بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار المجلد 76

اشارة

سرشناسه: مجلسی محمد باقربن محمدتقی 1037 - 1111ق.

عنوان و نام پدیدآور: بحارالانوار: الجامعة لدرر أخبار الائمة الأطهار تالیف محمدباقر المجلسی.

مشخصات نشر: بیروت داراحیاء التراث العربی [ -13].

مشخصات ظاهری: ج - نمونه.

یادداشت: عربی.

یادداشت: فهرست نویسی بر اساس جلد بیست و چهارم، 1403ق. [1360].

یادداشت: جلد108،103،94،91،92،87،67،66،65،52،24(چاپ سوم: 1403ق.=1983م.=[1361]).

یادداشت: کتابنامه.

مندرجات: ج.24.کتاب الامامة. ج.52.تاریخ الحجة. ج67،66،65.الایمان و الکفر. ج.87.کتاب الصلاة. ج.92،91.الذکر و الدعا. ج.94.کتاب السوم. ج.103.فهرست المصادر. ج.108.الفهرست.

موضوع: احادیث شیعه — قرن 11ق

رده بندی کنگره: BP135/م3ب31300 ی ح

رده بندی دیویی: 297/212

شماره کتابشناسی ملی: 1680946

ص: 1

تتمه کتاب الآداب و السنن کتاب الآداب و السنن و الأوامر و النواهی و الکبائر و المعاصی

أبواب المعاصی و الکبائر و حدودها

باب 68 معنی الکبیرة و الصغیرة و عدد الکبائر

الآیات

آل عمران: وَ الَّذِینَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَکَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَ مَنْ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّهُ وَ لَمْ یُصِرُّوا عَلی ما فَعَلُوا وَ هُمْ یَعْلَمُونَ (1)

ص: 2


1- 1. آل عمران: 135، و المقابلة بین قوله تعالی« فاحِشَةً» و قوله تعالی« أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ» یفید أن الفاحشة و هی الزنا من الکبائر و ما ظلموا أنفسهم به من الصغائر و قوله« ذَکَرُوا اللَّهَ» هو ذکره للّه، و أنّه قد نهی و حرم عن فعل ذلک العمل، کما روی أن ذکر اللّه لیس سبحان اللّه، و الحمد للّه، و لا إله إلّا اللّه و اللّه أکبر، و لکن ذکر اللّه عند ما أحلّ له، و ذکر اللّه عند ما حرم علیه فیحول ذکره تعالی بینه و بین تلک المعصیة( راجع ج 93 باب ذکر اللّه تعالی). و قوله« فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ» الفاء للتعقیب أی بعد ما ذکروا اللّه و نهیه و توجهوا الی جنابه استحیوا و استغفروا لذلک الذنب. و قوله« وَ مَنْ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّهُ» معترضة. و قوله« وَ لَمْ یُصِرُّوا» الخ عطف علی قوله« ذَکَرُوا اللَّهَ» وصفا علی حدة للمتقین، فکانه جعل الناس بعد اتیان الفاحشة و ظلم النفس علی ضربین: ضرب یذکرون اللّه بعد فعل المنکر فیستغفرون اللّه لذنبهم، و ضرب یصرون علی ما فعلوا من الکبیرة أو الصغیرة و هم یعلمون أن ذلک منکر منهی عنه. و بالمقابلة بین الاصرار و الاستغفار یعلم أن الاصرار لیس هو تکرار الذنب فقط، بل هو أن یکون غیر متحاش عن فعل ذلک لا یبالی به أن لو فعل ذلک مرارا، کما روی عن ابن عبّاس أنّه قال: الاصرار هو السکون علی الذنب بترک التوبة و الاستغفار. و قد روی الکلینی( ج 2 ص 288) عن جابر عن أبی جعفر علیه السلام فی قول اللّه عزّ و جلّ« وَ لَمْ یُصِرُّوا عَلی ما فَعَلُوا وَ هُمْ یَعْلَمُونَ» قال: الاصرار هو أن یذنب الذنب فلا یستغفر اللّه و لا یحدث نفسه بتوبة، فذلک الاصرار.

ترجمه بحارالانوار جلد 76: کتاب نواهی

مشخصات کتاب

سرشناسه : مجلسی، محمد باقربن محمدتقی، 1037 - 1111ق.

عنوان قراردادی : بحار الانوار .فارسی .برگزیده

عنوان و نام پدیدآور : ترجمه بحارالانوار/ مترجم گروه مترجمان؛ [برای] نهاد کتابخانه های عمومی کشور.

مشخصات نشر : تهران: نهاد کتابخانه های عمومی کشور، موسسه انتشارات کتاب نشر، 1392 -

مشخصات ظاهری : ج.

شابک : دوره : 978-600-7150-66-5 ؛ ج.1 : 978-600-7150-67-2 ؛ ج.2 : 978-600-7150-68-9 ؛ ج.3 : 978-600-7150-69-6 ؛ ج.4 978-600-715070-2 : ؛ ج.5 978-600-7150-71-9 : ؛ ج.6 978-600-7150-72-6 : ؛ ج.7 978-600-7150-73-3 : ؛ ج.8 : 978-600-7150-74-0 ؛ ج.10 978-600-7150-76-4 : ؛ ج.11 978-600-7150-83-2 : ؛ ج.12 978-600-7150-66-5 : ؛ ج.13 978-600-7150-85-6 : ؛ ج.14 978-600-7150-86-3 : ؛ ج.15 978-600-7150-87-0 : ؛ ج.16:978-600-7150-88-7 ؛ ج.17:978-600-7150-89-4 ؛ ج.18: 978-600-7150-90-0 ؛ ج.19:978-600-7150-91-7 ؛ ج.20:978-600-7150-92-4 ؛ ج.21: 978-600-7150-93-1 ؛ ج.22:978-600-7150-94-8 ؛ ج.23:978-600-7150-95-5

مندرجات : ج.1. کتاب عقل و علم و جهل.- ج.2. کتاب توحید.- ج.3. کتاب عدل و معاد.- ج.4. کتاب احتجاج و مناظره.- ج. 5. تاریخ پیامبران.- ج.6. تاریخ حضرت محمد صلی الله علیه وآله.- ج.7. کتاب امامت.- ج.8. تاریخ امیرالمومنین.- ج.9. تاریخ حضرت زهرا و امامان والامقام حسن و حسین و سجاد و باقر علیهم السلام.- ج.10. تاریخ امامان والامقام حضرات صادق، کاظم، رضا، جواد، هادی و عسکری علیهم السلام.- ج.11. تاریخ امام مهدی علیه السلام.- ج.12. کتاب آسمان و جهان - 1.- ج.13. آسمان و جهان - 2.- ج.14. کتاب ایمان و کفر.- ج.15. کتاب معاشرت، آداب و سنت ها و معاصی و کبائر.- ج.16. کتاب مواعظ و حکم.- ج.17. کتاب قرآن، ذکر، دعا و زیارت.- ج.18. کتاب ادعیه.- ج.19. کتاب طهارت و نماز و روزه.- ج.20. کتاب خمس، زکات، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، عقود و معاملات و قضاوت

وضعیت فهرست نویسی : فیپا

ناشر دیجیتالی : مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان

یادداشت : ج.2 - 8 و 10 - 16 (چاپ اول: 1392) (فیپا).

موضوع : احادیث شیعه -- قرن 11ق.

شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور، مجری پژوهش

شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور. موسسه انتشارات کتاب نشر

رده بندی کنگره : BP135/م3ب3042167 1392

رده بندی دیویی : 297/212

شماره کتابشناسی ملی : 3348985

ص: 1

ادامه کتاب الآداب و السنن و باب های گناهان کبیره و حدود آن

ادامه باب های گناهان کبیره و حدود آن

باب شصت و هشتم : معنای کبیره و صغیره و تعداد گناهان کبیره

آیات

- «وَ الَّذِینَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَکَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَ مَنْ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّهُ وَ لَمْ یُصِرُّوا عَلی ما فَعَلُوا وَ هُمْ یَعْلَمُون» ؛ { و آنان که چون کار زشتی کنند یا بر خود ستم روا دارند خدا را به یاد می آورند و برای گناهانشان آمرزش می خواهند و چه کسی جز خدا گناهان را می آمرزد و بر آنچه مرتکب شده اند با آنکه می دانند [که گناه است] پافشاری نمی کنند}(1)

ص: 2


1- . آل عمران / 135

النساء: إِنْ تَجْتَنِبُوا کَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ وَ نُدْخِلْکُمْ مُدْخَلًا کَرِیماً(1)

حمعسق: وَ الَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَواحِشَ (2)

النجم: الَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَواحِشَ إِلَّا اللَّمَمَ إِنَّ رَبَّکَ واسِعُ الْمَغْفِرَةِ(3)

الواقعة: وَ کانُوا یُصِرُّونَ عَلَی الْحِنْثِ الْعَظِیمِ (4)

الأخبار

«1»

لی، [الأمالی] للصدوق فِی خَبَرِ مَنَاهِی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: لَا تُحَقِّرُوا شَیْئاً مِنَ الشَّرِّ

ص: 3


1- 1. النساء: 31، قال المؤلّف قدّس سرّه فی ج 6 ص 42 من هذه الطبعة: الأظهر أن التوبة انما تجب لما لم یکفر من الذنوب، کالکبائر، و الصغائر التی أصرت علیها فانها ملحقة بالکبائر، و الصغائر التی لم یجتنب معها الکبائر، فأما مع اجتناب الکبائر فهی مکفرة اذا لم یصر علیها، و لا یحتاج الی التوبة عنها لقوله تعالی:« إِنْ تَجْتَنِبُوا کَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ» و سیأتی تحقیق القول فی ذلک فی باب الکبائر ان شاء اللّه تعالی. أقول: لکنه قدّس سرّه لم یوفق لذلک و بقی هذا الباب بلا تحقیق منه.
2- 2. الشوری: 37.
3- 3. النجم: 32.
4- 4. الواقعة: 46.

- «إِن تَجْتَنِبُواْ کَبَآئِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ وَنُدْخِلْکُم مُّدْخَلًا کَرِیمًا» ؛ { اگر از گناهان بزرگی که از آن[ها] نهی شده اید دوری گزینید بدیهای شما را از شما می زداییم و شما را در جایگاهی ارجمند درمی آوریم}(1)

- «وَالَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبَائِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَاحِشَ» ؛ { و کسانی که از گناهان بزرگ و زشتکاریها خود را به دور می دارند}(2)

- «الَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبَائِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَاحِشَ إِلَّا اللَّمَمَ إِنَّ رَبَّکَ وَاسِعُ الْمَغْفِرَةِ» ؛ { آنان که از گناهان بزرگ و زشتکاریها جز لغزشهای کوچک خودداری می ورزند پروردگارت [نسبت به آنها] فراخ آمرزش است}(3)

- «وَکَانُوا یُصِرُّونَ عَلَی الْحِنثِ الْعَظِیمِ» ؛ { و بر گناه بزرگ پافشاری می کردند}(4)

روایات

روایت1.

امالی: در روایت مناهی از پیامبر صلی الله علیه و آله آمده که فرمود: چیزی از بدی ها را کوچک نشمارید

ص: 3


1- . نساء / 31
2- . شوری / 37
3- . نجم / 32
4- . واقعه / 46

وَ إِنْ صَغُرَ فِی أَعْیُنِکُمْ وَ لَا تَسْتَکْثِرُوا الْخَیْرَ وَ إِنْ کَثُرَ فِی أَعْیُنِکُمْ فَإِنَّهُ لَا کَبِیرَةَ مَعَ الِاسْتِغْفَارِ وَ لَا صَغِیرَةَ مَعَ الِاسْتِصْغَارِ(1).

«2»

فس، [تفسیر القمی]: إِنْ تَجْتَنِبُوا کَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ قَالَ هِیَ سَبْعَةٌ الْکُفْرُ وَ قَتْلُ النَّفْسِ وَ عُقُوقُ الْوَالِدَیْنِ وَ أَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ وَ أَکْلُ الرِّبَا وَ الْفِرَارُ مِنَ الزَّحْفِ وَ التَّعَرُّبُ بَعْدَ الْهِجْرَةِ وَ کُلُّ مَا وَعَدَ اللَّهُ فِی الْقُرْآنِ عَلَیْهِ النَّارَ مِنَ الْکَبَائِرِ(2).

«3»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ هَارُونَ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: الْحَیْفُ فِی الْوَصِیَّةِ مِنَ الْکَبَائِرِ یَعْنِی الظُّلْمَ فِیهَا(3).

ع، [علل الشرائع] عن أبیه عن الحمیری عن هارون: مثله (4).

«4»

ع (5)،[علل الشرائع] ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ وَ ابْنِ هَاشِمٍ مَعاً عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ وَجَدْنَا فِی کِتَابِ عَلِیٍّ علیه السلام: أَنَّ الْکَبَائِرَ خَمْسٌ الشِّرْکُ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ عُقُوقُ الْوَالِدَیْنِ وَ أَکْلُ الرِّبَا بَعْدَ الْبَیِّنَةِ وَ الْفِرَارُ مِنَ الزَّحْفِ وَ التَّعَرُّبُ بَعْدَ الْهِجْرَةِ(6).

«5»

ثو(7)،[ثواب الأعمال] ع (8)، [علل الشرائع] ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ

ص: 4


1- 1. أمالی الصدوق ص 260 فیه مع الاصرار، و ما فی المتن هو الظاهر.
2- 2. تفسیر القمّیّ ص 124 و 125.
3- 3. قرب الإسناد ص 34 و فی ط 30.
4- 4. علل الشرائع ج 2 ص 254.
5- 5. علل الشرائع ج 2 ص 160.
6- 6. الخصال ج 1 ص 131.
7- 7. ثواب الأعمال ص 209.
8- 8. علل الشرائع ج 2 ص 161.

هرچند در چشم شما کوچک باشد و خوبی ها را زیاد ندانید هر چند در دیدگان شما زیاد باشد، چون با استغفار کردن، گناهی بزرگ نیست و با کوچک شمردن، گناهی کوچک نیست.1

روایت2.

تفسیر قمی: «إِن تَجْتَنِبُواْ کَبَآئِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ » این کبیره ها را 7 تا است : کفر، قتل نفس، عقوق والدین، خوردن مال یتیم، خوردن ربا، فرار از میدان نبرد، تعرب بعد از هجرت، و هر آنچه خداوند در در باره آن وعده آتش داده است همه اینها از گناهان کبیره است.(1)

روایت3.

قرب الاسناد: امام صادق از پدرش علیهما السلام روایت کردند: حیف و میل کردن در اجرای وصیت از گناهان کبیره است یعنی ظلم کردن به آن است.(2)

علل الشرایع: مانند این روایت را نقل کرده است.(3)

روایت4.

علل الشرایع، خصال: امام صادق علیه السلام فرمود: در کتاب امیر المؤمنین علیه السلام کبیره ها را پنج عدد دیدم: شرک به خدای عز و جل، عقوق والدین، خوردن ربا بعد از دانستن حرمت آن، فرار از میدان نبرد و تعرب بعد از هجرت.(4)

روایت5.

ثواب الاعمال، علل الشرایع و خصال:

ص: 4


1- . تفسیر قمی 1 : 144
2- . قرب الاسناد : 63
3- . علل الشرایع 2 : 538
4- . علل الشرایع 2 : 453 و خصال : 273

مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ الْعَزِیزِ الْعَبْدِیِّ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَخْبِرْنِی عَنِ الْکَبَائِرِ فَقَالَ هُنَّ خَمْسٌ وَ مَا أَوْجَبَ اللَّهُ عَلَیْهِنَّ النَّارَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامی ظُلْماً إِنَّما یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَیَصْلَوْنَ سَعِیراً(1) وَ قَالَ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا زَحْفاً فَلا تُوَلُّوهُمُ الْأَدْبارَ إِلَی آخِرِ الْآیَةِ(2) وَ قَوْلُهُ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِیَ مِنَ الرِّبا إِلَی آخِرِ الْآیَةِ(3) وَ رَمْیُ الْمُحْصَنَاتِ الْغَافِلَاتِ وَ قَتْلُ الْمُؤْمِنِ مُتَعَمِّداً عَلَی دِینِهِ (4).

«6»

ع (5)،[علل الشرائع] ل، [الخصال] عَنِ الْقَطَّانِ عَنِ ابْنِ زَکَرِیَّا عَنِ ابْنِ حَبِیبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کَثِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ الْکَبَائِرَ سَبْعٌ فِینَا نَزَلَتْ وَ مِنَّا اسْتُحِلَّتْ فَأَوَّلُهَا الشِّرْکُ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ وَ أَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ وَ عُقُوقُ الْوَالِدَیْنِ وَ قَذْفُ الْمُحْصَنَةِ وَ الْفِرَارُ مِنَ الزَّحْفِ وَ إِنْکَارُ حَقِّنَا.

فَأَمَّا الشِّرْکُ بِاللَّهِ فَقَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ فِینَا مَا أَنْزَلَ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِینَا مَا قَالَ فَکَذَّبُوا اللَّهَ وَ کَذَّبُوا رَسُولَهُ وَ أَشْرَکُوا بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَمَّا قَتْلُ النَّفْسِ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ فَقَدْ قَتَلُوا الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ علیهما السلام وَ أَصْحَابَهُ وَ أَمَّا أَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ فَقَدْ ذَهَبُوا بِفَیْئِنَا الَّذِی جَعَلَهُ اللَّهُ لَنَا فَأَعْطَوْهُ غَیْرَنَا وَ أَمَّا عُقُوقُ الْوَالِدَیْنِ فَقَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کِتَابِهِ النَّبِیُّ أَوْلی بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ أَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ (6) فَعَقُّوا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی ذُرِّیَّتِهِ وَ عَقُّوا أُمَّهُمْ خَدِیجَةَ

ص: 5


1- 1. النساء: 10.
2- 2. الأنفال: 15.
3- 3. البقرة: 258.
4- 4. الخصال ج 1 ص 131.
5- 5. علل الشرائع ج 2 ص 79 و ص 160 بالاسناد عن ابن الولید عن الصفار عن ابن حسان.
6- 6. الأحزاب: 6.

عبید بن زرارة: بامام صادق علیه السلام عرض کردم از گناهان کبیره آگاهم بفرمائید فرمود: آنها پنج گناه اند و همانند که خدای عز و جل بکیفرشان آتش مقرر فرموده است خدای عز و جل فرموده است: «إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیَتَامَی ظُلْمًا إِنَّمَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَیَصْلَوْنَ سَعِیرًا » ؛{آنان که به ستم از ثروت یتیمان استفاده میکنند فقط آتش بجان خود میکنند و بزودی بدوزخ خواهند رفت}(1) و فرموده: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِذَا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُواْ زَحْفًا فَلاَ تُوَلُّوهُمُ الأَدْبَارَ» ؛ {ای کسانی که ایمان آورده اید هنگامی که در جبهه جنگ با کفار برخوردید پشت بر جنگ نکنید}(2) تا آخر آیه و فرموده: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَذَرُواْ مَا بَقِیَ مِنَ الرِّبَا» ؛ [ای کسانی که ایمان آورده اید از خداوند بپرهیزید و رباخواری را واگذارید}(3) تا آخر آیه و زنان شوهر دار پاکدامن را متهم بزنا نمودن و شخص مؤمن را بخاطر دین اش از روی عمد کشتن.(4)

روایت6.

علل الشرایع، خصال: امام صادق علیه السلام فرمود: گناهان بزرگ هفت گناه است که در باره ما از جانب خداوند رسید و همه آن گناهان را نسبت بما روا داشتند. اولش برای خدای بزرگ شریک قرار دادن است و دیگر کشتن کسی که خداوند حرامش فرموده و خوردن مال یتیم و پدر و مادر را رنجاندن و به زنان پاک دامن نسبت ناروا دادن و از جبهه جنگ گریختن و حق ما را انکار نمودن.

اما شرک بخدا، خداوند در باره ما آنچه لازم بود آیاتی نازل فرمود و رسول خدا در باره ما تذکرات لازم را داد ولی این مردم خدا را تکذیب کردند و فرمایشات پیغمبر را دروغ پنداشتند و مشرک شدند، و اما آدم کشی که خداوندش حرام فرموده بود اینان حسین بن علی را با یارانش کشتند و اما خوردن مال یتیم انفال را که خداوند برای ما قرار داده بود از ما گرفتند و بدست دیگران سپردند و اما رنجاندن پدر و مادر خداوند در قرآن خود فرمود پیغمبر بمؤمنین از خودشان سزاوارتر است و همسران پیغمبر مادران مؤمنین محسوبند با اینوصف نسبت بفرزندان رسول خدا صلی الله علیه و آله مردم عاق پیغمبر شدند و نافرمانی مادرشان خدیجة

ص: 5


1- . نساء / 10
2- . انفال / 15
3- . بقره / 278
4- . ثواب الاعمال : 277، علل الشرایع 2 : 453 و خصال : 273

فِی ذُرِّیَّتِهَا.

وَ أَمَّا قَذْفُ الْمُحْصَنَةِ فَقَدْ قَذَفُوا فَاطِمَةَ عَلَی مَنَابِرِهِمْ وَ أَمَّا الْفِرَارُ مِنَ الزَّحْفِ فَقَدْ أَعْطَوْا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ بَیْعَتَهُمْ طَائِعِینَ غَیْرَ مُکْرَهِینَ فَفَرُّوا عَنْهُ وَ خَذَلُوهُ وَ أَمَّا إِنْکَارُ حَقِّنَا فَهَذَا مَا لَا یَتَنَازَعُونَ فِیهِ (1).

«7»

ن (2)،[عیون أخبار الرضا علیه السلام ع]، [علل الشرائع] عَنِ ابْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ الْحَسَنِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیهم السلام قَالَ: دَخَلَ عَمْرُو بْنُ عُبَیْدٍ الْبَصْرِیُّ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَلَمَّا سَلَّمَ وَ جَلَسَ عِنْدَهُ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ قَوْلَهُ عَزَّ وَ جَلَ الَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَواحِشَ (3) ثُمَّ أَمْسَکَ عَنْهُ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا أَسْکَتَکَ قَالَ أُحِبُّ أَنْ أَعْرِفَ الْکَبَائِرَ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ فَقَالَ نَعَمْ یَا عَمْرُو أَکْبَرُ الْکَبَائِرِ الشِّرْکُ بِاللَّهِ یَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِنَّهُ مَنْ یُشْرِکْ بِاللَّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ الْجَنَّةَ وَ مَأْواهُ النَّارُ(4) وَ بَعْدَهُ الْیَأْسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ وَ لا تَیْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لا یَیْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْکافِرُونَ (5) وَ الْأَمْنُ مِنْ مَکْرِ اللَّهِ لِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ فَلا یَأْمَنُ مَکْرَ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ (6) وَ مِنْهَا عُقُوقُ الْوَالِدَیْنِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ الْعَاقَّ جَبَّاراً شَقِیّاً(7) وَ قَتْلُ النَّفْسِ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ:

ص: 6


1- 1. الخصال ج 2 ص 14 فی الهامش.
2- 2. عیون الأخبار ج 1 ص 285.
3- 3. الشوری: 37.
4- 4. المائدة: 72.
5- 5. یوسف: 87.
6- 6. الأعراف: 99.
7- 7. زاد فی العیون بعده: فی قوله تعالی حکایة قال عیسی علیه السلام:« وَ بَرًّا بِوالِدَتِی وَ لَمْ یَجْعَلْنِی جَبَّاراً شَقِیًّا». و الآیة فی سورة مریم: 32.

را در باره فرزندان او نمودند و اما تهمت بزنان پاکدامن همانا فاطمه را بر فراز منبرهای خود ناسزا گفتند. و اما فرار از جبهه جنگ اینان با کمال میل و بدون اینکه اجباری بر آنان شده باشد با امیر المؤمنین دست بیعت دادند سپس از گرد او پراکنده شدند و او را خوار شمردند.

و اما حق ما را انکار کردن خودشان نیز معترفند و اختلافی در این ندارند که انکار حق ما نمودند.(1)

روایت7.

عیون اخبار رضا و علل الشرایع: عبد العظیم حسنیّ علیه الرحمه از امام جواد علیه السّلام روایت کرده که حضرت فرمودند: پدرم علیّ بن موسی الرّضا از موسی بن جعفر علیهم السّلام نقل فرمودند که عمرو بن عبید بصریّ نزد امام صادق علیه السّلام رفت پس از سلام و نشستن در محضر آن حضرت این آیه را تلاوت کرد: «الَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبائِرَ الْإِثْمِ» {کسانی که از گناهان کبیره اجتناب می کنند}(2)

سپس سکوت نمود، حضرت فرمودند: چرا ساکت شدی؟ عرض کرد: دوست دارم گناهان کبیره را از کتاب خدا بشناسم، حضرت فرمودند: ای عمرو! بزرگترین گناه کبیره، شرک به خداوند است، خداوند فرموده: «إِنَّهُ مَنْ یُشْرِکْ بِاللَّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ الْجَنَّةَ وَ مَأْواهُ النَّارُ وَ ما لِلظَّالِمِینَ مِنْ أَنْصارٍ» {هر کس به خداوند شرک بورزد، خداوند بهشت را بر او حرام میکند و جایگاهش آتش است و ظالمین را یاوری نیست}(3)،

و بعد از آن ناامیدی از رحمت خداوند است، زیرا خداوند فرموده است «وَ لا تَیْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لا یَیْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْکافِرُونَ» {از رحمت خدا ناامید نشوید زیرا فقطّ کفّار از رحمت خدا ناامید می شوند}(4)

و خود را از مکر خدا در امان دانستن، زیرا خداوند فرموده: «فَلا یَأْمَنُ مَکْرَ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ» {فقطّ افراد زیانکار خود را از مکر خدا در امان می دانند}(5)

و از آن جمله عاقّ والدین شدن است، زیرا خداوند عاقّ والدین را از زبان عیسی، جبّار و بدبخت نامیده است. عیسی علیه السّلام میفرماید: «وَ بَرًّا بِوالِدَتِی وَ لَمْ یَجْعَلْنِی جَبَّاراً شَقِیًّا» {خداوند مرا نسبت به مادرم نیکوکار و مهربان نموده است و مرا جبّار و بدبخت نکرده است}(6)

و نیز آدم کشی به ناحقّ، زیرا خداوند میفرماید:

ص: 6


1- . علل الشرایع 2 : 223 و خصال : 364
2- . نجم / 32
3- . مائده / 72
4- . یوسف / 87
5- . اعراف / 99
6- . مریم / 32

فَجَزاؤُهُ جَهَنَّمُ خالِداً فِیها إِلَی آخِرِ الْآیَةِ(1) وَ قَذْفُ الْمُحْصَنَاتِ لِأَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَقُولُ لُعِنُوا فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِیمٌ (2) وَ أَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ ظُلْماً لِقَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ إِنَّما یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَیَصْلَوْنَ سَعِیراً(3) وَ الْفِرَارُ مِنَ الزَّحْفِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ وَ مَنْ یُوَلِّهِمْ یَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلَّا مُتَحَرِّفاً لِقِتالٍ أَوْ مُتَحَیِّزاً إِلی فِئَةٍ فَقَدْ باءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ(4) وَ

أَکْلُ الرِّبَا لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ الرِّبا لا یَقُومُونَ إِلَّا کَما یَقُومُ الَّذِی یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطانُ مِنَ الْمَسِ (5) وَ السِّحْرُ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ وَ لَقَدْ عَلِمُوا لَمَنِ اشْتَراهُ ما لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ خَلاقٍ (6) وَ الزِّنَا لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ یَلْقَ أَثاماً یُضاعَفْ لَهُ الْعَذابُ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ یَخْلُدْ فِیهِ مُهاناً إِلَّا مَنْ تابَ (7) وَ الْیَمِینُ الْغَمُوسُ (8) لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ إِنَّ الَّذِینَ یَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ أَیْمانِهِمْ ثَمَناً قَلِیلًا أُولئِکَ لا خَلاقَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ(9) وَ الْغُلُولُ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ مَنْ یَغْلُلْ یَأْتِ بِما غَلَّ یَوْمَ الْقِیامَةِ(10)

ص: 7


1- 1. النساء: 94.
2- 2. النور: 23، و فی المصدرین ذکر تمام الآیة بصدرها.
3- 3. النساء: 10.
4- 4. الأنفال: 16.
5- 5. البقرة: 275.
6- 6. البقرة: 102.
7- 7. الفرقان 68- 70.
8- 8. الیمین الغموس: التی تغمس صاحبها فی الاثم.
9- 9. آل عمران: 77.
10- 10. آل عمران: 161.

«وَ مَنْ یَقْتُلْ مُؤْمِناً مُتَعَمِّداً فَجَزاؤُهُ جَهَنَّمُ خالِداً فِیها- الخ»{و هر کس مؤمنی را عمدا به قتل برساند جزایش این است که جاودانه در جهنّم بماند}(1)، تا آخر آیه و نیز نسبت ناروا دادن به زنان پاکدامن، زیرا خداوند میفرماید: «إِنَّ الَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَناتِ الْغافِلاتِ الْمُؤْمِناتِ لُعِنُوا فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِیمٌ» {کسانی که به زنان پاکدامن مؤمن و بی خبر نسبت ناروا می دهند، در دنیا و آخرت لعنت شده اند و عذابی عظیم خواهند داشت}(2)

و خوردن مال یتیم به ناحق، زیرا خداوند میفرماید: «إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامی ظُلْماً إِنَّما یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَیَصْلَوْنَ سَعِیراً» {کسانی که اموال یتیمان را به ناحقّ می خورند، در واقع آتش میخورند و بزودی نیز در آتش خواهند سوخت}(3)

و فرار از جنگ، زیرا خداوند میفرماید: «وَ مَنْ یُوَلِّهِمْ یَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلَّا مُتَحَرِّفاً لِقِتالٍ أَوْ مُتَحَیِّزاً إِلی فِئَةٍ فَقَدْ باءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ» {و هر کس در آن روز پشت به آنان کند دچار غضب الهی خواهد شد و جایگاهش جهنّم است و چه بد جایگاهی است، مگر اینکه بخواهد در جبهه محلّ خود را تغییر دهد و برای جنگ مجدّدا آماده شود یا به گروهی دیگر بپیوندد}(4)

و رباخواری، زیرا خداوند میفرماید: «الَّذِینَ یَأْکُلُونَ الرِّبا لا یَقُومُونَ إِلَّا کَما یَقُومُ الَّذِی یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطانُ مِنَ الْمَسِ» {کسانی که ربا میخورند همچون کسانی بر می خیزند که شیطان آنان را دچار جنون کرده باشد}(5)

و سحر و جادو، زیرا خداوند میفرماید: «وَ لَقَدْ عَلِمُوا لَمَنِ اشْتَراهُ ما لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ خَلاقٍ» {و می دانستند کسی که خریدار سحر و جادو باشد در آخرت نصیبی ندارد}(6)

و زنا، زیرا خداوند فرموده است: «وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ یَلْقَ أَثاماً* یُضاعَفْ لَهُ الْعَذابُ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ یَخْلُدْ فِیهِ مُهاناً* إِلَّا مَنْ تابَ» {و هر کس آن را انجام دهد، کیفر خواهد دید، عذاب برای او دو چندان خواهد شد و تا ابد و با خواری در آن باقی خواهد ماند مگر کسی که توبه نماید}(7)

و قسم دروغ، خداوند میفرماید: «إِنَّ الَّذِینَ یَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ أَیْمانِهِمْ ثَمَناً قَلِیلًا أُولئِکَ لا خَلاقَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ» {کسانی که عهد خدا و قسمهای خود را با بهای اندکی عوض میکنند، در آخرت نصیبی ندارند}(8)

و خیانت، خداوند- عزّ و جلّ- میفرماید: «وَ مَنْ یَغْلُلْ یَأْتِ بِما غَلَّ یَوْمَ الْقِیامَةِ» {و هر کس خیانت کند، آن خیانت را روز قیامت [با خویش] خواهد آورد}(9)

و پرداخت نکردن زکات واجب، زیرا خداوند- عزّ و جلّ- میفرماید:

ص: 7


1- . نساء / 94
2- . نور / 22
3- . نساء / 10
4- . انفال / 15
5- . بقره / 275
6- . همان / 102
7- . فرقان / 68 - 70
8- . آل عمران / 77
9- . همان / 131

وَ مَنْعُ الزَّکَاةِ الْمَفْرُوضَةِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ فَتُکْوی بِها جِباهُهُمْ وَ جُنُوبُهُمْ (1) وَ شَهَادَةُ الزُّورِ وَ کِتْمَانُ الشَّهَادَةِ(2) لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ وَ مَنْ یَکْتُمْها فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ (3) وَ شُرْبُ الْخَمْرِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ عَدَلَ بِهَا عِبَادَةَ الْأَوْثَانِ (4)

وَ تَرْکُ الصَّلَاةِ مُتَعَمِّداً لِأَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ مَنْ تَرَکَ الصَّلَاةَ مُتَعَمِّداً(5) فَقَدْ بَرِئَ مِنْ ذِمَّةِ اللَّهِ وَ ذِمَّةِ رَسُولِهِ وَ نَقْضُ الْعَهْدِ وَ قَطِیعَةُ الرَّحِمِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ أُولئِکَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ(6) فَخَرَجَ عَمْرٌو وَ لَهُ صُرَاخٌ مِنْ بُکَائِهِ وَ هُوَ یَقُولُ هَلَکَ مَنْ قَالَ بِرَأْیِهِ وَ نَازَعَکُمْ فِی الْفَضْلِ وَ الْعِلْمِ (7).

«8»

ع، [علل الشرائع] بِالْإِسْنَادِ الْمُتَقَدِّمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَتْلُ النَّفْسِ مِنَ الْکَبَائِرِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ وَ مَنْ یَقْتُلْ مُؤْمِناً مُتَعَمِّداً فَجَزاؤُهُ جَهَنَّمُ خالِداً فِیها وَ غَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ لَعَنَهُ وَ أَعَدَّ لَهُ عَذاباً عَظِیماً(8).

ص: 8


1- 1. براءة: 35.
2- 2. زاد فی العیون: لان اللّه عزّ و جلّ یقول:« وَ الَّذِینَ لا یَشْهَدُونَ الزُّورَ» و الآیة فی الفرقان: 73.
3- 3. البقرة: 283.
4- 4. یعنی قرن بها عبادة الاوثان کما قال اللّه تعالی فی سورة المائدة: 90« یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ».
5- 5. زاد فی بعض النسخ: او شی ء ممّا فرض اللّه.
6- 6. الرعد: 25.
7- 7. علل الشرائع ج 2 ص 78 و اللفظ له، و رواه الصدوق فی الفقیه ج 3 ص 368 و قد ذکرنا فی مقدّمة بعض المجلدات أن المؤلّف رحمه اللّه إذا أخرج الحدیث من مصادر متعدّدة، جعل لفظ الحدیث من المصدر الذی یذکره أخیرا، فلا تغفل.
8- 8. علل الشرائع ج 2 ص 164، و الآیة فی النساء: 94.

«یَوْمَ یُحْمی عَلَیْها فِی نارِ جَهَنَّمَ فَتُکْوی بِها جِباهُهُمْ وَ جُنُوبُهُمْ وَ ظُهُورُهُمْ، هذا ما کَنَزْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ فَذُوقُوا ما کُنْتُمْ تَکْنِزُونَ» {روزی که آن اموال در آتش جهنّم گداخته می شود و به وسیله آن، پیشانی، پهلو و پشت هایشان داغ زده میگردد، این همان چیزهایی است که برای خود اندوخته بودید، اندوخته های خود را بچشید}(1) و شهادت باطل و کتمان شهادت، زیرا خداوند میفرماید: «وَ الَّذِینَ لا یَشْهَدُونَ الزُّورَ» {و کسانی که شهادت باطل نمیدهند}(2) و نیز میفرماید: «وَ مَنْ یَکْتُمْها فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ» {و هر کس شهادت را کتمان کند، قلبش گناهکار است}(3)

و شرب خمر، زیرا خداوند، آن را با بت پرستی مساوی دانسته «1» و نیز ترک عمدی نماز و یا هر واجب دیگری، زیرا رسول اکرم صلی اللَّه علیه و آله فرمودند: «هر کس نماز را عمدا و بی دلیل ترک کند، رابطه اش با خدا ورسولش قطع خواهد شد و خداوند با او پیمانی نخواهد داشت»، و نیز عهدشکنی و قطع رحم، زیرا خداوند میفرماید: «أُولئِکَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ» {آنها، لعنت و جایگاه بد نصیبشان خواهد شد}(4) .

راوی گوید: عمرو بن عبید در حالی که با صدای بلند گریه میکرد، از مجلس بیرون رفت و چنین میگفت: بخدا قسم هر کس با شما در فضل و علم منازعه کند و نظر خود را پیروی نماید هلاک شده است.(5)

روایت8.

علل الشرایع: امام صادق علیه السلام فرمود: قتل نفس از گناهان کبیره است زیرا خداوند عز و جل فرمود: «وَمَن یَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُّتَعَمِّدًا فَجَزَآؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِیهَا وَغَضِبَ اللّهُ عَلَیْهِ وَلَعَنَهُ وَأَعَدَّ لَهُ عَذَابًا عَظِیمًا» {و هر کس عمدا مؤمنی را بکشد کیفرش دوزخ است که در آن ماندگار خواهد بود و خدا بر او خشم می گیرد و لعنتش می کند و عذابی بزرگ برایش آماده ساخته است}(6).

(7)

ص: 8


1- . توبه / 35
2- . فرقان / 73
3- . بقره / 283
4- . رعد / 25
5- . عیون اخبار الرضا 1 : 257 و علل الشرایع 2 : 374
6- . نساء / 93
7- . علل الشرایع 2 : 456
«9»

ع، [علل الشرائع] بِالْإِسْنَادِ الْمُتَقَدِّمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَذْفُ الْمُحْصَنَاتِ مِنَ الْکَبَائِرِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ لُعِنُوا فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِیمٌ (1).

أقول

الظاهر أن هذین الخبرین جزءان من خبر عمرو بن عبید فرقه علی الأبواب (2).

«10»

ع، [علل الشرائع] فِی عِلَلِ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ: أَنَّ الرِّضَا علیه السلام کَتَبَ إِلَیْهِ فِیمَا کَتَبَ عَنْ جَوَابِ مَسَائِلِهِ حَرَّمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْفِرَارَ مِنَ الزَّحْفِ لِمَا فِیهِ مِنَ الْوَهْنِ فِی الدِّینِ وَ الِاسْتِخْفَافِ بِالرُّسُلِ وَ الْأَئِمَّةِ الْعَادِلَةِ وَ تَرْکِ نُصْرَتِهِمْ عَلَی الْأَعْدَاءِ وَ الْعُقُوبَةِ لَهُمْ عَلَی إِنْکَارِ مَا دُعُوا إِلَیْهِ مِنَ الْإِقْرَارِ بِالرُّبُوبِیَّةِ وَ إِظْهَارِ الْعَدْلِ وَ تَرْکِ الْجَوْرِ وَ إِمَاتَةِ الْفَسَادِ وَ لِمَا فِی ذَلِکَ مِنْ جُرْأَةِ الْعَدُوِّ عَلَی الْمُسْلِمِینَ وَ مَا یَکُونُ فِی ذَلِکَ مِنَ السَّبْیِ وَ الْقَتْلِ وَ إِبْطَالِ دِینِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ غَیْرِهِ مِنَ الْفَسَادِ وَ حَرَّمَ التَّعَرُّبَ بَعْدَ الْهِجْرَةِ لِلرُّجُوعِ عَنِ الدِّینِ وَ تَرْکِ الْمُوَازَرَةِ لِلْأَنْبِیَاءِ وَ الْحُجَجِ علیهم السلام وَ مَا فِی ذَلِکَ مِنَ الْفَسَادِ وَ إِبْطَالِ حَقِّ کُلِّ ذِی حَقٍّ لَا لِعِلَّةِ سُکْنَی الْبَدْوِ وَ لِذَلِکَ لَوْ عَرَفَ الرَّجُلُ الدِّینَ کَامِلًا لَمْ یَجُزْ لَهُ مُسَاکَنَةُ أَهْلِ الْجَهْلِ لِلْخَوْفِ عَلَیْهِ لِأَنَّهُ لَا یُؤْمَنُ أَنْ یَقَعَ مِنْهُ تَرْکُ الْعِلْمِ وَ الدُّخُولُ مَعَ أَهْلِ الْجَهْلِ وَ التَّمَادِی فِی ذَلِکَ (3).

«11»

ل، [الخصال] فِی خَبَرِ الْأَعْمَشِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: الْکَبَائِرُ مُحَرَّمَةٌ وَ هِیَ الشِّرْکُ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ وَ عُقُوقُ الْوَالِدَیْنِ وَ الْفِرَارُ مِنَ

ص: 9


1- 1. علل الشرائع ج 2 ص 165- 166 و الآیة فی النور: 23.
2- 2. و هکذا ذکر بالاسناد المتقدم عن أبی عبد اللّه علیه السلام قال: عقوق الوالدین من الکبائر، لان اللّه عزّ و جلّ جعل العاق عصیا شقیا، راجع علل الشرائع ج 2 ص 165.
3- 3. علل الشرائع ج 2 ص 166- 167، و فی علل محمّد بن سنان المذکور تمامها فی العیون ج 2 ص 92 و 93، ذکر شطر آخر من الکبائر.

روایت9.

علل الشرایع: امام صادق علیه السلام فرمود: تهمت ناروا به زنان پاکدامن از گناهان کبیره است، زیرا خدای عز و جل فرمود: «لُعِنُوا فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ» {در دنیا و آخرت لعنت شده اند و برای آنها عذابی سخت خواهد بود}(1).(2)

می گویم

ظاهر اینچنین است که این دو خبر دو بخش از روایت عمرو بن عبیداست که مولف در باب های مختلف توزیع کرده است.(3)

روایت10.

علل الشرایع: محمّد بن سنان نقل کرده که حضرت ابا الحسن الرّضا علیه السّلام در مکتوبی به او در جواب مسائلش فرمودند: خداوند تبارک و تعالی گریختن از جبهه جنگ را حرام کرده و علّتش چند چیز است.الف: گریختن موجب سستی و شکست در دین می باشد. ب: گریز از جنگ باعث سبک شمردن رسل و پیشوایان عادل دین خواهد بود. ج: فرار از جهاد معنایش ترک نصرت و یاری نمودن ائمّه علیهم السّلام است علیه دشمنان و رها کردن آن حضرات و همراهی نکردنشان در عقوبت و تنبیه کردن دشمنان در مقابل انکار آنها آنچه را که از سوی رؤسای دین دعوت به آن شده اند یعنی اقرار به ربوبیّت و اظهار عدل و ترک جور و ستم و از بین بردن فساد می باشد. د: گریختن از میدان نبرد سبب می شود که دشمنان بر مسلمین جرات پیدا کرده و دست به اسارت و کشتار مسلمانان دراز کرده و دین خدا را تباه و باطل نمایند.

سپس حضرت فرمودند: تعرّب بعد از هجرت (یعنی بعد از مستبصر شدن و هجرت از کفر به اسلام دوباره به بلاد کفرنشین رفتن و با آنها حشر و نشر داشتن) نیز حرام است و جهتش چند چیز است: تعرّب بعد از هجرت معنایش رجوع از دین و ترک یاری کردن انبیاء و حجج علیهم السلام است. در آن فساد و ابطال حق هر صاحب حقّی است. علت و سبب حرمت همان است که گفته شد نه صرف سکنا نمودن در بلاد اهل جهل و کفر فلذا اگر شخصی کاملا به دین عارف و عالم باشد باز جایز نیست که در بلاد اهل جهل و کفر سکنا گزیند زیرا بیم آن هست که وی به مرور از اعتقادات مذهبی دست کشد و علم را رها کند و با اهل کفر و جهل هم مرام شود و بر آن استمرار ورزد.(4)

روایت11.

خصال: امام صادق علیه السلام فرمود: گناهان بزرگ حرام اند، که عبارتند از: شرک ورزیدن به خدای تعالی، کشتن جانداری که خداوند آن را حرام کرده، عقوق پدر و مادر، فرار از

ص: 9


1- . نور / 23
2- . علل الشرایع 2 : 165 و 166
3- . و همچنین با سند قبلی از امام صادق علیه السلام ذکر کرد که حضرت فرمود: عاق والدین شدن از گناهان کبیره است زیرا خداوند عزوجل کسی که عاق شده را گناهکار و بدبخت قرار داده است، ر. ک علل الشرایع 2 : 165
4- . علل الشرایع 2 : 166 و 167

الزَّحْفِ وَ أَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ ظُلْماً وَ أَکْلُ الرِّبَا بَعْدَ الْبَیِّنَةِ وَ قَذْفُ الْمُحْصَنَاتِ وَ بَعْدَ ذَلِکَ الزِّنَا وَ اللِّوَاطُ وَ السَّرِقَةُ وَ أَکْلُ الْمَیْتَةِ وَ الدَّمِ وَ لَحْمِ الْخِنْزِیرِ وَ ما أُهِلَّ لِغَیْرِ اللَّهِ بِهِ مِنْ غَیْرِ ضَرُورَةٍ وَ أَکْلُ السُّحْتِ وَ الْبَخْسُ فِی الْمِکْیَالِ وَ الْمِیزَانِ وَ الْمَیْسِرُ وَ شَهَادَةُ الزُّورِ وَ الْیَأْسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ وَ الْأَمْنُ مِنْ مَکْرِ اللَّهِ وَ الْقُنُوطُ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ وَ تَرْکُ مُعَاوَنَةِ الْمَظْلُومِینَ وَ الرُّکُونُ إِلَی الظَّالِمِینَ وَ الْیَمِینُ الْغَمُوسُ وَ حَبْسُ الْحُقُوقِ مِنْ غَیْرِ عُسْرٍ وَ اسْتِعْمَالُ الْکِبْرِ وَ التَّجَبُّرِ وَ الْکَذِبُ وَ الْإِسْرَافُ وَ التَّبْذِیرُ وَ الْخِیَانَةُ وَ الِاسْتِخْفَافُ بِالْحَجِّ وَ الْمُحَارَبَةُ لِأَوْلِیَاءِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الْمَلَاهِی الَّتِی تَصُدُّ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مَکْرُوهَةٌ کَالْغِنَاءِ وَ ضَرْبِ الْأَوْتَارِ وَ الْإِصْرَارِ عَلَی صَغَائِرِ الذُّنُوبِ ثُمَّ قَالَ علیه السلام إِنَّ فِی هذا لَبَلاغاً لِقَوْمٍ عابِدِینَ (1).

قال الصدوق رحمه الله الکبائر هی سبع و بعدها فکل ذنب کبیر بالإضافة إلی ما هو أصغر منه و صغیر بالإضافة إلی ما هو أکبر منه (2)

و هذا

ص: 10


1- 1. الخصال ج 2 ص 155.
2- 2. قال اللّه تبارک و تعالی:« إِنْ تَجْتَنِبُوا کَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ وَ نُدْخِلْکُمْ مُدْخَلًا کَرِیماً» قال الطبرسیّ: اختلف فی معنی الکبیرة؛ فقیل: کل ما أوعد اللّه تعالی علیه فی الآخرة عقابا و أوجب علیه فی الدنیا حدا فهو کبیرة، و قیل: کل ما نهی اللّه عنه فهو کبیرة عن ابن عباس، و الی هذا ذهب أصحابنا فانهم قالوا: المعاصی کلها کبیرة من حیث کانت قبائح لکن بعضها أکبر من بعض، و لیس فی الذنوب صغیرة؛ و انما یکون صغیرا بالإضافة الی ما هو أکبر منه، و یستحق العقاب علیه أکثر، و القولان متقاربان. و قالت المعتزلة: لا یعرف شی ء من الصغائر و لا معصیة الا و یجوز أن یکون کبیرة فان فی تعریف الصغائر إغراء بالمعصیة لانه إذا علم المکلف أنّه لا ضرر علیه فی فعلها و دعته الشهوة إلیها فعلها، و قالوا: عند اجتناب الکبائر یجب غفران الصغائر، و لا یحسن معه. المؤاخذة بها. قال: و لیس فی ظاهر الآیة ما یدلّ علیه، فان معناه علی ما رواه الکلبی عن ابن عبّاس« ان تجتنبوا الذنوب التی أوجب اللّه فیها الحدّ و سمی فیها النار نکفر عنکم ما سوی ذلک من الصلاة الی الصلاة، و من الجمعة الی الجمعة، و من شهر رمضان الی شهر رمضان. و قیل معنی ذلک: ان تجتنبوا کبائر ما نهیتم عنه فی هذه السورة من المناکح و أکل الأموال بالباطل و غیره من المحرمات من أول السورة الی هذا الموضع و ترکتموه فی المستقبل کفرنا عنکم ما کان منکم من ارتکابها فیما سلف. و لذا قال ابن مسعود: کل ما نهی اللّه عنه فی أول السورة الی رأس الثلاثین فهو کبیرة. أقول: قوله تعالی« کَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ» بما أضیفت« الکبائر» الی« ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ» یفید أن ما نهی اللّه عنه قسمان: کبائر و غیر کبائر هی بعبارة أخری صغائر، و أن من اجتنب الکبائر منها لا یؤاخذ بالصغائر، أبدا، بل و لا یعاتب لقوله تعالی« وَ نُدْخِلْکُمْ مُدْخَلًا کَرِیماً» و المراد الدخول الی الجنة قطعا من دون ارتیاب، و هذا وعد لطیف من اللّه تعالی بتکفیر الصغائر لأن الإنسان الخاطئ الظلوم الجهول لا یتأتی له أن یجتنب الصغائر، و کل ما غلب اللّه علی العبد فاللّه أولی له بالعذر. یبقی الکلام فی معرفة الصغائر من الکبائر، فالآیة بمقابلتها بین السیئات و الکبائر، و أن اجتناب الکبائر یوجب تکفیر السیئات تؤذن بأن السیئات هی الصغائر، و أنّها انما تکفر عند اجتناب الکبائر، و أمّا إذا کان الرجل مقارفا فالکبائر، یؤاخذ بکلها صغائرها و کبائرها قضیة للشرط. و لما جعل ثواب اجتناب الکبائر الدخول الی الجنة، فبالمقابلة یعرف أن کل ما اوعد اللّه علیه جهنم و عذابها و نارها، فهی کبیرة، و ما نهی عنه فی القرآن الکریم و لم یوعد علیه نار جهنم، بل ندب الی ترکه من دون ایعاد بذلک فهی سیئة صغیرة. هذا ما یعطیه القرآن الکریم و قد جاء بتأییده أحادیث الفریقین، و أمّا المتکلمون. فشأنهم و ما تکلموا فیه، أ فرأیت من اتخذ الهه هواه و أضله اللّه علی علم. و اما حدیث الأعمش و ما یأتی من مکتوب الرضا علیه السلام للمأمون و أمثاله کلها ضعیف لا یحتج به خلافا لکتاب اللّه عزّ و جلّ و السنة المقطوع بها.

میدان نبرد، خوردن مال یتیم از راه ستم، رباخواری پس از دانسن حرمت آن، تهمت زدن به زنان پاکدامن و پس از اینها، زنا، لواط، دزدی و خوردن مردار، خون، گوشت خوک و آنچه که برای غیر خدا سربریده شده به جز در موارد ضروری، خوردن مال حرام، کم فروشی در پیمانه و ترازو، قمار بازی، گواهی دروغ، نومیدی از لطف خدا، ایمنی از مکر خدا، نومیدی از رحمت خدا، ترک همکاری با ستم دیدگان، اعتماد و تکیه بر ستمگران، سوگند دروغ، خودداری از پرداخت حقوق دیگران بدون تنگدستی، کبرورزی، زورگویی و دروغ گویی، اسراف و بیهوده خرج کردن، خیانت، سبک شماری حج، مبارزه با دوستان خدای متعال، سرگرمیهایی که انسان را از یاد خدای تعالی باز می دارد عملی ناپسند است مانند غنا و تار زنی. و پافشاری بر گناهان کوچک. آنگاه فرمود: «إِنَّ فِی هَذَا لَبَلَاغًا لِّقَوْمٍ عَابِدِینَ»{به راستی آنچه بیان شد برای گروهی که عبادت گرند، ابلاغ پیام است}(1).(2)

شیخ صدوق رحمة الله علیه گوید: گناهان بزرگ هفت تاست، پس از آن گناهی نسبت به کوچکتر از خود، بزرگتر و نسبت به بزرگتر از خود، کوچکتر است(3)

ص: 10


1- . انبیاء / 106
2- . خصال 2 : 155
3- . خداوند تبارک و تعالی می فرماید: «إِن تَجْتَنِبُواْ کَبَآئِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ وَنُدْخِلْکُم مُّدْخَلًا کَرِیمًا». طبرسی گفته: در معنای کبیره اختلاف شده است. بعضی گفته اند: هرآنچه خدا در آخرت برای آن عذاب وعده داده و در دنیاعقوبت حد بر آن واجب کرده کبیره است. برخی گفته اند: هرآنچه خدا از آن نهی کرده کبیره است که از ابن عباس نقل شده و بر این مبنا اصحاب ما گفته اند گناهان از آن جهت که زشتند همه کبیره اند، لکن بعضی از آنها بزرگتر از برخی دیگر است، در گناهان، صغیره نداریم و آن هم که کوچک است به نسبت بزرگتر از خودش است که عذاب بیشتری بر آن وارد می شود و هر دو سخن نزدیک به هم است. معتزله می گویند چیزی به نام گناه کوچک شناخته نمی شود و گناهی نیست مگر آنکه ممکن است کبیره باشد. در تعریف گناهان کوچک، تشویق به گناه است زیرا وقتی مکلف بداند که در ارتکاب ان ضرری بر او نیست و شهوتش او را به سوی آن دعوت کند، آن را انجام می دهد، و نیز می گویند با دوری کردن از کبیره ها، بخشش گناهان کوچک واجب می شود و به واسطه آن، نیکو نیست که مکلف بر گناهان کوچک مؤاخذه شود. گفته است: ظاهر آیه برآنچه بیان شد دلالت ندارد، معنای آیه بنابر آنچه کلبی از ابن عباس روایت کرده چنین است: اگر از گناهانی که خداوند در آنها حد واجب کرده و آتش در ان نام برده شده، دوری کنید، سایر گناهان از نمازی تا نماز دیگر و از جمعه ای تا جمعه دیگر و از ماه رمضانی تا ماه رمضان دیگر بخشیده می شود. و گفته شده معنای آن چنین است: اگر از گناهان کبیره ای که از اول سوره تا اینجا آمده مانند زناها و خوردن اموال به باطل و دیگر محرمات دوری نمایید و در آینده آنها را ترک کنید، ما آنچه قبلا مرتکب شده اید را می بخشیم. و لذا ابن مسعود گفت: همه آنچه خداوند از ابتدای سوره تا اول آیه سی از آن نهی کرده، کبیره است. می گویم: در این آیه «کَبَآئِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ »، «کبائر» با اضافه به «ما تنهون عنه» این معنا را افاده می کند که آنچه خدا از آن نهی کرده، دو قسم است: کبیره ها و غیر آنها یا به عبارت دیگر صغیره ها. و کسی که از کبیره ها دوری کند هیچ گاه بر صغیره ها مؤاخذه نمی شود، بلکه به دلیل فرموده خداوند: «وَنُدْخِلْکُم مُّدْخَلًا کَرِیمًا »سرزنش هم نمی شوند و منظور از ان وارد شدن قطعی و بدون تردید در بهشت است و این وعده لطیفی از خدای تبارک و تعالی به نادیده گرفتن صغیره هاست، زیرا انسان خطاکار ناآگاه نمی تواند از صغیره اجتناب کند.و هر انچه که خدا در آن غلبه بر بنده کند پس خدا اولی به پذیرش عذرازسوی بنده است. کلام در شناخت صغیره ها از کبیره ها باقی می ماند، این آیه به واسطه مقابله انداختن میان سیئات وکبائر و این که دوری جستن از کبائر موجب نادیده گرفتن سیئات می شود می فهماند که سیئات همان صغائر است که با دوری کردن از کبیره ها محو می شود اما اگر کسی مرتکب گناه کبیره شود به مقتضای مفهوم شرطی که در ایه امده بر همه صغیره ها و کبیره ها مؤاخذه می شود. چون ثواب دوری از کبیره ها را وارد شدن به بهشت قرار داده است، پس در مقابل، هرآنچه که خداوند برای آن جهنم و عذاب و آتش وعده داده است کبیره می شود و نیز آنچه که در قرآن کریم از آن نهی نشده و آتش جهنم به آن وعده داده نشده، بلکه تشویق به ترک ان کرده بدون تهدید کردن به اتش ، آن گناه صغیره است. این آن چیزی است که از قرآن استفاده می شود و احادیث شیعه و سنی ان را تأیید می کند.اما متکلمین پس انها را به انچه گفته اند وا می گذاریم. آیا مشاهده کردی کسی که معبود خود را هوا و هوس خویش قرار داده و چون خدا می دانسته که شایستگی هدایت ندارد او را گمراه ساخته است. و اما روایت اعمش و آنچه از نامه امام رضا علیه السلام به مأمون و امثال آن آمده ضعیف است و به آن بر خلاف قرآن و سنت قطعی استدلال نمی شود.

معنی ما ذکره الصادق علیه السلام فی هذا الحدیث من ذکر الکبائر الزائدة علی السبع و لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ.

ص: 11

و این همان معنای فرمایش امام صادق علیه السلام در این حدیث است که گناهان بزرگ را بیش از هفت عدد شمرده است. و هیچ نیرویی جز از جانب خدا نیست.

ص: 11

«12»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام]: فِیمَا کَتَبَ الرِّضَا علیه السلام لِلْمَأْمُونِ مِنْ شَرَائِعِ الدِّینِ وَ اجْتِنَابُ الْکَبَائِرِ وَ هِیَ قَتْلُ النَّفْسِ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الزِّنَا وَ السَّرِقَةُ وَ شُرْبُ الْخَمْرِ وَ عُقُوقُ الْوَالِدَیْنِ وَ الْفِرَارُ مِنَ الزَّحْفِ وَ أَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ ظُلْماً وَ أَکْلُ الْمَیْتَةِ وَ الدَّمِ وَ لَحْمِ الْخِنْزِیرِ وَ ما أُهِلَّ لِغَیْرِ اللَّهِ بِهِ مِنْ غَیْرِ ضَرُورَةٍ وَ أَکْلُ الرِّبَا بَعْدَ الْبَیِّنَةِ وَ السُّحْتِ وَ الْمَیْسِرُ وَ هُوَ الْقِمَارُ وَ الْبَخْسُ فِی الْمِکْیَالِ وَ الْمِیزَانِ وَ قَذْفُ الْمُحْصَنَاتِ وَ اللِّوَاطُ وَ شَهَادَةُ الزُّورِ وَ الْیَأْسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ وَ الْأَمْنُ مِنْ مَکْرِ اللَّهِ وَ الْقُنُوطُ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ وَ مَعُونَةُ الظَّالِمِینَ وَ الرُّکُونُ إِلَیْهِمْ وَ الْیَمِینُ الْغَمُوسُ وَ حَبْسُ الْحُقُوقِ مِنْ غَیْرِ عُسْرٍ وَ الْکَذِبُ وَ الْکِبْرُ وَ الْإِسْرَافُ وَ التَّبْذِیرُ وَ الْخِیَانَةُ وَ الِاسْتِخْفَافُ بِالْحَجِّ وَ الْمُحَارَبَةُ لِأَوْلِیَاءِ اللَّهِ تَعَالَی وَ الِاشْتِغَالُ بِالْمَلَاهِی وَ الْإِصْرَارُ عَلَی الذُّنُوبِ (1).

«13»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنِ الرِّضَا علیه السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِنْ تَجْتَنِبُوا کَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ قَالَ مَنِ اجْتَنَبَ مَا أَوْعَدَ اللَّهُ عَلَیْهِ النَّارَ إِذَا کَانَ مُؤْمِناً کَفَّرَ عَنْهُ سَیِّئَاتِهِ (2).

«14»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُوسَی الْبَغْدَادِیِّ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَیْرٍ الْحَلَبِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ إِنْ تَجْتَنِبُوا کَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ قَالَ مَنِ اجْتَنَبَ مَا أَوْعَدَ اللَّهُ عَلَیْهِ النَّارَ إِذَا کَانَ مُؤْمِناً کَفَّرَ عَنْهُ سَیِّئَاتِهِ وَ الْکَبَائِرُ السَّبْعُ الْمُوجِبَاتُ النَّارِ قَتْلُ النَّفْسِ الْحَرَامِ وَ عُقُوقُ الْوَالِدَیْنِ

ص: 12


1- 1. عیون الأخبار ج 2 ص 127.
2- 2. ثواب الأعمال ص 117، و فی ط 71.

روایت12.

عیون اخبار رضا: در آنچه امام رضا علیه السلام از شرایع دین و دوری گزیدن از گناهان کبیره به مأمون نوشت امده است: قتل نفس؛ که خداوند آن را حرام فرموده، و زنا و دزدی و خوردن مسکرات و فراهم کردن نارضایتی والدین، و فرار از میدان نبرد، و خوردن مال یتیم از راه ستم و زور، و خوردن مردار و خون و گوشت خوک، و ذبایحی که نام غیر خدا بر آن برده شده است در غیر حال ضرورت و رباخواری پس از دانستن حرمت آن، و خوردن مال حرام و قمار، و کم فروشی در کیل و وزن، و تهمت به زنان پاکدامن زدن، و عمل قوم لوط، و بدروغ شهادت دادن، و یأس از رحمت خداوند، و أمن از عقوبت خداوندی، و قطع امید از رحمت پروردگار، و یاری ظالمان و ستمگران، و گرویدن بآنها، و سوگند بدروغ یاد کردن، و حقوق و طلب مردم را با داشتن مال نپرداختن، و دروغ گفتن و تکبّر کردن، و اسراف و تبذیر و خیانت، و کوچک شمردن حجّ ، و نبرد با اولیاء حقّ تعالی، و سرگرم ساز و آواز طرب شدن، و اصرار بر گناهان.(1)

روایت13.

ثواب الاعمال: امام رضا علیه السلام درباره آیه «إِن تَجْتَنِبُواْ کَبَآئِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ وَنُدْخِلْکُم مُّدْخَلًا کَرِیمًا» فرمود: کسی که از آنچه خداوند به آن وعده آتش داده دوری گزیند در حالی که ایمان دارد، خداوند گناهانش را می پوشاند.(2)

روایت14.

ثواب الاعمال: احمد بن عمیر حلبی می گوید از امام صادق علیه السلام درباره آیه «إِن تَجْتَنِبُواْ کَبَآئِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ وَنُدْخِلْکُم مُّدْخَلًا کَرِیمًا» پرسیدم، حضرت فرمود: کسی که از آنچه خداوند به آن وعده آتش داده دوری گزیند در حالی که ایمان دارد، خداوند گناهانش را می پوشاند.

و گناهان کبیره که موجب آتش هستند هفت تاست: قتل نفس محرّم، عاق والدین شدن،

ص: 12


1- . عیون اخبار الرضا 2 : 127
2- . ثواب الاعمال : 117

وَ أَکْلُ الرِّبَا وَ التَّعَرُّبُ بَعْدَ الْهِجْرَةِ وَ قَذْفُ الْمُحْصَنَةِ وَ أَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ وَ الْفِرَارُ مِنَ الزَّحْفِ (1).

«15»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنْ عَبَّادِ بْنِ کَثِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنِ الْکَبَائِرِ فَقَالَ کُلُّ شَیْ ءٍ أَوْعَدَ اللَّهُ عَلَیْهِ النَّارَ(2).

أقول

سیأتی فی باب شرب الخمر أنه أکبر الکبائر.

«16»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْکُوفِیِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الْکَذِبُ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ عَلَی رَسُولِهِ وَ عَلَی الْأَوْصِیَاءِ علیهم السلام مِنَ الْکَبَائِرِ(3).

«17»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ وَ مَنْ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّهُ وَ لَمْ یُصِرُّوا عَلی ما فَعَلُوا وَ هُمْ یَعْلَمُونَ (4) قَالَ الْإِصْرَارُ أَنْ یُذْنِبَ الْعَبْدُ وَ لَا یَسْتَغْفِرَ وَ لَا یُحَدِّثَ نَفْسَهُ بِالتَّوْبَةِ فَذَلِکَ الْإِصْرَارُ(5).

«18»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مُیَسِّرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: کُنْتُ أَنَا وَ عَلْقَمَةُ الْحَضْرَمِیُّ وَ أَبُو حَسَّانَ الْعِجْلِیُّ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَجْلَانَ نَنْتَظِرُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام فَخَرَجَ عَلَیْنَا فَقَالَ مَرْحَباً وَ أَهْلًا وَ اللَّهِ إِنِّی لَأُحِبُّ رِیحَکُمْ وَ أَرْوَاحَکُمْ وَ إِنَّکُمْ لَعَلَی دِینِ اللَّهِ فَقَالَ عَلْقَمَةُ فَمَنْ کَانَ عَلَی دِینِ اللَّهِ تَشْهَدُ أَنَّهُ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ قَالَ فَمَکَثَ هُنَیْهَةً ثُمَّ قَالَ نَوِّرُوا أَنْفُسَکُمْ فَإِنْ لَمْ تَکُونُوا قَرَفْتُمُ الْکَبَائِرَ فَأَنَا أَشْهَدُ قُلْنَا وَ مَا الْکَبَائِرُ قَالَ هِیَ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَلَی سَبْعٍ قُلْنَا فَعُدَّهَا عَلَیْنَا جُعِلْنَا فِدَاکَ قَالَ:

ص: 13


1- 1. ثواب الأعمال ص 117 و فی ط 71.
2- 2. ثواب الأعمال ص 209.
3- 3. ثواب الأعمال ص 239.
4- 4. آل عمران: 135.
5- 5. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 198.

خوردن ربا، تعرّب بعد از هجرت، تهمت زدن به زن پاکدامن، خوردن مال یتیم و فرار از میدان نبرد.(1)

روایت15.

ثواب الاعمال: از امام باقر علیه السلام درباره گناهان کبیره سوال شد فرمود: هر چیزی که خداوند وعده آتش به آن داده است.(2)

می گویم

در باب شرب خمر می آید که آن بزرگترین گناهان کبیره است.

روایت16.

ثواب الاعمال: امام صادق علیه السلام فرمود: دروغ بستن بر خداوند عزّوجلّ و بر رسولش و اوصیاء علیهم السلام از گناهان کبیره است.(3)

روایت17.

تفسیر عیّاشی: امام باقر علیه السلام درباره آیه «وَمَن یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلاَّ اللّهُ وَلَمْ یُصِرُّواْ عَلَی مَا فَعَلُواْ وَهُمْ یَعْلَمُونَ » {و چه کسی جز خدا گناهان را می آمرزد و بر آنچه مرتکب شده اند با آنکه می دانند [که گناه است] پافشاری نمی کنند}(4) فرمود: اصرار آن است که بنده گناه کند و استغفار نکند و با خودش بنا بر توبه نگذارد؛ این اصرار کردن است.(5)

روایت18.

تفسیر عیّاشی: میسر نقل می کند که من با گروهی منتظر امام باقر علیه السلام بودیم. حضرت خارج شد و فرمود: آفرین و مرحبا. به خدا قسم که من بوی شما و روح شما را دوست دارم چرا که شما بر دین خدا هستید.

یکی گفت: پس هر کسی که بر دین خداست شما شهادت می دهید که او اهل بهشت است؟ حضرت چند لحظه ای مکث کرد و فرمود: جانهایتان را نورانی کنید و مرتکب گناهان کبیره نشوید، من شهادت می دهم.

گفتیم: گناهان کبیره چه هستند؟ فرمود: در کتاب خدا هفت گناه است. گفتیم: فدای شما، آنها را برای ما بشمارید. فرمود:

ص: 13


1- . همان
2- . همان : 209
3- . همان : 239
4- . آل عمران / 135
5- . تفسیر عیاشی 1 : 198

الشِّرْکُ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ وَ أَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ وَ أَکْلُ الرِّبَا بَعْدَ الْبَیِّنَةِ وَ عُقُوقُ الْوَالِدَیْنِ وَ الْفِرَارُ مِنَ الزَّحْفِ وَ قَتْلُ الْمُؤْمِنِ وَ قَذْفُ الْمُحْصَنَةِ قُلْنَا مَا مِنَّا أَحَدٌ أَصَابَ مِنْ هَذِهِ شَیْئاً قَالَ فَأَنْتُمْ إِذًا(1).

«19»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مُعَاذِ بْنِ کَثِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: یَا مُعَاذُ الْکَبَائِرُ سَبْعٌ فِینَا أُنْزِلَتْ وَ مِنَّا اسْتُحِقَّتْ وَ أَکْبَرُ الْکَبَائِرِ الشِّرْکُ بِاللَّهِ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ وَ عُقُوقُ الْوَالِدَیْنِ وَ قَذْفُ الْمُحْصَنَاتِ وَ أَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ وَ الْفِرَارُ مِنَ الزَّحْفِ وَ إِنْکَارُ حَقِّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ.

فَأَمَّا الشِّرْکُ بِاللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ قَالَ فِینَا مَا قَالَ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا قَالَ فَکَذَّبُوا اللَّهَ وَ کَذَّبُوا رَسُولَهُ وَ أَمَّا قَتْلُ النَّفْسِ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ فَقَدْ قَتَلُوا الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ وَ أَصْحَابَهُ وَ أَمَّا عُقُوقُ الْوَالِدَیْنِ فَإِنَّ اللَّهَ قَالَ فِی کِتَابِهِ النَّبِیُّ أَوْلی بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ أَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ (2) وَ هُوَ أَبٌ لِکَرِیمَتِهِمْ (3) فَقَدْ عَقُّوا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی دِینِهِ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ.

وَ أَمَّا قَذْفُ الْمُحْصَنَاتِ فَقَدْ قَذَفُوا فَاطِمَةَ عَلَی مَنَابِرِهِمْ وَ أَمَّا أَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ فَقَدْ ذَهَبُوا بِفَیْئِنَا فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَمَّا الْفِرَارُ مِنَ الزَّحْفِ فَقَدْ أَعْطَوْا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ بَیْعَتَهُمْ غَیْرَ کَارِهِینَ ثُمَّ فَرُّوا عَنْهُ وَ خَذَلُوهُ وَ أَمَّا إِنْکَارُ حَقِّنَا فَهَذَا مِمَّا لَا یَتَعَاجَمُونَ فِیهِ وَ فِی خَبَرٍ آخَرَ: وَ التَّعَرُّبُ مِنَ الْهِجْرَةِ(4).

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الْکَذِبُ عَلَی اللَّهِ وَ عَلَی رَسُولِهِ وَ عَلَی الْأَوْصِیَاءِ علیهم السلام مِنَ الْکَبَائِرِ(5).

«20»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ هِلَالٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام: أَنَّهُ ذَکَرَ فِی

ص: 14


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 237.
2- 2. الأحزاب: 6.
3- 3. فی المصدر: هو أب لهم.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 237 و التعاجم التناکر و التظاهر بالعجمة.
5- 5. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 238.

شرک ورزیدن به خدای بزرگ، خوردن مال یتیم، خوردن ربا بعد از دانستن حرمت ان، عقوق والدین، فرار از میدان نبرد، قتل مؤمن و تهمت زدن به زن پاکدامن. گفتیم: هیچ یک از مامرتکب این گناهان نشده است . فرمود:پس شما اهل بهششتید.(1)

روایت19.

تفسیر عیاشی: امام صادق علیه السلام فرمود: گناهان بزرگ هفت گناه است که در باره ما از جانب خداوند رسید و همه آن گناهان را نسبت بما روا داشتند. اولش برای خدای بزرگ شریک قرار دادن است و دیگر کشتن کسی که خداوند کشتنش را حرام فرموده و خوردن مال یتیم و عاق والدین شدن و به زنان پاک دامن نسبت ناروا دادن و از جبهه جنگ گریختن و حق ما را انکار نمودن.

اما شرک بخدا، خداوند در باره ما آنچه لازم بود آیاتی نازل فرمود و رسول خدا در باره ما تذکرات لازم را داد ولی این مردم خدا را تکذیب کردند و فرمایشات پیغمبر را دروغ پنداشتند و مشرک شدند، و اما آدم کشی که خداوند حرام فرموده بود اینان حسین بن علی را با یارانش کشتند و اما خوردن مال یتیم انفال را که خداوند برای ما قرار داده بود از ما گرفتند واما رنجاندن پدر و مادر خداوند در قرآن خود فرمود: «النَّبِیُّ أَوْلَی بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنفُسِهِمْ وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ» {پیغمبر بمؤمنین از خودشان سزاوارتر است و همسران پیغمبر مادران مؤمنین محسوبند}(2)

با اینوصف نسبت به دین رسول خدا صلی الله علیه و آله و اهل بیتش مردم عاق پیغمبر شدند و اما تهمت بزنان پاکدامن همانا فاطمه را بر فراز منبرهای خود ناسزا گفتند. و اما فرار از جبهه جنگ اینان با کمال میل و بدون اینکه اجباری بر آنان شده باشد با امیر المؤمنین دست بیعت دادند سپس از گرد او پراکنده شدند و او را خوار شمردند. و اما حق ما را انکار کردند که خودشان نیز معترفند و اختلافی در این ندارند که انکار حق ما نمودند.

در روایت دیگری تعرب بعد از هجرت را آورده است.(3)

[تفسیر عیاشی]: امام صادق علیه السلام فرمود: دروغ بستن به خدا و رسولش و اوصیاء علیهم السلام از گناهان کبیره است.(4)

روایت20.

تفسیر عیاشی: امام رضا علیه السلام در تفسیر آیه

ص: 14


1- . همان : 237
2- . احزاب / 6
3- . تفسیر عیاشی 1 : 237
4- . همان : 238

قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی إِنْ تَجْتَنِبُوا کَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ عِبَادَةَ الْأَوْثَانِ وَ شُرْبَ الْخَمْرِ وَ قَتْلَ النَّفْسِ وَ عُقُوقَ الْوَالِدَیْنِ وَ قَذْفَ الْمُحْصَنَاتِ وَ الْفِرَارَ مِنَ الزَّحْفِ وَ أَکْلَ مَالِ الْیَتِیمِ (1) وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی عَنْهُ علیه السلام: أَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ ظُلْماً وَ کُلُّ مَا أَوْجَبَ اللَّهُ عَلَیْهِ النَّارَ(2).

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی عَنْهُ: وَ إِنْکَارُ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ أَنْکَرُوا حَقَّنَا وَ جَحَدُونَا وَ هَذَا لَا یَتَعَاجَمُ فِیهِ أحدا [أَحَدٌ](3).

«21»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ سُلَیْمَانَ الْجَعْفَرِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام مَا تَقُولُ فِی أَعْمَالِ السُّلْطَانِ فَقَالَ یَا سُلَیْمَانُ الدُّخُولُ فِی أَعْمَالِهِمْ وَ الْعَوْنُ لَهُمْ وَ السَّعْیُ فِی حَوَائِجِهِمْ عَدِیلُ الْکُفْرِ وَ النَّظَرُ إِلَیْهِمْ عَلَی الْعَمْدِ مِنَ الْکَبَائِرِ الَّتِی یُسْتَحَقُّ بِهَا النَّارُ(4).

«22»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ علیهم السلام قَالَ: السُّکْرُ مِنَ الْکَبَائِرِ وَ الْحَیْفُ فِی الْوَصِیَّةِ مِنَ الْکَبَائِرِ(5).

«23»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ إِنْ تَجْتَنِبُوا کَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ قَالَ مَنِ اجْتَنَبَ مَا أَوْعَدَ اللَّهُ عَلَیْهِ النَّارَ إِذَا کَانَ مُؤْمِناً کَفَّرَ عَنْهُ سَیِّئَاتِهِ (6).

وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ فِی آخِرِ مَا فَسَّرَ: فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ لَا تَجْتَرِءُوا(7).

«24»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ کَثِیرٍ النَّوَّاءِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنِ الْکَبَائِرِ قَالَ کُلُّ شَیْ ءٍ أَوْعَدَ اللَّهُ عَلَیْهِ النَّارَ(8).

«25»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْکَبَائِرِ فَقَالَ مِنْهَا أَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ ظُلْماً وَ لَیْسَ فِی هَذَا بَیْنَ أَصْحَابِنَا اخْتِلَافٌ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ (9).

ص: 15


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 238.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 238.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 238.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 238.
5- 5. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 238.
6- 6. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 238.
7- 7. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 239.
8- 8. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 239.
9- 9. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 225.

«إِن تَجْتَنِبُواْ کَبَآئِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ » فرمود: عبادت بت ها، شرب خمر، قتل نفس، عقوق پدر و مادر، تهمت به زنان پاکدامن، فرار از میدان نبرد و خوردن مال یتیم.(1)

و در روایت دیگری امام علیه السلام فرمود: خوردن مال یتیم به ظلم و ستم و هر آنچه خداوند بر آن آتش واجب کرده است.(2)

[تفسیر عیّاشی]: در روایت دیگری امام صادق علیه السلام فرمود: و انکار آنچه خدا نازل کرده است، انکار کردند حق ما را ، و این بر کسی پوشیده نیست.(3)

روایت21.

تفسیر عیّاشی: سلیمان جعفری گوید از امام رضا علیه السلام پرسیدم: درباره کارهای سلطان چه می گویید؟ حضرت فرمود: ای سلیمان وارد شدن در کارهای آنها و کمک کردن به آنها و تلاش در برآوردن حاجاتشان هم پایه کفر است، و توجه داشتن عمدی به ایشان از کبائر است که مرتکب ان مستحق آتش است.(4)

روایت22.

تفسیر عیّاشی: امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: نوشیدن مسکرات از کبیره هاست و حیف و میل کردن در وصیت نیز.(5)

روایت23.

تفسیر عیّاشی: امام رضا علیه السلام درباره آیه «إِن تَجْتَنِبُواْ کَبَآئِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ وَنُدْخِلْکُم مُّدْخَلًا کَرِیمًا» فرمود: کسی که از آنچه خداوند به آن وعده آتش داده دوری گزیند چنانچه مومن باشد ، خداوند گناهانش را می پوشاند.(6)

امام صادق علیه السلام پس از تفسیر کبائر می فرماید: پس تقوی پیشه کنید و جرئت بر ارتکاب کبائر پیدا نکنید.(7)

روایت24.

تفسیر عیاشی: از امام باقر علیه السلام درباره گناهان کبیره سوال شد، فرمود: هر چیزی که خداوند وعده آتش به آن داده است.(8)

روایت25.

تفسیر عیاشی: از امام صادق علیه السلام درباره گناهان کبیره سوال شد، فرمود: از گناهان کبیره خوردن مال یتیم به ستم است، در این باره بین اصحاب ما اختلافی نیست و حمد مخصوص خداست.(9)

ص: 15


1- . همان
2- . همان
3- . همان
4- . همان
5- . همان
6- . همان
7- . همان : 239
8- . همان
9- . همان
«26»

جا، [المجالس] للمفید عَنِ ابْنِ قُولَوَیْهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ بْنِ عَمْرٍو وَ إِبْرَاهِیمَ بْنِ نَاحَةَ الْبَصْرِیِّ جَمِیعاً قَالا حَدَّثَنَا مُیَسِّرٌ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام مَا تَقُولُ فِیمَنْ لَا یَعْصِی اللَّهَ فِی أَمْرِهِ وَ نَهْیِهِ إِلَّا أَنَّهُ یَبْرَأُ مِنْکَ وَ مِنْ أَصْحَابِکَ عَلَی هَذَا الْأَمْرِ قَالَ قُلْتُ وَ مَا عَسَیْتُ أَنْ أَقُولَ وَ أَنَا بِحَضْرَتِکَ قَالَ قُلْ فَإِنِّی أَنَا الَّذِی آمُرُکَ أَنْ تَقُولَ قَالَ قُلْتُ هُوَ فِی النَّارِ قَالَ یَا مُیَسِّرُ مَا تَقُولُ فِیمَنْ یَدِینُ اللَّهَ بِمَا تَدِینُهُ بِهِ وَ فِیهِ مِنَ الذُّنُوبِ مَا فِی النَّاسِ إِلَّا أَنَّهُ مُجْتَنِبُ الْکَبَائِرِ قَالَ قُلْتُ وَ مَا عَسَیْتُ أَنْ أَقُولَ وَ أَنَا بِحَضْرَتِکَ قَالَ قُلْ فَإِنِّی أَنَا الَّذِی آمُرُکَ أَنْ تَقُولَ قَالَ قُلْتُ فِی الْجَنَّةِ قَالَ فَلَعَلَّکَ تَتَحَرَّجُ أَنْ تَقُولَ هُوَ فِی الْجَنَّةِ قَالَ قُلْتُ لَا قَالَ لَا تَحَرَّجْ فَإِنَّهُ فِی الْجَنَّةِ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ إِنْ تَجْتَنِبُوا کَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ وَ نُدْخِلْکُمْ مُدْخَلًا کَرِیماً(1).

ص: 16


1- 1. مجالس المفید ص 98- 99، و ما بین العلامتین کان ساقطا و محله بیاضا.

روایت26.

مجالس مفید: میسر گوید: امام صادق علیه السلام با من بود که فرمود: درباره کسی که در امر و نهی الهی معصیت نمی کند ولی در این امر از تو و یاران تو بیزاری می جوید، چه می گویی؟ گفتم: چه می توانم در حضور شما بگویم؟ فرمود: بگو، من به تو امر کرده ام که بگویی، عرض کردم: او در جهنم است، فرمود: ای میسر، درباره کسی که هم کیش و هم دین تو است، ولی گناهانی که مردم انجام می دهند در او است مگر انکه ازگناهان کبیره اجتناب می کند ، چه می گویی؟ گفتم: چه می توانم در حضور شما بگویم؟ فرمود: بگو، من به تو امر کرده ام که بگویی، عرض کردم: او در بهشت است .

حضرت فرمود: شاید بر تو دشوار باشد اینکه بگویی او در بهشت است، ؟ گفتم: نه، فرمود: نگران نباش او در بهشت است، خداوند می فرماید: «إِن تَجْتَنِبُواْ کَبَآئِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ وَنُدْخِلْکُم مُّدْخَلًا کَرِیمًا».(1)

ص: 16


1- . مجالس مفید : 98 و 99

باب 69 الزنا

الآیات

الأنعام: وَ لا تَقْرَبُوا الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ (1)

الإسراء: وَ لا تَقْرَبُوا الزِّنی إِنَّهُ کانَ فاحِشَةً وَ ساءَ سَبِیلًا(2)

النور: وَ لا تُکْرِهُوا فَتَیاتِکُمْ عَلَی الْبِغاءِ إِنْ أَرَدْنَ تَحَصُّناً لِتَبْتَغُوا عَرَضَ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ مَنْ یُکْرِهْهُنَّ فَإِنَّ اللَّهَ مِنْ بَعْدِ إِکْراهِهِنَّ غَفُورٌ رَحِیمٌ (3)

ص: 17


1- 1. الأنعام: 151.
2- 2. أسری: 32.
3- 3. النور: 33 و عنوان الآیة فی الباب بناء علی ما اشتهر بین المفسرین أن البغاء المذکور فی الآیة هو الزنی. قال الطبرسیّ:« وَ لا تُکْرِهُوا فَتَیاتِکُمْ»: أی إماءکم و ولائدکم« عَلَی الْبِغاءِ» أی علی الزنا« إِنْ أَرَدْنَ تَحَصُّناً» أی تعففا و تزویجا، عن ابن عبّاس، و انما شرط إرادة التحصن لان الاکراه لا یتصور الا عند إرادة التحصن، فان لم ترد التحصن بغت بالطبع، فهذه فائدة الشرط. قال: قیل ان عبد اللّه بن أبی کان له ست جوار یکرههن علی الکسب بالزنا، فلما نزل تحریم الزنا أتین رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله فشکون إلیه فنزلت الآیة. و قال فی« وَ مَنْ یُکْرِهْهُنَّ» أی و من یجبرهن علی الزنا من سادتهن« فَإِنَّ اللَّهَ مِنْ بَعْدِ إِکْراهِهِنَّ غَفُورٌ» للمکرهات لا للمکروه، لان الوزر علیه« رَحِیمٌ» بهن. و یرد علیه أن مهر البغی أی الزانیة حرام بالکتاب و السنة فکیف یصحّ التعبیر عن ابتغائه بقوله تعالی« لِتَبْتَغُوا عَرَضَ الْحَیاةِ الدُّنْیا» من دون أی نکیر علیه فالصحیح- کما هو الظاهر بقرینة الآیة المتقدمة علیها و صدر هذه الآیة نفسها- أن المراد بالبغاء: مطلق الکسب الحلال، و لازمه عدم التحصن: بمعنی الخروج من البیت. فالقرآن العزیز- بعد ما ندب فی الآیة المتقدمة الی نکاح العباد و الإماء بقوله« وَ أَنْکِحُوا الْأَیامی مِنْکُمْ وَ الصَّالِحِینَ مِنْ عِبادِکُمْ وَ إِمائِکُمْ» الآیة، فصل بین العباد و الإماء. فی هذه الآیة، فقال فی خصوص العباد:« وَ الَّذِینَ یَبْتَغُونَ الْکِتابَ مِمَّا مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ فَکاتِبُوهُمْ إِنْ عَلِمْتُمْ فِیهِمْ خَیْراً وَ آتُوهُمْ مِنْ مالِ اللَّهِ الَّذِی آتاکُمْ» فندب السادات الی مکاتبة العباد و ان کانت مستلزمة لضرب العباد فی الأرض و التشاغل بالحرف و الصنائع المتعبة، لان شأن الرجل هو ذلک، فبالمکاتبة یصل السیّد الی ما أنفقه أو أمله من قیمة العبد، و العبد یصل الی مطلوبه و هو الحریة. ثمّ قال فی خصوص الإماء: و لا تکرهوا فتیاتکم علی البغاء و تحصیل المال بالضرب فی الأرض و البراز الی الاسواق ان اردن التحصن فی البیوت، لان شأن المرأة التحصن فی البیوت و خدمة المنزل فلا ینبغی اکراههن علی خلاف ذلک ابتغاء لحطام الدنیا الدنیة، و من یکرههن بعد هذا التنبیه« فَإِنَّ اللَّهَ مِنْ بَعْدِ إِکْراهِهِنَّ غَفُورٌ رَحِیمٌ» لا یؤاخذهم علی ترک ما ینبغی من تحصینهن، و ارتکاب ما لا ینبغی من ابرازهن الی الاسواق و اجبارهن علی تحصیل المال.

باب شصت و نهم : زنا

آیات

- «وَلاَ تَقْرَبُواْ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ»

{ و به کارهای زشت چه علنی آن و چه پوشیده[اش] نزدیک مشوید}(1)

- «وَلاَ تَقْرَبُواْ الزِّنَی إِنَّهُ کَانَ فَاحِشَةً وَسَاء سَبِیلًا»

{ و به زنا نزدیک مشوید چرا که آن همواره زشت و بد راهی است }(2)

- «وَلَا تُکْرِهُوا فَتَیَاتِکُمْ عَلَی الْبِغَاء إِنْ أَرَدْنَ تَحَصُّنًا لِّتَبْتَغُوا عَرَضَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَمَن یُکْرِههُّنَّ فَإِنَّ اللَّهَ مِن بَعْدِ إِکْرَاهِهِنَّ غَفُورٌ رَّحِیمٌ»

{ و کنیزان خود را در صورتی که تمایل به پاکدامنی دارند برای اینکه متاع زندگی دنیا را بجویید به زنا وادار مکنید و هر کس آنان را به زور وادار کند در حقیقت خدا پس از اجبار نمودن ایشان [نسبت به آنها] آمرزنده مهربان است}(3)

ص: 17


1- . انعام / 151
2- . اسراء / 32
3- . نور / 33، عنوان کردن این آیه در این باب، بر مبنای آنچه که بین مفسرین مشهور است می باشد که بغاء مذکور در آیه را زنا می دانند. طبرسی گفته است: «ولا تکرهوا فتیاتکم» یعنی کنیزها و دخترانتان، «علی البغاء» یعنی بر زنا، «إن أردن تحصّناً» یعنی خویشتن داری و ازدواج، این معانی از ابن عباس است. اوردن شرط اراده تحصن در ایه برای این است که اکراه و واداشتن هنگام اراده ی تحصّن تصور می شود. اگر قصد پاکدامنی نباشد به طبع، زنا می کند. این فایده این شرط است. او گفت: گفته شده عبدالله بن أبی شش کنیز داشت که ایشان را به زنا وادار می کرد. وقتی تحریم زنا نازل شد آنها نزد رسول خدا (ص) آمدند و شکایت کردند، پس آیه نازل شد. همچنین درباره «و من یکرههن» گفته است؛ یعنی کسی که اجبار می کند آنها را بر زنا از موالیشان ، «فان الله من بعد اکراههن غفور» برای کسانی است که واداشته شده اند نه کسی که اجبار می کند چون گناه بر گردن اوست، «رحیم» به کسانی که به گناه وادار می شوند. بر این تفسیر این اشکال وارد می شود که مهریه زن زناکار به دلایل کتاب و سنت حرام است، پس چگونه تعبیرازابتغاء و تحصیل ان به «تبتغوا عرض الحیوة الدنیا» بدون هیچ گونه انکار و نهیی صحیح است. پس صحیح – همانطور که به قرینه ی آیه قبل و ابتدای همین آیه روشن است- ان است که مراد از بغاء؛ مطلق کسب حلال است که لازمه اش عدم تحصن به معنای خروج از خانه است. قرآن کریم بعد از آنکه در آیه قبل ،ازدواج بردگان و کنیزان را با آیه «و انکحوا الأیامی منکم و الصالحین من عبادکم و امائکم» مستحب شمرد، بین عبد و کنیز در این آیه تفصیل داد. در خصوص بردگان می گوید: «والذین یبتغون الکتاب ممّا ملکت ایمانکم فکاتبوهم ان علمتم فیهم خیراً و آتوهم من مال الله الذی آتاکم» مالکان را تشویق کرد که با بردگان قرارداد مکاتبه جهت ازادی ببندند اگرچه این قرارداد مستلزم سفر کردن بردگان و اشتغال به حرفه ها و صنایع سخت باشد، زیرا شأن مرد این است. به وسیله مکاتبه، مولا ، به هزینه ای که برای برده پرداخت کرده و یاانچه انتظار دارد از قیمت برده می رسد و نیز برده به مطلوب و خواسته اش که آزادی است می رسد. سپس در خصوص کنیز می گوید: «و لا تکرهوا فتیاتکم علی البغاء» و تحصیل مال با سفر کردن و رفتن به بازارها «ان اردن التحصّن» در خانه ها، زیرا شأن زن حیا و ماندن در خانه و خدمت کردن در منزل است. پس شایسته نیست وادار کردن انها بر خلاف ان به خاطر مال این دنیای پست. کسی که ایشان را وادار می کند بعد از این تنبیه «فان الله بعد اکراههن غفور رحیم» ایشان را بر ترک آنچه سزاوار است از تحصین و ماندن در خانه ، مؤاخذه نمی کند و نیز از ارتکاب آنچه سزاوارشان نیست مانند به بازار رفتن و اجبار ایشان بر تحصیل مال.

الفرقان: وَ لا یَزْنُونَ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ یَلْقَ أَثاماً یُضاعَفْ لَهُ الْعَذابُ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ یَخْلُدْ فِیهِ مُهاناً إِلَّا مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلًا صالِحاً فَأُوْلئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً(1).

الأخبار

«1»

لی، [الأمالی] للصدوق عَنِ ابْنِ إِدْرِیسَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنِ الْمُغِیرَةِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَکْرِ بْنِ خُنَیْسٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الشِّبَامِیِّ عَنْ نَوْفٍ الْبِکَالِیِّ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: کَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ وُلِدَ مِنْ حَلَالٍ وَ هُوَ یُحِبُّ الزِّنَا وَ کَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ یَعْرِفُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ مُجْتَرِئٌ عَلَی مَعَاصِی اللَّهِ کُلَّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ(2).

«2»

لی (3)،[الأمالی] للصدوق عَنِ الْفَامِیِّ عَنْ مُحَمَّدٍ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ ابْنِ رِبَاطٍ عَنِ الْحَضْرَمِیِّ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: بَرُّوا آبَاءَکُمْ

ص: 18


1- 1. الفرقان: 68- 70.
2- 2. أمالی الصدوق ص 126 فی حدیث.
3- 3. أمالی الصدوق ص 173.

- «وَلَا یَزْنُونَ وَمَن یَفْعَلْ ذَلِکَ یَلْقَ أَثَامًا * یُضَاعَفْ لَهُ الْعَذَابُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَیَخْلُدْ فِیهِ مُهَانًا * إِلَّا مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُوْلَئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ وَکَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِیمًا » ؛ { و زنا نمی کنند و هر کس اینها را انجام دهد سزایش را دریافت خواهد کرد* برای او در روز قیامت عذاب دو چندان می شود و پیوسته در آن خوار می ماند * مگر کسی که توبه کند و ایمان آورد و کار شایسته کند پس خداوند بدیهایشان را به نیکیها تبدیل می کند و خدا همواره آمرزنده مهربان است}(1)

روایات

روایت1.

امالی صدوق: امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: دروغ می گوید کسی که فکر می کند از حلال به دنیا آمده در حالی که زنا را دوست دارد و نیز دروغ می گوید کسی که گمان می کند خدای عزّ و جلّ را می شناسد در حالی که بر معاصی خداوند هر شب و روز، جرئت پیدا کرده است.(2)

روایت2.

امالی صدوق(3):

امام صادق علیه السلام فرمود: با پدرانتان خوش رفتاری کنید

ص: 18


1- . فرقان / 68 - 70
2- . امالی صدوق : 126
3- . همان : 173

یَبَرَّکُمْ أَبْنَاؤُکُمْ وَ عِفُّوا عَنْ نِسَاءِ النَّاسِ تَعِفَّ نِسَاؤُکُمْ (1).

«3»

لی، [الأمالی] للصدوق عَنِ ابْنِ مَسْرُورٍ عَنِ ابْنِ عَامِرٍ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْأَزْدِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ الْکَرْخِیِّ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: عَلَامَاتُ وَلَدِ الزِّنَا ثَلَاثٌ سُوءُ الْمَحْضَرِ وَ الْحَنِینُ إِلَی الزِّنَا وَ بُغْضُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ (2).

«4»

لی، [الأمالی] للصدوق عَنِ ابْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ جَدِّهِ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَرْبَعٌ لَا تَدْخُلُ بَیْتاً وَاحِدَةٌ مِنْهُنَّ إِلَّا خَرِبَ وَ لَمْ یُعْمَرْ بِالْبَرَکَةِ الْخِیَانَةُ وَ السَّرِقَةُ وَ شُرْبُ الْخَمْرِ وَ الزِّنَا(3).

أقول

قد مضی فی الأبواب المتقدمة بأسانید أخری (4).

«5»

فس، [تفسیر القمی] فِی رِوَایَةِ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ لا تَقْرَبُوا الزِّنی إِنَّهُ کانَ فاحِشَةً یَقُولُ مَعْصِیَةً وَ مَقْتاً فَإِنَّ اللَّهَ یَمْقُتُهُ وَ یُبْغِضُهُ قَالَ وَ ساءَ سَبِیلًا هُوَ أَشَدُّ النَّاسِ عَذَاباً وَ الزِّنَا مِنْ أَکْبَرِ الْکَبَائِرِ(5).

«6»

فس، [تفسیر القمی] عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: لَمَّا أُسْرِیَ بِی مَرَرْتُ بِنِسْوَانٍ مُعَلَّقَاتٍ بِثَدْیِهِنَّ فَقُلْتُ مَنْ هَؤُلَاءِ یَا جَبْرَئِیلُ فَقَالَ هَؤُلَاءِ اللَّوَاتِی یُورِثْنَ أَمْوَالَ أَزْوَاجِهِنَّ أَوْلَادَ غَیْرِهِمْ.

ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله اشْتَدَّ غَضَبُ اللَّهِ عَلَی امْرَأَةٍ أَدْخَلَتْ عَلَی قَوْمٍ فِی نَسَبِهِمْ مَنْ لَیْسَ مِنْهُمْ فَاطَّلَعَ عَلَی عَوْرَاتِهِمْ وَ أَکَلَ خَزَائِنَهُمْ (6).

ص: 19


1- 1. و رواه فی الخصال ج 1 ص 29.
2- 2. أمالی الصدوق ص 204.
3- 3. أمالی الصدوق ص 239.
4- 4. بل سیأتی فی باب حرمة شرب الخمر تحت الرقم 2.
5- 5. تفسیر القمّیّ ص 381.
6- 6. تفسیر القمّیّ ص 371 فی حدیث المعراج.

تا فرزندان شما با شما خوش رفتاری کنند و با زنان مردم با عفت رفتار کنید تا زنان شما عفت بورزند.(1)

روایت3.

امالی صدوق: امام صادق علیه السلام فرمود: نشانه های فرزند زنا سه چیز است: بد مجلسی، اشتیاق به زنا و کینه توزی با ما اهل بیت.(2)

روایت4.

امالی صدوق: سکونی از امام صادق علیه السلام نقل می کند که ان حضرت از پدران بزرگوارش نقل کرد: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چهار چیز است که اگر هرکدام از آنها در خانه ای وارد شود، ویرانش می کند و به برکت اباد نمی شود: خیانت، دزدی، شرب خمر و زنا.(3)

می گویم

در ابواب قبلی با سندهای دیگر آمد.(4)

روایت5.

تفسیر قمی: در روایت ابوجارود از امام باقر(ع) آمده است که درباره آیه «و لا تقربوا الزنا انه کان فاحشةً» می فرماید: معصیت و گناه، «و مقتاً» خداوند او را دشمن و مبغوض می دارد، فرمود: «و ساء سبیلا» این چنین کسی ازبدترین مردم از حیث عذاب است، و زنا از بزرگترین کبائر است.(5)

روایت6.

تفسیر قمی: هشام بن سالم از امام صادق علیه السلام از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل می کند که فرمود: وقتی به آسمان ها سیر داده شدم به زنانی برخوردم که از پستانهایشان آویزان بودند، گفتم: اینها کیستند ای جبرئیل؟ گفت: ایشان اموال همسرانشان را به اولاد دیگران ارث می دادند.

سپس رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: غضب خدا شدیدتر است بر زنی خود را به دروغ به قبیله ای منسوب کرد پس بر اسرار انان اگاه گردید و از خزائن ایشان خورد.(6)

ص: 19


1- . و روایت شده در خصال 1 : 29
2- . امالی صدوق : 204
3- . همان : 239
4- . در باب حرمت شراب خواری شماره 2 خواهد آمد.
5- . تفسیر قمی : 381
6- . همان : 371 در حدیث معراج آمده است.
«7»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ أَخِیهِ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ دُرُسْتَوَیْهِ عَنْ عَجْلَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: ثَلَاثَةٌ یُدْخِلُهُمُ اللَّهُ النَّارَ بِغَیْرِ حِسَابٍ إِمَامٌ جَائِرٌ وَ تَاجِرٌ کَذُوبٌ وَ شَیْخٌ زَانٍ الْخَبَرَ(1).

«8»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الرَّازِیِّ عَنِ اللُّؤْلُؤِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ یُوسُفَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ زِیَادٍ الْعَطَّارِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: ثَلَاثَةٌ فِی حِرْزِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَی أَنْ یَفْرُغَ اللَّهُ مِنَ الْحِسَابِ رَجُلٌ لَمْ یَهُمَّ بِزِنًا قَطُّ وَ رَجُلٌ لَمْ یَشُبْ مَالَهُ بِرِبًا قَطُّ وَ رَجُلٌ لَمْ یَسْعَ فِیهِمَا قَطُّ(2).

«9»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْأَصْبَهَانِیِّ عَنِ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: لَنْ یَعْمَلَ ابْنُ آدَمَ عَمَلًا أَعْظَمَ عِنْدَ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مِنْ رَجُلٍ قَتَلَ نَبِیّاً أَوْ إِمَاماً أَوْ هَدَمَ الْکَعْبَةَ الَّتِی جَعَلَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قِبْلَةً لِعِبَادِهِ أَوْ أَفْرَغَ مَاءَهُ فِی امْرَأَةٍ حَرَاماً(3).

«10»

فس، [تفسیر القمی]: وَ الَّذِینَ لا یَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ وَ لا یَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَ لا یَزْنُونَ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ یَلْقَ أَثاماً(4) وَ أَثَاماً وَادٍ مِنْ أَوْدِیَةِ جَهَنَّمَ مِنْ صُفْرٍ مُذَابٍ قُدَّامَهَا خُدَّةٌ فِی جَهَنَّمَ یَکُونُ فِیهِ مَنْ عَبَدَ غَیْرَ اللَّهِ وَ مَنْ قَتَلَ النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ وَ یَکُونُ فِیهِ الزُّنَاةُ یُضَاعَفُ لَهُمْ فِیهِ الْعَذَابُ إِلَّا مَنْ تابَ وَ آمَنَ إِلَی قَوْلِهِ فَإِنَّهُ یَتُوبُ إِلَی اللَّهِ مَتاباً یَقُولُ لَا یَعُودُ إِلَی شَیْ ءٍ مِنْ ذَلِکَ بِإِخْلَاصٍ وَ نِیَّةٍ صَادِقَةٍ(5).

ص: 20


1- 1. الخصال ج 1 ص 101.
2- 2. الخصال ج 1 ص 50.
3- 3. الخصال ج 1 ص 59.
4- 4. الفرقان: 68- 71.
5- 5. تفسیر القمّیّ ص 468.

روایت7.

خصال: عجلان از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود: سه گروه هستند که خداوند بدون حساب داخل آتششان می کند: رهبر ظالم، تاجر بسیار دروغگو و پیرمرد زناکار.(1)

روایت8.

خصال: حسن بن زیاد عطار گفت: امام صادق علیه السلام فرمود: سه دسته اند که در حمایت خدای عزّوجلّ هستند تا وقتی که از حساب فارغ شوند: کسی که هیچ گاه قصد و فکر زنا نکرد، کسی که مالش را هیچوقت با ربا مخلوط نکرد و کسی که تلاشی در این دو کار نکرد.(2)

روایت9.

خصال: امام صادق علیه السلام فرمود: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: فرزند آدمی نزد خداوند تبارک و تعالی هرگز کاری عظیم تر از قتل پیامبر یا امام و تخریب کعبه ای که خدا آن را قبله برای بندگان قرار داده است انجام نمی دهد و یا انکه منی خود به حرام در رحم زنی بریزد.(3)

روایت10.

تفسیر قمی: «وَالَّذِینَ لَا یَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ وَلَا یَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَلَا یَزْنُونَ وَمَن یَفْعَلْ ذَلِکَ یَلْقَ أَثَامًا»(4)

إثاماً دره ای از دره های جهنم است از مس مذاب. جلو آن، گودالی است در جهنم، در آن کسانی که غیر خدا را پرستیده باشند و کسانی که قتل نفس محرّمه کرده اند و زناکاران می باشند. کسانی که مرتکب این سه گناه می شوند عذابشان مضاعف می شود، «الّا من تاب و آمن» تا اینجای آیه «فانّه یتوب الی الله متابا» خداوند می فرماید با اخلاص و نیت صادق به چیزی از آن گناهان برنمی گردد.(5)

ص: 20


1- . خصال 1 : 40
2- . همان : 50
3- . همان : 59
4- . فرقان / 68- 71
5- . تفسیر قمی : 468
«11»

ل، [الخصال] عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَنِ الْفَارِسِیِّ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ حَفْصٍ الْبَصْرِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَا عَجَّتِ الْأَرْضُ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ کَعَجِیجِهَا مِنْ ثَلَاثَةٍ مِنْ دَمٍ حَرَامٍ یُسْفَکُ عَلَیْهَا أَوِ اغْتِسَالٍ مِنْ زِنًا أَوِ النَّوْمِ عَلَیْهَا قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ (1).

«12»

مع (2)،[معانی الأخبار] ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ مَسْرُورٍ عَنِ ابْنِ عَامِرٍ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْأَزْدِیِّ عَنِ ابْنِ عَمِیرَةَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: مَنْ شُغِفَ بِمَحَبَّةِ الْحَرَامِ وَ شَهْوَةِ الزِّنَا فَهُوَ شِرْکُ شَیْطَانٍ ثُمَّ قَالَ إِنَّ لِوَلَدِ الزِّنَا عَلَامَاتٍ أَحَدُهَا بُغْضُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ ثَانِیهَا أَنَّهُ یَحِنُّ إِلَی الْحَرَامِ الَّذِی خُلِقَ مِنْهُ الْخَبَرَ(3).

أقول

مضی فی باب جوامع المساوی (4).

«13»

ل، [الخصال] عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ عَنْ عَمِّهِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کَثِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا فَشَتْ أَرْبَعَةٌ ظَهَرَتْ أَرْبَعَةٌ إِذَا فَشَا الزِّنَا ظَهَرَتِ الزَّلَازِلُ وَ إِذَا أُمْسِکَتِ الزَّکَاةُ هَلَکَتِ الْمَاشِیَةُ وَ إِذَا جَارَ الْحُکَّامُ فِی الْقَضَاءِ أُمْسِکَ الْقَطْرُ مِنَ السَّمَاءِ وَ إِذَا خُفِرَتِ الذِّمَّةُ نُصِرَ الْمُشْرِکُونَ عَلَی الْمُسْلِمِینَ (5).

«14»

ل، [الخصال] عَنِ الْفَضْلِ بْنِ الْفَضْلِ الْکِنْدِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ سَعِیدٍ الدِّمَشْقِیِّ عَنْ هِشَامِ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ مَسْلَمَةَ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ شَقِیقٍ عَنْ حُذَیْفَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَعْشَرَ الْمُسْلِمِینَ إِیَّاکُمْ وَ الزِّنَا فَإِنَّ فِیهِ سِتَّ خِصَالٍ

ص: 21


1- 1. الخصال ج 1 ص 69.
2- 2. معانی الأخبار ص 400.
3- 3. الخصال ج 1 ص 102.
4- 4. لا یوجد فی باب جوامع المساوی.
5- 5. الخصال ج 1 ص 115.

روایت11.

خصال: سلیمان بن حفص بصری از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود: زمین به سوی خدای عزّوجلّ ناله نمی زند مثل ناله ای که از این سه دسته می زند: خونی که به حرام بر رویش می ریزد و نیز آب غسل از زنا و خوابی که قبل از طلوع خورشید بر رویش واقع شود.(1)

روایت12.

معانی الأخبار(2)

، خصال: ابن عمیره روایت می کند که امام صادق علیه السلام فرمود: کسی که شیفته محبت حرام و شهوت زنا باشد، شیطان در نطفه او شریک است.

سپس فرمود: برای ولد زنا نشانه هایی است: یکی از آنها بغض و کینه نسبت به ما اهل بیت است. یکی دیگر آنکه هوای حرامی که از آن متولد شده را به سر دارد.(3)

می گویم

در باب جوامع مساوی گذشت.(4)

روایت13.

خصال: عبدالرحمن بن کثیر از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود: وقتی چهارچیز افشا و برملا شود، چهار چیز ظاهر می شود: هنگامی که زنا علنی شود، زلزله ها ظاهر و وقتی از زکات خودداری شود گله های چارپایان نابود می گردد. وقتی حکام در قضاوتهایشان ظلم و جور کنند آسمان بارانی نمی فرستد و هنگامی که اهل ذمّه نگهبان و محافظ شما شوند، مشرکین بر مسلمین پیروز می شوند.(5)

روایت14.

خصال: حذیفه گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: ای مسلمانان از زنا برحذر باشید که در آن شش ویژگی است:

ص: 21


1- . خصال 1 : 69
2- . معانی الاخبار : 400
3- . خصال 1 : 102
4- . در باب جوامع مساوی یافت نشد.
5- . خصال 1 : 115

ثَلَاثٌ فِی الدُّنْیَا وَ ثَلَاثٌ فِی الْآخِرَةِ فَأَمَّا الَّتِی فِی الدُّنْیَا فَإِنَّهُ یَذْهَبُ بِالْبَهَاءِ وَ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ یَنْقُصُ الْعُمُرَ وَ أَمَّا الَّتِی فِی الْآخِرَةِ فَإِنَّهُ یُوجِبُ سَخَطَ الرَّبِّ وَ سُوءَ الْحِسَابِ وَ الْخُلُودَ فِی النَّارِ ثُمَّ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله سَوَّلَتْ لَهُمْ أَنْفُسُهُمْ أَنْ سَخِطَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَ فِی الْعَذابِ هُمْ خالِدُونَ (1).

«15»

ل، [الخصال]: فِیمَا أَوْصَی بِهِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً یَا عَلِیُّ فِی الزِّنَا سِتُّ خِصَالٍ ثَلَاثٌ مِنْهَا فِی الدُّنْیَا وَ ثَلَاثٌ فِی الْآخِرَةِ فَأَمَّا الَّتِی فِی الدُّنْیَا فَیَذْهَبُ بِالْبَهَاءِ وَ یُعَجِّلُ الْفَنَاءَ وَ یَقْطَعُ الرِّزْقَ وَ أَمَّا الَّتِی فِی الْآخِرَةِ فَسُوءُ الْحِسَابِ وَ سَخَطُ الرَّحْمَنِ وَ الْخُلُودُ فِی النَّارِ(2).

«16»

ع، [علل الشرائع] عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَاتِمٍ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ النَّوْفَلِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هِلَالٍ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ الْخُرَاسَانِیِّ عَنْ أَبِیهِ أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام قَالَ: إِیَّاکُمْ وَ الزِّنَا فَإِنَّ فِیهِ سِتَّ خِصَالٍ وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ وَ فِیهِ اللَّوَاتِی فِی الْمَوْضِعَیْنِ یَقْطَعُ الرِّزْقَ الْحَلَالَ وَ یُعَجِّلُ الْفَنَاءَ إِلَی النَّارِ(3).

«17»

ثو(4)،[ثواب الأعمال] ل، [الخصال] عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْکُوفِیِّ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لِلزَّانِی سِتُّ خِصَالٍ ثَلَاثٌ فِی الدُّنْیَا وَ ثَلَاثٌ فِی الْآخِرَةِ فَأَمَّا الَّتِی فِی الدُّنْیَا فَإِنَّهُ یَذْهَبُ بِنُورِ الْوَجْهِ وَ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ یُعَجِّلُ الْفَنَاءَ وَ أَمَّا الَّتِی فِی الْآخِرَةِ فَسَخَطُ الرَّبِّ جَلَّ جَلَالُهُ وَ سُوءُ الْحِسَابِ وَ الْخُلُودُ فِی النَّارِ(5).

سن، [المحاسن] محمد بن علی عن ابن فضال: مثله (6)

ص: 22


1- 1. الخصال ج 1 ص 155.
2- 2. الخصال ج 1 ص 155.
3- 3. علل الشرائع ج 2 ص 165.
4- 4. ثواب الأعمال: 234.
5- 5. الخصال ج 1 ص 155.
6- 6. المحاسن ص 106.

سه تا در دنیا و سه تا در آخرت. آنهایی که در دنیاست: انسان را بی ارزش می کند و فقر را به ارث می گذارد و عمر را کم می کند. اما آنهایی که در آخرت است: موجب عذاب پروردگار و بدحسابی و جاودانگی در آتش می شود.

سپس نبی صلی الله علیه و آله فرمود: نفس هایشان اعمال زشت را برای انان نیکو جلوه داد که نتیجه ان خشم و غضب الهی بود و در عذاب جاودانه خواهند ماند.(1)

روایت15.

خصال: از وصایای پیامبر صلی الله علیه و آله به امیرالمؤمنین علی (ع): ای علی در زنا شش خصوصیت است: سه تای آنها در دنیا و سه تا در آخرت: اما آنچه در دنیاست: انسان را بی ارزش می کند و مرگ را نزدیک می سازد و روزی را قطع می کند. و اما آنچه در آخرت است: بدحسابی، غضب الهی و جاودانگی در آتش.(2)

روایت16.

علل الشرایع: ابواسحاق خراسانی از پدرش نقل می کند که امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمود: از زنا برحذر باشید که در آن شش خصوصیت است و ادامه مانند قبل. در دوجا آورده است: روزی حلال را قطع می کند و در نابودی به سوی آتش تعجیل می کند.(3)

روایت17.

ثواب الأعمال(4)

و خصال: قدّاح نقل می کند که امام صادق علیه السلام فرمود: برای زناکار شش ویژگی است که سه تای آنها در دنیا و سه تای دیگر در آخرت است. در دنیا آنکه نور رخساره ی او را می برد و فقر را برایش به ارث می گذارد و مرگش را نزدیک می کند. و اما آنچه در آخرت است: غضب پروردگار جلّ جلاله و بدحسابی و جاودانگی در آتش.(5)

محاسن: با سند دیگری مثل این روایت را آورده است.(6)

ص: 22


1- . همان : 155
2- . همان
3- . علل الشرایع 2 : 165
4- . ثواب الاعمال : 234
5- . خصال 1 : 155
6- . محاسن : 106

أَقُولُ قَدْ مَضَی فِی بَابِ ذَمِّ السُّؤَالِ (1) عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: أَنَّ اللَّهَ أَعَاذَ شِیعَتَنَا مِنْ أَنْ یَلِدُوا مِنَ الزِّنَا أَوْ یُولَدَ لَهُمْ مِنَ الزِّنَا(2).

وَ فِی بَابِ أُصُولِ الْکُفْرِ(3): فِی وَصِیَّتِهِ لِعَلِیٍّ علیه السلام یَا عَلِیُّ کَفَرَ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ عَشَرَةٌ وَ ذَکَرَ مِنْهَا نَاکِحَ الْمَرْأَةِ حَرَاماً فِی دُبُرِهَا وَ مَنْ نَکَحَ ذَاتَ مَحْرَمٍ مِنْهُ (4).

«18»

ل، [الخصال] عَنْ سَعِیدِ بْنِ عِلَاقَةَ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: الزِّنَا یُورِثُ الْفَقْرَ(5).

أَقُولُ قَدْ مَضَی فِی بَابِ جَوَامِعِ الْمَسَاوِی وَ مَا یُوجِبُ غَضَبَ اللَّهِ مِنَ الذُّنُوبِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ وَجَدْتُ فِی کِتَابِ عَلِیٍّ علیه السلام: إِذَا ظَهَرَ الزِّنَا مِنْ بَعْدِی ظَهَرَتْ مَوْتَةُ الْفَجْأَةِ(6).

وَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الذُّنُوبُ الَّتِی تَحْبِسُ الرِّزْقَ الزِّنَا(7).

ص: 23


1- 1. فی النسخة باب السؤال و لم نجد فی البحار بابا بهذا العنوان، نعم یأتی فی ج 96 کتاب الزکاة الباب 16 باب ذمّ السؤال خصوصا بالکف و من المخالفین و ما یجوز فیه السؤال.
2- 2. راجع الخصال ج 1 ص 163، و مثله فی ص 107 و 109.
3- 3. راجع ج 72 ص 121.
4- 4. راجع الخصال ج 2 ص 61.
5- 5. الخصال ج 2 ص 94.
6- 6. لا یوجد فی باب جوامع المساوی بل فی باب علل المصائب و المحن و الأمراض ج 73 ص 369 أخرجه من الکافی ج 2 ص 374 و ج 5 ص 541 و أمالی الطوسیّ ج 1 ص 214. علل الشرائع ج 2 ص 271، ثواب الأعمال ص 225. أمالی الصدوق ص 185.
7- 7. راجع ج 73 ص 374 أخرجه من العلل ج 2 ص 271، معانی الأخبار: 962 الاختصاص 238.

می گویم: در باب مذمت سؤال(1)

گذشت از امام صادق علیه السلام روایت شده: خداوند شیعیان ما را از اینکه ولد زنا باشند یا از زنا فرزند داشته باشند، حفظ می کند.(2)

و نیز در باب اصول کفر(3)،

در وصیت پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام آمده است: ای علی از این امت ده گروه به خداوند کفر می ورزند: و درمیان آنها مردی که با زنی از راه دبر به حرام امیزش کند و کسی که با محارم خود زنا کند آمده است.(4)

روایت18.

خصال: سعید بن علاقه نقل می کند از امیرالمؤمنین علیه السلام که فرمود: زنا، فقر به همراه دارد.(5)

می گویم: در باب جوامع مساوی گذشت، گناهانی که موجب غضب خدا می شود از امام باقر علیه السلام که حضرت فرمود: در کتاب علی علیه السلام دیدم، هنگامی که بعد از من زنا آشکار می شود، مرگ ناگهانی هم ظاهر می شود.(6)

و از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: زنا از گناهانی است که موجب حبس روزی می شود.(7)

ص: 23


1- . در بحار ما بابی با این عنوان نیافتیم. بله در ج 96 کتاب زکات، باب 16، باب ذمّ سؤال خصوصاً با دست و کفّ و نیز از مخالفین شیعه و همچنین جاهایی که سؤال جایز است، خواهد آمد.
2- . ر.ک خصال 1 : 163 و مانند آن در صفحه 107 و 109
3- . ر. ک 72 : 121
4- . ر.ک 2 : 61
5- . خصال 2 : 94
6- . در باب جوامع مساوی نیافتیم بلکه در باب علل مصیبت ها و سختی ها و مرض ها جلد 73 از کافی 2 : 374 و 5 : 541 و نیز امالی طوسی 1 : 214 و علل الشرایع 2 : 271 و ثواب الاعمال : 225 و امالی صدوق : 185 امده است.
7- . ر.ک 73 : 374 که از علل الشرایع 2 : 271 و معانی الاخبار : 962 و اختصاص: 238 روایت شده است.
«19»

ع، [علل الشرائع] فِی عِلَلِ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الرِّضَا علیه السلام: حَرَّمَ الزِّنَا لِمَا فِیهِ مِنَ الْفَسَادِ مِنْ قَتْلِ الْأَنْفُسِ وَ ذَهَابِ الْأَنْسَابِ وَ تَرْکِ التَّرْبِیَةِ لِلْأَطْفَالِ وَ فَسَادِ الْمَوَارِیثِ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ مِنْ وُجُوهِ الْفَسَادِ(1).

أَقُولُ قَدْ مَضَی فِی بَابِ حُبِّ الدُّنْیَا عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ: أَخْبَرَنِی جَبْرَئِیلُ أَنَّ رِیحَ الْجَنَّةِ تُوجَدُ مِنْ مَسِیرَةِ أَلْفِ عَامٍ مَا یَجِدُهَا عَاقٌّ وَ لَا قَاطِعُ رَحِمٍ وَ لَا شَیْخٌ زَانٍ (2).

«20»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنِ الْمِیثَمِیِّ عَنْ بَشِیرٍ الدَّهَّانِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ مِیثَمٍ رَفَعَهُ قَالَ: قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَا أُنِیلُ رَحْمَتِی مَنْ تَعَرَّضَ لِلْأَیْمَانِ الْکَاذِبَةِ وَ لَا أُدْنِی مِنِّی یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَنْ کَانَ زَانِیاً(3).

«21»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنِ ابْنِ حُمَیْدٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: ثَلَاثَةٌ لا یُکَلِّمُهُمُ اللَّهُ عِزَّ وَ جَلَ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ لا یَنْظُرُ إِلَیْهِمْ ... وَ لا یُزَکِّیهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ شَیْخٌ زَانٍ وَ مَلِکٌ جَبَّارٌ وَ مُقِلٌّ مُخْتَالٌ (4).

شی، [تفسیر العیاشی] عن الثمالی: مثله (5).

«22»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ ابْنِ عَمِیرَةَ عَنِ ابْنِ حَازِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ: مُدْمِنُ الزِّنَا وَ السَّرَقِ وَ الشُّرْبِ کَعَابِدِ وَثَنٍ (6).

ص: 24


1- 1. علل الشرائع ج 2 ص 165.
2- 2. راجع ج 73 ص 203، أخرجه عن معانی الأخبار ص 200.
3- 3. ثواب الأعمال 199.
4- 4. ثواب الأعمال 200.
5- 5. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 179.
6- 6. ثواب الأعمال ص 218.

روایت19.

علل الشرایع: محمد بن سنان از امام رضا علیه السلام روایت می کند که فرمود: زنا حرام شد به واسطه ی آنچه از فساد در آن است، از جمله قتل نفس، از بین رفتن نسب ها، عدم تربیت کودکان، نابودی میراث ها و آنچه شبیه به ان است از انواع فساد.(1)

می گویم: در باب محبت دنیا گذشت از امام باقر علیه السلام از پیامبر صلی الله علیه و آله که فرمود: جبرئیل به من خبر داد که نسیم بهشت از فاصله هزار ساله می رسد الّا به عاقّ والدین، کسی که از بستگانش بریده و پیرمرد زناکار.(2)

روایت20.

ثواب الأعمال: خداوند عزّوجلّ فرمود: رحمت من به کسی که به دروغ قسم می خورد نمی رسد و همچنین کسی که زناکار باشد در روز قیامت به من نزدیک نمی شود.(3)

روایت21.

ثواب الأعمال: ابوحمزه از امام باقر علیه السلام نقل می کند که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: سه گروه هستند که خداوند در روز قیامت با ایشان سخن نمی گوید و به ایشان نظر نمی کند و پاکشان نمی کند و عذاب دردناکی دارند: پیرمرد زناکار، پادشاه ستمگر و فقیر حیله گر و دورو.(4)

تفسیر عیاشی: مانند این حدیث را آورده است.(5)

روایت22.

ثواب الاعمال: ابن حازم نقل می کند که امام صادق علیه السلام فرمود: خوگرفته و معتاد به زنا، دزدی و شراب مانند بت پرست است.(6)

ص: 24


1- . علل الشرایع 2 : 165
2- . ر.ک 73 : 203 که از معانی الاخبار : 200 نقل شده است.
3- . ثواب الاعمال : 199
4- . همان : 200
5- . تفسیر عیاشی 1 : 179
6- . ثواب الاعمال : 218
«23»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ ابْنِ مَتِّیلٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ یَحْیَی بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ حَفْصٍ قَالَ قَالَ زَیْدُ بْنُ عَلِیٍّ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ أَهَبَّ اللَّهُ رِیحاً مُنْتِنَةً یَتَأَذَّی بِهَا أَهْلُ الْجَمْعِ حَتَّی إِذَا هَمَّتْ أَنْ تُمْسِکَ بِأَنْفَاسِ النَّاسِ نَادَاهُمْ مُنَادٍ هَلْ تَدْرُونَ مَا هَذِهِ الرِّیحُ الَّتِی قَدْ آذَتْکُمْ فَیَقُولُونَ لَا فَقَدْ آذَتْنَا وَ بَلَغَتْ مِنَّا کُلَّ مَبْلَغٍ قَالَ فَیُقَالُ هَذِهِ رِیحُ فُرُوجِ الزُّنَاةِ الَّذِینَ لَقُوا اللَّهَ بِالزِّنَا ثُمَّ لَمْ یَتُوبُوا فَالْعَنُوهُمْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فَلَا یَبْقَی فِی الْمَوْقِفِ أَحَدٌ إِلَّا قَالَ اللَّهُمَّ الْعَنِ الزُّنَاةَ(1).

«24»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ ابْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مِیکَالٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: ثَلَاثَةٌ لا یُکَلِّمُهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ لا یُزَکِّیهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ مِنْهُمُ الْمَرْأَةُ الَّتِی تُوطِئُ فِرَاشَ زَوْجِهَا(2).

سن، [المحاسن] عن عثمان بن عیسی: مثله (3).

«25»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ رَحِمَهُ اللَّهُ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ صَبَّاحِ بْنِ سَیَابَةَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقِیلَ لَهُ یَزْنِی الزَّانِی حِینَ یَزْنِی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ قَالَ لَا إِذَا کَانَ عَلَی بَطْنِهَا سُلِبَ الْإِیمَانُ مِنْهُ فَإِذَا أقام [قَامَ] رُدَّ عَلَیْهِ قَالَ فَإِنَّهُ إِنْ أَرَادَ أَنْ یَعُودَ قَالَ مَا أَکْثَرَ مَنْ یَهُمُّ أَنْ یَعُودَ ثُمَّ لَا یَعُودُ(4).

سن، [المحاسن] عن ابن أبی عمیر: مثله (5).

ص: 25


1- 1. ثواب الأعمال ص 234.
2- 2. ثواب الأعمال ص 235.
3- 3. المحاسن ص 108.
4- 4. ثواب الأعمال ص 234.
5- 5. المحاسن ص 107.

روایت23.

ثواب الاعمال: زید بن علی گفت: امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: وقتی روز قیامت می شود، خدا باد بدبویی را به راه می اندازد که همه اهل محشر را آزار می دهد، تا جایی که می خواهد نفس هایشان را نگه دارد. منادی ندا می دهد: آیا می دانید چه بویی است که شما را اذیت می کند؟ می گویند: نه، فقط اینکه ما را اذیت می کند و ما را به نهایت سختی و مشقت انداخته است .

حضرت فرمود: منادی می گوید: این بوی شرمگاه زنان زناکار است، کسانی که با خدا با زنا روبه رو می شوند و توبه نمی کنند. پس اهل محشر آنها را لعنت می کنند، به گونه ای که کسی در آنجا نیست مگر آنکه می گوید: خدایا زن زناکار را لعنت کن.(1)

روایت24.

ثواب الاعمال: محمد بن مسلم روایت می کند از امام صادق علیه السلام که فرمود: سه دسته اند که خدا با ایشان سخن نمی گوید و پاک نمی شوند و عذاب دردناکی برای آنهاست: یکی از آنها زنی است که در بستر شوهرش با او زنا کنند.(2)

محاسن: مانند این روایت آمده است.(3)

روایت25.

صباح بن سیابة گفت: نزد امام صادق علیه السلام بودم. سؤال شد: کسی که زنا می کند، آیا در حال زنا مؤمن است؟ حضرت فرمود: نه، اگر روی شکم زن باشد، ایمان از او گرفته می شود، زمانی که بر خواست ایمان به برگردانده می شود سوال شد که اگر بخواهد دوباره زنا کند چه؟ فرمود: چه بسیار کسانی که خواستند بازگردند و برنگشتند.(4)

محاسن: با سند دیگری این روایت را آورده است.(5)

ص: 25


1- . همان : 234
2- . همان : 235
3- . محاسن : 108
4- . ثواب الاعمال : 234
5- . محاسن : 107
«26»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: إِذَا زَنَی الرَّجُلُ أَدْخَلَ الشَّیْطَانُ ذَکَرَهُ فَعَمِلَا جَمِیعاً وَ کَانَتِ النُّطْفَةُ وَاحِدَةً وَ خُلِقَ مِنْهَا الْوَلَدُ وَ یَکُونُ شِرْکَ شَیْطَانٍ (1).

«27»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ هِلَالٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: أَ لَا أُخْبِرُکُمْ بِأَکْبَرِ الزِّنَا قَالَ هِیَ امْرَأَةٌ تُوطِئُ فِرَاشَ زَوْجِهَا فَتَأْتِی بِوَلَدٍ مِنْ غَیْرِهِ فَتُلْزِمُهُ زَوْجَهَا فَتِلْکَ الَّتِی لَا یُکَلِّمُهَا اللَّهُ وَ لَا یَنْظُرُ إِلَیْهَا یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ لَا یُزَکِّیهَا وَ لَهَا عَذَابٌ أَلِیمٌ (2).

سن، [المحاسن] عن ابن أبی عمیر: مثله (3) شی، [تفسیر العیاشی] عن إسحاق: مثله (4).

«28»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ ابْنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَبِیهِ مُحَمَّدٍ الْبَرْقِیِّ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَذَاباً یَوْمَ الْقِیَامَةِ رَجُلٌ أَقَرَّ نُطْفَتَهُ فِی رَحِمٍ تَحْرُمُ عَلَیْهِ (5).

سن، [المحاسن] عن أبیه عن عثمان بن عیسی: مثله (6).

«29»

ثو، [ثواب الأعمال] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْبَرْقِیِّ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی قَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذَا زَنَی الرَّجُلُ

ص: 26


1- 1. ثواب الأعمال ص 235.
2- 2. المصدر ص 235.
3- 3. المحاسن ص 108.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 178 و فیه إسحاق بن أبی هلال.
5- 5. ثواب الأعمال ص 235.
6- 6. المحاسن ص 106.

روایت26.

ثواب الاعمال: عبدالملک بن اعین گفت: شنیدم امام باقر علیه السلام فرمود: وقتی مردی زنا می کند شیطان هم عمل دخول را انجام می دهد پس با هم همکاری می کنند، نطفه یکی می شود و از این نطفه فرزند متولد می شود. دراین فرزند شیطان شریک می باشد.(1)

روایت27.

ثواب الاعمال: امام صادق علیه السلام فرمود: امیرالمؤمنین فرمودند: آیا می خواهید از زنای اکبر باخبرتان سازم؟ فرمود: زنی در بستر شوهرش زنا دهد و فرزندی از غیر شوهرش بیاورد و آن فرزند را به شوهرش بچسباند. خداوند با این زن سخن نمی گوید و در روز قیامت به او نگاه نمی کند، پاکش نمی کند و عذاب دردناکی خواهد داشت.(2)

محاسن و تفسیر عیاشی: با اسناد متفاوت مانند این حدیث را آورده اند(3).

روایت28.

ثواب الاعمال: علی بن سالم نقل کرد از امام صادق علیه السلام که فرمود: شدیدترین عذاب روز قیامت بین مردم برای کسی است که نطفه اش را در رحم کسی که بر او حرام است قرار دهد.(4)

محاسن: با سند دیگری مثل این روایت را نقل کرده است.(5)

روایت29.

ثواب الاعمال: ابن بکیر گفت: به امام باقر علیه السلام عرض کردم در باره سخن رسول خدا صلی الله علیه و آله که فرمود: وقتی کسی زنا می کند

ص: 26


1- . ثواب الاعمال : 235
2- . همان
3- . محاسن : 108 و تفسیر عیاشی 1 : 178
4- . ثواب الاعمال : 235
5- . محاسن : 106

فَارَقَهُ رُوحُ الْإِیمَانِ قَالَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ أَیَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ (1) ذَلِکَ الَّذِی یُفَارِقُهُ (2).

سن، [المحاسن] عن ابن فضال: مثله (3).

«30»

سن، [المحاسن] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَالَ یَعْقُوبُ لِابْنِهِ یَا بُنَیَّ لَا تَزْنِ فَلَوْ أَنَّ الطَّیْرَ زَنَی لَتَنَاثَرَ رِیشُهُ (4).

«31»

سن، [المحاسن] فِی رِوَایَةِ أَبِی عُبَیْدَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ وَجَدْنَا فِی کِتَابِ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا کَثُرَ الزِّنَا کَثُرَ مَوْتُ الْفَجْأَةِ(5).

«32»

سن، [المحاسن] عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ التَّفْلِیسِیِّ عَنِ السَّمَنْدِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَمَّا أَقَامَ الْعَالِمُ الْجِدَارَ أَوْحَی اللَّهُ إِلَی مُوسَی أَنِّی مُجَازٍ الْأَبْنَاءَ بِسَعْیِ الْآبَاءِ إِنْ خَیْرٌ فَخَیْرٌ وَ إِنْ شَرٌّ فَشَرٌّ لَا تَزْنُوا فَتَزْنِیَ نِسَاؤُکُمْ وَ مَنْ وَطِئَ فَرْشَ امْرِئٍ مُسْلِمٍ وُطِئَ فِرَاشُهُ کَمَا تَدِینُ تُدَانُ (6).

«33»

سن، [المحاسن] فِی رِوَایَةِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: أَوْحَی اللَّهُ إِلَی مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ علیه السلام لَا تَزْنِ فَیُحْجَبَ عَنْکَ نُورُ وَجْهِی وَ تُغْلَقَ أَبْوَابُ السَّمَاوَاتِ دُونَ دُعَائِکَ (7).

«34»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: إِذَا زَنَی الرَّجُلُ أَدْخَلَ الشَّیْطَانُ ذَکَرَهُ فَعَمِلَا جَمِیعاً فَکَانَتِ النُّطْفَةُ وَاحِدَةً فَخُلِقَ مِنْهُمَا فَیَکُونُ شِرْکَ شَیْطَانٍ (8).

«35»

سن، [المحاسن] عَنْ یَحْیَی بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ حَفْصٍ قَالَ قَالَ زَیْدُ بْنُ عَلِیٍّ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ أَهَبَّ اللَّهُ رِیحاً مُنْتِنَةً یَتَأَذَّی بِهَا

ص: 27


1- 1. المجادلة: 22.
2- 2. ثواب الأعمال ص 235.
3- 3. المحاسن ص 106.
4- 4. المحاسن ص 107.
5- 5. المحاسن ص 107.
6- 6. المحاسن ص 107.
7- 7. المحاسن ص 107.
8- 8. المحاسن ص 107.

روح ایمان از او جدا می شود. حضرت فرمود: خدای عزّوجلّ فرمود: «و أیدهم بروح منه»(1) این است آنچه که از او جدا می شود.(2)

محاسن: مانند این حدیث را آورده است.(3)

روایت30.

محاسن: قدّاح از امام صادق علیه السلام نقل کرد که فرمود: یعقوب علیه السلام به پسرش فرمود: پسرکم، زنا نکن، اگرپرنده زنا کند پرهایش می ریزد.(4)

روایت31.

محاسن: در روایت ابی عبیده آمده است: امام باقر علیه السلام فرمود: ما در کتاب علی علیه السلام یافتیم که فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هنگامی که زنا زیاد شود، مرگ های ناگهانی زیاد می شود.(5)

روایت32.

محاسن: سمندی از امام صادق علیه السلام نقل کرد که فرمود: وقتی شخص دانا [خضر] دیوار را درست کرد خداوند به موسی علیه السلام وحی کرد که ما فرزندان را به عمل و تلاش پدرانشان جزا می دهیم، اگر خوب بود که خوب و اگر بد بود که بد. زنا نکنید که زنان شما زناکار می شوند و کسی که در بستر مرد مسلمانی با زنش زناُ کند در بسترش با زن او نیز زنا خواهند کرد. هرطور رفتار کنید با شما رفتار می کنند.(6)

روایت33.

محاسن: در روایت ابوحمزه آمده است که امام باقر علیه السلام فرمود: خداوند به موسی بن عمران علیه السلام وحی کرد: زنا نکن که نور وجه من از تو پوشیده و پنهان می شود و درهای آسمانها در برابر دعای تو بسته می شود.(7)

روایت34.

محاسن: عبدالملک بن اعین گفت: شنیدم امام باقر علیه السلام می فرماید: وقتی مردی زنا می کند شیطان نیز با او دخول می کند پس با هم مرتکب آن عمل می شوند. پس یک نطفه می شودو از ان دو یک نفر متولد می شود. پس در این زنا زاده شیطان شریک است.(8)

روایت35.

محاسن: زید بن علی گفت: امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: هنگامی که قیامت فرا می رسد، خدا باد بدبویی را به راه می اندازد که

ص: 27


1- . مجادله / 22
2- . ثواب الاعمال : 235
3- . محاسن : 106
4- . همان : 107
5- . همان
6- . همان
7- . همان
8- . همان

أَهْلُ الْجَمْعِ حَتَّی إِذَا هَمَّتْ أَنْ تُمْسِکَ بِأَنْفَاسِ النَّاسِ نَادَاهُمْ مُنَادٍ هَلْ تَدْرُونَ مَا هَذِهِ الرِّیحُ الَّتِی قَدْ آذَتْکُمْ فَیَقُولُونَ لَا وَ قَدْ آذَتْنَا وَ بَلَغَتْ مِنَّا کُلَّ الْمَبْلَغِ قَالَ فَیُقَالُ هَذِهِ رِیحُ فُرُوجِ الزُّنَاةِ الَّذِینَ لَقُوا اللَّهَ بِالزِّنَا ثُمَّ لَمْ یَتُوبُوا فَالْعَنُوهُمْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ قَالَ فَلَا یَبْقَی فِی الْمَوْقِفِ أَحَدٌ إِلَّا قَالَ اللَّهُمَّ الْعَنِ الزُّنَاةَ(1).

«36»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: اعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ حَرَّمَ الزِّنَا لِمَا فِیهِ مِنْ بُطْلَانِ الْأَنْسَابِ الَّتِی هِیَ أُصُولُ هَذَا الْعَالَمِ وَ تَعْطِیلُ الْمَاءِ إِثْمٌ (2).

وَ رُوِیَ: أَنَّ الدَّفْقَ فِی الرَّحِمِ إِثْمٌ وَ الْعَزْلَ أَهْوَنُ لَهُ (3).

وَ رُوِیَ: أَنَّ یَعْقُوبَ النَّبِیَّ علیه السلام قَالَ لِابْنِهِ یُوسُفَ یَا بُنَیَّ لَا تَزْنِ فَإِنَّ الطَّیْرَ لَوْ زَنَی لَتَنَاثَرَ رِیشُهُ.

وَ رُوِیَ: أَنَّ الزِّنَا یُسَوِّدُ الْوَجْهَ وَ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ یَبْتُرُ الْعُمُرَ وَ یَقْطَعُ الرِّزْقَ وَ یَذْهَبُ بِالْبَهَاءِ وَ یُقَرِّبُ السَّخَطَ وَ صَاحِبُهُ مَخْذُولٌ مَشْئُومٌ.

وَ رُوِیَ: لَا یَزْنِی الزَّانِی حِینَ یَزْنِی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَسُئِلَ عَنْ مَعْنَی ذَلِکَ فَقَالَ یُفَارِقُهُ رُوحُ الْإِیمَانِ فِی تِلْکَ الْحَالِ فَلَا یَرْجِعُ إِلَیْهِ حَتَّی یَتُوبَ.

«37»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ سَلْمَانَ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ: ثَلَاثَةٌ لا یَنْظُرُ اللَّهُ إِلَیْهِمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ الْأَشْمَطُ(4) الزان [الزَّانِی] وَ رَجُلٌ مُفْلِسٌ مَرِحٌ مُخْتَالٌ وَ رَجُلٌ اتَّخَذَ یَمِینَهُ بِضَاعَةً فَلَا یَشْتَرِی إِلَّا بِیَمِینٍ وَ لَا یَبِیعُ إِلَّا بِیَمِینٍ (5).

«38»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: إِذَا زَنَی الرَّجُلُ أَدْخَلَ الشَّیْطَانُ ذَکَرَهُ ثُمَّ عَمِلَا جَمِیعاً ثُمَّ تَخْتَلِطُ النُّطْفَتَانِ فَیَخْلُقُ

ص: 28


1- 1. المحاسن ص 107.
2- 2. کذا فی نسخة المستدرک ج 2 ص 566 و استظهر فی هامش الأصل« تعطیل المواریث».
3- 3. راجع المستدرک ج 2 ص 567 فقه الرضا: 37.
4- 4. الاشمط: الذی خالط بیاض رأسه سواد.
5- 5. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 179.

همه اهل محشر را آزار می دهد، تا جایی که می خواهد مانع نفس کشیدن مردم شود در این هنگام منادی ندا می دهد: آیا می دانید چه بویی است که شما را اذیت می کند؟ می گویند: نه، فقط اینکه ما را اذیت می کند و ما را به نهایت سختی و مشقت انداخته است.

حضرت فرمود: منادی می گوید: این بوی شرمگاه زنان زناکار است، کسانی که با خدا با زنا روبه رو می شوند و توبه نمی کنند. پس اهل محشر آنها را لعنت می کنند، به گونه ای که کسی در آنجا نیست مگر آنکه می گوید: خدایا زن زناکار را لعنت کن. (1)

روایت36.

فقه الرضا (ع): بدان که خداوند عزّوجلّ زنا را به دلیل باطل کردن نسب هایی که اصول این عالم است حرام کرد و هدر دادن منی گناه است.(2)

روایت شده ریختن آب در رحم [به حرام] گناه است و دور ریختن آن آسان تر است.(3)

و نیز روایت شده که یعقوب پیامبر علیه السلام به فرزندش یوسف گفت: پسرکم زنا نکن، اگر پرنده ای زنا کند پرهایش فرو می ریزد.

و روایت شده که زنا صورت را سیاه می کند، فقر را به ارث می گذارد، عمر را کوتاه می کند، روزی را قطع می کند، انسان را بی ارزش می کند. غضب خدا را نزدیک می سازد و زناکار خوار و بدبخت است.

روایت شده: زناکار زنا نمی کند در حالی که در آن وقت مؤمن باشد، از معنی این عبارت سؤال شد، فرمود: در آن حال روح ایمان از او جدا می شود و به او برنمی گردد تا آنکه توبه کند.

روایت37.

تفسیر عیاشی: از سلمان – رحمت خدا بر او باد – روایت شده که گفت: سه دسته هستند که در روز قیامت خدا به ایشان نظر نمی کند: کسی که موی سرش سیاه و سفید است و زنا می کند و شخص بیچاره ی سرخوش و فریبکار ، کسی که بضاعت و دارائیش قسم و سوگند [دروغ] است و با قسم می خرد و می فروشد.(4)

روایت38.

تفسیر عیاشی: عبدالملک بن اعین گفت شنیدم امام باقر علیه السلام می فرماید: وقتی مردی زنا می کند شیطان نیز آلتش را داخل می کند پس با هم مرتکب آن عمل می شوند. سپس نطفه های آنها مخلوط می شود

ص: 28


1- . همان
2- . چنین روایتی در مستدرک الوسایل 566:2 آمده و در حاشیه آن استظهار شده: تعطیلی ارث و میراث.
3- . ر. ک مستدرک 2 : 567 و فقه الرضا : 37
4- . تفسیر عیاشی 1 : 179

اللَّهُ مِنْهُمَا فَیَکُونُ شِرْکَ شَیْطَانٍ (1).

«39»

ضه، [روضة الواعظین] قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: کَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ وُلِدَ مِنْ حَلَالٍ وَ هُوَ یُحِبُّ الزِّنَا.

وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ زَنَی بِامْرَأَةٍ مُسْلِمَةٍ أَوْ یَهُودِیَّةٍ أَوْ نَصْرَانِیَّةٍ أَوْ مَجُوسِیَّةٍ حُرَّةٍ أَوْ أَمَةٍ ثُمَّ لَمْ یَتُبْ وَ مَاتَ مُصِرّاً عَلَیْهِ فَتَحَ اللَّهُ لَهُ فِی قَبْرِهِ ثَلَاثَ مِائَةِ بَابٍ یَخْرُجُ مِنْهُ حَیَّاتٌ وَ عَقَارِبُ وَ ثُعْبَانُ النَّارِ یَحْتَرِقُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ فَإِذَا بُعِثَ مِنْ قَبْرِهِ تَأَذَّی النَّاسُ مِنْ نَتْنِ رِیحِهِ فَیُعْرَفُ بِذَلِکَ وَ بِمَا کَانَ یَعْمَلُ فِی دَارِ الدُّنْیَا حَتَّی یُؤْمَرَ بِهِ إِلَی النَّارِ.

«40»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنْ سَهْلٍ عَنِ السَّیَّارِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الْخَزَّارِ عَمَّنْ أَخْبَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَعْفَی شِیعَتَنَا مِنْ سِتٍّ مِنَ الْجُنُونِ وَ الْجُذَامِ وَ الْبَرَصِ وَ الْأُبْنَةِ وَ أَنْ یُولَدَ لَهُ مِنْ زِنًی وَ أَنْ یَسْأَلَ النَّاسَ بِکَفِّهِ (2).

«41»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِهِ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَا ابْتَلَی اللَّهُ بِهِ شِیعَتَنَا فَلَنْ یَبْتَلِیَهُمْ بِأَرْبَعٍ بِأَنْ یَکُونُوا لِغَیْرِ رِشْدَةٍ أَوْ أَنْ یَسْأَلُوا بِأَکُفِّهِمْ أَوْ أَنْ یُؤْتَوْا فِی أَدْبَارِهِمْ أَوْ أَنْ یَکُونَ فِیهِمْ أَخْضَرُ أَزْرَقُ (3).

«42»

ل (4)،[الخصال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الرَّازِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُثْمَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: أَرْبَعُ خِصَالٍ لَا تَکُونُ فِی مُؤْمِنٍ لَا یَکُونُ مَجْنُوناً وَ لَا یَسْأَلُ عَلَی أَبْوَابِ النَّاسِ وَ لَا

ص: 29


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 299.
2- 2. الخصال ج 1 ص 163.
3- 3. الخصال ج 1 ص 107.
4- 4. الخصال ج 1 ص 109.

و خداوند از ان دو طفلی خلق می کند. دراین طفل شیطان شریک است. (1)

روایت39.

روضة الواعظین: امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: دروغ می گوید کسی که گمان می کند از حلال متولد شده در حالی که زنا را دوست دارد. و نیز رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که با زن مسلمان یا یهودی یا مسیحی یا زرتشتی آزاد یا کنیز زنا کند و توبه نکند و در حالت اصرار بر آن بمیرد، خداوند در قبرش سیصد در می گشاید که از آنها مارها و عقرب ها و اژدهای آتش بیرون می آید که تا روز قیامت در ان سوخته می شود. وقتی از قبرش برانگیخته می شود مردم از بوی بد آن آزار می بینند و با آن و آنچه که در دنیا عمل کرده شناخته می شود تا وقتی که به سوی آتش امر می شود.

روایت40.

خصال: شخصی از امام صادق علیه السلام نقل کرد که فرمود: خدای عزّوجلّ شیعیان ما را از شش چیز پاک و مبرّا ساخت: جنون، جذام، پیسی، همجنس گرایی، اینکه فرزندی از زنا برای او متولد شود و نیز گدایی.(2)

روایت41.

خصال: امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند شیعیان ما را بهر چه گرفتار فرماید هرگز بچهار درد گرفتار نفرماید باینکه زنازاده باشند یا اینکه دست گدائی بسوی مردم دراز کنند یا با آنان عمل جنسی انجام داده شود یا سبزه و چشم زاغ باشد.(3)

روایت42.

خصال(4):

امام صادق علیه السلام فرمود: مؤمن دارای چهار خصلت نگردد: دیوانه نشود از در خانه های مردم گدائی نکند

ص: 29


1- . همان 2 : 299
2- . خصال 1 : 163
3- . همان : 107
4- . همان : 109

یُولَدُ مِنَ الزِّنَی وَ لَا یُنْکَحُ فِی دُبُرِهِ (1).

باب 70 حد الزنا و کیفیة ثبوته و أحکامه

الآیات

النساء: وَ اللَّاتِی یَأْتِینَ الْفاحِشَةَ مِنْ نِسائِکُمْ فَاسْتَشْهِدُوا عَلَیْهِنَّ أَرْبَعَةً مِنْکُمْ فَإِنْ شَهِدُوا فَأَمْسِکُوهُنَّ فِی الْبُیُوتِ حَتَّی یَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ یَجْعَلَ اللَّهُ لَهُنَّ سَبِیلًا وَ الَّذانِ یَأْتِیانِها مِنْکُمْ فَآذُوهُما فَإِنْ تابا وَ أَصْلَحا فَأَعْرِضُوا عَنْهُما إِنَّ اللَّهَ کانَ تَوَّاباً رَحِیماً(2)

ص: 30


1- 1. ما بین العلامتین کان محله بیاضا أوردنا ذیل الحدیث 40 و الحدیثین بعده من باب ذمّ السؤال ج 96 الباب 16 من کتاب الزکاة و الصدقة.
2- 2. النساء: 15- 16. قال الطبرسیّ:« وَ اللَّاتِی یَأْتِینَ الْفاحِشَةَ» أی یفعلن الزنا« فَاسْتَشْهِدُوا عَلَیْهِنَّ أَرْبَعَةً مِنْکُمْ» أی من المسلمین یخاطب الحکام و الأئمّة و یأمرهم بطلب أربعة من الشهود فی ذلک عند عدم الإقرار، و قیل: هو خطاب للازواج فی نسائهم، أی فاستشهدوا علیهن أربعة منکم. و قال أبو مسلم: المراد بالفاحشة فی الآیة هنا الزنا: أن تخلو المرأة بالمرأة فی الفاحشة المذکورة عنهن، و هذا القول مخالف للإجماع، و لما علیه المفسرون فانهم أجمعوا علی أن المراد بالفاحشة هنا الزنا. قال: و کان فی مبدإ الإسلام إذا فجرت المرأة و قام علیها أربعة شهود حبست فی البیت أبدا حتّی تموت، ثمّ نسخ ذلک بالرجم فی المحصنین و الجلد فی البکرین. قالوا: و لما نزل قوله« الزَّانِیَةُ وَ الزَّانِی فَاجْلِدُوا کُلَّ واحِدٍ مِنْهُما مِائَةَ جَلْدَةٍ» قال النبیّ صلّی اللّه علیه و آله: خذوا عنی! خذوا عنی! قد جعل اللّه لهن سبیلا: البکر بالبکر جلد مائة و تغریب عام و الثیب بالثیب جلد مائة و الرجم. قال: و قال بعضهم: انه غیر منسوخ لان الحبس لم یکن مؤبدا، بل کان مستندا الی غایة، فلا یکون بیان الغایة نسخا له. قال:« وَ الَّذانِ یَأْتِیانِها مِنْکُمْ» أی یأتیان الفاحشة و فیه ثلاثة أقوال: أحدها أنهما الرجل و المرأة، و ثانیها أنهما البکران من الرجال و النساء، و ثالثها أنهما الرجلان الزانیان، و هذا لا یصحّ لانه لو کان کذلک لما کان للتثنیة معنی لان الوعد و الوعید انما یأتی بلفظ الجمع فیکون لکل واحد منهم، أو بلفظ الواحد لدلالته علی الجنس فأما التثنیة فلا فائدة فیها. و قال أبو مسلم: هما الرجلان یخلوان بالفاحشة بینهما، و الفاحشة فی الآیة الأولی عنده السحق و فی الآیة الثانیة اللواط، فحکم الآیتین عنده ثابت غیر منسوخ، و الی هذا التأویل ذهب أهل العراق، فلا حدّ عندهم فی اللواط و السحق، و هذا بعید لان الذی علیه جمهور المفسرین أن الفاحشة فی الآیة الزنا أقول: ظاهر الآیة بقرینة قوله« الَّذانِ یَأْتِیانِها مِنْکُمْ» هو قول أبی مسلم فان لفظ التثنیة و الإتیان بضمیر الفاحشة و ارجاعها الی الآیة الأولی لا یستقیم الا علی قوله فان الفاحشة ان کانت هی الزنا فقد ذکر حکم النساء فی الآیة الأولی، و بقی حکم الرجال و کان حقّ الکلام أن یقال:« و الذین یأتونها منکم» فلا یصحّ التأویل بأنهما الرجل و المرأة تغلیبا کما فی القول الأوّل، و لا التأویل بأنهما البکران من الرجال و النساء لذلک، و لا القول الثالث لما ذکره الطبرسیّ نفسه فلم یبق الا القول الرابع و هو قول أبی مسلم. هذا هو الظاهر المنصوص من الآیتین- حیث سمی مباشرة الرجل مع الرجل، و المرة مع المرأة فاحشة، و أمّا مباشرة الرجل مع المرأة و هی التی تسمی بالزنا فهی جامع بین الفاحشتین و الحکم فیه ثابت بطریق أولی، و لأن الزنا فاحشة قطعا لقوله تعالی: « وَ لا تَقْرَبُوا الزِّنی إِنَّهُ کانَ فاحِشَةً وَ ساءَ سَبِیلًا».

و زنازاده نباشد و مفعول واقع نگردد .

باب هفتادم: حد زنا و چگونگی ثابت شدن و احکام آن

آیات

- «وَاللاَّتِی یَأْتِینَ الْفَاحِشَةَ مِن نِّسَآئِکُمْ فَاسْتَشْهِدُواْ عَلَیْهِنَّ أَرْبَعةً مِّنکُمْ فَإِن شَهِدُواْ فَأَمْسِکُوهُنَّ فِی الْبُیُوتِ حَتَّیَ یَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ یَجْعَلَ اللّهُ لَهُنَّ سَبِیلًا * وَاللَّذَانَ یَأْتِیَانِهَا مِنکُمْ فَآذُوهُمَا فَإِن تَابَا وَأَصْلَحَا فَأَعْرِضُواْ عَنْهُمَا إِنَّ اللّهَ کَانَ تَوَّابًا رَّحِیمًا» ؛ {و از زنان شما کسانی که مرتکب زنا می شوند چهار تن از میان خود [مسلمانان] بر آنان گواه گیرید پس اگر شهادت دادند آنان [=زنان] را در خانه ها نگاه دارید تا مرگشان فرا رسد یا خدا راهی برای آنان قرار دهد * و از میان شما آن دو تن را که مرتکب زشتکاری می شوند آزارشان دهید پس اگر توبه کردند و درستکار شدند از آنان صرفنظر کنید زیرا خداوند توبه پذیر مهربان است}(1)

ص: 30


1- . نساء / 15 و 16 طبرسی گفت: «واللاتی یأتین الفاحشة» یعنی کسانی که زنا انجام می دهند، «فاستشهدوا...» یعنی از مسلمانان. مخاطب حاکمان و رهبران هستند که خداایشان را امر می کند در صورت عدم اقرار، جهار شاهد بر زنا طلب کنند . گفته شده این خطاب به شوهران در باره ی زنانشان می باشد، یعنی شما چهار نفر از مسلمانان را بر زنانتان شاهد بیاورید. ابومسلم گفت: مراد از فاحشه در این آیه، زنا می باشد؛ این سخن که مراد از فاحشه خلوت کردن زن با زن است، مخالف اجماع است و اجماع مفسران بر آن است که مراد از فاحشه در این آیه زنا می باشد. گفت: در صدر اسلام وقتی زنی زنا می کرد وچهار شاهد بر او گواهی می دادند برای همیشه در خانه حبس می شد تا آنکه بمیرد. سپس این حکم با سنگسار برای همسردارها و شلاق برای باکره ها نسخ شد. گفتند: وقتی این آیه نازل شد: «الزانیة و الزانی....» پیامبر (ص) فرمود: این [حکم را] از من بگیرید، از من بگیرید، خداوند برای آنها راهی قرار داده است، مجرد با مجرد صد شلاق و یک سال تبعید و متأهل با متأهل صد شلاق و سنگسار. گفت: بعضی از ایشان گفته اند: این حکم نسخ نشده است زیرا حبس ابدی و همیشگی نیست بلکه نهایتی دارد، بنابراین بیان غایت برای آن نسخ آن حکم نخواهد بود. گفت: «واللذان یأتیانها منکم» یعنی آن دو مرتکب فاحشه شوند. در مراد از ان دو، سه قول است: یکی اینکه آن دو یکی مرد و دیگری زن است. دیگر آنکه آن دو مردان و زنان مجرد هستند و قول سوم آنکه دو مرد زناکار که این صحیح نمی باشد زیرااگر مراد دو مرد زناکار باشد زیرا وعده و وعید یا به صورت جمع می اید در نتیجه ان برای هر یک از انان می باشد و یا به صورت مفرد تا بر جنس دلالت کند و لیکن تثنیه فایده ای ندارد . واحد با دلالت بر جنس. پس تثنیه آمدن آن فائده ای ندارد. ابومسلم گفت: مراد دو مردی است که با هم لواط می کنند . و فاحشه در آیه اول در نظر او همان سحق است و در آیه دوم لواط است. بنابراین حکم این دو آیه نزد او ثابت است و نسخ نمی شود. اهل عراق نیزاینگونه تأویل می کنند. پس نزد اینان برای لواط و مساحقه حدی نیست. این بعید است زیرا جمهور مفسرّین فاحشه را در آیه، زنا می دانند. می گویم: ظاهر آیه به قرینه «اللذان یأتیانها منکم» همان سخن ابومسلم است. زیرا لفظ تثنیه و آوردن ضمیر برای فاحشه و ارجاع آن به آیه اول فقط با قول ابو مسلم درست می اید پس اگر فاحشه عبارت از زنا باشد در آیه اول فقط حکم زنان را بیان می کند و حکم مردان باقی می ماندو حق کلام این بود که گفته شود: «والذین یأتونها منکم» بنابراین تأویل به اینکه مراد از ان دو ، مرد و زن از باب تغلیب است صحیح نمی باشد جنانکه در قول اول بود. و نیز آنکه تأویل بردن به آنکه مردان و زنان مجرد هستند نیز صحیح نمی باشد. و همچنین قول سوم به دلیلی که طبرسی خودش ذکر کرد پس باقی می ماند جز قول چهارم که سخن ابومسلم است. این همان ظاهر مشخص از دو آیه است،از این جهت که هم حکم ارتباط جنسی دو مرد با هم و هم دو زن با هم بیان شده است اما زنا که بین مرد و زن واقع می شود این عمل جامع دو فاحشه است و به طریق اولی حکم در ان ثابت است. چرا که زنا، قطعاً فاحشه است به دلیل سخن خدای متعال: «ولا تقربوا الزنی انه کان فاحشة و ساء سبیلاً» .

النور: الزَّانِیَةُ وَ الزَّانِی فَاجْلِدُوا کُلَّ واحِدٍ مِنْهُما مِائَةَ جَلْدَةٍ وَ لا تَأْخُذْکُمْ بِهِما رَأْفَةٌ فِی دِینِ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ لْیَشْهَدْ عَذابَهُما طائِفَةٌ

ص: 31

- «الزَّانِیَةُ وَالزَّانِی فَاجْلِدُوا کُلَّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا مِئَةَ جَلْدَةٍ وَلَا تَأْخُذْکُم بِهِمَا رَأْفَةٌ فِی دِینِ اللَّهِ إِن کُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ وَلْیَشْهَدْ عَذَابَهُمَا طَائِفَةٌ مِّنَ الْمُؤْمِنِینَ» ؛ { به هر زن زناکار و مرد زناکاری صد تازیانه بزنید و اگر به خدا و روز بازپسین ایمان دارید در [کار] دین خدا نسبت به آن دو دلسوزی نکنید و باید گروهی از مؤمنان در کیفر آن دو حضور یابند}(1)

ص: 31


1- . نور / 2

مِنَ الْمُؤْمِنِینَ (1)

ص: وَ خُذْ بِیَدِکَ ضِغْثاً فَاضْرِبْ بِهِ وَ لا تَحْنَثْ (2).

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَنِ السِّنْدِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام قَالَ: مَنْ أَقَرَّ عِنْدَ تَجْرِیدٍ أَوْ حَبْسٍ أَوْ تَخْوِیفٍ أَوْ تَهَدُّدٍ فَلَا

ص: 32


1- 1. النور: 2.
2- 2. ص: 44، و قال الطبرسیّ علی ما حکاه المؤلف العلامة فی ج 12 ص 340 من باب قصص أیوب علیه السلام:« وَ خُذْ بِیَدِکَ ضِغْثاً» و هو مل ء الکف من الشماریخ و ما أشبه ذلک، أی و قلنا له ذلک، و ذلک أنّه حلف علی امرأته لامر أنکره من قولها: ان عوفی لیضربنها مائة جلدة، فقیل له: خذ ضغثا بعدد ما حلفت« فَاضْرِبْ بِهِ» أی و اضربها به دفعة واحدة، فانک إذا فعلت ذلک برت یمینک« وَ لا تَحْنَثْ» فی یمینک. و روی عن ابن عبّاس أنّه قال: کان السبب فی ذلک أن إبلیس لقیها فی صورة طبیب فدعته الی مداواة أیوب، فقال: اداویه علی أنّه إذا برء قال: أنت شفیتنی لا أرید جزاء سواه، قالت: نعم، فأشارت الی أیوب بذلک فحلف لیضربنها. و قیل: إنّها کانت ذهبت فی حاجة فأبطأت فی الرجوع فضاق صدر المریض فحلف. و روی العیّاشیّ بإسناده أن عباد المکی قال: قال لی سفیان الثوری انی أری لک من أبی عبد اللّه منزلة فاسأله عن رجل زنی و هو مریض فان اقیم علیه الحدّ خافوا ان یموت، ما یقول فیه؟ فسألته فقال لی: هذه المسألة من تلقاء نفسک او أمرک بها انسان؟ فقلت: ان سفیان الثوری أمرنی أن أسألک منها، فقال: ان رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله اتی برجل أحبن: قد استسقی بطنه، و بدت عروق فخذیه، و قد زنی بامرأة مریضة فأمر رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله فأتی بعرجون فیه مائة شمراخ فضربه به ضربة و ضربها به ضربة و خلی سبیلهما، و ذلک قوله« وَ خُذْ بِیَدِکَ ضِغْثاً فَاضْرِبْ بِهِ وَ لا تَحْنَثْ». قال المؤلّف قدّس سرّه: أقول: روی الصدوق فی الفقیه بسنده الصحیح عن الحسن ابن محبوب عن حنان بن سدیر عن عباد المکی مثله. و الحبن- محرکة- داء فی البطن یعظم منه و یرم. أقول: و هکذا تری الحدیث فی الکافی ج 7 ص 243، و أمّا ما قیل ان امرأة أیوب کانت ذهبت فی حاجة فأبطأت فحلف أیوب أن یضربها، فهو ساقط، فان إبطاءها- و ان کانت امته- لا یوجب ضربها جلدات، فکیف بالحلف علی ضربها و هو أیوب النبیّ الصابر علی الباساء و الضراء کما قال اللّه عقیب ذلک« إِنَّا وَجَدْناهُ صابِراً نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ» و أمّا قول ابن عبّاس و قصة الطبیب المعالج فأشبه بالخرافات الاسرائیلیات، و ما طلبه الطبیب المعالج لا یوجب ضربه جلدات فکیف بامرأة أیوب مع حنینها علی زوجها، و الظاهر من الآیة الشریفة حیث کان ابرار قسمه علیه السلام معلقا علی عافیته، أنها شنعت علی أیوب علیه السلام بأنّه ابتلی بداء لا دواء له- و هو الجذام علی ما قیل- و أن اللّه لیس بشافیه أبدا، فحلف لئن شفانی اللّه لاضربنک خمسین جلدة أو مائة جلدة مثلا.

- «وَخُذْ بِیَدِکَ ضِغْثًا فَاضْرِب بِّهِ وَلَا تَحْنَثْ» ؛ { [و به او گفتیم] یک بسته ترکه به دستت برگیر و [همسرت را] با آن بزن و سوگند مشکن}(1)

روایات

روایت1.

قرب الاسناد: امام صادق علیه السلام از پدرش روایت می کند که امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: کسی که هنگام لخت کردن یا زندان کردن او یا از سر ترس و یا تهدید اقرار کند، حد بر او جاری نمی شود.(2)

ص: 32


1- . ص / 44، طبرسی بنابر آنچه که مؤلف علامه [مجلسی] در ج 12 ص 340 در باب داستان های ایوب نبی علیه السلام نقل کرده، گفته است: «و خذ بیدک ضعثاً» همان به دست گرفتن شاخه های باریک و شبیه آن است. یعنی ان را به ایوب گفتیم. ماجرا چنین بود که ایوب نسبت به زنش که کار منکری انجام داده بود قسمی خورد با این قول که: اگر عافیت یابد صد شلاق به او بزنم. به او گفته شد: به تعداد ضربه های سوگند خود شاخه های باریک را بگیر «فاضرب به» یعنی با آنها یک بار او را بزن. اگر این کار را انجام دهی، قسمت هم انجام می شود. «و لا تحنث» نشکن قسمت را. از ابن عباس روایت شده که گفت: سبب این ماجرا این است که شیطان به صورت طبیبی با زن ایوب ملاقات کرد و او را به مداوای ایوب دعوت کرد. ابلیس گفت: او را مداوا می کنم به این شرط که وقتی خوب شدبگوید تو مرا شفا دادی من جزایی جز ان نمی خواهم. زن گفت: باشد و به ایوب اشاره کرد. ایوب قسم خورد که زنش را بزند. همچنین گفته شده: زن ایوب برای کاری از خانه بیرون رفت و در بازگشت تأخیر کرد. پس سینه ایوب بیمار تنگ شد، پس قسم خورد. عیاشی به اسناد خودش نقل کرده که عباد مکّی گفت: سفیان ثوری به من گفت من برای تو نزد امام صادق علیه السلام جایگاهی یافتم. از او بپرس درباره مرد بیماری که مرتکب زنا شده پس اگر حد بر او اقامه شود می ترسند که بمیرد،پس سوال کردم از ایشان. به من فرمود: این مسأله از خودت است یا کسی از تو خواسته؟ گفتم: سفیان ثوری خواسته که بپرسم. حضرت فرمود: نزد رسول خدا (ص) مردی را اوردند که به بیماری استسقاء دچار بود. شکمش باد کرده بود، رگهای ران او اشکار شده بودو با زن بیماری زنا کرده بود. پیامبر (ص) دستور داد مرجون جارویی بیاورند که در آن صد شاخه باریک و نازک باشد. هم به مرد و هم به زن یک ضربه زد و کار تمام شد. چنین است سخن پروردگار: «و خذ بیدک ضعثاً فاضرب به و لا تحنث». مؤلف قدس سره گوید: می گویم: شیخ صدوق در کتاب فقیه به سند صحیح مثل این روایت را آورده است. حبن – با حرکت- نوعی بیماری در شکم است که آن بزرگ می کند و شکم ورم می کند. می گویم: همچنین این حدیث را در کافی ج 7 ص 243 می بینی. اما اینکه گفته شده زن ایوب برای حاجتی از خانه خارج شد و با تأخیر برگشت پس ایوب قسم خورد که او را بزند، کلامی ساقط است. زیراتأخیر همسر ایوب – حتی اگر کنیز او بوده باشد- موجب این نمی شود که او را شلاق بزند. پس چگونه قسم خورده که او را بزند؟ با اینکه ایوب پیامبری صبور و شکیبا بر سختی ها و ناملایمات بوده است چنانکه خداوند در ادامه می فرماید: «انا وجدناه صابراً نعم العبد انه اوّاب». همچنین سخن ابن عباس و داستان طبیب معالج به خرافه ها و اسرائیلیات شبیه تر است. و آنچه که طبیب معالج از او خواسته، زدن با شلاق را موجب نمی شود، پس چگونه همسر ایوب با غمخواری و دلسوزیش نسبت به شوهرش مستحق شلاق است؟ ظاهر ایه شریفه از این جهت که عمل حضرت ایوب به سوگندش مشروط به سلامتی اش بود،همانا این است که همسرایوب بر او خرده گرفت که او به بیماری لا علاج مبتلا شده است– و بنابر آنچه گفته شد آن جذام بود – و خداوند او را هیچ گاه شفا نمی دهد، پس ایوب قسم خورد که اگر خدا مرا شفا دهد تو را مثلا پنجاه یا صد ضربه شلاق می زنم.
2- . قرب الاسناد : 37

حَدَّ عَلَیْهِ (1).

«2»

ب، [قرب الإسناد] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام أَنَّهُ کَانَ یَقُولُ: یُجْلَدُ الزَّانِی عَلَی الَّذِی یُوجَدُ إِنْ کَانَتْ عَلَیْهِ ثِیَابُهُ فَبِثِیَابِهِ وَ إِنْ کَانَ عُرْیَاناً فَعُرْیَانٌ (2).

وَ قَالَ علیه السلام: حَدُّ الزَّانِی أَشَدُّ مِنْ حَدِّ الْقَاذِفِ وَ حَدُّ الشَّارِبِ أَشَدُّ مِنْ حَدِّ الْقَاذِفِ (3).

«3»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: یُجْلَدُ الزَّانِی أَشَدَّ الْجَلْدِ وَ جَلْدُ

ص: 33


1- 1. قرب الإسناد ص 37.
2- 2. قرب الإسناد ص 88، و فی ط 67.
3- 3. قرب الإسناد ص 89.

روایت2.

قرب الاسناد: با همان سند قبلی از امیرالمؤمنین علیه السلام که می فرماید: زناکار را اگر با لباس یافتید با همان لباس شلاق بزنید و اگر عریان بود برهنه شلاق بزنید.(1)

و نیز فرمود: حد زناکار از حد قذف کننده شدیدتر است. و نیز حد شراب خوار سخت تر از آن است.(2)

روایت3.

قرب الاسناد: از امام کاظم علیه السلام نقل شده که فرمود: زناکار را به شدت شلاق بزنید

ص: 33


1- . همان : 88
2- . همان : 89

الْمُفْتَرِی بَیْنَ الْجَلْدَیْنِ (1).

«4»

فس، [تفسیر القمی]: الزَّانِیَةُ وَ الزَّانِی فَاجْلِدُوا کُلَّ واحِدٍ مِنْهُما مِائَةَ جَلْدَةٍ هِیَ نَاسِخَةٌ لِقَوْلِهِ وَ اللَّاتِی یَأْتِینَ الْفاحِشَةَ مِنْ نِسائِکُمْ إِلَی آخِرِ الْآیَةِ وَ لا تَأْخُذْکُمْ بِهِما رَأْفَةٌ فِی دِینِ اللَّهِ یَعْنِی لَا تَأْخُذْکُمُ الرَّأْفَةُ عَلَی الزَّانِی وَ الزَّانِیَةِ فِی اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فِی إِقَامَةِ الْحَدِّ عَلَیْهِمَا وَ کَانَتْ آیَةُ الرَّجْمِ نَزَلَتْ الشَّیْخُ وَ الشَّیْخَةُ إِذَا زَنَیَا فَارْجُمُوهُمَا الْبَتَّةَ فَإِنَّهُمَا قَضَیَا الشَّهْوَةَ نَکَالًا مِنَ اللَّهِ وَ اللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ.

وَ فِی رِوَایَةِ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ وَ لْیَشْهَدْ عَذابَهُما یَقُولُ ضَرْبَهُمَا طائِفَةٌ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ یُجْمَعُ لَهُمَا النَّاسُ إِذَا جُلِدُوا(2).

«5»

فس، [تفسیر القمی]: وَ الزِّنَا عَلَی وُجُوهٍ وَ الْحَدُّ فِیهَا عَلَی وُجُوهٍ فَمِنْ ذَلِکَ أَنَّهُ أَحْضَرَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ خَمْسَةَ نَفَرٍ أُخِذُوا فِی الزِّنَا فَأَمَرَ أَنْ یُقَامَ عَلَی کُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمُ الْحَدُّ وَ کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ جَالِساً عِنْدَ عُمَرَ فَقَالَ یَا عُمَرُ لَیْسَ هَذَا حُکْمَهُمْ قَالَ فَأَقِمْ أَنْتَ عَلَیْهِمُ الْحُکْمَ فَقَدَّمَ وَاحِداً مِنْهُمْ فَضَرَبَ عُنُقَهُ وَ قَدَّمَ الثَّانِیَ فَرَجَمَهُ وَ قَدَّمَ الثَّالِثَ فَضَرَبَهُ الْحَدَّ وَ قَدَّمَ الرَّابِعَ فَضَرَبَهُ نِصْفَ الْحَدِّ وَ قَدَّمَ الْخَامِسَ فَعَزَّرَهُ وَ أَطْلَقَ السَّادِسَ فَتَعَجَّبَ عُمَرُ وَ تَحَیَّرَ النَّاسُ فَقَالَ عُمَرُ یَا أَبَا الْحَسَنِ خَمْسَةُ نَفَرٍ فِی قَضِیَّةٍ وَاحِدَةٍ أَقَمْتَ عَلَیْهِمْ خَمْسَ عُقُوبَاتٍ لَیْسَ مِنْهَا حُکْمٌ یُشْبِهُ الْآخَرَ فَقَالَ نَعَمْ أَمَّا الْأَوَّلُ فَکَانَ ذِمِّیّاً زَنَی بِمُسْلِمَةٍ فَخَرَجَ عَنْ ذِمَّتِهِ فَالْحُکْمُ فِیهِ السَّیْفُ وَ أَمَّا الثَّانِی فَرَجُلٌ مُحْصَنٌ زَنَی رَجَمْنَاهُ وَ أَمَّا الثَّالِثُ فَغَیْرُ مُحْصَنٍ فَحَدَدْنَاهُ وَ أَمَّا الرَّابِعُ فَعَبْدٌ زَنَی ضَرَبْنَاهُ نِصْفَ الْحَدِّ وَ أَمَّا الْخَامِسُ فَمَجْنُونٌ مَغْلُوبٌ فِی عَقْلِهِ عَزَّرْنَاهُ (3).

ص: 34


1- 1. قرب الإسناد ص 149.
2- 2. تفسیر القمّیّ ص 450.
3- 3. تفسیر القمّیّ: 451.

و تهمت زننده را بین دو حد بزنید.(1)

روایت4.

تفسیر قمی: آیه شریفه «الزانیه و الزانی...» نسخ کننده این آیه است: «واللاتی یأتین..» تا آخر آیه. «و لا تأخذکم بهما رأفة فی دین الله» یعنی نسبت به زن و مرد زناکار با مهربانی برخورد نکنید به خاطر خدا، «ان کنتم تؤمنون بالله و الیوم الآخر» ،درباره اقامه حد بر آنها.

همچنین آیه سنگسار برای زنای پیرمرد و پیرزن نازل شده است: «الشیخ و الشیخة اذا زنیا ...» .

در روایت ابوجارود از امام باقر علیه السلام درباره آیه «و لیشهد عذابهما» می فرماید: زدن آنها، «طائفة من المؤمنین» یعنی گروهی از مردم را جمع کنند وقتی آن دو را شلاق می زنند.(2)

روایت5.

تفسیر قمی: زنا اقسامی دارد و حد آن هم دارای وجوهی است. از این باب است که عمر بن خطاب پنج نفر را که به خاطر زنا گرفته بودند حاضر کرد و دستور داد که به همه آنها حد بزنند.

امیرالمؤمنین علیه السلام نزد عمر نشسته بود. فرمود: ای عمر این حکم اینها نیست. گفت: تو بر آنها حکم کن. یکی از آنها را آورد و حکم به زدن گردنش کرد. دومی را حکم به سنگسار و سومی را به زدن صد تازیانه محکوم کرد. چهارمی را به نصف ان و پنجمی را به تعزیر محکوم کرد و ششمی را آزاد نمود.

عمر متعجب شد و مردم حیرتزده. عمر گفت: ای اباالحسن پنج نفر را در ماجرای واحدی آوردند و پنج حکم برایشان کردی که هیچ یک شبیه دیگری نبود؟ حضرت فرمود: بله اما اول اینکه شخص ذمی بود که با زن مسلمان زنا کرده بود. او از ذمه اش خارج شد پس حکم او شمشیر بود. و اما دومی مرد متأهلی بود که زنا کرده بود پس او را سنگسار می کنیم. سومی غیرمتأهل و مجرد بود که او را حد می زنیم. چهارمی عبدی بود که زنا کرده بود، او را نصف حد می زنیم. و اما پنجمی دیوانه بود که جنون بر عقلش غلبه داشت پس او را تعزیر می کنیم.(3)

ص: 34


1- . همان : 149
2- . تفسیر قمی : 450
3- . همان : 451
أقول

فی تفسیره الصغیر ستة مکان خمسة فی الموضعین و بعد قوله و قدم الخامس فعزره قوله و أطلق السادس و مکان قوله خمس عقوبات قوله خمسة أحکام و إطلاق واحد و آخر الخبر هکذا و أما الخامس فکان منه ذلک الفعل بالشبهة فأدبناه و أما السادس فمجنون مغلوب علی عقله سقط منه التکلیف.

«6»

فس، [تفسیر القمی] عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الْقَاذِفُ یُجْلَدُ ثَمَانِینَ جَلْدَةً وَ لَا تُقْبَلُ لَهُ شَهَادَةٌ أَبَداً إِلَّا بَعْدَ التَّوْبَةِ أَوْ یُکْذِبَ نَفْسَهُ وَ إِنْ شَهِدَ ثَلَاثَةٌ وَ أَبَی وَاحِدٌ یُجْلَدُ الثَّلَاثَةُ وَ لَا تُقْبَلُ شَهَادَتُهُمْ حَتَّی یَقُولَ أَرْبَعَةٌ رَأَیْنَا مِثْلَ الْمِیلِ فِی الْمُکْحُلَةِ وَ مَنْ شَهِدَ عَلَی نَفْسِهِ أَنَّهُ زَنَی لَمْ تُقْبَلْ شَهَادَتُهُ حَتَّی یُعِیدَهَا أَرْبَعَ مَرَّاتٍ (1).

«7»

فس، [تفسیر القمی] عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَ لَهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنِّی زَنَیْتُ فَطَهِّرْنِی فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَ بِکَ جِنَّةٌ فَقَالَ لَا فَقَالَ فَتَقْرَأُ مِنَ الْقُرْآنِ شَیْئاً قَالَ نَعَمْ فَقَالَ لَهُ مِمَّنْ أَنْتَ فَقَالَ أَنَا مِنْ مُزَیْنَةَ أَوْ جُهَیْنَةَ قَالَ اذْهَبْ حَتَّی أَسْأَلَ عَنْکَ فَسَأَلَ عَنْهُ فَقَالُوا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ هَذَا رَجُلٌ صَحِیحٌ مُسْلِمٌ.

ثُمَّ رَجَعَ إِلَیْهِ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنِّی زَنَیْتُ فَطَهِّرْنِی فَقَالَ علیه السلام وَیْحَکَ أَ لَکَ زَوْجَةٌ قَالَ نَعَمْ فَقَالَ کُنْتَ حَاضِرَهَا أَوْ غَائِباً عَنْهَا قَالَ بَلْ کُنْتُ حَاضِرَهَا قَالَ اذْهَبْ حَتَّی نَنْظُرَ فِی أَمْرِکَ فَجَاءَ الثَّالِثَةَ فَذَکَرَ لَهُ ذَلِکَ فَأَعَادَ عَلَیْهِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَذَهَبَ ثُمَّ رَجَعَ فِی الرَّابِعَةِ وَ قَالَ إِنِّی زَنَیْتُ فَطَهِّرْنِی فَأَمَرَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنْ یُحْبَسَ ثُمَّ نَادَی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ هَذَا الرَّجُلُ یَحْتَاجُ إِلَی أَنْ نُقِیمَ عَلَیْهِ

ص: 35


1- 1. تفسیر القمّیّ ص 451.

می گویم

در تفسیر صغیر قمی در دو جا شش به جای پنج آمده است، بعد از عبارت: (و قدم الخامس فعزره) آمده (و أطلق السادس) و به جای (خمس عقوبات)، (خمسة أحکام و إطلاق واحد) آمده است. آخر روایت نیز چنین است: اما پنجمی که عمل او با شبهه همراه بود بنابراین تأدیب و تنبیهش می کنیم، و اما ششمی جنونش بر عقلش غالب بود که تکلیف از او ساقط می شود.

روایت6.

تفسیر قمی: امام صادق علیه السلام فرمود: تهمت زننده هشتاد ضربه شلاق می خورد، و هیچگاه شهادتش قبول نیست مگر آنکه توبه کند یا خود را تکذیب کند، اگر سه نفر شهادت دهند و یک نفر انکار آن سه نفر را شلاق می زنند، شهادت آنها قبول نیست مگر آنکه چهارتایی بگویند: دیدیم مانند میله در سرمه دان. کسی که بر زنای خود شهادت می دهد، شهادتش قبول نیست تا آنکه چهار مرتبه بیاید و تکرار کند.(1)

روایت7.

تفسیر قمی: امام صادق علیه السلام فرمود: مردی نزد امیرالمؤمنین علیه السلام آمد و گفت: من زنا کرده ام مرا پاک کن، حضرت فرمود: آیا یرای تو محافظ و مراقبی هست؟ گفت: نه، فرمود: چیزی از قرآن خوانده ای؟ گفت: بله، فرمود: تو که هستی؟ گفت: من از مزینه یا جهینه هستم، فرمود: برو تا در باره ی تو پرس و جو کنم. پس از او پرس و جو کردند گفتند: ای امیر مؤمنان این مرد مسلمان و سالم است.

مرد بازگشت و گفت: ای امیر مؤمنان من زنا کرده ام مرا پاک کن، حضرت فرمود: وای بر تو آیا زن داری؟ گفت بله فرمود: حاضر است یا غایب؟ گفت: حاضر است، فرمود: برو تا در کار تو تأمل کنم. بار سوم آمد و دوباره حضرت او را باز گرداند و رفت. برای بار چهارم آمد و گفت: من زنا کرده ام مرا پاک کن، حضرت دستور داد او را زندانی کنند.

سپس امیرالمؤمنین علیه السلام ندا داد: ای مردم این مرد محتاج است که

ص: 35


1- . همان

حَدَّ اللَّهِ فَاخْرُجُوا مُتَنَکِّرِینَ لَا یَعْرِفُ بَعْضُکُمْ بَعْضاً وَ مَعَکُمْ أَحْجَارُکُمْ فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْغَدِ أَخْرَجَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بِالْغَلَسِ وَ صَلَّی رَکْعَتَیْنِ وَ حَفَرَ حَفِیرَةً وَ وَضَعَهُ فِیهَا ثُمَّ نَادَی أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ هَذِهِ حُقُوقُ اللَّهِ لَا یَطْلُبُهَا مَنْ کَانَ عِنْدَهُ لِلَّهِ حَقٌّ مِثْلُهُ فَمَنْ کَانَ عِنْدَهُ لِلَّهِ حَقٌّ مِثْلُهُ فَلْیَنْصَرِفْ فَإِنَّهُ لَا یُقِیمُ الْحَدَّ مَنْ لِلَّهِ عَلَیْهِ الْحَدُّ فَانْصَرَفَ النَّاسُ فَأَخَذَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام حَجَراً فَکَبَّرَ أَرْبَعَ تَکْبِیرَاتٍ فَرَمَاهُ ثُمَّ أَخَذَ الْحَسَنُ علیه السلام مِثْلَهُ ثُمَّ فَعَلَ الْحُسَیْنُ علیه السلام مِثْلَهُ فَلَمَّا مَاتَ أَخْرَجَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ صَلَّی عَلَیْهِ فَقَالُوا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَ لَا تُغَسِّلُهُ قَالَ قَدِ اغْتَسَلَ بِمَاءٍ هُوَ مِنْهَا طَاهِرٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ ثُمَّ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ یَا أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ أَتَی هَذِهِ الْقَاذُورَةَ فَلْیَتُبْ إِلَی اللَّهِ فِیمَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللَّهِ فَوَ اللَّهِ لَتَوْبَتُهُ إِلَی اللَّهِ فِی السِّرِّ أَفْضَلُ مِنْ أَنْ یَفْضَحَ نَفْسَهُ وَ یَهْتِکَ سِتْرَهُ (1).

«8»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیهم السلام قَالَ: سُئِلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَنِ امْرَأَةٍ قِیلَ إِنَّهَا زنیت [زَنَتْ] فَذَکَرَتِ الْمَرْأَةُ أَنَّهَا بِکْرٌ فَأَمَرَنِی النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَنْ آمُرَ النِّسَاءَ أَنْ یَنْظُرْنَ إِلَیْهَا فَنَظَرْنَ إِلَیْهَا فَوَجَدْنَهَا بِکْراً فَقَالَ علیه السلام مَا کُنْتُ لِأَضْرِبَ مَنْ عَلَیْهِ خَاتَمٌ مِنَ اللَّهِ وَ کَانَ یُجِیزُ شَهَادَةَ النِّسَاءِ فِی مِثْلِ هَذَا(2).

صح، [صحیفة الرضا علیه السلام] عنه علیه السلام: مثله (3).

«9»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: إِذَا سُئِلَتِ الْمَرْأَةُ مَنْ فَجَرَ بِکِ فَقَالَتْ فُلَانٌ ضُرِبَتْ حَدَّیْنِ حَدّاً لِفِرْیَتِهَا وَ حَدّاً لِمَا أَقَرَّتْ عَلَی

ص: 36


1- 1. تفسیر القمّیّ ص 451.
2- 2. عیون الأخبار ج 2 ص 39 و کان رمز الأصل ل للخصال.
3- 3. صحیفة الرضا علیه السلام ص 13 و 14.

حد الهی بر او جاری شود با تغییر چهره بیایید که یکدیگر را نشناسید و سنگ هایتان با شما باشد. فردا شد و حضرت در تاریکی اخر شب بیرون آمد، دو رکعت نماز خواند و گودالی کند و او را درون آن گذاشت سپس ندا داد ای مردم این حقوق خداست و کسی که حقی مانند ان برای خدا نزد او است این حقوق را نمی طلبد، پس چنین کسی باید برگردد زیرا کسی که حد به گردن دارد نمی تواند اقامه حد کند.

مردم منصرف شدند، حضرت سنگی برداشت و چهار بار تکبیر گفت و پرتاب کرد بعد امام حسن علیه السلام چنین کرد و بعد امام حسین علیه السلام، وقتی مرد، امیر المؤمنین او را بیرون آورد و بر او نماز خواند گفتند: او را غسل نمی دهید؟ فرمود: با آبی غسل کردکه تا روز قیامت پاک خواهد بود .

سپس امیرالمؤمنین صلوات خدا بر او فرمود: ای مردم، هر کس این کار پلید را مرتکب شود پس باید توبه کند، قسم به خدا توبه او در پنهانی بهتر از آن است که آبروی خود را ببرد و پرده اش را بدرد.(1)

روایت8.

عیون اخبار الرضا علیه السلام: وبا اسناد سه گانه از امام رضا از پدرانش علیهم السلام روایت کرده که امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: از رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله در باره زنی سؤال کردند که گفته اند وی زنا داده، زن اظهار می داشت که باکره است، رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله مرا امر فرمود که زنان را امر کنم که او را بنگرند و حال و وضعش را مشخص کنند، زنان بکرش یافتند، پیغمبر فرمود: من بر کسی که مهر خدائی بر اوست حدّ نخواهم زد، و شهادت زنها را در مثل چنین مقامی می پذیرفت و صحیح می دانست.(2)

صحیفة الرضا: مانند این را آورده است.(3)

روایت9.

. عیون اخبار الرضاعلیه السلام به همین سند از امیرالمومنین علیه السلام روایت کرده که فرمود: اگر از زن بپرسند: چه کسی با تو زنا کرده و او بگوید فلان کس، دو حدّ بر او جاری می شود، یکی برای افترائی که بدان شخص زده است، و دیگری برای اقراری

ص: 36


1- . همان
2- . عیون اخبار الرضا 2 : 39
3- . صحیفة الرضا : 13 و 14

نَفْسِهَا(1).

صح، [صحیفة الرضا علیه السلام] عنه علیه السلام: مثله (2).

«10»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْجَامُورَانِیِّ عَنِ ابْنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْمُؤْمِنِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام الزِّنَا أَشَرُّ أَمْ شُرْبُ الْخَمْرِ وَ کَیْفَ صَارَ فِی الْخَمْرِ ثَمَانِینَ وَ فِی الزِّنَا مِائَةً قَالَ یَا إِسْحَاقُ الْحَدُّ وَاحِدٌ أَبَداً وَ زِیدَ هَذَا لِتَضْیِیعِهِ النُّطْفَةَ وَ لِوَضْعِهِ إِیَّاهَا فِی غَیْرِ مَوْضِعِهَا الَّذِی أَمَرَ اللَّهُ بِهِ (3).

«11»

ع (4)،[علل الشرائع] ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] فِی عِلَلِ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الرِّضَا علیه السلام: عِلَّةُ ضَرْبِ الزَّانِی عَلَی جَسَدِهِ بِأَشَدِّ الضَّرْبِ لِمُبَاشَرَةِ الزِّنَا وَ اسْتِلْذَاذِ الْجَسَدِ کُلِّهِ بِهِ فَجُعِلَ الضَّرْبُ عُقُوبَةً لَهُ وَ عِبْرَةً لِغَیْرِهِ وَ هُوَ أَعْظَمُ الْجِنَایَاتِ (5).

«12»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ رَفَعَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام الشَّیْخُ وَ الشَّیْخَةُ إِذَا زَنَیَا فَارْجُمُوهُمَا الْبَتَّةَ لِأَنَّهُمَا قَدْ قَضَیَا الشَّهْوَةَ وَ عَلَی الْمُحْصَنِ وَ الْمُحْصَنَةِ الرَّجْمُ (6).

«13»

ع، [علل الشرائع] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ ابْنِ أَبَانٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی الْقُرْآنِ رَجْمٌ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ کَیْفَ قَالَ الشَّیْخُ وَ الشَّیْخَةُ فَارْجُمُوهُمَا الْبَتَّةَ فَإِنَّهُمَا قَدْ قَضَیَا الشَّهْوَةَ(7).

«14»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: لَا یُرْجَمُ رَجُلٌ وَ لَا امْرَأَةٌ حَتَّی یَشْهَدَ عَلَیْهِمَا أَرْبَعَةُ شُهُودٍ عَلَی الْإِیلَاجِ وَ الْإِخْرَاجِ قَالَ وَ قَالَ لَا أُحِبُ

ص: 37


1- 1. عیون الأخبار ج 2 ص 39.
2- 2. صحیفة الرضا علیه السلام ص 14.
3- 3. علل الشرائع ج 2 ص 230.
4- 4. عیون الأخبار ج 2 ص 97.
5- 5. علل الشرائع ج 2 ص 230.
6- 6. علل الشرائع ج 2 ص 226.
7- 7. علل الشرائع ج 2 ص 226.

که علیه خود نموده است.(1)

صحیفة الرضا: مانند این را آورده است.(2)

روایت10.

علل الشرایع: اسحاق بن عمار گفت محضر امام صادق علیه السّلام عرض کردم: آیا زنا بدتر است یا شرب خمر؟ حضرت فرمودند: شرب خمر. عرض کردم: پس چرا شارب خمر را هشتاد تازیانه و زانی را صد تازیانه می زنند؟ حضرت فرمودند: ای اسحاق حدّ همیشه یکی است و این که در زنا اضافه می باشد به خاطر آن است که زانی نطفه را تباه کرده و آن را در غیر موضعی که خدا امر نموده در آن بریزند، ریخته است.(3)

روایت11.

علل الشرایع و عیون اخبار الرضا علیه السلام: امام رضا علیه السلام فرمود: علّت این که تازیانه را به بدن زانی شدید و سخت می زنند آن است که بدنش مباشرت به زنا نموده و تمام بدنش با این فعل منکر لذت برده است از این رو به منظور عقوبت وی و عبرت گرفتن دیگران تازیانه را به بدن وی می زنند و این فعل قبیح از اعظم جنایات می باشد.(4)

روایت12.

علل الشرایع: امام صادق علیه السلام فرمود: پیر مرد و پیر زن هر گاه مرتکب زنا شوند البتّه ایشان را سنگسار کنید زیرا این دو شهوتشان منقضی شده و نمی باید به این عمل مبادرت می ورزیدند و بر مرد محصن و زن محصنه که زنا کرده باشند سنگسار شدن واجب است.(5)

روایت13.

علل الشرایع: اسماعیل بن خالد نقل کرده که وی گفت: محضر مبارک ابی عبد اللَّه علیه السّلام عرضه داشتم: آیا در قرآن سنگسار آمده است؟ حضرت فرمودند: آری، بعد فرمودند: پیر مرد و پیر زن هر گاه زنا کردند سنگسارشان کنید زیرا دوران شهوت ایشان سپری شده است.(6)

روایت14.

علل الشرایع: و با همین سند از حضرت امام باقر علیه السّلام نقل شده که فرمود: امیر المؤمنین علیه السّلام فرمودند: زن و مرد را سنگسار نمی کنند مگر آنکه چهار شاهد بر ادخال و اخراج (ادخال آلت مرد در فرج زن و اخراجش از آن) شهادت دهند، سپس فرمودند: من خوش ندارم

ص: 37


1- . عیون اخبار الرضا 2 : 39
2- . صحیفة الرضا : 14
3- . علل الشرایع 2 : 230
4- . همان و عیون اخبار الرضا 2 : 97
5- . علل الشرایع 2 : 226
6- . همان

أَنْ أَکُونَ أَوَّلَ الشُّهُودِ الْأَرْبَعَةِ عَلَی الزِّنَا أَخْشَی أَنْ یَنْکُلَ بَعْضُهُمْ فَأُجْلَدَ(1).

«15»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَشْیَمَ عَمَّنْ رَوَاهُ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قِیلَ لَهُ لِمَ جُعِلَ فِی الزِّنَا أَرْبَعَةٌ مِنَ الشُّهُودِ وَ فِی الْقَتْلِ شَاهِدَانِ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَحَلَّ لَکُمُ الْمُتْعَةَ وَ عَلِمَ أَنَّهَا سَتُنْکَرُ عَلَیْکُمْ فَجَعَلَ الْأَرْبَعَةَ الشُّهُودِ احْتِیَاطاً لَکُمْ لَوْ لَا ذَلِکَ لَأُتِیَ عَلَیْکُمْ وَ قَلَّ مَا یَجْتَمِعُ أَرْبَعَةٌ عَلَی شَهَادَةٍ بِأَمْرٍ وَاحِدٍ(2).

«16»

ن (3)،[عیون أخبار الرضا علیه السلام] ع، [علل الشرائع] فِی عِلَلِ ابْنِ سِنَانٍ عَنِ الرِّضَا علیه السلام: جُعِلَتِ الشَّهَادَةُ أَرْبَعَةً فِی الزِّنَا وَ اثْنَانِ فِی سَائِرِ الْحُقُوقِ لِشِدَّةِ حَصَبِ الْمُحْصَنِ لِأَنَّ فِیهِ الْقَتْلَ فَجُعِلَتِ الشَّهَادَةُ فِیهِ مُضَاعَفَةً مُغَلَّظَةً لِمَا فِیهِ مِنْ قَتْلِ نَفْسِهِ وَ ذَهَابِ نَسَبِ وَلَدِهِ وَ لِفَسَادِ الْمِیرَاثِ (4).

«17»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: قَضَی عَلِیٌّ علیه السلام فِی رَجُلٍ تَزَوَّجَ امْرَأَةَ رَجُلٍ أَنَّهُ تُرْجَمُ الْمَرْأَةُ وَ یُضْرَبُ الرَّجُلُ الْحَدَّ وَ قَالَ لَوْ عَلِمْتُ أَنَّکَ عَلِمْتَ بِهِ لَفَضَخْتُ رَأْسَکَ بِالْحِجَارَةِ(5).

«18»

ع، [علل الشرائع] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ حَمَّادٍ(6) عَنْ أَبِی حَنِیفَةَ

ص: 38


1- 1. علل الشرائع ج 2 ص 227، و الروایة هاهنا مرسلة، و لکنه ذکرها فی الفقیه ج 4 ص 15 و أسنده عن عاصم بن حمید عن محمّد بن قیس عنه علیه السلام.
2- 2. علل الشرائع ج 2 ص 196.
3- 3. عیون الأخبار ج 2 ص 96، و فیه« حد المحصن» بدل« حصب المحصن».
4- 4. علل الشرائع ج 2 ص 196، و الحصب زمیه بالحصباء و الجنادل، و فیه القتل.
5- 5. علل الشرائع ج 2 ص 227.
6- 6. فی المصدر المطبوع: عن إسماعیل بن حماد بن أبی حنیفة عن أبیه حماد، عن أبیه ابی حنیفة.

اوّلین نفر از شهود چهارگانه باشم زیرا خوف دارم آن شهود دیگر نکول کرده و شهادت ندهند در نتیجه من تازیانه بخورم.(1)

روایت15.

علل الشرایع: به امام صادق علیه السلام عرض شد: چرا در زنا چهار شاهد لازم بوده ولی در قتل دو شاهد کافی است؟ حضرت فرمودند: خداوند تبارک و تعالی متعه و ازدواج موقّت را برای شما حلال نموده و چون می دانست این ازدواج مورد انکار قرار می گیرد لا جرم به منظور احتیاط و مصلحت شما چهار شاهد را برای ثبوت زنا اعتبار فرمود و اگر چنین حکمی نمی نمود بسا در موردی که شما نکاح موقّت نموده اید مورد نسبت سوء واقع می شدید و زانی تلقّی می گردیدید و حکم آن بر شما اجراء می شد ولی بعد از اعتبار قیام چهار شاهد چون کمتر اتّفاق می افتد که چهار شاهد عادل بر وقوع امری (زنا) متّفقا به توانند شهادت دهند لا جرم از پیامدهای سوء آن بدین ترتیب محفوظ گردیده اید.(2)

روایت16.

عیون اخبار الرضا(3)،

علل الشرایع: محمّد بن سنان نقل کرده که وی گفت: حضرت رضا علیه السّلام در جواب مسائلش در مکتوبی مرقوم فرمودند: در زنا چهار شاهد عادل و در سائر حقوق دو شاهد کافی است، زیرا سنگسار کردن محصن (مرد زن دار و زن شوهردار با شرائطی که در کتب فقهی مذکور است) امر سخت و سنگینی است چه آنکه در آن قتل نفس بوده لا جرم شهادت در آن دو برابر و شدیدتر از موارد دیگر (سایر حقوق) می باشد و جهت شدیدتر بودنش آن است که: در آن قتل نفس و تباه شدن نسب فرزند و فساد میراث می باشد.(4)

روایت17.

علل الشرایع: از حضرت ابو جعفر علیه السّلام مروی است که فرمودند: علی علیه السّلام در باره مردی که با همسر مردی دیگر ازدواج کرده بود حکم نمودند او را حدّ زده و زن را سنگسار کنند و بعد به آن مرد زانی فرمودند: اگر می دانستم که تو می دانی آن زن شوهردار است سرت را با سنگ می شکستم.(5)

روایت18.

علل الشرایع: ازابی حنیفه، وی می گوید:

ص: 38


1- . همان : 227
2- . همان : 196
3- . عیون اخبار الرضا 2 : 96
4- . علل الشرایع 2 : 196
5- . همان : 227

قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَیُّهُمَا أَشَدُّ الزِّنَا أَمِ الْقَتْلُ قَالَ فَقَالَ الْقَتْلُ قَالَ فَقُلْتُ فَمَا بَالُ الْقَتْلِ جَازَ فِیهِ شَاهِدَانِ وَ لَا یَجُوزُ فِی الزِّنَا إِلَّا أَرْبَعَةٌ فَقَالَ لِی مَا عِنْدَکُمْ فِیهِ یَا أَبَا حَنِیفَةَ قَالَ قُلْتُ مَا عِنْدَنَا فِیهِ إِلَّا حَدِیثُ عُمَرَ إِنَّ اللَّهَ أَخْرَجَ فِی الشَّهَادَةِ کَلِمَتَیْنِ عَلَی الْعِبَادِ قَالَ قَالَ لَیْسَ کَذَلِکَ یَا أَبَا حَنِیفَةَ وَ لَکِنَّ الزِّنَا فِیهِ حَدَّانِ وَ لَا یَجُوزُ إِلَّا أَنْ یَشْهَدَ کُلُّ اثْنَیْنِ عَلَی وَاحِدٍ لِأَنَّ الرَّجُلَ وَ الْمَرْأَةَ جَمِیعاً عَلَیْهِمَا الْحَدُّ وَ الْقَتْلُ إِنَّمَا یُقَامُ الْحَدُّ عَلَی الْقَاتِلِ وَ یُدْفَعُ عَنِ الْمَقْتُولِ (1).

«19»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَخِیهِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ تَزَوَّجَ بِامْرَأَةٍ وَ لَمْ یَدْخُلْ بِهَا ثُمَّ زَنَی مَا عَلَیْهِ قَالَ یُجْلَدُ الْحَدَّ وَ یُحْلَقُ رَأْسُهُ وَ یُنْفَی سَنَةً(2) وَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ طَلَّقَ أَوْ بَانَتِ امْرَأَتُهُ ثُمَّ زَنَی مَا عَلَیْهِ قَالَ الرَّجْمُ (3)

وَ سَأَلْتُهُ عَنِ امْرَأَةٍ طُلِّقَتْ فَزَنَتْ بَعْدَ مَا طُلِّقَتْ بِسَنَةٍ هَلْ عَلَیْهَا الرَّجْمُ قَالَ نَعَمْ (4).

«20»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ أَخِیهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ إِسْحَاقَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا إِبْرَاهِیمَ علیه السلام عَنِ الرَّجُلِ إِذَا هُوَ زَنَی وَ عِنْدَهُ السُّرِّیَّةُ(5)

وَ الْأَمَةُ یَطَؤُهُمَا تُحْصِنُهُ الْأَمَةُ تَکُونُ عِنْدَهُ؟

ص: 39


1- 1. علل الشرائع ج 2 ص 196.
2- 2. قرب الإسناد ص 144.
3- 3. قرب الإسناد ص 147.
4- 4. قرب الإسناد ص 147.
5- 5. السریة بضم السین و تشدید الراء المکسورة- الأمة التی بوأتها منزلا، و هو فعلیه منسوبة الی السر- و هو الجماع أو الاخفاء- لان الإنسان کثیرا ما یسرها و یسترها عن حرته، و انما ضمت سینه لان الابنیة قد تغیر فی النسبة خاصّة کما قالوا فی النسبة الی الدهر دهری و الی الأرض السهلة سهلی، و الجمع سراری، و قیل انها مشتقة من السرور، لانه یسر بها، یقال: تسررت جاریة و تسریت أیضا کما قالوا تظننت و تظنیت قاله الجوهریّ.

