم
سر منزل فراغت ما گوشه غم است
گویی ... ما درد مرهم است»
ش 1544، 99 برگ، 8×18، نسخ. در پایان ادعیه تاریخ 1126 ه_ مندرج است، آغازش افتاده.
ص: 349
از: ؟
مجموعه ای از ادعیه وطلسمات چون طلسم مربع، ختم دوازده امام، دعای توسل، دعای مجاب از حرز امیرالمؤمنین علیه السلام طریق استشفاء به تربت مقدس سید سیّد الشهداء علیه السلام، طریق ختوم سورههای یس، فتح و طریق بربرآوردن حاجات، رفع زهره ابطال سحر و دفع شرجن وشیاطین، حرز امام صادق عیله السلام وغیره.
آغاز: «طریقه ختم داوازده امام خواجه نصیر الدین طوسی علیه الرحمة بر دو قسمت، قسم اول در روز شنبه شروع کند تا هفت روز ودر جمعه تمام کند وهر روز یازده مرتبه بخواند. میباید که در وقت شروع کردن غسل حاجت...».
انجام: «.. فایده در توسعه رزق. هر که بر او تنگ شود باید که هر روز این دعا بخواند: اللهم یا سبب من لا سبب له ویا سبب کل ذی سبب ویا مسبب الاسباب من غیر سبب... که اثری تمام دارد وبه اجابت مقرون میگردد».
ش 1545، 100 برگ، 9×16، نسخ، بیکا، بیتا. با فائده ای در ترکیب داروها.
از: ؟
مجموعه ای در ادعیه که با سورههای یس، فتح و...وملک شروع شده وبا ادعیه اعتصام و دوازده امام خواجه نصیر، قاموس فضل و شرح قاموس، طریقه ختوم واز آن جمله ختم ناد علی، مناجات خمس عشره، دعای استشفاء وتوسل وحرزها و... ادامه یافته وپایان مییابد.
آغاز: «علی اکثر هم فهم لا یؤمنون. انا جعلنا فی اعناقهم اغلالا فهی الی الاذقان فهم
ص: 350
مقمحون وجعلنا من بین ایدیهم سداً و من خلفهم سداً... سوره یس».
انجام: «.. در بیان بانک کردن آتش در خانه، اگر در روز شنبه باشد بر صاحبخانه نیک باشد واگر در روز یک شنبه».
ش 1548، 214 برگ، 10×20، نسخ، بیکا، بیتا. اغاز وانجام ناقص.
از: ؟
مجموعه ای در ادعیه ای که منسوب ا ست به ائمه طاهرین: در اوقات مختلف ودر تعقیبات نماز.
آغاز: «منسوب است به حضرت رسول صلی الله علیه وآله ورئیس محدثین در... به سند صحیح از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام روایت کرده که رسول خدا صلی الله علیه وآله میخوانده بعد از صبح این دعا را...».
انجام: «.. ونیز ثقة الاسلام در کافی روایت کرده که حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام میفرمودند...وزجرتنی من محارمک فلم انزجر وعمرتنی فما شکرت عفوک عفوک یا کریم اسألک الراحة عند الموت واسألک العفو عندالحساب».
ش 1554، 104 برگ، 10×15، نسخ، بیکا، بیتا. در پایان نسخه مطالبی درباره ترکیب داروها وتعبیر خواب وعلوم غریبه هست. آغازش ناقص است.
از: ؟
مجموعه ای در ادعیه و زیارات که با برخی از سور قرآن آغاز شده و بادعای شب های
ص: 351
احیاء خاتمه مییابد و سپس مجموعه کوچک پراکنده ای در بعضی از اشعار از حافظ وسعدی وسید حسین پریشانی گلپایگانی وسید مهدی ابن سید محمد مدرس یزدی.
در میان اشعار دو نثر نیز به چشم میخورد که یکی احتمالا مراسله و دیگر خطبه ای است با مطلع «سپاس بی قیاس قادری را سزاست که شمشاد قامت سرو قدان را...
آغاز: «سداً فاغشیناهم فهم لایبصرون. سواء علیهم ءأنذرتهم ام لم تنذرهم لا یؤمنون. انما تنذر من اتبع الذکر وخشی الرحمن بالغیب فبشره بمغفرة واجر کریم...».
انجام:
«... بنده ای را که خدا از کرمش یاد کند باز می.. از خویش که آزاد کند»
ش 1556، 117 برگ، 10×20، نسخ، بیکا، بیتا. آغازش افتادگی دارد.
از: ؟
مجموعه ای است در ادعیه واعمال که طبق سبک ادعیههای دیگر ابتدا با چند سوره آغاز می شود وسپس به بیان دعاها میپردازد.
آغاز: «سوره یس...».
انجام: «دعای طمطام... رب ادخلنی فی لجة بحر احدیتک وطمطام یم وحدانیتک... لمن ناجاک بلطائف رأفتک یا حی یا قیوم یا ذا الجلال والاکرام برحمتک یا ارحم الراحمین وصلی الله علی محمد و آله اجمعین».
ش 1896، 142 برگ، 12×22، نسخ، بیکا، بیتا. با مرکب چاپ نوشته شده است.
ص: 352
از: ؟
مجموعه سورههای یس والرحمن وجمعه و... وادعیه مواقع وایام گوناگون که در یک دفتر گردآوری شده است.
آغاز: «یس، والقرآن الحیکم، انّک لمن المرسلین. علی صراط مستقیم، تنزیل العزیز الرحیم، لتنذر قوما ما انذر آباؤهم فهم غافلون. لقد حقّ القول علی اکثرهم فهم لا یؤمنون...».
انجام: «.. یار نور المستوحشین فی الظلم یا عالما لا یعلم صلی علی محمّد وآل محمد وافعل بی ما انت اهله وصلی الله علی رسوله والائمة المیامین من آله وسلّم تسلیماً کثیراً کثیراً».
ش 2220، 92 برگ، 14×22، نسخ (شاید) محمد بن محمدهادی بن مراد موسوی خلخالی در .1356
از: ؟
گردآورنده این رساله بجهت آیه شریفه «فاذا فرغت فانصب» مجموعه ادعیه و اذکار وارده در تعقیبات نمازهای یومیه را برای استفاده بیشتر در یک دفتر گردآورد است.
[مرعشی 10-300 (آغاز شبیه رساله حاضر) ].
آغاز: «الحمد لله واهب العطیّات والصلاة والسلام علی محمد و آله الهداة الدالّة الی انواع الخیرات وبدان مستحب است شرعاً وبغایت موکد قال الله تعالی فاذا فرغت
ص: 353
فانصب والی ربک فارغب...».
انجام: «.. ولا این هو ولا حیث هو الا هو یا ذا الملک والملکوت یاذا العزّة والجبروت».
ش 2361، 141 برگ، 13×21، روی برگ اولش نوشته: بخط میرزا تبریزی یا نیریزی، با سر لوح زرین وجدول زرین در صفحات ویادداشت تاریخ تولد میرزا علی اصغر شهیر به آقا بزرگ .1242
از: ؟
مجموعه ثواب قرائت سورهها و ادعیه وارده از ائمه هدی ونیز فتوحات وخواص قرائت آیات الهی از ابتدا تا انتها که در یک دفتر گردآوری شده است.
آغاز: «بسمله ساعات ایام هفته بدین تفصیل است روز شنبه بشکار رفتن روز یکشنبه بنای نو نمودن دوشنبه درخت نشاندن و کشت وزرع نمودن سه شنبه خون گرفتن چهارشنبه دارو خوردن...».
انجام: «.. وفضایل این سوره بسیار است هو الله تعالی شانه رسول خدا (ص) فرمود که هر که سوره معوّذین را بخواند چنان باشد که کتاب های آسمانی را خوانده باشد. تم».
ش 2416، 209 برگ، 14×21، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13).
از: ؟
مجموعه ای از ادعیه، اذکار واوراد ماثوره از ائمه معصومین است که بجهت استفاده
ص: 354
مشتاقان در یک دفتر گرد آوری شده است، در ابتدا فوائد، آثار وشأن نزول برخی ادعیه بفارسی آمده است.
آغاز: «بسمله، از امیرالمؤمنین علیه السلام حسنه و فضایل عظیمه در خواندن این دعا مذکور شده از جمله اینکه...».
انجام: «.. اللّهم هذه سنة جدیدة وانت ملک قدیم اسئلک خیرها وخیر ما فیها واعوذ بک من شرها وشر ما فیها واستکفیک مؤنتها وشغلها یا ذا الجلال والاکرام».
ش 2503، 258 برگ، 12×20، نسخ ونستعلیق قربان علی در 1247. با جلدی نفیس.
از: ؟
مجموعه تعدادی از سورههای کوتاه و برخی ادعیه معروفه است که برای استفاده مشتاقان در یکدفتر گرد آوری وترجمه فارسی آن در میانه سطور آورده شده است.
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم، یس والقرآن الحکیم انک لمن المرسلین...».
انجام: «.. ومالی بکلمات الله التامات من کل شیطان وهامة ومن کل عین لامّة...».
ش 2601، 48 برگ، 11×17، نسخ 1342، ترجمه فارسی در میان سطور نوشته شده است.
از: ؟
مجموعه ادعیه و اذکار وزیارات که از طریق ائمه هدی ماثور است گردآوری شده است.
آغاز: «کتاب مستطاب بعضی از زیارات وادعیه وتعقیبات نماز، شرح زیارت
ص: 355
حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله، در زیارت وسلام کردن بحضرت رسول از دور بدان ملکی تا روز قیامت موکل شده که سلام مومنین...».
