بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار المجلد 52

ترجمه بحارالانوار جلد 52: کتاب تاریخ حضرت حجت علیه السلام - 2

مشخصات کتاب

سرشناسه : مجلسی، محمد باقربن محمدتقی، 1037 - 1111ق.

عنوان قراردادی : بحار الانوار .فارسی .برگزیده

عنوان و نام پدیدآور : ترجمه بحارالانوار/ مترجم گروه مترجمان؛ [برای] نهاد کتابخانه های عمومی کشور.

مشخصات نشر : تهران: نهاد کتابخانه های عمومی کشور، موسسه انتشارات کتاب نشر، 1392 -

مشخصات ظاهری : ج.

شابک : دوره : 978-600-7150-66-5 ؛ ج.1 : 978-600-7150-67-2 ؛ ج.2 : 978-600-7150-68-9 ؛ ج.3 : 978-600-7150-69-6 ؛ ج.4 978-600-715070-2 : ؛ ج.5 978-600-7150-71-9 : ؛ ج.6 978-600-7150-72-6 : ؛ ج.7 978-600-7150-73-3 : ؛ ج.8 : 978-600-7150-74-0 ؛ ج.10 978-600-7150-76-4 : ؛ ج.11 978-600-7150-83-2 : ؛ ج.12 978-600-7150-66-5 : ؛ ج.13 978-600-7150-85-6 : ؛ ج.14 978-600-7150-86-3 : ؛ ج.15 978-600-7150-87-0 : ؛ ج.16:978-600-7150-88-7 ؛ ج.17:978-600-7150-89-4 ؛ ج.18: 978-600-7150-90-0 ؛ ج.19:978-600-7150-91-7 ؛ ج.20:978-600-7150-92-4 ؛ ج.21: 978-600-7150-93-1 ؛ ج.22:978-600-7150-94-8 ؛ ج.23:978-600-7150-95-5

مندرجات : ج.1. کتاب عقل و علم و جهل.- ج.2. کتاب توحید.- ج.3. کتاب عدل و معاد.- ج.4. کتاب احتجاج و مناظره.- ج. 5. تاریخ پیامبران.- ج.6. تاریخ حضرت محمد صلی الله علیه وآله.- ج.7. کتاب امامت.- ج.8. تاریخ امیرالمومنین.- ج.9. تاریخ حضرت زهرا و امامان والامقام حسن و حسین و سجاد و باقر علیهم السلام.- ج.10. تاریخ امامان والامقام حضرات صادق، کاظم، رضا، جواد، هادی و عسکری علیهم السلام.- ج.11. تاریخ امام مهدی علیه السلام.- ج.12. کتاب آسمان و جهان - 1.- ج.13. آسمان و جهان - 2.- ج.14. کتاب ایمان و کفر.- ج.15. کتاب معاشرت، آداب و سنت ها و معاصی و کبائر.- ج.16. کتاب مواعظ و حکم.- ج.17. کتاب قرآن، ذکر، دعا و زیارت.- ج.18. کتاب ادعیه.- ج.19. کتاب طهارت و نماز و روزه.- ج.20. کتاب خمس، زکات، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، عقود و معاملات و قضاوت

وضعیت فهرست نویسی : فیپا

ناشر دیجیتالی : مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان

یادداشت : ج.2 - 8 و 10 - 16 (چاپ اول: 1392) (فیپا).

موضوع : احادیث شیعه -- قرن 11ق.

شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور، مجری پژوهش

شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور. موسسه انتشارات کتاب نشر

رده بندی کنگره : BP135/م3ب3042167 1392

رده بندی دیویی : 297/212

شماره کتابشناسی ملی : 3348985

ادامه کتاب تاریخ امام ادوازدهم صلوات الله علیه - 3

ادامه باب های نصوص از خدای تعالی و از اجداد طاهرینش علیهم صلوات الله غیر از آنچه در کتاب أحوال أمیر المؤمنین علیه السلام گذشت از نصوص بر دوازده نفر علیهم السلام

باب هجدهم: کسانی که امام مهدی علیه السلام را دیده اند

روایات

روایت1.

غیبت طوسی: احمد بن علی رازی می گوید: یک بار پیرمردی در ری، بر ابوالحسین محمد بن جعفر اسدی (یکی از وکلای امام زمان علیه السلام ) وارد شد و دو حکایت راجع به حضرت صاحب الزمان علیه السلام نقل کرد و من هم شنیدم. گمان می کنم این واقعه قبل از سال 300 هجری یا قریب به آن بود. پیرمرد از علی بن ابراهیم فدکی حکایت کرد که «أودی» گفت: هنگامی که در خانه خدا طواف می کردم و شش طواف را تمام کرده و می خواستم طواف هفتم را کنم که ناگاه چشمم به جمعی افتاد که در سمت راست کعبه شریفه نشسته بودند. جوانی نیکو روی و خوشبوی و با مهابت به آنها نزدیک شد و به سخن گفتن پرداخت. سخنی از سخن او بهتر، بیانی از بیان او شیرین تر و نشستنی

جُلُوسِهِ فَذَهَبْتُ أُکَلِّمُهُ فَزَبَرَنِیَ النَّاسُ فَسَأَلْتُ بَعْضَهُمْ مَنْ هَذَا فَقَالَ ابْنُ رَسُولِ اللَّهِ یَظْهَرُ لِلنَّاسِ فِی کُلِّ سَنَةٍ یَوْماً لِخَوَاصِّهِ فَیُحَدِّثُهُمْ وَ یُحَدِّثُونَهُ فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی مُسْتَرْشِدٌ أَتَاکَ فَأَرْشِدْنِی هَدَاکَ اللَّهُ قَالَ فَنَاوَلَنِی حَصَاةً فَحَوَّلْتُ وَجْهِی فَقَالَ لِی بَعْضُ جُلَسَائِهِ مَا الَّذِی دَفَعَ إِلَیْکَ ابْنُ رَسُولِ اللَّهِ فَقُلْتُ حَصَاةٌ فَکَشَفْتُ عَنْ یَدِی فَإِذَا أَنَا بِسَبِیکَةٍ مِنْ ذَهَبٍ فَذَهَبْتُ فَإِذَا أَنَا بِهِ قَدْ لَحِقَنِی فَقَالَ ثَبَتَتْ عَلَیْکَ الْحُجَّةُ وَ ظَهَرَ لَکَ الْحَقُّ وَ ذَهَبَ عَنْکَ الْعَمَی أَ تَعْرِفُنِی فَقُلْتُ اللَّهُمَّ لَا قَالَ أَنَا الْمَهْدِیُّ أَنَا قَائِمُ الزَّمَانِ أَنَا الَّذِی أَمْلَؤُهَا عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً إِنَّ الْأَرْضَ لَا تَخْلُو مِنْ حُجَّةٍ وَ لَا یَبْقَی النَّاسُ فِی فَتْرَةٍ أَکْثَرَ مِنْ تِیهِ بَنِی إِسْرَائِیلَ وَ قَدْ ظَهَرَ أَیَّامُ خُرُوجِی فَهَذِهِ أَمَانَةٌ فِی رَقَبَتِکَ فَحَدِّثْ بِهَا إِخْوَانَکَ مِنْ أَهْلِ الْحَقِ (1).

یج، [الخرائج و الجرائح] عن الفدکی: مثله

ک، [إکمال الدین] الطَّالَقَانِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ الْخَدِیجِیِّ الْکُوفِیِ (2)

عَنِ الْأَزْدِیِّ قَالَ:

ص: 2

از نشستن وی بهتر ندیده ام.من پیش رفتم که با وی سخن بگویم، ولی ازدحام جمعیت مانع شد. از یکی پرسیدم:«این کیست؟» گفت: «این پسر پیغمبر است. هر سال یک روز برای خواص خود آشکار می گردد و با آنها سخن می گوید و آنها نیز با او سخن می گویند. من رو کردم به جانب آن شخص و گفتم: «هدایت جوییبه خدمت شما رسیده؛ مرا راهنمایی کنید، خداوند راهنمای شما باشد.» او مشتی سنگریزه در کف دست من ریخت. چون روی خود را برگرداندم، یکی از حضار گفت: «فرزند پیغمبر به تو چه عطا فرمود؟» گفتم: «سنگریزه!» سپس دست خود را که گشودم، دیدم پر از طلای ناب است! چون از آنجا رفتم، دیدم همان آقا به من رسید و فرمود: «علامت حقیقت و آثار حق برایت آشکار گشت و نابینایی قلبت برطرف شد. مرا می شناسی؟» گفتم: «نه به خدا.» فرمود: «من همان مهدی هستم. من قائم هستم که زمین را پر از عدل می کنم، بعد از آنکه پر از ستم شده باشد. زمین از حجت خدا خالی نمی ماند و مردم بیش از آنچه بنی اسرائیل در «تیه» ماندند (مدت چهل سال) نمی توانند در فترت بمانند. روزهای ظهورم آشکار گشته است. این را که گفتم، امانت من در گردن تو است که به برادران شیعه بازگو کنی.»(1)

این روایت در خرایج(2) و در کمال الدین هم نقل شده است که «ازدی» گفت:

ص: 2

بَیْنَا أَنَا فِی الطَّوَافِ إِلَی قَوْلِهِ وَ لَا یَبْقَی النَّاسُ فِی فَتْرَةٍ وَ هَذِهِ أَمَانَةٌ تَحَدَّثْ بِهَا إِخْوَانَکَ مِنْ أَهْلِ الْحَقِ (1).

«در حالی که در طواف بودم» تا این عبارت که «مردم در فترت نمی مانند و این امانتی است که به برادران شیعه ات بازگو خواهی کرد.»(1)

مؤلف

«روزهای ظهورم آشکار گشته است»: شاید از جمله چیزهایی است که بداء در آن راه یافته و حضرت از امر غیر حتمی معلّق به شرط خبر داده باشد. و ممکن است منظور از «ظهور»، آشکار شدن امر برای اکثر شیعیان به وسیله سفرای آن حضرت باشد و ظاهرتر از این دو نقل، عبارت کمال الدین صدوق است.

روایت2.

غیبت طوسی: علی ابن محمد بن احمد بن خلف می گوید: در مسجد منزل عباسیه، واقع در دو منزلی شهر فسطاط مصر فرود آمدیم. غلامانم هر کدام پی کاری رفتند و فقط غلامی عجمی با من در مسجد ماند. دیدم پیرمردی در گوشه مسجد نشسته و پی در پی ذکر می گوید. چون ظهر شد، در اول وقت نماز ظهر گزاردم، سپس غذا طلبیدم و پیرمرد را هم دعوت کردم که با من غذا صرف کند. او هم پذیرفت .

پس از صرف نهار نام او و پدرش و شهر و کارش را جویا شدم. گفت: «نامم محمد بن عبیداللَّه است و از اهل قم هستم.»آنگاه اضافه کرد:«مدت سی سال است که در جستجوی «حق»، شهرها و سواحل را گشته و سیاحت کرده ام. بیست سال در مکه و مدینه توطن گزیده و همواره اخبار ظهور حق را سراغ میگرفتم و در پی آثار آن بودم.

چون سال 293 فرا رسید، خانه خدا را طواف کردم و به طرف مقام ابراهیم رفتم، نماز گزاردم و در همان جا به خواب رفتم. در عالم خواب صدای دعایی که تا آن موقع نظیر آن را نشنیده بودم، از خواب بیدارم کرد. چون در صاحب صدا دقیق شدم، دیدم جوانی گندمگون است که کسی را در حسن صورت و اعتدال قامت، چون وی ندیده ام. جوان مزبور بعد از دعا، نماز گذارد و از مسجد خارج شد و به عمل سعی بین صفا و مروه مشغول گشت.من هم پشت سر او مشغول سعی شدم و به خاطرم رسید که وی حضرت صاحب الزمان علیه السلام است.

چون از عمل سعی فارغ شد، به طرف دره ای رفت. منهم به دنبال او رفتم. وقتی به وی نزدیک شدم، دیدم مرد سیاهپوستی جلوی راه را گرفته و با صدای مهیبی که هول انگیزتر از آن نشنیده بودم، مرا به نام صدا زد و پرسید: «خدا تو را سلامت بدارد؛ چه می خواهی؟» من لرزیدم و در جای خود ایستادم، و آن مرد از نظرم ناپدید گشت و همان جا متحیر ماندم.

مدتی طولانی در آنجا مات و مبهوت ایستادم، سپس مراجعت کردم، در حالی که خود را ملامت می کردم و می گفتم که چرا به بانگ مرد سیاهپوست برگشتم. آنگاه در خلوت، به درگاه خداوند بی نیاز به راز و نیاز پرداخته، پیغمبر و آل اوbرا شفیع قرار دادم که کوشش من ضایع نشود و چیزی که موجب آرامش دل و ازدیاد بصیرتم شود، برای من ظاهر گرداند.

ص: 3

فَلَمَّا کَانَ بَعْدَ سِنِینَ زُرْتُ قَبْرَ الْمُصْطَفَی صلی الله علیه و آله فَبَیْنَا أَنَا فِی الرَّوْضَةِ الَّتِی بَیْنَ الْقَبْرِ وَ الْمِنْبَرِ إِذْ غَلَبَتْنِی عَیْنِی فَإِذَا مُحَرِّکٌ یُحَرِّکُنِی فَاسْتَیْقَظْتُ فَإِذَا أَنَا بِالْأَسْوَدِ فَقَالَ مَا خَبَرُکَ وَ کَیْفَ کُنْتَ فَقُلْتُ أَحْمَدُ اللَّهَ وَ أَذُمُّکَ فَقَالَ لَا تَفْعَلْ فَإِنِّی أُمِرْتُ بِمَا خَاطَبْتُکَ بِهِ وَ قَدْ أَدْرَکْتَ خَیْراً کَثِیراً فَطِبْ نَفْساً وَ ازْدَدْ مِنَ الشُّکْرِ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی مَا أَدْرَکْتَ وَ عَایَنْتَ مَا فَعَلَ فُلَانٌ وَ سَمَّی بَعْضَ إِخْوَانِیَ الْمُسْتَبْصِرِینَ فَقُلْتُ بِبُرْقَةَ فَقَالَ صَدَقْتَ فَفُلَانٌ وَ سَمَّی رَفِیقاً لِی مُجْتَهِداً فِی الْعِبَادَةِ مُسْتَبْصِراً فِی الدِّیَانَةِ فَقُلْتُ بِالْإِسْکَنْدَرِیَّةِ حَتَّی سَمَّی لِی عِدَّةً مِنْ إِخْوَانِی ثُمَّ ذَکَرَ اسْماً غَرِیباً فَقَالَ مَا فَعَلَ نقفور قُلْتُ لَا أَعْرِفُهُ فَقَالَ کَیْفَ تَعْرِفُهُ وَ هُوَ رُومِیٌّ فَیَهْدِیهِ اللَّهُ فَیَخْرُجُ نَاصِراً مِنْ قُسْطَنْطِینِیَّةَ ثُمَّ سَأَلَنِی عَنْ رَجُلٍ آخَرَ فَقُلْتُ لَا أَعْرِفُهُ فَقَالَ هَذَا رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ هِیتَ مِنْ أَنْصَارِ مَوْلَایَ علیه السلام امْضِ إِلَی أَصْحَابِکَ فَقُلْ لَهُمْ نَرْجُو أَنْ یَکُونَ قَدْ أَذِنَ اللَّهُ فِی الِانْتِصَارِ لِلْمُسْتَضْعَفِینَ وَ فِی الِانْتِقَامِ مِنَ الظَّالِمِینَ وَ قَدْ لَقِیتُ جَمَاعَةً مِنْ أَصْحَابِی وَ أَدَّیْتُ إِلَیْهِمْ وَ أَبْلَغْتُهُمْ مَا حُمِّلْتُ وَ أَنَا مُنْصَرِفٌ وَ أُشِیرُ عَلَیْکَ أَنْ لَا تَتَلَبَّسَ بِمَا یَثْقُلُ بِهِ ظَهْرُکَ وَ تُتْعِبُ بِهِ جِسْمَکَ وَ أَنْ تَحْبِسَ نَفْسَکَ عَلَی طَاعَةِ رَبِّکَ فَإِنَّ الْأَمْرَ قَرِیبٌ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَأَمَرْتُ خَازِنِی فَأَحْضَرَنِی خَمْسِینَ دِینَاراً وَ سَأَلْتُهُ قَبُولَهَا فَقَالَ یَا أَخِی قَدْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیَّ أَنْ آخُذَ مِنْکَ مَا أَنَا مُسْتَغْنٍ عَنْهُ کَمَا أَحَلَّ لِی أَنْ آخُذَ مِنْکَ الشَّیْ ءَ إِذَا احْتَجْتُ إِلَیْهِ فَقُلْتُ لَهُ هَلْ سَمِعَ هَذَا الْکَلَامَ مِنْکَ أَحَدٌ غَیْرِی مِنْ أَصْحَابِ السُّلْطَانِ فَقَالَ نَعَمْ أَخُوکَ أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَیْنِ الْهَمَدَانِیُّ الْمَدْفُوعُ عَنْ نِعْمَتِهِ بِأَذْرَبِیجَانَ وَ قَدِ اسْتَأْذَنَ لِلْحَجِّ تَأْمِیلًا أَنْ یَلْقَی مَنْ لَقِیتَ فَحَجَّ أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَیْنِ الْهَمَدَانِیُّ فِی تِلْکَ السَّنَةِ فَقَتَلَهُ رکزویه بْنُ مَهْرَوَیْهِ وَ افْتَرَقْنَا وَ انْصَرَفْتُ إِلَی الثَّغْرِ ثُمَّ حَجَجْتُ فَلَقِیتُ بِالْمَدِینَةِ رَجُلًا اسْمُهُ طَاهِرٌ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ الْأَصْغَرِ یُقَالُ إِنَّهُ یَعْلَمُ مِنْ هَذَا الْأَمْرِ شَیْئاً فَثَابَرْتُ عَلَیْهِ حَتَّی أَنِسَ بِی وَ سَکَنَ إِلَیَّ وَ وَقَفَ عَلَی صِحَّةِ عَقْدِی فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ بِحَقِّ آبَائِکَ الطَّاهِرِینَ علیهم السلام لَمَّا جَعَلْتَنِی مِثْلَکَ فِی الْعِلْمِ بِهَذَا الْأَمْرِ فَقَدْ شَهِدَ عِنْدِی مَنْ تُوَثِّقُهُ بِقَصْدِ الْقَاسِمِ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ بْنِ وَهْبٍ

ص: 4

دو سال بعد از آن، به زیارت قبر مطهر پیغمبر صلی الله علیه و آله توفیق یافتم. موقعی که بین قبر و منبر نشسته بودم، به خواب رفتم. در خواب دیدم کسی مرا تکان می دهد. از خواب پریدم و دیدم همان مرد سیاهپوست است! او پرسید: «چه خبر داری و حالت چطور است؟» گفتم: «خدا را شکر می گویم و تو را نکوهش می کنم.» گفت: «نه!نکوهش مکن که من مأمور بودم آن طور به تو بانگ زنم. تو به خیر زیاد رسیدی؛ خوشا به حالت از آنچه که دیدی و مشاهده کردی. خدا را بسیار شکر کن!» سپس پرسید: «فلانی چه کرد؟» آنگاه بعضی از برادران ایمانی مرا نام برد و از احوال آنها جویا شد. گفتم: «آنها در برقه (1) هستند.» گفت: «راست گفتی.» بعد نام یکی از دوستان مرا که در عبادت جهد بلیغی داشت و در امر دیانت بصیر بود، پرسید. جواب دادم که وی در شهر اسکندریه است.سپس جمعی دیگر از برادران دینی را نام برد.

بعد، از شخصی ناشناس سخن گفت و پرسید «نقفور» چه کرد؟ گفتم: «او را نمی شناسم.» گفت: «البته که او را نمی شناسی. او مردی رومی است. خدا او را هدایت می کند و از قسطنطنیه فاتح بیرون می آید.» آنگاه مرد دیگری که او را هم نمی شناختم نام برد و گفت: «او مردی از اهل «هیت»(2)و از یاران مولایم امام زمان علیه السلام است.برگرد پیش رفقایت و به آنها بگو که امیدواریم خداوند، اجازه یاری ضعفا و انتقام از ستمگران را بدهد. من جمعی از شیعیان دیگر را ملاقات کردم و آنچه لازم بود به آنها رساندم. اینک به سوی تو برگشته و به تو نیز ابلاغ می کنم که خود را به مشقت نیندازی و موجب ناراحتی خود نشوی و اوقات خویش را در عبادت خداوند مصروف داری و بدان که به خواست خدا امر نزدیک است».

راوی این خبر محمد بن احمد بن خلف می گوید:سپس به خزینه دار خود دستور دادم پنجاه دینار آورد و از پیرمرد خواهش کردم که آن را از من قبول کند .

گفت: «برادر من! خداوند چیزی را که به آن احتیاج ندارم بر من حرام گردانده، چنان که بر من حلال کرده که اگر به چیزی محتاج باشم، از تواخذ کنم.»

پرسیدم: «آیا غیر از من، کسی از اصحاب سلطان هم این حکایت را از تو شنیده است؟» گفت: «آری، به برادرت احمد بن حسین همدانی که در آذربایجان از نعمت و مکنت خود ممنوع گردید هم گفته ام. وی از من اجازه حج بیت اللَّه خواست، به این آرزو که آنچه من دیدم، او هم ببیند. پس او در همان سال به حج رفت و «رکزویه بن مهرویه» او را به قتل رسانید.»

پس ما از پیرمرد جدا شدیم و من به مرز رفتم. سپس رهسپار حج گشتم و شخصی را در مدینه به نام طاهر از اولاد حسین اصغر که می گفتند از این مطلب (ارتباط با امام زمان) چیزی می داند، ملاقات کردم. پس به نزد او رفتم و چندان با وی مربوط گشتم که به من انس گرفت و اطمینان پیدا کرد و بر صحت پیمانم وقوف یافت.

روزی به وی گفتم: «یا ابن رسول اللَّه! شما را به حق پدران طاهرینت علیهم السلام سوگند می دهم که مرا مانند خودتان در جریانی که با امام زمان علیه السلام داری؛ قرار ده! زیرا افرادی که مورد وثوق شما هم هستند، گواهی داده اند که قاسم بن عبیداللَّه بن سلیمان بن وهب

ص: 4

إِیَّایَ لِمَذْهَبِی وَ اعْتِقَادِی وَ أَنَّهُ أَغْرَی بِدَمِی مِرَاراً فَسَلَّمَنِیَ اللَّهُ مِنْهُ فَقَالَ یَا أَخِی اکْتُمْ مَا تَسْمَعُ مِنِّی الْخَیْرُ فِی هَذِهِ الْجِبَالِ وَ إِنَّمَا یَرَی الْعَجَائِبَ الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الزَّادَ فِی اللَّیْلِ وَ یَقْصِدُونَ بِهِ مَوَاضِعَ یَعْرِفُونَهَا وَ قَدْ نُهِینَا عَنِ الْفَحْصِ وَ التَّفْتِیشِ فَوَدَّعْتُهُ وَ انْصَرَفْتُ عَنْهُ.

قصد دارد مرا بکشد، زیرا می داندکه من شیعه هستم و عقیده ام چیست. مکرر او را به ریختن خون من ترغیب کرده اند، ولی خداوند مرا از شر وی نگهداشته است.» طاهر گفت: «ای برادر! آنچه از من می شنوی پنهان گردان و خیر تو در این کوه هاست.کسانی عجائب را می بینند که هنگام شب توشه برداشته و به جاهایی که خود می شناسند می برند! بعلاوه ما را از جستجو و تفتیش این امر، نهی کرده اند.» محمد بن احمد می گوید:چون سخن به اینجا کشید، او را وداع کرده و مراجعت کردم.(1)

مؤلف

کلمه «فنیق» به معنای شتر نر بزرگ منشی است که به خاطر کرامت بر اهلش، او را نمی آزرد و سواری هم نمی دهد. و وجه شبه در بزرگی و عظمت است. و عبارت «ثابَرَ» یعنی مواظبت کرد. منظور از عبارت «فقد شهد عندی»، بیان این است که او از ترس قاسم، مجبور به خروج بوده تا مبادا خبر او را برای قاسم ببرند، یا اینکه او از شیعیان بوده و مخالف و دوست، همه او را به شیعه بودن می شناخته اند.

روایت3.

غیبت طوسی: یوسف بن احمد جعفری می گوید: در سال 306 به حج بیت اللَّه رفتم و تا سال 309 مجاورت مکه معظمه را اختیارکردم. سپس به آهنگ شام از مکه بیرون آمدم. در اثنای راه، نماز صبح از من فوت شد. پس از محمل به زیر آمدم و مهیای نماز شدم. ناگاه دیدم چهار نفر در یکی از محمل ها هستند، من هم از روی تعجب به آنها می نگریستم. یکی از آنها پرسید: «از چه تعجب می کنی؟ نمازت را ترک کرده و با مذهبت مخالفت کردی؟»پرسیدم: «از کجا دانستی که مذهب من چیست؟» گفت: «آیا می خواهی امام زمان خود را ببینی؟» گفتم آری. سپس گوینده به یکی از چهار نفر اشاره کرد.من گفتم:«امام زمان علائم و نشانه هایی دارد.» گفت: «برای دیدن علامت او، بیشتر دوست داری شتری که سوار است با بارش به آسمان بالا رود یا محمل به تنهایی صعود کند؟» گفتم: «هر کدام باشد، دلیل بر این است که وی صاحب الزمان است.» پس دیدم که شتر با بارش به سوی آسمان بالا رفت و همان مرد گوینده اشاره به مردی گندمگون کرد که رنگ رخسارش مانند طلا بود و اثر سجده بر جبین داشت.(2)

در خرایج راوندی نیز این روایت نقل شده است.

روایت4.

غیبت طوسی:احمد بن عبداللَّه هاشمی که از بنی عباس بود می گوید: روزی که حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در سامره وفات یافت، من در خانه اش حاضر بودم. جنازه را از خانه بیرون بردند

ص: 5

وَ وُضِعَتْ وَ نَحْنُ تِسْعَةٌ وَ ثَلَاثُونَ رَجُلًا قُعُودٌ نَنْتَظِرُ حَتَّی خَرَجَ عَلَیْنَا غُلَامٌ عُشَارِیٌّ حَافٍ عَلَیْهِ رِدَاءٌ قَدْ تَقَنَّعَ بِهِ فَلَمَّا أَنْ خَرَجَ قُمْنَا هَیْبَةً لَهُ مِنْ غَیْرِ أَنْ نَعْرِفَهُ فَتَقَدَّمَ وَ قَامَ النَّاسُ فَاصْطَفُّوا خَلْفَهُ فَصَلَّی عَلَیْهِ وَ مَشَی فَدَخَلَ بَیْتاً غَیْرَ الَّذِی خَرَجَ مِنْهُ.

قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْهَمَدَانِیُّ: فَلَقِیتُ بِالْمَرَاغَةِ رَجُلًا مِنْ أَهْلِ تِبْرِیزَ یُعْرَفُ بِإِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ التِّبْرِیزِیِّ فَحَدَّثَنِی بِمِثْلِ حَدِیثِ الْهَاشِمِیِّ لَمْ یُخْرَمْ مِنْهُ شَیْ ءٌ قَالَ فَسَأَلْتُ الْهَمَدَانِیَّ فَقُلْتُ غُلَامٌ عُشَارِیُّ الْقَدِّ أَوْ عُشَارِیُّ السِّنِّ لِأَنَّهُ رُوِیَ أَنَّ الْوِلَادَةَ کَانَتْ سَنَةَ سِتٍّ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ وَ کَانَتْ غَیْبَةُ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام سَنَةَ سِتِّینَ وَ مِائَتَیْنِ بَعْدَ الْوِلَادَةِ بِأَرْبَعَةِ سِنِینَ فَقَالَ لَا أَدْرِی هَکَذَا سَمِعْتُ فَقَالَ لِی شَیْخٌ مَعَهُ حَسَنُ الْفَهْمِ مِنْ أَهْلِ بَلَدِهِ لَهُ رِوَایَةٌ وَ عِلْمٌ عُشَارِیُّ الْقَدِّ.

و در محلی نهادند. ما سی و نه مرد بودیم که منتظر بودیم کسی بیاید و بر جنازه نماز گذارد.

دیدیم پسر بچه ای که ده وجب قد داشت (غلام عشاری القد) با پای برهنه در حالی که عبا به خود پیچیده بود، نزدیک آمد. بدون اینکه او را بشناسیم، به احترامش از جا برخاستیم. جوان جلو آمد و به نماز ایستاد. مردم پشت سرش صف کشیدند و بر امام نماز گزاردند. سپس جوان رفت و داخل خانه شد. آن خانه غیر از خانه اول بود که از آن بیرون آمده بود.

ابو عبداللَّه همدانی گفت: مردی از اهل تبریز را در شهر مراغه دیدم که معروف به ابراهیم بن محمد تبریزی بود. او هم عین حکایت بالا را که احمد ابن عبداللَّه هاشمی نقل کرده، برای من بیان کرد. من از وی پرسیدم:«جوان مزبور که ده وجب قد داشت، آیا مقصود این است که ده وجب قد اوست یا ده سال عمر دارد؟چه که روایت شده که ولادت امام زمان علیه السلام در سال 256 و وفات امام حسن عسکری علیه السلام در سال 260 و چهار سال بعد از ولادت فرزند دلبندش اتفاق افتاد».ابراهیم بن محمد گفت: نمی دانم، من هم این طور شنیده ام.» (یعنی گفته اند غلام عشاری) ولی پیرمردی از اهل شهر با وی بود که خوش فهم و دارای علم و روایت بود.او گفت: «مقصود این است که ده وجب قد اوست.»(1)

مؤلف

عبارت «ما خرمت منه شیئا» یعنی چیزی از آن کم نداشت؛ و «عشاری القد» یعنی کسی که ده وجب قد داشته باشد .

روایت5.

غیبت طوسی: ابو نعیم محمد بن احمد انصاری می گوید: در مکه معظمه جنب «مستجار» حضور داشتم و عده ای در حدود سی مرد هم بودند. در میان آنها جز محمد بن قاسم علوی، شخص با اخلاصی نبود. روز ششم ذی الحجه سال 293 در اثنای اینکه بدین گونه اجتماع داشتیم، ناگاه دیدیم جوانی که دو حوله احرام پوشیده و نعلین خود را در دست گرفته بود، به نزد ما آمد.

وقتی او را دیدیم، طوری تحت تأثیر مهابت وی قرار گرفتیم که همه برای او برخاستیم. او به ما سلام کرد و در وسط جمع ما نشست و ما نیز در اطراف وی نشستیم. آنگاه به سمت راست و چپ خود نگریست و سپس گفت: «آیا می دانید حضرت ابا عبداللَّه علیه السلام در دعای الحاح چه می گفت؟» گفتیم: «چه می فرمود؟»

ص: 6

اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی بِهِ تَقُومُ السَّمَاءُ وَ بِهِ تَقُومُ الْأَرْضُ وَ بِهِ تُفَرِّقُ بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ وَ بِهِ تَجْمَعُ بَیْنَ الْمُتَفَرِّقِ وَ بِهِ تُفَرِّقُ بَیْنَ الْمُجْتَمِعِ وَ بِهِ أَحْصَیْتَ عَدَدَ الرِّمَالِ وَ زِنَةَ الْجِبَالِ وَ کَیْلَ الْبِحَارِ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ لِی مِنْ أَمْرِی فَرَجاً وَ مَخْرَجاً ثُمَّ نَهَضَ وَ دَخَلَ الطَّوَافَ فَقُمْنَا لِقِیَامِهِ حَتَّی انْصَرَفَ وَ أُنْسِینَا أَنْ نَذْکُرَ أَمْرَهُ وَ أَنْ نَقُولَ مَنْ هُوَ وَ أَیُّ شَیْ ءٍ هُوَ إِلَی الْغَدِ فِی ذَلِکَ الْوَقْتِ فَخَرَجَ عَلَیْنَا مِنَ الطَّوَافِ فَقُمْنَا لَهُ کَقِیَامِنَا بِالْأَمْسِ وَ جَلَسَ فِی مَجْلِسِهِ مُتَوَسِّطاً فَنَظَرَ یَمِیناً وَ شِمَالًا وَ قَالَ أَ تَدْرُونَ مَا کَانَ یَقُولُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بَعْدَ صَلَاةِ الْفَرِیضَةِ فَقُلْنَا وَ مَا کَانَ یَقُولُ قَالَ کَانَ یَقُولُ إِلَیْکَ رُفِعَتِ الْأَصْوَاتُ وَ دُعِیَتِ الدَّعَوَاتُ وَ لَکَ عَنَتِ الْوُجُوهُ وَ لَکَ خَضَعَتِ الرِّقَابُ وَ إِلَیْکَ التَّحَاکُمُ فِی الْأَعْمَالِ یَا خَیْرَ مَنْ سُئِلَ وَ یَا خَیْرَ مَنْ أَعْطَی یَا صَادِقُ یَا بَارِئُ یَا مَنْ لا یُخْلِفُ الْمِیعادَ یَا مَنْ أَمَرَ بِالدُّعَاءِ وَ وَعَدَ بِالْإِجَابَةِ یَا مَنْ قَالَ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ یَا مَنْ قَالَ وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَ لْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ وَ یَا مَنْ قَالَ یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ (1) لَبَّیْکَ وَ سَعْدَیْکَ هَا أَنَا ذَا بَیْنَ یَدَیْکَ الْمُسْرِفُ وَ أَنْتَ الْقَائِلُ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً ثُمَّ نَظَرَ یَمِیناً وَ شِمَالًا بَعْدَ هَذَا الدُّعَاءِ فَقَالَ أَ تَدْرُونَ مَا کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَقُولُ فِی سَجْدَةِ الشُّکْرِ فَقُلْتُ وَ مَا کَانَ یَقُولُ قَالَ کَانَ یَقُولُ یَا مَنْ لَا یَزِیدُهُ کَثْرَةُ الْعَطَاءِ إِلَّا سَعَةً وَ عَطَاءً یَا مَنْ لَا یَنْفَدُ خَزَائِنُهُ یَا مَنْ لَهُ خَزَائِنُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ یَا مَنْ لَهُ خَزَائِنُ مَا دَقَّ وَ جَلَّ لَا یَمْنَعْکَ إِسَاءَتِی مِنْ إِحْسَانِکَ أَنْتَ تَفْعَلُ بِیَ الَّذِی أَنْتَ أَهْلُهُ فَأَنْتَ أَهْلُ الْجُودِ وَ الْکَرَمِ وَ الْعَفْوِ

ص: 7

گفت: می فرمود: «خدایا تو را می خوانم، به آن نامت که آسمان و زمین را به آن به پای می داری و حق و باطل را از هم جدا می کنی، و پراکندگان را گرد می آوری، و عدد ریگ های بیابان و وزن کوه ها و پیمانه دریاها را می شماری؛ بر محمد و آل او درود بفرست و فرج مرا نزدیک گردان.»

سپس برخاست و مشغول طواف شد. ما هم با وی برخاستیم. تا اینکه او رفت و ما فراموش کردیم که درباره او گفتگو کنیم و از هم بپرسیم که او کی بود. فردا در همان وقت نیز از طواف فراغت یافت و به نزد ما آمد. ما هم مانند روز گذشته به احترامش برخاستیم، او در وسط نشست و ما اطراف او را گرفتیم و نشستیم. مجددا به سمت راست و چپ خود نگاه کرد و گفت: «آیا می دانیدامیرالمؤمنین علیه السلام بعد از هر نماز واجب، چه دعایی را می خواند؟» پرسیدیم:«چه دعایی را می خواند؟»

گفت: می فرمود: «خدایا صداها به سوی تو بلند است؛ دعاها به سوی تو خوانده می شود؛ چهره ها برای تو خضوع می کنند؛ گردن ها برای تو خاشع می شوند و دادخواهی در اعمال به سوی توست. ای بهترین کسی که از او چیزی خواسته می شود و ای بهترین کسی که عطا می کند! ای راستگوی خالق و ای که «لا یُخْلِفُ الْمِیعاد»،{خلف وعده نمی کنی!}(1) ای کسی که امر به دعا و وعده به اجابت کردی! ای کسی که گفتی: «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُم»، {مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم.}(2) ای کسی که گفتی: «وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَ لْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ»،{هرگاه بندگان من، از تو در باره من بپرسند، [بگو] من نزدیکم، و دعای دعا کننده را - به هنگامی که مرا بخواند -اجابت می کنم، پس [آنان] باید فرمان مراگردن نهند وبه من ایمان آورند، باشد که راه یابند.}(3) ای کسی که گفتی: «یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیم» ،{بگو: «ای بندگان من - که برخویشتن زیاده روی روا داشته اید - ازرحمت خدا نومید مشوید. درحقیقت، خدا همه گناهان را می آمرزد، که او خود آمرزنده مهربان است.}(4) لبیک؛ من پیوسته در پی رضایت تو هستم، من در پیشگاه تو ایستاده ام و اسراف کاری کرده ام و تویی که گفته ای: «لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعا»، ازرحمت خدا نومید مشوید. درحقیقت، خدا همه گناهان را می آمرزد.}

بعد از این دعا، نگاهی به راست و چپ خود کرد و گفت: «آیا می دانید امیر المؤمنین علیه السلام در سجده شکر چه می فرمود؟» گفتیم:«نه! چه می فرمود؟» گفت: حضرت می فرمود: «ای کسی که کثرت عطایش، سعه و عطایش را بیشتر می کند! ای کسی که گنجینه هایش تمام نمی شود! ای کسی که گنجینه های آسمان و زمین از اوست! ای کسی که گنجینه هایی دارد که چه دقیق و بزرگ است! بدی من تو را از احسانت باز نمی دارد. تو با من آن می کنی که خودت اهل آن هستی. تو اهل جود و کرم و عفو گذشتی.

ص: 7

وَ التَّجَاوُزِ یَا رَبِّ یَا اللَّهُ لَا تَفْعَلْ بِیَ الَّذِی أَنَا أَهْلُهُ فَإِنِّی أَهْلُ الْعُقُوبَةِ وَ قَدِ اسْتَحْقَقْتُهَا لَا حُجَّةَ لِی وَ لَا عُذْرَ لِی عِنْدَکَ أَبُوءُ لَکَ بِذُنُوبِی کُلِّهَا وَ أَعْتَرِفُ بِهَا کَیْ تَعْفُوَ عَنِّی وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِهَا مِنِّی أَبُوءُ لَکَ بِکُلِّ ذَنْبٍ أَذْنَبْتُهُ وَ کُلِّ خَطِیئَةٍ احْتَمَلْتُهَا وَ کُلِّ سَیِّئَةٍ علمتها [عَمِلْتُهَا] رَبِّ اغْفِرْ لِی وَ ارْحَمْ وَ تَجَاوَزْ عَمَّا تَعْلَمُ إِنَّکَ أَنْتَ الْأَعَزُّ الْأَکْرَمُ وَ قَامَ فَدَخَلَ الطَّوَافَ فَقُمْنَا لِقِیَامِهِ وَ عَادَ مِنَ الْغَدِ فِی ذَلِکَ الْوَقْتِ فَقُمْنَا لِإِقْبَالِهِ کَفِعْلِنَا فِیمَا مَضَی فَجَلَسَ مُتَوَسِّطاً وَ نَظَرَ یَمِیناً وَ شِمَالًا فَقَالَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ سَیِّدُ الْعَابِدِینَ یَقُولُ فِی سُجُودِهِ فِی هَذَا الْمَوْضِعِ وَ أَشَارَ بِیَدِهِ إِلَی الْحِجْرِ تَحْتَ الْمِیزَابِ عُبَیْدُکَ بِفِنَائِکَ مِسْکِینُکَ بِفِنَائِکَ فَقِیرُکَ بِفِنَائِکَ سَائِلُکَ بِفِنَائِکَ یَسْأَلُکَ مَا لَا یَقْدِرُ عَلَیْهِ غَیْرُکَ ثُمَّ نَظَرَ یَمِیناً وَ شِمَالًا وَ نَظَرَ إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ مِنْ بَیْنِنَا فَقَالَ یَا مُحَمَّدَ بْنَ الْقَاسِمِ أَنْتَ عَلَی خَیْرٍ إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ کَانَ مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ یَقُولُ بِهَذَا الْأَمْرِ ثُمَّ قَامَ فَدَخَلَ الطَّوَافَ فَمَا بَقِیَ مِنَّا أَحَدٌ إِلَّا وَ قَدْ أُلْهِمَ مَا ذَکَرَهُ مِنَ الدُّعَاءِ وَ أُنْسِینَا أَنْ نَتَذَاکَرَ أَمْرَهُ إِلَّا فِی آخِرِ یَوْمٍ فَقَالَ لَنَا أَبُو عَلِیٍّ الْمَحْمُودِیُّ یَا قَوْمِ أَ تَعْرِفُونَ هَذَا هَذَا وَ اللَّهِ صَاحِبُ زَمَانِکُمْ فَقُلْنَا وَ کَیْفَ عَلِمْتَ یَا أَبَا عَلِیٍّ فَذَکَرَ أَنَّهُ مَکَثَ سَبْعَ سِنِینَ یَدْعُو رَبَّهُ وَ یَسْأَلُهُ مُعَایَنَةَ صَاحِبِ الزَّمَانِ قَالَ فَبَیْنَا نَحْنُ یَوْماً عَشِیَّةَ عَرَفَةَ وَ إِذَا بِالرَّجُلِ بِعَیْنِهِ یَدْعُو بِدُعَاءٍ وَعَیْتُهُ فَسَأَلْتُهُ مِمَّنْ هُوَ فَقَالَ مِنَ النَّاسِ قُلْتُ مِنْ أَیِّ النَّاسِ قَالَ مِنْ عَرَبِهَا قُلْتُ مِنْ أَیِّ عَرَبِهَا قَالَ مِنْ أَشْرَفِهَا قُلْتُ وَ مَنْ هُمْ قَالَ بَنُو هَاشِمٍ قُلْتُ مِنْ أَیِّ بَنِی هَاشِمٍ قَالَ مِنْ أَعْلَاهَا ذِرْوَةً وَ أَسْنَاهَا قُلْتُ مِمَّنْ قَالَ مِمَّنْ فَلَقَ الْهَامَ وَ أَطْعَمَ الطَّعَامَ

وَ صَلَّی وَ النَّاسُ نِیَامٌ قَالَ فَعَلِمْتُ أَنَّهُ عَلَوِیٌّ فَأَحْبَبْتُهُ عَلَی الْعَلَوِیَّةِ ثُمَّ افْتَقَدْتُهُ مِنْ بَیْنِ یَدَیَّ فَلَمْ أَدْرِ کَیْفَ مَضَی فَسَأَلْتُ الْقَوْمَ الَّذِینَ کَانُوا حَوْلَهُ تَعْرِفُونَ هَذَا الْعَلَوِیَّ قَالُوا نَعَمْ یَحُجُّ مَعَنَا فِی کُلِّ سَنَةٍ مَاشِیاً فَقُلْتُ سُبْحَانَ

ص: 8

بار پروردگارا! ای خدا! آنچه من اهل آن هستم بر من روا مدار که من اهل عقوبت هستم و مستحق عقوبتم، حجت و عذری نزد تو ندارم و با تمام گناهانم به سوی تو بر می گردم و اقرار می کنم تا از من در گذری و تو به گناهانم از من عالم تری. با تمام گناهانم که مرتکب شده ام و با تمام خطاهایی که کرده ام و با تمام بدی هایی که تو می دانی به سوی تو بر می گردم. پروردگارا! مرا ببخش و رحم کن و از آنچه می دانی درگذر که تو عزیزتر و با کرامت تری.»

سپس برخاست و مشغول طواف شد. ما نیز به احترام او از جا برخاستیم. فردا در همان وقت برگشت و ما نیز مانند روزهای گذشته به استقبالش شتافتیم. تا اینکه آمد و در وسط نشست و ما هم در اطراف او نشستیم. آنگاه نظری به سمت راست و چپ خود کرد و گفت: «علی بن الحسین علیه السلام وقتی به اینجا می آمد (در این وقت با دست اشاره به حجر اسماعیل در زیر ناودان کرد) در سجود خود می فرمود: «خدایا! بنده کوچکت، بنده مسکین و فقیر و گدایت به آستان تو آمده؛ از تو چیزی می خواهد که کسی جز تو قادر بر آن نیست.»

آنگاه به راست و چپ خود نگریست و در بین ما، محمد بن قاسم را مخاطب ساخت و گفت: «ای محمد بن قاسم! تو بر عقیده ثابت استواری»! محمد بن قاسم نیز معتقد به وجود و امامت صاحب الزمان علیه السلام بود.

سپس برخاست و مشغول طواف شد، همه ما این دعاها را حفظ کردیم، ولی هیچ کدام به یاد نیاوردیم که راجع به او با هم صحبت کنیم، جز اینکه در روز آخر یکی از حضار به نام ابوعلی محمودی به ما گفت: «ای مردم! آیا این شخص را می شناسید؟ به خدا قسم این شخص صاحب الزمان شماست!» پرسیدیم: «تو چگونه دانستی که او امام زمان است؟» او توضیح داد که هفت سال تضرع و زاری می کرد م و از خداوند می خواستم که حضرت صاحب الزمان علیه السلام را به من بنمایاند. تا اینکه یک بار در عصر روز عرفه دیدم که این مرد آمد و همین دعایی را که شنیدیم خواند .

من از وی پرسیدم:«شما کیستید؟» او گفت: «از مردم هستم.» گفتم: «از کدام تیره مردم؟» گفت: «از تیره عرب.» پرسیدم:«از کدام تیره عرب؟» گفت:«از اشرف آنها.» پرسیدم: «اشرف طایفه کیستند؟» گفت:«بنی هاشم.»پرسیدم:«شما از کدام دسته بنی هاشم هستید؟» گفت:«از دسته والا و بلند قدر آنها.» گفتم: «از اولاد کدام یک از آنها؟» گفت: «از کسی که سرهای گردنکشان را می شکافت و به مردم طعام می داد و به وقتی که مردم در خواب بودند، نماز می گزارد.» من دانستم که او علوی است. سپس دیدم ناپدید گشت و نفهمیدم به کجا رفت.پس از مردمی که در اطراف او بودند پرسیدم آیا این مرد را شناختید؟» گفتند: «آری، هر سال پیاده با ما به حج می آید.» گفتم: «سبحان اللَّه

ص: 8

اللَّهِ وَ اللَّهِ مَا أَرَی بِهِ أَثَرَ مَشْیٍ قَالَ فَانْصَرَفْتُ إِلَی الْمُزْدَلِفَةِ کَئِیباً حَزِیناً عَلَی فِرَاقِهِ وَ نِمْتُ مِنْ لَیْلَتِی تِلْکَ فَإِذَا أَنَا بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا أَحْمَدُ رَأَیْتَ طَلِبَتَکَ فَقُلْتُ وَ مَنْ ذَاکَ یَا سَیِّدِی فَقَالَ الَّذِی رَأَیْتَهُ فِی عَشِیَّتِکَ هُوَ صَاحِبُ زَمَانِکَ قَالَ فَلَمَّا سَمِعْنَا ذَلِکَ مِنْهُ عَاتَبْنَاهُ عَلَی أَنْ لَا یَکُونَ أَعْلَمَنَا ذَلِکَ فَذَکَرَ أَنَّهُ کَانَ یَنْسَی أَمْرَهُ إِلَی وَقْتِ مَا حَدَّثَنَا بِهِ.

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی و أخبرنا جماعة عن أبی محمد هارون بن موسی عن أبی علی محمد بن همام عن جعفر بن محمد بن مالک الکوفی عن محمد بن جعفر بن عبد الله عن أبی نعیم محمد بن أحمد الأنصاری: و ساق الحدیث بطوله

ک، [إکمال الدین] أَحْمَدُ بْنُ زِیَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمَدَانِیُّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ أَحْمَدَ الْعَلَوِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ الْعَقِیقِیِّ عَنْ أَبِی نُعَیْمٍ الْأَنْصَارِیِّ الزَّیْدِیِّ قَالَ: کُنْتُ بِمَکَّةَ عِنْدَ الْمُسْتَجَارِ وَ جَمَاعَةٌ مِنَ الْمُقَصِّرَةِ فِیهِمُ الْمَحْمُودِیُّ وَ عَلَّانٌ الْکُلَیْنِیُّ وَ أَبُو الْهَیْثَمِ الدِّینَارِیُّ وَ أَبُو جَعْفَرٍ الْأَحْوَلُ وَ کُنَّا زُهَاءَ ثَلَاثِینَ رَجُلًا وَ لَمْ یَکُنْ فِیهِمْ مُخْلِصٌ عَلِمْتُهُ غَیْرَ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ الْعَلَوِیِّ الْعَقِیقِیِّ وَ سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَی آخِرِ مَا رَوَاهُ الشَّیْخُ ره.

ثم قال- و حدثنا بهذا الحدیث عمار بن الحسین بن إسحاق عن أحمد بن الخضر عن محمد بن عبد الله الإسکافی عن سلیم بن أبی نعیم الأنصاری: مثله

وَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ حَاتِمٍ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَصَبَانِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْمُنْقِذِیِّ الْحَسَنِیِّ بِمَکَّةَ قَالَ: کُنْتُ بِالْمُسْتَجَارِ وَ جَمَاعَةٌ مِنَ الْمُقَصِّرَةِ فِیهِمُ الْمَحْمُودِیُّ وَ أَبُو الْهَیْثَمِ الدِّینَارِیُّ وَ أَبُو جَعْفَرٍ الْأَحْوَلُ وَ عَلَّانٌ الْکُلَیْنِیُّ وَ الْحَسَنُ بْنُ وَجْنَاءَ وَ کَانُوا زُهَاءَ ثَلَاثِینَ رَجُلًا وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ سَوَاءً.

دلائل الإمامة للطبری، عن محمد بن هارون التلعکبری عن أبیه: مثله.

! به خدا قسم اثر پیاده روی در وی ندیدم.»

سپس من به مزدلفه رفتم، در حالی که از فراق او غمگین و افسرده بودم. چون آن شب را خوابیدم، دیدم پیغمبر صلی الله علیه و آله به خوابم آمد و فرمود: «ای احمد! مطلوب خود را دیدی؟»پرسیدم: «آقا! او کیست؟» فرمود: «همان کسی که دیروز عصر دیدی، امام زمان تو بود.»

ابو نعیم محمد بن احمد انصاری راوی این حکایت می گفت: «وقتی این مطلب را از ابوعلی محمودی شنیدیم، او را مورد سرزنش قرار دادیم که چرا به موقع به ما نگفته است. ابوعلی گفت: «من هم فراموش کردم، تا موقعی که شما درباره او به سخن گفتن پرداختید.»(1)

نیز شیخ در کتاب غیبت، حدیث مفصل مزبور را نقل کرده است.(2)

در کتاب کمال الدین، ابو نعیم انصاری زیدی روایت کرده کهدر مکه با جمعی از حاجیان که تقصیر کرده بودند (یعنی موی سر و شارب خود را زده بودند) در محل مستجار نشسته بودیم، از جمله محمودی و علان کلینی و ابوالهیثم دیناری و ابوجعفر احول حاضر بودند و ما قریب سی نفر مرد بودیم. در میان آن جمع، کسی را که می شناختم نسبت به امام زمان اخلاص داشته باشد، محمد بن قاسم علوی بود.

سپس این خبر را به همان گونه که شیخ روایت کرده، نقل کرده و آنگاه گفته است: «این حکایت را سلیم بن ابی نعیم انصاری هم برای ما روایت کرد. همچنین آن را از محمد بن علی بن حاتم، از عبیداللَّه بن محمد قضبانی، از علی بن محمد بن احمد بن حسین، از ابو جعفر محمد بن علی منقذی حسنی هم شنیدم.»(3)

و نیز طبری این نقل را در کتاب «دلائل الامامة» آورده است.(4)

روایت6.

غیبت طوسی: حبیب بن محمد بن یونس بن شاذان صنعانی می گوید: بر علی بن ابراهیم بن مهزیار اهوازی وارد شدم و از بازماندگان امام حسن عسکری علیه السلام سؤال کردم. علی بن مهزیار گفت: برادر، مطلب بزرگی را پرسیدی.من بیست مرتبه به حج بیت اللَّه مشرف گشته ام.

ص: 9

کُلًّا أَطْلُبُ بِهِ عِیَانَ الْإِمَامِ فَلَمْ أَجِدْ إِلَی ذَلِکَ سَبِیلًا فَبَیْنَا أَنَا لَیْلَةً نَائِمٌ فِی مَرْقَدِی إِذْ رَأَیْتُ قَائِلًا یَقُولُ یَا عَلِیَّ بْنَ إِبْرَاهِیمَ قَدْ أَذِنَ اللَّهُ لِی فِی الْحَجِّ فَلَمْ أَعْقِلْ لَیْلَتِی حَتَّی أَصْبَحْتُ فَأَنَا مُفَکِّرٌ فِی أَمْرِی أَرْقُبُ الْمَوْسِمَ لَیْلِی وَ نَهَارِی فَلَمَّا کَانَ وَقْتُ الْمَوْسِمِ أَصْلَحْتُ أَمْرِی وَ خَرَجْتُ مُتَوَجِّهاً نَحْوَ الْمَدِینَةِ فَمَا زِلْتُ کَذَلِکَ حَتَّی دَخَلْتُ یَثْرِبَ فَسَأَلْتُ عَنْ آلِ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَلَمْ أَجِدْ لَهُ أَثَراً وَ لَا سَمِعْتُ لَهُ خَبَراً فَأَقَمْتُ مُفَکِّراً فِی أَمْرِی حَتَّی خَرَجْتُ مِنَ الْمَدِینَةِ أُرِیدُ مَکَّةَ فَدَخَلْتُ الْجُحْفَةَ وَ أَقَمْتُ بِهَا یَوْماً وَ خَرَجْتُ مِنْهَا مُتَوَجِّهاً نَحْوَ الْغَدِیرِ وَ هُوَ عَلَی أَرْبَعَةِ أَمْیَالٍ مِنَ الْجُحْفَةِ فَلَمَّا أَنْ دَخَلْتُ الْمَسْجِدَ صَلَّیْتُ وَ عَفَّرْتُ وَ اجْتَهَدْتُ فِی الدُّعَاءِ وَ ابْتَهَلْتُ إِلَی اللَّهِ لَهُمْ وَ خَرَجْتُ أُرِیدُ عُسْفَانَ فَمَا زِلْتُ کَذَلِکَ حَتَّی دَخَلْتُ مَکَّةَ فَأَقَمْتُ بِهَا أَیَّاماً أَطُوفُ الْبَیْتَ وَ اعْتَکَفْتُ فَبَیْنَا أَنَا لَیْلَةً فِی الطَّوَافِ إِذَا أَنَا بِفَتًی حَسَنِ الْوَجْهِ طَیِّبِ الرَّائِحَةِ یَتَبَخْتَرُ فِی مِشْیَتِهِ طَائِفٍ حَوْلَ الْبَیْتِ فَحَسَّ قَلْبِی بِهِ فَقُمْتُ نَحْوَهُ فَحَکَکْتُهُ فَقَالَ لِی مِنْ أَیْنَ الرَّجُلُ فَقُلْتُ مِنْ أَهْلِ الْعِرَاقِ فَقَالَ لِی مِنْ أَیِّ الْعِرَاقِ قُلْتُ مِنَ الْأَهْوَازِ فَقَالَ لِی تَعْرِفُ بِهَا ابْنَ الْخَضِیبِ فَقُلْتُ رَحِمَهُ اللَّهُ دُعِیَ فَأَجَابَ فَقَالَ رَحِمَهُ اللَّهُ فَمَا کَانَ أَطْوَلَ لَیْلَتَهُ وَ أَکْثَرَ تَبَتُّلَهُ وَ أَغْزَرَ دَمْعَتَهُ أَ فَتَعْرِفُ عَلِیَّ بْنَ إِبْرَاهِیمَ الْمَازِیَارَ فَقُلْتُ أَنَا عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ (1)

فَقَالَ حَیَّاکَ اللَّهُ أَبَا الْحَسَنِ مَا فَعَلْتَ بِالْعَلَامَةِ الَّتِی بَیْنَکَ وَ بَیْنَ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ فَقُلْتُ مَعِی قَالَ أَخْرِجْهَا فَأَدْخَلْتُ یَدِی فِی جَیْبِی فَاسْتَخْرَجْتُهَا فَلَمَّا أَنْ رَآهَا لَمْ یَتَمَالَکْ أَنْ تَغَرْغَرَتْ عَیْنَاهُ (2)

وَ بَکَی مُنْتَحِباً حَتَّی بَلَّ أَطْمَارَهُ ثُمَّ قَالَ أُذِنَ لَکَ الْآنَ یَا ابْنَ الْمَازِیَارِ صِرْ إِلَی رَحْلِکَ وَ کُنْ عَلَی أُهْبَةٍ مِنْ أَمْرِکَ حَتَّی إِذَا لَبِسَ اللَّیْلُ جِلْبَابَهُ وَ غَمَرَ النَّاسَ ظَلَامُهُ صِرْ إِلَی شِعْبِ بَنِی عَامِرٍ فَإِنَّکَ سَتَلْقَانِی هُنَاکَ فَصِرْتُ إِلَی مَنْزِلِی فَلَمَّا أَنْ حَسِسْتُ بِالْوَقْتِ أَصْلَحْتُ رَحْلِی وَ قَدَّمْتُ رَاحِلَتِی

ص: 10

در تمام این سفرها قصدم دیدن امام زمان علیه السلام بود، ولی در این بیست سفر راه به جایی نبردم. تا آنکه شبی در بستر خود خوابیده بودم که شنیدم کسی می گوید: «ای علی بن ابراهیم! خداوند به تو فرمان داده که امسال نیز حج کنی!» آن شب را هر طور بود به صبح آوردم و صبح در کار خود می اندیشیدم و شب و روز مراقب موسم حج بودم.

چون موسم حج فرا رسید، کارم را روبه راه کردم و به آهنگ حج، به جانب مدینه رهسپار گشتم.چون به مدینه رسیدم، از بازماندگان امام حسن عسکری علیه السلام جویا شدم، ولی اثری از او نیافتم و خبری نگرفتم. در آنجا نیز پیوسته درباره منظورم فکر می کرد م. تا آنکه به قصد مکه از مدینه خارج شدم. پس به «جحفه» رسیدم و یک روز ماندم و به سوی غدیر که در چهار میلی جحفه بود، رهسپار گردیدم. وقتی به مسجد جحفه در آمدم، نماز گزاردم. سپس صورت به خاک نهادم و برای تشرف به خدمت اولاد امام یازدهم، در دعا و تضرع به درگاه خداوند کوشیدم. سپس به سمت «عسفان» و از آنجا به مکه رفتم و چند روزی در آنجا ماندم و به طواف خانه خدا و اعتکاف در مسجدالحرام پرداختم.

شبی در اثنای طواف، جوان زیبای خوشبویی را دیدم که به آرامی راه می رود و در اطراف خانه طواف می کند. دلم متوجه او شد، برخاستم و به جانب او رفتم و تکانی به اودادم تا متوجه من شد. پرسید: «از مردم کجایی؟» گفتم: «از اهل عراق هستم.» پرسید:«کدام عراق؟» گفتم اهواز. پرسید:«خصیب (خضیب) را می شناسی؟» گفتم:«خدا او را رحمت کند؛ دعوت حق را اجابت کرد.» گفت: «خدا او را رحمت فرماید که شب ها را بیدار بود و بسیار به درگاه خداوند می نالید و پیوسته اشکش جاری بود.»

سپس پرسید: «علی بن ابراهیم مهزیار را می شناسی؟» گفتم: «علی بن ابراهیم من هستم.» گفت: «ای ابوالحسن! خدا تو را نگه دارد. علامتی را که میان تو و امام حسن عسکری علیه السلام بود چه کردی؟» گفتم: «اینک نزد من است.» گفت: «آن را بیرون بیاور!» من دست در جیب بردم و آن را در آوردم. وقتی آن را دید، نتوانست خودداری کند و دیدگانش پر از اشک شد و زار زار گریست، به طوری که لباس هایش از سیلاب اشک، تر گشت.

آنگاه فرمود: «ای پسر مهزیار! خداوند به تو اذن می دهد! خداوند به تو اذن می دهد. (دو بار فرمود) به جایی که رحل اقامت افکنده ای برو و صبر کن تا شب فرا رسد و تاریکی آن مردم را فراگیرد. سپس برو به جانب (شعب بنی عامر) که در آنجا مرا خواهی دید.» من به منزل خود رفتم. چون احساس کردم وقت فرا رسیده، اثاثم را جمع و جور کردم و سپس شتر خود را پیش کشیدم

ص: 10

وَ عَکَمْتُهَا شَدِیداً وَ حَمَلْتُ وَ صِرْتُ فِی مَتْنِهِ وَ أَقْبَلْتُ مُجِدّاً فِی السَّیْرِ حَتَّی وَرَدْتُ الشِّعْبَ فَإِذَا أَنَا بِالْفَتَی قَائِمٌ یُنَادِی إِلَیَّ یَا أَبَا الْحَسَنِ إِلَیَّ فَمَا زِلْتُ نَحْوَهُ فَلَمَّا قَرُبْتُ بَدَأَنِی بِالسَّلَامِ وَ قَالَ لِی سِرْ بِنَا یَا أَخِ فَمَا زَالَ یُحَدِّثُنِی وَ أُحَدِّثُهُ حَتَّی تَخَرَّقْنَا جِبَالَ عَرَفَاتٍ وَ سِرْنَا إِلَی جِبَالِ مِنًی وَ انْفَجَرَ الْفَجْرُ الْأَوَّلُ وَ نَحْنُ قَدْ تَوَسَّطْنَا جِبَالَ الطَّائِفِ فَلَمَّا أَنْ کَانَ هُنَاکَ أَمَرَنِی بِالنُّزُولِ وَ قَالَ لِی انْزِلْ فَصَلِّ صَلَاةَ اللَّیْلِ فَصَلَّیْتُ وَ أَمَرَنِی بِالْوَتْرِ فَأَوْتَرْتُ وَ کَانَتْ فَائِدَةً مِنْهُ ثُمَّ أَمَرَنِی بِالسُّجُودِ وَ التَّعْقِیبِ ثُمَّ فَرَغَ مِنْ صَلَاتِهِ وَ رَکِبَ وَ أَمَرَنِی بِالرُّکُوبِ وَ سَارَ وَ سِرْتُ مَعَهُ حَتَّی عَلَا ذِرْوَةَ الطَّائِفِ فَقَالَ هَلْ تَرَی شَیْئاً قُلْتُ نَعَمْ أَرَی کَثِیبَ رَمْلٍ عَلَیْهِ بَیْتُ شَعْرٍ یَتَوَقَّدُ الْبَیْتُ نُوراً فَلَمَّا أَنْ رَأَیْتُهُ طَابَتْ نَفْسِی فَقَالَ لِی هَنَأَکَ الْأَمَلُ وَ الرَّجَاءُ ثُمَّ قَالَ سِرْ بِنَا یَا أَخِ فَسَارَ وَ سِرْتُ بِمَسِیرِهِ إِلَی أَنِ انْحَدَرَ مِنَ الذِّرْوَةِ وَ سَارَ فِی أَسْفَلِهِ فَقَالَ انْزِلْ فَهَاهُنَا یَذِلُّ کُلُّ صَعْبٍ وَ یَخْضَعُ کُلُّ جَبَّارٍ ثُمَّ قَالَ خَلِّ عَنْ زِمَامِ النَّاقَةِ قُلْتُ فَعَلَی مَنْ أُخَلِّفُهَا فَقَالَ حَرَمُ الْقَائِمِ علیه السلام لَا یَدْخُلُهُ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یَخْرُجُ مِنْهُ إِلَّا مُؤْمِنٌ فَخَلَّیْتُ عَنْ زِمَامِ رَاحِلَتِی وَ سَارَ وَ سِرْتُ مَعَهُ إِلَی أَنْ دَنَا مِنْ بَابِ الْخِبَاءِ فَسَبَقَنِی بِالدُّخُولِ وَ أَمَرَنِی أَنْ أَقِفَ حَتَّی یَخْرُجَ إِلَیَّ ثُمَّ قَالَ لِی ادْخُلْ هَنَّأَکَ السَّلَامَةُ فَدَخَلْتُ فَإِذَا أَنَا بِهِ جَالِسٌ قَدِ اتَّشَحَ بِبُرْدَةٍ وَ اتَّزَرَ بِأُخْرَی (1) وَ قَدْ کَسَرَ بُرْدَتَهُ عَلَی عَاتِقِهِ وَ هُوَ کَأُقْحُوَانَةِ أُرْجُوَانٍ قَدْ تَکَاثَفَ عَلَیْهَا النَّدَی وَ أَصَابَهَا أَلَمُ الْهَوَی وَ إِذَا هُوَ کَغُصْنِ بَانٍ (2)

أَوْ قَضِیبِ رَیْحَانٍ سَمْحٌ سَخِیٌّ تَقِیٌّ نَقِیٌّ لَیْسَ بِالطَّوِیلِ الشَّامِخِ وَ لَا بِالْقَصِیرِ اللَّازِقِ بَلْ مَرْبُوعُ الْقَامَةِ مُدَوَّرُ الْهَامَةِ صَلْتُ الْجَبِینِ أَزَجُّ الْحَاجِبَیْنِ أَقْنَی الْأَنْفِ سَهْلُ الْخَدَّیْنِ عَلَی خَدِّهِ الْأَیْمَنِ خَالٌ کَأَنَّهُ فُتَاتُ مِسْکٍ عَلَی رَضْرَاضَةِ عَنْبَرٍ فَلَمَّا أَنْ رَأَیْتُهُ بَدَرْتُهُ بِالسَّلَامِ فَرَدَّ عَلَیَّ أَحْسَنَ مَا سَلَّمْتُ عَلَیْهِ وَ شَافَهَنِی وَ

ص: 11

و جهاز آن را محکم بستم. سپس لوازم خود را بار کرده و سوار شدم و به سرعت راندم تا به شعب بنی عامر رسیدم.

دیدم همان جوان ایستاده و بانگ می زند که «ای ابوالحسن، بیا نزد من!» چون نزدیک وی رسیدم، ابتدا سلام کرد و گفت: «ای برادر! با ما راه بیا.» با هم به راه افتادیم و گفتگو می کرد یم تا آنکه کوه های عرفات را پشت سر گذاشته و به طرف کوه های منی رفتیم. وقتی از آنجا نیز گذشتیم، به میان کوه های طائف رسیدیم.

چون صبح کاذب دمید، به من دستور داد که پیاده شوم و نماز شب بخوانم. بعد از نماز شب، دستور داد که نماز «وتر» بخوانم. من هم نماز وتر را خواندم و این فایده ای بود که از وی کسب کردم. سپس امر کرد که سجود کنم و تعقیب بخوانم. آنگاه نمازش را تمام کرد و سوار شد و به من هم دستور داد که سوار شوم با وی حرکت کنم، تا آنکه قلعه کوه طائف پیدا شد.

پرسید: «آیا چیزی می بینی؟» گفتم: «آری، تل ریگی می بینم که خیمه ای بر بالای آن است و نور از داخل آن می درخشد.» وقتی آن را دیدم، خوشحال گشتم. او گفت: «امید و آرزوی تو در آنجاست.» آنگاه گفت:«برادر، با من بیا!» او می رفت و من هم از همان راه می رفتم ، تا اینکه از بلندی کوه پایین آمدیم.آنگاه گفت: «پیاده شو که در اینجا سرکشان، ذلیل و جباران، خاضع می گردند.» آنگاه گفت: «مهار شتر را رها کن.» گفتم: «به دست کی بدهم؟»

گفت: «اینجا حرم قائم آل محمد علیه السلام است. کسی جز افراد با ایمان بدینجا راه نمی یابد و هیچ کس جز مؤمن از اینجا بیرون نمی رود.» من هم مهار شترم را رها کردم و با او رفتم تا نزدیک چادر رسیدیم. او نخست به درون چادر رفت و به من دستور داد که در بیرون چادر توقف کنم تا او برگردد. سپس گفت: «داخل شو که در اینجا جز سلامتی چیزی نیست.» من وارد چادر شدم و آن حضرت را دیدم که نشسته و دو برد یمانی پوشیده و قسمتی از یکی را روی دوش انداخته است .

اندامش در لطافت مانند گل بابونه و رنگ مبارکش در سرخی، همچون گل ارغوانی است که قطراتی از عرق، مثل شبنم بر آن نشسته باشد، ولی چندان سرخ نبود. قد مبارکش مانند شاخه درخت «بان» یا چوبه ریحان بود. جوانی ذیجود، پاکیزه و پاک سرشت بود که نه بسیار بلند و نه خیلی کوتاه بود، بلکه متوسط القامه بود.

سر مبارکش گرد، پیشانی اش گشاده، ابروانش بلند و کمانی، بینی اش کشیده و میان برآمده، صورتش کم گوشت و بر گونه راستش خالی مانند پاره مشکی بود که بر روی عنبر کوبیده قرار داشته باشد.

هنگامی که حضرتش را دیدم، سلام کردم و جوابی از سلام خود بهتر شنیدم.آنگاه مرا مخاطب ساخت

ص: 11

سَأَلَنِی عَنْ أَهْلِ الْعِرَاقِ فَقُلْتُ سَیِّدِی قَدْ أُلْبِسُوا جِلْبَابَ الذِّلَّةِ وَ هُمْ بَیْنَ الْقَوْمِ أَذِلَّاءُ فَقَالَ لِی یَا ابْنَ الْمَازِیَارِ لَتَمْلِکُونَهُمْ کَمَا مَلَکُوکُمْ وَ هُمْ یَوْمَئِذٍ أَذِلَّاءُ فَقُلْتُ سَیِّدِی لَقَدْ بَعُدَ الْوَطَنُ وَ طَالَ الْمَطْلَبُ فَقَالَ یَا ابْنَ الْمَازِیَارِ أَبِی أَبُو مُحَمَّدٍ عَهِدَ إِلَیَّ أَنْ لَا أُجَاوِرَ قَوْماً غَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَ لَهُمُ الْخِزْیُ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ وَ أَمَرَنِی أَنْ لَا أَسْکُنَ مِنَ الْجِبَالِ إِلَّا وَعْرَهَا وَ مِنَ الْبِلَادِ إِلَّا قَفْرَهَا وَ اللَّهِ مَوْلَاکُمْ أَظْهَرَ التَّقِیَّةَ فَوَکَلَهَا بِی فَأَنَا فِی التَّقِیَّةِ إِلَی یَوْمِ یُؤْذَنُ لِی فَأَخْرُجُ فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی مَتَی یَکُونُ هَذَا الْأَمْرُ فَقَالَ إِذَا حِیلَ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ سَبِیلِ الْکَعْبَةِ وَ اجْتَمَعَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ وَ اسْتَدَارَ بِهِمَا الْکَوَاکِبُ وَ النُّجُومُ فَقُلْتُ مَتَی یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَقَالَ لِی فِی سَنَةِ کَذَا وَ کَذَا تَخْرُجُ دَابَّةُ الْأَرْضِ مِنْ بَیْنِ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ وَ مَعَهُ عَصَا مُوسَی وَ خَاتَمُ سُلَیْمَانَ تَسُوقُ النَّاسَ إِلَی الْمَحْشَرِ قَالَ فَأَقَمْتُ عِنْدَهُ أَیَّاماً وَ أَذِنَ لِی بِالْخُرُوجِ بَعْدَ أَنِ اسْتَقْصَیْتُ لِنَفْسِی وَ خَرَجْتُ نَحْوَ مَنْزِلِی وَ اللَّهِ لَقَدْ سِرْتُ مِنْ مَکَّةَ إِلَی الْکُوفَةِ وَ مَعِی غُلَامٌ یَخْدُمُنِی فَلَمْ أَرَ إِلَّا خَیْراً وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً.

دلائل الإمامة للطبری، عن محمد بن سهل الجلودی عن أحمد بن محمد بن جعفر الطائی عن محمد بن الحسن بن یحیی الحارثی عن علی بن إبراهیم بن مهزیار: مثله علی وجه أبسط مما رواه الشیخ و المضمون قریب

و احوال مردم عراق را پرسید. عرض کردم: «آقا! مردم عراق (شیعیان) در کمال ذلت به سر می برند و میان سایر مردم خوارند.» فرمود: «پسر مهزیار! روزی فرا می رسد که شما بر آنان مسلط گشته و مالک آنها (یعنی مردم غیر شیعه) باشید، چنان که امروز آنها بر شما مسلط شده اند. آنها در آن روز ذلیل و خوار خواهند بود.»

عرض کردم: «آقا! جای شما از ما دور و آمدنتان به طول انجامیده!» فرمود: «پسر مهزیار! پدرم ابو محمد (امام حسن عسکری علیه السلام ) از من پیمان گرفت که مجاور قومی نباشم که خداوند بر آنها غضب کرده و در دنیا و آخرت مورد نفرت و مستحق عذاب دردناک هستند. و امر فرمود که جز در کوه های سخت و بیابان های هموار نمانم.به خدا قسم مولای شما (امام حسن عسکری علیه السلام ) خود رسم تقیه پیش گرفت و مرا نیز امر به تقیه فرمود. من هم اکنون در تقیه به سر می برم تا روزی که خداوند به من اجازه دهد و قیام کنم.»

عرض کردم: «آقا! چه وقت قیام می فرمایی؟» فرمود: «موقعی که راه حج را به روی شما ببندند، خورشید و ماه در یک جا جمع شوند و نجوم و ستارگان در اطراف آن به گردش درآیند.»عرض کردم: «یا ابن رسول اللَّه! این علائم کی خواهد بود؟» فرمود: «در فلان سال و فلان سال، «دابة الارض» در بین صفا و مروه قیام کند، در حالی که عصای موسی و انگشتر سلیمان با او باشد و مردم را به سوی محشر سوق دهد.» (دابة الارض یعنی متحرک در روی زمین و مقصود خود آن حضرت است.)

علی بن مهزیار افزود: «چند روز در خدمت حضرت ماندم و بعد از آنکه به منتهای آرزوی خود رسیدم، رخصت گرفته به طرف منزلم برگشتم. به خدا قسم از مکه به کوفه آمدم، در حالی که فقط غلام خدمتکار همراه داشتم و هیچ گونه خطری ندیدم و صلی اللَّه علی محمد و آله و سلم تسلیما.»(1)

در کتاب «دلائل الامامة» تألیف محمد بن جریرطبری نیز این حدیث، مبسوط تر از روایت شیخ طوسی آمده است و مضمون هر دو تقریبا یکی است.(2)

مؤلف

فیروزآبادی می گوید: کلمه «اقحوان» به ضم همزه و حاء، همان بابونه است و «اُرجوان» به ضم همزه و جیم، به معنای سرخ است، و شاید معنا این باشد که در لطافت مثل بابونه و در رنگ سرخ باشد؛ زیرا بابونه سفید است و بعید نیست که در اصل عبارت «کاُقحوانة و اُرجوان» و ضمیر«ها» نیز به صورت «علیهما» و «اصابهما» باشد، یا ارجوان به جای «اقحوان» باشد و نساخ هر دو را جمع کرده باشند.

عبارت «اصابة الندی» تشبیهی برای عرقی است که بر صورت حضرت علیه السلام بوده و عبارت «اصابة الم الهواء» به منظور بیان انکسار رنگ سرخی و عدم پر رنگی آن است، یا برای بیان این امر است که رنگ سفیدی و سرخی مایل به خاکستری است. پس راوی کمال ادب را در بیان رنگ بین سفیدی و سیاهی حضرت علیه السلام رعایت کرده است .