محضر مبارک حضرت ابی عبد اللَّه علیه السّلام عرض کردم: زنا شدیدتر است یا قتل نفس؟ حضرت فرمود: قتل. عرض کردم: پس چرا در قتل دو شاهد کافی است ولی در زنا غیر از چهار شاهد کفایت نمی کند؟ حضرت به من فرمودند: ای ابو حنیفه در این باره چه مأخذ و مدرکی شما دارید؟ ابو حنیفه می گوید: عرض کردم: ما تنها حدیثی که داریم این خبر است که عمر گفت: خداوند در شهادت دو کلمه بر بندگان اظهار نموده است. حضرت فرمودند: ای ابو حنیفه این طور نیست ولی بدان که در زنا دو حدّ است (حدّی تعلّق به مرد داشته و حدّی دیگر متعلّق است به زن) و برای هر کدام دو شاهد منظور گردیده که مجموعا چهار شاهد اعتبار شده منتهی جایز نیست که چهار شاهد توزیع و تقسیم گشته و هر دو نفر بر یک حدّ شهادت دهند زیرا مرد و زن جملگی یک حدّ دارند و به عبارت دیگر حدّ زنا اگر چه در واقع دو حدّ است ولی تشریعا یک حدّ بسیطی است که مثبت آن شهادت چهار شاهد عادل می باشد و امّا در قتل یک حدّ است که با شهادت دو عادل بر قاتل اقامه می شود و از مقتول ساقط می گردد.(1)

روایت19.

قرب الاسناد: علی بن جعفر از امام کاظم علیه السلام نقل کرده که گفت: سؤال کردم از مردی که با زنی ازدواج کرد ولی دخول نکرد سپس زنا می کند. با او چه می کنند؟ فرمود: حد او شلاق است و سرش را می تراشند و یک سال تبعیدش می کنند.(2)

و سؤال کردم از مردی که زنش را طلاق داده یا زنش از او جدا زندگی می کند سپس زنا می کند. حد او چیست؟ فرمود: سنگسار.(3)

و سؤال کردم از زنی که طلاق داده شده و بعد از یک سال زنا می کند. آیا او را سنگسار می کنند؟ فرمود: بله.(4)

روایت20.

علل الشرایع: اسحاق بن عمّار نقل کرده که وی گفت: از امام کاظم علیه السّلام پرسیدم: مردی با داشتن دو کنیز که با هر دو نزدیکی می کند مرتکب زنا شده، آیا بودن کنیز نزد وی او را محصن قرار می دهد تا زنا از قبیل زنای محصن باشد یا نه؟

ص: 39


1- . همان : 196
2- . قرب الاسناد : 144
3- . همان : 147
4- . همان

فَقَالَ نَعَمْ إِنَّمَا ذَاکَ لِأَنَّ عِنْدَهُ مَا یُغْنِیهِ عَنِ الزِّنَا قُلْتُ فَإِنْ کَانَتْ عِنْدَهُ امْرَأَةٌ مُتْعَةً تُحْصِنُهُ فَقَالَ لَا إِنَّمَا هُوَ عَلَی الشَّیْ ءِ الدَّائِمِ عِنْدَهُ (1).

قال الصدوق جاء هذا الحدیث هکذا فأوردته کما جاء فی هذا الموضع لما فیه من ذکر العلة.

وَ الَّذِی أُفْتِی بِهِ وَ أَعْتَمِدُ عَلَیْهِ فِی هَذَا الْمَعْنَی مَا حَدَّثَنِی بِهِ ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ وَ عَبْدِ اللَّهِ ابْنَیْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَا یُحْصِنُ الْحُرُّ الْمَمْلُوکَةَ وَ لَا الْمَمْلُوکَ الْحُرَّةُ(2).

وَ مَا رَوَاهُ أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ النَّضْرِ عَنِ ابْنِ حُمَیْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنِ الرَّجُلِ یَزْنِی وَ لَمْ یَدْخُلْ بِأَهْلِهِ أَ مُحْصَنٌ قَالَ لَا وَ لَا بِالْأَمَةِ(3).

وَ مَا حَدَّثَنِی بِهِ ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَلَاءِ وَ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنِ الرَّجُلِ یَأْتِی وَلِیدَةَ امْرَأَةٍ بِغَیْرِ إِذْنِهَا فَقَالَ علیه السلام عَلَیْهِ مَا عَلَی الزَّانِی یُجْلَدُ مِائَةَ جَلْدَةٍ

ص: 40


1- 1. علل الشرائع ج 2 ص 197. و رواه الکلینی فی الکافی ج 7 ص 178 و الشیخ فی التهذیب ج 10 ص 10 و زادا بین السؤالین« قلت: فان کانت عنده أمة زعم أنّه لا یطأها؟ فقال: لا یصدق».
2- 2. رواه الشیخ فی التهذیب ج 10 ص 12، و فی الاستبصار ج 4 ص 205 و حمله علی أن المراد به أن المملوک و المملوکة لا یحصنان بالحر و الحرة؛ بحیث یجب علی المملوک الرجم، لان ذلک لا یجب علیه علی حال، بل علیه الجلد فهو نفی لا حصان خاص.
3- 3. ذکره فی الفقیه ج 4 ص 29 و رواه الشیخ فی التهذیب ج 10 ص 16. و رواه الصدوق فی العلل ج 2 ص 188 بسند آخر، قال: حدّثنی محمّد بن الحسن- ره عن محمّد بن الحسن الصفار عن أحمد بن محمّد بن عیسی عن الحسین بن سعید عن ابن أبی عمیر و فضالة بن أیوب عن رفاعة قال: سألت أبا عبد اللّه علیه السلام عن الرجل یزنی قبل أن یدخل بأهله أ یرجم؟ قال: لا قلت: یفرق بینهما إذا زنی قبل أن یدخل بها؟ قال لا و زاد فیه ابن أبی عمیر: و لا یحصن بالامة.

حضرت فرمودند: آری زیرا این مرد کسی نزدش هست که او را از زنا بی نیازمی کند. عرض کردم: اگر همسر موقّت داشته باشد آیا محصن محسوب می شود؟ حضرت فرمودند: خیر، احصان در صورت داشتن همسر دائمی تحقّق پیدا می کند.(1)

مصنّف این کتاب محمّد بن علی (صدوق) می گوید: این حدیث به همین نحو نقل گردیده و من نیز مطابق آنچه وارد شده آن را در اینجا آوردم زیرا حدیث مشتمل است بر ذکر علّت و سبب ولی آنچه فتوای من بوده و در این حکم مورد اعتمادم می باشد سه حدیثی است که در این باب به شرح زیر وارد شده است:

1- حلبی، از امام صادق علیه السّلام نقل کرده که حضرت فرمودند: نه کنیز مرد آزاد را محصن قرار می دهد و نه عبد زن آزاد را در شمار محصنین می آورد.(2)

2.

محمّد بن مسلم نقل کرده که: از امام باقر علیه السّلام پرسیدم: مردی مرتکب زنا شده و هنوز با همسرش هم بستر نشده آیا وی محصن می باشد؟ حضرت فرمودند: خیر و با داشتن کنیز نیز محصن محسوب نمی شود.(3)

3.

محمّد بن مسلم نقل کرده که: از حضرت امام باقر علیه السّلام پرسیدم: مردی بدون اذن همسرش با کنیز وی نزدیکی می کند حکمش چیست؟ حضرت می فرمایند: حدّ زانی که صد تازیانه باشد به او می زنند،

ص: 40


1- . علل الشرایع 2 : 197 و نیز کلینی در کافی 7 : 178 و شیخ در تهذیب 10 : 10 روایت کرده است.
2- . شیخ در تهذیب 10 : 12 و در استبصار 4 : 205 روایت کرده است.
3- . در من لایحضره الفقیه 4 : 29 این روایت را یادآور شده و شیخ در تهذیب 10 : 16 روایت کرده است. و نیز صدوق در علل الشرایع 2 : 188 با سند دیگری روایت کرده است.

قَالَ وَ لَا یُرْجَمُ إِنْ زَنَی بِیَهُودِیَّةٍ أَوْ نَصْرَانِیَّةٍ أَوْ أَمَةٍ(1)

وَ لَا تُحْصِنُهُ (2) الْأَمَةُ وَ الْیَهُودِیَّةُ وَ النَّصْرَانِیَّةُ إِنْ زَنَی بِالْحُرَّةِ وَ کَذَلِکَ لَا یَکُونُ عَلَیْهِ حَدُّ الْمُحْصَنِ إِذَا زَنَی بِیَهُودِیَّةٍ أَوْ نَصْرَانِیَّةٍ أَوْ أَمَةٍ وَ تَحْتَهُ حُرَّةٌ(3).

«21»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامٍ وَ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ عَمَّنْ ذَکَرَاهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی الرَّجُلِ یَتَزَوَّجُ الْمُتْعَةَ أَ تُحْصِنُهُ قَالَ لَا إِنَّمَا ذَلِکَ عَلَی الشَّیْ ءِ الدَّائِمِ (4).

«22»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ النَّهْدِیِّ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَیُّوبَ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی غُلَامٍ صَغِیرٍ لَمْ یُدْرِکِ ابْنِ عَشْرِ سِنِینَ زَنَی بِامْرَأَةٍ قَالَ یُجْلَدُ الْغُلَامُ دُونَ الْحَدِّ وَ تُجْلَدُ الْمَرْأَةُ الْحَدَّ کَامِلًا قِیلَ فَإِنْ کَانَتْ مُحْصَنَةً قَالَ لَا تُرْجَمُ لِأَنَّ الَّذِی نَکَحَهَا لَیْسَ بِمُدْرِکٍ وَ لَوْ کَانَ مُدْرِکاً لَرُجِمَتْ (5).

«23»

ع، [علل الشرائع] عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ

ص: 41


1- 1. زاد الشیخ فی التهذیبین: فان فجر بامرأة حرة و له امرأة حرة فان علیه الرجم.
2- 2. فی التهذیبین: و قال: و کما لا تحصنه ... کذلک لا یکون علیه حدّ المحصن.
3- 3. علل الشرائع ج 2 ص 198 و رواه الشیخ فی التهذیب ج 10 ص 13 الاستبصار ج 4 ص 205، و حمله علی ما إذا کن عنده بعقد المتعة. أقول: المسلم عندی من مذهب أهل البیت علیهم السلام ان المسلم لا یجوز له أن ینکح الأمة و لا الیهودیة و النصرانیة، الا بالمتعة- أعنی النکاح غیر الدائم- فعلی ذلک لا یثبت الاحصان الا أن یکون عنده حرة أو مملوکة ملک یمین یغدو علیها و یروح، و أما نکاح المتعة سواء کان بالحرة أو الأمة أو الکتابیة، فلا یحصل به الاحصان و لعلّ اللّه أن یوفق و یتیح لنا موضعا نبحث عن ذلک مستوفی.
4- 4. علل الشرائع ج 2 ص 199.
5- 5. علل الشرائع ج 2 ص 221.

سپس فرمودند: اگر این مرد با زن یهودیّه یا نصرانیّه و یا کنیز زنا کند سنگسارش نمی کنند، چنانچه با داشتن کنیز و زن یهودیّه یا نصرانیّه اگر با زن حرّه ای زنا کند، این زنا، زنا محصنه محسوب نمی گردد و نیز اگر همسری آزاد داشته و با این حال با زن یهودیّه یا نصرانیّه یا کنیز زنا کند، زنا محصنه مرتکب نشده است.(1)

روایت21.

علل الشرایع: راوی می گوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم: مرد با ازدواج موقّت و گرفتن متعه آیا محصن می شود؟ حضرت فرمودند: خیر، فقط تحقّق پیدا کردن احصان با گرفتن همسر دائم می باشد.(2)

روایت22.

علل الشرایع: از حضرت امام صادق علیه السّلام سؤال شد: طفل نابالغی که ده ساله است با زنی زنا نموده حکمش چیست؟ حضرت فرمودند: طفل را کمتر از مقدار حدّ تازیانه زده و زن را حدّ کامل می زنند. محضر مبارکش عرضه شد: اگر زن محصنه باشد چه حکمی دارد؟ حضرت فرمودند: زن را رجم و سنگسار نمی کنند؛ زیرا کسی که با او نزدیکی نموده بالغ نبوده و اگر بالغ می بود البتّه زن را سنگسار می کردند.(3)

روایت23.

علل الشرایع:

ص: 41


1- . علل الشرایع 2 : 198 و نیز شیخ در تهذیب 10 : 13 و استبصار 4 : 205 روایت کرده است و آن را حمل بر عقد متعه نموده است. می گویم: مسلمان نزد من در مذهب اهل بیت علیهم السلام جایز نیست که کنیز و زن یهودی و نصرانی را به ازدواج درآورد مگر با متعه، یعنی نکاح غیر دائم، بنابراین برای مسلمان احصان اثبات نمی شود مگر آنکه زن آزاد یا مملوکه ای که شب و روز با اوست داشته باشد. و اما ازدواج متعه چه با زن آزاد یا کنیز یا اهل کتاب باشد احصان با آن حاصل نمی شود و شاید خداوند ما را موفق بدارد که در جای خودش بحث کنیم.
2- . همان : 199
3- . همان : 221

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَسْلَمَ الْجَبَلِیِّ عَنِ ابْنِ حُمَیْدٍ عَنِ ابْنِ قَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ امْرَأَةٍ ذَاتِ بَعْلٍ زَنَتْ فَحَبِلَتْ فَلَمَّا وَلَدَتْ قَتَلَتْ وَلَدَهَا سِرّاً قَالَ تُجْلَدُ مِائَةً لِقَتْلِهَا وَلَدَهَا وَ تُرْجَمُ لِأَنَّهَا مُحْصَنَةٌ(1).

«24»

ع، [علل الشرائع] عَنِ الْحَسَنِ بْنِ کَثِیرٍ(2) عَنْ أَبِیهِ قَالَ: لَمَّا خَرَجَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بِشُرَاحَةَ الْهَمْدَانِیَّةِ(3)

فَکَانَ النَّاسُ یَقْتُلُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً مِنَ الزِّحَامِ فَلَمَّا رَأَی ذَلِکَ أَمَرَ بِرَدِّهَا حَتَّی إِذَا خَفَّتِ الزَّحْمَةُ أُخْرِجَتْ وَ أُغْلِقَ الْبَابُ قَالَ فَرَمَوْهَا حَتَّی مَاتَتْ قَالَ ثُمَّ أَمَرَ بِالْبَابِ فَفُتِحَ قَالَ فَجَعَلَ مَنْ دَخَلَ یَلْعَنُهَا قَالَ فَلَمَّا رَأَی ذَلِکَ نَادَی مُنَادِیهِ أَیُّهَا النَّاسُ ارْفَعُوا أَلْسِنَتَکُمْ عَنْهَا فَإِنَّهَا لَا یُقَامُ حَدٌّ إِلَّا کَانَ کَفَّارَةَ ذَلِکَ الذَّنْبِ کَمَا یُجْزَی الدَّیْنُ بِالدَّیْنِ قَالَ فَوَ اللَّهِ مَا تَحَرَّکَ شَفَةٌ لَهَا(4).

«25»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْکُوفِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ سَعْدَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ مَالِکِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: دَمَانِ فِی الْإِسْلَامِ لَا یَقْضِی فِیهِمَا أَحَدٌ بِحُکْمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَتَّی یَقُومَ قَائِمُنَا الزَّانِی الْمُحْصَنُ یَرْجُمُهُ وَ مَانِعُ الزَّکَاةِ یَضْرِبُ عُنُقَهُ (5).

ص: 42


1- 1. علل الشرائع ج 2 ص 268.
2- 2. فی المصدر: و بهذا الاسناد، عن الحسن بن کثیر، و الاسناد قبله هکذا: محمّد بن الحسن، عن الحسن بن الحسین بن أبان و رواه الشیخ فی التهذیب ج 10 ص 47، و رواه الصدوق فی الفقیه ج 4 ص 17 مرسلا.
3- 3. فی الأصل سراجة، و فی التهذیب سراقة، و کلاهما سهو، و الصحیح کما عن الصدوق شراحة، قال فی القاموس: فی مادة شرح: و کسراقة همدانیة أقرت بالزنا عند علی- علیه السلام- و هکذا ذکره ابن قایماز فی المشتبه: 393.
4- 4. علل الشرائع ج 2 ص 226، و مثله فی دعائم الإسلام ج 2 ص 443.
5- 5. ثواب الأعمال: 221، و روی مثله فی الخصال هکذا: ابن موسی، عن حمزة ابن القاسم، عن محمّد بن عبد اللّه بن عمران، عن محمّد بن علی الهمدانیّ، عن علی. ابن أبی حمزة، عن أبیه، عن أبی عبد اللّه و أبی الحسن علیهما السلام قالا: لو قد قام القائم لحکم بثلاث لم یحکم بها أحد قبله: یقتل الشیخ الزانی، و یقتل مانع الزکاة، و یورث الأخ أخاه فی الاظلة راجع ج 1 ص 80 و 81.

محمّد بن قیس می گوید: از امام باقر علیه السّلام پرسیدم: زنی شوهردار مرتکب زنا شده و حامله گردیده و وقتی وضع حمل می کند پنهانی بچه را می کشد حکمش چیست؟ حضرت می فرمایند: ابتداء صد تازیانه به او می زنند به خاطر قتلی که مرتکب شده و پس از آن او را سنگسار می کنند زیرا مرتکب زنا محصنه گردیده.(1)

روایت24.

علل الشرایع: امیر المؤمنین علیه السّلام دستور دادند شراحه همدانیّه(2)

را از خانه خارج کردند، مردم به قدری ازدحام کرده بودند که به واسطه کثرت جمعیّت برخی تلف شدند وقتی حضرت امیر المؤمنین علیه السّلام این صحنه را مشاهده نمودند فرمان دادند شراحه را به خانه برگرداند تا ازدحام و تراکم جمعیّت آرام شود و پس از آن او را از خانه بیرون آورده و درب را بستند سپس فرمود: او را سنگسار کنید، مردم آن قدر به او سنگ زدند تا مرد، سپس حضرت دستور داد درب را گشودند ، هر کس که داخل خانه می شد شراحه را لعنت می کرد. وقتی حضرت چنین دیدند فرمان داد منادی ندا کند ای مردم زبان از لعن فروببندید؛ زیرا حدّ وقتی بر مجرمی جاری شد همان کفّاره گناهش هست. راوی می گوید: به خدا قسم پس از آن هیچ لبی حرکت نکرد و او را لعن ننمود.(3)

روایت25.

ثواب الاعمال: امام صادق علیه السّلام فرمود: دو کشتن در اسلام باشد که هیچ کس در باره ان دو به حکم خدا حکم نمی کند تا اینکه قائم آل محمّد علیهم السّلام به پا خیزد: زناکارمحصن را سنگسار می کند و آن کس را که زکات نمی دهد گردن می زند.(4)

ص: 42


1- . همان : 268
2- . در اصل کتاب سراجه آمده و در تهذیب سراقه و هردو اشتباه است و صحیح آن است که از صدوق روایت شده است یعنی شراحه، و در قاموس در ماده شرح آمده : سراقه همدانیه نزد امیرالمؤمنین اقرار به زنا کرد و ... و نیز ابن قایماز در مشتبه : 393 این را ذکر کرده است.
3- . علل الشرایع 2 : 226 و مانند آن در دعائم الاسلام 2 : 443 آمده است.
4- . ثواب الاعمال : 221
«26»

سن، [المحاسن] عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الرَّجْمُ حَدُّ اللَّهِ الْأَکْبَرُ وَ الْجَلْدُ حَدُّ اللَّهِ الْأَصْغَرُ(1).

«27»

سن، [المحاسن] عَنْ عَلِیٍّ الْقَاسَانِیِّ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ الْجَعْفَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: قَالَ سَعْدُ بْنُ عُبَادَةَ أَ رَأَیْتَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنْ أَنَا رَأَیْتُ مَعَ أَهْلِی رَجُلًا فَأَقْتُلُهُ قَالَ یَا سَعْدُ فَأَیْنَ الشُّهُودُ الْأَرْبَعَةُ(2).

«28»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ أَصْحَابَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالُوا لِسَعْدِ بْنِ عُبَادَةَ یَا سَعْدُ أَ رَأَیْتَ لَوْ وَجَدْتَ عَلَی بَطْنِ امْرَأَتِکَ رَجُلًا مَا کُنْتَ تَصْنَعُ بِهِ فَقَالَ کُنْتُ أَضْرِبُهُ بِالسَّیْفِ قَالَ فَخَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ مَا ذَا یَا سَعْدُ فَقَالَ سَعْدٌ قَالُوا لِی لَوْ وَجَدْتَ عَلَی بَطْنِ امْرَأَتِکَ رَجُلًا مَا کُنْتَ تَفْعَلُ بِهِ فَقُلْتُ کُنْتُ أَضْرِبُهُ بِالسَّیْفِ فَقَالَ یَا سَعْدُ فَکَیْفَ بِالشُّهُودِ الْأَرْبَعَةِ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ بَعْدَ رَأْیِ عَیْنِی وَ عِلْمِ اللَّهِ أَنَّهُ قَدْ فَعَلَ فَقَالَ نَعَمْ لِأَنَّ اللَّهَ قَدْ جَعَلَ لِکُلِّ شَیْ ءٍ حَدّاً وَ جَعَلَ عَلَی مَنْ تَعَدَّی الْحَدَّ حَدّاً(3).

«29»

سن، [المحاسن] عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ رِبَاطٍ عَنْ أَبِی مَخْلَدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَالَ قَوْمٌ مِنَ الصَّحَابَةِ لِسَعْدِ بْنِ عُبَادَةَ مَا کُنْتَ صَانِعاً بِرَجُلٍ لَوْ وَجَدْتَهُ عَلَی بَطْنِ امْرَأَتِکَ قَالَ کُنْتُ وَ اللَّهِ ضَارِباً رَقَبَتَهُ بِالسَّیْفِ قَالَ فَخَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ مَنْ هَذَا الَّذِی کُنْتَ ضَارِبَهُ بِالسَّیْفِ یَا سَعْدُ فَأُخْبِرَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِخَبَرِهِمْ وَ مَا قَالَ سَعْدٌ

ص: 43


1- 1. المحاسن: 273.
2- 2. المحاسن ص 274.
3- 3. المحاسن ص 274.

روایت26.

محاسن: امام صادق علیه السلام فرمود: سنگسار حد بزرگ خدا و شلاق حد کوچک اوست.(1)

روایت27.

محاسن: امام صادق از پدرش علیهما السلام نقل کرد که فرمود: سعد بن عبادة گفت: ای رسول خدا اگر دیدم مردی با اهل من بود او را بکشم؟ فرمود ای سعد پس شهود چهار گانه کجا هستند؟(2)

روایت28.

محاسن: داوود بن فرقد گفت: شنیدم امام صادق علیه السلام می فرماید: اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله به سعد بن عباده گفتند که ای سعد! اگر دیدی مردی را بر شکم همسرت، با او چه می کنی؟ گفت: با شمشیر او را می زنم.

امام فرمود: رسول خدا خارج شد و فرمود: چه می گویی ای سعد! سعد گفت: از من پرسیدند اگر مردی را روی شکم همسرت یافتی با او چه می کنی؟ پس گفتم: با شمشیر او را می زنم. حضرت فرمود: ای سعد! پس شهود چهارگانه چه می شود؟ گفت: ای رسول خدا! بعد از آنکه به چشم دیدم و خدا دانست به شهود نیاز است؟ فرمود: بله. خداوند برای هرچیزی حدی قرار داده است و برای تعدی از حد نیز حدی قرار داده است.(3)

روایت29.

محاسن: امام صادق علیه السلام فرمود: گروهی از صحابه به سعد بن عباده گفتند: اگر مردی را روی شکم زنت یافتی با او چه می کنی؟ گفت: به خدا سوگند گردنش را با شمشیر می زنم. راوی می گوید: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم خارج شد و فرمود: چه کسی را با شمشیر می زنی ای سعد؟ پس رسول خدارااز پرسش انان از سعد و پاسخ سعد خبردار کردند .

ص: 43

ترجمه اشکال دارد

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: ای سعد پس چهار شاهدی که خدای تعالی فرموده کجاست؟ عرض کرد: ای رسول خدا با آنچه به چشم دیده ام و خدا می داند به شهود نیز نیاز است ؟ حضرت فرمود: قسم به خدا ای سعد بعد از آنچه دیدی و خدا دانست،به شهود نیز نیاز است. خداوند برای هرچیزی حدی قرار داده است و نیز برای کسی که از حدود الهی تجاوز و تعدی کند نیز حدی قرار داده است. و کمتر از چهار شاهد را پوشیده بر مسلمانان قرار داده است.(4)

روایت30.

محاسن: از حسین بن خالد نقل شده که به امام کاظم علیه السلام عرض کردم: مرا از زناکار محصن که از گودال سنگسار فرار کند و حکم آن، خبر دهید ، آیا بازگردانده می شود تا دوباره حد جاری شود؟ فرمود: بازگردانده می شود و نمی شود. عرض کردم: چگونه؟ فرمود: اگر خودش اقرار کرده سپس از گودال فرار کرد بعد از آنکه سنگی به او برخورد کرد بازگردانده نمی شود، ولی اگر علیه او شهود شهادت داده باشند و او انکار کرده باشد، و فرار کند برگردانده می شودبا حالت پستی و زبونی تا حد بر او اقامه شود.

چنین بود مالک بن ماغر بن مالک(5) نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله اقرار کرد و حضرت دستور داد سنگسارش کنند. از گودال گریخت و زبیر بن عوام استخوان شتری را به سویش پرتاب کرد و به پایش گرفت و زمین خورد، مردم دورش ریختند و او را کشتند. خبر به پیامبر صلی الله علیه و آله رسید، فرمود: چرارهایش نکردید که برود وقتی که فرار کرد، چون او خودش اقرار کرده. همچنین فرمود: اگر من حضور داشتم، پی او نمی رفتید. راوی گوید: پیامبر صلی الله علیه و آله از اموال مسلمین دیه او را داد.(6)

روایت31.

محاسن:

ص: 44


1- . محاسن : 273
2- . همان : 274
3- . همان
4- [2] . همان : 275
5- . در اصل چاپی نیز چنین آمده است لکن نام صحیح ماغر بن مالک است آنگونه که در کافی 7 : 185 و نیز در مشکاة المصباح: 310 و 311 چاپ کراچی آمده است. در اسد الغابة 4 : 270 این طور عنوان شده است: ماغر بن مالک اسلمی، کسی است که نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و به زنا اعتراف کرد، پس سنگسار شد. داستان سنگسار او را ابن عباس و بریدة و ابوهریرة نقل کرده اند.
6- . محاسن : 306

فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَا سَعْدُ فَأَیْنَ الْأَرْبَعَةُ الشُّهَدَاءِ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَعَ رَأْیِ عَیْنِی وَ عِلْمِ اللَّهِ فِیهِ أَنَّهُ قَدْ فَعَلَ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ اللَّهِ یَا سَعْدُ بَعْدَ رَأْیِ عَیْنِکَ وَ عِلْمِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ قَدْ جَعَلَ لِکُلِّ شَیْ ءٍ حَدّاً وَ جَعَلَ عَلَی مَنْ تَعَدَّی حَدّاً مِنْ حُدُودِ اللَّهِ حَدّاً وَ جَعَلَ مَا دُونَ الْأَرْبَعَةِ الشُّهَدَاءِ مَسْتُوراً عَلَی الْمُسْلِمِینَ (1).

«30»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ خَالِدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام أَخْبِرْنِی عَنِ الْمُحْصَنِ إِذَا هَرَبَ مِنَ الْحُفْرَةِ هَلْ یُرَدُّ حَتَّی یُقَامَ عَلَیْهِ الْحَدُّ فَقَالَ یُرَدُّ وَ لَا یُرَدُّ قُلْتُ فَکَیْفَ ذَلِکَ قَالَ إِنْ کَانَ هُوَ أَقَرَّ عَلَی نَفْسِهِ ثُمَّ هَرَبَ مِنَ الْحُفْرَةِ بَعْدَ مَا أُصِیبَ بِشَیْ ءٍ مِنَ الْحِجَارَةِ لَمْ یُرَدَّ وَ إِنْ کَانَ إِنَّمَا قَامَتْ عَلَیْهِ الْبَیِّنَةُ وَ هُوَ یَجْحَدُ ثُمَّ هَرَبَ رُدَّ وَ هُوَ صَاغِرٌ حَتَّی یُقَامَ

عَلَیْهِ الْحَدُّ وَ ذَلِکَ أَنَّ مَالِکَ بْنَ مَاعِزِ بْنِ مَالِکٍ (2) أَقَرَّ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَمَرَ بِهِ أَنْ یُرْجَمَ فَهَرَبَ مِنَ الْحُفْرَةِ فَرَمَاهُ الزُّبَیْرُ بْنُ الْعَوَّامِ بِسَاقِ بَعِیرٍ فَعَقَلَهُ بِهِ فَسَقَطَ فَلَحِقَهُ النَّاسُ فَقَتَلُوهُ فَأُخْبِرَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِذَلِکَ فَقَالَ هَلَّا تَرَکْتُمُوهُ یَذْهَبُ إِذَا هَرَبَ فَإِنَّمَا هُوَ الَّذِی أَقَرَّ عَلَی نَفْسِهِ وَ قَالَ أَمَا لَوْ أَنِّی حَاضِرُکُمْ لَمَا طَلَبْتُمْ قَالَ وَ وَدَاهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْ مَالِ الْمُسْلِمِینَ (3).

«31»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ حَمَّادٍ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ عُمَرَ

ص: 44


1- 1. المحاسن ص 275.
2- 2. کذا فی المصدر المطبوع أیضا، و الصحیح ماعز بن مالک کما فی الکافی ج 7 ص 185، و هکذا فی مشکاة المصابیح ص 310 و 311 ط کراچی، و قد عنونه فی أسد الغابة ج 4 ص 270 و قال: ما عزّ بن مالک الاسلمی هو الذی أتی النبیّ صلّی اللّه علیه و آله فاعترف بالزنا فرجمه، روی حدیث رجمه ابن عبّاس و بریدة و أبو هریرة.
3- 3. المحاسن: 306.

عمر بن یزید گفت: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: از حکم کسی که از زنش دور است و زنا می کند مرا خبر دهید، آیا با اینکه زن دارد ولی غایب است سنگسار می شود؟ فرمود: کسی که از اهلش دور است سنگسار نمی شود، همچنین عبدی که از اهلش دور نشده و نیز کسی که زن موقت و متعه دارد. عرض کردم: حد سفر و دور شدن چیست که سنگسار نمی شود؟ فرمود: وقتی که نمازش شکسته شد و نتوانست روزه بگیرد، دیگر حکم محصن را ندارد.(1)

روایت32.

محاسن: عمران یا صالح بن میثم از پدرش نقل می کند؛ زنی که نزدیک وضع حملش بود(2) نزد امیرالمؤمنین علیه السلام آمد و عرض کرد: ای امیر مؤمنان، مرا پاک کن، من زنا داده ام مرا پاک کن خدا تو را پاک گرداند. عذاب دنیا برای من از عذاب ابدی آخرت آسان تر است. به آن زن فرمود: از چه تو را پاک کنم؟ عرض کرد: زنا داده ام، فرمود: آیا شوهر داری یا نه؟ گفت: دارم، فرمود: آیا شوهرت هنگام ارتکاب این عمل حاضر بود یا غایب؟، گفت: حاضر. فرمود: برو آنچه در شکم داری وضع کن، چون آن زن دور شد تا جایی که صدای امیرالمومنین را نمی شنید، حضرت فرمود: خدایا این یک گواهی است.

پس از مدتی زن برگشت و گفت: ای امیر مؤمنان من وضع حمل کردم، مرا پاک کن. راوی می گوید: حضرت خود را به ناآگاهی زد و فرمود: ای کنیز خدا از چه پاکت کنم؟ عرض کرد:

ص: 45


1- . همان : 307
2- . این همان قول صحیح است همانطور که در کافی 7 : 186 و تهذیب 10 : 9 آمده است و در وسایل 18 : 377 چاپ جدید نقل کرده است.

بْنِ یَزِیدَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَخْبِرْنِی عَنِ الْغَائِبِ عَنْ أَهْلِهِ یَزْنِی هَلْ یُرْجَمُ إِذَا کَانَتْ لَهُ زَوْجَةٌ وَ هُوَ غَائِبٌ عَنْهَا قَالَ لَا یُرْجَمُ الْغَائِبُ عَنْ أَهْلِهِ وَ لَا الْمُمْلَکُ الَّذِی لَمْ یَبْنِ بِأَهْلِهِ وَ لَا صَاحِبُ الْمُتْعَةِ قُلْتُ فَفِی أَیِّ حَدِّ سَفَرِهِ و لَا یَکُونُ قَالَ إِذَا قَصَّرَ وَ أَفْطَرَ فَلَیْسَ بِمُحْصَنٍ (1).

«32»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ مِیثَمٍ عَنْ أَبِیهِ أَوْ عَنْ صَالِحِ بْنِ مِیثَمٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: أَتَتِ امْرَأَةٌ مُجِحٌ (2) أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَتْ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ طَهِّرْنِی إِنِّی زَنَیْتُ فَطَهِّرْنِی طَهَّرَکَ اللَّهُ فَإِنَّ عَذَابَ الدُّنْیَا أَیْسَرُ عَلَیَّ مِنْ عَذَابِ الْآخِرَةِ الَّذِی لَا یَنْقَطِعُ فَقَالَ لَهَا مِمَّا أُطَهِّرُکِ فَقَالَتْ إِنِّی زَنَیْتُ فَقَالَ لَهَا أَ ذَاتُ بَعْلٍ أَنْتِ أَمْ غَیْرُ ذَلِکِ فَقَالَتْ ذَاتُ بَعْلٍ قَالَ لَهَا أَ فَحَاضِراً کَانَ بَعْلُکِ إِذْ فَعَلْتِ مَا فَعَلْتِ أَمْ غَائِبٌ قَالَتْ بَلْ حَاضِرٌ فَقَالَ لَهَا انْطَلِقِی فَضَعِی مَا فِی بَطْنَکِ فَلَمَّا وَلَّتْ عَنْهُ الْمَرْأَةُ فَصَارَتْ حَیْثُ لَا تَسْمَعُ کَلَامَهُ فَقَالَ اللَّهُمَّ إِنَّهَا شَهَادَةٌ فَلَمْ تَلْبَثْ أَنْ عَادَتْ إِلَیْهِ الْمَرْأَةُ فَقَالَتْ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنِّی قَدْ وَضَعْتُ فَطَهِّرْنِی قَالَ فَتَجَاهَلَ عَلَیْهَا وَ قَالَ یَا أَمَةَ اللَّهِ أُطَهِّرُکِ مِمَّا ذَا قَالَتْ إِنِّی

ص: 45


1- 1. المحاسن ص 307.
2- 2. هذا هو الصحیح کما فی الکافی ج 7 ص 186، و نقله فی البحار ج 40 ص 290 و هکذا فی التهذیب ج 10 ص 9، و أخرجه فی الوسائل ج 18 ص 377 الطبعة الحدیثة. و المجح: هو الحامل المقرب التی دنا ولادها کما فی النهایة، و قال فی اللسان: أجحت المرأة: حملت فأقربت و عظم بطنها فهی مجح، و أصله فی السباع ثمّ عمم، و فی الحدیث« أنه مر بامراة مجح» و قال فی الصحاح: أجحت المرأة حملت، و أصل الاجحاح للسباع قال أبو زید: قیس کلها تقول لکل سبعة إذا حملت فأقربت و عظم بطنها: قد أجحت، فهی مجح. فما فی المصدر المطبوع و ذیله و سائر النسخ التی أشار إلیها تصحیف.

زنا داده ام مرا پاک کن. فرمود: آیا شوهر داشتی وقتی این کار را کردی؟ عرض کرد: بله. فرمود: در آن موقع شوهرت حضور داشت؟ عرض کرد: بله حاضر بود. فرمود: برو تا وقتی که فرزندت را همانگونه که خدا امر کرده دو سال کامل شیر بده.

زن که رفت تا جایی که صدای حضرت را نمی شنید، فرمود: خدایا این دو گواهی است.

راوی گوید: دو سال گذشت که زن آمد. عرض کرد: دو سال فرزندم را شیر دادم، مرا پاک کن. حضرت تجاهل کرد و فرمود: از چه چیز تو را پاک کنم؟ گفت: زنا داده ام مرا پاک کن، فرمود: وقتی این کار را کردی صاحب شوهر بودی؟ گفت: بله. حضرت فرمود: همسرت حضور داشت یا نداشت؟ عرض کرد: حاضر بود. فرمود: برو و فرزندت را سرپرستی کن تا عاقل شود و بتواند بخورد و بیاشامد، از بلندی نیفتد و به چاه سقوط نکند. زن رفت در حالی که گریه می کرد. وقتی رفت و دور شد به حدی که صدای حضرت را نمی شنید، فرمود: خدایا سه بار گواهی داد.

راوی گوید: عمرو بن حدیث مخزومی زن را مقابل خود دید. گفت: چرا گریه می کنی ای کنیز خدا؟ دیدم پیش امیرالمؤمنین می روی و از او می خواهی که تو را پاک کند؟ زن گفت: رفتم و به او گفتم آنچه شما آگاهی از آن دارید، حضرت فرمود: فرزندت را سرپرستی کن تا بزرگ شود و بخورد و بیاشامد، از بلندی نیفتد و در چاه سقوط نکند، می ترسم بمیرم و پاک نشوم، عمرو به او گفت: برگرد من او را کفالت می کنم.

زن بازگشت و امیرالمؤمنین را از سخن عمرو باخبر ساخت. امیرالمؤمنین باز تجاهل کرد و فرمود: برای چه عمرو فرزندت را کفالت کند؟ زن گفت: ای امیرالمؤمنین زنا داده ام، مرا پاک کن. فرمود: وقتی آن عمل را مرتکب شدی همسر داشتی؟ گفت: بله. فرمود: وقتی مرتکب آن عمل شدی همسرت حضور داشت یا غایب بود؟ عرض کرد: بله حاضر بود.

راوی گوید: حضرت سرش را به آسمان بلند کرد و فرمود: خدایا عمل او با چهار شهادت برای تو ثابت شد، تو به پیامبرت درباره آنچه از دینت خبر دادی، فرمودی: ای محمد، کسی که حدی از حدود مرا معطل کند، به حتم با من دشمنی کرده و درخواست مخالفت کرده است. خدایا من معطل کننده حدود تو نیستم و خواستار دشمنی و مخالفت با تو و از بین برنده احکام تو نیستم بلکه مطیع تو

ص: 46

زَنَیْتُ فَطَهِّرْنِی قَالَ أَ وَ ذَاتُ بَعْلٍ أَنْتِ إِذْ فَعَلْتِ مَا فَعَلْتِ قَالَتْ نَعَمْ قَالَ فَکَانَ زَوْجُکِ حَاضِراً إِذْ فَعَلْتِ مَا فَعَلْتِ أَوْ کَانَ غَائِباً قَالَتْ بَلْ حَاضِراً قَالَ انْطَلِقِی حَتَّی تُرْضِعِیهِ حَوْلَیْنِ کَامِلَیْنِ کَمَا أَمَرَ اللَّهُ فَانْصَرَفَتِ الْمَرْأَةُ فَلَمَّا صَارَتْ حَیْثُ لَا تَسْمَعُ کَلَامَهُ قَالَ علیه السلام اللَّهُمَّ شَهَادَتَانِ قَالَ فَلَمَّا مَضَی حَوْلَانِ أَتَتِ الْمَرْأَةُ فَقَالَتْ قَدْ أَرْضَعْتُهُ حَوْلَیْنِ فَطَهِّرْنِی قَالَ فَتَجَاهَلَ عَلَیْهَا وَ قَالَ أُطَهِّرُکِ مِمَّا ذَا قَالَتْ إِنِّی زَنَیْتُ فَطَهِّرْنِی قَالَ أَ وَ ذَاتُ بَعْلٍ أَنْتِ إِذْ فَعَلْتِ مَا فَعَلْتِ قَالَتْ نَعَمْ قَالَ وَ کَانَ بَعْلُکِ غَائِباً عَنْکِ إِذْ فَعَلْتِ مَا فَعَلْتِ أَمْ حَاضِراً قَالَتْ بَلْ حَاضِراً قَالَ انْطَلِقِی فَاکْفُلِیهِ حَتَّی یَعْقِلَ أَنْ یَأْکُلَ وَ یَشْرَبَ وَ لَا یَتَرَدَّی مِنَ السَّطْحِ وَ لَا یَتَهَوَّرَ فِی بِئْرٍ فَانْصَرَفَتْ وَ هِیَ تَبْکِی فَلَمَّا وَلَّتْ وَ صَارَتْ حَیْثُ لَا تَسْمَعُ کَلَامَهُ قَالَ اللَّهُمَّ ثَلَاثُ شَهَادَاتٍ قَالَ فَاسْتَقْبَلَهَا عَمْرُو بْنُ حُرَیْثٍ الْمَخْزُومِیُّ فَقَالَ مَا یُبْکِیکِ یَا أَمَةَ اللَّهِ فَقَدْ رَأَیْتُکِ تَخْتَلِفِینَ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ تَسْأَلِینَهُ أَنْ یُطَهِّرَکِ فَقَالَتْ أَتَیْتُهُ فَقُلْتُ لَهُ مَا قَدْ عَلِمْتُمُوهُ فَقَالَ اکْفُلِیهِ حَتَّی یَعْقِلَ أَنْ یَأْکُلَ وَ یَشْرَبَ وَ لَا یَتَرَدَّی مِنْ سَطْحٍ وَ لَا یَتَهَوَّرَ فِی بِئْرٍ وَ لَقَدْ خِفْتُ أَنْ یَأْتِیَ عَلَیَّ الْمَوْتُ وَ لَمْ یُطَهِّرْنِی فَقَالَ لَهَا عَمْرٌو ارْجِعِی فَأَنَا أَکْفُلُهُ فَرَجَعَتْ فَأَخْبَرَتْ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بِقَوْلِ عَمْرٍو فَقَالَ لَهَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ هُوَ یَتَجَاهَلُ عَلَیْهَا وَ لِمَ یَکْفُلُ عَمْرٌو وَلَدَکِ قَالَتْ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنِّی زَنَیْتُ فَطَهِّرْنِی قَالَ ذَاتُ بَعْلٍ أَنْتِ إِذْ فَعَلْتِ مَا فَعَلْتِ قَالَتْ نَعَمْ قَالَ فَغَائِبٌ عَنْکِ بَعْلُکِ إِذْ فَعَلْتِ أَمْ حَاضِرٌ قَالَتْ بَلْ حَاضِرٌ قَالَ فَرَفَعَ رَأْسَهُ إِلَی السَّمَاءِ فَقَالَ اللَّهُمَّ إِنَّهُ قَدْ ثَبَتَ لَکَ عَلَیْهَا أَرْبَعُ شَهَادَاتٍ فَإِنَّکَ قَدْ قُلْتَ لِنَبِیِّکَ فِیمَا أَخْبَرْتَهُ بِهِ مِنْ دِینِکَ یَا مُحَمَّدُ مَنْ عَطَّلَ حَدّاً مِنْ حُدُودِی فَقَدْ عَانَدَنِی وَ طَلَبَ مُضَادَّتِی اللَّهُمَّ فَإِنِّی غَیْرُ مُعَطِّلٍ حُدُودَکَ وَ لَا طَالِبٍ مُضَادَّتَکَ وَ لَا مُعَانَدَتَکَ وَ لَا مُضَیِّعٍ لِأَحْکَامِکَ بَلْ مُطِیعٌ لَکَ وَ مُتَّبِعٌ

ص: 46

و پیرو سنت پیامبرت هستم.

راوی گفت: عمرو بن حدیث به حضرت نگاه کرد مانند اینکه اناری در چهره اش ترکیده است. وقتی این صحنه را عمرو دید گفت: ای امیرالمؤمنین وقتی اراده کردم که او را کفالت کنم، گمان می کردم شما دوست داشته باشید، اما وقتی شما آن را نمی پسندید من این کار را انجام نمیدهم. امیرالمؤمنین علیه السلام به او فرمود: پس از چهار بار گواهی دادن باید فرزندش راکفالت کنی در حالی که خوار و زبون هستی.(1)

سپس امیرالمؤمنین بر منبر رفت و فرمود: ای قنبر، مردم را برای نماز جماعت صدا بزن. قنبر ندا داد. مردم در مسجد جمع شدند به حدی که ازدحام شد. امیرالمؤمنین علیه السلام ایستاده خطبه خواند. پس از حمد و ثنای الهی فرمود: ای مردم، امام شما با این زن به پشت کوفه خارج می شود تابر او اقامه حد کند انشاءالله.

ص: 47


1- . شبیه این قصه را در روایتی از بریدة نقل کرده است که مسلم در مشکاة المصابیح : 310 و اسد الغابة 5 : 642 روایت کرده است.

سُنَّةَ نَبِیِّکَ قَالَ فَنَظَرَ إِلَیْهِ عَمْرُو بْنُ حُرَیْثٍ فَکَأَنَّمَا تُفْقَأُ فِی وَجْهِهِ الرُّمَّانُ فَلَمَّا رَأَی ذَلِکَ عَمْرٌو قَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنِّی إِنَّمَا أَرَدْتُ أَنْ أَکْفُلَهُ إِذْ ظَنَنْتُ أَنَّکَ تُحِبُّ ذَلِکَ فَأَمَّا إِذْ کَرِهْتَهُ فَإِنِّی لَسْتُ أَفْعَلُ فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بَعْدَ أَرْبَعِ شَهَادَاتٍ لَتَکْفُلَنَّهُ وَ أَنْتَ صَاغِرٌ ذَلِیلٌ (1)

ثُمَّ قَامَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَصَعِدَ الْمِنْبَرَ فَقَالَ یَا قَنْبَرُ نَادِ فِی النَّاسِ الصَّلَاةَ جَامِعَةً فَنَادَی قَنْبَرٌ فِی النَّاسِ فَاجْتَمَعُوا حَتَّی غَصَّ الْمَسْجِدُ بِأَهْلِهِ فَقَامَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام خَطِیباً فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ وَ قَالَ یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ إِمَامَکُمْ خَارِجٌ بِهَذِهِ الْمَرْأَةِ إِلَی هَذَا الظَّهْرِ لِیُقِیمَ عَلَیْهَا الْحَدَّ إِنْ شَاءَ اللَّهُ

ص: 47


1- 1. یشبه تلک القصة ما ورد فی الحدیث عن بریدة بعد حدیث ماعز بن مالک قال: ثمّ جاءته امرأة من غامد من الازد فقالت: یا رسول اللّه طهرنی فقال: ویحک ارجعی فاستغفری اللّه و توبی إلیه، فقالت: ترید أن تردنی کما رددت ماعز بن مالک؟ انها حبلی من الزنا فقال: أنت! قالت: نعم، قال لها: حتی تضعی ما فی بطنک. قال: فکفلها رجل من الأنصار حتّی وضعت فأتی النبیّ صلّی اللّه علیه و آله فقال: قد وضعت الغامدیة فقال: إذا لا نرجمها و ندع ولدها صغیرا لیس له من یرضعه، فقام رجل من الأنصار فقال: الیّ رضاعه یا نبی اللّه قال: فرجمها. و فی روایة أنّه قال لها: اذهبی حتّی تلدی، فلما ولدت قال: اذهبی فارضعیه حتّی تفطمیه، فلما فطمته أتته بالصبی فی یده کسرة خبز فقالت: هذا یا نبی اللّه قد فطمته و قد أکل الطعام، فدفع الصبی الی رجل من المسلمین ثمّ امر بها فحفر لها الی صدرها، و امر الناس فرجموها. فیقبل خالد بن الولید بحجر فرمی راسها فتنضح الدم علی وجه خالد فسبها، فقال النبیّ صلّی اللّه علیه و آله مهلا خالد! فو الذی نفسی بیده لقد تابت توبة لو تابها صاحب مکس لغفر له ثمّ أمر بها فصلی علیها و دفنت، رواه مسلم کما فی مشکاة المصابیح ص 310 و عنونها- الغامدیة فی أسد الغابة ج 5 ص 642 و ذکر الحدیث ثمّ قال: أخرجه أبو موسی.

امیرالمؤمنین تصمیم گرفت برای شما که با چهره های پوشیده خارج شوید و سنگ هایتان با شما باشد. هیچ یک از شما کس دیگر را نشناسد تا اینکه به خانه هایتان برگردید انشاءالله.

صبح زود زن با گروهی از مردم که صورت هایشان را پوشیده بودند و با عمامه ها و رداهایشان نقاب به صورت کشیده بودند خارج شدند در حالی که در لباس ها و توبره هایشان سنگ بود تا آنکه زن و مردم با حضرت به پشت کوفه رسیدند. حضرت دستور داد برای او چاهی بکنند و او را تا کمر در آن دفن کنند. سپس بر استر خود سوار شد و پاهایش را در رکاب محکم کرد. انگشت های سبابه اش را در گوش هایش قرار داد و با صدای بلندی فریاد زد: ای مردم، خداوند تبارک و تعالی با پیامبرش صلی الله علیه و آله پیمان بست و پیامبر نیز با من، که حدود الهی را کسی که بر او حدی باشد اجرا نمی کند. پس اگر کسی حدی الهی مثل آنچه بر این زن است دارد، حد را اجرا نکند، راوی گفت: مردم همه رفتند غیر از امیرالمؤمنین علیه السلام.(1)

روایت33.

فقه الرضا: شهادت زنان در حدود قبول نیست مگر اینکه دو زن و سه مرد شهادت دهند. و اگر چهار زن و دو مرد شوند شهادت زنها قبول نمی باشد.

شهادت شاهدان در زنا مورد قبول نیست مگر شهادت عادلان، پس اگر چهار نفر به زنا گواهی دهند و عدالت نداشته باشند، با تازیانه حد تهمت زننده را به آنها می زنند و اگر سه نفر عادل شهادت دهند و بگویند الان چهارمی هم می آید بر آن سه نفر حد تهمت زننده جاری می شود مگر آنکه چهار عادل در یکجا گواهی دهند.(2)

اگر کسی با یکی از محارم زنا کند یک ضربه شمشیر به او زده می شود چه همسردار باشد چه نه. اگر آن زن از او متابعت کرده باشد به او هم یک ضربه شمشیر زده می شود و اگر مجبور شده باشد حدی بر او نیست.

اگر کسی با زن شوهرداری زنا کند و خودش هم همسر داشته باشد بر هرکدام از آنها سنگسار واجب می شود و کسی که زنا کند و همسردار باشد سنگسار می شود و آن زن شلاق می خورد و یک سال تبعید.حد سنگسار آنکه چاهی به اندازه قامت یک مرد تا سینه اش و قامت یک زن تا بالای سینه هایش حفر می شود و سنگسار می شود. اگر شخص فرار کند و خودش اقرار کرده باشد رها می شود و اگر شهود به ان گواهی داده باشند به چاه بازگردانده و سنگسار می شود تا بمیرد.

و روایت شده که به عمد به سرش سنگ نزنند و نیز روایت شده فقط با سنگ امام کشته شود،

ص: 48


1- . محاسن : 309 و 310
2- . فقه الرضا : 35

فَعَزَمَ عَلَیْکُمْ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ إِلَّا خَرَجْتُمْ مُتَنَکِّرِینَ وَ مَعَکُمْ أَحْجَارُکُمْ لَا یَتَعَرَّفُ أَحَدٌ مِنْکُمْ إِلَی أَحَدٍ حَتَّی تَنْصَرِفُوا إِلَی مَنَازِلِکُمْ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَلَمَّا أَصْبَحَ بُکْرَةً خَرَجَ بِالْمَرْأَةِ وَ خَرَجَ النَّاسُ مُتَنَکِّرِینَ مُتَلَثِّمِینَ بِعَمَائِمِهِمْ وَ أَرْدِیَتِهِمْ وَ الْحِجَارَةُ فِی أَرْدِیَتِهِمْ وَ فِی أَکْمَامِهِمْ حَتَّی انْتَهَی بِهَا وَ النَّاسُ مَعَهُ إِلَی ظَهْرِ الْکُوفَةِ فَأَمَرَ فَحُفِرَ لَهَا بِئْرٌ ثُمَّ دَفَنَهَا إِلَی حَقْوَیْهَا ثُمَّ رَکِبَ بَغْلَتَهُ فَأَثْبَتَ رِجْلَیْهِ فِی غَرْزِ الرِّکَابِ ثُمَّ وَضَعَ إِصْبَعَیْهِ السَّبَّابَتَیْنِ فِی أُذُنَیْهِ ثُمَّ نَادَی بِأَعْلَی صَوْتِهِ فَقَالَ یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَهِدَ إِلَی نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله عَهْداً عَهِدَهُ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله إِلَیَّ بِأَنَّهُ لَا یُقِیمُ الْحَدَّ مَنْ لِلَّهِ عَلَیْهِ حَدٌّ فَمَنْ کَانَ لِلَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَلَیْهِ مِثْلُ مَا لَهُ عَلَیْهَا فَلَا یُقِیمَنَّ عَلَیْهَا الْحَدَّ قَالَ فَانْصَرَفَ النَّاسُ مَا خَلَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام (1).

«33»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: لَا تُقْبَلُ شَهَادَةُ النِّسَاءِ فِی الْحُدُودِ إِلَّا إِذَا شَهِدَتِ امْرَأَتَانِ وَ ثَلَاثَةُ رِجَالٍ وَ لَا تُقْبَلُ شَهَادَتُهُنَّ إِذَا کُنَّ أَرْبَعَ نِسْوَةٍ وَ رَجُلَیْنِ وَ لَا تُقْبَلُ شَهَادَةُ الشُّهُودِ فِی الزِّنَا إِلَّا شَهَادَةُ الْعُدُولِ فَإِنْ شَهِدَ أَرْبَعَةٌ بِالزِّنَا وَ لَمْ یُعَدَّلُوا ضُرِبُوا بِالسَّوْطِ حَدَّ الْمُفْتَرِی وَ إِنْ شَهِدَ ثَلَاثَةُ عُدُولٍ وَ قَالُوا الْآنَ یَأْتِیکُمُ الرَّابِعُ کَانَ عَلَیْهِمُ حَدُّ الْمُفْتَرِی إِلَّا أَنْ تَشْهَدَ أَرْبَعَةُ عُدُولٍ فِی مَوْقِفٍ وَاحِدٍ(2)

وَ مَنْ زَنَی بِذَاتِ مَحْرَمٍ ضُرِبَ ضَرْبَةً بِالسَّیْفِ مُحْصَناً کَانَ أَمْ غَیْرَهُ فَإِنْ کَانَتْ تَابَعَتْهُ ضُرِبَتْ ضَرْبَةً بِالسَّیْفِ وَ إِنِ اسْتَکْرَهَهَا فَلَا شَیْ ءَ عَلَیْهَا وَ مَنْ زَنَی بِمُحْصَنَةٍ وَ هُوَ مُحْصَنٌ فَعَلَی کُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا الرَّجْمُ وَ مَنْ زَنَی وَ هُوَ مُحْصَنٌ فَعَلَیْهِ الرَّجْمُ وَ عَلَیْهَا الْجَلْدُ وَ تَغْرِیبُ سَنَةٍ وَ حَدُّ التَّغْرِیبِ خَمْسُونَ فَرْسَخاً وَ حَدُّ الرَّجْمِ أَنْ یَحْفِرَ بِئْراً بِقَامَةِ الرَّجُلِ إِلَی صَدْرِهِ وَ الْمَرْأَةِ إِلَی فَوْقِ ثَدْیَیْهَا وَ یُرْجَمَ فَإِنْ فَرَّ الْمَرْجُومُ وَ هُوَ الْمُقِرُّ تُرِکَ وَ إِنْ فَرَّ وَ قَدْ قَامَتْ عَلَیْهِ الْبَیِّنَةُ رُدَّ إِلَی الْبِئْرِ وَ رُجِمَ حَتَّی یَمُوتَ.

وَ رُوِیَ: أَنْ لَا یُتَعَمَّدْ بِالرَّجْمِ رَأْسُهُ. وَ رُوِیَ: لَا یَقْتُلْهُ إِلَّا حَجَرُ الْإِمَامِ وَ حَدُّ

ص: 48


1- 1. المحاسن ص 309- 310.
2- 2. فقه الرضا: 35.

و ملاک محصن بودن اینکه همسری داشته باشد که شب و روز با او باشد .

از عالم روایت می کنم که فرمود: زناکار سنگسار نمی شود مگر آنکه چهار بار به زنا، اگر شاهدی نباشد، اقرار کند، و اگر از اقرارش برگشت و انکار کرد رها می شود و سنگسار نمی شود.

دست سارق قطع نمی شود تا آنکه دوبار، اگر شاهدی نباشد، اقرار کند. و لواط کار نیز حد زده نمی شود تا آنکه چهار بار با همین وصف اقرار کند.

روایت شده زناکار به شدیدترین زدن ، شلاق می خورد و از سر تا پاهایش زده می شود چرا که با تمام جوارحش لذت جویی کرده است.

و نیز روایت شده اگر او را لخت بیابند همانطور شلاق می زنند و اگر لباسی داشته باشد با لباس شلاق می خورد.

روایت34.

فقه الرضا: از زنا و لواط بپرهیزید – لواط بدتر از زنا و زنا شدیدتر از آن- . این دو برای اهلش هفتاد و دو بیماری در دنیا و آخرت در پی دارد. همه بدن را شلاق می زنند مگر فرج و صورت. اگر تکرار کنند کشته می شوند. اگر بار اولشان باشد و هر دو یا یکی از آنها همسردار باشند، غیر همسردار را صد ضربه و همسردار را صد ضربه سپس سنگسار می کنند.(1)

فرمود: اولین کسی که شروع به سنگ پرانی می کند شاهدانی هستند که بر آن دو گواهی داده اند و یا امام. و وقتی ذمی با زن مسلمانی زنا کند هردو کشته می شوند.

روایت35.

ارشاد: روایت شده که زن حامله ای که زنا کرده بود نزد عمرآوردند و دستور به سنگسار او داد. امیرالمؤمنین علیه السلام به او فرمود: تو بر او سلطه داری اما چه سلطه ای بر فرزند در شکمش داری ؟ و خدای تعالی می فرماید: «وَلاَ تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَی » ؛ { و هیچ باربرداری بار [گناه] دیگری را برنمی دارد}(2).

عمر گفت: زنده نباشم که معضلی پیش آید و ابوالحسن برای حل آن نباشد. سپس گفت: با او چه کنم؟ حضرت فرمود: صبر کن تا فرزندش به دنیا آید، هنگامی که به دنیا آمد و کسی که آن را سرپرستی کند پیدا کرد حد را بر او جاری کن. اندوه عمر برطرف شد

ص: 49


1- . همان : 37
2- . انعام / 164 ، اسراء / 15، فاطر / 18، نجم / 38

الْمُحْصَنِ أَنْ یَکُونَ لَهُ فَرْجٌ یَغْدُو عَلَیْهِ وَ یَرُوحُ.

وَ أَرْوِی عَنِ الْعَالِمِ أَنَّهُ قَالَ: لَا یُرْجَمُ الزَّانِی حَتَّی یُقِرَّ أَرْبَعَ مَرَّاتٍ بِالزِّنَا إِذَا لَمْ یَکُنْ شُهُودٌ فَإِذَا رَجَعَ وَ أَنْکَرَ تُرِکَ وَ لَمْ یُرْجَمْ وَ لَا یُقْطَعُ السَّارِقُ حَتَّی یُقِرَّ مَرَّتَیْنِ إِذَا لَمْ یَکُنْ شُهُودٌ وَ لَا یُحَدُّ اللُّوطِیُّ حَتَّی یُقِرَّ أَرْبَعَ مَرَّاتٍ عَلَی تِلْکَ الصِّفَةِ.

وَ رُوِیَ: أَنَّ جَلْدَ الزَّانِی أَشَدُّ الضَّرْبِ وَ أَنَّهُ یُضْرَبُ مِنْ قَرْنِهِ إِلَی قَدَمِهِ لِمَا یَقْضِی مِنَ اللَّذَّةِ بِجَمِیعِ جَوَارِحِهِ.

وَ رُوِیَ: أَنَّهُ إِنْ وُجِدَ وَ هُوَ عُرْیَانٌ جُلِدَ عُرْیَاناً وَ إِنْ وُجِدَ وَ عَلَیْهِ ثَوْبٌ جُلِدَ فِیهِ.

«34»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: اتَّقِ الزِّنَا وَ اللِّوَاطَ وَ هُوَ أَشَدُّ مِنَ الزِّنَا وَ الزِّنَا أَشَدُّ مِنْهُ وَ هُمَا یُورِثَانِ صَاحِبَهُمَا اثْنَیْنِ وَ سَبْعِینَ دَاءً فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ یُجْلَدُ عَلَی الْجَسَدِ کُلِّهَا إِلَّا الْفَرْجَ وَ الْوَجْهَ فَإِنْ عَادَا قُتِلَا وَ إِنْ زَنَیَا أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ هُمَا مُحْصَنَانِ أَوْ أَحَدُهُمَا مُحْصَنٌ وَ الْآخَرُ غَیْرُ مُحْصَنٍ ضُرِبَ الَّذِی هُوَ غَیْرُ مُحْصَنٍ مِائَةَ جَلْدَةٍ وَ ضُرِبَ الْمُحْصَنُ مِائَةً ثُمَّ رُجِمَ بَعْدَ ذَلِکَ (1) قَالَ وَ أَوَّلُ مَا یَبْدَأُ بِرَجْمِهَا الشُّهُودُ الَّذِینَ شَهِدُوا عَلَیْهِمَا أَوِ الْإِمَامُ وَ إِذَا زَنَی الذِّمِّیُّ بِمُسْلِمَةٍ قُتِلَا جَمِیعاً.

«35»

شا، [الإرشاد] رُوِیَ: أَنَّهُ أُتِیَ عُمَرُ بِحَامِلٍ قَدْ زَنَتْ فَأَمَرَ بِرَجْمِهَا فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام هَبْ أَنَّ لَکَ سَبِیلًا عَلَیْهَا أَیُّ سَبِیلٍ لَکَ عَلَی مَا فِی بَطْنِهَا وَ اللَّهُ تَعَالَی یَقُولُ وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری (2) فَقَالَ عُمَرُ لَا عِشْتُ لِمُعْضِلَةٍ لَا یَکُونُ لَهَا أَبُو الْحَسَنِ ثُمَّ قَالَ فَمَا أَصْنَعُ بِهَا قَالَ اصْطَبِرْ(3) عَلَیْهَا حَتَّی تَلِدَ فَإِذَا ولد وَلَدَتْ وَ وَجَدَتْ لِوَلَدِهَا مَنْ یَکْفُلُهُ فَأَقِمْ عَلَیْهَا الْحَدَّ فَسُرِّیَ ذَلِکَ عَنْ عُمَرَ وَ عَوَّلَ

ص: 49


1- 1. فقه الرضا ص 37.
2- 2. الأنعام: 164 اسری: 15، فاطر: 18، النجم: 38.
3- 3. فی الإرشاد و هکذا نسخة الوسائل ج 18 ص 381« احتط علیها» و معناه الاحتفاظ یقال: احتاط علی الشی ء: حافظ و الاسم منه الحوطة و الحیطة.

و در حکم به آن بر امیرالمؤمنین تکیه کرد.(1)

روایت36.

ارشاد: روایت شده شاهدانی گواهی دادند که زنی که شوهر دارد را با مردی در بعضی از آب های عرب یافته اند که نزدیکی می کرده اند. عمر دستور داد که سنگسارش کنند چون شوهر داشته است. زن گفت: خدایا تو می دانی که من بیگناهم، عمر ناراحت شد و گفت: گواهی شهود را باطل می کنی؟ امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: برگردانیدش و از او سوال کنید، شاید عذری داشته باشد، پس او را برگرداندند و از او سوال کردند.

زن گفت: خانواده من شتری دارد و من با آن بیرون رفته بودم،و با خود آب برداشتم و در شتر ما شیری نبود. شریک ما هم با من بود و شتر او شیر داشت. آبم تمام شد از او آب خواستم و او از آب دادن امتناع کرد مگر اینکه تمکینش کنم که نپذیرفتم.نزدیک بود که بر اثر تشنگی هلاک شوم که مجبور شدم خواسته او را بپذیرم. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: الله اکبر، «فَمَنِ اضْطُرَّ غَیْرَ بَاغٍ وَلاَ عَادٍ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ» ؛ { [ولی] کسی که [برای حفظ جان خود به خوردن آنها] ناچار شود در صورتی که ستمگر و متجاوز نباشد بر او گناهی نیست}(2)، وقتی عمر این را شنید او را رها کرد.(3)

مناقب: مانند این را نقل کرده است.(4)

روایت37.

ارشاد: روایت شده کنیز مکاتبی در عهد عثمان زنا کرد، که سه چهارمش آزاد شده بود. عثمان از امیرالمؤمنین علیه السلام پرسید،آن حضرت فرمود : به مقدار آزادی و بردگیش تازیانه زده می شود. از زید بن ثابت سوال شد، گفت: به حساب بندگیش، امیرالمؤمنین به او فرمود: چطور به حساب بندگی در حالی که سه چهارمش آزاد است؟ چرا به حساب آزادی نباشد، آنکه بیشتر است؟ زید گفت: اگر این باشد که ارث بردنش به حساب آزادیش می شود؟ حضرت به او فرمود: بله آن واجب است. زید ساکت شد و لی عثمان با حضرت مخالفت کرد و سخن زید را پذیرفت.

ص: 50


1- . ارشاد مفید : 97
2- . بقرة / 173
3- . ارشاد مفید : 99
4- . مناقب آل ابو طالب 2 : 469

فِی الْحُکْمِ بِهِ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (1).

«36»

شا، [الإرشاد] رُوِیَ: أَنَّ امْرَأَةً شَهِدَتْ عَلَیْهَا الشُّهُودُ أَنَّهُمْ وَجَدُوهَا فِی بَعْضِ مِیَاهِ الْعَرَبِ مَعَ رَجُلٍ یَطَؤُهَا لَیْسَ بِبَعْلٍ لَهَا فَأَمَرَ عُمَرُ بِرَجْمِهَا وَ کَانَتْ ذَاتَ بَعْلٍ فَقَالَتِ اللَّهُمَّ إِنَّکَ تَعْلَمُ أَنِّی بَرِیئَةٌ فَغَضِبَ عُمَرُ وَ قَالَ وَ تَجْرَحُ الشُّهُودَ أَیْضاً فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام رُدُّوهَا وَ اسْأَلُوهَا فَلَعَلَّ لَهَا عُذْراً فَرُدَّتْ وَ سُئِلَتْ عَنْ حَالِهَا فَقَالَتْ کَانَتْ لِأَهْلِی إِبِلٌ فَخَرَجْتُ فِی إِبِلِ أَهْلِی وَ حَمَلْتُ مَعِی مَاءً وَ لَمْ

یَکُنْ فِی إِبِلِ أَهْلِی لَبَنٌ وَ خَرَجَ مَعِی خَلِیطُنَا(2) وَ کَانَ فِی إِبِلِهِ لَبَنٌ فَنَفِدَ مَائِی فَاسْتَسْقَیْتُهُ فَأَبَی أَنْ یَسْقِیَنِی حَتَّی أُمَکِّنَهُ مِنْ نَفْسِی فَأَبَیْتُ فَلَمَّا کَادَتْ نَفْسِی تَخْرُجُ أَمْکَنْتُهُ مِنْ نَفْسِی کَرْهاً فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام اللَّهُ أَکْبَرُ فَمَنِ اضْطُرَّ غَیْرَ باغٍ وَ لا عادٍ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ (3) فَلَمَّا سَمِعَ ذَلِکَ عُمَرُ خَلَّی سَبِیلَهَا(4).

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب أربعین الخطیب: مثله (5).

«37»

شا، [الإرشاد] رُوِیَ: أَنَّ مُکَاتَبَةً زَنَتْ عَلَی عَهْدِ عُثْمَانَ وَ قَدْ عَتَقَ مِنْهَا ثَلَاثَةُ أَرْبَاعٍ فَسَأَلَ عُثْمَانُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَ تُجْلَدُ مِنْهَا بِحِسَابِ الْحُرِّیَّةِ وَ تُجْلَدُ مِنْهَا بِحِسَابِ الرِّقِّ وَ سُئِلَ زَیْدُ بْنُ ثَابِتٍ فَقَالَ تُجْلَدُ بِحِسَابِ الرِّقِّ فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام کَیْفَ تُجْلَدُ بِحِسَابِ الرِّقِّ وَ قَدْ عَتَقَ مِنْهَا ثَلَاثَةُ أَرْبَاعِهَا وَ هَلَّا جَلَدْتَهَا بِحِسَابِ الْحُرِّیَّةِ فَإِنَّهَا فِیهَا أَکْثَرُ فَقَالَ زَیْدٌ لَوْ کَانَ ذَلِکَ کَذَلِکَ لَوَجَبَ تَوْرِیثُهَا بِحِسَابِ الْحُرِّیَّةِ فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَجَلْ ذَلِکَ وَاجِبٌ فَأُفْحِمَ زَیْدٌ وَ خَالَفَ عُثْمَانُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ صَارَ إِلَی قَوْلِ زَیْدٍ وَ لَمْ یُصْغِ إِلَی مَا قَالَ

ص: 50


1- 1. الإرشاد: 97.
2- 2. الخلیط: الشریک فی الماء و الکلا.
3- 3. البقرة ص 173.
4- 4. الإرشاد: 99.
5- 5. مناقب آل أبی طالب ج 2 ص 469.

و فرموده ی امیرالمومنین را با آشکار بودن دلیلش گوش نداد.(1)

روایت38.

تفسیر عیاشی: جابر از امام باقر علیه السلام درباره آیه «وَاللاَّتِی یَأْتِینَ الْفَاحِشَةَ مِن نِّسَآئِکُمْ فَاسْتَشْهِدُواْ عَلَیْهِنَّ أَرْبَعةً مِّنکُمْ فَإِن شَهِدُواْ فَأَمْسِکُوهُنَّ فِی الْبُیُوتِ حَتَّیَ یَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ یَجْعَلَ اللّهُ لَهُنَّ سَبِیلًا» ؛ { و از زنان شما کسانی که مرتکب زنا می شوند چهار تن از میان خود [مسلمانان] بر آنان گواه گیرید پس اگر شهادت دادند آنان [=زنان] را در خانه ها نگاه دارید تا مرگشان فرا رسد یا خدا راهی برای آنان قرار دهد}(2) نقل می کند که ایشان فرمود: این آیه منسوخ است و منظور از سبیل، اجرای حدود و مجازات هاست.(3)

روایت39.

تفسیر عیاشی: ابوبصیر از امام صادق علیه السلام نقل می کند که از ایشان درباره آیه «وَاللاَّتِی یَأْتِینَ الْفَاحِشَةَ مِن نِّسَآئِکُمْ » سؤال کرد و ایشان فرمود: این آیه منسوخ شده است. گفتم: چگونه؟ فرمود: چنین بود که اگر زن مرتکب عمل زنا می شد و چهار شاهد به آن عمل گواهی می دادند، او را در خانه ای حبس می کردند و با او کلامی گفته نمی شد و مجالستی نمی شد و آب و غذایش فراهم می شد و در آن خانه می ماند تا زمانی که بمیرد.

گفتم: منظور از این آیه «أَوْ یَجْعَلَ اللّهُ لَهُنَّ سَبِیلًا » چیست؟ فرمود: سبیل همان تازیانه، سنگسار و حبس در خانه است. گفتم: معنای این آیه «وَاللَّذَانَ یَأْتِیَانِهَا مِنکُمْ » ؛ { و از میان شما آن دو تن را که مرتکب زشتکاری می شوند} چیست؟ فرمود: یعنی دختر باکره ای که به مانند زن متأهل مرتکب عمل زنا شود. «فَآذُوهُمَا » به این معناست که او را نیز در خانه حبس کنید. «فَإِن تَابَا وَأَصْلَحَا فَأَعْرِضُواْ عَنْهُمَا إِنَّ اللّهَ کَانَ تَوَّابًا رَّحِیمًا » ؛ { پس اگر توبه کردند و درستکار شدند از آنان صرفنظر کنید زیرا خداوند توبه پذیر مهربان است}(4). (5)

روایت40.

تفسیر عیاشی: یکی از اصحاب ما روایت می کند که گفتند: زنی نزد عمر آمده و گفت: ای امیرمؤمنان، من مرتکب زنا شده ام، پس حد الهی را بر من جاری ساز. عمر دستور سنگسار کردن او را صادر کرد در حالی که علی علیه السلام در آنجا حاضر بود پس فرمود: از او بپرس چگونه مرتکب زنا شده است؟ آن زن گفت: در بیابانی بودم که تشنگی شدیدی به من دست داد و خیمه ای را مشاهده نمودم و به سوی آن رفتم و مرد اعرابی را در آن دیدم و از او آب خواستم. آن مرد تنها در صورتی راضی می شد به من آب دهد که من خود را به او تسلیم کنم. من از دست او گریختم ولی شدت تشنگی ام افزایش پیدا کرد تا اینکه چشمانم گود رفت و قدرت تکلم نداشتم و چون به این حد رسیدم، نزد آن مرد رفتم. او به من آب نوشاند و با من زنا نمود.

ص: 51


1- . ارشاد مفید : 101 و 102
2- . نساء / 15
3- . تفسیر عیاشی 1 : 227
4- . نساء / 16
5- . تفسیر عیاشی 1 : 227 و 228

بَعْدَ ظُهُورِ الْحُجَّةِ عَلَیْهِ (1).

«38»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ وَ اللَّاتِی یَأْتِینَ الْفاحِشَةَ مِنْ نِسائِکُمْ إِلَی سَبِیلًا(2) قَالَ مَنْسُوخَةٌ وَ السَّبِیلُ هُوَ الْحُدُودُ(3).

«39»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ هَذِهِ الْآیَةِ وَ اللَّاتِی یَأْتِینَ الْفاحِشَةَ مِنْ نِسائِکُمْ إِلَی سَبِیلًا قَالَ هَذِهِ مَنْسُوخَةٌ قَالَ قُلْتُ کَیْفَ کَانَتْ قَالَ کَانَتِ الْمَرْأَةُ إِذَا فَجَرَتْ فَقَامَ عَلَیْهَا أَرْبَعَةُ شُهُودٍ أُدْخِلَتْ بَیْتاً وَ لَمْ تُحَدَّثْ وَ لَمْ تُکَلَّمْ وَ لَمْ تُجَالَسْ وَ أُوتِیَتْ فِیهِ بِطَعَامِهَا وَ شَرَابِهَا حَتَّی تَمُوتَ قُلْتُ فَقَوْلُهُ أَوْ یَجْعَلَ اللَّهُ لَهُنَّ سَبِیلًا قَالَ جَعَلَ السَّبِیلَ الْجَلْدَ وَ الرَّجْمَ وَ الْإِمْسَاکَ فِی الْبُیُوتِ قَالَ قُلْتُ قَوْلُهُ وَ الَّذانِ یَأْتِیانِها مِنْکُمْ قَالَ یَعْنِی الْبِکْرَ إِذَا أَتَتِ الْفَاحِشَةَ الَّتِی أَتَتْهَا هَذِهِ الثَّیِّبُ فَآذُوهُما قَالَ یُحْبَسُ فَإِنْ تابا وَ أَصْلَحا فَأَعْرِضُوا عَنْهُما إِنَّ اللَّهَ کانَ تَوَّاباً رَحِیماً(4).

«40»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ: أَتَتِ امْرَأَةٌ إِلَی عُمَرَ فَقَالَتْ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنِّی فَجَرْتُ فَأَجْرِ فِیَّ حَدَّ اللَّهِ فَأَمَرَ بِرَجْمِهَا وَ کَانَ عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام حَاضِراً فَقَالَ لَهُ سَلْهَا کَیْفَ فَجَرْتِ قَالَتْ کُنْتُ فِی فَلَاةٍ مِنَ الْأَرْضِ أَصَابَنِی عَطَشٌ شَدِیدٌ فَرُفِعَتْ لِی خَیْمَةٌ فَأَتَیْتُهَا فَأَصَبْتُ فِیهَا رَجُلًا أَعْرَابِیّاً فَسَأَلْتُهُ الْمَاءَ فَأَبَی عَلَیَّ أَنْ یَسْقِیَنِی إِلَّا أَنْ أُمَکِّنَهُ مِنْ نَفْسِی فَوَلَّیْتُ مِنْهُ هَارِبَةً فَاشْتَدَّ بِیَ الْعَطَشُ حَتَّی غَارَتْ عَیْنَایَ وَ ذَهَبَ لِسَانِی فَلَمَّا بَلَغَ ذَلِکَ مِنِّی أَتَیْتُهُ فَسَقَانِی وَ وَقَعَ عَلَیَّ فَقَالَ لَهُ

ص: 51


1- 1. إرشاد المفید ص 101 و 102 و أخرجه فی المناقب ج 2 ص 371 الی قوله فافحم زید.
2- 2. النساء: 15.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 227.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 227 و 228.

علی علیه السلام به عمر فرمود: این زن از مصادیق آیه «فَمَنِ اضْطُرَّ غَیْرَ بَاغٍ وَلاَ عَادٍ »(1) است و این زن زناکار و ستمکار نیست پس او را رها کن. عمر گفت: اگر علی نمی بود عمر هلاک می شد.(2)

روایت41.

تفسیر عیاشی: از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود: اگر کسی زنا کرد شلاق می خورد و سزاوار است که امام او را از سرزمینی که در آن شلاق خورده به جای دیگری تبعید کند. همچنین برای کسی که دزدی کرده و دستش قطع شده است.(3)

روایت42.

تفسیر عیاشی: محمد بن مسلم از امام باقر علیه السلام روایت می کند که پیرامون آیه «تِلْکَ حُدُودُ اللّهِ فَلاَ تَعْتَدُوهَا وَمَن یَتَعَدَّ حُدُودَ اللّهِ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ » ؛ { این است حدود احکام الهی پس از آن تجاوز مکنید و کسانی که از حدود احکام الهی تجاوز کنند آنان همان ستمکارانند}(4) می فرماید: خداوند بر مرد زناکار خشمگین گشته و حد او را صد ضربه شلاق قرار داده است. پس هرکس که بر زانی خشم گیرد و بیش از صد ضربه زند، من از او به سوی خداوند برائت و بیزاری می جویم. آیه به همین معناست.(5)

روایت43.

مناقب: زنی نزد امیرالمؤمنین علیه السلام آمد و ادعا کرد که همسرش، کنیزش را حامله کرده است. مرد گفت: کنیز را به من هبه کرده است. حضرت به مرد فرمود: برای من دلیل بیاور وگرنه تو را سنگسار می کنم. وقتی زن این را دید اقرار کرد که آن را بخشیده است. حضرت زن را شلاق زد و مرد را از این اتهام تبرئه کرد.(6)

امام رضا علیه السلام فرمود: امیرالمؤمنین علیه السلام درباره زنی که شوهر داشت و پسر بچه ای با او زنا کرده بود، اینگونه قضاوت کرد. عمر دستور داد که سنگسارش کنند. حضرت فرمود: سنگسار واجب نیست، ولی حد واجب است، زیرا کسی که با او زنا کرده نابالغ بوده است.(7)

ص: 52


1- . بقره / 173
2- . تفسیر عیاشی 1 : 74
3- . همان : 316
4- . بقره / 229
5- . تفسیر عیاشی 1 : 117
6- . مناقب آل ابو طالب 2 : 148
7- . همان : 360

عَلِیٌّ علیه السلام هَذِهِ الَّتِی قَالَ اللَّهُ فَمَنِ اضْطُرَّ غَیْرَ باغٍ وَ لا عادٍ(1) وَ هَذِهِ غَیْرُ بَاغِیَةٍ وَ لَا عَادِیَةٍ إِلَیْهِ فَخَلِّ سَبِیلَهَا فَقَالَ عُمَرُ لَوْ لَا عَلِیٌّ لَهَلَکَ عُمَرُ(2).

«41»

شی، [تفسیر العیاشی] فِی رِوَایَةِ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذَا زَنَی الرَّجُلُ یُجْلَدُ وَ یَنْبَغِی لِلْإِمَامِ أَنْ یَنْفِیَهُ مِنَ الْأَرْضِ الَّتِی جُلِدَ بِهَا إِلَی غَیْرِهَا سَنَةً وَ کَذَلِکَ یَنْبَغِی لِلرَّجُلِ إِذَا سَرَقَ وَ قُطِعَتْ یَدُهُ (3).

«42»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ فَلا تَعْتَدُوها وَ مَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَأُولئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ (4) فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ غَضِبَ عَلَی الزَّانِی فَجَعَلَ لَهُ جَلْدَ مِائَةٍ فَمَنْ غَضِبَ عَلَیْهِ فَزَادَ فَأَنَا إِلَی اللَّهِ مِنْهُ بَرِی ءٌ فَذَلِکَ قَوْلُهُ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَعْتَدُوهَا(5).

«43»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: أَتَتِ امْرَأَةٌ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام تَسْتَعْدِی عَلَی زَوْجِهَا أَنَّهُ أَحْبَلَ جَارِیَتِی فَقَالَ إِنَّهَا وَهَبَتْهَا لِی فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام لِلرَّجُلِ ائْتِنِی بِالْبَیِّنَةِ وَ إِلَّا رَجَمْتُکَ فَلَمَّا رَأَتِ الْمَرْأَةُ أَنَّهُ الرَّجْمُ لَیْسَ دُونَهُ شَیْ ءٌ أَقَرَّتْ أَنَّهَا وَهَبَتْهَا لَهُ فَجَلَدَهَا عَلِیٌّ علیه السلام وَ أَجَازَ لَهُ ذَلِکَ (6).

الرِّضَا علیه السلام: قَضَی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی امْرَأَةٍ مُحْصَنَةٍ فَجَرَ بِهَا غُلَامٌ صَغِیرٌ فَأَمَرَ عُمَرُ أَنْ تُرْجَمَ فَقَالَ علیه السلام لَا یَجِبُ الرَّجْمُ إِنَّمَا یَجِبُ الْحَدُّ لِأَنَّ الَّذِی فَجَرَ بِهَا لَیْسَ بِمُدْرِکٍ (7)

ص: 52


1- 1. ما بین العلامتین أضفناه من المصدر و الآیة فی البقرة ص 137.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 74.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 316.
4- 4. البقرة: 229.
5- 5. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 117.
6- 6. مناقب آل أبی طالب ج 2 ص 148.
7- 7. مناقب آل أبی طالب ج 2 ص 360.

عمر درباره مرد همسرداری که در مدینه زنا کرده بود دستور به سنگسار داد. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: سنگسار بر او واجب نیست زیرا از خانواده اش دور است و خانواده او در شهر دیگری است، اما حد بر او واجب است، عمر گفت: خداوند مرا با معضلی که ابوالحسن نباشد باقی نگذارد.(1)

اصبغ بن نباته گفت: عمر بر پنج نفر در زنا حکم به سنگسار داد. امیرالمؤمنین علیه السلام او را تخطئه کرد. اولی را گردنش را زد، دومی را سنگسار کرد، به سومی حد زد و به چهارمی نصف حد یعنی پنجاه ضربه، و پنجمی را نیز تعزیر کرد. عمر گفت: چرا این کار را کردی؟ حضرت فرمود: اما اولی ذمی بود که با زن مسلمانی زنا کرده پس از ذمه اش خارج شده بود، دومی مردی بود همسردار بنابراین سنگسارش کردیم. سومی غیرهمسردار بود، او را حد زدیم. و اما چهارمی عبد بود که او را نصف حد زدیم، پنجمی دیوانه بود و عقلش مغلوب بود پس او را تعزیر و تأدیب کردیم.

عمر گفت: ای ابوالحسن، در امتی که تو نباشی زندگی نمی خواهم.(2)

و روایت شده که زن آبستنی زنا کرد. عمر دستور به سنگسارش داد. امیرالمؤمنین علیه السلام به او فرمود: برای او درست، ولی آیا برای آنچه در شکم دارد سلطه ای داری؟ در حالی که خداوند تعالی می فرماید: «و لا تزر وازرة وزر اخری». گفت: با او چه کنم؟ فرمود: صبر کن تا فرزندش متولد شود. هنگامی که به دنیا آمد و برای او سرپرستی پیدا کرد حد را بر او جاری ساز، وقتی فرزند متولد شد زن مرد. عمر گفت: اگر علی نبود عمر هلاک می شد.(3)

ابن مسیب گفت: معاویه به ابوموسی اشعری نامه نوشت که از علی درباره مردی که کسی را با زنش در حال زنا دید و او را کشت سوال کند که بر او چه چیز واجب می شود؟ فرمود: اگر زناکار همسردار بود چیزی بر قاتلش نیست چون کسی را کشته که قتل او واجب است.

ص: 53


1- . همان : 361
2- . همان
3- . همان : 362

وَ أَمَرَ عُمَرُ بِرَجُلٍ یَمَنِیٍّ مُحْصَنٍ فَجَرَ بِالْمَدِینَةِ أَنْ یُرْجَمَ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لَا یَجِبُ عَلَیْهِ الرَّجْمُ لِأَنَّهُ غَائِبٌ عَنْ أَهْلِهِ وَ أَهْلُهُ فِی بَلَدٍ آخَرَ إِنَّمَا یَجِبُ عَلَیْهِ الْحَدُّ فَقَالَ عُمَرُ لَا أَبْقَانِیَ اللَّهُ لِمُعْضِلَةٍ لَمْ یَکُنْ لَهَا أَبُو الْحَسَنِ (1).

الْأَصْبَغُ بْنُ نُبَاتَةَ: أَنَّ عُمَرَ حَکَمَ عَلَی خَمْسَةِ نَفَرٍ فِی زِنًا بِالرَّجْمِ فَخَطَّأَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی ذَلِکَ وَ قَدَّمَ وَاحِداً فَضَرَبَ عُنُقَهُ وَ قَدَّمَ الثَّانِیَ فَرَجَمَهُ وَ قَدَّمَ الثَّالِثَ فَضَرَبَهُ الْحَدَّ وَ قَدَّمَ الرَّابِعَ فَضَرَبَهُ نِصْفَ الْحَدِّ خَمْسِینَ جَلْدَةً وَ قَدَّمَ الْخَامِسَ فَعَزَّرَهُ فَقَالَ عُمَرُ کَیْفَ ذَلِکَ فَقَالَ علیه السلام أَمَّا الْأَوَّلُ فَکَانَ ذِمِّیّاً زَنَی بِمُسْلِمَةٍ فَخَرَجَ عَنْ ذِمَّتِهِ وَ أَمَّا الثَّانِی فَرَجُلٌ مُحْصَنٌ زَنَی فَرَجَمْنَاهُ وَ أَمَّا الثَّالِثُ فَغَیْرُ مُحْصَنٍ فَضَرَبْنَاهُ الْحَدَّ وَ أَمَّا الرَّابِعُ فَعَبْدٌ زَنَی فَضَرَبْنَاهُ نِصْفَ الْحَدِّ وَ أَمَّا الْخَامِسُ فَمَغْلُوبٌ عَلَی عَقْلِهِ مَجْنُونٌ فَعَزَّرْنَاهُ فَقَالَ عُمَرُ لَا عِشْتُ فِی أُمَّةٍ لَسْتَ فِیهَا یَا أَبَا الْحَسَنِ (2).

وَ رُوِیَ: أَنَّهُ أُتِیَ بِحَامِلٍ قَدْ زَنَتْ فَأَمَرَ بِرَجْمِهَا فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام هَبْ لَکَ سَبِیلٌ عَلَیْهَا فَهَلْ لَکَ سَبِیلٌ عَلَی مَا فِی بَطْنِهَا وَ اللَّهُ تَعَالَی یَقُولُ وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری قَالَ فَمَا أَصْنَعُ بِهَا قَالَ احْتَطْ(3) عَلَیْهَا حَتَّی تَلِدَ فَإِذَا وَلَدَتْ وَ وُجِدَ لِوُلْدِهَا مَنْ یَکْفُلُهُ فَأَقِمِ الْحَدَّ عَلَیْهَا فَلَمَّا وَلَدَتْ مَاتَتْ فَقَالَ عُمَرُ لَوْ لَا عَلِیٌّ لَهَلَکَ عُمَرُ(4).

ابْنُ الْمُسَیَّبِ: أَنَّهُ کَتَبَ مُعَاوِیَةُ إِلَی أَبِی مُوسَی الْأَشْعَرِیِّ یَسْأَلُهُ أَنْ یَسْأَلَ عَلِیّاً عَنْ رَجُلٍ یَجِدُ مَعَ امْرَأَتِهِ رَجُلًا یَفْجُرُ بِهَا فَقَتَلَهُ مَا الَّذِی یَجِبُ عَلَیْهِ قَالَ إِنْ کَانَ الزَّانِی مُحْصَناً فَلَا شَیْ ءَ عَلَی قَاتِلِهِ لِأَنَّهُ قَتَلَ مَنْ یَجِبُ عَلَیْهِ الْقَتْلُ.

ص: 53


1- 1. مناقب آل أبی طالب ج 2 ص 361.
2- 2. مناقب آل أبی طالب ج 2 ص 361.
3- 3. احفظ علیها خ، اصطبر علیها خ.
4- 4. مناقب آل أبی طالب ج 2 ص 362.

در روایتی حضرت فرمود: من ابوالحسن هستم، اگر کسی چهار شاهد اقامه نکند به اولیای مقتول تحویل داده می شودتا قصاص شود. (1)

روایت شده که زنی خود را شبیه کنیز مردی کرد و شب در بستر او خوابید و ان مرد با او نزدیکی نمود. امیرالمؤمنین علیه السلام دستور داد که حد را بر مرد، پنهانی و بر زن آشکارا اجرا کنند.(2)

روایت44.

مناقب: جعفر بن رزق الله گفت: مرد مسیحی را که با زن مسلمانی زنا کرده بود نزد متوکل آوردند، خواست بر او حد جاری کند اسلام آورد.

یحیی بن اکثم گفت: ایمان گذشته را محو می کند و بعضی از آنها گفتند: سه حد بر او بزنید، متوکل به امام هادی علیه السلام نوشت و سؤال کرد، وقتی حضرت نامه را خواند نوشت: زده می شود تا بمیرد، فقها آن را انکار کردند. متوکل نامه نوشت و از علت پرسید، فرمود: بسم الله الرحمن الرحیم «فَلَمَّا رَأَوْا بَأْسَنَا قَالُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَحْدَهُ وَکَفَرْنَا بِمَا کُنَّا بِهِ مُشْرِکِینَ » ؛ { پس چون سختی [عذاب] ما را دیدند گفتند فقط به خدا ایمان آوردیم و بدانچه با او شریک می گردانیدیم کافریم}(3). راوی گفت: متوکل به ان دستور داد پس او را زدند تا آنکه مرد.(4)

روایت45.

نوادر: ابوبصیر از امام صادق علیه السلام نقل کرد که امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: اگر پیرمرد و پیرزنی زنا کردند هرکدام از آنها صد ضربه شلاق زده می شود و سنگسارمی شوند و باکره صد ضربه شلاق زده و به شهر دیگری یک سال تبعید می شود.(5)

روایت46.

از سماعه و ابوبصیر روایت شده که گفتند: امام صادق علیه السلام فرمود: زناکار حد نمی خورد مگر آنکه چهار نفر علیه او شهادت دهند بر نزدیکی و دخول و خروج، مانند میل در سرمه دان،

ص: 54


1- . همان : 380
2- . همان : 381
3- . غافر / 84
4- . مناقب آل ابوطالب 4 : 405
5- . محدث نوری این روایت را از کتاب نوادر احمد بن محمد بن عیسی آورده و ما آن را با نسخه مستدرک 3 : 222 مقابله کردیم.

وَ فِی رِوَایَةِ صَاحِبِ الْمُوَطَّإِ: فَقَالَ أَنَا أَبُو الْحَسَنِ فَإِنْ لَمْ یُقِمْ أَرْبَعَةَ شُهَدَاءَ فَلْیُعْطَ بِرُمَّتِهِ (1).

وَ رُوِیَ: أَنَّ امْرَأَةً تَشَبَّهَتْ لِرَجُلٍ بِجَارِیَتِهِ وَ اضْطَجَعَتْ عَلَی فِرَاشِهِ لَیْلًا فَوَطِئَهَا فَأَمَرَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بِإِقَامَةِ الْحَدِّ عَلَی الرَّجُلِ سِرّاً وَ عَلَی الْمَرْأَةِ جَهْراً(2).

«44»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب جَعْفَرُ بْنُ رِزْقِ اللَّهِ قَالَ: قُدِّمَ إِلَی الْمُتَوَکِّلِ رَجُلٌ نَصْرَانِیٌّ فَجَرَ بِامْرَأَةٍ مُسْلِمَةٍ فَأَرَادَ أَنْ یُقِیمَ عَلَیْهِ الْحَدَّ فَأَسْلَمَ فَقَالَ یَحْیَی بْنُ أَکْثَمَ الْإِیمَانُ یَمْحُو مَا قَبْلَهُ وَ قَالَ بَعْضُهُمْ یُضْرَبُ ثَلَاثَةَ حُدُودٍ فَکَتَبَ الْمُتَوَکِّلُ إِلَی عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ النَّقِیِّ علیه السلام یَسْأَلُهُ فَلَمَّا قَرَأَ الْکِتَابَ کَتَبَ یُضْرَبُ حَتَّی یَمُوتَ فَأَنْکَرَ الْفُقَهَاءُ ذَلِکَ فَکَتَبَ إِلَیْهِ یَسْأَلُهُ عَنِ الْعِلَّةِ فَقَالَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ فَلَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا قالُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَحْدَهُ وَ کَفَرْنا بِما کُنَّا بِهِ مُشْرِکِینَ (3) السُّورَةَ قَالَ فَأَمَرَ الْمُتَوَکِّلُ فَضُرِبَ حَتَّی مَاتَ (4).

«45»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: إِذَا زَنَی الشَّیْخُ وَ الشَّیْخَةُ جُلِدَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِائَةَ جَلْدَةٍ وَ عَلَیْهِمَا الرَّجْمُ وَ عَلَی الْبِکْرِ جَلْدُ مِائَةٍ وَ نَفْیُ سَنَةٍ فِی غَیْرِ مِصْرِهِ (5).

«46»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَنْ سَمَاعَةَ وَ أَبِی بَصِیرٍ قَالا قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: لَا یُحَدُّ الزَّانِی حَتَّی یَشْهَدَ عَلَیْهِ أَرْبَعَةُ شُهُودٍ عَلَی الْجِمَاعِ وَ الْإِیلَاجِ وَ الْإِخْرَاجِ کَالْمِیلِ فِی الْمُکْحُلَةِ

ص: 54


1- 1. مناقب آل أبی طالب ج 2 ص 380.
2- 2. مناقب آل أبی طالب ج 2 ص 381.
3- 3. غافر: 84 و 85.
4- 4. مناقب آل أبی طالب ج 4 ص 405.
5- 5. أخرج العلامة النوریّ الحدیث و ما یأتی بعده تحت رمز« ین» عن کتاب نوادر أحمد بن محمّد بن عیسی و قابلناها علی نسخة المستدرک ج 3 ص 222.

و لعان نمی باشد تا آنکه مطمئن شود او را دیده است.

روایت47.

نوادر: امام باقر علیه السلام فرمود: مرد همسردار سنگسار می شود و کسی که همسر ندارد صد ضربه شلاق می خورد ولی تبعید نمی شود، و کسی که ازدواج کرده لیکن هنوز با همسرش نزدیکی نکرده صد ضربه شلاق می خورد و تبعید می شود. و لعان بین حرّ و کنیز و زن یهودی و نصرانی واقع می شود و اگر سنگسار شود از همدیگر ارث می برند.(1)

روایت48.

ابواسحاق از امام کاظم علیه السلام درباره زناکاری که نزدش کنیزی است که با او نزدیکی می کند سوال کرد. فرمود: این بی نیازی است یعنی نزد او چیزی است که او را از زنا بی نیاز می کند. عرض کردم: اگر ادعا کرد که با کنیز نزدیکی نکرده است چه؟ فرمود: ادعایش پذیرفته نمی شود. عرض کردم: اگر متعه بود چه؟ فرمود: نزد او دائم باید باشد.

و هر کنیزی که زنا کند حدش بر مولایش واجب است و اگر فرزندی متولد شد آن بچه را می فروشد و صرف حج و غیر آن می کند.

روایت49.

نوادر: از ابوبصیر از امام صادق علیه السلام نقل شده که امیرالمؤمنین علیه السلام درباره زنی که اعتراف کرد که مردی او را مجبور به زنا کرده است اینگونه قضاوت کرد، فرمود: او مانند زن اسیری است که مالک خودش نیست، اگر اسیر کننده خواست او را می کشد و بر آن زن حدی نیست و تبعید نمی شود.

و نیز درباره زنی که شوهر داشت و به گروهی از مردان ملحق شده بود و به انان خبر داد که بیوه ام پس یکی از انان با ان زن ازدواج و نزدیکی کرد و سپس شوهرش امد چنین قضاوت کرد: مهر برای زن است، و حضرت دستور داد که وقتی زن وضع حمل کرد سنگسار شود.

روایت50.

نوادر: ابوبصیر از امام صادق علیه السلام نقل کرد که فرمود: زن و مردی که همسرشان نباشد سنگسار نمی شوند، مگر آنکه مرد با زنش و زن با مردش باشد. هر گاه مردی به زور با زنی زنا کند ضربه ای شمشیر بر او زده میشود خواه بر اثر ان بمیرد یا زنده بماند. و همچنین اگر کسی با محارمش زنا کند و مرد، محصن نمی شود تا آنکه زنی داشته باشد که در را براو ببندد.

از حضرت درباره آیه «أَن یُقَتَّلُواْ أَوْ یُصَلَّبُواْ أَوْ تُقَطَّعَ أَیْدِیهِمْ وَأَرْجُلُهُم مِّنْ

ص: 55


1- . ذیل حدیث را در مستدرک 3 : 36 نقل کرده است و در آن «اگر حکم سنگسار بود»، نیامده است.

وَ لَا یَکُونُ لِعَانٌ حَتَّی یَزْعُمَ أَنَّهُ عَایَنَ.

«47»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: الْمُحْصَنُ یُرْجَمُ وَ الَّذِی لَمْ یُحْصَنْ یُجْلَدُ مِائَةً وَ لَا یُنْفَی وَ الَّذِی قَدْ أُمْلِکَ یُجْلَدُ مِائَةً وَ یُنْفَی وَ یَقَعُ اللِّعَانُ بَیْنَ الْحُرِّ وَ الْمَمْلُوکَةِ وَ الْیَهُودِیَّةِ وَ النَّصْرَانِیَّةِ وَ إِنْ رُجِمَ یَتَوَارَثَانِ (1).

«48»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ عَنْ أَبِی إِبْرَاهِیمَ علیه السلام: سَأَلْتُهُ عَنِ الزَّانِی وَ عِنْدَهُ سُرِّیَّةٌ أَوْ أَمَةٌ یَطَؤُهَا قَالَ إِنَّمَا هُوَ الِاسْتِغْنَاءُ أَنْ یَکُونَ عِنْدَهُ مَا یُغْنِیهِ عَنِ الزِّنَا قُلْتُ فَإِنْ زَعَمَ أَنَّهُ لَا یَطَأُ الْأَمَةَ قَالَ لَا یُصَدَّقُ قُلْتُ فَإِنْ کَانَتْ عِنْدَهُ مُتْعَةٌ قَالَ إِنَّمَا هُوَ الدَّائِمُ عِنْدَهُ وَ أَیُّ جَارِیَةٍ زَنَتْ فَعَلَی مَوْلَاهَا حَدُّهَا وَ إِنْ وَلَدَتْ بَاعَ وَلَدَهَا وَ صَرَفَهُ فِیمَا أَرَادَ مِنْ حَجٍّ وَ غَیْرِهِ.

«49»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْهُ علیه السلام قَالَ: قَضَی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی امْرَأَةٍ اعْتَرَفَتْ عَلَی نَفْسِهَا أَنَّ رَجُلًا اسْتَکْرَهَهَا قَالَ هِیَ مِثْلُ السَّبِیَّةِ لَا یَمْلِکُ نَفْسَهَا لَوْ شَاءَ لَقَتَلَهَا لَیْسَ عَلَیْهَا حَدٌّ وَ لَا نَفْیٌ وَ قَضَی فِی الْمَرْأَةِ لَهَا بَعْلٌ لَحِقَتْ بِقَوْمٍ فَأَخْبَرَتْهُمْ أَنَّهَا أَیِّمٌ فَنَکَحَهَا أَحَدُهُمْ ثُمَّ جَاءَ زَوْجُهَا أَنَّ لَهَا الصَّدَاقَ وَ أَمَرَ بِهَا إِذَا وَضَعَتْ وَلَدَهَا أَنْ تُرْجَمَ.

«50»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْهُ علیه السلام قَالَ: الْمُغِیبُ وَ الْمُغِیبَةُ(2)

لَیْسَ عَلَیْهِمَا رَجْمٌ إِلَّا أَنْ یَکُونَ رَجُلًا مُقِیماً مَعَ امْرَأَتِهِ وَ امْرَأَتُهُ مُقِیمَةٌ مَعَهُ وَ إِذَا کَابَرَ رَجُلٌ امْرَأَةً عَلَی نَفْسِهَا ضُرِبَ ضَرْبَةً بِالسَّیْفِ مَاتَ مِنْهَا أَوْ عَاشَ وَ مَنْ زَنَی بِذَاتِ مَحْرَمٍ ضُرِبَ ضَرْبَةً بِالسَّیْفِ مَاتَ مِنْهَا أَوْ عَاشَ وَ لَا یَکُونُ الرَّجُلُ مُحْصَناً حَتَّی یَکُونَ عِنْدَهُ امْرَأَةٌ یُغْلِقُ عَلَیْهَا بَابَهُ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی أَنْ یُقَتَّلُوا أَوْ یُصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَیْدِیهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ مِنْ

ص: 55


1- 1. أخرج ذیل الحدیث فی المستدرک ج 3 ص 36، و لیس فیه« و ان رجم یتوارثان».
2- 2. المغیب- بضم المیم- الذی غاب زوجه.

خِلافٍ أَوْ یُنفَوْاْ مِنَ الأَرْضِ » ؛ { که کشته شوند یا بر دار آویخته گردند یا دست و پایشان در خلاف جهت یکدیگر بریده شود یا از آن سرزمین تبعید گردند}(1)

سؤال کردم، فرمود: این با امام است، هرکدام را خواست انجام می دهد.

و از تبعید سؤال کردم، فرمود: از تمامی بلاد اسلام تبعید می شود و اگر در جایی از بلاد اسلامی پیدا شد کشته می شود و به او امان داده نمی شود تا آنکه به بلاد شرک برسد .

عبدالرحمن گفت: درباره مردی که زنا کرده از امام صادق علیه السلام پرسیدم، فرمود: برای امام سزاوار است که وقتی شلاقش زد او را از آنجا به جای دیگری به مدت یک سال تبعید کند و بر امام است که او را از شهر اخراج کند و همچنین کسی که دزدی کرده و دست و پایش قطع شده است. و مردی که به زن شوهرداری تهمت زند هشتاد ضربه می خورد چه آزاد باشد چه بنده، و نیز عبد و کنیزی که زنا کنند هرکدامشان پنجاه ضربه شلاق می خورند.(2)

روایت51.

فقه الرضا: نقل شده که رسول خدا خدا صلی الله علیه و آله سنگسار می کرد و شلاق نمی زد، و به او گفتند امیرالمؤمنین علیه السلام در کوفه هم سنگسار می کرد و هم شلاق می زد. فرمود: نمی دانم از بچه ای که با زنی نزدیکی کرده پرسیدند؟ فرمود: شلاق زده

نمی شوند، از مردی که با دختر بچه ای نزدیکی کرده سوال کرد، فرمود: مرد را شلاق زده نمی شود.

روایت52.

نوادر: از ابوبصیر از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: زن وقتی امام خواست سنگسارش کند تا کمرش دفن می شود و اول امام سنگ پرتاب می کند سپس مردم با سنگ های کوچک، و زناکار وقتی سه بار شلاق خورد در مرتبه چهارم کشته می شود.(3)

و فرمود: مردی نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد و عرض کرد: من زنا کرده ام، حضرت صورتش را برگرداند. برای بار دوم آمد، باز هم رویش را برگرداند، بار سوم که آمد گفت: ای رسول خدا من زنا کرده ام و مجازات دنیا از عذاب آخرت آسان تر است. رسول خدا فرمود: آیا دوست شما دیوانه است؟ گفتند: نه، مرد برای بار چهارم اقرار کرد. رسول خدا دستور داد سنگسارش کنند و گودالی برای او بکنند، پس سنگسارش کردند.

وقتی سنگ به سوی او می زدند مرد با سرعت از گودال خارج شد. زبیر استخوان شتری را به سویش پرتاب کرد پس او را گرفت

ص: 56


1- . مائده / 33
2- . نوادر چاپی ذیل فقه الرضا : 76
3- . همان : 77

خِلافٍ أَوْ یُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ (1) قَالَ ذَلِکَ إِلَی الْإِمَامِ أَیَّهَا شَاءَ فَعَلَ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ النَّفْیِ قَالَ یُنْفَی مِنْ أَرْضِ الْإِسْلَامِ کُلِّهَا فَإِنْ وُجِدَ فِی شَیْ ءٍ مِنْ أَرْضِ الْإِسْلَامِ قُتِلَ وَ لَا أَمَانَ لَهُ حَتَّی یَلْحَقَ بِأَرْضِ الشِّرْکِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ: وَ سَأَلْتُهُ علیه السلام عَنِ الرَّجُلِ إِذَا زَنَی قَالَ یَنْبَغِی لِلْإِمَامِ إِذَا جَلَدَ أَنْ یَنْفِیَهُ مِنَ الْأَرْضِ الَّتِی جَلَدَهُ فِیهَا إِلَی غَیْرِهَا سَنَةً وَ عَلَی الْإِمَامِ أَنْ یُخْرِجَهُ مِنَ الْمِصْرِ وَ کَذَلِکَ إِذَا سَرَقَ قُطِعَتْ یَدُهُ وَ رِجْلُهُ وَ الرَّجُلُ إِذَا قَذَفَ الْمُحْصَنَةَ جُلِدَ ثَمَانِینَ حُرّاً کَانَ أَوْ مَمْلُوکاً وَ إِذَا زَنَی الْمَمْلُوکُ وَ الْمَمْلُوکَةُ جُلِدَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا خَمْسِینَ (2).

«51»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام] عَنْ أَبِیهِ قَالَ: رَجَمَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ لَمْ یَجْلِدْ وَ ذُکِرَ لَهُ أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام رَجَمَ وَ جَلَدَ بِالْکُوفَةِ فَقَالَ لَا أَعْرِفُ وَ عَنِ الصَّبِیِّ یَقَعُ عَلَی الْمَرْأَةِ قَالَ لَا یُجْلَدَانِ وَ عَنِ الرَّجُلِ یَقَعُ عَلَی الصَّبِیَّةِ قَالَ لَا یُجْلَدُ الرَّجُلُ.

«52»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: تُدْفَنُ الْمَرْأَةُ إِلَی وَسَطِهَا إِذَا أَرَادَ الْإِمَامُ رَجْمَهَا وَ یَرْمِی الْإِمَامُ ثُمَّ النَّاسُ بِحِجَارَةٍ صِغَارٍ وَ الزَّانِی إِذَا جُلِدَ ثَلَاثاً یُقْتَلُ فِی الرَّابِعَةِ(3).

وَ قَالَ: إِنَّ رَجُلًا أَتَی رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ إِنِّی زَنَیْتُ فَصَرَفَ وَجْهَهُ ثُمَّ جَاءَهُ الثَّانِیَةَ فَصَرَفَ وَجْهَهُ ثُمَّ جَاءَهُ الثَّالِثَةَ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّی زَنَیْتُ وَ عَذَابُ الدُّنْیَا أَهْوَنُ مِنْ عَذَابِ الْآخِرَةِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَ بِصَاحِبِکُمْ مَسٌّ فَقَالَ لَا فَأَقَرَّ الرَّابِعَةَ فَأَمَرَ بِهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ یُرْجَمَ وَ حُفِرَ لَهُ حُفْرَةٌ فَرَجَمُوهُ.

فَلَمَّا وَجَدَ مَسَّ الْحِجَارَةِ خَرَجَ یَشْتَدُّ فَلَقِیَهُ الزُّبَیْرُ فَرَمَاهُ بِسَاقِ بَعِیرٍ فَتُعُقِّلَ

ص: 56


1- 1. المائدة: 33.
2- 2. النوادر المطبوع بذیل فقه الرضا: 76.
3- 3. النوادر المطبوع بذیل فقه الرضا: 77.

و مردم نیز به او رسیدند و او را کشتند. خبر به پیامبر رسید و فرمود: چرا رهایش نکردید؟ و رسول خدا فرمود: اگر گناهش را پنهان می کرد و می مرد، برایش بهتر بود.

روایت53.

نوادر: امام صادق علیه السلام فرمود: حد سنگسار در زنا آن است که چهار نفر شهادت دهند که او را دیده اند که دخول و خروج می کند و حد شلاق، آنکه در یک لحاف دیده شوند و نیز دو مرد وقتی در یک لحاف باشند حد می خورند.

روایت54.

رجال کشی: ابوبصیر گفت: از امام صادق علیه السلام پرسیدم درباره زنی که ازدواج کرد در حالی که شوهر داشت پس شوهرش اشکار شد. فرمود: زن سنگسار می شود و مرد صد تازیانه می خورد، چون او سؤال نکرده بود.

شعیب گفت: بر امام صادق علیه السلام وارد شدم و به او گفتم: زنی ازدواج کرده درحالی که شوهر داشته، فرمود: زن سنگسار می شود و بر مرد چیزی نیست. ابوبصیر را دیدم، گفتم: من از حضرت صادق علیه السلام از زنی سؤال کردم که ازدواج کرده در حالی که شوهر داشته، گفت: زن سنگسار می شود و بر مرد چیزی نیست. پس دست به سینه اش کشید و گفت: گمان نمی کنم که صاحب ما حکمتش به کمال رسیده باشد.(1)

روایت55.

رجال کشی: شعیب بن یعقوب گفت: از ابوالحسن علیه السلام درباره مردی که با زنی ازدواج کرد، در حالی که او شوهر داشت و مرد نمی دانست، سوال کردم. فرمود: زن سنگسار می شود و بر مرد چیزی نیست، زیرا نمی دانسته. همین را از ابوبصیر مرادی پرسیدم، گفت: به خدا امام صادق علیه السلام به من فرمود: زن سنگسار می شود و مرد حد می خورد. شعیب گفت: ابوبصیر دست به سینه اش کشید، گمان می کنم که صاحب ما علمش به کمال نرسیده است.(2)

ص: 57


1- . رجال کشی : 153
2- . همان : 154، می گویم: و شیخ در تهذیب 10 : 25 و استبصار 4 : 209 از شعیب نقل کرده که گفت: از امام صادق علیه السلام درباره مردی که با زن شوهرداری ازدواج کرد، سوال کردم، فرمود: بین آنها فاصله بینداز. گفتم: تازیانه هم دارد، فرمود: نه، ندارد. تا ان که شعیب گفت: به ابابصیر خبر دادم. ابوبصیر گفت: از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرماید: علی علیه السلام درباره مردی که با زن شوهرداری ازدواج کرده بود اینطور قضاوت فرمود که زن سنگسار و مرد حد زده شود. سپس فرمود: اگر می دانستم که می دانستی او شوهر دارد سرت را با سنگ متلاشی می کردم. می گویم: اصول حکم در حد زنا از قرآن و سنت قطعیه در بین شیعه و سنی معلوم است و آن در محصن و محصنه سنگسار و در غیر آنها شلاق است، و فقه آن است که مفتی در هر موردی حکم خاص آن را بداند. از همین جهت است که گذشت که امیرالمؤمنین علیه السلام درباره زنی که همسر داشت و با گروهی از مردان بود که به آنها گفته بود که همسر ندارد و یکی از آنها با او ازدواج کرده بود، سپس همسرش آمد حضرت دستور داد وقتی فرزندش به دنیا آمد او را سنگسار کنند.این زن برای فرار از همسرش به گروهی دیگر پیوست و شوهرش از او غایب نبود، پس او سنگسار می شود. و از این دست روایات است آنچه که در تهذیب 10 : 25 و کافی 7 : 193 روایت شده که ابوبصیر از امام باقر علیه السلام درباره زن شوهرداری که شوهرش از او دور بود و شوهر دیگری اختیار کرده بود، سوال کرد، فرمود: اگر نزد امام برده شود و شهود علیه او شهادت دهند که همسر او غایب است، و نفقه و خبر زوج نیز دائما به او می رسید واینکه زن با مرد دیگری ازدواج کرده است، بر امام است که او را حد بزند و بین او و کسی که با او ازدواج کرده جدایی بیندازد. ظاهر آن است که مرد نمی داند که زن، شوهر غایبی دارد بنابراین همانطور که ابوالحسن علیه السلام در حدیث دوم از روایت کشی فرموده، چیزی بر او نیست، و گفته شده که بر زن حد جاری می کنند، چون شوهرش از او دور بوده است. از این دست روایات، آنچه در تهذیب و کافی از امام صادق علیه السلام نقل شده که درباره زن شوهرداری که با مردی ازدواج کرده سوال شد، فرمود: آن مرد شلاق می خورد و آن زن سنگسار می شود، زیرا هر دو می دانسته اند و مانند این روایت است، صدر حدیث اولی که در متن از کشی نقل شده است. این مسئله در این صورت فرض می شود که وقتی همسر آن زن نزد او می رود، او را با مرد دیگری می بیند همانطور که در حدیث کشی تعبیر شده است. مرد برای فرار از حد ادعا می کند که من با آن زن ازدواج کرده ام و زن به من گفته که بیوه است. آن زن سنگسار می شود زیرا با حضور همسرش مرتکب زنا شده و مرد حد می خورد – صد ضربه - زیرا خلاف آنچه که بوده ادعا کرده است. اگر مرد زن را می شناخت پس با علم اقدام بر این کار کرد و اگر نمی شناخت، چطور از ولی وخانواده اش سوال نکرده که ان زن را به عقد او در اورند و سخن زن را بدون شاهد پذیرفته است. و اما قرینه بر ان این است که امام صادق علیه السلام مسئله را اینگونه فرض کرده است که مرد و زن با علم خود اقدام کرده اند، پس حدیثی که ابوبصیر در ذیل روایت دوم از دو روایت کشی، از امام صادق علیه السلام نقل کرده محمول بر ان است علاوه بر ان این ابا بصیر همان ابابصیر مرادی خبیث است که می گوید: گمان می کنم صاحب ما علمش به کمال نرسیده است. و اما روایت ابابصیر که در ان امده است: امیرالمؤمنین علیه السلام مردی را حد زد، سپس به او فرمود: اگر می دانستم که می دانستی، سرت را با سنگ متلاشی می کردم. در این امر توهم و خطاست زیرا متلاشی شدن – که کنایه از سنگسار است – با احصان و عدم احصان می آید نه با علم، و اگر این سخن که اگر می دانستم، در حالی که او نمی داند صحیح باشد، چگونه حد بر او جاری کرده است. این خبر از اصل، چه از لحاظ متن و چه از لحاظ سند، ساقط و بی اعتبار است و وجهی برای تکلف افتادن در حمل حد بر تعزیر به دلیل کوتاهی مرد در تفحص از وضع زن وجود ندارد ، همانطور که از شیخ رحمه الله نقل شده است.

بِهِ وَ أَدْرَکَهُ النَّاسُ فَقَتَلُوهُ فَأُخْبِرَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِذَلِکَ فَقَالَ أَلَّا تَرَکْتُمُوهُ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَوِ اسْتَتَرَ وَ مَاتَ لَکَانَ خَیْراً لَهُ.

«53»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: حَدُّ الرَّجْمِ فِی الزِّنَا أَنْ یَشْهَدَ أَرْبَعٌ أَنَّهُمْ رَأَوْهُ یُدْخِلُ وَ یُخْرِجُ وَ حَدُّ الْجَلْدِ أَنْ یُوجَدَ فِی لِحَافٍ وَاحِدٍ وَ یُحَدُّ الرَّجُلَانِ مَتَی وُجِدَا فِی لِحَافٍ وَاحِدٍ.

«54»

کش، [رجال الکشی] عَنْ حَمْدَانَ عَنْ مُعَاوِیَةَ عَنْ شُعَیْبٍ الْعَقَرْقُوفِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ امْرَأَةٍ تَزَوَّجَتْ وَ لَهَا زَوْجٌ فَظَهَرَ عَلَیْهَا قَالَ تُرْجَمُ الْمَرْأَةُ وَ یُضْرَبُ الرَّجُلُ مِائَةَ سَوْطٍ لِأَنَّهُ لَمْ یَسْأَلْ قَالَ شُعَیْبٌ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام فَقُلْتُ لَهُ امْرَأَةٌ تَزَوَّجَتْ وَ لَهَا زَوْجٌ قَالَ تُرْجَمُ الْمَرْأَةُ وَ لَا شَیْ ءَ عَلَی الرَّجُلِ فَلَقِیتُ أَبَا بَصِیرٍ فَقُلْتُ لَهُ إِنِّی سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام عَنِ الْمَرْأَةِ الَّتِی تَزَوَّجَتْ وَ لَهَا زَوْجٌ قَالَ تُرْجَمُ الْمَرْأَةُ وَ لَا شَیْ ءَ عَلَی الرَّجُلِ فَمَسَحَ صَدْرَهُ وَ قَالَ مَا أَظُنُّ صَاحِبَنَا تَنَاهَی حُکْمُهُ بَعْدُ(1).

«55»

کش، [رجال الکشی] عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ شُعَیْبِ بْنِ یَعْقُوبَ الْعَقَرْقُوفِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام عَنِ الرَّجُلِ تَزَوَّجَ امْرَأَةً وَ لَهَا زَوْجٌ وَ لَمْ یَعْلَمْ قَالَ تُرْجَمُ الْمَرْأَةُ وَ لَیْسَ عَلَی الرَّجُلِ شَیْ ءٌ إِذَا لَمْ یَعْلَمْ فَذَکَرْتُ ذَلِکَ لِأَبِی بَصِیرٍ الْمُرَادِیِّ قَالَ قَالَ لِی وَ اللَّهِ جَعْفَرٌ علیه السلام تُرْجَمُ الْمَرْأَةُ وَ یُجْلَدُ الرَّجُلُ الْحَدَّ قَالَ فَضَرَبَ بِیَدِهِ عَلَی صَدْرِهِ یَحُکُّهَا أَظُنُّ صَاحِبَنَا مَا تَکَامَلَ عِلْمُهُ (2).

ص: 57


1- 1. رجال الکشّیّ: 153.
2- 2. رجال الکشّیّ ص 154، أقول: و روی الشیخ فی التهذیب ج 10 ص 25 و الاستبصار ج 4 ص 209، عن شعیب قال: سألت أبا الحسن علیه السلام عن رجل تزوج امرأة لها زوج، قال: یفرق بینهما، قلت: فعلیه ضرب؟ قال: لا، ما له یضرب- الی أن قال: فأخبرت أبا بصیر فقال: سمعت جعفرا علیه السلام یقول: ان علیّا علیه السلام قضی فی رجل تزوج امرأة لها زوج فرجم المرأة و ضرب الرجل الحد، ثمّ قال: لو علمت أنک علمت لفضخت رأسک بالحجارة. أقول اصول الحکم فی حدّ الزنا معلوم من الکتاب و السنة مقطوع بها بین الفریقین، و هو الرجم علی المحصن و المحصنة، و الجلد علی غیرهما، و الفقه أن یعرف المفتی فی کل مورد حکمه الخاص به. فمن ذلک ما مضی أن أمیر المؤمنین علیه السلام قضی فی المرأة لها بعل لحقت بقوم فأخبرتهم أنّها بلا زوج فنکحها أحدهم ثمّ جاء زوجها: أن لها الصداق، و أمر بها إذا وضعت ولدها أن ترجم. فهذه المرأة انما لحقت بقوم آخر فرارا من زوجها، و لم یکن زوجها غاب عنها اختیارا، فکان علیها الرجم. و من ذلک ما رواه فی التهذیب ج 10 ص 25، و الکافی ج 7 ص 193 عن أبی بصیر عن أبی جعفر علیه السلام قال: سئل عن امرأة کان لها زوج غائبا عنها فتزوجت زوجا آخر قال: ان رفعت الی الامام ثمّ شهد علیها شهود أن لها زوجا غائبا و أن مادته و خبره یأتیها منه، و أنّها تزوجت زوجا آخر، کان علی الامام أن یحدها و یفرق بینها و بین الذی تزوجها. فالظاهر أن الرجل ما علم أن لها زوجا غائبا، فلیس علیه شی ء کما قال أبو الحسن علیه السلام فی الحدیث الثانی من خبری الکشّیّ. و انما کان علیها الحدّ لان زوجها کان غائبا عنها. و من ذلک ما رواه فی التهذیب و الکافی عنه عن أبی عبد اللّه علیهما السلام قال: سألته عن امرأة تزوجها رجل فوجد لها زوجا قال: علیه الجلد، و علیها الرجم، لانه تقدم بعلم و تقدمت هی بعلم، و مثله صدر الحدیث الأول الذی نقل فی المتن عن الکشّیّ. و هذه المسألة تفرض إذا ظهر الزوج علی امرأته فوجدها مع رجل آخر کما عبر فی حدیث کش و قال:« فظهر علیها»، فادّعی الرجل- فرارا من الحد- فقال: انی تزوجتها و قد قالت لی: انها أیم. فعلی المرأة الرجم لأنّها زنت مع حضور زوجها، و علی الرجل الحد- مائة سوط- لانه یدعی خلاف ظاهر الحال، فانه ان کان الرجل یعرفها فقد تقدم بعلم و ان لم یکن یعرفها فکیف لم یسأل عن ولیها و عشیرتها أن یزوجوها منه و صدقها فی قولها بلا بینة. و اما القرینة علی أن أبا عبد اللّه علیه السلام فرض المسألة هکذا قوله علیه السلام« لانه تقدم بعلم و تقدمت هی بعلم»، فالذی حدث به أبو بصیر عن أبی عبد اللّه علیه السلام فی ذیل الحدیث الثانی من خبری الکشّیّ محمول علی ذلک مع أنّه أبو بصیر المرادی الخبیث الذی یقول: ما أظن صاحبنا تناهی حکمه بعد. و أمّا حدیثه الذی قال فیه: ان أمیر المؤمنین علیه السلام ضرب الرجل الحد، ثم قال: لو علمت أنک علمت لفضخت راسک بالحجارة، ففیه الوهم و الخبط، لان الفضخ- و هو کنایة عن الرجم- یدور مع الاحصان و عدمه، لا العلم، و لو صح قوله« لو علمت» و هو لا یعلم، فکیف ضربه الحدّ. فالخبر ساقط من الأصل متنا و سندا، و لا وجه للتکلف فی حمل الحدّ علی التعزیر لتقصیره فی التفتیش کما عن الشیخ رحمه اللّه.

ص: 58

ص: 58

روایت56.

تفسیر نعمانی: از امیرالمؤمنین علیه السلام روایت شده که فرمود: شریعت مردم در جاهلیت این بود که اگر زنی مرتکب زنا می شد در خانه ای حبس می گردید و نیازهای او رابراورده می کردند تا آنکه می مرد، و اگر مردی زنا می کرد از جمع خود دورش کرده و با زبان آزارش می دادند و کارش را به رویش می آوردند و غیر این چیزی نمی دانستند.(1)

ص: 59


1- . مشهور مسلم از تاریخ عرب، مخصوصا در زمان ظهور اسلام این است که زنا در نزد آنها، چه پنهانی و چه علنی، رایج بوده است. در مکه و طائف و غیر این شهرها، زنان بدکاره پرچم هایی را به همین مناسبت برمی افراشتند و مردم بدون آنکه انکاری بر انان شود نزد آنها رفت و آمد می کردند. و آنها هم فرزند زنا را به حکم قرعه یا نظر زن بدکاره و به اختیار او، به پدرش ملحق می کردند و برای تو همین بس که معاویه به حکم جاهلیت، زیاد را پس از پنجاه سال بعد از اسلام به پدرش ملحق کرد. عرب وقتی اسلام آمد به شراب خواری و زنا افتخار می کرد و آن دو را پاک می نامید و قریش مردم را به این کار ترغیب می کردند و از اسلام به خاطر تحریم شراب خواری و زنا بازمی داشتند. پیامبر صلی الله علیه و آله هنگام بیعت از زنان بر انان شرط کردکه زنا ندهند همان طور که در آیه 12 سوره ممتحنه آمده است چون زنا بین آنها رواج داشت.
«56»

تَفْسِیرُ النُّعْمَانِیِّ، بِالْإِسْنَادِ الْمُتَقَدِّمِ فِی کِتَابِ الْقُرْآنِ (1) عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: کَانَتْ شَرِیعَتَهُمْ فِی الْجَاهِلِیَّةِ أَنَّ الْمَرْأَةَ إِذَا زَنَتْ حُبِسَتْ فِی بَیْتٍ وَ أُقِیمَ بِأَوَدِهَا حَتَّی یَأْتِیَ الْمَوْتُ وَ إِذَا زَنَی الرَّجُلُ نَفَوْهُ عَنْ مَجَالِسِهِمْ وَ شَتَمُوهُ وَ آذَوْهُ وَ عَیَّرُوهُ وَ لَمْ یَکُونُوا یَعْرِفُونَ غَیْرَ هَذَا(2)

ص: 59


1- 1. أورد رحمه اللّه رسالة النعمانیّ فی تفسیر القرآن الباب 128 من کتاب القرآن( ج 92 ص 1- 97 من هذه الطبعة) و تری سندها فی الصفحة الثالثة.
2- 2. المشهور المسلم من تاریخ العرب خصوصا عند ظهور الإسلام أن الزنا کان رائجا عندهم خفیة و علانیة، و کانت بمکّة و طائف و غیر ذلک بغایا یرفعن الرایات بذلک و یختلف الناس عندهن من دون أی نکیر، و کانوا یلحقون ولد الزنا بأبیه، بحکم القرعة أو القافة أو رأی الزانیة و اختیارها، و حسبک من ذلک استلحاق معاویة زیادا بحکم الجاهلیة بعد الإسلام بخمسین عاما. علی أن العرب حین جاء الإسلام کانوا مغرمین بشرب الخمر و الزنا یفتخرون بذلک و یسمونهما الاطیبین و کانت قریش یرغبون و یرغبون الناس عن الإسلام بتحریمه شرب الخمر و الزنا و انما کان النبیّ صلّی اللّه علیه و آله عند ما یأخذ البیعة من النساء یشرط علیهم أن لا یزنین کما فی الآیة 12 من سورة الممتحنة، لرواج الزنا بینهن.

خداوند تعالی در صدر اسلام فرمود: «وَاللاَّتِی یَأْتِینَ الْفَاحِشَةَ مِن نِّسَآئِکُمْ فَاسْتَشْهِدُواْ عَلَیْهِنَّ أَرْبَعةً مِّنکُمْ فَإِن شَهِدُواْ فَأَمْسِکُوهُنَّ فِی الْبُیُوتِ حَتَّیَ یَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ یَجْعَلَ اللّهُ لَهُنَّ سَبِیلًا*وَاللَّذَانَ یَأْتِیَانِهَا مِنکُمْ فَآذُوهُمَا فَإِن تَابَا وَأَصْلَحَا فَأَعْرِضُواْ عَنْهُمَا إِنَّ اللّهَ کَانَ تَوَّابًا رَّحِیمًا » ؛ {و از زنان شما کسانی که مرتکب زنا می شوند چهار تن از میان خود [مسلمانان] بر آنان گواه گیرید پس اگر شهادت دادند آنان [=زنان] را در خانه ها نگاه دارید تا مرگشان فرا رسد یا خدا راهی برای آنان قرار دهد*و از میان شما آن دو تن را که مرتکب زشتکاری می شوند آزارشان دهید پس

ص: 60

قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فِی أَوَّلِ الْإِسْلَامِ وَ اللَّاتِی یَأْتِینَ الْفاحِشَةَ مِنْ نِسائِکُمْ فَاسْتَشْهِدُوا عَلَیْهِنَّ أَرْبَعَةً مِنْکُمْ فَإِنْ شَهِدُوا فَأَمْسِکُوهُنَّ فِی الْبُیُوتِ حَتَّی یَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ یَجْعَلَ اللَّهُ لَهُنَّ سَبِیلًا وَ الَّذانِ یَأْتِیانِها مِنْکُمْ فَآذُوهُما فَإِنْ تابا وَ أَصْلَحا فَأَعْرِضُوا عَنْهُما إِنَّ اللَّهَ

کانَ تَوَّاباً رَحِیماً(1) فَلَمَّا کَثُرَ الْمُسْلِمُونَ وَ قَوِیَ الْإِسْلَامُ وَ اسْتَوْحَشُوا أُمُورَ الْجَاهِلِیَّةِ أَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی الزَّانِیَةُ وَ الزَّانِی فَاجْلِدُوا کُلَّ واحِدٍ مِنْهُما مِائَةَ جَلْدَةٍ إِلَی آخِرِ الْآیَةِ(2)

ص: 60


1- 1. الآیتان فی سورة النساء 15- 16، و سورة النساء مدنیة و السور المدنیة علی ترتیب النزول: البقرة، الأنفال، آل عمران، الأحزاب، الممتحنة، ثمّ النساء، و الأحزاب نزلت فی سنة خمس، و الممتحنة نزلت فی سنة ست فی المهاجرات بعد الهدنة، فتکون سورة النساء نزولها فی سنة ست أو سبع من الهجرة بعد ظهور الإسلام بعشرین سنة من مبدإ الوحی.
2- 2. الآیة فی سورة النور: 4، و قد نزلت بالمدینة بعد سورة النساء بعشر سور من المفصل، و فی صدرها آیة اللعان، و هی نازلة بعد غزوة تبوک کما فی تفسیر القمّیّ ص 452 و تفسیر النعمانیّ ص 72( المطبوع فی البحار ج 93). و قد صرّح ابن الأثیر بذلک فی أسد الغابة ج 1 ص 23، قال« و فی سنة تسع لا عن رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله بین عویمر العجلانی و بین امرأته فی مسجده بعد العصر فی شعبان و کان عویمر قدم من تبوک فوجدها حبلی» و هکذا ذکره الطبریّ فی تاریخه شعبان سنة تسع و رواه أصحاب التراجم فی ترجمة عویمر بن أبیض العجلانی و هکذا أصحاب الحدیث کما فی الموطأ و سنن ابن داود و مشکاة المصابیح و غیره و سوف نتکلم علیها و علی آیات الافک الواقعة فی سورة النور 11- 26.

ترجمه نشده

روایت57.

نوادر راوندی: امام کاظم از پدرانش از امیرالمؤمنین علیهم السلام نقل کرد که درباره زن مجبور فرمود: بر او حدی نیست و مهر المثل هم به او داده می شود.(1)

ص: 61


1- . نوادر راوندی : 47

فَنَسَخَتْ هَذِهِ الْآیَةُ آیَةَ الْحَبْسِ وَ الْأَذَی (1).

«57»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیهم السلام قَالَ: فِی الْمُکْرَهِ لَا حَدَّ عَلَیْهَا وَ عَلَیْهِ مَهْرُ مِثْلِهَا(2).

ص: 61


1- 1. تری نص الخبر فی ص 6 من تفسیر النعمانیّ المطبوع فی ج 93 من البحار، و رواه علیّ بن إبراهیم القمّیّ مرسلا فی تفسیره ص 121 و أخرجه الشیخ الحرّ العاملیّ( فی ج 18 ص 351 من الوسائل الطبعة الحدیثة) عن رسالة المحکم و المتشابه( ص 8) المنسوبة الی علیّ بن الحسین المرتضی نقلا من تفسیر النعمانیّ. و قد ذکر المؤلّف العلامة فی مواضع من البحار، منها فی ج 93 ص 97 بعد ما انتهی رسالة النعمانیّ، أنه وجد رسالة اخری مسماة بکتاب ناسخ القرآن و منسوخه لسعد بن عبد اللّه الأشعریّ و أن مضمونهما متوافقان.
2- 2. نوادر الراوندیّ: 47، و ما بین العلامتین کان محله بیاضا.

باب هفتاد و یکم : حرمت لواط و حد آن و راه آشکار شدن آن

آیات

- «وَلُوطًا إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ أَتَأْتُونَ الْفَاحِشَةَ مَا سَبَقَکُم بِهَا مِنْ أَحَدٍ مِّن الْعَالَمِینَ* إِنَّکُمْ لَتَأْتُونَ الرِّجَالَ شَهْوَةً مِّن دُونِ النِّسَاء بَلْ أَنتُمْ قَوْمٌ مُّسْرِفُونَ* وَمَا کَانَ جَوَابَ قَوْمِهِ إِلاَّ أَن قَالُواْ أَخْرِجُوهُم مِّن قَرْیَتِکُمْ إِنَّهُمْ أُنَاسٌ یَتَطَهَّرُونَ* فَأَنجَیْنَاهُ وَأَهْلَهُ إِلاَّ امْرَأَتَهُ کَانَتْ مِنَ الْغَابِرِینَ* وَأَمْطَرْنَا عَلَیْهِم مَّطَرًا فَانظُرْ کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الْمُجْرِمِینَ » ؛ { و لوط را [فرستادیم] هنگامی که به قوم خود گفت آیا آن کار زشت[ی] را مرتکب می شوید که هیچ کس از جهانیان در آن بر شما پیشی نگرفته است* شما از روی شهوت به جای زنان با مردان درمی آمیزید آری شما گروهی تجاوزکارید* ولی پاسخ قومش جز این نبود که گفتند آنان را از شهرتان بیرون کنید زیرا آنان کسانی اند که به پاکی تظاهر می کنند* پس او و خانواده اش را غیر از زنش که از زمره باقیماندگان [در خاکستر مواد گوگردی] بود نجات دادیم* و بر سر آنان بارشی [از مواد گوگردی] بارانیدیم پس ببین فرجام گنهکاران چسان بود }(1)

- «فَلَمَّا جَاء أَمْرُنَا جَعَلْنَا عَالِیَهَا سَافِلَهَا وَأَمْطَرْنَا عَلَیْهَا حِجَارَةً مِّن سِجِّیلٍ مَّنضُودٍ* مُّسَوَّمَةً عِندَ رَبِّکَ وَمَا هِیَ مِنَ الظَّالِمِینَ بِبَعِیدٍ » ؛ { پس چون فرمان ما آمد آن [شهر] را زیر و زبر کردیم و سنگ پاره هایی از [نوع] سنگ گلهای لایه لایه بر آن فرو ریختیم* [سنگهایی] که نزد پروردگارت نشان زده بود و [خرابه های] آن از ستمگران چندان دور نیست}(2)

- «فَجَعَلْنَا عَالِیَهَا سَافِلَهَا وَأَمْطَرْنَا عَلَیْهِمْ حِجَارَةً مِّن سِجِّیلٍ » ؛ { و آن [شهر] را زیر و زبر کردیم و بر آنان سنگهایی از سنگ گل باراندیم}(3)

- «وَلُوطًا آتَیْنَاهُ حُکْمًا وَعِلْمًا وَنَجَّیْنَاهُ مِنَ الْقَرْیَةِ الَّتِی کَانَت تَّعْمَلُ الْخَبَائِثَ إِنَّهُمْ کَانُوا قَوْمَ سَوْءٍ فَاسِقِینَ » ؛ { و به لوط حکمت و دانش عطا کردیم و او را از آن شهری که [مردمش] کارهای پلید [جنسی] می کردند نجات دادیم به راستی آنها گروه بد و منحرفی بودند }(4)

- «أَتَأْتُونَ الذُّکْرَانَ مِنَ الْعَالَمِینَ * وَتَذَرُونَ مَا خَلَقَ لَکُمْ رَبُّکُمْ مِنْ أَزْوَاجِکُم بَلْ أَنتُمْ قَوْمٌ عَادُونَ* قَالُوا لَئِن لَّمْ تَنتَهِ یَا لُوطُ لَتَکُونَنَّ مِنَ الْمُخْرَجِینَ* قَالَ إِنِّی لِعَمَلِکُم مِّنَ الْقَالِینَ* رَبِّ نَجِّنِی وَأَهْلِی مِمَّا یَعْمَلُونَ* فَنَجَّیْنَاهُ وَأَهْلَهُ أَجْمَعِینَ* إِلَّا عَجُوزًا فِی الْغَابِرِینَ* ثُمَّ دَمَّرْنَا الْآخَرِینَ* وَأَمْطَرْنَا عَلَیْهِم مَّطَرًا فَسَاء مَطَرُ الْمُنذَرِینَ » ؛ { آیا از میان مردم جهان با مردها در می آمیزید* و آنچه را پروردگارتان از همسرانتان برای شما آفریده وامی گذارید [نه] بلکه شما مردمی تجاوزکارید* گفتند ای لوط اگر دست برنداری قطعا از اخراج شدگان خواهی بود* گفت به راستی من دشمن کردار شمایم* پروردگارا مرا و کسان مرا از آنچه انجام می دهند رهایی بخش* پس او و کسانش را همگی رهانیدیم* جز پیرزنی که از باقی ماندگان [در خاکستر آتش] بود* سپس دیگران را سخت هلاک کردیم* و بر [سر] آنان بارانی [از آتش گوگرد] فرو ریختیم و چه بد بود باران بیم داده شدگان }(5)

- «وَلُوطًا إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ أَتَأْتُونَ الْفَاحِشَةَ وَأَنتُمْ تُبْصِرُونَ* أَئِنَّکُمْ لَتَأْتُونَ

ص: 62


1- . اعراف / 80-84
2- . هود / 82 و 83
3- . حجر / 74
4- . انبیا / 74
5- . شعراء / 165-173

باب 71 تحریم اللواط و حده و بدو ظهوره

الآیات

الأعراف: وَ لُوطاً إِذْ قالَ لِقَوْمِهِ أَ تَأْتُونَ الْفاحِشَةَ ما سَبَقَکُمْ بِها مِنْ أَحَدٍ مِنَ الْعالَمِینَ إِنَّکُمْ لَتَأْتُونَ الرِّجالَ شَهْوَةً مِنْ دُونِ النِّساءِ بَلْ أَنْتُمْ قَوْمٌ مُسْرِفُونَ إلی قوله تعالی وَ أَمْطَرْنا عَلَیْهِمْ مَطَراً فَانْظُرْ کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُجْرِمِینَ (1)

هود: فَلَمَّا جاءَ أَمْرُنا جَعَلْنا عالِیَها سافِلَها وَ أَمْطَرْنا عَلَیْها حِجارَةً مِنْ سِجِّیلٍ مَنْضُودٍ مُسَوَّمَةً عِنْدَ رَبِّکَ وَ ما هِیَ مِنَ الظَّالِمِینَ بِبَعِیدٍ(2)

الحجر: فَجَعَلْنا عالِیَها سافِلَها وَ أَمْطَرْنا عَلَیْهِمْ حِجارَةً مِنْ سِجِّیلٍ (3)

الأنبیاء: وَ لُوطاً آتَیْناهُ حُکْماً وَ عِلْماً وَ نَجَّیْناهُ مِنَ الْقَرْیَةِ الَّتِی کانَتْ تَعْمَلُ الْخَبائِثَ إِنَّهُمْ کانُوا قَوْمَ سَوْءٍ فاسِقِینَ (4)

الشعراء: أَ تَأْتُونَ الذُّکْرانَ مِنَ الْعالَمِینَ وَ تَذَرُونَ ما خَلَقَ لَکُمْ رَبُّکُمْ مِنْ أَزْواجِکُمْ بَلْ أَنْتُمْ قَوْمٌ عادُونَ إلی قوله تعالی قالَ إِنِّی لِعَمَلِکُمْ مِنَ الْقالِینَ رَبِّ نَجِّنِی وَ أَهْلِی مِمَّا یَعْمَلُونَ إلی قوله تعالی وَ أَمْطَرْنا عَلَیْهِمْ مَطَراً فَساءَ مَطَرُ الْمُنْذَرِینَ (5)

النمل: وَ لُوطاً إِذْ قالَ لِقَوْمِهِ أَ تَأْتُونَ الْفاحِشَةَ وَ أَنْتُمْ تُبْصِرُونَ أَ إِنَّکُمْ لَتَأْتُونَ

ص: 62


1- 1. الأعراف: 79- 83.
2- 2. هود: 82.
3- 3. الحجر: 75.
4- 4. الأنبیاء: 74- 75.
5- 5. الشعراء: 165- 174.

الرِّجَالَ شَهْوَةً مِّن دُونِ النِّسَاء بَلْ أَنتُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ» ؛ { و [یاد کن] لوط را که چون به قوم خود گفت آیا دیده و دانسته مرتکب عمل ناشایست [لواط] می شوید* آیا شما به جای زنان از روی شهوت با مردها در می آمیزید [نه] بلکه شما مردمی جهالت پیشه اید}(1)

- «وَلُوطًا إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ إِنَّکُمْ لَتَأْتُونَ الْفَاحِشَةَ مَا سَبَقَکُم بِهَا مِنْ أَحَدٍ مِّنَ الْعَالَمِینَ* أَئِنَّکُمْ لَتَأْتُونَ الرِّجَالَ وَتَقْطَعُونَ السَّبِیلَ وَتَأْتُونَ فِی نَادِیکُمُ الْمُنکَرَ فَمَا کَانَ جَوَابَ قَوْمِهِ إِلَّا أَن قَالُوا ائْتِنَا بِعَذَابِ اللَّهِ إِن کُنتَ مِنَ الصَّادِقِینَ* قَالَ رَبِّ انصُرْنِی عَلَی الْقَوْمِ الْمُفْسِدِینَ* وَلَمَّا جَاءتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِیمَ بِالْبُشْرَی قَالُوا إِنَّا مُهْلِکُو أَهْلِ هَذِهِ الْقَرْیَةِ إِنَّ أَهْلَهَا کَانُوا ظَالِمِینَ* قَالَ إِنَّ فِیهَا لُوطًا قَالُوا نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَن فِیهَا لَنُنَجِّیَنَّهُ وَأَهْلَهُ إِلَّا امْرَأَتَهُ کَانَتْ مِنَ الْغَابِرِینَ* وَلَمَّا أَن جَاءتْ رُسُلُنَا لُوطًا سِیءَ بِهِمْ وَضَاقَ بِهِمْ ذَرْعًا وَقَالُوا لَا تَخَفْ وَلَا تَحْزَنْ إِنَّا مُنَجُّوکَ وَأَهْلَکَ إِلَّا امْرَأَتَکَ کَانَتْ مِنَ الْغَابِرِینَ* إِنَّا مُنزِلُونَ عَلَی أَهْلِ هَذِهِ الْقَرْیَةِ رِجْزًا مِّنَ السَّمَاءِ بِمَا کَانُوا یَفْسُقُونَ* وَلَقَد تَّرَکْنَا مِنْهَا آیَةً بَیِّنَةً لِّقَوْمٍ یَعْقِلُونَ » ؛ { و [یاد کن] لوط را هنگامی که به قوم خود گفت شما به کاری زشت می پردازید که هیچ یک از مردم زمین در آن [کار] بر شما پیشی نگرفته است* آیا شما با مردها درمی آمیزید و راه [توالد و تناسل] را قطع می کنید و در محافل [انس] خود پلیدکاری می کنید و[لی] پاسخ قومش جز این نبود که گفتند اگر راست می گویی عذاب خدا را برای ما بیاور* [لوط] گفت پروردگارا مرا بر قوم فسادکار غالب گردان* و چون فرستادگان ما برای ابراهیم مژده آوردند گفتند ما اهل این شهر را هلاک خواهیم کرد زیرا مردمش ستمکار بوده اند* گفت لوط [نیز] در آنجاست گفتند ما بهتر می دانیم چه کسانی در آنجا هستند او و کسانش را جز زنش که از باقی ماندگان [در خاکستر آتش] است حتما نجات خواهیم داد* و هنگامی که فرستادگان ما به سوی لوط آمدند به علت [حضور] ایشان ناراحت شد و دستش از [حمایت] آنها کوتاه گردید گفتند مترس و غم مدار که ما تو و خانواده ات را جز زنت که از باقی ماندگان [در خاکستر آتش] است حتما می رهانیم* ما بر مردم این شهر به [سزای] فسقی که می کردند عذابی از آسمان فرو خواهیم فرستاد* و از آن [شهر سوخته] برای مردمی که می اندیشند نشانه ای روشن باقی گذاشتیم }(2)

روایات

روایت1.

خصال: امام صادق علیه السلام فرمود: سه چیز در بین شیعیان ما نیست: در بین ایشان کسی که گدایی کند نیست، بخیل نیست و نیز ابنه وجود ندارد.(3)

می گویم

با اسناد دیگری در باب صفاتی که برای مؤمنان نیست و همچنین در باب جوامع زشتی ها، آمده است.

روایت2.

خصال: امام صادق علیه السلام فرمود: سه گروه هستند که در روز قیامت خدا با ایشان صحبت نمی کند و به آنها نظر نمی کند، پاکشان نمی گرداند و برایشان عذاب دردناک است: کسی که موی سفیدش را می کند [یا می تراشد]، کسی که استمنا می کند و کسی که در لواط می دهد.(4)

ص: 63


1- . نمل / 54 و 55
2- . عنکبوت / 28-35
3- . خصال : 131
4- . همان : 106

الرِّجالَ شَهْوَةً مِنْ دُونِ النِّساءِ بَلْ أَنْتُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ (1)

العنکبوت: وَ لُوطاً إِذْ قالَ لِقَوْمِهِ إِنَّکُمْ لَتَأْتُونَ الْفاحِشَةَ ما سَبَقَکُمْ بِها مِنْ أَحَدٍ مِنَ الْعالَمِینَ أَ إِنَّکُمْ لَتَأْتُونَ الرِّجالَ وَ تَقْطَعُونَ السَّبِیلَ وَ تَأْتُونَ فِی نادِیکُمُ الْمُنْکَرَ إلی قوله تعالی إِنَّا مُنْزِلُونَ عَلی أَهْلِ هذِهِ الْقَرْیَةِ رِجْزاً مِنَ السَّماءِ بِما کانُوا یَفْسُقُونَ وَ لَقَدْ تَرَکْنا مِنْها آیَةً بَیِّنَةً لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ (2).

الأخبار

«1»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَا کَانَ فِی شِیعَتِنَا فَلَا یَکُونُ فِیهِمْ ثَلَاثَةُ أَشْیَاءَ لَا یَکُونَ فِیهِمْ مَنْ یَسْأَلُ بِکَفِّهِ وَ لَا یَکُونُ فِیهِمْ بَخِیلٌ وَ لَا یَکُونُ فِیهِمْ مَنْ یُؤْتَی فِی دُبُرِهِ (3).

أقول

قد مضی بأسانید فی باب الصفات التی لا تکون فی المؤمن (4) و فی باب جوامع المساوی (5).

«2»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ الطَّیَالِسِیِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ عَنْ أَبِی نَجْرَانَ التَّمِیمِیِّ عَنِ ابْنِ حُمَیْدٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: ثَلَاثَةٌ لا یُکَلِّمُهُمُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ لا یَنْظُرُ إِلَیْهِمْ ... وَ لا یُزَکِّیهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ النَّاتِفُ شَیْبَهُ وَ النَّاکِحُ نَفْسَهُ وَ الْمَنْکُوحُ فِی دُبُرِهِ (6).

ص: 63


1- 1. النمل: 54- 55.
2- 2. العنکبوت: 28- 35.
3- 3. الخصال ج 1 ص 65.
4- 4. راجع ص 209- 212 من ج 72 من هذه الطبعة و قد مر الایعاز الی بعضها فی أواخر الباب السابق.
5- 5. راجع ج 72 ص 189- 201.
6- 6. الخصال ج 1 ص 52.

روایت3.

علل الشرایع، عیون اخبار الرضا علیه السلام: در خبر شامی آمده که از امیرالمؤمنین علیه السلام از اولین کسی که عمل قوم لوط رامرتکب شد سؤال شد، فرمود: ابلیس، او قادر بود با خودش چنین کند.(1)

روایت4.

قرب الاسناد: امام صادق از پدرش علیهما السلام نقل کرد که امیرالمؤمنین علیه السلام درباره لواط کاران می فرماید: اگر محصن و متأهل باشند سنگسار و اگر متأهل نباشند، به اندازه حد شلاق می خورند.(2)

روایت5.

قرب الاسناد: امام صادق از پدرانش علیهما السلام نقل می کند که امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمود: حد لواط کار مانند حد زناکار است، اگر متأهل باشد سنگسار می شود و اگر مجرد باشد صد ضربه شلاق می خورد و همچنین کسی که نسبت لواط به بی گناه می دهد صد ضربه شلاق می خورد.(3)

روایت6.

علل الشرایع: در علل ابن سنان از امام رضا علیه السلام درباره علت حرمت نزدیکی مرد با مرد و زن با زن آمده به این دلیل که طبیعت نزدیکی کردن بین زن و مرد است و اینکه در نزدیکی مرد با مرد و زن با زن، انقطاع نسل، نابودی تدبیر و خرابی دنیا پدید می آید.(4)

می گویم

تعداد زیادی از روایات این باب در داستان حضرت لوط علیه السلام گذشت که آنها را تکرار نمی کنیم.(5)

روایت7.

علل الشرایع: زید بن علی از پدرانش از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل می کند که حضرت در مسجد پیامبر صلی الله علیه و آله مردی را دید که حالت زنانه داشت. به او فرمود: ای کسی که رسول خدا او را لعنت کرده از مسجد رسول خدا بیرون برو. سپس حضرت فرمود: شنیدم رسول خدا صلی الله علیه و آله

ص: 64


1- . علل الشرایع 2 : 565 و عیون اخبار الرضا 1 : 246
2- . قرب الاسناد : 104
3- . همان : 84
4- . علل الشرایع 2 : 520
5- . ر.ک ج 12 : 140-171
«3»

ع (1)،[علل الشرائع] ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام]: فِی خَبَرِ الشَّامِیِّ أَنَّهُ سَأَلَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَنْ أَوَّلِ مَنْ عَمِلَ عَمَلَ قَوْمِ لُوطٍ فَقَالَ إِبْلِیسُ فَإِنَّهُ أَمْکَنَ مِنْ نَفْسِهِ (2).

«4»

ب، [قرب الإسناد] عَنِ ابْنِ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام: أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام کَانَ یَقُولُ فِی اللُّوطِیِّ إِنْ کَانَ مُحْصَناً رُجِمَ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ مُحْصَناً جُلِدَ الْحَدَّ(3).

«5»

ب، [قرب الإسناد] عَنِ الْبَزَّازِ عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام کَانَ یَقُولُ: حَدُّ اللُّوطِیِّ مِثْلُ حَدِّ الزَّانِی إِنْ کَانَ مُحْصَناً رُجِمَ وَ إِنْ کَانَ عَزَباً جُلِدَ مِائَةً وَ یُجْلَدُ الْحَدَّ مَنْ یَرْمِ بِهِ بَرِیئاً(4).

«6»

ع، [علل الشرائع] فِی عِلَلِ ابْنِ سِنَانٍ عَنِ الرِّضَا علیه السلام: عِلَّةُ تَحْرِیمِ الذُّکْرَانِ لِلذُّکْرَانِ وَ الْإِنَاثِ لِلْإِنَاثِ لِمَا رُکِّبَ فِی الْإِنَاثِ وَ مَا طُبِعَ عَلَیْهِ الذُّکْرَانُ وَ لِمَا فِی إِتْیَانِ الذُّکْرَانِ الذُّکْرَانَ وَ الْإِنَاثِ الْإِنَاثَ مِنِ انْقِطَاعِ النَّسْلِ وَ فَسَادِ التَّدْبِیرِ وَ خَرَابِ الدُّنْیَا(5).

أقول

قد مر کثیر من أخبار الباب فی قصة لوط علیه السلام فلا نعیدها(6).

«7»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِی الْجَوْزَاءِ عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنْ عَمْرِو بْنِ خَالِدٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیهم السلام: أَنَّهُ رَأَی رَجُلًا بِهِ تَأْنِیثٌ فِی مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لَهُ اخْرُجْ مِنْ مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ یَا مَنْ لَعَنَهُ رَسُولُ اللَّهِ ثُمَّ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله

ص: 64


1- 1. علل الشرائع ج 2 ص 283.
2- 2. عیون الأخبار ج 1 ص 246.
3- 3. قرب الإسناد ص 68، و فی ط آخر 50.
4- 4. قرب الإسناد ص 84 و فی ط آخر ص 64.
5- 5. علل الشرائع ج 2 ص 234.
6- 6. راجع ج 12 ص 140- 171.

می فرمود: لعنت خدا بر مردانی که شبیه زنان می شوند و بر زنانی که خود را مانند مردان می کنند.

در حدیث دیگری آمده: آنها را از خانه هایتان بیرون کنید که آنها کثیفترین جیزها هستند.(1)

روایت8.

علل الشرایع: با سند قبلی از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل است که فرمود: با رسول خدا صلی الله علیه و آله در مسجد نشسته بودیم تا اینکه مردی زن گونه وارد شد، به او سلام کرد و پاسخ داد. پیامبر صلی الله علیه و آله بر زمین افتاد و آیه استرجاع خواند. فرمود: مثل اینها در امت من است؟ به راستی که مثل اینها در هیچ امتی نیست الّا اینکه ان امت قبل از قیامت عذاب می شوند.(2)

ص: 65


1- . علل الشرایع 2 : 289 و در کتاب دعائم الاسلام 2 : 453 آمده که رسول خدا صلی الله علیه و آله مردان همجنس باز را نفرین می کند و فرموده است: آنها را از خانه هایتان بیرون کنید و زنان مردنما و مردان زن نما را لعن و نفرین کرد. امام صادق علیه السلام فرمود: اگر مردی مانند زنان سخن می گوید و رفتار می کند و مانند زنان خود در اختیار دیگران می گذارد ، سنگسارش کنید و زنده اش نگذارید.
2- . همان : 289 و 290

یَقُولُ لَعَنَ اللَّهُ الْمُتَشَبِّهِینَ مِنَ الرِّجَالِ بِالنِّسَاءِ وَ الْمُتَشَبِّهَاتِ مِنَ النِّسَاءِ بِالرِّجَالِ.

وَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ: أَخْرِجُوهُمْ مِنْ بُیُوتِکُمْ فَإِنَّهُمْ أَقْذَرُ شَیْ ءٍ(1).

«8»

ع، [علل الشرائع] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: کُنْتُ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله جَالِساً فِی الْمَسْجِدِ حَتَّی أَتَاهُ رَجُلٌ بِهِ تَأْنِیثٌ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ فَرَدَّ عَلَیْهِ ثُمَّ أَکَبَّ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی الْأَرْضِ یَسْتَرْجِعُ ثُمَّ قَالَ مِثْلُ هَؤُلَاءِ فِی أُمَّتِی إِنَّهُ لَا یَکُونُ مِثْلُ هَؤُلَاءِ فِی أُمَّةٍ إِلَّا عُذِّبَتْ قَبْلَ السَّاعَةِ(2).

ص: 65


1- 1. علل الشرائع ج 2 ص 289 و فی دعائم الإسلام ج 2 ص 453 و عن رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله أنّه لعن المخنثین من الرجال، و قال: أخرجوهم من بیوتکم، و لعن المذکرات من النساء و المؤنثین من الرجال. و عنه علیه السلام أنّه قال: إذا کان الرجل کلامه کلام النساء، و مشیه مشی النساء و یمکن من نفسه فینکح کما تنکح المرأة فارجموه و لا تستحیوه.
2- 2. علل الشرائع ج 2 ص 289- 290، أقول: کان بالمدینة ثلاثة من المخنثین: هیت و هرم و ماتع و کان هیت یدخل علی أزواج رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله متی أراد فدخل یوما دار أمّ سلمة و رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله عندها فأقبل علی أخی أم سلمة عبد اللّه بن أبی أمیّة یقول: ان فتح اللّه علیکم الطائف فسل أن تنفل بادیة بنت غیلان بن سلمة الثقفیة فانها مبتلة هیفاء، شموع نجلاء، تناصف وجهها فی القسامة، و تجزأ معتدلا فی الوسامة، ان قامت تثنت و ان قعدت تبنت، و ان تکلمت تغنت، أعلاها قضیب و أسفلها کثیب إذا أقبلت بأربع، و ان أدبرت أدبرت بثمان، مع ثغر کالاقحوان و شی ء بین فخذیها کالقعب المکفأ إلخ. فسمع ذلک رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله فقال له: ما لک؟ سباک اللّه! ما کنت أحسبک الا من غیر أولی الاربة من الرجال، فلذا کنت لا أحجبک عن نسائی، ثمّ أمره بأن یسیر الی خاخ، و فر روایة:« لقد غلغلت النظر یا عدو اللّه» و فی روایة:« لا أری هذا یعرف ما هاهنا لا یدخلن علیکم» فحجبوه، راجع الدّر المنثور ج 5 ص 43، مجمع الامثال ج 1. ص 249- 251، و فیه تفسیر غریب کلام المخنث نقلا من أبی عبید القاسم بن سلام، الأغانی ج 3 ص 30.

ترجمه نشده

روایت9.

تفسیر علی ابن ابراهیم: یحیی بن اکثم از موسی بن محمد از مسائلی پرسید که یکی از آنها این بود: ما را از این آیه مطلع ساز. «أَوْ یُزَوِّجُهُمْ ذُکْرَانًا وَإِنَاثًا وَیَجْعَلُ مَن یَشَاءُ عَقِیمًا إِنَّهُ عَلِیمٌ قَدِیرٌ » ؛ {یا آنها را پسر[ان] و دختر[انی] توام با یکدیگر می گرداند و هر که را بخواهد عقیم می سازد اوست دانای توانا}(1)

آیا خداوند مردان را به ازدواج هم درمی آورد در حالی که گروهی را به خاطر آن عقوبت گروهی را به خاطر ان عقوبت کرده است؟

موسی(2)

از برادرش امام عسگری علیه السلام پرسید و از جواب های امام این بود؛ خداوند متعال مردان مطیع را به ازدواج زنانی از حورالعین درآورد و زنان مطیع را به ازدواج مردان مطیع.

ص: 66


1- . شوری / 50، طبرسی گفته است: معنای آیه این است که یا برای آنها بین پسران و دختران جمع شود و نیز گفته شده معنای آن، وقتی است که زنی پسری به دنیا آورد و سپس دختری، سپس پسری و باز دختری، و گفته شده اگر زنی توأماً پسر و دختری به دنیا آورد یا دو پسر یا دو دختر، و قمی در تفسیرش مانند این مطلب را گفته است.
2- . او ابواحمد موسی مبرقع برادر امام هادی علیه السلام است که مبرقع لقب گرفته زیرا بر صورتش نقابی می انداخت. او اولین کسی از سادات رضوی است که به قم آمد. از کوفه سال 256 به قم آمده و در آن مستقر شد و از آنجا نرفت تا وقتی که در شب چهارشنبه، روز بیست و دوم ربیع الاول سال 256 از دنیا رفت و در خانه شنبوله دفن شد. لباس سیاه می پوشید و پیشکار مخصوص متوکل بود، شاید این سوال ها را همان موقع پرسیده باشد. ر. ک جلد 50
«9»

فس، [تفسیر القمی] عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْمَحْمُودِیِّ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الرَّازِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ: أَنَّ یَحْیَی بْنَ أَکْثَمَ سَأَلَ مُوسَی بْنَ مُحَمَّدٍ عَنْ مَسَائِلَ وَ فِیهَا أَخْبِرْنَا عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ أَوْ یُزَوِّجُهُمْ ذُکْراناً وَ إِناثاً(1) فَهَلْ یُزَوِّجُ اللَّهُ عِبَادَهُ الذُّکْرَانَ وَ قَدْ عَاقَبَ قَوْماً فَعَلُوا ذَلِکَ فَسَأَلَ مُوسَی أَخَاهُ أَبَا الْحَسَنِ الْعَسْکَرِیَّ علیه السلام (2)

وَ کَانَ مِنْ جَوَابِ أَبِی الْحَسَنِ أَمَّا قَوْلُهُمْ أَوْ یُزَوِّجُهُمْ ذُکْراناً وَ إِناثاً فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یُزَوِّجُ ذُکْرَانَ الْمُطِیعِینَ إِنَاثاً مِنَ الْحُورِ الْعِینِ وَ إِنَاثَ الْمُطِیعَاتِ مِنَ الْإِنْسِ ذُکْرَانَ الْمُطِیعِینَ (3)

ص: 66


1- 1. الشوری: 50، قال الطبرسیّ: معناه أو یجمع لهم بین البنین و البنات و قیل: هو أن تلد المرأة غلاما ثمّ جاریة، ثمّ غلاما ثمّ جاریة، و قیل: هو أن تلد توأما ذکرا و أنثی، أو ذکرا و ذکرا أو أنثی، و قال القمّیّ فی تفسیره قبیل ذلک الحدیث نحو هذا.
2- 2. هو أبو أحمد موسی المبرقع أخو أبی الحسن الهادی علیه السلام، یلقب بالمبرقع لانه کان أرخی علی وجهه برقعا، و هو أول من جاء الی قم من السادات الرضویة، خرج من الکوفة سنة 256 الی قم و استقر بها و لم ینتقل منها حتّی مات بها لیلة الاربعاء آخر ربیع الأوّل الیوم الثانی و العشرین سنة 256، و دفن بدار شنبولة، و قد کان یلبس السواد و اختص بخدمة المتوکل و منادمته، فلعل تلک الأسئلة کانت حینذاک، راجع فی ذلک ج 50 ص 3 و 4، و ص 158- 160.
3- 3. نقل هذه الأسئلة مع أجوبتها مرسلا فی کتاب التحف ص 476 ط مکتبة الصدوق و ص 503 ط الإسلامیة، و أخرجه المؤلّف فی البحار ج 10 ص 386 من هذه الطبعة، و لفظه کما سیأتی یطابق ظاهر القرآن الکریم کما نقلناه عن الطبرسیّ قال:« و أمّا قوله:« و یزوجهم ذکرانا و اناثا» أی یولد له ذکور و یولد له اناث، یقال لکل اثنین مقرونین زوجان کل واحد منهما زوج، و معاذ اللّه أن یکون عنی الجلیل إلخ. نعم أخرجه فی الاختصاص عن محمّد بن عیسی بن عبید البغدادیّ عن محمّد بن. موسی ص 91 و ذکره فی المناقب ج 4 ص 403 و لفظهما یطابقان تفسیر القمّیّ مع أدنی سقط فیهما.

معاذالله که مقصود خدای جلیل ان چیزی باشد که خودت را گول زده ای که اجازه ارتکاب گناهان راپیدا کنی. کسی که این عمل را انجام دهد خود را در معصیت انداخته و عذاب روز قیامت برای او دوچندان می شود و در ذلت و خواری جاودان می شود، اگر توبه نکند.(1)

روایت10.

معانی الاخبار: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: زنوق بوی بهشت را استشمام نمی کند و او مرد شبیه به زن است.(2)

روایت11.

محاسن(3)،

ثواب الاعمال: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که در وطی مردان اصرار ورزد، نمیرد تا اینکه مردان را به خود بخواند.(4)

روایت12.

محاسن(5)،

ثواب الاعمال: امام صادق علیه السلام فرمود: اگر دوبار سنگسار سزاوار کسی باشد، سنگسار لواط کار است .

و نیز امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: لواط در غیر دبر لواط محسوب می شود و دردبر کفر است.(6)

روایت13.

ثواب الاعمال: امام صادق از پدرش علیهما السلام نقل می کند که فرمود: مردی نزد پدرم آمد و عرض کرد: ای پسر رسول خدا، من به بلایی مبتلا شدم، برایم دعا کن، به امام گفتند او ابنه است، امام فرمود: خدا کسی را که حاجتی به او دارد به این گرفتاری مبتلا نمی کند. سپس پدرم فرمود: خداوند فرمود: سوگند به عزت و جلالم، بر پارچه های زربفت و حریر [بهشت] نمی نشیند کسی که مفعول واقع شود.(7)

ص: 67


1- . تفسیر قمی : 605
2- . معانی الاخبار : 330
3- . محاسن : 112 در ذیل یک حدیث طولانی
4- . ثواب الاعمال : 238
5- . محاسن : 112
6- . ثواب الاعمال : 238
7- . همان

وَ مَعَاذَ اللَّهِ أَنْ یَکُونَ الْجَلِیلُ عَنَی مَا لَبَّسْتَ عَلَی نَفْسِکَ تَطْلُبُ الرُّخْصَةَ لِارْتِکَابِ الْمَأْثَمِ فَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ یَلْقَ أَثاماً یُضاعَفْ لَهُ الْعَذابُ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ یَخْلُدْ فِیهِ مُهاناً إِنْ لَمْ یَتُبْ (1).

«10»

مع، [معانی الأخبار] عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: لَا یَجِدُ رِیحَ الْجَنَّةِ زَنُوقٌ وَ هُوَ الْمُخَنَّثُ (2).

«11»

سن (3)،[المحاسن] ثو، [ثواب الأعمال] قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَلَحَّ فِی وَطْءِ الرِّجَالِ لَمْ یَمُتْ حَتَّی یَدْعُوَ الرِّجَالَ إِلَی نَفْسِهِ (4).

«12»

سن (5)،[المحاسن] ثو، [ثواب الأعمال] قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: لَوْ کَانَ یَنْبَغِی لِأَحَدٍ أَنْ یُرْجَمَ مَرَّتَیْنِ لَرُجِمَ اللُّوطِیُّ مَرَّتَیْنِ.

وَ قَالَ علیه السلام قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: اللِّوَاطُ مَا دُونَ الدُّبُرِ فَهُوَ لِوَاطٌ وَ الدُّبُرُ هُوَ الْکُفْرُ(6).

«13»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْقَدَّاحِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ أَبِیهِ علیه السلام قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی أَبِی فَقَالَ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِنِّی ابْتُلِیتُ بِبَلَاءٍ فَادْعُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ فَقِیلَ لَهُ إِنَّهُ یُؤْتَی فِی دُبُرِهِ فَقَالَ علیه السلام مَا أَبْلَی اللَّهُ أَحَداً بِهَذَا الْبَلَاءِ وَ لَهُ فِیهِ حَاجَةٌ ثُمَّ قَالَ أَبِی قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَا یَقْعُدُ عَلَی إِسْتَبْرَقِهَا وَ حَرِیرِهَا مَنْ یُؤْتَی فِی دُبُرِهِ (7).

ص: 67


1- 1. تفسیر القمّیّ: 605.
2- 2. معانی الأخبار ص 330 فی حدیث.
3- 3. المحاسن ص 112 فی ذیل حدیث طویل.
4- 4. ثواب الأعمال ص 238.
5- 5. المحاسن ص 112.
6- 6. ثواب الأعمال ص 238.
7- 7. ثواب الأعمال ص 238.

محاسن: مانند این را روایت کرده است.(1)

روایت14.

ثواب الاعمال: از امام صادق علیه السلام روایت شده که امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: خدا را بندگانی است که هیچ اعتنایی به انان ندارد، رحم هایی مانند رحم های زنان دارند، پرسیدند: ای امیرالمؤمنین آیا حامله می شوند؟ فرمود: رحم های انان برعکس است.(2)

محاسن: مانند این را روایت کرده است.(3)

روایت15.

ثواب الاعمال: امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند شیعیان ما را به چهارچیز گرفتار نمی کند: گدایی نمی کنند، مفعول واقع نمی شوند، گرفتار ولایت بد نمی شوند و فرزند سبزه چشم زاغ نمی آورند.(4)

محاسن: مثل این خبر را آورده است.(5)

روایت16.

ثواب الاعمال: امام صادق علیه السلام فرمود: رسول خدا مردان شبیه به زن و زنان شبیه به مرد را لعن و نفرین کرده است، ایشان مخنّث هستند، کسانی که هم جنس بازی می کنند و خداوند قوم لوط را زمانی هلاک کرد که زنان نیز همچون مردان به هم جنس بازی رو اوردند.(6)

محاسن: مانند این حدیث را نقل کرده است.(7)

ص: 68


1- . محاسن : 112
2- . ثواب الاعمال : 238
3- . محاسن : 113
4- . ثواب الاعمال : 238
5- . محاسن : 113
6- . ثواب الاعمال : 238
7- . محاسن : 113

سن، [المحاسن] عن جعفر بن محمد علیهما السلام: مثله (1).

«14»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الْخَزَّازِ عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ: إِنَّ لِلَّهِ عِبَاداً لَا یَعْبَأُ بِهِمْ شَیْئاً لَهُمْ أَرْحَامٌ کَأَرْحَامِ النِّسَاءِ فَقِیلَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَ فَلَا یَحْبَلُونَ قَالَ إِنَّهَا مَنْکُوسَةٌ(2).

سن، [المحاسن] فی روایة غیاث بن إبراهیم: مثله (3).

«15»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ یَبْتَلِ شِیعَتَنَا بِأَرْبَعٍ أَنْ یَسْأَلُوا النَّاسَ فِی أَکُفِّهِمْ وَ أَنْ یُؤْتَوْا فِی أَنْفُسِهِمْ وَ أَنْ یَبْتَلِیَهُمْ بِوَلَایَةِ سَوْءٍ وَ لَا یُولَدُ لَهُمْ أَزْرَقُ أَخْضَرُ(4).

سن، [المحاسن] عن ابن أسباط: مثله (5).

«16»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْمُتَشَبِّهِینَ مِنَ الرِّجَالِ بِالنِّسَاءِ وَ الْمُتَشَبِّهَاتِ مِنَ النِّسَاءِ بِالرِّجَالِ وَ هُمُ الْمُخَنَّثُونَ وَ اللَّاتِی یَنْکِحُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً وَ إِنَّمَا أَهْلَکَ اللَّهُ قَوْمَ لُوطٍ حِینَ عَمِلَ النِّسَاءُ مِثْلَ عَمَلِ الرِّجَالِ یَأْتِی بَعْضُهُنَّ بَعْضاً(6).

سن، [المحاسن] عن علی بن عبد الله: مثله (7).

ص: 68


1- 1. المحاسن ص 112.
2- 2. ثواب الأعمال ص 238.
3- 3. المحاسن ص 113.
4- 4. ثواب الأعمال ص 238.
5- 5. المحاسن ص 113.
6- 6. ثواب الأعمال ص 238.
7- 7. المحاسن ص 113.

روایت17.

ثواب الاعمال: از امام صادق علیه السلام نقل شده که امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: هیچ مردی با میل و رغبت خود در اختیار دیگری قرار نمی دهد تا بااوبازی شود مگر آنکه خداوند شهوت زنانه را در او انداخته باشد.(1)

روایت18.

مناقب(2)،

تحف العقول: یحیی بن اکثم از این آیه «أَوْ یُزَوِّجُهُمْ ذُکْرَانًا وَإِنَاثًا وَیَجْعَلُ مَن یَشَاءُ عَقِیمًا إِنَّهُ عَلِیمٌ قَدِیرٌ » پرسید و گفت: آیا خداوند مردان را به ازدواج هم در می آورد در حالی که به خاطر این کار قومی را عذاب کرد؟ امام هادی علیه السلام فرمود: یعنی برای او فرزند پسر و دختر متولد می شود. گفته می شود برای هر دویی که قرین و جفت هم اند، زوجان. هر یک از ان دو زوج و جفت دیگری است. معاذالله که مقصود خدای جلیل ان چیزی باشد که خودت رابه ان گول زده ای تااجازه ارتکاب گناهان را پیدا کنی. هر کس مرتکب این عمل شودعقوبت ومجازاتش را خواهد دید و عذاب الهی برای او در روز قیامت دو چندان می شود و اگر توبه نکند با خواری، جاودانه در عذاب خواهد ماند.

و سوال شد از مردی که اقرار به لواط بر خودش کرده است، آیا حد می خورد یا حد از او برداشته می شود؟ فرمود: نه، چون شهود به ان شهادت نداده اند و خودش را متقاعد کرده که اقرار کند، امام می تواند او را از طرف خدا عقوبت کند و از طرف خدا بر او منت بگذارد و عقوبت نکند. ایا نشنیدی سخن خدا را که فرمود: «هَذَا عَطَاؤُنَا » {این بخشش ماست}(3).(4)

روایت19.

محاسن: امام صادق علیه السلام فرمود: خالد به ابوبکر نامه نوشت: سلام بر تو، اما بعد، مردی نزد من اورده اند که شهود شهادت دادند که او

همچون زن از دبر مفعول واقع می شود. ابوبکر در این موضوع با دیگران مشورت کرد، گفتند: او را بکشید، امیرالمؤمنین علیه السلام نظر داد و فرمود: با آتش بسوزانیدش،

ص: 69


1- . ثواب الاعمال : 238 و 239
2- . مناقب 4 : 404
3- . ص / 38
4- . تحف العقول : 481
«17»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ: مَا أَمْکَنَ أَحَدٌ مِنْ نَفْسِهِ طَائِعاً یُلْعَبُ بِهِ إِلَّا أَلْقَی اللَّهُ عَلَیْهِ شَهْوَةَ النِّسَاءِ(1).

«18»

قب (2)،[المناقب] لابن شهرآشوب ف، [تحف العقول]: سَأَلَ یَحْیَی بْنُ أَکْثَمَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی أَوْ یُزَوِّجُهُمْ ذُکْراناً وَ إِناثاً وَ قَالَ أَ یُزَوِّجُ اللَّهُ عِبَادَهُ الذُّکْرَانَ وَ قَدْ عَاقَبَ قَوْماً فَعَلُوا ذَلِکَ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ الثَّالِثُ علیه السلام أَیْ یُولَدُ لَهُ ذُکُورٌ وَ یُولَدُ لَهُ إِنَاثٌ یُقَالُ لِکُلِّ اثْنَیْنِ مُقْتَرِنَیْنِ زَوْجَانِ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا زَوْجٌ وَ مَعَاذَ اللَّهِ أَنْ یَکُونَ عَنَی الْجَلِیلُ مَا لَبَّسْتَ بِهِ عَلَی نَفْسِکَ تَطْلُبُ الرُّخَصَ لِارْتِکَابِ الْمَأْثَمِ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ یَلْقَ أَثاماً یُضاعَفْ لَهُ الْعَذابُ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ یَخْلُدْ فِیهِ مُهاناً إِنْ لَمْ یَتُبْ (3)

وَ سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ أَقَرَّ بِاللِّوَاطِ عَلَی نَفْسِهِ أَ یُحَدُّ أَمْ یُدْرَأُ عَنْهُ الْحَدُّ فَقَالَ إِنَّهُ لَمْ تُقَمْ عَلَیْهِ بَیِّنَةٌ وَ إِنَّمَا تَطَوَّعَ بِالْإِقْرَارِ مِنْ نَفْسِهِ وَ إِذَا کَانَ لِلْإِمَامِ الَّذِی مِنَ اللَّهِ أَنْ یُعَاقِبَ عَنِ اللَّهِ کَانَ لَهُ أَنْ یَمُنَّ عَنِ اللَّهِ أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ تَعَالَی هذا عَطاؤُنا(4) الْآیَةَ(5).

«19»

سن، [المحاسن] عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْقَدَّاحِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: کَتَبَ خَالِدٌ إِلَی أَبِی بَکْرٍ سَلَامٌ عَلَیْکَ أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّی أُتِیتُ بِرَجُلٍ قَامَتْ عَلَیْهِ الْبَیِّنَةُ أَنَّهُ یُؤْتَی فِی دُبُرِهِ کَمَا تُؤْتَی الْمَرْأَةُ فَاسْتَشَارَ فِیهِ أَبُو بَکْرٍ فَقَالُوا اقْتُلُوهُ فَاسْتَشَارَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ أَحْرِقْهُ بِالنَّارِ فَإِنَّ الْعَرَبَ لَا تَرَی

ص: 69


1- 1. ثواب الأعمال ص 238 و 239.
2- 2. مناقب آل أبی طالب ج 4 ص 404 و ذیله فی ص 405، و قد عرفت أن لفظ الحدیث فی المناقب و التحف یختلفان، و اللفظ هنا للتحف.
3- 3. تحف العقول ص 479.
4- 4. ص: 38، و ذیلها:« فامنن أو أمسک بغیر حساب».
5- 5. تحف العقول: 481.

زیرا عرب قتل را چیزی نمی بیند ، به عثمان گفت: تو چه می گویی؟ گفت: آنچه علی گفت می گویم: با آتش بسوزانش، ابوبکر گفت: من هم همین را می گویم، به خالد بن ولید نوشت که او را بسوزان، پس او را سوزاند.(1)

روایت20.

محاسن: به امام باقر علیه السلام عرض شد: آیا مؤمن گرفتار می شود؟ فرمود: بله، بالا می رود ولی پایین نمی آید.(2)

روایت21.

فقه الرضا: اصل لواط از قوم لوط بود. فرار کردن آنها از پذیرایی مهمانان، کناره گیری انان از زنان و هم جنس بازی میان مردان ونیز زنان. به همین علت پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: کدام دردی بدتر از بخل است و این حدیث را ذکر کرد.

لواط حرام شده به خاطر فسادی که در آن است و ابطال آنچه خدا به آن تشویق وامر کرده از زنان.

روایت می کنم از عالم علیه السلام که فرمود: اگر سزاوار باشد کسی را دوبار سنگسار کنند، آن شخص لواط کننده است، بر او حد زناکار از سنگسار و تازیانه جاری می شود. چه همسردار باشد چه نباشد. هر گاه دو مرد را لخت در یک رو پوش ببینندو آن دو متهم باشند هرکدام صد تازیانه حد می خورند و نیز دو زن و یا یک زن و یک مرد در یک رو پوش.

در لواط بزرگ یک ضربه با شمشیر است یا تخریب دیوار بر سر او، این همان لواط از دبر است. و در لواط کوچک ، صد ضربه شلاق.

روایت شده لواطه همان تفخیذ است که فاعل آن را می کشند و دخول در دبر مرد کفر به خدا است از زنا و لواط بپرهیزید، لواط بدتر از زنا و زنا بدتر از لواط. در هردو فاعل و مفعول در دنیا و آخرت به

ص: 70


1- . محاسن : 112 و 113
2- . همان : 113

الْقَتْلَ شَیْئاً قَالَ لِعُثْمَانَ مَا تَقُولُ قَالَ أَقُولُ مَا قَالَ عَلِیٌّ یُحْرِقُهُ بِالنَّارِ قَالَ أَبُو بَکْرٍ وَ أَنَا مَعَ قَوْلِکُمَا وَ کَتَبَ إِلَی خَالِدِ بْنِ الْوَلِیدِ أَنْ أَحْرِقْهُ بِالنَّارِ فَأَحْرَقَهُ (1).

«20»

سن، [المحاسن] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ مِنْ أَصْحَابِهِ یَرْفَعُهُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: قِیلَ أَ یَکُونُ الْمُؤْمِنُ مُبْتَلًی قَالَ نَعَمْ وَ لَکِنْ یَعْلُو وَ لَا یُعْلَی (2).

«21»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: وَ أَمَّا أَصْلُ اللِّوَاطِ مِنْ قَوْمِ لُوطٍ وَ قراهم [فِرَارِهِمْ] مِنْ قِرَی الْأَضْیَافِ عَنْ مُدْرِکَةِ الطَّرِیقِ وَ انْفِرَادِهِمْ عَنِ النِّسَاءِ وَ اسْتِغْنَاءِ الرِّجَالِ بِالرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ بِالنِّسَاءِ وَ لِذَلِکَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَیُّ دَاءٍ أَدْوَی مِنَ الْبُخْلِ وَ ذَکَرَ هَذَا الْحَدِیثَ وَ حُرِّمَ لِمَا فِیهِ مِنَ الْفَسَادِ وَ بُطْلَانِ مَا حَضَّ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ أَمَرَ بِهِ مِنَ النِّسَاءِ.

أَرْوِی عَنِ الْعَالِمِ أَنَّهُ قَالَ: لَوْ کَانَ یَنْبَغِی لِأَحَدٍ أَنْ یُرْجَمَ مَرَّتَیْنِ لَرُجِمَ اللُّوطِیُّ وَ عَلَیْهِ مِثْلُ حَدِّ الزَّانِی مِنَ الرَّجْمِ وَ الْحَدِّ مُحْصَناً وَ غَیْرَ مُحْصَنٍ فَإِذَا وُجِدَ رَجُلَانِ عُرَاةً فِی ثَوْبٍ وَاحِدٍ وَ هُمَا مُتَّهَمَانِ فَعَلَی کُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِائَةُ جَلْدَةٍ وَ کَذَلِکَ امْرَأَتَانِ فِی ثَوْبٍ وَاحِدٍ وَ رَجُلٌ وَ امْرَأَةٌ فِی ثَوْبٍ وَ فِی اللِّوَاطَةِ الْکُبْرَی ضَرْبَةٌ بِالسَّیْفِ أَوْ هَدْمَةٌ أَوْ طَرْحُ الْجِدَارِ وَ هِیَ الْإِیقَابُ وَ فِی الصُّغْرَی مِائَةُ جَلْدَةٍ.

وَ رُوِیَ: أَنَّ اللِّوَاطَةَ هُوَ التَّفْخِیذُ وَ أَنَّ عَلَی فَاعِلِهِ الْقَتْلَ وَ الْإِیقَابُ الْکُفْرُ بِاللَّهِ وَ لَیْسَ الْعَمَلُ عَلَی هَذَا وَ إِنَّمَا الْعَمَلُ عَلَی الْأَوَّلِ فِی اللِّوَاطَةِ وَ اتَّقِ الزِّنَا وَ اللِّوَاطَ وَ هُوَ أَشَدُّ مِنَ الزِّنَا وَ الزِّنَا أَشَدُّ مِنْهُ وَ هُمَا یُورِثَانِ صَاحِبَهُمَا اثْنَیْنِ

ص: 70


1- 1. المحاسن ص 112 و 113.
2- 2. المحاسن ص 113.

هفتاد و دو مرض گرفتار می شوند. در لواط حد جاری نمی شود مگر آنکه چهاربار خودش اقرار کند.(1)

روایت22.

فقه الرضا: کسی که با پسری لواط کند مجازاتش این است که به آتش سوزانده شود یا آنکه دیواری بر سرش خراب شود یا یک ضربه با شمشیر زده شود. خواهر و دخترش برای ازدواج با او حرمت ابدی دارند. روز قیامت بر لبه جهنم به دار آویخته می شود تا آنکه خدا از محاسبه اعمال خلائق فارغ شود سپس او را به آتش می اندازد. در هر طبقه از جهنم عذاب می شود تا به پایین ترین طبقه برسد و هیچ گاه از آن خارج نمی شود. بدان که حرمت دبر و پشت از حرمت فرج و شرمگاه زن بزرگتر است، زیرا خداوند امتی را با حرمت دبر هلاک کرد ولی هیچ کس را با حرمت فرج نابود نکرد.(2)

روایت23.

مناقب: روایت شده که مردی با پسربچه ای لواط کرد. او مخیر شد بین کشته شدن با یک ضربه شمشیر یا تخریب دیوار بر سر او و یا آتش زدن. آتش را به دلیل شدتش اختیار کرد و خواست که به اندازه دو رکعت نماز به او مهلت دهند. وقتی نماز خواند سرش را به آسمان بلند کرد و گفت: پروردگارا من مرتکب گناه شدم و با توبه و پشیمانی به سوی ولی تو امدم و آتش را برگزیدم تا از آتش روز قیامت رهایی یابم. علی علیه السلام گریه کرد و اطرافیانش هم گریستند. علی فرمود: برو که خدا تو را بخشید.

کسی گفت: ای امیر مؤمنان حدی از حدود خدا را رها می کنی؟ به او فرمود: وای بر تو، امام اگر از جانب خداباشدو بنده ای از گناه بین خود و خدایش توبه کند، پس او می تواند او را ببخشد.(3)

روایت24.

مناقب: نقل شده: شکایت پیش عمر بردند که بنده ای مولایش را کشت، عمر دستور به قتل او داد. علی علیه السلام او را خواند و فرمود: مولایت را کشتی؟ گفت: آری. فرمود: برای چه؟ گفت: با زور با من لواط کرد. علی علیه السلام به اولیاء مقتول فرمود: آیا او را دفن کرده اید؟ گفتند: بله. فرمود: کی؟ گفتند: ساعتی می شود. به عمر فرمود: این پسر را زندانی کن، کاری نکن تا سه روز بگذرد سپس به اولیاء مقتول بگو: وقتی سه روز گذشت نزد ما بیایید.

ص: 71


1- . فقه الرضا : 37
2- . همان : 38
3- . مناقب 2 : 148

وَ سَبْعِینَ دَاءً فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ لَا یُحَدُّ اللُّوطِیُّ حَتَّی یُقِرَّ أَرْبَعَ مَرَّاتٍ (1).

«22»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: مَنْ لَاطَ بِغُلَامٍ فَعُقُوبَتُهُ أَنْ یُحْرَقَ بِالنَّارِ أَوْ یُهْدَمَ عَلَیْهِ حَائِطٌ أَوْ یُضْرَبَ ضَرْبَةً بِالسَّیْفِ وَ لَا تَحِلُّ لَهُ أُخْتُهُ فِی التَّزْوِیجِ أَبَداً وَ لَا ابْنَتُهُ وَ یُصْلَبُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَلَی شَفِیرِ جَهَنَّمَ حَتَّی یَفْرُغَ اللَّهُ مِنْ حِسَابِ الْخَلَائِقِ ثُمَّ یُلْقِیهِ فِی النَّارِ فَیُعَذِّبُهُ بِطَبَقٍ مِنْ طَبَقَةٍ مِنْهَا حَتَّی یؤده [یَؤُدِّیَهُ] إِلَی أَسْفَلِهَا فَلَا یَخْرُجُ مِنْهَا أَبَداً وَ اعْلَمْ أَنَّ حُرْمَةَ الدُّبُرِ أَعْظَمُ مِنْ حُرْمَةِ الْفَرْجِ لِأَنَّ اللَّهَ أَهْلَکَ أُمَّةً بِحُرْمَةِ الدُّبُرِ وَ لَمْ یُهْلِکْ أَحَداً بِحُرْمَةِ الْفَرْجِ (2).

«23»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب وَ رُوِیَ: أَنَّهُ خَیَّرَ لِرَجُلٍ فَسَقَ بِغُلَامٍ إِمَّا ضَرْبَةً بِالسَّیْفِ أَوْ هَدْمَ حَائِطٍ عَلَیْهِ أَوِ الْحَرَقَ بِالنَّارِ فَاخْتَارَ النَّارَ لِشِدَّةِ عُقُوبَتِهَا وَ سَأَلَ النَّظِرَةَ لِرَکْعَتَیْنِ فَلَمَّا صَلَّی رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَی السَّمَاءِ وَ قَالَ یَا رَبِّ إِنِّی أَتَیْتُ بِفَاحِشَةٍ وَ أَتَیْتُ إِلَی وَلِیِّکَ تَائِباً وَ اخْتَرْتُ الْإِحْرَاقَ لِأَتَخَلَّصَ مِنْ نَارِ یَوْمِ الْقِیَامَةِ فَبَکَی عَلِیٌّ علیه السلام وَ بَکَی مَنْ حَوْلَهُ فَقَالَ عَلِیٌّ اذْهَبْ فَقَدْ غَفَرَ اللَّهُ لَکَ فَقَالَ رَجُلٌ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ تُعَطِّلُ حَدّاً مِنْ حُدُودِ اللَّهِ فَقَالَ لَهُ وَیْلَکَ إِنَّ الْإِمَامَ إِذَا کَانَ مِنْ قِبَلِ اللَّهِ ثُمَّ تَابَ الْعَبْدُ مِنْ ذَنْبٍ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللَّهِ فَلَهُ أَنْ یَغْفِرَ لَهُ (3).

«24»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب أَبُو الْقَاسِمِ الْکُوفِیُّ وَ الْقَاضِی النُّعْمَانِیُّ فِی کِتَابَیْهِمَا قَالا: رُفِعَ إِلَی عُمَرَ أَنَّ عَبْداً قَتَلَ مَوْلَاهُ فَأَمَرَ بِقَتْلِهِ فَدَعَاهُ عَلِیٌّ علیه السلام فَقَالَ لَهُ أَ قَتَلْتَ مَوْلَاکَ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَلِمَ قَتَلْتَهُ قَالَ غَلَبَنِی عَلَی نَفْسِی وَ أَتَانِی فِی ذَاتِی فَقَالَ علیه السلام لِأَوْلِیَاءِ الْمَقْتُولِ أَ دَفَنْتُمْ وَلِیَّکُمْ قَالُوا نَعَمْ قَالَ وَ مَتَی دَفَنْتُمُوهُ قَالُوا السَّاعَةَ قَالَ لِعُمَرَ احْبِسْ هَذَا الْغُلَامَ فَلَا تُحْدِثْ فِیهِ حَدَثاً حَتَّی تَمُرَّ ثَلَاثَةُ أَیَّامٍ ثُمَّ قُلْ لِأَوْلِیَاءِ الْمَقْتُولِ إِذَا مَضَتْ ثَلَاثَةُ أَیَّامٍ فَاحْضُرُونَا.

ص: 71


1- 1. فقه الرضا ص 37.
2- 2. فقه الرضا ص 38.
3- 3. مناقب آل أبی طالب ج 2 ص 148.

سه روز گذشت و حاضر شدند. علی علیه السلام دست عمر را گرفت و خارج شد و بر سر قبر مقتول ایستادند. به اولیائش گفت: این قبر کشته شماست؟ گفتند: بله، حضرت فرمود: قبر را بکنید، کندند تا به لحد رسیدند، فرمود: میت را خارج کنید، به کفنها نگاه کردند و جسدی در آن نیافتند. به ایشان خبر دادند.

علی علیه السلام فرمود: الله اکبر الله اکبر به خدا دروغ نیست و تکذیب نکنید. از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که فرمود: از امت من اگر کسی عمل قوم لوط را انجام دهد و بر همان حال بمیرد و به همان وضع در لحد قرارش دهند، در آن حال بیشتر از سه روز نمی ماند تا اینکه زمین او را به سوی قوم لوط که هلاک شده اند پرتابش می کند و با ایشان محشور می شود.(1)

روایت25.

تفسیر عیاشی: میمون لبان گوید: با امام صادق علیه السلام بودم. آیاتی از سوره هود خوانده شد: «فَلَمَّا جَاء أَمْرُنَا جَعَلْنَا عَالِیَهَا سَافِلَهَا وَأَمْطَرْنَا عَلَیْهَا حِجَارَةً مِّن سِجِّیلٍ مَّنضُودٍ*مُّسَوَّمَةً عِندَ رَبِّکَ وَمَا هِیَ مِنَ الظَّالِمِینَ بِبَعِیدٍ » ؛ {پس چون فرمان ما آمد آن [شهر] را زیر و زبر کردیم و سنگ پاره هایی از [نوع] سنگ گلهای لایه لایه بر آن فرو ریختیم*[سنگهایی] که نزد پروردگارت نشان زده بود و [خرابه های] آن از ستمگران چندان دور نیست}(2)،

حضرت فرمود: کسی که با اصرار بر لواط بمیرد توبه نکرده باشد و خداوند سنگی از ان سنگها را به او می زند که بر اثر ان می میرد و کسی او را نمی بیند.(3)

روایت26.

تفسیر عیاشی: امام صادق از پدرش علیهما السلام نقل کرد که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: وقتی قوم لوط آن کارها را انجام دادند زمین پیش خدا گریه کرد تا آنکه اشک هایش به آسمان رسید و آسمان گریست تا به عرش رسید، خداوند به آسمان وحی کرد که آنها را سنگ باران کن و نیز به زمین وحی کرد که آنها را در خود فروبر.(4)

روایت27.

مکارم الاخلاق: از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود: خداوند بر هر دبر و پشت مفعول، نشستن بر زربافت های بهشت را حرام کرده است.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: هرکس که پسری را از روی شهوت ببوسد، خداوند در روز قیامت با لجامی از آتش او را افسار می کند.

ص: 72


1- . همان : 364
2- . هود / 82 و 83
3- . تفسیر عیاشی 2 : 158
4- . همان : 159

فَلَمَّا مَضَتْ ثَلَاثَةُ أَیَّامٍ حَضَرُوا فَأَخَذَ عَلِیٌّ علیه السلام بِیَدِ عُمَرَ وَ خَرَجُوا ثُمَّ وَقَفَ عَلَی قَبْرِ الرَّجُلِ الْمَقْتُولِ فَقَالَ لِأَوْلِیَائِهِ هَذَا قَبْرُ صَاحِبِکُمْ قَالُوا نَعَمْ قَالَ علیه السلام احْضُرُوا فَحَضَرُوا حَتَّی انْتَهَوْا إِلَی اللَّحْدِ فَقَالَ أَخْرِجُوا مَیِّتَکُمْ فَنَظَرُوا إِلَی أَکْفَانِهِ فِی اللَّحْدِ وَ لَمْ یَجِدُوهُ فَأَخْبَرُوهُ بِذَلِکَ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ اللَّهِ مَا کَذَبْتُ وَ لَا کُذِبْتُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ مَنْ یَعْمَلْ مِنْ أُمَّتِی عَمَلَ قَوْمِ لُوطٍ ثُمَّ یَمُوتُ عَلَی ذَلِکَ فَهُوَ مُؤَجَّلٌ إِلَی أَنْ یُوضَعَ فِی لَحْدِهِ فَإِذَا وُضِعَ فِیهِ لَمْ یَمْکُثْ أَکْثَرَ مِنْ ثَلَاثٍ حَتَّی تَقْذِفَهُ الْأَرْضُ إِلَی جُمْلَةِ قَوْمِ لُوطٍ الْمُهْلَکِینَ فَیُحْشَرَ مَعَهُمْ (1).

«25»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مَیْمُونٍ اللَّبَّانِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقُرِئَ عِنْدَهُ آیَاتٌ مِنْ هُودٍ فَلَمَّا بَلَغَ وَ أَمْطَرْنا عَلَیْها حِجارَةً مِنْ سِجِّیلٍ مَنْضُودٍ مُسَوَّمَةً عِنْدَ رَبِّکَ وَ ما هِیَ مِنَ الظَّالِمِینَ بِبَعِیدٍ فَقَالَ علیه السلام مَنْ مَاتَ مُصِرّاً عَلَی اللِّوَاطِ فَلَمْ یَتُبْ یَرْمِیهِ اللَّهُ بِحَجَرٍ مِنْ تِلْکَ الْحِجَارَةِ یَکُونُ فِیهِ مَنِیَّتُهُ وَ لَا یَرَاهُ أَحَدٌ(2).

«26»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: لَمَّا عَمِلَ قَوْمُ لُوطٍ مَا عَمِلُوا بَکَتِ الْأَرْضُ إِلَی رَبِّهَا حَتَّی بَلَغَ دُمُوعُهَا إِلَی السَّمَاءِ وَ بَکَتِ السَّمَاءُ حَتَّی بَلَغَ دُمُوعُهَا الْعَرْشَ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَی السَّمَاءِ أَنِ احْصِبِیهِمْ وَ أَوْحَی إِلَی الْأَرْضِ أَنِ اخْسِفِی بِهِمْ (3).

«27»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: حَرَّمَ اللَّهُ عَلَی کُلِّ دُبُرٍ مُسْتَنْکَحٍ الْجُلُوسَ عَلَی إِسْتَبْرَقِ الْجَنَّةِ.

وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَنْ قَبَّلَ غُلَاماً مِنْ شَهْوَةٍ أَلْجَمَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ بِلِجَامٍ مِنْ نَارٍ.

ص: 72


1- 1. مناقب آل أبی طالب ج 2 ص 364.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 158.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 159.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: کسی با میل و رغبت خودش را در اختیار دیگران قرار می دهد که با او بازی کنند [لواط] خداوند شهوت زنانه را در او می اندازد.

امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند تعالی شهوت مؤمن را در صلب او و شهوت کافر را در دبر او قرار داده است.(1)

روایت28.

نوادر: از امام صادق علیه السلام روایت شده: از لواط کار از او سوال شد، فرمود: صد تازیانه به او بزنید.(2)

روایت29.

ارشاد القلوب: روایت شده مردی نزد امیرالمؤمنین آمد و عرض کرد: یا امیرالمؤمنین بگیر حد خدا را در پهلوی من ، حضرت به او فرمود: چه کرده ای؟ عرض کرد: با جوانی لواط کرده ام. حضرت فرمود: از دبر؟ عرض کرد: بله ای امیر مؤمنان. فرمود: یکی از سه راه را انتخاب کن؛ یک ضربه با شمشیر یا تخریب دیوار بر سرت یا سوزاندن با آتش. مرد گفت: ای امیرمؤمنان، کدام برای پاک کردن گناهان من شدیدتر است؟ فرمود: سوزاندن با آتش، گفت: همین را برگزیدم.

حضرت فرمود: قنبر آتشی برپا کن، آتشی فراهم شد. مرد گفت: ای امیرمؤمنان اجازه می دهید دو رکعت نماز نیکو بخوانم؟ فرمود: بخوان. راوی گوید: مرد وضوی کامل گرفت و نماز خوب و نیکویی خواند. وقتی از نماز فارغ شد سجده شکر به جا آورد و در سجده گریه می کرد و دعا می خواند و می گفت: خدایا من بنده تو و فرزند بنده تو و فرزند کنیز تو، گناهکار و خطاکارم و در گناهم مرتکب چنین و چنان شده ام، نزد حجت تو در زمین و خلیفه ات در بلاد امدم و گناهم را برایش بازگو کرده ام. برای پاک شدنم سه راه به من معرفی کرد؛ ضربت شمشیر، تخریب دیوار و سوزاندن با آتش. خدایا من از او سخت ترینش را خواستم تا گناهم پاک شود و او هم آتش را معرفی کرد. خدایا من آن را انتخاب کردم. درود فرست بر محمد و آل محمد و این آتش را پاک کننده من قرار ده.

ص: 73


1- . مکارم الاخلاق : 273 و 274
2- . نوادر چاپ شده در ذیل فقه الرضا : 76

وَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام: مَنْ أَمْکَنَ مِنْ نَفْسِهِ طَائِعاً یُلْعَبُ بِهِ أَلْقَی اللَّهُ عَلَیْهِ شَهْوَةَ النِّسَاءِ.

عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی جَعَلَ شَهْوَةَ الْمُؤْمِنِ فِی صُلْبِهِ وَ جَعَلَ شَهْوَةَ الْکَافِرِ فِی دُبُرِهِ (1).

«28»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اللُّوطِیِّ قَالَ یُضْرَبُ مِائَةَ جَلْدَةٍ(2).

