امالی شیخ طوسی (عربی- فارسی) جلد 1

ص :2

بسم الله الرحمن الرحیم

ص :3

امالی شیخ طوسی

مترجم صادق حسن زاده

ص :4

هرگز او را به سوی جمود و تقشّر سوق نداده است.او با جامدان و قشریان نبرد کرده است.او اسلام را آنچنان که شایسته است شناخته است و لهذا حق عقل را محترم شمرده است.

شیخ طوسی با آنکه محدّثی عظیم الشأن است و کتاب تهذیب الاحکام و کتاب استبصار او بهترین دلیل بر مدّعاست،مسائل اصول دین را حق طلق عقل می داند،به این معنی که تعبّد و تقلید را در این مسائل جائز نمی شمرد.شیخ تنها در یک رشته از رشته های علوم اسلامی کار نکرده و متخصّص نشده است بلکه در رشته های گوناگونی زحمت کشیده و متخصّص شده و کتاب تحنیف و تألیف کرده است و در همه آن رشته ها از طراز اوّل است.او هم فقیه است،هم محدّث،هم متکلّم،هم مفسّر،هم رجالی و هم ادیب...». (1)

مرحوم استاد علی دوانی نیز چنین می نگارد:«در میان انبوه دانشمندان شیعه کمتر دانشمندی را می توان یافت که با همۀ احاطه و تسلّط در علوم و فنون گوناگون و آثار ارزنده فکری و قلمی کلیۀ تصانیف و آثار آنها،مانند تألیفات و آثار قلمی شیخ الطائفه، همگی مورد توجه کلیۀ طبقات دانشمندان واقع شده باشد.تا زمانی شیخ،دانشمندی در میان شیعه برنخاست که صاحب آثاری در تمام رشته ها به پختگی،متانت و جامعیت آثار شیخ الطائفه باشد.مثلا شیخ صدوق و شیخ مفید و سید مرتضی و سید رضی همگی آثار بسیار و قابل ملاحظه حتی در بسیاری از علوم داشته اند که جزو کتب پر ارج جامعۀ شیعه است ولی جامعیت آثار شیخ را نداشته است.بعد از شیخ نیز،محقق اوّل و علامۀ حلّی و خواجه نصیر الدین طوسی و دیگران در بسیاری از علوم و فنون،آثار شکوفایی از خود به یادگار گذارده اند.ولی با این فرق که آنها در یک فن یا در چند رشتۀ علمی کتابهای پر ارج نوشته اند مانند کتب فقه و اصول محقق و علامه و کتب فلسفی و کلامی خواجه،ولی اهمیت شیخ الطائفه در این است که با همۀ تقدّم زمانی که نسبت به آنان دارد،در کلیۀ علوم اسلامی و متداول عصر،فقه،اصول،کلام،تفسیر،حدیث،رجال و فهرست، عبادات و حتی تاریخ،آن چنان آثار پرمغز و برجسته ای دارد که در تمام دوران تاریخ هزارسالۀ شیعه،همواره مورد استفادۀ فقها و مجتهدین و دانشمندان و متکلمین شیعه

ص:6

بوده و حتی امروز بعد از گذشت ده قرن نیز همگی زنده و جالب و در شمار بهترین کتب مشابه خود است». (1)

اصطلاحات عربی،معادل یابی و معادل سازی انجام گرفته است.

4-برای احادیث شمارۀ مسلسل گذارده ایم تا در حدیث یابی مشکلی پیش نیاید.

در خاتمه،بر خود لازم می دانم از مدیر مسئول محترم انتشارات هادی اندیشه،جناب آقای مهندس هادی جعفری کمال تشکّر را داشته باشم که با علاقۀ خاصی پیگیر ترجمه و چاپ این اثر نفیس شیخ طوسی بودند و این افتخار بزرگ نصیبشان شد که یکی از آثار ارزندۀ مکتب تشیّع به دست ایشان و با همّت و دقت و حسن سلیقۀ او به زیور طبع آراسته شد.

امیدواریم کوششی که در راه فراهم آوردن یک ترجمۀ قابل قبول انجام گرفته است، مقبول اهل منقول و معقول باشد و در پیشگاه حضرت حقّ پذیرفته آید و خوانندگان گرامی از رهنمودهای پیشوایان بزرگوار شیعیان بهره مند گردند.از درگاه پروردگار خواستارم که برکات و اثرات سازندۀ این کتاب را نصیب همگان سازد و در دنیا و آخرت از دستاوردهای معنوی آن برخوردار نماید.

همچنین بر خود لازم می دانم از حجت الاسلام آقای حسین حسن زاده که ترجمۀ قسمتی از کتاب را بر عهده گرفتند و از حجت الاسلام آقای مهدی حسن زاده که ویراستاری کتاب را پذیرفتند تشکّر نمایم و از فضلای محترم آقای علی خلیلی و آقای محمد صادقی هم ممنونم که همکاری خوبی در ترجمۀ قسمتی از کتاب با ما داشتند و از تمام دست اندرکاران کتاب:حروف نگار،نمونه خوان و طرّاح و ناظر چاپ سپاسگزارم و از خداوند فرازمند سرفرازی آنان را خواستارم.

زمستان 1386

حوزۀ علمیۀ امیر المؤمنین علیه السّلام

صادق حسن زاده-حسین حسن زاده

ص:8

[1] المجلس الأول

فیه أحادیث الشیخ المفید محمّد بن محمّد بن النّعمان، روایة أبی جعفر محمّد بن الحسن الطّوسی عنه.

بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ 1-1- أملی علینا المفید عن الحسین بن علیّ بن محمّد التّمّار عن محمّد بن أحمد عن جدّه عن علیّ بن حفص عن إبراهیم بن الحارث،عن عبد اللّه بن دینار، عن ابن عمر،قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله لا تکثروا الکلام بغیر ذکر اللّه فإنّ کثرة الکلام بغیر ذکر اللّه قسوة القلب،إنّ أبعد النّاس من اللّه القلب القاسی.

2-2- قال و حدّثنا الحسین بن علیّ بن محمّد التّمّار عن علیّ بن ماهان عن عمّه عن محمّد بن عمر عن ثور بن یزید،عن مکحول،قال:لمّا کان یوم خیبر خرج رجل من الیهود یقال له مرحب،و کان طویل القامة عظیم الهامة،و کانت الیهود تقدّمه لشجاعته و یساره.قال:فخرج فی ذلک الیوم إلی أصحاب رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله فما واقفه قرن إلاّ قال أنا مرحب؛ثمّ حمل علیه فلم یثبت له.قال:و کانت له ظئر،

ص:10

و کانت کاهنة،و کانت تعجب بشبابه و عظم خلقته،و کانت تقول له:قاتل کلّ من قاتلک و غالب کلّ من غالبک إلاّ من تسمّی علیک بحیدرة،فإنّک إن وقفت له هلکت.قال:فلمّا کثر مناوشته،جزع النّاس بمقاومته شکوا ذلک إلی النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله و سألوه أن یخرج إلیه علیّا علیه السّلام،فدعا النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله علیّا علیه السّلام و قال له:یا علیّ اکفنی مرحبا؛فخرج إلیه أمیر المؤمنین علیه السّلام،فلمّا بصر به مرحب أسرع إلیه فلم یره یعبأ به،فأنکر ذلک و أحجم عنه،ثمّ أقدم و هو یقول:

أنا الّذی سمّتنی أمّی مرحبا.

فأقبل علیّ علیه السّلام بالسّیف،و هو یقول:

أنا الّذی سمّتنی أمّی حیدرة.

فلمّا سمعها منه مرحب هرب و لم یقف خوفا ممّا حذّرته منه ظئره،فتمثّل له إبلیس فی صورة حبر من أحبار الیهود،فقال:إلی أین یا مرحب؟فقال:قد تسمّی علیّ هذا القرن بحیدرة.فقال له إبلیس:فما حیدرة؟فقال:إنّ فلانة ظئری کانت تحذّرنی من مبارزة رجل اسمه حیدرة،و تقول:إنّه قاتلک.فقال له إبلیس:شوها لک،لو لم یکن حیدرة إلاّ هذا وحده لما کان مثلک یرجع عن مثله،تأخذ بقول النّساء و هنّ یخطئن أکثر ممّا یصبن،و حیدرة فی الدّنیا کثیر،فارجع فلعلّک تقتله، فإن قتلته سدت قومک و أنا فی ظهرک أستصرخ الیهود لک.فردّه فو اللّه ما کان إلاّ کفواق ناقة حتّی ضربه علیّ علیه السّلام ضربة سقط منها لوجهه و انهزم الیهود و هم یقولون:

ص:12

راوی گوید:مرحب دایه ای منجّم[و پیشگوی]داشت که از جوانی و درشت هیکلی مرحب خوشش می آمد و به او می گفت:با هر هماوردی بجنگ و با هرکس که با تو ستیزه کرد بستیز جز کسی که نامش حیدر است.که اگر در مقابلش بایستی کشته خواهی شد.راوی گوید:

هنگامی که جنگ آوری مرحب فزونی یافت و مردم از جایگاه او[و توانایی او در جنگ] متحیّر گشتند و نزد پیامبر شکایت کردند و از ایشان خواستند که علی علیه السّلام را به سوی مرحب بفرستد.پیامبر علی علیه السّلام را نزد خود خواند و به او فرمود:ای علی،مرحب را کفایت کن[و او را به تنهایی از بین ببر].امیر المؤمنین علیه السّلام به سوی مرحب رفت.هنگامی که مرحب امام را دید به سویش شتافت و زمانی که مشاهده کرد حضرت او را بزرگ و با اهمّیّت برنمی شمرد ناراحت شد و بر او بسیار سنگین آمد.سپس جلو آمد در حالی که می گفت:من کسی هستم که مادرم مرا مرحب نام نهاد.علی علیه السّلام قدم پیش نهاد و فرمود:من کسی هستم که مادرم مرا حیدر نامید.

هنگامی که مرحب این سخن را شنید،گریخت و از بیم آنچه دایه اش او را از آن بر حذر داشته بود توقّف نکرد.پس ابلیس در چهرۀ دانشمندی از دانشمندان یهود بر او مجسّم شد و گفت:

مرحب کجا می روی؟مرحب گفت:این هماورده خود را حیدر می خواند!ابلیس پرسید:مگر حیدر کیست؟مرحب گفت:دایه ام مرا از رزم با مردی به نام حیدر بیم می داد و می گفت:او تو را خواهد کشت.ابلیس به او گفت:ننگ بر تو.اگر حیدر جز این یک نفر نبود هرگز مانند تویی از نزد چون اویی باز نمی گشت[و فرار نمی کرد].تو سخن زنان را می پذیری در حالی که آنان بیش از آنچه درست بگویند به خطا می روند.حیدر در جهان فراوان است.اینک بازگرد شاید تو او را از بین ببری.پس اگر او را کشتی بر قومت سروری و آقایی می یابی و من پشتیبان تو می باشم.[بازگرد که]یهودیان به تو پناه می جویند.پس ابلیس او را بازگرداند و به خدا قسم اندکی نگذشت[به مقدار زمان میان دوشیدن شیر از شتر]که علی علیه السّلام ضربتی به او زد و او با صورت به زمین افتاد و یهودیان در حالی که می گفتند:مرحب کشته شد،مرحب کشته شد،

ص:13

قتل مرحب،قتل مرحب.

قال:و فی ذلک یقول الکمیت بن یزید الأسدیّ رحمه اللّه فی مدحه لعلیّ علیه السّلام شعرا:

سقی جرع الموت ابن عثمان بعد ما تعاورها منه ولید و مرحب

فالولید هو ابن عتبة خال معاویة بن أبی سفیان،و عثمان بن طلحة من قریش، و مرحب من الیهود.

3-3- قال و حدّثنا التّمّار عن أحمد بن محمّد عن أبی عثمان عن العتبیّ،قال:

سمعت أعرابیّا یدعو و یقول:«اللّهمّ ارزقنی عمل الخائفین و خوف العاملین حتّی أتنعّم بترک النّعیم،رغبة فیما وعدت،و خوفا ممّا أوعدت».قال:و سمعت آخر یدعو فیقول فی دعائه:«اللّهمّ إنّ لک علیّ حقوقا فتصدّق علیّ بها،و للنّاس علیّ تبعات فتحمّلها عنّی،و قد أوجبت لکلّ ضیف قری،و أنا ضیفک،فاجعل قرای اللّیلة الجنّة».

4-4- قال و حدّثنا الحسین بن علیّ التّمّار عن محمّد بن القاسم الأنباریّ عن أبیه عن علیّ بن الحسن الأعرابیّ عن علیّ بن عمروس،عن هشام بن السّائب، عن أبیه،قال:خطب النّاس یوما معاویة بمسجد دمشق و فی الجامع یومئذ من الوفود علماء قریش و خطباء ربیعة و مدارهما و صنادید الیمن و ملوکها،فقال معاویة:إنّ اللّه(تعالی)أکرم خلفاءه فأوجب لهم الجنّة فأنقذهم من النّار،ثمّ جعلنی منهم و جعل أنصاری أهل الشّام الذّابّین عن حرم اللّه،المؤیّدین بظفر اللّه،

ص:14

شکست خوردند.

راوی گوید:کمیت بن زید اسدی-که رحمت خدا بر او باد-دراین باره در مدح و ستایش علی علیه السّلام می گوید:«علی علیه السّلام جرعۀ مرگ را به فرزند عثمان چشاند پس از آن که ولید و مرحب مرگ را درمیان خود دست به دست گرداندند».

ولید بن عتبه که عتبه دایی معاویة بن ابی سفیان می باشد و عثمان بن طلحه فردی از قریش و مرحب از یهودیان است.

المنصورین علی أعداء اللّه،قال:و فی الجامع من أهل العراق الأحنف بن قیس و صعصعة بن صوحان،فقال الأحنف لصعصعة:أتکفینی أم أقوم أنا إلیه؟فقال صعصعة:بل أکفیکه أنا؛ثمّ قام صعصعة فقال:یابن أبی سفیان،تکلّمت فأبلغت و لم تقصر دون ما أردت،و کیف یکون ما تقول و قد غلبتنا قسرا و ملکتنا تجبّرا و دنتنا بغیر الحقّ،و استولیت بأسباب الفضل علینا؟فأمّا إطراؤک لأهل الشّام فما رأیت أطوع لمخلوق و أعصی لخالق منهم،قوم ابتعت منهم دینهم و أبدانهم بالمال، فإن أعطیتهم حاموا عنک و نصروک،و إن منعتهم قعدوا عنک و رفضوک،فقال معاویة:اسکت یابن صوحان،فو اللّه لو لا أنّی لم أتجرّع غصّة غیظ قطّ أفضل من حلم و أحمد من کرم سیّما فی الکفّ عن مثلک و الاحتمال لذویک لما عدت إلی مثل مقالتک.فقعد صعصعة فأنشأ معاویة یقول:

قبلت جاهلهم حلما و تکرمة و الحلم عن قدرة فضل من الکرم

5-5- قال و حدّثنا التّمّار عن أحمد بن محمّد عن محمّد بن عبد اللّه بن أیّوب عن یحیی بن عنبسة عن حمید الطّویل،عن أنس بن مالک،قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:ما فتح لأحد باب دعاء إلاّ فتح اللّه له فیه باب إجابة،فإذا فتح لأحدکم باب دعاء فلیجهد،فإنّ اللّه(عزّ و جلّ)لا یملّ حتّی تملّوا.قال أبو الطّیّب:الملل من الإنسان الضّجر و السّامة،و من اللّه(تعالی)علی جهة التّرک للفعل،و إنّما وصف نفسه بالملل للمقابلة بملل الإنسان،کما قال نَسُوا اللّهَ فَنَسِیَهُمْ [التوبة(9):67]أی ترکوا

ص:16

راوی گوید:در مسجد جامع،از اهل عراق احنف بن قیس و صعصعة بن صوحان حاضر بودند.احنف به صعصعه گفت:آیا تو مرا کفایت می کنی[و به جای من برای صحبت کردن برمی خیزی]یا من بلند شوم؟صعصعه گفت:بلکه تو را کفایت می کنم.پس برخاست و گفت:

ای پسر ابو سفیان!سخنی گفتی و کلام خود را به پایان رساندی و هرچه خواستی به زبان آوردی و[در کلام]کوتاهی نکردی.چگونه این سخنان را می گویی درحالی که به زور و اکراه بر ما غلبه کردی و به اجبار فرمانروای ما شدی و بدون هیچ حقّی ما را به اطاعت خود واداشتی و با وسایل برتری بر ما چیره شدی؟و اما این که اهل شام در برابر تو فروتنند:من گروهی را چنین فرمان بردار نسبت به آفریدگان و عصیان گر نسبت به آفریدگار،سراغ ندارم.

آنها گروهی هستند که تو با پول،دین و جسم آنان را خریده ای،اگر به آنها عطا کنی از تو حمایت می کنند و یاریت می نمایند و اگر اموال خود را از آنان بازداری برجای خود می نشینند و تو را نمی پذیرند.معاویه گفت:ساکت شو ای فرزند صوحان!اگر چنین نبود که من هرگز ناراحتی و خشم به خود راه نداده ام و[شیوه ام]بهتر از بردباری و ستوده تر از بزرگواری در بخشش و در گذشتن از امثال تو و تحمّل[انسان هایی]جز تو نیست،تو دیگر چنین سخنانی را تکرار نمی کردی.صعصعه نشست و معاویه از شعری سرود:از روی بردباری و بزرگواری نادان این گروه را پذیرفتم-و بردباری در هنگام قدرت احسانی از روی بزرگواری است.

طاعته فترکهم من ثوابه.

6-6- قال و حدّثنا التّمّار عن محمّد بن القاسم الأنباریّ عن أبیه عن العنزیّ،قال أبو بکر:قد سمعت هذا الحدیث من العنزیّ،و قرأته علیه؛عن إبراهیم بن مسلم، عن عبد المجید بن عبد العزیز عن مروان بن سالم عن الأعمش،عن أبی وائل و زید بن وهب،عن حذیفة بن الیمان،قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:تارکوا التّرک ما ترکوکم،فإنّ أوّل من یسلب أمّتی ملکها و ما خوّلها اللّه لبنو قنطور بن کرکرة،و هم التّرک.

7-7- قال و حدّثنا التّمّار عن محمّد بن القاسم الأنباریّ عن محمّد بن علیّ بن عمر عن داود بن رشید عن الولید بن مسلم،عن عبد اللّه بن لهیعة،عن المشرح بن هامان،عن عقبة بن عامر،قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:لا یعذّب اللّه قلبا وعی القرآن.

8-8- و حدّثنا المفید فی شهر رمضان سنة تسع و أربعمائة عن عمر بن محمّد بن علیّ الصّیرفیّ عن محمّد بن همّام الإسکافیّ عن جعفر بن محمّد بن مالک عن أحمد بن سلامة الغنویّ عن محمّد بن الحسن العامریّ عن معمر عن أبی بکر بن عیّاش،عن الفجیع العقیلیّ،قال:حدّثنی الحسن بن علیّ بن أبی طالب علیهم السّلام قال:

لمّا حضرت والدی الوفاة أقبل یوصی،فقال:هذا ما أوصی به علیّ بن أبی طالب أخو محمّد رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله و ابن عمّه و صاحبه،أوّل وصیّتی أنّی أشهد أن لا إله إلاّ اللّه و أنّ محمّدا رسوله و خیرته اختاره بعلمه و ارتضاه لخیرته،و إنّ اللّه باعث من

ص:18

فی القبور،وسائل النّاس عن أعمالهم عالم بما فی الصّدور.ثمّ إنّی أوصیک-یا حسن-و کفی بک وصیّا بما أوصانی به رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله،فإذا کان ذلک یا بنیّ الزم بیتک،و ابک علی خطیئتک،و لا تکن الدّنیا أکبر همّک،و أوصیک یا بنیّ بالصّلاة عند وقتها،و الزّکاة فی أهلها عند محلّها،و الصّمت عند الشّبهة و الاقتصاد،و العدل فی الرّضا و الغضب،و حسن الجوار،و إکرام الضّیف،و رحمة المجهود و أصحاب البلاء،و صلة الرّحم،و حبّ المساکین و مجالستهم،و التّواضع فإنّه من أفضل العبادة،و قصّر الأمل،و اذکر الموت،و ازهد فی الدّنیا،فإنّک رهین موت،و غرض بلاء،و طریح سقم،و أوصیک بخشیة اللّه فی سرّ أمرک و علانیتک،و أنهاک عن التّسرّع بالقول و الفعل،و إذا عرض شیء من أمر الآخرة فابدأ به،و إذا عرض شیء من أمر الدّنیا فتأنّه حتّی تصیب رشدک فیه،و إیّاک و مواطن التّهمة و المجلس المظنون به السّوء فإنّ قرین السّوء یغرّ جلیسه و کن للّه یا بنیّ عاملا،و عن الخنا زجورا،و بالمعروف آمرا،و عن المنکر ناهیا،و واخ الإخوان فی اللّه،و أحبّ الصّالح لصلاحه،و دار الفاسق عن دینک،و أبغضه بقلبک،و زایله بأعمالک،لئلاّ تکون مثله،و إیّاک و الجلوس فی الطّرقات،ودع المماراة و مجاراة من لا عقل له و لا علم.و اقتصد یا بنیّ فی معیشتک،و اقتصد فی عبادتک،و علیک فیها بالأمر الدّائم الّذی تطیقه،و الزم الصّمت تسلم،و قدّم لنفسک تغنم،و تعلّم الخیر تعلم، و کن للّه ذاکرا علی کلّ حال،و ارحم من أهلک الصّغیر،و وقّر منهم الکبیر،و لا

ص:20

و از کردار مردم پرسش می کند و از آنچه در سینه هاست آگاه است.پس ای حسن!به تو وصیّت می کنم و تو برای عمل به هر آنچه پیامبر خدا صلّی اللّه علیه و اله به آن سفارش کرده است کفایت می کند!پس فرزندم!اگر این چنین است در خانه ات بمان و بر اشتباهات خود گریه کن.دنیا بزرگ ترین خواسته و تلاش تو نباشد.فرزندم تو را به نماز اوّل وقت و[پرداخت]زکات به کسانی که مستحق آن هستند در مواردی که زکات به آن تعلّق می گیرد و خاموشی هنگام شبهات و میانه روی و عدالت در هنگام خشنودی و خشمناکی و خوش همسایگی و بزرگ داشتن میهمان و بخشش و مهربانی با مستمندان و بلازدگان و صلۀ رحم و دوستی و هم نشینی با بیچارگان و فروتنی که با فضیلت ترین عبادات است و کوتاه کردن آرزوها، سفارش می کنم.به یاد مرگ باش و در دنیا زهد پیشه کن.به درستی که تو در گرو مرگ و در معرض بلاها و مشکلات و ناتوان زمین گیر[در مقابل]بیماری ها هستی.تو را به ترس از خدا در کارهای پنهان و آشکارت سفارش می کنم و از سرعت گرفتن در سخن و عمل باز می دارم.

هنگامی که به چیزی از امور آخرت برخوردی،شروع به آن کن و اگر با چیزی از امور دنیا روبرو شدی صبر پیشه کن تا در آن مسأله هدایت یابی.

از جایگاه تهمت و مجالسی که گمان بد به آن می رود دوری کن.همانا هم نشین[بد]به اطرافیان خود ضرر می رساند.فرزندم برای[رضایت]خدا رفتار کن و از بدزبانی دوری نما.

به نیکی دستور ده و از بدی باز دار و در راه خدا با برادرانت،دوستی کن و انسان نیک را برای نیکی اش دوست بدار و با انسان گناهکار به ظاهر مدارا کن و با قلبت او را دشمن دار.و با کردار خود از او دوری کن تا مانند او نباشی.از نشستن در سر راه ها دوری کن و جدال را رها نما و از هم نشینی با کسی که عقل و دانش ندارد بپرهیز.فرزندم!در زندگی و عبادتت میانه رو باش و دربندگی خدا به روش دائمی و پیوسته که توانایی انجام آن را داری عمل کن.سکوت را پیشۀ خود ساز تا سالم بمانی.و از پیش،برای خود[نیکی و ثواب]بفرست تا [در آخرت]بهره مند گردی.و نیکی را بیاموز تا یاد بگیری.و در همه حال به یاد خدا باش و بر کودکان خانواده ات ببخشای و با بزرگان آنان به متانت رفتار کن

ص:21

تأکلنّ طعاما حتّی تتصدّق منه قبل أکله،و علیک بالصّوم فإنّه زکاة البدن و جنّة لأهله،و جاهد نفسک،و احذر جلیسک،و اجتنب عدوّک،و علیک بمجالس الذّکر، و أکثر من الدّعاء فإنّی لم آلک یا بنیّ نصحا،و هذا فراق بینی و بینک.و أوصیک بأخیک محمّد خیرا،فإنّه شقیقک و ابن أبیک،و قد تعلم حبّی له،فأمّا أخوک الحسین فهو ابن أمّک،و لا أزید الوصاة بذلک،و اللّه الخلیفة علیکم،و إیّاه أسأل أن یصلحکم،و أن یکفّ الطّغاة البغاة عنکم،و الصّبر الصّبر حتّی ینزل اللّه الأمر،و لا حول و لا قوّة إلاّ باللّه العلیّ العظیم.

9-9- حدّثنا المفید،عن علیّ بن محمّد الکاتب،عن الحسن بن علیّ الزّعفرانیّ،عن إبراهیم بن محمّد الثّقفیّ،عن المسعودیّ،عن محمّد بن کثیر،عن یحیی بن حمّاد القطّان،عن أبی محمّد الحضرمیّ،عن أبی علیّ الهمدانیّ،أنّ عبد الرّحمن بن أبی لیلی قام إلی أمیر المؤمنین علیه السّلام فقال:یا أمیر المؤمنین،إنّی سائلک لآخذ عنک،و قد انتظرنا أن تقول من أمرک شیئا فلم تقله،ألا تحدّثنا عن أمرک هذا،کان بعهد من رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله أو شیء رأیته؟فإنّا قد أکثرنا فیک الأقاویل، و أوثقه عندنا ما قلناه عنک و سمعناه من فیک،إنّا کنّا نقول:لو رجعت إلیکم بعد رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله لم ینازعکم فیها أحد،و اللّه ما أدری إذا سئلت ما أقول،أأزعم أنّ القوم کانوا أولی بما کانوا فیه منک،فإن قلت ذلک،فعلام نصبک رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله بعد حجّة الوداع،فقال:«أیّها النّاس من کنت مولاه فعلیّ مولاه»و إن کنت أولی منهم

ص:22

و هیچ غذایی را نخور تا مقداری از آن را پیش از خوردن صدقه دهی.روزه بگیر پس به درستی که روزه موجب پاکی بدن و نگهدارندۀ روزه گیران[از آتش دوزخ]است.با نفس خود بستیز و از هم نشین خود بر حذر باش و از دشمنت دوری کن.به مجالس ذکر و یاد خدا برو و فراوان دعا نما.فرزندم!همانا من نصیحتی را برای تو فروگذار نکردم.و این جدایی میان من و توست.و تو را نسبت به برادرت محمد به نیکی سفارش می کنم.همانا او برادر و فرزند پدر توست و تو از علاقۀ من به او آگاهی.و اما برادرت حسین فرزند مادر توست و من تو را بیش از این سفارش نمی کنم.خداوند خلیفۀ بر شماست[پس از خود،شما را به خدا می سپارم]و از او می خواهم که شما را اصلاح کند و سرکشان طغیانگر را از شما باز دارد.

صبر کنید،صبر کنید تا فرمان خداوند فرود آید و هیچ نیرو و توانایی جز به یاری خداوند بلند مرتبه ممکن نیست.

بما کانوا فیه فعلام تتولاّهم؟فقال أمیر المؤمنین علیه السّلام:یا عبد الرّحمن،إنّ اللّه تعالی قبض نبیّه صلّی اللّه علیه و اله و أنا یوم قبضه أولی بالنّاس منّی بقمیصی هذا،و قد کان من نبیّ اللّه إلیّ عهد لو خزمتمونی بأنفی لأقررت سمعا للّه و طاعة،و إنّ أوّل ما انتقصنا بعده إبطال حقّنا فی الخمس،فلمّا دقّ أمرنا طمعت رعیان قریش فینا،و قد کان لی علی النّاس حقّ لو ردّوه إلیّ عفوا قبلته و قمت به،و کان إلی أجل معلوم،و کنت کرجل له علی النّاس حقّ إلی أجل،فإن عجّلوا له ماله أخذه و حمدهم علیه،و إن أخّروه أخذه غیر محمودین،و کنت کرجل یأخذ السّهولة و هو عند النّاس محزون،و إنّما یعرف الهدی بقلّة من یأخذه من النّاس،فإذا سکت فاعفونی،فإنّه لو جاء أمر تحتاجون فیه إلی الجواب أجبتکم،فکفّوا عنّی ما کففت عنکم.فقال عبد الرّحمن:یا أمیر المؤمنین،فأنت لعمرک کما قال الأوّل:

لعمری لقد أیقظت من کان نائما و أسمعت من کانت له أذنان

10-10- حدّثنا المفید عن ابن قولویه عن محمّد الحمیریّ عن أبیه عن هارون عن ابن زیاد،قال:سمعت جعفر بن محمّد علیهما السّلام و قد سئل عن قوله تعالی قُلْ فَلِلّهِ الْحُجَّةُ الْبالِغَةُ [الانعام(6):149]فقال:إنّ اللّه تعالی یقول للعبد یوم القیامة:عبدی أ کنت عالما؟فإن قال:نعم؛قال له:أفلا عملت بما علمت؟و إن قال:کنت جاهلا؛ قال له:أفلا تعلّمت حتّی تعمل؟فیخصمه،فتلک الحجّة البالغة.

11-11- حدّثنا المفید عن المراغیّ عن القاسم بن محمّد بن حمّاد عن عبید بن

ص:24

سزاوارتر بودی پس چرا ولایت آنان را بپذیریم؟امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود:ای عبد الرحمن! همانا خداوند بلندمرتبه پیامبرش را از دنیا برد در حالی که در آن روز به مردم از این پیراهنم سزاوارتر بودم.و من با پیامبر خدا پیمانی داشتم که اگر مرا خوار ساختید[و همراهی ام نکردید]به درگاه خدا به بندگی اقرار نمایم[و سخنی بر زبان نیاورم تا دین خدا حفظ شود].

همانا اولین چیزی که پس از رحلت پیامبر از ما گرفته شد باطل ساختن حقّ ما در خمس بود.

پس هنگامی که امر ما کوچک شمرده شد بزرگان قریش در ما طمع کردند و من بر مردم حقّی داشتم که اگر آن را به من بازپس می دادند و از آن در می گذشتند آن را می پذیرفتم و آن را به انجام می رساندم و آن تا زمانی مشخّص بود و مانند مردی بودم که تا زمانی معیّن بر مردم حقی دارد پس اگر مال او را به موقع به او بدهند آن را بازپس می گیرد و بر آن مال ایشان را سپاس می گوید و اگر پرداخت آن را به تأخیر بیندازند بدون شکرگزاری آن را دریافت می دارد و مانند مردی بودم که آسان گیر است در حالی که نزد مردم شخصی سختگیر به شمار می آید.همانا هدایت به کمی مردمی که به آن می گروند شناخته می شود.پس اگر خاموش ماندم بر من ببخشایید.همانا اگر مسأله ای برایتان پیش آمد که به پاسخ نیاز داشتید به شما پاسخ می گویم.پس تا زمانی که با شما کاری ندارم مرا فرو گذارید و شما نیز با من کاری نداشته باشید.

پس عبد الرحمن گفت:ای امیر مؤمنان-به جانت سوگند-تو همان گونه ای که شاعر گفته است.به جانم سوگند هرکس را که در خواب بوده است بیدار کردی-و به هرکس که دو گوش دارد[حقیقت را]شنواندی.

قیس عن یونس بن بکیر عن یحیی بن أبی حیّة أبی الحبّاب عن أبی العالیة عن أبی أمامة یقول:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:ستّ من عمل بواحدة منهنّ جادلت عنه یوم القیامة حتّی تدخله الجنّة،تقول:أی ربّ قد کان یعمل بی فی الدّنیا:الصّلاة، و الزّکاة،و الحجّ،و الصّیام،و أداء الأمانة،و صلة الرّحم.

12-12- و أخبرنا المفید عن ابن قولویه عن علیّ بن بابویه عن علیّ بن إبراهیم عن ابن عیسی عن النّهدیّ عن یزید بن إسحاق،عن الحسن بن عطیّة عن أبی عبد اللّه،قال:المکارم عشر،فإن استطعت أن تکون فیک فلتکن،فإنّها تکون فی الرّجل و لا تکون فی ولده،و تکون فی الابن و لا تکون فی أبیه،و تکون فی العبد و لا تکون فی الحرّ.قیل:ما هنّ،یابن رسول اللّه؟قال صدق البأس و صدق اللّسان و أداء الأمانة،و صلة الرّحم،و إقراء الضّیف،و إطعام السّائل،و المکافاة علی الصّنائع،و التّذمّم للجارّ،و التّذمّم للصّاحب،و رأسهنّ الحیاء.

13-13- أملی علینا المفید عن التّمّار عن محمّد بن الحسین عن أبی نعیم،عن صالح بن عبد اللّه عن هشام عن أبی مخنف،عن الأعمش،عن أبی إسحاق السّبیعیّ،عن الأصبغ بن نباتة رحمه اللّه،قال:إنّ أمیر المؤمنین علیه السّلام خطب ذات یوم، فحمد اللّه و أثنی علیه،و صلّی علی النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله ثمّ قال:أیّها النّاس اسمعوا مقالتی وعوا کلامی،إنّ الخیلاء من التّجبّر،و النّخوة من التّکبّر،و إنّ الشّیطان عدوّ حاضر یعدکم الباطل،ألا إنّ المسلم أخو المسلم،فلا تنابزوا،و لا تخاذلوا،فإنّ شرائع

ص:26

الدّین واحدة،و سبله قاصدة،من أخذ بها لحق،و من ترکها مرق،و من فارقها محق،لیس المسلم بالخائن إذا ائتمن،و لا بالمخلف إذا وعد،و لا بالکذوب إذا نطق،نحن أهل بیت الرّحمة،و قولنا الحقّ،و فعلنا القسط،و منّا خاتم النّبیّین،و فینا قادة الإسلام و أمناء الکتاب،ندعوکم إلی اللّه و رسوله،و إلی جهاد عدوّه،و الشّدّة فی أمره،و ابتغاء رضوانه،و إلی إقامة الصّلاة و إیتاء الزّکاة،و حجّ البیت،و صیام شهر رمضان،و توفیر الفیء لأهله.ألا و إنّ[من]أعجب العجب أنّ معاویة بن أبی سفیان الأمویّ و عمرو بن عاص السّهمیّ،یحرّضان النّاس علی طلب الدّین بزعمهما،و إنّی و اللّه لم أخالف رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله قطّ،و لم أعصه فی أمر قطّ أقیه بنفسی فی المواطن الّتی تنکص فیها الأبطال،و ترعد فیها الفرائص،بقوّة أکرمنی اللّه بها،فله الحمد.و لقد قبض النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله و إنّ رأسه فی حجری،و لقد ولّیت غسله بیدی،تقلّبه الملائکة المقرّبون معی،و ایم اللّه ما اختلفت أمّة بعد نبیّها إلاّ ظهر باطلها علی حقّها،إلاّ ما شاء اللّه.قال:فقام عمّار بن یاسر رحمه اللّه فقال:أمّا أمیر المؤمنین فقد أعلمکم أنّ الأمّة لم تستقم علیه،فتفرّق النّاس و قد نفذت بصائرهم.

14-14- حدّثنا المفید عن المراغیّ عن زید بن الحسن الکوفیّ عن جعفر بن نجیح عن جندل بن والق عن محمّد بن محمّد بن عمر عن زید الأنصاریّ،عن سعید بن بشیر،عن قتادة،عن سعید بن المسیّب،قال:سمعت رجلا یسأل ابن عبّاس عن علیّ بن أبی طالب علیه السّلام،فقال له ابن عبّاس:إنّ علیّ بن أبی طالب علیه السّلام

ص:28

همانا مسیرهای[ره سپاری در]دین یکسان و راه های آن آسان است.هرکس آن را در پیش گیرد بر حق است و هرکس آن را رها کند از دین خارج می گردد و هرکس از آن دوری گزیند نابود می شود.انسان مسلمان هنگامی که بر کاری امین قرارداده شود خیانت نمی کند و هنگامی که وعده ای دهد خلف وعده نمی نماید و هنگامی که سخن می گوید دروغ پردازی نمی کند.ما اهل بیت رحمت هستیم سخن ما حق و کردار ما عدل و داد است.خاتم پیامبران از ماست و رهبران اسلام و امینان و متولّیان قرآن در میان ماست.شما را به خدا و پیامبرش،و جنگ آوری با دشمنش و استواری در امر خدا و طلبیدن رضایت او و بر پا داشتن نماز و پرداخت زکات و حجّ خانۀ او و روزۀ ماه رمضان و پرداخت فیء به مستحقّ آن،فرا می خوانم.

آگاه باشید که شگفت آورترین عجایب آن است که معاویة بن ابی سفیان اموی و عمرو بن عاص سهمی،به گمان خویش مردم را به طلب دین تشویق می کنند در حالی که من هرگز با فرستادۀ خدا به مخالفت برنخاسته ام.و در هیچ امری از او سرپیچی ننموده ام.در مواقعی که شجاعان در آن عقب نشینی می کردند و بدن ها[از ترس]به خود می لرزید با جان خود و با نیرویی که خدا مرا بدان کرامت بخشید از او مراقبت کردم؛پس ستایش مخصوص اوست و خداوند پیامبرش را از دنیا برد در حالی که سرش روی سینه ام بود و من با دستان خود او را غسل دادم و فرشتگان مقرّب همراه من،پیامبر را از این رو به آن رو می کردند.و به خدا سوگند!امّت پیامبر پس از او با یکدیگر اختلاف نکردند جز آن که باطلشان بر حقّشان غلبه یافت.و هرچه خدا بخواهد همان خواهد شد.

راوی گوید:عمار بن یاسر-که رحمت خدا بر او باد-از جا برخاست و[خطاب به حاضران] گفت:امّا در مورد امیر مؤمنان،آگاهتان می کنم که امّت پیامبر براین امر ایستادگی نکردند پس مردم متفرّق شدند در حالی که سلاح هایشان را در پشت سر رها می کردند.

ص:29

صلّی القبلتین،و بایع البیعتین،و لم یعبد صنما و لا وثنا،و لم یضرب علی رأسه بزلم و لا بقدح،ولد علی الفطرة،و لم یشرک باللّه طرفة عین.فقال الرّجل:إنّی لم أسألک عن هذا،إنّما أسألک عن حمله سیفه علی عاتقه یختال به حتّی أتی البصرة فقتل بها أربعین ألفا،ثمّ صار إلی الشّام فلقی حواجب العرب فضرب بعضهم ببعض حتّی قتلهم،ثمّ أتی النّهروان و هم مسلمون فقتلهم عن آخرهم.فقال له ابن عبّاس:أعلیّ أعلم عندک أم أنا؟فقال:لو کان علیّ أعلم عندی منک لما سألتک؟ قال فغضب ابن عبّاس حتّی اشتدّ غضبه،ثمّ قال:ثکلتک أمّک،علیّ علیه السّلام علّمنی، و کان علمه من رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله و رسول اللّه علّمه اللّه من فوق عرشه،فعلم النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله من اللّه،و علم علیّ من النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله،و علمی من علم علیّ علیه السّلام،و علم أصحاب محمّد صلّی اللّه علیه و اله کلّهم فی علم علیّ کالقطرة الواحدة فی سبعة أبحر.

15-15- حدّثنا المفید عن الصّدوق عن ابن الولید عن الصّفّار عن ابن أبی الخطّاب عن ابن أسباط عن البطائنیّ عن أبی بصیر عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:أوحی اللّه إلی عیسی ابن مریم علیه السّلام:یا عیسی،هب لی من عینیک الدّموع،و من قلبک الخشوع،و اکحل عینیک بمیل الحزن إذا ضحک البطّالون،و قم علی قبور الأموات فنادهم بالصّوت الرّفیع لعلّک تأخذ موعظتک منهم،و قل:إنّی لاحق فی اللاّحقین.

16-16- حدّثنا المفید عن علیّ بن مالک النّحویّ عن محمّد بن عبد الواحد الزّاهد عن أحمد بن عبد الجبّار عن یونس بن بکیر عن عبد الحمید بن بهرام عن

ص:30

شهر بن حوشب،عن أبی سعید الخدریّ،أنّه قال:بینما رجل من أسلم فی غنیمة له یهشّ علیها ببیداء ذی الحلیفة،إذ عدا علیه الذّئب،فانتزع شاة من غنمه، فهجهج به الرّجل و رماه بالحجارة حتّی استنقذ منه شاته.قال:فأقبل الذّئب حتّی أقعی مستثفرا بذنبه مقابلا للرّجل،ثمّ قال له:أما اتّقیت اللّه(عزّ و جلّ)،حلت بینی و بین شاة رزقنیها اللّه؟فقال الرّجل:تاللّه ما سمعت کالیوم قطّ.فقال الذّئب:ممّ تعجب؟فقال أعجب من مخاطبتک إیّای.فقال الذّئب:أعجب من ذلک رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله بین الحرّتین فی النّخلات یحدّث النّاس بما خلا،و یحدّثهم بما هو آت، و أنت هاهنا تتبع غنمک.فلمّا سمع الرّجل قول الذّئب ساق غنمه یحوزها حتّی إذا أدخلها قباء قریة الأنصار-سأل عن رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله فصادفه فی بیت أبی أیّوب، فأخبره خبر الذّئب،فقال له رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:صدقت احضر العشیّة،فإذا رأیت النّاس قد اجتمعوا فأخبرهم ذلک.فلمّا صلّی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله.الظّهر و اجتمع النّاس إلیه أخبرهم الأسلمیّ خبر الذّئب،فقال لهم رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله.صدق صدق صدق، فتلک الأعاجیب بین یدی السّاعة،أما و الّذی نفس محمّد بیده لیوشک الرّجل أن یغیب عن أهله الرّوحة أو الغدوة فیخبره سوطه أو عصاه أو نعله بما أحدث أهله من بعده.

17-17- حدّثنا المفید عن عمر بن محمّد الزّیّات عن عبد اللّه بن جعفر عن مسعر بن یحیی عن شریک بن عبید اللّه عن أبی إسحاق الهمدانیّ،عن أبیه،عن

ص:32

أمیر المؤمنین علیه السّلام،قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله ثلاثة من الذّنوب تعجّل عقوبتها و لا تؤخّر إلی الآخرة:عقوق الوالدین،و البغی علی النّاس،و کفر الإحسان.

18-18- عن المفید عن أحمد بن الحسین بن أسامة عن عبید اللّه بن محمّد الواسطیّ عن أبی جعفر محمّد بن یحیی عن هارون بن مسلم عن مسعدة بن صدقة عن جعفر عن أبیه علیه السّلام أنّه قال:أرسل النّجاشیّ ملک الحبشة إلی جعفر بن أبی طالب رضی اللّه عنه و أصحابه،فدخلوا علیه و هو فی بیت له جالس علی التّراب و علیه خلقان الثّیاب قال:فقال جعفر بن أبی طالب رضی اللّه عنه:فأشفقنا منه حین رأیناه علی تلک الحال،فلمّا رأی ما بنا و تغیّر وجوهنا قال:الحمد للّه الّذی نصر محمّدا و أقرّ عینی به،ألا أبشّرکم؟فقلت:بلی أیّها الملک.فقال:إنّه جاءنی السّاعة من نحو أرضکم عین من عیونی هناک،و أخبرنی أنّ اللّه قد نصر نبیّه محمّدا صلّی اللّه علیه و اله و أهلک عدوّه،و أسر فلان و فلان و فلان.و قتل فلان و فلان و فلان،التقوا بواد یقال له «بدر»،کأنّی أنظر إلیه حیث کنت أرعی لسیّدی هناک و هو رجل من بنی ضمرة.

فقال له جعفر:أیّها الملک الصّالح،ما لی أراک جالسا علی التّراب و علیک هذه الخلقان؟فقال:یا جعفر،إنّا نجد فیما أنزل علی عیسی(صلّی اللّه علیه)أنّ من حقّ اللّه علی عباده أن یحدثوا للّه تواضعا عند ما یحدث لهم من نعمة،فلمّا أحدث اللّه تعالی لی نعمة بنبیّه محمّد صلّی اللّه علیه و اله أحدثت للّه هذا التّواضع.قال فلمّا بلغ النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله ذلک قال لأصحابه:إنّ الصّدقة تزید صاحبها کثرة فتصدّقوا یرحمکم اللّه،و إنّ

ص:34

التّواضع یزید صاحبه رفعة فتواضعوا یرفعکم اللّه،و إنّ العفو یزید صاحبه عزّا فاعفوا یعزّکم اللّه.

19-19- حدّثنا المفید عن أحمد بن الولید عن أبیه عن الصّفّار عن ابن عیسی عن هارون عن ابن صدقة قال سألت أبا عبد اللّه علیه السّلام أن یعلّمنی دعاء أدعو به فی المهمّات،فأخرج إلیّ أوراقا من صحیفة عتیقة،فقال:انتسخ ما فیها فهو دعاء جدّی علیّ بن الحسین زین العابدین علیه السّلام للمهمّات،فکتبت ذلک علی وجهه،فما کربنی شیء قطّ و أهمّنی إلاّ دعوت به ففرّج اللّه همّی و کشف کربی و أعطانی سؤلی،و هو:«اللّهمّ هدیتنی فلهوت،و وعظت فقسوت،و أبلیت الجمیل فعصیت، و عرّفت فأصررت ثمّ عرّفت،فاستغفرت فأقلت،فعدت فسترت،فلک الحمد إلهی،تقحّمت أودیة هلاکی،و تحلّلت شعاب تلفی،تعرّضت فیها لسطواتک، و بحلولها لعقوباتک،و وسیلتی إلیک التّوحید،و ذریعتی أنّی لم أشرک بک شیئا،و لم أتّخذ معک إلها،و قد فررت إلیک من نفسی،و إلیک یفرّ المسیء و أنت مفزع المضیع حظّ نفسه.فلک الحمد إلهی،فکم من عدوّ انتضی علیّ سیف عداوته،و شحذ لی ظبات مدیته،و أرهف لی شبا حدّه،و داف لی قواتل سمومه،و سدّد نحوی صوائب سهامه،و لم تنم عنّی عین حراسته،و أظمر أن یسیمنی المکروه، و یجرّعنی ذعاف مرارته.فنظرت یا إلهی إلی ضعفی عن احتمال الفوادح، و عجزی عن الانتصار ممّن قصدنی بمحاربته،و وحدتی فی کثیر عدد من ناوانی،

ص:36

و أرصد لی البلاء فیما لم أعمل فیه فکری،فابتدأتنی بنصرتک،و شددت أزری بقوّتک،ثمّ فللت لی حدّه،و صیّرته من بعد جمع وحده،و أعلیت کعبی،و جعلت ما سدّده مردودا علیه،فرددته لم یشف غلیله،و لم تبرد حرارة غیظه،قد عضّ علیّ شواه،و أدبر مولّیا قد أخلف سرایاه.و کم من باغ بغانی بمکایده،و نصب لی أشراک مصایده،و وکّل بی تفقّد رعایته،و أضبأ إلیّ إضباء السّبع لطریدته،و انتظارا لانتهاز الّفرّصة لفریسته.فنادیتک یا إلهی مستغیثا بک،واثقا بسرعة إجابتک، عالما أنّه لن یضطهد من أوی إلی ظلّ کنفک،و لن یفزع من لجأ إلی معاقل انتصارک،فحصّنتنی من بأسه بقدرتک،و کم من سحائب مکروه قد جلّیتها و غواشی کربات کشفتها،لا تسأل عمّا تفعل،و قد سئلت فأعطیت،و لم تسأل فابتدأت،و استمیح فضلک فما أکدیت،أبیت إلاّ إحسانا،و أبیت إلاّ تقحّم حرماتک، و تعدّی حدودک،و الغفلة عن وعیدک.فلک الحمد إلهی من مقتدر لا یغلب،و ذی أناة لا یعجل،هذا مقام من اعترف لک بالتّقصیر،و شهد علی نفسه بالتّضییع.اللّهمّ إنّی أتقرّب إلیک بالمحمّدیّة الرّفیعة،و أتوجّه إلیک بالعلویّة البیضاء،فأعذنی من شرّ ما خلقت،و شرّ من یریدنی سوءا،فإنّ ذلک لا یضیق علیک فی وجدک،و لا یتکأّدک فی قدرتک و أنت علی کلّ شیء قدیر.اللّهمّ ارحمنی بترک المعاصی ما أبقیتنی،و ارحمنی بترک تکلّف ما لا یعنینی،و ارزقنی حسن النّظر فیما یرضیک عنّی،و ألزم قلبی حفظ کتابک کما علّمتنی،و اجلعنی أتلوه علی ما یرضیک به عنّی،

ص:38

دشمنانم و بلا و گرفتاری چنان مرا در برگرفت و فکر مرا به خود مشغول ساخت در این هنگام یاری خود را بر من آغاز نمودی و با توانایی خود مرا نیرومند ساختی و سپس برّندگی شمشیر او را بر من کند و بی اثر نمودی و اجتماعشان را به تنهایی تبدیل نمودی.و مرا بر آنان پیروز گرداندی و هر آنچه به سویم پرتاب نمودند به خودشان بازگرداندی و او را درحالی که سوزش سینه و آتش خشمناکی اش خاموش نشده بود[ناکام]بازگرداندی.درحالی که اعضای بدنش که در آتش درون خود می گداخت و درحالی که سپاهیانش به جا مانده بودند عقب نشینی نمود.و چه بسیار ستمگری که با نیرنگ خود قصد ستم به مرا داشت و دام هایش را برایم گسترد و به دقت،نظرش را بر من گماشت و مرا زیر نظر گرفت و همچون درنده ای که بر طعمۀ خود فرود می آید و بر آن نظر می نماید و در کمینگاه در انتظار فرصتی باشد که طعمۀ خود را بدرد.پس ای معبود من!تو را صدا زدم درحالی که به تو پناه می جستم و به پاسخ سریعت اطمینان داشتم و می دانستم که هرکس به سایۀ حمایت تو پناه آورد درمانده نخواهد شد و هرکس به پناهگاه پیروزی ات پناهنده شود نمی هراسد پس مرا از ترس او با توانایی خود حفظ نمودی.و چه بسیار ابرهای تیره ای که تو آن را روشن ساختی و بلاها و گرفتاری هایی که تو آن را برطرف نمودی.از آنچه عمل می کنی پرسیده نمی شوی.من از تو درخواست نمودم پس عطا کردی و درخواست ننمودم پس خود[به نعمت]آغاز نمودی و از احسانت خواسته شد پس تو بخل نورزیدی.تو جز نیکی انجام ندادی و من جز داخل شدن در گناهانت و زیر پا گذاردن حدودت و غفلت و بی توجهی از وعده عذابت کاری انجام ندادم.پس ستایش از آن توست و تو صاحب اقتداری هستی که مغلوب نمی شوی و توانمندی هستی که[در کارهایت]شتاب نمی کنی.این جایگاه کسی است که به کوتاهی در پیشگاه تو معترف است و بر خود به تباه ساختن حق تو گواهی می دهد.پروردگارا،به پیامبر والامقام به تو نزدیکی می جویم و به امیر المؤمنین روسپید به تو روی می آورم؛پس مرا از بدی هر آنچه آفریدی و هر آن که به بدی مرا می طلبد،پناه ده.به درستی که آن کار از گشایش تو نمی کاهد و بر توانایی تو دشوار نیست و تو بر هر کار توانایی.پروردگارا،با دوری از گناهان تا زمانی که مرا زنده داشته ای بر من رحم کن و با ترک دخالت در آنچه به من ربطی

ص:39

و نوّر به بصری،و أوعه سمعی،و اشرح به صدری،و فرّج به عن قلبی،و أطلق به لسانی،و استعمل به بدنی،و اجعل فیّ من الحول و القوّة ما یسهّل ذلک علیّ،فإنّه لا حول و لا قوّة إلاّ بک.اللّهمّ اجعل لیلی و نهاری و دنیای و آخرتی و منقلبی و مثوای عافیة منک و معافاة و برکة منک.اللّهمّ أنت ربّی و مولای،و سیّدی و أملی و إلهی،و غیاثی و سندی،و خالقی و ناصری،و ثقتی و رجائی،لک محیای و مماتی،و لک سمعی و بصری،و بیدک رزقی،و إلیک أمری فی الدّنیا و الآخرة، ملکتنی بقدرتک و قدّرت علیّ بسلطانک،لک القدرة فی أمری،و ناصیتی بیدک،لا یحول أحد دون رضاک،برأفتک أرجو رحمتک،و برحمتک أرجو رضوانک،لا أرجو ذلک بعملی،فقد عجز عنّی عملی،فکیف أرجو ما قد عجز عنّی؟أشکو إلیک فاقتی و ضعف قوّتی،و إفراطی فی أمری،و کلّ ذلک من عندی،و ما أنت أعلم به منّی،فاکفنی ذلک کلّه.اللّهمّ اجعلنی من رفقاء محمّد حبیبک و إبراهیم خلیلک، و یوم الفزع الأکبر من الآمنین،فآمنّی و ببشارتک فبشّرنی،و بأظلالک فأظلّنی، و بمفازة من النّار فنجّنی،و لا تسمنی السّوء و لا تخزنی،و من الدّنیا فسلّمنی، و حجّتی یوم القیامة فلقّنّی،و بذکرک فذکّرنی،و للیسری فیسّرنی،و للعسری فجنّبنی،و الصّلاة و الزّکاة ما دمت حیّا فألهمنی،و لعبادتک فوفّقنی،و فی الفقه و مرضاتک فاستعملنی،و من فضلک فارزقنی،و یوم القیامة فبیّض وجهی، و حسابا یسیرا فحاسبنی،و بقبیح عملی فلا تفضحنی،و بهداک فاهدنی،و بالقول

ص:40

ندارد بر من ببخشای.و نیکونظری در آنچه تو را از من خشنود می سازد روزی ام ساز و دلم را در نگهداری از کتابت همانگونه که به من آموختی ملازم بدار.و مرا به گونه ای قرار ده تا قرآن را همانگونه که تو را از من خشنود می سازد تلاوت کنم و دیدگانم را به آن نورانی کن و شنوائیم را به آن مأنوس گردان.و سینه ام را به وسیله آن وسعت ده و دلم را بگشا و زبانم را گویا گردان و بدنم را بر عمل به آن بدار و نیرو و توانایی در من آن گونه قرار ده که این کارها بر من آسان گردد؛پس به درستی که نیرو و توانایی جز به کمک تو ممکن نیست.پروردگارا، شب وروز و دنیا و آخرت و محل بازگشت و جایگاه مرا در آسایش و برکت و سلامتی از جانب خود قرار ده.

خدایا،تو پروردگار و مولا و آقا و آرزو و معبود من و فریادرس و تکیه گاه من و آفریننده و یاریگر من و مورد اطمینان و امید من هستی.زندگی و مرگ من و شنوایی و بینایی من در اختیار توست.روزی ام در دست توست و کارهایم در دنیا و آخرت به تو باز می گردد.با توانایی ات مالک من شدی و با سلطه ات بر من قدرت یافتی.توانایی در امورات من در اختیار توست و اختیارم در دست توست و هیچ کس در مقابل خواستۀ تو مانع نشود.با مهربانی ات امید به رحمت دارم و با رحمتت امید به رضوانت دارم و به خاطر کردارم امیدی به آن ندارم؛ زیرا کردارم در مقابل[هوای نفس]من ضعیف است پس چگونه به چیزی که در مقابل من ناتوان است امید داشته باشم.به تو از نداری و ناتوانی ام و زیاده روی ام در کارها شکایت می کنم.همه آنها از جانب من است و نیز آنچه که تو به آنها از من آگاه تری به تو شکایت می کنم؛پس مرا در تمامی آنها کفایت کن.پروردگارا،مرا از هم صحبتان و هم نشینان حبیبت محمّد صلّی اللّه علیه و اله و خلیلت ابراهیم علیه السّلام قرار ده و در روز قیامت مرا از اهل امان قرار ده پس مرا ایمن دار و به مژدۀ خود مرا بشارت ده و با سایه ات مرا به سایۀ حمایتت درآر و با رهایی از آتش مرا نجات بخش و بدی را به من مرسان و خوارم نساز و از دنیا مرا سالم بدار و در روز قیامت دلایلم را بر من تلقین نما و با یاد خودت مرا آگاه گردان و راحتی و آسانی را به آسانی و راحتی در اختیارم قرار ده و مرا از سختی دور نما و[توجّه به]نماز و زکات را تا زمانی که زنده ام به من الهام کن و توفیق بندگی ات را به من عطا فرما و مرا در فهم و خشنودی خود به کارگیر

ص:41

الثّابت فی الحیاة الدّنیا و فی الآخرة فثبّتنی،و ما أحببت فحبّبه إلیّ،و ما کرهت فبغّضه إلیّ،و ما أهمّنی من الدّنیا و الآخرة فاکفنی،و فی صلاتی و صیامی و دعائی و نسکی و شکری و دنیای و آخرتی فبارک لی،و المقام المحمود فابعثنی، و سلطانا نصیرا فاجعل لی،و ظلمی و جرمی و إسرافی فی أمری فتجاوز عنّی، و من فتنة المحیا و الممات فخلّصنی،و من الفواحش ما ظهر منها و ما بطن فنجّنی، و من أولیائک یوم القیامة فاجعلنی،و أدم لی صالح الّذی آتیتنی،و بالحلال عن الحرام فأغننی،و بالطّیّب عن الخبیث فاکفنی،أقبل بوجهک الکریم إلیّ و لا تصرفه عنّی،و إلی صراطک المستقیم فاهدنی،و لما تحبّ و ترضی فوفّقنی.اللّهمّ إنّی أعوذ بک من الرّیاء و السّمعة،و الکبریاء و التّعظّم،و الخیلاء و الفخر و البذخ و الأشر و البطر و الإعجاب بنفسی و الجبریّة ربّ فنجّنی،ربّ و أعوذ بک من البخل و العجز و الشّحّ و الحسد و الحرص و المنافسة و الغشّ،و أعوذ بک من الطّمع و الطّبع و الهلع الجزع و الزّیغ و القمع،و أعوذ بک من البغی و الظّلم و الاعتداء و الفساد و الفجور و الفسوق،و أعوذ بک من الخیانة و العدوان و الطّغیان،ربّ و أعوذ بک من المعصیة و القطیعة و السّیّئة و الفواحش و الذّنوب،و أعوذ بک من الإثم و المأثم و الحرام و المحرّم و الخبث و کلّ ما لا تحبّ،ربّ و أعوذ بک من الشّیطان و بغیه و ظلمه و عدوانه و شرکه و زبانیته جنده،و أعوذ بک من شرّ ما یَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ وَ ما یَعْرُجُ فِیها [الحدید(57):4]و أعوذ بک من شرّ ما خلقت من

ص:42

و از احسان خود به من روزی کن و در روز قیامت مرا روسپید گردان و به آسانی مرا حساب رسی کن و به خاطر کردار زشتم مرا رسوا مساز و با هدایت خود مرا هدایت نما و مرا با سخنی استوار در زندگی دنیا و آخرت ثابت قدم و پایدار بدار و هر آنچه را که می پسندی برایم دوست داشتنی گردان و هرچه را که نمی پسندی در چشم من ناخوشایند کن و مرا از تمام امور مهم دنیا و آخرت کفایت کن و در نماز و روزه و دعا و عبادت و سپاسگزاری و دنیا و آخرتم برکت قرار ده و مرا در مقام محمود و شایسته برانگیز و تسلطی یاری بخش برایم قرار ده و از ستم و بدی و زیاده روی در امورم درگذر و از آزمون و آشوب زندگی و مرگ مرا سرافراز بیرون بیاور و از شدت های آشکار و پنهان رهایی بخش و مرا در روز قیامت از دوستانت قرار ده و اعمال نیکی را که بر من عطا فرموده ای استمرار بخش و با حلال مرا از حرام بی نیاز گردان و مرا با نیکو از زشت و ناگوار کفایت کن و با چهرۀ کریمانه ات به من روی نما و روی از من نگردان و مرا به راه راستت هدایت نما و به آنچه می پسندی و خشنود می شوی توفیق عطا فرما.پروردگارا، من از ریا و شهرت دوستی و تکبّر و خود بزرگ بینی و عجب و فخر فروشی و گردن فرازی و خودشیفتگی و زورگویی به تو پناه می برم.پروردگارا،پس مرا نجات بخش و باز به تو پناه می برم از بخل و ناتوانی و خسّت و حسادت و چشم تنگی و چشم هم چشمی و نیرنگ و به تو پناه می برم از طمع و آلودگی و بی قراری و ناله در هنگام گرفتاری و انحراف از میانه روی و از ذلّت و ستم و ظلم و تجاوز و فساد و تبهکاری و بدکاری و خیانت و دشمنی و سرکشی و گناه و داخل شدن در آن و گناهان کوچک و زشتی و گناهان بزرگ و نافرمانی و ترک نیکی و احسان و حرام و حرام شده و ناگواری و هر آن چه نمی پسندی،به تو پناه می برم.پروردگارا،به تو پناه می برم از شیطان و ظلم و ستم و دشمنی و شرک ورزیدن و از سربازان و سپاهیانش و از بدی هر آنچه از آسمان فرود آید یا به سوی آن

ص:43

دابّة و هامّة أو جنّ أو إنس ممّا یتحرّک،و أعوذ بک من شرّ ما یَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ وَ ما یَعْرُجُ فِیها [الحدید(57):4]و من شرّ ما ذرئی فی الأرض و ما یخرج منها،و أعوذ بک من شرّ کلّ کاهن و ساحر و زاکن و نافث وراق،و أعوذ بک من شرّ کلّ حاسد طاغ و باغ و نافس و ظالم و معتد و جائر،و أعوذ بک من العمی و الصّمم و البکم و البرص و الجذام و الشّکّ و الرّیب،و أعوذ بک من الکسل و الفشل و العجز و التّفریط و العجلة و التّضییع و التّقصیر و الإبطاء،و أعوذ بک من شرّ ما خلقت فی السّماوات و الأرض وَ ما بَیْنَهُما وَ ما تَحْتَ الثَّری [طه(20):6]،ربّ و أعوذ بک من الفقر و الحاجة و المسکنة و الضّیقة و العائلة،و أعوذ بک من العیلة و الذّلّة، و أعوذ بک من الضّیق و الشدّة و القید و الحبس و الوثاق و السّجون و البلاء و کلّ مصیبة لا صبر لی علیها،آمین ربّ العالمین.«اللّهمّ أعطنا کلّ الّذی سألناک و زدنا من فضلک علی قدر جلالک و عظمتک بحقّ لا إله إلاّ أنت العزیز الحکیم».

20-20- أخبرنا المفید عن عبد اللّه بن محمّد الأبهریّ عن علیّ بن أحمد بن الصّبّاح عن إبراهیم بن عبد اللّه ابن أخی عبد الرّزّاق عن عمّه عبد الرّزّاق عن أبیه همّام بن نافع عن مینا مولی عبد الرّحمن بن عوف قال:قال لی عبد الرّحمن:یا مینا،ألا أحدّثک بحدیث سمعته من رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله؟قلت:بلی.قال:سمعته یقول:

أنا شجرة و فاطمة فرعها،و علیّ لقاحها،و الحسن و الحسین ثمرها،و محبّوهم من أمّتی ورقها.

ص:44

بالا رود و از بدی هر جنبنده و گزنده و جن و انسی که حرکت می کند و باز به تو پناه می برم از آنچه آفریده ای.

و به تو پناه می برم از بدی هرآنچه از آسمان فرود آید یا به سوی آن بالا رود و از بدی هر آنچه در زمین آفریده شده و هر آنچه از آن خارج می شود و از بدی هر کاهن و جادوگر و تیزبین و هر آن کس که در گره ها می دمد و طلسم می کند و به تو پناه می برم از هر رشک برنده و سرکش و چشم بد زن و ستم پیشه و تجاوزگر و ستمکار.و از کوری و کری و لالی و پیسی و خوره و شکّ و تردید و از تنبلی و شکست و ناتوانی و کوتاهی و عجله و تباه ساختن[حقوق]و کوتاهی و کندی و از بدی هر آنچه در آسمان ها و زمین و میان آن دو و زیر زمین آفریدی و از فقر و نیازمندی و درماندگی و تنگی[در زندگی]و روزی خوردن[فراوان]و عایله مندی و ذلّت و از تنگی و سختی و دربند بودن و زندان رفتن و دست و پا بسته شدن و بلا و هر مصیبتی که توان آن را ندارم به تو پناه می برم.اجابت فرما ای پروردگار جهانیان.

پروردگارا،هر آنچه از تو خواستیم به ما عطا فرما و از احسان خود به اندازۀ عظمت و بزرگی ات بر ما بیفزای،به حق اینکه هیچ معبودی جز تو نیست و تو شکست ناپذیر و فرزانه ای».

21-21- حدّثنا المفید عن الجعابیّ عن علیّ بن إبراهیم عن محمّد بن أبی العنبر عن علیّ بن حسین بن واقد،عن أبیه،عن أبی عمرو بن العلاء عن عبد اللّه بن بریدة،عن بشیر بن کعب،عن شدّاد بن أوس،قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:«لا إله إلاّ اللّه»نصف المیزان«و الحمد للّه»یملأه.

22-22- أخبرنا المفید عن عبد اللّه بن أبی شیخ إجازة عن محمّد بن أحمد الحکمیّ عن عبد الرّحمن بن عبد اللّه البصریّ عن وهب بن جریر عن أبیه عن محمّد بن إسحاق بن بشّار عن سعید بن مینا،عن غیر واحد من أصحابه:أنّ نفرا من قریش اعترضوا الرّسول صلّی اللّه علیه و اله منهم عتبة بن ربیعة،و أمیّة بن خلف،و الولید بن المغیرة،و العاص بن سعید،فقال:یا محمّد،هلمّ فلتعبد ما نعبد فنعبد ما تعبد فنشرک نحن و أنت فی الأمر،فإن یکن الّذی نحن علیه الحقّ فقد أخذت بحظّک منه،و إن یکن الّذی أنت علیه الحقّ فقد أخذنا بحظّنا منه،فأنزل اللّه تبارک و تعالی:

قُلْ یا أَیُّهَا الْکافِرُونَ* لا أَعْبُدُ ما تَعْبُدُونَ* وَ لا أَنْتُمْ عابِدُونَ ما أَعْبُدُ [الکافرون (109):1-3]إلی آخر السّورة.ثمّ مشی أبیّ بن خلف بعظم رمیم ففتّه فی یده ثمّ نفخه،و قال:أتزعم أنّ ربّک یحیی هذا بعد ما تری؟فأنزل اللّه تعالی: وَ ضَرَبَ لَنا مَثَلاً وَ نَسِیَ خَلْقَهُ قالَ مَنْ یُحْیِ الْعِظامَ وَ هِیَ رَمِیمٌ* قُلْ یُحْیِیهَا الَّذِی أَنْشَأَها أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ هُوَ بِکُلِّ خَلْقٍ عَلِیمٌ [یس(36):78-79]إلی آخر السّورة.

23-23- أخبرنا المفید عن الصّدوق عن أبیه عن محمّد بن القاسم ماجیلویه،

ص:46

عن محمّد بن علیّ الصّیرفیّ،عن نصر بن مزاحم،عن عمر بن سعد،عن فضیل بن خدیج،عن کمیل بن زیاد النّخعیّ،قال:کنت مع أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیه السّلام فی مسجد الکوفة و قد صلّینا العشاء الآخرة،فأخذ بیدی حتّی خرجنا من المسجد،فمشی حتّی خرج إلی ظهر الکوفة لا یکلّمنی بکلمة،فلمّا أصحر تنفّس،ثمّ قال:یا کمیل،إنّ هذه القلوب أوعیة فخیرها أوعاها،احفظ عنّی ما أقول؛النّاس ثلاثة:عالم ربّانیّ،و متعلّم علی سبیل نجاة،و همج رعاع،أتباع کلّ ناعق،یمیلون مع کلّ ریح،لم یستضیئوا بنور العلم،و لم یلجئوا إلی رکن وثیق.یا کمیل،العلم خیر من المال،العلم یحرسک،و أنت تحرس المال،و المال تنقصه النّفقة،و العلم یزکو علی الإنفاق.یا کمیل،صحبة العالم دین یدان اللّه به،تکسبه الطّاعة فی حیاته،و جمیل الأحدوثة بعد وفاته.یا کمیل،منفعة المال تزول بزواله.یا کمیل،مات خزّان المال و العلماء باقون ما بقی الدّهر،أعیانهم مفقودة، و أمثالهم فی القلوب موجودة،هاه هاه إنّ هاهنا-و أشار بیده إلی صدره-لعلما جمّا لو أصبت له حملة،بلی أصبت له لقنا غیر مأمون،یستعمل آلة الدّین فی طلب الدّنیا،و یستظهر بحجج اللّه علی خلقه،و بنعمه علی عباده،لیتّخذه الضّعفاء ولیجة دون ولیّ الحقّ،أو منقادا للحکمة لا بصیرة له فی أحنائه،یقدح الشّکّ فی قلبه بأوّل عارض لشبهة ألا لا ذا و لا ذاک،او منهوما باللّذّات،سلس القیاد بالشّهوات،أو مغری بالجمع و الإدّخار،لیس من رعاة الدّین،أقرب شبها بهؤلاء

ص:48

الأنعام السّائمة،کذلک یموت العلم بموت حاملیه،اللّهمّ بلی لا تخلو الأرض من قائم بحجّة،ظاهرا مشهورا؛أو مستترا مغمورا،لئلاّ تبطل حجج اللّه و بیّناته،و أین أولئک؟و اللّه الأقلّون عددا الأعظمون خطرا،بهم یحفظ اللّه حججه حتّی یودعوها نظراءهم و یزرعوها فی قلوب أشباههم،هجم بهم العلم علی حقائق الأمور، فباشروا ارواح الیقین،و استلانوا ما استوعره المترفون،و أنسوا بما استوحش منه الجاهلون،صحبوا الدّنیا بأبدان أرواحها متعلّقة بالمحلّ الأعلی،أولئک خلفاء اللّه فی أرضه و الدّعاة إلی دینه.آه آه شوقا إلی رؤیتهم،و أستغفر اللّه لی و لکم.ثمّ نزع یده من یدی و قال:انصرف إذا شئت.