جزری در وصف پیامبر صلی الله علیه و آله می گوید: حضرت «صلت الجبین»، یعنی پیشانی پهنی داشت و گفته شده که «صلت»،

ص: 12

الأملس و قیل البارز.

و قال فی صفته صلی الله علیه و آله أزج الحواجب الزجج تقویس فی الحاجب مع طول فی طرفه و امتداده و قال الفیروزآبادی رجل سهل الوجه قلیل لحمه.

به معنای نرم و به معنای آشکار است.

جزری در وصف پیامبر صلی الله علیه و آله می گوید: حضرت «ازجّ الحواجب» بودند. «زجج» حالت کمانی در ابروست که همراه با کشیدگی در انتها و امتداد آن است. و فیروزآبادی گفته: «رجل سهل الوجه» کسی را گویند که صورتش کم گوشت است.

مؤلف

دور نیست که جمع شدن خورشید و ماه و ستارگان، کنایه از پیغمبر صلی الله علیه و آله و امیرالمؤمنین و ائمه صلوات اللَّه علیهم اجمعین باشد. و هم محتمل است که مقصود، نزدیکی قیام امام زمان علیه السلام با روز رستاخیز باشد که اوضاع کواکب چنین خواهد شد و هم ممکن است که معنی آن، ظاهر عبارت باشد.

روایت7.

غیبت طوسی: علی بن قیس از یکی از مأمورین سواد(سرزمین عراق) نقل کرده که آن مأمور گفت: چندی قبل «نسیم»، خادم امام حسن عسکری علیه السلام را در سامره دیدم که مشغول شکستن در خانه حضرت است. در آن موقع جوانی که تبری در دست داشت از خانه بیرون آمد و از وی پرسید:«در خانه من چه می کنی؟» نسیم گفت: جعفر (کذّاب) می گوید: «پدرت وفات یافت و فرزندی ندارد.اگر خانه تو است، من بیرون می روم.» این را گفت و از خانه بیرون رفت.

علی بن قیس گفت: یکی از خدام خانه امام پیش ما آمد و من اینخبر را از وی پرسیدم. گفت: «چه کسی این را به تو خبر داد؟» گفتم: «یکی از مأمورین سواد نقل کرد.» خادم گفت: «چیزی بر مردم پوشیده نمی ماند.»(1)

روایت8.

غیبت طوسی: با همین سند از محمد بن اسماعیل بن موسی بن جعفر علیه السلام که مسن ترین پیرمردان اولاد پیغمبر صلی الله علیه و آله بود، نقل کرده که امام زمان را موقعی که طفل بود، مابین دو مسجد دیدم.(2)

شیخ مفید در کتاب ارشاد القلوب نیز این روایت را نقل کرده است.(3)

مؤلف

شاید مقصود از دو مسجد، مسجد مکه و مدینه باشد.

روایت9.

غیبت طوسی: خادم ابراهیم بن عبده نیشابوری می گوید: من

ص: 13

وَاقِفاً مَعَ إِبْرَاهِیمَ عَلَی الصَّفَا فَجَاءَ غُلَامٌ (1)

حَتَّی وَقَفَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ قَبَضَ عَلَی کِتَابِ مَنَاسِکِهِ وَ حَدَّثَهُ بِأَشْیَاءَ.

شا، [الإرشاد] ابن قولویه عن الکلینی عن علی بن محمد عن محمد بن شاذان بن نعیم عن خادم لإبراهیم: مثله و فیه فجاء صاحب الأمر.

با ابراهیم در صفا ایستاده بودیم که طفلی آمد و پهلوی ابراهیم ایستاد، کتاب مناسک (احکام حجّ) خود را گرفت و چیزهایی را برای او نقل کرد.(1)

در ارشاد القلوب مفید روایت مذکور را ذکر کرده، با این فرق که به جای طفلی، «صاحب الامر» آمده است.(2)

روایت10.

غیبت طوسی: ابراهیم بن ادریس می گوید: «بعد از درگذشت امام حسن عسکری علیه السلام ، امام زمان علیه السلام را دیدم که در حدود بیست سال داشت و من دست و سر مبارکش را بوسیدم.» در ارشاد القلوب شیخ مفید نیز این روایت نقل شده است.(3)

مؤلف

عبارت «ایفع الغلام»، یعنی رشد کرد و به نزدیک سن بیست سالگی رسید .

روایت11.

غیبت طوسی: ابوعلی بن مطهر می گوید: «او را دیدم»، سپس اندام حضرت را توصیف می کند.(4)

روایت12.

غیبت طوسی: ابوذر احمد بن ابی سوره که همان محمد بن حسن بن عبداللَّه تمیمی زیدی مذهب بود، روایت کرده که احمد بن ابی سوره گفت: این حکایت را از جماعتی شنیدم که آنها از پدرم روایت می کرد ند و می گفتند: «پدرت می گفت: یک بار به آهنگ دیدن «حیر» (قصر مخروبه متوکل عباسی در سامرا) سفر کردم.وقتی وارد حیر شدم، ناگاه جوان خوشرویی را دیدم که نماز می گزارد. سپس وی آنجا را ترک گفت و من هم آنجا را ترک گفتم، با هم بیرون رفتیم و به طرف «مشرعه» آمدیم.

جوان به من گفت: «ای ابو سوره!می خواهی به کجا بروی؟» گفتم: «می خواهم به کوفه بروم.»پرسید: «می خواهی با چه کسی بروی؟» گفتم: «با مردم.»گفت: «نمی خواهی همه با هم برویم؟» گفتم: «دیگر چه کسی با ما خواهد بود؟» گفت: «نمی خواهیم کسی با ما بیاید.»

آن شب را با هم به راه افتادیم تا به قبور مسجد سهله رسیدیم و او گفت: «اینک آن خانه ات است.» اگر می خواهی برو!» سپس گفت: «وقتی علی بن یحیی پسر زراری را ملاقات کردی، از وی بخواه تا اموالی را که پیش اوست به تو بدهد.» گفتم: «او نمی دهد.» گفت: «به فلان نشانی که فلان مقدار دینار و فلان مبلغ درهم در فلان جا گذارده است و فلان چیز بر روی آنست و در فلان چیز پیچیده است، خواهد داد.»پرسیدم: «شما کیستید؟» فرمود: «من محمد بن الحسن هستم.» گفتم: «اگر این نشانی ها را از من نپذیرد و دلیل های دیگری بخواهد، چه کنم؟» فرمود: «من پشت سر تو هستم.» من هم رفتم نزد پسر زراری و اموال را از وی خواستم و او به من نداد. گفتم: «نشانی هایی که به من داده،

ص: 14

الَّتِی قَالَ لِی وَ قُلْتُ لَهُ قَدْ قَالَ لِی أَنَا وَرَاکَ فَقَالَ لَیْسَ بَعْدَ هَذَا شَیْ ءٌ وَ قَالَ لَمْ یَعْلَمْ بِهَذَا إِلَّا اللَّهُ تَعَالَی وَ دَفَعَ إِلَیَّ الْمَالَ.

وَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ عَنْهُ وَ زَادَ فِیهِ: قَالَ أَبُو سَوْرَةَ فَسَأَلَنِیَ الرَّجُلُ عَنْ حَالِی فَأَخْبَرْتُهُ بِضَیْقَتِی وَ بِعَیْلَتِی فَلَمْ یَزَلْ یُمَاشِینِی حَتَّی انْتَهَیْتُ إِلَی النَّوَاوِیسِ فِی السَّحَرِ فَجَلَسْنَا ثُمَّ حَفَرَ بِیَدِهِ فَإِذَا الْمَاءُ قَدْ خَرَجَ فَتَوَضَّأَ ثُمَّ صَلَّی ثَلَاثَ عَشْرَةَ رَکْعَةً ثُمَّ قَالَ لِی امْضِ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ یَحْیَی فَاقْرَأْ عَلَیْهِ السَّلَامَ وَ قُلْ لَهُ یَقُولُ لَکَ الرَّجُلُ ادْفَعْ إِلَی أَبِی سَوْرَةَ مِنَ السَّبْعِمِائَةِ دِینَارٍ الَّتِی مَدْفُونَةٌ فِی مَوْضِعِ کَذَا وَ کَذَا مِائَةَ دِینَارٍ وَ إِنِّی مَضَیْتُ مِنْ سَاعَتِی إِلَی مَنْزِلِهِ فَدَقَقْتُ الْبَابَ فَقَالَ مَنْ هَذَا فَقُلْتُ قُولِی (1) لِأَبِی الْحَسَنِ هَذَا أَبُو سَوْرَةَ فَسَمِعْتُهُ یَقُولُ مَا لِی وَ لِأَبِی سَوْرَةَ ثُمَّ خَرَجَ إِلَیَّ فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ وَ قَصَصْتُ عَلَیْهِ الْخَبَرَ فَدَخَلَ وَ أَخْرَجَ إِلَیَّ مِائَةَ دِینَارٍ فَقَبَضْتُهَا فَقَالَ لِی صَافَحْتَهُ فَقُلْتُ نَعَمْ فَأَخَذَ یَدِی فَوَضَعَهَا عَلَی عَیْنَیْهِ وَ مَسَحَ بِهَا وَجْهَهُ- قَالَ أَحْمَدُ بْنُ عَلِیٍّ وَ قَدْ رُوِیَ هَذَا الْخَبَرُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْجَعْفَرِیِّ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ بِشْرٍ الْخَزَّازِ وَ غَیْرِهِمَا: وَ هُوَ مَشْهُورٌ عِنْدَهُمْ.

یج، [الخرائج و الجرائح] عن ابن أبی سورة: مثله.

همین بود که به تو گفتم و گفته است که اگر تو نپذیرفتی، من در پشت سرت هستم.» گفت: «بیش از این نشانی لازم نیست. زیرا جز خداوند کسی از جریان این مال اطلاع نداشت.» آنگاه آن مال را به من داد.

در حدیث دیگری اضافه دارد که: ابو سوره گفت: آن مرد حالم را پرسید و من جواب دادم که با سختی و عیالواری می گذرانم. پس با هم آمدیم تا آنکه سحر به «نواویس» (محلی نزدیک کربلای کنونی) رسیدیم. او با دست زمین را کاوید و ناگاه از زمین آب جوشید، وضو گرفت و سیزده رکعت نماز گزارد. سپس گفت: «برو نزد ابوالحسن علی بن یحیی و سلام برسان و بگو که آن مرد می گوید: «از آن هفتصد دیناری که در فلان جا گذارده ای، صد دینار به ابو سوره بده!» من نیز همان موقع به خانه علی بن یحیی رفتم و دق الباب کردم. پرسید: «کیست؟» گفتم: «به ابوالحسن بگو ابو سوره است.» شنیدم که گفت: «من با ابو سوره چه کار دارم؟» آنگاه از خانه بیرون آمد، من سلام کردم و به وی دست داده و پیغام را به او دادم. او هم به درون خانه رفت و صد دینار آورد و به من داد و من هم گرفتم. سپس پرسید: «با این مرد مصافحه هم کرده ای؟» گفتم آری.پس او دست مرا روی دیدگانش نهاد و بر صورت خویش مالید.

احمد بن علی گفت:این خبر از محمد بن علی جعفری و عبداللَّه بن الحسن بن بشیر خزاز و غیر اینان هم روایت شده و در نزد آنها مشهور است.(1)

در خرایج راوندی هم این حدیث از ابوعلی بن سوره آمده است.(2)

روایت13.

احتجاج و غیبت طوسی: زهری می گوید: به قدر کافی در جستجوی امام زمان گردش کردم و مال زیادی از من در این راه صرف شد. سپس به خدمت محمد بن عثمان رسیدم و به همین منظور، مدتی نزد وی به خدمتگزاری پرداختم. تا آنکه روزی از صاحب الزمان علیه السلام سراغ گرفتم و او گفت: «نمی توانی حضرت را ببینی.» من با التماس زیاد مقصود خود را تکرار کردم. او گفت: «فردا صبح بیا.»

چون فردا صبح نزد وی رفتم، دیدم جوانی که در زیبایی و خوشبویی از همه کس بهتر بود و لباس تجار را بر تن داشت، با وی است و به هیئت تجار، چیزی در آستین دست دارد. وقتی نظرم به او افتاد، نزدیک محمد بن عثمان رفتم، ولی او به من اشاره کرد که به طرف آن جوان برگردم. من هم به طرف جوان برگشتم و سؤالاتی از وی کردم و هر چه می خواستم، به من جواب داد. آنگاه رفت که داخل خانه شود و آن خانه، چندان مورد اعتنای ما نبود.

محمد بن عثمان به من گفت: «اگر می خواهی چیزی بپرسی، بپرس که دیگر بعد از این او را نمی بینی.» من هم به دنبال او رفتم که سؤالاتی کنم، ولی او گوش نداد و داخل خانه شد و جز این دو جمله چیزی نفرمود: «ملعون است، ملعون است کسی که نماز عشا را چندان به تأخیر بیندازد که ستارگان آسمان درهم شوند! ملعون است، ملعون است کسی که نماز صبح را چندان به تأخیر بیندازد که ستارگان آسمان ناپدید شود!» و سپس داخل خانه شد.(3)

روایت14.

غیبت طوسی: ابو سلیمان داود بن غسان می گوید: به خدمت ابوسهل اسماعیل بن علی نوبختی رسیدم و سلام کردم. ابوسهل گفت: «ولادت (م ح م د) فرزند حسن بن علی بن محمد بن علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب صلوات اللَّه علیهم اجمعین، به سال 256 در سامره اتفاق افتاد. مادرش صیقل و کنیه اش ابوالقاسم است، و همین کنیه است که پیغمبر خبر داده و فرموده است: «نام او چون نام من و کنیه اش مثل کنیه من است؛ لقبش مهدی و حجت و منتظر است و هم او صاحب الزمان می باشد.»

سپس ابوسهل گفت: «در مرض منجر به فوت امام حسن عسکری علیه السلام ،روزی من در خدمتش بودم. حضرت به «عقید»، خادم خود که غلامی سیاه چهره و اهل «نوبه» بود و پیش از آن حضرت، خدمتکار پدرش امام علی النقی علیه السلام بود و امام حسن عسکری علیه السلام را بزرگ کرده بود، فرمود: «ای عقید! قدری آب مصطکی برای من بجوشان!»عقید هم آب را روی اجاق نهاد و صیقل مادر امام زمان علیه السلام ،آن را به خدمت حضرت آورد.

حضرت کاسه را گرفت و خواست بیاشامد، ولی دست مبارکش لرزید و کاسه به دندان نازنینش خورد. سپس آن را رویزمین گذاشت. آنگاه رو به عقید کرد و فرمود: «برو به اندرون، کودکی را می بینی که در سجده است، او را نزد من بیاور.»

ابوسهل می گوید: عقید گفت: «وقتی به اندرون برای جستجوی او رفتم، دیدم کودکی سجده می کند و انگشت سبابه خود را به سوی آسمان گرفته است. من سلام کردم و او نمازش را کوتاه کرد.» سپس گفتم: «آقا شما را می طلبد که به خدمتش درآیی.» در این وقت مادرش صیقل آمد، دست او را گرفت و او را نزد پدرش آورد.

ابوسهل می گوید: موقعی که بچه خدمت حضرت رسید، سلام کرد. رنگش همچون درّ (سفید)، موهای سرش کوتاه و میان دندان هایش باز بود. وقتی امام حسن عسکری علیه السلام او را دید، گریست و فرمود: «ای آقای خاندانم! این آب را به من بده که من اینک به سوی خدای خود می روم. بچه کاسه آب داغ را برداشت و به دهان پدر بزرگوارش نزدیک ساخت تا آن را نوشید.آنگاه امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: «مرا آماده نماز کنید.» بچه حوله ای در دامن امام پهن کرد و بدین گونه حضرت، یک یک اعضا را شست و سر و پای را مسح کرد .

آنگاه امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: «ای فرزند! به تو مژده می دهم که صاحب الزمان و مهدی و حجت خدا در روی زمین تویی. تو فرزند من و جانشین من هستی؛ از من متولدشده ای و تو (م ح م د) فرزند حسن بن علی بن محمد بن علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب علیه السلام می باشی و هم از نسل پیغمبر صلی الله علیه و آله و خاتم ائمه طاهرین علیهم السلام هستی. پیغمبر صلی الله علیه و آله مژده تو را داده و نام و کنیه تو را تعیین فرموده است. این را پدرم از پدران پاک سرشتش به من اطلاع داد. صلوات خدا و پروردگار ما بر اهل بیت. او ستوده با عظمت است.» حضرت این را فرمود و همان موقع رحلت کرد. صلوات اللَّه علیهم اجمعین.(4)

روایت14.

غیبت طوسی: محمد بن عامر اشعری قمی می گوید: وقتی یعقوب بن یوسف ضرّاب غسانی از اصفهان برمی گشت، برای من نقل کرد و گفت: «در سال 281 هجری با گروهی از اهل سنت که همشهری ما بودند به حج رفتم.

وقتی به مکه معظمه رسیدیم، یکی از همراهان رفت و خانه ای سر راه در بین بازار «سوق اللیل» اجاره کرد. این خانه حضرت خدیجه کبری علیها السلام و معروف به خانه امام رضا علیه السلام بود. زنی گندمگون در آن خانه بود و وقتی من فهمیدم آنجا را خانه امام رضا علیه السلام می گویند، از پیرزن پرسیدم: «تو با اهل این خانه چه نسبت داری و چرا اینجا را خانه امام رضا علیه السلام می گویند؟» پیرزن گفت: «من از دوستان ائمه علیهم السلام هستم. این خانه امام علی بن موسی الرضا علیهما السلام است که امام حسن عسکری علیه السلام مرا در آن ساکن گردانده است، زیرا من از جمله خدمتکاران حضرتش بودم.» چون این را از پیرزن شنیدم، با او انس گرفتم و مطلب را از همراهانم که در مذهب با من مخالف بودند، پنهان داشتم.من وقتی شب ها از طواف برمی گشتم، با همراهان در رواق خانه می خوابیدم و در خانه را می بستیم و سنگ بزرگی را غلطانده و پشت در می گذاشتیم. چند شب پی در پی دیدم که نور چراغی شبیه نور مشعل، رواقی را که ما می خوابیدیم روشن می کند. می دیدم که در خانه گشوده می شد، بدون اینکه کسی از اهل خانه آن را بگشاید. سپس مردی معتدل القامه و گندمگون مایل به زردی را دیدم که صورتش کم گوشت و در پیشانی اش علامت سجده نمودار بود.دو پیراهن به تن داشت، سر و گردن خود را با پارچه نازکی پیچیده و کفش بی جوراب به پا کرده بود، و به غرفه ای که محل سکونت پیرزن بود بالا می رفت. قبلا هم پیرزن به ما گفته بود که دخترش در آن غرفه سکونت دارد و نمی گذاشت

ص: 17

تَشْتَبِکَ النُّجُومُ (1) مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ أَخَّرَ الْغَدَاةَ إِلَی أَنْ تَنْقَضِیَ النُّجُومُ وَ دَخَلَ الدَّارَ.

کسی به آنجا برود.نوری را که موقع عبور آن مرد در رواق پرتو افکنده بود، به همان درجه موقع بالا رفتن به طرف غرفه هم می دیدم و سپس در خود غرفه می دیدم، بدون اینکه چراغی در آنجا ببینم.

آنچه من می دیدم، آنها که با من بودند هم می دیدند. آنها گمان می کرد ند که این مرد، با دختر پیرزن آمد و رفت و سر و سری دارد. به همین جهت می گفتند:«این شیعیان متعه را حلال می دانند.» ولی به عقیده آنها (اهل تسنن و همراهان او)، متعه حرام بود.

ما می دیدیم مرد ناشناس داخل و خارج می شود. می آمدیم پشت در خانه می دیدیم که سنگ همان طور است که گذاشته ایم. ما برای حفظ اثاث و لوازم خود، در خانه را می بستیم و کسی را نمی دیدیم که آن را باز کند یا ببندد، مگر موقع بیرون رفتن که خودمان آن را به کنار می زدیم.

وقتی این ماجرا را دیدم، غافل بودم و دلم پریشان گشته بود. ناگزیر رفتم نزد پیرزن تا از آن مرد اطلاعی کسب کنم. به پیرزن گفتم: «من می خواهم دو به دو با هم صحبت کنیم و پرسشی از تو بکنم، ولی وجود رفقا مانع می شود. خواهش دارم وقتی مرا در خانه تنها دیدی، از غرفه پایین بیا تا مطلبی راکه دارم، از تو بپرسم.» پیرزن فورا گفت: «من هم می خواهم رازی را با تو در میان بگذارم، ولی همین وجود رفقایت تاکنون مانع بوده است.»

پرسیدم: «می خواهی چه بگویی؟» گفت: «به تو دستور می دهد (پیرزن نام کسی را نبرد) که با رفقا و شرکای خود دشمنی مکن و دعوا منما که آنها دشمنان تو هستند، بلکه با آنان طریق رفق و مدارا پیش گیر!» پرسیدم:«این حرف ها را که می گوید؟» گفت: «من می گویم.» از هیبتی که به دلم راه یافته بود، جرات نکردم مجددا بپرسم که این حرف را چه کسی گفته است! ولی پرسیدم: «مقصودت کدام رفقای من است؟» زیرا گمان کردم که مقصود او، رفقای حاجی من است که در آن خانه با هم بودیم. گفت: «مقصود کسانی است که در وطن شریک تو هستند و فعلا در این خانه با تو می باشند.» اتفاقا در سابق بین من و کسانی که در آن خانه بودند،گفتگویی بر سر مذهب در گرفته بود و آنها درباره من نزد حکومت سعایت کردند، تا جایی که فرار کردم و پنهان گشتم. از اینجا بود که فهمیدم مقصود پیرزن همان هاست.

آنگاه پرسیدم: «تو از کجا با امام رضا علیه السلام مربوط هستی؟» گفت: «من خادمه امام حسن عسکری علیه السلام بودم.» وقتی یقین کردم که پیرزن از دوستان اهل بیت علیه السلام است، پیش خود گفتم: «احوال امام غایب را از وی می پرسم.» لذا گفتم:«تو را به خدا قسم! آیا با چشم خود امام زمان را دیده ای؟» گفت: «ای برادر! نه! با چشم خود ندیده ام، زیرا وقتی من از نزد امام حسن عسکری علیه السلام بیرون آمدم، خواهرم (مقصود مادر امام زمان است که از روی علاقه او را خواهر خوانده است) آبستن بود و امام حسن عسکری

ص: 18

شَفَتَیْهِ ثُمَّ سَقَاهُ فَلَمَّا شَرِبَهُ قَالَ هَیِّئُونِی لِلصَّلَاةِ فَطُرِحَ فِی حَجْرِهِ مِنْدِیلٌ فَوَضَّأَهُ الصَّبِیُّ وَاحِدَةً وَاحِدَةً وَ مَسَحَ عَلَی رَأْسِهِ وَ قَدَمَیْهِ فَقَالَ لَهُ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام أَبْشِرْ یَا بُنَیَّ فَأَنْتَ صَاحِبُ الزَّمَانِ وَ أَنْتَ الْمَهْدِیُّ وَ أَنْتَ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَی أَرْضِهِ وَ أَنْتُ وَلَدِی وَ وَصِیِّی وَ أَنَا وَلَدْتُکَ وَ أَنْتَ م ح م د بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَلَدَکَ رَسُولُ اللَّهِ وَ أَنْتَ خَاتِمُ الْأَئِمَّةِ الطَّاهِرِینَ وَ بَشَّرَ بِکَ رَسُولُ اللَّهِ وَ سَمَّاکَ وَ کَنَّاکَ بِذَلِکَ عَهِدَ إِلَیَّ أَبِی عَنْ آبَائِکَ الطَّاهِرِینَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی أَهْلِ الْبَیْتِ رَبُّنَا إِنَّهُ حَمِیدٌ مَجِیدٌ وَ مَاتَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ مِنْ وَقْتِهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ.

علیه السلام به من مژده داد که در آخر عمر، او را خواهی دید و فرمود: «تو برای او چنان هستی که نزد من می باشی.»

راوی این خبر (یعقوب غسانی) می گوید: من مدتی در مصر بودم و علت این که به حج مشرف شدم این بود که امام زمان علیه السلام یک نامه و سی دینار مخارج راهم را به وسیله مردی خراسانی که درست عربی نمی دانست، برای من فرستاده و امر کرده بود که آن سال را به حج بیت اللَّه بروم. من هم به شوق اینکه حضرتش را ببینم، به آن مسافرت مبادرت ورزیدم.

وقتی در آن موقع با پیرزن صحبت می کرد م، به دلم گذشت که نکند مردی را که شب ها می بینم خود امام زمان علیه السلام باشد! من پیشتر، ده درهم که سکه شش درهم آن به نام حضرت رضا علیه السلام بود و آن را پنهان کرده بودم، نذر کرده بودم که در مقام ابراهیم بیندازم. پیش خود گفتم: «آن را به پیرزن می دهم که به سادات ذریه حضرت زهرا علیه السلام بدهد، زیرا بهتر از این است که آن را درمقام ابراهیم بیندازم، ثواب آن هم بیشتر است.» بدین جهت آن را به پیرزن دادم و گفتم: «این ده درهم را به سادات مستحق بده.» من فکر می کرد م که آن مرد ناشناس، همان امام زمان علیه السلام است و پیرزن هم آن وجه را به او خواهد داد.

پیرزن درهم را از من گرفت و به طرف غرفه خود رفت، ساعتی در آنجا ماند، سپس پایین آمد و گفت: «می فرماید ما در این حقی نداریم، چون نذر است، آن را در همان جا که نذر کرده ای بینداز، ولی آن شش درهم را که سکه امام رضا علیه السلام دارد، به ما بده و عوض آن را بگیر و به همان جا که نیت کرده ای بینداز.» من هم چنین کردم و پیش خود گفتم کسی که پیرزن این دستورها را از جانب او به من می دهد، مسلما همان مردی است که شب ها او را می بینم.

یک نسخه از توقیع امام زمان علیه السلام نزد من بود که از ناحیه مقدسه در آذربایجان، برای قاسم بن علا بیرون آمده بود. به پیرزن گفتم: «این نسخه را به آدمی که توقیعات قائم آل محمد صلی الله علیه و آله را دیده باشد، نشان بده.» گفت: «بده به من که آن را می شناسم.» نسخه را به وی نشان دادم و گمان می کرد م که می تواند بخواند، ولی پیرزن گفت: «نمی توانم آن را در اینجا بخوانم.» پس به غرفه خود رفت و از آن پس آن را آورد و گفت: «عبارات آن صحیح است.» عبارت نسخه این بود: «شما را به چیزی که تاکنون مژده نداده ام، مژده می دهم و به غیر آن هم مژده خواهم داد.»

آنگاه پیرزن گفت: «می فرماید وقتی که بر پیغمبرت درود می فرستی، چه می گویی؟» گفتم: «می گویم«اللّهم صلّ علی محمّد و آل محمّد و بارک علی محمّد و آل محمّد کافضل ما صلّیت و بارکت و ترحّمت علی ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید.» گفت: «نه! وقتی خواستی بر آنها درود بفرستی، بر همه آنها درود بفرست و یک یک را نام ببر.» گفتم: «بسیار خوب.»

فردای آن روز نیز پیرزن در حالی که دفتر کوچکی در دست داشت، از غرفه به زیر آمد و گفت: «می فرماید وقتی خواستی بر پیغمبر صلی الله علیه و آله درود بفرستی، این طور که در این نسخه نوشته است بر آن حضرت و جانشینانش درود بفرست.»

من دفترچه را گرفتم و از روی آن می خواندم. بعد از آن هم چندین شب دیگر، همان مرد را می دیدم که از غرفه پایین می آمد و نور چراغ پشت سر او باقی می ماند. من در خانه را باز می کردم و از پی آن روشنی می رفتم ،

ص: 19

أَحَداً یَصْعَدُ إِلَیْهَا فَکُنْتُ أَرَی الضَّوْءَ الَّذِی رَأَیْتُهُ یُضِی ءُ فِی الرِّوَاقِ عَلَی الدَّرَجَةِ عِنْدَ صُعُودِ الرَّجُلِ إِلَی الْغُرْفَةِ الَّتِی یَصْعَدُهَا ثُمَّ أَرَاهُ فِی الْغُرْفَةِ مِنْ غَیْرِ أَنْ أَرَی السِّرَاجَ بِعَیْنِهِ وَ کَانَ الَّذِی مَعِی یَرَوْنَ مِثْلَ مَا أَرَی فَتَوَهَّمُوا أَنَّ هَذَا الرَّجُلَ یَخْتَلِفُ إِلَی ابْنَةِ الْعَجُوزِ وَ أَنْ یَکُونَ قَدْ تَمَتَّعَ بِهَا فَقَالُوا هَؤُلَاءِ الْعَلَوِیَّةُ یَرَوْنَ الْمُتْعَةَ وَ هَذَا حَرَامٌ لَا یَحِلُّ فِیمَا زَعَمُوا وَ کُنَّا نَرَاهُ یَدْخُلُ وَ یَخْرُجُ وَ نَجِی ءُ إِلَی الْبَابِ وَ إِذَا الْحَجَرُ عَلَی حَالِهِ الَّتِی تَرَکْنَاهُ وَ کُنَّا نُغْلِقُ هَذَا الْبَابَ خَوْفاً عَلَی مَتَاعِنَا وَ کُنَّا لَا نَرَی أَحَداً یَفْتَحُهُ وَ لَا یُغْلِقُهُ وَ الرَّجُلُ یَدْخُلُ وَ یَخْرُجُ وَ الْحَجَرُ خَلْفَ الْبَابِ إِلَی وَقْتٍ نُنَحِّیهِ إِذَا خَرَجْنَا فَلَمَّا رَأَیْتُ هَذِهِ الْأَسْبَابَ ضَرَبَ عَلَی قَلْبِی وَ وَقَعَتْ فِی قَلْبِی فِتْنَةٌ فَتَلَطَّفْتُ الْعَجُوزَ وَ أَحْبَبْتُ أَنْ أَقِفَ عَلَی خَبَرِ الرَّجُلِ فَقُلْتُ لَهَا یَا فُلَانَةُ إِنِّی أُحِبُّ أَنْ أَسْأَلَکِ وَ أُفَاوِضَکِ مِنْ غَیْرِ حُضُورِ مَنْ مَعِی فَلَا أَقْدِرُ عَلَیْهِ فَأَنَا أُحِبُّ إِذَا رَأَیْتِنِی فِی الدَّارِ وَحْدِی أَنْ تَنْزِلِی إِلَیَّ لِأَسْأَلَکِ عَنْ أَمْرٍ فَقَالَتْ لِی مُسْرِعَةً وَ أَنَا أُرِیدُ أَنْ أُسِرَّ إِلَیْکَ شَیْئاً فَلَمْ یَتَهَیَّأْ لِی ذَلِکَ مِنْ أَجْلِ مَنْ مَعَکَ فَقُلْتُ مَا أَرَدْتِ أَنْ تَقُولِی فَقَالَتْ یَقُولُ لَکَ وَ لَمْ تُذَکِّرْ أَحَداً لَا تُحَاشِنْ أَصْحَابَکَ وَ شُرَکَاءَکَ (1) وَ لَا تُلَاحِهِمْ فَإِنَّهُمْ أَعْدَاؤُکَ وَ دَارِهِمْ فَقُلْتُ لَهَا مَنْ یَقُولُ فَقَالَتْ أَنَا أَقُولُ فَلَمْ أَجْسُرْ لِمَا دَخَلَ قَلْبِی مِنَ الْهَیْبَةِ أَنْ أُرَاجِعَهَا فَقُلْتُ أَیَّ أَصْحَابِی تَعْنِینَ وَ ظَنَنْتُ أَنَّهَا تَعْنِی رُفَقَائِیَ الَّذِینَ کَانُوا حُجَّاجاً مَعِی قَالَتْ شُرَکَاءَکَ الَّذِینَ فِی بَلَدِکَ وَ فِی الدَّارِ مَعَکَ وَ کَانَ جَرَی بَیْنِی وَ بَیْنَ الَّذِینَ مَعِی فِی الدَّارِ عَنَتٌ فِی الدِّینِ فَسَعَوْا بِی حَتَّی هَرَبْتُ وَ اسْتَتَرْتُ بِذَلِکَ السَّبَبِ فَوَقَفْتُ عَلَی أَنَّهَا عَنَتْ أُولَئِکَ فَقُلْتُ لَهَا مَا تَکُونِینَ أَنْتِ مِنَ الرِّضَا فَقَالَتْ کُنْتُ خَادِمَةً لِلْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام فَلَمَّا اسْتَیْقَنْتُ ذَلِکَ قُلْتُ لَأَسْأَلُهَا عَنِ الْغَائِبِ فَقُلْتُ بِاللَّهِ عَلَیْکِ رَأَیْتِهِ بِعَیْنِکِ فَقَالَتْ یَا أَخِی لَمْ أَرَهُ بِعَیْنِی فَإِنِّی خَرَجْتُ وَ أُخْتِی حُبْلَی وَ بَشَّرَنِیَ الْحَسَنُ بْنُ

ص: 18

ولی در آن روشنایی کسی را نمی دیدم، تا آنکه به مسجدالحرام می رفت.

جماعتی از مردم را که از شهرهای متفرقه آمده بودند، می دیدم که به در آن خانه می آمدند و بعضی از آنها نامه هایی را که با خود داشتند، به پیرزن می دادند و پیرزن هم نامه را برمی گرداند و به آنها می داد. آنها با پیرزن صحبت می کرد ند و پیرزن هم با آنها گفتگو می کرد. من آنها را نمی شناختم، ولی بعضی از آنها را موقع برگشتن، در راه بغداد دیدم.

صورت صلواتی که در دفترچه مزبور بود این است:

«بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم اللّهم صلّ علی محمّد سیّد المرسلین و خاتم النّبیین و حجّة ربّ العالمین، المنتجب فی المیثاق، المصطفی، فی الظّلال، المطهر من کلّ آفة، البری ء من کلّ عیب، المؤمّل للنّجاة، المرتجی للشّفاعة، المفوّض الیه دین اللَّه. اللّهم شرّف بنیانه و عظّم برهانه و افلج حجّته و ارفع درجته، و أضئ نوره و بیّض وجهه، و أعطه الفضل و الفضیلة و الدّرجة الوسیلة الرّفیعة؛ و ابعثه مقاما محمودا یغبطه الأوّلون و الآخرون.

و صلّ علی امیرالمؤمنین و وارث المرسلین و قائد الغرّ المحجّلین، و سیّدالوصیّین و حجّة ربّ العالمین و صلّ علی الحسن بن علیّ، امام المؤمنین و وارث المرسلین و حجّة ربّ العالمین و صلّ علی الحسین بن علی امام المؤمنین و وارث المرسلین و حجّة ربّ العالمین و صلّ علی علیّ بن الحسین امام المؤمنین و وارث المرسلین، و حجّة ربّ العالمین و صلّ علی محمّد بن علیّ امام المؤمنین، و وارث المرسلین و حجّة ربّ العالمین و صلّ علی جعفر بن محمّد امام المؤمنین، و وارث المرسلین و حجّة ربّ العالمین، و صلّ علی موسی بن جعفر، امام المؤمنین و وارث المرسلین و حجّة ربّ العالمین. و صلّ علی علیّ بن موسی امام المؤمنین و وارث المرسلین و حجّة ربّ العالمین.

و صلّ علی محمّد بن علیّ امام المؤمنین و وارث المرسلین، و حجّة ربّ العالمین و صلّ علی علیّ بن محمّد امام المؤمنین و وارث المرسلین و حجّة ربّ العالمین و صلّ علی الحسن بن علیّ امام المؤمنین، و وارث المرسلین و حجّة ربّ العالمین. و صلّ علی الخلف الصّالح الهادی المهدیّ امام المؤمنین و وارث المرسلین و حجّة ربّ العالمین.

اللّهم صلّ علی محمّد و اهل بیته الائمّة الهادین المهدیّین، العلماء الصّادقین الأبرار المتّقین، دعائم دینک و ارکان توحیدک، و تراجمة وحیک و حججک علی خلقک و خلفائک فی ارضک، الّذین اخترتهم لنفسک و اصطفیتهم علی عبادک و ارتضیتهم لدینک و خصصتهم بمعرفتک، و جلّلتهم بکرامتک و غشیتهم برحمتک، و ربّیتهم بنعمتک و غذیتهم بحکمتک و البستهم نورک، و رفعتهم فی ملکوتک، و حففتهم بملائکتک و شرّفتهم بنبیّک .

اللّهم صلّ علی محمّد و علیهم صلوات کثیرة دائمة طیّبة، لا یحیط بها الّا انت و لا یسعها الّا علمک و لا یحصیها احد غیرک. اللّهم و صلّ علی ولیّک المحیی سنّتک القائم بأمرک الدّاعی الیک، الدّلیل علیک و حجّتک علی خلقک و خلیفتک فی ارضک و شاهدک علی عبادک.

اللّهم اعزّ نصره و مدّ فی عمره و زیّن الأرض بطول بقائه. اللّهم اکفه بغی الحاسدین و أعذه من شرّ الکائدین، و ازجر عنه ارادة الظالمین و خلّصه من ایدی الجبّارین اللّهم اعطه فی نفسه و ذرّیته و شیعته و رعیّته و خاصّته و عامّته و عدوّه و جمیع اهله ما تقرّ به عینه و تسرّ به نفسه و بلّغه افضل امله فی الدّنیا و الآخرة انّک علی کلّ شی ء قدیر.

اللّهم جدّد به ما محی من دینک و أحی به ما بدّل من کتابک و أظهر به ما غیّر من حکمک حتّی یعود دینک به و علی یدیه غضّا جدیدا خالصا مخلصا لا شکّ فیه و لا شبهة معه و لا باطل عنه و لا بدعة لدیه.

اللّهم نوّر بنوره کلّ ظلمة و هدّ برکنه کلّ بدعة و اهدم بعزّته کلّ ضلالة و اقصم به کلّ جبّار و اخمد بسیفه کلّ نار و اهلک بعدله کلّ جائر و اجر حکمه علی کلّ حاکم و اذلّ بسلطانه کلّ سلطان! اللّهم اذلّ کلّ من ناواه و اهلک کلّ من عاداه و امکره بمن کاداه و استأصل بمن جحد حقّه و استهان بأمره و سعی فی اطفاء نوره و اراد اخماد ذکره.

اللّهم صلّ علی محمّد المصطفی و علیّ المرتضی و فاطمة الزّهراء و الحسن الرّضی و الحسین المصطفی، و جمیع الأوصیاء؛ مصابیح الدّجی و اعلام الهدی و منار التّقی و العروة الوثقی و الحبل المتین و الصّراط المستقیم و صلّ علی ولیّک و ولاة عهده و الائمّة من ولده و مدّ فی أعمارهم و زد فی آجالهم و بلّغهم أقصی آمالهم دینا و دنیا و آخرة انّک علی کلّ شی ء قدیر.»

«به نام خداوند بخشنده مهربان. خدایا! بر محمد، آقای فرستادگان و خاتم پیامبران و حجت پروردگار جهانیان درود فرست؛ هم او که در پیمان نجیب و در سایه ها برگزیده و از هر آفتی پاک و از هر عیبی مبرّا بود؛ کسی که مورد آرزو برای نجات و مورد امید برای شفاعت بود و دین خدا به او تفویض شده بود.

خداوندا! اساس او را بلند، برهانش را عظیم، حجتش را پیروز، درجه اش را رفیع، نورش را روشن و رویش را سفید گردان، و بزرگی، فضیلت، درجه و وسیله بلندش ببخش، و او را به مقام محمود برسان که اولین و آخرین به او غبطه بخورند.

و بر امیر مؤمنان و وارث فرستادگان و رهبر سفید رویان و سید اوصیاء و حجت پروردگار جهانیان درود فرست.

و بر حسن بن علی، امام مؤمنان و وارث فرستادگان و حجت پروردگار جهانیان درود فرست.

و بر حسین بن علی، امام مؤمنان و وارث فرستادگان و حجت پروردگار جهانیان درود فرست.

و بر علی بن الحسین، امام مؤمنان و وارث فرستادگان و حجت پروردگار جهانیان درود فرست.

و بر محمد بن علی، امام مؤمنان و وارث فرستادگان و حجت پروردگار جهانیان درود فرست.

و بر جعفر بن محمد، امام مؤمنان و وارث فرستادگان و حجت پروردگار جهانیان درود فرست.

ص: 20

عَلِیٍّ علیهما السلام بِأَنِّی سَوْفَ أَرَاهُ فِی آخِرِ عُمُرِی وَ قَالَ لِی تَکُونِینَ لَهُ کَمَا کُنْتِ لِی وَ أَنَا الْیَوْمَ مُنْذُ کَذَا بِمِصْرَ وَ إِنَّمَا قُدِّمْتُ الْآنَ بِکِتَابَةٍ وَ نَفَقَةٍ وُجِّهَ بِهَا إِلَیَّ عَلَی یَدِ رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ خُرَاسَانَ لَا یُفْصِحُ بِالْعَرَبِیَّةِ وَ هِیَ ثَلَاثُونَ دِینَاراً وَ أَمَرَنِی أَنْ أَحُجَّ سَنَتِی هَذِهِ فَخَرَجْتُ رَغْبَةً مِنِّی فِی أَنْ أَرَاهُ فَوَقَعَ فِی قَلْبِی أَنَّ الرَّجُلَ الَّذِی کُنْتُ أَرَاهُ هُوَ هُوَ فَأَخَذْتُ عَشَرَةَ دَرَاهِمَ صِحَاحاً فِیهَا سِتَّةٌ رَضَوِیَّةٌ مِنْ ضَرْبِ الرِّضَا علیه السلام قَدْ کُنْتُ خَبَأْتُهَا لِأُلْقِیَهَا فِی مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام وَ کُنْتُ نَذَرْتُ وَ نَوَیْتُ ذَلِکَ فَدَفَعْتُهَا إِلَیْهَا وَ قُلْتُ فِی نَفْسِی أَدْفَعُهَا إِلَی قَوْمٍ مِنْ وُلْدِ فَاطِمَةَ علیها السلام أَفْضَلُ مِمَّا أُلْقِیهَا فِی الْمَقَامِ وَ أَعْظَمُ ثَوَاباً فَقُلْتُ لَهَا ادْفَعِی هَذِهِ الدَّرَاهِمَ إِلَی مَنْ یَسْتَحِقُّهَا مِنْ وُلْدِ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ کَانَ فِی نِیَّتِی أَنَّ الَّذِی رَأَیْتُهُ هُوَ الرَّجُلُ وَ إِنَّمَا تَدْفَعُهَا إِلَیْهِ فَأَخَذَتِ الدَّرَاهِمَ وَ صَعِدَتْ وَ بَقِیَتْ سَاعَةً ثُمَّ نَزَلَتْ فَقَالَتْ یَقُولُ لَکَ لَیْسَ لَنَا فِیهَا حَقٌّ اجْعَلْهَا فِی الْمَوْضِعِ الَّذِی نَوَیْتَ وَ لَکِنْ هَذِهِ الرَّضَوِیَّةُ خُذْ مِنَّا بَدَلَهَا وَ أَلْقِهَا فِی الْمَوْضِعِ الَّذِی نَوَیْتَ فَفَعَلْتُ وَ قُلْتُ فِی نَفْسِی الَّذِی أُمِرْتُ بِهِ عَنِ الرَّجُلِ ثُمَّ کَانَ مَعِی نُسْخَةُ تَوْقِیعٍ خَرَجَ إِلَی الْقَاسِمِ بْنِ الْعَلَاءِ بِأَذْرَبِیجَانَ فَقُلْتُ لَهَا تَعْرِضِینَ هَذِهِ النُّسْخَةَ عَلَی إِنْسَانٍ قَدْ رَأَی تَوْقِیعَاتِ الْغَائِبِ فَقَالَتْ نَاوِلْنِی فَإِنِّی أَعْرِفُهُ فَأَرَیْتُهَا النُّسْخَةَ وَ ظَنَنْتُ أَنَّ الْمَرْأَةَ تُحْسِنُ أَنْ تَقْرَأَ فَقَالَ لَا یُمْکِنُنِی أَنْ أَقْرَأَهُ فِی هَذَا الْمَکَانِ فَصَعِدَتِ الْغُرْفَةَ ثُمَّ أَنْزَلَتْهُ فَقَالَتْ صَحِیحٌ وَ فِی التَّوْقِیعِ أُبَشِّرُکُمْ بِبُشْرَی مَا بَشَّرْتُهُ بِهِ [إِیَّاهُ] وَ غَیْرَهُ ثُمَّ قَالَتْ یَقُولُ لَکَ إِذَا صَلَّیْتَ عَلَی نَبِیِّکَ کَیْفَ تُصَلِّی فَقُلْتُ أَقُولُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَأَفْضَلِ مَا صَلَّیْتَ وَ بَارَکْتَ وَ تَرَحَّمْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ فَقَالَتْ لَا إِذَا صَلَّیْتَ عَلَیْهِمْ فَصَلِّ عَلَیْهِمْ کُلِّهِمْ وَ سَمِّهِمْ فَقُلْتُ نَعَمْ فَلَمَّا کَانَتْ مِنَ الْغَدِ نَزَلَتْ وَ مَعَهَا دَفْتَرٌ صَغِیرٌ فَقَالَتْ یَقُولُ لَکَ إِذَا صَلَّیْتَ عَلَی النَّبِیِّ فَصَلِّ عَلَیْهِ وَ عَلَی أَوْصِیَائِهِ عَلَی هَذِهِ النُّسْخَةِ فَأَخَذْتُهَا وَ کُنْتُ أَعْمَلُ بِهَا وَ رَأَیْتُ عِدَّةَ لَیَالٍ قَدْ نَزَلَ مِنَ الْغُرْفَةِ وَ ضَوْءُ السِّرَاجِ قَائِمٌ وَ کُنْتُ أَفْتَحُ الْبَابَ وَ أَخْرُجُ عَلَی أَثَرِ الضَّوْءِ وَ أَنَا أَرَاهُ

ص: 19

و بر موسی بن جعفر، امام مؤمنان و وارث فرستادگان و حجت پروردگار جهانیان درود فرست.

و بر علی بن موسی، امام مؤمنان و وارث فرستادگان و حجت پروردگار جهانیان درود فرست.

و بر محمد بن علی، امام مؤمنان و وارث فرستادگان و حجت پروردگار جهانیان درود فرست .

و بر علی بن محمد، امام مؤمنان و وارث فرستادگان و حجت پروردگار جهانیان درود فرست.

و بر حسن بن علی، امام مؤمنان و وارث فرستادگان و حجت پروردگار جهانیان درود فرست.

و بر خلف صالح هادی مهدی، امام مؤمنان و وارث فرستادگان و حجت پروردگار جهانیان درود فرست.

خدایا! بر محمد و اهل بیتش که امامان هدایت گر و هدایت شده هستند، و علمای راستگو، نیکان متقی، ستون های دینت، رکن های توحیدت، معانی وحی ات،حجت های تو بر خلقت و جانشینان تو بر زمینت هستند درود فرست؛ کسانی که آنان را برای خودت برگزیدی و بر بندگانت اختیار کردی و برای دینت به آنها رضایت دادی و آنها را مخصوص به معرفت خودت کردی و با کرامتت، آنان را بزرگ و با رحمتت، آنان را پوشاندی و با نعمتت، پرورششان دادی و با حکمتت، تغذیه شان کردی و با نور خود، آنها را لباس پوشاندی و آنان را در ملکوتت رفعت دادی و با ملائکه ات یاری کردی و با پیامبرت، آنان را شرافت بخشیدی.

خدایا! بر محمد و بر آنان درودی فراوان و دائم و پاکیزه بفرست که کسی جز تو به آن احاطه ندارد و تنها علم تو آن درود را شامل می شود و احدی جز تو، آن را جمع نمی کند.

خدایا! بر ولیّ ات که احیاگر سنت توست و قیام به امر تو می کند و دعوت به سوی تو می کند و راهنمای به سوی توست و حجت تو بر مخلوقاتت و جانشین تو بر روی زمین و شاهد تو بر بندگانت می باشد،درود فرست.

خدایا! یاری اش را عزیز و عمرش را طولانی بگردان و زمین را به درازی عمرش زینت بخش؛ خدایا

ص: 21

أَعْنَی الضَّوْءَ وَ لَا أَرَی أَحَداً حَتَّی یَدْخُلُ الْمَسْجِدَ وَ أَرَی جَمَاعَةً مِنَ الرِّجَالِ مِنْ بُلْدَانٍ شَتَّی یَأْتُونَ بَابَ هَذِهِ الدَّارِ فَبَعْضُهُمْ یَدْفَعُونَ إِلَی الْعَجُوزِ رِقَاعاً مَعَهُمْ وَ رَأَیْتُ الْعَجُوزَ قَدْ دَفَعَتْ إِلَیْهِمْ کَذَلِکَ الرِّقَاعَ فَیُکَلِّمُونَهَا وَ تُکَلِّمُهُمْ وَ لَا أَفْهَمُ عَیْنَهُمْ وَ رَأَیْتُ مِنْهُمْ فِی مُنْصَرَفِنَا جَمَاعَةً فِی طَرِیقِی إِلَی أَنْ قَدِمْتُ بَغْدَادَ نُسْخَةُ الدَّفْتَرِ الَّذِی خَرَجَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ وَ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ الْمُنْتَجَبِ فِی الْمِیثَاقِ الْمُصْطَفَی فِی الظِّلَالِ الْمُطَهَّرِ مِنْ کُلِّ آفَةٍ الْبَرِی ءِ مِنْ کُلِّ عَیْبٍ الْمُؤَمَّلِ لِلنَّجَاةِ الْمُرْتَجَی لِلشَّفَاعَةِ الْمُفَوَّضِ إِلَیْهِ دِینُ اللَّهِ اللَّهُمَّ شَرِّفْ بُنْیَانَهُ وَ عَظِّمْ بُرْهَانَهُ وَ أفلح [أَفْلِجْ] حُجَّتَهُ وَ ارْفَعْ دَرَجَتَهُ وَ أَضِئْ نُورَهُ وَ بَیِّضْ وَجْهَهُ وَ أَعْطِهِ الْفَضْلَ وَ الْفَضِیلَةَ وَ الدَّرَجَةَ وَ الْوَسِیلَةَ الرَّفِیعَةَ وَ ابْعَثْهُ مَقَاماً مَحْمُوداً یَغْبِطُهُ بِهِ الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ وَ صَلِّ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِینَ وَ قَائِدِ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ وَ سَیِّدِ الْوَصِیِّینَ وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ صَلِّ عَلَی الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِینَ وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ صَلِّ عَلَی الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِینَ وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ صَلِّ عَلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِینَ وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِینَ وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ صَلِّ عَلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِینَ وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ

ص: 20

ظلم حسودان را از او کفایت کن و و از شر مکاران به او پناه ده و اراده سوء ستمگران را از او دور و او را از دست زورگویان خلاص بگردان .

خدایا! به خود او و فرزندان، شیعیان، رعیت و خاصان و عامان او و دشمن او و جمیع اهل دنیا، چیزی اعطا کن که چشمش روشن شود و نفسش مسرور گردد، و او را به با فضیلت ترین آرزویش در دنیا و آخرت برسان که تو بر هر چیز توانایی.

خدایا! آنچه را که از دینت محو شده، به دست او تجدید کن و آنچه را که از کتابت تحریف و تبدیل شده، به دست او احیا کن و آنچه را که از حکمتت تغییر داده شده، به دستش ظاهر گردان تا دینت به سبب او و به دست او، طراوتی تازه و خالص و مخلص که شک و تردید و شبهه و باطل و بدعتی درآن نباشد، بیابد.

خدایا! به نور او هر ظلمتی را روشنی ببخش و هر بدعتی را با استواری او منهدم و هر ضلالتی را به عزت او ویران نما، و هر ستمگری را به دست او خرد کن و با شمشیرش، هر آتشی را خاموش کن و با عدل او، هر ظالمی را هلاک کن و حکم او را بر هر داوری اجرا و به سلطه او، هر سلطانی را ذلیل نما.

خدایا! همه دشمنانش را ذلیل کن و همه معادیانش را هلاک کن و با هر کس که کراهت ورزد، مکر نما و هر کس که حق او را انکار کند و امرش را سست بشمارد و سعی در خاموشی نورش کند و اراده خفای یادش را داشته باشد، بیچاره بنمای.

خدایا! بر محمد مصطفی و علی مرتضی و فاطمه زهرا و حسن مورد رضا و حسین برگزیده و جمیع اوصیا و چراغ های تاریکی ها و علم های هدایت و مناره های تقوا و ریسمان های محکم و حبل متین و صراط مستقیم درود فرست و بر ولی ات و والیان عهدش و امامان از فرزندانش، درود فرست و بر عمرهای آنان بیفزای و آجالشان را طولانی گردان و آنها رادر دین و دنیا و آخرتشان، به دورترین آرزوهایشان برسان که تو بر هر چیزی قادری.»(1)

محمد بن جریر طبری در کتاب «دلائل الامامة» می نویسد: «این روایت را من از روی نسخه اصل، به خط استاد ابو عبداللَّه حسین بن عبید اللَّه غضائری نقل کردم.»(2)

مؤلف

کلمه «رجل ربعة» یعنی مردی که نه بلند قد است و نه کوتاه. عبارت «الی الصفرة ما هو» یعنی مایل

ص: 22

وَ صَلِّ عَلَی مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِینَ وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ صَلِّ عَلَی عَلِیِّ بْنِ مُوسَی إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِینَ وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِینَ وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ صَلِّ عَلَی عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِینَ وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ صَلِّ عَلَی الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِینَ وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ صَلِّ عَلَی الْخَلَفِ الصَّالِحِ الْهَادِی الْمَهْدِیِّ إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِینَ وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ الْأَئِمَّةِ الْهَادِینَ الْمَهْدِیِّینَ الْعُلَمَاءِ الصَّادِقِینَ الْأَبْرَارِ الْمُتَّقِینَ دَعَائِمِ دِینِکَ وَ أَرْکَانِ تَوْحِیدِکَ وَ تَرَاجِمَةِ وَحْیِکَ وَ حُجَجِکَ عَلَی خَلْقِکَ وَ خُلَفَائِکَ فِی أَرْضِکَ الَّذِینَ اخْتَرْتَهُمْ لِنَفْسِکَ وَ اصْطَفَیْتَهُمْ عَلَی عِبَادِکَ وَ ارْتَضَیْتَهُمْ لِدِینِکَ وَ خَصَصْتَهُمْ بِمَعْرِفَتِکَ وَ جَلَّلْتَهُمْ بِکَرَامَتِکَ وَ غَشَّیْتَهُمْ بِرَحْمَتِکَ وَ رَبَّیْتَهُمْ بِنِعْمَتِکَ وَ غَذَّیْتَهُمْ بِحِکْمَتِکَ وَ أَلْبَسْتَهُمْ مِنْ نُورِکَ وَ رَفَعْتَهُمْ فِی مَلَکُوتِکَ وَ حَفَفْتَهُمْ بِمَلَائِکَتِکَ وَ شَرَّفْتَهُمْ بِنَبِیِّکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلَیْهِمْ صَلَاةً کَثِیرَةً دَائِمَةً طَیِّبَةً لَا یُحِیطُ بِهَا إِلَّا أَنْتَ وَ لَا یَسَعُهَا إِلَّا عِلْمُکَ وَ لَا یُحْصِیهَا أَحَدٌ غَیْرُکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی وَلِیِّکَ الْمُحْیِی سُنَّتَکَ الْقَائِمِ بِأَمْرِکَ الدَّاعِی إِلَیْکَ الدَّلِیلِ عَلَیْکَ وَ حُجَّتِکَ عَلَی خَلْقِکَ وَ خَلِیفَتِکَ فِی أَرْضِکَ وَ شَاهِدِکَ عَلَی عِبَادِکَ اللَّهُمَّ أَعِزَّ نَصْرَهُ وَ مُدَّ فِی عُمُرِهِ وَ زَیِّنِ الْأَرْضَ بِطُولِ بَقَائِهِ اللَّهُمَّ اکْفِهِ

ص: 21

به زردی و چیزی که زرد رنگ است. عبارت «فی نع طاق» یعنی بدون اینکه زیر آن چیزی مثل جوراب و مانند آن بپوشد. عبارت «ضرب علی قلبی» یعنی بیهوش شدم و غافل شدم که بشناسم که این امور سزاوار است که از معجزاتش باشد که از آیه «فضربنا علی آذانهم» گرفته شده که یعنی {بر گوش هاشان پرده ای زدیم.}(1) و محتمل است کنایه از تزلزل و اضطراب قلب باشد. همچنین«فتنه» این جا به معنای شک است.

روایت15.

امالی طوسی: ابوالطیب احمد بن محمد بن بطه که عادت داشت هنگام زیارت داخل مرقد منور نمی شد و از بیرون ضریح زیارت می کرد ، روایت کرده است که ابن بطه گفت: روز عاشورا موقع ظهر که آفتاب در منتهای شدت گرمی و راه ها از راهگذر خلوت بود و از مردم نااهل و بدکار شهر وحشت داشتم، قصد زیارت امام حسن عسکری علیه السلام را کردم، تا به دیواری که سابقا از آنجا به بستان می رفتم رسیدم.

در آنجا دیدم مردی پشت سر من دم در نشسته و گویی در دفتری نگاه می کند.او با لحنی که شبیه آهنگ حسین بن علی بن ابی جعفر بن الرضا بود، به من گفت: «ابو طیب! کجا می روی؟» من پیش خود گفتم که این همان حسین است که به زیارت برادرش (امام حسن عسکری علیه السلام ) آمده است. لذا گفتم: «آقا! می روم از بیرون ضریح زیارت می کنم. سپس خدمت شما می رسم و شرایط ادب و احترام را به عمل می آورم.» گفت: «ای ابو طیب! چرا داخل حرم نمی شوی؟» گفتم: «خانه مالک دارد و من بدون اجازه صاحب خانه داخل نمی شوم.» گفت: «ای ابو طیب! با اینکه تو از دوستان حقیقی ما هستی، چطور ممکن است تو را از آمدن به خانه منع کنیم؟» با اینوصف من پیش خود گفتم می روم و از بیرون ضریح زیارت می کنم و این حرف را از وی نمی پذیرم.سپس نزدیک در حرم مطهّر آمدم و دیدم هیچ کس نیست. کار بر من مشکل شد، ناچار رفتم نزد مردی از اهل بصره که خادم حرم بود و او در حرم را گشود و من داخل شدم.

راوی خبر ابو محمد فحّام می گوید:از ابو طیب پرسیدم: «مگر رسم شما این نبود که داخل حرم نمی شدی؟ پس چطور شد که این بار رفتی؟» گفت: «به من اجازه دادند، ولی شما بی اجازه می روید.»(2)

روایت16.

کمال الدین: احمد بن اسحاق قمی می گوید: خدمت حضرت امام حسن عسکری علیه السلام شرفیاب شدم تا درباره جانشین حضرتش سؤال کنم.

ص: 23

بَغْیَ الْحَاسِدِینَ وَ أَعِذْهُ مِنْ شَرِّ الْکَائِدِینَ وَ ازْجُرْ(1)

عَنْهُ إِرَادَةَ الظَّالِمِینَ وَ خَلِّصْهُ مِنْ أَیْدِی الْجَبَّارِینَ اللَّهُمَّ أَعْطِهِ فِی نَفْسِهِ وَ ذُرِّیَّتِهِ وَ شِیعَتِهِ وَ رَعِیَّتِهِ وَ خَاصَّتِهِ وَ عَامَّتِهِ وَ عَدُوِّهِ وَ جَمِیعِ أَهْلِ الدُّنْیَا مَا تُقِرُّ بِهِ عَیْنَهُ وَ تَسُرُّ بِهِ نَفْسَهُ وَ بَلِّغْهُ أَفْضَلَ أَمَلِهِ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ إِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ اللَّهُمَّ جَدِّدْ بِهِ مَا مُحِیَ مِنْ دِینِکَ وَ أَحْیِ بِهِ مَا بُدِّلَ مِنْ کِتَابِکَ وَ أَظْهِرْ بِهِ مَا غُیِّرَ مِنْ حُکْمِکَ حَتَّی یَعُودَ دِینُکَ بِهِ وَ عَلَی یَدَیْهِ غَضّاً جَدِیداً خَالِصاً مُخْلَصاً لَا شَکَّ فِیهِ وَ لَا شُبْهَةَ مَعَهُ وَ لَا بَاطِلَ عِنْدَهُ وَ لَا بِدْعَةَ لَدَیْهِ اللَّهُمَّ نَوِّرْ بِنُورِهِ کُلَّ ظُلْمَةٍ وَ هُدَّ بِرُکْنِهِ کُلَّ بِدْعَةٍ وَ اهْدِمْ بِعِزَّتِهِ کُلَّ ضَلَالَةٍ وَ اقْصِمْ بِهِ کُلَّ جَبَّارٍ وَ أَخْمِدْ بِسَیْفِهِ (2) کُلَّ نَارٍ وَ أَهْلِکْ بِعَدْلِهِ کُلَّ جَائِرٍ وَ أَجْرِ حُکْمَهُ عَلَی کُلِّ حُکْمٍ وَ أَذِلَّ بِسُلْطَانِهِ کُلَّ سُلْطَانٍ اللَّهُمَّ أَذِلَّ کُلَّ مَنْ نَاوَاهُ وَ أَهْلِکْ کُلَّ مَنْ عَادَاهُ وَ امْکُرْ بِمَنْ کَادَهُ وَ اسْتَأْصِلْ بِمَنْ جَحَدَ حَقَّهُ وَ اسْتَهَانَ بِأَمْرِهِ وَ سَعَی فِی إِطْفَاءِ نُورِهِ وَ أَرَادَ إِخْمَادَ ذِکْرِهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفَی وَ عَلِیٍّ الْمُرْتَضَی وَ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ [وَ] الْحَسَنِ الرِّضَا وَ الْحُسَیْنِ الْمُصْطَفَی وَ جَمِیعِ الْأَوْصِیَاءِ وَ مَصَابِیحِ الدُّجَی وَ أَعْلَامِ الْهُدَی وَ مَنَارِ التُّقَی وَ الْعُرْوَةِ الْوُثْقَی وَ الْحَبْلِ الْمَتِینِ وَ الصِّرَاطِ الْمُسْتَقِیمِ وَ صَلِّ عَلَی وَلِیِّکَ وَ وُلَاةِ عَهْدِهِ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِهِ وَ مُدَّ فِی أَعْمَارِهِمْ وَ زِدْ فِی آجَالِهِمْ وَ بَلِّغْهُمْ أَقْصَی آمَالِهِمْ دِیناً وَ دُنْیَا وَ آخِرَةً إِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ.

دلائل الإمامة للطبری، قال نقلت هذا الخبر من أصل بخط شیخنا أبی عبد الله الحسین بن عبید الله الغضائری قال حدثنی أبو الحسن علی بن عبد الله القاسانی عن الحسین بن محمد عن یعقوب بن یوسف: مثله

حضرت ابتدا به سخن کرد و فرمود: «ای احمد بن اسحاق! خداوند متعال از روزی که آدم را آفرید تا روز قیامت، زمین را از وجود حجت خود که گرفتاری ها را از اهل زمین برطرف کند و به وسیله او باران ببارد و مواهب زمین بیرون بیاید، هیچ گاه خالی نگذارده و نخواهد گذارد.»

عرض کردم: «یا ابن رسول اللَّه! امام و جانشین بعد از شما کیست؟» حضرت برخاست و به درون خانه تشریف برد. سپس در حالی که بچه سه ساله ای را که رخساری همچون ماه شب چهارده داشت روی دوش گرفته بود، برگشت. آنگاه فرمود: «ای احمد بن اسحاق! اگر پیش خدا و سفرای الهی قرب و منزلت نداشتی، فرزندم را به تو نشان نمی دادم. این هم نام و هم کنیه پیغمبر صلی الله علیه و آله است که زمین را پر از عدل و داد کند، چنان که پر از ظلم و جور شده باشد.ای احمد بن اسحاق! این طفل در این امت، مانند خضر و ذوالقرنین است. به خدا قسم غیبتی می کند که کسی از مهلکه (بی دینی و گمراهی) نجات نمی یابد، جز آنان که خداوند آنها را در عقیده به امامتش، ثابت قدم داشته و موفق گردانده است که دعا کنند خداوند زودتر او را ظاهر گرداند.»

احمد بن اسحاق می گوید: عرض کردم: «آقا! علامتی در این طفل هست که قلبا اطمینان پیدا کنم این همان قائم به حق است؟» ناگهان طفل به سخن آمد و با زبان فصیح عربی گفت: «من آخرین سفیر الهی در روی زمین و انتقام گیرنده از دشمنان اویم. ای احمد بن اسحاق! بعد از آنکه با چشم، حقیقت را دیدی، دیگر دلیلی مخواه!»

احمد بن اسحاق گفت: «آن روز دلشاد و مسرور از حضرت امام حسن عسکری علیه السلام رخصت طلبیده و برگشتم. فردای آن روز که به حضورش شرفیاب شدم، عرض کردم:«یا ابن رسول اللَّه! از مرحمتی که دیروز درباره من فرمودید (و آقازاده را به من نشان دادید) بسی مسرور گشتم. ولی نفرمودی علامتی که از خضر و ذوالقرنین در اوست چیست؟» فرمود: «مقصود غیبت طولانی اوست!»عرض کردم: «یا ابن رسول اللَّه! مگر غیبت او به طول می انجامد؟»

فرمود: «آری، به خدا قسم به قدری طولانی می گردد که اکثر معتقدین به وی، منحرف می شوند و جز آنها که خداوند در خصوص دوستی ما از آنان پیمان گرفته و ایمان را در لوح دلشان ترسیم کرده و با تأییدات خود مؤید داشته است، کسی بر عقیده حق باقی نمی ماند.ای احمد بن اسحاق! غیبت او شاهکار الهی و سرّی از اسرار خدا و غیبی از غیبت های پروردگار است. پس آنچه را که می گویم قبول کن و از غیر اهلش مکتوم بدار و بر این نعمت شکر کن تا فردای قیامت در بهشت برین با ما باشی.» شیخ صدوق علیه الرحمه سپس می فرماید: «من این حدیث را تنها از علی بن عبداللَّه وراق شنیده ام. او این حدیث را به خط خود نوشته بود. من از خود وی پرسیدم و او هم آن را از سعد بن عبداللَّه،از احمد بن اسحاق رضی اللَّه عنه همان طور که نقل کردیم، بیان کرد.»(1)

ص: 24

إلی الصفرة و ما هو بأصفر قوله فی نعل طاق أی من غیر أن یلبس تحته شیئا من جورب و نحوه قوله ضرب علی قلبی أی أغمی علی و أغفلت أن أعرف أن هذه الأمور ینبغی أن یکون من إعجازه من قوله تعالی فَضَرَبْنا عَلَی آذانِهِمْ أی حجابا و یحتمل أن یکون کنایة عن تزلزل القلب و اضطرابه و الفتنة هنا الشک (1).

روایت17.

کمال الدین: یعقوب بن منفوس می گوید: روزی به خدمت امام حسن عسکری علیه السلام رسیدم. دیدم در دکانی که جلو خانه اش بود نشسته است. در سمت راست حضرت خانه ای بود که پرده ای بر در آن آویخته بود.عرض کردم: «آقا! صاحب الامر کیست؟» فرمود: «پرده را بالا بزن!» چون پرده را بالا زدم، دیدم طفل پنجساله ای که تقریبا ده یا هشت وجب قد داشت و پیشانی اش روشن، روی مبارکش سرخ و سفید، دیدگانش درخشنده، کف دست ها و زانوهایش سخت و نیرومند بود، و خالی در گونه راست داشت و قسمتی از موی سرش باقی بود، از خانه بیرون آمد و روی زانوی امام حسن عسکری علیه السلام نشست.حضرت فرمود: «این صاحب شماست.» سپس طفل برخاست. امام فرمود: «فرزند! برو به خانه تا وقتی که معلوم است!» او می رفت به اندرون و من به وی می نگریستم. آنگاه امام فرمود: «ای یعقوب! ببین کیست در خانه؟» وقتی وارد خانه شدم، هیچ کس را ندیدم.(1)

مؤلف

منظور از کلمه «درّیّ المقلتین»، شدت سفیدی چشم است یا درخشندگی تمام حدقه و از قول عرب که می گوید«کوکب دریء» با همزه و بدون آن اخذ شده. کلمه «معطوف الرکبتین» یعنی دو سر زانوانش به خاطر بزرگی و درشتی، مایل به جلو بود، کما اینکه کلمه «شثن الکفین» به معنای درشتی و غلظت دو کف دست است .

روایت18.

کمال الدین: محمد بن حسن کرخی می گوید: از ابو هارون که مردی از اصحاب ما بود، شنیدم که می گفت:من صاحب الزمان علیه السلام را دیدم. رویش مانند ماه شب چهارده می درخشید و خط مویی از روی ناف مبارکش می گذشت. لباس او را کنار زدم، دیدم ختنه کرده است. وقتی از امام حسن عسکری علیه السلام جریان را پرسیدم، فرمود: «او ختنه کرده متولد شده و ما ائمه همه همین طور متولد می شویم. ولی با این وصف به خاطر اجرای سنت، تیغ بر روی آن می کشیم.»(2)

این روایت در غیبت طوسی هم آمده است.(3)

روایت19.

کمال الدین: محمد بن معاویة بن

ص: 25

فَقَالَ لِی مُبْتَدِئاً یَا أَحْمَدَ بْنَ إِسْحَاقَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمْ یُخْلِ الْأَرْضَ مُنْذُ خَلَقَ آدَمَ وَ لَا تَخْلُو إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ مِنْ حُجَّةِ اللَّهِ عَلَی خَلْقِهِ بِهِ یَدْفَعُ الْبَلَاءَ عَنْ أَهْلِ الْأَرْضِ وَ بِهِ یُنَزِّلُ الْغَیْثَ وَ بِهِ یُخْرِجُ بَرَکَاتِ الْأَرْضِ قَالَ فَقُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَمَنِ الْإِمَامُ وَ الْخَلِیفَةُ بَعْدَکَ فَنَهَضَ علیه السلام فَدَخَلَ الْبَیْتَ ثُمَّ خَرَجَ وَ عَلَی عَاتِقِهِ غُلَامٌ کَأَنَّ وَجْهَهُ الْقَمَرُ لَیْلَةَ الْبَدْرِ مِنْ أَبْنَاءِ ثَلَاثِ سِنِینَ فَقَالَ یَا أَحْمَدَ بْنَ إِسْحَاقَ لَوْ لَا کَرَامَتُکَ عَلَی اللَّهِ وَ عَلَی حُجَجِهِ مَا عَرَضْتُ عَلَیْکَ ابْنِی هَذَا إِنَّهُ سَمِیُّ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ کَنِیُّهُ الَّذِی یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً یَا أَحْمَدَ بْنَ إِسْحَاقَ مَثَلُهُ فِی هَذِهِ الْأُمَّةِ مَثَلُ الْخَضِرِ علیه السلام وَ مَثَلُهُ کَمَثَلِ ذِی الْقَرْنَیْنِ وَ اللَّهِ لَیَغِیبَنَّ غَیْبَةً لَا یَنْجُو فِیهَا مِنَ التَّهْلُکَةِ إِلَّا مَنْ یُثْبِتُهُ اللَّهُ عَلَی الْقَوْلِ بِإِمَامَتِهِ وَ وَفَّقَهُ لِلدُّعَاءِ بِتَعْجِیلِ فَرَجِهِ قَالَ أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ فَقُلْتُ لَهُ یَا مَوْلَایَ هَلْ مِنْ عَلَامَةٍ یَطْمَئِنُّ إِلَیْهَا قَلْبِی فَنَطَقَ الْغُلَامُ علیه السلام بِلِسَانٍ عَرَبِیٍّ فَصِیحٍ فَقَالَ أَنَا بَقِیَّةُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ الْمُنْتَقِمُ مِنْ أَعْدَائِهِ فَلَا تَطْلُبْ أَثَراً بَعْدَ عَیْنٍ یَا أَحْمَدَ بْنَ إِسْحَاقَ قَالَ أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ فَخَرَجْتُ مَسْرُوراً فَرِحاً فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْغَدِ عُدْتُ إِلَیْهِ فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ لَقَدْ عَظُمَ سُرُورِی بِمَا أَنْعَمْتَ عَلَیَّ فَمَا السُّنَّةُ الْجَارِیَةُ فِیهِ مِنَ الْخَضِرِ وَ ذِی الْقَرْنَیْنِ فَقَالَ طُولُ الْغَیْبَةِ یَا أَحْمَدُ فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ إِنَّ غَیْبَتَهُ لَتَطُولُ قَالَ إِی وَ رَبِّی حَتَّی یَرْجِعَ عَنْ هَذَا الْأَمْرِ أَکْثَرُ الْقَائِلِینَ بِهِ فَلَا یَبْقَی إِلَّا مَنْ أَخَذَ اللَّهُ عَهْدَهُ بِوَلَایَتِنَا وَ کَتَبَ فِی قَلْبِهِ الْإِیمَانَ وَ أَیَّدَهُ بِرُوحٍ مِنْهُ یَا أَحْمَدَ بْنَ إِسْحَاقَ هَذَا أَمْرٌ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ وَ سِرٌّ مِنْ سِرِّ اللَّهِ وَ غَیْبٌ مِنْ غَیْبِ اللَّهِ فَخُذْ ما آتَیْتُکَ وَ اکْتُمْهُ وَ کُنْ مِنَ الشَّاکِرِینَ تَکُنْ غَداً فِی عِلِّیِّینَ- قَالَ الصَّدُوقُ رَحِمَهُ اللَّهُ لَمْ أَسْمَعْ هَذَا الْحَدِیثَ إِلَّا مِنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْوَرَّاقِ وَ وَجَدْتُهُ مُثْبَتاً بِخَطِّهِ فَسَأَلْتُهُ عَنْهُ فَرَوَاهُ لِی قِرَاءَةً عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ- عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ: کَمَا ذَکَرْتُهُ (1).

ص: 24

حکیم و محمد بن ایوب بن نوح و محمد بن عثمان عمری گفتند: حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در خانه خود فرزندش را به ما نشان داد و در آن موقع ما چهل نفر مرد بودیم.حضرت فرمود: «بعد از من، این امام شما و جانشین من است. از وی پیروی کنید و بعد از من پراکنده مشوید که در اعتقادات دینی خود به هلاکت می رسید.آگاه باشید که او را بعد از این نمی بینید.» راویان خبر گفتند: از خدمت حضرت مرخص شدیم. چند روزی نگذشت که امام حسن عسکری علیه السلام وفات یافت.(1)

مؤلف

اینکه امام علیه السلام فرمود: «بعد از این دیگر او را نمی بینید»، یعنی بیشتر شما حضار او را نمی بینید. یا مقصود این باشد که همه شما حضار به این زودی او را نمی بینید، زیرا محمد بن عثمان که یکی از حاضران محضر امام بوده، امام زمان علیه السلام را در ایام سفارت خود می دیده، چنان که روایت آینده گواه بر این است. البته این احتمال هم هست که او نیز در ایام سفارتش حضرت را نمی دیده و نامه ها را از پشت پرده یا به وسیله کسی دریافت می داشته و این که در خبر آینده می گوید : «محمد بن عثمان حضرت را دیده است»، مربوط به همین دفعه باشد. ولی این دو احتمال بعید به نظر می رسد.