«29»

إِرْشَادُ الْقُلُوبِ، رُوِیَ: أَنَّ رَجُلًا أَتَی أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ خُذْ حَدَّ اللَّهِ فِی جَنْبِی فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مَا ذَا صَنَعْتَ فَقَالَ لُطْتُ بِغُلَامٍ فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لَمْ تُوقِبْ قَالَ بَلْ أَوْقَبْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ لَهُ اخْتَرْ مِنْ إِحْدَی ثَلَاثٍ ضَرْباً بِالسَّیْفِ أَخَذَ مِنْکَ مَا أَخَذَ أَمْ هَدْمَ جِدَارٍ عَلَیْکَ أَوْ حَرَقاً بِالنَّارِ فَقَالَ الرَّجُلُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ أَیُّهَا أَشَدُّ تَمْحِیصاً لِذُنُوبِی فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام الْحَرَقُ بِالنَّارِ فَقَالَ إِنِّی قَدِ اخْتَرْتُهُ فَقَالَ یَا قَنْبَرُ أَضْرِمْ نَاراً فَأَضْرَمَ لَهُ النَّارَ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَ تَأْذَنُ لِی أَنْ أُصَلِّیَ رَکْعَتَیْنِ وَ أُحْسِنَ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام صَلِّ قَالَ فَتَوَضَّأَ الرَّجُلُ وَ أَسْبَغَ ثُمَّ صَلَّی رَکْعَتَیْنِ وَ أَحْسَنَ فَلَمَّا فَرَغَ مِنْ صَلَاتِهِ سَجَدَ سَجْدَةَ الشُّکْرِ وَ جَعَلَ یَبْکِی فِی سُجُودِهِ وَ یَدْعُو وَ یَقُولُ اللَّهُمَّ إِنِّی عَبْدُکَ ابْنُ عَبْدِکَ ابْنُ أَمَتِکَ مُذْنِبٌ خَاطِئٌ ارْتَکَبْتُ فِی ذَنْبِی کَیْتَ وَ کَیْتَ وَ قَدْ أَتَیْتُ حُجَّتَکَ فِی أَرْضِکَ وَ خَلِیفَتَکَ فِی بِلَادِکَ وَ کَشَفْتُ لَهُ عَنْ ذَنْبِی فَعَرَّفَنِی أَنَّ تَمْحِیصَ ذَلِکَ فِی إِحْدَی ثَلَاثِ خِصَالٍ ضَرْباً بِالسَّیْفِ أَوْ هَدْمَ جِدَارٍ أَوْ حَرَقاً بِالنَّارِ اللَّهُمَّ وَ قَدْ سَأَلْتُهُ عَنْ أَشَدِّهَا تَمْحِیصاً لِذَنْبِی فَعَرَّفَنِی أَنَّهُ الْحَرَقُ بِالنَّارِ اللَّهُمَّ وَ إِنِّی قَدِ اخْتَرْتُهُ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَاجْعَلْهُ تَمْحِیصاً

ص: 73


1- 1. مکارم الأخلاق ص 273 و 274.
2- 2. النوادر المطبوع بذیل فقه الرضا: 76.

راوی گوید: امیرالمؤمنین علیه السلام گریه کرد و به اصحابش فرمود: دوست دارم به مردی از اهل بهشت نگاه کنید، به این مرد نگاه کنید. و سپس به او فرمود: بلند شو ای مرد، خدا از گناه تو گذشت و حد را از تو برداشت. اصحاب به او گفتند: ای امیر مؤمنان حد خدا را اجرا نمی کنی؟ فرمود: حدی که بر اوست برای امام است که اگر خواست اجرا می کند، اگر خواست می بخشد.

می گویم

ابن ابی الحدید نیز چنین گفته است .

ص: 74

لِی فِی النَّارِ قَالَ فَبَکَی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَی أَصْحَابِهِ فَقَالَ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ فَلْیَنْظُرْ إِلَی هَذَا ثُمَّ قَالَ لَهُ قُمْ یَا هَذَا الرَّجُلُ فَقَدْ غَفَرَ اللَّهُ لَکَ ذَنْبَکَ وَ دَرَأَ عَنْکَ الْحَدَّ فَقَالَ لَهُ أَصْحَابُهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَحَدُّ اللَّهِ مِنْ جَنْبِهِ لَا تُقِیمُهُ قَالَ الْحَدُّ الَّذِی عَلَیْهِ هُوَ لِلْإِمَامِ فَإِنْ شَاءَ أَقَامَهُ وَ إِنْ شَاءَ وَهَبَهُ.

أقول

قال ابن أبی الحدید.

ص: 74

باب هفتاد و دوم : سحق(همجنس بازی زنان) و حد آن

روایات

روایت1.

تفسیر قمی: زنی با کنیزش بر امام صادق علیه السلام داخل شد، گفت: درباره عمل زنان با زنان چه می گویید؟ حضرت فرمود: آنها در آتشند، در روز قیامت وقتی ایشان را می آورند با چادر آتشین و کفش های اتشین ومقنعه اتشین می پوشانندو در شکم ها و فروجشان ستون های آتش داخل می کنند و در آتش پرتابشان می کنند.

زن گفت: در قرآن چنین چیزی نیست، فرمود: هست، گفت: کجا؟ فرمود: این آیه «وَعَادًا وَثَمُودَ وَأَصْحَابَ الرَّسِّ» { [نیز] عادیان و ثمودیان و اصحاب رس}(1).(2)

می گویم

بعضی از این روایات در باب لواط گذشت.

روایت2.

ثواب الاعمال: گروهی از زنان بر امام صادق علیه السلام وارد شدند، زنی از سحق پرسید حضرت فرمود: حد آن همان حد زناکار است، گفت: خداوند در قرآن یادآور نشده است، فرمود چرا، گفت: کجا؟ فرمود: همان اصحاب رس.(3)

محاسن: مانند این حدیث هست.(4)

روایت3.

ثواب الاعمال: اسحاق بن جریر گفت: زنی از من خواست از امام صادق علیه السلام اجازه بگیرم ایشان هم اجازه داد، گفت: مرا از عمل زنان با زنان با خبر سازید؟ مجازات آنها چیست؟ فرمود: همان حد زن زناکار، وقتی روز قیامت فرارسد لباس هایشان تکه های آتش است،

ص: 75


1- . فرقان / 38
2- . تفسیر قمی : 465
3- . ثواب الاعمال : 239
4- . محاسن : 114

باب 72 السحق و حده

روایات

«1»

فس، [تفسیر القمی] عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: دَخَلَتِ امْرَأَةٌ مَعَ مَوْلَاةٍ لَهَا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَتْ مَا تَقُولُ فِی اللَّوَاتِی مَعَ اللَّوَاتِی قَالَ هُنَّ فِی النَّارِ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ أُتِیَ بِهِنَّ فَأُلْبِسْنَ جِلْبَاباً مِنْ نَارٍ وَ خُفَّیْنِ مِنْ نَارٍ وَ قِنَاعاً مِنْ نَارٍ وَ أُدْخِلَ فِی أَجْوَافِهِنَّ وَ فُرُوجِهِنَّ أَعْمِدَةٌ مِنَ النَّارِ وَ قُذِفَ بِهِنَّ فِی النَّارِ فَقَالَتْ لَیْسَ هَذَا فِی کِتَابِ اللَّهِ قَالَ بَلَی قَالَتْ أَیْنَ قَالَ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ عاداً وَ ثَمُودَ وَ أَصْحابَ الرَّسِ (1).

أقول

قد مضی بعض الأخبار فی باب اللواط.

«2»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: دَخَلَتْ عَلَیْهِ نِسْوَةٌ فَسَأَلَتْهُ امْرَأَةٌ عَنِ السَّحْقِ فَقَالَ علیه السلام حَدُّهَا حَدُّ الزَّانِی فَقَالَ مَا ذَکَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ذَلِکَ فِی الْقُرْآنِ قَالَ بَلَی قَالَتْ وَ أَیْنَ هُوَ قَالَ هُوَ أَصْحَابُ الرَّسِ (2).

سن، [المحاسن] عن أبیه عن ابن أبی عمیر: مثله (3).

«3»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ جَرِیرٍ قَالَ: سَأَلَتْنِی امْرَأَةٌ أَنْ أَسْتَأْذِنَ لَهَا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأَذِنَ لَهَا فَقَالَتْ أَخْبِرْنِی عَنِ اللَّوَاتِی مَعَ اللَّوَاتِی مَا حَدُّ مَا هُوَ فِیهِ قَالَ حَدُّ الزَّانِیَةِ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ یُؤْتَی بِهِنَّ قَدْ أُلْبِسْنَ مُقَطَّعَاتٍ مِنَ النَّارِ وَ قُنِّعْنَ

ص: 75


1- 1. تفسیر القمّیّ: 465، فی آیة الفرقان: 38.
2- 2. ثواب الأعمال ص 239.
3- 3. المحاسن ص 114.

با مقنعه های آتش سرهایشان را می پوشانند، و شلوار آتشین به پایشان می کنند، در شکم هایشان تا سرهایشان ستون های آتش داخل می کنند و در آتش پرتشان می کنند. ای زن اولین کسانی که این کار را انجام دادند قوم لوط بودند، مردان با مردان بی نیاز می شدند و زنان بدون مرد ماندند پس به همجنس بازی رو اوردند.(1)

محاسن: با سند دیگری آورده است.(2)

روایت4.

فقه الرضا: بدان که سحق مانند لواط است، اگر بر دو زن بینه بر سحق اقامه شود مجازات هر کدام از آنها یک ضربه با شمشیر یا خراب کردن یا انداختن دیوار بر او می باشد و آنها همان اهل رس هستند که در قرآن ذکر شده است. همچنین اگر بینه بر لواط اکبر اقامه شود که همان دخول در دبر است، و در لواط اصغر حد صد ضربه شلاق است.مجازات مرد و زن زناکار سخت ترین حد و شدیدترین زدن است.(3)

پدرم درباره مردی که با کنیزش نزدیکی کرد و ان کنیز منی او به کنیز باکره منتقل کرد و او حامله شد فرمود: بچه برای مرد است و زن سنگسار می شود و باکره حد می خورد.

روایت5.

در المنثور: از امام صادق علیه السلام [اینکه دو زن سوال کردند آیا هم جنس بازی

دو زن در قرآن حرام شده است؟ فرمود بله ایشان اهل یمن و اصحاب رس بوده اند و هر نهر و چاه قدیمی.

فرمود: برای ایشان چادر آتشین و لباس آتش و کمربند آتش و تاجی از آتش و کفش اتشین است و روی همه آنها لباسی زبر و خشک بدبواز آتش قرار می دهند، امام فرمود: این را به زنانتان یاد دهید.].(4)

ص: 76


1- . ثواب الاعمال : 239
2- . محاسن : 110
3- . فقه الرضا، کتاب تکلیف : 38
4- . در المنثور 5 : 71 که ابن ابی الدنیا و بیهقی و ابن عساکر درمذمت دنیا پرستی آورده اند و آنچه بین دو قلاب آمده در اصل سفید بوده است.

بِمَقَانِعَ مِنْ نَارٍ وَ سُرْبِلْنَ مِنْ نَارٍ وَ أُدْخِلَ فِی أَجْوَافِهِنَّ إِلَی رُءُوسِهِنَّ أَعْمِدَةٌ مِنْ نَارٍ وَ قُذِفَ بِهِنَّ فِی النَّارِ أَیَّتُهَا الْمَرْأَةُ أَوَّلُ مَنْ عَمِلَ هَذَا الْعَمَلَ قَوْمُ لُوطٍ فَاسْتَغْنَی الرِّجَالُ بِالرِّجَالِ وَ بَقِیَ النِّسَاءُ بِغَیْرِ رِجَالٍ فَفَعَلْنَ کَمَا فَعَلَ رِجَالُهُنَ (1).

سن، [المحاسن] عن أحمد بن محمد: مثله (2).

«4»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: اعْلَمْ أَنَّ السَّحْقَ مِثْلُ اللِّوَاطِ إِذَا قَامَتْ عَلَی الْمَرْأَتَیْنِ الْبَیِّنَةُ بِالسَّحْقِ فَعَلَی کُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا ضَرْبَةٌ بِالسَّیْفِ أَوْ دَهْدَهَةٌ أَوْ طَرْحُ جِدَارٍ وَ هُنَّ الراسات [الرَّسِّیَّاتُ] الَّتِی ذُکِرْنَ فِی الْقُرْآنِ وَ کَذَلِکَ إِذَا قَامَتِ الْبَیِّنَةُ فِی اللِّوَاطِ الْأَکْبَرِ وَ هُوَ الْإِیقَابُ وَ اللِّوَاطُ الْأَصْغَرُ فِیهِ الْحَدُّ مِائَةُ جَلْدَةٍ وَ حَدُّ الزَّانِی وَ الزَّانِیَةِ أَغْلَظُ مَا یَکُونُ مِنَ الْحَدِّ وَ أَشَدُّ مَا یَکُونُ مِنَ الضَّرْبِ (3)

وَ قَالَ أَبِی فِی رَجُلٍ جَامَعَ جَارِیَتَهُ فَنَقَلَتْ مَاءَهُ إِلَی جَارِیَةٍ بِکْرٍ فَحَمَلَتِ الْجَارِیَةُ قَالَ الْوَلَدُ لِلْفَحْلِ وَ عَلَی الْمَرْأَةِ الرَّجْمُ وَ عَلَی الْجَارِیَةِ الْحَدُّ.

«5»

الدُّرُّ الْمَنْثُورُ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ: أَنَّ امْرَأَتَیْنِ سَأَلَتَاهُ هَلْ تَجِدُ غِشْیَانَ الْمَرْأَةِ الْمَرْأَةَ مُحَرَّماً فِی کِتَابِ اللَّهِ قَالَ نَعَمْ هُنَّ اللَّوَاتِی کُنَّ عَلَی عَهْدِ تُبَّعٍ وَ هُنَّ صَوَاحِبُ الرَّسِّ وَ کُلُّ نَهَرٍ وَ بِئْرٍ رَسٌّ قَالَ یُقْطَعُ لَهُنَّ جِلْبَابٌ مِنْ نَارٍ وَ دِرْعٌ مِنْ نَارٍ وَ نِطَاقٌ مِنْ نَارٍ وَ تَاجٌ مِنْ نَارٍ وَ خُفَّانِ مِنْ نَارٍ وَ مِنْ فَوْقِ ذَلِکَ ثَوْبٌ غَلِیظٌ جَافٍ جِلْفٌ مُنْتِنٌ مِنْ نَارٍ قَالَ جَعْفَرٌ عَلِّمُوا هَذَا نِسَاءَکُمْ (4).

ص: 76


1- 1. ثواب الأعمال 239.
2- 2. المحاسن ص 110 و تراه فی السرائر: 477 نقلا من کتاب محمّد بن علی ابن محبوب.
3- 3. کتاب التکلیف ص 38.
4- 4. الدّر المنثور ج 5 ص 71 فی آیة الفرقان: 38 أخرجه ابن أبی الدنیا فی ذم الملاهی و البیهقیّ و ابن عساکر، و ما جعلناه بین العلامتین محله بیاض فی الأصل. و قوله علیه السلام« علموا هذا نساءکم» فمثله ما رواه الکافی بإسناده عن بشیر النبال قال: رأیت عند أبی عبد اللّه علیه السلام رجلا فقال له: ما تقول فی اللواتی مع اللواتی؟ فقال: لا أخبرک حتّی تحلف لتحدثن بما أحدثک النساء، قال: فحلف له، فقال: هما فی النار علیهما سبعون حلة من نار فوق تلک الحلل جلد جاف غلیظ من نار، علیهما نطاقان من نار، و تاجان من نار فوق تلک الحلل، و خفان من نار و هما فی النار.

باب هفتاد و سوم : عمل زشت با حیوانات

روایات

روایت1.

قرب الاسناد: امام صادق از پدرش علیهما السلام نقل می کند که از علی علیه السلام درباره کسی که با حیوان عمل زشتی انجام میدهد سوال شد، فرمود: نه سنگسار می شود و نه حد می خورد ولکن به عقوبت دردناک مجازات می شود.(1)

روایت2.

خصال: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: ملعون است ملعون است کسی که کوری را بر کوریش سرزنش کند ، ملعون است ملعون است کسی که دینار و درهم را پرستش کند، ملعون است ملعون است کسی که چارپایی را وطی کند.(2)

معانی الاخبار: با سند دیگری آورده است.(3)

ص: 77


1- . قرب الاسناد : 68
2- . خصال 1 : 64
3- . معانی الاخبار : 403، و بعد آن گفته است: معنی سخن امام که «ملعون است، ملعون است من کمه اعمی »، یعنی کسی را که در دینش سرگردان است به سوی کفر راهنمایی کند و ان را در جانش قرار دهد تا به ان اعتقاد پیدا کند و معنای این سخن که «ملعون است ملعون است کسی که بنده دینار و درهم است»، یعنی کسی که زکات مالش را نپردازد و در کمک کردن به برادران، بخل ورزد. بنابراین پرستش دینار و درهم را بر بندگی خالقش بر گزیده است و وطی با حیوانات هم که معلوم است.

باب 73 من أتی بهیمة

روایات

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَنِ ابْنِ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: سُئِلَ عَلِیٌّ علیه السلام عَنْ رَاکِبِ الْبَهِیمَةِ فَقَالَ لَا رَجْمَ عَلَیْهِ وَ لَا حَدَّ وَ لَکِنْ یُعَاقَبُ عُقُوبَةً مُوجِعَةً(1).

«2»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ النَّوْفَلِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ بِإِسْنَادِهِ یَرْفَعُهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ کَمِهَ أَعْمَی مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ عَبَدَ الدِّینَارَ وَ الدِّرْهَمَ مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ نَکَحَ بَهِیمَةً(2).

مع، [معانی الأخبار] ابن إدریس عن أبیه عن الأشعری عن ابن یزید عن محمد بن إبراهیم النوفلی: مثله (3).

ص: 77


1- 1. قرب الإسناد ص 68.
2- 2. الخصال ج 1 ص 64.
3- 3. معانی الأخبار: 403، و قال بعده: قال مصنف هذا الکتاب: معنی قوله علیه السلام: « ملعون ملعون من أکمه أعمی» یعنی من أرشد متحیرا فی دینه الی الکفر، و قرره فی نفسه حتی اعتقده، و معنی قوله علیه السلام :« ملعون ملعون من عبد الدینار و الدرهم» فانه یعنی به من یمنع زکاة ماله، و یبخل بمواساة إخوانه، فیکون قد آثر عبادة الدینار و الدرهم علی. عبادة خالقه، و أمّا نکاح البهیمة فمعروف.

روایت3.

خصال: امام صادق علیه السلام از پدر و جدّش از علی بن ابی طالب علیه السلام نقل می کند که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در وصیتی به او فرمود: یا علی، از این امت ده نفر به خدای بزرگ کفر ورزیدند: سخن چین، جادوگر، دیّوث، کسی که از راه حرام از عقب زن جماع کند، کسی که با حیوانات جماع کند، کسی که با زن محرم خود زنا کند، کسی که سعی در فتنه کند، کسی که به دشمن در حال جنگ اسلحه بفروشد و کسی که زکات ندهد و کسی که امکان حجّ داشته باشد و حج نکند و بمیرد.(1)

روایت4.

علل الشرایع: سدیر، از حضرت ابی جعفر علیه السّلام نقل کرده که آن جناب در باره مردی که با چهارپایی نزدیکی کرده بود فرمودند: او را باید به مقدار کمتر از حدّ تازیانه زد و سپس قیمت چهار پا را از وی گرفت و به صاحب حیوان داد زیرا او حیوان را فاسد کرده و بدین ترتیب به صاحبش ضرر زده است آنگاه حیوان را باید سر برید و جسدش را سوزاند و خاکسترش را دفن کرد مشروط به این که حیوان مأکول اللّحم باشد و اگر حیوانی باشد که به منظور سواری از او استفاده می کنند باید از جانی قیمتش را گرفت و وی را به مقدار کمتر از حدّ تازیانه زد و سپس حیوان را از شهری که در آن این جنایت با او شده بیرون نموده و بجایی ببرد که شناخته نشود آنگاه آن را آن جا بفروشند تا صاحبش مورد ملامت قرار نگیرد.(2)

روایت5.

فقه الرضا: کسی که با حیوانی باشد تعزیر می شود، تعزیر بین ده تا سی و نه شلاق و تأدیب بین سه تا ده ضربه است.(3)

ص: 78


1- . خصال 2: 61 و 62
2- . علل الشرایع 2 : 225
3- . فقه الرضا، کتاب تکلیف : 42
«3»

ل، [الخصال]: فِیمَا أَوْصَی بِهِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً علیه السلام یَا عَلِیُّ کَفَرَ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ عَشَرَةٌ الْقَتَّاتُ وَ السَّاحِرُ وَ الدَّیُّوثُ وَ نَاکِحُ الْمَرْأَةِ حَرَاماً فِی دُبُرِهَا وَ نَاکِحُ الْبَهِیمَةِ وَ مَنْ نَکَحَ ذَاتَ مَحْرَمٍ مِنْهُ وَ السَّاعِی فِی الْفِتْنَةِ وَ بَائِعُ السِّلَاحِ مِنْ أَهْلِ الْحَرْبِ وَ مَانِعُ الزَّکَاةِ وَ مَنْ وَجَدَ سَعَةً فَمَاتَ وَ لَمْ یَحُجَ (1)

«4»

ع، [علل الشرائع] عَنِ ابْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ جَرِیرٍ عَنْ سَدِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی رَجُلٍ یَأْتِی الْبَهِیمَةَ قَالَ یُجْلَدُ دُونَ الْحَدِّ وَ یُغْرَمُ قِیمَةَ الْبَهِیمَةِ لِصَاحِبِهَا لِأَنَّهُ أَفْسَدَهَا عَلَیْهِ وَ تُذْبَحُ وَ تُحْرَقُ وَ تُدْفَنُ إِنْ کَانَتْ مِمَّا یُؤْکَلُ لَحْمُهُ وَ إِنْ کَانَتْ مِمَّا یُرْکَبُ ظَهْرُهُ أُغْرِمَ قِیمَتَهَا وَ جُلِدَ دُونَ الْحَدِّ وَ أَخْرَجَهَا مِنَ الْبَلَدِ الَّذِی فَعَلَ ذَلِکَ بِهَا حَیْثُ لَا تُعْرَفُ فَیَبِیعُهَا فِیهَا کَیْ لَا یُعَیَّرَ بِهَا(2).

«5»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: مَنْ أَتَی بَهِیمَةً عُزِّرَ وَ التَّعْزِیرُ مَا بَیْنَ بِضْعَةَ عَشَرَ سَوْطاً إِلَی تِسْعَةٍ وَ ثَلَاثِینَ وَ التَّأْدِیبُ مَا بَیْنَ ثَلَاثَةٍ إِلَی عَشَرَةٍ(3).

ص: 78


1- 1. الخصال ج 2 ص 61 و 62، و فیه القتال بدل القتات و هو سهو، و القتات: النمام.
2- 2. علل الشرائع ج 2 ص 225.
3- 3. کتاب التکلیف: 42. و قد مر فی ج 10 ص 389 نقلا عن کتاب التحف، 480، و الاختصاص: 96 أن یحیی بن أکثم سأل موسی بن محمّد بن علی الرضا عن مسائل فعرضها علی أبی الحسن الهادی علیه السلام فأجابها، و فیها: أخبرنی عن رجل أتی قطیع غنمه فرأی الراعی ینزو علی شاة منها: فلما بصر بصاحبها خلی سبیلها، فانسابت بین الغنم، لا یعرف الراعی أیها کانت؟ و لا یعرف صاحبها أیها یذبح. فقال علیه السلام: أما الرجل الذی قد نظر الی الراعی قد نزا علی شاة، فان عرفها ذبحها و أحرقها، و ان لم یعرفها قسمها بنصفین و ساهم بینهما، فان وقع السهم علی أحد القسمین فقد نجا الآخر، ثمّ یفرق الذی وقع فیه السهم بنصفین و یقرع بینهما بسهم، فان وقع علی أحد النصفین نجا النصف الآخر، فلا یزال کذلک حتّی یبقی اثنان، فیقرع بینهما فأیهما وقع السهم لها تذبح و تحرق، و قد نجت سائرها.

باب هفتاد و چهارم : حد نبش قبر کننده

روایات

روایت1.

اختصاص: عبد الله بن موسی در مجلس ابو جفر ثانی علیه السلام نشسته بود کسی از او پرسید: درباره کسی که با حیوان عملی انجام دهد چه میگویی؟ گفت: دستش را قطع و او را حد میزنند، امام ناراحت شد و به او نگاه کرد و فرمود: عمو جان از خدا بترس، گفت: اقا جان مگر چنین نیست پدرت صلوات خدا بر او چنین گفت، امام فرمود: از پدرم در باره مردی که قبر زنی را نبش کرد و به او تجاوز نمود، سوال شد پدرم فرمود: برای نبش دستش را قطع می کنند و حد زنا می زنند، زیرا حرمت مرده مانند زنده است، پس گفت: راست گفتی مولای من.(1)

می گویم

تمام این روایت در باب مکارم اخلاق امام باقر علیه السلام با اخبار مؤید دیگر آمده است.(2)

ص: 79


1- . اختصاص : 102
2- . ر.ک 50 : 85 و 89، از همین چاپ بحارالانوار.

باب 74 حد النباش

روایات

«1»

ختص، [الإختصاص] عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: حَضَرَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُوسَی مَجْلِسَ أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی علیه السلام فَسَأَلَ رَجُلٌ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ مُوسَی مَا تَقُولُ فِی رَجُلٍ أَتَی بَهِیمَةً فَقَالَ تُقْطَعُ یَمِینُهُ وَ یُضْرَبُ الْحَدَّ فَغَضِبَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام ثُمَّ نَظَرَ إِلَیْهِ فَقَالَ یَا عَمِّ اتَّقِ اللَّهَ فَقَالَ لَهُ عَمُّهُ یَا سَیِّدِی أَ لَیْسَ هَذَا قَالَ أَبُوکَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام إِنَّمَا سُئِلَ أَبِی عَنْ رَجُلٍ نَبَشَ قَبْرَ امْرَأَةٍ فَنَکَحَهَا فَقَالَ أَبِی تُقْطَعُ یَمِینُهُ لِلنَّبْشِ وَ یُضْرَبُ حَدَّ الزِّنَا فَإِنَّ حُرْمَةَ الْمَیِّتَةِ کَحُرْمَةِ الْحَیَّةِ فَقَالَ صَدَقْتَ یَا سَیِّدِی (1).

أقول

تمامه فی باب مکارم أخلاق أبی جعفر(2)

صلوات الله و سلامه علیه

ص: 79


1- 1. الاختصاص: 102.
2- 2. أقول تمام الحدیث فی ج 50 ص 85 من کتاب البحار طبعتنا هذه و فیه قال: لما مات أبو الحسن الرضا علیه السلام حججنا فدخلنا علی أبی جعفر علیه السلام و قد حضر خلق من الشیعة من کل بلد لینظروا الی أبی جعفر علیه السلام فدخل عمه عبد اللّه بن موسی و کان شیخا کبیرا نبیلا، علیه ثیاب خشنة و بین عینیه سجادة فجلس و خرج أبو جعفر علیه السلام من الحجرة، و علیه قمیص قصب و رداء قصب و نعل جدد بیضاء، فقام عبد اللّه و استقبله و قبل بین عینیه و قامت الشیعة و قعد أبو جعفر علیه السلام علی کرسی و نظر الناس بعضهم الی بعض تحیرا لصغر سنه. فانتدب رجل من القوم فقال لعمه: أصلحک اللّه ما تقول فی رجل أتی بهیمة؟ فقال تقطع یمینه و یضرب الحد، فغضب أبو جعفر علیه السلام ثمّ نظر إلیه فقال: یا عم اتق اللّه! اتق اللّه! انه لعظیم أن تقف یوم القیامة بین یدی اللّه عزّ و جلّ فیقول لک: لم أفتیت بما لا تعلم؟ فقال له عمه: یا سیدی أ لیس قال هذا أبوک صلوات اللّه علیه؟ فقال أبو جعفر علیه السلام- الی أن قال-: صدقت یا سیدی:« و أنا استغفر اللّه، فتعجب الناس فقالوا: یا سیدنا أ تأذن لنا أن نسألک؟ فقال: نعم، فسألوه فی مجلس عن ثلاثین ألف مسألة، فأجابهم فیها و له تسع سنین.

باب هفتاد و پنجم : حد عبد و کنیز و اینکه مولی می تواند بر ایشان اقامه حد کند

روایات

روایت1.

تفسیر قمی: «فَإِذَا أُحْصِنَّ فَإِنْ أَتَیْنَ بِفَاحِشَةٍ فَعَلَیْهِنَّ نِصْفُ مَا عَلَی الْمُحْصَنَاتِ مِنَ الْعَذَابِ» {پس چون به ازدواج [شما] درآمدند اگر مرتکب فحشا شدند پس بر آنان نیمی از عذاب [= مجازات] زنان آزاد است}(1) یعنی عبد و کنیز اگر زنا کنند؛ نیمی از حد را به ایشان بزنید، اگر تکرار شد باز هم همین. اگر باز هم تکرار شد همینطور تا آنکه هشت مرتبه شد در مرتبه هشتم

ص: 81


1- . نساء / 25

مع أخبار أخر تؤیده (1).

ص: 80


1- 1. راجع ج 50 ص 89، فقد روی عن کتاب مناقب آل أبی طالب( ج 4 ص 382 384) عن کتاب الجلاء و الشفاء فی خبر أنّه لما مضی الرضا علیه السلام جاء محمّد بن جمهور العمی و الحسن بن راشد و علیّ بن مدرک و علیّ بن مهزیار و خلق کثیر من سائر البلدان الی المدینة، و سألوا عن الخلف بعد الرضا علیه السلام فقالوا: بصریا، و هی قریة أسسها موسی بن جعفر علیه السلام علی ثلاثة أمیال من المدینة. فجئنا و دخلنا القصر، فإذا الناس فیه متکابسون، فجلسنا معهم اذ خرج علینا عبد اللّه بن موسی شیخ فقال الناس: هذا صاحبنا؟ فقال الفقهاء: قد روینا عن أبی جعفر و أبی عبد اللّه علیهما السلام أنّه لا تجتمع الإمامة فی أخوین بعد الحسن و الحسین علیهما السلام فلیس هذا صاحبنا، فجاء حتّی جلس فی صدر المجلس. فقال رجل: ما تقول أعزک اللّه فی رجل أتی حمارة؟ فقال: تقطع یده و یضرب الحد، و ینفی من الأرض سنة، ثمّ قام إلیه آخر فقال: ما تقول أصلحک اللّه فی رجل طلق امرأته عدد نجوم السماء؟ قال: بانت منه بصدر الجوزاء و النسر الطائر و النسر الواقع فتحیرنا فی جرأته علی الخطأ اذ خرج علینا أبو جعفر علیه السلام و هو ابن ثمان سنین، فقمنا الیه فسلم علی الناس، و قام عبد اللّه بن موسی من مجلسه فجلس بین یدیه، و جلس أبو جعفر علیه السلام فی صدر المجلس، ثمّ قال: سلوا رحمکم اللّه! فقام إلیه الرجل الأول و قال: ما تقول أصلحک اللّه فی رجل أتی حمارة؟ قال: یضرب دون الحد، و یغرم ثمنها، و یحرم ظهرها و نتاجها، و تخرج الی البریة حتّی تأتی علیها منیتها: سبع أکلها، ذئب أکلها. ثم قال بعد کلام: یا هذا ذاک الرجل ینبش عن میتة یسرق کفنها و یفجر بها، و یوجب علیه القطع بالسرق و الحدّ بالزنا، و النفی إذا کان عزبا فلو کان محصنا لوجب علیه القتل و الرجم الخبر. ثمّ قال ابن شهرآشوب: و قد روی عنه المصنفون نحو أبی بکر أحمد بن ثابت فی تاریخه، و أبی إسحاق الثعلبی فی تفسیره، و محمّد بن منده بن مهربذ فی کتابه، و روی إبراهیم بن هاشم قال: استأذنت أبا جعفر علیه السلام لقوم من الشیعة فسألوه فی مجلس واحد عن ثلاثین ألف مسألة، فأجاب فیها و هو ابن عشر سنین. أقول: الظاهر أن هؤلاء رووا هذه المساءلة فی کتبهم و روایة إبراهیم بن هاشم هی التی مرت عن کتاب الاختصاص، و روی ذیل هذا الخبر الکلینی فی ج 1 ص 496 فی أحوال أبی جعفر علیه السلام، و فی ص 99 من ج 50 الباب 28 باب فضائل أبی جعفر علیه السلام و مکارم أخلاقه تحت الرقم 12 نقلا من کتاب عیون المعجزات إشارة الی هذا المجلس من دون تصریح الی الأسئلة و جواباتها و فی کتاب اثبات الوصیة المنسوب الی المسعودیّ تفصیل ذلک راجعه.

کشته می شوند.

امام صادق علیه السلام فرمود: علت انکه بار هشتم کشته می شوند این است که خداوند به ایشان رحم کرد از اینکه بخواهد بر انان بین بردگی و مجازات انسان ازاد جمع کند.(1)

روایت2.

علل الشرایع: راوی می گوید: محضر حضرت ابی عبد اللَّه علیه السّلام عرض کردم بنده ای مرتکب زنا شده چه باید کرد؟ حضرت فرمودند: باید او را نصف حدّ آزاد زد. عرض کردم: اگر دوباره مرتکب شد چطور؟ حضرت فرمود: بر نصف حدّ اضافه نمی زنند. عرض کردم: آیا مجازات سنگسار بر او جاری می شود؟ حضرت فرمودند: آری، اگر هشت بار مرتکب این فعل شد او را در مرتبه هشتم می کشند .

عرض کردم: چه فرقی است بین مملوک و آزاد با این که هر دو از نظر فعل یکی هستند یعنی فعل هر دو زنا محسوب می گردد؟ حضرت فرمودند: علّت این فرق آن است که خداوند تبارک و تعالی ترحّم فرموده و نخواسته مملوک را ریسمان بندگی و رقیت به گردنش بیاندازد ولی حدّ آزاد را بر او جاری کند. راوی می گوید: سپس امام علیه السّلام فرمودند: و بر امام مسلمین است که قیمت بنده را از سهم «رقاب» به مولای او بپردازد و بدین ترتیب بعد از کشتن عبد فقدانش را نزد مولای او ترمیم کند.(2)

روایت3.

علل الشرایع: عنبسة بن مصعب(3) نقل کرده که وی گفت: محضر مبارک حضرت ابی عبد اللَّه علیه السّلام عرضه داشتم:

ص: 82


1- . تفسیر قمی : 124
2- . علل الشرایع 2 : 232
3- . در نسخه چاپی سلسله سند را آورده آنطور که در من لا یحضره الفقیه 4 : 32 روایت کرده و نیز در کافی 7 : 235 اینگونه آمده: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: اگر کنیزی از من زنا مرتکب شد، او را حد بزنم؟ فرمود: بله، اما پنهانی چون برای تو از سلطان می ترسم، لفظ کافی مانند علل الشرایع می باشد. این که فرموده: به گوش سلطان نرسد، زیرا جمهور بر خلاف این می گویند. شیخ طوسی رحمة الله در خلاف می گوید: بر مولاست که بر مملوک خود حد بزند بدون اجازه امام چه عبد باشد چه کنیزی که ازدواج کرده یا نکرده، ابن مسعود، ابن عمر، ابو برده، فاطمه علیها السلام، عایشه و حفصه چنین گفته اند و در تابعین؛ حسن بصری، علقمه و اسود و در میان فقها اوزاعی، ثوری، شافعی، احمد و اسحاق چنین گفته اند. ابو حنیفه و اصحابش گویند: چنین نیست و اجرای حد فقط با امام است، مالک گفته: اگر عبد بود مولایش بر او حد جاری می کند و اگر کنیز بود و شوهر نداشت همینطور، و اگر شوهر داشت مولا بر او حد جاری نمی کند چون تسلطی بر او ندارد. سپس می گوید: دلیل ما بر این امر، اجماع و اخبار ایشان است. از علی علیه السلام روایت شده که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: بر آنان که در ملک شما هستند، اقامه حد کنید، و از ابوهریرة نقل شده که پیامبر فرمود: اگر کنیز یکی از شما زنا مرتکب شد او را شلاق بزنید و اگر دوباره زنا داد بازهم شلاق بزنید و اگر باز هم زنا داد او را بفروشید ولو به یک طفیر. روایت شده که ابن مسعود از مردی سوال کرد که عبدش زنا کرده بود، فرمود: او را شلاق بزن، و روایت شده از ابن عمر که کنیزی که زنا کند شلاقش بزنید و تبعیدش کنید. و روایت شده عبد ابن عمر دزدی کرد، و فرار کرد، از والی خواست که دستش را قطع کند، او این کار را نکرد پس ابن عمر این کار را کرد. و نیز ابوهریرة فرزند کنیزش را که زنا کرده بود شلاق زد و فاطمه علیها السلام نیز کنیزش را شلاق زد. از عایشه نیز نقل شده که دست کنیزش را که دزدی کرده بود قطع کرد و حفصه نیز زنی را که او را جادو کرده بود کشت. این سخن این شش نفر بود که در میان صحابه مخالفی برای آنها نیست. می گویم: مذهب شیعه بر آن است که حدود به دست ولی مؤمنین اجرا می شود و چون مولا سرپرست و ولی مملوکش باشد و از او به خودش سزاوارتر است، به منزله رسول خدا و اولیای امر او نسبت به مؤمنین ازاد می باشد، همانطور که خداوند می فرماید: «النبیّ اولی بالمؤمنین من انفسهم» و نیز پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «من کنت مولاه فعلیّ مولاه».

باب 75 حد الممالیک و أنه یجوز للمولی إقامة الحد علی مملوکه

روایات

«1»

فس، [تفسیر القمی]: فَإِذا أُحْصِنَّ فَإِنْ أَتَیْنَ بِفاحِشَةٍ فَعَلَیْهِنَّ نِصْفُ ما عَلَی الْمُحْصَناتِ مِنَ الْعَذابِ (1) یَعْنِی بِهِ الْعَبِیدَ وَ الْإِمَاءَ إِذَا زَنَیَا ضُرِبَا نِصْفَ الْحَدِّ وَ إِنْ عَادَا فَمِثْلُ ذَلِکَ فَإِنْ عَادَا فَمِثْلُ ذَلِکَ حَتَّی یَفْعَلُوا ذَلِکَ ثَمَانِی مَرَّاتٍ فَفِی الثَّامِنَةِ

ص: 81


1- 1. النساء: 25.

کنیزی دارم که زنا نموده، آیا او را حدّ بزنم؟ حضرت فرمودند: آری ولی در خفا حدّ بزن تا به سمع والی و سلطان نرسد.(1)

روایت4.

محاسن: امام صادق علیه السلام فرمود: عبد و کنیز مکاتب

ص: 83


1- . همان : 226

یُقْتَلُونَ.

قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: وَ إِنَّمَا صَارَ یُقْتَلُ فِی الثَّامِنَةِ لِأَنَّ اللَّهَ رَحِمَهُ أَنْ یَجْمَعَ عَلَیْهِ رِبْقَ الرِّقِّ وَ حَدَّ الْحُرِّ(1).

«2»

ع، [علل الشرائع] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ الْمِصْرِیِّ عَنْ مَرْوَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ أَوْ عَنْ بُرَیْدٍ الْعِجْلِیِّ الشَّکُّ مِنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَبْدٌ زَنَی قَالَ یُضْرَبُ نِصْفَ الْحَدِّ قَالَ قُلْتُ فَإِنْ عَادَ قَالَ لَا یُزَادُ عَلَی نِصْفِ الْحَدِّ قَالَ قُلْتُ فَهَلْ یَجْرِی عَلَیْهِ الرَّجْمُ فِی شَیْ ءٍ مِنْ فِعْلِهِ قَالَ نَعَمْ یُقْتَلُ فِی الثَّامِنَةِ إِنْ فَعَلَ ذَلِکَ ثَمَانَ مَرَّاتٍ قُلْتُ فَمَا الْفَرْقُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ الْحُرِّ وَ إِنَّمَا فِعْلُهُمَا وَاحِدٌ قَالَ لِأَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی رَحِمَهُ أَنْ یَجْعَلَ عَلَیْهِ رِبْقَ الرِّقِّ وَ حَدَّ الْحُرِّ قَالَ ثُمَّ قَالَ وَ عَلَی إِمَامِ الْمُسْلِمِینَ أَنْ یَدْفَعَ ثَمَنَهُ إِلَی مَوْلَاهُ مِنْ سَهْمِ الرِّقَابِ (2).

«3»

ع، [علل الشرائع] عَنْ عَنْبَسَةَ بْنِ مُصْعَبٍ (3) قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کَانَتْ

ص: 82


1- 1. تفسیر القمّیّ: 124.
2- 2. علل الشرائع ج 2 ص 232.
3- 3. فی المصدر المطبوع: حدّثنا محمّد بن موسی بن المتوکل، عن عبد اللّه بن جعفر الحمیری، عن عنبسة بن مصعب، و رواه فی الفقیه ج 4 ص 32 قال: روی ابن محبوب عن عبد اللّه بن بکیر، عن عنبسة بن مصعب، و هو یروی عن ابن محبوب بواسطة محمّد بن موسی ابن المتوکل عن عبد اللّه بن جعفر الحمیری، عن أحمد بن محمّد بن عیسی، عن ابن محبوب، کما فی حدیث الکافی ج 7 ص 235، و لفظه: قال: قلت لأبی عبد اللّه علیه السلام: ان زنت جاریة لی أحدها؟ قال: نعم، و لیکن ذلک فی ستر، فانی أخاف علیک السلطان، و لفظ الکافی کلفظ العلل. و انما قال علیه السلام« و لیکن ذلک فی ستر لحال السلطان» لان الجمهور علی خلاف. ذلک، قال الشیخ- قدّس سرّه- فی الخلاف: للسیّد أن یقیم الحدّ علی ما ملکت یمینه بغیر اذن الامام سواء کان عبدا أو أمة مزوجة کانت الأمة أو غیر مزوجة، و به قال ابن مسعود و ابن عمر و أبو بردة و فاطمة علیها السلام و عائشة و حفصة، و فی التابعین الحسن البصری و علقمة و الأسود و فی الفقهاء الاوزاعی و الثوری و الشافعی و أحمد و إسحاق. و قال أبو حنیفة و أصحابه: لیس له ذلک و الإقامة الی الأئمّة فقط، و قال مالک: ان کان عبدا أقام علیه السیّد الحدّ و ان کانت أمة لیس لها زوج فمثل ذلک، و ان کان لها زوج لم یقم علیها الحد، لانه لا ید له علیها ثمّ قال: دلیلنا اجماع الفرقة و اخبارهم ایضا روی عن علیّ علیه السلام أن النبیّ صلّی اللّه علیه و آله قال: أقیموا الحدود علی ما ملکت أیمانکم، و روی سعید بن أبی سعید المقری عن أبیه، عن أبی هریرة أن النبیّ صلّی اللّه علیه و آله قال: إذا زنت أمة أحدکم فلیجلدها، فان زنت فلیجلدها فان زنت فلیبعها و لو بضفیر. و روی عن ابن مسعود أن رجلا سأله عن عبد له زنا فقال: اجلده و روی عن ابن عمر أن أمة له زنت فجلدها و نفاها الی فدک. و روی أن عبدا لابن عمر سرق فأبق فسأل الوالی أن یقطعه فلم یفعل فقطعه هو، و أبو هریرة جلد ولیدة له زنت، و فاطمة علیها السلام جلدت امة لها، و عن عائشة أن أمة لها سرقت فقطعتها، و عن حفصة أنّها قتلت مهیرة لها سحرتها، و هو قول هؤلاء الستة و لا مخالف لهم فی الصحابة. و المذهب علی أن الحدود الی ولی المؤمنین، و لما کان السیّد ولیا و مولی علی مملوکه و هو أولی به من نفسه، کان بمنزلة رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و أولیاء أمره بالنسبة الی أحرار المؤمنین کما قال اللّه عزّ و جلّ:« النَّبِیُّ أَوْلی بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ» و قال هو علیه السلام:« من کنت مولاه فعلیّ مولاه».

را وقتی زنا کرد شلاق زده می شودبه اندازه میزان آزادی او.(1)

روایت5.

فقه الرضا: اگر عبد یا کنیزی مرتکب زنا شد چه همسر داشته باشند یا نداشته باشند هر کدام پنجاه ضربه شلاق حد می خورند اگر تکرار شد باز هم همان تا آنکه هشت مرتبه شود، سپس در مرتبه هشتم حکمشان قتل خواهد بود.(2)

روایت6.

فقه الرضا: اگر مملوک زنا کرد نصف حد شلاق میخورد، اگر به حر و آزادی نسبت زنا یا لواط داد هشتاد ضربه شلاق می خورد، اگر دزدی کرد با مولای اوست که یا تسلیمش کند برای حد یا آنکه غرامت ان را بپردازد.

اگر عبد خودش بر دزدی اقرار کرد دستش قطع نمی شود و مولا هم غرامت نمی دهد چون در مال غیر اقرار کرده است و اگر شرب خمر کرد هشتاد ضربه و اگر مرتکب لواط شد به حکم حد محکوم می شود.(3)

روایت7.

تفسیر عیاشی: امام صادق علیه السلام درباره کنیزان که خدا فرمود: «إِذَا أُحْصِنَّ » فرمود: یعنی دخول صورت گرفته باشد، راوی گوید: اگر دخول نشد و زنا داد آیا حد جاری می شود؟ فرمود: بله به اندازه نصف انسان آزاد، اگر زنا کرد در حالی که محصنه بودسنگسار می شود.(4)

روایت8.

تفسیر عیاشی: عبدالله بن سنان نقل می کند از کنیزکان همسر دار از امام صادق علیه السلام پرسیدم فرمود: ایشان مسلمان هستند.(5)

روایت9.

تفسیر عیاشی: محمد بن مسلم از یکی از امام صادق و باقر علیهما السلام درباره «إِذَا أُحْصِنَّ » سوال کردم که فرمود: به ایشان دخول شود، گفت: اگر دخول نشد حد جاری نمی شود؟ فرمود بله.(6)

روایت10.

تفسیر عیاشی: حریز از امام علیه السلام در باره معنای محصن پرسید، فرمود: کسی که چیزی[همسر] دارد که او را بی نیاز می کند.(7)

ص: 84


1- . محاسن : 275
2- . فقه الرضا، کتاب تکلیف : 37
3- . همان : 42
4- . تفسیر عیاشی 1 : 235
5- . همان
6- . همان
7- . همان

لِی جَارِیَةٌ فَزَنَتْ أَحُدُّهَا قَالَ نَعَمْ وَ لَکِنْ فِی سَتْرٍ لِحَالِ السُّلْطَانِ (1).

«4»

سن، [المحاسن] عَنْ عُثْمَانَ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: یُجْلَدُ الْمُکَاتَبُ

ص: 83


1- 1. علل الشرائع ج 2 ص 226.

روایت11.

تفسیر عیاشی: قاسم بن سلیمان گفت: از امام صادق علیه السلام درباره آیه «فَإِذَا أُحْصِنَّ فَإِنْ أَتَیْنَ بِفَاحِشَةٍ فَعَلَیْهِنَّ نِصْفُ مَا عَلَی الْمُحْصَنَاتِ مِنَ الْعَذَابِ» سوال کردم، حضرت فرمود: یعنی ازدواج آنها هنگامی که عمل زشتی انجام دهند.(1)

روایت12.

مناقب: در نهج البلاغه(2)

آمده امیرالمؤمنین علیه السلام دو مرد را که از مال خدا دزدی کرده و نزد او اورده بودند که یکی از ان دو بنده ای از مال خدا و دیگری از عوام الناس بوده می فرماید: اما این برده از اموال الهی است پس حدی بر آن نیست، مال خداست که بعضی از ان بعضی دیگر از ان را خورده است. اما دیگری حد شدید دارد پس دستش را قطع کرد.(3)

روایت13.

نوادر: امام صادق علیه السلام درباره مکاتب فرمود: شلاق می خورد به مقدارآنچه از مکاتب بودنش ادا شده به مقدار حد ازاد ، ما بقی حد مملوک جاری می شود.(4)

روایت14.

رجال کشی: حریز گوید ابو حنیفه درباره مکاتبی از من سوال کرد که مبلغ آزادیش هزار درهم است و 999 درهمش را پرداخت کرده و زنا کرده است، چگونه حد می خورد؟ گفت: در خصوص سوال تو حدیثی نزد من است که محمد بن مسلم برای من از امام باقر علیه السلام نقل کرد که امیرالمؤمنین علیه السلام باتمامی تازیانه و یک سوم و نصف و بعض ان به مقدار مبلغ پرداخت شده می زد.(5)

ص: 85


1- . همان
2- . حکمت 271
3- . مناقب آل ابی طالب 2 : 382
4- . نوادر : 77
5- . رجال کشی : 328

إِذَا زَنَی قَدْرَ مَا عَتَقَ مِنْهُ (1).

«5»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: إِذَا زَنَی الْعَبْدُ أَوِ الْجَارِیَةُ جُلِدَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا خَمْسِینَ جَلْدَةً محصنا [مُحْصَنَیْنِ] کَانَا أَوْ غَیْرَ مُحْصَنَیْنِ وَ إِنْ عَادَا جُلِدَا خَمْسِینَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا إِلَی أَنْ یَزْنِیَا ثَمَانَ مَرَّاتٍ ثُمَّ یُقْتَلَانِ فِی الثَّامِنَةِ(2).

«6»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: إِذَا زَنَی الْمَمْلُوکُ جُلِدَ نِصْفَ الْحَدِّ وَ إِنْ قَذَفَ الْحُرَّ جُلِدَ ثَمَانِینَ فَإِذَا سَرَقَ فَعَلَی مَوْلَاهُ إِمَّا أَنْ یُسَلِّمَهُ لِلْحَدِّ وَ إِمَّا أَنْ یَغْرَمَ عَمَّا قَامَ عَلَیْهِ الْحَدُّ فَإِنْ أَقَرَّ الْعَبْدُ عَلَی نَفْسِهِ بِالسَّرَقِ لَمْ یُقْطَعْ وَ لَمْ یَغْرَمْ مَوْلَاهُ لِأَنَّهُ أَقَرَّ فِی مَالِ غَیْرِهِ فَإِذَا شَرِبَ الْخَمْرَ جُلِدَ ثَمَانِینَ وَ إِنْ لَاطَ حُکِمَ فِیهِ بِحُکْمِ الْحَدِّ(3).

«7»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی فِی الْإِمَاءِ فَإِذا أُحْصِنَ قَالَ إِحْصَانُهُنَّ أَنْ یُدْخَلَ بِهِنَّ قُلْتُ فَإِنْ لَمْ یُدْخَلْ بِهِنَّ فَأَحْدَثْنَ حَدَثاً هَلْ عَلَیْهِنَّ حَدٌّ قَالَ نَعَمْ نِصْفُ الْحُرِّ فَإِنْ زَنَتْ وَ هِیَ مُحْصَنَةٌ فَالرَّجْمُ (4).

«8»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُحْصَنَاتِ مِنَ الْإِمَاءِ قَالَ هُنَّ الْمُسْلِمَاتُ (5).

«9»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا علیهما السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ فِی الْإِمَاءِ فَإِذا أُحْصِنَ مَا إِحْصَانُهُنَّ قَالَ یُدْخَلُ بِهِنَّ قُلْتُ فَإِنْ لَمْ یُدْخَلْ بِهِنَّ مَا عَلَیْهِنَّ حَدٌّ قَالَ بَلَی (6).

«10»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ حَرِیزٍ قَالَ: سَأَلْتُهُ علیه السلام عَنِ الْمُحْصَنِ فَقَالَ الَّذِی عِنْدَهُ مَا یُغْنِیهِ (7).

ص: 84


1- 1. المحاسن ص 275.
2- 2. کتاب التکلیف: 37 و 42.
3- 3. کتاب التکلیف: 37 و 42.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 235. فی آیة النساء: 25.
5- 5. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 235. فی آیة النساء: 25.
6- 6. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 235. فی آیة النساء: 25.
7- 7. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 235. فی آیة النساء: 25.

ترجمه نشده

باب هفتاد و ششم : حد دخول در زمان حیض

روایات

روایت1.

تفسیر قمی: امام صادق علیه السلام فرمود: اگر مردی با همسرش در ابتدای حیض نزدیکی کند باید یک دینار صدقه دهد و یک چهارم حد زنا که 25 ضربه است شلاق بخورد، و اگر در انتهای ایام حیض باشد نصف دینار صدقه دهد و 12و نیم تازیانه بخورد.(1)

ص: 86


1- . تفسیر قمی : 63 ذیل آیه 222 سوره بقره
«11»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سُلَیْمَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ فَإِذا أُحْصِنَّ فَإِنْ أَتَیْنَ بِفاحِشَةٍ فَعَلَیْهِنَّ نِصْفُ ما عَلَی الْمُحْصَناتِ مِنَ الْعَذابِ قَالَ یَعْنِی نِکَاحَهُنَّ إِذَا أَتَیْنَ بِفَاحِشَةٍ(1).

«12»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب فِی نَهْجِ الْبَلَاغَةِ(2): أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام دُفِعَ إِلَیْهِ رَجُلَانِ سَرَقَا فِی مَالِ اللَّهِ تَعَالَی أَحَدُهُمَا عَبْدٌ مِنْ مَالِ اللَّهِ وَ الْآخَرُ مِنْ عُرْضِ النَّاسِ فَقَالَ علیه السلام أَمَّا هَذَا فَهُوَ مِنْ مَالِ اللَّهِ وَ لَا حَدَّ عَلَیْهِ مَالُ اللَّهِ أَکَلَ بَعْضُهُ بَعْضاً وَ أَمَّا الْآخَرُ فَعَلَیْهِ الْحَدُّ الشَّدِیدُ فَقَطَعَ یَدَهُ (3).

«13»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی الْمُکَاتَبِ قَالَ یُجْلَدُ بِقَدْرِ مَا أَدَّی مِنْ مُکَاتَبَتِهِ حَدَّ الْحُرِّ وَ مَا بَقِیَ حَدَّ الْمَمْلُوکِ (4).

«14»

کش، [رجال الکشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعُودٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ الْعَمْرَکِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ شَیْبَةَ عَنْ یَحْیَی بْنِ الْمُثَنَّی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ رِبَاطٍ عَنْ حَرِیزٍ قَالَ (5): سَأَلَنِی أَبُو حَنِیفَةَ عَنْ مُکَاتَبٍ کَانَتْ مُکَاتَبَتُهُ أَلْفَ دِرْهَمٍ فَأَدَّی تِسْعَمِائَةٍ وَ

ص: 85


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 235.
2- 2. تحت الرقم 271 من قسم الحکم.
3- 3. مناقب آل أبی طالب ج 2 ص 382.
4- 4. النوادر ص 77.
5- 5. فی المصدر: قال: دخلت علی أبی حنیفة و عنده کتب کادت تحول فیما بیننا و بینه، فقال لی: هذه الکتب کلها فی الطلاق، و أنتم ما عندکم؟ و أقبل یقلب بیده، قال: قلت: نحن نجمع هذا کله فی حرف واحد، قال: ما هو؟ قال: قلت: قوله تعالی: « یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذا طَلَّقْتُمُ النِّساءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ» فقال لی: فأنت لا تعلم شیئا الا بروایة؟ قلت: أجل، قال لی: ما تقول فی مکاتب کانت مکاتبته ألف درهم الحدیث.

باب هفتاد و هفتم : حکم بچه و دیوانه و بیمار در زنا

روایات

روایت1.

قرب الاسناد: علی بن جعفر از امام کاظم علیه السلام درباره مردی که با دختر بچه ای عمل شنیعی انجام داد سوال کرد: چیزی بر اوست؟ فرمود: حد.(1)

و پرسیدم از پسر بچه ای که با زنی زنا کرده، فرمود: زن تازیانه می خورد و بر کودک چیزی نیست.(2)

و فرمود: زن بیماری را نزد رسول خدا آوردند و همچنین مردی که به گری مبتلا بود و رگهای رانش اشکار بود، و با زنی زنا کرده بود، زن به رسول خدا صلی الله علیه و آله عرض کرد: نزد مرد رفتم و به او گفتم به من آب و غذا بده که به مشقت افتاده ام گفت: نه تا وقتی که این کار را بکنم و انجام داد. رسول خدا بدون شاهد صد شاخه را با یک ضربه به او زد و او را رها کرد و زن را نزد.(3)

روایت2.

خصال: ابو ظبیان می گوید: زن دیوانه ای را نزد عمر آوردند که زنا کرده بود، عمر دستور داد که او را سنگسار کنند، آن زن را از کنار علی علیه السلام عبور دادند، علی پرسید: او کیست؟ گفتند: زن دیوانه ای است که زنا کرده و عمر دستور داده که سنگسار شود، حضرت فرمود: عجله نکنید و نزد عمر آمد و گفت: آیا نمی دانی که از سه کس قلم برداشته شده: کودک تا وقتی که به بلوغ برسد، و دیوانه تا وقتی که به هوش آید، و خوابیده تا وقتی که بیدار شود .

صدوق رحمت خدا بر او می گوید: حدیث به همین صورت نقل شده و اصل در آن قول اهل بیت علیهم السلام است که مرد دیوانه را اگر زنا کند حد می زنند؛ ولی زن دیوانه را اگر زنا کند حد نمی زنند زیرا مرد دیوانه فاعل و زن دیوانه مفعول است.(4)

ص: 87


1- . قرب الاسناد : 148
2- . همان
3- . همان
4- . خصال 1 : 83

تِسْعَةً وَ تِسْعِینَ دِرْهَماً ثُمَّ أَحْدَثَ یَعْنِی الزِّنَا فَکَیْفَ تَحُدُّهُ فَقُلْتُ عِنْدِی بِعَیْنِهَا حَدِیثٌ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام کَانَ یَضْرِبُ بِالسَّوْطِ وَ بِثُلُثِهِ وَ بِنِصْفِهِ وَ بِبَعْضِهِ بِقَدْرِ أَدَائِهِ (1).

باب 76 حد الوطء فی الحیض

روایات

«1»

فس، [تفسیر القمی] قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: مَنْ أَتَی امْرَأَةً فِی الْفَرْجِ فِی أَوَّلِ حَیْضِهَا فَعَلَیْهِ أَنْ یَتَصَدَّقَ بِدِینَارٍ وَ عَلَیْهِ رُبُعُ حَدِّ الزِّنَا خَمْسٌ وَ عِشْرُونَ جَلْدَةً وَ إِنْ أَتَاهَا فِی آخِرِ أَیَّامِ حَیْضِهَا فَعَلَیْهِ أَنْ یَتَصَدَّقَ بِنِصْفِ دِینَارٍ وَ یُضْرَبُ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ جَلْدَةً وَ نِصْفاً(2).

ص: 86


1- 1. رجال الکشّیّ: 328 و فی ط آخر ص 244. و روی مثله فی الاختصاص عن جعفر بن الحسین المؤمن عن حیدر بن محمّد بن نعیم، قال: و حدّثنا جعفر بن محمّد ابن قولویه، عن جعفر بن محمّد بن مسعود جمیعا عن محمّد بن مسعود العیّاشیّ قال: حدّثنی جعفر بن أحمد بن أیوب.
2- 2. تفسیر القمّیّ: 63، فی الآیة 222 من سورة البقرة.

روایت3.

محاسن: امام صادق علیه السلام فرمود: در کتاب امیرالمؤمنین آمده است که ان حضرت در حدود با تمام یا نصف یا ثلث تازیانه می زدند ،و هر گاه پسر یا دختر نابالغی را نزد ایشان می اوردند ، شلاق را از وسط یا ثلثش می گرفتند و به اندازه سنش می زدند، و حدی از حدود الهی را پایمال نمی کردند.(1)

روایت4.

محاسن: امام صادق علیه السلام درباره نصف و ثلث شلاق فرمود: تازیانه از وسط آن یا یک سوم گرفته و زده می شود.(2)

روایت5.

فقه الرضا: بر دیوانه حد نیست تا آنکه عاقل شود، بر کودک حد نیست تا وقتی بالغ شود، و بر شخص خواب حد نیست تا زمانی که بیدار شود.(3)

روایت6.

ارشاد: روایت شده که در زمان خلافت عمر مردی با زن دیوانه زنا کرد، و بیّنة (گواهان) بر زنای آن زن گواهی دادند، عمر دستور داد آن زن را حد بزنند، پس علی علیه السّلام در حالی که آن زن را می بردند حد بزنند بآن زن برخورده پرسید: زن دیوانه که از فلان طایفه بود چه کرده بود که او را میکشیدند و می بردند؟ به او عرض شد: که مردی با او زنا کرده و گریخته،

ص: 88


1- . محاسن : 273
2- . همان
3- . فقه الرضا : 37

باب 77 حکم الصبی و المجنون و المریض فی الزنا

روایات

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ وَقَعَ عَلَی صَبِیَّةٍ مَا عَلَیْهِ قَالَ الْحَدُّ(1) وَ سَأَلْتُهُ عَنْ صَبِیٍّ وَقَعَ عَلَی امْرَأَةٍ قَالَ تُجْلَدُ الْمَرْأَةُ وَ لَیْسَ عَلَی الصَّبِیِّ شَیْ ءٌ(2).

وَ قَالَ علیه السلام: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أُتِیَ بِامْرَأَةٍ مَرِیضَةٍ وَ رَجُلٍ أَجْرَبَ مَرِیضٍ قَدْ بَدَتْ عُرُوقُ فَخِذَیْهِ وَ قَدْ فَجَرَ بِامْرَأَةٍ فَقَالَتِ الْمَرْأَةُ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَتَیْتُهُ فَقُلْتُ لَهُ أَطْعِمْنِی وَ اسْقِنِی فَقَدْ جُهِدْتُ فَقَالَ لَا حَتَّی أَفْعَلَ بِکِ فَفَعَلَ فَجَلَدَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِغَیْرِ بَیِّنَةٍ مِائَةَ شُمْرُوخٍ ضَرْبَةً وَاحِدَةً وَ خَلَّی سَبِیلَهُ وَ لَمْ یَضْرِبِ الْمَرْأَةَ(3).

«2»

ل، [الخصال] عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ السَّکُونِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی مُعَاوِیَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ أَبِی ظَبْیَانَ قَالَ: أُتِیَ عُمَرُ بِامْرَأَةٍ مَجْنُونَةٍ قَدْ فَجَرَتْ فَأَمَرَ عُمَرُ بِرَجْمِهَا فَمَرُّوا بِهَا عَلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ مَا هَذِهِ فَقَالَ مَجْنُونَةٌ قَدْ فَجَرَتْ فَأَمَرَ بِهَا عُمَرُ أَنْ تُرْجَمَ فَقَالَ لَا تَعْجَلُوا فَأَتَی عُمَرَ فَقَالَ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ الْقَلَمَ رُفِعَ عَنْ ثَلَاثَةٍ عَنِ الصَّبِیِّ حَتَّی یَحْتَلِمَ وَ عَنِ الْمَجْنُونِ حَتَّی یُفِیقَ وَ عَنِ النَّائِمِ حَتَّی یَسْتَیْقِظَ(4).

قَالَ الصَّدُوقُ رَحِمَهُ اللَّهُ جَاءَ هَذَا الْحَدِیثُ هَکَذَا وَ الْأَصْلُ فِی قَوْلِ أَهْلِ الْبَیْتِ علیهم السلام: إِنَّ الْمَجْنُونَ إِذَا زَنَی حُدَّ وَ الْمَجْنُونَةُ إِذَا زَنَتْ لَمْ تُحَدَّ لِأَنَّ الْمَجْنُونَ

ص: 87


1- 1. قرب الإسناد ص 148 و فی ط 111.
2- 2. قرب الإسناد ص 148 و فی ط 111.
3- 3. قرب الإسناد ص 148 و فی ط 111.
4- 4. الخصال ج 1 ص 46 و 83.

و گواهان بر زنای آن زن گواهی داده اند و عمر دستور داده است که او را حد بزنند، فرمود: آن زن را بنزد عمر باز گردانید و باو بگوئید: مگر ندانسته که این زن دیوانه از فلان طایفه است، و پیغمبر صلی الله علیه و آله فرموده است: قلم تکلیف از دیوانه برداشته شده است تا آنگاه که عاقل شود، این زن عقل خود را از دست داده و دیگری بر او چیره شده است پس آن زن را بنزد عمر باز گرداندند و آنچه امیر المؤمنین علیه السّلام فرموده بود باو گفتند، عمر گفت: خدا در کار علی گشایش دهد براستی نزدیک بود با حد زدن بر این زن هلاک گردم، پس دستور داد حدش نزنند.(1)

روایت7.

اختصاص: نقل شده مؤمن طاق به أبو حنیفه در ضمن بحثی طولانی گفت: عمر احکام دین را نمی شناخت، زن حامله ای را نزد او اوردند که شهود به زناکاری او شهادت داده بودند. عمر دستور به سنگسار وی داد، علی علیه السلام به او فرمود: اگر برای تو سلطه ای بر این زن به سبب زناکاری است پس سلطه تو بر انچه در شکمش است به چه سبب است؟ ، سپس عمر می گفت: اگر علی نبود عمر نابود شده بود.

زن دیوانه ای را که زنا داده بود آوردند دستور به سنگسارش داد، علی علیه السلام به او فرمود: مگر نمی دانی که قلم از او برداشته شده تا اینکه عاقل شود؟ عمر گفت: اگر علی نبود عمر نابود شده بود.(2)

ص: 89


1- . ارشاد : 97 و ملنند این خبر در مناقب 2 : 366 دیده شده است.
2- . اختصاص : 111

یَأْتِی وَ الْمَجْنُونَةَ تُؤْتَی (1).

«3»

سن، [المحاسن] عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْخَزَّازِ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ فِی کِتَابِ عَلِیٍّ علیه السلام کَانَ یَضْرِبُ بِالسَّوْطِ وَ بِنِصْفِ السَّوْطِ وَ بِبَعْضِهِ فِی الْحُدُودِ وَ کَانَ إِذَا أُتِیَ بِغُلَامٍ أَوْ جَارِیَةٍ لَمْ یُدْرِکَا کَانَ یَأْخُذُ السَّوْطَ بِیَدِهِ مِنْ وَسَطِهِ أَوْ مِنْ ثُلُثِهِ فَیَضْرِبُ بِهِ عَلَی قَدْرِ أَسْنَانِهِمْ وَ لَا یُبْطِلُ حَدّاً مِنْ حُدُودِ اللَّهِ (2).

«4»

سن، [المحاسن] عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: فِی نِصْفِ الْجَلْدَةِ وَ ثُلُثِ الْجَلْدَةِ قَالَ یَأْخُذُ بِنِصْفِ السَّوْطِ وَ بِثُلُثَیِ السَّوْطِ ثُمَّ یَضْرِبُ بِهِ (3).

«5»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: لَا حَدَّ عَلَی الْمَجْنُونِ حَتَّی یُفِیقَ وَ لَا عَلَی صَبِیٍّ حَتَّی یُدْرِکَ وَ لَا عَلَی النَّائِمِ حَتَّی یَسْتَیْقِظَ(4).

«6»

شا، [الإرشاد] رُوِیَ: أَنَّ مَجْنُونَةً عَلَی عَهْدِ عُمَرَ فَجَرَ بِهَا رَجُلٌ فَقَامَتِ الْبَیِّنَةُ عَلَیْهَا بِذَلِکَ فَأَمَرَ عُمَرُ بِجَلْدِهَا الْحَدَّ فَمَرَّ بِهَا عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لِتُجْلَدَ فَقَالَ مَا بَالُ مَجْنُونَةِ آلِ فُلَانٍ تُعْتَلُ (5)

فَقِیلَ إِنَّ رَجُلًا فَجَرَ بِهَا وَ هَرَبَ وَ

ص: 88


1- 1. الخصال ج 1 ص 83، و لعله یرید بالاصل الذی أشار إلیه ما رواه علی بن إبراهیم عن أبیه، عن عمرو بن عثمان: عن إبراهیم بن الفضل، عن أبان بن تغلب قال: قال أبو عبد اللّه علیه السلام : إذا زنی المجنون أو المعتوه جلد الحد، و ان کان محصنا رجم، قلت: و ما الفرق بین المجنون و المجنونة؟ و المعتوه و المعتوهة؟ فقال: المرأة انما تؤتی، و الرجل یأتی و انما یزنی إذا عقل کیف یأتی اللذة، و ان المرأة انما تستکره و یفعل بها و هی لا تعقل ما یفعل بها، راجع الکافی ج 7 ص 192، التهذیب ج 10 ص 19، و قد حمل علی بقاء تمییز و شعور له بقدر أقل مناط التکلیف.
2- 2. المحاسن: 273.
3- 3. المحاسن: 273.
4- 4. فقه الرضا: 37.
5- 5. فی بعض النسخ« تقتل» و هو تصحیف، و الصحیح ما فی الصلب طبقا لما فی. المصدر، و قد أخرجه المؤلّف- قده- فی ج 40 ص 250 هکذا، و قال فی بیانه: عتلت الرجل أعتله و أعتله: إذا جذبته جذبا عنیفا. ذکره الجوهریّ.

باب هفتاد و هشتم : زنا با زن یهودی، مسیحی، مجوسی[زرتشتی]، کنیز ونزدیکی با کنیز مشترک

روایات

روایت1.

امالی صدوق: در منهیات پامبر صلی الله علیه و آله آمده: آگاه باشید هر که با زنی مسلمان یا یهودی یا ترسا یا گبر آزاد یا بنده زنا کند و توبه نکند و مصر بر آن بمیرد خدا سیصد در بر گورش باز کند که مار و عقرب و اژدهای دوزخی از آن در آید و بسوزد تا روز قیامت و چون از گورش درآید مردم از گندش در آزار باشند و به سبب بوی بد و گناهی که در دنیا مرتکب می شد شناخته می شود تا دستور بردن به دوزخ داده می شود.

همانا خدا حرام را غدقن نموده و حدود مقرر ساخته و کسی از خدا غیرتمندتر نیست و از غیرتش هرزگی را منع کرده است.(1)

می گویم

بعضی از این روایات در باب حدود گذشت.

روایت2.

علل الشرایع: عبد اللَّه بن سنان نقل کرده که وی گفت: محضر امام صادق علیه السّلام عرضه داشتم: جمعی در کنیزی با هم شریک بودند و اعتماد به یکی از شرکاء نموده و کنیز را نزد او گذاردند، وی با کنیز نزدیکی می کند حکم او چیست؟ حضرت فرمودند: باید حدّ بخورد منتهی به مقداری که مالک کنیز هست از حدّش اسقاط می گردد بعد باید کنیز را قیمت کنند و قیمت او را به شرکاء بدهد، حال اگر قیمت کنیز در روزی که عمل نزدیکی واقع شده کمتر باشد از قیمتی که به آن قبلا خریده شده بر بزهکار لازم است قیمت بیشتر را بدهد زیرا کنیز را بر شرکاء فاسد نموده و اگر قیمت آن روز بیشتر باشد از قیمت قبلی که کنیز را با آن ابتیاع نموده اند باز او را ملزم می کنند که قیمت بیشتر را بدهد به همان دلیلی که گفته شد.(2)

روایت3.

قرب الاسناد: امام صادق از پدرش علیهما السلام روایت کرده که در زمان امیرالمؤمنین علیه السلام مردی را آوردند که با کنیز همسرش همبستر شده بود و او حامله شده بود، مرد میگفت آن را به من بخشیده

ص: 90


1- . امالی صدوق : 256
2- . علل الشرایع 2 : 267

قَامَتِ الْبَیِّنَةُ عَلَیْهَا فَأَمَرَ عُمَرُ بِجَلْدِهَا فَقَالَ لَهُمْ رُدُّوهَا إِلَیْهِ وَ قُولُوا لَهُ أَ مَا عَلِمْتَ بِأَنَّ هَذِهِ مَجْنُونَةُ آلِ فُلَانٍ وَ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَدْ رَفَعَ الْقَلَمَ عَنِ الْمَجْنُونِ حَتَّی یُفِیقَ إِنَّهَا مَغْلُوبَةٌ عَلَی عَقْلِهَا وَ نَفْسِهَا فَرُدَّتْ إِلَی عُمَرَ وَ قِیلَ لَهُ مَا قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَ فَرَّجَ اللَّهُ عَنْهُ لَقَدْ کِدْتُ أَنْ أَهْلِکَ فِی جَلْدِهَا وَ دَرَأَ عَنْهَا الْحَدَّ(1).

«7»

ختص، [الإختصاص] عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ قَالَ: قَالَ مُؤْمِنُ الطَّاقِ لِأَبِی حَنِیفَةَ فِی کَلَامٍ طَوِیلٍ جَرَی بَیْنَهُمَا إِنَّ عُمَرَ کَانَ لَا یَعْرِفُ أَحْکَامَ الدِّینِ فَإِنَّهُ أُتِیَ بِامْرَأَةٍ حُبْلَی شَهِدُوا عَلَیْهَا بِالْفَاحِشَةِ فَأَمَرَ بِرَجْمِهَا فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام إِنْ کَانَ لَکَ السَّبِیلُ عَلَیْهَا فَمَا سَبِیلُکَ عَلَی مَا فِی بَطْنِهَا فَقَالَ لَوْ لَا عَلِیٌّ لَهَلَکَ عُمَرُ وَ أُتِیَ بِمَجْنُونَةٍ قَدْ زَنَتْ فَأَمَرَ بِرَجْمِهَا فَقَالَ لَهُ علیه السلام أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ الْقَلَمَ قَدْ رُفِعَ عَنْهَا حَتَّی تَصِحَّ فَقَالَ لَوْ لَا عَلِیٌّ لَهَلَکَ عُمَرُ(2).

ص: 89


1- 1. الإرشاد: 97، و تری مثله فی المناقب ج 2 ص 366، قال: الحسن و عطا و قتادة و شعبة و أحمد: ان مجنونة فجر بها رجل و قامت البینة علیها بذلک، فأمر عمر بجلدها فعلم بذلک أمیر المؤمنین علیه السلام فقال: ردوها و قولوا له: أ ما علمت ان هذه مجنونة آل فلان، و أن النبیّ صلّی اللّه علیه و آله قال: رفع القلم عن المجنون حتّی یفیق؟ انها مغلوبة علی عقلها و نفسها، فقال عمر: فرج اللّه عنک، لقد کدت أهلک فی جلدها و أشار البخاری الی ذلک فی صحیحه.
2- 2. الاختصاص: 111، و قد ذکر المؤلّف العلامة تمام الحدیث فی ج 10 ص 230 من هذه الطبعة باب احتجاجات أصحاب الصادق علیه السلام علی المخالفین.

و زن انکار می کرد. حضرت فرمود: یا شاهدها را بیاورید و یا او را سنگسار کنید، زن تا این را دید اعتراف کرد و حضرت به او حد[قذف] زد.(1)

ص: 91


1- . قرب الاسناد : 37

باب 78 الزنا بالیهودیة و النصرانیة و المجوسیة و الأمة و وطء الجاریة المشترکة

روایات

«1»

لی، [الأمالی] للصدوق فِی مَنَاهِی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: أَلَا وَ مَنْ زَنَی بِامْرَأَةٍ مُسْلِمَةٍ أَوْ یَهُودِیَّةٍ أَوْ مَجُوسِیَّةٍ حُرَّةٍ أَوْ أَمَةٍ ثُمَّ لَمْ یَتُبْ وَ مَاتَ مُصِرّاً عَلَیْهِ فَتَحَ اللَّهُ لَهُ فِی قَبْرِهِ ثَلَاثَ مِائَةِ بَابٍ تَخْرُجُ مِنْهُ حَیَّاتٌ وَ عَقَارِبُ وَ ثُعْبَانُ النَّارِ فَهُوَ یَحْتَرِقُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ فَإِذَا بُعِثَ مِنْ قَبْرِهِ تَأَذَّی النَّاسُ مِنْ نَتْنِ رِیحِهِ فَیُعْرَفُ بِذَلِکَ وَ بِمَا کَانَ یَعْمَلُ فِی دَارِ الدُّنْیَا حَتَّی یُؤْمَرَ بِهِ إِلَی النَّارِ وَ إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ الْحَرَامَ وَ حَدَّ الْحُدُودَ وَ مَا أَحَدٌ أَغْیَرَ مِنَ اللَّهِ وَ مِنْ غَیْرَتِهِ حَرَّمَ الْفَوَاحِشَ (1).

أقول

قد مضی بعض الأخبار فی باب الحد.

«2»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَالِحِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ یُونُسَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَقْوَامٌ اشْتَرَکُوا فِی جَارِیَةٍ وَ ائْتَمَنُوا بَعْضَهُمْ وَ جَعَلُوا الْجَارِیَةَ عِنْدَهُ فَوَطِئَهَا قَالَ یُجْلَدُ الْحَدَّ [وَ یُدْرَأُ عَنْهُ مِنَ الْحَدِّ] بِقَدْرِ مَا لَهُ فِیهَا وَ تُقَوَّمُ الْجَارِیَةُ وَ یُغَرَّمُ ثَمَنَهَا لِلشُّرَکَاءِ فَإِنْ کَانَتِ الْقِیمَةُ فِی الْیَوْمِ الَّذِی وَطِئَ أَقَلَّ مِمَّا اشْتُرِیَتْ فَإِنَّهُ یُلْزَمُ أَکْثَرَ الثَّمَنَیْنِ لِأَنَّهُ قَدْ أَفْسَدَ عَلَی شُرَکَائِهِ وَ إِنْ کَانَ الْقِیمَةُ فِی الْیَوْمِ الَّذِی وَطِئَ أَکْثَرَ مِمَّا اشْتُرِیَتْ بِهِ أُلْزِمَ الْأَکْثَرَ لِاسْتِفْسَادِهَا(2).

«3»

ب، [قرب الإسناد] عَنِ الْبَزَّارِ عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام: أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام أُتِیَ بِرَجُلٍ وَقَعَ عَلَی جَارِیَةِ امْرَأَتِهِ فَحَمَلَتْ فَقَالَ الرَّجُلُ وَهَبَتْهَا لِی

ص: 90


1- 1. أمالی الصدوق ص 256.
2- 2. علل الشرائع ج 2 ص 267.

ترجمه نشده

روایت4.

کتاب الغارات: [در روایتی آمده امیر المؤمنین علیه السلام محمد بن ابو بکر را والی مصر قرار داد، به حضرت نامه نوشت و از مردی پرسید که با زنی مسیحی زنا کرده بود.

حضرت به او نوشت: در میان مردم بر مرد مسلمان اقامه حد کن و زن مسیحی را میان قوم خودش بفرست تا هرچه می خواهند درباره اش قضاوت کنند].(1)

ص: 92


1- . کتاب الغارات که خطی است، مابین قلاب ها در اصل سفید بوده که ما از وسایل 18 : 415 آورده ایم.

فَأَنْکَرَتِ الْمَرْأَةُ فَقَالَ علیه السلام لَتَأْتِیَنِّی بِالشُّهُودِ أَوْ لَأَرْجُمَنَّکَ بِالْحِجَارَةِ فَلَمَّا رَأَتِ الْمَرْأَةُ ذَلِکَ اعْتَرَفَتْ فَجَلَدَهَا عَلِیٌّ الْحَدَّ(1).

ص: 91


1- 1. قرب الإسناد ص 37، و قد کان رمز المصدر ساقطا عن الأصل، و المراد بجلدها الحد، حد القذف و فی ذلک نصوص کما فی الکافی ج 7 ص 206، و لفظه فی دعائم الإسلام ج 2 ص 451، أن امرأة رفعت إلیه- یعنی علیّا علیه السلام- زوجها و قالت: زنی بجاریتی، فأقر الرجل بوطء الجاریة و قال: وهبتها لی فسأله عن البینة فلم یجد بینة فأمر به لیرجم، فلما رأت ذلک قالت: صدق، قد کنت وهبتها له، فامر علیّ علیه السلام أن یخلی سبیل الرجل، و أمر بالمرأة فضربت حدّ القذف. و قد مر فی الباب 70 تحت الرقم 42 مثل ذلک بلفظ آخر، راجعه ان شئت. و روی الصدوق فی الفقیه ج 4 ص 25 بإسناده عن وهب بن وهب عن جعفر عن أبیه عن آبائه علیهم السلام أن علیّ بن أبی طالب علیه السلام اتی برجل وقع علی جاریة امرأته الحدیث ثمّ قال: جاء هذا الحدیث هکذا فی روایة وهب بن وهب و هو ضعیف و الذی افتی به و أعتمده فی هذا المعنی ما رواه الحسن بن محبوب عن العلاء عن محمّد بن مسلم، عن أبی جعفر علیه السلام فی الذی یأتی ولیدة امرأته بغیر اذنها: علیه ما علی الزانی: یجلد مائة جلدة و هو الحدیث الذی مر فی الباب 70 ذیل الرقم 20، و قد تکلمنا علیه هناک. و مثل روایة وهب فی ایجاب الرجم ما رواه فی الدعائم ج 2 ص 451 کما مر، و هکذا ما رواه عن علیّ علیه السلام أنّه قال فیمن جامع ولیدة امرأته: علیه ما علی الزانی و لا أؤتی برجل زنی بولیدة امرأته الا رجمته بالحجارة. و من الغریب ما رواه الصدوق فی الفقیه ج 3 ص 18 قال: قضی علیّ علیه السلام فی امرأة أتته فقالت: ان زوجی وقع علی جاریتی بغیر اذنی، فقال للرجل: ما تقول؟ فقال: ما وقعت علیها الا باذنها، فقال علیّ علیه السلام ان کنت صادقة رجمناه، و ان کنت کاذبة ضربناک حدا- و أقیمت الصلاة- فقام علیّ علیه السلام یصلی، ففکرت المرأة فی نفسها فلم تر لها فی رجم زوجها فرجا، و لا فی ضربها الحد، فخرجت و لم تعد، و لم یسأل عنها أمیر المؤمنین علیه السلام .

باب هفتاد و نهم : کسی که با زنی در یک خانه یا زیر لحافی باشد

روایات

روایت1.

علل الشرایع: از حضرت امام صادق علیه السّلام نقل شده که آن حضرت فرمودند: حضرت امیر المؤمنین علیه السّلام مردی را که با زنی در یک اطاق بود نود و نه یا نود و هشت تازیانه زدند. راوی می گوید: عرض کردم: آیا امیر المؤمنین علیه السّلام بدون بیّنه تازیانه زدند؟ حضرت فرمود: بلی، مگر نمی بینی که آن جناب فرمودند: اگر بیّنه قایم بشود حدّ تمام خواهم زد.(1)

روایت2.

ثواب الاعمال: امام صادق علیه السلام فرمود: دو زن در یک بستر نمی خوابند مگر آنکه بین آنها مانع و حایلی باشد، اگر چنین کردند ایشان را نهی می کنند و بعد از نهی اگر تکرار کردند هر کدام حد زده می شود. همچنین اگر زیر یک لحاف باشند شلاق می خورند و در مرتبه سوم کشته می شوند.(2)

محاسن: با سند دیگری نقل کرده است.(3)

روایت3.

فقه الرضا: اگر دو مرد لخت در یک رو پوش بودند و متهم، هر کدام از آنها صد شلاق میخورند و نیز دو زن و یک مرد و یک زن اگر چنین بودند.(4)

ص: 93


1- . علل الشرایع 2 : 227
2- . ثواب الاعمال : 239
3- . محاسن : 114
4- . فقه الرضا : 37
«4»

کِتَابُ الْغَارَاتِ، عَنِ الْحَارِثِ عَنْ أَبِیهِ قَالَ فِی حَدِیثٍ: بَعَثَ عَلِیٌّ علیه السلام مُحَمَّدَ بْنَ أَبِی بَکْرٍ أَمِیراً عَلَی مِصْرَ فَکَتَبَ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام یَسْأَلُهُ عَنْ رَجُلٍ مُسْلِمٍ فَجَرَ بِامْرَأَةٍ نَصْرَانِیَّةٍ فَکَتَبَ إِلَیْهِ عَلِیٌّ أَنْ أَقِمِ الْحَدَّ فِیهِمْ عَلَی الْمُسْلِمِ الَّذِی فَجَرَ بِالنَّصْرَانِیَّةِ وَ ادْفَعِ النَّصْرَانِیَّةَ إِلَی النَّصَارَی یَقْضُونَ فِیهَا مَا شَاءُوا(1).

ص: 92


1- 1. کتاب الغارات مخطوط، و ما بین العلامتین کان محله بیاضا فی الأصل ألحقناه من کتاب الوسائل ج 18 ص 415.

روایت4.

فقه الرضا: نقل شده علی علیه السلام درباره دو مرد که زیر یک لحاف بودند قضاوت نمود که حدی غیر از تازیانه بخورند، همچنین دو زن، اگر مردی با زنی شب با هم بودند سنگسار نمی شوند.(1)

ص: 94


1- . همان : 76

باب 79 من وجد مع امرأة فی بیت أو فی لحاف

روایات

«1»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُوسَی الْبَجَلِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ ضَرَبَ رَجُلًا وُجِدَ مَعَ امْرَأَةٍ فِی بَیْتٍ وَاحِدٍ مِائَةً إِلَّا سَوْطاً أَوْ سَوْطَیْنِ قُلْتُ بِلَا بَیِّنَةٍ قَالَ أَ لَا تَرَی أَنَّهُ قَالَ ادْرَءُوا لَوْ کَانَتِ الْبَیِّنَةُ لَأُتِمُّهُ (1).

«2»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَائِذٍ عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَیْسَ لِامْرَأَتَیْنِ أَنْ یبیتا [تَبِیتَا] فِی فِرَاشٍ وَاحِدٍ إِلَّا أَنْ یَکُونَ بَیْنَهُمَا حَاجِزٌ فَإِنْ فَعَلَتَا نُهِیَتَا عَنْ ذَلِکَ وَ إِنْ وُجِدَتَا بَعْدَ النَّهْیِ جُلِدَتَا کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا حَدّاً حَدّاً فَإِنْ وُجِدَتَا أَیْضاً فِی لِحَافٍ جُلِدَتَا فَإِنْ وُجِدَتَا الثَّالِثَةَ قُتِلَتَا(2).

سن، [المحاسن] عن علی بن عبد الله عن ابن أبی هاشم عن أبی خدیجة عن بعض الصادقین علیهم السلام: مثله (3).

«3»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: إِذَا وُجِدَ رَجُلَانِ عُرْیَانَانِ فِی ثَوْبٍ وَاحِدٍ وَ هُمَا مُتَّهَمَانِ فَعَلَی کُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِائَةُ جَلْدَةٍ وَ کَذَلِکَ امْرَأَتَانِ فِی ثَوْبٍ وَاحِدٍ وَ رَجُلٌ وَ امْرَأَةٌ فِی ثَوْبٍ (4).

ص: 93


1- 1. علل الشرائع ج 2 ص 227، و ما بین العلامتین أضفناه من المصدر.
2- 2. ثواب الأعمال ص 239.
3- 3. المحاسن ص 114.
4- 4. فقه الرضا علیه السلام ص 37.

باب هشتادم : استمناء با بدن

روایات

روایت1.

خصال: امام صادق علیه السلام می فرمود: سه نفر هستند که در روز قیامت خداوند با ایشان سخن نمی گوید و به آنها نگاه نمی کند و پاکشان نمی کند عذاب دردناک دارند: کسی که موی سفیدش را می کند، کسی که استمناء می کند و کسی که مفعول واقع شود.(1)

ص: 95


1- . خصال 1 : 52، در نوادر روایت شده که از امام صادق علیه السلام درباره خضخضة سؤال شد، فرمود: گناه بزرگی است که خداوند در کتابش از آن نهی کرده و کسی که این کار را انجام دهد مانند آن است که با خودش نزدیکی کرده است، و اگر بدانی که چه می کند با او غذا نمی خوری. سائل پرسید: ای پسر رسول خدا، از کتاب خدا درباره آن برایم بگو. فرمود: خداوند می فرماید: «فمن ابتغی وراء ذلک فأولئک هم العادون»، این عمل وراء آن است. مرد گفت: کدام بزرگتر است، زنا یا این؟ فرمود: این گناه بزرگی است. گوینده ای گفت: بعضی از گناهان از بعضی دیگر آسان تر است و گناهان همگی نزد خدا بزرگند چون عصیان و سرپیچی هستند و خداوند گناهان را از بندگان دوست ندارد و ما را از اینکه کار شیطان را انجام دهیم نهی کرده است و فرموده: «لا تعبدوا الشیطان انّ الشیطان کان لکم عدوٌ فاتخذوه عدوّا انّما یدعو حزبه لیکونوا من اصحاب السعیر»
«4»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام] عَنْ أَبِیهِ قَالَ: قَضَی عَلِیٌّ علیه السلام فِی رَجُلَیْنِ وُجِدَا فِی لِحَافٍ یُحَدَّانِ حَدّاً غَیْرَ سَوْطٍ وَ کَذَلِکَ الْمَرْأَتَانِ وَ إِذَا وُجِدَتِ الْمَرْأَةُ مَعَ الرَّجُلِ لَیْلًا فَإِنَّهُ لَا رَجْمَ بَیْنَهُمَا(1).

ص: 94


1- 1. کتاب التکلیف لابن أبی العزاقر الشلمغانی المعروف بفقه الرضا علیه السلام : 76. و ممّا یناسب نقله هنا ما رواه المؤلّف العلامة فی ج 104 من هذه الطبعة باب التفریق بین الرجال و النساء قال قدّس سرّه: ل: الاربعمائة قال أمیر المؤمنین علیه السلام لا ینام الرجل مع الرجل فی ثوب واحد فمن فعل ذلک وجب علیه الأدب و هو التعزیر. ین: علی بن عبد اللّه عن ابن أبی هاشم عن أبی خدیجة عن بعض الصادقین علیهم السلام قال: لیس لامرأتین أن تبیتا فی لحاف واحد الا أن یکون بینهما حاجز فان فعلتا نهیتا عن ذلک، فان وجدتا مع النهی جلدت کل واحدة منهما خدا، فان وجدتا أیضا فی لحاف جلدتا، فان وجدتا الثالثة قتلتا. نوادر الراوندیّ بإسناده عن موسی بن جعفر عن آبائه عن علی علیهم السلام قال قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله: لا یباشر رجل رجلا الا و بینهما ثوب: و لا تباشر المرأة المرأة الا و بینهما ثوب.

باب هشتاد و یکم : زمان و مکان اجرای حد، حکم کسی که بعد از لزوم حد مسلمان شود، حکم اهل ذمه در این باره، اینکه در حدود شفاعت پذیرفته نیست و نوادر احکام حدود

روایات

روایت1.

احتجاج: جعفر بن رزق اللَّه گوید: مردی نصرانی که با زنی مسلمان مرتکب زنا شده بود را نزد متوکّل آوردند، و هنگام اجرای حدّ مسلمان شد. یحیی بن أکثم گفت: ایمان او شرک و کردارش را از میان برد، و دیگری گفت: سه حدّ بر او جاری می شود، و دیگری گفت: با او چنین و چنان شود. با دیدن این اختلاف متوکّل دستور داد طیّ ارسال نامه ای به امام هادی علیه السّلام از او در این زمینه کسب تکلیف کنند. آن حضرت علیه السّلام به محض خواندن نامه این گونه نگاشت: آنقدر شلّاق می خورد تا بمیرد. یحیی بن أکثم و باقی فقهای عسکر منکر این فتوی شده و گفتند: ای أمیر المؤمنین، علّت را از او بپرس، زیرا نه آیه ای بدان سخن گفته و نه سنّتی بدان عمل نموده است.

پس نامه ای بدین مضمون به آن حضرت نگاشت: فقها منکر این فتوا شده و گفتند: نه آیه ای بدان سخن گفته و نه سنّتی بدان عمل نموده است، پس برای ما بیان فرما که چرا ضربت شلّاق تا حدّ مرگ را برای او واجب ساختی؟

پس آن حضرت علیه السّلام در نامه این مطلب را نگاشت که: بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم: «فَلَمَّا رَأَوْا بَأْسَنَا قَالُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَحْدَهُ وَکَفَرْنَا بِمَا کُنَّا بِهِ مُشْرِکِینَ * فَلَمْ یَکُ یَنفَعُهُمْ إِیمَانُهُمْ»{پس چون عذاب سخت ما را دیدند گفتند: به خدای یگانه ایمان آوردیم و بدان چه شرک می آوردیم کافر شدیم. پس ایمانشان آنگاه که عذاب ما را دیدند آنان را سود نبخشید}(1)

ص: 96


1- . غافر / 84

باب 80 الاستمناء ببعض الجسد

روایات

«1»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ الطَّیَالِسِیِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ التَّمِیمِیِّ عَنِ ابْنِ حُمَیْدٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: ثَلَاثَةٌ لا یُکَلِّمُهُمُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ لا یَنْظُرُ إِلَیْهِمْ ... وَ لا یُزَکِّیهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ النَّاتِفُ شَیْبَهُ وَ النَّاکِحُ نَفْسَهُ وَ الْمَنْکُوحُ فِی دُبُرِهِ (1).

ص: 95


1- 1. الخصال ج 1 ص 52، و قد روی أحمد بن محمّد بن عیسی فی نوادره عن أبیه قال: سئل الصادق علیه السلام عن الخضخضة فقال علیه السلام: اثم عظیم قد نهی اللّه عنه فی کتابه، و فاعله کناکح نفسه، و لو علمت بما یفعله ما أکلت معه. فقال السائل: فبین لی یا ابن رسول اللّه من کتاب اللّه فیه، فقال علیه السلام قول اللّه عزّ و جلّ: « فَمَنِ ابْتَغی وَراءَ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ العادُونَ» و هو ممّا وراء ذلک، فقال الرجل: أیما أکبر؟ الزنا أو هی؟ فقال: هو ذنب عظیم، قد قال القائل: بعض الذنب أهون من بعض، و الذنوب کلها عظیم عند اللّه لأنّها معاصی، و ان اللّه لا یحب من العباد العصیان، و قد نهانا اللّه عن ذلک لانها من عمل الشیطان و قد قال:« لا تَعْبُدُوا الشَّیْطانَ ... إِنَّ الشَّیْطانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا إِنَّما یَدْعُوا حِزْبَهُ لِیَکُونُوا مِنْ أَصْحابِ السَّعِیرِ».

پس متوکّل امر کرد آن مجرم نصرانی را آنقدر زدند تا مرد.(1)

می گویم

در باب سرقت در روایتی گذشت که پس از بردن بزهکار نزد امام شفاعت در حدود پذیرفته نمی شود.(2)

روایت2.

قرب الاسناد: علی از برادرش علیه السلام نقل کرده که اگر یهودی یا مسیحی یا مجوس را در حال زنا یا شرب خمر گرفتند چه حکمی دارد؟ فرمود: اگر در یکی از شهرهای مسلمانان یا در شهری غیر آن ولی تحت حکومت حاکمان مسلمان باشد حدود مسلمانان اجرا می شود.(3)

روایت3.

قرب الاسناد: امام موسی کاظم علیه السلام برای کاری [از منزل]خارج شد. بر مردی گذشت که در زمستان بر او حد جاری می شد، فرمود: سبحان الله این کار سزاوار نیست ، سزاوار است کسی که در زمستان حد می خورد درگرمای روز باشد. و اگر در تابستان بود منتظر خنکای روز باشند.(4)

محاسن: مانند این روایت را آورده است.(5)

روایت4.

علل الشرایع: حضرت امام صادق علیه السّلام، از پدر بزرگوارش نقل کرده که آن جناب فرمودند: امیر المؤمنین علیه السّلام فرمودند: بر احدی در سرزمین دشمن حدّ نخواهم زد مگر از آن جا خارج شود زیرا در صورت اجراء حدّ بر مجرم در ارض دشمن عصبیت او را به دشمن ملحق می کند.(6)

روایت5.

محاسن: امام باقر علیه السلام فرمود: از حدود یک سوم شلاق زدن است، اگر کسی از آن تعدی کند شلاق کامل می خورد.(7)

ص: 97


1- . احتجاج : 252 و روایت شده در مناقب 4 : 405
2- . ر.ک. باب 91 شماره 1
3- . قرب الاسناد : 150
4- . همان : 177
5- . محاسن : 274
6- . علل الشرایع 2 : 231
7- . محاسن : 275

باب 81 زمان ضرب الحد و مکانه و حکم من أسلم بعد لزوم الحد و حکم أهل الذمة فی ذلک و أنه لا شفاعة فی الحدود و فیه نوادر أحکام الحدود

روایات

«1»

ج، [الإحتجاج] عَنْ جَعْفَرِ بْنِ رِزْقِ اللَّهِ قَالَ: قُدِّمَ إِلَی الْمُتَوَکِّلِ رَجُلٌ نَصْرَانِیٌّ فَجَرَ بِامْرَأَةٍ مُسْلِمَةٍ فَأَرَادَ أَنْ یُقِیمَ عَلَیْهِ الْحَدَّ فَأَسْلَمَ فَقَالَ یَحْیَی بْنُ أَکْثَمَ قَدْ هَدَمَ إِیمَانُهُ شِرْکَهُ وَ فِعْلَهُ وَ قَالَ بَعْضُهُمْ یُضْرَبُ ثَلَاثَةَ حُدُودٍ وَ قَالَ بَعْضُهُمْ یُفْعَلُ بِهِ کَذَا وَ کَذَا فَأَمَرَ الْمُتَوَکِّلُ بِالْکِتَابِ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ الْعَسْکَرِیِّ وَ سُؤَالِهِ عَنْ ذَلِکَ فَلَمَّا قَرَأَ الْکِتَابَ کَتَبَ یُضْرَبُ حَتَّی یَمُوتَ فَأَنْکَرَ یَحْیَی وَ أَنْکَرَ فُقَهَاءُ الْعَسْکَرِ ذَلِکَ فَقَالُوا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ سَلْ عَنْ هَذَا فَإِنَّ هَذَا شَیْ ءٌ لَمْ یَنْطِقْ بِهِ کِتَابٌ وَ لَمْ تَجِئْ بِهِ سُنَّةٌ فَکَتَبَ إِلَیْهِ أَنَّ فُقَهَاءَ الْمُسْلِمِینَ قَدْ أَنْکَرُوا ذَلِکَ وَ قَالُوا لَمْ تَجِئْ بِهِ سُنَّةٌ وَ لَمْ یَنْطِقْ بِهِ کِتَابٌ فَبَیِّنْ لَنَا لِمَ أَوْجَبْتَ عَلَیْهِ الضَّرْبَ حَتَّی یَمُوتَ فَکَتَبَ عَلَیْهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ فَلَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا قالُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَحْدَهُ وَ کَفَرْنا بِما کُنَّا بِهِ مُشْرِکِینَ فَلَمْ یَکُ یَنْفَعُهُمْ إِیمانُهُمْ لَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا(1) الْآیَةَ

ص: 96


1- 1. المؤمن: 84.

روایت6.

فقه الرضا: روایت شده در زمستان حدود در صبح و بعد از ظهر اجرا نمی شود برای اینکه گرمی بستر به او برسد ، در تابستان نیز در ظهر و گرمای شدید انجام نمی شود و در هنگام خنکی روز اقامه می شود. کسی که حدی بر گردن دارد حد را جاری نمی کند.(1)

روایت7.

فقه الرضا: از امام عالم علیه السلام روایت می کنم که فرمود: زندانی کردن کسی که حد خورده توسط حاکم بعد از اجرای آن ظلم است.

و نیز روایت می کنم که فرمود: هر گناهی که خدا حدی برای ان قرار داده پس از گناهان کبیره ای نیست که بخشیده نشود.

امام فرمود: کسی غیر از امام حدود الهی را نمی بخشد، او مخیر است ببخشد یا عقوبت کند. اما اگر حقی بین مردم باشد ایرادی نیست که یکدیگر را ببخشند قبل از آنکه به امام برسد. بعضی از حدود هستند که به مردم ربطی ندارد مثل زنا، لواط و شرب خمر که امام مخیر است ببخشد یا عقوبت کند و اگر امام ببخشد خدا بخشیده است و اگر چیزی بین مردم بود قصاص بهتر است.

امیر المؤمنین علیه السلام در اقامه حدود شهود را متصدی ان می کرد، و اگر کسی به جرم خود اقرار می کرد که حکمش سنگسار بود، اولین نفری بود که سنگ می انداخت و بعد مردم می انداختند. و اگر شاهد و بینه ای بود اول شاهد میزد و بعد امام و بعد مردم.(2)

روایت8.

مناقب:امیرالمومنین مردی از بنی اسد را برای اجرای حد بازداشت کرد. قبیله ی او جمع شدند تا با حضرت در باره ی ان مرد حرف بزنند. از امام حسن علیه السلام درخواست کردند که انان را همراهی کند. پس فرمود:نزد او بروید و او امیر شما و اگاه تر به احوال شما است.

ص: 98


1- . فقه الرضا : 37
2- . همان : 42

قَالَ فَأَمَرَ بِهِ الْمُتَوَکِّلُ فَضُرِبَ حَتَّی مَاتَ (1).

أقول

قد مضی خبر صفوان بن أمیة فی باب السرقة فی أنه لا شفاعة فی الحدود بعد رفعه إلی الإمام علیه السلام (2).

«2»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ یَهُودِیٍّ أَوْ نَصْرَانِیٍّ أَوْ مَجُوسِیٍّ أُخِذَ زَانِیاً أَوْ شَارِبَ خَمْرٍ مَا عَلَیْهِ قَالَ یُقَامُ عَلَیْهِ حُدُودُ الْمُسْلِمِینَ إِذَا فَعَلُوا ذَلِکَ فِی مِصْرٍ مِنْ أَمْصَارِ الْمُسْلِمِینَ أَوْ فِی غَیْرِ أَمْصَارِ الْمُسْلِمِینَ إِذَا رُفِعُوا إِلَی حُکَّامِ الْمُسْلِمِینَ (3).

«3»

ب، [قرب الإسناد] عَنِ الْیَقْطِینِیِّ وَ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ مَعاً عَنْ سَعْدَانَ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ قَالَ بَعْضُ أَصْحَابِنَا: خَرَجَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ علیه السلام فِی بَعْضِ حَوَائِجِهِ فَمَرَّ عَلَی رَجُلٍ وَ هُوَ یُحَدُّ فِی الشِّتَاءِ فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ مَا یَنْبَغِی هَذَا یَنْبَغِی لِمَنْ حُدَّ أَنْ یُسْتَقْبَلَ بِهِ دَفَاءَ النَّهَارِ فَإِنْ کَانَ فِی الصَّیْفِ أَنْ یُسْتَقْبَلَ بِهِ بَرْدَ النَّهَارِ(4).

سن، [المحاسن] عن أبیه عن سعدان: مثله (5).

«4»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الْخَزَّازِ عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ علیهم السلام أَنَّهُ قَالَ: لَا أُقِیمُ عَلَی رَجُلٍ حَدّاً بِأَرْضِ الْعَدُوِّ حَتَّی یَخْرُجَ مِنْهَا لِئَلَّا تَلْحَقَهُ الْحَمِیَّةُ فَیَلْحَقَ بِالْعَدُوِّ(6).

«5»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی الْمَغْرَاءِ عَنْ حُمْرَانَ بْنِ أَعْیَنَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: مِنَ الْحُدُودِ ثُلُثُ جَلْدٍ وَ مَنْ تَعَدَّی ذَلِکَ کَانَ

ص: 97


1- 1. الاحتجاج: 252، و رواه فی المناقب ج 4 ص 405.
2- 2. بل سیجی ء فی الباب 91 تحت الرقم 1 عن الخصال.
3- 3. قرب الإسناد: 150.
4- 4. قرب الإسناد: 177.
5- 5. المحاسن: 274.
6- 6. علل الشرائع ج 2 ص 231.

پس انان بر امیرالمومنین وارد شدند و در خواست خود را مطرح کردند. ان حضرت فرمود: هر چیزی را که من مالک ان هستم از شما دریغ نمی کنم. پس انان از پیش ان حضرت بیرون امدند در حالی که گمان می کردند به خواسته خود رسیده اند. امام حسن علیه السلام از انان پرسید پس گفتند: پیش بهترین کسی که نزد او می ایند امدیم. برای ان حضرت سخن امیرامومنین را نقل کردند. ان حضرت فرمود: شما به خواسته خود نرسیدید صاحب شما شلاق زده می شود. پس امیرالمومنین ان مرد را بیرون اورد و حد را بر او جاری کرد سپس فرمود:به خدا سوگند که من مالک حد نبوده ام. ه (1)

روایت9.

مناقب: ابو زینب اسدی، ابو مزرع، سعید بن مالک اشعری، عبدالله بن خنیس ازدی و علقمة بن زید بکری بر ولید بن عقبه شهادت دادند که شرب خمر کرده است. عثمان در ظاهر دستور داد بر او حد بزنند لیکن در باطن از اجرای حد نهی کرد. امیرالمؤمنین علیه السلام دید که عثمان حد را از او دفع می کند(2)، بلند شد و امام حسن علیه السلام با او بود تااو را حد بزند. ولید گفت: تو را به خدا سوگند می دهم بخاطر فامیلی بر من اقامه حد نکنی ، حضرت فرمود: ساکت شو ابو وهب، بنی اسرائیل به خاطر تعطیلی حدود نابود شدند، و او را شلاق زد و سپس فرمود: قریش بعد از این مرا جلاد می خوانند.(3)

روایت10.

تفسیر عیاشی: از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: کسی که دزدی را گرفت و او را بخشید اگر او را نزد امام و حاکم ببرد دستش را قطع می کند، بخشش قبل از بردن پیش امام است.

ص: 99


1- . مناقب آل ابو طالب 2 : 147
2- . ولید برادر مادری عثمان بود و مسلمانان جرأت نمی کردند او را حد بزنند تا آنکه علی علیه السلام حد را بر او جاری ساخت.
3- . مناقب آل ابو طالب 2 : 148

عَلَیْهِ (1).

«6»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام] رُوِیَ: أَنَّ الْحُدُودَ فِی الشِّتَاءِ لَا تُقَامُ بِالْغَدَوَاتِ وَ لَا تُقَامُ بَعْدَ الظُّهْرِ لِیَلْحَقَهُ دَفَاءُ الْفِرَاشِ وَ لَا تُقَامُ فِی الصَّیْفِ فِی الْهَاجِرَةِ وَ تُقَامُ إِذَا بَرَدَ النَّهَارُ وَ لَا یُقِیمُ حَدّاً مَنْ فِی جَنْبِهِ حَدٌّ(2).

«7»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام] أَرْوِی عَنِ الْعَالِمِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: حَبْسُ الْإِمَامِ بَعْدَ الْحَدِّ ظُلْمٌ.

وَ أَرْوِی أَنَّهُ قَالَ: کُلُّ شَیْ ءٍ وَضَعَ اللَّهُ فِیهِ حَدّاً فَلَیْسَ مِنَ الْکَبَائِرِ الَّتِی لَا تُغْفَرُ.

وَ قَالَ علیه السلام: لَا یُعْفَی عَنِ الْحُدُودِ الَّتِی لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ دُونَ الْإِمَامِ فَإِنَّهُ مُخَیَّرٌ إِنْ شَاءَ عَفَا وَ إِنْ شَاءَ عَاقَبَ فَأَمَّا من [مَا] کَانَ مِنْ حَقٍّ بَیْنَ النَّاسِ فَلَا بَأْسَ أَنْ یُعْفَی عَنْهُ دُونَ الْإِمَامِ قَبْلَ أَنْ یَبْلُغَ الْإِمَامَ وَ مَا کَانَ مِنَ الْحُدُودِ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ دُونَ النَّاسِ مِثْلَ الزِّنَا وَ اللِّوَاطِ وَ شُرْبِ الْخَمْرِ فَالْإِمَامُ مُخَیَّرٌ فِیهِ إِنْ شَاءَ عَفَا وَ إِنْ شَاءَ عَاقَبَهُ وَ مَا عَفَا الْإِمَامُ فَقَدْ عَفَا اللَّهُ عَنْهُ وَ مَا کَانَ بَیْنَ النَّاسِ فَالْقِصَاصُ أَوْلَی وَ کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یُوَلِّی الشُّهُودَ فِی إِقَامَةِ الْحُدُودِ وَ إِذَا أَقَرَّ الْإِنْسَانُ بِالْجُرْمِ الَّذِی فِیهِ الرَّجْمُ کَانَ أَوَّلُ مَنْ یَرْجُمُهُ الْإِمَامَ ثُمَّ النَّاسَ وَ إِذَا قَامَتِ الْبَیِّنَةُ کَانَ أَوَّلُ مَنْ یَرْجُمُهُ الْبَیِّنَةَ ثُمَّ الْإِمَامَ ثُمَّ النَّاسَ (3).

«8»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: وَ أَخَذَ علیه السلام رَجُلًا مِنْ بَنِی أَسَدٍ فِی حَدٍّ فَاجْتَمَعَ قَوْمُهُ لِیُکَلِّمُوا فِیهِ وَ طَلَبُوا إِلَی الْحَسَنِ علیه السلام أَنْ یَصْحَبَهُمْ فَقَالَ ائْتُوهُ وَ هُوَ أَعْلَی بِکُمْ عَیْناً(4)

ص: 98


1- 1. المحاسن: 275.
2- 2. فقه الرضا: 37.
3- 3. فقه الرضا: 42.
4- 4. فی النهایة: فی الحدیث:« هو أعلی بهم عینا» أی أبصر بهم و أعلم بحالهم و ضمیر« ائتوه» لعلی علیه السلام، أی فقال الحسن علیه السلام ارجعوا الی علی فهو أمیرکم. و أعلم بحالکم، أولی برعایتکم و اشفاقکم.

از این رو خداوند می فرماید: «و الحافظون لحدود الله» ؛ {و کسانی که حدود الهی را حفظ می کنند}(1)،

وقتی اجرای حد به امام رسید، هیچ کس نمی تواند آن را ترک کند.(2)

روایت11.

نوادر: ابن عمار از امام صادق علیه السلام نقل کرد که فرمود: زنا کار شدید ترین دو حد را می خورد، گفتم: از روی لباس؟ فرمود: نه، لباسش را در می آورد، گفتم: پس تهمت زننده چه؟ فرمود: ضربه ای بین دو ضربه، از روی لباس به همه بدنش.(3)

روایت12.

نوادر: امیرالمؤمنین علیه السلام قضاوت کرد که کسی که حد می خورد، اگر به واسطه آن بمیرد، دیه ندارد.(4)

روایت13.

نوادر: راوی گفت: از مردی که چند حد بر او بود و یکی از آنها قتل بود پرسیدم، فرمود: علی علیه السلام همه حدود را اجرا می کرد و سپس می کشت. با علی هیچ مخالفتی نمی کرد.(5)

روایت14.

نوادر راوندی: نقل شده مردی را یافتند که با زنی نزدیکی کرده بود، او را نزد علی علیه السلام بردند. مرد گفت: زن من است که با او ازدواج کرده ام، از زن سوال کرد، ساکت شد. بعضی از قوم به زن اشاره کردند که بگو: بله و گروهی دیگر گفتند بگو: نه، زن گفت: بله، حضرت حد را بر ان دو جاری نکرد وزن را از مرد جدا کرد تا مرد شاهد بیاورد که او زنش است.(6)

و نیز فرمود: مردی با زنی ازدواج کرد و قبل از دخول او را طلاق داد، پس غافل شد و با او نزدیکی کرد

ص: 100


1- . توبه / 112
2- . تفسیر عیاشی 2 : 114
3- . نوادر : 76
4- . همان
5- . همان
6- . نوادر راوندی : 38

فَدَخَلُوا عَلَیْهِ وَ سَأَلُوهُ فَقَالَ لَا تَسْأَلُونِّی شَیْئاً أَمْلِکُهُ إِلَّا أَعْطَیْتُکُمْ فَخَرَجُوا یَرَوْنَ أَنَّهُمْ قَدْ أَنْجَحُوا فَسَأَلَهُمُ الْحَسَنُ علیه السلام فَقَالُوا أَتَیْنَا خَیْرَ مَأْتِیٍّ وَ حَکَوْا لَهُ قَوْلَهُ فَقَالَ مَا کُنْتُمْ فَاعِلِینَ إِذَا جُلِدَ صَاحِبُکُمْ فَأَصْغَوْهُ (1) فَأَخْرَجَهُ عَلِیٌّ علیه السلام فَحَدَّهُ ثُمَّ قَالَ هَذَا وَ اللَّهِ لَسْتُ أَمْلِکُهُ (2).

«9»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب مَطَرٌ الْوَرَّاقُ وَ ابْنُ شِهَابٍ الزُّهْرِیُّ فِی خَبَرٍ: أَنَّهُ لَمَّا شَهِدَ أَبُو زَیْنَبَ الْأَسَدِیُّ وَ أَبُو مُزَرِّعٍ وَ سَعِیدُ بْنُ مَالِکٍ الْأَشْعَرِیُّ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ خُنَیْسٍ الْأَزْدِیُّ وَ عَلْقَمَةُ بْنُ زَیْدٍ الْبَکْرِیُّ عَلَی الْوَلِیدِ بْنِ عُقْبَةَ أَنَّهُ شَرِبَ الْخَمْرَ أَمَرَ عُثْمَانُ بِإِقَامَةِ الْحَدِّ عَلَیْهِ جَهْراً وَ نَهَی سِرّاً فَرَأَی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنَّهُ یَدْرَأُ عَنْهُ الْحَدَّ(3)

قَامَ وَ الْحَسَنُ مَعَهُ لِیَضْرِبَهُ فَقَالَ نَشَدْتُکَ اللَّهَ وَ الْقَرَابَةَ قَالَ اسْکُتْ أَبَا وَهْبٍ فَإِنَّمَا هَلَکَتْ بَنُو إِسْرَائِیلَ بِتَعْطِیلِهِمُ الْحُدُودَ فَضَرَبَهُ فَقَالَ لَتَدْعُونِّی قُرَیْشٌ بَعْدَ هَذَا جَلَّادَهَا.

الرُّشَیْدُ الْوَطْوَاطُ:

الْمُصْطَفَی قَالَ فِی رَهْطٍ وَ فِی عَدَدٍ***لَکِنَّ وَاجِدَهُ الْأَکْفَی أَبُو الْحَسَنِ

هَذَا هُوَ الْمَجْدُ مَنْ تَبْغُونَهُ عِوَجاً***إِنَّ الْعَلِیَّ خَشِنٌ یَنْقَادُ لِلْخَشِنِ (4)

«10»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: مَنْ أَخَذَ سَارِقاً فَعَفَا عَنْهُ فَإِذَا رُفِعَ إِلَی الْإِمَامِ قَطَعَهُ وَ إِنَّمَا الْهِبَةُ قَبْلَ أَنْ یُرْفَعَ إِلَی الْإِمَامِ

ص: 99


1- 1. یقال: أصغی فلانا حقه، أی تنقصه، و فی الأصل و هکذا المصدر« فاصنعوه» و هو تصحیف.
2- 2. مناقب آل أبی طالب ج 2 ص 147.
3- 3. و ذلک لان ولیدا کان ابن أمه أروی بنت کریز بن ربیعة، أخا عثمان لامه، و احتشم المسلمون أن یحدوه حتّی حدها علیّ علیه السلام.
4- 4. مناقب آل أبی طالب ج 2 ص 148.

و گمان کرد که بر زن رجوع است. علی علیه السلام به واسطه شبهه از اجرای حد گذشت.(1)

حضرت درباره زن مجبور فرمود: حدی بر او نیست و مستحق مهر المثل می باشد.(2)

امام صادق از پدرش از پدرانش از امیرالمؤمنین علیهم السلام نقل کرد که فرمود: قضاوت و اجرای حد و اقامه نماز جمعه جز برای امام شایسته.(3)

ص: 101


1- . همان
2- . همان : 47
3- . همان : 55

وَ کَذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ وَ الْحافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ (1) فَإِذَا انْتَهَی الْحَدُّ إِلَی الْإِمَامِ فَلَیْسَ لِأَحَدٍ أَنْ یَتْرُکَهُ (2).

«11»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر ابْنُ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: یُجْلَدُ الزَّانِی أَشَدَّ الْحَدَّیْنِ قُلْتُ فَوْقَ ثِیَابِهِ قَالَ لَا وَ لَکِنْ یُخْلَعُ ثِیَابُهُ قُلْتُ فَالْمُفْتَرِی قَالَ ضُرِبَ بَیْنَ الضَّرْبَیْنِ فَوْقَ الثِّیَابِ یُضْرَبُ جَسَدُهُ کُلُّهُ (3).

«12»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر: قَضَی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنَّ مَنْ جُلِدَ حَدّاً فَمَاتَ فِی الْحَدِّ فَإِنَّهُ لَا دِیَةَ لَهُ (4).

«13»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَنْ عَلَاءٍ عَنْ مُحَمَّدٍ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یُوجَدُ وَ عَلَیْهِ الْحُدُودُ أَحَدُهَا الْقَتْلُ قَالَ کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام یُقِیمُ عَلَیْهِ الْحُدُودَ قَبْلَ الْقَتْلِ ثُمَّ یَقْتُلُ وَ لَا تُخَالِفْ عَلِیّاً(5).

«14»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ إِلَی مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیهم السلام: أَنَّهُ وُجِدَ رَجُلٌ مَعَ امْرَأَةٍ أَصَابَهَا فَرُفِعَ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ هِیَ امْرَأَتِی تَزَوَّجْتُهَا فَسُئِلَتِ الْمَرْأَةُ فَسَکَتَتْ فَأَوْمَأَ إِلَیْهَا بَعْضُ الْقَوْمِ أَنْ قُولِی نَعَمْ وَ أَوْمَأَ إِلَیْهَا بَعْضُ الْقَوْمِ أَنْ قُولِی لَا فَقَالَتْ نَعَمْ فَدَرَأَ عَلِیٌّ علیه السلام الْحَدَّ عَنْهُمَا وَ عَزَلَ عَنْهُ الْمَرْأَةَ حَتَّی یَجِی ءَ بِالْبَیِّنَةِ أَنَّهَا امْرَأَتُهُ (6) وَ قَالَ تَزَوَّجَ رَجُلٌ امْرَأَةً ثُمَّ طَلَّقَهَا قَبْلَ أَنْ یَدْخُلَ بِهَا فَجَهِلَ فَوَاقَعَهَا وَ

ص: 100


1- 1. براءة: 112.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 114.
3- 3. کتاب النوادر: 76.
4- 4. فی الأصل رمز ضا و هو سهو.
5- 5. کتاب النوادر: 76.
6- 6. نوادر الراوندیّ ص 38.

باب هشتاد و دوم : تعزیر و میزان آن، تأدیب و میزان آن

روایات

روایت1.

علل الشرایع: حماد بن عثمان گفت: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: تعزیر چیست؟ فرمود: کمتر از حد است، گفتم: کمتر از هشتاد ضربه؟ فرمود: نه، بلکه کمتر از چهل ضربه که حد عبد است، گفتم: مقدارش چقدر است: فرمود: به مقداری که حاکم متناسب با گناه و قوه بدنی شخص می بیند .(1)

روایت2.

محاسن: روایت شده رسول خدا صلی الله علیه و آله از تنبیه هنگام خشم، نهی فرموده اند.(2)

روایت3.

محاسن: امام صادق از پدرانش علیهم السلام روایت کرد که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که در گناهی که موجب حد نیست، به مقدار حد بزند ، از تعدی کنندگان و متجاوزان محسوب می شود.(3)

روایت4.

فقه الرضا: تعزیر از بیشتر از ده ضربه تا سی و نه شلاق و تأدیب از سه تا ده ضربه است.(4)

روایت5.

نوادر: راوی گفت از امام کاظم علیه السلام درباره تعزیر پرسیدم و گفتم: چند تا است؟ فرمود: بین ده تا بیست.(5)

روایت6.

هدایة: [خورنده مردار و خون و گوشت خوک، تنبیه و تأدیب می شود، اگر تکرار شد

ص: 102


1- . علل الشرایع 2 : 225
2- . محاسن : 274
3- . همان : 275
4- . فقه الرضا : 42
5- . نوادر : 76

ظَنَّ أَنَّ عَلَیْهَا الرَّجْعَةَ فَرُفِعَ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَدَرَأَ عَنْهُ الْحَدَّ بِالشُّبْهَةِ الْخَبَرَ(1).

وَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: فِی الْمُکْرَهِ لَا حَدَّ عَلَیْهَا وَ عَلَیْهِ مَهْرُ مِثْلِهَا(2).

وَ قَالَ جَعْفَرٌ الصَّادِقُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیهم السلام قَالَ: لَا یَصْلُحُ الْحُکْمُ وَ لَا الْحَدُّ وَ لَا الْجُمُعَةُ إِلَّا بِإِمَامٍ (3).

ص: 101


1- 1. نوادر الراوندیّ ص 38.
2- 2. نوادر الراوندیّ ص 47.
3- 3. نوادر الراوندیّ ص 55 و ما بین العلامتین أخرجناه من المصدر.

باز هم تأدیب می شود، و برای او حد قتل نیست. خورنده ربا بعد از اگاهی از حکم آن هم تأدیب می شود، اگر تکرار شد باز هم تأدیب، اگر تکرار شد کشته می شود].(1)

باب هشتاد و سوم : قذف(تهمت) و بدزبانی و دشنام

آیات

- «إِنَّ الَّذِینَ جَاؤُوا بِالْإِفْکِ عُصْبَةٌ مِّنکُمْ لَا تَحْسَبُوهُ شَرًّا لَّکُم بَلْ هُوَ خَیْرٌ لَّکُمْ لِکُلِّ امْرِئٍ مِّنْهُم مَّا اکْتَسَبَ مِنَ الْإِثْمِ وَالَّذِی تَوَلَّی کِبْرَهُ مِنْهُمْ لَهُ عَذَابٌ عَظِیمٌ* لَوْلَا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بِأَنفُسِهِمْ خَیْرًا وَقَالُوا هَذَا إِفْکٌ مُّبِینٌ* لَوْلَا جَاؤُوا عَلَیْهِ بِأَرْبَعَةِ شُهَدَاء فَإِذْ لَمْ یَأْتُوا بِالشُّهَدَاء فَأُوْلَئِکَ عِندَ اللَّهِ هُمُ الْکَاذِبُونَ* وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَتُهُ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ لَمَسَّکُمْ فِی مَا أَفَضْتُمْ فِیهِ عَذَابٌ عَظِیمٌ* إِذْ تَلَقَّوْنَهُ بِأَلْسِنَتِکُمْ وَتَقُولُونَ بِأَفْوَاهِکُم مَّا لَیْسَ لَکُم بِهِ عِلْمٌ وَتَحْسَبُونَهُ هَیِّنًا وَهُوَ عِندَ اللَّهِ عَظِیمٌ* وَلَوْلَا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ قُلْتُم مَّا یَکُونُ لَنَا أَن نَّتَکَلَّمَ بِهَذَا سُبْحَانَکَ هَذَا بُهْتَانٌ عَظِیمٌ* یَعِظُکُمُ اللَّهُ أَن تَعُودُوا لِمِثْلِهِ أَبَدًا إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ* وَیُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْآیَاتِ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ* إِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ أَن تَشِیعَ الْفَاحِشَةُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ وَاللَّهُ یَعْلَمُ وَأَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ* وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَتُهُ وَأَنَّ اللَّه رَؤُوفٌ رَحِیمٌ* یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ وَمَن یَتَّبِعْ خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ فَإِنَّهُ یَأْمُرُ بِالْفَحْشَاء وَالْمُنکَرِ وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَتُهُ مَا زَکَا مِنکُم مِّنْ أَحَدٍ أَبَدًا وَلَکِنَّ اللَّهَ یُزَکِّی مَن یَشَاءُ وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ* وَلَا یَأْتَلِ أُوْلُوا الْفَضْلِ مِنکُمْ وَالسَّعَةِ أَن یُؤْتُوا أُوْلِی الْقُرْبَی وَالْمَسَاکِینَ وَالْمُهَاجِرِینَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَلْیَعْفُوا وَلْیَصْفَحُوا أَلَا تُحِبُّونَ أَن یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ* إِنَّ الَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ الْغَافِلَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ لُعِنُوا فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ* یَوْمَ تَشْهَدُ عَلَیْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَأَیْدِیهِمْ وَأَرْجُلُهُم بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ* یَوْمَئِذٍ یُوَفِّیهِمُ اللَّهُ دِینَهُمُ الْحَقَّ وَیَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِینُ* الْخَبِیثَاتُ لِلْخَبِیثِینَ وَالْخَبِیثُونَ لِلْخَبِیثَاتِ وَالطَّیِّبَاتُ لِلطَّیِّبِینَ وَالطَّیِّبُونَ لِلطَّیِّبَاتِ أُوْلَئِکَ مُبَرَّؤُونَ مِمَّا یَقُولُونَ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ کَرِیمٌ» ؛ { در حقیقت کسانی که آن بهتان [داستان افک] را [در میان] آوردند دسته ای از شما بودند آن [تهمت] را شری برای خود تصور مکنید بلکه برای شما در آن مصلحتی [بوده] است برای هر مردی از آنان [که در این کار دست داشته] همان گناهی است که مرتکب شده است و آن کس از ایشان که قسمت عمده آن را به گردن گرفته است عذابی سخت خواهد داشت* چرا هنگامی که آن [بهتان] را شنیدید مردان و زنان مؤمن گمان نیک به خود نبردند و نگفتند این بهتانی آشکار است* چرا چهار گواه بر [صحت] آن [بهتان] نیاوردند پس چون گواهان [لازم] را نیاورده اند اینانند که نزد خدا دروغگویانند* و اگر فضل خدا و رحمتش در دنیا و آخرت بر شما نبود قطعا به [سزای] آنچه در آن به دخالت پرداختید به شما عذابی بزرگ می رسید* آنگاه که آن [بهتان] را از زبان یکدیگر می گرفتید و با زبانهای خود چیزی را که بدان علم نداشتید می گفتید و می پنداشتید که کاری سهل و ساده است با اینکه آن [امر] نزد خدا بس بزرگ بود* و [گر نه] چرا وقتی آن را شنیدید نگفتید برای ما سزاوار نیست که در این [موضوع] سخن گوییم [خداوندا] تو منزهی این بهتانی بزرگ است* خدا اندرزتان می دهد که هیچ گاه دیگر مثل آن را اگر مؤمنید تکرار نکنید* و خدا برای شما آیات [خود] را بیان می کند و خدا دانای سنجیده کار است* کسانی که دوست دارند که زشتکاری در میان آنان که ایمان آورده اند شیوع پیدا کند برای آنان در دنیا و آخرت عذابی پر درد خواهد بود و خدا[ست که] می داند و شما نمی دانید* و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود و اینکه خدا رئوف و مهربان است [مجازات سختی در انتظارتان بود]* ای کسانی که ایمان آورده اید پای از پی گامهای شیطان منهید و هر کس پای بر جای گامهای شیطان نهد [بداند که] او به زشتکاری و ناپسند وامی دارد و اگر فضل خدا و رحمتش بر شما نبود هرگز هیچ کس از شما پاک نمی شد ولی [این] خداست که هر کس را بخواهد پاک می گرداند و خدا[ست که] شنوای داناست* و سرمایه داران و فراخ دولتان شما نباید از دادن [مال] به خویشاوندان و تهیدستان و مهاجران راه خدا دریغ ورزند و باید عفو کنند و گذشت نمایند مگر دوست ندارید که خدا بر شما ببخشاید و خدا آمرزنده مهربان است* بی گمان کسانی که به زنان پاکدامن بی خبر [از همه جا] و با ایمان نسبت زنا می دهند در دنیا و آخرت لعنت شده اند و برای آنها - عذابی سخت خواهد بود* در روزی که زبان و دستها و پاهایشان بر ضد آنان برای آنچه انجام می دادند شهادت می دهند* آن روز خدا جزای شایسته آنان را به طور کامل می دهد و خواهند دانست که خدا همان حقیقت آشکار است* زنان پلید برای مردان پلیدند و مردان پلید برای زنان پلید و زنان پاک برای مردان پاکند و مردان پاک برای زنان پاک اینان از آنچه در باره ایشان می گویند بر کنارند برای آنان آمرزش و روزی نیکو خواهد بود}(2)

ص: 103

ص: 104


1- . هدایه : 150
2- . نور / 11-26، مؤلف قدس سره این آیات را تماماً در جلد 20 : 309-316 باب قصه افک آورده است، سپس آیات را برگرفته از کلام طبرسی در مجمع البیان 7 : 130 و بیضاوی در انوارالتنزیل 2 : 133-137 تفسیر کرده است، درباره اینکه این آیه ها در موضوع تهمت زدن منافقین به عایشه و صفوان بن معطّل سهمی نازل شده است، سپس از تفسیر قمی : 453 نقل کرده است که عامه روایت کرده اند که این آیات درباره عایشه و غزوه بنی مصطلق نازل شده و اما شیعیان روایت کرده اند که این آیات درباره ماریه قبطیه و تهمتی که عایشه به او زد نازل شده است.

باب 82 التعزیر و حده و التأدیب و حده

روایات

«1»

ع، [علل الشرائع] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام التَّعْزِیرُ فَقَالَ دُونَ الْحَدِّ قَالَ قُلْتُ دُونَ ثَمَانِینَ قَالَ فَقَالَ لَا وَ لَکِنَّهُ دُونَ الْأَرْبَعِینَ فَإِنَّهَا حَدُّ الْمَمْلُوکِ قَالَ قُلْتُ وَ کَمْ ذَاکَ قَالَ عَلَی قَدْرِ مَا یَرَاهُ الْوَالِی مِنْ ذَنْبِ الرَّجُلِ وَ قُوَّةِ بَدَنِهِ (1).

«2»

سن، [المحاسن] عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ رَفَعَهُ قَالَ: نَهَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنِ الْأَدَبِ عِنْدَ الْغَضَبِ (2).

«3»

سن، [المحاسن] عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ بَلَغَ حَدّاً فِی غَیْرِ حَدٍّ فَهُوَ مِنَ الْمُعْتَدِینَ (3).

«4»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: التَّعْزِیرُ مَا بَیْنَ بِضْعَةَ عَشَرَ سَوْطاً إِلَی تِسْعَةٍ وَ ثَلَاثِینَ وَ التَّأْدِیبُ مَا بَیْنَ ثَلَاثَةٍ إِلَی عَشَرَةٍ(4).

«5»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا إِبْرَاهِیمَ علیه السلام عَنِ التَّعْزِیرِ قُلْتُ کَمْ هُوَ قَالَ مَا بَیْنَ الْعَشَرَةِ إِلَی الْعِشْرِینَ (5).

«6»

الْهِدَایَةُ،: وَ آکِلُ الْمَیْتَةِ وَ الدَّمِ وَ لَحْمِ الْخِنْزِیرِ یُؤَدَّبُ فَإِنْ عَادَ

ص: 102


1- 1. علل الشرائع ج 2 ص 225.
2- 2. المحاسن: 274.
3- 3. المحاسن ص 275.
4- 4. فقه الرضا ص 42.
5- 5. کتاب النوادر.

ص: 105

یُؤَدَّبُ وَ لَیْسَ عَلَیْهِ الْقَتْلُ وَ آکِلُ الرِّبَا بَعْدَ الْبَیِّنَةِ یُؤَدَّبُ فَإِنْ عَادَ أُدِّبَ فَإِنْ عَادَ قُتِلَ (1).

باب 83 القذف و البذاء و الفحش

الآیات

النور: إِنَّ الَّذِینَ جاؤُ بِالْإِفْکِ عُصْبَةٌ مِنْکُمْ إلی قوله تعالی أُولئِکَ مُبَرَّؤُنَ مِمَّا یَقُولُونَ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ کَرِیمٌ (2).

ص: 103


1- 1. الهدایة: 150 و ما بین العلامتین زیادة من المصدر.
2- 2. النور ص 11- 26. أقول: عنون المؤلّف العلامة قدّس سرّه هذه الآیات بتمامها فی ج 20 ص 309- 316 باب قصة الافک ثمّ فسر الآیات اقتباسا من کلام الطبرسیّ فی مجمع البیان( ج 7 ص 130) و البیضاوی فی أنوار التنزیل( ج 2 ص 133- 137) بأنها نزلت فی افک المنافقین بعائشة و صفوان بن معطل السهمی. ثمّ نقل عن تفسیر القمّیّ: 453 أن العامّة روت أنّها نزلت فی عائشة و ما رمیت به فی غزوة بنی المصطلق من خزاعة و أمّا الخاصّة فانهم رووا أنّها نزلت فی ماریة القبطیة و ما رمتها به عائشة. أقول : و زاد بعده و قال: حدّثنا محمّد بن جعفر قال: حدّثنا محمّد بن عیسی عن الحسن بن علیّ بن فضال قال: حدّثنی عبد اللّه بن بکیر عن زرارة قال: سمعت أبا جعفر علیه السلام یقول: لما هلک إبراهیم بن رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله حزن علیه رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله حزنا شدیدا فقالت عائشة: ما الذی یحزنک علیه؟ فما هو الا ابن جریج. فبعث رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله علیا علیه السلام و أمره بقتله، فذهب علیّ علیه السلام إلیه و معه السیف و کان جریج القبطی فی حائط فضرب علیّ علیه السلام باب البستان فأقبل إلیه جریج لیفتح له الباب، فلما رأی علیا عرف فی وجهه الشر فأدبر راجعا و لم یفتح الباب. فوثب علیّ علیه السلام علی الحائط و نزل الی البستان و أتبعه و ولی جریج مدبرا، فلما. خشی أن یرهقه صعد فی نخلة و صعد علیّ علیه السلام فی اثره، فلما دنا منه رمی جریج بنفسه من فوق النخلة فبدت عورته، فإذا لیس له ما للرجال و لا له ما للنساء. فانصرف علیّ علیه السلام الی النبیّ صلّی اللّه علیه و آله فقال: یا رسول اللّه إذا بعثتنی فی الامر اکون فیه کالمسمار المحمی أم أثبت؟ قال: لا بل أثبت، قال: و الذی بعثک بالحق ما له ما للرجال و ما له ما للنساء، فقال: الحمد للّه الذی صرف عنا السوء أهل البیت. و هکذا ذکر القصة فی ص 639 عند قوله تعالی:« یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا» الآیة فی سورة الحجرات: 49. أما قوله: ان الخاصّة روت أنّها نزلت فی افک عائشة بماریة القبطیة، فقد روی الصدوق فی الخصال ج 2 ص 120- 126 مناشدة علیّ علیه السلام بروایة عامر بن واثلة و فی آخرها: قال: نشدتکم باللّه هل علمتم أن عائشة قالت لرسول اللّه: ان إبراهیم لیس منک و أنّه ابن فلان القبطی، قال: یا علی! اذهب فاقتله فقلت: یا رسول اللّه إذا بعثتنی اکون کالمسمار المحمی فی الوبر أو أتثبت؟ قال: لا بل تثبت، فذهبت فلما نظر الیّ استند الی حائط فطرح نفسه فیه، فطرحت نفسی علی أثره، فصعد علی نخل و صعدت خلفه، فلما رآنی قد صعدت رمی بازاره فإذا لیس له شی ء ممّا یکون للرجال فجئت فأخبرت رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله فقال: الحمد للّه الذی صرف عنا السوء أهل البیت؟ فقالوا: اللّهمّ لا. و هکذا ذکر القصة السیّد المرتضی علم الهدی فی الغرر و الدرر ج 1 ص 77 و قال: روی محمّد بن الحنفیة عن أبیه أمیر المؤمنین علیه السلام قال: کان قد کثر علی ماریة القبطیة أم إبراهیم فی ابن عم لها قبطی کان یزورها و یختلف إلیها فقال لی النبیّ صلّی اللّه علیه و آله« خذ هذا السیف و انطلق، فان وجدته عندها فاقتله» قلت: یا رسول اللّه أکون فی أمرک إذا أرسلتنی کالسکة المحماة أمضی لما أمرتنی؟ أم الشاهد یری ما لا یری الغائب؟ فقال لی النبیّ صلّی اللّه علیه و آله:« بل الشاهد یری ما لا یری الغائب» و ذکر مثل ما مر. و روی الصدوق فی علل الشرائع باب نوادر العلل تحت الرقم 10 عن ماجیلویه عن عمه عن البرقی، عن محمّد بن سلیمان، عن داود بن النعمان، عن عبد الرحیم القصیر قال: قال لی أبو جعفر علیه السلام : أما لو قد قام قائمنا علیه السلام لقد ردت إلیه الحمیراء حتّی یجلدها الحد، و حتّی ینتقم لابنة محمّد فاطمة علیها السلام منها، قلت: جعلت فداک و لم یجلدها الحد؟ قال: لفریتها علی أم إبراهیم علیهما السلام. قلت: فکیف أخره اللّه للقائم؟ فقال: لان اللّه تبارک و تعالی بعث محمّدا صلی الله علیه و آله رحمة و بعث القائم علیه السلام نقمة. و أمّا أصل هذا الافک- الافک بماریة القبطیة و ابن عم لها یقال له مأبور- فهو مسلم عند العامّة مشهور عندهم، و ممن صرّح بذلک ابن حجر فی الإصابة ترجمة مأبور الخصی و أبو عمر فی الاستیعاب ترجمة ماریة القبطیة و ابن الأثیر فی أسد الغابة ترجمة ماریة و مأبور معا. ذکر ابن الأثیر، عن محمّد بن إسحاق أن المقوقس أهدی الی رسول اللّه جواری أربعا منهن ماریة أم إبراهیم و أختها سیرین التی وهبها النبیّ صلّی اللّه علیه و آله لحسان بن ثابت فولدت له عبد الرحمن، و أمّا مأبور فهو الخصی الذی أهداه المقوقس مع ماریة، و هو الذی اتهم بماریة فأمر النبیّ صلّی اللّه علیه و آله علیا أن یقتله، فقال علی: یا رسول اللّه أکون کالسکة المحماة أو الشاهد یری ما لا یری الغائب الحدیث. و ذکر ابن حجر عن ابن سعد أن ماریة کانت بیضاء جمیلة فأنزلها رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله فی العالیة: مشربة أم إبراهیم و کان یختلف إلیها هناک و کان یطؤها بملک الیمین و ضرب علیها مع ذلک الحجاب فحملت منه و وضعت هناک فی ذی الحجة سنة ثمان، و من طریق عمرة عن عائشة قالت: ما عزت علیّ امرأة الا دون ما عزت علی ماریة، و ذلک أنّها کانت جمیلة جعدة، فأعجب بها رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و کان أنزلها أول ما قدم بها فی بیت الحارثة بن النعمان فکانت جارتنا، فکان عامة اللیل و النهار عندها حتّی تعنی أو عناها، فجزعت فحولها الی العالیة، و کان یختلف إلیها هناک، فکان ذلک أشدّ علینا، الخبر. فالظاهر أن الرجل کان اسمه جریجا و المأبور وصف له غلب علیه و معناه الخصی. الذی أصلح ابرته و هی کنایة عن عضو الإنسان کما عن التاج، أو هو بمعنی المتهم، یقال« فلان لیس بمأبور فی دینه» أی بمتهم، قال الفیروزآبادی. و قول علیّ علیه السلام: « و لست بمأبور فی دینی» أی بمتهم فی دینی فیتألفنی النبیّ صلّی اللّه علیه و آله بتزویجی فاطمة. فالمسلم من روایات الفریقین أن الرجل کان متّهما بذلک لاختلافه عند ماریة و کونه ندیما لها نسیبا منها، و کان اتهامه شایعا عند المنافقین و الفساق: یتلقونه بألسنتهم من لدن أن حبلت ماریة بابراهیم زعما منهم أن رسول اللّه قد عقم لعلة و لذلک لا یلدن نساؤه حتّی صرح بذلک عائشة فی وجه النبیّ صلّی اللّه علیه و آله تسلیة له بوفاة إبراهیم ابنه! فغضب رسول اللّه و أمر علیا بما انتهی الی براءة ماریة و مأبور. فآیات الافک المعنونة فی صدر الباب تنطبق بلا ریب علی افک ماریة و مأبور أکمل انطباق، مضافا الی ان السورة نزلت فی سنة تسع بشهادة آیات اللعان الواقعة فی صدرها قبل آیات الافک، کما عرفت سابقا؛ و قد کان وفاة إبراهیم بن رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله فی سنة تسع أیضا. و أمّا قوله« ان العامّة روت أنّها نزلت فی عائشة و ما رمیت به فی غزوة بنی المصطلق من خزاعة» فقد رووا فی ذلک عن عائشة- و هی قهرمانة القصة- روایات متعدّدة تعلو علیها آثار الاختلاق و الاسطورة ملخصها: کان رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله اذا أراد سفرا أقرع بین نسائه فأیتهن خرج سهمها خرج بها معه، فلما کانت غزوة بنی المصطلق أقرع بینهن فخرج سهمی فخرج بی، فلما فرغ رسول اللّه من سفره وجه قافلا حتّی إذا کان قریبا من المدینة نزل منزلا فبات به بعض اللیل ثمّ أذن بالرحیل فارتحل الناس و خرجت لبعض حاجتی و فی عنقی عقد لی فیه جزع ظفار، فلما فرغت انسل من عنقی و لا ادری، فلما رجعت الی الرحل ذهبت ألتمسه فی عنقی فلم أجده وفد أخذ الناس فی الرحیل؛ فرجعت الی مکانی فالتمسته حتّی وجدته؛ ثم جئت الی الرحل و قد أقبل الرهط الذین کانوا یرحلون بی فاحتملوا هودجی و هم یحسبون أنی فیه؛ و شدوه علی البعیر و انطلقوا. فتلففت بجلبابی و اضطجعت و نمت فی مکانی اذ مر بی صفوان بن المعطل السلمی و قد کان تخلف عن العسکر، فلما رآنی قرب البعیر فقال: ارکبی و استأخر عنی و انطلق سریعا یطلب الناس حتّی أتینا الجیش و قد نزلوا موغرین فی نحر الظهیرة، فلما رأونی یقود بی صفوان قال أهل الافک ما قالوا، و کان الذی تولی الافک عبد اللّه بن أبی بن سلول فی رجال من الخزرج. فلما علمت بذلک استأذنت رسول اللّه أن آتی أبوی، فأذن لی فجئت و قلت لامی: یا أمتاه ما یتحدث الناس؟ قالت یا بنیة هونی علیک قلما کانت امرأة وضیئة عند رجل یحبها و لها ضرائر، الا أکثرن علیها، فقلت: سبحان اللّه. و لما تحدث الناس بهذا دعا رسول اللّه علیّ بن أبی طالب و أسامة بن زید فاستشارهما فأما أسامة فأثنی علی خیرا و أمّا علی فانه قال: ان النساء لکثیر و انک لقادر علی أن تستخلف، سل الجاریة فانها ستصدقک، فدعا رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله بریرة لیسألها، فقام إلیها علی بن أبی طالب فضربها ضربا شدیدا، یقول: اصدقی رسول اللّه، فقالت: و اللّه ما أعلم الا خیرا الا أنّها جاریة حدیثة السن تنام عن عجین أهلها فتأتی الداجن فتأکله. فاستعذر رسول اللّه یومئذ فی خطبة قصیرة خطبها فقال: من یعذرنی من رجل بلغنی أذاه فی أهل بیتی فقام سعد بن معاذ فقال: أنا أعذرک ان کان من الاوس ضربت عنقه، و ان کان من الخزرج أمرت ففعلنا أمرک، فقام سعد بن عبادة سید الخزرج و کان قبل ذلک رجلا صالحا و لکن احتملته الحمیة فقال لسعد: کذبت لعمرو اللّه ما تقتله و لا تقدر علی قتله، فتثاور الحیان: الاوس و الخزرج، فسکتهم رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله. ثمّ دخل رسول اللّه علی و عندی ابوای، فجلس و حمد اللّه و أثنی علیه، ثمّ قال: یا عائشة! قد کان ما بلغک من قول الناس، فاتقی اللّه و ان کنت قد قارفت سوءا فتوبی الی اللّه، فقلت: و اللّه لا أتوب و اللّه یعلم انی لبریئة، فما برح رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله حتّی نزل علیه الوحی ببراءتی. ثمّ ان حسانا هجا صفوان بن المعطل، فاعترضه صفوان و ضربه بذباب السیف. فلما جاء به الی رسول اللّه استوهبه من حسان فوهبه له و أعطاه عوضا منها بئر حاء و سیرین أمة قبطیة فولدت له عبد الرحمن بن حسان، و لقد سئل عن ابن المعطل فوجدوه رجلا حصورا ما یأتی النساء، و فی لفظ أنّه لما بلغه خبز الافک قال: سبحان اللّه و اللّه ما کشفت کنف أنثی قط، فقتل بعد ذلک شهیدا فی سبیل اللّه. هذا ملخص القصة، و قد کان الغالب علیها طنطنة القصاصین، فأعرضنا عن ذکرها بتفصیلها، لان العارف بسبک الآثار المختلقة قلیل؛ و انما ذکرنا منها ما یمکننا النقد علیها و یصحّ تمسک العموم بها، فنقول: «1» راویة هذا الافک نفس عائشة، و قد تفرد بنقله، و لم یرد فی سرد غزوة المریسیع ذکر من ذلک، و کل من ذکر القصة أفرد لها فصلا علی حدة بعد ذکره غزوة المریسیع بروایة عائشة. «2» ان رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله لم یکن لیخرج معه نساءه فی الغزوات، و لم یرد ذکر من ذلک فی غزوة من غزواته حتّی فی غزوة بنی المصطلق الا من عائشة فی حدیثه هذا. «3» غزا رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله بنی المصطلق مغیرا یسرع السیر الیهم فهجم علیهم، لما بلغه أنهم یجمعون له؛ فلم یکن یناسب له مع هذا أن یخرج معه عائشة و لا غیرها. «4» کان رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله نزل بالجیش فبات به بعض اللیل ثمّ ارتحل باللیل، و لم تکن عائشة تحتاج باللیل أن تبعد عن الجیش لقضاء حاجتها، فکیف لم تسمع همهمة الرکبان و قعقعة السلاح و صهیل الافراس حین قفلوا و أبعدوا، و کیف لم تعد حتّی تدرک القافلة، و کیف غلبتها عینها فنامت و الحال هذه. «5» هل کانت عائشة فی هذه الغزوة وحدها؛ لم تکن معه امرأة أخری من خادم و غیره؟ کیف یکون ذلک؟ و لو کان معها غیرها کیف لم یخبر الرحالین أن عائشة راحت لتفقد عقدها، و الهودج خالیة عنها. «6» أشار علی علی رسول اللّه أن یسأل الجاریة- و هی بریرة مولاة عائشة- فان کانت هی عندها فی سفرتها هذه فکیف لم تخبر الناس أن الهودج خالیة، و إذا لم تکن عندها. فکیف أشار علیّ لیسألها رسول اللّه، ثمّ ضربها ضربا شدیدا لیصدق و لم سألها رسول اللّه عن ذلک و هی لم تکن فی السفرة. «7» تکلمت عائشة مع امها أم رومان، و قد رووا أنّها توفیت سنة أربع و قیل سنة خمس، لکنهم قالوا بوفاتها آخر سنة ست تحکما لیتوافق مع خبر الافک، و هو کما تری. «8» سعد بن معاذ استشهد بعد غزوة بنی قریظة سنة خمس فکیف تثاور مع سعد بن عبادة بعد غزوة بنی المصطلق فی سنة ست؟ حکموا بأن الغزوة کانت قبل الخندق لیتوافق مع خبر الافک و هو تحکم. «9» سیرین أخت ماریة القبطیة أهدیت الی النبیّ صلّی اللّه علیه و آله فی سنة سبع و قیل سنة ثمان، فوهبها النبیّ صلّی اللّه علیه و آله لحسان- تری نص ذلک فی کتب التراجم: ترجمة صفوان؛ و سیرین و ماریة و عبد الرحمن بن حسان فکیف تقول عائشة: وهبها رسول اللّه لحسان فی هذه القصة و هی حینئذ بالاسکندریة عند مالکها المقوقس. «10» زعمت أن صفوان کان حصورا- و الحصور ان کان بمعنی حبس النفس عن الشهوات؛ فهو وصف اختیاری؛ لا ینفع تبرئة لها، مع أنّه لا یصحّ التعبیر بأنهم وجدوه کذلک؛ و ان کان وصفا لخلقته؛ فقد روی فی حدیث صححه ابن حجر عند ترجمة صفوان أنه جاءت امرأة صفوان بن المعطل الی النبیّ صلّی اللّه علیه و آله فقالت یا رسول اللّه ان زوجی صفوان یضربنی الحدیث، قال ابن حجر، و قد أورد هذا الاشکال قدیما البخاری و مال الی تضعیف الحدیث. فتری أنهم یضعفون الحدیث الصحیح لیصح لهم حدیث الافک، ان هذا لشی ء عجاب. «11» لقد صحّ ان رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله بعد ما قال عبد اللّه بن أبی ما قال، رحل من المریسیع و لم ینزل بهم الا فی الیوم الثانی حین آذتهم الشمس، فوقعوا نیاما، و انما فعل ذلک لیشغل الناس عن الحدیث الذی کان بالامس، ثمّ راح بعد یقظتهم حتّی سلک الحجاز و نزل بقعاء ثمّ رحل مسرعا حتّی قدم المدینة، فلم ینزل لیلا أو بعض لیل حتّی یصحّ قولها فی رواحها. لقضاء الحاجة. «12» کیف تصدی القرآن العزیز ردا علی ابن أبی فی قوله:« لَیُخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَّ» فأنزل سورة المنافقون و ذکر فیها مقاله و خبث نیته و لم یذکر قصة الافک و ظرفها سورة المنافقون، ثمّ ذکرها فی سورة النور؛ و قد نزل فی سنة تسع بعد ثلاث سنین. «13» تقول آیة الافک« إِنَّ الَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَناتِ الْغافِلاتِ الْمُؤْمِناتِ» فوصفها أولا بالغفلة عن هذا الافک، و هو یناسب ماریة القبطیة حیث کانت خارجة عن المدینة نازلة فی مشربتها لا یختلف عندها الا رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و نسیبها المأبور: و اما عائشة فقد کانت قهرمانة الافک و حیث بقیت مع صفوان وحدها، و لم یدرکا الجیش الا فی نحر الظهیرة فلتذهب نفسها کل مذهب؛ و کیف کانت غافلة عن ذلک و هی تقول:« فارتعج العسکر؛ لما رأوا أن طلع الرجل یقود بی». «14» وصفها آیة الافک بالایمان، و الحال أن القرآن العزیز یعرض بعدم ایمان عائشة فی قوله« عَسی رَبُّهُ إِنْ طَلَّقَکُنَّ أَنْ یُبْدِلَهُ أَزْواجاً خَیْراً مِنْکُنَّ مُسْلِماتٍ مُؤْمِناتٍ» الآیة و هکذا یؤذن بتظاهرها علی النبیّ صلّی اللّه علیه و آله فی قوله« إِنْ تَتُوبا إِلَی اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُکُما وَ إِنْ تَظاهَرا عَلَیْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلاهُ وَ جِبْرِیلُ وَ صالِحُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمَلائِکَةُ بَعْدَ ذلِکَ ظَهِیرٌ» ثم یعرض بخیانتها فی قوله:« ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِینَ کَفَرُوا امْرَأَتَ نُوحٍ وَ امْرَأَتَ لُوطٍ کانَتا تَحْتَ عَبْدَیْنِ مِنْ عِبادِنا صالِحَیْنِ فَخانَتاهُما، فَلَمْ یُغْنِیا عَنْهُما مِنَ اللَّهِ شَیْئاً وَ قِیلَ ادْخُلَا النَّارَ مَعَ الدَّاخِلِینَ».

ص: 106

ص: 104

ص: 107

ص: 105

ص: 108

ص: 106

ص: 109

ص: 107

روایات

روایت1.

خصال: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: از کلام زشت و فحش بپرهیزید، همانا خداوند فحش دهنده ای را که بسیار کلام زشت می گوید دوست نمی دارد.(1)

روایت2.

خصال: از ابوالحسن اول علیه السلام نقل شده که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چهار چیز قلب را فاسد می کند و نفاق را در دل ها می رویاند آنطور که آب درخت را می رویاند: گوش دادن به لهو و لعب، بد دهانی، رفتن در خانه سلطان و شکار حیوانات.(2)

ص: 110


1- . خصال 1 : 83
2- . همان : 108

ص: 108

روایت3.

خصال: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: از فحش دادن بپرهیزید، همانا خداوند فحش دهنده بد دهان و گدای سمج را دوست ندارد.(1)

روایت4.

امالی طوسی: پیامبر صلی الله علیه و آله در وصیتش به امیرالمؤمنین علیه السلام هنگام رحلتش فرمود: پسرم، برای خدا عمل کن و از شخص بددهان منزجر باش.(2)

روایت5.

امالی طوسی: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خداوند شخص با حیا و پاکدامن را دوست و گدای بددهان و سمج را دشمن می دارد.(3)

روایت6.

امالی طوسی: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: فحش هرگز در چیزی نیست مگر انکه ان را زشت می کند، حیا نیز هرگز در چیزی نیست مگر انکه ان را زینت می دهد.(4)

روایت7.

علل الشرایع: در خطبه فاطمه سلام الله علیها آمده است: خداوند پرهیز از تهمت به زنان شوهر دار را برای دوری از لعن و نفرین، واجب کرده است.(5)

روایت8.

علل الشرایع(6)،

عیون اخبار الرضا: امام رضا علیه السلام فرمود: خداوند عزّ و جل نسبت ناروا به زنان عفیف را حرام کرده زیرا در آن مفاسدی است باین شرح: الف: فساد و تباه شدن انساب. ب: نفی و سلب کردن فرزند از مادر. ج: ابطال و از بین بردن مواریث. د: ترک تربیت فرزند. ه: نابود شدن معارف. و: مساوی و شرور و علّت های دیگری که جملگی موجب فساد خلق می باشند.(7)

ص: 111


1- . همان : 128
2- . امالی طوسی 1 : 7
3- . همان : 73
4- . همان : 193 و در مجالس مفید : 107 مانند آن دیده شده است.
5- . علل الشرایع 1 : 236
6- . علل الشرایع 2 : 165 و در باب 68 شماره 8 گذشت که تهمت زدن به زنان شوهردار از گناهان کبیره است، زیرا خداوند تعالی فرمود: «لعنوا فی الدنیا و الاخرة و لهم عذاب عظیم».
7- . عیون اخبار الرضا 2 : 92

ص: 109

روایت9.

تفسیر عیاشی: امام صادق علیه السلام فرمود: در قیامت خداوند به سه گروه نگاه نمی کند و پاکشان نمی کند و عذاب دردناک برای آنان است: مردانی که مرد نامحرم را بر زنانشان داخل می کنند، فحش دهنده ای که بسیار فحش می دهد و کسی که گدایی می کند و در دستش آثار ثروت هست(کنایه از توانایی بر کار است).(1)

روایت10.

تفسیر عیاشی: سلیم بن قیس از امیرالمؤمنین علیه السلام روایت می کند که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خداوند بهشت را بر هر دشنام گوی بددهان و کم حیا و بی مبالات به گفته هایش و آنچه درباره اش می گویند، حرام کرده است. اگر تحقیق کنی او را فرزند زنا می یابی ویا شیطان در نطفه او مشارکت کرده است.(2)

روایت11.

نوادر: مانند حدیث قبلی و در آخر اضافه شده: گفته شد: آیا کسی هست که نسبت به آنچه می گوید و آنچه درباره اش می گویند بی تفاوت باشد؟ فرمود: بله، آنکه متعرض مردم می شود و در باره ی انان حرف می زند و می داند که مردم هم او را رها نمی کنند، این کسی است که نسبت به آنچه می گوید و آنچه درباره اش می گویند بی تفاوت و بی مبالات است.(3)

روایت12.

نوادر: امام صادق علیه السلام فرمود: حیا از ایمان است و ایمان در بهشت، بد زبانی از جفا است و جفا در جهنم.(4)

روایت13.

نوادر: از امام صادق علیه السلام نقل شده که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خداوند شخص با حیاو بردبار و بی نیاز پاکدامن را دوست دارد،

ص: 112


1- . تفسیر عیاشی 1 : 178
2- . همان 2 : 299
3- . نوادر، کتاب زهد حسین بن سعید اهوازی، خطی است.
4- . برای این حدیث شرح مکفی از مؤلف وجود دارد. ر.ک 71 : 329

الأخبار

«1»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: إِیَّاکُمْ وَ الْفُحْشَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَا یُحِبُّ الْفَاحِشَ الْمُتَفَحِّشَ (1).

«2»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ قَالَ رُوِیَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُثْمَانَ عَنْ مُوسَی الْمَرْوَزِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَرْبَعٌ یُفْسِدْنَ الْقَلْبَ وَ یُنْبِتْنَ النِّفَاقَ فِی الْقَلْبِ کَمَا یُنْبِتُ الْمَاءُ الشَّجَرَ اسْتِمَاعُ اللَّهْوِ وَ الْبَذَاءُ وَ إِتْیَانُ بَابِ السُّلْطَانِ وَ طَلَبُ الصَّیْدِ(2).

ص: 110


1- 1. الخصال ج 1 ص 83 فی حدیث.
2- 2. الخصال ج 1 ص 108.

آگاه باشید، خداوند، دشنام گوی بد دهان و گدای سمج را دشمن می دارد.

روایت14.

نوادر: از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: حیا و پاک دامنی و عجز و ناتوانی - ناتوانی زبان نه قلب – از ایمان است، و دشنام و بد زبانی و گستاخی از نفاق.

روایت15.

هدایة: [ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: از هفت گناهی که موجب هلاکت می شودبپرهیزید: شرک به خدا، تا جایی که فرمود: و تهمت ناروا به زنان شوهردار بی خبر با ایمان].(1)

ص: 113


1- . هدایه : 177
«3»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: إِنَّ اللَّهَ یُبْغِضُ الْفَاحِشَ الْبَذِیَّ السَّائِلَ الْمُلْحِفَ (1).

«4»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی: فِیمَا أَوْصَی بِهِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عِنْدَ وَفَاتِهِ کُنْ لِلَّهِ یَا بُنَیَّ عَامِلًا وَ عَنِ الْخَنَاءِ زَجُوراً(2).

«5»

ما، [الأمالی ] للشیخ الطوسی عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْحَیِیَّ الْمُتَعَفِّفَ وَ یُبْغِضُ الْبَذِیَّ السَّائِلَ الْمُلْحِفَ .(3)

«6»

ما، [الأمالی ] للشیخ الطوسی عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَا کَانَ الْفُحْشُ فِی شَیْ ءٍ قَطُّ إِلَّا شَانَهُ وَ لَا کَانَ الْحَیَاءُ فِی شَیْ ءٍ قَطُّ إِلَّا زَانَهُ .(4)

«7»

ع، [علل الشرائع ]: فِی خُطْبَةِ فَاطِمَةَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهَا فَرَضَ اللَّهُ اجْتِنَابَ قَذْفِ الْمُحْصَنَاتِ حَجْباً عَنِ اللَّعْنَةِ .(5)

«8»

ع (6) ، [علل الشرائع ] ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام ] فِی عِلَلِ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الرِّضَا علیه السلام: حَرَّمَ اللَّهُ قَذْفَ الْمُحْصَنَاتِ (7) لِمَا فِیهِ مِنْ إِفْسَادِ الْأَنْسَابِ وَ نَفْیِ الْوَلَدِ وَ إِبْطَالِ الْمَوَارِیثِ وَ تَرْکِ التَّرْبِیَةِ وَ ذَهَابِ الْمَعَارِفِ وَ مَا فِیهِ مِنَ الْمَسَاوِی وَ الْعِلَلِ الَّتِی تُؤَدِّی إِلَی فَسَادِ

ص: 111


1- 1. الخصال ج 1 ص 128 و الاسناد هکذا: الخلیل، عن ابن صاعد، عن حمزة ابن العباس، عن یحیی بن نصر، عن ورقاء بن عمر، عن الأعمش عن أبی صالح؛ عن أبی هریرة.
2- 2. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 7.
3- 3. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 73.
4- 4. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 193، و تری مثله فی مجالس المفید: 107.
5- 5. علل الشرائع ج 1 ص 236.
6- 6. علل الشرائع ج 2 ص 165؛ و قد مر فی الباب 68 تحت الرقم 8 أن قذف المحصنات من الکبائر، لان اللّه عزّ و جلّ یقول:« لُعِنُوا فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِیمٌ»
7- 7. ما بین العلامتین کان ساقطا من الأصل أضفناه من المصدرین بالقرینة.

باب هشتاد و چهارم : دیاثت(مردی که مرد نامحرم بر زنش داخل می کند) و قوادی(کسی که به زنا راهنمایی کند)

روایات

روایت1.

خصال: از امام باقر علیه السلام نقل شده که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بوی بهشت از مسافت پانصد ساله می رسد، و به عاق والدین و دیوث نمی رسد، سوال شد: ای رسول خدا، دیوث کیست؟ فرمود: کسی که زنش زنا می دهد و او می داند.(1)

روایت2.

خصال: از رسول خدا صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام وصیت شده: از این امت ده چیز، کفر به خدای بزرگ است: بهتان زن، جادوگر و دیوث و ... .(2)

روایت3.

عیون اخبار الرضا: ابوجعفر ثانی علیه السلام از پدرانش نقل کرده رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: شبی که به معراج رفتم زنی را دیدم که سر و رویش آتش گرفته بود و مشغول خوردن روده های خود بود آن کسی بود که دلّالی جنسی به حرام میکرد.(3)

روایت4.

ثواب الاعمال: علی بن جعفر از امام کاظم علیه السلام روایت کرد که فرمود: بهشت بر سه کس حرام است: سخن چین، معتاد به شراب و دیوث که او فاسق و فاجر است.(4)

ص: 114


1- . خصال 1 : 20
2- . همان 2 : 61
3- . عیون اخبار الرضا 2 : 11 در ضمن یک حدیث طولانی.
4- . ثواب الاعمال : 241

الْخَلْقِ (1).

«9»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مُحَمَّدٍ الْحَلَبِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: ثَلَاثَةٌ لَا یَنْظُرُ اللَّهُ إِلَیْهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ لَا یُزَکِّیهِمْ وَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ الدَّیُّوثُ مِنَ الرِّجَالِ وَ الْفَاحِشُ الْمُتَفَحِّشُ وَ الَّذِی یَسْأَلُ النَّاسَ وَ فِی یَدِهِ ظَهْرُ غِنًی (2).

«10»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ سُلَیْمِ بْنِ قَیْسٍ الْهِلَالِیِّ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ الْجَنَّةَ عَلَی کُلِّ فَاحِشٍ بَذِیٍّ قَلِیلِ الْحَیَاءِ لَا یُبَالِی مَا قَالَ وَ لَا مَا قِیلَ لَهُ فَإِنَّکَ إِنْ فَتَّشْتَهُ لَمْ تَجِدْهُ إِلَّا لِغَیَّةٍ(3)

أَوْ شِرْکِ شَیْطَانٍ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ فِی النَّاسِ شِرْکُ شَیْطَانٍ قَالَ أَ وَ مَا تَقْرَأُ قَوْلَ اللَّهِ تَعَالَی وَ شارِکْهُمْ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ(4).

«11»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنِ سُلَیْمٍ: مِثْلَهُ وَ زَادَ فِی آخِرِهِ قِیلَ أَ یَکُونُ مَنْ لَا یُبَالِی مَا قَالَ وَ مَا قِیلَ لَهُ فَقَالَ نَعَمْ مَنْ تَعَرَّضَ لِلنَّاسِ فَقَالَ فِیهِمْ وَ هُوَ یَعْلَمُ أَنَّهُمْ لَا یَتْرُکُونَهُ فَذَلِکَ الَّذِی لَا یُبَالِی مَا قَالَ وَ مَا قِیلَ لَهُ (5).

«12»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنِ الْحَذَّاءِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الْحَیَاءُ مِنَ الْإِیمَانِ وَ الْإِیمَانُ فِی الْجَنَّةِ وَ الْبَذَاءُ مِنَ الْجَفَا وَ الْجَفَا فِی النَّارِ(6).

«13»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنِ ابْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْحَیِیَّ الْحَلِیمَ الْغَنِیَّ الْمُتَعَفِّفَ

ص: 112


1- 1. عیون الأخبار ج 2 ص 92.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 178، فی آیة آل عمران ص 77.
3- 3. أی زنیة، یقال: ولد فلان لغیة: نقیض لرشدة، و أصله غوی.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 299.
5- 5. کتاب الزهد للحسین بن سعید الأهوازی مخطوط.
6- 6. للحدیث شرح مستوفی للمؤلّف راجع ج 71 ص 329.

روایت5.

محاسن: از امام باقر علیه السلام سوال شد به ما بگو از واصله و موصوله که پیامبر لعن فرموده اند، فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله نفرین کرد واصله را یعنی کسی که در جوانی زنا می داده و وقتی پیر شد زنان را به مردان می رساند، این واصله و موصوله است.(1)

روایت6.

محاسن: امام صادق علیه السلام از پدرش نقل کرد که علی علیه السلام فرمود: خداوند برای مؤمن غیرت دارد پس غیرت به خرج بده، و کسی که غیرت نداشته باشد دلش واژگونه است.(2)

روایت7.

محاسن: از امام صادق علیه السلام نقل کرد که علی علیه السلام فرمود: ای اهل عراق، زنان شما در راه با مردان به هم می رسند و برخورد دارند، آیا شرم نمی کنید؟ و فرمود: خداوند لعنت کند مردی را که غیرت ندارد.(3)

روایت8.

محاسن: از امام صادق علیه السلام نقل شده که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: ابراهیم علیه السلام غیرتمند بود، خدا بینی کسی را که غیرت ندارد قطع گرداند.(4)

روایت9.

محاسن: امام باقر علیه السلام فرمود: سه کس هستند که نمازشان قبول نیست، از ایشان دیوث است که با زنش زنا می کنند.(5)

روایت10.

محاسن: راوی گوید از امام باقر علیه السلام شنیدم که می فرمود: ابلیس بر نوح علیه السلام رسید که در حال نماز بود، بر نماز نیکوی او حسادت کرد، ابلیس گفت:

ص: 115


1- . محاسن : 114
2- . همان : 115
3- . همان
4- . همان
5- . همان

أَلَا وَ إِنَّ اللَّهَ یُبْغِضُ الْفَاحِشَ الْبَذِیَّ السَّائِلَ الْمُلْحِفَ.

«14»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنِ الصَّیْقَلِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ الْحَیَاءَ وَ الْعَفَافَ وَ الْعِیَّ عِیُّ اللِّسَانِ لَا عِیُّ الْقَلْبِ مِنَ الْإِیمَانِ وَ الْفُحْشَ وَ الْبَذَاءَ وَ السَّلَاطَةَ مِنَ النِّفَاقِ (1).

«15»

الْهِدَایَةُ، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: اجْتَنَبُوا السَّبْعَ الْمُوبِقَاتِ الشِّرْکَ بِاللَّهِ إِلَی أَنْ قَالَ وَ قَذْفَ الْمُحْصَنَاتِ الْغَافِلَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ (2).

ص: 113


1- 1. صدر الخبر هکذا: عن الصیقل قال: کنت عند أبی عبد اللّه علیه السلام جالسا فبعث غلاما له أعجمیا فی حاجة الی رجل فانطلق ثمّ رجع فجعل أبو عبد اللّه علیه السلام یستفهمه الجواب و جعل الغلام لا یفهمه مرارا. قال: فلما رأیته لا یتعبر لسانه و لا یفهمه، ظننت أن أبا عبد اللّه علیه السلام سیغضب علیه، قال: و أحد أبو عبد اللّه علیه السلام النظر إلیه ثمّ قال: أما و اللّه لئن کنت عیی اللسان فما أنت بعیی القلب، ثمّ قال: ان الحیاء الحدیث، راجع کتاب الزهد أول باب من الکتاب« باب الصمت الا بخیر و ترک الرجل ما لا یعنیه» و الحدیث فی آخر الباب، و أخرجه المؤلّف فی ج 71 ص 330 عند بیان الحدیث.
2- 2. کتاب الهدایة ص 77.

ای نوح، خدای عز و جل بهشت جاودان را آفرید و درختانش را کاشت، قصر هایش را بنا کرد و نهر هایش را جاری ساخت، سپس بر آن مطلع ساخت و فرمود: «قد أفلح المؤمنون»، قسم به عزتم که در آن دیوث ساکن نمی شود.(1)

روایت11.

فقه الرضا: پیامبر صلی الله علیه و آله کسی را که خود را نسبت به اعمال بد زنش بی خبر نشان می دهد نفرین کرد، او دیوث است و حضرت فرمود: او را بکشید.

روایت12.

فقه الرضا: اگر بر قواد بینه و شاهد اقامه شد، هفتاد و پنج ضربه بزنید، و از شهری که در آن است تبعیدش کنید.(2)

روایت شده نفی، همان زندانی کردن به مدت یک سال است و یا توبه کند.

روایت13.

تفسیر عیاشی: امام صادق علیه السلام فرمود: در قیامت خداوند به سه گروه نگاه نمی کند و پاکشان نمی کند و عذاب دردناک برای آنان است: مردانی که مرد نامحرم را بر زنانشان داخل می کنند، کسی که عادت به دشنام دادن کرده و کسی که گدایی می کند و در دستش آثار ثروت هست(کنایه از توانایی بر کار است).(3)

روایت14.

نوادر راوندی: [ امام کاظم از پدرانش علیهم السلام نقل می کند رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هنگامی که خدای متعال بهشت جاودان را آفرید، شیرش را از طلای درخشان و مشک آنرا مخلوط به آب قرار داد، سپس بهشت را برپاداشت و آن به سخن در آمد: تو خدایی هستی که خدایی غیر تو نیست، زنده و پابرجا، خوشا به حال کس که مقدر شود در من وارد شود.

خداوند تعالی فرمود: قسم به عزت و جلالم و بلندی جایگاهم، در تو معتاد به شراب، کسی که اصرار بر ربا دارد، هرزه گو که همان سخن چین است، دیوث، واو کسی است که غیرت ندارد و در خانه او بر ارتکاب فسق و فجور جمع می شوند، داخل نمی شود].(4)

ص: 116


1- . همان
2- . فقه الرضا : 42
3- . تفسیر عیاشی 1 : 178
4- . نوادر راوندی : 17

باب 84 الدیاثة و القیادة

روایات

«1»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ فُضَیْلٍ عَنْ شُرَیْسٍ الْوَابِشِیِّ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ الْجَنَّةَ لَیُوجَدُ رِیحُهَا مِنْ مَسِیرَةِ خَمْسِمِائَةِ عَامٍ وَ لَا یَجِدُهَا عَاقٌّ وَ لَا دَیُّوثٌ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا الدَّیُّوثُ قَالَ الَّذِی تَزْنِی امْرَأَتُهُ وَ هُوَ یَعْلَمُ (1).

«2»

ل، [الخصال] عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: فِی وَصِیَّتِهِ لِعَلِیٍّ علیه السلام یَا عَلِیُّ کَفَرَ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ عَشَرَةٌ الْقَتَّاتُ وَ السَّاحِرُ وَ الدَّیُّوثُ الْخَبَرَ(2).

«3»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] عَنِ الْوَرَّاقِ عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنْ سَهْلٍ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ الْحَسَنِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَمَّا أُسْرِیَ بِی رَأَیْتُ امْرَأَةً یُحْرَقُ وَجْهُهَا وَ یَدَاهَا وَ هِیَ تَأْکُلُ أَمْعَاءَهَا وَ أَنَّهَا کَانَتْ قَوَّادَةً الْخَبَرَ(3).

«4»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی علیه السلام قَالَ: حُرِّمَتِ الْجَنَّةُ عَلَی ثَلَاثَةٍ النَّمَّامِ وَ مُدْمِنِ الْخَمْرِ وَ الدَّیُّوثِ وَ هُوَ الْفَاجِرُ(4).

ص: 114


1- 1. الخصال ج 1 ص 20.
2- 2. الخصال ج 2 ص 61.
3- 3. عیون الأخبار ج 2 ص 11 فی حدیث طویل.
4- 4. ثواب الأعمال ص 241. و قد تقدم فی ج 76 ص 365 عن کتاب ثواب الأعمال أن من قاود بین رجل و امرأة حراما حرم اللّه علیه الجنة و مأواه جهنم و ساءت مصیرا، و لم یزل فی سخط اللّه حتّی. یموت، و فی ج 76 الباب 67 باب جوامع مناهی النبیّ صلّی اللّه علیه و آله و متفرقاتها شطر کثیر یتعلق بهذه الأبواب فلا تغفل.

باب هشتاد و پنجم : حد قذف(تهمت) و تأدیب در ضرب و شتم و احکام آن

آیات

- «وَالَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ ثُمَّ لَمْ یَأْتُوا بِأَرْبَعَةِ شُهَدَاء فَاجْلِدُوهُمْ ثَمَانِینَ جَلْدَةً وَلَا تَقْبَلُوا لَهُمْ شَهَادَةً أَبَدًا وَأُوْلَئِکَ هُمُ الْفَاسِقُونَ* إِلَّا الَّذِینَ تَابُوا مِن بَعْدِ ذَلِکَ وَأَصْلَحُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ* وَالَّذِینَ یَرْمُونَ أَزْوَاجَهُمْ وَلَمْ یَکُن لَّهُمْ شُهَدَاء إِلَّا أَنفُسُهُمْ فَشَهَادَةُ أَحَدِهِمْ أَرْبَعُ شَهَادَاتٍ بِاللَّهِ إِنَّهُ لَمِنَ الصَّادِقِینَ* وَالْخَامِسَةُ أَنَّ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَیْهِ إِن کَانَ مِنَ الْکَاذِبِینَ وَیَدْرَأُ* عَنْهَا الْعَذَابَ أَنْ تَشْهَدَ أَرْبَعَ شَهَادَاتٍ بِاللَّهِ إِنَّهُ لَمِنَ الْکَاذِبِینَ* وَالْخَامِسَةَ أَنَّ غَضَبَ اللَّهِ عَلَیْهَا إِن کَانَ مِنَ الصَّادِقِینَ* وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَتُهُ وَأَنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ حَکِیمٌ* إِنَّ الَّذِینَ جَاؤُوا بِالْإِفْکِ عُصْبَةٌ مِّنکُمْ لَا تَحْسَبُوهُ شَرًّا لَّکُم بَلْ هُوَ خَیْرٌ لَّکُمْ لِکُلِّ امْرِئٍ مِّنْهُم مَّا اکْتَسَبَ مِنَ الْإِثْمِ وَالَّذِی تَوَلَّی کِبْرَهُ مِنْهُمْ لَهُ عَذَابٌ عَظِیمٌ* لَوْلَا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بِأَنفُسِهِمْ خَیْرًا وَقَالُوا هَذَا إِفْکٌ مُّبِینٌ* لَوْلَا جَاؤُوا عَلَیْهِ بِأَرْبَعَةِ شُهَدَاء فَإِذْ لَمْ یَأْتُوا بِالشُّهَدَاء فَأُوْلَئِکَ عِندَ اللَّهِ هُمُ الْکَاذِبُونَ»؛

{ و کسانی که نسبت زنا به زنان شوهردار می دهند سپس چهار گواه نمی آورند هشتاد تازیانه به آنان بزنید و هیچگاه شهادتی از آنها نپذیرید و اینانند که خود فاسقند* مگر کسانی که بعد از آن [بهتان] توبه کرده و به صلاح آمده باشند که خدا البته آمرزنده مهربان است* و کسانی که به همسران خود نسبت زنا می دهند و جز خودشان گواهانی [دیگر] ندارند هر یک از آنان [باید] چهار بار به خدا سوگند یاد کند که او قطعا از راستگویان است* و [گواهی در دفعه] پنجم این است که [شوهر بگوید] لعنت خدا بر او باد اگر از دروغگویان باشد* و از [زن] کیفر ساقط می شود در صورتی که چهار بار به خدا سوگند یاد کند که [شوهر] او جدا از - دروغگویان است* و [گواهی] پنجم آنکه خشم خدا بر او باد اگر [شوهرش] از راستگویان باشد* و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود و اینکه خدا توبه پذیر سنجیده کار است [رسوا می شدید]* در حقیقت کسانی که آن بهتان [داستان افک] را [در میان] آوردند دسته ای از شما بودند آن [تهمت] را شری برای خود تصور مکنید بلکه برای شما در آن مصلحتی [بوده] است برای هر مردی از آنان [که در این کار دست داشته] همان گناهی است که مرتکب شده است و آن کس از ایشان که قسمت عمده آن را به گردن گرفته است عذابی سخت خواهد داشت* چرا هنگامی که آن [بهتان] را شنیدید مردان و زنان مؤمن گمان نیک به خود نبردند و نگفتند این بهتانی آشکار است* چرا چهار گواه بر [صحت] آن [بهتان] نیاوردند پس چون گواهان [لازم] را نیاورده اند اینانند که نزد خدا دروغگویانند}(1)

روایات

روایت1.

تفسیر قمی: از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: کسی که به دیگری نسبت زنا یا لواط می دهد هشتاد ضربه شلاق می خوردو هیچ گاه شهادتش قبول نمی شود مگر بعد از توبه، یا انکه خود را تکذیب کند. اگر سه نفر شهادت دهند و یک نفر نیاید آن سه نفر حد می خورند و شهادت چهار نفر قبول نمی شود مگر انکه هر چهار نفر بگویند: دیدیم مانند میله در سرمه دان، و کسی که بر زنای خود شهادت دهد قبول نیست تا آنکه چهار مرتبه تکرار کند.(2)

روایت2.

قرب الاسناد: از امام صادق از پدرش علیهما السلام روایت شده در زمان علی علیه السلام مردی را آوردند که با کنیز همسرش نزدیکی کرده و او حامله شده بود و او ادعا می کرد: کنیز را به من بخشیده و زن انکار می کرد. حضرت به مرد فرمود: یا شاهد بیاور یا سنگسارت می کنم. وقتی زن این را دید اعتراف کرد و حضرت بر او حد جاری کرد.(3)

روایت3.

قرب الاسناد: با سند قبلی، امیرالؤمنین علیه السلام با کنایه و گوشه زدن حد نمی زد مگر آنکه تهمت صریحی زده می شد؛ (ای زنا کار)، (ای فرزند زنا کار) و (تو فرزند پدرت نیستی).(4)

روایت4.

قرب الاسناد: از امام صادق از پدرش علیهما السلام روایت شده علی علیه السلام فرمود:

ص: 117


1- . نور / 5-13
2- . تفسیر قمی : 451
3- . قرب الاسناد : 37
4- . همان : 37 و 95
«5»

سن، [المحاسن] عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ وَ أَظُنُّ مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی هَاشِمٍ عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: قِیلَ لَهُ بَلَغَنَا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَعَنَ الْوَاصِلَةَ وَ الْمَوْصُولَةَ قَالَ إِنَّمَا لَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْوَاصِلَةَ الَّتِی تَزْنِی فِی شَبَابِهَا فَلَمَّا أَنْ کَبِرَتْ کَانَتْ تَقُودُ النِّسَاءَ إِلَی الرِّجَالِ فَتِلْکَ الْوَاصِلَةُ وَ الْمَوْصُولَةُ(1).

«6»

سن، [المحاسن] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ وَ غَیْرِهِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ غِیَاثٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ قَالَ عَلِیٌّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ: إِنَّ اللَّهَ یَغَارُ لِلْمُؤْمِنِ فَلْیَغَرْ مَنْ لَا یَغَارُ فَإِنَّهُ مَنْکُوسُ الْقَلْبِ (2).

«7»

سن، [المحاسن] فِی رِوَایَةِ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: یَا أَهْلَ الْعِرَاقِ نُبِّئْتُ أَنَّ نِسَاءَکُمْ یُوَافِینَ الرِّجَالَ فِی الطَّرِیقِ أَ مَا تَسْتَحْیُونَ وَ قَالَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ لَا یَغَارُ(3).

«8»

سن، [المحاسن] عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: کَانَ إِبْرَاهِیمُ علیه السلام غَیُوراً وَ جَدَعَ اللَّهُ أَنْفَ مَنْ لَا یَغَارُ(4).

«9»

سن، [المحاسن] عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: ثَلَاثَةٌ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ لَهُمْ صَلَاةً مِنْهُمُ الدَّیُّوثُ الَّذِی یُفْجَرُ بِامْرَأَتِهِ (5).

«10»

سن، [المحاسن] فِی رِوَایَةِ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: عَرَضَ إِبْلِیسُ لِنُوحٍ علیه السلام وَ هُوَ قَائِمٌ یُصَلِّی فَحَسَدَهُ عَلَی حُسْنِ صَلَاتِهِ فَقَالَ:

ص: 115


1- 1. المحاسن ص 114.
2- 2. المحاسن ص 115.
3- 3. المحاسن ص 115.
4- 4. المحاسن ص 115.
5- 5. المحاسن ص 115.

حد زنا کار از حد قذف شدیدتر است، و نیز حد شرابخوار از آن شدید تر است.(1)

روایت5.

قرب الاسناد: با سند قبلی، امیرالؤمنین علیه السلام فرمود: در سخن و کلام قصاص نیست.(2)

روایت6.

قرب الاسناد: از امام کاظم علیه السلام نقل شده که فرمود: زنا کار را به شدید ترین شلاق بزنید، حد افترا زننده بین دو حد شلاق است.(3)

روایت7.

عیون اخبار الرضا: امام رضا از پدرانش از امیرالمؤمنین علیهم السلام نقل شده که فرمود: اگر از زنی سوال شد که چه کسی با تو زنا کرده؟ و او بگوید: فلانی، دو حد به او می زنند، یکی برای بهتان به آن مرد و یکی حد اقرار خودش.(4)

صحیفة الرضا: مانند این حدیث را نقل کرده است.(5)

روایت8.

علل الشرایع: از حضرت امام باقر علیه السّلام در باره مردی که به همسرش گفت: وقتی پیش من آمدی باکره نبودی، نقل شده آن حضرت فرمودند:

بر مرد حدّی نیست زیرا گاهی پرده بکارت بدون جماع و عمل نزدیکی زائل می شود پس کلام مرد دلالت بر نسبت ناروا به زن ندارد تا حدّ بر او ثابت شود.(6)

روایت9.

علل الشرایع: راوی ازحضرت صادق علیه السّلام نقل کرده و گفته است: از آن جناب سؤال شد: مردی با کنیز مادرش نزدیکی کرده و او را صاحب فرزند نموده حال شخصی به فرزند کنیز نسبت ناروا می دهد حکمش چیست؟ حضرت فرمودند: نسبت دهنده را باید حدّ زد زیرا کنیز مورد اکراه واقع شده و از روی میل اقدام به زنا نکرده.(7)

روایت10.

علل الشرایع: از حضرت باقر علیه السّلام در مورد نسبت ناروا دادن به زن محصنه آزاد روایت شده که آن جناب فرمودند: نسبت دهنده را هشتاد تازیانه باید زد؛ زیرا این مقدار از تازیانه حق آن زن می باشد.(8)

روایت11.

علل الشرایع: از ابی الحسن حذّاء نقل شده:

ص: 118


1- . همان : 89
2- . همان
3- . همان : 149
4- . عیون اخبار الرضا 2 : 39
5- . صحیفة الرضا : 14
6- . علل الشرایع 2 : 187
7- . همان : 221
8- . همان : 226

یَا نُوحُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ جَنَّةَ عَدْنٍ وَ غَرَسَ أَشْجَارَهَا وَ اتَّخَذَ قُصُورَهَا وَ شَقَّ أَنْهَارَهَا ثُمَّ اطَّلَعَ عَلَیْهَا فَقَالَ قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ أَلَا وَ عِزَّتِی لَا یَسْکُنُهَا دَیُّوثٌ (1).

«11»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: لَعَنَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله الْمُتَغَافِلَ عَنْ زَوْجَتِهِ وَ هُوَ الدَّیُّوثُ وَ قَالَ صلی الله علیه و آله اقْتُلُوا الدَّیُّوثَ.

«12»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: إِنْ قَامَتِ الْبَیِّنَةُ عَلَی قَوَّادٍ جُلِدَ خَمْسَةً وَ سَبْعِینَ وَ نُفِیَ عَنِ الْمِصْرِ الَّذِی هُوَ فِیهِ.

وَ رُوِیَ: النَّفْیُ هُوَ الْحَبْسُ سَنَةً أَوْ یَتُوبَ (2).

«13»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مُحَمَّدٍ الْحَلَبِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: ثَلَاثَةٌ لا یَنْظُرُ اللَّهُ إِلَیْهِمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ لا یُزَکِّیهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ الدَّیُّوثُ مِنَ الرِّجَالِ وَ الْفَاحِشُ الْمُتَفَحِّشُ وَ الَّذِی یَسْأَلُ النَّاسَ وَ فِی یَدِهِ ظَهْرُ غِنًی (3).

«14»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ جَنَّةَ عَدْنٍ خَلَقَ لَبِنَهَا مِنْ ذَهَبٍ یَتَلَأْلَأُ وَ مِسْکٍ مَدُوفٍ ثُمَّ أَمَرَهَا فَاهْتَزَّتْ وَ نَطَقَتْ فَقَالَتْ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ فَطُوبَی لِمَنْ قُدِّرَ لَهُ

دُخُولِی قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی وَ ارْتِفَاعِ مَکَانِی لَا یَدْخُلُکِ مُدْمِنُ خَمْرٍ وَ لَا مُصِرٌّ عَلَی رِبًا وَ لَا قَتَّاتٌ وَ هُوَ النَّمَّامُ وَ لَا دَیُّوثٌ وَ هُوَ الَّذِی لَا یَغَارُ وَ یُجْتَمَعُ فِی بَیْتِهِ عَلَی الْفُجُورِ الْحَدِیثَ (4).

ص: 116


1- 1. المحاسن ص 115.
2- 2. فقه الرضا علیه السلام : 42.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 178 و قد مر تحت الرقم 9 فی الباب السابق.
4- 4. نوادر الراوندیّ ص 17، و ما بین العلامتین کان محله بیاضا أخرجناه من المصدر.

محضر مبارک حضرت صادق علیه السّلام بودم، مردی از من سؤال کرد و گفت: غریم و بدهکارت چه کرد؟ من گفتم: ای پسر زن زانیه بدهکارم او است، در این هنگام حضرت نظر تندی به من فرمود، من عرض کردم: فدایت شوم: این مرد زرتشتی بوده و با مادر و خواهر ازدواج می کند. حضرت فرمودند: مگر این ازدواج در دین ایشان ازدواج محسوب نمی شود ؟!(1)

روایت12.

علل الشرایع: از ابی مریم انصاری نقل شده از حضرت امام باقر علیه السّلام پرسیدم: آیا جوان نابالغی که به مردی نسبت ناروا داده است را حدّ می زنند؟ حضرت فرمودند: خیر زیرا اگر آن مرد به این جوان نسبت ناروا می داد حدّ نمی خورد.(2)

روایت13.

علل الشرایع: حدیث از ابو بصیر نقل شده از حضرت امام صادق علیه السّلام پرسیدم: اگر مردی دختر بچه نابالغی را قذف کند و مورد نسبت ناروا قرار دهد آیا حدّ می خورد؟ حضرت فرمودند: او را حدّ نمی زنند مگر آنکه آن دختر بالغ شده یا نزدیک به بلوغ رسیده باشد.(3)

روایت14.

قرب الاسناد: از امام صادق از پدرش علیهما السلام درباره مردی که به کسی گفته ای شرابخوار، ای گوشت خوک خور، سوال شد، فرمود: حد بر او نیست، لکن چند شلاق به او می زنند.(4)

روایت15.

علل الشرایع: ابو بصیر گفت شنیدم که امام علیه السلام فرمود: اگر کسی به عبدی تهمت زده بزند، به حرمت اسلام تعزیر می شود.(5)

روایت16.

علل الشرایع: امام صادق علیه السّلام فرمودند: در زمان علی علیه السّلام مردی با شخصی مواجه شد و به او گفت: من با مادرت در خواب محتلم شده ام. آن شخص نزد امیر المؤمنین علیه السّلام شکایت کرد و عرض نمود: این مرد به من افتراء زده. حضرت فرمودند: چه به تو گفته است؟ عرض کرد: پنداشته که با مادرم در خواب محتلم شده است. امیر المؤمنین علیه السّلام فرمودند: اگر بخواهی او را در آفتاب نگه می دارم و بر سایه اش تازیانه می زنم، زیرا خواب مانند سایه است

ص: 119


1- . همان
2- . همان : 221
3- . همان
4- . قرب الاسناد : 93
5- . علل الشرایع 2 : 235

باب 85 حد القذف و التأدیب فی الشتم و أحکامهما

الآیات

النور: وَ الَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَناتِ ثُمَّ لَمْ یَأْتُوا بِأَرْبَعَةِ شُهَداءَ(1) إلی قوله تعالی هُمُ الْکاذِبُونَ.

الأخبار

«1»

فس، [تفسیر القمی] عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الْقَاذِفُ یُجْلَدُ ثَمَانِینَ جَلْدَةً وَ لَا تُقْبَلُ لَهُمْ شَهَادَةٌ أَبَداً إِلَّا بَعْدَ التَّوْبَةِ أَوْ یُکَذِّبَ نَفْسَهُ وَ إِنْ شَهِدَ ثَلَاثَةٌ وَ أَبَی وَاحِدٌ یُجْلَدُ الثَّلَاثَةُ وَ لَا یُقْبَلُ شَهَادَتُهُمْ حَتَّی یَقُولَ أَرْبَعَةٌ رَأَیْنَا مِثْلَ الْمِیلِ فِی الْمُکْحُلَةِ وَ مَنْ شَهِدَ عَلَی نَفْسِهِ أَنَّهُ زَنَی لَمْ تُقْبَلْ شَهَادَتُهُ حَتَّی یُعِیدَهَا أَرْبَعَ مَرَّاتٍ (2).

«2»

ب، [قرب الإسناد] عَنِ الْبَزَّازِ عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام: أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام أُتِیَ بِرَجُلٍ وَقَعَ عَلَی جَارِیَةِ امْرَأَتِهِ فَحَمَلَتْ فَقَالَ الرَّجُلُ وَهَبَتْهَا لِی فَأَنْکَرَتِ الْمَرْأَةُ فَقَالَ علیه السلام لَتَأْتِیَنِّی بِالشُّهُودِ أَوْ لَأَرْجُمَنَّکَ بِالْحِجَارَةِ فَلَمَّا رَأَتِ الْمَرْأَةُ ذَلِکَ اعْتَرَفَتْ فَجَلَدَهَا عَلِیٌّ الْحَدَّ(3).

«3»

ب، [قرب الإسناد] بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ: کَانَ عَلِیٌّ لَمْ یَکُنْ یَحُدُّ بِالتَّعْرِیضِ حَتَّی یَأْتِیَ بِالْفِرْیَةِ الْمُصَرَّحَةِ یَا زان [زَانِی] أَوْ یَا ابْنَ الزَّانِیَةِ أَوْ لَسْتَ لِأَبِیکَ (4).

«4»

ب، [قرب الإسناد] عَنِ الْبَزَّازِ عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ علیهم السلام

ص: 117


1- 1. النور: 5- 13.
2- 2. تفسیر القمّیّ ص 451.
3- 3. قرب الإسناد ص 37، و قد مر الحدیث فی الباب 78 تحت الرقم 3 و فی الذیل ما یتعلق بالمقام.
4- 4. قرب الإسناد ص 37 و 95.

ولی او را به خاطر ایذاء تو خواهم زد تا بار دیگر مسلمانان را اذیّت نکند.(1)

روایت17.

محاسن: راوی گوید: از امام صادق یا امام کاظم علیهما السلام در باره زنی پرسیدم که زنا کرده و فرزندی آورده بود، نزد حاکم مسلمانان اقرار کرده که زناکار است و فرزندش از زناست. آن فرزند بزرگ شد تا مردی شد، کس دیگری به او تهمت زد، کسی که به او تهمت زده چه مقدار شلاق می خورد؟ حضرت فرمود: شلاق می خورد و نمی خورد. گفتم: چگونه؟ فرمود: کسی که به او گفته ای زنازاده، تعزیر می شود که کمتر از حد است پس شلاق نمی خورد، و کسی که گفته ای پسر زن زناکار، حد کامل می خورد.

گفتم: چگونه اینطور می شود؟ فرمود: وقتی گفت: زنازاده درست گفته و وقتی گفت: ای پسر زن زناکار، حد تمام می خورد به دلیل تهمت زدن بعد از توبه و اجرای حد توسط حاکم بر او.(2)

روایت18.

فقه الرضا: خدا تو را مشمول رحمت کند، بدان که وقتی مسلمانی به مسلمان دیگر تهمت ناروا می زند برای تهمت زننده هشتاد ضربه است، اگر ذمی به مسلمانی تهمت بزند، دو حد دارد: یکی برای قذف و تهمت و یکی به حرمت اسلام، و اگر ذمی با زن مسلمانی زنا کند هر دو کشته می شوند.

روایت شده اگر در سرزمین کفر کسی به کسی تهمت زند و او را نشناسند حدی بر او نیست، زیرا جایز نیست نسبت به کسی حسن ظن داشته باشد مگر آنکه ایمانش را بشناسد، و اگر در سرزمین مسلمانان به مردی تهمت زده شد و او را نمی شناخت حد بر او جاری می شود زیرا سزاوار نیست که در آنجا گمانی برده شود مگر به خیر و نیکی.

روایت شده که کسی که آقای ما رسول خدا صلی الله علیه و آله و یکی از اهل بیت پاکش علیهم السلام را به بدی و آنچه که سزاوارشان نیست یاد کند و به ایشان طعن و کنایه زند کشتنش واجب است.

اگر آزادی بنده ای را تهمت زند و مادرش مسلمان باشد پس مادرش به سرزمین اسلامی بیاید و از حاکم مسلمان حقش را بخواهد او را تازیانه می زنند و اگر چیزی نخواهد، چیزی بر او نیست.

ص: 120


1- . همان : 231
2- . محاسن : 306

قَالَ: حَدُّ الزَّانِی أَشَدُّ مِنْ حَدِّ الْقَاذِفِ وَ حَدُّ الشَّارِبِ أَشَدُّ مِنْ حَدِّ الْقَاذِفِ (1).

«5»

ب، [قرب الإسناد] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: لَیْسَ فِی کَلَامٍ قِصَاصٌ (2).

«6»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: یُجْلَدُ الزَّانِی أَشَدَّ الْجَلْدِ وَ جَلْدُ الْمُفْتَرِی بَیْنَ الْجَلْدَیْنِ (3).

«7»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: إِذَا سُئِلَتِ الْمَرْأَةُ مَنْ فَجَرَ بِکِ فَقَالَتْ فُلَانٌ ضُرِبَتْ حَدَّیْنِ حَدّاً لِفِرْیَتِهَا عَلَی الرَّجُلِ وَ حَدّاً لِمَا أَقَرَّتْ عَلَی نَفْسِهَا(4).

صح، [صحیفة الرضا علیه السلام] عنه علیه السلام: مثله (5).

«8»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی رَجُلٍ قَالَ لِامْرَأَتِهِ مَا أَتَیْتِنِی وَ أَنْتِ عَذْرَاءُ قَالَ لَیْسَ عَلَیْهِ شَیْ ءٌ قَدْ تَذْهَبُ الْعُذْرَةُ مِنْ غَیْرِ جِمَاعٍ (6).

«9»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ وَقَعَ عَلَی جَارِیَةٍ لِأُمِّهِ فَأَوْلَدَهَا فَقَذَفَ رَجُلٌ ابْنَهَا فَقَالَ یُضْرَبُ الْقَاذِفُ الْحَدَّ لِأَنَّهَا مُسْتَکْرَهَةٌ(7).

«10»

ع، [علل الشرائع] رُوِیَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَذْفِ مُحْصَنَةٍ حُرَّةٍ قَالَ یُجْلَدُ ثَمَانِینَ لِأَنَّهُ إِنَّمَا یُجْلَدُ بِحَقِّهَا(8).

«11»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْحَذَّاءِ

ص: 118


1- 1. قرب الإسناد ص 89.
2- 2. قرب الإسناد ص 89.
3- 3. قرب الإسناد ص 149.
4- 4. عیون الأخبار ج 2 ص 39.
5- 5. صحیفة الرضا علیه السلام ص 14.
6- 6. علل الشرائع ج 2 ص 187.
7- 7. علل الشرائع ج 2 ص 221.
8- 8. علل الشرائع ج 2 ص 226.

اگر بنده ای آزادی را تهمت بزند هشتاد ضربه شلاق دارد، اگر دو نفر متقابلا به هم تهمت بزنند هیچ کدام حد نمی خورند چون برای هرکدام از آنها مانند آن حد هست.

اگر مسلمانی به ذمی تهمت زند حد نمی خورد و اگر زنی به مردی تهمت زند هشتاد ضربه دارد.(1)

روایت19.

مناقب: مرد و زنی را نزد عمر آوردند که آن مرد به زن می گفت: ای زناکار، زن می گفت: تو از من زناکار تری، دستور داد شلاقشان بزنند. علی علیه السلام فرمود: عجله نکنید، بر زن دو حد است و بر مرد چیزی نیست، یکی برای تهمت زدنش و یکی اقرارش بر عمل خودش، چون زن تهمت زده است الا اینکه زن تازیانه زده می شود نه به شدت.(2)

روایت20.

نوادر: از امام صادق علیه السلام نقل شده فرمود: مردی از انصار نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد و گفت: زن من به کنیزم تهمت زده است، فرمود: امر کن او را که بر نفسش مسلط باشد و الا تو هم مانند او می شوی، مرد نزد همسرش رفت و سخن پیامبر را بازگو کرد، زن شلاق را به خادمش داد و در برابر کنیزش نشست، پس کنیزش او را عفو کرد و ان زن او را آزاد کرد. مرد به پیامبر خبر داد، حضرت فرمود: شاید این کار موجب بخشیده شدن گناهش گردیده باشد . ولی کسی که به کنیز نابالغ تهمت زند، حد ندارد.

روایت21.

نوادر: از امام باقر علیه السلام نقل شده فرمود: اگر بنده ای، آزادی را تهمت زند هشتاد ضربه، سخت ترین حد را می خورد.

روایت22.

نوادر: از امام صادق علیه السلام نقل شده امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: تهمت سه گونه است: به مردی تهمت زنا زده شود، وقتی گفته شود: مادرش زنا کار است، و اگر فردی به غیر پدرش نسبت داده شود، حد همه همان هشتاد ضربه است.

روایت23.

حسین بن سعید: پدرم گفت: کسی که گروهی را که در یک جا هستند با هم تهمت می زند یک حد می خورد، کسی که تهمت زننده اش را بخشیده برگشتی در حدش نیست، کسی که به جماعتی افترا بسته اگر همه با هم او را بیاورند، یک حد می خورد ولی اگر جدا جدا بیاورند، برای هر مدعی یک حد می خورد. یهودی، مسیحی و مجوس اگر مسلمانی را تهمت زنند،

ص: 121


1- . فقه الرضا : 38 و 39
2- . مناقب 2 : 359 و 360

قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَسَأَلَنِی رَجُلٌ فَقَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ مَا فَعَلَ غَرِیمُکَ قُلْتُ ذَاکَ ابْنُ الْفَاعِلَةِ فَنَظَرَ إِلَیَّ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام نَظَراً شَدِیداً فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّهُ مَجُوسِیٌّ یَنْکِحُ أُمَّهُ وَ أُخْتَهُ قَالَ أَ وَ لَیْسَ ذَلِکَ فِی دِینِهِمْ نِکَاحاً(1).

«12»

ع، [علل الشرائع] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ النَّضْرِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ أَبِی مَرْیَمَ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنِ الْغُلَامِ لَمْ یَحْتَلِمْ یَقْذِفُ الرَّجُلَ هَلْ یُجْلَدُ قَالَ لَا وَ ذَلِکَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا قَذَفَ الْغُلَامَ لَمْ یُجْلَدْ(2).

«13»

ع، [علل الشرائع] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ النَّضْرِ عَنِ ابْنِ حُمَیْدٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الرَّجُلِ یَقْذِفُ الْجَارِیَةَ الصَّغِیرَةَ فَقَالَ لَا یُجْلَدُ إِلَّا أَنْ تَکُونَ قَدْ أَدْرَکَتْ أَوْ قَارَبَتْ (3).

«14»

ب، [قرب الإسناد] عَنِ الْبَزَّازِ عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام: فِی رَجُلٍ قَالَ لِرَجُلٍ یَا شَارِبَ الْخَمْرِ یَا آکِلَ الْخِنْزِیرِ قَالَ لَا حَدَّ عَلَیْهِ وَ لَکِنْ یُضْرَبُ أَسْوَاطاً(4).

«15»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ أَخِیهِ عَلِیٍّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: مَنِ افْتَرَی عَلَی مَمْلُوکٍ عُزِّرَ لِحُرْمَةِ الْإِسْلَامِ (5).