24-24- حدّثنا المفید عن الجعابیّ عن علیّ بن إسحاق عن عثمان بن عبد اللّه عن أبی لهیعة،عن أبی زرعة الحضرمیّ،عن عمر بن علیّ بن أبی طالب علیه السّلام،عن أبیه علیه السّلام قال:قال لی النّبیّ صلّی اللّه علیه و آله:یا علیّ بنا یختم اللّه الدّین کما بنا فتحه،و بنا یؤلّف اللّه بین قلوبکم بعد العداوة و البغضاء.

25-25- أخبرنا المفید عن أحمد بن الولید عن أبیه عن الصّفّار عن ابن عیسی، عن محمّد بن مروان،عن محمّد بن عجلان،عن أبی عبد اللّه جعفر بن محمّد علیهما السّلام قال:طوبی لمن لم یبدّل نعمة اللّه کفرا،طوبی للمتحابّین فی اللّه.

26-26- أخبرنا المفید عن أبی بکر محمّد بن عمر الجعابیّ،عن عبد الکریم بن محمّد عن سهل بن زنجلة الرّازیّ عن ابن أبی أویس عن أبیه عن حمید بن قیس،

ص:50

هان!نه این سزاوار است و نه آن.یا کسی که شیفته لذّت و اسیر شهوت است و یا آنکه آزمند و فریفتۀ انباشتن و اندوختن است.اینان هیچ یک پاسدار دین نیستند و بینایی و بینش لازم را ندارند و بیشتر به چهارپایان چرنده مانند.این چنین است که علم با مرگ دارندگانش می میرد! آری!زمین هیچ گاه از امامی قائم به حجت خالی نمی ماند.خواه آشکار مشهور باشد یا ترسان و پنهان از دیده ها؛تا حجّت های خدا باطل نشود و نشانه هایش از میان نرود و کجایند آنان؟! آنان در شمار اندک و در نزد خدا قدر و منزلتشان بس بزرگ است.خداوند به وسیلۀ اینان، حجّت های خود را حفظ کند تا به همتایانشان سپارد و این بذر را در دل های همانندهای ایشان بکارد.پس علم آنان برای درک حقایق امور یورش آورده و با روح یقین در آمیخته اند و آنچه را نازپروردگان،انس گرفته اند،به تن همنشین دنیایند ولی جانشان به ملأ اعلی پیوسته است.

ای کمیل،آنان جانشینان خدا در زمینش و دعوتگران او به سوی دینش هستند.آه!آه!چه مشتاق دیدارشان هستم.از خداوند برای خودم و تو آمرزش طلبم.پس آنگاه دست خود را از دست من بیرون کشید و فرمود:اگر خواستی بازگرد.

عن عطاء،عن ابن عبّاس،قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله یا بنی عبد المطّلب،إنّی سألت اللّه لکم أنّ یعلّم جاهلکم،و أن یثبّت قائمکم،و أن یهدی ضالّکم،و أن یجعلکم نجداء جوداء رحماء،اما و اللّه لو أنّ رجلا صفّ قدمیه بین الرّکن و المقام مصلّیا فلقی اللّه ببغضکم أهل البیت دخل النّار.

27-27- أخبرنا المفید عن الحسین بن حمزة العلویّ عن محمّد الحمیریّ عن أبیه عن ابن عیسی عن مروک بن عبید عن محمّد بن یزید الطّبریّ،قال:کنت قائما علی رأس الرّضا علیّ بن موسی علیهما السّلام بخراسان و عنده جماعة من بنی هاشم منهم إسحاق بن العبّاس بن موسی،فقال له:یا إسحاق،بلغنی أنّکم تقولون:إنّ النّاس عبید لنا؛لا و قرابتی من رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله ما قلته قطّ،و لا سمعته من أحد من آبائی، و لا بلغنی عن أحد منهم قاله،لکنّا نقول:النّاس عبید لنا فی الطّاعة،موال لنا فی الدّین،فلیبلّغ الشّاهد الغائب.

28-28- و بهذا الإسناد،قال:سمعت الرّضا علیه السّلام یتکلّم فی توحید اللّه فقال:أوّل عبادة اللّه معرفته،و أصل معرفة اللّه(جلّ اسمه)توحیده،و نظام توحیده نفی التّحدید عنه،لشهادة العقول أنّ کلّ محدود مخلوق،و شهادة کلّ مخلوق أنّ له خالقا لیس بمخلوق،و الممتنع من الحدث هو القدیم فی الأزل.فلیس اللّه عبد من نعت ذاته،و لا إیّاه وحّد من اکتنهه،و لا حقیقته أصاب من مثّله،و لا به صدّق من نهّاه،و لا صمد صمده من أشار إلیه بشیء من الحوّاس،و لا إیّاه عنی من شبّهه،و لا

ص:52

له عرف من بعّضه،و لا إیّاه أراد من توهّمه،کلّ معروف بنفسه مصنوع،و کلّ قائم فی سواه معلول،بصنع اللّه یستدلّ علیه،و بالعقول تعتقد معرفته،و بالفطر تثبت حجّته.خلق اللّه(تعالی)الخلق حجاب بینه و بینهم،و مباینته إیّاهم مفارقته إنّیّتهم، و ابتداؤه لهم دلیلهم علی أن لا ابتداء له،لعجز کلّ مبتدئ منهم عن ابتداء مثله، فأسماؤه(تعالی)تعبیر،و أفعاله(سبحانه)تفهیم.قد جهل اللّه من حدّه،و قد تعدّاه من اشتمله،و قد أخطأه من اکتنهه،و من قال:کیف هو فقد شبّهه،و من قال فیه:

«لم»فقد علّله،و من قال:«متی»فقد وقّته،و من قال:«فیم»فقد ضمّنه،و من قال:

إمام فقد نهّاه،و من قال:«حتّام»فقد غیّاه،و من غیّاه فقد جزّأه،و من جزّأه فقد ألحد فیه.لا یتغیّر اللّه بتغیّر المخلوقات،و لا یتحدّد بتحدّد المحدود،واحد لا بتأویل عدد،ظاهر لا بتأویل المباشرة،متجلّ لا باستهلال رؤیة،باطن لا بمزایلة، مباین لا بمسافة،قریب لا بمداناة،لطیف لا بتجسّم،موجود لا عن عدم،فاعل لا باضطرار،مقدّر لا بفکرة،مدبّر لا بحرکة،مرید لا بعزیمة،شاء لا بهمّة،مدرک لا بحاسّة،سمیع لا بآلة،بصیر لا باداة،لا تصحبه الأوقات،و لا تضمّه الأماکن،و لا تأخذه السّنات،و لا تحدّه الصّفات،و لا تقیّده الأدوات.سبق الأوقات کونه، و العدم وجوده،و الابتداء أزله،بخلقه الأشباه علم أنّه لا شبه له،و بمضادّته بین الأشیاء علم أن لا ضدّ له،و بمقارنته بین الأمور عرف أن لا قرین له.ضادّ النّور بالظّلمة،و الصّرّ بالحرّ،مؤلّف بین متعاقباتها،مفرّق بین متدانیاتها،بتفریقها دلّ

ص:54

و هرکس او را به اجزاء تقسیم کند او را نشناخته است و هرکس شکل او در توهّم و خاطر خود بیاورد او را قصد نکرده است.هرچه به ذات شناخته باشد ساخته شده است و هرچه به خود برپا نباشد دیگری اش پرداخته است.به وسیلۀ مخلوقات خدا بر او دلیل آورده می شود و به وسیلۀ عقل ها به شناختنش اعتقاد حاصل می گردد و به وسیلۀ فطرت ها[ی الهی]دلایل پروردگار ثابت می شوند.آفرینش آفریدگان توسط خدا حجابی بین او و آفریدگان است و فاصله او از آفریدگان جدایی او از إنّیّت آنان است.

و این که آفرینش آنان را آغاز نموده دلیل بر این است که خود آغازی ندارد.زیرا هر آفریده ای از آنان از خلق چون خود ناتوان است پس نام هایش تعبیری از[حقیقتش]و کردارش فهماندن آن[حقیقت]است.به درستی هرکس برای خدا حدّ مشخص کرده است به او جهل ورزیده و هرکس که[در گمانش]بر او احاطه یافته است بر او تعدّی و زیاده روی نموده است و هرکس که[در گمانش]به حقیقت وجود او دست یافته دربارۀ او به خطا رفته است و هرکس که بگوید«برای چه؟»برایش به دنبال علت گشته است و هرکس بگوید«چه هنگام؟» برایش زمان مشخص کرده است و هرکس بگوید:«در چه؟»برایش مکان درنظر گرفته است و هرکس بگوید:«تا کجا؟»برایش نهایت و پایانی درنظر داشته است.و هرکس بگوید:«تا چه مقدار؟»برایش نهایت و غایتی معین ساخته و هرکس برایش نهایتی در نظر بگیرد او را به اجزایی تقسیم نموده و هرکس او را تجزیه کند به او شرک ورزیده است.

خداوند با تغییر و گونه گون شدن آفریدگان تغییر نمی یابد و با اندازه یابی موجودات محدود، محدود نمی شود.یگانه ای است که تعدد نمی پذیرد،آشکاری است که همراهی ندارد، رخ نمایی است که چهره نمی گشاید،پنهانی است که[از ما]جدایی پذیر نیست.بی طی هیچ مسافتی از همه جداست.و بی هیچ نزدیک گرداندنی به همه نزدیک است و لطیفی است که جسم ندارد و موجودی است که از عدم وجود نیافته است و عمل کننده ای است که[انگیزۀ عملش]درماندگی و احتیاج نیست.بدون هیچ تأمّل و اندیشه ای تقدیر می نماید و بدون هیچ حرکتی[امور جهانیان را]تدبیر می کند.بدون هیچ قصدی اراده می کند و بدون هیچ تلاشی، مشیّت و خواسته خود را جاری می سازد.بدون هیچ حواس ظاهری درک می کند و بدون هیچ وسیله ای می شنود و می بیند،زمان او را همراهی نمی کند و مکان ها او را احاطه نمی نماید

ص:55

علی مفرّقها،و بتألیفها دلّ علی مؤلّفها،قال اللّه(تعالی): وَ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ خَلَقْنا زَوْجَیْنِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ [الذاریات(51):49].له معنی الرّبوبیّة إذ لا مربوب، و حقیقة الإلهیّة إذ لا مألوه،و معنی العالم و لا معلوم،لیس منذ خلق استحقّ معنی الخالق،و لا من حیث أحدث استفاد معنی المحدث،لا یغیبه منذ،و لا یدنیه قد، و لا یحجبه لعلّ،و لا یوقّته متی،و لا یشتمله حین،و لا یقارنه مع،کلّ ما فی الخلق من أثر غیر موجود فی خالقه،و کلّ ما أمکن فیه ممتنع من صانعه،لا تجری علیه الحرکة و السّکون،کیف یجری علیه ما هو أجراه،أو یعود فیه ما هو ابتدأه؟إذن لتفاوتت دلالته،و لا متنع من الأزل معناه،و لمّا کان للبارئ معنی غیر المبرأ.لو حدّ له وراء لحدّ له أمام،و لو التمس له التّمام للزمه النّقصان،کیف یستحقّ الأزل من لا یمتنع من الحدث،و کیف ینشئ الأشیاء من لا یمتنع من الإنشاء؟لو تعلّقت به المعانی لقامت فیه آیة المصنوع،و لتحوّل عن کونه دالاّ إلی کونه مدلولا علیه، لیس فی مجال القول حجّة،و لا فی المسألة عنه جواب،لا إله إلاّ اللّه العلیّ العظیم.

29-29- أخبرنا المفید عن أبی غالب أحمد بن محمّد عن ابن أبی الخطّاب عن ابن محبوب عن جمیل بن صالح عن برید العجلیّ عن أبی جعفر علیه السّلام عن آبائه علیه السّلام قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:یقول اللّه(تعالی):المعروف هدیّة منّی إلی عبدی المؤمن، فإن قبلها منّی فبرحمتی و منّی،و إن ردّها فبذنبه حرمها و منه لا منّی،و أیّما عبد خلقته فهدیته إلی الإیمان،و حسّنت خلقه،و لم أبتله بالبخل،فإنّی أرید به خیرا.

ص:56

و سال ها او را در بر نمی گیرد و صفات او را محدود نمی نماید و وسایل او را مقیّد و دست بسته نمی کند،بودنش پیش از زمان ها و وجودش پیش از عدم و ازلی بودنش پیش از شروع آفرینش بوده است.زمانی که همانندان را آفرید دانسته شد که هیچ همانندی ندارد و با ضدّیت آفرینی میان اشیاء دانسته شد که ضدّی ندارد و با هم نشین کردن میان امور دانسته شد که هیچ هم نشینی ندارد.نور و ظلمت و سرما و گرما را در کنار هم قرار داد.میان پی درپی آمدگان انس برقرار کرد و میان نزدیکان جدایی انداخت.

با جدایی انداختنش بر جدایی اندازنده و با انس برقرار کردنش بر برقرار کنندۀ آن راهنمایی نمود.خداوند فرازمند فرمود:«و از هرچیز دو زوج آفریدیم شاید شما متذکر شوید» [ذاریات(51):49].مفهوم ربوبیت از آن اوست هنگامی که هیچ تربیت شونده ای وجود ندارد و حقیقت الهیّت از آن اوست هنگامی که هیچ پرستنده ای نیست و او معنای دانا است زمانی که هیچ دانسته شده ای وجود ندارد.از زمانی که آفرید مستحقّ معنای آفرینش نشد [بلکه از ازل این صفت را داشت]و از زمانی که به وجود آورد مستوجب صفت به وجود آورنده نشد.«منذ»او را وامگذارد و«قد»به او نزدیک نگردد و«لعلّ»او را در برنگیرد و«متی» او را زمانمند نسازد و«حین»او را احاطه نکند و«مع»با او همراهی نمی نماید.هر نشانه ای که در آفریدگان باشد در آفریدگار راه ندارد و هر آنچه در آفریدگان ممکن باشد در آفریدگار آن ممتنع است.حرکت و سکون بر او جریان پیدا نمی کند.

چگونه بر او جریان پیدا کند چیزی که خود آن را به جریان آورده است یا چگونه به او باز گردد چیزی که خود آن را آغاز نموده است.بنابراین براهینش گوناگون گردند و مفهوم ازلی اش ممتنع می شود و خالق مفهومی جز آفریده پیدا نمی کند.اگر در ماوراءش مرزی مشخّص گردد برابرش نیز باید مرز پذیرد و اگر اندک اشتباهی بر او راه یابد کاستی اش لازم می آید.

چگونه سزاوار ازل می شود موجودی که از حدوث[و وجود بعد از عدم]خالی نیست و چگونه اشیاء را می آفریند آن که خود از آفرینش رهایی ندارد اگر مفاهیم بر او متعلّق گردند نشانه آفریدگان در او تجلّی می کند و از دلالت کننده به دلالت شده تغییر می یابد و در مجال سخن حجّتی نیست و در درخواست از او پاسخی وجود ندارد.هیچ معبودی جز خداوند بلند مرتبۀ بزرگ وجود ندارد.

ص:57

30-30- عن المفید عن المراغیّ عن الحسن بن علیّ الکوفیّ عن جعفر بن محمّد بن مروان عن أبیه عن عبد اللّه بن الحسن الأحمسیّ،عن خالد بن عبد اللّه عن یزید بن أبی زیاد عن عبد اللّه بن الحارث عن سعد بن مالک-یعنی ابن أبی وقّاص-یقول:سمعت رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله یقول:فاطمة بضعة منّی،من سرّها فقد سرّنی،و من ساءها فقد ساءنی،فاطمة أعزّ البریّة علیّ.

31-31- حدّثنا المفید عن علیّ بن محمّد بن حبیش الکاتب عن الحسن بن علیّ الزّعفرانیّ عن إبراهیم بن محمّد الثّقفیّ عن عبد اللّه بن محمّد بن عثمان عن علیّ بن محمّد بن أبی سعید،عن فضیل بن الجعد،عن أبی إسحاق الهمدانیّ،قال:

لمّا ولّی أمیر المؤمنین علیه السّلام محمّد بن أبی بکر مصر و أعمالها کتب له کتابا،و أمره أن یقرأه علی أهل مصر،و لیعمل بما وصّاه به فیه،و کان الکتاب بسم اللّه الرّحمن الرّحیم من عبد اللّه أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب إلی أهل مصر و محمّد بن أبی بکر.سلام علیکم،فإنّی أحمد إلیکم اللّه الّذی لا إله إلاّ هو.أمّا بعد:فإنّی أوصیکم بتقوی اللّه فیما أنتم عنه مسئوولون و إلیه تصیرون،فإنّ اللّه تعالی یقول: کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ رَهِینَةٌ [المدثر(74):38]و یقول: وَ یُحَذِّرُکُمُ اللّهُ نَفْسَهُ وَ إِلَی اللّهِ الْمَصِیرُ [آل عمران(3):38]و یقول: فَوَ رَبِّکَ لَنَسْئَلَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ* عَمّا کانُوا یَعْمَلُونَ [الحجر(15):92 و 93]فاعلموا عباد اللّه أنّ اللّه عزّ و جلّ سائلکم عن الصّغیر من عملکم و الکبیر فإن یعذّب فنحن أظلم،و إن یعف فهو أرحم الرّاحمین.یا عباد

ص:58

اللّه،إنّ أقرب ما یکون العبد إلی المغفرة و الرّحمة حین یعمل للّه بطاعته و ینصحه بالتّوبة،علیکم بتقوی اللّه،فإنّها تجمع الخیر و لا خیر غیرها،و یدرک بها من الخیر ما لا یدرک بغیرها من خیر الدّنیا و خیر الآخرة،قال اللّه(عزّ و جلّ): وَ قِیلَ لِلَّذِینَ اتَّقَوْا ما ذا أَنْزَلَ رَبُّکُمْ قالُوا خَیْراً لِلَّذِینَ أَحْسَنُوا فِی هذِهِ الدُّنْیا حَسَنَةٌ وَ لَدارُ الْآخِرَةِ خَیْرٌ وَ لَنِعْمَ دارُ الْمُتَّقِینَ [النحل(16):30]اعلموا یا عباد اللّه إنّ المؤمن یعمل لثلاث من الثّواب:أمّا لخیر[الدّنیا]فإنّ اللّه یثیبه بعمله فی دنیاه،قال اللّه (سبحانه)لإبراهیم: وَ آتَیْناهُ أَجْرَهُ فِی الدُّنْیا وَ إِنَّهُ فِی الْآخِرَةِ لَمِنَ الصّالِحِینَ [العنکبوت(29):27]فمن عمل للّه تعالی أعطاه أجره فی الدّنیا و الآخرة و کفاه المهمّ فیهما،و قد قال اللّه(تعالی): یا عِبادِ الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّکُمْ لِلَّذِینَ أَحْسَنُوا فِی هذِهِ الدُّنْیا حَسَنَةٌ وَ أَرْضُ اللّهِ واسِعَةٌ إِنَّما یُوَفَّی الصّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسابٍ [الزمر(39):10]فما أعطاهم اللّه فی الدّنیا لم یحاسبهم به فی الآخرة،قال اللّه تعالی:

لِلَّذِینَ أَحْسَنُوا الْحُسْنی وَ زِیادَةٌ [یونس(10):26]و الحسنی هی الجنّة و الزّیادة هی الدّنیا[و أمّا لخیر الآخرة]فإنّ اللّه تعالی یکفّر بکلّ حسنة سیئّة،قال اللّه عزّ و جلّ:

إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ ذلِکَ ذِکْری لِلذّاکِرِینَ [هود(11):114]حتّی إذا کان یوم القیامة حسبت لهم حسناتهم،ثمّ أعطاهم بکل واحدة عشر أمثالها إلی سبعمائة ضعف،قال اللّه عزّ و جلّ: جَزاءً مِنْ رَبِّکَ عَطاءً حِساباً [انبیاء(78):36] و قال: فَأُولئِکَ لَهُمْ جَزاءُ الضِّعْفِ بِما عَمِلُوا وَ هُمْ فِی الْغُرُفاتِ آمِنُونَ [سبا(34):

ص:60

ای بندگان خدا،همانا نزدیک ترین حالت بنده به بخشش و رحمت پروردگار زمانی است که با بندگی خدا برای او عمل می کند و با توبه طلب خیر می نماید.تقوا پیشه باشید که تقوا همه نیکی ها را در خود جمع می کند و نیک جز آن نیست و به وسیلۀ آن نیکی از نیکی های دنیا و آخرت به دست می آید که به جز آن حاصل نمی شود.خداوند عزّتمند می فرماید:«به پرهیزگاران گفته می شود:پروردگارتان چه نازل کرده است؟گویند«خوبی».برای نیکوکاران در این دنیا خیر است و سرای آخرت بهتر است و چه نیکوست سرای تقواپیشگان.»بندگان خدا بدانید که انسان مؤمن برای سه نیکویی رفتار می کند:یا برای نیکی دنیا که پروردگار به خاطر کردارش در دنیایش به او پاداش می دهد.خداوند بلند مرتبه دربارۀ ابراهیم علیه السّلام فرمود:

«در دنیا پاداشش را عطا کردیم و در آخرت از صالحان است.»پس هرکس برای خداوند بلندمرتبه رفتار کند خداوند پاداش او را در دنیا و آخرت به او عطا می نماید.و او را در امور مهم دنیا و آخرت کفایت می کند.خداوند بلندمرتبه می فرماید:«ای بندگان مؤمن از پروردگارتان بترسید.برای نیکوکاران در این دنیا پاداش نیکوست و زمین خدا پهناور است فقط پاداش شکیبایان است که بدون حساب داده می شود.»پس خداوند به خاطر آنچه در دنیا به ایشان عطا فرموده است در آخرت آنان را مورد حساب خود قرار نمی دهد.خداوند بلند مرتبه می فرماید:«نیکوکاران را پاداش نیکویی است و زیادتی»و پاداش نیکو بهشت و زیادت دنیا است.و برای نیکی آخرت که خداوند بلندمرتبه در مقابل هرنیکی یک بدی را می زداید.

خداوند بلند مرتبه می فرماید:«همانا نیکی ها بدی ها را می زدایند،این برای پند پذیران تذکری است.»تا هنگامی که قیامت برپا شود نیکی هایشان محاسبه می شود،سپس خداوند در مقابل هرنیکی ده برابر تا هفتصد برابر عطا می کند.خداوند بلند مرتبه می گوید:«پاداشی از سوی پروردگار تو و عطایی محاسبه شده است.»و می فرماید:«و آنان پاداشی چند برابر آنچه عمل کرده بودند دریافت می دارند و آنان در جایگاهشان در ایمنی به سر می برند.»

ص:61

37]فارغبوا فی هذا رحمکم اللّه و اعملوا له و تحاضّوا علیه.و اعلموا یا عباد اللّه أنّ المتّقین حازوا عاجل الخیر و آجله،شارکوا أهل الدّنیا فی دنیاهم،و لم یشارکهم أهل الدّنیا فی آخرتهم،أباحهم اللّه من الدنیا ما کفاهم به و أغناهم،قال اللّه عزّ و جلّ: قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِیَ لِلَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا خالِصَةً یَوْمَ الْقِیامَةِ کَذلِکَ نُفَصِّلُ الْآیاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ [الاعراف(7):32]سکنوا الدّنیا بأفضل ما سکنت،و أکلوها بأفضل ما أکلت،شارکوا أهل الدّنیا فی دنیاهم فأکلوا معهم من طیّبات ما یأکلون،و شربوا من طیّبات ما یشربون،و لبسوا من أفضل ما یلبسون،و سکنوا من أفضل ما یسکنون،و تزوّجوا من أفضل ما یتزوّجون،و رکبوا من أفضل ما یرکبون،أصابوا لذّة الدّنیا مع أهل الدّنیا،و هم غدا جیران اللّه تعالی،یتمنّون علیه فیعطیهم ما یتمنّون،لا تردّ لهم دعوة،و لا ینقص لهم نصیب من اللّذّة،فإلی هذا یا عباد اللّه یشتاق إلیه من کان له عقل و یعمل له بتقوی اللّه،و لا حول و لا قوّة إلاّ باللّه.یا عباد اللّه،إن اتّقیتم و حفظتم نبیّکم فی أهل بیته،فقد عبدتموه بأفضل ما عبد،و ذکرتموه بأفضل ما ذکر،و شکرتموه بأفضل ما شکر،و أخذتم بأفضل الصّبر و الشّکر، و اجتهدتم أفضل الاجتهاد،و إن کان غیرکم أطول منکم صلاة و أکثر منکم صیاما فأنتم أتقی للّه منه،و أنصح لأولی الأمر.احذروا یا عباد اللّه الموت و سکرته، فأعدّوا له عدّته،فإنّه یفجؤکم بأمر عظیم بخیر لا یکون معه شرّ أبدا،أو بشرّ لا

ص:62

خدای رحمتتان کند در این امر رغبت کنید و یکدیگر را بر آن امر ترغیب نمایید.ای بندگان خدا!بدانید که تقوا پیشگان نیکی دنیا گذرا و آخرت پایدار را به دست آوردند و با اهل دنیا در دنیایشان شریک گشتند و اهل دنیا در امور اخروی آنان شریک نشدند.خداوند از دنیا به آن مقدار که ایشان را کفایت کند و بی نیازشان سازد بر آنان مباح ساخت.خداوند شکوهمند می گوید:«بگو چه کسی زینت های خداوند را که برای بندگانش خارج ساخته است و روزی های نیکو را حرام ساخته است.بگو آن نعمت در روز قیامت برای کسانی است که در زندگی دنیا ایمان آوردند و اخلاص داشته اند.این چنین،نشانه هایمان را برای گروهی که می دانند شرح می دهیم.»

در دنیا به بهترین شیوه زندگی کردند و از بهترین خوردنی ها استفاده نمودند و با دنیاپیشگان در دنیایشان همراهی نمودند و با ایشان از نیکوترین خوردنی ها بهره بردند و از نیکوترین آشامیدنی ها،استفاده کردند و از بهترین لباس ها پوشیدند و در بهترین مساکن،سکونت گزیدند و با بهترین همسران ازدواج نمودند و بر بهترین مرکب ها سوار شدند.با دنیاپیشگان از لذت های دنیا بهره بردند و آنان فردا[ی قیامت]همسایگان خداوند فرازمند هستند هر آنچه از خدا تمنا می کنند به ایشان عطا می نماید و خواستۀ آنان رد نمی شود و بهره ای از لذت آنان کاسته نمی شود.پس ای بندگان خدا!هرکس عقل داشته باشد و با تقوای الهی رفتار نماید به این[شیوۀ زندگی]رغبت نشان می دهد و هیچ نیرو و توانایی جز با کمک خداوند ممکن نیست.ای بندگان خدا!اگر پرهیزگار باشید و مراعات خاندان پیامبرتان را نمائید او را به بهترین شیوه پرستیده اید و با بهترین یاد،یاد نموده اید و با بهترین شکر سپاس گزاری کرده اید و بهترین شکر و شکیبایی را به کار بسته اید و با بهترین تلاش و سعی عمل نموده اید،هرچند دیگران نماز را طولانی تر از شما بخوانند و بیشتر روزه بگیرند،زیرا شما بیشتر از آنان رعایت تقوای الهی را کرده اید و برای صاحبان امر(امامان علیهم السّلام)خود خیرخواه ترید.ای بندگان خدا!از مرگ و سکرات آن برحذر باشید و توشه اش را آماده نمایید.همانا مرگ با امری عظیم ناگهان شما را در بر می گیرد با چیزی که هرگز بدی در آن راه ندارد یا بدی که هرگز نیکی و خیری در آن نیست.

ص:63

یکون معه خیر أبدا،فمن أقرب إلی الجنّة من عاملها،و من أقرب إلی النّار من عاملها؟إنّه لیس أحد من النّاس تفارق روحه جسده حتّی یعلم إلی أیّ المنزلین یصیر:إلی الجنّة أم النّار،أعدوّ هو للّه أم ولیّ؟فإن کان ولیّا للّه فتحت له أبواب الجنّة،و شرعت له طرقها،و رأی ما أعدّ اللّه له فیها،ففزع من کلّ شغل،و وضع عنه کلّ ثقل،و إن کان عدوّا للّه فتحت له أبواب النّار،و شرّع له طرقها،و نظر إلی ما أعدّ اللّه له فیها،فاستقبل کلّ مکروه و ترک کلّ سرور،کلّ هذا یکون عند الموت، و عنده یکون الیقین،قال اللّه تعالی: اَلَّذِینَ تَتَوَفّاهُمُ الْمَلائِکَةُ طَیِّبِینَ یَقُولُونَ سَلامٌ عَلَیْکُمْ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ [النحل(16):32]و یقول: اَلَّذِینَ تَتَوَفّاهُمُ الْمَلائِکَةُ ظالِمِی أَنْفُسِهِمْ فَأَلْقَوُا السَّلَمَ ما کُنّا نَعْمَلُ مِنْ سُوءٍ بَلی إِنَّ اللّهَ عَلِیمٌ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ* فَادْخُلُوا أَبْوابَ جَهَنَّمَ خالِدِینَ فِیها فَلَبِئْسَ مَثْوَی الْمُتَکَبِّرِینَ [النحل(16):28-29]یا عباد اللّه،إنّ الموت لیس منه فوت،فاحذروه قبل وقوعه، و أعدّوا له عدّته،فإنّکم طرد الموت،إن أقمتم له أخذکم،و إن فررتم منه أدرککم، و هو ألزم لکم من ظلّکم،الموت معقود بنواصیکم و الدّنیا تطوی خلفکم،فأکثروا ذکر الموت عند ما تنازعکم إلیه أنفسکم من الشّهوات،و کفی بالموت واعظا؛ و کان رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله کثیرا ما یوصی أصحابه بذکر الموت،فیقول:أکثروا ذکر الموت،فإنّه هادم اللّذّات،حائل بینکم و بین الشّهوات.یا عباد اللّه،ما بعد الموت لمن لم یغفر له أشدّ من الموت:القبر،فاحذروا ضیقه و ضنکه و ظلمته و غربته،إنّ

ص:64

پس چه کسی به بهشت از عمل کنندۀ[برای بهشت]و چه کسی در جهنّم از عمل کنندۀ[برای جهنّم]نزدیک تر است؟روح هیچ کس از مردم از کالبدش مفارقت نمی کند تا بداند که به سوی کدامیک از دو منزل حرکت می کند:به سوی بهشت یا دوزخ؟دشمن خداست یا دوست او؟اگر دوست خدا باشد درهای بهشت برایش باز می گردد و راه های آن برایش هموار می شود و آنچه را خداوند در بهشت برایش فراهم ساخته است مشاهده می کند.پس از هر مکروه و بدی استقبال می کند و هر شادی را رها می کند و تمامی این ها هنگام مرگ می باشد و یقین نیز در آن هنگام است.خداوند فرازمند می فرماید:«همان هایی که فرشتگان مرگ روحشان را می گیرند درحالی که پاک و پاکیزه اند به آن ها می گویند:سلام بر شما وارد بهشت شوید به خاطر اعمالی که انجام می دادید»و می فرماید:«همان ها که فرشتگان مرگ روحشان را می گیرند درحالی که به خود ظلم کرده بودند.در این موقع آن ها تسلیم می شوند[و به دروغ می گویند:]ما کار بدی انجام نمی دادیم.آری خداوند به آنچه انجام می دادید عالم است.[به آنها گفته می شود:]اکنون از درهای جهنّم وارد شوید درحالی که جاودانه در آن خواهید بود چه جای بدی است جایگاه مستکبران.»ای بندگان خدا!از مرگ گریزی نیست.پس پیش از فرارسیدنش از آن برحذر باشید و توشه ای را فراهم سازید.همانا شما گرفتار در دام مرگ هستید.اگر در مقابلش بایستید شما را در بر می گیرد و اگر از او بگریزید شما را در می یابد.و او چون سایه ای همراه شما است.مرگ به پیشانی[و سرنوشت شما]گره خورده است.و دنیا گذشته شما را درهم می پیچد پس هنگامی که نفستان در گرداب شهوات با شما به جدال برمی خیزد فراوان به یاد مرگ باشید.پنددهندگی مرگ[برای شما] کفایت می کند و فرستادۀ خدا یارانش را فراوان سفارش به یاد مرگ می نمود و می فرمود:

فراوان به یاد مرگ باشید که درهم شکنندۀ لذت هااست و میان شما و شهوات مانع می شود».

ای بندگان خدا!پیامدهای پس از مرگ برای کسانی که آمرزیده نشده اند سخت تر از مرگ است.قبر!از تنگی و سختی و تاریکی و تنهایی آن برحذر باشید.

ص:65

القبر یقول کلّ یوم:أنا بیت التّراب،أنا بیت الغربة،أنا بیت الوحشة،أنا بیت الدّود و الهوامّ؛و القبر روضة من ریاض الجنّة،أو حفرة من حفر النّیران،إنّ العبد المؤمن إذا دفن قالت له الأرض:مرحبا و أهلا،قد کنت ممّن أحبّ أن یمشی علی ظهری، فإذا ولیتک فستعلم کیف صنعی بک؛فتتّسع له مدّ البصر.و إنّ الکافر إذا دفن قالت له الأرض:لا مرحبا و لا أهلا،لقد کنت من أبغض من یمشی علی ظهری،فإذا ولیتک فستعلم کیف صنعی بک؛فتضمّه حتّی تلتقی أضلاعه.و إنّ المعیشة الضّنک الّتی حذّر اللّه منها عدوّه عذاب القبر،إنّه یسلّط علی الکافر فی قبره تسعة و تسعین تنّینا،فینهشن لحمه،و یکسرن عظمه،یتردّدن علیه کذلک إلی یوم یبعث،لو أنّ تنّینا منها نفخ فی الأرض لم تنبت زرعا أبدا.اعلموا یا عباد اللّه إنّ أنفسکم الضّعیفة و أجسادکم النّاعمة الرّقیقة الّتی یکفیها الیسیر تضعف عن هذا،فإن استطعتم أن تجزعوا لأجسادکم و أنفسکم ممّا لا طاقة لکم به و لا صبر لکم علیه، فاعملوا بما أحبّ اللّه و اترکوا ما کره اللّه.یا عباد اللّه،إنّ بعد البعث ما هو أشدّ من القبر،یوم یشیب فیه الصّغیر،و یسکر منه الکبیر،و یسقط فیه الجنین،و تَذْهَلُ کُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمّا أَرْضَعَتْ [الحج(22):2]یوم عبوس قمطریر یوم کان شرّه مستطیرا.

إنّ فزع ذلک الیوم لیرهب الملائکة الّذین لا ذنب لهم،و ترعد منه السّبع الشّداد، و الجبال الأوتاد،و الأرض المهاد،و تنشقّ السّماء فهی یومئذ واهیة،و تتغیّر فکأنّها وردة کالدّهان،و تکون الجبال کثیبا مهیلا بعد ما کانت صمّا صلابا،و ینفخ

ص:66

به درستی که قبر هر روز ندا در می دهد:من خانۀ تنهایی و خاکی هستم،من خانۀ وحشتم،من خانۀ کرم ها و گزندگانم.و قبر باغی از باغ های بهشت یا گودالی از گودال های جهنّم است.

هنگامی که بندۀ مؤمن در خاک نهاده می شود زمین به او می گوید:خوش آمدی!تو از کسانی بودی که دوست دارم بر روی من قدم بردارند پس هنگامی که تو را در بر گرفتم خواهی دانست که چگونه با تو رفتار خواهم کرد.پس زمین تا چشم کار می کند برای او وسعت می یابد.و هنگامی که انسان کافر دفن می شود،زمین به او خواهد گفت:آمدنت نکوهیده و ناپسند باد.تو مبغوض ترین کسانی بودی که بر من گام می نهند.و زمانی که تو را در بر گرفتم خواهی دانست که با تو چگونه رفتار می کنم.پس او را در بر می گیرد و فشار می دهد تا استخوان هایش درهم می شکند.زندگی در تنگی و فشار که خداوند دشمنانش را از آن بر حذر داشته است عذاب قبر است.همانا خداوند بر کافر در قبرش نود و نه مار بزرگ مسلّط می سازد تا گوشت بدنش را بگزند و استخوان هایش را خرد کنند و این چنین در نزد او رفت و آمد دارند تا روزی که برانگیخته شود و اگر یکی از آن مارها در زمین بدمد هیچ گاه گیاهی بر زمین نخواهد رویید.ای بندگان خدا!بدانید که نفس های شما ناتوان و بدن هایتان نحیف و نرم است که امور آسان آن را کفایت می کند و در مقابل آن امور نیز ناتوان است.پس اگر خواستید که برای بدن ها و جاهایتان از چیزهایی که طاقتش را ندارید و بر آن نمی توانید بی تابی کنید پس به هر آنچه خدا دوست دارد عمل کنید و هرچه را مورد کراهت اوست ترک نمایید.ای بندگان خدا!همانا روز قیامت،شدیدتر از قبر است.روزی که کودکان در آن پیر می شوند و بزرگان در آن چون مستان می گردند[و عقل خود را از دست می دهند]و جنین ها در آن سقط می شوند و«هر مادری آن را که شیر داده است فراموش می کند،»روزی درهم فرورفته و گرفته و سخت،روزی که بدی اش گسترده است.ترس آن روز فرشتگانی را که هیچ گناهی ندارند می ترساند و هفت فرشته پر ابهّت که گماشتگان بر جهنم اند لرزه بر اندامشان می افتد و کوه های میخکوب شده بر زمین و زمین هموار،به لرزه درآیند.آسمان از هم جدا می شود و در آن روز فرو می ریزد و رنگش تغییر می یابد گویی روغن مذاب گلگون است و کوه ها که با صلابت و سخت هستند همچون سراب گردند.

ص:67

فی الصّور فیفزع من فی السّماوات و من فی الأرض إلاّ من شاء اللّه،فکیف من عصی بالسّمع و البصر و اللّسان و الید و الرّجل و الفرج و البطن،إن لم یغفر اللّه له یرحمه من ذلک الیوم؟لأنّه یقضی و یصیر إلی غیره،إلی نار قعرها بعید،و حرّها شدید،و شرابها صدید،و عذابها جدید،و مقامعها حدید،لا یفتر عذابها و لا یموت ساکنها،دار لیس فیها رحمة،و لا یسمع لأهلها دعوة.و اعلموا یا عباد اللّه أنّ مع هذا رحمة اللّه الّتی لا تعجز العباد،جنّة عرضها کعرض السّماوات و الأرض أعدّت للمتّقین،لا یکون معها شرّ أبدا،لذّاتها لا تملّ،و مجتمعها لا یتفرّق، و سکّانها قد جاوروا الرّحمن،و قام بین أیدیهم الغلمان،بصحاف من الذّهب فیها الفاکهة و الرّیحان.ثمّ اعلم یا محمّد بن أبی بکر إنّی قد ولّیتک أعظم أجنادی فی نفسی،أهل مصر،فإذا ولّیتک ما ولّیتک من أمر النّاس فأنت حقیق أن تخاف منه علی نفسک و أن تحذر منه علی دینک،فإن استطعت أن لا تسخط ربّک برضا أحد من خلقه فافعل،فإنّ فی اللّه عزّ و جلّ خلفا من غیره،و لیس فی شیء سواه خلف منه،اشتدّ علی الظّالم و خذ علیه،و لن لأهل الخیر و قرّبهم،و اجعلهم بطانتک و أقرانک،و انظر إلی صلاتک کیف هی،فإنّک إمام لقومک[ینبغی لک]أن تتمّها و لا تخفّفها،فلیس من إمام یصلّی بقوم یکون فی صلاتهم نقصان إلاّ کان علیه،لا ینقص من صلاتهم شیء،و تمّمها و تحفّظ فیها،یکن لک مثل أجورهم،و لا ینقص ذلک من أجرهم شیئا.و انظر إلی الوضوء،فإنّه من تمام الصّلاة،تمضمض ثلاث

ص:68

و صور دمیده شود و هرکس در آسمان ها و زمین است جز آنکه خدا بخواهد،از صدای آن می هراسد،پس کسی که با گوش و چشم و زبان و دست و پا و شرمگاه و شکم به نافرمانی خدا پرداخته است.اگر خداوند در آن روز بر او نبخشاید و او را نیامرزد چگونه خواهد بود؟!زیرا حکم بر او جاری می شود و به سوی غیر خود حرکت می کند.به سوی دوزخی ژرف که حرارتی سخت و فراوان دارد و نوشاک آن چرک و خونابه و عذابش تازه و با گرزهای آهنین بر سرشان کوفته می شود.عذابش باز نمی ایستد و ساکنینش نمی میرند.خانه ای است که بخشایش در آن راه ندارد و خواستۀ اهل آن شنیده نمی شود.ای بندگان خدا!بدانید که با این وجود،رحمت الهی که بندگان را پشت سر خود رها نمی سازد و[تنها نمی گذارد]بهشتی است عرض آن همچون عرض آسمان ها و زمین است که برای پرهیزگاران آماده شده است، همراه آن هرگز بدی وجود ندارد.لذت های آن خستگی نمی آورد و اجتماعاتش پراکنده نمی شوند و ساکنین آن در همسایگی و مجاورت خداوند رحمانند و غلامان بهشتی به همراه ظرف هایی از طلا که در آن میوه و گل های خوشبو وجود دارد در کنارشان حاضرند.سپس بدان ای محمد بن ابی بکر که من تو را فرمانروای بزرگ ترین سپاهیانم قرار دادم و آنان اهل مصر می باشند.هنگامی که تو را فرمانروا قرار دادم تو را فرمانروای بر امورات[شخصی] مردم ننمودم[تا بخواهی به هر طریق که دوست داری در آن رفتار کنی!]پس تو سزاوار هستی که از آن برخودت بهراسی و از آنان بر دین خود برحذر باشی.پس اگر توانستی که به خاطر رضایت هیچ کس از آفریدگان،پروردگارت را به خشم در نیاوری پس آن گونه باش.

همانا در خداوند عزّتمند جانشینی از غیر اوست[یعنی اگر با رضایت خالق موجب غضب مخلوق شدی دیگری از آفریدگان هست که جای او را بگیرد]و در هیچ چیز جز او جانشینی از او وجود ندارد.[پس اگر برای رضایت مخلوق موجب خشم خالق شوی هیچ چیز جای آن را پر نمی کند].بر ستمگران سخت بگیر و آنان را[از ستمگری]باز دار.با نیکوکاران نرم رفتار باش و آنان را[به خود]نزدیک ساز.و آنان را از نزدیکان و هم نشینان خود قرار ده.و به نمازت بنگر که چگونه است؟همانا تو پیشوای قومت می باشی پس سزاوار است که نمازت را کامل به پا داری و آن را سبک مشماری.پس هیچ امامی نیست که با گروه خود نماز

ص:69

مرّات،و استنشق ثلاثا،و اغسل وجهک ثمّ یدک الیمنی ثمّ الیسری ثمّ امسح رأسک و رجلیک،فإنّی رأیت رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله یصنع ذلک،و اعلم أنّ الوضوء نصف الإیمان.ثمّ ارتقب وقت الصّلاة،فصلّها لوقتها،و لا تعجل بها قبله لفراغ،و لا تؤخّرها عنه لشغل،فإنّ رجلا سأل رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله عن أوقات الصّلاة،فقال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله أتانی جبرئیل علیه السّلام فأرانی وقت الصّلاة حین زالت الشّمس،فکانت علی حاجبه الأیمن،ثمّ أرانی وقت العصر فکان ظلّ کلّ شیء مثله،ثمّ صلّی المغرب حین غربت الشّمس،ثمّ صلّی العشاء الآخرة حین غاب الشّفق،ثمّ صلّی الصّبح فأغلس بها و النّجوم مشتبکة،فصلّ لهذه الأوقات،و الزم السّنّة المعروفة و الطّریق الواضحة،ثمّ انظر رکوعک و سجودک،فإنّ رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله کان أتمّ النّاس صلاة، و أحقّهم عملا بها.و اعلم أنّ کلّ شیء من عملک تبع لصلاتک،فمن ضیّع الصّلاة فإنّه لغیرها أضیع.أسأل اللّه الّذی یری و لا یری،و هو بالمنظر الأعلی أن یجعلنا و إیّاک ممّن یحبّ و یرضی حتّی یعیننا و إیّاک علی شکره و ذکره،و حسن عبادته، و أداء حقّه و علی کلّ شیء اختار لنا فی دنیانا و دیننا و آخرتنا،و أنتم یا أهل مصر، فلیصدّق قولکم فعلکم،و سرّکم علانیتکم،و لا تخالف ألسنتکم قلوبکم.و اعلموا أنّه لا یستوی إمام الهدی و إمام الرّدی،و وصیّ النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله و عدوّه،إنّی لا أخاف علیکم مؤمنا و لا مشرکا؛أمّا المؤمن فیمنعه اللّه بإیمانه،و أمّا المشرک فیحجزه اللّه عنکم بشرکه،و لکنّی أخاف علیکم المنافق،یقول ما تعرفون و یعمل بما تنکرون.

ص:70

می گزارد و در نماز آن گروه کاستی وجود دارد جز آن که آن کاستی بر عهدۀ اوست.از نمازشان چیزی کم مگذار و آنان را کامل بپا دار و بر آن مراقبت کن که برای تو همانند پاداش آنان خواهد بود و این رفتار تو چیزی از پاداش آنان نمی کاهد.و به وضو بنگر که مایۀ کامل بودن نماز است.

سه بار آب در دهانت بگردان و سه بار آب داخل بینی کن و صورتت را بشوی و سپس دست راست و دست چپ را بشوی و سر و دو پایت را مسح کن.همانا من رسول خدا را دیدم که این گونه عمل می کرد.و بدان که وضو نیمی از ایمان است.سپس مراقب زمان نمازها باش و در وقتش نماز را بپا دار و به خاطر آسودگی ات پیش از وقت آن نماز مگزار و برای کاری که پیش آمده است آن را از زمانش به تأخیر میانداز.همانا مردی از رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله درباره اوقات نماز پرسید،پس پیامبر خدا صلّی اللّه علیه و اله فرمود:جبرئیل نزد من آمد و وقت نماز را هنگام زوال خورشید به من نشان داد و خورشید برابروی طرف راست او بود.سپس زمان نماز عصر را به من نشان داد که سایۀ هرچیزی هم اندازۀ خود او بود.سپس هنگامی که خورشید غروب کرد نماز مغرب را خواند و سپس هنگامی که سرخی مغرب از میان رفت نماز عشا را به جا آورد سپس نماز صبح را در هنگامی که سرخی مغرب از میان رفت نماز عشا را به جا آورد سپس نماز صبح را در هنگامی که ظلمت شب و سپیدی درهم آمیخته بود به جا آورد در حالی که ستارگان درهم تنیده بودند.پس در این اوقات نماز به پادار و سنّت شناخته شده و راه روشن را همراهی نما.سپس به رکوع و سجده ات بنگر همانا رسول خدا از همه کامل تر نماز می خواند و از همه به عمل به نماز سزاوارتر بود و بدان که هر عمل تو از نمازت پیروی می کند پس هرکس نماز را تباه سازد غیر آن را بیش تر تباه می کند.از خدایی که می بیند و دیده نمی شود و خود در نظرگاه بلندش قرار دارد می خواهم که ما و تو را از کسانی که[آنان را] دوست دارد و[از آنان]خشنود می شود قرار دهد تا ما و شما را بر شکرگزاری و پاداش و بندگی نیکو و ادای حقّش و بر هر چیزی که در دنیا و آخرت ما برگزیده است یاری کند.و شما ای اهل مصر باید کردار شما،سخنتان را و باطن شما،ظاهرتان را تصدیق کند و راست بر شمارد و قلب های شما نمی بایست با آنچه بر زبان می آورید مخالفت کند.و بدانید که پیشوای هدایت و پیشوای نابودی و جانشین پیامبر و دشمن او یکسان نمی باشند.

ص:71

یا محمّد بن أبی بکر،اعلم أنّ أفضل الفقه الورع فی دین اللّه،و العمل بطاعته،و إنّی أوصیک بتقوی اللّه فی سرّ أمرک و علانیتک و علی أیّ حال کنت علیها،الدّنیا دار بلاء و دار فناء،و الآخرة دار الجزاء و دار البقاء،فاعمل لما یبقی و اعدل عمّا یفنی، و لا تنس نصیبک من الدّنیا،أوصیک بسبع هنّ من جوامع الإسلام:تخشی اللّه عزّ و جلّ و لا تخش النّاس فی اللّه،و خیر القول ما صدّقه العمل،و لا تقض فی أمر واحد بقضاءین مختلفین فیختلف أمرک و تزیغ عن الحقّ،و أحبّ لعامّة رعیّتک ما تحبّ لنفسک و أهل بیتک،و اکره لهم ما تکره لنفسک و أهل بیتک،فإنّ ذلک أوجب للحجّة و أصلح للرّعیّة،و خض الغمرات إلی الحقّ،و لا تخف فی اللّه لومة لائم، و انصح المرء إذا استشارک،و اجعل نفسک أسوة لقریب المؤمنین و بعیدهم.جعل اللّه مودّتنا فی الدّین،و خلّتنا و إیّاکم خلّة المتّقین،أبقی لکم طاعتکم،حتّی یجعلنا و إیّاکم بها إِخْواناً عَلی سُرُرٍ مُتَقابِلِینَ [الحجر(15):47]أحسنوا أهل مصر موازرة محمّد أمیرکم،و اثبتوا علی طاعتکم،تردوا حوض نبیّکم صلّی اللّه علیه و اله أعاننا اللّه و إیّاکم علی ما یرضیه،و السّلام علیکم و رحمة اللّه و برکاته.

تم المجلس الأوّل،و یتلوه المجلس الثانی من أمالی الشیخ السعید أبی جعفر محمّد بن الحسن بن علی الطّوسی رحمه اللّه.

ص:72

همانا من برشما از اهل ایمان و مشرکان هراسی ندارم.اما خداوند،مؤمن را به وسیلۀ ایمانش باز می دارد و مشرک را به وسیلۀ شرک ورزی اش از[ضرر رساندن به]شما مانع می شود.و لیکن بر شما از منافق در هراسم که به آنچه می دانید و می پسندید سخن می گوید و به آنچه دوست نمی دارید رفتار می کند.

ای محمد بن ابی بکر!بدان که با فضیلت ترین آگاهی و دانش،پرهیزگاری در دین خدا و عمل به بندگی اوست.من تو را به تقوای الهی در امور پنهان و آشکارت و بر هر حالی که هستی سفارش می کنم.دنیا سرای بلا و نابودی و آخرت سرای پاداش و پایندگی است،پس برای هر آنچه باقی می ماند عمل کن و از هرچه نابود می شود روی گردان و بهرۀ خود را از دنیا فراموش مکن.تو را به هفت چیز سفارش می کنم که از مسائل پراهمیت در اسلام است:از خداوند شکوهمند بترس و از مردم دربارۀ امور خدایی نهراس و بهترین سخن آن است که رفتار انسان آن را تأیید کند و در یک مسأله به دو گونه متفاوت قضاوت مکن که امرت دگرگون شود و از حق منحرف می گردی و برای عموم زیردستانت هر آنچه برای خود و خانواده ات می پسندی،دوست بدار و هر آنچه برای خود و خانواده ات دوست نداری برای آنان نیز مپسند.همانا این نحوۀ رفتار حجت و دلیل انسان را الزام آورتر می کند.امور زیردستان را بیشتر اصلاح می نماید و به سوی حق در سختی ها داخل شو و در راه خدا از ملامت ملامتگران نهراس و هنگامی که کسی از تو مشورت طلبید برایش خیرخواهی کن و خود را الگویی برای مؤمنان نزدیک و دور از خود قرار ده.خداوند دوستی ما را در دین قرار داد و دوستی ما و شما دوستی پرهیزگاران است و بندگیتان را برایتان باقی گذارد تا ما و شما را به واسطۀ آن دوستی،برادرانی بر تخت هایی در مقابل هم[در بهشت]قرار دهد.ای اهل مصر!به نیکی با فرمان روایتان محمد همکاری کنید و بر بندگی تان ثابت قدم باشید تا در حوض پیامبرتان وارد شوید.خداوند ما و شما را بر آنچه او را خشنود می سازد یاری کند و سلام و رحمت و برکات خدا بر شما باد.

مجلس اول به پایان رسید و مجلس دوم از امالی شیخ سعید ابو جعفر محمد بن حسن بن علی طوسی رحمه اللّه به دنبال آن خواهد آمد.

ص:73

[2] المجلس الثانی فیه بقیّة أحادیث الشیخ المفید محمّد بن محمّد بن النعمان

بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ 32-1- أخبرنا الشّیخ أبو عبد اللّه محمّد بن محمّد بن النّعمان(رحمه اللّه)،قال:

أخبرنی أبو بکر محمّد بن عمر الجعابیّ،قال:حدّثنا أبو نصر محمّد بن عمر النّیشابوریّ،قال:حدّثنا محمّد بن السّریّ،قال:حدّثنا أبی،قال:حدّثنا حفص بن غیاث،عن برد بن سنان،عن مکحول،عن واثلة بن الأصقع،قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:لا تظهر الشّماتة لأخیک فیعافه اللّه و یبتلیک.

33-2- أخبرنا المفید عن ابن قولویه عن أبیه عن سعد عن ابن عیسی عن یونس عن کلیب الأسدیّ عن الصّادق علیه السّلام یقول:أما و اللّه إنّکم لعلی دین اللّه و ملائکته،فأعینونا علی ذلک بورع و اجتهاد،علیکم بالصّلاة و العبادة،علیکم بالورع.

34-3- أخبرنا المفید عن علیّ بن خالد المراغیّ عن علیّ بن الحسن الکوفیّ

ص:74

عن جعفر بن محمّد بن مروان،عن أبیه عن شیخ بن محمّد عن أبی علیّ بن عمر الخراسانیّ،عن إسحاق بن إبراهیم،عن أبی إسحاق السّبیعیّ،قال:دخلنا علی مسروق الأجدع،فإذا عنده ضیف له لا نعرفه و هما یطعمان من طعام لهما،فقال الضّیف:کنت مع رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله بحنین؛فلمّا قالها عرفنا أنّه کانت له صحبة مع النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله قال فجاءت صفیّة بنت حییّ ابن أخطب إلی النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله فقالت:یا رسول اللّه،إنّی لست کأحد من نسائک قتلت الأب و الأخ و العمّ،فإن حدث بک شیء فإلی من؟فقال لها رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:إلی هذا-و أشار إلی علیّ بن أبی طالب علیه السّلام ثمّ قال:ألا أحدّثکم بما حدّثنی به الحارث الأعور:قال:قلنا:بلی.قال:دخلت علی علیّ بن أبی طالب علیه السّلام فقال:ما جاء بک یا أعور؟قال:قلت:حبّک،یا أمیر المؤمنین.قال:اللّه؛قلت:اللّه؛فناشدنی ثلاثا،ثمّ قال:أما إنّه لیس عبد من عباد اللّه ممّن امتحن اللّه قلبه للایمان إلاّ و هو یجد مودّتنا علی قلبه فهو یحبّنا، و لیس عبد من عباد اللّه ممّن سخط اللّه علیه إلاّ و هو یجد بغضنا علی قلبه فهو یبغضنا،فأصبح محبّنا ینتظر الرّحمة،و کان أبواب الرّحمة قد فتحت له،و أصبح مبغضنا عَلی شَفا جُرُفٍ هارٍ فَانْهارَ بِهِ فِی نارِ جَهَنَّمَ [التوبة(9):109]فهنیئا لأهل الرّحمة رحمتهم،و تعسا لأهل النّار مثواهم.

35-4- حدّثنا المفید عن الحسن بن علیّ بن الفضل الرّازیّ عن علیّ بن أحمد العسکریّ عن محمّد بن هارون الهاشمیّ عن إبراهیم بن مهدیّ الأبلّیّ عن

ص:76

إسحاق بن سلیمان الهاشمیّ،عن أبیه عن هارون الرّشید،عن أبیه المهدیّ عن الدّوانیقیّ عن أبیه محمّد بن علیّ عن أبیه علیّ بن عبد اللّه بن عبّاس عن أبیه قال:

سمعت رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله یقول:یا أیّها النّاس،نحن فی القیامة رکبان أربعة لیس غیرنا.فقال له قائل:بأبی أنت و أمّی-یا رسول اللّه-من الرّکبان؟قال:أنا علی البراق،و أخی صالح علی ناقة اللّه الّتی عقرها قومه،و ابنتی فاطمة علی ناقتی العضباء،و علیّ بن أبی طالب علی ناقة من نوق الجنّة،خطمها من اللّؤلؤ الرّطب، و عیناها من یاقوتتین حمراوین،و بطنها من زبرجد أخضر،علیها قبّة من لؤلؤة بیضاء،یری ظاهرها من باطنها،و باطنها من ظاهرها،ظاهرها من رحمة اللّه و باطنها من عفو اللّه،إذا أقبلت زفّت،و إذا أدبرت زفّت،و هو أمامی علی رأسه تاج من نور یضیء لأهل الجمع،ذلک التّاج له سبعون رکنا،کلّ رکن یضیء کالکوکب الدّرّیّ فی أفق السّماء،بیده لواء الحمد،و هو ینادی فی القیامة:«لا إله إلاّ اللّه محمّد رسول اللّه فلا یمرّ بملإ من الملائکة إلاّ قالوا:نبیّ مرسل و لا بنبیّ إلاّ یقول:

ملک مقرّب،فینادی مناد من بطنان العرش:یا أیّها النّاس،لیس هذا ملکا مقرّبا، و لا نبیّا مرسلا،و لا حامل عرش،هذا علیّ ابن أبی طالب.و یجیء شیعته من بعده فینادی مناد لشیعته:من أنتم؟فیقولون:نحن العلویّون.فیأتیهم النّداء:أیّها العلویّون،أنتم آمنون،ادخلوا الجنّة مع من کنتم توالون.

36-5- أخبرنا المفید عن أحمد بن الولید عن أبیه عن الصّفّار عن ابن عیسی

ص:78

عن الرّیّان قال:سمعت الرّضا علیه السّلام یدعو بکلمات،فحفظتها عنه،فما دعوت بها فی شدّة إلاّ فرّج اللّه عنّی و هی:«اللّهمّ أنت ثقتی فی کلّ کرب،و أنت رجائی فی کلّ شدّة،و أنت لی فی کلّ أمر نزل بی ثقة و عدّة.کم من کرب یضعف فیه الفؤاد،و تقلّ فیه الحیلة،و تعی فیه الأمور،و یخذل فیه البعید و القریب و الصّدیق،و یشمت فیه العدوّ،أنزلته بک و شکوته إلیک،راغبا إلیک فیه عمّن سواک،ففرّجته و کشفته و کفیتنیه،فأنت ولیّ کلّ نعمة،و صاحب کلّ حاجة،و منتهی کلّ رغبة،فلک الحمد کثیرا،و لک المنّ فاضلا،بنعمتک تتمّ الصّالحات،یا معروفا بالمعروف معروف،یا من هو بالمعروف موصوف،أنلنی من معروفک معروفا تغنینی به عن معروف من سواک،برحمتک یا أرحم الرّاحمین».

37-6- أخبرنا المفید عن المراغیّ عن علیّ بن الحسن،عن جعفر بن محمّد بن مروان،عن أبیه،عن أحمد بن عیسی،عن محمّد بن جعفر،عن أبیه جعفر بن محمّد،عن آبائه علیه السّلام قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله خلّتان لا تجتمعان فی منافق:فقه فی الإسلام،و حسن سمت فی الوجه.

38-7- أخبرنا المفید عن أحمد بن الولید عن أبیه عن الصّفّار عن القاشانیّ عن المنقریّ عن حفص قال قال أبو عبد اللّه علیه السّلام إذا أراد أحدکم لا یسأل اللّه شیئا إلاّ أعطاه فلییأس من النّاس کلّهم،و لا یکون له رجاء إلاّ من عند اللّه(عزّ و جلّ)،فإذا علم اللّه عزّ و جلّ ذلک من قلبه لم یسأل اللّه شیئا إلاّ أعطاه،ألا فحاسبوا أنفسکم

ص:80

قبل أن تحاسبوا،فإنّ للقیامة خمسین موقفا،کلّ موقف مثل ألف سنة ممّا تعدّون؛ ثمّ تلا هذه الآیة: فِی یَوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَةٍ [المعارج(70):4].

39-8- أخبرنا المفید عن الجعابیّ عن الحسین بن علیّ المالکیّ عن أبی الصّلت الهرویّ عن الرّضا علیّ بن موسی،عن أبیه موسی بن جعفر،عن أبیه جعفر بن محمّد،عن أبیه محمّد بن علیّ،عن أبیه علیّ بن الحسین عن أبیه الحسین بن علیّ الشّهید،عن أبیه أمیر المؤمنین صلوات اللّه علیهم قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:الإیمان قول مقول،و عمل معمول و عرفان العقول.قال أبو الصّلت:

فحدّثت بهذا الحدیث فی مجلس أحمد بن حنبل،فقال لی أحمد:یا أبا الصّلت،لو قرئ بهذا الإسناد علی المجانین لأفاقوا.

40-9- أخبرنا محمّد بن محمّد بن النّعمان،قال:أخبرنا أبو عبید اللّه محمّد بن عمران المرزبانیّ،قال:حدّثنی أحمد بن سلیمان الطّوسیّ،عن الزّبیر بن بکّار، قال:حدّثنی عبد اللّه بن وهب،عن السّدّیّ،عن عبد خیر،عن قبیصة بن جابر الأسدیّ،قال:قام رجل إلی أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیه السّلام فسأله عن الإیمان،فقام علیه السّلام خطیبا فقال:الحمد للّه الّذی شرع الإسلام فسهّل شرائعه لمن ورده،و أعزّ أرکانه علی من حاربه،و جعله عزّا لمن والاه،و سلما لمن دخله، و هدی لمن ائتمّ به،و زینة لمن تحلّی به،و عصمة لمن اعتصم به،و حبلا لمن تمسّک به،برهانا لمن تکلّم به،و نورا لمن استضاء به،و شاهدا لمن خاصم به،

ص:82

خود را در معرض محاسبه قرار دهید.پس همانا در قیامت پنجاه توقفگاه است و هر توقفگاه مانند هزار سال از سال هایی که به شمار می آورید است پس آنگاه این آیه را تلاوت فرمود:

«در روزی که مقدارش پنجاه هزار سال است.»[معارج(70):آیۀ 4]

و فلجا لمن حاجّ به،و علما لمن وعاه،و حدیثا لمن رواه،و حکما لمن قضی به، و حلما لمن جرّب،و لبّا لمن تدبّر،و فهما لمن فطن،و یقینا لمن عقل،و تبصرة لمن عزم،و آیة لمن توسّم،و عبرة لمن اتّعظ،و نجاة لمن صدّق،و مودّة من اللّه لمن أصلح،و زلفی لمن ارتقب،و ثقة لمن توکّل،و راحة لمن فوّض،و جنّة لمن صبر.

الحقّ سبیله،و الهدی صفته،و الحسنی مأثرته،فهو أبلج المنهاج،مشرق المنار، مضیء المصابیح،رفیع الغایة،یسیر المضمار،جامع الحلبة،متنافس السّبقة، کریم الفرسان،التّصدیق منهاجه،و الصّالحات مناره،و الفقه مصابیحه،و الموت غایته،و الدّنیا مضماره،و القیامة حلبته،و الجنّة سبقته و النّار نقمته،و التّقوی عدّته،و المحسنون فرسانه.فبالإیمان یستدلّ علی الصّالحات،و بالصّالحات یعمر الفقه،و بالفقه یرهب الموت،و بالموت تختم الدّنیا،و بالقیامة تزلف الجنّة للمتّقین،و تبرز الجحیم للغاوین.و الإیمان علی أربع دعائم:الصّبر و الیقین و العدل،و الجهاد.فالصّبر علی أربع شعب:الشّوق،و الشّفق،و الزّهادة،و التّرقّب؛ ألا من اشتاق إلی الجنّة سلا عن الشّهوات،و من أشفق من النّار رجع عن المحرّمات،و من زهّد فی الدّنیا هانت علیه المصیبات،و من ارتقب الموت سارع إلی الخیرات.و الیقین علی أربع شعب:علی تبصرة الفطنة،و تأوّل الحکمة، و موعظة العبرة،و سنّة الأوّلین؛فمن تبصّر فی الفطنة تبیّن الحکمة،و من تبیّن الحکمة عرف العبرة،و من عرف العبرة عرف السّنّة،و من عرف السّنّة فکأنّما کان

ص:84

و غلبه و پیروزی برای احتجاج کنندگان و دانشی برای پذیرندگان و حدیثی برای راویان و حکمتی برای قضاوت کنندگان و بردباری برای تجربه گران و عقل ناب برای اهل اندیشه و فهمی برای هشیاران و یقینی برای عاقلان و شناخت و بینشی برای تلاش گران و نشانه ای برای نشانه جویان و عبرتی برای پندگیرندگان و نجاتی برای راستگویان و دوستی از جانب خدا برای اصلاحگران و نزدیکی برای رفعت جویان و راستی برای متوکّلان و آسایشی برای اهل تفویض[و واگذاری امور]و محافظی برای صابران،قرار داد.حق راه آن و هدایت صفتش و نیکی خصلت و طبیعتش است.پس[اسلام]روشن ترین روش،دارای جایگاه های نورانی و چراغ هایی روشن،هدفی بلند،محل مسابقه ای آسان و آماده و جمع کننده مسابقه دهندگان و محل رقابت آنان با سوارانی بزرگوار می باشد.تصدیق روش آن و اعمال نیک روشنی بخش آن و فهم و درک دین،چراغ هایش و مرگ نهایتش و دنیا میدان مسابقه اش و قیامت جمع کنندۀ مسابقه دهندگانش و بهشت جایزۀ آنان و دوزخ جزای عقب ماندگان آن و تقوا و پرهیزگاری توشه و یاریگر آنان و نیکوکاران سوارکاران آن هستند؛ پس به وسیلۀ ایمان بر اعمال نیک استدلال می شود و به وسیلۀ اعمال نیک می توان فهم دین را رواج داد و فهم دین،ترس از مرگ درپی دارد و با مرگ دنیا به پایان می رسد و با قیامت بهشت به نیکوکاران نزدیک می گردد و دوزخ برای گمراهان آشکار می گردد و ایمان بر چهار ستون استوار است:صبر و یقین و عدل و جهاد.

و یقین بر چهار دسته است:شناخت آگاهانه و دریافت حکیمانه و اندرز عبرت آموز و توجه به شیوۀ پیشینیان.پس هرکس در آگاهی و هشیاری بصیرت داشته باشد حکمت را بیان می کند و هرکس به بیان حکمت بپردازد عبرت و پند را می شناسد و هرکس عبرت شناس باشد سنت و شیوۀ پیشینیان را می شناسد و هرکس سنت و راه و روش زندگی پیشینیان را بشناسد گویی خود از پیشینیان است.

ص:85

فی الأوّلین.و العدل علی أربع شعب:علی غامض الفهم،و عمارة العلم،و زهرة الحکم،و روضة الحلم؛فمن فهم نشر جمیل العلم،و من علم عرف شرائع الحکم، و من عرف شرائع الحکم لم یضلّ،و من حلم لم یفرّط[فی]أمره،و عاش فی النّاس حمیدا.و الجهاد علی أربع شعب:علی الأمر بالمعروف،و النّهی عن المنکر،و الصّدق فی المواطن،و شنآن الفاسقین،فمن أمر بالمعروف،شدّ ظهر المؤمن،و من نهی عن المنکر أرغم أنف الکافر،و من صدق فی المواطن قضی ما علیه،و من شنأ الفاسقین غضب للّه،و من غضب للّه تعالی فهو مؤمن حقّا؛فهذه صفة الإیمان و دعائمه.فقال له السّائل:لقد هدیت یا أمیر المؤمنین و أرشدت، فجزاک اللّه عن الدّین خیرا.