روایت20.

کمال الدین: حمیری می گوید:به محمد بن عثمان عمری رضی اللَّه عنه گفتم: «من می خواهم همان سؤالی را از شما بکنم که ابراهیم از خداوند عزوجل کرد، آنجا که گفت:«رَبِّ أَرِنِی کَیْفَ تُحْیِ الْمَوْتی قالَ أَ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قالَ بَلی وَ لکِنْ لِیَطْمَئِنَّ قَلْبِی.»، {پروردگارا به من بنما که چگونه مرده ها را زنده می گردانی؟ ندا رسید مگر ایمان نیاورده ای؟ گفت: ایمان آورده ام ولی می خواهم قلبم مطمئن شود.}(2)شما هم به من بگویید که آیا صاحب الامر علیه السلام را دیده اید؟» گفت: «آری دیده ام و گردنش مثل این است» و اشاره به گردن خود کرد.(3)

روایت21.

کمال الدین: محمد و حسین، فرزندان علی بن ابراهیم در سال 279 گفتند: ضوء بن علی عجلی از مردی از اهل فارس که نامش را برد، نقل کرده است که گفت: در یکی از سال ها به سامره رفتم و در خانه امام حسن عسکری علیه السلام توقف کردم، بدون اینکه اجازه ورود بخواهم.حضرت خود مرا طلبیدند. وقتی داخل شدم و سلام کردم، فرمود: «فلانی، حالت چطور است؟» سپس فرمود: «فلانی بنشین!» آنگاه احوال مردان و زنان فامیلم را جویا شد. بعد از آن فرمود: «چه شد که به اینجا آمدی؟» عرض کردم: «شوق خدمتگزاری شما مرا به اینجا آورد.» فرمود: «در این خانه باش.» از آن روز من در خانه

ص: 26

حضرت با خدمتکاران ماندم و مایحتاج خانه را برای حضرت از بازار می خریدم.من این طور عادت کرده بودم که هر وقت مردم در خانه بودند، بدون اجازه وارد می گشتم .

روزی به همین منوال وارد خانه شدم که ناگاه صدای تکان چیزی را از داخل خانه شنیدم. حضرت به من بانگ زد که در جای خود بایست و حرکت مکن! من هم نه جرأت کردم بروم و نه توانستم برگردم.

سپس دیدم کنیزی که چیز سرپوشیده ای را در دست داشت آمد و به من گفت: «بیا داخل!» من هم داخل شدم. آنگاه به کنیز فرمود: «روپوش را از روی آنچه در دست داری بردار.» پس روپوش را از روی بچه سفید رنگ زیبایی برداشت و شکمش را نشان داد. دیدم خط مویی که چندان سیاه نبود، از سینه تا نافش امتداد دارد. آنگاه فرمود: «این صاحب الزمان شماست.» سپس به کنیز فرمود: «او را بگیر.» کنیز هم او را گرفت و دیگر بعد از آن تا زمانی که امام حسن عسکری علیه السلام رحلت فرمود، او را ندیدم.

ضوء بن علی می گوید: از مرد فارسی پرسیدم: «به نظرت بچه در آن موقع چند ساله بود؟» گفت: «دو ساله بود.» عبدی می گوید: به ضوء گفتم: «می توانی حدس بزنی که فعلا بچه چند ساله است؟» گفت: «چهارده ساله.» ابوعلی و ابو عبداللَّه وراق گفتند:(1)«ما او را بیست و یک ساله می دانیم.»(2)

این روایت در غیبت طوسی نیز آمده است.

روایت22.

کمال الدین: مسلم بن فضل می گوید: در کوفه به ملاقات ابو سعید غانم بن سعید هندی رفتم و مدتی نزد وی نشستم. سپس احوالش را درباره چیزی که قبلا شنیده بودم جویا شدم. گفت: «من از اهل هندوستان و شهری به نام کشمیر داخلی هستم و ما چهل نفر مرد بودیم.» صدوق (ره) نیز در کتاب مزبور می نویسد: جماعتی از محمد بن محمد اشعری، از غانم نقل کردند که گفت: ما چهل نفر مرد بودیم که در حضور پادشاه هند به سر می بردیم و در اطراف تخت او می نشستیم. همه ما تورات و انجیل و زبور را خوانده بودیم و هر وقت مسأله ای برای سلطان پیش می آمد، به ما رجوع می کرد.

ص: 27

حُکَیْمٍ (1)

وَ مُحَمَّدِ بْنِ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ الْعَمْرِیِّ قَالُوا: عَرَضَ عَلَیْنَا أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ علیهما السلام ابْنَهُ وَ نَحْنُ فِی مَنْزِلِهِ وَ کُنَّا أَرْبَعِینَ رَجُلًا فَقَالَ هَذَا إِمَامُکُمْ مِنْ بَعْدِی وَ خَلِیفَتِی عَلَیْکُمْ أَطِیعُوا وَ لَا تَتَفَرَّقُوا مِنْ بَعْدِی فَتَهْلِکُوا فِی أَدْیَانِکُمْ أَمَا إِنَّکُمْ لَا تَرَوْنَهُ بَعْدَ یَوْمِکُمْ هَذَا قَالُوا فَخَرَجْنَا مِنْ عِنْدِهِ فَمَا مَضَتْ إِلَّا أَیَّامٌ قَلَائِلُ حَتَّی مَضَی أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام.

روزی با ما درباره محمد صلی الله علیه و آله گفتگو کرد. ما گفتیم: «نام وی در کتب آسمانی ما آمده است.» آنگاه همه نظر دادند که من برای پیدا کردن او و تحقیق درباره وی، اقدام به مسافرت کنم.

پس بار سفر بسته و اموالی هم با خود برداشتم و از هند بیرون آمدم. در بین راه جمعی از ترکان راهزن، راه را بر من گرفتند و آنچه را که داشتم به تاراج بردند. سپس به کابل آمدم و از آنجا به بلخ رفتم. حکمران بلخ در آن موقع ابن ابی شور بود. علت مسافرت و مقصدی را که داشتم به اطلاع وی رساندم و او هم فقها و علمای شهر را برای مناظره و گفتگوی با من احضار کرد.

من از دانشمندان مجلس پرسیدم: «محمد صلی الله علیه و آله کیست؟» گفتند: «او محمد بن عبداللَّه صلی الله علیه و آله پیغمبر ما است که رحلت فرموده.»پرسیدم: «از کدام طایفه است؟» گفتند:«از طایفه قریش.» پرسیدم: «جانشین او کیست؟» گفتند: «ابوبکر است.» گفتم: «آنچه ما در کتاب های آسمانی خود یافته ایم، موضوع جانشینی و خلافت، پسر عموی او و شوهر دختر او و پدر فرزندان او است!» دانشمندان مجلس (که همه از اهل تسنن بودند) به حاکم گفتند: «این مرد از شرک بیرون آمده و به کفر گرویده است، فرمان ده تا گردنش را بزنند!» گفتم: «من به دینی چنگ زده ام و بدون دلیل از آن دست بر نمی دارم.» در این موقع حاکم، حسین بن شکیب را خواست و به وی گفت: «ای حسین! با این مرد مناظره کن!» حسین گفت: «علما و فقها در اطراف مجلس نشسته اند، به آنها فرمان ده تا با وی مناظره کنند.» حاکم گفت: «چنان که به تو می گویم، با وی مناظره کن و در جای خلوت و با لطف و مهربانی گفتگو نما.» غانم بن سعید گفت: با حسین به جای خلوتی رفتیم و من از وی پرسیدم: «محمد کیست؟» گفت: «همان است که علما گفتند، جز اینکه جانشین وی پسر عمش علی بن ابی طالب علیه السلام است که شوهر دخترش فاطمه و پدر فرزندانش حسن و حسین می باشد.»

من هم گفتم: «گواهی می دهم که جز خدای یکتا خالقی نیست و محمد فرستاده اوست.» سپس نزد حاکم رفتم و اسلام آوردم. او هم مرا به حسین سپرد و او احکام دینی را به من یاد داد.

من به حسین گفتم: «ما در کتاب های خود خوانده ایم که هیچ جانشین پیغمبری نمی میرد، مگر اینکه قبلا جانشین او تعیین گردد. بنابراین جانشین علی کیست؟»

گفت: «جانشین وی فرزندش حسن و جانشین او حسین است» و یک یک ائمه را نام برد تا به امام حسن عسکری علیه السلام رسید. سپس گفت: «برای شناسایی جانشین او، لازم است بروی و فحص و تحقیق کنی.» و اینک من در پی این مطلب آمده ام.

راوی خبر محمد بن محمد گفت: غانم بن سعید با ما به بغداد آمد. او نقل کرد که قبلا به اتفاق رفیقی، به جستجوی این مطلب پرداخته بود، ولی بعضی از اخلاق او را نپسندیده و به همین جهت از وی جدا گشته بود.

غانم بن سعید می گفت: روزی تنها از راهی می گذشتم ودرباره مقصد خود می اندیشیدم. ناگاه دیدم کسی نزد من آمد و گفت: «دعوت آقایت را اجابت کن!» سپس مرا از راه هایی عبور داد تا به خانه و باغی رسیدیم. دیدم آقایم در آنجا نشسته است. چون نظر مبارکش به من افتاد، به زبان

ص: 28

الْخَدَمِ ثُمَّ صِرْتُ أَشْتَرِی لَهُمُ الْحَوَائِجَ مِنَ السُّوقِ وَ کُنْتُ أَدْخُلُ مِنْ غَیْرِ إِذْنٍ إِذَا کَانَ فِی دَارِ الرِّجَالِ فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ یَوْماً فِی دَارِ الرِّجَالِ فَسَمِعْتُ حَرَکَةً فِی الْبَیْتِ فَنَادَانِی مَکَانَکَ لَا تَبْرَحْ فَلَمْ أَجْسُرْ أَدْخُلُ وَ لَا أَخْرُجُ فَخَرَجَتْ عَلَیَّ جَارِیَةٌ وَ مَعَهَا شَیْ ءٌ مُغَطًّی ثُمَّ نَادَانِی ادْخُلْ فَدَخَلْتُ وَ نَادَی الْجَارِیَةَ فَرَجَعَتْ فَقَالَ لَهَا اکْشِفِی عَمَّا مَعَکِ فَکَشَفَتْ عَنْ غُلَامٍ أَبْیَضَ حَسَنِ الْوَجْهِ وَ کَشَفَ عَنْ بَطْنِهِ فَإِذَا شَعَرَاتٌ مِنْ لَبَّتِهِ إِلَی سُرَّتِهِ أَخْضَرُ لَیْسَ بِأَسْوَدَ فَقَالَ هَذَا صَاحِبُکُمْ ثُمَّ أَمَرَهَا فَحَمَلَتْهُ فَمَا رَأَیْتُهُ بَعْدَ ذَلِکَ حَتَّی مَضَی أَبُو مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله قَالَ ضَوْءُ بْنُ عَلِیٍّ فَقُلْتُ لِلْفَارِسِیِّ کَمْ کُنْتَ تُقَدِّرُ لَهُ مِنَ الْعُمُرِ قَالَ سَنَتَیْنِ قَالَ الْعَبْدِیُّ قُلْتُ لِضَوْءٍ کَمْ تُقَدِّرُ لَهُ فِی وَقْتِنَا الْآنَ قَالَ أَرْبَعَ عَشْرَةَ سَنَةً قَالَ أَبُو عَلِیٍّ وَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ وَ نَحْنُ نُقَدِّرُ لَهُ الْآنَ إِحْدَی وَ عِشْرِینَ سَنَةً.

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الکلینی: مثله (1).

هندی با من سخن گفت و به من سلام کرد.

حضرت مرا به اسم صدا کرد و از احوال چهل نفر از رفقایم که در مجلس پادشاه هند بودیم جویا شد و یک یک را نام برد. آنگاه فرمود: «قصد داری امسال با اهل قم به حج بروی، ولی امسال به حج مرو. به خراسان برگرد و سال آینده حج کن.» بعد کیسه پولی به من داد و فرمود: «این را صرف مخارج راه خود کن و در بغداد به خانه کسی مرو و آنچه را که دیدی به کسی مگو!»

محمد، راوی خبر گفت: «آن سال نتوانستم به مکه برسم و از منزل عقبه (واقع در سرزمین حجاز) برگشتیم و غانم بن سعید هم به جانب خراسان رفت و سال بعد به قصد حج مراجعت کرد. در آن سفر به الطاف حضرت ولی عصر (عجّل اللَّه فرجه) نائل گشت. او دیگر به قم نیامد و بعد از حج به خراسان رفت و سپس وفات کرد، رحمة اللَّه علیه.»

محمد بن شاذان، از کابلی نقل می کرد که او گفت: من ابو سعید (غانم) را دیدم که می گفت: «حقیقت این دین (اسلام) را در انجیل یافته بودم و از کابل به جستجوی آن پرداختم تا بدان رسیدم.»

سپس صدوق (ره) می گوید : محمد بن شاذان در نیشابور برای من نقل کرد که خبر تشرف غانم به خدمت امام زمان علیه السلام به من رسید. از این جهت مترصد او بودم، تا اینکه او را دیدم و جریان را از وی پرسیدم. او گفت: «همواره در جستجوی حضرت بودم و مدتی را در مدینه اقامت کردم و مطلب را به هر کس اظهار می داشتم، مرا منع می کرد ند. تا اینکه پیرمردی از بنی هاشم را به نام یحیی بن محمد عریضی دیدم و او گفت: «آنچه تو می خواهی، در «صریاء» است.»

من به صریاء رفتم و به دهلیزی که جاروب کرده بودند آمدم و خود را به دکانی که در آنجا بود انداختم. در آن وقت غلام سیاهی بیرون آمد و به من گفت: «برخیز و از اینجا برو!» گفتم: «نمی روم.» غلام به درون خانه رفت و سپس برگشت و گفت:«بیا داخل!» من وارد خانه شدم و دیدم مولایم در وسط خانه نشسته است. چون نظرش به من افتاد، مرا با اسمی که هیچ کس جز بستگانم در کابل نمی دانستند، نام برد و چیزهایی را به من اطلاع داد.من عرض کردم: «خرجی راهم تمام شده. بفرمایید که خرجی به من بدهند!» فرمود: «بدان که به واسطه این دروغی که گفتی، به زودی آنچه را که داری از دست می دهی.» سپس مقداری خرجی به من عطا فرمود .

چیزی نگذشت که آنچه با خود داشتم گم شد و فقط آنچه را که حضرت لطف فرموده بود، برایم ماند! سال بعد که به مدینه برگشتم، کسی را در آن خانه ندیدم.»(1)

مؤلف

کلمه «تشلیح» به معنای عریان کردن است و «صراة» به فتح صاد، رودی در عراق است، یعنی من در ساحل آن نهر راه می رفتم.و در بعضی نسخه ها عبارت «تمسحت» دارد که به معنای وضو گرفتم است، و در بعضی نسخه ها «تمسّیت» دارد، یعنی

ص: 29

فَتَذَاکَرْنَا یَوْماً مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله وَ قُلْنَا نَجِدُهُ فِی کُتُبِنَا فَاتَّفَقْنَا عَلَی أَنْ أَخْرُجَ فِی طَلَبِهِ وَ أَبْحَثَ عَنْهُ فَخَرَجْتُ وَ مَعِی مَالٌ فَقَطَعَ عَلَیَّ التُّرْکُ وَ شَلَّحُونِی فَوَقَعْتُ إِلَی کَابُلَ وَ خَرَجْتُ مِنْ کَابُلَ إِلَی بَلْخٍ وَ الْأَمِیرُ بِهَا ابْنُ أَبِی شور(1)

[شَمُّونٍ] فَأَتَیْتُهُ وَ عَرَّفْتُهُ مَا خَرَجْتُ لَهُ فَجَمَعَ الْفُقَهَاءَ وَ الْعُلَمَاءَ لِمُنَاظَرَتِی فَسَأَلْتُهُمْ عَنْ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَقَالُوا هُوَ نَبِیُّنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ وَ قَدْ مَاتَ فَقُلْتُ انْسُبُوهُ لِی فَنَسَبُوهُ إِلَی قُرَیْشٍ فَقُلْتُ لَیْسَ هَذَا بِشَیْ ءٍ وَ مَنْ کَانَ خَلِیفَتَهُ قَالُوا أَبُو بَکْرٍ فَقُلْتُ إِنَّ الَّذِی نَجِدُهُ فِی کُتُبِنَا خَلِیفَتُهُ ابْنُ عَمِّهِ وَ زَوْجُ ابْنَتِهِ وَ أَبُو وُلْدِهِ فَقَالُوا لِلْأَمِیرِ إِنَّ هَذَا قَدْ خَرَجَ مِنَ الشِّرْکِ إِلَی الْکُفْرِ فَمُرْ بِضَرْبِ عُنُقِهِ فَقُلْتُ لَهُمْ أَنَا مُتَمَسِّکٌ بِدِینٍ لَا أَدَعُهُ إِلَّا بِبَیَانٍ فَدَعَا الْأَمِیرُ الْحُسَیْنَ بْنَ إِشْکِیبَ وَ قَالَ لَهُ یَا حُسَیْنُ نَاظِرِ الرَّجُلَ فَقَالَ الْعُلَمَاءُ وَ الْفُقَهَاءُ حَوْلَکَ فَمُرْهُمْ بِمُنَاظَرَتِهِ فَقَالَ لَهُ نَاظِرْهُ کَمَا أَقُولُ لَکَ وَ اخْلُ بِهِ وَ الْطُفْ لَهُ فَقَالَ فَخَلَا بِیَ الْحُسَیْنُ فَسَأَلْتُهُ عَنْ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَقَالَ هُوَ کَمَا قَالُوهُ لَکَ غَیْرَ أَنَّ خَلِیفَتَهُ ابْنُ عَمِّهِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ هُوَ زَوْجُ ابْنَتِهِ فَاطِمَةَ وَ أَبُو وُلْدِهِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ فَقُلْتُ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ صِرْتُ إِلَی الْأَمِیرِ فَأَسْلَمْتُ فَمَضَی بِی إِلَی الْحُسَیْنِ فَفَقَّهَنِی فَقُلْتُ لَهُ إِنَّا نَجِدُ فِی کُتُبِنَا أَنَّهُ لَا یَمْضِی خَلِیفَةٌ إِلَّا عَنْ خَلِیفَةٍ فَمَنْ کَانَ خَلِیفَةَ عَلِیٍّ قَالَ الْحَسَنُ ثُمَّ الْحُسَیْنُ ثُمَّ سَمَّی الْأَئِمَّةَ حَتَّی بَلَغَ إِلَی الْحَسَنِ ثُمَّ قَالَ لِی تَحْتَاجُ أَنْ تَطْلُبَ خَلِیفَةَ الْحَسَنِ وَ تَسْأَلَ عَنْهُ فَخَرَجْتُ فِی الطَّلَبِ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ وَافَی مَعَنَا بَغْدَادَ فَذَکَرَ لَنَا أَنَّهُ کَانَ مَعَهُ رَفِیقٌ قَدْ صَحِبَهُ عَلَی هَذَا الْأَمْرِ فَکَرِهَ بَعْضَ أَخْلَاقِهِ فَفَارَقَهُ قَالَ فَبَیْنَا أَنَا یَوْماً وَ قَدْ مَشَیْتُ فِی الصَّرَاةِ-(2) وَ أَنَا مُفَکِّرٌ فِیمَا خَرَجْتُ لَهُ إِذْ أَتَانِی آتٍ فَقَالَ لِی أَجِبْ مَوْلَاکَ فَلَمْ یَزَلْ یَخْتَرِقُ بِیَ الْمُحَالَ حَتَّی أَدْخَلَنِی دَاراً وَ بُسْتَاناً وَ إِذَا بِمَوْلَایَ علیه السلام جَالِسٌ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیَّ کَلَّمَنِی

ص: 28

در شب به آنجا رسیدم. عبارت «فذکر»، یعنی محمد بن شاذان گفت و امکان دارد قائل ابو سعید باشد که البته بعید است، و عبارت «انه قد وصل»، فاعل آن ابوسعید است.

روایت23.

کمال الدین: حمیری می گوید: از محمد بن عثمان پرسیدم: «آیا حضرت صاحب الامر علیه السلام را دیده ای؟» گفت: «آری، آخرین بار آن حضرت را در مسجدالحرام دیدم که می فرمود: «خدایا! آنچه را که به من وعده داده ای، به من مرحمت فرما!»

و نیز به سند مزبور، حمیری از محمد بن عثمان رضی اللَّه عنه نقل کرده که گفت: «آن حضرت علیه السلام را در «مستجار» دیدم که به پرده های کعبه آویخته و عرض می کند: «خداوندا! انتقام مرا از دشمنانم بگیر.»(1)

در غیبت طوسی نیز این روایت نقل شده است.

روایت24.

کمال الدین: نسیم، خادم امام حسن عسکری علیه السلام می گوید: «یک شب بعد از ولادت صاحب الامر نزد وی رفتم و ناگهان عطسه ام گرفت.» حضرت فرمود: «یرحمک اللَّه! (من از حرف زدن آن نوزاد نازنین خشنود شدم) ای نسیم!درباره عطسه مژده ای به تو ندهم؟» گفتم بفرما. گفت: «عطسه تا سه روز آدمی را از مردن حفظ می کند.»(2)

روایت25.

کمال الدین: ابو نصر طریف گفت: به خدمت صاحب الزمان علیه السلام رسیدم و آن حضرت فرمود: «ای طریف! قدری صندل سرخ ( درختی که در هند می روید) برای من بیاور!» وقتی آوردم، فرمود: «مرا می شناسی؟» عرض کردم آری. فرمود: «من کیستم؟»عرض کردم: «شما آقا و پسر آقای من هستید.» فرمود: «مقصودم سؤال از این نبود.» طریف می گوید: عرض کردم: «فدایت شوم! پس بفرما تا خشنود گردم!» فرمود: «من خاتم اوصیا هستم که خداوند گرفتاری ها رابه وسیله من از بستگان و شیعیانم برطرف می کند.»(3)

این روایت در غیبت شیخ(4) و «دعوات راوندی»(5) نیز آمده است.

روایت26.

کمال الدین: محمد بن ابی عبداللَّه کوفی، کسانی را که واقف به معجزات صاحب الزمان شده و آن حضرت را دیده اند، بدین شرح نام برده و گفته است:

«از وکلای آن حضرت که در بغداد می زیستند، عثمان بن سعید؛ پسرش (محمد بن عثمان)؛ حاجز،

ص: 30

بِالْهِنْدِیَّةِ وَ سَلَّمَ عَلَیَّ وَ أَخْبَرَنِی بِاسْمِی وَ سَأَلَنِی عَنِ الْأَرْبَعِینَ رَجُلًا بِأَسْمَائِهِمْ عَنِ اسْمِ رَجُلٍ رَجُلٍ ثُمَّ قَالَ لِی تُرِیدُ الْحَجَّ مَعَ أَهْلِ قُمَّ فِی هَذِهِ السَّنَةِ فَلَا تَحُجَّ فِی هَذِهِ السَّنَةِ وَ انْصَرِفْ إِلَی خُرَاسَانَ وَ حُجَّ مِنْ قَابِلٍ قَالَ وَ رَمَی إِلَیَّ بِصُرَّةٍ وَ قَالَ اجْعَلْ هَذِهِ فِی نَفَقَتِکَ

وَ لَا تَدْخُلْ فِی بَغْدَادَ دَارَ أَحَدٍ وَ لَا تُخْبِرْ بِشَیْ ءٍ مِمَّا رَأَیْتَ قَالَ مُحَمَّدٌ فَانْصَرَفْتُ مِنَ الْعَقَبَةِ وَ لَمْ یُقْضَ لَنَا الْحَجُّ وَ خَرَجَ غَانِمٌ إِلَی خُرَاسَانَ وَ انْصَرَفَ مِنْ قَابِلٍ حَاجّاً فَبَعَثَ إِلَیْهِ بِأَلْطَافٍ وَ لَمْ یَدْخُلْ قُمَّ وَ حَجَّ وَ انْصَرَفَ إِلَی خُرَاسَانَ فَمَاتَ رَحِمَهُ اللَّهُ (1).

قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ شَاذَانَ عَنِ الْکَابُلِیِّ: وَ قَدْ کُنْتُ رَأَیْتُهُ عِنْدَ أَبِی سَعِیدٍ فَذَکَرَ أَنَّهُ خَرَجَ مِنْ کَابُلَ مُرْتَاداً وَ طَالِباً وَ أَنَّهُ وَجَدَ صِحَّةَ هَذَا الدِّینِ فِی الْإِنْجِیلِ وَ بِهِ اهْتَدَی.

فَحَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ شَاذَانَ بِنَیْسَابُورَ قَالَ: بَلَغَنِی أَنَّهُ قَدْ وَصَلَ فَتَرَصَّدْتُ لَهُ حَتَّی لَقِیتُهُ فَسَأَلْتُهُ عَنْ خَبَرِهِ فَذَکَرَ أَنَّهُ لَمْ یَزَلْ فِی الطَّلَبِ وَ أَنَّهُ أَقَامَ بِالْمَدِینَةِ فَکَانَ لَا یَذْکُرُهُ لِأَحَدٍ إِلَّا زَجَرَهُ فَلَقِیَ شَیْخاً مِنْ بَنِی هَاشِمٍ وَ هُوَ یَحْیَی بْنُ مُحَمَّدٍ الْعُرَیْضِیُّ فَقَالَ لَهُ إِنَّ الَّذِی تَطْلُبُهُ بِصِرْیَاءَ قَالَ فَقَصَدْتُ صِرْیَاءَ وَ جِئْتُ إِلَی دِهْلِیزٍ مَرْشُوشٍ وَ طَرَحْتُ نَفْسِی عَلَی الدُّکَّانِ فَخَرَجَ إِلَیَّ غُلَامٌ أَسْوَدُ فَزَجَرَنِی وَ انْتَهَرَنِی وَ قَالَ قُمْ مِنْ هَذَا الْمَکَانِ وَ انْصَرِفْ فَقُلْتُ لَا أَفْعَلُ فَدَخَلَ الدَّارَ ثُمَّ خَرَجَ إِلَیَّ وَ قَالَ ادْخُلْ فَدَخَلْتُ فَإِذَا مَوْلَایَ علیه السلام قَاعِدٌ وَسَطَ الدَّارَ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیَّ سَمَّانِی بِاسْمٍ لَمْ یَعْرِفْهُ أَحَدٌ إِلَّا أَهْلِی بِکَابُلَ وَ أَخْبَرَنِی بِأَشْیَاءَ فَقُلْتُ لَهُ إِنَّ نَفَقَتِی ذَهَبَتْ فَمُرْ لِی بِنَفَقَةٍ فَقَالَ لِی أَمَا إِنَّهَا سَتَذْهَبُ بِکَذِبِکَ وَ أَعْطَانِی نَفَقَةً فَضَاعَ مِنِّی مَا کَانَ مَعِی وَ سَلِمَ مَا أَعْطَانِی ثُمَّ انْصَرَفْتُ السَّنَةَ الثَّانِیَةَ فَلَمْ أَجِدْ فِی الدَّارِ أَحَداً.

هلالی، عطار از کوفه؛ عاصمی از اهواز؛ محمد بن ابراهیم بن مهزیار از قم؛ احمد بن اسحاق از همدان؛ محمد بن صالح از ری؛ بسامی و اسدی (مقصود ابوعلی اسدی است که خود راوی این خبر است) از آذربایجان؛ قاسم بن علا از نیشابور؛ و محمد بن شاذان. غیر وکلا: از بغداد ابوالقاسم بن حابس؛ ابو عبداللَّه کندی؛ ابو عبداللَّه جنیدی؛ هارون قزاز؛ نیلی؛ ابوالقاسم بن دبیس؛ ابو عبداللَّه بن فروخ؛ مسرور، طباخ و خادم امام علی النقی علیه السلام ؛ احمد و محمد بن الحسن اسحق کاتب نوبختی؛ صاحب فرک؛ صاحب کیسه مهر شده از همدان؛ محمد بن کشمرد؛ جعفر بن حمدان؛ محمد بن هارون بن عمران از دینور؛ حسن بن هارون؛ برادرزاده اش احمد و ابوالحسن از اصفهان؛ ابن بادشاله از صیمره؛ زیدان از قم؛ حسن بن نضر؛ محمد بن محمد؛ علی بن محمد بن اسحاق؛پدرش محمد بن اسحق؛ حسن بن یعقوب از اهل ری؛ قاسم بن موسی و فرزندش، ابو محمد بن هارون؛ و صاحب سنگریزه و علی بن محمد کلینی؛ ابو جعفر رفاء از قزوین؛ مرداس و علی بن احمد از قابس؛ دو نفر از شهرزور؛ ابن خال از فارس؛ مجروح از مرو؛ مردی که هزار دینار داشت، شخصی که اموال و نامه سفیدی آورده بود و ابو ثابت از نیشابور؛ محمد بن شعیب بن صالح از یمن؛ فضل بن یزید و فرزندش حسن، جعفری، ابن عجمی، شمشاطی از مصر؛ شخصی که دو بچه داشت؛ مردی که مالی با خود به مکه آورده بود؛ ابو رجاء از کاشان؛ ابو محمد بن وجناء از اهواز؛حصینی.»(1)

روایت27.

کمال الدین: حسن بن وجناء نصیبی

ص: 31

وصلت إلیها مساء قوله فذکر أی محمد بن شاذان و یحتمل أبا سعید و هو بعید قوله إنه قد وصل یعنی أبا سعید.

می گوید: در اثنای حج پنجاه و چهارمی خود، موقعی که پاسی از شب گذشته بود، در زیر ناودان (مسجدالحرام) سجده و دعا و تضرع می کردم که ناگاه کسی مرا تکان داد و گفت: «ای حسن بن وجناء، برخیز!» وقتی برخاستم، دیدم کنیزی زرد رنگ و لاغر اندام است که تقریبا بیش از چهل سال داشت. او از جلو می رفت و من از دنبال او، بدون اینکه چیزی از وی بپرسم. تا اینکه مرا به خانه خدیجه کبری علیها السلام آورد.

در حیاط خانه مزبور، خانه ای بود که درش در وسط خانه نصب شده بود و با نردبانی از چوب ساج، از آن بالا می رفتند. کنیز از نردبان بالا رفت و سپس بانگی شنیدم که می گفت: «ای حسن، بیا بالا!» من هم بالا رفتم و دم در ایستادم. فی الحال صدای امام زمان علیه السلام را شنیدم که می فرمود: «ای حسن! گمان می کنی که از من پنهانی؟ به خدا قسم من در همه حج هایی که گزارده ای، با تو بوده ام.» سپس اوقاتی را که در مکان های مختلف به کاری مشغول بودم، شمرد.

من از شنیدن این حرف تعجب کردم و برزمین افتادم. آن حضرت دست روی دوش من گذاشت و من برخاستم. آنگاه فرمود: «ای حسن! برو به مدینه و در خانه جعفر ابن محمد علیهما السلام (امام ششم) اقامت کن و از خوردنی و نوشیدنی و مخارج و لباس خود اندیشه مکن!» سپس دفتری به من داد که مشتمل بر دعای فرج و درود بر آن حضرت بود و فرمود: «بدین گونه خدا را بخوان و بر من درود بفرست. آن را به کسی جز دوستان حق جوی من مده که خداوند تو را موفق می دارد.»عرض کردم: «آقا! بعد از این دیگر شما را نمی بینم؟» فرمود: «ای حسن! اگر خدا بخواهد، خواهی دید.»

سپس من از حج برگشتم و به خانه امام جعفر صادق علیه السلام آمده و توقف کردم. هر وقت از خانه بیرون می رفتم ، دیگر برنمی گشتم مگر برای تجدید وضو یا خواب یا افطار کردن.

موقع افطار که وارد اتاق خود می شدم، کاسه چهار گوشی را پر از آب می دیدم که یک قرص نان بالای آن گذارده و آنچه در روز میل داشتم، روی آن نان بود! من هم از غذای مزبور به قدر کافی می خوردم. لباس های زمستانی و تابستانی من هم به موقع به من می رسید. روزها آب می آوردم و اطراف خانه را جاروب می کرد م و کوزه آب را خالی می نهادم. وقتی غذا برایم می آوردند، احتیاج نداشتم، در عین حال آن را نگه می داشتم و شبانه به فقرا می دادم، مبادا کسانی که با من بودند، به اسرار من پی برند.»(1)

روایت28.

کمال الدین: ابراهیم بن مهزیار می گوید: در یکی از سال ها سفری به مدینه کردم و درباره اولاد امام حسن عسکری علیه السلام تحقیقاتی کردم، ولی چیزی دستگیرم نشد. آنگاه به مکه رفتم تا مگر در آنجا اطلاعی به دست آورم. روزی در اثنای طواف، جوانی گندمگون و زیباروی را دیدم که داشت به من نگاه می کرد . من به آرزوی اینکه شاید مقصود خود را یافته باشم، به طرف او رفتم.

ص: 32

وَ الْبِلَالِیُّ وَ الْعَطَّارُ وَ مِنَ الْکُوفَةِ الْعَاصِمِیُّ وَ مِنَ الْأَهْوَازِ مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَهْزِیَارَ وَ مِنْ أَهْلِ قُمَّ أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ وَ مِنْ أَهْلِ هَمَذَانَ مُحَمَّدُ بْنُ صَالِحٍ وَ مِنْ أَهْلِ الرَّیِّ الْبَسَّامِیُ (1) وَ الْأَسَدِیُّ یَعْنِی نَفْسَهُ وَ مِنْ أَهْلِ آذَرْبِیجَانَ الْقَاسِمُ بْنُ الْعَلَاءِ وَ مِنْ نَیْسَابُورَ مُحَمَّدُ بْنُ شَاذَانَ وَ مِنْ غَیْرِ الْوُکَلَاءِ مِنْ أَهْلِ بَغْدَادَ أَبُو الْقَاسِمِ بْنُ أَبِی حَابِسٍ وَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْکِنْدِیُّ وَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْجُنَیْدِیُّ وَ هَارُونُ الْقَزَّازُ وَ النِّیلِیُّ وَ أَبُو الْقَاسِمِ بْنُ دُبَیْسٍ وَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ بْنُ فَرُّوخَ وَ مَسْرُورٌ الطَّبَّاخُ مَوْلَی أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام وَ أَحْمَدُ وَ مُحَمَّدٌ ابْنَا الْحَسَنِ وَ إِسْحَاقُ الْکَاتِبُ مِنْ بَنِی نِیبَخْتَ (2)

وَ صَاحِبُ الْفِرَاءِ وَ صَاحِبُ الصُّرَّةِ الْمَخْتُومَةِ وَ مِنْ هَمَذَانَ مُحَمَّدُ بْنُ کِشْمَرْدَ وَ جَعْفَرُ بْنُ حَمْدَانَ وَ مُحَمَّدُ بْنُ هَارُونَ بْنِ عِمْرَانَ وَ مِنَ الدِّینَوَرِ حَسَنُ بْنُ هَارُونَ وَ أَحْمَدُ ابْنُ أَخِیهِ وَ أَبُو الْحَسَنِ وَ مِنْ أَصْفَهَانَ ابْنُ بَادَاشَاکَةَ وَ مِنَ الصَّیْمَرَةِ زَیْدَانُ وَ مِنْ قُمَّ الْحَسَنُ بْنُ نَضْرٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ وَ أَبُوهُ وَ الْحَسَنُ بْنُ یَعْقُوبَ وَ مِنْ أَهْلِ الرَّیِّ الْقَاسِمُ بْنُ مُوسَی وَ ابْنُهُ وَ أَبُو مُحَمَّدِ بْنُ هَارُونَ وَ صَاحِبُ الْحَصَاةِ وَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْکُلَیْنِیُّ وَ أَبُو جَعْفَرٍ الرَّفَّاءُ وَ مِنْ قَزْوِینَ مِرْدَاسٌ وَ عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ وَ مِنْ قَابِسٍ رَجُلَانِ وَ مِنْ شَهْرَزُورَ ابْنُ الْخَالِ وَ مِنْ فَارِسَ الْمَجْرُوحُ وَ مِنْ مَرْوَ صَاحِبُ الْأَلْفِ دِینَارٍ وَ صَاحِبُ الْمَالِ وَ الرُّقْعَةِ الْبَیْضَاءِ وَ أَبُو ثَابِتٍ وَ مِنْ نَیْسَابُورَ مُحَمَّدُ بْنُ شُعَیْبِ بْنِ صَالِحٍ وَ مِنَ الْیَمَنِ الْفَضْلُ بْنُ یَزِیدَ وَ الْحَسَنُ ابْنُهُ وَ الْجَعْفَرِیُّ وَ ابْنُ الْأَعْجَمِیِّ وَ الشِّمْشَاطِیِّ وَ مِنْ مِصْرَ صَاحِبُ الْمَوْلُودَیْنِ وَ صَاحِبُ الْمَالِ بِمَکَّةَ وَ أَبُو رَجَاءٍ وَ مِنْ نَصِیبِینَ أَبُو مُحَمَّدِ بْنُ الْوَجْنَاءِ وَ مِنَ الْأَهْوَازِ الْحُصَیْنِیُّ.

وقتی به وی نزدیک شدم، سلام کردم و او جوابی بهتر از سلام من داد.سپس پرسید: «اهل کجایی؟» گفتم: «از مردم عراق هستم.» گفت: «کدام عراق؟» گفتم: «اهواز.» گفت: «از دیدنت خوشوقتم. آیا در اهواز، جعفر بن حمدان خصیبی را می شناسی؟» گفتم: «او ندای حق را لبیک گفت.» فرمود: «خدا او را رحمت کند. شب های درازی را به عبادت گذرانید و خداوند پاداش بسیار به وی عطا فرمود.» سپس فرمود: «ابراهیم ابن مهزیار را می شناسی؟» گفتم: «ابراهیم بن مهزیار من هستم.» پس با من معانقه طولانی کرد و آنگاه پرسید: «ای ابو اسحاق! مرحبا به تو! آن علامتی که به واسطه آشنایی که با امام حسن عسکری علیه السلام داشتی نزد تو بود، چه کردی؟» گفتم:«شاید مقصودت انگشتری است که امام طیب حسن عسکری علیه السلام به من لطف فرمود؟» گفت: «آری، مقصودم همان است.» وقتی آن را بیرون آوردم و نظرش به آن افتاد، آن را از دست من گرفت و بوسید و سپس نقش آن را که نوشته بود «یا الله یا محمد یا علی» خواند. آنگاه فرمود: «قربان پدرم گردم! که جواب مسائل بسیاری را برای امروز که به آن احتیاج دارم، از وی گرفتم و همه نوع احادیث و اخبار از او استفاده کردم.»

تا آنجا که فرمود: «ای ابو اسحاق! مطلب مهمی را که بعد از حج قصد کرده ای به من اطلاع بده!» گفتم: «آنچه در نظر داشتم، هم اکنون به شمامی گویم.» گفت:

ص: 33

الرَّقِّیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ وَجْنَاءَ النَّصِیبِیِّ قَالَ: کُنْتُ سَاجِداً تَحْتَ الْمِیزَابِ فِی رَابِعِ أَرْبَعٍ وَ خَمْسِینَ حَجَّةً بَعْدَ الْعَتَمَةِ وَ أَنَا أَتَضَرَّعُ فِی الدُّعَاءِ إِذْ حَرَّکَنِی مُحَرِّکٌ فَقَالَ قُمْ یَا حَسَنَ بْنَ وَجْنَاءَ قَالَ فَقُمْتُ فَإِذَا جَارِیَةٌ صَفْرَاءُ نَحِیفَةُ الْبَدَنِ أَقُولُ إِنَّهَا مِنْ أَبْنَاءِ أَرْبَعِینَ فَمَا فَوْقَهَا فَمَشَتْ بَیْنَ یَدَیَّ وَ أَنَا لَا أَسْأَلُهَا عَنْ شَیْ ءٍ حَتَّی أَتَتْ بِی دَارَ خَدِیجَةَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهَا وَ فِیهَا بَیْتٌ بَابُهُ فِی وَسَطِ الْحَائِطِ وَ لَهُ دَرَجَةُ سَاجٍ یُرْتَقَی إِلَیْهِ فَصَعِدَتِ الْجَارِیَةُ وَ جَاءَنِی النِّدَاءُ اصْعَدْ یَا حَسَنُ فَصَعِدْتُ فَوَقَفْتُ بِالْبَابِ وَ قَالَ لِی صَاحِبُ الزَّمَانِ علیه السلام یَا حَسَنُ أَ تَرَاکَ خَفِیتَ عَلَیَّ وَ اللَّهِ مَا مِنْ وَقْتٍ فِی حَجِّکَ إِلَّا وَ أَنَا مَعَکَ فِیهِ ثُمَّ جَعَلَ یَعُدُّ عَلَیَّ أَوْقَاتِی فَوَقَعْتُ مَغْشِیّاً عَلَی وَجْهِی فَحَسَسْتُ بِیَدِهِ قَدْ وَقَعَتْ عَلَیَّ فَقُمْتُ فَقَالَ لِی یَا حَسَنُ الْزَمْ بِالْمَدِینَةِ دَارَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ لَا یُهِمَّنَّکَ طَعَامُکَ وَ شَرَابُکَ وَ لَا مَا یَسْتُرُ عَوْرَتَکَ ثُمَّ دَفَعَ إِلَیَّ دَفْتَراً فِیهِ دُعَاءُ الْفَرَجِ وَ صَلَاةٌ عَلَیْهِ فَقَالَ فَبِهَذَا فَادْعُ وَ هَکَذَا صَلِّ عَلَیَّ وَ لَا تُعْطِهِ إِلَّا مُحِقِّی أَوْلِیَائِی فَإِنَّ اللَّهَ جَلَّ جَلَالُهُ مُوَفِّقُکَ فَقُلْتُ مَوْلَایَ لَا أَرَاکَ بَعْدَهَا فَقَالَ یَا حَسَنُ إِذَا شَاءَ اللَّهُ قَالَ فَانْصَرَفْتُ مِنْ حَجَّتِی وَ لَزِمْتُ دَارَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَأَنَا أَخْرُجُ مِنْهَا فَلَا أَعُودُ إِلَیْهَا إِلَّا لِثَلَاثِ خِصَالٍ لِتَجْدِیدِ وُضُوءٍ أَوْ لِنَوْمٍ أَوْ لِوَقْتِ الْإِفْطَارِ فَأَدْخُلُ بَیْتِی وَقْتَ الْإِفْطَارِ فَأُصِیبُ رُبَاعِیّاً مَمْلُوءاً مَاءً وَ رَغِیفاً عَلَی رَأْسِهِ عَلَیْهِ مَا تَشْتَهِی نَفْسِی بِالنَّهَارِ فَآکُلُ ذَلِکَ فَهُوَ کِفَایَةٌ لِی وَ کِسْوَةُ الشِّتَاءِ فِی وَقْتِ الشِّتَاءِ وَ کِسْوَةُ الصَّیْفِ فِی وَقْتِ الصَّیْفِ وَ إِنِّی لَأَدْخُلُ الْمَاءَ بِالنَّهَارِ فَأَرُشُّ الْبَیْتَ وَ أَدَعُ الْکُوزَ فَارِغاً وَ أُوتَی (1)

بِالطَّعَامِ وَ لَا حَاجَةَ لِی إِلَیْهِ فَأَصَّدَّقُ بِهِ لَیْلًا لِئَلَّا یَعْلَمَ بِی مَنْ مَعِی.

«هر چه می خواهی بپرس تا به خواست خدا برایت شرح دهم.» گفتم: «آیا از اولاد امام حسن عسکری صلوات اللَّه علیه خبری داری؟» گفت: «آری واللَّه! من نور حقیقت را در جبین محمد و موسی، پسران آن حضرت می بینم و از طرف آنهاست که نزد تو آمده ام تا از آنها برای تو خبر آورم. اگر می خواهی به شرف ملاقات آنها فائز شوی و دیدگانت به نور جمال آنان روشن گردد، با من به طائف بیا، ولی از رفقایت پوشیده دار تا مطلب بر آنها مکتوم بماند.»

ابراهیم بن مهزیار گفت: با وی به طائف رفتم و از ریگستانی گذشتیم و از دور چادری دیدیم که بر سینه تل ریگی نصب کرده اند و از نور آن، صحنه بیابان روشن گشته است. او نخست به درون چادر رفت تا برای ورود من اجازه بگیرد. پس به آنها سلام کرد و اطلاع داد که من بیرون منتظرم. یکی از آنها (که میان چادر بود) و بزرگ تر بود و نامش (م ح م د) بود، بیرون آمد.

دیدم رنگ صورتش باز، پیشانی اش روشن، میان ابروانش گشاده، رخسارش صاف، بینی اش کشیده و میان برآمده، و در طراوت همچون شاخه درخت «بان» بود و گویی صفحه پیشانی اش ستاره درخشانی است که می درخشد. بر گونه راستش خالی، مانند پاره مشکی بر روی نقره خام، نمایان بود و موی سر مبارکش نتابیده و تا نرمی گوشش می رسید. قیافه نورانی او را هیچ چشمی ندیده و زیبایی و وقار و حجب و حیای بی نظیرش را نمی توان توصیف کرد.

چون نظرم به وی افتاد، به سویش شتافتم و دست و پایش را بوسیدم. فرمود: «ای ابو اسحاق! خوش آمدی! روزگار قبل از این پیوسته وعده ملاقات را به من می داد، و رابطه قلبی که میان من و تو برقرار است، با وجود بعد منزل و تأخیر ملاقات، همواره تو را در نظرم مجسم می کرد، به طوری که هیچ گاه از لذت صحبت و خیال مشاهده یکدیگر بی خبر نبودیم. خدا را شکر که ملاقات ما صورت گرفت و از انتظار و فراق بیرون آورد.»

سپس از تمام برادران سابق و لاحق من پرسش فرمود. عرض کردم: «پدر و مادرم قربانت شوند! من از موقع رحلت مولایم امام حسن عسکری علیه السلام تا کنون، همواره شهر به شهر در جستجوی شما هستم، و همه جا درهای امید به رویم بسته می شد. تا اینکه خدا بر من منت نهاد و کسی آمد و مرا به خدمت شما آورد. خدا را شکر می کنم که بزرگواری و احسان حضرتت را به من الهام کرد.»

حضرت خود و برادرش موسی را معرفی کرد و پس از آن مرا به گوشه خلوتی برد و فرمود: «پدرم با من پیمان بست که جز در

ص: 34

فَلَمَّا قَرُبْتُ مِنْهُ سَلَّمْتُ فَأَحْسَنَ الْإِجَابَةَ ثُمَّ قَالَ مِنْ أَیِّ الْبِلَادِ أَنْتَ قُلْتُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْعِرَاقِ قَالَ مِنْ أَیِّ الْعِرَاقِ قُلْتُ مِنَ الْأَهْوَازِ قَالَ مَرْحَباً بِلِقَائِکَ هَلْ تَعْرِفُ بِهَا جَعْفَرَ بْنَ حَمْدَانَ الْخَصِیبِیَّ قُلْتُ دُعِیَ فَأَجَابَ قَالَ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ مَا کَانَ أَطْوَلَ لَیْلَهُ وَ أَجْزَلَ نَیْلَهُ فَهَلْ تَعْرِفُ إِبْرَاهِیمَ بْنَ مَهْزِیَارَ قُلْتُ أَنَا إِبْرَاهِیمُ بْنُ مَهْزِیَارَ فَعَانَقَنِی مَلِیّاً ثُمَّ قَالَ مَرْحَباً بِکَ یَا أَبَا إِسْحَاقَ مَا فَعَلْتَ الْعَلَامَةَ الَّتِی وَشَجَتْ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ أَبِی مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ فَقُلْتُ لَعَلَّکَ تُرِیدُ الْخَاتَمَ الَّذِی آثَرَنِیَ اللَّهُ بِهِ مِنَ الطَّیِّبِ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام قَالَ مَا أَرَدْتُ سِوَاهُ فَأَخْرَجْتُهُ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیْهِ اسْتَعْبَرَ وَ قَبَّلَهُ ثُمَّ قَرَأَ کِتَابَتَهُ وَ کَانَتْ (1) یَا اللَّهُ یَا مُحَمَّدُ یَا عَلِیُّ ثُمَّ قَالَ بِأَبِی یَداً

طَالَ مَا جُلْتَ فِیهَا(2) وَ تَرَاخَی (3)

بِنَا فُنُونُ الْأَحَادِیثِ إِلَی أَنْ قَالَ لِی یَا أَبَا إِسْحَاقَ أَخْبِرْنِی عَنْ عَظِیمِ مَا تَوَخَّیْتَ بَعْدَ الْحَجِّ قُلْتُ وَ أَبِیکَ مَا تَوَخَّیْتُ إِلَّا مَا سَأَسْتَعْلِمُکَ مَکْنُونَهُ قَالَ

ص: 33

پنهان ترین و دورترین نقاط زمین مسکن نکنم تا اسرار وجودم مخفی شود، جایم از نقشه های گمراهان محفوظ بماند و از خطرات مردم سرکش و بداندیش در امان باشم. از این رو مرا به طرف تل های شنزار و بیابان های خشک و ریگزار انداخت، و پایانی که فریاد مردم روی زمین را برطرف سازد، در انتظار من است. پدرم صلوات اللَّه علیه از حکمت های مخزون و علوم مکتوم چیزهایی به من آموخت که اگر شمه ای را به تو بگویم، تو را از همه آن بی نیاز گرداند.

ای ابو اسحاق! پدرم صلوات اللَّه علیه به من فرمود: «ای فرزندم! خداوند اقطارزمین و آنها را که سعی در عبادت و اطاعت او دارند، بدون حجتی که مقام آنها را بالا برد و بدون امامی که مردم به وی اقتدا کنند و به روش او روند و منظور او را دنبال کنند، نمی گذارد.» و فرمود: «ای فرزند! امیدوارم تو از کسانی باشی که خداوند آنها را برای نشر حق و برچیدن اساس باطل و اعلای دین و خاموش ساختن آتش گمراهی آماده ساخته است.

ای فرزندم! همیشه در جاهای پنهان و دور بگذران، زیرا که هر یک از دوستان خدا، دشمنی خطرناک و مخالفی مزاحم دارند. خداوند جهان، جهاد با اهل نفاق و خلاف، یعنی ملحدان و دشمنان را واجب می داند، پس زیادی دشمن تو را به وحشت نیندازد.

ای فرزند! بدان که دل های مردم دیندار و با اخلاص، مانند پرندگانی که میل به آشیان دارند، مشتاق لقای تو می باشد. آنها در میان خلق با ذلت به سر برند، ولی در نزد خدا نیکوکار و عزیزند، و در ظاهر مردمی بیچاره و محتاجند، در صورتی که قناعت و خویشتنداری، آنها را بدان گونه درآورده است.دین خود را به وسیله مبارزه با آنچه ضد دین است، کامل نگاه می دارند. خداوند آنها را با استقامت در برابر ظلم امتیاز داده تا در سرای باقی مشمول عزت وسیع خود گرداند. آنها را طوری قرار داده که در پیشامدهای ناگوار، بردباری زیاد نشان دهند تا عاقبت نیکی داشته باشند.

ای فرزند! در هر کاری از نور استقامت و پایداری استضائه کن تا به درک صنع خدا و امداد غیبی فائز شوی. هر گونه گرفتاری و مصیبت که پیدا کنی، بالاخره باعث سرفرازی تو خواهد بود و ان شاء اللَّه تو را به عزت و سعادت می رساند.

ای فرزند! چنان می بینم که زمان تأیید تو با امداد خداوند نزدیک و به زودی مجد و شرافت تو آشکار گردد. روزی را می بینم که پرچم های زرد و سفید، بین «حطیم» و «زمزم»، در اطراف تو برافراشته باشد، دسته دسته با تو بیعت میکنند و در دوستی تو صفا نشان می دهند، و مانند دانه های درّ که یک رشته گردنبند را تشکیل دهد، دور تو را احاطه کرده باشند! و در اطراف «حجر الاسود»

ص: 35

سَلْ عَمَّا شِئْتَ فَإِنِّی شَارِحٌ لَکَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ قُلْتُ هَلْ تَعْرِفُ مِنْ أَخْبَارِ آلِ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ وَ سَلَامُهُ عَلَیْهِ شَیْئاً قَالَ وَ ایْمُ اللَّهِ إِنِّی لَأَعْرِفُ الضَّوْءَ فِی جَبِینِ مُحَمَّدٍ وَ مُوسَی ابْنَیِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمَا وَ إِنِّی لَرَسُولُهُمَا إِلَیْکَ قَاصِداً لِإِنْبَائِکَ أَمْرَهُمَا فَإِنْ أَحْبَبْتَ لِقَاءَهُمَا وَ الِاکْتِحَالَ بِالتَّبَرُّکِ بِهِمَا فَارْحَلْ مَعِی إِلَی الطَّائِفِ وَ لْیَکُنْ ذَلِکَ فِی خُفْیَةٍ مِنْ رِجَالِکَ وَ اکْتِتَامٍ قَالَ إِبْرَاهِیمُ فَشَخَصْتُ مَعَهُ إِلَی الطَّائِفِ أَتَخَلَّلُ رَمْلَةً فَرَمْلَةً حَتَّی أَخَذَ فِی بَعْضِ مَخَارِجِ الْفَلَاةِ فَبَدَتْ لَنَا خَیْمَةُ شَعْرٍ قَدْ أَشْرَفَتْ عَلَی أَکَمَةِ رَمْلٍ یَتَلَأْلَأُ تِلْکَ الْبِقَاعُ مِنْهَا تَلَأْلُؤاً فَبَدَرَنِی إِلَی الْإِذْنِ وَ دَخَلَ مُسَلِّماً عَلَیْهِمَا وَ أَعْلَمَهُمَا بِمَکَانِی فَخَرَجَ عَلَیَّ أَحَدُهُمَا وَ هُوَ الْأَکْبَرُ سِنّاً م ح م د بْنُ الْحَسَنِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ هُوَ غُلَامٌ أَمْرَدُ نَاصِعُ اللَّوْنِ وَاضِحُ الْجَبِینِ أَبْلَجُ الْحَاجِبِ مَسْنُونُ الْخَدَّیْنِ أَقْنَی الْأَنْفِ أَشَمُّ أَرْوَعُ کَأَنَّهُ غُصْنُ بَانٍ وَ کَأَنَّ صَفْحَةَ غُرَّتِهِ کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ بِخَدِّهِ الْأَیْمَنِ خَالٌ کَأَنَّهُ فُتَاتَةُ مِسْکٍ عَلَی بَیَاضِ الْفِضَّةِ فَإِذَا بِرَأْسِهِ وَفْرَةٌ سَحْمَاءُ سَبِطَةٌ تُطَالِعُ شَحْمَةَ أُذُنِهِ لَهُ سَمْتٌ مَا رَأَتِ الْعُیُونُ أَقْصَدَ مِنْهُ وَ لَا أَعْرَفَ حُسْناً وَ سَکِینَةً وَ حَیَاءً فَلَمَّا مَثُلَ لِی أَسْرَعْتُ إِلَی تَلَقِّیهِ فَأَکْبَبْتُ عَلَیْهِ أَلْثِمُ کُلَّ جَارِحَةٍ مِنْهُ فَقَالَ لِی مَرْحَباً بِکَ یَا بَا إِسْحَاقَ لَقَدْ کَانَتِ الْأَیَّامُ تَعِدُنِی وَشْکَ لِقَائِکَ وَ الْمَعَاتِبُ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ عَلَی تَشَاحُطِ الدَّارِ وَ تَرَاخِی الْمَزَارِ تَتَخَیَّلُ لِی صُورَتَکَ حَتَّی کَأَنْ لَمْ نَخْلُ طَرْفَةَ عَیْنٍ مِنْ طِیبِ الْمُحَادَثَةِ وَ خَیَالِ الْمُشَاهَدَةِ وَ أَنَا أَحْمَدُ اللَّهَ رَبِّی وَلِیَّ الْحَمْدِ عَلَی مَا قَیَّضَ مِنَ التَّلَاقِی وَ رَفَّهَ مِنْ کُرْبَةِ التَّنَازُعِ وَ الِاسْتِشْرَافِ ثُمَّ سَأَلَنِی عَنْ إِخْوَانِی مُتَقَدِّمِهَا وَ مُتَأَخِّرِهَا فَقُلْتُ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی مَا زِلْتُ أَفْحَصُ عَنْ أَمْرِکَ بَلَداً فَبَلَداً مُنْذُ اسْتَأْثَرَ اللَّهُ بِسَیِّدِی أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَاسْتَغْلَقَ عَلَیَّ ذَلِکَ حَتَّی مَنَّ اللَّهُ عَلَیَّ بِمَنْ أَرْشَدَنِی إِلَیْکَ وَ دَلَّنِی عَلَیْکَ وَ الشُّکْرُ لِلَّهِ عَلَی مَا أَوْزَعَنِی فِیکَ مِنْ کَرِیمِ الْیَدِ وَ الطَّوْلِ ثُمَّ نَسَبَ نَفْسَهُ وَ أَخَاهُ مُوسَی وَ اعْتَزَلَ فِی نَاحِیَةٍ ثُمَّ قَالَ إِنَّ أَبِی صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ عَهِدَ إِلَیَّ أَنْ لَا أُوَطِّنَ مِنَ الْأَرْضِ إِلَّا

ص: 34

دست هاشان برای رسیدن به تو به هم می خورد. خداوند آنها را از دوستی پاک و سرشت پاکیزه آفریده و دل هاشان از آلودگی نفاق و پلیدی شقاق پاک و پوست بدنشان برای دینداری نرم است (یعنی تن به انجام وظایف دینی می دهند). دل های آنان با پذیرش حق از ستمگری پیراسته، و رخسارشان به واسطه فضل و کمال، خرم است، و متدین به دین حق و پیروان آنند.

وقتی که کارهای آنها سخت محکم شد و ستون نفرات آنان نیرومند گردید، با حملات آنها، اجتماع ملت های (باطل) متلاشی گردد. در وقتی که آنها در سایه درخت بزرگی که شاخ و برگ آن بر اطراف دریاچه «طبریه» سر کشیده با تو بیعت می کنند؛ آنگاه صبح حقیقت دمیده شود و تیرگی باطل از میان برود و خداوند به وسیله تو پشت طغیان را در هم بشکند و راه و رسم ایمان را (به صورت نخست) بازگرداند. و بیماری های عمومی آفاق (بی دینی) و سلامتی دوستان (ثبات و دینداری آنها) را آشکار گرداند .

کودکان که در گهواره اند، دوست دارند که کاش می توانستند حرکت کنند و به سوی تو آیند، و وحوش صحرا مایلند که کاش راهی از کنار تو داشتند. اطراف جهان نزهت گیرد؛ هر شاخه شکسته و خشکیده ای سرسبز گردد؛ اساس عزت و شرف در جای خود قرار گیرد؛ آنها که از دین (اسلام) روی برتافته اند به محل خود برگردند؛ و ابرهای فتح و پیروزی بر تو ببارد.

آنگاه تو تمام دشمنان خود را نابود کرده و دوستانت را یاری می کنی، به طوری که نه ستمگر متجاوز و نه منکری که حق حق جویان را زیر پا می نهد و نه عیبجو و کینه توز و دشمن و بدخواه تو، به هیچ وجه در روی زمین باقی نمی ماند: «وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْ ءٍ قَدْر»،{و هر کس بر خدا اعتماد کند او برای وی بس است. خدا فرمانش را به انجام رساننده است. به راستی خدا برای هرچیزی اندازه ای مقرّر کرده است.}(1)

سپس فرمود: «ای ابو اسحاق! این گفتگو را پنهان بدار، مگر از برادران دینی و افراد با صداقت. هر گاه علامات ظهور و اقتدار مرا دیدی، خود و برادران دینی خود که همواره سعی در رسیدن به مرکز نور یقین و روشنی چراغ های دین دارند، کوتاهی مکن، و به سوی من بیا تا به حقیقت نائل گردی.»

ابراهیم مهزیار گفت: مدتی در خدمت حضرت توقف کردم و از آن حضرت، حقایق روشن و احکام نورانی و لطائف و حکمت و نکات ممتازی که خداوند در سینه گهربارش به ودیعت نهاده بود، استفاده می کردم. تا اینکه ترسیدم مبادا کسانی را که در اهواز به جای گذارده ام، به واسطه تأخیر دیدار آنها از کف بدهم. از این رو از حضرت اجازه حرکت خواستم و به عرض رساندم که از دوری حضرتش، ناراحتی بسیار خواهم داشت

ص: 36

أَخْفَاهَا وَ أَقْصَاهَا إِسْرَاراً لِأَمْرِی وَ تَحْصِیناً لِمَحَلِّی مِنْ مَکَایِدِ أَهْلِ الضَّلَالِ وَ الْمَرَدَةِ مِنْ أَحْدَاثِ الْأُمَمِ الضَّوَالِّ فَنَبَذَنِی إِلَی عَالِیَةِ الرِّمَالِ وَ جُبْتُ صَرَائِمَ الْأَرْضِ تُنْظِرُنِی الْغَایَةَ الَّتِی عِنْدَهَا یَحُلُّ الْأَمْرُ وَ یَنْجَلِی الْهَلَعُ وَ کَانَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ أَنْبَطَ لِی مِنْ خَزَائِنِ الْحِکَمِ وَ کَوَامِنِ الْعُلُومِ مَا إِنْ أَشَعْتُ إِلَیْکَ مِنْهُ جُزْءاً أَغْنَاکَ عَنِ الْجُمْلَةِ اعْلَمْ یَا بَا إِسْحَاقَ أَنَّهُ قَالَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ یَا بُنَیَّ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ لَمْ یَکُنْ لِیُخْلِیَ أَطْبَاقَ أَرْضِهِ وَ أَهْلَ الْجِدِّ فِی طَاعَتِهِ وَ عِبَادَتِهِ بِلَا حُجَّةٍ یُسْتَعْلَی بِهَا وَ إِمَامٍ یُؤْتَمُّ بِهِ وَ یُقْتَدَی بِسُبُلِ سُنَّتِهِ وَ مِنْهَاجِ قَصْدِهِ وَ أَرْجُو یَا بُنَیَّ أَنْ تَکُونَ أَحَدَ مَنْ أَعَدَّهُ اللَّهُ لِنَشْرِ الْحَقِّ وَ طَیِّ الْبَاطِلِ وَ إِعْلَاءِ الدِّینِ وَ إِطْفَاءِ الضَّلَالِ فَعَلَیْکَ یَا بُنَیَّ

بِلُزُومِ خَوَافِی الْأَرْضِ وَ تَتَبُّعِ أَقَاصِیهَا فَإِنَّ لِکُلِّ وَلِیٍّ مِنْ أَوْلِیَاءِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عُدُوّاً مُقَارِعاً وَ ضِدّاً مُنَازِعاً افْتِرَاضاً لِمُجَاهَدَةِ أَهْلِ نِفَاقِهِ وَ خِلَافِهِ أُولِی الْإِلْحَادِ وَ الْعِنَادِ فَلَا یُوحِشَنَّکَ ذَلِکَ وَ اعْلَمْ أَنَّ قُلُوبَ أَهْلِ الطَّاعَةِ وَ الْإِخْلَاصِ نُزَّعٌ إِلَیْکَ مِثْلَ الطَّیْرِ إِذَا أَمَّتْ أَوْکَارَهَا وَ هُمْ مَعْشَرٌ یَطْلُعُونَ بِمَخَائِلِ الذِّلَّةِ وَ الِاسْتِکَانَةِ وَ هُمْ عِنْدَ اللَّهِ بَرَرَةٌ أَعِزَّاءُ یَبْرُزُونَ بِأَنْفُسٍ مُخْتَلَّةٍ مُحْتَاجَةٍ وَ هُمْ أَهْلُ الْقَنَاعَةِ وَ الِاعْتِصَامِ اسْتَنْبَطُوا الدِّینَ فَوَازَرُوهُ عَلَی مُجَاهَدَةِ الْأَضْدَادِ خَصَّهُمُ اللَّهُ بِاحْتِمَالِ الضَّیْمِ لِیَشْمُلَهُمْ بِاتِّسَاعِ الْعِزِّ فِی دَارِ الْقَرَارِ وَ جَبَلَهُمْ عَلَی خَلَائِقِ الصَّبْرِ لِتَکُونَ لَهُمُ الْعَاقِبَةُ الْحُسْنَی وَ کَرَامَةُ حُسْنِ الْعُقْبَی فَاقْتَبِسْ یَا بُنَیَّ نُورَ الصَّبْرِ عَلَی مَوَارِدِ أُمُورِکَ تَفُزْ بِدَرْکِ الصُّنْعِ فِی مَصَادِرِهَا وَ اسْتَشْعِرِ الْعِزَّ فِیمَا یَنُوبُکَ تُحْظَ بِمَا تُحْمَدُ عَلَیْهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَکَأَنَّکَ یَا بُنَیَّ بِتَأْیِیدِ نَصْرِ اللَّهِ قَدْ آنَ وَ تَیْسِیرِ الْفَلَحِ وَ عُلُوِّ الْکَعْبِ قَدْ حَانَ وَ کَأَنَّکَ بِالرَّایَاتِ الصُّفْرِ وَ الْأَعْلَامِ الْبِیضِ تَخْفِقُ عَلَی أَثْنَاءِ أَعْطَافِکَ مَا بَیْنَ الْحَطِیمِ وَ زَمْزَمَ وَ کَأَنَّکَ بِتَرَادُفِ الْبَیْعَةِ وَ تَصَافِی الْوَلَاءِ یَتَنَاظَمُ عَلَیْکَ تَنَاظُمَ الدُّرِّ فِی مَثَانِی الْعُقُودِ وَ تَصَافُقِ الْأَکُفِّ عَلَی جَنَبَاتِ الْحَجَرِ الْأَسْوَدِ

ص: 35

و از محرومیت درک حضورش، اندوهگین می شوم .

حضرت دعای خیری که ان شاء اللَّه برای من و فرزندان و بستگانم ذخیره و حرزی خواهد بود، برایم کرد. موقعی که آماده حرکت شدم و عزمم جزم شد، به خدمتش رسیدم که با حضرتش وداع و تجدید عهد کنم، و پولی که با خود داشتم و قریب پنجاه هزار درهم بود، تقدیم و خواهش کردم که بر من منت بگذارد و آن را بپذیرد. ولی او تبسمی کرد و فرمود:

«ای ابو اسحاق! این وجه را هنگام مراجعت به وطن مصرف کن! زیرا سفری طولانی و بیابانی وسیع در پیش داری. از اینکه ما این وجه را نپذیرفتیم دلتنگ مباش، زیرا ما از تو قدردانی کردیم، و یادآوری و قبول منتی را که با فرض نگهداری در نزد ما، می باید از تو بکنیم، کردیم. (یعنی منتی که خواستی با قبول پول ها بر تو بگذاریم و بعدها نیز از تو یادآوری بکنیم، بدون پذیرفتن آنهم، خواهیم کرد).خداوند آنچه را که به تو ارزانی فرمود، مبارک گرداند و هر چه عطا کرده، باقی بدارد و بهترین ثواب احسان کنندگان و ارجدارترین آثار فرمانبرداران را برای تو بنویسد، چه که هر زیادتی مال اوست و باید از او گرفت. امیدوارم خداوند تو را با بهره کافی و سلامتی و خوشحالی به سوی دوستانت برگرداند و راه را برای تو دشوار نسازد، و دریافتن راه سراسیمه نگرداند. تو را به خدا می سپارم که ان شاء اللَّه در سایه لطف او هیچ گونه خطری متوجه تو نگردد.

ای ابو اسحاق! خداوند متعال ما را با عواید احسان و فواید امتنان خود قانع گردانید، و از کمک به دوستان بازداشته، مگر به خاطر نیت خالص و به لحاظ نصیحت و محافظت آنچه پاکیزه و پایدار و نامش بلند است (که در این صورت به دوستان خود عملا کمک می کنیم).»

ابراهیم بن مهزیار گفت: «با حضرت، خداحافظی کردم، در حالی که خدا را سپاسگزار بودم که مرا راهنمایی و ارشاد القلوب کرد تا به مقصود حقیقی نائل گردم. با اینکه می دانستم که خداوند زمین خود را تعطیل و از وجود حجت آشکار و امام قائم خالی نخواهد گذاشت. سپس این ماجرا را برای مزید بصیرت اهل یقین (شیعیان) نقل کردم تا بدانند که خداوند ذریه طیبه و سرشت پاک آنها را باقی گذاشته است، و هم این امانت را به اهلش تسلیم کنم تا وقتی آشکار گشت، خداوند فرقه ناجیه و طریقه مرضیه را عزمی قوی و تأییدی بیشتر عطا فرماید، و بر اعتقاد راسخشان بیفزاید.«وَاللَّه ُیَهْدِی مَن ْیَشاءُ إِلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ»(1)،

{و خدا هر که را بخواهد به راه راست هدایت می کند.}(2)

مؤلف

کلمه «رائع» به معنای کسی است که با حسن و خوش منظری اش تو را به شگفتی وا می دارد، مثل کلمه «أروع»

ص: 37

تَلُوذُ بِفِنَائِکَ مِنْ مَلَإٍ بَرَأَهُمُ اللَّهُ مِنْ طَهَارَةِ الْوَلَاءِ وَ نَفَاسَةِ التُّرْبَةِ مُقَدَّسَةً قُلُوبُهُمْ مِنْ دَنَسِ النِّفَاقِ مُهَذَّبَةً أَفْئِدَتُهُمْ مِنْ رِجْسِ الشِّقَاقِ لَیِّنَةً عَرَائِکُهُمْ لِلدِّینِ خَشِنَةً ضَرَائِبُهُمْ عَنِ الْعُدْوَانِ وَاضِحَةً بِالْقَبُولِ أَوْجُهُهُمْ نَضِرَةً بِالْفَضْلِ عِیدَانُهُمْ یَدِینُونَ بِدِینِ الْحَقِّ وَ أَهْلِهِ فَإِذَا اشْتَدَّتْ أَرْکَانُهُمْ وَ تَقَوَّمَتْ أَعْمَادُهُمْ قُدَّتْ بِمُکَاثَفَتِهِمْ (1)

طَبَقَاتُ الْأُمَمِ إِذْ تَبِعَتْکَ فِی ظِلَالِ شَجَرَةِ دَوْحَةٍ بَسَقَتْ أَفْنَانُ غُصُونِهَا عَلَی حَافَاتِ بُحَیْرَةِ الطَّبَرِیَّةِ فَعِنْدَهَا یَتَلَأْلَأُ صُبْحُ الْحَقِّ وَ یَنْجَلِی ظَلَامُ الْبَاطِلِ وَ یَقْصِمُ اللَّهُ بِکَ الطُّغْیَانَ وَ یُعِیدُ مَعَالِمَ الْإِیمَانِ وَ یُظْهِرُ بِکَ أَسْقَامَ الْآفَاقِ وَ سَلَامَ الرِّفَاقِ یَوَدُّ الطِّفْلُ فِی الْمَهْدِ لَوِ اسْتَطَاعَ إِلَیْکَ نُهُوضاً وَ نواسط [نَوَاشِطُ] الْوَحْشِ لَوْ تَجِدُ نَحْوَکَ مَجَازاً تَهْتَزُّ بِکَ أَطْرَافُ الدُّنْیَا بَهْجَةً وَ تُهَزُّ بِکَ أَغْصَانُ الْعِزِّ نَضْرَةً وَ تَسْتَقِرُّ بَوَانِی الْعِزِّ فِی قَرَارِهَا وَ تَئُوبُ شَوَارِدُ الدِّینِ إِلَی أَوْکَارِهَا یَتَهَاطَلُ عَلَیْکَ سَحَائِبُ الظَّفَرِ فَتَخْنُقُ کُلَّ عَدُوٍّ وَ تَنْصُرُ کُلَّ وَلِیٍّ فَلَا یَبْقَی عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ جَبَّارٌ قَاسِطٌ وَ لَا جَاحِدٌ غَامِطٌ وَ لَا شَانِئٌ مُبْغِضٌ وَ لَا مُعَانِدٌ کَاشِحٌ وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْ ءٍ قَدْراً ثُمَّ قَالَ یَا أَبَا إِسْحَاقَ لِیَکُنْ مَجْلِسِی هَذَا عِنْدَکَ مَکْتُوماً إِلَّا عَنْ أَهْلِ الصِّدْقِ وَ الْأُخُوَّةِ الصَّادِقَةِ فِی الدِّینِ إِذَا بَدَتْ لَکَ أَمَارَاتُ الظُّهُورِ وَ التَّمْکِینِ فَلَا تُبْطِئُ بِإِخْوَانِکَ عَنَّا وَ بِأَهْلِ الْمُسَارَعَةِ إِلَی مَنَارِ الْیَقِینِ وَ ضِیَاءِ مَصَابِیحِ الدِّینِ تَلْقَ رُشْداً إِنْ شَاءَ اللَّهُ قَالَ إِبْرَاهِیمُ بْنُ مَهْزِیَارَ فَمَکَثْتُ عِنْدَهُ حِیناً أَقْتَبِسُ مَا أَوْرَی مِنْ مُوضِحَاتِ الْأَعْلَامِ وَ نَیِّرَاتِ الْأَحْکَامِ وَ أُرْوِی بَنَاتِ الصُّدُورِ مِنْ نَضَارَةِ مَا ذَخَرَهُ اللَّهُ فِی طَبَائِعِهِ مِنْ لَطَائِفِ الْحِکْمَةِ وَ طَرَائِفِ فَوَاضِلِ الْقِسَمِ حَتَّی خِفْتُ إِضَاعَةَ مُخَلَّفِی بِالْأَهْوَازِ لِتَرَاخِی اللِّقَاءِ عَنْهُمْ فَاسْتَأْذَنْتُهُ فِی الْقُفُولِ وَ أَعْلَمْتُهُ عَظِیمَ مَا أَصْدُرُ بِهِ عَنْهُ مِنَ التَّوَحُّشِ

ص: 36

که فیروز آبادی چنین معنا کرده است. همچنین وی می گوید: به معنای مردی که تخیلی نیکو دارد به خاطر تخیلاتی که مردم درباره اش می کنند. عبارت «وشجت» از باب تفعیل، چه مجهول خوانده شود و چه معلوم، یا معلوم و مجرد خوانده شود، یعنی وسیله ارتباط بین تو و حضرت علیه السلام گردید. فیروز آبادی می گوید: کلمه «وشیج» به معنای خویشاوندی شبکه شبکه است، و کلمه «واشجه» به معنای خویشاوند شبکه شبکه است، و عبارت «وشجت بک قرابته تشج» یعنی خویشاوندی خود را به صورت شبکه شبکه قرار داد و «وشّجها الله توشیجا» از همین باب است. عبارت «وشج محمله» یعنی محمل را با تکه پوستی و مانند آن، زیر شبکه و توری قرار داد تا از آن چیزی نیفتد.