انجام: «.. وهفت مرتبه بگوید لا اله الا الله الحلیم الکریم ودر مرتبه هفتم انگشتر را بالای آن بگذارد وبفشارد الحمد لله الذی هدانا لهذا وما کنا لنهتدی لولا ان هدانا الله».
ش 2628، 83 برگ، 11×17، نسخ محمود بن حاج محمد جعفر سرابی در 1311. فهرست ادعیه در آغاز رساله هست و صفحات جدول زرین دارد.
از: ؟
ش 2663، 189 برگ، 11×17، (تحریر سده 13 و14) اوراقش بهم ریخته است.
از: ؟
مجموعه ادعیه واذکار وارده از معصومین که در یک دفتر گرد آوری وبرای استفاده بیشتر قارئین به فارسی ترجمه شده است.
آغاز: «اللهم انی اسئلک برحمتک التی وسعت کل شی وبقوتک التی قهرت بها کل شی... خداوندا به درستیکه سوال میکنم از تو بحق رحمت تو آن رحمتی که فرا گرفته هر چیزی را وبتوانایی تو که قهر کرده است...».
انجام: «... واجعلنی لنعمائک من الشاکرین ولآلائک من الذاکرین وارحمنی برحمتک یا ارحم الراحمین... واحسان خود از یاد کنندگان ورحم کن بر من برحمت خود ای رحیمترین رحم کنندگان».
ص: 356
ش 2668، 68 برگ، 12×18، نسخ و نستعلیق، بیکا، بیتا. تصحیح شده. برگ اول سر لوح زرین وصفحات جدول دارد.
از: ؟
مجموعه دو دعای مفصل بنامهای اوراد محمد بن اسامه وشرح تهلیلات سبعه مشهور به دعای هفت هیکل وخواص وشأن نزول وایجاد این دو دعا که در یک دفتر نگاشته شده است.
آغاز: «بسمله، روایت است از یونس طاهر بلخی که امام بلخ بود که وی چنین گفت که در اصفهان بزرگی بود او را محمد بن اسامه گفتندی وبغایت عالم وپرهیزگار بود چنانچه در آن روزگار بدرجه او کسی نبود...».
انجام: «... والحمد لله رب العالمین بفضلک وکرمک یا ارحم الراحمین ویا اکرم الاکرمین ویا اعدل العادلین».
ش 2724، 58 برگ، 11×18، نسخ سده .13
از: ؟
آغاز: «.. وبعد از دعا، خواندن این دعا سنت است اللهم زدنی حب علی بن ابیطالب واولاده (ع)...».
ش 2766، 69 برگ، 12×17، نسخ، بیکا، بیتا. اولش افتادگی دارد. (تحریر سده 13).
ص: 357
از: ؟
مجموعه نوافل ونمازهای مستحبه که در ایام خاص وطول سال وارد شده ونیز ادعیه واذکاری که در رفع امراض واعراض توسط ائمه اطهار ماثور شده در این دفتر گرد آوری شده است.
آغاز: «... اما نمازهای سنتی بدانکه نماز سنتی بسیار است از جمله آنها بیست و چهار نماز در این جامذکور می شود اول نوافل شبانروزی است وآن سی و چهار رکعت است هشت رکعت نافله ظهر است مقدم بر...».
انجام: «... ایضاً صاحب تب بگشایدبند پیراهن خود را وسر به درون پیراهن برد واذان و اقامه بگوید بعد ازآن هفت مرتبه سوه حمد را بخواند که البته شفا مییابد».
ش 2894، 48 برگ، 10×16، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13).
از: ؟
مجموعه برخی ادعیه، اذکار، اوراد وحرزهای وارده از ائمه هدی، ودعاهای بعد از نماز، دعاهای رفع بلا وبیماریها، اعمال برخی روزها وایام مبارک که در یک دفتر گردآوری شده است.
آغاز: «یافت شده است در مهد آن حضرت صلی الله علیه وآلم وسلم در زیر سر مبارک آن حضرت در حریر سفید کتابت کرده شده اعیذ محمد بن آمنه بالواحد من شر کل حاسدٍ قائم...».
انجام: «... وبمهدی صاحب الزمان واجازته ان تقضی حاجاتی یا قاضی الحاجات یا
ص: 358
قاضی الحاجات یا قاضی الحاجات برحمتک وجودک یا ارحم الراحمین وصلی الله علی خیر خلقه محمد وآله وسلم».
ش 2898، 92 برگ، 11×16، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 10 و11) نسب نامه شاهان صفوی وانتساب آنان به ائمه: در برگ 77 به طور ناقص آمده از شاه... بن طهماسب شروع شده است. در پایان دعای کمیل و زیارت عاشورا بطور نونویس افزوده شده است. صفحات جدول زرین دارد.
از: ؟
رساله ای کوتاه که در آن تعقیبات نمازهای پنجگانه که از ائمه معصومین ماثور است آورده شده است.
آغاز: «الحمد لله المجیب للدعوات الخالصات والرافع للکلمات الطیبات والصلاة والسلام علی اشرف الکائنات وافضل الموجودات... وبعد بدانکه این رساله ایست مشتمله بر بعضی از تعقیبات مشترکه ومختصه...».
انجام: «... واسئلک بخیرتک من خلقک الذی لا ... سواک یا کریم الحمد لله الذی... عنی صلاة کانت علی المؤمنین موقوتاً...».
ش 2905، 49 برگ، 11×16، نسخ، بیکا، بیتا. آخرش افتادگی دارد (تحریر سده 13).
از: ؟
مجموعه ختومات، حرزها، معالجات با ادعیه، اختیارات ایام که در یک دفتر
ص: 359
گردآوری شده است.
آغاز: «به جهت دولتمند شدن وسایر مقاصد در آخر چهارشنبه بعد از ظهر غسل کند به نیّت تطهیر بدن بعد وضوء بسازد و نماز ظهر وعصر را بخواند بعد دو رکعت نماز...».
انجام: «.. اگر چیزی هولناک پدید آید از جانب راست که بجانب چپ رود واز جانب راست برآید آن اعرابی چنان کرد خمره پیدا شد بدان... در این هیچ شک نیست که عابدان آزموده اند».
ش 2921، 100 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13).
از: ؟
مجموعه ادعیه، حرزها، اذکار وارده در دفع بلایا وامراض. شأن نزول ادعیه وغیره که در یک مجموعه گرد آوری شده است.
آغاز: «.. ثم یقول ثلاث مرّات استغفر الله الذی لا اله الا هو الحی القیوم ذو الجلال والاکرام واتوب الیه ثم تقول اللهم اهدنی من عندک وافض علی من فضلک وانشر علیّ من رحمتک و...».
انجام: «.. بسم الله الرحمن الرحیم بسم الله وبالله ربّ احتزرت بک وتوکلت علیک وفوّضت امری الیک الجات ضعف رکنی الی قوة رکنک مستجیراً بک مستنصراً لک مستعیناً بک...».
ش 2924، 151 برگ، 10×15، نسخ، بیکا، بیتا. آغاز وانجام ناقص. تصحیح شده (تحریر سده 11).
ص: 360
از: ؟
آغاز: «.. ولم تکن له فئة ینصرونه من دون الله و ما کان منتصراً. هنالک الولایة للّه الحقّ هو خیر ثواباً وخیر عقباً. و(...) لهم مثل الحیوة الدنیا...».
انجام: «.. ونام غایب بر زبان راند وبگوید یا (...) را به من رسان حق تعالی آن غایب را بوی رساند اگر کسی را زحمتی باشد که بند از بند او جدا شود باید که...».
ش 2932، 138 برگ، 8×14، نسخ، بیکا، بیتا. اول و آخرش افتاده. صفحات جدول زرین دارد.
از: ؟
آغاز: «... اللّهم لک الحمد حمداً کثیراً دائما متوالیاً متواترا متّسقاً متّسعاً (...) یدوم و لا یبید غیر مفقود فی الملکوت ولا مطموس فی (...) ولا منتقص فی العرفان...».
انجام: «.. ودر شب قمر را بزهره مقدم دارند وارباب برجهای بادی زحل وعطارد و در شب عطارد را بزحل مقدم دارند وارباب برجهای...».
ش 2934، 204 برگ، 9×14، نسخ، بیکا، بیتا. آغاز وانجام ناقص. (تحریر سده 13).
از: ؟
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم اذا وقعت الواقعة لس لوقعتها کاذبة، خافضة رافعة.
ص: 361
اذا رجّت الارض رجّاً وبست الجبال بسّاً...».
انجام: «... والکاظم موسی والرضا علی والتقی محمد والنقی علی والزکی العسکری الحسن وصلّ علی صاحب الزمان خلیفة الرحمن سید الانس والجان محمد المهدی صلواة الله وسلامه علیه».
ش 2942، 67 برگ، 9×14، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 13).
از: ؟
مجموعه ادعیه شامل دعای سعادت، (یا سمات) اعمال ماه رمضان، جوشن صغیر، مناجات، دعای استغفار، دعای مجیر ،دعای سحر وغیره که در یک دفتر گرد آوری شده است.
آغاز: «الحمد لله من اوّل الدنیا الی فنائها ومن الاخرة الی بقائها الحمد لله علی کل نعمة استغفر الله من کلّ ذنب واتوب الیه برحمتک یا ارحم الراحمین اللهم صل علی محمد وآله...».
انجام: «... واللذات والولد ولا للبس ثیاب فائق انق ولا لروح ... حل فی بلد الا مسارعة فی اثر منزلة قد قارب الخطر فیها باعد الأمد».
ش 2978، 98 برگ، 19×17، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 13).
از: ؟
شامل دعای صباح (با ترجمه بین سطور)، مناجات، تعقیبات نمازها، دعاء صنمی قریش
ص: 362
آغاز: «اللهم یا من دلع لسان الصباح بنطق تبلّجه، وسرّح قطع اللیل المظلم بغیاهب تلجلجه واتقن صنع الفلک الدوّار فی مقادیر تبرّجه وشعشع ضیاء الشمس...».