«16»

ع، [علل الشرائع] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِنَّ رَجُلًا لَقِیَ رَجُلًا عَلَی عَهْدِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَ لَهُ إِنِّی احْتَلَمْتُ بِأُمِّکَ فَرَفَعَ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَ إِنَّ هَذَا افْتَرَی عَلَیَّ فَقَالَ وَ مَا قَالَ لَکَ قَالَ زَعَمَ أَنَّهُ احْتَلَمَ بِأُمِّی فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی الْعَدْلِ إِنْ شِئْتَ أَقَمْتُهُ لَکَ فِی الشَّمْسِ وَ جَلَدْتَ ظِلَّهُ فَإِنَّ الْحُلُمَ مِثْلُ الظِّلِّ وَ لَکِنَّا

ص: 119


1- 1. علل الشرائع ج 2 ص 226.
2- 2. علل الشرائع ج 2 ص 221.
3- 3. علل الشرائع ج 2 ص 221.
4- 4. قرب الإسناد ص 93.
5- 5. علل الشرائع ج 2 ص 225.

حد می خورند. اگر زن یهودی و مسیحی که همسرش مسلمان است، به پسرش تهمت زده شود، به تهمت زننده حد جاری می شود، چون مسلمان شوهر اوست. اگر کسی زنی را قبل از دخول به او، تهمت زند، حد می خورد در حالی که او زنش است.

امام صادق علیه السلام کسی که با تهمت کنایه زده ولی با صراحت نگفته، تعزیر می شود، بنده اگر آزادی را تهمت زند، هشتاد ضربه می خورد .

امام صادق علیه السلام: دو نفری که هر کدام به یکدیگر بهتان زده اند، حد از آنها ساقط می شود و تعزیر می شوند.

امام صادق علیه السلام فرمود: مردی نزد امیرالمؤمنین علیه السلام آمد و ادعا کرد کسی به او تهمت زده است، و دلیلی هم ندارد. [گفت: ای امیرالمؤمنین، او را قسم بده]، فرمود: در حد قسم نیست، در قصاص استخوان نیز قسم خوردن نیست.

روایت24.

نوادر: از امام صادق علیه السلام درباره مردی که به زنش می گوید من تو را پاک و باکره نیافتم، سوال شد، فرمود: حدش بزنید، راوی گوید گفتم: اگر تکرار کرد؟ فرمود: بزنید، گفتم: اگر تکرار کرد، فرمود: بزنید، نزدیک است که تمام شود، کسی که به زنش تهمت بزند غیر از لعان(نوعی نفرین کردن و طلاق)، سنگسارش نمی کنند.

روایت25.

نوادر: از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود: از تهمت زدن به غیر مسلمان نهی شده است مگر آنکه از آن با خبر باشیم، و نیز فرمود: راحت تر از آن است که شخص دروغگو باشد.

روایت26.

نوادر: امام صادق علیه السلام: کسی که عبد یا کنیزش را بهتان زند، در روز قیامت در بند او خواهد بود. اگر کسی تهمت بزند و بعد خودش تکذیب کند، باز هم حد می خورد، و کانت المرأة امرءته فان لم یکذب نفسه تلا عنه و فرّق بینهما.(1)

روایت27.

درة الباهرة(2)

ص: 122


1- . نوادر چاپ شده در ذیل فقه الرضا : 76 و 77
2- . در اصل هم چنین آمده است.

سَنَضْرِبُهُ إِذْ ذَاکَ حَتَّی لَا یَعُودَ یُؤْذِی الْمُسْلِمِینَ (1).

«17»

سن، [المحاسن] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَسْلَمَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الْهَاشِمِیِّ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَوْ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام عَنِ امْرَأَةٍ زَنَتْ فَأَتَتْ بِوَلَدٍ وَ أَقَرَّتْ عِنْدَ إِمَامِ الْمُسْلِمِینَ بِأَنَّهَا زَانِیَةٌ وَ أَنَّ وَلَدَهَا ذَلِکَ مِنَ الزِّنَا وَ أَنَّ ذَلِکَ الْوَلَدَ نَشَأَ حَتَّی صَارَ رَجُلًا فَافْتَرَی عَلَیْهِ رَجُلٌ فَکَمْ یُجْلَدُ مَنِ افْتَرَی عَلَیْهِ قَالَ یُجْلَدُ وَ لَا یُجْلَدُ قُلْتُ کَیْفَ یُجْلَدُ وَ لَا یُجْلَدُ قَالَ مَنْ قَالَ

لَهُ یَا وَلَدَ الزِّنَا لَا یُجْلَدُ إِنَّمَا یُعَزَّرُ وَ هُوَ دُونَ الْحَدِّ وَ مَنْ قَالَ یَا ابْنَ الزَّانِیَةِ جُلِدَ الْحَدَّ تَامّاً قُلْتُ وَ کَیْفَ صَارَ هَکَذَا قَالَ لِأَنَّهُ إِذَا قَالَ یَا وَلَدَ الزِّنَا فَقَدْ صَدَقَ فِیهِ وَ إِذَا قَالَ یَا ابْنَ الزَّانِیَةِ جُلِدَ الْحَدَّ تَامّاً لِفِرْیَتِهِ عَلَیْهَا بَعْدَ إِظْهَارِ التَّوْبَةِ وَ إِقَامَةِ الْإِمَامِ عَلَیْهَا الْحَدَّ(2).

«18»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: اعْلَمْ یَرْحَمُکَ اللَّهُ إِذَا قَذَفَ مُسْلِمٌ مُسْلِماً فَعَلَی الْقَاذِفِ ثَمَانُونَ جَلْدَةً فَإِذَا قَذَفَ ذِمِّیٌّ مُسْلِماً جُلِدَ حَدَّیْنِ حَدّاً لِلْقَذْفِ وَ الْحَدُّ الْآخَرُ بِحُرْمَةِ الْإِسْلَامِ وَ إِذَا زَنَی الذِّمِّیُّ بِمُسْلِمَةٍ قُتِلَا جَمِیعاً.

وَ رُوِیَ: إِذَا قَذَفَ رَجُلٌ رَجُلًا فِی دَارِ الْکُفْرِ وَ هُوَ لَا یَعْرِفُهُ فَلَا شَیْ ءَ عَلَیْهِ لِأَنَّهُ لَا یَحِلُّ أَنْ یُحْسِنَ الظَّنَّ فِیهَا بِأَحَدٍ إِلَّا مَنْ عَرَفْتَ إِیمَانَهُ وَ إِذَا قَذَفَ رَجُلًا فِی دَارِ الْإِیمَانِ وَ هُوَ لَا یَعْرِفُهُ فَعَلَیْهِ الْحَدُّ لِأَنَّهُ لَا یَنْبَغِی أَنْ یَظُنَّ بِأَحَدٍ فِیهَا إِلَّا خَیْراً.

وَ رُوِیَ: أَنَّ مَنْ ذَکَرَ السَّیِّدَ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله أَوْ وَاحِداً مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ الطَّاهِرِینَ علیهم السلام بِالسُّوءِ وَ بِمَا لَا یَلِیقُ بِهِمْ وَ الطَّعْنِ فِیهِمْ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ وَجَبَ عَلَیْهِ الْقَتْلُ (3) فَإِذَا قَذَفَ حُرٌّ عَبْداً وَ کَانَتْ أُمُّهُ مُسْلِمَةً فَأَتَتْ إِلَی دَارِ الْهِجْرَةِ وَ طَالَبَتْ بِحَقِّهَا جُلِدَ وَ إِنْ لَمْ تُطَالِبْ فَلَا شَیْ ءَ عَلَیْهِ.

ص: 120


1- 1. علل الشرائع ج 2 ص 231.
2- 2. المحاسن ص 306.
3- 3. فقه الرضا ص 38.

باب هشتاد و ششم : حرمت شراب خواری و علت آن، نهی از درمان به وسیله آن و نشستن بر سفره ای که آن را می نوشند و احکام آن

آیات

- «یَسْأَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِمَا إِثْمٌ کَبِیرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَآ أَکْبَرُ مِن نَّفْعِهِمَا»

- {درباره شراب و قمار از تو می پرسند بگو در آن دوگناهی بزرک و سودهایی برای مردم است و[لی] گناهشان از سودشان بزرگتر است}(1)

- «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالأَنصَابُ وَالأَزْلاَمُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ * إِنَّمَا یُرِیدُ الشَّیْطَانُ أَن یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاء فِی الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ وَیَصُدَّکُمْ عَن ذِکْرِ اللّهِ وَعَنِ الصَّلاَةِ فَهَلْ أَنتُم مُّنتَهُونَ»

- {ای کسانی که ایمان آورده اید شراب و قمار و بتها و تیرهای قرعه پلیدند [و] از عمل شیطانند پس از آنها دوری گزینید باشد که رستگار شوید * همانا شیطان می خواهد با شراب و قمار میان شما دشمنی و کینه ایجاد کند و شما را از یاد خدا و از نماز باز دارد پس آیا شما دست برمی دارید}(2)

- «وَمِن ثَمَرَاتِ النَّخِیلِ وَالأَعْنَابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکَرًا وَرِزْقًا حَسَنًا» - {و از میوه درختان خرما و انگور باده مستی بخش و خوراکی نیکو برای خود می گیرید}(3)

ص: 123


1- . بقرة / 219
2- . مائده / 90 و 91
3- . نحل / 67، طبرسی در مجمع 6 : 370 گفته است: مستی چهار وجه دارد، آنچه از مستی می آید، آنچه از غذا می آید، سومی آرامش و سکینه است مثل وقتی که می گوییم شب آرام و ساکن و چهارمی مصدر است مانند تسکیر یعنی حیرانی مثل آیه شریفه«سکرت أبصارنا». در صفحه 371 می گوید: درباره این ایه : «وَمِن ثَمَرَاتِ النَّخِیلِ وَالأَعْنَابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکَرًا وَرِزْقًا حَسَنًا » گفته شده معنای آن، از میوه های درختان نخل و انگور مسکرات می گیرید، و نیز گفته شده تقدیر چنین است: از میوه های درختان نخل و انگور چیزی است که از ان مسکرات می گیرید و آن هر چیزی از مست کننده مانند شراب و خمر است، و رزق حسن، آنچه از آنها حلال است مثل سرکه، کشمش، رب، رطب . خرما است. حاکم در صحیح خود از ابن عباس نقل کرده که گفته: سکر آنچه که پولش حرام و رزق حسن آنچه که ثمره اش حلال باشد. قتادة گفت: این آیه قبل از تحریم خمر نازل شده و آیه تحریم در سوره مائده بعد از آن. ابو مسلم گفت: نیازی نیست و فرقی نمی کند که خمر حرام باشد یا نباشد، زیرا خداوند مشرکان را مخاطب قرار داده و تعداد نعمت های از این میوه ها را به آنها شمرده است، و خمر از نوشیدنی های ایشان است پس برای آنها نعمت است، گفته شده: سکر هر آنچه نوشیدنی حلال و رزق حسن هر چه غذا و خوردنی است، حسن یعنی لذیذ. خطا کرده کسی که برای حلیت نبیذ به این ایه استناد کرده است ، زیرا خدای سبحان از کارهایی که انان انجام می دادند خبر می دهد، پس چه اجازه ای در این لفظ وجود دارد. وجه در این آیه این است که خداوند خبر داده که این میوه ها را برای بهره بردن افریده است اما انان از ان بهره حرام برده اند . بین این آیه و آیه :«تتخذون أیمانکم دخلا بینکم» فرقی نیست. می گویم: بین این دو فرق است، «تتخذون منه سکرا» در مقام امتنان است و «تتخذون أیمانکم» در مقام انکار و قبل آن «و لا تکونوا کالتی نقضت غزلها...» امده است. مثل ایه اول در مقام امتنان این آیه است «تتخذون من سهولها قصورا و ...». اما قول ابن عباس که رزق حسن حلال از آنهاست، و در مقابلش سکر است که حرام های آنهاست، با انچه ایه در صدد ان است منافات دارد زیرا ایه در مقام امتنان نسبت به طیبات است. آیات قبلی به این موضوع گواهی می دهد، مانند انزال آب از آسمان، نوشاندن شیر از بین شکمبه و خون، و آیات بعدی مثل خارج کردن عسل؛ نوشیدنی که رنگهای متفاوت دارد و شفا برای مردم است. و ظاهرا سکر معرب «شکر» در فارسی است. شکر همان آب نیشکر است که می گیرند و با آتش می جوشانند تا قوام یابد، مثل عسل، و از آن استفاده می کنند. همچنین عصاره خرما و انگور که آن را می گیرند و با آتش می جوشانند تا قوام یابد و به آن شیره می گویند. همه اینها روزی نیکوست که بشر با الهام از خداوند تبارک و تعالی چنین می کند و با این کار از ترشیدگی آن جلوگیری می کند و برای استفاده و مصرف، سال های زیادی باقی می ماند. شیره شکر وقتی بیش از حد می جوشد تا جایی که کف روی آن بالا می آید و سفت می شود، آن را جداگانه می گیرند و به آن در فارسی شکرک می گویند و در عربی به آن سکرة می گویند و گمان می شود که لغتی حبشی است و به شیره خرما و انگور، صقر و سقر گفته می شود و در لفظ و معنا شبیه شکر است. شاید معرب کلمه شکر به گونه ای دیگر باشد. جهنم نیز به خاطر مواد مذاب و دائما در حال جوش که در آن است، سقر نامیده شده است، و صقر نیز شکل دیگری از آن است، بنابراین روزی نیکو همان سرکه است در مقابل سکر.

فَإِذَا قَذَفَ الْعَبْدُ الْحُرَّ جُلِدَ ثَمَانِینَ جَلْدَةً وَ إِذَا تَقَاذَفَ رَجُلَانِ لَمْ یُجْلَدْ أَحَدٌ مِنْهُمَا لِأَنَّ لِکُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِثْلَ مَا عَلَیْهِ وَ إِذَا قَذَفَ الرَّجُلُ الْمُسْلِمُ الذِّمِّیَّ لَمْ یُجْلَدْ وَ إِذَا قَذَفَتِ المَرْأَةُ الرَّجُلَ جُلِدَتْ ثَمَانِینَ جَلْدَةً(1).

«19»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: أُتِیَ إِلَی عُمَرَ بِرَجُلٍ وَ امْرَأَةٍ فَقَالَ الرَّجُلُ لَهَا یَا زَانِیَةُ فَقَالَتْ أَنْتَ أَزْنَی مِنِّی فَأَمَرَ بِأَنْ یُجْلَدَا فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام لَا تَعْجَلُوا عَلَی الْمَرْأَةِ حَدَّانِ وَ لَیْسَ عَلَی الرَّجُلِ شَیْ ءٌ مِنْهَا حَدٌّ لِفِرْیَتِهَا وَ حَدٌّ لِإِقْرَارِهَا عَلَی نَفْسِهَا لِأَنَّهَا قَذَفَتْهُ إِلَّا أَنَّهَا تُضْرَبُ وَ لَا تُضْرَبُ بِهَا الْغَایَةَ(2).

«20»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَنِ ابْنِ یَسَارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ رَجُلًا مِنَ الْأَنْصَارِ أَتَی رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ إِنَّ امْرَأَتِی قَذَفَتْ جَارِیَتِی فَقَالَ مُرْهَا تُصَبِّرُ نَفْسَهَا لَهَا وَ إِلَّا اقْتَدَتْ مِنْهَا قَالَ فَحَدَّثَ الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ بِقَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ فَأَعْطَتْ خَادِمَهَا السَّوْطَ وَ جَلَسَتْ لَهَا فَعَفَتْ عَنْهَا الْوَلِیدَةُ فَأَعْتَقَهَا وَ أَتَی الرَّجُلُ رَسُولَ اللَّهِ فَخَبَّرَهُ فَقَالَ لَعَلَّهُ یُکَفِّرُ عَنْهَا وَ مَنْ قَذَفَ جَارِیَةً صَغِیرَةً لَمْ یُجْلَدْ.

«21»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِذَا قَذَفَ الْعَبْدُ الْحُرَّ جُلِدَ ثَمَانِینَ أَحَدَّ الْحَدِّ.

«22»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَضَی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنَّ الْفِرْیَةَ ثَلَاثٌ إِذَا رَمَی الرَّجُلَ بِالزِّنَا وَ إِذَا قَالَ إِنَّ أُمَّهُ زَانِیَةٌ وَ إِذَا ادُّعِیَ لِغَیْرِ أَبِیهِ وَ حَدُّهُ ثَمَانُونَ.

«23»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر قَالَ أَبِی: رَجُلٌ قَذَفَ قَوْماً وَ هُمْ جُلُوسٌ فِی مَجْلِسٍ وَاحِدٍ یُجْلَدُ حَدّاً وَاحِداً وَ لَیْسَ لِمَنْ عَفَا عَنِ الْمُفْتَرِی عَلَیْهِ الرُّجُوعُ فِی الْحَدِّ وَ الْمُفْتَرِی عَلَی الْجَمَاعَةِ إِنْ أَتَوْا بِهِ مُجْتَمِعِینَ جُلِدَ حَدّاً وَاحِداً وَ إِنِ ادَّعَوْا عَلَیْهِ مُتَفَرِّقِینَ جَلَدَ کُلُّ مُدَّعٍ حَدّاً وَ الْیَهُودِیُّ وَ النَّصْرَانِیُّ وَ الْمَجُوسِیُّ مَتَی قَذَفُوا الْمُسْلِمَ کَانَ عَلَیْهِمُ

ص: 121


1- 1. فقه الرضا: 39.
2- 2. مناقب آل أبی طالب ج 2 ص 359 و 360.

ص: 123

الْحَدُّ وَ الْیَهُودِیَّةُ وَ النَّصْرَانِیَّةُ مَتَی کَانَتْ تَحْتَ الْمُسْلِمِ فَقُذِفَ ابْنُهَا یُحَدُّ الْقَاذِفُ لِأَنَّ الْمُسْلِمَ قَدْ حَصَّنَهَا وَ مَنْ قَذَفَ امْرَأَةً قَبْلَ أَنْ یَدْخُلَ بِهَا ضُرِبَ الْحَدَّ وَ هِیَ امْرَأَتُهُ.

قَالَ أَبِی: رَجُلٌ عَرَّضَ بِالْقَذْفِ وَ لَمْ یُصَرِّحْ بِهِ عُزِّرَ وَ الْمَمْلُوکُ إِذَا قَذَفَ الْحُرَّ حُدَّ ثَمَانِینَ.

وَ قَالَ: أَیُّ رَجُلَیْنِ افْتَرَی کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا عَلَی الْآخَرِ فَقَدْ سَقَطَ عَنْهُمَا الْحَدُّ وَ یُعَزَّرَانِ.

أَبِی قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: ادَّعَی رَجُلٌ عَلَی رَجُلٍ بِحَضْرَةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنَّهُ افْتَرَی عَلَیْهِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ بَیِّنَةٌ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ حَلِّفْهُ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لَا یَمِینَ فِی حَدٍّ وَ لَا فِی قِصَاصٍ فِی عَظْمٍ.

«24»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی الرَّجُلِ یَقُولُ لِامْرَأَتِهِ لَمْ أَجِدْکِ عَذْرَاءَ قَالَ یُضْرَبُ قُلْتُ فَإِنَّهُ عَادَ قَالَ یُضْرَبُ قُلْتُ فَإِنَّهُ عَادَ قَالَ یُضْرَبُ فَإِنَّهُ أَوْشَکَ أَنْ یَنْتَهِیَ وَ مَنْ قَذَفَ امْرَأَتَهُ مِنْ غَیْرِ لِعَانٍ فَلَیْسَ عَلَیْهِ رَجْمٌ.

«25»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: نَهَی أَنْ یُقْذَفَ مَنْ لَیْسَ عَلَی الْإِسْلَامِ إِلَّا أَنْ یُطَّلَعَ عَلَی ذَلِکَ مِنْهُمْ وَ قَالَ أَیْسَرُ مَا فِیهِ أَنْ یَکُونَ کَاذِباً.

«26»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر قَالَ أَبِی: رَجُلٌ قَذَفَ عَبْدَهُ أَوْ أَمَتَهُ قِیدَ مِنْهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ إِذَا قَذَفَ الرَّجُلُ [امْرَأَتَهُ] فَأَکْذَبَ نَفْسَهُ جُلِدَ حَدّاً وَ کَانَتِ الْمَرْأَةُ امْرَأَتَهُ فَإِنْ لَمْ یُکْذِبْ نَفْسَهُ تُلَاعِنُهُ وَ فُرِّقَ بَیْنَهُمَا(1).

«27»

الدرة الباهرة(2)،.

ص: 122


1- 1. النوادر المطبوع بذیل فقه الرضا ص 76 و 77.
2- 2. کذا فی الأصل.

روایات

روایت1.

امالی: قصی بن کلاب به فرزندانش وصیت کرد: از شراب خواری بپرهیزید، اگر برای بدن هایتان خوب باشد ولی ذهنتان را فاسد می کند.(1)

روایت2.

امالی: امام صادق از پدرانش علیهم السلام نقل کرد: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چهار چیز است که در خانه ای وارد نمی شود مگر آنکه آن را ویران می کند و به برکت اباد نمی شود: خیانت، دزدی، شرب خمر و زنا.(2)

امالی طوسی: مانند این خبر را آورده است.(3)

ثواب الاعمال: چنین روایتی را نقل کرده است.(4)

خصال: با سند دیگری آورده است.(5)

روایت3.

امالی: امام صادق علیه السلام فرمود: چهار کس وارد بهشت نمی شود: پیشگو، منافق، معتاد به شراب و قتّات یعنی سخن چین.(6)

روایت4.

امالی:

ص: 125


1- . امالی صدوق : 3 و 4
2- . همان : 239
3- . امالی طوسی 2 : 54
4- . ثواب الاعمال : 217
5- . خصال 1 : 110
6- . امالی صدوق : 243

باب 86 حرمة شرب الخمر و علتها و النهی عن التداوی بها و الجلوس علی مائدة یشرب علیها و أحکامها

الآیات

البقرة: یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِما إِثْمٌ کَبِیرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُما أَکْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما(1)

المائدة: إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَ الْأَنْصابُ إلی قوله تعالی مُنْتَهُونَ (2)

النحل: وَ مِنْ ثَمَراتِ النَّخِیلِ وَ الْأَعْنابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکَراً وَ رِزْقاً حَسَناً(3).

ص: 123


1- 1. البقرة: 219.
2- 2. المائدة: 90.
3- 3. النحل: 67، قال الطبرسیّ فی المجمع ج 6 ص 370: السکر علی أربعة أوجه: الأول: ما أسکر من الشراب، و الثانی ما طعم من الطعام، و الثالث السکون و منه لیلة ساکرة أی ساکنة، و الرابع المصدر من قولک سکر سکرا، و منه التسکیر: التخییر فی قوله تعالی« سُکِّرَتْ أَبْصارُنا» و قال فی ص 371: و« مِنْ ثَمَراتِ النَّخِیلِ وَ الْأَعْنابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکَراً» قیل معناه من ثمرات النخیل و الاعناب ما تتخذون منه سکرا، و قیل أن تقدیره: و من ثمرات النخیل و الاعناب شی ء تتخذون منه سکرا و هو کل ما یسکر من الشراب و الخمر، و الرزق الحسن ما أحل منهما کالخل و الزبیب و الرب و الرطب و التمر، و روی الحاکم فی صحیحه بالاسناد عن ابن عبّاس أنّه سئل عن هذه الآیة، فقال: السکر ما حرم من ثمنها و الرزق الحسن ما أحل من ثمرها. قال قتادة: نزلت الآیة قبل تحریم الخمر و نزل تحریمها بعد ذلک فی سورة المائدة قال أبو مسلم: و لا حاجة الی ذلک سواء کان الخمر حراما أم لم یکن، لانه تعالی خاطب المشرکین و عدد انعامه علیهم بهذه الثمرات، و الخمر من أشربتهم فکانت نعمة علیهم، و. قیل: ان المراد بالسکر ما یشرب من أنواع الاشربة ممّا یحل و الرزق الحسن ما یؤکل و الحسن: اللذیذ. و قد أخطأ من تعلق بهذه الآیة فی تحلیل النبیذ، لانه سبحانه انما أخبر عن فعل کانوا یتعاطونه، فأی رخصة فی هذا اللفظ، و الوجه فیه أنّه سبحانه أخبر أنّه خلق هذه الثمار لینتفعوا بها، فاتخذوا منها ما هو محرم علیهم، و لا فرق بین قوله هذا و بین قوله« تَتَّخِذُونَ أَیْمانَکُمْ دَخَلًا بَیْنَکُمْ» أقول: فرق بینهما لان قوله تعالی« تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکَراً» فی مقام الامتنان و قوله« تَتَّخِذُونَ أَیْمانَکُمْ» فی مقام الإنکار و قبله« وَ لا تَکُونُوا کَالَّتِی نَقَضَتْ غَزْلَها مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ أَنْکاثاً تَتَّخِذُونَ أَیْمانَکُمْ دَخَلًا بَیْنَکُمْ أَنْ تَکُونَ أُمَّةٌ هِیَ أَرْبی مِنْ أُمَّةٍ» نعم مثله فی مقام الامتنان قوله:« تَتَّخِذُونَ مِنْ سُهُولِها قُصُوراً وَ تَنْحِتُونَ الْجِبالَ بُیُوتاً فَاذْکُرُوا آلاءَ اللَّهِ». و أمّا قول ابن عبّاس و من تبعه بأن الرزق الحسن ما أحل منها؛ و فی مقابله السکر ما حرم منها یأباه المقام فانه فی مقام الامتنان بالطیبات، یشهد بذلک آیات قبله بانزال الماء من السماء و اسقاء اللبن من بین فرث و دم، و آیات بعده بإخراج العسل: شراب مختلف ألوانه فیه شفاء للناس. و الظاهر أن السکر معرب« شکر» بالفارسیة: فکما أن الشکر هو ماء قصب یؤخذ و یغلی بالنار حتّی یقوم کالعسل فیؤتدم به هکذا صقر التمر و سقر العنب: یؤخذ و یغلی بالنار حتّی یقوم، لیؤتدم به، و هو الدبس و کلها رزق حسن اتخذها البشر بالهام اللّه عزّ و جلّ فعملها کذلک، لئلا یطرأها فساد الحموضة، و تبقی للائتدام بها و الارتزاق سنین کثیرة. و کثیرا ما یغلی دبس السکر« شیره شکر» زائدا حتّی یعلوه رغوة و زبد یتحجر کاللوح فتؤخذ علی حدة و تسمی بالفارسیة« شکرک» و هو الذی سموه بالعربیة« سکرة» کقبرة أو هی لغة حبشیة علی ما یظن، و یسمی دبس التمر و العنب صقرا و سقرا- بفتحتین بالسین و الصاد- أیضا و یشبهان لفظ« شکر» لفظا و معنا، و لعلهما تعریبان لکلمة« شکر» بصورة أخری، و قد سمی جهنم« سقر» تشبیها لموادها المذابة الدائمة الغلیان بالشیرج المغلیة و« صقر» لغة فی« سقر» فعلی هذا الرزق الحسن هو الخل فی مقابل السکر.

از امام صادق علیه السلام درباره خمر سوال شد، فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: اولین چیزی که پروردگارم مرا از آن نهی کرد پرستش بت ها، شراب خواری و جدال با مردان بود. خدای تعالی مرا رحمة للعالمین مبعوث کرد، و من محو می کنم تار و تنبور و نی و کارهای جاهلی و بت های آنها و آلات قمار آنها و سوگندهایشان را. پروردگارم قسم یاد کرد: هیچ بنده ای در دنیا خمر نمی نوشد مگر آنکه در قیامت به او بنوشانم مثل آنچه که می نوشیده از حمیم ، چه پس از ان عذاب شود یا امرزیده .

امام فرمود: با کسی که شراب می خورد نشست و برخاست نکنید و زن به او ندهید و زن از او مگیرید. اگر مریض شد به عیادتش نروید و اگر مرد به تشییع جنازه اش نروید. شراب خوار با چهره ای سیاه، چشمانی کبود، دهانی کج، آب دهانش آویخته و زبانی از پشت سر بیرون آمده در روز قیامت وارد می شود.(1)

روایت5.

امالی: در مناهی پیامبر صلی الله علیه و آله آمده: حضرت از خرید و فروش خمر نهی کرده اند و نیز از نوشیدن آن. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: خداوند خمر، گیرنده آن، کسی که درختش را بکارد، کسی که آن را بنوشد، ساقی آن و کسی که آن را بخرد و بفروشد، کسی که پولش را بخورد، کسی که آن را حمل کند و کسی که برای او آن را حمل کنند را لعن و نفرین کرده است.

و نیز فرمود: کسی که خمر بنوشد تا چهل روز نمازش مورد قبول نیست، اگر بمیرد و در شکمش چیزی از آن باشد حق است بر خدا که او را از گل فاسد بنوشاند که آن خونابه چرکین اهل جهنم و انچه که از فرج های زنان زناکار بیرون می آید است که در دیگ های جهنم جمع می شود و اهل جهنم آن را می نوشند و به وسیله آن انچه در شکم ها و پوست انان است ذوب می شود.(2)

روایت6.

تفسیر قمی: «کَانُواْ لاَ یَتَنَاهَوْنَ عَن مُّنکَرٍ فَعَلُوهُ لَبِئْسَ مَا کَانُواْ یَفْعَلُونَ » { [و] از کار زشتی که آن را مرتکب می شدند یکدیگر را بازنمی داشتند راستی چه بد بود آنچه می کردند}(3). فرموده اند: کسانی که گوشت خوک می خورند و شراب می نوشند و با زنان در ایام حیض نزدیکی می کنند.(4)

ص: 126


1- . همان : 250
2- . همان : 255
3- . مائده / 79
4- . تفسیر قمی / 163

ص: 124

روایت7.

تفسیر قمی: از امام صادق علیه السلام روایت شده که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: اگر شراب خوار سخنی گفت تصدیقش نکنید، اگر خطبه خواند با او ازدواج نکنید، اگر مریض شد به عیادتش نروید، اگر مرد به تشییعش نروید، امانتی به او نسپارید، اگر امانتی به او دادید و از بین رفت بر خدا نیست که جبران کند و نه به او بر ان پاداش بدهد.چرا که خداوند می فرماید: «وَلاَ تُؤْتُواْ السُّفَهَاء أَمْوَالَکُمُ »(1)

و کدام سفیه و نادان از شراب خوار نادان تر است.(2)

می گویم

در باب غنا و سرگرمی ها بعضی از روایات گذشت.(3)

روایت8.

قرب الاسناد: از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: عاق والدین و معتاد به شراب، وارد بهشت نمی شود. همچنین کسی که عمل خوبی انجام دهد و منت گذارد(4).

روایت9.

قرب الاسناد: علی از برادرش علیه السلام نقل کرد: از شراب خوار در حال مستی سوال کردم، فرمود: کسی که از شراب مست شود وسپس پس از ان به چهل روز بمیرد، خدا را مانند بت پرست ملاقات می کند.(5)

روایت10.

قرب الاسناد: شنیدم ابوالحسن به پدرش علیهما السلام می گفت: پدرجان! فلانی می خواهد به یمن برود، آیا به او مالی بدهیم تا در عوض برای ما برد یمانی بیاورد؟ فرمود: فرزندم این کار را مکن. گفتم: چرا؟ فرمود: اگر مالت از بین برود پاداشی بر ان برای تو نیست و بر تو جبران نمی شود چرا که خداوند می فرماید: اموالتان را به کم خردان مدهید. بعد از زنان، چه کسی از شراب خوار سفیه تر و کم خرد تر است؟

پسرم! پدرم از پدرانش علیهم السلام روایت کرد که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که به غیر امانت دار چیزی بسپارد خدا ضمانت نمی کند چرا که از امانت دادن به او نهی کرده است.(6)

ص: 127


1- . نساء / 5
2- . تفسیر قمی : 119
3- . در باب غنا و لهو و لعب به شماره 90 و 91 خواهد آمد.
4- . قرب الاسناد : 55
5- . همان : 155
6- . همان : 177

الأخبار

«1»

لی، [الأمالی] للصدوق عَنِ الْمُکَتِّبِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الزُّبَیْرِ بْنِ بَکَّارٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الضَّحَّاکِ عَنْ نَوْفَلِ بْنِ عُمَارَةَ قَالَ: أَوْصَی قُصَیُّ بْنُ کِلَابٍ بَنِیهِ فَقَالَ یَا بَنِیَّ إِیَّاکُمْ وَ شُرْبَ الْخَمْرِ فَإِنَّهَا إِنْ أَصْلَحَتِ الْأَبْدَانُ أَفْسَدَتِ الْأَذْهَانُ (1).

«2»

لی، [الأمالی] للصدوق عَنِ ابْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ جَدِّهِ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَرْبَعٌ لَا تَدْخُلُ بَیْتاً وَاحِدَةٌ مِنْهُنَّ إِلَّا خَرِبَ وَ لَمْ یُعْمَرْ بِالْبَرَکَةِ الْخِیَانَةُ وَ السَّرِقَةُ وَ شُرْبُ الْخَمْرِ وَ الزِّنَا(2).

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی عن ابن الغضائری عن الصدوق: مثله (3) ثو، [ثواب الأعمال] عن أبیه عن علی عن أبیه عن النوفلی عن السکونی: مثله (4) ل، [الخصال] عن ابن إدریس عن أبیه عن الأشعری عن أحمد بن الحسین بن سعید عن الحسین بن الحصین عن موسی بن القاسم البجلی رفعه عن أمیر المؤمنین علیه السلام: مثله (5).

«3»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ إِدْرِیسَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ هَاشِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: أَرْبَعَةٌ لَا یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ الْکَاهِنُ وَ الْمُنَافِقُ وَ مُدْمِنُ الْخَمْرِ وَ الْقَتَّاتُ وَ هُوَ النَّمَّامُ (6).

«4»

لی، [الأمالی] للصدوق عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ النَّهْدِیِّ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ

ص: 125


1- 1. أمالی الصدوق: 3 و 4.
2- 2. أمالی الصدوق ص 239.
3- 3. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 54.
4- 4. ثواب الأعمال ص 217.
5- 5. الخصال ج 1 ص 110.
6- 6. أمالی الصدوق ص 243، و فی الأصل رمز الخصال، و لم نجده فیه، و قد أخرجه المؤلّف ره فی ج 75 عن الأمالی و لم یذکر الخصال.

روایت11.

خصال: درحدیث چهارصد گانه امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: بر سر سفره ای که در آن می خواری می شود ننشینید، که بنده نمی داند که جانش کی گرفته می شود.(1)

و نیز فرمود: کسی که شراب می نوشد و می داند که حرام است، خداوند از گل فاسد به او می نوشاند اگر چه او را بخشیده باشد.(2)

و نیز فرمود: ذائم الخمر آنگاه که به ملاقات خدا می رود همچون بت پرست خدا را ملاقات می کند. حجر بن عدی گفت ای امیر مؤمنان! دائم الخمر چه کسی است؟ فرمود: کسی که هر وقت شراب پیدا کرد بنوشد.(3)

و نیز فرمود: کسی که مست کننده ای بنوشد تا چهل شبانه روز نمازش پذیرفته نمی شود.(4)

و نیز فرمود: کسی که به کودکی که هنوز شعور ندارد نوشابه مست کننده بدهد، خداوند متعال او را در میان خبال که چرک و خون دوزخیان و زنان زناکار است زندانی می کند تا از کاری که کرده عذر موجهی بیاورد.(5)

و نیز فرمود: مستی چهار گونه است: مستی شراب، مستی مال، مستی خواب و مستی حکومت.(6)

روایت12.

خصال: اصبغ بن نباته از امیر المؤمنین علیه السلام نقل می کند که فرمود: فتنه ها در سه چیز است: محبت زنان و آن شمشیر شیطان است، و خوردن شراب و آن تله شیطان است. و محبت دینار و درهم و آن تیر شیطان است. پس هر کسی زنان را دوست داشته باشد از زندگی خود سودی نمی برد، و هر کس شراب را دوست داشته باشد، بهشت بر وی حرام است، و هر کس دینار و درهم را دوست داشته باشد،

ص: 128


1- . خصال 2 : 160
2- . همان : 161
3- . همان 2 : 167
4- . همان
5- . همان : 169
6- . همان : 170

مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الْخَمْرِ فَقَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ أَوَّلَ مَا نَهَانِی عَنْهُ رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ عَنْ عِبَادَةِ الْأَوْثَانِ وَ شُرْبِ الْخَمْرِ وَ مُلَاحَاةِ الرِّجَالِ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی بَعَثَنِی رَحْمَةً لِلْعَالَمِینَ وَ لِأَمْحَقَ الْمَعَازِفَ وَ الْمَزَامِیرَ وَ أُمُورَ الْجَاهِلِیَّةِ وَ أَوْثَانَهَا وَ أَزْلَامَهَا وَ أَحْلَافَهَا(1) أَقْسَمَ رَبِّی جَلَّ جَلَالُهُ فَقَالَ لَا یَشْرَبُ عَبْدٌ لِی خَمْراً فِی الدُّنْیَا إِلَّا سَقَیْتُهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مِثْلَ مَا شَرِبَ مِنْهَا مِنَ الْحَمِیمِ مُعَذَّباً بَعْدُ أَوْ مَغْفُوراً لَهُ وَ قَالَ علیه السلام لَا تُجَالِسُوا شَارِبَ الْخَمْرِ وَ لَا تُزَوِّجُوهُ وَ لَا تَتَزَوَّجُوا إِلَیْهِ وَ إِنْ مَرِضَ فَلَا تَعُودُوهُ وَ إِنْ مَاتَ فَلَا تُشَیِّعُوا جَنَازَتَهُ إِنَّ شَارِبَ الْخَمْرِ یَجِی ءُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مُسْوَدّاً وَجْهُهُ مُزْرَقَّةً عَیْنَاهُ مَائِلًا شِدْقُهُ سَائِلًا لُعَابُهُ دَالِعاً لِسَانُهُ مِنْ قَفَاهُ (2).

«5»

لی، [الأمالی] للصدوق فِی مَنَاهِی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: أَنَّهُ نَهَی عَنْ بَیْعِ الْخَمْرِ وَ أَنْ تُشْتَرَی الْخَمْرُ وَ أَنْ تُسْقَی الْخَمْرُ.

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: لَعَنَ اللَّهُ الْخَمْرَ وَ عَاصِرَهَا وَ غَارِسَهَا وَ شَارِبَهَا وَ سَاقِیَهَا وَ بَائِعَهَا وَ مُشْتَرِیَهَا وَ آکِلَ ثَمَنِهَا وَ حَامِلَهَا وَ الْمَحْمُولَةَ إِلَیْهِ.

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: مَنْ شَرِبَهَا لَمْ تُقْبَلْ لَهُ صَلَاةٌ أَرْبَعِینَ یَوْماً وَ إِنْ مَاتَ وَ فِی بَطْنِهِ شَیْ ءٌ مِنْ ذَلِکَ کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ أَنْ یَسْقِیَهُ مِنْ طِینَةِ خَبَالٍ وَ هُوَ صَدِیدُ أَهْلِ النَّارِ وَ مَا یَخْرُجُ مِنْ فُرُوجِ الزُّنَاةِ فَیَجْتَمِعُ ذَلِکَ فِی قُدُورِ جَهَنَّمَ فَیَشْرَبُهَا أَهْلُ النَّارِ فَ یُصْهَرُ بِهِ ما فِی بُطُونِهِمْ وَ الْجُلُودُ(3).

«6»

فس، [تفسیر القمی]: کانُوا لا یَتَناهَوْنَ عَنْ مُنکَرٍ فَعَلُوهُ لَبِئْسَ ما کانُوا یَفْعَلُونَ (4) قَالُوا کَانُوا یَأْکُلُونَ لَحْمَ الْخِنْزِیرِ وَ یَشْرَبُونَ الْخُمُورَ وَ یَأْتُونَ النِّسَاءَ أَیَّامَ حَیْضِهِنَ (5).

ص: 126


1- 1. فی المصدر: أحداثها، و الأظهر ما فی المتن.
2- 2. أمالی الصدوق ص 250.
3- 3. أمالی الصدوق ص 255.
4- 4. المائدة: 79.
5- 5. تفسیر القمّیّ ص 163.

دنیا را پرستش کرده است.(1)

روایت13.

خصال: امام صادق علیه السلام فرمود: سه کس وارد بهشت نمی شوند: خون ریز و شارب الخمر و سخن چین.(2)

روایت14.

خصال: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چهار نفرند که خداوند روز قیامت به آنان نگاه نمی کند: عاق والدین و کسی که منت می گذارد و کسی که قضا و قدر الهی را دروغ می پندارد و کسی که به خوردن شراب مداومت می کند.(3)

روایت15.

معانی الاخبار(4) و خصال: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: سه کس وارد بهشت نمی شوند: کسی که همیشه شراب بخورد و کسی که همیشه جادو کند و کسی که پیوند خویشاوندی را قطع کند. و هر کس در حالی که دائم الخمر است بمیرد، خداوند او را از نهر غوطه می خوراند، گفته شد: نهر غوطه چیست؟ فرمود: آن نهری است که از فروج زن های روسپی جاری می شود و بوی آن اهل جهنم را رنج می دهد.(5)

روایت16.

خصال: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر کس به خدا و روز قیامت ایمان داشته باشد، بر سر سفره ای ننشیند که در آن شراب باشد و هر کس به خدا و روز قیامت ایمان داشته باشد، بدون لنگ وارد حمام نشود (منظور حمام های عمومی است)

ص: 129


1- . خصال 1 : 56
2- . همان : 85
3- . همان : 94
4- . معانی الاخبار : 329 - 330
5- . خصال 1 : 85
«7»

فس، [تفسیر القمی] عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: شَارِبَ الْخَمْرِ لَا تُصَدِّقُوهُ إِذَا حَدَّثَ وَ لَا تُزَوِّجُوهُ إِذَا خَطَبَ وَ لَا تَعُودُوهُ إِذَا مَرِضَ وَ لَا تَحْضُرُوهُ إِذَا مَاتَ وَ لَا تَأْتَمِنُوهُ عَلَی أَمَانَةٍ فَمَنِ ائْتَمَنَهُ عَلَی أَمَانَةٍ فَاسْتَهْلَکَهَا فَلَیْسَ لَهُ عَلَی اللَّهِ أَنْ یُخْلِفَ عَلَیْهِ وَ لَا أَنْ یَأْجُرَهُ عَلَیْهَا لِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَکُمُ (1) وَ أَیُّ سَفِیهٍ أَسْفَهُ مِنْ شَارِبِ الْخَمْرِ(2).

أقول

قد مضی بعض الأخبار فی باب الغناء و فی باب الملاهی (3).

«8»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ هَارُونَ عَنِ ابْنِ زِیَادٍ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: لَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ الْعَاقُّ لِوَالِدَیْهِ وَ الْمُدْمِنُ الْخَمْرِ وَ الْمَنَّانُ بِالْفِعَالِ لِلْخَیْرِ إِذَا عَمِلَهُ (4).

«9»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ شَارِبِ الْخَمْرِ مَا حَالُهُ إِذَا سَکِرَ مِنْهُ قَالَ مَنْ سَکِرَ مِنَ الْخَمْرِ ثُمَّ مَاتَ بَعْدَهُ بِأَرْبَعِینَ یَوْماً لَقِیَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ کَعَابِدِ وَثَنٍ (5).

«10»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ هَارُونَ عَنِ ابْنِ زِیَادٍ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام یَقُولُ لِأَبِیهِ یَا أَبَهْ إِنَّ فُلَاناً یُرِیدُ الْیَمَنَ أَ فَلَا أُزَوِّدُهُ بِبِضَاعَةٍ لِیَشْتَرِیَ لِی بِهَا عَصْبَ الْیَمَنِ فَقَالَ لَهُ یَا بُنَیَّ لَا تَفْعَلْ قَالَ فَلِمَ قَالَ لِأَنَّهَا إِنْ ذَهَبَتْ لَمْ تُؤْجَرْ عَلَیْهَا وَ لَمْ تُخْلَفْ عَلَیْکَ لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَکُمُ الَّتِی جَعَلَ اللَّهُ لَکُمْ قِیاماً فَأَیُّ سَفِیهٍ أَسْفَهُ بَعْدَ النِّسَاءِ مِنْ شَارِبِ الْخَمْرِ یَا بُنَیَّ إِنَّ أَبِی حَدَّثَنِی عَنْ آبَائِهِ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ مَنِ ائْتَمَنَ غَیْرَ أَمِینٍ فَلَیْسَ لَهُ عَلَی اللَّهِ ضَمَانٌ لِأَنَّهُ قَدْ نَهَاهُ أَنْ یَأْتَمِنَهُ (6).

ص: 127


1- 1. النساء: 5.
2- 2. تفسیر القمّیّ ص 119.
3- 3. سیأتی باب الغناء و الملاهی تحت الرقم 90 و 91.
4- 4. قرب الإسناد ص 55.
5- 5. قرب الإسناد ص 155.
6- 6. قرب الإسناد ص 177 و فی ط 131.

و هر کس به خدا و روز قیامت ایمان داشته باشد، همسر خود را نگذارد برای حمام کردن به بیرون رود.(1)

روایت17.

خصال: امام صادق علیه السلام و او از پدرانش نقل می کند که فرمود: به شش گروه نباید سلام داد: یهودی، نصرانی، مجوسی، کسی که مشغول قضای حاجت است و کسی که بر سفره شراب نشسته و بر شاعری که به زنان پاکدامن نسبت زنا می دهد و کسانی که با دشنام دادن به مادران یک دیگر، شوخی و شادی می کنند.(2)

روایت18.

خصال: امام صادق علیه السلام و او از پدرانش از علی علیه السلام نقل می کند که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چون خداوند بهشت را آفرید، آن را از دو خشت آفرید: خشتی از طلا و خشتی از نقره، و دیوارهای آن را از یاقوت و سقف آن را از زبرجد و سنگریزه های آن را از لؤلؤ و خاک آن را از زعفران و مشک خوشبو قرار داد، پس به آن فرمود: سخن بگو، پس او گفت: معبودی جز تو که زنده پایدار هستی وجود ندارد، هر کسی وارد من شود خوشبخت می شود، پس خداوند فرمود: سوگند به عزّت و جلال و بلندیم که کسی که مداومت در شرابخواری داشته باشد در آن وارد نخواهد شد، و نه متکبّر و نه سخن چین و نه دیّوث که همان «قلطبان» است و نه مأمور شرطه و نه خنثی و نه کفن دزد و نه مأمور مالیات و نه قاطع رحم و نه قدری (کسی که به قضا و قدر ایمان ندارد).(3)

می گویم

در باب جامع اعمال زشت و ناپسند با سند دیگری آمد.(4)

روایت19.

خصال: امام باقر علیه السلام نقل می کند که فرمود: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در باره مشروب ده نفر را لعنت کرد: کسی که درخت آن را بکارد و کسی که از آن نگهبانی کند و کسی که آن را بفشارد و کسی که آن را بخورد و کسی که آن را برای دیگری بریزد و کسی که آن را حمل کند و کسی که به سوی او حمل شود و فروشنده و مشتری و خورنده قیمت آن.(5)

ص: 130


1- . همان : 78
2- . همان : 158
3- . همان 2 : 54
4- . ر. ک 72 : 191 و 192
5- . خصال 2 : 58
«11»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: لَا تَشْرَبُوا عَلَی مَائِدَةٍ تُشْرَبُ عَلَیْهَا الْخَمْرُ فَإِنَّ الْعَبْدَ لَا یَدْرِی مَتَی یُؤْخَذُ(1).

وَ قَالَ علیه السلام: مَنْ شَرِبَ الْخَمْرَ وَ هُوَ یَعْلَمُ أَنَّهَا حَرَامٌ سَقَاهُ اللَّهُ مِنْ طِینَةِ خَبَالٍ وَ إِنْ کَانَ مَغْفُوراً لَهُ (2).

وَ قَالَ علیه السلام: مُدْمِنُ الْخَمْرِ یَلْقَی اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ حِینَ یَلْقَاهُ کَعَابِدِ وَثَنٍ فَقَالَ حُجْرُ بْنُ عَدِیٍّ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَا الْمُدْمِنُ قَالَ الَّذِی إِذَا وَجَدَهَا شَرِبَهَا(3).

وَ قَالَ علیه السلام: مَنْ شَرِبَ الْمُسْکِرَ لَمْ تُقْبَلْ صَلَوَاتُهُ أَرْبَعِینَ یَوْماً وَ لَیْلَةً(4).

وَ قَالَ علیه السلام: مَنْ سَقَی صَبِیّاً مُسْکِراً وَ هُوَ لَا یَعْقِلُ حَبَسَهُ اللَّهُ تَعَالَی فِی طِینَةِ الْخَبَالِ حَتَّی یَأْتِیَ مِمَّا صَنَعَ بِمَخْرَجٍ (5).

وَ قَالَ علیه السلام: السُّکْرُ أَرْبَعُ سُکْرَاتٍ سُکْرُ الشَّرَابِ وَ سُکْرُ الْمَالِ وَ سُکْرُ النَّوْمِ وَ سُکْرُ الْمُلْکِ (6).

«12»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنِ ابْنِ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: الْفِتَنُ ثَلَاثٌ حُبُّ النِّسَاءِ وَ هُوَ سَیْفُ الشَّیْطَانِ وَ شُرْبُ الْخَمْرِ وَ هُوَ فَخُّ الشَّیْطَانِ وَ حُبُّ الدِّینَارِ وَ الدِّرْهَمِ وَ هُوَ سَهْمُ الشَّیْطَانِ فَمَنْ أَحَبَّ النِّسَاءَ لَمْ یَنْتَفِعْ بِعَیْشِهِ وَ مَنْ أَحَبَّ الْأَشْرِبَةَ حَرُمَتْ عَلَیْهِ الْجَنَّةُ وَ مَنْ أَحَبَّ الدِّینَارَ وَ الدِّرْهَمَ

ص: 128


1- 1. الخصال ج 2 ص 160 س 15.
2- 2. الخصال ج 2 ص 161 س 11.
3- 3. المصدر ج 2 ص 467 س 11.
4- 4. المصدر ج 2 ص 167 س 13.
5- 5. المصدر ج 2 ص 169 س 5.
6- 6. المصدر ج 2 ص 170 س 3.

ثواب الاعمال: با سند دیگری آمده است.(1)

روایت20.

تفسیر قمی: ابوجارود به نقل از امام باقر علیه السلام آورده که ایشان درباره آیه «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالأَنصَابُ وَالأَزْلاَمُ »(2) فرمود: و اما درباره خمر باید گفت: هر شراب مسکری اگر بماند و تخمیر شود خمر محسوب می شود و آنچه که زیاد آن مست می کند، کم آن نیز حرام است و این به خاطر این است که ابوبکر قبل از اینکه شراب حرام شود، باده نوشیده بود و مست شده بود و شروع به خواندن شعر کرد و بر کشته شدگان مشرکین اهل بدر می گریست. پیامبر صلی الله علیه و آله آن را شنید و فرمود: خداوندا، جلوی دهانش را بگیر و خداوند نیز چنین کرد. او صحبت نکرد تا اینکه مستی از او زائل شد و پس از آن، خداوند دستور حرام کردن آن را بر پیامبر صلی الله علیه و آله نازل کرد. روزی که باده در مدینه، حرام اعلام شد، در این شهر فقط شراب خرما وجود داشت و هنگامی که دستور حرام کردن آن نازل شد، پیامبر صلی الله علیه و آله بیرون رفت و در مسجد نشست و سپس خواست تا ظرف های شراب را که در آن شراب می گرفتند، حاضر کند. سپس آن ظرف ها را واژگون کرده و خالی نمود و فرمود: همه اینها شراب است و خداوند آن را تحریم کرده است. بیشترین شرابی که در آن روز بر زمین ریخته شد، شراب خرما بود و در آن روز، ظرف شراب انگوری را سراغ ندارم که واژگون شده باشد. تنها یک ظرف که در آن کشمش و خرما بود، واژگون شد. در آن زمان در مدینه شراب انگور یافت نمی شد.

خداوند، باده را چه کم و چه زیاد، خرید و فروش خمر و سودجویی از آن را حرام کرده است. همچنین رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هرکه باده بنوشد او را تازیانه بزنید و اگر دوباره نوشید، تازیانه بزنید. اگر دوباره بازگشت تازیانه اش بزنید و اگر برای بار چهارم نوشید، او را بکشید.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود: بر خداوند حق است کسانی را که شرب خمر می کنند، از آنچه که از شرمگاه فاحشه ها خارج می شود، سیراب کند و فاحشه ها، همان زناکارانی هستند که از شرمگاهشان چرکی خارج می شود که آن چرک، مخلوطی از ماده عفونی و خونی غلیظ است که گرما و گندیدگی آن، اهل جهنم را آزار می دهد.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هرکس که شرب خمر کند، نماز چهل شب او پذیرفته نمی گردد. اگر دوباره شراب نوشید، نماز چهل شب او از روز نوشیدن شراب پذیرفته نمی شود و اگر در آن چهل شبانه روز درگذشت و از آنچه مرتکب شده بود توبه نکرد، خداوند در

ص: 131


1- . ثواب الاعمال : 218
2- . مائده / 90

فَهُوَ عَبْدُ الدُّنْیَا(1).

«13»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: ثَلَاثَةٌ لَا یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ السَّفَّاکُ لِلدَّمِ وَ شَارِبُ الْخَمْرِ وَ مَشَّاءٌ بِنَمِیمَةِ(2).

«14»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ بُنْدَارَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ نُوحٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ یَزِیدَ بْنِ زُرَیْعٍ عَنْ بِشْرِ بْنِ نُمَیْرٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِی أُمَامَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَرْبَعَةٌ لَا یَنْظُرُ اللَّهُ إِلَیْهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَاقٌّ وَ مَنَّانٌ وَ مُکَذِّبٌ بِالْقَدَرِ وَ مُدْمِنُ خَمْرٍ(3).

«15»

مع (4)،[معانی الأخبار] ل، [الخصال] عَنِ الطَّالَقَانِیِّ عَنْ یَحْیَی بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ صَاعِدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ جَمِیلٍ عَنِ الْمُعْتَمِرِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ مَیْسَرَةَ عَنْ أَبِی جَرِیرٍ عَنْ أَبِی بُرْدَةَ عَنْ أَبِی مُوسَی الْأَشْعَرِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: ثَلَاثَةٌ لَا یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ مُدْمِنُ الْخَمْرِ وَ مُدْمِنُ سِحْرٍ وَ قَاطِعُ رَحِمٍ وَ مَنْ مَاتَ مُدْمِنَ خَمْرٍ سَقَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ نَهَرِ الْغُوطَةِ قِیلَ وَ مَا نَهَرُ الْغُوطَةِ قَالَ نَهَرٌ یَجْرِی مِنْ فُرُوجِ الْمُومِسَاتِ یُؤْذِی أَهْلَ النَّارِ رِیحُهُنَ (5).

«16»

ل، [الخصال] عَنِ الْخَلِیلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُعَاذٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ خَشْرَمٍ عَنْ عِیسَی بْنِ یُونُسَ عَنْ أَبِی مَعْمَرٍ عَنْ سَعِیدٍ الْغَنَوِیِّ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَلَا یَجْلِسْ عَلَی مَائِدَةٍ یُشْرَبُ عَلَیْهَا الْخَمْرُ وَ مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَلَا یَدْخُلِ الْحَمَّامَ إِلَّا بِمِئْزَرٍ وَ

ص: 129


1- 1. الخصال ج 1 ص 56.
2- 2. الخصال ج 1 ص 85.
3- 3. الخصال ج 1 ص 94.
4- 4. معانی الأخبار ص 329- 330.
5- 5. الخصال ج 1 ص 85.

روز قیامت به او از گل فاسد شده می نوشاند. از آن روز، مسجدی که رسول خدا در آن نشست و نوشیدن شراب را ممنوع اعلام کرد، مسجد الفضیخ نام گرفت؛ چرا که بیشترین شراب هایی که بر زمین ریخته شد از نوع فضیخ بود. اما میسر، تخته نرد و شطرنج است و هر قماری میسر محسوب می شود. انصاب یعنی بت هایی که کافران آن را می پرستیدند و ازلام یعنی تیرهایی که مشرکان عرب با آن چیزهایی را تقسیم می کردند که از رسوم دوره جاهلی است. همه این موارد اعم از خرید و فروش و بهره جویی از آن، از سوی خدا، حرام مؤکد اعلام شده و ان کار پلیدی از کارهای شیطان است و خداوند حکم خمر و میسر را برابر با حکم بت پرستی دانسته است.

و اما این آیه: «وَأَطِیعُواْ اللّهَ وَأَطِیعُواْ الرَّسُولَ وَاحْذَرُواْ»(1)، می فرماید: معصیت نکنید و بر مرکب شهوت ها از جمله خمر و قمار سوار نشوید. «فَإِن تَوَلَّیْتُمْ»، می فرماید: معصیت کردید، «فَاعْلَمُواْ أَنَّمَا عَلَی رَسُولِنَا الْبَلاَغُ الْمُبِینُ»، وقتی احکام رسید و مشخص شد، پس خودتان را از مخالفت باز دارید.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: به زودی گروهی می ایند که شب را به صبح می رسانند در حالی که به خوشگذرانی و شرابخواری و غناء مشغولند. هنگامی که بر این حال هستند ناگهان شبانه مسخ می شوند و صبح می کنند در حالی که میمون و خوک شده اند. و این است سخن خدا که «واحذروا» یعنی تعدی نکنید آنگونه که اصحاب سبت کردند، به آنها مهلت دادیم تا اینکه اختیار کردند، و گفتند: روز شنبه بر ما حلال است و تنها بر پیشینیان ما حرام شده بود و آنها برای حلال کردن شنبه مجازات شدند.

وقتی آیه تحریم خمر و قمار و سختگیری در کار ان دو نازل شد، مردم از مهاجر و انصار گفتند: ای رسول خدا، یاران کشته شدند در حالی که شراب می نوشیدند. خدا آن را رجس و پلید نامید و از عمل شیطان قرار داد، گفتی آنچه گفتی، آیا این کارشان به

ص: 132


1- . مائده / 92

مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَلَا یَدَعْ حَلِیلَتَهُ تَخْرُجُ إِلَی الْحَمَّامِ (1).

«17»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ بُنَانِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ الْمُغِیرَةِ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: سِتَّةٌ لَا یُسَلَّمُ عَلَیْهِمْ الْیَهُودِیُّ وَ الْمَجُوسِیُّ وَ النَّصْرَانِیُّ وَ الرَّجُلُ عَلَی غَائِطِهِ وَ عَلَی مَوَائِدِ الْخَمْرِ وَ عَلَی الشَّاعِرِ الَّذِی یَقْذِفُ الْمُحْصَنَاتِ وَ عَلَی الْمُتَفَکِّهِینَ بِسَبِّ الْأُمَّهَاتِ (2).

«18»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْفَارِسِ عَنِ الْجَعْفَرِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمَّا خَلَقَ الْجَنَّةَ خَلَقَهَا مِنْ لَبِنَتَیْنِ لَبِنَةٍ مِنْ ذَهَبٍ وَ لَبِنَةٍ مِنْ فِضَّةٍ وَ جَعَلَ حِیطَانَهَا الْیَاقُوتَ وَ سَقْفَهَا الزَّبَرْجَدَ وَ حَصَاهَا اللُّؤْلُؤَ وَ تُرَابَهَا الزَّعْفَرَانَ وَ الْمِسْکَ الْأَذْفَرَ فَقَالَ لَهَا تَکَلَّمِی فَقَالَتْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ أَنْتَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ قَدْ سَعِدَ مَنْ یَدْخُلُنِی فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ بِعِزَّتِی وَ عَظَمَتِی وَ جَلَالِی وَ ارْتِفَاعِی لَا یَدْخُلُهَا مُدْمِنُ خَمْرٍ وَ لَا سِکِّیرٌ وَ لَا قَتَّاتٌ وَ هُوَ النَّمَّامُ وَ لَا دَیُّوثٌ وَ هُوَ الْقَلْطَبَانُ وَ لَا قَلَّاعٌ وَ هُوَ الشُّرْطِیُّ وَ لَا زَنُّوقٌ وَ هُوَ الْخُنْثَی وَ لَا جَیَّافٌ وَ هُوَ النَّبَّاشُ وَ لَا عَشَّارٌ وَ لَا قَاطِعُ رَحِمٍ وَ لَا قَدَرِیٌ (3).

أقول

قد مضی بإسناد آخر فی باب جوامع المساوی (4).

«19»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: لَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی الْخَمْرِ عَشَرَةً غَارِسَهَا وَ حَارِسَهَا وَ عَاصِرَهَا وَ شَارِبَهَا وَ سَاقِیَهَا وَ حَامِلَهَا وَ الْمَحْمُولَةَ إِلَیْهِ وَ بَائِعَهَا وَ مُشْتَرِیَهَا وَ آکِلَ ثَمَنِهَا(5).

ص: 130


1- 1. الخصال ج 1 ص 78.
2- 2. الخصال ج 1 ص 158.
3- 3. الخصال ج 2 ص 54 و رواه فی المعانی ص 330 و فیه المخنث بدل الخنثی.
4- 4. راجع ج 72 ص 191 و 192.
5- 5. الخصال ج 2 ص 58.

انان پس از مرگشان زیان می رساند؟ آیه نازل شد: «لَیْسَ عَلَی الَّذِینَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ جُنَاحٌ فِیمَا طَعِمُواْ» {بر کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند گناهی در آنچه [قبلا] خورده اند نیست}.(1)

برای کسی که قبل از حکم تحریم، مرده یا کشته شده، حکم این است، و گناه برای کسی است که بعد تحریم خورده باشد.(2)

روایت21.

علل الشرایع: محضر امام صادق علیه السّلام عرض کردم: برای چه خدا شراب را حرام کرده است؟ حضرت فرمودند: خداوند متعال شراب را به خاطر تأثیری که داشته و فسادی که ایجاد می کند حرام فرموده زیرا شراب موجب پیدا شدن ارتعاش در شارب آن بوده و نور و جوانمردی او را از بین برده و وادارش می کند که بر ارتکاب محرّمات جرات پیدا کرده و بر ریختن خونها مبادرت نموده و بر مرتکب شدن زنا اقدام نماید و اساسا شارب خمر وقتی مست شد اطمینانی نیست بلکه بسا با محارم خود نزدیکی کرده در حالی که عقل و ادراکش بجا نیست و شرب خمر در شارب آن ایجاد نمی کند مگر هر شرّ و بدی را.(3)

روایت22.

علل الشرایع: امام باقر یا امام صادق علیهما السّلام، حضرت فرمودند: غناء لانه و محلّ پیدا شدن نفاق بوده و شرب خمر کلید هر بدی و شرّی می باشد و شارب خمر به منزله بت پرست بوده، وی کتاب خدا را تکذیب می نماید زیرا اگر کتاب حق تعالی را تصدیق می کرد حرام خدا را حرام می دانست.(4)

روایت23.

علل الشرایع: مردی از حضرت ابا عبد اللَّه علیه السّلام پرسید: آیا شرب خمر بدتر است یا ترک نماز؟ حضرت فرمودند: شرب خمر از ترک نماز بدتر است، سپس فرمودند: می دانی چرا؟ آن مرد عرضه داشت: خیر. حضرت فرمودند: زیرا شخص با شرب خمر در حالتی قرار می گیرد که نه خدای تعالی را می شناسد و نه می داند که خالقش کیست.

ص: 133


1- . همان / 93
2- . تفسیر قمی : 167 - 169
3- . علل الشرایع 2 : 161
4- . همان : 162

ثو، [ثواب الأعمال] عن ابن إدریس عن أبیه عن محمد بن أحمد عن علی بن إسماعیل عن أحمد بن النضر: مثله (1).

«20»

فس، [تفسیر القمی] فِی رِوَایَةِ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ (2) أَمَّا الْخَمْرُ فَکُلُّ مُسْکِرٍ مِنَ الشَّرَابِ إِذَا خُمِّرَ فَهُوَ خَمْرٌ وَ مَا أَسْکَرَ کَثِیرُهُ فَقَلِیلُهُ حَرَامٌ وَ ذَلِکَ أَنَّ أَبَا بَکْرٍ شَرِبَ قَبْلَ أَنْ یُحَرَّمَ الْخَمْرُ فَسَکِرَ فَجَعَلَ یَقُولُ الشِّعْرَ وَ یَبْکِی عَلَی قَتْلَی الْمُشْرِکِینَ مِنْ أَهْلِ بَدْرٍ فَسَمِعَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ اللَّهُمَّ أَمْسِکْ عَلَی لِسَانِهِ فَأَمْسَکَ عَلَی لِسَانِهِ فَلَمْ یَتَکَلَّمْ حَتَّی ذَهَبَ عَنْهُ السُّکْرُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَحْرِیمَهَا بَعْدَ ذَلِکَ وَ إِنَّمَا کَانَتِ الْخَمْرُ یَوْمَ حُرِّمَتْ بِالْمَدِینَةِ فَضِیخَ الْبُسْرِ وَ التَّمْرِ فَلَمَّا نَزَلَ تَحْرِیمُهَا خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَعَدَ فِی الْمَسْجِدِ ثُمَّ دَعَا بِآنِیَتِهِمُ الَّتِی کَانُوا یَنْبِذُونَ فِیهَا فَکَفَّأَهَا کُلَّهَا وَ قَالَ هَذِهِ کُلُّهَا خَمْرٌ وَ قَدْ حَرَّمَهَا اللَّهُ فَکَانَ أَکْثَرُ شَیْ ءٍ أُکْفِئَ فِی ذَلِکَ یَوْمَئِذٍ مِنَ الْأَشْرِبَةِ الْفَضِیخَ وَ لَا أَعْلَمُ أُکْفِئَ یَوْمَئِذٍ مِنْ خَمْرِ الْعِنَبِ شَیْ ءٌ إِلَّا إِنَاءً وَاحِداً کَانَ فِیهِ زَبِیبٌ وَ تَمْرٌ جَمِیعاً فَأَمَّا عَصِیرُ الْعِنَبِ فَلَمْ یَکُنْ یَوْمَئِذٍ بِالْمَدِینَةِ مِنْهُ شَیْ ءٌ حَرَّمَ اللَّهُ الْخَمْرَ قَلِیلَهَا وَ کَثِیرَهَا وَ بَیْعَهَا وَ شِرَاءَهَا وَ الِانْتِفَاعَ بِهَا وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ شَرِبَ الْخَمْرَ فَاجْلِدُوهُ فَإِنْ عَادَ فَاجْلِدُوهُ فَإِنْ عَادَ فَاجْلِدُوهُ فَإِنْ عَادَ فِی الرَّابِعَةِ فَاقْتُلُوهُ وَ قَالَ حَقٌّ عَلَی اللَّهِ أَنْ یَسْقِیَ مَنْ شَرِبَ الْخَمْرَ مِمَّا یَخْرُجُ مِنْ فُرُوجِ الْمُومِسَاتِ وَ الْمُومِسَاتُ الزَّوَانِی یَخْرُجُ مِنْ فُرُوجِهِنَّ صَدِیدٌ وَ الصَّدِیدُ قَیْحٌ وَ دَمٌ غَلِیظٌ مُخْتَلِطٌ یُؤْذِی أَهْلَ النَّارِ حَرُّهُ وَ نَتْنُهُ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ شَرِبَ الْخَمْرَ لَمْ یُقْبَلْ مِنْهُ صَلَاةٌ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً فَإِنْ عَادَ فَأَرْبَعِینَ لَیْلَةً مِنْ یَوْمَ شَرِبَهَا فَإِنْ مَاتَ فِی تِلْکَ الْأَرْبَعِینَ مِنْ غَیْرِ تَوْبَةٍ سَقَاهُ اللَّهُ

ص: 131


1- 1. ثواب الأعمال ص 218.
2- 2. المائدة: 90.

روایت24.

ثواب الاعمال(1) و خصال: امام باقر علیه السلام فرمود: هر که شراب بنوشد و از آن مست گردد، نمازش تا چهل روز مورد پذیرش نیست، پس اگر در این روزها نماز نگزارد به جهت ترک نماز، کیفرش دو چندان می گردد.(2)

روایت25.

خصال: در حدیث دیگری آمده: به راستی که نماز شرابخوار میان آسمان و زمین بازداشته می شود، اگر توبه کند به او برگردانده می شود.(3)

روایت26.

عیون اخبار الرضا: امام هشتم علیه السّلام می فرمود: خداوند هیچ پیامبری نفرستاد، مگر به حرام بودن مسکرات، و اقرار کردن به اینکه خداوند هر چه که بخواهد میکند، و بودن کندر در میراث او.(4)

روایت27.

عیون اخبار الرضا: امام رضا علیه السلام در نامه ای به مأمون فرمود: حرمت خمر و مسکرات؛ چه اندک و چه بسیار آن. و حرمت هر مست کننده ای اندک یا بسیارش، و هر چه بسیارش مستی آورد اندکش نیز حرام است، و مضطرّ به آن نباید شراب بخورد زیرا او را خواهد کشت.(5)

ص: 134


1- . ثواب الاعمال : 218
2- . الخصال 2 : 109
3- . همان
4- . عیون الاخبار 2 : 14
5- . همان : 126 و روایتی دیگر از امام رضا علیه السلام در این بحث در علل الشرایع 2 ک 161 و عیون اخبار الرضا 2 : 98 آمده است.

یَوْمَ الْقِیَامَةِ مِنْ طِینَةِ خَبَالٍ وَ سُمِّیَ الْمَسْجِدُ الَّذِی قَعَدَ فِیهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَوْمَ أُکْفِئَتِ الْأَشْرِبَةُ مَسْجِدَ الْفَضِیخِ مِنْ یَوْمِئِذٍ لِأَنَّهُ کَانَ أَکْثَرُ شَیْ ءٍ أُکْفِئَ مِنَ الْأَشْرِبَةِ الْفَضِیخَ فَأَمَّا الْمَیْسِرُ فَالنَّرْدُ وَ الشِّطْرَنْجُ وَ کُلُّ قِمَارٍ مَیْسِرٌ وَ أَمَّا الْأَنْصَابُ فَالْأَوْثَانُ الَّتِی کَانَ یَعْبُدُهَا الْمُشْرِکُونَ وَ أَمَّا الْأَزْلَامُ فَالْقِدَاحُ الَّتِی کَانَتْ تَسْتَقْسِمُ بِهَا مُشْرِکُو الْعَرَبِ فِی الْجَاهِلِیَّةِ کُلُّ هَذَا بَیْعُهُ وَ شِرَاؤُهُ وَ الِانْتِفَاعُ بِشَیْ ءٍ مِنْ هَذَا حَرَامٌ مِنَ اللَّهِ مُحَرَّمٌ وَ هُوَ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ وَ قَرَنَ اللَّهُ الْخَمْرَ وَ الْمَیْسِرَ مَعَ الْأَوْثَانِ: وَ أَمَّا قَوْلُهُ وَ أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ احْذَرُوا(1) یَقُولُ لَا تَعْصُوا وَ لَا تَرْکَبُوا الشَّهَوَاتِ مِنَ الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ فَإِنْ تَوَلَّیْتُمْ یَقُولُ عَصَیْتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّما عَلی رَسُولِنَا الْبَلاغُ الْمُبِینُ إِذْ قَدْ بَلَّغَ وَ بَیَّنَ فَانْتَهُوا وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّهُ سَیَکُونُ قَوْمٌ یَبِیتُونَ وَ هُمْ عَلَی اللَّهْوِ وَ شُرْبِ الْخَمْرِ وَ الْغِنَاءِ فَبَیْنَا هُمْ کَذَلِکَ إِذْ مُسِخُوا مِنْ لَیْلَتِهِمْ وَ أَصْبَحُوا قِرَدَةً وَ خَنَازِیرَ وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ احْذَرُوا أَیْ لَا تَعْتَدُوا کَمَا اعْتَدَی أَصْحَابُ یَوْمِ السَّبْتِ فَقَدْ کَانَ أَمْلَی لَهُمْ حَتَّی آثَرُوا وَ قَالُوا إِنَّ السَّبْتَ لَنَا حَلَالٌ وَ إِنَّمَا کَانَ حُرِّمَ عَلَی أُولَانَا وَ کَانُوا یُعَاقَبُونَ عَلَی اسْتِحْلَالِهِمُ السَّبْتَ فَأَمَّا نَحْنُ فَلَیْسَ عَلَیْنَا حَرَامٌ وَ مَا زِلْنَا بِخَیْرٍ مُنْذُ اسْتَحْلَلْنَاهُ وَ قَدْ کَثُرَتْ أَمْوَالُنَا وَ صَحَّتْ أَجْسَامُنَا ثُمَّ أَخَذَهُمُ اللَّهُ لَیْلًا وَ هُمْ غَافِلُونَ فَهُوَ قَوْلُهُ وَ احْذَرُوا أَنْ یَحُلَّ بِکُمْ مِثْلُ مَا حَلَّ بِمَنْ تَعَدَّی وَ عَصَی فَلَمَّا نَزَلَتْ تَحْرِیمُ الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ وَ التَّشْدِیدُ فِی أَمْرِهِمَا قَالَ النَّاسُ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ یَا رَسُولَ اللَّهِ قُتِلَ أَصْحَابُنَا وَ هُمْ یَشْرَبُونَ الْخَمْرَ وَ قَدْ سَمَّاهُ رِجْساً وَ جَعَلَهَا مِنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ وَ قَدْ قُلْتَ مَا قُلْتَ أَ فَیَضُرُّ أَصْحَابَنَا ذَلِکَ

ص: 132


1- 1. المائدة: 92.

روایت28.

توحید: امام رضا علیه السّلام فرمود: خداوند هیچ پیامبری نفرستاد، مگر به حرام بودن مسکرات، و اقرار کردن به بداء .(1)

روایت29.

معانی الاخبار: از امام باقر علیه السلام نقل شده که فرمود: کسی که شراب یا هر مست کننده ای را بنوشد، تا چهل روز نمازش مورد قبول نیست و اگر تکرار کند خداوند از گل فاسد به او می نوشاند. سوال شد گل فاسد چیست؟ فرمود: خونابه چرکینی است که از فرجهای زنان زناکار بیرون می آید.(2)

روایت30.

علل الشرایع: راوی می گوید: محضر مبارک حضرت رضا علیه السّلام عرض کردم: برای ما روایت شده که نبی اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و سلم فرموده اند: کسی که خمر بیاشامد تا چهل روز نمازش مقبول نیست، آیا این روایت صحیح است؟ حضرت فرمودند: راویان این حدیث راست گفته و حدیث را صحیح نقل کرده اند. عرض کردم: چرا نمازش تا چهل روز مقبول نیست نه کمتر از آن و نه بیشتر؟ حضرت فرمودند: برای این که حق تعالی خلقت انسان را مقدّر و معین فرموده با این بیان: نطفه را بعد از چهل روز ایجاد کرده سپس آن را به مرحله بعدی نقل داده پس از چهل روز علقه اش می کند و بعد آن را به مرحله بعدی منتقل نموده و پس از چهل روز مضغه اش می نماید و همچنین تا مرحله نهایی و چون انسان وقتی شراب خورد بقایای آن شراب چهل روز در مثانه اش می ماند همان طوری که غذا و مأکولات و مشروبات دیگر نیز ذرّات و بقایای آنها تا چهل روز در مثانه می مانند لا جرم تا وقتی که این بقایا در مثانه او هست نماز مقبول درگاه الهی واقع نمی شود.(3)

ص: 135


1- . التوحید : 333
2- . معانی الاخبار : 164
3- . علل الشرایع 2 : 34، شاید منظور این باشد که بنای بدن انسان به صورتی که کامل شود مانند تغییر از نطفه به دیگر مراتب، چهل روز باشد. تغییر از حالتی که به جهت شرابخواری در بدن حاصل می شود، به حالتی که اثری از آن نباشد، بعد از گذشت این مدت است. شیخ بهایی رحمة الله علیه گفته است: شاید منظور از قبول نشدن در اینجا عدم ثواب دراین مدت باشد، نه عدم کافی بودن که البته کافی است. ایشان در مجلد صلاة نقل کرده اند. می گویم: گذشت که اگر در این مدت کسی نماز را ترک کند، عذاب دو چندانی خواهد داشت و این امر به نماز نمی باشد. امر دلالت می کند بر اکتفا بعد از اطاعت و امتثال.

شَیْئاً بَعْدَ مَا مَاتُوا فَأَنْزَلَ اللَّهُ لَیْسَ عَلَی الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جُناحٌ فِیما طَعِمُوا(1) الْآیَةَ فَهَذَا لِمَنْ مَاتَ أَوْ قُتِلَ قَبْلَ تَحْرِیمِ الْخَمْرِ وَ الْجُنَاحُ هُوَ الْإِثْمُ عَلَی مَنْ شَرِبَهَا بَعْدَ التَّحْرِیمِ (2).

«21»

ع، [علل الشرائع] عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْکُوفِیِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَالِمٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لِمَ حَرَّمَ اللَّهُ الْخَمْرَ قَالَ حَرَّمَ اللَّهُ الْخَمْرَ لِفِعْلِهَا وَ فَسَادِهَا لِأَنَّ مُدْمِنَ الْخَمْرِ تُورِثُهُ الِارْتِعَاشَ وَ تَذْهَبُ بِنُورِهِ وَ تَهْدِمُ مُرُوَّتَهُ وَ تَحْمِلُهُ عَلَی أَنْ یَجْتَرِئَ عَلَی ارْتِکَابِ الْمَحَارِمِ وَ سَفْکِ الدِّمَاءِ وَ رُکُوبِ الزِّنَا وَ لَا یُؤْمَنُ إِذَا سَکِرَ أَنْ یَثِبَ عَلَی حَرَمِهِ وَ هُوَ لَا یَعْقِلُ ذَلِکَ وَ لَا یَزِیدُ شَارِبَهَا إِلَّا کُلَّ شَرٍّ(3).

«22»

ع، [علل الشرائع] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی یُوسُفَ عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ أَحَدِهِمَا علیهما السلام قَالَ: الْغِنَاءُ عُشُّ النِّفَاقِ وَ الشُّرْبُ مِفْتَاحُ کُلِّ شَرٍّ وَ مُدْمِنُ الْخَمْرِ کَعَابِدِ وَثَنٍ مُکَذِّبٌ بِکِتَابِ اللَّهِ لَوْ صَدَّقَ کِتَابَ اللَّهِ لَحَرَّمَ حَرَامَ اللَّهِ (4).

«23»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَشَّارٍ قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ شُرْبُ الْخَمْرِ أَشَرُّ أَمْ تَرْکُ الصَّلَاةِ فَقَالَ شُرْبُ الْخَمْرِ أَشَرُّ مِنْ تَرْکِ الصَّلَاةِ وَ تَدْرِی لِمَ ذَلِکَ قَالَ لَا قَالَ یَصِیرُ فِی حَالٍ لَا یَعْرِفُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَا یَعْرِفُ مَنْ خَالِقُهُ (5).

ص: 133


1- 1. المائدة: 93.
2- 2. تفسیر القمّیّ ص 167- 169.
3- 3. علل الشرائع ج 2 ص 161.
4- 4. علل الشرائع ج 2 ص 162.
5- 5. المصدر نفسه.

روایت31.

محاسن: با سند دیگری مانند این روایت را آورده است.(1)

روایت32.

علل الشرایع: امام باقر علیه السّلام فرمودند: ادرار را کوچک مشمر و نماز را سهل و بی مقدار مپندار چه آنکه رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله هنگام رحلت و مرگشان فرمودند: کسی که نمازش را کوچک شمرد از من نیست و بر حوض کوثر بر من وارد نشود، نه به خدا سوگند! از من نخواهد بود کسی که خمر بیاشامد، وی بر حوض کوثر بر من وارد نخواهد شد.(2)

روایت33.

علل الشرایع(3) و امالی: امام باقر علیه السلام فرمود: خداوند تعالی خمر را حرام فرمود زیرا هم مستی ایجاد می کند و هم فساد اور است سپس فرمود: خورنده شراب به منزله کسانی است که بت می پرستند و شرب خمر در شارب ارتعاش و لرزه ایجاد کرده و مروّت و جوانمردی را از او زائل نموده و باعث می شود که وی بر انجام محارم الهی از قبیل ریختن خونها و مرتکب شدن زنا جرات پیدا نماید حتی کار بجایی می رسد که از آدم مست بعید نیست که با محارم خود در حال زوال عقل جمع شود باری شراب در شارب هر شر و بدی را ایجاد می کند.(4)

می گویم

تمام این روایت در باب اطعمه و اشربه آمده

ص: 136


1- . المحاسن : 329
2- . علل الشرایع 2 : 45
3- . همان : 169
4- . امالی صدوق : 395
«24»

ثو(1)،[ثواب الأعمال] ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ حُکَیْمٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: مَنْ شَرِبَ الْخَمْرَ لَمْ تُقْبَلْ صَلَاتُهُ أَرْبَعِینَ یَوْماً فَإِنْ تَرَکَ الصَّلَاةَ فِی هَذِهِ الْأَیَّامِ ضُوعِفَ عَلَیْهِ الْعَذَابُ لِتَرْکِ الصَّلَاةِ(2).

«25»

ل، [الخصال] وَ فِی خَبَرٍ آخَرَ: أَنَّ شَارِبَ الْخَمْرِ تُوقَفُ صَلَاتُهُ بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ فَإِذَا تَابَ رُدَّتْ عَلَیْهِ (3).

«26»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] عَنِ الْهَمْدَانِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الرَّیَّانِ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیّاً إِلَّا بِتَحْرِیمِ الْخَمْرِ وَ أَنْ یُقِرَّ لَهُ بِأَنَّ اللَّهَ یَفْعَلُ مَا یَشَاءُ وَ أَنْ یَکُونَ فِی تُرَاثِهِ الْکُنْدُرُ(4).

«27»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام]: فِیمَا کَتَبَ الرِّضَا علیه السلام لِلْمَأْمُونِ وَ تَحْرِیمُ الْخَمْرِ قَلِیلِهَا وَ کَثِیرِهَا وَ تَحْرِیمُ کُلِّ شَرَابٍ مُسْکِرٍ قَلِیلِهِ وَ کَثِیرِهِ وَ مَا أَسْکَرَ کَثِیرُهُ فَقَلِیلُهُ حَرَامٌ وَ الْمُضْطَرُّ لَا یَشْرَبُ الْخَمْرَ لِأَنَّهَا تَقْتُلُهُ (5).

ص: 134


1- 1. ثواب الأعمال ص 218.
2- 2. الخصال ج 2 ص 109.
3- 3. المصدر نفسه.
4- 4. عیون الأخبار ج 2 ص 14.
5- 5. عیون الأخبار ج 2 ص 126. و فی علل محمّد بن سنان، عن أبی الحسن الرضا علیه السلام قال: حرم اللّه الخمر لما فیها من الفساد و من تغییر عقول شاربیها و حملها ایاهم علی انکار اللّه عزّ و جلّ و الفریة علیه و علی رسله و سایر ما یکون منهم من الفساد و القتل و القذف و الزنا و قلة الاحتجاز من شی ء من المحارم، فبذلک قضینا علی کل مسکر من الاشربة أنّه حرام محرم، لانه یأتی من عاقبتها ما یأتی من عاقبة الخمر، فلیجتنب من یؤمن باللّه و الیوم الآخر و یتولانا و ینتحل مودتنا کل شراب مسکر، فانه لا عصمة بیننا و بین شاربها، راجع علل الشرائع ج 2 ص 161، عیون الأخبار ج 2 ص 98.

و ونیز در باب آنچه از گناهان که پرده ها را می درد مانند شرابخواری که خشم خدا را در پی دارد، آمده است.(1)

روایت34.

علل الشرایع: از حضرت امام صادق علیه السّلام نقل شده که آن جناب فرمودند: مضطرّ شراب نیاشامد زیرا: اوّلا: شرب در شارب صرفا شرّ و بدی ایجاد می کند. ثانیا: شارب را خواهد کشت. بنا بر این مضطرّ یک قطره هم از آن نیاشامد. و در روایتی آمده: خمر عطش شارب را زیاد می کند.

جناب صدوق مصنّف این کتاب می گوید: این حدیث به همین کیفیّتی که نقل شد به ما رسیده ولی باید توجّه داشت که شرب خمر در حال اضطرار مباح می باشد نظیر مردار و خون و گوشت خوک. و من این روایت را در اینجا آورده ام زیرا مشتمل بر علّت می باشد و لا قوة الّا باللَّه.(2)

روایت35.

قرب الاسناد: علی از برادرش علیه السلام نقل می کند که فرمود: سوال شد آیا می توان سرمه را با شراب مخلوط کرد؟ فرمود: نه.(3)

روایت36.

ثواب الاعمال: ابو بصیر گوید امام صادق علیه السلام فرمود: معتاد به شراب مانند بت پرست است و دشمن آل پیامبر بدتر از او. عرض کردم: فدایت شوم، از بت پرست هم بدتر؟ فرمود: شرابخوار روزی شفاعت را درک می کند اما اگر اهل زمین و آسمان ها شفاعت دشمن ما را کنند پذیرفته نمی شود.(4)

روایت37.

ثواب الاعمال:

ص: 137


1- . مؤلف در 73 : 374 از این چاپ از کتاب علل الشرایع 2 : 271 و معانی الاخبار : 269 و اختصاص : 238 آورده است.
2- . علل الشرایع 2 : 164
3- . قرب الاسناد : 164
4- . ثواب الاعمال : 187
«28»

ید، [التوحید] عَنْ حَمْزَةَ الْعَلَوِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الرَّیَّانِ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا علیه السلام یَقُولُ: مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیّاً إِلَّا بِتَحْرِیمِ الْخَمْرِ وَ أَنْ یُقِرَّ لَهُ بِالْبَدَاءِ(1).

«29»

مع، [معانی الأخبار] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مِهْرَانَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سَعْدٍ الْإِسْکَافِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: مَنْ شَرِبَ الْخَمْرَ أَوْ مُسْکِراً لَمْ تُقْبَلْ صَلَاتُهُ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً فَإِنْ عَادَ سَقَاهُ اللَّهُ مِنْ طِینَةِ خَبَالٍ قُلْتُ وَ مَا طِینَةُ خَبَالٍ قَالَ صَدِیدٌ یَخْرُجُ مِنْ فُرُوجِ الزُّنَاةِ(2).

«30»

ع، [علل الشرائع] عَنِ ابْنِ إِدْرِیسَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ خَالِدٍ قَالَ: قُلْتُ لِلرِّضَا علیه السلام إِنَّا رُوِینَا عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّ مَنْ شَرِبَ الْخَمْرَ لَمْ تُحْسَبْ صَلَاتُهُ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً فَقَالَ صَدَقُوا فَقُلْتُ فَکَیْفَ لَا تُحْسَبُ صَلَاتُهُ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً لَا أَقَلَّ مِنْ ذَلِکَ وَ لَا أَکْثَرَ قَالَ لِأَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَدَّرَ خَلْقَ الْإِنْسَانِ فَصَیَّرَ النُّطْفَةَ أَرْبَعِینَ یَوْماً ثُمَّ نَقَلَهَا فَصَیَّرَهَا عَلَقَةً أَرْبَعِینَ یَوْماً ثُمَّ نَقَلَهَا فَصَیَّرَهَا مُضْغَةً أَرْبَعِینَ یَوْماً وَ هَذَا إِذَا شَرِبَ الْخَمْرَ بَقِیَتْ فِی مُشَاشِهِ عَلَی قَدْرِ مَا خُلِقَ مِنْهُ وَ کَذَلِکَ جَمِیعُ غِذَائِهِ وَ أَکْلِهِ وَ شُرْبِهِ تَبْقَی فِی مُشَاشِهِ أَرْبَعِینَ یَوْماً(3).

ص: 135


1- 1. التوحید: 333.
2- 2. معانی الأخبار ص 164.
3- 3. علل الشرائع ج 2 ص 34، و لعلّ المراد أن بناء بدن الإنسان علی وجه یکون التغییر الکامل فیه بعد أربعین یوما کالتغییر من النطفة الی سائر المراتب، فالتغییر عن الحالة التی حصلت فی البدن من شرب الخمر الی حالة اخری بحیث لا یبقی فیه أثر منها لا یکون الا بعد مضی تلک المدة. و قال شیخنا البهائی- قدس اللّه روحه-: لعل المراد بعدم القبول هنا عدم ترتب الثواب علیها فی تلک المدة، لا عدم اجزائها، فانها مجزیة اتفاقا، منه رحمه اللّه فی مجلد الصلاة. أقول: و قد مر أن من ترک الصلاة فی هذه الأیّام ضوعف علیه العذاب لترک الصلاة، و لا یکون ذلک للامر بالصلاة، و الامر یدلّ علی الاجزاء بعد الایتمار و الامتثال.

امام صادق علیه السلام فرمود: سه کس وارد بهشت نمی شوند: خون ریز و شارب الخمر و سخن چین.(1)

روایت38.

ثواب الاعمال: امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: بهشت بر سه گروه حرام است: منت گزار، سخن چین و معتاد به شراب.(2)

روایت39.

ثواب الاعمال: علی بن جعفر از برادرش امام کاظم علیهما السلام فرمود: سخن چین، معتاد به شراب و دیوث یعنی کسی که فسق و فجور می کند.(3)

روایت40.

ثواب الاعمال: : امام صادق علیه السلام فرمود: معتاد به شراب خدا را مانند بت پرست ملاقات می کند، و کسی که قطره ای از آن را بنوشد خداوند چهل روز نمازشرا نمی پذیرد.(4)

محاسن: چنین خبری را آورده است.(5)

روایت41.

ثواب الاعمال: مردی از امام صادق علیه السلام پرسید: خدا صالحت کند، شرابخواری بدتر است یا ترک نماز؟ فرمود: شرب خمر و دوباره پرسید: می دانی چرا؟ گفت: نه، فرمود: چون به حالی می شود که خدایش را نمی شناسد.(6)

محاسن: چنین حدیثی را آورده است.(7)

ص: 138


1- . همان : 241
2- . همان
3- . همان
4- . همان : 217
5- . محاسن : 125
6- . ثواب الاعمال : 217
7- . محاسن : 125
«31»

سن، [المحاسن] عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ خَالِدٍ: مِثْلَهُ (1).

«32»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَدِیدٍ وَ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ مَعاً عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: لَا تُحَقِّرَنَّ بِالْبَوْلِ وَ لَا تَتَهَاوَنْ بِهِ وَ لَا بِصَلَاتِکَ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ عِنْدَ مَوْتِهِ لَیْسَ مِنِّی مَنِ اسْتَخَفَّ بِصَلَاتِهِ لَا یَرِدُ عَلَیَّ الْحَوْضَ لَا وَ اللَّهِ لَیْسَ مِنِّی مَنْ شَرِبَ مُسْکِراً لَا یَرِدُ عَلَیَّ الْحَوْضَ لَا وَ اللَّهِ (2).

«33»

ع (3)،[علل الشرائع] لی، [الأمالی] للصدوق عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنِ ابْنِ بَزِیعٍ عَنِ ابْنِ عُذَافِرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ الْخَمْرَ لِفِعْلِهَا وَ فَسَادِهَا ثُمَّ قَالَ علیه السلام إِنَّ مُدْمِنَ الْخَمْرِ کَعَابِدِ وَثَنٍ وَ تُورِثُهُ الِارْتِعَاشَ وَ تَهْدِمُ مُرُوَّتَهُ وَ تَحْمِلُهُ عَلَی التَّجَسُّرِ عَلَی الْمَحَارِمِ مِنْ سَفْکِ الدِّمَاءِ وَ رُکُوبِ الزِّنَا حَتَّی لَا یُؤْمَنَ إِذَا سَکِرَ أَنْ یَثِبَ عَلَی حَرَمِهِ وَ هُوَ لَا یَعْقِلُ ذَلِکَ وَ الْخَمْرَةُ لَا تَزِیدُ شَارِبَهَا إِلَّا کُلَّ شَرٍّ(4).

أقول

قد مضی الخبر بتمامه فی أبواب الأطعمة و الأشربة(5) و قد مضی فی

ص: 136


1- 1. المحاسن ص 329.
2- 2. علل الشرائع ج 2 ص 45.
3- 3. علل الشرائع ج 2 ص 169.
4- 4. أمالی الصدوق ص 395 و کان الرمز ل و هو سهو.
5- 5. قد مضی فی کتاب السماء و العالم ص 771 ط کمبانیّ.

روایت42.

ثواب الاعمال: امام صادق از پدرانش علیهم السلام نقل کرد پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: معتاد به خمر در روز قیامت با چشمانی کبود و چهره ای سیاه و دهانی کج که بزاقش آویزان است و پیشانیش تا پشت پاهایش کشیده شده، دست هایش از پشتش بیرون زده وارد می شود پس از او اهل محشر وحشت می کنند وقتی که می بینند او را به سوی حساب می برند.(1)

روایت43.

ثواب الاعمال: امام صادق علیه السلام فرمود: کسی که با میل از شراب سرمه بکشد خداوند با میله ای از آتش برایش سرمه می کشد. و فرمود: اهل میگساری در دنیا تشنه می میرند و تشنه محشور می شوند و تشنه وارد جهنم می شوند.(2)

روایت44.

ثواب الاعمال: از امام صادق علیه السلام درباره شرابخوار سوال شد، فرمود: تا زمانی که در رگهایش چیزی از آن باشد نمازش پذیرفته نیست.(3)

روایت45.

ثواب الاعمال: از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: برای بدی قفل هایی است و کلید های آنها شراب است، و بدتر از شراب دروغ است.(4)

روایت46.

ثواب الاعمال: یکی از امامان باقر و صادق علیهما السلام فرمود: خداوند برای معصیت

ص: 139


1- . ثواب الاعمال : 217
2- . همان : 218
3- . همان
4- . همان

باب ما یوجب غضب الله أن من الذنوب التی تهتک الستور شرب الخمر(1).

«34»

ع، [علل الشرائع] عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَاتِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْفَضْلِ عَنْ یُونُسَ عَنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الْمُضْطَرُّ لَا یَشْرَبُ الْخَمْرَ لِأَنَّهَا لَا تَزِیدُهُ إِلَّا شَرّاً وَ لِأَنَّهُ إِنْ شَرِبَهَا قَتَلَتْهُ فَلَا یَشْرَبْ مِنْهَا قَطْرَةً.

وَ رُوِیَ: لَا تَزِیدُهُ إِلَّا عَطَشاً.

قال الصدوق جاء هذا الحدیث هکذا کما أوردته و شرب الخمر فی حال الاضطرار مباح مطلق مثل المیتة و الدم و لحم الخنزیر و إنما أوردته لما فیه من العلة و لا قوة إلا بالله (2).

«35»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَخِیهِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْکُحْلِ یَصْلُحُ أَنْ یُعْجَنَ بِالنَّبِیذِ قَالَ لَا(3).

«36»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ ابْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنِ النَّخَعِیِّ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مُدْمِنُ الْخَمْرِ کَعَابِدِ الْوَثَنِ وَ النَّاصِبُ لِآلِ مُحَمَّدٍ شَرٌّ مِنْهُ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ مَنْ شَرٌّ مِنْ عَابِدِ الْوَثَنِ فَقَالَ إِنَّ شَارِبَ الْخَمْرِ تُدْرِکُهُ الشَّفَاعَةُ یَوْماً مَا وَ إِنَّ النَّاصِبَ لَوْ شَفَعَ فِیهِ أَهْلُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ لَمْ یُشَفَّعُوا(4).

«37»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْکُوفِیِّ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عَفَّانَ

ص: 137


1- 1. أخرجه المؤلّف فی ج 73 ص 374 من طبعتنا هذه عن کتاب العلل ج 2 ص 271 معانی الأخبار: 269 الاختصاص: 238.
2- 2. علل الشرائع ج 2 ص 164.
3- 3. قرب الإسناد ص 164.
4- 4. ثواب الأعمال ص 187.

خانه ای و برای آن دری قرار داده است، برای آن در قفلی نهاده و برای آن کلیدی، کلید آن خمر است.(1)

روایت47.

ثواب الاعمال: امام صادق علیه السلام فرمود: معتاد به زنا و دزدی و شراب، مثل بت پرست می ماند.(2)

روایت48.

ثواب الاعمال: امام صادق علیه السلام فرمود: غناء و موسیقی لانه نفاق است، شرابخواری کلید هر بدی و شرابخوار تکذیب کننده کتاب خدا، و اگر کتاب خدا را تصدیق می کرد حرام خدا را حرام می دانست.(3)

روایت49.

ثواب الاعمال: از امام صادق علیه السلام درباره مردی که شراب نوشیده سوال شد که حالش چیست؟ فرمود: تا چهل روز نمازش مقبول نیست، و در این چهل روز راهی برای توبه اش نیست و اگر بمیرد وارد آتش می شود.(4)

روایت50.

ثواب الاعمال: امام جواد علیه السلام وارد مسجد الحرام شد پس گروهی از قریش به او نظر کردند و گفتند: ایشان خدای اهل عراق است، بعضی از آنها گفتند: اگر بعضی از خودتان را پیش او بفرستید تا بپرسد خوب است. جوانی از انان پیش آمد و عرض کرد: عمو جان بزرگترین گناهان کبیره چیست؟ فرمود: شرابخواری. پس نزد انان برگشت و جواب ان حضرت را به انان خبر داد ، گفتند: بازگرد به سوی او. این را دائما به او می گفتند تا این که جوان دوباره برگشت وپرسید، حضرت فرمود: آیا نگفتم به تو ای پسر برادر، شرب خمر صاحبش را در زنا و

ص: 140


1- . همان
2- . همان
3- . همان : 219
4- . همان

عَنْ عَلِیِّ بْنِ غَالِبٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ سَفَّاکُ الدَّمِ وَ لَا مُدْمِنُ الْخَمْرِ وَ لَا مَشَّاءٌ بِنَمِیمٍ (1).

«38»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ عَمْرِو بْنِ خَالِدٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: تَحْرُمُ الْجَنَّةُ عَلَی ثَلَاثَةٍ الْمَنَّانِ وَ الْقَتَّاتِ وَ مُدْمِنِ الْخَمْرِ(2).

«39»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ أَخِیهِ مُوسَی علیه السلام قَالَ: حُرِّمَتِ الْجَنَّةُ عَلَی ثَلَاثَةٍ النَّمَّامِ وَ مُدْمِنِ الْخَمْرِ وَ الدَّیُّوثِ وَ هُوَ الْفَاجِرُ(3).

«40»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مُدْمِنُ الْخَمْرِ یَلْقَی اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ کَعَابِدِ وَثَنٍ وَ مَنْ شَرِبَ مِنْهُ شَرْبَةً لَمْ یَقْبَلِ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ صَلَاةً أَرْبَعِینَ یَوْماً(4).

سن، [المحاسن] عن أبیه عن النضر عن هشام بن سالم: مثله (5).

«41»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ ابْنِ أَبَانٍ عَنِ الْأَهْوَازِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلَهُ رَجُلٌ فَقَالَ أَصْلَحَکَ اللَّهُ شُرْبُ الْخَمْرِ شَرٌّ أَمْ تَرْکُ الصَّلَاةِ فَقَالَ شُرْبُ الْخَمْرِ ثُمَّ قَالَ وَ تَدْرِی لِمَ ذَاکَ قَالَ لَا قَالَ لِأَنَّهُ یَصِیرُ فِی حَالٍ لَا یَعْرِفُ رَبَّهُ (6).

سن، [المحاسن] عن أحمد بن محمد عن الأهوازی: مثله (7).

ص: 138


1- 1. ثواب الأعمال ص 241.
2- 2. ثواب الأعمال ص 241.
3- 3. ثواب الأعمال ص 241.
4- 4. ثواب الأعمال ص 217.
5- 5. المحاسن ص 125.
6- 6. ثواب الأعمال ص 217.
7- 7. المحاسن ص 125.

دزدی و قتل نفس کسی که خدا آن را حرام کرده مگر به حق و شرک به خدا داخل می کند. کارهای خمر از تمام گناهان بالاتر است چنان که درختش بر تمام درختان برتری دارد.(1)

روایت51.

ثواب الاعمال: عمرکی گوید به امام رضا علیه السلام عرض کردم: ابن داود می گوید شما فرموده ای: شرابخوار کافر است، فرمود: راست گفته من گفته ام.(2)

روایت52.

فقه الرضا: خمر سنگدلی در پی دارد، دندان ها را سیاه و دهان را بدبو میکند، از خدا دور می کند و به عذاب او نزدیک، آن نوشیدنی ابلیس است. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: شرابخوار ملعون است و مانند بت پرست و در روز قیامت با فرعون و هامان محشور می شود.(3)

روایت53.

محاسن: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: ملعون است ملعون است کسی که با میل و رغبت بر سفره ای بنشیند که شراب در آن نوشیده می شود.(4)

روایت54.

محاسن: هارون بن جهم گوید: با امام صادق علیه السلام پشت کوفه بودیم وقتی که بر ابو جعفر وارد شد، یکی از بزرگان پسرش را ختنه کرده بود، غذایی درست کرده بود و مردم را دعوت کرد. امام از کسانی بود که دعوت شده بود. ان حضرت با عده ای بر سر سفره غذا می خورد. مردی اب طلبید برای او ظرفی که در ان شراب بود اوردند ، وقتی ظرف در دست مرد قرار گرفت حضرت بلند شد و خارج شد.

علت را پرسیدیم، فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: ملعون است ملعون

ص: 141


1- . همان و در کافی 6 : 429 روایت شده است.
2- . ثواب الاعمال : 219
3- . فقه الرضا : 34
4- . محاسن : 584
«42»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْقَاسِمِ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَجِی ءُ مُدْمِنُ الْخَمْرِ الْمُسْکِرِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مُزْرَقَّةً عَیْنَاهُ مُسْوَدّاً وَجْهُهُ مَائِلًا شَفَتُهُ (1) یَسِیلُ لُعَابُهُ مَشْدُودَةً نَاصِیَتُهُ إِلَی إِبْهَامِ قَدَمَیْهِ خَارِجَةً یَدُهُ مِنْ صُلْبِهِ فَیَفْزَعُ مِنْهُ أَهْلُ الْجَمْعِ إِذَا رَأَوْهُ مُقْبِلًا إِلَی الْحِسَابِ (2).

«43»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنْ مَرْوَکٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: مَنِ اکْتَحَلَ بِمِیلٍ مِنْ مُسْکِرٍ کَحَلَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِمِیلٍ مِنْ نَارٍ وَ قَالَ إِنَّ أَهْلَ الرِّیِّ فِی الدُّنْیَا مِنَ الْمُسْکِرِ یَمُوتُونَ عَطَاشَی وَ یُحْشَرُونَ عَطَاشَی وَ یَدْخُلُونَ النَّارَ عَطَاشَی (3).

«44»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ أَبِی الصَّحَارِی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ شَارِبِ الْخَمْرِ فَقَالَ لَمْ تُقْبَلْ مِنْهُ صَلَاةٌ مَا دَامَ فِی عُرُوقِهِ مِنْهَا شَیْ ءٌ(4).

«45»

ثو، [ثواب الأعمال] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الْحَسَنِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ لِلشَّرِّ أَقْفَالًا وَ جَعَلَ مَفَاتِیحَ تِلْکَ الْأَقْفَالِ الشَّرَابَ وَ أَشَرُّ مِنَ الشَّرَابِ الْکَذِبُ (5).

«46»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنِ النَّضْرِ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ شُعَیْبٍ عَنْ أَحَدِهِمَا علیهما السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ لِلْمَعْصِیَةِ

ص: 139


1- 1. شقه خ ل.
2- 2. ثواب الأعمال ص 217.
3- 3. ثواب الأعمال ص 218، و عطاشی- بفتح العین- و عطاشا- بالکسر کما فی المصدر- جمع العطشان.
4- 4. ثواب الأعمال ص 318.
5- 5. ثواب الأعمال ص 318.

است کسی که بر سفره ای بنشیند که شراب در آن نوشیده می شود.(1)

روایت55.

فقه الرضا: بدان خدا به تو رحم کند که خدای تبارک و تعالی خمر را مشخصا حرام کرده است، و رسول خدا هر نوشیدنی مست کننده ای را حرام کرده است، رسول خدا صلی الله علیه و آله خمر و کسی که درختش را بکارد و کسی که عصاره آن را بگیرد و حمل کننده آن و کسی که برای او حمل می شود و خریدار و فروشنده آن و کسی که آن را بنوشد و کسی که تحولی در او ایجاد کند را نفرین کرده است، خمر نفرین شده است. خود شراب یک لعن و شارب آن دو لعن شده است.

بدان که شرابخوار مثل بت پرست است و مانند کسی است که با مادر خود در حرم الهی نزدیکی کند. در روز قیامت با یهود و مسیحی و مجوسی و مشرکان محشور می شود، آنها حزب شیطانند و بدان که حزب شیطان زیانکارانند.

بدان که کسی که یک جام شراب بنوشد، خداوند چهل روز نمازش را قبول نمی کند، و اگر کسی مؤمن باشد بهره ای از ایمان و اسلام نبرده و در او نیست. از او هیچ عملی چه مستحب و چه واجب قبول نمی شود. به شرک از ایمان نزدیک تر است. دشمنان خدا در زمین، شرابخواران و زناکاران هستند. اگر در این چهل روز بمیرند خداوند در روز قیامت به آنها نگاه نمی کند و با ایشان سخن نمی گوید و پاکشان نمی کند و عذابی دردناک برای اوست. در این چهل روز توبه آنها قبول نیست و بدون تردید در آتش است.

بر حذر باش که به شرابخوار زن بدهی، اگر زن به او بدهی مانند این است که او را به سوی زنا کشاندی. اگر با تو سخن گفت تصدیقش نکن، و شهادتش را نپذیر، چیزی از اموالت را به او امانت نده، اگر امانت دادی خداوند ضمانت نمی کند. با او هم غذا و هم صحبت نشو و در رویش نخند و به او دست مده و در اغوشش مگیر. اگر مریض شد به عیادتش و اگر مرد به تشییع جنازه اش نرو.

در سفره ای که بعد از تو بر آن شراب می نوشند غذا نخور. با شرابخوار همنشین نشو. اگر با او برخورد کردی به او سلام نکن، اگر سلام کرد، به صبح و شام، جواب سلام نده.

ص: 142


1- . همان : 585

بَیْتاً ثُمَّ جَعَلَ لِلْبَیْتِ بَاباً ثُمَّ جَعَلَ لِلْبَابِ غَلَقاً ثُمَّ جَعَلَ لِلْغَلَقِ مِفْتَاحاً وَ مِفْتَاحُ الْمَعْصِیَةِ الْخَمْرُ(1).

«47»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ ابْنِ عَمِیرَةَ عَنْ مَنْصُورٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مُدْمِنُ الزِّنَا وَ السَّرَقِ وَ الشُّرْبِ کَعَابِدِ وَثَنٍ (2).

«48»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ ابْنِ إِدْرِیسَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الْقُمِّیِّ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: الْغِنَاءُ عُشُّ النِّفَاقِ وَ شُرْبُ الْخَمْرِ مِفْتَاحُ کُلِّ شَرٍّ وَ شَارِبُ الْخَمْرِ مُکَذِّبٌ بِکِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَوْ صَدَّقَ (3)

کِتَابَ اللَّهِ حَرَّمَ حَرَامَهُ (4).

«49»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُصَدِّقٍ عَنْ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سُئِلَ عَنِ الرَّجُلِ إِذَا شَرِبَ الْمُسْکِرَ مَا حَالُهُ قَالَ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ صَلَاتَهُ أَرْبَعِینَ یَوْماً وَ لَیْسَ لَهُ تَوْبَةٌ فِی الْأَرْبَعِینَ وَ إِنْ مَاتَ فِیهَا دَخَلَ النَّارَ(5).

«50»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الْکَاتِبِ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: أَقْبَلَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ علیهما السلام فِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ فَنَظَرَ إِلَیْهِ قَوْمٌ مِنْ قُرَیْشٍ فَقَالُوا هَذَا إِلَهُ (6) أَهْلِ الْعِرَاقِ فَقَالَ بَعْضُهُمْ وَ لَوْ بَعَثْتُمْ إِلَیْهِ بَعْضَکُمْ فَسَأَلَهُ فَأَتَاهُ شَابٌّ مِنْهُمْ فَقَالَ لَهُ یَا عَمِّ مَا أَکْبَرُ الْکَبَائِرِ فَقَالَ شُرْبُ الْخَمْرِ فَأَتَاهُمْ فَأَخْبَرَهُمْ فَقَالُوا لَهُ عُدْ إِلَیْهِ فَلَمْ یَزَالُوا بِهِ حَتَّی عَادَ إِلَیْهِ فَسَأَلَهُ فَقَالَ لَهُ أَ لَمْ أَقُلْ لَکَ یَا ابْنَ أَخِ شُرْبُ الْخَمْرِ یُدْخِلُ صَاحِبَهُ فِی الزِّنَا

ص: 140


1- 1. ثواب الأعمال ص 218.
2- 2. ثواب الأعمال ص 218.
3- 3. فی المصدر: و لو صدق اللّه عزّ و جلّ لاجتنب محارمه.
4- 4. ثواب الأعمال: 219.
5- 5. ثواب الأعمال: 219.
6- 6. فی الکافی: امام أهل العراق.

در یک جا با او نباش که اگر نفرین نازل شود به همه اهل مجلس می رسد. خدای تعالی خمر را به خاطر فسادی که در آن است و نابودی عقل ها و رفتن حیا از چهره ها حرام کرده است. اگر کسی مست شود چه بسا با مادرش نزدیکی کند یا کسی که قتلش را خدا حرام کرده بکشد و اموالش را تباه می کند. دینش را از بین می برد و رفتارش را بد می کند و عربده می کشد. با این حال درد پنهانی در پی خواهد داشت. کسی که در این دنیا شرب خواری کند، خداوند از گل فاسد به او می نوشاند که همان خونابه و چرک اهل آتش است.

روایت شده کسی به کودکی جرعه ای از مسکرات بنوشاند، خداوند به او گل فاسد می نوشاند، تا آنکه نسبت به کرده اش عذری بیاورد و اگر هیچگاه عذری نیاورد، این کار با انجام می شود، چه بخشیده شده باشد چه عذاب. خورنده هر مست کننده ای مانند شرابخوار حد می خورد.(1)

روایت56.

خرایج و جرایح: روایت شده امام صادق علیه السلام فرمود: اولین چیزی که در زمان پدرم به تملک من درآمد دو دینار بود. مردی پارچه می خرید، خواستم که با او تجارت کنم. پدرم فرمود: این کار را نکن اما من پنهان از پدرم به او دادم، پس او خارج شد. وقتی مرد برگشت کسی را نزد او فرستادم ان مرد گفت : چیزی به من نداده است ، امام صادق علیه السلام فرمود: گمان کردم که او چنین گفته برای ان که از پدرم پنهان بماند. خودم رفتم و گفتم: دو دینار چه می شود؟ گفت: چیزی به من نداده ای، نزد پدرم رفتم، وقتی مرا دید سرش را بلند کرد و با خنده فرمود: پسرم، مگر به تو نگفتم که چیزی به او نده. او شراب خوار است و کسی که به او امانت دهد نزد خدا ضمانتی برای او نیست، خداوند می فرماید: «و لا تؤتوا السفهاء اموالکم التی جعل الله لکم» ؛ کدام سفیهی کم خردتر از شراب خوار است؟ایا نه این است اگر نزد شما گواهی داد شهادتش و اگر شفیع شد شفاعتش قبول نیست، و اگر خواستگاری کرد به او زن داده نمی شود؟.(2)

روایت57.

طب الائمة: حلبی گوید از امام صادق علیه السلام درباره دارویی که با خمر مخلوط می شود و نمی شود با چیز دیگری مخلوط شود و از روی ناچاری است، پرسیدم، فرمود: نه قسم به خدا، جایز نیست که مسلمان به آن نگاه کند،

ص: 143


1- . فقه الرضا : 38
2- . در خلاصه خرایج نیافتیم.

وَ السَّرِقَةِ وَ قَتْلِ النَّفْسِ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ بِالْحَقِّ وَ فِی الشِّرْکِ بِاللَّهِ أَفَاعِیلُ الْخَمْرِ تَعْلُو عَلَی کُلِّ ذَنْبٍ کَمَا تَعْلُو شَجَرَتُهَا عَلَی کُلِّ شَجَرَةٍ(1).

«51»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْعَمْرَکِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِلرِّضَا علیه السلام إِنَّ ابْنَ دَاوُدَ(2) یَذْکُرُ أَنَّکَ قُلْتَ لَهُ شَارِبُ الْخَمْرِ کَافِرٌ قَالَ صَدَقَ قَدْ قُلْتُ لَهُ (3).

«52»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: الْخَمْرُ تُورِثُ قَسَاوَةَ الْقَلْبِ وَ یُسَوِّدُ الْأَسْنَانَ وَ یُبْخِرُ الْفَمَ وَ یُبَعِّدُ مِنَ اللَّهِ وَ یُقَرِّبُ مِنْ سَخَطِهِ وَ هُوَ مِنْ شَرَابِ إِبْلِیسَ.

وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: شَارِبُ الْخَمْرِ مَلْعُونٌ شَارِبُ الْخَمْرِ کَعَبَدَةِ الْأَوْثَانِ یُحْشَرُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَعَ فِرْعَوْنَ وَ هَامَانَ (4).

«53»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْجَهْمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ بَعْضِ الصَّالِحِینَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ جَلَسَ طَائِعاً عَلَی مَائِدَةٍ یُشْرَبُ عَلَیْهَا الْخَمْرُ(5).

«54»

سن، [المحاسن] عَنْ هَارُونَ بْنِ الْجَهْمِ قَالَ: کُنَّا مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِالْحِیرَةِ حِینَ قَدِمَ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ فَخَتَنَ بَعْضُ الْقُوَّادِ ابْناً لَهُ وَ صَنَعَ طَعَاماً وَ دَعَا النَّاسَ فَکَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِیمَنْ دُعِیَ فَبَیْنَا ما هُوَ عَلَی الْمَائِدَةِ یَأْکُلُ وَ مَعَهُ عِدَّةٌ عَلَی الْمَائِدَةِ فَاسْتَسْقَی رَجُلٌ مِنْهُمْ فَأُوتِیَ بِقَدَحٍ لَهُ فِیهِ شَرَابٌ فَلَمَّا صَارَ الْقَدَحُ فِی یَدِ الرَّجُلِ قَامَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الْمَائِدَةِ فَخَرَجَ فَسُئِلَ عَنْ قِیَامِهِ فَقَالَ علیه السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ

ص: 141


1- 1. ثواب الأعمال ص 219 و رواه فی الکافی ج 6 ص 429.
2- 2. فی المصدر: داود بن آدم و فی الأصل ابن یزدان خ ل.
3- 3. المصدر ص 219.
4- 4. فقه الرضا: 34.
5- 5. المحاسن ص 584.

چگونه با آن درمان کند؟ این مانند روغن خوک است که در چنین و چنان قرار می گیرد، و بدون آن کامل نمی شود. خدا شفا ندهد کسی را که خمر و روغن خوک او را درمان کند است.(1)

می گویم

برخی روایات را در باب درمان با حرام در کتاب غذاها آوردیم.(2)

روایت58.

تفسیر عیاشی: هشام بن سالم از امام صادق علیه السلام روایت کرده، شنیدم می فرماید: حمزه بن عبد المطلب و یارانش مشغول به خوردن شرابی به نام سکرکة(3) بودند فرمود: صحبت از سریف(4) شد، حمزه به آنها گفت: چگونه ان را فراهم کنیم؟ گفتند: این شتر برادر زاده ات علی است، پس او رفت و آن را نحر کرد وسپس، جگر و کوهان آن گرفت و به نزد انان اورد.. فرمود: علی علیه السلام امد و شترش را دید. به حضرت گفتند: عمویت حمزه چنین کرده است.

فرمود: علی علیه السلام نزد پیامبر صلی الله علیه و آله رفت و از این ماجرا شکایت کرد. رسول خدا با او آمد و به حمزه گفته شد: رسول خدا جلوی در است. حمزه خارج شد در حالی که خشمگین بود، وقتی پیامبر ناراحتی را در صورت حمزه دید برگشت. حمزه به حضرت گفت: اگر

ص: 144


1- . طب الائمة : 62، و چنین و چنان یعنی داروها.
2- . مؤلف رحمة الله علیه در کتاب سماء و عالم، باب 53 این بحث را کامل بیان کرده است، ر.ک 62 : 79-93.
3- . سکرکة یا سقرقع شرابی است که از ذرت گرفته می شد یا شرابی است برای اهل حجاز که از جو و دانه های حبشی گرفته می شد که به آن دلبسته بودند. عرب آن را غبیراء می نامید.
4- . سریف آچه که با شراب خورده می شود مثل کباب و غیر آن، به دلیل غلظت آن که بهره بیشتری از آن ببرند. در فارسی به آن مزه می گویند.

جَلَسَ عَلَی مَائِدَةٍ یُشْرَبُ عَلَیْهَا الْخَمْرُ(1).

«55»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: اعْلَمْ یَرْحَمُکَ اللَّهُ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی حَرَّمَ الْخَمْرَ بِعَیْنِهِ وَ حَرَّمَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کُلَّ شَرَابٍ مُسْکِرٍ وَ لَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْخَمْرَ وَ غَارِسَهَا وَ عَاصِرَهَا وَ حَامِلَهَا وَ الْمَحْمُولَةَ إِلَیْهِ وَ بَائِعَهَا وَ مُتَبَایِعَهَا وَ شَارِبَهَا وَ آکِلَ ثَمَنِهَا وَ سَاقِیَهَا وَ الْمُتَحَوِّلَ فِیهَا فَهِیَ مَلْعُونَةٌ شَرَابٌ لَعِینٌ وَ شَارِبُهَا لَعِینَانِ وَ اعْلَمْ أَنَّ شَارِبَ الْخَمْرِ کَعَبَدَةِ الْأَوْثَانِ وَ کَنَاکِحِ أُمِّهِ فِی حَرَمِ اللَّهِ وَ هُوَ یُحْشَرُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَعَ الْیَهُودِ وَ النَّصَارَی وَ الْمَجُوسِ وَ الَّذِینَ أَشْرَکُوا أُولئِکَ حِزْبُ الشَّیْطانِ أَلا إِنَّ حِزْبَ الشَّیْطانِ هُمُ الْخاسِرُونَ وَ اعْلَمْ أَنَّ مَنْ شَرِبَ مِنَ الْخَمْرِ قَدَحاً وَاحِداً لَا یَقْبَلُ اللَّهُ صَلَاتَهُ أَرْبَعِینَ یَوْماً وَ مَنْ کَانَ مُؤْمِناً فَلَیْسَ لَهُ فِی الْإِیمَانِ حَظٌّ وَ لَا فِی الْإِسْلَامِ نَصِیبٌ لَا یَقْبَلُ مِنْهُ الصَّرْفَ وَ لَا الْعَدْلَ وَ هُوَ أَقْرَبُ إِلَی الشِّرْکِ مِنَ الْإِیمَانِ خُصَمَاءُ اللَّهِ وَ أَعْدَاؤُهُ فِی أَرْضِهِ شُرَّابُ الْخَمْرِ وَ الزُّنَاةُ فَإِنْ مَاتَ فِی أَرْبَعِینَ یَوْماً لَا یَنْظُرُ اللَّهُ إِلَیْهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ لَا یُکَلِّمُهُ وَ لَا یُزَکِّیهِ وَ لَهُ عَذَابٌ أَلِیمٌ وَ لَا تُقْبَلُ تَوْبَتُهُ فِی أَرْبَعِینَ وَ هُوَ فِی النَّارِ لَا شَکَّ فِیهِ وَ إِیَّاکَ أَنْ تُزَوِّجَ شَارِبَ الْخَمْرِ فَإِنْ زَوَّجْتَهُ فَکَأَنَّمَا قُدْتَ إِلَی الزِّنَا وَ لَا تُصَدِّقْهُ إِذَا حَدَّثَکَ وَ لَا تَقْبَلْ شَهَادَتَهُ وَ لَا تَأْمَنْهُ عَلَی شَیْ ءٍ مِنْ مَالِکَ فَإِنِ ائْتَمَنْتَهُ فَلَیْسَ لَکَ عَلَی اللَّهِ ضَمَانٌ وَ لَا تُؤَاکِلْهُ وَ لَا تُصَاحِبْهُ وَ لَا تَضْحَکْ فِی وَجْهِهِ وَ لَا تُصَافِحْهُ وَ لَا تُعَانِقْهُ وَ إِنْ مَرِضَ فَلَا تَعُدْهُ وَ إِنْ مَاتَ فَلَا تُشَیِّعْ جَنَازَتَهُ وَ لَا تَأْکُلْ فِی مَائِدَةٍ یُشْرَبُ عَلَیْهَا بَعْدَکَ خَمْرٌ وَ لَا تُجَالِسْ شَارِبَ الْخَمْرِ وَ لَا تُسَلِّمْ عَلَیْهِ إِذَا مَرَرْتَ بِهِ فَإِنْ سَلَّمَ عَلَیْکَ فَلَا تَرُدَّ عَلَیْهِ السَّلَامَ بِالْمَسَاءِ وَ الصَّبَاحِ وَ لَا

ص: 142


1- 1. المحاسن ص 585. و قد أخرج مثله عن الکافی ج 6 ص 268 فی ج 47 ص 39 من هذه الطبعة الحدیثة من بحار الأنوار فراجع.

پسر ابو طالب بخواهد تو را به حرمتی بکشاند، این کار را می کند، حمزه به خانه اش داخل شد و پیامبر بازگشت.

راوی گوید: این جریان قبل از جنگ احد بود، خداوند آیه حرمت خمر را نازل کرد و پیامبر صلی الله علیه و آله دستور داد ظروفشان واژگونه شود.

روایت59.

تفسیر عیاشی: علی بن یقطین می گوید: مهدی از امام رضا علیه السلام درباره شراب پرسید که آیا در کتاب خدا تحریم شده است؟ زیرا مردم نهی را می شناسند ولی تحریم را نمی شناسند. امام به او فرمودند: بله تحریم شده است. گفت: ای ابوالحسن در چه جایی از کتاب خدا تحریم شده است؟ فرمود: آنجا که خدای تبارک و تعالی می فرماید: «قُلْ إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّیَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَالإِثْمَ وَالْبَغْیَ بِغَیْرِ الْحَقِّ» ؛ {بگو پروردگار من فقط زشتکاریها را چه آشکارش [باشد] و چه پنهان و گناه و ستم ناحق را حرام گردانیده است}(1).

و اما در این سخن خدای تبارک و تعالی: «ما ظهر منها» منظور، زنای آشکار و برافراشتن پرچم هایی است که زنان فاحشه در جاهلیت برمی افراشتند. و در این سخن خدای تبارک و تعالی: «و ما بطن» منظور، زنانی است که پدران با آنها ازدواج کرده اند. زیرا که در دوران قبل از بعثت پیامبر صلی الله علیه و آله هرگاه مردی می مرد و زنی از او باقی می ماند، پس از وی پسرش در صورتی که ان زن مادرش نبود با او ازدواج می کرد. خداوند این کار را تحریم کرده است. و اما این سخن خدای عزوجل: «الاثم» منظور از آن شراب است و خداوند در جای دیگر می فرماید: «یَسْأَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِمَا إِثْمٌ کَبِیرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ » ؛ {درباره شراب و قمار از تو می پرسند بگو در آن دوگناهی بزرگ و سودهایی برای مردم است }(2)، پس منظور از اثم در کتاب خدا شراب است و منظور از میسر، نرد است و گناه آن همانطوری که گفت بزرگ است. اما مراد از این سخن خداوند متعال: «البغی»، زنا به صورت مخفی است.

سپس مهدی گفت: به خدا قسم که این حکم، فتوایی هاشمی است.(3)

روایت60.

تفسیر عیاشی: سعید بن یسار از امام صادق علیه السلام نقل کرد که فرمود: خداوند به نوح امر کرد از هرچیزی یک جفت در کشتی گرد آورد. نوح خرمای فحل و عجوه را در کشتی آورد که زوجند.

ص: 145


1- . اعراف / 33
2- . بقره / 219
3- . تفسیر عیاشی 2: 17

تَجْتَمِعْ مَعَهُ فِی مَجْلِسٍ فَإِنَّ اللَّعْنَةَ إِذَا نَزَلَتْ عَمَّتْ مَنْ فِی الْمَجْلِسِ وَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی حَرَّمَ الْخَمْرَ لِمَا فِیهَا مِنَ الْفَسَادِ وَ بُطْلَانِ الْعُقُولِ فِی الْحَقَائِقِ وَ ذَهَابِ الْحَیَاءِ مِنَ الْوَجْهِ وَ إِنَّ الرَّجُلَ إِذَا سَکِرَ فَرُبَّمَا وَقَعَ عَلَی أُمِّهِ أَوْ قَتَلَ النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ وَ یُفْسِدُ أَمْوَالَهُ وَ یَذْهَبُ بِالدِّینِ وَ یُسِی ءُ الْمُعَاشَرَةَ وَ یُوقِعُ الْعَرْبَدَةَ وَ هُوَ یُورِثُ مَعَ ذَلِکَ الدَّاءَ الدَّفِینَ فَمَنْ شَرِبَ الْخَمْرَ فِی دَارِ الدُّنْیَا أَسْقَاهُ اللَّهُ مِنْ طِینَةِ خَبَالٍ وَ هِیَ صَدِیدُ أَهْلِ النَّارِ.

وَ رُوِیَ: أَنَّ مَنْ سَقَی صَبِیّاً جُرْعَةً مِنْ مُسْکِرٍ سَقَاهُ اللَّهُ مِنْ طِینَةِ خَبَالٍ حَتَّی یَأْتِیَ بِعُذْرٍ مِمَّا أَتَی وَ إِنْ لَا یَأْتِی أَبَداً یَفْعَلُ بِهِ ذَلِکَ مَغْفُوراً لَهُ أَوْ مُعَذَّباً وَ عَلَی شَارِبِ کُلِّ مُسْکِرٍ مِثْلُ مَا عَلَی شَارِبِ الْخَمْرِ مِنَ الْحَدِّ(1).

«56»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: أَوَّلُ مَا مَلَکْتُهُ لَدِینَارَانِ عَلَی عَهْدِ أَبِی وَ کَانَ رَجُلٌ یَشْتَرِی الْأَرْدِیَةَ فَأَرَدْتُ أَنْ أُبْضِعَهُ فَقَالَ أَبِی لَا تُبْضِعْهُ قَالَ فَدَفَعْتُ إِلَیْهِ سِرّاً مِنْ أَبِی فَخَرَجَ وَ لَمَّا رَجَعَ بَعَثْتُ إِلَیْهِ رَسُولًا فَقَالَ لَهُ مَا دَفَعَ إِلَیَّ شَیْئاً قَالَ فَظَنَنْتُ أَنَّهُ إِنَّمَا سَتَرَ ذَلِکَ مِنْ أَبِی فَذَهَبْتُ إِلَیْهِ بِنَفْسِی وَ قُلْتُ الدِّینَارَانِ قَالَ مَا دَفَعْتَ إِلَیَّ شَیْئاً فَأَتَیْتُ أَبِی فَلَمَّا رَآنِی رَفَعَ إِلَیَّ رَأْسَهُ ثُمَّ قَالَ مُتَبَسِّماً یَا بُنَیَّ أَ لَمْ أَقُلْ لَکَ أَنْ لَا تَدْفَعْ إِلَیْهِ إِنَّهُ مَنِ ائْتَمَنَ شَارِبَ الْخَمْرِ فَلَیْسَ لَهُ عَلَی اللَّهِ ضَمَانٌ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَکُمُ الَّتِی جَعَلَ اللَّهُ لَکُمْ فَأَیُّ سَفِیهٍ أَسْفَهُ مِنْ شَارِبِ الْخَمْرِ فَلَیْسَ إِنْ أشهدکم [شَهِدَ] لَمْ تُقْبَلْ شَهَادَتُهُ وَ إِنْ شَفَعَ لَمْ یُشَفَّعْ وَ إِنْ خَطَبَ لَمْ یُزَوَّجْ (2).

«57»

طب، [طب الأئمة علیهم السلام] عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ دَوَاءٍ یُعْجَنُ بِالْخَمْرِ لَا یَجُوزُ أَنْ یُعْجَنَ بِغَیْرِهِ إِنَّمَا هُوَ اضْطِرَارٌ فَقَالَ لَا وَ اللَّهِ لَا یَحِلُّ لِمُسْلِمٍ أَنْ یَنْظُرَ إِلَیْهِ فَکَیْفَ

ص: 143


1- 1. فقه الرضا: 38.
2- 2. لم نجده فی مختار الخرائج.

وقتی آب در زمین فرورفت خدا به نوح امر کرد که تاک را بکارد. ابلیس آمد و مانع کشت آن شد و گفت: این برای تو و یاران تو نیست بلکه برای من و یاران من است. آن دو بر سر آنچه که خدا خواسته بود کشمکش کردند. سپس نوح پذیرفت که دو سوم آن از ابلیس و یک سوم از آن نوح باشد و خدا در کتاب خود به پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «وَمِن ثَمَرَاتِ النَّخِیلِ وَالأَعْنَابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکَرًا وَرِزْقًا حَسَنًا » ؛ {و از میوه درختان خرما و انگور باده مستی بخش و خوراکی نیکو برای خود می گیرید}(1)، و مسلمانان خمر می نوشیدند تا اینکه خداوند آیه تحریم را نازل کرد: «إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالأَنصَابُ وَالأَزْلاَمُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ*إِنَّمَا یُرِیدُ الشَّیْطَانُ أَن یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاء فِی الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ وَیَصُدَّکُمْ عَن ذِکْرِ اللّهِ وَعَنِ الصَّلاَةِ فَهَلْ أَنتُم مُّنتَهُونَ » ؛ {شراب و قمار و بتها و تیرهای قرعه پلیدند [و] از عمل شیطانند پس از آنها دوری گزینید باشد که رستگار شوید*همانا شیطان می خواهد با شراب و قمار میان شما دشمنی و کینه ایجاد کند و شما را از یاد خدا و از نماز باز دارد پس آیا شما دست برمی دارید}(2). ای سعید، این آیه تحریم است و آیه قبلی را نسخ کرده است.(3)

روایت61.

تفسیر عیاشی: از امام صادق علیه السلام روایت شده، نزد حضرت بودیم پیرمردی سوال کرد: دردی داشتم و برای آن شراب خرما خوردم، و آن را توضیح داد. حضرت به او فرمود: مگر از آبی که خداوند از آن همه چیز را زنده می کند، منع شده بودی؟ گفت: به درد من نمی خورد، فرمود: از عسل چه؟ خدا فرمود در آن برای مردم شفاست، گفت: پیدا نکردم، فرمود: شیر برایت ممنوع بود؟ شیری که گوشت تو از آن رشد کرده و استخوانت از آن محکم شده؟ گفت: موافق حال من نبود.

امام صادق علیه السلام به او فرمود: می خواهی که تو را به شرابخواری امر کنم؟ نه به خدا چنین دستوری نمی دهم.(4)

روایت62.

نوادر: عبدالله بن سنان گفت از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: در شرب خمر حد جاری می شود چه کم خورده باشد چه زیاد.

از امام صادق علیه السلام روایت شده که عمر بن خطاب، قدامة بن مظعون را آورد که شرب خمر کرده بود، سپس علیه او شهود اقامه شد. عمر از علی علیه السلام خواست که او را هشتاد ضربه تازیانه بزند. قدامه گفت: مجازات تازیانه برای من نیست، چرا که من از اهل این آیه هستم: «لَیْسَ عَلَی الَّذِینَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ

ص: 146


1- . نحل / 67
2- . مائده / 90 و 91
3- . تفسیر عیاشی 2 : 262 و 263
4- . همان : 264

یَتَدَاوَی بِهِ وَ إِنَّمَا هُوَ بِمَنْزِلَةِ شَحْمِ الْخِنْزِیرِ الَّذِی یَقَعُ فِی کَذَا وَ کَذَا لَا یَکْمُلُ إِلَّا بِهِ فَلَا شَفَی اللَّهُ أَحَداً شَفَاهُ خَمْرٌ وَ شَحْمُ خِنْزِیرٍ(1).

أقول

أوردنا بعض الأخبار فی باب التداوی بالحرام فی کتاب الأطعمة(2).

«58»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: بَیْنَمَا حَمْزَةُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ وَ أَصْحَابٌ لَهُ عَلَی شَرَابٍ لَهُمْ یُقَالُ لَهُ السُّکُرْکَةُ(3) قَالَ فَتَذَاکَرُوا السریف (4)

[السَّدِیفَ] فَقَالَ لَهُمْ حَمْزَةُ کَیْفَ لَنَا بِهِ فَقَالُوا هَذِهِ نَاقَةُ ابْنِ أَخِیکَ عَلِیٍّ فَخَرَجَ إِلَیْهَا فَنَحَرَهَا ثُمَّ أَخَذَ کَبِدَهَا وَ سَنَامَهَا فَأَدْخَلَ عَلَیْهِمْ قَالَ وَ أَقْبَلَ عَلِیٌّ علیه السلام فَأَبْصَرَ نَاقَتَهُ فَدَخَلَهُ مِنْ ذَلِکَ فَقَالُوا لَهُ عَمُّکَ حَمْزَةُ صَنَعَ هَذَا قَالَ فَذَهَبَ علیه السلام إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَشَکَا ذَلِکَ إِلَیْهِ قَالَ فَأَقْبَلَ مَعَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقِیلَ لِحَمْزَةَ هَذَا رَسُولُ اللَّهِ بِالْبَابِ قَالَ فَخَرَجَ حَمْزَةُ وَ هُوَ مُغْضَبٌ فَلَمَّا رَأَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْغَضَبَ فِی وَجْهِهِ انْصَرَفَ قَالَ فَقَالَ لَهُ حَمْزَةُ لَوْ أَرَادَ

ص: 144


1- 1. طبّ الأئمّة ص 62، و قوله:« فی کذا و کذا» أی من الأدویة.
2- 2. انما عقد المؤلّف رحمه اللّه فی کتاب السماء و العالم الباب 53 فی التداوی بالحرام، استوعب فیه البحث، راجع ج 62 ص 79- 93، من هذه الطبعة الحدیثة.
3- 3. السکرکة و یقال لها السقرقع: شراب یتخذ من الذرة أو شراب لاهل الحجاز من الشعیر و الحبوب حبشیة، و قد لهجوا بها، و یسمیها العرب الغبیراء مصغرا.
4- 4. السریف- کسکین- أو هو السرف- محرکة- ما یؤکل مع الشراب کالشواء و نحو ذلک لاجل الضراوة بها لیتمکنوا من اکثارها. و یقال لها بالفارسیة« مزه» و أما فی المصدر المطبوع« فتذاکروا الشریف» و فی أمالی الطوسیّ ج 2 ص 271 فی ط و ص 57 و 58 فی ط« السدیف» کما أخرجه المؤلف العلامة قدّس سرّه هکذا فی ج 20 ص 114 باب غزوة أحد، و قال فی بیانه ص 116« السدیف» کأمیر شحم السنام قاله الفیروزآبادی.

جُنَاحٌ فِیمَا طَعِمُواْ » ؛ {بر کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند گناهی در آنچه [قبلا] خورده اند نیست}(1). پس علی علیه السلام به او فرمود: دروغ گفتی، تو از اهل این آیه نیستی چرا که طعام اهل این آیه حلال است و فقط آنچه که برایشان حلال است را می خورند و می نوشند.(2)

روایت63.

جامع الاخبار: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: سوگند به خدایی که مرا به حق برانگیخت، کسی که جرعه ای از مسکری بنوشد چهل شبانه روز نمازش قبول نیست، اگر توبه کند خدا توبه اش را می پذیرد. و کسی که دو جرعه از آن را بنوشد خداوند هشتاد شبانه روز نمازش را قبول نمی کند. کسی که سه جرعه بنوشد خداوند صدو بیست روز نمازش را قبول نمی کند. بر خدا واجب است که از گل و لای فاسد به او بنوشاند، سوال شد: آن چیست ای رسول خدا؟ فرمود: خونابه و چرک اهل جهنم.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: سوگند به خدایی که مرا به حق برانگیخت، شرابخوار در روز قیامت با چهره ای سیاه و چشمانی زاغ، لبهایی افتاده که آب دهانش روی پاهایش کشیده شده و هر که او را ببیند متنفر شود.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: سوگند به خدایی که مرا به حق برانگیخت، شرابخوار تشنه می میرد، در قبر تشنه است و روز قیامت هم تشنه برانگیخته می شود. هزار سال صدا می زند: وای از تشنگی. آبی به او می دهند مانند آهن گداخته که صورتش را کباب می کند و چه بد شرابی است. صورتش را جمع می کند. دندان هایش از هم پاشیده و چشمانش در آن ظرف آب می افتد. ناچار است که آن را بنوشد تا آنچه در شکمش هست ذوب شود(3).

رسول خدا صلی الله علیه و آله به اهل شام فرمود: سوگند به خدایی که مرا به حق برانگیخت، کسی که در دلش آیه ای از قرآن باشد، و در آن خمر ریخته شود، روز قیامت هر حرفی از قرآن در برابر خدا به جنگ او می آید،

ص: 147


1- . مائده / 93
2- . نوادر : 77 و در عیاشی 1 : 341 نیز روایت شده است.
3- . اشاره به آیه شریفه: «یصهر به ما فی بطونهم و الجلود»

ابْنُ أَبِی طَالِبٍ أَنْ یَقُودَکَ بِذِمَامٍ فَعَلَ فَدَخَلَ حَمْزَةُ مَنْزِلَهُ وَ انْصَرَفَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله قَالَ وَ کَانَ قَبْلَ أُحُدٍ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَحْرِیمَ الْخَمْرِ فَأَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِآنِیَتِهِمْ فَأُکْفِئَتْ (1).

«59»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ قَالَ: سَأَلَ الْمَهْدِیُّ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام عَنِ الْخَمْرِ هَلْ هِیَ مُحَرَّمَةٌ فِی کِتَابِ اللَّهِ فَإِنَّ النَّاسَ یَعْرِفُونَ النَّهْیَ وَ لَا یَعْرِفُونَ التَّحْرِیمَ فَقَالَ لَهُ أَبُو الْحَسَنِ بَلْ هِیَ مُحَرَّمَةٌ قَالَ فِی أَیِّ مَوْضِعٍ هِیَ مُحَرَّمَةٌ فِی کِتَابِ اللَّهِ یَا أَبَا الْحَسَنِ قَالَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَی إِنَّما حَرَّمَ رَبِّیَ الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ وَ الْإِثْمَ وَ الْبَغْیَ بِغَیْرِ الْحَقِ (2) فَأَمَّا قَوْلُهُ ما ظَهَرَ مِنْها فَیَعْنِی الزِّنَا الْمُعْلَنَ وَ نَصْبَ الرَّایَاتِ الَّتِی کَانَتْ تَرْفَعُهَا الْفَوَاجِرُ فِی الْجَاهِلِیَّةِ وَ أَمَّا قَوْلُهُ وَ ما بَطَنَ یَعْنِی مَا نَکَحَ مِنَ الْآبَاءِ فَإِنَّ النَّاسَ کَانُوا قَبْلَ أَنْ یُبْعَثَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِذَا کَانَ لِلرَّجُلِ زَوْجَةٌ وَ مَاتَ عَنْهَا تَزَوَّجَهَا ابْنُهُ مِنْ بَعْدِهِ إِذَا لَمْ تَکُنْ أُمَّهُ فَحَرَّمَ ذَلِکَ وَ أَمَّا الْإِثْمُ فَإِنَّهَا الْخَمْرُ بِعَیْنِهَا وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ فِی مَوْضِعٍ آخَرَ یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِما إِثْمٌ کَبِیرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُما أَکْبَرُ إِلَی آخِرِ الْآیَةِ(3) فَأَمَّا الْإِثْمُ فِی کِتَابِ اللَّهِ فَهِیَ الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ فَهِیَ النَّرْدُ وَ إِثْمُهُمَا کَبِیرٌ کَمَا قَالَ اللَّهُ وَ أَمَّا قَوْلُهُ الْبَغْیُ فَهِیَ الزِّنَا سِرّاً قَالَ فَقَالَ الْمَهْدِیُّ هَذِهِ وَ اللَّهِ فَتْوَی هَاشِمِیَّةٌ(4).

«60»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ سَعِیدِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ أَمَرَ نُوحاً أَنْ یَحْمِلَ فِی السَّفِینَةِ مِنْ کُلٍّ زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ فَحَمَلَ النَّخْلَ وَ الْعَجْوَةَ فَکَانَا زَوْجاً

ص: 145


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 340 و الحدیث طویل.
2- 2. الأعراف: 33.
3- 3. البقرة: 219.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 17.

و کسی که قرآن دشمن او باشد در آتش است.(1)

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: در جهنم سرزمینی است که اهل آن هر روز هفتاد هزار بار ناله و فریاد می کنند، در آنجا خانه ای از آتش است که در آن چاهی از آتش است که در آن تابوتی از آتش است، در آن ماری است که هزار سر دارد، در هر سرش هزار دهان، در هر دهانش ده هزار دندان نیش، و اندازه هر کدام از آن هزار ذراع است، انس بن مالک عرض کرد: ای رسول خدا، این عذاب برای چه کسی است؟ فرمود: برای شرابخوارانی که حامل قرآنند.

و نیز فرمود: شرابخوار مانند بت پرست است.

و نیز فرمود: هرکه شب را در مستی سر کند، عروس شیطان شده است.

فرمود: کسی که در دلش آیه ای یا حرفی از قرآن باشد، و در آن خمر ریخته شود، روز قیامت با قرآن می جنگد.

فرمود: خمر، مادر ناپاکی هاست.

فرمود: همه بدی ها در خانه ای جمع می شوند و کلید آن شرابخواری است.

فرمود: کسی که شب را در مستی بگذراند، ملک الموت را در حال مستی می بیند، مست وارد قبر می شود، در برابر خدا مست می ایستد، خداوند به او می فرماید: تو را چه شده؟ می گوید: من مستم، خداوند می فرماید: من به تو چنین دستوری دادم؟ او را به سوی سکران ببرید، به سمت کوهی در وسط جهنم می رود که در آن چشمه ایست که از آن خون و چرک جاری می شود، غذا و نوشیدنی آنجا هم از همان می باشد.

فرمود: پروردگارم به عزتش قسم یاد کرد: بنده ای از بندگان من یک جرعه از خمر نمی نوشد مگر آنکه به اندازه آن از خونابه جهنم به او می نوشانم ، چه بخشیده شده باشد چه نه، و بنده ای از خوف من آن را رها نمی کند مگر آنکه مانند آن از حوض های بهشتی به او می نوشانم .

و نیز فرمود: با شرابخوار همنشین نشوید، بیمارانشان را عیادت نکنید،

ص: 148


1- . جامع الاخبار : 174

فَلَمَّا أَنْضَبَ اللَّهُ الْمَاءَ أَمَرَ اللَّهُ نُوحاً أَنْ یَغْرِسَ الْحَبَلَةَ وَ هِیَ الْکَرْمُ فَأَتَاهُ إِبْلِیسُ فَمَنَعَهُ مِنْ غَرْسِهَا وَ أَبَی نُوحٌ إِلَّا أَنْ یَغْرِسَهَا وَ أَبَی إِبْلِیسُ أَنْ یَدَعَهُ یَغْرِسُهَا فَقَالَ لَیْسَتْ لَکَ وَ لَا لِأَصْحَابِکَ إِنَّمَا هِیَ لِی وَ لِأَصْحَابِی فَتَنَازَعَا مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ إِنَّهُمَا اصْطَلَحَا عَلَی أَنْ جَعَلَ نُوحٌ لِإِبْلِیسَ ثُلُثَیْهَا وَ لِنَوْحٍ ثُلُثُهُ وَ قَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ لِنَبِیِّهِ فِی کِتَابِهِ مَا قَدْ قَرَأْتُمُوهُ وَ مِنْ ثَمَراتِ النَّخِیلِ وَ الْأَعْنابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ

سَکَراً وَ رِزْقاً حَسَناً(1) فَکَانَ الْمُسْلِمُونَ بِذَلِکَ ثُمَّ أَنْزَلَ اللَّهُ آیَةَ التَّحْرِیمِ هَذِهِ الْآیَةَ إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَ الْأَنْصابُ إِلَی مُنْتَهُونَ (2) یَا سَعِیدُ فَهَذِهِ التَّحْرِیمُ وَ هِیَ نَسَخَتِ الْآیَةَ الْأُخْرَی (3).

«61»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ شَیْخٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کُنَّا عِنْدَهُ فَسَأَلَهُ شَیْخٌ فَقَالَ بِی وَجَعٌ وَ أَنَا أَشْرَبُ لَهُ النَّبِیذَ(4) وَ وَصَفَهُ لَهُ الشَّیْخُ فَقَالَ لَهُ مَا یَمْنَعُکَ مِنَ الْمَاءِ الَّذِی جَعَلَ اللَّهُ مِنْهُ کُلَّ شَیْ ءٍ حَیٍّ قَالَ لَا یُوَافِقُنِی قَالَ فَمَا یَمْنَعُکَ مِنَ الْعَسَلِ قَالَ اللَّهُ فِیهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ قَالَ لَا أَجِدُ قَالَ فَمَا یَمْنَعُکَ مِنَ اللَّبَنِ الَّذِی نَبَتَ مِنْهُ لَحْمُکَ وَ اشْتَدَّ عَظْمُکَ قَالَ لَا یُوَافِقُنِی فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام تُرِیدُ أَنْ آمُرَکَ بِشُرْبِ الْخَمْرِ لَا وَ اللَّهِ لَا آمُرُکَ (5).

«62»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: الْحَدُّ فِی الْخَمْرِ إِنْ شُرِبَ مِنْهُ قَلِیلًا أَوْ کَثِیراً قَالَ وَ أُتِیَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ بِقُدَامَةَ بْنِ مَظْعُونٍ قَدْ شَرِبَ الْخَمْرَ وَ قَامَتْ عَلَیْهِ الْبَیِّنَةُ فَسَأَلَ عَلِیّاً أَنْ یَجْلِدَهُ بِأَمْرِهِ ثَمَانِینَ فَقَالَ قُدَامَةُ لَیْسَ عَلَیَّ جَلْدٌ أَنَا مِنْ أَهْلِ هَذِهِ الْآیَةِ الَّتِی ذَکَرَ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ لَیْسَ عَلَی الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ

ص: 146


1- 1. النحل: 76.
2- 2. المائدة: 90.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 262- 263.
4- 4. ان بی وجعا و انما أشرب خ.
5- 5. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 264.

جنازه های آنها را تشییع نکنید، بر مردگانشان نماز نخوانید، ایشان سگ های جهنم هستند، همانطور که خداوند فرمود: «اخْسَؤُوا فِیهَا وَلَا تُکَلِّمُونِ» ؛ {[بروید] در آن گم شوید و با من سخن مگویید}(1).

از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت شده که فرمود: آگاه باشید، کسی که با غذا یا آب جرعه ای شراب بنوشد، خداوند در قبر او مارها و عقرب هایی را مسلط می کند که طول دندان هایشان صد و ده ذراع است. خداوند در روز قیامت از خونابه جهنم به آنها می خوراند. کسی که نیاز شرابخوار را برطرف کند، مثل این است که هزار مؤمن را کشته باشد یا هزار بار کعبه را خراب کرده باشد. کسی که به او سلام کند، لعنت هفتاد هزار فرشته بر او باشد. خداوند شرابخوار، گیرنده آن، ساقی آن و حامل آنرا و کسی که برایش حمل می کنند را نفرین کرده است.(2)

روایت شده که فرمود: بنده ای که شراب بنوشد، خداوند به پنج چیز گرفتارش می کند: در ابتدا دلش سخت می شود، بعد جبرئیل و میکاییل و اسرافیل و همه ملائکه از او بیزاری می جویند، در مرتبه سوم همه پیامبران و ائمه از او برائت می کنند، سپس خداوند جبار از او برائت می جویند، و پنجم سخن خداوند است: «وَأَمَّا الَّذِینَ فَسَقُوا فَمَأْوَاهُمُ النَّارُ کُلَّمَا أَرَادُوا أَن یَخْرُجُوا مِنْهَا أُعِیدُوا فِیهَا وَقِیلَ لَهُمْ ذُوقُوا عَذَابَ النَّارِ الَّذِی کُنتُم بِهِ تُکَذِّبُونَ» ؛ {و اما کسانی که نافرمانی کرده اند پس جایگاهشان آتش است هر بار که بخواهند از آن بیرون بیایند در آن بازگردانیده می شوند و به آنان گفته می شود عذاب آن آتشی را که دروغش می پنداشتید بچشید}(3).

و نیز فرمود: هنگام قیامت، عقربی از جهنم خارج می شود که سرش در آسمان هفتم و دمش تا زیر خاک کشیده شده است و دهانش از شرق تا غرب، میگوید: دشمن خدا و رسولش کجاست؟ جبرئیل می آید و سوال می کند: ای عقرب چه می خواهی؟ می گوید پنج نفر را می خواهم: تارک نماز، مانع زکات، خورنده ربا، شرابخوار و گروهی که در مسجد حرف از دنیا می زنند.

روایت شده حضرت فرمود: خمر، جمع کننده گناهان و مادر پلیدی ها و کلید بدی هاست.

ص: 149


1- . مؤمنون / 108
2- . جامع الاخبار : 175
3- . سجدة / 20

جُناحٌ فِیما طَعِمُوا(1) فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ کَذَبْتَ لَسْتَ مِنْ أَهْلِهَا مَا طَعِمَ أَهْلُهَا فَهُوَ لَهُمْ حَلَالٌ وَ لَیْسُوا یَأْکُلُونَ وَ لَا یَشْرَبُونَ إِلَّا مَا أَحَلَّ اللَّهُ (2).

«63»

جع (3)،[جامع الأخبار] قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ مَنْ شَرِبَ شَرْبَةً مِنْ مُسْکِرٍ لَمْ تُقْبَلْ صَلَاتُهُ أَرْبَعِینَ یَوْماً وَ لَیْلَةً فَإِنْ تَابَ تَابَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ مَنْ شَرِبَ شَرْبَتَیْنِ لَمْ یَقْبَلِ اللَّهُ صَلَاتَهُ ثَمَانِینَ یَوْماً وَ لَیْلَةً وَ مَنْ شَرِبَ مِنْهَا ثَلَاثَ شَرَبَاتٍ (4)

لَمْ یَقْبَلِ اللَّهُ صَلَاتَهُ مِائَةً وَ عِشْرِینَ یَوْماً وَ لَیْلَةً وَ کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ أَنْ یَسْقِیَهُ مِنْ رَدْغَةِ الْخَبَالِ قِیلَ وَ مَا هِیَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ صَدِیدُ أَهْلِ النَّارِ وَ قَیْحُهُمْ وَ قَالَ صلی الله علیه و آله وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ إِنَّ شَارِبَ الْخَمْرِ یَجِی ءُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مُسْوَدّاً وَجْهُهُ أَزْرَقَ عَیْنَاهُ قَالِصاً شَفَتَاهُ یَسِیلُ لُعَابُهُ عَلَی قَدَمَیْهِ یَقْذَرُ مَنْ رَآهُ وَ قَالَ صلی الله علیه و آله وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ إِنَّ شَارِبَ الْخَمْرِ یَمُوتُ عَطْشَانَ وَ هُوَ فِی الْقَبْرِ عَطْشَانُ وَ یُبْعَثُ یَوْمَ

الْقِیَامَةِ وَ هُوَ عَطْشَانُ وَ یُنَادِی وَا عَطَشَاهْ أَلْفَ سَنَةٍ فَیُؤْتَی بِماءٍ کَالْمُهْلِ یَشْوِی الْوُجُوهَ بِئْسَ الشَّرابُ فَیُنْضَجُ وَجْهُهُ وَ یَتَنَاثَرُ أَسْنَانُهُ وَ عَیْنَاهُ فِی ذَلِکَ الْإِنَاءِ فَلَیْسَ لَهُ بُدٌّ مِنْ أَنْ یَشْرَبَ فَیُصْهَرُ(5) مَا فِی بَطْنِهِ.

وَ قَالَ علیه السلام لِأَهْلِ الشَّامِ وَ اللَّهِ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ مَنْ کَانَ فِی قَلْبِهِ آیَةٌ مِنَ الْقُرْآنِ ثُمَّ صَبَّ عَلَیْهِ الْخَمْرَ یَأْتِی کُلُّ حَرْفٍ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَیُخَاصِمُهُ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ

ص: 147


1- 1. المائدة: 93.
2- 2. النوادر: 77 و رواه فی العیّاشیّ ج 1 ص 341.
3- 3. جع رمز جامع الأخبار. و فی الأصل جمع و هو تصحیف قد اختلط بمتن الأحادیث.
4- 4. ما بین العلامتین أضفناه من المصدر.
5- 5. الصهر: الاذابة و الاحماء، اشارة الی قوله تعالی:« یُصْهَرُ بِهِ ما فِی بُطُونِهِمْ وَ الْجُلُودُ».

فرمود: ای علی، کسی که برای غیر خدا شراب را رها کند، خداوند شراب ناب به او می نوشاند، علی علیه السلام گفت: برای غیر خدا؟ فرمود: بله، برای مراقبت از خودش، خداوند برای این از او تشکر می کند.

و فرمود:ای علی، خداوند نماز شرابخوار را تا چهل روز قبول نمی کند، و اگر در این چهل روز بمیرد، کافر مرده است.

و فرمود: ای علی، زمانی بر شرابخوار می گذرد که پروردگارش را نمی شناسد.

از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود: شرابخوار وقتی مریض شد به عیادتش نروید، اگر مرد بر جنازه اش حاضر نشوید و اگر شهادت داد، نپذیرید، اگر از دخترتان خواستگاری کرد به او ندهید، زیرا کسی که دخترش را به ازدواج شرابخوار در می آورد پس گویا او را به زنا کشانده است.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که در دنیا شراب بنوشد، خداوند جرعه ای از سم مارهای سیاه و عقرب ها به او می نوشاند که قبل از نوشیدن گوشت صورتش درون ظرف می افتد، وقتی بنوشد گوشت و پوستش مانند مردار متلاشی می شود. همه را آزار می دهد و به او دستور میدهند که به جهنم برود.

بدانید، شرابخوار، گیرنده آن، فشار دهنده آن، فروشنده و خریدار آن، حامل و کسی که برای او حمل می شود، و کسی که پولش را میخورد همه در گناه آن مساوی هستند. خدای تعالی نماز و روزه و حج و عمره ایشان را قبول نمی کند تا آنکه توبه کند، اگر قبل از توبه بمیرد، حق است که خدا برای هر جرعه ای که در دنیا نوشیده است، یک جرعه از خونابه جهنمی ها به او بخوراند.

سپس رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بدانید خدای عز و جل خود خمر را حرام کرده است و مست کننده از هر نوشیدنی، بدانید که هر مست کننده ای حرام است .

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: مثل شرابخوار مثل گوگرد است، از آن بترسید، شمارا بدبو نکند همانطوریکه کبریت بدبو می کند. شرابخوار شب و صبح در عذاب الهی است. کسی در مستی شب را نمی گذراند مگر آنکه تا صبح عروس شیطان بوده است، وقتی صبح شد واجب است مانند

ص: 150

عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ کَانَ لَهُ الْقُرْآنُ خَصْماً کَانَ هُوَ فِی النَّارِ(1).

عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَنْدَلِیبِ بْنِ مُوسَی عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ سَلْمَانَ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ فِی جَهَنَّمَ لَوَادِیاً یَسْتَغِیثُ مِنْهُ أَهْلُ النَّارِ کُلَّ یَوْمٍ سَبْعِینَ أَلْفَ مَرَّةٍ فِی ذَلِکَ الْوَادِی بَیْتٌ مِنْ نَارٍ فِی ذَلِکَ الْبَیْتِ جُبٌّ مِنْ نَارٍ فِی ذَلِکَ الْجُبِّ تَابُوتٌ مِنْ نَارٍ فِی ذَلِکَ التَّابُوتِ حَیَّةٌ لَهَا أَلْفُ رَأْسٍ فِی کُلِّ رَأْسٍ أَلْفُ فَمٍ فِی کُلِّ فَمٍ عَشَرَةُ آلَافِ نَابٍ وَ کُلُّ نَابٍ أَلْفُ ذِرَاعٍ قَالَ أَنَسٌ قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِمَنْ یَکُونُ هَذَا الْعَذَابُ قَالَ صلی الله علیه و آله لِشَرَبَةِ الْخَمْرِ مِنْ حَمَلَةِ الْقُرْآنِ.

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: شَارِبُ الْخَمْرِ کَعَابِدِ الْوَثَنِ.

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: مَنْ بَاتَ سَکْرَانَ بَاتَ عَرُوساً لِلشَّیْطَانِ.

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: مَنْ کَانَ فِی قَلْبِهِ آیَةٌ مِنَ الْقُرْآنِ أَوْ حَرْفٌ فَصَبَّ عَلَیْهَا الْخَمْرَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ یُخَاصِمُهُ الْقُرْآنُ.

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: الْخَمْرُ أُمُّ الْخَبَائِثِ.

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: جُمِعَ الشَّرُّ کُلُّهُ فِی بَیْتٍ وَ جُعِلَ مِفْتَاحُهُ شُرْبَ الْخَمْرِ.

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: مَنْ بَاتَ سَکْرَانَ عَایَنَ مَلَکَ الْمَوْتِ سَکْرَانَ وَ دَخَلَ الْقَبْرَ سَکْرَانَ وَ یُوقَفُ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ سَکْرَانَ فَیَقُولُ اللَّهُ لَهُ مَا لَکَ فَیَقُولُ أَنَا سَکْرَانُ فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهَذَا أَمَرْتُکَ اذْهَبُوا بِهِ إِلَی سَکْرَانَ (2) فَیُذْهَبُ إِلَی جَبَلٍ فِی وَسَطِ جَهَنَّمَ فِیهِ عَیْنٌ تُجْرِی مِدَّةً وَ دَماً لَا یَکُونُ طَعَامُهُ وَ شَرَابُهُ إِلَّا مِنْهُ.

وَ قَالَ علیه السلام: حَلَفَ رَبِّی بِعِزَّتِهِ لَا یَشْرَبُ عَبْدٌ مِنْ عِبَادِی جُرْعَةً مِنْ خَمْرٍ إِلَّا سَقَیْتُهُ مِثْلَهَا مِنَ الصَّدِیدِ مَغْفُوراً کَانَ أَوْ مُعَذَّباً وَ لَا یَتْرُکُهَا عَبْدٌ مِنْ مَخَافَتِی إِلَّا سَقَیْتُهُ مِثْلَهَا مِنْ حِیَاضِ الْقُدْسِ.

وَ قَالَ علیه السلام: لَا تُجَالِسُوا مَعَ شَارِبِ الْخَمْرِ وَ لَا تَعُودُوا مَرْضَاهُمْ وَ لَا تُشَیِّعُوا

ص: 148


1- 1. جامع الأخبار ص 174.
2- 2. ما بین العلامتین من المصدر.

جنابت غسل کند. اگر غسل نکند عملی از او قبول نمی شود. کسی نزد خدا مبغوض تر از شرابخوار بر زمین راه نمی رود.

سلمان از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل کرد که فرمود: کسی که شب شراب بخورد صبح می کند در حالی که مشرک است و کسی که صبح بخورد شب می کند در حالی که مشرک است. آنچه زیادش مست می کند، کمش هم حرام است.

و نیز فرمود: کسی که به شرابخوار سلام کند یا دست دهد و یا روبوسی کند، خداوند اعمال چهل سال او را نابود می کند.

از عایشة روایت شده که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که به شرابخوار غذا بدهد، خدا بر جسد او مارها و عقرب ها را مسلط می کند. کسی که نیازی از او را برطرف کند، به نابودی اسلام کمک کرده است. کسی که به او قرض دهد، به قتل مؤمن کمک کرده است. کسی که با او همنشین شود خداوند در قیامت او را نابینا و بدون راهنما محشور می کند. به شرابخوار زن ندهید. اگر مریض شد به عیادتش نروید. سوگند به کسی که به حق نبی قرار داد، شرب خمر نمی کند مگر کسی که در تورات و انجیل و قرآن ملعون است.

و نیز فرمود: ای ابن مسعود، سوگند به کسی که مرا به حق برانگیخت، زمانی بر مردم می رسد که خمر را حلال می شمرند، و آن را نبیذ می نامند، لعن و نفرین خدا و فرشتگان و همه مردم بر آنان باد. من از آنها بیزارم و آنها از من.

ابن مسعود، کسی که با مادرش زنا کند نزد خدا، آسان تر از آن است که به قدر دانه ای از خردل داخل در ربا شود. مسکر خوردن چه کم و چه زیاد، نزد خدا از خوردن ربا سخت تر است، زیرا آن کلید هر شری است. آنها به نیکان ظلم می کنند و با فاسقان و فاجران دوست می شوند، حق پیش آنها باطل و باطل نزد آنها حق است. همه اینها برای دنیاست، آنها می دانند که حق نیستند ولی شیطان کارهایشان را برایشان زیبا جلوه می دهد، پس انها را از راه باز داشته است بنابراین هدایت نمی یابند. به زندگی دنیا راضی هستند و به آن اطمینان دارند در حالی که از نشانه های ما غافلند، به سبب اعمالشان جایگاهشان آتش است .

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: به یهودی و مسیحی سلام کنید و ولی به شرابخوار نه،

ص: 151

جَنَائِزَهُمْ وَ لَا تُصَلُّوا عَلَی أَمْوَاتِهِمْ فَإِنَّهُمْ کِلَابُ أَهْلِ النَّارِ کَمَا قَالَ اللَّهُ اخْسَؤُا فِیها وَ لا تُکَلِّمُونِ (1).

وَ عَنْهُ علیه السلام: أَلَا مَنْ أَطْعَمَ شَارِبَ الْخَمْرِ بِلُقْمَةٍ مِنَ الطَّعَامِ أَوْ شَرْبَةٍ مِنَ الْمَاءِ لَسَلَّطَ اللَّهُ تَعَالَی فِی قَبْرِهِ حَیَّاتٍ وَ عَقَارِبَ طُولُ أَسْنَانِهَا مِائَةٌ وَ عَشْرُ ذِرَاعٍ وَ أَطْعَمَهُ اللَّهُ تَعَالَی مِنْ صَدِیدِ جَهَنَّمَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ مَنْ قَضَی حَاجَتَهُ فَکَأَنَّمَا قَتَلَ أَلْفَ مُؤْمِنٍ أَوْ هَدَمَ الْکَعْبَةَ أَلْفَ مَرَّةٍ وَ مَنْ سَلَّمَ عَلَیْهِ فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ سبعون [سَبْعِینَ] أَلْفَ مَلَکٍ لَعَنَ اللَّهُ شَارِبَ الْخَمْرِ وَ عَاصِرَهَا وَ سَاقِیَهَا وَ حَامِلَهَا وَ الْمَحْمُولَ إِلَیْهِ (2).

وَ عَنْهُ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: الْعَبْدُ إِذَا شَرِبَ شَرْبَةً مِنَ الْخَمْرِ ابْتَلَاهُ اللَّهُ بِخَمْسَةِ أَشْیَاءَ فِی الْأَوَّلِ قَسَا قَلْبُهُ وَ فِی الثَّانِی تَبَرَّأَ مِنْهُ جَبْرَئِیلُ وَ مِیکَائِیلُ وَ إِسْرَافِیلُ وَ جَمِیعُ الْمَلَائِکَةِ وَ فِی الثَّالِثَةِ تَبَرَّأَ مِنْهُ جَمِیعُ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْأَئِمَّةِ وَ فِی الرَّابِعَةِ تَبَرَّأَ مِنْهُ الْجَبَّارُ جَلَّ جَلَالُهُ وَ الْخَامِسُ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ أَمَّا الَّذِینَ فَسَقُوا فَمَأْواهُمُ النَّارُ کُلَّما أَرادُوا أَنْ یَخْرُجُوا مِنْها أُعِیدُوا فِیها وَ قِیلَ لَهُمْ ذُوقُوا عَذابَ النَّارِ الَّذِی کُنْتُمْ بِهِ تُکَذِّبُونَ (3).

وَ عَنْهُ علیه السلام: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ یَخْرُجُ مِنْ جَهَنَّمَ جِنْسٌ مِنْ عَقْرَبٍ رَأْسُهُ فِی السَّمَاءِ السَّابِعَةِ وَ ذَنَبُهُ إِلَی تَحْتِ الثَّرَی وَ فَمُهُ مِنَ الْمَشْرِقِ إِلَی الْمَغْرِبِ فَقَالَ أَیْنَ مَنْ حَارَبَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ ثُمَّ هَبَطَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَقَالَ یَا عَقْرَبُ مَنْ تُرِیدُ قَالَ أُرِیدُ خَمْسَةَ نَفَرٍ تَارِکَ الصَّلَاةِ وَ مَانِعَ الزَّکَاةِ وَ آکِلَ الرِّبَا وَ شَارِبَ الْخَمْرِ وَ قَوْماً یُحَدِّثُونَ فِی الْمَسْجِدِ حَدِیثَ الدُّنْیَا.

وَ عَنْهُ صلی الله علیه و آله: الْخَمْرُ جِمَاعُ الْإِثْمِ وَ أُمُّ الْخَبَائِثِ وَ مِفْتَاحُ الشَّرِّ.

ص: 149


1- 1. المؤمنون: 108.
2- 2. جامع الأخبار ص 175.
3- 3. ما بین العلامتین ساقط من الأصل. و الآیة فی سورة السجدة: 20.

اگر سلام کرد جوابش را ندهید.(1)

فرمود: همسایگی با یهودی و مسیحی بهتر از همسایگی با شرابخوار است. با او دوستی نکنید که پشیمانی دارد.

فرمود: هیچگاه شراب و ایمان در دل و جان کسی جمع نمی شود.

فرمود: شرابخوار تکذیب کننده کتاب خداست. زیرا اگر قرآن را تصدیق می کرد حرام آنرا تحریم حرام می دانست.

و نیز فرمود: خداوند شرابخوار را به سیصد و شصت نوع از عذاب، مجازات می کند.(2)

روایت64.

تفسیر نعمانی: از امیرالمؤمنین علیه السلام روایت شده که فرمود: این آیه: «وَمِن ثَمَرَاتِ النَّخِیلِ وَالأَعْنَابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکَرًا وَرِزْقًا حَسَنًا»(3)، با آیه تحریم نسخ شده است، آن آیه این است:«قُلْ إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّیَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَالإِثْمَ وَالْبَغْیَ بِغَیْرِ الْحَقِّ»(4)، و اثم در این آیه همان خمر و شراب است.(5)

ص: 152


1- . جامع الاخبار : 178
2- . همان : 179
3- . نحل / 67
4- . اعراف / 33
5- . ر.ک 93 : 11، ما آن را از وسائل شماره 31955 از رساله ای به نام محکم و متشابه منسوب به سید مرتضی آوردیم. شاید این نسخ، حمل بر تقیه شده باشد و یا بهمعنی تخصیص عام و عدم اراده معنای خمر از آن، همانطور که گذشت.

وَ عَنْهُ علیه السلام: یَا عَلِیُّ مَنْ تَرَکَ الْخَمْرَ لِغَیْرِ اللَّهِ سَقَاهُ اللَّهُ مِنَ الرَّحِیقِ الْمَخْتُومِ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام لِغَیْرِ اللَّهِ قَالَ نَعَمْ وَ اللَّهِ صِیَانَةً لِنَفْسِهِ یَشْکُرُهُ اللَّهُ عَلَی ذَلِکَ.

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: یَا عَلِیُّ شَارِبُ الْخَمْرِ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ صَلَاتَهُ أَرْبَعِینَ یَوْماً وَ إِنْ مَاتَ فِی الْأَرْبَعِینَ مَاتَ کَافِراً(1).

وَ قَالَ علیه السلام: یَا عَلِیُّ یَأْتِی عَلَی شَارِبِ الْخَمْرِ سَاعَةٌ لَا یَعْرِفُ فِیهَا رَبَّهُ عَزَّ وَ جَلَ (2).

رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: شَارِبُ الْخَمْرِ إِذَا مَرِضَ فَلَا تَعُودُوهُ وَ إِذَا مَاتَ فَلَا تَشْهَدُوهُ وَ إِذَا شَهِدَ فَلَا تُزَکُّوهُ وَ إِذَا خَطَبَ إِلَیْکُمْ فَلَا تُزَوِّجُوهُ فَإِنَّهُ مَنْ زَوَّجَ ابْنَتَهُ شَارِبَ الْخَمْرِ فَکَأَنَّمَا قَادَهَا إِلَی الزِّنَا.

وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ شَرِبَ الْخَمْرَ فِی الدُّنْیَا سَقَاهُ اللَّهُ مِنْ سَمِّ الْأَسَاوِدِ وَ مِنْ سَمِّ الْعَقَارِبِ شَرْبَةً یَتَسَاقَطُ مِنْهَا لَحْمُ وَجْهِهِ فِی الْإِنَاءِ قَبْلَ أَنْ یَشْرَبَهَا فَإِذَا شَرِبَهَا تَفَسَّخَ لَحْمُهُ وَ جِلْدُهُ کَالْجِیفَةِ یَتَأَذَّی بِهِ أَهْلُ الْجَمْعِ وَ یُؤْمَرُ بِهِ إِلَی النَّارِ أَلَا وَ شَارِبُهَا وَ عَاصِرُهَا وَ مُعْصِرُهَا وَ بَائِعُهَا وَ مُبْتَاعُهَا وَ حَامِلُهَا وَ الْمَحْمُولَةُ إِلَیْهِ وَ آکِلُ ثَمَنِهَا سَوَاءٌ فِی إِثْمِهَا وَ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ تَعَالَی لَهُمْ صَلَاةً وَ لَا صَوْماً وَ لَا حَجّاً وَ لَا عُمْرَةً حَتَّی یَتُوبَ وَ لَوْ مَاتَ قَبْلَ أَنْ یَتُوبَ کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ أَنْ یَسْقِیَهُ بِکُلِّ جُرْعَةٍ فِی الدُّنْیَا شَرْبَةً مِنْ صَدِیدِ جَهَنَّمَ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَلَا وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ حَرَّمَ الْخَمْرَ بِعَیْنِهَا وَ الْمُسْکِرَ مِنْ کُلِّ شَرَابٍ أَلَا وَ إِنَّ کُلَّ مُسْکِرٍ حَرَامٌ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَثَلُ شَارِبِ الْخَمْرِ کَمَثَلِ الْکِبْرِیتِ فَاحْذَرُوهُ لَا یُنَتِّنُکُمْ کَمَا یُنَتِّنُ الْکِبْرِیتُ وَ إِنَّ شَارِبَ الْخَمْرِ یُصْبِحُ وَ یُمْسِی فِی سَخَطِ اللَّهِ وَ مَا مِنْ أَحَدٍ یَبِیتُ سَکْرَانَ إِلَّا کَانَ لِلشَّیْطَانِ عَرُوساً إِلَی الصَّبَاحِ فَإِذَا أَصْبَحَ وَجَبَ عَلَیْهِ أَنْ یَغْتَسِلَ

ص: 150


1- 1. زاد بعده فی المصدر: قال مصنف هذا الکتاب رحمه اللّه: یعنی إذا کان مستحلا لها.
2- 2. جامع الأخبار: 176.

روایت65.

نوادر: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بهشت بر سه کس حرام است: منت گذار، غیبت کننده و معتاد به شراب.

روایت66.

تمحیص: فرات بن احنف گفت: نزد امام صادق علیه السلام بودم مردی از این نابکاران ملعون وارد شد وگفت:به خدا او را در باره شیعیانش تاراحت می کنم پس گفت ای ابا عبدالله به من توجه کن حضرت توجهی به او نکرد دوباره این سخن را تکرار کرد باز توجهی نفرمود سومین بار تکرار کرد پس حضرت فرمود:توجهم به تو است بگو با اینکه حرف خوبی نمی زنی. گفت:شیعیانت نبیذ می نوشند. فرمود: چه اشکالی دارد پدرم از جابر برایم نقل کرد که اصحاب رسول الله صلی الله علیه و اله نبیذ می نوشیدند.گفت: مقصودم از نبیذ شراب است. فرمود:شیعیان ما پاکتر و تمیزترند از اینکه شیطان در امعاء انان رخنه کند و اگر بعضی از بی شخصیتهای انان چنین کند روبرو می شود با خدایی مهربان و پیامبری دلسوز و امرزش طلب و امامی مهربان نزد حوض و توبا دوستانت در برهون جمع خواهید بود. ان مرد چیزی نتوانست بگوید و ساکت شد.سپس گفت: مقصودم خمر بود امام فرمود:خدا زبانت را بگیرد چرا امروز ما را در باره شیعیانمان می ازاری؟ .پدرم از پدرانش از رسول خدا صلی الله علیه و اله

ص: 153

کَمَا یَغْتَسِلُ مِنَ الْجَنَابَةِ فَإِنْ لَمْ یَغْتَسِلْ لَمْ یُقْبَلْ مِنْهُ صَرْفٌ وَ لَا عَدْلٌ وَ لَا یَمْشِی عَلَی ظَهْرِ الْأَرْضِ أَبْغَضُ إِلَی اللَّهِ مِنْ شَارِبِ الْخَمْرِ(1).

رَوَی سَلْمَانُ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: مَنْ شَرِبَ الْخَمْرَ مَسَاءً أَصْبَحَ مُشْرِکاً وَ مَنْ شَرِبَ صَبَاحاً أَمْسَی مُشْرِکاً وَ مَا أَسْکَرَ الْکَثِیرُ مِنْهُ فَقَلِیلُهُ حَرَامٌ.

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: مَنْ سَلَّمَ عَلَی شَارِبِ الْخَمْرِ أَوْ عَانَقَهُ أَوْ صَافَحَهُ أَحْبَطَ اللَّهُ عَلَیْهِ عَمَلَ أَرْبَعِینَ سَنَةً.

عَنْ عَائِشَةَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: مَنْ أَطْعَمَ شَارِبَ الْخَمْرِ لُقْمَةً سَلَّطَ اللَّهُ عَلَی جَسَدِهِ حَیَّةً وَ عَقْرَباً وَ مَنْ قَضَی حَاجَتَهُ فَقَدْ أَعَانَ عَلَی هَدْمِ الْإِسْلَامِ وَ مَنْ أَقْرَضَهُ فَقَدْ أَعَانَ عَلَی قَتْلِ مُؤْمِنٍ مَنْ جَالَسَهُ حَشَرَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَعْمَی لَا حُجَّةَ لَهُ وَ مَنْ شَرِبَ الْخَمْرَ فَلَا تُزَوِّجُوهُ وَ إِنْ مَرِضَ فَلَا تَعُودُوهُ فَوَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً إِنَّهُ مَا شَرِبَ الْخَمْرَ إِلَّا مَلْعُونٌ فِی التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الْفُرْقَانِ.

وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: یَا ابْنَ مَسْعُودٍ وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ لَیَأْتِی عَلَی النَّاسِ زَمَانٌ یَسْتَحِلُّونَ الْخَمْرَ وَ یُسَمُّونَهُ النَّبِیذَ عَلَیْهِمْ لَعْنَةُ اللَّهِ وَ الْمَلائِکَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ أَنَا مِنْهُمْ بَرِی ءٌ وَ هُمْ مِنِّی بِرَاءٌ یَا ابْنَ مَسْعُودٍ الزَّانِی بِأُمِّهِ أَهْوَنُ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ أَنْ یَدْخُلَ فِی الرِّبَا مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ وَ شُرْبُ الْمُسْکِرِ قَلِیلًا أَوْ کَثِیراً هُوَ أَشَدُّ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ أَکْلِ الرِّبَا لِأَنَّهُ مِفْتَاحُ کُلِّ شَرٍّ أُولَئِکَ یَظْلِمُونَ الْأَبْرَارَ وَ یُصَادِقُونَ الْفُجَّارَ وَ الْفَسَقَةَ الْحَقُّ عِنْدَهُمْ بَاطِلٌ وَ الْبَاطِلُ عِنْدَهُمْ حَقٌّ هَذَا کُلُّهُ لِلدُّنْیَا وَ هُمْ یَعْلَمُونَ أَنَّهُمْ عَلَی غَیْرِ الْحَقِّ وَ لَکِنْ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطانُ أَعْمالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِیلِ فَهُمْ لا یَهْتَدُونَ رَضُوا بِالْحَیاةِ الدُّنْیا وَ اطْمَأَنُّوا بِها وَ ... هُمْ عَنْ آیاتِنا غافِلُونَ أُولئِکَ مَأْواهُمُ النَّارُ بِما کانُوا یَکْسِبُونَ.

وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: سَلِّمُوا عَلَی الْیَهُودِ وَ النَّصَارَی وَ لَا تُسَلِّمُوا عَلَی شَارِبِ الْخَمْرِ

ص: 151


1- 1. جامع الأخبار ص 177.

از جبرئیل از خدای عز و جل نقل کرد که فرمود:ای محمد من بهشت فردوس را بر همه پیامبران ممنوع کردم تا تو وعلی و شیعیانتان وارد شویدمگر کسی از شیعیان مرتکب گناه کبیره شود که او را از نظر مالی یا ترس از سلطا مبتلا و گرفتار می کنم تا با فرشتگان به خوشی و شادی روبرو شود در حالی که من بر او غضبناک نیستم. ایا نزد دوستانت چیزی از این است؟.........(1)

می گویم

مانند ان در مشارق الانوار از امام رضا علیه السلام روایت شده است.(2)

روایت67.

مجالس شیخ: از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود: کسی که شراب را برای مردم نه برای خدا و برای سلامت خودش ترک کند، خداوند او را وارد بهشت می کند.(3)

ص: 154


1- . کتاب تمحیص، نسخه خطی
2- . مشارق الانوار : 221
3- . امالی طوسی 2 : 306

وَ إِنْ سَلَّمَ عَلَیْکُمْ فَلَا تَرُدُّوا جَوَابَهُ (1).

وَ قَالَ علیه السلام: مُجَاوَرَةُ الْیَهُودِ وَ النَّصَارَی خَیْرٌ مِنْ مُجَاوَرَةِ شَارِبِ الْخَمْرِ وَ لَا تُصَادِقُوا شَارِبَ الْخَمْرِ فَإِنَّ مُصَادَقَتَهُ نَدَامَةٌ.

وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا تُجْمَعُ الْخَمْرُ وَ الْإِیمَانُ فِی جَوْفِ أَوْ قَلْبِ رَجُلٍ أَبَداً.

وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: شَارِبُ الْخَمْرِ مُکَذِّبٌ لِکِتَابِ اللَّهِ إِذْ لَوْ صَدَّقَ کِتَابَ اللَّهِ لَحَرَّمَ حَرَامَهُ.

وَ أَیْضاً قَالَ علیه السلام: شَارِبُ الْخَمْرِ یُعَذِّبُهُ اللَّهُ بِسِتِّینَ وَ ثَلَاثِ مِائَةِ نَوْعٍ مِنَ الْعَذَابِ (2).

«64»

تَفْسِیرُ النُّعْمَانِیِّ، بِالْإِسْنَادِ الْمُتَقَدِّمِ فِی کِتَابِ الْقُرْآنِ (3)

عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: نَسَخَ قَوْلَهُ تَعَالَی وَ مِنْ ثَمَراتِ النَّخِیلِ وَ الْأَعْنابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکَراً وَ رِزْقاً حَسَناً(4) آیَةُ التَّحْرِیمِ وَ هُوَ قَوْلُهُ جَلَّ ثَنَاؤُهُ قُلْ إِنَّما حَرَّمَ رَبِّیَ الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ وَ الْإِثْمَ وَ الْبَغْیَ بِغَیْرِ الْحَقِ (5) وَ الْإِثْمُ هَاهُنَا هُوَ الْخَمْرُ(6).

ص: 152


1- 1. جامع الأخبار ص 178.
2- 2. جامع الأخبار ص 179.
3- 3. راجع ج 93 من هذه الطبعة ص 3.
4- 4. النحل: 67.
5- 5. الأعراف: 33.
6- 6. راجع ج 93 ص 11. و أخرجه فی الوسائل تحت الرقم 31955 عن الرسالة- و قد سماها المحکم و المتشابه و نسبها الی السیّد المرتضی( ص 15- س 6) و قال بعده: لعل النسخ محمول علی التقیة أو بمعنی تخصیص العام و عدم إرادة الخمر منه کما مر.

باب هشتاد و هفتم : حد شرابخوار

روایات

روایت1.

قرب الاسناد: علی از برادرش علیه السلام نقل کرد که فرمود: اگر کسی شرب خمر کرد شلاقش بزنید، اگر تکرار کرد باز هم شلاق بزنید، اگر برای بار سوم نوشید او را بکشید.(1)

روایت2.

خصال: از امیرالمؤمنین علیه السلام روایت شده که پیامبر در مورد شراب هشتاد تازیانه می زد.(2)

روایت3.

امالی طوسی: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: وقتی کسی شراب نوشید شلاقش بزنید و اگر تکرار کرد او را بکشید.(3)

روایت4.

علل الشرایع: از محمّد بن مسلّم نقل شده که وی گفت: از حضرت راجع به شارب خمر سؤال کردم؟ فرمودند: هر شخصی که لغزشی از او سر بزند من وی را تعزیر می کنم، اما کسی که پیوسته و دایم مرتکب شرب خمر شود در عقوبتش سعی خواهم نمود؛ زیرا وی محرّمات الهی را حلال می شمرد و به آنها مبادرت می ورزد و اگر مردم را همچنان به حال خود واگذارده شوند و مجازات نگردند فساد خواهند نمود.(4)

ص: 155


1- . قرب الاسناد : 149
2- . خصال 2 : 144
3- . امالی طوسی 2 : 8
4- . علل الشرایع 2 : 225
«65»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنْ عَمْرِو بْنِ خَالِدٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: تَحْرُمُ الْجَنَّةُ عَلَی ثَلَاثَةٍ عَلَی الْمَنَّانِ وَ عَلَی الْمُغْتَابِ وَ عَلَی مُدْمِنِ الْخَمْرِ.

«66»

محص، [التمحیص] عَنْ فُرَاتِ بْنِ أَحْنَفَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ رَجُلٌ مِنْ هَؤُلَاءِ الْمَلَاعِینِ فَقَالَ وَ اللَّهِ لَأَسُوءَنَّهُ فِی شِیعَتِهِ فَقَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ أَقْبِلْ إِلَیَّ فَلَمْ یُقْبِلْ إِلَیْهِ فَأَعَادَ فَلَمْ یُقْبِلْ إِلَیْهِ ثُمَّ أَعَادَ الثَّالِثَةَ فَقَالَ هَا أَنَا ذَا مُقْبِلٌ فَقُلْ وَ لَنْ تَقُولَ خَیْراً فَقَالَ إِنَّ شِیعَتَکَ یَشْرَبُونَ النَّبِیذَ فَقَالَ وَ مَا بَأْسٌ بِالنَّبِیذِ أَخْبَرَنِی أَبِی عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ أَنَّ أَصْحَابَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانُوا یَشْرَبُونَ النَّبِیذَ فَقَالَ لَیْسَ أَعْنِیکَ النَّبِیذَ أَعْنِیکَ الْمُسْکِرَ فَقَالَ شِیعَتُنَا أَزْکَی وَ أَطْهَرُ مِنْ أَنْ یَجْرِیَ لِلشَّیْطَانِ فِی أَمْعَائِهِمْ رَسِیسٌ (1)

وَ إِنْ فَعَلَ ذَلِکَ الْمَخْذُولُ مِنْهُمْ فَیَجِدُ رَبّاً رَءُوفاً وَ نَبِیّاً بِالاسْتِغْفَارِ لَهُ عَطُوفاً وَ وَلِیّاً عِنْدَ الْحَوْضِ وَلُوفاً(2)

وَ رَءُوفاً وَ تَکُونُ وَ أَصْحَابَکَ بِبَرَهُوتَ (3)

مَلْهُوفاً(4) قَالَ فَأُفْحِمَ الرَّجُلُ وَ سَکَتَ ثُمَّ قَالَ لَیْسَ أَعْنِیکَ الْمُسْکِرَ إِنَّمَا أَعْنِیکَ الْخَمْرَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام سَلَبَکَ اللَّهُ لِسَانَکَ مَا لَکَ تُؤْذِینَا فِی شِیعَتِنَا مُنْذُ الْیَوْمِ أَخْبَرَنِی أَبِی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ

ص: 153


1- 1. الرسیس أول مس الحمی، أو هو بالمعجمتین من الرش.
2- 2. الولوف کالالوف وزنا و معنی و هو الکثیر الالفة و المحبة.
3- 3. اسم واد بالیمن، قیل هو بقرب حضر موت جاء أن فیه أرواح الکفّار، و قیل بئر بحضر موت و قیل هو اسم البلد الذی فیه البئر رائحتها منتنة فظیعة جدا، قاله فی المراصد.
4- 4. الملهوف: اللهفان المتحسر، و فی بعض النسخ ملوفا، و هو تصحیف مکوف کما هو فی نسخة المشارق، أی مجموعا، و هو الأصحّ.

روایت5.

علل الشرایع: اسحاق بن عمّار نقل کرده از حضرت امام صادق علیه السّلام راجع به کسی که یک دهان پر کردن شراب آشامیده سؤال کردم؟ حضرت فرمودند: او را باید هشتاد ضربه تازیانه زد؛ زیرا شراب چه کم و چه زیاد حرام است.

روایت6.

علل الشرایع: از حضرت امام صادق علیه السّلام منقول است که فرمودند: قدامة بن مظعون شرب خمر کرده بود و وی را نزد عمر بن خطّاب آوردند، بیّنه بر آن قایم شد و شهادت دادند که وی شرب خمر کرده است. عمر از حضرت علی علیه السّلام سؤال کرد که چه باید بکند، امیر علیه السّلام به او فرمودند که آن مرد را هشتاد تازیانه بزند، قدامه محضر مبارک امیر علیه السّلام عرضه داشت: یا امیر المؤمنین بر من تازیانه نیست زیرا من از اهل این آیه هستم: «لَیْسَ عَلَی الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جُناحٌ فِیما طَعِمُوا» {جناح و ایرادی نیست بر کسانی که ایمان آورده و عمل پسندیده انجام می دهند در آنچه تناول کنند}(1)

پس آیه را خواند تا به اتمام رساند. علی علیه السّلام به او فرمود: تو از کسانی که اهل این آیه بوده و طعامی را که بر ایشان حلال است می خورند نیستی، سپس حضرت فرمودند: شارب خمر وقتی خمر آشامید و مست شد دیگر نمی داند چه می خورد و چه انجام می دهد، باری به فرمان حضرت هشتاد ضربه تازیانه به او زدند.(2)

روایت7.

علل الشرایع: زراره گفت: از حضرت امام باقر علیه السّلام شنیدم و نیز از حضرات شنیدم که می فرمودند: علی علیه السّلام فرمود: وقتی شخص شراب آشامید مست می شود و وقتی مست شد هذیان می گوید و وقتی هذیان گفت افتراء می بندد پس در این هنگام او را به مقدار حدّ افتراء زننده یعنی هشتاد ضربت تازیانه بزنید حضرت ابو جعفر علیه السّلام فرمودند: هر گاه شخص از نبیذ و شراب انگور مست شد هشتاد تازیانه باید بخورد.(3)

ص: 156


1- . مائده / 93
2- . علل الشرایع 2 : 225
3- . همان : 226

صلی الله علیه و آله عَنْ جَبْرَئِیلَ علیه السلام عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّنِی حَظَرْتُ الْفِرْدَوْسَ عَلَی جَمِیعِ النَّبِیِّینَ حَتَّی تَدْخُلَهَا أَنْتَ وَ عَلِیٌّ وَ شِیعَتُکُمَا إِلَّا مَنِ اقْتَرَفَ مِنْهُمْ کَبِیرَةً فَإِنِّی أَبْلُوهُ فِی مَالِهِ أَوْ بِخَوْفٍ مِنْ سُلْطَانِهِ حَتَّی تَلْقَاهُ الْمَلَائِکَةُ بِالرَّوْحِ وَ الرَّیْحَانِ وَ أَنَا عَلَیْهِ غَیْرُ غَضْبَانَ فَیَکُونُ ذَلِکَ حَلًّا لِمَا کَانَ مِنْهُ فَهَلْ عِنْدَ أَصْحَابِکَ هَؤُلَاءِ شَیْ ءٌ مِنْ هَذَا فَلُمْ أَوْ دَعْ (1).

أقول

روی فی مشارق الأنوار عن أبی الحسن الثانی علیه السلام: مثله (2).

«67»

مَجَالِسُ الشَّیْخِ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْقَزْوِینِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ وَهْبَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ زَکَرِیَّا عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ زُرَیْقٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ تَرَکَ الْخَمْرَ لِلنَّاسِ لَا لِلَّهِ صِیَانَةً لِنَفْسِهِ أَدْخَلَهُ اللَّهُ الْجَنَّةَ(3).

ص: 154


1- 1. کتاب التمحیص مخطوط و قوله« فلم»« لم» فعل أمر من لام یلوم.
2- 2. مشارق الأنوار: 221 مع تفاوت.
3- 3. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 306، و ما بین العلامتین کان محله بیاضا.

روایت8.

علل الشرایع: عنبسة بن مصعب نقل کرده محضر مبارک امام صادق علیه السّلام عرضه داشتم: کنیزی دارم که شرب خمر نموده و من خود دیدم آیا او را حدّ بزنم؟ حضرت فرمودند: آری ولی در خفا حدّ بزن تا به سمع والی و سلطان نرسد.(1)

روایت9.

علل الشرایع: از امام باقر یا امام صادق علیهما السّلام منقول است که فرمودند: علی علیه السّلام به کسی که خمر یا شراب انگور می آشامید هشتاد تازیانه می زدند و فرقی نمی گذاشتند بین این که شارب آزاد بوده یا بنده باشد، یهودی بوده یا نصرانی باشد و سپس می فرمودند: ایشان (یهود و نصاری) حق ندارند علنی شرب مسکر کنند، باید در خانه هایشان بیاشامند نه در شوارع و ملأ عام. سپس زراره می گوید: شنیدم که حضرت باقر علیه السّلام فرمودند: کسی که خمر بیاشامد او را تازیانه بزنید پس اگر تکرار کرد باز تازیانه اش بزنید و اگر برای بار سوّم مبادرت به آن نمود وی را بکشید.(2)

می گویم

بعضی از این روایات در باب زنا آمده است.(3)

روایت10.

علل الشرایع: از حضرت صادق علیه السّلام نقل شده که فرمودند: شارب الخمر وقتی شرب خمر نمود او را تازیانه می زنند و اگر دوباره مرتکب شد باز او را می زنند و اگر بار سوّم مرتکب شد وی را می کشند. جمیل می گوید: برخی از اصحاب روایت کرده اند که او را در بار چهارم می کشند، در روایت آمده: کسی که مبادرت به شرب خمر کند در مرتبه چهارم کشته می شود.(4)

ص: 157


1- . همان
2- . همان
3- . در باب حد زنا شماره 70 گذشت، ظاهر امر اختلاط ابواب از جهت تقدیم و تأخیر است همانطور که قبل دیدیم که می گوید گذشت در حالی که نگذشته بود.
4- . علل الشرایع 2 : 233

باب 87 حد شرب الخمر

روایات

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: إِنْ شَرِبَ الْخَمْرَ فَاجْلِدُوهُ فَإِنْ عَادَ فَاجْلِدُوهُ فَإِنْ عَادَ فَشَرِبَهَا الثَّالِثَةَ فَاقْتُلُوهُ (1).

«2»

ل، [الخصال] عَنْ رَافِعِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ عَنْ یُوسُفَ بْنِ مُوسَی عَنْ یَحْیَی بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی لَهِیعَةَ عَنْ خَالِدِ بْنِ یَزِیدَ الْجُمَحِیِّ عَنْ سَعِیدِ بْنِ أَبِی هِلَالٍ عَنْ مُنَبِّهِ بْنِ أَبِی وَهْبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِیَّةِ عَنْ أَبِیهِ عَلِیٍّ علیه السلام: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ضَرَبَ فِی الْخَمْرِ ثَمَانِینَ (2).

«3»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی عَنِ ابْنِ مَخْلَدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ نُصَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ زِیَادٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زَنْجَلَةَ عَنِ الصَّبَّاحِ بْنِ مُحَارِبٍ عَنْ دَاوُدَ الْأَوْدِیِّ عَنْ سِمَاکٍ عَنْ خَالِدِ بْنِ جَرِیرٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا شَرِبَ الْخَمْرَ فَاجْلِدُوهُ وَ إِنْ عَادَ فَاقْتُلُوهُ (3).

«4»

ع، [علل الشرائع] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الشَّارِبِ فَقَالَ أَیُّمَا رَجُلٍ کَانَتْ مِنْهُ زَلَّةٌ فَإِنِّی معذره [مُعَزِّرُهُ] وَ أَمَّا الَّذِی یُدْمِنُ فَإِنِّی کُنْتُ مُنْهِکَهُ عُقُوبَةً لِأَنَّهُ یستحیل [یَسْتَحِلُ] الْحُرُمَاتِ کُلَّهَا وَ لَوْ تُرِکَ النَّاسُ فِی ذَلِکَ لَفَسَدُوا(4).

ص: 155


1- 1. قرب الإسناد ص 149.
2- 2. الخصال ج 2 ص 144.
3- 3. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 8.
4- 4. علل الشرائع ج 2 ص 225 و أنهکه: بالغ فی عقوبته.

روایت11.

اختصاص(1) و نوادر: فضیل بن یسار گفت: سوال کردم امیرالمؤمنین با شرابخوار چه می کرد؟ فرمود: حدمی زد گفتم اگر تکرار می شد فرمود: باز حد می زد گفتم: اگر تکرار می شد؟ فرمود: تا سه بار اگر تکرار می شد حد می زد و اگر بار چهارم تکرار می کرد، او را می کشت .

گفتم: با کسی که مسکر بخورد؟ فرمود: مانند آن، گفتم: کسی که مسکر بخورد مثل کسی است که شراب بخورد؟ فرمود: مانند هم است. این سخن بر من سنگین امد . به من فرمود: ای فضیل آن را بزرگ نشمار، خداوند محمد را رحمة للعالمین مبعوث کرد و او را به نیکوترین وجه تربیت کرد، وقتی او را تربیت کرد امور را به او واگذاشت. پس خداوند خمر را حرام کرد و رسول او هر مست کننده ای را حرام کرد پس خدا ان را امضا کرد. خدا مکه را حرم قرار داد و پیامبر مدینه را. این راخداوند امضا کرد. خدا ارث را از صلب قرار داد پس پیامبر از مال میت به جد و جده اطعام کرد و خدا ان را امضا کرد.سپس فرمود: ای فضیل تحریف کردند اما تحریف نکردند این ایه را: «من یطع الرسول فقد أطاع الله»(2).

می گویم: در اختصاص هچنین آمده: امیرالمؤمنین با شرابخوار چه می کرد؟ فرمود: حدمی زد گفتم اگر تکرار می شد فرمود: باز حد می زد گفتم: اگر تکرار می شد؟ فرمود: او را می کشت.(3)

نوادر: با سند دیگری همین را نقل کرده است.

روایت12.

فقه الرضا: خورنده هر مست کننده ای مانند شرابخوار حد دارد.(4)

کسانی که کبیره مرتکب می شوند وقتی حد بر آنان جاری می شود در مرتبه سوم کشته می شوند، و شرابخوار در بار چهارم. اگر در ماه مبارک رمضان باشد صد شلاق؛ هشتاد ضربه برای شرابخواری و بیست ضربه به حرمت ماه رمضان.(5)

ص: 158


1- . اختصاص : 309 و 310
2- . نساء / 80 و کتاب الزهد خطی
3- . و مانند این در بصائرالدرجات : 380 و 381 آمده است.
4- . فقه الرضا : 38
5- . همان : 42
«5»

ع، [علل الشرائع] عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ(1) قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ رَجُلٍ شَرِبَ حُسْوَةَ خَمْرٍ قَالَ یُجْلَدُ ثَمَانِینَ جَلْدَةً قَلِیلُهَا وَ کَثِیرُهَا حَرَامٌ (2).

«6»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: أُتِیَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ بِقُدَامَةَ بْنِ مَظْعُونٍ قَدْ شَرِبَ الْخَمْرَ فَقَامَتْ عَلَیْهِ الْبَیِّنَةُ فَسَأَلَ عَلِیّاً علیه السلام فَأَمَرَهُ أَنْ یَجْلِدَهُ ثَمَانِینَ جَلْدَةً فَقَالَ قُدَامَةُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ لَیْسَ عَلَیَّ جَلْدٌ أَنَا مِنْ أَهْلِ هَذِهِ الْآیَةِ لَیْسَ عَلَی الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جُناحٌ فِیما طَعِمُوا(3) فَقَرَأَ الْآیَةَ حَتَّی أَتَمَّهَا فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام فَأَنْتَ لَسْتَ مِنْ أَهْلِهَا فِیمَا طَعِمَ أَهْلُهَا وَ هُوَ لَهُمْ حَلَالٌ (4)

قَالَ وَ قَالَ عَلِیٌّ إِنَّ الشَّارِبَ إِذَا شَرِبَ لَمْ یَدْرِ مَا یَأْکُلُ وَ لَا مَا یَصْنَعُ فَاجْلِدُوهُ ثَمَانِینَ جَلْدَةً(5).

«7»

ع، [علل الشرائع] عَنْ زُرَارَةَ(6) قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام وَ سَمِعْتُهُمْ یَقُولُونَ إِنَّ عَلِیّاً علیه السلام قَالَ: إِذَا شَرِبَ الرَّجُلُ الْخَمْرَ فَسَکِرَ هَذَی فَإِذَا هَذَی افْتَرَی فَإِذَا فَعَلَ ذَلِکَ فَاجْلِدُوهُ حَدَّ الْمُفْتَرِی ثَمَانِینَ.

قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَیْهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ: إِذَا سَکِرَ مِنَ النَّبِیذِ الْمُسْکِرِ وَ الْخَمْرِ جُلِدَ ثَمَانِینَ (7).

ص: 156


1- 1. فی المصدر قال: حدّثنا محمّد بن موسی بن المتوکل عن إسحاق بن عمار.
2- 2. علل الشرائع ج 2 ص 225، و الحسوة: کالجزعة وزنا و معنا و یبلغ مقداره مل ء الفم.
3- 3. المائدة: 93.
4- 4. و قد مرّ أنّه علیه السلام قال: کذبت لست من أهلها، ما طعم أهلها فهو لهم حلال، و لیسوا یأکلون و لا یشربون الا ما أحل اللّه.
5- 5. علل الشرائع ج 2 ص 225.
6- 6. فی المصدر حدّثنا محمّد بن الحسن عن زرارة.
7- 7. علل الشرائع ج 2 ص 226.

روایت13.

ارشاد: راویان شیعه و سنی روایت کرده اند که مردی شراب خورده او را به نزد ابی بکر بردند و چون خواست حد شراب خوار را بر او جاری کند آن مرد گفت: من در حالی شراب خوردم که دانای بحرام بودن آن نبودم، زیرا من در میان مردمی زیست کرده و نشو و نما داشته ام که آن را حلال میدانند و تاکنون حرام بودن آن را نمیدانستم، ابو بکر ندانست چه بکند و بمشکلی دچار شد، برخی از حاضرین در آن انجمن باو فهماندند که حکم ان را از از امیر المؤمنین علیه السّلام جویا شود، پس کسی را بنزد آن حضرت علیه السّلام فرستاده که از او بپرسد، امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: دستور بده دو تن از مردان مسلمان که مورد وثوق و اطمینان هستند او را برداشته به انجمنهای مهاجر و انصار گردش دهند و در هر کجا آنان را سوگند دهند و بپرسند آیا در ایشان کسی هست که آیه تحریم شراب را بر این مرد خوانده باشد یا از زبان رسول خدا صلی الله علیه و آله حرام بودن آن را باو گفته باشند یا نه؟ پس اگر دو مرد از آنان (یعنی مهاجر و انصار) گواهی دادند (که ما آیه تحریم شراب را بر او خوانده ایم یا از زبان پیغمبر صلی الله علیه و آله باو گفته ایم) حد شرابخوار را بر او جاری ساز، و اگر کسی گواهی بر آن نداد او را توبه بده (که دیگر شراب نخورد) و رهایش کن، ابو بکر این کار را انجام داد و هیچ یک از مهاجر و انصار گواهی نداد که آیه تحریم شراب را بر او خوانده باشند یا از گفتار پیغمبر صلی الله علیه و آله در این باره او را آگاه کرده باشند، پس ابو بکر او را توبه داده رها ساخت و در این داوری بحکم علی علیه السّلام گردن نهاده و تسلیم شد.(1)

روایت14.