عبارت «طال ما جلت فیها» از جولان گرفته شده و عبارت «خبن الطعام»، یعنی غذا را دور از چشم و مخفی قرار داد، به خاطر سختی. معنای عبارت این است که جان خود را فدای دستی می کنم که مدتی طولانی تلاش کردم در دستیابی به امری که جواب سوالاتم را بگیرم که کنایه از کثرت تلاش در این راه یا کثرت سوالاتم است. و کلمه «وترا» یعنی به خاطر فضیلت مخصوص من به حضرت علیه السلام ، به تنهایی به آن امر مبادرت داشتم، پس از آن فنون علوم را برای روز احتیاجم ذخیره می کردم. و در بعضی نسخ عبارت «اُجبتُ» به جای «جلت» دارد، در نتیجه معنای لفظ «فی» در «ما اجبت فیها»، تعلیل است.

کلمه «ناصع» یعنی خالص و کلمه «بلجة»، پاکیزگی بین دو ابروست، و مرد «ابلج» به کسی گفته می شود که بین ابروانش پیوستگی نباشد. جوهری گفته: کلمه «مسنون» به معنای ملموس است و مرد «مسنون الوجه» کسی است که در صورت و بینی اشکشیدگی باشد و گفته: «شمم»، بلندی وسط بینی و صافی بالای آن است؛ اگر در بینی شدتی باشد،«قنا» خوانده می شود و گفته: «وفرة»، موی کمی است که به نرمی گوش می رسد و کلمه «سحماء» به معنای سیاه است و موی «سبط» به کسر و فتح باء، یعنی رها شده و بدون پیچش، و «سمت» به معنای شمایل اهل خیر است.«وشک» به فتح و ضم واو، به معنای سرعت است و «معاتب» به معنای راضی و خشنود است و از عبارت «استعتبته فأعتبنی»، یعنی از او رضایت طلبیدم و او مرا راضی ساخت، گرفته شده است. کلمه «تشاحط الدار» به معنای دوری خانه است.

عبارت حضرت علیه السلام که فرمود«قیّض»، یعنی میسور ساخت و «تنازع» به معنای اشتیاق طرفینی است و از عبارت «نازعت النفس الی کذا» گرفته شده، یعنی نفس به فلان امر اشتیاق پیدا کرد. و جوهری گفته: «عالیه» سرزمین بین نجد تا «ارض تهامة» و مابعد مکه است که همان زمین حجاز است.

عبارت «و جُبتُ صرائم الارض» گفته می شود«جبت البلاد» یعنی شهرها را پیمودم و در آن دور زدم، و «صریمة»زمینی است که با رمل فراوان جدا شده و زمینی که محصول آن درو شده و در بعضی نسخ، عبارت «خبت» با خاء آمده و آن زمین آرامی است که رمل دارد. و «هلع» به معنای جزع و فریاد است و «نبط الماء» یعنی آب جوشید و عبارت «انبط الحفار»، یعنی چاه کن به آب رسید.

کلمه «نزّع» بر وزن «رُکَّع»، به معنای مشتاقان است.عبارت «یطلعون بمخائل الذلة»، یعنی در اموری داخل می شوند که مظان خواری است یا بین مردم با احوالاتی ورود و خروج می کنند که در مظان خواری اند.و عبارت «بدرک» یعنی در مورد مکاره و بلایایی که به تو می رسد صبر می کنم تا با وصول به صنع خدا، نسبت به تو و خوبی اش به تو در برگرداندن بلایا از تو، رستگار شوی.

عبارت «استشعر العزّ» گفته می شود«استشعر خوفا» یعنی ترس را پنهان کرد و معنای عبارت این است که در مورد تو می دانم که بلایایی که تو را مصیبت زده می کند، سبب عزت توست. عبارت «تحظّ» از «حظوه»، به معنای منزلت و قرب و سعادت است و در بعضی نسخه ها «تحط» به معنای «احاطه» آمده. و کلمه «علوّ الکعب» کنایه از عزت و پیروزی است و فیروز آبادی گفته: «کعب»، به معنای شرف و مجد است.

فیروز آبادی در مورد عبارت «علی اثناء اعطافک» گفته: «ثنی الشیء» یعنی قسمتی از چیزی را بر قسمتی دیگر برگرداند و «اثناء الشیء» به معنای قوا و نیروهای آن است و مفرد آن «ثِنی» به کسرثاء است، و «عِطاف» به کسر عین، عبا را گویند و منظور از «اعطاف»، جوانب آن است.

عبارت «فی مثانی العقود»، یعنی عقود دو طرفه بسته شده ای که تفرقه به آن راه ندارد یا عقود در موضع قوتشان، زیرا عقود در آن مواضع جمع تر و متراکم تر است، و «قدّ» به معنای قطع است و «تقدد القوم» به معنای جدا شدن آنها از یکدیگر است.

کلمه «بمکاثفتهم» یعنی تجمعشان و در بعضی نسخه ها «مکاشفتهم»، به معنای محاربه و جنگشان وارد شده است.

عبارت «اذ تبعتک» یعنی این مومنان با تو بیعتو از تو پیروی می کنند. کلمه «دوحة» درخت بزرگ معنا می دهد و عبارت «بسق النخل بسوقا»، یعنی درخت خرما قد کشید. کلمه «اسقام الآفاق» یعنی به سبب تو روشن می شود که اهل دوردست ها، امراض روحی داشتند و رفقای تو از این امراض سالم بودند، لذا به تو ایمان آوردند .

کلمه «بوانی العزّ» یعنی ریشه های آن و مجازا استعمال شده، زیرا «بوانی» به هر چهارپای شتر می گویند و خصلت هایی است که عزت را بنا و تأسیس می کند.

عبارت «شرد البعیر» یعنی شتر کوچید، پس کوچنده است. عبارت «غامط» یعنی حقیقت و اهل آن را کوچک شمرد و با نعمت هایی که داشت طغیان کرد. و عبارت «أوری» یعنی با آتشگیره آتش آورد. کلمه «بنات الصدور»، افکار و مسائل و معارفی است که در سینه به وجود می آید.کلمه «قفول» به معنای بازگشت از سفر است و «تجزّع» با زاء، به معنای اظهار جزع و یا شدت جزع است و با راء، از عبارت «جرّعه غصص الغیظ فتجرّعه» یعنی غصه های خشم را به او جرعه جرعه خوراند و او خشم را فرو خورد، به معنای فروخوردن خشم است. کلمه «ظعن» به معنای سیر و حرکت است و «اعتزام» به معنای عزم و آهنگ و یا لزوم میانه روی در راه پیمودن است و در بعضی نسخه ها «اغترام» با غین و راء آمده که از غرامت و خسارت گرفته شده؛ یعنی گویا او به نفس خود در اثر سوء رفتار با مولای خود، غرامت جدایی از او را می دهد.«شقّة» با ضم شین، سفر دور و دراز است و جوهری می گوید: «فلاة قذف» به فتح قاف و ذال یا به ضم آن دو، یعنی بیابان دور. عبارت «ربضت الشاة» یعنی گوسفند در طویله خود رفت یا دیگری او را به داخل طویله سوق داد.«اکناف» یا مصدر «أکنف»، به معنای او را حفظ کرد و یاری داد و احاطه کرد و یا جمع «کَنَف» با حرکت کاف و نون است که به معنای حرز و پوشش و جانب و سایه و ناحیه است. عبارت «وعث الطریق» یعنی پیمودن راه رنج آور شد و «وعثاء» به معنای مشقت است.

روایت29.

کمال الدین: جعفر بن معروف می گوید: ابو عبداللَّه بلخی برای من نوشت که عبداللَّه سوری برای من نقل کرد که: روزی به باغ بنی عامر رفتم و دیدم که چند کودک در گودال آبی بازی می کنند و جوانی در محل نماز نشسته و آستین خود را بر دهن نهاده است. پرسیدم: «این کیست؟» گفتند:«او (م ح م د) بن حسن (عسکری علیه السلام ) است. و آن جوان شبیه پدرش علیه السلام بود.»(1)

روایت30.

کمال الدین: شیخ صدوق (ره)می گوید: از یکی از بزرگان محدثین به نام احمد بن فارس ادیب، شنیدم که می گفت: حکایتی در همدان شنیدم و سپس برای یکی از برادران دینی نقل کردم و او از من خواست که آن را به خط خود بنویسم. چون نمی توانستم خواهش او را رد کنم، ناچار نوشتم و به نظر کسی که نخست برای من نقلکرده بود رساندم (تا اشتباهی در نقل آن روی نداده باشد).

حکایت این است: طایفه ای در همدان بنام «بنی راشد» سکونت داشتند که همه شیعه و پیرو مذهب امامیه بودند.

ص: 40

لِفُرْقَتِهِ وَ التَّجَزُّعِ لِلظَّعْنِ عَنْ مَحَالِّهِ فَأَذِنَ وَ أَرْدَفَنِی مِنْ صَالِحِ دُعَائِهِ مَا یَکُونُ ذُخْراً عِنْدَ اللَّهِ لِی وَ لِعَقِبِی وَ قَرَابَتِی إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَلَمَّا أَزِفَ ارْتِحَالِی وَ تَهَیَّأَ اعْتِزَامُ نَفْسِی غَدَوْتُ عَلَیْهِ مُوَدِّعاً وَ مُجَدِّداً لِلْعَهْدِ وَ عَرَضْتُ عَلَیْهِ مَالًا کَانَ مَعِی یَزِیدُ عَلَی خَمْسِینَ أَلْفَ دِرْهَمٍ وَ سَأَلْتُهُ أَنْ یَتَفَضَّلَ بِالْأَمْرِ بِقَبُولِهِ مِنِّی فَابْتَسَمَ وَ قَالَ یَا أَبَا إِسْحَاقَ اسْتَعِنْ بِهِ عَلَی مُنْصَرَفِکَ فَإِنَّ الشُّقَّةَ قُذْفَةٌ وَ فَلَوَاتِ الْأَرْضِ أَمَامَکَ

جُمَّةٌ وَ لَا تَحْزَنْ لِإِعْرَاضِنَا عَنْهُ فَإِنَّا قَدْ أَحْدَثْنَا لَکَ شُکْرَهُ وَ نَشْرَهُ وَ أَرْبَضْنَاهُ عِنْدَنَا بِالتَّذْکِرَةِ وَ قَبُولِ الْمِنَّةِ فَتَبَارَکَ اللَّهُ لَکَ فِیمَا خَوَّلَکَ وَ أَدَامَ لَکَ مَا نَوَّلَکَ وَ کَتَبَ لَکَ أَحْسَنَ ثَوَابِ الْمُحْسِنِینَ وَ أَکْرَمَ آثَارِ الطَّائِعِینَ فَإِنَّ الْفَضْلَ لَهُ وَ مِنْهُ وَ أَسْأَلُ اللَّهَ أَنْ یَرُدَّکَ إِلَی أَصْحَابِکَ بِأَوْفَرِ الْحَظِّ مِنْ سَلَامَةِ الْأَوْبَةِ وَ أَکْنَافِ الْغِبْطَةِ بِلِینِ الْمُنْصَرَفِ وَ لَا أَوْعَثَ اللَّهُ لَکَ سَبِیلًا وَ لَا حَیَّرَ لَکَ دَلِیلًا وَ اسْتَوْدِعْهُ نَفْسَکَ وَدِیعَةً لَا تَضِیعُ وَ لَا تَزُولُ بِمَنِّهِ وَ لُطْفِهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ یَا أَبَا إِسْحَاقَ إِنَّ اللَّهَ قَنَّعَنَا بِعَوَائِدِ إِحْسَانِهِ وَ فَوَائِدِ امْتِنَانِهِ وَ صَانَ أَنْفُسَنَا عَنْ مُعَاوَنَةِ الْأَوْلِیَاءِ إِلَّا عَنِ الْإِخْلَاصِ فِی النِّیَّةِ وَ إِمْحَاضِ النَّصِیحَةِ وَ الْمُحَافَظَةِ عَلَی مَا هُوَ أَتْقَی وَ أَبْقَی وَ أَرْفَعُ ذِکْراً قَالَ فَأَقْفَلْتُ عَنْهُ حَامِداً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی مَا هَدَانِی وَ أَرْشَدَنِی عَالِماً بِأَنَّ اللَّهَ لَمْ یَکُنْ لِیُعَطِّلَ أَرْضَهُ وَ لَا یُخَلِّیَهَا مِنْ حُجَّةٍ وَاضِحَةٍ وَ إِمَامٍ قَائِمٍ وَ أَلْقَیْتُ هَذَا الْخَبَرَ الْمَأْثُورَ وَ النَّسَبَ الْمَشْهُورَ تَوَخِّیاً لِلزِّیَادَةِ فِی بَصَائِرِ أَهْلِ الْیَقِینِ وَ تَعْرِیفاً لَهُمْ مَا مَنَّ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ مِنْ إِنْشَاءِ الذُّرِّیَّةِ الطَّیِّبَةِ وَ التُّرْبَةِ الزَّکِیَّةِ وَ قَصَدْتُ أَدَاءَ الْأَمَانَةِ وَ التَّسْلِیمَ لِمَا اسْتَبَانَ لِیُضَاعِفَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْمِلَّةَ الْهَادِیَةَ وَ الطَّرِیقَةَ الْمَرْضِیَّةَ قُوَّةَ عَزْمٍ وَ تَأْیِیدَ نِیَّةٍ وَ شَدَّ أُزُرٍ وَ اعْتِقَادَ عِصْمَةٍ وَ اللَّهُ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ إِلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ.

من از آنها جویا شدم که علت اینکه در میان اهل همدان فقط آنها شیعه می باشند چیست؟ یکی از پیرمردان آنها که او را مردی صالح و خیراندیش دیدم، گفت: «علت آن است که جدّ ما (راشد) که طایفه ما بدو منسوب است، یک سال به زیارت بیت اللَّه رفت.بعد از مراجعت نقل می کرد که هنگام بازگشت از حج که چند منزل را در بیابان پیموده بودیم، میل پیدا کردم که از شتر فرود آیم و قدری پیاده راه بروم. پس پایین آمدم و چندان پیاده راه رفتم که خسته و کوفته شدم. ناچار گفتم اندکی می خوابم و هنگامی که دنباله کاروان رسید، برمی خیزم. ولی حرارت آفتاب از خواب بیدارم کرد و چون برخاستم، کسی را ندیدم و از این رو به وحشت افتادم. نه راه را می شناختم و نه اثری نمایان بود. ناچار به خدا توکل کردم و گفتم به هر جا که خدا بخواهد می روم.

هنوز چندان نرفته بودم که خود را در زمین سرسبز و خرمی دیدم، مثل اینکه به تازگی باران در آن باریده باشد. زمین آن خوشبوترین زمین ها بود. در وسط آن سرزمین خرم، قصری دیدم که مانند برق شمشیر می درخشید. با خود گفتم که ای کاش می دانستم این قصر که تاکنون ندیده و وصف آن را از کسی نشنیده ام، چیست.

پس به طرف قصر رفتم. وقتی به در قصر رسیدم، دیدم دو پیشخدمت سفید پوست ایستاده اند. سلام کردم و آنها به بهترین وجه جواب مرا دادند و گفتند: «بنشین که خداوند خیری به تو روزی کرده است.» سپس یکی از آنها برخاست و به درون قصر رفت و اندکی ماند، آنگاه بیرون آمد و به من گفت: «برخیز و به درون قصر بیا!» وقتی وارد قصر شدم، دیدم قصری است که بهتر و روشن تر از آن ندیده ام. در آن وقت پیشخدمت به طرف پرده اتاقی رفت، آن را بالا زد و به من گفت کهداخل شوم، من هم به درون اتاق رفتم! دیدم جوانی در وسط اتاق نشسته و شمشیر بلندی که نزدیک سر وی بود، بالای سرش آویخته اند. جوان مانند ماه شب چهارده بود که در تاریکی بدرخشد.من سلام کردم و او نیز با لطیف ترین کلام و بهترین بیان، جواب داد.

سپس گفت: «می دانی من کیستم؟» گفتم: «نه به خدا!» فرمود: «من قائم آل محمد علیهم السلام هستم. من همان کسی هستم که در آخرالزّمان با این شمشیر قیام می کنم (اشاره به همان شمشیر آویخته کرد) و زمین را پر از عدل و داد می کنم، همچنان که پر از ظلم و ستم شده باشد.» پس من افتادم و صورت به خاک مالیدم. فرمود: «این کار را مکن و سر بردار.» سپس فرمود: «تو فلانی از اهل محال همدان نیستی؟» گفتم: «بلی ای آقای من!» فرمود: «میل داری به سوی کسان خود برگردی؟» گفتم: «آری آقا! میل دارم آنها را ببینم و آنچه خدا به من موهبت فرموده، به آنها مژده دهم.» در این هنگام با دست مبارک اشاره به پیشخدمت کرد و او هم دست مرا گرفت و کیسه ای به من داد و بیرون آمدیم. چند قدم که رفتیم، ناگاه چشمم به سایه ها و درختان و مناره مسجدی افتاد.

پیشخدمت گفت: «آیا این شهر را می شناسی؟» گفتم: «نزدیک شهر ما شهری بنام «استاباد» است که این شهر شبیه به آن است.» گفت: «این همان استادباد است، برو که به منزل می رسی!» وقتی به اطراف خود نگریستم، او را ندیدم. وقتی وارد استاباد شدم، در کیسه را باز کردم. دیدم چهل یا پنجاه دینار در آن است سپس به همدان آمدم

ص: 41

الفیروزآبادی و قال الرجل الحسن المخیلة بما یتخیل فیه (1) و قوله وشجت من باب التفعیل علی بناء المعلوم أو المجهول أو المعلوم من المجرد أی صارت وسیلة للارتباط بینک و بینه علیه السلام قال الفیروزآبادی الوشیج اشتباک القرابة و الواشجة الرحم المشتبکة و قد وشجت بک قرابته تشج و وشجها الله توشیجا و وشج محمله شبکة بقد و نحوه لئلا یسقط منه شی ء.

قوله طال ما جلت فیها هو من الجولان و یقال خبن الطعام (2) أی غیبه و خبأه للشدة أی أفدی بنفسی یدا طال ما کنت أجول فیما یصدر عنها من أجوبة مسائلی کنایة عن کثرتها وترا أی کنت متفردا بذلک لاختصاصی به علیه السلام فکنت أخزن منها فنون العلوم لیوم أحتاج إلیها و فی بعض النسخ أجبت مکان جلت فلفظة فی تعلیلیة.

و الناصع الخالص و البلجة نقاوة ما بین الحاجبین یقال رجل أبلج بین البلج إذا لم یکن مقرونا و قال الجوهری المسنون المملس و رجل مسنون الوجه إذا کان فی وجهه و أنفه طول و قال الشمم ارتفاع فی قصبة الأنف مع استواء أعلاه فإن کان فیها أحدیداب فهو القنا و قال الوفرة الشعرة إلی شحمة الأذن و السحماء السوداء و شعر سبط بکسر الباء و فتحها أی مترسل غیر جعد و السمت هیئة أهل الخیر و الوشک بالفتح و الضم السرعة و المعاتب المراضی من قولهم استعتبته فأعتبنی أی استرضیته فأرضانی و تشاحط الدار تباعدها.

قوله علیه السلام قیض أی یسر و التنازع التشاوق من قولهم نازعت النفس إلی کذا اشتاقت و قال الجوهری العالیة ما فوق نجد إلی أرض تهامة و إلی

ص: 38

و کسان خود را جمع کردم و آنچه را که دیده بودم، برای آنها نقل کردم و تا موقعی که دینارها را داشتیم، همواره خیر و برکت به ما روی می آورد.»(1)

مؤلف

عبارت «فی سواء تلک الارض» یعنی در وسط آن و «ظبة السیف» با ضم ظاء، نوک شمشیر است. شاید «استاباد» همان جاست که امروز معروف به «اسدآباد» می باشد.

می گویم

باید دانست که قطب الدین راوندی (ره) نیز نظیر این حکایت را از جماعتی که از اهل همدان شنیده بودند، روایت کرده است.(2)

روایت31.

کمال الدین: علی بن محمد بن قنبر کبیر، خادم حضرت رضا علیه السلام می گوید: موقع رحلت حضرت امام حسن عسکری علیه السلام که برادرش جعفر کذاب بر سر ارث آن حضرت نزاع داشت، ناگهان امام زمان علیه السلام از محلی که شناخته نشد، بیرون آمد و فرمود: «ای جعفر! برای چه متعرض حق من می شوی؟» جعفر کذاب مات و مبهوت شد. سپس حضرت از نظر وی ناپدید گشت.بعد از آن چندان که جعفر کذاب در بین خلق جستجو کرد، اثری از وی نیافت.

وقتی مادر امام حسن عسکری علیه السلام جده امام زمان وفات یافت، من مأمور شدم که آن مخدره را در خانه حضرت دفن کنم. باز جعفر کذاب آمد و می خواست از دفن کردن آن مخدره جلوگیری کند. اومی گفت: «اینجا خانه من است، او را در اینجا دفن نکنید.» مجددا امام زمان علیه السلام بیرون آمد و فرمود: «ای جعفر! خانه تو اینجاست؟!» سپس ناپدید گردید و بعد از آن دیگر دیده نشد.»(3)

روایت32.

کمال الدین: علی بن مهزیار می گوید: یک بار در عالم رؤیا دیدم

ص: 42

ما وراء مکة و هی الحجاز.

قوله و جبت صرائم الأرض یقال جبت البلاد أی قطعتها و درت فیها و الصریمة ما انصرم من معظم الرمل و الأرض المحصود زرعها و فی بعض النسخ خبت بالخاء المعجمة و هو المطمئن من الأرض فیه رمل و الهلع الجزع و نبط الماء نبع و أنبط الحفار بلغ الماء.

قوله علیه السلام نزع کرکع أی مشتاقون.

قوله علیه السلام یطلعون بمخائل الذلة أی یدخلون فی أمور هی مظان المذلة أو یطلعون و یخرجون بین الناس مع أحوال هی مظانها قوله علیه السلام بدرک أی اصبر فیما یرد علیک من المکاره و البلایا حتی تفوز بالوصول إلی صنع الله إلیک و معروفه لیدک فی إرجاعها و صرفها عنک.

قوله علیه السلام و استشعر العز یقال استشعر خوفا أی أضمره أی اعلم فی نفسک أن ما ینوبک من البلایا سبب لعزک قوله علیه السلام تحظ من الحظوة المنزلة و القرب و السعادة و فی بعض النسخ تحط من الإحاطة و علو الکعب کنایة عن العز و الغلبة و قال الفیروزآبادی الکعب الشرف و المجد.

قوله علیه السلام علی أثناء أعطافک قال الفیروزآبادی ثنی الشی ء رد بعضه علی بعض و أثناء الشی ء قواه و طاقاته واحدها ثنی بالکسر و العطاف بالکسر الرداء و المراد بالأعطاف جوانبها.

قوله علیه السلام فی مثانی العقود أی العقود المثنیة المعقودة التی لا یتطرق إلیها التبدد أو فی موضع ثنیها فإنها فی تلک المواضع أجمع و أکثف و القد القطع و تقدد القوم تفرقوا.

قوله علیه السلام بمکاثفتهم أی اجتماعهم و فی بعض النسخ بمکاشفتهم أی محاربتهم.

قوله علیه السلام إذ تبعتک أی بایعک و تابعک هؤلاء المؤمنون (1) و الدوحة

ص: 39

که کسی به من می گوید: «امسال به حج برو که امام زمان خود را خواهی دید.»

علی بن مهزیار گفت: فرحناک و مسرور بیدار شدم و به نماز مشغول گشتم تا صبح شد. آنگاه نماز صبح را گزاردم و سپس رفتم تا از کاروان حجاج سراغی بگیرم.دیدم عده ای از رفقا قصد حرکت دارند، من هم با اولین دسته به سمت کوفه حرکت کردم. چون به کوفه رسیدم، از مرکوب پیاده شدم و اثاث خود را به برادران امین خود سپردم. سپس رفتم تا از اولاد امام حسن عسکری علیه السلام استفساری بکنم، ولی نه اثری از آنها دیدم و نه خبری شنیدم.ناچار با نخستین دسته به آهنگ مدینه منوره عزیمت کردم. موقعی که وارد آنجا شدم، پیاده شدم، اثاث خود را به رفقا سپردم و به سراغ مطلوب رفتم، ولی نه خبری شنیدم و نه اثری دیدم.

سپس با جمعی که به مکه می رفتن،د حرکت کردم و وارد آنجا شدم. در آنجا نیز اثاث خود را به همراهان امین سپردم و به تحقیق مقصود پرداختم. ولی نه خبری شنیدم و نه اثری دیدم.

یک شب در بین بیم و امید درباره هدفی که داشتم می اندیشیدم و به خود می گفتم که این چه کاری بود که من کردم، و منتظر بودم که اطراف کعبه خلوت شود تا مشغول طواف شوم و از خداوند بخواهم که مرا به آرزوی خود برساند. وقتی اطراف کعبه خلوت شد، برخاستم و به طواف مشغول گشتم.

در آن موقع جوانی دیدم که رخساری نمکین و منظری نیکو داشت. پارچه ای از برد یمانی روی لباس پوشیده و قسمتی از ردای خود را

ص: 43

الشجرة العظیمة و بسق النخل بسوقا أی طال قوله علیه السلام أسقام الآفاق أی یظهر بک أن أهل الآفاق کانوا ذوی أسقام روحانیة و أن رفقاءک کانوا سالمین منها فلذا آمنوا بک (1).

قوله علیه السلام بوانی العز أی أساسها مجازا فإن البوانی قوائم الناقة أو الخصال التی تبنی العز و تؤسسها.

و شرد البعیر نفر فهو شارد قوله غامط أی حاقر للحق و أهله بطر بالنعمة و أوری استخرج النار بالزند و بنات الصدور الأفکار و المسائل و المعارف التی تنشأ فیها و القفول الرجوع من السفر و التجزع بالزای المعجمة إظهار الجزع أو شدته أو بالمهملة من قولهم جرعة غصص الغیظ فتجرعه أی کظمه و الظعن السیر و الاعتزام العزم أو لزوم القصد فی المشی و فی بعض النسخ الاغترام بالغین المعجمة و الراء المهملة من الغرامة کأنه یغرم نفسه بسوء صنیعه فی مفارقة مولاه و الشقة بالضم السفر البعید و فلاة قذف بفتحتین و ضمتین أی بعیدة ذکره الجوهری و ربضت الشاة أقامت فی مربضها فأربضها غیرها و الأکناف إما مصدر أکنفه أی صانه و حفظه و أعانه و أحاطه أو جمع الکنف محرکة و هو الحرز و الستر و الجانب و الظل و الناحیة و وعث الطریق تعسر سلوکه و الوعثاء المشقة.

روی دوش انداخته بود. من او را تکان دادم. وی نظری به من افکند و پرسید: «تو کیستی؟» گفتم: «مردی از اهل اهواز هستم.» پرسید: «در آنجا پسر خطیب را می شناسی؟» گفتم: «خدا او را بیامرزد. آری، او به رحمت حق واصل گشت.» گفت: «خدا او را رحمت کند. روزها را روزه بود، شب ها را به نماز می گذرانید، پیوسته قرآن می خواند و از دوستان ما به شمار می آمد.» سپس پرسید: «علی بن مهزیار را هم می شناسی؟» گفتم: «علی بن مهزیار من هستم.» گفت: «ای ابوالحسن خوش آمدی! آیا دو نفری را که از شهر و دیار دورند می شناسی؟»

گفتم آری. پرسید: «آنها کیستند؟» گفتم: «محمد و موسی!» آنگاه پرسید:«آن نشانه ای را که میان تو و امام حسن عسکری علیه السلام بود چه کردی؟» گفتم: «با من است.» گفت: «آن را درآور.» من هم انگشتری نیکو را که بر نگینش نوشته شده بود«محمد و علی» درآوردم و به او نشان دادم. وقتی نظرش به آن افتاد،مدتی طولانی گریست و در آن حال می گفت: «ای ابو محمد! خدا تو را رحمت کند. تو امام عادل، فرزند امامان و پدر امام بودی. خداوند تو را در فردوس اعلی با پدران خود همنشین کرد.»

سپس گفت: «ای ابوالحسن! برگرد به منزل و مهیای سفر شو! وقتی ثلثی از شب گذشت، خود را به ما برسان که نزد ما به آرزوی خود می رسی.»

ابن مهزیار گفت: من هم به منزل برگشتم و مدتی به فکر فرو رفتم تا وقت سر رسید. پس برخاستم و اثاث خود را جمع و جور کردم و روی شتر گذاشتم و خود سوار شدم و حرکت کردم و رفتم تا به دره ای رسیدم. دیدم همان جوان در آنجاست و به من می گوید: «خوش آمدی ای ابوالحسن! خوش به حالت که اجازه ملاقات یافتی.»

آنگاه او از جلو و من از دنبال او به راه افتادیم و از عرفات و منی گذشتیم و به دامنه طائف رسیدیم. جوان همراه گفت: «ای ابوالحسن! پیاده شو و خود را آماده کن برای نماز.» سپس او پیاده شد و من هم فرود آمدم. بعد از اینکه او نمازش را تمام کرد و من نیز از نماز فارغ شدم گفت: «نماز فجر بخوان، ولی مختصر کن.» من هم نماز فجر را به اختصار خواندم. جوان بعد از سلام نماز، صورت برخاک نهاد. سپس برخاست و سوار شد و به من هم دستور داد که سوار شوم .

من هم سوار شدم و به اتفاق راندیم تا به بلندی طائف رسیدیم. آنگاه پرسید: «نگاه کن ببین چیزی می بینی؟» من هم نظر افکندم و دشتی دلگشا و پر از گیاه و علف دیدم. گفتم: «آقا! دشتی دلگشا و سبز و خرم می بینم.» گفت: «آیا در بالای آن زمین سرسبز چیزی هست؟» چون نظر کردم، دیدم تل ریگزاری است که چادری از مو بر بالای آن قرار دارد و نور از آن می درخشد. پرسید: «آیا چیزی می بینی؟» گفتم آری، چنین و چنان می بینم.

آنگاه گفت: «ای پسر مهزیار! خوش به حالت و دیدگانت روشن باد!

ص: 44

فَسَأَلْتُ عَنْ سَبَبِ تَشَیُّعِهِمْ مِنْ بَیْنِ أَهْلِ هَمَذَانَ فَقَالَ لِی شَیْخٌ مِنْهُمْ رَأَیْتُ فِیهِ صَلَاحاً وَ سَمْتاً إِنَّ سَبَبَ ذَلِکَ أَنَّ جَدَّنَا الَّذِی نُنْسَبُ إِلَیْهِ خَرَجَ حَاجّاً فَقَالَ إِنَّهُ لَمَّا صَدَرَ مِنَ الْحَجِّ وَ سَارُوا مَنَازِلَ فِی الْبَادِیَةِ قَالَ فَنَشِطْتُ فِی النُّزُولِ وَ الْمَشْیِ فَمَشَیْتُ طَوِیلًا حَتَّی أَعْیَیْتُ وَ تَعِبْتُ وَ قُلْتُ فِی نَفْسِی أَنَامُ نَوْمَةً تُرِیحُنِی فَإِذَا جَاءَ أَوَاخِرُ الْقَافِلَةِ قُمْتُ قَالَ فَمَا انْتَبَهْتُ إِلَّا بِحَرِّ الشَّمْسِ وَ لَمْ أَرَ أَحَداً فَتَوَحَّشْتُ وَ لَمْ أَرَ طَرِیقاً وَ لَا أَثَراً فَتَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قُلْتُ أَسِیرُ حَیْثُ وَجَّهَنِی وَ مَشَیْتُ غَیْرَ طَوِیلٍ فَوَقَعْتُ فِی أَرْضٍ خَضْرَاءَ نَضِرَةٍ کَأَنَّهَا قَرِیبَةُ عَهْدٍ بِغَیْثٍ وَ إِذَا تُرْبَتُهَا أَطْیَبُ تُرْبَةٍ وَ نَظَرْتُ فِی سَوَاءِ تِلْکَ الْأَرْضِ إِلَی قَصْرٍ یَلُوحُ کَأَنَّهُ سَیْفٌ فَقُلْتُ یَا لَیْتَ شِعْرِی مَا هَذَا الْقَصْرُ الَّذِی لَمْ أَعْهَدْهُ وَ لَمْ أَسْمَعْ بِهِ فَقَصَدْتُهُ فَلَمَّا بَلَغْتُ الْبَابَ رَأَیْتُ خَادِمَیْنِ أَبْیَضَیْنِ فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِمَا فَرَدَّا عَلَیَّ رَدّاً جَمِیلًا وَ قَالا اجْلِسْ فَقَدْ أَرَادَ اللَّهُ بِکَ خَیْراً وَ قَامَ أَحَدُهُمَا فَدَخَلَ وَ احْتَبَسَ غَیْرَ بَعِیدٍ ثُمَّ خَرَجَ فَقَالَ قُمْ فَادْخُلْ فَدَخَلْتُ قَصْراً لَمْ أَرَ بِنَاءً أَحْسَنَ مِنْ بِنَائِهِ وَ لَا أَضْوَأَ مِنْهُ وَ تَقَدَّمَ الْخَادِمُ إِلَی سِتْرٍ عَلَی بَیْتٍ فَرَفَعَهُ ثُمَّ قَالَ لِیَ ادْخُلْ فَدَخَلْتُ الْبَیْتَ فَإِذَا فَتًی جَالِسٌ فِی وَسَطِ الْبَیْتِ وَ قَدْ عُلِّقَ عَلَی رَأْسِهِ مِنَ السَّقْفِ سَیْفٌ طَوِیلٌ تَکَادُ ظُبَتُهُ تَمَسُّ رَأْسَهُ وَ الْفَتَی بَدْرٌ یَلُوحُ فِی ظَلَامٍ فَسَلَّمْتُ فَرَدَّ السَّلَامَ بِأَلْطَفِ الْکَلَامِ وَ أَحْسَنِهِ ثُمَّ قَالَ لِی أَ تَدْرِی مَنْ أَنَا فَقُلْتُ لَا وَ اللَّهِ فَقَالَ أَنَا الْقَائِمُ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله أَنَا الَّذِی أَخْرُجُ فِی آخِرِ الزَّمَانِ بِهَذَا السَّیْفِ وَ أَشَارَ إِلَیْهِ فَأَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً فَسَقَطْتُ عَلَی وَجْهِی وَ تَعَفَّرْتُ فَقَالَ لَا تَفْعَلْ ارْفَعْ رَأْسَکَ أَنْتَ فُلَانٌ مِنْ مَدِینَةٍ بِالْجَبَلِ یُقَالُ لَهَا هَمَذَانُ قُلْتُ صَدَقْتَ یَا سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ قَالَ فَتُحِبُّ أَنْ تَئُوبَ إِلَی أَهْلِکَ قُلْتُ نَعَمْ یَا سَیِّدِی وَ أُبَشِّرُهُمْ بِمَا أَتَاحَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِی فَأَوْمَأَ إِلَی الْخَادِمِ فَأَخَذَ بِیَدِی وَ نَاوَلَنِی صُرَّةً وَ خَرَجَ وَ مَشَی مَعِی خُطُوَاتٍ فَنَظَرْتُ إِلَی ظِلَالٍ وَ أَشْجَارٍ وَ مَنَارَةِ مَسْجِدٍ فَقَالَ أَ تَعْرِفُ هَذَا الْبَلَدَ قُلْتُ إِنَّ بِقُرْبِ بَلَدِنَا بَلْدَةً تُعْرَفُ بِأَسْتَابَادَ وَ هِیَ تُشْبِهُهَا قَالَ فَقَالَ هَذِهِ أَسْتَابَادُ امْضِ رَاشِداً فَالْتَفَتُّ فَلَمْ أَرَهُ وَ دَخَلْتُ أَسْتَابَادَ وَ إِذَا فِی الصُّرَّةِ أَرْبَعُونَ أَوْ خَمْسُونَ دِینَاراً فَوَرَدْتُ هَمَذَانَ

ص: 41

بدان که آرزوی هر آرزومندی در آنجاست!» سپس گفت: «با من بیا!» من هم با او رفتم تا به دامنه آن تل رسیدیم. آنگاه گفت: «پیاده شو که در اینجا هر دشواری آسان گردد!»

چون پیاده شدیم گفت: «مهار ناقه را رها کن.» گفتم: «ناقه را به که بسپارم؟ کسی در اینجا نیست.» گفت: «اینجا حرم محترمی است که جز دوست به اینجا نمی آید و غیر از دوست کسی از آن بیرون نمی رود.» پس مهار ناقه را رها کردم و همراه او رفتم. چون نزدیک چادر رسیدیم، پیش از من به درون آن رفت و به من گفت: «صبر کن تا اجازه ورود برسد.» لحظه ای نگذشت که بیرون آمد و گفت: «خوش به حالت که به مقصود رسیدی!» آنگاه مرا با خود به درون چادر برد.

وقتی به حضور امام صلوات اللَّه علیه شرفیاب گشتم، دیدم روی تشک پوست سرخی که روی نمدی پهن کرده اند نشسته و به بالشی از پوست سرخ تکیه داده است. من سلام کردم و حضرت هم جواب داد. وقتی که حضرتش را نگریستم، رخساری دیدم مانند پاره ماه، نه لاغر و نه فربه و نه زیاد بلند و نه بسیار کوتاه بود، بلکه قامتی معتدل و رسا داشت. پیشانی اش باز، ابرویش بلند، چشمانش سیاه، بینی اش کشیده و میان برآمده، صورتش صاف، و بر گونه راستش یک خال بود.

وقتی او را دیدم، عقلم در نعت و وصف او حیران گشت! حضرت فرمود: «ای پسر مهزیار! برادران دینی خود را در عراق به چه حال گذاشتی؟» عرض کردم: «آنها را در مضیقه زندگی و شر و فساد و سختی گذاشتم، در حالی که شمشیرهای اولاد شیطان (یعنی بنی عباس) مرتب بر سر آنها فرو می آید.»

فرمود: «قاتَلَهُمُ اللَّه ُأَنَّی یُؤْفَکُون»، {خدا بکشدشان، تا کجا [ازحقیقت] انحراف یافته اند.}(1)من می بینم که گویا آنها (بنی عباس) در خانه خود کشته شده اند و شب و روز به غضب الهی گرفتارند.»

عرض کردم: «یا ابن رسول اللَّه! این معنی کی خواهد بود؟» فرمود: «هنگامی که مردمی بدسیرت که خدا و رسول از آنها بیزارند، راه خانه خدا (حج) را به روی شما ببندند؛ وسرخی در آسمان پدید آید؛و عمودهایی از نور از آن متلألئ باشد؛ و «شروسی» از ارمنستان و آذربایجان به قصد کوه سیاه پشت شهر ری که متصل به کوه سرخ و جبال طالقان است، قیام کند و میان او و «مروزی» جنگ سختی درگیرد که کودکان را پیر و پیران را فرسوده کند و از دو طرف جمعی کشته شوند. در آن موقع منتظر او (قائم آل محمد علیهم السلام ) باشید که در «زوراء» قیام کند و در آنجا درنگ نکرده، به ماهان می رود. سپس رهسپار «واسط» عراق می گردد و یک سال یا کمتر در آنجا می ماند، آنگاه به کوفه می رود و میان آنها جنگی

ص: 45

وَ جَمَعْتُ أَهْلِی وَ بَشَّرْتُهُمْ بِمَا أَتَاحَ اللَّهُ لِی وَ یَسَّرَهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَمْ نَزَلْ بِخَیْرٍ مَا بَقِیَ مَعَنَا مِنْ تِلْکَ الدَّنَانِیرِ.

از نجف تا حیره و از آنجا تا «غری» در می گیرد که عقل ها مات می شود. آنگاه هر دو طرف به هلاکت می رسند، و بر خداست که باقی را نیز درو کند.»

سپس این آیه شریفه را قرائت فرمود:«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ أَتاها أَمْرُنا لَیْلًا أَوْ نَهاراً فَجَعَلْناها حَصِیداً کَأَنْ لَمْ تَغْنَ بِالْأَمْسِ»، {شبی یا روزی فرمان [ویرانی] ما آمد و آن را چنان درویده کردیم که گویی دیروز وجود نداشته است.}(1)

عرض کردم: «آقا! مقصود از «امر خدا» در این آیه چیست؟» فرمود:«امر خداوند عزوجل و لشکر او، ما هستیم.»عرض کردم: «یا ابن رسول اللَّه! آیا وقت آمدن شما نزدیک است؟» فرمود: «اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ(2)» {نزدیک شد قیامت وازهم شکافت ماه.}(3)

مؤلف

عبارت «اتعرف الضریحین» یعنی دو شخص دور از مردم. جوهری می گوید: «ضریح» یعنی بعید و بعید نیست با صاد باشد، یعنی «صریحین» و «صریح»، رجل خالص النسب است. کلمه «نمط» نوعی فرش است و بعید نیست معرب نمد باشد. و «مسورة» متکایی از پوست است و «دعج»، سیاهی چشم است و گفته شده که شدت سیاهی چشم، در شدت سفیدی آن است.«هناة» شرور و فساد و شدائد بزرگ است و «شیصبان» اسم شیطان است، یعنی بنی عباس که همان شریکان شیطان هستند.

«صیلم» به امر شدید گفته می شود و «وقعة صیلمة»، واقعه بیچاره کننده را گویند. و «ماهان» منطقه دینور و نهاوند را گویند. عبارت «متی یکون ذلک» ممکن است سؤال از قیامت حضرت علیه السلام باشد و اگر سؤال از انقراض بنی عباس باشد، پس جواب حضرت علیه السلام بر غرض اصلی او که ظهور دولت امامان علیهم السلام باشد، حمل می گردد.سپس بدان که اختلاف اسامی ناقلان این داستان، احتمال دارد که ناشی از اشتباه راویانی باشد که این اخبار را روایت کرده اند. یا اینکه تمام این وقایع نظیر هم برای این افراد واقع شده باشد و اظهر آن است که مقصود ازعلی بن مهزیار، علی بن ابراهیم بن مهزیار است که او را به جدش نسبت می دهند (و علی بن مهزیار می گویند) و او برادرزاده علی بن مهزیار مشهور است. چه اگر او همان علی بن مهزیار باشد، بعید است که این زمان را درک کرده باشد. مؤید این مطلب این است که در سند این خبر، محمد بن علی بن مهزیار، علی بن مهزیار را جد خود دانسته. البته این هم در صورتی است که کلمه «ابن» در بین لفظ ابو جعفر و محمد حذف شده باشد.

ص: 46

یَرَی النَّائِمُ قَائِلًا یَقُولُ لِی حُجَّ فِی هَذِهِ السَّنَةِ فَإِنَّکَ تَلْقَی صَاحِبَ زَمَانِکَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ مَهْزِیَارَ فَانْتَبَهْتُ فَرِحاً مَسْرُوراً فَمَا زِلْتُ فِی صَلَاتِی حَتَّی انْفَجَرَ عَمُودُ الصُّبْحِ وَ فَرَغْتُ مِنْ صَلَاتِی وَ خَرَجْتُ أَسْأَلُ عَنِ الْحَاجِّ فَوَجَدْتُ رِفْقَةً تُرِیدُ الْخُرُوجَ فَبَادَرْتُ مَعَ أَوَّلِ مَنْ خَرَجَ فَمَا زِلْتُ کَذَلِکَ حَتَّی خَرَجُوا وَ خَرَجْتُ بِخُرُوجِهِمْ أُرِیدُ الْکُوفَةَ فَلَمَّا وَافَیْتُهَا نَزَلْتُ عَنْ رَاحِلَتِی وَ سَلَّمْتُ مَتَاعِی إِلَی ثِقَاتِ إِخْوَانِی وَ خَرَجْتُ أَسْأَلُ عَنْ آلِ أَبِی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَمَا زِلْتُ کَذَلِکَ فَلَمْ أَجِدْ أَثَراً وَ لَا سَمِعْتُ خَبَراً وَ خَرَجْتُ فِی أَوَّلِ مَنْ خَرَجَ أُرِیدُ الْمَدِینَةَ فَلَمَّا دَخَلْتُهَا لَمْ أَتَمَالَکْ أَنْ نَزَلْتُ عَنْ رَاحِلَتِی وَ سَلَّمْتُ رَحْلِی إِلَی ثِقَاتِ إِخْوَانِی وَ خَرَجْتُ أَسْأَلُ عَنِ الْخَبَرِ وَ أَقْفُو الْأَثَرَ فَلَا خَبَراً سَمِعْتُ وَ لَا أَثَراً وَجَدْتُ فَلَمْ أَزَلْ کَذَلِکَ إِلَی أَنْ نَفَرَ النَّاسُ إِلَی مَکَّةَ وَ خَرَجْتُ مَعَ مَنْ خَرَجَ حَتَّی وَافَیْتُ مَکَّةَ وَ نَزَلْتُ وَ اسْتَوْثَقْتُ مِنْ رَحْلِی وَ خَرَجْتُ أَسْأَلُ عَنْ آلِ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَلَمْ أَسْمَعْ خَبَراً وَ لَا وَجَدْتُ أَثَراً فَمَا زِلْتُ بَیْنَ الْإِیَاسِ وَ الرَّجَاءِ مُتَفَکِّراً فِی أَمْرِی وَ عَاتِباً عَلَی نَفْسِی وَ قَدْ جَنَّ اللَّیْلُ وَ أَرَدْتُ أَنْ یَخْلُوَ لِی وَجْهُ الْکَعْبَةِ لِأَطُوفَ بِهَا وَ أَسْأَلَ اللَّهَ یُعَرِّفُنِی أَمَلِی فِیهَا فَبَیْنَا أَنَا کَذَلِکَ وَ قَدْ خَلَا لِی وَجْهُ الْکَعْبَةِ إِذْ قُمْتُ إِلَی الطَّوَافِ فَإِذَا أَنَا بِفَتًی مَلِیحِ الْوَجْهِ طَیِّبِ الرَّوْحِ مُتَرَدٍّ(1) بِبُرْدَةٍ مُتَّشَحٍ بِأُخْرَی وَ قَدْ عَطَفَ بِرِدَائِهِ عَلَی

ص: 43

احتمال دارد خبری که پیشتر از علی بن ابراهیم بن مهزیار نقل شد، با این روایت یکی باشد. هر چند امکان تعدد آن نیز هست، ولی ظاهر این است که هر دو یکی هستند و نسخه نویسان و راویان آن اشتباه کرده اند. عجب این است که محمد بن ابی عبداللَّه کوفی، پیشتر محمد بن ابراهیم مهزیار را یکی از کسانی دانسته بود که به خدمت حضرت علیه السلام رسیده، ولی یکنفر از راویان، این خبر را ذکر نکرده است.

باید دانست که این اخبار مشتمل بر این است که امام زمان برادری به نام موسی علیه السلام داشته است، در صورتی که این غریب است.

روایت33.

کمال الدین: ابوالحسن وجنا می گوید: پدرم از جدش روایت کرده که گفت: «(بعد ازوفات امام حسن عسکری علیه السلام ) من در خانه آن حضرت علیه السلام بودم که گروهی سواره که از جمله جعفر کذاب نیزبین آنها بود، ما را احاطه کردند و به نهب و غارت اشتغال ورزیدند. در آن وقت امید من به مولایم قائم علیه السلام بود. ناگاه دیدم آن حضرت آمد و به آنها حمله کرد تا آنها را از در خانه بیرون راند و من به وی می نگریستم، در حالی که او شش ساله بود. (از آن پس) هیچ کس او را ندید تا غایب شد.»(1)

روایت34.

کمال الدین: علی بن سنان موصلی از پدرش روایت کرده است که چون امام حسن عسکری علیه السلام وفات یافت، جماعتی از قم و جبل، با اموال زیادی که مرسوم بود می آوردند، آمدند، در حالی که از رحلت آن حضرت اطلاع نداشتند .

وقتی به سامره رسیدند، جویای حال امام حسن عسکری علیه السلام شدند. به آنها گفته شد که حضرت وفات کرده است. پرسیدند:«وارث او کیست؟»گفتند: «وارث او جعفر پسر امام علی النقی علیه السلام (جعفر کذّاب) است.» پرسیدند: «فعلا او کجاست؟» گفتند: «او فعلا رفته برای تفریح و سوار زورقی شده و در دجله تفریح می کند و به میگساری مشغول و جمعی از خواننده و نوازنده، برای او خوانندگی می کنند.»

وقتی آنها این را شنیدند، با خود گفتند که این اعمال، اوصاف امام نیست. بعضی از آنها گفتند که این اموال را برگردانده به صاحبانش مسترد می داریم. ولی ابوالعباس احمد بن جعفر حمیری قمی گفت: «نه! ما صبر می کنیم تا این مرد (جعفر کذاب) برگردد و کاملا از حال او باخبر شویم.»

ص: 47

عَاتِقِهِ فَحَرَّکْتُهُ فَالْتَفَتَ إِلَیَّ فَقَالَ مِمَّنِ الرَّجُلُ فَقُلْتُ مِنَ الْأَهْوَازِ فَقَالَ أَ تَعْرِفُ بِهَا ابْنَ الْخَضِیبِ فَقُلْتُ رَحِمَهُ اللَّهُ دُعِیَ فَأَجَابَ فَقَالَ رَحِمَهُ اللَّهُ فَلَقَدْ کَانَ بِالنَّهَارِ صَائِماً وَ بِاللَّیْلِ قَائِماً وَ لِلْقُرْآنِ تَالِیاً وَ لَنَا مُوَالِیاً أَ تَعْرِفُ بِهَا عَلِیَّ بْنَ مَهْزِیَارَ فَقُلْتُ أَنَا عَلِیُّ بْنُ مَهْزِیَارَ فَقَالَ أَهْلًا وَ سَهْلًا بِکَ یَا أَبَا الْحَسَنِ أَ تَعْرِفُ الضَّرِیحَیْنِ (1)

قُلْتُ نَعَمْ قَالَ وَ مَنْ هُمَا قُلْتُ مُحَمَّدٌ وَ مُوسَی قَالَ وَ مَا فَعَلْتَ الْعَلَامَةَ الَّتِی بَیْنَکَ وَ بَیْنَ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَقُلْتُ مَعِی قَالَ أَخْرِجْهَا إِلَیَّ فَأَخْرَجْتُ إِلَیْهِ خَاتَماً حَسَناً عَلَی فَصِّهِ مُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌّ فَلَمَّا رَآهُ بَکَی بُکَاءً طَوِیلًا وَ هُوَ یَقُولُ رَحِمَکَ اللَّهُ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ فَلَقَدْ کُنْتَ إِمَاماً عَادِلًا ابْنَ أَئِمَّةٍ أَبَا إِمَامٍ أَسْکَنَکَ اللَّهُ الْفِرْدَوْسَ الْأَعْلَی مَعَ آبَائِکَ ثُمَّ قَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ صِرْ إِلَی رَحْلِکَ وَ کُنْ عَلَی أُهْبَةِ السَّفَرِ حَتَّی إِذَا ذَهَبَ الثُّلُثُ مِنَ اللَّیْلِ وَ بَقِیَ الثُّلُثَانِ فَالْحَقْ بِنَا فَإِنَّکَ تَرَی مُنَاکَ قَالَ ابْنُ مَهْزِیَارَ فَانْصَرَفْتُ إِلَی رَحْلِی أُطِیلُ الْفِکْرَ حَتَّی إِذَا هَجَمَ الْوَقْتُ فَقُمْتُ إِلَی رَحْلِی فَأَصْلَحْتُهُ وَ قَدَّمْتُ رَاحِلَتِی فَحَمَلْتُهَا وَ صِرْتُ فِی مَتْنِهَا حَتَّی لَحِقْتُ الشِّعْبَ فَإِذَا أَنَا بِالْفَتَی هُنَاکَ یَقُولُ أَهْلًا وَ سَهْلًا یَا أَبَا الْحَسَنِ طُوبَی لَکَ فَقَدْ أُذِنَ لَکَ فَسَارَ وَ سِرْتُ بِسَیْرِهِ حَتَّی جَازَ بِی عَرَفَاتٍ وَ مِنًی وَ صِرْتُ فِی أَسْفَلِ ذِرْوَةِ الطَّائِفِ فَقَالَ لِی یَا أَبَا الْحَسَنِ انْزِلْ وَ خُذْ فِی أُهْبَةِ الصَّلَاةِ فَنَزَلَ وَ نَزَلْتُ حَتَّی إِذَا فَرَغَ مِنْ صَلَاتِهِ وَ فَرَغْتُ ثُمَّ قَالَ لِی خُذْ فِی صَلَاةِ الْفَجْرِ وَ أَوْجِزْ فَأَوْجَزْتُ فِیهَا وَ سَلَّمَ وَ عَفَّرَ وَجْهَهُ فِی التُّرَابِ ثُمَّ رَکِبَ وَ أَمَرَنِی بِالرُّکُوبِ ثُمَّ سَارَ وَ سِرْتُ بِسَیْرِهِ حَتَّی عَلَا الذِّرْوَةَ فَقَالَ الْمَحْ هَلْ تَرَی شَیْئاً فَلَمَحْتُ فَرَأَیْتُ بُقْعَةً نَزِهَةً کَثِیرَةَ الْعُشْبِ وَ الْکَلَإِ فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی أَرَی بُقْعَةً کَثِیرَةَ الْعُشْبِ وَ الْکَلَإِ فَقَالَ لِی هَلْ فِی أَعْلَاهَا شَیْ ءٌ فَلَمَحْتُ فَإِذَا أَنَا بِکَثِیبِ رَمْلٍ فَوْقَهُ بَیْتٌ مِنْ شَعْرٍ یَتَوَقَّدُ نُوراً فَقَالَ لِی هَلْ رَأَیْتَ شَیْئاً فَقُلْتُ أَرَی کَذَا وَ کَذَا فَقَالَ لِی یَا ابْنَ مَهْزِیَارَ طِبْ نَفْساً وَ قَرَّ عَیْناً فَإِنَّ هُنَاکَ

ص: 44

وقتی جعفر برگشت، به وی سلام کردند و گفتند: «ای آقای ما! ما مردمی از اهل قم هستیم و جماعتی از شیعه و غیر شیعه نیز با ما هست که اموالی برای مولی امام حسن عسکری علیه السلام آورده ایم.» جعفر پرسید: «آن اموال فعلا در کجاست؟» گفتند: نزد ماست.» گفت: «آنها را پیش من بیاورید.» گفتند: «این اموال که معمولا ما برای امام می آوردیم، خبری طرفه دارد.» پرسید: «خبر چیست؟» گفتند: «این اموال بدین گونه جمع می شود که از عموم شیعیان یک یا دو دینار در کیسه ای نهاده و آن را مهر و موم می کنند و به ما می دهند. وقتی این اموال را نزد امام حسن عسکری علیه السلام می آوردیم، آن حضرت می فرمود که کل مبلغ آن چقدر است و چند دینار از کی و کی و کی است. تا آنکه اسامی صاحبان اموال را ذکر می فرمود و نقش مهرهایی را که هر کس روی کیسه خود زده بود، قبل از اینکه به آن حضرت نشان دهیم، بیان می کرد .جعفر (کذاب) گفت: «شما دروغ می گویید. شما چیزی را به برادرم نسبت می دهید که در وی نبود.»

وقتی آنها سخنان جعفر را شنیدند، به یکدیگر نظر افکندند. باز جعفر گفت: «معطل نشوید و این اموال را برای من بیاورید.» آنها گفتند: «ما اجیر و وکیل صاحبان این اموال هستیم و آن را جز با نشانه هایی که به وسیله آن امام را می شناختیم، به کسی تسلیم نمی کنیم. اگر تو امام هستی، آن نشانه ها را بیان کن وگرنه ما آن را به صاحبانش مسترد می داریم تا هر طور صلاح دیدند عمل کنند.»

جعفر به سامره نزد خلیفه رفت و از آنها شکایت کرد. وقتی خلیفه آنها را احضار کرد، گفت: «اموالی که با خود آورده اید به جعفر بدهید.» آنها گفتند: «ما مردمی هستیم که اجیر و وکیل صاحبان این اموال هستیم و صاحبان آن هم به ما دستور داده اند که فقط به کسی بدهید که با نشانه و دلیل، استحقاق خود را در اخذ آن ثابت کند، چنان که با امام حسن عسکری علیه السلام نیز ما به همین گونه عمل می کرد یم.»

خلیفه از آنها پرسید: «علامتی که در حسن عسکری علیه السلام بود چیست؟» آنها گفتند: «امام دینارها، صاحبان آن، نوع و مقدار اموال را (قبل از تسلیم و دیدن) بیان می داشت. وقتی این نشانه ها را می داد، ما هم اموال را به وی تسلیم می کردیم. بارها به حضورش می رسیدیم و همین علامت و دلیل را از او می دیدیم. حالا آن حضرت رحلت فرموده و اگر این مرد جانشین اوست، مانند برادرش علائم و نشانه های این اموال را بگوید تا به او تسلیم کنیم، وگرنه اموال را به صاحبانش برمی گردانیم!»

چون جعفر این را شنید، به خلیفه گفت: «اینان مردمی دروغگو هستند و بر برادرم دروغ می بندند و آنچه آنها درباره او معتقدند، علم غیب است (که جز خدا نمی داند).» خلیفه گفت:«اینها فرستادگان مردمند و فرستاده فقط باید مطلب را ابلاغ کند.» جعفر از حرف خلیفه مات و مبهوت شد و جوابی نداد.

سپس آنها از خلیفه خواستند تا کسی را با آنها بفرستد که تا بیرون شهر آنها را

ص: 48

أَمَلَ کُلِّ مُؤَمِّلٍ ثُمَّ قَالَ لِیَ انْطَلِقْ بِنَا فَسَارَ وَ سِرْتُ حَتَّی صَارَ فِی أَسْفَلِ الذِّرْوَةِ ثُمَّ قَالَ لِی انْزِلْ فَهَاهُنَا یَذِلُّ کُلُّ صَعْبٍ فَنَزَلَ وَ نَزَلْتُ حَتَّی قَالَ لِی یَا ابْنَ مَهْزِیَارَ خَلِّ عَنْ زِمَامِ الرَّاحِلَةِ فَقُلْتُ عَلَی مَنْ أُخَلِّفُهَا وَ لَیْسَ هَاهُنَا أَحَدٌ فَقَالَ إِنَّ هَذَا حَرَمٌ لَا یَدْخُلُهُ إِلَّا وَلِیٌّ وَ لَا یَخْرُجُ مِنْهُ إِلَّا وَلِیٌّ فَخَلَّیْتُ عَنِ الرَّاحِلَةِ وَ سَارَ وَ سِرْتُ مَعَهُ فَلَمَّا دَنَا مِنَ الْخِبَاءِ سَبَقَنِی وَ قَالَ لِی هُنَاکَ إِلَی أَنْ یُؤْذَنَ لَکَ فَمَا کَانَ إِلَّا هُنَیْئَةً فَخَرَجَ إِلَیَّ وَ هُوَ یَقُولُ طُوبَی لَکَ فَقَدْ أُعْطِیتَ سُؤْلَکَ قَالَ فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ هُوَ جَالِسٌ عَلَی نَمَطٍ عَلَیْهِ نَطْعُ أَدَمٍ أَحْمَرَ مُتَّکِئٌ عَلَی مِسْوَرَةِ أَدَمٍ فَسَلَّمْتُ فَرَدَّ عَلَیَّ السَّلَامَ وَ لَمَحْتُهُ فَرَأَیْتُ وَجْهاً مِثْلَ فِلْقَةِ قَمَرٍ لَا بِالْخَرِقِ وَ لَا بِالنَّزِقِ وَ لَا بِالطَّوِیلِ الشَّامِخِ وَ لَا بِالْقَصِیرِ اللَّاصِقِ مَمْدُودَ الْقَامَةِ صَلْتَ الْجَبِینِ أَزَجَّ الْحَاجِبَیْنِ أَدْعَجَ الْعَیْنَیْنِ أَقْنَی الْأَنْفِ سَهْلَ الْخَدَّیْنِ عَلَی خَدِّهِ الْأَیْمَنِ خَالٌ فَلَمَّا أَنَا بَصُرْتُ بِهِ حَارَ عَقْلِی فِی نَعْتِهِ وَ صِفَتِهِ فَقَالَ لِی یَا ابْنَ مَهْزِیَارَ کَیْفَ خَلَّفْتَ إِخْوَانَکَ بِالْعِرَاقِ قُلْتُ فِی ضَنْکِ عَیْشٍ وَ هَنَاةٍ قَدْ تَوَاتَرَتْ عَلَیْهِمْ سُیُوفُ بَنِی الشَّیْصَبَانِ فَقَالَ قاتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّی یُؤْفَکُونَ کَأَنِّی بِالْقَوْمِ وَ قَدْ قُتِلُوا فِی دِیَارِهِمْ وَ أَخَذَهُمْ أَمْرُ رَبِّهِمْ لَیْلًا أَوْ نَهَاراً فَقُلْتُ مَتَی یَکُونُ ذَلِکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَقَالَ إِذَا حِیلَ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ سَبِیلِ الْکَعْبَةِ بِأَقْوَامٍ لَا خَلَاقَ لَهُمْ وَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ مِنْهُمْ بَرَاءٌ وَ ظَهَرَتِ الْحُمْرَةُ فِی السَّمَاءِ ثَلَاثاً فِیهَا أَعْمِدَةٌ کَأَعْمِدَةِ اللُّجَیْنِ تَتَلَأْلَأُ نُوراً وَ یَخْرُجُ الشروسی مِنْ أرمنیة [إِرْمِینِیَّةَ] وَ آذَرْبِیجَانَ یُرِیدُ وَرَاءَ الرَّیِّ الْجَبَلَ الْأَسْوَدَ الْمُتَلَاحِمَ بِالْجَبَلِ الْأَحْمَرِ لَزِیقُ جِبَالِ طَالَقَانَ فَتَکُونُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ الْمَرْوَزِیِّ وَقْعَةٌ صَیْلَمَانِیَّةٌ یَشِیبُ فِیهَا الصَّغِیرُ وَ یَهْرَمُ مِنْهَا الْکَبِیرُ وَ یَظْهَرُ الْقَتْلُ بَیْنَهُمَا فَعِنْدَهَا تَوَقَّعُوا خُرُوجَهُ إِلَی الزَّوْرَاءِ فَلَا یَلْبَثُ بِهَا حَتَّی یُوَافِیَ مَاهَانَ ثُمَّ یُوَافِی وَاسِطَ الْعِرَاقِ فَیُقِیمُ بِهَا سَنَةً أَوْ دُونَهَا ثُمَّ یَخْرُجُ إِلَی کُوفَانَ فَتَکُونُ بَیْنَهُمْ وَقْعَةٌ

ص: 45

بدرقه کند (که مبادا کسی به آنها تعرضی کند). خلیفه هم راهنمایی همراه آنها کرد که تا بیرون شهر آنها را مشایعت کند. چون از شهر دور شدند، ناگاه جوان زیبایی را دیدند که به نظر خدمتکار می رسید. جوان زیبا بانگ زد:«ای فلانی پسر فلانی و فلانی پسر فلانی! دعوت آقای خودتان را بپذیرید!»

آنها پرسیدند: «آقای ما تو هستی؟» گفت: «خیر! من خادم مولای شما هستم. با من بیایید تا به خدمت او برویم.» آنها هم با او رفتند تا وارد خانه امام حسن عسکری علیه السلام شدند. دیدند فرزند آن حضرت قائم علیه السلام مانند پاره ماه، در حالی که لباس سبزی پوشیده، روی سریری نشسته است. ما به وی سلام کردیم و او هم جواب ما را داد. سپس فرمود تمام اموالی را که آورده اید فلان مقدار و چند دینار است و چه کسانی آنها را آورده اند تا آنکه نشانی همه آنها را داد.

آنگاه لباس ها و توشه ها و چارپایانی که داشتیم، همه را توصیف فرمود. در این وقت همه به شکرانه شناخت مقصود، خدا را سجده کردیم و زمین جلوی روی او را بوسه دادیم. سپس سؤالاتی که داشتیم کردیم و اموالی را که آورده بودیم تسلیم کردیم. او به ما دستور داد که بعد از این دیگر آنچه می آوریم به سامره نبریم و فرمود: «وکیلی را در بغداد تعیین می کنم که هر چه دارید به او بدهید. توقیعات ما نیز از پیش او صادر می گردد.» سپس از نزد وی خارج شدیم.

حضرت مقداری حنوط و کفن به ابوالعباس احمد بن جعفر قمی حمیری مرحمت فرمود و گفت: «خدا پاداش تو را بزرگ گرداند.» همراهان گفتند: «ما هنوزبه گردنه همدان نرسیده بودیم که ابوالعباس فوت کرد، رحمة اللَّه علیه.»

ما بعد از آن روز، دیگر هر آنچه سهم امام که داشتیم، به بغداد می آوردیم و به یکی از وکلای حضرت که از جانب امام معین شده بود می سپردیم و جواب های آنها به وسیله همان شخص وکیل امام، صادر می گشت.

مؤلف

شیخ صدوق (ره) می فرماید: این خبر دلالت دارد که خلیفه از موضوع وجود امام زمان اطلاع داشته که چگونه است و جای حضرت کجاست، به همین جهت متعرض آنها و اموالشان نشد و شر جعفر کذاب را از سر آنها برطرف کرد و دستور نداد که آنها اموال را به وی تسلیم کنند. خلیفه می خواست موضوع وجود امام زمان به آن کیفیت پوشیده ماند و آشکار نگردد تا مبادا مردم به آن حضرت راه یابند و او را بشناسند (و برای او ایجاد خطر کنند).

جعفر کذاب هنگام وفات امام حسن عسکری علیه السلام بیست هزار دینار برای خلیفه رشوه برد

ص: 49

مِنَ النَّجَفِ إِلَی الْحِیرَةِ إِلَی الْغَرِیِّ وَقْعَةٌ شَدِیدَةٌ تَذْهَلُ مِنْهَا الْعُقُولُ فَعِنْدَهَا یَکُونُ بَوَارُ الْفِئَتَیْنِ وَ عَلَی اللَّهِ حَصَادُ الْبَاقِینَ ثُمَّ تَلَا بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ أَتاها أَمْرُنا لَیْلًا أَوْ نَهاراً فَجَعَلْناها حَصِیداً کَأَنْ لَمْ تَغْنَ بِالْأَمْسِ (1) فَقُلْتُ سَیِّدِی یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا الْأَمْرُ قَالَ نَحْنُ أَمْرُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ جُنُودُهُ قُلْتُ سَیِّدِی یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهُ حَانَ الْوَقْتُ قَالَ وَ اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ.

و از او خواست که او را جانشین برادرش (امام حسن عسکری علیه السلام ) کند، ولی خلیفه به او گفت: «مقامی که برادرت داشت از جانب ما نبود، بلکه خداوند او را این طور در نظر مردم بزرگ و محترم کرده بود. ما سعی می کرد یم مقام او را پایین بیاوریم و در نظر مردم از اعتبار بیندازیم، ولی خداوند نمی گذاشت و هر روز مقام او را به واسطه تقوا و حسن منظر و علم و عبادتش بالا می برد. اگر تو نزد پیروان برادرت، در این جهات مثل او هستی، احتیاجی به ما نداری و اگر نزد آنها چنین نیستی و آنچه در او بود در تو نیست، به فرض اینکه تو را تقویت کنیم، چیزی عایدت نمی شود.»(1)

روایت35.

غیبت شیخ طوسی: محمد بن احمد انصاری می گوید: گروهی از «مفوضه» و «مقصره»،(2)کامل بن ابراهیم مدنی را نزد امام حسن عسکری علیه السلام فرستادند.کامل می گوید: من پیش خود گفتم که به امام خواهم گفت «هیچ کس داخل بهشت نمی شود، مگر اینکه آنچه من شناخته ام، بشناسد و اعتقاد به چیزی داشته باشد که من معتقدم.» وقتی به خدمتش رسیدم، دیدم لباس سفید و نرمی پوشیده است. پیش خود گفتم: «ولی اللَّه و حجت خدا لباس های نرم و لطیف می پوشد، ولی به ما امر می کند که در فکر برادران دینی خود باشیم و ما را از پوشیدن این گونه لباس ها منع می کند.»

در این اندیشه بودم که حضرت تبسمی کرد، آنگاه آستین های مبارک را بالا زد و لباس سیاه زبری را که در زیر لباس سفید به تن کرده بود، نشان داد و فرمود: «ای کامل! این لباس را برای خدا پوشیده ام و آن را برای شما!» من سلام کردم و کنار دری که پرده ای از آن آویزان بود، نشستم. ناگاه باد گوشه پرده را بالا زد و من بچه ماه پاره ای را که تقریبا چهار ساله به نظر می آمد، دیدم که فرمود: «ای کامل بن ابراهیم!» از این حرف چنان تعجب کردم که مو بر بدنم راست گردید، و مثل اینکه به من الهام شد که بگویم: «بله آقای من!» فرمود: «آمده ای از ولی اللَّه و حجت خدا سؤال کنی که کسی داخل بهشت می شود

ص: 50

و أما خبر إبراهیم فیحتمل الاتحاد و التعدد و إن کان الاتحاد أظهر باشتباه النساخ و الرواة و العجب أن محمد بن أبی عبد الله عد فیما مضی محمد بن إبراهیم بن مهزیار ممن رآه علیه السلام و لم یعد أحدا من هؤلاء(1).

ثم اعلم أن اشتمال هذه الأخبار علی أن له علیه السلام أخا مسمی بموسی غریب.

که آنچه تو شناخته ای او هم بشناسد و هر چه تو معتقدی، او هم معتقد باشد.»

گفتم: «آری، به خدا قسم برای پرسیدن این مطلب آمده ام.» فرمود: «به خدا قسم آنها که داخل بهشت می شوند، تقلیل می یابند! به خدا قسم مردمی داخل بهشت می شوند که آنها را «حقیه» می گویند.»پرسیدم: «آقا! آنها کیستند؟» فرمود: «آنها کسانی هستند که از بس علی علیه السلام را دوست دارند، به حق او قسم می خورند، ولی حق او و فضل او را نمی دانند.»

آنگاه لحظه ای ساکت شد و سپس فرمود: «آمده ای که از عقاید مفوضه سؤال کنی؟ مفوضه در عقیده خود دروغ گفتند. (نه! خداوند امور عالم را به ما تفویض نکرده) بلکه دل های ما ظرف هایی برای تعلق مشیت خداوند است. پس هر وقت خدا چیزی را بخواهد، ما نیز می خواهیم، چنان که خود فرموده: «وَ ما تَشاؤُنَ إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللَّهُ»، {و تا خدا نخواهد، [شما] نخواهید خواست.}(1) آنگاه پرده مانند اول پائین آمد و من نتوانستم آن را بالا بزنم.

در این هنگام امام حسن عسکری علیه السلام نظری به من انداخت، تبسمی کرد و فرمود: «ای کامل! دیگر برای چه نشسته ای؟» شنیدی که امام بعد از من، آنچه را که می خواستی به تو گفت؟» من برخاستم و بیرون آمدم و دیگر آن حضرت (امام زمان علیه السلام ) را ندیدم. ابو نعیم گفت: «من کامل را ملاقات کردم و این حدیث را از وی پرسیدم. او نیز آن را همین طور برای من نقل کرد.»(2)

همچنین در غیبت طوسی(3) و دلائل الامامة طبری،(4)این روایت به سند دیگری نیز نقل شده است.

مؤلف

احتمال دارد مقصود از «حقیه»، مستضعفین سنی یا شیعه یا هر دو باشند. تحقیق این مطلب را در کتاب «ایمان و کفر» بحار الانوار خواهیم آورد.

روایت36.

غیبت شیخ طوسی: قنبری که از فرزندان قنبر غلام حضرت رضا علیه السلام بود، روایت کرده که گفت: با کسی درباره جعفر کذاب صحبت می کرد یم و طرف من، جعفر را دشنام داد. من گفتم: «غیر از جعفر فعلا امامی نیست. آیا تو غیر از جعفررا دیده ای؟» گفت: «من ندیده ام، ولی کسی را می شناسم که او را دیده است.»پرسیدم: «او کیست؟» گفت: «کسی است که جعفر او را دو بار دیده است و او داستانی دارد.»

سپس گفت: «رشیق»، دوست «مادرانی» نقل کرد که ما سه نفر بودیم. روزی معتضدخلیفه عباسی ما را خواست و امر کرد که هر یک سوار اسبی شده و اسبی دیگر را با خود ببریم و جز توشه ای مختصر، چیزی حمل نکنیم او گفت: «می روید به سامره.» سپس نشانی محله و خانه ای را داد و گفت: «وقتی به آن محله و خانه رسیدید، غلام سیاهی را می بینید که دم در نشسته است. فی الوقت وارد خانه شوید

ص: 51

قَالَ فَلَمَّا انْصَرَفَ دَخَلُوا عَلَیْهِ فَسَلَّمُوا عَلَیْهِ وَ قَالُوا یَا سَیِّدَنَا نَحْنُ قَوْمٌ مِنْ أَهْلِ قُمَّ وَ مَعَنَا جَمَاعَةٌ مِنَ الشِّیعَةِ وَ غَیْرِهَا وَ کُنَّا نَحْمِلُ إِلَی سَیِّدِنَا أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام الْأَمْوَالَ فَقَالَ وَ أَیْنَ هِیَ قَالُوا مَعَنَا قَالَ احْمَلُوهَا إِلَیَّ قَالُوا إِنَّ لِهَذِهِ الْأَمْوَالِ خَبَراً طَرِیفاً فَقَالَ وَ مَا هُوَ قَالُوا إِنَّ هَذِهِ الْأَمْوَالَ تُجْمَعُ وَ یَکُونُ فِیهَا مِنْ عَامَّةِ الشِّیعَةِ الدِّینَارُ وَ الدِّینَارَانِ ثُمَّ یَجْعَلُونَهَا فِی کِیسٍ وَ یَخْتِمُونَ عَلَیْهَا وَ کُنَّا

إِذَا وَرَدْنَا بِالْمَالِ قَالَ سَیِّدُنَا أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام جُمْلَةُ الْمَالِ کَذَا وَ کَذَا دِینَاراً مِنْ فُلَانٍ کَذَا وَ مِنْ فُلَانٍ کَذَا حَتَّی یَأْتِی عَلَی أَسْمَاءِ النَّاسِ کُلِّهِمْ وَ یَقُولُ مَا عَلَی الْخَوَاتِیمِ مِنْ نَقْشٍ فَقَالَ جَعْفَرٌ کَذَبْتُمْ تَقُولُونَ عَلَی أَخِی مَا لَمْ یَفْعَلْهُ هَذَا عِلْمُ الْغَیْبِ قَالَ فَلَمَّا سَمِعَ الْقَوْمُ کَلَامَ جَعْفَرٍ جَعَلَ یَنْظُرُ بَعْضُهُمْ إِلَی بَعْضٍ فَقَالَ لَهُمُ احْمِلُوا هَذَا الْمَالَ إِلَیَّ فَقَالُوا إِنَّا قَوْمٌ مُسْتَأْجَرُونَ وُکَلَاءُ لِأَرْبَابِ الْمَالِ وَ لَا نُسَلِّمُ الْمَالَ إِلَّا بِالْعَلَامَاتِ الَّتِی کُنَّا نَعْرِفُهَا مِنْ سَیِّدِنَا أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام فَإِنْ کُنْتَ الْإِمَامَ فَبَرْهِنْ لَنَا وَ إِلَّا رَدَدْنَاهَا إِلَی أَصْحَابِهَا یَرَوْنَ فِیهَا رَأْیَهُمْ قَالَ فَدَخَلَ جَعْفَرٌ عَلَی الْخَلِیفَةِ وَ کَانَ بِسُرَّ مَنْ رَأَی فَاسْتَعْدَی عَلَیْهِمْ فَلَمَّا حَضَرُوا قَالَ الْخَلِیفَةُ احْمِلُوا هَذَا الْمَالَ إِلَی جَعْفَرٍ قَالُوا أَصْلَحَ اللَّهُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنَّا قَوْمٌ مُسْتَأْجَرُونَ وُکَلَاءُ لِأَرْبَابِ هَذِهِ الْأَمْوَالِ وَ هِیَ وَدَاعَةٌ لِجَمَاعَةٍ أَمَرُونَا أَنْ لَا نُسَلِّمَهَا إِلَّا بِعَلَامَةٍ وَ دَلَالَةٍ وَ قَدْ جَرَتْ بِهَذَا الْعَادَةُ مَعَ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام فَقَالَ الْخَلِیفَةُ وَ مَا الدَّلَالَةُ الَّتِی کَانَتْ لِأَبِی مُحَمَّدٍ قَالَ الْقَوْمُ کَانَ یَصِفُ الدَّنَانِیرَ وَ أَصْحَابَهَا وَ الْأَمْوَالَ وَ کَمْ هِیَ فَإِذَا فَعَلَ ذَلِکَ سَلَّمْنَاهَا إِلَیْهِ وَ قَدْ وَفَدْنَا عَلَیْهِ مِرَاراً فَکَانَتْ هَذِهِ عَلَامَتَنَا مِنْهُ وَ دَلَالَتَنَا وَ قَدْ مَاتَ فَإِنْ یَکُنْ هَذَا الرَّجُلُ صَاحِبَ هَذَا الْأَمْرِ فَلْیُقِمْ لَنَا مَا کَانَ یُقِیمُ لَنَا أَخُوهُ وَ إِلَّا رَدَدْنَاهَا إِلَی أَصْحَابِهَا فَقَالَ جَعْفَرٌ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنَّ هَؤُلَاءِ قَوْمٌ کَذَّابُونَ یَکْذِبُونَ عَلَی أَخِی وَ هَذَا عِلْمُ الْغَیْبِ فَقَالَ الْخَلِیفَةُ الْقَوْمُ رُسُلٌ وَ ما عَلَی الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلاغُ الْمُبِینُ قَالَ فَبُهِتَ جَعْفَرٌ وَ لَمْ یُحِرْ جَوَاباً فَقَالَ الْقَوْمُ یَتَطَوَّلُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ بِإِخْرَاجِ أَمْرِهِ إِلَی مَنْ

ص: 48

و هر کس را که در آن خانه دیدید، بکشید و سرش را بریده، برای من بیاورید.»