انجام: «.. وابرء الی الله تعالی من اعدائک واتقرّب الی الله بموالاتک فکن لی الی الله تعالی شفیعاً وصلّی الله علی محمد وآله الطیبین الطاهرین».
ش 2987، 32 برگ، 10×17، نسخ محمد هادی بن بهرام طالقانی در 1270. صفحات جدول با نقش و نگار دارد با سر لوح زرین.
از:
آغاز: «... وسواء علیهم ءانذرتهم ام لم تنذرهم لا یومنون. انما تنذر من اتبع الذکر وخشی الرحمن بالغیب فبشّره بمغفرة واجر کریم...».
انجام: «... وصیغه توبه بعربی وفارسی به زبان جاری ساخت و صفت ندم ونشان پشیمانی از جمله او لایح وواضع گردید».
ش 2991، 107 برگ، 10×15، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 13).
از: ؟
مجموعه حرزهای ائمه، ادعیه و مناجات است.
آغاز: «... بدانکه شیخ المعظم شیخ زین الدین رفع دشمنان وهلاک ایشان هیچ وردی ودعایی بهتر از حرز دافعه نیست ولشکرها به برکت تلاوة این حرز از یکدیگر ریخته اند وکیمائی است این حرز...».
ص: 363
انجام: «... واغفرلی تلک الذنوب العظام، فانّه لا یغفرها غیرک یا رحمن خدای تعالی گناه چهل ساله او را بیامرزد انشاء الله تعالی».
ش 2997، 77 برگ، 9×14، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 12) آغازش افتاده وصفحات جدول زرین دارد.
از: ؟
شامل اسناد هفت هیکل، ادعیه ایام هفته، شرح صلوات کبیر، نود و نه نام امیر المؤمنین علیه السلام، ادعیه ماه های سال، اوراد فتحیه،
آغاز: «... حق تعالی بفرماید تا بنا کنند به نام او در بهشت قبه ای از یکدانه مروارید بر بالای اوهفتاد هزار حجره در هر حجره ای هزار تخت بر هر تختی حورایی که روشنتر از آفتاب باشد...».
انجام: «... اللهم لک اسلمت وبک آمنت وعلیک توکلت وبک ... والیک حاکمت یا ربّ یا ربّ یا ربّ اغفرلی ما قدّمت واخرت...».
ش 2998، 223 برگ، 9×14، نسخ، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص (تحریر سده 12).
از: ؟
آغاز: «... الغوث الغوث خلّصنا من النار یا رب 204 از جهت رفتن نزد امراء وسلاطین وبزرگان بخواند که حاجات او روا شود یا بدیع السموات یا جاعل الظلمات یا راحم العبرات یا مقیل...».
ص: 364
انجام: «... یا مجیر سبحانک یا محصی تعالیت یا منشی اجرنا من النار یا مجیر سبحانک یا سبحان تعالیت یا دیّان اجرنا من النار یا مجیر...».
ش 3061، 119 برگ، 9×13، نسخ، بیکا، بیتا اول وآخر (تحریر سده 13) مناجاتی با عنوان مناجات «کن فیکون» دارد.
از: ؟
آغاز: «... بسمله ... مرتبه روح بعد از فرائض خمس بدون سخن، شصت و شش مرتبه با توجه وحبس نفس بذکر الله مشغول شود...».
انجام: «بعظمتک وقدرتک یا اقدر القادرین یا قاهر العدو یا والی الولی یا مظهر العجائب یا مرتضی علی».
ش 3067، 11 برگ، ×10×12، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13 و14).
از: ؟
آغاز: «... بسمله از حضرت رسالت پناه منقول است که هر مؤمن مداومت نماید بخواندن آیة الکرسی از وقت بیرون آمدن از خانه خود...».
انجام:
«بار الها گر بسوزانی هزاران ساله ام رشته امید من از تو نمیگردد جدا
ص: 365
بار الها لذت عفوت چشان روزیکه من مال ونی فرزند آنجا نفع بخشد در جزا»
ش 3074، 92 برگ، 10×12، نستعلیق، بیکا، بیتا. آخرش ناقص است. تحریر سده (13 و 14).
از: ؟
مجموعه فتوحات، طلسمات وادعیه متفرقه است شامل خاصیت چهل اسم.
آغاز: «مختصر من شرح ابو الفتوح شهاب الدین سهروردی المقتول رحمه الله المسمی بکتاب دعوات الاسماء وهی اربعون اسماً...».
آغاز نسخه: دعای ... ابتدا از اعتصام.
انجام: «... اللهم انی اعوذ بک من شر نفسی ومن شر کل دابّة انت آخذ بناصیتها ان ربی علی صراط مستقیم».
ش 3076، 38 برگ، 10×12، نستعلیق نجم الدین عراقی به فرمایش حاج سید احمد مجتهد عراقی) در 1336، تصحیح شده.
از: ؟
آغاز: «نوزده نام حضرت باریتعالی، بسمله انت الملک الحق الذی لا اله الا انت الرحمن الرحیم الملک القدوس السلام المؤمن المهیمن العزیز الجبار المتکبر...».
انجام: «.. افوض امری الی الله ان الله بصیر بالعباد. وده نوبت صلوات بر محمد وآله
ص: 366
بفرستد وبعد از آن شروع کند در خواند (جدول)».
ش 3088، 45 برگ، 6×9، نسخ 1325. با سر لوح زرین. نسخه چاپ سنگی دوازده امام محی الدین عربی ضمیمه این نسخه است.
از: ؟
شامل دعای اذن دخول، زیارت مفجعه، زیارت انا عبدکم، جامعه کبیره، جامعه صغیره، زیارت وارث، زیارت سید الشهداء زیارت ششم امیرالمؤمنین، زیارت عاشوراء، دعای بعد از زیارت عاشوراء، زیارت اربعین با ترجمههای فارسی
آغاز: «در درب حرم محترم چنین اذن بخواهند بسم الله الرحمن الرحیم، اللهم انی قد وقفت علی باب بیت من بیوت نبیک وآل نبیک علیه وعلیهم السلام...».
انجام: «.. وصد و ده مرتبه همین ذکر را بگوید وسر را برهنه نماید صد مرتبه بگوید یا وهاب».
ش 3090، 185 برگ، 4×8، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13).
از: ؟
آغاز: «.. شرح دعاء روز اکبر این است در خبر است از رسول (ص)...».
انجام: «وشرح این دعا بسیار است اما مختصر کردیم تا خواننده ونویسنده را ملال نباشد و الله اعلم».
ش 3097، 106 برگ، 3×5، نسخ، بیکا، بیتا. آغازش افتادگی دارد.
ص: 367
از: ؟
مجموعه ای شامل دعاهای وارده، اعمال واذکار مرویّه در ایام هفته است.
آغاز: «دعاء لیلة الجمعة ویومها ولیلة عرفه ویومها اللهم من تعبّأ وتهیّا واعدّ واستعدّ لوفادة الی مخلوق رجاء رفده وطلب نائله وجائزته فالیک یا ربّ».
انجام: «. .ویا من رانی علی الخطایا فلم یعاقبنی علیها صل علی محمّد وآل محمد و اغفر لی ذنبی واشفنی من مرضی انک علی کلّ شی قدیر».
ش 3179، 53 برگ، 17×26، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 12 و)13
با یادداشتی از فخر الدین الشریف بخط زیبا مبنی بر اینکه در سال 1315 این نسخه را که بسیار پاره ومندرس بود تهیه وبا صرف شش تومان از هر جهت آن را وصالی وترمیم ساخته با مهر بیضوی «فخر الدین»، صفحات جدول دارد.
از: ؟
شامل دعای صباح، عشرات، مشلول، عهدنامه چهل صباح، صنمی قریش، جوشن صغیر، جوشن کبیر، یستشیر، عدیله می باشد.
آغاز: «اللهم یا من دلع لسان الصباح بنطق تبلّجه وسرّح قطع اللیل المظلم بغیاهب تلجلجه واتقن صنع الفلک الدوّار فی مقادیر تبرّجه وشعشع ضیاء الشمس بنور تاجّجه...».
انجام: «..ومحمّد الجواد وعلیّ الهادی والحسن العسکری والحجّة القائم المنتظر المهدی م ح م د بن الحسن صاحب الزمان صلوات الله علیه وعلیهم اجمعین».
ص: 368
ش 3357، 116 برگ، 13×21، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) با تملک در دار العبادة یزد در 1237 وبا سر لوح زرین در برگ اول وجدول زرین در صفحات.
از: ؟
مجموعه برخی سورهها و ادعیه و اذکار واوراد است
آغاز: «بسم الله الرحمن الرحیم یس والقرآن الحکیم. انک لمن المرسلین. علی صراط مستقیم. تنزیل العزیز الرحیم. لتنذر قوما ما انذر آباؤهم فهم غافلون. لقد حق القول علی...».
انجام: «... الحمد لله الذی هو بالعز مذکور وبالفخر مشهور...».
ش 3371، 85 برگ، 13×19، نسخ ونستعلیق، بیکا، بیتا. آخرش افتادگی دارد با تملک مورخ 1291 در نمازخانه طهران (تحریر سده 13).
از: ؟
مجموعه ادعیه وزیارات واذکار ماثوره از ائمه هدی است با ترجمه فارسی.
آغاز: «زیارت جامعه کبیره ابن بابویه ودیگران بسند معتبر روایت کرده اند که شخصی از حضرت امام علی نقی علیه السلام سؤال نمود که ای فرزند رسول خدا بمن تعلیم نما سخن بلیغ کاملی که آن را بخوانم...».