41-10- حدّثنا المفید عن أحمد بن الولید عن أبیه عن محمّد العطّار عن الخشّاب عن علیّ بن النّعمان،عن بشیر الدّهّان،قال:قلت لأبی جعفر علیه السّلام جعلت فداک،أیّ الفصوص أفضل أرکبه علی خاتمی؟فقال علیه السّلام:یا بشیر،أین أنت عن العقیق الأحمر و العقیق الأصفر و العقیق الأبیض،فإنّها ثلاثة جبال فی الجنّة:فأمّا الأحمر فمطلّ علی دار رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله،و أمّا الأصفر فمطلّ علی دار فاطمة علیها السّلام و أمّا الأبیض فمطلّ علی دار أمیر المؤمنین علیه السّلام،و الدّور کلّها واحدة یخرج منها ثلاثة أنهار،من تحت کلّ جبل نهر أشدّ بردا من الثّلج،و أحلی من العسل،و أشدّ بیاضا من اللّبن،لا یشرب منها إلاّ محمّد و آله علیهم السّلام و شیعتهم،و مصبّها کلّها واحد

ص:86

و عدل بر چهار گروه تقسیم می شود:بر فهم و درک دشوار و پیچیده،بنای علم و شکوفایی حکمت و گلستان بردباری.پس هرکس پراکنده شدن زیبایی های دانش را بفهمد راه های حکمت را می داند و هرکس راه های حکمت را بداند گمراه نمی شود.و هرکس بردباری بورزد در امورش زیاده روی نمی کند و در میان مردم ستوده زندگی می کند.

و جهاد بر چهار گروه تقسیم می شود:امر به معروف و نهی از منکر و راستی در موقعیت های گوناگون و کینه ورزی با تبهکاران.پس هرکس امر به معروف کند از مؤمن پشتیبانی می نماید و هرکس نهی از منکر کند پوزۀ کافران را به خاک مالیده است و هرکس راستی پیشه کند هر آنچه بر او وارد می شود را پشت سر می گذارد[غلبه می کند]و هرکس به بدکاران کینه بورزد به خاطر خدا خشمناک شده است و هرکس برای خدا خشمناک شود مؤمن حقیقی است.پس این صفت ایمان و ستون هایش است پس سؤال کننده به امام علیه السّلام عرضه داشت:ای امیر مؤمنان، به درستی که هدایت شدم و ره یافتم.پس خداوند از دین به تو پاداش نیک عطا فرماید.

و مخرجها من الکوثر،و إنّ هذه الجبال تسبّح اللّه و تقدّسه و تمجّده،و تستغفر لمحبّی آل محمّد علیهم السّلام،فمن تختّم بشیء منها من شیعة آل محمّد علیهم السّلام لم یر إلاّ الخیر و الحسنی و السّعة فی رزقه،و السّلامة من جمیع أنواع البلاء،و هو أمان من السّلطان الجائر،و من کلّ ما یخافه الإنسان و یحذره.

42-11- حدّثنا المفید عن الجعابیّ عن ابن عقدة عن أحمد بن یحیی بن زکریّا عن أسید بن زید عن محمّد بن مروان،عن الصّادق علیهم السّلام قال:إیّاک و صحبة الأحمق،فإنّه أقرب ما یکون منه أقرب ما یکون إلی مساءتک.

43-12- حدّثنا المفید عن الجعابیّ عن الفضل بن حباب عن عبد الواحد بن سلمان عن أبیه عن الأجلح عن نافع،عن ابن عمر،قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:إنّ اللّه یحبّ الحییّ المتعفّف،و یبغض البذیّ السّائل الملحف.

44-13- أخبرنا المفید عن محمّد بن الحسین عن الحسین بن محمّد الأسدیّ عن جعفر بن عبد اللّه بن جعفر العلویّ المعمدیّ،عن یحیی بن هاشم الغسّانیّ،عن محمّد بن مروان،عن جویبر بن سعید عن الضّحّاک بن مزاحم،قال:سمعت علیّ بن أبی طالب علیه السّلام یقول:أتانی أبو بکر و عمر فقالا:لو أتیت رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله فذکرت له فاطمة؛قال:فأتیته،فلمّا رآنی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله ضحک،ثمّ قال:ما جاء بک یا أبا الحسن و ما؟حاجتک،قال فذکرت له قرابتی و قدمی فی الإسلام و نصرتی له و جهادی،فقال:یا علیّ صدقت،فأنت أفضل ممّا تذکر.فقلت:یا رسول اللّه،

ص:88

و محل خروج آن از حوض کوثر است و این کوه ها تسبیح خدای را می گویند و او را پاک و بزرگ بر می شمارند و برای دوستداران اهل بیت محمد صلّی اللّه علیه و اله طلب بخشش می نمایند.پس هرکس از شیعیان آل محمد از آنان انگشتری به دست کند جز نیکی و خوبی و زیادی در روزی و آسایش از هر نوع بلا مشاهده نمی کند و او از سلطان ستمگر و هر آنچه انسان از آن می هراسد و در حذر است در امان خواهد بود.

فاطمة تزوّجنیها؟فقال:یا علیّ،إنّه قد ذکرها قبلک رجال،فذکرت ذلک لها، فرأیت الکراهة فی وجهها،و لکن علی رسلک حتّی أخرج إلیک؛فدخل علیها فقامت إلیه،فأخذت رداءه و نزعت نعلیه،و أتته بالوضوء،فوضّأته بیدها و غسلت رجلیه،ثمّ قعدت،فقال لها:یا فاطمة.فقالت:لبّیک،حاجتک یا رسول اللّه؟قال:

إنّ علیّ بن أبی طالب من قد عرفت قرابته و فضله و إسلامه،و إنّی قد سألت ربّی أن یزوّجک خیر خلقه و أحبّهم إلیه،و قد ذکر من أمرک شیئا فما ترین؟فسکتت و لم تولّ وجهها و لم یر فیه رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله کراهة،فقام و هو یقول:اللّه أکبر،سکوتها إقرارها؛فأتاه جبرئیل علیه السّلام فقال:یا محمّد،زوّجها علیّ بن أبی طالب،فإنّ اللّه قد رضیها له و رضیه لها.قال علیّ:فزوّجنی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله ثمّ أتانی فأخذ بیدی فقال:قم بسم اللّه و قل:«علی برکة اللّه و ما شاء اللّه،لا قوّة إلاّ باللّه،توکّلت علی اللّه»ثمّ جاءنی حین أقعدنی عندها علیها السّلام ثمّ قال:«اللّهمّ إنّهما أحبّ خلقک إلیّ فأحبّهما،و بارک فی ذرّیّتهما و اجعل علیهما منک حافظا،و إنّی أعیذهما و ذرّیّتهما بک من الشّیطان الرّجیم».

45-14- حدّثنی جماعة عن أبی غالب أحمد بن محمّد الزّراریّ،عن خاله، عن الأشعریّ،عن البرقیّ عن ابن أسباط،عن داود،عن یعقوب بن شعیب،عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:لمّا زوّج رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله فاطمة علیّا علیهما السّلام دخل علیها و هی تبکی،فقال لها:ما یبکیک؟فو اللّه لو کان فی أهل بیتی خیر منه زوّجتک،و ما أنا

ص:90

آیا فاطمه را به ازدواج من در می آوری؟پیامبر فرمود:ای علی!همانا پیش از تو مردانی از او خواستگاری کرده اند و من نیز خواستگاری ایشان را بر فاطمه عرضه داشتم و کراهت و ناراحتی را در چهره اش مشاهده نمودم.اما تو عجله مکن تا به سوی تو بیایم.پس پیامبر به نزد فاطمه رفت و فاطمه در مقابل ایشان تمام قد بلند شد و عبای پیامبر را گرفت و کفش هایش را از پا درآورد و برایش آب وضو فراهم ساخت و با دست خود در وضو به پیامبر کمک کرد آنگاه نشست.پس پیامبر به فاطمه فرمود:ای فاطمه.فاطمه عرضه داشت:بله،چه خواسته ای داری ای فرستادۀ خدا؟پیامبر فرمود:همانا علی بن ابی طالب کسی است که نزدیکی او به من و برتری و اسلام او را می دانی.من از پروردگارم درخواست نمودم که بهترین آفریدگانش و محبوب ترین آنان را به ازدواج تو درآورد و او از تو خواستگاری کرده است اینک تو در این باره چه نظری داری؟پس فاطمه خاموش شد و رو برنگرداند و پیامبر خدا در چهره او ناراحتی مشاهده نکرد.پس پیامبر ایستاد درحالی که می گفت:خدا بزرگ تر[از هر توصیف] است،خاموشی او نشانه رضایت اوست.پس جبرئیل به نزد پیامبر آمد و عرضه داشت:ای محمد،فاطمه را به ازدواج علی بن ابی طالب درآور.همانا خداوند به فاطمه برای[همسری] علی و علی برای[همسری]فاطمه خشنود شده است.امام علی علیه السّلام فرمود:پیامبر صلّی اللّه علیه و اله مرا به همسری فاطمه درآورد و سپس به نزد من آمد و دستم را گرفت و فرمود:با نام خدا بلند شو و بگو:به برکت خدا[زندگی می کنم]هر آنچه خدا بخواهد[همان می شود]هیچ نیرو و توانایی جز به کمک خدا ممکن نیست،بر خدا توکل کردم.سپس هنگامی که مرا در نزد فاطمه نشاند پیش من آمد و سپس فرمود:«پروردگارا همانا این دو محبوب ترین آفریدگان تو نزد من هستند پس آنان را دوست بدار و در فرزندانشان برکت قرار ده و از سوی خود بر آنان نگاهبانی قرار ده.همانا من این دو و فرزندانشان را از شیطان رانده شده به تو پناه می دهم».

زوّجتک و لکنّ اللّه زوّجک،و أصدق عنک الخمس ما دامت السّماوات و الأرض.

قال علیّ علیه السّلام:ثمّ قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله قم فبع الدّرع؛فقمت فبعته و أخذت الثّمن و دخلت علی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله فسکبت الدّراهم فی حجره،فلم یسألنی کم هی و لا أنا أخبرته،ثمّ قبض قبضة و دعا بلالا فأعطاه و قال:ابتع لفاطمة طیبا.ثمّ قبض رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله من الدّراهم بکلتا یدیه فأعطاها أبا بکر و قال:ابتع لفاطمة ما یصلحها من ثیاب و أثاث البیت،و أردفه بعمّار بن یاسر و بعدّة من أصحابه، فحضروا السّوق فکانوا یعرضون الشّیء ممّا یصلح فلا یشترونه حتّی یعرضوه علی أبی بکر فإن استصلحه اشتروه،فکان ممّا اشتروه قمیص بسبعة دراهم، و خمار بأربعة دراهم،و قطیفة سوداء خیبریّة،و سریر مزمّل بشریط،و فراشان من جنس مصر،حشو أحدهما لیف،و حشو الآخر من جزّ الغنم،و أربع مرافق من أدم الطّائف حشوها إذخر،و ستر من صوف،و حصیر هجریّ،و رحا الید و مخضب من نحاس،و سقی من أدم،و قعب للّبن،و شیء للماء،و مطهرة مزفّتة،و جرّة خضراء،و کیزان خزف.حتّی إذا استکمل الشّراء حمل أبو بکر بعض المتاع و حمل أصحاب رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله الّذین کانوا معه الباقی،فلمّا عرضوا المتاع علی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله جعل یقلّبه بیده و یقول:بارک اللّه لأهل البیت.قال علیّ علیه السّلام:فأقمت بعد ذلک شهرا أصلّی مع رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله و أرجع إلی منزلی و لا أذکر شیئا من أمر فاطمة علیها السّلام،ثمّ قلن أزواج رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:ألا نطلب لک من رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله دخول

ص:92

من تو را به ازدواج او در نیاوردم بلکه خدا تو را به ازدواج[علی]درآورد و خمس را تا زمانی که آسمان ها در زمین پا برجاست مهریه تو قرار داد.علی علیه السّلام می گوید:سپس رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله فرمود:برخیز و زره ات را بفروش.پس برخاست و آن را فروختم و قیمتش را دریافت داشتم و به نزد پیامبر خدا رفتم و درهم ها را در دامنش ریختم.پس از من نپرسید که چند درهم است و من نیز به او چیزی نگفتم.سپس مشتی از درهم ها برداشت و بلال را فراخواند و آن ها را به بلال داد و فرمود:برای فاطمه عطر بخر،سپس پیامبر خدا صلّی اللّه علیه و اله با دودستش از درهم ها برگرفت و آن را به ابا بکر داد و فرمود:برای فاطمه هر آنچه از لباس و وسایل منزل که به کارش می آید بخر و عمّار یاسر و گروهی از یارانش را نیز همراه ابو بکر فرستاد.پس در بازار حاضر شدند و هنگامی که به چیزهایی که[برای فاطمه]مناسب بوده دست می یافتند نمی خریدند تا آن را بر ابو بکر عرضه کنند پس اگر ابو بکر آن ها را نیکو بر می شمرد آن را می خریدند.از چیزهایی که خریدند پیراهنی به هفت درهم و روسری به چهار درهم و قطیفۀ سیاه رنگ خیبری و تختی که با ریسمان هایی پیچیده شده بود و دو رختخواب مصری که داخل یکی از شاخه های خرما و دیگری از پشم گوسفند بود و چهار بالش از پوست طائف که داخل آن از اذخر[گیاهی خوشبو]پر شده بود.و پرده ای از پشم و حصیری هجری و آسیاب دستی و ظرفی برای شستن لباس از جنس مس و مشکی از پوست و قدحی برای شیر و ظرفی برای آب و آفتابه ای قیراندود و کوزه ای سبز رنگ و دو کوزۀ سفالی.هنگامی که خرید به پایان رسید ابو بکر بعضی از وسایل را با خود حمل نمود و یاران پیامبر که با او بودند بقیّۀ وسایل را حمل کردند.هنگامی که وسایل را بر پیامبر خدا عرضه داشتند آن ها را با دست خود جابه جا می کرد و می فرمود:خداوند به اهل بیت برکت عطا نماید.علی علیه السّلام می گوید:پس از آن یک ماه با پیامبر خدا صلّی اللّه علیه و اله نماز می خواندم و به خانه ام باز می گشتم و چیزی از فاطمه به زبان نمی آوردم سپس همسران رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله گفتند آیا از رسول خدا نخواهیم که فاطمه به نزد تو وارد شود.

ص:93

فاطمة علیک؟قلت،افعلن،فدخلن علیه فقالت أمّ أیمن:یا رسول اللّه،لو أنّ خدیجة باقیة لقرّت عینها بزفاف فاطمة،و إنّ علیّا یرید أهله،فقرّ عین فاطمة ببعلها،و اجمع شملهما،و قرّ عیوننا بذلک!فقال:فما بال علیّ لا یطلب منّی زوجته،فقد کنّا نتوقّع منه ذلک.قال علیّ فقلت:الحیاء یمنعنی یا رسول اللّه! فالتفت إلی النّساء فقال:من هاهنا؟فقالت أمّ سلمة:أنا أمّ سلمة،و هذه زینب، و هذه فلانة و فلانة.فقال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:هیّئوا لابنتی و ابن عمّی فی حجری بیتا.

فقالت أمّ سلمة:فی أیّ حجرة،یا رسول اللّه قال:فی حجرتک.و أمر نساءه أن یزیّنّ و یصلحن من شأنها.فقالت أمّ سلمة:فسألت فاطمة هل عندک طیب ادّخرتیه لنفسک؟قالت:نعم؛فأتت بقارورة فسکبت منها فی راحتی،فشممت منها رائحة ما شممت مثلها قطّ،فقلت:ما هذا فقالت:کان دحیة الکلبیّ یدخل علی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله فیقول لی:یا فاطمة،هاتی الوسادة فاطرحیها لعمّک،فأطرح له الوسادة فیجلس علیها،فإذا نهض سقط من بین ثیابه شیء فیأمرنی بجمعه، فسأل علیّ علیه السّلام رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله عن ذلک فقال:هو عنبر یسقط من أجنحة جبرئیل علیه السّلام قال علیّ علیه السّلام:ثمّ قال لی رسول اللّه یا علیّ،اصنع لأهلک طعاما فاضلا.ثمّ قال من عندنا اللّحم و الخبز،و علیک التّمر و السّمن؛فاشتریت تمرا و سمنا،فحسر رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله عن ذراعه و جعل یشدخ التّمر فی السّمن حتّی اتّخذه خبیصا و بعث إلینا کبشا سمینا فذبح و خبز لنا خبزا کثیرا،ثمّ قال لی رسول

ص:94

گفتم:این کار را انجام دهید پس ایشان به نزد پیامبر رفتند و امّ ایمن گفت:ای رسول خدا!اگر خدیجه زنده بود چشمش به عروسی فاطمه روشن می شد.همانا علی همسرش را می خواهد پس چشم فاطمه را به شوهرش روشن کن و پراکندگی و جدایی آن دو را به وصال تبدیل نما و چشمان ما را به این وصلت روشن گردان.پیامبر فرمود:علی به چه می اندیشد که همسرش را از من طلب نمی کند و ما در انتظار این امر از جانب او بودیم.علی می گوید سپس گفتم:ای فرستادۀ خدا،حیا مرا[از این کار]باز می دارد.سپس پیامبر خدا به زنان رو کرد و فرمود:چه کسانی این جا هستند؟ام سلمه گفت:من امّ سلمه ام و این زینب[بنت جحش]و این فلانی و فلانی است.رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله فرمود:برای دختر و پسر عمویم در منزل خودم اتاقی آماده کنید.

پس امّ سلمه گفت:ای رسول خدا،در کدام حجره؟حضرت فرمود:در حجرۀ خودت.و به زنان دستور داد که خوب زینت کنند و به طور مناسب و شأن خودشان،خود را بیارایند و اصلاح نمایند.امّ سلمه می گوید:از فاطمه علیها السّلام پرسیدم آیا نزد تو عطری هست که برای خود ذخیره کرده باشی؟گفت:بله پس با ظرفی آمد و از آن عطر در دست من ریخت.

پس،از آن عطر بویی به مشامم رسید که مانند آن را هرگز نبوییده بودم.پس گفتم:این از کجاست؟فرمود:دحیه کلبی به نزد رسول خدا می آمد پس پیامبر خدا به من می گفت:ای فاطمه زیراندازی بیاور و برای عمویت قرار ده،پس زیراندازی می آوردم و پهن می کردم و او بر آن می نشست پس هنگامی که برخاست از میان لباسش چیزی به پایین افتاد و به من دستور داد که آن را جمع کنم،پس علی از رسول خدا دربارۀ آن پرسید و پیامبر فرمود:آن عنبری است که از بال های جبرئیل فرو می ریزد.علی علیه السّلام می گوید:سپس رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله به من فرمود:ای علی،برای خانواده ات غذایی نیکو فراهم ساز سپس فرمود:گوشت و نان از ما و خرما و روغن بر عهدۀ تو باشد.پس خرما و روغن خریدم.و رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله آستین بالا زد و شروع به کوبیدن و مخلوط کردن خرما در روغن کرد تا به صورت حلوا درآمد و قوچ بزرگی به سوی ما فرستاد که سر بریده شد و نان فراوانی برای ما پخت و سپس به من فرمود:

ص:95

اللّه صلّی اللّه علیه و اله:ادع من أحببت؛فأتیت المسجد و هو مشحن بالصّحابة،فاستحییت أن أشخص قوما و أدع قوما،ثمّ صعدت علی ربوة هناک،و نادیت:أجیبوا إلی ولیمة فاطمة؛فأقبل النّاس أرسالا،فاستحییت من کثرة النّاس و قلّة الطّعام،فعلم رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله ما تداخلنی فقال:یا علیّ،إنّی سأدعو اللّه بالبرکة.قال علیّ علیه السّلام:و أکل القوم عن آخرهم طعامی،و شربوا شرابی،و دعوا لی بالبرکة،و صدروا و هم أکثر من أربعة آلاف رجل،و لم ینقص من الطّعام شیء،ثمّ دعا رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله بالصّحاف فملئت،و وجّه بها إلی منازل أزواجه،ثمّ أخذ صحفة و جعل فیها طعاما،و قال:هذا لفاطمة و بعلها،حتّی إذا انصرفت الشّمس للغروب قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:یا أمّ سلمة،هلمّی فاطمة؛فانطلقت فأتت بها و هی تسحب أذیالها،و قد تصبّبت عرقا حیاء من رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله،فعثرت فقال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:أقالک اللّه العثرة فی الدّنیا و الآخرة؛فلمّا وقفت بین یدیه کشف الرّداء عن وجهها حتّی رآها علیّ علیه السّلام،ثمّ أخذ یدها فوضعها فی ید علیّ علیه السّلام،فقال:بارک اللّه لک فی ابنة رسول اللّه؛یا علیّ نعم الزّوجة فاطمة؛و یا فاطمة،نعم البعل علیّ،انطلقا إلی منزلکما و لا تحدثا أمرا حتّی آتیکما.قال علیّ علیه السّلام:فأخذت بید فاطمة،و انطلقت بها حتّی جلست فی جانب الصّفّة،و جلست فی جانبها،و هی مطرقة إلی الأرض حیاء منّی،و أنا مطرق إلی الأرض حیاء منها،ثمّ جاء رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله فقال:من هاهنا؟ فقلنا:ادخل یا رسول اللّه،مرحبا بک زائرا و داخلا؛فدخل فأجلس فاطمة علیها السّلام من

ص:96

هرکه را دوست داری دعوت کن.پس به مسجد آمدم درحالی که لبریز از یاران پیامبر بود پس حیا کردم که گروهی را جداکرده[و دعوت نمایم]و گروهی دیگر را واگذارم.سپس بر بلندی که در آنجا بود بالا رفتم و ندا در دادم:به ولیمۀ فاطمه بیایید.پس مردم فراوانی آمدند و از فراوانی مردم و کمی غذا شرمنده شدم.پس رسول خدا از آن چه در درونم می گذشت آگاه شد و فرمود:ای علی!من از خدا برکت را خواهم طلبید.علی علیه السّلام می گوید:آن جماعت تا نفر آخرشان از آن غذا خوردند و از نوشیدنی ها آشامیدند و برای من به برکت دعا کردند و خارج شدند درحالی که بیش از چهار هزار مرد بودند و از غذا چیزی کم نشد.سپس پیامبر خدا صلّی اللّه علیه و اله قدح ها و ظرف ها را خواسته همه آنها را پر کرد و به خانه های همسرانش روانه ساخت آنگاه ظرفی برداشت و در آن غذا قرار داد و فرمود:این برای فاطمه و شوهرش است.و هنگامی که خورشید رو به غروب بود رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله فرمود:ای امّ سلمه،فاطمه را بیاور.پس او رفت و فاطمه را همراه آورد درحالی که به آرامی حرکت می کرد و دامنش بر زمین کشیده می شد و به خاطر شرم از رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله عرق از سر و روی او جاری بود.پس از شدّت خجالت پایش لغزید و رسول خدا به او فرمود:خداوند تو را از لغزش در دنیا و آخرت حفظ نماید.پس هنگامی که در مقابل رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله ایستاد،حضرت چادر را از چهره اش کنار زد و علی چهره اش را مشاهده نمود.آنگاه پیامبر دستش را گرفت و در دست علی گذاشت و فرمود:ای علی!خداوند به تو در دختر رسول خدا برکت عطا نماید،فاطمه همسری نیکو است و ای فاطمه!علی نیز همسری نیکو است.به سوی منزلتان بروید و کاری نکنید تا به نزد شما بیایم.

علی می گوید:پس دست فاطمه را گرفتم و آمد تا در کنار صفّه[مکانی در ورودی مسجد مدینه]نشست و من نیز در کنارش نشستم.و او به خاطر شرم از من سرش را پایین انداخته بود.و من نیز به خاطر شرم از او سرم را پایین انداخته بودم.سپس رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله آمد و فرمود:چه کسی این جا است؟عرضه داشتیم:داخل شو ای پیامبر خدا،چه نیکو دیدارکننده و میهمانی هستی،خوش آمدی.

ص:97

جانبه و علیّا علیه السّلام من جانبه.ثمّ قال:یا فاطمة،ایتینی بماء؛فقامت إلی قعب فی البیت فملأته ماء،ثمّ أتته به،فأخذ منه جرعة فتمضمض بها،ثمّ مجّها فی القعب، ثمّ صبّ منها علی رأسها،ثمّ قال:أقبلی؛فلمّا أقبلت نضح منه بین ثدییها،ثمّ قال:

أدبری؛فلمّا أدبرت نضح منه بین کتفیها،ثمّ قال:«اللّهمّ هذه ابنتی و أحبّ الخلق إلیّ،اللّهمّ و هذا أخی و أحبّ الخلق إلیّ،اللّهمّ لک ولیّا،و بک حفیّا،و بارک له فی أهله»ثمّ قال:یا علیّ،ادخل بأهلک،بارک اللّه لک،و رحمة اللّه و برکاته علیکم،إنّه حمید مجید.

46-15- حدّثنی جماعة،عن أبی غالب الزّراریّ،عن الکلینیّ عن عدّة من أصحابه،عن أحمد بن محمّد،عن الوشّاء،عن الخیبریّ،عن یونس بن ظبیان، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام،قال:سمعته یقول:لو لا أنّ اللّه خلق أمیر المؤمنین لفاطمة علیهما السّلام ما کان لها کفو علی الأرض.

47-16- و روی أنّ أمیر المؤمنین علیه السّلام دخل بفاطمة علیها السّلام بعد وفاة أختها رقیّة زوجة عثمان بستّة عشر یوما،و ذلک بعد رجوعه من بدر،و ذلک لأیّام خلت من شوّال،و روی أنّه دخل بها یوم الثّلاثاء لستّ خلون من ذی الحجّة،و اللّه تعالی أعلم.

48-17- و حدّثنی جماعة،عن أبی غالب،عن خاله،عن الأشعریّ،عن أبی عبد اللّه،عن منصور بن العبّاس،عن إسماعیل بن سهل الکاتب،عن أبی طالب

ص:98

پس داخل شد و فاطمه را در کناری و علی را در طرف دیگر نشاند سپس فرمود:ای فاطمه آب بیاور.پس به سوی قدحی که در خانه بود رفت و آن را از آب پر نمود و آن را به نزد پیامبر آورد،پیامبر جرعه ای از آب را نوشید و در دهان گرداند سپس آن را به ظرف برگرداند.پس از آن آب بر سر فاطمه علیها السّلام ریخت سپس فرمود:رو کن.پس هنگامی که رو کرد از آن آب میان سینه هایش پاشید.سپس فرمود:برگرد.پس هنگامی که برگشت از آن آب میان شانه هایش پاشید سپس فرمود:پروردگارا،این دختر من و محبوب ترین بندگان در نزد من است.

پروردگارا،این برادرم و محبوب ترین بندگان در نزد من است.پروردگارا،تو سرپرست او هستی و به او آگاهی.به او در خانواده اش برکت عطا فرما.سپس فرمود:ای علی!به نزد همسرت داخل شو.خداوند تو را مبارک گرداند و رحمت و برکت خود را بر شما نازل کند، همانا او ستوده و با عظمت است.

الغنویّ،عن علیّ بن أبی حمزة،عن أبی بصیر،عن أبی عبد اللّه علیه السّلام،قال:حرّم اللّه (عزّ و جلّ)النّساء علی علیّ علیه السّلام ما دامت فاطمة علیها السّلام حیّة.قلت:فکیف؟قال:لأنّها طاهرة لا تحیض.

49-18- أخبرنا المفید عن المراغیّ عن موسی بن الحسن بن سلمان عن أبی بکر بن الحارث الباغندیّ عن عیسی بن رعبة عن محمّد بن رئیس عن اللّیث بن سعد،عن یزید بن أبی حبیب،عن نافع،عن ابن عمر،قال قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله کان بالمدینة أقوام لهم عیوب،فسکتوا عن عیوب النّاس،فأسکت اللّه عن عیوبهم النّاس،فماتوا و لا عیوب لهم عند النّاس،و کان فی المدینة أقوام لا عیوب لهم فتکلّموا فی عیوب النّاس،فأظهر اللّه لهم عیوبا،لم یزالوا یعرفون بها إلی أن ماتوا.

50-19- أخبرنی أبو عبد اللّه محمّد بن محمّد بن النّعمان،عن أبی الحسن أحمد بن محمّد بن الحسن بن الولید،قال:حدّثنی أبی،قال:حدّثنی محمّد بن الحسن الصّفّار،قال:حدّثنی أحمد بن محمّد بن عیسی،عن محمّد بن أبی عمیر،عن عبد اللّه بن بکیر،عن زرارة قال قال أبو جعفر علیه السّلام قال قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله بنی الإسلام علی عشرة أسهم علی شهادة أن لا إله إلاّ اللّه و هی الملّة،و الصّلاة و هی الفریضة،و الصّوم و هی الجنّة،و الزّکاة و هی المطهّرة،و الحجّ و هو الشّریعة، و الجهاد و هو العزّ،و الأمر بالمعروف و هو الوفاء و النّهی عن المنکر و هو الحجّة، و الجماعة و هی الألفة،و العصمة و هی الطّاعة.

ص:100

51-20- أخبرنا المفید عن ابن قولویه عن أبیه عن سعد عن ابن عیسی عن ابن محبوب،عن أبی ولاّد الحنّاط،عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:أربع من کنّ فیه کمل إیمانه و إن کان من قرنه إلی قدمه ذنوب لم ینقصه ذلک،و هی:الصّدق و أداء الأمانة،و الحیاء و حسن الخلق.

52-21- أخبرنا محمّد بن محمّد،قال:أخبرنا أبو القاسم جعفر بن محمّد (رحمه اللّه)،قال:حدّثنی محمّد بن الحسن بن متّ الجوهریّ،عن محمّد بن أحمد بن یحیی بن عمران الأشعریّ،عن أحمد بن محمّد بن أبی نصر البزنطیّ، عن أبان بن عثمان،عن کثیر النّوّاء،عن أبی عبد اللّه جعفر بن محمّد علیهما السّلام،قال:إنّ نوحا علیه السّلام رکب السّفینة فی أوّل یوم من رجب،فأمر من معه أن یصوموا ذلک الیوم، و قال:من صام ذلک الیوم تباعدت عنه النّار مسیرة سنة،و من صام سبعة أیّام منه غلّقت عنه أبواب النار السّبعة،و من صام ثمانیة أیّام فتحت له أبواب الجنان الثّمانیة،و من صام خمسة عشر یوما أعطی مسألته،و من زاد علی ذلک زاده اللّه.

قال:و فی الیوم السّابع و العشرین منه نزلت النّبوّة فیه علی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله،و من صام هذا الیوم کان ثوابه ثواب من صام ستّین شهرا.

53-22- أخبرنی المفید عن الحسین بن أحمد بن المغیرة عن حیدر بن محمّد السّمرقندیّ عن محمّد بن عمر الکشّیّ عن العیّاشیّ عن جعفر بن معروف عن ابن یزید عن ابن عذافر،عن عمر بن یزید،قال:قال أبو عبد اللّه علیه السّلام:یا ابن یزید،أنت

ص:102

و اللّه منّا أهل البیت.قلت:جعلت فداک،من آل محمّد؟قال:إی و اللّه من أنفسهم.

قلت:من أنفسهم،جعلت فداک؟قال:إی و اللّه من أنفسهم؛یا عمر،أما تقرأ کتاب اللّه عزّ و جلّ إِنَّ أَوْلَی النّاسِ بِإِبْراهِیمَ لَلَّذِینَ اتَّبَعُوهُ وَ هذَا النَّبِیُّ وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ اللّهُ وَلِیُّ الْمُؤْمِنِینَ [آل عمران(3):68]أ و ما تقرأ قول اللّه(عزّ اسمه): فَمَنْ تَبِعَنِی فَإِنَّهُ مِنِّی وَ مَنْ عَصانِی فَإِنَّکَ غَفُورٌ رَحِیمٌ [ابراهیم(14):36].

54-23- أخبرنی المفید عن الحسین بن أحمد بن المغیرة عن حیدر بن محمّد بن نعیم عن محمّد بن عمر عن محمّد بن مسعود عن محمّد بن أحمد النّهدیّ عن معاویة بن حکیم عن التّفلیسیّ عن حمّاد السّمندریّ قال قلت لأبی عبد اللّه علیه السّلام إنّی أدخل بلاد الشّرک و إنّ من عندنا یقول إن متّ ثمّ حشرت معهم قال فقال لی یا حمّاد إذا کنت ثمّ تذکر أمرنا و تدعو إلیه قال قلت نعم قال فإذا کنت فی هذه المدن مدن الإسلام تذکر أمرنا و تدعو إلیه قال قلت لا فقال لی إنّک إن متّ ثمّ حشرت أمّة وحدک و سعی نورک بین یدیک.

55-24- أخبرنا محمّد بن محمّد،قال:أخبرنی أبو الحسن أحمد بن محمّد بن الحسن بن الولید،قال:حدّثنی أبی،قال:حدّثنی محمّد بن الحسن الصّفّار،عن أحمد بن محمّد بن عیسی،عن علیّ بن سعید،عن هشام بن الحکم،قال:سألت أبا عبد اللّه علیه السّلام بمنی عن خمسمائة حرف من الکلام.قال:فأقبلت أقول:یقولون کذا قال:فیقول یقال لهم کذا.فقلت:هذا الحلال و الحرام و القرآن أعلم أنّک

ص:104

به خدا قسم تو از ما اهل بیت هستی.عرضه داشتم:فدایت شوم از خاندان محمد؟فرمود:بله، به خدا قسم از خودشان هستی.گفتم:فدایت شوم از خودشان؟فرمود:بله به خدا قسم از خودشان.ای عمر!آیا کتاب خداوند عزّتمند را نمی خوانی که می فرماید:«همانا سزاوارترین مردم به ابراهیم کسانی هستند که از او پیروی نمودند و این پیامبر و کسانی که ایمان آوردند و خداوند سرپرست مؤمنان است»[آل عمران(3):آیۀ 68]و آیا سخن خداوند عزّتمند را نمی خوانی که فرمود:«هرکس از من پیروی کند از من است و هرکس از من نافرمانی کند پس به درستی که تو بسیار بخشنده و مهربانی.»[ابراهیم(14):آیۀ 36]

صاحبه و أعلم النّاس به فی هذا الکلام.قال:قال لی:و تشکّ یا هشام،یحتج اللّه (تعالی)علی خلقه بحجّة لا یکون عالما بکلّ ما یحتاج الناس إلیه!

56-25- أخبرنی المفید عن الحسین بن أحمد عن حیدر بن محمّد بن نعیم،عن محمّد بن عمر،عن محمّد بن مسعود،عن جعفر بن معروف،عن العمرکیّ،عن الحسن بن أبی لبابة،عن أبی هاشم،الجعفریّ قال:قلت لأبی جعفر محمّد بن علیّ الثّانی علیه السّلام:ما تقول جعلت فداک فی هشام بن الحکم؟فقال:رحمه اللّه ما کان أذبّه عن هذه النّاحیة.

57-26- أخبرنی المفید عن ابن قولویه عن محمّد الحمیریّ عن أبیه عن البرقیّ عن شریف بن سابق عن الفضل بن عبد الملک عن أبی عبد اللّه عن آبائه علیه السّلام قال:

قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:أوّل عنوان صحیفة المؤمن بعد موته ما یقول النّاس فیه،إن خیرا فخیر،و إن شرّا فشرّ،و أوّل تحفة المؤمن أن یغفر له و لمن تبع جنازته.ثمّ قال:یا فضل،لا یأتی المسجد من کلّ قبیلة إلاّ وافدها،و من کلّ أهل بیت إلاّ نجیبها.یا فضل إنّه لا یرجع صاحب المسجد بأقلّ من إحدی ثلاث:إمّا دعاء یدعو به یدخل اللّه به الجنّة،و إمّا دعاء یدعو به لیصرف اللّه به عنه بلاء الدّنیا،و إمّا أخ یستفیده فی اللّه(عزّ و جلّ)قال:ثمّ قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:ما استفاد امرؤ مسلم فائدة بعد فائدة الإسلام مثل أخ یستفیده فی اللّه(عزّ و جلّ)ثمّ قال:یا فضل لا تزهدوا فی فقراء شیعتنا،فإنّ الفقیر منهم لیشفع یوم القیامة فی مثل ربیعة و مضر.

ص:106

و قرآنی است که شما همراه آن هستید و از تمامی مردم به آن در این کلام آگاه تری.امام به من فرمود:ای هشام آیا در این سخن شک داری؟خداوند بر آفریدگانش به حجّتی احتجاج می کند که به تمامی آنچه آفریدگان به آن نیاز دارند آگاه نیست.

[56]25-ابو هاشم داود بن قاسم جعفری می گوید به امام باقر علیه السّلام عرضه داشتم:فدایت شوم، دربارۀ هشام بن حکم چه نظری داری؟امام علیه السّلام فرمود:خدا رحمتش کند،چه بسیار از این ناحیه(مذهب،اهل بیت،ولایت)دفاع می کرد.

ثمّ قال:یا فضل،إنّما سمّی المؤمن مؤمنا لأنّه یؤمن علی اللّه فیجیز اللّه أمانه.ثمّ قال:أما سمعت اللّه تعالی یقول فی أعدائکم إذا رأوا شفاعة الرّجل منکم لصدیقه یوم القیامة: فَما لَنا مِنْ شافِعِینَ* وَ لا صَدِیقٍ حَمِیمٍ [الشعراء(26):100-101].

58-27- أخبرنا المفید عن أحمد بن محمّد عن أبیه و المفید عن ابن قولویه عن أبیه جمیعا عن سعد عن القاسم بن محمّد عن المنقریّ عن حفص قال قال أبو عبد اللّه علیه السّلام من تعلّم للّه(عزّ و جلّ)و عمل للّه و علّم للّه،دعی فی ملکوت السّماوات عظیما،و قیل:تعلّم للّه و عمل للّه و علّم للّه.

59-28- أخبرنا أبو عبد اللّه،قال:حدّثنا أبو القاسم جعفر بن محمّد،قال:حدّثنی محمّد بن عبد اللّه بن جعفر الحمیریّ،عن أبیه،عمّن رواه،عن داود الرّقّیّ،قال:

قال الباقر محمّد بن علیّ بن الحسین علیهما السّلام من زار الحسین علیه السّلام فی لیلة النّصف من شعبان غفرت له ذنوبه،و لم تکتب علیه سیّئة فی سنّته حتّی تحوّل علیه السّنة، فإن زاره فی السّنة المستقبلة غفرت له ذنوبه.

60-29- أخبرنا المفید عن محمّد بن أحمد الثّقفیّ عن الحسین بن علیّ بن الحجّاج عن أبی عبد الرّحمن عن عبد اللّه بن علیّ بن إبراهیم عن علیّ بن حرب الطّائیّ عن محمّد بن الفضل،عن یزید بن أبی زیاد،عن عبد اللّه بن الحارث،عن العبّاس بن عبد المطّلب رحمه اللّه قال:قلت:یا رسول اللّه،ما لنا و لقریش إذا تلاقوا تلاقوا بوجوه مستبشرة،و إذا لقونا لقونا بغیر ذلک؟فغضب النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله ثمّ قال:

ص:108

سپس فرمود:ای فضل!همانا مؤمن به این نام نامیده شد چون خدا را امان خود قرار می دهد و خداوند امان او را می پذیرد؛سپس فرمود:آیا نشنیده ای که خداوند بلندمرتبه دربارۀ دشمنان شما هنگامی که شفاعت یکی از شما برای دوستش را در روز قیامت می بینند،می گوید:«پس برای ما شفاعت کننده و دوستی نزدیک وجود ندارد.»[شعراء(26):آیۀ 100-101]

و الّذی نفسی بیده،لا یدخل قلب رجل الإیمان حتّی یحبّکم للّه و لرسوله.

61-30- أخبرنا المفید عن المراغیّ عن محمّد بن صالح السّبیعیّ عن صالح بن أحمد عن عیسی بن عبد الرّحمن عن الحسن بن الحسین العرنیّ عن یحیی بن علیّ،عن أبان بن تغلب،عن أبی داود الأنصاریّ،عن الحارث الهمدانیّ،قال:

دخلت علی أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیه السّلام فقال:ما جاء بک؟فقلت:حبّی لک یا أمیر المؤمنین.فقال:یا حارث أتحبّنی؟قلت:نعم و اللّه،یا أمیر المؤمنین.

قال:أما لو بلغت نفسک الحلقوم رأیتنی حیث تحبّ،و لو رأیتنی و أنا أذود الرّجال عن الحوض ذود غریبة الإبل لرأیتنی حیث تحبّ،و لو رأیتنی و أنا مارّ علی الصّراط بلواء الحمد بین یدی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله لرأیتنی حیث تحبّ.

62-31- أخبرنا المفید عن الحسن بن علیّ النّحویّ عن محمّد بن القاسم الأنباریّ عن محمّد بن أحمد الطّائیّ عن علیّ بن محمّد الصّیمریّ قال:تزوّجت ابنة جعفر بن محمود الکاتب و أحببتها حبّا لم یحبّ أحد مثله،و أبطأ علیّ الولد، فصرت إلی أبی الحسن علیّ بن محمّد بن الرّضا علیه السّلام فذکرت ذلک له،فتبسّم و قال:

اتّخذ خاتما فصّه فیروزج،و اکتب علیه رَبِّ لا تَذَرْنِی فَرْداً وَ أَنْتَ خَیْرُ الْوارِثِینَ [الانبیاء(21):89]قال:ففعلت ذلک،فما أتی علیّ حول حتّی رزقت منها ولدا ذکرا.

63-32- أخبرنا أبو عبد اللّه محمّد بن محمّد(رحمه اللّه)،قال:أخبرنا أبو عبید اللّه محمّد بن عمران المرزبانیّ،قال:حدّثنی عبید اللّه بن الحسن،قال:

ص:110

قسم به کسی که جانم در دست اوست ایمان در قلب کسی داخل نمی شود تا شما را برای [رضایت]خدا و رسولش دوست داشته باشد.

حدّثنی أبو سعید محمّد بن رشید،قال:آخر شعر قاله السّیّد بن محمّد(رحمه اللّه) قبل وفاته بساعة،و ذلک أنّه أغمی علیه و اسودّ لونه،ثمّ أفاق و قد ابیضّ وجهه، و هو یقول:

أحبّ الّذی من مات من أهل ودّه تلقّاه بالبشری لدی الموت یضحک

و من مات یهوی غیره من عدوّه فلیس له إلاّ إلی النّار مسلک

أبا حسن تفدیک نفسی و أسرتی و مالی و ما أصبحت فی الأرض أملک

أبا حسن إنّی بفضلک عارف و إنّی بحبل من هواک لممسک

و أنت وصیّ المصطفی و ابن عمّه و إنّا نعادی مبغضیک و نترک

موالیک ناج مؤمن بین الهدی و قالیک معروف الضّلالة مشرک

و لاح لحانی فی علیّ و حزبه و قلت لحاک اللّه إنّک أعفک

-معنی أعفک:أحمق-.

64-33- أخبرنا المفید عن عمر بن محمّد الصّیرفیّ عن علیّ بن مهرویه عن داود بن سلیمان عن الرّضا عن آبائه عن أمیر المؤمنین علیه السّلام قال:کان رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله إذا أتاه أمر یسرّه قال:«الحمد للّه الّذی بنعمته تتمّ الصّالحات»و إذا أتاه أمر یکرهه قال:«الحمد للّه علی کلّ حال».

65-34- أخبرنا المفید عن محمّد بن عمران المرزبانیّ عن أحمد بن محمّد بن عیسی المکّیّ عن عبد اللّه بن أحمد بن حنبل عن یحیی بن عیسی الرّملیّ،عن

ص:112

الأعمش،عن عبایة الأسدیّ،عن عبد اللّه بن العبّاس بن عبد المطّلب قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله لأمّ سلمة یا أمّ سلمة علیّ منّی،و أنا من علیّ،لحمه لحمی،و دمه دمی،و هو منّی بمنزلة هارون من موسی؛یا أمّ سلمة،اسمعی و اشهدی،هذا علیّ سیّد المسلمین.

66-35- أخبرنا المفید عن ابن قولویه عن محمّد بن همّام عن أحمد بن موسی النّوفلیّ،عن محمّد بن عبد اللّه بن مهران،عن معاویة بن حکیم،عن عبد اللّه بن سلیمان التّمیمیّ،قال:لمّا قتل محمّد و إبراهیم ابنا عبد اللّه بن الحسن بن الحسن علیه السّلام صار إلی المدینة رجل یقال له:«شیبة بن عقال»ولاّه المنصور علی أهلها،فلمّا قدمها و حضرت الجمعة صار إلی مسجد النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله فرقا المنبر و حمد اللّه و أثنی علیه،ثمّ قال:أمّا بعد،إنّ علیّ بن أبی طالب شقّ عصا المسلمین، حارب المؤمنین،و أراد الأمر لنفسه،و منعه من أهله،فحرّمه اللّه أمنیّته و أماته بغصّته،و هؤلاء ولده یتّبعون أثره فی الفساد و طلب الأمر بغیر استحقاق له،فهم فی نواحی الأرض مقتولون و بالدّماء مضرّجون.قال:فعظم هذا الکلام منه علی النّاس،و لم یجسر أحد منهم أن ینطق بحرف،فقام إلیه رجل علیه إزار قومسیّ سحق فقال:فنحن نحمد اللّه و نصلّی علی محمّد خاتم النّبیّین و سیّد المرسلین، و علی رسل اللّه و أنبیائه أجمعین،أمّا ما قلت من خیر،فنحن أهله،و ما قلت من سوء فأنت و صاحبک به أولی و أحری،یا من رکب غیر راحلته،و أکل غیر زاده

ص:114

ارجع مأزورا؛ثمّ أقبل علی النّاس فقال:ألا أنبّئکم بأخفّ النّاس یوم القیامة میزانا،و أبینهم خسرانا؟من باع آخرته بدنیا غیره و هو هذا الفاسق.فأسکت النّاس،و خرج الوالی من المسجد لم ینطق بحرف،فسألت عن الرّجل فقیل لی، هذا جعفر بن محمّد بن علیّ بن الحسین بن علیّ بن أبی طالب علیه السّلام.

67-36- حدّثنا المفید عن الکاتب عن الزّعفرانیّ عن الثّقفیّ عن إبراهیم بن میمون عن مصعب بن سلاّم،عن ابن طریف عن ابن نباتة،قال:کان أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیه السّلام یصلّی عند الأسطوانة السّابعة من باب الفیل،ممّا یلی الصّحن إذ أقبل رجل علیه بردان أخضران و له عقیصتان سوداوان،أبیض اللّحیة، فلمّا سلّم أمیر المؤمنین علیه السّلام من صلاته أکبّ علیه،فقبّل رأسه،ثمّ أخذ بیده فأخرجه من باب کندة.قال:فخرجنا مسرعین خلفهما و لم نأمن علیه، فاستقبلنا علیه السّلام فی جاز سوج کندة،قد أقبل راجعا،فقال:ما لکم؟فقلنا:لم نأمن علیک هذا الفارس.فقال:هذا أخی الخضر،ألم تروا حیث أکبّ علیّ.قلنا:بلی.

فقال:إنّه قد قال لی:إنّک فی مدرة لا یریدها جبّار بسوء إلاّ قصمه اللّه،و احذر النّاس،فخرجت معه لأشیّعه لأنّه أراد الظّهر.

68-37- أخبرنا المفید عن الکاتب عن الزّعفرانیّ عن الثّقفیّ عن الفضل بن دکین عن قیس بن مسلم عن طارق بن شهاب یقول:لمّا نزل علیّ علیه السّلام بالرّبذة سألت عن قدومه إلینا،فقیل:خالف علیه طلحة و الزّبیر و عائشة،و صاروا إلی

ص:116

اینک پشت کرده بازگرد،سپس رو به مردم کرد و گفت:آیا از کم توشه ترین و کم عمل ترین مردم در روز قیامت و زیانکارترین آنان به شما خبر ندهم؟کسی که آخرت خود را به دنیای دیگران بفروشد و او این فاسق است.پس مردم را خاموش کرد و فرماندار از مسجد خارج شد و سخنی بر زبان نیاورد.پس از آن مرد پرسیدم و گفتند:این سخنران،جعفر بن محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب علیهم السّلام است.

البصرة،فخرج یریدهم،فصرت إلیه،فجلست حتّی صلّی الظّهر و العصر،فلمّا فرغ من صلاته قام إلیه ابنه الحسن بن علیّ علیهما السّلام فجلس بین یدیه،ثمّ بکی،و قال:

یا أمیر المؤمنین،إنّی لا أستطیع أن أکلّمک و بکی فقال له أمیر المؤمنین علیه السّلام،لا تبک یا بنیّ و تکلّم و لا تحنّ حنین الجاریة.فقال:یا أمیر المؤمنین،إنّ القوم حصروا عثمان یطلبونه،بما یطلبونه إمّا ظالمون أو مظلمون،فسألتک أن تعتزل النّاس و تلحق بمکّة حتّی تؤوب العرب و تعود إلیها أحلامها،و تأتیک وفودها،فو اللّه لو کنت فی جحر ضبّ لضربت إلیک العرب آباط الإبل حتّی تستخرجک منه،ثمّ خالفک طلحة و الزّبیر فسألتک أن لا تتبعهما و تدعهما،فإن اجتمعت الأمّة فذاک، و إن اختلفت رضیت بما قضی اللّه،و أنا الیوم أسألک ألاّ تقدم العراق و أذکرک باللّه أن لا تقتل بمضیعة.فقال أمیر المؤمنین علیه السّلام:أمّا قولک:إنّ عثمان حصر؛فما ذاک و ما علیّ منه و قد کنت بمعزل عن حصره؟و أمّا قولک:ائت مکّة؛فو اللّه ما کنت لأکون الرّجل الّذی تستحلّ به مکّة،و أمّا قولک:اعتزل العراق ودع طلحة و الزّبیر؛فو اللّه ما کنت لأکون کالضّبع تنتظر حتّی یدخل علیها طالبها،فیضع الحبل فی رجلها حتّی یقطع عرقوبها،ثمّ یخرجها فیمزّقها إربا إربا،و لکنّ أباک یا بنیّ یضرب بالمقبل إلی الحقّ المدبر عنه،و بالسّامع المطیع العاصی المخالف أبدا حتّی یأتی علیّ یومی،فو اللّه ما زال أبوک مدفوعا عن حقّه مستأثرا علیه منذ قبض اللّه نبیّه صلّی اللّه علیه و اله حتّی یوم النّاس هذا فکان طارق بن شهاب أیّ وقت حدّث بهذا الحدیث بکی.

ص:118

و به سوی بصره رفته و علی به قصد آنان خارج شده است.پس به سوی علی رفتم و نشستم تا نماز ظهر و عصر را اقامه کرد پس هنگامی که از نمازش فارغ شد حسن بن علی علیه السّلام به نزد او رفت و در مقابلش نشست سپس شروع به گریه نمود و گفت:ای امیر مؤمنان!من توان سخن گفتن با تو را ندارم و گریست.پس امیر مؤمنان به او فرمود:فرزندم!گریه مکن و سخن بگو و مانند کنیزان ناله مکن.امام حسن علیه السّلام فرمود:ای امیر مؤمنان!همانا این جماعت عثمان را محاصره کردند و از او آنچه را می خواستند می طلبیدند آنان یا ستمگرند و یا ستم دیده.از تو خواستم که از مردم گوشه گیری کنی و به مکه بپیوندی تا جماعت عرب از کردار خود توبه کنند و عقلشان به ایشان بازگردد و گروه هایشان[برای عذرخواهی]نزد تو آیند؛پس به خدا قسم اگر در لانۀ سوسمار بودی عرب مکان تو را شناسایی می کرد تا تو را از آن لانه خارج سازد.سپس طلحه و زبیر به مخالفت با تو برخاستند پس،از تو خواستم که از آن دو پیروی ننمایی و آن دو را به حال خود رها سازی پس اگر امت پیامبر وحدت پیشه می کردند که هدف حاصل است و اگر به اختلاف می گرویدند به حکم الهی گردن می نهادی و من امروز از تو می خواهم که به عراق رو نیاوری و به خدا برای تو یادآوری می کنم که خون خود را هدر ندهی و بی جهت کشته نشوی.پس امیر مؤمنان فرمود:اما سخن تو که عثمان محاصره شده بود.آن چه ربطی به علی دارد؟درحالی که من از[امر]محاصرۀ او دور و بر کنار بودم[و دخالتی در آن نداشتم]و اما سخن تو که می گویی به مکه بیا.پس به خدا قسم من مردی نبودم که به مکه فرود آیم.امّا سخن تو که می گویی:از عراق دوری گزین و طلحه و زبیر را رها کن پس به خدا قسم همچون کفتاری نبودم که در انتظار می ماند تا صیّاد بر او وارد شود و ریسمان در پایش بیندازد تا زانوهایش را قطع کند و سپس او را از لانه اش خارج سازد و پاره پاره اش کند.اما پسرم،پدرت با حرکت به سوی حق با پشت کردگان به حق جدال می کند و با انسان های شنوا و مطیع،سرکشان و مخالفان را از سر راه برمی دارد تا روز من فرا رسد.پس به خدا قسم!پدرت همچنان از زمانی که پیامبر رحلت فرمود تا این روز از حقش باز مانده است و به آن نرسیده است.پس طارق بن شهاب هرگاه این حدیث را روایت می کرد می گریست.

ص:119

69-38- حدّثنا المفید عن عمر بن محمّد عن الحسین بن إسماعیل عن عبد اللّه بن شبیب عن أبی العینا عن محمّد بن مسعر،قال:کنت عند سفیان بن عیینة، فجاءه رجل فقال له:روی عن النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله أنّه قال:إنّ العبد إذا أذنب ذنبا،ثمّ علم أنّ اللّه(عزّ و جلّ)یطّلع علیه،غفر[غفر]له فقال ابن عیینة:هذا کتاب اللّه(عزّ و جلّ) قال اللّه(تعالی): وَ ما کُنْتُمْ تَسْتَتِرُونَ أَنْ یَشْهَدَ عَلَیْکُمْ سَمْعُکُمْ وَ لا أَبْصارُکُمْ وَ لا جُلُودُکُمْ وَ لکِنْ ظَنَنْتُمْ أَنَّ اللّهَ لا یَعْلَمُ کَثِیراً مِمّا تَعْمَلُونَ [فصلت(41):22]و ذلکم ظنّکم الّذی ظننتم بربّکم أرداکم فإذا کان الظّنّ هو المردی کان ضدّه هو المنجی.

70-39- حدّثنا محمّد بن محمّد،قال:حدّثنا أبو الطّیّب الحسین بن علیّ بن محمّد التّمّار،قال:حدّثنا عبد اللّه بن محمّد،قال حدّثنا أبو نصر البزّاز،قال:حدّثنا حمّاد بن سلمة،عن علیّ بن زید،عن ابن أبی الدّرداء،عن أبیه،قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:ما أقلّت الغبراء و لا أظلّت الخضراء علی ذی لهجة أصدق من أبی ذرّ.

71-40- حدّثنا المفید عن الحسین بن علیّ التّمّار عن محمّد بن زید عن الزّبیر بن بکّار عن عبد اللّه بن نافع،عن ابن أبی ذئب،عن ابن أخی جابر،عن عمّه جابر بن عبد اللّه،قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:المجالس بالأمانة إلاّ ثلاثة مجالس مجلس سفک فیه دم حرام،و مجلس استحلّ فیه فرج حرام،و مجلس استحلّ فیه مال حرام بغیر حقّه.

72-41- حدّثنا المفید عن الحسین بن علیّ بن محمّد بن علیّ بن ماهان عن

ص:120

[69]38-محمد مسعر می گوید:نزد سفیان بن عیینه بودم که مردی به سوی او آمد و به او گفت:از پیامبر صلّی اللّه علیه و اله روایت شده است که فرمود:اگر بنده ای مرتکب گناهی شود آنگاه بفهمد که خداوند بر او آگاه است گناهش آمرزیده می شود.پس ابن عیینه گفت:این کتاب خداوند عزّتمند است.خداوند می فرماید:«و شما از اینکه مبادا گوش و دیدگان و پوستتان بر ضد شما گواهی دهند[گناهانتان را]پوشیده نمی داشتید لیکن گمان داشتید که خدا بسیاری از آنچه را که می کنید نمی داند و همین بود گمانتان که دربارۀ پروردگارتان بردید شما را هلاک کرد و از زیانکاران شدید.»[فصّلت(41):آیۀ 22-23]پس هنگامی که گمان،هلاک کننده باشد ضد آن،نجات بخش است.

نصر بن اللّیث،عن مخوّل عن یحیی بن سالم،عن أبی الجارود عن أبی الزّبیر المکّیّ عن جابر الأنصاریّ قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:حقّ علیّ علی هذه الأمّة کحقّ الوالد علی الولد.

73-42- حدّثنا المفید عن أحمد بن الولید عن أبیه عن الصّفّار عن ابن عیسی عن ابن أبی عمیر،عن الحسین بن أبی فاختة،قال:کنت أنا و أبو سلمة السّرّاج و یونس بن یعقوب و الفضیل بن یسار عند أبی عبد اللّه جعفر بن محمّد علیهما السّلام فقلت له:جعلت فداک،إنّی أحضر مجالس هؤلاء القوم،فأذکرکم فی نفسی،فأیّ شیء أقول؟فقال:یا حسین،إذا حضرت مجالسهم فقل:«اللّهمّ أرنا الرّخاء و السّرور» فإنّک تأتی علی ما ترید.قال:فقلت:جعلت فداک،إنّی أذکر الحسین بن علیّ علیهما السّلام فأیّ شیء أقول إذا ذکرته؟فقال:قل:«صلّی اللّه علیک یا با عبد اللّه»تکرّرها ثلاثا.

ثمّ أقبل علینا و قال:إنّ أبا عبد اللّه الحسین علیه السّلام لمّا قتل بکت علیه السّماوات السّبع و الأرضون السّبع،و ما فیهنّ و ما بینهنّ،و من یتقلّب فی الجنّة و النّار،و ما یری و ما لا یری،إلاّ ثلاثة أشیاء،فإنّها لم تبک علیه،فقلت:جعلت فداک و ما هذه الثّلاثة الأشیاء الّتی لم تبک علیه؟فقال:البصرة،و دمشق،و آل الحکم بن أبی العاص.

74-43- أخبرنا المفید عن الحسین بن محمّد النّحویّ عن أحمد بن مازن عن القاسم بن سلیمان عن بکر بن هشام عن إسماعیل بن مهران عن الأصمّ عن محمّد بن مسلم قال:سمعت أبا عبد اللّه علیه السّلام یقول:إنّ الحسین بن علیّ علیهما السّلام عند ربّه

ص:122

(عزّ و جلّ)ینظر إلی موضع معسکره و من حلّه من الشّهداء معه،و ینظر إلی زوّاره و هو أعرف بحالهم و بأسمائهم و أسماء آبائهم،و بدرجاتهم و منزلتهم عند اللّه (عزّ و جلّ)من أحدکم بولده،و إنّه لیری من یبکیه فیستغفر له و یسأل آباءه علیهم السّلام أن یستغفروا له،و یقول:لو یعلم زائری ما أعدّ اللّه له لکان فرحه أکثر من جزعه،و إنّ زائره لینقلب و ما علیه من ذنب.

75-44- أخبرنا المفید عن محمّد بن أحمد الشّافعیّ عن الحسین بن إسماعیل عن عبد اللّه بن شبیب عن أبی طاهر أحمد بن عیسی عن الحسن بن علیّ بن الحسین عن أبیه،عن جدّه،قال:کان یقال:لا یحلّ لعین مؤمنة تری اللّه یعصی فتطرف حتّی تغیّره.

76-45- أخبرنا أبو عبد اللّه محمّد بن محمّد،قال:حدّثنا أبو الطّیّب الحسین بن علیّ التّمّار،قال:حدّثنا علیّ بن ماهان،قال:حدّثنا عمّی،قال:حدّثنا صهیب بن عبّاد بن صهیب،عن جعفر بن محمّد علیهما السّلام قال:مرّ أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیه السّلام بالمقبرة و یروی بالمقابر فسلّم ثمّ قال:«السّلام علیکم یا أهل المقبرة و التّربة،و اعلموا أنّ المنازل بعدکم قد سکنت،و أنّ الأموال بعدکم قد قسمت،و أنّ الأزواج بعدکم قد نکحت،فهذا خبر ما عندنا،فما خبر ما عندکم؟».

فأجابه هاتف من المقابر یسمع صوته و لا یری شخصه:علیک السّلام یا أمیر المؤمنین و رحمة اللّه و برکاته،أمّا خبر ما عندنا فقد وجدنا ما عملنا،و ربحنا ما

ص:124

همانا حسین بن علی علیه السّلام در نزد پروردگارش به محل لشکرگاهش و شهدایی که همراه او[به مقام قرب الهی]فرود آمدند و به زائرینش می نگرد و او به حال و نام و نام پدرانشان و به درجات و جایگاه هریک در نزد خداوند شکوهمند از یکی از شما نسبت به فرزندش آگاه تر است و او هرکس را که برایش بگرید مشاهده می کند و از خدا می خواهد که بر او ببخشاید و از پدرانش علیهم السّلام می طلبد که برایش طلب بخشش نمایند و می فرماید:اگر زیارت کننده من می دانست که خداوند چه چیزهایی برایش فراهم ساخته است هرآینه شادمانی اش بیش از بی تابی اش بود و همانا زائر حسین[از سفرش]باز می گردد درحالی که هیچ گناهی بر او نوشته نشده است.

[75]44-امام سجاد علیه السّلام از جدش روایت می کند که فرمود:سزاوار نیست که چشم با ایمانی مشاهده کند که نافرمانی خدا می شود و برهم نهاده شود تا آن گناه[به پایان برسد]و تغییر یابد.

قدّمنا،و خسرنا ما خلّفنا،فالتفت إلی أصحابه فقال:أسمعتم؟قالوا:نعم یا أمیر المؤمنین.قال:فتزوّدوا فَإِنَّ خَیْرَ الزّادِ التَّقْوی [البقرة(2):197].

77-46- قال:و أخبرنا محمّد بن عمران عن أحمد بن محمّد بن عیسی،عن عبد اللّه بن أحمد بن حنبل عن أبیه عن عبد الملک بن عمر قال سمعت أبا رجاء یقول:لا تسبّوا علیّا و لا أهل هذا البیت،فإنّ جارا لنا من النّجیر قدم الکوفة بعد قتل هشام بن عبد الملک زید بن علیّ علیه السّلام ورآه مصلوبا فقال:ألا ترون إلی هذا الفاسق،کیف قتله اللّه تعالی قال:فرماه اللّه بقرحتین فی عینیه،فطمس اللّه بهما بصره،فاحذروا أن تتعرّضوا لأهل هذا البیت إلاّ بخیر.

78-47- المفید عن أبی حفص عمر بن محمّد،عن علیّ بن مهرویه،عن داود بن سلیمان الغازی،عن الرّضا عن آبائه عن الحسین علیه السّلام قال:سمعت أمیر المؤمنین علیه السّلام یقول:الملوک حکّام علی النّاس،و العلم حاکم علیهم،و حسبک من العلم أن تخشی اللّه،و حسبک من الجهل أن تعجب بعلمک.

79-48- المفید رحمه اللّه عن أبی حفص عمر بن محمّد عن ابن مهرویه عن داود بن سلیمان قال:سمعت الرّضا علیه السّلام یقول:ما استودع اللّه عبدا عقلا إلاّ استنقذه به یوما.

80-49- أخبرنا المفید عن محمّد بن الحسین البزوفریّ رحمه اللّه عن أبیه عن الحسن بن إبراهیم عن علیّ بن داود عن آدم العسقلانی،عن أبی عمر الصّنعانیّ عن العلاء

ص:126

به خاطر آنچه باقی گذاردیم زیانکار شدیم.پس امام رو به یارانش کرد و فرمود:آیا شنیدید؟ عرضه داشتند:بلی،ای امیر مؤمنان.امام فرمود:پس توشه برگیرید که بهترین توشه ها تقوا و پرهیزگاری است.[بقره،آیۀ 197]

بن عبد الرّحمن عن أبی هریرة،قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:ما تواضع أحد إلاّ رفعه اللّه.

81-50- أخبرنا المفید عن علیّ بن محمّد بن ریاح عن أبی علیّ الحسن بن محمّد عن ابن محبوب،عن ابن رئاب،عن أبی بصیر،عن أبی جعفر محمّد بن علیّ بن الحسین علیهم السّلام قال:إنّ أبا ذرّ و سلمان خرجا فی طلب رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله فقیل لهما:إنّه توجّه إلی ناحیة قبا،فاتّبعاه فوجداه ساجدا تحت شجرة،فجلسا ینتظرانه حتّی ظنّا أنّه نائم،فأهویا لیوقظاه،فرفع رأسه إلیهما،ثمّ قال:قد رأیت مکانکما،و سمعت مقالکما،و لم أکن راقدا،إنّ اللّه بعث کلّ نبیّ کان قبلی إلی أمّته بلسان قومه،و بعثنی إلی کلّ أسود و أحمر بالعربیّة،و أعطانی فی أمّتی خمس خصال،لم یعطها نبیّا کان قبلی:نصرنی بالرّعب،یسمع بی القوم بینی و بینهم مسیرة شهر،فیؤمنون بی؛و أحلّ لی المغنم؛و جعل لی الأرض مسجدا و طهورا، أینما کنت منها أتیمّم من تربتها و أصلّی علیها؛و جعل لکلّ نبیّ مسألة فسألوه إیّاها فأعطاهم ذلک فی الدّنیا،و أعطانی مسألة،فأخّرت مسألتی لشفاعة المؤمنین من أمّتی إلی یوم القیامة ففعل ذلک؛و أعطانی جوامع العلم و مفاتیح الکلام و لم یعط ما أعطانی نبیّا قبلی،فمسألتی بالغة إلی یوم القیامة لمن لقی اللّه لا یشرک به شیئا، مؤمنا بی،موالیا لوصیّی،محبّا لأهل بیتی.

82-51- أخبرنا المفید عن علیّ بن إبراهیم الکاتب،عن محمّد بن أبی الثّلج،

ص:128

عن عیسی بن مهران،عن محمّد بن زکریّا،و المفید عن الجعابیّ عن أحمد بن سعید الهمدانیّ عن العبّاس بن بکر عن محمّد بن زکریّا عن کثیر بن طارق،قال:

سألت زید بن علیّ بن الحسین علیهم السّلام عن قول اللّه تعالی لا تَدْعُوا الْیَوْمَ ثُبُوراً واحِداً وَ ادْعُوا ثُبُوراً کَثِیراً فقال یا کثیر إنّک رجل صالح،و لست بمتّهم،و إنّی أخاف علیک أن تهلک،إنّ کلّ إمام جائر فإنّ أتباعه إذا أمر بهم إلی النّار نادوا باسمه،فقالوا:یا فلان،یا من أهلکنا،هلمّ فخلّصنا ممّا نحن فیه؛ثمّ یدعون بالویل و الثّبور،فعندها یقال لهم: لا تَدْعُوا الْیَوْمَ ثُبُوراً واحِداً وَ ادْعُوا ثُبُوراً کَثِیراً [الفرقان(25):14]ثمّ قال زید بن علیّ رحمه اللّه حدّثنی أبی علیّ بن الحسین،عن أبیه الحسین بن علیّ علیهم السّلام قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله لعلیّ علیه السّلام:یا علیّ أنت و أصحابک فی الجنّة،أنت و أتباعک یا علیّ فی الجنّة.

83-52- أخبرنا المفید عن محمّد بن الحسین البصیر عن محمّد بن إسماعیل الحاسب،عن سلیمان بن أحمد الواسطیّ،عن أحمد بن إدریس،عن نصر بن نصیر البحرانیّ،عن أبیه،عن جابر بن عبد اللّه الأنصاریّ،قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:

یا أیّها النّاس،اتّقوا اللّه و اسمعوا.قالوا:لمن السّمع و الطّاعة بعدک یا رسول اللّه؟ قال:لأخی و ابن عمّی و وصیّی علیّ بن أبی طالب.قال جابر بن عبد اللّه:فعصوه و اللّه،و خالفوا أمره،و حملوا علیه السّیوف.

84-53- أخبرنا المفید عن الحسین بن علیّ بن محمّد عن أحمد بن محمّد

ص:130

المقری عن یعقوب بن إسحاق عن عمرو بن عاصم عن معمّر بن سلیمان،عن أبیه،عن أبی عثمان النّهدیّ،عن جندب الغفاریّ:أنّ رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله قال إنّ رجلا قال یوما و اللّه لا یغفر اللّه لفلان قال اللّه(عزّ و جلّ):«من ذا الّذی تألّی علیّ أن لا أغفر لفلان،فإنّی قد غفرت لفلان،و أحبطت عمل المتألّی بقوله:لا یغفر اللّه لفلان».