ارشاد: سنی و شیعه نقل کرده اند که قدامة بن مظعون (شوهر خواهر عمر بن خطاب) شراب خورد، پس عمر خواست باو حد جاری کند قدامة گفت: جاری کردن حد بر من جایز نیست زیرا خدای تعالی فرماید: «لَیْسَ عَلَی الَّذِینَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ جُنَاحٌ فِیمَا طَعِمُواْ إِذَا مَا اتَّقَواْ وَّآمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ» {بر آنان که ایمان آوردند و کردار شایسته کردند باکی نیست در آنچه بخورند اگر پرهیزکاری کنند و ایمان آرند و کردار شایسته کنند} پس عمر حد را بر او جاری نکرده رهایش ساخت، این جریان بگوش امیر المؤمنین علیه السّلام رسید بنزد عمر رفته باو فرمود: چرا حد شراب خوار بر قدامة جاری نکردی (و او را حد نزدی)؟ گفت: او آیه از قرآن برای من خواند، و آن آیه را قرائت کرد، امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: قدامة و هر کس روش او را در انجام

ص: 159


1- . ارشاد المفید : 95
«8»

ع، [علل الشرائع] عَنْ عَنْبَسَةَ(1) بْنِ مُصْعَبٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کَانَتْ لِی جَارِیَةٌ فَشَرِبَتْ فَرَأَیْتَ أَحُدُّهَا قَالَ علیه السلام نَعَمْ وَ لَکِنْ فِی سَتْرٍ لِحَالِ السُّلْطَانِ (2).

«9»

ع، [علل الشرائع] عَنْ زُرَارَةَ(3) عَنْ أَحَدِهِمَا علیهما السلام قَالَ: کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام یَضْرِبُ فِی الْخَمْرِ وَ النَّبِیذِ ثَمَانِینَ جَلْدَةً الْحُرَّ وَ الْعَبْدَ وَ الْیَهُودِیَّ وَ النَّصْرَانِیَّ قُلْتُ مَا شَأْنُ الْیَهُودِیِّ وَ النَّصْرَانِیِّ فَقَالَ لَیْسَ لَهُمْ أَنْ یُظْهِرُوا شُرْبَهُ یَکُونُ ذَلِکَ فِی بُیُوتِهِمْ قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ مَنْ شَرِبَ الْخَمْرَ فَاجْلِدُوهُ فَإِنْ عَادَ فَاجْلِدُوهُ فَإِنْ عَادَ فَاقْتُلُوهُ فِی الثَّالِثَةِ(4).

أقول

سیأتی بعض الأخبار فی باب حد الزنا(5).

«10»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ فِی شَارِبِ الْخَمْرِ إِذَا شَرِبَهَا ضُرِبَ فَإِنْ عَادَ ضُرِبَ فَإِنْ عَادَ قُتِلَ فِی الثَّالِثَةِ قَالَ جَمِیلُ بْنُ دَرَّاجٍ وَ قَدْ رَوَی بَعْضُ أَصْحَابِنَا أَنَّهُ یُقْتَلُ فِی الرَّابِعَةِ قَالَ ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ کَأَنَّ الْمَعْنَی أَنْ یُقْتَلَ فِی الثَّالِثَةِ وَ مَنْ کَانَ إِنَّمَا یُؤْتَی بِهِ فِی الرَّابِعَةِ یُقْتَلُ فِی الرَّابِعَةِ(6).

ص: 157


1- 1. فی المصدر حدّثنا محمّد بن موسی بن المتوکل عن عبد اللّه بن جعفر الحمیری عن عنبسة بن مصعب، و قد مر.
2- 2. علل الشرائع ج 2 ص 226.
3- 3. الاسناد هکذا حدّثنا محمّد بن الحسن عن زرارة.
4- 4. علل الشرائع ج 2 ص 226.
5- 5. قد مر باب حدّ الزنا تحت الرقم 70، و الظاهر اختلاط الأبواب بالتقدیم و التأخیر کما عرفت سابقا أنّه یقول قد مر فی باب فلان و لم یمر.
6- 6. علل الشرائع ج 2 ص 233 و ما بین العلامتین زیادة من الکافی ج 7 ص 218.

محرمات الهی دنبال کند أهل این آیه نیست، زیرا هر آینه کسانی که ایمان آرند و کردار شایسته کنند حرام خدا را حلال نشمارند، پس قدامة را باز گردان

ص: 160

ترجمه نشده

و توبه اش ده اگر توبه کرد حد شراب خوار بر او جاری ساز، و اگر توبه نکرد او را بکش زیرا که از دین و ملت اسلام بیرون رفته، عمر بخود آمد (که اشتباه کرده) و قدامة نیز از این جریان آگاه شده توبه کرد که دست از این کار باز دارد، پس عمر او را نکشت ولی نمی دانست چگونه حد بر او جاری سازد پس بامیر المؤمنین علیه السّلام عرض کرد: شما بفرمائید چگونه حدی به او بزنیم؟ فرمود: هشتاد تازیانه بر او بزن، زیرا همانا شرابخوار چون شراب بخورد مست شود و چون مست شود هذیان و بیهوده گوئی کند، و چون هذیان گوید دشنام دهد، پس عمر هشتاد تازیانه بر او زد و به گفتار آن حضرت رفتار کرد.

روایت15.

تفسیر عیاشی: ابوالصلاح از امام صادق علیه السلام درباره نبیذ(شراب خرما) و خمر و اینکه این دو یکی هستند سوال کرد، فرمود: نه، نبیذ مثل خمر نیست،

ص: 161

«11»

ختص (1)،[الإختصاص] ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَنِ ابْنِ یَزِیدَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ زِیَادٍ الْقَنْدِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَارَةَ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: سَأَلْتُهُ کَیْفَ کَانَ یَصْنَعُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بِشَارِبِ الْخَمْرِ قَالَ کَانَ یَحُدُّهُ قُلْتُ فَإِنْ عَادَ قَالَ کَانَ یَحُدُّهُ قُلْتُ فَإِنْ عَادَ قَالَ کَانَ یَحُدُّهُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَإِنْ عَادَ کَانَ یَقْتُلُهُ قُلْتُ کَیْفَ کَانَ یَصْنَعُ بِشَارِبِ الْمُسْکِرِ قَالَ مِثْلَ ذَلِکَ قُلْتُ فَمَنْ شَرِبَ شَرْبَةَ مُسْکِرٍ کَمَنْ شَرِبَ شَرْبَةَ خَمْرٍ قَالَ سَوَاءٌ فَاسْتَعْظَمْتُ ذَلِکَ فَقَالَ لِی یَا فُضَیْلُ لَا تَسْتَعْظِمْ ذَلِکَ فَإِنَّ اللَّهَ إِنَّمَا بَعَثَ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله رَحْمَةً لِلْعَالَمِینَ وَ اللَّهُ أَدَّبَ نَبِیَّهُ فَأَحْسَنَ تَأْدِیبَهُ فَلَمَّا ائْتَدَبَ فَوَّضَ إِلَیْهِ فَحَرَّمَ اللَّهُ الْخَمْرَ وَ حَرَّمَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کُلَّ مُسْکِرٍ فَأَجَازَ اللَّهُ ذَلِکَ لَهُ وَ حَرَّمَ اللَّهُ مَکَّةَ وَ حَرَّمَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْمَدِینَةَ فَأَجَازَ اللَّهُ کُلَّهُ لَهُ وَ فَرَضَ اللَّهُ الْفَرَائِضَ مِنَ الصُّلْبِ فَأَطْعَمَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْجَدَّ فَأَجَازَ اللَّهُ ذَلِکَ کُلَّهُ لَهُ ثُمَّ قَالَ لَهُ یَا فُضَیْلُ حُرِّفَ وَ مَا حُرِّفَ مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ (2) أَقُولُ فِی الْإِخْتِصَاصِ هَکَذَا کَیْفَ کَانَ یَصْنَعُ بِشَارِبِ الْخَمْرِ قَالَ کَانَ یَحُدُّهُ قُلْتُ فَإِنْ عَادَ قَالَ کَانَ یَحُدُّهُ قُلْتُ فَإِنْ عَادَ قَالَ کَانَ یَقْتُلُهُ (3).

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عن ابن یزید عن زیاد القندی عن عبد الله بن سنان عن أبی عبد الله علیه السلام. مثله.

«12»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: عَلَی شَارِبِ کُلِّ مُسْکِرٍ مِثْلُ مَا عَلَی شَارِبِ الْخَمْرِ مِنَ الْحَدِّ(4)

وَ أَصْحَابُ الْکَبَائِرِ کُلِّهَا إِذَا أُقِیمَ عَلَیْهِمُ الْحَدُّ مَرَّتَیْنِ قُتِلُوا فِی الثَّالِثَةِ وَ شَارِبُ الْخَمْرِ فِی الرَّابِعَةِ وَ إِنْ شَرِبَ الْخَمْرَ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ جُلِدَ مِائَةً ثَمَانُونَ لِحَدِّ الْخَمْرِ وَ عِشْرُونَ لِحُرْمَةِ شَهْرِ رَمَضَانَ (5).

ص: 158


1- 1. الاختصاص: 310- 309.
2- 2. النساء: 80، و کتاب الزهد مخطوط.
3- 3. و مثله فی البصائر ص 380- 381.
4- 4. فقه الرضا ص 38.
5- 5. فقه الرضا ص 42.

خداوند کم و زیاد خمر را حرام کرده است همانطور که مردار و خون و گوشت خوک را. و پیامبر از نوشیدنی ها هر آنچه مست کند(1) را حرام کرد و انچه رسول خدا حرام کند خدا ان را حرام کرده است .

گفتم : آیا ندیدی رسول خدا در شرب خمر چگونه حد می زد؟ فرمود: با کفش می زد و وقتی شرابخوار را می آوردند بیشتر می زد، سپس مردم پیوسته زیاد می کردند تا آنکه زدن در هشتاد ضربه متوقف شد. علی علیه السلام عمر را به این امر اشاره کرد.(2)

روایت16.

تفسیر عیاشی: امام صادق علیه السلام فرمود: عمر بن خطاب، قدامة بن مظعون را آورد که شرب خمر کرده بود، سپس علیه او اقامه دلیل شد. عمر از علی علیه السلام درباره او سؤال کرد. حضرت به او دستور داد هشتاد ضربه تازیانه اش بزنند. قدامة گفت: ای امیرالمؤمنین، مجازات حد و تازیانه برای من نیست، چرا که من از اهل این آیه هستم: «لَیْسَ عَلَی الَّذِینَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ جُنَاحٌ فِیمَا طَعِمُواْ»(3) این آیه را تا آخرش خواند. پس علی علیه السلام به او فرمود: دروغ گفتی. تو از اهل این آیه نیستی؛ چرا که طعام اهل این آیه حلال است و فقط آن چه که برایشان حلال است را می خورند و می نوشند.(4)

روایت17.

تفسیر عیاشی: مانند حدیث قبلی و به آن اضافه کرده که: امام صادق علیه السلام فرمود: فقط آنچه را می خورند و می نوشندکه خداوند برایشان حلال کرد. پس فرمود: اگر کسی شراب خورد نمی فهمد چه می خورد و میاشامد، پس او را هشتاد ضربه شلاق بزنید.(5)

ص: 162


1- . یعنی کم و زیادش، عایشه از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل کرده که فرمود: از نوشیدنی ها آن مقدار که مست کند حرام است حتی اندازه یک کف دست، این حدیث از سنی و شیعه از پیامبر نقل شده است. لکن ابوحنیفه و اصحاب او و... از عمر و ابن مسعود نقل کرده اند که خمر کم و زیادش حرام است ولی نبیذ آن مقدار که مست کند حرام است و غیر آن نه، و حدی بر آن نیست. به کتاب خلاف، مسأله سوم از کتاب اشربه مراجعه کنید.
2- . تفسیر عیاشی 1 : 340
3- . مائده / 93
4- . تفسیر عیاشی 1 : 341
5- . همان : 342
«13»

شا، [الإرشاد] رَوَتِ الْعَامَّةُ وَ الْخَاصَّةُ: أَنَّ رَجُلًا رُفِعَ إِلَی أَبِی بَکْرٍ وَ قَدْ شَرِبَ الْخَمْرَ فَأَرَادَ أَنْ یُقِیمَ عَلَیْهِ الْحَدَّ فَقَالَ إِنِّی شَرِبْتُهَا وَ لَا عِلْمَ لِی بِتَحْرِیمِهَا لِأَنِّی نَشَأْتُ بَیْنَ قَوْمٍ یَسْتَحِلُّونَهَا وَ لَمْ أَعْلَمْ بِتَحْرِیمِهَا حَتَّی الْآنَ فَأُرْتِجَ عَلَی أَبِی بَکْرٍ الْحُکْمُ عَلَیْهِ (1)وَ لَمْ یَعْلَمْ وَجْهَ الْقَضَاءِ فِیهِ فَأَشَارَ عَلَیْهِ بَعْضُ مَنْ حَضَرَ أَنْ یَسْتَخْبِرَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَنِ الْحُکْمِ فِی ذَلِکَ فَأَرْسَلَ إِلَیْهِ مَنْ سَأَلَهُ عَنْهُ.

فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مُرْ ثِقَتَیْنِ مِنْ رِجَالِ الْمُسْلِمِینَ یَطُوفَانِ بِهِ عَلَی مَجَالِسِ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ وَ یُنَاشِدَانِهِمْ هَلْ فِیهِمْ أَحَدٌ تَلَا عَلَیْهِ آیَةَ التَّحْرِیمِ أَوْ أَخْبَرَهُ بِذَلِکَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَإِنْ شَهِدَ بِذَلِکَ رَجُلَانِ مِنْهُمْ فَأَقِمِ الْحَدَّ عَلَیْهِ وَ إِنْ لَمْ یَشْهَدْ أَحَدٌ بِذَلِکَ فَاسْتَتِبْهُ وَ خَلِّ سَبِیلَهُ فَفَعَلَ ذَلِکَ أَبُو بَکْرٍ فَلَمْ یَشْهَدْ أَحَدٌ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ أَنَّهُ تَلَا عَلَیْهِ آیَةَ التَّحْرِیمِ وَ لَا أَخْبَرَهُ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِذَلِکَ فَاسْتَتَابَهُ أَبُو بَکْرٍ وَ خَلَّی سَبِیلَهُ وَ سَلَّمَ لِعَلِیٍّ فِی الْقَضَاءِ بِهِ (2).

«14»

شا، [الإرشاد] جَاءَ مِنْ طَرِیقِ الْعَامَّةِ وَ الْخَاصَّةِ: أَنَّ قُدَامَةَ بْنَ مَظْعُونٍ شَرِبَ الْخَمْرَ فَأَرَادَ عُمَرُ أَنْ یَحُدَّهُ فَقَالَ لَهُ قُدَامَةُ لَا یَجِبُ عَلَیَّ الْحَدُّ لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ لَیْسَ عَلَی الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جُناحٌ فِیما طَعِمُوا إِذا مَا اتَّقَوْا وَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ (3) فَدَرَأَ عُمَرُ عَنْهُ الْحَدَّ فَبَلَغَ ذَلِکَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَمَشَی إِلَی عُمَرَ فَقَالَ لَهُ لِمَ تَرَکْتَ إِقَامَةَ الْحَدِّ عَلَی قُدَامَةَ فِی شُرْبِ الْخَمْرِ فَقَالَ إِنَّهُ تَلَا عَلَیَّ الْآیَةَ وَ تَلَاهَا عُمَرُ فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لَیْسَ قُدَامَةُ مِنْ أَهْلِ هَذِهِ الْآیَةِ وَ لَا مَنْ سَلَکَ سَبِیلَهُ فِی ارْتِکَابِ مَا

ص: 159


1- 1. ارتج و ارتتج و استرتج- کلها بصیغة المجهول: استغلق علیه کأنّه اطبق علیه و لم یدر ما یحکم.
2- 2. إرشاد المفید ص 95.
3- 3. المائدة: 93.

روایت18.

تفسیر عیاشی: ابوربیع به نقل از امام جعفر علیه السلام در مورد خمر و نبیذ روایت کرده که فرمود: نبیذ به منزله خمر نیست. خداوند، خمر را چه زیاد و چه کم، حرام کرده است، همانگونه که میته و خون و گوشت خوک را حرام کرد. رسول الله صلی الله علیه و آله نوشیدن هر مسکری را حرام کرد. بی تردید آنچه که رسول خدا صلی الله علیه و آله حرام کرده، خداوند آن را حرام کرده است.

گفتم: رسول خدا درباره خمر چگونه مجازات می کرد؟ حضرت فرمود: با کفش می زد و تعداد آن را کم و زیاد می کرد، پس از آن نیز مردم تعداد آن را کم و زیاد می کردند و برای آن حدود معینی نبود تا این که علی ابن ابی طالب علیه السلام برای مجازات شرب خمر، هشتاد ضربه شلاق تعیین کرد. [زمانی که قدامة بن مظعون را زد،] قدامه به حضرت گفت: مجازات حد و تازیانه برای من نیست، چرا که من از اهل این آیه هستم: «لَیْسَ عَلَی الَّذِینَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ جُنَاحٌ فِیمَا طَعِمُواْ إِذَا مَا اتَّقَواْ وَّآمَنُواْ » ؛ {بر کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند گناهی در آنچه [قبلا] خورده اند نیست در صورتی که تقوا پیشه کنند و ایمان بیاورند} حضرت خطاب به او فرمود: دروغ گفتی، تو از آنها نیستی؛ چرا که آنها حرام را نمی نوشیدند .

سپس حضرت فرمود: شارب خمر زمانی که شراب بنوشد و مست شود نمی داند چه می گوید و چه کار می کند رسول خدا صلی الله علیه و آله اگر با چنین شخصی را نزدش می اوردند او را حد می زد. برای بار دوم نیز حد می زد و اگر بار سوم اتفاق می افتاد، گردنش را می زد. گفتم: اگر کسی نبیذ مسکری را نوشیده و از آن مست شده باشد، در مورد آن چگونه حکم می شود؟ فرمود: هشتاد ضربه شلاق زده می شود و اگر برای بار سوم گرفته شد، مانند کسی که شرب خمر کرده باشد، کشته می شود. گفتم: اگر شارب خمر، نبیذ مسکری بیابد و از آن مست شود، آیا هشتاد ضربه شلاق زده می شود؟ فرمود: نه ، کمتر از این. هرچه مست کند، حرام است، چه زیاد و چه کم.(1)

روایت19.

تهذیب الاحکام: زراره گفت شنیدم امام باقر علیه السلام فرمود:

ص: 163


1- . همان

حَرَّمَ اللَّهُ إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَا یَسْتَحِلُّونَ حَرَاماً فَارْدُدْ قُدَامَةَ(1)

ص: 160


1- 1. کان استعمله عمر بن الخطّاب علی البحرین، فقدم الجارود العبدی من البحرین علی عمر بن الخطّاب فقال: یا أمیر المؤمنین ان قدامة شرب فسکر، و انی رأیت حدا من حدود اللّه حقا علی أن أرفعه إلیک، قال عمر: من شهد معک؟ قال: أبو هریرة، فدعا أبا هریرة فقال: بم تشهد؟ فقال: لم أره یشرب؛ و لکنی رأیته سکران یقی ء، فقال عمر: لقد تنطعت فی الشهادة. ثمّ کتب الی قدامة أن یقدم علیه من البحرین، فقدم، فقال الجارود لعمر: أقم علی هذا کتاب اللّه فقال عمر: أ خصم أنت أم شهید؟ فقال: شهید، قال: قد أدیت شهادتک، فسکت الجارود ثمّ غدا علی عمر فقال: أقم علی هذا حدّ اللّه عزّ و جلّ، فقال عمر: لتمسکن لسانک او لاسوءنک، فقال: یا عمر، و اللّه ما ذلک بالحق یشرب ابن عمک الخمر و تسوؤنی؟ فقال أبو هریرة: ان کنت تشک فی شهادتنا فأرسل الی ابنة الولید امرأة قدامة، فسلها، فأرسل عمر الی هند بنت الولید ینشدها، فأقامت الشهادة علی زوجها. فقال عمر لقدامة: انی حادک قال: لو شربت کما یقولون، ما کان لکم أن تحدونی، فقال عمر: لم؟ قال قدامة: قال اللّه عزّ و جلّ:« لَیْسَ عَلَی الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جُناحٌ فِیما طَعِمُوا إِذا مَا اتَّقَوْا وَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ» فقال عمر: أخطأت التأویل لو اتقیت اللّه اجتنبت ما حرم اللّه. ثمّ أقبل عمر علی الناس فقال: ما ذا ترون فی حدّ قدامة؟ فقال القوم: لا نری ان تجلده ما کان مریضا فسکت علی ذلک أیاما ثمّ أصبح یوما و قد عزم علی جلده، فقال لأصحابه ما ترون فی جلد قدامة؟ فقالوا: لا نری أن تجلده ما کان مریضا، فقال عمر: لان یلقی اللّه تحت السیاط أحبّ الی من ألقاه و هو فی عنقی، ائتونی بسوط تام، فأمر عمر بقدامة فجلد، فغاضب قدامة عمر و هجره. الخبر، و فی آخره أن عمر و اصله و اعتذر منه ثمّ استغفر له لاجل رؤیا رآها. کذا نقلوه فی ترجمة قدامة( راجع الإصابة و الاستیعاب و أسد الغابة) لکنهم أرادوا أن یستروا علی جهل امامهم فتهافتوا و نقضوا حدیثهم بما شوه به وجه عمر: فقالوا أولا أنّه کان یتلکأ فی حده مع شهادة جارود سید عبد القیس و أبی هریرة، ثم عزم علی حده بشهادة زوجته هند علیه، مع أنّه بعد تکامل الحدّ برجلین عدلین لا وجه لتأخیره الحدّ علی قدامة و تهدید الجارود بأنّه لیسوأنه. و قالوا ثانیا أنّه استشار الصحابة فقالوا بتأخیر الحدّ علیه لاجل مرضه، فلم یعبأ بقولهم و جلده مع کونه مریضا، قائلا لان یلقی اللّه تحت السیاط أحبّ إلیه من أن یلقاه و هو فی عنقی. مع أن رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله نهی عن اقامة الحدود علی المرضی، فالصحیح ما رواه الخاصّة و بعض العامّة أن عمر انقطع و ارتج علیه بعد ما احتج به قدامة فی درء الحدّ عن نفسه فأشار علیه علیّ بن أبی طالب أولا بانه لیس من أهل هذه الآیة من ارتکب ما حرم اللّه، و ثانیا بأنّه یجلده ثمانین لان شرب الخمر بمثابة القذف راجع فی ذلک( مشکاة المصابیح: 314) حدیث ثور بن یزید الدئلی بروایة مالک، و حدیث ابن عبّاس فی الدر المنثور ج 2 ص 316 قال: أخرجه أبو الشیخ و ابن مردویه و الحاکم و صححه، و مثله ما أخرج عن ابن أبی شیبة و ابن المنذر من طریق عطاء بن السائب عن محارب بن دثار و ان لم یسموا قدامة باسمه.

وقتی به شرابخواری ولید بن عقبة شهادت دادند عثمان به علی علیه السلام عرض کرد: بین من و کسانی که گمان می کنند او شرب خمر کرده قضاوت کن، حضرت دستور داد با تازیانه ای که دو شاخه بود چهل ضربه به او بزنند.(1)

روایت20.

تهذیب الاحکام: زراره گفت شنیدم امام باقر علیه السلام فرمود: عمر دستور داد به عبیدالله بن عمر که شرب خمر کرده بود اقامه حد کنند، کسی حاضر نشد اجرا کند. تا آنکه علی علیه السلام با طنابی دو لایه چهل ضربه به او زد.(2)

روایت21.

مناقب: راویان شیعه و سنی روایت کرده اند که ابو بکر خواست به مردی که شراب خورده بود حد بزند، آن مرد گفت: من در حالی شراب خوردم که دانای بحرام بودن آن نبودم، ابو بکر ندانست چه بکند پس کسی را بنزد آن حضرت علی علیه السّلام فرستاده که از او بپرسد، امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: دستور بده دو تن از مردان مسلمان که مورد وثوق و اطمینان هستند او را برداشته به انجمنهای مهاجر و انصار گردش دهند و در هر کجا آنان را سوگند دهند و بپرسند آیا در ایشان کسی هست که آیه تحریم شراب را بر این مرد خوانده باشد یا حرمت ان را از رسول خدا صلی الله علیه و آله به او خبر داده باشد؟ پس اگر دو مرد از آنان گواهی دادند حد شرابخوار را بر او جاری ساز، و اگر کسی گواهی بر آن نداد او را توبه بده و رهایش کن. آن مرد در سخنش راستگو بود و رهایش کردند.(3)

روایت22.

فقه الرضا: امام رضا علیه السلام نقل کرد که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: اگر کسی شرب خمر کرد شلاقش بزنید، اگر تکرار کرد باز هم شلاق بزنید، اگر برای بار سوم نوشید او را بکشید.(4)

روایت23.

رجال کشی: زراره گوید در مدینه میان جمعی رفتم که در آن عبدالله بن محمد و ربیعه بودند. عبدالله گفت: ای زراره از ربیعه درباره چیزی که اختلاف دارید سوال کن،

ص: 164


1- . تهذیب 10 : 90 و مانند آن در کافی 7 : 214 و 215
2- . همان
3- . مناقب آل ابی طالب 2 : 365
4- . فقه الرضا : 37

وَ اسْتَتِبْهُ مِمَّا قَالَ فَإِنْ تَابَ فَأَقِمْ عَلَیْهِ الْحَدَّ وَ إِنْ لَمْ یَتُبْ فَاقْتُلْهُ فَقَدْ خَرَجَ عَنِ الْمِلَّةِ فَاسْتَیْقَظَ عُمَرُ لِذَلِکَ وَ عَرَّفَ قُدَامَةَ الْخَبَرَ فَأَظْهَرَ التَّوْبَةَ وَ الْإِقْلَاعَ فَأَدْرَأَ عُمَرُ عَنْهُ الْقَتْلَ وَ لَمْ یَدْرِ کَیْفَ یَحُدُّهُ فَقَالَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَشِرْ عَلَیَّ فِی حَدِّهِ فَقَالَ حَدُّهُ ثَمَانُونَ إِنَّ شَارِبَ الْخَمْرِ إِذَا شَرِبَهَا سَکِرَ وَ إِذَا سَکِرَ هَذَی وَ إِذَا هَذَی افْتَرَی فَجَلَدَهُ عُمَرُ ثَمَانِینَ وَ صَارَ إِلَی قَوْلِهِ علیه السلام فِی ذَلِکَ (1).

«15»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ النَّبِیذِ وَ الْخَمْرِ بِمَنْزِلَةٍ وَاحِدَةٍ هُمَا قَالَ لَا إِنَّ النَّبِیذَ لَیْسَ بِمَنْزِلَةِ الْخَمْرِ إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ

ص: 161


1- 1. إرشاد المفید: 97، و مثله فی المناقب ج 2 ص 366.

گفتم: همانا بحث موجب کینه ها می شود . ربیعه گفت: بپرس، گفتم: رسول خدا در مورد خمر با چه حد می زد؟ گفت: با شاخه های زیر دست و پا، گفتم: اگر کسی را امروز در حال شرابخواری بگیرند و نزد حاکم ببرند چه میشود؟ گفت: با تازیانه، چون عمر با شلاق می زند، عبدالله گفت: سبحان الله پیامبر با شاخه خشک می زد و عمر با شلاق؟ فعل پیامبر را رها می کنند و عمل عمر را می گیرند.(1)

روایت24.

نوادر راوندی: امام صادق از پدرش علیهما السلام روایت می کند که شخصی را که در ماه رمضان شرابخواری کرده بود نزد امیرالمؤمنین علیه السلام اوردند ، پس او را حد زد،و سی و نه ضربه به دلیل ماه رمضان زد.(2)

ص: 165


1- . رجال کشی : 137
2- . نوادر راوندی : 37، شاید این مرد نجاشی شاعر باشد که او را آورده بودند در حالی که در ماه رمضان شرب خمر کرده بود، او را هشتاد ضربه شلاق زدند. او را زندانی کردند و فردا دوباره او را خواندند و بیست ضربه دیگر زدند. گفت: ای امیرالمؤمنین، هشتاد ضربه برای شرابخواری، این بیست عدد برای چه؟ فرمود: به خاطر جرئتی که د رشرب خمر در ماه رمضان کردی. ر.ک مناقب 2 : 147، تهذیب 10 : 94، کافی 7 : 216، من لا یحضره الفقیه 4 : 40. این داستان را اصحاب تراجم در زندگی او آورده اند.

الْخَمْرَ قَلِیلَهَا وَ کَثِیرَهَا کَمَا حَرَّمَ الْمَیْتَةَ وَ الدَّمَ وَ لَحْمَ الْخِنْزِیرِ وَ حَرَّمَ النَّبِیُّ مِنَ الْأَشْرِبَةِ الْمُسْکِرَ(1) وَ مَا حَرَّمَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَدْ حَرَّمَهُ اللَّهُ قُلْتُ أَ رَأَیْتَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَیْفَ کَانَ یَضْرِبُ فِی الْخَمْرِ فَقَالَ کَانَ یَضْرِبُ بِالنِّعَالِ وَ یَزِیدُ کُلَّمَا أُتِیَ بِالشَّارِبِ ثُمَّ لَمْ یَزَلِ النَّاسُ یَزِیدُونَ حَتَّی وَقَفَ عَلَی ثَمَانِینَ أَشَارَ بِذَلِکَ عَلِیٌّ علیه السلام عَلَی عُمَرَ(2).

«16»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: أُتِیَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ بِقُدَامَةَ بْنِ مَظْعُونٍ قَدْ شَرِبَ الْخَمْرَ وَ قَامَتْ عَلَیْهِ الْبَیِّنَةُ فَسَأَلَ عَلِیّاً علیه السلام فَأَمَرَهُ أَنْ یَجْلِدَهُ ثَمَانِینَ فَقَالَ قُدَامَةُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ لَیْسَ عَلَیَّ جَلْدٌ أَنَا مِنْ أَهْلِ هَذِهِ الْآیَةِ لَیْسَ عَلَی الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جُناحٌ فِیما طَعِمُوا(3) فَقَرَأَ الْآیَةَ حَتَّی اسْتَتَمَّهَا فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام کَذَبْتَ لَسْتَ مِنْ أَهْلِ هَذِهِ الْآیَةِ مَا طَعِمَ أَهْلُهَا فَهُوَ لَهُمْ حَلَالٌ وَ لَیْسَ یَأْکُلُونَ وَ لَا یَشْرَبُونَ إِلَّا مَا یَحِلُّ لَهُمْ (4).

«17»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مِثْلَهُ وَ زَادَ فِیهِ وَ لَیْسَ یَأْکُلُونَ وَ لَا یَشْرَبُونَ إِلَّا مَا أُحِلَّ لَهُمْ ثُمَّ قَالَ إِنَّ الشَّارِبَ إِذَا شَرِبَ لَمْ یَدْرِ مَا یَأْکُلُ وَ لَا مَا یَشْرَبُ فَاجْلِدُوهُ ثَمَانِینَ جَلْدَةً(5).

ص: 162


1- 1. یعنی قلیله و کثیره، روی عائشة عن رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله قال: ما أسکر منه الفرق فمل ء الکف منه حرام و قد ورد بذلک من طرق الفریقین أحادیث عن رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله لکن قال أبو حنیفة و أصحابه و الثوری و نقلوه عن عمر و ابن مسعود أن الخمر قلیله و کثیره حرام، و أمّا النبیذ فما أسکر منه فهو حرام و ما لم یسکر فلا، و لا حدّ علیه. راجع فی ذلک کتاب الخلاف المسألة الثالثة من کتاب الاشربة.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 340.
3- 3. المائدة: 93.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 341.
5- 5. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 342.

باب هشتاد و هشتم : نبیذ ها و مسکرات

روایات

می گویم

بعضی از این اخبار را در باب حرمت خمر و بعضی را در باب حد شرابخواری آوردیم.

روایت1.

احتجاج: از امام سجاد علیه السلام از نبیذ(شراب خرما) سوال شد، فرمود: گروهی نوشیدند و گروهی نیکان ان را حرام دانسته ند. شهادت و گواهی کسانی که در شهادتشان شهوتشان را رد می کنند اولی است به قبول شدن از کسانی که شهوت را در شهادتشان وارد می کند.(1)

روایت2.

احتجاج(2)،

غیبة شیخ طوسی: از اسحاق بن یعقوب نقل شده که توقیعی از ناحیه مقدسه امام زمان عجل الله فرجه به دست محمد بن عثمان برای او امد که: و اما آب جو نوشیدنش حرام است ولی شلماب مانعی ندارد.(3)

ص: 166


1- . احتجاج : 172
2- . همان : 163 در ضمن روایتی طولانی
3- . غیبة شیخ طوسی : 188، مؤلف در باب شراب ها و مسکرات از کتاب سما و عالم شلماب را آب شلغم می داند.
«18»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی الرَّبِیعِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی الْخَمْرِ وَ النَّبِیذِ قَالَ إِنَّ النَّبِیذَ لَیْسَتْ بِمَنْزِلَةِ الْخَمْرِ(1)

إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ الْخَمْرَ بِعَیْنِهَا فَقَلِیلُهَا وَ کَثِیرُهَا حَرَامٌ کَمَا حَرَّمَ الْمَیْتَةَ وَ الدَّمَ وَ لَحْمَ الْخِنْزِیرِ وَ حَرَّمَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الشَّرَابَ مِنْ کُلِّ مُسْکِرٍ فَمَا حَرَّمَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَدْ حَرَّمَهُ اللَّهُ قُلْتُ فَکَیْفَ کَانَ یَضْرِبُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی الْخَمْرِ فَقَالَ کَانَ یَضْرِبُ بِالنَّعْلِ وَ یَزِیدُ وَ یَنْقُصُ وَ کَانَ النَّاسُ بَعْدَ ذَلِکَ یَزِیدُونَ وَ یَنْقُصُونَ لَیْسَ بِحَدٍّ مَحْدُودٍ حَتَّی وَقَفَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فِی شَارِبِ الْخَمْرِ عَلَی ثَمَانِینَ جَلْدَةً حَیْثُ ضَرَبَ قُدَامَةَ بْنَ مَظْعُونٍ قَالَ فَقَالَ قُدَامَةُ لَیْسَ عَلَیَّ جَلْدٌ أَنَا مِنْ أَهْلِ هَذِهِ الْآیَةِ لَیْسَ عَلَی الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جُناحٌ فِیما طَعِمُوا إِذا مَا اتَّقَوْا وَ آمَنُوا فَقَالَ علیه السلام لَهُ کَذَبْتَ مَا أَنْتَ مِنْهُمْ إِنَّ أُولَئِکَ کَانُوا لَا یَشْرَبُونَ حَرَاماً ثُمَّ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام إِنَّ الشَّارِبَ إِذَا شَرِبَ فَسَکِرَ لَمْ یَدْرِ مَا یَقُولُ وَ مَا یَصْنَعُ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذَا أُتِیَ بِشَارِبِ الْخَمْرِ ضَرَبَهُ فَإِذَا أُتِیَ بِهِ ثَانِیَةً ضَرَبَهُ فَإِذَا أُتِیَ بِهِ ثَالِثَةً ضَرَبَ عُنُقَهُ قُلْتُ فَإِنْ أُخِذَ شَارِبُ نَبِیذٍ مُسْکِرٍ قَدِ انْتَشَی مِنْهُ قَالَ یُضْرَبُ ثَمَانِینَ جَلْدَةً فَإِنْ أُخِذَ ثَالِثَةً قُتِلَ کَمَا یُقْتَلُ شَارِبُ الْخَمْرِ قُلْتُ إِنْ أُخِذَ شَارِبُ الْخَمْرِ نَبِیذٍ مُسْکِرٍ سَکِرَ مِنْهُ أَ یُجْلَدُ ثَمَانِینَ قَالَ لَا دُونَ ذَلِکَ کُلُّ مَا أَسْکَرَ کَثِیرُهُ فَقَلِیلُهُ حَرَامٌ (2).

«19»

یب، [تهذیب الأحکام] زُرَارَةُ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ الْوَلِیدَ بْنَ عُقْبَةَ

ص: 163


1- 1. یعنی أن الخمر لا یجوز صنعتها و اتخاذها و قد حرم بیعها و شراؤها و أجرة الحمالین لها و هکذا، و أمّا النبیذ فلیس کذلک یجوز اتخاذها و بیعها و شراؤها و حملها، لکنه لا یشرب الا بعد ذهاب الثلثین.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 342.

روایت3.

. احتجاج: سید حمیری به امام زمان عجل الله فرجه نامه نوشت: در نزد ما مشهور است که ربّ جوز(1) برای درد حلق و گرفتگی آواز نافع است و طریقه استعمال آن بطوری که در میان مردم اشتهار دارد آنست که جوز تازه را پیش از آنکه خوب ببندد گرفته و خوب نرم می کوبند و آب آن را می افشرند و صاف می کنند و چندان می جوشانند که به نصف آید و خوب مطبوخ گردد، بعد از آن از بالای آتش فرود آورده یک شبانه روز نگاه می دارند، بعد از آن شش رطل آن را یک رطل عسل می اندازند و در بالای آتش نرم جوش می دهند و کف آن را می گیرند و نوشادر و شبّ (زاج) یمانی(2)

از هر یک نیم مثقال خوب می سایند و آب در آن می اندازند و یک درم زعفران مسحوق در آن انداخته جوش دهند تا به کف آید. بعد از آن کف را گرفته و می پزند تا مثل عسل به قوام آید و سفت و چسبان گردد پس از آن از آتش فرود می آرند و سرد می گردانند و از آن می آشامند؛ آیا نوشیدن آن جایز است یا نه؟ پاسخ فرمود: اگر مقدار زیاد آن مست کرده یا تغییر حالت می دهد پس کم و زیاد آن حرام است، و اگر هیچ اثر مست کنندگی ندارد حلال است.(3)

ص: 167


1- . رب : پخته شده از میوه ها
2- . شب سنگ زاج است که از کوه می گیرند و گل و سفتش می کنند و به سنگ تبدیل می شود. بهترین نوع آن را از یمن می آورند.
3- . احتجاج : 276

حِینَ شُهِدَ عَلَیْهِ بِشُرْبِ الْخَمْرِ قَالَ عُثْمَانُ لِعَلِیٍّ علیه السلام اقْضِ بَیْنِی وَ بَیْنَ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ یَزْعُمُونَ أَنَّهُ شَرِبَ الْخَمْرَ فَأَمَرَ عَلِیٌّ أَنْ یُضْرَبَ بِسَوْطٍ لَهُ شُعْبَتَانِ أَرْبَعِینَ جَلْدَةً(1).

«20»

یب، [تهذیب الأحکام] زُرَارَةُ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: أُقِیمَ عُبَیْدُ اللَّهِ بْنُ عُمَرَ وَ قَدْ شَرِبَ الْخَمْرَ فَأَمَرَ بِهِ عُمَرُ أَنْ یُضْرَبَ فَلَمْ یَتَقَدَّمْ إِلَیْهِ أَحَدٌ یَضْرِبُهُ حَتَّی قَامَ عَلِیٌّ علیه السلام بِنِسْعَةٍ مَثْنِیَّةٍ فَضَرَبَ بِهَا أَرْبَعِینَ (2).

«21»

قب (3)،[المناقب] لابن شهرآشوب رَوَتِ الْخَاصَّةُ وَ الْعَامَّةُ: أَنَّ أَبَا بَکْرٍ أَرَادَ أَنْ یُقِیمَ الْحَدَّ عَلَی رَجُلٍ شَرِبَ الْخَمْرَ فَقَالَ الرَّجُلُ إِنِّی شَرِبْتُهَا وَ لَا عِلْمَ لِی بِتَحْرِیمِهَا فَأُرْتِجَ عَلَیْهِ فَأَرْسَلَ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام یَسْأَلُهُ عَنْ ذَلِکَ فَقَالَ مُرْ نَقِیبَیْنِ مِنْ رِجَالِ الْمُسْلِمِینَ یَطُوفَانِ بِهِ

عَلَی مَجَالِسِ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ وَ یَنْشُدَانِهِمْ هَلْ فِیهِمْ أَحَدٌ تَلَا عَلَیْهِ آیَةَ التَّحْرِیمِ أَوْ أَخْبَرَهُ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَإِنْ شَهِدَ بِذَلِکَ رَجُلَانِ مِنْهُمْ فَأَقِمِ الْحَدَّ عَلَیْهِ وَ إِنْ لَمْ یَشْهَدْ بِذَلِکَ فَاسْتَتِبْهُ وَ خَلِّ سَبِیلَهُ فَکَانَ الرَّجُلُ صَادِقاً فِی مَقَالِهِ فَخَلَّی سَبِیلَهُ (4).

«22»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام] عَنْ أَبِیهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ شَرِبَ الْخَمْرَ فَاجْلِدُوهُ فَإِنْ عَادَ فَاجْلِدُوهُ فَإِنْ عَادَ الثَّالِثَةَ فَاقْتُلُوهُ (5).

«23»

کش، [رجال الکشی] رُوِیَ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: جِئْتُ إِلَی حَلْقَةٍ بِالْمَدِینَةِ فِیهَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ رَبِیعَةُ الرَّأْیِ فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ یَا زُرَارَةُ سَلْ رَبِیعَةَ عَنْ شَیْ ءٍ مِمَّا اخْتَلَفْتُمْ فِیهِ

ص: 164


1- 1. التهذیب ج 10 ص 90. و مثله فی الکافی ج 7 ص 215 و 214.
2- 2. التهذیب ج 10 ص 90. و مثله فی الکافی ج 7 ص 215 و 214.
3- 3. فی الأصل رمز التهذیب، لکنه سهو و نص الحدیث و لفظه فی المناقب، نعم الحدیث مذکور فی التهذیب ج 10 ص 94 مسندا عن أبی عبد اللّه علیه السلام بغیر هذه الألفاظ و هو أطول من هذا.
4- 4. مناقب آل أبی طالب ج 2 ص 356.
5- 5. فقه الرضا: 37.

روایت4.

قرب الاسناد: علی از برادرش علیه السلام نقل کرد: از ایشان سوال کردم اگر مسلمانی شیعه وارد خانه برادرش شود و نبیذ و شرابی به بنوشانند که او نمی داند چیست آیا می تواند آن را بدون آنکه بپرسد، بنوشد؟ فرمود: اگر میزبان مسلمانی شیعه است پس بنوش انچه برایت اورده است مگر ان که او را نشناسی.(1)

روایت5.

خصال: ابو ربیع شامی نقل می کند که از امام صادق علیه السلام راجع به بازی نرد و شطرنج پرسیده شد، فرمود: به آنها نزدیک نشوید، گفتم: آوازخوانی چطور؟ فرمود: در آن خیری نیست، نکنید، گفتم شراب خرما چطور؟ فرمود: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله از هر مست کننده ای نهی کرده و هر مست کننده ای حرام است. گفتم: ظرف هایی که در آن شراب ساخته می شود چطور؟ فرمود: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله از «دبّاء» و «مزفّت» و «حنتم» و «نقیر» نهی کرده است، گفتم: آنها کدامند؟ فرمود: «دبّاء» پوست کدو و «مزفّت» خمره بزرگ و «حنتم» سبوی چوبین و «نقیر» چوبی بود که در جاهلیت داخل آن را درمی آوردند و در آن شراب خرما می ریختند. گفته شده که «حنتم» سبوی سبز است.(2)

معانی الاخبار: مانند این روایت را نقل کرده است.(3)

ص: 168


1- . قرب الاسناد : 117
2- . خصال 1 : 120
3- . معانی الاخبار : 224

فَقُلْتُ إِنَّ الْکَلَامَ یُورِثُ الضَّغَائِنَ فَقَالَ لِی رَبِیعَةُ الرَّأْیِ سَلْ یَا زُرَارَةُ قَالَ قُلْتُ بِمَا کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَضْرِبُ فِی الْخَمْرِ قَالَ بِالْجَرِیدِ تَحْتَ النَّعْلِ فَقُلْتُ لَوْ أَنَّ رَجُلًا أُخِذَ الْیَوْمَ شَارِبَ خَمْرٍ وَ قُدِّمَ إِلَی الْحَاکِمِ مَا کَانَ عَلَیْهِ قَالَ یَضْرِبُهُ بِالسَّوْطِ لِأَنَّ عُمَرَ ضَرَبَ بِالسَّوْطِ قَالَ فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ یَا سُبْحَانَ اللَّهِ یَضْرِبُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِالْجَرِیدِ وَ یَضْرِبُ عُمَرُ بِالسَّوْطِ فَیُتْرَکُ مَا فَعَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ یُؤْخَذُ مَا فَعَلَ عُمَرُ(1).

«24»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِالْإِسْنَادِ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهم السلام: أَنَّهُ أُتِیَ بِرَجُلٍ شَرِبَ خَمْراً فِی شَهْرِ رَمَضَانَ فَضَرَبَهُ الْحَدَّ فَضَرَبَهُ تِسْعَةً وَ ثَلَاثِینَ سَوْطاً لِمَجِی ءِ شَهْرِ رَمَضَانَ (2).

ص: 165


1- 1. رجال الکشّیّ: 137.
2- 2. نوادر الراوندیّ ص 37، و ما بین العلامتین أخرجناه من المصدر، و لعلّ الرجل کان النجاشیّ الشاعر- و اسمه قیس بن عمرو بن مالک بن معاویة الحارثی- أتی به و قد شرب الخمر فی شهر رمضان فضربه ثمانین جلدة، ثمّ حبسه لیلة ثمّ دعا به من الغد فضربه عشرین سوطا فقال له: یا أمیر المؤمنین ضربتنی ثمانین جلدة فی شرب الخمر، و هذه العشرون ما هی؟ قال: هذا لتحریک علی شرب الخمر فی شهر رمضان. راجع مناقب ابن شهرآشوب ج 2 ص 147، التهذیب ج 10 ص 94، الکافی ج 7 ص 216، الفقیه ج 4 ص 40، و قد ذکر هذا أصحاب التراجم فی ترجمة الرجل.

روایت6.

خصال: امام صادق علیه السلام فرمود: نوشیدنی، هر چه زیادش مست کند، پس کم و زیادش، حرام است.(1)

روایت7.

علل الشرایع(2)،

عیون اخبار الرضا: محمّد بن سنان نقل کرده که از حضرت ابی الحسن علی بن موسی بن جعفر علیهم السّلام شنیدم که فرمود: خداوند عزّ و جل خمر و شراب را به خاطر چند جهت حرام فرموده: الف: در آن فساد است. ب: عقل شارب را تغییر داده و زایل می کند. ج: شارب را وادار می کند که خداوند عزّ و جلّ را انکار کند. د: شارب را وادار می کند که بر خدا و انبیائش دروغ ببندد. ه: فسادهای دیگری از شارب سر می زد. و: قتل و نسبت ناروا دادن و مبادرت به زنا ناشی از شرب خمر می باشد. ز: شرب خمر سبب می شود که شارب نسبت به اجتناب از محارم الهی بی اعتناء و کم مبالات باشد سپس امام فرمودند: به خاطر این جهت حکم نمودیم که هر شراب و مایع مست کننده ای حرام است زیرا عاقبتی که بر خمر مترتّب است بر این مایعات نیز به مترتّب می باشد یعنی آنچه از فساد که به دنبال شرب خمر هست به دنبال شرب این مایعات نیز خواهد بود لذا کسی که به خدا و روز آخرت ایمان داشته و دوستی و ولایت ما را دارد و اساسا مودّت و محبّت ما خاندان پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله دین او می باشد باید از شارب مسکر اجتناب و احتراز کند چه آنکه بین ما و شارب مسکر هیچ ارتباطی نمی باشد.(3)

روایت8.

عیون اخبار الرضا: در نامه امام رضا علیه السلام به مأمون آمده: از دین اهل بیت تحریم شراب است چه کم و چه زیاد، و نیز تحریم هر نوشیدنی مست کننده چه کم و چه زیاد، آنچه که زیادش مستی بیاورد کمش هم حرام است، انسان مضطر شراب نمی خورد چرا که او را می کشد.(4)

روایت9.

امالی طوسی:

ص: 169


1- . خصال 2 : 155
2- . علل الشرایع 2 : 161
3- . عیون اخبار الرضا 2 : 98
4- . همان : 126

باب 88 الأنبذة و المسکرات

روایات

أقول

أوردنا بعضها فی باب حرمة الخمر و بعضها فی باب حد شرب الخمر.

«1»

ج، [الإحتجاج]: سُئِلَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیه السلام عَنِ النَّبِیذِ فَقَالَ قَدْ شَرِبَهُ قَوْمٌ وَ حَرَّمَهُ قَوْمٌ صَالِحُونَ فَکَانَ شَهَادَةُ الَّذِینَ رَفَضُوا بِشَهَادَاتِهِمْ شَهَوَاتِهِمْ أَوْلَی أَنْ تُقْبَلَ مِنَ الَّذِینَ جَرُّوا بِشَهَادَاتِهِمْ لِشَهَوَاتِهِمْ (1).

«2»

ج (2)،[الإحتجاج] غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْکُلَیْنِیُّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ یَعْقُوبَ: أَنَّهُ خَرَجَ إِلَیْهِ مِنَ النَّاحِیَةِ الْمُقَدَّسَةِ عَلَی یَدَیْ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ الْعَمْرِیِّ وَ أَمَّا الْفُقَّاعُ فَشُرْبُهُ حَرَامٌ وَ لَا بَأْسَ بِالشَّلْمَابِ (3).

ص: 166


1- 1. الاحتجاج ص 172.
2- 2. الاحتجاج ص 163 فی حدیث طویل.
3- 3. غیبة الشیخ الطوسیّ: 188 و قال المؤلف العلامة فی باب الانبذة و المسکرات من کتاب السماء و العالم( ص 911) الشلماب کأنّه ماء الشلجم، و فی الاکمال« بالسلمان» و لم أعرف له معنی. أقول: و فی الاکمال ج 2 ص 160 ط اسلامیة:« سلمک» معرب« شلمک» و هو نبت أو دواء کما فی« برهان قاطع» و فیه أیضا أن شلماب و شلمابه هو ماء الشلجم یغلی و یتخذ منه الشراب؛ و فی« فرهنک ناصری» مثله و زاد فیه أنّه شراب الفقراء کما قال الشاعر،« ما هی و خیار و خایه و شلمابه» و قال سراج الدین القمری. «sُ سفیدی و ترشی چو شلماب کهنهz ولی چون فقع کوزه سرد و گرانیz » و فی هامش کتاب الغیبة المطبوع« شلماب و شلمابة شربة تتخذ من مطبوخ الشلجم» کذا قاله بعض الاطباء. و قال الشعرانی مد ظله فی هامش الوسائل ط الإسلامیة ج 17 ص 291: الصحیح أن الشلماب کان شرابا یتخذ من الشلیم( أقول: و هو الذی یسمی شلمک أیضا کما عرفت عن« برهان قاطع» و کان فی نسخة اکمال الدین و علیه فیکون شلماب مخفف شیلم آب لا شلجم آب). قال: و هو حبّ شبیه بالشعیر و فیه تخدیر نظیر البنج و ان اتفق وقوعه فی الحنطة و عمل منه الخبز، أورث السدر و الدوار و النوم، و یکثر نباته فی مزرع الحنطة، و یتوهم حرمته لمکان التخدیر و اشتباه التخدیر بالاسکار عند العوام، و المحرم هو الکحول و ما فیه الکحول، و لیس هذا فی المخدرات کالافیون و الشاهد انج و البنج و الشیلم شی ء من الکحول، و لا یحرم منه الا ما أزال العقل بالفعل لا ما أوجب تخدیرا فی الجملة کالمسکرات.

رسول خدا صلی الله علیه و اله فرمود: آنچه زیادش مستی آورد، یک جرعه از آن خمر است.(1)

روایت10.

امالی طوسی: رسول خدا صلی الله علیه و اله فرمود: ای مردم، انگور شرابی دارد، کشمش شرابی دارد، خرما شرابی دارد و جو نیز شرابی دارد، ای مردم آگاه باشید شما را از هر مست کننده ای نهی می کنم.(2)

می گویم

آنچه در این باب مطلوب است در باب خمر آمده است.

روایت11.

قرب الاسناد: علی از برادرش علیه السلام نقل می کند که از سرمه پرسیدم که ایا می شود با شراب خرما مخلوط شود؟ فرمود: نه.(3)

روایت12.

ثواب الاعمال: امام صادق علیه السلام نقل کرد پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که کمی از چیزهایی که زیادش مست می کند در یکی از رگ هایش باشد، خداوند آن رگ را به سیصد و شصت نوع عذاب می کند.(4)

روایت13.

ثواب الاعمال: از امام صادق علیه السلام نقل شده که کسی از خبثی سوال کرد حضرت فرمود: خبث حرام است و کسی که آن را بخورد مانند شرابخوار است.(5)

ص: 170


1- . امالی طوسی 1 : 388
2- . همان : 390
3- . قرب الاسناد : 164
4- . ثواب الاعمال : 219
5- . همان، مؤلف در بیان چنین گفته است: خبثی در بعضی نسخه ها چنین است و معنایی برای آن نیافتم. در بعضی جاها حثی و بعضی نسخه ها حتی و در قاموس پوست خرما آمده است، و گفته است: حتی، آرد میوه مقل یا رسوب خرما یا پوست آن است، و شاید منظور شراب گرفته شده از پوست خرما و مثل آن است. می گویم: از آنچه فیروزآبادی در معنای حتی اورده ، رویه شهد و نیز گفته: حاتی کسی که زیاد می نوشد، و شاید شراب گرفته شده از شهد را گفته. شهد: شکر یعنی شیره خرما. ظاهر نزد من، خنثی است یعنی شراب مسکر با آب روان، آنگونه که نقل شده خلیفه دوم می نوشیده.
«3»

ج، [الإحتجاج]: کَتَبَ الْحِمْیَرِیُّ إِلَی الْقَائِمِ علیه السلام یُتَّخَذُ عِنْدَنَا رُبُّ الْجَوْزِ(1) لِوَجَعِ الْحَلْقِ وَ الْبَحْبَحَةِ یُؤْخَذُ الْجَوْزُ الرَّطْبُ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَنْعَقِدَ وَ یُدَقُّ دَقّاً نَاعِماً وَ یُعْصَرُ مَاؤُهُ وَ یُصَفَّی وَ یُطْبَخُ عَلَی النِّصْفِ وَ یُتْرَکُ یَوْماً وَ لَیْلَةً ثُمَّ یُنْصَبُ عَلَی النَّارِ وَ یُلْقَی عَلَی کُلِّ سِتَّةِ أَرْطَالٍ مِنْهُ رِطْلُ عَسَلٍ وَ یُغْلَی وَ یُنْزَعُ رَغْوَتُهُ وَ یُسْحَقُ مِنَ النُّوشَادُرِ وَ الشَّبِّ الْیَمَانِیِ (2)

کل [مِنْ کُلِّ وَاحِدَةٍ] نِصْفُ مِثْقَالٍ وَ یُدَافُ بِذَلِکَ الْمَاءِ وَ یُلْقَی فِیهِ دِرْهَمُ زَعْفَرَانٍ مَسْحُوقٍ وَ یُغْلَی وَ یُؤْخَذُ رَغْوَتُهُ وَ یُطْبَخُ حَتَّی یَصِیرَ ثَخِیناً ثُمَّ یُنْزَلُ عَنِ النَّارِ وَ یُبَرَّدُ وَ یُشْرَبُ مِنْهُ فَهَلْ یَجُوزُ شُرْبُهُ أَمْ لَا فَأَجَابَ علیه السلام إِذَا کَانَ کَثِیرُهُ یُسْکِرُ أَوْ یُغَیِّرُ فَقَلِیلُهُ وَ کَثِیرُهُ حَرَامٌ وَ إِنْ کَانَ لَا یُسْکِرُ مِثْلَ الْعَسَلِ فَهُوَ حَلَالٌ (3).

ص: 167


1- 1. الرب: هو المطبوخ من الفواکه.
2- 2. الشب- بالفتح و شد الباء- حجارة الزاج یقطر من الجبل و ینجمد و یتحجر و أحسنها ما یجلب من الیمن.
3- 3. الاحتجاج ص 276.

روایت14.

بصایر الدرجات: از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: خداوند پیامبرش را تربیت کرد تا انکه او را بر انچه می خواست بر پا نمود . باو فرمود: «وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِینَ » { و به [کار] پسندیده فرمان ده و از نادانان رخ برتاب}(1)، وقتی رسول چنین کرد خدا او را تزکیه کرد و فرمود: «وَإِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ » { و راستی که تو را خویی والاست}(2)، هنگامی که او را تزکیه کرد دینش را به او واگذاشت و فرمود: «وَمَا آتَاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاکُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا » { و آنچه را فرستاده [او] به شما داد آن را بگیرید و از آنچه شما را باز داشت بازایستید}(3). خداوند خمر را حرام کرد و پیامبر هر نوشیدنی مست کننده ای را و خداوند اجازه تمام آن را به او داد، خداوند نماز را فرستاد و پیامبر اوقاتش را معین کرد و خدا اذن آن را به او داد.(4)

بصایر الدرجات: با سند دیگری روایت کرده است.(5)

ص: 171


1- . اعراف / 199
2- . قلم / 4
3- . حشر / 7
4- . بصائر الدرجات : 378
5- . همان
«4»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُسْلِمِ الْعَارِفِ یَدْخُلُ بَیْتَ أَخِیهِ فَیَسْقِیهِ النَّبِیذَ وَ الشَّرَابَ لَا یَعْرِفُهُ هَلْ یَصْلُحُ لَهُ شُرْبُهُ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَسْأَلَهُ عَنْهُ قَالَ إِذَا کَانَ مُسْلِماً عَارِفاً فَاشْرَبْ مَا أَتَاکَ بِهِ إِلَّا أَنْ تُنْکِرَهُ (1).

«5»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ خَالِدِ بْنِ جَرِیرٍ عَنْ أَبِی الرَّبِیعِ الشَّامِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سُئِلَ عَنِ الشِّطْرَنْجِ وَ النَّرْدِ قَالَ لَا تَقْرَبْهُمَا قُلْتُ فَالْغِنَاءُ قَالَ لَا خَیْرَ فِیهِ لَا تَفْعَلُوا قُلْتُ فَالنَّبِیذُ قَالَ نَهَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنْ کُلِّ مُسْکِرٍ وَ کُلُّ مُسْکِرٍ حَرَامٌ قُلْتُ فَالظُّرُوفُ الَّتِی تُصْنَعُ فِیهَا قَالَ نَهَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنِ الدُّبَّاءِ وَ المُزَفَّتِ وَ الْحَنْتَمِ وَ النَّقِیرِ قُلْتُ وَ مَا ذَاکَ قَالَ الدُّبَّاءُ الْقَرْعُ وَ المُزَفَّتُ الدِّنَانُ الْحَنْتَمُ جِرَارُ الْأُرْدُنِّ وَ النَّقِیرُ خَشَبَةٌ کَانَ أَهْلُ الْجَاهِلِیَّةِ یَنْقُرُونَهَا حَتَّی یَصِیرَ لَهَا أَجْوَافٌ یَنْبِذُونَ فِیهَا وَ قِیلَ إِنَّ الْحَنْتَمَ الْجِرَارُ الْخُضْرُ(2).

مع، [معانی الأخبار] عن أبیه عن سعد عن ابن یزید عن ابن محبوب: مثله (3).

ص: 168


1- 1. قرب الإسناد ص 117 ط حجر و تراه فی کتاب المسائل المطبوع فی البحار ج 10 ص 274.
2- 2. الخصال ج 1 ص 120.
3- 3. معانی الأخبار ص 224 و فیه قوله:« و یقال انها الجرار الخضر» بعد قوله: و الحنتم جرار الاردن. قال الجوهریّ: الدباء بضم الدال المهملة ثمّ الباء المشددة: القرع، و الواحد دباءة، و فی النهایة أنّه نهی عن المزفت من الاوعیة، هو الاناء الذی یطلی بالزفت، و هو نوع من القار، ثمّ انتبذ فیه، انتهی. و انما فسره علیه السلام بالدنان لان فی الدن مأخود کون داخله مطلیا بالقار لانهم فسروا الدن بالراقود، و الراقود بدن طویل الاسفل کهیئة الاردبة یطلی داخله بالقار، و قال فی القاموس: الحنتم الجرة الخضراء، و الاردن بضمتین و شد الدال کورة بالشام. و فی النهایة: انه نهی عن النقیر و المزفت، النقیر أصل النخلة ینقر وسطه ثمّ ینبذ فیه التمر، و یلقی علیه الماء لیصیر نبیذا مسکرا؛ و النهی واقع علی ما یعمل فیه لا علی اتخاذ النقیر فیکون علی حدّ المضاف، تقدیره عن نبیذ النقیر، و هو فعیل بمعنی مفعول، انتهی. أقول: أخطأ فی التأویل، بل الظاهر أنّه نهی عن استعمال الظرف بعد ما عمل فیه النبیذ، منه قدّس سرّه.

بصایر الدرجات: : با سند دیگری از امام باقر علیه السلام روایت کرده است.(1)

بصایر الدرجات: : با سند دیگری از امام باقر علیه السلام روایت کرده است.(2)

بصایر الدرجات: : با سند دیگری از امام باقر علیه السلام روایت کرده است.(3)

بصایر الدرجات: : با سند دیگری از امام صادق علیه السلام روایت کرده است.(4)

می گویم

همه این روایات در باب تفویض امده است.(5)

روایت15.

محاسن: از ابو عمر عجمی نقل شده که امام صادق علیه السلام فرمود: ای ابو عمر، نه دهم دین در تقیه است و کسی که تقیه ندارد دین ندارد. در همه چیز تقیه است مگر در شراب خرما و مسح پشت پا.(6)

روایت16.

فقه الرضا: بدان تمام اقسام نوشیدنی که زیاد آن عقل را تغییر ندهد اشکالی ندارد، غیر از آب جو که به علتی دیگر به نص صریح حرام هست. هر نوشیدنی که عقل را تغییر دهد زیاد و کمش حرام است، خدا ما و شما را از ان پناه دهد .(7)

روایت17.

فقه الرضا: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: خمر مشخصا حرام است و مست کننده از هر نوشیدنی. پس هر چه زیاد ان مستی اورد کم ان

حرام است. برای آنها پنج عنوان است: عصاره انگور که همان

ص: 172


1- . همان : 380
2- . همان : 382
3- . همان
4- . همان : 383
5- . ر.ک کتاب امامت 25 : 328-350
6- . محاسن : 259
7- . فقه الرضا : 34
«6»

ل، [الخصال] فِی خَبَرِ الْأَعْمَشِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: الشَّرَابُ کُلُّ مَا أَسْکَرَ کَثِیرُهُ فَقَلِیلُهُ وَ کَثِیرُهُ حَرَامٌ (1).

«7»

ع (2)،[علل الشرائع] ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] عَنِ ابْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا علیه السلام یَقُولُ: حَرَّمَ اللَّهُ الْخَمْرَ لِمَا فِیهَا مِنَ الْفَسَادِ وَ مِنْ تَغْیِیرِهَا عُقُولَ شَارِبِیهَا وَ حَمْلِهَا إِیَّاهُمْ عَلَی إِنْکَارِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الْفِرْیَةِ عَلَیْهِ وَ عَلَی رُسُلِهِ وَ سَائِرِ مَا یَکُونُ مِنْهُمْ مِنَ الْفَسَادِ وَ الْقَتْلِ وَ الْقَذْفِ وَ الزِّنَا وَ قِلَّةِ الِاحْتِجَازِ مِنْ شَیْ ءٍ مِنَ الْحَرَامِ فَبِذَلِکَ قَضَیْنَا عَلَی کُلِّ مُسْکِرٍ مِنَ الْأَشْرِبَةِ أَنَّهُ حَرَامٌ مُحَرَّمٌ لِأَنَّهُ یَأْتِی مِنْ عَاقِبَتِهَا مَا یَأْتِی مِنْ عَاقِبَةِ الْخَمْرِ فَلْیَجْتَنِبْ مَنْ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ یَتَوَلَّانَا وَ یَنْتَحِلُ مَوَدَّتَنَا کُلَّ شَرَابٍ مُسْکِرٍ فَإِنَّهُ لَا عِصْمَةَ بَیْنَنَا وَ بَیْنَ شَارِبِیهَا(3).

«8»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام]: فِیمَا کَتَبَ الرِّضَا علیه السلام لِلْمَأْمُونِ مِنْ دِینِ أَهْلِ الْبَیْتِ علیهم السلام تَحْرِیمُ الْخَمْرِ قَلِیلِهَا وَ کَثِیرِهَا وَ تَحْرِیمُ کُلِّ شَرَابٍ مُسْکِرٍ قَلِیلِهِ وَ کَثِیرِهِ وَ مَا أَسْکَرَ کَثِیرُهُ فَقَلِیلُهُ حَرَامٌ وَ الْمُضْطَرُّ لَا یَشْرَبُ الْخَمْرَ لِأَنَّهَا تَقْتُلُهُ (4).

«9»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی عَنِ الْحَفَّارِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَلِیٍّ الْخُزَاعِیِّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ

ص: 169


1- 1. الخصال ج 2 ص 155.
2- 2. علل الشرائع ج 2 ص 161.
3- 3. عیون الأخبار ج 2 ص 98.
4- 4. عیون الأخبار ج 2 ص 126.

خمر ملعونه است، نقیع از کشمش، بتع از عسل، مزر از جو و غیر ان و نبیذ از خرما.(1)

روایت18.

تفسیر عیاشی: امام صادق از پدرش علیهم السلام نقل کرده که فرمود: نوشیدن مسکرات از گناهان کبیره است.(2)

روایت19.

رجال کشی: حنان بن سدیر از ابو نجران نقل می کند: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: من خویشی دارم که شما را دوست دارد ولی این نبیذ را می نوشد. حنان گفت: ابو نجران کسی بود که نبیذ می نوشید اما از خودش به کنیه با امام سخن گفت.

امام فرمود: آیا مست می کند؟ عرض کردم: آری قسم به خدا، فدایت شوم، بله مست می کند، فرمود: نماز را رها می کند؟. گفت: چه بسا به کنیزش می گوید دیشب نماز خواندم؟ پس چه بسا کنیزمی گوید بله سه بار هم خواندی، و چه بسا از کنیزمی پرسد نماز عشای دیشب را خواندم؟ و بگوید نه به خدا نخواندی و تو را از خواب بیدار کردیم و تلاش کردیم که بیدار شوی .

امام علیه السلام دستش را طولانی روی پیشانی گذاشت سپس دستش را پایین اورد و فرمود: به او بگو که آن را ترک کند. پس اگر قدمش در این مورد لغزید پس همانا برای او قدمی ثابت و محکم به سبب محبت ما اهل بیت است.(3)

روایت20.

کتاب الدلائل طبری: امام صادق از پدرانش علیهم السلام از فاطمه سلام الله علیها نقل کرد که فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: ای محبوب پدر، هر مست کننده ای حرام و خمر است.(4)

ص: 173


1- . همان : 38
2- . تفسیر عیاشی 1 : 238
3- . رجال کشی : 272
4- . دلائل طبری : 3

إِبْرَاهِیمَ عَنْ عَبْدِ الرَّزَّاقِ عَنْ مَعْمَرٍ عَنِ الزُّهْرِیِّ عَنْ عُرْوَةَ وَ أَبِی سَلَمَةَ مَعاً عَنْ عَائِشَةَ قَالَتْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَا أَسْکَرَ کَثِیرُهُ فَالْجُرْعَةُ مِنْهُ خَمْرٌ(1).

«10»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی عَنِ ابْنِ الْحَمَّامِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَطَّانِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُحَمَّدِ الْقَاضِی عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ السَّرِیِّ بْنِ عَامِرٍ عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِیرٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ مِنَ الْعِنَبِ خَمْراً وَ إِنَّ مِنَ الزَّبِیبِ خَمْراً وَ إِنَّ مِنَ التَّمْرِ خَمْراً وَ إِنَّ مِنَ الشَّعِیرِ خَمْراً أَلَا أَیُّهَا النَّاسُ أَنْهَاکُمْ عَنْ کُلِّ مُسْکِرٍ(2).

أقول

قد مر ما یدل علی المطلوب من هذا الباب فی باب الخمر.

«11»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْکُحْلِ یَصْلُحُ أَنْ یُعْجَنَ بِالنَّبِیذِ قَالَ لَا(3).

«12»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ هَارُونَ عَنِ ابْنِ زِیَادٍ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَدْخَلَ عِرْقاً مِنْ عُرُوقِهِ شَیْئاً مِمَّا یُسْکِرُ کَثِیرُهُ عَذَّبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ذَلِکَ الْعِرْقَ بِسِتِّینَ وَ ثَلَاثِ مِائَةِ نَوْعٍ مِنَ الْعَذَابِ (4).

«13»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْأَنْصَارِیِّ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الخبثی فَقَالَ الخبثی حَرَامٌ وَ شَارِبُهُ کَشَارِبِ الْخَمْرِ(5).

ص: 170


1- 1. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 388.
2- 2. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 390.
3- 3. قرب الإسناد ص 164 ط نجف.
4- 4. ثواب الأعمال ص 219.
5- 5. المصدر نفسه ص 219، و قال المؤلّف فی بیانه: الخبثی فی بعض النسخ کذلک، و لم. أجد له معنی، و فی بعضها الحثی بالحاء المهملة و الثاء المثلثة و فی بعضها بالتاء المثناة و فی القاموس الحثی کثری قشور التمر، و قال: الحتی کغنی سویق المقل و متاع الزبیل أو عرقه و ثفل التمر و قشوره انتهی، و لعلّ المراد به النبیذ المتخذ من قشور التمر و شبهها. أقول و ممّا ذکره الفیروزآبادی فی معانی الحتی بالتاء المثناة، قشر الشهد، و قال: الحاتی الکثیر الشرب، فلعله النبیذ المتخذ من قشر الشهد، و الشهد: الصقر أعنی شیرج التمر، و الظاهر عندی أنّه الخنثی بالخاء و النون و الثاء المثلثة یعنی الخمر المکسر بالماء الملین به کما نقل عن الخلیفة الثانی أنّه کان یشربه.

باب هشتاد و نهم : عصاره انگور و کشمش

روایات

روایت1.

قرب الاسناد: علی از برادرش علیه السلام نقل کرد که از او سوال کردم آیا صحیح است که کشمش پخته شود تا مزه اش خارج شود، سپس ابش را بکشند و بجوشانند تا دو سوم آن برود و یک سوم بماند انگاه بردارندو در طول سال از ان بنوشند؟ فرمود: اشکالی ندارد.(1)

همچنین از مردی سوال کردم که نماز به قبله می خواند ولی مورد اعتماد نیست، نوشابه ای ارد که پندارد ثلث شده است، آیا نوشیدنش حلال است؟ فرمود: تصدیق نمی شود مگر مسلمان عارف به امام.(2)

روایت2.

علل الشرایع: از حضرت امام صادق علیه السّلام نقل شده که فرمود: هنگامی که حضرت آدم علیه السّلام از بهشت به زمین فرود آورده شد میل نمود که از میوه های بهشتی بخورد از این رو خداوند تبارک و تعالی دو شاخه انگور از بهشت بر او فرستاد، آدم علیه السّلام این دو شاخه را کاشت و وقتی برگ و میوه آورده و به حدّ خوردن رسیدند، ابلیس آمد و دور آنها را دیواری کشید. حضرت آدم علیه السّلام به او فرمود: ای ملعون تو را چه می شود که چنین می کنی؟ ابلیس گفت: این دو درخت مال من می باشد. آدم فرمود: دروغ می گویی، بالاخره با هم تراضی کردند که هر چه روح القدس حکم کند به آن خشنود باشند وقتی نزد او رفتند آدم داستان را برای او گفت، روح القدس مقداری آتش برداشت و به سوی دو درخت پرت کرد شاخه های دو درخت شعله ور گردید به حدّی که آدم بیمناک شد که چیزی باقی نمانده و تمام بسوزند چنانچه ابلیس نیز همین تصوّر را نمود. امام علیه السّلام فرمودند: آتش به آن جا که باید برسد رسید و دو ثلث از آن دو درخت را سوزاند و یک ثلث باقی ماند

ص: 174


1- . قرب الاسناد : 154
2- . همان : 116 چاپ سنگی
«14»

یر(1)،[بصائر الدرجات] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْمُؤْمِنِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ أَدَّبَ نَبِیَّهُ حَتَّی إِذَا أَقَامَهُ عَلَی مَا أَرَادَ قَالَ لَهُ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ (2) فَلَمَّا فَعَلَ ذَلِکَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله زَکَّاهُ اللَّهُ فَقَالَ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ (3) فَلَمَّا زَکَّاهُ فَوَّضَ إِلَیْهِ دِینَهُ فَقَالَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا(4) فَحَرَّمَ اللَّهُ الْخَمْرَ وَ حَرَّمَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کُلَّ مُسْکِرٍ فَأَجَازَ اللَّهُ ذَلِکَ کُلَّهُ وَ إِنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ الصَّلَاةَ وَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَقَّتَ أَوْقَاتَهَا فَأَجَازَ اللَّهُ ذَلِکَ لَهُ (5).

یر، [بصائر الدرجات] عن الحجال عن اللؤلؤی عن ابن سنان عن إسحاق: مثله (6) یر، [بصائر الدرجات] عن محمد بن عیسی عن النضر عن عبد الله بن سلیمان أو عن

ص: 171


1- 1. فی الأصل رمزین و هو سهو.
2- 2. الأعراف ص 199.
3- 3. القلم: 4.
4- 4. الحشر: 7.
5- 5. بصائر الدرجات ص 378.
6- 6. بصائر الدرجات ص 378.

روح القدس به آدم گفت: آنچه سوخته از بین رفته حظّ و بهره ابلیس بوده و آنچه باقی مانده بهره تو است.(1)

روایت3.

علل الشرایع: در سند دیگری فرمود: وقتی نوح علیه السّلام از کشتی بیرون آمد شاخه های درختان خرما و انگور و سایر درختان میوه را که با او در کشتی بودند کاشت پس در ساعت میوه دادند. زمانی که نوح علیه السّلام در کشتی قرار داشت شاخه انگور با او بود و آخرین محموله ای که از کشتی بیرون آورده شد همان شاخه انگور بود که بعدا جناب نوح نیافتش و جهتش آن بود که ابلیس آن را مخفیانه برداشت، نوح پس از گردش و نیافتن آن برخاست که داخل کشتی شود و آن جا را تفحّص کند، فرشته ای که با نوح بود عرضه داشت: ای پیامبر خدا بنشین به زودی آن را نزد شما خواهند آورد. نوح نشست، فرشته عرض کرد: در عصیر (آبی که از فشردن انگور به دست می آید) آن شریک داری لذا حق شریکت را نیکو رعایت نما. نوح فرمود: یک هفتم از عصیر مال شریک و شش قسمت دیگر مال من. فرشته عرضه داشت: احسان کن و به او بیشتر بده چه آنکه تو نیکوکار می باشی. نوح فرمود: یک ششم مال او پنج ششم دیگر مال من. فرشته عرضه داشت: باز احسان کن که تو محسن و نیکوکار می باشی. نوح فرمود: یک پنجم مال او و چهار پنجم دیگر مال من. فرشته عرضه داشت: احسان کن که تو محسن و نیکوکار هستی. نوح فرمود: یک چهارم مال او و سه چهارم دیگر مال من. فرشته عرضه داشت: باز در حق او احسان کن که تو محسن و نیکوکار می باشی. نوح فرمود: نصف مال او و نصف دیگر مال من. فرشته عرضه داشت: باز در حقّش احسان کن که تو محسن و نیکوکار هستی. نوح فرمود: یک ثلث مال من و دو ثلث مال او، فرشته خشنود گشت، پس آنچه زائد بر یک ثلث است و در طبخ بخار می شود از ابلیس بوده و حظّ او می باشد(2)

و ثلث باقیمانده و کمتر از آن مال نوح است که حظّ و بهره وی بوده و آن برای آشامیدن حلال و طیّب است.(3)

روایت4.

علل الشرایع: از حضرت صادق علیه السّلام نقل شده که آن حضرت فرمودند: پدرم علیه السّلام می فرمودند: هنگامی که جناب نوح علیه السّلام مأمور شد به کاشتن درخت انگور ابلیس در جنب حضرت بود لذا به مجرّد این که آن جناب اراده کرد انگور بکارد، ابلیس گفت: این درخت مال من است. نوح به او گفت: دروغ می گویی. ابلیس عرض کرد: پس از آن چه مال من می باشد؟ نوح فرمود: دو ثلث آن مال تو است

ص: 175


1- . علل الشرایع 2 : 162
2- . دو سوم بهره ابلیس است زیرا عصاره انگور بعد از جوشیدن تا وقتی دو سوم آن نرفته حرام است، پس دو سوم بهره اوست و نیز قبل از رفتن دو سوم آن شراب مست کننده می شود.
3- . علل الشرایع 2 : 163

رجل عن عبد الله عن أبی جعفر علیه السلام: مثله (1) یر، [بصائر الدرجات] عن أحمد بن محمد عن محمد بن إسماعیل عن محمد بن عذافر عن عبد الله بن سنان عن بعض أصحابنا عن أبی جعفر علیه السلام: مثله (2) یر، [بصائر الدرجات] عن ابن هاشم عن عمرو بن عثمان

عن محمد بن عذافر عن رجل من إخواننا عن أبی جعفر علیه السلام: مثله (3) یر، [بصائر الدرجات] عن ابن هاشم عن یحیی بن أبی عمران عن یونس عن إبراهیم بن عبد الحمید عن أبی بصیر عن أبی عبد الله علیه السلام. مثله (4)

أقول

تمام تلک الأخبار فی باب التفویض (5).

«15»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامٍ وَ عَنْ أَبِی عُمَرَ الْعَجَمِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: یَا أَبَا عُمَرَ تِسْعَةُ أَعْشَارِ الدِّینِ فِی التَّقِیَّةِ وَ لَا دِینَ لِمَنْ لَا تَقِیَّةَ لَهُ وَ التَّقِیَّةُ فِی کُلِّ شَیْ ءٍ إِلَّا فِی شُرْبِ النَّبِیذِ وَ الْمَسْحِ عَلَی الْخُفَّیْنِ (6).

«16»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: اعْلَمْ أَنَّ کُلَّ صِنْفٍ مِنْ صُنُوفِ الْأَشْرِبَةِ الَّتِی لَا تُغَیِّرُ الْعَقْلَ شُرْبُ الْکَثِیرِ مِنْهَا لَا بَأْسَ بِهِ سِوَی الْفُقَّاعِ فَإِنَّهُ مَنْصُوصٌ عَلَیْهِ لِغَیْرِ هَذِهِ الْعِلَّةِ وَ کُلُّ شَرَابٍ یَتَغَیَّرُ الْعَقْلُ مِنْهُ کَثِیرُهُ وَ قَلِیلُهُ حَرَامٌ أَعَاذَنَا اللَّهُ وَ إِیَّاکُمْ مِنْهَا(7).

«17»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام] قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: الْخَمْرُ حَرَامٌ بِعَیْنِهِ وَ الْمُسْکِرُ مِنْ کُلِّ شَرَابٍ فَمَا أَسْکَرَ کَثِیرُهُ فَقَلِیلُهُ حَرَامٌ وَ لَهَا خَمْسَةُ أسامی [أَسَامٍ] فَالْعَصِیرُ مِنَ الْکَرْمِ وَ هِیَ

ص: 172


1- 1. بصائر الدرجات ص 380.
2- 2. المصدر ص 382.
3- 3. المصدر ص 382.
4- 4. بصائر الدرجات ص 383.
5- 5. راجع کتاب الإمامة ج 25 ص 328- 350.
6- 6. المحاسن: 259.
7- 7. کتاب التکلیف المعروف بفقه الرضا: 34.

و یک ثلث تعلّق به من دارد و از همین جا حلّیت اب انگور جوشیده که ثلث باقیمانده ناشی گردیده است.(1)

روایت5.

فقه الرضا: بدان اصل خمر از انگور است، وقتی آتش به آن می رسد یا بدون آتش غلیان می کند خمر می شود، حلال نمی شود مگر آنکه دوسوم آن روی آتش برود، و یک سوم بماند. اگر بدون آتش شروع به جوشیدن کرد رهایش کنید تا سرکه شود بدون آنکه چیزی به اضافه شود. اگر بعد از سرکه شدن تغییر کرد و خمر شد مانعی ندارد نمک یا غیر نمک در آن بریزند تا سرکه شود.(2)

روایت6.

سرائر: راوی گوید به امام رضا علیه السلام نامه نوشتم: فدایت شوم، ما خورشی داریم که در آن از آب غوره و گاهی اب انگور استفاده می کنیم ، دراین خورش گوشتی است که با آن پخته می شود،در باره اب انگور روایت شده که وقتی روی آتش قرار می گیرد آن را نمی خورند تا زمانی که دوسومش برود و ثلث آن باقی بماند. ایا اب انگوری که در دیگ خورش قرار داده می شود همین حکم را دارد؟ از خوردن آن پرهیز دارند تا وقتی که مولایمان اجازه دهد .

ص: 176


1- . همان
2- . فقه الرضا : 38

الْخَمْرَةُ الْمَلْعُونَةُ وَ النَّقِیعُ مِنَ الزَّبِیبِ وَ الْبِتْعُ مِنَ الْعَسَلِ وَ الْمِزْرُ مِنَ الشَّعِیرِ وَ غَیْرِهِ وَ النَّبِیذُ مِنَ التَّمْرِ(1).

«18»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: السُّکْرُ مِنَ الْکَبَائِرِ(2).

«19»

کش، [رجال الکشی] وَجَدْتُ فِی کِتَابِ مُحَمَّدِ بْنِ نُعَیْمٍ الشَّاذَانِیِّ بِخَطِّهِ حَدَّثَنِی جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْمَدَائِنِیُّ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ الْبَجَلِیِّ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ عَنْ أَبِی نَجْرَانَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ لِی قَرَابَةً یُحِبُّکُمْ إِلَّا أَنَّهُ یَشْرَبُ هَذَا النَّبِیذَ قَالَ حَنَانٌ وَ أَبُو نَجْرَانَ هُوَ الَّذِی کَانَ یَشْرَبُ النَّبِیذَ غَیْرَ أَنَّهُ کَنَّی عَنْ نَفْسِهِ قَالَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَهَلْ کَانَ یُسْکِرُ فَقَالَ قُلْتُ إِی وَ اللَّهِ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّهُ لَیُسْکِرُ فَقَالَ فَیَتْرُکُ الصَّلَاةَ قَالَ رُبَّمَا قَالَ لِلْجَارِیَةِ صَلَّیْتُ الْبَارِحَةَ فَرُبَّمَا قَالَتْ نَعَمْ قَدْ صَلَّیْتَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ رُبَّمَا قَالَ لِلْجَارِیَةِ صَلَّیْتُ الْبَارِحَةَ الْعَتَمَةَ فَتَقُولُ لَا وَ اللَّهِ مَا صَلَّیْتَ وَ لَقَدْ أَیْقَظْنَاکَ وَ جَهَدْنَا بِکَ فَأَمْسَکَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَدَهُ عَلَی جَبْهَتِهِ طَوِیلًا ثُمَّ نَحَّی یَدَهُ ثُمَّ قَالَ قُلْ لَهُ یَتْرُکْهُ فَإِنْ زَلَّتْ بِهِ قَدَمٌ فَإِنَّ لَهُ قَدَماً ثَابِتاً بِمَوَدَّتِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ (3).

«20»

کِتَابُ الدَّلَائِلِ لِلطَّبَرِیِّ، عَنِ الْقَاضِی أَبِی الْفَرَجِ الْمُعَافَی عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْمُقْرِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُوسَی عَنْ عَمَّیْ أَبِیهِ الْحُسَیْنِ وَ عَلِیٍّ ابْنَیْ مُوسَی عَنْ أَبِیهِمَا عَنْ أَبِیهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ عَنْ فَاطِمَةَ علیهم السلام قَالَتْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَا حَبِیبَةَ أَبِیهَا کُلُّ مُسْکِرٍ حَرَامٌ وَ کُلُّ مُسْکِرٍ خَمْرٌ(4).

ص: 173


1- 1. فقه الرضا ص 38.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 238.
3- 3. رجال الکشّیّ ص 272.
4- 4. دلائل الطبریّ ص 3 و ما بین العلامتین ساقط من الأصل أضفناه من مجلد الرابع عشر من بحار الأنوار ص 912.

حضرت با خط خودش نوشت: اشکالی ندارد.(1)

روایت7.

کتاب صفین: امیرالمؤمنین علیه السلام به اسود نوشت: برای مسلمانان از اب انگور نزد خودت چیزی بپز که دوسومش برود و ثلث آن باقی بماند.(2)

روایت8.

کتاب زید نرسی: از امام صادق علیه السلام درباره کشمشی که کوبیده شود و در دیگ ریخته شودو آب به آن اضافه شود و اتش زیرش روشن شود سوال شد، حضرت فرمود: ازان نخورید تا دوسومش برود و ثلث آن باقی بماند، زیرا آتش به آن رسیده است. راوی گوید: از کشمشی که در دیگ ریخته شود و آب رویش بریزند و سپس پخته شود و از آب تصفیه شود سوال شد، فرمود: حکم همان است، اگر شیرینی به آب رسید و شیرین شد ان اب به منزله اب انگور است. سپس بخودی خود بدون اتش به جوش اید حرام است و نیز اگر آتش به ان برسد و غلیان کند قطعا فاسد شده است.(3)

ص: 177


1- . سرائر : 475، و نیز گفته است: روایت دلالت دارد بر اینکه اگر اب انگور در آب ریخته شود و با هم بجوشد حرام نمی شود، و در حلیت آن رفتن دو سوم آن شرط نیست، من کسی از اصحاب که چنین بگوید را ندیده ام. می گویم: شاید اینگونه توجیه کرده اند که اب دو برابر عصاره باشد سپس بجوشد تا از کل، یک سوم بماند. شاید این طور توجیه کرده اند که جوشیدن با آتش یک باره بوده و سبب تخمیر نمی شود. پس اگر تخمیر با جوش طبیعی باشد یا به آتش کم مانند خورشید و خود بخود تخمیر شود، حرام می شود. در این صورت جایز است اب غوره یا اب انگور را در دیگ گوشت بریزند و به سرعت بجوشانند تا گوشت پخته شود و بعد از پختن سریع بخورند تا خود بخود نجوشد و خمر نشود.
2- . از بحار 14 : 917 چاپ کمپانی اضافه شده است.
3- . همان

باب 89 العصیر من العنب و الزبیب

روایات

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الزَّبِیبِ هَلْ یَصْلُحُ أَنْ یُطْبَخَ حَتَّی یَخْرُجَ طَعْمُهُ ثُمَّ یُؤْخَذَ ذَلِکَ الْمَاءُ فَیُطْبَخَ حَتَّی یَذْهَبَ ثُلُثَاهُ وَ یَبْقَی الثُّلُثُ ثُمَّ یُرْفَعَ فَیُشْرَبَ مِنْهُ السَّنَةَ قَالَ لَا بَأْسَ (1) قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ یُصَلِّی لِلْقِبْلَةِ لَا یُوثَقُ بِهِ أَتَی بِشَرَابٍ فَزَعَمَ أَنَّهُ عَلَی الثُّلُثِ أَ یَحِلُّ شُرْبُهُ قَالَ لَا یُصَدَّقُ إِلَّا أَنْ یَکُونَ مُسْلِماً عَارِفاً(2).

«2»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنْ سَهْلٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ خَالِدِ بْنِ جَرِیرٍ عَنْ أَبِی الرَّبِیعِ الشَّامِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ (3): إِنَّ آدَمَ لَمَّا هَبَطَ مِنَ الْجَنَّةِ اشْتَهَی مِنْ ثِمَارِهَا فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَلَیْهِ قَضِیبَیْنِ مِنْ عِنَبٍ فَغَرَسَهُمَا فَلَمَّا أَوْرَقَا وَ أَثْمَرَا وَ بَلَغَا جَاءَ إِبْلِیسُ فَحَاطَ عَلَیْهِمَا حَائِطاً فَقَالَ لَهُ آدَمُ مَا لَکَ یَا مَلْعُونُ فَقَالَ لَهُ إِبْلِیسُ إِنَّهُمَا لِی فَقَالَ کَذَبْتَ فَرَضِیَا بَیْنَهُمَا بِرُوحِ الْقُدُسِ فَلَمَّا انْتَهَیَا إِلَیْهِ فَقَصَّ آدَمُ قِصَّتَهُ فَأَخَذَ رُوحُ الْقُدُسِ شَیْئاً مِنْ نَارٍ فَرَمَی بِهَا عَلَیْهِمَا فَالْتَهَبَتْ فِی أَغْصَانِهِمَا حَتَّی ظَنَّ آدَمُ أَنَّهُ لَمْ یَبْقَ مِنْهُمَا شَیْ ءٌ إِلَّا احْتَرَقَ وَ ظَنَّ إِبْلِیسُ مِثْلَ ذَلِکَ قَالَ فَدَخَلَتِ النَّارُ حَیْثُ دَخَلَتْ وَ قَدْ ذَهَبَ مِنْهُمَا ثُلُثَاهُمَا وَ بَقِیَ الثُّلُثُ

ص: 174


1- 1. قرب الإسناد: 154 ط نجف و 116 ط حجر.
2- 2. قرب الإسناد ص 116 ط حجر.
3- 3. رواه الکلینی فی الکافی ج 6 ص 393 و زاد هنا: سألت أبا عبد اللّه علیه السلام عن أصل الخمر کیف کان بدء حلالها و حرامها؟ و متی اتخذ الخمر؟ فقال إلخ.

باب نودم : احکام خمر و تغییرات آن

روایات

روایت1.

قرب الاسناد: علی از برادرش علیه السلام نقل کرد که کسی از او درباره شرابی که اول خمر بود و بعد سرکه شد پرسید، فرمود: اگر مستی اش برود اشکالی ندارد.(1)

روایت2.

عیون اخبار الرضا: از آن حضرت روایت کرده که امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: شرابی که منقلب به سرکه شده (را میتوانید) بیاشامید، زیرا آن کرم معده را میکشد، و نیز فرمود: سرکه خمر منقلب به سرکه را بخورید که مسکر بودنش از بین رفته، نه آن آب انگوری که خود مسکر ساخته اید.(2)

روایت3.

فقه الرضا: اگر در شراب سرکه ریخته شود خوردنش حلال نمی شود مگر آنکه چند روزی بگذرد و سرکه شود، بعد از آن خورده شود.(3)

ص: 178


1- . قرب الاسناد : 116 چاپ سنگی و 155 چاپ نجف
2- . عیون اخبار الرضا 2 : 40
3- . فقه الرضا : 38

فَقَالَ الرُّوحُ أَمَّا مَا ذَهَبَ مِنْهُمَا فَحَظُّ إِبْلِیسَ لَعَنَهُ اللَّهُ وَ مَا بَقِیَ فَلَکَ یَا آدَمُ (1).

«3»

ع، [علل الشرائع] بِالْإِسْنَادِ إِلَی وَهْبٍ قَالَ: لَمَّا خَرَجَ نُوحٌ علیه السلام مِنَ السَّفِینَةِ غَرَسَ قُضْبَاناً کَانَتْ مَعَهُ فِی السَّفِینَةِ مِنَ النَّخِیلِ وَ الْأَعْنَابِ وَ سَائِرِ الثِّمَارِ فَأَطْعَمَتْ مِنْ سَاعَتِهَا وَ کَانَتْ مَعَهُ حَبَلَةُ الْعِنَبِ وَ کَانَتْ آخِرَ شَیْ ءٍ أُخْرِجَ حَبَلَةُ الْعِنَبِ فَلَمْ یَجِدْهَا نُوحٌ وَ کَانَ إِبْلِیسُ قَدْ أَخَذَهَا فَخَبَاهَا فَنَهَضَ نُوحٌ علیه السلام لِیَدْخُلَ السَّفِینَةَ لِیَلْتَمِسَهَا فَقَالَ لَهُ الْمَلَکُ الَّذِی مَعَهُ اجْلِسْ یَا نَبِیَّ اللَّهِ سَتُؤْتَی بِهَا فَجَلَسَ نُوحٌ علیه السلام.

فَقَالَ لَهُ الْمَلَکُ إِنَّ لَکَ فِیهَا شَرِیکاً فِی عَصِیرِهَا فَأَحْسِنْ مُشَارَکَتَهُ قَالَ نَعَمْ لَهُ السُّبُعُ وَ لِی سِتَّةُ أَسْبَاعٍ قَالَ لَهُ الْمَلَکُ أَحْسِنْ فَأَنْتَ مُحْسِنٌ قَالَ نُوحٌ علیه السلام لَهُ السُّدُسُ وَ لِی خَمْسَةُ أَسْدَاسٍ قَالَ لَهُ الْمَلَکُ أَحْسِنْ فَأَنْتَ مُحْسِنٌ قَالَ نُوحٌ علیه السلام لَهُ الْخُمُسُ وَ لِیَ الْأَرْبَعَةُ الْأَخْمَاسِ قَالَ لَهُ الْمَلَکُ أَحْسِنْ فَأَنْتَ مُحْسِنٌ قَالَ نُوحٌ علیه السلام لَهُ الرُّبُعُ وَ لِی ثَلَاثَةُ أَرْبَاعٍ قَالَ لَهُ الْمَلَکُ أَحْسِنْ فَأَنْتَ مُحْسِنٌ قَالَ فَلَهُ النِّصْفُ وَ لِیَ النِّصْفُ قَالَ لَهُ الْمَلَکُ أَحْسِنْ فَأَنْتَ مُحْسِنٌ قَالَ علیه السلام لِیَ الثُّلُثُ وَ لَهُ الثُّلُثَانِ فَرَضِیَ فَمَا کَانَ فَوْقَ الثُّلُثِ مِنْ طَبْخِهَا فَلِإِبْلِیسَ وَ هُوَ لِحَظِّهِ (2)

وَ مَا کَانَ مِنَ الثُّلُثِ فَمَا دُونَهُ فَهُوَ لِنُوحٍ علیه السلام وَ هُوَ لِحَظِّهِ وَ ذَلِکَ الْحَلَالُ الطَّیِّبُ لِیُشْرَبَ مِنْهُ (3).

«4»

ع، [علل الشرائع] عَنِ الْهَمْدَانِیِّ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ مَرَّارٍ عَنْ یُونُسَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ کَانَ أَبِی یَقُولُ: إِنَّ نُوحاً حِینَ أُمِرَ بِالْغَرْسِ کَانَ إِبْلِیسُ إِلَی جَانِبِهِ فَلَمَّا أَرَادَ أَنْ یَغْرِسَ الْعِنَبَ قَالَ هَذِهِ الشَّجَرَةُ لِی فَقَالَ لَهُ نُوحٌ علیه السلام کَذَبْتَ فَقَالَ إِبْلِیسُ فَمَا لِی مِنْهَا قَالَ نُوحٌ لَکَ الثُّلُثَانِ

ص: 175


1- 1. علل الشرائع ج 2 ص 162.
2- 2. و هو حظه خ، و کون الثلثین حظ إبلیس لان عصیر العنب بعد الغلیان یحرم ما لم یذهب ثلثاه، فالثلثان حظه و أیضا قبل ذهاب الثلثین ان بقی یصیر خمرا مسکرا.
3- 3. علل الشرائع ج 2 ص 163.

روایت4.

سرائر: از امام صادق علیه السلام نقل شده از شرابی که نمک و غیر ان به ان اضافه می شود تا سرکه شود سوال شد، فرمود:با این راه اشکالی ندارد، راوی گفت: وقتی این کار را می کنم سرش را گل مالی می کنم، وقتی آن را باز می کنم قبل یا بعد وقت می بینم که هنوز خمر است، آیا صحبح است ان را نگه دارم؟ فرمود: در این صورت اشکالی ندارد، زیرا قصد تو تبدیل ان به سرکه است، قصد تو فساد نیست.(1)

ص: 179


1- . سرائر : 7 و در باب قبلی شماره 5 گذشت. اب انگور اگر بدون آتش رها شود و خود بخود سرکه شود بدون آنکه چیزی در آن ریخته شود، اگر دوباره تغییر کند و خمر شود، اشکالی ندارد که در آن نمک یا چیزی ریخته شود تا سرکه شود.

فَمِنْ هُنَاکَ طَابَ الطِّلَاءُ(1) عَلَی الثُّلُثِ (2).

«5»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: اعْلَمْ أَنَّ أَصْلَ الْخَمْرِ مِنَ الْکَرْمِ إِذَا أَصَابَتْهُ النَّارُ أَوْ غَلَی مِنْ غَیْرِ أَنْ تُصِیبَهُ النَّارُ فَهُوَ خَمْرٌ وَ لَا یَحِلُّ شُرْبُهُ إِلَّا أَنْ یَذْهَبَ ثُلُثَاهُ عَلَی النَّارِ وَ بَقِیَ ثُلُثُهُ فَإِنْ نَشَّ مِنْ غَیْرِ أَنْ تُصِیبَهُ النَّارُ فَدَعْهُ حَتَّی یَصِیرَ خَلًّا مِنْ ذَاتِهِ مِنْ غَیْرِ أَنْ یُلْقَی فِیهِ شَیْ ءٌ فَإِنْ تَغَیَّرَ بَعْدَ ذَلِکَ وَ صَارَ خَمْراً فَلَا بَأْسَ أَنْ تَطْرَحَ فِیهِ مِلْحاً أَوْ غَیْرَهُ حَتَّی یَتَحَوَّلَ خَلًّا(3).

«6»

سر، [السرائر] مِنْ کِتَابِ الْمَسَائِلِ مِنْ مَسَائِلِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عِیسَی حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ وَ مُوسَی بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام جُعِلْتُ فِدَاکَ عِنْدَنَا طَبِیخٌ یُجْعَلُ فِیهِ الْحِصْرِمُ وَ رُبَّمَا جُعِلَ فِیهِ الْعَصِیرُ مِنَ الْعِنَبِ وَ

إِنَّمَا هُوَ لَحْمٌ یُطْبَخُ بِهِ وَ قَدْ رُوِیَ عَنْهُمْ فِی الْعَصِیرِ أَنَّهُ إِذَا جُعِلَ عَلَی النَّارِ لَمْ یُشْرَبْ حَتَّی یَذْهَبَ ثُلُثَاهُ وَ یَبْقَی ثُلُثُهُ وَ أَنَّ الَّذِی یُجْعَلُ فِی الْقِدْرِ مِنَ الْعَصِیرِ بِتِلْکَ الْمَنْزِلَةِ وَ قَدِ اجْتَنَبُوا أَکْلَهُ إِلَی أَنْ یَسْتَأْذِنَ مَوْلَانَا فِی ذَلِکَ.

ص: 176


1- 1. الطلا- بالکسر- ما طبخ من عصیر العنب و یقال له« میبختج» یعنی« می پخته» بالفارسیة، و لا یجوز شربها الا بأن یذهب ثلثاه لا أقلّ، حتی لو زاد الطلا علی الثلث اوقیة فهو حرام. و قال فی النهایة فی حدیث علیّ علیه السلام أنّه کان یرزقهم الطلا، الطلا بالکسر و المد الشراب المطبوخ من عصیر العنب و هو الرب، و أصله القطران الخاثر الذی تطلی به الإبل، و منه الحدیث« ان أول ما یکفی الإسلام کما یکفی الاناء، فی الشراب یقال له الطلاء» و هذا نحو الحدیث الآخر:« سیشرب أناس من امتی الخمر یسمونها بغیر اسمها» یرید انهم یشربون النبیذ المسکر المطبوخ و یسمونها طلاء تحرجا من أن یسموه خمرا، فأما الذی فی حدیث علیّ علیه السلام فلیس من الخمر فی شی ء، انما هو الرب الحلال. أقول یأتی تحت الرقم 7 ما یدلّ علی أنّه کان یطعمهم الطلاء بعد ذهاب الثلثین.
2- 2. علل الشرائع ج 2 ص 163.
3- 3. فقه الرضا ص 38.

باب نود و یکم : دزدی و خیانت و حد آنها

آیات

- «وَمَا کَانَ لِنَبِیٍّ أَن یَغُلَّ وَمَن یَغْلُلْ یَأْتِ بِمَا غَلَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ ثُمَّ تُوَفَّی کُلُّ نَفْسٍ مَّا کَسَبَتْ وَهُمْ لاَ یُظْلَمُونَ» ؛

- {و هیچ پیامبری را نسزد که خیانت ورزد و هر کس خیانت ورزد روز قیامت با آنچه در آن خیانت کرده بیاید آنگاه به هر کس [پاداش] آنچه کسب کرده به تمامی داده می شود و بر آنان ستم نرود}(1)

ص: 180


1- . آل عمران / 161، می گویم: ابن کثیر و ابوعمرو با عاصم «أن یغل» را به فتح یاء و ضم غین می خوانند و معنی آن این است که برای او نیست که در غنیمت خیانت کند. و باقون به ضم یاء و فتح غین می خوانند و معنی آن این است که برای او نیست به خیانت منسوب شود، زیرا باب افعال برای نسبت می آید پس معنی أغله یعنی او را به خیانت نسبت داد. از ابن عباس و سعید بن جبیر روایت شده که این آیه در باره قطیفه قرمز نازل شده که در روز بدر ناپدید شد. بعضی گفتند شاید پیامبر صلی الله علیه و آله آن را برداشته است. خداوند نازل کرد که پیامبر خیانت نمی کند یعنی خداوند پیامبری را خیانت کار قرار نداده است. و از ابن عباس نقل شده که معنای آیه این است که اینکه پیامبر به یک طایفه از مسلمین سهمی دهد و گروه دیگری را رها کرده و در تقسیم ظلم کند نمی باشد ولکن به عدالت تقسیم می کند و به امر خدا چیزی را می گیرد و به وحی خدا حکم می کند. ابن عباس منکر قرائت ابن مسعود شده است – ضم یاء و فتح غین – و می گوید: چگونه به او نسبت خیانت ندهند در حالی که نسبت قتل می دهند؟ خداوند می فرماید: «یقتلون الأنبیاء بغیر حق» ولکن منافقین به پیامبر در غنیمت اتهام زدند و خدا آیه نازل کرد: «و ما کان لنبی ان یغل» از مقاتل نقل شده که این آیه در غنیمت های احد نازل شده، هنگامی که تیراندازان جایگاه خود را به خاطر غنیمت رها کردند و گفتند: نگرانیم که پیامبر بگوید هرکس چیزی برداشت برای خودش باشد و آنطور که در روز بدر قسمت نکرد امروز هم قسمت نکند. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: آیا فکر می کنید ما خیانت می کنیم و برای شما قسمت نمی کنیم؟ پس این آیه نازل شد. ابن هشام و ابن اسحاق در سیره 2 : 117 معنای پنهان کردن را برای غلول اختیار کرده و گفته اند: پیامبر آنچه را که خداوند او را به خاطر آن مبعوث کرده است برای مردم کتمان نمی کند، نه از ترس مردم و نه از شوق، و هرکه این کار را انجام دهد در روز قیامت با آن می آید و به واسطه همان جزا می شود. ظاهرا به قرینه عموم این آیه «ومن یغلل یأت بما غل یوم القیامة» و اینکه مناسب کتمان وحی نیست منظور از غلول، همان خیانت و اختلاس است. به این ترتیب که شخص چیزی از غنیمت بگیرد و زیر لباسش پنهان می کند همانطور که راغب گفته است. و «ما کان لنبی ان یغل»، اشتباه نشود که پیامبر صلی الله علیه و آله درصدد این کار بود ولی خداوند او را نهی کرد، تا اینکه در معنای کلمه یک بار تأویل شود و در قرائت آن یک بار دیگر، بلکه همانطور که در سایر آیاتی که با لفظ «ما کان» شروع می شود مراد، نفی شأنیت و جایگاه است. خداوند فرمود: «وَمَا کَانَ اللّهُ لِیُضِیعَ إِیمَانَکُمْ» بقره / 143؛ «مَا کَانَ لِبَشَرٍ أَن یُؤْتِیَهُ اللّهُ الْکِتَابَ وَالْحُکْمَ وَالنُّبُوَّةَ ثُمَّ یَقُولَ لِلنَّاسِ کُونُواْ عِبَادًا لِّی مِن دُونِ اللّهِ » آل عمران / 79؛ «وَمَا کَانَ لِنَفْسٍ أَنْ تَمُوتَ إِلاَّ بِإِذْنِ الله » آل عمران / 145؛ «وَمَا کَانَ لِمُؤْمِنٍ أَن یَقْتُلَ مُؤْمِنًا » نساء / 92؛ «مَا کَانَ لِلنَّبِیِّ وَالَّذِینَ آمَنُواْ أَن یَسْتَغْفِرُواْ لِلْمُشْرِکِینَ » توبه / 113؛ «وَمَا کَانَ لِرَسُولٍ أَن یَأْتِیَ بِآیَةٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللّهِ » رعد / 38؛ «مَا کَانَ لِلَّهِ أَن یَتَّخِذَ مِن وَلَدٍ » مریم / 35؛ و آیات مشابه دیگر که همه آنها خطاب به مسلمانان است. برای اینکه آنها بدانند که شأن پیامبر چنین نیست و اشتباه کرده اند، از این جهت که گمان بردنداین امر روا است. معنی آیه: از شأن پیامبری از پیامبران گذشته – چه برسد به پیامبر شما محمد که خاتم انبیاء است- نیست که در غنائم خیانت کند. به او گمان بد نبرید و بدانید کسی که خیانت کند در روز قیامت با همان به محشر می آید سپس هرآنچه کسب کرده را باید ببخشد. در حالی که انبیاء ظلم نمی کنند شما هم در غنیمت خیانت نکنید و نگویید که خیانت برای هرکسی حتی پیامبر جایز است. روایت شده پیامبر صلی الله علیه و آله دستور داد بین مردم ندا دهند: نخ و سوزن را هم پس بدهید، خیانت در روز قیامت ننگ آور است، مردی با کلاف نخی از مو آمد و گفت: من این را گرفته ام تا پالان الاغم را بدوزم. پیامبر فرمود: نصیب من از آن برای تو. مرد گفت: وقتی کار به اینجا رسید دیگر همین را هم نمی خواهم.

فَکَتَبَ بِخَطِّهِ لَا بَأْسَ بِذَلِکَ (1).

«7»

کِتَابُ صِفِّینَ، لِنَصْرِ بْنِ مُزَاحِمٍ قَالَ: کَتَبَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِلَی الْأَسْوَدِ بْنِ قُطْنَةَ وَ اطْبُخْ لِلْمُسْلِمِینَ قِبَلَکَ مِنَ الطِّلَاءِ مَا یَذْهَبُ ثُلُثَاهُ وَ یَبْقَی ثُلُثُهُ (2).

«8»

کِتَابُ زَیْدٍ النَّرْسِیِّ، قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الزَّبِیبِ یُدَقُّ وَ یُلْقَی فِی الْقِدْرِ ثُمَّ یُصَبُّ عَلَیْهِ الْمَاءُ وَ یُوقَدُ تَحْتَهُ فَقَالَ لَا تَأْکُلْهُ حَتَّی یَذْهَبَ الثُّلُثَانِ وَ یَبْقَی الثُّلُثُ فَإِنَّ النَّارَ قَدْ أَصَابَتْهُ قُلْتُ فَالزَّبِیبُ کَمَا هُوَ یُلْقَی فِی الْقِدْرِ وَ یُصَبُّ عَلَیْهِ ثُمَّ یُطْبَخُ وَ یُصَفَّی عَنْهُ الْمَاءُ فَقَالَ کَذَلِکَ هُوَ سَوَاءٌ إِذَا أَدَّتِ الْحَلَاوَةُ إِلَی الْمَاءِ وَ صَارَ حُلْواً بِمَنْزِلَةِ الْعَصِیرِ ثُمَّ نَشَّ مِنْ غَیْرِ أَنْ تُصِیبَهُ النَّارُ فَقَدْ حَرُمَ وَ کَذَلِکَ إِذَا أَصَابَهُ النَّارُ فَأَغْلَاهُ فَقَدْ فَسَدَ(3).

ص: 177


1- 1. السرائر ص 475 ط الأول، قال قدّس سرّه: تدل الروایة علی أنّه إذا صب العصیر فی الماء و غلا الجمیع لا یحرم، و لا یشترط فی حله ذهاب الثلثین، و لم أر قائلا به من الاصحاب انتهی. أقول قد وجه بأن یکون الماء ضعفی العصیر ثمّ یغلی حتّی یبقی الثلث من الجمیع. و قد وجه أیضا بأن المراد أن الغلیان بالنار دفعة لا یکون سببا للتخمیر الذی یحرم العصیر، فان التخمیر انما یکون بغلیانه بالطبع شیئا فشیئا أو بالنار القلیل الحرارة کالشمس فیغلی بحاله و یتخمر و یصیر حراما. فحینئذ یجوز أن یصب الحصرم أو العصیر فی قدر اللحم و یغلی شدیدا کما یطبخ اللحم ثمّ یؤکل بعد الطبخ بلا مهلة حتّی لا یغلی بعد ذلک بنفسه و یتخمر.
2- 2. ما بین العلامتین أضفناه من البحار ج 14 ص 917 ط الکمبانیّ.
3- 3. ما بین العلامتین زیادة من ج 14 ص 917 ط الکمبانیّ و فی الأصل هکذا[ کتاب زید الزراد و زید النرسی] و لعله کان[ زید الزراد أو زید النرسی] و التردید من الکاتب حیث کان یرید نقل الأحادیث من ج 14 و کان فیه لفظ[ کتاب] فقط، فاحتمل النقل من أحدهما فردد حتّی یراجع بعد ذلک و یکتب. نعم فی محکی الجواهر و طهارة الشیخ نسبة الحدیث الی الکتابین. قال العلامة النوریّ ره فی المستدرک ج 3 ص 135 بعد نقل الحدیث: هکذا متن الخبر فی نسختین من الأصل و کذا نقله المجلسیّ فیما عندنا من نسخ البحار و نقله فی المستند عنه، و لکن فی کتاب الطهارة للشیخ الأعظم تبعا للجواهر ساقا متنه هکذا ... الی أن قال: و لا یخفی ما فی المتن الذی ساقاه من التحریف و التصحیف و الزیادة و کذا نسبة الی الزراد- یعنی فی الجواهر- فلاحظ.

- مائده: «وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُواْ أَیْدِیَهُمَا جَزَاء بِمَا کَسَبَا نَکَالًا مِّنَ

ص: 181

باب 90 أحکام الخمر و انقلابها

روایات

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْخَمْرِ یَکُونُ أَوَّلُهُ خَمْراً ثُمَّ یَصِیرُ خَلًّا یُؤْکَلُ قَالَ إِذَا ذَهَبَ سُکْرُهُ فَلَا بَأْسَ بِهِ (1).

«2»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: کُلُوا خَلَّ الْخَمْرِ فَإِنَّهُ یَقْتُلُ الدِّیدَانَ فِی الْبَطْنِ وَ قَالَ کُلُوا خَلَّ الْخَمْرِ مَا انْفَسَدَ وَ لَا تَأْکُلُوا مَا أَفْسَدْتُمُوهُ أَنْتُمْ (2).

«3»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: إِنْ صُبَّ فِی الْخَمْرِ خَلٌّ لَمْ یَحِلَّ أَکْلُهُ حَتَّی تَذْهَبَ عَلَیْهِ أَیَّامٌ وَ تَصِیرَ خَلًّا ثُمَّ أُکِلَ بَعْدَ ذَلِکَ (3).

ص: 178


1- 1. قرب الإسناد ص 116 ط حجر و ص 155 ط نجف.
2- 2. عیون الأخبار ج 2 ص 40.
3- 3. فقه الرضا: 38.

اللّهِ وَاللّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ * فَمَن تَابَ مِن بَعْدِ ظُلْمِهِ وَأَصْلَحَ فَإِنَّ اللّهَ یَتُوبُ عَلَیْهِ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ» ؛ - {و مرد و زن دزد را به سزای آنچه کرده اند دستشان را به عنوان کیفری از جانب خدا ببرید و خداوند توانا و حکیم است * پس هر که بعد از ستم کردنش توبه کند و به صلاح آید خدا توبه او را می پذیرد که خدا آمرزنده مهربان است}(1)

می گویم

بعضی روایات در باب زنا و شرابخواری و خیانت آمده است.

روایات

روایت1.

خصال: امام صادق علیه السلام فرمود: در صفوان بن امیه جمحی سه سنت جاری شد: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله هفتاد زره حطمی به عنوان عاریه از وی خواست، او گفت: ای محمّد اینها را به زور می خواهی؟ فرمود: بلکه به صورت عاریه می خواهم که باز پس داده می شود، پس گفت: یا رسول اللَّه، آیا پیش از هجرت من باز پس می دهی؟ فرمود: بعد از فتح مکه هجرت نیست. و نیز او در مسجد خوابیده بود. لباس خود را زیر سرش گذاشته بود، از مسجد بیرون آمد تا بول کند، وقتی برگشت دید لباس او دزدیده شده، گفت: چه کسی لباس مرا برده است؟ و در جستجوی آن بیرون آمد و آن را در دست مردی یافت و او را نزد پیامبر صلی الله علیه و آله برد، پیامبر فرمود: دست او را ببرید، صفوان گفت: آیا به خاطر لباس من دست او را می برید؟ من آن را به او بخشیدم، پیامبر فرمود: چرا این کار را پیش از آنکه او را نزد من بیاوری انجام ندادی؟ و دستور داد دست آن مرد را بریدند. (سنت اول تعهد در باز پس دادن عاریه و سنت دوم اینکه دستور هجرت از مکه به مدینه پس از فتح مکه لغو شد و سنت سوم بریدن دست دزد).(2)

روایت2.

عیون اخبار الرضا: امام رضا علیه السلام فرمود: بنده پیوسته دزدی می کند تاآنکه انچه دزدیده برابر با دیه یک دست شود انگاه خداوند دزدی او را اشکار می کند تا حد دزدی بر او جاری شود.(3)

روایت3.

علل الشرایع:

ص: 182


1- . مائده / 38 و 39
2- . خصال 1 : 90
3- . عیون اخبار الرضا 1 : 289
«4»

سر، [السرائر] مِنْ جَامِعِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الْخَمْرِ یُعَالَجُ بِالْمِلْحِ وَ غَیْرِهِ لِیُحَوَّلَ خَلًّا فَقَالَ لَا بَأْسَ بِمُعَالَجَتِهَا قُلْتُ فَإِنِّی عَالَجْتُهَا فَطَیَّنْتُ رَأْسَهَا ثُمَّ کَشَفْتُ عَنْهَا فَنَظَرْتُ إِلَیْهَا قَبْلَ الْوَقْتِ أَوْ بَعْدَهُ فَوَجَدْتُهَا خَمْراً أَ یَحِلُّ لِی إِمْسَاکُهَا فَقَالَ لَا بَأْسَ بِذَلِکَ إِنَّمَا إِرَادَتُکَ أَنْ یَتَحَوَّلَ الْخَمْرُ خَلًّا فَلَیْسَ إِرَادَتُکَ الْفَسَادَ(1).

ص: 179


1- 1. السرائر ص 7 و قد مر فی الباب السابق تحت الرقم: 5، أن العصیر ان نش من غیر أن تصیبه النار فدعه حتّی یصیر خلا فی ذاته من غیر أن یلقی فیه شی ء فان تغیر بعد ذلک و صار خمرا فلا بأس أن تطرح فیه ملحا أو غیره حتّی یتحول خلا.

از امام صادق علیه السّلام نقل شده که فرمودند: دست اجیر و میهمانی که مال مستأجر و میزبان را سرقت کرده اند قطع نمی کنند زیرا این دو امین می باشند.(1)

روایت4.

علل الشرایع: سماعه نقل کرده گفت: از او پرسیدم: مردی اجیری گرفته، اجیر متاع مستأجر را بر می دارد حکمش چیست؟ حضرت فرمودند: اجیر امین است سپس فرمودند: اجیر و میهمان امین بوده و حدّ سرقت را بر آنها جاری نمی کنند.(2)

روایت5.

علل الشرایع: از حضرت امام باقر علیه السّلام نقل شده که آن جناب فرمودند: میهمان هر گاه مال میزبان را سرقت کند دستش را قطع نمی کنند ولی اگر میهمان شخص دیگری را به خانه میزبان خود ضیافت کند و آن شخص مالی را از آن خانه سرقت نماید دست میهمان میهمان را قطع می کنند.(3)

روایت6.

علل الشرایع: حلبی، از حضرت ابی عبد اللَّه علیه السّلام می پرسد: مردی اجیری می گیرد و او را بر متاع و مالش می نشاند و می رود، اجیر متاع را می دزدد حکمش چیست؟ حضرت می فرماید: اجیر امین است. سپس راوی از امام علیه السّلام می پرسد: اگر شخصی نزد دیگری آمد و گفت: فلانی که دوست تو است مرا فرستاده است که مال کذایی را به من دهی تا به دستش برسانم. و آن شخص مال را به او داد و تصدیقش کرد که فرستاده دوست او است سپس دوست خود را ملاقات کرد و گفت: فرستاده ات پیش من آمد و مال کذایی را به او دادم که به دست برساند. آن دوست گفت: من کسی را نزد تو نفرستاده و هیچ کس چیزی به دست من نرسانده است اکنون در اینجا حکم چیست؟ حضرت فرمودند: اگر بیّنه ای قایم شود که او رسول را نفرستاده البتّه دست آن رسول سارق را قطع می کنند. (و معنای این کلام آن است که رسول یک بار اقرار نموده که آن شخص وی را نفرستاده) سپس حضرت اضافه کرده و فرمودند: و اگر بیّنه قائم نشده آن شخص باید قسم به خدا بخورد که وی را نفرستاده، در این صورت صاحب مال، مالش را از رسول می گیرد. راوی می گوید: عرض کردم چه می فرمایید: اگر رسول ادّعاء کند احتیاج و نیاز او را وادار به این عمل کرده است؟ حضرت فرمودند: دستش را قطع می کنند زیرا مال آن شخص را سرقت کرده است.(4)

ص: 183


1- . علل الشرایع 2 : 222
2- . همان
3- . همان
4- . همان : 223

باب 91 السرقة و الغلول و حدهما

الآیات

آل عمران: وَ ما کانَ لِنَبِیٍّ أَنْ یَغُلَّ وَ مَنْ یَغْلُلْ یَأْتِ بِما غَلَّ یَوْمَ الْقِیامَةِ ثُمَّ تُوَفَّی کُلُّ نَفْسٍ ما کَسَبَتْ وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ (1)

ص: 180


1- 1. آل عمران: 161 أقول: قرأ ابن کثیر و أبو عمرو مع عاصم« أن یغل»- بفتح الیاء و ضم الغین- و المعنی ما کان له أن یخون فی الغنیمة و الباقون بضم الیاء و فتح الغین و المعنی ما کان له أن ینسب الی الخیانة، لان باب الافعال قد یجی ء للنسبة فمعنی أغله: نسبه الی الخیانة. روی عن ابن عبّاس و سعید بن جبیر أنّها نزلت فی قطیفة حمراء فقدت یوم بدر من المغنم فقال بعضهم: لعل النبیّ صلّی اللّه علیه و آله أخذها، فأنزل اللّه و ما کان لنبی أن یغل، أی و ما کان اللّه لیجعل نبیّا غالا، و عن ابن عبّاس أن معناه ما کان لنبی أن یقسم لطائفة من المسلمین و یترک طائفة و یجور فی القسمة، و لکن یقسم بالعدل و یأخذ فیه بأمر اللّه و یحکم بما أنزل اللّه عزّ و جلّ. و قد کان ابن عبّاس ینکر علی من یقرأ قراءة ابن مسعود أن یغل- بضم الیاء و فتح الغین- و یقول: کیف لا یکون له أن یغل و قد کان له أن یقتل، قال اللّه« وَ یَقْتُلُونَ الْأَنْبِیاءَ بِغَیْرِ حَقٍّ» و لکن المنافقین اتهموا النبیّ صلّی اللّه علیه و آله فی شی ء من الغنیمة فأنزل اللّه و ما کان لنبی أن یغل». و نقل عن مقاتل أنّها نزلت فی غنائم أحد حین ترک الرماة المرکز طلبا للغنیمة و قالوا نخشی أن یقول رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله« من أخذ شیئا فهو له» و لا یقسم کما لم یقسم یوم بدر. و وقعوا فی الغنائم، فقال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله: أ ظننتم أنا نغل و لا نقسم لکم؟ فأنزلت الآیة. و اختار ابن هشام و ابن إسحاق فی السیرة ج 2 ص 117 أن معنی الغلول الاکتتام و قال: أی ما کان لنبی أن یکتم الناس ما بعثه اللّه به الیهم عن رهبة من الناس و لا رغبة و من یفعل ذلک یأت یوم القیامة به ثمّ یجزی بکسبه. و الظاهر بقرینة عموم قوله« وَ مَنْ یَغْلُلْ یَأْتِ بِما غَلَّ یَوْمَ الْقِیامَةِ» و أنّه لا یناسب اکتتام الوحی أن المراد بالغلول هو الخیانة و الاختلاس بأن یأخذ الرجل شیئا من المغنم و یدسه تحت ثیابه کما نص علیه الراغب. و قوله« ما کانَ لِنَبِیٍّ أَنْ یَغُلَّ» لیس یوهم أنه صلی الله علیه و آله کان بصدد ذلک فنهاه اللّه عزّ و جلّ حتی یؤوّل فی معنی الکلمة تارة و فی قراءتها تارة اخری، بل المراد نفی الشأنیة کما تری ذلک فی سائر الآیات المصدرة بلفظ« ما کانَ» قال عزّ و جلّ:« وَ ما کانَ اللَّهُ لِیُضِیعَ إِیمانَکُمْ» البقرة: 143« ما کانَ لِبَشَرٍ أَنْ یُؤْتِیَهُ اللَّهُ الْکِتابَ وَ الْحُکْمَ وَ النُّبُوَّةَ ثُمَّ یَقُولَ لِلنَّاسِ کُونُوا عِباداً لِی مِنْ دُونِ اللَّهِ» آل عمران: 76« وَ ما کانَ لِنَفْسٍ أَنْ تَمُوتَ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ» آل عمران: 145« وَ ما کانَ لِمُؤْمِنٍ أَنْ یَقْتُلَ مُؤْمِناً» النساء: 92« ما کانَ لِلنَّبِیِّ وَ الَّذِینَ آمَنُوا أَنْ یَسْتَغْفِرُوا لِلْمُشْرِکِینَ» براءة 113« ما کانَ لِرَسُولٍ أَنْ یَأْتِیَ بِآیَةٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ» الرعد: 38« ما کانَ لِلَّهِ أَنْ یَتَّخِذَ مِنْ وَلَدٍ» الکهف: 35 الی غیر ذلک من الآیات المشابهة فکلها خطاب للمسلمین، یعلمهم أن لیس الشأن کما توهموا و قد أخطئوا حیث ظنوا أن ذلک جائز. فمعنی الآیة: ما کان من شأن نبی من الأنبیاء فیما سبق- کیف بنبیکم محمّد و هو خاتم الأنبیاء- أن یغل من الغنائم، فلا تظنوا به ذلک، و اعلموا أن من یغلل یأت بما غل یوم القیامة ثمّ یوفی هو مع کل نفس ما کسب و هم لا یظلمون، فلا تغلوا أنتم فی الغنیمة و تقولوا أن ذلک جائز لکل أحد حتّی للنبی صلی الله علیه و آله . روی أن النبیّ صلّی اللّه علیه و آله کان یأمر فینادی فی الناس« ردوا لخیط و المخیط فان الغلول. عار و شنار یوم القیامة» فجاء رجل بکبة من مغزل شعر فقال: انی أخذتها لا خیط بردعة بعیری. فقال النبیّ صلّی اللّه علیه و آله أما نصیبی منها فهو لک، فقال الرجل أما إذا بلغ الامر هذا المبلغ فلا حاجة لی فیها.

روایت7.

علل الشرایع: سلیمان بن خالد نقل کرده از حضرت ابو عبد اللَّه علیه السّلام پرسیدم مردی مالی را سرقت کرده ولی انکار می کند، او را می زنند تا وی مال را حاضر می کند آیا دستش را قطع می نمایند؟ حضرت فرمودند: بلی ولی اگر اعتراف به سرقت نمود و مال مسروق را نیاورد دستش را قطع نمی کنند زیرا اعترافش به خاطر شکنجه بوده و تا مال را نیاورد سرقت مال ثابت نمی گردد.(1)

روایت8.

قرب الاسناد: از امام کاظم علیه السلام نقل شده کسی از مقدار مالی که دزدیدن ان موجب قطع دست دزد می شود پرسید، فرمود: امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: کلاهخود آهنی که دو درهم یا سه درهم باشد.(2)

روایت9.

قرب الاسناد: امام باقر از پدرش علیهما السلام نقل کرد که فرمود: در سرقت بخشی از غذایی که آن را رها نکرده اند، دست قطع نمی شود.(3)

روایت10.

علل الشرایع: راوی گوید از حضرت صادق علیه السّلام پرسیدم: مردی درازگوشی را کرایه می کند و با آن به نزد لباس فروشان رفته و از آنها یک یا دو جامه می خرد و سپس درازگوش را رها کرده و جامه را با خود می برد بدون این که ثمن آن را بپردازد حکم در اینجا چیست؟ حضرت می فرمایند: درازگوش را باید به صاحبش برگرداند و آن کس که جامه را برده تعقیب کنند و او را بگیرند ولی دستش را قطع نباید کرد چون فعل او سرقت نبوده بلکه خیانت می باشد.(4)

روایت11.

علل الشرایع: ابن سنان، از حضرت صادق علیه السّلام پرسید: مردی که دست راست یا دست چپش شل می باشد اگر سرقت کند حکمش چیست؟ فرمودند: در هر حال دست راستش را باید قطع نمود.(5)

روایت12.

علل الشرایع:

ص: 184


1- . همان : 222
2- . قرب الاسناد : 112چاپ سنگی و 149 چاپ نجف
3- . همان : 93 چاپ نجف
4- . علل الشرایع 2 : 224
5- . همان

المائدة: وَ السَّارِقُ وَ السَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَیْدِیَهُما جَزاءً بِما کَسَبا نَکالًا مِنَ

ص: 181

از حضرت باقر علیه السّلام نقل کرده اند که آن جناب در باره مردی که دست راستش شل بود و سرقت کرد فرمودند: دست راست او را قطع باید کرد اعم از آنکه صحیح بوده یا فاسد و شل باشد و اگر دوباره سرقت نمود پای چپش را می برند و در صورتی که بار سوّم مرتکب آن شد وی را زندان ابد می کنند و از بیت المال مسلمانان طعامش را تهیّه کرده و به وی می دهند و بدین وسیله شرّ او را از سر مردم کم می کنند.(1)

روایت13.

علل الشرایع: از امام باقر علیه السّلام نقل کرده که آن جناب فرمودند: حضرت امیر المؤمنین علیه السّلام در باره سارق چنین حکم فرمودند: هر گاه سارق سرقت کرد ابتداء دست راستش را قطع کرده و اگر بار دوّم به سرقت مبادرت نمود پای چپ او را قطع می نمایند و سپس اگر بار دیگر مرتکب سرقت شد زندانش کرده و پای راستش را قطع نمی کنند بلکه آن را به حال خود گذارده که با آن راه رفته و برای قضاء حاجت بتواند خود را به بیت التخلیه برساند و نیز دست چپش را قطع نکرده و به حال خود می گذارند تا با آن غذا خورده و نیز بتواند استنجاء کند. سپس حضرت فرمودند: من از خدا شرم می کنم سارق را به حالی قرار دهم که نتواند از هیچ چیز استفاده نموده و بهره ببرد ولی در عین حال زندانش می کنم تا در زندان بمیرد و نیز فرمودند: حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم بعد از قطع دست و پای سارق هیچ عضو دیگری را از او قطع نمی فرمودند.(2)

روایت14.

علل الشرایع: از امام باقر علیه السّلام نقل کرده که آن جناب فرمودند: حضرت امیر المؤمنین علیه السّلام هیچ سارقی را بر بیش از قطع دست و پا شکنجه نمی کرده و می فرمودند: از پروردگارم شرم می کنم که سارق را به حالی رها کنم که نتواند استنجاء کرده یا خود را تطهیر نماید. راوی می گوید: و از آن حضرت پرسیدم: اگر سارق پس از قطع دست و پایش دوباره سرقت کرد با او چه خواهید نمود؟ حضرت فرمودند: او را در زندان گذارده و بدین وسیله مردم را از شرّ او در امان قرار می دهیم.(3)

روایت15.

علل الشرایع: ابن زراره گوید از حضرت صادق علیه السّلام پرسیدم: آیا علی علیه السّلام کسی را که حدّ بر او واجب بود حبس می فرمودند: حضرت فرمودند: خیر، مگر سارق را که اگر بعد از قطع دست و پا برای بار سوّم سرقت می نمود به حبس می فرستادند.(4)

ص: 185


1- . همان
2- . همان : 223
3- . همان
4- . همان

اللَّهِ وَ اللَّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ فَمَنْ تابَ مِنْ بَعْدِ ظُلْمِهِ وَ أَصْلَحَ فَإِنَّ اللَّهَ یَتُوبُ عَلَیْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ (1).

أقول

قد مضی بعض الأخبار فی باب الزنا و شرب الخمر و باب الخیانة.

الأخبار

«1»

ل، [الخصال] قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: جَرَتْ فِی صَفْوَانَ بْنِ أُمَیَّةَ الْجُمَحِیِّ ثَلَاثٌ مِنَ السُّنَنِ اسْتَعَارَ مِنْهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله سَبْعِینَ دِرْعاً حُطَمِیَّةً(2)

فَقَالَ أَ غَصْباً یَا مُحَمَّدُ قَالَ بَلْ عَارِیَّةً مُؤَدَّاةً فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ قَبْلَ هِجْرَتِی فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لَا هِجْرَةَ بَعْدَ الْفَتْحِ وَ کَانَ رَاقِداً فِی مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ تَحْتَ رَأْسِهِ رِدَاؤُهُ فَخَرَجَ یَبُولُ فَجَاءَ وَ قَدْ سُرِقَ رِدَاؤُهُ فَقَالَ مَنْ ذَهَبَ بِرِدَائِی وَ خَرَجَ فِی طَلَبِهِ فَوَجَدَهُ فِی یَدِ رَجُلٍ فَرَفَعَهُ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ اقْطَعُوا یَدَهُ فَقَالَ أَ تَقْطَعُ یَدَهُ مِنْ أَجْلِ رِدَائِی یَا رَسُولَ اللَّهِ فَأَنَا أَهَبُهُ لَهُ فَقَالَ صلی الله علیه و آله أَلَّا کَانَ هَذَا قَبْلَ أَنْ تَأْتِیَنِی بِهِ فَقُطِعَتْ یَدُهُ (3).

«2»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ رَفَعَهُ إِلَی الرِّضَا علیه السلام قَالَ: لَا یَزَالُ الْعَبْدُ یَسْرِقُ حَتَّی إِذَا اسْتَوَی دِیَةَ یَدِهِ أَظْهَرَهُ اللَّهُ عَلَیْهِ (4).

«3»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ

ص: 182


1- 1. المائدة: 38.
2- 2. تنسب الی حطمة بن محارب کان یعمل الدروع، أو هی التی تکسر السیوف، أو الثقیلة العریضة.
3- 3. الخصال ج 1 ص 90.
4- 4. عیون الأخبار ج 1 ص 289.

روایت16.

علل الشرایع: سماعه گفت: از او پرسیدم: سارقی که دستش را قطع کرده اند و باز سرقت نموده چه باید نمود؟ حضرت فرمودند: بعد از دست، پایش را قطع می کنند و اگر بار سوّم سرقت نمود در زندان، او را زندانی می کنند و از بیت المال مسلمین بر او انفاق کرده و اداره اش می نمایند.(1)

روایت17.

علل الشرایع: از حضرت ابی ابراهیم علیه السّلام نقل کرده که آن جناب فرمودند: دست سارق را قطع می کنند و انگشت شصت و گودی کف دستش را باقی می گذارند چنانچه پایش را قطع کرده ولی پاشنه پا را به حال خود گذارده تا روی آن بتواند راه برود.(2)

روایت18.

علل الشرایع: حضرت صادق علیه السّلام فرمودند: مردانی را نزد امیر المؤمنین علیه السّلام آوردند که جملگی سارق بوده فلذا دستهایشان را قطع کرده بودند، حضرت به آنها فرمودند: انگشتانی که از اجساد شما جدا شده به آتش دوزخ رفته اند اگر از کردار خود توبه کنید شما آنها را از آتش دور کرده و نجاتشان می دهید و اگر توبه نکنید آنها شما را به آتش می کشانند.(3)

روایت19.

علل الشرایع: حضرت علی علیه السّلام فرمودند: دست جیب بر و رباینده مال را قطع نمی کنند زیرا فعل این دو یک فساد و عمل ناهنجار علنی است امّا آن کس که مال دیگری را مخفیانه برمی دارد دستش را می برند.(4)

روایت20.

علل الشرایع: از حضرت ابی جعفر علیه السّلام نقل شده که آن حضرت راجع به مردی که مالی را سرقت کرد

ص: 186


1- . همان
2- . همان : 224
3- . همان
4- . همان : 230

أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَا یُقْطَعُ الْأَجِیرُ وَ الضَّیْفُ إِذَا سَرَقَا لِأَنَّهُمَا مُؤْتَمَنَانِ (1).

«4»

ع، [علل الشرائع] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ اسْتَأْجَرَ أَجِیراً فَأَخَذَ الْأَجِیرُ مَتَاعَهُ فَسَرَقَهُ فَقَالَ هُوَ مُؤْتَمَنٌ ثُمَّ قَالَ الْأَجِیرُ وَ الضَّیْفُ أَمِینَانِ لَیْسَ یَقَعُ عَلَیْهِمَا حَدُّ السَّرِقَةِ(2).

«5»

ع، [علل الشرائع] عَنِ ابْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: الضَّیْفُ إِذَا سَرَقَ لَمْ یُقْطَعْ وَ إِنْ أَضَافَ الضَّیْفُ ضَیْفاً فَسَرَقَ قُطِعَ ضَیْفُ الضَّیْفِ (3).

«6»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ وَ عَبْدِ اللَّهِ ابْنَیْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: فِی رَجُلٍ اسْتَأْجَرَ أَجِیراً فَأَقْعَدَهُ عَلَی مَتَاعِهِ فَسَرَقَهُ قَالَ هُوَ مُؤْتَمَنٌ وَ قَالَ فِی رَجُلٍ أَتَی رَجُلًا فَقَالَ أَرْسَلَنِی فُلَانٌ إِلَیْکَ لِتُرْسِلَ إِلَیْهِ بِکَذَا وَ کَذَا فَأَعْطَاهُ وَ صَدَّقَهُ قَالَ فَلَقِیَ صَاحِبَهُ فَقَالَ لَهُ إِنَّ رَسُولَکَ أَتَانِی فَبَعَثْتُ مَعَهُ بِکَذَا وَ کَذَا فَقَالَ مَا أَرْسَلْتُهُ إِلَیْکَ وَ مَا أَتَانِی بِشَیْ ءٍ وَ زَعَمَ الرَّسُولُ أَنَّهُ قَدْ أَرْسَلَهُ وَ قَدْ دَفَعَهُ إِلَیْهِ قَالَ إِنْ وَجَدَ عَلَیْهِ بَیِّنَةً أَنَّهُ لَمْ یُرْسِلْهُ قُطِعَتْ یَدُهُ وَ مَعْنَی ذَلِکَ أَنْ یَکُونَ الرَّسُولُ قَدْ أَقَرَّ مَرَّةً أَنَّهُ لَمْ یُرْسِلْهُ وَ إِنْ لَمْ یَجِدْ بَیِّنَةً فَیَمِینُهُ بِاللَّهِ مَا أَرْسَلْتُ وَ یَسْتَوْفِی الْآخَرُ مِنَ الرَّسُولِ الْمَالَ قَالَ أَ رَأَیْتَ إِنْ زَعَمَ أَنَّهُ إِنَّمَا حَمَلَهُ عَلَی ذَلِکَ الْحَاجَةُ قَالَ یُقْطَعُ لِأَنَّهُ سَرَقَ مَالَ الرَّجُلِ (4).

ص: 183


1- 1. علل الشرائع ج 2 ص 222.
2- 2. المصدر نفسه ص 222.
3- 3. المصدر نفسه ص 222.
4- 4. علل الشرائع ج 2 ص 223، و قال المؤلّف ره فی شرح الکافی ج 7 ص 227: لعله من کلام الکلینی- ره- أدخله بین الخبر لتصحیح شهادة النفی و هو غیر منحصر فیما ذکره اذ یمکن أن یکون ادعی رسالة فی وقت محصور یمکن للشاهد الاطلاع علی عدمه و لعله ذکره علی سبیل التمثیل، أقول: بل هو من کلام أحد الرواة بقرینة هذا الحدیث، مع أن الفقیه و التهذیبین خال عنه، علی أن الصحیح من لفظ الحدیث أن یؤخر قول الراوی هذا عن کلام الامام« و ان یجد بینة» الخ و یکون مراد الراوی أن یمینه علی عدم الإرسال انما یفید إذا کان أقر مرّة فیکون القطع بشاهد- و هو إقرار نفسه مرة- و یمین.

و بر او دست نیافتند سپس برای بار دوّم سرقت نمود، این بار بیّنه و شهود قایم شده و علیه او شهادت به سرقت اوّل و دوّم دادند فرمودند: دستش را به واسطه سرقت اوّلی قطع می کنند ولی پایش را به واسطه سرقت اخیر نمی برند. محضر مبارکش عرض شد: چرا به واسطه سرقت اوّلی دستش را قطع کرده ولی پایش را به واسطه سرقت اخیر قطع نمی کنند؟ فرمودند: زیرا شهود به سرقت اوّلی و دوّمی یک جا شهادت داده اند و اگر ابتداء به سرقت اوّلی شهادت می دادند سپس تأمّل می کردند تا دست سارق را قطع کنند و پس از آن به سرقت دوّمی شهادت می دادند البته پای چپ سارق را نیز قطع می کردند.(1)

روایت21.

ثواب الاعمال: امام صادق علیه السلام از پدرانش نقل کرده اند که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چهار چیز است که هر کدام وارد خانه ای نمی شود مگر آنکه آن را ویران می سازد: خیانت، سرقت، شرابخواری و زنا.(2)

روایت22.

ثواب الاعمال: از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود: معتاد به زنا و دزدی و شراب مانند بت پرست است.(3)

روایت23.

فقه الرضا: دست دزد را قطع نمی کنند مگر آنکه دو بار اقرار کند در صورتی که شاهدی نباشد، کودکی را نزد امیرالمؤمنین علیه السلام آوردند که دزدی کرده بود حضرت امر کرد کشیدن انگشتانش به سنگ تا خون بیاید، بار دوم آوردند دستور داد علامتی بگذارند، بار سوم دستور داد سر انگشتانش را قطع کنند.

اگر بنده ای دزدی کرد بر مولا واجب است یا او را برای حد تسلیم کند یا غرامت ان را بپردازد، اگر بنده خودش اقرار به دزدی کرد دستش قطع نمی شود و مولا غرامت نیز نمی دهد، زیرا او در مال غیر اقرار کرده است.(4)

ص: 187


1- . همان : 269 و 270
2- . ثواب الاعمال : 217
3- . همان : 218
4- . فقه الرضا : 42
«7»

ع، [علل الشرائع] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنِ ابْنِ مَهْزِیَارَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ النَّضْرِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ جَمِیعاً عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ رَجُلٍ سَرَقَ سَرِقَةً فَکَافَرَ عَنْهَا(1)

فَضُرِبَ فَجَاءَ بِهَا بِعَیْنِهَا هَلْ یَجِبُ عَلَیْهِ الْقَطْعُ قَالَ نَعَمْ وَ لَکِنْ لَوِ اعْتَرَفَ وَ لَمْ یَجِئْ بِالسَّرِقَةِ لَمْ تُقْطَعْ یَدُهُ لِأَنَّهُ اعْتَرَفَ عَلَی الْعَذَابِ (2).

«8»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ حَدِّ مَا یُقْطَعُ فِیهِ السَّارِقُ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بَیْضَةُ حَدِیدٍ بِدِرْهَمَیْنِ أَوْ ثَلَاثَةٍ(3).

«9»

ب، [قرب الإسناد] عَنِ الْبَزَّازِ عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: لَا قَطْعَ فِی شَیْ ءٍ مِنْ طَعَامٍ غَیْرِ مَفْرُوغٍ مِنْهُ (4).

«10»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سَعِیدٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ رَجُلٍ اکْتَرَی حِمَاراً ثُمَّ أَقْبَلَ بِهِ إِلَی صَاحِبِ الثِّیَابِ فَابْتَاعَ مِنْهُمْ ثَوْباً أَوْ ثَوْبَیْنِ وَ تَرَکَ الْحِمَارَ قَالَ یُرَدُّ الْحِمَارُ إِلَی صَاحِبِهِ وَ یُتْبَعُ الَّذِی ذَهَبَ بِالثَّوْبَیْنِ وَ لَیْسَ عَلَیْهِ قَطْعٌ إِنَّمَا هِیَ خِیَانَةٌ(5).

«11»

ع، [علل الشرائع] عَنِ ابْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی رَجُلٍ أَشَلِّ الْیَدِ الْیُمْنَی أَوْ أَشَلِّ الشِّمَالِ سَرَقَ قَالَ تُقْطَعُ یَدُهُ الْیُمْنَی عَلَی کُلِّ حَالٍ (6).

«12»

ع، [علل الشرائع] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدٍ وَ ابْنِ رِئَابٍ

ص: 184


1- 1. فی نسخة الکافی ج 7 ص 223« فکابر عنها».
2- 2. علل الشرائع ج 2 ص 222.
3- 3. قرب الإسناد ص 112 ط حجر ص 149 ط نجف.
4- 4. قرب الإسناد ص 93 ط نجف.
5- 5. علل الشرائع ج 2 ص 224.
6- 6. المصدر ج 2 ص 224.

روایت24.

خرائج و جرایح: روایت شده سیاه پوستی بر علی علیه السلام وارد شد و گفت: یا امیرالمؤمنین من دزدی کرده ام مرا پاک کن، حضرت فرمود: شاید محافظی نداشته و تو دزدی کرده ای؟ و سرش را برگرداند، عرض کرد: یا امیرالمؤمنین با وجود محافظ دزدی کرده ام، فرمود: شاید ان مال کمتر از حد نصاب بوده و سرش را برگرداند، عرض کرد: یا امیرالمؤمنین به حد نصاب بوده است.

وقتی سه بار اقرار کرد حضرت دستش را برید. رفت و در راه می گفت: امیرالمؤمنین دست مرا قطع کرده، امام پرهیزکاران، پیشوای پیشانی سپیدها، رهبر دین و اقای اوصیا، مدح می کرد و این را حسنین علیهما السلام شنیدند و از او استقبال کردند، بر حضرت وارد شدند و گفتند: سیاه چرده ای دیدیم که در راه مدح شما می کرد، حضرت خواست تا او را باز گردانند، فرمود: دست تو را بریدم و تو مدح می کنی؟ عرض کرد: یا امیرالمؤمنین تو مرا پاک کردی و این در حالی است که علاقه شدید قلبی من به شما در گوشت و استخوانم مخلوط شده است، اگر مرا تکه تکه هم می کردی محبت شما از دلم بیرون نمی رفت. حضرت برای او دعا کرد و بخش بریده شده را در جایش گذاشت پس سالم و مثل قبل شد.(1)

روایت25.

ارشاد مفید: از امیرالمؤمنین علیه السلام روایت شده: حضرت در اولین دزدی دست راست سارق را قطع می کرد و در مرتبه دوم پای چپش را، در دزدی سوم او را به زندان می انداخت.(2)

روایت26.

تفسیر عیاشی: از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: اگر مردی زنا کند شلاق می خورد و امام و حاکم می تواند او را تا یک سال تبعید کند

ص: 188


1- . مختار الخرائج : 226
2- . ارشاد مفید : 251، باب ذکر برادران امام باقر علیه السلام

عَنْ زُرَارَةَ جَمِیعاً عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی رَجُلٍ أَشَلِّ الْیُمْنَی سَرَقَ قَالَ تُقْطَعُ یَمِینُهُ شَلَّاءَ کَانَتْ أَوْ صَحِیحَةً فَإِنْ عَادَ فَسَرَقَ قُطِعَتْ رِجْلُهُ الْیُسْرَی فَإِنْ عَادَ خُلِّدَ فِی السِّجْنِ وَ أُجْرِیَ عَلَیْهِ طَعَامُهُ مِنْ بَیْتِ مَالِ الْمُسْلِمِینَ یُکَفُّ عَنِ النَّاسِ شَرُّهُ (1).

«13»

ع، [علل الشرائع] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ ابْنِ أَبَانٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ النَّضْرِ عَنِ ابْنِ حُمَیْدٍ عَنِ ابْنِ قَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: قَضَی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی السَّارِقِ إِذَا سَرَقَ قُطِعَتْ یَمِینُهُ وَ إِذَا سَرَقَ مَرَّةً أُخْرَی قُطِعَتْ رِجْلُهُ الْیُسْرَی ثُمَّ إِذَا سَرَقَ مَرَّةً أُخْرَی سَجَنَهُ وَ تُرِکَتْ رِجْلُهُ الْیُمْنَی یَمْشِی عَلَیْهَا إِلَی الْغَائِطِ وَ یَدُهُ الْیُسْرَی یَأْکُلُ بِهَا وَ یَسْتَنْجِی بِهَا.

وَ قَالَ: إِنِّی أَسْتَحِی مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ أَتْرُکَهُ لَا یَنْتَفِعُ بِشَیْ ءٍ وَ لَکِنْ أَسْجُنُهُ حَتَّی یَمُوتَ فِی السِّجْنِ.

وَ قَالَ علیه السلام: مَا قَطَعَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله مِنْ سَارِقٍ بَعْدَ یَدِهِ وَ رِجْلِهِ (2).

«14»

ع، [علل الشرائع] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لَا یَزِیدُ عَلَی قَطْعِ الْیَدِ وَ الرِّجْلِ وَ یَقُولُ إِنِّی لَأَسْتَحِی مِنْ رَبِّی أَنْ أَدَعَهُ لَیْسَ لَهُ مَا یَسْتَنْجِی بِهِ أَوْ یَتَطَهَّرُ بِهِ.

قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ إِنْ هُوَ سَرَقَ بَعْدَ قَطْعِ الْیَدِ وَ الرِّجْلِ قَالَ أَسْتَوْدِعُهُ السِّجْنَ وَ أُغْنِی عَنِ النَّاسِ شَرَّهُ (3).

«15»

ع، [علل الشرائع] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الْحُسَیْنِ عَنِ النَّضْرِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ زُرَارَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام هَلْ کَانَ عَلِیٌّ یَحْبِسُ أَحَداً مِنْ أَهْلِ الْحُدُودِ فَقَالَ لَا إِلَّا السَّارِقَ فَإِنَّهُ کَانَ یَحْبِسُهُ فِی الثَّالِثَةِ بَعْدَ مَا یَقْطَعُ

ص: 185


1- 1. علل الشرائع ج 2 ص 224.
2- 2. علل الشرائع ج 2 ص 223.
3- 3. علل الشرائع ج 2 ص 223.

و همچنین برای شخصی که دزدی کرده و دستش قطع شده سزاوار است.

روایت27.

تفسیر عیاشی: از امام صادق علیه السلام درباره تیمم سؤال شد و ایشان فرمودند: «وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُواْ أَیْدِیَهُمَا » ؛ {و مرد و زن دزد را دستشان را ببرید }(1) و فرمود: «فاغْسِلُواْ وُجُوهَکُمْ وَأَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرَافِقِ » ؛ {صورت و دستهایتان را تا آرنج بشویید}(2) و فرمود: بر دو دستت از موضع قطع، مسح بکش. و فرمود: «وَمَا کَانَ رَبُّکَ نَسِیًّا » ؛ {و پروردگارت هرگز فراموشکار نبوده است}(3)

امیرالمؤمنین علیه السلام این گونه عمل می کردکه چون دست سارق را قطع می کرد، انگشت شست و کف دست برای او باقی می گذارد و به حضرت گفتند: ای امیرالمؤمنین، بخش بیشتر دستش را باقی گذاشته ای؟ به ایشان فرمود: اگر توبه نماید، آنگاه با چه وضو سازد؟ چرا که خدای متعال می فرماید: «وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُواْ أَیْدِیَهُمَا جَزَاء بِمَا کَسَبَا نَکَالًا مِّنَ اللّهِ وَاللّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ*فَمَن تَابَ مِن بَعْدِ ظُلْمِهِ وَأَصْلَحَ فَإِنَّ اللّهَ یَتُوبُ عَلَیْهِ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ » ؛ {و مرد و زن دزد را به سزای آنچه کرده اند دستشان را به عنوان کیفری از جانب خدا ببرید و خداوند توانا و حکیم است*پس هر که بعد از ستم کردنش توبه کند و به صلاح آید خدا توبه او را می پذیرد که خدا آمرزنده مهربان است}(4) .(5)

روایت28.

تفسیر عیاشی: زراره از امام باقر علیه السلام سؤال کرد: مردی سرقت کرده و دست راستش قطع می شود، آنگاه دوباره سرقت می کند و دست چپش هم قطع می شود و برای بار سوم هم سرقت می کند. فرمود: امیرالمؤمنین این فرد را در زندان نگاه می داشت و می فرمود: به راستی که حیا می کنم از خدایم که او را بی دست بگذارم که با آن خود را طهارت بکند و بدون پایی که با آن به دنبال نیازهایش برود. و فرمود: و او چون دست سارقی را قطع می کرد، بدون اینکه به مفصل برسد قطع می کرد و چون پای سارق را قطع می کرد، بدون قطع قوزک ها بود و بر این باور بود که نباید ذره ای از حدود فراموش گردد.(6)

ص: 189


1- . مائده / 38
2- . همان / 6
3- . مریم / 64
4- . مائده / 38 و 39
5- . تفسیر عیاشی 1 : 318
6- . همان

یَدَهُ وَ رِجْلَهُ (1).

«16»

ع، [علل الشرائع] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ السَّارِقِ وَ قَدْ قُطِعَ یَدُهُ فَقَالَ تُقْطَعُ رِجْلُهُ بَعْدَ یَدِهِ فَإِنْ عَادَ حُبِسَ فِی السِّجْنِ وَ أُنْفِقَ عَلَیْهِ مِنْ بَیْتِ مَالِ الْمُسْلِمِینَ (2).

«17»

ع، [علل الشرائع] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الْحُسَیْنِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ إِسْحَاقَ عَنْ أَبِی إِبْرَاهِیمَ علیه السلام قَالَ: تُقْطَعُ یَدُ السَّارِقِ وَ یُتْرَکُ إِبْهَامُهُ وَ صَدْرُ رَاحَتِهِ وَ تُقْطَعُ رِجْلُهُ وَ یُتْرَکُ لَهُ عَقِبُهُ یَمْشِی عَلَیْهَا(3).

«18»

ع، [علل الشرائع] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أُتِیَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بِرِجَالٍ قَدْ سَرَقُوا فَقُطِعَ أَیْدِیهِمْ فَقَالَ إِنَّ الَّذِی بَانَ مِنْ أَجْسَادِکُمْ قَدْ یَصِلُ إِلَی النَّارِ فَإِنْ تَتُوبُوا تَجُرُّوهَا وَ إِلَّا تَتُوبُوا تَجُرَّکُمْ (4).

«19»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ أَبَانِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ الْمُغِیرَةِ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ علیهم السلام قَالَ: لَیْسَ عَلَی الطَّرَّارِ وَ الْمُخْتَلِسِ قَطْعٌ لِأَنَّهَا دَغَارَةٌ مُعْلَنَةٌ وَ لَکِنْ یُقْطَعُ مَنْ یَأْخُذُ وَ یُخْفِی (5).

«20»

ع، [علل الشرائع] عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ بُکَیْرِ بْنِ أَعْیَنَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی رَجُلٍ سَرَقَ

ص: 186


1- 1. علل الشرائع ج 2 ص 223.
2- 2. علل الشرائع ج 2 ص 223.
3- 3. المصدر نفسه ج 2 ص 224.
4- 4. المصدر نفسه ج 2 ص 224.
5- 5. علل الشرائع ج 2 ص 230. و الدغارة و الدغرة: أخذ الشی ء اختلاسا، و فی الحدیث« لا دفع فی الدغرة» قاله الجوهریّ.

روایت29.

تفسیر عیاشی: سماعه از امام صادق علیه السلام روایت کرد که فرمود: اگر سارق را بگیرند کف دست او را از وسط قطع می کنند و اگر تکرار کند قدمش از وسط قطع گردد و اگر باز هم تکرار نمود به زندان افکنده می شود. و اگر در زندان هم دزدی کرد، کشته شود.(1)

روایت30.

تفسیر عیاشی: امام صادق از پدرش علیهما السلام از امیرالمؤمنین روایت کرده که سارقی را نزد حضرت آوردند و دست وی را قطع نمود، و آنگاه بار دیگر او را آوردند و پای او را قطع نمود، و آنگاه برای بار سوم او را آوردند و حضرت فرمود: به راستی که شرمم می آید از آنکه او را بی دستی گذارم که با آن بخورد و بنوشد و طهارت بکند و بی پایی گذارم که با آن راه برود. پس او را تازیانه زد و به زندان افکند و از بیت المال روزی او را داد.(2)

روایت31.

تفسیر عیاشی: جمیل از یکی از اصحاب شیعه از یکی از دو امام علیه السلام روایت کرده که فرمود: دست یا پای سارق قطع نمی شود مگر آنکه دوبار به سرقت اعتراف نماید و اگر از اعتراف بازگشت نماید، سرقت به عهده وی هست و اگر شاهدانی در بین نباشند دستش قطع نمی شود.(3)

روایت32.

تفسیر عیاشی: امام صادق از پدرش علیهما السلام روایت کرده که فرمود: دست و پای کسی قطع نمی شود مگر آنکه به خانه ای نقب زند یا قفلی را بشکند.(4)

روایت33.

تفسیر عیاشی: زرقان دوست ابن ابی داود و رفیق صمیمی وی نقل می کند که:

ص: 190


1- . همان
2- . همان : 319
3- . همان
4- . همان

فَلَمْ یُقْدَرْ عَلَیْهِ ثُمَّ سَرَقَ مَرَّةً أُخْرَی فَجَاءَتِ الْبَیِّنَةُ فَشَهِدُوا عَلَیْهِ بِالسَّرِقَةِ الْأُولَی وَ السَّرِقَةِ الْأَخِیرَةِ قَالَ تُقْطَعُ یَدُهُ بِالسَّرِقَةِ الْأُولَی وَ لَا تُقْطَعُ رِجْلُهُ بِالسَّرِقَةِ الْأَخِیرَةِ فَقِیلَ لَهُ کَیْفَ تُقْطَعُ یَدُهُ بِالسَّرِقَةِ الْأُولَی وَ لَا تُقْطَعُ رِجْلُهُ بِالسَّرِقَةِ الْأَخِیرَةِ فَقَالَ لِأَنَّ الشُّهُودَ شَهِدُوا عَلَیْهِ بِالسَّرِقَةِ الْأُولَی وَ الْأَخِیرَةِ جَمِیعاً فِی مَقَامٍ وَاحِدٍ وَ لَوْ أَنَّ الشُّهُودَ شَهِدُوا عَلَیْهِ بِالسَّرِقَةِ الْأُولَی ثُمَّ أَمْسَکُوا حَتَّی تُقْطَعَ یَدُهُ ثُمَّ شَهِدُوا عَلَیْهِ بَعْدُ بِالسَّرِقَةِ الْأَخِیرَةِ قُطِعَتْ رِجْلُهُ الْیُسْرَی (1).

«21»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَرْبَعٌ لَا تَدْخُلُ بَیْتاً وَاحِدَةٌ مِنْهُنَّ إِلَّا خَرِبَ وَ لَمْ یُعْمَرْ بِالْبَرَکَةِ الْخِیَانَةُ وَ السَّرِقَةُ وَ شُرْبُ الْخَمْرِ وَ الزِّنَا(2).

«22»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ ابْنِ عَمِیرَةَ عَنِ ابْنِ حَازِمٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مُدْمِنُ الزِّنَا وَ السَّرَقِ وَ الشُّرْبِ کَعَابِدِ وَثَنٍ (3).

«23»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: لَا یُقْطَعُ السَّارِقُ حَتَّی یُقِرَّ مَرَّتَیْنِ إِذَا لَمْ یَکُنْ شُهُودٌ وَ أُتِیَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بِصَبِیٍّ قَدْ سَرَقَ فَأَمَرَ بِحَکِّ أَصَابِعِهِ عَلَی الْحَجَرِ حَتَّی خَرَجَ الدَّمُ ثُمَّ أُتِیَ بِهِ ثَانِیَةً وَ قَدْ سَرَقَ فَأَمَرَ بِأَصَابِعِهِ فَشُرِطَتْ ثُمَّ أُتِیَ بِهِ ثَالِثَةً وَ قَدْ سَرَقَ فَقَطَعَ أَنَامِلَهُ فَإِذَا سَرَقَ الْعَبْدُ فَعَلَی مَوْلَاهُ إِمَّا یُسَلِّمُهُ لِلْحَدِّ وَ إِمَّا یَغْرَمُ عَمَّا قَامَ عَلَیْهِ الْحَدُّ فَإِنْ أَقَرَّ الْعَبْدُ عَلَی نَفْسِهِ بِالسَّرَقِ لَمْ یُقْطَعْ وَ لَمْ یَغْرَمْ مَوْلَاهُ لِأَنَّهُ أَقَرَّ فِی

ص: 187


1- 1. علل الشرائع ج 2 ص 269 و 270.
2- 2. ثواب الأعمال ص 217.
3- 3. ثواب الأعمال ص 218.

روزی ابن ابی داود غمزده از نزد معتصم بازگشت و چون از حالش پرسیدم گفت: ای کاش که بیست سال پیش مرده بودم. به او گفتم: آخر چرا؟ گفت: به خاطر آنچه امروز از این سیاه، ابی جعفر محمد بن علی بن موسی (علیه السلام) نزد امیرمؤمنان معتصم دیدم. گفتم: مگر چگونه بود؟ گفت: سارقی علیه خود به سرقت اعتراف نمود و خلیفه خواست که با اجرای حد بر وی او را پاک نماید و برای این کار فقیهان را در محضر خود جمع نمود و محمد بن علی را نیز فراخوانده بود. آنگاه از ما درباره قطع پرسید که از کجای دست باید قطع شود. گوید: من گفتم که از زند زیرین. گفت: و برهان تو بر این چیست؟ گفتم که زیرا دست یعنی انگشتان و کف دست تا زند زیرین. چرا که خداوند در تیمم می فرماید: «فامسحوا بوجوهکم و ایدیکم»(1) و گروهی از حاضران با من موافقت نمودند و برخی نیز گفتند: بلکه قطع بایستی از آرنج صورت گیرد. گفت: و دلیل شما بر این چیست؟ گفتند: زیرا که خدای تعالی درباره شستن دست در وضو می فرماید: «و ایدیکم الی المرافق»(2) و معلوم می شود که حد و مرز دست، آرنج است.

گوید: آنگاه رو سوی محمد بن علی کرد و گفت: ای ابوجعفر، دراین باره چه می گویی؟ و فرمود: دیگران درباره آن سخن گفتند ای امیر مؤمنان. گفت: رها کن آنچه را گفته اند، نظر خود را بگو. فرمود: مرا معذور دارید ای امیرمؤمنان. گفت: به خدا سوگند که راهی نیست جز اینکه ما را از آنچه می دانی آگاه سازی. پس فرمود: اما چون به خدا سوگند خوردی ، باید بگویم که ایشان دراین باره به

ص: 191


1- . نساء / 43
2- . مائده / 6

مَالِ غَیْرِهِ (1).

«24»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ: أَنَّ أَسْوَدَ أُدْخِلَ عَلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنِّی سَرَقْتُ فَطَهِّرْنِی فَقَالَ لَعَلَّکَ سَرَقْتَ مِنْ غَیْرِ حِرْزٍ وَ نَحَّی رَأْسَهُ عَنْهُ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ سَرَقْتُ مِنْ حِرْزٍ فَطَهِّرْنِی فَقَالَ علیه السلام لَعَلَّکَ سَرَقْتَ غَیْرَ نِصَابٍ وَ نَحَّی رَأْسَهُ عَنْهُ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ سَرَقْتُ نِصَاباً.

فَلَمَّا أَقَرَّ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ قَطَعَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَذَهَبَ وَ جَعَلَ یَقُولُ فِی الطَّرِیقِ قَطَعَنِی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ إِمَامُ الْمُتَّقِینَ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ وَ یَعْسُوبُ الدِّینِ وَ سَیِّدُ الْوَصِیِّینَ وَ جَعَلَ یَمْدَحُهُ فَسَمِعَ ذَلِکَ مِنْهُ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ قَدِ اسْتَقْبَلَاهُ فَدَخَلَا عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ قَالا رَأَیْنَا أَسْوَدَ یَمْدَحُکَ فِی الطَّرِیقِ فَبَعَثَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مَنْ أَعَادَهُ إِلَی عِنْدِهِ فَقَالَ لَهُ قَطَعْتُکَ وَ أَنْتَ تَمْدَحُنِی فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِنَّکَ طَهَّرْتَنِی وَ إِنَّ حُبَّکَ مِنْ قَلْبِی قَدْ خَالَطَ لَحْمِی وَ عَظْمِی فَلَوْ قَطَعْتَنِی إِرْباً إِرْباً لَمَّا ذَهَبَ حُبُّکَ مِنْ قَلْبِی فَدَعَا لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ وَضَعَ الْمَقْطُوعَ إِلَی مَوْضِعِهِ فَصَحَّ وَ صَلُحَ کَمَا کَانَ (2).

«25»

شا، [الإرشاد] رَوَی زَیْدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی بَکْرِ بْنِ أَبِی أُوَیْسٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِمْعَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: أَنَّهُ کَانَ یَقْطَعُ یَدَ السَّارِقِ الْیُمْنَی فِی أَوَّلِ سَرِقَتِهِ فَإِنْ سَرَقَ ثَانِیَةً قَطَعَ رِجْلَهُ الْیُسْرَی فَإِنْ سَرَقَ ثَالِثَةً خَلَّدَهُ فِی السِّجْنِ (3).

«26»

شی، [تفسیر العیاشی] فِی رِوَایَةِ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا زَنَی الرَّجُلُ یُجْلَدُ وَ یَنْبَغِی لِلْإِمَامِ أَنْ یَنْفِیَهُ مِنَ الْأَرْضِ الَّتِی جُلِدَ بِهَا إِلَی غَیْرِهَا سَنَةً وَ کَذَلِکَ یَنْبَغِی

ص: 188


1- 1. فقه الرضا: 42.
2- 2. کتاب مختار الخرائج ص 226، و نقله فی المستدرک ج 3 ص 240 بوجه أبسط من الخرائج نفسه.
3- 3. إرشاد المفید: 251 باب ذکر اخوة أبی جعفر الباقر علیه السلام.

راه سنت نرفته اند و قطع بایستی از مفصل ریشه انگشتان باشد و کف دست قطع نمی شود. گفت: و برهان شما بر این چیست؟ فرمود: سخن رسول خدا صلی الله علیه و آله که فرمود: سجده بر هفت عضو است: صورت، دو دست، دو زانو و دو پا، و اگر دست از زند زیرین یا آرنج قطع شود دیگر دستی وجود نخواهد داشت تا بر آن سجده کند و خداوند تبارک و تعالی فرموده است: «و أنّ المساجد لله»(1) و منظور از مساجد، این هفت عضو است که بر آن سجده می شود، «فلا تدعوا مع الله احدا»(2) و آنچه از آن خداست قطع نگردد. گوید: و معتصم از این سخن بسیار خشنود گشت و دستور داد دست سارق را از مفاصل انگشتان و بدون کف دست قطع کنند.

ابن ابی دؤاد گوید: قیامت برایم به پا شد و آرزو کردم که ای کاش زنده نبودم.(3)

روایت34.

مناقب: جماعتی شیعی به امام موسی کاظم علیه السلام نامه نوشتند: عالم درباره مردی که نبش قبر کرده و سرمیت را بریده و کفنش را دزدیده است چه می فرماید؟ جواب به خط حضرت: دستش بریده می شود چون کفن را با وجودمحافظ دزدیده است، صد دینار هم به خاطر بریدن سر باید بپردازد.(4)

روایت35.

نوادر: امام صادق علیه السلام فرمود: از سارق چهار انگشت بریده می شود غیر از انگشت ابهام،و پا از مفصل بریده می شود و پاشنه گذاشته می شود تا بر ان راه برود .(5)

روایت36.

نوادر: ابن سنان گفت از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود:

ص: 192


1- . جن / 18
2- . همان
3- . تفسیر عیاشی 1 : 319 و 320
4- . مناقب ابن شهرآشوب 4 : 292، در ضمن حدیثی طولانی.
5- . ر.ک نوادر ذیل کتاب فقه الرضا : 77

لِلرَّجُلِ إِذَا سَرَقَ وَ قُطِعَتْ یَدُهُ (1).

«27»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ التَّیَمُّمِ فَتَلَا هَذِهِ الْآیَةَ وَ السَّارِقُ وَ السَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَیْدِیَهُما(2) وَ قَالَ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرافِقِ (3) قَالَ فَامْسَحْ عَلَی کَفَّیْکَ مِنْ حَیْثُ مَوْضِعِ الْقَطْعِ قَالَ وَ ما کانَ رَبُّکَ نَسِیًّا(4).

قَالَ وَ کَتَبَ إِلَیْنَا أَبُو مُحَمَّدٍ یَذْکُرُ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ عَامَّةِ أَصْحَابِهِ یَرْفَعُهُ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: أَنَّهُ کَانَ إِذَا قَطَعَ السَّارِقَ تَرَکَ الْإِبْهَامَ وَ الرَّاحَةَ فَقِیلَ لَهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام تَرَکْتَ عَامَّةَ یَدِهِ قَالَ فَقَالَ لَهُمْ فَإِنْ تَابَ فَبِأَیِّ شَیْ ءٍ یَتَوَضَّأُ لِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ وَ السَّارِقُ وَ السَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَیْدِیَهُما جَزاءً بِما کَسَبا نَکالًا مِنَ اللَّهِ ... فَمَنْ تابَ مِنْ بَعْدِ ظُلْمِهِ وَ أَصْلَحَ فَإِنَّ اللَّهَ ... غَفُورٌ رَحِیمٌ (5).

«28»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: عَنْ رَجُلٍ سَرَقَ فَقُطِعَتْ یَدُهُ الْیُمْنَی ثُمَّ سَرَقَ فَقُطِعَتْ رِجْلُهُ الْیُسْرَی ثُمَّ سَرَقَ الثَّالِثَةَ قَالَ کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یُخَلِّدُهُ فِی السِّجْنِ وَ یَقُولُ إِنِّی لَأَسْتَحِی مِنْ رَبِّی أَنْ أَدَعَهُ بِلَا یَدٍ یَسْتَنْظِفُ بِهَا وَ لَا رِجْلٍ یَمْشِی بِهَا إِلَی حَاجَتِهِ قَالَ وَ کَانَ إِذَا قَطَعَ الْیَدَ قَطَعَهَا دُونَ الْمَفْصِلِ وَ إِذَا قَطَعَ الرِّجْلَ قَطَعَهَا دُونَ الْکَعْبَیْنِ قَالَ وَ کَانَ لَا یُرَی أَنْ یَعْقِلَ عَنْ شَیْ ءٍ مِنَ الْحُدُودِ(6).

ص: 189


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 316.
2- 2. المائدة: 38.
3- 3. المائدة: 6.
4- 4. مریم: 64.
5- 5. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 318.
6- 6. المصدر نفسه ج 1 ص 318 و فیه« أن یغفل» و الصحیح ما فی المتن، یقال: عقل عن فلان إذا لزمته دیة فأدیتها عنه، فالمراد بالعقل عن الحدّ التزام الرجل عن غیره أن یحد عوضا عنه، لکنه فی الفقیه ج 4 ص 46 من طبعته الحدیثة« أن یعفی»: و هکذا نقله فی الوسائل.

دست دزد در هر چیزی که مبلغ ان به ربع دینار برسد قطع می شود چه دزدی از خانه یا بازار و یا غیر اینها باشد. کسی که دست راست و چپش فلج است اگر دزدی کند در هر حالی دست راستش قطع می شود.

فرمود: در دزد پا بعد از دست بریده می شود. اگر تکرار شد چیزی قطع نمی شود، لکن در زندان می ماند و از بیت المال به او می دهند.(1)

روایت37.

فقه الرضا: پدرم علیه السلام فرمود: بچه تا یکی دو بار اگر دزدی کرد بخشیده می شود، اگر تکرار شد کوتاه ترین [انگشتانش] بریده می شود.

روایت38.

نهج البلاغه: [و حال اینکه می دانید پیامبر صلّی اللّه علیه و آله زناکار همسردار را سنگسار می کرد سپس بر جنازه اش نماز می خواند و ارثش را به اهلش می سپرد، قاتل را می کشت و ارثش را به زن و فرزندش می داد، دست سارق را قطع می کرد، و زناکار بی همسر را تازیانه می زد، آن گاه قسمت هر دو را از غنیمت می پرداخت و حق داشتند زنان مسلمان را به همسری بگیرند، پیامبر صلّی اللّه علیه و آله گناهکاران را به خاطر گناهشان مؤاخذه می کرد، و حق خدا را نسبت به آنان اجرا می نمود، ولی سهم اسلامی آنان را از آنان منع نمی کرد، و نامشان را از دفتر مسلمانان حذف نمی نمود].(2)

ص: 193


1- . همان
2- . نهج البلاغه، بخش خطبه ها شماره 125
«29»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: إِذَا أُخِذَ السَّارِقُ قُطِعَ مِنْ وَسَطِ الْکَفِّ فَإِنْ عَادَ قُطِعَتْ رِجْلُهُ مِنْ وَسَطِ الْقَدَمِ فَإِنْ عَادَ اسْتُودِعَ السِّجْنَ فَإِنْ سَرَقَ فِی السِّجْنِ قُتِلَ (1).

«30»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام: أَنَّهُ أُتِیَ بِسَارِقٍ فَقَطَعَ یَدَهُ ثُمَّ أُوتِیَ بِهِ مَرَّةً أُخْرَی فَقَطَعَ رِجْلَهُ الْیُسْرَی ثُمَّ أُوتِیَ بِهِ ثَالِثَةً فَقَالَ إِنِّی لَأَسْتَحِی مِنْ رَبِّی أَنْ لَا أَدَعَ لَهُ یَداً یَأْکُلُ بِهَا وَ یَشْرَبُ بِهَا وَ یَسْتَنْجِی بِهَا وَ رِجْلًا یَمْشِی عَلَیْهَا فَجَلَدَهُ وَ اسْتَوْدَعَهُ السِّجْنَ وَ أَنْفَقَ عَلَیْهِ مِنْ بَیْتِ الْمَالِ (2).

«31»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ جَمِیلٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحَدِهِمَا أَنَّهُ علیه السلام قَالَ: لَا یُقْطَعُ السَّارِقُ حَتَّی یُقِرَّ بِالسَّرِقَةِ مَرَّتَیْنِ فَإِنْ رَجَعَ ضَمِنَ السَّرِقَةَ وَ لَمْ یُقْطَعْ إِذَا لَمْ یَکُنْ لَهُ شُهُودٌ(3).

«32»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: لَا یُقْطَعُ إِلَّا مَنْ نَقَبَ بَیْتاً أَوْ کَسَرَ قُفْلًا(4).

«33»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ زُرْقَانَ صَاحِبِ ابْنِ أَبِی دُوَادَ(5) وَ صَدِیقِهِ بِشِدَّةٍ قَالَ:

ص: 190


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 318.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 319.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 319.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 319.
5- 5. فی المصدر« ابن أبی داود» و هو سهو و الصحیح ما أثبتناه فی الصلب، و دواد کغراب و الرجل أحمد بن أبی دواد کان قاضیا ببغداد فی عهد المأمون و المعتصم و الواثق و المتوکل و کان بینه و بین محمّد بن عبد الملک الزیات وزیر المعتصم و الواثق عداوة ففلج فی سنة 233 و سخط علیه المتوکل و علی ولده أبی الولید محمّد بن أحمد، و کان علی القضاء، فأخذ من أبی الولید محمّد بن أحمد مائة و عشرین ألف دینار و جوهرا بأربعین ألف دینار مصادرة و سیره الی بغداد من سامرّاء، و کانت وفاته فی 240 الهجریة. و أمّا زرقان صاحب ابن أبی دواد فلعله أبو جعفر الزیات المحدث.

باب نود و دوم : حد محارب و دزد(سر گردنه) و جواز دورکردن آنها

آیات

- «مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِی الأَرْضِ » ؛ { هر کس کسی را جز به قصاص قتل یا [به کیفر] فسادی در زمین بکشد}(1)

- «إِنَّمَا جَزَاء الَّذِینَ یُحَارِبُونَ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَیَسْعَوْنَ فِی الأَرْضِ فَسَادًا أَن یُقَتَّلُواْ أَوْ یُصَلَّبُواْ أَوْ تُقَطَّعَ أَیْدِیهِمْ وَأَرْجُلُهُم مِّنْ خِلافٍ أَوْ یُنفَوْاْ مِنَ الأَرْضِ ذَلِکَ لَهُمْ خِزْیٌ فِی الدُّنْیَا وَلَهُمْ فِی الآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِیمٌ » ؛ { سزای کسانی که با [دوستداران] خدا و پیامبر او می جنگند و در زمین به فساد می کوشند جز این نیست که کشته شوند یا بر دار آویخته گردند یا دست و پایشان در خلاف جهت یکدیگر بریده شود یا از آن سرزمین تبعید گردند این رسوایی آنان در دنیاست و در آخرت عذابی بزرگ خواهند داشت }(2)

روایات

روایت1.

تفسیر قمی: «إِنَّمَا جَزَاء الَّذِینَ یُحَارِبُونَ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَیَسْعَوْنَ فِی الأَرْضِ فَسَادًا» ؛ امام باقر علیه السلام درباره آیه فرمود: کسی که

ص: 194


1- . مائده / 32، همچنین آیه «من أجل ذلک کتبنا علی بنی اسرائیل أنه من قتل نفسا بغیر نفس أو فساد فی الارض فکأنما قتل الناس جمیعا و من أحیاها فکأنما احیا الناس جمیعا» علی بن ابراهیم گفت: لفظ آیه مخصوص بنی اسرائیل است و معنای آن درباره همه مردم جاری است و این سخن «و من أحیاها فکأنما احیا الناس جمیعا » فرمود: کسی که مردم را از آتش سوزی و غرق شدن یا خراب شدن یا حیوان درنده نجات دهد و یا کمک کردن به او تا بی نیاز شود و یا او را از فقر به ثروت برساند، و بهتر از اینها آنکه او را از گمراهی به سوی هدایت ببرد. می گویم: شاید وجه در این آیه: «و من أجل ذلک» و آیه بعد، داستان خبر فرزندان آدم باشد، که در ابتدای خلقت یکی از آنها کشته شدند که اگر کشته نمی شد انسان های زیادی از صلب او به وجود می آمدند، بنابر ازین وقتی برادرش را کشت، انگار کوچک تا بزرگ و همه مردم کشته شده اند.
2- . همان / 33

رَجَعَ ابْنُ أَبِی دُوَادَ ذَاتَ یَوْمٍ مِنْ عِنْدِ الْمُعْتَصِمِ وَ هُوَ مُغْتَمٌّ فَقُلْتُ لَهُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ وَدِدْتُ الْیَوْمَ أَنِّی قَدْ مِتُّ مُنْذُ عِشْرِینَ سَنَةً قَالَ قُلْتُ لَهُ وَ لِمَ ذَاکَ قَالَ لِمَا کَانَ مِنْ هَذَا الْأَسْوَدِ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الْیَوْمَ بَیْنَ یَدَیْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ قُلْتُ لَهُ وَ کَیْفَ کَانَ ذَلِکَ قَالَ إِنَّ سَارِقاً أَقَرَّ عَلَی نَفْسِهِ بِالسَّرِقَةِ وَ سَأَلَ الْخَلِیفَةَ تَطْهِیرَهُ بِإِقَامَةِ الْحَدِّ عَلَیْهِ فَجَمَعَ لِذَلِکَ الْفُقَهَاءَ فِی مَجْلِسِهِ وَ قَدْ أَحْضَرَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ فَسَأَلْنَا عَنِ الْقَطْعِ فِی أَیِّ مَوْضِعٍ یَجِبُ أَنْ یُقْطَعَ قَالَ فَقُلْتُ مِنَ الْکُرْسُوعِ (1)

قَالَ وَ مَا الْحُجَّةُ فِی ذَلِکَ قَالَ قُلْتُ لِأَنَّ الْیَدَ هِیَ الْأَصَابِعُ وَ الْکَفُّ إِلَی الْکُرْسُوعِ لِقَوْلِ اللَّهِ فِی التَّیَمُّمِ فَامْسَحُوا بِوُجُوهِکُمْ وَ أَیْدِیکُمْ (2) وَ اتَّفَقَ مَعِی عَلَی ذَلِکَ قَوْمٌ وَ قَالَ آخَرُونَ بَلْ یَجِبُ الْقَطْعُ مِنَ الْمِرْفَقِ قَالَ وَ مَا الدَّلِیلُ عَلَی ذَلِکَ قَالُوا لِأَنَّ اللَّهَ لَمَّا قَالَ وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرافِقِ فِی الْغَسْلِ دَلَّ ذَلِکَ عَلَی أَنَّ حَدَّ الْیَدِ هُوَ الْمِرْفَقُ قَالَ فَالْتَفَتَ إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ فَقَالَ مَا تَقُولُ فِی هَذَا یَا أَبَا جَعْفَرٍ فَقَالَ قَدْ تَکَلَّمَ الْقَوْمُ فِیهِ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ دَعْنِی مِمَّا تَکَلَّمُوا بِهِ أَیُّ شَیْ ءٍ عِنْدَکَ قَالَ أَعْفِنِی عَنْ هَذَا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ أَقْسَمْتُ عَلَیْکَ بِاللَّهِ لَمَّا أَخْبَرْتَ بِمَا عِنْدَکَ فِیهِ فَقَالَ علیه السلام أَمَّا إِذْ أَقْسَمْتَ عَلَیَّ بِاللَّهِ إِنِّی أَقُولُ إِنَّهُمْ أَخْطَئُوا

ص: 191


1- 1. الکرسوع: کعصفور: طرف الزند الذی یلی الخنصر الناتئ عند الرسع، أو عظیم فی طرف الوظیف ممّا یلی الرسغ من وظیف الشاء و نحوها من غیر الآدمیین. قاله الفیروزآبادی.
2- 2. المائدة: 6.

با خدا بجنگد و اموال [مردم] را بگیرد و آنها را بکشد، بر اوست که کشته شود و یا به دار آویخته شود. کسی که محاربه کند و بکشد و مالی نگیرد، باید کشته شود ولی به دار نرود. کسی که محاربه کند و مالی به دست آورد ولی کسی را نکشته باشد، دستش باید بریده شود و پایش برعکس آن. و کسی که محاربه کند و نه مالی بگیرد و نه کسی را کشته باشد، تبعید می شود.

سپس خداوند عز و جل استثنا فرموده: «إِلاَّ الَّذِینَ تَابُواْ مِن قَبْلِ أَن تَقْدِرُواْ عَلَیْهِمْ» {مگر کسانی که پیش از آنکه بر ایشان دست یابید توبه کرده باشند} یعنی قبل از دستگیری توسط امام توبه کند.(1)

روایت2.

قرب الاسناد: امام صادق از پدرش علیهما السلام نقل کرد که فرمود: علی علیه السلام فرمود: پوشاندن سر در شب موجب شک و تهمت است.(2)

روایت3.

قرب الاسناد: امام صادق از پدرش علیهما السلام نقل کرد که فرمود: علی علیه السلام فرمود: اگر دزدی بر تو وارد شد مبادرت به زدنش کن، اگر این کار گناهی داشته باشد

من در آن شریکم.(3)

روایت4.

قرب الاسناد: امام صادق از پدرش علیهما السلام نقل کرد که فرمود: اگر کسی بر تو وارد شد و خواست به اهل تو و اموال تو دست درازی کند اگر توانستی او را بزن، دزد در جنگ با خدا و رسول خداست، او را بکش پس اگر چیزی در ان بر تو باشد بر گردن من است.(4)

روایت5.

قرب الاسناد: از امام کاظم علیه السلام نقل شده درباره مردی سوال شد که نیزه و چاقو برای دوستش کشیده است، فرمود: اگر بازی می کرده اشکالی ندارد.(5)

روایت6.

خصال: از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: کسی که در راه دفاع از مالش کشته شود شهید است، کشتن حتی کفار و ناصبی ها در دوران تقیه جایز نیست مگر آنکه قتل کرده باشند

ص: 195


1- . تفسیر قمی : 155
2- . قرب الاسناد : 10
3- . همان : 46
4- . همان : 74
5- [5] . همان : 112

فِیهِ السُّنَّةَ فَإِنَّ الْقَطْعَ یَجِبُ أَنْ یَکُونَ مِنْ مَفْصِلِ أُصُولِ الْأَصَابِعِ فَیُتْرَکُ الْکَفُّ.

قَالَ وَ مَا الْحُجَّةُ فِی ذَلِکَ قَالَ قَوْلُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله السُّجُودُ عَلَی سَبْعَةِ أَعْضَاءٍ الْوَجْهِ وَ الْیَدَیْنِ وَ الرُّکْبَتَیْنِ وَ الرِّجْلَیْنِ فَإِذَا قُطِعَتْ یَدُهُ مِنَ الْکُرْسُوعِ أَوِ الْمِرْفَقِ لَمْ یَبْقَ لَهُ یَدٌ یَسْجُدُ عَلَیْهَا وَ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ أَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ (1) یَعْنِی هَذِهِ الْأَعْضَاءَ السَّبْعَةَ الَّتِی یَسْجُدُ عَلَیْهَا فَلا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَداً وَ مَا کَانَ لِلَّهِ لَمْ یُقْطَعْ قَالَ فَأَعْجَبَ الْمُعْتَصِمُ ذَلِکَ وَ أَمَرَ بِقَطْعِ یَدِ السَّارِقِ مِنْ مَفْصِلِ الْأَصَابِعِ دُونَ الْکَفِّ قَالَ ابْنُ أَبِی دُوَادَ قَامَتْ قِیَامَتِی وَ تَمَنَّیْتُ أَنِّی لَمْ أَکُ حَیّاً(2).

«34»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب أَبُو عَلِیِّ بْنِ رَاشِدٍ وَ غَیْرُهُ قَالُوا: کَتَبَ جَمَاعَةُ الشِّیعَةِ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام مَا یَقُولُ الْعَالِمُ فِی رَجُلٍ نَبَشَ قَبْرَ مَیِّتٍ وَ قَطَعَ رَأْسَ الْمَیِّتِ وَ أَخَذَ الْکَفَنَ الْجَوَابُ بِخَطِّهِ یُقْطَعُ السَّارِقُ لِأَخْذِ الْکَفَنِ مِنْ وَرَاءِ الْحِرْزِ وَ یُلْزَمُ مِائَةَ دِینَارٍ لِقَطْعِ رَأْسِ الْمَیِّتِ (3).

«35»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمَسْعُودِیِّ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: یُقْطَعُ مِنَ السَّارِقِ أَرْبَعَةُ أَصَابِعَ وَ یُتْرَکُ الْإِبْهَامُ وَ یُقْطَعُ الرِّجْلُ مِنَ الْمَفْصِلِ وَ یُتْرَکُ الْعَقِبُ یَطَأُ عَلَیْهِ (4).

«36»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا

ص: 192


1- 1. الجن: 18.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 319 و 320.
3- 3. مناقب ابن شهرآشوب ج 4 ص 292 فی حدیث طویل، و بعده« لانا جعلناه بمنزلة الجنین فی بطن أمه قبل أن ینفخ فیه الروح، فجعلنا فی النطفة عشرین دینارا.
4- 4. راجع النوادر ذیل کتاب فقه الرضا ص 77.

و یا تلاش در افساد، این در صورتی است که بر حال خود و اطرافیانش بیم نداشته باشد.(1)

عیون اخبار الرضا: مانند این در نامه امام رضا علیه السلام به مأمون آمده است.(2)

روایت7.

خصال: در حدیث چهار صد گانه امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: کسی که در راه دفاع از مالش کشته شود شهید است.(3)

روایت8.

عیون اخبار الرضا: امام رضا از پدرانش علیهم السلام روایت کرده که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خدای تعالی دشمن می دارد کسی را که کسی وارد خانه اش شود و او با او نجنگد.(4)

روایت9.

محاسن: از امام صادق علیه السلام نقل شده که امیرالمؤمنین فرمود: سارق محارب را بکش، اگر چیزی به تو رسید خونش به گردن من.(5)

روایت10.

فقه الرضا: کسی که به حریم دیگری تخطی کند کشتنش جایز است، و کسی که سرک به خانه مردم می کشد سنگ زده شود، پس اگر دور شد چیزی بر او نیست، اگر در آنجا ماند و بر اثر سنگ سرش شکست و یا کور شد دیه ندارد.(6)

روایت11.

تفسیر عیاشی: از امام باقر علیه السلام روایت شده که فرمود: هرکه در شهری از شهرها سلاح آخت و کسی را مجروح کرد قصاص می شود و او را به شهری دیگر تبعید کنند. و کسی که

ص: 196


1- . خصال 2 : 153
2- . عیون اخبار الرضا 2 : 124
3- . خصال 2 : 155، در ضمن یک حدیث طولانی
4- . عیون اخبار الرضا 2 : 28
5- . محاسن : 360
6- . فقه الرضا : 42

عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: یُقْطَعُ السَّارِقُ فِی کُلِّ شَیْ ءٍ یَبْلُغُ ثَمَنُهُ مِجَنّاً وَ هُوَ رُبُعُ دِینَارٍ إِنْ کَانَ سَرَقَ مِنْ بَیْتٍ أَوْ سُوقٍ أَوْ غَیْرِ ذَلِکَ وَ الْأَشَلُّ الْیَمِینِ وَ الشِّمَالِ مَتَی سرقت [سَرَقَ] قُطِعَتْ لَهُ الْیُمْنَی عَلَی کُلِّ الْأَحْوَالِ.

قَالَ: وَ یُقْطَعُ مِنَ السَّارِقِ الرِّجْلُ بَعْدَ الْیَدِ فَإِنْ عَادَ فَلَا قَطْعَ عَلَیْهِ وَ لَکِنَّهُ یُخَلَّدُ فِی السِّجْنِ وَ یُنْفَقُ عَلَیْهِ مِنْ بَیْتِ الْمَالِ (1).

«37»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام] قَالَ أَبِی: وَ الصَّبِیُّ مَتَی سَرَقَ عُفِیَ عَنْهُ مَرَّةً أَوْ مَرَّتَیْنِ فَإِنْ عَادَ قُطِعَ أَسْفَلُ مِنْ ذَلِکَ.

«38»

نهج، [نهج البلاغة] فِی کَلَامٍ لَهُ علیه السلام: وَ قَدْ عَلِمْتُمْ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله رَجَمَ الزَّانِیَ الْمُحْصَنَ ثُمَّ صَلَّی عَلَیْهِ ثُمَّ وَرَّثَهُ أَهْلَهُ وَ قَتَلَ الْقَاتِلَ وَ وَرَّثَ مِیرَاثَهُ أَهْلَهُ وَ قَطَعَ السَّارِقَ وَ جَلَدَ الزَّانِیَ غَیْرَ الْمُحْصَنِ ثُمَّ قَسَمَ عَلَیْهِمَا مِنَ الْفَیْ ءِ وَ نَکَحَا الْمُسْلِمَاتِ فَأَخَذَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِذُنُوبِهِمْ وَ أَقَامَ حَقَّ اللَّهِ فِیهِمْ وَ لَمْ یَمْنَعْهُمْ سَهْمَهُمْ مِنَ الْإِسْلَامِ وَ لَمْ یُخْرِجْ أَسْمَاءَهُمْ مِنْ بَیْنِ أَهْلِهِ (2).

ص: 193


1- 1. راجع ذیل کتاب فقه الرضا ص 77.
2- 2. نهج البلاغة تحت الرقم 125 من قسم الخطب، و المتن الذی جعلناه بین العلامتین ساقط من الأصل.

خارج از شهرها سلاح آخته کند و ضربت زند و مجروح کند و مال کسان ستاند و خون کسی نریزد، محارب است و جزای او جزای محارب است و سرنوشت وی با امام؛ اگر خواهد بکشد و دار زند و اگر خواهد دست و پایش را از خلاف ببرد و اگر بجنگد و بکشد و مال ستاند، امام بایستی دست راستش را به خاطر دزدی قطع کند، آنگاه وی را به اولیای دم بسپارد تا او را به گرفتن مال جریمه کنند و آنگاه او را بکشند.

ابوعبیده به حضرت گفت: خداوند حفظت نماید، آیا اولیای دم می توانند از جنایت وی بگذرند؟ امام فرمود: اگر چنین کردند امام بایستی وی را بکشد زیرا که جنگیده و کشته و سرقت نموده است. ابوعبیده گفت: و اگر اولیای دم بخواهند از وی دیه گیرند و رهایش کنند چنین چیزی ممکن است؟ فرمود: خیر باید کشته شود.(1)

روایت12.

تفسیر عیاشی: از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود: قومی بیمار از بنی ضبّة نزد رسول الله صلی الله علیه و آله آمدند، حضرت به ایشان فرمود: نزد من بمانید و چون بهبود یافتید شما را به سریه ای می فرستم. گفتند: ما را از مدینه بیرون فرست و پیامبر ایشان را به محل نگهداری شتران صدقه فرستاد و از ادرار آنها می نوشیدند و از شیر آنها می خوردند و چون حالشان بهبود یافت و توانمند شدند سه تن از چوپانان شتران را کشتند و شتران را بردند و چون این خبر به رسول خدا رسید علی علیه السلام را فرستاد و آن گروه ناگهان خود را در دره ای نزدیک به خاک یمن یافتند و متحیر مانده راه گریزی به بیرون آن نداشتند. و علی علیه السلام ایشان را اسیر کرده و نزد پیامبر آورد و این آیه نازل شد: «إِنَّمَا جَزَاء الَّذِینَ یُحَارِبُونَ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَیَسْعَوْنَ فِی الأَرْضِ فَسَادًا أَن یُقَتَّلُواْ أَوْ یُصَلَّبُواْ أَوْ تُقَطَّعَ أَیْدِیهِمْ وَأَرْجُلُهُم مِّنْ خِلافٍ أَوْ یُنفَوْاْ مِنَ الأَرْضِ»، و رسول خدا قطع کردن دست ها و پاهایشان از خلاف را انتخاب کرد.(2)

روایت13.

تفسیر عیاشی: احمد بن فضل خاقانی از آل رزین گوید:

ص: 197


1- . تفسیر عیاشی 1 : 314
2- . همان : 241 و نیز در دعائم الاسلام 2 : 274 روایت شده است.

باب 92 حد المحارب و اللص و جواز دفعهما

الآیات

المائدة: أَنَّهُ مَنْ قَتَلَ نَفْساً بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسادٍ فِی الْأَرْضِ الآیة(1)

و قال تعالی: إِنَّما جَزاءُ الَّذِینَ یُحارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَسْعَوْنَ فِی الْأَرْضِ فَساداً أَنْ یُقَتَّلُوا أَوْ یُصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَیْدِیهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلافٍ أَوْ یُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ ذلِکَ لَهُمْ خِزْیٌ فِی الدُّنْیا وَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظِیمٌ (2).

الأخبار

«1»

فس، [تفسیر القمی]: إِنَّما جَزاءُ الَّذِینَ یُحارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَسْعَوْنَ فِی الْأَرْضِ فَساداً.

فَإِنَّهُ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: مَنْ حَارَبَ

ص: 194


1- 1. الآیة فی سورة المائدة: 32 هکذا:« مِنْ أَجْلِ ذلِکَ کَتَبْنا عَلی بَنِی إِسْرائِیلَ أَنَّهُ مَنْ قَتَلَ نَفْساً بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسادٍ فِی الْأَرْضِ فَکَأَنَّما قَتَلَ النَّاسَ جَمِیعاً، وَ مَنْ أَحْیاها فَکَأَنَّما أَحْیَا النَّاسَ جَمِیعاً» قال علیّ بن إبراهیم: لفظ الآیة خاصّ فی بنی إسرائیل و معناه جار فی الناس کلهم، و قوله« وَ مَنْ أَحْیاها فَکَأَنَّما أَحْیَا النَّاسَ جَمِیعاً» قال: من أنقذها من حرق أو غرق أو هدم أو سبع أو کفله حتّی یستغنی أو أخرجه من فقر الی غنی، و أفضل من ذلک ان أخرجه من ضلال الی هدی. أقول و لعلّ الوجه فی قوله« من أجل ذلک» و الآیة بعد قصة نبأ ابنی آدم، أنه قتل أحد ابنیه فی أول الخلقة، و لو لم یقتل لجری من صلبه خلق کثیر مثل ما جری من ولده الآخر فالذی قتل أخاه کأنّه قتل هذا الجم الغفیر من الناس.
2- 2. المائدة: 33، و بعده« إِلَّا الَّذِینَ تابُوا مِنْ قَبْلِ أَنْ تَقْدِرُوا عَلَیْهِمْ فَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ» الآیة: 34.

در جلولاء(1)

و بر جاده کاروان رو از حجاج و غیرحجاج، راهزنان به رهگذران زدند و گریختند و این خبر به معتصم رسید و او به عامل خود در آن جا نوشت: این گونه راه را امن نگه می داری؟، در کنار گوش امیر مؤمنان راهزنی می کنند و آن گاه می گریزند؟ یا آن که در عقب ایشان می افتی و آنان را می یابی، یا آن که می فرماییم تا هزار ضربه تازیانه زده شوی و همان جا که راهزنی کرده اند، به دار کشیده شوی.

گوید: پس در پی ایشان برآمد و بر آنان دست یافت و همگی را در بند کشید و آن گاه به معتصم نامه ای نوشت و او فقها را گرد آورد . گوید: وی رای ابن ابی داود را جاری دانست و آن گاه نظر دیگران در باره حکم مربوط به ایشان را جویا شد، حال آن که ابو جعفر محمد بن علی الرضا علیه السلام نیز حضور داشت، گفتند: حکم خداوند در باره ایشان پیش از این در آیه «إِنَّمَا جَزَاء الَّذِینَ یُحَارِبُونَ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَیَسْعوْنَ فِی الأَرْضِ فَسَادًا أَن یُقَتَّلُواْ أَوْ یُصَلَّبُواْ أَوْ تُقَطَّع أَیْدِیهِمْ وَأَرْجُلُهُم مِّنْ خِلافٍ أَوْ یُنفَوْاْ مِنَ الأَرْضِ ذَلِکَ لَهُمْ خِزْیٌ فِی الدُّنْیَا وَلَهُمْ فِی الآخِرَةِ عذَابٌ عظِیمٌ» آمده است و امیرمؤمنان می تواند به هر یک از این احکام حکم نماید.

گوید: وی رو به امام جواد علیه السلام نمود و گفت: نظر شما در باره پاسخ ایشان چیست؟ فرمود: این فقها و قاضی سخنانی گفتند که امیرمؤمنان شنید و گفت: مرا از نظر خود آگاه ساز. فرمود: ایشان در آن چه فتوا نمودند، راه نادرست رفتند، و آن چه که در این امر واجب است آن است که امیر مؤمنان به حال این راهزنان بنگرد و اگر ایشان رهگذران را تنها ترسانده باشند و کسی را نکشته یا مالی را سلب نکرده اند، ایشان را حبس نماید و این معنی تبعید ایشان از سرزمین پس از ترساندن رهگذران می باشد، و اگر رهگذران را ترسانده و کسی را کشته اند، به قتل ایشان دستور دهد و اگر رهگذران را ترسانده و کسی را کشته باشند و مالی را دزدیده باشند، امیر فرماید: دست و پای ایشان را از خلاف قطع کرده و پس از آن به دارشان آویزند.

ص: 198


1- . جلولاء ناحیه ای نزدیک خانقین در راه بغداد به خراسان که به نام رود بزرگی که در آنجا از بعقوبه کشیده می شود و بین خانه ها تقسیم می شود، نامگذاری شده است.

اللَّهَ وَ أَخَذَ الْمَالَ وَ قَتَلَ کَانَ عَلَیْهِ أَنْ یُقْتَلَ أَوْ یُصْلَبَ وَ مَنْ حَارَبَ فَقَتَلَ وَ لَمْ یَأْخُذِ الْمَالَ کَانَ عَلَیْهِ أَنْ یُقْتَلَ وَ لَا یُصْلَبُ وَ مَنْ حَارَبَ فَأَخَذَ الْمَالَ وَ لَمْ یَقْتُلْ کَانَ عَلَیْهِ أَنْ یُقْطَعَ یَدُهُ وَ رِجْلُهُ مِنْ خِلَافٍ وَ مَنْ حَارَبَ وَ لَمْ یَأْخُذِ الْمَالَ وَ لَمْ یَقْتُلْ کَانَ عَلَیْهِ أَنْ یُنْفَی ثُمَّ اسْتَثْنَی عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ إِلَّا الَّذِینَ تابُوا مِنْ قَبْلِ أَنْ تَقْدِرُوا عَلَیْهِمْ یَعْنِی یَتُوبُ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْخُذَهُ الْإِمَامُ (1).

«2»

ب، [قرب الإسناد] عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: التَّقَنُّعُ فِی اللَّیْلِ رِیبَةٌ(2).

«3»

ب، [قرب الإسناد] عَنِ ابْنِ ظَرِیفٍ عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: مَنْ دَخَلَ عَلَیْهِ لِصٌّ فَلْیَبْدُرْهُ بِالضَّرْبَةِ فَمَا تَبِعَهُ مِنْ إِثْمٍ فَأَنَا شَرِیکُهُ فِیهِ (3).

«4»

ب، [قرب الإسناد] عَنِ الْبَزَّازِ عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا دَخَلَ عَلَیْکَ رَجُلٌ یُرِیدُ أَهْلَکَ وَ مَا تَمْلِکُ فَابْدُرْهُ بِالضَّرْبَةِ إِنِ اسْتَطَعْتَ فَإِنَّ اللِّصَّ مُحَارِبٌ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ فَاقْتُلْهُ فَمَا تَبِعَکَ فِیهِ مِنْ شَیْ ءٍ فَهُوَ عَلَیَ (4).

«5»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ شَهَرَ إِلَی صَاحِبِهِ بِالرُّمْحِ وَ السِّکِّینِ فَقَالَ إِنْ کَانَ یَلْعَبُ فَلَا بَأْسَ (5).

«6»

ل، [الخصال] فِی خَبَرِ الْأَعْمَشِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: مَنْ قُتِلَ دُونَ مَالِهِ فَهُوَ شَهِیدٌ وَ لَا یَحِلُّ قَتْلُ أَحَدٍ مِنَ الْکُفَّارِ وَ النُّصَّابِ فِی دَارِ التَّقِیَّةِ إِلَّا قَاتِلٍ

ص: 195


1- 1. تفسیر القمّیّ ص 155.
2- 2. قرب الإسناد ص 10 و فی ط ص 14.
3- 3. قرب الإسناد ص 46 ط حجر و ص 62 ط نجف.
4- 4. قرب الإسناد ص 74 ط حجر و ص 97 ط نجف.
5- 5. قرب الإسناد ص 112 ط حجر.

وی به عامل خود نوشت که این حکم را در حق ایشان اجرا نماید.(1)

روایت14.