انجام: «... بعدما جئت لفضلکم وکرمکم واحسانکم تامیلاً والسلام علیک وعلی الملائکة الله الحافّین حول حرمک الشریف المستغفرین لزوّارک جمیعاً ورحمة الله وبرکاته».
ص: 369
ش 3452، 168 برگ، 10×16، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) با مهر بیضوی «حسین منی وانا من حسین» دعاها ترجمه فارسی دارد.
از: ؟
شامل تعقیبات نماز وبعضی از دعاها جهت برآورده شدن حاجات ورفع مشکلات. این نسخه به علیقلی خان وزیر تقدیم شده است.
آغاز: «آن چه بجا می آوری بعد از مشخص شدن زوال این است که بخوانی آن چه را روایت کرده است رئیس محدّثین در فقیه که حضرت باقر علیه السلام تعلیم کرده است آن را به محمد بن مسلم».
انجام: «والمائلین الیهم والناهضین باحتجاجهم والمقتدین بکلامهم والمصدّقین باحکامهم بعد از آن چهار مرتبه بگو اللهم عذّبهم عذابا یستغیث منه اهل النار امین ربّ العالمین».
ش 3847، 49 برگ، 21×20، نسخ محمد باقر بن حاج علی عسکر شیرازی در 1235. اولش افتادگی دارد.
از:
مجموعه چند دعاست مروی از امیرمؤمنا ن وحضرت سجاد8 از جمله دعای احتجاب صباح، طلب رزق وسعادت و... وچند تعقیب وجز آن.
آغاز: «احتجب بنور وجه الله القدیم الکامل وتحصّنت بحصن الله القویّ الشامل
ص: 370
ورمیت من بغی علیّ بسهم اللّه وسیفه القاتل اللهم یا غالبا علی امره».
انجام: «فقل حسبی الله لا اله الا هو علیه توکّلت وهو ربّ العرش العظیم فسیکفیکهم الله وهو السمیع العلیم ولا حول ولا قوة الا بالله العلیّ العظیم وصلّی الله علی خیر خلقه محمّد وآله الطاهرین».
ش 3880، 20 برگ، 14×20، نسخ محمد صادق شریف شیرازی در .1291
از: ؟
منتخبی از آیات قرآن وادعیه برای رفع مشکلات وبرآورده شدن حاجات است.
آغاز: «الحمد لله ربّ العالمین الرحمن
الرحیم مالک یوم الدین ایاک نعبد وایاک نستعین اهدنا الصراط المستقیم صراط الذین انعمت علیهم».
انجام: «الحمد لله رب العالمین حسبنا الله ونعم الوکیل تبارک الله احسن الخالقین ولا حول ولا قوة الا بالله العلی العظیم».
ش 3925، 15 برگ، 10×15، نسخ .1324
از: ؟
زیارات ائمه اطهار مدفون در عراق وایران را به ترتیب آورده است: کیفیت زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام ، کیفیت زیارت امام حسین عیله السلام، کیفیت زیارت سامرا وکاظمین، امام رضا علیه السلام، زیارت عاشورا، زیارت جامعه کبیره وغیره.
آغاز: «کیفیّت زیارت حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام . چون به بارگاه اول که در بزرگی
ص: 371
است برسی، بایست وبگو: اللهم لبابک قرعت وبفنائک نزلت وبحبلک اعتصمت...».
انجام: «دو رکعت نماز کرد ودعا خواند وبیرون آمد و غایب شد، رفیق من گفت: این حضرت خضر است علیه السلام والسلام خیر ختام».
ش 3956، 39 برگ، 10×15، نسخ محمد بن زین العابدین بدون تاریخ.
این نسخه چاپ سنگی است.
از: ؟
شامل چند مقاله است در ذکر اعمال مناسبتهای مختلف. اعمال را دو بخش کرده است اول آنها که مواقع مخصوص دارند مثل مسأله ازدواج و دیگر آنها که چنین نیستند. از کتب ادعیه مشهور وکتب اربعه بسیار نقل کرده است. بخشی نیز در دعاهایی است که برای برخی امراض وارد شده است.
آغاز: «ایضاً در آن کتاب است که از برای برگشتن گریخته وگم شده این دعا را باید نوشت وباید خواند: اللهم أنت جبار فی السماء».
انجام: «وایضاً سنت است در این روز عقیقه کردن وبعضی واجب می دانند وبا وجود عدم قدرت تأخیرش از این روز جایز است...».
ش 4081، 150 برگ، 15×21، نسخ، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص با مهر بیضوی «یا محسن».
از: ؟
مجموعه ای است از ادعیه ای چون دعای اختتام دوازده امام، یک عقد از امام محمد
ص: 372
بن علی جواد الائمة8 با ذکر حکایت وجز آن.
آغاز: «دعای اختتام دوازده امام علیهم السلام خواجه نصیر علیه الرحمة: الهی بحق هؤلاء المعصومین المظلومین الهادین المهدیین».
انجام: «طریقه ختم احزاب که از ختوم مجرّبه است...».
ش 4128، 29 برگ، 11×17، نسخ، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه ای است از ادعیه و تعقیبات نماز که بخشی از مقباس المصابیح علامه مجلسی ره می باشد ومناجاتهای صحیفه مبارکه سجادیه.
آغاز: «افتتاح دوازده امام».
انجام: «پنجم مناجات مطیعین».
ش 4145، 124 برگ، 7×12، نسخ، بیکا، بیتا. با جدول زرین در صفحات.
از: ؟
مجموعه ای است در آداب نماز وتعقیبات پس از آن و چند دعای دیگر. وزیارت وچند برگ در مثنوی احتمالاً ترجمه یکی از کتاب های ادعیه باشد.
آغاز: «چنان که در حدیث نبوی وارد شده است که نماز ستون دین است اگر مقبول شد همه عبادات مقبول است واگر مردود گشت همه مردود است وچون مقصد اصلی از نماز».
ص: 373
انجام: «بگیرد گوسفندی را فدایی به نیت فدای بیمار وسه نوبت این دعا را بخواند وبر دهن گوسفند ودر وقت ذبح این دعا را بخواند».
ش 4147، 129 برگ، 8×17، نسخ، بیکا، بیتا.
از: ؟
شامل شرح دعای عکاشه وبرخی طلسمها ودعای قدح وشرح خواص آن وصلوات کبیر و دعای خطبه آدم ودعای شش فعل وغیره.
ش 4188، بیاض، تحریر سده 11 و.12
مجموعه دو دعای معروف جوشن صغیر و جوشن کبیر که پیش از هر کدام شرح آنها (شأن نزول وخواص وآثار) به تفصیل ذکر شده است.
آغاز: «روایتست از حضرت امام موسی کاظم علیه السلام که روایت نموده از پدر خود از جد خود از امام حسین بن علی علیه السلام که آن حضرت فرمود که بمن گفت پدر من امیرالمؤمنین علیه السلام...».
انجام: «... یا حلیما لا یعجل یا جوادا لا یبخل یا صادقا لا یخلف یا وهّابا لا یملّ یا قاهراً لا یغلب یا عظیما لا یوصف یا عدلا لا یحیف یا غنیّاً لا یفتقر یا کبیراً لا یصغر یا حافظاً...».
ش 2793، 51 برگ، 11×18، نسخ، بیکا، بیتا. از آخرش افتادگی دارد. با سر لوح زرین در برگ اول وجدول در صفحات.
ص: 374
هر کدام از فرازهای این دعای مبارکه را با خواص مربوط به خود ذکر کرده است.
آغاز: «اللهم انّی اسئلک باسمک یا الله یا رحمن یا رحیم یا کریم یا مقیم یا عظیم یا قدیم یا علیم یا حلیم یا حکیم سبحانک یا لا اله الا انت الغوث الغوث خلّصنا من النار یا ربّ».
انجام: «یا قاهرا لا یغلب یا عظیما لا یوصف یا عدلا لا یحیف یا غنیّا لا یفتقر یا کبیرا لا یصغر یا حافظا لا یغفل سبحانک یا لا اله الا انت الغوث الغوث خلّصنا من النار یا ربّ».
ش 814، 30 برگ، 13×20، نسخ، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) صفحات جدول زرین دارد.
روایتی در فضیلت دعای کمیل آمده سپس در حاشیه آن، اشعاری به مناسبت عبارات ذکر شده است.
آغاز: «در کتاب اقبال روایت کرده است که کمیل ابن زیاد گفت روزی با مولای خود امیرالمؤمنین علیه السلام در مسجد بصره نشسته بودم شب نیمه شعبان مذکور شد حضرت فرمود که هر بنده که...».
انجام: «یا من اسمه دواء وذکره شفاء وطاعته غنی ارحم من راس ماله الرجاء وصلاحه البکاء یا سابغ النعم یا دافع النقم یا نور المستوحشین فی الظلم یا عالما لا یعلّم صلّ علی محمّد وآل محمّد وافعل بی ما انت اهله وصلّی اللّه علی رسوله والائمة المیامین من آله وسلّم تسلیماً کثیراً».
ش 854، 12 برگ، 13×19، نسخ، بیکا، بیتا.
ص: 375
از: ؟
دفتر حساب مخارج چند سالی است که ظاهرا به خط پدر مرحوم رمضانی واقف بیش از دو هزار نسخه خطی وچهل هزار نسخه چاپی به این کتابخانه است.
آغاز: «(...) روز سه شنبه 24 شهر شوال المکرم 1332 مطابق 15 اکتبر ماه فرانسه 1914. مدرسه سورها (کذا) افتتاح شده است...».
انجام: «... سید ابراهیم داده شده است.».
ش 1513، 121 برگ، 12×19، نستعلیق وسیاق، تاریخ 1332 دارد.