85-54- حدّثنا المفید عن الصّدوق عن أبیه عن محمّد العطّار عن البرقیّ عن أبیه عن خلف بن حمّاد عن أبی الحسن العبدیّ،عن الأعمش،عن عبایة بن ربعیّ،قال:کان علیّ أمیر المؤمنین علیه السّلام کثیرا ما یقول:سلونی قبل أن تفقدونی،فو اللّه ما من أرض مخصبة و لا مجدبة،و لا فئة تضلّ مائة أو تهدی مائة إلاّ و أنا أعلم قائدها و سائقها و ناعقها إلی یوم القیامة.

86-55- حدّثنا المفید عن علیّ بن محمّد الکاتب عن الحسن بن علیّ الزّعفرانیّ عن إبراهیم بن محمّد الثّقفیّ عن محمّد بن علیّ عن العبّاس بن عبد اللّه العنبریّ عن عبد الرّحمن بن الأسود الیشکریّ،عن عون بن عبید اللّه،عن أبیه، عن جدّه أبی رافع،قال:دخلت علی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله یوما و هو نائم،و حیّة فی جانب البیت،فکرهت أن أقتلها فأوقظ النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله و فظننت أنّه یوحی إلیه، فاضطجعت بینه و بین الحیّة،فقلت:إن کان منها سوء کان إلیّ دونه؛فمکثت هنیئة فاستیقظ النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله و هو یقرأ: إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا [المائدة(5):

55]حتّی أتی علی آخر الآیة،ثمّ:قال الحمد للّه الّذی أتمّ لعلیّ نعمته،و هنیئا له

ص:132

[84]53-رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله فرمود:روزی مردی گفت:به خدا قسم!خدا فلانی را نمی بخشد.

خداوند عزّتمند فرمود:چه کسی قسم خورد که فلانی را نمی آمرزم من او را بخشیدم و اعمال [نیک]قسم خورنده را به خاطر این که گفت:«خدا فلانی را نمی بخشد»نابود ساختم.

بفضل اللّه الّذی آتاه.ثمّ قال لی:ما لک هاهنا؟فأخبرته خبر الحیّة،فقال لی:

اقتلها؛ففعلت ثمّ قال:یا أبا رافع،کیف أنت و قوم یقاتلون علیّا،و هو علی الحقّ و هم علی الباطل،جهادهم حقّ للّه(عزّ اسمه)فمن لم یستطع فبقلبه لیس وراءه شیء؟فقلت:یا رسول اللّه،ادع اللّه لی إن أدرکتهم أن یقوّینی علی قتالهم.قال:

فدعا النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله و قال:إنّ لکلّ نبیّ أمینا،و إنّ أمینی أبو رافع.قال:فلمّا بایع النّاس علیّا علیه السّلام بعد عثمان،و سار طلحة و الزّبیر ذکرت قول النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله فبعت داری بالمدینة و أرضا لی بخیبر،و خرجت بنفسی و ولدی مع أمیر المؤمنین علیه السّلام لأستشهد بین یدیه،فلم ازل معه حتّی عاد من البصرة،و خرجت معه إلی صفّین، فقاتلت بین یدیه بها،و بالنّهروان،و لم أزل معه حتّی استشهد،فرجعت إلی المدینة و لیس لی بها دار و لا أرض،فأقطعنی الحسن بن علیّ علیهما السّلام أرضا بینبع،و قسم لی شطر دار أمیر المؤمنین علیه السّلام،فنزلتها و عیالی.

87-56- أخبرنا المفید عن ابن قولویه عن أبیه عن سعد عن ابن عیسی عن ابن محبوب عن العقرقوفیّ،قال:سمعت أبا عبد اللّه علیهما السّلام یقول لأصحابه و أنا حاضر:

اتّقوا اللّه،و کونوا إخوة بررة متحابّین فی اللّه،متواصلین متراحمین،تزاوروا و تلاقوا و تذاکروا و أحیوا أمرنا.

88-57- و أخبرنا محمّد بن محمّد،قال:أخبرنی أبو الحسن علیّ بن محمّد الکاتب،قال:أخبرنی الحسن بن علیّ بن عبد الکریم،قال:حدّثنا أبو إسحاق

ص:134

احسانی که خدا به او عطا کرده است گوارایش باد.سپس به من فرمود:اینجا چه می خواهی؟ داستان مار را به حضرت عرضه داشتم به من فرمود:او را بکش.پس این کار را کردم.سپس فرمود:ای ابا رافع!شما و این جماعت چگونه با علی به جنگ برمی خیزید درحالی که او بر حق است و آنان بر باطلند،جهاد با آنان حقی برای خداوند است و هرکس که توانایی نداشته باشد با قلبش[باید امام را یاری کند]و گناهی بر او نیست.عرضه داشتم:ای رسول خدا!برایم دعا کن که اگر آنان را درک کردم مرا بر جنگ با آنان نیرومند سازد.پس پیامبر دعا نمود و فرمود:هر پیامبری امینی دارد و امین من ابو رافع است.راوی گوید:پس هنگامی که مردم پس از عثمان با علی بیعت کردند و طلحه و زبیر[به جنگ با علی]حرکت کردند من پیامبر را به یاد آوردم پس خانه ام را در مدینه و زمینی را که در خیبر داشتم فروختم و خود و فرزندانم از مدینه خارج شدیم تا در پیشگاه امیر مؤمنان شهید شوم.پس همچنان با او بودم تا از بصره بازگشت و با او به صفّین رفتم پس در سپاه حضرت در صفّین و نهروان جنگیدم و همچنان با او بودم تا اینکه علی علیه السّلام به شهادت رسید پس به مدینه بازگشتم درحالی که آنجا خانه و زمینی نداشتم.پس حسن بن علی علیه السّلام زمینی در ینبع به من واگذار کرد و نیمی از خانۀ امیر مؤمنان را جدا نمود پس من و خانواده ام در آن ساکن شدیم.

إبراهیم ابن محمّد الثّقفیّ،قال:أخبرنی عبّاد بن یعقوب،قال:حدّثنا الحکم بن ظهیر،عن أبی إسحاق،عن رافع مولی أبی ذرّ،قال:رأیت أبا ذرّ رحمه اللّه آخذا بحلقة باب الکعبة،مستقبل النّاس بوجهه،و هو یقول:من عرفنی فأنا جندب الغفاریّ، و من لم یعرفنی فأنا أبو ذرّ الغفاریّ،سمعت رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله یقول:من قاتلنی فی الأولی و قاتل أهل بیتی فی الثّانیة حشره اللّه(تعالی)فی الثّالثة مع الدّجّال؛إنّما مثل أهل بیتی فیکم کمثل سفینة نوح،من رکبها نجا،و من تخلّف عنها غرق، و مثل باب حطّة من دخله نجا و من لم یدخله هلک.

89-58- أخبرنا المفید عن أحمد بن الولید عن أبیه عن الصّفّار عن ابن عیسی عن ابن محبوب عن العلاء عن محمّد قال:سئل أبو جعفر علیه السّلام عن لیلة القدر؟ فقال:تنزّل فیها الملائکة و الکتبة إلی سماء الدّنیا،فیکتبون ما هو کائن فی أمر السّنة و ما یصیب العباد فیها.قال:و أمر موقوف للّه(تعالی)فیه المشیئة،یقدّم منه ما یشاء،و یؤخّر ما یشاء،و هو قوله(تعالی): یَمْحُوا اللّهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ [الرعد(13):39].

90-59- أخبرنا المفید عن الجعابیّ عن ابن عقدة عن محمّد بن هارون بن عبد الرّحمن عن أبیه عن عیسی بن أبی الورد،عن أحمد بن عبد العزیز،عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:قال أمیر المؤمنین علیه السّلام:لا یقلّ مع التّقوی عمل؛و کیف یقلّ ما یتقبّل.

91-60- أخبرنا المفید عن محمّد بن الحسین المقری عن علیّ بن محمّد عن

ص:136

أبی العبّاس الأحوص عن محمّد بن الحسین بن عیسی عن سماعة عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:إنّ من الیقین أن لا ترضوا النّاس بسخط اللّه،و لا تکرهوهم علی ما لم یؤتکم اللّه من فضله،فإنّ الرّزق لا یسوقه حرص حریص و لا یردّه کره کاره،و لو أنّ أحدکم فرّ من رزقه کما یفرّ من الموت لأدرکه کما یدرکه الموت.

تمّ المجلس الثانی بحمد اللّه تعالی،و یتلوه المجلس الثالث من الأمالی للشیخ السعید الفقیه أبی جعفر محمّد بن الحسن بن علیّ الطوسی رضی اللّه عنه و أرضاه،بمحمّد و آله الطاهرین.

ص:138

[3] المجلس الثالث فیه بقیة أحادیث الشیخ المفید محمّد بن محمّد بن النعمان

بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ 92-1- أخبرنا المفید عن أحمد بن الولید عن أبیه عن سعد عن أیّوب عن صفوان عن أبان عن أبی عبد اللّه جعفر بن محمّد علیهما السّلام قال:إذا کان یوم القیامة نادی مناد من بطنان العرش:أین خلیفة اللّه فی أرضه،فیقوم داود النّبیّ علیه السّلام فیأتی النّداء من عند اللّه(عزّ و جلّ)لسنا إیّاک أردنا،و إن کنت للّه تعالی خلیفة.ثمّ ینادی ثانیا أین خلیفة اللّه فی أرضه؟فیقوم أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیه السّلام،فیأتی النّداء من قبل اللّه(عزّ و جلّ):یا معشر الخلائق،هذا علیّ بن أبی طالب،خلیفة اللّه فی أرضه،و حجّته علی عباده،فمن تعلّق بحبله فی دار الدّنیا فلیتعلّق بحبله فی هذا الیوم،یستضیء بنوره،و لیتّبعه إلی الدّرجات العلا من الجنان.قال:فیقوم النّاس الّذین قد تعلّقوا بحبله فی الدّنیا فیتّبعونه إلی الجنّة.ثمّ یأتی النّداء من عند اللّه (عزّ و جلّ)ألا من تعلّق بإمام فی دار الدّنیا فلیتّبعه إلی حیث یذهب به،فحینئذ

ص:140

تَبَرَّأَ الَّذِینَ اتُّبِعُوا مِنَ الَّذِینَ اتَّبَعُوا وَ رَأَوُا الْعَذابَ وَ تَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْأَسْبابُ وَ قالَ الَّذِینَ اتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنا کَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ کَما تَبَرَّؤُا مِنّا کَذلِکَ یُرِیهِمُ اللّهُ أَعْمالَهُمْ حَسَراتٍ عَلَیْهِمْ وَ ما هُمْ بِخارِجِینَ مِنَ النّارِ [البقرة(2):166-167].

93-2- أخبرنا المفید عن المظفّر بن أحمد البلخیّ عن محمّد بن أحمد بن أبی الثّلج،عن جعفر بن محمّد بن الحسین،عن عیسی بن مهران،عن حفص بن عمر الفرّاء،عن أبو معاذ الخزّاز،عن یونس بن عبد الوارث،عن أبیه قال:بینا ابن عبّاس رحمه اللّه یخطب عندنا علی منبر البصرة،إذ أقبل علی النّاس بوجهه،ثمّ قال أیّتها الأمّة المتحیّرة فی دینها،أما و اللّه لو قدّمتم من قدّم اللّه،و أخّرتم من أخّر اللّه، و جعلتم الوراثة و الولایة حیث جعلها اللّه،ما عال سهم من فرائض اللّه،و لا عال ولیّ اللّه،و لا اختلف اثنان فی حکم اللّه فذوقوا و بال ما فرّطتم فیه بما قدّمت أیدیکم: وَ سَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ [الشعراء(26):227].

94-3- أخبرنا المفید عن الجعابیّ عن ابن عقدة عن عبید بن حمدون عن الحسن بن طریف،قال:سمعت أبا عبد اللّه جعفر بن محمّد علیه السّلام یقول:لا تجد علیّا علیه السّلام یقضی بقضاء إلاّ وجدت له أصلا فی السّنّة.قال:و کان علیّ علیه السّلام یقول:لو اختصم إلیّ رجلان فقضیت بینهما،ثمّ مکثا أحوالا کثیرة،ثمّ أتیانی فی ذلک الأمر،لقضیت بینهما قضاء واحدا،لأنّ القضاء لا یحول و لا یزول.

95-4- أخبرنا المفید عن محمّد بن الحسین عن علیّ بن محمّد عن علیّ بن

ص:142

پس در این هنگام«پیروی شدگان از پیروی کنندگان بیزاری می جویند و عذاب الهی را مشاهده می کنند و ناتوان می گردند و گروندگان می گویند:ای کاش بازگشتی داشتیم تا همانگونه که آنان از ما بیزاری جستند ما نیز از آنان بیزاری می جستیم.این چنین خداوند کردارشان را به آنان نشان می دهد و آن موجب حسرت آنان است و از دوزخ رهایی نمی یابند.»[بقره(2):آیۀ 166-167]

الحسین عن الحسن بن علیّ بن یوسف عن زکریّا المؤمن،عن سعید بن یسار، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام أنّ رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله حضر شابّا عند وفاته،فقال له:قل:لا إله إلاّ اللّه.قال:فاعتقل لسانه مرارا،فقال لامرأة عند رأسه:هل لهذا أمّ؟قالت:نعم،أنا أمّه.قال:أفساخطة أنت علیه؟قالت:نعم،ما کلّمته منذ ستّ حجج.قال لها:

ارضی عنه.قالت:رضی اللّه عنه یا رسول اللّه برضاک عنه.فقال له رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:

قل:لا إله إلاّ اللّه.قال:فقالها.فقال النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله:ما تری؟فقال:أری رجلا أسود، قبیح المنظر،و سخ الثّیاب،منتن الرّیح،قد ولینی السّاعة فأخذ بکظمی فقال النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله قل:«یا من یقبل الیسیر،و یعفو عن الکثیر،اقبل منّی الیسیر،و اعف عنّی الکثیر،إنّک أنت الغفور الرّحیم»فقالها الشّابّ،فقال له النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله:انظر ما تری؟ قال:أری رجلا أبیض اللّون،حسن الوجه،طیّب الرّیح،حسن الثّیاب،قد ولینی، و أری الأسود و قد ولّی عنّی.قال:أعد،فأعاد.قال:ما تری؟قال لست أری الأسود،و أری الأبیض قد ولینی،ثمّ طفا علی تلک الحال.

96-5- أخبرنا المفید عن علیّ بن بلال عن أحمد بن الحسن البغدادیّ عن الحسین بن عمر عن علیّ بن الأزهر،عن علیّ بن صالح المکّیّ،عن محمّد بن عمر بن علیّ،عن أبیه،عن جدّه علیه السّلام قال:لمّا نزلت علی النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله إِذا جاءَ نَصْرُ اللّهِ وَ الْفَتْحُ [النصر(110):1]فقال لی:یا علیّ،لقد جاءَ نَصْرُ اللّهِ وَ الْفَتْحُ فإذا رَأَیْتَ النّاسَ یَدْخُلُونَ فِی دِینِ اللّهِ أَفْواجاً فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ وَ اسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ کانَ

ص:144

تَوّاباً یا علیّ،إنّ اللّه(تعالی)قد کتب علی المؤمنین الجهاد فی الفتنة من بعدی، کما کتب علیهم جهاد المشرکین معی،فقلت:یا رسول اللّه،و ما الفتنة الّتی کتب علینا فیها الجهاد؟قال:فتنة قوم یشهدون أن لا إله إلاّ اللّه و أنّی رسول اللّه،و هم مخالفون لسنّتی و طاعنون فی دینی.فقلت:فعلی من نقاتلهم یا رسول اللّه،و هم یشهدون أن لا إله إلاّ اللّه و أنّک رسول اللّه؟فقال:علی إحداثهم فی دینهم،و فراقهم لأمری،و استحلالهم دماء عترتی.قال:فقلت:یا رسول اللّه،إنّک کنت وعدتنی الشّهادة فسل اللّه تعجیلها لی.فقال:أجل قد کنت وعدتک الشّهادة،فکیف صبرک إذا خضبت هذه من هذا-و أومی إلی رأسی و لحیتی-فقلت:یا رسول اللّه،أمّا إذا بیّنت لی ما بیّنت فلیس هذا بموطن صبر،لکنّه موطن بشری و شکر.فقال:أجل فأعدّ للخصومة فإنّک تخاصم أمّتی.قلت:یا رسول اللّه،أرشدنی الفلج قال:إذا رأیت قومک قد عدلوا عن الهدی إلی الضّلال فخاصمهم،فإنّ الهدی من اللّه و الضّلال من الشّیطان؛یا علیّ،إنّ الهدی هو اتّباع أمر اللّه دون الهوی و الرّأی، و کأنّک بقوم قد تأوّلوا القرآن و أخذوا بالشّبهات فاستحلّوا الخمر و النّبیذ و البخس بالزّکاة و السّحت بالهدیّة.فقلت:فما هم إذا فعلوا ذلک أهم أهل فتنة أو أهل ردّة؟ فقال:هم أهل فتنة یعمهون فیها إلی أن یدرکهم العدل.فقلت:یا رسول اللّه،العدل منّا أم من غیرنا؟فقال:بل منّا،بنا فتح اللّه و بنا یختم،و بنا ألّف اللّه بین القلوب بعد الشّرک،و بنا یؤلّف بین القلوب بعد الفتنة.فقلت:الحمد للّه علی ما وهب لنا من

ص:146

ای علی،همانا خداوند بلندمرتبه در فتنۀ پس از من جهاد را بر مؤمنان واجب ساخت همانگونه که جنگ با مشرکان را به همراه من بر آنان واجب کرده بود.پس عرضه داشتم:ای رسول خدا!آن فتنه ای که جهاد در آن بر ما واجب شده است چیست؟پیامبر فرمود:فتنۀ گروهی که گواهی می دهند هیچ معبودی جز خدا نیست و من فرستادۀ اویم درحالی که با شیوه و سنّت من مخالفت می کنند و در دین من خلل و ایراد وارد می کنند.پس عرضه داشتم:

ای رسول خدا!پس ما به خاطر چه چیزی با آنان می جنگیم درحالی که گواهی می دهند هیچ معبودی جز خدا نیست و تو فرستادۀ او هستی؟پیامبر صلّی اللّه علیه و اله فرمود:به خاطر بدعت هایی که در دینشان وارد می کنند و از امر من فاصله می گیرند و خون اهل بیت مرا حلال می شمرند.

عرضه داشتم:ای رسول خدا!تو به من وعدۀ شهادت داده ای.پس از خدا بخواه که آن را برای من نزدیک گرداند.پیامبر فرمود:بله،من به تو وعدۀ شهادت داده ام،پس صبر تو چگونه است هنگامی که این از این خضاب شود و به سر و ریشم اشاره کرد.عرضه داشتم:ای رسول خدا! امّا هنگامی که این گونه می فرمایید پس جایگاه صبر نیست بلکه جایگاه سرور و شکرگزاری است.پیامبر فرمود:بله،پس برای دشمنی آماده باش همانا تو با امّت من به نزاع بر می خیزی.

عرضه داشتم:ای رسول خدا!مرا به دلایل و براهین نیکو راهنمایی کن.پیامبر فرمود:هنگامی که مشاهده کردی قومت از هدایت به گمراهی رویگردان شدند با آنان بجنگ.همانا هدایت از جانب خدا و گمراهی از جانب شیطان است.ای علی!همانا هدایت پیروی امر خدا بدون هوای نفس و خودرأیی است و گویا می بینم که در مقابل گروهی ایستاده ای که قرآن را تأویل کرده اند و شبهات را اخذ نموده اند پس شراب و آبجو را حلال شمردند و از زکات کم گذاشتند و رشوه را به نام هدیه عطا کردند.پس عرضه داشتم:پس کسانی که این چنین کردند چگونه اند؟آیا اهل فتنه اند یا اهل ارتداد؟پیامبر فرمود:آنان اهل فتنه اند،در آن فتنه سرگردانند تا عدالت آنان را دریابد.پس عرضه داشتم:ای رسول خدا،عدالت از جانب ماست یا دیگری؟پیامبر فرمود:بلکه از جانب ماست.خدا به ما آغاز نمود و به وسیله ما به پایان می رساند و به وسیلۀ ما میان دل ها پس از شرک انس برقرار نمود و به وسیلۀ ما پس از فتنه میان قلوب انس برقرار می نماید.پس عرضه داشتم:ستایش از آن خداست بر آنچه از احسان خویش به ما بخشیده است.

ص:147

فضله.

97-6- أخبرنی المفید عن ابن قولویه عن محمّد بن الحسین بن محمّد بن عامر، عن المعلّی بن محمّد عن محمّد بن جمهور عن ابن محبوب عن أبی محمّد الوابشیّ عن أبی الورد قال:سمعت أبا جعفر علیه السّلام یقول إذا کان یوم القیامة جمع اللّه النّاس فی صعید واحد من الأوّلین و الآخرین عراة حفاة،فیوقفون علی طریق المحشر حتّی یعرقوا عرقا شدیدا و تشتدّ أنفاسهم،فیمکثون بذلک ما شاء اللّه، و ذلک قوله تعالی فَلا تَسْمَعُ إِلاّ هَمْساً [طه(20):108]ثمّ قال:ینادی مناد من تلقاء العرش:أین النّبیّ الأمّیّ؟قال:فیقول النّاس قد أسمعت کلاّ فسمّ باسمه فقال:فینادی أین نبیّ الرّحمة محمّد بن عبد اللّه؟قال:فیقوم رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله فیتقدّم أمام النّاس کلّهم حتّی ینتهی إلی حوض طوله ما بین أبلّة و صنعاء،فیقف علیه،ثمّ ینادی بصاحبکم،فیقوم أمام النّاس فیقف معه،ثمّ یؤذن للنّاس فیمرّون.قال أبو جعفر علیه السّلام:فبین وارد یومئذ و بین مصروف،و إذا رأی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله من یصرف عنه من محبّینا أهل البیت بکی،و قال:یا ربّ شیعة علیّ،یا ربّ شیعة علیّ.قال:

فیبعث اللّه إلیه ملکا فیقول له:ما یبکیک،یا محمّد؟قال:فیقول:و کیف لا أبکی لأناس من شیعة أخی علیّ بن أبی طالب،أراهم قد صرفوا تلقاء أصحاب النّار، و منعوا من ورود حوضی.قال:فیقول اللّه(عزّ و جلّ):یا محمّد،قد وهبتهم لک، و صفحت لک عن ذنوبهم،و ألحقتهم بک و بمن کانوا یتولّون من ذرّیّتک،و جعلتهم

ص:148

فی زمرتک،و أوردتهم حوضک،و قبلت شفاعتک فیهم و أکرمتک بذلک،ثمّ قال أبو جعفر محمّد بن علیّ بن الحسین علیه السّلام:فکم من باک یومئذ و باکیة ینادون:یا محمّداه؛إذا رأوا ذلک.قال:فلا یبقی أحد یومئذ کان یتولانا و یحبّنا إلاّ کان فی حزبنا و معنا و ورد حوضنا.

98-7- أخبرنا المفید عن ابن قولویه عن محمّد بن همّام عن عبد اللّه بن العلاء عن ابی سعید الآدمی عن عمر بن عبد العزیز عن جمیل عن أبی عبد اللّه علیه السّلام:قال خیارکم سمحاؤکم،و شرارکم بخلاؤکم،و من صالح الأعمال البرّ بالإخوان، و السّعی فی حوائجهم،و فی ذلک مرغمة للشّیطان،و تزحزح عن النّیران،و دخول الجنان.یا جمیل،أخبر بهذا الحدیث غرر أصحابک.قلت:من غرر أصحابی؟ قال:هم البارّون بالإخوان فی العسر و الیسر.ثمّ قال:أما إنّ صاحب الکثیر یهون علیه ذلک.و قد مدح اللّه صاحب القلیل فقال وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ [الحشر(59):9].

99-8- أخبرنی المفید عن ابن قولویه عن ابن عامر عن الأصفهانیّ عن المنقریّ عن حمّاد بن عیسی عن أبی عبد اللّه علیه السّلام،قال:کان فیما وعظ لقمان ابنه أن قال له:

یا بنیّ،اجعل فی أیّامک و لیالیک و ساعاتک نصیبا لک فی طلب العلم،فإنّک لن تجد لک تضییعا مثل ترکه.

100-9- أخبرنا المفید عن الحسن بن عبد اللّه القطّان عن عثمان بن أحمد عن

ص:150

و آنان را در گروه تو وارد کردم و بر حوض تو داخل ساختم و شفاعت تو را در مورد ایشان پذیرفتم،و تو را این چنین گرامی داشتم.پس امام باقر علیه السّلام فرمود:چه بسیار گریه کنندگانی در آن روز هنگامی که این چنین می بینند که می گویند:ای محمد!امام در ادامه می فرماید:پس در آن روز کسی باقی نمی ماند که ما را دوست داشته باشد و ولایت ما را پذیرفته باشد جز آن که در گروه ماست و در حوض ما داخل می شود.

أحمد بن محمّد بن صالح عن محمّد بن مسلم الرّازیّ،عن عبد اللّه بن رجاء،عن إسرائیل،عن أبی إسحاق،عن حبشیّ بن جنادة،قال:کنت جالسا عند أبی بکر، فأتاه رجل فقال:یا خلیفة رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله،إنّ رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله وعدنی أن یحثو لی ثلاث حثیات من تمر.فقال أبو بکر:ادعوا لی علیّا.فجاءه علیّ علیه السّلام فقال أبو بکر:

یا أبا الحسن،إنّ هذا یذکر أنّ رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله وعده أن یحثو له ثلاث حثیات من تمر،فاحثها له؛فحثا له ثلاث حثیات من تمر،فقال أبو بکر:عدوّها؛فوجدوا فی کلّ حثیة ستّین تمرة،فقال أبو بکر:صدق رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله سمعته لیلة الهجرة و نحن خارجون من مکّة إلی المدینة یقول:یا أبا بکر،کفّی و کفّ علیّ فی العدل سواء.

101-10- أخبرنی المفید عن الحسن بن عبید اللّه القطّان عن عثمان بن أحمد عن أحمد بن الحسین،عن إبراهیم بن محمّد بن بسّام،عن علیّ بن الحکم،عن اللّیث بن سعد،عن أبی سعید الخدریّ،قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:أحبّوا علیّا،فإنّ لحمه لحمی و دمه دمی،لعن اللّه أقواما من أمّتی ضیّعوا فیه عهدی،و نسوا فیه وصیّتی،ما لهم عند اللّه من خلاق.

102-11- أخبرنا المفید عن محمّد بن إسماعیل عن محمّد بن الصّلت عن أبی کدیبة،عن عطاء،عن سعید بن جبیر،عن عبد اللّه بن عبّاس،قال لمّا نزلت علی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله إِنّا أَعْطَیْناکَ الْکَوْثَرَ [الکوثر(108):1]قال له علیّ بن أبی طالب:ما هو الکوثر،یا رسول اللّه؟قال:نهر أکرمنی اللّه به.قال علیّ علیه السّلام:إنّ هذا لنهر

ص:152

شریف،فانعته لنا یا رسول اللّه.قال:نعم یا علیّ،الکوثر نهر یجری تحت عرش اللّه (تعالی)ماؤه أشدّ بیاضا من اللّبن،و أحلی من العسل،و ألین من الزّبد،و حصاه الزّبرجد و الیاقوت و المرجان،حشیشه الزّعفران،ترابه المسک الأذفر قواعده تحت عرش اللّه(عزّ و جلّ)ثمّ ضرب رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله یده فی جنب علیّ أمیر المؤمنین علیه السّلام و قال:یا علیّ،إنّ هذا النّهر لی و لک و لمحبّیک من بعدی.

103-12- أخبرنا المفید عن الکاتب عن الزّعفرانیّ عن الثّقفیّ عن إسماعیل بن أبان،عن عمرو بن شمر،قال:سمعت جابر بن یزید الجعفیّ یقول:سمعت أبا جعفر محمّد بن علیّ علیه السّلام یقول:حدّثنی أبی،عن جدّی قال:لمّا توجّه أمیر المؤمنین علیه السّلام من المدینة إلی النّاکثین بالبصرة نزل بالرّبذة،فلمّا ارتحل منها لقیه عبد اللّه بن خلیفة الطّائیّ،و قد نزل بمنزل یقال له قائد فقرّبه أمیر المؤمنین علیه السّلام فقال له عبد اللّه:الحمد للّه الّذی ردّ الحقّ إلی أهله،و وضعه،فی موضعه کره ذلک قوم أو استبشروا به،فقد و اللّه کرهوا محمّدا صلّی اللّه علیه و اله و نابذوه و قاتلوه فردّ اللّه کیدهم فی نحورهم،و جعل دائرة السّوء علیهم،و اللّه لنجاهدنّ معک فی کلّ موطن حفظا لرسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله فرحّب به أمیر المؤمنین علیه السّلام و أجلسه إلی جنبه،و کان له حبیبا و ولیّا،یسائله عن النّاس،إلی أن سأله عن أبی موسی الأشعریّ،فقال:و اللّه ما أنا واثق به،و ما آمن علیک خلافه إن وجد مساعدا علی ذلک.فقال:أمیر المؤمنین علیه السّلام ما کان عندی مؤتمنا و لا ناصحا،و لقد کان الّذین تقدّمونی استولوا علی

ص:154

ای رسول خدا!کوثر چیست؟پیامبر فرمود:نهری است که خداوند به وسیلۀ آن مرا گرامی داشت.علی علیه السّلام عرضه داشت:ای رسول خدا،همانا این نهری شریف است پس آن را برای ما توصیف کن پیامبر فرمود:بله،ای علی،کوثر نهری است که زیر عرش پروردگار جریان دارد آبش از شیر سپیدتر و شیرین تر از عسل و نرم تر از کره است.سنگریزه هایش زبرجد و یاقوت و مرجان و علفش زعفران و خاکش مشکی خوشبو،و پایه های آن زیر عرش خداوند شکوهمند است.سپس رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله با دستش به پهلوی امیر مؤمنان زد و فرمود:ای علی! این نهر برای من و تو و دوستداران تو پس از من می باشد.

مودّته و ولّوه و سلّطوه بالإمرة علی النّاس،و لقد أردت عزله،فسألنی الأشتر فیه و أن أقرّه فأقررته علی کره منّی له،و عملت علی صرفه من بعد.قال:فهو مع عبد اللّه فی هذا و نحوه إذ أقبل سواد کثیر من قبل جبال طیّء فقال أمیر المؤمنین علیه السّلام:

انظروا ما هذا؟و ذهبت الخیل ترکض،فلم تلبث أن رجعت فقیل له هذه طیّء قد جاءتک تسوق الغنم و الإبل و الخیل،فمنهم من جاءک بهدایاه و کرامته،و منهم من یرید النّفور معک إلی عدوّک.فقال أمیر المؤمنین علیه السّلام:جزی اللّه طیّا خیرا وَ فَضَّلَ اللّهُ الْمُجاهِدِینَ عَلَی الْقاعِدِینَ أَجْراً عَظِیماً فلمّا انتهوا إلیه سلّموا علیه،قال عبد اللّه بن خلیفة:فسرّنی و اللّه ما رأیت من جماعتهم و حسن هیئتهم،و تکلّموا فأقرّوا و اللّه عینی،ما رأیت خطیبا أبلغ من خطیبهم،و قام عدیّ بن حاتم الطّائیّ،فحمد اللّه و أثنی علیه،ثمّ قال:أمّا بعد،فإنّی کنت أسلمت علی عهد رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله و أدّیت الزّکاة علی عهده،و قاتلت أهل الرّدّة من بعده،أردت بذلک ما عند اللّه، و علی اللّه ثواب من أحسن و اتّقی،و قد بلغنا أنّ رجالا من أهل مکّة نکثوا بیعتک، و خالفوا علیک ظالمین،فأتینا لنصرک بالحقّ،فنحن بین یدیک،فمرنا بما أحببت ثمّ أنشأ یقول:

بحقّ نصرنا اللّه من قبل ذاکم و أنت بحقّ جئتنا فستنصر

سنکفیک دون النّاس طرّا بنصرنا و أنت به من سائر النّاس أجدر

فقال أمیر المؤمنین علیه السّلام:جزاکم اللّه من حیّ عن الإسلام و عن أهله خیرا،فقد

ص:156

دوستی خود با او را ظاهر ساختند و او را بر کار گماشتند و او را بر امور مردم مسلط کردند و من می خواستم او را عزل نمایم که مالک اشتر از من خواست که اندیشه ام را دربارۀ او بیان کنم.و من کراهت و ناخرسندی خود را از او بیان داشتم و پس از آن در راه دور ساختن او از خود بودم،راوی گوید:امام با عبد اللّه در این روش بود تا روزی جمعیّت فراوانی از سوی کوه های طیّی روی[به سوی امام]آورد امام فرمود:بنگرید اینان چه کسانی هستند؟اسب سواران به تاخت رفتند و چیزی نگذشت که بازگشتند پس گفته شد:این قبیلۀ طی است که گوسفند و شتر و اسب می رانند و به سوی تو می آیند.گروهی از آنان با هدایت و بخشش های خود به سوی تو رهسپارند و گروهی از ایشان می خواهند به همراه تو سوی دشمنان حرکت کنند[و بجنگند].پس امیر مؤمنان علی علیه السّلام فرمود:خداوند به قبیلۀ طی پاداش نیک بدهد.

«خداوند مجاهدان را بر خانه نشینان به پاداش بزرگ تری بخشیده است.»[نساء(4):آیۀ 95] پس هنگامی که به امام رسیدند به ایشان سلام کردند عبد اللّه بن خلیفه می گوید:به خدا قسم! آنچه از جماعت آنان و سیمای زیبایشان دیدم مرا خشنود ساخت و سخنانی گفتند-به خدا قسم-چشمم را روشن ساختند.هیچ سخنوری شیواتر از سخنور آنان ندیدم و عدی بن حاتم طائی برخاست پس ستایش خدا را گفت و سپاس او را به جا آورد.سپس گفت:امّا بعد؛ همانا من در زمان رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله اسلام آوردم و زکات پرداخت نمودم و پس از او با اهل بدعت جنگیدم و با آن جهاد آنچه را که در نزد خداست طلب نمودم و پاداش نیکوکاران و پرهیزگاران بر عهدۀ خداست.به ما خبر رسیده است که گروهی از اهل مدینه پیمان تو را نقض کردند و با ستمکاری بر تو به مخالفت برخاستند پس ما برای یاری تو به حق آمده ایم و در مقابلت[گوش به فرمان تو]ایستاده ایم.پس ما را به آنچه دوست داری فرمان ده.سپس این شعر را سرود:

خداوند پیش از این ما را به حق یاری نمود/و تو نیز به حق نزد ما آمدی پس یاری خواهی شد

با یاری مان بدون حضور تمام مردم تو را کفایت می کنیم/و تو به این امر از تمامی مردم سزاوارتری

ص:157

أسلمتم طائعین،و قتلتم المرتدّین،و نویتم نصر المسلمین.و قام سعید بن عبید البختریّ من بنی بختر،فقال:یا أمیر المؤمنین،إنّ من النّاس من یقدر أن یعبّر بلسانه عمّا فی قلبه،و منهم من لا یقدر أن یبیّن ما یجد فی نفسه بلسانه،فإن تکلّف ذلک شقّ علیه،و إن سکت عمّا فی قلبه برح به الهمّ و البرم،و إنّی و اللّه ما کلّ ما فی نفسی أقدر أن أؤدّیه إلیک بلسانی،و لکن و اللّه لأجهدنّ علی أن أبیّن لک، و اللّه ولیّ التّوفیق.أمّا أنا،فإنّی ناصح لک فی السّرّ و العلانیة،و مقاتل معک الأعداء فی کلّ موطن،و أری لک من الحقّ ما لم أکن أراه لمن کان قبلک،و لا لأحد الیوم من أهل زمانک،لفضیلتک فی الإسلام،و قرابتک من الرّسول صلّی اللّه علیه و اله و لن أفارقک أبدا حتّی تظفر أو أموت بین یدیک.فقال له أمیر المؤمنین علیه السّلام:یرحمک اللّه،فقد أدّی لسانک ما یکنّ ضمیرک لنا،و نسأل اللّه أن یرزقک العافیة و یثیبک الجنّة.و تکلّم نفر منهم،فما حفظت غیر کلام هذین الرّجلین،ثمّ ارتحل أمیر المؤمنین علیه السّلام و اتّبعه منهم ستّمائة رجل حتّی نزل ذا قار،فنزلها ألف و ثلاثمائة رجل.

104-13- أخبرنا المفید عن محمّد بن الحسین عن عمر بن محمّد الورّاق عن علیّ بن العبّاس عن حمید بن زیاد،عن محمّد بن تسنیم عن الفضل بن دکین،عن مقاتل بن سلیمان،عن الضّحّاک عن ابن عبّاس،قال:سألت رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله عن قول اللّه(عزّ و جلّ): وَ السّابِقُونَ السّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ فِی جَنّاتِ النَّعِیمِ [الواقعة(56):10-12]فقال:قال لی جبرئیل:ذاک علیّ و شیعته،هم السّابقون إلی

ص:158

پس امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود:خداوند به شما از اسلام و مسلمانان پاداش نیک بدهد با رضایت اسلام آوردید و از دین خارج شدگان را کشتید و قصد یاری مسلمانان را نمودید.و سعید بن عبید بختری از قبیلۀ بختر برخاست و عرضه داشت:ای امیر مؤمنان،گروهی از مردم می توانند با زبانشان آنچه را که در قلبشان می گذرد بیان دارند و بعضی از آنان توانایی ندارد که آنچه در خود می یابد با زبانش بیان کند پس اگر به بیان[حقیقت]تکلیف شود بر او سخت خواهد بود و اگر از بیان آنچه در دلش می گذرد خاموش ماند غصه و ناراحتی او را آزار می دهد.به خدا قسم!من نمی توانم هر آنچه در درونم می گذرد با زبانم بیان دارم.

اما به خدا قسم!تلاش می کنم که آن را به زبان آورم و هر توفیقی از جانب خداست.امّا من در پنهان و آشکار خیرخواه توام و با دشمنانت در هر سرزمین می جنگم و برای تو حقی می بینم که پس از این و در این زمان از معاصران خودت برای هیچ کس ندیده بودم و آن برای برتری تو در اسلام و نزدیکی تو با پیامبر خدا صلّی اللّه علیه و اله و هرگز از تو جدا نمی شوم تا پیروز شوی یا در پیشگاه تو کشته شوم.پس حضرت به او فرمود:خدا تو را ببخشاید.همانا زبانت آنچه را که در درونت پنهان بود آشکار ساخت.از خدا می خواهم که عافیت و سلامتی را روزی تو سازد و پاداش تو را بهشت قرار دهد.و یک نفر دیگر از آنان نیز سخن گفت ولی من جز سخن این دو را حفظ نکردم.سپس امیر مؤمنان از آن مکان حرکت کردند و ششصد مرد به همراه ایشان رفتند تا به منزل ذی قار رسید و در آن منزل و توقّفگاه هزار و سیصد مرد فرود آمدند.

الجنّة،المقرّبون من اللّه بکرامته لهم.

105-14- أخبرنا المفید عن أبی غالب أحمد بن محمّد الزّراریّ،عن عمّه علیّ بن سلیمان عن الطّیالسیّ عن العلاء عن محمّد قال سألت أبا جعفر علیه السّلام عن قول اللّه(عزّ و جلّ): فَأُوْلئِکَ یُبَدِّلُ اللّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ کانَ اللّهُ غَفُوراً رَحِیماً [الفرقان(25):70]فقال علیه السّلام:یؤتی بالمؤمن المذنب یوم القیامة حتّی یقام بموقف الحساب،فیکون اللّه(تعالی)هو الّذی یتولّی حسابه،لا یطّلع علی حسابه أحدا من النّاس،فیعرّفه ذنوبه حتّی إذا أقرّ بسیّئاته قال اللّه(عزّ و جلّ)للملائکة:بدّلوها حسنات و أظهروها للنّاس.فیقول النّاس حینئذ:ما کان لهذا العبد سیّئة واحدة،ثمّ یأمر اللّه به إلی الجنّة،فهذا تأویل الآیة،و هی فی المذنبین من شیعتنا خاصّة.

106-15- أخبرنا المفید عن أحمد بن الولید عن أبیه عن الصّفّار عن ابن عیسی،عن محمّد بن عبد الجبّار،عن الحسن بن محبوب،عن أبی أیّوب الخزّاز، عن أبی حمزة الثّمالیّ،عن أبی جعفر محمّد بن علیّ علیه السّلام قال:کان أبی علیّ بن الحسین علیه السّلام یقول:أربع من کنّ فیه کمل إیمانه،و محّصت عنه ذنوبه،و لقی ربّه و هو عنه راض:من وفی للّه بما جعل علی نفسه للنّاس،و صدق لسانه مع النّاس، و استحیا من کلّ قبیح عند اللّه و عند النّاس،و حسن خلقه مع أهله.

107-16- أخبرنا المفید عن ابن قولویه عن محمّد بن همّام،عن عبد اللّه بن العلاء،عن ابن شمّون،عن حمّاد بن عیسی،عن إسماعیل بن خالد،عن أبی عبد

ص:160

اللّه علیه السّلام یقول:جمعنا أبو جعفر علیه السّلام فقال:یا بنیّ إیّاکم و التّعرّض للحقوق،و اصبروا علی النّوائب،و إن دعاکم بعض قومکم إلی أمر ضرره علیکم أکثر من نفعه لکم فلا تجیبوه.

108-17- أخبرنا المفید عن الجعابیّ،عن محمّد بن یحیی بن سلیمان المروزیّ،عن عبید اللّه بن محمّد العبسیّ،عن حمّاد بن سلمة،عن أیّوب،عن أبی قلابة،عن أبی هریرة،قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:هذا شهر رمضان شهر مبارک، افترض اللّه صیامه،تفتّح فیه أبواب الجنان،و تصفّد فیه الشّیاطین،و فیه لیلة خیر من ألف شهر،فمن حرمها فقد حرم-یردّد ذلک صلّی اللّه علیه و اله ثلاث مرّات-.

109-18- أخبرنا المفید عن الجعابیّ،عن ابن عقدة عن جعفر بن عبد اللّه عن سعدان بن سعید عن سفیان بن إبراهیم قال:سمعت جعفر بن محمّد علیه السّلام یقول:بنا یبدأ البلاء ثمّ بکم،و بنا یبدأ الرّخاء ثمّ بکم،و الّذی یحلف به لینتصرنّ اللّه بکم کما انتصر بالحجارة.

110-19- أخبرنا المفید عن علیّ بن بلال عن النّعمان،بن أحمد عن إبراهیم بن عرفة عن أحمد بن رشید بن خیثم عن عمّه سعید عن مسلم الغلابیّ قال:جاء أعرابیّ إلی النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله فقال:و اللّه یا رسول اللّه،لقد أتیناک و ما لنا بعیر یئطّ،و لا غنم تغطّ،ثمّ أنشأ یقول:

أتیناک یا خیر البریّة کلّها لترحمنا ممّا لقینا من الإزل.

ص:162

[107]16-اسماعیل بن خالد می گوید:شنیدم امام صادق علیه السّلام می فرماید:امام باقر علیه السّلام ما را جمع نمود و فرمود:فرزندانم،از تجاوز به حقوق دیگران برحذر باشید و بر سختی ها و مصیبت ها صبر کنید و اگر بعضی از اطرافیان،شما را به امری فراخواندند که ضررش بر شما بیش از فایدۀ آن بود به آن[دعوت]پاسخ مگوئید.

أتیناک و العذراء یدمی لبانها و قد شغلت أمّ البنین عن الطّفل

و ألقی بکفّیه الفتی استکانة من الجوع ضعفا لا یمرّ و لا یحلی

و لا شیء ممّا یأکل النّاس عندنا سوی الحنظل العامیّ و العلهز الفسل

و لیس لنا إلاّ إلیک فرارنا و أین فرار النّاس إلاّ إلی الرّسل

فقال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله للصّحابة:إنّ هذا الأعرابیّ یشکو قلّة المطر و قحطا شدیدا.ثمّ قام یجرّ رداءه حتّی صعد المنبر،فحمد اللّه و أثنی علیه،و کان فیما حمده به أن قال:الحمد للّه الّذی علا فی السّماء و کان عالیا،و فی الأرض قریبا دانیا أقرب إلینا من حبل الورید؛و رفع یدیه إلی السّماء و قال:اللّهمّ اسقنا غیثا مغیثا،مریئا،مریعا، غدقا،طبقا،عاجلا غیر رائث،نافعا غیر ضارّ،تملأ به الزّرع،و تنبت الزّرع، و تحیی به الأرض بعد موتها.فما ردّ یده إلی نحره حتّی أحدق السّحاب بالمدینة کالإکلیل،و ألقتت السّماء بأرواقها،و جاء أهل البطاح یضجّون یا رسول اللّه،الغرق الغرق،فقال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:اللّهمّ حوالینا و لا علینا،فانجاب السّحاب عن السّماء، فضحک رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله و قال:للّه درّ أبی طالب لو کان حیّا لقرّت عیناه،من ینشدنا قوله؟فقام عمر بن الخطّاب،فقال:عسی أردت،یا رسول اللّه:

و ما حملت من ناقة فوق ظهرها أبرّ و أوفی ذمّة من محمّد

فقال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:لیس هذا من قول أبی طالب،هذا من قول حسّان بن ثابت.

فقام علیّ بن أبی طالب علیه السّلام فقال:کأنّک أردت،یا رسول اللّه:

ص:164

به نزد تو آمدیم درحالی که از سینۀ دختران[به جای شیر]خون می چکد و مادران فرزندان از کودکان خود روی گردان شده اند/و جوانان به خاطر ضعف و ناتوانی از گرسنگی بر زمین افتاده اند و هیچ فایده و ضرری از آنان حاصل نمی شود[و قدرت کار از آنان سلب شده است]/چیزی در نزد ما نیست که مردم از آن بخورند جز حنظل خشک و علهز[نام گیاهی است]پست/و ما جز به سوی تو راه فرار و چاره ای نداریم و مردم جز به سوی پیامبر به کجا فرار کنند؟

پس پیامبر خدا صلّی اللّه علیه و اله به یارانش فرمود:همانا این عرب بادیه نشین از کمی باران و خشکسالی فراوان شکایت می کند.پس پیامبر برخاست درحالی که عبایش بر زمین کشیده می شد تا از منبر بالا رفت پس سپاس خدا را به جا آورد و ستایش او را گفت و از کلماتی که با آن ستایش خدا را به جای آورد این بود:ستایش از آن خداوندی است که در آسمان بالا رفت پس بلند مرتبه بود و در زمین پایین آمد و نزدیک تر از رگ گردن گردید.و پیامبر دستانش را به سوی آسمان بلند کرد و فرمود:پروردگارا،با بارانی فراگیر و نیکو و طراوت بخش و گوارا و پوشاننده و به سرعت و نه کند،و سودبخش و نه ضرربخش[زمین های]ما را آبیاری کن تا مزرعه ها را از آن سرشار سازی و گیاهان را برویانی و زمین را پس از مرگش زنده کنی.پس هنوز دستش را پایین نیاورده بود که ابرها،مدینه را چون تاج در برگرفت و آسمان هر آنچه باران داشت بر زمین ریخت و ساکنین دشت ها می آمدند و فریاد می زدند:ای رسول خدا [خطر]غرق شدن[وجود دارد]پس پیامبر خدا صلّی اللّه علیه و اله خندید و فرمود:خداوند ابو طالب را خیر دهد،اگر زنده بود چشم هایش روشن می شد.چه کسی سخن او را برایم می سراید.پس عمر بن خطّاب برخاست و گفت:ای رسول خدا!چه بسا این شعر را اراده کرده ای که:

«هیچ شتری بر دوشش نیکوتر و با وفاتر از محمد حمل نکرد».

پیامبر خدا صلّی اللّه علیه و اله فرمود:این سخن ابو طالب نیست بلکه سخن حسّان بن ثابت است.پس علی بن ابی طالب علیه السّلام برخاست و عرضه داشت:ای پیامبر خدا!شاید این شعر را اراده کرده ای:

ص:165

و أبیض یستسقی الغمام بوجهه ربیع الیتامی عصمة للأرامل

تلوذ به الهلاّک من آل هاشم فهم عنده فی نعمة و فواضل

کذبتم و بیت اللّه یبزی محمّد و لمّا نماصع دونه و نقاتل

و نسلمه حتّی نصرع حوله و نذهل عن أبنائنا و الحلائل

فقال رسول اللّه أجل.فقام رجل من بنی کنانة،فقال:

لک الحمد و الحمد ممّن شکر سقینا بوجه النّبیّ المطر.

دعا اللّه خالقه دعوة و أشخص منه إلیه البصر

فلم یک إلاّ کالقاء الرّداء و أسرع حتّی أتانا الدّرر

دفاق العزالی جمّ البعاق أغاث به اللّه علیا مضر

فکان کما قاله عمّه أبو طالب ذا رواء غزّر

به اللّه یسقی صیوب الغمام فهذا العیان و ذاک الخبر

فقال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله یا کنانیّ بوّأک اللّه بکلّ بیت قلته بیتا فی الجنّة.

111-20- أخبرنا المفید عن الکاتب،عن الزّعفرانیّ،عن الثّقفیّ،عن جعفر بن محمّد الورّاق عن عبد اللّه بن الأزرق عن أبی الجحّاف،عن معاویة بن ثعلبة،قال:

لمّا استوسق الأمر لمعاویة بن أبی سفیان أنفذ بسر بن أرطاة إلی الحجاز فی طلب شیعة أمیر المؤمنین علیه السّلام،و کان علی مکّة عبید اللّه بن العبّاس بن عبد المطّلب، فطلبه فلم یقدر علیه،فأخبر أنّ له ولدین صبیّین فبحث عنهما فوجدهما

ص:166

سپید چهره ای که ابرها از چهره اش طلب سیراب شدن می نمایند،بهار یتیمان و حفظکنندۀ زنان شوهر از دست داده است/هلاک شوندگان بنی هاشم به او پناه می برند و آنان در نزد او در نعمت و احسان هستند/به خانه خدا سوگند!دروغ گفتید که محمد رها می شود و تسلیم می گردد درحالی که هنوز در رکاب او می جنگیم و جهاد می کنیم/از او حفاظت می کنیم تا[دشمنان]در اطراف او را بر زمین بیفکنیم و فرزندان و همسران خود را فراموش می کنیم.

پس پیامبر خدا صلّی اللّه علیه و اله فرمود:بله.پس مردی از بنی کنانه برخاست و گفت:ستایش از آن توست و ستایش از سوی کسی است که سپاس گزاری نمود،

به خاطر گل روی پیامبر از باران سیراب شدیم/آفریدگار خود را بسیار خواند و امیدوار به سوی او چشم دوخت/پس همانند کسی بود که عبا از دوش افکنده است و به سرعت می رود تا باران بارید/ بارش فراوان باران و فراوانی ابرها به گونه ای بود که خدا به وسیلۀ آن قسمت های بالای سرزمین مضر را نیز سیراب کرد/پس همان گونه که عمویش ابو طالب گفته بود بارانی با طراوت و فراوان بود/ خداوند به وسیلۀ باران ابرها[همه را]سیراب می سازد و این چیز آشکاری است و آن روایتی است که به ما رسیده است.

پس رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله فرمود:ای کنانی!خداوند در مقابل هر بیت شعری که سرودی،خانه ای در بهشت برایت فراهم سازد.

و أخذهما،فأخرجهما من الموضع الّذی کانا فیه،و لهما ذؤابتان،فأمر بذبحهما فذبحا،و بلغ أمّهما الخبر،فکادت نفسها تخرج،ثمّ أنشأت تقول:.

ها من أحسّ بنییّ اللّذین هما کالدّرّتین تشظّی عنهما الصّدف

ها من أحسّ بنییّ اللّذین هما سمعی و عینی فقلبی الیوم یختطف

نبّئت بسرا و ما صدّقت ما زعموا من قولهم و من الإفک الّذی اقترفوا

أحنی علی ودجی طفلی مرهّفة مشحوذة و کذلک الظّلم و السّرف

من دلّ والهة عبری مفجعة علی صبیّین فاتا إذ مضی السّلف

قال ثمّ اجتمع عبید اللّه بن عبّاس من بعد ببسر بن أرطاة عند معاویة،فقال معاویة لعبید اللّه:أتعرف هذا الشّیخ قاتل الصّبیّین؟قال بسر:نعم أنا قاتلهما فمه؟فقال عبید اللّه:لو أنّ لی سیفا قال بسر:فهاک سیفی و أومأ إلی سیفه،فزبره معاویة و انتهره،و قال أنّی لک من شیخ،ما أحمقک!تعمد إلی رجل قد قتلت ابنیه فتعطیه سیفک،کأنّک لا تعرف أکباد بنی هاشم،و اللّه لو دفعته إلیه لبدأ بک و ثنّی بی.فقال عبید اللّه:بل و اللّه کنت أبدأ بک ثمّ أثنّی به.

112-21- أخبرنا المفید عن الجعابیّ،عن ابن عقدة،عن جعفر بن محمّد بن مروان،عن أبیه عن إبراهیم بن الحکم،عن الحارث بن حصیرة،عن عمران بن الحصین،قال:کنت أنا و عمر بن الخطّاب جالسین عند النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله و علیّ علیه السّلام جالس إلی جنبه،إذ قرأ رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ

ص:168

و از جایگاهی که در آن بودند خارجشان ساخت.گیسوان آن دو نوجوان از دو سوی رخسارشان رها شده بود.پس دستور داد آنان را سر ببرند پس سر بریده شدند و خبر به مادرشان رسید که نزدیک بود جان از بدنش خارج شود آنگاه مادرشان این شعر را سرود:

چه کسی دو فرزندم را که مانند دو مروارید بودند که از آن صدف جدا می گردد می شناسد/چه کسی دو فرزندم را که گوش و چشم من بودند می شناسند پس امروز قلبم گرفته می شود/از بسر خبر دار شدم و آنچه آنان گمان نمودند و سخنانشان و تهمت هایی روا می دارند را باور نکردم/بر کشته شدن دو فرزندم با ناتوانی و ضعف سوگواری می کنم و مرثیه می خوانم و ستم و زیادروی این گونه است/ چه کسی مادری شیدا و گریان و مصیبت زده را به سوی دو کودکش در نبود سلف(پدر)از دست رفته اند راهنمایی می کند.

راوی گوید:سپس عبید اللّه بن عباس پس از آن واقعه با بسر بن ارطاة نزد معاویة[در مجلسی] با هم بودند،معاویه به عبید اللّه گفت:آیا این شیخ را که دو کودکت را کشته است می شناسی؟ بسر گفت:بله،من قاتل آن دو هستم،چه می گویی؟عبید اللّه گفت:[چه خوب بود]اگر شمشیری داشتم.بسر گفت:شمشیرم را بردار.و به شمشیرش اشاره کرد.پس معاویه او را نهی نمود و از آن کار بازداشت.و گفت:ای شیخ!تو را چه شده است.چقدر تو نادانی به مردی که دو فرزندش را کشته ای اعتماد می کنی و شمشیرت را به او می دهی.گویا تو بزرگان بنی هاشم را نمی شناسی.به خدا قسم اگر شمشیرت را به او می دادی از تو آغاز می کرد و سپس به سراغ من می آمد.عبید اللّه گفت:به خدا قسم!از تو آغاز می کردم و سپس به سراغ او می رفتم.

اَلسُّوءَ وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ أَ إِلهٌ مَعَ اللّهِ قَلِیلاً ما تَذَکَّرُونَ [النمل(27):62] قال:فانتفض علیّ علیه السّلام کانتفاض العصفور،فقال له النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله:ما شأنک تجزع؟ فقال:و ما لی لا أجزع و اللّه یقول:إنّه یجعلنا خلفاء الأرض.فقال له النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله لا تجزع،فو اللّه لا یحبّک إلاّ مؤمن،و لا یبغضک إلاّ منافق.

113-22- أخبرنا المفید عن الجعابیّ،عن جعفر بن محمّد بن سلیمان عن داود بن رشید عن محمّد بن إسحاق الثّعلبیّ قال:سمعت جعفر بن محمّد علیهما السّلام یقول:

نحن خیرة اللّه من خلقه،و شیعتنا خیرة اللّه من أمّة نبیّه.

114-23- أخبرنا المفید عن أبی غالب الزّراریّ رحمه اللّه عن عمّه علیّ بن سلیمان، عن الطّیالسیّ،عن العلاء عن محمّد عن أبی جعفر علیه السّلام یقول:لا دین لمن دان بطاعة من عصی اللّه،و لا دین لمن دان بفریة باطل علی اللّه،و لا دین لمن دان بجحود شیء من آیات اللّه.

115-24- أخبرنا المفید عن عمر بن محمّد المعروف بابن الزّیّات عن ابن مهرویه عن داود بن سلیمان عن الرّضا عن آبائه علیه السّلام قال:قال أمیر المؤمنین علیه السّلام، لو رأی العبد أجله و سرعته إلیه،لأبغض الأمل،و ترک طلب الدّنیا.

116-25- أخبرنا المفید عن المظفّر الورّاق،عن محمّد بن همّام الإسکافیّ عن الحمیریّ،عن أبی عیسی،عن ابن محبوب،عن الثّمالیّ،عن أبی جعفر علیه السّلام قال:

لا یزال المؤمن فی صلاة ما کان فی ذکر اللّه قائما کان أو جالسا أو مضطجعا،إنّ اللّه

ص:170

پس علی علیه السّلام همچون یک گنجشک به خود لرزید.پس پیامبر صلّی اللّه علیه و اله به او فرمود:تو را چه شده است که بی تابی می کنی؟امام عرضه داشت:چگونه بی تابی نکنم درحالی که خداوند می فرماید:او ما را وارثان زمین قرار می دهد.پیامبر صلّی اللّه علیه و اله فرمود:بی تابی مکن پس به خدا قسم تو را جز مؤمن دوست ندارد و جز منافق دشمن نمی دارد.

[113]22-محمد بن اسحاق ثعلبی می گوید:شنیدم که امام صادق علیه السّلام می فرمود:ما برگزیدگان خدا از میان بندگانش هستیم و شیعیان ما برگزیدگان خدا از میان امّت پیامبرش هستند.

[114]23-محمد بن مسلم ثقفی می گوید:امام باقر علیه السّلام می فرماید:کسی که به اطاعت گناهکار گردن نهد،دین ندارد و کسی که به دروغ باطل بر خدا گردن نهد،دین ندارد و کسی که به انکار یکی از نشانه های خدا گردن نهد،دین ندارد.

(تعالی)یقول: اَلَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلی جُنُوبِهِمْ وَ یَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَکَ فَقِنا عَذابَ النّارِ [آل عمران(3):191].

117-26- أخبرنا المفید عن ابن قولویه،عن أبیه،عن سعد عن ابن عیسی،عن الحسین بن سعید،عن یاسر،عن أبی الحسن الرّضا علیه السّلام قال:إذا کذب الولاة حبس المطر،و إذا جار السّلطان هانت الدّولة،و إذا حبست الزّکاة ماتت المواشی.

118-27- أخبرنا المفید قال حدّثنا أبو بکر محمّد بن عمر الجعابیّ،قال حدّثنا أبو عبد اللّه جعفر بن محمّد الحسنیّ،قال:حدّثنا أحمد بن عبد المنعم،قال:حدّثنا عبد اللّه بن محمّد الفزاریّ،عن جعفر بن محمّد،عن أبیه علیهما السّلام،عن جابر.قال:

و حدّثنی جعفر بن محمّد الحسنیّ،قال:حدّثنا أحمد بن عبد المنعم،قال:حدّثنا عمرو بن شمر،عن جابر،عن أبی جعفر محمّد بن علیّ علیهما السّلام،عن جابر بن عبد اللّه الأنصاریّ،قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله لعلیّ بن أبی طالب علیه السّلام:ألا أبشّرک،ألا أمنحک؟قال بلی یا رسول اللّه.قال:فإنّی خلقت أنا و أنت من طینة واحدة، ففضلت منها فضلة فخلق منها شیعتنا،فإذا کان یوم القیامة دعی النّاس بأمّهاتهم إلاّ شیعتک فإنّهم یدعون بأسماء آبائهم لطیب مولدهم.

119-28- أخبرنا المفید عن الجعابیّ عن محمّد بن عبید اللّه بن أبی أیّوب عن جعفر بن هارون عن خالد بن یزید عن أبی الصّیرفیّ قال:سمعت أبا جعفر علیه السّلام

ص:172

«آنان که ایستاده و نشسته و به پهلو خفته خدا را یاد می کنند و در آفرینش آسمان ها و زمین می اندیشند[و می گویند:]پروردگارا!این جهان را بیهوده نیافریده ای،تو منزّهی،ما را از عذاب آتش حفظ کن.»[آل عمران(3):آیۀ 191]

[117]26-امام رضا علیه السّلام فرمود:هنگامی که فرمانروایان دروغ بگویند،باران نمی بارد و هنگامی که پادشاهان ستم کنند،دولت خوار می شود و هنگامی که زکات پرداخت نگردد،چهارپایان می میرند.

یقول:برئ اللّه ممّن تبرأ منّا،لعن اللّه من لعننا،أهلک اللّه من عادانا،اللّهمّ إنّک تعلم أنّا سبب الهدی لهم،و إنّما یعادوننا لک،فکن أنت المتفرّد بعداوتهم.

120-29- أخبرنا المفید عن علیّ بن بلال المهلّبیّ عن عبد الواحد بن عبد اللّه بن یونس عن الحسین بن محمّد بن عامر،عن المعلّی عن العمّیّ عن جعفر بن بشیر عن سلیمان بن سماعة،عن عبد اللّه بن القاسم،عن عبد اللّه بن سنان،عن أبی عبد اللّه جعفر بن محمّد علیه السّلام،عن أبیه،عن جدّه علیهم السّلام قال:لمّا قصد أبرهة بن الصّبّاح ملک الحبشة لهدم البیت،تسرّعت الحبشة فأغاروا علیها و أخذوا سرحا لعبد المطّلب بن هاشم،فجاء عبد المطّلب إلی الملک فاستأذن علیه،فأذن له و هو فی قبّة دیباج علی سریر له،فسلّم علیه فردّ أبرهة السّلام،فجعل ینظر فی وجهه، فراقه حسنه و جماله و هیبته.فقال له:هل کان فی آبائک مثل هذا النّور الّذی أراه لک و الجمال؟قال:نعم أیّها الملک،کلّ آبائی کان لهم هذا الجمال و النّور و البهاء.

فقال له أبرهة:لقد فقتم الملوک فخرا و شرفا،و یحقّ لک أن تکون سیّد قومک.ثمّ أجلسه معه علی سریره،و قال لسائس فیله الأعظم-و کان فیلا أبیض عظیم الخلق،له نابان مرصّعان بأنواع الدّرر و الجواهر،و کان الملک یباهی به ملوک الأرض-:ایتنی به؛فجاء به سائسه،و قد زیّن بکلّ زینة حسنة،فحین قابل وجه عبد المطّلب سجد له،و لم یکن یسجد لملکه،و أطلق اللّه لسانه بالعربیّة فسلّم علی عبد المطّلب،و لمّا رأی الملک ذلک ارتاع له و ظنّه سحرا،فقال:ردّوا الفیل

ص:174

إلی مکانه.ثمّ قال لعبد المطّلب:فیم جئت؟فقد بلغنی سخاؤک و کرمک و فضلک، و رأیت من هیبتک و جمالک و جلالک ما یقتضی أن أنظر فی حاجتک فسلنی ما شئت؛و هو یری أنّه یسأله فی الرّجوع من مکّة،فقال له عبد المطّلب:إنّ أصحابک غدوا علی سرح لی فذهبوا به فمرهم بردّه علیّ.قال:فتغیّظ الحبشیّ من ذلک و قال لعبد المطّلب:لقد سقطت من عینی،جئتنی تسألنی فی سرحک و أنا قد جئت لهدم شرفک و شرف قومک.و مکرمتکم الّتی تتمیّزون بها من کلّ جیل،و هو البیت الّذی یحجّ إلیه من کلّ صقع فی الأرض،فترکت مسألتی فی ذلک و سألتنی فی سرحک!فقال له عبد المطّلب:لست بربّ البیت الّذی قصدت لهدمه،و أنا ربّ سرحی الّذی أخذه أصحابک،فجئت أسألک فیما أنا ربّه،و للبیت ربّ هو أمنع له من الخلق کلّهم،و أولی به منهم.فقال الملک:ردّوا إلیه سرحه؛و انصرف إلی مکّة، و أتبعه الملک بالفیل الأعظم مع الجیش لهدم البیت،فکانوا إذا حملوه علی دخول الحرم أناخ،و إذا ترکوه رجع مهرولا.فقال عبد المطّلب لغلمانه:ادعوا إلیّ ابنی؛ فجیء بالعبّاس،فقال:لیس هذا أرید،ادعوا إلیّ ابنی؛فجیء بأبی طالب،فقال:

لیس هذا أرید،ادعوا لی ابنی؛فجیء بعبد اللّه أبی النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله،فلمّا أقبل إلیه قال:

اذهب یا بنیّ حتّی تصعد أبا قبیس،ثمّ اضرب ببصرک ناحیة البحر،فانظر أیّ شیء یجیء من هناک و خبّرنی به.قال:فصعد عبد اللّه أبا قبیس،فما لبث أن جاء طیر أبابیل مثل السّیل و اللّیل،فسقط علی أبی قبیس،ثمّ صار إلی البیت فطاف

ص:176

سپس به عبد المطّلب گفت:برای چه کاری آمدی؟[خبر]بخشش و کرم و احسان تو به گوش من رسیده است و آنچه از ابّهت و زیبایی و عظمتت دیده ام اقتضا می کند که در خواسته ات نظر کنم.پس هرچه می خواهی بطلب و او گمان می کرد که عبد المطلب بازگشت آنان از مکه را می طلبد.پس عبد المطلب به او گفت:یارانت صبحدم یکی از چهارپایانم را برده اند؛به آنان دستور ده که چهارپایم را به من بازگردانند.راوی گوید:پس[پادشاه]حبشی از آن سخن خشمگین شد و به عبد المطلب گفت:از چشمم افتادی،به نزد من آمده ای و چهارپایت را می طلبی درحالی که من برای نابودی شرف تو و قومت و مایۀ کرامتتان که به وسیلۀ آن از هر نسلی متمایز می گردید آمده ام و آن خانه ای است که از هر ناحیه ای در زمین به سوی آن قصد می شود و تو خواسته ات را دربارۀ آن رها کردی و دربارۀ چهارپایت سخن می گویی!؟پس عبد المطلب به او گفت:من صاحب خانه ای که قصد نابودی آن را داری نیستم.من صاحب چهارپایی هستم که یارانت از من گرفته اند پس به نزد تو آمدم تا دربارۀ چیزی که من صاحبش هستم از تو درخواستی نمایم.خانۀ کعبه نیز صاحب و پروردگار دارد و از تمامی آفریدگان باز دارنده تر و از آنان سزاوارتر است.پادشاه گفت:چهارپایش را به او بازگردانید.

عبد المطلب به سوی مکه روانه شد.و پادشاه با فیل بزرگ و به همراه لشکرش برای نابودی کعبه به دنبال عبد المطلب حرکت کرد.پس هنگامی که آن فیل را به داخل شدن در حرم وادار می کردند ناله سر می داد و هنگامی که او را رها می کردند دوان دوان باز می گشت.پس عبد المطلب به غلامانش گفت:فرزندم را به نزد من بخوانید.پس عباس را آوردند.گفت:او را نمی خواستم.فرزندم را نزد من بخوانید.پس ابو طالب را آوردند.گفت:او را نمی خواهم، فرزندم را نزد من بیاورید.پس عبد اللّه پدر پیامبر صلّی اللّه علیه و اله را آوردند.پس هنگامی که جلو آمد عبد المطلب گفت:فرزندم!برو برفراز کوه ابو قبیس بایست و به سوی دریا بنگر.و ببین که چه چیز از آن جا می آید و مرا از آن آگاه کن.راوی گوید:پس عبد اللّه از کوه ابو قبیس بالا رفت و چیزی نگذشت که پرندگان ابابیل همچون سیل و تاریکی شب فرارسیدند.پس پرندگان از کوه ابو قبیس پایین آمدند سپس به سوی کعبه رفتند و هفت بار طواف نمودند.

ص:177

سبعا،ثمّ صار إلی الصّفا و المروة فطاف بهما سبعا،فجاء عبد اللّه إلی أبیه فأخبره، الخبر فقال:انظر یا بنیّ ما یکون من أمرها بعد فأخبرنی به؛فنظرها فإذا هی قد أخذت نحو عسکر الحبشة،فأخبر عبد المطّلب بذلک،فخرج عبد المطّلب و هو یقول:یا أهل مکّة اخرجوا إلی العسکر فخذوا غنائمکم.قال:فأتوا العسکر،و هم أمثال الخشب النّخرة،و لیس من الطّیر إلاّ ما معه ثلاثة أحجار فی منقاره و رجلیه، یقتل بکلّ حصاة منها واحدا من القوم،فلمّا أتوا علی جمیعهم انصرف الطّیر،و لم یر قبل ذلک و لا بعده،فلمّا هلک القوم بأجمعهم جاء عبد المطّلب إلی البیت فتعلّق بأستاره و قال:.