تفسیر عیاشی: برید بن معاویة بن عجلی: گوید: مردی از امام صادق علیه السلام در باره آیه «إِنَّمَا جَزَاء الَّذِینَ یُحَارِبُونَ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَیَسْعوْنَ فِی الأَرْضِ فَسَادًا» پرسید و ایشان فرمودند: این امر در اختیار امام است و او هر چه خواهد، امر کند. گفتم: اختیار به امام واگذار شده است؟ فرمود: نه، بلکه به اندازه استحقاق جنایت.(2)

روایت15.

تفسیر عیاشی: سماعة بن مهران، از امام صادق علیه السلام در باره آیه «إِنَّمَا جَزَاء الَّذِینَ یُحَارِبُونَ اللّهَ وَرَسُولَهُ» روایت کرده که فرمود: امام در حکم بر ایشان اختیاردار است؛ اگر خواهد، بکشد و اگر خواهد، دار زند و اگر خواهد، قطع نماید و اگر خواهد، از سرزمین تبعید نماید.(3)

روایت16.

تفسیر عیاشی: زراره، از یکی از دو امام علیهما السلام در باره آیه «إِنَّمَا جَزَاء الَّذِینَ یُحَارِبُونَ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَیَسْعوْنَ فِی الأَرْضِ فَسَادًا أَن یُقَتَّلُواْ أَوْ یُصَلَّبُواْ» روایت کرده که فرمود: مورد معامله قرار نمی گیرد و به او غذا نمی دهند و صدقه نمی پردازند.(4)

روایت17.

تفسیر عیاشی: جمیل بن دراج: گوید از امام صادق علیه السلام در باره آیه «إِنَّمَا جَزَاء الَّذِینَ یُحَارِبُونَ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَیَسْعوْنَ فِی الأَرْضِ فَسَادًا أَن یُقَتَّلُواْ أَوْ یُصَلَّبُواْ أَوْ تُقَطَّع أَیْدِیهِمْ وَأَرْجُلُهُم مِّنْ خِلافٍ أَوْ یُنفَوْاْ مِنَ الأَرْضِ ذَلِکَ لَهُمْ خِزْیٌ فِی الدُّنْیَا وَلَهُمْ فِی الآخِرَةِ عذَابٌ عظِیمٌ» پرسیدم که کدام یک از اموری که خداوند نام برده، در حق ایشان اجرا می شود؟ فرمود: این امر به دست امام است؛ اگر خواهد، قطع کند و اگر خواهد، دار زند و اگر خواهد، بکشد و اگر خواهد، تبعید نماید.

ص: 199


1- . تفسیر عیاشی 1 ک 314 و 315
2- . همان : 315
3- . همان : 315 و 316
4- . همان

أَوْ سَاعٍ فِی فَسَادٍ وَ ذَلِکَ إِذَا لَمْ تَخَفْ عَلَی نَفْسِکَ وَ لَا عَلَی أَصْحَابِکَ (1).

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام]: فیما کتب الرضا علیه السلام للمأمون مثله (2).

«7»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: الْمَقْتُولُ دُونَ مَالِهِ شَهِیدٌ(3).

«8»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُبْغِضُ الرَّجُلَ الَّذِی یُدْخَلُ عَلَیْهِ فِی بَیْتِهِ فَلَا یُقَاتِلُ (4).

صح، [صحیفة الرضا علیه السلام] عن الرضا علیه السلام عن آبائه علیهم السلام: مثله (5).

«9»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ رَجُلٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: اللِّصَّ الْمُحَارِبَ فَاقْتُلْهُ فَمَا أَصَابَکَ فَدَمُهُ فِی عُنُقِی (6).

«10»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: مَنْ تَخَطَّی حَرِیمَ قَوْمٍ حَلَّ قَتْلُهُ وَ مَنِ اطَّلَعَ فِی دَارِ قَوْمٍ رُجِمَ فَإِنْ تَنَحَّی فَلَا شَیْ ءَ عَلَیْهِ فَإِنْ وَقَفَ فَعَلَیْهِ أَنْ یُرْجَمَ فَإِنْ أَعْمَاهُ أَوْ شَجَّهُ فَلَا دِیَةَ لَهُ (7).

«11»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: مَنْ شَهَرَ السِّلَاحَ فِی مِصْرٍ مِنَ الْأَمْصَارِ فَعَقَرَ اقْتُصَّ مِنْهُ وَ نُفِیَ مِنْ تِلْکَ الْبَلْدَةِ وَ مَنْ شَهَرَ السِّلَاحَ فِی

ص: 196


1- 1. الخصال ج 2 ص 153.
2- 2. عیون الأخبار ج 2 ص 124.
3- 3. الخصال ج 2 ص 155 فی حدیث طویل.
4- 4. عیون الأخبار ج 2 ص 28.
5- 5. صحیفة الرضا ص 4.
6- 6. المحاسن ص 360.
7- 7. فقه الرضا علیه السلام ص 42.

گفتم: تبعید به کجا؟ فرمود: از سرزمینی به سرزمین دیگر. و فرمود: علی علیه السلام دو مرد را از کوفه به بصره تبعید نمود.(1)

روایت18.

تفسیر عیاشی: سوره بن کلیب از امام باقر علیه السلام روایت کرده که: عرض کردم مردی از خانه بیرون می آید و شب هنگام به قصد نماز به سمت مسجد می رود و ناگاه مردی پیش رویش می آید و او را با چماقی می زند و لباسش را می گیرد. فرمود: نزد (افراد) شما در باره این چه می گویند؟ گفتم: می گویند این فرد، محارب نیست؛ بلکه محارب در سرزمین های شرک می باشد و این چیزی نیست جز زورگیری. فرمود: پس حرمت کدام از این دو بیشتر است، سرزمین اسلام یا سرزمین شرک؟ گفتم: سرزمین اسلام. پس فرمود: اینان همان کسانی هستند که خداوند در باره آنها می فرماید: «إِنَّمَا جَزَاء الَّذِینَ یُحَارِبُونَ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَیَسْعوْنَ فِی الأَرْضِ فَسَادًا أَن یُقَتَّلُواْ أَوْ یُصَلَّبُواْ أَوْ تُقَطَّع أَیْدِیهِمْ وَأَرْجُلُهُم مِّنْ خِلافٍ أَوْ یُنفَوْاْ مِنَ الأَرْضِ ذَلِکَ لَهُمْ خِزْیٌ فِی الدُّنْیَا وَلَهُمْ فِی الآخِرَةِ عذَابٌ عظِیمٌ ».(2)

ص: 200


1- . همان
2- . همان

غَیْرِ الْأَمْصَارِ فَضَرَبَ وَ عَقَرَ وَ أَخَذَ الْمَالَ وَ لَمْ یَقْتُلْ فَهُوَ مُحَارِبٌ جَزَاؤُهُ جَزَاءُ الْمُحَارِبِ وَ أَمْرُهُ إِلَی الْإِمَامِ إِنْ شَاءَ قَتَلَهُ وَ صَلَبَهُ وَ إِنْ شَاءَ قَطَعَ یَدَهُ وَ رِجْلَهُ قَالَ وَ إِنْ حَارَبَ وَ قَتَلَ وَ أَخَذَ الْمَالَ فَعَلَی الْإِمَامِ أَنْ یَقْطَعَ یَدَهُ الْیَمِینَ بِالسَّرِقَةِ ثُمَّ یَدْفَعَهُ إِلَی أَوْلِیَاءِ الْمَقْتُولِ فَیَتْبَعُونَهُ بِالْمَالِ ثُمَّ یَقْتُلُونَهُ فَقَالَ لَهُ أَبُو عُبَیْدَةَ أَصْلَحَکَ اللَّهُ أَ رَأَیْتَ إِنْ عَفَا عَنْهُ أَوْلِیَاءُ الْمَقْتُولِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ إِنْ عَفَوْا عَنْهُ فَعَلَی الْإِمَامِ أَنْ یَقْتُلَهُ لِأَنَّهُ قَدْ حَارَبَ وَ قَتَلَ وَ سَرَقَ فَقَالَ لَهُ أَبُو عُبَیْدَةَ فَإِنْ أَرَادَ أَوْلِیَاءُ الْمَقْتُولِ أَنْ یَأْخُذُوا مِنْهُ الدِّیَةَ وَ یَدَعُونَهُ أَ لَهُمْ ذَلِکَ قَالَ لَا عَلَیْهِ الْقَتْلُ (1).

«12»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی صَالِحٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَدِمَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَوْمٌ مِنْ بَنِی ضَبَّةَ مَرْضَی فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَقِیمُوا عِنْدِی فَإِذَا بَرَأْتُمْ بَعَثْتُکُمْ فِی سَرِیَّةٍ فَقَالُوا أَخْرِجْنَا مِنَ الْمَدِینَةِ فَبَعَثَ بِهِمْ إِلَی إِبِلِ الصَّدَقَةِ یَشْرَبُونَ مِنْ أَبْوَالِهَا وَ یَأْکُلُونَ مِنْ أَلْبَانِهَا فَلَمَّا بَرَءُوا وَ اشْتَدُّوا قَتَلُوا ثَلَاثَةَ نَفَرٍ کَانُوا فِی الْإِبِلِ وَ سَاقُوا الْإِبِلَ فَبَلَغَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَبَعَثَ إِلَیْهِمْ عَلِیّاً علیه السلام وَ هُمْ فِی وَادٍ قَدْ تَحَیَّرُوا لَیْسَ یَقْدِرُونَ أَنْ یَخْرُجُوا عَنْهُ قَرِیبٍ مِنْ أَرْضِ الْیَمَنِ فَأَخَذَهُمْ فَجَاءَ بِهِمْ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ نَزَلَتْ عَلَیْهِ إِنَّما جَزاءُ الَّذِینَ یُحارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ (2) إِلَی قَوْلِهِ أَوْ یُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ فَاخْتَارَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَطْعَ أَیْدِیهِمْ وَ أَرْجُلِهِمْ مِنْ خِلَافٍ (3).

«13»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْفَضْلِ الْخَاقَانِیِّ مِنْ آلِ رَزِینٍ قَالَ: قُطِعَ الطَّرِیقُ

ص: 197


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 314.
2- 2. المائدة: 33.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 241 و رواه فی الدعائم ج 2 ص 474 راجعه.

روایت19.

تفسیر عیاشی: ابی اسحاق مدائنی روایت کرده که گفت: نزد امام موسی بن جعفر علیه السلام بودم که مردی وارد شد و گفت: فدایت شوم، خداوند می فرماید: «إِنَّمَا جَزَاء الَّذِینَ یُحَارِبُونَ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَیَسْعوْنَ فِی الأَرْضِ فَسَادًا أَن یُقَتَّلُواْ أَوْ یُصَلَّبُواْ أَوْ تُقَطَّع أَیْدِیهِمْ وَأَرْجُلُهُم مِّنْ خِلافٍ أَوْ یُنفَوْاْ مِنَ الأَرْضِ» فرمود: آری، خداوند چنین فرموده است. گفت: فدایت شوم، چه کاری اگر مرتکب شوند به یکی از این چهار کیفر مستحق می گردند؟ پس ابوالحسن به وی گفت: چهار چیز است؛ پس چهار چیز را در برابر چهار چیز بدان: اگر با خدا و رسول خدا بستیزد و در زمین فساد برانگیزد و بکشد، کشته شود؛ و اگر بکشد و مال کسی را گیرد، کشته شود و به دار آویخته شود؛ و اگر مال کسی را گرفت و خون نریخت، دست و پایش از خلاف قطع شود؛ و اگر با خدا و رسول خدا صلی الله علیه و آله ستیزه کند و در زمین فساد انگیزد و کسی را نکشد و مالی هم سلب نکند، از آن سرزمین تبعید می شود. آن مرد گفت: فدایت شوم، حد تبعید وی چیست؟ فرمود: یک سال از سرزمینی که در آن جنایت نموده، به سرزمین دیگر تبعید می شود و به اهالی آن سرزمین نوشته می شود تا جارچی فریاد برآورد که وی تبعیدی است؛ پس با او غذا نخورید و نیاشامید و با وی ازدواج نکنید تا آن که به سرزمین دیگر رود و به اهالی آن سرزمین نیز چنان نامه ای نویسند و این حال تا یک سال ادامه می یابد و اگر این کار، یک سال انجام پذیرد، وی سرشکسته، توبه خواهد نمود. مرد گفت: فدایت شوم،اگر خواست به سرزمین شرک وارد شود؟ فرمود: اگر خواست وارد سرزمین شرک شود، گردن وی زده شود.(1)

روایت21.

تفسیر عیاشی: در روایت ابی اسحاق مدائنی، از ابی الحسن الرضا علیه السلام آمده است که: و اگر رو سوی سرزمین شرک نهاد تا پای بدان نهد چه؟ فرمود: اهل آن به جنگ گرفته شوند.(2)

روایت21.

اختصاص: از امام باقر علیه السلام نقل شده که فرمود:هر کس سوء قصد کند به مؤمنی برای بردن مالش و ریختن خونش کشتن او برای مومن در ان حال روا است.(3)

ص: 201


1- . همان :317
2- . همان
3- . اختصاص : 259

بِجَلُولَاءَ عَلَی السَّابِلَةِ مِنَ الْحُجَّاجِ (1) وَ غَیْرِهِمْ وَ أَفْلَتَ الْقُطَّاعُ فَبَلَغَ الْخَبَرُ الْمُعْتَصِمَ فَکَتَبَ إِلَی عَامِلٍ لَهُ کَانَ بِهَا تَأْمَنُ الطَّرِیقَ کَذَلِکَ (2) یُقْطَعُ عَلَی طَرَفِ أُذُنِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ثُمَّ یَنْفَلِتُ الْقُطَّاعُ فَإِنْ أَنْتَ طَلَبْتَ هَؤُلَاءِ وَ ظَفِرْتَ بِهِمْ وَ إِلَّا أَمَرْتُ بِأَنْ تُضْرَبَ أَلْفَ سَوْطٍ ثُمَّ تُصْلَبَ بِحَیْثُ قُطِعَ الطَّرِیقُ قَالَ فَطَلَبَهُمُ الْعَامِلُ حَتَّی ظَفِرَ بِهِمْ وَ اسْتَوْثَقَ مِنْهُمْ ثُمَّ کَتَبَ بِذَلِکَ إِلَی الْمُعْتَصِمِ فَجَمَعَ الْفُقَهَاءَ قَالَ وَ قَالَ بِرَأْیِ ابْنِ أَبِی دُوَادَ(3)

ثُمَّ سَأَلَ الْآخَرِینَ عَنِ الْحُکْمِ فِیهِمْ وَ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الرِّضَا علیه السلام حَاضِرٌ فَقَالُوا قَدْ سَبَقَ حُکْمُ اللَّهِ فِیهِمْ فِی قَوْلِهِ إِنَّما جَزاءُ الَّذِینَ یُحارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَسْعَوْنَ فِی الْأَرْضِ فَساداً أَنْ یُقَتَّلُوا أَوْ یُصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَیْدِیهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلافٍ أَوْ یُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ وَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ أَنْ یَحْکُمَ بِأَیِّ ذَلِکَ شَاءَ فِیهِمْ قَالَ فَالْتَفَتَ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَقَالَ مَا تَقُولُ فِیمَا أَجَابُوا فِیهِ فَقَالَ قَدْ تَکَلَّمَ هَؤُلَاءِ الْفُقَهَاءُ وَ الْقَاضِی بِمَا سَمِعَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ أَخْبِرْنِی بِمَا عِنْدَکَ قَالَ إِنَّهُمْ قَدْ أَضَلُّوا فِیمَا أَفْتَوْا بِهِ وَ الَّذِی یَجِبُ فِی ذَلِکَ أَنْ یَنْظُرَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ فِی هَؤُلَاءِ الَّذِینَ قَطَعُوا الطَّرِیقَ فَإِنْ کَانُوا أَخَافُوا السَّبِیلَ فَقَطْ وَ لَمْ یَقْتُلُوا أَحَداً وَ لَمْ یَأْخُذُوا مَالًا أَمَرَ بِإِیدَاعِهِمُ الْحَبْسَ فَإِنَّ ذَلِکَ مَعْنَی نَفْیِهِمْ مِنَ الْأَرْضِ بِإِخَافَتِهِمُ السَّبِیلَ وَ إِنْ کَانُوا أَخَافُوا السَّبِیلَ وَ قَتَلُوا النَّفْسَ أَمَرَ بِقَتْلِهِمْ وَ إِنْ کَانُوا أَخَافُوا السَّبِیلَ وَ قَتَلُوا النَّفْسَ وَ أَخَذُوا الْمَالَ أَمَرَ بِقَطْعِ أَیْدِیهِمْ وَ أَرْجُلِهِمْ مِنْ خِلَافٍ وَ صَلْبِهِمْ بَعْدَ ذَلِکَ.

ص: 198


1- 1. جلولا ناحیة قرب خانقین فی طریق بغداد الی خراسان، سمی باسم نهر عظیم هناک یمتد الی بعقوبا و یشق بین منازلها، و السابلة: المارون فی السبیل.
2- 2. فی المصدر و الأصل:« تأمر الطریق بذلک» و هو تصحیف.
3- 3. مر ذکره فی ص 190 من هذا المجلد.

روایت22.

نوادر راوندی: [امام کاظم از پدرانش علیهم السلام نقل کرد که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که سلاحش را به سمت برادر مسلمانش بگیرد فرشتگان لعنش می کنند تا وقتی که سرش را برگرداند.

و نیز فرمود: کسی که سلاح بکشد، خونش هدر است].(1)

باب نود و سوم : کسی که چند حد در او جمع شده باشد با کدام شروع می شود؟

روایات

روایت1.

قرب الاسناد: از امام کاظم علیه السلام نقل شده که کسی سوال کرد مردی که دستگیرش کنند و سه حد داشته باشد: خمر، زنا و دزدی، با کدام شروع می شود؟ فرمود: با حد خمر شروع می شود بعد دزدی و بعد زنا.(2)

ص: 202


1- . نوادر راوندی : 33
2- . قرب الاسناد : 112 چاپ سنگی، در دعائم الاسلام 2 : 464 آمده علی علیه السلام کسی را که هم حد داشت و هم قتل بر او واجب شده بود، ابتدا حد را جاری کرد و سپس کشت. امام باقر علیه السلام فرمود: و نیز اگر چند حد واجب شد که در آنها قتل بود، با حدی غیر از قتل آغاز می شود و آخر، قتل.

قَالَ فَکَتَبَ إِلَی الْعَامِلِ بِأَنْ یُمَثَّلَ ذَلِکَ بِهِمْ (1).

«14»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ ابْنِ مُعَاوِیَةَ الْعِجْلِیِّ قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی إِنَّما جَزاءُ الَّذِینَ یُحارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِلَی قَوْلِهِ فَساداً قَالَ ذَلِکَ إِلَی الْإِمَامِ یَعْمَلُ فِیهِ بِمَا شَاءَ قُلْتُ ذَلِکَ مُفَوَّضٌ إِلَی الْإِمَامِ قَالَ لَا بِحَقِّ الْجِنَایَةِ(2).

«15»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی قَوْلِ اللَّهِ إِنَّما جَزاءُ الَّذِینَ یُحارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ قَالَ الْإِمَامُ فِی الْحُکْمِ فِیهِمْ بِالْخِیَارِ إِنْ شَاءَ قَتَلَ وَ إِنْ شَاءَ صَلَبَ وَ إِنْ شَاءَ قَطَعَ وَ إِنْ شَاءَ نَفَی مِنَ الْأَرْضِ (3).

«16»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَحَدِهِمَا علیهما السلام: فِی قَوْلِهِ إِنَّما جَزاءُ الَّذِینَ یُحارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِلَی قَوْلِهِ أَوْ یُصَلَّبُوا الْآیَةَ قَالَ لَا یُبَایَعُ وَ لَا یُؤْتَی بِطَعَامٍ وَ لَا یُتَصَدَّقُ عَلَیْهِ (4).

«17»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ إِنَّما جَزاءُ الَّذِینَ یُحارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ الْآیَةَ إِلَی آخِرِهَا أَیُّ شَیْ ءٍ عَلَیْهِمْ مِنْ هَذَا الْحَدِّ الَّذِی سَمَّی قَالَ ذَلِکَ إِلَی الْإِمَامِ إِنْ شَاءَ قَطَعَ وَ إِنْ شَاءَ صَلَبَ وَ إِنْ شَاءَ قَتَلَ وَ إِنْ شَاءَ نَفَی.

ص: 199


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 314 و 315.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 315، و رواه الکلینی فی الکافی ج 7 ص 246 و هکذا الشیخ فی التهذیب ج 10 ص 133 من طبعته الحدیثة، و فیه« قال: لا و لکن نحو الجنایة» و قال العلامة المؤلّف فی شرحه: لا ینافی هذا الخبر القول بالتخییر، اذ مفاده أن الامام یختار ما یعلمه صلاحا بحسب جنایته لا بما تشتهیه، و به یمکن الجمع بین الاخبار المختلفة.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 315 و 316.
4- 4. المصدر ج 1 ص 316.

باب نود و چهارم: نهی از شکنجه کردن با غیر آنچه خداوند در حدود معین کرده است

روایات

روایت1.

علل الشرایع: از حضرت باقر علیه السّلام مروی است که فرمودند: اوّل چیزی را که امراء و حکّام حلال شمردند شکنجه بود به خاطر افتراء و دروغی که انس بن مالک بر رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم بست و آن این است که گفت: «رسول خدا دست مردی را محکم به دیوار بست» و از آن به بعد امراء و والیان عذاب و شکنجه را حلال شمردند.(1)

ص: 203


1- . علل الشرایع 2 : 227

قُلْتُ النَّفْیُ إِلَی أَیْنَ قَالَ مِنْ مِصْرٍ إِلَی مِصْرٍ آخَرَ وَ قَالَ إِنَّ عَلِیّاً علیه السلام قَدْ نَفَی رَجُلَیْنِ مِنَ [الْکُوفَةِ] إِلَی الْبَصْرَةِ(1).

«18»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ سَوْرَةَ بْنِ کُلَیْبٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ الرَّجُلُ یَخْرُجُ مِنْ مَنْزِلِهِ إِلَی الْمَسْجِدِ یُرِیدُ الصَّلَاةَ لَیْلًا فَیَسْتَقْبِلُهُ رَجُلٌ فَیَضْرِبُهُ بِعَصًا وَ یَأْخُذُ ثَوْبَهُ قَالَ فَمَا یَقُولُ فِیهِ مَنْ قِبَلَکُمْ قَالَ یَقُولُونَ إِنَّ هَذَا لَیْسَ بِمُحَارِبٍ وَ إِنَّمَا الْمُحَارِبُ فِی الْقُرَی الْمُشْرِکِیَّةِ وَ إِنَّمَا هِیَ دَغَارَةٌ(2) قَالَ فَأَیُّهُمَا أَعْظَمُ حُرْمَةً دَارُ الْإِسْلَامِ أَوْ دَارُ الشِّرْکِ قَالَ قُلْتُ بَلْ دَارُ الْإِسْلَامِ فَقَالَ هَؤُلَاءِ مِنَ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی إِنَّما جَزاءُ الَّذِینَ یُحارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِلَی آخِرِ الْآیَةِ(3).

ص: 200


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 316.
2- 2. الدغرة و الدغارة: الاختلاس، و منه الحدیث« لا قطع فی الدغرة» و لیس الذی ذکره سورة فی الحدیث اختلاسا و دغارة بل هو غارة و فساد فی الأرض بعد اصلاحها، فالذی یطوف باللیل و یضرب من لقیه بالعصا أو یعلوه بالسیف لیأخذ منه ثوبه أو غیر ذلک، قد قام بمضادة السلام بین المؤمنین و محاربة اللّه و رسوله فی تحریم مال المسلم و أن حرمة ماله کحرمة دمه، فهو ممن قال اللّه عزّ و جلّ« إِنَّما جَزاءُ الَّذِینَ یُحارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَسْعَوْنَ فِی الْأَرْضِ فَساداً أَنْ یُقَتَّلُوا أَوْ یُصَلَّبُوا» الآیة. و بالجملة المفهوم من الآیات الکثیرة التی یذکر فیها السعی فی الفساد فی الأرض: أنه الاخلال بالمصالح الاجتماعیة و بالامن و السلام الحاکم بینهم، و یشمل اللصّ المحارب و صاحب الاغارة الذی یقوم بهلاک الحرث و النسل لو قاموا بمقابلته. و من الآیات التی تنص علی ذلک قوله تعالی:« وَ إِذا تَوَلَّی سَعی فِی الْأَرْضِ لِیُفْسِدَ فِیها وَ یُهْلِکَ الْحَرْثَ وَ النَّسْلَ وَ اللَّهُ لا یُحِبُّ الْفَسادَ»( البقرة: 205) و قوله تعالی« یُذَبِّحُ أَبْناءَهُمْ وَ یَسْتَحْیِی نِساءَهُمْ إِنَّهُ کانَ مِنَ الْمُفْسِدِینَ»( القصص: 4).
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 316.

باب نود و پنجم : کشتن کسانی که گناهان کبیره مرتکب می شوند در بار سوم و چهارم

روایات

روایت1.

عیون اخبار الرضا(1)، علل الشرایع: و علّت اینکه در بار چهارم، پس از سه اقامه حدّ بر مرتکب زنا او را باید کشت، چه مرد باشد و چه زن آنست که وی بقانون خدا اهمیّت نداده و آن را نادیده گرفته، و عقوبت آن چندان برای او مهمّ نبوده، و خود را بطور کلّی آزاد دانسته، و فکر کرده است این عمل مسأله ای نمی آفریند جز اینکه عقوبت صد ضربه تازیانه دارد و آنهم برای او امر مهمّی نیست و میتواند فعل شنیع را بجا آورد و غرامت آن را هم تحمّل کند. (و بدین سبب اگر جلوگیری نشود جامعه نابود می شود). و علّت دیگر اینکه کسی که بخدا و حدودش وقعی ننهد و آن را سبک شمارد کافر است، و سزای کسی که کفر ورزد و از آئین حقّ بیرون رود قتل است، و این شخص بدین سبک شماری داخل در کفر شده و قتلش واجب می شود.(2)

می گویم

بعضی از این روایات در باب شرابخواری گذشت.

روایت2.

فقه الرضا: کسانی که اهل گناهان کبیره اند همگی وقتی دو بار حد بر آنها جاری شد به قتل می رسند و شرابخوار در مرتبه چهارم.(3)

ص: 204


1- . عیون اخبار الرضا 2 : 97
2- . علل الشرایع 2 : 233
3- . فقه الرضا : 42
«19»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ الْمَدَائِنِیِّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ رَجُلٌ فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ إِنَّما جَزاءُ الَّذِینَ یُحارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِلَی أَوْ یُنْفَوْا فَقَالَ هَکَذَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَأَیُّ شَیْ ءٍ الَّذِی إِذَا فَعَلَهُ اسْتَحَقَّ وَاحِدَةً مِنْ هَذِهِ الْأَرْبَعِ قَالَ فَقَالَ لَهُ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام أَرْبَعٌ فَخُذْ أَرْبَعاً بِأَرْبَعٍ إِذَا حَارَبَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ سَعَی فِی الْأَرْضِ

فَسَاداً فَقَتَلَ قُتِلَ وَ إِنْ قَتَلَ وَ أَخَذَ الْمَالَ قُتِلَ وَ صُلِبَ (1)

وَ إِنْ أَخَذَ الْمَالَ وَ لَمْ یَقْتُلْ قُطِعَتْ یَدُهُ وَ رِجْلُهُ مِنْ خِلَافٍ وَ إِنْ حَارَبَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ سَعَی فِی الْأَرْضِ فَسَاداً وَ لَمْ یَقْتُلْ وَ لَمْ یَأْخُذِ الْمَالَ نُفِیَ مِنَ الْأَرْضِ فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ مَا حَدُّ نَفْیِهِ قَالَ یُنْفَی مِنَ الْمِصْرِ الَّذِی فَعَلَ فِیهِ مَا فَعَلَ إِلَی غَیْرِهِ ثُمَّ یُکْتَبُ إِلَی أَهْلِ ذَلِکَ الْمِصْرِ أَنْ یُنَادَی عَلَیْهِ بِأَنَّهُ مَنْفِیٌّ فَلَا تُؤَاکِلُوهُ وَ لَا تُشَارِبُوهُ وَ لَا تُنَاکِحُوهُ فَإِذَا خَرَجَ مِنْ ذَلِکَ الْمِصْرِ إِلَی غَیْرِهِ کُتِبَ إِلَیْهِمْ بِمِثْلِ ذَلِکَ فَیُفْعَلُ بِهِ ذَلِکَ سَنَةً فَإِنَّهُ سَیَتُوبُ مِنَ السَّنَةِ وَ هُوَ صَاغِرٌ فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَإِنْ أَتَی أَرْضَ الشِّرْکِ فَدَخَلَهَا قَالَ یُضْرَبُ عُنُقُهُ إِنْ أَرَادَ الدُّخُولَ فِی أَرْضِ الشِّرْکِ (2).

«20»

شی، [تفسیر العیاشی] فِی رِوَایَةِ أَبِی إِسْحَاقَ الْمَدَائِنِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام: قُلْتُ فَإِنْ تَوَجَّهَ إِلَی أَرْضِ الشِّرْکِ لِیَدْخُلَهَا قَالَ قُوتِلَ أَهْلُهَا(3).

«21»

ختص، [الإختصاص] عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: مَنْ فَتَکَ بِمُؤْمِنٍ یُرِیدُ مَالَهُ وَ نَفْسَهُ فَدَمُهُ مُبَاحٌ لِلْمُؤْمِنِ فِی تِلْکَ الْحَالِ (4).

ص: 201


1- 1. و فی الدعائم ج 2 ص 475 عن علیّ علیه السلام أنّه أتی بمحارب فأمر بصلبه حیا و جعل خشبة قائمة ممّا یلی القبلة و جعل قفاه و ظهره ممّا یلی الخشبة و وجهه ممّا یلی الناس مستقبل القبلة، فلما مات ترکه ثلاثة أیام، ثمّ أمر به فأنزل: فصلی علیه و دفن.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 317.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 317.
4- 4. الاختصاص: 259.

باب نود و ششم : سحر(جادوگری) و پیشگویی

آیات

- «وَاتَّبَعُواْ مَا تَتْلُواْ الشَّیَاطِینُ عَلَی مُلْکِ سُلَیْمَانَ وَمَا کَفَرَ سُلَیْمَانُ وَلَکِنَّ الشَّیْاطِینَ کَفَرُواْ یُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ وَمَا أُنزِلَ عَلَی الْمَلَکَیْنِ بِبَابِلَ هَارُوتَ وَمَارُوتَ وَمَا یُعَلِّمَانِ مِنْ أَحَدٍ حَتَّی یَقُولاَ إِنَّمَا نَحْنُ فِتْنَةٌ فَلاَ تَکْفُرْ فَیَتَعَلَّمُونَ مِنْهُمَا مَا یُفَرِّقُونَ بِهِ بَیْنَ الْمَرْءِ وَزَوْجِهِ وَمَا هُم بِضَآرِّینَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللّهِ وَیَتَعَلَّمُونَ مَا یَضُرُّهُمْ وَلاَ یَنفَعُهُمْ وَلَقَدْ عَلِمُواْ لَمَنِ اشْتَرَاهُ مَا لَهُ فِی الآخِرَةِ مِنْ خَلاَقٍ وَلَبِئْسَ مَا شَرَوْاْ بِهِ أَنفُسَهُمْ لَوْ کَانُواْ یَعْلَمُونَ»

- {و آنچه را که شیطان[صفت]ها در سلطنت سلیمان خوانده [و درس گرفته] بودند پیروی کردند و سلیمان کفر نورزید لیکن آن شیطان[صفت]ها به کفر گراییدند که به مردم سحر می آموختند و [نیز از] آنچه بر آن دو فرشته هاروت و ماروت در بابل فرو فرستاده شده بود [پیروی کردند] با اینکه آن دو [فرشته] هیچ کس را تعلیم [سحر] نمی کردند مگر آنکه [قبلا به او] می گفتند ما [وسیله] آزمایشی [برای شما] هستیم پس زنهار کافر نشوی و[لی] آنها از آن دو [فرشته] چیزهایی می آموختند که به وسیله آن میان مرد و همسرش جدایی بیفکنند هر چند بدون فرمان خدا نمی توانستند به وسیله آن به احدی زیان برسانند و [خلاصه] چیزی می آموختند که برایشان زیان داشت و سودی بدیشان نمی رسانید و قطعا [یهودیان] دریافته بودند که هر کس خریدار این [متاع] باشد در آخرت بهره ای ندارد وه که چه بد بود آنچه به جان خریدنداگر می دانستند}(1)

ص: 205


1- . بقرة / 102، و آیه بعد آن: «ولو أنهم آمنوا و اتقوا لمثوبة من عند الله خیر لو کانوا یعلمون» می گویم: ضمیر جمع د ر«واتبعوا» به گروهی از بنی اسراییل باز می گردد که خداوند در آیات قبل ایشان را معرفی کرده بودند که در دنیا و زیور آلات آن فانی شده بودند و به زندگی حرص داشتند و کتاب خدا را پشت سرشان می انداختند، پیامبران را تکذیب می کردند و گاهی می کشتند، و عهد وو پیمان الهی را نقض می کردند. سپس به دنبال شیاطین انسی – ساحران- رفتند و به حکومت و جبروت سلیمان افترا زدند که او هم ساحر و جادوگر است، و این کتابی که خدا به او عطا کرده و از آسمان برای او فرستاده را فریبی برای حکومتش - که بعد او سزاوار هیچ کسی نیست – قرار داده، و نیز تأیید و بر ارکان عزتش که خوابش را کسی ندیده قرار داده است. این نوشته هایی است که بعد خودش برای ما به ارث نهاده است و لذا ما هم به این عجایب مانند او عمل می کنیم، الا اینکه او همه اسرار سحر را می داند و ما نمی دانیم مگر همی مقدار کم را. به سبب پیروی از آنها – یعنی ساحران از شیاطین – در این افترا، اجازه دادند که ایشان هم جادو را پیشه خود کنند و به دنبال آن بروند، آنها هم در جادو غرق شدند و کتاب هایش را خریدند و یاد گرفتند و به آن عمل کردند، با اینکه می دانستند در دین آنها سحر حرام است، و اینکه کسی که حرفه اش این باشد و آن را بخرد، خیر و بهره ای در آخرت ندارد. نظر من بعد از بررسی در لفظ تلاوت و مشتقات آن در قرآن این است که، تلاوت همان قرائت با ترتیل و آرامش و آهنگ خاص است که از بزرگی متکلم و خشوع نسبت به آنچه می خواند است. مانند اینکه سخنرانی در مسأله مهم اجتماعی سخن می گوید و کلامش را به شنوندگان القا می کند تا آن را حفظ کنند و در جان داشته باشند. گاهی صدایش را بالا می برد و گاهی پایین به حسب اقتضای مقام تا معنی در جان شنونده قرار بگیرد و با گوشش بشنود، چه بسا جمله ای را با آهنگ و تکرار منظم بین کلماتش تکرار می کند تا مخاطب فرصت داشته باشد جان کلام را درک کند. این گونه از قرائت که تلاوت باشد، نزد مردم مخصوص بیان فرمان های دستوری و مواعظ حکمت آمیز است و نیز خطاب هایی که در سخنان دانشمندان می شنویم در مسائل اجتماعی و یا ادبی و غیر آن، که می خواهند در شنوندگان تأثیر داشته باشد و با گوش و چشم و جانشان آن را بگیرند. از همین روست که تلاوت را بیشتر در قرائت قرآن و باقی کتاب های آسمانی به کار می برند. از ین رو پیامبر در برخی آیات قرآن به تلاوت برای مردم امر شد بدون آنکه حتی در یک آیه امر به قرائت شود مگر در این آیه «لتقرأه علی الناس علی مکث» که در آن هم معنای تلاوت است. منظور از شیاطین، شیطان های انسانی است، آنها را شیطان نامیده اند که چرا که به خدا کافر و آیات او شدند و به حکومت سلیمان تهمت زدند که با جادو شکل گرفته. سپس ادعا کردند که این سحر از آسمان بر سلیمان نازل شده است، پس یاد گیری و آموزش آن جایز است. سپس کتاب های جادو و اباطیل را مانند کتاب آسمانی برای فریب مردم به شکل تلاوت خواندند. مردم را با آن آزار می دادند و بین زن و شوهر ها اختلاف می انداختند. و در این آیه: «و ما کفر سلیمان ولکن الشیاطین کفروا یعلمون الناس السحر»، سحر به جای کفر نازل شده است و وجه کفر شیاطین، به این که اینها «یعلمون الناس السحر» روشن می شود، پس این سخن به منزله این است که گفته شود: «وما سحر لسلیمان مدی ملکه و حشمته ولکن الشیاطین سحروا» و گفته شده درباره آیه «وما انزل علی الملکین» که «ما» نافیه است و ظاهرا «ما» موصوله است. اشاره به این دارد که خداوند عزوجل دو فرشته به بابل نازل کرد – آنجا سرزمین جادوگران در آن روزگار بود- و به صورت دو مرد درآمدند و به نامهای هاروت و ماروت نامگذاری شدند. آنها علم جادوگری و اسرار آن را برای عامه مردم بیان کردند تا آنکه مردم دانستند که شیاطین جادوگر در ادعایشان به اینکه سحر یک علم آسمانی است که بر سلیمان نازل شده تا سلطنت و ملکش را بنا کند، دروغ می گویند و برای آنها آشکار شد که سحر چیزی نیست مگر امر عجیب و فریبکارانه ای که حقیقتی برای آن نیست و خارق العاده است. این دو فرشته – هاروت و ماروت- وقتی همه مردم سحر را آموختند و دربرابر حقیقت از آن بهره گرفتند، گفتند: «انما نحن فتنة» یعنی ما بوته آزمایش و امتحان هستیم که به شما سحر را می آموزیم تا حق را از آمیختگی با باطل خالص کنیم و سحر را از معجزه حق بشناسید و ساحر دروغگوی کافر از پیامبر راستگوی مؤمن به حق شناخته شود، «فلا تکفر» بعد از اینکه اسرار جادوگری را دانستی، جادوگری نکن و به سحر عمل نکن. مردم از آنها آموخته بودند که آنچه بین زن و شوهر جدایی می اندازد که این شیاطین زیاد آن را با اهالی بابل انجام می دادند و نیز بر این امر اجرت می گرفتند؛ گاهی به خاطر جدایی بین زن و شوهر و گاهی برای حل مشکل و به هم رساندن آنها. بعد از آنکه برای مردم اسرار سحر آشکار شد، خصوصا آنچه که در بین آنها از جدایی بین زن و شوهر شایع شده بود، جادوگران از شوکت و قدرتشان افتادند، امر خدا فرا رسید و امر الهی مقدر است. و این بخش از آیه «وما انزل» عطف بر این بخش است «و ما تتلوا الشیاطین» و معنی آن این است که بنی اسرائیل به خاطر خباثت و شیفتگی شان به مال و مقام فرصت را غنیمت شمرده و آنچه که آن دو فرشته از سحر آورده بودند را دنبال کردند، همانطور که دنبال شیاطین در ملک سلیمان رفته بودند، پس سحر شیاطین را با سحر هاروت و ماروت درآمیختند و مردم را جادو کردند و به این واسطه اموال آنها را گرفتند و چنین و چنان کردند و همه کارهای آنها کفر به آیات الهی و کتاب او بود و از دین و مذهب ایشان فقط طلب سحر را دانستند و برای آنها در قیامت خیر و بهره ای نیست، و چه بد چیزی از ایشان خریدند اگر می دانستند. از این جمله معلوم شد که دانش سحر و آموزش آن برای مردم، احقاق حق و باطل کردن آن چیزی است که ساحران ادعا می کنند که سحر معجزه و قدرت آسمانی و تسلط الهی است، اشکالی برای آن نیست بلکه آن از آن چیزهایی است که آن دو فرشته نازل کردند و کسی که چنین کند در نیت و علم آن دو شریک شده است و برای او در آن پاداش است، و اما کسی که در غیر از این اغراض، حرفه اش را سحر قرار دهد، این کفر به خدای بزرگ است. خرید و فروش که الان در عرف ما به آن عرضه و تقاضا می گویند یعنی صاحب کالا متاعش را برای فروش عرضه کند و مشتری به خاطر نیازی که به آن را دارد، آن را طلب و تقاضا کند، کسی که آن را می فروشد فروشنده و کسی که آن را می خرد مشتری است. و برای همین می فرماید: «لمن اشتراه» یعنی کسی که سحر را کالایی برای مصرف در نیاز خودش می داند، مثلا بین دشمنش و همسر او جدایی بیندازد یا در جایی دیگری نیاز داشته باشد، آن را طلب می کند، بنابراین آن را با پولی می خرد «ما له فی الاخرة من خلاق». و به همین دلیل می فرماید: «و لبئس ما شروا به انفسهم» یعنی ایشان با سحرشان، خودشان را برای فروش به پول کمی عرضه می کنند در حالی که ثمن وجود آنها بهشت است لکن ایشان نمی دانند «و لو أنهم آمنوا» یعنی اگر کفر نمی ورزیدند و جادو نمی کردند و سحر را نمی خریدند، «واتّقوا» یعنی از خدا و عذاب او پروا می کردند، «لمثوبة من عندالله» یعنی در تکذیب جادوگران و ابطال سحر آنها به عمل آن دو فرشته اقتدا می کردند «خیرٌ» برای آنها «لو کانوا یعلمون». و این سخن خدا «و ماهم بضارین به من احد باذن الله» اشاره به این است که عمل سحر اثر گذاری سبب پنهان است که بر عامه مردم سبب بودنش پنهان و بر خواص سببیتش اشکار است. پس هر کس به سبب پنهان به مسببش دست یافت این گونه نیست که خودش به اسرار افرینش پی برده باشد و نه اینکه خدا او را بر ان اسرار اگاه کرده باشد همان طور که سلیمان را بر ان واقف نموده است.بلکه خدا همان گونه که در اثر گذاری اسباب ظاهر اذن تکوینی داده، در تاثیر اسباب پنهان نیز اذن تکوینی داده است و هر کس به یکی از این اسباب به اثرش دست یابد حتما به اذن خدا به ان دست یافته است. و عمل سحر یعنی رسیدن با اسباب مخفی به مسببات آنها، اگرچه نزد خداوند تبارک و تعالی مبغوض است تشریعا اگر به انگیزه تسلط و مقام و گرفتن اموال و افساد در زمین باشد ولی با اذن تکوینی برای امتحان و ابتلای مردم مقرر شده است، خداوند کسی است که مرگ و زندگی را آفرید تا شما را امتحان کند که کدامین از شما نیکوتر عمل می کنید. و این بخش از آیه «و یتعلّمون مایضرهم و لا ینفعهم» عطف بر این سخن خداست که «فیتعلّمون منهما مایفرّقون به بین المرء و زوجه» و معنای آن این است که ایشان آنچه از سحر و جادو آموخته بودند دو گونه بود، یک قسم به دیگران ضرر می رساند مثلا بین زن و شوهر جدایی می انداخت و یک قسم آن به خودشان ضرر می رساند و نفعی به آنها نمی رساند.
«22»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَشَارَ عَلَی أَخِیهِ الْمُسْلِمِ بِسِلَاحِهِ لَعَنَتْهُ الْمَلَائِکَةُ حَتَّی یُنَحِّیَهُ.

وَ قَالَ قَالَ علیه السلام أَیْضاً: مَنْ شَهَرَ فَدَمُهُ هَدَرٌ(1).

باب 93 من اجتمعت علیه الحدود بأیها یبدأ

روایات

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ أُخِذَ وَ عَلَیْهِ ثَلَاثَةُ حُدُودٍ الْخَمْرُ وَ الزِّنَا وَ السَّرِقَةُ بِأَیِّهَا یُبْدَأُ مِنَ الْحُدُودِ قَالَ بِحَدِّ الْخَمْرِ ثُمَّ السَّرِقَةِ ثُمَّ الزِّنَا(2).

ص: 202


1- 1. نوادر الراوندیّ ص 33 و ما بین العلامتین ساقط من الأصل.
2- 2. قرب الإسناد ص 112 ط حجر. و فی دعائم الإسلام ج 2 ص 464، عن علیّ علیه السلام أن رجلا رفع إلیه قد أصاب حدا و وجب علیه القتل فأقام علیه الحدّ فقتله قال أبو جعفر علیه السلام: و کذلک لو اجتمعت علیه حدود کثیرة فیها القتل لکان یبدأ بالحدود التی دون القتل، ثمّ یقتل.

ص: 206

باب 94 النهی عن التعذیب بغیر ما وضع الله من الحدود

روایات

«1»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِنَّ أَوَّلَ مَا اسْتَحَلَّ الْأُمَرَاءُ الْعَذَابَ لَکَذِبَةٌ کَذَبَهَا أَنَسُ بْنُ مَالِکٍ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ سَمَرَ یَدَ رَجُلٍ إِلَی الْحَائِطِ وَ مِنْ ثَمَّ اسْتَحَلَّ الْأُمَرَاءُ الْعَذَابَ (1).

ص: 203


1- 1. علل الشرائع ج 2 ص 227. أقول عن أنس قال: قدم علی النبیّ صلّی اللّه علیه و آله نفر من عکل فأسلموا فاجتووا المدینة فأمرهم أن یأتوا إبل الصدقة فیشربوا من أبوالها و ألبانها ففعلوا فصحوا فارتدوا و قتلوا رعاتها و استاقوا الإبل فبعث فی آثارهم فاتی بهم فقطع أیدیهم و أرجلهم و سمل أعینهم ثمّ لم یحسمهم حتّی ماتوا. و فی روایة فسمر أعینهم و فی روایة: أمر بمسامیر فأحمیت فکحلهم بها و طرحهم بالحرة یستسقون فما یسقون حتّی ماتوا، رواه فی مشکاة المصابیح 307 و قال: متفق علیه.

ص: 207

باب 95 أنه یقتل أصحاب الکبائر فی الثالثة و الرابعة

روایات

«1»

ن (1)،[عیون أخبار الرضا علیه السلام] ع، [علل الشرائع] فِی عِلَلِ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: عِلَّةُ الْقَتْلِ فِی إِقَامَةِ الْحَدِّ فِی الثَّالِثَةِ(2) [عَلَی الزَّانِی وَ الزَّانِیَةِ] لِاسْتِخْفَافِهِمَا وَ قِلَّةِ مُبَالاتِهِمَا بِالضَّرْبِ حَتَّی کَأَنَّهُمَا مُطْلَقٌ لَهُمَا الشَّیْ ءُ وَ عِلَّةٌ أُخْرَی أَنَّ الْمُسْتَخِفَّ بِاللَّهِ وَ بِالْحَدِّ کَافِرٌ فَوَجَبَ عَلَیْهِ الْقَتْلُ لِدُخُولِهِ فِی الْکُفْرِ(3).

أقول

قد مضی بعض الأخبار فی باب شرب الخمر.

«2»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: أَصْحَابُ الْکَبَائِرِ کُلِّهَا إِذَا أُقِیمَ عَلَیْهِمُ الْحَدُّ مَرَّتَیْنِ قُتِلُوا فِی الثَّالِثَةِ وَ شَارِبُ الْخَمْرِ فِی الرَّابِعَةِ(4).

ص: 204


1- 1. عیون الأخبار ج 2 ص 97.
2- 2. زاد فی العیون هاهنا[ علی الزانی و الزانیة].
3- 3. علل الشرائع ج 2 ص 233.
4- 4. فقه الرضا ص 42.

ص: 208

باب 96 السحر و الکهانة

الآیات

البقرة: وَ اتَّبَعُوا ما تَتْلُوا الشَّیاطِینُ عَلی مُلْکِ سُلَیْمانَ وَ ما کَفَرَ سُلَیْمانُ وَ لکِنَّ الشَّیاطِینَ کَفَرُوا یُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ وَ ما أُنْزِلَ عَلَی الْمَلَکَیْنِ بِبابِلَ هارُوتَ وَ مارُوتَ وَ ما یُعَلِّمانِ مِنْ أَحَدٍ حَتَّی یَقُولا إِنَّما نَحْنُ فِتْنَةٌ فَلا تَکْفُرْ فَیَتَعَلَّمُونَ مِنْهُما ما یُفَرِّقُونَ بِهِ بَیْنَ الْمَرْءِ وَ زَوْجِهِ وَ ما هُمْ بِضارِّینَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ وَ یَتَعَلَّمُونَ ما یَضُرُّهُمْ وَ لا یَنْفَعُهُمْ وَ لَقَدْ عَلِمُوا لَمَنِ اشْتَراهُ ما لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ خَلاقٍ وَ لَبِئْسَ ما شَرَوْا بِهِ أَنْفُسَهُمْ لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ (1) الآیات

ص: 205


1- 1. البقرة: 102- و بعده:- وَ لَوْ أَنَّهُمْ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَمَثُوبَةٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ خَیْرٌ لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ» أقول: ضمیر الجمع فی قوله تعالی« وَ اتَّبَعُوا» راجع الی فریق من بنی إسرائیل عرفهم اللّه فی سابق الآیات بأنهم تفانوا فی حبّ الدنیا و زخارفها الفانیة و حرصوا علی الحیاة فنبذوا کتاب اللّه وراء ظهورهم و کذبوا أنبیاء اللّه و قتلوهم أحیانا، و نقضوا عهد اللّه و میثاقه. ثمّ بعد ذلک اتبعوا شیاطین الانس- و هم السحرة- فی الافتراء علی ملک سلیمان و حشمته بأنها کانت بالسحر و أن الکتاب الذی أعطاه اللّه عزّ و جلّ و أنزله من السماء علیه تشییدا لملکه الموهوب له- الذی لا ینبغی لاحد من بعده- و تأییدا و تثبیتا لارکان عزته التی لا ترام، انما هی هذه الصحائف التی ورثناها بعده؛ فلذلک نعمل العجائب کما کان یعمل، الا أنّه کان یعرف جمیع أسرار السحر، و نحن لا نعلم و لا نعرف منها الا هذا النذر الیسیر. فبسبب اتباعهم- أعنی السحرة الشیاطین- فی هذا الافتراء رخصوا لانفسهم أن یتعاطوه، و قاموا فی الطلب، و خاضوا فی السحر و اشتروا صحائفه و تعلموه و عملوا به، مع علمهم بأن ذلک حرام محرم فی مذهبهم، و أن متعاطی ذلک و مشتریه ما له فی الآخرة من خلاق. و الظاهر عندی- بعد تتبع ما ورد من لفظ التلاوة و تصریفها فی القرآن المجید- أن التلاوة هی القراءة بالترتیل و الطمأنینة مع طنطنة خاصّة تنشأ من تعظیم نفس المتکلم و خشوعه بالنسبة الی عظمة ما یتلوه، کأن خطیبا یخطب فی مهم اجتماعی و یلقی کلمته علی السامعین لیعوه و یحفظوه، فتارة یخفض صوته و تارة یعلو بها حسبما اقتضی المقام، لیقع المعنی فی قلب السامع موقعه، و یأخذ بسمعه مآخذه، و ربما کرر جملة من کلامه مع ترتیل و تتابع بین کلماته بحیث یسع المخاطب أن یعرف مغزی الکلام. و هذا النحو من القراءة، و هی التلاوة، خاص عند الناس بإلقاء الفرامین المولویة و المواعظ الحکمیة، و الخطابات التی یلقونها فی أندیة العلماء، تحقیقا لامر اجتماعی أو أدبی أو غیر ذلک ممّا یراد بها التأثیر فی السامعین و الاخذ بأسماعهم و أبصارهم و قلوبهم. و من أجل ذلک نفسه کثر استعمال التلاوة فی قراءة القرآن و سائر الکتب المنزلة من عند اللّه عزّ و جلّ، و لذلک أمر النبیّ صلّی اللّه علیه و آله فی مواضع من القرآن العزیز أن یتلوه علی الناس من دون أن یأمره بالقراءة علیهم، حتی فی آیة واحدة اللّهمّ الا فی قوله تعالی« لِتَقْرَأَهُ عَلَی النَّاسِ عَلی مُکْثٍ» و فیه مفهوم التلاوة. و المراد بالشیاطین شیاطین الانس، سموا شیطانا لکفرهم باللّه و آیاته و افترائهم علی ملک سلیمان بأنّه کان بالسحر، ثمّ ادعاؤهم افتراء علی اللّه أن السحر نازل من السماء الی سلیمان، فهو جائز تعلیمه و تعلمه، ثمّ قراءتهم صحف السحر و الاباطیل بصورة التلاوة کما یتلی کتب اللّه المنزلة تمویها علی العوام، مع ما کانوا یؤذون الناس بسحرهم و یفرقون به بین المرء و زوجه. و فی قوله تعالی:« وَ ما کَفَرَ سُلَیْمانُ وَ لکِنَّ الشَّیاطِینَ کَفَرُوا یُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ» نزل السحر منزلة الکفر، و بین وجه کفر الشیاطین بأنهم« یُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ» فقوله هذا بمنزلة أن یقال:« و ما سحر سلیمان مدی ملکه و حشمته و لکن الشیاطین سحروا» و قیل فی قوله تعالی:« وَ ما أُنْزِلَ عَلَی الْمَلَکَیْنِ» الخ أن« ما» نافیة، و الظاهر أنها موصولة، یشیر الی أن اللّه عزّ و جلّ أنزل ملکین ببابل- و کان عاصمة السحرة یومئذ فتصورا و تمثلا بصورة رجلین و تسمیا باسم هاروت و ماروت، و أظهرا علم السحر و أسراره لعامة الناس حتّی یعرفوا أن شیاطین السحرة کاذبون فی دعواهم بأن السحر علم سماوی نزل علی سلیمان لتشیید ملکه و سلطانه، و یتبین لهم أن السحر لیس الا مخرقة و تمویه أباطیل لا حقیقة لها بصورة خارقة للعادة. و هذان الملکان- هاروت و ماروت- حیثما علما أحدا من الناس السحر و أظهروه علی حقیقته کانا یقولان« إِنَّما نَحْنُ فِتْنَةٌ» أی بوتقة خلاص و امتحان انما نعلمک السحر لیخلص الحق من مزاج الباطل، و یعرف السحر من معجزة الحق، و یظهر الساحر الکاذب الکافر من النبیّ الصادق المؤمن للحق،« فَلا تَکْفُرْ» أنت بعد تعلم أسرار السحر أی لا تسحر و لا تعمل السحر. فکان الناس یتعلمون منهما ما یفرقون به بین المرء و زوجه لما کانت الشیاطین تفعل ذلک کثیرا بأهالی بابل، و یأخذون علی ذلک الاجر تارة من هذا للتفریق بین زوجین معینین و تارة منهما أو من أحدهما لحل ذلک و التألیف بینهما، فبعد ما ظهرت العامّة بأسرار السحر- خصوصا ما کان شایعا فیهم من التفریق بین المرء و زوجه- سقط الساحرون من شوکتهم و قدرتهم، و بلغ أمر اللّه و کان امر اللّه قدرا مقدورا. و قوله« وَ ما أُنْزِلَ» عطف علی قوله« ما تَتْلُوا الشَّیاطِینُ» و المعنی أن بنی إسرائیل لخبثهم و حرصهم علی المال و الجاه اغتنموا الفرصة و اتبعوا ما أنزل علی الملکین من السحر کما اتبعوا ما تتلوا الشیاطین علی ملک سلیمان فضموا سحر الشیاطین مع سحر الملکین و سحروا علی الناس، و أخذوا بذلک أموالهم و فعلوا و فعلوا و لیس ما فعلوا الا الکفر بآیات اللّه و کتبه، و لقد علموا من دینهم و مذهبهم أنّه لمن اشتری و طلب السحر، ما له فی الآخرة من خلاق، و لبئس ما شروا به أنفسهم لو کانوا یعلمون. فیعرف من جملة ذلک أن عرفان السحر و تعلمه و تعلیمه لعامة الناس احقاقا للحق و ابطالا لما یدعونه السحرة من الاعجاز و القدرة السماوی و السیطرة الإلهی، لا بأس به، بل هو مما أنزل اللّه لتحقیقه ملکین، فمن فعل ذلک، فقد شرک الملکین فی نیتهما و عملهما و له مثوبة ذلک، و أمّا تعاطی السحر لغیر ذلک من الاغراض فهو الکفر باللّه العظیم، و الشراء و الاشتراء هو ما نسمیه الآن فی عرفنا« بالعرض و التقاضی» فالشراء أن یعرض صاحب المتاع متاعه للبیع، و الاشتراء أن یطلب المتاع و یتقاضاه من له الحاجة الی ذلک المتاع، فإذا باعه ذاک الشاری و ابتاعه هذا المشتری فقدتم. و لذلک یقول:« لَمَنِ اشْتَراهُ» أی من طلب السحر متاعا لیصرفه فی حاجة نفسه فیفرق مثلا بین عدوه و زوجته، أو لیصرفه لحاجة غیره فیبیعه منه بثمن« ما لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ خَلاقٍ» أی من نصیب. و لذلک نفسه یقول:« وَ لَبِئْسَ ما شَرَوْا بِهِ أَنْفُسَهُمْ» أی أنهم بفعلهم السحر قد عرضوا أنفسهم للبیع بثمن قلیل و قد کانت غالبا ثمنها الجنة، لکنهم لا یعلمون« وَ لَوْ أَنَّهُمْ آمَنُوا» أی لم یکفروا أی لم یسحروا بل لم یشتروا السحر« وَ اتَّقَوْا» من اللّه و عذابه« لَمَثُوبَةٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ» تنالهم فی حلهم السحر و تکذیب السحرة اقتداء بما فعل الملکان النازلان« خَیْرٌ» لهم« لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ». و قوله:« وَ ما هُمْ بِضارِّینَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ» اشارة الی أن فعل السحر انما هو تأثیر سبب خفی علی عامة الناس ظاهر سببیته علی الخاصّة، فمن توصل بالسبب الخفی علی مسببه، لیس قد ظهر علی سر الخلقة بذاته و لا هو ممن أظهره اللّه علی ذلک کما أظهر علی ذلک سلیمان، بل اللّه عزّ و جلّ کما أذن اذنا تکوینیا فی تأثیر الأسباب الظاهرة أذن فی تأثیر الأسباب الخفیة، و من توصل بأحد من الأسباب- الظاهرة أو الخفیة- فقد أخذ باذن اللّه عزّ و جلّ. و فعل السحر- أعنی التوصل بالأسباب الخفیة علی مسبباتها- و ان کانت مبغوضا للّه عزّ و جلّ تشریعا إذا کانت بداعی السیطرة و الجاه و أخذ الأموال و الافساد فی الأرض لکنه مأذون بالاذن التکوینی ابتلاء و اختیارا للناس، هو الذی خلق الموت و الحیاة لیبلوکم أیکم أحسن عملا. و قوله« وَ یَتَعَلَّمُونَ ما یَضُرُّهُمْ وَ لا یَنْفَعُهُمْ» عطف علی قوله« فَیَتَعَلَّمُونَ مِنْهُما ما یُفَرِّقُونَ بِهِ بَیْنَ الْمَرْءِ وَ زَوْجِهِ» و المعنی أن ما کانوا یتعلمونه من السحر کانت علی قسمین قسم منها ما کان یضر بالغیر فیفرقون به بین المرء و زوجه، و قسم منها ما یضر بأنفسهم و لا ینفعهم.

- «فَلَمَّا أَلْقَوْاْ سَحَرُواْ أَعْیُنَ النَّاسِ وَاسْتَرْهَبُوهُمْ وَجَاءوا بِسِحْرٍ عَظِیمٍ» ؛ {چون افکندند دیدگان مردم را افسون کردند و آنان را به ترس انداختند و سحری بزرگ در میان آوردند}(1)

- «وَلاَ یُفْلِحُ السَّاحِرُونَ» ؛ {و حال آنکه جادوگران رستگار نمی شوند}(2)

- «قَالَ مُوسَی مَا جِئْتُم بِهِ السِّحْرُ إِنَّ اللّهَ سَیُبْطِلُهُ إِنَّ اللّهَ لاَ یُصْلِحُ عَمَلَ الْمُفْسِدِینَ» ؛ {موسی گفت آنچه را شما به میان آوردید سحر است به زودی خدا آن را باطل خواهد کرد آری خدا کار مفسدان را تایید نمی کند}(3)

می ساختند؟ فرمود: به خدا آنهامجسمه های شبیه انسان نبوده اند، لکن مجسمه های درخت و مانند ان بوده است.(4)

ابو بصیر گفت به امام صادق علیه السلام عرض کردم: ما متکا ها و زیرانداز هایی پهن می کنیم که تصویر دارند، فرمود: آنچه که پهن می کنید و به آن تکیه می دهید و بر ان راه می روید اشکالی ندارد، انچه ایراد دارد مجسمه هایی است که بر دیوار یا تخت ها نصب می شود.(5) ■ - «فَلَمَّا أَلْقَوْاْ سَحَرُواْ أَعْیُنَ النَّاسِ وَاسْتَرْهَبُوهُمْ وَجَاءوا بِسِحْرٍ عَظِیمٍ» ؛ {چون افکندند دیدگان مردم را افسون کردند و آنان را به ترس انداختند و سحری بزرگ در میان آوردند}(6)

- «وَلاَ یُفْلِحُ السَّاحِرُونَ» ؛ {و حال آنکه جادوگران رستگار نمی شوند}(7)

- «قَالَ مُوسَی مَا جِئْتُم بِهِ السِّحْرُ إِنَّ اللّهَ سَیُبْطِلُهُ إِنَّ اللّهَ لاَ یُصْلِحُ عَمَلَ الْمُفْسِدِینَ» ؛ {موسی گفت آنچه را شما به میان آوردید سحر است به زودی خدا آن را باطل خواهد کرد آری خدا کار مفسدان را تایید نمی کند}(8)

- «قَالَ بَلْ أَلْقُوا فَإِذَا حِبَالُهُمْ وَعِصِیُّهُمْ یُخَیَّلُ إِلَیْهِ مِن سِحْرِهِمْ أَنَّهَا تَسْعَی*فَأَوْجَسَ فِی نَفْسِهِ خِیفَةً مُّوسَی*قُلْنَا لَا تَخَفْ إِنَّکَ أَنتَ الْأَعْلَی*وَأَلْقِ مَا فِی یَمِینِکَ تَلْقَفْ مَا صَنَعُوا إِنَّمَا صَنَعُوا کَیْدُ سَاحِرٍ وَلَا یُفْلِحُ السَّاحِرُ حَیْثُ أَتَی» ؛ {گفت [نه] بلکه شما بیندازید پس ناگهان ریسمانها و چوبدستی هایشان بر اثر سحرشان در خیال او [چنین] می نمود که آنها به شتاب می خزند*و موسی در خود بیمی احساس کرد*گفتیم مترس که تو خود برتری*و آنچه در دست راست داری بینداز تا هر چه را ساخته اند ببلعد در حقیقت آنچه سرهم بندی کرده اند افسون افسونگر است و افسونگر هر جا برود رستگار نمی شود}(9)

- «هَلْ أُنَبِّئُکُمْ عَلَی مَن تَنَزَّلُ الشَّیَاطِینُ*تَنَزَّلُ عَلَی کُلِّ أَفَّاکٍ أَثِیمٍ*یُلْقُونَ السَّمْعَ وَأَکْثَرُهُمْ کَاذِبُونَ» ؛ {آیا شما را خبر دهم که شیاطین بر چه کسی فرود می آیند*بر هر دروغزن گناهکاری فرود می آیند*که [دزدانه] گوش فرا می دارند و بیشترشان دروغگویند}(10)

- «وَمِن شَرِّ النَّفَّاثَاتِ فِی الْعُقَدِ*وَمِن شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ» ؛ {و از شر دمندگان افسون در گره ها*و از شر [هر] حسود آنگاه که حسد ورزد}(11)

ص: 209


1- . اعراف / 116
2- . یونس / 77
3- . همان / 81
4- . مکارم الاخلاق : 153
5- . همان
6- . اعراف / 116
7- . یونس / 77
8- . همان / 81
9- . طه / 66-69
10- . شعراء / 221
11- . فلق / 3 و 4

ص: 206

روایات

روایت1.

امالی: از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود: چهار گروه وارد بهشت نمی شوند: پیشگو، منافق، معتاد به شراب و قتات یعنی سخن چین.(1)

روایت2.

قرب الاسناد: امام صادق از پدرش علیهما السلام نقل کرد که علی علیه السلام فرمود: کسی که چیزی از سحر یاد بگیرد کم یا زیاد، حتما کافر شده و از رحمت خدا خارج شده است. حدش این است که کشته شود مگر آنکه توبه کند.(2)

روایت3.

قرب الاسناد: مردی بود که جادوگری می کرد و برای آن از مردم مزد می گرفت. حج به جا آورد و در منی با امام صادق علیه السلام ملاقات کرد. عرض کرد: فدایت شوم، من کارم سحر و جادوست و برای آن اجرت می گیرم و زندگی من این است، اکنون حج گذارده ام و خدا بر من منت گذاشت شما را زیارت کنم، به سوی خدا توبه می کنم، آیا چیزی از آن را باید بیرون نمایم؟ فرمود: بله [مشکلات مردم را] بگشا و گره نزن.(3)

روایت4.

خصال: از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: هر کس کهانت کند یا در باره او کهانت شود، از دین محمد صلی الله علیه و آله بیزاری جسته است (شرح: کهانت نوعی غیب گویی است که کاهن با ادعای تماس با اجنّه آن را انجام می دهد) راوی می گوید: گفتم: قیافه شناسی چطور؟ فرمود: دوست ندارم نزد آنان روی، البته آنها کمتر چیزی می گویند که نزدیک به واقعیت نباشد. و فرمود: قیافه شناسی بازمانده ای از نبوّت است که در اختیار مردم قرار گرفته است.(4)

ص: 210


1- . امالی صدوق : 243
2- . قرب الاسناد : 71 چاپ سنگی
3- . همان : 25، گفته شده: بعضی علمای ما حل و گره گشایی را به غیر از جادو مانند قرآن، ذکر، دعا و اینها اختصاص داده اند. این خوب است زیرا تصریحی به جایز بودن حل با جادو و سحر نداریم. گشایش سحر با ضد آن است، پس شکی در جواز آن نیست و دیدیم که در تفسیر آیه منظور از خرید جادو همان کسب و کار با آن است.
4- . خصال 1 : 13

ص: 207

روایت5.

خصال: امام صادق علیه السلام از پدرش نقل می کند که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: نوشتن دعا اثر ندارد مگر در سه جا: در سم هر گزنده ای یا چشم زخم یا خونی که بند نیاید.(1)

روایت6.

خصال: از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: دمیدن در دعای نوشته شده و طعام و محل سجده مکروه است.(2)

می گویم: در باب شرابخواری از قول پیامبر صلی الله علیه و آله آمده بود که فرمود: سه گروهند که وارد بهشت نمی شوند: معتاد به شراب، معتاد به جادوگری و قطع کننده فامیلی .

روایت7.

خصال: نصر بن قابوس نقل می کند که از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود:

ص: 211


1- . همان : 76
2- . همان

ص: 208

منجّم ملعون است و کاهن ملعون است و جادوگر ملعون است و زن آوازه خوان ملعون است و کسی که به او پناه دهد و از کسب او بخورد ملعون است، و نیز فرمود: منجّم مانند کاهن و کاهن مانند جادوگر و جادوگر مانند کافر و کافر در دوزخ است.(1)

صدوق رحمة الله علیه می گوید: منجم ملعون، کسی است که به قدیم بودن فلک معتقد است، و عقیده به پدید آورنده و خالق آن ندارد. (و کاهن کسی است که با ادعای داشتن رابطه با عالم بالا پیشگویی می کند)(2)

روایت8.

خصال: در حدیث چهارصد گانه امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید: کسی در جای سجده و غذا و نوشیدنی و دعایش نمی دمد.(3)

روایت9.

علل الشرایع: از امام باقر از پدر بزرگوارشان علیهما السّلام نقل شده که فرمودند: رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم فرمودند: ساحر مسلمان را باید کشت ولی ساحر کفّار را نباید کشت. محضر مبارکش عرض شد: یا رسول اللَّه چرا ساحر کفّار را نباید کشت؟ حضرت فرمودند: زیرا شرکی که دارد بزرگتر از ساحر بودنش می باشد در حالی که به خاطر شرکش او را نمی کشند و نیز به این علت که سحر و شرک قرین همند.

و از معصوم مروی است که توبه ساحر آن است که مشکلات را باز کند و گره نزند.(4)

روایت10.

امالی: در مناهی پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله امده که حضرت از امدن نزد غیبگو نهی کرده و فرموده اند: کسی که او را تصدیق کند، از آنچه بر پیامبر نازل شده بیزاری جسته است.(5)

روایت11.

سرائر: ابن واقد گفت: به امام صادق علیه السلام عرض کردم، در جزیره مردی داریم که چه بسا خبر می دهد به کسی که نزدش می اید و از مالی که به سرقت رفته یا مانند ان می پرسد. ایا ما از او بپرسیم ؟ فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که

ص: 212


1- . همان : 143
2- . همان
3- . همان 2 : 156
4- . همان : 233
5- . امالی صدوق : 239

الأعراف: فَلَمَّا أَلْقَوْا سَحَرُوا أَعْیُنَ النَّاسِ وَ اسْتَرْهَبُوهُمْ وَ جاؤُ بِسِحْرٍ عَظِیمٍ (1)

یونس: وَ لا یُفْلِحُ السَّاحِرُونَ (2)

و قال تعالی: قالَ مُوسی ما جِئْتُمْ بِهِ السِّحْرُ إِنَّ اللَّهَ سَیُبْطِلُهُ إِنَّ اللَّهَ لا یُصْلِحُ عَمَلَ الْمُفْسِدِینَ (3)

طه: قالَ بَلْ أَلْقُوا فَإِذا حِبالُهُمْ وَ عِصِیُّهُمْ یُخَیَّلُ إِلَیْهِ مِنْ سِحْرِهِمْ أَنَّها تَسْعی إلی قوله تعالی إِنَّما صَنَعُوا کَیْدُ ساحِرٍ وَ لا یُفْلِحُ السَّاحِرُ حَیْثُ أَتی (4)

الشعراء: هَلْ أُنَبِّئُکُمْ عَلی مَنْ تَنَزَّلُ الشَّیاطِینُ تَنَزَّلُ عَلی کُلِّ أَفَّاکٍ أَثِیمٍ یُلْقُونَ السَّمْعَ وَ أَکْثَرُهُمْ کاذِبُونَ (5)

الفلق: وَ مِنْ شَرِّ النَّفَّاثاتِ فِی الْعُقَدِ وَ مِنْ شَرِّ حاسِدٍ إِذا حَسَدَ(6).

ص: 209


1- 1. الأعراف: 116.
2- 2. یونس: 77.
3- 3. یونس: 81.
4- 4. طه: 66- 69.
5- 5. الشعراء: 221.
6- 6. الفلق: 3 و 4.

پیش جادوگر یا پیشگو و یا دروغگو برود و آنچه می گوید را تصدیق کند، به آنچه در قرآن نازل شده، کافر شده است.(1)

روایت12.

تفسیر عیاشی: ابن شعیب گفت: از امام صادق علیه السلام درباره آیه «وَمَا یُؤْمِنُ أَکْثَرُهُمْ بِاللّهِ إِلاَّ وَهُم مُّشْرِکُونَ» ؛ {و بیشترشان به خدا ایمان نمی آورند جز اینکه [با او چیزی را] شریک می گیرند}(2) پرسیدم، فرمود: آنان می گفتند: ب خاطر افتادن آن ستاره است که بر ما باران می بارد و چنان می شود، حتی برخی نزد پیشگویان می رفتند و کلامی که آنها می گفتند را باور می کردند.(3)

ص: 213


1- . سرائر : 473
2- . یوسف / 106
3- . تفسیر عیاشی 2 : 199

الأخبار

«1»

لی، [الأمالی] للصدوق عَنِ ابْنِ إِدْرِیسَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنَ أَبِی وَهْبٍ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ هَاشِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: أَرْبَعَةٌ لَا یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ الْکَاهِنُ وَ الْمُنَافِقُ وَ مُدْمِنُ الْخَمْرِ وَ الْقَتَّاتُ وَ هُوَ النَّمَّامُ (1).

«2»

ب، [قرب الإسناد] عَنِ الْبَزَّازِ عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام قَالَ: مَنْ تَعَلَّمَ شَیْئاً مِنَ السِّحْرِ قَلِیلًا أَوْ کَثِیراً فَقَدْ کَفَرَ وَ کَانَ آخِرَ عَهْدِهِ بِرَبِّهِ وَ حَدُّهُ أَنْ یُقْتَلَ إِلَّا أَنْ یَتُوبَ (2).

«3»

ب، [قرب الإسناد] عَنِ النَّهْدِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عِیسَی بْنِ سَقَفِیٍّ: وَ کَانَ سَاحِراً یَأْتِیهِ النَّاسُ فَیَأْخُذُ عَلَی ذَلِکَ الْأَجْرَ قَالَ فَحَجَجْتُ فَلَقِیتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِمِنًی فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَنَا رَجُلٌ کَانَتْ صِنَاعَتِیَ السِّحْرَ وَ کُنْتُ آخُذُ عَلَیْهِ الْأَجْرَ وَ کَانَ مَعَاشِی وَ قَدْ حَجَجْتُ وَ قَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَیَّ بِلِقَائِکَ وَ قَدْ تُبْتُ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی فَهَلْ لِی فِی شَیْ ءٍ مِنْهُ مَخْرَجٌ قَالَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام نَعَمْ حُلَّ وَ لَا تَعْقِدْ(3).

«4»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ تَکَهَّنَ أَوْ تُکُهِّنَ لَهُ فَقَدْ بَرِئَ مِنْ دِینِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله قُلْتُ فَالْقِیَافَةُ قَالَ مَا أُحِبُّ أَنْ تَأْتِیَهُمْ وَ قَلَّ مَا یَقُولُونَ شَیْئاً إِلَّا کَانَ قَرِیباً مِمَّا یَقُولُونَ وَ قَالَ الْقِیَافَةُ فَضْلَةٌ مِنَ النُّبُوَّةِ ذَهَبَتْ

ص: 210


1- 1. أمالی الصدوق ص 243 راجع ص 125 فیما سبق.
2- 2. قرب الإسناد ص 71 ط حجر.
3- 3. قرب الإسناد ص 25، قیل: خصه بعض علمائنا بالحل بغیر السحر کالقرآن و الذکر و التعویذ و نحوها، و هو حسن اذ لا تصریح بجواز الحل بالسحر، و فیه أن حل السحر انما هو بسحر ضده، فلا ریب فی جوازه، مع ما قد عرفت فی تفسیر الآیة من أن المراد باشتراء السحر الاکتساب به.

روایت13.

نوادر راوندی: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: جادوگر مسلمان کشته می شود، و جادوگر کفار نه، سوال شد: چرا ای رسول خدا؟ فرمود: چرا که شرک و سحر قرین همند.

علی علیه السلام فرمود: زنی نزد پیامبر آمد و عرض کرد: ای رسول خدا، همسری دارم که با من تند رفتار می کند، کاری کرده ام که نرمخو شده است. فرمود: اف بر تو، دینت تیره شود، فرشتگان مقرب نفرینت کنند، فرشتگان مقرب نفرینت کنند، فرشتگان مقرب نفرینت کنند، ملائکه آسمان و زمین لعنتت کنند.

پس ان زن به خاطر ارتکاب این عمل روزش را روزه گرفت و شبش را به نماز ایستاد، لباسهای مویی پوشید و سرش را تراشید. پیامبر فرمود: تراشیدن سر از او قبول نمی شود، تا آنکه همسرش راضی شود.(1)

ص: 214


1- . نوادر راوندی : 4

فِی النَّاسِ (1).

«5»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ: لَا رُقَی (2)

إِلَّا فِی ثَلَاثَةٍ فِی حُمَةٍ(3) أَوْ عَیْنٍ أَوْ دَمٍ لَا یَرْقَأُ(4).

«6»

ل، [الخصال] عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْهَیْثَمِ عَنِ ابْنِ زَکَرِیَّا عَنِ ابْنِ حَبِیبٍ عَنِ ابْنِ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُصْعَبٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: یُکْرَهُ النَّفْخُ فِی الرُّقَی وَ الطَّعَامِ وَ مَوْضِعِ السُّجُودِ(5).

أَقُولُ قَدْ مَضَی فِی بَابِ شُرْبِ الْخَمْرِ(6) عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: ثَلَاثَةٌ لَا یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ مُدْمِنُ خَمْرٍ وَ مُدْمِنُ سِحْرٍ وَ قَاطِعُ رَحِمٍ.

«7»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ نَصْرِ بْنِ قَابُوسَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ:

ص: 211


1- 1. الخصال ج 1 ص 13 و زاد بعده فی الوسائل:« حین بعث النبیّ صلّی اللّه علیه و آله».
2- 2. یقال: رقاه یرقیه رقیا و رقیة: عوذة و نفث فی عوذته، و قد یعدی بعلی فیقال رقی علیه تضمینا له لمعنی قرأ و نفث و النفث: القاء البزاق عند الرقیة، أو هو کالنفخ، و سیأتی فی الحدیث أن النفخ مکروه، و الاسم من الرقی: الرقیة کاللقمة، و الجمع رقی کهدی.
3- 3. الحمة- کثبة- السم، و قیل: الابرة یضرب بها الزنبور و الحیة و نحو ذلک أو یلدغ بها و تاؤها عوض عن اللام المحذوفة، لان أصلها( حمو) أو« حمی» و الجمع حمات و حمی، و فی مطبوعة الوسائل ج 6 ص 109 ط الحدیثة« لا رقا الا فی ثلاثة:« فی حمی- بشد المیم- أو عین أو دم لا یرقی» و فیه تصحیف.
4- 4. الخصال ج 1 ص 76.
5- 5. المصدر نفسه ج 1 ص 76.
6- 6. راجع ص 129 ممّا سبق و الحدیث منقول عن الخصال ج 1 ص 85.

باب نود و هفتم : حد مرتد و احکام آن، و نیز احکام کشتن خوارج و مخالفین

آیات

- «وَمَن یَرْتَدِدْ مِنکُمْ عَن دِینِهِ فَیَمُتْ وَهُوَ کَافِرٌ فَأُوْلَئِکَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِی الدُّنْیَا وَالآخِرَةِ وَأُوْلَئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ» ؛ { و کسانی از شما که از دین خود برگردند و در حال کفر بمیرند آنان کردارهایشان در دنیا و آخرت تباه می شود و ایشان اهل آتشند و در آن ماندگار خواهند بود}(1)

- «کَیْفَ یَهْدِی اللّهُ قَوْمًا کَفَرُواْ بَعْدَ إِیمَانِهِمْ وَشَهِدُواْ أَنَّ الرَّسُولَ

ص: 215


1- . بقرة / 217، طبرسی گفته است: این برحذر داشتن از ارتداد است به این بیان که برای آن عذاب محقق می شود. و آیه «فأولئک حبطت اعمالهم فی الدنیا و الاخرة» معنایش این است که اعمال ایشان به منزله عدم اعمال است زیرا انها را برخلاف آنچه به آن امر شده اند واقع ساخته اند، زیرا نابود و باطل کردن عمل عبارت است از وقوع ان برخلاف آنچه که مستحق ثواب است، نه آنکه منظور این باشد که آنها برای اعمالشان مستحق ثواب هستند و سپس نابود و باطل شود، زیرا دلیل داریم که ابطال به این صورت جایز نیست. می گویم: به قرینه دیگر آیات وارده در مسأله احباط و نابودی اعمال و نیز خود این آیات، منظور از حبط، متوقف شدن عمل است. توقیف یعنی ثواب عمل به موقتا بر آن مترتب نمی شود. لازمه معنای حبط این است که هنگامی که شخص متخلف توبه کند و از کارش برگردد، عمل او از حبط خارج می شود و تمام آثارش بر آن مترتب می شود، الا وقتی که مرتد بر کفر خود بمیرد، همانطور که در این آیه فرض شده؛ «و من یرتدد منکم عن دینه فیمت و هو کافر». یا آنکه عملی مرتکب شود که خداوند با آن فعل، توبه اش را نپذیرد مثل این آیه: «ان الذین یکفرون بآیات الله و یقتلون النبیین بغیر حق و یقتلون الذین یأمرون بالقسط من الناس فبشرهم بعذاب ألیم اولئک الذین حبطت اعمالهم فی الدنیا و الاخرة» آل عمران / 22. بنابراین توبه قبول نمی شود تا اینکه عمل از حبط خارج شود و در این صورت حبط و ابطال کامل و پیوسته در دنیا و آخرت واقع می شود. حبط به این معنا یعنی متوقف کردن و توقیف در حکومتها شایع است و عقل نیز ان را تایید می کند. انکار بعضی از متکلمین که حبط را نفی می کنند به خاطر همین است که آنها معنی حبطی که در قرآن آمده است را تحقیق و بررسی نکرده اند. این معنا در روایات نیز تصریح شده است. از آن جمله روایتی در دعائم الاسلام 2 : 481 از امام باقر علیه السلام که فرمود: مؤمن کار نیک انجام می دهد، سپس فتنه ای به او می رسد که کافر می شود، بعد توبه می کند، هرچه در دوران ایمانش عمل کرده برای او نوشته می شود. پس کفر او اعمالش را باطل نمی کند وقتی از آن توبه کند. مثال این بحث در حکومت ها؛ شخصی سررسید پرداخت دینش فرا می رسد لیکن ان را نمی پردازد. طرف صاحب دین به حکومت، شکایت می برد، به توقیف خانه مدیون حکم می دهند تا اینکه مدیون بدهی خود را بپردازد. بنابراین مدیون نمی تواند در خانه اش تصرف کند تا وقتی که بدهی را بپردازد و حاکم حکم توقیف را ملغی کند . در این صورت تصرفش در خانه اش مانند قبل ممکن می شود. مثال دیگر آنکه کسی علیه حکومت، طغیان و سرکشی می کند و انقلابش به پیروزی نمی رسد و برای حفظ خونش به خارج از مرزها می گریزد. حکومت به مصادره یا توقیف اموالش حکم می کند تا تسلیم شود. بعد از تسلیم شدن و توبه گاه حاکم، حکم به لغو مصادره و توقیف می کند. این چیز شگفت آوری نیست و نوعی از مجازات می باشد. حبط، ابطال اثر عمل از جهت انتفاع و بهره مندی از عمل است و ان درباره اهل ایمان جاری می شود. بطلان کلی حبط همانگونه که متکلمین گمان کرده اند، مختص به کفار است چنانکه خداوند می فرماید: «أُوْلَئِکَ الَّذِینَ لَیْسَ لَهُمْ فِی الآخِرَةِ إِلاَّ النَّارُ وَحَبِطَ مَا صَنَعُواْ فِیهَا وَبَاطِلٌ مَّا کَانُواْ یَعْمَلُونَ » هود / 16، خدا به نقل از زبان موسی علیه السلام وقتی که قومش گفتند: «اجْعَل لَّنَا إِلَهًا کَمَا لَهُمْ آلِهَةٌ »؛ فرمود: «إِنَّ هَؤُلاء مُتَبَّرٌ مَّا هُمْ فِیهِ وَبَاطِلٌ مَّا کَانُواْ یَعْمَلُونَ » اعراف / 138 و 139، همانطور که از انان بسیار تعبیر به مبطلین شده است. توجیه ایشان نسبت به آنچه در آیات آمده این است که: اعمالشان به منزله عدم اعمال می شود زیرا ایشان آنها را برخلاف آنچه به آن امر شده اند واقع ساخته اند، و اینکه ثواب در علم الهی، بر عملی واقع می شود که مشروط به عدم وقوع فسق و یا کفر بعد از ایمان باشد. این توجیه مورد قبول نیست وقتی عمل در جای خودش صحیح و واجد شرایط باشد. در این آیه «لَا تَرْفَعُوا أَصْوَاتَکُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِیِّ وَلَا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ کَجَهْرِ بَعْضِکُمْ لِبَعْضٍ أَن تَحْبَطَ أَعْمَالُکُمْ وَأَنتُمْ لَا تَشْعُرُونَ » حجرات / 2، حکم شده به اینکه اعمال صحیح و مقبول ایشان که مستحق ثواب می باشد، وقتی برای صدازدن پیامبر صلی الله علیه و آله صدایشان را بلند کنند حبط و نابود می شود، بدون آنکه خودشان بدانند کاری انجام می دهند که اعمالشان را باطل می کند. بنابر آیاتی که در حبط وارد شده، همه آنها دربرگیرنده این مطلب است که اعمال حبط شده و باطل، صحیح و مقبول بوده و ثواب و جزای نیکو داشته اند. اگر اینطور نبود که به واسطه حبط، ضرری متوجه آنها نبود و نیز قبل از حبط از آن بهره ای نمی بردند. وقتی معنای حبط بررسی شد، حکم این آیه وقتی است که کسی که از دینش مرتد شود و کافر بمیرد، اعمال او نابود و باطل می شود و واجب است از او بیزاری بجوییم. اما اینکه اگر از ارتدادش برگشت آیا توبه اش قبول است یا نه، در آیات بعدی به آن می پردازیم.

الْمُنَجِّمُ مَلْعُونٌ وَ الْکَاهِنُ مَلْعُونٌ وَ السَّاحِرُ مَلْعُونٌ وَ الْمُغَنِّیَةُ مَلْعُونَةٌ وَ مَنْ آوَاهَا وَ أَکَلَ کَسْبَهَا مَلْعُونٌ.

وَ قَالَ علیه السلام: الْمُنَجِّمُ کَالْکَاهِنِ وَ الْکَاهِنُ کَالسَّاحِرِ وَ السَّاحِرُ کَافِرٌ وَ الْکَافِرُ فِی النَّارِ(1).

قال الصدوق رضی الله عنه المنجم الملعون هو الذی یقول بقدم الفلک و لا یقول بمفلکه و خالقه عز و جل (2).

«8»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: لَا یَنْفُخِ الرَّجُلُ فِی مَوْضِعِ سُجُودِهِ وَ لَا یَنْفُخْ فِی طَعَامِهِ وَ لَا فِی شَرَابِهِ وَ لَا فِی تَعْوِیذِهِ (3).

«9»

ع، [علل الشرائع] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: سَاحِرُ الْمُسْلِمِینَ یُقْتَلُ وَ سَاحِرُ الْکُفَّارِ لَا یُقْتَلُ فَقِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ لِمَ لَا یُقْتَلُ سَاحِرُ الْکُفَّارِ قَالَ لِأَنَّ الشِّرْکَ أَعْظَمُ مِنَ السِّحْرِ وَ لِأَنَّ السِّحْرَ وَ الشِّرْکَ مَقْرُونَانِ.

وَ رُوِیَ: أَنَّ تَوْبَةَ السَّاحِرِ أَنْ یَحُلَّ وَ لَا یَعْقِدَ(4).

«10»

لی، [الأمالی] للصدوق فِی مَنَاهِی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: أَنَّهُ نَهَی عَنْ إِتْیَانِ الْعَرَّافِ وَ قَالَ مَنْ أَتَاهُ فَصَدَّقَهُ فَقَدْ بَرِئَ مِمَّا أُنْزِلَ عَلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله (5).

«11»

سر، [السرائر] عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ فِی الْمَشِیخَةِ عَنِ الْهَیْثَمِ بْنِ وَاقِدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ عِنْدَنَا بِالْجَزِیرَةِ رَجُلًا رُبَّمَا أَخْبَرَ مَنْ یَأْتِیهِ یَسْأَلُهُ عَنِ الشَّیْ ءِ یُسْرَقُ أَوْ شِبْهِ ذَلِکَ فَنَسْأَلُهُ فَقَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ مَشَی

ص: 212


1- 1. الخصال ج 2 ص 143.
2- 2. الخصال ج 2 ص 143.
3- 3. الخصال ج 2 ص 156.
4- 4. علل الشرائع ج 2 ص 233.
5- 5. أمالی الصدوق ص 239.

حَقٌّ وَجَاءهُمُ الْبَیِّنَاتُ وَاللّهُ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ* أُوْلَئِکَ جَزَآؤُهُمْ أَنَّ عَلَیْهِمْ لَعْنَةَ اللّهِ وَالْمَلآئِکَةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِینَ* خَالِدِینَ فِیهَا لاَ یُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ وَلاَ هُمْ

ص: 216

إِلَی سَاحِرٍ أَوْ کَاهِنٍ أَوْ کَذَّابٍ یُصَدِّقُهُ بِمَا یَقُولُ فَقَدْ کَفَرَ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنْ کِتَابٍ (1).

«12»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ شُعَیْبٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی وَ ما یُؤْمِنُ أَکْثَرُهُمْ بِاللَّهِ إِلَّا وَ هُمْ مُشْرِکُونَ (2) قَالَ کَانُوا یَقُولُونَ نُمْطَرُ بِنَوْءِ کَذَا وَ نَوْءِ کَذَا وَ مِنْهَا أَنَّهُمْ کَانُوا یَأْتُونَ الْکُهَّانَ فَیُصَدِّقُونَهُمْ بِمَا یَقُولُونَ (3).

ص: 213


1- 1. السرائر: 473.
2- 2. یوسف: 106.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 199. و المراد بالشرک فی الآیة: الشرک الخفی، کاعتقادهم بالانواء، و مثل ذلک ما روی عن أبی عبد اللّه علیه السلام انه قال: قول الرجل لو لا فلان لهلکت، و لو لا فلان لضاع عیالی جعل للّه شریکا فی ملکه یرزقه و یدفع عنه، فقیل له: لو قال: لو لا أن من اللّه علی بفلان لهلکت؟ قال: لا بأس بهذا. قال الجزریّ فی النهایة ج 4 ص 178: قد تکرر ذکر الانواء و النوء فی الحدیث و الانواء هی ثمان و عشرون منزلة ینزل القمر فی کل لیلة فی منزلة منها، و منه قوله تعالی:« وَ الْقَمَرَ قَدَّرْناهُ مَنازِلَ» یسقط فی المغرب کل ثلاث عشر لیلة منزلة مع طلوع الفجر، و تطلع أخری مقابلها ذلک الوقت فی المشرق، فتنقضی جمیعها مع انقضاء السنة. و کانت العرب تزعم أن مع سقوط المنزلة و طلوع رقیبها یکون مطر، و ینسبونه الیها فیقولون: مطرنا بنوء کذا. و انما سمی نوءا، لانه إذا سقط الساقط منها بالمغرب ناء الطالع بالمشرق، یقال، ناء ینوء نوءا: أی نهض و طلع. و قال الجوهریّ فی الصحاح: 79؛ النوء سقوط نجم من المنازل فی المغرب مع الفجر و طلوع رقیبه من المشرق یقابله من ساعته فی کل لیلة الی ثلاثة عشر یوما، و هکذا کل نجم منها الی انقضاء السنة ما خلا الجبهة، فان لها أربعة عشر یوما. قال أبو عبیدة: و لم نسمع فی النوء أنّه السقوط الا فی هذا الموضع؛ و کانت العرب تضیف الامطار و الریاح و الحرّ و البرد الی الساقط منها و قال الأصمعی: الی الطالع منها فی سلطانه، فتقول مطرنا بنوء کذا، و جمع النوء أنواء و نوآن مثل بطن و بطنان.

یُنظَرُونَ* إِلاَّ الَّذِینَ تَابُواْ مِن بَعْدِ ذَلِکَ وَأَصْلَحُواْ فَإِنَّ الله غَفُورٌ رَّحِیمٌ* إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ بَعْدَ إِیمَانِهِمْ ثُمَّ ازْدَادُواْ کُفْرًا لَّن تُقْبَلَ تَوْبَتُهُمْ وَأُوْلَئِکَ هُمُ الضَّآلُّونَ* إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ وَمَاتُواْ وَهُمْ کُفَّارٌ فَلَن یُقْبَلَ مِنْ أَحَدِهِم مِّلْءُ الأرْضِ ذَهَبًا وَلَوِ افْتَدَی بِهِ أُوْلَئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ وَمَا لَهُم مِّن نَّاصِرِینَ» ؛ { چگونه خداوند قومی را که بعد از ایمانشان کافر شدند هدایت می کند با آنکه شهادت دادند که این رسول بر حق است و برایشان دلایل روشن آمد و خداوند قوم بیدادگر را هدایت نمی کند چگونه خداوند قومی را که بعد از ایمانشان کافر شدند هدایت می کند با آنکه شهادت دادند که این رسول بر حق است و برایشان دلایل روشن آمد و خداوند قوم بیدادگر را هدایت نمی کند* آنان سزایشان این است که لعنت خدا و فرشتگان و مردم همگی برایشان است* در آن [لعنت] جاودانه بمانند نه عذاب از ایشان کاسته گردد و نه مهلت یابند* مگر کسانی که پس از آن توبه کردند و درستگاری [پیشه] نمودند که خداوند آمرزنده مهربان است* کسانی که پس از ایمان خود کافر شدند سپس بر کفر [خود] افزودند هرگز توبه آنان پذیرفته نخواهد شد و آنان خود گمراهانند* در حقیقت کسانی که کافر شده و در حال کفر مرده اند اگر چه [فراخنای] زمین را پر از طلا کنند و آن را [برای خود] فدیه دهند هرگز از هیچ یک از آنان پذیرفته نگردد آنان را عذابی دردناک خواهد بود و یاورانی نخواهند داشت}(1)

- «کَیْفَ یَهْدِی اللّهُ قَوْمًا کَفَرُواْ بَعْدَ إِیمَانِهِمْ وَشَهِدُواْ أَنَّ الرَّسُولَ حَقٌّ وَجَاءهُمُ الْبَیِّنَاتُ وَاللّهُ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ* أُوْلَئِکَ جَزَآؤُهُمْ أَنَّ عَلَیْهِمْ لَعْنَةَ اللّهِ وَالْمَلآئِکَةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِینَ* خَالِدِینَ فِیهَا لاَ یُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ وَلاَ هُمْ یُنظَرُونَ* إِلاَّ الَّذِینَ تَابُواْ مِن بَعْدِ ذَلِکَ وَأَصْلَحُواْ فَإِنَّ الله غَفُورٌ رَّحِیمٌ* إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ بَعْدَ إِیمَانِهِمْ ثُمَّ ازْدَادُواْ کُفْرًا لَّن تُقْبَلَ تَوْبَتُهُمْ وَأُوْلَئِکَ هُمُ الضَّآلُّونَ* إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ وَمَاتُواْ وَهُمْ کُفَّارٌ فَلَن یُقْبَلَ مِنْ أَحَدِهِم مِّلْءُ الأرْضِ ذَهَبًا وَلَوِ افْتَدَی بِهِ أُوْلَئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ وَمَا لَهُم مِّن نَّاصِرِینَ» ؛ { چگونه خداوند قومی را که بعد از ایمانشان کافر شدند هدایت می کند با آنکه شهادت دادند که این رسول بر حق است و برایشان دلایل روشن آمد و خداوند قوم بیدادگر را هدایت نمی کند چگونه خداوند قومی را که بعد از ایمانشان کافر شدند هدایت می کند با آنکه شهادت دادند که این رسول بر حق است و برایشان دلایل روشن آمد و خداوند قوم بیدادگر را هدایت نمی کند* آنان سزایشان این است که لعنت خدا و فرشتگان و مردم همگی برایشان است* در آن [لعنت] جاودانه بمانند نه عذاب از ایشان کاسته گردد و نه مهلت یابند* مگر کسانی که پس از آن توبه کردند و درستگاری [پیشه] نمودند که خداوند آمرزنده مهربان است* کسانی که پس از ایمان خود کافر شدند سپس بر کفر [خود] افزودند هرگز توبه آنان پذیرفته نخواهد شد و آنان خود گمراهانند* در حقیقت کسانی که کافر شده و در حال کفر مرده اند اگر چه [فراخنای] زمین را پر از طلا کنند و آن را [برای خود] فدیه دهند هرگز از هیچ یک از آنان پذیرفته نگردد آنان را عذابی دردناک خواهد بود و یاورانی نخواهند داشت}(2)

ص: 217


1- . آل عمران / 86-91، این آیات درباره اهل کتاب است که به یهود و کفر و انکار ایشان نسبت به پیامبر صلی الله علیه و آله بعد از بعثت حضرت، و اینکه قبل از بعثت ایمان داشتند، اشاره می کند. خداوند می فرماید: «کیف یهدی الله قوما کفروا» به پیامبر و آنچه از نشانه ها آمده است، «بعد ایمانهم» به او قبل از بعثت، «و» ایشان کسانی هستند که «شهدوا أن الرسول حق و جاءهم» در بشارت دادن به بعثت او، «البینات، والله لایهدی القوم الظالمین»، پس کفر ایشان، کفر بعد از ایمان آوردن است زیرا ایمان ایشان – قبل از بعثت پیامبر- ایمان حقیقی است. سزای کفر آنها، لعن و نفرین خدا و فرشتگان و همه مردم است، در جهنم همیشگی هستند که نه تخفیفی در عذابشان هست و نه مهلتی به ایشان می دهند. «الّا الذین تابوا من بعد ذلک» یعنی بعد از کفرشان که همان ارتداد واقعی است و برای اولین بار است، دوباره ایمان آوردند «واصلحوا» آنچه خراب کرده بودند با انکار و دشمنی از میراندن حق و گمراه کردن مردم و خود نیز اعتراف کردند که کفر و لجاجتشان از روی ظلم و هوای نفس بوده، «فإن الله غفور رحیم» خداوند توبه آنها را می پذیرد. مانند این مطلب در کفر بعد از ایمان به پیامبر صلی الله علیه و آله را تصور کنید به نسبت کسانی که در جایگاه یهودی و مسیحی بودنشان، به پیامبر ایمان نیاوردند – مثل زمان ما - ، وقتی داخل در اسلام می شدند و سپس مرتد، ارتداد اینها کفر بعد از ایمان است و اگر توبه نکنند، کشته می شوند. و اگر توبه کنند و خود را اصلاح نمایند، خداوند بخشنده و مهربان است و توبه شان را می پذیرد، و لزوم به توبه دادن مرتد، بر ان متفرع می شود. خلاصه آیه اینکه، توبه مرتد از دین خدا اگر از اهل کتاب باشد، برای بار اول قبول می شود چون ایشان به توبه وادار می شوند، اگر توبه کنند که خداوند بخشنده و مهربان است ولی اگر توبه نکنند و بر کفر و انکارشان پافشاری کنند و کفر خود را افزایش دهند، بعد از این هیچ گاه توبه شان قبول نمی شود، اینها گمراهان هستند. این سخن خدا «ان الذین کفروا بعد ایمانهم»، بیان دیگری از این آیه است: «قوما کفروا بعد ایمانهم» و این آیه «ثمّ ازدادوا کفرا»، استمرار دادن به کفر و انکارشان و پافشاری بر گمراهی و دشمنی با دین خدا، با عدم توبه بعد از آنکه ایشان را توبه می دهند یا مثلا از دیار مسلمانان به دیار کفر می گریزند و با مسلمانان حیله می کنند و در زمین افساد می نمایند، هیچ وقت توبه اینها پذیرفته نمی شود، به آنها مهلت داده نمی شود و به توبه هم وادار نمی شوند، بلکه وقتی به آنها دست یابند آنها را می کشند.
2- . آل عمران / 86-91، این آیات درباره اهل کتاب است که به یهود و کفر و انکار ایشان نسبت به پیامبر صلی الله علیه و آله بعد از بعثت حضرت، و اینکه قبل از بعثت ایمان داشتند، اشاره می کند. خداوند می فرماید: «کیف یهدی الله قوما کفروا» به پیامبر و آنچه از نشانه ها آمده است، «بعد ایمانهم» به او قبل از بعثت، «و» ایشان کسانی هستند که «شهدوا أن الرسول حق و جاءهم» در بشارت دادن به بعثت او، «البینات، والله لایهدی القوم الظالمین»، پس کفر ایشان، کفر بعد از ایمان آوردن است زیرا ایمان ایشان – قبل از بعثت پیامبر- ایمان حقیقی است. سزای کفر آنها، لعن و نفرین خدا و فرشتگان و همه مردم است، در جهنم همیشگی هستند که نه تخفیفی در عذابشان هست و نه مهلتی به ایشان می دهند. «الّا الذین تابوا من بعد ذلک» یعنی بعد از کفرشان که همان ارتداد واقعی است و برای اولین بار است، دوباره ایمان آوردند «واصلحوا» آنچه خراب کرده بودند با انکار و دشمنی از میراندن حق و گمراه کردن مردم و خود نیز اعتراف کردند که کفر و لجاجتشان از روی ظلم و هوای نفس بوده، «فإن الله غفور رحیم» خداوند توبه آنها را می پذیرد. مانند این مطلب در کفر بعد از ایمان به پیامبر صلی الله علیه و آله را تصور کنید به نسبت کسانی که در جایگاه یهودی و مسیحی بودنشان، به پیامبر ایمان نیاوردند – مثل زمان ما - ، وقتی داخل در اسلام می شدند و سپس مرتد، ارتداد اینها کفر بعد از ایمان است و اگر توبه نکنند، کشته می شوند. و اگر توبه کنند و خود را اصلاح نمایند، خداوند بخشنده و مهربان است و توبه شان را می پذیرد، و لزوم به توبه دادن مرتد، بر ان متفرع می شود. خلاصه آیه اینکه، توبه مرتد از دین خدا اگر از اهل کتاب باشد، برای بار اول قبول می شود چون ایشان به توبه وادار می شوند، اگر توبه کنند که خداوند بخشنده و مهربان است ولی اگر توبه نکنند و بر کفر و انکارشان پافشاری کنند و کفر خود را افزایش دهند، بعد از این هیچ گاه توبه شان قبول نمی شود، اینها گمراهان هستند. این سخن خدا «ان الذین کفروا بعد ایمانهم»، بیان دیگری از این آیه است: «قوما کفروا بعد ایمانهم» و این آیه «ثمّ ازدادوا کفرا»، استمرار دادن به کفر و انکارشان و پافشاری بر گمراهی و دشمنی با دین خدا، با عدم توبه بعد از آنکه ایشان را توبه می دهند یا مثلا از دیار مسلمانان به دیار کفر می گریزند و با مسلمانان حیله می کنند و در زمین افساد می نمایند، هیچ وقت توبه اینها پذیرفته نمی شود، به آنها مهلت داده نمی شود و به توبه هم وادار نمی شوند، بلکه وقتی به آنها دست یابند آنها را می کشند.
«13»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: سَاحِرُ الْمُسْلِمِینَ یُقْتَلُ وَ سَاحِرُ الْکُفَّارِ لَا یُقْتَلُ فَقِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ لِمَ ذَاکَ قَالَ لِأَنَّ الشِّرْکَ وَ السِّحْرَ مَقْرُونَانِ (1).

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: أَقْبَلَتِ امْرَأَةٌ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ لِی زَوْجاً وَ لَهُ عَلَیَّ غِلْظَةٌ وَ إِنِّی صَنَعْتُ بِهِ شَیْئاً لِأُعَطِّفَهُ عَلَیَّ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أُفٍّ لَکِ کَدَّرْتِ دِینَکِ لَعَنَتْکِ الْمَلَائِکَةُ الْأَخْیَارُ لَعَنَتْکِ الْمَلَائِکَةُ الْأَخْیَارُ لَعَنَتْکِ الْمَلَائِکَةُ الْأَخْیَارُ لَعَنَتْکِ مَلَائِکَةُ السَّمَاءِ لَعَنَتْکِ مَلَائِکَةُ الْأَرْضِ فَصَامَتْ نَهَارَهَا وَ قَامَتْ لَیْلَهَا وَ لَبِسَتِ الْمُسُوحَ ثُمَّ حَلَقَتْ رَأْسَهَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ حَلْقَ الرَّأْسِ لَا یُقْبَلُ مِنْهَا حَتَّی تُرْضِیَ الزَّوْجَ (2).

ص: 214


1- 1. نوادر الراوندیّ ص 4.
2- 2. المصدر نفسه ص 25 و ما بین العلامتین محله بیاض فی الأصل.

ص: 218

باب 97 حد المرتد و أحکامه و فیه أحکام قتل الخوارج و المخالفین

الآیات

البقرة: وَ مَنْ یَرْتَدِدْ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَیَمُتْ وَ هُوَ کافِرٌ فَأُولئِکَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ أُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ (1)

آل عمران: کَیْفَ یَهْدِی اللَّهُ قَوْماً کَفَرُوا بَعْدَ إِیمانِهِمْ وَ شَهِدُوا أَنَّ الرَّسُولَ

ص: 215


1- 1. البقرة: 217، قال الطبرسیّ: هذا تحذیر عن الارتداد ببیان استحقاق العذاب علیه، و قوله« فَأُولئِکَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ» معناه انها صارت بمنزلة ما لم یکن لإیقاعهم ایاها علی خلاف الوجه المأمور به، لان إحباط العمل و ابطاله عبارة عن وقوعه علی خلاف الوجه الذی یستحق علیه الثواب و لیس المراد أنهم استحقوا علی أعمالهم الثواب ثمّ انحبط، لانه قد دل الدلیل علی أن الإحباط علی هذا الوجه لا یجوز. أقول: المراد بقرینة سایر الآیات الواردة فی مورد الحبط و هکذا نفس الآیات المبحوث عنها أن المراد من الحبط هو ایقاف العمل و توقیفه بمعنی أنّه لا یترتب علیه أثر العمل من حیث الاثابة حکما موقتا، أی ما دام العمل محبوطا، و لازم معنی الحبط هذا أنّه إذا تاب المتخلف و رجع عن فعله المحبط خرج العمل عن الحبط و ترتب علیه آثاره کملا، الا إذا مات المرتد علی کفره کما فرض فی هذه الآیة« وَ مَنْ یَرْتَدِدْ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَیَمُتْ وَ هُوَ کافِرٌ» الخ أو فعل فعلا لا یقبل اللّه معه توبته کما فرض فی آیة آل عمران: 22« إِنَّ الَّذِینَ یَکْفُرُونَ بِآیاتِ اللَّهِ وَ یَقْتُلُونَ النَّبِیِّینَ بِغَیْرِ حَقٍّ وَ یَقْتُلُونَ الَّذِینَ یَأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ مِنَ النَّاسِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلِیمٍ أُولئِکَ الَّذِینَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ» فلا توبة حتّی یخرج العمل عن الحبط، فیکون الحبط تاما دائما فی الدنیا و الآخرة کما حکم به فی الآیة. و الحبط بهذا المعنی أعنی الایقاف و التوقیف شایع فی الحکومات، مؤید بالعقل فانکار المنکرین من المتکلّمین انما هو لاجل أنهم لم یتحققوا معنی الحبط الذی ورد فی القرآن العزیز. و هذا المعنی مصرح به فی الروایات منها ما عن الدعائم ج 2 ص 481 عن أبی جعفر محمّد بن علی علیهما السلام أنّه قال من کان مؤمنا یعمل خیرا، ثمّ أصابته فتنة فکفر ثمّ تاب بعد کفره کتب له کل شی ء عمل فی ایمانه، فلا یبطله کفره إذا تاب بعد کفره. مثال ذلک عند الحکومات: أن الرجل یحل علیه الدین فلا یؤدیه، فیحتکم الدائن عند الحکومة، فیحکم له بتوقیف دار المدیون حتّی یخرج عن دینه فلا یمکن من التصرف فیها حتّی إذا خرج المدیون عن دینه و أدی ما علیه حکم الحاکم بالغاء التوقیف فصار یتمکن من التصرف فی داره کما کان قبل ذلک. و مثل ذلک أن الرجل یثور علی الحکومة بالطغیان، فلا ینجح ثورته، فیفر الی خارج الثغر حصنا لدمه، فیحکم الحکومة بمصادرة أمواله، أو توقیفها حتّی یستسلم، و قد یکون بعد استسلامه و توبته یحکم الحاکم بلغو المصادرة و التوقیف، و لا بدع فی ذلک، فانه نحو من العقوبة. فالحبط هو الغاء الاثر من حیث الانتفاع بالعمل، و هو جار فی المؤمنین، و أمّا البطلان من رأس کما توهمه المتکلمون فهو یختص بالکفار کما قال اللّه عزّ و جلّ« أُولئِکَ الَّذِینَ لَیْسَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ إِلَّا النَّارُ وَ حَبِطَ ما صَنَعُوا فِیها وَ باطِلٌ ما کانُوا یَعْمَلُونَ» هود: 16، و قال حاکیا عن موسی علیه السلام حین قال قومه« اجْعَلْ لَنا إِلهاً کَما لَهُمْ آلِهَةٌ»:« إِنَّ هؤُلاءِ مُتَبَّرٌ ما هُمْ فِیهِ وَ باطِلٌ ما کانُوا یَعْمَلُونَ» الأعراف: 139، کما عبر عنهم کثیرا بالمبطلین. و قولهم فی توجیه ما ورد من ذلک فی الآیات« أنها صارت بمنزلة ما لم یکن لإیقاعهم ایاها علی خلاف الوجه المأمور به، و أن الثواب فی علمه تعالی علی ذلک العمل مشروط بعدم وقوع الفسق الفلانی أو الکفر بعد الایمان بعده» غیر مقبول بعد ما کان العمل فی ظرفه صحیحا واجدا لشرائطه، ففی قوله تعالی« لا تَرْفَعُوا أَصْواتَکُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِیِّ وَ لا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ کَجَهْرِ بَعْضِکُمْ لِبَعْضٍ أَنْ تَحْبَطَ أَعْمالُکُمْ وَ أَنْتُمْ لا تَشْعُرُونَ» الحجرات: 2، حکم بحبط أعمالهم الصحیحة المقبولة التی استحقوا علی فعلها الثواب عند الجهر بندائه صلی الله علیه و آله من دون أن یشعروا أنفسهم بأنهم فعلوا ما یحبط الاعمال. علی أن الآیات التی وردت فی الحبط کلها تتضمن أن الاعمال المحبوطة کانت صحیحة مقبولة ذات ثواب و جزاء حسن، و الا لم یکن فی حبطها ضرر علیهم حیث لم یکونوا لینتفعوا بها قبل الحبط أیضا. فاذا تحقّق معنی الحبط کانت الآیة حاکمة بأن من ارتد عن دینه و مات کافرا، حبطت أعماله و تجب البراءة عنه، و أمّا إذا رجع عن ارتداده فهل یقبل توبته أم لا، فسنتعرض له فی الآیات الآتیة بعدها.

- «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُواْ ثُمَّ کَفَرُواْ ثُمَّ آمَنُواْ ثُمَّ کَفَرُواْ ثُمَّ ازْدَادُواْ کُفْرًا لَّمْ یَکُنِ اللّهُ لِیَغْفِرَ لَهُمْ وَلاَ لِیَهْدِیَهُمْ سَبِیلًا» ؛ { کسانی که ایمان آوردند سپس کافر شدند و باز ایمان آوردند سپس کافر شدند آنگاه به کفر خود افزودند قطعا خدا آنان را نخواهد بخشید و راهی به ایشان نخواهد نمود}(1)

ص: 219


1- . نساء / 137، آیه به سیاق خود و ماقبلش گواهی می دهد که مخصوص کسانی است که ایمان آورده اند و از شرک فطری توبه کرده اند، فرمود: «یا ایها الذین آمنوا آمنوا بالله و رسوله و الکتاب الذی نزل علی رسوله و الکتاب الذی انزل من قبل» یعنی از تورات و انجیل، و همچنین گواهی می دهد که ایشان به کتابی که قبلا نازل شده ایمان ندارند، «و من یکفر بالله و ملائکته و کتبه و رسله و الیوم الاخر» و نیز گواهی می دهد که اینها مشرکانی بودند که به معاد و قیامت اقرار ندارند «فقد ظل ظلالا بعیدا». سپس می فرماید: «ان الذین آمنوا» یعنی بعد از شرک فطری، «ثم کفروا» و مرتد شدند «ثم آمنوا» یعنی از ارتداد برگشتند و به سوی خدا توبه کردند، «ثم کفروا» و دوباره مرتد شدند، «ثم ازدادوا کفرا» با توبه نکردن و یا فرار به سرزمین شرک و یا فساد کردن در زمین، «لم یکن الله لیغفر لهم و لا لیهدیهم سبیلا». بنابراین، توبه مرتد اگر بر فطرت شرک باشد دوبار پذیرفته می شود: ابتدا یک بار در دعوت نخست و بازگشت از شرک به ایمان ؛ اگر توبه کرد و اسلام را پذیرفت که هیچ، والّا وقتی به او دسترسی پیدا شد کشته می شود. ایمان او در این حالت مانند ایمان اهل کتاب در دین خودشان است یعنی از شرک به توحید منتقل می شود. بار دوم وقتی است که از اسلام به شرک باز می گردد. به این معنی که بعد از ایمان آوردن کافر می شود و ذیل این آیه قرار می گیرد: «کیف یهدی الله قوما کفروا بعد ایمانهم و شهدوا بأن الرسول حق» تا آخر، سزای آنها هم،لعن خدا و ملائکه و همه مردم است و در این نفرین جاودان می شوند، مگر کسانی که بعد از آن توبه کنند و اصلاح شوند. بر امام واجب است همانطور که درباره اهل کتاب در مرتبه اول عمل می کند،او را در بار اول توبه دهد. برای اینکه معنای آیه «ثم آمنوا» محقق شود از این جهت که ایمانشان بعد از کفر و بعد از ایمان، صدق و راست باشد. در شیوه استتابه آمده؛ سه روز در زندان مهلت داده می شود تا بازگردد، اگر برنگشت کشته می شود همانطور که در شرک فطری کشته می شود، مثل رفتاری که با اهل کتاب می شد اگر بر کفر و انکارشان پافشاری می کردند. اما اگر بار دوم ایمان آورد و سپس کافر شد، آیه اصلا متعرض وضع او نیست که آیا ایمانش قبول می شود یا نه؟ بلکه آیه درباره حال و وضعیت کسی است که بعد از این ماجراها کافر شده و کفرش را افزایش داده است، آنجایی که می فرماید: «لم یکن الله لیغفر لهم و لا لیهدیهم سبیلا». پس هنگامی که مرتد می شوند و سرکشی خود را زیاد می کردند تردیدی نیست که آنها را توبه و مهلت نمی دهند، بلکه انها را در صورت دست یافتنشان می کشند و بیزاری از آنها واجب است. و اگر در طغیان و سرکشی زیاده روی نکردند بلکه یک کفر ساده داشتند، فقط مشرک می شوند مثل بار اول. اگر خودشان توبه کردند یعنی به توبه مبادرت نمودند، در ظاهر توبه شان پذیرفته می شود و کارشان به خدا و مشیت او سپرده می شود، شاید خداوند پذیرفت، ما نمی دانیم. و اگر توبه نکرد امر او به نظر امام بسته است اگر بخواهد او را توبه می دهد و اگر نخواست نه. اگر بعد از توبه دادن توبه کرد که هیچ، والّا او را می کشد چون مشرک است. خداوند عزوجل بین مشرک فطری و اهل کتاب تفاوت نهاده است، زیرا خداوند درباره مشرک فطری برای بار دوم که مرتد شود تسامح کرده است ولی درباره اهل کتاب در مرتبه دوم توبه آنها را نپذیرفته است.

حَقٌّ وَ جاءَهُمُ الْبَیِّناتُ وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ أُولئِکَ جَزاؤُهُمْ أَنَّ عَلَیْهِمْ لَعْنَةَ اللَّهِ وَ الْمَلائِکَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ خالِدِینَ فِیها لا یُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذابُ وَ لا هُمْ

ص: 216

روایات

روایت1.

قرب الاسناد: امام کاظم علیه السلام فرمود: علی علیه السلام فرمودند: ارث مرتد برای فرزندش است.(1)

روایت2.

خصال: از امام باقر علیه السلام نقل شده که فرمود: اگر زنی از اسلام برگشت، توبه داده می شود، اگر توبه کرد که هیچ و الا در زندان حبس می شود و مانند مرد که در صورت ارتداد کشته می شود، کشته نمی شود. و لکن به سختی به کار گرفته می شود، از غذا و آب مگر به اندازه ای که جانش حفظ شود منع می شود،جز غذای خشن به او داده نمی شود، و جز لباس زبر وخشن به پوشانده نمی شود

ص: 220


1- . قرب الاسناد : 63 چاپ سنگی

یُنْظَرُونَ إِلَّا الَّذِینَ تابُوا مِنْ بَعْدِ ذلِکَ وَ أَصْلَحُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا بَعْدَ إِیمانِهِمْ ثُمَّ ازْدادُوا کُفْراً لَنْ تُقْبَلَ تَوْبَتُهُمْ وَ أُولئِکَ هُمُ الضَّالُّونَ إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ ماتُوا وَ هُمْ کُفَّارٌ فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْ أَحَدِهِمْ مِلْ ءُ الْأَرْضِ ذَهَباً وَ لَوِ افْتَدی بِهِ أُولئِکَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ وَ ما لَهُمْ مِنْ ناصِرِینَ (1)

ص: 217


1- 1. آل عمران: 86- 91 و الآیات نزلت فی أهل الکتاب متعرضة للیهود و جحودهم و کفرهم بالنبی صلی الله علیه و آله بعد بعثته بعد ما کانوا یؤمنون به قبل بعثته، قال عزّ و جلّ: « کَیْفَ یَهْدِی اللَّهُ قَوْماً کَفَرُوا» بالنبی و بما جاء به من البینات« بَعْدَ إِیمانِهِمْ» به قبلا« وَ» هم الذین« شَهِدُوا أَنَّ الرَّسُولَ حَقٌّ وَ جاءَهُمُ» فی التبشیر ببعثته« الْبَیِّناتُ، وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ» فکفرهم هذا کفر بعد ایمان حیث کان ایمانهم- و النبیّ لم یبعث بعد ایمان حق. و أمّا جزاء کفرهم هذا فلعنة اللّه و الملائکة و الناس أجمعین خالدین فی جهنم لا یخفف عنهم العذاب و لا هم ینظرون. « إِلَّا الَّذِینَ تابُوا مِنْ بَعْدِ ذلِکَ» أی بعد کفرهم و هی ارتداد واقعا لأول مرة فآمنوا ثانیا« وَ أَصْلَحُوا» ما أفسدوه بانکارهم و عدوانهم من أمانة الحق و صد الناس عن سبیل اللّه باغوائهم فاعترفوا بان کفرهم و جحودهم ذلک کان عن ظلم و هوی متبع« فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ» یقبل توبتهم. و یتصور مثل ذلک من الکفر بالنبی بعد الایمان بالنسبة الی الذین لم یؤمنوا به صلی الله علیه و آله فی ظرف یهودیتهم و نصرانیتهم- کما فی عصرنا هذا- اذا دخلوا فی الإسلام ثمّ ارتدوا، فیکون ارتدادهم هذا کفرا بعد ایمان ان لم یتوبوا قتلوا؛ و ان تابوا و أصلحوا فان اللّه غفور رحیم یقبل توبتهم و یتفرع علی ذلک لزوم استتابته. فتلخص من الآیة أن توبة المرتد عن دین اللّه إذا کان من أهل الکتاب انما تقبل للمرة الأولی، بانهم یستتابون فان تابوا فان اللّه غفور رحیم؛ و ان لم یتوبوا بل أصروا علی کفرهم و جحودهم. و ازدادوا کفرا لن تقبل توبتهم بعد ذلک، و أولئک هم الضالون. فقوله« إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا بَعْدَ إِیمانِهِمْ» تجدید عنوان لقوله:« قَوْماً کَفَرُوا بَعْدَ إِیمانِهِمْ» و قوله« ثُمَّ ازْدادُوا کُفْراً» تمادیهم فی الکفر و الجحود و الاصرار علی غیهم و عدوانهم لدین اللّه، بعدم التوبة بعد الاستتابة أو الفرار عن حوزة الإسلام الی دار الکفر مثلا و المکر بالمسلمین و الفساد فی الأرض فلن تقبل توبتهم؛ و لا یمهلون بعد ذلک و لا یستتابون؛ بل یقتلون حیث ظفر بهم.

و بر انجام دادن نماز و روزه زده می شود.(1)

روایت3.

عیون اخبار الرضا(2)،

علل الشرایع: از امام رضا علیه السلام نقل شده که فرمود: شریعت محمد صلی الله علیه و آله تا روز قیامت نسخ نمی شود. پیامبری بعد از او تا روز قیامت نیست. کسی که بعد از او ادعای پیامبری کند و بعد از قرآن کتابی بیاورد، خونش مباح است، برای هر کسی که از او این ادعا را شنید.(3)

می گویم

همه روایت در باب معنای اولوالعزم آمد.

روایت4.

عیون اخبار الرضا: سهل بن قاسم گفت از امام رضا علیه السلام شنیدم که به برخی یارانش می فرماید: لعنت خدا بر کسی که با امیرالمؤمنین علیه السلام بجنگد، حضرت به آن شخص فرمود: بگو مگر کسی که توبه کند و صالح شود، سپس فرمود: گناه کسی که از او تخلف کرد و توبه نکرد از کسی که با او جنگید و توبه کرد بزرگتر است.(4)

روایت5.

امالی طوسی: امام رضا از پدرانش علیهم السلام نقل کرد، رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: کسیکه به پیامبری از انبیا فحش داد، بکشید. و کسی که به امامی فحش دهد، به پیامبر سب کرده است.(5)

روایت6.

ثواب الاعمال: هشام بن سالم گفت به امام صادق علیه السلام عرض کردم: درباره دشنام گوی به علی علیه السلام چه می گویی؟ فرمود: به خدا، خونش حلال است، اگر موجب ریخته شدن خون بی گناهی نگردد. گفتم: چه چیز موجب ریخته شدن خون بی گناهی می شود؟

ص: 221


1- . خصال 2 : 142 در ضمن حدیثی طولانی
2- . عیون اخبار الرضا 2 : 80
3- . علل الشرایع 1 : 117
4- و عیون اخبار الرضا 2 : 88
5- . امالی طوسی 1 : 375

ص: 218

فرمود: اینکه مؤمنی به سبب کشتن کافری کشته شود.(1)

روایت7.

صحیفة الرضا: امام رضا از پدرانش علیهم السلام نقل کرد، رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر کس به پیامبری دشنام دهد، کشته می شود، و هر کس به اصحاب و یاران من فحش دهد شلاق زده می شود.(2)

روایت8.

فقه الرضا: کسی که پیامبر و یا یکی از اهل بیت پاکش علیهم السلام را به بدی و آنچه سزاوارشان نیست، یاد کند، یا طعنه ایی بزند، کشتن او واجب می شود.(3)

روایت9.

مجالس مفید: امام باقر علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: ای مردم، پیامبری بعد من و سنتی بعد از سنت من، نیست و کسی که چنین ادعا کند، ادعا و بدعتش در آتش است، و نیز او را بکشید. پیروان ایشان هم در آتشند.(4)

می گویم

تمام این روایت در باب وصیت پیامبر آمده است.

روایت10.

مناقب: مردی به پیامبر صلی الله علیه و آله ناسزا گفت، والی از بعضی سوال کرد، گفتند: زبانش را قطع می شود، ربیعة الرأی گفت: تنبیه می شود. امام صادق علیه السلام فرمود: رای شما در باره کسی که یکی از صحابه پیامبر را ناسزا بگوید چیست؟ گفتند:مانند این است، فرمود: پس بین پیامبر و اصحاب او فرقی نیست، والی گفت: حکم چیست؟ فرمود: پدرم خبر داد به من که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: مردم در اقتدا به من مساویند، اگر کسی شنید شخصی به من تاسزا می گوید واجب است بر او او را بکشد

ص: 222


1- . ثواب الاعمال : 190
2- . صحیفة الرضا : 4
3- . فقه الرضا : 38
4- . مجالس مفید : 32

النساء: إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا ثُمَّ کَفَرُوا ثُمَّ آمَنُوا ثُمَّ کَفَرُوا ثُمَّ ازْدادُوا کُفْراً لَمْ یَکُنِ اللَّهُ لِیَغْفِرَ لَهُمْ وَ لا لِیَهْدِیَهُمْ سَبِیلًا(1).

ص: 219


1- 1. النساء: 137. و الآیة تشهد بسیاقها و سیاق ما قبلها أنّها خاصّة بالذین آمنوا و تابوا عن شرک فطری قال:« یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا آمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ الْکِتابِ الَّذِی نَزَّلَ عَلی رَسُولِهِ وَ الْکِتابِ الَّذِی أَنْزَلَ مِنْ قَبْلُ» من التوراة و الإنجیل؛ و هذا یشهد بأنهم ما کانوا مؤمنین بالکتاب الذی أنزل من قبل« وَ مَنْ یَکْفُرْ بِاللَّهِ وَ مَلائِکَتِهِ وَ کُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ» و هذا أیضا یشهد بأنهم کانوا مشرکین لا یقرون بالمعاد« فَقَدْ ضَلَّ ضَلالًا بَعِیداً». ثمّ قال:« إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا» أی بعد الشرک الفطری« ثُمَّ کَفَرُوا» و ارتدوا« ثُمَّ آمَنُوا» أی رجعوا عن الارتداد و تابوا الی الحق« ثُمَّ کَفَرُوا» و ارتدوا ثانیا« ثُمَّ ازْدادُوا کُفْراً» بعدم التوبة أو الفرار الی دار الشرک أو الفساد فی الأرض« لَمْ یَکُنِ اللَّهُ لِیَغْفِرَ لَهُمْ وَ لا لِیَهْدِیَهُمْ سَبِیلًا». فعلی هذا تقبل توبة المرتد إذا کان علی فطرة الشرک مرتین: مرة بابتداء الدعوة و استرجاعه عن الشرک الی الایمان لأول مرة؛ فان تاب و قبل الإسلام فهو؛ و إلا قتل حیث ظفر به؛ فایمانه هذا کایمان أهل الکتاب فی دینهم من الانقلاع عن الشرک الی التوحید. و مرة ثانیة إذا ارتد عن الإسلام الی الشرک، بمعنی أنّه کفر بعد الایمان و دخل تحت قوله تعالی:« کَیْفَ یَهْدِی اللَّهُ قَوْماً کَفَرُوا بَعْدَ إِیمانِهِمْ وَ شَهِدُوا أَنَّ الرَّسُولَ حَقٌّ» الخ، و قد کان جزاؤهم أن علیهم لعنة اللّه و الملائکة و الناس أجمعین خالدین فیها، الا الذین تابوا من بعد ذلک و اصلحوا. فیجب علی الامام أن یستتیبه کما فعل فی أهل الکتاب لأول مرة حرفا بحرف، تحقیقا لمعنی قوله تعالی« ثُمَّ آمَنُوا» حیث صدق ایمانهم بعد الکفر بعد الایمان، و قد ورد فی الاستتابة أنّه ینظر ثلاثة أیّام فی الحبس لیرجع، فان لم یرجع قتل کما کان یقتل فی شرکه الفطری مثل ما کان یفعل بأهل الکتاب إذا أصروا علی کفرهم و جحودهم. فأما إذا آمن ثانیا ثمّ کفر بعد ذلک، فلم تتعرض الآیة لحاله بأنّه هل یقبل ایمانه بعد ذلک أیضا أولا یقبل، بل انما تعرض لحال من کفر بعد ذلک و ازداد کفرا، حیث قال« لَمْ یَکُنِ اللَّهُ لِیَغْفِرَ لَهُمْ وَ لا لِیَهْدِیَهُمْ سَبِیلًا» فاذا ارتدوا و زادوا فی طغیانهم فلا ریب أنهم لا یستتابون و لا یمهلون بل یقتلون حیث ظفر بهم و تجب البراءة منهم، و أمّا إذا لم یزیدوا فی طغیانهم، بل کفروا بالکفر الساذج فقد دخلوا فی الشرک کما کانوا فیه أول مرة فان تاب من نفسه بمعنی أنّه بادر الی التوبة، یقبل توبته ظاهرا و یوکل أمره الی اللّه و مشیئة لعلّ اللّه یقبل توبته و لا نعلم، و ان لم یتب و لم یبادر الی التوبة فأمره مراعی ان شاء الامام استتابه و ان لم یشأ لم یستتبه، فان تاب بعد الاستتابة فهو، و ان لم یتب أو لم یشأ أن یستتیبه قتله فانه مشرک. فقد فرق اللّه عزّ و جلّ بین المشرک عن فطرة و بین أهل الکتاب بأنّه أهل أمر المشرک فی المرة الثانیة من ارتداده و حکم فی أهل الکتاب بعدم قبول توبتهم فی المرة الثانیة.

و نزد حاکم نبرد، بر حاکم هم واجب است وقتی که چنین کسی را نزد او اوردند، بکشد. والی گفت: مرد را بیاورید و او را به حکم ابو عبدالله بکشید.(1)

روایت11.

رجال کشی: عمار سجستانی گفت: ابوبجیر عبدالله بن نجاشی از سجستان به مکه همراهم بود. عقیده زیدیه را داشت. وقتی به مدینه رسیدیم من نزد امام صادق علیه السلام رفتم و او نزد عبدالله بن حسن.

وقتی برگشتیم او را خسته روی بسترش دیدم که آه می کشید. گفتم: تو را چه شده ابوبجیر؟ گفت: اجازه بگیر وقتی صبح شد نزد دوست تو برویم انشاءالله. صبح هنگام بر امام صادق علیه السلام وارد شدیم، عرض کردم: این عبدالله نجاشی است که از من خواسته برای او از شما اجازه بگیرم، او در عقیده، از زیدیه است. فرمود: به او اذن ده. هنگامی که وارد شدیم، امام او را نزدیک خود نشاند. ابوبجیر به امام عرض کرد: فدایت شوم، همیشه اقرار به فضل شما داشته ام و حقیقت را در شما، نه غیر شما دیده ام، من سیزده نفر از خوارج را کشته ام که از همه آنها شنیدم که از علی بن ابی طالب علیه السلام برائت می جستند.

امام به او فرمود: در این موضوع از کسی غیر از من سؤال کردی؟ گفت: بله، از عبدالله بن حسن پرسیدم که هیچ پاسخی نداشت و بر او گران تمام شد و به من گفت: تو در دنیا وآخرت سرگشته و حیران خواهی بود. گفتم: خدا تو را صالح کند، با مردم درباره علی بر چه چیزی دشمنی کردیم؟

امام فرمود: ای ابوبجیر، چگونه آنها را کشتی؟ گفت: یکی از آنها با نردبان به بام خانه اش رفتم و او را کشتم. یکی دیگر را شب هنگام به در خانه اش خواندم، وقتی بیرون آمد کشتم، با یکی از آنها در راه می رفتیم، وقتی تنها شدیم او را کشتم و همه

ص: 223


1- . مناقب آل ابو طالب 4 : 262

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَنِ الْبَزَّازِ عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: مِیرَاثُ الْمُرْتَدِّ لِوَلَدِهِ (1).

«2»

ل، [الخصال] عَنِ الْقَطَّانِ عَنِ السُّکَّرِیِّ عَنِ الْجَوْهَرِیِّ عَنِ ابْنِ عُمَارَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِذَا ارْتَدَّتِ الْمَرْأَةُ عَنِ الْإِسْلَامِ اسْتُتِیبَتْ فَإِنْ تَابَتْ وَ إِلَّا خُلِّدَتْ فِی السِّجْنِ وَ لَا تُقْتَلُ کَمَا یُقْتَلُ الرَّجُلُ إِذَا ارْتَدَّ وَ لَکِنَّهَا تُسْتَخْدَمُ خِدْمَةً شَدِیدَةً وَ تُمْنَعُ مِنَ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ إِلَّا مَا تُمْسِکُ بِهِ نَفْسَهَا وَ لَا تُطْعَمُ إِلَّا جَشِبَ الطَّعَامِ وَ لَا تُکْسَی إِلَّا غَلِیظَ الثِّیَابِ وَ خَشِنَهَا

ص: 220


1- 1. قرب الإسناد ص 63 ط حجر.

این قتل ها پنهان ماند.

امام فرمود: ای ابوبجیر، اگر به دستور امام آنها را کشته بودی چیزی بر تو نبود، لکن بر امام پیشی گرفتی بنابراین سیزده گوسفند در منی قربانی کن و گوشتشان را صدقه بده، به خاطر جلو افتادن بر امام، و دیگر چیزی بر تو نیست.

سپس امام فرمود: ای ابوبجیر، به من بگو زمانی که از ناودان ترشحی به تو شد و جلیقه پوستین بر تن داشتی و وارد نهر شدی، وقتی خارج شدی کودکان به دنبال تو می امدند و فریاد می زدند و لباست را می کشیدند. چه چیز تو را وادار به صبر بر این می کرد؟ عمار گفت: ابوبجیر به من توجه کرد و گفت: این چه خبری بوده که تو به امام گفته ای؟ گفتم: به خدا ، نه به او و نه به غیر او چیزی گفته باشم. حضرت سخن مرا شنید و فرمود: ای ابوبجیر او چیزی به من نگفته است.

وقتی از نزد حضرت خارج شدیم ابوبجیر به من گفت: ای عمار، شهادت می دهم که او عالم آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم است، ان عقیده ای که بر ان بودم باطل است و او صاحب الامر است.(1)

روایت12.

رجال کشی: علی بن حدید مدائنی گفت: شنیدم کسی از امام موسی کاظم علیه السلام سؤال می کرد و گفت: شنیدم که محمد بن بشیر می گوید: تو موسی بن جعفر که امام ما و حجت بین ما و خدا هست نیستی. گفت: حضرت فرمود: لعنت خدا بر او – سه بار تکرار کرد- ، خدا گرمای آهن را به او بچشاند. خدا او را بکشد، به بدترین شکل کشتن.

به او گفتم: فدایت شوم، اگر من چنین شنیدم آیا خون او بر من حلال نیست، آن طور که خون سب کننده به پیامبر و امام مباح است؟ فرمود: بله، به خدا حلال است، خونش حلال است و برای تو و کسی که آن را بشنود مباح است. گفتم: آیا این حکم فحش دهنده به شما نیست؟ فرمود:

ص: 224


1- . رجال کشی : 291

وَ تُضْرَبُ عَلَی الصَّلَاةِ وَ الصِّیَامِ الْخَبَرَ(1).

«3»

ن (2)،[عیون أخبار الرضا علیه السلام] ع، [علل الشرائع] عَنِ الطَّالَقَانِیِّ عَنْ أَحْمَدَ الْهَمْدَانِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: شَرِیعَةُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله لَا تُنْسَخُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ لَا نَبِیَّ بَعْدَهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ فَمَنِ ادَّعَی بَعْدَهُ نُبُوَّةً أَوْ أَتَی بَعْدَ الْقُرْآنِ بِکِتَابٍ فَدَمُهُ مُبَاحٌ لِکُلِّ مَنْ سَمِعَ ذَلِکَ مِنْهُ (3).

أقول

قد مضی بتمامه فی باب معنی أولی العزم (4).

«4»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] عَنِ الْبَیْهَقِیِّ عَنِ الصَّوْلِیِّ عَنْ عَوْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ قَاسِمٍ قَالَ: سَمِعَ الرِّضَا علیه السلام بَعْضَ أَصْحَابِهِ یَقُولُ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ حَارَبَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَ لَهُ قُلْ إِلَّا مَنْ تَابَ وَ أَصْلَحَ ثُمَّ قَالَ ذَنْبُ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهُ وَ لَمْ یَتُبْ أَعْظَمُ مِنْ ذَنْبِ مَنْ قَاتَلَهُ ثُمَّ تَابَ (5).

«5»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی بِإِسْنَادِ أَخِی دِعْبِلٍ عَنِ الرِّضَا علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ سَبَّ نَبِیّاً مِنَ الْأَنْبِیَاءِ فَاقْتُلُوهُ وَ مَنْ سَبَّ وَصِیّاً فَقَدْ سَبَّ نَبِیّاً(6).

«6»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا تَرَی فِی رَجُلٍ سَبَّابَةٍ لِعَلِیٍّ علیه السلام قَالَ هُوَ وَ اللَّهِ حَلَالُ الدَّمِ لَوْ لَا أَنْ یَعُمَّ بِهِ بَرِیئاً قُلْتُ أَیُّ شَیْ ءٍ یَعُمُّ بِهِ بَرِیئاً؟

ص: 221


1- 1. الخصال ج 2 ص 142 فی حدیث طویل.
2- 2. عیون الأخبار ج 2 ص 80 فی حدیث.
3- 3. علل الشرائع ج 1 ص 117.
4- 4. راجع ج 11 ص 35- 34 من هذه الطبعة.
5- 5. عیون الأخبار ج 2 ص 88.
6- 6. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 375.

این سخن دشنام به خدا و رسول خدا و پدران من است. کدام سب و فحش کمتر از این و بالاتر از این سخن است؟

عرض کردم: ایا به نظر شما اگر نترسم که بی گناهی را به واسطه ان تحت فشار قرار بدهم و این کار را نکنم و او را نکشم، آیا گناهی بر من است؟ فرمود: گناه تو چند برابر می شود بدون آن که چیزی از گناه او کم شود. مگر نمی دانی که برترین شهدا در روز قیامت کسی است که خدا و رسولش را پنهانی یاری کند و [دشمن را] از ایشان دور کند.(1)

روایت13.

اختصاص: امام باقر علیه السلام فرمود: عورت مؤمن برای مؤمن حرام است. و نیز فرمود: کسی که به خانه مؤمنی سرک می کشد چشمانش در آن حال بر آن مؤمن مباح می شود و کسی که پیامبر مرسلی را انکار و تکذیب کند خونش مباح است .

راوی گوید: گفتم: اگر کسی را دیدم که امامی از شما را انکار می کند وضع او چیست؟ فرمود: کسی که امامی از طرف خدا را انکار کرده و از او و دین او برائت جوید کافر و مرتد از اسلام است. خونش در این حال مباح است مگر آنکه برگردد و از آنچه گفته به سوی خدا توبه کند.

فرمود: کسی که به مؤمنی حمله کند و جان و مالش را بخواهد خونش در آن حال برای مؤمن مباح می شود.(2)

روایت14.

امالی طوسی: امام صادق علیه السلام فرمود: مراقب جوانانتان باشید که غالیان، فاسد و خرابشان نکنند، غالیان بدترین خلق خدا هستند؛ بزرگی خدا را کوچک و ربوبیت او را برای بندگان ادعا می کنند.

ص: 225


1- . همان : 408
2- . اختصاص : 259

قَالَ یُقْتَلُ مُؤْمِنٌ بِکَافِرٍ(1).

«7»

صح، [صحیفة الرضا علیه السلام] عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ: مَنْ سَبَّ نَبِیّاً قُتِلَ وَ مَنْ سَبَّ أَصْحَابِی جُلِدَ(2).

«8»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام] رُوِیَ: أَنَّهُ مَنْ ذَکَرَ السَّیِّدَ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله أَوْ وَاحِداً مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ الطَّاهِرِینَ علیه السلام بِالسُّوءِ وَ بِمَا لَا یَلِیقُ بِهِمْ أَوِ الطَّعْنِ فِیهِمْ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ وَجَبَ عَلَیْهِ الْقَتْلُ (3).

«9»

جا، [المجالس] للمفید عَنِ الصَّدُوقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ زَیْدِ بْنِ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَیُّهَا النَّاسُ لَا نَبِیَّ بَعْدِی وَ لَا سُنَّةَ بَعْدَ سُنَّتِی فَمَنِ ادَّعَی ذَلِکَ فَدَعْوَاهُ وَ بِدْعَتُهُ فِی النَّارِ وَ مَنِ ادَّعَی ذَلِکَ فَاقْتُلُوهُ وَ مَنِ اتَّبَعَهُ فَإِنَّهُمْ فِی النَّارِ(4).

أقول

تمامه فی باب وصیة النبی صلی الله علیه و آله (5).

«10»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: شَتَمَ رَجُلٌ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَسَأَلَ الْوَالِی عَبْدَ اللَّهِ بْنَ الْحَسَنِ وَ الْحَسَنَ بْنَ زَیْدٍ وَ غَیْرَهُمَا فَقَالُوا یُقْطَعُ لِسَانُهُ وَ قَالَ رَبِیعَةُ الرَّأْیِ وَ أَصْحَابُهُ یُؤَدَّبُ فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام أَ رَأَیْتُمْ لَوْ ذَکَرَ رَجُلًا مِنْ أَصْحَابِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله مَا کَانَ الْحُکْمُ فِیهِ قَالُوا مِثْلَ هَذَا قَالَ فَلَیْسَ بَیْنَ النَّبِیِّ وَ بَیْنَ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِهِ فَرْقٌ فَقَالَ الْوَالِی کَیْفَ الْحُکْمُ قَالَ أَخْبَرَنِی أَبِی أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ النَّاسُ فِیَّ أُسْوَةٌ سَوَاءٌ مَنْ سَمِعَ أَحَداً أن یَذْکُرُنِی فَالْوَاجِبُ عَلَیْهِ أَنْ یَقْتُلَ مَنْ شَتَمَنِی وَ لَا

ص: 222


1- 1. ثواب الأعمال ص 190.
2- 2. صحیفة الرضا ص 4، و فیه:« و من سب صاحب نبی جلد».
3- 3. فقه الرضا ص 38.
4- 4. مجالس المفید ص 32 فی ط و ص 40 ط نجف.
5- 5. راجع ج 22 ص 475 من هذه الطبعة.

سوگند به خدا، غالیان بدتر از یهود و مسیحی و مجوس و مشرکان هستند.(1)

روایت15.

امالی طوسی: امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: خدایا من از غالیان برائت می جویم آن طور که عیسی بن مریم از مسیحیان، خدایا آنها را خوار کن و هیچ کس از آنها را یاری نکن.(2)

روایت16.

امالی طوسی: از امام صادق علیه السلام روایت شده که گروهی نزد امیرالمؤمنین آمدند و عرض کردند: سلام بر تو ای پروردگار ما، ایشان را توبه داد ولی توبه نکردند. گودالی کند و درآن آتش فراهم کرد، گودال دیگری کنار آن حفر کرد و آن دو را به هم متصل. چون توبه نکردند آنها را در گودالی انداخت و آتش را به گودال دیگر، تا آنکه مردند.(3)

ص: 226


1- . امالی طوسی 2 : 264
2- . همان
3- . همان : 275 و شیخ در تهذیب 10 : 138 و کلینی در کافی 7 : 257 و علی بن ابراهیم در تفسیرش 7 : 258 هرکدام با سندی روایت کرده اند. این قصه مشهور است و کشی نیز در رجالش با الفاظ و اسنادی و شیخ در مبسوط در کتاب مرتد آن را روایت کرده و گفته است: روایت شده که قومی به علی گفتند: تو خدایی، آتشی برپا کرد و آنها را در آن سوزاند، ابن عباس گفت: اگر من بودم آنها را با شمشیر می کشتم. شنیدم پیامبر صلی الله علیه و آله می فرماید: با عذاب خدا آنها را عذاب نکنید، کسانی که دینشان را تغییر داده اند ، پس آنها را بکشید. و در مناقب این چنین آمده است: روایت شده که هفتاد مرد از زط، بعد از جنگ اهل بصره نزد امیرالمؤمنین آمدند و او را خدا می خواندند و بر او سجده می کردند. حضرت فرمود: وای بر شما، این کار را نکنید، من مثل شما مخلوقم. آنها ابا کردند، فرمود: اگر از آنچه درباره من می گویید برنگردید و توبه نکنید شما را می کشم. فرمود: پس امتناع کردند، گودالی کندند و در آن آتش ریخت. قنبر یکی یکی آنها را بر دوشش می گرفت و در آتش می انداخت، سپس فرمود: من وقتی امر منکری دیدم آتشی درست کردم و قنبر را صدا زدم سپس گودالی و گودالی کندم و قنبر آتشی فراوان.

یُرْفَعُ إِلَی السُّلْطَانِ فَالْوَاجِبُ عَلَی السُّلْطَانِ إِذَا رُفِعَ إِلَیْهِ أَنْ یَقْتُلَ مَنْ (1) نَالَ مِنِّی فَقَالَ الْوَالِی أَخْرِجُوا الرَّجُلَ فَاقْتُلُوهُ بِحُکْمِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام (2).

«11»

کش، [رجال الکشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ خُرَّزَادَ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ عَنْ عَمَّارٍ السِّجِسْتَانِیِّ قَالَ: زَامَلْتُ أَبَا بُجَیْرٍ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ النَّجَاشِیِّ مِنْ سِجِسْتَانَ إِلَی مَکَّةَ وَ کَانَ یَرَی رَأْیَ الزَّیْدِیَّةِ فَلَمَّا صِرْنَا إِلَی الْمَدِینَةِ مَضَیْتُ أَنَا إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ وَ مَضَی هُوَ إِلَی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ فَلَمَّا انْصَرَفَ رَأَیْتُهُ مُنْکَسِراً یَتَقَلَّبُ عَلَی فِرَاشِهِ وَ یَتَأَوَّهُ قُلْتُ مَا لَکَ أَبَا بُجَیْرٍ فَقَالَ اسْتَأْذِنْ لِی عَلَی صَاحِبِکَ إِذَا أَصْبَحْتَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَلَمَّا أَصْبَحْنَا دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قُلْتُ هَذَا عَبْدُ اللَّهِ النَّجَاشِیُّ سَأَلَنِی أَنْ أَسْتَأْذِنَ لَهُ عَلَیْکَ وَ هُوَ یَرَی رَأْیَ الزَّیْدِیَّةِ فَقَالَ ائْذَنْ لَهُ فَلَمَّا دَخَلَ عَلَیْهِ قَرَّبَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لَهُ أَبُو بُجَیْرٍ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی لَمْ أَزَلْ مُقِرّاً بِفَضْلِکُمْ أَرَی الْحَقَّ فِیکُمْ لَا فِی غَیْرِکُمْ وَ إِنِّی قَتَلْتُ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا مِنَ الْخَوَارِجِ کُلُّهُمْ سَمِعْتُهُمْ یَتَبَرَّأُ مِنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام سَأَلْتَ عَنْ هَذِهِ الْمَسْأَلَةِ أَحَداً غَیْرِی قَالَ نَعَمْ سَأَلْتُ عَنْهَا عَبْدَ اللَّهِ بْنَ الْحَسَنِ فَلَمْ یَکُنْ عِنْدَهُ فِیهَا جَوَابٌ وَ عَظُمَ عَلَیْهِ وَ قَالَ لِی أَنْتَ مَأْخُوذٌ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَقُلْتُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ عَلَی مَا ذَا عَادَیْنَا النَّاسَ فِی عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَکَیْفَ قَتَلْتَهُمْ یَا أَبَا بُجَیْرٍ فَقَالَ مِنْهُمْ مَنْ کُنْتُ أَصْعَدُ سَطْحَهُ بِسُلَّمٍ حَتَّی أَقْتُلَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ دَعَوْتُهُ بِاللَّیْلِ عَلَی بَابِهِ وَ إِذَا خَرَجَ عَلَیَّ قَتَلْتُهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ کُنْتُ أَصْحَبُهُ فِی الطَّرِیقِ فَإِذَا خَلَا لِی قَتَلْتُهُ وَ قَدِ اسْتَتَرَ ذَلِکَ

ص: 223


1- 1. ما بین العلامتین زیادة من المصدر.
2- 2. مناقب آل أبی طالب ج 4 ص 262.

ص: 227

ترجمه نشده

باب نود و هشتم : قمار

آیات

- «یَسْأَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِمَا إِثْمٌ کَبِیرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَآ أَکْبَرُ مِن نَّفْعِهِمَا»

- { درباره شراب و قمار از تو می پرسند بگو در آن دوگناهی بزرک و سودهایی برای مردم است و[لی] گناهشان از سودشان بزرگتر است}(1)

- «حُرِّمَتْ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَةُ وَالْدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِیرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَیْرِ اللّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّیَةُ وَالنَّطِیحَةُ وَمَا أَکَلَ السَّبُعُ إِلاَّ مَا ذَکَّیْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَی النُّصُبِ وَأَن تَسْتَقْسِمُواْ بِالأَزْلاَ»

{ بر شما حرام شده است مردار و خون و گوشت خوک و آنچه به نام غیر خدا کشته شده باشد و [حیوان حلال گوشت] خفه شده و به چوب مرده و از بلندی افتاده و به ضرب شاخ مرده و آنچه درنده از آن خورده باشد مگر آنچه را [که زنده - دریافته و خود] سر ببرید و [همچنین] آنچه برای بتان سربریده شده و [نیز] قسمت کردن شما [چیزی را] به وسیله تیرهای قرعه}(2)

- «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالأَنصَابُ وَالأَزْلاَمُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ* إِنَّمَا یُرِیدُ الشَّیْطَانُ أَن یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاء فِی الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ وَیَصُدَّکُمْ عَن ذِکْرِ اللّهِ وَعَنِ الصَّلاَةِ فَهَلْ أَنتُم مُّنتَهُونَ»

- { ای کسانی که ایمان آورده اید شراب و قمار و بتها و تیرهای قرعه پلیدند [و] از عمل شیطانند پس از آنها دوری گزینید باشد که رستگار شوید* همانا شیطان می خواهد با شراب و قمار میان شما دشمنی و کینه ایجاد کند و شما را از یاد خدا و از نماز باز دارد پس آیا شما دست برمی دارید}(3)

روایات

روایت1.

تفسیر قمی: میسر همان نرد و شطرنج است، هر قماری، میسر است.

ص: 228


1- . بقره / 219
2- . مائده / 3
3- . همان / 91 و 92 ، و طبرسی در مجمع البیان گفته است: علی بن ابراهیم در تفسیرش : 150 از امام باقر یا امام صادق علیهما السلام نقل کرده که فرمود: ازلام ده تا است: برای هفت تای آنها نصیب و بهره است و سه تای دیگر نصیبی ندارند. آنهایی که نصیب دارند فذ، توأم، مسبل، نافس، حلس، رقیب و معلی است. برای فذ یک تیر، توأم دوتیر، مسبل سه تیر، نافس چهارتیر، حلس پنج تیر، رقیب شش تیر و معلی هفت تیر قرار داده شده است. و آنهایی که نصیبی ندارند سفیح، منیح و وغد هستند. قربانی را تکه تکه می کردند، سپس بر سر آن جمع می شدند و تیرهای خود را خارج می کردند و همه را به یک نفر می دادند و پول قربانی برای کسی بود که نصیبی برای او خارج نمی شد و این قمار است که خداوند آن را حرام کرده است. می گویم: در ترتیب تیرها غیر این روایت شده است. در تهذیب و من لایحضره الفقیه چنین آمده است: فذ، توأم، نافس، حلس، مسبل، معلی و رقیب. و در تفاسیر اهل سنت اینطور: فذ، توأم، رقیب، حلس، نافس، مسبل و معلی. ابن حاجب در شعری همه آنها را چنین جمع کرده است: آن فذ و توأم و رقیب بود سپس حلس و نافس و بعد مسبل و معلی و وغد سپس سفیح و منیح و برای اینها سهمی نبود و برای هرکدام از غیر اینها نصیبی بود که به ترتیب شماره آنها، تیرهایش شمرده می شود چگونه این تقسیم کردن ها شبیه قرعه می شود؟ قرعه کشی که در زمان ما متداول است با فروش اوراقی است که برای هرکدام از آنها قیمت مساوی اعتبار شده است سپس به همه کسانی که آن اوراق را خریده اند به حکم قرعه بخش زیادی از اموالی که از همه جمع شده، اعطا می شود. مثلا به یکی از آنها صدهزار داده می شود که فقط یک ورقه خریده است که نزد آنها دو یا پنج عدد بیشتر اعتبار نداشته است و با این حال برای کسی که اوراق را قرار داده است صدها هزار باقی می ماند. این معنای تقسیم کردن با ازلام است، و اما میسر و قمار فقط با بازی هر بازی باشد انجام می شود. قمار مصدر باب مفاعله است و بین دو نفر که با نرد یا شطرنج یا مکعب و مثل اینها حتی گردو و انگشتر بازی می کنند محقق می شود. میسر هم همینطور است؛ در مجمع البیان گفته: میسر قمار است، از یسر مشتق شده و ان عبارت است از وجوب چیزی برای صاحبش. این معنا از این کلام تو گرفته شده:یسر لی هذاالشی ییسر یسرا و میسرا:زمانی که برای تو واجب و ثابت شد. بنابراین یاسر عبارت است از واجب و ثابت به سبب تیرها . از آیاتی که در آن تفسیر به نهی از شطرنج شده است سوره حجر / 30 می باشد: «فاجتنبوا الرجس من الاوثان و اجتنبوا قول الزور»، طبرسی گفته: «من» در اینجا برای تبیین است و تقدیر چنین می شود: فاجتنبوا الرجس الذی من الاوثان، و اصحاب ما روایت کرده اند که بازی با شطرنج و نرد و سایر انواع قمار از این قبیل می باشد.گفته شده آنها بت هایشان را با خون قربانی های آنها رنگین می کردند و آن، رجس نامیده شد. می گویم: لفظ «من» غالبا برای تبیین می آید وقتی که با «ما» یا «مهما» بیاید و الفاظ قرآن که به زبان عربی مبین نازل شده حمل بر غیر غالب بلکه نامعلوم نمی شود، بلکه «من» در اینجا برای تبعیض است و معنا چنین می شود که قسمی از اوثان، رجس است وان زمانی است که با ان قمار شود. و قسمی دیگر غیر ان است. ان قسمی که رجس است خدا در این ایه ذکر کرده است:انما الخمر و المیسر و الانصاب و الازلام رجس من عمل الشیطان فاجتنبوه. هرچیزی که با آن قمار می شود به واسطه این آیه رجس است و بعضی از آنها شطرنج است که آلات آن مصور است مانند بت ها، و از آن جمله شاه و وزیر و رخ و فیل و سرباز و غیر آنها. پس دوری از شطرنج واجب است اگرچه در آن شرط بندی نباشد، این را متوجه باش، در باب بعدی روایات زیادی که مؤید این امر است خواهد آمد و یادآور می شود که مراد از رجس از بت ها، شطرنج است و در آن نرد و سایر انواع قمار نیست همانطور که طبرسی یادآور شده است.

کُلُّهُ عَلَیَّ.

فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا أَبَا بُجَیْرٍ لَوْ کُنْتَ قَتَلْتَهُمْ بِأَمْرِ الْإِمَامِ لَمْ یَکُنْ عَلَیْکَ فِی قَتْلِهِمْ شَیْ ءٌ وَ لَکِنَّکَ سَبَقْتَ الْإِمَامَ فَعَلَیْکَ ثَلَاثَ عَشْرَةَ شَاةً تَذْبَحُهَا بِمِنًی وَ تَتَصَدَّقُ بِلَحْمِهَا لِسَبْقِکَ الْإِمَامَ وَ لَیْسَ عَلَیْکَ غَیْرُ ذَلِکَ ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا أَبَا بُجَیْرٍ أَخْبِرْنِی حِینَ أَصَابَکَ الْمِیزَابُ وَ عَلَیْکَ الصُّدْرَةُ(1)

مِنْ فِرَاءٍ فَدَخَلْتَ النَّهَرَ فَخَرَجْتَ وَ تَبِعَکَ الصِّبْیَانُ یُعَیِّطُونَ (2) أَیُّ شَیْ ءٍ صَبَّرَکَ عَلَی هَذَا قَالَ عَمَّارٌ فَالْتَفَتَ إِلَیَّ أَبُو بُجَیْرٍ وَ قَالَ لِی أَیُّ شَیْ ءٍ کَانَ هَذَا مِنَ الْحَدِیثِ حَتَّی تُحَدِّثَهُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ فَقُلْتُ لَا وَ اللَّهِ مَا ذَکَرْتُ لَهُ وَ لَا لِغَیْرِهِ وَ هَذَا هُوَ یَسْمَعُ کَلَامِی فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لَمْ یُخْبِرْنِی هُوَ بِشَیْ ءٍ یَا أَبَا بُجَیْرٍ فَلَمَّا خَرَجْنَا مِنْ عِنْدِهِ قَالَ لِی أَبُو بُجَیْرٍ یَا عَمَّارُ أَشْهَدُ أَنَّ هَذَا عَالِمُ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنَّ الَّذِی کُنْتُ عَلَیْهِ بَاطِلٌ وَ أَنَّ هَذَا صَاحِبُ الْأَمْرِ(3).

«12»

کش، [رجال الکشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قُولَوَیْهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْقُمِّیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْمِسْمَعِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَدِیدٍ الْمَدَائِنِیِّ قَالَ: سَمِعْتُ مَنْ یَسْأَلُ أَبَا الْحَسَنِ الْأَوَّلَ علیه السلام فَقَالَ إِنِّی سَمِعْتُ مُحَمَّدَ بْنَ بَشِیرٍ یَقُولُ إِنَّکَ لَسْتَ مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ الَّذِی أَنْتَ إِمَامُنَا وَ حُجَّتُنَا فِیمَا بَیْنَنَا وَ بَیْنَ اللَّهِ تَعَالَی قَالَ فَقَالَ علیه السلام لَعَنَهُ اللَّهُ ثَلَاثاً أَذَاقَهُ اللَّهُ حَرَّ الْحَدِیدِ قَتَلَهُ اللَّهُ أَخْبَثَ مَا یَکُونُ مِنْ قِتْلَةٍ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِذَا أَنَا سَمِعْتُ مِنْهُ أَ وَ لَیْسَ حَلَالٌ لِی دَمُهُ مُبَاحٌ کَمَا أُبِیحَ دَمُ السَّبَّابِ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الْإِمَامِ فَقَالَ نَعَمْ حَلَّ وَ اللَّهِ حَلَّ وَ اللَّهِ دَمُهُ وَ أَبَاحَهُ لَکَ وَ لِمَنْ سَمِعَ ذَلِکَ مِنْهُ قُلْتُ أَ وَ لَیْسَ ذَلِکَ بِسَابٍّ لَکَ فَقَالَ:

ص: 224


1- 1. الصدرة- بالضم- ثوب یلبس فیغشی الصدر.
2- 2. أی یصیحون و یجلبون.
3- 3. رجال الکشّیّ: 291 تحت الرقم 182.

انصاب بت هایی است که مشرکان می پرستیدند. ازلام تیر هایی است

ص: 229

هَذَا سَبَّابُ اللَّهِ وَ سَبَّابٌ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ سَبَّابٌ لِآبَائِی وَ أَیُّ سَبٍّ لَیْسَ یَقْصُرُ عَنْ هَذَا وَ لَا یَفُوقُهُ هَذَا الْقَوْلُ قُلْتُ أَ رَأَیْتَ إِذَا أَنَا لَمْ أَخَفْ أَنْ أَغْمِزَ بِذَلِکَ بَرِیئاً ثُمَّ لَمْ أَفْعَلْ وَ لَمْ أَقْتُلْهُ مَا عَلَیَّ مِنَ الْوِزْرِ فَقَالَ یَکُونُ عَلَیْکَ وِزْرُهُ أَضْعَافاً مُضَاعَفَةً مِنْ غَیْرِ أَنْ یَنْقُصَ مِنْ وِزْرِهِ شَیْ ءٌ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ أَفْضَلَ الشُّهَدَاءِ دَرَجَةً یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَنْ نَصَرَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ بِظَهْرِ الْغَیْبِ وَ رَدَّ عَنِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ صلی الله علیه و آله (1).

«13»

ختص، [الإختصاص] عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: عَوْرَةُ الْمُؤْمِنِ عَلَی الْمُؤْمِنِ حَرَامٌ وَ قَالَ مَنِ اطَّلَعَ عَلَی مُؤْمِنٍ فِی مَنْزِلِهِ فَعَیْنَاهُ مُبَاحَتَانِ لِلْمُؤْمِنِ فِی تِلْکَ الْحَالِ وَ مَنْ جَحَدَ نَبِیّاً مُرْسَلًا نُبُوَّتَهُ فَکَذَّبَهُ فَدَمُهُ مُبَاحٌ قَالَ قُلْتُ أَ رَأَیْتَ مَنْ جَحَدَ الْإِمَامَ مِنْکُمْ مَا حَالُهُ قَالَ فَقَالَ مَنْ جَحَدَ إِمَاماً مِنَ اللَّهِ وَ بَرِئَ مِنْهُ وَ مِنْ دِینِهِ فَهُوَ کَافِرٌ مُرْتَدٌّ عَنِ الْإِسْلَامِ لِأَنَّ الْإِمَامَ مِنَ اللَّهِ وَ دِینَهُ دِینُ اللَّهِ وَ مَنْ بَرِئَ مِنْ دِینِ اللَّهِ فَهُوَ کَافِرٌ دَمُهُ مُبَاحٌ فِی تِلْکَ الْحَالِ إِلَّا أَنْ یَرْجِعَ وَ یَتُوبَ إِلَی اللَّهِ مِمَّا قَالَ قَالَ وَ مَنْ فَتَکَ بِمُؤْمِنٍ یُرِیدُ مَالَهُ وَ نَفْسَهُ فَدَمُهُ مُبَاحٌ لِلْمُؤْمِنِ فِی تِلْکَ الْحَالِ (2).

«14»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ الْغَضَائِرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَرْقِیِّ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: احْذَرُوا عَلَی شَبَابِکُمُ الْغُلَاةَ لَا یُفْسِدُوهُمْ فَإِنَّ الْغُلَاةَ شَرُّ خَلْقِ اللَّهِ یُصَغِّرُونَ عَظَمَةَ اللَّهِ وَ یَدَّعُونَ الرُّبُوبِیَّةَ لِعِبَادِ اللَّهِ.

ص: 225


1- 1. رجال الکشّیّ ص 408.
2- 2. الاختصاص: 259.

که مشرکان جاهلی از آنها در کار تقسیم، بهره می بردند. خرید و فروش همه اینها از طرف خدا حرام است و نیز بهره برداری از چیزی از اینها. «رجس من عمل الشیطان»، خداوند خمر و میسر را قرین بت ها قرار داد.(1)

روایت2.

قرب الاسناد: بکیر گفت از امام صادق علیه السلام درباره بازی شطرنج سؤال کردم، فرمود: مؤمن کاری غیر از بازی دارد.(2)

روایت3.

امالی طوسی: امام رضا از پدرانش از امیرالمؤمنین علیهم السلام نقل می کند که فرمود: هرچه از یاد خدا بازدارد، میسر است.(3)

می گویم

بعضی از این روایات در باب غناء و برخی در باب سرگرمی ها آمد.(4)

روایت4.

خصال:

ص: 230


1- . تفسیر قمی : 168
2- . قرب الاسناد : 81 چاپ سنگی
3- . امالی طوسی 1 : 345 و در چاپ سنگی : 214
4- . باب غنا و سرگرمی ها به شماره 99 و 100 خواهد آمد.

وَ اللَّهِ إِنَّ الْغُلَاةَ أَشَرُّ مِنَ الْیَهُودِ وَ النَّصَارَی وَ الْمَجُوسِ وَ الَّذِینَ أَشْرَکُوا الْخَبَرَ(1).

«15»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْحُسَیْنُ بْنُ عُبَیْدِ اللَّهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِی أَحْمَدَ الْأَزْدِیِّ عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ بْنِ بَشِیرٍ عَنِ ابْنِ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: اللَّهُمَّ إِنِّی بَرِی ءٌ مِنَ الْغُلَاةِ کَبَرَاءَةِ عِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ مِنَ النَّصَارَی اللَّهُمَّ اخْذُلْهُمْ أَبَداً وَ لَا تَنْصُرْ مِنْهُمْ أَحَداً(2).

«16»

ما(3)،[الأمالی] للشیخ الطوسی الْحُسَیْنُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ الْقَزْوِینِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ وَهْبَانَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ

ص: 226


1- 1. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 264.
2- 2. المصدر نفسه، و ما بین العلامتین أضفناه من البحار باب نفی الغلوّ ج 25 ص 265 و 266 من هذه الطبعة الحدیثة، بقرینة صدر السند.
3- 3. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 275 و قد رواه الشیخ فی التهذیب ج 10 ص 138 ط نجف بإسناده عن علیّ بن إبراهیم عن أبیه عن ابن أبی عمیر عن هشام بن سالم، و هکذا الکلینی بإسناده عن محمّد بن یحیی عن أحمد بن محمّد عن ابن أبی عمیر( الکافی ج 7 ص 257) و بإسناده عن علیّ بن إبراهیم( ج 7 ص 258) و بإسناده عن محمّد بن یحیی عن أحمد بن محمّد عن ابن محبوب عن صالح بن سهل عن کردین عن رجل عن أبی عبد اللّه علیه السلام( ج 7 ص 259). و هذه القصة مشهورة، و قد رواه الکشّیّ أیضا فی رجاله بألفاظ و أسانید و أشار إلیه الشیخ فی المبسوط فی کتاب المرتد، و قال: روی أن قوما قالوا لعلی علیه السلام أنت اله فأجج نارا ثمّ حرقهم فیها، فقال ابن عبّاس: لو کنت أنا لقتلتهم بالسیف و سمعت النبیّ صلّی اللّه علیه و آله یقول: لا یعذب بعذاب اللّه، من بدل دینه فاقتلوه. و لفظه فی المناقب هکذا: روی أن سبعین رجلا من الزط أتوه یعنی أمیر المؤمنین علیه السلام بعد قتال أهل. البصرة یدعونه الها بلسانهم و سجدوا له، فقال لهم: ویلکم لا تفعلوا، انما أنا مخلوق مثلکم، فأبوا علیه، فقال: لئن لم ترجعوا عما قلتم فیّ و تتوبوا إلی اللّه لاقتلنکم، قال: فأبوا فخدّ لهم أخادید و أوقد نارا فکان قنبر یحمل الرجل بعد الرجل علی منکبه فیقذفه فی النار ثمّ قال: انی إذا أبصرت أمرا منکرا***أوقدت نارا و دعوت قنبرا ثم احتفرت حفرا و حفرا***و قنبر یحطم حطما منکرا

عبدالواحد بن مختار گفت: از امام باقر علیه السلام درباره بازی شطرنج پرسیدم، فرمود: مؤمن مشغول کارهای دیگر غیر از بازی است.(1)

روایت5.

خصال : امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله از اینکه به چهار نفر سلام کنند نهی فرموده اند: شرابخوار هنگام مستی اش، مجسمه ساز، نردباز، کسی که چهارده بازی می کند(2)

و من پنجمی را اضافه می کنم: شما را از اینکه به شطرنج باز سلام کنید نهی می کنم.(3)

روایت6.

خصال : أبان بن تغلب گفت: امام باقر علیه السلام درباره آیه «حُرِّمَتْ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَةُ وَالْدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِیرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَیْرِ اللّهِ بِهِ » ؛ {بر شما حرام شده است مردار و خون و گوشت خوک و آنچه به نام غیر خدا کشته شده باشد}(4) فرمود: یعنی آنچه برای بتها قربانی شود، «الْمُنْخَنِقَةُ» یعنی مجوسی ها

ص: 231


1- . خصال 1 : 15
2- . چهارده، نوعی بازی برای قمار بازان است.
3- . همان : 112
4- . مائده / 3

إِبْرَاهِیمَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الزَّعْفَرَانِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْبَرْقِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: أَتَی قَوْمٌ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالُوا السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا رَبَّنَا فَاسْتَتَابَهُمْ فَلَمْ یَتُوبُوا فَحَفَرَ لَهُمْ حَفِیرَةً وَ أَوْقَدَ فِیهَا نَاراً وَ حَفَرَ حَفِیرَةً أُخْرَی إِلَی جَانِبِهَا وَ أَفْضَی مَا بَیْنَهُمَا فَلَمَّا لَمْ یَتُوبُوا أَلْقَاهُمْ فِی الْحَفِیرَةِ وَ أَوْقَدَ فِی الْحَفِیرَةِ الْأُخْرَی حَتَّی مَاتُوا.

ص: 227

ذبایح را نمی خورند بلکه مردار می خورند، آنها گاو و گوسفند را خفه می کنند و وقتی خفه شدند و مردند، می خورند. «الْمُتَرَدِّیَةُ » یعنی چشمان حیوان را می بندند و از بلندی پرتاب می کنند، وقتی مردند می خورند. «النَّطِیحَةُ » یعنی دو گوسفند را به جان هم می اندازند تا به یکدیگر شاخ بزنند، هرکدام که مرد آن را می خورند. «وَمَا أَکَلَ السَّبُعُ إِلاَّ مَا ذَکَّیْتُمْ» یعنی حیواناتی که گرگ و شیر آنها را کشته اند می خورند که خدا آن را حرام کرده است. «وَمَا ذُبِحَ عَلَی النُّصُبِ» یعنی آنها را برای آتشکده ها ذبح می کردند. قریش درخت و سنگ را می پرستیدند و برای آنها قربانی می کردند. «وَأَن تَسْتَقْسِمُواْ بِالأَزْلاَمِ ذَلِکُمْ فِسْقٌ» فرمود: حیوان قربانی را ده قسمت می کردند و گرد آن جمع می شدند. هرکس تیر خود را خارج می کرد و همه را به یک نفر می دادند. تیرها ده عدد بود، هفت تیر سهم و بهره داشت و سه تیر نداشت. آنها که سهم داشتند؛ فذّ، توأم، مسبل، نافس، حلس، رقیب و معلّی.

فذ یک تیر، توأم دو تیر، مسبل سه تیر، نافس چهار تیر، حلس پنج تیر، رقیب شش تیر و معلّی هفت تیر داشت. آنهایی که سهم نداشتند: سفیح، منیح و وغد بود. پول قربانی بر کسی بود که تیر دارای سهم به نام او بیرون نمی آمد. این قمار بود که خدای عزّوجل آن را حرام کرده است.(1)

تفسیر قمی: بدون سند، مانند این روایت را آورده است.(2)

روایت7.

امالی: در منهیات پیامبر صلی الله علیه و آله حضرت از نرد و شطرنج نهی فرموده(3)

و نیز از خرید و فروش آنها. و فرموده است: کسی که چنین کند مانند کسی است که گوشت خوک بخورد.(4)

روایت8.

ثواب الاعمال: از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود:

ص: 232


1- . خصال 2 : 26
2- . تفسیر قمی : 150
3- . امالی صدوق : 254
4- . همان : 255

باب 98 القمار

الآیات

البقرة: یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِما إِثْمٌ کَبِیرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُما أَکْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما(1)

المائدة: حُرِّمَتْ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَةُ وَ الدَّمُ وَ لَحْمُ الْخِنْزِیرِ إلی قوله تعالی وَ أَنْ تَسْتَقْسِمُوا بِالْأَزْلامِ (2)

و قال تعالی: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ إِنَّما یُرِیدُ الشَّیْطانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ فِی الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ وَ یَصُدَّکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ عَنِ الصَّلاةِ فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ (3).

الأخبار

«1»

فس، [تفسیر القمی]: فَأَمَّا الْمَیْسِرُ فَالنَّرْدُ وَ الشِّطْرَنْجُ وَ کُلُّ قِمَارٍ مَیْسِرٌ وَ أَمَّا

ص: 228


1- 1. البقرة: 219.
2- 2. المائدة: 4.
3- 3. المائدة: 93 و قال الطبرسیّ فی المجمع: و روی علیّ بن إبراهیم فی تفسیره( راجع ص 150) عن الصادقین علیهما السلام أن الازلام عشرة: سبعة لها أنصباء و ثلاثة لا أنصباء لها، فالتی لها أنصباء: الفذ، و التوأم، و المسبل، و النافس، و الحلس، و الرقیب و المعلی. فالفذ له سهم، و التوأم له سهمان، و المسبل له ثلاثة أسهم، و النافس له أربعة أسهم، و الحلس له خمسة أسهم، و الرقیب له ستة أسهم، و المعلی له سبعة أسهم. و التی لا انصباء لها: السفیح و المنیح و الوغد، و کانوا یعمدون الی الجزور فیجزءونه أجزاء ثمّ یجتمعون علیه فیخرجون السهام و یدفعونها الی رجل و ثمن الجزور علی من تخرج له التی لا أنصباء لها، و هو القمار فحرمه اللّه تعالی. أقول و قد روی فی ترتیب الاسهام غیر ذلک، فعن التهذیب و الفقیه؛ الفذ و التوأم. و النافس و الحلس و المسبل و المعلی و الرقیب، و عن تفاسیر أهل السنة: الفذ و التوأم و الرقیب و الحلس و النافس و المسبل و المعلی، و قد جمع فی شعر ابن الحاجب هکذا: هی فذ و توأم و رقیب***ثم حلس و نافس ثمّ مسبل و المعلی و الوغد ثمّ سفیح***و منیح و ذی الثلاثة تهمل و لکل ممّا عداها نصیب***مثله أن تعد أول أول و کیف کان یشبه هذا الاستقسام بالازلام، المقارعة التی تداولت فی عصرنا هذا بشراء أوراق لها قیمة متساویة اعتبارا ثمّ یعطون الی جمع من اولئک الذین اشتروا الاوراق بحکم القرعة شطرا کثیرا من المال المتخذة من جمیعهم، و قد یعطی واحد منهم مائة ألف باشترائه ورقة واحدة تعتبر عندهم باثنین أو خمسة، و مع ذلک یبقی لجاعل الاوراق مآت ألوف. هذا هو الاستقسام بالازلام، و أمّا المیسر و القمار، فلا یکون الا باللعب أی لعب کان، فان القمار مصدر باب المفاعلة و لا یتحقّق الا بین اثنین یلعبان بالنرد أو الشطرنج أو الکعاب و غیر ذلک حتّی الخاتم و الجوز، و مثل ذلک لفظ المیسر، قال فی المجمع: المیسر القمار، اشتق من الیسر و هو وجوب الشی ء لصاحبه من قولک یسر لی هذا الشی ء ییسر یسرا و میسرا: اذا وجب لک، و الیاسر: الواجب بقداح وجب لک أو غیره انتهی. و من الآیات التی فسر بالنهی عن الشطرنج قوله تعالی فی سورة الحجّ: 30: « فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثانِ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ» قال الطبرسیّ:« فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثانِ» من هنا للتبیین، و التقدیر فاجتنبوا الرجس الذی هو الاوثان، و روی أصحابنا أن اللعب بالشطرنج و النرد و سائر أنواع القمار من ذلک، و قیل انهم کانوا یلطخون الاوثان بدماء قرابینهم فسمی ذلک رجسا. أقول: لفظ« من» انما یأتی للتبیین مطردا إذا تلا« ما» أو« مهما» و لیس یحمل لفظ القرآن الذی جاء بلسان عربی مبین علی ما هو غیر مطرد، بل غیر معلوم، بل« من» هنا للتبعیض. و المعنی أن الاوثان: منها ما هو رجس و هو إذا تقومر بها، و منها ما هو غیر ذلک، و الذی هو رجس قد ذکره اللّه عزّ و جلّ فی قوله« إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ» فکل ما تقومر به فهو رجس لهذه الآیة و بعض ما تقومر به الشطرنج الذی صنعت آلاته مصورا کالاوثان و هی الشاه و الوزیر و الصورة و الفیل و الجندی و غیر ذلک، فیجب الاجتناب من الشطرنج و ان کان من دون رهان فافهم ذلک، و سیأتی فی الباب الآتی روایات کثیرة تؤید ذلک، و تذکر أن المراد بالرجس من الاوثان: الشطرنج، و لیس فیها أن النرد و سائر أنواع القمار منها کما ذکره الطبرسیّ.

برای خداوند در هر شب ماه رمضان کسانی هستند که از آتش جهنم آزاد می شوند، مگر کسی که با مسکر افطار کند، شخص کینه توز و کسی که دو شاه دارد.(1)

راوی گوید: سؤال کردم: چه چیزی دو شاه دارد؟ فرمود: شطرنج.(2)

روایت9.

فقه الرضا: بدان، خدا به تو رحم کند، خداوند تبارک و تعالی از جمیع قمار نهی فرموده و بندگان را به دوری از آن دستور داده است و آنها را رجس و پلیدی نامیده است، می فرماید: «رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ» ؛ {از عمل شیطانند پس از آنها دوری گزینید}(3)، مانند بازی با شطرنج و نرد و غیر اینها از آلات قمار. نرد بدتر از شطرنج است و هرکه شطرنج باز شود به خدای بزرگ کفر ورزیده است. بازی با آن شرک است و بازی کردن با آن گناه کبیره و فحشاء است. سلام کردن به کسی که با آن بازی می کند نیز کفر است و کسی که به دقت در آن می نگرد مانند کسی است که به شرمگاه مادرش نگاه می کند.

نرد باز مثل کسی است که گوشت خوک می خورد. مثل کسی که بدون قمار با آن بازی می کند مثل کسی است که دستش را به خون و گوشت خوک آلوده می کند و مثل کسی که با یکی از این چیزها بازی می کند مثل کسی است که بر زنای حرام اصرار دارد.

از بازی با خواتیم (حلقه ها) و چهارده بپرهیز، همه اینها قمار است، حتی بازی بچه ها با گردو و بادام و مکعب ها.

بپرهیز از ضربه زدن با چوگان(4)،

که شیطان با تو ضربه می زند و فرشتگان از

ص: 233


1- . به آن دو شاه گفته می شود زیرا در هر طرف از دو طرف شطرنج، یک شاه و یک وزیر آمده است. شطرنج معرب سترنگ است که اصل آن در چین بوده است و آنها را شبیه بدن انسان می ساختند و هرکدام از آنها مرکب از نر و ماده بوده است و دو نفر با هم مسابقه می دادند و وقتی شاه و وزیر را از چوب و امثال آن می ساختند به آن سترنگ یا دو شاه می گفتند که همان شطرنج است.
2- . ثواب الاعمال : 61 و آن در امالی طوسی 2 : 302 دیده شده است.
3- . مائده / 90
4- . چوگان چوب سرکجی است که به توپ گردی سوار بر چارپایان ضربه می زنند.

الْأَنْصَابُ فَالْأَوْثَانُ الَّتِی کَانَ یَعْبُدُهَا الْمُشْرِکُونَ وَ أَمَّا الْأَزْلَامُ فَالْقِدَاحُ الَّتِی کَانَتْ

ص: 229

تو دور می شوند. کسی که با اسب [در بازی چوگان] زمین بخورد و بمیرد، وارد آتش می شود.(1)

روایت10.

تفسیر عیاشی: اسباط بن سالم گفت: از امام صادق علیه السلام درباره آیه «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَأْکُلُواْ أَمْوَالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْبَاطِلِ » ؛ {ای کسانی که ایمان آورده اید اموال همدیگر را به ناروا مخورید}(2) پرسیدم، فرمود: آن قمار است.(3)

روایت11.

تفسیر عیاشی: محمد بن علی از امام صادق علیه السلام درباره آیه «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَأْکُلُواْ أَمْوَالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْبَاطِلِ » پرسید، فرمود: از قمار نهی فرموده و در قریش، مردان با اهل و اموالشان قمار می کردند. خدا آنها را از این کار نهی کرد.(4)

روایت12.

تفسیر عیاشی: زیاد بن عبدالله گفت: از امام صادق علیه السلام درباره آیه «وَلاَ تَأْکُلُواْ أَمْوَالَکُم بَیْنَکُم بِالْبَاطِلِ »(5) سؤال کردم، فرمود: قریش با اهل و مالشان قمار می کردند و خداوند آنها را نهی کرد.(6)

روایت13.

سرائر: از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود:

ص: 234


1- . فقه الرضا : 38 ، کاتب در حاشیه متن اصلی آورده است: از ارشاد القلوب روایت شده که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: فرشتگان در خانه ای که در آن خمر و دف و تنبور و نرد باشد داخل نمی شوند و دعایشان مستجاب نمی شود و خداوند برکت را از آنجا می برد.
2- . نساء / 29
3- . تفسیر عیاشی 1 : 235 به شماره 100
4- . همان به شماره 103
5- . بقره / 188
6- . تفسیر عیاشی 1 : 84

یَسْتَقْسِمُ بِهَا مُشْرِکُو الْعَرَبِ فِی الْأُمُورِ فِی الْجَاهِلِیَّةِ کُلُّ هَذَا بَیْعُهُ وَ شِرَاؤُهُ وَ الِانْتِفَاعُ بِشَیْ ءٍ مِنْ هَذَا حَرَامٌ مِنَ اللَّهِ مُحَرَّمٌ وَ هُوَ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ فَقَرَنَ اللَّهُ الْخَمْرَ وَ الْمَیْسِرَ مَعَ الْأَوْثَانِ (1).

«2»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِیدِ الْخَزَّازِ عَنْ بُکَیْرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ اللَّعِبِ بِالشِّطْرَنْجِ فَقَالَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَفِی شُغُلٍ عَنِ اللَّعِبِ (2).

«3»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی عَنِ ابْنِ الصَّلْتِ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْحُسَیْنِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ الرِّضَا علیه السلام عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ عَلَیْهِمُ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ قَالَ: کُلُّ مَا أَلْهَی عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ فَهُوَ مِنَ الْمَیْسِرِ(3).

أقول

قد مضی بعض الأخبار فی باب الغناء و بعضها فی باب المعازف (4).

«4»

ل، [الخصال] عَنِ الْعَطَّارِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَهْلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ عُقْبَةَ

ص: 230


1- 1. تفسیر القمّیّ ص 168.
2- 2. قرب الإسناد ص 81 ط حجر.
3- 3. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 345 و فی ط حجر 214.
4- 4. باب الفناء و المعارف سیأتی تحت الرقم 99 و 100.

خرید و فروش شطرنج حرام است و خوردن پول آن حرام است. برگزیدن آن کفر و بازی با آن شرک است. سلام کردن به کسی که با آن بازی می کند معصیت و گناه کبیره است. کسی که دستش را در آن وارد می کند مثل کسی است که دستش را به گوشت خوک بیالاید و نماز ندارد تا وقتی که دستش را بشوید، همان طور که با دست زدن به گوشت خوک دستش را می شوید. کسی که به آن نظر می کند مانند کسی است که به شرمگاه مادرش نظر می افکند. کسی که باان بازی می کند و کسی که به ان در حال بازی کردن نگاه می کند و سلام کننده به کسی که مشغول به بازی است، همه در گناه مساوی و برابرند.

کسی که بر سر بازی آن بنشیند، مقعدش رااز آتش پر کرده است. خوشی او در این حال، حسرت در روز قیامت برای اوست. برحذر باش از هم نشینی با کسی که مشغول و فریفته به بازی با آن است. این مجلس از مجالسی است که اهلش به غضب خدا دچار شده اندو هر لحظه توقع عذاب دارند پس تو را هم عذاب به همراه ایشان در بر خواهد گرفت.(1)

روایت14.

تفسیر عیاشی: امام صادق از پدرش علیهما السلام نقل کرد که ایشان از خوردن گردویی که بچه ها با آن قمار می کنند نهی کرد و فرمود: آن حرام است.(2)

روایت15.

تفسیر عیاشی: از امام رضا علیه السلام نقل شده که می فرمود: میسر همان قمار است.(3)

روایت16.

تفسیر عیاشی: از امام رضا علیه السلام نقل شده که می فرمود: شطرنج و نرد و چهارده و هرچه با آن قمار می کنند، میسر است.(4)

روایت17.

تفسیر عیاشی: از امام صادق علیه السلام نقل شد که فرمود: شطرنج و نرد، میسر است.(5)

روایت18.

تفسیر عیاشی: از امام باقر علیه السلام نقل شد که فرمود: شطرنج و نرد، میسر است.(6)

ص: 235


1- . سرائر : 470
2- . تفسیر عیاشی 1 : 322
3- . همان 1 : 339
4- . تفسیر عیاشی 1 : 339
5- . همان : 341
6- . همان

عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ ابْنِ أُخْتِ أَبِی مَالِکٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَبْدِ الْوَاحِدِ بْنِ الْمُخْتَارِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنِ اللَّعِبِ بِالشِّطْرَنْجِ فَقَالَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَمَشْغُولٌ عَنِ اللَّعِبِ (1).

«5»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ رَفَعَهُ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: نَهَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ یُسَلَّمَ عَلَی أَرْبَعَةٍ عَلَی السَّکْرَانِ فِی سُکْرِهِ وَ عَلَی مَنْ یَعْمَلُ التَّمَاثِیلَ وَ عَلَی مَنْ یَلْعَبُ بِالنَّرْدِ وَ عَلَی مَنْ یَلْعَبُ بِالْأَرْبَعَةَ عَشَرَ(2) وَ أَنَا أَزِیدُکُمُ الْخَامِسَةَ أَنْهَاکُمْ أَنْ تُسَلِّمُوا عَلَی أَصْحَابِ الشِّطْرَنْجِ (3).

«6»

ل، [الخصال] عَنِ الْهَمْدَانِیِّ وَ الْمُکَتِّبِ وَ الْوَرَّاقِ وَ حَمْزَةَ الْعَلَوِیِّ جَمِیعاً عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَزْدِیِّ وَ الْبَزَنْطِیِّ مَعاً عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: أَنَّهُ قَالَ فِی قَوْلِهِ تَعَالَی حُرِّمَتْ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَةُ وَ الدَّمُ وَ لَحْمُ الْخِنْزِیرِ وَ ما أُهِلَّ لِغَیْرِ اللَّهِ بِهِ (4) یَعْنِی مَا ذُبِحَ لِلْأَصْنَامِ وَ أَمَّا الْمُنْخَنِقَةُ فَإِنَّ الْمَجُوسَ

ص: 231


1- 1. الخصال ج 1 ص 15.
2- 2. الأربعة عشر لعبة للمقامرین یخطون علی صفحة کصفحة الأرض مربعات کل مربعة منها داخل الأخری کالجدول و یصفون علی متقاطع الخطوط حصیات( راجع صورتها فی القاموس ج 3 ص 279) فقد یکون الخطوط فیه ثمان و الحصیات ستا لکل واحد من طرفی القمار ثلاث حصیات، و یقال له« سه در» و« سه پر» بالفارسیة و معربها السدر- بضم السین و شد الدال المفتوحة- و قد یکون الخطوط فیه ست عشرة و الحصیات أربعة عشر لکل واحد منهما سبع یقال له الأربعة عشر کذا ذکرناه فی ج 76 ص 8 و لکن نقل العلامة المؤلّف فی المرآة( شرح الکافی ج 6 ص 435) عن المسالک أنهم فسروه بأنها قطعة خشب فیها حفر فی ثلاثة أسطر و یجعل فی الحفر حصا صغارا یلعب بها، فتحررا.
3- 3. الخصال ج 1 ص 112.
4- 4. المائدة: 3.

روایت19.

تفسیر عیاشی: یاسر خادم نقل می کند که از امام رضا علیه السلام درباره میسر پرسیدم، فرمود: ثقل از هر چیز.(1)

حسین گفت:ثقل عبارت است از پول وغیر ان که بین دو طرف بازی برای فرد برنده بیرون گذاشته می شود

روایت20.

تفسیر عیاشی: به امام صادق علیه السلام عرض شد: از شما روایت شده که خمر و میسر و انصاب و ازلام، مردان هستند، فرمود: بر خدا نیست که خلقش را به چیزهایی که نمی فهمند، مخاطب قرار دهد.(2)

روایت21.

تفسیر عیاشی: یکی از اصحاب گفت: از امام صادق علیه السلام از بازی شطرنج سؤال کردم، فرمود: شطرنج از امور باطل است.(3)

روایت22.

رجال کشی: عبدالواحد بن مختار گفت: از امام صادق علیه السلام از شطرنج پرسیدم، فرمود: عبدالواحد کاری غیر از بازی دارد. ابن بکیر گفت: عبدالواحد نزد من این طور نبود که بازی را ذکر کند ، تا آنکه از ان از امام

بپرسد.(4)

روایت23.

جامع الاخبار: عبدالله بن مسعود روایت کرد که پیامبر صلی الله علیه و آله از گروهی گذشت که شطرنج بازی می کردند، فرمود: این شکل های چیست که در آن غرق شده اید؟

و نیز پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که نرد بازی کند، به حتم، معصیت کرده است.

ص: 236


1- . همان
2- . همان
3- . همان 2 : 315
4- . رجال کشی : 289 به شماره 179

کَانُوا لَا یَأْکُلُونَ الذَّبَائِحَ وَ یَأْکُلُونَ الْمَیْتَةَ وَ کَانُوا یَخْنُقُونَ الْبَقَرَ وَ الْغَنَمَ فَإِذَا اخْتَنَقَتْ وَ مَاتَتْ أَکَلُوهَا وَ الْمُتَرَدِّیَةُ کَانُوا یَشُدُّونَ أَعْیُنَهَا وَ یُلْقُونَهَا مِنَ السَّطْحِ فَإِذَا مَاتَتْ أَکَلُوهَا وَ النَّطِیحَةُ کَانُوا یُنَاطِحُونَ بِالْکِبَاشِ فَإِذَا مَاتَتْ إِحْدَاهُمَا أَکَلُوهَا وَ ما أَکَلَ السَّبُعُ إِلَّا ما ذَکَّیْتُمْ فَکَانُوا یَأْکُلُونَ مَا یَقْتُلُهُ الذِّئْبُ وَ الْأَسَدُ فَحَرَّمَ اللَّهُ ذَلِکَ وَ ما ذُبِحَ عَلَی النُّصُبِ کَانُوا یَذْبَحُونَ لِبُیُوتِ النِّیرَانِ وَ قُرَیْشٌ کَانُوا یَعْبُدُونَ الشَّجَرَ وَ الصَّخْرَ فَیَذْبَحُونَ لَهُمَا وَ أَنْ تَسْتَقْسِمُوا بِالْأَزْلامِ ذلِکُمْ فِسْقٌ قَالَ کَانُوا یَعْمِدُونَ إِلَی الْجَزُورِ فَیُجَزِّءُونَهُ عَشَرَةَ أَجْزَاءٍ ثُمَّ یَجْتَمِعُونَ عَلَیْهِ فَیُخْرِجُونَ السِّهَامَ فَیَدْفَعُونَهَا إِلَی رَجُلٍ وَ السِّهَامُ عَشَرَةٌ سَبْعَةٌ لَهَا أَنْصِبَاءُ وَ ثَلَاثَةٌ لَا أَنْصِبَاءَ لَهَا فَالَّتِی لَهَا أَنْصِبَاءُ الْفَذُّ وَ التَّوْأَمُ وَ الْمُسْبِلُ وَ النَّافِسُ وَ الْحِلْسُ وَ الرَّقِیبُ وَ الْمُعَلَّی فَالْفَذُّ لَهُ سَهْمٌ وَ التَّوْأَمُ لَهُ سَهْمَانِ وَ الْمُسْبِلُ لَهُ ثَلَاثَةُ أَسْهُمٍ وَ النَّافِسُ لَهُ أَرْبَعَةُ أَسْهُمٍ وَ الْحِلْسُ لَهُ خَمْسَةُ أَسْهُمٍ وَ الرَّقِیبُ لَهُ سِتَّةُ أَسْهُمٍ وَ الْمُعَلَّی لَهُ سَبْعَةُ أَسْهُمٍ وَ الَّتِی لَا أَنْصِبَاءَ لَهَا السَّفِیحُ وَ الْمَنِیحُ وَ الْوَغْدُ وَ ثَمَنُ الْجَزُورِ عَلَی مَنْ لَمْ یَخْرُجْ لَهُ مِنَ الْأَنْصِبَاءِ شَیْ ءٌ وَ هُوَ الْقِمَارُ فَحَرَّمَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ (1).

فس، [تفسیر القمی] بلا إسناد: مثله (2).

«7»

لی، [الأمالی] للصدوق فِی مَنَاهِی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: أَنَّهُ نَهَی عَنِ النَّرْدِ وَ الشِّطْرَنْجِ (3)

وَ نَهَی عَنْ بَیْعِ النَّرْدِ وَ الشِّطْرَنْجِ وَ قَالَ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ فَهُوَ کَآکِلِ لَحْمِ الْخِنْزِیرِ(4).

«8»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْأَهْوَازِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَکَمِ أَخِی هِشَامٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام

ص: 232


1- 1. الخصال ج 2 ص 26.
2- 2. تفسیر القمّیّ: 150.
3- 3. أمالی الصدوق ص 254 س 19.
4- 4. المصدر ص 255 ص 3.

و فرمود: کسی که شطرنج بازی کند و کسی که به آن نگاه کند، مانند خورنده گوشت خوک است.

در خبر دیگری آمده: نگاه کننده به آن مانند کسی است که به شرمگاه مادرش نگاه کند.

و فرمود: از این دو مکعب نشان دار بپرهیزید، این دو از میسر (قمار) عجم است.(1)

از فضل بن شاذان روایت شده که گفت: شنیدم امام رضا علیه السلام می فرماید وقتی سر حسین بن علی علیهما السلام به شام حمل می شد، یزید بن معاویه – لعنت خدا بر او – دستور داد آن را [بر زمین] قرار داده و سفره ای بر آن بگذارند. او و یارانش می خوردند و آبجو می نوشیدند. وقتی تمام شد دستور داد سر را در طشتی زیر تختش بگذارند و بر آن صفحه شطرنج بگشایند. یزید نشست و شطرنج بازی می کرد و در این حال حسین و پدر و جدش صلوات الله و سلامه علیهم را یاد می کرد و با ذکر ایشان، آنها را مسخره می کرد. وقتی بر یارش پیروز شد آبجو خواست و سه بار نوشید و اضافه اش را بر زمین به سمت طشت ریخت .

کسی که از شیعیان ماست از نوشیدن آبجو و بازی با شطرنج بپرهیزد، حسین علیه السلام را یاد کند و یزید و آل زیاد را نفرین کند؛ خداوند به این واسطه گناهان او را محو می کند،

ص: 237


1- . جامع الاخبار : 179 و در برهان قاطع گفته است: نرد از اختراعات بوذر جمهر در مقابل شطرنج بوده است و گفته شده که آن بازی قدیمی با دو مکعب است که بوذر جمهر در آن دو مکعب دیگر وارد کرد.

قَالَ: إِنَّ لِلَّهِ فِی کُلِّ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ عُتَقَاءَ مِنَ النَّارِ إِلَّا مَنْ أَفْطَرَ عَلَی مُسْکِرٍ أَوْ مُشَاحِناً أَوْ صَاحِبَ شَاهَیْنِ (1)

قَالَ قُلْتُ وَ أَیُّ شَیْ ءٍ صَاحِبُ الشَّاهَیْنِ قَالَ الشِّطْرَنْجُ (2).

«9»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: اعْلَمْ یَرْحَمُکَ اللَّهُ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَدْ نَهَی عَنْ جَمِیعِ الْقِمَارِ وَ أَمَرَ الْعِبَادَ بِالاجْتِنَابِ مِنْهَا وَ سَمَّاهَا رِجْساً فَقَالَ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ (3) مِثْلُ اللَّعِبِ بِالشِّطْرَنْجِ وَ النَّرْدِ وَ غَیْرِهِمَا مِنَ الْقِمَارِ وَ النَّرْدُ أَشَرُّ مِنَ الشِّطْرَنْجِ فَأَمَّا الشِّطْرَنْجُ فَإِنَّ اتِّخَاذَهَا کُفْرٌ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ وَ اللَّعِبُ بِهَا شِرْکٌ وَ تَقْلَابُهَا کَبِیرَةٌ مُوبِقَةٌ وَ السَّلَامُ عَلَی اللَّاهِی بِهَا کُفْرٌ وَ مُقَلِّبُهَا کَالنَّاظِرِ إِلَی فَرْجِ أُمِّهِ وَ اللَّاعِبُ بِالنَّرْدِ کَمَثَلِ الَّذِی یَأْکُلُ لَحْمَ الْخِنْزِیرِ وَ مَثَلُ الَّذِی یَلْعَبُ بِهَا مِنْ غَیْرِ قِمَارٍ مَثَلُ الَّذِی یَصْبَغُ یَدَهُ فِی الدَّمِ وَ لَحْمِ الْخِنْزِیرِ وَ مَثَلُ الَّذِی یَلْعَبُ فِی شَیْ ءٍ مِنْ هَذِهِ الْأَشْیَاءِ کَمَثَلِ الَّذِی مُصِرٌّ عَلَی الْفَرْجِ الْحَرَامِ وَ اتَّقِ اللَّعِبَ بِالْخَوَاتِیمِ وَ الْأَرْبَعَةَ عَشَرَ وَ کُلَّ قِمَارٍ حَتَّی لَعِبَ الصِّبْیَانِ بِالْجَوْزِ وَ اللَّوْزِ وَ الْکِعَابِ وَ إِیَّاکَ وَ الضَّرْبَةَ بِالصَّوْلَجَانِ (4) فَإِنَّ الشَّیْطَانَ یَرْکُضُ مَعَکَ وَ الْمَلَائِکَةَ

ص: 233


1- 1. انما سمی« شاهین» لان فی کل طرف من طرفی الشطرنج شاه و وزیر، و الشطرنج معرب« سترنگ» مع اتّحاد الوزن و الأصل فیه نبت یوجد فی الصین یشبه جسد الإنسان و کل قضیب منه مرکب من جسدین ذکر و أنثی متعانقین قد تداخلت رجلاهما، و لما صوروا الشاه و الوزیر من الخشب و أشبها صورة السترنک سمی سترنک أی الشاهین و هو الشطرنج.
2- 2. ثواب الأعمال ص 61. و تراه فی أمالی الطوسیّ ج 2 ص 302 و قد أخرجه المؤلّف رحمه اللّه فی کتاب الصوم ج 96 ص 340 من طبعتنا هذه.
3- 3. المائدة: 93.
4- 4. معرب چوگان الفارسیة و المراد العصا المعوجة الرأس یضرب بها الکرة علی الدوابّ.

اگرچه تعداد آنها به اندازه ستارگان باشد.(1)

و پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که نرد بازی کند، مانند آن است که دستش را به گوشت خوک و خونش بیالاید.(2)

دعوات راوندی .

ص: 238


1- . ر. ک عیون اخبار الرضا 2 : 22
2- . جامع الاخبار : 180

تَنْفِرُ عَنْکَ وَ مَنْ عَثَّرَ دَابَّتَهُ فَمَاتَ دَخَلَ النَّارَ(1).

«10»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَسْبَاطِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِلِ (2) قَالَ هُوَ الْقِمَارِ(3).

«11»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی قَوْلِ اللَّهِ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِلِ قَالَ (4)

نَهَی عَنِ الْقِمَارِ وَ کَانَتْ قُرَیْشٌ تُقَامِرُ الرَّجُلَ بِأَهْلِهِ وَ مَالِهِ فَنَهَاهُمُ اللَّهُ عَنْ ذَلِکَ (5).

«12»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ زِیَادِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ وَ لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِلِ (6) قَالَ کَانَتْ قُرَیْشٌ تُقَامِرُ الرَّجُلَ فِی أَهْلِهِ وَ مَالِهِ فَنَهَاهُمُ اللَّهُ (7).

«13»

سر(8)،[السرائر] مِنْ جَامِعِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ:

ص: 234


1- 1. فقه الرضا: 38. و زاد الکاتب هنا فی هامش الأصل: روی عن إرشاد القلوب عن النبیّ صلّی اللّه علیه و آله قال: لا یدخل الملائکة بیتا فیه خمر أو دف أو طنبور أو نرد، و لا یستجاب دعاؤهم و یرفع اللّه عنهم البرکة.
2- 2. النساء: 29.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 235 تحت الرقم 100.
4- 4. ما بین العلامتین ساقط من الأصل، ألحقناه بقرینة ذکر السند من الأولی و المتن من الثانی.
5- 5. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 235 تحت الرقم 103.
6- 6. البقرة: 188.
7- 7. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 84.
8- 8. فی الأصل رمز شی لتفسیر العیّاشیّ و هو تصحیف.

باب نود و نهم : غناء (موسیقی)

آیات

- «فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ»

- {پس از پلیدی بتها دوری کنید و از گفتار باطل اجتناب ورزید}(1)

ص: 239


1- . حج / 30، در اخباری که در این باب درج شده خواهد آمد که زور همان غناست و مفسران هرگاه زور را تفسیر کرده اند به شهادت زور بوده همانطور که رجس من الاوثان را به جایی که بت ها با خون های قربانیشان رنگین می شوند تفسیر کرده اند. طبرسی گفته: قول زور یعنی دروغ، و گفته شده آن تلبیه مشرکین است: «لبیک لا شریک لک الا شریکا هو لک تملکه و ما ملک» و نیز گفته است: اصحاب ما روایت کرده اند که در زور، غنا و سایر سخنان بیجا وارد می شود. از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت شده که ایستاده خطبه می خواند و فرمود: ای مردم، شهادت زور همپایه شرک به خدا است، سپس این آیه را قرائت کرد: «فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ» و می خواست در نهی، بین عبادت بت ها و شهادت زور جمع کند. می گویم: در طی این باب احادیث فراوانی خواهی دید که یادآور می شود که مراد از قول زور غناست و لغویون از معانی زور، مجلس غنا را ذکر کرده اند، فیروزآبادی هم چنین گفته است. بین غنا و آنچه که مراد قول زور است منافاتی نیست. این لفظ مشترک بین دومعناست و قرینه ای که آن را منصرف به یکی از آنها کند وجود ندارد، پس بر هردو معنا حمل می شود. این نوعی اطلاق است، شاید خداوند ما را به سخن گفتن از آن بعدا موفق کند. و از روایاتی که در این باب نیامده، روایت از زید نرسی است از امام صادق علیه السلام که فرمود: شطرنج آن است که خداوند عزوجل فرمود: «فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ» و قول زور همان غناست. مؤمن از همه اینها دور است، این سرگرمی ها قساوت قلب و نفاق در پی دارد. و اما بازی با چوگان، که شیطان با تو ضربه می زند و ملائکه از تو دور می شوند. اگر به چیزی برخورد کنی و آسیب ببینی پاداش داده نمی شوی و کسی که در حال بازی از روی حیوان به زمین بیفتد و بمیرد داخل جهنم خواهد شد.