از: ملا عبد الله بن محمد هادی محمد ظهیر هرندی اصفهانی (1256 ق)
کتاب مفصلی است در اعتقادات وامامت در سه جلد با این عناوین:
جلد اول: در توحید وعدل وحسن وقبح عقلی ونبوّت شامل نه باب
جلد دوم: در اثبات امامت امام علی علیه السلام تا امام باقر علیه السلام شامل نه باب.
جلد سوم: اثبات خلافت امام صادق عیله السلام تا امام زمان عجل الله تعالی فرجه شریف نه باب ویک مقدمه ویک خاتمه.
تاریخ تالیف جلد سوم 1233
[الذریعة 8-250، نسخه های خطی، منزوی 2-943، مرعشی 7-47، مجلس 37- 300].
آغاز جلد سوم: «الحمد لله الذی شرح صدورنا بنور العرفان ونور قلوبنا بقبول شرائط الایمان... که در اثبات خلافت امام ششم تا آخر ائمه انام موافق احادیث مذکوره در کتب علمای اعلام...».
ص: 376
انجام: «وغیبة امام الثانی عشر الذی ضوء وجوده کضوء الشمس والقمر وغیبته وعلتها ومعجزاة کل واحد منهم مع احوال ظلمة ایامهم ومباحثاتهم... مولانا علامة المجلسی اعلی الله درجته...».
ش 12، 269 برگ، 22×31، جلد سوم کتاب است. نستعلیق، نام کاتب وتاریخ کتابت ندارد.
از: لورا کالیفورد بارتی.
کتابی است در شکل داستان از کتب فرقه ضاله بهائیة وبابیه که عزیز الله شیرازی آن را به فارسی ترجمه کرده است. نمایشنامه سرگذشت میرزا محمد علی باب و تاریخ پیدایش بهایی گری وگفتگوی میان قرة العین وچند تن دیگر است.
[فهرستواره کتاب های فارسی منزوی 1- 409].
آغاز: «مقدمه، مقدمات بر دو قسم است یکی برای خواننده قلیل الصبر ودیگری از برای محقّق...».
انجام: «.. به بابی هایی که در قلعه طبریه کشته شدند پیوست وکشته شد. فی شهر العظمة سنة 83 شمسی بهایی مطابق ظهور نقطه اولی روح ما سواه لشهادته».
ش 1365، 78 برگ، 10×17، نسخ ابوالحسن نیریزی.
از: ؟
رساله ای است حاوی دو مجلس موعظه که مجلس اول در تاریخ 26 ماه رمضان ودیگری 24 رمضان المبارک سال 1301 ه_ نوشته شده است. وبه همین جهت به آن
ص: 377
نام «دومجلس» گذاشته شد. گویا از کتب شیخیه باشد. در آن ردّ بابیه هست، واز شخصی به نام ملامهدی بدگویی می شود.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین... خداوند عالم در کتاب مستطاب خود میفرماید: الله نور السموات والارض مثل نوره...».
انجام: «.. هر که خدا را می خواهد وایشان را می خواهد البته ایشان هدایتش می کنند».
ش 1313، 42 برگ، 14×21، نستعلیق سید محمد حسین بن محمد هادی طباطبائی در 1301ق.
از: ؟
دو موقوفه واحکام صادر شده درباره آن توسط علما را بیان کرده است.
آغاز: «چون بر این بندگان فدویان دولت جاوید مدت اعلی حضرت قدر قدرت... لازم و متحتم است که وقایعات اتفاقیه امورات».
انجام: «آخوند ملا محمد صالح از اهل اجتهاد و حکومت شرع می باشد حکمی که از ایشان صادر بشود اطاعت آن لازم است».
ش 4163، 266 برگ، 15×21، نستعلیق 1265 با دو مهر بیضوی «محمد علی بن محمد حسین» و«محمد حسین» وجدول زرین در تمام صفحات.
اوراق پراکنده ای در حدیث، صرف، در تعریف اصفهان، داستان. اصول فقه، سفر نامه، منطق، فقه، نحو، اصول فقه با عناوین «اصل»، بخشی از یک تذکره واشعار ضمیمه این نسخه است.
ص: 378
از: محمد بن عبد الله کاتبی ترشیزی نیشابوری، ()839
مثنوی است، پس از مناجات وستایش پیامبر وسبب تحریر مثنوی در ده باب تنظیم شده است: 1 _ طریق عاشقی 2 _ صحبت داشتن 3 _ ترک عجب وگمراهی
4 _ عزّت 5 _ نکویی 6 _ گذشت از بدی 7 _ قانعی 8 _ باغ بهشت 9 _ روی آوردن بخدا 10 _ ترک خودکردن.
[نسخه های خطی فارسی 4-2817 _ الذریعة 19-181، مجلس 8-355، دانشگاه تهران12- 2687].
آغاز:
«ای به رحمت در دو عالم کار ساز جمله عالم را برحمت کار ساز
ای که هستی گمرهانرا رهنمای
کرده ام ره گم بلطفم ره نمای...»
انجام:
«... گردهی داد سخن را چون کمال غیر نقصانت نباشد زان کمال
ختم قرآن به از این چون حافظت
ختم کن حق بادیار وحافظت»
ش 2877، 39 برگ، 11×19، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 10 و11) با سر لوح زرین وجدول زر در صفحات ومهر بیضوی «محمد حسین عندلیب الذاکرین».
از: محمد علی بن زین العابدین رفسنجانی (زنده 1281 ق)
مجموعه ده مجلس در مواعظ واخلاقیات همراه با ذکر مصائب ومقتل ابا عبد الله الحسین علیه السلام که در محرم 1281 ق نگارش آن شروع شده وگویا مؤلف از شیخیه باشد.
ص: 379
آغاز: «الحمد لله علی عظیم بلائه فی
اولیائه وجلیل ضرّائه وبأسائه فی احبائه والصلاة والسلام علی سادات الانام والقادات الکرام وکهوف الدهور والایام المخصوصین بالبلایا العظام والرزایا الجسام...».
انجام: «.. ان شاء الله همه عفو وصفح خواهند فرمود وبکرامت نفوس خود از خبط وزلتی که رفته باشد اغماض خواهند نمود وان شاء الله او را بدعای خیر یاد فرمایند، والسلام».
ش 2713، 153 برگ، 12×18، نستعلیق 1281. ظاهراً بخط مؤلف است.
از: ؟
تقریر منبرهای یکی از علمای شیخیه به نام (میرزا محمد باقر همدانی) که در ده مجلس به سال 1293 صورت گرفته است. این سخنرانیها در مسجد قلعه همدان ایراد شده است. مؤلف در همین تاریخ (1292 _ 1295) سؤالاتی از حاج محمدخان کرمانی رئیس شیخیّه وقت نموده است.
[فهرست کتب شیخیّه 2-384 مراجعه شود ].
آغاز: «الحمد لله... وبعد چون در محرم هزار ودویست ونود وسه هجری بندگان اجل اکرم امجد ارفع باقر ائمه طاهرین ناشر فضایل سادات طیبین الطاهرین محکم کننده ارکان مؤمنین...».
انجام: «اما اگر کسی را از قفا سر ببرند از پشت سرببرند چقدر سختتر خواهد شد پس آن ملعون حضرت را به رو در انداخت و سر آن حضرت را به چندین ضربه از قفا جدا کرد الا لعنة الله علی...».
ش 252، حدود 200 برگ، 16×22، نستعلیق 1296 در همدان. قصیده ای در مدح مؤلف از میرزا علی رضا کرمانی در پایان نسخه هست.
ص: 380
از: ؟
فرهنگ مختصری است دو زبانه فارسی به فرانسه.
آغاز: «زراعت کردن، ضد بودن وبالغ شدن، التفات فرمودن، رقصیدن، فروختن اجناس: خرده خرده...».
انجام: «... راه رفتن، تعیین کردن ومشخص نمودن، تحدید کردن، قناعت وخانه داری کردن، رسیدن وهمراه بردن وطفلی را به مدرسه بردن».
ش 1363، 94 برگ، 11×18، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: ؟
مجموعه ای پیرامون 170 بیت که بطور نامنظم در مصائب اهل بیت :سروده شده است.
آغاز:
«اول بر عارض گل مصطفی سلام
دویم بر آفتاب رخ مرتضی سلام»
انجام:
«جهان خوش است ولکن حیات می باید اگر حیات نباشد جهان چه کار آید»
ش 3069، 18 برگ، 8×12، نستعلیق اسکندر محمدی در 1324 ش.
ص: 381
از: ؟
مثنوی است درباره وقایع کربلا وبعضی از حوادث تاریخ اسلام.
آغاز:
«کنون بشنو از من یکی داستان
که تا گویم از گفته راستان
نیاری درین داستان شک وریب
نجویی درین نظم نقصان وعیب»
انجام:
«بیامد پیر زن نزدیک دختر بسی بوسه زدش بر چشم وبر سر
بیامد اسب حیدر پیک زد زین
باو تن پوش شد گفت ای نگارین»
ش 681، 85 برگ، 11×17، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) از آخر افتادگی دارد.
از: محمدبن حسام خوسفی قائینی قهستانی (893 یا 875 ق)
[الذریعة 9-20، فرهنگ سخنوران -14، نسخه های خطی فارسی 3-2211، دانشگاه تهران13- 3092].
آغاز:
«ای بسزا لایق حمد وثنا ذات تو پاک از صفت ناسزا
آنچه توشایسته آنی بحق زهره اوصاف تو گفتن که را»
انجام:
«بتاریخ دویم جماد الاول شبی بود پنجشنبه پاس اول
بیا احمدا فکر اتمام کن بامید افضال انجام کن»
ص: 382
ش 3126، 262 برگ، 21×31، نستعلیق 1219، برای نواب صاحب قبله شهریار الدولة سید محمد مهدی یارخان صفوی حسینی مشهدی عسکر جنگ بهادر. این نسخه قصائد،ترجیع بند، مثنوی وقصیده سرور العین را دارد.