یا حابس الفیل بذی المغمّس حبسته کأنّه مکوّس.

فی محبس تزهق فیه الأنفس.

فانصرف و هو یقول فی فرار قریش و جزعهم من الحبشة:.

طارت قریش إذ رأت خمیسا فظلّت فردا لا أری أنیسا.

و لا أحسّ منهم حسیسا إلاّ أخا لی ماجدا نفیسا.

مسودّا فی أهله رئیسا.

121-30- أخبرنا المفید عن الکاتب عن الزّعفرانیّ عن الثّقفیّ عن أبی الولید الضّبّیّ عن أبی بکر الهذلی،عن محمّد بن سیرین قال:سمعت غیر واحد من مشیخة أهل البصرة یقولون:لمّا فرغ علیّ بن أبی طالب علیه السّلام من الجمل،عرض له

ص:178

آنگاه به سوی صفا و مروه رفتند و هفت بار میان آن دو کوه رفت وآمد نمودند.پس عبد اللّه نزد پدرش آمد و او را از موضوع آگاه نمود.عبد المطلب گفت:فرزندم بنگر که پس از این چه اتفاقی می افتد و مرا آگاه کن.پس نگریست و مشاهده کرد که به سوی لشگر حبشه حرکت کردند.پس عبد المطلب را از آن آگاه کرد.پس عبد المطلب خارج شد درحالی که می گفت:ای اهل مکه!به سوی لشگر حرکت کنید و غنیمت های خود را دریافت دارید.راوی گوید:پس به سوی لشگر آمدند درحالی که همچون چوب هایی خشک شده بودند و هیچ پرنده ای نبود مگر آنکه همراهش سه سنگ در منقار و دو پایش بود و با هر سنگریزه ای یک نفر را به هلاکت می رساند پس هنگامی که تمامی لشگر به هلاکت رسید عبد المطلب به سوی خانۀ کعبه آمد و پردۀ آن را در دست گرفت و گفت:

ای نگهدارندۀ فیل در ذی المغمّس(منطقه ای در راه طائف)که آن را نگهداشتی گویا در زندانی که نفس ها در آن از میان می رود و ناتوان است.

پس عبد المطّلب بازگشت درحالی که دربارۀ فرار قریش و بی تابی آنان دربارۀ سپاه حبشه می گفت:

قریش پا به فرار نهاد هنگامی که لشگر مهاجم را مشاهده کرد پس تنها و بدون مؤمنی ماندم/از آنان چیزی[که برجای نمانده باشد]جز برادر با عظمت ارزشمندم که درمیان خانوادۀ خود سرور و آقاست.

مرض،و حضرت الجمعة،فتأخّر عنها،و قال لابنه الحسن علیه السّلام انطلق یا بنیّ فجمع بالنّاس.فأقبل الحسن إلی المسجد،فلمّا استقلّ علی المنبر حمد اللّه و أثنی علیه و تشهّد و صلّی علی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله،ثمّ و قال:أیّها النّاس،إنّ اللّه اختارنا لنبوّة.

و اصطفانا علی خلقه،و أنزل علینا کتابه و وحیه،و ایم اللّه لا ینتقصنا أحد من حقّنا شیئا إلاّ تنقصه اللّه فی عاجل دنیاه و آجل آخرته،و لا یکون علینا دولة إلاّ کانت لنا العاقبة وَ لَتَعْلَمُنَّ نَبَأَهُ بَعْدَ حِینٍ [ص(38):88]ثمّ جمع بالنّاس،و بلغ أباه کلامه، فلمّا انصرف إلی أبیه علیه السّلام نظر إلیه و ما ملک عبرته أن سالت علی خدّیه،ثمّ استدناه إلیه فقبّل بین عینیه،و قال:بأبی أنت و أمّی ذُرِّیَّةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ وَ اللّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ [آل عمران(3):34].

122-31- أخبرنا المفید عن المراغیّ عن ثوابة بن یزید عن أحمد بن علیّ بن المثنّی عن شبابة بن سوّار عن المبارک بن سعید،عن خلید الفرّاء،عن أبی المحبّر،قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله أربع مفسدة للقلوب:الخلوّة بالنّساء،و الاستماع منهنّ،و الأخذ برأیهنّ،و مجالسة الموتی.فقیل:یا رسول اللّه،و ما مجالسة الموتی؟قال:مجالسة کلّ ضالّ عن الإیمان،و جائر عن الأحکام.

123-32- أخبرنا المفید عن الجعابیّ عن ابن عقدة عن عبد اللّه بن جریش عن أحمد بن برد عن محمّد بن جعفر،عن أبیه جعفر بن محمّد،عن أبیه محمّد بن علیّ،عن أبی لبابة بن عبد المنذر:أنّه جاء یتقاضی أبا الیسر دینا له علیه،فسمعه

ص:180

و هنگامی که جمعه فرارسید از رفتن به نماز جمعه تأخیر کرد و به فرزندش حسن علیه السّلام فرمود:

فرزندم حرکت کن و با مردم نماز جمعه بگزار.پس حسن به سوی مسجد رفت و هنگامی که بر فراز منبر رفت خدا را سپاس گفت و ستایش او را به جای آورد و[بر یگانگی خداوند] گواهی داد و بر پیامبر خدا صلّی اللّه علیه و اله درود فرستاد و فرمود:ای مردم!همانا خداوند ما را به پیامبری اختیار نمود و بر آفریدگانش برگزید و کتاب و وحیش را بر ما فرستاد و به خدا قسم!هیچ کس از حق ما چیزی نمی کاهد جز آنکه خداوند در زندگی دنیا و حیات آخرتش از او خواهد کاست و بر ما برتری و حکومتی نخواهد داشت مگر آنکه سرانجام آن از آن ما باشد.«بعد از این از خبر آن آگاه خواهی شد»[ص(38):آیۀ 88]سپس به همراه مردم نماز جمعه گزارد و سخن خود را به پدرش رساند.پس هنگامی که به سوی پدرش رفت.علی علیه السّلام به او نگریست و نتوانست از اشک هایش جلوگیری نماید تا بر گونه هایش روان نگردد،سپس حسن علیه السّلام را به خود نزدیک گرداند و میان دو چشمش را بوسید و فرمود:پدر و مادرم به فدایت«دودمانی که برخی از آن ها از نسل بعضی دگرند و خداوند شنوای داناست.»[آل عمران(3):آیۀ 34]

یقول:قولوا له لیس هو هاهنا،فصاح أبو لبابة:یا أبا الیسر،اخرج إلیّ؛فخرج إلیه، فقال:ما حملک علی هذا؟فقال:العسر،یا أبا لبابة.قال:اللّه.قال:اللّه.فقال أبو لبابة:سمعت رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله یقول:من أحبّ أن یستظلّ من فور جهنّم؟فقلنا:کلّنا نحبّ ذلک.قال:فلینظر غریما أو لیدع لمعسر.

124-33- أخبرنا المفید عن عمر بن محمّد الزّیّات،عن علیّ بن مهرویه عن داود بن سلیمان عن الرّضا علیه السّلام یقول:من استفاد أخا فی اللّه،فقد استفاد بیتا فی الجنّة.

125-34- أخبرنی المفید عن علیّ بن خالد عن أحمد بن إسماعیل بن ماهان عن زکریّا بن یحیی عن بندار بن عبد الرّحمن عن سفیان،عن سهل بن الجرّاح، عن عطاء بن یزید عن تمیم الرّازیّ،قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله الدّین نصیحة.قیل:

لمن یا رسول اللّه؟قال:للّه و لرسوله و لکتابه،و للأئمّة فی الدّین،و لجماعة المسلمین.

126-35- أخبرنا المفید عن محمّد بن الحسین عن أحمد بن نصر بن سعید عن إبراهیم بن إسحاق النّهاوندیّ عن عبد اللّه بن حمّاد عن عمرو بن شمر عن جابر عن أبی جعفر عن آبائه علیه السّلام قال:لمّا قضی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله مناسکه من حجّة الوداع، رکب راحلته و أنشأ یقول:لا یدخل الجنّة إلاّ من کان مسلما.فقام إلیه أبو ذر الغفاریّ رحمه اللّه فقال:یا رسول اللّه،و ما الإسلام؟فقال صلّی اللّه علیه و اله الإسلام عریان لباسه

ص:182

به او بگوئید که ابو یسر اینجا نیست.پس ابو لبابه فریاد کشید ای ابو یسر،به سوی من خارج شو.پس ابو یسر از خانه خارج گردید.ابو لبابه گفت:چه چیز تو را به این سخن واداشت،او گفت:تنگدستی.ابو لبابه گفت:[به]خدا!ابو یسر گفت:[به]خدا.آنگاه ابو لبابه گفت:از رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله شنیدم که می فرمود:چه کسی دوست دارد از آتش جهنم برکنار باشد؟همه گفتیم:همۀ ما دوست داریم از آن برکنار باشیم.آنگاه پیامبر صلّی اللّه علیه و اله فرمود:[هرکس که می خواهد]باید به بدهکار فرصت دهد و یا تنگدست را رها نماید[و طلب خود را از او درخواست ننماید.پس من نیز چنین می کنم].

التّقوی،و زینته الحیاء،و ملاکه الورع،و جماله الدّین،و ثمره العمل الصالح،و لکلّ شیء أساس،و أساس الإسلام حبّنا أهل البیت.

127-36- أخبرنا المفید عن الجعابیّ عن عمر بن سعید السّجستانیّ عن محمّد بن یزید عن إسرائیل،عن میسرة بن حبیب،عن المنهال بن عمرو عن زرّ ابن حبیش،عن حذیفة بن الیمان،قال:سمعت النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله یقول:أتانی ملک لم یهبط إلی الأرض قبل وقته،فعرّفنی أنّه استأذن اللّه(عزّ و جلّ)فی السّلام علیّ،فأذن له فسلّم علیّ،و بشّرنی أنّ ابنتی فاطمة سیّدة نساء أهل الجنّة،و أنّ الحسن و الحسین علیه السّلام سیّدا شباب أهل الجنّة.

128-37- أخبرنا المفید عن عمر بن محمّد عن أحمد بن إسماعیل بن ماهان، عن أبیه عن مسلم،عن عروة بن خالد،عن سلیمان التّمیمیّ،عن أبی مجلز،عن قیس بن سعد بن عبادة،قال:سمعت علیّ بن أبی طالب علیه السّلام یقول:أنا أوّل من یجثو بین یدی اللّه(عزّ و جلّ)یوم القیامة للخصومة.

129-38- أخبرنا المفید عن المراغیّ عن عبد اللّه بن مسلم عن سعید بن عبد الرّحمن،عن إسماعیل بن صبیح،عن صبّاح المزنیّ،عن حکیم ابن جبیر،عن عقبة الهجریّ،عن عمّه،قال:سمعت علیّا علیه السّلام علی المنبر و هو یقول:لأقولنّ الیوم قولا لم یقله أحد قبلی،و لا یقوله أحد بعدی إلاّ کاذب،أنا عبد اللّه و أخو رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله و نکحت سیّدة نساء الأمّة.

ص:184

اسلام برهنه ای است که لباسش تقوا و زینتش حیا و ملاکش پرهیزگاری و زیبائیش دینداری و میوه اش کردار نیک است و هرچیزی پایه ای دارد و پایۀ اسلام دوستی با اهل بیت است.

[127]36-حذیفة بن یمان می گوید:شنیدم که پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه و اله می فرمود:فرشته ای به سوی من آمد که پیش از آن زمان بر زمین فرود نیامده بود پس مرا آگاه کرد که از خداوند عزّتمند اجازه خواسته است که بر من سلام دهد و خداوند نیز به او اذن داده است،پس بر من سلام کرد.او به من بشارت داد که فاطمه بانوی زنان اهل بهشت است و حسن و حسین دو سرور و آقای جوانان اهل بهشتند.

130-39- أخبرنا المفید عن محمّد بن عمران عن محمّد بن أحمد بن محمّد المکّیّ،عن عبد اللّه بن أحمد بن حنبل،عن أبیه عن یحیی بن أبی بکر عن إسرائیل،عن أبی إسحاق،عن أبی عبد اللّه الجدلیّ،قال:دخلت علی أمّ سلمة زوجة النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله فقالت:أیسبّ رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله فیکم؟فقلت:معاذ اللّه فقالت:

سمعت رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله یقول:من سبّ علیّا فقد سبّنی.

131-40- أخبرنا المفید عن ابن قولویه،عن أبی علیّ محمّد بن همّام الإسکافیّ،عن الحمیریّ،عن ابن عیسی،عن الحسین بن سعید عن ابن حدید عن بن عمیرة عن مدرک بن الهزهاز قال:قال أبو عبد اللّه جعفر بن محمّد علیه السّلام یا مدرک،إنّ أمرنا لیس بقبوله فقط،و لکن بصیانته و کتمانه عن غیر أهله،أقرأ أصحابنا السّلام و رحمة اللّه و برکاته و قل لهم:رحم اللّه امرأ اجترّ مودّة النّاس إلینا؛ فحدّثهم بما یعرفون و ترک ما ینکرون.

132-41- أخبرنا المفید عن الجعابیّ عن ابن عقدة عن خالد بن یزید عن أبی خالد،عن حنان بن سدیر،عن أبی إسحاق،عن ربیعة السّعدیّ،قال:أتیت حذیفة بن الیمان،فقلت له:حدّثنی بما سمعت من رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله و رأیته یعمل به.فقال:

علیک بالقرآن.فقلت له:قد قرأت القرآن،و إنّما جئتک لتحدّثنی بما لم أره و لم أسمعه من رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله اللّهمّ إنّی أشهدک علی حذیفة أنّی أتیته لیحدّثنی فإنّه قد سمع و کتم.قال:فقال حذیفة،قد أبلغت فی الشّدّة،فقال لی:خذها قصیرة من

ص:186

طویلة،و جامعة لکلّ أمرک،إنّ آیة الجنّة فی هذه الأمّة لتأکل الطّعام و تمشی فی الأسواق.فقلت له فبیّن لی آیة الجنّة فأتّبعها،و آیة النّار فأتّقیها،فقال لی:و الّذی نفس حذیفة بیده،إنّ آیة الجنّة و الهداة إلیها إلی یوم القیامة لأئمّة آل محمّد علیهم السّلام و إنّ آیة النّار و الدّعاة إلیها إلی یوم القیامة لأعداؤهم.

133-42- أخبرنا المفید عن الکاتب عن الزّعفرانیّ عن الثّقفیّ عن عبید اللّه بن أبی هاشم عن عمرو بن ثابت،عن جبلة بن سحیم،قال:لمّا بویع أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیه السّلام بلغه أنّ معاویة قد توقّف عن إظهار البیعة له،و قال:إن أقرّنی علی الشّام و أعمالی الّتی ولاّنیها عثمان بایعته؛فجاء المغیرة إلی أمیر المؤمنین علیه السّلام فقال له:یا أمیر المؤمنین،إنّ معاویة من قد عرفت،و قد ولاّه الشّام من قد کان قبلک،فولّه أنت کیما تتّسق عری الأمور ثمّ اعزله إن بدا لک.فقال أمیر المؤمنین علیه السّلام أتضمن لی عمری یا مغیرة فیما بین تولیته إلی خلعه؟قال:لا قال:لا یسألنی اللّه(عزّ و جلّ)عن تولیته علی رجلین من المسلمین لیلة سوداء أبدا وَ ما کُنْتُ مُتَّخِذَ الْمُضِلِّینَ عَضُداً [الکهف(18):51]لکن أبعث إلیه و أدعوه إلی ما فی یدی من الحقّ،فإن أجاب فرجل من المسلمین له ما لهم و علیه ما علیهم،و إن أبی حاکمته إلی اللّه؛فولّی المغیرة و هو یقول:فحاکمه إذن و أنشأ یقول:

نصحت علیّا فی ابن حرب نصیحة فردّ فما منّی له الدّهر ثانیة

و لم یقبل النّصح الّذی جئته به و کانت له تلک النّصیحة کافیة

ص:188

پس به من گفت:این سخن کوتاه را از[مفاهیمی]بلند و جامع همه خواسته ها و امورت دریافت دار،همانا نشانۀ بهشت در این امت براین است که غذا بخوری و در بازارها راه بروی [و در امور عادی چون مردم باشی].پس به او گفتم:نشانۀ بهشت را برایم بیان کن تا از آن پیروی کنم و نشانۀ دوزخ را بازگو تا از آن برکنار باشم.پس گفت:قسم به کسی که جان حذیفه در دست اوست همانا نشانۀ بهشت و هدایتگران بسوی آن تا روز قیامت امامان از آل محمد صلّی اللّه علیه و اله هستند و نشانۀ دوزخ و دعوت کنندگان به سوی آن تا روز قیامت دشمنان ایشان می باشند.

و قالوا له ما أخلص النّصح کلّه فقلت له إنّ النّصیحة غالیة

فقام قیس بن سعد رحمه اللّه فقال:یا أمیر المؤمنین،إنّ المغیرة أشار علیک بأمر لم یرد اللّه به،فقدّم فیه رجلا و أخّر فیه أخری،فإن کان لک الغلبة تقرّب إلیک بالنّصیحة،و إن کانت لمعاویة تقرّب إلیه بالمشورة،ثمّ أنشأ یقول:

کاد و من أرسی ثبیرا مکانه مغیرة أن یقوّی علیک معاویة

و کنت بحمد اللّه فینا موفّقا و تلک الّتی آراکها غیر کافیة

فسبحان من علاّ السّماء مکانها و أرضا دحاها فاستقرّت کما هیه

134-43- أخبرنا المفید عن محمّد بن الحسین المقری،عن عبد اللّه بن محمّد البصریّ،عن عبد العزیز بن یحیی،عن موسی بن زکریّا،عن أبی خالد،عن العینیّ،عن الشّعبیّ یقول:سمعت علیّ بن أبی طالب علیه السّلام یقول:العجب ممّن یقنط و معه الممحاة.فقیل له:و ما الممحاة؟قال:الاستغفار.

135-44- أخبرنا المفید عن الحسن بن حمزة العلویّ عن أحمد بن عبد اللّه عن جدّه البرقیّ،عن أبیه،عن ابن یزید،عن ابن أبی عمیر،عن هشام بن سالم،عن أبی عبیدة الحذّاء عن أبی عبد اللّه جعفر بن محمّد علیهما السّلام،قال:قال:ألا أخبرکم بأشدّ ما افترض اللّه علی خلقه؟إنصاف النّاس من أنفسهم،و مواساة الإخوان فی اللّه (عزّ و جلّ)،و ذکر اللّه علی کلّ حال،فإن عرضت له طاعة للّه عمل بها،و إن عرضت له معصیة ترکها.

ص:190

و به او گفتند تمامی نصیحت ها چه خالصانه است پس به او گفتم که نصیحت و خیرخواهی بسیار ارزشمند است.

پس قیس بن سعد(که رحمت خدا بر او باد)برخاست و عرضه داشت:ای امیر مؤمنان!همانا مغیره به مسأله ای اشاره نمود که خدا آن را اراده نکرده بود[و مورد رضایت پروردگار نیست] پس کژدار و مریز و مداراآمیز رفتار کن[و اوضاع را بسنج]پس اگر پیروزی با تو بود او با خیرخواهی به تو نزدیکی می جوید و اگر پیروزی با معاویه بود تو با مشورت و هم رأیی به او نزدیک شو.سپس این شعر را سرود:سوگند به کسی که هلاکت را در جایگاهش استوار ساخت.

نزدیک بود که مغیره،معاویه را بر تو نیرومند گرداند/و به حمد خدا،تو درمیان ما موفق و پیروز بودی،و آنچه مغیره به تو نشان داد[برای فریب تو]کافی نبود/پس منزّه است خداوندی که آسمان را در جایگاهش بلند گرداند و زمین را گسترد و این گونه استوار و برپا ساخت.

136-45- حدّثنا المفید عن الجعابیّ عن محمّد بن صالح القاضی،عن مسروق ابن المرزبان،عن حفص،عن عاصم،بن أبی عثمان،عن أبی هریرة،قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله إنّ أعجز النّاس من عجز عن الدّعاء،و إنّ أبخل النّاس من بخل بالسّلام.

137-46- أخبرنا المفید عن الجعابیّ عن الحسین بن الهاد بن حمزة أبو علیّ من أصل کتابه،عن الحسن بن عبد الرّحمن بن أبی لیلی،عن محمّد بن سلیمان الأصفهانیّ،عن عبد الرّحمن الأصفهانیّ،عن عبد الرّحمن بن أبی لیلی،عن علیّ بن أبی طالب علیه السّلام قال:دعانی النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله و أنا أرمد العین،فتفل فی عینی و شدّ العمامة علی رأسی،و قال:اللّهمّ أذهب عنه الحرّ و البرد،فما وجدت بعدها حرّا و لا بردا.

138-47- حدّثنا المفید عن الجعابیّ عن أحمد بن عیسی بن أبی موسی عن عبدوس بن محمّد الحضرمیّ،عن محمّد بن فرات،عن أبی إسحاق،عن الحارث،عن علیّ علیه السّلام،قال:کان رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله یأتینا کلّ غداة فیقول:الصّلاة رحمکم اللّه الصّلاة إِنَّما یُرِیدُ اللّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً [الاحزاب(33):33].

139-48- حدّثنا المرزبانیّ عن أحمد بن محمّد عن الحسین بن علیل عن عبد الکریم بن محمّد،عن علیّ بن سلمة،عن محمّد بن فخّار عن عبد اللّه بن عامر،

ص:192

قال:لمّا أتی نعی الحسین علیه السّلام إلی المدینة خرجت أسماء بنت عقیل بن أبی طالب (رضی اللّه عنهما)فی جماعة من نسائها حتّی انتهت إلی قبر رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله فلاذت به و شهقت عنده،ثمّ التفتت إلی المهاجرین و الأنصار،و هی تقول:

ما ذا تقولون إن قال النّبیّ لکم یوم الحساب و صدق القول مسموع

خذلتم عترتی أو کنتم غیّبا و الحقّ عند ولیّ الأمر مجموع

أسلمتموهم بأیدی الظّالمین فما منکم له الیوم عند اللّه مشفوع

ما کان عند غداة الطّفّ إذ حضروا تلک المنایا و لا عنهنّ مدفوع

قال:فما رأینا باکیا و لا باکیة أکثر ممّا رأینا ذلک الیوم.

140-49- أخبرنا المفید عن محمّد بن عمران عن أحمد بن محمّد الجوهریّ عن الحسن بن علیل العنزیّ عن عبد الکریم بن محمّد عن حمزة بن القاسم العلویّ عن عبد العظیم بن عبد اللّه العلویّ عن الحسن بن الحسین العربیّ عن غیاث بن إبراهیم عن الصّادق جعفر بن محمّد علیه السّلام قال أصبحت یوما أمّ سلمة (رضی اللّه عنها)تبکی،فقیل لها:ممّ بکاؤک؟فقالت:لقد قتل ابنی الحسین اللّیلة، و ذلک أنّنی ما رأیت رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله منذ مضی إلاّ اللّیلة،فرأیته شاحبا کئیبا،فقالت:

قلت:ما لی أراک یا رسول اللّه شاحبا کئیبا؟قال:ما زلت اللّیلة أحفر القبور للحسین و أصحابه(علیه و علیهم السّلام).

141-50- أخبرنا المفید عن عمر بن محمّد عن علیّ بن العبّاس عن عبد

ص:194

الکریم بن محمّد،عن سلیمان بن مقیل مقبل الحارثیّ،عن المحفوظ بن المنذر، قال:حدّثنی شیخ من بنی تمیم،کان یسکن الرّابیة قال:سمعت أبی یقول:ما شعرنا بقتل الحسین علیه السّلام حتّی کان مساء لیلة عاشوراء،فإنّی جالس بالرّابیة و معی رجل من الحیّ فسمعنا هاتفا یقول:

و اللّه ما جئتکم حتّی بصرت به بالطّفّ منعفر الخدّین منحورا

و حوله فتیة تدمی نحورهم مثل المصابیح یطفون الدّجی نورا

و قد حثثت قلوصی کی أصادفهم من قبل أن تتلاقی الخرّد الحورا

فعاقنی قدر و اللّه بالغه و کان أمرا قضاه اللّه مقدورا

کان الحسین سراجا یستضاء به اللّه یعلم أنّی لم أقل زورا

صلّی الإله علی جسم تضمّنه قبر الحسین حلیف الخیر مقبورا

مجاورا لرسول اللّه فی غرف و للوصیّ و للطّیّار مسرورا

فقلت له:من أنت یرحمک اللّه؟قال:أنا و أبی من جنّ نصیبین،أردنا مؤازرة الحسین علیه السّلام و مواساته بأنفسنا،فانصرفنا من الحجّ فأصبناه قتیلا.

142-51- أخبرنا المفید عن محمّد بن عمران عن أحمد بن محمّد الجوهریّ، عن محمّد بن مهران،عن موسی بن عبد الرّحمن عن عمر بن عبد الواحد،عن إسماعیل بن راشد،عن حذلم بن ستیر،قال:قدمت الکوفة فی المحرّم من سنة إحدی و ستّین،عند منصرف علیّ بن الحسین علیه السّلام بالنّسوة من کربلاء و معهم

ص:196

الأجناد یحیطون بهم،و قد خرج النّاس للنّظر إلیهم،فلمّا أقبل بهم علی الجمال بغیر وطاء جعل نساء الکوفة یبکین،و یلتدمن،فسمعت علیّ بن الحسین علیه السّلام،هو یقول بصوت ضئیل،و قد نهکته العلّة،و فی عنقه الجامعة،و یده مغلولة إلی عنقه:، إنّ هؤلاء النّسوة یبکین،فمن قتلنا؟!قال:و رأیت زینب بنت علیّ علیه السّلام و لم أر خفرة قطّ أنطق منها،کأنّها تفرغ عن لسان أمیر المؤمنین علیه السّلام قال:و قد أو مأت إلی النّاس أن اسکتوا،فارتدّت الأنفاس،و سکنت الأصوات،فقالت:الحمد للّه، و الصّلاة علی أبی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله أمّا بعد:یا أهل الکوفة،و یا أهل الختل و الخذل، فلا رقأت العبرة و لا هدأت الرّنّة،فإنّما مثلکم کمثل کَالَّتِی نَقَضَتْ غَزْلَها مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ أَنْکاثاً تَتَّخِذُونَ أَیْمانَکُمْ دَخَلاً بَیْنَکُمْ [النحل(16):92]ألا و هل فیکم إلاّ الصّلف الظّلف و الضّرم الشّرف خوّارون فی اللّقاء،عاجزون عن الأعداء،ناکثون للبیعة،مضیّعون للذّمّة،فبئس ما قدّمت لکم أنفسکم أن سخط اللّه علیکم و فی العذاب أنتم خالدون أتبکون!إی و اللّه فابکوا کثیرا و اضحکوا قلیلا،و لقد فزتم بعارها و شنارها،و لن تغسلوا دنسها عنکم أبدا.فسلیل خاتم الرّسالة،و سیّد شباب أهل الجنّة،و ملاذ خیرتکم،و مفزع نازلتکم،و أمارة محجّتکم،و مدرجة حجّتکم خذلتم و له قتلتم!ألا ساء ما تزرون فتعسا و نکسا،و لقد خاب السّعی، و تبّت الأیدی،و خسرت الصّفقة،و بؤتم بغضب من اللّه وَ ضُرِبَتْ عَلَیْهِمُ الذِّلَّةُ وَ الْمَسْکَنَةُ [البقرة(2):61]ویلکم!أتدرون أیّ کبد لمحمّد فریتم،و أیّ دم له

ص:198

و لشگریان[یزید]آنان را در برگرفته بودند و مردم برای مشاهدۀ آنان از خانه خارج شده بودند پس هنگامی که زنان کوفه آنان را مشاهده کردند که بر شتران بی جهاز سوار گشته اند شروع به گریه نمودند و به سر و سینه زدند.پس شنیدم که امام سجّاد علیه السّلام با صدایی ضعیف و آرام درحالی که بیماری او را ناتوان ساخته بود و بر گردنش غل و زنجیر بود و دستش بر گردنش زنجیر شده بود می فرمود:این زنان گریه می کنند،پس چه کسی ما را به قتل رساند؟ راوی گوید:و زینب دختر علی علیه السّلام را مشاهده کردم و هرگز زنی باحیا و پرده نشین ندیدم که گویاتر از او سخن گوید گویی از زبان امیر مؤمنان علیه السّلام سخن می گوید.راوی گوید:به مردم اشاره کرد که خاموش شوند.پس نفس ها به شماره افتاد و صداها آرام شد.پس گفت:ستایش از آن خداست و درود بر پدرم فرستادۀ خدا صلّی اللّه علیه و اله،امّا بعد:ای اهل کوفه و ای اهل فریب و فروگذاشتن.اشک هایتان خشک مباد و ناله هایتان خاموش مباد.مثل شما مثل آن زن که آیا [سبک مغزی]پشم های تابیدۀ خود را،پس از استحکام،وا می تابد،و پیمان و سوگندهای خود را وسیلۀ خیانت و فساد قرار می دهید.وجود[نحل(16):آیۀ 92]درمیان شما جز خود پسند و پرمدّعا و سنگدل و آتش افروز و خود بزرگ بین[و یا کینه جو]دارد؟در برخوردهایتان ناتوان و در مقابله با دشمنان ضعیف هستید.پیمان شکنید و ذمه و پناه را تباه می سازید پس بد چیزی را برای خود از پیش فرستادید و غضب پروردگار بر شماست و در عذاب جاودانه اید.آیا می نگرید؟به خدا قسم!بگریید که سزاوار گریستن هستید،فراوان بگریید و اندک بخندید.همانا به ننگ و عیب این عمل نایل گشتید و آلودگی این کردار هرگز از شما پاک نخواهد شد.پس فرزند خاتم پیامبران و سرور و آقای جوانان اهل بهشت و پناهگاه خوبانتان و محلی که در هنگام بی تابی از بلاها به آن پناه می بردید و نشانه راه راست و طریق و مسیر حجّتتان را خوار ساختید و به قتل رساندید.آگاه باشید که چه بدباری بر دوش خواهید داشت.هلاک و سرنگونی بر شما باد و تلاشتان در زیانکاری و دستانتان قطع و معامله تان در خسران باد.غضب پروردگار را برای خود خریدید.«مهر ذلّت و نیاز بر پیشانی آنان زده شد.»[بقره(2):آیۀ 6]وای بر شما!

ص:199

سفکتم،و أیّ کریمة له أصبتم لَقَدْ جِئْتُمْ شَیْئاً إِدًّا* تَکادُ السَّماواتُ یَتَفَطَّرْنَ مِنْهُ وَ تَنْشَقُّ الْأَرْضُ وَ تَخِرُّ الْجِبالُ هَدًّا [مریم(19):89-90]و لقد أتیتم بها خرقاء شوهاء بلاغ الأرض و السّماء،أفعجبتم أن قطرت السّماء دما، وَ لَعَذابُ الْآخِرَةِ أَخْزی [فصلت(41):16]فلا یستخفّنّکم المهل،فإنّه لا یحفزه البدار،و لا یخاف علیه فوت الثّأر،کلاّ إِنَّ رَبَّکَ لَبِالْمِرْصادِ [الفجر(89):14]قال:ثمّ سکتت،فرأیت النّاس حیاری،قد ردّوا أیدیهم فی أفواههم،و رأیت شیخا و قد بکی حتّی اخضلّت لحیته،و هو یقول:

کهولهم خیر الکهول و نسلکم إذا عدّ نسل لا یخیب و لا یخزی

143-52- أخبرنا محمّد بن محمّد،قال:أخبرنا أبو عبید اللّه محمّد بن عمران، قال:حدّثنا محمّد بن إبراهیم بن خالد،قال:حدّثنا عبد اللّه بن أبی سعید الورّاق، قال:حدّثنی مسعود بن عمرو الجحدریّ،قال:حدّثنی إبراهیم بن داحة،قال:

أوّل شعر رثی به الحسین بن علیّ علیه السّلام قول عقبة بن عمرو السّهمیّ،من بنی سهم بن عوف بن غالب:.

إذا العین قرّت فی الحیاة و أنتم تخافون فی الدّنیا فأظلم نورها

مررت علی قبر الحسین بکربلاء ففاض علیه من دموعی غزیرها

فما زلت أرثیه و أبکی لشجوه و یسعد عینی دمعها و زفیرها

و بکیت من بعد الحسین عصائبا أطافت به من جانبیه قبورها

ص:200

آیا می دانید که جگرگوشۀ محمّد را پاره پاره کردید و خون او را بر زمین ریختید و با دختر او برخورد نمودید و او را اسیر خود ساختید«راستی کار زشت و زننده ای انجام دادید.نزدیک است به خاطر این عمل آسمان ها از هم متلاشی گردد و زمین شکافته شود و کوه ها به شدت فرو ریزد.»[مریم(19):آیۀ 89-90]و دخترش را دست بسته و با وضع دلخراش در مقابل زمین و آسمان به همراه آوردید.آیا در شگفتید که از آسمان خون ببارد و عذاب آخرت خوار کننده تر است.پس مهلت پروردگار شما را چیره نسازد همانا او عجله و شتاب نمی کند و ترس فوت انتقام از آن نمی رود هرگز!«همانا پروردگار تو در کمینگاه است.»[فجر(89):آیۀ 14]راوی گوید:آنگاه زینب علیها السّلام خاموش گشت.پس مردم را حیران و سرگشته دیدم که[از تعجّب]دست بر دهان برده بودند[و دستها به دندان می گزیدند]و پیرمردی را دیدم که گریست تا جایی که ریشش[از اشک چشمش]تر شد درحالی که می گفت:

پیران شما بهترین پیرانند و نسل شما هنگامی که نسل ها به شمارش درآیند زیانکار به شمار نیایند و خوار نمی گردند.

سلام علی أهل القبور بکربلاء و قلّ لها منّی سلام یزورها

سلام بآصال العشیّ و بالضّحی تؤدّیه نکباء الرّیاح و مورها

و لا برح الوفاد زوّار قبره یفوح علیهم مسکها و عبیرها

144-53- أخبرنا المفید عن ابن قولویه عن جعفر بن محمّد بن مسعود عن أبیه عن محمّد بن خالد عن محمّد بن معاذ،عن زکریّا بن عدیّ،عن عبید اللّه بن عمر، عن عبد اللّه بن محمّد بن عقیل،عن حمزة بن أبی سعید الخدریّ،عن أبیه،قال:

سمعت رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله یقول علی المنبر:ما بال أقوام یقولون:إنّ رحم رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله لا تشفّع[لا ینفع]یوم القیامة؟بلی و اللّه،إنّ رحمی لموصلة فی الدّنیا و الآخرة،و إنّی أیّها النّاس فرطکم یوم القیامة علی الحوض،فإذا جئتم قال الرّجل:یا رسول اللّه،أنا فلان بن فلان؛فأقول:أمّا النّسب فقد عرفته،لکنّکم أخذتم بعدی ذلک الشّمال و ارتددتم علی أعقابکم القهقری.

145-54- أخبرنا المفید عن الحسن بن حمزة العلویّ عن علیّ بن الفضیل عن عبید اللّه بن موسی،عن عبد العظیم الحسنیّ،عن أبی جعفر الثّانی علیه السّلام یقول:

ملاقاة الإخوان نشرة تلقیح للعقل و إن کان نزرا قلیلا.

146-55- أخبرنا المفید عن المظفّر بن محمّد الورّاق،عن محمّد بن همّام،عن الحسن بن زکریّا البصریّ عن عمر بن المختار،عن أبی محمّد البرسیّ،عن النّضر عن ابن مسکان،عن الباقر علیه السّلام قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:کیف بک یا علیّ إذا وقفت

ص:202

سلام بر اهل قبرهای کربلا و این سلام اندکی از جانب من است که این قبرها را زیارت می کند/سلام بر او شب هنگام و بامدادان که باد صبا و غبار آن،آن سلام را به او می رساند/همچنان بر زائرین و رهسپاران قبر او مشک و عبیر آن قبر خواهد وزید.

علی شفیر جهنّم و قد مدّ الصّراط و قیل للنّاس:جوزوا و قلت لجهنّم:هذا لی و هذا لک؟فقال علیّ علیه السّلام یا رسول اللّه،و من أولئک؟فقال:أولئک شیعتک معک حیث کنت.

تمّ المجلس الثالث،و الحمد للّه ربّ العالمین و الصلاة علی محمّد و آله الطاهرین،و یتلوه المجلس الرابع من أمالی الشیخ أبی جعفر محمّد بن الحسن الطوسی رحمه اللّه.

ص:204

[4] المجلس الرابع فیه أحادیث أحمد بن محمّد بن الصلت الأهوازی، و بقیة أحادیث الشیخ المفید محمّد بن محمّد بن النعمان

بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ 147-1- أخبرنا ابن الصّلت عن ابن عقدة عن جعفر بن عبد اللّه عن عمر بن خالد عن محمّد بن یحیی المزنیّ عن الصّادق علیه السّلام یقول:من کان فی حاجة أخیه المومن المسلم،کان اللّه فی حاجته ما کان فی حاجة أخیه.

148-2- أخبرنا ابن الصّلت عن ابن عقدة،عن عاصم بن عمرو،عن محمّد بن مسلم،قال:أتانی رجل من أهل الجبل،فدخلت معه علی أبی عبد اللّه علیه السّلام،فقال له عند الوداع:أوصنی.فقال:أوصیک بتقوی اللّه و برّ أخیک المسلم،و أحبّ له ما تحبّ لنفسک،و اکره له ما تکره لنفسک،و إن سألک فأعطه،و إن کفّ عنک فاعرض علیه و لا تملّه خیرا فإنّه لا یملّک،و کن له عضدا فإنّه لک عضد،إن وجد علیک فلا تفارقه حتّی تسلّ سخیمته و إن غاب فاحفظه فی غیبته،و إن شهد فاکنفه و اعضده

ص:206

و وازره و أکرمه و لاطفه،فإنّه منک و أنت منه.

149-3- و بهذا الإسناد،عن ابن عقدة،قال:حدّثنی أحمد بن الحسن،قال:

حدّثنا الهیثم بن محمّد،عن محمّد بن الفیض،عن المعلّی بن خنیس،قال:قلت لأبی عبد اللّه علیه السّلام:ما حقّ المؤمن علی المؤمن؟قال:سبع حقوق واجبات،ما منها حقّ إلاّ واجب علیه،إن خالفه خرج من ولایة اللّه،و ترک طاعته،و لم یکن للّه (عزّ و جلّ)فیه نصیب.قال:قلت حدّثنی ما هنّ؟فقال:ویحک یا معلّی،إنّی علیک شفیق،أخشی أن تضیّع و لا تحفظ،و أن تعلم و لا تعمل.قال:قلت لا حول و لا قوّة إلاّ باللّه العلیّ العظیم.قال علیه السّلام:أیسر حقّ منها أن تحبّ له ما تحبّ لنفسک،و تکره له ما تکره لنفسک؛و الحقّ الثّانی أن تمشی فی حاجته و تتبع رضاه و لا تخالف قوله؛ و الحقّ الثّالث أن تصله بنفسک و مالک و یدیک و رجلیک و لسانک؛و الحقّ الرّابع أن تکون عینه و دلیله و مرآته و قمیصه،و الحقّ الخامس أن لا تشبع و یجوع و لا تلبس و یعری و لا تروی و یظمأ؛و الحقّ السّادس أن تکون لک امرأة و خادم و لیس لأخیک امرأة و خادم فتبعث بخادمک فتغسل ثیابه،و تصنع طعامه،و تمهّد فراشه، فإنّ ذلک کلّه لما جعل بینک و بینه؛و الحقّ السّابع أن تبرّ قسمه،و تجیب دعوته، و تشهد جنازته،تعود مریضه،و تشخص ببدنک فی قضاء حوائجه،و لا تلجئه إلی أن یسألک،فإذا حفظت ذلک منه فقد وصلت ولایتک بولایته و ولایته بولایة اللّه (عزّ و جلّ).

ص:208

از او حمایت کن و یاری و پشتیبانی نما و گرامی بدار و با او مهربانی نما.همانا او از توست و تو از او می باشی.

150-4- و بهذا الإسناد،ابن الصّلت عن ابن عقدة،عن محمّد بن الفضل بن إبراهیم عن أبیه عن ابن أبی یعفور عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال إنّه من عظّم دینه عظّم إخوانه،و من استخفّ بدینه استخفّ بإخوانه؛یا محمّد،اخصص بمالک و طعامک من تحبّه فی اللّه(جلّ و علا).

151-5- و بهذا الإسناد ابن الصّلت عن ابن عقدة عن المفضّل بن قیس،عن أیّوب بن محمّد المسلیّ،عن أبان بن تغلب،عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:من کان وصل لأخیه بشفاعة فی دفع مغرم أو جرّ مغنم،ثبّت اللّه(عزّ و جلّ)قدمیه یوم تزلّ فیه الأقدام.

152-6- و بهذا الإسناد ابن الصّلت عن ابن عقدة،عن أحمد بن یحیی المنذر، عن الحسین بن محمّد،عن أبیه،عن إسماعیل بن أبی خلف عن صفوان بن مهران،عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال أیّما رجل مسلم أتاه رجل مسلم فی حاجة،و هو یقدر علی قضائها،فمنعه إیّاها،عیّره اللّه یوم القیامة تعییرا شدیدا،و قال له:أتاک أخوک فی حاجة قد جعلت قضاؤها فی یدک،فمنعته إیّاها زهدا منک فی ثوابها، و عزّتی لا أنظر إلیک الیوم فی حاجة معذّبا کنت أو مغفورا لک.

153-7- أخبرنا المفید عن الصّدوق عن أبیه عن سعد عن أیّوب عن صفوان عن أبان عن أبی عبد اللّه جعفر بن محمّد علیهما السّلام قال:إذا کان یوم القیامة نادی مناد من بطنان العرش:أین خلیفة اللّه فی أرضه؟فیقوم داود النّبیّ علیه السّلام،فیأتی النّداء من

ص:210

[150]4-ابن ابی یعفور می گوید:امام صادق علیه السّلام فرمود:به درستی که هرکس دین خدا را بزرگ بشمارد برادرانش را بزرگ داشته است و هرکس دین خود را خوار شمارد برادرانش را خوار شمرده است.ای محمّد!هرکس را در راه خدا دوست میداری به مال و غذای خود اختصاص ده[و بر آنان از آنها ببخشای].

[151]5-امام صادق علیه السّلام فرمود:هرکس با شفاعت در پرداخت بدهکاری یا کشاندن بهره و فایده[به سوی او]برادرش را یاری کند خداوند در روزی که قدم ها در آن می لغزد قدمش را استوار می سازد.

[152]6-امام صادق علیه السّلام فرمود:هر مسلمانی که برای نیازی به نزد مسلمان دیگری بیاید و آن دیگری درحالی که توانایی برطرف ساختن نیاز او را دارد او را واگذارد خداوند در روز قیامت به شدت او را خوار می سازد و به او می فرماید:برادرت برای نیازی به سوی تو آمد و من برطرف ساختن آن را در دست تو قرار دادم و تو از روی بی رغبتی به پاداش آن،او را واگذاشتی،به شکست ناپذیریم سوگند!امروز در هیچ یک از نیازهایت نمی نگرم؛چه عذاب شده باشی یا بخشیده شده.

عند اللّه(عزّ و جلّ)لسنا إیّاک أردنا و إن کنت للّه تعالی خلیفة.ثمّ ینادی ثانیة:أین خلیفة اللّه فی أرضه؟فیقوم أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیه السّلام،فیأتی النّداء من قبل اللّه(عزّ و جلّ)یا معشر الخلائق،هذا علیّ بن أبی طالب،خلیفة اللّه فی أرضه و حجّته علی عباده،فمن تعلّق بحبله فی دار الدّنیا،فلیتعلّق بحبله فی هذا الیوم، لیستضیء بنوره،و لیتّبعه إلی الدّرجات العلی من الجنان.قال:فیقوم أناس قد تعلّقوا بحبله فی الدّنیا فیتّبعونه إلی الجنّة.ثمّ یأتی النّداء من عند اللّه(جلّ جلاله) ألا من ائتمّ بإمام فی دار الدّنیا فلیتّبعه إلی حیث یذهب به،فحینئذ یتبرّأ اَلَّذِینَ اتُّبِعُوا مِنَ الَّذِینَ اتَّبَعُوا وَ رَأَوُا الْعَذابَ وَ تَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْأَسْبابُ وَ قالَ الَّذِینَ اتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنا کَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ کَما تَبَرَّؤُا مِنّا کَذلِکَ یُرِیهِمُ اللّهُ أَعْمالَهُمْ حَسَراتٍ عَلَیْهِمْ وَ ما هُمْ بِخارِجِینَ مِنَ النّارِ [البقرة(2):166-167].

154-8- أخبرنا المفید عن المظفّر بن أحمد البلخیّ،عن محمّد بن أحمد بن أبی الثّلج،عن جعفر بن محمّد بن الحسین عن عیسی بن مهران،عن حفص بن عمر الفرّاء،عن أبو معاذ الخزّاز،عن یونس بن عبد الوارث،عن أبیه،قال:بینا ابن عبّاس رحمه اللّه یخطب عندنا علی منبر البصرة إذ أقبل علی النّاس بوجهه،ثمّ قال:أیّتها الأمّة المتحیّرة فی دینها،أما و اللّه لو قدّمتم من قدّم اللّه،و أخّرتم من أخّر اللّه، و جعلتم الوراثة و الولایة حیث جعلها اللّه،ما عال سهم من فرائض اللّه،و لا عال ولیّ اللّه،و لا اختلف اثنان فی حکم اللّه،فذوقوا و بال ما فرّطتم فیه بما قدّمت

ص:212

تو را اراده نکردیم هرچند که جانشین خدا بودی.سپس برای دومین بار ندا در می دهد:

جانشین خدا در زمین کجاست؟پس امیر مؤمنان علیه السّلام برمی خیزد و ندایی از جانب خداوند شکوهمند می آید که:ای گروه آفریدگان!این علی بن ابی طالب است.جانشین خدا در زمین و حجت او بر بندگانش می باشد.پس هرکس در دنیا به ریسمان[ولایت]او چنگ زده است در این روز نیز به ریسمان او چنگ زند و از نور او بهره گیرد و به همراه او به درجات بالای بهشت قدم گذارد.راوی گوید:پس مردمانی که در دنیا به ریسمان[ولایت او]چنگ زده اند برمی خیزند به همراه او به سوی بهشت می روند.آنگاه ندایی از جانب خداوند عزّتمند می آید:آگاه باشید!هرکس در دنیا به امامی اقتدا کند باید هرکجا که می رود به دنبال او باشد.

پس در این هنگام«رهبران از پیروان خود بیزاری جویند و پیوندها گسسته شود،پیروان خواهند گفت:کاش بار دیگر به دنیا بر می گشتیم و از پیشوایان گمراه بیزاری می جستیم- همان طور که آنها از ما بیزاری می جویند-خداوند بدین گونه اعمالشان را همچون مایه حسرت پیش چشمانشان می آورد و هرگز از آتش رهایی نخواهند داشت.»[بقره(2):آیۀ 166-167]

أیدیکم وَ سَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ [الشعراء(26):227].

155-9- أخبرنا المفید عن التّمّار،عن أبی عبد اللّه بن محمّد،عن سوید،عن الحکم بن سیّار عن سدوس صاحب السّابریّ،عن أنس بن مالک قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله إذا جمع اللّه الخلائق یوم القیامة فدخل أهل الجنّة الجنّة،و أهل النّار النّار نادی مناد تحت العرش:تتارکوا المظالم بینکم،فعلیّ ثوابکم.

156-10- أخبرنا المفید و الحسن بن إسماعیل،معا عن محمّد بن عمران المرزبانیّ،عن عبد اللّه بن یحیی العسکریّ،عن أحمد بن زید بن أحمد عن محمّد بن یحیی بن أکثم عن أبیه قال:أقدم المأمون دعبل بن علیّ الخزاعیّ رحمه اللّه و آمنه علی نفسه،فلمّا مثل بین یدیه-و کنت جالسا بین یدی المأمون-فقال له:أنشدنی قصیدتک؛فجحدها دعبل،و أنکر معرفتها.فقال له:لک الأمان علیها کما آمنتک علی نفسک،فأنشده:

تأسّفت جارتی لمّا رأت زوری و عدّت الحلم ذنبا غیر مغتفر

ترجو الصّبا بعد ما شابت ذوائبها و قد جرت طلقا فی حلبة الکبر

أجارتی إنّ شیب الرّأس یعلمنی ذکر المعاد و إرضائی عن القدر

لو کنت أرکن للدّنیا و زینتها إذا بکیت علی الماضین من نفر

أخنی الزّمان علی أهلی فصدّعهم تصدّع القعب لاقی صدمة الحجر

بعض أقام و بعض قد أهاب به داعی المنیّة و الباقی علی الأثر

ص:214

[155]9-رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله فرمود:هنگامی که خداوند تمامی آفریدگان را در روز قیامت جمع نمود پس اهل بهشت در بهشت و دوزخیان در دوزخ داخل شدند منادی از زیر عرش ندا در می دهد:از ستم هایی که درمیان خود روا داشته اید درگذرید که پاداش شما بر من است.

أمّا المقیم فأخشی أن یفارقنی و لست أوبة من ولّی بمنتظر

أصبحت أخبر عن أهلی و عن ولدی کحالم قصّ رؤیا بعد مدّکر

لو لا تشاغل عینی بالأولی سلفوا من أهل بیت رسول اللّه لم أقر

و فی موالیک للمحزون مشغلة من أن یبیت لمفقود علی أثر

کم من ذراع لهم بالطّفّ بائنة و عارض بصعید التّرب منعفر

أمسی الحسین و مسراهم لمقتله و هم یقولون هذا سیّد البشر

یا أمّة السّوء ما جازیت أحمد فی حسن البلاء علی التّنزیل و السّور

خلّفتموه علی الأبناء حین مضی خلافة الذّئب فی أبقار ذی بقر

قال یحیی بن أکثم:و أنفذنی المأمون فی حاجة،فقمت فعدت إلیه،و قد انتهی إلی قوله:

لم یبق حیّ من الأحیاء نعلمه من ذی یمان و لا بکر و لا مضر

إلاّ و هم شرکاء فی دمائهم کما تشارک أیسار علی جزر

قتلا و أسرا و تحریقا و منهبة فعل الغزاة بأهل الرّوم و الخزر

أری أمیّة معذورین إن قتلوا و لا أری لبنی العبّاس من عذر

قوم قتلتم علی الإسلام أوّلهم حتّی إذا استمکنوا جازوا علی الکفر

أبناء حرب و مروان و أسرتهم بنو معیط أولاة الحقد و الوغر

اربع بطوس علی قبر الزّکیّ بها إن کنت تربع من دین علی وطر

ص:216

و اما کسی که باقی مانده است در هراسم که از من جدا گردند و من از جایگاه کسی که در موضع انتظار است باز نمی گردم/من از خانواده و فرزندانم خبر می دهم مانند خواب دیده ای که رؤیایش را پس از یادآوری تعریف می کند/اگر نبود که چشمانم مشغول به نعمت های گذشته پروردگار است،که آن اهل بیت پیامبر خدا چیزی نخوانده ام/و در دوستان تو افراد اندوهگینی هستند که شب را به دنبال گم شده ای به صبح می رسانند/چه بسیار دست هایی از آنان که در صحرای کربلا قطع شدند و چه بسیار چهره هایی که خاک آلود بر زمین افتاد/حسین و حرکت دادن او از قتلگاه را فراموش می کنم درحالی که می گفتند او سرور و آقای انسان هاست/ای امت بدکردار،به محمد در رفتار نیکویش با شما و قرآن و سوره هایی که برای شما آورد پاداش نیکویی ندادید/پس از او با فرزندانش همچو گرگی رفتار کردید که شخصی را میدرد و او را پاره پاره می کند.

یحیی بن اکثم می گوید:مأمون مرا به دنبال کاری فرستاد پس برخاستم و پس از اینکه بازگشتم دعبل به نهایت شعر خود رسیده بود که می گفت:

هیچ قبیله ای که می شناختیم از قبایل ذی یمان و بکر و مضر باقی نمانده است/مگر آنانی که در خون اهل بیت شریک هستند همانگونه که قماربازان بر قربانی خود مشارکت می کنند/کشتن و به اسارت درآوردن و سوزاندن و غارت کردن عمل جنگجویان در جنگ با روم و خزر است/اگر بنی امیه خاندان پیامبر صلّی اللّه علیه و اله را کشتند معذور هستند ولی برای بنی عباس عذری نمی بینم/گروهی را که اولین اسلام آورندگان بودند کشتید و اگر می توانستند آنان از کفر نیز عبور می کردند/همان فرزندان حرب و مروان و خانواده هایشان و فرزندان معیط که سر تا پا کینه و دشمنی بودند/در طوس بر قبر امام پاکی بایست اگر از دین خواسته ای داری

ص:217

هیهات کلّ امرئ رهن بما کسبت له یداه فخذ ما شئت أو فذر

قال:فضرب المأمون بعمامته الأرض و قال:صدقت و اللّه یا دعبل.

157-11- أخبرنا المفید عن ابن قولویه عن أبیه عن سعد عن ابن عیسی،عن ابن محبوب عن عبد اللّه بن سنان،عن معروف بن خرّبوذ،عن أبی جعفر الباقر علیه السّلام قال:صلّی أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیه السّلام بالنّاس الصّبح بالعراق،فلمّا انصرف وعظهم،فبکی و أبکاهم من خوف اللّه(تعالی)،ثمّ قال:أما و اللّه لقد عهدت أقواما علی عهد خلیلی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله و إنّهم لیصبحون و یمسون شعثاء غبراء خمصاء بین أعینهم کرکب المعزی،یبیتون لربّهم سجّدا و قیاما،یراوحون بین أقدامهم و جباههم،یناجون ربّهم و یسألونه فکاک رقابهم من النّار،و اللّه لقد رأیتهم مع ذلک و هم جمیع مشفقون منه خائفون.

158-12- أخبرنا المفید عن أحمد بن الولید عن أبیه عن الصّفّار عن ابن عیسی عن ابن أبی عمیر،عن صبّاح الحذّاء،عن أبی حمزة الثّمالیّ،عن أبی جعفر محمّد بن علیّ الباقر عن آبائه علیهم السّلام،عن رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله،قال:إذا کان یوم القیامة جمع اللّه الخلائق فی صعید واحد،و ینادی مناد من عند اللّه،یسمع آخرهم کما یسمع أوّلهم،یقول:أین أهل الصّبر؟فیقوم عنق من النّاس،فتستقبلهم زمرة من الملائکة فیقولون لهم:ما کان صبرکم هذا الّذی صبرتم؟فیقولون:صبّرنا أنفسنا علی طاعة اللّه،و صبّرناها عن معصیته اللّه.قال:فینادی مناد من عند اللّه:صدق عبادی،خلّوا

ص:218

هیهات،که هرکس در گرو اعمال خود است و خود دو دست دارد[که با آن عمل می کند]پس هرچه می خواهی بگیر یا رها کن و واگذار.

راوی گوید:پس مأمون عمامه خود را بر زمین زد و گفت:ای دعبل به خدا قسم راست گفتی!

سبیلهم لیدخلوا الجنّة بغیر حساب.قال:ثمّ ینادی مناد آخر،یسمع آخرهم کما یسمع أوّلهم،فیقول:أین أهل الفضل.فیقوم عنق من النّاس،فتستقبلهم زمرة من الملائکة،فیقولون:ما فضلکم هذا الّذی نودیتم به؟فیقولون:کنّا یجهل علینا فی الدّنیا فنحتمل و یساء إلینا فنعفو.قال:فینادی مناد من عند اللّه(تعالی)صدق عبادی،خلّوا سبیلهم لیدخلوا الجنّة بغیر حساب.قال:ثمّ ینادی مناد عند اللّه(عزّ و جلّ)،یسمع آخرهم کما یسمع أوّلهم،فیقول:أین جیران اللّه(جلّ جلاله)فی داره؟فیقوم عنق من النّاس،فتستقبلهم زمرة من الملائکة،فیقولون لهم:ماذا کان عملکم فی دار الدّنیا فصرتم به الیوم جیران اللّه(تعالی)فی داره؟فیقولون:کنّا نتحابّ فی اللّه(عزّ و جلّ)و نتباذل فی اللّه،و نتوازر فی اللّه،فینادی مناد من عند اللّه تعالی:صدق عبادی خلّوا سبیلهم لینطلقوا إلی جوار اللّه فی الجنّة بغیر حساب.

قال:فینطلقون إلی الجنّة بغیر حساب.ثمّ قال أبو جعفر علیه السّلام:فهؤلاء جیران اللّه فی داره،یخاف النّاس و لا یخافون،و یحاسب النّاس و لا یحاسبون.

159-13- أخبرنی المفید عن الکاتب عن الزّعفرانیّ،عن الثّقفیّ عن أبی الولید الضّبّیّ عن الهذلیّ،عن محمّد بن سیرین،قال:سمعت غیر واحد من مشیخة أهل البصرة یقول:لمّا فرغ علیّ بن أبی طالب علیه السّلام من حرب أصحاب الجمل لحقه مرض و حضرت الجمعة،فقال لابنه الحسن علیه السّلام:انطلق یا بنیّ فجمع بالنّاس.

فأقبل الحسن علیه السّلام إلی المسجد،فلمّا استقلّ علی المنبر حمد اللّه و أثنی علیه

ص:220

راهشان را باز کنید تا بدون حساب در بهشت داخل گردند.راوی گوید:پس منادی دیگری ندا در می دهد و آن ندا را به گوش آخرین اهل محشر همچون اولین ایشان می رساند و می گوید:اهل برتری کجا هستند؟پس گروهی از مردم برمی خیزند و گروهی از فرشتگان به استقبال آنان می روند پس می گویند:این برتری که شما به آن خوانده شدید چه برتری است؟ پس می گویند:در دنیا با ما به نادانی رفتار می شد پس تحمّل می کردیم و به ما بدی می شد پس ما درمی گذشتیم.راوی گوید:پس منادی از جانب خداوند فرازمند ندا در می دهد بندگانم راست گفتند.راهشان را باز کنید تا بدون حساب در بهشت داخل گردند.راوی گوید:سپس منادی از جانب خدا ندا در می دهد که آن ندا را به گوش آخرین اهل محشر همچون اولین ایشان می رساند.پس می گوید:همسایگان خدا در درگاهش کجا هستند؟پس گروهی از مردم برمی خیزند و گروهی از فرشتگان به استقبال آنان می روند پس به ایشان می گویند:

رفتار شما در دنیا چه بود که امروز به وسیله آن همسایگان خدا در درگاهش گشته اید؟پس می گویند:ما در راه خدا یکدیگر را دوست می داشتیم و به یکدیگر بخشش می نمودیم و یکدیگر را یاری می نمودیم.پس منادی از جانب خداوند ندا درمیدهد:بندگانم راست گفتند.راهشان را باز کنید تا بدون حساب به همسایگی خداوند در بهشت رهسپار گردند.

راوی گوید:پس بدون حساب به سوی بهشت رهسپار می گردند.پس امام باقر علیه السّلام فرمود:

ایشان همسایگان خدا در خانه اش هستند مردم می هراسند و هراسی به آنان نمی رسد و مردم مورد حساب قرار می گیرند و ایشان محاسبه نمی شوند.

و تشهّد و صلّی علی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله،ثمّ قال:أیّها النّاس،إنّ اللّه اختارنا لنبوّته، و اصطفانا علی خلقه و بریّته،و أنزل علینا کتابه و وحیه،و ایم اللّه لا ینتقصنا أحد من حقّنا شیئا إلاّ انتقصه اللّه فی عاجل دنیاه و آجل آخرته،و لا یکون علینا دولة إلاّ کانت لنا العاقبة وَ لَتَعْلَمُنَّ نَبَأَهُ بَعْدَ حِینٍ [ص(38):88].ثمّ جمع بالنّاس،و بلغ أباه کلامه،فلمّا انصرف إلی أبیه علیه السّلام نظر إلیه فما ملک عبرته أن سالت علی خدّیه، ثمّ استدناه فقبّل بین عینیه،و قال:بأبی أنت و أمّی ذُرِّیَّةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ وَ اللّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ [آل عمران(3):34].

160-14- أخبرنا المفید عن ابن قولویه عن أبیه عن سعد عن ابن عیسی عن ابن معروف،عن محمّد بن سنان،عن طلحة بن زید،عن جعفر بن محمّد،عن أبیه،عن جدّه علیه السّلام قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:ما قبض اللّه نبیّا حتّی أمره أن یوصی إلی أفضل عشیرته من عصبته،و أمرنی أن أوصی.فقلت:إلی من یا ربّ؟فقال:

أوص یا محمّد إلی ابن عمّک علیّ بن أبی طالب،فإنّی قد أثبتّه فی الکتب السّالفة، و کتبت فیها أنّه وصیّک،و علی ذلک أخذت میثاق الخلائق و مواثیق أنبیائی و رسلی،أخذت مواثیقهم لی بالرّبوبیّة،و لک یا محمّد بالنّبوّة،و لعلیّ بالولایة.

161-15- أخبرنا المفید عن أحمد بن الولید عن سعید بن عبد اللّه بن موسی عن محمّد بن عبد الرّحمن العرزمیّ،عن المعلّی بن هلال،عن الکلبیّ،عن أبی صالح،عن ابن عبّاس،قال:سمعت رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله یقول:أعطانی اللّه(تبارک

ص:222

و بر وحدانیت خدا گواهی داد و بر فرستاده خدا درود فرستاد پس فرمود:ای مردم!به درستی که خداوند از ما برای پیامبری خود اختیار نمود و ما را بر آفریدگان و مخلوقاتش برگزید و کتاب و وصیش را بر ما فرو فرستاد و به خدا سوگند هیچ کس حقی از حقوق ما را نمی کاهد مگر آنکه خداوند در دنیا و آخرت از[بهره]او خواهد کاست و هیچ غلبه و تسلطی بر ما نیست مگر آنکه سرانجام از آن ماست«و هرآینه خبر آن را به زودی خواهید دانست»[ص، (38):آیۀ 88]پس با مردم نماز جمعه گزارد و سخنش به پدرش رسید پس هنگامی که به سوی پدرش بازگشت علی علیه السّلام به او نگریست و نتوانست که اشک خود را نگه دارد تا بر گونه اش روان نگردد سپس حسن علیه السّلام را به خود نزدیک کرد میان دو چشمش را بوسید و فرمود:پدر و مادرم به فدایت«دودمانی که بعضی از بعضی دیگر هستند و خداوند شنوا و داناست.»[آل عمران(3):آیۀ 34]

و تعالی)خمسا،و أعطی علیّا خمسا:أعطانی جوامع الکلم،و أعطی علیّا جوامع العلم؛و جعلنی نبیّا و جعله وصیّا؛و أعطانی الکوثر،و أعطاه السّلسبیل؛و أعطانی الوحی،و أعطاه الإلهام؛و أسری بی إلیه،و فتح له أبواب السّماء و الحجب حتّی نظر إلیّ فنظرت إلیه.قال:ثمّ بکی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله،فقلت له:ما یبکیک فداک أمّی و أبی؟فقال یا بن عبّاس،إنّ أوّل ما کلّمنی به أن قال:یا محمّد انظر تحتک؛فنظرت إلی الحجب قد انخرقت،و إلی أبواب السّماء قد فتحت،و نظرت إلی علیّ و هو رافع رأسه إلیّ،فکلّمنی و کلّمته،و کلّمنی ربّی(عزّ و جلّ)فقلت:یا رسول اللّه،بم کلّمک ربّک؟قال:قال لی:یا محمّد،إنّی جعلت علیّا وصیّک و وزیرک و خلیفتک من بعدک فأعلمه،فها هو یسمع کلامک؛فأعلمته و أنا بین یدی ربّی(عزّ و جلّ) فقال لی:قد قبلت و أطعت.فأمر اللّه الملائکة أن تسلّم علیه،ففعلت،فردّ علیهم السّلام، و رأیت الملائکة یتباشرون به،و ما مررت بملائکة من ملائکة السّماء إلاّ هنّئونی و قالوا:یا محمّد،و الّذی بعثک بالحقّ،لقد دخل السّرور علی جمیع الملائکة باستخلاف اللّه(عزّ و جلّ)لک ابن عمّک،و رأیت حملة العرش قد نکسوا رءوسهم إلی الأرض،فقلت:یا جبرئیل،لم نکس حملة العرش رءوسهم؟فقال:یا محمّد، ما من ملک من الملائکة إلاّ و قد نظر إلی وجه علیّ بن أبی طالب استبشارا به ما خلا حملة العرش،فإنّهم استأذنوا اللّه(عزّ و جلّ)فی هذه السّاعة،فأذن لهم أن ینظروا إلی علیّ بن أبی طالب فنظروا إلیه،فلمّا هبطت جعلت أخبره بذلک و هو

ص:224

خداوند به من پنج چیز و به علی نیز پنج چیز ارزانی فرمود:به من سخنی جامع و به علی دانشی جامع ارزانی نمود.مرا پیامبر و علی را جانشین قرار داد.به من کوثر[خیر کثیر یا فاطمه زهرا علیها السّلام یا نهری در بهشت منظور می باشد]و به علی سلسبیل عطا فرمود.به من وحی و به علی الهام بخشید.مرا به سوی خود بالا برد و درهای آسمان و حجابها را بر او گشود تا به من نگریست و من نیز به او نگریستم.راوی گوید:سپس پیامبر خدا صلّی اللّه علیه و اله گریست!پس عرضه داشتم:پدر و مادرم فدایت گردند!چه چیز تو را به گریه وا داشته است؟پیامبر فرمود:ای ابن عباس!همانا اولین سخنی که خدا به من گفت این بود که فرمود:ای محمد!به زیر[پای]خود بنگر،و من به حجابها نگریستم که شکافته شده بود و دروازه های آسمان که گشوده شده بود و به علی نگریستم که سر به سوی من فرازکرده،با من سخن گفت و من با او سخن گفتم و نیز خدای عزّ و جلّ با من سخن گفت.گفتم:ای رسول خدا،چه سخنی با تو گفت؟فرمود:خدا به من فرمود:ای محمد همانا من علی را جانشین و وزیر و خلیفه پس از تو قرار دادم پس به او ابلاغ کن.او سخن تو را می شنود.پس کلام خداوند را به او رساندم.درحالی که در پیشگاه پروردگارم قرار داشتم.پس خداوند به من فرمود:همانا پذیرفتی و اطاعت کردی.پس خداوند به فرشتگان فرمان داد که بر او سلام کنند پس این چنین کردند و علی علیه السّلام سلام ایشان را پاسخ گفت و دیدم که فرشتگان به او بشارت می دهند و بر هیچ فرشته ای از فرشتگان آسمان نگذشتم جز آنکه به من تهنیت گفتند و عرضه داشتند:ای محمد!سوگند به کسی که به حق تو را برانگیخت،به خاطر اینکه خداوند پسر عمویت را جانشین تو ساخت شادی بر تمامی فرشتگان فرود آمد.و مشاهده کردم که حاملان عرش سرهایشان را به سوی زمین پائین آورده اند.پس گفتم:ای جبرئیل!چرا حاملان عرش سرهایشان را پائین آورده اند؟پس گفت:ای محمد!هیچ فرشته ای از فرشتگان نبود مگر آنکه برای شادی و سرور به چهره علی بن ابی طالب نگریست جز حاملان عرش که در این ساعت از خداوند کسب اجازه نموده اند و خداوند به ایشان اجازه داده است که به علی بن ابی طالب بنگرند و پس به او نگریستند.پس هنگامی که به زمین پائین آمدم او را از آنچه گذشت با خبر کردم

ص:225

یخبرنی به،فعلمت أنّی لم أطأ موطئا إلاّ و قد کشف لعلیّ عنه حتّی نظر إلیه.قال ابن عبّاس:قلت:یا رسول اللّه،أوصنی.فقال:علیک بمودّة علیّ بن أبی طالب و الّذی بعثنی بالحقّ نبیّا لا یقبل اللّه من عبد حسنة حتّی یسأله عن حبّ علیّ بن أبی طالب علیه السّلام و هو تعالی أعلم،فإن جاء بولایته قبل عمله علی ما کان منه،و إن لم یأت بولایته لم یسأله عن شیء،ثمّ أمر به إلی النّار.یابن عبّاس،و الّذی بعثنی بالحقّ نبیّا،إنّ النّار لأشدّ غضبا علی مبغض علیّ منها علی من زعم أنّ للّه ولدا.یا بن عبّاس،لو أنّ الملائکة المقرّبین و الأنبیاء المرسلین اجتمعوا علی بغض علیّ.