ما هم وارد سامره شده و همان طور که نشانی داده بود، خانه ای را پیدا کردیم و دیدیم که خادم سیاهی در دهلیز نشسته و بند شلواری را می بافد. پرسیدیم:«این خانه کیست و چه کسی در آن است؟» گفت: «صاحبش!» به خدا قسم خادم توجهی به ما نکرد و از ما چندان نترسید. ما هم به یکباره وارد خانه شدیم و دیدیم مثل اینکه خانه امیر لشکری است. در جلویاتاق پرده ای دیدیم که بهتر و بزرگ تر از آن ندیده بودیم. گویی تا آن موقع دست کسی به آن نرسیده بود.کسی در خانه نبود.

وقتی پرده را بالا زدیم، دیدیم خانه بزرگی است که دریایی در آن است و در انتهای خانه حصیری انداخته اند که فهمیدیم روی آب است و شخصی که از همه کس زیباتر بود، بالای آن ایستاده و نماز می خواند و نه توجهی به ما دارد و نه اعتنایی به آنچه که با خود داشتیم.احمد بن عبداللَّه بر ما پیشی گرفت و رفت که وارد خانه شود، ولی در آب فرو رفت و چندان مضطرب شد و دست و پا زد تا من توانستم دستش را بگیرم و نجاتش دهم و او را از آب بیرون آورم. وقتی بیرون آمد، غش کرد و مدتی به این حال باقی ماند.بعد از او رفیق دوم من هم جلو رفت و دچار همان سرنوشت شد.

من مبهوت ماندم. ناچار به صاحب خانه گفتم: «از شما عذر تقصیر به پیشگاه خدا می برم.به خدا قسم نمی دانستم موضوع چیست و نمی فهمیدم برای جلب کی می آییم.همین حالا به سوی خدا توبه می کنم.» ولی او به آنچه من می گفتم توجهی نکرد و از حالتی که داشت، بیرون نیامد.این وضع او ما را به وحشت انداخت، ناچار برگشتیم. خلیفه معتضد منتظر ما بودو به دربان سپرده بود هر وقت که ما آمدیم،ما را نزد وی ببرد .

دربان هنگام شب ما را نزد او برد. معتضد پرسید: «چه کردید؟» ما هم آنچه را که دیده بودیم برای او نقل کردیم.گفت: «ای وای! آیا قبل از من کسی شما را دیده و این ماجرا را به کسی گفته اید؟» گفتیم نه. گفت: «من دیگر از سعی خود درباره او مأیوسم.» سپس قسم های محکم خورد که اگر این مطلب به کسی برسد، گردن شما را می زنم. ما هم تا او زنده بود، جرأت نکردیم اینماجرا را به کسی بگوییم.»(1)

روایت37.

خرایج و جرایح: راوندی نیز این حدیث را از رشیق نقل کرده و در جای دیگر آن کتاب می نویسد: «آنگاه لشکر بسیاری فرستادند. وقتی داخل خانه شدند، صدای قرائت قرآن را از سرداب خانه شنیدند.

ص: 52

یُبَدْرِقُنَا حَتَّی نَخْرُجَ مِنْ هَذِهِ الْبَلْدَةِ قَالَ فَأَمَرَ لَهُمْ بِنَقِیبٍ فَأَخْرَجَهُمْ مِنْهَا فَلَمَّا أَنْ خَرَجُوا مِنَ الْبَلَدِ خَرَجَ عَلَیْهِمْ غُلَامٌ أَحْسَنُ النَّاسِ وَجْهاً کَأَنَّهُ خَادِمٌ فَنَادَی یَا فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ وَ یَا فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ أَجِیبُوا مَوْلَاکُمْ قَالَ فَقَالُوا لَهُ أَنْتَ مَوْلَانَا قَالَ مَعَاذَ اللَّهِ أَنَا عَبْدُ مَوْلَاکُمْ فَسِیرُوا إِلَیْهِ قَالُوا فَسِرْنَا مَعَهُ حَتَّی دَخَلْنَا دَارَ مَوْلَانَا الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام فَإِذَا وَلَدُهُ الْقَائِمُ علیه السلام قَاعِدٌ عَلَی سَرِیرٍ کَأَنَّهُ فِلْقَةُ الْقَمَرِ عَلَیْهِ ثِیَابٌ خُضْرٌ فَسَلَّمْنَا عَلَیْهِ فَرَدَّ عَلَیْنَا السَّلَامَ ثُمَّ قَالَ جُمْلَةُ الْمَالِ کَذَا وَ کَذَا دِینَاراً حَمَلَ فُلَانٌ کَذَا وَ فُلَانٌ کَذَا وَ لَمْ یَزَلْ یَصِفُ حَتَّی وَصَفَ الْجَمِیعَ ثُمَّ وَصَفَ ثِیَابَنَا وَ رِحَالَنَا وَ مَا کَانَ مَعَنَا مِنَ الدَّوَابِّ فَخَرَرْنَا سُجَّداً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ شُکْراً لِمَا عَرَفْنَا وَ قَبَّلْنَا الْأَرْضَ بَیْنَ یَدَیْهِ ثُمَّ سَأَلْنَاهُ عَمَّا أَرَدْنَا فَأَجَابَ فَحَمَلْنَا إِلَیْهِ الْأَمْوَالَ وَ أَمَرَنَا الْقَائِمُ أَنْ لَا نَحْمِلَ إِلَی سُرَّ مَنْ رَأَی بَعْدَهَا شَیْئاً فَإِنَّهُ یَنْصِبُ لَنَا بِبَغْدَادَ رَجُلًا نَحْمِلُ إِلَیْهِ الْأَمْوَالَ وَ یَخْرُجُ مِنْ عِنْدِهِ التَّوْقِیعَاتُ قَالَ فَانْصَرَفْنَا مِنْ عِنْدِهِ وَ دَفَعَ إِلَی أَبِی الْعَبَّاسِ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الْقُمِّیِّ الْحِمْیَرِیِّ شَیْئاً مِنَ الْحَنُوطِ وَ الْکَفَنِ وَ قَالَ لَهُ أَعْظَمَ اللَّهُ أَجْرَکَ فِی نَفْسِکَ قَالَ فَمَا بَلَغَ أَبُو الْعَبَّاسِ عَقَبَةَ هَمَذَانَ حَتَّی تُوُفِّیَ رَحِمَهُ اللَّهُ وَ کَانَ بَعْدَ ذَلِکَ تُحْمَلُ الْأَمْوَالُ إِلَی بَغْدَادَ إِلَی النُّوَّابِ الْمَنْصُوبِینَ وَ یَخْرُجُ مِنْ عِنْدِهِمُ التَّوْقِیعَاتُ.

سربازان در سرداب را گرفتند تا از بالا رفتن و بیرون آمدن خواننده قرآن جلوگیری کنند.امیر لشکر هم ایستاد تا همه لشکر به خانه بریزند و او را بگیرند، ولی او از راهی که پهلوی در سرداب بود بیرون آمد و از جلوی سربازان گذشت. وقتی ناپدید شد امیر لشکر گفت: «وارد سرداب شوید و او را دستگیر کنید!» سربازان گفتند: «مگر او نبود که از پهلوی تو گذشت؟» امیر لشکر گفت: «من او را ندیدم. چرا گذاشتید برود؟» گفتند: «وقتی دیدیم تو او را می بینی و چیزی نمی گویی، ما هم چیزی نگفتیم!»(1)

روایت38.

فرج المهموم: ابن طاووس می گوید: من جماعتی را دیدم که می گفتند مهدی صلوات اللَّه علیه را دیده اند. حتی کسانی در میان آنها بودند که نامه هایی را که به حضرت تقدیم شده بود، از دست حضرت گرفته بودند. از جمله حکایات آنها، داستانی است که صدق آن برای من ثابت شده، ولی اجازه نداده که نام ناقل آن راذکر کنم. او می گفت: من از خداوند متعال مسألت می کردم که بر من تفضل کرده و ملاقات حضرت سلام الله علیه را روزی من کند. وقتی در خواب می بیند که فلان وقت او را خواهد دید. اومی گفت: بعد از آنکه از خواب برخاستم و آن وقت که در خواب دیده بودم، در حرم مطهر حضرت موسی کاظم علیه السلام بودم. ناگاه صدایی شنید که قبل از آن وقت نیز آن را می شناخت. صاحب صدا حضرت امام محمد تقی علیه السلام را زیارت می کرد . او نخواست که در آنجا خود را به او برساند، بلکه در پایین پای ضریح امام موسی کاظم علیه السلام توقف می کند. در این وقت کسی از حرم بیرون می آید که یقین می کند حضرت مهدی صلوات اللَّه علیه است. حضرت یکنفر همراه داشت. او امام را می دید، ولی به خاطر لزوم ادب در پیشگاه حضرت با وی صحبت نکرده بود.»

و از جمله رشید ابوالعباس بن میمون واسطی در سفری که به سامره می رفتیم، نقل می کرد که چون شیخ، یعنی جد من ورام بن ابی فراس قدس اللَّه روحه

ص: 53

عَلِیٍّ علیهما السلام فَقَالَ لَهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ تَجْعَلُ لِی مَرْتَبَةَ أَخِی وَ مَنْزِلَتَهُ فَقَالَ الْخَلِیفَةُ اعْلَمْ أَنَّ مَنْزِلَةَ أَخِیکَ لَمْ تَکُنْ بِنَا إِنَّمَا کَانَتْ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ نَحْنُ کُنَّا نَجْتَهِدُ فِی حَطِّ مَنْزِلَتِهِ وَ الْوَضْعِ مِنْهُ وَ کَانَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَأْبَی إِلَّا أَنْ یَزِیدَهُ کُلَّ یَوْمٍ رِفْعَةً بِمَا کَانَ فِیهِ مِنَ الصِّیَانَةِ وَ حُسْنِ السَّمْتِ وَ الْعِلْمِ وَ الْعِبَادَةِ فَإِنْ کُنْتَ عِنْدَ شِیعَةِ أَخِیکَ بِمَنْزِلَتِهِ فَلَا حَاجَةَ بِکَ إِلَیْنَا وَ إِنْ لَمْ تَکُنْ عِنْدَهُمْ بِمَنْزِلَتِهِ وَ لَمْ یَکُنْ فِیکَ مَا فِی أَخِیکَ لَمْ نُغْنِ عَنْکَ فِی ذَلِکَ شَیْئاً(1).

به واسطه جنگ و ناامنی از حله خارج شد و به کاظمین آمد و دو ماه، هفت روز کم در آنجا توقف کرد، من هم همان موقع از واسط به سامره آمدم و به یاد دارم که سرمای سختی بود.من با شیخ (ورام بن ابی فراس) در حرم مطهر کاظمین علیهما السلام ملاقات کردم و عزم خود را در خصوص زیارت سامره، به وی اطلاع دادم. شیخ گفت: «می خواهم نامه ای به تو بدهم که باید آن را در لباس خود محکم ببندی.» من هم گرفته در لباس خود محکم بستم. سپس گفت: «چون به صحن شریف رسیدی، شب وارد حرم مطهر شو. وقتی دیدی کسی نزد تو نیست و تو آخرین کسی هستی که می خواهی از حرم بیرون بروی، این نامه را جنب قبر منور بگذار. وقتی طرف صبح آمدی و آن را ندیدی! به کسی مگو.»

ابوالعباس واسطی گفت: من هم به دستور شیخ عمل کردم و چون طرف صبح آمدم، نامه را ندیدم. آنگاه به واسط نزد کسانم برگشتم، شیخ هم قبل از من با میل خود به حله رفته بود. چون بار دیگر در راه زیارت در حله به خدمت شیخ رسیدم، فرمود: «آن حاجتی که داشتم (موضوع نامه) برآورده شد.» ابوالعباس به من گفت: «پیش از تو این مطلب را برای کسی نقل نکرده ام.» از زمان رحلت شیخ تاکنون، تقریبا سی سال می گذرد.

نیز ابوالعباس واسطی و از جمله یکنفر که راستی گفتارش نزد من به تحقیق رسیده،می گفت: من پیوسته از مولی مهدی صلوات اللَّه علیه تمنا می کردم که مرا در زمره کسانی قرار دهد که به شرف ملاقات و خدمتگزاری در ایام غیبتش نائل گشته اند تا بدین وسیله، به نوکران و خواص وی تأسی جویم. و هیچ کس را از ما فی الضمیر خود باخبر نگردانیدم. تا آنکه رشید ابوالعباس واسطی در روز پنجشنبه بیست و نهم ماه رجب سال 635 بدون مقدمه گفت: «به تو می گویند ما جز محبت نظری به تو نداریم. پس اگر خود را با صبر و بردباری تسکین دهی، مقصود حاصل می گردد.» من پرسیدم:«این را از جانب چه کسی می گویی؟» گفت: «از جانب مولانا مهدی صلوات اللَّه علیه می گویم.»

و از جمله از کسی که صدق حدیث و گفتارش نزد من به تحقیق رسیده، شنیدم که می گفت: نامه ای متضمن پاره ای از امور مهمه به حضور مولی مهدی موعود صلوات اللَّه علیه و علی آبائه الطاهرین نوشتم و از حضرتش خواستم که با قلم شریف، جواب آن را بنویسد. سپس آن را به سرداب سامره برده

ص: 54

إِلَّا مَنْ عَرَفَ مَعْرِفَتَکَ وَ قَالَ بِمَقَالَتِکَ فَقُلْتُ إِی وَ اللَّهِ قَالَ إِذَنْ وَ اللَّهِ یَقِلَّ دَاخِلُهَا وَ اللَّهِ إِنَّهُ لَیَدْخُلُهَا قَوْمٌ یُقَالُ لَهُمُ الْحَقِّیَّةُ قُلْتُ یَا سَیِّدِی وَ مَنْ هُمْ قَالَ قَوْمٌ مِنْ حُبِّهِمْ لِعَلِیٍّ یَحْلِفُونَ بِحَقِّهِ وَ لَا یَدْرُونَ مَا حَقُّهُ وَ فَضْلُهُ ثُمَّ سَکَتَ علیه السلام عَنِّی سَاعَةً ثُمَّ قَالَ وَ جِئْتَ تَسْأَلُهُ عَنْ مَقَالَةِ الْمُفَوِّضَةِ کَذَبُوا بَلْ قُلُوبُنَا أَوْعِیَةٌ لِمَشِیَّةِ اللَّهِ فَإِذَا شَاءَ شِئْنَا وَ اللَّهُ یَقُولُ وَ ما تَشاؤُنَ إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللَّهُ ثُمَّ رَجَعَ السِّتْرُ إِلَی حَالَتِهِ فَلَمْ أَسْتَطِعْ کَشْفَهُ فَنَظَرَ إِلَیَّ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام مُتَبَسِّماً فَقَالَ یَا کَامِلُ مَا جُلُوسُکَ وَ قَدْ أَنْبَأَکَ بِحَاجَتِکَ الْحُجَّةُ مِنْ بَعْدِی فَقُمْتُ وَ خَرَجْتُ وَ لَمْ أُعَایِنْهُ بَعْدَ ذَلِکَ قَالَ أَبُو نُعَیْمٍ فَلَقِیتُ کَامِلًا فَسَأَلْتُهُ عَنْ هَذَا الْحَدِیثِ فَحَدَّثَنِی بِهِ.

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی أحمد بن علی الرازی عن محمد بن علی عن علی بن عبد الله بن عائذ عن الحسن بن وجناء قال سمعت أبا نعیم محمد بن أحمد الأنصاری: و ذکر مثله (1)

دلائل الإمامة للطبری، عن محمد بن هارون التلعکبری عن أبیه عن محمد بن همام عن جعفر بن محمد: مثله

در آنجا نهادم، ولی بعد ترسیدم به دست دشمنان بیافتد. ناچار آن را برداشتم.آن شب که شب جمعه بود، به اتاقی از صحن مطهر رفتم و در آنجا نشستم.

چون شب به نیمه رسید، خادمی با شتاب آمد و گفت: «نامه را به من بده!» یا اینکه گفت: «گفته اند نامه را به من بده!» (تردید از راوی است.) بعد نشستم که برای نماز وضو بگیرم. وضو را طول دادم و بعد از آنکه بیرون آمدم، نه خادمی دیدم و نه مخدومی.

سپس سید بن طاوس می گوید: «منظور از ذکر این حکایت، این است که امام زمان علیه السلام از نامه ای اطلاع داشت که آدمیزادی از آن مطلع نبود، و خادمش را فرستاد تا آن را بگیرد. پس این آیت خدایی و معجزه آن امام علیه السلام است که هر کس بنگرد، آن را می شناسد.»(1)

روایت39.

تنبیه الخواطر: حسن بن علی بن حمزه اقساسی در خانه شریف علی بن جعفر بن علی مدائنی علوی، نقل کرد که پیرمردی رختشوی در کوفه بود که مشتهر به زهد و در سلک اهل سیاحت، منسلک بود و به عبادت و گوشه گیری می پرداخت و در طلب آثار و اخبار خوب بود. یک روز من در مجلس پدرم بودم که دیدم این پیرمرد با پدرم صحبت می کند و پدرم رو به او کرده و گوش می داد.

پیرمرد می گفت: «شبی در مسجد «جعفی» بودم که مسجدی قدیمی واقع در بیرون کوفه بود. شب به نیمه رسیده بود و من هم تنها، محلی را برای عبادت خلوت دیدم.ولی ناگاه سه نفر داخل مسجد شدند و وقتی به وسط حیاط مسجد رسیدند، یکی از آنها روی زمین نشست و دست راست و چپ خود را بر زمین کشید و آبی از زمین بیرون آمد.سپس از آن آب وضو گرفت و به آن دو نفر دیگر هم اشاره کرد که وضو بگیرند. آنها هم وضو گرفتند و بعد از آن او جلو ایستاد و آن دو نفر به وی اقتدا کردند و نماز گزاردند. من هم رفتم و به او اقتدا کردم و نماز خواندم.

بعد از آنکه سلام نماز را گفت و نماز را تمام کرد، وضع او مرا متحیر کرد و آب بیرون آوردنش را بزرگ شمردم. من از شخصی که پهلوی راست من نشسته و یکی از آن دو نفر بود، پرسیدم که این کیست؟ گفت: «این حضرت صاحب الامر علیه السلام پسر امام حسن عسکری علیه السلام است.» من نزدیک رفتم، دست های مبارک حضرت را بوسیدم و عرض کردم: «یا ابن رسول اللَّه! در خصوص شریف عمر بن حمزه چه می فرمایی؟ آیا او بر حق است؟» فرمود: «نه، ولی بالاخره هدایت می شود و پیش از مرگ، مرا می بیند.» راوی خبر، حسن بن علی بن حمزه اقساسی می گوید: این حدیث ممتاز را ضبط کردیم.

مدتی دراز از این ماجرا گذشت. تا اینکه شریف عمر بن حمزه وفات کرد و شنیده نشد که او امام زمان علیه السلام را دیده است.

ص: 55

وَ مَنْ رَأَیْتُمْ فِیهَا فَأْتُونِی بِرَأْسِهِ فَوَافَیْنَا سَامَرَّةَ فَوَجَدْنَا الْأَمْرَ کَمَا وَصَفَهُ وَ فِی الدِّهْلِیزِ خَادِمٌ أَسْوَدُ وَ فِی یَدِهِ تِکَّةٌ یَنْسِجُهَا فَسَأَلْنَاهُ عَنِ الدَّارِ وَ مَنْ فِیهَا فَقَالَ صَاحِبُهَا فَوَ اللَّهِ مَا الْتَفَتَ إِلَیْنَا وَ قَلَّ اکْتِرَاثُهُ بِنَا فَکَبَسْنَا الدَّارَ کَمَا أَمَرَنَا فَوَجَدْنَا دَاراً سَرِیَّةً وَ مُقَابِلُ الدَّارِ سِتْرٌ مَا نَظَرْتُ قَطُّ إِلَی أَنْبَلَ مِنْهُ کَأَنَّ الْأَیْدِیَ رُفِعَتْ عَنْهُ فِی ذَلِکَ الْوَقْتِ وَ لَمْ یَکُنْ فِی الدَّارِ أَحَدٌ فَرَفَعْنَا السِّتْرَ فَإِذَا بَیْتٌ کَبِیرٌ کَأَنَّ بَحْراً فِیهِ وَ فِی أَقْصَی الْبَیْتِ حَصِیرٌ قَدْ عَلِمْنَا أَنَّهُ عَلَی الْمَاءِ وَ فَوْقَهُ رَجُلٌ مِنْ أَحْسَنِ النَّاسِ هَیْئَةً قَائِمٌ یُصَلِّی فَلَمْ یَلْتَفِتْ إِلَیْنَا وَ لَا إِلَی شَیْ ءٍ مِنْ أَسْبَابِنَا فَسَبَقَ أَحْمَدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ لِیَتَخَطَّی الْبَیْتَ فَغَرِقَ فِی الْمَاءِ وَ مَا زَالَ یَضْطَرِبُ حَتَّی مَدَدْتُ یَدِی إِلَیْهِ فَخَلَّصْتُهُ وَ أَخْرَجْتُهُ وَ غُشِیَ عَلَیْهِ وَ بَقِیَ سَاعَةً وَ عَادَ صَاحِبِیَ الثَّانِی إِلَی فِعْلِ ذَلِکَ الْفِعْلِ فَنَالَهُ مِثْلُ ذَلِکَ وَ بَقِیتُ مَبْهُوتاً فَقُلْتُ لِصَاحِبِ الْبَیْتِ الْمَعْذِرَةُ إِلَی اللَّهِ وَ إِلَیْکَ فَوَ اللَّهِ مَا عَلِمْتُ کَیْفَ الْخَبَرُ وَ لَا إِلَی مَنْ أَجِی ءُ وَ أَنَا تَائِبٌ إِلَی اللَّهِ فَمَا الْتَفَتَ إِلَی شَیْ ءٍ مِمَّا قُلْنَا وَ مَا انْفَتَلَ عَمَّا کَانَ فِیهِ فَهَالَنَا ذَلِکَ وَ انْصَرَفْنَا عَنْهُ وَ قَدْ کَانَ الْمُعْتَضِدُ یَنْتَظِرُنَا وَ قَدْ تَقَدَّمَ إِلَی الْحُجَّابِ إِذَا وَافَیْنَاهُ أَنْ نَدْخُلَ عَلَیْهِ فِی أَیِّ وَقْتٍ کَانَ فَوَافَیْنَاهُ فِی بَعْضِ اللَّیْلِ فَأُدْخِلْنَا عَلَیْهِ فَسَأَلَنَا عَنِ الْخَبَرِ فَحَکَیْنَا لَهُ مَا رَأَیْنَا فَقَالَ وَیْحَکُمْ لَقِیَکُمْ أَحَدٌ قَبْلِی وَ جَرَی مِنْکُمْ إِلَی أَحَدٍ سَبَبٌ أَوْ قَوْلٌ قُلْنَا لَا فَقَالَ أَنَا نَفِیٌ (1) مِنْ جَدِّی وَ حَلَفَ بِأَشَدِّ أَیْمَانٍ لَهُ أَنَّهُ رَجُلٌ إِنْ بَلَغَهُ هَذَا الْخَبَرُ لَیَضْرِبَنَّ أَعْنَاقَنَا فَمَا جَسَرْنَا أَنْ نُحَدِّثَ بِهِ إِلَّا بَعْدَ مَوْتِهِ.

روزی با پیرمردی زاهدبه نام ابن بادیة ملاقات کردم و داستان مزبور را که گفته بود، به یاد او آوردم و به طور ایراد پرسیدم: «مگر شما نگفتید شریف پیش از وفاتش صاحب الامر را که به وی اشاره کردی خواهد دید؟» پیرمرد گفت: «از کجا دانستی که او حضرت را ندیده است؟!»

بعد از آن با شریف ابوالمناقب، پسر شریف عمرو بن حمزه ملاقات کردم و درباره پدرش به گفتگو پرداختم. شریف ابوالمناقب گفت:«در آخر یکی از شب ها که پدرم در بستر بیماری منجر به مرگ قرار داشت، نزد وی بودم. نیروی بدنی پدرم از کار افتاده، صدایش ضعیف شده و درها هم به روی ما بسته بود. ناگهان دیدم مردی بر ما وارد شد که از وی وحشت کردیم و آمدنش را با اینکه درها بسته بود، خیلی مهم و عجیب دانستیم، اما توجهی نداشتیم که چگونگی ورودش را جویا شویم.آن مرد آمد و پهلوی پدرم نشست و مدتی آهسته با وی گفتگو کرد و پدرم می گریست، سپس برخاست و رفت.

موقعی که از نظر ما ناپدید شد، پدرم به سختی تکان خورد و گفت:«مرا بنشانید.» ما هم او را نشاندیم. آنگاه دیدگان گشود و گفت: «این شخص که نزد من بود کجاست؟» گفتیم: «از همان جا که آمده بود، بیرون رفت.» گفت: «بروید و او را جستجو کنید.» وقتی به دنبال وی رفتیم، دیدیم درها بسته است و اثری از وی نیست. ناچار نزد پدرم برگشتیم و گفتیم که درها بسته است و او را در جایی ندیدیم. سپس از پدرم پرسیدیم که اوکه بود. گفت: «او امام زمان علیه السلام بود.» بعد از آن اتفاق، سختی مرضش عود کرد و بیهوش گشت.»(1)

روایت40.

خرایج و جرایح: از ابوالحسن مسترق ضریر (نابینا) روایت شده که گفت: روزی در مجلس حسن بن عبداللَّه بن حمدان ناصر الدوله بودم و درباره امام زمان علیه السلام مذاکره می کردیم. من آن را بی اهمیت تلقی می کرد م، تا اینکه روزی عمویم حسین وارد مجلس گشت. باز من شروع کردم که در آن باره صحبت کنم.عمویم گفت: «فرزند! من هم سابقا عقیده تو را داشتم، تا اینکه به حکومت شهر قم رسیدم، و این موقعی بود که اهل آنجا سر به نافرمانی خلیفه برداشته بودند، زیرا هر وقت حاکمی از طرف خلفا به آنجا اعزام می شد، اهل قم سر به نافرمانی برمی داشتند و با وی به جنگ و جدال برمی خاستند. پس لشکری به من دادند و بدین گونه رهسپار قم شدم.

وقتی به ناحیه «طرز» رسیدم، به عزم شکار بیرون رفتم. شکاری را دنبال کردم، ولی از نظرم ناپدید شد.

ص: 56

عَلَی بَابِهِ وَ حَفِظُوهُ حَتَّی لَا یَصْعَدَ وَ لَا یَخْرُجَ وَ أَمِیرُهُمْ قَائِمٌ حَتَّی یُصَلِّیَ الْعَسْکَرُ کُلُّهُمْ فَخَرَجَ مِنَ السِّکَّةِ الَّتِی عَلَی بَابِ السِّرْدَابِ وَ مَرَّ عَلَیْهِمْ فَلَمَّا غَابَ قَالَ الْأَمِیرُ انْزِلُوا عَلَیْهِ فَقَالُوا أَ لَیْسَ هُوَ مَرَّ عَلَیْکَ فَقَالَ مَا رَأَیْتُ قَالَ وَ لِمَ تَرَکْتُمُوهُ قَالُوا إِنَّا حَسِبْنَا أَنَّکَ تَرَاهُ.

ناچار به تعقیب آن پرداختم تا به نهر آبی رسیدم و از کنار آن اسب می دواندم، تا جایی که نهر به نظرم بزرگ و بی انتها آمد. ناگاه سواری را دیدم که سوار اسب سفیدی بود و به طرف من می آمد و عمامه خزّ سبزی به سر نهاده و رویش را گرفته بود، به طوری که فقط چشمش پیدا بود. او دو کفش سرخ هم به پا داشت.سوار به من گفت: «ای حسین!» و مرا امیر نگفت و به اسم کنیه ام نخواند (و فقط نامم را برد). گفتم: «چه می خواهی؟» گفت: «چرا از ناحیه مقدسه (امام زمان علیه السلام ) انتقاد می کنی و برای چه خمس اموالت را به اصحاب من نمی پردازی؟» من مردی دلیر و شجاع بودم،با این حال در این هنگام بر خویشتن لرزیدم و مهابت او مرا گرفت.گفتم: «آقا! آنچه امر می فرمایی اطاعت می کنم .» گفت: «وقتی به محلی که قصد آنجا را داری (قم) رسیدی و بدون جنگ و ستیز وارد شهر شدی و به مرور اموالی به چنگ آوردی، خمس آن را به افراد مستحق بده.» گفتم: «اطاعت می کنم.» سپس گفت: «برو به سلامت!» این را گفت و عنان اسب بگردانید و رفت. نفهمیدم از کدام راه رفت. هر چه از سمت راست و چپ به دنبال او گشتم، او را پیدا نکردم و این خود موجب ترس بیشتر من شد.آنگاه به جانب لشکر خود بازگشتم و جریان را فراموش کردم. وقتی به قم رسیدم و قصد داشتم که با مردم آنجا جنگ کنم، اهل قم از شهر خارج شدند، نزد من آمدند و گفتند: «پیش از این هر حاکمی که برای ما فرستاده می شد، چون با ما به عدالت سلوک نمی کرد ، به جنگ و ناسازگاری با وی برمی خاستیم. ولی اکنون که تو آمده ای حرفی نداریم، وارد شهر شو و چنان که می خواهی

به تدبیر امور آن بپرداز!» من هم مدتی در قم ماندم و اموال بسیاری، بیش از آنچه که انتظار داشتم، اندوختم. بعضی از سران لشکر از من نزد خلیفه سعایت کردند و از طول توقف من در قم - به عکس حکام سابق - و مال بسیاری که جمع کرده بودم، حسد بردند. در نتیجه من معزول شدم، به بغداد برگشتم و یک راست نزد خلیفه رفتم و سلام کردم و سپس به خانه خود رفتم.از جمله کسانی که از من دیدن کردند، محمد بن عثمان عمری (نایب دوم امام زمان در زمان غیبت صغری) بود. او از میان جمعیت آمد و تکیه به بالش من داد و نشست، به طوری که کار او موجب خشم من گردید. او زیاد نشست و برنخاست که برود. مردم دسته دسته می آمدند و می رفتند و او همچنان نشسته بود و موجب ازدیاد خشم من می گشت.وقتی مجلس به کلی خلوت شد، محمد بن عثمان نزدیک تر آمد و گفت: «میان من و تو رازی است که می خواهم گوش دهی.» گفتم بگو! گفت: «صاحب آن اسب سفید که جنب آن نهر آب تو را دید، می گوید ما به وعده خود وفا کردیم.»(یعنی وعده کردیم که اهل قم بدون جنگ و ستیز تو را می پذیرند و اموال زیادی به چنگ خواهی آورد.) من یکباره ماجرا را به یاد آوردم و تکان سختی خوردم.سپس گفتم: «چشم، اطاعت می کنم.» آنگاه برخاستم، دست محمد بن عثمان را گرفتم و اموالم را حساب کرده و خمس آن را بیرون کردیم، حتی قسمتی را که من فراموش کرده بودم، خمس آن را نیز معین کرد و رفت. بعد از این ماجرا، دیگر درباره وجود امام زمان علیه السلام و اینکه نواب او از ناحیه مقدسه اش مأموریت هایی دارند، تردید نکردم و حقیقت امر بر من روشن شد.»

ابوالحسن مسترق راوی این خبر می گوید: «من هم از وقتی که این واقعه را از عمویم ابو عبداللَّه (حسین) شنیده ام

ص: 57

قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ مِنَ الْحِلَّةِ مُتَأَلِّماً مِنَ الْمَغَازِی وَ أَقَامَ بِالْمَشْهَدِ الْمُقَدَّسِ بِمَقَابِرِ قُرَیْشٍ شَهْرَیْنِ إِلَّا سَبْعَةَ أَیَّامٍ قَالَ فَتَوَجَّهْتُ مِنْ وَاسِطٍ إِلَی سُرَّ مَنْ رَأَی وَ کَانَ الْبَرْدُ شَدِیداً فَاجْتَمَعْتُ مَعَ الشَّیْخِ بِالْمَشْهَدِ الْکَاظِمِیِّ وَ عَرَّفْتُهُ عَزْمِی عَلَی الزِّیَارَةِ فَقَالَ لِی أُرِیدُ أُنْفِذُ(1)

إِلَیْکَ رُقْعَةً تَشُدُّهَا فِی تِکَّةِ لِبَاسِکَ فَشَدَدْتُهَا أَنَا فِی لِبَاسِی فَإِذَا وَصَلْتَ إِلَی الْقُبَّةِ الشَّرِیفَةِ وَ یَکُونُ دُخُولُکَ فِی أَوَّلِ اللَّیْلِ وَ لَمْ یَبْقَ عِنْدَکَ أَحَدٌ وَ کُنْتَ آخِرَ مَنْ یَخْرُجُ فَاجْعَلِ الرُّقْعَةَ عِنْدَ الْقُبَّةِ فَإِذَا جِئْتَ بُکْرَةً وَ لَمْ تَجِدِ الرُّقْعَةَ فَلَا تَقُلْ لِأَحَدٍ شَیْئاً قَالَ فَفَعَلْتُ مَا أَمَرَنِی وَ جِئْتُ بُکْرَةً فَلَمْ أَجِدِ الرُّقْعَةَ وَ انْحَدَرْتُ إِلَی أَهْلِی وَ کَانَ الشَّیْخُ قَدْ سَبَقَنِی إِلَی أَهْلِهِ عَلَی اخْتِیَارِهِ فَلَمَّا جِئْتُ فِی أَوَانِ الزِّیَارَةِ وَ لَقِیتُهُ فِی مَنْزِلِهِ بِالْحِلَّةِ قَالَ لِی تِلْکَ الْحَاجَةُ انْقَضَتْ قَالَ أَبُو الْعَبَّاسِ وَ لَمْ أُحَدِّثْ بِهَذَا الْحَدِیثِ قَبْلَکَ أَحَداً مُنْذُ تُوُفِّیَ الشَّیْخُ إِلَی الْآنَ کَانَ لَهُ مُنْذُ مَاتَ ثَلَاثُونَ سَنَةً تَقْرِیباً وَ مِنْ ذَلِکَ مَا عَرَفْتُهُ مِمَّنْ تَحَقَّقْتُ صِدْقَهُ فِیمَا ذَکَرُهُ قَالَ کُنْتُ قَدْ سَأَلْتُ مَوْلَانَا الْمَهْدِیَّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ أَنْ یَأْذَنَ لِی فِی أَنْ أَکُونَ مِمَّنْ یُشَرَّفُ بِصُحْبَتِهِ وَ خِدْمَتِهِ فِی وَقْتِ غَیْبَتِهِ أُسْوَةً بِمَنْ یَخْدُمُهُ مِنْ عَبِیدِهِ وَ خَاصَّتِهِ وَ لَمْ أَطَّلِعْ عَلَی هَذَا الْمُرَادِ أَحَداً مِنَ الْعِبَادِ فَحَضَرَ عِنْدِی هَذَا الرَّشِیدُ أَبُو الْعَبَّاسِ الْوَاسِطِیُّ الْمُقَدَّمُ ذِکْرُهُ یَوْمَ الْخَمِیسِ تَاسِعَ عشرین [عَشَرَ مِنْ] رَجَبٍ

سَنَةَ خَمْسٍ وَ ثَلَاثِینَ وَ سِتِّمِائَةٍ وَ قَالَ لِیَ ابْتِدَاءً مِنْ نَفْسِهِ قَدْ قَالُوا لَکَ مَا قَصْدُنَا إِلَّا الشَّفَقَةُ عَلَیْکَ فَإِنْ کُنْتَ تُوَطِّنُ نَفْسَکَ عَلَی الصَّبْرِ حَصَلَ الْمُرَادُ فَقُلْتُ لَهُ عَمَّنْ تَقُولُ هَذَا فَقَالَ عَنْ مَوْلَانَا الْمَهْدِیِّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ مِنْ ذَلِکَ مَا عَرَفْتُهُ مِمَّنْ حَقَّقْتُ حَدِیثَهُ وَ صَدَّقْتُهُ أَنَّهُ قَالَ کَتَبْتُ إِلَی مَوْلَانَا الْمَهْدِیِّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ عَلَی آبَائِهِ الطَّاهِرِینَ کِتَاباً یَتَضَمَّنُ عِدَّةَ مُهِمَّاتٍ وَ سَأَلْتُ جَوَابَهُ بِقَلَمِهِ الشَّرِیفِ عَنْهَا وَ حَمَلْتُهُ مَعِی إِلَی السِّرْدَابِ الشَّرِیفِ بِسُرَّ مَنْ رَأَی فَجَعَلْتُ

ص: 54

، شکی که در این باره داشتم به کلی برطرف گردیده است.»(1)

مؤلف

کلمه «طرد» با دو فتح روی طاء و راء، معالجه شکار است و «طریده»، صید و مانند آن است که دور انداخته می شود،و «ایغال» حرکت سریع و دقت در آن است. عبارت «فدخلته عفوا» یعنی بدون جنگ و سختی وارد شدم. جزری در این باره می گوید: خداوند به پیامبرش امر کرد که عفو را از اخلاق مردم بگیرد، یعنی سهل و آسان برخورد کند. فیروزآبادی نیز می گوید: عبارت «اعطیته عفوا» یعنی بدون سؤال به او اعطا کردم.

روایت41.

خرایج و جرایح: جعفر بن محمد بن قولویه روایت کرده است که در سال 307 به عزم حج بیت اللَّه وارد بغداد شدم و آن سالی بود که قرامطه، حجرالاسود را به جای خود برگردانده بودند. بزرگ ترین سعی من این بود که امسال را به حج بروم و ببینم چه کسی حجرالاسود را در جای خود نصب می کند، زیرا در خلال بعضی از کتاب ها دیده بودم که نوشته بود: «حجرالاسود را می ربایند و امام آن عصر، مجددا آن را در جای خود نصب می کند، چنان که در زمان حجاج بن یوسف، امام زین العابدین علیه السلام آن را در جای خود نهاد و به همان حال ماند.» ولی در بغداد بیماری سختی پیدا کردم، به طوری که جان خود را در معرض خطر دیدم و نتوانستم شخصا به حج بروم. ناچار شخصی به نام «ابن هشام» را نایب گرفتم و نامه سربسته ای به وی دادم که به حضرت امام زمان نوشته و در آن از مدت عمر خود و اینکه در این مرض می میرم یا نه، سؤال کرده بودم. به ابن هشام نایب خود گفتم: «تمام مقصود من این است که این نامه را به دست کسی برسانی که حجرالاسود را در جای خود می گذارد و جواب گرفته بیاوری. من هم تو را فقط برای این کار می فرستم.»

وقتی ابن هشام برگشت، نقل کرد که چون وارد مکه شدم و مردم قصد کردند که حجرالاسود را درجای خود نصب کنند، من مبلغی پول به عده ای از خدام حرم دادم تا راه باز کنند و من بتوانم آن کس که حجرالاسود را در جای خود می گذارد، ببینم. پس چند نفر از خدام را با خود نگاه داشتم که ازدحام جمعیت را به یکسو بزنند (و بدین گونه به نزدیک محل رسیدم). هر کس حجرالاسود را برداشت که در جای خود نصب کند، قرار نگرفت. تا اینکه جوانی گندمگون و زیباروی آمد، آن را برداشت و در جای خود گذارد، به طوری که گویی اصلا کنده نشده بود.در این موقع صدای شادی حاجیان از هر سو برخاست. سپس جوان مزبور از یکی از درهای مسجد خارج شد. من هم برخاستم و از هر طرف مردم را متفرق ساختم و به دنبال وی شتافتم. مردم هم به من راه می دادند و مرا دیوانه می پنداشتند، ولی من در آن گیر و دار چشم از او برنمی گرفتم، تا اینکه از میان جمعیت بیرون آمدم.

من با سرعت پشت سر او می دویدم و او آهسته راه می رفت، با این حال به او نمی رسیدم. وقتی به جایی رسیدم که جز من کسی او را نمی دید، ایستاد و به من نگریست و گفت: «آنچه با خودداری بیاور!» من هم نامه را به او دادم. بدون اینکه در آن بنگرد گفت: «بگو از این بیماری وحشت مدار که بعد از سی سال دیگر خواهی مرد!» در این وقت گریه ام گرفت و چندان گریستم که قدرت هر گونه حرکتی از من سلب شد. در همین حال مرا گذاشت و رفت.»

ص: 58

الْکِتَابَ فِی السِّرْدَابِ ثُمَّ خِفْتُ عَلَیْهِ فَأَخَذْتُهُ مَعِی وَ کَانَتْ لَیْلَةُ جُمُعَةٍ وَ انْفَرَدْتُ فِی بَعْضِ حُجَرِ مَشْهَدِ الْمُقَدَّسِ قَالَ فَلَمَّا قَارَبَ نِصْفُ اللَّیْلِ دَخَلَ خَادِمٌ مُسْرِعاً فَقَالَ أَعْطِنِی الْکِتَابَ اللَّهُمَّ قَالَ وَ یُقَالُ الشَّکُّ مِنَ الرَّاوِی فَجَلَسْتُ لِأَتَطَهَّرَ لِلصَّلَاةِ وَ أَبْطَأْتُ لِذَلِکَ فَخَرَجْتُ فَلَمْ أَجِدِ الْخَادِمَ وَ لَا الْمَخْدُومَ وَ کَانَ الْمُرَادَ مِنْ إِیرَادِ هَذَا الْحَدِیثِ أَنَّهُ علیه السلام اطَّلَعَ عَلَی کِتَابٍ مَا أَطْلَعْتُ عَلَیْهِ أَحَداً مِنَ الْبَشَرِ وَ أَنَّهُ نَفَّذَ خَادِمَهُ مُلْتَمَسَهُ فَکَانَ ذَلِکَ آیَةً لِلَّهِ تَعَالَی وَ مُعْجِزَةً لَهُ علیه السلام یَعْرِفُ ذَلِکَ مَنْ نَظَرَ.

ابن قولویه گفت: این داستان را ابن هشام بعد از مراجعت نقل کرد.

چون سال 367 رسید، ابن قولویه مریض شد.او به امور خود پرداخت و تهیه لوازم قبر را دید، وصیت خود را نوشت و در این باره سعی بلیغ مبذول می داشت.

از او می پرسیدند که این همه ترس برای چیست؟ امید است خداوند سلامتی بدهد، ترس ندارد. ولی ابن قولویه می گفت: «این همان سالی است که قبلا وعده مرگ مرا داده اند.» بالاخره هم در همان بیماری رحلت فرمود.(1)

مؤلف

عبارت «فی سنة سبع و ثلاثین» یعنی شصت و هفت سال بعد از سال سیصد، و صدگان هااز سال به جهت وضوح و اختصار ترک می شوند.ابن قولویه استاد شیخ مفید است. شیخ طوسی در کتاب رجال نوشته است: «وی به سال 368 وفات کرد.» وفات او در اوایل سال شصت و هشت بوده و در اینخبر (که شصت و هفت است) مقدار کسری را معتبر ندانسته اند، به خصوص که اسقاط کمتر از نصف هم در حساب شایع است.

روایت42.

خرایج و جرایح: روایت شده است که ابو محمد دعلجی، دو پسر داشت. او از برگزیدگان علمای ما بود و احادیث بسیار از ائمه علیهم السلام شنیده بود. یکی از پسرانش ابوالحسن نام داشت که مردی متدین بود و به غسل اموات اشتغال داشت. پسر دیگر راه انحراف و گناه را می پیمود.یک سال ابو محمد اجیر شد که به نیابت امام زمان علیه السلام به حج برود. این کار در آن موقع در میان شیعیان مرسوم بود.

ابو محمد مبلغی از پولی را که برای سفر حج گرفته بود، به پسری که اهل فساد بود داد و به حج رفت. بعد از مراجعت نقل کرد که در اثنای اعمال حج، در عرفات ایستاده بودم که جوانی خوشروی و گندمگون را که موی سرش از دو طرف گوشش دیده می شد، پهلوی خود در حال خشوع و دعاو زاری دیدم.وقتی نزدیک شد که مردم متفرق شوند، متوجه من شد و گفت: «ای شیخ! حیا نمی کنی؟» گفتم: «آقا از چه چیز حیا کنم؟» گفت: «پولی برای نیابت حج کسی که می دانی کیست به تو می دهند و تو آن را به فاسق شرابخواری می دهی؟ عنقریب این چشمت نابینا می شود.» و اشاره به چشم من کرد. من از آن موقع تاکنون بیمناک و خائف هستم.

(شیخ مفید) ابو عبداللَّه محمد بن محمد بن نعمان نیز این را شنید و گفت: «هنوز چهل روز از مراجعت وی از سفر مکه نگذشته بود که دملی در همان چشمی که حضرت اشاره فرموده بود پدید آمد و او نابینا شد.»(2)

روایت43.

خرایج و جرایح : از ابو احمد بن راشد و او از یکی از برادران دینی اش از اهل مدائن، روایت کرده که گفت: با یکی از دوستان مشغول اعمال حج بودیم. ناگاه دیدم جوانی نشسته و قبا و ردایی به تن دارد که ما آن را صد و پنجاه دینار قیمت کردیم، و کفش زردی پوشیده بود که نه غبار گرفته بود و نه اثر سفر داشت.در این وقت

ص: 59

بِالشَّیْخِ الزَّاهِدِ ابْنِ بَادِیَةَ أَذْکَرْتُهُ بِالْحِکَایَةِ الَّتِی کَانَ ذَکَرَهَا وَ قُلْتُ لَهُ مِثْلَ الرَّادِّ عَلَیْهِ أَ لَیْسَ کُنْتَ ذَکَرْتَ أَنَّ هَذَا الشَّرِیفَ لَا یَمُوتُ حَتَّی یَرَی صَاحِبَ الْأَمْرِ الَّذِی أَشَرْتَ إِلَیْهِ فَقَالَ لِی وَ مِنْ أَیْنَ عَلِمْتَ أَنَّهُ لَمْ یَرَهُ ثُمَّ إِنَّنِی اجْتَمَعْتُ فِیمَا بَعْدُ بِالشَّرِیفِ أَبِی الْمَنَاقِبِ وَلَدِ الشَّرِیفِ عُمَرَ بْنِ حَمْزَةَ وَ تَفَاوَضْنَا أَحَادِیثَ وَالِدِهِ فَقَالَ إِنَّا کُنَّا ذَاتَ لَیْلَةٍ فِی آخِرِ اللَّیْلِ عِنْدَ وَالِدِی وَ هُوَ فِی مَرَضِهِ الَّذِی مَاتَ فِیهِ وَ قَدْ سَقَطَتْ قُوَّتُهُ وَ خَفَّتْ صَوْتُهُ وَ الْأَبْوَابُ مُغَلَّقَةٌ عَلَیْنَا إِذْ دَخَلَ عَلَیْنَا شَخْصٌ هِبْنَاهُ وَ اسْتَطْرَفْنَا دُخُولَهُ وَ ذَهَلْنَا عَنْ سُؤَالِهِ فَجَلَسَ إِلَی جَنْبِ وَالِدِی وَ جَعَلَ یُحَدِّثُهُ مَلِیّاً وَ وَالِدِی یَبْکِی ثُمَّ نَهَضَ فَلَمَّا غَابَ عَنْ أَعْیُنِنَا تَحَامَلَ وَالِدِی وَ قَالَ أَجْلِسُونِی فَأَجْلَسْنَاهُ وَ فَتَحَ عَیْنَیْهِ وَ قَالَ أَیْنَ الشَّخْصُ الَّذِی کَانَ عِنْدِی فَقُلْنَا خَرَجَ مِنْ حَیْثُ أَتَی فَقَالَ اطْلُبُوهُ فَذَهَبْنَا فِی أَثَرِهِ فَوَجَدْنَا الْأَبْوَابَ مُغَلَّقَةً وَ

لَمْ نَجِدْ لَهُ أَثَراً فَعُدْنَا إِلَیْهِ فَأَخْبَرْنَاهُ بِحَالِهِ وَ أَنَّا لَمْ نَجِدْهُ وَ سَأَلْنَاهُ عَنْهُ فَقَالَ هَذَا صَاحِبُ الْأَمْرِ ثُمَّ عَادَ إِلَی ثِقَلِهِ فِی الْمَرَضِ وَ أُغْمِیَ عَلَیْهِ.

فقیری به وی نزدیک شد و او هم چیزی از زمین برداشت و به او داد. فقیر هم دعای زیادی برای او کرد. سپس جوان برخاست و رفت و ناپدید گشت.

ما رفتیم پیش فقیر و پرسیدیم چه به تو داد؟ گفت: «سنگریزه های طلایی!» ما آن سنگریزه ها را بیست مثقال تخمین زدیم.من به رفیقم گفتم: «آقای ما با ماست و او را نمی شناسیم. برویم و او را پیدا کنیم.» تمام صحرای عرفات را گشتیم و او را پیدا نکردیم. سپس به جای اول مراجعت کردیم و از کسانی که اطراف او بودند، پرسیدیم که این شخص که بود؟ گفتند: «جوانی علوی از اهل مدینه است که هر سال پیاده به حج می آید.»(1)

روایت44.

خرایج و جرایح: حسن بن حسین می گوید: در حالی که مشغول طواف بودم، شک داشتم که چند بار طواف کرده ام؟ ناگاه دیدم جوانی نیکوروی نزد من آمد و گفت: «هفت شوط دیگر طواف کن.»(2)

روایت45.

ارشاد القلوب: حمدان قلانسی می گوید: از عثمان بن سعید عمری (نایب اول امام زمان علیه السلام ) رحمة اللَّه علیه پرسیدم:«امام حسن عسکری علیه السلام وفات کرد؟ گفت: «آری، ولی فرزندی را میان شما گذاشت که گردنش مثل این است.» و با دست به گردن خود اشاره کرد.»(3)

همچنین از فتح خادم ابو غالب زراری نقل می کند که گفت: «از ابوعلی بن مطهر شنیدم که خود وی امام زمان علیه السلام را دیده بود، و قد حضرت را برای من وصف کرد.»(4)

روایت46.

ارشاد القلوب: علی بن محمد از ابی عبداللَّه بن صالح روایت کرده است که وی امام زمان را روبه روی حجرالاسود دیده است و می گفت: «در آن موقع کثرت جمعیت به حدی بود که به وی نیز صدمه می رسید، و آن حضرت می فرمودکه این طور نگفته اند طواف کنند.»(5)

روایت47.

ارشاد القلوب: ابی عبداللَّه بن صالح و احمد بن نظر از عنبری می گویند: در مجمعی از جعفر کذاب سخن به میان آمد. شخصی او را مذمت کرد. من گفتم: «جز او امامی نیست، چرا مذمت می کنی؟» گفت: «چرا! امامی دیگر هست.» گفتم: «آیا تو او را دیده ای؟» گفت: «من او را ندیده ام، ولی دیگری او را دیده است.» پرسیدم:«او کیست؟» گفت: «خود جعفر (کذاب) دو بار او را دیده است.»(6)

روایت48.

ارشاد القلوب: ابو عمرو اهوازی می گوید: امام حسن عسکری علیه السلام فرزندش امام زمان را به من نشان داد و فرمود:«این صاحب شما است.»(7)

روایت49.

ارشاد القلوب:

ص: 59

أَوْغَلْتُ فِی أَثَرِهَا حَتَّی بَلَغْتُ إِلَی نَهَرٍ فَسِرْتُ فِیهِ وَ کُلَّمَا أَسِیرُ یَتَّسِعُ النَّهَرُ فَبَیْنَمَا أَنَا کَذَلِکَ إِذْ طَلَعَ عَلَیَّ فَارِسٌ تَحْتَهُ شَهْبَاءُ وَ هُوَ مُتَعَمِّمٌ بِعِمَامَةِ خَزٍّ خَضْرَاءَ لَا یُرَی مِنْهُ سِوَی عَیْنَیْهِ وَ فِی رِجْلِهِ خُفَّانِ حَمْرَاوَانِ فَقَالَ لِی یَا حُسَیْنُ وَ لَا هُوَ أَمَّرَنِی وَ لَا کَنَّانِی (1)

فَقُلْتُ مَا ذَا تُرِیدُ قَالَ لِمَ تُزْرِی عَلَی النَّاحِیَةِ وَ لِمَ تَمْنَعُ أَصْحَابِی خُمُسَ مَالِکَ وَ کُنْتُ الرَّجُلَ الْوَقُورَ الَّذِی لَا یَخَافُ شَیْئاً فَأُرْعِدْتُ وَ تَهَیَّبْتُهُ وَ قُلْتُ لَهُ أَفْعَلُ یَا سَیِّدِی مَا تَأْمُرُ بِهِ فَقَالَ إِذَا مَضَیْتَ إِلَی الْمَوْضِعِ الَّذِی أَنْتَ مُتَوَجِّهٌ إِلَیْهِ فَدَخَلْتَهُ عَفْواً وَ کَسَبْتَ مَا کَسَبْتَ فِیهِ تَحْمِلُ خُمُسَهُ إِلَی مُسْتَحِقِّهِ فَقُلْتُ السَّمْعَ وَ الطَّاعَةَ فَقَالَ امْضِ رَاشِداً وَ لَوَی عِنَانَ دَابَّتِهِ وَ انْصَرَفَ فَلَمْ أَدْرِ أَیَّ طَرِیقٍ سَلَکَ وَ طَلَبْتُهُ یَمِیناً وَ شِمَالًا فَخَفِیَ عَلَیَّ أَمْرُهُ وَ ازْدَدْتُ رُعْباً وَ انْکَفَفْتُ رَاجِعاً إِلَی عَسْکَرِی وَ تَنَاسَیْتُ الْحَدِیثَ فَلَمَّا بَلَغْتُ قُمَّ وَ عِنْدِی أَنِّی أُرِیدُ مُحَارَبَةَ الْقَوْمِ خَرَجَ إِلَیَّ أَهْلُهَا وَ قَالُوا کُنَّا نُحَارِبُ مَنْ یَجِیئُنَا بِخِلَافِهِمْ لَنَا فَأَمَّا إِذَا وَافَیْتَ أَنْتَ فَلَا خِلَافَ بَیْنَنَا وَ بَیْنَکَ ادْخُلِ الْبَلَدَ فَدَبِّرْهَا کَمَا تَرَی فَأَقَمْتُ فِیهَا زَمَاناً وَ کَسَبْتُ أَمْوَالًا زَائِدَةً عَلَی مَا کُنْتُ أَتَوَقَّعُ ثُمَّ وَشَی الْقُوَّادُ بِی إِلَی السُّلْطَانِ وَ حُسِدْتُ عَلَی طُولِ مُقَامِی وَ کَثْرَةِ مَا اکْتَسَبْتُ فَعُزِلْتُ وَ رَجَعْتُ إِلَی بَغْدَادَ فَابْتَدَأْتُ بِدَارِ السُّلْطَانِ وَ سَلَّمْتُ وَ أَقْبَلْتُ إِلَی مَنْزِلِی وَ جَاءَنِی فِیمَنْ جَاءَنِی مُحَمَّدُ بْنُ عُثْمَانَ الْعَمْرِیُّ فَتَخَطَّی النَّاسَ حَتَّی اتَّکَأَ عَلَی تُکَأَتِی فَاغْتَظْتُ مِنْ ذَلِکَ وَ لَمْ یَزَلْ قَاعِداً مَا یَبْرَحُ وَ النَّاسُ دَاخِلُونَ وَ خَارِجُونَ وَ أَنَا أَزْدَادُ غَیْظاً فَلَمَّا تَصَرَّمَ الْمَجْلِسُ دَنَا إِلَیَّ وَ قَالَ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ سِرٌّ فَاسْمَعْهُ فَقُلْتُ قُلْ فَقَالَ صَاحِبُ الشَّهْبَاءِ وَ النَّهَرِ یَقُولُ قَدْ وَفَیْنَا بِمَا وَعَدْنَا فَذَکَرْتُ الْحَدِیثَ وَ ارْتَعْتُ مِنْ ذَلِکَ وَ قُلْتُ السَّمْعَ وَ الطَّاعَةَ فَقُمْتُ فَأَخَذْتُ بِیَدِهِ فَفَتَحْتُ الْخَزَائِنَ فَلَمْ یَزَلْ یُخَمِّسُهَا إِلَی أَنْ خَمَّسَ شَیْئاً کُنْتُ قَدْ أُنْسِیتُهُ مِمَّا کُنْتُ قَدْ جَمَعْتُهُ وَ انْصَرَفَ وَ لَمْ أَشُکَّ بَعْدَ ذَلِکَ وَ تَحَقَّقْتُ الْأَمْرَ فَأَنَا مُنْذُ سَمِعْتُ هَذَا مِنْ عَمِّی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ زَالَ مَا کَانَ

ص: 57

ابو نصر طریف خادم روایت کرده است که وی امام زمان علیه السلام را دیده است.(1)

روایت50.

مهج الدعوات: سید بن طاووس می گوید: سحرگاهی در سامره صدای دعا خواندن حضرت قائم علیه السلام را شنیدم. از جمله حضرت برای کسانی که او را یاد کرده اند دعا می کرد و می فرمود: «زندگان و مردگانشان را ابقا فرما!» یا اینکه می فرمود: «آنها را در عزت و حکومت و سلطه و دولت ما زنده فرما!» و این در شب چهارشنبه سیزدهم ذی القعده سال 638 بود.(2)

روایت51.

کشف الغمه:علی بن عیسی اربلی می گوید: من هم در این خصوص (یعنی کسانی که حضرت را دیده اند) دو حکایت نقل می کنم که قریب به زمان ما واقع شده است. این دو حکایت را جماعتی از موثقین برادران دینی، برای من هم نقل کرده اند.حکایت این است: شخصی در نواحی حله سکونت داشت که او را اسماعیل بن حسن هرقلی می گفتند و اهل قریه «هرقل» بود. وی در زمان من وفات یافت و من او را ندیدم، ولی پسر او شمس الدین می گفت: پدرم نقل می کرد که در ایام جوانی، جراحتی به پهنی کف دست آدمی در ران چپم پیدا شد.این جراحت در فصل بهار می شکافت و خون و چرک از آن بیرون می آمد و درد آن مرا از بسیاری از کارهایم بازمی داشت. در آن موقع در «هرقل» بودم. روزی آمدم به حله و به خانه سید رضی الدین علی بن طاوس (ره) رفتم و از ناراحتی خود نزد وی درد دل کردم و گفتم: «می خواهم در شهر آن را مداوا کنم.» او سید اطبای حله را خواست و محل درد را به آنها نشان داد. اطبا گفتند: «این زخم در بالای رگ اکحل قرار گرفته و معالجه آن خطرناک است. این جراحت را باید برید، ولی اگر بریدند، رگ هم قطع می شود و شخص می میرد.»

سیّد رضی الدین بن طاوس، قدس اللَّه روحه، به من گفت: «من می خواهم به بغداد بروم، و بسا هست که اطبای آنجا حاذق تر باشند. بهتر این است که تو هم بیایی.» سید علیه الرحمه مرا با خود برد و وارد بغداد شدیم. در آنجا نیز اطبا را خواست و موضع درد را به آنها نشان داد. آنها هم همان جوابی را دادند که اطبای حله گفته بودند. من از این حیث دلتنگ شدم.

در این موقع سید بن طاوس فرمود: «شرع تو را از لحاظ نماز گزاردن در این لباس در وسعت گذارده. فقط باید سعی کنی حتی الامکان از خون و نجاست دوری جویی و بی جهت خود را ناراحت مکنی که خدا و رسولش تو را از این عمل نهی فرموده اند.» (یعنی حالا که اطبا چنین می گویند، به همین حال باش و از حیث لباس برای نماز گزاردن در زحمت مباش.)

من گفتم: «حالا که چنین است و به بغداد آمده ام، از همین جا می روم

ص: 61

اعْتَرَضَنِی مِنْ شَکٍّ.

سامره برای زیارت و از آنجا به وطن باز می گردم.» سید بن طاوس این فکر را تحسین کرد. پس اثاث خود را نزد سید گذاردم و حرکت کردم.

چون وارد سامره شدم، ائمه علیهم السلام را زیارت کردم. سپس از سرداب پایین رفتم و پاسی از شب را در سرداب گذراندم و خدا و امام را به کمک طلبیدم و تا روز پنجشنبه در سامره ماندم. آنگاه رفتم کنار شط دجله، غسل کردم و لباس تمیزی پوشیدم و آبخوری که با خود داشتم، پر کردم و بیرون آمدم که به شهر برگردم.در آن حال دیدم چهار نفر سوار از در حصار شهر بیرون می آیند. در اطراف شط عده ای از سادات هم گوسفندان خود را می چرانیدند، لذا گمان کردم که سواران از آنها هستند.وقتی به هم رسیدیم، دیدم یکی از آنها جوانی است که تازه خط محاسن بر صورتش نقش بسته و هر چهار نفر شمشیری حمایل دارند. یک نفرشان پیرمردی بود که نیزه ای در دست داشت و دیگری، شمشیری حمایل کرده، نقاب به صورت داشت و قبایی روی شمشیر پوشیده و گوشه آن را از زیر بغل گذرانیده بود.

پیرمرد نیزه دار در سمت راست جاده ایستاد و ته نیزه خود را به زمین زد. آن دو جوان هم در سمت چپ ایستادند و شخص قبا پوش هم در وسط راه مقابل من ایستاد. آنها به من سلام کردند و من هم جواب آنها را دادم. مرد قباپوش به من گفت: «تو فردا می خواهی نزد کسانت بروی؟» گفتم آری. گفت: «بیا جلو تا جراحتی که تو را رنج می دهد ببینم.» من نمی خواستم که آنها با من تماس پیدا کنند و پیش خود گفتم مردم بیابانگرد، از نجاست پرهیزی ندارند و من هم از آب بیرون آمده و لباسم خیس است.

با این وصف نزد وی رفتم. او دست مرا گرفت و به طرف خود کشید و با دست دوشم را تا پایین لمس کرد، تا آنکه دستش به جراحت خورد و آن را طوری فشار داد که دردم گرفت.سپس مانند اول سوار اسب شد. در این هنگام پیرمرد نیزه به دست گفت: «اسماعیل! راحت شدی؟» من تعجب کردم که از کجا اسم مرا می داند. گفتم: «ما و شما ان شاء اللَّه راحت و رستگار هستیم.»

بعد پیرمرد گفت: «این آقا امام زمان علیه السلام است.» با شنیدن این کلام پیش رفتم و همان طور که سوار بود، پای حضرتش را بوسیدم. سپس به راه افتادند و من با آنها می رفتم ! امام علیه السلام فرمود: «برگرد!» گفتم: «من ابدا از شما جدا نمی شوم.» فرمود:«صلاح در این است که برگردی!» ولی من همان جواب را دادم. پیرمرد گفت:«ای اسماعیل، شرم نمی کنی! دو بار امام به تو می گوید برگرد و گوش نمی گیری؟» ناچار توقف کردم .

امام چند قدم رفت و سپس رو به من کرد و فرمود: «وقتی به بغداد رسیدی، حتما ابو جعفر (یعنی المستنصر باللَّه خلیفه عباسی) تو را می طلبد. وقتی

ص: 62

قَالَ أَبُو الْقَاسِمِ فَأَعْلَمَنِی بِهَذِهِ الْجُمْلَةِ فَلَمَّا کَانَ سَنَةُ سَبْعٍ وَ سِتِّینَ اعْتَلَّ أَبُو الْقَاسِمِ وَ أَخَذَ یَنْظُرُ فِی أَمْرِهِ وَ تَحْصِیلِ جَهَازِهِ إِلَی قَبْرِهِ فَکَتَبَ وَصِیَّتَهُ وَ اسْتَعْمَلَ الْجِدَّ فِی ذَلِکَ فَقِیلَ لَهُ مَا هَذَا الْخَوْفُ وَ نَرْجُو أَنْ یَتَفَضَّلَ اللَّهُ بِالسَّلَامَةِ فَمَا عَلَیْکَ بِمَخُوفَةٍ فَقَالَ هَذِهِ السَّنَةُ الَّتِی خُوِّفْتُ فِیهَا فَمَاتَ فِی عِلَّتِهِ.

نزد او رفتی و چیزی به تو داد، قبول مکن و به فرزند ما رضی (سید بن طاوس) بگو که توصیه ای برای تو به علی بن عوض بنویسد. من به وی سفارش می کنم چیزی را که می خواهی

به تو بدهد.»

آنگاه با همراهانش حرکت فرمود. من همچنان ایستاده آنها را می نگریستم تا از نظرم دور شدند. من که از جدایی آن حضرت متأسف بودم، لحظه ای روی زمین نشستم. آنگاه برخاستم و وارد شهر شدم و به حرم مطهر رفتم. خدام حرم دور مرا گرفتند و گفتند: «روی تو را چنان می بینیم که با اول تغییر کرده است. آیا هنوز احساس درد می کنی؟» گفتم نه! گفتند: «کسی با تو نزاع کرده؟» گفتم:«نه!من از آنچه شما می گویید خبری ندارم، ولی از شما سؤال می کنم آیا سوارانی را که نزد شما بودند، می شناسید؟» گفتند: «آنها از سادات و صاحبان گوسفندان هستند.» گفتم:«نه! او امام زمان علیه السلام بود!» گفتند: «امام آن پیرمردبود یا مرد قباپوش؟» گفتم:«همان مرد قباپوش امام بود.» گفتند:«جراحتی را که داشتی به او نشان دادی؟» گفتم: «خود او با دست آن را فشار داد و مرا به درد آورد.»

سپس جلو آنها لباس را بالا زدم و پایم را بیرون آوردم، اما از آن بیماری اثری ندیدم. من از کثرت اضطراب تردید کردم که کدام پایم درد می کرد. به همین جهت پای چپم را نیز بیرون آوردم و نگاه کردم، اما اثری ندیدم.وقتی مردم این را مشاهده کردند، شادی کنان به سوی من هجوم آوردند و لباسم را برای تبرک پاره پاره کردند. خدام مرا به خزانه بردند و جمعیت را از آمدن به طرف من منع کردند. ناظر بین النهرین آن روز در سامره بود. چون آن سر و صدا را شنید، پرسیده بود که چه خبر است؟ گفته بودند:«مریضی به برکت امام زمان علیه السلام شفا یافته است.» ناظر در خزانه آمد، اسم مرا پرسید و گفت:«چند روز است که از بغداد بیرون آمده ای؟» گفتم: «اول هفته از بغداد خارج شدم.» او رفت و من آن شب را در سامره ماندم و چون نماز صبح را خواندم، از شهر بیرون آمدم. مردم هم متوجه شدند و با من آمدند. ولی وقتی از شهر دور شدم، مردم برگشتند.

شب را در «اوانا» خوابیدم و صبح آن روز از آنجا عازم بغداد شدم. دیدم جمعیت روی پل عتیق ازدحام کرده و از هر کس وارد می شود، نام و نسبش را می پرسند و می گویند کجا بودی؟ از من هم پرسیدند که نامت چیست و از کجا می آیی؟ من هم خود را معرفی کردم. ناگهان به طرف من هجوم آوردند و لباسم را پاره پاره کردند و هر تکه آن را به عنوان تبرک بردند، به طوری که دیگر حالی برایم نماند.

علت این بود که ناظر امور بین النهرین، نامه ای به بغداد نوشته و ماجرای مرا گزارش داده بود. آنگاه مردم مرا به بغداد بردند و چنان ازدحامی شد که نزدیک بود از کثرت جمعیت تلف شوم.وزیر قمی(ابن علقمی شیعی)، سید رضی الدین ابن طاوس را خواست تا در این باره تحقیقاتی کرده و صحت خبر مزبور را به اطلاع وی برساند.

ص: 63

سَائِلٌ فَتَنَاوَلَ مِنَ الْأَرْضِ شَیْئاً فَأَعْطَاهُ فَأَکْثَرَ السَّائِلُ الدُّعَاءَ وَ قَامَ الشَّابُّ وَ ذَهَبَ وَ غَابَ فَدَنَوْنَا مِنَ السَّائِلِ فَقُلْنَا مَا أَعْطَاکَ قَالَ آتَانِی حَصَاةً مِنْ ذَهَبٍ قَدَّرْنَاهَا عِشْرِینَ مِثْقَالًا فَقُلْتُ لِصَاحِبِی مَوْلَانَا مَعَنَا وَ لَا نَعْرِفُهُ اذْهَبْ بِنَا فِی طَلَبِهِ فَطَلَبْنَا الْمَوْقِفَ کُلَّهُ فَلَمْ نَقْدِرْ عَلَیْهِ فَرَجَعْنَا وَ سَأَلْنَا عَنْهُ مَنْ کَانَ حَوْلَهُ فَقَالُوا شَابٌّ عَلَوِیٌّ مِنَ الْمَدِینَةِ یَحُجُّ فِی کُلِّ سَنَةٍ مَاشِیاً.

رضی الدین هم با اصحاب خود نزدیک دروازه «نوبی» به من برخوردند. همراهان وی مردم را از اطراف من پراکنده ساختند. وقتی مرا دید گفت: «این خبر را از تو می دهند؟» گفتم آری. آنگاه از مرکوب خود پیاده شد، پای مرا گشود و اثری از زخم سابق ندید.سید همان جا لحظه ای به حالت بیهوشی افتاد. سپس دست مرا گرفت و نزد وزیر آورد و در حالی که می گریست گفت: «مولانا! این برادر من و نزدیک ترین مردم به من است.»

وزیر شرح واقعه را جویا شد و من از اول تا آخر را برای او حکایت کردم. وزیر اطبایی را که قبلا آن زخم را دیده بودند، احضار کرد و گفت: «جراحت پای این مرد را که دیده اید معالجه کنید!» اطبا گفتند: «تنها راه علاج این زخم این است که با آهن قطع بشود و اگر قطع شد، می میرد.» وزیر گفت: «به فرض اینکه قطع کنید و نمیرد، چقدر طول می کشد که بهبود یابد؟» گفتند: «دو ماه طول می کشد و بعد از بهبودی، در جای آن گودی سفیدی باقی می ماند که دیگر در جای آن موی نمی روید.» وزیر پرسید: «شما چه وقت آن را دیده اید؟» گفتند: «ده روز پیش.» وزیر پای مرا که قبلا مجروح بود، نشان داد که مانند پای دیگر هیچ گونه علامتی که حاکی از سابقه درد باشد در آن دیده نمی شد.

یکی از اطبا فریاد کشید و گفت: «این کار عیسی بن مریم است!» وزیر گفت: «وقتی معلوم شد که کار شما نیست، ما خود می دانیم که کار کیست!» سپس خلیفه وزیر را احضار کرد و ماجرا را از وی پرسید. وزیر هم واقعه را برای خلیفه نقل کرد. خلیفه مرا احضار کرد، هزار دینار به من داد و گفت این را بگیر و به مصرف خود برسان. گفتم: «جرات نمی کنم که یک دینار آن را بردارم.» خلیفه گفت: «از کی می ترسی؟» گفتم: «از همان کسی که مرا مورد عنایت قرار داد، زیرا گفت که چیزی از ابو جعفر قبول مکن.» خلیفه از شنیدن این کلام گریست و مکدر شد. آنگاه من بدون اینکه چیزی از وی بپذیرم بیرون آمدم.

علی بن عیسی اربلی (مؤلف کشف الغمه) می گوید: یک روز من این حکایت را برای جمعی که نزد من بودند نقل می کردم. شمس الدین پسر اسماعیل هرقلی هم حاضر بود، ولی من او را نمی شناختم. وقتی حکایت تمام شد؛ گفت: «من فرزند او هستم.»

من از این حسن اتفاق تعجب کردم و از وی پرسیدم:«آیا ران پدرت را در وقتی که مجروح بود، دیده بودی؟» گفت: «نه، زیرا من در آن موقع طفل بودم، ولی وقتی بهبودی یافت، دیدم که اثری از زخم نداشت و در جای آن جراحت مو روییده بود.»

همچنین من این حکایت را از سید صفی الدین محمد بن محمد بن بشیر علوی موسوی و نجم الدین حیدر بن ایسر رحمة اللَّه علیهما که هر دو از مردم سرشناس بودند و با من سابقه دوستی داشتند و نزد من بسیار عزیز بودند، پرسیدم. آنها نیز حکایت را تصدیق کردند و گفتند: «ما آن

ص: 64

عَلِیٍّ النَّیْسَابُورِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی نَصْرٍ طَرِیفٍ الْخَادِمِ: أَنَّهُ رَآهُ (1).

جراحت را در حال بیماری اسماعیل و جای آن را در موقع بهبودی اش در ران وی دیدیم.» و نیز شمس الدین فرزند او نقل می کرد که اسماعیل بعد از این واقعه، از فراق آن حضرت سخت محزون بود، تا جایی که در فصل زمستان در بغداد توقف کرد و هر چند روز، برای زیارت به سامره می رفت و باز به بغداد برمی گشت. حتی در آن سال چهل بار به زیارت عسکریین علیهما السلام رفت، به این امید که بار دیگر حضرت را ببیند وبه مقصود خود برسد و تقدیر با وی مساعدت کند، ولی او در حسرت دیدار مجدد حضرت مرد و با غصه او به جهان باقی انتقال یافت. خدا با رحمت و منت کرمش متولی امور او و ما باشد.