از: شهاب الدین ادیب صابر بن ادیب اسماعیل ترمذی (546 ق)
[الذریعة 9-572، مجلس 8-13، نسخه های خطی منزوی 3- 2396].
آغاز:
«لب تو طعنه زند گوهر بدخشان را رخ توتیره کند آفتاب تابان را
به بوسه ای زلبت تهنیت کنم دل را به دیدنی ز رخت تربیت کنم جان را...»
انجام:
«... با چرخ مدوّر به جفا مقرونی وزماه منوّر به جمال افزونی
ای چرخ مگر دایره گردونی کز دایره مراد من بیرونی»
ش 1867، 158 برگ، 14×21، نسخ محمد علی عبرت نائینی برای میرزا حسنعلی خان مستشار الملک در 1337 ق. تصحیح شده است.
از: محمد هادی بن مهدی سبزواری (حاجی سبزواری) 1289 ق
[مرعشی 14-338، مشار فارسی 2-2263، نسخه های خطی فارسی 3-2224، مجلس8- 443].
ص: 383
آغاز:
«الا یا ایّها الورقاء... که اندر عالم قدسی تو را باشد نشیمنها» انجام:
«... زآنکه گر پیش آید او را غم بیند او بگذرد شود خرم
وربود هم بعیش خوش اندر بیند او عیش او شود ابتر»
ش 3351، 80 برگ، 14×21، نستعلیق، بیکا، بیتا
این نسخه شامل غزلیات، قصائد، ترجیح بند، رباعیات، ساقینامه، مناجات وحکایت می باشد.
از: ابو الحسن امیر خسرو بن محمود دهلوی، 728 ق
شاعر برای خود پنج دیوان تهیه وبنامهای «تحفة الصغر، وسط الحیات، غرة الکمال، بقیة نقیه ونهایة الکمال» نامگذاری نمود، غرة الکمال یکی از دواوین خمسه دهلوی است هر غزل این دیوان یک بیت جداگانه بعنوان مطلع دارد که مجموعه همه اینها ابیات مطالع غرة الکمال را تشکیل می دهد و در ابتدای دیوان دیباچه ای منثور آمده است.
[مرعشی 9-330، مجلس 36-321، مشار فارسی 2-2266، الفبایی آستان قدس - 259].
ص: 384
آغاز:
«چه زهره خاک مسکین را که توحید خدا گوید بدین آلودگی ذات مقدس را ثنا گوید
اگر مردم صفات ذات او گوید بدان ماند که در دریا فتد مور و حدیث...»
انجام:
«... بس گنج معانی که گشاد از ... کلکم که دودندانه کلید هنر آمد
عمر تو بدولت ابدی باد در آفاق روشن شده نام تو که عمر دگر آمد»
ش 2850، 140 برگ، 11×18، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 10 و11) نسخه حاضر «غرة الکمال» (از انتها ناقص) ومطالع غرة الکمال (کامل) ودیباچه دیوان (از ابتدا ناقص) را در بردارد.
از: افضل الدین محمد بن عبد الملک معزّی نیشابوری (قرن ششم)
[الذریعة 9-1069، مجلس 8-190، نسخه های خطی منزوی 3- 2535].
آغاز:
«... دیدم به ره آن نگار خندان را آن ماه رخ ستاره دندان را
بر ماه دو هفته تافته ...
مشکین دورش چه زنخندان را»
انجام:
«...در قیامت دوستم گوید که من خصم توام تا چرا بر من دروغ محض بستی سر به سر
ص: 385
ما همی از زنده گوییم او همی از مرده گفت آن ما یکسر عیان است آن او یکسر خبر»
ش 1774، 123 برگ، 15×24، نستعلیق 1261 در تهران از روی نسخه رضا قلی خان هدایت نوشته شده است. این نسخه شامل منتخب اشعار وقصائد امیر معزّی است.
* * *
ش 1887، 220 برگ، 13×21، نستعلیق علی اکبر قمی در 1205 یا .1250
* * *
ش 3718، 185 برگ، 13×22، نستعلیق .1260
از: اوحد الدّین علی انوری ابیوردی (قرن ششم ه_ )
[الذریعة 9-109، نسخه های خطی منزوی 3-2235، مجلس 8- 89].
آغاز:
«... لب ناهید میسراید نای
دست... است می نوازد چنگ»
انجام:
«... در عشق کسی بود بدین بد روزی وای من مستمند هجران روزی»
ش 1778، 220 برگ، 14×25، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخر ناقص با جدول زرین در صفحات (تحریر سده 11 و12).
* * *
ش 3153، 263 برگ، 20×30، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده )12
* * *
ش 4043، 212 برگ، 14×26، نستعلیق، بیکا، بیتا.
ص: 386
از: رکن الدین اوحدی اصفهانی (672 _ 737 ق)
این دیوان مثنویات شاعر است. وی از خلفای ابو حامد اوحد الدین کرمانی (634 ق) بوده است.
[الذریعة 9-111، نسخه های خطی منزوی 3-1847 و 2242].
آغاز:
«قل هو الله لامر قد قال من له الحمد دائما متعال
احد... واجب ماجد صمد لم یلد ولم یولد»
انجام:
«ناظران را از اوحیاتی بخش
اوحدی ... رانجاتی بخش
دل او را به ذکر عادت کن کار او ختم بر سعادت کن»
ش 4106، 95 برگ، 13×20، نستعلیق، بیکا، بیتا.
از: جمال الدین ابو اسحاق احمد شیرازی (حلاج بسحاق اطعمه) (ق 9 ه_ . ق)
شامل «کنز الاشتهاء»، «آفاق وانفس»، «مزعفر وبغرا»، «خوابنامه، دیوان اطعمه» و فرهنگامه است ودر سال 1299 وپس از آن چند بار چاپ شده است.
[نسخه های خطی، منزوی 3-1849، دانشگاه 10- 1751].
آغاز: «کنز الاشتهاء: حمد بی حد وسپاس بی عدّ
گوش وهوش ودل و جان یک نفسی با من دار تا بدانی که غرض چیست مرا ز این اشعار
ص: 387
دلبری هست مرا لب شکر وپسته دهن گلرخ و سر و قد وسیم بر ولاله عذار»
انجام: مزعفر وبغرا
«مزعفر دگرهم شود... نه آن است کاین اشتلم برد وخورد
چو بادام بودش سخن ناتمام چو حلوا به او شد حکایت تمام»
ش 778، 76 برگ، 12×20، نسخ، بیکا، بیتا. این نسخه شامل کنز الاشتهاء وخوابنامه ومزعفر وبغرا است.
از: اسکندر بهجت خاقان (قرن 14 ه_ . ق)
مثنوی است درباره «توحید»، «مدح پیامبر اسلام»، «مدح حضرت علی علیه السلام»، «شرح حال خود شاعر»، وغیره که به درخواست شاه قاجار نگاشته و آن را «سلوک الملوک» نامیده است.
[ر. ک: فرهنگ سخنوران ص 92].
آغاز:
«به شکر و سپاس خدای جهان در آغاز دفتر گشایم زبان
جهان آفرینی که جان آفرید
زمین آفرید وزمان آفرید
به خورشید ومه داد نور وضیا...» انجام:
«... به فیروزی وفرخی آمدم بر شاه بر خاک بوسه زدم
دریغا که یاقوت را از شبه نه فرق است و گردیده نرخش تبه
نگوید هنرمندی وعاقلی چنین حرف چون نیستش حاصلی»
ش 1881، 75 برگ، 17×22، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 14).
ص: 388
از: میرزا اسماعیل بن میرزا محمد شفیع وصال (1286 ق)
این شاعر پنجمین فرزند میرزا کوچک وصال شیرازی است و دیوانش بعداز مرگش توسط برادرش که به یزدانی تخلّص می کرد گرد آوری شده است.
[الذریعة 9-179، نسخه های خطی منزوی 3-2261، فرهنگ سخنوران 119].
آغاز:
«اگر چه شکوه خوش از دوستان جانی نیست ولی مکن که جفا شرط مهربانی نیست
به شهر کم نبود خوب رو ولی چه کنم که هیچ کس به چنین صورت ومعانی نیست»
انجام:
«حلالت کردم ار خونم بریزی
غنیمت دان چنین خون حلالی
برو توحید دست از عشق بردار
چه افتادی به سودای محالی»
ش 888، 23 برگ، 14×21، نستعلیق 1310 در شیراز برای حاج میرزا عبد الله خان معتمد السلطان. این نسخه شامل غزلیات است.
از: نور الدین عبد الرحمن بن احمد جامی (898 ق)
به عنوانهای سبحة الابرار وسلسلة الذهب ولیلی مجنون و تحفة الاحرار ویوسف وزلیخا وهفت اورنگ در همین فهرست نگاه کنید.
[الذریعة 9-188، دانشگاه تهران 8-87، الفبائی آستان قدس -258، نسخه های خطی
منزوی 3-2264، وسپهسالار 4- 481].
ص: 389
ش 32، 104 برگ، 18×29، نستعلیق زیبا، از سده 10 و11، نام کاتب وتاریخ کتابت ندارد.
با سر لوح وجدول زرین ؛ نسخه بسیار نفیسی است.
* * *
ش 1859، 213 برگ، 15×20، نستعلیق نهاوندی در .1240
آغاز:
یا من بدا جمالک فی کل ما بدا بادا هزار جان گرامی تورا فدا
با مهر بیضوی «عبده الراجی عبد الرزاق» ومهر مربع «عبده الراجی عبد الله»
* * *
ش 1872، 248 برگ، 16×21، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) این نسخه شامل سبحة الابرار وسلسلة الذهب واشعار دیگری از جامی است.