و لن یفعلوا،لعذّبهم اللّه بالنّار.قلت:یا رسول اللّه،و هل یبغضه أحد؟قال:یا بن عبّاس نعم یبغضه قوم یذکرون أنّهم من أمّتی،لم یجعل اللّه لهم فی الإسلام نصیبا.

یا بن عبّاس،إنّ من علامة بغضهم تفضیلهم من هو دونه علیه،و الّذی بعثنی بالحقّ نبیّا ما بعث اللّه نبیّا أکرم علیه منّی،و لا وصیّا أکرم علیه من وصیّی علیّ.قال ابن عبّاس:فلم أزل له کما أمرنی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله و وصّانی بمودّته،و إنّه لأکبر عملی عندی.قال ابن عبّاس:فلمّا مضی من الزّمان ما مضی،و حضرت رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله الوفاة حضرته،فقلت له:فداک أبی و أمّی یا رسول اللّه،قد دنا أجلک،فما تأمرنی؟ فقال:یا بن عبّاس خالف من خالف علیّا،و لا تکوننّ لهم ظهیرا،و لا ولیّا.قلت:یا رسول اللّه،فلم لا تأمر النّاس بترک مخالفته؟قال:فبکی صلّی اللّه علیه و اله حتّی أغمی علیه،ثمّ قال:یابن عبّاس،قد سبق فیهم علم ربّی،و الّذی بعثنی بالحقّ نبیّا لا یخرج أحد

ص:226

درحالی که او نیز مرا به آنچه مشاهده کردم خبر می داد پس دانستم که بر هیچ محلی قدم نگذاشتم مگر آنکه آن جایگاه برای علی روشن و آشکار گردید تا به آنجا نگرد[و از آنچه می گذرد باخبر شود]ابن عباس می گوید:پس عرضه داشتم:ای فرستاده خدا!مرا سفارشی کن.پس فرمود:بر تو باد به دوستی علی بن ابی طالب،سوگند به کسی که به حق مرا به پیامبری برانگیخت خداوند از هیچ بنده ای نیکی را نمی پذیرد تا از دوستی علی بن ابی طالب علیه السّلام از او سؤال کند درحالی که خداوند بلندمرتبه داناتر است.پس اگر ولایت و دوستی علی را با خود بیاورد کردارش بر آن گونه که بوده است مورد پذیرش واقع می شود و اگر ولایت او را همراه نیاورد چیز دیگری از او پرسیده نمی شود.آنگاه دستور داده می شود که به سوی دوزخ حرکت کند.ای ابن عباس!سوگند به کسی که بر حق مرا به پیامبری مبعوث داشت آتش بر دشمن علی خشمناک تر از آتش بر کسی است که گمان دارد خداوند فرزندی دارد.ای ابن عباس!اگر فرشتگان مقرّب و پیامبر فرستاده شده بر دشمنی علی جمع می شدند-درحالی که هرگز این چنین نخواهد شد-خداوند همگی را با آتش عذاب می نمود.عرضه داشتم:ای رسول خدا!آیا کسی با او دشمنی می کند؟پیامبر فرمود:بله،ای ابن عباس گروهی که می گویند آنان از امت من هستند با او دشمنی می کنند.خداوند برای آنان هیچ بهره ای از اسلام قرار نداده است.ای ابن عباس!همانا از نشانه های دشمنی ایشان این است که کسی را که از او پائین تر است بر او برتری می بخشند،سوگند به کسی که به حق مرا به پیامبری برانگیخت خداوند هیچ پیامبری را گرامی تر از من و هیچ جانشینی را گرامی تر از جانشین من علی قرار نداده.ابن عباس می گوید:پس هم چنان همان گونه که رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله به من فرمان داد و مرا به دوستی او سفارش کرد عمل می نمودم و آن بزرگترین عمل من در نزد خودم بود.ابن عباس می گوید:پس هنگامی که برهه ای از زمان گذشت و هنگام وفات رسول خدا فرارسید به نزد ایشان حاضر شدم پس به ایشان عرضه داشتم:پدر و مادرم فدای تو ای رسول خدا پایان عمر تو نزدیک است پس چه دستور می دهید؟پیامبر فرمود:ای ابن عباس!با هرکس که با علی به مخالفت برخاست مخالفت کن و هرگز پشتیبان و دوستدار او مباش.عرضه داشتم:ای رسول خدا،پس چرا مردم را به ترک مخالفت با علی دستور نمی دهی؟راوی گوید:

ص:227

ممّن خالفه من الدّنیا و أنکر حقّه حتّی یغیّر اللّه تعالی ما به من نعمة.یا بن عبّاس، إذا أردت أن تلقی اللّه و هو عنک راض،فاسلک طریقة علیّ بن أبی طالب،و مل معه حیث مال،و ارض به إماما،و عاد من عاداه،و وال من والاه،یا بن عبّاس، احذر أن یدخلک شکّ فیه،فإنّ الشّکّ فی علیّ کفر باللّه(تعالی).

162-16- أخبرنی المفید عن الحسین بن محمّد التّمّار،عن محمّد بن القاسم الأنباریّ،عن أبیه،عن الحسین بن سلیمان الزّاهد،قال:سمعت أبا جعفر الطّائیّ الواعظ یقول:سمعت وهب بن منبّه،یقول:قرأت فی زبور داود أسطرا،منها ما حفظت و منها ما نسیت،فما حفظت قوله:یا داود،اسمع منّی ما أقول،و الحقّ أقول،من أتانی و هو یحبّنی أدخلته الجنّة.یا داود اسمع منّی ما أقول،و الحقّ أقول،من أتانی و هو مستحی من المعاصی الّتی عصانی بها،غفرتها له و أنسیتها حافظیه.یا داود،اسمع منّی ما أقول و الحقّ أقول،من أتانی بحسنة واحدة أدخلته الجنّة.قال داود:یا ربّ،و ما هذه الحسنة؟قال:من فرّج عن عبد مسلم.فقال داود علیه السّلام:إلهی کذلک لا ینبغی لمن عرفک أن یقطع رجاءه منک.

163-17- أخبرنا المفید عن أبی غالب الزّراریّ،عن جدّه محمّد بن سلیمان، عن محمّد بن خالد،عن ابن حمید عن ابن قیس عن أبی جعفر علیه السّلام یقول قال:

رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله إنّ أسرع الخیر ثوابا البرّ،و أسرع الشّرّ عقابا البغی،و کفی بالمرء عیبا أن یبصر من النّاس ما یعمی عنه من نفسه،و أن یعیّر النّاس بما لا یستطیع

ص:228

پیامبر گریست تا از هوش رفت.سپس[بعد از اینکه به هوش آمد]فرمود:ای ابن عباس! دانش پروردگار من درباره آنان پیشی گرفته است.سوگند به کسی که به حق مرا به پیامبری برانگیخت هیچ کس از کسانی که با او به مخالفت برخاسته اند و حقش را انکار نموده اند از دنیا خارج نمی شود تا خداوند نعمت های او را تغییر دهد[و از او بازپس ستاند]ای ابن عباس!اگر خواستی خدا را درحالی ملاقات کنی که از تو خشنود است پس در مسیر علی بن ابی طالب حرکت کن و به هر جایی که متمایل شد تو نیز به همان سو متمایل شو و او را به عنوان امام خود بپذیر و با دشمنان او دشمنی کن و دوستان او را گرامی بدار.ای ابن عباس!بر حذر باش که درباره او شکی بر تو راه یابد.پس به درستی که شک در علی کفر ورزیدن به خدای فرازمند است.

ترکه،و أن یؤذی جلیسه بما لا یعنیه.

164-18- أخبرنا المفید عن عمر بن محمّد المعروف بابن الزّیّات عن محمّد بن همّام عن الحمیریّ عن عبد اللّه بن محمّد بن عیسی،عن أبیه عن ابن المغیرة، عن ابن مسکان،عن عمّار بن یزید،عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:لمّا نزل رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله بطن قدید قال لعلیّ بن أبی طالب علیه السّلام:یا علیّ إنّی سألت اللّه(عزّ و جلّ)أن یوالی بینی و بینک ففعل،و سألته أن یواخی بینی و بینک ففعل،و سألته أن یجعلک وصیّی ففعل.فقال رجل من القوم:و اللّه لصاع من تمر فی شنّ بال خیر ممّا سأل محمّد ربّه،هلاّ سأله ملکا یعضده علی عدوّه،أو کنزا یستعین به علی فاقته؟ فأنزل اللّه(تعالی) فَلَعَلَّکَ تارِکٌ بَعْضَ ما یُوحی إِلَیْکَ وَ ضائِقٌ بِهِ صَدْرُکَ أَنْ یَقُولُوا لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَیْهِ کَنْزٌ أَوْ جاءَ مَعَهُ مَلَکٌ إِنَّما أَنْتَ نَذِیرٌ وَ اللّهُ عَلی کُلِّ شَیْءٍ وَکِیلٌ [هود(11):12].

165-19- أخبرنا المفید عن الصّدوق عن ابن المتوکّل عن السّعد آبادیّ عن البرقیّ عن أبیه عن ابن أبی عمیر،عن غیر واحد من أصحابه،عن أبی حمزة الثّمالیّ،قال حدّثنی من حضر عبد الملک بن مروان و هو یخطب النّاس بمکّة، فلمّا صار إلی موضع العظة من خطبته،قام إلیه رجل فقال:له مهلا مهلا،إنّکم تأمرون،و لا تأتمرون،و تنهون و لا تنتهون،و تعظون و لا تتّعظون،أفاقتداء بسیرتکم،أو طاعة لأمرکم؟فإن:قلتم اقتداء بسیرتنا،فکیف یقتدی بسیرة

ص:230

الظّالمین،و ما الحجّة فی اتّباع المجرمین الّذین اتّخذوا مال اللّه دولا و جعلوا عباد اللّه خولا؟و إن قلتم:أطیعوا أمرنا و اقبلوا نصحنا،فکیف ینصح غیره من لم ینصح نفسه،أم کیف تجب طاعة من لم تثبت له عدالة؟!و إن قلتم:خذوا الحکمة من حیث وجدتموها،و اقبلوا العظة ممّن سمعتموها،فلعلّ فینا من هو أفصح بصنوف العظات،و أعرف بوجوه اللّغات منکم،فتزحزحوا عنها،و أطلقوا أقفالها،و خلّوا سبیلها،ینتدب لها الّذین شرّدتم فی البلاد،و نقلتموهم عن مستقرّهم إلی کلّ واد، فو اللّه ما قلّدناکم أزمّة أمورنا،و حکّمناکم فی أبداننا و أموالنا و أدیاننا لتسیروا فینا بسیرة الجبّارین،غیر أنّا نصبر أنفسنا لاستیفاء المدّة و بلوغ الغایة و تمام المحنة، و لکلّ قائم منکم یوم لا یعدوه،و کتاب لا بدّ أن یتلوه لا یُغادِرُ صَغِیرَةً وَ لا کَبِیرَةً إِلاّ أَحْصاها [الکهف(18):49] وَ سَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ [الشعراء (26):227]قال:فقام إلیه بعض أصحاب المشایخ فقبض علیه،و کان ذلک آخر عهدنا به،و لا ندری ما کانت حاله.

166-20- أخبرنا المفید عن الصّدوق عن أبیه عن أحمد بن إدریس،عن محمّد بن عبد الجبّار،عن القاسم بن محمّد الرّازیّ،عن علیّ بن محمّد الهرمزدانیّ،عن علیّ بن الحسین عن أبیه الحسین علیهما السّلام قال لمّا مرضت فاطمة بنت رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله وصّت إلی علیّ بن أبی طالب علیه السّلام أن یکتم أمرها،و یخفی خبرها،و لا یؤذن أحدا بمرضها،ففعل ذلک،و کان یمرّضها بنفسه،و تعینه علی ذلک أسماء بنت عمیس

ص:232

و اگر گفتید که فرمان ما را گردن نهید و اندرز و خیرخواهی ما را بپذیرید پس چگونه کسی که برای خود خیرخواهی ننموده است برای دیگری خیرخواهی می کند یا چگونه پذیرفتن سخن کسی که عدالت او ثابت نیست واجب می باشد.و اگر گفتید که حکمت را از هرکجا که یافتید دریافت دارید و موعظه و نصیحت را از هرکس که شنیدید بپذیرید پس چه بسا که در میان ما کسی باشد که انواع اندرزها و موعظه ها در نزد او آشکارتر باشد و خصوصیات کلمات را بهتر از شما بشناسد.پس از[جایگاه]موعظه و اندرز دور شوید و قفل هایش را [که در مقابل دیگران قرار داده اید و راهشان را بسته اید]برگشائید و راه موعظه را[برای دیگران]باز کنید تا کسانی که آنان را در سرزمینهای دیگر تبعید کرده اید و از وطن و جایگاهشان به هر سرزمینی انتقالشان دادید به سوی آن سرعت بگیرند.پس به خدا قسم!ما زمام امورمان را به شما واگذار ننمودیم و شما را بر جان و مال و دین خود مسلط نساختیم که بخواهید درمیان ما به شیوه ستمگران رفتار کنید جز آنکه ما خود را برای طلب بقاء مدت[به پایان رسیدن بقاء سختی ها]و رسیدن به نهایت کار و پایان سختی ها به صبر وعده می دهیم.و برای هر برپا ایستاده ای[حاکم و فرمانروایی]از شما روزی است که از آن تجاوز نمی کند و نامه عملی است که ناگزیر است آن را بخواند«هیچ عمل کوچک و بزرگی را از قلم نینداخته است و آن را به حساب آورده است»[کهف(18):آیۀ 49]،«و به زودی ستمکاران خواهند دانست که بازگشتشان به کجاست.»[شعراء(26):آیۀ 227]راوی گوید:پس گروهی از یاران عبد الملک به سوی او برخاستند و دستگیرش نمودند و آن آخرین باری بود که آن شخص را مشاهده کردیم و نمی دانیم که وضعیتش به کجا انجامید.

(رحمها اللّه)علی استمرار بذلک،کما وصّت به،فلمّا حضرتها الوفاة وصّت أمیر المؤمنین علیه السّلام أن یتولّی أمرها و یدفنها لیلا و یعفّی قبرها،فتولّی ذلک أمیر المؤمنین علیه السّلام و دفنها و عفّی موضع قبرها،فلمّا نفض یده من تراب القبر هاج به الحزن،و أرسل دموعه علی خدّیه،و حوّل وجهه إلی قبر رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله فقال:

السّلام علیک یا رسول اللّه،عنّی و عن ابنتک و حبیبتک،و قرّة عینک و زائرتک، و الثّابتة فی الثّری ببقعتک المختار اللّه لها سرعة اللّحاق بک،قلّ یا رسول اللّه عن صفیّتک صبری،و ضعف عن سیّدة النّساء تجلّدی،إلاّ أنّ فی التّأسّی لی بسنّتک و الحزن الّذی حلّ بی لفراقک لموضع التّعزّی،و لقد وسّدتک فی ملحود قبرک بعد أن فاضت نفسک علی صدری،و غمّضتک بیدی،و تولّیت أمرک بنفسی،نعم و فی کتاب اللّه نعم القبول، إِنّا لِلّهِ وَ إِنّا إِلَیْهِ راجِعُونَ [البقرة(2):156]قد استرجعت الودیعة،و أخذت الرّهینة،و اختلست الزّهراء،فما أقبح الخضراء و الغبراء،یا رسول اللّه!أمّا حزنی فسرمد،و أمّا لیلی فمسهّد،لا یبرح الحزن من قلبی أو یختار اللّه لی دارک الّتی فیها أنت مقیم،کمد مقیّح،و همّ مهیّج،سرعان ما فرّق بیننا و إلی اللّه أشکو،و ستنبّئک ابنتک بتظاهر أمّتک علیّ و علی هضمها حقّها،فاستخبرها الحال،فکم من غلیل معتلج بصدرها لم تجد إلی بثّه سبیلا،و ستقول و یحکم اللّه بیننا و هو خیر الحاکمین،سلام علیک یا رسول اللّه،سلام مودّع لا سئم و لا قال، فإن أنصرف فلا عن ملالة،و إن أقم فلا عن سوء ظنّ بما وعد اللّه الصّابرین،الصّبر

ص:234

پس هنگامی که زمان وفات فاطمه علیها السّلام فرارسید به امیر مؤمنان سفارش نمود که امر[کفن و دفن]او را بر عهده بگیرد و او را شبانه به خاک سپارد و مزارش را پنهان سازد.پس امیر مؤمنان این امور را بر عهده گرفت و فاطمه را به خاک سپرد و مکان قبر او را مخفی ساخت پس هنگامی که دستانش را از خاک قبر زهرا پاک کرد اندوه در وجودش برانگیخته و اشکهایش را بر چهره اش روان گرداند و رو به سوی قبر پیامبر صلّی اللّه علیه و اله کرده و گفت:سلام بر تو ای فرستاده خدا [سلامی]از جانب من و دختر محبوب تو و روشنی چشمانت و ملاقات کننده تو[در این شب]که در خاک و در بارگاه تو آرمیده است.[دختری که]خداوند اختیار کرده است که به سرعت به تو بپیوندد.ای فرستاده خدا پس از دختر تو،مرا توان بردباری اندک است و پس از [درگذشت]بانوی زنان جهان،خویشتنداری من به سستی و ناتوانی گرائیده است،اما من که پیرو راه و روش تو هستم و سختی جدایی تو را دیده ام و اندوهگین گشته ام[اینک]شکیبایی ممکن است.به درستی که این من بودم که تو را درمیان قبر نهادم پس از آن که جان گرامی ات بر روی سینه من از بدن خارج شد.و با دستان خود چشمانت را برهم نهادم و خود،امر[کفن و دفن]تو را بر عهده گرفتم.آری و در کتاب خدا پذیرش نیکویی[از این اعمال است]پس «همه ما از خدائیم و به سوی او باز می گردیم.»[بقره(2):آیۀ 156]همانا امانتی که به من سپرده بودی به سوی تو بازگردانده شد.و به صاحبش رسید و زهرا از من گرفته شد.پس آسمان و زمین چه زشت و نازیبا است.ای فرستاده خدا!از این پس اندوه من جاودانه و شبهایم به شب زنده داری می گذرد و اندوه همچنان در قلب من به سر می برد تا آن روز که خداوند خانه ای را که تو در آن ساکنی برایم برگزیند.اندوهی شدید مرا فرا گرفته است که چون زخمی بر جانم نشسته و غمی است که درونم را برمی انگیزد.چه سریع میان ما جدایی انداخت و من شکایت خود را به سوی خدا می برم و به زودی دخترت تو را آگاه خواهد ساخت که امت تو چگونه بر ستمکاری بر من و بر علیه حق او،در کنار هم جمع شدند پس احوال ما را از فاطمه خبر گیر.پس چه بسیار حرارت و بغض پرتلاطمی که در سینه اش وجود داشت و راهی برای بیان و بازگو کردن آن نیافت و به تو خواهد گفت و خداوند میان ما حکم می کند که او بهترین حکم کنندگان است.سلام بر تو ای فرستاده خدا سلام وداع کننده ای که از روی ناخشنودی و یا خسته دلی سلام نمی کند.پس اگر[به سوی خانه ام]روی گردانم از

ص:235

أیمن و أجمل،و لو لا غلبة المستولین علینا لجعلت المقام عند قبرک لزاما، و التّلبّث عنده معکوفا،و لأعولت إعوال الثّکلی علی جلیل الرّزیّة،فبعین اللّه تدفن بنتک سرّا،و یهتضم حقّها قهرا،و یمنع إرثها جهرا،و لم یطل العهد،و لم یخلق منک الذّکر،فإلی اللّه یا رسول اللّه المشتکی،و فیک أجمل العزاء،فصلوات اللّه علیها و علیک و رحمة اللّه و برکاته.

167-21- أخبرنا المفید عن الصّدوق عن ماجیلویه،عن عمّه عن البرقیّ عن أبیه و محمّد بن سنان،معا عن محمّد بن عطیّة،عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله الموت کفّارة لذنوب المؤمنین.

168-22- أخبرنا المفید عن علیّ بن محمّد الکاتب عن أبی القاسم زکریّا بن یحیی عن داود بن القاسم الجعفریّ عن الرّضا علیه السّلام یقول:أنّ أمیر المؤمنین علیه السّلام قال لکمیل بن زیاد فیما قال:یا کمیل،أخوک دینک،فاحتط لدینک بما شئت.

169-23- أخبرنا المفید عن أحمد بن الولید عن أبیه عن الصّفّار عن القاسانیّ عن المنقریّ عن حفص قال:قال أبو عبد اللّه علیه السّلام یقول:إذا أراد أحدکم أن لا یسأل اللّه شیئا إلاّ أعطاه،فلییأس عن النّاس کلّهم،و لا یکون له رجاء إلاّ من اللّه (عزّ و جلّ)فانّه إذا علم اللّه(عزّ و جلّ)ذلک من قلبه لم یسأل اللّه شیئا إلاّ أعطاه،ألا فحاسبوا أنفسکم قبل أن تحاسبوا،فإنّ فی القیامة خمسین موقفا،کلّ موقف مقام ألف سنة،ثمّ تلا هذه الآیة: فِی یَوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَةٍ [المعارج(70):4].

ص:236

خستگی و ملالت نیست و اگر باقی بمانم از سوء ظن و گمان بد به آنچه خداوند به اهل صبر وعده داده است نمی باشد.

بردباری خوش یمن تر و زیباتر است و اگر توانمندی و غلبه فرمان روایان بر ما نبود جاودانه در کنار قبرت باقی می ماندم و همچون معتکفان در کنار مزارت درنگ می نمودم و همچون زن فرزند مرده بر عظمت این مصیبت ناله و زاری سر می دادم.پس در محضر پروردگار دخترت مخفیانه به خاک سپرده می شود و حقش به زور از او گرفته می شود و آشکارا از ارث محروم می گردد درحالی که پیمان[تو با این مردمان]طولانی نگشته است و یاد تو به کهنگی نگراییده است.پس ای رسول خدا شکایت به درگاه خدا می برم و زیباترین عزاداری را درباره تو به جا می آورم پس درود و رحمت و برکات خدا بر تو و دخترت باد.

170-24- أخبرنا المفید عن الکاتب عن الزّعفرانیّ عن الثّقفیّ،عن حبیب بن بصیر عن أحمد بن بشیر عن هشام بن محمّد،عن أبیه محمّد بن السّائب،عن إبراهیم بن محمّد الیمانیّ،عن عکرمة،قال:سمعت عبد اللّه بن العبّاس یقول لابنه علیّ بن عبد اللّه:لیکن کنزک الّذی تدّخره العلم،کن به أشدّ اغتباطا منک بکنز الذّهب الأحمر،فإنّی مودّعک کلاما إن أنت وعیته اجتمع لک به خیر أمر الدّنیا و الآخرة،لا تکن ممّن یرجو الآخرة بغیر عمل،و یؤخّر التّوبة لطول الأمل،و یقول فی الدّنیا قول الزّاهدین،و یعمل فیها عمل الرّاغبین،إن أعطی منها لم یشبع،و إن منع منها لم یقنع،یعجز عن شکر ما یؤتی،و یبتغی الزّیادة فیما بقی،و یأمر بما لا یأتی.یحبّ الصّالحین و لا یعمل عملهم،و یبغض الفجّار و هو أحدهم،و یقول:لم أعمل فأتعنّی،ألا أجلس فأتمنّی،فهو یتمنّی المغفرة و قد دأب فی المعصیة،قد عمّر ما یَتَذَکَّرُ فِیهِ مَنْ تَذَکَّرَ [الفاطر(35):37]یقول فیما ذهب:لو کنت عملت و نصبت کان ذخرا لی،و یعصی ربّه(تعالی)فیما بقی غیر مکترث،إن سقم ندم علی العمل،و إن صحّ أمن و اغترّ و أخّر العمل،معجب بنفسه ما عوفی،و قانط إذا ابتلی،إن رغب أشر،و إن بسط له هلک،تغلبه نفسه علی ما یظنّ،و لا یغلبها علی ما یستیقن،لا یثق من الرّزق بما قد ضمن له،و لا یقنع بما قسم له،لم یرغب قبل أن ینصب،و لا ینصب فیما یرغب،إن استغنی بطر،و إن افتقر قنط،فهو ینبغی الزّیادة و إن لم یشکر،و یضیّع من نفسه ما هو أکثر یکره الموت لإساءته،و لا یدع الإساءة

ص:238

فی حیاته إن عرضت شهوته،واقع الخطیئة ثمّ تمنّی التّوبة،و إن عرض له عمل الآخرة دافع،یبلغ فی الرّغبة حین یسأل،و یقصّر فی العمل حین یعمل،فهو بالطّول مدلّ،و فی العمل مقلّ،یتبادر فی الدّنیا یعبأ لمرض،فإذا أفاق واقع الخطایا و لم یعرض،یخشی الموت،و لا یخاف الفوت،یخاف علی غیره بأقلّ من ذنبه،و یرجو لنفسه بدون عمله،و هو علی النّاس طاعن،و لنفسه مداهن،یرجو الأمانة ما رضی،و یری الخیانة إن سخط،إن عوفی ظنّ أنّه قد تاب،و إن ابتلی طمع فی العافیة و عاد،لا یبیت قائما،و لا یصبح صائما یصبح و همّه الغذاء، و یمسی و نیّته العشاء،و هو مفطر،یتعوّذ باللّه منه من هو فوقه،و لا ینجو بالعوذ منه من هو دونه،یهلک فی بغضه إذا أبغض،و لا یقصّر فی حبّه إذا أحبّ،یغضب فی الیسیر،و یغضی علی الکثیر،فهو یطاع و یعصی وَ اللّهُ الْمُسْتَعانُ [یوسف(12):18].

171-25- حدّثنا أبو عبد اللّه محمّد بن محمّد،قال:حدّثنا أبو بکر محمّد بن عمر الجعابیّ،قال:حدّثنا محمّد بن محمّد بن سلیمان الباغندیّ،قال:حدّثنی هارون بن حاتم.قال:حدّثنا إسماعیل بن توبة و مصعب بن سلاّم،عن أبی إسحاق،عن ربیعة السّعدیّ،قال:أتیت حذیفة بن الیمان فقلت له:حدّثنی بما سمعت من رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله أو رأیته لأعمل به،قال فقال لی:علیک بالقرآن.فقلت له:قد قرأت القرآن،و إنّما جئتک لتحدّثنی،اللّهمّ إنّی أشهدک علی حذیفة أنّی أتیته لیحدّثنی بما لم أسمعه و لم أره من رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله و أنّه قد منعنیه و کتمنیه.فقال حذیفة:یا

ص:240

می داند چون موجب ناراحتی اوست و خود در هنگام جلوه گری شهوتش از ناراحت ساختن دیگران ابایی ندارد.

اشتباه و نافرمانی می کند و توبه را آرزو می کند و اگر عملی مربوط به آخرت بر او عرضه شود به آن رفتار نمی کند.در هنگام درخواست در طلب زیاده روی می کند و در هنگام عمل در کردار خود کوتاهی می کند.پس او به احسان آشنا است ولی در کردار اهل تفریط و کوتاهی می باشد.از خستگی و ناتوانی بیماری در دنیا سرعت می ورزد و هنگامی که بهبود می یابد اشتباهات را مرتکب می شود و[از آنها]روی گردان نمی شود.از مرگ می هراسد و از دست رفتن[فرصت ها]نمی ترسد.بر دیگری به کمتر از گناه خود در هراس است و برای خود بدون هیچ عملی امید[نجات]دارد.درحالی که بر مردم طعنه زننده و بر خود آسان گیر است.

تا زمانی که خشنود است امید به ایمنی و امانت دارد و اگر ناراضی گردد[هرچیز را]خیانت می بیند.اگر در سلامتی به سر برد گمان می کند که او توبه کرده است[و این سلامت ثمره توبه اوست]و اگر مبتلا گردد در سلامت طمع می کند و باز می گردد.شب را در نماز به سر نمی برد و روز را به روزه داری سپری نمی کند.شب را به صبح می رساند درحالی که همّ و غم او غذا است و روز را به شب می رساند درحالی که نیت او خوردن شام است درحالی که روزه دار نیست.کسی که بر فراز اوست از او به خدا پناه می برد و کسی که پائین دست اوست از پناه بردن از[شرّ]او نجات نمی یابد.هنگامی که کینه می ورزد در کینه خود هلاک می شود و هنگامی که دوست می دارد در دوستی اش کوتاهی نمی کند.به آسانی خشمناک می گردد و بر [ستم]فراوان ساکت می ماند.پس او مورد اطاعت قرار می گیرد و خود نافرمانی می کند و خداوند یاری ده است.

هذا،قد أبلغت فی الشّدّة.ثمّ قال لی:خذها قصیرة من طویلة و جامعة لکلّ أمرک، إنّ آیة الجنّة فی هذه الأمّة لبیّنة،إنّه لیأکل الطّعام و یمشی فی الأسواق.فقلت له:

بیّن لی آیة الجنّة أتّبعها،و بیّن لی آیة النّار فأتّقیها.فقال لی:و الّذی نفسی بیده،إنّ آیة الجنّة الهداة إلیها إلی یوم القیامة و آیة الحقّ إلی یوم القیامة لآل محمّد علیهم السّلام،و إنّ آیة النّار و آیة الکفر و الدّعاة إلی النّار إلی یوم القیامة لغیرهم.

172-26- أخبرنا المفید عن علیّ بن خالد المراغیّ عن القاسم بن محمّد الدّلاّل،عن سبرة بن زیاد،عن الحکم بن عیینة،عن حنش بن المعتمر،قال:

دخلت علی أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیه السّلام فقلت:السّلام علیک یا أمیر المؤمنین و رحمة اللّه و برکاته،کیف أمسیت؟قال:أمسیت محبّا لمحبّنا،و مبغضا لمبغضنا،و أمسی محبّنا مغتبطا برحمة من اللّه کان ینتظرها،و أمسی عدوّنا یؤسّس بنیانه علی شفا جرف هار،و کأنّ ذلک الشّفا قد انهار به فی نار جهنّم،و کأنّ أبواب الرّحمة قد فتحت لأهلها،فهنیئا لأهل الرّحمة رحمتهم،و التّعس لأهل النّار، و النّار لهم.یا حنش،من سرّه أن یعلم أمحبّ لنا أم مبغض فلیمتحن قلبه،فإن کان یحبّ ولیّا لنا فلیس بمبغض لنا،و إن کان یبغض ولیّنا فلیس بمحبّ لنا،إنّ اللّه (تعالی)أخذ المیثاق لمحبّنا بمودّتنا،و کتب فی الذّکر اسم مبغضنا،نحن النّجباء و أفراطنا أفراط الأنبیاء.

173-27- أخبرنا المفید عن الجعابیّ،عن ابن عقدة عن أبی عوانة موسی بن

ص:242

پس حذیفه گفت:ای فلانی!در سختی[مراد و مقصود خود را]رساندی[بسیار شدید و تند سخن گفتی]سپس به من گفت:از سخنان طولانی[حکمت های]کوتاه را دریافت کن و آن را [حکمتی]جامع برای تمامی امورت بدان.همانا نشانه بهشت در این امت آشکار است.به درستی که پیامبر غذا می خورد و در بازار ما قدم می زند.راوی گوید پس به حذیفه گفتم:

نشانه بهشت را برایم بیان نما تا از آن پیروی کنم و نشانه دوزخ را نیز برایم بیان کن تا از آن برحذر باشم.پس حذیفه به من گفت:سوگند به کسی که جانم در دست اوست همانا نشانه بهشت و راهنمایان به سوی آن تا روز قیامت نشانه حق تا روز قیامت،خاندان محمد صلّی اللّه علیه و اله هستند و نشانه دوزخ و کفر و راهنمایان به سوی دوزخ تا روز قیامت،غیر از ایشان می باشند.

یوسف عن عبد السّلام بن عاصم،عن إسحاق بن إسماعیل عن عمرو بن أبی قیس عن میسرة بن حبیب،عن المنهال بن عمرو قال:أخبرنی رجل من تمیم، قال:کنّا مع علیّ بن أبی طالب علیه السّلام بذی قار و نحن نری أنّا سنختطف فی یومنا، فسمعته یقول:و اللّه لنظهرنّ علی هذه الفرقة،و لنقتلنّ هذین الرّجلین-یعنی طلحة و الزّبیر-و لنستبیحنّ عسکرهما.قال التّمیمیّ:فأتیت إلی عبد اللّه بن العبّاس فقلت:أما تری إلی ابن عمّک و ما یقول؟فقال:لا تعجل حتّی تنظر ما یکون،فلمّا کان من أمر البصرة ما کان أتیته فقلت:لا أری ابن عمّک إلاّ قد صدق.فقال:

ویحک!إنّا کنّا نتحدّث أصحاب محمّد أنّ النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله عهد إلیه ثمانین عهدا لم یعهد شیئا منها إلی أحد غیره،فلعلّ هذا ممّا عهد إلیه.

174-28- أخبرنا المفید عن الصّدوق عن أبیه عن محمّد بن أبی القاسم عن البرقیّ،عن أبیه،قال:حدّثنی من سمع حنان بن سدیر یقول:سمعت أبی سدیر الصّیرفیّ یقول:رأیت رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله فیما یری النّائم و بین یدیه طبق مغطّی بمندیل،فدنوت منه و سلّمت علیه،فردّ السّلام،و کشف المندیل عن الطّبق،فإذا فیه رطب،فجعل یأکل منه،فدنوت منه فقلت:یا رسول اللّه،ناولنی رطبة، فناولنی واحدة،فأکلتها،ثمّ قلت:یا رسول اللّه،ناولنی أخری،فناولنیها فأکلتها، و جعلت کلّما أکلت واحدة سألته أخری حتّی أعطانی ثمانی رطبات فأکلتها،ثمّ طلبت منه أخری،فقال لی:حسبک.قال:فانتبهت من منامی،فلمّا کان من الغد

ص:244

دخلت علی جعفر بن محمّد الصّادق علیهما السّلام و بین یدیه طبق مغطّی بمندیل،کأنّه الّذی رأیته فی المنام بین یدی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله،فسلّمت علیه،فردّ علیّ السّلام،ثمّ کشف عن الطّبق،فإذا فیه رطب،فجعل یأکل منه،فعجبت لذلک،و قلت:جعلت فداک ناولنی رطبة،فناولنی فأکلتها،ثمّ طلبت أخری فناولنی فأکلتها،و طلبت أخری حتّی أکلت ثمانی رطبات،ثمّ طلبت منه أخری فقال لی:لو زادک جدّی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله لزدتک،فأخبرته الخبر فتبسّم تبسّم عارف بما کان.

175-29- أخبرنا المفید عن الجعابیّ،قال:حدّثنی الشّیخ الصّالح عبد اللّه بن محمّد بن عبد اللّه بن یاسین،قال:سمعت العبد الصّالح علیّ بن محمّد بن علیّ الرّضا علیه السّلام بسرّ من رأی،یذکر عن آبائه علیهم السّلام قال:قال أمیر المؤمنین علیه السّلام:العلم وراثة کریمة،و الآداب حلل حسان،و الفکرة مرآة صافیة،و الاعتذار منذر ناصح، و کفی بک أدبا ترکک ما کرهته من غیرک.

176-30- أخبرنا المفید عن أحمد بن الولید،عن أبیه عن سعد عن ابن عیسی، عن ابن محبوب،عن الثّمالیّ:قال قال کان علیّ بن الحسین علیه السّلام یقول:ابن آدم،لا تزال بخیر ما کان لک واعظ من نفسک،و ما کانت المحاسبة من همّک،و ما کان الخوف لک شعارا،و الحزن لک دثارا؛ابن آدم،إنّک میّت و مبعوث و موقوف بین یدی اللّه(عزّ و جلّ)مسئول،فأعدّ جوابا.

177-31- أخبرنا المفید عن أحمد بن محمّد الجرجرائیّ عن إسحاق بن

ص:246

سدیر می گوید:پس،از خواب برخاستم و فردای آن روز به نزد جعفر بن محمد صادق علیه السّلام رفتم،درحالی که در مقابلش طبقی بود که با دستمالی پوشیده شده بود.همانند آنچه در خواب در مقابل رسول خدا دیده بودم.پس بر امام سلام کردم و سلام مرا پاسخ گفت و دستمال را از روی طبق برداشت.در ظرف،خرما بود و حضرت شروع به خوردن از آن کرد.

پس مرا حیرت فراگرفت و عرضه داشتم:فدایت گردم!یک خرما به من بده.پس حضرت خرمای دیگری به من داد پس آن را خوردم.آنگاه خرمای دیگری طلب کردم و حضرت خرمای دیگری به من داد و من آن را خوردم.و خرمای دیگری طلب نمودم تا هشت خرما را تناول کردم.آنگاه خرمای دیگری طلبیدم.پس امام به من فرمود:اگر جدم رسول خدا بیشتر از این به تو می داد من نیز بیشتر می دادم.پس[از خوابی که دیده بودم]او را آگاه کردم و او چون کسی که از حقیقت باخبر است بر من تبسّم نمود.

عبدون عن محمّد بن عبد اللّه بن سلمان عن محمّد بن إسماعیل الأحمسیّ،عن المحاربیّ،عن ابن أبی لیلی عن الحکم بن عیینة،عن ابن أبی الدّرداء،عن أبیه، قال:نال رجل من عرض رجل عند النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله،فردّ رجل من القوم علیه،فقال النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله:من ردّ عن عرض أخیه کان له حجابا من نار.

178-32- أخبرنا المفید عن ابن قولویه،عن أبیه،عن سعد عن البرقیّ،عن سلیمان بن مسلم الکندیّ،عن ابن غزوان،عن عیسی بن أبی منصور،عن أبان بن تغلب،عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:نفس المهموم لظلمنا تسبیح،و همّه لنا عبادة، و کتمان سرّنا جهاد فی سبیل اللّه.ثمّ قال أبو عبد اللّه علیه السّلام یجب أن یکتب هذا الحدیث بالذّهب.

179-33- أخبرنا المفید عن الجعابیّ،عن ابن عقدة عن أبی عوانة موسی القطّان،عن محمّد بن یحیی الأودیّ،عن إسماعیل بن أبان،عن علیّ بن هاشم بن البرید،عن أبیه،عن عبد الرّحمن بن قیس الرّحبیّ،قال:کنت جالسا مع أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیه السّلام علی باب القصر حتّی ألجأته الشّمس إلی حائط القصر،فوثب لیدخل،فقام رجل من همدان فتعلّق بثوبه،و قال:یا أمیر المؤمنین، حدّثنی حدیثا جامعا ینفعنی اللّه به قال:أولم یکن فی حدیث کثیر؟قال:بلی، و لکن حدّثنی حدیثا ینفعنی اللّه به.قال:حدّثنی خلیلی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله أنّی أرد أنا و شیعتی الحوض رواء مرویّین مبیضّة وجوههم،و یرد عدوّنا ظماء مظمئین

ص:248

مسودّة وجوههم،خذها إلیک قصیرة من طویلة أنت مع من أحببت،و لک ما اکتسبت،أرسلنی یا أخا همدان؛ثمّ دخل القصر.

180-34- أخبرنا المفید عن علیّ بن محمّد الکاتب عن الحسن بن علیّ الزّعفرانیّ،عن إبراهیم بن محمّد الثّقفیّ،عن یوسف بن کلیب،عن معاویة بن هشام،عن الصّبّاح بن یحیی المزنیّ،عن الحارث بن حصیرة،قال:حدّثنی جماعة من أصحاب أمیر المؤمنین علیه السّلام أنّه قال یوما:ادعوا غنیّا و باهلة و حیّا آخر، و قد سمّاها،فلیأخذوا أعطیّاتهم،فو الّذی فلق الحبّة و برأ النّسمة ما لهم فی الإسلام نصیب،و أنا شاهد فی منزلی عند الحوض و عند المقام المحمود أنّهم أعداء لی فی الدّنیا و الآخرة،لآخذنّ غنیّا أخذة تضرط باهلة و لئن ثبتت قدمای لأردّنّ قبائل إلی قبائل و قبائل إلی قبائل و لأبهرجنّ ستّین قبیلة ما لها فی الإسلام نصیب.

181-35- أخبرنا المفید عن أبی عمرو عثمان الدّقّاق عن جعفر بن محمّد بن مالک،عن أحمد بن یحیی الأودیّ،عن مخوّل بن إبراهیم عن الرّبیع بن المنذر، عن أبیه،عن الحسین بن علیّ علیهما السّلام قال ما من عبد قطرت عیناه فینا قطرة أو دمعت عیناه فینا دمعة إلاّ بوّأه اللّه بها فی الجنّة حقبا.قال أحمد بن یحیی الأودیّ:فرأیت الحسین بن علیّ علیه السّلام فی المنام فقلت:حدّثنی مخوّل بن إبراهیم،عن الرّبیع بن المنذر،عن أبیه،عنک،أنّک قلت:ما من عبد قطرت عیناه فینا قطرة،أو دمعت

ص:250

این[حکمت]کوچک را از[روایات]طولانی و فراوان دریافت کن که:[در قیامت]تو با هر آن کسی هستی که دوستش داری و برای تو همان است که با اعمال خود به دست آوری.

[اینک]مرا رها کن ای برادر همدانی!سپس امام داخل قصر شد.

عیناه فینا دمعة إلاّ بوّأه اللّه بها فی الجنّة حقبا.قال:نعم.قلت:سقط الإسناد بینی و بینک.

182-36- أخبرنا المفید عن أبی نصر محمّد بن الحسین عن علیّ بن أحمد بن سیابة عن عمر بن عبد الجبّار عن أبیه عن علیّ بن جعفر،عن أخیه موسی عن آبائه علیه السّلام قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله ذات یوم لأصحابه:ألا إنّه قد دبّ إلیکم داء الأمم من قبلکم،و هو الحسد،لیس بحالق الشّعر لکنّه حالق الدّین،و ینجّی منه أن یکفّ الإنسان یده،و یخزن لسانه،و لا یکون ذا غمز علی أخیه المؤمن.

183-37- أخبرنا المفید عن الجعابیّ عن محمّد بن الولید عن عنبر بن محمّد عن شعبة،عن سلمة بن جمیل،عن أبی الطّفیل عامر بن واثلة الکنانیّ رحمه اللّه قال:

سمعت أمیر المؤمنین علیه السّلام یقول:إنّ أخوف ما أخاف علیکم طول الأمل و اتّباع الهوی،فأمّا طول الأمل فینسی الآخرة و أمّا اتّباع الهوی فیصدّ عن الحقّ،ألا و إنّ الدّنیا قد تولّت مدبرة و الآخرة قد أقبلت مقبلة،و لکلّ واحدة منهما بنون،فکونوا من أبناء الآخرة و لا تکونوا من أبناء الدّنیا،فإنّ الیوم عمل و لا حساب،و الآخرة حساب و لا عمل.

184-38- أخبرنا المفید عن الحسین بن محمّد التّمّار،عن ابن أبی أویس،عن أبیه،عن حمید بن قیس،عن عطا،عن ابن عبّاس قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله یا بنی عبد المطّلب،إنّی سألت اللّه لکم أنّ یعلّم جاهلکم،و أن یثبّت قائمکم،و أن یهدی

ص:252

امام فرمود:بله،پس عرضه داشتم:سلسله سند میان من و شما ساقط شد[و من پس از این،این روایت را مستقیما از خود شما نقل می کنم].

ضالّکم،و أن یجعلکم نجداء جوداء رحماء،و لو أنّ رجلا صلّی وصفّ قدمیه بین الرّکن و المقام،و لقی اللّه ببغضکم أهل البیت،دخل النّار.

185-39- أخبرنا المفید عن الجعابیّ،عن عبد اللّه بن محمّد بن سعید عن أحمد بن عیسی بن الحسن الجرمیّ،عن نصر بن حمّاد،عن عمرو بن شمر،عن جابر الجعفیّ،عن أبی جعفر محمّد بن علیّ الباقر علیه السّلام عن جابر بن عبد اللّه الأنصاریّ، قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله إنّ جبرئیل نزل علیّ و قال:إنّ اللّه یأمرک أن تقوم بتفضیل علیّ بن أبی طالب خطیبا علی أصحابک لیبلّغوا من بعدهم ذلک عنک،و یأمر جمیع الملائکة أن تسمع ما تذکره،و اللّه یوحی إلیک یا محمّد أنّ من خالفک فی أمره دخل النّار،و من أطاعک فله الجنّة.فأمر النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله منادیا فنادی بالصّلاة جامعة،فاجتمع النّاس و خرج حتّی رقی المنبر،کان أوّل ما تکلّم به:أعوذ باللّه من الشّیطان الرّجیم،بسم اللّه الرّحمن الرّحیم ثمّ قال:أیّها النّاس،أنا البشیر،و أنا النّذیر،و أنا النّبیّ الأمّیّ،إنّی مبلّغکم عن اللّه(عزّ و جلّ)فی أمر رجل لحمه من لحمی،و دمه من دمی،و هو عیبة العلم،و هو الّذی انتجبه اللّه من هذه الأمّة و اصطفاه و هداه و تولاّه،و خلقنی و إیّاه،و فضّلنی بالرّسالة،و فضّله بالتّبلیغ عنّی، و جعلنی مدینة العلم و جعله الباب،و جعله خازن العلم و المقتبس منه الأحکام، و خصّه بالوصیّة،و أبان أمره،و خوّف من عداوته،و أزلف من والاه،و غفر لشیعته، و أمر النّاس جمیعا بطاعته.و إنّه(عزّ و جلّ)یقول:من عاداه عادانی،و من والاه

ص:254

اگر کسی درمیان شما رکن و مقام[در مکّه]نماز بگزارد و[به عبادت]پاهای خود را در کنار هم قرار دهد و با کینه شما اهل بیت خدا را ملاقات کند،در دوزخ داخل می شود.

و الانی،و من ناصبه ناصبنی.و من خالفه خالفنی،و من عصاه عصانی،و من آذاه آذانی،و من أبغضه أبغضنی،و من أحبّه أحبّنی،و من أرداه أردانی،و من کاده کادنی،و من نصره نصرنی.یا أیّها النّاس،اسمعوا ما آمرکم به و أطیعوه،فإنّی أخوّفکم عقاب اللّه یَوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَیْنَها وَ بَیْنَهُ أَمَداً بَعِیداً وَ یُحَذِّرُکُمُ اللّهُ نَفْسَهُ وَ اللّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ [آل عمران(3):30]ثمّ أخذ بید علیّ أمیر المؤمنین علیه السّلام فقال:معاشر النّاس،هذا مولی المؤمنین،و حجّة اللّه علی خلقه أجمعین،و المجاهد للکافرین.اللّهمّ إنّی قد بلّغت،و هم عبادک و أنت القادر علی صلاحهم فأصلحهم،برحمتک یا أرحم الرّاحمین،أستغفر اللّه لی و لکم.ثمّ نزل عن المنبر فأتاه جبرئیل علیه السّلام فقال:

یا محمّد،إنّ اللّه(عزّ و جلّ)یقرئک السّلام و یقول لک:جزاک اللّه عن تبلیغک خیرا، قد بلّغت رسالات ربّک،و نصحت لأمّتک،و أرضیت المؤمنین،و أرغمت الکافرین؛یا محمّد،إنّ ابن عمّک مبتلی و مبتلی به؛یا محمّد،قل فی کلّ أوقاتک:

«الحمد للّه ربّ العالمین» وَ سَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ [الشعراء (26):227].

186-40- أخبرنا المفید عن محمّد بن عمر عن علیّ بن عبد الرّحیم السّجستانیّ،عن أبیه،عن الحسن بن إبراهیم،عن عبد اللّه بن عاصم،عن محمّد بن بشر،قال:لمّا سیّر ابن الزّبیر ابن عبّاس رحمه اللّه إلی الطّائف،کتب إلیه محمّد بن

ص:256

هرکس دشمنی خود را با او آشکارسازد،دشمنی اش را با من آشکار کرده است و هرکس با او به مخالفت برخیزد با من مخالفت کرده است و هرکس از او سرپیچی نموده است.هرکس او را بیازرد مرا آزرده است و هرکس کینه او را در دل داشته باشد کینه مرا در دل داشته است.هر کس او را دوست بدارد مرا دوست داشته است و هرکس او را خوار شمارد مرا خوار شمرده است و هرکس او را[از حق خود]باز دارد مرا بازداشته است و هرکس او را یاری کند مرا یاری کرده است.ای مردم!آنچه به شما فرمان می دهم را بشنوید و از آن پیروی کنید.پس همانا من شما را از کیفر خداوند برحذر می دارم«روزی که هرکس کارهای نیک و بد خود را در برابر خود حاضر می بیند،آرزو کند که،ای کاش میان او و کردار بدش فاصله فراوان بود»[آل عمران(3):آیۀ 28]آنگاه دست علی بن ابی طالب را در دست گرفت و فرمود:ای گروه مردم!این شخص مولای مؤمنان و حجت خدا بر تمامی آفریدگان و جهادکننده با کافران است.پروردگارا به درستی که من[آنچه را خواسته بودی]ابلاغ کردم و آنان بندگان تو هستند و تو بر خیر آنان توانایی پس[امر]آنان را اصلاح فرما.به رحمت تو[چشم دوخته ایم]ای مهربان ترین مهربانان و من بر خود و شما از خداوند طلب بخشایش می نمایم.

آنگاه از منبر پایین آمد.پس جبرئیل به نزد پیامبر آمد و عرضه داشت:ای محمد!به درستی که خداوند عزتمند به تو سلام می رساند و می فرماید:خداوند به تو از این تبلیغ و رساندن امر الهی پاداش نیکو عطا فرماید.به درستی که رسالت پروردگارت را ابلاغ کرده و برای امتت خیرخواهی نمودی و مؤمنان را خشنود گردانیدی و پوزه کافران را به خاک مالیدی.ای محمد!همانا پسر عمویت مورد امتحان الهی قرار می گیرد و مردمان نیز به واسطه او مورد امتحان قرار می گیرند.ای محمد!در تمامی زمانها و لحظه ها بگو:ستایش از آن خداوندی است که پروردگار جهانیان است و به زودی ستمکاران خواهند دانست به چه مکانی باز می گردند.

ص:257

الحنفیّة رحمه اللّه أمّا بعد،فقد بلغنی أنّ ابن الجاهلیّة سیّرک إلی الطّائف،فرفع اللّه(عزّ اسمه)بذلک لک ذکرا،و أعظم لک أجرا،و حطّ به عنک وزرا؛یا ابن عمّ،إنّما یبتلی الصّالحون،و إنّما تهدی الکرامة للأبرار،و لو لم تؤجر إلاّ فیما تحبّ إذا قلّ أجرک قال اللّه تعالی وَ عَسی أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ هُوَ خَیْرٌ لَکُمْ [البقرة(2):216]و هذا ما لست أشکّ أنّه خیر لک عند بارئک،عزم اللّه لک علی الصّبر فی البلوی،و الشّکر فی النّعماء،إنّه علی کلّ شیء قدیر.فلمّا وصل الکتاب إلی ابن عبّاس أجاب عنه، و فقال:«أمّا بعد،فقد أتانی کتابک تعزّینی فیه علی تسییری،و تسأل ربّک(جلّ اسمه)أن یرفع به ذکری،و هو تعالی قادر علی تضعیف الأجر،و العائدة بالفضل، و الزّیادة من الإحسان،و أما أحبّ أنّ الّذی رکب منّی ابن الزّبیر کان رکبه منّی أعداء خلق اللّه لی احتسابا و لذلک فی حسناتی،و لما أرجو أن أنال به رضوان ربّی؛یا أخی،الدّنیا قد ولّت،و إنّ الآخرة قد أظلّت،فاعمل صالحا،جعلنا اللّه و إیّاک ممّن یخافه بالغیب،و یعمل لرضوانه فی السّرّ و العلانیة،إنّه علی کلّ شیء قدیر».

187-41- أخبرنا المفید عن المظفّر بن محمّد البلخیّ،عن محمّد بن همّام عن حمید بن زیاد عن إبراهیم بن عبید اللّه بن حنّان،عن الرّبیع بن سلیمان عن السّکونیّ،عن الصّادق جعفر بن محمّد،عن أبیه علیه السّلام،عن جدّه علیه السّلام قال:سمعت رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله یقول:اعمل بفرائض اللّه تکن من أتقی النّاس،و ارض بقسم اللّه

ص:258

تکن من أغنی النّاس،و کفّ عن محارم اللّه تکن أورع النّاس،و أحسن مجاورة من جاورک تکن مؤمنا،و أحسن مصاحبة من صاحبک تکن مسلما.

تمّ المجلس الرابع،و یتلوه المجلس الخامس من الأمالی،للشیخ السعید الفقیه أبی جعفر محمّد بن الحسن بن علیّ الطوسی رضی اللّه عنه بحمد اللّه تعالی و حسن توفیقه،و الصلاة علی النبی و آله الطاهرین.

ص:260

[5] المجلس الخامس فیه بقیّة أحادیث الشیخ المفید محمّد بن محمّد بن النعمان

بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ 188-1- أخبرنا المفید عن إسماعیل بن محمّد الأنباریّ عن إبراهیم بن محمّد الأزدیّ،عن شعیب بن أیّوب،عن معاویة بن هشام،عن سفیان،عن هشام بن حسّان،قال:سمعت أبا محمّد الحسن بن علیّ علیهما السّلام یخطب النّاس بعد البیعة له بالأمر،فقال:نحن حزب اللّه الغالبون،و عترة رسوله الأقربون،و أهل بیته الطّیّبون الطّاهرون،و أحد الثّقلین اللّذین خلّفهما رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله فی أمّته،و التّالی کتاب اللّه، فیه تفصیل کلّ شیء، لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ [فصلت(41):42] فالمعوّل علینا فی تفسیره لا نتظنّی تأویله بل نتیقّن حقائقه،فأطیعونا فإنّ طاعتنا مفروضة إذ کانت بطاعة اللّه(عزّ و جلّ)و رسوله مقرونة،قال اللّه(عزّ و جلّ): یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ فَإِنْ تَنازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَی اللّهِ وَ الرَّسُولِ [النساء(4):59] وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَی الرَّسُولِ وَ إِلی أُولِی

ص:262

اَلْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِینَ یَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ [النساء(4):83]و أحذّرکم الإصغاء لهتاف الشّیطان،فإنّه لکم عدوّ مبین،فتکونوا کأولیاءه الّذین قال لهم: لا غالِبَ لَکُمُ الْیَوْمَ مِنَ النّاسِ وَ إِنِّی جارٌ لَکُمْ فَلَمّا تَراءَتِ الْفِئَتانِ نَکَصَ عَلی عَقِبَیْهِ وَ قالَ إِنِّی بَرِیءٌ مِنْکُمْ إِنِّی أَری ما لا تَرَوْنَ [الانفال(8):48]فتلقون إلی الرّماح وزرا، و إلی السّیوف جزرا،و للعمد حطما،و للسّهام غرضا،ثمّ لا یَنْفَعُ نَفْساً إِیمانُها لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ کَسَبَتْ فِی إِیمانِها خَیْراً [الانعام(6):158].

189-2- أخبرنی المفید عن ابن قولویه عن ابیه عن سعد عن ابن عیسی،عن ابن أسباط،عن عمّه عن أبی الحسن العبدیّ،عن الصّادق علیه السّلام قال:ما کان عبد لیحبس نفسه علی اللّه إلاّ أدخله الجنّة.

190-3- أخبرنا المفید عن محمّد بن عمران المرزبانیّ،عن أحمد بن محمّد الجوهریّ،عن الحسن بن علیل عن عبد الکریم بن محمّد،عن محمّد بن علیّ، عن محمّد بن منقر،عن زیاد بن المنذر،قال:حدّثنا شرحبیل،عن أمّ الفضل بن العبّاس،قالت:لمّا ثقل رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله فی مرضه الّذی توفّی فیه أفاق إفاقة و نحن نبکی،فقال:ما الّذی یبکیکم؟قلنا:یا رسول اللّه،نبکی لغیر خصلة،نبکی لفراقک إیّانا،و لانقطاع خبر السّماء عنّا،و نبکی الأمّة من بعدک.فقال صلّی اللّه علیه و اله أما إنّکم المقهورون و المستضعفون من بعدی.

191-4- أخبرنا المفید عن محمّد بن عمر الجعابیّ،عن ابن عقدة عن موسی بن

ص:264

و شما را از گوش سپردن به سخن شیطان برحذر می دارد به درستی که او برای شما دشمنی آشکار است پس[اگر به کلام شیطان گوش فرادهید]همچون دوستان او می شوید که شیطان به آنان گفت:«امروز هیچ کس بر شما پیروز نخواهد شد و من شما را پناه خواهم داد ولی وقتی دوگروه رودررو شدند به عقب بازگشت و گفت:من از شما بیزارم من چیزی را می بینم که شما نمی بینید»[انفال(8):آیۀ 48]پس نیزه ها را کند و سنگین و شمشیرها را تکه تکه شده و عمودها را درهم شکسته و تیرها را سست و پوسیده خواهید یافت[هیچ کاری از دستش بر نخواهد آمد]آنگاه«ایمان آوردن افرادی که قبلا ایمان نیاورده اند یا در هنگام ایمان کار نیکی انجام نداده است سودی به حال آنان نخواهد داشت.»[انعام(6):آیۀ 158]

[189]2-امام صادق علیه السّلام فرمود:هیچ بنده ای نیست که از هوای نفس خود برای خداوند جلوگیری کند مگر آنکه خداوند او را به بهشت راه می دهد.

یوسف القطّان عن محمّد بن سلیمان المقری عن عبد الصّمد بن علیّ النّوفلیّ، عن أبی إسحاق السّبیعیّ،عن الأصبغ بن نباتة.قال:لمّا ضرب ابن ملجم(لعنه اللّه) أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیه السّلام عدونا نفر من أصحابنا،أنا و الحارث و سوید بن غفلة و جماعة معنا،فقعدنا علی الباب فسمعنا البکاء فبکینا،فخرج إلینا الحسن بن علیّ علیهما السّلام فقال:یقول لکم أمیر المؤمنین علیه السّلام:انصرفوا إلی منازلکم؛ فانصرف القوم غیری،فاشتدّ البکاء من منزله،فبکیت و خرج الحسن علیه السّلام و قال:أ لم أقل لکم انصرفوا فقلت:لا و اللّه یا ابن رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله،ما تتابعنی نفسی،و لا تحملنی رجلی أنصرف حتّی أری أمیر المؤمنین علیه السّلام قال:فبکیت،فدخل فلم یلبث أن خرج فقال لی:ادخل؛فدخلت علی أمیر المؤمنین علیه السّلام فإذا هو مستند، معصوب الرّأس بعمامة صفراء،قد نزف و اصفرّ وجهه،ما أدری وجهه أصفر أو العمامة،فأکببت علیه فقبّلته و بکیت،فقال لی:لا تبک یا أصبغ،فإنّها و اللّه الجنّة.

فقلت له:جعلت فداک،إنّی أعلم و اللّه أنّک تصیر إلی الجنّة،و إنّما أبکی لفقدانی إیّاک،یا أمیر المؤمنین،جعلت فداک،حدّثنی بحدیث سمعته من رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله فإنّی أراک لا أسمع منک حدیثا بعد یومی هذا أبدا.قال:نعم یا أصبغ،دعانی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله یوما فقال لی:یا علیّ،انطلق حتّی تأتی مسجدی،ثمّ تصعد منبری،ثمّ تدعو النّاس إلیک فتحمد اللّه تعالی،و تثنی علیه و تصلّی علیّ صلاة کثیرة،ثمّ تقول:أیّها النّاس،إنّی رسول رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله إلیکم،و هو یقول لکم:إنّ لعنة اللّه

ص:266

و لعنة ملائکته المقرّبین و أنبیائه المرسلین و لعنتی علی من انتمی إلی غیر أبیه أو ادّعی إلی غیر موالیه،أو ظلم أجیرا أجره.فأتیت مسجده صلّی اللّه علیه و اله و صعدت منبره،فلمّا رأتنی قریش و من کان فی المسجد أقبلوا نحوی،فحمدت اللّه و أثنیت علیه و صلّیت علی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله صلاة کثیرة،ثمّ قلت:أیّها النّاس،إنّی رسول رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله إلیکم،و هو یقول لکم:ألا إنّ لعنة اللّه و لعنة ملائکته المقرّبین و أنبیائه المرسلین،و لعنتی علی من انتمی إلی غیر أبیه،أو ادّعی إلی غیر موالیه،أو ظلم أجیرا أجره.قال:فلم یتکلّم أحد من القوم إلاّ عمر بن الخطّاب،فإنّه قال:قد أبلغت یا أبا الحسن،و لکنّک جئت بکلام غیر مفسّر.فقلت:أبلغ ذلک رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله فرجعت إلی النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله فأخبرته الخبر،فقال:ارجع إلی مسجدی حتّی تصعد منبری فاحمد اللّه و أثن علیه،و صلّ علیّ،ثمّ قل:یا أیّها النّاس،ما کنّا لنجیئکم بشیء إلاّ و عندنا تأویله و تفسیره،ألا و إنّی أنا أبوکم،ألا و إنّی أنا مولاکم، ألا و إنّی أنا أجیرکم.

192-5- أخبرنا المفید عن ابن قولویه عن أبیه عن سعد عن ابن عیسی،عن ابن محبوب،عن الثّمالیّ،عن أبی جعفر علیه السّلام قال:بنی الإسلام علی خمس دعائم:

إقام الصّلاة،و إیتاء الزّکاة،و صوم شهر رمضان،و حجّ البیت،و الولایة لنا أهل البیت.

193-6- و بهذا الإسناد،قال قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله لا تزول قدم عبد مومن یوم

ص:268

پس سپاس خدا را گفتم و ستایش خدا را به جا آوردم و بر فرستاده خدا درود فراوان فرستادم، آنگاه گفتم:ای مردم!همانا من فرستادۀ فرستاده خدا صلّی اللّه علیه و اله به سوی شما هستم و او به شما می فرماید:

به درستی که لعنت خدا و فرشتگان مقرب او و پیامبران فرستاده شده او و نفرین من،بر کسی است که خود را به غیر پدرش نسبت دهد و یا خود را به غیر مولای خود مربوط بداند یا درباره اجر کسی که او را اجیر خود کرده است ستم روا بدارد.امام علیه السّلام فرمود:پس هیچ کس از آن جماعت جز عمر بن خطاب سخنی نگفت.پس عمر گفت:ای ابا الحسن،[سخن پیامبر را] ابلاغ کردی اما سخنی بدون تفسیر را برای ما آوردی.پس گفتم:سخنت را به رسول خدا می رسانم پس به نزد پیامبر صلّی اللّه علیه و اله بازگشتم و خبر[آنچه در مسجد گذشت]را به ایشان رساندم.

پیامبر فرمود:به مسجد بازگردم تا از منبرم بالا روی پس ستایش خدا را به جا آور و سپاس او را بگو و بر من درود بفرست آنگاه بگو:ای مردم!ما چیزی را برای شما نمی آوریم جز آنکه تأویل و تفسیر آن نیز در نزد ما است.آگاه باشید که همانا من پدر شما و مولای شما و اجیر شما هستم.

القیامة من بین یدی اللّه(عزّ و جلّ)حتّی یسأله عن أربع خصال:عمرک فیما أفنیته، و جسدک فیما أبلیته،و مالک من أین اکتسبته و أین وضعته،و عن حبّنا أهل البیت.

فقال رجل من القوم:و ما علامة حبّکم،یا رسول اللّه؟فقال:محبّة هذا،و وضع یده علی رأس علیّ بن أبی طالب علیه السّلام.

194-7- أخبرنا المفید عن المراغیّ،عن القاسم بن محمّد الدّلاّل،عن إسماعیل بن محمّد المزنیّ،عن عثمان بن سعید،عن علیّ بن غراب،عن موسی بن قیس الحضرمی،عن سلمة بن کهیل،عن عیاض،عن أبیه قال:مرّ علیّ بن أبی طالب علیه السّلام بملإ فیه سلمان رحمه اللّه فقال لهم سلمان:قوموا فخذوا بحجزة هذا،فو اللّه لا یخبرکم بسرّ نبیّکم صلّی اللّه علیه و اله أحد غیره.

195-8- أخبرنا المفید عن المظفّر بن أحمد البلخیّ،عن محمّد بن همّام الإسکافیّ،عن أحمد بن مابنداد:بن منصور عن الحسن بن علیّ الخزّاز،عن علیّ بن عقبة،عن سالم بن أبی حفصة،قال:لمّا هلک أبو جعفر محمّد بن علیّ الباقر علیه السّلام قلت لأصحابی:انتظرونی حتّی أدخل علی أبی عبد اللّه جعفر بن محمّد علیهما السّلام فأعزّیه به،فدخلت علیه فعزّیته،ثمّ قلت: إِنّا لِلّهِ وَ إِنّا إِلَیْهِ راجِعُونَ [البقرة(2):156]ذهب و اللّه من کان یقول:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله فلا یسأل عمّن بینه و بین رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله و اللّه لا یری مثله أبدا.قال فسکت أبو عبد اللّه علیه السّلام ساعة،ثمّ قال:قال اللّه(تبارک و تعالی)إنّ من عبادی من یتصدّق بشقّ تمرة فأربّیها له کما

ص:270

یربّی أحدکم فلوّه حتّی أجعلها له مثل جبل أحد؛فخرجت إلی أصحابی فقلت:ما رأیت أعجب من هذا،کنّا نستعظم قول أبی جعفر علیه السّلام قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله بلا واسطة،فقال لی أبو عبد اللّه علیه السّلام قال اللّه تعالی بلا واسطة.

196-9- أخبرنا المفید عن ابن قولویه عن أبیه عن سعد عن ابن عیسی،عن علیّ بن الحکم،عن أبی سعید القمّاط،عن المفضّل قال:سمعت أبا عبد اللّه علیه السّلام یقول:لا یکمل إیمان العبد حتّی تکون فیه أربع خصال:یحسّن خلقه،و تسخو نفسه،و یمسک الفضل من قوله،و یخرج الفضل من ماله.

197-10- و حدّثنا المفید عن عمر بن محمّد المعروف بابن الزّیّات عن علیّ بن مهرویه القزوینیّ،عن داود بن سلیمان عن الرّضا عن آبائه علیه السّلام قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله یقول اللّه تبارک و تعالی یا بن آدم،ما تنصفنی،أتحبّب إلیک بالنّعم و تتمقّت إلیّ بالمعاصی،خیری إلیک منزول و شرّک إلیّ صاعد،و لا یزال ملک کریم یأتینی عنک فی کلّ یوم بعمل غیر صالح!یا بن آدم،لو سمعت وصفک من غیرک و أنت لا تدری من الموصوف لسارعت إلی مقته.

198-11- حدّثنا المفید عن علیّ بن خالد المراغیّ،عن الحسن بن علیّ بن عمرو الکوفیّ،عن القاسم بن محمّد بن حمّاد الدّلاّل،عن عبید بن یعیش،عن مصعب بن سلاّم،عن أبی سعید،عن عکرمة عن ابن عبّاس،قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله تناصحوا فی العلم،فإنّ خیانة أحدکم فی علمه أشدّ من خیانته فی ماله،

ص:272

راوی گوید:پس به نزد یاران خود آمدم و گفتم:شگفت تر از این مشاهده نکرده ام.ما سخن امام باقر علیه السّلام را که بدون واسطه می گفت:«رسول خدا فرمود»را بزرگ می داشتیم اما امام صادق علیه السّلام بدون واسطه به من گفت«خداوند فرمود».

و إنّ اللّه سائلکم یوم القیامة.

199-12- قال:و أخبرنی الجعابیّ عن ابن عقدة عن علیّ بن الحسین بن عبد اللّه عن أبیه عن معاویة بن سفیان عن محمّد بن إسماعیل بن الحکم،عن أبی جعفر علیه السّلام قال:کان فی بنی إسرائیل قاض و کان یقضی بینهم.قال:فلمّا حضره الموت قال لامرأته:إذا متّ فاغسلینی و کفّنینی،و ضعینی علی سریری و غطّی وجهی،فإنّک لا ترین سوءا.قال:فلمّا أن مات فعلت به ذلک،ثمّ مکثت حینا، و کشفت عن وجهه لتنظر إلیه،فإذا هی بدودة تعترض منخره،ففزعت لذلک،فلمّا کان اللّیل أتاها فی منامها،فقال لها:أفزعک ما رأیت؟فقالت:أجل لقد فزعت.

فقال:أما إنّک إن کنت فزعت فما کان ما رأیت إلاّ فی أخیک فلان،أتانی و معه خصم له فلمّا جلسا إلیّ قلت:اللّهمّ اجعل الحقّ له،و وجّه القضاء له،علی صاحبه؛فلمّا اختصما إلیّ کان الحقّ له،و رأیت ذلک بیّنا فی القضاء،فوجّهت القضاء له علی صاحبه،فأصابنی ما رأیت لموضع هوای کان معه و إن وافقه الحقّ.