بَیْعُ الشِّطْرَنْجِ حَرَامٌ وَ أَکْلُ ثَمَنِهِ سُحْتٌ وَ اتِّخَاذُهَا کُفْرٌ وَ اللَّعِبُ بِهَا شِرْکٌ وَ السَّلَامُ عَلَی اللَّاهِی بِهَا مَعْصِیَةٌ وَ کَبِیرَةٌ مُوبِقَةٌ وَ الْخَائِضُ یَدَهُ فِیهَا کَالْخَائِضِ یَدَهُ فِی لَحْمِ الْخِنْزِیرِ لَا صَلَاةَ لَهُ حَتَّی یَغْسِلَ یَدَهُ کَمَا یَغْسِلُهَا مِنْ مَسِّ لَحْمِ الْخِنْزِیرِ وَ النَّاظِرُ إِلَیْهَا کَالنَّاظِرِ فِی فَرْجِ أُمِّهِ وَ اللَّاهِی بِهَا وَ النَّاظِرُ إِلَیْهَا فِی حَالِ مَا یُلْهَی بِهَا وَ السَّلَامُ عَلَی اللَّاهِی بِهَا فِی حَالَتِهِ تِلْکَ فِی الْإِثْمِ سَوَاءٌ وَ مَنْ جَلَسَ عَلَی اللَّعِبِ بِهَا فَقَدْ تَبَوَّأَ مَقْعَدَهُ فِی النَّارِ وَ کَانَ عَیْشُهُ ذَلِکَ حَسْرَةً عَلَیْهِ فِی الْقِیَامَةِ وَ إِیَّاکَ وَ مُجَالَسَةَ اللَّاهِی الْمَغْرُورِ بِلَعِبِهَا فَإِنَّهُ مِنَ الْمَجَالِسِ الَّتِی بَاءَ أَهْلُهَا بِسَخَطٍ مِنَ اللَّهِ یَتَوَقَّعُونَهُ فِی کُلِّ سَاعَةٍ فَیَعُمُّکَ مَعَهُمْ (1).

«14»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام: أَنَّهُ کَانَ یَنْهَی عَنِ الْجَوْزِ الَّذِی یَحْوِیهِ الصِّبْیَانُ مِنَ الْقِمَارِ أَنْ یُؤْکَلَ وَ قَالَ هُوَ السُّحْتُ (2).

«15»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ یَقُولُ علیه السلام: الْمَیْسِرُ هُوَ الْقِمَارُ(3).

«16»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ علیه السلام: إِنَّ الشِّطْرَنْجَ وَ النَّرْدَ وَ أَرْبَعَ عَشْرَةَ وَ کُلَّ مَا قُومِرَ عَلَیْهِ مِنْهَا فَهُوَ مَیْسِرٌ(4).

«17»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جُنْدَبٍ عَمَّنْ أَخْبَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الشِّطْرَنْجُ مَیْسِرٌ وَ النَّرْدُ مَیْسِرٌ(5).

«18»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ إِسْمَاعِیلَ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: الشِّطْرَنْجُ وَ النَّرْدُ مَیْسِرٌ(6).

ص: 235


1- 1. السرائر: 470.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 322.
3- 3. المصدر ج 1 ص 339، و الظاهر« کان یقول، بدل« قال: یقول».
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 339.
5- 5. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 341.
6- 6. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 341.

- «وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَن سَبِیلِ اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَیَتَّخِذَهَا هُزُوًا أُولَئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِینٌ» - {و برخی از مردم کسانی اند که سخن بیهوده را خریدارند تا [مردم را] بی[هیچ] دانشی از راه خدا گمراه کنند و [راه خدا] را به ریشخند گیرند برای آنان عذابی خوارکننده خواهد بود}(1)

روایات

روایت1.

تفسیر قمی: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: قومی خواهد آمد که شب را صبح می کنند در حالی که مشغول خوشگذرانی و شرابخواری و موسیقی هستند، ایشان کسانی هستند که شب مسخ می شوند و صبح می کنند در حالی که میمون و خوک شده اند.(2)

روایت2.

تفسیر قمی: «وَالَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ» { و آنان که از بیهوده رویگردانند}(3)،

یعنی غناء و لهو و لعب.(4)

روایت3.

تفسیر قمی: «وَالَّذِینَ لَا یَشْهَدُونَ الزُّورَ»{ و کسانی اند که گواهی دروغ نمی دهند}(5)،

فرمود: غناء و مجالس بیهوده.(6)

روایت4.

تفسیر قمی: «وَإِذَا سَمِعُوا اللَّغْوَ أَعْرَضُوا عَنْهُ»{ و چون لغوی بشنوند از آن روی برمی تابند}(7)،

فرمود: لغو عبارت است از دروغ و لهو و غناء.(8)

ص: 240


1- . لقمان / 6 ، طبرسی رحمة الله علیه گفت: گفته شده که این آیه در مورد مردی نازل شد که کنیزی خرید که صبح و شام آواز می خواند و روایتی از ابوامامة از پیامبر آن را تأیید می کند که فرمود: آموزش کنیزکان آوازه خوان و خرید و فروش آنها حلال نیست و پول آنها حرام است و نیز تصدیق این مطلب در کتاب خدا آمده است: «ومن الناس من یشتری» و قسم به کسی که جان من به دست اوست، مردی صدایش را به آواز و غنا بلند نمی کند مگر آنکه دو شیطان به دنبال او می روند و با پاهایشان به سینه و پشت او می زنند تا وقتی که ساکت شود.
2- . تفسییر قمی : 168
3- . مؤمنون / 3
4- . تفسیر قمی : 444
5- . فرقان / 72
6- . تفسیر قمی : 468
7- . قصص / 55
8- . تفسیر قمی : 490
«19»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ یَاسِرٍ الْخَادِمِ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَیْسِرِ قَالَ الثَّقَلُ مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ.

قَالَ الْحُسَیْنُ: وَ الثَّقَلُ (1)

مَا یُخْرَجُ بَیْنَ الْمُتَرَاهِنَیْنِ مِنَ الدَّرَاهِمِ وَ غَیْرِهِ (2).

«20»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ هِشَامٍ عَنِ الثِّقَةِ رَفَعَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قِیلَ لَهُ رُوِیَ عَنْکُمْ أَنَّ الْخَمْرَ وَ الْمَیْسِرَ وَ الْأَنْصَابَ وَ الْأَزْلَامَ رِجَالٌ فَقَالَ مَا کَانَ اللَّهُ لِیُخَاطِبَ خَلْقَهُ بِمَا لَا یَعْقِلُونَ (3).

«21»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ حَمْدَوَیْهِ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ اللَّعِبِ بِالشِّطْرَنْجِ فَقَالَ الشِّطْرَنْجُ مِنَ الْبَاطِلِ (4).

«22»

کش، [رجال الکشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ غَالِبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِیدِ الْخَزَّازِ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ عَبْدِ الْوَاحِدِ بْنِ الْمُخْتَارِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الشِّطْرَنْجِ فَقَالَ إِنَّ عَبْدَ الْوَاحِدِ لَفِی شُغُلٍ عَنِ اللَّعِبِ قَالَ ابْنُ بُکَیْرٍ عَبْدُ الْوَاحِدِ مَا کَانَ عِنْدِی یَذْکُرُ اللَّعِبَ حَتَّی یَسْأَلَ عَنْهُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام (5).

«23»

جع، [جامع الأخبار] رَوَی عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مَسْعُودٍ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله مَرَّ بِقَوْمٍ یَلْعَبُونَ بِالشِّطْرَنْجِ قَالَ ما هذِهِ التَّماثِیلُ الَّتِی أَنْتُمْ لَها عاکِفُونَ.

وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَنْ لَعِبَ بِالنَّرْدِ فَقَدْ عَصَی.

ص: 236


1- 1. فی المصدر المطبوع:« قال: الخبز و الثقل» و ما فی المتن هو الظاهر، فان الخبز لا معنی له هنا، و لعلّ الحسین أحد مشایخ العیّاشیّ أو من رواة الحدیث، و لا نعرفه لاجل تلخیص الاسناد، و قد عد فی مشایخه: الحسین بن اشکیب أبو عبد اللّه، و فی الوسائل ج 6 ص 121« الخبز و التفل»! و الظاهر أن الثفل أو الثقل مصحف« شتل» و هو ما تقومر علیه ثمّ أعطی شطر منه خراجا لرئیسهم و مفتیهم.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 341.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 341.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 315.
5- 5. رجال الکشّیّ ص 289 تحت الرقم 179.

روایت5.

تفسیر قمی: «وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَن سَبِیلِ اللَّهِ »، فرمود: غناء و شرابخواری و همه لهو و لعب ها.(1)

روایت6.

تفسیر قمی: حمید بن عاصم گوید به امام صادق علیه السلام عرض کردم: فدایت شوم، چیزی از تو می خواهم که خجالت می کشم، فرمود: بپرس، گفتم: در بهشت غناء هست؟ فرمود: در بهشت درختی است که خدا به بادهای ان امر به وزیدن می کند و به درخت می خورد و صداهایی بر می خیزد که مخلوقات به خوبی آن نشنیده اند. سپس فرمود: این پاداش برای کسی است که در دنیا از ترس خدا شنیدن غنا را ترک کرده است .(2)

روایت7.

خصال: راوی گوید شنیدم امام صادق علیه السلام فرمود: غناء نفاق و فقر را به دنبال دارد.(3)

روایت8.

خصال: از امام صادق علیه السلام نقل شده درباره شطرنج و نرد سوال شد، فرمود: نزدیک آنها نشو، راوی گفت؟ غناء چطور؟ فرمود: در آن خیری نیست.(4)

ص: 241


1- . همان : 505
2- . همان : 512، و نیز در صفحه 440 در تفسیر این آیه «فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ» آمده که امام صادق علیه السلام فرمود: رجس من الاوثان شطرنج است و قول زور، غنا.
3- . خصال 1 : 14
4- . همان : 120

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: مَنْ لَعِبَ بالإسترنق (1) یَعْنِی الشِّطْرَنْجَ وَ النَّاظِرُ إِلَیْهِ کَآکِلِ لَحْمِ الْخِنْزِیرِ.

وَ فِی خَبَرٍ آخَرَ: النَّاظِرُ إِلَیْهِ کَالنَّاظِرِ إِلَی فَرْجِ أُمِّهِ.

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله: وَ إِیَّاکُمْ وَ هَاتَیْنِ الْکَعْبَتَیْنِ الْمَوْسُومَتَیْنِ فَإِنَّهُمَا مِنْ مَیْسِرِ الْعَجَمِ (2).

وَ رَوَی لَنَا عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عُبْدُوسٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ قُتَیْبَةَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ قَالَ سَمِعْنَا الرِّضَا علیه السلام یَقُولُ: لَمَّا حُمِلَ رَأْسُ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام إِلَی الشَّامِ أَمَرَ یَزِیدُ بْنُ مُعَاوِیَةَ لَعَنَهُ اللَّهُ فَوُضِعَ وَ نُصِبَ عَلَیْهِ مَائِدَةٌ فَأَقْبَلَ هُوَ وَ أَصْحَابُهُ یَأْکُلُونَ وَ یَشْرَبُونَ الْفُقَّاعَ فَلَمَّا فَرَغُوا أَمَرَ بِالرَّأْسِ فَوُضِعَ فِی طَسْتٍ تَحْتَ سَرِیرِهِ وَ بُسِطَ عَلَیْهِ رُقْعَةُ الشِّطْرَنْجِ وَ جَلَسَ یَزِیدُ لَعَنَهُ اللَّهُ یَلْعَبُ بِالشِّطْرَنْجِ فَیَذْکُرُ الْحُسَیْنَ وَ أَبَاهُ وَ جَدَّهُ صَلَوَاتُ اللَّهِ وَ سَلَامُهُ عَلَیْهِمْ وَ یَسْتَهْزِئُ بِذِکْرِهِمْ فَمَتَی قَمَرَ(3)

صَاحِبَهُ تَنَاوَلَ الْفُقَّاعَ فَشَرِبَهُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ صَبَّ فَضْلَهُ عَلَی مَا یَلِی الطَّسْتَ مِنَ الْأَرْضِ فَمَنْ کَانَ مِنْ شِیعَتِنَا فَلْیَتَوَرَّعْ عَنْ شُرْبِ الْفُقَّاعِ وَ اللَّعِبِ بِالشِّطْرَنْجِ فَلْیَذْکُرِ الْحُسَیْنَ علیه السلام وَ لْیَلْعَنْ یَزِیدَ وَ آلَ زِیَادٍ یَمْحُو اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِذَلِکَ ذُنُوبَهُ

ص: 237


1- 1. الاسترنق معرب استرنک و هو بمعنی سترنک و قد مرّ معناه، و فی الأصل کما فی المصدر المطبوع الاستریق، و هو تصحیف.
2- 2. جامع الأخبار ص 179 و قال فی برهان قاطع: ان النرد من مخترعات بوذرجمهر قبال الشطرنج و قیل انه لعب قدیم ذو کعبتین، و قد زاد فیه بوذرجمهر کعبتین أخراوین.
3- 3. قمره: أی غلبه فی القمار.

معانی الاخبار: مانند این خبر را نقل کرده است.(1)

روایت9.

خصال: از امام صادق علیه السلام روایت شده فرمود: منجّم ملعون است و کاهن ملعون است و جادوگر ملعون است و زن آوازه خوان ملعون است و کسی که به او پناه دهد و از کسب او بخورد ملعون است.(2)

روایت10.

قرب الاسناد: راوی گوید به امیرالمؤمنین علیه السلام عرض کردم: فدایت شوم، یکی از دوستان شما کنیز آوازه خوانی دارد که قیمتش 14هزار دینار است و ثلث آن را برای شما قرار داده است، فرمود: من به آن نیازی ندارم، پول سگ و کنیز آوازه خوان حرام است.(3)

روایت11.

قرب الاسناد: ابن صلت گفت به امام رضا علیه السلام عرض کردم: عباسی گفته که شما گوش دادن به غناء را تجویز کرده ای، فرمود: آن زندیق دروغ گفته است، چنین نیست، وقتی از من درباره گوش دادن به غناء سوال کرد گفتم مردی نزد امام باقر علیه السلام آمد و از ایشان در این باره سوال کرد، حضرت به او فرمود: به من بگو اگر خداوند

ص: 242


1- . معانی الاخبار : 224
2- . خصال 1 : 143، و بعد از آن فرمود: ستاره شناس مثل پیشگو و پیشگو مثل جادوگر و جادوگر مثل کافر است و کافر در جهنم است.
3- . قرب الاسناد : 125 چاپ سنگی

وَ لَوْ کَانَتْ کَعَدَدِ النُّجُومِ (1).

وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَنْ لَعِبَ بِالنَّرْدَشِیرِ(2) فَکَأَنَّمَا صَبَغَ یَدَهُ فِی لَحْمِ الْخِنْزِیرِ وَ دَمِهِ (3).

دعوات الراوندی (4)،.

ص: 238


1- 1. راجع الحدیث فی العیون ج 4 ص 22.
2- 2. قال المسعودیّ عند ذکر الباهبود من ملوک الهند: و فی أیامه عمل النرد و احدث اللعب بها، و جعل ذلک مثالا للمکاسب، و أنّها لا تنال بالکیس و لا بالحیل و لا یتأتی بالحذق، و قد ذکر أن أردشیر بن بابک أول من صنع النرد و لعب بها و جعل بیوتها اثنی عشر بیتا بعدد الشهور و جعل کلابها ثلاثین کلبا بعدد أیّام الشهر، و جعل الفصین مثلا للقدر و تقلبه بأهل الدنیا راجع ج 1 ص 94.
3- 3. جامع الأخبار ص 180.
4- 4. کذا فی الأصل.

حق و باطل را در جایی جمع کند غناء با کدامشان است؟ گفت: با باطل، امام به او فرمود: بس است تو را، بر خودت حکم کردی. سخن من با او نیز چنین بود.(1)

روایت12.

خصال: امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: گوش دادن زیاد به غناء فقر و بدبختی به دنبال دارد.(2)

روایت13.

خصال: امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: غناء ناله و نوحه ابلیس بر بهشت است.(3)

روایت14.

عیون اخبار الرضا: از ریّان بن صلت روایت شده که گفت: من در خراسان روزی از امام هشتم پرسیدم ای آقای من، هشام بن ابراهیم عبّاسی از شما نقل کرد که به او اجازه گوش دادن به غنا را داده اید؟! حضرت فرمود: زندیق دروغ گفته است، او در باره حکم شنیدن غنا از من سؤال کرد (و) من گفتم: مردی از امام باقر علیه السّلام این مسأله را پرسید، و در پاسخش حضرت باقر فرمودند: وقتی که خداوند حقّ را از باطل جدا می کند غنا در کدام یک از آن دو می باشد؟ مرد گفت: در جانب باطل، حضرت باقر علیه السّلام فرمود: در این صورت تو خود حکم آن را گفتی.(4)

رجال کشی: مانند این حدیث را نقل کرده است.(5)

روایت15.

عیون اخبار الرضا: امام رضا از پدرانش علیهم السلام روایت کرده که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: من از این ترسانم که شما در آینده دین را کوچک و بی اهمیّت شمارید و بدان بی اعتنائی کنید، و در مورد حکم رشوه گیرید و منصب قضاء و داوری را خرید و فروش نمائید، و قطع رحم کنید، قرآن را آلت لهو و لعب قرار دهید و با قرائت آن مجلس انس آوازخوانی و نوازندگی تشکیل دهید، و بالاخره کسانی را مقتدا قرار دهید که در دین برتر از شما نیستند.(6)

ص: 243


1- . همان : 148
2- . خصال 2 : 93
3- . همان : 155
4- . عیون اخبار الرضا 2 : 14
5- . رجال کشی : 422 به شماره 356
6- . عیو اخبار الرضا 2 : 42

باب 99 الغناء

الآیات

الحج: فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثانِ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ(1)

ص: 239


1- 1. الحجّ: 30 و سیأتی فی الاخبار المندرجة فی هذا الباب أن الزور هو الغناء، و المفسرون انما فسروه بشهادة الزور کما فسروا الرجس من الاوثان بما کانوا یلطخون الاوثان بدماء قرابینهم. قال الطبرسیّ:« وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ» یعنی الکذب، و قیل: هو تلبیة المشرکین« لبیک لا شریک لک الا شریکا هو لک تملکه و ما ملک». قال: و روی أصحابنا أنّه یدخل فیه الغناء و سائر الأقوال الملهیة، و روی أیمن بن خریم عن رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله أنّه قام خطیبا فقال: أیها الناس عدلت شهادة الزور بالشرک باللّه، ثمّ قرأ« فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثانِ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ» یرید أنّه قد جمع فی النهی بین عبادة الوثن و شهادة الزور. أقول ستری فی طی الباب أحادیث متعدّدة تذکر أن المراد بقول الزور الغناء و قد ذکر اللغویون من معانی الزور مجلس الغناء، ذکره الفیروزآبادی، و لا منافاة بینها و بین ما ورد أن المراد بقول الزور شهادة الزور، فان اللفظ مشترک بین المعنیین، و لا قرینة صارفة یصرفه الی واحد منهما، فیحمل علی کلا المعنیین، و هذا نوع اطلاق لعلّ اللّه یوفقنا للتکلم علیه فیما بعد. و من الروایات غیر المستخرجة فی هذا الباب ما رواه زید النرسی عن أبی عبد اللّه علیه السلام فی حدیث قال: أما الشطرنج فهی الذی قال اللّه عزّ و جلّ:« فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثانِ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ» فقول الزور الغناء، ان المؤمن عن جمیع ذلک لفی شغل، ما له و الملاهی فان الملاهی تورث قساوة القلب، و تورث النفاق، و أمّا ضربک بالصوالج، فان الشیطان معک یرکض، و الملائکة تنفر عنک، و ان أصابک شی ء لم تؤجر و من عثر به دابته فمات دخل النار.

روایت16.

عیون اخبار الرضا: محمد بن ابی عمار مشهور به گوش دادن غناء و شرب نبیذ بود، گفت: از امام رضا علیه السلام در باره استماع غناء پرسیدم، فرمود: اهل حجاز در این باره نظری دارند. غنا در جایگاه باطل و لهو است، ایا سخن خدا را نشنیده ای که می فرماید: «وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا کِرَامًا»{ و چون بر لغو بگذرند با بزرگواری می گذرند}.(1)

روایت17.

امالی طوسی: از امام صادق علیه السلام نقل شده که درباره آیه «فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ» فرمودند: رجس یعنی شطرنج و قول زور یعنی غناء.(2)

روایت18.

امالی طوسی: ربیعة گفت از رسول خدا شنیدم که می فرمود: در امت من خسف و مسخ شدن و افترا وجود خواهد داشت، سوال شد: چگونه؟ فرمود: استفاده از زنان خواننده و شرابخوارگی.(3)

روایت19.

علل الشرایع: از ابی بکر حضرمی از امام باقر یا امام صادق علیهما السّلام روایت شده، حضرت فرمودند: غناء لانه و محلّ پیدا شدن نفاق بوده و شرب خمر کلید هر بدی و شرّی می باشد و شارب خمر به منزله بت پرست بوده، وی کتاب خدا را تکذیب می نماید زیرا اگر کتاب حق تعالی را تصدیق می کرد حرام خدا را حرام می دانست.(4)

ثواب الاعمال: با سند دیگری این حدیث را نقل کرده است.(5)

ص: 244


1- . همان : 128
2- . امالی طوسی 1 : 300
3- . همان 2 : 11
4- . علل الشرایع 2 : 162
5- . ثواب الاعمال : 219

لقمان: وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ یَتَّخِذَها هُزُواً أُولئِکَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِینٌ (1).

الأخبار

«1»

فس، [تفسیر القمی] قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّهُ سَیَکُونُ قَوْمٌ یَبِیتُونَ وَ هُمْ عَلَی اللَّهْوِ وَ شُرْبِ الْخَمْرِ وَ الْغِنَاءِ فَبَیْنَا هُمْ کَذَلِکَ إِذْ مُسِخُوا مِنْ لَیْلَتِهِمْ وَ أَصْبَحُوا قِرَدَةً وَ خَنَازِیرَ(2).

«2»

فس، [تفسیر القمی]: وَ الَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ (3) یَعْنِی عَنِ الْغِنَاءِ وَ الْمَلَاهِی (4).

«3»

فس، [تفسیر القمی]: وَ الَّذِینَ لا یَشْهَدُونَ الزُّورَ(5) قَالَ الْغِنَاءُ وَ مَجَالِسُ اللَّغْوِ(6).

«4»

فس، [تفسیر القمی]: وَ إِذا سَمِعُوا اللَّغْوَ أَعْرَضُوا عَنْهُ (7) قَالَ اللَّغْوُ الْکَذِبُ وَ اللَّهْوُ وَ الْغِنَاءُ(8).

ص: 240


1- 1. لقمان: 6. و قال الطبرسیّ- رحمه اللّه-: قیل نزل فی رجل اشتری جاریة تغنیه لیلا و نهارا عن ابن عبّاس، و یؤیده ما رواه أبو أمامة عن النبیّ صلّی اللّه علیه و آله قال: لا یحل تعلیم المغنیات و لا بیعهن و أثمانهن حرام، و قد نزل تصدیق ذلک فی کتاب اللّه تعالی:« وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَرِی» الآیة، و الذی نفسی بیده ما رفع رجل عقیرته یتغنی الا ارتدفه شیطانان یضربان أرجلهما علی صدره و ظهره، حتی یسکت.
2- 2. تفسیر القمّیّ: 168.
3- 3. المؤمنون: 3.
4- 4. تفسیر القمّیّ: 444.
5- 5. الفرقان: 72.
6- 6. تفسیر القمّیّ: 468.
7- 7. القصص: 55.
8- 8. تفسیر القمّیّ: 490.

روایت20.

معانی الاخبار: عبد الاعلی گفته از امام صادق علیه السلام درباره «فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ» پرسیدم، فرمودند: رجس من الاوثان یعنی شطرنج و قول زور یعنی غناء.

عرض کردم: این آیه «وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ » چه؟ فرمود: از آن، غناء است.(1)

روایت21.

معانی الاخبار: از امام صادق علیه السلام درباره قول زور سوال شد، فرمود: از آن جمله اینکه به کسی که اوازخوانی می کند بگوید: آفرین.(2)

روایت22.

محاسن: از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: آیا شرم نمی کنید که بر روی حیوان غناء می کنید و او تسبیح می کند؟(3)

ص: 245


1- . معانی الاخبار : 349
2- . همان
3- . محاسن : 375
«5»

فس، [تفسیر القمی]: وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ (1) قَالَ الْغِنَاءُ وَ شُرْبُ الْخَمْرِ وَ جَمِیعُ الْمَلَاهِی (2).

«6»

فس، [تفسیر القمی] عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أَسْأَلَکَ عَنْ شَیْ ءٍ أَسْتَحِی مِنْهُ قَالَ سَلْ قُلْتُ فِی الْجَنَّةِ غِنَاءٌ قَالَ إِنَّ فِی الْجَنَّةِ شَجَراً یَأْمُرُ اللَّهُ رِیَاحَهَا فَتَهُبُّ فَتَضْرِبُ تِلْکَ الشَّجَرَةُ بِأَصْوَاتٍ لَمْ یَسْمَعِ الْخَلَائِقُ بِمِثْلِهَا حُسْناً ثُمَّ قَالَ هَذَا عِوَضٌ لِمَنْ تَرَکَ السَّمَاعَ فِی الدُّنْیَا مِنْ مَخَافَةِ اللَّهِ الْخَبَرَ(3).

«7»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مِهْرَانَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ هَارُونَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: الْغِنَاءُ یُورِثُ النِّفَاقَ وَ یَعْتَقِبُ الْفَقْرَ(4).

«8»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ خَالِدِ بْنِ جَرِیرٍ عَنْ أَبِی الرَّبِیعِ الشَّامِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سُئِلَ عَنِ الشِّطْرَنْجِ وَ النَّرْدِ قَالَ لَا تَقْرَبْهُمَا قُلْتُ فَالْغِنَاءُ قَالَ لَا خَیْرَ فِیهِ لَا تَفْعَلُوا الْخَبَرَ(5).

ص: 241


1- 1. لقمان: 6.
2- 2. تفسیر القمّیّ: 505.
3- 3. تفسیر القمّیّ: 512 و تمامه فی ج 8 ص 127 من هذه الطبعة الحدیثة راجعه. و فیه أیضا ص 440 فی تفسیر قوله تعالی:« فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثانِ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ»: حدّثنی أبی عن ابن أبی عمیر عن هشام عن أبی عبد اللّه علیه السلام قال: الرجس من الاوثان الشطرنج و قول الزور الغناء.
4- 4. الخصال ج 1 ص 14.
5- 5. الخصال ج 1 ص 120 و قد مر تمامه فی ص 168.

روایت23.

فقه الرضا: کسب و کار زن آوازه خوان حرام است.(1)

بدان که غناء از آن چیزهایی است که خداوند به آن وعده آتش داده است، در آیه: «وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَن سَبِیلِ اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَیَتَّخِذَهَا هُزُوًا أُولَئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِینٌ».(2)

روایت شده کسی از اصحاب امام صادق علیه السلام عرض کرد: فدایت شوم، من همسایگانی دارم که کنیزکان ایشان آوازه خوان هستند و عود می نوازند. وقتی به خلا می روم گاه نشستنم را برای شنیدن اواز انان طولانی می کنم.

فرمود: این کار را نکن، مرد گفت: قسم به خدا خودم نمی روم با گوشم می شنوم، امام فرمود: به خدا قسمت می دهم تو این سخن خدا را نشنیدی: «إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ کُلُّ أُولئِکَ کَانَ عَنْهُ مَسْؤُولًا »؟ { گوش و چشم و قلب همه مورد پرسش واقع خواهند شد}(3).

در تفسیر این آیه روایت می کنم که از گوش از آنچه شنیده و چشم از آنچه دیده و دل از آنچه بر آن وارد شده سوال می شود، مرد گفت: گویا من این آیه را در قرآن نه ازعرب زبان و نه غیر او نشنیده بودم، پس آن را ترک کرده ام و استغفار می کنم. حضرت فرمود: برو و غسل کن و نماز بخوان هر مقداری که بخواهی . و تو گرفتار امر بزرگی بودی ، چه حال بدی برایت بود اگر بر ان حال مرده بودی؟ از خدا طلب بخشش و توبه کن از هر چه که دوست ندارد. او دوست ندارد جز زشتی ها را و کار زشت را به اهلش بسپار،

ص: 246


1- . فقه الرضا : 33
2- . لقمان / 6
3- . اسراء / 36

مع، [معانی الأخبار] عن أبیه عن سعد عن ابن یزید عن ابن محبوب: مثله (1).

«9»

ل، [الخصال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ نَصْرِ بْنِ قَابُوسَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الْمُنَجِّمُ مَلْعُونٌ وَ الْکَاهِنُ مَلْعُونٌ وَ السَّاحِرُ مَلْعُونٌ وَ الْمُغَنِّیَةُ مَلْعُونَةٌ وَ مَنْ آوَاهَا وَ أَکَلَ کَسْبَهَا فَهُوَ مَلْعُونٌ الْخَبَرَ(2).

«10»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ علیه السلام جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ رَجُلًا مِنْ مَوَالِیکَ عِنْدَهُ جَوَارٍ مُغَنِّیَاتٌ قِیمَتُهُنَّ أَرْبَعَةَ عَشَرَ أَلْفَ دِینَارٍ وَ قَدْ جَعَلَ لَکَ ثُلُثَهَا فَقَالَ لَا حَاجَةَ لِی فِیهَا إِنَّ ثَمَنَ الْکَلْبِ وَ الْمُغَنِّیَةِ سُحْتٌ (3).

«11»

ب، [قرب الإسناد] عَنِ الرَّیَّانِ بْنِ الصَّلْتِ قَالَ: قُلْتُ لِلرِّضَا علیه السلام إِنَّ الْعَبَّاسِیَّ أَخْبَرَنِی أَنَّکَ رَخَّصْتَ فِی السَّمَاعِ فَقَالَ کَذَبَ الزِّنْدِیقُ مَا هَکَذَا کَانَ إِنَّمَا سَأَلَنِی عَنْ سَمَاعِ الْغِنَاءِ فَأَعْلَمْتُهُ أَنَّ رَجُلًا أَتَی أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَسَأَلَهُ عَنْ سَمَاعِ الْغِنَاءِ فَقَالَ لَهُ أَخْبِرْنِی إِذَا جَمَعَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی

ص: 242


1- 1. معانی الأخبار ص 224.
2- 2. الخصال ج 1 ص 143 و بعده قال علیه السلام: المنجم کالکاهن و الکاهن کالساحر و الساحر کالکافر و الکافر فی النار.
3- 3. قرب الإسناد ص 125 ط حجر، و رواه فی الکافی عن إبراهیم بن أبی البلاد قال: أوصی إسحاق بن عمر بجوار له مغنیات أن یبعن و یحمل ثمنهن الی أبی الحسن علیه السلام قال إبراهیم: فبعت الجواری بثلاث مائة ألف درهم و حملت الثمن إلیه فقلت له: ان مولی لک یقال له إسحاق بن عمر أوصی عند وفاته ببیع جوار له مغنیات و حمل الثمن إلیک، و قد بعتهن و هذا الثمن: ثلاث مائة ألف درهم، فقال: لا حاجة لی فیه، ان هذا سحت و تعلیمهن کفر و الاستماع منهن نفاق و ثمنهن سحت، راجع الکافی ج 5 ص 120.

برای هر کار زشتی اهلی است.(1)

روایت24.

تفسیر عیاشی: از ابو جعفر روایت کرد که گفت: نزد امام صادق علیه السلام بودم که مردی به ایشان گفت: پدر و مادرم به فدای شما، وارد مستراح می شوم و همسایه هایی دارم، آنها کنیزکانی دارند که آواز می خوانند و عود می زنند.. تا آخر خبر.(2)

روایت25.

تفسیر عیاشی: از پیامبر صلی الله علیه و آله روایت شده که فرمود: ابلیس اولین کسی است که ناله سر داد و اول کسی که غناء کرد و اول کسی که آواز خواند. فرمود: وقتی از درخت خورد غناء کرد و زمانی که به زمین فرود آمد آواز خواند و وقتی در زمین مستقر شد ناله کرد پس به یاد اورد آنچه در بهشت بود.(3)

روایت26.

جامع الاخبار: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: غناء افسون زناست.(4)

از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود: صدای کسی به غناء بلند نمی شود، مگر آنکه خداوند شیطان هایی را مأمور می کند که بر شانه های او بنشینند و با دم هایشان بر سینه او بزنند تا ساکت شود .

ص: 247


1- . فقه الرضا : 38
2- . تفسیر عیاشی 2 : 292
3- . همان 1 : 276
4- . جامع الاخبار : 180

بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ مَعَ أَیِّهِمَا یَکُونُ الْغِنَاءُ فَقَالَ الرَّجُلُ مَعَ الْبَاطِلِ فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام حَسْبُکَ فَقَدْ حَکَمْتَ عَلَی نَفْسِکَ فَهَکَذَا کَانَ قَوْلِی لَهُ (1).

«12»

ل، [الخصال] عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْکُوفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ الْبَصْرِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنْ ثَوْرِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: کَثْرَةُ الِاسْتِمَاعِ إِلَی الْغِنَاءِ تُورِثُ الْفَقْرَ(2).

«13»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: الْغِنَاءُ نَوْحُ إِبْلِیسَ عَلَی الْجَنَّةِ(3).

«14»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] عَنِ الْهَمْدَانِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الرَّیَّانِ بْنِ الصَّلْتِ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا علیه السلام یَوْماً بِخُرَاسَانَ فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی إِنَّ هِشَامَ بْنَ إِبْرَاهِیمَ الْعَبَّاسِیَّ حَکَی عَنْکَ أَنَّکَ رَخَّصْتَ لَهُ فِی اسْتِمَاعِ الْغِنَاءِ فَقَالَ کَذَبَ الزِّنْدِیقُ إِنَّمَا سَأَلَنِی عَنْ ذَلِکَ فَقُلْتُ لَهُ إِنَّ رَجُلًا سَأَلَ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ ذَلِکَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام إِذَا مَیَّزَ اللَّهُ بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ فَأَیْنَ یَکُونُ الْغِنَاءُ فَقَالَ مَعَ الْبَاطِلِ فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام قَدْ قَضَیْتَ (4).

کش، [رجال الکشی] عن محمد بن الحسن عن علی بن إبراهیم: مثله (5).

«15»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنِّی أَخَافُ عَلَیْکُمُ اسْتِخْفَافاً بِالدِّینِ وَ بَیْعَ الْحُکْمِ (6) وَ قَطِیعَةَ الرَّحِمِ وَ أَنْ تَتَّخِذُوا الْقُرْآنَ مَزَامِیرَ وَ تُقَدِّمُونَ أَحَدَکُمْ وَ لَیْسَ بِأَفْضَلِکُمْ

ص: 243


1- 1. قرب الإسناد ص 148 ط حجر.
2- 2. الخصال ج 2 ص 93 فی حدیث طویل.
3- 3. الخصال ج 2 ص 155 فی حدیث طویل.
4- 4. عیون الأخبار ج 2 ص 14، و فی ط حجر ص 187.
5- 5. رجال الکشّیّ: 422 تحت الرقم 356.
6- 6. منع الحکم خ ل.

باب صدم: سازها و آلات لهو و لعب

آیات

- «وَإِذَا رَأَوْا تِجَارَةً أَوْ لَهْوًا انفَضُّوا إِلَیْهَا وَتَرَکُوکَ قَائِمًا قُلْ مَا عِندَ اللَّهِ خَیْرٌ مِّنَ اللَّهْوِ وَمِنَ التِّجَارَةِ وَاللَّهُ خَیْرُ الرَّازِقِینَ»

- {و چون داد و ستد یا سرگرمیی ببینند به سوی آن روی آور می شوند و تو را در حالی که ایستاده ای ترک می کنند بگو آنچه نزد خداست از سرگرمی و از داد و ستد بهتر است و خدا بهترین روزی دهندگان است}(1)

ص: 248


1- . جمعه / 11، طبرسی در سبب نزول این آیه از جابر بن عبدالله نقل کرده: کاروانی آمد در حالی که با پیامبر صلی الله علیه و آله نماز جمعه می خواندیم. مردم به سوی کاروان رفتند غیر از دوازده نفر که یکی از آنها من بودم، این آیه نازل شد. در درّ المنثور آمده: از جابر بن عبدالله نقل شده که رسول خدا صلی الله علیه و آله روز جمعه ای برای مردم خطبه می خواند. گروهی برای عروسی و در حال بازی و سرگرمی از مسجد گذشتند، وقتی به بطحاء رسیدند دور هم جمع شدند و هیاهو کردند – بطحاء جایی بود در حیاط مسجد به سمت قبرستان بقیع. اعراب وقتی اسب و شتر و گوسفند و کالاهای تجاری شان را می آوردند در آنجا جمع می شدند- هنگامی که صدای آنها شنیده شد کسانی که برای خطبه نشسته بودند برای تجارت و لهو و لعب بلند شدند و آنجا را ترک کردند، خداوند به واسطه پیامبرش مؤمنین را سرزنش کرد و فرمود: «وَإِذَا رَأَوْا تِجَارَةً أَوْ لَهْوًا انفَضُّوا إِلَیْهَا وَتَرَکُوکَ قَائِمًا». طبرسی گفت: دو مقاتل گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله در روز جمعه ای خطبه می خواند، ابن فروه کلبی و یکی از بنی خزرج و سپس یکی از فرزندان زید بن منات که به شام برای تجارت رفته بودند برگشتند. وقتی آنها آمدند همه مردم مدینه جمع شدند و آنها هرچه که به آن احتیاج بود از آرد و گندم و غیره را کنار احجار زیت – نام مکانی در بازار مدینه- آوردند، سپس بر طبل می کوبیدند تا مردم را باخبر کنند. مردم هم به سوی آنها آمدند تا بخرند. زید بن منات روز جمعه ای آمده بود – و این ماجرا زمانی قبل از مسلمان شدن او بود-. رسول خدا صلی الله علیه و آله روی منبر در حال خطبه خواندن بود، همه از مسجد خارج شدند مگر دوازده زن و مرد. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: اگر اینها نبودند سنگها بر انان از آسمان فرو می ریخت، و خداوند این آیه را نازل کرد. می گویم: ظاهر از این آیه شریفه – از این جهت که این کار صفت ایشان ذکر شده- اینکه این عمل زشت از آنها چند بار تکرار شده و سپس این آیه برای سرزنش آنها نازل شده است. این مطلب را درّ المنثور از بیهقی در فصل شعب ایمان تأیید می کند که: مقاتل بن حیان گفت: به من رسید – خدا داناتر است- که ایشان این عمل را سه بار تکرار کردند. و همچنین طبرسی در مجمع البیان از قتاده و مقاتل نقل کرده که ایشان سه بار یعنی در هرروز یک بار چنین کردند، وقتی کاروانی از شام می رسید، و هرکدام از آن روزها، روز جمعه بود. ظاهر آیه: «تجارة او لهوا» وقتی با «أو» لهو به تجارت عطف می شود این است که لهو به صورت مستقل مانند تجارت است و رها کردن هنگام خطبه نماز و به سوی لهو رفتن عمل ناپسند و مذمومی است، همانطور که رفتن برای تجارت نیز در آن حال چنین است، برای همین بعد از آن آمده: «و ما عندالله خیر من اللهو و من التجارة»، بنابر این لهو در برابر تجارت قرار گرفته است. و آانچه که گفته شد: «که لهو چیزی غیر مقصود و مقصود اصلی تجارت است، زیرا برگشت ضمیر در «انفضوا الیها» مخصوص تجارت است چرا که آن برای ایشان مهم تر بوده و برای تجارت با طبل خبر می کرده اند زیرا طبل دلالت بر تجارت و آمدن کاروان داشته است»، در ست نیست، زیرا زدن طبل برای خبر کردن مردم اشکالی ندارد و این لهو نیست و اگر همراه طبل زدن سرگرمی دیگری باشد که مردم با آن خوشگذرانی می کرده اند حتما لهو است، و لکن ان موجب منصرف شدن مردم از تجارت نیز می شود، و تجار چنین نمی کرده اند، همانطور که نقل نیز نشده. پس اعتماد بر حدیث جابر است که گفت :وقتی عروسی بود خانواده انان مشغول به سرگرمی و کارهای لهو می شدند و با همین وضع از کنار مسجد می گذشتند. نی و امثال آن از الات خوشگذرانی و تفریح به خودی خود، ناپسند است همانطور که تجارت هنگامی که پیامبر خطبه می خواند، خود بخود زشت است. خواه با طبل مردم را اگاه کرده باشندو یا مردم از داخل مسجد انان را دیده باشند، و یا هیاهو و همهمه مردم را شنیدند و از امدن کاروان تجاری اگاه شدند در همه این موارد این کار مذموم و ناپسند است. این حکم تجارت هنگام خطبه خواندن پیامبر صلی الله علیه و آله است و نیز هنگام اذان، طبق این آیه: «اذا نودی للصلوة من یوم الجمعه فاسعوا الی ذکر الله و ذروا البیع ذلکم خیر لکم ان کنتم تعلمون».

فِی الدِّینِ (1).

«16»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] عَنِ الْبَیْهَقِیِّ عَنِ الصَّوْلِیِّ عَنْ عَوْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْکِنْدِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عَمَّارٍ وَ کَانَ مُشْتَهَراً بِالسَّمَاعِ وَ بِشُرْبِ النَّبِیذِ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا علیه السلام عَنِ السَّمَاعِ فَقَالَ لِأَهْلِ الْحِجَازِ رَأْیٌ فِیهِ وَ هُوَ فِی حَیِّزِ الْبَاطِلِ وَ اللَّهْوِ أَ مَا سَمِعْتَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ وَ إِذا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا کِراماً(2).

«17»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی عَنِ الْفَحَّامِ عَنِ الْمَنْصُورِیِّ عَنْ عَمِّ أَبِیهِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الثَّالِثِ عَنْ آبَائِهِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثانِ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ قَالَ الرِّجْسُ الشِّطْرَنْجُ وَ قَوْلُ الزُّورِ الْغِنَاءُ(3).

«18»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی عَنِ ابْنِ بُسْرَانَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ بَحْرٍ عَنْ قَتَادَةَ بْنِ الْفَضْلِ عَنْ هِشَامِ بْنِ الغار عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ رَبِیعَةَ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: یَکُونُ فِی أُمَّتِیَ الْخَسْفُ وَ الْمَسْخُ وَ الْقَذْفُ قَالَ قُلْنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ بِمَ قَالَ بِاتِّخَاذِهِمُ الْقَیْنَاتِ وَ شُرْبِهِمُ الْخُمُورَ(4).

«19»

ع، [علل الشرائع] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی یُوسُفَ عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ أَحَدِهِمَا علیهما السلام قَالَ: الْغِنَاءُ عُشُّ النِّفَاقِ وَ الشَّرَابُ مِفْتَاحُ کُلِّ شَرٍّ وَ مُدْمِنُ الْخَمْرِ کَعَابِدِ وَثَنٍ مُکَذِّبٌ بِکِتَابِ اللَّهِ لَوْ صَدَّقَ کِتَابَ اللَّهِ لَحَرَّمَ حَرَامَ اللَّهِ (5).

ثو، [ثواب الأعمال] عن ابن إدریس عن أبیه عن محمد بن أحمد عن محمد بن جعفر القمی

ص: 244


1- 1. عیون الأخبار ج 2 ص 42.
2- 2. عیون الأخبار ج 2 ص 128.
3- 3. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 300.
4- 4. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 11.
5- 5. علل الشرائع ج 2 ص 162.

روایات

روایت1.

امالی: در مناهی پیامبر صلی الله علیه و آله آمده: حضرت از کوبه و عرطبه یعنی طبل

ص: 249

رفعه إلی أبی عبد الله علیه السلام: مثله (1).

«20»

مع، [معانی الأخبار] عَنِ الْمُظَفَّرِ الْعَلَوِیِّ عَنِ ابْنِ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِشْکِیبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ السَّرِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی قَالَ: سَأَلْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثانِ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ(2) قَالَ الرِّجْسُ مِنَ الْأَوْثَانِ الشِّطْرَنْجُ وَ قَوْلُ الزُّورِ الْغِنَاءُ قُلْتُ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ (3) قَالَ مِنْهُ الْغِنَاءُ(4).

«21»

مع، [معانی الأخبار] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الْخَزَّازِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ الزُّورِ قَالَ مِنْهُ قَوْلُ الرَّجُلِ لِلَّذِی یُغَنِّی أَحْسَنْتَ (5).

«22»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ الْهَاشِمِیِ (6)

عَنْ أَبِیهِ

ص: 245


1- 1. ثواب الأعمال ص 219.
2- 2. الحجّ: 30.
3- 3. لقمان: 6.
4- 4. معانی الأخبار ص 349 و فی ط حجر ص 99.
5- 5. معانی الأخبار ص 349 و فی ط حجر ص 99.
6- 6. الظاهر هنا سقوط کلمة العطف، فان عبد اللّه الفضل الهاشمی انما هو من أصحاب الصادق، و قد روی البرقی عن أبیه عن أبی عبد اللّه علیه السلام غیر سرة علی ما تتبعت من کتاب المحاسن و نص علی ذلک الأردبیلیّ فی رجاله، و یؤید ذلک أنّه روی فی کتاب المرافق من المحاسن تحت الرقم 118 و لفظه هکذا: عنه عن بعض أصحابنا بلغ به أبا عبد اللّه علیه السلام قال: أ ما یستحی أحدکم أن یغنی علی دابته و هی تسبح الحدیث، و هکذا تحت الرقم 97 عنه عن بعض أصحابنا رفعه قال أبو عبد اللّه علیه السلام لا تضربوها علی العثار و اضربوها علی النفار، و قال: لا تغنوا علی ظهرها أ ما یستحی أحدکم أن یغنی علی ظهر دابته و هی تسبح.

و تنبور و عود نهی فرموده اند.(1)

روایت2.

امالی: از امام صادق علیه السلام نقل شده که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خداوند مرا رحمة للعالمین بر انگیخت، و من نابود می کنم تار و تنبور و نی ها و اعمال جاهلی و بت ها و آلات قمارشان را .(2)

می گویم

این روایت در باب شرب خمر آمده بود و نیز بعضی از اینها در باب غناء گذشت.

روایت3.

تفسیر قمی: «وَأَکْلِهِمُ السُّحْتَ»(3)،

فرمود: سحت چیزی بین حلال و حرام است، مانند آنکه شخص اجیر شود برای حمل شراب و گوشت خوک و انجام لهو و لعب. اجیر شدن در ذاتش حلال است ولی از جهت آنچه حمل می کند و عمل می کند حرام است و این سحت است.(4)

ص: 250


1- . امالی صدوق 254
2- . همان : 250
3- . مائده / 62 و 63
4- . تفسیر قمی : 158

عَنْ بَعْضِ مَشِیخَتِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: أَ مَا یَسْتَحِی أَحَدُکُمْ أَنْ یُغَنِّیَ عَلَی دَابَّتِهِ وَ هِیَ تُسَبِّحُ (1).

«23»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: کَسْبُ الْمُغَنِّیَةِ حَرَامٌ (2) وَ اعْلَمْ أَنَّ الْغِنَاءَ مِمَّا قَدْ وَعَدَ اللَّهُ عَلَیْهِ النَّارَ فِی قَوْلِهِ وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ یَتَّخِذَها هُزُواً أُولئِکَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِینٌ (3).

وَ قَدْ یُرْوَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ سَأَلَهُ بَعْضُ أَصْحَابِهِ فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ لِی جِیرَاناً وَ لَهُمْ جَوَارٍ مُغَنِّیَاتٌ یَتَغَنَّیْنَ وَ یَضْرِبْنَ بِالْعُودِ فَرُبَّمَا دَخَلْتُ الْخَلَاءَ فَأُطِیلُ الْجُلُوسَ اسْتِمَاعاً مِنِّی لَهُنَّ قَالَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لَا تَفْعَلْ فَقَالَ الرَّجُلُ وَ اللَّهِ وَ مَا هُوَ شَیْ ءٌ آتِیهِ بِرِجْلِی إِنَّمَا هُوَ أَسْمَعُ بِأُذُنِی فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِاللَّهِ أَنْتَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا(4) وَ أَرْوِی فِی تَفْسِیرِ هَذَا الْآیَةِ أَنَّهُ یُسْأَلُ السَّمْعُ عَمَّا سَمِعَ وَ الْبَصَرُ عَمَّا نَظَرَ وَ الْقَلْبُ عَمَّا عَقَدَ عَلَیْهِ فَقَالَ الرَّجُلُ کَأَنِّی لَمْ أَسْمَعْ بِهَذِهِ الْآیَةِ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ عَجَمِیٍّ وَ عَرَبِیٍّ لَا جَرَمَ أَنِّی قَدْ تَرَکْتُهَا وَ إِنِّی أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ

اللَّهِ علیه السلام اذْهَبْ فَاغْتَسِلْ وَ صَلِّ مَا بَدَا لَکَ فَلَقَدْ کُنْتَ مُقِیماً عَلَی أَمْرٍ عَظِیمٍ مَا کَانَ أَسْوَأَ حَالَکَ لَوْ کُنْتَ مِتَّ عَلَی هَذَا اسْتَغْفِرِ اللَّهَ وَ اسْأَلِ اللَّهَ التَّوْبَةَ مِنْ کُلِّ مَا یَکْرَهُ فَإِنَّهُ لَا یَکْرَهُ إِلَّا الْقَبِیحَ وَ الْقَبِیحَ دَعْهُ لِأَهْلِهِ فَإِنَ

ص: 246


1- 1. المحاسن ص 375.
2- 2. فقه الرضا: 33 باب التجارات و البیوع.
3- 3. لقمان: 6.
4- 4. أسری: 36.

روایت4.

قرب الاسناد: از امام صادق علیه السلام روایت شده مردی را نزد علی علیه السلام آوردند که تنبور شخصی را شکسته بود، فرمود: تعدی وتجاوز کرده است.(1)

روایت5.

خصال: از امام صادق علی السلام دربار فرومایگان سوال شد، فرمود: کسی که شرب خمر می کند و تنبور می نوازد.(2)

ص: 251


1- . بعضی از تعلیقه نویسان بر نسخه اصل گفته اند: در نسخه اصلی هم چنین است و شکی نیست که کاتب آن را انداخته است. ما این روایت را در قرب الاسنادی که در دست داریم نیافتیم لکن در کتاب جعفریات این تعابیر و الفاظ نیست: از علی علیه السلام نقل است که مردی بربطی را شکسته بود، او را آوردند. حضرت کار او را باطل دانست و مانند این در دعائم الاسلام آمده، با این بخش اضافه که: بر مرد چیزی را واجب نکرد. می گویم: حدیث مذکور در قرب الاسناد چاپ نجف : 87 آمده و چنین آمده است که حضرت فرمود: دور باد. و در دعائم الاسلام چنین آمده: روایت کردیم از امام صادق از پدرانش علیهم السلام از امیرالمؤمنین علیه السلام که فرمود: کسی که تعدی کند بر چیزی که کسبش حرام است و آن را تلف کند، چیزی بر او نیست. مردی را آوردند که بربطی را شکسته بود، حضرت عمل او را باطل دانست. و اضافه ای که نقل شد در آن نبود. همچنین شیخ در تهذیب الاحکام 10 : 309 و کلینی در کافی 7 : 368 بدون اضافه نقل کرده اند. و نیز از امام باقر علیه السلام نقل شده که فرمود: کسی که بربطی یا چیزی از آلات بازی و سرگرمی ها و یا خمره شراب و مسکر را بشکند، کار خوبی کرده و غرامتی ندارد. اما حدیث امیرالمومنین ظاهرش با قول عدم ضمان چه لفظ تعدی باشد چه تفدی، منافات دارد. در اولی حکم به تعدی و ضرر رساندن شکننده می شود وباید غرامت دهد و در دومی نیز وجوب فداء می آید. در تعریف فداء و فدیه آمده: بدلی که مکلف برای خلاصی از مکروهی که متوجه آن شده می دهد.
2- . خصال 1 : 32

لِکُلِّ قَبِیحٍ أَهْلًا(1).

«24»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی إِنِّی أَدْخُلُ کَنِیفاً لِی وَ لِی جِیرَانٌ وَ عِنْدَهُمْ جَوَارٍ یَتَغَنَّیْنَ وَ یَضْرِبْنَ بِالْعُودِ إِلَی آخِرِ الْخَبَرِ(2).

«25»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ جَابِرٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: کَانَ إِبْلِیسُ أَوَّلَ مَنْ نَاحَ وَ أَوَّلَ مَنْ تَغَنَّی وَ أَوَّلَ مَنْ حَدَا قَالَ لَمَّا أَکَلَ مِنَ الشَّجَرَةِ تَغَنَّی وَ لَمَّا أُهْبِطَ حَدَا بِهِ فَلَمَّا اسْتَقَرَّ عَلَی الْأَرْضِ نَاحَ فَادَّکَرَ مَا فِی الْجَنَّةِ(3).

«26»

جع، [جامع الأخبار] قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: الْغِنَاءُ رُقْیَةُ الزِّنَا.

وَ رَوَی أَبُو أُمَامَةَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: مَا رَفَعَ أَحَدٌ صَوْتَهُ بِالْغِنَاءِ إِلَّا بَعَثَ اللَّهُ شَیْطَانَیْنِ عَلَی مَنْکِبَیْهِ یَضْرِبَانِ بِأَعْقَابِهِمَا عَلَی صَدْرِهِ حَتَّی یُمْسِکَ (4).

27 نوادر الراوندی (5)،.

ص: 247


1- 1. فقه الرضا ص 38.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 292.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 276 و تمامه فی کتاب النبوّة باب کیفیة نزول آدم تحت الرقم 20، راجع ج 11 ص 212 الطبعة الحدیثة.
4- 4. جامع الأخبار ص 180.
5- 5. کذا فی الأصل.

روایت6.

خصال: در وصیت پیامبر به علی علیهما السلام آمده: سه گروه هستند که قساوت قلب دارند: شنونده لهو و شکارچی و کسی که در خانه سلطان [جور] می رود.(1)

روایت7.

خصال: علی علیه السلام فرمود: سزاوار نیست بر شش گروه سلام دهند: یهود، مسیحی، شطرنج و نرد باز، اصحاب شراب و بربط و تنبور، کسی که از دشنام به مادران لذت می برد و شاعران.(2)

روایت8.

عیون اخبار الرضا(3)، خصال: آن مرد پرسید: کبوتر راعبیّه (کبوتر خواننده) چه می گوید؟ حضرت فرمودند: چهار گروه را نفرین می کند: الف: اهل معازف (اهل ساز و آلات لهو) ب: اهل قیان (سرودخوانان) ج: اهل مزامیر (آنان که در سازها می دمند مثل فلوت زن و قره نی زن و شیپورزن) د: اهل عیدان (عود زنان و تار زنان و اشباه اینها).(4)

روایت9.

خصال: از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل شده که فرمود: ای نوف، بپرهیز از اینکه مأمور مالیات و یا شاعر و یا پلیس و یا رئیس قوم و یا تنبور زن و یا طبل زن باشی، پیامبر خدا صلی الله علیه وآله شبی بیرون آمد و به آسمان نظر کرد و فرمود: این همان لحظه ای است که دعا در آن رد نمی شود مگر دعای رئیس قوم و دعای شاعر و دعای مأمور مالیات و یا پلیس و یا تنبور زن و یا طبل زن.(5)

روایت10.

خصال: از امام کاظم علیه السلام نقل شده که پیامبر خدا صلی الله علیه وآله فرمود: چهار چیز قلب را فاسد می کند و نفاق را در دل می رویاند همان گونه که

ص: 252


1- . همان : 62
2- . همان : 160 و مانند آن در سرائر از کتاب ابن قولویه از ابن نباته ص 490 ذکر شده است.
3- . عیون اخبار الرضا 1 : 246 و در چاپ سنگی : 136 آمده است.
4- . علل الشرایع 2 : 283 و 284
5- . خصال 1 : 164

باب 100 المعازف و الملاهی

الآیات

الجمعة: وَ إِذا رَأَوْا تِجارَةً أَوْ لَهْواً انْفَضُّوا إِلَیْها وَ تَرَکُوکَ قائِماً قُلْ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَ مِنَ التِّجارَةِ وَ اللَّهُ خَیْرُ الرَّازِقِینَ (1).

ص: 248


1- 1. الجمعة: 11، و نقل الطبرسیّ فی سبب النزول عن جابر بن عبد اللّه قال: اقبلت عیر و نحن نصلی مع رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله الجمعة، فانفض الناس إلیها، فما بقی غیر اثنی عشر رجلا أنا فیهم فنزلت الآیة« وَ إِذا رَأَوْا تِجارَةً أَوْ لَهْواً» الخ. و فی الدّر المنثور: أخرج ابن جریر و ابن المنذر عن جابر بن عبد اللّه أن النبیّ صلّی اللّه علیه و آله کان یخطب الناس یوم الجمعة فإذا کان نکاح لعب أهله و عزفوا و مروا باللهو علی المسجد و إذا نزل بالبطحاء جلب- قال: و کانت البطحاء مجلسا بفناء المسجد الذی یلی بقیع الغرقد و کانت الاعراب إذا جلبوا الخیل و الإبل و الغنم و بضائع الاعراب نزلوا البطحاء فإذا سمع ذلک من یقعد للخطبة قاموا للهو و التجارة و ترکوه قائما فعاتب اللّه المؤمنین لنبیه صلی الله علیه و آله فقال:« و إذا رأوا تجارة أو لهوا انفضوا إلیها و ترکوک قائما». و قال الطبرسیّ: و قال المقاتلان: بینا رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله یخطب یوم الجمعة اذ قدم دحیة بن خلیفة بن فروة الکلبی ثمّ أحد بنی الخزرج ثمّ أحد بنی زید بن مناة من الشام بتجاره و کان إذا قدم لم یبق بالمدینة عاتق الا أتته و کان یقدم إذا قدم بکل ما یحتاج إلیه من دقیق أو بر أو غیره فینزل عند أحجار الزیت- و هو مکان فی سوق المدینة- ثم یضرب بالطبل لیؤذن الناس بقدومه فیخرج إلیه الناس لیبتاعوا معه. فقدم ذات جمعة- و کان ذلک قبل أن یسلم- و رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله قائم علی المنبر یخطب، فخرج الناس فلم یبق فی المسجد الا اثنا عشر رجلا و امرأة. فقال صلّی اللّه علیه و آله: لو لا هؤلاء لسوّمت علیهم الحجارة من السماء و أنزل اللّه هذه الآیة. أقول و الظاهر من الآیة الشریفة- حیث أخذ ذلک وصفا لهم- أن تلک الفعلة القبیحة تکررت منهم ثمّ نزلت الآیة تعییرا لهم، و یؤید ذلک ما نقله فی الدّر المنثور عن البیهقیّ فی شعب الایمان عن مقاتل بن حیان أنّه قال: فبلغنی- و اللّه أعلم- أنهم فعلوا ذلک ثلاث مرّات، و هکذا نقل الطبرسیّ فی المجمع عن قتادة و مقاتل أنهم فعلوا ذلک ثلاث مرات فی کل یوم مرة لعیر تقدم من الشام و کل ذلک یوافق یوم الجمعة. و الظاهر من قوله تعالی« تِجارَةً أَوْ لَهْواً» حیث عطف اللهو علی التجارة بأو، أن اللهو معدود باستقلاله کالتجارة و أن الانفضاض الی اللهو حین خطبة الصلاة مذموم کما أن الانصراف الی التجارة حینذاک مذموم، و لذلک قال بعده« ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَ مِنَ التِّجارَةِ» فعد اللهو فی قبال التجارة. و أمّا ما قیل:« ان اللهو شی ء غیر مقصود لذاته و المقصود لذاته التجارة و انما خصت التجارة بعود الضمیر إلیها فی قوله« انْفَضُّوا إِلَیْها» لانها کانت اهم الیهم و هم بها أسر من الطبل، لان الطبل انما دل علی التجارة و قدوم العیر» فلیس علی محله، فان ضرب الطبل وحده قصدا لاخبار الناس لا بأس به، و لیس هو من اللهو، و ان کان مع ضرب الطبل معازف اخری یستلذ بها الناس فهو لهو قطعا لکنه موجب لانصراف الناس عن التجارة أیضا، و ما کان التجارة لیفعلوا ذلک، کما لم ینقل. فالمعول علی حدیث جابر حیث قال:« فاذا کان نکاح، لعب أهله و عزفوا و مروا باللهو علی المسجد» و قد نقل عنه الطبرسیّ أن المراد باللهو المزامیر. فالمزامیر و أمثالها من المعارف التی یکون الغرض منها و من سماعها الاستلذاذ. و التلهی مذموم بنفسها کما أن التجارة حین یخطب النبیّ صلّی اللّه علیه و آله مذموم بنفسها، دعوا إلیها بالطبل أولا، رأوها الناس بأعینهم من داخل المسجد و حیطانه أقصر من القامة، أو سمعوا جلبة الناس و غوغاءهم فعلموا بقدوم العیر و التجارة، أی ذلک کان فهو مذموم. هذا حکم التجارة حین یخطب النبیّ صلّی اللّه علیه و آله و أمّا حین أذان الصلاة فهو منهی عنه لقوله تعالی« إِذا نُودِیَ لِلصَّلاةِ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلی ذِکْرِ اللَّهِ وَ ذَرُوا الْبَیْعَ ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ».

آب درخت را می رویاند: شنیدن لهو و دشنام دادن و رفتن به نزد پادشاه و شکار رفتن.(1)

روایت11.

فقه الرضا: روایت می کنیم کسی که در خانه اش چهل روز تنبور یا عود و یا چیزی از آلات لهو و لعب مانند آلات موسیقی و شطرنج و مثل آن باقی باشد به غضب الهی دچار می شود، اگر در این مدت بمیرد فاجر و فاسق مرده و جایگاهش آتش است و چه بد جایی است.(2)

روایت12.

جامع الاخبار: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: صاحب تنبور در روز قیامت محشور می شود در حالی که چهره اش سیاه و تنبوری از آتش در دست دارد، بالای سرش هفتاد هزار فرشته و در دست هر کدام چوب یا آهن کتک زنی که بر سر و صورتش می زنند.صاحب غنا از قبرش کور و لال و کر محشور می شود صاحب نی و فلوت هم همچنین و نیز صاحب دف.(3)

روایت13.

نوادر راوندی: امام موسی کاظم علیه السلام از پدرانش نقل کرده که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: فرق بین نکاح و زنا در زدن دف است.(4)

ص: 253


1- . همان : 108
2- . فقه الرضا : 38
3- . جامع الاخبار : 180
4- . نوادر راوندی : 40

الأخبار

«1»

لی، [الأمالی] للصدوق فِی مَنَاهِی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: أَنَّهُ نَهَی عَنِ الْکُوبَةِ وَ الْعَرْطَبَةِ یَعْنِی الطَّبْلَ

ص: 249

باب صد و یکم : آنچه در غناء جواز دارد و آنچه توهم جواز دارد

روایات

روایت1.

احتجاج: روایت شده امام کاظم علیه السلام خوش صدا بود و زیبا قرائت می کرد.

گفته شده روزی از روزها، امام سجاد قرآن می خواند، چه بسا کسی می گذشت از نیکویی صدا او از هوش می رفت. همانا امام اگر چیزی از زیبایی صدایش را اشکار می کرد مردم تحمل ان را نداشتند . سوال شد: آیا پیامبر با مردم نماز نمی خواند و صوت قرآنش را بالا نمی برد؟ فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله به اندازه طاقت مأمومین عمل می کرد.(1)

می گویم

در باب ثواب گریه بر امام حسین علیه السلام، جواز خواندن و امر به آن گذشت.(2)

روایت2.

قرب الاسناد: از امام باقر یا صادق علیهما السلام از حنان نقل شده : زنی در محله با ما همسایه بود که کنیز نوحه خوانی داشت. نزد پدرم رفت و گفت: فدایت شوم عمو جان، تو می دانی که زندگی من از خداست و سپس از این کنیز، دوست دارم از امام صادق علیه السلام بپرسی اگراین کار او حلال است که هیج والا دیگر نخواند و او را بفروشم و پولش را بخورم تا فرجی از طرف خدا برسد.

حنان گفت پدرم گفت: به خدا برایم سنگین است که چنین سوالی از امام بپرسم، حنان به زن گفت: من می پرسم، رفتم و بر امام وارد شدم و گفتم: زنی در همسایگی ما کنیزی دارد که نوحه خوانی می کند، و زندگی او بعد از خدا از این راه می گذرد، به من گفته است

ص: 254


1- . احتجاج : 215 و مانند آن در سرائر : 476 آمده و مؤلف در کتاب القرآن 92 : 194 نقل کرده است.
2- . ر. ک 44 : 282 و 286 و 287، مراد از انشاد همان خواندن اشعار با آواز است.

وَ الطُّنْبُورَ وَ الْعُودَ(1).

«2»

لی (2)،[الأمالی] للصدوق عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ النَّهْدِیِّ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ بَعَثَنِی رَحْمَةً لِلْعَالَمِینَ وَ لِأَمْحَقَ الْمَعَازِفَ وَ الْمَزَامِیرَ وَ أُمُورَ الْجَاهِلِیَّةِ وَ أَوْثَانَهَا وَ أَزْلَامَهَا(3).

أقول

سیأتی الخبر فی باب شرب الخمر(4)

و قد مضی بعضها فی باب الغناء.

«3»

فس، [تفسیر القمی]: وَ أَکْلِهِمُ السُّحْتَ (5) قَالَ السُّحْتُ هُوَ بَیْنَ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ وَ هُوَ أَنْ یُؤَاجِرَ الرَّجُلُ نَفْسَهُ عَلَی حَمْلِ الْمُسْکِرِ وَ لَحْمِ الْخِنْزِیرِ وَ اتِّخَاذِ الْمَلَاهِی فَإِجَارَتُهُ نَفْسَهُ حَلَالٌ وَ مِنْ جِهَةِ مَا یَحْمِلُ وَ یَعْمَلُ هُوَ سُحْتٌ (6).

ص: 250


1- 1. أمالی الصدوق ص 254 فی حدیث.
2- 2. فی الأصل رمز الخصال و هو سهو.
3- 3. أمالی الصدوق ص 250.
4- 4. باب شرب الخمر قد مر تحت الرقم 86 و قد ذکر هذا الحدیث تحت الرقم 4 راجعه ان شئت.
5- 5. المائدة ص 62 و 63.
6- 6. تفسیر القمّیّ ص 158.

از امام درباره کسب او سوال کنم، اگر حلال که هیچ و الا بفروشمش، حضرت فرمود: شرط می گذارد؟، عرض کردم: نمی دانم، فرمود: به او بگو: شرط نگذار و هر چه دادند بگیر.(1)

روایت3.

قرب الاسناد: از امام کاظم علیه السلام در باره اینکه غناء در عید فطر و قربان و شادیها درست است سوال شد، فرمود: اشکالی ندارد مادامی که به سبب آن معصیت نشود. و نیز از نوحه خوانی سوال شد، مکروه دانست.(2)

می گویم: در روایت علی بن جعفر به جای معصیت نکنید، مادامی که نی زده نشود آمده است.(3)

روایت4.

عیون اخبار الرضا: امام رضا از پدرانش علیهم السلام نقل می کند که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: قرآن را با صداهایتان نیکو کنید، صدای خوش به حسن قرآن می افزاید، و این آیه را خواند: «یَزِیدُ فِی الْخَلْقِ مَا یَشَاءُ» {در آفرینش هر چه بخواهد می افزاید}(4).(5)

روایت5.

معانی الاخبار: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: از ما نیست کسی که قرآن را با غناء نخواند.

معنی روایت: از ما نیست کسی که با قرآن بی نیاز نشود

ص: 255


1- . قرب الاسناد : 77 و در چاپ سنگی : 58
2- . همان : 163 و در چاپ سنگی : 121
3- . ر. ک کتاب المسائل المطبوع فی البحار 10 : 271، مزمار چوبی است که در آن می دمند.
4- . فاطر : 1
5- . عیون اخبار الرضا 2 : 69
«4»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: أُتِیَ عَلِیٌّ علیه السلام بِرَجُلٍ کَسَرَ طُنْبُورَ رَجُلٍ فَقَالَ تَعَدَّی (1).

«5»

ل، [الخصال] عَنْ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ السَّیَّارِیِّ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ السَّفِلَةِ فَقَالَ مَنْ یَشْرَبُ الْخَمْرَ وَ یَضْرِبُ بِالطُّنْبُورِ(2).

ص: 251


1- 1. قال بعض المعلقین علی نسخة الأصل ص 36:« کذا فی الأصل و لا ریب أن فیه سقطا من الناسخ و تصحیفا و لم نجد الروایة فی کتاب قرب الإسناد الذی بأیدینا، و لکن فی کتاب الجعفریات ما هذا لفظه: عن علیّ علیه السلام أنّه رفع إلیه رجل کسر بربطا فأبطله، و مثله فی کتاب دعائم الإسلام الا أن فیه زیادة« و لم یوجب علی الرجل شیئا». أقول الحدیث مذکور فی قرب الإسناد ط نجف ص 87، و فیه:« فقال: بعدا» و فی دعائم الإسلام: روینا عن جعفر بن محمّد عن أبیه عن آبائه عن علی علیهم السلام أنه قال: من تعدی علی شی ء ممّا لا یحل کسبه فأتلفه فلا شی ء علیه فیه، و رفع إلیه رجل کسر بربطا فأبطله. و لیس فیه ما نقله من الزیادة. و هکذا رواه الشیخ فی التهذیب ج 10 ص 309 و الکلینی فی الکافی ج 7 ص 368 من دون زیادة. و فیه أیضا عن أبی جعفر محمّد بن علیّ علیه السلام أنّه قال: من کسر بربطا أو لعبة من اللعب أو بعض الملاهی أو خرق زق مسکر أو خمر فقد أحسن و لا غرم علیه. و أمّا الحدیث فظاهره ینافی القول بعدم الضمان سواء کان اللفظ« تعدی» أو« تفدی» فان الأول حکم بتعدی الکاسر فعلیه الغرم. و الثانی ایجاب الفداء و فی التعریفات: الفدیة و الفداء: البدل الذی یتخلص به المکلف عن مکروه توجه إلیه.
2- 2. الخصال ج 1 ص 32.

، و مقصود اواز نیست. روایت شده کسی که قرآن بخواند بی نیازی است که فقری بعد آن نیست.

و نیز روایت شده کسی که قرآن به او عنایت شود، اگر گمان کند که به کسی بیشتر از او عنایت شده کوچکی را بزرگ و بزرگی را کوچک کرده است، سزاوار نیست که حامل قرآن کسی از اهل زمین را ثروتمند تر از خود ببیند، اگر چه مالک همه دنیا باشد .

اگر مقصود این بود که می گوید: مراد گرداندن اواز در گلو به قرائت قرآن و صوت زیباست، هر اینه مجازات بزرگی در ترک ان بوده است زیرا بنابراین معنا کسی که اوازش را در قرائت قران در گلو نگرداند از امت پیامبر نیست وقتی که فرمود: از ما نیست کسی که قرآن را با غناء نخواند.(1)

ص: 256


1- . معانی الاخبار : 279، مناسب است در اینجا بحثی داشته باشیم که چگونه رسول خدا صلی الله علیه و آله در غنا و آوازه خوانی و دف زنی و طبل و شنیدن حداء، اجازه داده اند در حالی که ائمه ما از زمان امام باقر علیه السلام تا آخر، شدیدا منکر اینها شده اند: پس می گویم: راز و سر این بحث سیر تحول غنا و استعمال آلات آن از قبیل دف و طبل و نی از سادگی به حرفه ای و نیز تبدیل شدن فطرت سالم در غنای طبیعی و اغراض معقول آن به بطالت و لهو و لعب و خوشگذرانی است که به جایی رسیده که کتاب خدا را پشت سر می اندازند و آیات الهی و احکام آن را فراموش می کنند. ابن خلدون در تاریخش در فصلی که بحث از غنا را آورده می گوید: صداها کیفیت های متفاوتی مثل همس، جهر، رخوت، شدت، قلقله و ضغط دارند. تناسب بین اینها موجب حسن می شود. اولا صدا نباید یکباره تغییر کند بلکه به تدریج است و دوباره برمی گردد و ناچار است که یک صدای متفاوتی بین دو صدای قبلی باشد.... وقتی صداها بنابر تناسب در کیفیات باشد همانطور که اهل این حرفه گفته اند لذت بخش و ملایم خواهد بود. این تناسب می تواند ساده باشد و بیشتر مردم طبعشان چنین است و احتیاج به آموزش ندارند. چنان که می یابیم کسانی که طبع شعر دارند و مطابق با موازین شعری بالطبع شعر می سرایند. این استعداد مضمار نامیده می شودو بسیاری از قاریان همین طورند. یکی از این اقسام تناسب آنجایی است که با ترکیب درست می شود و همه مردم در شناخت آن یکسان نیستند و نه هر طبعی هماهنگ با صاحبش در عمل به ان است در صورتی که بداند و این همان لحن گذاری است که علم موسیقی متکفل آن است. لحن گذاری اشعار موزون با جداسازی صداها بر طبق نسبت های منظم و شناخته شده که برای هر صدایی شکل خودش را دارد نغمه می شود. سپس برخی از این نغمه ها را با برخی دیگر با نسبت های شناخته شده ترکیب می کنند تا شنیدن آن به واسطه این تناسب ها و آنچه از کیفیت صداها حاصل می شود لذت بخش شود. گاه این لحن گذاری در نغمه های غنایی با جداسازی اصوات دیگر مثل آلات موسیقی که در آن می دمند یا می زنند، همراه می شود و لذت شنیدن را دو چندان می کند. آلات موسیقی مانند نی لبک، نی، زلامی – یا زنامی-، بوق، بربط، رباب، قانون و امثال آنهاست. از این صنعت استفاده نمی کنند مگر کسانی که از تمام نیازهای ضروری و مهم فارغ باشند و به سوی آن نمی روند مگر کسانی که از دیگر حالات خود فارغ هستند و در هر صنفی از تفریحات، تفنن می کنند. سلاطین غیر عرب در شهرها و بلاد خود قبل از مردم در دریای آن غرقند و پادشاهان آنها از این آلات استفاده می کنند و با آنها سرگرم می شوند. اما قوم عرب: ابتدا ایشان در فن شعر بودند. کلام را به اجزای مساوی با تناسبی بین آنها در عدد حروف متحرک و ساکن جمع می کردند و به آن بیت می گفتند. به آن آهنگ می دادند و در میان سخنانشان به واسطه این تناسب ها به آن شرافت می بخشیدند. این تناسب قطره ای از دریای تناسب صداهاست مگر اینکه آنها این را نمی دانستند زیرا در این زمینه دانشی نداشتند و چنین صنعتی را نمی شناختند، بلکه طبع آنها چنین بود و بادیه نشینان اغلب اینگونه بودند. بعد در خواندن شترهایشان به حداء، غنا می کردند و جوانها در خلوتشان صداهایشان را می چرخاندند و مترنم می ساختند و این ترنم وقتی با شعر می آمد غنا و آواز نامیده می شد. و هنگامی که با هلهله و نوعی از خواندن بود آن را تغبیر می نامیدند زیرا از گذشته ها یاد می کردند و می خواندند. و وقتی در آوازهایشان بین نغمات یک تناسب ساده برقرار می کردند آن را سناد می گفتند. بیشتر کسانی که در بحر خفیف (یکی از بحور شعری عرب) شعر می گفتند کسانی بودند که با آن می رقصیدند و با دف ونی ساز می زدند و عقل هایشان را کم می کردند. این جایگاه عرب در بادیه نشینی و جاهلیتش بود. همچنین در صدر اسلام و با راحتی ها و سختی های دین و زمان های فراغ و آسایش نیز چنین بود، البته این امر در دین و زندگی سودی ندارد. این امر ادامه داشت تا زمانی که بر ممالک دیگر مسلط شدند و بر سلاطین غیر عرب پیروز و غالب شدند. وقتی ناز و نعمت به آنها رسید و به واسطه غنائم رفاه غالب شد، هجرت کردند و به سوی خوشی زندگی و سستی و تنبلی رفتند. خواننده های فارس و رومی را به حجاز می آوردند و بنده اعراب می کردند. همگی با عودها و تنبورها و سازهای زهی و نی ها با زبان خودشان می خواندند. و عرب فقط لحن آنها را می شنید و اشعار خودشان را لحن می داد. حرفه آوازخوانی به تدریج تا روزگار بنی عباس نزد ابراهیم بن مهدی و ابراهیم موصلی و پسرش اسحاق و پسر او حمّاد کامل شد و از این رو در دولت عباسیان در بغداد و مجالس ایشان تا این روزگار غنا وجود دارد و از آن صحبت می شود. ایشان در لهو و لعب زیاده روی می کردند و آلات رقص مانند مهره ها و غیر آن را برای عروسی ها و جشن ها و مجالس خوشگذرانی فراهم می کردند. با تلخیص و تقدیم و تأخر مطلب تاریخ ابن خلدون تمام شد. ابوالفرج در زندگی نامه سائب خاثر می گوید: ابن خرداذبه گفت: عبدالله بن عامر کنیزکان نوازنده خرید. با آنها به مدینه آمد و یک روز جمعه در میان آنها به بازی مشغول شد. مردم صدای ایشان را شنیدند و او هم ابزار و آلات آنها را گرفت. مردی فارسی به نام نشیط آمد و شروع به آواز کرد. عبدالله تعجب کرد، سائب خاثر به او گفت: من مثل آواز این مرد فارس عربی می خوانم. فردا نزد او آمد و چنین ساخته بود: از رسوم این سرزمین خشکسالی است، این سرزمین با ارواح و قطره های باران بازی می کند. ابن کلبی گفت: این اولین صوت آواز در اسلام است که به عربی است و صنعتی متقن و محکم دارد. می گویم: اینها را در صدر اسلام می بینی که پیامبر صلی الله علیه و آله برای آنها تبیین می فرماید که با آوازی ساده و فطری بخوانید که خداوند در طبع شما قرار داده و به شما الهام کرده است. گاهی در عروسی ها و مجالس به دف می زنند و با آواز آنچه را پیامبر به ایشان یاد داده می خوانند که: پیش ما بیایید، پیش ما بیایید، به ما زندگی بخشید تا به شما زندگی ببخشیم و اگر طلای سرخ نباشد، دخترانمان را به سرزمین شما نمی فرستیم، یا آنکه همسایه های بنی نجار بر دف ها می زدند و می گفتند: ما همسایه های بنی نجار هستیم و چه خوب است که محمد از همسایه های ماست. این زمانی است که پیامبر صلی الله علیه و آله به مدینه آمدند و بر ابوایوب وارد شدند. پیامبر بدون آنکه مشکلی باشد به سمت ایشان رفت و فرمود: آیا مرا دوست دارید؟ عرض کردند: بله به خدا ای رسول خدا، فرمود: به خدا من هم شما را دوست دارم، سه مرتبه فرمود. و گاهی با رجزی کم صدا می خواندند و برای شترهایشان و سرعت بیشتر آنها حداء می خواندند. برای پیامبر صلی الله علیه و آله در حجة الوداع دو حادی بود: یکی براء بن مالک که برای مردان می خواند و یکی انجشه اسود، غلام حبشی که برای زنان می خواند. در این باره پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: ای انجشه آرام باش، مطابق حال ظرف های شیشه ای بخوان، یعنی زنان. دانستی که در تفسیر آیه «و اذا رأوا تجارة او لهوا» ایشان در روز برای عروس و دامادها مجلس برپا می کردند و با دف می زدند و می خواندند و گاهی از در مسجد پیغمبر هم می گذشتند و رسول خدا صلی الله علیه و آله به ایشان سخت نمی گرفت. گاهی برای خبرکردن مردم از آمدن تاجران و این چیزها بر طبل می کوبیدند، پیامبر می شنید و اشکال نمی گرفت زیرا در این امور غرض عقلانی است و لهو و لعب و رقصیدن در آنها نیست. اما قرآن مجید در این آیه، نمازگزارانی که برای شنیدن آواز، رسول خدا را که خطبه می خواند رها کردند، انکار می کند در حالی که خوانندگان عروسی و طبل زنان برای تجارت را نه می ستاید و نه رد می کند. خداوند می فرماید: «قل ما عندالله خیر من اللهو و من التجاره و الله خیر الرازقین». این وضع آواز و دف نوازی و طبل زنی است و امثال آن مثل نی زدن که چوپانان برای جمع کردن حیوانات انجام می دهند، در اینها اشکالی نیست. این کارها را زمانی انجام می دادند که پیامبر هم می شنید و هم می دید. و اما بعد از آنکه از مورخ بزرگ ابن خلدون دانستی و ابوالفرج صاحب کتاب الغناء و الأغانی به آن اشاره کرد، گاهی آوازخوانی و دف و طبل زنی به سوی بطالت و خوشگذرانی و رقص و عیش و نوش می رود که برای لذت جویی می شود. در زمان حیات پیامبر صلی الله علیه و آله و بعد از آن تا زمان کوتاهی، از این حالت خارج شد و بعد از آن برای مقاصد دیگری واقع شد، لذا امام باقر و فرزندش امام صادق و نیز باقی ائمه علیهم السلام یکی پس از دیگری و هرکدام در زمان خودشان، چنین فتوا داده اند که آوازخوانی و همچنین نواختن آلات موسیقی جایز نیست. و بر مسلمانان سخت گرفته اند تا جایی که آوازه خوانی حرفه ای بین مسلمانان به دست خلفای بنی عباس شایع شد و باطل را مقابل حق قرار دادند، باطلی که ورای آن گمراهی است و هر ضلالتی راهش به سوی آتش جهنم است.
«6»

ل، [الخصال]: فِی وَصِیَّةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام ثَلَاثٌ یُقْسِینَ الْقَلْبَ اسْتِمَاعُ اللَّهْوِ وَ طَلَبُ الصَّیْدِ وَ إِتْیَانُ بَابِ السُّلْطَانِ (1).

«7»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنِ ابْنِ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: سِتَّةٌ لَا یَنْبَغِی أَنْ یُسَلَّمَ عَلَیْهِمْ الْیَهُودُ وَ النَّصَارَی وَ أَصْحَابُ النَّرْدِ وَ الشِّطْرَنْجِ وَ أَصْحَابُ الْخَمْرِ وَ الْبَرْبَطِ وَ الطُّنْبُورِ وَ الْمُتَفَکِّهُونَ بِسَبِّ الْأُمَّهَاتِ وَ الشُّعَرَاءُ الْخَبَرَ(2).

«8»

ن (3)،[عیون أخبار الرضا علیه السلام] ع، [علل الشرائع]: سَأَلَ الشَّامِیُّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَنْ مَعْنَی هَدِیرِ الْحَمَامِ الرَّاعِبِیَّةِ فَقَالَ تَدْعُو عَلَی أَهْلِ الْمَعَازِفِ وَ الْقِیَانِ وَ الْمَزَامِیرِ وَ الْعِیدَانِ (4).

«9»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنْ رَبِیعِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُسْلِیِّ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی عَنْ نَوْفٍ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: یَا نَوْفُ إِیَّاکَ أَنْ تَکُونَ عَشَّاراً أَوْ شَاعِراً أَوْ شُرْطِیّاً أَوْ عَرِیفاً أَوْ صَاحِبَ عَرْطَبَةٍ وَ هِیَ الطُّنْبُورُ أَوْ صَاحِبَ کُوبَةٍ وَ هِیَ الطَّبْلُ فَإِنَّ نَبِیَّ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَرَجَ ذَاتَ لَیْلَةٍ فَنَظَرَ إِلَی السَّمَاءِ فَقَالَ أَمَا إِنَّهَا السَّاعَةُ الَّتِی لَا یُرَدُّ فِیهَا دَعْوَةٌ إِلَّا دَعْوَةُ عَرِیفٍ أَوْ دَعْوَةُ شَاعِرٍ أَوْ دَعْوَةُ عَاشِرٍ أَوْ شُرْطِیٍّ أَوْ صَاحِبِ کُوبَةٍ(5).

«10»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُثْمَانَ عَنْ مُوسَی الْمَرْوَزِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَرْبَعٌ یُفْسِدْنَ الْقَلْبَ وَ یُنْبِتْنَ النِّفَاقَ فِی الْقَلْبِ کَمَا یُنْبِتُ

ص: 252


1- 1. الخصال ج 1 ص 62.
2- 2. الخصال ج 1 ص 160، و مثله فی السرائر من کتاب ابن قولویه عن ابن نباتة ص 490.
3- 3. عیون الأخبار ج 1 ص 246، و فی ط حجر ص 136.
4- 4. علل الشرائع ج 2 ص 283 و 284.
5- 5. الخصال ج 1 ص 164.

ص: 257

الْمَاءُ الشَّجَرَ اسْتِمَاعُ اللَّهْوِ وَ الْبَذَاءُ وَ إِتْیَانُ بَابِ السُّلْطَانِ وَ طَلَبُ الصَّیْدِ(1).

«11»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام] نَرْوِی: أَنَّهُ مَنْ أَبْقَی فِی بَیْتِهِ طُنْبُوراً أَوْ عُوداً أَوْ شَیْئاً مِنَ الْمَلَاهِی مِنَ الْمِعْزَفَةِ وَ الشِّطْرَنْجِ وَ أَشْبَاهِهِ أَرْبَعِینَ یَوْماً فَقَدْ باءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ فَإِنْ مَاتَ فِی أَرْبَعِینَ مَاتَ فَاجِراً فَاسِقاً وَ مَأْوَاهُ النَّارُ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ(2).

«12»

جع، [جامع الأخبار] قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یُحْشَرُ صَاحِبُ الطُّنْبُورِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ هُوَ أَسْوَدُ الْوَجْهِ وَ بِیَدِهِ طُنْبُورٌ مِنَ النَّارِ وَ فَوْقَ رَأْسِهِ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ بِیَدِ کُلِّ مَلَکٍ مِقْمَعَةٌ یَضْرِبُونَ رَأْسَهُ وَ وَجْهَهُ وَ یُحْشَرُ صَاحِبُ الْغِنَاءِ مِنْ قَبْرِهِ أَعْمَی وَ أَخْرَسَ وَ أَبْکَمَ وَ یُحْشَرُ الزَّانِی مِثْلَ ذَلِکَ وَ صَاحِبُ الْمِزْمَارِ مِثْلَ ذَلِکَ وَ صَاحِبُ الدَّفِّ مِثْلَ ذَلِکَ (3).

«13»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: فَرْقُ بَیْنِ النِّکَاحِ وَ السِّفَاحِ ضَرْبُ الدَّفِ (4).

ص: 253


1- 1. الخصال ج 1 ص 108.
2- 2. فقه الرضا ص 38.
3- 3. جامع الأخبار ص 180.
4- 4. نوادر الراوندیّ ص 40، و بعده قال علیّ علیه السلام: قالت الأنصار: یا رسول اللّه ما ذا نقول إذا زففنا؟ فقال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله: قولوا: أتیناکم أتیناکم***فحیونا نحیکم لو لا الذهبة الحمراء***ما حلت فتاتنا بوادیکم

ص: 258

باب 101 ما جوز من الغناء و ما یوهم ذلک

روایات

«1»

ج، [الإحتجاج] رُوِیَ: أَنَّ مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ علیه السلام کَانَ حَسَنَ الصَّوْتِ حَسَنَ الْقِرَاءَةِ وَ قَالَ یَوْماً مِنَ الْأَیَّامِ إِنَّ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ کَانَ یَقْرَأُ الْقُرْآنَ فَرُبَّمَا مَرَّ بِهِ الْمَارُّ فَصَعِقَ مِنْ حُسْنِ صَوْتِهِ وَ إِنَّ الْإِمَامَ لَوْ أَظْهَرَ فِی ذَلِکَ شَیْئاً لَمَا احْتَمَلَهُ النَّاسُ قِیلَ لَهُ أَ لَمْ یَکُنْ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یُصَلِّی بِالنَّاسِ وَ یَرْفَعُ صَوْتَهُ بِالْقُرْآنِ فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ یُحَمِّلُ مَنْ خَلْفَهُ مَا یُطِیقُونَ (1).

أقول

قد مضی فی باب ثواب البکاء علی الحسین علیه السلام تجویز الإنشاد فیه و الأمر به (2).

«2»

ب، [قرب الإسناد] عَنْهُمَا عَنْ حَنَانٍ قَالَ: کَانَتِ امْرَأَةٌ مَعَنَا فِی الْحَیِّ وَ کَانَتْ لَهَا جَارِیَةٌ نَائِحَةٌ فَجَاءَتْ إِلَی أَبِی فَقَالَتْ جُعِلْتُ فِدَاکَ یَا عَمَّاهْ إِنَّکَ تَعْلَمُ أَنَّمَا مَعِیشَتِی مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ثُمَّ مِنْ هَذِهِ الْجَارِیَةِ وَ قَدْ أُحِبُّ أَنْ تَسْأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَإِنْ یَکُ ذَلِکَ حَلَالًا وَ إِلَّا لَمْ تَنُحْ وَ بِعْتُهَا وَ أَکَلْتُ ثَمَنَهَا حَتَّی یَأْتِیَ اللَّهُ بِفَرَجٍ قَالَ فَقَالَ أَبِی وَ اللَّهِ إِنِّی لَأُعَظِّمُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنْ أَسْأَلَهُ عَنْ هَذِهِ الْمَسْأَلَةِ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ أَنَا أَسْأَلُهُ لَکَ عَنْ هَذِهِ فَلَمَّا قَدِمْنَا دَخَلْتُ عَلَیْهِ فَقُلْتُ إِنَّ امْرَأَةً جَارَةٌ لَنَا وَ لَهَا جَارِیَةٌ نَائِحَةٌ إِنَّمَا مَعِیشَتُهَا مِنْهَا بَعْدَ اللَّهِ قَالَتْ لِی اسْأَلْ

ص: 254


1- 1. الاحتجاج ص 215 و مثله فی السرائر ص 476 و قد أخرجه المؤلّف فی کتاب القرآن ج 92 ص 194.
2- 2. راجع ج 44 ص 282 و 286 و 287، و إذا تعرف أن المراد بالانشاد هو قراءة الاشعار بالتغنی أی الصوت مع الغنة.

ص: 259

أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَنْ کَسْبِهَا إِنْ یَکُ حَلَالًا وَ إِلَّا بِعْتُهَا قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام تُشَارِطُ قُلْتُ وَ اللَّهِ مَا أَدْرِی تُشَارِطُ أَمْ لَا فَقَالَ لِی قُلْ لَهَا لَا تُشَارِطْ وَ تَقْبَلُ مَا أُعْطِیَتْ (1).

«3»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَخِیهِ قَالَ: سَأَلْتُ عَنِ الْغِنَاءِ هَلْ یَصْلُحُ فِی الْفِطْرِ وَ الْأَضْحَی وَ الْفَرَحِ قَالَ لَا بَأْسَ بِهِ مَا لَمْ یُعْصَ بِهِ وَ سَأَلْتُهُ علیه السلام عَنِ النَّوْحِ فَکَرِهَهُ (2).

أَقُولُ فِی رِوَایَةِ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ: مَا لَمْ یَزْمُرْ مَکَانَ مَا لَمْ یُعْصَ بِهِ (3).

«4»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْإِسْنَادِ إِلَی دَارِمٍ عَنِ الرِّضَا علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: حَسِّنُوا الْقُرْآنَ بِأَصْوَاتِکُمْ فَإِنَّ الصَّوْتَ الْحَسَنَ یَزِیدُ الْقُرْآنَ حُسْناً وَ قَرَأَ علیه السلام یَزِیدُ فِی الْخَلْقِ ما یَشاءُ(4).

«5»

مع، [معانی الأخبار] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ الزَّنْجَانِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْقَاسِمِ بْنِ سَلَّامٍ رَفَعَهُ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: لَیْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ یَتَغَنَّ بِالْقُرْآنِ (5).

ص: 255


1- 1. قرب الإسناد ص 77 و فی ط حجر: 58.
2- 2. قرب الإسناد ص 163 و فی ط حجر ص 121.
3- 3. راجع کتاب المسائل المطبوع فی البحار ج 10 ص 271 الطبعة الحدیثة و المزمار القصبة التی یزمر فیها أی ینفخ و فی الأصل المطبوع فی روایة علیّ بن الحسین، و هو تصحیف.
4- 4. عیون الأخبار ج 2 ص 69، و الآیة فی فاطر: 1.
5- 5. معنی الحدیث أن من کان ذا غناء و ترجیع صاحب صوت حسن قادرا علی أن یتغن بالقرآن و لم یتغن تحرجا من الاثم زعما منه أن ذلک لا یلیق بالقرآن الکریم فلیس منا، کما أن قوله علیه الصلاة و السلام فی الحیة« من ترکها خوفا من تبعتها فلیس منا» یعنی حیة الوادی، و أن من ترکها و لم یقتلها زعما منه أنّها مخلوقة للّه تعالی لها حیاة و. روح شاعرة، و قتلها إبادة لخلقه و أذیة و ألم لها من دون سبب موجب فلیس منا، لا أن من رأی الحیة و لم یجسر أن یقتلها خوفا علی نفسه أو کان رآه من بعید فلم یعن بها فقد أثم. و قد مر الحدیث فی کتاب القرآن الباب 21 باب قراءة القرآن بالصوت الحسن تحت الرقم 5( ج 92 ص 192 من الطبعة الحدیثة) و قد اشبعنا الکلام فی معنی الحدیث فی خمسین بیتا من أراده فلیراجع.

روایت6.

امالی طوسی:

ص: 260

معناه لیس منا من لم یستغن به و لا یذهب به إلی الصوت

وَ قَدْ رُوِیَ: أَنَّ مَنْ قَرَأَ الْقُرْآنَ فَهُوَ غَنِیٌّ لَا فَقْرَ بَعْدَهُ.

وَ رُوِیَ: أَنَّ مَنْ أُعْطِیَ الْقُرْآنَ فَظَنَّ أَنَّ أَحَداً أُعْطِیَ أَکْثَرَ مِمَّا أُعْطِیَ فَقَدْ عَظَّمَ صَغِیراً وَ صَغَّرَ کَبِیراً.

و لا ینبغی لحامل القرآن أن یری أن أحدا من أهل الأرض أغنی منه و لو ملک الدنیا برحبها و لو کان کما یقول إنه الترجیع بالقراءة و حسن الصوت لکانت العقوبة قد عظمت فی ترک ذلک أن یکون من لم یرجع صوته بالقراءة فلیس من النبی علیه السلام حین قال: لیس منا من لم یتغن بالقرآن (1).

ص: 256


1- 1. معانی الأخبار ص 279. و من المناسب هنا أن نبحث عن أنّه کیف ورد عن رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله الرخصة فی التغنی و الغناء و ضرب الدف و الطبل و سماع الحداء. و أنکر أئمتنا علیهم الصلاة و السلام من زمان مولانا أبی جعفر محمّد الباقر إلی آخرهم شدیدا عن سماع الغناء و الملاهی و ضرب الدف و العرطبة و أمثال ذلک فأقول: السر فی ذلک تطور الغناء و استعمال آلات اللهو من الدف و الطبل و المزمار من البساطة و السذاجة الی صناعة الغناء و الموسیقی، و تبدیل الفطرة فی الغناء الطبیعی و أغراضها المعقولة الی البطالة و اللهو و التعشق التی آلت أمرها الی نبذ الکتاب وراء ظهورهم و نسیان ما ذکروا به من آیات اللّه و أحکامه. قال العلامة ابن خلدون فی مقدّمة تاریخه فی الفصل الذی عقده للبحث عن صناعة الغناء: ان الأصوات لها کیفیات من الهمس و الجهر و الرخاوة و الشدة و القلقلة و الضغط و غیر ذلک، و التناسب فیها هو الذی یوجب لها الحسن، فأولا ألا یخرج من الصوت الی ضده دفعة بل بتدریج ثمّ یرجع کذلک و هکذا الی المثل بل لا بدّ من توسط المغایر بین الصوتین .... فاذا کانت الأصوات علی تناسب فی الکیفیات کما ذکره أهل تلک الصناعة کانت ملائمة ملذوذة. و من هذا التناسب ما یکون بسیطا، و یکون الکثیر من الناس مطبوعین علیه لا یحتاجون فیه الی تعلیم و لا صناعة، کما نجد المطبوعین علی الموازین الشعریة و تسمی هذه القابلیة المضمار، و کثیر من القراء بهذه المثابة: یقرءون القرآن فیجیدون فی تلاحین أصواتهم کانها المزامیر، فیطربون بحسن مساقهم و تناسب نغماتهم. و من هذا التناسب ما یحدث بالترکیب، و لیس کل الناس یستوی فی معرفته، و لا کل الطباع توافق صاحبها فی العمل به إذا علم، و هذا هو التلحین الذی یتکفل به علم الموسیقی و هی تلحین الاشعار الموزونة بتقطیع الأصوات علی نسب منتظمة معروفة یوقع علی کل صوت منها توقیعا عند قطعه فتکون نغمة، ثمّ تؤلف تلک النغم بعضها الی بعض علی نسب متعارفة فیلذ سماعها لاجل ذلک التناسب و ما یحدث عنه من الکیفیة فی تلک الأصوات. و قد یساوق ذلک التلحین فی النغمات الغنائیة بتقطیع أصوات أخری من الجمادات اما بالقرع أو بالنفخ فی الآلات تتخذ لذلک فیزیدها لذة السماع کالشبابة و المزمار الزلامی- أو الزنامی- و البوق و البربط و الرباب و القانون و غیر ذلک. و لا یستدعی هذه الصناعة الامن فرغ عن جمیع حاجاته الضروریة و المهمة و لا یطلبها الا الفارغون عن سائر أحوالهم تفننا فی مذاهب الملذوذات، و قد کان فی سلطان العجم قبل الملّة منها بحر زاخر فی أمصارهم و مدنهم، و کان ملوکهم یتخذون ذلک و یولعون به. و أمّا العرب: فکان لهم اولا فن الشعر یؤلفون فیه الکلام أجزاء متساویة علی تناسب بینها فی عدة حروفها المتحرکة و الساکنة، و یسمونها البیت، فلهجوا به، فامتاز من بین کلامهم بحظ من الشرف لیس لغیره لاجل اختصاصه بهذا التناسب، و هذا التناسب قطرة من بحر من تناسب الأصوات، الا انهم لم یشعروا بما سواه لانهم حینئذ لم ینتحلوا علما و لا عرفوا صناعة، بل کانوا مطبوعین علیه، و کانت البداوة أغلب نحلهم. ثمّ تغنی الحداة منهم فی حداء ابلهم، و الفتیان فی فضاء خلواتهم، فرجعوا الأصوات و ترنموا، و کانوا یسمون الترنم إذا کان بالشعر غناء و إذا کان بالتهلیل أو نوع القراءة تغبیرا، لانها تذکر بالغابر،( و هو الماضی من أحوال الأمم الماضین و الباقی من أحوال الآخرة) و ربما ناسبوا فی غنائهم بین النغمات مناسبة بسیطة، و کانوا یسمونه السناد. و کان أکثر ما یکون منهم فی الخفیف الذی یرقص علیه، و یمشی بالدف و المزمار فیطرب و یستخف الحلوم، و لم یزل هذا شأن العرب فی بداوتهم و جاهلیتهم و هکذا فی صدر الإسلام حیث کانوا مع غضارة الدین و شدته فی ترک أحوال الفراغ و ما لیس بنافع فی دین و لا معاش، حتی إذا استولوا علی ممالک الدنیا و حازوا سلطان العجم و غلبوهم علیه، و جاءهم الترف، و غلب علیهم الرفه بما حصل لهم من غنائم الأمم، هجروا ذلک و صاروا الی نضارة العیش و رقة الحاشیة، و افترق المغنون من الفرس و الروم فوقعوا الی الحجاز و صاروا موالی للعرب، و غنوا جمیعا بالعیدان و الطنابیر و المعازف و المزامیر بلسانهم، و سمع العرب تلحینهم ذلک، فلحنوا علیها أشعارهم، و ما زالت صناعة الغناء تتدرج الی أن کملت أیّام بنی العباس عند إبراهیم بن المهدی و إبراهیم الموصلی و ابنه إسحاق و ابنه حماد و کان من ذلک فی دولتهم ببغداد ما تبعه الحدیث به و بمجالسه لهذا العهد، فأمعنوا فی اللهو و اللعب، و اتخذت آلات الرقص من الکرّج و غیرها للولائم و الاعراس و أیّام الأعیاد. و مجالس الفراغ و اللهو. انتهی بتلخیص و تقدیم و تأخیر. و قال أبو الفرج فی ترجمة سائب خاثر: و قال ابن خرداذبه: کان عبد اللّه بن عامر اشتری اماء صناجات و أتی بهن المدینة فکان لهن یوم فی الجمعة یلعبن فیه، و سمع الناس منهن فأخذ عنهن، ثمّ قدم رجل فارسی یسمی بنشیط، فغنی فأعجب عبد اللّه بن جعفر به، فقال له سائب خاثر:- و کان انقطع إلیه و عرف به- أنا أصنع لک مثل غناء هذا الفارسیّ بالعربیة، ثمّ غدا علی عبد اللّه بن جعفر، و قد صنع: لمن الدیار رسومها قفر***لعبت بها الأرواح و القطر و قال ابن الکلبی: هو أول صوت غنی به فی الإسلام من الغناء العربی المتقن الصنعة. فتراهم فی صدر الإسلام و النبیّ صلّی اللّه علیه و آله بین أظهرهم انما یتغنون بالغناء الساذج الفطری الذی طبعوا علیه بفطرة من اللّه و عرفوه بالهامه عزّ و جلّ فتارة یضربون معه بالدف الساذج فی زفافهم و أعراسهم و یغنون بالترنم کما علمهم النبیّ صلّی اللّه علیه و آله: أتیناکم أتیناکم***فحیونا نحییکم فلو لا الذهبة الحمراء***ما حلت فتاتنا بوادیکم أو یضربن جوار من بنی النجّار بالدفوف و یقلن: نحن جوار من بنی النجار***یا حبذا محمّد من جار و هذا حین قدم النبیّ صلّی اللّه علیه و آله المدینة و نزلت علی أبی أیوب، فخرج رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله الیهم من دون نکیر فقال: أ تحبوننی؟ فقالوا: بلی و اللّه یا رسول اللّه، قال: أنا و اللّه أحبکم ثلاث مرّات. و تارة یتغنون و یترنمون بالرجز الخفیف و یحدون ابلهم علی السیر السریع، و قد کان له صلّی اللّه علیه و آله فی حجة الوداع حادیان: البراء بن مالک یحدو بالرجال، و انجشة الأسود الغلام الحبشی یحدو بالنساء، و فی ذلک قال له صلّی اللّه علیه و آله« رویدا. یا أنجشة رفقا بالقواریر» یعنی النساء. و قد عرفت فی تفسیر قوله تعالی:« وَ إِذا رَأَوْا تِجارَةً أَوْ لَهْواً» أنهم کانوا یزفون عرائسهم بالنهار و یضربون بالدف و یتغنون و قد یمرون بها من باب مسجد رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله فلا ینکر علیهم رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و تارة یضربون بالطبل لإیذان الناس بمجی ء التجارة و المیرة فیسمع ذلک رسول اللّه و لا ینکر علیهم، لان فی ذلک غرضا عقلائیا، لیس ذلک للهو و اللعب و الترقص. و أمّا القرآن المجید فانما أنکر فی هذه الآیة علی المصلین الذین ینصرفون الی استماعه و یترکون رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله قائما یخطب، و لم یذکر المغنین للعرس و الضاربین بالطبل للتجارة لا بمدح و لا قدح، و انما قال عزّ و جلّ« قُلْ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَ مِنَ التِّجارَةِ وَ اللَّهُ خَیْرُ الرَّازِقِینَ» فهذا حال الغناء و الضرب بالدف و الطبل، و مثلها المزمار الذی یتخذه الرعاة لجمع مواشیهم و أغنامهم، لیس بها بأس، و قد فعلوا ذلک بمرأی و مسمع من رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله. و أمّا بعد ذلک فکما عرفت من المؤرخ الکبیر ابن خلدون و أشار إلیه أبو الفرج صاحب الغناء و الأغانی، قد خرج الغناء و الضرب بالدف و الطبول الی البطالة و اللهو و الترقص و التعشق، و صار مقصودا لذاته یستلذون به بعد ما کان حین حیاة النبیّ صلّی اللّه علیه و آله و بعده بیسیر مقصودا لغیره، فلذلک أفتی أبو جعفر الباقر و ابنه جعفر الصادق و هکذا سائر الأئمّة علیهم السلام واحدا بعد واحد فی عصرهم بعدم جواز التغنی و هکذا ضرب المعازف و غیرها، و أنکروا علی المسلمین شدیدا حین شاع الغناء الصناعی فی أندیة المسلمین علی أیدی خلفاء بنی العباس، و جعلوها من الباطل مقابل الحق الذی لیس وراءه الا الضلال، و کل ضلالة سبیلها الی النار.

پیامبر از خانه علی بن هبار گذشت، صدای دف شنید، فرمود: این چیست؟ گفتند: علی بن هبار عروسی کرده است. فرمود: این ازدواج نیکویی است و زنا نیست، سپس فرمود: ازدواج را بین خودتان اعلام و ابراز کنید(1)

و دف بزنید، از آن پس در عروسی ها سنت شد.(2)

روایت7.

محاسن:

ص: 261


1- . در بحثی که از ابن خلدون نقل شد گذشت که اعراب در آوازهایشان بین نغمه ها تناسب ساده ای برقرار می کردند و به آن سناد می گفتند. می گویم: شاید آن را سناد نام گذاشته اند به معنای اعلان زیرا آنها برای عروسی و زفاف و ازدواج آواز می خواندند، از این رو پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: ازدواج را اعلام کنید.
2- . امالی طوسی 2 : 132

ص: 257

رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: توشه مسافر حداء (آواز)(1)

و شعری است که سخنان زشت و ناروا در آن نباشد.(2)

روایت8.

تفسیر امام عسکری: کسی که در اولین روز ماه شعبان اقدام به بدی و معصیت کرد، پس به شاخه ای از شاخه های زقوم آویزان شده است، که او را به آتش خواهد برد، کسی که آبروی برادر مؤمنش را بریزد و مردم را بر بر ان حمل کند او هم به شاخه ای از آن آویزان شده است، و نیز کسی که به حرام غناء و آواز کند و بر گناهان بر بیانگیزد.(3)

روایت9.

رجال کشی:

ص: 262


1- . مسعودی از ابن خرداذبه نقل کرد که گفت: حدا در عرب قبل از غنا بود. مضر بن نزار بن معد در یکی از سفرهایش از الاغ به زمین افتاد و دستش شکست و از آن به بعد قرار شد که بگوید: «ای دستهایش ای دستهایش». کسی که خوش صداترین بود شترها را آرام می کرد و سفر را برای آنها راحت می کرد. عرب، حدا را در رجز (بحری از بحور شعر عرب) قرار داده و سخن ابن معد را در ابتدای حدا قرار داده است: ای هادی ای هادی ای دستهایش ای دستهایش بنابراین حدا، اولین سماع و آواز در عرب بود، سپس غنا از حدا مشتق شد و زنان عرب بر مرده هایشان نوحه می کردند. ر.ک 4 : 133 چاپ دار الاندلس.
2- . محاسن : 358
3- . تفسیر امام عسکری(ع) : 295

ص: 258

امام صادق علیه السلام فرمود: شعری بگو که زنان به آن نوحه کنند.(1)

روایت10.

رجال کشی: ابو طالب قمی(2) گفت: به امام باقر علیه الاسلام نامه نوشت: به من اجازه می دهید تا برای ابوالحسن مرثیه کنم؟ یعنی پدرش، برایم نوشت: برای من و پدرم نوحه و ناله کن.(3)

ص: 263


1- . رجال کشی : 343 به شماره 260
2- . نام او عبدالله بن صلت است، فرد ثقه و مورد اطمینان در روایت و برای او کتاب تفسیری شناخته شده است. می گویم: ر.ک کافی 8 : 267 و 334.
3- . رجال کشی : 475 به شماره 458

ص: 259

باب صد و دوم : کف زدن و سوت زدن

روایات

روایت1.

معانی الاخبار: از امام صادق علیه السلام درباره آیه «وَمَا کَانَ صَلاَتُهُمْ عِندَ الْبَیْتِ إِلاَّ مُکَاء وَتَصْدِیَةً» {و نمازشان در خانه [خدا] جز سوت کشیدن و کف زدن نبود}(1)

فرمودند: یعنی سوت زدن و کف زدن.(2)

تفسیر عیاشی: مانند این روایت را آورده است.(3)

روایت2.

علل الشرایع: از حضرت امام صادق علیه السّلام نقل شده محضر مبارکش عرض شد: چگونه و چطور قوم لوط دانستند رجالی نزد حضرت لوط آمده اند؟ حضرت فرمودند: همسر لوط از خانه خارج شد و سوت زد و بانگ نمود و وقتی قوم لوط صدای سوت او را شنیدند به خانه لوط آمدند فلذا سوت زدن مکروه اعلام شد.(4)

ص: 264


1- . انفال : 35
2- . معانی الاخبار : 297، می گویم: مکاء با ضمه میم – مکا یمکو مکوا مکاء - ؛ هنگامی که با دهانش سوت بزند و یا با انگشتانش منفذی درست کند و در آن بدمد. از معانی مکاء آنکه، پرنده ای بزرگتر و سفید تر از حمرة (نوعی اردک) که در حجاز یافت می شود. د رضرب المثلی آمده: «بنیک حمرة و مککینی» یعنی به پسرت چیزی دادم مثل آنچه به حمرة دادم و او برایم سوت زد. تصدیه: زدن دست ها به همدیگر که صدایی از آن بیرون بیاید مانند صدای پرنده ای که در شب سر و صدا می کند(جیرجیرک). و شاید منظور از تصدیه، تصریر باشد، یعنی آنچه از آن صدا خارج می شود.
3- . تفسیر عیاشی 2 : 55 در ذیل حدیث
4- . علل الشرایع 2 : 250
«6»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی عَنْ جَمَاعَةٍ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُسَیَّبِ عَنْ هَارُونَ بْنِ عَمْرٍو الْمُجَاشِعِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عِیسَی بْنِ یَزِیدَ عَنْ صَیْفِیِّ بْنِ

ص: 260

روایت3.

قرب الاسناد: راوی گوید در برکه ای بین مکه و مدینه موسی بن جعفر علیه السلام را دیدم که لنگی در بر داشت و در آب بود، اب را داخل دهان می کند و بعد بیرون می ریزد،در حالی که سوت می کشد، گفتم: این بهترین خلق خدا در زمانش است و چنین کاری می کند.

در مدینه بر حضرت وارد شدم، فرمود: کجا ساکن شدی؟ گفتم: با دوستم در خانه فلانی، فرمود: سریع بروید و لباسهایتان را بگیرید و سریع از آنجا خارج شوید. راوی گوید رفتیم و لباسهایمان را گرفتیم و خارج شدیم، همین که خارج شدیم، خانه ویران شد.(1)

ص: 265


1- . قرب الاسناد : 194

عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ هَبَّارٍ قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ هَبَّارٍ(1) قَالَ: اجْتَازَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِدَارِ عَلِیِّ بْنِ هَبَّارٍ فَسَمِعَ صَوْتَ دَفٍّ فَقَالَ مَا هَذَا قَالُوا عَلِیُّ بْنُ هَبَّارٍ عَرَّسَ بِأَهْلِهِ فَقَالَ حَسَنٌ هَذَا النِّکَاحُ لَا السِّفَاحُ ثُمَّ قَالَ صلی الله علیه و آله أَسْنِدُوا النِّکَاحَ (2)

وَ أَعْلِنُوهُ بَیْنَکُمْ وَ اضْرِبُوا عَلَیْهِ بِالدَّفِّ فَجَرَتِ السُّنَّةُ فِی النِّکَاحِ بِذَلِکَ (3).

«7»

سن، [المحاسن] النَّوْفَلِیُّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ

ص: 261


1- 1. هو علیّ بن هبار بن الأسود بن المطلب بن أسد بن عبد العزی بن قصیّ القرشیّ الأسدی، و هبار أبوه هو الذی نخس زینب ابنة رسول اللّه لما أرسلها زوجها أبو العاص بن الربیع الی المدینة فأسقطت، و القصة بذلک مشهورة فی السیر و لذلک أمر رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله بتحریقه ان ظفروا به، فلم تصبه السریة التی أمرت بذلک، حتی أتی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله تائبا مستسلما فصفح عنه. و أخرج الطبرانی من طریق أبی معشر عن یحیی بن عبد الملک بن هبار بن الأسود عن أبیه عن جده أن النبیّ صلّی اللّه علیه و آله مرّ بدار هبار بن الأسود فسمع صوت غناء فقال: ما هذا؟ فقیل: تزویج فجعل یقول صلّی اللّه علیه و آله: هذا النکاح لا السفاح، و قال أبو نعیم اسم أبی عبد اللّه بن هبار عبد الرحمن، و فی بعض الروایات أن هبارا زوج ابنته فضرب فی عرسها بالدف، و فی لفظ بالغربال، و هو الدف أیضا، راجع فی ذلک الإصابة ترجمة علی بن هبار و أبیه هبار، و من هنا یظهر أن کلمة« صیفی» مصحف عن یحیی.
2- 2. قد عرفت فیما مر علیک من نبأ الغناء عن ابن خلدون أن الاعراب ربما ناسبوا فی غنائهم بین النغمات مناسبة بسیطة( قال: کما ذکره ابن رشیق فی آخر کتابه العمدة و غیره) و کانوا یسمونه السناد إلخ، أقول: و لعلّ تسمیته سنادا و هو بمعنی الاعلان لاجل أنهم کانوا یتغنون به للنکاح و الزفاف و العرس، و لذلک قال صلّی اللّه علیه و آله: أسندوا فی النکاح.
3- 3. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 132.

باب صد و سوم : خوردن اموال یتیم

آیات

- «وَآتُواْ الْیَتَامَی أَمْوَالَهُمْ وَلاَ تَتَبَدَّلُواْ الْخَبِیثَ بِالطَّیِّبِ وَلاَ تَأْکُلُواْ أَمْوَالَهُمْ إِلَی أَمْوَالِکُمْ إِنَّهُ کَانَ حُوبًا کَبِیرًا»

- {و اموال یتیمان را به آنان [باز]دهید و [مال پاک] و [مرغوب آنان ] را با [مال] ناپاک [خود] عوض نکنید و اموال آنان را همراه با اموال خود مخورید که این گناهی بزرگ است}(1)

- «وَابْتَلُواْ الْیَتَامَی حَتَّیَ إِذَا بَلَغُواْ النِّکَاحَ فَإِنْ آنَسْتُم مِّنْهُمْ رُشْدًا فَادْفَعُواْ إِلَیْهِمْ أَمْوَالَهُمْ وَلاَ تَأْکُلُوهَا إِسْرَافًا وَبِدَارًا أَن یَکْبَرُواْ وَمَن کَانَ غَنِیًّا فَلْیَسْتَعْفِفْ وَمَن کَانَ فَقِیرًا فَلْیَأْکُلْ بِالْمَعْرُوفِ»

- {و یتیمان را بیازمایید تا وقتی به [سن] زناشویی برسند پس اگر در ایشان رشد [فکری] یافتید اموالشان را به آنان رد کنید و آن را [از بیم آنکه مبادا] بزرگ شوند به اسراف و شتاب مخورید و آن کس که توانگر است باید [از گرفتن اجرت سرپرستی] خودداری ورزد و هر کس تهیدست است باید مطابق عرف [از آن] بخورد}(2)

- «وَلْیَخْشَ الَّذِینَ لَوْ تَرَکُواْ مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیَّةً ضِعَافًا خَافُواْ عَلَیْهِمْ فَلْیَتَّقُوا اللّهَ وَلْیَقُولُواْ قَوْلًا سَدِیدًا*إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیَتَامَی ظُلْمًا إِنَّمَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَیَصْلَوْنَ سَعِیرًا» - {و آنان که اگر فرزندان ناتوانی از خود بر جای بگذارند بر [آینده] آنان بیم دارند باید [از ستم بر یتیمان مردم نیز] بترسند پس باید از خدا پروا دارند و سخنی [بجا و] درست گویند*در حقیقت کسانی که اموال یتیمان را به ستم می خورند جز این نیست که آتشی در شکم خود فرو می برند و به زودی در آتشی فروزان درآیند}(3)

- «وَلاَ تَقْرَبُواْ مَالَ الْیَتِیمِ إِلاَّ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ حَتَّی یَبْلُغَ أَشُدَّهُ»

- {و به مال یتیم جز به نحوی [هر چه نیکوتر] نزدیک مشوید تا به حد رشد خود برسد}(4)

- «وَلاَ تَقْرَبُواْ مَالَ الْیَتِیمِ إِلاَّ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ حَتَّی یَبْلُغَ أَشُدَّهُ»

- {و به مال یتیم جز به بهترین وجه نزدیک مشوید تا به رشد برسد}(5)

ص: 266


1- . نساء / 2
2- . همان / 6
3- . همان / 9 و 10
4- . انعام / 152
5- . اسراء / 34

قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: زَادُ الْمُسَافِرِ الْحُداءُ(1)

وَ الشِّعْرُ مَا کَانَ مِنْهُ لَیْسَ فِیهِ جَفَاءٌ(2).

«8»

م، [تفسیر الإمام علیه السلام] قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ تَعَاطَی بَاباً مِنَ الشَّرِّ وَ الْمَعَاصِی فِی أَوَّلِ یَوْمٍ مِنْ شَعْبَانَ فَقَدْ تَعَلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْ أَغْصَانِ شَجَرَةِ الزَّقُّومِ فَهُوَ مُؤَدِّیهِ إِلَی النَّارِ فَمَنْ وَقَعَ فِی عِرْضِ أَخِیهِ الْمُؤْمِنِ وَ حَمَلَ النَّاسَ عَلَی ذَلِکَ فَقَدْ تَعَلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْهُ وَ مَنْ تَغَنَّی بِغِنَاءٍ حَرَامٍ یَبْعَثُ فِیهِ عَلَی الْمَعَاصِی فَقَدْ تَعَلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْهُ (3).

«9»

کش، [رجال الکشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعُودٍ عَنْ حَمْدَانَ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ سُلَیْمَانَ الْمُسْتَرِقِ

ص: 262


1- 1. قال المسعودیّ فیما نقله عن ابن خرداذبه أنّه قال: کان الحداء فی العرب قبل الغناء و قد کان مضر بن نزار بن معد سقط عن بعیر فی بعض أسفاره فانکسرت یده فجعل یقول« یا یداه یا یداه» و کان من أحسن الناس صوتا فاستوسقت الإبل و طاب لها السیر فاتخذه العرب حداء برجز الشعر، و جعلوا کلامه أول الحداء فمن قول الحادی: یا هادیا یا هادیا***و یا یداه یا یداه فکان الحداء أول السماع و الترجیع فی العرب، ثمّ اشتق الغناء من الحداء و نحن نساء العرب علی موتاها. راجع ج 4 ص 133 طبع دار الاندلس.
2- 2. المحاسن: 358، و الجفاء: القسوة و سوء العشرة بمعنی أن یحدو الحادی فیسرع السیر بحیث یتعب الراکب و المرکوب، و قال أبو زید: أجفیت الماشیة فهی مجفاة: اذا أتعبتها و لم تدعها تأکل. و رواه فی الفقیه ج 2 ص 183 و فیه« خنا» و« جفاء» خ ل، و الخناء الفحش من الکلام، و لو صح هذا اللفظ کان نهیا عن انشاد الهجائیات. و قال السیّد الرضیّ- قدّس سرّه- فی المجازات النبویّة: و من ذلک قوله علیه السلام: زاد المسافر الحداء و الشعر ما لم یکن فیه خناء، و هذا القول مجاز و المراد أن التعلل بأغارید الحداء و أناشید القریض یقوم للمسافرین مقام الزاد المبلغ فی امساک الارماق و الاستعانة علی قطع المسافات.
3- 3. تفسیر الإمام: 295، و فیه سقط.

روایات

روایت1.

امالی: از امام صادق علیه السلام روایت شده که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بدترین خوردنی ها، خوردن مال یتیم به ستم است.(1)

روایت2.

تفسیر قمی: «وَلْیَخْشَ الَّذِینَ لَوْ تَرَکُواْ مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیَّةً ضِعَافًا خَافُواْ عَلَیْهِمْ فَلْیَتَّقُوا اللّهَ وَلْیَقُولُواْ قَوْلًا سَدِیدًا*إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیَتَامَی ظُلْمًا إِنَّمَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَیَصْلَوْنَ سَعِیرًا»، پس خداوند می فرماید: به ایتام ظلم نکنید که بر سر فرزندان شما همان که کردید می آید، خدای تعالی وقتی کسی به یتیمی ستم کند و آن را حلال بداند، فرزندانش را حفظ نمی کند و آنها را به پدرانشان وا می گذارد، اگر خوب بود، فرزندانشان را به جهت خوبی پدرانشان حفظ می کند.

دلیل این امر این آیه شریفه است: «وَأَمَّا الْجِدَارُ فَکَانَ لِغُلَامَیْنِ یَتِیمَیْنِ فِی الْمَدِینَةِ وَکَانَ تَحْتَهُ کَنزٌ لَّهُمَا وَکَانَ أَبُوهُمَا صَالِحًا فَأَرَادَ رَبُّکَ أَنْ یَبْلُغَا أَشُدَّهُمَا وَیَسْتَخْرِجَا کَنزَهُمَا رَحْمَةً مِّن رَّبِّکَ»(2)

؛ {و اما دیوار از آن دو پسر [بچه] یتیم در آن شهر بود و زیر آن گنجی متعلق به آن دو بود و پدرشان [مردی] نیکوکار بود پس پروردگار تو خواست آن دو [یتیم] به حد رشد برسند و گنجینه خود را که رحمتی از جانب پروردگارت بود بیرون آورند}، زیرا خداوند به خاطر فساد پدر به یتیم ظلم نمی کند ولی فرزند را به پدرش وا می گذارد، اگر صالح باشد فرزند هم به سبب صلاح پدر حفظ می شود.

اما این آیه: «إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیَتَامَی ظُلْمًا إِنَّمَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَیَصْلَوْنَ سَعِیرًا»، از امام صادق علیه السلام نقل شده که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: وقتی به آسمان رفتم گروهی را دیدم که در شکم هایشان آتش می ریختند و از مقعدشان بیرون می آمد، گفتم: ای جبرئیل اینها کیستند؟ گفت: کسانی هستند که اموال یتیمان را به ظلم می خورند.(3)

روایت3.

تفسیر قمی: «وَلاَ تَقْرَبُواْ مَالَ الْیَتِیمِ إِلاَّ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ»، یعنی با خوبی و بدون اسراف.(4)

ص: 267


1- . امالی صدوق : 292 در حدیث
2- . کهف : 82
3- . تفسیر قمی / 120
4- . همان : 381

عَنْ سُفْیَانَ بْنِ مُصْعَبٍ الْعَبْدِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: قُلْ شِعْراً تَنُوحُ بِهِ النِّسَاءُ(1).

«10»

کش، [رجال الکشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعُودٍ عَنْ حَمْدَانَ بْنِ أَحْمَدَ النَّهْدِیِّ عَنْ أَبِی طَالِبٍ الْقُمِّیِ (2) قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام تَأْذَنُ لِی أَنْ أَرْثِیَ أَبَا الْحَسَنِ أَعْنِی أَبَاهُ علیه السلام قَالَ فَکَتَبَ إِلَیَّ انْدُبْنِی وَ انْدُبْ أَبِی (3).

ص: 263


1- 1. رجال الکشّیّ ص 343 تحت الرقم 260.
2- 2. اسمه عبد اللّه بن الصلت، کان مولی بنی تیم اللّه بن ثعلبة، ثقة مسکون الی روایته و یعرف له کتاب التفسیر، قال النجاشیّ أخبرنی به عدة من أصحابنا عن أحمد بن محمّد بن یحیی قال: حدّثنا عبد اللّه بن جعفر قال: حدّثنا عبد اللّه بن الصلت عن أبیه، أقول راجع فی ذلک الکافی ج 8 ص 267 و 334.
3- 3. رجال الکشّیّ ص 475 تحت الرقم 458. و بعده فی حدیث آخر قال: کتبت الی أبی جعفر علیه السلام بأبیات شعر و ذکرت فیها أباه و سألته أن یأذن لی أن أقول فیه فقطع الشعر و حبسه و کتب فی صدر ما بقی من القرطاس: قد أحسنت فجزاک اللّه خیرا.

روایت4.

خصال: از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود: درباره دو گروه ضعیف از خدا بترسید؛ یتیمان و زنان.(1)

روایت5.

قرب الاسناد: از امام باقر علیه السلام نقل شده، رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: درباره دو گروه ضعیف از خدا بترسید؛ یتیم و زن، بهترین شما، بهترین شما برای خانواده اش است.(2)

روایت6.

امالی طوسی: امام رضا از پدرانش از امام باقر علیهم السلام درباره این آیه: «أَنفِقُواْ مِمَّا رَزَقْنَاکُم» ؛ { از آنچه به شما روزی داده ایم انفاق کنید}(3)

روایت کرده که فرمود: از آنچه به شما روزی داده بر کسانی که بر شما نفقه انان را واجب کرده است و در ملک شماست، درباره دو گروه ضعیف از خدا بترسید؛ زنان و یتیم که ایشان عورت شما هستند که باید حفظ شوند.(4)

روایت7.

علل الشرایع: در خطبه فاطمه سلام الله علیها آمده: خداوند دوری کردن از خوردن اموال یتیم را به ظلم و ستم، واجب کرده است.(5)

روایت8.

عیون اخبار الرضا(6)، علل الشرایع: از امام رضا علیه السلام نقل شده که فرمود: خوردن مال یتیم از روی ظلم و ستم به خاطر علل و اسباب بسیاری حرام است: اوّل: هر گاه کسی از روی ستم مال یتیمی را بخورد بر کشتنش کمک کرده زیرا یتیم محتاج و فقیر بوده و از طرفی نمی تواند سرپرست خودش باشد و کسی را هم ندارد که همچون پدر و مادر وی را کفایت کنند از این رو وقتی کسی مالش را بخورد گویا او را کشته و به فقر و تنگدستی انداخته است مضافا به هشداری که حق

ص: 268


1- . خصال 1 : 20
2- . قرب الاسناد : 44 چاپ سنگی
3- . منافقون : 10 و بقره : 254
4- . امالی طوسی 1 : 380
5- . علل الشرایع 1 : 236 در حدیث
6- . عیون اخبار الرضا 2 : 92

باب 102 الصفق و الصفیر

روایات

«1»

مع، [معانی الأخبار] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ ابْنِ أَبَانٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُمَرَ الْیَمَانِیِّ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ ما کانَ صَلاتُهُمْ عِنْدَ الْبَیْتِ إِلَّا مُکاءً وَ تَصْدِیَةً(1) قَالَ التَّصْفِیرُ وَ التَّصْفِیقُ (2).

شی، [تفسیر العیاشی] عن إبراهیم: مثله (3).

«2»

ع، [علل الشرائع] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قِیلَ لَهُ کَیْفَ کَانَ یَعْلَمُ قَوْمُ لُوطٍ أَنَّهُ قَدْ جَاءَ لُوطاً رِجَالٌ قَالَ کَانَتِ امْرَأَتُهُ تَخْرُجُ فَتُصَفِّرُ فَإِذَا سَمِعُوا الصَّفِیرَ جَاءُوا فَلِذَلِکَ کُرِهَ التَّصْفِیرُ(4).

ص: 264


1- 1. الأنفال: 35.
2- 2. معانی الأخبار ص 297 أقول: المکاء بالضم- و أصله واوی یقال مکا یمکو مکوا و مکاء: إذا صفر بفیه أو شبک بأصابعه و نفخ فیها، و منه المکاء کزنار لطائر أبیض أکبر من الحمرة یکون بالحجاز و منه المثل« بنیک حمری و مککینی» أی أعطی بنیک مثل ما یعطی الحمرة و أعطینی مثل المکاء، و التصدیة: ضرب الید بالاخری حتّی یخرج منه صوت کالصدی لطائر یصرّ باللیل و لعلّ المراد بالتصدیة أیضا التصریر بمعنی ما یخرج منه صوت کصریر الصدی.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 55 ذیل حدیث.
4- 4. علل الشرائع ج 2 ص 250.

عزّ و جل داده و از ستم به یتیم و افراد ضعیف بر حذر داشته و عقوبت بر ان قرارداده چنانکه در قرآن فرموده: باید بندگان از مکافات عمل خود بترسند (و با یتیمان نیک رفتار کنند) کسانی می ترسند کودکان ناتوان از آنها باقی ماند و زیر دست مردم شوند، آنان باید از خدا بترسند. دوّم: حضرت ابو جعفر علیه السّلام فرمودند: خداوند عزّ و جل در خوردن مال یتیم وعده دو عقوبت داده، یک عقوبت در دنیا و دیگری در آخرت.

پس حکمت و مصلحت در تحریم مال یتیم یکی ابقاء یتیم و استقلال پیدا کردن او بوده و دیگری سلامتی اعقاب و فرزندان سرپرست ایتام از عقوبتی است که خدا وعده کرده است. از این گذشته آنان که مال ایتام را می خورند بعدا که اطفال یتیم رشد کرده و به سن و بلوغ رسیدند حق خود را مطالبه کرده و بدین ترتیب عداوت و خصومت و بغض و کینه بین طرفین حاکم می شود و موجب نابودی می گردد .

روایت9.

ثواب الاعمال: از امام صادق علیه السلام نقل شده که در کتاب علی علیه السلام آمده: کسی که اموال یتیمی را بخورد وبال ان گریبانگیر اعقاب و فرزندانش خواهد شد و وبال آخرت نیز به او خواهد رسید.

اما در دنیا، خداوند می فرماید: «وَلْیَخْشَ الَّذِینَ لَوْ تَرَکُواْ مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیَّةً ضِعَافًا خَافُواْ عَلَیْهِمْ فَلْیَتَّقُوا اللّهَ وَلْیَقُولُواْ قَوْلًا سَدِیدًا » و اما در آخرت، می فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیَتَامَی ظُلْمًا إِنَّمَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَیَصْلَوْنَ سَعِیرًا ».(1)

روایت10.

ثواب الاعمال: سماعه گوید شنیدم حضرت فرمود: خدا در خوردن مال یتیم دو عذاب وعده داده است: یکی عذاب آخرت که آتش است و دیگری عذاب دنیایی که می فرماید: «وَلْیَخْشَ الَّذِینَ لَوْ تَرَکُواْ مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیَّةً ضِعَافًا خَافُواْ عَلَیْهِمْ فَلْیَتَّقُوا اللّهَ وَلْیَقُولُواْ قَوْلًا سَدِیدًا»، یعنی باین واسطه بترسید که برای فرزندان شما بشود آنچه برای یتیمان انجام دادید.(2)

ص: 269


1- . ثواب الاعمال : 209
2- . همان : 210
«3»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی مَحْمُودٍ الْخُرَاسَانِیِّ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا الْحَسَنِ الْمَاضِیَ علیه السلام فِی حَوْضٍ مِنْ حِیَاضِ مَا بَیْنَ مَکَّةَ وَ الْمَدِینَةِ عَلَیْهِ إِزَارٌ وَ هُوَ فِی الْمَاءِ فَجَعَلَ یَأْخُذُ الْمَاءَ فِی فِیهِ ثُمَّ یَمُجُّهُ وَ هُوَ یُصَفِّرُ فَقُلْتُ هَذَا خَیْرُ مَنْ خَلَقَ اللَّهُ فِی زَمَانِهِ وَ یَفْعَلُ هَذَا ثُمَّ دَخَلْتُ عَلَیْهِ بِالْمَدِینَةِ فَقَالَ صَلَوَاتُ اللَّهِ وَ سَلَامُهُ عَلَیْهِ أَیْنَ نَزَلْتَ فَقُلْتُ لَهُ نَزَلْتُ أَنَا وَ رَفِیقٌ لِی فِی دَارِ فُلَانٍ فَقَالَ بَادِرُوا وَ حَوِّلُوا ثِیَابَکُمْ وَ أَخْرِجُوا مِنْهَا السَّاعَةَ قَالَ فَبَادَرْنَا وَ أَخَذْنَا ثِیَابَنَا وَ خَرَجْنَا فَلَمَّا صِرْنَا خَارِجاً مِنَ الدَّارِ انْهَارَتِ الدَّارُ(1).

ص: 265


1- 1. قرب الإسناد ص 194.

روایت11.

ثواب الاعمال: بر امام صادق علیه السلام وارد شدم، ایشان در ابتدا فرمودند: کسی که مال یتیم را بخورد خداوند ظالمی را بر او یا فرزندانش مسلط می کند، خدای متعال در قرآن می فرماید: «وَلْیَخْشَ الَّذِینَ لَوْ تَرَکُواْ مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیَّةً ضِعَافًا خَافُواْ عَلَیْهِمْ فَلْیَتَّقُوا اللّهَ وَلْیَقُولُواْ قَوْلًا سَدِیدًا».(1)

روایت12.

تفسیر عیاشی: از امام صادق یا امام کاظم علیهما السلام در باره این آیه «إِنَّهُ کَانَ حُوبًا کَبِیرًا »(2) فرمود: مال یتیم که خورده شده از جمله بارهایی است که از زمین خارج می شود.(3)

روایت13.

تفسیر عیاشی: از امام صادق علیه السلام سوال شد: کسی که مال یتیم را خورده است، آیا توبه اش پذیرفته می شود؟ فرمود: انچه خورده را به اهلش بر می گرداند، خدا می فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیَتَامَی ظُلْمًا إِنَّمَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَیَصْلَوْنَ سَعِیرًا» و نیز: «إِنَّهُ کَانَ حُوبًا کَبِیرًا ».(4)

می گویم

تعداد زیادی از این روایات را در باب آداب معاشرت با ایتام در کتاب زندگی آوردیم.(5)

روایت14.

کتاب الامامة و التبصرة: امام صادق از پدرانش علیهم السلام نقل کرده که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بدترین خوردنی ها، خوردن مال

ص: 270


1- . همان
2- . نساء / 2
3- . تفسیر عیاشی 1 : 217
4- . همان : 218
5- . ر.ک 75 : 1- 15

باب 103 أکل مال الیتیم

الآیات

النساء: وَ آتُوا الْیَتامی أَمْوالَهُمْ وَ لا تَتَبَدَّلُوا الْخَبِیثَ بِالطَّیِّبِ وَ لا تَأْکُلُوا أَمْوالَهُمْ إِلی أَمْوالِکُمْ إِنَّهُ کانَ حُوباً کَبِیراً(1)

و قال تعالی: وَ ابْتَلُوا الْیَتامی حَتَّی إِذا بَلَغُوا النِّکاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً فَادْفَعُوا إِلَیْهِمْ أَمْوالَهُمْ وَ لا تَأْکُلُوها إِسْرافاً وَ بِداراً أَنْ یَکْبَرُوا وَ مَنْ کانَ غَنِیًّا فَلْیَسْتَعْفِفْ وَ مَنْ کانَ فَقِیراً فَلْیَأْکُلْ بِالْمَعْرُوفِ (2)

و قال تعالی: وَ لْیَخْشَ الَّذِینَ لَوْ تَرَکُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیَّةً ضِعافاً خافُوا عَلَیْهِمْ فَلْیَتَّقُوا اللَّهَ وَ لْیَقُولُوا قَوْلًا سَدِیداً إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامی ظُلْماً إِنَّما یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَیَصْلَوْنَ سَعِیراً(3)

الأنعام: وَ لا تَقْرَبُوا مالَ الْیَتِیمِ إِلَّا بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ حَتَّی یَبْلُغَ أَشُدَّهُ (4)

الإسراء: مثله (5).

ص: 266


1- 1. النساء: 2.
2- 2. النساء: 6.
3- 3. النساء: 9 و 10.
4- 4. الأنعام: 152.
5- 5. أسری: 34، و الآیات منقولة من کتاب العشرة ج 75 ص 1 و 2 من البحار الطبعة الحدیثة« باب العشرة مع الیتامی، و أکل أموالهم، و ثواب ایوائهم و الرحم علیهم و عقاب إیذائهم».

یتیم به ستم است.(1)

روایت15.

کافی: سماعه گوید شنیدم حضرت فرمود: خدا در خوردن مال یتیم دو عذاب وعده داده است: یکی عذاب آخرت که آتش است و دیگری عذاب دنیایی که می فرماید: «وَلْیَخْشَ الَّذِینَ لَوْ تَرَکُواْ مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیَّةً ضِعَافًا خَافُواْ عَلَیْهِمْ»، یعنی بترسد که بر سر فرزندان او بیاید ان ظلمی که در حق یتیمان انجام داده است.(2)

روایت16.

کافی: از امام صادق علیه السلام درباره خوردن مال یتیم سوال شد، فرمود: همانطور که خداوند فرمود: «إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیَتَامَی ظُلْمًا إِنَّمَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَیَصْلَوْنَ سَعِیرًا» سپس بدون آنکه بپرسند فرمود: کسی که سرپرستی یتیمی را به عهده بگیرد تا آنکه بزرگ شود و یا بی نیاز، خداوند بهشت را بر او واجب می کند همانگونه که آتش را بر خورنده مال یتیم واجب کرده است.(3)

روایت17.

کافی: از امام موسی بن جعفر علیهما السلام در مورد مردی که مال یتیمانی در دست اوست، سوال شد و این که به آن مال احتیاج پیدا کرده است و از آن برداشته و نیت کرده است که آن را برگرداند. ایشان فرمود: شایسته نیست که از این مال بخورد، مگر با میانه روی و اعتدال، و نباید اسراف کند و اگر نیتش این باشد که آن مال را به یتیمان بازنگرداند، به منزله کسی است که خداوند می فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیَتَامَی ظُلْمًا ».(4)

ص: 271


1- . کتاب الامامة و التبصرة خطی، تمام روایت در جلد 77 به نقل از امالی صدوق آمده است.
2- . کافی 5 : 128
3- . کافی 5 : 128
4- . همان

الأخبار

«1»

لی، [الأمالی] للصدوق عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ الْکِنَانِیِّ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: شَرُّ الْمَآکِلِ أَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ ظُلْماً(1).

«2»

فس، [تفسیر القمی]: وَ لْیَخْشَ الَّذِینَ لَوْ تَرَکُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیَّةً ضِعافاً خافُوا عَلَیْهِمْ فَلْیَتَّقُوا اللَّهَ وَ لْیَقُولُوا قَوْلًا سَدِیداً إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامی ظُلْماً إِنَّما یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَیَصْلَوْنَ سَعِیراً فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ لَا تَظْلِمُوا الْیَتَامَی فَیُصِیبُ أَوْلَادَکُمْ مِثْلُ مَا فَعَلْتُمْ بِالْیَتَامَی وَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِذَا ظَلَمَ الرَّجُلُ الْیَتِیمَ وَ کَانَ مُسْتَحِلًّا لَمْ یَحْفَظْ وُلْدَهُ وَ وَکَلَهُمْ إِلَی أَبِیهِمْ وَ إِنْ کَانَ صَالِحاً حَفِظَ وُلْدَهُ فِی صَلَاحِ أَبِیهِمْ وَ الدَّلِیلُ عَلَی ذَلِکَ قَوْلُهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ أَمَّا الْجِدارُ فَکانَ لِغُلامَیْنِ یَتِیمَیْنِ فِی الْمَدِینَةِ وَ کانَ تَحْتَهُ کَنْزٌ لَهُما وَ کانَ أَبُوهُما صالِحاً إِلَی قَوْلِهِ رَحْمَةً مِنْ رَبِّکَ (2) لِأَنَّ اللَّهَ لَا یَظْلِمُ الْیَتَامَی لِفَسَادِ أَبِیهِمْ وَ لَکِنْ یَکِلُ الْوَلَدَ إِلَی أَبِیهِ وَ إِنْ کَانَ صَالِحاً حَفِظَ وَلَدَهُ بِصَلَاحِهِ وَ أَمَّا قَوْلُهُ إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامی ظُلْماً الْآیَةَ فَإِنَّهُ حَدَّثَنِی أَبِی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَمَّا أُسْرِیَ بِی إِلَی السَّمَاءِ رَأَیْتُ قَوْماً تُقْذَفُ فِی أَجْوَافِهِمُ النَّارُ وَ تَخْرُجُ مِنْ أَدْبَارِهِمْ فَقُلْتُ مَنْ هَؤُلَاءِ یَا جَبْرَئِیلُ فَقَالَ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامی ظُلْماً(3).

«3»

فس، [تفسیر القمی]: وَ لا تَقْرَبُوا مالَ الْیَتِیمِ إِلَّا بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ یَعْنِی بِالْمَعْرُوفِ وَ لَا یُسْرَفْ (4).

ص: 267


1- 1. أمالی الصدوق ص 292 فی حدیث.
2- 2. الکهف: 82.
3- 3. تفسیر القمّیّ ص 120.
4- 4. تفسیر القمّیّ ص 381.

روایت18.

کافی، تهذیب الاحکام: به امام صادق علیه السلام عرض شد: ما به خانه برادرمان که در خانه اش ایتامی است وارد می شویم، خادمی برای آن یتیمان هست، بر سر سفره ایشان می نشینیم و از آب آنان می نوشیم و خادم آنان نیز به ما خدمت می کند، چه بسا غذایی که در آنجا نزد برادرمان است می خوریم که مقداری ازآن از خود او و مقداری از اموال یتیمان است، حکم آن چیست؟ فرمود: اگر در این رفتن فایده ای برای آنهاست اشکالی ندارد، و اگر ضرر دارد نروید، خداوند می فرماید: «وَإِنْ تُخَالِطُوهُمْ فَإِخْوَانُکُمْ وَاللّهُ یَعْلَمُ الْمُفْسِدَ مِنَ الْمُصْلِحِ» ؛ {و اگر با آنان همزیستی کنید برادران [دینی] شما هستند و خدا تباهکار را از درستکار بازمی شناسد}(1).(2)

روایت19.

کافی: راوی گوید به امام صادق علیه السلام عرض کردم: دختر برادری دارم که یتیم است، چه بسا به او هدیه ای می دهم، خودم از آن می خورم سپس از مال خودم به او طعام می دهم ، و می گویم: این در برابر آن. فرمود: اشکالی ندارد.(3)

روایت20.

من لا یحضره الفقیه: امام صادق علیه السلام فرمود:

خورنده مال یتیم دو چیز وبال او در دنیا و آخرت می شود: در دنیا خداوند می فرماید: ««وَلْیَخْشَ الَّذِینَ لَوْ تَرَکُواْ مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیَّةً ضِعَافًا خَافُواْ عَلَیْهِمْ فَلْیَتَّقُوا اللّهَ» و اما در آخرت می فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیَتَامَی ظُلْمًا إِنَّمَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَیَصْلَوْنَ سَعِیرًا».(4)

روایت21.

تهذیب الاحکام:

ص: 272


1- . بقره : 220
2- . کافی 5 : 129
3- . همان
4- . من لا یحضره الفقیه 3 : 106 چاپ نجف
«4»

ل، [الخصال] عَنِ الْعَطَّارِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: اتَّقُوا اللَّهَ فِی الضَّعِیفَیْنِ یَعْنِی بِذَلِکَ الْیَتِیمَ وَ النِّسَاءَ(1).

«5»

ب، [قرب الإسناد] عَنِ ابْنِ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: اتَّقُوا اللَّهَ فِی الضَّعِیفَیْنِ الْیَتِیمِ وَ الْمَرْأَةِ فَإِنَّ خِیَارَکُمْ خِیَارُکُمْ لِأَهْلِهِ (2).

«6»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی بِإِسْنَادِ أَخِی دِعْبِلٍ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنِ الْبَاقِرِ علیهم السلام أَنَّهُ قَالَ: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْناکُمْ (3) قَالَ مِمَّا رَزَقَکُمُ اللَّهُ عَلَی مَا فَرَضَ اللَّهُ عَلَیْکُمْ فِیمَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ فِی الضَّعِیفَیْنِ یَعْنِی النِّسَاءَ وَ الْیَتِیمَ فَإِنَّمَا هُمْ عَوْرَةٌ(4).

«7»

ع، [علل الشرائع]: فِی خُطْبَةِ فَاطِمَةَ علیها السلام فَرَضَ اللَّهُ مُجَانَبَةَ أَکْلِ أَمْوَالِ الْیَتَامَی إِجَارَةً مِنَ الظُّلْمِ (5).

«8»

ن (6)،[عیون أخبار الرضا علیه السلام] ع، [علل الشرائع] فِی عِلَلِ ابْنِ سِنَانٍ عَنِ الرِّضَا علیه السلام: حَرَّمَ اللَّهُ أَکْلَ مَالِ الْیَتِیمِ ظُلْماً لِعِلَلٍ کَثِیرَةٍ مِنْ وُجُودِ الْفَسَادِ أَوَّلُ ذَلِکَ إِذَا أَکَلَ مَالَ الْیَتِیمِ ظُلْماً فَقَدْ أَعَانَ عَلَی قَتْلِهِ إِذِ الْیَتِیمُ غَیْرُ مُسْتَغْنٍ وَ لَا مُحْتَمِلٍ لِنَفْسِهِ وَ لَا قَائِمٍ بِشَأْنِهِ وَ لَا لَهُ مَنْ یَقُومُ عَلَیْهِ وَ یَکْفِیهِ کَقِیَامِ وَالِدَیْهِ فَإِذَا أَکَلَ مَالَهُ فَکَأَنَّهُ قَدْ قَتَلَهُ وَ صَیَّرَهُ إِلَی الْفَقْرِ وَ الْفَاقَةِ مَعَ مَا خَوَّفَ

ص: 268


1- 1. الخصال ج 1 ص 20.
2- 2. قرب الإسناد ص 44 ط حجر.
3- 3. المنافقون: 10، البقرة: 254.
4- 4. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 380.
5- 5. علل الشرائع ج 1 ص 236 فی حدیث.
6- 6. عیون الأخبار ج 2 ص 92.

از امام صادق علیه السلام سوال شد درباره مردی که مال مردی دیگر نزد او بوده یا به واسطه فروختن و یا قرض دادن پس صاحبش بمیرد قبل از ان که ان مرد مالش را به او بدهد. پس ان مرد یتیمان صغیری باقی گذارده است که این مال از ان یتیمان و بر عهده او است لیکن او نمی پردازد. آیا او از کسانی است که اموال یتیمان را به ستم می خورد؟ فرمود: نه، وقتی که نیتش این باشد که مال را به ایشان بدهد.(1)

ص: 273


1- . تهذیب 6 : 384، و نیز در فقه الرضا روایت شده که امام رضا علیه السلام فرمود: کسی که از سر ظلم و به ناحق یک درهم از مال یتیم را بخورد، خداوند او را درآتش جهنم جاودانه می کند. روایت شده خوردن مال یتیم از گناهان کبیره است که خداوند برای آنها وعده آتش داده است و خداوند عز و جل می فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیَتَامَی ظُلْمًا إِنَّمَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَیَصْلَوْنَ سَعِیرًا». و نیز روایت شده: مراقب باشید نسبت به اموال ایتام که به آن تعرض نکنید و از آنها لباس نپوشید، کسی که چنین کند و چیزی از آن را بخورد مثل آن است که شعله ای از آتش را خورده باشد.

اللَّهُ وَ جَعَلَ مِنَ الْعُقُوبَةِ فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ لْیَخْشَ الَّذِینَ لَوْ تَرَکُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیَّةً ضِعافاً خافُوا عَلَیْهِمْ فَلْیَتَّقُوا اللَّهَ (1) وَ لِقَوْلِ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَعَدَ فِی أَکْلِ مَالِ الْیَتِیمِ عُقُوبَتَیْنِ عُقُوبَةً فِی الدُّنْیَا وَ عُقُوبَةً فِی الْآخِرَةِ فَفِی تَحْرِیمِ مَالِ الْیَتِیمِ اسْتِبْقَاءُ مَالِ الْیَتِیمِ وَ اسْتِقْلَالُهُ بِنَفْسِهِ وَ السَّلَامَةُ لِلْعَقِبِ أَنْ یُصِیبَهُ مَا أَصَابَهُمْ لِمَا وَعَدَ اللَّهُ فِیهِ مِنَ الْعُقُوبَةِ مَعَ مَا فِی ذَلِکَ مِنْ طَلَبِ الْیَتِیمِ بِثَأْرِهِ إِذَا أَدْرَکَ وَ وُقُوعِ الشَّحْنَاءِ وَ الْعَدَاوَةِ وَ الْبَغْضَاءِ حَتَّی یَتَفَانَوْا(2).

«9»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِنَّ فِی کِتَابِ عَلِیٍّ علیه السلام: أَنَّ آکِلَ مَالِ الْیَتَامَی ظُلْماً سَیُدْرِکُهُ وَبَالُ ذَلِکَ فِی عَقِبِهِ مِنْ بَعْدِهِ وَ یَلْحَقُهُ وَبَالُ ذَلِکَ فِی الْآخِرَةِ أَمَّا فِی الدُّنْیَا

فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ وَ لْیَخْشَ الَّذِینَ لَوْ تَرَکُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیَّةً ضِعافاً خافُوا عَلَیْهِمْ فَلْیَتَّقُوا اللَّهَ وَ لْیَقُولُوا قَوْلًا سَدِیداً وَ أَمَّا فِی الْآخِرَةِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامی ظُلْماً إِنَّما یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَیَصْلَوْنَ سَعِیراً(3).

«10»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْأَهْوَازِیِّ عَنْ أَخِیهِ عَنْ زُرْعَةَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ سَمِعْتُهُ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَعَدَ فِی أَکْلِ مَالِ الْیَتِیمِ عُقُوبَتَیْنِ أَمَّا إِحْدَاهُمَا فَعُقُوبَةُ الْآخِرَةِ النَّارُ وَ أَمَّا عُقُوبَةُ الدُّنْیَا فَهُوَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ لْیَخْشَ الَّذِینَ لَوْ تَرَکُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیَّةً ضِعافاً خافُوا عَلَیْهِمْ فَلْیَتَّقُوا اللَّهَ وَ لْیَقُولُوا قَوْلًا سَدِیداً یَعْنِی بِذَلِکَ لِیَخْشَ أَنْ أَخْلُفَهُ فِی ذُرِّیَّتِهِ کَمَا صَنَعَ هُوَ بِهَؤُلَاءِ الْیَتَامَی (4).

ص: 269


1- 1. النساء: 9.
2- 2. علل الشرائع ج 2 ص 166.
3- 3. ثواب الأعمال ص 209.
4- 4. ثواب الأعمال ص.

باب صد و چهارم : کسی که کار ناشایستی انجام دهد و کسی که او را پناه دهد و معنای اینها

روایات

روایت1.

قرب الاسناد: امام باقر از پدرش علیهما السلام نقل کرد که در غلاف شمشیر پیامبر نامه ممهوری یافت شد که وقتی آن را باز کردند در آن نوشته بود: سرکش ترین مردم: قاتل کسی که او قصد کشتن او را نداشته ، ضارب کسی که او قصد زدن او را نداشته ، کسی که حدثی در دین ایجاد کند ویا به چنین کسی پناه بدهد ، لعنت خدا و فرشتگان و همه مردم بر او باد. خداوند از او هیچ عمل نیکی رانمی پذیرد. هر کس غیر موالی حقیقی خود را دوست داشته باشد به حتم به آنچه بر پیامبر نازل شده، کافر شده است.(1)

ص: 274


1- . قرب الاسناد : 67 چاپ نجف
«11»

ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ عَامِرِ بْنِ حَکِیمٍ عَنِ الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: دَخَلْنَا عَلَیْهِ فَابْتَدَأَ فَقَالَ مَنْ أَکَلَ مَالَ الْیَتِیمِ سَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِ مَنْ یَظْلِمُهُ أَوْ عَلَی عَقِبِهِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ وَ لْیَخْشَ الَّذِینَ لَوْ تَرَکُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیَّةً ضِعافاً خافُوا عَلَیْهِمْ فَلْیَتَّقُوا اللَّهَ وَ لْیَقُولُوا قَوْلًا سَدِیداً(1).

«12»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَوْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام: إِنَّهُ کانَ حُوباً کَبِیراً(2) قَالَ علیه السلام هُوَ مِمَّا یَخْرُجُ مِنَ الْأَرْضِ مِنْ أَثْقَالِهَا(3).

«13»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ أَکَلَ مَالَ الْیَتِیمِ هَلْ لَهُ تَوْبَةٌ فَقَالَ یُؤَدِّی إِلَی أَهْلِهِ لِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامی ظُلْماً إِنَّما یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَیَصْلَوْنَ سَعِیراً وَ قَالَ إِنَّهُ کانَ حُوباً کَبِیراً(4).

أقول

أوردنا کثیرا من الأخبار فی باب المعاشرة مع الیتامی فی کتاب العشرة(5).

«14»

کِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، عَنْ هَارُونَ بْنِ مُوسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: شَرُّ الْمَآکِلِ أَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ

ص: 270


1- 1. المصدر نفسه ص 210 و ص 20 ط حجر.
2- 2. النساء: 2، و فی الأصل هاهنا تصحیف.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 217.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 218.
5- 5. راجع ج 75 ص 1- 15.

روایت2.

قرب الاسناد: از پیامبر صلی الله علیه و آله در باره کسی که خرابکاری کند و کسی که پناهش دهد سوال شد، فرمود: کسی که در اسلام بدعتی ایجاد کند یا به غیر حد مثله کند و یا کسی که چنان غارت کند که مسلمانان را متوجه خود کرده باشد ، یا از کسی که چنین کارهایی کرده دفاع می کند یا کمک و یاریش می دهد.(1)

روایت3.

قرب الاسناد: امام کاظم علیه السلام فرمود: بعد از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله، مردم برای غلاف شمشیر حضرت مبادرت کردند، نامه کوچکی را در آن یافتند که در آن نوشته بود: کسی که خرابکاری را پناه دهد، کافر است. کسی که غیر موالیانش را دوست بدارد لعنت خدا بر او باد. از سرکش ترین مردم بر خدای عز و جل کسی است که

ص: 275


1- . همان : 50 چاپ سنگی و چاپ نجف : 67

ظُلْماً الْخَبَرَ(1).

«15»

کا، [الکافی] عَنِ الْعِدَّةِ عَنْ أَحْمَدَ عَنْ عُثْمَانَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَوْعَدَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی مَالِ الْیَتِیمِ بِعُقُوبَتَیْنِ إِحْدَاهُمَا عُقُوبَةُ الْآخِرِ النَّارُ وَ أَمَّا عُقُوبَةُ الدُّنْیَا فَقَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ لْیَخْشَ الَّذِینَ لَوْ تَرَکُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیَّةً ضِعافاً خافُوا عَلَیْهِمْ یَعْنِی لِیَخْشَ أَنْ أَخْلُفَهُ فِی ذُرِّیَّتِهِ کَمَا صَنَعَ بِهَؤُلَاءِ الْیَتَامَی (2).

«16»

کا، [الکافی] عَنِ الثَّلَاثَةِ(3) عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ عَجْلَانَ أَبِی صَالِحٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ أَکْلِ مَالِ الْیَتِیمِ فَقَالَ هُوَ کَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامی ظُلْماً إِنَّما یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَیَصْلَوْنَ سَعِیراً ثُمَّ قَالَ علیه السلام مِنْ غَیْرِ أَنْ أَسْأَلَهُ مَنْ عَالَ یَتِیماً حَتَّی یَنْقَطِعَ یُتْمُهُ أَوْ یَسْتَغْنِیَ بِنَفْسِهِ أَوْجَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ الْجَنَّةَ کَمَا أَوْجَبَ النَّارَ لِمَنْ أَکَلَ مَالَ الْیَتِیمِ (4).

«17»

کا، [الکافی] عَنِ الْعِدَّةِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ(5) عَنِ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام عَنِ الرَّجُلِ یَکُونُ فِی یَدِهِ مَالُ الْأَیْتَامِ فَیَحْتَاجُ إِلَیْهِ فَیَمُدُّ یَدَهُ وَ یَأْخُذُهُ وَ یَنْوِی أَنْ یَرُدَّهُ فَقَالَ لَا یَنْبَغِی لَهُ أَنْ یَأْکُلَ إِلَّا الْقَصْدَ وَ لَا یُسْرِفُ وَ إِنْ کَانَ مِنْ نِیَّتِهِ أَنْ لَا یَرُدَّ عَلَیْهِمْ فَهُوَ بِالْمَنْزِلِ الَّذِی قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامی ظُلْماً(6).

ص: 271


1- 1. کتاب الإمامة و التبصرة مخطوط، و الخبر منقول بتمامه فی ج 77 ص 114 من أمالی الصدوق.
2- 2. الکافی ج 5 ص 128.
3- 3. یعنی علیّ بن إبراهیم عن أبیه عن ابن أبی عمیر.
4- 4. الکافی ج 5 ص 128.
5- 5. ما بین العلامتین ساقط من الأصل.
6- 6. الکافی ج 5 ص 128.

قاتل کسی که نباید کشته می شد باشد و ضارب کسی که نباید زده می شد باشد.(1)

می گویم

با اسناد دیگری در کتاب مواعظ(2)

و کتاب امامت آوردیم.

روایت4.

معانی الاخبار: از امام رضا علیه السلام روایت شده که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خدا لعنت کند کسی که حدثی انجام دهد یا او را پناه دهد، سوال شد: حدث چیست؟ فرمود: کسی که قتل انجام دهد.(3)

ص: 276


1- . همان : 149
2- . ر.ک 77 : 119 و 120
3- . معانی الاخبار : 380، با همین سند در ثواب الاعمال : 248 و 249 آمده و نیز در عیون اخبار الرضا 1 : 313 که در آنجا آمده: گفتم: حدث چیست؟ فرمود: قتل. در معانی الاخبار : 265 با سند دیگری آمده رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که حدثی انجام دهد یا کسی که پناهش دهد لعنت خدا و ملائکه و همه مردم بر اوست، و در روز قیامت عدل و صرف از او قبول نمی شود. سوال شد: ای رسول خد حدث چیست؟ فرمود: اگر کسی را به ناحق بکشد یا او را مثله کند بدون قصاص، یا بدعتی که در سنت نیست بیاورد و یا انسان شریفی را غارت کند. سوال شد: ای رسول خدا، عدل چیست؟ فرمود: فدیه، سوال شد: صرف چیست؟ فرمود: توبه.
«18»

کا، [الکافی] عَنْ مُحَمَّدٍ یب (1)، [تهذیب الأحکام] عَنْ أَحْمَدَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الْکَاهِلِیِّ قَالَ: قِیلَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّا نَدْخُلُ عَلَی أَخٍ لَنَا فِی بَیْتِ أَیْتَامٍ وَ مَعَهُمْ خَادِمٌ لَهُمْ فَنَقْعُدُ عَلَی بِسَاطِهِمْ وَ نَشْرَبُ مِنْ مَائِهِمْ وَ یَخْدُمُنَا خَادِمُهُمْ وَ رُبَّمَا أُطْعِمْنَا فِیهِ الطَّعَامَ مِنْ عِنْدِ صَاحِبِنَا وَ فِیهِ مِنْ طَعَامِهِمْ فَمَا تَرَی فِی ذَلِکَ فَقَالَ إِنْ کَانَ فِی دُخُولِکُمْ عَلَیْهِمْ مَنْفَعَةٌ لَهُمْ فَلَا بَأْسَ وَ إِنْ کَانَ فِیهِ ضَرَراً فَلَا وَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ إِنْ تُخالِطُوهُمْ فَإِخْوانُکُمْ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ الْمُفْسِدَ مِنَ الْمُصْلِحِ (2).

«19»

کا، [الکافی] عَنْ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ ذُبْیَانَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْمُغِیرَةِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ لِیَ ابْنَةَ أَخٍ یَتِیمَةً فَرُبَّمَا أُهْدِیَ لَهَا شَیْ ءٌ فَآکُلُ مِنْهُ ثُمَّ أُطْعِمُهَا بَعْدَ ذَلِکَ شَیْئاً مِنْ مَالِی فَأَقُولُ یَا رَبِّ هَذَا بِهَذَا فَقَالَ لَا بَأْسَ (3).

«20»

یه، [من لا یحضر الفقیه] قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: إِنَّ آکِلَ مَالِ الْیَتِیمِ سَیَخْلُفُهُ وَبَالُ ذَلِکَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ أَمَّا فِی الدُّنْیَا فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ وَ لْیَخْشَ الَّذِینَ لَوْ تَرَکُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیَّةً ضِعافاً خافُوا عَلَیْهِمْ فَلْیَتَّقُوا اللَّهَ وَ أَمَّا فِی الْآخِرَةِ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامی ظُلْماً إِنَّما یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَیَصْلَوْنَ سَعِیراً(4).

«21»

یب، [تهذیب الأحکام] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ ظَرِیفٍ

ص: 272


1- 1. یعنی أن الکلینی روی عن محمّد بن یحیی عن أحمد بن محمّد و الشیخ فی التهذیب روی بإسناده عن أحمد بن محمّد. راجع ج 6 ص 339 من التهذیب ط نجف.
2- 2. الکافی ج 5 ص 129، و الآیة فی سورة البقرة: 219.
3- 3. الکافی ج 5 ص 129.
4- 4. الفقیه ج 3 ص 106 ط نجف.

باب صد و پنجم : سرک کشیدن در خانه ها

روایات

روایت1.

امالی: رسول خدا «ص» فرمود براستی خدای تبارک و تعالی شش خصلت را برایم بد داشت و من هم برای اوصیاء از فرزندانم و پیروانم پس از خودم بد دارم: بازی در نماز، جماع در روزه، منت پس از صدقه، جنب رفتن در مساجد، سرک کشیدن در خانه ها، خنده میان گورها.(1)

خصال(2)،

محاسن: مانند این حدیث را نقل کرده اند.(3)

روایت2.

امالی: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود ای امت من خدای تبارک و تعالی مکروه داشته برای شما بیست و چهار خصلت را و شما را از آن نهی کرده است: بازی در نماز، منت نهادن در صدقه، خنده میان گورها و سرک کشیدن در

ص: 277


1- . امالی صدوق : 38
2- . خصال 1 : 159
3- . محاسن : 10

عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ (1)

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَکُونُ لِلرَّجُلِ عِنْدَهُ الْمَالُ إِمَّا بَیْعٌ وَ إِمَّا قَرْضٌ فَیَمُوتُ وَ لَمْ یَقْضِهِ إِیَّاهُ فَیَتْرُکُ أَیْتَاماً صِغَاراً فَیَبْقَی لَهُمْ عَلَیْهِ لَا یَقْضِیهِمْ أَ یَکُونُ مِمَّنْ یَأْکُلُ أَمْوالَ الْیَتامی ظُلْماً قَالَ لَا إِذَا کَانَ نَوَی أَنْ یُؤَدِّیَ إِلَیْهِمْ (2).

ص: 273


1- 1. ما بین العلامتین ساقط من الأصل.
2- 2. التهذیب ج 6 ص 384 و فی الفقه الرضوی: أروی عن العالم علیه السلام أنه قال: من أکل من مال الیتیم درهما واحدا ظلما من غیر حقّ یخلده اللّه فی النار. و روی أن أکل مال الیتیم من الکبائر التی أوعد اللّه علیها النار، فان اللّه عزّ و جلّ من قائل یقول:« إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامی ظُلْماً إِنَّما یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَیَصْلَوْنَ سَعِیراً» و روی: إیّاکم و أموال الیتامی لا تعرضوا لها و لا تلبسوا بها فمن تعرض لمال الیتیم فأکل منه شیئا فکأنّما أکل جذوة من النار.

خانه ها... .(1)

خصال: مانند این روایت را نقل کرده است.(2)

روایت3.

امالی: در مناهی پیامبر صلی الله علیه و آله آمده است، که حضرت سرک کشیدن در خانه همسایه را نهی کرده است.(3)

روایت4.

قرب الاسناد: علی علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله در اتاق یکی از زنانش بود، و در دستش شانه ای بود، مردی از درز در سرک کشید(4)، حضرت به او فرمود: اگر نزدیک بودی با این شانه چشمت را از کاسه در می آوردم.(5)

ص: 278


1- . امالی صدوق : 181 ، روایت کامل در جلد 86 آمده است.
2- . خصال 2 : 102
3- . امالی صدوق : 256 در حدیث
4- . او حکم بن ابو العاص پدر مروان بن حکم، عموی عثمان بن عفان بود که پیامبر صلی الله علیه و آله او را از مدینه به طائف تبعید کرد و عثمان در دوران خلافتش او را بازگرداند. سبب این مر آن بود که در اتاق پیامبر سرک کشید. در الاصابة آمده: اصحاب نزد پیامبر آمدند و دیدند که حضرت حکم را لعنت می کند، پرسیدند: ای رسول خدا چه شده؟ فرمود: از شکاف دیوار نگاه می کرد در حالی که من و همسرم بودیم و برای من اخم کرد. گفتند: آیا ما هم او را نفرین کنیم؟ فرمود: نه، انگار می بینم که فرزندانش روی منبر من بالا می رود و پایینشان می کشند. ابن اثیر گفته: در نفی و نفرین او احادیث فراوانی است که نیازی به ذکر آنها نیست و این ماجرا قطعی است که، پیامبر با آن شکیبایی و چشم پوشی چرا چنین کرده پس امر بزرگی رخ داده است.
5- . قرب الاسناد : 15 چاپ نجف و چاپ سنگی : 10

باب 104 من أحدث حدثا أو آوی محدثا و معناه

روایات

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَنِ ابْنِ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: وُجِدَ فِی غِمْدِ سَیْفِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله صَحِیفَةٌ مَخْتُومَةٌ(1)

فَفَتَحُوهَا فَوَجَدُوا فِیهَا أَنَّ أَعْتَی

ص: 274


1- 1. هذه الصحیفة رواها فی مشکاة المصابیح ص 238، و قال: متفق علیه، و لفظه عن علیّ علیه السلام قال: ما کتبنا عن رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله الا القرآن و ما فی هذه الصحیفة قال: قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله: المدینة حرام ما بین عیر الی ثور فمن أحدث حدثا فیها أو آوی محدثا فعلیه لعنة اللّه و الملائکة و الناس أجمعین، لا یقبل منه صرف و لا عدل، ذمة المسلمین واحدة یسعی بها أدناهم، فمن أخفر مسلما فعلیه لعنة اللّه و الملائکة و الناس أجمعین لا یقبل منه صرف و لا عدل، و من والی قوما بغیر اذن موالیه فعلیه لعنة اللّه و الملائکة و الناس أجمعین لا یقبل منه صرف و لا عدل. قال: و فی روایة لهما: من ادّعی الی غیر أبیه أو تولی غیر موالیه فعلیه لعنة اللّه و الملائکة و الناس أجمعین لا یقبل منه صرف و لا عدل. و هکذا وقع فی أحادیثنا تقیید ذلک بالمدینة کما فی الکافی ج 4 ص 565 ج 7 ص 275، دعائم الإسلام ج 1 ص 295، معانی الأخبار: 264، التهذیب ج 10 ص 216 و ننقل هنا لفظ المعانی لعدم اخراجه فی هذا الباب قال: حدّثنا أبی- رحمه اللّه- قال: حدّثنا سعد بن عبد اللّه، عن إبراهیم بن مهزیار، عن أخیه عن الحسین بن سعید، عن صفوان بن یحیی؛ عن جمیل بن دراج عن أبی عبد اللّه علیه السلام قال: سمعته یقول: لعن رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله من أحدث فی المدینة حدثا أو آوی محدثا قلت: و ما ذلک الحدث؟ قال: القتل. و روی فی المعانی ص 379 عن ابن الولید عن ابن أبان؛ عن الحسین بن سعید عن فضالة عن أبان عن إسحاق بن إبراهیم الصیقل قال، قال أبو عبد اللّه علیه السلام : وجد فی ذؤابة سیف رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله صحیفة فإذا فیها مکتوب: بسم اللّه الرحمن الرحیم ان أعتی الناس علی اللّه یوم القیامة من قتل غیر قاتله؛ و من ضرب غیر ضاربه، و من تولی غیر موالیه فهو کافر بما أنزل اللّه تعالی علی محمّد صلّی اللّه علیه و آله؛ و من أحدث حدثا أو آوی محدثا لم یقبل اللّه تعالی منه یوم القیامة صرفا و لا عدلا؛ قال: ثم قال: تدری ما یعنی بقوله« من تولی غیر موالیه»؟ قلت: ما یعنی به؟ قال: یعنی أهل الدین.

روایت5.

امالی طوسی: راوی گوید: مردی از سوراخ اتاق پیامبر صلی الله علیه و آله سرک کشید، در دست پیامبر شانه ای بود و سرش را شانه می زد. فرمود: اگر می دانستم که نگاه می کند، شانه را در چشمش فرو می کردم، اذن خواستن برای ورود به منزل به دلیل نگاه قرار داده شده است.(1)

روایت6.

فقه الرضا: اگر کسی در خانه ای سرک بکشد سنگ به سویش پرت می شود، اگر برگشت که هیچ. اگر ماند و ادامه داد سنگسار می شود و اگر کور یا کر شد، دیه ندارد.(2)

روایت7.

اختصاص: از امام باقر علیه السلام نقل شده که فرمود: اگر کسی در خانه مؤمنی سرک بکشد، چشمانش برای مؤمن در آن حال حلال می شود.(3)

روایت8.

نوادر راوندی

ص: 279


1- . امالی طوسی 2 : 12
2- . فقه الرضا : 42
3- . اختصاص : 259

النَّاسِ الْقَاتِلُ غَیْرَ قَاتِلِهِ وَ الضَّارِبُ غَیْرَ ضَارِبِهِ وَ مَنْ أَحْدَثَ حَدَثاً أَوْ آوَی مُحْدِثاً فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ وَ الْمَلائِکَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ مِنْهُ صَرْفاً وَ لَا عَدْلًا وَ مَنْ تَوَلَّی إِلَی غَیْرِ مَوَالِیهِ فَقَدْ کَفَرَ بِمَا أُنْزِلَ عَلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله (1).

«2»

ب، [قرب الإسناد] عَنِ ابْنِ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ أَسْلَمَ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله سُئِلَ عَمَّنْ أَحْدَثَ حَدَثاً أَوْ آوَی مُحْدِثاً مَا هُوَ فَقَالَ مَنِ ابْتَدَعَ بِدْعَةً فِی الْإِسْلَامِ أَوْ مَثَّلَ بِغَیْرِ حَدٍّ أَوْ مَنِ انْتَهَبَ نُهْبَةً یَرْفَعُ الْمُسْلِمُونَ إِلَیْهَا أَبْصَارَهُمْ أَوْ یَدْفَعُ عَنْ صَاحِبِ الْحَدَثِ أَوْ یَنْصُرُهُ أَوْ یُعِینُهُ (2).

«3»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَخِیهِ علیه السلام قَالَ: ابْتَدَرَ النَّاسُ إِلَی قِرَابِ سَیْفِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بَعْدَ مَوْتِهِ فَإِذَا صَحِیفَةٌ صَغِیرَةٌ وَجَدُوا فِیهَا مَنْ آوَی مُحْدِثاً فَهُوَ کَافِرٌ وَ مَنْ تَوَلَّی غَیْرَ مَوَالِیهِ فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ وَ مِنْ أَعْتَی النَّاسِ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَنْ قَتَلَ

ص: 275


1- 1. قرب الإسناد ص 67 ط نجف.
2- 2. قرب الإسناد ص 50 ط حجر و ص 67 ط نجف.

باب صد و ششم : بادیه نشینی بعد از هجرت از ان

روایات

روایت1.

معانی الاخبار: از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود: تعرب بعد از هجرت، ترک کننده ولایت است بعد از شناخت آن.(1)

روایت2.

امالی طوسی: امام صادق از پدرانش علیهم السلام نقل کرد که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بادیه نشینی بعد از هجرت روا نیست و هجرت بعد از فتح مکه واجب نیست.(2)

ص: 280


1- . معانی الاخبار : 265
2- . امالی طوسی 2 : 37 در حدیث

غَیْرَ قَاتِلِهِ أَوْ ضَرَبَ غَیْرَ ضَارِبِهِ (1).

أقول

قد أوردناه بأسانید أخری فی أبواب المواعظ(2) و فی کتاب الإمامة.

«4»

مع، [معانی الأخبار] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ ابْنِ أَبَانٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَعَنَ اللَّهُ مَنْ أَحْدَثَ حَدَثاً أَوْ آوَی مُحْدِثاً قُلْتُ وَ مَا الْحَدَثُ قَالَ مَنْ قَتَلَ (3).

ص: 276


1- 1. قرب الإسناد ص 149.
2- 2. راجع ج 77 ص 119- 120.
3- 3. معانی الأخبار ص 380؛ و رواه بهذا الاسناد فی ثواب الأعمال ص 248 و 249 و لفظه کالمتن؛ و فی العیون ج 1 ص 313 و فیه« قلت: و ما الحدث؟ قال: القتل». و فی المعانی ص 265 عن أبی نصر محمّد بن أحمد بن تمیم؛ عن أبی لبید محمّد ابن إدریس الشامیّ عن إسحاق بن إسرائیل عن سیف بن هارون البرجمی عن عمرو بن قیس الملائی عن أمیّة بن زید القرشیّ قال: قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله: من أحدث حدثا أو آوی محدثا فعلیه لعنة اللّه و الملائکة و الناس أجمعین لا یقبل منه عدل و لا صرف یوم القیامة. فقیل: یا رسول اللّه ما الحدث؟ قال صلی الله علیه و آله : من قتل نفسا بغیر نفس أو مثل مثله بغیر قود أو ابتدع بدعة بغیر سنة أو انتهب نهبة ذات شرف. قال: فقیل: ما العدل یا رسول اللّه؟ قال صلی الله علیه و آله الفدیة؛ قال: فقیل: ما الصرف یا رسول اللّه؟ قال التوبة.

باب صد و هفتم : مجسمه سازی و ابقاء آن و بازی با آن

آیات

- «یَعْمَلُونَ لَهُ مَا یَشَاءُ مِن مَّحَارِیبَ وَتَمَاثِیلَ»

- {[آن متخصصان] برای او هر چه می خواست از نمازخانه ها و مجسمه ها می ساختند}(1)

ص: 281


1- . سبأ : 13 ، طبرسی گفته: یعنی مجسمه های طراحی شده از مس و مانند آن و شیشه و مرمر، که جن آنها را می ساخته، بعضی گفته اند: اشکال حیوانات بوده و دیگران گفته اند: اشکال حیوانات درنده و اهلی را بر تخت سلیمان می ساختند تا برای او هیبت بیشتری بوده باشد. یادآور شده اند تصویر دو شیر را در بخش زیرین آن و نسرین را بالای دو پایه آن طراحی کرده بودند. وقتی می خواست روی کرسی بنشیند، شیرها دستهایشان را باز می کردند و وقتی روی آن می نشست نسرین ها بال هایشان را می گشودند و برای نور خورشید سایه درست می کردند. حسن گفته: در آن زمان آن تصاویر حرام نبود و در زمان شریعت پیامبر ما از آن نهی شد، زیرا پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: خداوند تصویرگران را لعنت کند، و می شود که در زمانی مکروه ودر زمانی دیگر غیر مکروه باشد، چرا که خداوند سبحان بیان فرمود که مسیح علیه السلام به امر او از خاک طرحی از پرنده درست کرد. ابن عباس گفت: آنها تصاویر و مجسمه انبیا و بندگان نیک را در مساجد درست می کردند تا به آنها اقتدا کنند. از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود: به خدا قسم، مجسمه زنان و مردان نبود لکن طرح درخت و شبه آن بود. می گویم: ظاهر لفظ تماثیل یعنی تصویر اشکالی از انسان و حیوان که دارای ابعاد سه گانه بود – که امروزه مردم به آن مجسمه می گویند- و در قرآن دوبار ذکر شده است؛ دومین آن سخن خدا در داستان ابراهیم علیه السلام می باشد که فرمود: «اذ قال لابیه و قومه ما هذه التماثیل التی انتم لها عاکفون – تا جایی که می فرماید: و تالله لاکیدن اصنامکم بعد ان تولوا مدبرین*فجعلهم جذاذا» (انبیا / 52 – 58) تردیدی نیست تماثیلی که آنها می پرستیدند – و به آنها بت می گفتند و حضرت ابراهیم انها را خورد کرد - چیزی جز مجسمه نبود. و معنا ندارد که تمثال در آیه ای به معنی تصویر مجسمه، و در آیه دیگر به معنی نقش و طرح تصویرها یا مجسمه درختان باشد. علاوه بر ان، معنای اول و اینکه مراد از تمثال، نقش تصاویر باشد، مناسب این آیه «یعملون له ما یشاء من محاریب و تماثیل و جفان کالجواب و قدور راسیات» نیست، تماثیل از دست ساخته های ایشان شمرده شده است در کنار محراب ها و جفان و قدور ، و اگر تمثیل همان نقش ها باشد، نیکو نیست که جداگانه شمرده شود . اما معنای دوم و اینکه به معنای مجسمه درختان باشد، همانطور که در اخبار ضعیفی آمده است، این شناخته شده و مطلوب نیست. چون ساختن مجسمه درختان به دست جن و شیطان و نصب ان در باغ ها و بستان ها ، کاری لغو است بعد از انکه هر کسی به اذن خدا قادر بر ایجا باغ حقیقی است، بنابراین مطلوب و مناسب برای سلیمان که حشمة الله نام گرفته بود ساختن چیزی است که از کس دیگری برنمی آید زیرا جنیان و شیاطین از کارگزاران او هستند. خداوند عزّوجل می فرماید: «و حشر لسلیمان جنوده من الجن و الانس فهم یوزعون* حتی اذا أتوا علی واد النمل - تاجایی که می فرماید: فتبسم ضاحکا من قولها و قال رب اوزعنی ان اشکر نعمتک التی انعمت علی و علی والدی و ان اعمل صالحا ترضاه»، وقتی شوکت و عظمتی را که خدا به او داده و به کس دیگری نداده است دید، در ذهن او افتاد که برای خدا خانه ارزشمند و با شوکتی بنا کند که کسی غیر او نتواند آن را بسازد، به خاطر تشکر و سپاس از آنچه از سلطنت به او عطا کرده که سزاوار نیست به کسی بعد از او بدهد. به همین دلیل از خدا خواست به او در دنیا فرصت دهد و مرگ و بیماری و هرآنچه که او را از ساختن خانه، مشغول می کند را از او دور نماید، تا آنکه فارغ شود و آنچه بر خود واجب کرده به سرانجام رسد. پس شروع کرد به بنای بیت المقدس: شیاطین را جمع کرد و گروهی را فرستاد تا سنگ های مرمر سفید و ناب را از معادنش بیاورند، گروهی را فرستاد تا طلا و یاقوت ها را از معادنش استخراج کنند، و گروهی را فرستاد تا سنگها و جواهر را از هرجایی که هست بکنند. گروهی را نیز فرستاد تا از دریاها درّ بیاورند، سپس دستور داد از سنگ ها، ستون و لوح بتراشند و نیز جواهرات و لؤلؤها را به اشکال هندسی مثل شش ضلعی و هشت ضلعی و ... درآورند. مسجد را با مرمرهای رنگین بنا کرد و با استوانه های کنده کاری شده ستون کرد و با لوح های جواهرات سقف زد. سقفها و دیوارها را با لؤلؤها و یاقوتها و درها پر کرد. از چیزهایی که شیاطین در این ساختمان ساختند محاریب بود که جمع محراب است به معنای اتاق های بلند و بالا مثل قصر و کاخ. اتاق را محراب نمی گویند مگر آنکه در طبقه بالا باشد، دوم یا سوم یا بیشتر. مراد از محاریب، اتاق روی اتاق است. معلوم می شود که بیت المقدس که همان مسجد باشد، دارای طبقاتی بوده که بعضی روی بعضی بوده است و عامه مردم نمی توانستند چنین چیزی درست کنند و هرگز چنین چیزی ندیده بودند. از چیزهایی که شیاطین در این ساختمان ساختند، کنده کاری سنگ های مرمر و دیگر سنگ های قیمتی به شکل حیوانات جاندار و تمثیل آنها به صورت مهیب و ترسناک بود که در پایه های بنا قرار داده شد. چنان که ستونی را می بینی که به شکل انسان عجیب الخلقه ای بود که پاهایش را روی سر شیری که از مرمر ساخته شده که گویا پایه خانه است گذاشته، و پایه ای از پایه های اتاق های بالایی روی سر او قرار داده شده است و از این قبیل. از چیزهایی که شیاطین در رفع نیازهای بیت المقدس ساخته اند، تراشیدن خمره هایی بود که در بزرگی به مانند ظرف ها و دیگ های بزرگی بود که کسی قادر بر جابجایی ان نبود کند. خدای عزوجل در این حال فرمود: «اعملوا آل داود» {آل داوود انجام دهید}، در ساخت خانه و اتمام آن و آنچه را که بر خود قرار داده اید، برای شکر و سپاس به خاطر سلطنتی که به شما عطا کردم که سزاوار هیچ کس بعد شما نیست، و برای ساخت بنا همانطور که خواستید به شما مهلت دادم، «و قلیل من عبادی الشکور» «فلما قضینا علیه الموت» و هنوز تزیین خانه تمام نشده بود، او را قبض روح کردیم درحالی که به عصایش تکیه داده و ایستاده بود گویا به کارگران شیاطین و اجنه نگاه می کرد، تا زمانی که بنا و تزیینات تمام شد و حق مطلب در فرصت و مهلت دادن انجام شد، «ما دلهم علی موته الادابة الارض تأکل منسأته فلما خرتبینت الجن ان لو کانوا یعلمون الغیب ما لبثوا فی العذاب المهین». آیات شریفه به تنهایی تاکید بر این دارند که اجنه به تنهایی مجسمه ها را در بیت المقدس ساختند و معنای دیگری برای استعمال آن در آنجا غیر از آنچه گفتیم وجود ندارد. این همان چیزی است که در ساختمان پادشاهان بعدی معهود و معروف است و روایات وارده هم در این باره، این معنا را تأکید می کند. و اما چگونه عمل تصویر سازی و مجسمه جایز شد؟ مسلم از آیات شریفه ای که در آن بحث کردیم آنکه مجسمه هایی که برای پرستش و حلقه زدن به دور آن درست شده اند بت محسوب می شوند همانطور که در سخن الهی آمده: «ما هذه التماثیل التی انتم لها عاکفون» و نیز آیه بعدی: «تالله لاکیدنّ اصنامکم بعد ان تولوا مدبرین*فجعلهم جذاذا». وقتی این مجسمه ها برای پرستش نصب شود واجب است به تبعیت از ابراهیم خلیل الله شکسته شوند اگرچه اعیان ان مال دیگران باشد و در خانه آنها جهت عبادت نصب شده باشد. دلیل این که خدای عزوجل ان را بیان می کند و شکستن و نابود کردن این مجسمه ها را مورد ستایش قرار می دهد، ان است که کار مورد رضایت خدا و مطلوب او از بندگانش می باشد. پس وقتی شکستن آنها واجب شد – اگرچه مال دیگری باشد- پس منع از کنده کاری و ساختن آن هم واجب ضروری است. آنچه از پیامبر صلی الله علیه و آله روایت شده این است که دستور داد گروه هایی، مجسمه ها را بشکنند و نقوش آنها را از معابد محو کنند. توجیه آن هم این که مجسمه های موجود میان عرب ها فقط برای عبادت نصب شده بودند بنابراین در صورت دسترسی به ان شکستن ان واجب خواهد بود. و اما کنده کاری و تصویرگری آنها برای غیر عبادت همانطور که سلیمان بن داوود علیه السلام چنین کرد و بعد آنها را در خدمت بیت المقدس و در معرض خشوع و خضوع و بندگی خدا قرار داد، بعد از آنکه بت پرستان برای عبادت آنها را درست می کردند و در حوائجشان به آنها روی می آوردند. پس این امری نیکو و مورد رضایت الهی است وگرنه خداوند این عمل را به عنوان شکر آنچه که از نعمت پادشاهی به او داده بود قبول نمی کرد و در این آیه به آن دستور نمی داد: «اعملوا آل داوود شکرا» و نیز او را مدح نمی کرد: «وقلیل من عبادی الشکور». هرکس چنان کند که ابراهیم خلیل با مجسمه های نصب شده برای عبادت انجام داد کار او مورد ستایش و پسندیده است و نیز هرکه عمل سلیمان حشمة الله را انجام دهد به گونه ای که مانند خدایان مشرکان را درست کند و آنها را با خفت و خواری داخل دیوارها قرار داده و روی سرهای آنان سنگینی گنبدهای بیت الله را قرار دهد، این هم خوب است. ولی در دین پیامبر ما صلی الله علیه و آله مجوزی برای ساخت چنین خانه ای نیست، زیرا از آراستن و طلاکاری و رنگ آمیزی مساجد و نیز از سقف هایی که با گل ساخته می شود و ساختن دیوارهای مسجد، بلندتر از قامت انسان، نهی شده است همانگونه که پیامبر صلی الله علیه و آله مسجدش را در مدینه آنگونه ساخت و فرمود: سایبانی به مانند سایبان موسی. پس توجیهی در دین پیامبر و سنت او برای تصویرگری نیست و این عمل مکروه است. رنگ آمیزی دیوار خانه ها، طلب جاودانگی در زمین و زرق و برق آن است و نصب آنها در بازارها و داخل خانه ها کراهت را بیشتر می کند زیرا آنجا را شبیه معبد بت ها می نماید. و لا حول و لا قوة الا بالله.

باب 105 التطلع فی الدور

روایات

«1»

لی، [الأمالی] للصدوق عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُوسَی عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی کَرِهَ لِی سِتَّ خِصَالٍ وَ کَرِهْتُهُنَّ لِلْأَوْصِیَاءِ مِنْ وُلْدِی وَ أَتْبَاعِهِمْ مِنْ بَعْدِی الْعَبَثَ فِی الصَّلَاةِ وَ الرَّفَثَ فِی الصَّوْمِ وَ الْمَنَّ بَعْدَ الصَّدَقَةِ وَ إِتْیَانَ الْمَسَاجِدِ جُنُباً وَ التَّطَلُّعَ فِی الدُّورِ وَ الضَّحِکَ بَیْنَ الْقُبُورِ(1).

ل، [الخصال] عن العطار عن سعد عن الخشاب عن غیاث بن إبراهیم عن إسحاق بن عمار عنه علیه السلام: مثله (2) سن، [المحاسن] أبی عن محمد بن سلیمان عن أبیه عن الصادق علیه السلام: مثله (3).

«2»

لی، [الأمالی] للصدوق عَنِ ابْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ الْقُرَشِیِّ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ الْبَصْرِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی کَرِهَ لَکُمْ أَیَّتُهَا الْأُمَّةُ أَرْبَعاً وَ عِشْرِینَ خَصْلَةً وَ نَهَاکُمْ عَنْهَا کَرِهَ لَکُمُ الْعَبَثَ فِی الصَّلَاةِ وَ کَرِهَ الْمَنَّ فِی الصَّدَقَةِ وَ کَرِهَ الضَّحِکَ بَیْنَ الْقُبُورِ وَ کَرِهَ التَّطَلُّعَ فِی

ص: 277


1- 1. أمالی الصدوق ص 38.
2- 2. الخصال ج 1 ص 159.
3- 3. المحاسن ص 10، و فی الأصل رمز الخصال و هو سهو.

ص: 282

الدُّورِ الْخَبَرَ(1).

ل، [الخصال] عن أبیه عن سعد: مثله (2).

«3»

لی، [الأمالی] للصدوق فِی مَنَاهِی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: أَنَّهُ نَهَی أَنْ یَطَّلِعَ الرَّجُلُ فِی بَیْتِ جَارِهِ (3).

«4»

ع، [علل الشرائع] ب، [قرب الإسناد] عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ قَالَ أَبِی علیه السلام قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: بَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی بَعْضِ حُجَرِ نِسَائِهِ وَ بِیَدِهِ مِدْرَاةٌ(4)

فَاطَّلَعَ رَجُلٌ مِنْ شَقِّ الْبَابِ (5) فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَوْ کُنْتُ قَرِیباً مِنْکَ لَفَقَأْتُ بِهَا عَیْنَکَ (6).

ص: 278


1- 1. أمالی الصدوق ص 181، و الخبر بتمامه فی ج 76 ص 337- 338.
2- 2. الخصال ج 2 ص 102.
3- 3. أمالی الصدوق ص 256 فی حدیث.
4- 4. المدراة: شی ء کالقرن یعمل من حدید أو خشب علی شکل سن من أسنان المشط أطول منه یسرح به الشعر الملبد، و قد یستعمله من لا مشط له، ذکره الجزریّ فی النهایة. أقول: و بمعناه المدری و المدریة.
5- 5. الرجل هو الحکم بن أبی العاص بن أمیّة بن عبد شمس بن عبد مناف القرشیّ الاموی، أبو مروان بن الحکم، عم عثمان بن عفان، و هو الذی نفاه و طرده رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله من المدینة الی الطائف فرده عثمان فی خلافته و آواه. و کان السبب فی ذلک تطلعه حجرة رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله قال فی الإصابة روی الفاکهی من طریق حماد بن سلمة حدّثنا أبو سنان عن الزهری و عطاء الخراسانیّ أن أصحاب النبیّ صلّی اللّه علیه و آله دخلوا علیه و هو یلعن الحکم بن أبی العاص فقالوا: یا رسول اللّه ما له؟ قال: « دخل علیّ شق الجدار و أنا مع زوجتی فلانة فکلح فی وجهی» فقالوا: أ فلا نلعنه نحن؟ قال: لا، کأنی انظر الی بنیه یصعدون منبری و ینزلونه» الحدیث. و قال ابن الأثیر: روی فی نفیه و لعنه أحادیث کثیرة لا حاجة الی ذکرها الا أن الامر المقطوع به أن النبیّ صلّی اللّه علیه و آله مع حلمه و اغضائه علی ما یکره ما فعل به ذلک الا لامر عظیم.
6- 6. قرب الإسناد ص 15 ط نجف و ص 10 ط حجر.

ص: 283

«5»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی عَنِ ابْنِ بُشْرَانَ عَنِ الرَّزَّازِ عَنْ سَعْدِ بْنِ نَصْرٍ عَنْ سُفْیَانَ بْنِ عُیَیْنَةَ عَنِ الزُّهْرِیِّ سَمِعَ سَهْلَ بْنَ سَعْدٍ السَّاعِدِیَّ یَقُولُ: اطَّلَعَ رَجُلٌ مِنْ جُحْرٍ فِی حُجْرَةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ مَعَهُ مِدْرًی یَحُکُّ بِهَا رَأْسَهُ فَقَالَ لَوْ أَنِّی أَعْلَمُ أَنْ تَنْتَظِرَ لَطَعَنْتُ بِهِ فِی عَیْنِکَ إِنَّمَا جُعِلَ الِاسْتِئْذَانُ مِنْ أَجْلِ النَّظَرِ(1).

«6»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام]: مِنَ اطَّلَعَ فِی دَارِ قَوْمٍ رُجِمَ فَإِنْ تَنَحَّی فَلَا شَیْ ءَ عَلَیْهِ فَإِنْ وَقَفَ فَعَلَیْهِ أَنْ یُرْجَمَ فَإِنْ أَعْمَاهُ أَوْ أَصَمَّهُ فَلَا دِیَةَ لَهُ (2).

«7»

ختص، [الإختصاص] عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: مَنِ اطَّلَعَ عَلَی مُؤْمِنٍ فِی مَنْزِلِهِ فَعَیْنَاهُ مُبَاحَتَانِ لِلْمُؤْمِنِ فِی تِلْکَ الْحَالِ (3).

«8»

نوادر الراوندی (4)،.

ص: 279


1- 1. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 12.
2- 2. فقه الرضا ص 42.
3- 3. الاختصاص: 259.
4- 4. کذا فی الأصل.

ص: 284

باب 106 التعرب بعد الهجرة

روایات

«1»

مع، [معانی الأخبار] عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام (1) قَالَ: التَّعَرُّبُ بَعْدَ الْهِجْرَةِ التَّارِکُ لِهَذَا الْأَمْرِ بَعْدَ مَعْرِفَتِهِ (2).

«2»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی عَنِ الْغَضَائِرِیِّ عَنِ الصَّدُوقِ عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ ابْنِ أَبَانٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ مَعاً عَنْ مَنْصُورِ بْنِ یُونُسَ عَنِ ابْنِ حَازِمٍ وَ عَلِیِّ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ ابْنِ حَازِمٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا تَعَرُّبَ بَعْدَ الْهِجْرَةِ وَ لَا هِجْرَةَ بَعْدَ الْفَتْحِ الْخَبَرَ(3).

ص: 280


1- 1. فی المصدر: قال سمعت أبا عبد اللّه علیه السلام .
2- 2. معانی الأخبار ص 265.
3- 3. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 37 فی حدیث.

روایات

روایت1.

محاسن: امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: هر کس قبری را بازسازی کند و یا تصویری را بکشد، از اسلام خارج شده است.(1)

ص: 285


1- . محاسن : 612 و نیز در ج 82 باب دفن و آداب و احکام آن بیان خواهد شد. در تبیین سخن امام صادق علیه السلام آمده است، اختلاف در تصحیح واژه جدّد آمده که حدّد از تحدید و جدّث از جدث و خدّد از خد و تخدید است. و اما معنی «من مثّل مثالا» یعنی مجسمه ساختن برای خدای مشرکان که همان بت است که فهمیدید. صدوق در معانی الاخبار : 81 روایت کرده که امام صادق علیه السلام فرمود: کسی که صورتی بکشد و یا سگی نگاه دارد، از اسلام خارج شده است. عرض شد: اینطور که خیلی از مردم هلاک می شوند، فرمود: مقصودم انچه فکر کردید نیست بلکه منظورم از این جمله: هرکس صورتی بکشد.درست کردن دینی غیر از دین خدا و دعوت کردن مردم به سوی ان است . و اینکه کسی سگی را نگاه دارد، مقصودم دشمن ما اهل بیت است که او را نگاه دارد و اب و غذایش دهد. کسی که چنین کند قطعا از دین اسلام خارج شده است. می گویم:مثال چیزی است که نصب می شود تا مانند ان کشیده شود. گاه ان چیز جسدی است که مثال است و این کار تمثیل و کشیدن ان است و آنچه کشیده می شود تمثال است. و گاه مثال امر و دستوری مانند فرامین امرا و سلاطین است که روی کاغذ و لوحی می نویسند و آن را نصب می کنند تا مأمورین به آن عمل کنند. بنابراین دستور، مثال است و عمل بر طبق آن، امتثال. معنای دوم آن چیزی است که در ذهن شخص وقتی امام فرمود: «من مثل مثالا» آمد و نفرمود: «من مثل تمثالا» همانطور که در شماره 5 خواهد آمد. و لذا فرمود: در این حالت مردم زیادی هلاک می شوند، زیرا خیلی از مردم سگ نگاه داری نمی کنند، ولی این فرموده منطبق بر مردم می شود که فرمود: «من مثل مثالا» به معنی امتثال دستورات امرا و حاکمان. حضرت فرمود: مقصود از مثال، نصب قانون و دستوری غیر از دستورات اسلام است. البته دستورات امرا و حاکمان نسبت نظام اجتماعی اشکالی ندارد مانند انچه در باره هدایتِ رانندگان و علامت هایی که در راه ها نصب می شود. این به مانند انچه که در بحث تمثال دانستید است ، یعنی تمثال اگر بت باشد و برای پرستیدن غیر خدا، حرام است و اگر برای سایر مصالح غیر این باشد، مثل نقاشی خانه ها، این مکروه است چرا که برای زینت و فخرفروشی است که از حب دنیا و برتری جویی سرچشمه می گیرد. «تلک دار الاخرة نجعلها للذین لایریدون فی الارض علوّا و لا فسادا و العاقبة للمتقین»

باب 107 عمل الصور و إبقاؤها و اللعب بها

الآیات

السبأ: یَعْمَلُونَ لَهُ ما یَشاءُ مِنْ مَحارِیبَ وَ تَماثِیلَ (1).