آغاز:
المنّة لله که به خون گر خفتم یک چند چو غنچه عاقبت بشکفتم
در فهرست سابق این کتابخانه این نسخه در مجموعه ها یاد شده بود.
* * *
ش 1875، 131 برگ، 13×22، نستعلیق نظام الدین احمد نیشابوری در 962. این نسخه غزلیات را دارد
آغاز: نفحات وصلک اوقدت...
با جدول زرین در صفحات ومهر بیضوی «آقا 1268» و«آقا 1279» ومهر مربع «الراجی آقا بن کاکاخان...»
* * *
ش 2091، 145 برگ، 15×21، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) اول وآخر ناقص.
* * *
ص: 390
ش 2910، 145 برگ، 13×17، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 10) یادداشتی مورخ 960 در نسخه هست. اول وآخر ناقص.
* * *
ش 3173، 170 برگ، 15×23، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 13) شامل غزلیات ورباعیات است).
* * *
ش 3183، 75 برگ، 14×24، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 12) این نسخه بخش «فاتحة الشباب» از دیوان است وبرگ اولش افتاده.
* * *
ش 3235، 277 برگ، 12×20، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر زمان حیات جامی) با جدول زرین در صفحات.
* * *
ش 3239، 50 برگ، 15×21، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13) آغازش مانند شماره 1859 می باشد. با مهر بیضوی «بود نور چشم محمد حسین».
* * *
ش 3262، 119 برگ، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر زمان حیات جامی) با یادداشت تملک با تاریخ 980 در برگ اوّل.
آغاز:
بسم الله الرحمن الرحیم هست صلای سر خوان کریم
* * *
ش 3697، 119 برگ، 11×19، نستعلیق، بیکا، بیتا. اولش افتاده. این نسخه شامل سلسلة الذهب جامی است با مهر بیضوی «محمد حسین...»
ص: 391
از: جودی خراسانی (م 1302) یاجودی تبریزی
اشعار در مناقب ومصایب اهل بیت عصمت و طهارت: که در قالب مثنویها و قصاید سروده شده است.
[به الذریعة 5-286 رجوع شود ].
آغاز:
«بابت به توای فاطمه بی مهر ووفانیست (...) در سفر کرب وبلا نیست
برگرد که بیماری و غم بر تو روا نیست (...) به تو بر تشنگی کرب وبلا نیست»
انجام:
«هنوز اول درد است جودیا زین غم گمان مکن که به آخر رسید دفتر تو
چگونه قطع سخن می توان کنی جودی نخورده است به خشت لحد همی سر تو»
ش 4062، 140 برگ، 17×23، نستعلیق علی نقی طالقانی بدون تاریخ.
در آغاز نسخه قصائدی از وفایی شوشتری نوشته شده است.
از: شمس الدین محمد حافظ شیرازی
اشعار معروف ومقبول خواجه حافظ شیرازی است که بعد از رحلتش، محمد گل
ص: 392
اندام آنها را جمع کرده وشهرت فراوان بین عوام وخواص یافته است. این دیوان نسخه ها و چاپهای متعدّدی دارد و تعداد اشعار بخصوص غزلها در نسخه ها مختلف است.
[الذریعة 9-222، نسخه های خطی منزوی 3-2276، مجلس 7- 124].
آغاز: «الا یا ایها الساقی ادر کاساً وناولها».
ش 859، 155 برگ، 12×20، نستعلیق محمد ابراهیم بن رحیم بن میرزا محمد رضا در 1216 در تبریز. اولش افتادگی دارد. با مهر بیضوی «عبده الراجی محمد حسن» و«عبده محمد علی» ومربع «الواثق بالله الغنی عبده محمد علی».
* * *
ش 2964، 161 برگ، 12×16، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 10 و11) اول وآخرش افتادگی دارد.
* * *
ش 3027، 108 برگ، 11×18، نستعلیق محمد امین رازی در .1021
* * *
ش 3292، 204 برگ، 13×20، نستعلیق، بیکا، بیتا(شاید تحریر سده هشتم باشد) با سرلوح زرین در برگ اول وجدول زرین در صفحات. با یادداشت تملک مورخ 1247 با مهر مربع «عبده الاثم ابوالقاسم» در برگ اول ودوم. برخی برگها نو نویس است.
* * *
ش 1287، منتخب دیوان حافظ وسعدی است ودر حرف میم یاد شده است.
ص: 393
از: ابو بدیل افضل الدین ابراهیم خاقانی شروانی (582 یا )590
[الذریعة 9-280، مجلس 3-271، نسخه های خطی منزوی 3- 1856].
آغاز: «مراد پیر تعلیم است و من طفل زبان دانش».
انجام:
«شهد کز حلق بگذرد زهر است
نام آن شهد پس عسل منهید
رزق جستن به حیله شیطان شیطنت را لقب حیل منهید»
ش 1109، 269 برگ، 15×26، نستعلیق، بیکا، بیتا. شامل قصائد است وآخرش افتادگی دارد (شاید تحریر سده 11 باشد).
از: شاه اسمعیل بن حیدر حسینی صفوی، 892 _ 930 ق
مجموعه اشعار وسرودههای منظوم که در سه قسم با دیباچههای مستقل بنامهای نصیحت نامه، ده نامه و مجموعه غزلیات تنظیم شده است و تعداد ابیاتش به 3815 بیت می رسد.
[الذریعة 9-298، فرهنگ سخنوران - 193].
آغاز:
«ایلرم بنیاد اول بنده از نام خدا اول یاراتیمش سرّ مردانی علی المرتضی»
ش 2009، 110 برگ، 15×25، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 12 و13) از انجام افتادگی دارد با یادداشتی مورخ 1118 در برگ آخر ومهر مربع «افوض امری الی الله عبده الراجی خسرو 1044 در برگ اول.
ص: 394
از: خلیفه (؟)
غزلیاتی عاشقانه وعارفانه است وتخلص شاعر «خلیفه» است.
آغاز:
«ای از نخست مهر خطت سرنوشت ما حرفی به جز خط تو نشد سرنوشت ما»
انجام:
«ای از ستمت هزار غم بر دل من
غم نیست اگر کنی ستم بر دل من»
ش 775، 117 برگ، 14×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. آخرش ناقص است (تحریر سده 12).
از: منشی خیر الزمان متخلص به ذرّه میرزا مجو بیگ لکهنوی
مجموعه غزلیات، قصاید ورباعیات فارسی که در یک دفتر گرد آوردی شده است.
[فرهنگ سخنوران -216، مجلس 37- 429].
آغاز:
«... گر طایر خیال مرا طالع رسا بالی چو بال طایر قدس آشیان دهد
بفرستمش بدرگه سلطان دین حسین
تا بوسه زین شکسته بر آن آستان دهد...»
ش 2801، 97 برگ، 12×19، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 12 و 13) از آغاز افتادگی دارد.
ص: 395
از: ابوالقاسم ابن محمد نبی حسینی شریفی ذهبی شیرازی (میرزا بابا) (1286ق)
مجموعه اشعار شاعر که متخلص به راز بوده است و مشتمل بر «مرآت العارفین»، «کوثر نامه» و «رباعیات» و «نعت نامه» در مدح حضرت ختمی مرتبت صلوات الله علیه وآله می باشد.
در فهرست سابق این کتابخانه درمجموعه ها یاد شده بود.
[الذریعة 92-346، نسخه های خطی منزوی 3- 2331].
آغاز:
«بشنو این اسرار از عشق خدا
سر عشق از سرّ حقّ نبود جدا
عشق با حق حق بود اسرار عشق
حقّ نهان وظاهر از انوار عشق»
انجام:
«در ملّت عقل میر داناست علی
در مذهب عشق پیر وبیناست اعلی
زین هر دو چو بگذری مزن دم که بحقّ در عالم حقّ واحد ویکتا است علی»
ش 3535، 226 برگ، 16×20، نستعلیق میرزا محمد بن هدایت الله ارومی در 1304. اشعاری از تاج الشعراء وملا علی اصغر فیض شیرازی، ومیر علی اشرف در این نسخه هست.
از: ؟
ش 2043، وزیری (تحریر سده 11) با جدول زرین در صفحات وجلدی نفیس.
متاسفانه این نسخه هم مفقود وبه جای آن با ش 2043 اختیارات بدیعی است.
ص: 396
از: محمد حسن (حسین) زرگر اصفهانی (م 1270 ق)
مجموعه اشعار وابیات سروده شده در موضوعات مختلف که در یک دفتر گردآوری شده وچندین بار چاپ شده، ناظم از ستایشگران معتمد الدوله منوچهر خان والی قدرتمند اصفهان بوده است.
[الذریعة 9-402، نسخه های خطی فارسی 3-2341، دانشگاه تهران 12-،2794
مجلس2-254، فرهنگ سخنوران - 247].
آغاز:
«خواهم ار بوسه زنم لعل لب جانان را تا لبش را بلب آرم بلب آرم جان را
خواستم تا نکشم رنج شب هجران را روز وصل تو بپای تو سپارم جان را...»
انجام:
«خوش بچین مجلس بزم و برقیبان برچین ای فلک تا سر برچیدن وکندن داری
گفتمش برقه بر افکن که ببینم رویت گفت زرگر تو کجا طاقت دیدن نداری»
ش 2063، 37 برگ، 13×22، نستعلیق محمد بن محمد حسین در .1334
ص: 397
از: ؟
مجموعه بسیار مفصل از قصاید، غزلیات، تضمین اشعار سعدی، بندها و غزلیات در مقتل سید سیّد الشهداء علیه السلام ومدح بزرگان وامیران هم عصر شاعر که در یک دفتر گرد آوری شده و در سال 1298 ق پایان یافته است، شاعر ناشناخته مانده ودر تمام غزلیات «زیوری» تخلص کرده است.