نیز در کشف الغمه می نویسد: سید باقی بن عطوه حسنی برای من حکایت می کرد که پدرش عطوه، بیضه اش ورم کرده بود. او زیدی مذهب بود و نمی گذاشت که فرزندانش مایل به مذهب شیعه شوند و می گفت: «من عقیده شما را تصدیق نمی کنم، مگر اینکه صاحب شما مهدی بیاید و مرا از این مرض شفا دهد.» ما این سخن را مکرر از وی می شنیدیم.

در یکی از شب ها موقع نماز عشا که همه در یک جا جمع بودیم، دیدیم پدرمان فریاد می کشد و ما را به کمک می طلبد. با شتاب به سوی او رفتیم. وقتی ما را دید گفت: «برسید به صاحب خودتان که الساعه از پیش من رفت!» ما همه بیرون رفتیم، ولی هیچ کس را ندیدیم.

سپس برگشتیم پیش پدرمان و جریان را از وی پرسیدیم. پدرم گفت: «شخصی نزد من آمد و گفت: «ای عطوه!» گفتم: «تو کیستی؟» گفت: «من صاحب فرزندانت هستم و آمده ام که تو را از این بیماری برهانم.» آنگاه دست برد به موضع درد و آن را فشار داد و رفت. وقتی دست بردم اثری از ورم سابق در آن ندیدم.»

سید باقی می گفت: «پدرم بعد از این واقعه همچون آهو سرحال و چابک بود و دیگر از درد بیضه رنج نمی برد!» این داستان در همه جا مشهور گشت. من از دیگران غیر از فرزندش هم پرسیدم و آن را اعتراف کردند .

سپس اربلی می گوید: «این گونه اخبار و اطلاعات از حضرت در این باب بسیار است. مانند جماعتی که در راه مکه از کاروان وامانده بودند و حضرت آنها را نجات داد و به کاروان و مقصد رسانید که اگر به درازا نمی کشید، قسمتی از آن را نقل می کردم، ولی همین دو حکایت که نزدیک به زمان ما به وقوع پیوسته، کافی است.»(1)

مؤلف

کلمه «توثة» را در لغت ندیده ام و ممکن است «لوثة» به معنای زخم

ص: 64

زِیَارَةِ الْمَشْهَدِ الشَّرِیفِ بِسُرَّ مَنْ رَأَی عَلَی مُشَرِّفِهِ السَّلَامُ ثُمَّ أَنْحَدِرُ إِلَی أَهْلِی فَحَسَّنَ لَهُ ذَلِکَ فَتَرَکَ ثِیَابَهُ وَ نَفَقَتَهُ عِنْدَ السَّعِیدِ رَضِیِّ الدِّینِ وَ تَوَجَّهَ قَالَ فَلَمَّا دَخَلْتُ الْمَشْهَدَ وَ زُرْتُ الْأَئِمَّةَ علیهم السلام نَزَلْتُ السِّرْدَابَ وَ اسْتَغَثْتُ بِاللَّهِ تَعَالَی وَ بِالْإِمَامِ علیه السلام وَ قَضَیْتُ بَعْضَ اللَّیْلِ فِی السِّرْدَابِ وَ بَقِیتُ فِی الْمَشْهَدِ إِلَی الْخَمِیسِ ثُمَّ مَضَیْتُ إِلَی دِجْلَةَ وَ اغْتَسَلْتُ وَ لَبِسْتُ ثَوْباً نَظِیفاً وَ مَلَأْتُ إِبْرِیقاً کَانَ مَعِی وَ صَعِدْتُ أُرِیدُ الْمَشْهَدَ فَرَأَیْتُ أَرْبَعَةَ فُرْسَانٍ خَارِجِینَ مِنْ بَابِ السُّورِ وَ کَانَ حَوْلَ الْمَشْهَدِ قَوْمٌ مِنَ الشُّرَفَاءِ یَرْعَوْنَ أَغْنَامَهُمْ فَحَسِبْتُهُمْ مِنْهُمْ فَالْتَقَیْنَا فَرَأَیْتُ شَابَّیْنِ أَحَدُهُمَا عَبْدٌ مَخْطُوطٌ وَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ مُتَقَلِّدٌ بِسَیْفٍ وَ شَیْخاً مُنَقِّباً بِیَدِهِ رُمْحٌ وَ الْآخَرُ مُتَقَلِّدٌ بِسَیْفٍ وَ عَلَیْهِ فرجیة مُلَوَّنَةٌ فَوْقَ السَّیْفِ وَ هُوَ مُتَحَنِّکٌ بِعَذَبَتِهِ فَوَقَفَ الشَّیْخُ صَاحِبُ الرُّمْحِ یَمِینَ الطَّرِیقِ وَ وَضَعَ کَعْبَ رُمْحِهِ فِی الْأَرْضِ وَ وَقَفَ الشَّابَّانِ عَنْ یَسَارِ الطَّرِیقِ وَ بَقِیَ صَاحِبُ الفرجیة عَلَی الطَّرِیقِ مُقَابِلَ وَالِدِی ثُمَّ سَلَّمُوا عَلَیْهِ فَرَدَّ عَلَیْهِمُ السَّلَامَ فَقَالَ لَهُ صَاحِبُ الفرجیة أَنْتَ غَداً تَرُوحُ إِلَی أَهْلِکَ فَقَالَ لَهُ نَعَمْ فَقَالَ لَهُ تَقَدَّمْ حَتَّی أَبْصُرَ مَا یُوجِعُکَ قَالَ فَکَرِهْتُ مُلَامَسَتَهُمْ وَ قُلْتُ أَهْلُ الْبَادِیَةِ مَا یَکَادُونَ یَحْتَرِزُونَ مِنَ النَّجَاسَةِ وَ أَنَا قَدْ خَرَجْتُ مِنَ الْمَاءِ وَ قَمِیصِی مَبْلُولٌ ثُمَّ إِنِّی مَعَ ذَلِکَ تَقَدَّمْتُ إِلَیْهِ فَلَزِمَنِی بِیَدِی وَ مَدَّنِی إِلَیْهِ وَ جَعَلَ یَلْمِسُ جَانِبِی مِنْ کَتِفِی إِلَی أَنْ أَصَابَتْ یَدُهُ التُّوثَةَ فَعَصَرَهَا بِیَدِهِ فَأَوْجَعَنِی ثُمَّ اسْتَوَی فِی سَرْجِ فَرَسِهِ کَمَا کَانَ فَقَالَ لِیَ الشَّیْخُ أَفْلَحْتَ یَا إِسْمَاعِیلُ فَتَعَجَّبْتُ مِنْ مَعْرِفَتِهِ بِاسْمِی فَقُلْتُ أَفْلَحْنَا وَ أَفْلَحْتُمْ إِنْ شَاءَ اللَّهُ قَالَ فَقَالَ هَذَا هُوَ الْإِمَامُ قَالَ فَتَقَدَّمْتُ إِلَیْهِ فَاحْتَضَنْتُهُ وَ قَبَّلْتُ فَخِذَهُ ثُمَّ إِنَّهُ سَاقَ وَ أَنَا أَمْشِی مَعَهُ مُحْتَضِنَهُ فَقَالَ ارْجِعْ فَقُلْتُ لَا أُفَارِقُکَ أَبَداً فَقَالَ الْمَصْلَحَةُ رُجُوعُکَ فَأَعَدْتُ عَلَیْهِ مِثْلَ الْقَوْلِ الْأَوَّلِ فَقَالَ الشَّیْخُ یَا إِسْمَاعِیلُ مَا تَسْتَحْیِی یَقُولُ لَکَ الْإِمَامُ مَرَّتَیْنِ ارْجِعْ وَ تُخَالِفُهُ فَجَهَّنِی بِهَذَا الْقَوْلِ فَوَقَفْتُ فَتَقَدَّمَ خُطُوَاتٍ وَ الْتَفَتَ إِلَیَّ وَ قَالَ إِذَا وَصَلْتَ بِبَغْدَادَ فَلَا بُدَّ أَنْ یَطْلُبَکَ أَبُو جَعْفَرٍ یَعْنِی الْخَلِیفَةَ الْمُسْتَنْصِرَ فَإِذَا

ص: 62

و طلب راحتی باشد. و «عذبة کل شیء» به تحریک ذال، نوک آن است و عبارت «جهّه» یعنی آن شیء زشت را رد کرد. عبارت «لانی اصبو عن ذلک» یعنی حرص و نشاط کودکی، مرا از توجه به آن باز می داشت. یا به این معناست که کودکی بودم که آن امر را نمی فهمیدم. جوهری می گوید: «صبا یصبو صبوة» یعنی به نادانی و خیره سری جوانی میل پیدا کرد و گفته: کلمه «قروة»آن است که پوست بیضه به خاطر وجود باد یا آبی در آن یا به خاطر پایین آمدن امعای شخص بزرگ شود. و گفته: عبارت «ما به غلبة» یعنی درد و مشکلی ندارد.

می گویم

شیخ مفید و شیخ محمد بن مشهدی مؤلف مزار کبیر رحمة اللَّه علیهما، در کتاب مزارشان با اسناد خود از علی بن محمد بن عبدالرحمن شوشتری روایت کرده اند که گفت: وقتی گذارم به طایفه «بنی رواس» افتاد. یکی از برادران دینی به من گفت: «خوب است با هم به مسجد «صعصعه» برویم و در آن نماز بگزاریم. چه که این ماه، ماه رجب است و در این ماه زیارت این اماکن شریفه که ائمه علیهم السلام در آن قدم نهاده و نماز گزارده اند، مستحب است.» من هم با او به مسجد صعصعه رفتم.

چون به در مسجد رسیدیم، دیدم شتری زانو بسته و در مسجد خوابیده است.وقتی وارد مسجد شدیم، دیدیم مردی در لباس حجازی که عمامه ای مثل آنها به سر گذاشته، نشسته و دعایی را می خواند که من و رفیقم آن را از حفظ کردیم. آنگاه سجده ای طولانی کرد، سپس برخاست، سوار شتر شد و رفت. رفیقم گفت:«این مرد خضر بود. افسوس که با وی سخن نگفتیم، مثل اینکه مهر به دهان ما زد!» پس از نماز از مسجد بیرون آمدیم. در میان راه ابن ابی داود رواسی را ملاقات کردیم. پرسید: «از کجا می آیید؟» گفتیم: «از مسجد صعصعه» و سپس آن چه را که دیده بودیم، به اطلاع وی نیز رساندیم.ابن ابی داود گفت: «این مرد در هر دو روز یا سه روزی یک بار به مسجد می آید و با کسی هم سخن نمی گوید.» پرسیدیم: «او کیست؟»پرسید: «شما گمان کردید کی بود؟» گفتیم: «به نظر ما او خضر است.» ولی او گفت: «به خدا قسم او کسی است که خضر نیازمند به ملاقات اوست. پس بروید که ان شاء اللَّه به حق می رسید.» در این وقت رفیقم گفت: «واللَّه او صاحب الزمان علیه السلام بود!»

روایت52.

کافی: ابو محمد وجناییمی گوید: شخصی که حضرت صاحب الزمان علیه السلام را دیده بود می گفت: «آن حضرت را ده روز پیش از حادثه رحلت پدرش امام حسن عسکری علیه السلام دیده است که می گفت: «خداوندا! تو می دانی که اینجا (سامره) برای توطن من بهترین جاهاست، ولی اگر جلوگیری نکنند.» یا کلامی به این مضمون می گفت.»(1)

مؤلف

شاید منظور از «حادث»، وفات امام عسکری علیه السلام باشد و ضمیر در کلمه «انها» به سامراء راجع است.

ص: 66

حَضَرْتَ عِنْدَهُ وَ أَعْطَاکَ شَیْئاً فَلَا تَأْخُذْهُ وَ قُلْ لِوَلَدِنَا الرَّضِیِّ لِیَکْتُبَ لَکَ إِلَی عَلِیِّ بْنِ عِوَضٍ فَإِنَّنِی أُوصِیهِ یُعْطِیکَ الَّذِی تُرِیدُ ثُمَّ سَارَ وَ أَصْحَابُهُ مَعَهُ فَلَمْ أَزَلْ قَائِماً أَبْصُرُهُمْ حَتَّی بَعُدُوا وَ حَصَلَ عِنْدِی أَسَفٌ لِمُفَارَقَتِهِ فَقَعَدْتُ إِلَی الْأَرْضِ سَاعَةً ثُمَّ مَشَیْتُ إِلَی الْمَشْهَدِ فَاجْتَمَعَ الْقُوَّامُ حَوْلِی وَ قَالُوا نَرَی وَجْهَکَ مُتَغَیِّراً أَوْجَعَکَ شَیْ ءٌ قُلْتُ لَا قَالُوا خَاصَمَکَ أَحَدٌ قُلْتُ لَا لَیْسَ عِنْدِی مِمَّا تَقُولُونَ خَبَرٌ لَکِنْ أَسْأَلُکُمْ هَلْ عَرَفْتُمُ الْفُرْسَانَ الَّذِینَ کَانُوا عِنْدَکُمْ فَقَالُوا هُمْ مِنَ الشُّرَفَاءِ أَرْبَابِ الْغَنَمِ فَقُلْتُ بَلْ هُوَ الْإِمَامُ علیه السلام فَقَالُوا الْإِمَامُ هُوَ الشَّیْخُ أَوْ صَاحِبُ الفرجیة فَقُلْتُ هُوَ صَاحِبُ الفرجیة فَقَالُوا أَرَیْتَهُ الْمَرَضَ الَّذِی فِیکَ فَقُلْتُ هُوَ قَبَضَهُ بِیَدِهِ وَ أَوْجَعَنِی ثُمَّ کَشَفْتُ رِجْلِی فَلَمْ أَرَ لِذَلِکَ الْمَرَضِ أَثَراً فَتَدَاخَلَنِی الشَّکُّ مِنَ الدَّهَشِ فَأَخْرَجْتُ رِجْلِیَ الْأُخْرَی فَلَمْ أَرَ شَیْئاً فَانْطَبَقَ النَّاسُ عَلَیَّ وَ مَزَّقُوا قَمِیصِی فَأَدْخَلَنِی الْقُوَّامُ خِزَانَةً وَ مَنَعُوا النَّاسَ عَنِّی وَ کَانَ نَاظِرُ بَیْنِ النَّهْرَیْنِ بِالْمَشْهَدِ فَسَمِعَ الضَّجَّةَ وَ سَأَلَ عَنِ الْخَبَرِ فَعَرَّفُوهُ فَجَاءَ إِلَی الْخِزَانَةِ وَ سَأَلَنِی عَنِ اسْمِی وَ سَأَلَنِی مُنْذُ کَمْ خَرَجْتَ مِنْ بَغْدَادَ فَعَرَّفْتُهُ أَنِّی خَرَجْتُ فِی أَوَّلِ الْأُسْبُوعِ فَمَشَی عَنِّی وَ بِتُّ فِی الْمَشْهَدِ وَ صَلَّیْتُ الصُّبْحَ وَ خَرَجْتُ وَ خَرَجَ النَّاسُ مَعِی إِلَی أَنْ بَعُدْتُ عَنِ الْمَشْهَدِ وَ رَجَعُوا عَنِّی وَ وَصَلْتُ إِلَی أَوَانَی (1)

فَبِتُّ بِهَا وَ بَکَّرْتُ مِنْهَا أُرِیدُ بَغْدَادَ فَرَأَیْتُ النَّاسَ مُزْدَحِمِینَ عَلَی الْقَنْطَرَةِ الْعَتِیقَةِ یَسْأَلُونَ کُلَّ مَنْ وَرَدَ عَلَیْهِمْ عَنِ اسْمِهِ وَ نَسَبِهِ وَ أَیْنَ کَانَ فَسَأَلُونِی عَنِ اسْمِی وَ مِنْ أَیْنَ جِئْتُ فَعَرَّفْتُهُمْ فَاجْتَمَعُوا عَلَیَّ وَ مَزَّقُوا ثِیَابِی وَ لَمْ یَبْقَ لِی فِی رُوحِی حُکْمٌ وَ کَانَ نَاظِرُ بَیْنِ النَّهْرَیْنِ

کَتَبَ إِلَی بَغْدَادَ وَ عَرَّفَهُمُ الْحَالَ ثُمَّ حَمَلُونِی إِلَی بَغْدَادَ وَ ازْدَحَمَ النَّاسُ عَلَیَّ وَ کَادُوا یَقْتُلُونَنِی مِنْ کَثْرَةِ الزِّحَامِ وَ کَانَ الْوَزِیرُ الْقُمِّیُّ قَدْ طَلَبَ السَّعِیدَ رَضِیَّ الدِّینِ وَ تَقَدَّمَ أَنْ یُعَرِّفَهُ صِحَّةَ هَذَا الْخَبَرِ

ص: 63

روایت53.

کمال الدین: ابوالادیان می گوید: من خادم امام حسن عسکری علیه السلام بودم و نامه های حضرتش را به شهرها می بردم. در مرض منجر فوتش به خدمتش رسیدم. ایشان نامه هایی نوشت و فرمود: «این ها را بگیر و به این شهرها برو. سفرت پانزده روز به طول میانجامد. چون روز آخر وارد سامره شوی، صدای شیون از خانه من می شنوی و خواهی دید که مرا غسل می دهند.»

گفتم: «آقا! بعد از رحلت شما چه کسی جانشین شما خواهد بود؟» فرمود: «آن کس که پاسخ نامه های مرا از تو طلب کند، او جانشین من است.» گفتم: «بیشتر توضیح دهید. فرمود: آن کس که بر من نماز میگزارد، جانشین من است. گفتم: بیشتر بفرمایید.» گفت: «هر کس خبر داد که در انبان چیست، او قائم و جانشین من است.» در اینجا هیبت آقا مرا گرفت که سؤال کنم در انبان چیست.

بدین گونه نامه ها را برداشتم و به شهرهایی که فرموده بود بردم، و جواب های آنها را گرفتم و روز پانزدهم وارد سامره شدم. همان طور که فرموده بود، دیدم صدای شیون و ناله از خانه حضرت بلند است و برادرش جعفر بن علی (جعفر کذاب) دم در خانه است و شیعیان اطراف او را گرفته اند و در مرگ آن حضرت، تسلیت و به خاطر مقام امامتش، تهنیت اشمی گویند.

من پیش خود گفتم: «اگر این امام باشد، منصب امامت از میان رفته است!» زیرا من او را می شناختم که شراب می خورد و با قماربازی در قصر و ساز و ضرب سر و کار داشت! ولی برای امتحان پیش او رفتم و مثل دیگران به وی تسلیت و تهنیت گفتم. ولی او چیزی از من نخواست. آنگاه عقید غلام امام حسن عسکری علیه السلام آمد و به او گفت: «آقا! برادرت را کفن کردند. برخیز و بر او نماز بگذار.» جعفر در حالی که شیعیان هم اطراف او را گرفته بودند و سمان و حسن بن علی، معروف به سلمه که به دستور معتصم خلیفه او را به قتل رساندند در جلوی آنها قرار داشتند، وارد خانه شدند.

وقتی آماده نماز شدیم. دیدم حضرت را کفن کرده و گذارده اند. همین که جعفر خواست تکبیر بگوید، بچه گندمگونی که موی سرش سیاه و زنگی و کوتاه، و میان دندان هایش باز بود، بیرون آمد و ردای جعفر را کشید و گفت: «عمو! کنار برو که من در نماز گزاردن بر پدرم از تو سزاوارترم.» جعفر عقب رفت و رنگش تغییر کرد. بچه هم جلو ایستاد و بر امام نمازگزارد

ص: 67

قَالَ فَخَرَجَ رَضِیُّ الدِّینِ وَ مَعَهُ جَمَاعَةٌ فَوَافَیْنَا بَابَ النُّوبِیِّ فَرَدَّ أَصْحَابُهُ النَّاسَ عَنِّی فَلَمَّا رَآنِی قَالَ أَ عَنْکَ یَقُولُونَ قُلْتُ نَعَمْ فَنَزَلَ عَنْ دَابَّتِهِ وَ کَشَفَ فَخِذِی فَلَمْ یَرَ شَیْئاً فَغُشِیَ عَلَیْهِ سَاعَةً وَ أَخَذَ بِیَدِی وَ أَدْخَلَنِی عَلَی الْوَزِیرِ وَ هُوَ یَبْکِی وَ یَقُولُ یَا مَوْلَانَا هَذَا أَخِی وَ أَقْرَبُ النَّاسِ إِلَی قَلْبِی فَسَأَلَنِی الْوَزِیرُ عَنِ الْقِصَّةِ فَحَکَیْتُ لَهُ فَأَحْضَرَ الْأَطِبَّاءَ الَّذِینَ أَشْرَفُوا عَلَیْهَا وَ أَمَرَهُمْ بِمُدَاوَاتِهَا فَقَالُوا مَا دَوَاؤُهَا إِلَّا الْقَطْعُ بِالْحَدِیدِ وَ مَتَی قَطَعَهَا مَاتَ فَقَالَ لَهُمُ الْوَزِیرُ فَبِتَقْدِیرِ أَنْ یُقْطَعَ وَ لَا یَمُوتَ فِی کَمْ تَبْرَأُ فَقَالُوا فِی شَهْرَیْنِ وَ یَبْقَی فِی مَکَانِهَا حَفِیرَةٌ بَیْضَاءُ لَا یَنْبُتُ فِیهَا شَعْرٌ فَسَأَلَهُمُ الْوَزِیرُ مَتَی رَأَیْتُمُوهُ قَالُوا مُنْذُ عَشَرَةِ أَیَّامٍ فَکَشَفَ الْوَزِیرُ عَنِ الْفَخِذِ الَّذِی کَانَ فِیهِ الْأَلَمُ وَ هِیَ مِثْلُ أُخْتِهَا لَیْسَ فِیهَا أَثَرٌ أَصْلًا فَصَاحَ أَحَدُ الْحُکَمَاءِ هَذَا عَمَلُ الْمَسِیحِ فَقَالَ الْوَزِیرُ حَیْثُ لَمْ یَکُنْ عَمَلَکُمْ فَنَحْنُ نَعْرِفُ مَنْ عَمِلَهَا ثُمَّ إِنَّهُ أُحْضِرَ عِنْدَ الْخَلِیفَةِ الْمُسْتَنْصِرِ فَسَأَلَهُ عَنِ الْقِصَّةِ فَعَرَّفَهُ بِهَا کَمَا جَرَی فَتَقَدَّمَ لَهُ بِأَلْفِ دِینَارٍ فَلَمَّا حَضَرْتُ قَالَ خُذْ هَذِهِ فَأَنْفِقْهَا فَقَالَ مَا أَجْسُرُ آخُذُ مِنْهُ حَبَّةً وَاحِدَةً فَقَالَ الْخَلِیفَةُ مِمَّنْ تَخَافُ فَقَالَ مِنَ الَّذِی فَعَلَ مَعِی هَذَا قَالَ لَا تَأْخُذْ مِنْ أَبِی جَعْفَرٍ شَیْئاً فَبَکَی الْخَلِیفَةُ وَ تَکَدَّرَ وَ خَرَجَ مِنْ عِنْدِهِ وَ لَمْ یَأْخُذْ شَیْئاً قَالَ عَلِیُّ بْنُ عِیسَی عَفَا اللَّهُ عَنْهُ کُنْتُ فِی بَعْضِ الْأَیَّامِ أَحْکِی هَذِهِ الْقِصَّةَ لِجَمَاعَةٍ عِنْدِی وَ کَانَ هَذَا شَمْسُ الدِّینِ مُحَمَّدٌ وَلَدُهُ عِنْدِی وَ أَنَا لَا أَعْرِفُهُ فَلَمَّا انْقَضَتِ الْحِکَایَةُ قَالَ أَنَا وَلَدُهُ لِصُلْبِهِ فَعَجِبْتُ مِنْ هَذَا الِاتِّفَاقِ وَ قُلْتُ لَهُ هَلْ رَأَیْتَ فَخِذَهُ وَ هِیَ مَرِیضَةٌ فَقَالَ لَا لِأَنِّی أَصْبُو عَنْ ذَلِکَ وَ لَکِنِّی رَأَیْتُهَا بَعْدَ مَا صَلَحَتْ وَ لَا أَثَرَ فِیهَا وَ قَدْ نَبَتَ فِی مَوْضِعِهَا شَعْرٌ وَ سَأَلْتُ السَّیِّدَ صَفِیَّ الدِّینِ مُحَمَّدَ بْنَ مُحَمَّدِ بْنِ بَشِیرٍ الْعَلَوِیَّ الْمُوسَوِیَّ وَ نَجْمَ الدِّینِ حَیْدَرَ بْنَ الْأَیْسَرِ رَحِمَهُمَا اللَّهُ تَعَالَی وَ کَانَا مِنْ أَعْیَانِ النَّاسِ وَ سَرَاتِهِمْ وَ ذَوِی الْهَیْئَاتِ مِنْهُمْ وَ کَانَا صَدِیقَیْنِ لِی وَ عَزِیزَیْنِ عِنْدِی فَأَخْبَرَانِی بِصِحَّةِ الْقِصَّةِ وَ أَنَّهُمَا رَأَیَاهَا فِی حَالِ

ص: 64

و آن حضرت را پهلوی قبر پدرش، امام علی النقی علیه السلام مدفون ساختند.

آنگاه همان بچه رو کرد به جانب من و گفت: «جواب های نامه ها که آورده ای بیاور!» من هم نامه ها را به وی تسلیم کردم و پیش خود گفتم:«این دو علامت(جانشین امام که یکی نماز گزاردن بر حضرت و دیگر مطالبه جواب نامه ها) ظاهر شد. فعلا جریان انبان باقیمانده است.» آنگاه به سراغ جعفر رفتم. دیدم در مرگ برادرش ناله می کند. در آن موقع «حاجز وشاء» آمد و به جعفر گفت: «آقا! آن بچه کی بود؟اگر ادعا دارد که پسر امام است، لازم بود که از وی دلیل بخواهید.» جعفر گفت: «به خدا قسم من تاکنون او را ندیده بودم و نشناختم.»

در همان وقت که ما نشسته بودیم، جمعی از قم آمدند و سراغ امام حسن عسکری علیه السلام را گرفتند. به آنها گفتند که حضرت رحلت فرمود. پرسیدند: «پس جانشین او کیست؟» مردم اشاره به جعفر کردند و گفتند: «این است.»

آنها هم آمدند، سلام کردند وبه خاطر مرگ برادرش به او تسلیت و به خاطر امامتش به او تبریک گفتند. سپس گفتند: «نامه ها و اموالی نزد ما هست. بفرمایید که نامه ها از کیست و اموال چقدر است؟» جعفر از جا برخاست و در حالی که دامن خود را می تکاند گفت: «اینها از ما می خواهند که غیب بدانیم!»

در این وقت خادمی از اندرون آمد و گفت: «شما نامه فلانی و فلانی را آورده اید و انبانی دارید که هزار دینار در آن است که سکه ده دیناری آن صاف شده است.» آنها هم نامه ها و اموال را به آن خادم دادند و گفتند:«کسی که تو را به خاطر این فرستاده، امام علیه السلام است.»

چون جعفر این ماجرا را دید، رفت پیش معتمد خلیفه و جریان را نقل کرد. معتمد هم خدمتکاران خود را فرستاد تا صیقل، کنیز امام حسن عسکری علیه السلام را آوردند و بچه را از وی مطالبه کرد. صیقل وجود بچه را منکر شد و گفت من آبستن هستم و هنوز وضع حمل نکرده ام. او این را بدین جهت گفت تا امر آن بچه را پوشیده دارد.

سپس صیقل را به ابن ابی شوارب قاضی سپردند (که نزد وی به سر برد تا وضع او روشن شود)، ولی ناگهان از یک طرف عبیداللَّه بن یحیی بن خاقان (وزیر) مرد و از طرفی، صاحب الزنج در بصره قیام کرد و آنها مشغول به این امور شدند و از نگهداری صیقل، کنیز امام حسن عسکری علیه السلام (مادر امام زمان علیه السلام ) غفلت کردند و او از شر آنها آسوده گشت. و الحمد لله رب العالمین لا شریک له.(1)

مؤلف

کلمه «جوسق» به معنای قصر است و عبارت «جبذ»، یعنی جذب کرد. و در نهایة می گوید عبارت «اربدّ وجهه» یعنی رنگش به تیرگی متغیر شد و گفته شده: «ربدة» رنگی بین سیاهی و خاکستری است.

روایت54.

مؤلف (علامه مجلسی) می گوید: در یکی از کتب علمای ما، از ابو محمد عیسی بن مهدی جوهری روایت کرده است که گفت: در سال 260 به آهنگ حج بیت اللَّه از وطن بیرون آمدم.

مقصد من مدینه بود، زیرا بر ما ثابت شده بود که امام زمان ظهور کرده است. من بیمار گشتم و وقتی از پرهیز بیرون آمدم، میل به خوردن ماهی و خرما پیدا کردم. موقعی که وارد مدینه شدم و برادران دینی خود (شیعیان) را ملاقات کردم،

ص: 68

مَرَضِهَا وَ حَالِ صِحَّتِهَا.

وَ حَکَی لِی وَلَدُهُ هَذَا أَنَّهُ کَانَ بَعْدَ ذَلِکَ شَدِیدَ الْحُزْنِ لِفِرَاقِهِ علیه السلام حَتَّی إِنَّهُ جَاءَ إِلَی بَغْدَادَ وَ أَقَامَ بِهَا فِی فَصْلِ الشِّتَاءِ وَ کَانَ کُلَّ أَیَّامٍ یَزُورُ سَامَرَّاءَ وَ یَعُودُ إِلَی بَغْدَادَ فَزَارَهَا فِی تِلْکَ السَّنَةِ أَرْبَعِینَ مَرَّةً طَمَعاً أَنْ یَعُودَ لَهُ الْوَقْتُ الَّذِی مَضَی أَوْ یُقْضَی لَهُ الْحَظُّ بِمَا قَضَی وَ مَنِ الَّذِی أَعْطَاهُ دَهْرَهُ الرِّضَا أَوْ سَاعَدَهُ بِمَطَالِبِهِ صَرْفَ الْقَضَاءِ فَمَاتَ رَحِمَهُ اللَّهُ بِحَسْرَتِهِ وَ انْتَقَلَ إِلَی الْآخِرَةِ بِغُصَّتِهِ وَ اللَّهُ یَتَوَلَّاهُ وَ إِیَّانَا بِرَحْمَتِهِ بِمَنِّهِ وَ کَرَامَتِهِ وَ حَکَی لِیَ السَّیِّدُ بَاقِی بْنُ عطوةَ الْحَسَنِیُّ أَنَّ أَبَاهُ عطوةَ کَانَ آدَرَ(1) وَ کَانَ زَیْدِیَّ الْمَذْهَبِ وَ کَانَ یُنْکِرُ عَلَی بَنِیهِ الْمَیْلَ إِلَی مَذْهَبِ الْإِمَامِیَّةِ وَ یَقُولُ لَا أُصَدِّقُکُمْ وَ لَا أَقُولُ بِمَذْهَبِکُمْ حَتَّی یَجِی ءَ صَاحِبُکُمْ یَعْنِی الْمَهْدِیَّ علیه السلام فَیُبْرِئَنِی مِنْ هَذَا الْمَرَضِ وَ تَکَرَّرَ هَذَا الْقَوْلُ مِنْهُ فَبَیْنَا نَحْنُ مُجْتَمِعُونَ عِنْدَ وَقْتِ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ إِذَا أَبُونَا یَصِیحُ وَ یَسْتَغِیثُ بِنَا فَأَتَیْنَاهُ سِرَاعاً فَقَالَ الْحَقُوا صَاحِبَکُمْ فَالسَّاعَةَ خَرَجَ مِنْ عِنْدِی فَخَرَجْنَا فَلَمْ نَرَ أَحَداً فَعُدْنَا إِلَیْهِ وَ سَأَلْنَاهُ فَقَالَ إِنَّهُ دَخَلَ إِلَیَّ

شَخْصٌ وَ قَالَ یَا عطوةُ فَقُلْتُ مَنْ أَنْتَ فَقَالَ أَنَا صَاحِبُ بَنِیکَ قَدْ جِئْتُ لِأُبْرِئَکَ مِمَّا بِکَ ثُمَّ مَدَّ یَدَهُ فَعَصَرَ قَرْوَتِی وَ مَشَی وَ مَدَدْتُ یَدِی فَلَمْ أَرَ لَهَا أَثَراً قَالَ لِی وَلَدُهُ وَ بَقِیَ مِثْلَ الْغَزَالِ لَیْسَ بِهِ قَلَبَةٌ وَ اشْتَهَرَتْ هَذِهِ الْقِصَّةُ وَ سَأَلْتُ عَنْهَا غَیْرَ ابْنِهِ فَأَخْبَرَ عَنْهَا فَأَقَرَّ بِهَا.

و الأخبار عنه علیه السلام فی هذا الباب کثیرة و أنه رآه جماعة قد انقطعوا فی طریق الحجاز و غیرها فخلصهم و أوصلهم إلی حیث أرادوا و لو لا التطویل لذکرت منها جملة و لکن هذا القدر الذی قرب عهده من زمانی کاف.

آنها نیز مژده دادند که حضرت در محلی بنام «صابر» ظهور کرده است.

من هم به طرف صابر رفتم.وقتی به آن بیابان رسیدم، چند رأس بزغاله لاغر دیدم و قصری هم در آنجا بود. بزغاله ها رفتند میان قصر و من در آنجا ماندم و مراقب مطلب بودم، تا آنکه نماز مغرب و عشا را خواندم و دعا و تضرع کردم. ناگاه «بدر»، خادم امام حسن عسکری علیه السلام را دیدم که گفت: «ای عیسی بن مهدی جوهری، وارد شو!» من از شنیدن این حرف تکبیر و تهلیل گفتم و بسیار حمد الهی بجا آوردم.

هنگامی که وارد حیاط قصر شدم، سفره غذایی را دیدم که گسترده شده. خادم به من دستور داد که کنار سفره بنشینم. او مرا پهلوی سفره نشاند و گفت: «آقایت به تو دستور می دهد که هر چه در موقع رفع پرهیز می خواستی، حالا بخور.» من گفتم: «همین دلیل برای من کافی است. من چگونه غذا بخورم با اینکه هنوز آقای خود را ندیده ام؟» باز او بانگ زد: «ای عیسی! غذا بخور که مرا خواهی دید.»

من هم نشستم سر سفره. دیدم ماهی گرمی که می جوشید در سفره نهاده و کنار آن نیز خرمایی که شباهت تامی به خرمای ما دارد، گذارده اند و پهلوی آن هم دوغ است. در این هنگام مرا صدا زد و گفت: «ای عیسی! آیا باز هم در امر ما شک داری؟ آیا تو بهتر می دانی چه چیزی برایت نافع است و چه چیز ضرر دارد یا من؟» من گریستم و استغفار کردم و از آنچه در سفره بود خوردم.

هر بار که دست از غذا برمی داشتم، جای دستم معلوم نبود. من غذای آن سفره را لذیذترین غذای دنیا دیدم و چندان خوردم که شرم کردم بیشتر تناول کنم. ولی او بانگ زد و گفت: «ای عیسی! شرم نکن که این از غذای بهشتی است و دست مخلوق آن را نپخته است.» من هم باز شروع به خوردن کردم. دیدم دلم نمی خواهد دست از آن بردارم و سیر نمی شوم ، ولی پیش خود گفتم که کافی است.

در این وقت باز مرا صدا زد و گفت: «بیا نزد من!» من پیش خود گفتم: «آقای من آمد و من هنوز دستم را نشسته ام!» حضرت صدا زد و گفت: «ای عیسی! آیا این غذا که خورده ای محتاج به شستن دست است؟» من دستم را بوییدم و دیدم از مشک و کافور خوشبوتر است. آنگاه به وی نزدیک شدم؛ نوری از او آشکار گشت که دیدگانم راخیره کرد و طوری سراسیمه گشتم که گمان کردم اختلال حواس پیدا کرده ام .

فرمود: «اگر تکذیب کنندگان من نمی گفتند که او در کجاست و چه وقت بوده و در کجا متولد شده، و کی او را دیده، و چه کسی از پیش او آمده است که به شما اطلاع دهد و چه چیز به شما خبر داده، و چه معجزه ای برای شما آورده است، لزومی نداشت که مرا ببینی.ولی به خدا قسم مردم امیرالمؤمنین علیه السلام را با اینکه می دیدند و از وی روایت می کردند و به خدمتش می رسیدند، عقب زدند و نزدیک بود آن حضرت را به قتل رسانند.همچنین مقام سایر پدران مرا پایین آوردند، آنها را تصدیق نکردند و معجزات آنها را سحر و تسخیر جن شمردند، تا هنگامی که حقیقت ادعای آنها روشن شد.

ص: 69

و الاسترخاء و عذبة کل شی ء بالتحریک طرفه و یقال جَهَّهُ أی رَدَّهُ قبیحا قوله لأنی أصبو عن ذلک کان یمنعنی شرة الصبا عن التوجه إلی ذلک أو کنت طفلا لا أعقل ذلک قال الجوهری صبا یصبو صبوة أی مال إلی الجهل و الفتوة و قال القروة أن یعظم جلد البیضتین لریح فیه أو ماء أو لنزول الأمعاء و قال قولهم ما به قَلَبَةٌ أی لیست به علة.

ای عیسی! آنچه دیدی به دوستان ما برسان و به دشمنان ما مگو.»

گفتم: آقا! دعا کن که خداوند مرا در این عقیده ثابت بدارد!» فرمود: «اگر خداوند تو را ثابت قدم نمی داشت؛ مرا نمی دیدی! پس برو که همیشه رستگار و پیروز هستی.» من هم بیرون آمدم، در حالی که بی نهایت حمد و شکر خدا را می کردم.(1)

روایت55.

سید علی بن عبدالحمید نیلی، در کتاب «السلطان المفرّج عن اهل الایمان» در ذکر کسانی که حضرت امام زمان علیه السلام را دیده اند می نویسد: و از جمله حکایتی که مشهور است و در همه جا شایع گردیده و خبر آن به همه جا رسیده و مردم این زمان بالعیان دیده اند، حکایت ابو راجح حمامی در حله است.حکایت را جماعتی از دانشمندان سرشناس و افاضل با صدق و صفا نقل کرده اند که از جمله شیخ زاهد عابد، محقق شمس الدین محمد بن قارون سلمه اللَّه تعالی است.

وی نقل می کرد که روزی به حاکم حله که شخصی به نام «مرجان صغیر» بود، گزارش دادند که این ابو راجح، خلفا را سب می کند. حاکم هم ابو راجح را احضار کرد و دستور داد او را چندان زدند که تمام بدنش مجروح گشت و بی حال به زمین افتادو دندان های ثنایایش ریخت.به دستور حاکم زبان او را درآوردند و سوزن آهنی در آن فرو بردند و بینی اش را پاره کردند و ریسمانی که از موی زبر تابیده شده بود، در سوراخ آن برده و ریسمان دیگری به آن بست و آن را به دست غلامان خود داد که در کوچه و بازار کوفه بگردانند. وقتی او را می گرداندند، از هر طرف مردم هجوم آورده و او را می زدند، به طوری که روی زمین افتاد و مرگ را جلوی روی خود دید.

چون خبر به حاکم دادند، دستور داد او را به قتل رسانند. مردمی که اطراف او بودند گفتند: «او پیرمرد سالخورده ای است و آنچه باید ببیند، دید و فعلا مرده ای بیش نیست. او را به همین حال بگذارید تا خود بمیرد و خون او را به گردن نگیرید.» مردم چندان در این خصوص اصرار ورزیدند که حاکم دستور داد او را آزاد کنند. در آن موقع صورت و زبان ابو راجح ورم کرده بود. کسان او آمدند و بدن نیمه جان او را به خانه اش بردند و هیچ کس تردید نداشت که همان شب خواهد مرد.

ولی چون فردا مردم به دیدن او آمدند، دیدند ایستاده نماز می خواند و حالش کاملا رضایت بخش است. دندان هایش که افتاده بود به حال اول برگشته و جراحت های بدنش به کلی بهبودی یافته و اثری از آن باقی نمانده بود. زخم صورتش هم زایل گشته بود! مردم از مشاهده وضع او به شگفت آمدند و ماجرا را از او جویا شدند. ابو راجح گفت: «وقتی من مرگ را به چشم دیدم

ص: 70

و زبانی نداشتم که خدا را بخوانم، ناچار با زبان دل به دعا پرداختم و آقا و مولای خویش امام زمان علیه السلام را به یاری طلبیدم. هنگام شب، خانه ام نورانی شد و در آن میان امام زمان علیه السلام را دیدم که دست مبارکش را روی صورتم کشید و فرمود: «برخیز و برای نان خورانت کار کن که خداوند تو را شفا داد!» چون صبح شد خود را این طور که می بینید مشاهده کردم.»

شمس الدین محمد بن قارون سابق الذکر می گفت: به خدا قسم ابو راجح اصولا مردی ضعیف البنیه، لاغر اندام، زرد رنگ و زشت رو بود و ریش کوتاهی داشت. من همه وقت به حمام او می رفتم و همیشه او را بدین حالت و شکل می دیدم .

ولی چون آن روزصبح در میان جمعیت به دیدن او رفتم، دیدم قوی پی و خوش قامت شده، محاسنش بلند، رویش سرخ و به صورت جوان بیست ساله ای درآمده بود و تا زنده بود، به همین شکل و هیئت ماند.

چون این خبر شیوع یافت، حاکم او را طلبید. حاکم روز قبل او را به آن وضع دیده بود و امروز بدین حالت می دید که درست به عکس دیروز بود. حاکم دید اثری از زخم ها در بدن او نیست و دندان هایش برگشته است! از مشاهده این وضع، رعب عظیمی به دل حاکم راه یافت.حاکم قبلا در محلی که به نام امام زمان علیه السلام معروف بود می نشست و پشت خود را به قبله می کرد، ولی بعد از این واقعه، روی به قبله نشست و با مردم (حله) با مدارا و نیکی رفتار می کرد، از تقصیر مجرمین آنها می گذشت و با نیکان آنان نیکی می کرد، ولی این کار هم سودی به حال او نبخشید و بعد از قلیل مدتی درگذشت.

نیز در کتاب مزبور می نویسد: شیخ محترم، عالم فاضل شمس الدین محمد بن قارون نامبرده نقل می کرد که یکی از نزدیکان وی به نام معمر بن شمس که او را «مذور» می گفتند، قریه ای داشت موسوم به «برس» و آن را وقف علویین و سادات کرده بود. معمر بن شمس، نایبی به نام ابن خطیب و نیز غلامی داشت که متولی اوقاف او بود و او را عثمان می نامیدند.

ابن خطیب فردی شیعه و نیکوکار بود، ولی عثمان به عکس وی بود. روزی آن دو نفر در مسجدالحرام در مقام حضرت ابراهیم علیه السلام در حضور جمعی از رعایا و عوام الناس نشسته بودند. ابن خطیب گفت:«ای عثمان! هم اکنون حق آشکار و روشن می گردد؛ من نام کسانی را که دوست می دارم، یعنی علی و حسن و حسین را کف دستم می نویسم و تو هم نام کسانی را که دوست می داری، یعنی ابوبکر

ص: 71

عَلَیْهِ وَ دُفِنَ إِلَی جَانِبِ قَبْرِ أَبِیهِ علیهما السلام ثُمَّ قَالَ یَا بَصْرِیُّ هَاتِ جَوَابَاتِ الْکُتُبِ الَّتِی مَعَکَ فَدَفَعْتُهَا إِلَیْهِ وَ قُلْتُ فِی نَفْسِی هَذِهِ اثْنَتَانِ بَقِیَ الْهِمْیَانُ ثُمَّ خَرَجْتُ إِلَی جَعْفَرِ بْنِ عَلِیٍّ وَ هُوَ یَزْفِرُ فَقَالَ لَهُ حَاجِزٌ الْوَشَّاءُ یَا سَیِّدِی مَنِ الصَّبِیُّ لِیُقِیمَ عَلَیْهِ الْحُجَّةَ فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا رَأَیْتُهُ قَطُّ وَ لَا عَرَفْتُهُ فَنَحْنُ جُلُوسٌ إِذْ قَدِمَ نَفَرٌ مِنْ قُمَّ فَسَأَلُوا عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ فَعَرَفُوا مَوْتَهُ فَقَالُوا فَمَنْ نُعَزِّی فَأَشَارَ النَّاسُ إِلَی جَعْفَرِ بْنَ عَلِیٍّ فَسَلَّمُوا عَلَیْهِ وَ عَزَّوْهُ وَ هَنَّئُوهُ وَ قَالُوا مَعَنَا کُتُبٌ وَ مَالٌ فَتَقُولُ مِمَّنِ الْکُتُبُ وَ کَمِ الْمَالُ فَقَامَ یَنْفُضُ أَثْوَابَهُ وَ یَقُولُ یُرِیدُونَ مِنَّا أَنْ نَعْلَمَ الْغَیْبَ قَالَ فَخَرَجَ الْخَادِمُ فَقَالَ مَعَکُمْ کُتُبُ فُلَانٍ وَ فُلَانٍ وَ هِمْیَانٌ فِیهِ أَلْفُ دِینَارٍ عَشَرَةُ دَنَانِیرَ مِنْهَا مُطَلَّسَةٌ(1) فَدَفَعُوا الْکُتُبَ وَ الْمَالَ وَ قَالُوا الَّذِی وَجَّهَ بِکَ لِأَجْلِ ذَلِکَ هُوَ الْإِمَامُ فَدَخَلَ جَعْفَرُ بْنُ عَلِیٍّ عَلَی الْمُعْتَمِدِ وَ کَشَفَ لَهُ ذَلِکَ فَوَجَّهَ الْمُعْتَمِدُ خَدَمَهُ فَقَبَضُوا عَلَی صَقِیلَ الْجَارِیَةِ وَ طَالَبُوهَا بِالصَّبِیِّ فَأَنْکَرَتْهُ وَ ادَّعَتْ حَمْلًا بِهَا لِتُغَطِّیَ عَلَی حَالِ الصَّبِیِّ فَسُلِّمَتْ إِلَی ابْنِ أَبِی الشَّوَارِبِ الْقَاضِی وَ بَغَتَهُمْ مَوْتُ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ یَحْیَی بْنِ خَاقَانَ فَجْأَةً وَ خُرُوجُ صَاحِبِ الزِّنْجِ بِالْبَصْرَةِ فَشُغِلُوا بِذَلِکَ عَنِ الْجَارِیَةِ فَخَرَجَتْ عَنْ أَیْدِیهِمْ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ لَا شَرِیکَ لَهُ.

و عمر و عثمان را کف دست خودبنویس. سپس دست ها را با هم می بندیم، هر دستی که آتش گرفت، بر باطل و هر کس دستش سالم ماند، بر حق است.» عثمان از این عمل سر باز زد و حاضر نشد این کار را انجام دهد . حضار هم او را مورد سرزنش قرار دادند.مادر عثمان از جای بلندی آنها را می دید و سخنان آنها را می شنید. وقتی آن منظره را دید، بر حاضران که زبان به سرزنش فرزندش گشودند، نفرین کرد و آنها را به باد فحاشی و بدگویی و تهدید گرفت، اما فی الحال نابینا شد. وقتی احساس کرد که نابینا شده، رفقای خود را صدا زد. زن های دوست او بالا، نزد وی رفتند و دیدند که چشمش ظاهرا سالم است، ولی چیزی نمی بیند. پس او را کشیدند و پایین آوردند و به حله بردند. خبر او میان خویشان و همفکران و دوستانش شایع گشت، آنها هم چند نفر طبیب از بغداد و حله برای معالجه او آوردند، ولی اطبا نتوانستند کاری برای او انجام دهند.

موقعی که به کلی از معالجه مأیوس گشتند، جمعی از زنان شیعه که با وی سابقه دوستی داشتند، به او گفتند:«آن کس که تو را نابینا گردانده، قائم آل محمد علیهم السلام است. اگر شیعه شوی و تولی و تبری داشته باشی، ما ضمانت می کنیم که خداوند متعال چشم تو را شفا دهد و جز این راهی برای رهایی از این بلیه نداری.» زن نابینا هم گفته آنها را تصدیق کرد و حاضر شد که شیعه شود.

زنان شیعه در شب جمعه، او را برداشتند و به داخل قبه شریفه مقام امام زمان علیه السلام بردند و خودشان دم در نشستند. چون پاسی از شب گذشت، زن نابینا در حالی که کوری چشمش برطرف شده بود، به میان زنان شیعه آمد، یک یک آنها را نشاند و مشغول شرح دادن شکل لباس ها و زینت آلات آنها شد.وقتی زنان یقین کردند که او بینا شده، مسرور گردیدند و خدا را شکر کردند و ازوی پرسیدند: «چطور شد که بینا شدی؟»

زن گفت:«وقتی شما مرا در قبه گذاشتید و بیرون رفتید، حس کردم که دستی روی دستم گذاشته شد و کسی گفت: «برو بیرون که خداوند تو را شفا داد.» وقتی به خود آمدم، دیدم کوری ام برطرف گردیده و قبه پر نور شده. آنگاه مردی را که با من حرف زده بود، دیدم و از او پرسیدم:«آقا تو کیستی؟» گفت: «من محمد بن الحسن هستم.» سپس از نظرم ناپدید شد.»

سپس زنان برخاستند و به خانه های خود رفتند. بعد از این ماجرا، (عثمان) پسر آن زن نیز شیعه شد و عقیده خودش و مادرش خوب و محکم گردید. حکایت او در میان اقوامش شهرت گرفت و هر کس که آن را شنید،

ص: 72

إِخْوَانَنَا بَشَّرُونِی بِظُهُورِهِ علیه السلام بِصَابِرَ.

فَصِرْتُ إِلَی صَابِرَ فَلَمَّا أَشْرَفْتُ عَلَی الْوَادِی رَأَیْتُ عُنَیْزَاتٍ عِجَافاً فَدَخَلْتُ الْقَصْرَ فَوَقَفْتُ أَرْقُبُ الْأَمْرَ إِلَی أَنْ صَلَّیْتُ الْعِشَاءَیْنِ وَ أَنَا أَدْعُو وَ أَتَضَرَّعُ وَ أَسْأَلُ فَإِذَا أَنَا بِبَدْرٍ الْخَادِمِ یَصِیحُ بِی یَا عِیسَی بْنَ مَهْدِیٍّ الْجَوْهَرِیُّ ادْخُلْ فَکَبَّرْتُ وَ هَلَّلْتُ وَ أَکْثَرْتُ مِنْ حَمْدِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الثَّنَاءِ عَلَیْهِ فَلَمَّا صِرْتُ فِی صَحْنِ الْقَصْرِ رَأَیْتُ مَائِدَةً مَنْصُوبَةً فَمَرَّ بِیَ الْخَادِمُ إِلَیْهَا فَأَجْلَسَنِی عَلَیْهَا وَ قَالَ لِی مَوْلَاکَ یَأْمُرُکَ أَنْ تَأْکُلَ مَا اشْتَهَیْتَ فِی عِلَّتِکَ وَ أَنْتَ خَارِجٌ مِنْ فَیْدٍ فَقُلْتُ حَسْبِی بِهَذَا بُرْهَاناً فَکَیْفَ آکُلُ وَ لَمْ أَرَ سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ فَصَاحَ یَا عِیسَی کُلْ مِنْ طَعَامِکَ فَإِنَّکَ تَرَانِی فَجَلَسْتُ عَلَی الْمَائِدَةِ فَنَظَرْتُ فَإِذَا عَلَیْهَا سَمَکٌ حَارٌّ یَفُورُ وَ تَمْرٌ إِلَی جَانِبِهِ أَشْبَهُ التُّمُورِ بِتُمُورِنَا وَ بِجَانِبِ التَّمْرِ لَبَنٌ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی عَلِیلٌ وَ سَمَکٌ وَ تَمْرٌ وَ لَبَنٌ فَصَاحَ بِی یَا عِیسَی أَ تَشُکُّ فِی أَمْرِنَا أَ فَأَنْتَ أَعْلَمُ بِمَا یَنْفَعُکَ وَ یَضُرُّکَ فَبَکَیْتُ وَ اسْتَغْفَرْتُ اللَّهَ تَعَالَی وَ أَکَلْتُ مِنَ الْجَمِیعِ وَ کُلَّمَا رَفَعْتُ یَدِی مِنْهُ لَمْ یَتَبَیَّنْ مَوْضِعُهَا فِیهِ فَوَجَدْتُهُ أَطْیَبَ مَا ذُقْتُهُ فِی الدُّنْیَا فَأَکَلْتُ مِنْهُ کَثِیراً حَتَّی اسْتَحْیَیْتُ فَصَاحَ بِی لَا تَسْتَحْیِ یَا عِیسَی فَإِنَّهُ مِنْ طَعَامِ الْجَنَّةِ لَمْ تَصْنَعْهُ یَدُ مَخْلُوقٍ فَأَکَلْتُ فَرَأَیْتُ نَفْسِی لَا یَنْتَهِی عَنْهُ مِنْ أَکْلِهِ فَقُلْتُ یَا مَوْلَایَ حَسْبِی فَصَاحَ بِی أَقْبِلْ إِلَیَّ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی آتِی مَوْلَایَ وَ لَمْ أَغْسِلْ یَدِی فَصَاحَ بِی یَا عِیسَی وَ هَلْ لِمَا أَکَلْتَ غَمَرٌ فَشَمِمْتُ یَدِی وَ إِذَا هِیَ أَعْطَرُ مِنَ الْمِسْکِ وَ الْکَافُورِ فَدَنَوْتُ مِنْهُ علیه السلام فَبَدَا لِی نُورٌ غَشِیَ بَصَرِی وَ رَهِبْتُ حَتَّی ظَنَنْتُ أَنَّ عَقْلِی قَدِ اخْتَلَطَ فَقَالَ لِی یَا عِیسَی مَا کَانَ لَکَ أَنْ تَرَانِی لَوْ لَا الْمُکَذِّبُونَ الْقَائِلُونَ بِأَیْنَ هُوَ وَ مَتَی کَانَ وَ أَیْنَ وُلِدَ وَ مَنْ رَآهُ وَ مَا الَّذِی خَرَجَ إِلَیْکُمْ مِنْهُ وَ بِأَیِّ شَیْ ءٍ نَبَّأَکُمْ وَ أَیِّ مُعْجِزٍ أَتَاکُمْ أَمَا وَ اللَّهِ لَقَدْ دَفَعُوا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَعَ مَا رَوَوْهُ وَ قَدَّمُوا عَلَیْهِ وَ کَادُوهُ وَ قَتَلُوهُ وَ کَذَلِکَ آبَائِی علیهم السلام وَ لَمْ یُصَدِّقُوهُمْ وَ نَسَبُوهُمْ إِلَی السِّحْرِ وَ خِدْمَةِ الْجِنِّ إِلَی مَا تَبَیَّنَ

ص: 69

به وجود امام زمان علیه السلام پیدا اعتقاد پیدا کرد. این واقعه در سال 744 روی داد.

همچنین در آن کتاب است که از جمله مولای اجل، امجد عالم فاضل، پیشوای کامل، محقق مدقق، مجمع فضائل و مرجع افاضل، افتخار العلماء فی العالمین، کمالالملة و الدین، عبدالرحمن عمانی در ماه صفر سال 759 حکایتی برای من نقل کرد و بعد آن را برای من نوشت و هم اکنون دستخط او نزد من موجود است. حکایت این است:

«بنده نیازمند به درگاه الهی، عبدالرحمن بن ابراهیم قبایقی می گوید: من در شهر خود می شنیدم که مولای بزرگوار معظم جمال الدین، پسر شیخ اجل «اوحد فقیه نجم الدین جعفر بن زهدری» سکته ناقص کرده و بعد از مرگ پدرش، جده پدری اش او را همه گونه معالجه کرده، ولی تأثیر نبخشیده است.

برخی به جده او گفتند که طبیب از بغداد بیاور. او هم اطبای بغداد را طلبید و آنها مدتی طولانی به معالجه وی پرداختند، ولی بهبودی نیافت.بعدا به جده اش گفتند: «یک شب او را به قبه شریفه که در حله و معروف به «مقام صاحب الزمان علیه السلام » است ببر و بگذار که تا صبح آنجا باشد. شاید خداوند او را شفا دهد.» جده او هم او را به آنجا برد و در همان جا صاحب الزمان علیه السلام او را ایستاند و فلجش برطرف گردید.

چندی بعد میان من و او رشته دوستی برقرار شد، به طوری که کمتر از هم جدا می شدیم. او خانه ای داشت که محترمین حله و جوانان آنها و فرزندان اشراف درآنجا جمع می شدند و به گفتگو می پرداختند. من در آنجا این حکایت را از او پرسیدم و او گفت: «من فلج شده بودم. اطبا مرا جواب کردند.» بعد حکایت را همان طور که مکرر در حله از دیگران شنیده بودم، نقل کرد، تا به اینجا رسید که گفت: «وقتی جده ام مرا به قبه صاحب الزمان علیه السلام برد که شب را در آنجا بمانم، ناگاه دیدم آن حضرت آمد و فرمود: «برخیز!» گفتم: «آقا! یک سال است که نمی توانم برخیزم.» فرمود:«به اراده خدا برخیز!» سپس دستم را گرفت و کمک کرد تا برخاستم و اثر فلج که داشتم برطرف گردید. موقعی که مردم شنیدند و مرا سالم دیدند، چنان به سرم ریختند که نزدیک بود کشته شوم.مردم تمام لباس هایتنم را قطعه قطعه کردند و به رسم تبرک بردند. جوری که لباس دیگر آوردند و به من پوشاندند.سپس در حالی که اصلا اثری از سکته و فلج در من نبود، به خانه رفتم و لباس خود را عوض کردم و لباس مردم را به صاحبانش پس دادم.»

این حکایت را در موقعی که او زنده بود، من مکرر از وی شنیدم که برای مردم نقل می کرد یا برای کسانی که از وی می پرسیدند، حکایت می کرد.

از جمله حکایتی است که از افراد موثق شنیده ام. این حکایت نزد اغلب اهالی نجف اشرف که

ص: 73

یَا عِیسَی فَخَبِّرْ أَوْلِیَاءَنَا مَا رَأَیْتَ وَ إِیَّاکَ أَنْ تُخْبِرَ عَدُوَّنَا فَتُسْلَبَهُ فَقُلْتُ یَا مَوْلَایَ ادْعُ لِی بِالثَّبَاتِ فَقَالَ لَوْ لَمْ یُثَبِّتْکَ اللَّهُ مَا رَأَیْتَنِی وَ امْضِ بِنَجْحِکَ رَاشِداً فَخَرَجْتُ أُکْثِرُ حَمْدَ اللَّهِ وَ شُکْراً.

سلام خدا بر بلندکننده درجه آن شهر، یعنی امیرالمؤمنین علیه السلام باد،مشهور و معروف است. حکایت این است:

این خانه که فعلا - یعنی سال 789 - من در آن سکنی دارم، مال شخصی بود به نام «حسین مدلل» که مردی خیراندیش و نیکوکار بود و محلی را در آنجا به نام او، «ساباط مدلل» می گفتند. این خانه به دیوار حرم مطهر امیرالمؤمنین علیه السلام وصل است و در نجف مشهور است. حسین مدلل مردی عیالوار بود.

تا اینکه روزی او مبتلا به سکته ناقص شد، به طوری که دیگر قادر به ایستادن نبود و در موقع ضرورت، عیالش او را بلند می کرد. او مدت مدیدی را بدین منوال گذراند و این موجب شد که فقر و تنگدستی سختی به زن و فرزندانش روی آورد، تا جایی که محتاج به مردم شدند و مردم هم بر آنها سخت گرفتند .

در یکی از شب های سال 720 هجری که یک چهارم از شب گذشته بود، حسین همسرش را بیدار کرد. با بیدار شدن او، بقیه هم بیدار شدند. ناگاه دیدند داخل و بالای خانه پر نور شده، به طوری که چشم را خیره می کرد. زن و فرزندانش پرسیدند:«چه خبر است؟» گفت: هم اکنون امام زمان علیه السلام آمد و فرمود: «حسین، برخیز!» من گفتم: «آقا! می بینی که نمی توانم برخیزم.» حضرت دست مرا گرفت و بلند کرد.دیدم ناراحتی که داشتم برطرف شده و اینک حالم خوب و از هر نظر رضایت بخش است.سپس فرمود: «من از این گذر سرپوشیده به زیارت جدم می روم و تو هر شب آن را قفل کن.» گفتم: «آقا! با گوش و دل فرمانبردار خدا و شما هستم.»

آنگاه برخاست و به زیارت حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام رفت. من هم خدا را شکر کردم که این نعمت را به من روزی کرد. گذر مذکور تاکنون مورد احترام مردم است و در مواقع نیازمندی، برای آن نذر می کنند و هیچ گاه نذرکننده، از برکت وجود امام زمان علیه السلام ناامید نمی شود.

و از جمله حکایتی است که شیخ بزرگوار، دانشمند فاضل، شمس الدین محمد بن قارون سابق الذکر نقل می کرد و می گفت: مردی در دهکده معروف به «دقوسا» واقع در کنار فرات بزرگ زندگی می کرد به نام «نجم» و ملقب به «اسود». وی مردی خیرخواه و نیکوکار بود و زنی به نام فاطمه داشت. او نیز زنی صالحه بود و دو فرزند یکی پسر به نام علی و دیگری دختر به نام زینب داشت. از سوء اتفاق،مرد و زن هر دو نابینا شدند و سخت ناتوان گشتند. این قضیه در سال 712 اتفاق افتاد. زن و مرد مدت مدیدی را بدین گونه گذراندند تا اینکه در یکی از شب ها، زن حس کرد که دستی روی صورتش کشیده شد و کسی گفت:

ص: 74

یَبْقَ لِی لِسَانٌ أَسْأَلُ اللَّهَ تَعَالَی بِهِ فَکُنْتُ أَسْأَلُهُ بِقَلْبِی وَ اسْتَغَثْتُ إِلَی سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ صَاحِبِ الزَّمَانِ علیه السلام فَلَمَّا جَنَّ عَلَیَّ اللَّیْلُ فَإِذَا بِالدَّارِ قَدِ امْتَلَأَتْ نُوراً وَ إِذَا بِمَوْلَایَ صَاحِبِ الزَّمَانِ قَدْ أَمَرَّ یَدَهُ الشَّرِیفَةَ عَلَی وَجْهِی وَ قَالَ لِی اخْرُجْ وَ کُدَّ عَلَی عِیَالِکَ فَقَدْ عَافَاکَ اللَّهُ تَعَالَی فَأَصْبَحْتُ کَمَا تَرَوْنَ وَ حَکَی الشَّیْخُ شَمْسُ الدِّینِ مُحَمَّدُ بْنُ قَارُونَ الْمَذْکُورُ قَالَ وَ أُقْسِمُ بِاللَّهِ تَعَالَی أَنَّ هَذَا أَبُو رَاجِحٍ کَانَ ضَعِیفاً جِدّاً ضَعِیفَ التَّرْکِیبِ أَصْفَرَ اللَّوْنِ شَیْنَ الْوَجْهِ مُقَرَّضَ اللِّحْیَةِ وَ کُنْتُ دَائِماً أَدْخُلُ الْحَمَّامَ الَّذِی هُوَ فِیهِ وَ کُنْتُ دَائِماً أَرَاهُ عَلَی هَذِهِ الْحَالَةِ وَ هَذَا الشَّکْلِ فَلَمَّا أَصْبَحْتُ کُنْتُ مِمَّنْ دَخَلَ عَلَیْهِ فَرَأَیْتُهُ وَ قَدِ اشْتَدَّتْ قُوَّتُهُ وَ انْتَصَبَتْ قَامَتُهُ وَ طَالَتْ لِحْیَتُهُ وَ احْمَرَّ وَجْهُهُ وَ عَادَ کَأَنَّهُ ابْنُ عِشْرِینَ سَنَةً وَ لَمْ یَزَلْ عَلَی ذَلِکَ حَتَّی أَدْرَکَتْهُ الْوَفَاةُ وَ لَمَّا شَاعَ هَذَا الْخَبَرُ وَ ذَاعَ طَلَبَهُ الْحَاکِمُ وَ أَحْضَرَهُ عِنْدَهُ وَ قَدْ کَانَ رَآهُ بِالْأَمْسِ عَلَی تِلْکَ الْحَالَةِ وَ هُوَ الْآنَ عَلَی ضِدِّهَا کَمَا وَصَفْنَاهُ وَ لَمْ یَرَ بِجِرَاحَاتِهِ أَثَراً وَ ثَنَایَاهُ قَدْ عَادَتْ فَدَاخَلَ الْحَاکِمَ فِی ذَلِکَ رُعْبٌ عَظِیمٌ وَ کَانَ یَجْلِسُ فِی مَقَامِ الْإِمَامِ علیه السلام فِی الْحِلَّةِ وَ یُعْطِی ظَهْرَهُ الْقِبْلَةَ الشَّرِیفَةَ فَصَارَ بَعْدَ ذَلِکَ یَجْلِسُ وَ یَسْتَقْبِلُهَا وَ عَادَ یَتَلَطَّفُ بِأَهْلِ الْحِلَّةِ وَ یَتَجَاوَزُ عَنْ مُسِیئِهِمْ وَ یُحْسِنُ إِلَی مُحْسِنِهِمْ وَ لَمْ یَنْفَعْهُ ذَلِکَ بَلْ لَمْ یَلْبَثْ فِی ذَلِکَ إِلَّا قَلِیلًا حَتَّی مَاتَ.

وَ مِنْ ذَلِکَ مَا حَدَّثَنِی الشَّیْخُ الْمُحْتَرَمُ الْعَامِلُ الْفَاضِلُ شَمْسُ الدِّینِ مُحَمَّدُ بْنُ قَارُونَ الْمَذْکُورُ قَالَ: کَانَ مِنْ أَصْحَابِ السَّلَاطِینِ الْمُعَمَّرُ بْنُ شَمْسٍ یُسَمَّی مذور یَضْمَنُ الْقَرْیَةَ الْمَعْرُوفَةَ بِبُرْسٍ وَ وَقْفَ الْعَلَوِیِّینَ وَ کَانَ لَهُ نَائِبٌ یُقَالُ لَهُ ابْنُ الْخَطِیبِ وَ غُلَامٌ یَتَوَلَّی نَفَقَاتِهِ یُدْعَی عُثْمَانَ وَ کَانَ ابْنُ الْخَطِیبِ مِنْ أَهْلِ الصَّلَاحِ وَ الْإِیمَانِ بِالضِّدِ مِنْ عُثْمَانَ وَ کَانَا دَائِماً یَتَجَادَلَانِ فَاتَّفَقَ أَنَّهُمَا حَضَرَا فِی مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ الْخَلِیلِ علیه السلام بِمَحْضَرِ جَمَاعَةٍ مِنَ الرَّعِیَّةِ وَ الْعَوَامِّ فَقَالَ ابْنُ الْخَطِیبِ لِعُثْمَانَ یَا عُثْمَانُ الْآنَ اتَّضَحَ الْحَقُّ وَ اسْتَبَانَ أَنَا أَکْتُبُ عَلَی یَدِی مَنْ أَتَوَلَّاهُ وَ هُمْ عَلِیٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ اکْتُبْ أَنْتَ مَنْ تَتَوَلَّاهُ أَبُو بَکْرٍ

ص: 71

«خداوند نابینایی تو را برطرف ساخت. برخیز و برو نزد شوهرت ابوعلی و در خدمتگزاری او کوتاهی مکن!» زن هم دیدگان خود را گشود و دید که خانه پر از نور است و دانست که او قائم آل محمد صلی الله علیه و آله بوده است .

همچنین در کتاب کشف الغمه می نویسد: و از جمله حکایتی است که یکی از علمای بزرگ ما نقل کرده و به خط مبارک خود چنین نوشته است: حکایت می کنم

از محیی الدین اربلی که گفت: روزی در خدمت پدرم بودم. دیدم مردی نزد او نشسته و چرت می زند. در آن حال عمامه از سرش افتاد و جای زخم بزرگی در سرش نمایان گشت. پدرم پرسید: «این زخم چه بوده؟» گفت: «این زخم را در جنگ صفین برداشتم!» به او گفتند:«تو کجا و جنگ صفین کجا؟»

گفت: یک بار به مصر سفر می کردم و مردی از اهل «غزّه» هم با من همراه گردید. در بین راه درباره جنگ صفین به گفتگو پرداختیم. همسفر من گفت: «اگر من در جنگ صفین بودم، شمشیر خود را از خون علی و یاران او سیراب می کردم!» من هم گفتم: «اگر من نیز در جنگ صفین بودم، شمشیر خود را از خون معاویه و پیروان او سیراب می کردم! اینک من از یاران علی علیه السلام و تو از یاران معاویه ملعون هستی. بیا با هم جنگ کنیم!» پس با هم درآویختیم و زد و خورد مفصلی کردیم. یک وقت متوجه شدم بر اثر زخمی که برداشته ام، دارم از هوش می روم. در آن اثنا دیدم شخصی مرا با گوشه نیزه اش بیدار می کند.چون چشم گشودم، از اسب فرود آمد و دست روی زخم سرم کشید و فی الوقت زخم بهبودی یافت.

آنگاه گفت: «همین جا بمان!»آنگاه ناپدید شد و اندکی بعد در حالی که سر بریده همسفرم را که با من به نزاع پرداخته بود، در دست داشت، با چهارپایان او برگشت و گفت: «این سر دشمن توست. تو به یاری ما برخاستی، ما هم تو را یاری کردیم. چنان که خداوند هر کس که او را یاری کند، نصرت می دهد.»

پرسیدم:«شما کیستید؟»گفت: «من صاحب الامر هستم.» سپس فرمود: «من بعد هر کس پرسید این زخم چه بوده؟ بگو اثر ضربتی است که در صفین برداشته ام!»

و از جمله حکایتی است که سید زاهد فاضل، رضی الدین علی بن محمد بن جعفر بن طاوس حسینی در کتاب «ربیع الالباب» نوشته و نقل آن برای من به درجه صحت رسیده است. سید بن طاوس در کتاب مزبور نوشته است: حسن بن محمد بن قاسم برای ما حکایت کرد و گفت: روزی من و شخصی که از مردم نواحی کوفه بود و او را «عمار» می گفتند، در راه «حمالیه» از توابع کوفه با هم برخورد کرده و درباره امام زمان علیه السلام گفتگو کردیم. عمار گفت: «می خواهم داستان عجیبی را برایت نقل کنم.» گفتم: «هر اطلاعی داری بیان کن.»

گفت: «وقتی کاروانی از قبیله (طیّ) به کوفه آمد و از ما غله خریدند. مرد بزرگی که رئیس کاروان بود هم میان آنها بود.من به یکنفر گفتم: «برو و ترازو را از خانه علوی بیاور.» آن مرد بدوی گفت:

ص: 75

وَ عُمَرُ وَ عُثْمَانُ ثُمَّ تُشَدُّ یَدِی وَ یَدُکَ فَأَیُّهُمَا احْتَرَقَتْ یَدُهُ بِالنَّارِ کَانَ عَلَی الْبَاطِلِ وَ مَنْ سَلِمَتْ یَدُهُ کَانَ عَلَی الْحَقِّ فَنَکَلَ عُثْمَانُ وَ أَبَی أَنْ یَفْعَلَ فَأَخَذَ الْحَاضِرُونَ مِنَ الرَّعِیَّةِ وَ الْعَوَامِّ بِالعِیَاطِ عَلَیْهِ هَذَا وَ کَانَتْ أُمُّ عُثْمَانَ مُشْرِفَةً عَلَیْهِمْ تَسْمَعُ کَلَامَهُمْ فَلَمَّا رَأَتْ ذَلِکَ لَعَنَتِ الْحُضُورَ الَّذِینَ کَانُوا یُعَیِّطُونَ عَلَی وَلَدِهَا عُثْمَانَ وَ شَتَمَتْهُمْ وَ تَهَدَّدَتْ وَ بَالَغَتْ فِی ذَلِکَ فَعَمِیَتْ فِی الْحَالِ فَلَمَّا أَحَسَّتْ بِذَلِکَ نَادَتْ إِلَی رَفَائِقِهَا فَصَعِدْنَ إِلَیْهَا فَإِذَا هِیَ صَحِیحَةُ الْعَیْنَیْنِ لَکِنْ لَا تَرَی شَیْئاً فَقَادُوهَا وَ أَنْزَلُوهَا وَ مَضَوْا بِهَا إِلَی الْحِلَّةِ وَ شَاعَ خَبَرُهَا بَیْنَ أَصْحَابِهَا وَ قَرَائِبِهَا وَ تَرَائِبِهَا فَأَحْضَرُوا لَهَا الْأَطِبَّاءَ مِنْ بَغْدَادَ وَ الْحِلَّةِ فَلَمْ یَقْدِرُوا لَهَا عَلَی شَیْ ءٍ فَقَالَ لَهَا نِسْوَةٌ مُؤْمِنَاتٌ کُنَّ أَخْدَانَهَا إِنَّ الَّذِی أَعْمَاکِ هُوَ الْقَائِمُ علیه السلام فَإِنْ تَشَیَّعْتِی وَ تَوَلَّیْتِی وَ تَبَرَّأْتِی (1)

ضَمِنَّا لَکِ الْعَافِیَةَ عَلَی اللَّهِ تَعَالَی وَ بِدُونِ هَذَا لَا یُمْکِنُکِ الْخَلَاصَ فَأَذْعَنَتْ لِذَلِکَ وَ رَضِیَتْ بِهِ فَلَمَّا کَانَتْ لَیْلَةُ الْجُمُعَةِ حَمَلْنَهَا حَتَّی أَدْخَلْنَهَا الْقُبَّةَ الشَّرِیفَةَ فِی مَقَامِ صَاحِبِ الزَّمَانِ علیه السلام وَ بِتْنَ بِأَجْمَعِهِنَّ فِی بَابِ الْقُبَّةِ فَلَمَّا کَانَ رُبُعُ اللَّیْلِ فَإِذَا هِیَ قَدْ خَرَجَتْ عَلَیْهِنَّ وَ قَدْ ذَهَبَ الْعَمَی عَنْهَا وَ هِیَ تُقْعِدُهُنَّ وَاحِدَةً بَعْدَ وَاحِدَةٍ وَ تَصِفُ ثِیَابَهُنَّ وَ حُلِیَّهُنَّ فَسُرِرْنَ بِذَلِکَ وَ حَمِدْنَ اللَّهَ تَعَالَی عَلَی حُسْنِ الْعَافِیَةِ وَ قُلْنَ لَهَا کَیْفَ کَانَ ذَلِکِ فَقَالَتْ لَمَّا جَعَلْتُنَّنِی فِی الْقُبَّةِ وَ خَرَجْتُنَّ عَنِّی أَحْسَسْتُ بِیَدٍ قَدْ وُضِعَتْ عَلَی یَدِی وَ قَائِلٌ یَقُولُ اخْرُجِی قَدْ عَافَاکِ اللَّهُ تَعَالَی فَانْکَشَفَ الْعَمَی عَنِّی وَ رَأَیْتُ الْقُبَّةَ قَدِ امْتَلَأَتْ نُوراً وَ رَأَیْتُ الرَّجُلَ فَقُلْتُ لَهُ مَنْ أَنْتَ یَا سَیِّدِی فَقَالَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ ثُمَّ غَابَ عَنِّی فَقُمْنَ وَ خَرَجْنَ إِلَی بُیُوتِهِنَّ وَ تَشَیَّعَ وَلَدُهَا عُثْمَانُ وَ حَسُنَ اعْتِقَادُهُ وَ اعْتِقَادُ أُمِّهِ الْمَذْکُورَةِ وَ اشْتَهَرَتِ الْقِصَّةُ بَیْنَ أُولَئِکَ الْأَقْوَامِ وَ مَنْ سَمِعَ هَذَا الْکَلَامَ وَ

ص: 72

«در میان شما علوی هم وجود دارد؟» گفتم: «سبحان اللَّه! بیشتر مردم سادات هستند.»