200-13- أخبرنا المفید عن عمر بن محمّد الصّیرفیّ،عن الحسین بن إسماعیل الضّبّیّ،عن عبد اللّه بن شبیب عن هارون بن یحیی عن عبد الرّحمن بن حاطب بن أبی بلتعة،عن زکریّا بن إسماعیل من ولد زید بن ثابت عن أبیه عن عمّه سلیمان بن زید بن ثابت،عن زید بن ثابت،قال:خرجنا جماعة من الصّحابة فی غزاة من الغزوات مع رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله حتّی وقفنا فی مجمع طرق،

ص:274

فطلع أعرابیّ بخطام بعیر حتّی وقف علی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله و قال:السّلام علیک یا رسول اللّه و رحمة اللّه و برکاته.فقال له رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله و علیک السّلام قال:کیف أصبحت،بأبی أنت و أمّی،یا رسول اللّه؟قال له:أحمد اللّه إلیک کیف أصبحت.قال:

و کان وراء البعیر الّذی یقوده الأعرابیّ رجل فقال:یا رسول اللّه إنّ هذا الأعرابیّ سرق البعیر،فرغا البعیر ساعة،فأنصت له رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله یسمع رغاءه.قال:ثمّ أقبل رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله علی الرّجل فقال:انصرف عنه،فإنّ البعیر یشهد علیک أنّک کاذب.قال:فانصرف الرّجل،و أقبل رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله علی الأعرابیّ فقال:أیّ شیء قلت حین جئتنی؟قال:قلت:اللّهمّ صلّ علی محمّد حتّی لا تبقی صلاة،اللّهمّ بارک علی محمّد حتّی لا تبقی برکة،اللّهمّ سلّم علی محمّد حتّی لا یبقی سلام، اللّهمّ ارحم محمّدا حتّی لا تبقی رحمة.فقال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله إنّی أقول:ما لی أری البعیر ینطق بعذره،و أری الملائکة قد سدّوا الأفق؟

201-14- حدّثنا المفید عن الحسین بن محمّد التّمّار،عن محمّد بن إشکاب، عن مصعب بن المقدام بن شریح،عن أبیه عن عائشة:أنّ النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله کان إذا رأی ناشئا ترک کلّ شیء،و إن کان فی صلاة،و قال:اللّهمّ إنّی أعوذ بک من شرّ ما فیه، فإن ذهب حمد اللّه،و إن أمطر قال:اللّهمّ ناشئا نافعا.النّاشئ:السّحاب،و المخیّلة أیضا:السّحابة.و یروی أنّ عبید بن الأبرص الأسدیّ قال للمنذر بن ماء السّماء حین خیّره و أراد قتله:إن شئت من الأکحل،و إن شئت من الأبجل،و إن شئت من

ص:276

پس عربی بادیه نشین در حالی که افسار شترش را در دست داشت ظاهر شد تا در مقابل پیامبر ایستاد و عرضه داشت:سلام و رحمت و برکات خدا بر تو ای فرستاده خدا.پس پیامبر اکرم به او فرمود:و سلام بر تو.عرب بادیه نشین گفت:ای فرستاده خدا!پدر و مادرم به فدایت شب را چگونه به صبح رساندی؟پیامبر فرمود:ستایش خدا را به جای می آورم.تو شب را چگونه به صبح رساندی؟راوی گوید،و پشت شتری که عرب صحرانشین آن را هدایت می کرد مردی بود.پس مرد گفت:ای فرستاده خدا همانا این مرد عرب شتر را دزدیده است.

پس شتر ساعتی آواز سر داد و رسول خدا خاموش بود و آوای او را می شنید.راوی گوید:

آنگاه رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله رو به مرد کرد و گفت:از او دست بردار همانا شتر گواهی می دهد که تو دروغگو هستی.راوی گوید:پس مرد بازگشت و رسول خدا رو به اعرابی کرد و فرمود:

هنگامی که به نزد من آمدی چه چیزی گفتی؟عرب گفت:گفتم:پروردگارا بر محمد به حدی درود فرست که درودی باقی نماند.پروردگارا برکت خود را بر محمد فروفرست تا حدی که برکتی باقی نماند.پروردگارا بر محمد سلام بفرست،تا حدی که سلامی باقی نماند.

پروردگارا بر محمد ببخشای تا بخششی باقی نماند.پس رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله فرمود:همانا من[با خود]می گویم:مرا چه شده است که می بینم شتر با لجام دار خود سخن می گوید و می بینم که فرشتگان افق را پر کرده اند.

الورید.فقال:أبیت اللعن،ثلاث خصال کسحائب عاد،و لا خیر فیها لمرتاد.

202-15- أخبرنا المفید عن الجعابیّ،عن ابن عقدة عن أحمد بن سلمة عن إبراهیم بن محمّد،عن الحسن بن حذیفة،عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:مرض رجل من أصحاب سلمان رحمه اللّه فافتقده فقال:أین صاحبکم؟قالوا:مریض.قال:امشوا بنا نعوده؛فقاموا معه،فلمّا دخلوا علی الرّجل إذا هو یجود بنفسه،فقال سلمان:یا ملک الموت،ارفق بولیّ اللّه.فقال ملک الموت بکلام یسمعه من حضر:یا أبا عبد اللّه،إنّی أرفق بالمؤمنین و لو ظهرت لأحد لظهرت لک.

203-16- حدّثنا المفید عن الحسین بن محمّد التّمّار،عن محمّد بن القاسم عن موسی بن محمّد الخیّاط،عن إسحاق بن إبراهیم الخراسانیّ عن شریک عن عبد اللّه بن عمر،عن أبی سلمة،عن أبی هریرة،قال:أصابنا عطش فی الحدیبیة، فجهشنا إلی النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله فبسط یدیه بالدّعاء،فتألّفّ السّحاب،و جاء الغیث،فروینا منه.

قال أبو الطّیّب:قال الأصمعیّ:الجهش:أن یفزع الإنسان إلی الإنسان؛قال أبو عبیدة:هی مع فزعه،کأنّه یرید البکاء.فی لغة أخری:أجهشت إجهاشا فأنا مجهش،و منه قول لبید:

قالت تشکّی إلیّ النّفس مجهشة و قد حملتک سبعا بعد سبعینا

فإن تزادی ثلاثا تبلغی أملا و فی الثّلاث وفاء للثّمانینا

ص:278

پس منذر گفت:شب را با نفرین تو به سر می برم.مرا در سه حالت مخیّر کردی که مانند ابرهای قوم عاد می باشند[که برای عذاب آنها را فراگرفت]و برای طلب کننده این سه امر هیچ خیری وجود ندارد.

204-17- حدّثنا محمّد بن محمّد،قال:حدّثنا أبو الطّیّب الحسین بن محمّد التّمّار،قال:حدّثنا أحمد بن عبد اللّه بن محمّد،قال:حدّثنا أبو الفضل الرّبعیّ،قال:

حدّثنا جمیل المکّیّ،قال:حدّثنی الأصمعیّ،قال:حدّثنا جابر بن عون،قال:

دخل أسماء بن خارجة الفزاریّ علی عمر بن عبد العزیز یوم بویع له،فأنشأ یقول:

إنّ أولی الأنام بالحقّ قدما هو أولی بأن یکون خلیقا

بالأمر و النّهی اللاّتی یأبی بغیره أن یلیقا

من أبوه عبد العزیز بن مروان و من کان جدّه فاروقا

فقال عمر:لو أمسکت عن هذا لکان أحبّ لی.

205-18- حدّثنا أبو عبد اللّه محمّد بن محمّد،قال حدّثنا أبو حفص عمر بن محمّد الصّیرفیّ،قال:حدّثنا القاضی أبو عبد اللّه الحسین بن إسماعیل،قال:حدّثنا أبو سعید عبد اللّه بن شبیب،قال:حدّثنی ابن أبی أویس،قال:حدّثنی أبی عن سلیمان بن بلال،عن محمّد بن یوسف،عن السّائب بن یزید:أنّ عمر بن الخطّاب بینما هو یمشی فی أزقّة المدینة إذا هو بأصوات فی بیت،فاطّلع علیهم فإذا هم علی شراب،فقالوا له حین رأوه:ما هذا یا ابن الخطّاب،ألیس اللّه(تعالی)یقول وَ لا تَجَسَّسُوا [الحجرات(49):12].قال فأعرض عمر عنهم و انصرف مبادرا.

206-19- أخبرنا المفید عن الحسن بن عبد اللّه المرزبانیّ،عن أبی درید،عن إسحاق بن عبد اللّه الطّلحیّ،قال:قال الأصمعیّ:ولّی عمر بن الخطّاب کعب بن

ص:280

سور قضاء البصرة،و کان سبب ذلک أن حضر مجلس عمر فجاءت امرأة فقالت:یا أمیر المؤمنین،إنّ زوجی صوّام قوّام.فقال عمر:إنّ هذا الرّجل صالح،لیتنی کنت کذا؛فردّت علیه الکلام،فقال عمر کما قال.فقال کعب بن سور الأزدیّ:یا أمیر المؤمنین،إنّها تشکو زوجها،تخبر إنّها لا حظّ لها منه قال علیّ بزوجها،فأتی به، فقال له:ما بالها تشکوک،و ما رأیت أکرم شکوی منها؟قال له:یا أمیر المؤمنین، إنّی امرؤ أفزعنی ما قد نزل فی الحجر و النّحل و فی السّبع الطّوال.فقال له کعب:

إنّ لها علیک حقّا،فابعل و أوفها الحقّ،فصم ثمّ وصلّ.فقال عمر لکعب:اقض بینهما قال:نعم،أحلّ اللّه للرّجال أربعا،فأوجب لکلّ واحدة لیلة،فلها من کلّ أربع لیال لیلة،و یصنع بنفسه فی الثّلاثة ما شاء،فألزمه ذلک.

و قال لکعب:اخرج قاضیا علی البصرة،فلم یزل علیها حتّی قتل عثمان،فلمّا کان یوم الجمل خرج مع أهل البصرة و فی عنقه مصحف،فقتل هو یومئذ و ثلاثة أخوة له أو أربعة،فجاءت أمّهم فوجدتهم فی القتلی فحملتهم،و جعلت تقول:

أیا عین أبکی بدمع سرب علی فتیة من خیار العرب

فما ضرّهم غیر حین النّفو س أیّ امیری قریش غلب

207-20- أخبرنا المفید عن علیّ بن خالد عن الحسن بن علیّ الکوفیّ،عن القاسم بن محمّد الدّلاّل،عن یحیی بن إسماعیل المزنیّ،عن جعفر بن علیّ،عن علیّ بن هاشم،عن بکیر بن عبد اللّه الطّویل و عمّار بن أبی معاویة،قالا حدّثنا أبو

ص:282

ای امیر مؤمنان همسر من دائما در حال روزه و نماز به سر می برد.پس عمر گفت:همانا او مردی نیکوکار است،ای کاش من هم آن چنان بودم.پس زن سخن خود را تکرار کرد و عمر نیز همان گونه سخن گفت.پس کعب بن سور ازدی گفت:ای امیر مؤمنان همانا این زن از همسرش شکایت می کند و خبر می دهد که او هیچ بهره ای از همسرش ندارد.عمر گفت:

همسرش را به نزد من بیاورید.پس او را آوردند.عمر گفت:چه شده است که همسرت از تو شکایت می کند و من تاکنون گرامی تر از این نوع شکایت ندیده ام.مرد گفت:ای امیر مؤمنان، کسی هستم که آیات نازل شده در سوره های(حجر)،(نحل)و هفت سوره طولانی(بقره تا اعراف)هراسناکم ساخته است.پس کعب به مرد گفت:همانا این زن بر تو حقّی دارد پس با او همسری نما و حق او را وفا نما پس روزه آنگاه نماز بگذار پس عمر به کعب گفت:میان آن دو قضاوت کن.کعب گفت:بله،خداوند برای مردان چهار همسر را حلال گرداند و برای هر کدام یک شب را واجب گرداند پس هر زنی از هر چهار شب،یک شب را در اختیار دارد و در سه شب دیگر مرد هر کار که خود بخواهد انجام می دهد.پس عمر آن مرد را به همین حکم (که از هر چهار شب،یک شب را به همسرش اختصاص دهد)وادار کرد و عمر به کعب گفت:

برای قضاوت در بصره خارج شو.پس او هم چنان قاضی بصره بود تا عثمان به قتل رسید پس هنگامی که روز جنگ جمل فرارسید با اهل بصره همراه شد درحالی که در گردنش قرآنی آویخته بود.پس در آن روز او و سه یا چهار برادرش کشته شدند پس مادرش سر رسید و آنان را درمیان کشتگان یافت پس حملشان نمود درحالی که می سرود:

ای چشم با اشک هایی روان گریه کن بر جوانانی که از بهترین مردمان عرب بودند.پس چیزی جز مرگ جان ها[در معرکه ای که می پرسیدند]کدام فرمان روای قریش پیروز می شود به آنها آسیب نرساند.

ص:283

عثمان البجلیّ،مؤذّن بنی قصیّ،قال بکیر:أذّن لنا أربعین سنة.قال:سمعت علیّا علیه السّلام یقول یوم الجمل: وَ إِنْ نَکَثُوا أَیْمانَهُمْ مِنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَ طَعَنُوا فِی دِینِکُمْ فَقاتِلُوا أَئِمَّةَ الْکُفْرِ إِنَّهُمْ لا أَیْمانَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ یَنْتَهُونَ [التوبة(9):12]ثمّ حلف حین قرأها أنّه ما قوتل أهلها منذ نزلت حتّی الیوم.قال بکیر:فسألت عنها أبا جعفر علیه السّلام، فقال:صدق الشّیخ،هکذا قال علیّ علیه السّلام و هکذا کان.

208-21- أخبرنا المفید عن محمّد بن عمران عن الحسن بن علیّ عن أحمد بن سعید،عن الزّبیر بن بکّار،عن علیّ بن محمّد،قال:کان عمرو بن العاص یقول:إنّ فی علیّ دعابة.فبلغ ذلک أمیر المؤمنین علیه السّلام فقال:زعم ابن النّابغة أنّی تلعابة،مزّاحة ذو دعابة،أعافس و أمارس،هیهات یمنع من العفاس و المراس ذکر الموت و خوف البعث و الحساب؛و من کان له قلب،ففی هذا عن هذا له واعظ و زاجر،أما و شرّ القول الکذب،إنّه لیحدّث فیکذب و یعد فیخلف،فإذا کان یوم البأس فأیّ زاجر و آمر هو!ما لم یأخذ السّیوف هام الرّجال،فإذا کان ذلک فأعظم مکیدته فی نفسه أن یمنح القوم استه.

209-22- حدّثنا المفید عن الجعابیّ عن عبد اللّه[بن]أحمد بن مستورد عن عبد اللّه بن یحیی،عن علیّ بن عاصم،عن أبی حمزة الثّمالیّ،قال:قال لنا علیّ بن الحسین زین العابدین علیهما السّلام أیّ البقاع أفضل؟فقلت:اللّه و رسوله و ابن رسوله أعلم.

فقال:إنّ أفضل البقاع ما بین الرّکن و المقام،و لو أنّ رجلا عمّر ما عمّر نوح فی

ص:284

قومه ألف سنة إلاّ خمسین عاما،یصوم النّهار و یقوم اللّیل فی ذلک الموضع،ثمّ لقی اللّه بغیر ولایتنا،لم ینفعه ذلک شیئا.

210-23- أخبرنا محمّد بن محمّد،قال:أخبرنا أبو القاسم جعفر بن محمّد بن قولویه،قال حدّثنی أبی،قال:حدّثنی سعد بن عبد اللّه،قال:حدّثنا أحمد بن محمّد ابن عیسی،عن عبد اللّه بن مسکان،عن بکر بن محمّد،قال:سمعت أبا عبد اللّه جعفر بن محمّد علیهما السّلام یقول:کم من نعمة للّه علی عبده فی غیر أمله،و کم من مؤمّل أملا الخیار فی غیره،و کم من ساع الی حتفه و هو مبطئ عن حظّه.

211-24- أخبرنا المفید عن محمّد بن المظفّر،عن محمّد بن عبد ربّه،عن عصام بن یوسف،عن أبی بکر بن عیّاش،عن عبد اللّه بن سعید،عن أبیه،عن أبی هریرة،قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله اللّهمّ من أحبّنی فارزقه الکفاف و العفاف،و من أبغضنی فأکثر ماله و ولده.

212-25- حدّثنا المفید عن الجعابیّ،عن ابن عقدة عن أبی حاتم عن محمّد بن الفرات،عن حنان بن سدیر،عن أبی جعفر علیه السّلام قال ما ثبّت اللّه حبّ علیّ علیه السّلام فی قلب أحد فزلّت له قدم إلاّ ثبتت له قدم أخری.

213-26- أخبرنی المفید عن علیّ بن خالد المراغیّ،عن علیّ بن العبّاس عن جعفر بن محمّد بن الحسین عن موسی بن زیاد،عن یحیی بن یعلی،عن أبی الخالد الواسطیّ،عن أبی هاشم الخولانیّ،عن زاذان،قال سمعت سلمان رحمه اللّه

ص:286

خود نهصد و پنجاه سال عمر کند و در آن جایگاه روزها را به روزه و شبها را به نماز به سر آورد آنگاه خداوند را درحالی که ملاقات کند که ولایت ما را به همراه نداشته باشد آن عبادات برای او سودی نخواهند داشت.

یقول:لا أزال أحبّ علیّا علیه السّلام فإنّی رأیت رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله یضرب فخذه و یقول:

محبّک لی محبّ،و محبّی للّه محبّ،و مبغضک لی مبغض،و مبغضی للّه(تعالی) مبغض.

214-27- حدّثنا المفید عن ابن قولویه رحمه اللّه عن أبیه عن محمّد بن یحیی و أحمد بن إدریس جمیعا،عن علیّ بن محمّد بن علیّ الأشعریّ،عن محمّد بن سالم بن أبی سلمة عن أبیه عن الحسن بن علیّ الوشّاء،عن محمّد بن یوسف،عن منصور بزرج،قال:قلت لأبی عبد اللّه الصّادق علیه السّلام:ما أکثر ما أسمع منک یا سیّدی ذکر سلمان الفارسیّ!فقال:لا تقل الفارسیّ،و لکن قل سلمان المحمّدیّ،أ تدری ما کثرة ذکری له؟قلت:لا قال:لثلاث خلال:إحداها:إیثاره هوی أمیر المؤمنین علیه السّلام علی هوی نفسه،و الثّانیة:حبّه للفقراء و اختیاره إیّاهم علی أهل الثّروة و العدد، و الثّالثة:حبّه للعلم و العلماء.إنّ سلمان کان عبدا صالحا حنیفا مسلما و ما کان من المشرکین.

215-28- أخبرنا المفید عن الکاتب،عن الزّعفرانیّ،عن الثّقفیّ،عن عثمان بن سعید،عن منصور بن مهاجر،عن علیّ بن عبد الأعلی،عن زرّ بن حبیش،قال:

کانت عصابة من قریش فی مسجد النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله فذکروا علیّ بن أبی طالب علیه السّلام و انتهکوا منه،و رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله قائل فی بیت بعض نسائه،فأتی بقولهم فثار من نومه فی إزار لیس علیه غیره،فقصد نحوهم و رأوا الغضب فی وجهه،فقالوا:نعوذ

ص:288

به درستی که دیدم رسول خدا بر روی ران خود می زد و می فرمود:دوستدار تو دوستدار من و دوستدار من دوستدار خداوند است و دشمن تو دشمن من و دشمن من دشمن خداوند است.

باللّه من غضب اللّه و غضب رسوله.فقال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله ما لکم و علی!أما تدعون علیّا،ألا إنّ علیّا منّی و أنا منه،من آذی علیّا فقد آذانی،من آذی علیّا فقد آذانی.

216-29- أخبرنا المفید عن علیّ بن محمّد الکاتب عن الحسن بن علیّ الزّعفرانیّ،عن إبراهیم بن محمّد الثّقفیّ،عن أبی الولید الضّبّیّ،عن أبی بکر الهذلیّ،قال:دخل الحارث بن حوط اللّیثیّ علی أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیه السّلام فقال یا أمیر المؤمنین،ما أری طلحة و الزّبیر و عائشة احتجّوا إلاّ علی حقّ؟فقال:یا حارث،إنّک إن نظرت تحتک و لم تنظر فوقک جزت عن الحقّ،إنّ الحقّ و الباطل لا یعرفان بالنّاس،و لکن اعرف الحقّ باتّباع من اتّبعه،و الباطل باجتناب من اجتنبه.قال:فهلاّ أکون کعبد اللّه بن عمر و سعد بن مالک؟فقال أمیر المؤمنین علیه السّلام إنّ عبد اللّه بن عمر و سعد أخذلا الحقّ و لم ینصرا الباطل،متی کانا إمامین فی الخیر فیتّبعان.

217-30- أخبرنا المفید عن محمّد بن عمران عن محمّد بن إسحاق عن الولید بن محمّد بن إسحاق عن أبیه،قال:استأذن عمرو بن العاص علی معاویة بن أبی سفیان،فلمّا دخل علیه استضحک معاویة،فقال له عمرو:ما أضحکک یا أمیر المؤمنین،أدام اللّه سرورک؟قال:ذکرت ابن أبی طالب و قد غشیک بسیفه فاتّقیته و ولّیت.فقال:أتشمت بی یا معاویة،و أعجب من هذا یوم دعاک إلی البراز فالتمع لونک،و أطّت أضلاعک،و انتفخ منخرک،و اللّه لو بارزته لأوجع قذالک و أیتم

ص:290

پس رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله فرمود:شما با علی چه کار دارید؟آیا علی را رها نمی کنید؟آگاه باشید که علی از من و من از او هستم.هرکس علی را بیازارد مرا آزرده است و هرکس علی را بیازارد مرا آزرده است.[دوبار این جمله را تکرار کرد].

عیالک،و بزّک سلطانک،و أنشأ عمرو یقول.

معاوی لا تشمت بفارس بهمة لقی فارسا لا تعتلیه الفوارس

معاوی لو أبصرت فی الحرب مقبلا أبا حسن تهوی دهتک الوساوس

و أیقنت أنّ الموت حقّ و أنّه لنفسک إن لم تمعن الرّکض خالس

دعاک فصمّت دونه الأذن إذ رعا و نفسک قد ضاقت علیها الأمالس

أتشمت بی اذ نالنی حدّ رمحه و عضّضنی ناب من الحرب ناهس

فأیّ امرئ لاقاه لم یلق شلوه بمعترک تسفی علیه الرّوامس

أبی اللّه إلاّ أنّه لیث غابة أبو أشبل تهدی إلیه الفرائس

فإن کنت فی شکّ فأرهج عجاجة و إلاّ فتلک التّرّهات البسابس

فقال معاویة:مهلا یا أبا عبد اللّه،و لا کلّ هذا.قال:أنت استدعیته.

218-31- أخبرنا المفید عن ابن قولویه عن أبیه عن سعد عن ابن عیسی،عن أحمد بن إسحاق،عن بکر بن محمّد،عن أبی عبد اللّه جعفر بن محمّد علیه السّلام قال:

سمعته یقول لخیثمة:یا خیثمة أقرئ موالینا السّلام،و أوصهم بتقوی اللّه العظیم، و أن یشهد أحیاؤهم جنائز موتاهم،و أن یتلاقوا فی بیوتهم،فإنّ لقیّاهم حیاة أمرنا.

قال:ثمّ رفع یده علیه السّلام فقال:رحم اللّه من أحیا أمرنا.

219-32- و بهذا الاسناد،قال:قال أبو عبد اللّه علیه السّلام:إنّ الدّعاء لیردّ القضاء،و إنّ المؤمن لیذنب فیحرم بذنبه الرّزق.

ص:292

ای معاویه در جنگ با جنگاوری که از شدت توانایی اش دانسته نمی شود که از کدام سوی هجوم آورد کسی را که با چنین جنگاوری جنگیده است که هیچ کس بر او برتری نمی یابد،سرزنش نکن* ای معاویه اگر در جنگ روی می آوردی و چشم باز می کردی و می دیدی که ابو الحسن چگونه حمله می کند وسوسه ها تو را فرا می گرفت*و یقین می کردی که مرگ حق است و اگر به سرعت ندوی به زودی تو را در می یابد*تو را فرا می خواند پس تمامی گوشها توانایی شنیدن را از دست می دهند و تمامی دشت ها و بیابان ها بر جان تو تنگ می گردد*آیا مرا سرزنش می کنی هنگامی که نیزه اش مرا دریابد و دندان های درنده در جنگ مرا به شدت بگزند*پس چه کسی است که با او نبرد کند و بدن او به جایگاهی نرسد که بادهای دفن کننده که خاک را از جایی به جای دیگر می برند بر او عبور نماید [کنایه از اینکه هرکس با علی بجنگد سرانجام کشته خواهد شد وزیر خاک هایی که بادهای صحرا به این سوی و آن سوی می برند مدفون خواهد شد]*از خدا ابا می کنم[که بیش از این بگویم]جز آنکه او شیر جنگل و پدر شیران است که شکارها به او تقدیم می شود*پس اگر شک داری گرد و غبار او را برانگیز[با او به نبرد برخیز]و گرنه پس آن[سخنان تو]کلامی باطل و بیهوده است.

220-33- أخبرنا المفید عن المراغیّ،عن محمّد بن الفیض عن أبیه عن عبد العظیم الحسنیّ رضی اللّه عنه عن أبی جعفر الثّانی عن آبائه عن أمیر المؤمنین علیه السّلام قال:

بعثنی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله علی الیمن فقال و هو یوصینی:یا علیّ،ما حار من استخار و لا ندم من استشار؛یا علیّ،علیک بالدّلجة فإنّ الأرض تطوی باللّیل ما لا تطوی بالنّهار؛یا علیّ،اغد علی اسم اللّه،فإنّ اللّه تعالی بارک لأمّتی فی بکورها.

221-34- أخبرنا المفید عن محمّد بن عمران المرزبانیّ،عن أحمد بن محمّد بن عیسی المکّیّ،عن عبد اللّه بن أحمد بن حنبل،عن أبیه عن هوذة بن خلیفة، عن عوف بن عطیّة عن أبیه،عن أمّ سلمة رضی اللّه عنه قالت:بینا رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله فی بیتی إذ قالت الخادم:یا رسول اللّه،إنّ علیّا و فاطمة علیهما السّلام فی السّدّة فقال:قومی فتنحّی عن أهل بیتی.قالت:فقمت فتنحّیت فی البیت قریبا،فدخل علیّ و فاطمة و الحسن و الحسین علیهم السّلام و هما صبیّان صغیران،فوضعهما النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله فی حجره و قبّلهما، و اعتنق علیّا بإحدی یدیه و فاطمة بالید الأخری،و قبّل فاطمة علیها السّلام و قال:اللّهمّ إلیک أنا و أهل بیتی لا إلی النّار.فقلت:یا رسول اللّه و أنا معکم؟فقال:و أنت.

222-35- أخبرنا محمّد بن محمّد،قال أخبرنا الشّریف أبو محمّد الحسن بن محمّد بن یحیی،قال:حدّثنی جدّی،قال:حدّثنا إبراهیم بن علیّ و الحسن بن یحیی،جمیعا،قالا:حدّثنا نصر بن مزاحم،عن أبی خالد الواسطی،عن زید بن علیّ بن الحسین،عن آبائه،عن علیّ علیه السّلام قال:کان لی من رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله عشر لم

ص:294

یعطهنّ أحد قبلی،و لا یعطاهنّ أحد بعدی.قال لی:أنت یا علیّ أخی فی الدّنیا و أخی فی الآخرة،و أنت أقرب النّاس منّی موقفا یوم القیامة و منزلی و منزلک فی الجنّة متواجهان کمنزل الأخوین،و أنت الوصیّ،و أنت الولیّ،و أنت الوزیر، عدوّک و عدوّی،و عدوّی عدوّ اللّه،و ولیّک ولیّی،و ولیّی ولیّ اللّه.

223-36- أخبرنا المفید عن علیّ بن محمّد الکاتب،عن الحسن بن علیّ الزّعفرانیّ،عن الثّقفیّ،عن إبراهیم بن عمر قال:حدّثنی أبی،عن أخیه،عن بکر بن عیسی،قال:لمّا اصطفّت النّاس للحرب بالبصرة خرج طلحة و الزّبیر فی صفّ أصحابهما،فنادی أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیه السّلام الزّبیر بن العوّام فقال له:یا أبا عبد اللّه،ادن منّی لأفضی إلیک بسرّ عندی،فدنا منه حتّی اختلفت أعناق فرسیهما،فقال له أمیر المؤمنین علیه السّلام نشدتک اللّه إن ذکّرتک شیئا فذکرته،أما تعترف به؟فقال:نعم.فقال:أما تذکر یوما کنت مقبلا علیّ بالمدینة تحدّثنی إذ خرج رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله فرآک معی و أنت تبسّم إلیّ،فقال لک:یا زبیر،أتحبّ علیّا؟فقلت:

و کیف لا أحبّه و بینی و بینه من النّسب و المودّة فی اللّه ما لیس لغیره!فقال:إنّک ستقاتله و أنت له ظالم.فقلت:أعوذ باللّه من ذلک؟فنکس الزّبیر رأسه ثمّ قال:إنّی أنسیت هذا المقام.فقال له أمیر المؤمنین علیه السّلام:دع هذا،أفلست بایعتنی طائعا؟ قال:بلی.قال:فوجدت منّی حدثا یوجب مفارقتی؟فسکت ثمّ قال لا جرم و اللّه لا قاتلتک،و رجع متوجّها نحو البصرة،فقال له طلحة:مالک یا زبیر!تنصرف عنّا،

ص:296

که پیش از من به هیچ کس عطا نشده بود و پس از من نیز به کسی عطا نگردید.پیامبر به من فرمود:ای علی تو برادر من در دنیا و آخرت هستی و در روز قیامت جایگاه تو نزدیک ترین جایگاه به من است و منزل من و تو در بهشت همانند منزل دو برادر روبروی هم است و تو جانشین و سرپرست و وزیر[من]هستی.دشمن تو دشمن من و دشمن من دشمن خدااست و سرپرست تو دوست من و دوست من دوست خدااست.

سحرک ابن أبی طالب؟فقال:لا و لکن ذکّرنی ما کان أنسانیه الدّهر،و احتجّ علیّ ببیعتی له:فقال له طلحة:لا و لکن جبنت،و انتفخ سحرک.فقال الزّبیر:لم أجبن و لکن أذکرت فذکرت.فقال له عبد اللّه:یا أبه،جئت بهذین العسکرین العظیمین حتّی إذا اصطفّا للحرب قلت:أترکهما و أنصرف،فما تقول قریش غدا بالمدینة؟ اللّه اللّه یا أبه لا تشمت الأعداء،و لا تشین نفسک بالهزیمة قبل القتال.قال:یا بنیّ ما أصنع و قد حلفت له باللّه الاّ أقاتله؟قال له:فکفّر عن یمینک و لا تفسد أمرنا.فقال الزّبیر:عبدی مکحول حرّ لوجه اللّه کفّارة یمینی.ثمّ عاد معهم للقتال.فقال همّام الثّقفیّ فی فعل الزّبیر و ما فعل و عتقه عبده فی قتال علیّ علیه السّلام.

أ یعتق مکحولا و یعصی نبیّه لقد تاه عن قصد الهدی ثمّ عوّق

أ ینوی بهذا الصّدق و البرّ و التّقی سیعلم یوما من یبرّ و یصدق

لشتّان ما بین الضّلالة و الهدی و شتّان من یعصی النّبیّ و یعتق

و من هو فی ذات الإله مشمّر یکبّر برّا ربّه و یصدق

أ فی الحقّ أن یعصی النّبیّ سفاهة و یعتق من عصیانه و یطلّق

کدافق ماء للسّراب یؤمّه ألا فی ضلال ما یصبّ و یدفق

224-37- أخبرنا المفید عن الجعابیّ،عن أبی عقدة عن العبّاس بن بکر عن محمّد بن زکریّا،عن کثیر بن طارق،قال:سألت زید بن علیّ بن الحسین علیهما السّلام عن قوله تعالی لا تَدْعُوا الْیَوْمَ ثُبُوراً واحِداً وَ ادْعُوا ثُبُوراً کَثِیراً [فرقان(25):14]فقال

ص:298

فرزند ابی طالب تو را جادو کرده است؟زبیر گفت:نه.اما چیزی را به یاد من آورد که زمانه آن را از یاد من برده بود و به بیعت من با او بر من احتجاج کرد.طلحه گفت:نه[این چنین نیست]بلکه ترسیده ای و ریه ات باد کرده است[کنایه از ترس]پس زبیر گفت:نترسیده ام اما یادآوری شدم پس به یاد آوردم.پس عبد اللّه به او گفت:ای پدر این دو لشگر بزرگ را به همراه آورده ای و اینک که برای جنگ به صف ایستاده اند می گویی آن دو را رها می کنم و باز می گردم.پس قریش فردا در مدینه چه خواهد گفت؟خدا را،خدا را ای پدر که کاری نکن که موجب سرزنش دشمنان شویم و خود را با فرار پیش از نبرد خوار نساز.زبیر گفت:فرزندم، چه کنم که به خدا سوگند خورده ام با علی نجنگم؟عبد اللّه گفت:به خاطر قسمت کفاره ای بده و امر ما را تباه نساز.پس زبیر گفت:بنده ام مکحول به عنوان کفاره قسمم در راه خدا آزاد است.آنگاه با ایشان به جنگ بازگشت.پس همّام ثقفی درباره رفتار زبیر و آزاد کردن بنده اش در جنگ با علی این گونه سرود:

آیا مکحول را آزاد می سازد و نافرمانی پیامبرش را می کند،همانا از راه هدایت،گمراه شده و بازداشته شده است*آیا با این عمل راستی و نیکی و پرهیزگاری را قصد می کند؟روزی خواهد دانست که چه کسی نیکی می کند و راست می گوید*میان گمراهی و هدایت و میان کسی که از پیامبر نافرمانی می کند و کسی که بنده آزاد می کند تفاوت عمیقی است*و کسی که در[مسیر]ذات معبودش به پا خاسته است و از روی نیکی پروردگارش را بزرگ برمی شمرد و راست می گوید*آیا در راه حق است که از روی نادانی از پیامبر سرپیچی شود و به خاطر نافرمانی اش بنده آزاد و رها نماید*مانند کسی که آب می ریزد ولی حقیقتا در سراب به سر می برد آگاه باشید که آنچه فرو می ریزد در گمراهی است.*

زید:یا کثیر،إنّک رجل صالح،و لست بمتّهم،و إنّی خائف علیک أن تهلک،إنّه إذا کان یوم القیامة أمر اللّه بأتباع کلّ إمام جائر إلی النّار،فیدعون بالویل و الثّبور، و یقولون لإمامهم:یا من أهلکنا هلمّ الآن فخلّصنا ممّا نحن فیه،فعندها یقال لهم:

لا تَدْعُوا الْیَوْمَ ثُبُوراً واحِداً وَ ادْعُوا ثُبُوراً کَثِیراً ثمّ قال زید بن علی علیه السّلام حدّثنی أبی،عن أبیه الحسین علیه السّلام قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله لعلیّ بن أبی طالب علیه السّلام أنت یا علیّ و أصحابک فی الجنّة،أنت یا علیّ و اتباعک فی الجنّة.

225-38- أخبرنا المفید عن ابن قولویه عن أبیه عن سعد عن ابن عیسی،عن ابن محبوب،عن سعدان بن مسلم،عن أبی بصیر،قال:سألت أبا عبد اللّه علیه السّلام:ما الإیمان؟فجمع لی الجواب فی کلمتین فقال:الإیمان باللّه أن لا تعصی اللّه.قلت:

فما الإسلام؟فجمعه فی کلمتین فقال:من شهد شهادتنا،و نسک نسکنا،و ذبح ذبیحتنا.

226-39- أخبرنا المفید عن الحسین بن علیّ التّمّار،عن أحمد بن محمّد عن العنزیّ،عن علیّ بن الصّبّاح عن أبی المنذر،عن أبی صالح،عن أبی هریرة قال:

قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:المساجد سوق من أسواق الآخرة،قراها المغفرة،و تحفتها الجنّة.

227-40- أخبرنا المفید عن الجعابیّ،عن ابن عقدة عن محمّد بن أحمد بن الحسین عن عبد اللّه بن محمّد بن علیّ بن عبد اللّه بن جعفر عن أبیه عن جعفر بن

ص:300

سؤال کردم.پس زید گفت:ای کثیر تو مرد نیکوکاری هستی و در معرض اتّهام قرار نداری ولی من بر نابودی تو هراسانم.هنگامی که روز قیامت فرارسد خداوند به پیروان هر امام ستمگری دستور می دهد که به سوی دوزخ روانه شوند.پس واویلا سر می دهند و به امامشان می گویند:ای کسی که ما را به نابودی افکندی بیا و ما را از آنچه در آن هستیم نجات بخش.

پس در این هنگام به آنان گفته می شود«امروز یک بار واویلا نمی گوئید بلکه باید بسیار واویلا سر دهید»آنگاه زید بن علی گفت:پدرم از پدرش حسین بن علی علیه السّلام روایت نمود که فرمود:رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله به علی بن ابی طالب علیه السّلام فرمود:ای علی!تو و یارانت در بهشت هستید.

ای علی!تو و پیروانت در بهشت هستید.

محمّد عن أبیه عن جدّه علیهم السّلام قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:أکمل المؤمنین إیمانا أحسنهم خلقا.

228-41- أخبرنا المفید عن الجعابیّ،عن ابن عقدة عن سلیمان بن محمّد عن محمّد بن عمران عن محمّد بن عیسی الکندیّ عن جعفر بن محمّد علیه السّلام قال جاء أعرابیّ إلی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله فقال:یا محمّد،أخبرنی بعمل یحبّنی اللّه علیه.قال:یا أعرابیّ ازهد فی الدّنیا یحبّک اللّه(عزّ و جلّ)و ازهد فی ما فی أیدی النّاس یحبّک النّاس.قال:قال جعفر بن محمّد علیهما السّلام:من أخرجه اللّه(تعالی)من ذلّ المعصیة إلی عزّ التّقوی أغناه اللّه بلا مال،و أعزّه بلا عشیرة،و آنسه بلا بشر،و من خاف اللّه (عزّ و جلّ)أخاف اللّه منه کلّ شیء و من لم یخف اللّه(عزّ و جلّ)أخافه اللّه من کلّ شیء.

229-42- أخبرنا المفید عن علیّ بن خالد المراغیّ،عن الحسن بن علیّ الکوفیّ عن إسماعیل بن محمّد المزنیّ،عن سلاّم بن أبی عمرة عن سعد بن سعید،عن یونس بن عبد الجبّار عن علیّ بن الحسین علیه السّلام قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله ما بال أقوام إذا ذکر عندهم آل إبراهیم علیه السّلام فرحوا و استبشروا،و إذا ذکر عندهم آل محمّد علیهم السّلام اشمأزّت قلوبهم؟!و الّذی نفس محمّد بیده لو أنّ عبدا جاء یوم القیامة بعمل سبعین نبیّا ما قبل اللّه ذلک منه حتّی یلقاه بولایتی و ولایة أهل بیتی.

230-43- أخبرنا المفید عن محمّد بن عمران المرزبانیّ،عن علیّ بن سلیمان،

ص:302

عن محمّد بن حمید،عن محمّد بن إسحاق عن محمّد بن فلیح،عن موسی بن عقبة،عن محمّد بن شهاب الزّهریّ،قال:لمّا قدم جعفر بن أبی طالب علیه السّلام من بلاد الحبشة،بعثه رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله إلی مؤتة،و استعمل علی الجیش معه زید بن حارثة و عبد اللّه بن رواحة،فمضی النّاس معهم حتّی کانوا بتخوم البلقاء،فلقیهم جموع هرقل من الرّوم و العرب،فانحاز المسلمون إلی قریة یقال لها مؤتة،فالتقی النّاس عندها و اقتتلوا قتالا شدیدا،و کان اللّواء یومئذ مع زید بن حارثة،فقاتل به حتّی شاط فی رماح القوم،ثمّ أخذه جعفر فقاتل به قتالا شدیدا،ثمّ اقتحم عن فرس له شقراء فعقرها و قاتل حتّی قتل.قال:و کان جعفر أوّل رجل من المسلمین عقر فرسه فی الإسلام،ثمّ أخذ اللّواء عبد اللّه بن رواحة فقاتل حتّی قتل،فأعطی المسلمون اللّواء بعدهم خالد بن الولید،فناوش القوم و راوغهم حتّی انحاز بالمسلمین منهزما،و نجا بهم من الرّوم،و أنفذ رجلا من المسلمین یقال له عبد الرّحمن بن سمرة إلی النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله بالخبر.فقال عبد الرّحمن:فصرت إلی النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله فلمّا وصلت إلی المسجد قال لی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله علی رسلک یا عبد الرّحمن.ثمّ قال صلّی اللّه علیه و اله:أخذ اللّواء زید فقاتل به فقتل،رحم اللّه زیدا،ثمّ أخذ اللّواء جعفر و قاتل و قتل،رحم اللّه جعفرا،ثمّ أخذ اللّواء عبد اللّه بن رواحة و قاتل و قتل،فرحم اللّه عبد اللّه.قال:فبکی أصحاب رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله و هم حوله،فقال لهم النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله و ما یبکیکم؟فقالوا:و ما لنا لا نبکی و قد ذهب خیارنا و أشرافنا،و أهل الفضل منّا!

ص:304

فقال لهم علیه السّلام:لا تبکوا،فإنّما مثل أمّتی مثل حدیقة قام علیها صاحبها،فأصلح رواکبها،و بنی مساکنها،و حلق سعفها،فأطعمت عاما فوجا،ثمّ عاما فوجا،ثمّ عاما فوجا،فلعلّ آخرها طعما أن یکون أجودها قنوانا،و أطولها شمراخا،امّا و الّذی بعثنی بالحقّ نبیّا،لیجدنّ عیسی ابن مریم فی أمّتی خلفا من حواریّه.

قال:و قال کعب بن مالک یرثی جعفر بن أبی طالب(رضی اللّه عنه و عن المستشهدین معه).

هدّت العیون و دمع عینک یهمل سحا کما و کفّ الضّباب المخضل

و کان ما بین الجوانح و الحشا ممّا تأوّبنی شهاب مدخل

وجدا علی النّفر الّذین تتابعوا یوما بمؤتة أسندوا لم یقفلوا

فتغیّر القمر المنیر لفقدهم و الشّمس قد کسفت و کادت تأفل

قوم علا بنیانهم من هاشم فرع أشمّ و سؤدد ما ینقل

قوم بهم نصر الإله عباده و علیهم نزل الکتاب المنزل

و بهداهم رضی الإله لخلقه و بجدّهم نصر النّبیّ المرسل

بیّض الوجوه تری بطون أکفّهم تندّی إذا أغبر الزّمان الممحل

231-44- أخبرنا المفید عن محمّد بن المظفّر البزّاز،عن أحمد بن عبید العطاردیّ،عن أبی بشر بن بکیر،عن زیاد بن المنذر،عن أبی عبد اللّه مولی بنی هاشم،عن أبی سعید الخدریّ،قال:لمّا کان یوم أحد شجّ النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله فی وجهه،

ص:306

پس پیامبر فرمود:نگریید.همانا امت من همچون باغی است که صاحبش بر[آبادی]آن قیام کرده است و بلندای نخل های آن را اصلاح و خانه هایش را آباد و برگ های نخل را حرس نموده است،پس در سالی گروهی را سیر می گرداند آنگاه در سالی[دیگر]گروهی[دیگر]را سیر می گرداند آنگاه[در سال بعد]گروهی[دیگر]را سیر می گرداند پس چه بسا آخرین نخل های این باغ خوشه هایی نیکوتر و ساقه هایی طولانی داشته باشد.اما اما سوگند به کسی که به حق مرا به پیامبری برانگیخت هرآینه عیسی بن مریم گروهی از حواریون خود را در میان امت من خواهد یافت.راوی گوید:و کعب بن مالک در رثای جعفر بن ابی طالب و کسانی که با او شهید شدند این گونه سرود:

چشم ها آرام شد و اشک چشم تو به شدت فرو می ریزد همان گونه که ابرهای مرطوب[از آسمان] فرو می ریزند*و گویا درمیان اعضای بدن و جوارح من چیزی همانند شهابی که[در آسمان]داخل می شود حرکت می کند*از شوق کوچ کسانی که روزی در(موته)و در کنار هم کوشیدند و تلاش کردند و بازنگشتند*پس رنگ ماه درخشان برای از دست دادن آنان تغییر کرد و خورشید گرفته شد و نزدیک بود که غروب کند*گروهی که بنیان و پایه آنان از هاشم بر فراز رفت،نسلی سربلند که سروری [ایشان]منتقل نگردید*گروهی که معبود به وسیله آنان بندگانش را یاری نمود و کتاب نازل شده را بر آنان فروفرستاد*و با هدایت یافتن آنان پروردگار از بندگانش خشنود گشت و با تلاش آنان پیامبر فرستاده شده یاری شد*روسپیدانی که دست هایشان دیده می شود که می بخشاید و عطا می کند هنگامی که زمان قحطی،غبار خود را در همه جا پراکنده می کند.

و کسرت رباعیته،فقام علیه السّلام رافعا یدیه یقول:إنّ اللّه اشتدّ غضبه علی یهود أن قالوا:

العزیز بن اللّه،و اشتدّ غضبه علی النّصاری أن قالوا:المسیح بن اللّه؛و إنّ اللّه اشتدّ غضبه علی من أراق دمی و آذانی فی عترتی.

232-45- أخبرنا المفید عن علیّ بن مالک النّحویّ،عن أحمد بن عبد الجبّار، عن.

بشر بن بکر عن محمّد بن إسحاق،عن مشیخته،قال:لمّا رجع علیّ بن أبی طالب علیه السّلام من أحد ناول فاطمة علیها السّلام سیفه و قال:

أ فاطم هاک السّیف غیر ذمیم فلست برعدید و لا بلئیم

لعمری لقد أعذرت فی نصر أحمد و مرضاة ربّ للعباد رحیم

قال:و سمع یوم أحد،و قد هاجت ریح عاصف،کلام هاتف یهتف،و هو یقول:

لا سیف إلاّ ذو الفقار و لا فتی إلاّ علیّ فإذا ندبتم هالکا فابکوا الوفیّ أخا الوفیّ

233-46- أخبرنا المفید عن الکاتب عن الزّعفرانیّ،عن الثّقفیّ،عن محمّد بن عثمان،عن أبی عبد اللّه الأسلمیّ،عن موسی بن عبد اللّه الأسدیّ،قال:لمّا انهزم أهل البصرة أمر علیّ بن أبی طالب أمیر المؤمنین علیه السّلام أن تنزل عائشة قصر أبی خلف،فلمّا نزلت جاءها عمّار بن یاسر(رضی اللّه عنه)فقال لها:یا أمّت کیف رأیت ضرب بنیک دون دینهم بالسّیف؟فقالت:استبصرت یا عمّار من اجل أنّک غلبت.فقال:أنا أشدّ استبصارا من ذلک،أما و اللّه لو ضربتمونا حتّی تبلغونا

ص:308

و دندان هایش شکست پس پیامبر برخاست و درحالی که دستانش را برافراشته بود می فرمود:همانا خشم خداوند بر یهود شدید گشت به خاطر این که گفتند عزیر فرزند خداست و خشم او بر مسیحیان شدت گرفت از اینکه گفتند مسیح فرزند خداست و خشم خداوند بر کسی که خون مرا به زمین ریخت و مرا در رابطه با خانواده ام آزار داد شدت گرفت.

سعفات هجر لعلمنا أنّا علی الحقّ و أنّکم علی الباطل،فقالت له عائشة:هکذا یخیّل إلیک،اتّق اللّه یا عمّار،فإنّ سنّک قد کبرت،و دقّ عظمک،و فنی أجلک، و أذهبت دینک لابن أبی طالب.فقال عمّار(رحمه اللّه)إنّی و اللّه اخترت لنفسی فی أصحاب رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله فرأیت علیّا أقرأهم لکتاب اللّه(عزّ و جلّ)و أعلمهم بتأویله،و أشدّهم تعظیما لحرمته،و أعرفهم بالسّنّة،مع قرابته من رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله و عظم عنائه و بلائه فی الإسلام؛فسکتت.

234-47- أخبرنا محمّد بن محمّد،قال:أخبرنی أبو الحسن أحمد بن محمّد ابن الحسن بن الولید(رحمه اللّه)،قال:حدّثنی أبی،قال:حدّثنا محمّد بن الحسن الصّفّار،عن أحمد بن محمّد بن عیسی،عن الحسن بن علیّ بن أبی حمزة،عن عبد اللّه بن الولید،قال:دخلنا علی أبی عبد اللّه علیه السّلام فی زمن بنی مروان،فقال:ممّن أنتم؟قلنا:من أهل الکوفة.قال:ما من البلدان أکثر محبّا لنا من أهل الکوفة،لا سیّما هذه العصابة،إنّ اللّه هداکم لأمر جهله النّاس،فأحببتمونا و أبغضنا النّاس، و بایعتمونا و خالفنا النّاس،و صدّقتمونا و کذّبنا النّاس،فأحیاکم اللّه محیانا، و أماتکم مماتنا،فأشهد علی أبی کان یقول:ما بین أحدکم و بین أن یری ما تقرّبه عینه أو یغتبط إلاّ أن تبلغ نفسه هکذا-و أهوی بیده إلی حلقه-و قد قال اللّه(عزّ و جلّ)فی کتابه وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلاً مِنْ قَبْلِکَ وَ جَعَلْنا لَهُمْ أَزْواجاً وَ ذُرِّیَّةً [الرعد (13):38]فنحن ذرّیّة رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله.

ص:310

به خدا سوگند اگر آن چنان بر ما برتری یافته و ما را شکست می دادید که ما را بر شاخه های نخل(هجر)آویزان می نمودید هرآینه می دانستیم که ما بر حقیم و شما بر باطل.پس عایشه به او گفت:این گونه گمان می کنی،از خدا بترس ای عمار،همانا سن تو بسیار شده و استخوان هایت سست و پایان عمرت نزدیک گشته است تو دین خود را برای فرزند ابی طالب از بین بردی.پس عمار[که خدایش او را رحمت کند]گفت:به خدا سوگند من برای خود درمیان یاران رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله کسی را انتخاب نمودم و دیدم که علی علیه السّلام بیش از همه کتاب خداوند عزّتمند و شکوهمند را می خواند و به تفسیر آن آگاه تر است و بیش از دیگران احترام آن را بزرگ می دارد و به سنت[نبوی]آشناتر است اضافه بر اینکه با رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله خویشاوند است و سختی ها و امتحانات او در اسلام،بزرگ و فراوان بوده است.پس عایشه خاموش شد.

235-48- أخبرنا المفید عن ابن قولویه عن سعد عن ابن عیسی،عن محمّد ابن سنان،عن المفضّل بن عمر،قال:سمعت أبا عبد اللّه جعفر بن محمّد علیه السّلام یقول:

إنّ فی السّماء الرّابعة ملائکة یقولون فی تسبیحهم«سبحان من دلّ هذا الخلق القلیل من هذا الخلق الکثیر علی هذا الدّین العزیز».

236-49- أخبرنا المفید عن الجعابیّ،عن ابن عقدة عن عبید بن حمدون،عن محمّد بن حسّان بن سهیل،عن عامر بن الفضل،عن بشر بن سالم البجلی، و محمّد بن عمران الذّهلیّ،عن جعفر بن محمّد علیه السّلام قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:من نسی الصّلاة علیّ أخطأ طریق الجنّة.

237-50- أخبرنا المفید عن ابن قولویه عن أبیه عن سعد عن ابن عیسی،عن ابن محبوب،عن ابن عمیرة،عن جابر الجعفیّ،عن أبی جعفر عن آبائه علیه السّلام قال:

قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله لجبریل علیه السّلام:أیّ البقاع أحبّ إلی اللّه(تبارک و تعالی)قال:

المساجد و أحبّ أهلها إلی اللّه أوّلهم دخولا إلیها و آخرهم خروجا منها.قال:فأیّ البقاع أبغض إلی اللّه تعالی؟قال:الأسواق،و أبغض أهلها إلیه أوّلهم دخولا إلیها، و آخرهم خروجا منها.

238-51- أخبرنا المفید عن الجعابیّ،عن أبی عقدة عن عبد اللّه بن أحمد بن مستورد،عن عبد اللّه بن یحیی،عن محمّد بن عثمان بن زید ابن بکّار بن الولید الجهنیّ،قال:سمعت أبا عبد اللّه جعفر بن محمّد علیه السّلام یقول:من دخل سوقا:«فقال

ص:312

أشهد أن لا إله إلاّ اللّه و أنّ محمّدا عبده و رسوله،اللّهمّ إنّی أعوذ بک من الظّلم و المأثم و المغرم»کتب اللّه له من الحسنات عدد من فیها من فصیح و أعجم.

239-52- أخبرنا المفید عن الجعابیّ،عن ابن عقدة عن أحمد بن یوسف الجعفیّ،عن محمّد بن حسّان،عن حفص بن راشد الهلالیّ،عن محمّد بن عبّاد عن بن سریع البارقیّ،قال:سمعت جعفر بن محمّد علیهما السّلام یقول:لمّا ولد النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله ولد لیلا،فأتی رجل من أهل الکتاب إلی الملإ من قریش و هم مجتمعون:هشام بن المغیرة،و الولید بن المغیرة،و عتبة،و شیبة،فقال:أ ولد فیکم اللّیلة مولود؟ قالوا:لا و ما ذاک؟قال:لقد ولد فیکم اللّیلة أو بفلسطین مولود اسمه أحمد،به شامة،یکون هلاک أهل الکتاب علی یدیه.فسألوا فأخبروا،فطلبوه فقالوا:لقد ولد فینا غلام.فقال:قبل أن آتیکم أو بعد؟قالوا:قبل.قال:فانطلقوا معی أنظر إلیه، فأتوا أمّه و هو معهم،فأخبرتهم کیف سقط،و ما رأت من النّور،قال الیهودیّ:

فأخرجیه،فنظر إلیه و نظر إلی الشّامة فخرّ مغشیّا علیه،فأدخلته أمّه،فلمّا أفاق قالوا له:ویلک ما لک؟قال ذهبت نبوّة بنی إسرائیل إلی یوم القیامة،هذا و اللّه مبیرهم،ففرحت قریش بذلک،فلمّا رأی فرحهم قال:و اللّه لیسطونّ بکم سطوة یتحدّث بها أهل المشرق و أهل المغرب.

240-53- أخبرنا المفید عن الحسین بن محمّد التّمّار،عن محمّد بن قاسم الأنباریّ،عن أحمد بن عبید،عن عبد الرّحیم بن قیس الهلالیّ،عن العمریّ عن

ص:314

«گواهی می دهم که هیچ معبودی جز خداوند نیست و محمد بنده و فرستاده اوست.

پروردگارا من به تو از ستم و گناه و خسران پناه می برم»خداوند به تعداد کسانی که از عرب و عجم در بازار هستند برای او نیکی می نویسد.

أبی حمزة السّعدیّ،عن أبیه،قال أوصی أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیه السّلام إلی الحسن بن علیّ علیه السّلام فقال فیما أوصی به إلیه:یا بنیّ،لا فقر أشدّ من الجهل،و لا عدم اعدم من العقل،و لا وحدة اوحش من العجب،و لا حسب کحسن الخلق، و لا ورع کالکفّ عن محارم اللّه،و لا عبادة کالتّفکّر فی صنعة اللّه(عزّ و جلّ)یا بنیّ،العقل خلیل المرء،و الحلم وزیره،و الرّفق والده،و الصّبر من خیر جنوده.یا بنیّ،إنّه لا بدّ للعاقل من أن ینظر فی شأنه،فلیحفظ لسانه،و لیعرف أهل زمانه.یا بنیّ،إنّ من البلاء الفاقة،و أشدّ من ذلک مرض البدن،و أشدّ من ذلک مرض القلب، و إنّ من النّعم سعة المال،و أفضل من ذلک صحّة البدن،و أفضل من ذلک تقوی القلوب.یا بنیّ،للمؤمن ثلاث ساعات:ساعة یناجی فیها ربّه،و ساعة یحاسب فیها نفسه،و ساعة یخلو فیها بین نفسه و لذّتها فیما یحلّ و یجمل؛و لیس للمؤمن بدّ من أن یکون شاخصا فی ثلاث:مرمّة لمعاش،أو خطوة لمعاد،أو لذّة فی غیر محرّم.

241-54- أخبرنا المفید عن ابن قولویه رحمه اللّه عن الکلینیّ رحمه اللّه عن علیّ بن إبراهیم عن الیقطینیّ عن حنان بن سدیر عن أبیه،عن أبی جعفر محمّد بن علیّ الباقر علیه السّلام قال جلس جماعة من أصحاب رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله ینتسبون و یفتخرون؛و فیهم سلمان رحمه اللّه فقال له عمر:ما نسبک أنت یا سلمان؟و ما أصلک؟فقال أنا سلمان بن عبد اللّه،کنت ضالاّ فهدانی اللّه بمحمّد علیه السّلام و کنت عائلا فأغنانی اللّه بمحمّد صلّی اللّه علیه و اله

ص:316

و کنت مملوکا فأعتقنی اللّه بمحمّد صلّی اللّه علیه و اله فهذا حسبی و نسبی یا عمر.ثمّ خرج رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله فذکر له سلمان ما قال عمر،و ما أجابه،فقال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله یا معشر قریش،إنّ حسب المرء دینه و مروّته خلقه،و أصله عقله،قال اللّه(تعالی): یا أَیُّهَا النّاسُ إِنّا خَلَقْناکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثی وَ جَعَلْناکُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللّهِ أَتْقاکُمْ [الحجرات(49):13]ثمّ أقبل علی سلمان رحمه اللّه فقال له:یا سلمان،إنّه لیس لأحد من هؤلاء علیک فضل إلاّ بتقوی اللّه،فمن کنت أتقی منه فأنت أفضل منه.

242-55- أخبرنا المفید عن الجعابیّ،عن ابن عقدة عن أبی عوانة موسی بن یوسف عن محمّد بن یحیی الأودیّ،عن إسماعیل بن أبان،عن فضیل بن الزّبیر، عن أبی عبد اللّه مولی بنی هاشم،عن أبی سخیلة[سخیلة]قال حججت:أنا و سلمان الفارسیّ رحمه اللّه فمررنا بالرّبذة،و جلسنا إلی أبی ذرّ الغفاریّ رحمه اللّه فقال لنا:إنّه ستکون بعدی فتنة،و لا بدّ منها،فعلیکم بکتاب اللّه و الشّیخ علیّ بن أبی طالب فالزموهما،فأشهد علی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله أنّی سمعته و هو یقول:علیّ أوّل من آمن بی،و أوّل من صدّقنی،و أوّل من یصافحنی یوم القیامة،و هو الصّدّیق الأکبر،و هو فاروق هذه الأمّة یفرّق بین الحقّ و الباطل،و هو یعسوب المؤمنین،و المال یعسوب المنافقین.

243-56- أخبرنا المفید عن ابن قولویه عن أبیه عن سعد بن عبد اللّه،عن ابن

ص:318

و بنده ای بودم که خداوند به وسیله محمد صلّی اللّه علیه و اله مرا آزاد گرداند،آری ای عمر!این اصل و نسب من است.آنگاه رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله خارج گشت پس سلمان آنچه عمر گفته بود و پاسخی را که داده بود برای حضرت بیان داشت.پس رسول خدا فرمود:ای گروه قریش!همانا حسب انسان دین او و مروت او اخلاق او و اصل او عقل اوست.خداوند والا و بلندمرتبه فرمود:

«ای مردم!ما شما را از مرد و زنی آفریدیم و شما را دسته ها و قبیله ها کردیم تا یکدیگر را بشناسید ولی گرامی ترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست»[حجرات(49):آیۀ 13] آنگاه رو به سلمان کرد و به او فرمود:ای سلمان!همانا برای هیچ کس از اینان هیچ برتری بر تو به تقوای خداوند نیست پس تو از هرکس که پرهیزگارتر بوده از او برتری.

عیسی،عن صفوان بن یحیی،عن یعقوب بن شعیب،عن صالح بن میثم التّمّار رحمه اللّه قال:وجدت فی کتاب میثم رضی اللّه عنه یقول:تمسّینا لیلة عند أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیه السّلام فقال لنا:لیس من عبد امتحن اللّه قلبه بالإیمان إلاّ أصبح یجد مودّتنا علی قلبه و لا أصبح عبد ممن سخط اللّه علیه إلاّ یجد بغضنا علی قلبه،فأصبحنا نفرح بحبّ المؤمن لنا،و نعرف بغض المبغض لنا و أصبح محبّنا مغتبطا بحبّنا برحمة من اللّه ینتظرها کلّ یوم،و أصبح مبغضنا یؤسّس بنیانه علی شفا جرف هار،فکأنّ ذلک الشّفا قد انهار به فی نار جهنّم،و کأنّ أبواب الرّحمة قد فتحت لأصحاب الرّحمة،فهنیئا لأصحاب الرّحمة رحمتهم،و تعسا لأهل النّار مثواهم، إنّ عبدا لن یقصر فی حبّنا لخیر جعله اللّه فی قلبه،و لن یحبّنا من یحبّ مبغضنا،إنّ ذلک لا یجتمع فی قلب واحد ما جَعَلَ اللّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَیْنِ فِی جَوْفِهِ [الاحزاب (33):4]یحبّ بهذا قوما،و یحبّ بالآخر عدوّهم و الّذی یحبّنا فهو یخلص حبّنا کما یخلص الذّهب لا غشّ فیه.نحن النّجباء و أفراطنا أفراط الأنبیاء،و أنا وصیّ الأوصیاء،و أنا حزب اللّه و رسوله علیه السّلام،و الفئة الباغیة حزب الشّیطان،فمن أحبّ أن یعلم حاله فی حبّنا فلیمتحن قلبه،فإن وجد فیه حبّ من ألّب علینا فلیعلم أنّ اللّه عدوّه و جبرئیل و میکائیل،و اللّه عدوّ للکافرین.

244-57- أخبرنا المفید عن ابن قولویه عن أبیه عن سعد عن ابن عیسی،عن محمّد البرقیّ عن فضالة،عن أبی بصیر،عن أبی جعفر علیه السّلام قال:إنّا و شیعتنا خلقنا

ص:320

من طینة من علّیّین،و خلق عدوّنا من طینة خبال من حمإ مسنون.

245-58- أخبرنا المفید عن محمّد بن عمر الجعابیّ،عن ابن عقدة عن محمّد بن یوسف عن محمّد بن زیاد عن أبی أیّوب الخزّاز،عن محمّد بن عبدة النّیشابوریّ،قال:قلت لأبی عبد اللّه جعفر بن محمّد علیهما السّلام إنّ النّاس یروون عن النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله أنّ فی اللّیل ساعة لا یدعو فیها عبد مؤمن بدعوة إلاّ استجیب له؟قال، نعم.قلت:متی هی،جعلت فداک؟قال:ما بین نصف اللّیل إلی الثّلث الباقی منه.

قلت له:أهی لیلة من اللّیالی معلومة،أو کلّ لیلة؟قال:بل کلّ لیلة.

246-59- أخبرنا المفید عن الجعابیّ،عن محمّد بن یحیی بن سلیمان المروزیّ،عن عبید اللّه بن محمّد العبسیّ،عن حمّاد بن سلمة،عن أیّوب،عن أبی قلابة،عن أبی هریرة،انّ رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله قال:هذا شهر رمضان،و هو شهر مبارک، افترض اللّه(تعالی)صیامه،تفتّح فیه أبواب الجنان،و تصفّد فیه الشّیاطین،و فیه لیلة خیر من ألف شهر،فمن حرمها حرم؛یردّد ذلک ثلاث مرّات.

247-60- أخبرنا المفید عن الجعابیّ،عن محمّد بن یحیی بن سلیمان المروزیّ عن عبید اللّه بن محمّد العبسیّ عن حمّاد بن سلمة،عن محمّد بن عمر عن أبی سلمة،عن أبی هریرة قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله من صام شهر رمضان إیمانا و احتسابا،غفر اللّه له ما تقدّم من ذنبه،و من صلّی لیلة القدر إیمانا و احتسابا،غفر اللّه له ما تقدّم من ذنبه.

ص:322

248-61- أخبرنا المفید عن الجعابیّ عن ابن عقدة عن علیّ بن الحسن بن فضّال،عن الحسن بن علیّ بن یوسف،عن زکریّا المؤمن،عن ابن مسکان،عن سلیمان بن خالد،عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:أربعة لا تردّ لهم دعوة:الإمام العادل لرعیّته،و الأخ لأخیه بظهر الغیب یوکّل اللّه به ملکا یقول له:و لک مثل ما دعوت لأخیک،و الوالد لولده،و المظلوم یقول الرّبّ(عزّ و جلّ)و عزّتی و جلالی لأنتقمنّ لک و لو بعد حین.

تمّ المجلس الخامس،و یتلوه المجلس السادس من أمالی الشیخ الجلیل أبی جعفر الطوسی رحمه اللّه.

ص:324

[6] المجلس السادس فیه بقیّة أحادیث الشیخ المفید محمّد بن محمّد بن النعمان

بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ 249-1- حدّثنا المفید عن عمر بن محمّد عن الحسین بن إسماعیل،عن عبد اللّه بن شبیب،عن محمّد بن محمّد بن عبد العزیز،قال:وجدت فی کتاب أبی،عن الزّهریّ،عن عبید اللّه بن عبد اللّه،عن ابن عبّاس،قال:وجدت حفصة رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله مع أمّ إبراهیم فی یوم عائشة،فقالت:لأخبرنّها،فقال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:اکتمی ذلک و هی علیّ حرام،فأخبرت حفصة عائشة بذلک،فأعلم اللّه نبیّه صلّی اللّه علیه و اله،فعرّف حفصة أنّها أفشت سرّه فقالت له:من أنبأک؟هذا قال:نبّأنی العلیم الخبیر،فآلی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله من نسائه شهرا،فأنزل اللّه(عزّ اسمه) إِنْ تَتُوبا إِلَی اللّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُکُما [التحریم(66):4]قال ابن عبّاس:فسألت عمر بن الخطّاب من اللّتان تظاهرتا علی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله فقال:حفصة و عائشة.

250-2- حدّثنا المفید عن محمّد بن الحسین البصیر،عن العبّاس بن السّریّ

ص:326

عن شدّاد بن عبد اللّه المخزومیّ،عن عامر بن حفص،قال قدم عروة بن الزّبیر علی الولید بن عبد الملک و معه محمّد بن عروة،فدخل محمّد دار الدّوابّ، فضربته دابّة فخرّ میّتا،و وقعت فی رجل عروة الآکلة و لم تدع ورکه تلک اللّیلة، فقال له الولید:اقطعها؛فقال:لا؛فترقّت إلی ساقة فقال له:اقطعها و إلاّ أفسدت علیک جسدک؛فقطعها بالمنشار و هو شیخ کبیر لم یمسکه أحد،و قال:لقد لقینا من سفرنا هذا نصبا.و قدم علی الولید فی تلک السّنة قوم من بنی عبس فیهم رجل ضریر،فسأله الولید عن عینه و سبب ذهابها،فقال:یا أمیر المؤمنین،بتّ لیلة من بطن واد،و لا أعلم عبسیّا تزید حاله علی حالی،فطرقنا سیل،فذهب ما کان لی من أهل و ولد و ما غیر بعیر و صبیّ مولود،و کان البعیر صغیرا صعبا فندّ فوضعت الصّبیّ،و اتّبعت البعیر،فلم أجاوز إلاّ قلیلا حتّی سمعت صیحة ابنی،فرجعت إلیه و رأس الذّئب فی بطنه یأکله،و لحقت البعیر لأحتبسه فنفحنی برجله فی وجهی فحطمه و ذهب بعینی،فأصبحت لا مال لی و لا أهل و لا ولد و لا بصر.فقال الولید:

انطلقوا به إلی عروة لیعلم أنّ فی النّاس من هو أعظم منه بلاء.و شخص عروة إلی المدینة فأتته قریش و الأنصار،فقال له عیسی بن طلحة بن عبید اللّه:أبشر یا أبا عبد اللّه،فقد صنع اللّه بک خیرا،و اللّه ما بک حاجة إلی المشی.فقال:ما أحسن ما صنع اللّه بی!وهب لی سبعة بنین فمتّعنی بهم ما شاء،ثمّ أخذ واحدا و ترک ستّة، و وهب لی ستّة جوارح متّعنی بهنّ ما شاء ثمّ أخذ واحدة و ترک خمسا:یدین،

ص:328

و رجلا و سمعا و بصرا.ثمّ قال:إلهی لئن کنت أخذت لقد أبقیت،و إن کنت ابتلیت لقد عافیت.

251-3- أخبرنا محمّد بن محمّد،قال:أخبرنا أبو بکر محمّد بن عمر الجعابیّ، قال حدّثنا أبو العبّاس أحمد بن محمّد بن سعید،قال:حدّثنا أحمد بن یوسف الجعفی عن الحسین بن محمّد،عن أبیه عن آدم بن عیینة بن أبی عمران الهلالیّ، قال سمعت أبا عبد اللّه علیه السّلام یقول:کم من صبر ساعة قد أورث فرحا طویلا،و کم من لذّة ساعة قد أورثت حزنا طویلا.