ص: 281


1- 1. السبأ: 12، قال الطبرسیّ: یعنی بالتماثیل صورا من نحاس و شبه و زجاج و رخام، کانت الجن تعملها؛ ثم اختلفوا فقال بعضهم: کانت صورا للحیوانات؛ و قال آخرون: کانوا یعملون صور السباع و البهائم علی کرسیه لیکون أهیب له. فذکروا أنهم صوروا أسدین أسفل کرسیه و نسرین فوق عمودی کرسیه، فکان إذا أراد أن یصعد الکرسیّ؛ بسط الأسدان ذراعیهما؛ و إذا علا علی الکرسیّ نشر النسران أجنحتهما؛ فظللاه من الشمس. قال الحسن: و لم تکن یومئذ التصاویر محرمة و هی محظورة فی شریعة نبیّنا صلی الله علیه و آله فانه قال: لعن اللّه المصورین؛ و یجوز أن یکره ذلک فی زمن دون زمن؛ و قد بین اللّه سبحانه أن المسیح کان یصور بأمر اللّه من الطین کهیئة الطیر. و قال ابن عبّاس: کانوا یعملون صور الأنبیاء و العباد فی المساجد لیقتدی بهم، و روی عن الصادق علیه السلام أنه قال: و اللّه ما هی تماثیل النساء و الرجال؛ و لکنه تماثیل الشجر و ما أشبهه. أقول ظاهر لفظ التماثیل: هو تصویر الصور من الإنسان و الحیوان ذات أبعاد ثلاثة- و تسمیه العامّة الیوم مجسمة- و لم یذکر فی القرآن الکریم الا مرتین: ثانیهما قوله تعالی حکایة عن إبراهیم علیه السلام « إِذْ قالَ لِأَبِیهِ وَ قَوْمِهِ ما هذِهِ التَّماثِیلُ الَّتِی أَنْتُمْ لَها عاکِفُونَ- الی أن قال: وَ تَاللَّهِ لَأَکِیدَنَّ أَصْنامَکُمْ بَعْدَ أَنْ تُوَلُّوا مُدْبِرِینَ * فَجَعَلَهُمْ جُذاذاً»( الأنبیاء- 52- 58). و لا ریب أن التماثیل التی کانوا یعبدونها- و عبر عنها ثانیا بالاصنام و جعلها جذاذا- لیس الا المجسمة؛ و لا معنی لان یکون التماثیل فی آیة بمعنی تصویر المجسمة؛ و فی الأخری بمعنی نقش الصور أو مجسمة الاشجار. مع أن الأول و هو أن یکون المراد بالتماثیل نقش الصور؛ لا یناسب قوله:« یَعْمَلُونَ لَهُ ما یَشاءُ مِنْ مَحارِیبَ وَ تَماثِیلَ وَ جِفانٍ کَالْجَوابِ وَ قُدُورٍ راسِیاتٍ» فان التماثیل عد من معمولاتهم فی مقابل المحاریب و الجفان و القدور، فإذا کانت التماثیل هی النقوش فی تلک المعمولات لم یحسن عدها علی حدة. و أمّا المعنی الثانی و هو أن یکون المراد بالتماثیل مجسمة الاشجار، کما روی فی أخبار ضعاف؛ فهو غیر معهود و لا مطلوب؛ فان تصویر الاشجار مجسمة بید الجن و الشیطان، و نصبها فی الجنان و البساتین، عمل لغو بعد ما یقدر کل أحد علی عمل الجنان الحقیقی باذن اللّه تعالی و انما کان المطلوب لسلیمان و قد سمی حشمة اللّه بناء ما لا یقدر علیه أحد غیره، لکون الجن و الشیاطین أعوانه و عملته. قال اللّه عزّ و جلّ« وَ حُشِرَ لِسُلَیْمانَ جُنُودُهُ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ الطَّیْرِ فَهُمْ یُوزَعُونَ * حَتَّی إِذا أَتَوْا عَلی وادِ النَّمْلِ الی أن قال- فَتَبَسَّمَ ضاحِکاً مِنْ قَوْلِها وَ قالَ رَبِّ أَوْزِعْنِی أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتِی أَنْعَمْتَ عَلَیَّ وَ عَلی والِدَیَّ وَ أَنْ أَعْمَلَ صالِحاً تَرْضاهُ» لما رأی حشمته و شوکته التی أعطاها اللّه و لم یعطها أحدا غیره، خلد فی باله أن یبنی بیتا للّه ذا حشمة و شوکة لا یقدر علی ایجاده غیره، شکرا لما وهبه من الملک الذی لا ینبغی لاحد من بعده. و لذلک سأل اللّه عزّ و جلّ أن یوزعه فی الدنیا و یکف عنه الموت و المرض و کل ما یشغله عن بناء البیت حتّی یفرغ و ینجز ما جعله علی نفسه، فشرع فی بناء البیت المقدس: فجمع الشیاطین و أرسل فرقة فی تحصیل الرخام و المها الابیض الصافی من معادنه. و فرقة یستخرجون الذهب و الیواقیت من معادنها، و فرقة یقلعون الجواهر و الاحجار من أماکنها، و فرقة یأتون بالدرر من البحار، ثمّ أمرهم بنحت الاحجار أساطین و ألواحا و معالجة تلک الجواهر و اللآلی بأقدار هندسیة کالمثمن و المسدس و غیر ذلک، و بنی المسجد الأعظم بألوان الرخام و عمده بأساطین المها و سقفه بألواح الجواهر، و فضض سقوفه و حیطانه باللآلی و الیواقیت و الدرر. و ممّا عملت الشیاطین فی تلک الابنیة المحاریب و هی جمع المحراب بمعنی الغرفة العالیة کالقصر، و لا یسمی الغرفة محرابا الا إذا کان فی الطبقة العالیة: الثانیة أو الثالثة و أکثر، اذا قدروا علیه، فالمراد بالمحاریب الغرف فوق الغرف، و منه یظهر أن البیت المقدس و هو نفس المسجد، کان ذا طبقات عالیة بعضها فوق بعض و لم تکن العامّة تقدر علی ذلک؛ و لا شاهدوه. و ممّا عملت الشیاطین فی تلک الابنیة نحت الرخام و سائر الاحجار الکریمة بصورة الحیوانات ذوات الأرواح و تمثیلها بصورة مهیبة، و استعمالها فی قواعد البیت، کأن تری أسطوانة علی صورة إنسان عجیب الخلقة، واضعا قدمیه علی ظهر أسد معمولة من الرخام کأنّه قاعدة البیت، و رافعا علی رأسه قاعدة من قواعد الغرف العالیة، و هکذا. و ممّا عملت الشیاطین فی حوائج ذلک البیت المقدس نحت الجفان و هی من عظمتها کالجواب و قدور کبیرة لا یقدر علی حملها أحد، راسیات، فقال عزّ و جلّ حینذاک« اعْمَلُوا آلَ داوُدَ» فی بناء البیت و تمامه و أنجزوا ما جعلتم علی أنفسکم« شُکْراً» لما وهبتکم من الملک الذی لا ینبغی لاحد من بعدکم، فقد أوزعتکم و أمهلتکم لبناء هذا البیت کما سألتمونی،« وَ قَلِیلٌ مِنْ عِبادِیَ الشَّکُورُ». « فَلَمَّا قَضَیْنا عَلَیْهِ الْمَوْتَ» و لم یتم بعد تزیین البیت، قبضناه متکئا علی منسأته قائما کانه حیّ ینظر الی عملة الشیاطین و الجن، و لما تمّ البناء و التزیین، و حقّ القول فی ایزاعه و امهاله« ما دَلَّهُمْ عَلی مَوْتِهِ إِلَّا دَابَّةُ الْأَرْضِ تَأْکُلُ مِنْسَأَتَهُ، فَلَمَّا خَرَّ تَبَیَّنَتِ الْجِنُّ أَنْ لَوْ کانُوا. یَعْلَمُونَ الْغَیْبَ ما لَبِثُوا فِی الْعَذابِ الْمُهِینِ». فالآیات الشریفة بنفسها تنص علی أن الجن کانوا یعملون التماثیل فی بناء البیت المقدس، و لا معنی لاستعمالها فی البیت الا کما ذکرناه، و هو المعهود من بناء السلاطین بعده، و الروایات الواردة فی ذلک، تؤید هذا المعنی أیضا. و أمّا أنّه کیف جاز عمل الصور؟ فالمسلم من الآیات الشریفة التی تبحث عن ذلک، أن التماثیل إذا نصبت للعبادة و عکف الناس علی عبادتها و خلقوا لذلک افکا، فهی صنم و وثن، کما عرفت فی قوله تعالی« ما هذِهِ التَّماثِیلُ الَّتِی أَنْتُمْ لَها عاکِفُونَ» و قوله بعده« تَاللَّهِ لَأَکِیدَنَّ أَصْنامَکُمْ بَعْدَ أَنْ تُوَلُّوا مُدْبِرِینَ * فَجَعَلَهُمْ جُذاذاً» فاذا کانت التماثیل منصوبة للعبادة، یجب کسرها متابعة لإبراهیم خلیل اللّه و ان کانت أعیانها مملوکة للغیر، منصوبة فی بیت لهم، و انما یذکره اللّه عزّ و جلّ و یطری علی فعله ذلک لانه مرضی للّه عزّ و جلّ مطلوب له من العباد، فإذا وجب کسرها- و ان کانت اعیانها مملوکة للغیر- فالمنع من نحتها و عملها أیضا واجب ضروری. و ما روی عن النبیّ صلّی اللّه علیه و آله أنّه کان یأمر سرایاه بأن یکسروا التماثیل و یمحو نقوشها من المعابد، وجهه أن التماثیل الموجودة عند العرب لم تکن منصوبة الا للعبادة، فکان الواجب کسرها لمن ظفر علیها. و أمّا نحتها و تصویرها لا للعبادة، کما فعل ذلک سلیمان بن داود علیه السلام فجعلها فی خدمة بیت اللّه المقدس، و معرض الهوان و الذل و العبودیة للّه عزّ و جلّ بعد ما کانت تعمل عند الوثنیین للعبادة و یألهون إلیها فی حوائجهم، فقد کان أمرا مستحسنا مرضیا للّه عزّ و جلّ و الا لم یقبله اللّه عزّ و جلّ شکرا لما أنعم علیه من الملک، و لم یأمر به فی قوله:« اعْمَلُوا آلَ داوُدَ شُکْراً» و لم یمدحه بقوله:« وَ قَلِیلٌ مِنْ عِبادِیَ الشَّکُورُ» فمن فعل کما فعل إبراهیم الخلیل بالتماثیل المنصوبة للعبادة، ففعله ممدوح: و من فعل فعل سلیمان حشمة اللّه فعمل مثل آلهة الوثنیین، و جعلها ذلیلا مهانا داخل الحیطان و علی رءوسهم ثقل قباب بیت اللّه، فهو مستحسن. و لکن فی دین النبیّ محمد صلی الله علیه و آله لا مساغ لبناء بیت کذلک، لما نهی عن تذهیب المساجد و تزویقها، بل نهی عن السقوف المعمولة بالطین، بل و رفع حیطانها أزید من القامة کما نبی صلی الله علیه و آله مسجده بالمدینة و قال: عریش کعریش موسی، فلا وجه فی دین النبیّ صلّی اللّه علیه و آله و سنته لعمل الصور، و کان عملها مکروها، و تزویق حیطان البیوت بها خلودا الی الأرض و زخرفها و زبرجها، و أمّا نصبها فی الاسواق و داخل البیوت، فهو یزید فی الکراهة، لانه تشبه بعبدة الأصنام و لا حول و لا قوة الا باللّه.

می ساختند؟ فرمود: به خدا آنهامجسمه های شبیه انسان نبوده اند، لکن مجسمه های درخت و مانند ان بوده است.(1)

ابو بصیر گفت به امام صادق علیه السلام عرض کردم: ما متکا ها و زیرانداز هایی پهن می کنیم که تصویر دارند، فرمود: آنچه که پهن می کنید و به آن تکیه می دهید و بر ان راه می روید اشکالی ندارد، انچه ایراد دارد مجسمه هایی است که بر دیوار یا تخت ها نصب می شود.(2)

روایات

روایت1.

محاسن: امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: هر کس قبری را بازسازی کند و یا تصویری را بکشد، از اسلام خارج شده است.(3)

ص: 286


1- . مکارم الاخلاق : 153
2- . همان
3- . محاسن : 612 و نیز در ج 82 باب دفن و آداب و احکام آن بیان خواهد شد. در تبیین سخن امام صادق علیه السلام آمده است، اختلاف در تصحیح واژه جدّد آمده که حدّد از تحدید و جدّث از جدث و خدّد از خد و تخدید است. و اما معنی «من مثّل مثالا» یعنی مجسمه ساختن برای خدای مشرکان که همان بت است که فهمیدید. صدوق در معانی الاخبار : 81 روایت کرده که امام صادق علیه السلام فرمود: کسی که صورتی بکشد و یا سگی نگاه دارد، از اسلام خارج شده است. عرض شد: اینطور که خیلی از مردم هلاک می شوند، فرمود: مقصودم انچه فکر کردید نیست بلکه منظورم از این جمله: هرکس صورتی بکشد.درست کردن دینی غیر از دین خدا و دعوت کردن مردم به سوی ان است . و اینکه کسی سگی را نگاه دارد، مقصودم دشمن ما اهل بیت است که او را نگاه دارد و اب و غذایش دهد. کسی که چنین کند قطعا از دین اسلام خارج شده است. می گویم:مثال چیزی است که نصب می شود تا مانند ان کشیده شود. گاه ان چیز جسدی است که مثال است و این کار تمثیل و کشیدن ان است و آنچه کشیده می شود تمثال است. و گاه مثال امر و دستوری مانند فرامین امرا و سلاطین است که روی کاغذ و لوحی می نویسند و آن را نصب می کنند تا مأمورین به آن عمل کنند. بنابراین دستور، مثال است و عمل بر طبق آن، امتثال. معنای دوم آن چیزی است که در ذهن شخص وقتی امام فرمود: «من مثل مثالا» آمد و نفرمود: «من مثل تمثالا» همانطور که در شماره 5 خواهد آمد. و لذا فرمود: در این حالت مردم زیادی هلاک می شوند، زیرا خیلی از مردم سگ نگاه داری نمی کنند، ولی این فرموده منطبق بر مردم می شود که فرمود: «من مثل مثالا» به معنی امتثال دستورات امرا و حاکمان. حضرت فرمود: مقصود از مثال، نصب قانون و دستوری غیر از دستورات اسلام است. البته دستورات امرا و حاکمان نسبت نظام اجتماعی اشکالی ندارد مانند انچه در باره هدایتِ رانندگان و علامت هایی که در راه ها نصب می شود. این به مانند انچه که در بحث تمثال دانستید است ، یعنی تمثال اگر بت باشد و برای پرستیدن غیر خدا، حرام است و اگر برای سایر مصالح غیر این باشد، مثل نقاشی خانه ها، این مکروه است چرا که برای زینت و فخرفروشی است که از حب دنیا و برتری جویی سرچشمه می گیرد. «تلک دار الاخرة نجعلها للذین لایریدون فی الارض علوّا و لا فسادا و العاقبة للمتقین»

ص: 282

روایت2.

محاسن: امام صادق از پدرانش علیهم السلام روایت کرده که امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: پیامبر صلی الله علیه و آله مرا به مدینه فرستاد و دستور داد: مجسمه ای نباشد مگر آنکه آن را از بین ببر، قبری نباشد مگر آنکه مساوی کن، و سگی نباشد مگر آنکه آن را بکش.(1)

روایت3.

محاسن: امام صادق از پدرانش علیهم السلام روایت کرده که امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: رسول خدا صلی الله علیه و آله مرا برای تخریب قبر ها و شکستن مجسمه ها فرستاد.(2)

روایت4.

محاسن: امام صادق علیه السلام نقل کرده اند که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: جبرئیل نزد من آمد و گفت: ای محمد، پروردگار تو از تصویر و مجسمه ها نهی کرده است.(3)

ص: 287


1- . همان : 613 ، و منظور از آن شهر یمن است.
2- . همان : 614
3- . همان

ص: 283

روایت5.

محاسن: از امام صادق علیه السلام نقل کرده اند که فرمود: کسی که مجسمه ای بسازد، در روز قیامت تکلیف می شود که در آن روح بدمد.(1)

روایت6.

محاسن: از امام باقر علیه السلام نقل کرده اند که فرمود: «إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ» ؛ { بی گمان کسانی که خدا و پیامبر او را آزار می رسانند}(2)،

ایشان تصویر گرانند که در روز قیامت مکلف می شوند در تصاویرشان و مجسمه هایشان روح بدمند.(3)

روایت7.

محاسن: امام صادق علیه السلام فرمود: سه گروه در قیامت عذاب می شوند: کسی که در رؤیایش دروغ بگوید، مکلف می شود دو دانه جو را گره بزند در حالی که قادر بر ان نیست. و کسی که مجسمه درست می کند و تصویر می کشد، مکلف می شود در آن روح بدمد در حالی که نمی تواند. کسی که در جمعی نشسته و به حرف های آنها گوش می دهد در حالی که آنها از او بیزارند، در گوشهایش سرب می ریزند.(4)

روایت8.

محاسن: فرمود: بازی کردن با مجسمه ها، درست نیست.(5)

روایت9.

محاسن: از امام کاظم علیه السلام روایت شده که از پدرش علیه السلام در مورد مجسمه ها پرسید، فرمود: درست نیست با آنها بازی شود.(6)

روایت10.

محاسن: از امام صادق علیه السلام درباره آیه: «یَعْمَلُونَ لَهُ مَا یَشَاءُ مِن مَّحَارِیبَ وَتَمَاثِیلَ »(7)

روایت شده که فرمودند: به خدا قسم، مجسمه مردان و زنان نبوده و لکن درخت و امثال آن بوده است.(8)

ص: 288


1- . همان : 615
2- . احزاب / 57
3- . محاسن : 616
4- . همان
5- . همان : 618
6- . همان
7- . سبأ : 12
8- . محاسن : 618

ص: 284

روایت11.

محاسن: محمد بن مسلم گفت از امام صادق علیه السلام درباره مجسمه وتصویر درخت و خورشید و ماه پرسیدم، فرمود: اگر از حیوان نباشد اشکالی ندارد.(1)

روایت12.

محاسن: امام باقر علیه السلام فرمود: مجسمه و تصویر درخت اشکالی ندارد.(2)

روایت13.

محاسن: فرمود: نماز و نگاه کردن به تصاویر اگر یک چشم داشته باشد، اشکالی ندارد.(3)

روایت14.

محاسن: از امام کاظم علیه السلام از اتاقی که در آن مجسمه ماهی یا پرنده و امثال اینها می باشد و اهل خانه با انها بازی می کنند، آیا نماز در آن صحیح است؟ فرمود: نه، تا آنکه سرش را بکنند و خرابش کنند، البته اگر نمازی خوانده شد، اعاده ان بر او نیست.(4)

روایت15.

مکارم الاخلاق: از امام باقر علیه السلام نقل شده فرمود: اشکالی ندارد که مجسمه ها و تصاویر در خانه ها باشد در صورتی که چهره ان را تغییر داده باشند.(5)

ابو بصیر گوید به امام صادق علیه السلام عرض کردم: ما بالش هایی داریم که در آنها تصویرهایی است و آنها را زیر سر خود قرار می دهیم، فرمود: انچه که پهن می شود و زیر سر نهاده و گام بر ان زده می شود ، اشکالی ندارد، تنها آنچه از آنها بر دیوار و تخت ها نصب شود مکروه است.(6)

ص: 289


1- . همان : 619
2- . همان
3- . همان : 620
4- . همان
5- . مکارم الاخلاق : 153
6- . همان

الأخبار

«1»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ ابْنِ نُبَاتَةَ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: مَنْ جَدَّدَ قَبْراً أَوْ مَثَّلَ مِثَالًا فَقَدْ خَرَجَ مِنَ الْإِسْلَامِ (1).

ص: 285


1- 1. المحاسن ص 612، و سیأتی فی ج 82 باب الدفن و آدابه و أحکامه بیان للحدیث یبین معنی قوله علیه السلام:« من جدد قبرا» و الاختلاف فی تصحیح الکلمة« حدد» من التحدید، و« جدث» من الجدث، و« خدد» من الخد و التخدید، و أما معنی قوله علیه السلام:« من مثل مثالا» فهو تمثیل المثال لآلهة المشرکین، و هو الصنم کما عرفت. و روی الصدوق فی المعانی: 181، عن ماجیلویه عن عمه عن البرقی عن النهیکی رفعه الی أبی عبد اللّه علیه السلام أنّه قال: من مثل مثالا أو اقتنی کلبا فقد خرج من الإسلام، فقیل له: هلک إذا کثیر من الناس، فقال: لیس حیث ذهبتم، انما عنیت بقولی« من مثل مثالا» من نصب دینا غیر دین اللّه، و دعا الناس إلیها، و بقولی:« من اقتنی کلبا»: مبغضا لنا أهل البیت، اقتناه فأطعمه و سقاه، من فعل ذلک فقد خرج من الإسلام. أقول المثال هو الشی ء للمنتصب لیعمل شبهه. فقد یکون جسدا فهو مثال و العمل. تمثیل و المعتمل علیه تمثال، و قد یکون أمرا و دستورا کأوامر السلاطین و الحکام یکتبونه فی لوح أو ورق أو غیر ذلک و ینصبونه لیعمل المأمورین علی نحوه فالامریة مثال و العمل علی طبقه امتثال. و المعنی الثانی هو الذی سبق الی ذهن الرجل حیث قال علیه السلام« من مثل مثالا» و لم یقل« من مثل تمثالا» کما سیأتی تحت الرقم 5، و لذلک قال: هلک إذا کثیر من الناس» فان کثیرا من الناس لیسوا یقتنون کلبا، و انما ینطبق علیهم قوله:« من مثل مثالا» بمعنی امتثال دساتیر الامراء و الحکام، فقال علیه السلام انما عنی من المثال نصب قانون و دستور غیر قانون الإسلام و دستوره، و أمّا دساتیر الامراء و الحکام و فرامینهم بالنسبة الی أمر النظام الاجتماعی فلا بأس به، کما فی أمر هدایة السائقین و نصب العلامات فی الطرق و غیر ذلک. و هذا مثل ما عرفت فی التمثال أنّه إذا کان صنما یعبد من دون اللّه، فهو حرام و ان کان لغیر ذلک من المصالح کتزویق البیوت فهو مکروه لانه زینة و تفاخر و تکاثر فی الأموال ینشأ من حبّ الدنیا و العلو، تلک الدار الآخرة نجعلها للذین لا یریدون فی الأرض علوا و لا فسادا و العاقبة للمتقین.

باب صد و هشتم: شعر و سایر تفریحات و سرگرمی ها

آیات

- «وَالشُّعَرَاء یَتَّبِعُهُمُ الْغَاوُونَ*أَلَمْ تَرَ أَنَّهُمْ فِی کُلِّ وَادٍ یَهِیمُونَ*وَأَنَّهُمْ یَقُولُونَ مَا لَا یَفْعَلُونَ*إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَذَکَرُوا اللَّهَ کَثِیرًا وَانتَصَرُوا مِن بَعْدِ مَا ظُلِمُوا»

- {و شاعران را گمراهان پیروی می کنند*آیا ندیده ای که آنان در هر وادیی سرگردانند*و آنانند که چیزهایی می گویند که انجام نمی دهند*مگر کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده و خدا را بسیار به یاد آورده و پس از آنکه مورد ستم قرار گرفته اند یاری خواسته اند}(1)

- «وَمَا عَلَّمْنَاهُ الشِّعْرَ وَمَا یَنبَغِی لَهُ»

- {و [ما] به او شعر نیاموختیم و در خور وی نیست}(2)

روایات

روایت1.

خصال: امام صادق علیه السلام فرمود: چهار چیز چهره را روشن می کند: نگاه کردن به صورت نیکو، نگاه کردن به آب جاری، نگاه کردن به سبزه زار، سرمه کشیدن هنگام خواب.(3)

روایت2.

عیون اخبار الرضا: امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: عطر افسون می کند، عسل افسون می کند، سواری کردن و نگاه به سبزه زار نیز افسون می کند.(4)

ص: 290


1- . شعراء / 224- 227
2- . یس / 69
3- . خصال 1 : 113
4- . عیون اخبار الرضا 2 : 40 : نشره عبارت است از انجه که موجب برطرف شدن ناراحتی عصبی و نشاط یافتن اعصاب می شود وگاه بر عوذات و رقیه ها که دیوانه و بیمار با انها درمان می گردد اطلاق می شود. و شاید مراد از ان چیزی باشد که موجب هیجان جنسی و برخاستن الت تناسلی مرد می شود.

الأخبار

«1»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ ابْنِ نُبَاتَةَ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: مَنْ جَدَّدَ قَبْراً أَوْ مَثَّلَ مِثَالًا فَقَدْ خَرَجَ مِنَ الْإِسْلَامِ (1).

ص: 286


1- 1. المحاسن ص 612، و سیأتی فی ج 82 باب الدفن و آدابه و أحکامه بیان للحدیث یبین معنی قوله علیه السلام:« من جدد قبرا» و الاختلاف فی تصحیح الکلمة« حدد» من التحدید، و« جدث» من الجدث، و« خدد» من الخد و التخدید، و أما معنی قوله علیه السلام:« من مثل مثالا» فهو تمثیل المثال لآلهة المشرکین، و هو الصنم کما عرفت. و روی الصدوق فی المعانی: 181، عن ماجیلویه عن عمه عن البرقی عن النهیکی رفعه الی أبی عبد اللّه علیه السلام أنّه قال: من مثل مثالا أو اقتنی کلبا فقد خرج من الإسلام، فقیل له: هلک إذا کثیر من الناس، فقال: لیس حیث ذهبتم، انما عنیت بقولی« من مثل مثالا» من نصب دینا غیر دین اللّه، و دعا الناس إلیها، و بقولی:« من اقتنی کلبا»: مبغضا لنا أهل البیت، اقتناه فأطعمه و سقاه، من فعل ذلک فقد خرج من الإسلام. أقول المثال هو الشی ء للمنتصب لیعمل شبهه. فقد یکون جسدا فهو مثال و العمل. تمثیل و المعتمل علیه تمثال، و قد یکون أمرا و دستورا کأوامر السلاطین و الحکام یکتبونه فی لوح أو ورق أو غیر ذلک و ینصبونه لیعمل المأمورین علی نحوه فالامریة مثال و العمل علی طبقه امتثال. و المعنی الثانی هو الذی سبق الی ذهن الرجل حیث قال علیه السلام« من مثل مثالا» و لم یقل« من مثل تمثالا» کما سیأتی تحت الرقم 5، و لذلک قال: هلک إذا کثیر من الناس» فان کثیرا من الناس لیسوا یقتنون کلبا، و انما ینطبق علیهم قوله:« من مثل مثالا» بمعنی امتثال دساتیر الامراء و الحکام، فقال علیه السلام انما عنی من المثال نصب قانون و دستور غیر قانون الإسلام و دستوره، و أمّا دساتیر الامراء و الحکام و فرامینهم بالنسبة الی أمر النظام الاجتماعی فلا بأس به، کما فی أمر هدایة السائقین و نصب العلامات فی الطرق و غیر ذلک. و هذا مثل ما عرفت فی التمثال أنّه إذا کان صنما یعبد من دون اللّه، فهو حرام و ان کان لغیر ذلک من المصالح کتزویق البیوت فهو مکروه لانه زینة و تفاخر و تکاثر فی الأموال ینشأ من حبّ الدنیا و العلو، تلک الدار الآخرة نجعلها للذین لا یریدون فی الأرض علوا و لا فسادا و العاقبة للمتقین.

روایت3.

خصال: از نوف نقل شده که امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: ای نوف، مالیات بگیر، شاعر، پلیس، رئیس قوم و تنبور نواز و طبل نواز مباش. نبی خدا شبی به آسمان نگاه کرد و فرمود: الان زمانی است که دعاها رد نمی شود مگر دعای رئیس قوم و شاعر و پلیس، تنبور و طبل نواز.(1)

روایت4.

عیون اخبار الرضا(2)، خصال: مردی اهل شام از امیرالمؤمنین علیه السلام در باره اوّلین کسی که شعر گفت سؤال نمود، حضرت فرمود: آدم، پرسید: شعرش چه بود؟ حضرت فرمود: وقتی از آسمان به زمین آورده شد و خاک و وسعت و هوای آن را دید و قابیل، هابیل را کشت، آدم گفت:

[این] سرزمین (یا شهرها) و اهالی آن تغییر کرده، چهره زمین سیاه و زشت است.

هر چیز که رنگ و طعمی داشته تغییر کرده، و شادابی آن چهره نمکین کم شده است.

ابلیس در جواب گفت:

از این سرزمین (و یا شهرها) و ساکنین آن دور شو، چه اینکه توسّط من، آن فضای وسیع بهشت، بر تو تنگ امده بود.

تو و همسرت در زمینی هموار می زیستید و قلبت از آزار دنیا در راحتی بود.

ولی از مکر و حیله من جدا نشدی تا آنکه آن بهای ارزنده از دستت رفت.

پس اگر از خداوند جبّار، رحمتی شامل تو نمی شد تو اکنون از بهشت این چنین به جز باد بهره ای نداشتی.(3)

روایت5.

امالی: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودبعض شعرها حکمت و بعض بیان ها جادو است .(4)

ص: 291


1- . خصال 1 : 164
2- . عیون اخبار الرضا 2 : 242 و 243
3- . خصال 2 : 281
4- . امالی صدوق : 368
«2»

سن، [المحاسن] عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: بَعَثَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَی الْمَدِینَةِ فَقَالَ لَا تَدَعْ صُورَةً إِلَّا مَحَوْتَهَا وَ لَا قَبْراً إِلَّا سَوَّیْتَهُ وَ لَا کَلْباً إِلَّا قَتَلْتَهُ (1).

«3»

سن، [المحاسن] عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام قَالَ: أَرْسَلَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی هَدْمِ الْقُبُورِ وَ کَسْرِ الصُّوَرِ(2).

«4»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ

ص: 287


1- 1. المحاسن ص 613، و المراد بالمدینة: الیمن.
2- 2. المحاسن ص 614.

روایت6.

محاسن: از امام صادق علیه السلام نقل شد که فرمود: رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: توشه مسافر حداء (آواز) و شعری است که سخنان زشت و ناروا در آن نباشد.(1)

روایت7.

محاسن: راوی گوید بر امام صادق علیه السلام که در منزل برادرش عبدالله بن محمد بود، وارد شدم، عرض کردم: فدایت شوم، برای چه به این خانه آمده اید؟ فرمود: از باب تفریح.(2)

روایت8.

محاسن: امام رضا علیه السلام فرمود: سه چیز چشم را جلا می دهد: نگاه به سبزه، نگاه به آب جاری و نگاه به صورت نیکو.(3)

روایت9.

عیون اخبار الرضا: امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس درباره ما یک بیت شعر بسراید، خداوند در بهشت برای او خانه ای بنا کند.(4)

روایت10.

عیون اخبار الرضا: از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: کسی درباره ما بیت شعری نسراید مگر آنکه روح القدس او را تأیید نماید.(5)

روایت11.

عیون اخبار الرضا: راوی گوید از امام رضا علیه السلام شنیدم که می فرماید: مؤمن شعری در مدح ما نمی سراید الا اینکه خدا در بهشت شهری برایش بنا می کند که هفت برابر از دنیا وسیع تر است، در آن همه فرشتگان و پیامبران مرسل به زیارتش می روند.(6)

ص: 292


1- . محاسن : 358
2- همان : 622
3- . همان
4- . عیون اخبار الرضا 1 : 7
5- . همان
6- . همان

أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَتَانِی جَبْرَئِیلُ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ رَبَّکَ یَنْهَی عَنِ التَّمَاثِیلِ (1).

«5»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ مَثَّلَ تَمَاثِیلَ یُکَلَّفُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَنْ یَنْفُخَ فِیهَا الرُّوحَ (2).

«6»

سن، [المحاسن] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنْ سَعْدِ بْنِ ظَرِیفٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ (3) هُمُ الْمُصَوِّرُونَ یُکَلَّفُونَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَنْ یَنْفُخُوا فِیهَا الرُّوحَ (4).

«7»

سن، [المحاسن] عَنْ مُحَسِّنِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُنْذِرِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: ثَلَاثٌ مُعَذَّبُونَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ رَجُلٌ کَذَبَ فِی رُؤْیَاهُ یُکَلَّفُ أَنْ یَعْقِدَ بَیْنَ شَعِیرَتَیْنِ وَ لَیْسَ بِعَاقِدٍ بَیْنَهُمَا وَ رَجُلٌ صَوَّرَ تَمَاثِیلَ یُکَلَّفُ أَنْ یَنْفُخَ فِیهَا وَ لَیْسَ بِنَافِخٍ وَ الْمُسْتَمِعُ بَیْنَ قَوْمٍ وَ هُمْ لَهُ کَارِهُونَ یُصَبُّ فِی أُذُنَیْهِ الْآنُکُ وَ هُوَ الْأُسْرُبُ (5).

«8»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ مُثَنًّی رَفَعَهُ قَالَ: التَّمَاثِیلُ لَا یَصْلُحُ أَنْ یُلْعَبَ بِهَا(6).

«9»

سن، [المحاسن] عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی علیه السلام: أَنَّهُ سَأَلَ أَبَاهُ علیه السلام عَنِ التَّمَاثِیلِ فَقَالَ لَا یَصْلُحُ أَنْ یُلْعَبَ بِهَا(7).

«10»

سن، [المحاسن] عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبَانٍ عَنْ أَبِی الْعَبَّاسِ عَنْ أَبِی

ص: 288


1- 1. المحاسن ص 614.
2- 2. المحاسن ص 615.
3- 3. الأحزاب: 57.
4- 4. المحاسن ص 616.
5- 5. المحاسن ص 616.
6- 6. المحاسن ص 618.
7- 7. المحاسن ص 618.

روایت12.

سرائر: راوی گوید نزد امام صادق علیه السلام بودم که ابن خربوذ شاعر هم بود و شعری برایم سرود. امام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: اگر دل انسان از چرک پر باشد بهتر از آن است که از شعر پر باشد. ابن خربوذ گفت: یعنی کسی که شعر می گوید چنین است، فرمود: وای بر تو، رسول خدا چنین فرموده است.(1)

رجال کشی: مانند این روایت را نقل کرده است.(2)

روایت13.

خصال: امام صادق از پدرانش علیهم السلام نقل کرد که فرمود: به شش گروه نباید سلام داد: یهودی، نصرانی، مجوسی، کسی که مشغول قضای حاجت است و کسی که بر

ص: 293


1- . سرائر : 483
2- . رجال کشی : 84 ، سید رضی در مجازات نبویه : 69 با همین عبارت آورده است: فرمود: اگر دل شما از چرک پر باشد تا موجب فساد مزاج شود بهتر است از آنکه از شعر پر باشد. در این سخن مجازگویی است: مراد از این روایت، نهی از این است که حفظ شعر بر قلب انسان غلبه پیدا کند و او را از حفظ قرآن و علوم دینی باز دارد به گونه ای که ذهن و دل او را فرا بگیرد؛ حضرت قلب را به ظرفی که از یکی از مایعات سرشار شود تشبیه کرده است، که در آن غیر اینها هیچ مشرب و مذهبی نباشد. بعضی گفته اند: این روایت درباره اشعاری است که پیامبر صلی الله علیه و آله به ان هجو شده است. صحیح آن است که روایت در باره هر شعری است که بر قلب غلبه پیدا کند، زیرا نهی متعلق می شود به کم و زیاد از اشعار هجو پیامبر که بر دل و جان غالب و چیره می شود. حضرت می فرماید: «حتی یرویه» یعنی تا آن که مزاج را فاسد و نابود گرداند. می گویند: وراه الداء زمانی که بیماری موجب فساد مزاج شود، می گویم: شاید با تشدید واو باشد و از ترویه بیاید، آن وقت معنای آن می شود: دل شخص از شعر پر می شود به گونه ای که او را سیراب می کند، همانگونه که شخصی که تشنه است بعد از آنکه سیراب شد دیگر نمی تواند آب بنوشد.

عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ یَعْمَلُونَ لَهُ ما یَشاءُ مِنْ مَحارِیبَ وَ تَماثِیلَ (1) فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا هِیَ تَمَاثِیلَ الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ وَ لَکِنِ الشَّجَرُ وَ شِبْهُهُ (2).

«11»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ حَرِیزِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ تَمَاثِیلِ الشَّجَرِ وَ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ فَقَالَ لَا بَأْسَ مَا لَمْ یَکُنْ شَیْئاً مِنَ الْحَیَوَانِ (3).

«12»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: لَا بَأْسَ بِتَمَاثِیلِ الشَّجَرِ(4).

«13»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَمَّنْ رَفَعَهُ قَالَ: لَا بَأْسَ بِالصَّلَاةِ وَ التَّصَاوِیرُ تَنْظُرُ إِلَیْهِ إِذَا کَانَتْ بِعَیْنٍ وَاحِدَةٍ(5).

«14»

سن، [المحاسن] عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْبَیْتِ فِیهِ صُورَةُ سَمَکَةٍ أَوْ طَیْرٍ أَوْ شِبْهِهَا یَعْبَثُ بِهِ أَهْلُ الْبَیْتِ هَلْ تَصْلُحُ الصَّلَاةُ فِیهِ فَقَالَ لَا حَتَّی یُقْطَعَ رَأْسُهُ مِنْهُ وَ یُفْسَدَ وَ إِنْ کَانَ قَدْ صَلَّی فَلَیْسَتْ عَلَیْهِ إِعَادَةٌ(6).

«15»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: لَا بَأْسَ أَنْ تَکُونَ التَّمَاثِیلُ فِی الْبُیُوتِ إِذَا غُیِّرَتِ الصُّورَةُ(7).

عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّمَا یُبْسَطُ عِنْدَنَا الْوَسَائِدُ فِیهَا التَّمَاثِیلُ وَ نَفْرُشُهَا قَالَ لَا بَأْسَ بِمَا یُبْسَطُ مِنْهَا وَ یُفْتَرَشُ وَ یُوطَأُ إِنَّمَا یُکْرَهُ مِنْهَا مَا نُصِبَ عَلَی الْحَائِطِ وَ السَّرِیرِ(8).

ص: 289


1- 1. السبأ: 12.
2- 2. المحاسن ص 618.
3- 3. المحاسن ص 619.
4- 4. المحاسن ص 619.
5- 5. المحاسن ص 620.
6- 6. المحاسن ص 620.
7- 7. مکارم الأخلاق ص 153.
8- 8. مکارم الأخلاق ص 153.

سفره شراب نشسته و بر شاعری که به زنان پاکدامن نسبت زنا می دهد و کسانی که با دشنام دادن به مادران یک دیگر، شوخی و شادی می کنند.(1)

روایت14.

خصال: اصبغ بن نباته می گوید: از علی علیه السلام شنیدم که فرمود: شش گروه را نباید سلام داد که عبارتند از: یهود و نصاری و بازی کنندگان با نرد و شطرنج و شرابخواران و نوازندگان تار و تنبور و لذت برندگان از دشنام دادن به مادران و شاعران.(2)

روایت15.

رجال کشی: ابن مصعب عبدی گفت: امام صادق علیه السلام فرمود: شعری بگو تا زنان به آن نوحه کنند.(3)

روایت16.

رجال کشی: سماعة گفت: امام صادق علیه السلام فرمود: ای گروه شیعه، به فرزندانتان شعر عبدی را یاد دهید، زیرا او بر دین خداست.(4)

روایت17.

کفایة الاثر:

ص: 294


1- . خصال 1 : 158
2- . همان : 160 و مانند آن در سرائر : 490 آمده است.
3- . رجال کشی : 343
4- . همان

باب 108 الشعر و سائر التنزهات و اللذات

الآیات

الشعراء: وَ الشُّعَراءُ یَتَّبِعُهُمُ الْغاوُونَ أَ لَمْ تَرَ أَنَّهُمْ فِی کُلِّ وادٍ یَهِیمُونَ وَ أَنَّهُمْ یَقُولُونَ ما لا یَفْعَلُونَ إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ ذَکَرُوا اللَّهَ کَثِیراً وَ انْتَصَرُوا مِنْ بَعْدِ ما ظُلِمُوا(1)

یس: وَ ما عَلَّمْناهُ الشِّعْرَ وَ ما یَنْبَغِی لَهُ (2).

الأخبار

«1»

ل، [الخصال] عَنِ الْعَطَّارِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ حَمْدَانَ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْأَدَمِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْلَمَةَ عَنْ زِیَادِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَرْبَعٌ یُضِئْنَ الْوَجْهَ النَّظَرُ إِلَی الْوَجْهِ الْحَسَنِ وَ النَّظَرُ إِلَی الْمَاءِ الْجَارِی وَ النَّظَرُ إِلَی الْخُضْرَةِ وَ الْکُحْلُ عِنْدَ النَّوْمِ (3).

«2»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: الطِّیبُ نُشْرَةٌ وَ الْعَسَلُ نُشْرَةٌ وَ الرُّکُوبُ نُشْرَةٌ وَ النَّظَرُ إِلَی الْخُضْرَةِ نُشْرَةٌ(4).

ص: 290


1- 1. الشعراء: 224- 227.
2- 2. یس: 69.
3- 3. الخصال ج 1 ص 113.
4- 4. العیون ج 2 ص 40؛ و النشرة ما یوجب انبساط الأعصاب بعد ما أصابها علة و قد یطلق علی العوذات و الرقی یعالج بها المجنون و المریض؛ و لعلّ المراد هنا ما یوجب انتشار الذکر و إنعاظه یقال: انشر الرجل: أخرج المذی؛ و هو ما یخرج قبل النطفة کما عن اللسان، و انتشر الرجل: أنعظ؛ و ذکره قام. کما عن اللسان و الاساس.

ابن کمیت از پدرش نقل کرد که بر آقایم امام باقر علیه السلام وارد شدم، عرض کردم: ای پسر رسول خدا، من برای شما ابیاتی گفته ام آیا اجازه می دهید بخوانم؟ فرمود: الان ایام البیض است. عرض کردم: ویژه شماست، فرمود: هان، بخوان، گفتم:

دنیا و روزگار مرا به خنده و گریه می اندازد، این دنیا چقدر رنگارنگ است.(1)

می گویم

تمام این روایت در باب متون ائمه علیهم السلام آمده است.(2)

ص: 295


1- . کفایة الاثر فی النص علی الائمه الاثنی عشر : 33
2- . ر.ک 36 : 390
«3»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنِ الرَّبِیعِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُسْلِیِّ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی عَنْ نَوْفٍ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: یَا نَوْفُ إِیَّاکَ أَنْ تَکُونَ عَشَّاراً أَوْ شَاعِراً أَوْ شُرْطِیّاً أَوْ عَرِیفاً أَوْ صَاحِبَ عَرْطَبَةٍ وَ هِیَ الطُّنْبُورُ أَوْ صَاحِبَ کُوبَةٍ وَ هُوَ الطَّبْلُ فَإِنَّ نَبِیَّ اللَّهِ خَرَجَ ذَاتَ لَیْلَةٍ فَنَظَرَ إِلَی السَّمَاءِ فَقَالَ إِنَّهَا السَّاعَةُ الَّتِی لَا یُرَدُّ فِیهَا دَعْوَةٌ إِلَّا دَعْوَةُ عَرِیفٍ أَوْ دَعْوَةُ شَاعِرٍ أَوْ شُرْطِیٍّ أَوْ صَاحِبِ عَرْطَبَةٍ أَوْ صَاحِبِ کُوبَةٍ(1).

«4»

ن (2)،[عیون أخبار الرضا علیه السلام] ل، [الخصال]: سَأَلَ الشَّامِیُّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَنْ أَوَّلِ مَنْ قَالَ الشِّعْرَ فَقَالَ آدَمُ علیه السلام فَقَالَ وَ مَا کَانَ شِعْرُهُ قَالَ لَمَّا أُنْزِلَ عَلَی الْأَرْضِ مِنَ السَّمَاءِ فَرَأَی تُرْبَتَهَا وَ سِعَتَهَا وَ هَوَاهَا وَ قَتَلَ قَابِیلُ هَابِیلَ فَقَالَ آدَمُ علیه السلام:

تَغَیَّرَتِ الْبِلَادُ وَ مَنْ عَلَیْهَا***فَوَجْهُ الْأَرْضِ مُغْبَرٌّ قَبِیحٌ

تَغَیَّرَ کُلُّ ذِی لَوْنٍ وَ طَعْمٍ***وَ قَلَّ بَشَاشَةُ الْوَجْهِ الْمَلِیحِ

فَأَجَابَهُ إِبْلِیسُ

تَنَحَّ عَنِ الْبِلَادِ وَ سَاکِنِیهَا***فَبِی بِالْخُلْدِ ضَاقَ بِکَ الْفَسِیحُ (3)

وَ کُنْتَ بِهَا وَ زَوْجُکَ فِی قَرَارٍ***وَ قَلْبُکَ مِنْ أَذَی الدُّنْیَا مُرِیحٌ

فَلَمْ تَنْفَکَّ مِنْ کَیْدِی وَ مَکْرِی***إِلَی أَنْ فَاتَکَ الثَّمَنُ الرَّبِیحُ

فَلَوْ لَا رَحْمَةُ الْجَبَّارِ أَضْحَتْ***بِکَفِّکَ مِنْ جِنَانِ الْخُلْدِ رِیحٌ (4)

«5»

لی، [الأمالی] للصدوق عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ النَّحْوِیِّ عَنْ شُعَیْبِ بْنِ وَاقِدٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ الصَّلْتِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ زُهَیْرٍ قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: إِنَّ مِنَ الشِّعْرِ لَحُکْماً وَ إِنَّ مِنَ الْبَیَانِ

ص: 291


1- 1. الخصال ج 1 ص 164.
2- 2. عیون الأخبار ج 2 ص 242- 243.
3- 3. فی العلل: ففی الفردوس ضاق بک الفسیح.
4- 4. علل الشرائع ج 2 ص 281.

ابواب زندگی و تجملات

باب 109 : تجملات، ابراز داشتن نعمت، پوشیدن لباسهای فاخر و پاکیزه، نظافت توسط خدمت کاران، و آنچه خداوند بر ان مؤمن را حساب نمی کشد، راحتی آسودگی زندگی و نیز آنچه در مورد لباس نرم و خشن آمده است

آیات

- «یَا بَنِی آدَمَ قَدْ أَنزَلْنَا عَلَیْکُمْ لِبَاسًا یُوَارِی سَوْءَاتِکُمْ وَرِیشًا وَلِبَاسُ التَّقْوَیَ ذَلِکَ خَیْرٌ»

- {ای فرزندان آدم در حقیقت ما برای شما لباسی فرو فرستادیم که عورتهای شما را پوشیده می دارد و [برای شما] زینتی است و[لی] بهترین جامه [لباس] تقوا است }(1) .

ص: 296


1- . اعراف / 26 آیه تعلق دارد به ماقبلش در آیه 22: «فَلَمَّا ذَاقَا الشَّجَرَةَ بَدَتْ لَهُمَا سَوْءَاتُهُمَا وَطَفِقَا یَخْصِفَانِ عَلَیْهِمَا مِن وَرَقِ الْجَنَّةِ» {پس چون آن دو از [میوه] آن درخت [ممنوع] چشیدند برهنگی هایشان بر آنان آشکار شد و به چسبانیدن برگ[های درختان] بهشت بر خود آغاز کردند} تا جایی که مس فرماید: «اهْبِطُواْ بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ وَلَکُمْ فِی الأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَمَتَاعٌ إِلَی حِینٍ*قَالَ فِیهَا تَحْیَوْنَ وَفِیهَا تَمُوتُونَ وَمِنْهَا تُخْرَجُونَ*یَا بَنِی آدَمَ قَدْ أَنزَلْنَا عَلَیْکُمْ لِبَاسًا یُوَارِی سَوْءَاتِکُمْ وَرِیشًا وَلِبَاسُ التَّقْوَیَ ذَلِکَ خَیْرٌ ذَلِکَ مِنْ آیَاتِ اللّهِ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُونَ*یَا بَنِی آدَمَ لاَ یَفْتِنَنَّکُمُ الشَّیْطَانُ کَمَا أَخْرَجَ أَبَوَیْکُم مِّنَ الْجَنَّةِ یَنزِعُ عَنْهُمَا لِبَاسَهُمَا لِیُرِیَهُمَا سَوْءَاتِهِمَا إِنَّهُ یَرَاکُمْ هُوَ وَقَبِیلُهُ مِنْ حَیْثُ لاَ تَرَوْنَهُمْ إِنَّا جَعَلْنَا الشَّیَاطِینَ أَوْلِیَاء لِلَّذِینَ لاَ یُؤْمِنُونَ*وَإِذَا فَعَلُواْ فَاحِشَةً قَالُواْ وَجَدْنَا عَلَیْهَا آبَاءنَا وَاللّهُ أَمَرَنَا بِهَا قُلْ إِنَّ اللّهَ لاَ یَأْمُرُ بِالْفَحْشَاء أَتَقُولُونَ عَلَی اللّهِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ» {فرود آیید که بعضی از شما دشمن بعضی [دیگر]ید و برای شما در زمین تا هنگامی [معین] قرارگاه و برخورداری است*فرمود در آن زندگی می کنید و در آن می میرید و از آن برانگیخته خواهید شد*ای فرزندان آدم در حقیقت ما برای شما لباسی فرو فرستادیم که عورتهای شما را پوشیده می دارد و [برای شما] زینتی است و[لی] بهترین جامه [لباس] تقوا است این از نشانه های [قدرت] خداست باشد که متذکر شوند*ای فرزندان آدم زنهار تا شیطان شما را به فتنه نیندازد چنانکه پدر و مادر شما را از بهشت بیرون راند و لباسشان را از ایشان برکند تا عورتهایشان را بر آنان نمایان کند در حقیقت او و قبیله اش شما را از آنجا که آنها را نمی بینید می بینند ما شیاطین را دوستان کسانی قرار دادیم که ایمان نمی آورند*و چون کار زشتی کنند می گویند پدران خود را بر آن یافتیم و خدا ما را بدان فرمان داده است بگو قطعا خدا به کار زشت فرمان نمی دهد آیا چیزی را که نمی دانید به خدا نسبت می دهید} این آیات اشاره دارد به اینکه کشف عورت برای مردم فحشا است. قریش بعد از آنکه زیر یوغ شیاطین قرار گرفتند دور خانه خدا برهنه طواف می کردند و میگفتند خدا ما را اینگونه به حج دعوت کرده است و ما را از طواف د رلباس های خودمان که در ان گناه کردیم نهی کرده است، بنابر این ما برای رضایت او ناچاریم عریان طواف کنیم. ای فرزندان آدم زنهار تا شیطان شما را به فتنه نیندازد با نمایان کردن عورت هایتان با وسوسه اش در ملأ عام، به این نحو که در آن بدعتی نیست و حرجی ندارد. این امر باعث غضب خدا می شود همانطور که موجب غضب خدا بر پدر و مادر شما شد، ان جا که فریب وسوسه هایش را خوردند و شیطان لباس را از تنشان بیرون کرد تا عورتشان را به انها نشان دهد.

لَسِحْراً الْخَبَرَ(1).

«6»

سن، [المحاسن] عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: زَادُ الْمُسَافِرِ الْحُداءُ وَ الشِّعْرُ مَا کَانَ مِنْهُ لَیْسَ فِیهِ جَفَاءٌ(2).

«7»

سن، [المحاسن] عَنْ صَفْوَانَ عَنْ عَمْرِو بْنِ حُرَیْثٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ هُوَ فِی مَنْزِلِ أَخِیهِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا حَوَّلَکَ إِلَی هَذَا الْمَنْزِلِ فَقَالَ طَلَبُ النُّزْهَةِ(3).

«8»

سن، [المحاسن] عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ: ثَلَاثَةٌ یَجْلُونَ الْبَصَرَ النَّظَرُ إِلَی الْخُضْرَةِ وَ النَّظَرُ إِلَی الْمَاءِ الْجَارِی وَ النَّظَرُ إِلَی الْوَجْهِ الْحَسَنِ (4).

«9»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] عَنْ أَحْمَدَ بْنِ زِیَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمْدَانِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ الْهَاشِمِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مَنْ قَالَ فِینَا بَیْتَ شِعْرٍ بَنَی اللَّهُ لَهُ بَیْتاً فِی الْجَنَّةِ(5).

«10»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] عَنِ الْوَرَّاقِ عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنِ النَّخَعِیِّ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَا قَالَ فِینَا قَائِلٌ بَیْتَ شِعْرٍ حَتَّی یُؤَیَّدَ بِرُوحِ الْقُدُسِ (6).

«11»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] عَنْ تَمِیمٍ الْقُرَشِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الْأَنْصَارِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا علیه السلام یَقُولُ: مَا قَالَ فِینَا مُؤْمِنٌ شِعْراً یَمْدَحُنَا بِهِ إِلَّا بَنَی اللَّهُ لَهُ مَدِینَةً فِی الْجَنَّةِ أَوْسَعَ مِنَ الدُّنْیَا سَبْعَ مَرَّاتٍ یَزُورُهُ فِیهَا کُلُّ مَلَکٍ مُقَرَّبٍ وَ کُلُّ نَبِیٍّ مُرْسَلٍ (7).

ص: 292


1- 1. أمالی الصدوق ص 368.
2- 2. المحاسن ص 358 و قد مر فی باب ما جوّز من الغناء ص 262 مع شرح.
3- 3. المحاسن: 622.
4- 4. المحاسن: 622.
5- 5. عیون الأخبار ج 1 ص 7.
6- 6. عیون الأخبار ج 1 ص 7.
7- 7. عیون الأخبار ج 1 ص 7.

- «قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللّهِ الَّتِیَ أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالْطَّیِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِی لِلَّذِینَ آمَنُواْ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا خَالِصَةً یَوْمَ الْقِیَامَةِ»

- {[ای پیامبر] بگو زیورهایی را که خدا برای بندگانش پدید آورده و [نیز ] روزیهای پاکیزه را چه کسی حرام گردانیده بگو این [نعمتها] در زندگی دنیا برای کسانی است که ایمان آورده اند و روز قیامت [نیز] خاص آنان می باشد}(1)

روایات

روایت1.

قرب الاسناد: امام صادق از پدرش علیهما السلام نقل می کند که فرمود: کسی که کفش می گیرد آن را نو نگه دارد، کسی که لباس می گیرد آن را تمییز نگه دارد، آنکه حیوانی می گیرد از آن خوب مراقبت کند، آنکه زن می گیرد احترامش کند زیرا زن برای شما لعبت است، حالا که او را دارید ضایعش نکنید، اگر مویی دارید آن را نیکو نگه دارید و هر کس مو نگه دارد و فرق برای ان باز نکند ،

ص: 297


1- . همان / 32 ادامه؟؟
«12»

سر(1)،[السرائر] عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ عِنْدَهُ ابْنُ خَرَّبُوذَ فَأَنْشَدَنِی شَیْئاً فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَأَنْ یَمْتَلِئَ جَوْفُ الرَّجُلِ قَیْحاً خَیْرٌ مِنْ أَنْ یَمْتَلِئَ شِعْراً فَقَالَ ابْنُ خَرَّبُوذَ إِنَّمَا یَعْنِی بِذَلِکَ مَنْ یَقُولُ الشِّعْرَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَیْلَکَ أَوْ وَیْحَکَ قَالَ ذَلِکَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله (2).

کش، [رجال الکشی] عن جعفر بن معروف عن محمد بن الحسین عن جعفر بن بشیر عن ابن بکیر: مثله (3).

«13»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ بُنَانِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ الْمُغِیرَةِ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: سِتَّةٌ لَا یُسَلَّمُ عَلَیْهِمْ الْیَهُودُ وَ الْمَجُوسُ وَ النَّصْرَانِیُّ وَ الرَّجُلُ عَلَی غَائِطِهِ وَ عَلَی

ص: 293


1- 1. سقط من الأصل رمز الکتاب أضفناه بقرینة السند.
2- 2. السرائر: 483.
3- 3. رجال الکشّیّ ص 184. و رواه السیّد الرضیّ فی المجازات النبویّة ص 69 و لفظه: و من ذلک قوله علیه السلام : لان یمتلئ جوف أحدکم قیحا حتّی یرویه خیر له من أن یمتلی شعرا: و فی هذا القول مجاز؛ لان المراد به النهی عن أن یکون حفظ الشعر غلب علی قلب الإنسان فیشغله عن حفظ القرآن و علوم الدین حتّی یکون احضر حواضره و أکثر خواطره؛ فشبهه علیه السلام بالاناء الذی یمتلئ بنوع من أنواع المائعات؛ فلا یکون لغیره فیه مشرب؛ و لا معه مذهب. و قال بعضهم: انما هذا فی الشعر الذی هجا به النبیّ صلّی اللّه علیه و آله خصوصا؛ و الصحیح أنه فی کل شعر استولی علی القلب استیلاء عموما لان النهی یتعلق بحفظ القلیل ممّا هجا ب النبیّ صلّی اللّه علیه و آله و کثیره یراعی فیه أن یکون غالبا علی القلب و طافحا علی اللب. و قوله علیه السلام :« حتی یرویه» معناه حتّی یفسده و یهیضه؛ یقولون ورأه الداء: اذا فعل ذلک به انتهی؛ أقول: و لعله بشد الواو من الترویة، و المعنی یمتلئ بطن الرجل شعرا بحیث یشبعه و یرویه کما یروی العطشان فلا یقدر أن یشرب بعد ذلک.

در روز قیامت خدا با چنگکی از آتش فرق برای ان می گذارد.(1)

روایت2.

قرب الاسناد: بزنطی از امام رضا علیه السلام نقل می کند که حضرت به من فرمود: درباره لباس خشن چه می گویی؟ عرض کردم: به من رسیده است که امام مجتبی علیه السلام آن را می پوشیده و امام صادق وقتی لباس نو می گرفت دستور می داد آن را در آب فرو برند. حضرت فرمود: بپوش و زیبا باش، امام سجاد علیه السلام لباس بلند پشمی از جنس خز می پوشید که آن را پانصد درهم خریده بود و ردای خزی که پنجاه دینار خریده بود. زمستان را با آن سر می کرد و وقتی زمستان تمام می شد ان را می فروخت و پولش را صدقه می داد، و این آیه را می خواند: «قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللّهِ الَّتِیَ أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالْطَّیِّبَاتِ مِنَ الرِّزْق».(2)

روایت3.

خصال: در حدیث چهار صد گانه، امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: هر کدام از شما برای برادر مسلمانتان که به دیدنتان اید زینت کنید، همان گونه که برای بیگانه ای که مایلید شما را در بهترین قیافه ببیند زینت می کنید.(3)

ص: 298


1- . قرب الاسناد : 34 چاپ سنگی
2- . همان : 157 چاپ سنگی
3- . خصال 2 : 156

مَوَائِدِ الْخَمْرِ وَ عَلَی الشَّاعِرِ الَّذِی یَقْذِفُ الْمُحْصَنَاتِ وَ عَلَی الْمُتَفَکِّهِینَ بِسَبِّ الْأُمَّهَاتِ (1).

«14»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنِ ابْنِ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: سِتَّةٌ لَا یَنْبَغِی أَنْ یُسَلَّمَ عَلَیْهِمْ الْیَهُودُ وَ النَّصَارَی وَ أَصْحَابُ النَّرْدِ وَ الشِّطْرَنْجِ وَ أَصْحَابُ الْخَمْرِ وَ الْبَرْبَطِ وَ الطُّنْبُورِ وَ الْمُتَفَکِّهُونَ بِسَبِّ الْأُمَّهَاتِ وَ الشُّعَرَاءُ(2).

«15»

کش، [رجال الکشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعُودٍ عَنْ حَمْدَانَ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ سُلَیْمَانَ الْمُسْتَرِقِّ عَنْ سُفْیَانَ بْنِ مُصْعَبٍ الْعَبْدِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: قُلْ شِعْراً تَنُوحُ بِهِ النِّسَاءَ(3).

«16»

کش، [رجال الکشی] عَنْ نَصْرِ بْنِ صَبَّاحٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَصْرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ أَبِی دَاوُدَ الْمُسْتَرِقِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: یَا مَعْشَرَ الشِّیعَةِ عَلِّمُوا أَوْلَادَکُمْ شِعْرَ الْعَبْدِیِّ فَإِنَّهُ عَلَی دِینِ اللَّهِ (4).

«17»

نص، [کفایة الأثر] عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ الشَّیْبَانِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ الْعَلَوِیِّ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ نَهِیکٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ

ص: 294


1- 1. الخصال ج 1 ص 158.
2- 2. الخصال ج 1 ص 160؛ و مثله فی السرائر ص 490.
3- 3. رجال الکشّیّ ص 343.
4- 4. المصدر نفسه ص 343؛ و بعده: قال أبو عمرو: فی أشعاره ما یدلّ علی أنه کان من الطیارة.

فرمود: خدا زیباست و زیبایی را دوست دارد، و دوست دارد آثار و جلوه نعمت هایش را در بنده اش ببیند.(1)

و نیز فرمود: بر شما باد به لباس های ضخیم، هر کس لباسش نرم و نازک شود دینش نرم و سست می شود.(2)

روایت4.

خصال: امام صادق علیه السلام از پدرانش، از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نقل می کند که فرمود: روغن مالیدن (به موها) ثروت را آشکار می کند و لباس زیبایی را آشکار می کند و اخلاق نیکو دشمنان را خوار می سازد.(3)

می گویم: در باب بوی خوش از امام صادق علیه السلام روایت شد که فرمود: سه چیز انسان را چاق می کند: زیاد حمام رفتن(4) استشمام بوی خوش و پوشیدن لباس نرم.(5) و در باب جوامع بدی ها آمده به حضرت گفته شد: آیا همه این خلق را از مردم می دانید؟ فرمود: از اینها بیانداز ترک کننده مسواک، تا جایی که می فرماید: نامرتب و ژولیده در غیر از مصیبت و ماتم.(6)

روایت5.

خصال:حلبی از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود: سه چیز است که خداوند مؤمن را بر آنها حساب نمی کشد: غذایی که می خورد و لباسی که می پوشد و همسر شایسته ای که او را یاری می کند و عفت او را نگه می دارد.(7)

روایت6.

خصال: امام صادق علیه السلام فرمود:

ص: 299


1- . همان : 157
2- . همان : 162
3- . همان 1 : 45 و 46
4- . در اصل زیاد گوشت خوردن بوده که اشتباه است.
5- . ر. ک 76 : 141 که از خصال 1 : 74 روایت شده است.
6- . ر.ک 72 : 190 که از خصال 2 : 39 روایت شده است.
7- . خصال 1 : 40

عَنِ الْوَرْدِ بْنِ کُمَیْتٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی سَیِّدِی أَبِی جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ علیه السلام فَقُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِنِّی قَدْ قُلْتُ فِیکُمْ أَبْیَاتاً أَ فَتَأْذَنُ لِی فِی إِنْشَادِهَا فَقَالَ إِنَّهَا أَیَّامُ الْبِیضِ قُلْتُ فَهُوَ فِیکُمْ خَاصَّةً قَالَ هَاتِ فَأَنْشَأْتُ أَقُولُ

أَضْحَکَنِی

الدَّهْرُ وَ أَبْکَانِی

وَ الدَّهْرُ ذُو

صَرْفٍ وَ أَلْوَانٍ (1)

أقول

تمامه فی أبواب النصوص علی الأئمة علیهم السلام (2).

ص: 295


1- 1. کفایة الاثر فی النصّ علی الأئمّة الاثنی عشر: 33.
2- 2. راجع ج 36 ص 390 من هذه الطبعة الحدیثة.

پنج خصلت است که هر کس یکی از آنها را نداشته باشد، زندگی او ناقص و عقل او زایل و دل او مشغول است: اول صحت بدن و دوم امنیت و سوم وسعت روزی و چهارمی دوست موافق. گفتم: دوست موافق کیست؟ فرمود: همسر شایسته و فرزند صالح و رفیق صالح و پنجمی که جامع همه این خصلت هاست، آسودگی است.(1)

روایت7.

عیون اخبار الرضا: روایت شده در تابستان فرش حضرت رضا علیه السّلام حصیر و بوریا بود و روی آن می نشست، و در زمستان روی نمد، و پیراهنی زبر و خشن می پوشید، مگر آنکه بخواهد پیش مردم آید که در آن وقت خود را برای مردم زینت می کرد.(2)

روایت8.

امالی طوسی: امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند زیبایی و آراستگی را دوست دارد، و نکبت و بد حالی را مکروه دارد . وقتی خداوند نعمتی را به بنده ای می دهد دوست دارد اثر آنرا ببیند. عرض شد چگونه؟ فرمود: لباسش را پاکیزه کند، بویش را خوش کند، خانه اش را نیکو کند، حیاط خانه اش را جارو کند، حتی روشن کردن چراغ قبل از غروب خورشید، فقر را از بین می برد و روزی را زیاد می کند.(3)

روایت9.

امالی طوسی: ابو قتاده گفت نزد امام صادق علیه السلام بودیم. صحبت از جوانمردی شد، حضرت فرمود: جوانمردی چیست؟ شاید گمان کنید که به فسق و فجور باشد، اما نه، جوانمردی سفره غذایی است که پهن می شود،و گیرنده ای که بذل کننده است،و گشاده رویی که پذیرفته است و عفتی اشکار است و آزاری که از مردم باز داشته است . ولی این لوطی گری ها فسق است.

سپس فرمود: مروت چیست؟ گفتند: نمی دانیم، فرمود: قسم به خدا، مروت آن است که مرد سفره اش را در کنار حیاط خانه اش پهن کند. جوانمردی دو گونه است: در سفر و در حضر؛

ص: 300


1- . همان : 137
2- . عیون اخبار الرضا 2 : 178
3- . امالی طوسی 1 : 281

أبواب الزی و التجمل

باب 109 التجمل و إظهار النعمة و لبس الثیاب الفاخرة و النظیفة و تنظیف الخدم و بیان ما لا یحاسب الله علیه المؤمن و الدعة و السعة فی الحال و ما جاء فی الثوب الخشن و الرقیق

الآیات

الأعراف: یا بَنِی آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنا عَلَیْکُمْ لِباساً یُوارِی سَوْآتِکُمْ وَ رِیشاً وَ لِباسُ التَّقْوی ذلِکَ خَیْرٌ(1)

ص: 296


1- 1. الأعراف: 26. و الآیة لها تعلق بما قبله، و هو قوله تعالی عزّ و جلّ: فی الآیة 23« فَلَمَّا ذاقَا الشَّجَرَةَ بَدَتْ لَهُما سَوْآتُهُما وَ طَفِقا یَخْصِفانِ عَلَیْهِما مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ» الی أن قال: « اهْبِطُوا بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ وَ لَکُمْ فِی الْأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَ مَتاعٌ إِلی حِینٍ * قالَ: فِیها تَحْیَوْنَ وَ فِیها تَمُوتُونَ وَ مِنْها تُخْرَجُونَ * یا بَنِی آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنا عَلَیْکُمْ لِباساً یُوارِی سَوْآتِکُمْ وَ رِیشاً وَ لِباسُ التَّقْوی ذلِکَ خَیْرٌ ذلِکَ مِنْ آیاتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُونَ* یا بَنِی آدَمَ لا یَفْتِنَنَّکُمُ الشَّیْطانُ کَما أَخْرَجَ أَبَوَیْکُمْ مِنَ الْجَنَّةِ یَنْزِعُ عَنْهُما لِباسَهُما لِیُرِیَهُما سَوْآتِهِما إِنَّهُ یَراکُمْ هُوَ وَ قَبِیلُهُ مِنْ حَیْثُ لا تَرَوْنَهُمْ إِنَّا جَعَلْنَا الشَّیاطِینَ أَوْلِیاءَ لِلَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ * وَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً. قالُوا وَجَدْنا عَلَیْها آباءَنا وَ اللَّهُ أَمَرَنا بِها قُلْ إِنَّ اللَّهَ لا یَأْمُرُ بِالْفَحْشاءِ أَ تَقُولُونَ عَلَی اللَّهِ ما لا تَعْلَمُونَ فالآیات تشیر الی أن کشف العورة بادیة للناس من الفاحشة، و قد کانت قریش بعد ما صاروا تحت ولایة الشیاطین یطوفون بالبیت عریانا و یقولون ان اللّه أمرنا بها حیث دعانا الی الحجّ، و نهانا عن الطواف فی ثیاب أنفسنا و قد عصیناه فیها، فلا بدّ من رضایته بالطواف عریانا. یا بنی آدم لا یفتننکم الشیطان بکشف سوآتکم فی الملا بوسوسته بأنّه لا بدع فیه و لا حرج، فانه یوجب سخط الرحمن کما أوجب سخطه علی أبویکم حیث افتتنا بوسوسته ینزع عنهما لباسهما لیریهما سوآتهما. فعدو اللّه دلاهما بغرور لیذوقا من الشجرة و هو یعرف أن ذوق الشجرة یوجب نزع لباسهما و کشف عورتهما. فلما ذاقا من الشجرة انکمش الصفاق الذی کان علی سوآتهما و انقطع کانقطاع المشیمة و بدت لهما سوآتهما، لکنهما عرفا بالهام من اللّه أن ذلک فاحشة فطفقا یخصفان علیهما من ورق الجنة فحینذاک حاکمهما ربهما و ناداهما أ لم أنهکما عن تلکما الشجرة و أقل لکما ان الشیطان لکما عدو مبین؟ قالا ربّنا ظلمنا أنفسنا و ان لم تغفر لنا و ترحمنا لنکونن من الخاسرین. لکن اللّه عزّ و جلّ أهبطهما من الجنة الی الأرض، لان العذر بعد المحاکمة غیر مقبول، و الحکم ثابت بالوضع و الطبع، لانهما بعد کشف سوآتهما لا یصلحان للحیاة فی الجنة. و هکذا أنتم یا معشر بنی آدم لا یفتننکم الشیطان بالغرور حتّی تفعلوا سائر الفواحش فیحکم علیکم بدخول النار و الحرمان من الجنة، کما حکم علی أبویکم بالخروج منها و کما لم ینفعه التوبة و الندم بعد حلول العذاب، لا ینفعکم التوبة و الندم حین ترون بأس اللّه عند الموت، و لا یوم القیامة حین تعرضون علی النار. یا بنی آدم کما طفق أبواکم یخصفان علیهما من ورق الجنة لیسترا سوآتها، یجب علیکم أن تستروا سوآتکم، لان کشفها فاحشة و قد عددنا و هیأنا لستر عوراتکم فأنزلنا علیکم لباسا یواری سوآتکم( و هو الازار، فان اللباس هو ما یشتمل به و یلبس و أمّا المخیط منها فهو قمیص و سربال و غیر ذلک) و ریشا( و هو الرداء تشبیها بریش الطیر یلتف علی جناحه کما یلتف الرداء علی الیدین، و الرداء أیضا ثوب غیر مخیط). فهذان الثوبان هما اللذان رضیتهما لکم و ألبستهما الأنبیاء و قبلت منکم زیارة بیتی فیهما و دعوتکم الی الوفادة عندی بعد لبسهما، و جعلتهما آخر لبسکم من لباس الدنیا حین تکفنون بهما، فهذان الثوبان جعلتهما لکم لاحفظکم من بعض الفاحشة التی هی کشف سوآتکم فی الملاء، و أمّا لباس التقوی؛ ذلک اللباس خیر من هذا اللباس فانه یحفظکم عن کل فاحشة تأمر بها الشیطان و یستر علیکم و عنکم الفواحش کلها ما ظهر و ما بطن، فالبسوا جلباب التقوی کما تلبسون الازار و الرداء و لا حول و لا قوة الا باللّه.

در حضر، تلاوت قرآن، رفتن به مساجد، رفتن دنبال کارهای دیگران، و احسان کردن به خدمتکار اینها از جمله چیز هایی است که دوست را خوشحال و دشمن را سرکوب می کند. و جوانمردی در سفر، توشه فراوان و خوب، بخشش به دیگرانی که با او هستند و کتمان کردن بر گروهی که با انان بوده پس از جدا شدن از انها.

سوگند به خدایی که محمد صلی الله علیه و آله را به حق برانگیخت، خداوند، بنده را به اندازه مروتش روزی می دهد، کمک و مساعدت به اندازه نیاز است، و صبر به اندازه شدت بلا و سختی بر مؤمن ، نازل می شود.(1)

امالی: با سند دیگری همین روایت را نقل کرده است.(2)

روایت10.

معانی الاخبار(3)، امالی: علی بن الحسین علیه السلام فرمود در این میان که روزی امیر مؤمنان با اصحابش نشسته بود و آنها را برای نبرد صف بندی میکرد پیرمردی از شام امد و درباره مسائلی سوال کرد، سپس رو به آن پیر مرد کرد فرمود: به راستی خدای عز و جل خلقی آفریده که از روی عنایت، دنیا را بر انان تنگ کرد و آن ها روی گردان و بی اعتنا به ان و متاعش قرار داد. پس انها مشتاق دار السلامی شدند که خدا آنها را بدان دعوت کردو بر تنگی معاش و مصائب

صبر کردند و مشتاق کرامتی که نزد خداست شدند و جان خود را برای

ص: 301


1- . همان : 307 و نیز در معانی الاخبار : 258 با کمی تفاوت روایت شده است.
2- . امالی صدوق : 329
3- . معانی الاخبار : 199

و قال تعالی: قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللَّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِیَ لِلَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا خالِصَةً یَوْمَ الْقِیامَةِ(1).

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] عَنْ هَارُونَ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: مَنِ اتَّخَذَ نَعْلًا فَلْیَسْتَجِدْهَا وَ مَنِ اتَّخَذَ ثَوْباً فَلْیَسْتَنْظِفْهُ وَ مَنِ اتَّخَذَ دَابَّةً فَلْیَسْتَفْرِهْهَا وَ مَنِ اتَّخَذَ امْرَأَةً فَلْیُکْرِمْهَا فَإِنَّمَا امْرَأَةُ أَحَدِکُمْ لُعْبَةٌ فَمَنِ اتَّخَذَهَا فَلَا یُضَیِّعْهَا وَ مَنِ اتَّخَذَ شَعْراً فَلْیُحْسِنْ إِلَیْهِ وَ مَنِ اتَّخَذَ شَعْراً فَلَمْ یَفْرُقْ فَرَقَهُ اللَّهُ

ص: 297


1- 1. الأعراف: 32، و هذه الآیة تتعلق بقوله تعالی فیما سبق« وَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً قالُوا وَجَدْنا عَلَیْها آباءَنا وَ اللَّهُ أَمَرَنا بِها» الآیة، و المعنی یا بنی آدم انا لا نأمرکم بالفحشاء و منها کشف العورة للملاء، خصوصا عند طواف البیت تعبدا للّه عزّ و جلّ، بل الشیطان هو الذی یأمرکم بذلک، کما فعل ذلک بأبویکم فی الجنة ینزع عنهما لباسهما. بل آمرکم أنا أن تأخذوا زینتکم عند کل مسجد، و ان کان غیر بیت اللّه الذی بناه إبراهیم الخلیل علیه السلام. فعبر عن الازار و الرداء اللذین سبق ذکرهما بالزینة لکونهما موجبا لتزیین الأعضاء أسافلها و أعالیها، و المراد بالاخذ لیس استصحابهما من دون لبسهما و الاشتمال بهما؛ فان الاخذ لما اعتبر بالنسبة الی الزینة؛ و لیس الزینة ممّا یؤخذ بالید و یستصحب؛ کان بمعناه الکنائی بقرینة لفظ الزینة فکما قال عزّ و جلّ« خُذُوا حِذْرَکُمْ» بمعنی خذوا أهبتکم للحرب و البسوا الدرع و البیضة، هکذا قوله« خُذُوا زِینَتَکُمْ» بمعنی خذوا ما تتزینون به و هو الازار و الرداء، لان أحدهما یستر عورتکم و لولاه لقبح منظرکم و مرآکم، و الآخر کالریش یزین جناحکم کما یزین جناحی الطیر.

رضای خدا دادند و سرانجام اعمالشان شهادت بود و خدا را ملاقات کردند در حالی که از آنها خشنود بود و دانستند که مرگ راه گذشته ها و باقیمانده ها است و برای آخرت خود به جز طلا و نقره توشه برداشتند و بر قوت صبر کردند و زیادی را پیش داشتند و در راه خدا دوست داشتند. آنان چراغ های هدایت و اهل بهشتند و السلام.(1)

امالی طوسی: مانند این را نقل کرده است.(2)

می گویم: تمام این حدیث را در کتاب مواعظ آورده است.(3)

روایت11.

خصال: امام صادق علیه السلام فرمود: کسی که جامه اش را وصله زند و کفشش را پینه زند و بار خود را خود حمل کند، او از تکبر در امان است.(4)

روایت12.

غیبة طوسی: راوی گوید: [گروهی از مفوضه کامل مدنی را نزد امام حسن عسکری السلام فرستادند. کامل گفت: من با خودم گفتم این گونه می پرسم: وارد بهشت نمی شود جز کسی که شناختی به مانند شناخت من داشته باشد و گفته من را بگوید ، گفت: وقتی بر آقایم وارد شدیم دیدم لباس سفید نرم و لطیفی بر تن داشت. با خودم گفتم: ولی و حجت خدا لباس لطیف پوشیده و ما را به برابری با دیگران امر می کند و از پوشیدن چنین لباسی نهی می کند! حضرت با لبخند فرمود: ای کامل، بدنش را از ساق دستش آشکار کرد لباسی از جنس موی سیاه و خشن روی پوستش بود، فرمود: این برای خدا و این برای شماست.](5)

روایت13.

محاسن:

ص: 302


1- . امالی صدوق : 238
2- . امالی طوسی 2 : 49 و مانند آن در کتاب الغایات آمده است.
3- . ر. ک 77 : 376- 379
4- . خصال 1 : 54
5- . غیبة الشیخ الطوسی : 159

یَوْمَ الْقِیَامَةِ بِمِنْشَارٍ مِنْ نَارٍ(1).

«2»

ب، [قرب الإسناد] عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: قَالَ لِی مَا تَقُولُ فِی اللِّبَاسِ الْخَشِنِ فَقُلْتُ بَلَغَنِی أَنَّ الْحَسَنَ علیه السلام کَانَ یَلْبَسُ وَ أَنَّ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیه السلام کَانَ یَأْخُذُ الثَّوْبَ الْجَدِیدَ فَیَأْمُرُ بِهِ فَیُغْمَسُ فِی الْمَاءِ فَقَالَ لِی الْبَسْ وَ تَجَمَّلْ فَإِنَّ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ علیه السلام کَانَ یَلْبَسُ الْجُبَّةَ الْخَزَّ بِخَمْسِمِائَةِ دِرْهَمٍ وَ الْمِطْرَفَ الْخَزَّ بِخَمْسِینَ دِینَاراً فَیَشْتُو فِیهِ فَإِذَا خَرَجَ الشِّتَاءُ بَاعَهُ وَ تَصَدَّقَ بِثَمَنِهِ وَ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللَّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ (2).

«3»

ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: لِیَتَزَیَّنْ أَحَدُکُمْ لِأَخِیهِ الْمُسْلِمِ إِذَا أَتَاهُ کَمَا یَتَزَیَّنُ لِلْغَرِیبِ الَّذِی یُحِبُّ أَنْ یَرَاهُ فِی أَحْسَنِ الْهَیْئَةِ(3).

ص: 298


1- 1. قرب الإسناد ص 34 ط حجر.
2- 2. قرب الإسناد ص 157 ط حجر.
3- 3. الخصال ج 2 ص 156.

امام صادق علیه السلام از پدرانش روایت کرده است که علی علیه السلام آرد را برای او الک نمی کردند و می فرمود: این امت به خیر و خوشی خواهند بود تا وقتی که لباس عجم را نپوشند و غذای آنها را نخورند، اگر این کار ها را انجام دهند خداوند ایشان را سرشکسته و ذلیل می کند.(1)

روایت14.

محاسن: بشیر گفت شنیدم امام موسی بن جعفر علیه السلام فرمود: زندگی خوش در وسعت و بزرگی منزل و فضیلت در گرفتن خادم است.

بشیر همان ابن جذام است که از او به عنوان مردی راستگو یاد شده است.(2)

روایت15.

خرایج و جرایح: ابن ولید کرمانی گفت امام جواد علیه السلام را دیدم، عرض کردم: خدا مرا فدایت کند، درباره مشک چه می فرمایید؟ فرمود: پدرم دستور داد که برای او عطر مشکی امیخته به روغن بان درست کنند ، فضل به ایشان نامه نوشت که مردم در این کار از ایشان ایراد گرفته اند. حضرت نوشت: ای فضل، آیا ندانستی که یوسف لباس زربافت می پوشیده است و بر تخت های طلایی می نشسته، ولی چیزی از حکمت او را کم نکرد. و نیز سلیمان. سپس دستور داد با چهار هزار درهم برایش عطر غالیه درست کنند.(3)

روایت16.

فقه الرضا: روایت کردیم که بزرگی خانه از سعادت است و کثرت علاقه مندان نیز. زوجه موافق نیز کمال خوشحالی است.

روایت کردیم از جوانمردی است سرکشی کردن مرد به مزرعه اش. چاق بودن حیوان نیز از مروت است. نیکی به خدمت کار هم از جوانمردی است که دشمن را خوار می کند.

روایت می کنم که خداوند تبارک و تعالی زیبایی و اراستگی را دوست دارد، و نکبت و بد حالی را دشمن می دارد. خدای عز و جل پلیدی و کثافت را از مردان دشمن می دارد و وقتی نعمتی به بنده اش بدهد دوست دارد اثر آن را در او ببیند .

روایت شده خانه را گچ کنید، حیاط خانه را جارو کنید و تمییز نگاه دارید، چراغ را قبل از غروب

ص: 303


1- . محاسن : 440
2- . همان : 611
3- . در کتاب مختار خرایج و جرایح نیافتیم، و مانند آن در کافی 6 : 516 می باشد.

وَ قَالَ علیه السلام: إِنَّ اللَّهَ جَمِیلٌ یُحِبُّ الْجَمَالَ وَ یُحِبُّ أَنْ یُرَی أَثَرَ نِعْمَتِهِ عَلَی عَبْدِهِ (1).

وَ قَالَ علیه السلام: عَلَیْکُمْ بِالصَّفِیقِ مِنَ الثِّیَابِ فَإِنَّهُ مَنْ رَقَّ ثَوْبُهُ رَقَّ دِینُهُ (2).

«4»

ل، [الخصال] عَنْ حَمْزَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِیِّ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: الدُّهْنُ یُظْهِرُ الْغِنَی وَ الثِّیَابُ تُظْهِرُ التَّجَمُّلَ وَ حُسْنُ الْمَلَکَةِ یَکْبِتُ الْأَعْدَاءَ(3).

أَقُولُ قَدْ مَضَی فِی بَابِ الطِّیبِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: ثَلَاثَةٌ یُسْمِنَّ إِدْمَانُ الْحَمَّامِ (4)

وَ شَمُّ الرَّائِحَةِ الطَّیِّبَةِ وَ لُبْسُ الثِّیَابِ اللَّیِّنَةِ(5).

وَ فِی بَابِ جَوَامِعَ الْمَسَاوِی: أَنَّهُ قَالَ لِلصَّادِقِ علیه السلام أَ تَرَی هَذَا الْخَلْقَ کُلَّهُ مِنَ النَّاسِ قَالَ أَلْقِ مِنْهُمُ التَّارِکَ لِلسِّوَاکِ إِلَی أَنْ قَالَ وَ الْمُتَشَعِّثَ مِنْ غَیْرِ مُصِیبَةٍ(6).

«5»

ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: ثَلَاثَةُ أَشْیَاءَ لَا یُحَاسِبُ اللَّهُ عَلَیْهَا الْمُؤْمِنَ طَعَامٌ یَأْکُلُهُ وَ ثَوْبٌ یَلْبَسُهُ وَ زَوْجَةٌ صَالِحَةٌ تُعَاوِنُهُ وَ تُحْصِنُ فَرْجَهُ (7).

«6»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الرَّازِیِّ عَنْ سِجَادَةَ عَنْ دُرُسْتَ عَنْ أَبِی خَالِدٍ السِّجِسْتَانِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام

ص: 299


1- 1. الخصال ج 2 ص 157.
2- 2. الخصال ج 2 ص 162.
3- 3. الخصال ج 1 ص 45 و 46.
4- 4. فی الأصل: ادمان اللحم، و هو تصحیف.
5- 5. راجع ج 76 ص 141، أخرجه عن الخصال ج 1 ص 74.
6- 6. راجع ج 72 ص 190 نقلا من الخصال ج 2 ص 39.
7- 7. الخصال ج 1 ص 40.

خورشید روشن کنید، اینها فقر را دور و روزی را زیاد می کند.(1)

روایت17.

تفسیر عیاشی: ازابان بن تغلب نقل کرده است که گفت: امام صادق علیه السلام فرمودند: آیا فکر می کنی خداوند به کسی که عطا کرده از گرامی داشتن او است، و به کسی که نداده از خواری او نزد خدا است ؟ نه این گونه نیست. ولکن مال مال خدا است و آن را نزد انسان به صورت ودیعه و امانت می گذارد و به آنان اجازه داده است که در خوردن و نوشیدن و پوشیدن و ازدواج و سوار شدن میانه روی کنند و بقیه را به فقرای مؤمنان ببخشند تابه آنان سر و سامان دهند. پس هر که این کار را انجام دهد، هر چه می خورد و می نوشد و بر آن سوار می شود و با آن ازدواج کند، حلال است و کسی که این کار را نکند همه انها بر او حرام است - سپس فرمودند: - «وَلاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ» ؛ { و[لی] زیاده روی مکنید که او اسرافکاران را دوست نمی دارد}(2)

آیا مردی را دیده ای که خدامالی را نزد او به امانت گذاشته است، او می تواند اسبی به قیمت ده هزار درهم بخرد، درحالی که اسبی به قیمت بیست درهم برای او کافی است؟! و کنیزکی را با هزار دینار بخرد، در حالی که کنیزکی به قیمت بیست دینار برای وی کافی است؟ و خدا فرمود: «وَلاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ».(3)

روایت18.

تفسیر عیاشی: از یوسف بن ابراهیم نقل شده است که: نزد امام صادق علیه السلام آمد در حالی که جبه خز و طیلسان خز بر تن او بود.ایشان به من نگاه کردند. گفتم: فدایت شوم، در باره جبه وجامه خز و طیلسان خز که تن من هست، چه می گویی؟ فرمودند: اشکالی نیست. گفتم. تار های آن از ابریشم است. فرمودند: اشکالی نیست، حسین بن علی علیه السلام هنگامی که به شهادت رسید،جبه خز بر تنش بود. سپس فرمودند: هنگامی که امیرمؤمنان علیه السلام عبدالله بن عباس را به نمایندگی از خود به نزد خوارج فرستاد، او بهترین لباس هایش را پوشید و خود را با بهترین عطر معطر ساخت و بر بهترین مرکبش سوار شد.سپس به دیدار آنان رفت و با آنان به مذاکره پرداخت. آنان گفتند: ای ابن عباس!در حالی که تو بهترین مردم هستی، چرا با لباس و مرکب جباران و گردنکشان نزد ما آمدی؟! ایشان این آیه را «قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللّهِ الَّتِیَ أَخْرَجَ

ص: 304


1- . فقه الرضا:48
2- . اعراف / 31 و انعام / 141
3- . تفسیر عیاشی 2 : 13

قَالَ: خَمْسُ خِصَالٍ مَنْ فَقَدَ مِنْهُنَّ وَاحِدَةً لَمْ یَزَلْ نَاقِصَ الْعَیْشِ زَائِلَ الْعَقْلِ مَشْغُولَ الْقَلْبِ فَأَوَّلُهَا صِحَّةُ الْبَدَنِ وَ الثَّانِیَةُ الْأَمْنُ وَ الثَّالِثَةُ السَّعَةُ فِی الرِّزْقِ وَ الرَّابِعَةُ الْأَنِیسُ الْمُوَافِقُ قُلْتُ وَ مَا الْأَنِیسُ الْمُوَافِقُ قَالَ الزَّوْجَةُ الصَّالِحَةُ وَ الْوَلَدُ الصَّالِحُ وَ الْخَلِیطُ الصَّالِحُ وَ الْخَامِسَةُ وَ هِیَ تَجْمَعُ هَذِهِ الْخِصَالَ الدَّعَةُ(1).

«7»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] عَنِ الْبَیْهَقِیِّ عَنِ الصَّوْلِیِّ عَنْ عَوْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی عَبَّادٍ قَالَ: کَانَ جُلُوسُ الرِّضَا علیه السلام فِی الصَّیْفِ عَلَی حَصِیرٍ وَ فِی الشِّتَاءِ عَلَی مِسْحٍ وَ لُبْسُهُ الْغَلِیظَ مِنَ الثِّیَابِ حَتَّی إِذَا بَرَزَ لِلنَّاسِ تَزَیَّنَ لَهُمْ (2).

«8»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی عَنِ الْفَحَّامِ عَنِ الْمَنْصُورِیِّ عَنْ عَمِّ أَبِیهِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الثَّالِثِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْجَمَالَ وَ التَّجَمُّلَ وَ یَکْرَهُ الْبُؤْسَ وَ التَّبَاؤُسَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَنْعَمَ عَلَی عَبْدٍ نِعْمَةً أَحَبَّ أَنْ یَرَی عَلَیْهِ أَثَرَهَا قِیلَ وَ کَیْفَ ذَلِکَ قَالَ علیه السلام یُنَظِّفُ ثَوْبَهُ وَ یُطَیِّبُ رِیحَهُ وَ یُحْسِنُ دَارَهُ وَ یَکْنُسُ أَفْنِیَتَهُ حَتَّی إِنَّ السِّرَاجَ قَبْلَ مَغِیبِ الشَّمْسِ یَنْفِی الْفَقْرَ وَ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ (3).

«9»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی بِالْإِسْنَادِ إِلَی أَبِی قَتَادَةَ قَالَ: کُنَّا عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذْ تَذَاکَرُوا عِنْدَهُ الْفُتُوَّةَ فَقَالَ وَ مَا الْفُتُوَّةُ لَعَلَّکُمْ تَظُنُّونَ أَنَّهَا بِالْفُسُوقِ وَ الْفُجُورِ کَلَّا إِنَّمَا الْفُتُوَّةُ طَعَامٌ مَوْضُوعٌ وَ نَائِلٌ مَبْذُولٌ وَ بِشْرٌ مَقْبُولٌ وَ عَفَافٌ مَعْرُوفٌ وَ أَذًی مَکْفُوفٌ وَ أَمَّا تِلْکَ فَشَطَارَةٌ [وَ] فِسْقٌ ثُمَّ قَالَ مَا الْمُرُوَّةُ فَقُلْنَا لَا نَعْلَمُ فَقَالَ علیه السلام الْمُرُوَّةُ وَ اللَّهِ أَنْ یَضَعَ الرَّجُلُ خِوَانَهُ بِجَنْبِ فِنَاهُ فَإِنَّ الْمُرُوَّةَ مُرُوَّتَانِ مُرُوَّةٌ فِی السَّفَرِ وَ مُرُوَّةٌ فِی الْحَضَرِ

ص: 300


1- 1. الخصال ج 1 ص 137.
2- 2. العیون ج 2 ص 178.
3- 3. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 281.

لِعِبَادِهِ وَالْطَّیِّبَاتِ مِنَ الرِّزْق» ؛ { [ای پیامبر] بگو زیورهایی را که خدا برای بندگانش پدید آورده و [نیز ] روزیهای پاکیزه را چه کسی حرام گردانیده}(1) خواندند. بپوش و خود را بیارای، زیرا که خدا زیبا است و زیبایی را دوست دارد، اما باید از حلال باشد.(2)

روایت19.

تفسیر عیاشی: از عباس بن هلال شامی، از امام رضا علیه السلام روایت شده است که گفت: گفتم: قربانت شوم، مردم از کسی که خوراک با کیفیت پایین را می خورد و لباس با کیفیت پایین را می پوشد و اظهار تواضع و خشوع می کند، سخت در تعجبند! فرمودند: مگر نمی دانی که یوسف پسر یعقوب پیامبر بود و پدرانش نیز پیامبر بودند،با این حال قباهای ابریشمی که دکمه هایش زرین بود، می پوشید و در مجالس آل فرعون برای قضاوت و داوری می نشست؟ مردم به لباسش نیازمند نبودند، بلکه به عدل و دادگریش نیاز داشتند و همانا نیاز مردم به امام در این است که راستگو باشد و به وعده اش عمل کند و در قضاوت و داوری اش عادل باشد. خدا هیچگاه خوراک و نوشیدنی حلال را حرام نکرده است، بلکه حرام را چه کم و چه زیاد باشد، حرام دانسته وفرمود: «قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللّهِ الَّتِیَ أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالْطَّیِّبَاتِ مِنَ الرِّزْق».(3)

روایت20.

تفسیر عیاشی: از ابو الحسن علیه السلام روایت شده است که فرمودند: علی ابن الحسین علیه السلام گاهی لباسی با قیمت پانصد دینار وجامه ای با قیمت پنجاه دینار را می پوشید و زمستان خود را با آن سپری می کرد و هر گاه زمستان به سر می رسید، آن را می فروخت و بهای آن را صدقه می داد .

از امام سجادعلیه السلام روایت شده است که که ایشان عبای ابریشمی را با پنجاه دینار می خرید و هنگامی که تابستان فرا می رسید، آن را به عنوان صدقه می بخشید و اشکالی در این کار نمی دید و این آیه را می خواند: «قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللّهِ الَّتِیَ أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالْطَّیِّبَاتِ مِنَ الرِّزْق».(4)

روایت21.

تفسیر عیاشی: از حکم بن عیینه روایت شده که:روزی امام باقر علیه السلام را دیدم در حالی که ردای سرخ بر تن وی بود. به او خیره شدم. ایشان فرمودند: ای ابومحمد! اشکالی در این کار نیست، سپس این آیه را خواندند: «قُلْ

ص: 305


1- . اعراف / 32
2- . تفسیر عیاشی : 15
3- . همان
4- . همان : 16

فَأَمَّا الَّتِی فِی الْحَضَرِ فَتِلَاوَةُ الْقُرْآنِ وَ لُزُومُ الْمَسَاجِدِ وَ الْمَشْیُ مَعَ الْإِخْوَانِ فِی الْحَوَائِجِ وَ النِّعْمَةُ تُرَی عَلَی الْخَادِمِ فَإِنَّهَا مِمَّا یَسُرُّ الصَّدِیقَ وَ یَکْبِتُ الْعَدُوَّ وَ أَمَّا الَّتِی فِی السَّفَرِ فَکَثْرَةُ الزَّادِ وَ طِیبُهُ وَ بَذْلُهُ لِمَنْ یَکُونُ مَعَکَ وَ کِتْمَانُکَ عَلَی الْقَوْمِ بَعْدَ مُفَارَقَتِکَ إِیَّاهُمْ وَ الَّذِی بَعَثَ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله بِالْحَقِّ نَبِیّاً إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَرْزُقُ الْعَبْدَ عَلَی قَدْرِ الْمُرُوَّةِ وَ إِنَّ الْمَعُونَةَ عَلَی قَدْرِ الْمَئُونَةِ وَ إِنَّ الصَّبْرَ لَیَنْزِلُ عَلَی قَدْرِ شِدَّةِ الْبَلَاءِ عَلَی الْمُؤْمِنِ (1).

لی، [الأمالی] للصدوق عَنِ ابْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی قَتَادَةَ الْقُمِّیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَبَانٍ الْأَحْمَرِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ النَّاسَ تَذَاکَرُوا عِنْدَهُ الْفُتُوَّةَ إِلَی آخِرِ مَا مَرَّ(2).

«10»

مع (3)،[معانی الأخبار] لی، [الأمالی] للصدوق عَنِ الطَّالَقَانِیِّ عَنْ أَحْمَدَ الْهَمْدَانِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْمُعَلَّی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بَکْرٍ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام قَالَ: بَیْنَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام ذَاتَ یَوْمٍ جَالِسٌ مَعَ أَصْحَابِهِ یُعَبِّئُهُمْ لِلْحَرْبِ إِذْ أَتَاهُ (4)

شَیْخٌ مِنَ الشَّامِ فَسَأَلَهُ عَنْ مَسَائِلَ ثُمَّ قَالَ علیه السلام لَهُ یَا شَیْخُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ خَلْقاً ضَیَّقَ الدُّنْیَا عَلَیْهِمْ نَظَراً لَهُمْ فَزَهَّدَهُمْ فِیهَا وَ فِی حُطَامِهَا فَرَغِبُوا فِی دَارِ السَّلَامِ الَّذِی دَعَاهُمْ إِلَیْهِ وَ صَبَرُوا عَلَی ضِیقِ الْمَعِیشَةِ وَ صَبَرُوا عَلَی الْمَکْرُوهِ وَ اشْتَاقُوا إِلَی مَا عِنْدَ اللَّهِ مِنَ الْکَرَامَةِ وَ بَذَلُوا أَنْفُسَهُمْ

ص: 301


1- 1. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 307 و رواه فی معانی الأخبار ص 258 الی قوله: بفناء داره.
2- 2. أمالی الصدوق ص 329.
3- 3. معانی الأخبار ص 199؛ و فی الأصل رمز الخصال و هو سهو.
4- 4. ما بین العلامتین أضفناه من المصدر و کتاب المواعظ من البحار.

مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللّهِ الَّتِیَ أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالْطَّیِّبَاتِ مِنَ الرِّزْق».(1)

روایت22.

تفسیر عیاشی: از وشاء، از امام رضاعلیه السلام روایت شده است که فرمودند: علی بن حسین علیه السلام جبه وجامه خز و عرقچین می پوشید وسپس جامه را می فروخت و بهای آن را صدقه می داد و می فرمود: «قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللّهِ الَّتِیَ أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالْطَّیِّبَاتِ مِنَ الرِّزْق».(2)

روایت23.

مکارم الاخلاق: از حضرت صادق (ع): ابن عباس چون امیر مؤمنان او را بسوی خوارج فرستاد، بهترین لباسش را پوشید، و عالیترین عطرها را بکار برد، و بر بهترین مرکب ها نشست، و بسوی آنها براه افتاد، تا با آنان روبرو گشت، خوارج گفتند: تو بنظر ما بهترین مردمی، از چه رو با لباس و مرکب جباران آمده ای؟ ابن عباس این آیه را بر ایشان بخواند: «قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللّهِ الَّتِیَ أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالْطَّیِّبَاتِ مِنَ الرِّزْق »، پس بپوش و خود را بیارای، که خداوند جمیل است، و جمال را دوست می دارد، ولی باید از حلال باشد.(3)

اسحاق بن عمار گوید: از امام در باره مردیکه مالدار است، و تجمل دارد، و لباس های بسیار، جبه ها و طیلسان ها و قمیص ها برای خود فراهم می کند و بدانها خود را می آراید، آیا این مرد مسرف است؟ فرمود: «لِیُنفِقْ ذُو سَعَةٍ مِّن سَعَتِهِ » ؛ { بر توانگر است که از دارایی خود هزینه کند}(4).

از حضرت علی (ع): روغن مالیدن توانگری را ظاهر می کند،

ص: 306


1- . همان : 14
2- . همان
3- . مکارم الاخلاق : 110
4- . طلاق / 7

ابْتِغَاءَ رِضْوَانِ اللَّهِ وَ کَانَتْ خَاتِمَةُ أَعْمَالِهِمُ الشَّهَادَةَ فَلَقُوا اللَّهَ وَ هُوَ عَنْهُمْ رَاضٍ وَ عَلِمُوا أَنَّ الْمَوْتَ سَبِیلُ مَنْ مَضَی وَ مَنْ بَقِیَ وَ تَزَوَّدُوا لِآخِرَتِهِمْ غَیْرَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ لَبِسُوا الْخَشِنَ وَ صَبَرُوا عَلَی الْقُوتِ وَ قَدَّمُوا الْفَضْلَ وَ أَحَبُّوا فِی اللَّهِ وَ أَبْغَضُوا فِی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أُولَئِکَ الْمَصَابِیحُ وَ أَهْلُ النَّعِیمِ فِی الْآخِرَةِ وَ السَّلَامُ (1).

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی عن الغضائری عن الصدوق: مثله (2) أقول تمامه فی کتاب المواعظ(3).

«11»

ل، [الخصال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ رَقَعَ جَیْبَهُ وَ خَصَفَ نَعْلَهُ وَ حَمَلَ سِلْعَتَهُ فَقَدْ أَمِنَ مِنَ الْکِبْرِ(4).

«12»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی عَنِ الْفَزَارِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: وَجَّهَ قَوْمٌ مِنَ الْمُفَوِّضَةِ کَامِلَ بْنَ إِبْرَاهِیمَ الْمَدَنِیَّ إِلَی أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام قَالَ کَامِلٌ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی أَسْأَلُهُ لَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ عَرَفَ مَعْرِفَتِی وَ قَالَ بِمَقَالَتِی قَالَ فَلَمَّا دَخَلْتُ عَلَی سَیِّدِی أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام نَظَرْتُ إِلَی ثِیَابٍ بَیَاضٍ نَاعِمَةٍ عَلَیْهِ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی وَلِیُّ اللَّهِ وَ حُجَّتُهُ یَلْبَسُ

النَّاعِمَ مِنَ الثِّیَابِ وَ یَأْمُرُنَا نَحْنُ بِمُوَاسَاةِ الْإِخْوَانِ وَ یَنْهَانَا عَنْ لُبْسِ مِثْلِهِ فَقَالَ مُتَبَسِّماً یَا کَامِلُ وَ حَسَرَ عَنْ ذِرَاعَیْهِ فَإِذَا مِسْحٌ أَسْوَدُ خَشِنٌ عَلَی جِلْدِهِ فَقَالَ هَذَا لِلَّهِ وَ هَذَا لَکُمْ الْخَبَرَ(5).

«13»

سن، [المحاسن] عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُغِیرَةَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ طَلْحَةَ

ص: 302


1- 1. أمالی الصدوق ص 238.
2- 2. أمالی الطوسیّ ج 2 ص 49 و مثله فی کتاب الغایات.
3- 3. راجع ج 77 ص 376- 379.
4- 4. الخصال ج 1 ص 54.
5- 5. غیبة الشیخ الطوسیّ ص 159؛ و ما بین العلامتین أضفناه بقرینة صدر الخبر.

و لباس زیبایی را آشکار کند، و خوشرفتاری دشمنان را خوار کند.(1)

از امام صادق (ع): مردی بر در خانه پیغمبر صلی الله علیه و آله آمد، و اجازه ورود خواست، پیغمبر صلی الله علیه و آله بیرون شد و در حجره ظرف آبی یافت، حضرت در برابر آن ایستاد و صورت خود را در آن میدید و محاسن خود را منظم می کرد؟ وقتی باندرون بازگشت، عایشه گفت: یا رسول اللَّه! تو برترین فرزندان آدم و پیامبر پروردگار جهانی، در برابر ظرف آب می ایستی، و موی سر و صورت را مرتب می کنی؟!. حضرت فرمود: ای عایشه خداوند دوست دارد که وقتی بنده مؤمن بسوی برادر مؤمنش میرود آراسته باشد.(2)

از امام رضا علیه السلام نقل است که فرمود: آراستگی مرد برای زن، از آن چیز هایی است که عفت و پاکدامنی زن را زیاد می کند.(3)

سفیان ثوری گوید: بحضرت صادق علیه السلام گفتم: شما روایت میکنید که علی علیه السلام لباس خشن می پوشید، و شما لباس قوهی و مروی (دو پارچه قیمتی منسوب به قهستان و مرو) می پوشید؟! حضرت فرمود: وای بر تو، علی علیه السلام در زمان تنگدستی مردم زندگی می کرد، ولی چون روزگار فراخی رسید، نیکان زمانه به آن شایسته ترند.(4)

حضرت رضا علیه السلام فرمود: یوسف علیه السلام لباس دیبا می پوشید، و شلوار زربفت به تن میکرد، و بر تخت می نشست، و این کار در صورتی که پول آن مورد نیاز در مورد یکی از ضروریات زندگی باشد، مذموم است .

و حضرت علی بن الحسین علیه السلام در تابستان دو لباس که به 500 دینار خریده می شد، می پوشید، و در زمستان پوستین خز می پوشید، و در تابستان آن را به 50 دینار فروخته

ص: 307


1- . مکارم الاخلاق : 110
2- . همان
3- . همان : 111
4- . همان

بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام: أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام کَانَ لَا یُنْخَلُ لَهُ الدَّقِیقُ وَ کَانَ عَلِیٌّ یَقُولُ لَا تَزَالُ هَذِهِ الْأُمَّةُ بِخَیْرٍ مَا لَمْ یَلْبَسُوا لِبَاسَ الْعَجَمِ وَ یَطْعَمُوا أَطْعِمَةَ الْعَجَمِ فَإِذَا فَعَلُوا ذَلِکَ ضَرَبَهُمُ اللَّهُ بِالذُّلِ (1).

«14»

سن، [المحاسن] عَنْ نُوحِ بْنِ شُعَیْبٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ رُشَیْدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ بَشِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام یَقُولُ: الْعَیْشُ فِی السَّعَةِ فِی الْمَنْزِلِ وَ الْفَضْلُ فِی الْخَادِمِ.

وَ بَشِیرٌ هَذَا هُوَ ابْنُ جُذَامٍ رَجُلٌ صِدْقٌ ذکر [ذِکْرُهُ](2).

«15»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِیدِ الْکِرْمَانِیِّ قَالَ: أَتَیْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ابْنَ الرِّضَا علیه السلام فَقُلْتُ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ مَا تَقُولُ فِی الْمِسْکِ فَقَالَ إِنَّ أَبِی أَمَرَ أَنْ یُعْمَلَ لَهُ مِسْکٌ فِی بَانٍ فَکَتَبَ إِلَیْهِ الْفَضْلُ یُخْبِرُهُ أَنَّ النَّاسَ یَعِیبُونَ ذَلِکَ عَلَیْهِ فَکَتَبَ یَا فَضْلُ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ یُوسُفَ کَانَ یَلْبَسُ دِیبَاجاً مَزْرُوراً بِالذَّهَبِ وَ یَجْلِسُ عَلَی کَرَاسِیِّ الذَّهَبِ فَلَمْ یَنْقُصْ مِنْ حِکْمَتِهِ شَیْئاً وَ کَذَلِکَ سُلَیْمَانُ ثُمَّ أَمَرَ أَنْ یُعْمَلَ لَهُ غَالِیَةٌ بِأَرْبَعَةِ آلَافِ دِرْهَمٍ (3).

«16»

ضا، [فقه الرضا علیه السلام] نَرْوِی: أَنَّ کِبَرَ الدَّارِ مِنَ السَّعَادَةِ وَ کَثْرَةَ الْمُحِبِّینَ مِنَ السَّعَادَةِ وَ مُوَافَقَةَ الزَّوْجَةِ کَمَالُ السُّرُورِ.

وَ نَرْوِی: تَعَاهُدُ الرَّجُلِ ضَیْعَتَهُ مِنَ الْمُرُوَّةِ وَ سِمَنُ الدَّابَّةِ مِنَ الْمُرُوَّةِ وَ الْإِحْسَانُ إِلَی الْخَادِمِ مِنَ الْمُرُوَّةِ یَکْبِتُ الْعَدُوَّ.

وَ أَرْوِی: أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یُحِبُّ الْجَمَالَ وَ التَّجَمُّلَ وَ یُبْغِضُ الْبُؤْسَ وَ التَّبَاؤُسَ وَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُبْغِضُ مِنَ الرِّجَالِ الْقَاذُورَةَ وَ أَنَّهُ إِذَا أَنْعَمَ عَلَی عَبْدِهِ نِعْمَةً أَحَبَّ أَنْ یَرَی أَثَرَ ذَلِکَ النِّعْمَةِ.

وَ رُوِیَ: جَصِّصِ الدَّارَ وَ اکْسَحِ الْأَفْنِیَةَ وَ نَظِّفْهَا وَ أَسْرِجِ السِّرَاجَ قَبْلَ مَغِیبِ

ص: 303


1- 1. المحاسن ص 440.
2- 2. المحاسن ص 611.
3- 3. لم نجده فی مختار الخرائج و الجرائح، و مثله فی الکافی ج 6 ص 516.

و صدقه می داد.(1)

عبد اللَّه بن سنان گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که در حال طواف مردی جامه ام را کشید، برگشتم دیدم عباد بصری است گفت: ای جعفر بن محمد این چنین لباس (قیمتی) می پوشی، با آن نسبتی که با علی علیه السلام داری؟! گفتم: وای بر تو! این جامه قوهستانی است که به یک دینار و خرده ای خریده ام، و علی علیه السلام در زمانی بود که مناسب آن زمان همان گونه جامه بود که می پوشید، و اگر من در این زمان چنان لباسی بپوشم، مردم خواهند گفت: این آدم ریاکاری است مثل عباد.(2)

امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: هر گاه یکی از شما بخواهد که نزد برادر مؤمن خود رود، چنان خود را بیاراید که برای یک نفر بیگانه ای می آراید که دوست دارد او را در بهترین هیأت ببیند.(3)

ابی خداش مهری گوید: غلامی از حضرت رضا علیه السلام بنام عبید را در بصره ملاقات کردم. وی گفت قومی از مردم خراسان بر حضرتش وارد شدند، و بوی گفتند مردم خوششان نمی آید که شما این گونه لباس (خوب و گران قیمت) بپوشید، حضرت در پاسخ آنها فرمود: یوسف پیغمبر بود و از اولاد پیغمبران بود و لباس دیبا بتن می کرد، و شلوار زربفت می پوشید، و در مجالس آل فرعون می نشست، و اینها مقام معنوی او را کاهش نداد. لباس گران قیمت، در صورتی مذموم است که خرج ضروری تری در پیش باشد، و آنچه بر امام لازم است عدالت در حکم، و راستگویی در سخن میباشد (نه کهنه بودن لباس). و خداوند چیزهایی را که حلال کرده یا حرام معلوم است و کم و زیاد آن فرق نمی کند.(4)

ص: 308


1- . همان
2- . همان
3- . همان : 112
4- . همان

الشَّمْسِ کُلُّ ذَلِکَ یَنْفِی الْفَقْرَ وَ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ (1).

«17»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَ تَرَی اللَّهَ أَعْطَی مَنْ أَعْطَی مِنْ کَرَامَتِهِ عَلَیْهِ وَ مَنَعَ مَنْ مَنَعَ مِنْ هَوَانٍ بِهِ عَلَیْهِ لَا وَ لَکِنَّ الْمَالَ مَالُ اللَّهِ یَضَعُهُ عِنْدَ الرَّجُلِ وَدَائِعَ وَ جَوَّزَ لَهُمْ أَنْ یَأْکُلُوا قَصْداً وَ یَلْبَسُوا قَصْداً وَ یَنْکِحُوا قَصْداً وَ یَرْکَبُوا قَصْداً وَ یَعُودُوا بِمَا سِوَی ذَلِکَ عَلَی فُقَرَاءِ الْمُؤْمِنِینَ وَ یَلُمُّوا بِهِ شَعَثَهُمْ فَمَنْ فَعَلَ ذَلِکَ کَانَ مَا یَأْکُلُ حَلَالًا وَ یَشْرَبُ حَلَالًا وَ یَرْکَبُ وَ یَنْکِحُ حَلَالًا وَ مَنْ عَدَا ذَلِکَ کَانَ عَلَیْهِ حَرَاماً ثُمَّ قَالَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ (2) أَ تَرَی اللَّهَ ائْتَمَنَ رَجُلًا عَلَی مَالٍ لَهُ أَنْ یَشْتَرِیَ فَرَساً بِعَشَرَةِ آلَافِ دِرْهَمٍ وَ یُجْزِیهِ فَرَسٌ بِعِشْرِینَ دِرْهَماً وَ یَشْتَرِیَ جَارِیَةً بِأَلْفِ دِینَارٍ وَ یُجْزِیهِ بِعِشْرِینَ دِینَاراً وَ قَالَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ (3).

«18»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ یُوسُفَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ عَلَیَّ جُبَّةُ خَزٍّ وَ طَیْلَسَانُ خَزٍّ فَنَظَرَ إِلَیَّ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ عَلَیَّ جُبَّةُ خَزٍّ وَ طَیْلَسَانُ خَزٍّ مَا تَقُولُ فِیهِ فَقَالَ وَ مَا بَأْسٌ بِالْخَزِّ قُلْتُ وَ سَدَاهُ إِبْرِیسَمٌ قَالَ لَا بَأْسَ بِهِ (4)

وَ قَدْ أُصِیبَ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ علیه السلام وَ عَلَیْهِ جُبَّةُ خَزٍّ ثُمَّ قَالَ إِنَّ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عَبَّاسٍ لَمَّا بَعَثَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِلَی الْخَوَارِجِ لَبِسَ أَفْضَلَ ثِیَابِهِ وَ تَطَیَّبَ بِأَطْیَبِ طِیبِهِ وَ رَکِبَ أَفْضَلَ مَرَاکِبِهِ فَخَرَجَ إِلَیْهِ فَوَاقَفَهُمْ فَقَالُوا یَا ابْنَ عَبَّاسٍ بَیْنَا أَنْتَ خَیْرُ النَّاسِ إِذْ أَتَیْتَنَا فِی لِبَاسٍ مِنْ لِبَاسِ الْجَبَابِرَةِ وَ مَرَاکِبِهِمْ فَتَلَا عَلَیْهِمْ هَذِهِ الْآیَةَ قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللَّهِ الَّتِی أَخْرَجَ

ص: 304


1- 1. فقه الرضا ص 48.
2- 2. الأعراف: 31، الانعام: 141.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 13.
4- 4. ما بین العلامتین ساقط من الأصل.

محمد بن عیسی از امام نقل میکند که: شیعیان ضعیف الایمان دوست دارند که من بر پلاس بنشینم، و لباس خشن بپوشم، ولی زمانه اقتضا ندارد.(1)

روایت24.

مکارم الاخلاق: و از امام صادق (ع): حضرت زین العابدین علیه السلام با جامه ای نیکو و عالی از خانه بیرون شد، و با عجله برگشت و فرمود: ای کنیزک! جامه (همیشگی و کهنه ام) را بیاور که با این جامه که راه رفتم گویا علی بن الحسین قبل نیستم، و با تأنی و آرام راه میرفت، تو گویی مرغ بر سرش نشسته، و شانه ها به چپ و راست حرکت نمی داد (که علامت کبر است).

و از آن حضرت: بدن انسان چون جامه نرم پوشد به طغیان آید.

از حسن صیقل: حضرت صادق (ع): پیراهن امیر مؤمنان را بما نشان داد و آن پیراهنی بود که در آن شهید شد، طولش 12 وجب و عرضش سه وجب و آستین ها سه وجب بود.

از امام باقر (ع): صاحب شما (گویا مراد علی (ع)) است دو جامه سنبلانی (سنبلان نام محلی است) می خرید، و غلام خود را مخیر می فرمود: که هر کدام را بخواهد بردارد، و خود دیگری را می پوشید، و اگر از انگشتانش بلندتر بود، می برید، و اگر از کف دست بلندتر بود، کوتاه می کرد.

از زراره: از امام باقر علیه السلام شنیدم: علی علیه السلام در عراق پیراهنی سنبلانی و خشن خرید، به چهار درهم (قران) و زیادی آستین ها را از سر انگشتها برید، و پیراهن تا نصف ساق پایش بود، چون پوشید خداوند را حمد و ثنا گفت، بعد فرمود می خواهید جامه علی علیه السلام را به شما نشان دهم؟: گفتم آری، پس فرمود آوردند، آستین آن سه وجب و عرضش سه وجب و طولش 6 وجب.

از اصبغ بن نباته:

ص: 309


1- . همان

لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ (1) الْبَسْ وَ تَجَمَّلْ فَإِنَّ اللَّهَ جَمِیلٌ یُحِبُّ الْجَمَالَ وَ لْیَکُنْ مِنْ حَلَالٍ (2).

«19»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ هِلَالٍ الشَّامِیِ (3)

عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا أَعْجَبَ إِلَی النَّاسِ مَنْ یَأْکُلُ الْجَشِبَ وَ یَلْبَسُ الْخَشِنَ وَ یَتَخَشَّعُ قَالَ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ یُوسُفَ بْنَ یَعْقُوبَ نَبِیٌّ ابْنُ نَبِیٍّ کَانَ یَلْبَسُ أَقْبِیَةَ الدِّیبَاجِ مَزْرُورَةً بِالذَّهَبِ وَ یَجْلِسُ فِی مَجَالِسِ آلِ فِرْعَوْنَ یَحْکُمُ فَلَمْ یَحْتَجِ النَّاسُ إِلَی لِبَاسِهِ وَ إِنَّمَا احْتَاجُوا إِلَی قِسْطِهِ وَ إِنَّمَا یُحْتَاجُ مِنَ الْإِمَامِ إِلَی أَنْ إِذَا قَالَ صَدَقَ وَ إِذَا وَعَدَ أَنْجَزَ وَ إِذَا حَکَمَ عَدَلَ إِنَّ اللَّهَ لَمْ یُحَرِّمْ طَعَاماً وَ لَا شَرَاباً مِنْ حَلَالٍ وَ إِنَّمَا حَرَّمَ الْحَرَامَ قَلَّ أَوْ کَثُرَ وَ قَدْ قَالَ قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللَّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ (4).

«20»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ: کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام یَلْبَسُ الثَّوْبَ بِخَمْسِمِائَةِ دِینَارٍ وَ الْمِطْرَفَ بِخَمْسِینَ دِینَاراً یَشْتُو فِیهِ فَإِذَا ذَهَبَ الشِّتَاءُ بَاعَهُ وَ تَصَدَّقَ بِثَمَنِهِ.

وَ فِی خَبَرِ عُمَرَ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیه السلام: أَنَّهُ کَانَ یَشْتَرِی الْکِسَاءَ الْخَزَّ بِخَمْسِینَ دِینَاراً فَإِذَا صَارَ الصَّیْفُ تَصَدَّقَ بِهِ لَا یَرَی بِذَلِکَ بَأْساً وَ یَقُولُ قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللَّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ (5).

«21»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ الْحَکَمِ بْنِ عُیَیْنَةَ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام وَ عَلَیْهِ إِزَارٌ أَحْمَرُ فَأَحْدَدْتُ النَّظَرَ إِلَیْهِ فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ إِنَّ هَذَا لَیْسَ بِهِ بَأْسٌ ثُمَّ تَلَا قُلْ مَنْ

ص: 305


1- 1. الأعراف: 32.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 15.
3- 3. قال: قال أبو الحسن علیه السلام خ ل.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 15.
5- 5. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 16.

با حضرت علی علیه السلام بیرون شدیم تا به خرما فروشان رسیدیم، فرمود: سبدهای خرما را سر هم نچینید، از آنجا گذشت تا به بازار گوشت فروشان رسیدیم، فرمود: در گوشت ها ندمید، از آنجا گذشت، تا ببازار ماهی فروشان رسیدیم، فرمود: جری و مار ماهی و ماهی که در آب مرده باشد نفروشید، از آنجا گذشت تا به بزازها رسیدیم، حضرت با مردی قیمت دو جامه را طی کرد و قنبر همراهش بود، بعد فرمود دو جامه بمن بده مرد گفت، از آنچه دارم یا امیر المؤمنین، (امام چون متوجه شد او را میشناسد) از وی گذشت تا به جوانکی رسید، فرمود: دو جامه بمن بده و با جوان چانه زد تا قیمت را پایین آورد و بر 7 درهم اتفاق کردند، جامه ای به چهار درهم و دیگری به سه درهم، به قنبر گفت: یکی را انتخاب کن، قنبر جامه چهار درهمی را گرفت، و او سه درهمی را پوشید، و فرمود «سپاس خدایی را که بمن جامه ای داد که عورتم را بپوشم و خود را بوسیله آن در بین مردم بیارایم». بعد به مسجد آمد و خاک را به صورت کپه جمع اوری کرد، و بر آن دراز کشید، پدر جوانک (فروشنده) بیامد، و گفت: پسرم ترا نشناخت، و این دو درهم سود جامه هاست بگیرید. حضرت فرمود: نخواهم گرفت، ما با هم چانه زدیم و باین قیمت رضا دادیم.

از ابی مسعده: علی علیه السلام را دیدم که از قصر حکومتی بیرون شد، من باو نزدیک شدم، و سلام کردم، دستش را بر دستم گذارد، بعد رفت به دار فرات رسید و پیراهنی سنبلانی به سه یا چهار درهم خریدو پوشید.

از وشیکه: علی علیه السلام را دیدم لنگی پوشیده که قسمت بالای آن تا بالای ناف و پبیین ان تا نصف ساق پا می رسید و درّه ای بدست داشت و دور بازار می گشت و می فرمود: «از خدا بترسید، و پیمانه ها را پر کنید ... تو گوئی معلم کودکان است.» از مجمع: علی علیه السلام شمشیرش را بیرون آورد، و فرمود: چه کس شمشیرم را گرو می گیرد که اگر پیراهنی می داشتم آن را گرو نمی دادم و آن را به سه درهم گرو داد و بدان پول پیراهنی سنبلانی خرید که آستین

ص: 310

حَرَّمَ زِینَةَ اللَّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ (1).

«22»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ الْوَشَّاءِ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام یَلْبَسُ الْجُبَّةَ وَ الْمِطْرَفَ مِنَ الْخَزِّ وَ الْقَلَنْسُوَةَ وَ یَبِیعُ الْمِطْرَفَ وَ یَتَصَدَّقُ بِثَمَنِهِ وَ یَقُولُ قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللَّهِ الْآیَةَ(2).

«23»

مکا، [مکارم الأخلاق] مُخْتَارَةً مِنْ کِتَابِ اللِّبَاسِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ ابْنَ عَبَّاسٍ لَمَّا بَعَثَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِلَی الْخَوَارِجِ لَبِسَ أَفْضَلَ ثِیَابِهِ وَ تَطَیَّبَ بِأَطْیَبِ طِیبِهِ وَ رَکِبَ أَفْضَلَ مَرَاکِبِهِ وَ خَرَجَ إِلَیْهِمْ فَوَاقَفَهُمْ فَقَالُوا یَا ابْنَ عَبَّاسٍ بَیْنَا أَنْتَ خَیْرُ النَّاسِ إِذْ أَتَیْتَنَا فِی لِبَاسِ الْجَبَابِرَةِ وَ مَرَاکِبِهِمْ فَتَلَا عَلَیْهِمْ هَذِهِ الْآیَةَ قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللَّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ فَالْبَسْ وَ تَجَمَّلْ فَإِنَّ اللَّهَ جَمِیلٌ یُحِبُّ الْجَمَالَ وَ لْیَکُنْ مِنْ حَلَالٍ (3).

عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُهُ علیه السلام عَنِ الرَّجُلِ الْمُوسِرِ الْمُتَجَمِّلِ یَتَّخِذُ الثِّیَابَ الْکَثِیرَةَ الْجِبَابَ وَ الطَّیَالِسَةَ وَ الْقُمُصَ (4)

وَ لَهَا عُدَّةٌ یَصُونَ بَعْضَهَا بِبَعْضٍ وَ یَتَجَمَّلُ بِهَا أَ یَکُونُ مُسْرِفاً فَقَالَ علیه السلام إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ لِیُنْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ (5).

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: الدُّهْنُ یُظْهِرُ الْغِنَی

ص: 306


1- 1. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 14.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 14.
3- 3. مکارم الأخلاق ص 110.
4- 4. الجباب جمع جبة ثوب مقطوع الکم طویل یلبس فوق الثیاب، و الطیالسة جمع الطیلسان کساء مدور أخضر لا أسفل له، و سداه- و قیل لحمته- من صوف کان یلبسه الخواص من العلماء و المشایخ، و هو من لباس العجم، یجعلونه علی أکتافهم، و القمص جمع قمیص.
5- 5. الطلاق: 7.

آن تا نصف ساق دستش بود و طول آن تا نصف ساق پا.

از عبد اللَّه بن ابی الهذیل: علی علیه السلام را دیدم که پیراهنی بتن داشت که وقتی آستین هایش را پایین می کشید تا سر انگشتهایش میرسید، و چون ول می کرد تا ساعد بالا میرفت.

از ابی اشعث العبدی از پدرش: علی علیه السلام را دیدم که در روز جمعه در فرات غسل کرد بعد جامه ای کرباس به سه درهم خرید، و با آن نماز جمعه خواند و گریبانش دوخته نبود .

حضرت صادق علیه السلام فرمود: برای علی علیه السلام دیناری آوردند، حضرت سه جامه بیک دینار خرید، یکی پیراهنی که تا بالای غوزک پا بود، و لنگی که تا نصف ساق پایش میرسید و ردائی که از جلو تا پستانها و از پشت تا کپل را می پوشید، حضرت آنها را بتن کرد و دست بآسمان برداشت، و بر آن شکر می کرد تا به منزل رسید و فرمود این جامه ئی است که شایسته پوشیدن است، ولی امروز نمی توانیم بپوشیم

ص: 311

وَ الثِّیَابُ تُظْهِرُ الْجَمَالَ وَ حُسْنُ الْمَلَکَةِ یَکْبِتُ الْأَعْدَاءَ(1).

عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: وَقَفَ رَجُلٌ عَلَی بَابِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله یَسْتَأْذِنُ عَلَیْهِ قَالَ فَخَرَجَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَوَجَدَ فِی حُجْرَتِهِ رَکْوَةً فِیهَا مَاءٌ فَوَقَفَ یُسَوِّیَ لِحْیَتَهُ وَ یَنْظُرُ إِلَیْهَا فَلَمَّا رَجَعَ دَاخِلًا قَالَتْ لَهُ عَائِشَةُ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَنْتَ سَیِّدُ وُلْدِ آدَمَ وَ رَسُولُ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَقَفْتَ عَلَی الرَّکْوَةِ تُسَوِّی لِحْیَتَکَ وَ رَأْسَکَ قَالَ یَا عَائِشَةُ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ إِذَا خَرَجَ عَبْدُهُ الْمُؤْمِنُ إِلَی أَخِیهِ أَنْ یَتَهَیَّأَ لَهُ وَ أَنْ یَتَجَمَّلَ (2).

عَنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ: تَهْیِئَةُ الرَّجُلِ لِلْمَرْأَةِ مِمَّا یَزِیدُ فِی عِفَّتِهَا(3).

عَنْ سُفْیَانَ الثَّوْرِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنْتَ تَرْوِی أَنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ کَانَ یَلْبَسُ الْخَشِنَ وَ أَنْتَ تَلْبَسُ الْقُوهِیَّ وَ الْمَرْوِیَّ قَالَ وَیْحَکَ إِنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام کَانَ فِی زَمَانٍ ضَیِّقٍ فَإِذَا اتَّسَعَ الزَّمَانُ فَأَبْرَارُ الزَّمَانِ أَوْلَی بِهِ (4).

عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْهُ یَعْنِی الرِّضَا علیه السلام قَالَ: کَانَ یُوسُفُ علیه السلام یَلْبَسُ الدِّیبَاجَ وَ یَتَزَرَّرُ بِالذَّهَبِ وَ یَجْلِسُ عَلَی السَّرِیرِ وَ إِنَّمَا یُذَمُّ إِنْ کَانَ یُحْتَاجُ إِلَی قِسْطِهِ وَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام یَلْبَسُ ثَوْبَیْنِ فِی الصَّیْفِ یُشْتَرَیَانِ لَهُ بِخَمْسِمِائَةٍ وَ یَلْبَسُ فِی الشِّتَاءِ الْمِطْرَفَ الْخَزَّ(5) وَ یُبَاعُ فِی الصَّیْفِ بِخَمْسِینَ دِینَاراً

ص: 307


1- 1. مکارم الأخلاق ص 110.
2- 2. مکارم الأخلاق ص 110.
3- 3. مکارم الأخلاق ص 111.
4- 4. مکارم الأخلاق ص 111.
5- 5. المطرف کمنبر و المطرف کمکرم: رداء من خز مربع ذو أعلام، قال الفراء و أصله الضم لانه فی المعنی مأخوذ من أطرف أی جعل فی طرفیه العلمان و لکنهم استثقلوا الضمة فکسروه.

که به پوشنده می گویند دیوانه است، و یا میگویند ریا کار میباشد، ولی چون قائم ما قیام کند لباس این خواهد بود.

از هشام بن سالم: از امام ششم (ع): چون به وادی مکه رسیدید جامه های کهنه بپوشید یا جامه های خشن بتن کنید که هیچ کس بوادی مکه نرسد که دلش خالی از تکبر باشد جز این که خدا او را بیامرزد. عبد اللَّه بن یعفور پرسید حد تکبر چیست؟ امام فرمود انسان چون جامه خوبی بپوشد خود را ورانداز کند و دوست بدارد که همه او را نگاه کنند. و بعد فرمود: «بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ: آدمی نسبت به حال درونی خود بینا است» (سوره قیامت).

از امام صادق (ع): پدرم دو جامه خشن داشت که در آنها نماز می خواند و در موقع حاجت خواستن از خدا آنها را می پوشید و حاجت خود را از خدا طلب می کرد.

از امام صادق (ع): علی علیه السلام برای مردم خطبه می خواند و جامه کرباس و خشن بتن داشت، وصله شده بود، در این باره از حضرتش استفسار کردند (که چرا جامه وصله دار پوشیده اید)، فرمود دل خاشع می شود، و مؤمن از آن پیروی میکنند.

از ابن عباس: چون از بصره به همراه مال در کوفه بخدمت علی علیه السلام آمد، حضرت را در بازار ملاقات نمود که ایستاده و صدا میزند که ای مردم! هر کس را ببینم که جری (ماهی بی فلس) و طافی (ماهی ای که در آب مرده باشد) بفروشد، شلاقش می زنم، ابن عباس گوید: به حضرت سلام کردم، جواب داد و فرمود: ابن عباس مال چه شد؟ گفتم یا امیر المؤمنین اینجاست، و اموال را به خدمتش بردم، مرا بخود نزدیک کرد و خوش آمد گفت، بعد شخصی آمد و شمشیر حضرت را آورد و به هفت درم در معرض فروش در آورد. امام علیه السلام اشاره به شمشیر کرد و فرمود: اگر غیر از بهاء این شمشیر پولی می داشتم هرگز آن را نمی فروختم، بعد شمشیر را فروخت و با پول آن چهار درهم پیراهن خرید، و

ص: 312

وَ یَتَصَدَّقُ بِثَمَنِهِ (1).

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: بَیْنَا أَنَا فِی الطَّوَافِ إِذَا رَجُلٌ یَجْذِبُ ثَوْبِی فَالْتَفَتُّ فَإِذَا عَبَّادٌ الْبَصْرِیُّ فَقَالَ یَا جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ تَلْبَسُ مِثْلَ هَذَا الثَّوْبِ وَ أَنْتَ فِی الْمَوْضِعِ الَّذِی أَنْتَ فِیهِ مِنْ عَلِیٍّ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ وَیْلَکَ هَذَا الثَّوْبُ قُوهِیٌ (2) اشْتَرَیْتُهُ بِدِینَارٍ وَ کَسْرٍ وَ کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام فِی زَمَانٍ یَسْتَقِیمُ لَهُ مَا لَبِسَ فِیهِ وَ لَوْ لَبِسْتُ مِثْلَ ذَلِکَ اللِّبَاسِ فِی زَمَانِنَا هَذَا لَقَالَ النَّاسُ هَذَا مُرَاءٍ مِثْلُ عَبَّادٍ(3).

عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: لِیَتَزَیَّنْ أَحَدُکُمْ لِأَخِیهِ إِذَا أَتَاهُ کَمَا یَتَزَیَّنُ لِلْغَرِیبِ الَّذِی یُحِبُّ أَنْ یَرَاهُ فِی أَحْسَنِ الْهَیْئَةِ(4).

عَنْ أَبِی خِدَاشٍ الْمُهْرِیِ (5)

قَالَ: مَرَّ بِنَا بِالْبَصْرَةِ مَوْلًی لِلرِّضَا علیه السلام یُقَالُ لَهُ عُبَیْدٌ فَقَالَ دَخَلَ قَوْمٌ مِنْ أَهْلِ خُرَاسَانَ عَلَی أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام فَقَالَ لَهُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ أَنْکَرُوا عَلَیْکَ هَذَا اللِّبَاسَ الَّذِی تَلْبَسُهُ قَالَ فَقَالَ لَهُمْ إِنَّ یُوسُفَ بْنَ یَعْقُوبَ کَانَ نَبِیّاً ابْنَ نَبِیٍّ ابْنِ نَبِیٍّ وَ کَانَ یَلْبَسُ الدِّیبَاجَ وَ یَتَزَرَّرُ بِالذَّهَبِ وَ یَجْلِسُ مَجَالِسَ آلِ فِرْعَوْنَ فَلَمْ یَضَعْهُ ذَلِکَ وَ إِنَّمَا یُذَمُّ لَوِ احْتِیجَ مِنْهُ إِلَی قِسْطِهِ وَ إِنَّمَا عَلَی الْإِمَامِ أَنَّهُ إِذَا حَکَمَ عَدَلَ وَ إِذَا وَعَدَ وَفَی وَ إِذَا حَدَّثَ صَدَقَ وَ إِنَّمَا حَرَّمَ اللَّهُ الْحَرَامَ بِعَیْنِهِ مَا قَلَّ مِنْهُ وَ مَا کَثُرَ وَ أَحَلَّ اللَّهُ الْحَلَالَ بِعَیْنِهِ مَا قَلَّ مِنْهُ وَ مَا کَثُرَ(6).

ص: 308


1- 1. مکارم الأخلاق ص 111.
2- 2. کان ثیابا بیضا یجلب من قوهستان کورة بناحیة کرمان.
3- 3. مکارم الأخلاق ص 111.
4- 4. مکارم الأخلاق ص 112.
5- 5. منسوب الی مهرة بن حیدان بطن من قضاعة کانوا یقیمون بالیمن، و قال الشیخ فی رجاله: مهرة محلة بالبصرة.
6- 6. مکارم الأخلاق ص 112.

دو درهم صدقه داد، و با یک درهم باقیمانده سه روز مرا مهمانی نمود.

از یزید بن شریک: علی علیه السلام روزی شمشیرش را آورد، و فرمود چه کسی این شمشیرم را از من می خرد که اگر پول پیراهنی می داشتم نمی فروختمش.

از فضل بن کثیر: به تن حضرت صادق علیه السلام جامه ای کهنه و وصله دار دیدم، و به آن خیره شدم، فرمود: چه شده؟ در این نوشته نگاه کن، نگاه کردم در آن نوشته بود: «هر کس کهنه ندارد نو نخواهد داشت».

در روایتی است: به تن علی علیه السلام جامه ای کهنه و وصله دار دیدند پرسیدند چرا جامه شما این قدر وصله دار است؟ فرمود: دل بسبب آن خاشع شود و نفس سرکش ذلیل ورام می گردد و مؤمنان بدان اقتداء می کنند.

از معاویة بن وهب: به امام صادق علیه السلام گفتم: گاهی انسان در قسمتی از عمرش ثروتمند است و لباس و سر و وضع او اعیانی است بعدا ثروتش از دست می رود و وضعش عوض می گردد و کراهت دارد که دشمن شماتتش کند، از این رو برای تهیه لباس و مانند ان خویشتن را بمشقت می افکند. امام این آیه را تلاوت فرمود «هر کس که زندگانیش وسعت دارد بمقدار وسعتش خرج کند و هر کس روزیش تنگ است بقدری که خداوند بوی داده خرج کند» (سوره طلاق).

روایت25.

مکارم الاخلاق: از امام صادق(ع): برای خواری انسان همین بس که لباس غیر معمول و انگشت نما بپوشد یا مرکب شهرت سوار شود.

ص: 313

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی قَالَ أَخْبَرَنِی مَنْ أَخْبَرَ عَنْهُ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ أَهْلَ الضَّعْفِ مِنْ مَوَالِیَّ یُحِبُّونَ أَنْ أَجْلِسَ عَلَی اللُّبُودِ وَ أَلْبَسَ الْخَشِنَ وَ لَیْسَ یَحْتَمِلُ الزَّمَانُ ذَلِکَ (1).

«24»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ خَرَجَ فِی ثِیَابٍ حِسَانٍ فَرَجَعَ مُسْرِعاً یَقُولُ یَا جَارِیَةُ رُدِّی عَلَیَّ ثِیَابِی فَقَدْ مَشَیْتُ فِی ثِیَابِی هَذِهِ فَکَأَنِّی لَسْتُ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ وَ کَانَ إِذَا مَشَی کَأَنَّ الطَّیْرَ عَلَی رَأْسِهِ لَا یَسْبِقُ یَمِینُهُ شِمَالَهُ.

وَ عَنْهُ علیه السلام قَالَ: إِنَّ الْجَسَدَ إِذَا لَبِسَ الثَّوْبَ اللَّیِّنَ طَغَی (2).

عَنِ الْحَسَنِ الصَّیْقَلِ قَالَ: أَخْرَجَ إِلَیْنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَمِیصَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام الَّذِی أُصِیبَ فِیهِ فَشَبَرْتُ أَسْفَلَهُ اثْنَیْ عَشَرَ شِبْراً وَ بَدَنَهُ ثَلَاثَةَ أَشْبَارٍ وَ یَدَیْهِ ثَلَاثَةَ أَشْبَارٍ(3).

عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِنَّ صَاحِبَکُمْ لَیَشْتَرِی الْقَمِیصَیْنِ السُّنْبُلَانِیَّیْنِ ثُمَّ یُخَیِّرُ غُلَامَهُ فَیَأْخُذُ أَیَّهُمَا شَاءَ ثُمَّ یَلْبَسُ هُوَ الْآخَرَ فَإِذَا جَاوَزَ أَصَابِعَهُ قَطَعَهُ وَ إِذَا جَاوَزَ کَفَّیْهِ حَذَفَهُ (4).

عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ عَلِیّاً أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام اشْتَرَی بِالْعِرَاقِ قَمِیصاً سُنْبُلَانِیّاً غَلِیظاً بِأَرْبَعَةِ دَرَاهِمَ فَقَطَعَ کُمَّیْهِ إِلَی حَیْثُ یَبْلُغُ أَصَابِعَهُ مُشَمِّراً إِلَی نِصْفِ سَاقِهِ فَلَمَّا لَبِسَهُ حَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ وَ قَالَ أَ لَا أُرِیکُمْ قُلْتُ بَلَی فَدَعَا بِهِ فَإِذَا کُمُّهُ ثَلَاثَةُ أَشْبَارٍ وَ بَدَنُهُ ثَلَاثَةُ أَشْبَارٍ وَ طُولُهُ سِتَّةُ أَشْبَارٍ(5).

مِنْ کِتَابِ زُهْدِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: خَرَجْنَا مَعَ

ص: 309


1- 1. مکارم الأخلاق ص 112.
2- 2. مکارم الأخلاق ص 127.
3- 3. مکارم الأخلاق ص 127.
4- 4. مکارم الأخلاق ص 128.
5- 5. مکارم الأخلاق ص 128.

و فرمود خداوند لباس شهرت را مبغوض می دارد.

گفته اند که عباد بصری بر حضرت صادق علیه السلام در آمد، و لباس شهرت به تن داشت، امام علیه السلام فرمود: ای عباد! این چه لباسی است؟ عرضه داشت: آیا این لباس را برای من عیب می دانید، فرمود: آری پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: هر کس در دنیا لباس شهرت بپوشد خداوند در قیامت بر او لباس ذلت خواهد پوشانید. عباد گفت چه کسی این حدیث را برای شما گفته؟ امام علیه السلام فرمود ای عباد مرا متهم می کنی؟ بخدا پدرم از پدرانم از نبی اکرم حدیث کرده اند.

از حضرت موسی بن جعفر (ع): چیزی در نزد خدا مبغوضتر از لباس شهرت نیست و حضرت دستور می داد لباس نو می آوردند و در آب می شست و می پوشید.

از محمد بن کثیر: به تن حضرت صادق علیه السلام جبه پشمینه دیدم که زیر آن پیراهن خشن پوشیده بود، در باره آن سؤال کردم فرمود پدرم همین طور می پوشید و ما وقتی می خواهیم نماز بخوانیم خشن ترین جامه ها را می پوشیم.

از معمر بن خلاد: از حضرت رضا علیه السلام شنیدم که فرمود: بخدا قسم اگر بر این خلافت دست یابم غذای ساده خواهم خورد، پس از خوردن لذیذ یعنی آنکه امروز غذای لذیذ میخورم و بعد از لباس نرم جامه خشن بتن خواهم کرد، و پس از راحت به سختی و مشقت خواهم انداخت (یعنی امر زمامداری مردم همراه با این ناملایمات باید باشد).

پیغمبر صلی الله علیه و آله در وصیت خود به ابی ذر فرمود: من خشن می پوشم و بر خاک می نشنیم و انگشتم را می لیسم و الاغ بی پالان سوار می شوم و بر ترک ان دیگری را می نشانم، اینها علامت تواضع و فروتنی است، و هر کس از سنت من روگردان شود از من نیست. یا ابا ذر لباس خشن و جامه درشت بپوش که خود خواهی بتو راه پیدا نکند.

در کتاب زهد امیرالمؤمنین علیه السلام از عقبة بن علقمه نقل شده که گفت: بر امیرالمؤمنین وارد شدم و دیدم در مقابلش شیری ترش بود که ترشی آن اذیتم می کرد و تکه نان خشکی بود. عرض کردم: ای امیرالمؤمنین، چرا چنین چیزی می خورید؟ به من فرمود: ای ابوالجنود، من دیدم که رسول خدا صلی الله علیه و آله

ص: 314

عَلِیٍّ علیه السلام حَتَّی أَتَیْنَا التَّمَّارِینَ فَقَالَ لَا تَنْصِبُوا قَوْصَرَةً عَلَی قَوْصَرَةٍ(1)

ثُمَّ مَضَی حَتَّی أَتَیْنَا إِلَی اللَّحَّامِینَ فَقَالَ لَا تَنْفُخُوا فِی اللَّحْمِ ثُمَّ مَضَی حَتَّی أَتَی إِلَی سُوقِ السَّمَکِ فَقَالَ لَا تَبِیعُوا الْجِرِّیَّ وَ لَا الْمَارْمَاهِیَ وَ لَا الطَّافِیَ ثُمَّ مَضَی حَتَّی أَتَی الْبَزَّازِینَ فَسَاوَمَ رَجُلًا بِثَوْبَیْنِ وَ مَعَهُ قَنْبَرٌ فَقَالَ بِعْنِی ثَوْبَیْنِ فَقَالَ الرَّجُلُ مَا عِنْدِی یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَانْصَرَفَ حَتَّی أَتَی غُلَاماً فَقَالَ بِعْنِی ثَوْبَیْنِ فَمَاکَسَهُ الْغُلَامُ حَتَّی اتَّفَقَا عَلَی سَبْعَةِ دَرَاهِمَ ثَوْبٌ بِأَرْبَعَةِ دَرَاهِمَ وَ ثَوْبٌ بِثَلَاثَةِ دَرَاهِمَ فَقَالَ لِغُلَامِهِ قَنْبَرٍ اخْتَرْ أَحَدَ الثَّوْبَیْنِ فَاخْتَارَ الَّذِی بِأَرْبَعَةٍ وَ لَبِسَ هُوَ الَّذِی بِثَلَاثَةِ دَرَاهِمَ وَ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی کَسَانِی مَا أُوَارِی بِهِ عَوْرَتِی وَ أَتَجَمَّلُ بِهِ فِی خَلْقِهِ ثُمَّ أَتَی الْمَسْجِدَ الْأَکْبَرَ فَکَوَّمَ کُومَةً مِنْ حَصْبَاءَ فَاسْتَلْقَی عَلَیْهَا فَجَاءَ أَبُو الْغُلَامِ فَقَالَ إِنَّ ابْنِی لَمْ یَعْرِفْکَ وَ هَذَانِ دِرْهَمَانِ رَبِحَهُمَا عَلَیْکَ فَخُذْهُمَا فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام مَا کُنْتُ لِأَفْعَلَ مَاکَسْتُهُ وَ مَاکَسَنِی وَ اتَّفَقْنَا عَلَی رِضًی (2).

عَنْ أَبِی مَسْعَدَةَ قَالَ: رَأَیْتُ عَلِیّاً علیه السلام خَرَجَ مِنَ الْقَصْرِ فَدَنَوْتُ مِنْهُ فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَوَقَعَ یَدُهُ عَلَی یَدِی ثُمَّ مَشَی حَتَّی أَتَی دَارَ فُرَاتٍ فَاشْتَرَی مِنْهُ قَمِیصاً سُنْبُلَانِیّاً بِثَلَاثَةِ دَرَاهِمَ أَوْ أَرْبَعَةِ دَرَاهِمَ فَلَبِسَهُ وَ کَانَ کُمُّهُ کَفَافَ یَدِهِ (3).

عَنْ وَشِیکَةَ قَالَ: رَأَیْتُ عَلِیّاً علیه السلام یَتَّزِرُ فَوْقَ سُرَّتِهِ وَ یَرْفَعُ إِزَارَهُ إِلَی أَنْصَافِ سَاقَیْهِ وَ بِیَدِهِ دِرَّةٌ یَدُورُ فِی السُّوقِ یَقُولُ اتَّقُوا اللَّهَ وَ أَوْفُوا الْکَیْلَ کَأَنَّهُ مُعَلِّمُ صِبْیَانٍ (4).

عَنْ مُجَمِّعٍ قَالَ: إِنَّ عَلِیّاً أَخْرَجَ سَیْفَهُ فَقَالَ مَنْ یَرْتَهِنُ سَیْفِی هَذَا أَمَا لَوْ کَانَ لِی قَمِیصٌ مَا رَهَنْتُهُ فَرَهَنَهُ بِثَلَاثَةِ دَرَاهِمَ فَاشْتَرَی قَمِیصاً سُنْبُلَانِیّاً(5) کُمُّهُ

ص: 310


1- 1. القوصرة: وعاء من قصب یرفع فیه التمر، من البواری.
2- 2. مکارم الأخلاق ص 129.
3- 3. مکارم الأخلاق ص 129.
4- 4. مکارم الأخلاق ص 129.
5- 5. السنبلانی وصف لمقدار القمیص، یقال قمیس سنبلانی أی سابغ الطول، و لعله منسوب الی سنبلان من بلاد الروم کان المعهود فیه طول القمص.

خشک تر از این را می خوردند، و لباسی خشن تر از این را می پوشیدند، من اگر آنچه رسول خدا انجام داده انجام ندهم، می ترسم به او ملحق نشوم.

روایت26.

رجال کشی: ابن عیینه به امام صادق علیه السلام عرض کرد که شما روایت کرده اید که علی علیه السلام زبرترین لباس ها را می پوشید در حالی که شما لباس قوهستانی و مروی می پوشید، حضرت فرمود: وای بر تو، علی علیه السلام در زمان سختی بود، پس اگر زمان وسعت پیدا کند، نیکان ان زمان به بهره بردن از ان فراخی شایسته ترند.

روایت27.

رجال کشی: بعضی از اصحاب گفته اند که سفیان ثوری بر امام صادق علیه السلام وارد شد، و دید لباس خوبی دارد. عرض کرد: ای ابو عبدالله، پدران تو چنین لباسی نداشته اند! فرمود: پدران من در روزگار تنگدستی آنگونه می پوشیده اند، و این، زمانی است که نعمت های دنیا زیاد شده است پس نیکان این زمان سزاوارترند به استفاده از این نعمت ها.

روایت28.

رجال کشی: ابن سنان گفت: شنیدم امام صادق علیه السلام فرمود: در طواف کعبه بودم که مردی لباس من را می کشید،

ص: 315

إِلَی نِصْفِ ذِرَاعَیْهِ وَ طُولُهُ إِلَی نِصْفِ سَاقَیْهِ (1).

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی الْهُذَیْلِ قَالَ: رَأَیْتُ عَلَی عَلِیٍّ علیه السلام قَمِیصاً زَابِیّاً(2)

إِذَا مَدَّ طَرَفَ کُمِّهِ بَلَغَ ظُفُرَهُ وَ إِذَا أَرْسَلَهُ کَانَ إِلَی سَاعِدِهِ (3).

عَنْ أَبِی الْأَشْعَثِ الْعَبْرِیِّ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: رَأَیْتُ عَلِیّاً علیه السلام اغْتَسَلَ فِی الْفُرَاتِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ ثُمَّ ابْتَاعَ قَمِیصَ کَرَابِیسَ بِثَلَاثَةِ دَرَاهِمَ فَصَلَّی بِالنَّاسِ فِیهِ الْجُمُعَةَ وَ مَا خِیطَ جُرُبَّانُهُ (4).

عَنْ سَالِمِ بْنِ مُکْرَمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ عَلِیّاً کَانَ عِنْدَکُمْ فَأَتَی بَنِی دِیوَارٍ(5)

فَاشْتَرَی ثَلَاثَةَ أَثْوَابٍ بِدِینَارٍ الْقَمِیصُ إِلَی فَوْقِ الْکَعْبِ وَ الْإِزَارُ إِلَی نِصْفِ السَّاقِ وَ الرِّدَاءُ مِنْ قُدَّامِهِ إِلَی ثَدْیَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ إِلَی أَلْیَتَیْهِ فَلَبِسَهَا ثُمَّ رَفَعَ یَدَهُ إِلَی السَّمَاءِ فَلَمْ یَزَلْ یَحْمَدُ اللَّهَ عَلَی مَا کَسَاهُ حَتَّی دَخَلَ مَنْزِلَهُ ثُمَّ قَالَ هَذَا اللِّبَاسُ الَّذِی یَنْبَغِی أَنْ تَلْبَسُوهُ وَ لَکِنْ لَا نَقْدِرُ أَنْ نَلْبَسَ هَذَا الْیَوْمَ

ص: 311


1- 1. مکارم الأخلاق ص 129.
2- 2. الزاب: کورة بالموصل و بلد بالاندلس و الزابی منسوب إلیه؛ و الزاب اسم مواضع أخر کثیرة.
3- 3. المصدر ص 129.
4- 4. مکارم الأخلاق ص 130 و الجربان معرب گریبان.
5- 5. کذا فی الأصل، و هکذا المصدر، و فیه« فأتی به دینار» خ ل و رواه الکلینی فی الکافی ج 6 ص 456، و هکذا نقله فی الوسائل تحت الرقم 5845 فی أحکام الملابس و فیه« بنی دیوان» و نقل عن الوافی« فاتی ببرد نوار» و قال فی بیانه: النوار النیلج الذی یصبغ به، و کلها تصحیف، و قول الوافی.« برد نوار» لا معنی له، فانه أن أتی علیه السلام بالبرد، فکیف اشتری القمیص و البرد ثوب غیر مخیط، و القمیص مخیط، و المجال لا یسعنی أن أتحرره.

متوجه او شدم، عباد بصری بود. گفت: ای جعفر بن محمد، چنین لباس می پوشی درحالی که تو جایگاه خاصی نسبت به

علی علیه السلام داری؟ فرمود: وای بر تو! این لباس قوهستانی است که به یک دینار و اندی خریده ام، علی علیه السلام در آن زمان لباسی می پوشید که مناسب او در ان زمان بود و اگر مانند ان لباس را در این زمان بپوشم، مردم می گویند: این هم مانند عباد ریاکار است، نصر گفت: عباد، مذهب بتری داشت.

روایت29.

رجال کشی: حسین بن مختار گفت: عباد بن بکر بصری بر امام صادق علیه السلام وارد شد و عباد لباس درشت انگشت نمایی به تن داشت. حضرت فرمود:

ای عباد! این چه لباسی است؟ عرض کرد: برای من ایراد می گیری؟ فرمود: بله، رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که در دنیا لباس شهرت بپوشد، خداوند در قیامت لباس خواری بر او می پوشاند.

عباد گفت: چه کسی به تو خبر داده است؟ فرمود: مرا متهم می کنی ای عباد؟ پدرانم علیهم السلام از پیامبر صلی الله علیه و آله برایم روایت کرده اند.(1)

از خط شهید قدس سره نیز نقل شده است .

ص: 316


1- . همان

لَوْ فَعَلْنَا لَقَالُوا مَجْنُونٌ أَوْ لَقَالُوا مُرَاءٍ فَإِذَا قَامَ قَائِمُنَا کَانَ هَذَا اللِّبَاسَ (1).

عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: إِذَا هَبَطْتُمْ وَادِیَ مَکَّةَ فَالْبَسُوا خُلْقَانَ ثِیَابِکُمْ أَوْ سَمَلَ ثِیَابِکُمْ أَوْ خَشِنَ ثِیَابِکُمْ فَإِنَّهُ لَنْ یَهْبِطَ وَادِیَ مَکَّةَ أَحَدٌ لَیْسَ فِی قَلْبِهِ شَیْ ءٌ مِنَ الْکِبْرِ إِلَّا غَفَرَ اللَّهُ لَهُ فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَبِی یَعْفُورٍ مَا حَدُّ الْکِبْرِ قَالَ الرَّجُلُ یَنْظُرُ إِلَی نَفْسِهِ إِذَا لَبِسَ الثَّوْبَ الْحَسَنَ یَشْتَهِی أَنْ یُرَی عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ(2).

عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ لِأَبِی ثَوْبَانِ خَشِنَانِ یُصَلِّی فِیهِمَا صَلَاتَهُ فَإِذَا أَرَادَ أَنْ یَسْأَلَ اللَّهَ حَاجَةً لَبِسَهُمَا وَ سَأَلَ حَاجَتَهُ (3).

فِی تَرْقِیعِ الثِّیَابِ عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: خَطَبَ عَلِیٌّ النَّاسَ وَ عَلَیْهِ إِزَارُ کِرْبَاسٍ غَلِیظٌ مَرْقُوعٌ بِصُوفٍ فَقِیلَ لَهُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ یَخْشَعُ الْقَلْبُ وَ یَقْتَدِی بِهِ الْمُؤْمِنُ (4).

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ: لَمَّا رَجَعَ مِنَ الْبَصْرَةِ وَ حَمَلَ الْمَالَ وَ دَخَلَ الْکُوفَةَ وَجَدَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَائِماً فِی السُّوقِ وَ هُوَ یُنَادِی بِنَفْسِهِ مَعَاشِرَ النَّاسِ مَنْ أَصَبْنَاهُ بَعْدَ یَوْمِنَا یَبِیعُ الْجِرِّیَّ وَ الطَّافِیَ وَ الْمَارْمَاهِیَ عَلَوْنَاهُ بِدِرَّتِنَا هَذِهِ وَ کَانَ یُقَالُ لِدِرَّتِهِ السِّبْتِیَّةُ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَرَدَّ عَلَیَّ السَّلَامَ ثُمَّ قَالَ یَا ابْنَ عَبَّاسٍ مَا فَعَلَ الْمَالُ فَقُلْتُ هَا هُوَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ حَمَلْتُهُ إِلَیْهِ فَقَرَّبَنِی وَ رَحَّبَ بِی ثُمَّ أَتَاهُ مُنَادٍ وَ مَعَهُ سَیْفُهُ یُنَادِی عَلَیْهِ بِسَبْعَةِ دَرَاهِمَ فَقَالَ لَوْ کَانَ لِی فِی بَیْتِ مَالِ الْمُسْلِمِینَ ثَمَنُ سِوَاکِ أَرَاکٍ مَا بِعْتُهُ فَبَاعَهُ وَ اشْتَرَی قَمِیصاً بِأَرْبَعَةِ دَرَاهِمَ لَهُ وَ تَصَدَّقَ

ص: 312


1- 1. مکارم الأخلاق ص 130.
2- 2. القیامة: 14.
3- 3. مکارم الأخلاق ص 131.
4- 4. مکارم الأخلاق ص 131.

باب 110 : کثرت لباس ها

روایات

روایت1.

مکارم الاخلاق: [اسحاق بن عمار گفت به امام صادق علیه السلام عرض کردم: آیا برای مؤمن ده پیراهن می باشد؟ فرمود: بله، گفتم: بیست تا چه؟ فرمود: بله، این اسراف نیست، اسراف آن است که لباس بیرونی تو لباس اندرونی تو باشد.

در روایت دیگری سوال کرد: آیا مؤمن صد لباس دارد؟ فرمود: بله.

راوی گفت از امام کاظم علیه السلام پرسیدم: کسی ده پیراهن دارد، آیا این اسراف است؟ فرمود: نه، تعدد لباس موجب دوام و بقای لباس ها خواهد بود .اسراف آن است که لباس بیرونی خود را در مکان کثیف بپوشی.(1)

باب111 نادر

روایات

روایت1.

خص منتخب البصائر.

ص: 317


1- . مکارم الاخلاق : 113

بِدِرْهَمَیْنِ وَ أَضَافَنِی بِدِرْهَمٍ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ (1).

عَنْ زَیْدِ بْنِ شَرِیکٍ قَالَ: أَخْرَجَ عَلِیٌّ علیه السلام ذَاتَ یَوْمٍ سَیْفَهُ فَقَالَ مَنْ یَبْتَاعُ مِنِّی سَیْفِی هَذَا فَلَوْ کَانَ عِنْدِی ثَمَنُ إِزَارٍ مَا بِعْتُهُ (2).

عَنِ الْفَضْلِ بْنِ کَثِیرٍ قَالَ: رَأَیْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ثَوْباً خَلَقاً مَرْقُوعاً فَنَظَرْتُ إِلَیْهِ فَقَالَ لِی مَا لَکَ انْظُرْ فِی ذَلِکَ الْکِتَابِ وَ ثَمَّ کِتَابٌ فَنَظَرْتُ فِیهِ فَإِذَا فِیهِ لَا جَدِیدَ لِمَنْ لَا خَلَقَ لَهُ (3).

وَ فِی رِوَایَةٍ: رُئِیَ عَلَی عَلِیٍّ علیه السلام إِزَارٌ خَلَقٌ مَرْقُوعٌ فَقِیلَ لَهُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ یَخْشَعُ لَهُ الْقَلْبُ وَ تَذِلُّ بِهِ النَّفْسُ وَ یَقْتَدِی بِهِ الْمُؤْمِنُونَ (4).

فِی الِاقْتِصَادِ فِی اللِّبَاسِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام الرَّجُلُ یَکُونُ قَدْ غَنِیَ دَهْرَهُ وَ لَهُ مَالٌ وَ هَیْئَةٌ فِی لِبَاسِهِ وَ نَخْوَةٌ ثُمَّ یَذْهَبُ مَالُهُ وَ یَتَغَیَّرُ حَالُهُ فَیَکْرَهُ أَنْ یَشْمَتَ بِهِ عَدُوُّهُ فَیَتَکَلَّفُ مَا یَتَهَیَّأُ بِهِ قَالَ لِیُنْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ وَ مَنْ قُدِرَ عَلَیْهِ رِزْقُهُ فَلْیُنْفِقْ مِمَّا آتاهُ اللَّهُ (5) عَلَی قَدْرِ حَالِهِ (6).

فی لباس الشهرة(7).

«25»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَفَی بِالرَّجُلِ خِزْیاً أَنْ یَلْبَسَ ثَوْباً مُشَهِّراً وَ یَرْکَبَ دَابَّةً مُشَهِّرَةً(8).

ص: 313


1- 1. مکارم الأخلاق ص 131.
2- 2. مکارم الأخلاق ص 131.
3- 3. مکارم الأخلاق ص 131.
4- 4. مکارم الأخلاق ص 132.
5- 5. الطلاق: 7.
6- 6. مکارم الأخلاق ص 132.
7- 7. العنوان من کتاب المکارم للطبرسیّ کسوابقه.
8- 8. مکارم الأخلاق ص 133.

ص: 317

عَنْهُ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ یُبْغِضُ شُهْرَةَ اللِّبَاسِ (1) دَخَلَ عَبَّادُ بْنُ کَثِیرٍ الْبَصْرِیُّ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ عَلَیْهِ ثِیَابُ الشُّهْرَةِ فَقَالَ یَا عَبَّادُ مَا هَذِهِ الثِّیَابُ قَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ تَعِیبُ عَلَیَّ هَذَا قَالَ نَعَمْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ لَبِسَ ثِیَابَ شُهْرَةٍ فِی الدُّنْیَا أَلْبَسَهُ اللَّهُ ثِیَابَ الذُّلِّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ قَالَ عَبَّادٌ مَنْ حَدَّثَکَ بِهَذَا قَالَ یَا عَبَّادُ تَتَّهِمُنِی حَدَّثَنِی وَ اللَّهِ آبَائِی عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله (2).

عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ علیه السلام قَالَ: لَمْ یَکُنْ شَیْ ءٌ أَبْغَضَ إِلَیْهِ مِنْ لُبْسِ الثَّوْبِ الْمَشْهُورِ وَ کَانَ یَأْمُرُ بِالثَّوْبِ الْجَدِیدِ فَیَغْمِسُ فِی الْمَاءِ فَیَلْبَسُهُ (3).

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ کَثِیرٍ قَالَ: رَأَیْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام جُبَّةَ صُوفٍ بَیْنَ قَمِیصَیْنِ غَلِیظَیْنِ فَقُلْتُ لَهُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ رَأَیْتُ أَبِی یَلْبَسُهَا وَ إِنَّا إِذَا أَرَدْنَا أَنْ نُصَلِّیَ لَبِسْنَا أَخْشَنَ ثِیَابِنَا(4).

عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام یَقُولُ: وَ اللَّهِ لَئِنْ صِرْتُ إِلَی هَذَا الْأَمْرِ لَآکُلَنَّ الْجَشِبَ بَعْدَ الطِّیبِ وَ لَأَلْبَسَنَّ الْخَشِنَ بَعْدَ اللِّینِ وَ لَأَتْعَبَنَّ بَعْدَ الدَّعَةِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی وَصِیَّتِهِ لِأَبِی ذَرٍّ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنِّی أَلْبَسُ الْغَلِیظَ وَ أَجْلِسُ عَلَی الْأَرْضِ وَ أَلْعَقُ أَصَابِعِی وَ أَرْکَبُ الْحِمَارَ بِغَیْرِ سَرْجٍ وَ أُرْدِفُ خَلْفِی فَمَنْ رَغِبَ عَنْ سُنَّتِی فَلَیْسَ مِنِّی یَا أَبَا ذَرٍّ الْبَسِ الْخَشِنَ مِنَ اللِّبَاسِ وَ الصَّفِیقَ مِنَ الثِّیَابِ لِئَلَّا یَجِدَ الْفَخْرُ فِیکَ مَسْلَکاً(5).

مِنْ کِتَابِ زُهْدِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَنْ عُقْبَةَ بْنِ عَلْقَمَةَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَإِذَا بَیْنَ یَدَیْهِ لَبَنٌ حَامِضٌ قَدْ آذَانِی حُمُوضَتُهُ وَ کِسَرٌ یَابِسَةٌ قُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَ تَأْکُلُ مِثْلَ هَذَا فَقَالَ لِی یَا أَبَا الْجُنُودِ إِنِّی أَدْرَکْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله

ص: 314


1- 1. مکارم الأخلاق ص 133.
2- 2. مکارم الأخلاق ص 134.
3- 3. مکارم الأخلاق ص 134.
4- 4. مکارم الأخلاق ص 132.
5- 5. مکارم الأخلاق ص 132.

باب 112 : نهی از عریانی در شب و روز

روایات

روایت1.

امالی: [در حدیث مناهی آمده است: رسول خدا صلی الله علیه و آله از عریان شدن در شب و روز نهی فرموده اند].(1)

ص: 318


1- . امالی صدوق : 255

یَأْکُلُ أَیْبَسَ مِنْ هَذَا وَ یَلْبَسُ أَخْشَنَ مِنْ هَذَا فَإِنْ لَمْ آخُذْ بِمَا أَخَذَ بِهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خِفْتُ أَنْ لَا أَلْحَقَ بِهِ (1).

«26»

کش، [رجال الکشی] عَنْ حَمْدَوَیْهِ بْنِ نُصَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ قَالَ: قَالَ سُفْیَانُ بْنُ عُیَیْنَةَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّهُ یُرْوَی أَنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام کَانَ یَلْبَسُ الْخَشِنَ مِنَ الثِّیَابِ وَ أَنْتَ تَلْبَسُ الْقُوهِیَّ الْمَرْوِیَ (2) قَالَ وَیْحَکَ إِنَّ عَلِیّاً علیه السلام کَانَ فِی زَمَانٍ ضَیِّقٍ فَإِذَا اتَّسَعَ الزَّمَانُ فَأَبْرَارُ الزَّمَانِ أَوْلَی بِهِ (3).

«27»

کش، [رجال الکشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعُودٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِشْکِیبَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ الْمَرْوَزِیِّ عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ قَالَ: سَمِعْتُ بَعْضَ أَصْحَابِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یُحَدِّثُ أَنَّ سُفْیَانَ الثَّوْرِیَّ دَخَلَ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ عَلَیْهِ ثِیَابٌ جِیَادٌ فَقَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ إِنَّ آبَاءَکَ لَمْ یَکُونُوا یَلْبَسُونَ مِثْلَ هَذَا الثِّیَابِ فَقَالَ لَهُ إِنَّ آبَائِی کَانُوا یَلْبَسُونَ ذَاکَ فِی زَمَانٍ مُقْفِرٍ وَ هَذَا زَمَانٌ قَدْ أَرْخَتِ الدُّنْیَا عَزَالِیَهَا(4) فَأَحَقُّ أَهْلِهَا بِهَا أَبْرَارُهَا(5).

«28»

کش، [رجال الکشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعُودٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْوَشَّاءِ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: بَیْنَا أَنَا فِی الطَّوَافِ إِذَا رَجُلٌ یَجْذِبُ ثَوْبِی

ص: 315


1- 1. مکارم الأخلاق ص 182.
2- 2. المروی ثیاب منسوبة الی مرو بلد بخراسان و قد تفتح الراء علی زنة العربی و قیل بل الثیاب منسوبة الی بلد بالعراق علی شط الفرات.
3- 3. رجال الکشّیّ ص 336 تحت الرقم ص 257.
4- 4. عزالی و عزالی بکسر اللام و فتحها جمع عزلاء: مصب الماء من الروایة و نحوها لأنّها فی أحد خصمی المزادة لا فی وسطها، و ارخاؤها یوجب سیلان الماء منها بشدة و سرعة، یقال: أرخت السماء عزالیها، اذا کثرت الأرزاق و النعم.
5- 5. رجال الکشّیّ ص 336.

باب 113 : آداب پوشیدن و کندن لباس و آنچه هنگام ان گفته می شود، آنچه از لباس ها مکروه است،

اشاره

باب 113 : آداب پوشیدن و کندن لباس و آنچه هنگام ان گفته می شود، آنچه از لباس ها مکروه است، ستایش تواضع و نهی از فخرفروشی در لباس

روایات

روایت1.

امالی طوسی: امیرالمؤمنین علیه السلام در کوفه مقابل خیاطی ایستاد و پیراهنی به سه درهم خرید، و پوشید، فرمود: خدا را سپاس که عورتم را پنهان کرد و لباس به من پوشاند، سپس فرمود: این دعایی بود که رسول خدا صلی الله علیه و آله وقتی لباس می پوشید می خواند.(1)

ص: 319


1- . امالی طوسی 1 : 398

فَالْتَفَتُّ فَإِذَا عَبَّادٌ الْبَصْرِیُّ قَالَ یَا جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ تَلْبَسُ مِثْلَ هَذَا الثَّوْبِ وَ أَنْتَ فِی الْمَوْضِعِ الَّذِی أَنْتَ فِیهِ مِنْ عَلِیٍّ قَالَ قُلْتُ وَیْلَکَ هَذَا ثَوْبٌ قُوهِیٌّ اشْتَرَیْتُهُ بِدِینَارٍ وَ کَسْرٍ وَ کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام فِی زَمَانٍ یَسْتَقِیمُ لَهُ مَا لَبِسَ وَ لَوْ لَبِسْتُ مِثْلَ ذَلِکَ اللِّبَاسِ فِی زَمَانِنَا هَذَا لَقَالَ النَّاسُ هَذَا مُرَاءٍ مِثْلُ عَبَّادٍ قَالَ نَصْرٌ عَبَّادٌ بُتْرِیٌ (1).

«29»

کش، [رجال الکشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعُودٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ یُونُسَ عَنْ حُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ قَالَ: دَخَلَ عَبَّادُ بْنُ بَکْرٍ الْبَصْرِیُّ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ عَلَیْهِ ثِیَابُ شُهْرَةٍ غِلَاظٌ فَقَالَ یَا عَبَّادُ مَا هَذِهِ الثِّیَابُ فَقَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ تَعِیبُ عَلَیَّ هَذَا قَالَ نَعَمْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ لَبِسَ ثِیَابَ شُهْرَةٍ فِی الدُّنْیَا أَلْبَسَهُ اللَّهُ ثِیَابَ الذُّلِّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ قَالَ عَبَّادٌ مَنْ حَدَّثَکَ بِهَذَا الْحَدِیثِ قَالَ یَا عَبَّادُ تَتَّهِمُنِی حَدَّثَنِی آبَائِی عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله (2).

نقل من خط الشهید قدس سره عن أبی عبد الله علیه السلام (3).

ص: 316


1- 1. رجال الکشّیّ ص 335.
2- 2. رجال الکشّیّ ص 335.
3- 3. کذا فی الأصل.

روایت2.

امالی طوسی: از امام حسین علیه السلام نقل شده که فرمود: روزی امیرالمؤمنین علیه السلام نزد لباس فروش ها رفت، با پیر مردی از آنها چانه زد، فرمود: ای شیخ، پیراهنی را به سه درهم به من بفروش، پیرمرد گفت، از سر محبت و اکرام و پیراهن را به سه درهم فروخت. آن را از مچ دست تا پشت پا پوشید. به مسجد رفت و دو رکعت نماز خواند، سپس فرمود: خدا را شکر که به من لباس دادی تا به ان خودم را میان مردم بیارایم، و در ان نمازم را بجا اورم و عورتم را بپوشانم.

کسی گفت: ای امیرالمؤمنین، ایا از تو این را نقل کنیم یا ان را از رسول خدا شنیدی؟ فرمود: بلکه چیزی است که از ایشان شنیدم. شنیدم ایشان هنگام لباس پوشیدن ان را می گفت.(1)

ص: 320


1- . همان : 375

باب 110 کثرة الثیاب

روایات

«1»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَکُونُ لِلْمُؤْمِنِ عَشَرَةُ أَقْمِصَةٍ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ وَ عشرین [عِشْرُونَ] قَالَ نَعَمْ وَ لَیْسَ ذَلِکَ مِنَ السَّرَفِ إِنَّمَا السَّرَفُ أَنْ تَجْعَلَ ثَوْبَ صَوْنِکَ ثَوْبَ بِذْلَتِکَ (1).

عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مِثْلَهُ قَالَ قُلْتُ وَ یَکُونُ لِلْمُؤْمِنِ مِائَةُ ثَوْبٍ قَالَ نَعَمْ.

عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی إِبْرَاهِیمَ الْکَاظِمِ علیه السلام الرَّجُلُ یَکُونُ لَهُ عَشَرَةُ أَقْمِصَةٍ أَ یَکُونُ ذَلِکَ مِنَ السَّرَفِ فَقَالَ لَا وَ لَکِنَّ ذَلِکَ أَبْقَی لِثِیَابِهِ وَ لَکِنَّ السَّرَفَ أَنْ تَلْبَسَ ثَوْبَ صَوْنِکَ فِی الْمَکَانِ الْقَذِرِ(2).

باب 111 نادر

روایات

«1»

خص (3)، منتخب البصائر.

ص: 317


1- 1. ثیاب الصون هی التی تصون العرض عن الابتذال بالتجمل، و ثیاب البذلة التی تبتذلها فی أوقات الخدمة و المهنة.
2- 2. مکارم الأخلاق ص 113.
3- 3. کذا فی الأصل.

باب 114 : آداب زیرانداز و تواضع در آنها

آیات

- «وَمِنْ أَصْوَافِهَا وَأَوْبَارِهَا وَأَشْعَارِهَا أَثَاثًا وَمَتَاعًا إِلَی حِینٍ»

- {و از پشمها و کرکها و موهای آنها وسایل زندگی که تا چندی مورد استفاده است [قرار داد]}(1)

روایات

روایت1.

عیون اخبار الرضا: ابو عباد گفت: نشستن امام رضا علیه السلام در تابستان بر روی حصیر و در زمستان بر روی پلاس بود. لباسش ضخیم ترین لباس ها بود تا وقتی که میان مردم می امد که خود را برای انان می اراست.(2)

روایت2.

خصال: امام صادق علیه السلام به زیر انداز خانه مردی نگاه کرد و فرمود: یک زیرانداز برای مرد، یکی برای خانواده اش، یکی برای مهمان و چهارمی برای شیطان است.(3)

روایت3.

خصال: جابر بن عبدالله گفت: پیامبر زیرانداز ها را فرموده اند: یکی برای مرد، یکی برای زن، یکی برای مهمان و چهارمی برای شیطان است.(4)

ص: 321


1- . نحل / 80
2- . عیون اخبار الرضا 2 : 178
3- . خصال 1 : 59
4- . همان : 60

باب 112 النهی عن التعری باللیل و النهار

روایات

«1»

لی، [الأمالی] للصدوق فِی حَدِیثِ الْمَنَاهِی قَالَ: نَهَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنِ التَّعَرِّی بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ(1).

ص: 318


1- 1. أمالی الصدوق ص 255 س 19.

روایت4.

مکارم الاخلاق: ابن عطا گفت: بر امام باقر علیه السلام وارد شدم و دیدم در منزل حضرت تخت، متکا ها، نمدها و پشتی ها بود. عرض کردم: اینها چیست؟ فرمود: جهیزیه زن است.

امام باقر علیه السلام فرمود: گروهی بر امام حسین علیه السلام وارد شدند و گفتند: ای پسر رسول خدا، ما در خانه شما چیزهای مکروهی دیدیم. در خانه او زیرانداز ها و بالش های کوچک دیده بودند. فرمود: وقتی ازدواج می کنیم ،مهریه زنانمان را به آنها می دهیم پس انها آنچه می خواهند می خرند، چیزی از آنها برای ما نیست.

از جابر روایت شده که امام باقر علیه السلام فرمود: وقتی علی علیه السلام با فاطمه علیها السلام ازدواج کرد در خانه اش فرشی از ماسه پهن کرد. تشک آنها یک پوست گوسفند بود و متکای انها از لیف درخت خرما پر شده بود. رخت اویزی در خانه نصب کرد که بر ان مشک را اویزان می کردند و بر در خانه نیز پرده ای اویزان کرد.

ابن نعیم گوید از امام صادق علیه السلام نقل می کند که شنیدم می فرماید: رسول خدا صلی الله علیه و آله فاطمه را به خانه علی وارد کرد، در حالی که روپوش او یک عباو زیر اندازش یک پوست گوسفند و متکایش پوست دباغی شده پر از لیف خرما بود.(1)

از حضرت روایت شده فرمود: زیرانداز علی و فاطمه علیهما السلام پوست گوسفند بود که هنگام خوابیدن بر عکس قرار می دادند و بر روی پشم آن می خوابیدند.

در کتاب موالید الصادقین آمده: روایت شده پیامبر صلی الله علیه و آله

ص: 322


1- . مکارم الاخلاق : 153

باب 113 آداب لبس الثیاب و نزعها و ما یقال عندهما و ما یکره من الثیاب و مدح التواضع و النهی عن التبختر فیها

اشاره

باب 113 آداب لبس الثیاب و نزعها و ما یقال عندهما و ما یکره من الثیاب و مدح التواضع و النهی عن التبختر فیها(1)

الأخبار

«1»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی بِإِسْنَادِهِ (2) عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: أَنَّهُ وَقَفَ عَلَی خَیَّاطٍ بِالْکُوفَةِ فَاشْتَرَی مِنْهُ قَمِیصاً بِثَلَاثَةِ دَرَاهِمَ فَلَبِسَهُ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی سَتَرَ عَوْرَتِی وَ کَسَانِی الرِّیَاشَ ثُمَّ قَالَ هَکَذَا کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ إِذَا لَبِسَ قَمِیصاً(3).

ص: 319


1- 1. عنوان الباب أضفناه من فهرست الکتاب.
2- 2. قال: أخبرنا ابن مخلد قال: أخبرنا ابن السماک قال: حدّثنا أبو قلابة الرقاشی قال: حدّثنا غارم بن الفضل أبو النعمان قال: حدّثنا مرجی أبو یحیی صاحب السفط قال: و قد ذکرته لحماد بن زید فعرفه عن معمر بن زیاد أن أبا مطر حدثه قال: کنت بالکوفة فمر علی رجل فقالوا هذا أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیه السلام قال: فتبعته فوقف علی خیاط، الحدیث.
3- 3. أمالی الطوسیّ ج 1 ص 398.

به مدت دو ماه از زنانش کناره گرفت و در بالا خانه و غرفه ای سر برد. عمر بر حضرت وارد و دید که در اتاق پوست دباغی نشده ای بود و پیامبر بر حصیری خوابیده بود که رد ان بر پهلویش مشاهده می شد ود. بوی پوست به دماغ عمر خورد. گفت: ای رسول خدا، این پوست چیست؟ فرمود: ای عمر، این ازاثاث اهل خانه است سپس پیامبر نشست در حالی که نقش بوریا بر پهلویش دیده می شد. . عمر عرض کرد: من شهادت می دهم که تو رسول خدایی، تو پیش خدا گرامی تر از قیصر و کسری هستی، آنها چه دنیایی دارند و از چه چیزهایی برخوردارند و شما بر حصیری می خوابی و می نشینی در حالی که رد آن بر پهلوی مانده است.؟

نبی مکرم صلی الله علیه و آله فرمود: ایا از ان خرسند نیستی که دنیا از ان انان و اخرت از ان ما باشد.(1)

روایت5.

مکارم الاخلاق: از امام صادق علیه السلام روایت شده فرمود: چه بسا به نماز بایستم و در مقابلم متکاهایی باشد که تصویر پرندگان بر آن باشد، روی آن لباسی می اندازم. فرش مخملینی از شام به من اهدا شد که تصویر پرنده ای روی آن بود، دستور دادم سر آن را تغییر دهند، مانند درختی شد. فرمود: شیطان وقتی انسان تنها باشد بیشتر به او اهتمام دارد.(2)

از امام موسی بن جعفر علیهما السلام روایت شده که گروهی بر امام باقر علیه السلام وارد شدند، او بر فرشی نشسته بود که تصاویری داشت. از او سوال کردند و حضرت فرمود: می خواهم آن را هدیه دهم.(3)

ص: 323


1- . همان : 152
2- . همان
3- . همان : 153
«2»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی بِإِسْنَادِهِ (1)

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَیْنِ علیه السلام قَالَ: أَتَی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام أَصْحَابَ الْقَمِیصِ فَسَاوَمَ شَیْخاً مِنْهُمْ فَقَالَ یَا شَیْخُ بِعْنِی قَمِیصاً بِثَلَاثَةِ دَرَاهِمَ فَقَالَ الشَّیْخُ حُبّاً وَ کَرَامَةً فَاشْتَرَی مِنْهُ قَمِیصاً بِثَلَاثَةِ دَرَاهِمَ فَلَبِسَهُ مَا بَیْنَ الرُّسْغَیْنِ إِلَی الْکَعْبَیْنِ وَ أَتَی الْمَسْجِدَ فَصَلَّی فِیهِ رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی رَزَقَنِی مِنَ الرِّیَاشِ مَا أَتَجَمَّلُ بِهِ فِی النَّاسِ

وَ أُؤَدِّی فِیهِ فَرِیضَتِی وَ أَسْتُرُ بِهِ عَوْرَتِی فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَ عَنْکَ نَرْوِی هَذَا أَوْ شَیْ ءٌ سَمِعْتَهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ بَلْ شَیْ ءٌ سَمِعْتُهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ ذَلِکَ عِنْدَ الْکِسْوَةِ(2).

ص: 320


1- 1. أخبرنا أبو الفتح هلال بن محمّد بن جعفر الحفار قال: أخبرنا أبو القاسم إسماعیل بن علیّ بن علی الدعبلی قال: حدّثنی أبی أبو الحسن علیّ بن رزین عثمان بن عبد الرحمن بن عبد اللّه بن بدیل بن ورقاء، أخو دعبل بن علی الخزاعیّ قال: حدّثنا سیدی أبو الحسن علیّ بن موسی الرضا عن الحسین بن علیّ علیه السلام الحدیث.
2- 2. أمالی الصدوق ج 1 ص 375.

امام باقر علیه السلام فرمود: اشکالی ندارد که در اتاق ها تصاویر باشد در صورتی که چهره اش را تغییر دهند.(1)

محمد بن مسلم گفت: از امام صادق علیه السلام درباره تصاویر درخت و خورشید و ماه پرسیدم، فرمود: اگر چیزی از جاندار در آن نباشد ایرادی ندارد.(2)

ابوالعباس گفت از امام صادق علیه السلام در مورد آیه شریفه: «یَعْمَلُونَ لَهُ مَا یَشَاءُ مِن مَّحَارِیبَ وَتَمَاثِیلَ» ؛ {[آن متخصصان] برای او هر چه می خواست از نمازخانه ها و مجسمه ها می ساختند}(3)،

سوال شد که چه مجسمه هایی بوده که آنها می ساختند؟ فرمود: به خدا آنهامجسمه های شبیه انسان نبوده اند، لکن مجسمه های درخت و مانند ان بوده است.(4)

ابو بصیر گفت به امام صادق علیه السلام عرض کردم: ما متکا ها و زیرانداز هایی پهن می کنیم که تصویر دارند، فرمود: آنچه که پهن می کنید و به آن تکیه می دهید و بر ان راه می روید اشکالی ندارد، انچه ایراد دارد مجسمه هایی است که بر دیوار یا تخت ها نصب می شود.(5)

ناشر دیجیتالی : مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان

ص: 324


1- . همان
2- . همان
3- . سبأ / 13
4- . مکارم الاخلاق : 153
5- . همان

باب 114 آداب الفرش و التواضع فیها

الآیات

النحل: وَ مِنْ أَصْوافِها وَ أَوْبارِها وَ أَشْعارِها أَثاثاً وَ مَتاعاً إِلی حِینٍ (1).

الأخبار

«1»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] عَنِ الْبَیْهَقِیِّ عَنِ الصَّوْلِیِّ عَنْ عَوْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی عَبَّادٍ قَالَ: کَانَ جُلُوسُ الرِّضَا علیه السلام فِی الصَّیْفِ عَلَی حَصِیرٍ وَ فِی الشِّتَاءِ عَلَی مِسْحٍ (2) وَ لُبْسُهُ الْغَلِیظَ مِنَ الثِّیَابِ حَتَّی إِذَا بَرَزَ لِلنَّاسِ تَزَیَّنَ لَهُمْ (3).

«2»

ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْأَصْبَهَانِیِّ عَنِ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ نَظَرَ إِلَی فَرْشٍ فِی دَارِ رَجُلٍ فَقَالَ فِرَاشٌ لِلرَّجُلِ وَ فِرَاشٌ لِأَهْلِهِ وَ فِرَاشٌ لِضَیْفِهِ وَ الْفِرَاشُ الرَّابِعُ لِلشَّیْطَانِ (4).

«3»

ل، [الخصال] عَنِ الْخَلِیلِ عَنْ عُمَرَ بْنِ حَفْصٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ الْأَشْعَثِ عَنْ یَزِیدَ بْنِ خَالِدٍ عَنِ ابْنِ وَهْبٍ عَنِ ابْنِ هَانِئٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْجَبَلِیِّ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: ذَکَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْفِرَاشُ فَقَالَ فِرَاشٌ لِلرَّجُلِ وَ فِرَاشٌ لِلْمَرْأَةِ وَ فِرَاشٌ لِلضَّیْفِ وَ الرَّابِعُ لِلشَّیْطَانِ (5).

ص: 321


1- 1. النحل: 80.
2- 2. المسح- بالکسر- بساط من شعر یقعد علیه یقال له بالفارسیة پلاس.
3- 3. عیون الأخبار ج 2 ص 178.
4- 4. الخصال ج 1 ص 59.
5- 5. الخصال ج 1 ص 60.

کلمة المصّحح

ص: 325

«4»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَطَاءٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَرَأَیْتُ فِی مَنْزِلِهِ نَضَداً وَ وَسَائِدَ وَ أَنْمَاطاً وَ مَرَافِقَ (1) فَقُلْتُ لَهُ مَا هَذَا فَقَالَ مَتَاعُ الْمَرْأَةِ.

عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْبَاقِرِ علیه السلام قَالَ: دَخَلَ قَوْمٌ عَلَی الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالُوا یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ نَرَی فِی مَنْزِلِکَ أَشْیَاءَ مَکْرُوهَةً وَ قَدْ رَأَوْا فِی مَنْزِلِهِ بِسَاطاً وَ نَمَارِقَ (2)

فَقَالَ إِنَّمَا نَتَزَوَّجُ النِّسَاءَ فَنُعْطِیهِنَّ مُهُورَهُنَّ فَیَشْتَرِینَ بِهَا مَا شِئْنَ لَیْسَ لَنَا مِنْهُ شَیْ ءٌ.

عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: لَمَّا تَزَوَّجَ عَلِیٌّ علیه السلام فَاطِمَةَ علیها السلام بَسَطَ الْبَیْتَ کَثِیباً وَ کَانَ فِرَاشُهُمَا إِهَابَ کَبْشٍ وَ مِرْفَقَتُهُمَا مَحْشُوَّةً لِیفاً وَ نَصَبُوا عُوداً یُوضَعُ عَلَیْهِ السِّقَاءُ فَسَتَرَهُ بِکِسَاءٍ.

عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ نُعَیْمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: أَدْخَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَاطِمَةَ علیها السلام عَلَی عَلِیٍّ علیه السلام وَ سِتْرُهَا عَبَاءٌ وَ فَرْشُهَا إِهَابُ کَبْشٍ وَ وِسَادَتُهَا أَدَمٌ (3) مَحْشُوَّةٌ بِمَسَدٍ(4).

وَ عَنْهُ علیه السلام قَالَ: إِنَّ فِرَاشَ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ علیها السلام کَانَ سَلْخَ کَبْشٍ یَقْلِبُهُ فَیَنَامُ عَلَی صُوفِهِ.

وَ فِی کِتَابِ مَوَالِیدِ الصَّادِقِینَ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ الطَّالَقَانِیُّ رُوِیَ: أَنَّهُ صلی الله علیه و آله

ص: 322


1- 1. النضد- محرکة- ما نضد من متاع البیت، و قیل: خیاره، و هو فعل بمعنی مفعول، و قد یطلق علی السریر لان النضد غالبا یجعل علیه، و الوسادة: المخدة یتوسد به، و الانماط جمع نمط کأنّه معرب نمد، ضرب من البسط و المرافق جمع المرفقة التی تجعل تحت المرفق عند الجلوس.
2- 2. النمارق جمع النمرقة: الوسادة الصغیرة.
3- 3. الادم: الجلد المدبوغ، و المسد: اللیف.
4- 4. مکارم الأخلاق ص 153.

فهرس ما فی هذا الجزء من الأبواب

ص: 326

اعْتَزَلَ نِسَاءَهُ فِی مَشْرَبَةٍ لَهُ شَهْرَیْنِ وَ الْمَشْرَبَةُ الْعِلِّیَّةُ(1)

فَدَخَلَ عُمَرُ وَ فِی الْبَیْتِ أُهُبٌ عَطِنَةٌ وَ قَرَظٌ(2)

وَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله نَائِمٌ عَلَی حَصِیرٍ قَدْ أَثَّرَ فِی جَنْبِهِ وَ وَجَدَ عُمَرُ رِیحَ الْأُهُبِ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا هَذِهِ الْأُهُبُ قَالَ یَا عُمَرُ هَذَا مَتَاعُ الْحَیِّ فَلَمَّا جَلَسَ النَّبِیُّ وَ کَانَ قَدْ أَثَّرَ الْحَصِیرُ فِی جَنْبِهِ قَالَ عُمَرُ أَمَّا أَنَا فَأَشْهَدُ أَنَّکَ رَسُولُ اللَّهِ وَ لَأَنْتَ أَکْرَمُ عَلَی اللَّهِ مِنْ قَیْصَرَ وَ کِسْرَی وَ هُمَا فِیمَا هُمَا فِیهِ مِنَ الدُّنْیَا وَ أَنْتَ عَلَی الْحَصِیرِ وَ قَدْ أَثَّرَ فِی جَنْبِکَ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَ مَا تَرْضَی أَنْ تَکُونَ لَهُمُ الدُّنْیَا وَ لَنَا الْآخِرَةُ(3).

«5»

مکا، [مکارم الأخلاق] عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: رُبَّمَا قُمْتُ أُصَلِّی وَ بَیْنَ یَدَیَّ وِسَادَةٌ فِیهَا تَمَاثِیلُ طَائِرٍ فَجَعَلْتُ عَلَیْهَا ثَوْباً وَ قَدْ أُهْدِیَتْ إِلَیَّ طِنْفِسَةٌ(4)

مِنَ الشَّامِ فِیهَا تَمَاثِیلُ طَیْرٍ فَأَمَرْتُ بِهِ فَغُیِّرَ رَأْسُهُ فَجُعِلَ کَهَیْئَةِ الشَّجَرِ وَ قَالَ إِنَّ الشَّیْطَانَ أَشَدَّ مَا یَهُمُّ بِالْإِنْسَانِ إِذَا کَانَ وَحْدَهُ (5).

عَنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ: دَخَلَ قَوْمٌ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ هُوَ عَلَی بِسَاطٍ فِیهِ تَمَاثِیلُ فَسَأَلُوهُ فَقَالَ أَرَدْتُ أَنْ أَهَبَهُ (6).

ص: 323


1- 1. هی مشربة أم إبراهیم کانت غرفة أنزلها رسول اللّه فیها بالعالیة.
2- 2. الاهب بضم الهمزة و الهاء و بفتحهما جمع اهاب و هو الجلد، و قیل: إنّما یقال للجلد اهاب قبل الدبغ و أمّا بعده فلا، و العطنة: المنتنة التی هی فی دباغها: ترک فأفسد و أنتن، و قیل: نضح علیه الماء فدفنه فاسترخی شعره لینتف فهی عطنة، و القرظ- محرکة ورق السلم یدبغ به و منه أدیم قرظی.
3- 3. مکارم الأخلاق ص 152.
4- 4. الطنفسة: بساط له خمل کالقالی.
5- 5. مکارم الأخلاق ص 152.
6- 6. مکارم الأخلاق ص 153.

ص: 327

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: لَا بَأْسَ أَنْ یَکُونَ التَّمَاثِیلُ فِی الْبُیُوتِ إِذَا غُیِّرَتِ الصُّورَةُ(1).

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ تَمَاثِیلِ الشَّجَرِ وَ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ قَالَ لَا بَأْسَ مَا لَمْ یَکُنْ فِیهِ شَیْ ءٌ مِنَ الْحَیَوَانِ (2).

عَنْ أَبِی الْعَبَّاسِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ یَعْمَلُونَ لَهُ ما یَشاءُ مِنْ مَحارِیبَ وَ تَماثِیلَ (3) مَا التَّمَاثِیلُ الَّتِی کَانُوا یَعْمَلُونَ قَالَ أَمَا وَ اللَّهِ مَا هِیَ التَّمَاثِیلَ الَّتِی تُشْبِهُ النَّاسَ وَ لَکِنْ تَمَاثِیلُ الشَّجَرِ وَ نَحْوِهِ (4).

عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّا نَبْسُطُ عِنْدَنَا الْوَسَائِدَ فِیهَا التَّمَاثِیلُ وَ نَفْرُشُهَا قَالَ لَا بَأْسَ بِمَا یُبْسَطُ مِنْهَا وَ یُفْرَشُ وَ یُوطَأُ إِنَّمَا یُکْرَهُ مِنْهَا مَا نُصِبَ عَلَی الْحَائِطِ وَ السَّرِیرِ(5).

ص: 324


1- 1. مکارم الأخلاق ص 153.
2- 2. مکارم الأخلاق ص 153.
3- 3. السبأ: 12.
4- 4. مکارم الأخلاق ص 153.
5- 5. مکارم الأخلاق ص 153.

ص: 328

کلمة المصّحح

بسمه تعالی

الأبواب المندرجة فی هذا الجزء هی التی کانت ساقطة عن نسخة الکمبانیّ ثمّ طبعت فی أوراق علیحدة باهتمام العلّامة المحدّث المرزا محمّد العسکریّ نزیل سامرّاء قدّس سرّه و قد کنّا وعدنا فی آخر الجزء 73 أن نطبعها فنشکر الله توفیقه لإنجاز وعدنا و له الحمد.

و لقد بذلنا جهدنا فی تصحیحه و مقابلته و عرضه علی المصادر فخرج بحمد الله و منّه نقیّا من الأغلاط إلّا نزرا زهیدا زاغ منه البصر و کلّ عنه النظر و من الله العصمة و التوفیق.

السیّد إبراهیم المیانجی محمّد الباقر البهبودی

ص: 325

ص: 329

فهرس ما فی هذا الجزء من الأبواب

عناوین الأبواب/ رقم الصفحة

أبواب المعاصی و الکبائر و حدودها

«68»

باب معنی الکبیرة و الصغیرة و عدد الکبائر 16- 2

«69»

باب الزنا 30- 17

«70»

باب حدّ الزنا و کیفیة ثبوته و أحکامه 61- 30

«71»

باب تحریم اللواط و حده و بدو ظهوره 74- 62

«72»

باب السحق و حدّه 76- 75

«73»

باب من أتی بهیمة 78- 77

«74»

باب حدّ النباش 81- 79

«75»

باب حدّ الممالیک و أنه یجوز للمولی إقامة الحدّ علی مملوکه 86- 81

«76»

باب حدّ الوطء فی الحیض 86

«77»

باب حکم الصبی و المجنون و المریض فی الزنا 89- 87

«78»

باب الزنا بالیهودیة و النصرانیّة و المجوسیة و الأمة و وطی الجاریة المشترکة 92- 90

«79»

باب من وجد مع امرءة فی بیت أو فی لحاف 94- 93

ص: 326

رموز الکتاب

ص: 330

«80»

باب الاستمناء ببعض الجسد 95

«81»

باب زمان ضرب الحدّ و مکانه و حکم من أسلم بعد لزوم الحدّ و حکم أهل الذمة فی ذلک و أنّه لا شفاعة فی الحدود و فیه نوادر أحکام الحدود 101- 96

«82»

باب التعزیر و حدّه و التأدیب و حدّه 103- 102

«83»

باب القذف و البذاء و الفحش 113- 103

«84»

باب الدیاثة و القیادة 116- 114

«85»

باب حدّ القذف و التأدیب فی الشتم و أحکامهما 122- 117

«86»

باب حرمة شرب الخمر و علّتها و النهی عن التداوی بها و الجلوس علی مائدة یشرب علیها و أحکامها 154- 123

«87»

باب حدّ شرب الخمر 165- 155

«88»

باب الأنبذة و المسکرات 173- 166

«89»

باب العصیر من العنب و الزبیب 177- 174

«90»

باب أحکام الخمر و انقلابها 179- 178

«91»

باب السرقة و الغلول و حدهما 193- 180

«92»

باب حدّ المحارب و اللص و جواز دفعهما 202- 194

«93»

باب من اجتمعت علیه الحدود بأیها یبدأ 202

«94»

باب النهی عن التعذیب بغیر ما وضع الله من الحدود 203

«95»

باب أنّه یقتل أصحاب الکبائر فی الثالثة و الرابعة 204

«96»

باب السحر و الکهانة 214- 205

«97»

باب حدّ المرتدّ و أحکامه و فیه أحکام قتل الخوارج و المخالفین 227- 215

«98»

باب القمار 238- 228

ص: 327

«99»

باب الغناء 247- 239

«100»

باب المعازف و الملاهی 253- 248

«101»

باب ما جوّز من الغناء و ما یوهم ذلک 263- 254

«102»

باب الصفق و الصفیر 265- 264

«103»

باب أکل مال الیتیم 273- 266

«104»

باب من أحدث حدثا أو آوی محدثا و معناه 276- 274

«105»

باب التطلّع فی الدور 279- 277

«106»

باب التعرّب بعد الهجرة 280

«107»

باب عمل الصور و إبقاؤها و اللعب بها 288- 281

«108»

باب الشعر و سائر التنزّهات و اللذات 294- 289

أبواب الزیّ و التجمّل

«109»

باب التجمّل و إظهار النعمة و لبس الثیاب الفاخرة و النظیفة و تنظیف الخدم و بیان ما لا یحاسب الله علیه المؤمن و الدّعة و السعة فی الحال و ما جاء فی الثوب الخشن و الرقیق 316- 295

«110»

باب کثرة الثیاب 317

«111»

باب نادر بیاض.

«112»

باب النهی عن التعری باللیل و النهار 318

«113»

باب ألوان الثیاب و التماثل فیها بیاض.

«114»

باب النهی عن التزیّی بزیّ أعداء الله بیاض.

«115»

باب ما یجوز لبسه من الجلود و ما لا یجوز و لبس الذهب و الفضّة و الحریر و الدیباج بیاض.

ص: 328

«116»

باب لبس القطن و الصوف و الشعر و الوبر و الخزّ و الکتان بیاض.

«117»

باب آداب لبس الثیاب و نزعها و ما یقال عندهما و ما یکره من الثیاب و مدح التواضع و النهی عن التبختر فیها 320- 319

«118»

باب التقنّع و التوشّح فوق القمیس بیاض.

«119»

باب آداب النظر فی المرآة بیاض.

«120»

باب الرداء و الکساء و العمامة و القلنسوة و السراویل بیاض.

«121»

باب أدعیة اللباس و النظر فی المرآة بیاض.

«122»

باب تشبّه النساء بالرجال و العکس و تشبّه الشباب بالکهول و العکس بیاض.

«123»

باب النوادر بیاض.

«124»

باب الإحتذاء و التنعّل و آدابهما و ألوانهما بیاض.

«125»

باب التدهّن و آدابه بیاض.

«126»

باب الأدّهان بیاض.

«127»

باب آداب الفرش و التواضع فیها 324- 321

«128»

باب ما یحلّی بالذهب و الفضّة من المرآة و السرج و اللجام و السیف و غیرها بیاض.

أبواب الخواتیم 129- باب فضل التختّم و کیفیّته بیاض.

«130»

باب الفصوص و نقوشها بیاض.

«131»

باب التختّم بالذهب و الفضّة و الحدید و الصفر بیاض.

ص: 329

رموز الکتاب

ب: لقرب الإسناد.

بشا: لبشارة المصطفی.

تم: لفلاح السائل.

ثو: لثواب الأعمال.

ج: للإحتجاج.

جا: لمجالس المفید.

جش: لفهرست النجاشیّ.

جع: لجامع الأخبار.

جم: لجمال الأسبوع.

جُنة: للجُنة.

حة: لفرحة الغریّ.

ختص: لکتاب الإختصاص.

خص: لمنتخب البصائر.

د: للعَدَد.

سر: للسرائر.

سن: للمحاسن.

شا: للإرشاد.

شف: لکشف الیقین.

شی: لتفسیر العیاشیّ

ص: لقصص الأنبیاء.

صا: للإستبصار.

صبا: لمصباح الزائر.

صح: لصحیفة الرضا علیه السلام

ضا: لفقه الرضا علیه السلام

ضوء: لضوء الشهاب.

ضه: لروضة الواعظین.

ط: للصراط المستقیم.

طا: لأمان الأخطار.

طب: لطبّ الأئمة.

ع: لعلل الشرائع.

عا: لدعائم الإسلام.

عد: للعقائد.

عدة: للعُدة.

عم: لإعلام الوری.

عین: للعیون و المحاسن.

غر: للغرر و الدرر.

غط: لغیبة الشیخ.

غو: لغوالی اللئالی.

ف: لتحف العقول.

فتح: لفتح الأبواب.

فر: لتفسیر فرات بن إبراهیم.

فس: لتفسیر علیّ بن إبراهیم.

فض: لکتاب الروضة.

ق: للکتاب العتیق الغرویّ

قب: لمناقب ابن شهر آشوب.

قبس: لقبس المصباح.

قضا: لقضاء الحقوق.

قل: لإقبال الأعمال.

قیة: للدُروع.

ک: لإکمال الدین.

کا: للکافی.

کش: لرجال الکشیّ.

کشف: لکشف الغمّة.

کف: لمصباح الکفعمیّ.

کنز: لکنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة معا.

ل: للخصال.

لد: للبلد الأمین.

لی: لأمالی الصدوق.

م: لتفسیر الإمام العسکریّ علیه السلام

ما: لأمالی الطوسیّ.

محص: للتمحیص.

مد: للعُمدة.

مص: لمصباح الشریعة.

مصبا: للمصباحین.

مع: لمعانی الأخبار.

مکا: لمکارم الأخلاق.

مل: لکامل الزیارة.

منها: للمنهاج.

مهج: لمهج الدعوات.

ن: لعیون أخبار الرضا علیه السلام

نبه: لتنبیه الخاطر.

نجم: لکتاب النجوم.

نص: للکفایة.

نهج: لنهج البلاغة.

نی: لغیبة النعمانیّ.

هد: للهدایة.

یب: للتهذیب.

یج: للخرائج.

ید: للتوحید.

یر: لبصائر الدرجات.

یف: للطرائف.

یل: للفضائل.

ین: لکتابی الحسین بن سعید او لکتابه و النوادر.

یه: لمن لا یحضره الفقیه.

ص: 330

درباره مركز

بسمه تعالی
جَاهِدُواْ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
با اموال و جان های خود، در راه خدا جهاد نمایید، این برای شما بهتر است اگر بدانید.
(توبه : 41)
چند سالی است كه مركز تحقيقات رايانه‌ای قائمیه موفق به توليد نرم‌افزارهای تلفن همراه، كتاب‌خانه‌های ديجيتالی و عرضه آن به صورت رایگان شده است. اين مركز كاملا مردمی بوده و با هدايا و نذورات و موقوفات و تخصيص سهم مبارك امام عليه السلام پشتيباني مي‌شود. براي خدمت رسانی بيشتر شما هم می توانيد در هر كجا كه هستيد به جمع افراد خیرانديش مركز بپيونديد.
آیا می‌دانید هر پولی لایق خرج شدن در راه اهلبیت علیهم السلام نیست؟
و هر شخصی این توفیق را نخواهد داشت؟
به شما تبریک میگوییم.
شماره کارت :
6104-3388-0008-7732
شماره حساب بانک ملت :
9586839652
شماره حساب شبا :
IR390120020000009586839652
به نام : ( موسسه تحقیقات رایانه ای قائمیه)
مبالغ هدیه خود را واریز نمایید.
آدرس دفتر مرکزی:
اصفهان -خیابان عبدالرزاق - بازارچه حاج محمد جعفر آباده ای - کوچه شهید محمد حسن توکلی -پلاک 129/34- طبقه اول
وب سایت: www.ghbook.ir
ایمیل: Info@ghbook.ir
تلفن دفتر مرکزی: 03134490125
دفتر تهران: 88318722 ـ 021
بازرگانی و فروش: 09132000109
امور کاربران: 09132000109