مرد بدوی گفت: «به خدا قسم علوی و سید آن بود که من او را در یکی از نقاط از دست دادم. پرسیدم: «موضوع چیست؟» گفت: «ما سیصد تن یا کمتر بودیم و از جایی گریخته و سه روز در بیابان بدون نان و آب به سر بردیم، تا اینکه گرسنگی سخت به ما فشار آورد.

یکی از ما گفت: «بگذارید قرعه به نام اسب های خود بزنیم و به هر کدام اصابت کرد، آن را کشته سد جوع کنیم.» رأی همه بر این قرار گرفت. سپس قرعه انداختیم وبه اسب من اصابت کرد. من گفتم:«قرعه اشتباه بود؛ این بار قبول ندارم!» بنا گذاشتیم بار دیگر قرعه بیندازیم. بار دوم هم قرعه به اسب من اصابت کرد. باز من نپذیرفتم و گفتم: «باید برای سومین بار قرعه بیندازیم!» بار سوم نیز قرعه به اسب من اصابت کرد. اسب من مساوی با هزار دینار بود و آن را از پسرم بیشتر دوست داشتم.

وقتی دیدم که باید او را بکشیم، گفتم: «اجازه دهید که من سواری مفصلی از آن بگیرم، زیرا تاکنون بیابانی به این همواری برای اسب سواری نیافته ام.» آنگاه سوار شدم و تا نزدیکی تل دوری که یک فرسخ از ما دور بود دواندم. چون به دامنه تل رسیدم، زنی را دیدم که داشت هیزم جمع می کرد.

پرسیدم: «تو کیستی و کسانت کیستند؟» گفت: «من کنیز یک مرد علوی هستم که در این بیابان است.» سپس از جلو من گذشت. من عبای خود را بر سر نیزه کردم، نزد رفقایم برگشتم و گفتم: «مژده باد که مردمی در نزدیکی شما سکونت دارند!» پس همگی حرکت کردیم به آن سمت رفتیم. دیدیم چادری در وسط بیابان بر سر پاست و مرد خوش سیمایی که از همه کس زیباتر و موی سرش آویزان بود، در حالی که می خندید، بیرون آمد که به ما خوشامد بگوید.

من به او گفتم: «ای آبروی عرب! آب به ما برسان!» او کنیزش را صدا زد و گفت: «آب بیاور!» کنیز دو ظرف آب آورد و به او داد. او نخست قدری از آن را نوشید و بعد دستی در آن برد و به ما داد و ما هم آشامیدیم. یکی می نوشید و به دیگری می داد و به همین ترتیب تا نفر آخر آشامید. وقتی ظرف ها را پیش ما برگرداندند، دیدیم اصلا آب آنها کم نشده بود.

وقتی سیراب شدیم، باز به آن مرد گفتیم: «ای آبروی عرب! ما گرسنه ایم.» این بار خودش به چادر برگشت و طبق کوچکی که غذا در آن بود، به دست گرفت، بیرون آمد و دست در آن گذاشت و گفت: «ده نفر ده نفر بیایید و تناول کنید.» ما همه از آن غذا خوردیم و به خدا قسم آن غذا نه تغییر کرد و نه کم شد! بعد به او گفتیم: «می خواهیم از فلان راه برویم.» گفت: «مقصود شما آن راه است.» و بادست به شاهراهی اشاره کرد و ما به راه افتادیم.

وقتی از او دور شدیم، یکی از ما گفت: «شما از منزل خود برای تأمین معیشت خارج شده اید.

ص: 76

اعْتَقَدَ وُجُودَ الْإِمَامِ علیه السلام وَ کَانَ ذَلِکَ فِی سَنَةِ أَرْبَعٍ وَ أَرْبَعِینَ وَ سَبْعِمِائَةٍ.

وَ مِنْ ذَلِکَ بِتَارِیخِ صَفَرٍ لِسَنَةِ سَبْعِمِائَةٍ وَ تِسْعٍ وَ خَمْسِینَ حَکَی لِیَ الْمَوْلَی الْأَجَلُّ الْأَمْجَدُ الْعَالِمُ الْفَاضِلُ الْقُدْوَةُ الْکَامِلُ الْمُحَقِّقُ الْمُدَقِّقُ مَجْمَعُ الْفَضَائِلِ وَ مَرْجِعُ الْأَفَاضِلِ افْتِخَارُ الْعُلَمَاءِ فِی الْعَالَمِینَ کَمَالُ الْمِلَّةِ وَ الدِّینِ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ الْعُمَانِیِّ وَ کَتَبَ بِخَطِّهِ الْکَرِیمِ عِنْدِی مَا صُورَتُهُ قَالَ الْعَبْدُ الْفَقِیرُ إِلَی رَحْمَةِ اللَّهِ تَعَالَی عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ إِبْرَاهِیمَ الْقَبَائِقِیُّ إِنِّی کُنْتُ أَسْمَعُ فِی الْحِلَّةِ السَّیْفِیَّةِ حَمَاهَا اللَّهُ تَعَالَی أَنَّ الْمَوْلَی الْکَبِیرَ الْمُعَظَّمَ جَمَالَ الدِّینِ ابْنَ الشَّیْخِ الْأَجَلِّ الْأَوْحَدِ الْفَقِیهِ الْقَارِئِ نَجْمِ الدِّینِ جَعْفَرِ بْنِ الزهدری کَانَ بِهِ فَالِجٌ فَعَالَجَتْهُ جَدَّتُهُ لِأَبِیهِ بَعْدَ مَوْتِ أَبِیهِ بِکُلِّ عِلَاجٍ لِلْفَالِجِ فَلَمْ یَبْرَأْ فَأَشَارَ عَلَیْهَا بَعْضُ الْأَطِبَّاءِ بِبَغْدَادَ فَأَحْضَرَتْهُمْ فَعَالَجُوهُ زَمَاناً طَوِیلًا فَلَمْ یَبْرَأْ وَ قِیلَ لَهَا أَلَّا تُبِیتِینَهُ تَحْتَ الْقُبَّةِ الشَّرِیفَةِ بِالْحِلَّةِ الْمَعْرُوفَةِ بِمَقَامِ صَاحِبِ الزَّمَانِ علیه السلام لَعَلَّ اللَّهَ تَعَالَی یُعَافِیهِ وَ یُبْرِئُهُ فَفَعَلَتْ وَ بَیَّتَتْهُ تَحْتَهَا وَ إِنَّ صَاحِبَ الزَّمَانِ علیه السلام أَقَامَهُ وَ أَزَالَ عَنْهُ الْفَالِجَ ثُمَّ بَعْدَ ذَلِکَ حَصَلَ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ صُحْبَةٌ حَتَّی کُنَّا لَمْ نَکَدْ نَفْتَرِقُ وَ کَانَ لَهُ دَارُ الْمَعْشَرَةِ یَجْتَمِعُ فِیهَا وُجُوهُ أَهْلِ الْحِلَّةِ وَ شَبَابُهُمْ وَ أَوْلَادُ الْأَمَاثِلِ مِنْهُمْ فَاسْتَحْکَیْتُهُ عَنْ هَذِهِ الْحِکَایَةِ- فَقَالَ لِی إِنِّی کُنْتُ مَفْلُوجاً وَ عَجَزَ الْأَطِبَّاءُ عَنِّی وَ حَکَی لِی مَا کُنْتُ أَسْمَعُهُ مُسْتَفَاضاً فِی الْحِلَّةِ مِنْ قَضِیَّتِهِ وَ أَنَّ الْحُجَّةَ صَاحِبَ الزَّمَانِ علیه السلام قَالَ لِی وَ قَدْ أَبَاتَتْنِی جَدَّتِی تَحْتَ الْقُبَّةِ قُمْ فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی لَا أَقْدِرُ إِلَی الْقِیَامِ مُنْذُ سَنَتِی فَقَالَ قُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی وَ أَعَانَنِی عَلَی الْقِیَامِ فَقُمْتُ وَ زَالَ عَنِّی الْفَالِجُ وَ انْطَبَقَ عَلَیَّ النَّاسُ حَتَّی کَادُوا یَقْتُلُونَنِی وَ أَخَذُوا مَا کَانَ عَلَیَّ مِنَ الثِّیَابِ تَقْطِیعاً وَ تَنْتِیفاً یَتَبَرَّکُونَ فِیهَا وَ کَسَانِی النَّاسُ مِنْ ثِیَابِهِمْ وَ رُحْتُ إِلَی الْبَیْتِ وَ لَیْسَ بِی أَثَرُ الْفَالِجِ وَ بَعَثْتُ إِلَی النَّاسِ ثِیَابَهُمْ وَ کُنْتُ أَسْمَعُهُ یَحْکِی ذَلِکَ لِلنَّاسِ وَ لِمَنْ یَسْتَحْکِیهِ مِرَاراً حَتَّی مَاتَ رَحِمَهُ اللَّهُ وَ مِنْ ذَلِکَ مَا أَخْبَرَنِی مَنْ أَثِقُ بِهِ وَ هُوَ خَبَرٌ مَشْهُورٌ عِنْدَ أَکْثَرِ أَهْلِ الْمَشْهَدِ

ص: 73

با اینکه روزی به دست شما آمد، ولی آن را از دست دادید.» (یعنی برویم و اثاث آن مرد را غارت کنیم!) یکی از ما او را از این عمل برحذر داشت و دیگری گفت: «برویم و غارت کنیم!» سرانجام همه بنا گذاشتیم که او را غارت کنیم.

پس برگشتیم، چون او دید که ما برمی گردیم، کمربند خود را محکم بست، شمشیری برداشت و حمایل کرد، نیزه خود را به دست گرفت، سوار اسب اشهب شد و جلو آمد و گفت: «نفس زشتکار شما عمل زشتی برای شما باقی نگذارد!» گفتیم:«اتفاقا چنین قصدی داریم.» سپس حرف های درشتی به وی گفتیم و او طوری خشمگین شد که از خشم و صدای او، همه به وحشت افتادیم و از پیش رویش گریختیم. آنگاه روی زمین خطی میان خود و ما کشید و گفت: «به جدم پیغمبر قسم که اگر یکنفر از شما از این خط بگذرد، گردنش را می زنم.» پس ما با رسوایی مراجعت کردیم. به خدا قسم علوی حقیقی او بود نه امثال اینان که در کوفه هستند.»(1)

این بود آنچه ما از کتاب «السلطان المفرج عن اهل الایمان» در اینجا نقل کردیم.

مؤلف

کلمه «شرکة» به معنای ریسمان صید است و منظور از آن در اینجا ریسمان است. کلمه «تعیط» به معنای جلب و فریاد است و کلمه «مشوار»، شخص مورد مشورت و نظر است و به معنای آنچه دابه، از علف خود باقی می گذارد و به معنای مکانی است که چهارپایان در آنجا رها می گردند.

شیخ منتجب الدین در کتاب «فهرست» می نویسد: «ثائر باللَّه مهدی بن ثائرباللَّه حسینی جیلی» نخست زیدی مذهب و مدعی پیشوایی زیدیه بود و در گیلان خروج کرد. سپس به مذهب اثنی عشری برگشت. او احادیثی روایت کرد و مدعی بود که حضرت صاحب الامر را دیده است و چیزها از آن حضرت روایت می کرد .

و نیز در کتاب مزبور می گوید: ابوالحسن علی بن محمد بن علی بن ابوالقاسم علوی شعرانی، عالمی صالح است و به شرف ملاقات امام زمان علیه السلام فایز گشته و از آن حضرت علیه و علی آبائه السلام، احادیثی هم نقل کرده است.

و هم گوید: ابوالفرج مظفر بن علی بن حسین حمدانی، مردی موثق و مورد اطمینان است. او از سفرای امام صاحب الزمان علیه السلام است، شیخ مفید را درک کرد و در محضر درس سید مرتضی و شیخ ابو جعفر طوسی قدس اللَّه ارواحهم، نشسته است .

باب نوزدهم : خبر سعد بن عبداللَّه اشعری و تشرف وی به حضور امام مهدی علیه السلام و پرسش هایی که از آن حضرت کرده است

اشاره

باب 19 خبر سعد بن عبد الله و رؤیته للقائم و مسائله عنه علیه السلام

روایات

روایت1.

کمال الدین: سعد بن عبداللَّه قمی می گوید: من شوق زیادی برای جمع آوری کتاب هایی داشتم که مشتمل بر علوم مشکله و دقایق آنها باشد. می خواستم با مطالعه آنها حقایق (مذهب شیعه) را به خوبی آشکار کنم و از آنچه که موجب اشتباه مردم می شود سخن نگویم تا اگر با مخالفین طرف صحبت شدم، با مطالعه غوامض و مشکلات آن، بر آنها غلبه یابم.

من سخت پابند مذهب شیعه اثنی عشری بودم و هنگام مناظرات با اهل تسنن، از تأمین جانی و سلامتی خود چشم می پوشیدم و منتظر مناظره و هر گونه دعوا و دشمنی بودم، تا جایی که کار مناظره ما به دشمنی و ناسزا گفتن می کشید. عیب های آنها را می گفتم و از روی اعمال پیشوایان آنان پرده برمی داشتم. تا اینکه یک بار دچار یک دانشمند ناصبی شدم که در کشمکش عقیده سختگیر، در دشمنی بسیار کینه توز، در جدل و پیروی از باطل از همه متعصب تر، در سؤال از موضوعات دینی و علمی، از دیگران بدزبان تر و در امور باطل، از همه ثابت قدم تر بود.

یک روز ناصبی مزبور در اثنای مناظره به من گفت: «ای سعد! وای بر تو و همفکرانت که شما جماعت رافضی ها، مهاجرین و انصار (خلفا) را سرزنش و خلافت آنها را انکار می کنید. این صدیق (ابوبکر) کسی است که به واسطه سابقه اسلامش، بر تمام اصحاب پیغمبر فائق گردید. آیا نمی دانید که پیغمبر صلی الله علیه و آله او را به این منظور با خود به غار برد که می دانست او خلیفه بعد از وی است و اوست

ص: 78

الشَّرِیفِ الْغَرَوِیِّ سَلَّمَ اللَّهُ تَعَالَی عَلَی مُشَرِّفِهِ مَا صُورَتُهُ أَنَّ الدَّارَ الَّذِی هِیَ الْآنَ سَنَةَ سَبْعِمِائَةٍ وَ تِسْعٍ وَ ثَمَانِینَ أَنَا سَاکِنُهَا کَانَتْ لِرَجُلٍ مِنْ أَهْلِ الْخَیْرِ وَ الصَّلَاحِ یُدْعَی حُسَیْنَ الْمُدَلَّلِ وَ بِهِ یُعْرَفُ سَابَاطُ الْمُدَلَّلِ مُلَاصِقَةَ جُدْرَانِ الْحَضْرَةِ الشَّرِیفَةِ وَ هُوَ مَشْهُورٌ بِالْمَشْهَدِ الشَّرِیفِ الْغَرَوِیِّ علیه السلام وَ کَانَ الرَّجُلُ لَهُ عِیَالٌ وَ أَطْفَالٌ فَأَصَابَهُ فَالِجٌ فَمَکَثَ مُدَّةً لَا یَقْدِرُ عَلَی الْقِیَامِ وَ إِنَّمَا یَرْفَعُهُ عِیَالُهُ عِنْدَ حَاجَتِهِ وَ ضَرُورَاتِهِ وَ مَکَثَ عَلَی ذَلِکَ مُدَّةً مَدِیدَةً فَدَخَلَ عَلَی عِیَالِهِ وَ أَهْلِهِ بِذَلِکَ شِدَّةٌ شَدِیدَةٌ وَ احْتَاجُوا إِلَی النَّاسِ وَ اشْتَدَّ عَلَیْهِمُ النَّاسُ فَلَمَّا کَانَ سَنَةُ عِشْرِینَ وَ سَبْعِمِائَةٍ هِجْرِیَّةٌ فِی لَیْلَةٍ مِنْ لَیَالِیهَا بَعْدَ رُبُعِ اللَّیْلِ أَنْبَهَ عِیَالَهُ فَانْتَبَهُوا فِی الدَّارِ فَإِذَا الدَّارُ وَ السَّطْحُ قَدِ امْتَلَأَ نُوراً یَأْخُذُ بِالْأَبْصَارِ فَقَالُوا مَا الْخَبَرُ فَقَالَ إِنَّ الْإِمَامَ علیه السلام جَاءَنِی وَ قَالَ لِی قُمْ یَا حُسَیْنُ فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی أَ تَرَانِی أَقْدِرُ عَلَی الْقِیَامِ فَأَخَذَ بِیَدِی وَ أَقَامَنِی فَذَهَبَ مَا بِی وَ هَا أَنَا صَحِیحٌ عَلَی أَتَمِّ مَا یَنْبَغِی وَ قَالَ لِی هَذَا السَّابَاطُ دَرْبِی إِلَی زِیَارَةِ جَدِّی علیه السلام فَأَغْلِقْهُ فِی کُلِّ لَیْلَةٍ فَقُلْتُ سَمْعاً وَ طَاعَةً لِلَّهِ وَ لَکَ یَا مَوْلَایَ فَقَامَ الرَّجُلُ وَ خَرَجَ إِلَی الْحَضْرَةِ الشَّرِیفَةِ الْغَرَوِیَّةِ وَ زَارَ الْإِمَامَ علیه السلام وَ حَمِدَ اللَّهَ تَعَالَی عَلَی مَا حَصَلَ لَهُ مِنَ الْإِنْعَامِ وَ صَارَ هَذَا السَّابَاطُ الْمَذْکُورُ إِلَی الْآنَ یُنْذَرُ لَهُ عِنْدَ الضَّرُورَاتِ فَلَا یَکَادُ یَخِیبُ نَاذِرُهُ مِنَ الْمُرَادِ بِبَرَکَاتِ الْإِمَامِ الْقَائِمِ علیه السلام.

وَ مِنْ ذَلِکَ مَا حَدَّثَنِی الشَّیْخُ الصَّالِحُ الْخَیِّرُ الْعَالِمُ الْفَاضِلُ شَمْسُ الدِّینِ مُحَمَّدُ بْنُ قَارُونَ الْمَذْکُورُ سَابِقاً: أَنَّ رَجُلًا یُقَالُ لَهُ النَّجْمُ وَ یُلَقَّبُ الْأَسْوَدَ فِی الْقَرْیَةِ الْمَعْرُوفَةِ بِدقوسَا عَلَی الْفُرَاتِ الْعُظْمَی وَ کَانَ مِنْ أَهْلِ الْخَیْرِ وَ الصَّلَاحِ وَ کَانَ لَهُ زَوْجَةٌ تُدْعَی بِفَاطِمَةَ خَیِّرَةٌ صَالِحَةٌ وَ لَهَا وَلَدَانِ ابْنٌ یُدْعَی عَلِیّاً وَ ابْنَةٌ تُدْعَی زَیْنَبَ فَأَصَابَ الرَّجُلَ وَ زَوْجَتَهُ الْعَمَی وَ بَقِیَا عَلَی حَالَةٍ ضَعِیفَةٍ وَ کَانَ ذَلِکَ فِی سَنَةِ اثْنَیْ عَشَرَ وَ سَبْعِمِائَةٍ وَ بَقِیَا عَلَی ذَلِکَ مُدَّةً مَدِیدَةً فَلَمَّا کَانَ فِی بَعْضِ اللَّیْلِ أَحَسَّتِ الْمَرْأَةُ بِیَدٍ تَمُرُّ عَلَی وَجْهِهَا وَ قَائِلٍ یَقُولُ:

ص: 74

که از قرآن پیروی می کند و زمام امور مسلمین را به دست می گیرد و دفاع از ملت اسلام به او واگذار می شود؟ پراکندگی ها را سامان می بخشد، از درهم ریختن کارها جلوگیری به عمل می آورد، حدود الهی را جاری می سازد و دسته دسته سپاه برای فتح بلاد شرک گسیل می دارد؟ نمی دانید که او همان طور که به نبوت خود اهمیت می داد، برای منصب جانشین خود هم اهمیت قائل بود؟

می دانیم که هر گاه کسی در جایی پنهان می شود یا از کسی فرار می کند، قصدش این نیست که جلب مساعدت و یاری کسی را کند (یعنی پیغمبر احتیاج به مساعدت و یاری علی علیه السلام نداشت!) بنابراین وقتی که می بینیم پیغمبر پناه به غار برد و چشم به مساعدت و کمک کسی هم نداشت، برای ما روشن می گردد که مقصود پیغمبر این بود که ابوبکر را به عللی که شرح دادیم، با خود به غار ببرد، و از این نظر علی علیه السلام را در بستر خود خوابانید که از کشته شدن او باک نداشت! به همین جهت علی را با خود نبرد و بردن او برایش دشوار بود. مضافا به این که می دانست اگر علی کشته شود، برای پیغمبر مشکل نیست که دیگری را به جای وی تعیین کند تا در کارهای مشکل جای علی را بگیرد!»

سعد بن عبداللَّه گفت: من در رد او پاسخ های گوناگونی دادم، ولی او هر یک از آنها را نقض و رد می کرد. بعد گفت: «ای سعد! بگذار ایراد دیگری از شما بگیرم تا بینی شما رافضی ها به خاک مالیده شود! آیا شما عقیده ندارید که ابوبکر صدیق که از پلیدی اوهام پیراسته است و عمر فاروق که مدافع ملت اسلام بود، نفاق خود را پنهان می داشتند و استدلال به شب عقبه می کنید؟(1)ای سعد! بگو بدانم ابوبکر و عمر از روی میل اسلام آوردند یا به طور اجبار بود؟»

سعد گفت: برای برطرف ساختن این ایراد چاره ای اندیشیدم که تسلیم آن اشکال نشوم و بیم آن داشتم که اگر بگویم ابوبکر و عمر از روی میل اسلام آوردند، او بگوید که با این وصف، دیگر پیدایش نفاق در دل آنها معنی ندارد، چه که نفاق هنگامی به قلب آدمی راه می یابد که هیبت و هجوم و غلبه و فشار سختی، انسان را ناچار سازد که بر خلاف میل قلبی خود تظاهر کند. چنان که خداوند در این آیه فرموده:«فَلَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا قالُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَحْدَهُ وَ کَفَرْنا بِما کُنَّا بِهِ مُشْرِکِینَ فَلَمْ یَکُ یَنْفَعُهُمْ إِیمانُهُمْ. لَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا»، {پس چون سختی [عذاب] ما را دیدند گفتند: «فقط به خدا ایمان آوردیم و بدانچه با او شریک می گردانیدیم کافریم. و[لی] هنگامی که عذاب ما را مشاهده کردند، دیگر ایمانشان برای آنها سودی نداد.}(2)

ص: 79

قَدْ أَذْهَبَ اللَّهُ عَنْکِ الْعَمَی فَقُومِی إِلَی زَوْجِکِ أَبِی عَلِیٍّ فَلَا تُقَصِّرِینَ فِی خِدْمَتِهِ فَفَتَحَتْ عَیْنَیْهَا فَإِذَا الدَّارُ قَدِ امْتَلَأَتْ نُوراً وَ عَلِمَتْ أَنَّهُ الْقَائِمُ علیه السلام.

وَ مِنْ ذَلِکَ مَا نَقَلَهُ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا الصَّالِحِینَ مِنْ خَطِّهِ الْمُبَارَکِ مَا صُورَتُهُ عَنْ مُحْیِی الدِّینِ الْإِرْبِلِیِّ: أَنَّهُ حَضَرَ عِنْدَ أَبِیهِ وَ مَعَهُ رَجُلٌ فَنَعَسَ فَوَقَعَتْ عِمَامَتُهُ عَنْ رَأْسِهِ فَبَدَتْ فِی رَأْسِهِ ضَرْبَةٌ هَائِلَةٌ فَسَأَلَهُ عَنْهَا فَقَالَ لَهُ هِیَ مِنْ صِفِّینَ فَقِیلَ لَهُ وَ کَیْفَ ذَلِکَ وَ وَقْعَةُ صِفِّینَ قَدِیمَةٌ فَقَالَ کُنْتُ مُسَافِراً إِلَی مِصْرَ فَصَاحَبَنِی إِنْسَانٌ مِنْ غَزَّةَ(1)

فَلَمَّا کُنَّا فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ تَذَاکَرْنَا وَقْعَةَ صِفِّینَ فَقَالَ لِیَ الرَّجُلُ لَوْ کُنْتُ فِی أَیَّامِ صِفِّینَ لَرَوَّیْتُ سَیْفِی مِنْ عَلِیٍّ وَ أَصْحَابِهِ فَقُلْتُ لَوْ کُنْتُ فِی أَیَّامِ صِفِّینَ لَرَوَّیْتُ سَیْفِی مِنْ مُعَاوِیَةَ وَ أَصْحَابِهِ وَ هَا أَنَا وَ أَنْتَ مِنْ أَصْحَابِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ مُعَاوِیَةَ فَاعْتَرَکْنَا عَرْکَةً عَظِیمَةً وَ اضْطَرَبْنَا فَمَا أَحْسَسْتُ بِنَفْسِی إِلَّا مَرْمِیّاً لِمَا بِی فَبَیْنَمَا أَنَا کَذَلِکَ وَ إِذَا بِإِنْسَانٍ یُوقِظُنِی بِطَرَفِ رُمْحِهِ فَفَتَحْتُ عَیْنِی فَنَزَلَ إِلَیَّ وَ مَسَحَ الضَّرْبَةَ فَتَلَاءَمَتْ فَقَالَ الْبَثْ هُنَا ثُمَّ غَابَ قَلِیلًا وَ عَادَ وَ مَعَهُ رَأْسُ مُخَاصِمِی مَقْطُوعاً وَ الدَّوَابُّ مَعَهُ فَقَالَ لِی هَذَا رَأْسُ عَدُوِّکَ وَ أَنْتَ نَصَرْتَنَا فَنَصَرْنَاکَ وَ لَیَنْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ نَصَرَهُ فَقُلْتُ مَنْ أَنْتَ فَقَالَ فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ یَعْنِی صَاحِبَ الْأَمْرِ علیه السلام ثُمَّ قَالَ لِی وَ إِذَا سُئِلْتَ عَنْ هَذِهِ الضَّرْبَةِ فَقُلْ ضُرِبْتُهَا فِی صِفِّینَ.

وَ مِنْ ذَلِکَ مَا صَحَّتْ لِی رِوَایَتُهُ عَنِ السَّیِّدِ الزَّاهِدِ الْفَاضِلِ رَضِیِّ الْمِلَّةِ وَ الْحَقِّ وَ الدِّینِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ طَاوُسٍ الْحَسَنِیِّ فِی کِتَابِهِ الْمُسَمَّی بِرَبِیعِ الْأَلْبَابِ قَالَ رَوَی لَنَا حَسَنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ قَالَ: کُنْتُ أَنَا وَ شَخْصٌ مِنْ نَاحِیَةِ الْکُوفَةِ یُقَالُ لَهُ عَمَّارٌ مَرَّةً عَلَی الطَّرِیقِ الحمالیةِ مِنْ سَوَادِ الْکُوفَةِ فَتَذَاکَرْنَا أَمْرَ الْقَائِمِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لِی یَا حَسَنُ أُحَدِّثُکَ بِحَدِیثٍ عَجِیبٍ فَقُلْتُ لَهُ هَاتِ مَا عِنْدَکَ قَالَ جَاءَتْ قَافِلَةٌ مِنْ طَیِّئٍ یَکْتَالُونَ مِنْ عِنْدِنَا مِنَ الْکُوفَةِ وَ کَانَ فِیهِمْ رَجُلٌ وَسِیمٌ وَ هُوَ زَعِیمُ الْقَافِلَةِ فَقُلْتُ لِمَنْ حَضَرَ هَاتِ الْمِیزَانَ مِنْ دَارِ الْعَلَوِیِّ فَقَالَ

ص: 75

و اگر بگویم که آنها با بی میلی و اجبار اسلام آوردند، مرا مورد سرزنش قرار می داد و می گفت که موقع اسلام آوردن آنها، شمشیری کشیده نشد که موجب وحشت آنها شود.

ناچار عمدا از وی روی گردانیدم (و سخن نگفتم)، در حالی که تمام اعضایم از شدت خشم آماس کرده بود و جگرم از غصه می خواست پاره شود. پیش از این واقعه من قریب چهل و چند مسأله از مسائل مشکله را که کسی نیافته بودم به من پاسخ دهد، در توماری یادداشت کرده بودم تا از احمد بن اسحاق (قمی) که بهترین مردم شهر من (قم) و از خواص حضرت امام حسن عسکری علیه السلام بود، سؤال کنم .

در آن موقع احمد بن اسحاق قمی به سفر سامره رفته بود، من هم پشت سر او حرکت کردم تا در کناراستخر آبی به او رسیدم. وقتی با او مصافحه کردم گفت: «خیر است!» گفتم: «اولا خواستم خدمت شما برسم و ثانیا طبق معمول، سؤالاتی دارم که می خواهم جواب مرحمت کنید.» احمد بن اسحاق گفت: «تو با من باش، زیرا من به شوق ملاقات امام حسن عسکری علیه السلام به سامره می روم و سؤالات مشکلی از تأویل و تنزیل قرآن دارم که می خواهم از آن حضرت بپرسم. تو هم بیا و فرصت را غنیمت دان و از محضر مبارک آقا استفاده کن. چه وقتی به خدمت آن حضرت رسیدی، دریایی خواهی دید که عجائب و غرائب آن به اتمام نمی رسد.»

پس وارد سامره شدیم و به در خانه آقا امام حسن عسکری علیه السلام رفتیم و اجازه ورود خواستیم. خادمی آمد و ما را به خانه برد. احمد بن اسحاق، انبانی را که در پارچه ای بسته و صد و شصت کیسه درهم و دینار در آن بود و سر هر کیسه ای با مهر صاحبش بسته بود، روی دوش گذاشت و بدین گونه وارد خانه حضرت شدیم.

من نمی توانم مولی امام حسن عسکری علیه السلام را در آن لحظه که دیدم و نور رویش ما را تحت الشعاع قرار داد، به چیزی جز اینکه بگویم مثل ماه شب چهارده بود، تشبیه کنم.

طفلی که در خلقت و منظر به ستاره مشتری می ماند و موی سرش از دو سوی تا به گوشش می رسید و میان آن باز بود، همچون الفی که در بین دو واو قرار گیرد، روی زانوی راست امام نشسته بود و یک انار زرین که نقش های بدیعش در میان حلقه گوناگون و رنگارنگ آن می درخشید و یکی از رؤسای اهل بصره به آن حضرت اهدا کرده بود، جلوی امام نهاده بود. امام حسن عسکری علیه السلام قلمی در دست داشت و تا می خواست سطری در بیاضی که به دست گرفته بود بنویسد،

ص: 80

الْبَدَوِیُّ وَ عِنْدَکُمْ هُنَا عَلَوِیٌّ فَقُلْتُ یَا سُبْحَانَ اللَّهِ مُعْظَمُ الْکُوفَةِ عَلَوِیُّونَ فَقَالَ الْبَدَوِیُّ الْعَلَوِیَّ وَ اللَّهِ تَرَکْتُهُ وَرَائِی فِی الْبَرِّیَّةِ فِی بَعْضِ الْبُلْدَانِ فَقُلْتُ فَکَیْفَ خَبَرُهُ قَالَ فَرَرْنَا فِی نَحْوِ ثَلَاثِ مِائَةِ فَارِسٍ أَوْ دُونَهَا فَبَقِینَا ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ بِلَا زَادٍ وَ اشْتَدَّ بِنَا الْجُوعُ فَقَالَ بَعْضُنَا لِبَعْضٍ دَعُونَا نَرْمِی السَّهْمَ عَلَی بَعْضِ الْخَیْلِ نَأْکُلْهَا فَاجْتَمَعَ رَأْیُنَا عَلَی ذَلِکَ وَ رَمَیْنَا بِسَهْمٍ فَوَقَعَ عَلَی فَرَسِی فَغَلَّطْتُهُمْ وَ قُلْتُ مَا أَقْنَعُ فَعُدْنَا بِسَهْمٍ آخَرَ فَوَقَعَ عَلَیْهَا أَیْضاً فَلَمْ أَقْبَلْ وَ قُلْتُ نَرْمِی بِثَالِثٍ فَرَمَیْنَا فَوَقَعَ عَلَیْهَا أَیْضاً وَ کَانَتْ عِنْدِی تُسَاوِی أَلْفَ دِینَارٍ وَ هِیَ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ وَلَدِی فَقُلْتُ دَعُونِی أَتَزَوَّدْ مِنْ فَرَسِی بِمِشْوَارٍ فَإِلَی الْیَوْمِ مَا أَجِدُ لَهَا غَایَةً فَرَکَضْتُهَا إِلَی رَابِیَةٍ بَعِیدَةٍ مِنَّا قَدْرَ فَرْسَخٍ فَمَرَرْتُ بِجَارِیَةٍ تَحْطِبُ تَحْتَ الرَّابِیَةِ فَقُلْتُ یَا جَارِیَةُ مَنْ أَنْتِ وَ مَنْ أَهْلُکِ قَالَتْ أَنَا لِرَجُلٍ عَلَوِیٍّ فِی هَذَا الْوَادِی وَ مَضَتْ مِنْ عِنْدِی فَرَفَعْتُ مِئْزَرِی عَلَی رُمْحِی وَ أَقْبَلْتُ إِلَی أَصْحَابِی فَقُلْتُ لَهُمْ أَبْشِرُوا بِالْخَیْرِ النَّاسُ مِنْکُمْ قَرِیبٌ فِی هَذَا الْوَادِی فَمَضَیْنَا فَإِذَا بِخَیْمَةٍ فِی وَسَطِ الْوَادِی فَطَلَعَ إِلَیْنَا مِنْهَا رَجُلٌ صَبِیحُ الْوَجْهِ أَحْسَنُ مَنْ یَکُونُ مِنَ الرِّجَالِ ذُؤَابَتُهُ إِلَی سُرَّتِهِ وَ هُوَ یَضْحَکُ وَ یَجِیئُنَا بِالتَّحِیَّةِ فَقُلْتُ لَهُ یَا وَجْهَ الْعَرَبِ الْعَطَشُ فَنَادَی یَا جَارِیَةُ هَاتِی مِنْ عِنْدِکِ الْمَاءَ فَجَاءَتِ الْجَارِیَةُ وَ مَعَهَا قَدَحَانِ فِیهِمَا مَاءٌ فَتَنَاوَلَ مِنْهُمَا قَدَحاً وَ وَضَعَ یَدَهُ فِیهِ وَ نَاوَلَنَا إِیَّاهُ وَ کَذَلِکَ فَعَلَ بِالْآخَرِ فَشَرِبْنَا عَنْ أَقْصَانَا مِنَ الْقَدَحَیْنِ وَ رَجَعَتَا عَلَیْنَا وَ مَا نَقَصَتِ الْقَدَحَانِ فَلَمَّا رَوِینَا قُلْنَا لَهُ الْجُوعُ یَا وَجْهَ الْعَرَبِ فَرَجَعَ بِنَفْسِهِ وَ دَخَلَ الْخَیْمَةَ وَ أَخْرَجَ بِیَدِهِ مِنْسَفَةً(1) فِیهَا زَادٌ وَ وَضَعَهُ وَ قَدْ وَضَعَ یَدَهُ فِیهِ وَ قَالَ یَجِی ءُ مِنْکُمْ عَشَرَةً عَشَرَةً فَأَکَلْنَا جَمِیعاً مِنْ تِلْکَ الْمِنْسَفَةِ وَ اللَّهِ یَا فُلَانُ مَا تَغَیَّرَتْ وَ لَا نَقَصَتْ فَقُلْنَا نُرِیدُ الطَّرِیقَ الْفُلَانِیَّ فَقَالَ هَا ذَاکَ دَرْبُکُمْ وَ أَوْمَأَ لَنَا إِلَی مَعْلَمٍ وَ مَضَیْنَا فَلَمَّا بَعُدْنَا عَنْهُ قَالَ بَعْضُنَا لِبَعْضٍ أَنْتُمْ خَرَجْتُمْ عَنْ أَهْلِکُمْ لِکَسْبٍ وَ الْمَکْسَبُ قَدْ

ص: 76

آن طفل انگشتان حضرت را می گرفت. حضرت هم آن انار زرین را می انداخت روی زمین و طفل را به گرفتن و آوردن آن مشغول می کرد تا مانع نوشتن حضرت نشود .

ما به حضرت سلام کردیم. امام علیه السلام هم با ملاطفت جواب داد و اشاره کرد که بنشینیم. موقعی که حضرت از نوشتن نامه فارغ شد، احمد بن اسحاق، انبان را از میان پارچه بیرون آورد و جلوی حضرت گذاشت.

حضرت نگاهی به طفل کرد و فرمود: «فرزندم! مُهر از هدایای دوستان و شیعیانت برگیر!» طفل گفت: «آقا! آیا سزاوار است که دستی به این پاکی، به طرف این هدایای آلوده و اموال پلید که حلال و حرام آنها با هم مخلوط گشته است، دراز شود؟»حضرت به احمد بن اسحاق فرمود: «ای پسر اسحاق! آنچه در انبان است بیرون بیاور تا فرزندم حلال آن را از حرام جدا کند.»

چون احمد بن اسحاق کیسه اول را درآورد، طفل گفت: «این کیسه فلانی پسر فلانی از فلان محله قم است که شصت و دو دینار در آن است؛ چهل و پنج دینار آن از پول زمین سنگلاخی است که صاحبش فروخته و از برادرش به ارث برده بود. چهارده دینارش از پول نه طاقه پارچه است و سه دینار هم اجاره دکاکین است.» امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: «راست گفتی فرزندم! حالا به این مرد نشان بده که حرام آن چند است.»

طفل گفت: «یک دیناری که سکه ری دارد، در فلان تاریخ ضرب شده و نقش یک رویش پاک گردیده، با قطعه زری که وزن آن ربع دینار است درآور و ملاحظه کن! علت حرام بودن آنها این است که صاحب آن در فلان ماه و فلان سال، یک من و ربع پنبه ریسیده کشید و به یک نفر جولا که همسایه او بود داد.

ص: 81

حَصَلَ لَکُمْ فَنَهَی بَعْضُنَا بَعْضاً وَ أَمَرَ بَعْضُنَا بِهِ ثُمَّ اجْتَمَعَ رَأْیُنَا عَلَی أَخْذِهِمْ- فَرَجَعْنَا فَلَمَّا رَآنَا رَاجِعِینَ شَدَّ وَسَطَهُ بِمِنْطَقَةٍ وَ أَخَذَ سَیْفاً فَتَقَلَّدَ بِهِ وَ أَخَذَ رُمْحَهُ وَ رَکِبَ فَرَساً أَشْهَبَ وَ الْتَقَانَا وَ قَالَ لَا تَکُونُ أَنْفُسُکُمُ الْقَبِیحَةُ دَبَّرَتْ لَکُمُ الْقَبِیحَ فَقُلْنَا هُوَ کَمَا ظَنَنْتَ وَ رَدَدْنَا عَلَیْهِ رَدّاً قَبِیحاً فَزَعَقَ بِزَعَقَاتٍ (1) فَمَا رَأَیْنَا إِلَّا مَنْ دَخَلَ قَلْبَهُ الرُّعْبُ وَ وَلَّیْنَا مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ مُنْهَزِمِینَ فَخَطَّ خَطَّةً بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ وَ قَالَ وَ حَقِّ جَدِّی رَسُولِ اللَّهِ لَا یَعْبُرَنَّهَا أَحَدٌ مِنْکُمْ إِلَّا ضَرَبْتُ عُنُقَهُ فَرَجَعْنَا وَ اللَّهِ عَنْهُ بِالرَّغْمِ مِنَّا هَا ذَاکَ الْعَلَوِیُّ هُوَ حَقّاً هُوَ وَ اللَّهِ لَا مَا هُوَ مِثْلُ هَؤُلَاءِ.

هذا آخر ما أخرجناه من کتاب السلطان المفرج عن أهل الإیمان.

بعد از مدتی دزد پنبه ها را از جولا دزدید. جولا هم جریان را به صاحب پنبه اطلاع داد، ولی او گفت:«دروغ می گویی!»

سپس یک من و نیم پنبه ریسیده نازک تر از رشته خود که به او سپرده بود، عوض آن از جولا گرفت. آنگاه آن رشته را پارچه کرد و فروخت و این دینار با قطعه زر، پول آن است!» وقتی احمد بن اسحاق در آن کیسه را گشود، نامه ای میان دینارها بود که نام فرستنده و مقدار آن را همان طور که طفل گفته بود، در آن نوشته بود و آن قطعه زر را با همان نشانی بیرون آورد.

آنگاه احمد بن اسحاق کیسه دیگری بیرون آورد (پیش از آنکه مهر آن را بگشاید). طفل گفت: «این کیسه مال فلانی پسر فلانی ساکن فلان محله قم است و پنجاه دینار در آن است که برای ما حلال نیست دست به آن بزنیم.» حضرت پرسید: «برای چه؟» طفل گفت: «زیرا این پول گندمی است که صاحب آن موقع تقسیم با زارعی که شریک او بود، حیف و میل کرد. به این نحو که وقتی سهم خود را برمی داشت، پیمانه را پر می کرد و چون نوبت به شریکش می رسید، پیمانه را کم می گرفت.» امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: «راست گفتی فرزندم!»

آنگاه حضرت فرمود: «ای پسر اسحاق! تمام این پول ها را جمع کن و به صاحبانش برگردان یا سفارش کن که به آنها برسانند. ما احتیاجی به آنها نداریم. فقط پارچه آن پیرزن را بیاور!» احمد بن اسحاق گفت:«آن پارچه را من در خورجین گذاشته بودم و اصلا فراموش کرده بودم.»

وقتی که او رفت تا پارچه را بیاورد، امام حسن عسکری علیه السلام نگاهی به من کرد و فرمود: «ای سعد! تو برای چه آمده ای؟»عرض کردم: «احمد بن اسحاق مرا تشویق به زیارت آقایم کرد.» فرمود: «مسائلی را که می خواستی بپرسی چه کردی؟» عرض کردم: «آقا! همچنان بلاجواب مانده است.» فرمود: «آنچه را که به نظرت می رسد، از نور چشم من سؤال کن.» و با دست مبارک به همان طفل اشاره کرد.

من روی به آن آقازاده کرده و عرض کردم: «آقا و آقازاده ما! از اجداد شما برای ما روایت کرده اند که پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله اختیار طلاق زنان خود را به دست امیرالمؤمنین علیه السلام داده بود. حتی روایت شده که علی علیه السلام در جنگ جمل، برای عایشه پیغام فرستاد که اسلام و پیروان آن را گرفتار فتنه خود کردی و فرزندان خود را از روی نادانی، به سراشیب مرگ افکندی. اگر خود برمی گردی فبها، وگرنه تو را طلاق می دهم؛ با اینکه مرگ پیغمبر، زنان آن حضرت را طلاق داده بود.»

امام زمان علیه السلام پرسید: «طلاق به معنی چیست؟»عرض کردم: «یعنی رها کردن زن (که اگر بخواهد شوهر کند آزاد باشد).» فرمود: «اگر رحلت پیغمبر صلی الله علیه و آله زنان او را یله و رها کرده بود، پس چرا جایز نبود که آنها بعد از پیغمبر شوهر کنند؟» عرض کردم: «زیرا خداوند متعال ازدواج آنها را (بعد از پیغمبر) حرام کرده بود.» فرمود: «پس چگونه رحلت پیغمبر آنها را رها گردانید؟» عرض کردم: «آقازاده عزیز! معنی طلاقی که پیغمبر صلی الله علیه و آله حکم آن را به امیرالمؤمنین علیه السلام واگذار کرد چیست؟»

ص: 82

فرمود: «خداوند متعال مقام زنان پیغمبر صلی الله علیه و آله را بزرگ داشت و آنها را به شرف مادری مؤمنین فائز گردانید. پیغمبر هم به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «یا علی! این شرافت تا وقتی که اطاعت می کنند برای آنها خواهد بود، ولی هر کدام بعد از من نافرمانی خداوند را کردند و علیه تو سر به شورش برداشتند، آنها را آزاد بگذار تا اگر بخواهند با دیگری ازدواج کنند و از مقام ام المؤمنینی ساقط گردند.»

عرض کردم: «فاحشه مبینه که اگر زن در ایام عده مرتکب آن گردد و مرد می تواند او را بیرون کند، چیست؟» فرمود:«مقصود از فاحشه مبینه، مساحقه است نه زنا دادن. زیرا زنی که زنا داد و حد بر او جاری شد، اگر کسی بخواهد با وی ازدواج کند، به واسطه حدی که به او زده اند، مانعی ندارد. ولی اگر مساحقه کرد، باید او را سنگسار کرد. سنگسار کردن برای زن ذلت و خواری است، چون کسی که خداوند دستور سنگسار کردنش را داده است، خوار و رسوا گردانیده و هر کس را که خدا خوار کند، او را از خود دور کرده است، لذا کسی نمی تواند که او را نزدیک گرداند.»

عرض کردم: «یا ابن رسول اللَّه! اینکه خداوند به حضرت موسی فرمود:«فَاخْلَعْ نَعْلَیْکَ إِنَّکَ بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ طُویً»، {پای پوش خویش بیرون آور که تو در وادی مقدس «طُوی» هستی}(1) مقصود چه بوده؟ چه فقهای فریقین، عقیده دارند که نعلین حضرت موسی از پوست مردار بوده است.»

فرمود: «هر کس این عقیده را داشته باشد، به موسی علیه السلام افترا بسته و آن پیغمبر را جاهل دانسته است. چون مطلب از دو حال بیرون نیست: یا نماز خواندن موسی علیه السلام با آن نعلین جایز بوده یا جایز نبوده؛ اگر نمازش صحیح بوده، پوشیدن آن کفش در آن زمین هم برای او جایز بوده است، زیرا هر قدر آن زمین مقدس و پاک باشد، مقدس تر و پاک تر از نماز نیست و چنانچه نماز خواندن موسی علیه السلام با آن نعلین جایز نبوده، این ایراد به موسی وارد می شود که حلال و حرام خدا را نمی دانسته و از آنچه نماز با آن جایز است و آنچه جایز نیست، اطلاع نداشته است و این نسبت به پیغمبر خدا کفر است.»

عرض کردم: «آقا! تأویل آن چیست؟» فرمود: (در آن شبی که موسی با زن خود در صحرای سینا بود و از دور آتشی دید و زنش را رها کرد و به دنبال آتش به کوه طور آمد) موسی علیه السلام در آن بیابان مقدس با خدا مناجات کرد و عرض کرد: «پروردگارا! من محبت خود را نسبت به تو خالص گردانیده ام و دلم را از غیر تو شستشو داده ام.» در عین حال او علاقه زیادی به زن خود داشت (که او را در بیابان در حال وضع حمل رها کرده بود). خداوند فرمود: «فَاخْلَعْ

ص: 83

هُوَ الْمُقَلَّدُ لِأَمْرِ التَّأْوِیلِ وَ الْمُلْقَی إِلَیْهِ أَزِمَّةُ الْأُمَّةِ وَ عَلَیْهِ الْمُعَوَّلُ فِی شَعْبِ الصَّدْعِ وَ لَمِّ الشَّعَثِ وَ سَدِّ الْخَلَلِ وَ إِقَامَةِ الْحُدُودِ وَ تَسْرِیبِ الْجُیُوشِ لِفَتْحِ بِلَادِ الشِّرْکِ فَکَمَا أَشْفَقَ عَلَی نُبُوَّتِهِ أَشْفَقَ عَلَی خِلَافَتِهِ إِذْ لَیْسَ مِنْ حُکْمِ الِاسْتِتَارِ وَ التَّوَارِی أَنْ یَرُومَ الْهَارِبُ مِنَ الشَّیْ ءِ-(1)

مُسَاعَدَةً إِلَی مَکَانٍ یَسْتَخْفِی فِیهِ وَ لَمَّا رَأَیْنَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مُتَوَجِّهاً إِلَی الِانْجِحَارِ وَ لَمْ تَکُنِ الْحَالُ تُوجِبُ اسْتِدْعَاءَ الْمُسَاعَدَةِ مِنْ أَحَدٍ اسْتَبَانَ لَنَا قَصْدُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِأَبِی بَکْرٍ إِلَی الْغَارِ لِلْعِلَّةِ الَّتِی شَرَحْنَاهَا وَ إِنَّمَا أَبَاتَ عَلِیّاً علیه السلام عَلَی فِرَاشِهِ لِمَا لَمْ یَکُنْ لِیَکْتَرِثَ لَهُ وَ لَمْ یَحْفِلْ بِهِ وَ لِاسْتِثْقَالِهِ لَهُ وَ لِعِلْمِهِ بِأَنَّهُ إِنْ قُتِلَ لَمْ یَتَعَذَّرْ عَلَیْهِ نَصْبُ غَیْرِهِ مَکَانَهُ لِلْخُطُوبِ الَّتِی کَانَ یَصْلُحُ لَهَا قَالَ سَعْدٌ فَأَوْرَدْتُ عَلَیْهِ أَجْوِبَةً شَتَّی فَمَا زَالَ یَقْصِدُ کُلَّ وَاحِدٍ مِنْهَا بِالنَّقْضِ وَ الرَّدِّ عَلَیَّ ثُمَّ قَالَ یَا سَعْدُ دُونَکَهَا أُخْرَی بِمِثْلِهَا تُخْطَفُ (2)

آنَافُ الرَّوَافِضِ أَ لَسْتُمْ تَزْعُمُونَ أَنَّ الصِّدِّیقَ الْمُبَرَّی مِنْ دَنَسِ الشُّکُوکِ وَ الْفَارُوقَ الْمُحَامِیَ عَنْ بَیْضَةِ الْإِسْلَامِ کَانَا یُسِرَّانِ النِّفَاقَ وَ اسْتَدْلَلْتُمْ بِلَیْلَةِ الْعَقَبَةِ أَخْبِرْنِی عَنِ الصِّدِّیقِ وَ الْفَارُوقِ أَسْلَمَا طَوْعاً أَوْ کَرْهاً قَالَ سَعْدٌ فَاحْتَلْتُ لِدَفْعِ هَذِهِ الْمَسْأَلَةِ عَنِّی خَوْفاً مِنَ الْإِلْزَامِ وَ حَذَراً مِنْ أَنِّی إِنْ أَقْرَرْتُ لَهُمَا بِطَوَاعِیَتِهِمَا لِلْإِسْلَامِ احْتَجَّ بِأَنَّ بَدْءَ النِّفَاقِ وَ نَشْوَهُ فِی الْقَلْبِ لَا یَکُونُ إِلَّا عِنْدَ هُبُوبِ رَوَائِحِ الْقَهْرِ وَ الْغَلَبَةِ وَ إِظْهَارِ الْبَأْسِ الشَّدِیدِ فِی حَمْلِ الْمَرْءِ عَلَی مَنْ لَیْسَ یَنْقَادُ لَهُ قَلْبُهُ نَحْوَ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ فَلَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا قالُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَحْدَهُ وَ کَفَرْنا بِما کُنَّا بِهِ مُشْرِکِینَ فَلَمْ یَکُ یَنْفَعُهُمْ إِیمانُهُمْ لَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا(3)

ص: 79

نَعْلَیْکَ»، {نعلینت را از پا درآور!} یعنی اگر دوستی تو نسبت به من خالص است و دلت را از توجه به غیر من شستشو داده ای، ریشه محبت زن و فرزندت را از دل بکن!»

عرض کردم: «یا ابن رسول اللَّه! تأویل«کهیعص»(1)چیست؟» فرمود: «این حروف از اخبار غیبی است که خداوند به اطلاع زکریا علیه السلام بنده اش رساند .

سپس آن را برای محمد صلی الله علیه و آله نیز حکایت کرد و آن بدین گونه بود: زکریا از خداوند خواست که اسامی پنج تن را به او بیاموزد. پس جبرئیل آمد و آن را به وی یاد داد. از آن روز به بعد هر وقت زکریا اسامی محمد و علی و فاطمه و حسن را به زبان می آورد، مسرور می شد و غم هایش برطرف می گردید، ولی چون نام «حسین» را به زبان می آورد، چندان می گریست که گلویش می گرفت و نفسش قطع می شد.

روزی گفت: «خداوندا! مرا چه می شود که هر گاه اسامی آن چهار تن را می برم غم هایم تسکین می یابد، ولی وقتی نام حسین را می برم اشکم جاری می گردد!» خداوند متعال داستان آن را به وی اطلاع داد و فرمود: «کهیعص. «کاف» اسم کربلا؛ «ها»هلاک عترت پیغمبر صلی الله علیه و آله ؛«یاء» یزید پلید ظالم به حسین علیه السلام ؛«عین» عطش آن حضرت؛ و «صاد» صبر آن بزرگوار است.»

چون زکریا این را شنید، تا سه روز از مسجدش خارج نشد و مانع از آن گردید که مردم نزد او بیایند. در این سه روز مرتب گریه و زاری می کرد و در آن حال می گفت: «خداوندا! آیا بهترین خلق خود را به مصیبت فرزندش مبتلا می سازی و امتحان این واقعه جانگداز را به نابودی او فرود می آوری؟پروردگارا! آیا لباس این مصیبت عظمی را به تن علی و فاطمه می پوشانی و غم و اندوه آن را به دل آنها می اندازی؟»

آنگاه گفت: «پروردگارا! پسری به من روزی فرما که در این سن پیری چشمم به او روشن گردد؛ او را وارث و جانشین من کن و او را برای من مثل حسین برای محمد صلی الله علیه و آله قرار بده. وقتی او را به من ارزانی فرمودی، مرا مفتون محبت او گردان. سپس مرا در مرگ او مبتلا کن، چنان که محمد صلی الله علیه و آله حبیب خود را در مرگ فرزندش سوگوار می سازی.» خداوند یحیی را به او موهبت فرمود و زکریا را در مرگ او عزادار ساخت. مدت حمل یحیی شش ماه و مدت حمل حسین علیه السلام نیز چنین بود و این خود داستانی طولانی دارد.»

عرض کردم: «آقا! چه مانع دارد که مردم خودشان امامی برای خود انتخاب کنند؟» فرمود: «امام مصلح یا مفسد؟»عرض کردم: «البته امام مصلح.» فرمود: «امکان دارد که مردم به نظر خود امام مصلحی انتخاب کنند، ولی در واقع مفسد باشد؟» گفتم: «آری!»

فرمود:«همین علت است که مردم نمی توانند امام انتخاب کنند.اکنون با دلیلی که عقلت وثوق به آن پیدا کند، برای تو شرح می دهم؛

ص: 84

وَ إِنْ قُلْتُ أَسْلَمَا کَرْهاً کَانَ یَقْصِدُنِی بِالطَّعْنِ إِذْ لَمْ یَکُنْ ثَمَّ سُیُوفٌ مُنْتَضَاةٌ کَانَتْ تریهم [تُرِیهِمَا] الْبَأْسَ قَالَ سَعْدٌ فَصَدَرْتُ عَنْهُ مُزْوَرّاً قَدِ انْتَفَخَتْ أَحْشَائِی مِنَ الْغَضَبِ وَ تَقَطَّعَ کَبِدِی مِنَ الْکَرْبِ وَ کُنْتُ قَدِ اتَّخَذْتُ طُومَاراً وَ أَثْبَتُّ فِیهِ نَیِّفاً وَ أَرْبَعِینَ مَسْأَلَةً مِنْ صِعَابِ الْمَسَائِلِ لَمْ أَجِدْ لَهَا مُجِیباً عَلَی أَنْ أَسْأَلَ فِیهَا خَیْرَ أَهْلِ بَلَدِی أَحْمَدَ بْنَ إِسْحَاقَ صَاحِبَ مَوْلَانَا أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَارْتَحَلْتُ خَلْفَهُ وَ قَدْ کَانَ خَرَجَ قَاصِداً نَحْوَ مَوْلَانَا بِسُرَّ مَنْ رَأَی فَلَحِقْتُهُ فِی بَعْضِ الْمَنَاهِلِ فَلَمَّا تَصَافَحْنَا قَالَ لِخَیْرٍ لَحَاقُکَ بِی قُلْتُ الشَّوْقُ ثُمَّ الْعَادَةُ فِی الْأَسْئِلَةِ قَالَ قَدْ تَکَافَأْنَا عَلَی هَذِهِ الْخُطَّةِ الْوَاحِدَةِ فَقَدْ بَرِحَ بِیَ الْقَرَمُ (1)

إِلَی لِقَاءِ مَوْلَانَا أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام وَ أُرِیدُ أَنْ أَسْأَلَهُ عَنْ مَعَاضِلَ فِی التَّأْوِیلِ وَ مَشَاکِلَ فِی التَّنْزِیلِ فَدُونَکَهَا الصُّحْبَةَ الْمُبَارَکَةَ فَإِنَّهَا تَقِفُ بِکَ عَلَی ضَفَّةِ بَحْرٍ(2) لَا تَنْقَضِی عَجَائِبُهُ وَ لَا تَفْنَی غَرَائِبُهُ وَ هُوَ إِمَامُنَا فَوَرَدْنَا سُرَّ مَنْ رَأَی فَانْتَهَیْنَا مِنْهَا إِلَی بَابِ سَیِّدِنَا علیه السلام فَاسْتَأْذَنَّا فَخَرَجَ إِلَیْنَا الْإِذْنُ بِالدُّخُولِ عَلَیْهِ وَ کَانَ عَلَی عَاتِقِ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ جِرَابٌ قَدْ غَطَّاهُ بِکِسَاءٍ طَبَرِیٍّ فِیهِ سِتُّونَ وَ مِائَةُ صُرَّةٍ مِنَ الدَّنَانِیرِ وَ الدَّرَاهِمِ عَلَی کُلِّ صُرَّةٍ مِنْهَا خَتْمُ صَاحِبِهَا قَالَ سَعْدٌ فَمَا شَبَّهْتُ مَوْلَانَا أَبَا مُحَمَّدٍ علیه السلام حِینَ غَشِیَنَا نُورُ وَجْهِهِ إِلَّا بِبَدْرٍ قَدِ اسْتَوْفَی مِنْ لَیَالِیهِ أَرْبَعاً بَعْدَ عَشْرٍ وَ عَلَی فَخِذِهِ الْأَیْمَنِ غُلَامٌ یُنَاسِبُ الْمُشْتَرِیَ فِی الْخِلْقَةِ وَ الْمَنْظَرِ وَ عَلَی رَأْسِهِ فَرْقٌ بَیْنَ وَفْرَتَیْنِ کَأَنَّهُ أَلِفٌ بَیْنَ وَاوَیْنِ وَ بَیْنَ یَدَیْ مَوْلَانَا رُمَّانَةٌ ذَهَبِیَّةٌ تَلْمَعُ بَدَائِعُ نُقُوشِهَا وَسَطَ غَرَائِبِ الْفُصُوصِ الْمُرَکَّبَةِ عَلَیْهَا قَدْ کَانَ أَهْدَاهَا إِلَیْهِ بَعْضُ رُؤَسَاءِ أَهْلِ الْبَصْرَةِ وَ بِیَدِهِ قَلَمٌ إِذَا أَرَادَ أَنْ یَسْطُرَ بِهِ عَلَی الْبَیَاضِ قَبَضَ

ص: 80

آیا پیغمبرانی که خداوند آنها را از میان خلق برگزید و کتاب های آسمانی بر آنها نازل فرمود و با وحی و عصمت تأیید کرد، مانند موسی و عیسی که سرآمد مردم عصر خود بودند و در انتخاب (نماینده خدا) از آنها داناترند، همه با وفور عقل و کمال (دانشی که داشتند)، امکان دارد که منافقی را به گمان اینکه مؤمن است انتخاب کنند؟»

عرض کردم: «نه، ممکن نیست.» فرمود: «این موسی کلیم خداست که با همه وفور عقل و کمال و علم و نزول وحی بر او، هفتاد مرد را از میان اعیان قوم و بزرگان امتش انتخاب کرد تا آنها را به میقات پروردگارش ببرد، با اینکه شکی در ایمان و اخلاص آنها نداشت.با این حال آنها منافق از کار درآمدند. قال اللَّه تعالی: «وَ اخْتارَ مُوسی قَوْمَهُ سَبْعِینَ رَجُلًا لِمِیقاتِنا»، {و موسی از میان قوم خود هفتاد مرد برای میعاد مابرگزید.}(1)تا آنجا که می فرماید:«قالُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَکَ حَتَّی نَرَی اللَّهَ جَهْرَةً»، {تا خدا را آشکارا نبینیم، هرگز به تو ایمان نخواهیم آورد}(2)، «فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ»{پس به سزای ظلمشان صاعقه آنان را فروگرفت.}(3)

وقتی ما می بینیم کسی که خداوند او را برای پیغمبری برگزیده، اشخاص مفسد انتخاب کرده، در حالی که گمان می کرد که افراد صالح را انتخاب کرده، یقین می کنیم که انتخاب نماینده خدا، حق ذات اقدس الهی است که از آنچه در سینه ها نهفته و در دل ها جای گرفته است، اطلاع دارد. وقتی پیغمبر برگزیده خدا در مقام انتخاب، افراد فاسد را انتخاب کند، به طور حتم مهاجرین و انصار هم از این خطر برکنار نبودند.»

سپس مولایمان علیه السلام فرمود: «ای سعد! وقتی دشمن ادعا می کند که پیغمبر، از این جهت فرد انتخاب شده این امت (ابوبکر) را با خود به غار برد که او خلیفه بعد از وی است، اوست که از قرآن پیروی می کند، زمام امور مسلمین را به دست می گیرد و دفاع از ملت اسلام به او واگذار می شود، و اوست که پراکندگی ها را سامان می بخشد، از درهم ریختن کارها جلوگیری به عمل می آورد، حدود الهی را جاری می سازد و دسته دسته سپاه برای فتح بلاد شرک گسیل می دارد، و وقتی ادعا کرد که پیغمبر همان طور که به نبوت خود اهمیت می داد، برای منصب جانشینی خود هم اهمیت قائل می شد، زیرا هر گاه کسی از چیزی فرار می کند و در جایی پنهان می شود، قصدش این نیست که کسی او را مساعدت و یاری کند، و از این نظر علی را در بستر خود خوابانید که از کشته شدن او باک نداشت، به همین جهت علی را با خود نبرد و بردن او را برای خود دشوار می دانست! مضافا به اینکه پیغمبر می دانست اگر علی کشته شود، برای او مشکل نیست که دیگری را به جای علی منصوب دارد تا در کارهای دشوار که علی به درد می خورد، به کار آید، وقتی دشمنت چنین گفت، چرا در جواب او نگفتی: «مگر پیغمبر نفرموده است که مدت خلافت بعد از من سی سال است و این مدت را وقف عمر این چهار نفر کرد که به عقیده شما خلفای راشدین

ص: 85

الْغُلَامُ عَلَی أَصَابِعِهِ فَکَانَ مَوْلَانَا علیه السلام یُدَحْرِجُ الرُّمَّانَةَ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ یَشْغَلُهُ بِرَدِّهَا لِئَلَّا یَصُدَّهُ عَنْ کِتْبَةِ مَا أَرَادَ(1)

فَسَلَّمْنَا عَلَیْهِ فَأَلْطَفَ فِی الْجَوَابِ وَ أَوْمَأَ إِلَیْنَا بِالْجُلُوسِ فَلَمَّا فَرَغَ مِنْ کِتْبَةِ الْبَیَاضِ الَّذِی کَانَ بِیَدِهِ أَخْرَجَ أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ جِرَابَهُ مِنْ طَیِّ کِسَائِهِ فَوَضَعَهُ بَیْنَ یَدَیْهِ فَنَظَرَ الْهَادِیعلیه السلام (2) إِلَی الْغُلَامِ وَ قَالَ لَهُ یَا بُنَیَّ فُضَّ الْخَاتَمَ عَنْ هَدَایَا شِیعَتِکَ وَ مَوَالِیکَ فَقَالَ یَا مَوْلَایَ أَ یَجُوزُ أَنْ أَمُدَّ یَداً طَاهِرَةً إِلَی هَدَایَا نَجِسَةٍ وَ أَمْوَالٍ رَجِسَةٍ قَدْ شِیبَ أَحَلُّهَا بِأَحْرَمِهَا فَقَالَ مَوْلَایَ علیه السلام یَا ابْنَ إِسْحَاقَ اسْتَخْرِجْ مَا فِی الْجِرَابِ لِیُمَیَّزَ مَا بَیْنَ الْأَحَلِّ وَ الْأَحْرَمِ مِنْهَا فَأَوَّلُ صُرَّةٍ بَدَأَ أَحْمَدُ بِإِخْرَاجِهَا فَقَالَ الْغُلَامُ هَذِهِ لِفُلَانِ بْنِ فُلَانٍ مِنْ مَحَلَّةِ کَذَا بِقُمَّ تَشْتَمِلُ عَلَی اثْنَیْنِ وَ سِتِّینَ دِینَاراً فِیهَا مِنْ ثَمَنِ حُجَیْرَةٍ بَاعَهَا صَاحِبُهَا وَ کَانَتْ إِرْثاً لَهُ مِنْ أَخِیهِ خَمْسَةٌ وَ أَرْبَعُونَ دِینَاراً وَ مِنْ أَثْمَانِ تِسْعَةِ أَثْوَابٍ أَرْبَعَةَ عَشَرَ دِینَاراً وَ فِیهَا مِنْ أُجْرَةِ حَوَانِیتَ ثَلَاثَةُ دَنَانِیرَ فَقَالَ مَوْلَانَا علیه السلام صَدَقْتَ یَا بُنَیَّ دُلَّ الرَّجُلَ عَلَی الْحَرَامِ مِنْهَا فَقَالَ علیه السلام فَتِّشْ عَنْ دِینَارٍ رَازِیِّ السِّکَّةِ تَارِیخُهُ سَنَةُ کَذَا قَدِ انْطَمَسَ مِنْ نِصْفِ إِحْدَی صَفْحَتَیْهِ نَقْشُهُ وَ قُرَاضَةٍ آمُلِیَّةٍ وَزْنُهَا رُبُعُ دِینَارٍ وَ الْعِلَّةُ فِی تَحْرِیمِهَا أَنَّ صَاحِبَ هَذِهِ الْجُمْلَةِ وَزَنَ فِی شَهْرِ کَذَا مِنْ سَنَةِ کَذَا عَلَی حَائِکٍ مِنْ جِیرَانِهِ مِنَ الْغَزْلِ مَنّاً وَ رُبُعَ مَنٍّ فَأَتَتْ عَلَی ذَلِکَ

ص: 81

هستند؟ اگر این را می گفتی، ناگزیر از این بود که بگوید آری.»

حضرت در ادامه فرمود: «آنگاه به او می گفتی آیا این طور نیست که پیغمبر چنان که می دانست، خلافت را بعد از وی ابوبکر و بعد از ابوبکر عمر و بعد از عمر عثمان تصاحب می کند و بعداز عثمان از آن علی است؟ باز هم ناچار بود بگوید که آری. سپس به وی می گفتی بنابراین بر پیغمبر صلی الله علیه و آله لازم بود که این چهار نفر را به ترتیب با خود به غار ببرد و همان طور که به ابوبکر مهربانی کرد، نسبت به بقیه هم مهربانی کند و با بردن ابوبکر به تنهایی، مقام سه نفر دیگر را پایین نمی آورد و آنها را خوار نمی کند!

وقتی ناصبی مزبور پرسید: «آیا اسلام آوردن ابوبکر و عمر به میل انجام گرفت یا به طور اجبار؟» چرا به وی نگفتی که نه به میل انجام گرفت و نه به طور اجبار، بلکه از روی طمع اسلام آوردند! زیرا ابوبکر و عمر با قوم یهود مجالست داشتند و اخبار تورات و سایر کتبی را که از پیش بینی های هر زمان تا ظهور محمد صلی الله علیه و آله و پایان کار او خبر می داد، از آنها می گرفتند و یهود گفته بودند که محمد بر عرب مسلط می گردد، چنان که بخت نصر بر بنی اسرائیل مسلط گشت، و بالاخره بر عرب پیروزی می یابد، همان طور که بخت نصر بر بنی اسرائیل پیروز گردید.با این فرق که بخت نصر در دعوی خود دروغگو بود.

آنها هم (ابوبکر و عمر) آمدند نزد پیغمبر و او را در امر گواهی گرفتن از مردم به گفتن «اشهد ان لا آله الا اللَّه» کمک کردند و به طمع اینکه بعد از بالا گرفتن کار پیغمبر، از جانب حضرتش به حکومت شهری نائل گردند، با وی بیعت کردند و چون از انجام مقصود خود مأیوس گشتند، نقاب بستند و با عده ای از منافقین امثال خود،از عقبه بالا رفتند که پیغمبر صلی الله علیه و آله را به قتل رسانند، اما خداوند نیرنگ آنها را برهم زد و آنها را به حال کینه خود واگذاشت و به مقصود خود نرسیدند .

چنان که طلحه و زبیر هم نزد علی علیه السلام آمدند و با او بیعت کردند و هر یک چشم داشتند که از جانب آن حضرت، به حکومت شهری برسند و چون مأیوس گشتند، نقض بیعت کردند و بر وی شوریدند، و خداوند هر یک از آنها را به سرنوشت سایرین که نقض بیعت کرده بودند، رسانید.»

در این موقع حضرت امام حسن عسکری علیه السلام با آقازاده برخاستند و مهیای نماز شدند. من از خدمت آنها رخصت طلبیده، بیرون آمدم و رفتم ببینم احمد بن اسحق کجا رفت. در میان راه او را دیدم که گریه می کند. پرسیدم: «چرا گریه می کنی؟»گفت:«پارچه ای را که حضرت خواست، گم کرده ام.» گفتم: «طوری نیست، برو به حضرت بگو.»

او هم خدمت حضرت رفت و بعد در حالی که تبسمی بر لب داشت و صلوات می فرستاد بیرون آمد. پرسیدم: «هان! چه شد؟» گفت: «دیدم پارچه کذایی زیر پای حضرت پهن است و امام روی آن نماز می خواند،

ص: 86

مُدَّةٌ قَیَّضَ فِی انْتِهَائِهَا لِذَلِکَ الْغَزْلِ سَارِقاً فَأَخْبَرَ بِهِ الْحَائِکُ صَاحِبَهُ فَکَذَّبَهُ وَ اسْتَرَدَّ مِنْهُ بَدَلَ ذَلِکَ مَنّاً وَ نِصْفَ مَنٍّ غَزْلًا أَدَقَّ مِمَّا کَانَ دَفَعَهُ إِلَیْهِ وَ اتَّخَذَ مِنْ ذَلِکَ ثَوْباً کَانَ هَذَا الدِّینَارُ مَعَ الْقُرَاضَةِ ثَمَنَهُ فَلَمَّا فَتَحَ رَأْسَ الصُّرَّةِ صَادَفَ رُقْعَةً فِی وَسَطِ الدَّنَانِیرِ بِاسْمِ

مَنْ أَخْبَرَ عَنْهُ وَ بِمِقْدَارِهَا عَلَی حَسَبِ مَا قَالَ وَ اسْتَخْرَجَ الدِّینَارَ وَ الْقُرَاضَةَ بِتِلْکَ الْعَلَامَةِ ثُمَّ أَخْرَجَ صُرَّةً أُخْرَی فَقَالَ الْغُلَامُ علیه السلام هَذِهِ لِفُلَانِ بْنِ فُلَانٍ مِنْ مَحَلَّةِ کَذَا بِقُمَّ تَشْتَمِلُ عَلَی خَمْسِینَ دِینَاراً لَا یَحِلُّ لَنَا مَسُّهَا قَالَ وَ کَیْفَ ذَاکَ قَالَ لِأَنَّهَا مِنْ ثَمَنِ حِنْطَةٍ حَافَ صَاحِبُهَا عَلَی أَکَّارِهِ فِی الْمُقَاسَمَةِ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ قَبَضَ حِصَّتَهُ مِنْهَا بِکَیْلٍ وَافٍ وَ کَالَ مَا خَصَّ الْأَکَّارَ بِکَیْلٍ بَخْسٍ فَقَالَ مَوْلَانَا علیه السلام صَدَقْتَ یَا بُنَیَّ ثُمَّ قَالَ یَا ابْنَ إِسْحَاقَ احْمِلْهَا بِأَجْمَعِهَا لِتَرُدَّهَا أَوْ تُوصِیَ بِرَدِّهَا عَلَی أَرْبَابِهَا فَلَا حَاجَةَ لَنَا فِی شَیْ ءٍ مِنْهَا وَ ائْتِنَا بِثَوْبِ الْعَجُوزِ قَالَ أَحْمَدُ وَ کَانَ ذَلِکَ الثَّوْبُ فِی حَقِیبَةٍ لِی فَنَسِیتُهُ فَلَمَّا انْصَرَفَ أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ لِیَأْتِیَهُ بِالثَّوْبِ نَظَرَ إِلَیَّ مَوْلَانَا أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام فَقَالَ مَا جَاءَ بِکَ یَا سَعْدُ فَقُلْتُ شَوَّقَنِی أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ إِلَی لِقَاءِ مَوْلَانَا قَالَ فَالْمَسَائِلُ الَّتِی أَرَدْتَ أَنْ تَسْأَلَ عَنْهَا قُلْتُ عَلَی حَالِهَا یَا مَوْلَایَ قَالَ فَسَلْ قُرَّةَ عَیْنِی وَ أَوْمَأَ إِلَی الْغُلَامِ عَمَّا بَدَا لَکَ مِنْهَا فَقُلْتُ لَهُ مَوْلَانَا وَ ابْنَ مَوْلَانَا إِنَّا رُوِّینَا عَنْکُمْ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله جَعَلَ طَلَاقَ نِسَائِهِ بِیَدِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام حَتَّی أَرْسَلَ یَوْمَ الْجَمَلِ إِلَی عَائِشَةَ أَنَّکِ قَدْ أَرْهَجْتِ عَلَی الْإِسْلَامِ وَ أَهْلِهِ بِفِتْنَتِکِ وَ أَوْرَدْتِ بَنِیکِ حِیَاضَ الْهَلَاکِ بِجَهْلِکِ فَإِنْ کَفَفْتِ عَنِّی غَرْبَکِ وَ إِلَّا طَلَّقْتُکِ وَ نِسَاءُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَدْ کَانَ طَلَّقَهُنَّ وَفَاتُهُ قَالَ مَا الطَّلَاقُ قُلْتُ تَخْلِیَةُ السَّبِیلِ قَالَ وَ إِذَا کَانَ وَفَاةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَدْ خَلَّی لَهُنَّ السَّبِیلَ فَلِمَ لَا یَحِلُّ لَهُنَّ الْأَزْوَاجُ قُلْتُ لِأَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی حَرَّمَ الْأَزْوَاجَ عَلَیْهِنَّ قَالَ وَ کَیْفَ وَ قَدْ خَلَّی الْمَوْتُ سَبِیلَهُنَّ قُلْتُ فَأَخْبِرْنِی یَا ابْنَ مَوْلَایَ عَنْ مَعْنَی الطَّلَاقِ الَّذِی فَوَّضَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حُکْمَهُ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ

ص: 82

ما هم خدا را شکر کردیم.»