252-4- أخبرنا المفید عن التّمّار،عن علیّ بن ماهان،عن الحارث بن محمّد بن داهر،عن داود بن المخبر،عن عبّاد بن کثیر،عن سهیل بن عبد اللّه،عن أبیه عن أبی هریرة،قال:سمعت رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله یقول:استرشدوا العاقل،و لا تعصوه فتندموا.

253-5- أخبرنا المفید عن الجعابیّ،عن ابن عقدة عن الحسن بن جعفر،عن طاهر بن مدرار عن رزین بن أنس،قال:سمعت جعفر بن محمّد یقول:لا یکون المؤمن مؤمنا حتّی یکون کامل العقل،و لا یکون کامل العقل حتّی یکون فیه عشر خصال:الخیر منه مأمول،و الشّرّ منه مأمون،یستقلّ کثیر الخیر من نفسه، و یستکثر قلیل الخیر من غیره،و یستکثر قلیل الشّرّ من نفسه،و یستقلّ کثیر الشّرّ من غیره،لا یتبرّم بطلب الحوائج قبله،و لا یسأم من طلب العلم عمره،الذّلّ أحبّ

ص:330

و به من شش عضو عطا فرمود و تا زمانی که خواست مرا از آنان بهره مند کرد آنگاه یکی از آنان را گرفت و پنج عضو را باقی گذارد:دو دست و یک پا و گوش و چشم.سپس گفت:معبود من اگر[نعمتت]را از من گرفتی[بقیه نعمت هایت را]جاودانه کردی و اگر مرا امتحان نمودی [آنگاه]به من عافیت و سلامت دادی.

إلیه من العزّ،و الفقر أحبّ إلیه من الغنی،حسبه من الدّنیا قوت،و العاشرة و ما العاشرة:لا یلقی أحدا إلاّ قال:هو خیر منّی و أتقی.إنّما النّاس رجلان:رجل خیر منه و أتقی،و آخر شرّ منه و أدنی،فإذا لقی الّذی هو خیر منه تواضع له لیلحق به، و إذا لقی الّذی هو شرّ منه و أدنی قال:لعلّ شرّ هذا ظاهر و خیره باطن،فإذا فعل ذلک علا و ساد أهل زمانه.

254-6- أخبرنا المفید عن الحسن بن حمزة العلویّ عن محمّد بن الفضل بن حاتم عن محمّد بن عبد الحمید عن داهر بن محمّد عن المنذر بن الزّبیر،عن أبی ذرّ رحمه اللّه قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله لا تضادّوا بعلیّ أحدا فتکفروا،و لا تفضّلوا علیه أحدا فترتدّوا.

255-7- أخبرنا المفید عن زید بن محمّد السّلمیّ عن الحسین بن الحکم الکندیّ،عن إسماعیل بن صبیح عن خالد بن العلاء،عن المنهال بن عمرو،قال:

کنت جالسا مع محمّد بن علیّ الباقر علیهما السّلام إذ جاءه رجل فسلّم علیه فردّ علیه السّلام،قال الرّجل:کیف أنتم؟فقال له محمّد صلّی اللّه علیه و اله أو ما آن لکم أن تعلموا کیف نحن،إنّما مثلنا فی هذه الأمّة مثل بنی إسرائیل،کان یذبّح أبناؤهم و تستحیا نساؤهم،ألا و إنّ هؤلاء یذبّحون أبناءنا و یستحیون نساءنا،زعمت العرب أنّ لهم فضلا علی العجم، فقال العجم:و بما ذا؟قالوا:کان محمّد صلّی اللّه علیه و اله عربیّا.قالوا لهم:صدقتم؛و زعمت قریش أنّ لها فضلا علی غیرها من العرب،فقالت لهم العرب من غیرهم:و بما

ص:332

خواری در نزد او از عزت،و فقر در نزد او از بی نیازی محبوبتر باشد.از دنیا قوت روزانه برایش کافی باشد و رفتار با دیگران آن هم چه رفتاری![که]با هیچ کس ملاقات نمی کند جز آنکه می گوید او از من بهتر و پرهیزگارتر است.همانا مردم دو دسته هستند:گروهی که از او بهتر و پرهیزگارترند و دیگران که از او بدتر و پست ترند.پس اگر با کسی ملاقات کند که از او بهتر است در برابرش فروتنی می کند تا به او بپیوندد و هنگامی که با کسی ملاقات کند که از او بدتر و پست تر است می گوید:شاید بدی او آشکار و نیکی او پنهان است پس اگر چنین کند برتری می یابد و سرور اهل زمان خود می شود.

ذاک؟قالوا:کان محمّد صلّی اللّه علیه و اله قرشیّا.قالوا لهم:صدقتم؛فإن کان القوم صدقوا فلنا فضل علی النّاس؛لأنّا ذرّیّة محمّد صلّی اللّه علیه و اله و أهل بیته خاصّة و عترته،لا یشرکه فی ذلک غیرنا.فقال له الرّجل:و اللّه إنّی لأحبّکم أهل البیت.قال:فاتّخذ للبلاء جلبابا،فو اللّه إنّه لأسرع إلینا و إلی شیعتنا من السّیل فی الوادی،و بنا یبدأ البلاء ثمّ بکم،و بنا یبدأ الرّخاء ثمّ بکم.

256-8- أخبرنا المفید عن إسماعیل بن یحیی العبسیّ،عن محمّد بن جریر الطّبریّ،عن محمّد بن إسماعیل عن عبد السّلام الهرویّ،عن الحسین الأشقر، عن قیس بن الرّبیع،عن الأعمش،عن عبایة بن ربعیّ عن أبی أیّوب الأنصاریّ، قال:مرض رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله مرضة،فأتته فاطمة علیها السّلام تعوده فلمّا رأت ما برسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله من المرض و الجهد استعبرت،و بکت حتّی سالت دموعها علی خدّیها، فقال لها النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله یا فاطمة إنّی لکرامة اللّه إیّاک زوّجتک أقدمهم سلما،و أکثرهم علما،و أعظمهم حلما،إنّ اللّه تعالی اطّلع إلی أهل الأرض إطّلاعة فاختارنی منها فبعثنی نبیّا،و اطّلع إلیها ثانیة فاختار بعلک فجعله وصیّا.فسرّت فاطمة علیها السّلام فاستبشرت،فأراد رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله أن یزیدها مزید الخیر،فقال:یا فاطمة،إنّا أهل بیت أعطینا سبعا لم یعطها أحد قبلنا و لا یعطاها أحد بعدنا نبیّنا أفضل الأنبیاء و هو أبوک،و وصیّنا أفضل الأوصیاء و هو بعلک،و شهیدنا أفضل الشّهداء و هو عمّک، و منّا من جعل اللّه له جناحین یطیر بهما مع الملائکة و هو ابن عمّک،و منّا سبطا

ص:334

گفتند:محمد صلّی اللّه علیه و اله از قریش بود.پس به ایشان گفتند:راست گفتید.اگر آن جماعت راست گفتند پس برای ما برتری نسبت به مردم وجود دارد.چون ما فرزندان محمد صلّی اللّه علیه و اله و اهل بیت و خانواده او هستیم که در آن امر غیر ما با ما شریک نیست.آن مرد به امام عرضه داشت،به خدا سوگند من شما اهل بیت را دوست دارم.امام فرمود:پس خود را برای امتحان آماده کن.به خدا سوگند امتحان و بلای خداوند به ما و شیعیان ما از سیل در وادی و صحرا،سریع تر نزدیک می شود.و سختی و گرفتاری از ما آغاز می شود سپس به شما می رسد و خوشی و آسایش هم از ما شروع شده آنگاه به شما می رسد.

هذه الأمّة و هما ابناک.و الّذی نفسی بیده لا بدّ لهذه الأمّة من مهدیّ،و هو و اللّه من ولدک.

257-9- أخبرنا المفید عن محمّد بن أحمد المنصوریّ عن محمود بن محمّد، عن أحمد بن محمّد بن یزید،عن إسماعیل بن أبان،عن الأعمش،عن المنهال عن زاذان،عن سلمان رضی اللّه عنه قال:بایعنا رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله علی النّصح للمسلمین، و الائتمام بعلیّ بن أبی طالب علیه السّلام و الموالاة له.

258-10- أخبرنا المفید عن محمّد بن أحمد المنصوریّ،عن سلمان بن سهل عن عیسی بن إسحاق القرشیّ،عن حمدان بن علیّ الخفّاف،عن ابن حمید،عن الثّمالیّ،عن أبی جعفر الباقر عن أبیه علیهما السّلام عن محمّد بن عمّار بن یاسر،عن أبیه قال:لمّا مرضت فاطمة علیها السّلام بنت رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله مرضها الّذی توفّیت فیه و ثقلت جاءها العبّاس بن عبد المطّلب رضی اللّه عنه عائدا فقیل له:إنّها ثقیلة،و لیس یدخل علیها أحد؛فانصرف إلی داره،و فأرسل إلی علیّ علیه السّلام فقال لرسوله:قل له:یا بن أخ، عمّک یقرئک السّلام،و یقول لک:قد فجأنی من الغمّ بشکاة حبیبة رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله و قرّة عینه و عینیّ فاطمة ما هدّنی،و إنّی لأظنّها أوّلنا لحوقا برسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله،و اللّه یختار لها و یحبوها و یزلفها لدیه،فإن کان من أمرها ما لا بدّ منه،فاجمع أنا لک الفداء-المهاجرین و الأنصار حتّی یصیبوا الأجر فی حضورها و الصّلاة علیها، و فی ذلک جمال للدّین.فقال علیّ علیه السّلام لرسوله و أنا حاضر عنده:أبلغ عمّی السّلام،

ص:336

و قل:لا عدمت إشفاقک و تحنّنک،و قد عرفت مشورتک و لرأیک فضله،إنّ فاطمة بنت رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله لم تزل مظلومة من حقّها ممنوعة،و عن میراثها مدفوعة،لم تحفظ فیها وصیّة رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله،و لا رعی فیها حقّه،و لا حقّ اللّه(عزّ و جلّ)،و کفی باللّه حاکما و من الظّالمین منتقما،و أنّی أسألک یا عمّ أن تسمح لی بترک ما أشرت به،فإنّها وصّتنی بستر أمرها قال:فلمّا أتی العبّاس رسوله بما قاله علیّ علیه السّلام قال:

یغفر اللّه لابن أخی،فإنّه لمغفور له،إنّ رأی ابن أخی لا یطعن فیه،إنّه لم یولد لعبد المطّلب مولود أعظم برکة من علیّ إلاّ النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله إنّ علیّا لم یزل أسبقهم إلی کلّ مکرمة،و أعلمهم بکلّ فضیلة،و أشجعهم فی الکریهة،و أشدّهم جهادا للأعداء فی نصرة الحنیفیّة،أوّل من آمن باللّه و رسوله صلّی اللّه علیه و اله.

259-11- أخبرنا المفید عن الجعابیّ،عن ابن عقدة عن محمّد بن القاسم الحارثیّ،عن أحمد بن صبیح،عن محمّد بن إسماعیل الهمدانیّ،عن الحسین بن مصعب،قال:سمعت جعفر بن محمّد علیه السّلام یقول:من أحبّنا للّه،و أحبّ محبّنا لا لغرض دنیا یصیبها منه،و عادی عدوّنا لا لإحنة کانت بینه و بینه،ثمّ جاء یوم القیامة و علیه من الذّنوب مثل رمل عالج و زبد البحر،غفرها اللّه(تعالی)له.

260-12- أخبرنا المفید عن الجعابیّ،عن ابن عقدة عن جعفر بن محمّد بن عبید،عن الحسن بن محمّد،عن أبیه عن محمّد بن المثنّی الأزدیّ:أنّه سمع أبا عبد اللّه علیه السّلام یقول:نحن السّبب بینکم و بین اللّه(عزّ و جلّ).

ص:338

و بگو:دلسوزی و الفت تو از بین نرود.مشورت تو را دریافتم و پیشنهاد تو،حسن خود را دارا است.همانا فاطمه دختر فرستاده خدا صلّی اللّه علیه و اله پیوسته مورد ستم بوده،از حقش بازداشته شده و ارثش از او گرفته شده است.سفارش رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله درباره او رعایت نشد و نه حق پیامبر و نه حق خدای شکوهمند و بلندمرتبه در موردش به پا داشته نشد و خدا برای حکمرانی و انتقام از ستمگران کفایت می کند.ای عمو من،از تو می خواهم که اجازه دهی آنچه را به من اشاره نمودی ترک کنم.چرا که فاطمه به من سفارش نموده است که امرش را مخفی دارم.راوی گوید:پس هنگامی که فرستاده عباس سخنان علی علیه السّلام را به نزد او رساند.

عباس گفت:خداوند برادرزاده ام را ببخشاید پس همانا او آمرزیده شده است.به درستی که در نظر و اندیشه برادرزاده ام خدشه ای وارد نیست.همانا برای عبد المطلب فرزندی پر برکت تر از علی جز پیامبر صلّی اللّه علیه و اله به دنیا نیامده است.همانا علی علیه السّلام همچنان پیش قدم ترین آنان است به هر بزرگواری و داناترین آنان است به هر موضوع و بی باک ترین آنان است در هر جنگ.او کسی است که از همه آنان در جهاد دشمنان برای یاری دین راستین سرسخت تر است و اولین کسی است که به خدا و رسول او ایمان آورده است.

261-13- أخبرنا المفید عن الجعابیّ،عن ابن عقدة عن أحمد بن یحیی عن أسید بن زید،عن محمّد بن مروان،عن الصّادق علیه السّلام قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله بکّروا بالصّدقة،فإنّ البلاء لا یتخطّاها.

262-14- أخبرنا المفید عن محمّد بن المظفّر البزّاز،عن الحسن بن رجاء عن عبد اللّه بن سلیمان،عن محمّد بن علیّ العطّار،عن هارون بن أبی بردة،عن عبید اللّه بن موسی،عن المبارک بن حسّان،عن عطیّة،عن ابن عبّاس قال:قیل یا رسول اللّه:أیّ الجلساء خیر؟قال:من ذکّرکم باللّه رؤیته،و زادکم فی علمکم منطقه،و ذکّرکم بالآخرة عمله.

263-15- حدثنی المفید عن عمر بن محمّد الصّیرفیّ،عن علیّ بن مهرویه عن داود بن سلیمان عن الرّضا عن آبائه علیه السّلام قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:ثلاثة أخافهنّ علی أمّتی:الضّلالة بعد المعرفة،و مضلاّت الفتن،و شهوة البطن و الفرج.

264-16- أخبرنی المفید عن الجعابیّ،عن محمّد بن محمّد بن سعید الهمدانیّ، عن الحسین بن عتبة عن أحمد بن النّضر عن محمّد بن الصّامت الجعفر،قال:کنّا عند أبی عبد اللّه علیه السّلام و عنده قوم من البصریّین،فحدّثهم بحدیث أبیه عن جابر آبن عبد اللّه فی الحجّ أملاه علیهم،فلمّا قاموا قال أبو عبد اللّه علیه السّلام إنّ النّاس أخذوا یمینا و شمالا،و إنّکم لزمتم صاحبکم،فإلی أین ترون یرید بکم؟إلی الجنّة؟و اللّه إلی الجنّة،و اللّه إلی الجنّة،و اللّه.

ص:340

265-17- أخبرنا المفید عن عمر بن محمّد الصّیرفیّ،عن الحسین بن إسماعیل الضّبّیّ،عن عبد اللّه بن شبیب،عن إسماعیل بن أبی إدریس،عن إسحاق بن یحیی،عن أبی بردة الأسلمیّ،عن أبیه،قال:کان رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله إذا صلّی الصّبح رفع صوته حتّی تسمع أصحابه یقول:«اللّهمّ أصلح لی دینی الّذی جعلته لی عصمة».ثلاث مرّات،«اللّهمّ أصلح لی دنیای الّتی جعلت فیها معاشی».ثلاث مرّات،«اللّهمّ أصلح لی آخرتی الّتی جعلت الیها مرجعی»ثلاث مرّات،«اللّهمّ إنّی أعوذ برضاک من سخطک،و أعوذ بعفوک من نقمتک»ثلاث مرّات،«اللّهمّ إنّی أعوذ بک منک لا مانع لما أعطیت،و لا معطی لما منعت،و لا ینفع ذا الجدّ منک الجدّ».

266-18- أخبرنی المفید عن الصّدوق عن ابن المتوکّل عن الأسدیّ عن النّخعیّ،عن النّوفلیّ،عن محمّد بن سنان،عن المفضّل قال قال أبو عبد اللّه علیه السّلام إنّ اللّه تعالی ضمن للمؤمن ضمانا.قال:قلت:ما هو؟قال:ضمن له إن أقرّ للّه بالرّبوبیّة،و لمحمّد صلّی اللّه علیه و اله بالنّبوّة،و لعلیّ علیه السّلام بالإمامة،و أدّی ما افترض علیه،أن یسکنه فی جواره.قال:فقلت:هذه و اللّه هی الکرامة الّتی لا یشبهها کرامة الآدمیّین.ثمّ قال أبو عبد اللّه علیه السّلام اعملوا قلیلا تنعّموا کثیرا.

267-19- حدّثنا المفید عن علیّ بن بلال عن مزاحم بن عبد الوارث بن عبّاد عن محمّد بن زکریّا الغلابیّ عن العبّاس بن بکّار عن أبی بکر الهلالیّ عن عکرمة

ص:342

عن ابن عبّاس قال الغلابیّ:و حدّثنا أحمد بن محمّد الواسطیّ،عن عمر بن یونس عن الکلبیّ،عن أبی صالح،عن ابن عبّاس.قال:و حدّثنا عبید اللّه بن الفضل الطّائیّ،عن الحسین بن علیّ بن الحسین بن علیّ بن عمر بن علیّ بن الحسین بن علیّ بن أبی طالب علیهم السّلام عن محمّد بن سلاّم الکوفیّ،عن أحمد بن محمّد الواسطیّ،عن محمّد بن صالح و محمّد بن الصّلت،قالا:حدّثنا عمر بن یونس الیمامیّ،عن الکلبیّ،عن أبی صالح،عن ابن عبّاس قال:دخل الحسین بن علیّ علیهما السّلام علی أخیه الحسن بن علیّ علیهما السّلام فی مرضه الّذی توفّی فیه،فقال له:کیف تجدک یا أخی؟قال:أجدنی فی أوّل یوم من أیّام الآخرة و آخر یوم من أیّام الدّنیا، و اعلم أنّی لا أسبق أجلی،و إنّی وارد علی أبی و جدّی علیهما السّلام علی کره منّی لفراقک و فراق إخوتک و فراق الأحبّة،و أستغفر اللّه من مقالتی هذه و أتوب إلیه،بل علی محبّة منّی للقاء رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله و أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیه السّلام و لقاء فاطمة و حمزة و جعفر علیهم السّلام و فی اللّه(عزّ و جلّ)خلف من کلّ هالک و عزاء من کلّ مصیبة، و درک من کلّ ما فات.رأیت یا أخی کبدی آنفا فی الطّست،و لقد عرفت من دهانی،و من أین أتیت،فما أنت صانع به یا أخی؟فقال الحسین علیه السّلام:أقتله و اللّه.

قال:فلا أخبرک به أبدا حتّی نلقی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله،و لکن اکتب:«هذا ما أوصی به الحسن بن علیّ إلی أخیه الحسین بن علیّ،أوصی أنّه یشهد أن لا إله إلاّ اللّه وحده لا شریک له،و أنّه یعبده حقّ عبادته،لا شریک له فی الملک،و لا ولیّ له من الذّلّ،

ص:344

و أنّه خلق کلّ شیء فقدّره تقدیرا،و أنّه أولی من عبد و أحقّ من حمد،من أطاعه رشد،و من عصاه غوی،و من تاب إلیه اهتدی،فإنّی أوصیک یا حسین بمن خلّفت من أهلی و ولدی و أهل بیتک،أن تصفح عن مسیئهم،و تقبل من محسنهم،و تکون لهم خلفا و والدا،و إن تدفنّی مع جدی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله فإنّی أحقّ به و ببیته ممّن أدخل بیته بغیر إذنه و لا کتاب جاءهم من بعده،قال اللّه فیما أنزله علی نبیّه صلّی اللّه علیه و اله فی کتابه: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلاّ أَنْ یُؤْذَنَ لَکُمْ [الاحزاب(33):

53]فو اللّه ما أذن لهم فی الدّخول علیه فی حیاته بغیر إذنه،و لا جاءهم الإذن فی ذلک من بعد وفاته،و نحن مأذون لنا فی التّصرّف فیما ورثناه من بعده،فإن أبت علیک الامرأة فأنشدک بالقرابة الّتی قرب اللّه(عزّ و جلّ)منک،و الرّحم الماسّة من رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله أن لا تهریق فیّ محجمة من دم حتّی نلقی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله فنختصم إلیه،و نخبره بما کان من النّاس إلینا بعده،ثمّ قبض علیه السّلام قال ابن عبّاس:فدعانی الحسین علیه السّلام و عبد اللّه بن جعفر و علیّ بن عبد اللّه بن العبّاس فقال:اغسلوا ابن عمّکم،فغسّلناه و حنّطناه و ألبسناه أکفانه،ثمّ خرجنا به حتّی صلّینا علیه فی المسجد،و إنّ الحسین علیه السّلام أمر أن یفتح البیت،فحال دون ذلک مروان بن الحکم و آل أبی سفیان و من حضر هناک من ولد عثمان بن عفّان،و قالوا:أیدفن أمیر المؤمنین عثمان الشّهید القتیل ظلما بالبقیع بشرّ مکان و یدفن الحسن مع رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله!و اللّه لا یکون ذلک أبدا حتّی تکسر السّیوف بیننا و تنقصف الرّماح و ینفد

ص:346

و او هرچیز را آفرید و برایش اندازه معینی قرار داد و او سزاوارترین کسی است که مورد بندگی قرار گرفت و شایسته ترین کس برای ستایش است.هرکس از او پیروی کند هدایت شود و هرکس او را نافرمانی کند گمراه گردد و هرکس به سوی او بازگردد راهنمایی یابد.پس ای حسین!در مورد خانواده و فرزندانم و اهل بیت تو که پس از خود باقی گذارده ام به تو سفارش می کنم که از خطاکارشان درگذری و از نیکوکارشان[نیکی اش را]بپذیری و برای آنان جانشین[من]و پدر باشی و مرا در کنار جدّم رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله دفن کنی که همانا من به او و خانه او از کسانی که بدون اجازه او در خانه اش داخل شدند درحالی که پس از او کتابی آسمانی بر آنان نازل نشده است سزاوارترم.خداوند در آنچه بر پیامبرش فروفرستاد در کتابش فرمود:«ای مؤمنان!به خانه های پیامبر داخل نشوید مگر آنکه شما را دعوت کند»[احزاب(33):آیۀ 53]پس به خدا سوگند!پیامبر صلّی اللّه علیه و اله بدون اذن خود به آنان اجازه وارد شدن نداد و پس از وفات پیامبر صلّی اللّه علیه و اله نیز به آنان اجازه داخل شدن داده نشد درحالی که ما در استفاده از آنچه از پیامبر صلّی اللّه علیه و اله به ارث برده ایم اذن داریم.پس اگر آن زن[عایشه]مخالفت نمود پس تو را به خویشاوندی ای که خداوند والا مرا به تو[به سبب آن خویشاوندی]نزدیک گردانده و نسبت نزدیکی که با رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله داری سوگند می دهم که به خاطر من و خونی به زمین ریخته نشود تا رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله را ملاقات کنیم و شکایت را به سوی او ببریم.و او را از رفتاری که مردم پس از او با ما نمود باخبر کنیم.آنگاه امام حسن علیه السّلام از دنیا رفت.ابن عباس می گوید:پس حسین علیه السّلام،من و عبد اللّه بن جعفر و علی بن عبد اللّه بن عباس را فراخواند و فرمود:پس عمویتان را غسل دهید.پس او را غسل دادیم و حنوط کردیم و کفن بر تنش نمودیم.آنگاه او را بیرون برده و در مسجد بر او نماز گزاردیم.و حسین علیه السّلام فرمان داد که خانه [پیامبر صلّی اللّه علیه و اله]گشوده شود.پس مروان بن حکم و خاندان بنی سفیان و فرزندان عثمان بن عفّان که آنجا حاضر بودند مانع شدند و گفتند:آیا امیر مؤمنان عثمان شهید،کشته شده از روی ستم در بدترین مکان در بقیع به خاک سپرده شود و حسن با رسول خدا دفن گردد.به خدا سوگند این امر واقع نشود تا آنکه شمشیرها درمیان ما شکسته شود و نیزه ها درهم شکند و تیرها پایان یابد.

ص:347

النّبل!فقال الحسین علیه السّلام:أما و اللّه الّذی حرّم مکّة للحسن بن علیّ و ابن فاطمة أحقّ برسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله و ببیته ممّن أدخل بیته بغیر إذنه،و هو و اللّه أحقّ به من حمّال الخطایا،مسیّر أبی ذرّ رحمه اللّه الفاعل بعمّار ما فعل،و بعبد اللّه ما صنع،الحامی الحمی، المؤوی لطرید رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله لکنّکم صرتم بعده الأمراء،و تابعکم علی ذلک الأعداء و أبناء الأعداء.قال:فحملناه فأتینا به قبر أمّه فاطمة علیها السّلام فدفنّاه إلی جنبها (رضی اللّه عنه و أرضاه)قال ابن عبّاس:و کنت أوّل من انصرف فسمعت اللّغط و خفت أن یعجّل الحسین علیه السّلام علی من قد أقبل،و رأیت شخصا علمت الشّرّ فیه، فأقبلت مبادرا فإذا أنا بعائشة فی أربعین راکبا علی بغل مرحّل تقدّمهم و تأمرهم بالقتال،فلمّا رأتنی قالت:إلیّ إلیّ یا بن عبّاس،لقد اجترأتم علیّ فی الدّنیا تؤذوننی مرّة بعد أخری،تریدون أن تدخلوا بیتی من لا أهوی و لا أحبّ.فقلت:وا سوأتاه!یوم علی بغل،و یوم علی جمل،تریدین أن تطفئی فیه نور اللّه،و تقاتلی أولیاء اللّه،و تحولی بین رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله و بین حبیبه أن یدفن معه،ارجعی فقد کفی اللّه(عزّ و جلّ)المئونة،و دفن الحسن علیه السّلام إلی جنب أمّه،فلم یزدد من اللّه(تعالی) إلاّ قربا،و ما ازددتم منه و اللّه إلاّ بعدا،یا سوأتاه!انصرفی فقد رأیت ما سرّک.قال:

فقطبت فی وجهی،و نادت بأعلی صوتها:أما نسیتم الجمل یا بن عبّاس،إنّکم لذوو أحقاد.فقلت:أم و اللّه ما نسیه أهل السّماء،فکیف ینساه أهل الأرض؟ فانصرفت و هی تقول:

ص:348

حسین علیه السّلام فرمود:سوگند به کسی که مکه را حرمت بخشید حسن پسر علی علیه السّلام و پسر فاطمه علیها السّلام بر رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله و خانه او سزاوارتر از کسانی است که بدون اجازه او در خانه اش داخل شدند.به خدا سوگند عثمان از بر دوش کشنده اشتباهات و تبعیدکننده ابو ذر و کسی که با عمار و عبد اللّه بن مسعود آنچنان رفتار کرد و حمایت کننده خویشاوندان و پناه دهنده رانده شدۀ رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله[عثمان]سزاوارتر است.اما شما پس از او حکومت یافتید و دشمنان و فرزندان دشمنان[رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله]بر آن با شما بیعت نمودند.راوی گوید:پس امام حسن علیه السّلام را حمل نمودیم و به نزدیک قبر مادرش فاطمه علیها السّلام آوردیم و در کنار مادرش علیها السّلام دفن کردیم (و خداوند از او خشنود گردد و خشنودش گرداند).ابن عباس می گوید:و من اولین کسی بودم که برگشتم پس سروصدایی شنیدم و ترسیدم که حسین علیه السّلام بر عقوبت کسانی که[قبر حسن علیه السّلام]روی آوردند،شتاب کند و شخصی را دیدم که شرّ را از او دریافتم پس بازگشتم و ناگهان عایشه را درمیان چهل سوار بر قاطری زین شده یافتم که در پیشاپیش آنان حرکت می کرد و آنان را به جنگ فرمان می داد.پس هنگامی که مرا مشاهده کرد گفت:هان ای ابن عباس!در دنیا بر من جرأت یافتید و مرا بار دیگر آزار می دهید و می خواهید کسی را که از او دل خوشی ندارم و دوستش نمی دارم در خانه ام وارد کنید.پس گفتم:چه شرم آور است! روزی بر قاطر و روزی بر شترسواری و می خواهی نور خداوند را خاموش گردانی و با دوستان خدا بجنگی و میان رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله و دوست او مانع شوی تا از اینکه در کنارش دفن گردد.بازگرد که خداوند شکوهمند و بلندمرتبه هزینه[مقدمات امر]را کفایت نمود و حسن در کنار مادرش علیهما السّلام به خاک سپرده شد.پس چیزی جز نزدیکی به خداوند بر او افزوده نشد و به خدا سوگند بر شما نیز دوری از خدا چیزی افزوده نگردید.چه بدی و شرّی!بازگرد که آنچه تو را خشنود می نمود مشاهده کردی.راوی گوید:پس عایشه چهره درهم کشیده و با بلندترین صدایش ندا در داد:ای ابن عباس!آیا جنگ جمل را فراموش کرده اید؟همانا شما صاحبان کینه ها و نفرت ها هستید پس گفتم:به خدا سوگند اهل آسمان آن را فراموش نکردند پس زمینیان چگونه آن را فراموش کنند.پس عایشه بازگشت درحالی که این شعر را می خواند:

ص:349

فألقت عصاها و استقرّت بها النّوی کما قرّ عینا بالإیاب المسافر

268-20- حدّثنا المفید عن ابن قولویه رحمه اللّه عن أبیه عن سعد عن ابن عیسی،عن ابن محبوب عن أبی محمّد الأنصاریّ،عن معاویة بن وهب قال:کنت جالسا عند جعفر بن محمّد علیهما السّلام إذ جاء شیخ قد انحنی من الکبر،فقال:السّلام علیک رحمة اللّه و برکاته.فقال له أبو عبد اللّه!و علیک السّلام و رحمة اللّه و برکاته یا شیخ ادن منّی؛ فدنا منه فقبّل یده فبکی،فقال له أبو عبد اللّه علیه السّلام:و ما یبکیک یا شیخ؟قال له:یابن رسول اللّه،أنا مقیم علی رجاء منکم منذ نحو من مائة سنة،أقول هذه السّنة و هذا الشّهر و هذا الیوم،و لا أراه فیکم،فتلومنی أن أبکی!قال:فبکی أبو عبد اللّه علیه السّلام ثمّ قال:یا شیخ،إن أخّرت منیّتک کنت معنا،و إن عجّلت کنت یوم القیامة مع ثقل رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله.فقال الشّیخ:ما أبالی ما فاتنی بعد هذا یا بن رسول اللّه.فقال له أبو عبد اللّه علیه السّلام یا شیخ،إنّ رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله قال:إنّی تارک فیکم الثّقلین ما إن تمسّکتم بهما لن تضلّوا:کتاب اللّه المنزل،و عترتی أهل بیتی؛تجیء و أنت معنا یوم القیامة.

قال:یا شیخ،ما أحسبک من أهل الکوفة.قال:لا.قال:فمن أین أنت؟قال:من سوادها جعلت فداک.قال:أین أنت من قبر جدّی المظلوم الحسین علیه السّلام؟قال:إنّی لقریب منه.قال:کیف إتیانک له؟قال:إنّی لآتیه و أکثر.قال:یا شیخ،ذاک دم یطلب اللّه تعالی به،ما أصیب ولد فاطمة و لا یصابون بمثل الحسین علیه السّلام و لقد قتل علیه السّلام فی سبعة عشر من أهل بیته،نصحوا للّه و صبروا فی جنب اللّه،فجزاهم أحسن جزاء

ص:350

پس آن زن قصد اقامت گزید و سفر را رها نمود همان گونه که با آمدن مسافر چشم روشن می گردد.

الصّابرین،إنّه إذا کان یوم القیامة أقبل رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله و معه الحسین علیه السّلام و یده علی رأسه یقطر دما فیقول:یا ربّ،سل أمّتی فیم قتلوا ولدی.و قال علیه السّلام کلّ الجزع و البکاء مکروه سوی الجزع و البکاء علی الحسین علیه السّلام.

269-21- أخبرنا المفید عن المراغیّ،عن علیّ بن الحسین بن سفیان عن محمّد بن عبد اللّه بن سلیمان عن عبّاد بن یعقوب،عن الولید بن أبی ثور،عن محمّد بن سلیمان،عن عمّه،قال:لمّا خفنا أیّام الحجّاج،خرج نفر منّا من الکوفة مستترین،و خرجت معهم فصرنا إلی کربلاء،و لیس بها موضع نسکنه،فبنینا کوخا علی شاطئ الفرات و قلنا نأوی إلیه،فبینا نحن فیه إذ جاءنا رجل غریب فقال:أصیر معکم فی هذا الکوخ اللّیلة فانی عابر سبیل؛فأجبناه و قلنا غریب منقطع به.فلمّا غربت الشّمس و أظلم اللّیل أشعلنا،فکنّا نشعل بالنّفط ثمّ جلسنا نتذاکر أمر الحسین بن علیّ علیه السّلام و مصیبته و قتله و من تولاّه،فقلنا:ما بقی أحد من قتلة الحسین إلاّ رماه اللّه ببلیّة فی بدنه.فقال ذلک الرّجل:فأنا قد کنت فیمن قتله، و اللّه ما أصابنی سوء،و إنّکم یا قوم تکذبون؛فأمسکنا عنه،و قلّ ضوء النّفط،فقام ذلک الرّجل لیصلح الفتیلة بإصبعه،فأخذت النّار کفّه،فخرج و نادی حتّی ألقی نفسه فی الفرات یتغوّص به،فو اللّه لقد رأیناه یدخل رأسه فی الماء و النّار علی وجه الماء،فإذا أخرج رأسه سرت النّار إلیه فیغوصه إلی الماء،ثمّ یخرجه فتعود إلیه،فلم یزل ذلک دأبه حتّی هلک.

ص:352

پس خداوند والا پاداش دهد به آنان،نیکوترین پاداش بردباران را همانا هنگامی که قیامت بر پا شود رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله به همراه حسین علیه السّلام رو به محشر می آورند درحالی که دست رسول خدا بر سر حسین علیه السّلام است و از آن خون می چکد پس می فرماید:پروردگارا از امتم بپرس که چرا فرزند مرا به شهادت رساندند؟امام صادق علیه السّلام فرمود:هر بی تابی و گریستنی جز بی تابی و گریه بر حسین مکروه و ناخوشایند است.

270-22- حدّثنا المفید عن ابن قولویه عن أبیه عن سعد عن ابن عیسی،عن ابن محبوب،عن منصور بزرج،عن أبی بصیر،عن أبی عبد اللّه جعفر بن محمّد علیهما السّلام فی قول اللّه(عزّ و جلّ): وَ عَلاماتٍ وَ بِالنَّجْمِ هُمْ یَهْتَدُونَ [النحل(16):

16]قال:النّجم رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله و العلامات الأئمّة من بعده علیهم السّلام.

271-23- أخبرنا محمّد بن محمّد،قال:أخبرنا أبو الحسن أحمد بن محمّد ابن الحسن بن الولید،عن أبیه،عن أحمد بن محمّد بن خالد البرقیّ،عن صالح بن حمزة،عن الحسین بن عبد اللّه،عن سعد بن طریف،عن الأصبغ بن نباتة:أنّ أمیر المؤمنین علیه السّلام قال لأصحابه:اعلموا یقینا أنّ اللّه(تعالی)لم یجعل للعبد-و إن عظمت حیلته،و اشتدّ طلبه،و قویت مکایده-أکثر ممّا سمّی له فی الذّکر الحکیم، فالعارف بهذا العاقل له أعظم النّاس راحة فی منفعته،و التّارک له أعظم النّاس شغلا فی مضرّته،و الحمد للّه ربّ العالمین.و ربّ منعم علیه مستدرج،و ربّ مبتلی عند النّاس مصنوع له،فأبق أیّها المستمع من سعیک،و قصّر من عجلتک، و اذکر قبرک و معادک،فإنّ إلی اللّه مصیرک،و کما تدین تدان.

272-24- أخبرنا المفید عن عمر بن محمّد عن علیّ بن مهرویه عن داود بن سلیمان عن الرّضا عن آبائه عن أمیر المؤمنین علیه السّلام قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله حرّمت الجنّة علی من ظلم أهل بیتی و قاتلهم و علی المتعرّض علیهم و السّابّ لهم، أُولئِکَ لا خَلاقَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ وَ لا یُکَلِّمُهُمُ اللّهُ وَ لا یَنْظُرُ إِلَیْهِمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ لا

ص:354

یُزَکِّیهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ. [آل عمران(3):77].

273-25- أخبرنا المفید عن ابن قولویه،عن محمّد بن همّام،عن علیّ بن محمّد بن مسعدة،عن جدّه مسعدة بن صدقة،قال:سمعت أبا عبد اللّه جعفر بن محمّد علیهما السّلام یقول:و اللّه لا یهلک هالک علی علیه السّلام حبّ علیّ علیه السّلام إلاّ رآه فی أحبّ المواطن إلیه،و اللّه لا یهلک هالک علی بغض علیّ علیه السّلام إلاّ رآه فی أبغض المواطن إلیه.

274-26- أخبرنا المفید عن علیّ بن الحسین البصریّ عن أحمد بن علیّ بن مهدیّ عن أبیه عن الرّضا عن آبائه علیه السّلام،قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله حبّنا أهل البیت یکفّر الذّنوب،و یضاعف الحسنات،و إنّ اللّه(تعالی)لیتحمّل عن محبّینا أهل البیت ما علیهم من مظالم العباد،إلاّ ما کان منهم فیها علی إصرار و ظلم للمؤمنین، فیقول للسّیّئات:کونی حسنات.

275-27- أخبرنی المفید عن المظفّر بن محمّد الخراسانیّ عن محمّد بن جعفر العلویّ عن الحسن بن محمّد بن جمهور العمّیّ،عن أبیه عن ابن أبی عمیر،عن جمیل بن درّاج،عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال أوحی اللّه إلی موسی بن عمران علیه السّلام أ تدری یا موسی،لم انتجبتک من خلقی،و اصطفیتک لکلامی؟فقال:لا یا ربّ؛ فأوحی اللّه إلیه:إنّی اطّلعت إلی الأرض فلم أجد علیها أشدّ تواضعا لی منک؛فخرّ موسی ساجدا و عفّر خدّیه فی التّراب تذلّلا منه لربّه(عزّ و جلّ)فأوحی اللّه إلیه:

ص:356

ارفع رأسک یا موسی،و أمرّ یدک فی موضع سجودک،و امسح بها وجهک و ما نالته من بدنک،فإنّه أمان من کلّ سقم دواء و آفة و عاهة.

276-28- أخبرنا المفید عن الجعابیّ،عن ابن عقدة عن محمّد بن یوسف بن إبراهیم عن أبیه عن وهیب بن حفص،عن أبی حسّان العجلیّ،قال:لقیت أمة اللّه بنت راشد الهجریّ فقلت لها:أخبرینی بما سمعت من أبیک.قالت:سمعته یقول:

قال لی حبیبی أمیر المؤمنین علیه السّلام یا رشید کیف صبرک إذا أرسل إلیک دعیّ بنی أمیّة فقطع یدیک و رجلیک و لسانک؟فقلت:یا أمیر المؤمنین،أ یکون آخر ذلک إلی الجنّة؟قال:نعم یا رشید و أنت معی فی الدّنیا و الآخرة.قالت:فو اللّه ما ذهبت الأیّام حتّی أرسل إلیه الدّعیّ عبید اللّه بن زیاد،فدعاه إلی البراءة من امیر المؤمنین علیه السّلام فابی ان یتبرّأ منه،فقال له ابن زیاد:فبأیّ میتة قال لک صاحبک تموت؟قال:خبّرنی خلیلی صلوات اللّه علیه أنّک تدعونی إلی البراءة منه فلا أتبرّأ،فتقدّمنی فتقطع یدیّ و رجلیّ و لسانی.فقال:و اللّه لأکذّبنّ صاحبک،قدّموه فاقطعوا یده و رجله و اترکوا لسانه؛فقطعوه ثمّ حملوه إلی منزلنا فقلت له:یا أبه جعلت فداک،هل تجد لما أصابک ألما؟قال:و اللّه لا یا بنیّة إلاّ کالزّحام بین النّاس.

ثمّ دخل علیه جیرانه و معارفه یتوجّعون له فقال:إئتونی بصحیفة و دواة أذکر لکم ما یکون ممّا أعلمنیه مولای أمیر المؤمنین علیه السّلام؛فأتوه بصحیفة و دواة،فجعل یذکر و یملی علیهم أخبار الملاحم و الکائنات و یسندها إلی أمیر المؤمنین علیه السّلام فبلغ

ص:358

ای موسی!سرت را بلند و دستت را بر جایگاه سجده ات بکش و با آن چهره و اعضای بدنت را مسح کن که آن ایمنی از هر بیماری و درد و عیب و نقص است.

ذلک ابن زیاد فأرسل إلیه الحجّام حتّی قطع لسانه،فمات من لیلته تلک رحمه اللّه و کان أمیر المؤمنین علیه السّلام یسمّیه رشید المبتلی،و کان قد ألقی علیه السّلام إلیه علم البلایا و المنایا، فکان یلقی الرّجل فیقول له:یا فلان بن فلان تموت میتة کذا و أنت یا فلان تقتل قتلة کذا؛فیکون الأمر کما قاله رشید رحمه اللّه.

277-29- حدّثنا المفید عن الحسین بن علیّ التّمّار عن محمّد بن یحیی بن سلیمان،عن داود عن جعفر بن إسماعیل،عن عمرو بن أبی عمرو عن المقبریّ، عن أبی هریرة،قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله ربّ صائم حظّه من صیامه الجوع و العطش،و ربّ قائم حظّه من قیامه السّهر.

278-30- حدّثنا المفید عن عمر بن محمّد عن علیّ بن مهرویه عن داود بن سلیمان عن الرّضا عن آبائه عن علیّ بن أبی طالب أمیر المؤمنین علیه السّلام قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله قال اللّه(عزّ و جلّ)یابن آدم،کلّکم ضالّ إلاّ من هدیت،و کلّکم عائل إلاّ من أغنیت،و کلّکم هالک إلاّ من أنجیت،فاسألونی أکفکم و أهدکم سبیل رشدکم،فإنّ من عبادی المؤمنین من لا یصلحه إلاّ الفاقة و لو أغنیته لأفسده ذلک و إنّ من عبادی من لا یصلحه إلاّ الصّحّة و لو أمرضته لأفسده ذلک،و إنّ من عبادی من لا یصلحه إلاّ المرض و لو أصححت جسمه لأفسده ذلک،و إنّ من عبادی لمن یجتهد فی عبادتی و قیام اللّیل لی،فألقی علیه النّعاس نظرا منّی له،فیرقد حتّی یصبح و یقوم حین یقوم و هو ماقت لنفسه زار علیها،و لو خلّیت بینه و بین ما یرید

ص:360

پس خبر به ابن زیاد رسید و او رگزن را فرستاد تا زبان او را قطع کند و او در آن شب از دنیا رفت خدایش او را ببخشاید و امیر مؤمنان علیه السّلام او را رشید مورد ابتلا و امتحان می نامید و علی علیه السّلام دانش بلاها و مرگ ها را به او آموخته بود.پس[گاهی]مردی را می دید و می گفت:ای فلان فرزند فلان تو این گونه می میری و تو ای فلان این گونه کشته می شوی و حقیقت امر همان گونه بود که رشید می گفت.

لدخله العجب بعمله،ثمّ کان هلاکه فی عجبه و رضاه من نفسه،فیظنّ أنّه قد فاق العابدین و جاز باجتهاده حدّ المقصّرین فیتباعد بذلک منّی،و هو یظنّ أنّه یتقرّب إلیّ،فلا یتّکل العاملون علی أعمالهم و إن حسنت،و لا ییأس المذنبون من مغفرتی لذنوبهم و إن کثرت،لکن برحمتی فلیثقوا،و لفضلی فلیرجوا،و إلی حسن نظری فلیطمئنّوا،و ذلک أنّی أدبّر عبادی بما یصلحهم،و أنا بهم لطیف خبیر.

279-31- أخبرنا المفید عن محمّد بن الحسین البزوفریّ رحمه اللّه عن أبیه عن عبد اللّه بن زیدان البجلیّ،عن الحسن بن أبی عاصم،عن عیسی بن عبد اللّه،عن أبیه، عن جدّه،عن أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیه السّلام قال:قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله:من سلّم علیّ فی شیء من الأرض أبلغته،و من سلّم علیّ عند القبر سمعته.

280-32- أخبرنا المفید عن ابن قولویه عن أبیه جمیعا عن سعد عن القاسم بن محمّد عن المنقریّ،عن حفص قال:قال أبو عبد اللّه جعفر بن محمّد علیه السّلام من تعلّم للّه،و عمل للّه،و علّم للّه،دعی فی ملکوت السّماوات عظیما؛فقیل:تعلّم للّه،و عمل للّه و علّم للّه.

281-33- أخبرنا المفید عن عمر بن محمّد الزّیّات عن الحسین بن یحیی بن عیّاش عن الحسن بن عبید اللّه عن یزید بن هارون،عن حمّاد بن سلمة،عن علیّ بن زید،عن أبی عثمان،قال:کنّا مع سلمان الفارسیّ رحمه اللّه تحت شجرة،فأخذ غصنا منها،فنفضه فتساقط ورقه،فقال:ألا تسألونّی عمّا صنعت؟فقلنا:خبرنا؛فقال کنّا

ص:362

و اگر من میان او و آنچه می خواهد مانعی ایجاد نمی کردم عجب و خودشیفتگی از عملش در قلبش نفوذ می کرد آنگاه نابودی اش در خودشیفتگی و خشنودی از خود می بود.پس گمان می کرد که بر عبادتگران برتری یافته است و با تلاشش از مرز اهل کوتاهی[و تفریط در عمل]عبور نموده است پس به این گونه از من دور می شد درحالی که گمان میکرد به من نزدیک شده است.پس بایستی اهل عمل بر کردار خویش تکیه نکنند هرچند نیکو باشد و گنهکاران از بخشش گناهانشان ناامید نگردند هرچند فراوان باشد.بلکه باید به رحمت من اعتماد کنند و به احسان من امید داشته باشند و به لطف ویژه من اطمینان داشته باشند و آن به این دلیل است که من بندگان خود را به آنچه که موجب خیر و نیکی برای آنان است تدبیر می کنم و من به آنان مهربان و آگاهم.

مع رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله فی ظلّ شجرة فأخذ غصنا منها،فنفضه فتساقط ورقه،فقال:ألا تسألونّی عمّا صنعت؟فقلنا:أخبرنا،یا رسول اللّه قال إنّ العبد المسلم إذا قام إلی الصّلاة تحاتّت عنه خطایاه،کما تحاتّ ورق هذه الشّجرة.

282-34- أخبرنا المفید عن ابن قولویه عن الکلینیّ عن علیّ بن إبراهیم عن الطّیالسیّ،عن صفوان بن یحیی،عن ابن مسکان،عن أبی بصیر،قال:سمعت أبا عبد اللّه جعفر بن محمّد علیهما السّلام یقول:لم یزل اللّه(جلّ اسمه)عالما بذاته و لا معلوم، و لم یزل قادرا بذاته و لا مقدور،قلت له:جعلت فداک،فلم یزل متکلّما؟فقال:

الکلام محدث،کان اللّه(عزّ و جلّ)و لیس بمتکلّم،ثمّ أحدث الکلام.

283-35- أخبرنا المفید عن الکاتب عن الزّعفرانیّ،عن الثّقفیّ،عن إسماعیل بن صبیح،عن یحیی بن مساور،عن علیّ بن حزوّر،عن الهیثم بن عوف،عن خالد بن عرعرة،قال:سمعت علیّا علیه السّلام یقول:إنّ بالکوفة مساجد مبارکة، و مساجد ملعونة؛فأمّا المبارکة فمنها مسجد غنی و هو مسجد مبارک،و اللّه إنّ قبلته لقاسطة،و لقد أسّسه رجل مؤمن،و إنّه لفی سرّة الأرض،و إنّ بقعته لطیّبة، و لا تذهب اللّیالی و الأیّام حتّی تنفجر فیه عیون،و یکون علی جنبه جنّتان،و إنّ أهله ملعونون و هو مسلوب منهم.و مسجد جعفیّ مسجّد مبارک،و ربّما اجتمع فیه ناس من العرب من أولیائنا فیصلّون فیه.و مسجد بنی ظفر مسجد مبارک،و اللّه إنّ فیه لصخرة خضراء،و ما بعث اللّه من نبیّ إلاّ فیها تمثال وجهه،و هو مسجد السّهلة

ص:364

با رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله در زیر سایه درختی بودیم پس شاخه ای از درخت را برگرفت و آن را تکان داد پس برگ هایش به زمین ریخت.پس فرمود:آیا از کاری که کردم از من نمی پرسی؟پس عرضه داشتم:ای رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله ما را آگاه کن.پیامبر فرمود:همانا بنده مسلمان هنگامی که به نماز بر می خیزد گناهانش از او فرو می ریزد و همان گونه که برگهای این درخت فروریخت.

و مسجد الحمراء و هو مسجد یونس بن متی علیه السّلام و لینفجرنّ فیه عین تظهر علی السّبخة و ما حولها.و أمّا المساجد الملعونة فمسجد الأشعث بن قیس،و مسجد جریر بن عبد اللّه البجلیّ،و مسجد ثقیف،و مسجد سماک،و مسجد بالحمراء بنی علی قبر فرعون من الفراعنة.

284-36- أخبرنا المفید عن الکاتب عن الزّعفرانیّ عن الثّقفیّ،عن عبید اللّه بن إسحاق الضّبّیّ،عن حمزة بن نصر،عن إسماعیل بن رجاء الزّبیدیّ،قال:لمّا رجعت رسل أمیر المؤمنین علیه السّلام من عند طلحة و الزّبیر و عائشة،یؤذنونه بالحرب، قام فحمد اللّه و أثنی علیه،و صلّی علی محمّد و آله صلّی اللّه علیه و اله ثمّ قال:یا أیّها النّاس،إنّی قد راقبت هؤلاء القوم کیما یرعووا أو یرجعوا،و قد وبّختهم بنکثهم و عرّفتهم بغیهم،فلیسوا یستجیبون،ألا و قد بعثوا إلیّ أن أبرز للطّعان،و أصبر للجلاد،فإنّما منّتک نفسک من أبنائنا الأباطیل؛هبلتهم الهبول قد کنت و ما أهدّد بالحرب و لا أرهب بالضّرب،و أنا علی ما وعدنی ربّی من النّصر و التّأیید و الظّفر،و إنّی لعلی یقین من ربّی،و فی غیر شبهة من أمری.أیّها النّاس،إنّ الموت لا یفوته المقیم،و لا یعجزه الهارب،لیس عن الموت محیص،من لم یمت یقتل،إنّ أفضل الموت القتل،و الّذی نفس ابن أبی طالب بیده لألف ضربة بالسّیف أهون علیّ من موت علی فراش.یا عجبا لطلحة،ألّب علی ابن عفّان حتّی إذا قتل أعطانی صفقة یمینه طائعا،ثمّ نکث بیعتی،و طفق ینعی ابن عفّان ظالما،و جاء یطلبنی یزعم بدمه،

ص:366

و مسجد حمراء که مسجد یونس بن متی علیه السّلام است و در آن چشمه ای خواهد جوشید که بر زمین های نمکزار و زمین های اطراف آن روان گردد و اما مساجد نفرین شده مسجد أشعث بن قیس و مسجد جریر بن عبد اللّه بجلی ثقیف و مسجد سماک و مسجدی که در حمراء بر قبر یکی از فراعنه مصر بنا شده است.

و اللّه ما صنع فی أمر عثمان واحدة من ثلاث:لئن کان ابن عفّان ظالما،کما کان یزعم حین حصره و ألّب علیه،إنّه لینبغی أن یؤازر قاتلیه و أن ینابذ ناصریه،و إن کان فی تلک الحال مظلوما،إنّه لینبغی أن یکون معه،و إن کان فی شکّ من الخصلتین،لقد کان ینبغی أن یعتزله و یلزم بیته و یدع النّاس جانبا؛فما فعل من هذه الخصال واحدة،و ها هو ذا قد أعطانی صفقة یمینه غیر مرّة ثمّ نکث بیعته، اللّهمّ فخذه و لا تمهله.ألا و إنّ الزّبیر قطع رحمی و قرابتی،و نکث بیعتی،و نصب لی الحرب،و هو یعلم أنّه ظالم لی،اللّهمّ فاکفنیه بم شئت.

285-37- أخبرنا المفید عن علیّ بن مالک النّحویّ عن الحسین بن عطّار عن محمّد بن سعید البصریّ عن أبی عبد الرّحمن الإصباعیّ،عن عطاء بن مسلم،عن الحسن بن أبی الحسن البصریّ،قال:کنت غازیا زمن معاویة بخراسان،و کان علینا رجل من التّابعین فصلّی بنا یوما الظّهر،ثمّ صعد المنبر فحمد اللّه و أثنی علیه،و قال:أیّها النّاس،إنّه قد حدث فی الإسلام حدث عظیم،لم یکن منذ قبض اللّه نبیّه صلّی اللّه علیه و اله مثله،بلغنی أنّ معاویة قتل حجرا و أصحابه،فإن یک عند المسلمین غیر فسبیل ذلک،و إن لم یکن عندهم غیر فأسأل اللّه أن یقبضنی إلیه،و أن یعجّل ذلک،قال الحسن بن أبی الحسن:فلا و اللّه صلّی بنا صلاة غیرها حتّی سمعنا علیه الصّیاح.

286-38- أخبرنا المفید عن الجعابیّ،عن ابن عقدة عن محمّد بن الحسن عن

ص:368

به خدا سوگند آنچه در کار عثمان انجام داد از یکی از سه حال خارج نیست.اگر فرزند عفان ستمکار بود همان گونه که در زمان دستگیری و تحریک بر ضدّ او این چنین گمان می کرد پس سزاوار بود که قاتلان او را کمک و همراهی کند و با یارانش آشکارا بجنگد و اگر عثمان در آن زمان ستم دیده بود پس سزاوار بود که با او باشد و اگر در یکی از این دو امر[ستم کاری و ستم دیدگی عثمان]شک داشت سزاوار بود که کناره گیری کند و در خانه بنشیند و مردم را به حال خود رها کند پس او هیچ یک از این سه کار را انجام نداد.او کسی است که چندین بار دست یاری به من داد آنگاه پیمان شکنی نمود.پروردگارا او را[به شدت و غضب خود]برگیر و به امان نده.آگاه باشید که زبیر رحم و خویشاوندی مرا قطع نمود و پیمان شکنی کرد و مرا به جنگ واداشت درحالی که می داند به من ستم روا می دارد.خداوندا هرگونه که می خواهی مرا از[شرّ]او کفایت کن.

علیّ بن إبراهیم بن یعلی عن علیّ بن سیف بن عمیرة،عن أبیه عن الثّمالیّ،عن أبی جعفر محمّد بن علیّ بن الحسین علیهم السّلام،قال:قال أمیر المؤمنین علیّ بن ابی طالب علیه السّلام:ما نزلت آیة إلاّ و أنا عالم متی نزلت،و فی من أنزلت،و لو سألتمونی عمّا بین اللّوحین لحدّثتکم.

287-39- أخبرنا المفید عن علیّ بن مالک النّحویّ عن أحمد بن علیّ المعدّل عن عثمان بن سعید،عن محمّد بن سلیمان الأصفهانیّ،عن عمر بن قیس المکّیّ، عن عکرمة صاحب ابن عبّاس،قال:لمّا حجّ معاویة نزل المدینة فاستؤذن لسعد بن أبی وقّاص علیه،فقال لجلسائه:إذا أذنت لسعد و جلس فخذوا من علیّ بن أبی طالب؛فأذن له،و جلس معه علی السّریر.قال:و شتم القوم أمیر المؤمنین (صلوات اللّه علیه)،فانسکبت عینا سعد بالبکاء،فقال له معاویة:ما یبکیک یا سعد؟أتبکی أن یشتم قاتل أخیک عثمان بن عفّان؟قال:و اللّه ما أملک البکاء، خرجنا من مکّة مهاجرین حتّی نزل هذا المسجد-یعنی مسجد الرّسول صلّی اللّه علیه و اله- فکان فیه مبیتنا و مقیلنا،إذ أخرجنا منه و ترک علیّ بن أبی طالب علیه السّلام فیه،فاشتدّ ذلک علینا و هبنا نبیّ اللّه صلّی اللّه علیه و اله أن نذکر ذلک له،فأتتنا عائشة فقلنا:یا أمّ المؤمنین،إنّ لنا صحبة مثل صحبة علیّ،و هجرة مثل هجرته،و إنّا قد أخرجنا من المسجد و ترک فیه،فلا ندری من سخط من اللّه،أو من غضب من رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله؟فاذکری له ذلک فإنّا نهابه؛فذکرت ذلک لرسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله فقال لها:یا عائشة،لا و اللّه ما أنا

ص:370

أخرجتهم،و لا أنا أسکنته،بل اللّه أخرجهم و أسکنه.و غزونا خیبر فانهزم عنها من انهزم فقال نبیّ اللّه صلّی اللّه علیه و اله:لأعطینّ الرّایة الیوم رجلا یحبّ اللّه و رسوله،و یحبّه اللّه و رسوله،فدعاه و هو أرمد فتفل فی عینه و أعطاه الرّایة ففتح اللّه له.و غزونا تبوک مع رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله فودّع علیّ النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله علی ثنیّة الوداع و بکی،فقال له النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله:

ما یبکیک؟فقال:کیف لا أبکی و لم أتخلّف عنک فی غزاة منذ بعثک اللّه(تعالی)، فما بالک تخلفنی فی هذه الغزاة؟فقال له النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله:أما ترضی یا علی أن تکون منّی بمنزلة هارون من موسی إلاّ أنّه لا نبیّ بعدی؟فقال علیّ علیه السّلام بل رضیت.

288-40- أخبرنا المفید عن الجعابیّ عن ابن عقدة عن الحسن بن القاسم عن علیّ بن إبراهیم بن یعلی عن علیّ بن سیف بن عمیرة،عن أبیه،عن أبان بن عثمان،عن ابن سیابة عن حمران عن أبی حرب بن أبی الأسود الدؤلیّ،عن أبیه، قال:سمعت أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیه السّلام یقول:و اللّه لأذودنّ بیدی هاتین القصیرتین عن حوض رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله أعداءنا،و لأوردنه أحباؤنا.

289-41- أخبرنا المفید عن الجعابیّ عن ابن عقدة عن أحمد بن محمّد،عن یحیی بن زکریّا عن الحسین بن سفیان،عن أبیه عن محمّد بن المشمعلّ عن الثّمالیّ،عن أبی جعفر محمّد بن علی بن الحسین علیه السّلام قال:من دعا اللّه بنا أفلح، و من دعاه بغیرنا هلک و استهلک.

290-42- أخبرنا المفید عن ابن قولویه عن أبیه،عن سعد عن ابن عیسی،عن

ص:372

نمودم و نه من علی را در مسجد سکنی دادم بلکه خداوند آنان را در خارج ساخت و او را سکنی داد.به خیبر یورش بردیم پس شکست خوردگان،شکست خوردند[مراد ابو بکر و عمر است]پس پیامبر خدا صلّی اللّه علیه و اله فرمود:امروز پرچم به مردی می بخشم که خدا و رسولش را دوست می دارد و خداوند و پیامبرش نیز او را دوست می دارند.پس علی را فراخواند در حالی که چشم درد داشت پس از آب دهان خود در چشمش نهاد و پرچم را به او سپرد و خداوند خیبر را به وسیله او فتح کرد.و به همراه رسول خدا در غزوه تبوک بودیم.پس علی با پیامبر(ثنیّة الوداع)[تپه ای مشرف به مدینه]وداع نموده گریست.پس پیامبر صلّی اللّه علیه و اله فرمود:چه چیز تو را به گریه واداشته است؟علی علیه السّلام گفت:چگونه نگریم درحالی که از زمانی که خداوند تو را برانگیخته است در هیچ غزوه ای تو را تنها نگذاشته ام.پس چه در ذهن توست که مرا در این جنگ باقی می گذاری؟پس پیامبر صلّی اللّه علیه و اله به او فرمود:ای علی!آیا خشنود نمی گردی که جایگاه تو نسبت به من همچون هارون نسبت به موسی باشد مگر آنکه هیچ پیامبری پس از من نیست.پس علی علیه السّلام فرمود:بلکه خشنود گردیدم.

ابن،محبوب عن أبان بن عثمان عن أبی عبد اللّه جعفر بن محمّد علیه السّلام قال:إذا دعا أحدکم فلیبدأ بالصّلاة علی النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله،فإنّ الصّلاة علی النّبیّ صلّی اللّه علیه و اله مقبولة،و لم یکن اللّه لیقبل بعض الدعاء و یردّ بعضا.

291-43- حدّثنا المفید عن أحمد بن الولید عن أبیه عن الصّفّار،عن ابن عیسی عن ابن محبوب،عن أبان بن عثمان،عن بحر السّقّاء عن أبی عبد اللّه علیه السّلام یقول:إنّ من روح اللّه(تعالی)ثلاثة:التّهجّد باللّیل،و إفطار الصّائم،و لقاء الإخوان.

292-44- أخبرنا المفید عن الجعابیّ عن ابن عقدة عن أحمد بن عبد الحمید عن محمّد بن عمرو بن عتبة عن الحسن بن مبارک عن العبّاس بن عامر،عن مالک الأحمسیّ،عن سعد بن طریف،عن الأصبغ ابن نباتة،قال:کنت أرکع عند باب أمیر المؤمنین علیه السّلام و أنا أدعو اللّه،إذ خرج أمیر المؤمنین علیه السّلام و قال:یا أصبغ.

فقلت:لبّیک.قال أیّ شیء کنت تصنع؟قلت:رکعت و أنا أدعو.قال:أفلا أعلّمک دعاء سمعته من رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله قلت بلی.قال:قل:«الحمد للّه علی ما کان و الحمد للّه علی کلّ حال»ثمّ ضرب بیده الیمنی علی منکبی الأیسر،و قال:یا أصبغ،لئن ثبتت قدمک،و تمّت ولایتک،و انبسطت یدک،فاللّه أرحم بک من نفسک.

293-45- أخبرنی المفید عن الکاتب عن الزّعفرانیّ عن الثّقفیّ،عن محمّد بن إسماعیل،عن زید بن المعدّل،عن یحیی بن صالح الطّیالسیّ،عن إسماعیل بن زیاد،عن ربیعة بن ناجد،قال:لمّا وجّه معاویة بن أبی سفیان بن عوف الغامدیّ

ص:374

إلی الأنبار إلی الغارة،بعثه فی ستّة آلاف فارس،فأغار علی«هیت»و«الأنبار»، و قتل المسلمین،و سبی الحریم،و عرض النّاس علی البراءة من أمیر المؤمنین علیه السّلام،استنفر أمیر المؤمنین علیه السّلام النّاس،و قد کانوا تقاعدوا عنه،و اجتمعوا علی خذلانه،و أمر منادیه فی النّاس فاجتمعوا،فقام خطیبا،فحمد اللّه و أثنی علیه و صلّی علی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله ثمّ قال:أمّا بعد:أیّها النّاس،فو اللّه لأهل مصرکم فی الأمصار أکثر فی العرب من الأنصار،و ما کانوا یوم عاهدوا رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله أن یمنعوه و من معه من المهاجرین،حتّی یبلّغ رسالات اللّه إلاّ قبیلتین،صغیر مولدهما،ما هما بأقدم العرب میلادا،و لا بأکثره عددا،فلمّا آووا رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله و أصحابه،و نصروا اللّه و دینه،رمتهم العرب عن قوس واحدة،و تحالفت علیهم الیهود،و غزتهم القبائل قبیلة بعد قبیلة.فتجرّدوا للدّین،و قطعوا ما بینهم و بین العرب من الحبائل،و ما بینهم و بین الیهود من العهود،و نصبوا لأهل نجد تهامة و أهل مکّة و الیمامة و أهل الحزن و أهل السّهل،قناة الدّین،و تصبّروا تحت حماس الجلاد،حتّی دانت لرسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله العرب،فرأی فیهم قرّة العین قبل أن یقبضه اللّه إلیه،فأنتم فی النّاس أکثر من أولئک فی أهل ذلک الزّمان من العرب.فقال إلیه رجل آدم طوال فقال:ما أنت کمحمّد،و لا نحن کأولئک الّذین ذکرت،فلا تکلّفنا ما لا طاقة لنا به.فقال أمیر المؤمنین علیه السّلام أحسن مسمعا تحسن إجابة،ثکلتکم الثّواکل ما تزیدوننی إلاّ غمّا،هل أخبرتکم أنّی مثل محمّد صلّی اللّه علیه و اله و أنّکم مثل أنصاره،

ص:376

و إنّما ضربت لکم مثلا،و أنا أرجو أن تأسّوا بهم.ثمّ قام رجل آخر فقال:ما أحوج أمیر المؤمنین و من معه إلی أصحاب النّهروان!ثمّ تکلّم النّاس من کلّ ناحیة و لغطوا.فقام رجل فقال بأعلی صوته:استبان فقد الأشتر علی أهل العراق،لو کان حیّا لقلّ اللّغط،و لعلم کلّ امرئ ما یقول.فقال لهم أمیر المؤمنین(صلوات اللّه علیه)هبلتکم الهوابل،لأنا أوجب علیکم حقّا من الأشتر،و هل للأشتر علیکم من الحقّ إلاّ حقّ المسلم علی المسلم؟و غضب فنزل.فقام حجر بن عدیّ و سعید بن قیس،فقالا:لا یسوءک اللّه یا أمیر المؤمنین،مرنا بأمرک نتّبعه،فو اللّه العظیم ما یعظم جزعنا علی أموالنا أن تفرّق،و لا علی عشائرنا أن تقتل فی طاعتک؛فقال لهم:تجهّزوا للسّیر إلی عدوّنا.ثمّ دخل منزله علیه السّلام،و دخل علیه وجوه أصحابه، فقال لهم:أشیروا علیّ برجل صلیب ناصح یحشر النّاس من السّواد؛فقال سعید بن قیس:علیک یا أمیر المؤمنین بالنّاصح الأریب الشّجاع الصّلیب معقل بن قیس التّمیمیّ؛قال:نعم؛ثمّ دعاه فوجّهه و سار،و لم یعد حتّی أصیب أمیر المؤمنین علیه السّلام.

294-46- أخبرنا المفید عن ابن قولویه عن أبیه عن سعد عن ابن عیسی،عن العبّاس بن عامر عن أبان عن برید عن الصّادق علیه السّلام یقول لمّا توفّیت خدیجة (رضی اللّه عنها)جعلت فاطمة علیها السّلام تلوذ برسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله و تدور حوله،و تقول أبه أین أمّی؟قال:فنزل جبرئیل علیه السّلام فقال له:ربّک یأمرک أن تقرئ فاطمة السّلام، و تقول لها:إنّ أمّک فی بیت من قصب،کعابه من ذهب،و عمده یاقوت أحمر،بین

ص:378

فقط برایتان مثالی زدم به این امید که به آنان اقتدا کنید.آنگاه مرد دیگری برخاست و گفت:

چقدر امروز امیر مؤمنان و یارانش به یاران نهروان محتاجند.سپس مردم از هر سمتی شروع به سخن کرده و هیاهوی به راه انداختند.پس مردی برخاست و با بلندترین صدایش گفت:[اثر]نبود مالک اشتر بر مردم عراق آشکار گشت.اگر زنده بود سروصدا[های اعتراض آمیز]کم می گشت و هرکس می دانست که چه می گوید.پس امیر مؤمنان فرمود:

مادران داغ دیده بر شما بگریند.حق من بر شما از مالک اشتر واجب است.آیا برای مالک اشتر حقی جز حق مسلمان بر مسلمان وجود دارد؟و خشمناک شد و از منبر فرود آمد.پس حجر بن عدی و سعد بن قیس برخاسته و عرضه داشتند:ای امیر مؤمنان خداوند تو را به بدی دچار نکند.ما را به دستور خود امر کن تا از آن پیروی کنیم.پس به خداوند بزرگ اگر اموالمان پراکنده شود و خانواده و بستگانمان در راه اطاعت از تو کشته شوند بی تابی فراوان نمی کنیم.

پس امام فرمود:برای حرکت به سوی دشمنان آماده شوید.آنگاه امام علیه السّلام به اقامتگاهش وارد شد و سران یارانش درپی او داخل گشتند.پس امام به آنان فرمود:مرد