آغاز:
«خوانم ترا بروز وشب ای ذات کبریا در هر غم وحوادث وهر محنت وبلا
بر بسته ام ز خلق لب از گفت واز شنود بیگانه گشته ام زخود و با تو آشنا»
انجام:
«... خواهر ز جذب سیلی اعدا کبود شد رخساره سکینه غم پرور حسین
خاموش زیوری که از این نظم جانگداز بخشد ترا بروز جزا داور حسین...»
ش 2332، 475 برگ، 17×22، نستعلیق محمد علی سلمانی تفرشی 1294 (برگ 11) از انجام ناقص است.
ص: 398
از: شرف الدین بن مصلح الدین (694، 691 ق)
افصح المتکلمین سعدی بزرگترین سخن سرای فارسی واستاد علی الاطلاق غزل است در آثارش دو دسته منظوم ومنثور دارد گلستان شاهکار نثر فارسی که آمیخته با اشعار فارسی وعربی در هشت باب وبوستان در اخلاق ووعظ وتربیت که در ده باب است.
گلستان وبوستان جداگانه معرفی شده است.
[الذریعة 95-447 مشترک پاکستان 7-258، مجلس 3-400 و26-257 و 38-،39
فرهنگ سخنوران ص 269، مرعشی 3-130، منزوی 3-1861، مشار فارسی 4- 4116].
آغاز: «منت خدای را عزوجل که طاعتش موجب قربت است وبه شکر اندرش مزید نعمت، هر نفسی که فرو می رود ممد حیات است و چون بر می آید مفرح ذات...».
انجام:
«... من سخن راست نوشتم تو گرش راست نخوانی جرم... چه باشد چو تو شطرنج ندانی
کتبت لیحیی الذکر فی امم بعدی
فیاذا الجلال اغفر لکاتبه سعدی»
ش 1943، 387 برگ، 16×21، نستعلیق محمد حسن خان بن محمد نصیر در 1221. در آغاز این نسخه دیباچه ای ذکر شده: شکر و سپاس معبودی را جلت قدرته که آفریننده مخلوقات عالم است... .
با مهر بیضوی «لا اله الا الله الملک الحق المبین عبده محمد رضا»
* * *
ص: 399
ش 3148، 343 برگ، 19×29، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 11 و)12
این نسخه شامل بوستان، غزلیات، بدایع، طیبات، خواتیم، رباعیات ومفردات است با مهر مربع «افوض امری الی الله عبده محمد حسن» وبیضوی «محمد حسن بن خداداد».
انجام این نسخه:
نیافرید خدایت به خلق حاجتمند به شکر نعمت خود در به روی خلق مبند
* * *
ش 3699، 158 برگ، 15×19، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 10 و11) این نسخه شامل گلستان وبوستان است. بوستان در حاشیه نسخه نوشته شده با یادداشت تملک محمدخداداد ومهر بیضوی «علی اصغر 1189».
از: ابو المجد مجدود بن آدم غزنوی سنایی (حکیم سنایی) 525 (ه_ )
دیوان حکیم سنایی شامل قصاید، غزلیات، قطعات ورباعیات می باشد.
[الذریعة 92-471، نسخه های خطی فارسی 3-2361، فهرست منزوی 1872، مشار فارسی2-،2319 مجلس 8-136، آستان قدس 7- 427].
آغاز:
«ای در دل مشتاقان از یاد تو بستانها بر حجت بیچونی از صنع تو برهانها
در ذات لطیف تو حیران شده فکرتها بر علم قدیم تو پیدا شده پنهانها»
انجام:
«هر چند بر آتشم نشاند غم تو
غمناک شوم گرم نماند غم تو
دریاب که جان رخت سفر می بندد
خوناب ز دیده میفشانم غم تو»
ص: 400
ش 1331، 265 برگ، 12×19، نستعلیق عبد الله فانی در .1262
در صفحه اول، عبارت «الحمد لله والمنة که این نسخه تصحیح شد» آمده، از موقوفات حاج محمد رمضانی، مهر «هو» کتابخانه احمدی شیراز، 1326» در برگ اول دیده می شود.
* * *
ش 2010، 332 برگ، 12×24، نستعلیق، بیکا، بیتا (تحریر سده 11) اول وآخرش افتادگی دارد.
از: شاه نعمت الله ولی بن عبد الله کرمانی (834 ق)
[الذریعة 9-1215، نسخه های خطی منزوی 3-2581، مجلس 8- 138].
آغاز: «الحمد لله الذی عین عین الاعیان بفیضه الاقدس الاقدم وسبحان من تجلی بذاته لذاته...
خوش بگو ای یار بسم الله بگو
هر چه می جویی ز بسم الله بگو»
انجام:
«... هر بلا کاید از آن بالا به ما آن بلا جز نعمت والا نبو
دیده ام آیینه گیتی نما غیر او در آیینه پیدا نبو»
ش 1885، 169 برگ، 16×20، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 11) آخرش افتادگی دارد. شامل غزلیات ومثنویات است با سر لوح زرین وجدول زر در صفحات ومهر بیضوی «شعاع».
* * *
ش 3727، 182 برگ، 13×21، نستعلیق علی اکبر در 1335 این نسخه غزلیات را دارد.
آغاز: رند (زنده) هستی چو دمی با او درا
ص: 401
از: شکوهی
مجموعه غزلیات با تخلص «شکوهی» (که احتمال دارد به «میرزا مهدی شکوهی مراغی، تعلق داشته باشد) ویک مخمس.
آغاز:
«ساقی زخم باده نما پر سبوی ما زین بیش بهر باده مریز آبروی ما
آییم مست روز الست بربّکم
دردی کشان ز کوری چشم عدوی ما...»
انجام:
«... ای خدا دل دادگان را اندر این ره چاره نیست آنکه باشد در برش دل در جهان برگو که کیست»
ش 3043، 30 برگ، 10×16، نستعلیق، بیکا، بیتا. (تحریر سده 13 و14) اول وآخر ناقص.
از: جلال الدین محمد بلخی (مولوی) (672 ه_ )
بیست هزار بیت غزلیات که به ترتیب حروف تنظیم شده و تمام آنها به نام شمس تبریز شیخ ومراد مولوی می باشد. این دیوان به ترتیبهای گوناگون تنظیم شده وپاره ای از نسخه ها نیز دارای رباعیات و ترجیع بند می باشد وبه نامهای «کلیات شمس» و«شمس الحقایق» نیز نامیده شده است.
[الذریعة 9-539، و 1122، سپهسالار 4-503، دانشگاه تهران 14-3890، مرعشی 10-،193
نسخه های خطی فارسی 3-2551، مجلس 26-292، مشار فارسی 1-1570، 2- 2323].
ص: 402
آغاز: «نسخه اول:
چون خدا خواهد که پرده کس درد
میلش اندر طعنه پاکان برد
ور خدا خواهد که پوشد عیب کس
کم زند در عیب معیوبان نفس»
انجام:
«گه آب وآتش بوده ام گه باد سرکش بوده ام
گه برف و باران بوده ام در خاکدان باریده ام»
ش 1185، 158 برگ، 15×20، نسخ، بیکا، بیتا. (تحریر سده 12 و13) اول وآخر ناقص
* * *
ش 1197، 114 برگ، 11×20، نستعلیق، بیکا، بیتا بخشی از غزلیات ورباعیات را دارد. اول وآخر ناقص.
* * *
ش 2116، 186 برگ، 16×23، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخرش افتاده (تحریر سده هشم ونهم ظ)
* * *
ش 2778، 117 برگ، 11×18، نستعلیق علی حسینی تفرشی در 1273. این نسخه منتخبی است از غزلیات ورباعیات دیوان شمس. با جدول زرین در صفحات
آغاز این نسخه:
آفتاب وجود اهل صفا آن امام مبین ولی خدا آن امامی که قائم است بحق در زمین وزمان وارض وسما
از: محمد اسحاق شوکت بخاری (م 1107 - 1111 ق)
مجموعه غزلیات وقصاید ورباعیات نغز وادیبانه او است، در فرهنگ سخنوران
ص: 403
تخلص «شوکت» به هشت شاعر نسبت داده شده است.
[فرهنگ سخنوران -316 _ 317، نسخه های خطی فارسی 3-1875 _ ،2385
الذریعة 9-550، نشریه دانشگاه 4-296 و 6- 278].
آغاز قصائد:
«چون نرگس از کدوی سرم (...) شکفت چشمک بنوبهار جنون زد که خوش بیا
آغاز غزلیات:
خدایا رنگ تاثیری عطا کن (این) فغانم را به موج اشک بلبل آب ده تیغ زبانم را»
انجام:
«بشوخی می کند صیاد صید خود مرا شوکت زخشم آهوانت حلقه دامت نیندازی»
ش 2639، 68 برگ، 12×18، نستعلیق، بیکا، بیتا. اول وآخرش افتادگی دارد. (تحریر سده 12 و13) این نسخه شامل قصائد و غزلیات است.
از: محمد علی صائب تبریزی (1081 یا 1077 ه_ . ق)
[الذریعة 9-569، مشترک پاکستان 7-910، الفبائی آستان قدس 262].
آغاز: «در تهنیت جلوس همایون شاه صفوی
ای زبان دلگشایت نوبهار روزگار صبح نوروز از جبین سخت سبزت آشکار
طینت پاک تو از خاک شریف بوتراب»
ص: 404
انجام:
«برای رزق چرا کس دگر غمین باشد