بعد از آن چند روز به منزل آقا آمد و رفت کردیم و طفل را پیش آقا ندیدیم.روز آخر که خواستیم با حضرت وداع کنیم، وقتی من به خدمت حضرت رسیدم، احمد بن اسحق در مقابل حضرت ایستاد و عرضکرد: «یا ابن رسول اللَّه! وقت حرکت ما نزدیک و اندوه ما زیاد است. ما از خداوند مسألت می داریم که رحمت خود را بر جدت محمد مصطفی و پدرت علی مرتضی و مادرت سیدة النساء و بر دو آقای اهل بهشت، عمو و پدرت و ائمه طاهرین و بعد از آنها پدران بزرگوارت و وجود اقدست و فرزند عزیزت، پی در پی نازل کند. و امیدواریم که پیوسته خداوند مقام باعظمت شما را بالا برد و دشمنت را ذلیل گرداند، و این سفر را آخرین زیارت من قرار ندهد!»

وقتی احمد بن اسحاق این جمله را بر زبان راند، چشمان آن حضرت (امام حسن عسکری علیه السلام ) پر از اشک شد، به طوری که قطرات اشک بر رخسار مبارکش جاری گشت. آنگاه فرمود: «ای پسر اسحاق! در این دعا اصرار مکن که در مراجعت به لقای پروردگار نائل می شوی!» از شنیدن این سخن، احمد بن اسحاق برزمین افتاد و غش کرد. وقتی به هوش آمد، عرضکرد: «آقا! شما را به خدا و به جدت قسم می دهم مرا مفتخر کنید به پارچه ای که آن را کفن خود کنم.» حضرت دست برد زیر فرش، سیزده درهم بیرون آورد و فرمود: «این را بگیر و جز این خرج مکن و آنچه را خواستی (کفن) از دست نخواهی داد، زیرا خداوند پاداش کسانی را که اعمال نیک کنند، ضایع نمی گرداند.»

پس از آنکه از خدمت حضرت مرخص شدیم و به سه فرسخی شهر حلوان رسیدیم، احمد بن اسحاق تب کرد و سخت مریض شد، به طوری که از بهبودی خود مأیوس گشت. موقعی که به حلوان رسیدیم و در یکی از کاروانسراها منزل کردیم، احمد بن اسحاق مردی از همشهریان خود را که در ساکن آنجا بود، طلبید. سپس گفت: «امشب از اطراف من متفرق شوید و مرا تنها بگذارید.» ما هم از او دور شدیم و هر کدام به خوابگاه خود برگشتیم.

نزدیک های صبح که چشم گشودم، «کافور» خادم امام حسن عسکری علیه السلام را دیدم که روبه روی من ایستاده و می گوید: «خداوند عزای شما را نیکو و به عوض مصیبتی که به شما رسیده، پاداش نیک عطا فرماید. ما از غسل و کفن همسفر شما فارغ شدیم.

ص: 87

قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَظَّمَ شَأْنَ نِسَاءِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَخَصَّهُنَّ بِشَرَفِ الْأُمَّهَاتِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا أَبَا الْحَسَنِ إِنَّ هَذَا الشَّرَفَ بَاقٍ لَهُنَّ مَا دُمْنَ لِلَّهِ عَلَی الطَّاعَةِ فَأَیَّتُهُنَّ عَصَتِ اللَّهَ بَعْدِی بِالْخُرُوجِ عَلَیْکَ فَأَطْلِقْ لَهَا فِی الْأَزْوَاجِ وَ أَسْقِطْهَا مِنْ شَرَفِ أُمُومَةِ الْمُؤْمِنِینَ قُلْتُ فَأَخْبِرْنِی عَنِ الْفَاحِشَةِ الْمُبَیِّنَةِ الَّتِی إِذَا أَتَتِ الْمَرْأَةُ بِهَا فِی أَیَّامِ عِدَّتِهَا حَلَّ لِلزَّوْجِ أَنْ یُخْرِجَهَا مِنْ بَیْتِهِ قَالَ الْفَاحِشَةُ الْمُبَیِّنَةُ هِیَ السَّحْقُ دُونَ الزِّنَی فَإِنَّ الْمَرْأَةَ إِذَا زَنَتْ وَ أُقِیمَ عَلَیْهَا الْحَدُّ لَیْسَ لِمَنْ أَرَادَهَا أَنْ یَمْتَنِعَ بَعْدَ ذَلِکَ مِنَ التَّزْوِیجِ بِهَا لِأَجْلِ الْحَدِّ وَ إِذَا سَحَقَتْ وَجَبَ عَلَیْهَا الرَّجْمُ وَ الرَّجْمُ خِزْیٌ وَ مَنْ قَدْ أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِرَجْمِهِ فَقَدْ أَخْزَاهُ وَ مَنْ أَخْزَاهُ فَقَدْ أَبْعَدَهُ وَ مَنْ أَبْعَدَهُ فَلَیْسَ لِأَحَدٍ أَنْ یَقْرَبَهُ قُلْتُ فَأَخْبِرْنِی یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ عَنْ أَمْرِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لِنَبِیِّهِ مُوسَی علیه السلام فَاخْلَعْ نَعْلَیْکَ إِنَّکَ بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ طُویً (1) فَإِنَّ فُقَهَاءَ الْفَرِیقَیْنِ یَزْعُمُونَ أَنَّهَا کَانَتْ مِنْ إِهَابِ الْمَیْتَةِ فَقَالَ علیه السلام مَنْ قَالَ ذَلِکَ فَقَدِ افْتَرَی عَلَی مُوسَی وَ اسْتَجْهَلَهُ فِی نُبُوَّتِهِ لِأَنَّهُ مَا خَلَا الْأَمْرُ فِیهَا مِنْ خَطْبَیْنِ إِمَّا أَنْ تَکُونَ صَلَاةُ مُوسَی فِیهَا جَائِزَةً أَوْ غَیْرَ جَائِزَةٍ فَإِنْ کَانَتْ صَلَاتُهُ جَائِزَةً جَازَ لَهُ لُبْسُهُمَا فِی تِلْکَ الْبُقْعَةِ إِذْ لَمْ تَکُنْ مُقَدَّسَةً(2) وَ إِنْ کَانَتْ مُقَدَّسَةً مُطَهَّرَةً فَلَیْسَ بِأَقْدَسَ وَ أَطْهَرَ مِنَ الصَّلَاةِ وَ إِنْ کَانَتْ صَلَاتُهُ غَیْرَ جَائِزَةٍ فِیهِمَا فَقَدْ أَوْجَبَ عَلَی مُوسَی علیه السلام أَنَّهُ لَمْ یَعْرِفِ الْحَلَالَ مِنَ الْحَرَامِ وَ علم [لَمْ یَعْلَمْ] مَا جَازَ(3)

فِیهِ الصَّلَاةُ وَ مَا لَمْ تَجُزْ وَ هَذَا کُفْرٌ قُلْتُ فَأَخْبِرْنِی یَا مَوْلَایَ عَنِ التَّأْوِیلِ فِیهِمَا قَالَ إِنَّ مُوسَی علیه السلام نَاجَی رَبَّهُ بِالْوَادِ الْمُقَدَّسِ فَقَالَ یَا رَبِّ إِنِّی قَدْ أَخْلَصْتُ لَکَ الْمَحَبَّةَ مِنِّی وَ غَسَلْتُ قَلْبِی عَمَّنْ سِوَاکَ وَ کَانَ شَدِیدَ الْحُبِّ لِأَهْلِهِ فَقَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَاخْلَعْ

ص: 83

برخیزید و او را دفن کنید که او در نزد آقای شما، مقام بزرگی دارد.» سپس از نظر ما غایب گردید. ما بر بالین احمد بن اسحاق جمع شدیم و به گریه و زاری پرداختیم تا آنکه او را دفن کردیم.(1)

در دلائل الامامه طبری نیز این روایت نقل شده است؛(2) همچنین مختصر آن در احتجاج طبرسی آمده است.(3)

مؤلف

کلمه «لهج» و همچنین «کلف» به معنای حریص است.«مغرما» به فتح میم، به معنای محب و مشتاق است و«تسریب الجیوش»، فرستادن قطعه قطعه سپاه است.«ازودار» از چیزی به معنای رویگردانی از آن است و «قرم» با حرکت قاف و میم، شدت اشتهای به گوشت است و مراد از آن در اینجا، شدت شوق است و فیروز آبادی می گوید: «فرق» خطی میان موی سر است و «مفرق» بر وزن مقعد و مجلس، وسط سر و جایی است که موی در آن دو تا می شود.

عبارت «قیض انتهائها» یعنی با سرقت آن نخ ریسیده شده، انتهای آن مدت را مهیا کرد و اسناد مجازی است. در احتجاج آمده: بر آن مورد زمان زیادی آمد و سارقی آن را از پیش او ربود. کلمه «حقیبه» کیفی است که در آخر محمل شتر یا زین قرار داده می شود که به فارسی به آن «هکبه» گفته می شود.«ارهاج» به معنای برانگیختن غبار است.

جوهری می گوید: «غرب» هر چیزی حد آن است. گفته می شود در زبان او غرب است، یعنی تیزی است، و «غرب فرس» تیزی آن و اول حرکت آن است و می گویی: از شتاب او خودداری کردم. عبارت «استهلت دموعه» یعنی اشک هایش جاری شد، و «شطط» تجاوز از حد است و عبارت «فی صدرک» یعنی در بازگشتت.

مؤلف

نجاشی بعد از توثیق سعد بن عبداللَّه و حکم به جلالت قدر اومی گوید: وی حضرت امام حسن عسکری علیه السلام را دیده است. بعضی از علما را دیدم که ملاقات سعد و امام را تضعیف می کردند و می گفتند که این حکایت را ساخته اند و به او نسبت داده اند.

می گویم

ولی من (مؤلف) می گویم: شیخ صدوق از عده ای که نجاشی اشاره کرده و شناخته نشده اند، داناتر

ص: 88

نَعْلَیْکَ أَیِ انْزِعْ حُبَّ أَهْلِکَ مِنْ قَلْبِکَ إِنْ کَانَتْ مَحَبَّتُکَ لِی خَالِصَةً وَ قَلْبُکَ مِنَ الْمَیْلِ إِلَی مَنْ سِوَایَ مَغْسُولًا قُلْتُ فَأَخْبِرْنِی یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ عَنْ تَأْوِیلِ کهیعص قَالَ هَذِهِ الْحُرُوفُ مِنْ أَنْبَاءِ الْغَیْبِ أَطْلَعَ اللَّهُ عَلَیْهَا عَبْدَهُ زَکَرِیَّا علیه السلام ثُمَّ قَصَّهَا عَلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ ذَلِکَ أَنَّ زَکَرِیَّا علیه السلام سَأَلَ رَبَّهُ أَنْ یُعَلِّمَهُ أَسْمَاءَ الْخَمْسَةِ فَأَهْبَطَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلَ علیه السلام فَعَلَّمَهُ إِیَّاهَا فَکَانَ زَکَرِیَّا إِذَا ذَکَرَ مُحَمَّداً وَ عَلِیّاً وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنَ سُرِّیَ عَنْهُ هَمُّهُ وَ انْجَلَی کَرْبُهُ وَ إِذَا ذَکَرَ اسْمَ الْحُسَیْنِ خَنَقَتْهُ الْعَبْرَةُ وَ وَقَعَتْ عَلَیْهِ الْبُهْرَةُ-(1) فَقَالَ ذَاتَ یَوْمٍ إِلَهِی مَا بَالِی إِذَا ذَکَرْتُ أَرْبَعاً مِنْهُمْ تَسَلَّیْتُ بِأَسْمَائِهِمْ مِنْ هُمُومِی وَ إِذَا ذَکَرْتُ الْحُسَیْنَ تَدْمَعُ عَیْنِی وَ تَثُورُ زَفْرَتِی فَأَنْبَأَهُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَنْ قِصَّتِهِ وَ قَالَ کهیعص فَالْکَافُ اسْمُ کَرْبَلَاءَ وَ الْهَاءُ هَلَاکُ الْعِتْرَةِ وَ الْیَاءُ یَزِیدُ وَ هُوَ ظَالِمُ الْحُسَیْنِ وَ الْعَیْنُ عَطَشُهُ وَ الصَّادُ صَبْرُهُ فَلَمَّا سَمِعَ ذَلِکَ زَکَرِیَّا علیه السلام لَمْ یُفَارِقْ مَسْجِدَهُ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ وَ مَنَعَ فِیهَا النَّاسَ مِنَ الدُّخُولِ عَلَیْهِ وَ أَقْبَلَ عَلَی الْبُکَاءِ وَ النَّحِیبِ وَ کَانَتْ نُدْبَتُهُ إِلَهِی أَ تُفَجِّعُ خَیْرَ خَلْقِکَ بِوَلَدِهِ أَ تُنْزِلُ بَلْوَی هَذِهِ الرَّزِیَّةِ بِفِنَائِهِ إِلَهِی أَ تُلْبِسُ عَلِیّاً وَ فَاطِمَةَ ثِیَابَ هَذِهِ الْمُصِیبَةِ إِلَهِی أَ تُحِلُّ کُرْبَةَ هَذِهِ الْفَجِیعَةِ بِسَاحَتِهِمَا ثُمَّ کَانَ یَقُولُ إِلَهِی ارْزُقْنِی وَلَداً تَقَرُّ بِهِ عَیْنِی عَلَی الْکِبَرِ وَ اجْعَلْهُ وَارِثاً وَصِیّاً وَ اجْعَلْ مَحَلَّهُ مَحَلَّ الْحُسَیْنِ فَإِذَا رَزَقْتَنِیهِ فَافْتِنِّی بِحُبِّهِ ثُمَّ أَفْجِعْنِی بِهِ کَمَا تُفْجِعُ مُحَمَّداً حَبِیبَکَ بِوَلَدِهِ فَرَزَقَهُ اللَّهُ یَحْیَی علیه السلام وَ فَجَّعَهُ بِهِ وَ کَانَ حَمْلُ یَحْیَی سِتَّةَ أَشْهُرٍ وَ حَمْلُ الْحُسَیْنِ علیه السلام کَذَلِکَ وَ لَهُ قِصَّةٌ طَوِیلَةٌ قُلْتُ فَأَخْبِرْنِی یَا مَوْلَایَ عَنِ الْعِلَّةِ الَّتِی تَمْنَعُ الْقَوْمَ مِنِ اخْتِیَارِ إِمَامٍ لِأَنْفُسِهِمْ قَالَ مُصْلِحٍ أَوْ مُفْسِدٍ قُلْتُ مُصْلِحٍ قَالَ فَهَلْ یَجُوزُ أَنْ تَقَعَ خِیَرَتُهُمْ عَلَی الْمُفْسِدِ بَعْدَ أَنْ لَا یَعْلَمَ أَحَدٌ بِمَا یَخْطُرُ بِبَالِ غَیْرِهِ مِنْ صَلَاحٍ أَوْ فَسَادٍ قُلْتُ بَلَی قَالَ فَهِیَ الْعِلَّةُ أُورِدُهَا لَکَ بِبُرْهَانٍ یَثِقُ بِهِ عَقْلُکَ

ص: 84

به صحت اخبار و اطمینان به آنهاست. اخباری را که متن آنها گواهی به صحت آن می دهد، نمی توان به مجرد گمان و توهم، مردود دانست، به خصوص که سعد بن عبداللَّه زمان امام حسن عسکری علیه السلام را درک کرده و امکان دارد که آن حضرت را دیده باشد. زیرا تقریبا او چهل سال بعد از رحلت حضرت، بدرود حیات گفت.این کار به منظور پایین آوردن مقام اخیار و عدم وثوق به اخبار و ناشی از قلت معرفت در حق ائمه اطهار علیهم السلام است، زیرا ما دیده ایم که وقتی اخباری که مشتمل بر معجزات غریبه است، چون به دست عده ای مجهول الحال می رسد، یا خود آن اخبار را مورد انتقاد قرار می دهند و یا از راویان آن عیبجویی می کنند، بلکه من می گویم جرم اکثر راویانی که به آنها نسبت قدح و عیب داده اند، چیزی جز نقل این گونه اخبار نیست .

باب بیستم: علت غیبت امام مهدی علیه السلام و کیفیت انتفاع مردم از وجود آن حضرت در طول غیبت

روایات

روایت1.

علل الشرائع: حضرت صادق علیه السلام فرمود«پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «آن جوان ناچار می باید غایب شود.» عرض کردند: «یا رسول اللَّه! برای چه غیبت می کند؟» فرمود: «می ترسد او را بکشند.»(1)

روایت2.

علل الشرائع: مروان انباری می گوید: نامه ای از امام محمد باقر علیه السلام رسید که نوشته بود: «وقتی خداوند همسایگی با مردمی را برای ما ناخوش دانست، ما را از میان آنها بیرون می برد.»(2)

روایت3.

کمال الدین و علل الشرائع: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «قائم ما را غیبتی است که مدت آن به طول می انجامد.» من پرسیدم: «برای چه غیبت می کند یابن رسول اللَّه؟» فرمود:«خداوند عزوجل می خواهد علائم پیغمبران را در غیبت های خود، درباره او نیز جاری گرداند. ای سدیر! او می باید به اندازه غیبت های پیغمبران غیبت کند. قال اللَّه تعالی: «لَتَرْکَبُنَّ طَبَقاً عَنْ طَبَقٍ»، { که قطعاً از حالی به حالی بر خواهید نشست.}(3) منظور از آیه این است که آثاری از شما بر اساس آثار آنها که پیشتر بوده اند، در میان شما نیز جاری است.(4)

مؤلف

بیضاوی می گوید: عبارت «لَتَرْکَبُنَّ طَبَقاً عَنْ طَبَقٍ» حال بعد از حال و مطابق با حال قبلی در شدت است و حال برای امری است که با غیر خود مطابق است. پس گفته شده: حال مطابقت دارد یا مراتبی از شدت پس از مراتب دارد

ص: 90

أَخْبِرْنِی عَنِ الرُّسُلِ الَّذِینَ اصْطَفَاهُمُ اللَّهُ وَ أَنْزَلَ الْکُتُبَ عَلَیْهِمْ وَ أَیَّدَهُمْ بِالْوَحْیِ وَ الْعِصْمَةِ إِذْ هُمْ أَعْلَامُ الْأُمَمِ وَ أَهْدَی إِلَی الِاخْتِیَارِ مِنْهُمْ مِثْلُ مُوسَی وَ عِیسَی هَلْ یَجُوزُ مَعَ وُفُورِ عَقْلِهِمَا وَ کَمَالِ عِلْمِهِمَا إِذَا هَمَّا بِالاخْتِیَارِ أَنْ تَقَعَ خِیَرَتُهُمَا عَلَی الْمُنَافِقِ وَ هُمَا یَظُنَّانِ أَنَّهُ مُؤْمِنٌ قُلْتُ لَا فَقَالَ هَذَا مُوسَی کَلِیمُ اللَّهِ مَعَ وُفُورِ عَقْلِهِ وَ کَمَالِ عِلْمِهِ وَ نُزُولِ الْوَحْیِ عَلَیْهِ اخْتَارَ مِنْ أَعْیَانِ قَوْمِهِ وَ وُجُوهِ عَسْکَرِهِ لِمِیقَاتِ رَبِّهِ سَبْعِینَ رَجُلًا مِمَّنْ لَا یَشُکُّ فِی إِیمَانِهِمْ وَ إِخْلَاصِهِمْ فَوَقَعَتْ خِیَرَتُهُ عَلَی الْمُنَافِقِینَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ اخْتارَ مُوسی قَوْمَهُ سَبْعِینَ رَجُلًا لِمِیقاتِنا إِلَی قَوْلِهِ لَنْ نُؤْمِنَ لَکَ حَتَّی نَرَی اللَّهَ جَهْرَةً فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ (1) فَلَمَّا وَجَدْنَا اخْتِیَارَ مَنْ قَدِ اصْطَفَاهُ اللَّهُ لِلنُّبُوَّةِ وَاقِعاً عَلَی الْأَفْسَدِ دُونَ الْأَصْلَحِ وَ هُوَ یَظُنُّ أَنَّهُ الْأَصْلَحُ دُونَ الْأَفْسَدِ عَلِمْنَا أَنْ لَا اخْتِیَارَ إِلَّا لِمَنْ یَعْلَمُ مَا تُخْفِی الصُّدُورُ وَ تُکِنُّ الضَّمَائِرُ وَ یَتَصَرَّفُ عَلَیْهِ السَّرَائِرُ وَ أَنْ لَا خَطَرَ لِاخْتِیَارِ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ بَعْدَ وُقُوعِ خِیَرَةِ الْأَنْبِیَاءِ عَلَی ذَوِی الْفَسَادِ لَمَّا أَرَادُوا أَهْلَ الصَّلَاحِ ثُمَّ قَالَ مَوْلَانَا علیه السلام یَا سَعْدُ وَ حِینَ ادَّعَی خَصْمُکَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا أَخْرَجَ مَعَ نَفْسِهِ مُخْتَارَ هَذِهِ الْأُمَّةِ إِلَی الْغَارِ إِلَّا عِلْماً مِنْهُ أَنَّ الْخِلَافَةَ لَهُ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَنَّهُ هُوَ الْمُقَلَّدُ أُمُورَ التَّأْوِیلِ وَ الْمُلْقَی إِلَیْهِ أَزِمَّةُ الْأُمَّةِ الْمُعَوَّلُ عَلَیْهِ فِی لَمِّ الشَّعَثِ

وَ سَدِّ الْخَلَلِ وَ إِقَامَةِ الْحُدُودِ وَ تَسْرِیبِ الْجُیُوشِ لِفَتْحِ بِلَادِ الْکُفْرِ فَکَمَا أَشْفَقَ عَلَی نُبُوَّتِهِ أَشْفَقَ عَلَی خِلَافَتِهِ إِذْ لَمْ یَکُنْ مِنْ حُکْمِ الِاسْتِتَارِ وَ التَّوَارِی أَنْ یَرُومَ الْهَارِبُ مِنَ الْبَشَرِ(2)

مُسَاعَدَةً مِنْ غَیْرِهِ إِلَی مَکَانٍ یَسْتَخْفِی فِیهِ وَ إِنَّمَا أَبَاتَ عَلِیّاً عَلَی فِرَاشِهِ لِمَا لَمْ یَکُنْ یَکْتَرِثُ لَهُ وَ لَا یَحْفِلُ بِهِ وَ لِاسْتِثْقَالِهِ إِیَّاهُ وَ عِلْمِهِ بِأَنَّهُ إِنْ قُتِلَ لَمْ یَتَعَذَّرْ عَلَیْهِ نَصْبُ غَیْرِهِ مَکَانَهُ لِلْخُطُوبِ الَّتِی کَانَ یَصْلُحُ لَهَا فَهَلَّا نَقَضْتَ عَلَیْهِ دَعْوَاهُ بِقَوْلِکَ أَ لَیْسَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْخِلَافَةُ بَعْدِی ثَلَاثُونَ سَنَةً فَجَعَلَ هَذِهِ مَوْقُوفَةً عَلَی أَعْمَارِ الْأَرْبَعَةِ الَّذِینَ هُمُ الْخُلَفَاءُ الرَّاشِدُونَ فِی

ص: 85

و آن مرگ است و مواطن و ترس هایقیامت یا طبق دومی و ماقبل آن از مصیبت هاست، بنابراین که جمع طبقه باشد.

روایت4.

کمال الدین و علل الشرائع: عبداللَّه بن فضل هاشمی می گوید: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «صاحب الامر غیبتی دارد که ناچار از آن است وهر پیرو باطل، در آن تردید می کند.» من عرض کردم: «فدایتان شوم! چرا غیبت می کند؟» فرمود: «به علتی که به ما اجازه نداده اند آشکار سازیم.»عرض کردم:«چه حکمتی در غیبت اوست؟» فرمود: «همان حکمتی که در غیبت سفرای الهی پیش از او بوده است. حکمت غیبت قائم ظاهر نمی شود مگر بعد از آمدن خود او، چنان که حکمت سوراخ کردن کشتی توسط خضر و کشتن آن بچه و تعمیر دیوار، برای موسی ظاهر نگشت، مگر موقعی که خواستند از هم جدا شوند.

ای پسر فضل! این کار از امور الهی و سرّی از اسرار پروردگاری و غیبی از غیب های خداوندی است. وقتی ما دانستیم که خدای عزوجل حکیم است، تصدیق می کنیم که تمام کارهای او از روی حکمت است، هر چند علت آن برای ما آشکار نگردد.»(1)

روایت5.

کمال الدین و علل الشرائع: زراره می گوید: از امام محمد باقر علیه السلام شنیدم که می فرمود: «پسر ما پیش از ظهورش غیبتی دارد.» گفتم: «برای چه غیبت می کند؟» فرمود: «می ترسد.» و با دست به شکم خود اشاره کرد، یعنی می ترسد او را بکشند.(2)

این روایت در کمال الدین(3) و کافی نیز به دو طریق دیگر نقل شده است.

ص: 91

مَذْهَبِکُمْ وَ کَانَ لَا یَجِدُ بُدّاً مِنْ قَوْلِهِ لَکَ بَلَی فَکُنْتَ تَقُولُ لَهُ حِینَئِذٍ أَ لَیْسَ کَمَا عَلِمَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّ الْخِلَافَةَ بَعْدَهُ لِأَبِی بَکْرٍ عَلِمَ أَنَّهَا مِنْ بَعْدِ أَبِی بِکْرٍ لِعُمَرَ وَ مِنْ بَعْدِ عُمَرَ لِعُثْمَانَ وَ مِنْ بَعْدِ عُثْمَانَ لِعَلِیٍّ فَکَانَ أَیْضاً لَا یَجِدُ بُدّاً مِنْ قَوْلِهِ لَکَ نَعَمْ ثُمَّ کُنْتَ تَقُولُ لَهُ فَکَانَ الْوَاجِبَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ یُخْرِجَهُمْ جَمِیعاً عَلَی التَّرْتِیبِ إِلَی الْغَارِ وَ یُشْفِقَ عَلَیْهِمْ کَمَا أَشْفَقَ عَلَی أَبِی بَکْرٍ وَ لَا یَسْتَخِفَّ بِقَدْرِ هَؤُلَاءِ الثَّلَاثَةِ بِتَرْکِهِ إِیَّاهُمْ وَ تَخْصِیصِهِ أَبَا بَکْرٍ بِإِخْرَاجِهِ مَعَ نَفْسِهِ دُونَهُمْ وَ لَمَّا قَالَ أَخْبِرْنِی عَنِ الصِّدِّیقِ وَ الْفَارُوقِ أَسْلَمَا طَوْعاً أَوْ کَرْهاً لِمَ لَمْ تَقُلْ لَهُ بَلْ أَسْلَمَا طَمَعاً لِأَنَّهُمَا کَانَا یُجَالِسَانِ الْیَهُودَ وَ یَسْتَخْبِرَانِهِمْ عَمَّا کَانُوا یَجِدُونَ فِی التَّوْرَاةِ وَ سَائِرِ الْکُتُبِ الْمُتَقَدِّمَةِ النَّاطِقَةِ بِالْمَلَاحِمِ مِنْ حَالٍ إِلَی حَالٍ مِنْ قِصَّةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ مِنْ عَوَاقِبِ أَمْرِهِ فَکَانَتِ الْیَهُودُ تَذْکُرُ أَنَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله یُسَلَّطُ عَلَی الْعَرَبِ کَمَا کَانَ بُخْتَ نَصَّرُ سُلِّطَ عَلَی بَنِی إِسْرَائِیلَ وَ لَا بُدَّ لَهُ مِنَ الظَّفَرِ بِالْعَرَبِ کَمَا ظَفِرَ بُخْتَ نَصَّرُ بِبَنِی إِسْرَائِیلَ غَیْرَ أَنَّهُ کَاذِبٌ فِی دَعْوَاهُ فَأَتَیَا مُحَمَّداً فَسَاعَدَاهُ عَلَی [قَوْلِ] شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ بَایَعَاهُ طَمَعاً فِی أَنْ یَنَالَ کُلٌّ مِنْهُمَا مِنْ جِهَتِهِ وِلَایَةَ بَلَدٍ إِذَا اسْتَقَامَتْ أُمُورُهُ وَ اسْتَتَبَّتْ أَحْوَالُهُ فَلَمَّا أَیِسَا مِنْ ذَلِکَ تَلَثَّمَا وَ صَعِدَا الْعَقَبَةَ مَعَ أَمْثَالِهِمَا مِنَ الْمُنَافِقِینَ عَلَی أَنْ یَقْتُلُوهُ فَدَفَعَ اللَّهُ کَیْدَهُمْ وَ رَدَّهُمْ بِغَیْظِهِمْ لَمْ یَنالُوا خَیْراً کَمَا أَتَی طَلْحَةُ وَ الزُّبَیْرُ عَلِیّاً علیه السلام فَبَایَعَاهُ وَ طَمِعَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا أَنْ یَنَالَ مِنْ جِهَتِهِ وِلَایَةَ بَلَدٍ فَلَمَّا أَیِسَا نَکَثَا بَیْعَتَهُ وَ خَرَجَا عَلَیْهِ فَصَرَعَ اللَّهُ کُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مَصْرَعَ أَشْبَاهِهِمَا مِنَ النَّاکِثِینَ قَالَ سَعْدٌ ثُمَّ قَامَ مَوْلَانَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ الْهَادِی علیه السلام إِلَی الصَّلَاةِ مَعَ الْغُلَامِ فَانْصَرَفْتُ عَنْهُمَا وَ طَلَبْتُ أَثَرَ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ فَاسْتَقْبَلَنِی بَاکِیاً فَقُلْتُ مَا أَبْطَأَکَ وَ أَبْکَاکَ قَالَ قَدْ فَقَدْتُ الثَّوْبَ الَّذِی سَأَلَنِی مَوْلَایَ إِحْضَارَهُ فَقُلْتُ لَا عَلَیْکَ فَأَخْبِرْهُ فَدَخَلَ عَلَیْهِ وَ انْصَرَفَ مِنْ عِنْدِهِ مُتَبَسِّماً وَ هُوَ یُصَلِّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَقُلْتُ مَا الْخَبَرُ قَالَ وَجَدْتُ الثَّوْبَ مَبْسُوطاً تَحْتَ قَدَمَیْ مَوْلَانَا علیه السلام یُصَلِّی عَلَیْهِ

ص: 86

مؤلف

قسمتی از اخباری که مشتمل بر علت غیبت آن حضرت بود در ابواب خبر دادن پدران آن حضرت به قیام وی گذشت.

روایت6.

امالی صدوق: امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: «از روزی که خداوند آدم را آفرید، زمین از حجت ظاهر و مشهور یا غایب و مستور خدا خالی نمانده و همچنان نیز خالی نمی ماند تا قیامت برپا شود، و اگر جز این بود خداوند پرستش نمی شد». سلیمان اعمش گفت: به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم: «چگونه مردم می توانند از حجت غایب انتفاع برند؟» فرمود: «همان طور که از آفتابی که در ابرها پنهان است نفع می برند.»(1)

روایت7.

احتجاج: این مطلب از ناحیه مقدسه امام زمان به وسیله محمد بن عثمان وارد شد: «و اما علت غیبت که واقع شده است. خداوند می فرماید:«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَسْئَلُوا عَنْ أَشْیاءَ إِنْ تُبْدَ لَکُمْ تَسُؤْکُمْ»، {ای کسانی که ایمان آورده اید، از چیزهایی که اگر برای شما آشکار گردد شما را اندوهناک می کند مپرسید.}(2)هر یک از پدران من ناچار از آن بودند که بیعت با ظالم زمان خود را به گردن بگیرند، ولی من موقعی ظهور می کنم که بیعت هیچ یک از ستمگران را به گردن نگرفته ام. و اما چگونگی انتفاعی که مردم در غیبت من از وجودم می برند، مانند استفاده از آفتاب است که ابر آن را از نظرها مستور ساخته است.وجود من امان مردم روی زمین است، چنان که ستارگان امان اهل آسمان اند. پس درهای سؤال را از چیزی که سودی به حال شما ندارد ببندید، و برای فهم چیزی که تکلیف به آن ندارید، خود را ناراحت نکنید، و برای تعجیل در فرج امام زمان علیه السلام زیاد دعا کنید که آزادی شما به این است و سلام بر تو ای اسحاق بن یعقوب و بر تابعان هدایت.»(3)

در کمال الدین نیز این روایت نقل شده است.(4)

روایت8.

کمال الدین:

ص: 92

قَالَ سَعْدٌ فَحَمِدْنَا اللَّهَ جَلَّ ذِکْرُهُ عَلَی ذَلِکَ وَ جَعَلْنَا نَخْتَلِفُ بَعْدَ ذَلِکَ إِلَی مَنْزِلِ مَوْلَانَا علیه السلام أَیَّاماً فَلَا نَرَی الْغُلَامَ بَیْنَ یَدَیْهِ فَلَمَّا کَانَ یَوْمَ الْوَدَاعِ دَخَلْتُ أَنَا وَ أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ وَ کَهْلَانُ مِنْ أَرْضِنَا وَ انْتَصَبَ أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ بَیْنَ یَدَیْهِ قَائِماً وَ قَالَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَدْ دَنَتِ الرِّحْلَةُ وَ اشْتَدَّتِ الْمِحْنَةُ وَ نَحْنُ نَسْأَلُ اللَّهَ أَنْ یُصَلِّیَ عَلَی الْمُصْطَفَی جَدِّکَ وَ عَلِیٍّ الْمُرْتَضَی أَبِیکَ وَ عَلَی سَیِّدَةِ النِّسَاءِ أُمِّکَ وَ عَلَی سَیِّدَیْ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ عَمِّکَ وَ أَبِیکَ وَ عَلَی الْأَئِمَّةِ الطَّاهِرِینَ مِنْ بَعْدِهِمَا آبَائِکَ وَ أَنْ یُصَلِّیَ عَلَیْکَ وَ عَلَی وَلَدِکَ وَ نَرْغَبُ إِلَی اللَّهِ أَنْ یُعْلِیَ کَعْبَکَ وَ یَکْبِتَ عَدُوَّکَ وَ لَا جَعَلَ اللَّهُ هَذَا آخِرَ عَهْدِنَا مِنْ لِقَائِکَ قَالَ فَلَمَّا قَالَ هَذِهِ الْکَلِمَةَ اسْتَعْبَرَ مَوْلَانَا علیه السلام حَتَّی اسْتَهَلَّتْ دُمُوعُهُ وَ تَقَاطَرَتْ عَبَرَاتُهُ ثُمَّ قَالَ یَا ابْنَ إِسْحَاقَ لَا تَکَلَّفْ فِی دُعَائِکَ شَطَطاً فَإِنَّکَ مُلَاقٍ اللَّهَ فِی صَدَرِکَ (1) هَذَا فَخَرَّ أَحْمَدُ مَغْشِیّاً عَلَیْهِ فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ سَأَلْتُکَ بِاللَّهِ وَ بِحُرْمَةِ جَدِّکَ إِلَّا شَرَّفْتَنِی بِخِرْقَةٍ أَجْعَلُهَا کَفَناً فَأَدْخَلَ مَوْلَانَا علیه السلام یَدَهُ تَحْتَ الْبِسَاطِ فَأَخْرَجَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ دِرْهَماً فَقَالَ خُذْهَا وَ لَا تُنْفِقْ عَلَی نَفْسِکَ غَیْرَهَا فَإِنَّکَ لَنْ تَعْدَمَ مَا سَأَلْتَ وَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَا یُضِیعُ أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عَمَلًا قَالَ سَعْدٌ فَلَمَّا صِرْنَا بَعْدَ مُنْصَرَفِنَا مِنْ حَضْرَةِ مَوْلَانَا علیه السلام مِنْ حُلْوَانَ عَلَی ثَلَاثَةِ فَرَاسِخَ حُمَّ أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ وَ صَارَتْ عَلَیْهِ عِلَّةٌ صَعْبَةٌ أَیِسَ مِنْ حَیَاتِهِ فِیهَا فَلَمَّا وَرَدْنَا حُلْوَانَ وَ نَزَلْنَا فِی بَعْضِ الْخَانَاتِ دَعَا أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ بِرَجُلٍ مِنْ أَهْلِ بَلَدِهِ کَانَ قَاطِناً بِهَا ثُمَّ قَالَ تَفَرَّقُوا عَنِّی هَذِهِ اللَّیْلَةَ وَ اتْرُکُونِی وَحْدِی فَانْصَرَفْنَا عَنْهُ وَ رَجَعَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنَّا إِلَی مَرْقَدِهِ قَالَ سَعْدٌ فَلَمَّا حَانَ أَنْ یَنْکَشِفَ اللَّیْلُ عَنِ الصُّبْحِ أَصَابَتْنِی فِکْرَةٌ فَفَتَحْتُ عَیْنِی فَإِذَا أَنَا بِکَافُورٍ الْخَادِمِ خَادِمِ مَوْلَانَا أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام وَ هُوَ یَقُولُ أَحْسَنَ اللَّهُ بِالْخَیْرِ عَزَاکُمْ وَ جَبَرَ بِالْمَحْبُوبِ رَزِیَّتَکُمْ قَدْ فَرَغْنَا مِنْ غُسْلِ صَاحِبِکُمْ وَ تَکْفِینِهِ (2) فَقُومُوا

ص: 87

جابر بن عبداللَّه انصاری می گوید: از پیغمبر صلی الله علیه و آله پرسید: «آیا شیعه از وجود قائم در مدت غیبتش، بهره مند می شود؟» حضرت فرمود: «آری، به خداوندی که مرا به پیغمبری مبعوث گردانیده، آنها از وجود او منتفع می شوند و از نور ولایتش در طول غیبت،استضائه می کنند، چنان که از آفتاب پشت ابر استفاده می برند.»(1)

مؤلف

بقیه این روایت را در باب «اخباری که از پیغمبر صلی الله علیه و آله در مورد امامان علیه السلام رسیده» نقل کردیم.

بیان

ضمنا باید دانست که تشبیه وجود اقدس امام زمان علیه السلام به آفتاب پنهان در ابر، اشاره به اموری چند است:

اول اینکه

نور عالم هستی و علم و هدایت، به توسط آن حضرت به خلق خدا می رسد؛ زیرا با اخبار مستفیضه ثابت شده که ذوات مقدسه (ائمه اطهار علیهم السلام ) علت غایی ایجاد مخلوق عالمند؛ و اگر آنها نبودند، نور عالم، به غیر آنها نمی رسید. و نیز ثابت شده که به برکت و وساطت و توسل به آنها، علوم و معارف حقه برای مردم آشکار می گردد و گرفتاری ها از آنها برطرف می شود. و اگر آنها نبودند، مردم به دلیل ارتکاب اعمال زشت، مستحق انواع عذاب الهی بودند، چنان که خداوند فرموده است: «وَ ما کانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِیهِمْ»، {و[لی] تا تو در میان آنان هستی، خدا بر آن نیست که ایشان را عذاب کند.}(2)ما پس از تجربه زیاد به این نتیجه رسیده ایم که در امور پیچیده و مسائل مشکله و هنگام دوری از ذات حق و بسته شدن درهای فیض الهی به روی خلق، هر وقت ائمه اطهار علیهم السلام را واسطه قرار داده ایم و متوسل به آنها شده ایم، به میزانی که در آن وقت ارتباط معنوی با آنها پیدا کرده ایم، آن کارهای پیچیده و مشکل برای ما حل شده و به مقصود رسیده ایم. چنان که این موضوع برای کسانی که خداوند چشم دل آنها را به نور ایمان روشن کرده است، معلوم و مشهود است. توضیح این مطلب سابقا در «کتاب امامت» گذشت .

دوم اینکه

همان طور که آفتاب پوشیده در ابر با همه انتفاعی که مردم از آن می برند، در هر آن انتظار دارند که ابر برطرف گردد و قرص آن پیدا شود تا بیشتر از آن منتفع گردند. همین طور در ایام غیبت امام زمان نیز شیعیان با اخلاص، در همه اوقات انتظار آمدن و ظهور او را دارند و از این نظر مأیوس نمی گردند.

سوم اینکه

کسانی که وجود آن حضرت را با همه آثار و علائمی که دارد انکارمی کنند، مثل انکارکنندگان وجود خورشید

ص: 93

لِدَفْنِهِ فَإِنَّهُ مِنْ أَکْرَمِکُمْ مَحَلًّا عِنْدَ سَیِّدِکُمْ ثُمَّ غَابَ عَنْ أَعْیُنِنَا فَاجْتَمَعْنَا عَلَی رَأْسِهِ بِالْبُکَاءِ وَ الْعَوِیلِ حَتَّی قَضَیْنَا حَقَّهُ وَ فَرَغْنَا مِنْ أَمْرِهِ رَحِمَهُ اللَّهُ.

دلائل الإمامة للطبری عن عبد الباقی بن یزداد عن عبد الله بن محمد الثعالبی عن أحمد بن محمد العطار عن سعد بن عبد الله: مثله- ج، [الإحتجاج] عن سعد: مثله مع اختصار فی إیراد المطالب

به وقت ناپدید شدن در ابرهاهستند.

چهارم اینکه

گاهی پنهان گشتن خورشید در میان ابرها، از آشکار بودنش برای بندگان خدا،بر مبنای مصالحی بهتر است. همچنین غیبت امام زمان علیه السلام برای مردم در طول غیبت، نظر به مصالحی بهتر است و به همین جهت هم از نظرها غایب گردید.

پنجم اینکه

هر کس به خورشید می نگرد، قادر نیست آن را بیرون از ابرها ببیند، بلکه گاهی ممکن است به واسطه ضعف قوه دید، اگر در قرص آفتاب نگاه کند، بینایی خود را که نمی تواند خورشید را احاطه کند هم از دست بدهد. همین طور آفتاب وجود مقدس امام زمان علیه السلام نیز، بسا هست که اگر همه او را ببینند، زیانبار به حال مردم باشد و موجب کوری دل آنها از دیدن آفتاب حقیقت گردد. در صورتی که در غیبت آن حضرت، چشم بصیرتشان قادر است متحمل ایمان به او گردد، چنان که انسان می تواند از لابلای ابر به خورشید نگاه کند و ضرری هم نبیند!

ششم اینکه

گاهی آفتاب از میان ابرها بیرون می آید، یکی به آن می نگرد و دیگری توجه ندارد، همین طور ممکن است آن حضرت در ایام غیبت برای عده ای آشکار شود، ولی دیگران او را نبینند.

هفتم اینکه

اصولا ائمه اطهار علیهم السلام از لحاظ نفعی که برای عالم وجود دارند، همانند خورشید هستند و تنها آنها که کوردلند،نمی توانند از اشعه جمال آنان بهره مند گردند، چنان که در اخبار آیه شریفه: «مَنْ کانَ فِی هذِهِ أَعْمی فَهُوَ فِی الْآخِرَةِ أَعْمی وَ أَضَلُّ سَبِیلًا»، {و هر که در این [دنیا] کور [دل] باشد، در آخرت [هم] کور [دل] و گمراه تر خواهد بود}(1)،تفسیر به این معنی شده است.

هشتم اینکه

همان طور که شعاع خورشید به میزان روزنه ها و شبکه های خانه ها وارد آن می شود و به قدر ارتفاع موانع خانه ها، در آن می تابد، همچنین مردم نیز به اندازه موانع حواس و مشاعرشان که عبارت است از شهوات نفسانی و علائق جسمانی و خود روزنه ها و شبکه های دل های آنها، و هم به قدری که پرده های کثیف هیولایی را از دل های خود به کنار می زنند، از انوار هدایت و راهنمایی ائمه طاهرین علیهم السلام استفاده می کنند و(وقتی پرده های هواپرستی و موانع را از پیش خود بردارند)، مانند کسی می شوند که در زیر آسمان قرار گرفته و نور آفتاب، بدون مانع از هر سو او را احاطه کرده باشند .

ای خواننده! من با این بیان، هشت در از این بهشت روحانی را به روی تو گشودم. خداوند با تفضل خود هشت در دیگر هم به روی من گشوده است؛ ولی اگر ذکر کنم، سخن به درازا می کشد. امیدوارم خداوند متعال در راه شناسایی و معرفت ائمه اطهار علیهم السلام ،هزار در به روی ما و شما بگشاید که از هر دری، هزار در دیگر گشوده گردد.

روایت9.

کمال الدین:

ص: 94

لا یعرف حاله و رد الأخبار التی تشهد متونها بصحتها بمحض الظن و الوهم مع إدراک سعد زمانه و إمکان ملاقاة سعد له علیه السلام إذ کان وفاته بعد وفاته علیه السلام بأربعین سنة تقریبا لیس إلا للإزراء بالأخبار و عدم الوثوق بالأخیار و التقصیر فی معرفة شأن الأئمة الأطهار إذ وجدنا أن الأخبار المشتملة علی المعجزات الغریبة إذا وصل إلیهم فهم إما یقدحون فیها أو فی راویها بل لیس جرم أکثر المقدوحین من أصحاب الرجال إلا نقل مثل تلک الأخبار.

ص: 89

حضرت صادق علیه السلام فرمود: «بهترین وقتی که خداوند به بندگانش نزدیک و از آنها خشنود است، هنگامی است که مردم حجت خدا را از دست بدهند، او برای آنها آشکار نشود و از نظر آنها غایب گردد و آنها ندانند که جای او کجاست، و با اینوصف می دانند که سفرای الهی و نشانه های حق، از میان نرفته است. در آن موقع، صبح و شام منتظر فرج و ظهور باشید.همچنین سخت ترین موقعی که خداوند بر دشمنانش غضب می کند، هنگامی است، که خداوند حجت خود را از میان آنها بیرون برد و برای آنها آشکار نگردد. و این در موقعی است که خداوند می داند دوستانش (درباره حجت خدا) تردید ندارند، واگر بداند که در بودن و نبودن وی شک دارند، به مقدار یک چشم به هم زدن او را غایب نمی کند.»(1)

در غیبت نعمانی نیز این روایت نقل شده است.(2)

روایت10.

کمال الدین: زرارة بن اعین می گوید: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم کهمی فرمود: «آن جوان پیش از آنکه قیام کند، غیبت می کند.» عرض کردم: «برای چه غیبت می کند؟» فرمود: «می ترسد.» و در این وقت اشاره به شکم و گردن خود کرد. سپس فرمود: «او همان منتظری است که مردم درباره ولادت او شک می کنند؛ بعضی می گویند که بعد از پدرش مرد و نسل پدرش قطع شد و بعضی دیگر خواهند گفت که او دو سال پیش از وفات پدرش، متولد گردید. بر خداوند لازم است که بندگانش را بدین گونه امتحان کند و در آن موقع است که اهل باطل، تردید خواهند کرد.»(3)

روایت11.

کمال الدین: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «ولادت صاحب الامر بر مردم پوشیده می ماند تا چون ظهور کند، بیعت هیچ کس در گردن وی نباشد.»(4)

روایت12.

کمال الدین: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «خداوند قائم ما را برانگیخته می گرداند، در حالی که بیعت هیچ کس در گردن او نیست.»(5)

روایت13.

کمال الدین:

ص: 95

امام صادق علیه السلام فرمود: «قائم قیام می کند، در حالی که بر گردنش بیعت با احدی نیست.»(1)

روایت14.

کمال الدین: امام رضا علیه السلام فرمود: «گویی شیعیان را به هنگامی که چهارمی از فرزندان مرا از دست می دهند، می بینم که دشت و دمن را می گردند و او را نمی یابند.» عرض کردم: «یابن رسول اللَّه! چرا چنین می شود؟» فرمود: «برای اینکه امام آنها از نظرشان غایب می گردد.»عرض کردم: «چرا غایب می شود؟» فرمود: «برای اینکه وقتی با شمشیر قیام کرد، بیعت هیچ کس در گردن وی نباشد.»(2)

روایت15.

کمال الدین: امام صادق علیه السلام فرمود: «صاحب الامر ولادتش بر مردم پوشیده می ماند تا هنگامی که ظهور می کند، بیعت کسی در گردنش نباشد، خداوند کار او را در یک شب اصلاح می فرماید.»(3)

روایت16.

کمال الدین: زراره می گوید:

ص: 96

و هی الموت و مواطن القیامة و أهوالها أو هی و ما قبلها من الدواهی علی أنها جمع طبقة.

حضرت صادق علیه السلام به من فرمود: «ای زراره! قائم ما ناچار از این است که غیبت کند.»عرض کردم: «برای چه؟» فرمود: «از جان خود بیم دارد.» سپس حضرت با دست، اشاره به شکم خود فرمود.(1)

روایت17.

نیز در کمال الدین، این حدیث را از امام محمد باقر علیه السلام روایت کرده است.(2)

روایت18.

کمال الدین: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «آن جوان را قبل از قیامش، غیبتی خواهد بود.» عرض کردم: «برای چه؟» فرمود: «می ترسد ذبح شود.»(3)

روایت19.

علل الشرایع و کمال الدین: ابن ابی عمیر و او با یک واسطه می گوید: از حضرت صادق علیه السلام پرسیدم: «چرا امیرالمؤمنین علیه السلام در اول کار با مخالفین خود جنگ نکرد؟» فرمود: «به خاطر این آیه شریفه بود که خدا می فرماید:«لَوْ تَزَیَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذاباً أَلِیماً»، {اگر [کافر و مؤمن] از هم متمایز می شدند، قطعاً کافران را به عذاب دردناکی معذّب می داشتیم.}(4)

عرض کردم: «مقصود از «متمایز شدن» در این آیه چیست؟» فرمود: «مقصود مؤمنینی هستند که خداوند نطفه آنها را در صلب های پدرانی کافر به ودیعت نهاده است. همین طور قائم هم مادام که ودایع الهی آشکار نشده، ظهور نخواهد کرد. پس وقتی آن مردان مؤمن و ثابت قدم و فداکار پیدا شدند، او نیز ظهور می کند و بر دشمنان خدا غلبه یافته، همه را از دم شمشیر می گذراند.»(5)

همچنین صدوق در دو کتاب مزبور، این روایت را به سند دیگر نقل کرده است .

روایت20.

غیبت طوسی:

ص: 97

زراره می گوید (امام علیه السلام فرمود) : «قائم را پیش از ظهورش غیبتی خواهد بود.» عرض کردم: «چرا غایب می شود؟» فرمود: «از کشته شدن می ترسد.»(1)

روایت21.

غیبت طوسی: ابو خالد کابلی روایت مفصلی نقل کرده که ما مختصر آن را می آوریم. وی می گوید : از حضرت امام محمد باقر علیه السلام خواستم که قائم علیه السلام را نام ببرد تا او را به نام بشناسم. فرمود: «ای ابو خالد! چیزی را از من پرسیدی که اگر اولاد فاطمه مطلع شوند، او را قطعه قطعه خواهند کرد.»(2)

روایت22.

غیبت نعمانی: زراره می گوید: شنیدم که امام محمد باقر علیه السلام می فرمود: «قائم ما را پیش از قیامش، غیبتی خواهد بود. و اوست که ارثش را طلب می کنند.»عرض کردم:«برای چه غیبت می کند؟» فرمود: «می ترسد.» بعد به شکم خود اشاره کرد، یعنی می ترسد او را بکشند.(3)

مؤلف

شیخ طوسی (در کتاب غیبت) می نویسد: هیچ علتی مانع از ظهور آن حضرت نیست، جز اینکه می ترسد کشته شود. زیرا اگر جز این بود، جایز نبود که پنهان شود. بلکه ظاهر می گشت و هر گونه ناراحتی و آزاری را محتمل می شد. زیرا مقام رفیع ائمه و همچنین انبیاء عظام علیهم السلام و بزرگواری آنها، به واسطه ناملایماتی بود که در راه دین خدا متحمل می گشتند.

اگر گفته شود: چرا خداوند از کشته شدن آن حضرت جلوگیری نمی کند و میان او و کسی که می خواهد آن حضرت را به قتل رساند، مانعی ایجاد نمی کند؟جواب می گوییم: ممانعتی که با تکلیف داشتن بندگان خدا منافات ندارد، این است که خداوند مردم را از مخالفت با فرمان او برحذر دارد و دستور دهد که از او پیروی کنند و او را یاری کنند و در برابر او تسلیم گردند. اینها همه کاری است که خدا باید بکند.اما ایجاد مانع میان او و مردم، منافی تکلیف داشتن بندگان و نقض غرض است، زیرا مقصود از مکلف داشتن مردم، این است که آنها به ثواب برسند، حال آنکه ایجاد مانع و حائل میان آن حضرت و مردم، با این منظور منافات دارد. بعلاوه بسا هست که ایجاد حائل و مانع برای جلوگیری از کشته شدن آن حضرت، موجب بروز مفسده ای برای مردم شود که البته این کار از خداوند نیکو نیست.

ص: 98

عَنْ جَابِرٍ الْأَنْصَارِیِّ: أَنَّهُ سَأَلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله هَلْ یَنْتَفِعُ الشِّیعَةُ بِالْقَائِمِ علیه السلام فِی غَیْبَتِهِ فَقَالَ صلی الله علیه و آله إِی وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالنُّبُوَّةِ إِنَّهُمْ لَیَنْتَفِعُونَ بِهِ وَ یَسْتَضِیئُونَ بِنُورِ وَلَایَتِهِ فِی غَیْبَتِهِ کَانْتِفَاعِ النَّاسِ بِالشَّمْسِ وَ إِنْ جَلَّلَهَا السَّحَابُ.

آنچه گفتیم غیر از آن است که یکی از علمای ما گفته که: «ممکن است ظهور حضرت دارای مفسده و غیبتش مصلحتی داشته باشد»، زیرا آنچه آن عالم فرموده، موجب ابطال طریق اثبات رسالت در همه اوقات است. به نظر آن عالم، رسالت همچون الطاف الهی است که با تغییر زمان ها و اوقات تغییر می پذیرد، در صورتی که ایجاد مانع و حائل برای جلوگیری از کشته شدن امام زمان، این طور نیست و می توان گفت که در ایجاد مانع و حائل مفسده است و منجر به نقض وجوب رسالت و ریاست دینی هم نمی شود.

اگر گفته شود: پدران امام زمان همه آشکار بودند و از دشمن بیم نداشتند و این طور نبودند که کسی نتواند به آنها برسد.در پاسخ آن می گوییم: وضع آن حضرت بر عکس وضع پدران بزرگوارش است. زیرا وضع پدران آن حضرت در نظر خلفای وقت و دیگران، طوری بود که نمی دانستند ائمه علیهم السلام علیه آنها قیام می کنند و عقیده نداشتند که آن ذوات مقدسه، با شمشیر قیام خواهند کرد و دولت ها را نابود می کنند، بلکه همه می دانستند که ائمه اطهار، منتظر ظهور مهدی خودشان هستند و اعتقاد به امامت آنها هم برای خلفا که اطمینان به انتظام امور مملکت خود داشتند، زیان بخش نبود.

ولی حضرت صاحب الزمان علیه السلام این طور نیست. زیرا همه می دانستند که او با شمشیر قیام کرده، کشورها را فتح می کند و هر پادشاهی را مقهور می گرداند، عدل را گسترش می دهد و ظلم را از میان برمی دارد. پس کسی که چنین باشد، قهرا دشمنان از قدرت و سلطه او خواهند ترسید و همه جا در تعقیب و کمین او خواهند بود و جاسوس ها برای یافتنش می گمارند و از ترس تسلط وی، قصد کشتن او را خواهند کرد. در این صورت البته او هم از جان خود بیمناک می شود و ناچار پنهان می گردد و از نظر تمام کسانی که اطمینان به آنها ندارد، خواه دوست و خواه دشمن، تا موقع ظهورش غایب می شود.

و نیز علت اینکه پدران آن حضرت آشکار بودند، این بود که آنها می دانستند اگر اتفاق سوئی برای آنها روی دهد، امام دیگری هست که جای آنها را بگیرد و شکاف را پر کند، حال آنکه در مورد امام زمان چنین نیست. زیرا می دانیم که کسی بعد از او نیست که پیش از آن حضرت، با شمشیر قیام کند و جای او را بگیرد. به همین جهت می گوییم واجب است که آن حضرت پنهان شود و از نظرها غایب گردد و باید میان او و پدران بزرگوارش فرق گذاشت.

اگر گفته شود: امام زمان از کجا می داند که موقع ظهورش از کسی ترس ندارد؟ اگر به وسیله وحی دانسته، به امام که وحی نمی شود و اگر با علم ضروری فهمیده، این معنی با تکلیف منافات دارد، و اگر با علائمی که موجب ظن غالب است استنباط کرده، این هم اطمینان بخش نیست.

ص: 99

إذا غیبها السحاب عن الأبصار.

الرابع أن الشمس قد تکون غیبتها فی السحاب أصلح للعباد من ظهورها لهم بغیر حجاب فکذلک غیبته علیه السلام أصلح لهم فی تلک الأزمان فلذا غاب عنهم.

الخامس أن الناظر إلی الشمس لا یمکنه النظر إلیها بارزة عن السحاب و ربما عمی بالنظر إلیها لضعف الباصرة عن الإحاطة بها فکذلک شمس ذاته المقدسة ربما یکون ظهوره أضر لبصائرهم و یکون سببا لعماهم عن الحق و تحتمل بصائرهم الإیمان به فی غیبته کما ینظر الإنسان إلی الشمس من تحت السحاب و لا یتضرر بذلک.

السادس أن الشمس قد یخرج من السحاب و ینظر إلیه واحد دون واحد فکذلک یمکن أن یظهر علیه السلام فی أیام غیبته لبعض الخلق دون بعض.

السابع أنهم علیهم السلام کالشمس فی عموم النفع و إنما لا ینتفع بهم من کان أعمی کما فسر به فی الأخبار قوله تعالی مَنْ کانَ فِی هذِهِ أَعْمی فَهُوَ فِی الْآخِرَةِ أَعْمی وَ أَضَلُّ سَبِیلًا(1) الثامن أن الشمس کما أن شعاعها تدخل البیوت بقدر ما فیها من الروازن و الشبابیک و بقدر ما یرتفع عنها من الموانع فکذلک الخلق إنما ینتفعون بأنوار هدایتهم بقدر ما یرفعون الموانع عن حواسهم و مشاعرهم التی هی روازن قلوبهم من الشهوات النفسانیة و العلائق الجسمانیة و بقدر ما یدفعون من قلوبهم من الغواشی الکثیفة الهیولانیة إلی أن ینتهی الأمر إلی حیث یکون بمنزلة من هو تحت السماء یحیط به شعاع الشمس من جمیع جوانبه بغیر حجاب.

فقد فتحت لک من هذه الجنة الروحانیة ثمانیة أبواب و لقد فتح الله علی بفضله ثمانیة أخری تضیق العبارة عن ذکرها عسی الله أن یفتح علینا و علیک فی معرفتهم ألف باب یفتح من کل باب ألف باب.

در پاسخ می گوییم: دو جواب به این سؤال می دهیم:

اول اینکه خداوند، زمان غیبت خوفناک او و موقع برطرف شدن این ترس و خوف را، به وسیله پیغمبر و پدران بزرگوارش به آن حضرت اطلاع داده است. و او هم از آنچه به وی رسیده، پیروی می کند. اگر آن را بر ما پنهان داشته اند، بر اساس مصلحتی بوده، ولی امام زمان یقین به این مطلب دارد نه ظن و گمان.

دوم اینکه ممکن است بر حسب عادت از راه امارات و علائم، ظن قوی پیدا کند که کار سلطنتش بالا می گیرد و نیرومند می شود و در آن موقع ظهور کند. علاوه بر این پدران بزرگوارش هم به وی اطلاع داده باشند که هر وقت ظن قوی پیدا کرد که کار سلطنتش بالا می گیرد، واجب است که خود را آشکار سازد و در حقیقت ظهورش مسلم و ظن قوی او، شرط آن است.

چنان که می گوییم: وقتی شهود، گواهی خود را دادند، حکم در محکمه شرع قطعیت پیدا می کند. همچنین وقتی که علائم تعیین قبله معلوم گشت، واجب است عمل به جهت قبله کنیم، هر چند وجوب قطعیت حکم حاکم، و توجه به سوی قبله هم واقعا معلوم باشند.(1)

و اما اینکه روایت شده است که شیعیان در زمان غیبت حضرت امتحان می شوند، کار بر آنها مشکل می گردد و خداوند آنها را امتحان می کند تا میزان استقامت و پایداری آنها در آن امور دشوار معلوم شود، مقصود خبردادن از این گونه پیشامدهای ناگوار است، نه اینکه خداوند امام را غایب کرده تا چنین پیشامدی بکند.

چطور ممکن است خداوند چنین کاری کند، با اینکه می داند آنچه مؤمنین از ستمگران می بینند، ظلم و گناهی است که ظالمان بر آنها روا می دارند؟ نه! خدا این کار را اراده نمی کند، بلکه علت غیبت، همان طور که گفتیم، بیمی است که امام بر جان خویش دارد.

پیغمبر و ائمه اطهار علیهم السلام هم آنچه را که در زمان غیبت روی می دهد و ثواب هایی که اهل ایمان در راه پایداری بر آنچه روی می دهد می برند، خبر داده اند تا اهل ایمان به دین حق چنگ زنند، تا گاهی که خداوند آن حضرت را ظاهر گرداند و او آنان را از اندوه بی اندازه بیرون آورد.(2)

ص: 100

عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ النُّعْمَانِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَقْرَبُ مَا یَکُونُ الْعَبْدُ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَرْضَی مَا یَکُونُ عَنْهُ إِذَا افْتَقَدُوا حُجَّةَ اللَّهِ فَلَمْ یَظْهَرْ لَهُمْ وَ حُجِبَ عَنْهُمْ فَلَمْ یَعْلَمُوا بِمَکَانِهِ وَ هُمْ فِی ذَلِکَ یَعْلَمُونَ أَنَّهُ لَمْ تَبْطُلْ حُجَجُ اللَّهِ وَ لَا بَیِّنَاتُهُ فَعِنْدَهَا فَلْیَتَوَقَّعُوا الْفَرَجَ صَبَاحاً وَ مَسَاءً وَ إِنَّ أَشَدَّ مَا یَکُونُ غَضَباً عَلَی أَعْدَائِهِ إِذَا أَفْقَدَهُمْ حُجَّتَهُ فَلَمْ یُظْهِرْ لَهُمْ وَ قَدْ عَلِمَ أَنَّ أَوْلِیَاءَهُ لَا یَرْتَابُونَ وَ لَوْ عَلِمَ أَنَّهُمْ یَرْتَابُونَ مَا أَفْقَدَهُمْ حُجَّتَهُ طَرْفَةَ عَیْنٍ.

نی، [الغیبة] للنعمانی الکلینی عن محمد بن یحیی عن عبد الله بن محمد بن عیسی عن أبیه عن بعض رجاله عن المفضل بن عمر عن أبی عبد الله علیه السلام: مثله (1).

باب بیست و یکم : امتحان مردم در زمان غیبت امام مهدی علیه السلام به منظور پاک شدن آنان و منع از تعیین وقت ظهور آن حضرت و حصول بداء در ظهور

روایات

روایت1.

غیبت طوسی: امیرالمؤمنین علی علیه السلام از قائم آل محمد سخن به میان آورد و فرمود: «او چندان از میان مردم غایب می شود که نادانان بگویند: «خداوند چه احتیاجی به آل محمد صلی الله علیه و آله دارد؟»(1)

روایت2.

غیبت طوسی: حضرت امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «ای گروه شیعه! شیعه آل محمد صلی الله علیه و آله ! شما همچون سرمه ای که به چشم می کشند خالص می شوید. زیرا کسی که سرمه به چشم می کشد،می داند سرمه کی وارد چشم می شود، ولی نمی داند چه وقت از بین می رود. شما نیز (روزگاری خواهید داشت) که یکنفر از شما، صبح خود را در راه دین حق می بیند، ولی شب از دین بیرون رفته است، و در وقت شب در راه دین حق می باشد، ولی صبح از دین خارج شده است.»(2)

این روایت در غیبت نعمانی نیز از آن حضرت روایت شده است.(3)

مؤلف

عبارت «محص الذهب» یعنی طلا را از ناخالصی هایش پاک کرد و «تمحیص» به معنای آزمایش و گرفتاری است. کلمه «مخض اللبن» یعنی کره را از شیر گرفتن. شاید حضرت علیه السلام باقی مانده سرمه در چشم را به شیری که کره آن گرفته می شود تشبیه کرده، زیرا شیر، کره را اندک اندک بیرون می دهد. در روایت نعمانی «تمحیص الکحل» وارد شده است.

روایت3.

غیبت طوسی: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «به خدا قسم شما شیعیان همچون شیشه شکسته می شوید؛ شیشه را بعد از شکستن، می توان ذوب کرد و به صورت نخست برگرداند!به خدا قسم شما مانند سفال شکسته می شوید؛ سفال

ص: 101

ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: یَقُومُ الْقَائِمُ وَ لَیْسَ لِأَحَدٍ فِی عُنُقِهِ بَیْعَةٌ.

بعد از شکسته شدن، دیگر به صورت اول برنمی گردد. به خدا قسم شما امتحان می شوید و غربال خواهید شد (تا نیکان در غربال مانده و غیر نیکان بیرون بریزند) چنان که دانه تلخ از میان گندم جدا می شود.(1)

روایت4.

غیبت طوسی: علی بن یقطین می گوید: حضرت موسی بن جعفر علیه السلام به من فرمود: «شیعیان مدت دویست سال با آرزو تربیت می شوند.» یقطین به پسرش علی گفت: «چه شد که آنچه درباره ما (مقصود سلطنت بنی عباس است) گفته بودند، واقع شد، ولی آنچه را که درباره (ظهور دولت ائمه علیهم السلام ) گفته شده انجام نگرفت؟» علی گفت: «آنچه درباره ظهور دولت شما و ما گفته شده، از یک محل سرچشمه گرفته، با این فرق که وعده ای که به شما داده شد، فعلا به وقوع پیوسته، ولی وعده ای که به ما داده اند هنوز به ظهور نرسیده است و ما را در آرزوی ظهور آن توصیه کرده اند.اگر به ما می گفتند که این امر تا دویست و سیصد سال دیگر واقع نمی شود، موجب قساوت دل ها و برگشتن عموم مردم از دین اسلام می شد، ولی گفته اند که ظهور دولت ما نزدیک است تا دل ها را به هم پیوند دهد و فرج آل محمد صلی الله علیه و آله نزدیک شود.»(2)

در غیبت نعمانی نیز این روایت نقل شده است.(3)

مؤلف

اینکه حضرت فرموده «شیعیان مدت دویست سال با آرزو تربیت می شوند»، به این معنی است که ائمه طاهرین علیهم السلام آنها را با تربیت صحیح بار می آورند و آنها را اصلاح کرده و آرزومند تعجیل فرج و نزدیک شدن ظهور دولت حق می کنند تا از دین حق برنگردند و مأیوس نشوند.

کلمه«دویست» که در کلام حضرت است، مبنی بر گفته مقرر در نزد منجمین و اهل حساب است که هر گاه کسور بیش از نصف باشد، آن را تمام و اگر کمتر از نصف باشد، اسقاط می کنند. این را از این جهت گفتیم که صدور خبر مزبور اگر در اواخر زندگانی حضرت موسی کاظم علیه السلام بوده باشد، از دویست سال خیلی کمتر است. زیرا وفات آن حضرت در سال 183 هجری روی داده است، تا چه رسد که قبل از این تاریخ از دنیا رفته باشد. بنابراین روی حساب گذشته، ذکر دویست سال که صد سال آن کسر داشته باشد صحیح است. زیرا از نصف تجاوز کرده است و این طور به ذهن من خطور کرده است.

توجیه دیگری هم به نظرم می رسد، و آن اینکه ابتدای این دویست سال اول بعثت پیغمبر صلی الله علیه و آله باشد، زیرا از این زمان پیغمبر شروع کرد به خبر دادن از آمدن ائمه علیهم السلام و مدت ظهور و پنهان شدن آنها. پس بنا بر یک تقدیر (با اضافه سیزده سال قبل از هجرت) این مدت نزدیک به دویست سال خواهد بود. و اگر در ده سال اخیر (نود سال) سده دوم کسری باشد، بنا بر قاعده ای که گفتیم، اشکالی ندارد.

ص: 102

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هِلَالٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ خَالِدِ بْنِ نَجِیحٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: یَا زُرَارَةُ لَا بُدَّ لِلْقَائِمِ علیه السلام مِنْ غَیْبَةٍ قُلْتُ وَ لِمَ قَالَ یَخَافُ عَلَی نَفْسِهِ وَ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی بَطْنِهِ.

وجه سوم اینکه مقصود از تربیت یافتن شیعیان، زمان پیش از امام هفتم و بعد از آن حضرت باشد، به همین جهت تربیت را به لفظ مضارع آورده است. علی هذا این تربیت از موقع هجرت شروع و تا زمان امام رضا علیه السلام که (بر خلاف گذشته و محدودیت ائمه پیشین) در سال 200 هجری ولیعهد مسلمین گشت و سکه به نام مبارکش زدند، پایان می پذیرد.

چهارم اینکه مدت تربیت همان طور باشد که در وجه سوم گفتیم و شامل قبل و بعد از زمان موسی بن جعفر علیهما السلام باشد، ولی ابتدای آن را بعد از شهادت حضرت امام حسین علیه السلام فرض کنیم که امتحان بزرگی برای شیعه بود و در آن موقع شیعه احتیاج به تربیت داشت که نکند در آن امتحان لغزش پیدا کنند، و انتهای آن، اول امامت قائم آل محمد صلی الله علیه و آله باشد که بدون کسر با دویست سال مطابق می باشد. و علت اینکه بعد از امام حسین تربیت شیعیان لزوم داشت، این بود که شیعیان، امامی را بعد از خود نمی دیدند که آنها را آرزومند ظهور دولت حق کند (زیرا امام زین العابدین علیه السلام در تقیه می زیست و نمی توانست در این خصوص سخن بگوید).

پنجم آنکه بعد از یقین شیعیان به وجود مهدی موعود علیه السلام امیدواری آنها به ظهور دولت حق قوی می شد. از این رو آنها منتظر ظهور آن حضرت بودند تا احتیاج به رشد و تربیت نداشته باشند. شاید این بهترین وجهی باشد که در این خصوص به ذهن من خطور کرده است، و اللَّه اعلم بحقیقة الحال.

یقطین از اتباع بنی عباس بود، لذا به پسرش علی که از خواص امام موسی کاظم علیه السلام بود گفت: «از زبان پیغمبر و ائمه به ما وعده ظهور دولت بنی عباس داده بودند و همان طور که گفته بودند، ظاهر شد. وعده دادند که دولت ائمه شما نیز ظاهر می گردد ، ولی تا کنون عملی نشده!» جواب علی هم محکم بود و آن جواب را چنان که خواهد آمد، از امام موسی بن جعفر علیهما السلام گرفته بود.

روایت5.

غیبت طوسی: فضیل بن یسار می گوید: از امام محمد باقر علیه السلام پرسیدم: «آیا ظهور صاحب الزمان وقت معینی دارد؟» فرمود: «آنها که وقت آن را تعیین می کنند دروغ گفتند، دروغ گفتند، دروغ گفتند!»(1)

روایت6.

غیبت طوسی: امام صادق علیه السلام فرمود: «آنها که وقت ظهور را تعیین می کنند دروغ گفتند، ما نه وقت گذشته را تعیین می کنیم و نه وقت آینده را.»(2)

روایت7.

غیبت طوسی: عبدالرحمن بن کثیر می گوید: من در خدمت امام جعفر صادق علیه السلام نشسته بودم که مهزم اسدی آمد و عرض کرد: «قربانت گردم، ظهور قائم آل محمد صلی الله علیه و آله که

ص: 103

عَنِ الْفَضْلِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: إِنَّ لِلْقَائِمِ غَیْبَةً قَبْلَ ظُهُورِهِ قُلْتُ لِمَ قَالَ یَخَافُ الْقَتْلَ.

انتظار آن را می کشید، کی خواهد بود؟» فرمود: «ای مهزم! طول می کشد. ای مهزم! آنها که وقت آن را تعیین می کنند، دروغ می گویند و آنان که برای ظهورش شتاب می کنند، به هلاکت می رسند و آنان که تسلیم قضای الهی هستند، نجات می یابند و بالاخره به سوی ما باز می گردند.»(1)

در غیبت نعمانی نیز این حدیث را به دو سند دیگر نقل می کند .(2)

نیز در کتاب «امامت و تبصره» به سند دیگر هم نقل شده است.(3)

روایت8.

غیبت طوسی: محمد بن مسلم از حضرت صادق علیه السلام نقل کرده که به وی فرمود: «هر کس وقت ظهور را برای تو معین کرد، از تکذیب آن ملاحظه مکن، چه که ما (در این خصوص) برای کسی وقت معین نمی کنیم.»(4)

روایت9.

غیبت طوسی: حدیث مفصلی از محمد بن حنفیه نقل شده که ما آن را مختصر به موضع نیازکرده ایم. محمدمی گوید: امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «اولاد فلان سلطنتی طولانی خواهند داشت. وقتی مطمئن شدند و گمان کردند که دولت آنها زوال پذیر نیست، ناگهان چنان به عذاب الهی گرفتار شوند که بزرگی نداشته باشند، آنها را جمع کند و به ناله آنها گوش فرا دهد. این است معنی آیه شریفه:«حَتَّی إِذا أَخَذَتِ الْأَرْضُ زُخْرُفَها وَ ازَّیَّنَتْ وَ ظَنَّ أَهْلُها أَنَّهُمْ قادِرُونَ عَلَیْها أَتاها أَمْرُنا لَیْلًا أَوْ نَهاراً فَجَعَلْناها حَصِیداً کَأَنْ لَمْ تَغْنَ بِالْأَمْسِ کَذلِکَ نُفَصِّلُ الْآیاتِ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ»، {تا آنگاه که زمین پیرایه خود را برگرفت و آراسته گردید و اهل آن پنداشتند که آنان بر آن قدرت دارند، شبی یا روزی فرمان [ویرانی] ما آمد و آن را چنان درویده کردیم که گویی دیروز وجود نداشته است. اینگونه نشانه ها[ی خود] را برای مردمی که اندیشه می کنند به روشنی بیان می کنیم}(5)عرض کردم: «فدایت گردم! آیا وقت آن را می توان تعیین کرد؟» فرمود: «نه! زیرا علم خداوند بر علم آنها که این گونه اوقات را تعیین می کنند، غلبه دارد. خداوند به موسی بن عمران علیه السلام وعده داد که تا سی شب به میقات پروردگار برود، و بعد ده روز بر آن اضافه کرد، در حالی که نه خود موسی پیش بینی ده روز اضافی را می کرد و نه بنی اسرائیل.به همین جهت هنگامی که سی شب گذشت و موسی برنگشت، بنی اسرائیل گفتند موسی ما را فریب داد و بالنتیجه گمراه گشتند و گوساله سامری را پرستش کردند (بنابراین من هم نمی توانم وقت سقوط دولت اولاد فلان را تعیین کنم)، ولی موقعی که فقر و پریشانی در میان مردم زیاد شد و گروهی عقیده گروه دیگر را انکار کردند، در آن زمان روز و شب منتظر آمدن امر الهی باشید.»(6)

مؤلف

«صیحه» کنایه از نزول ناگهانی امر به آنهاست .

ص: 104

و لیس هذا کما قال بعض أصحابنا إنه لا یمتنع أن یکون فی ظهوره مفسدة و فی استتاره مصلحة لأن الذی قاله یفسد طریق وجوب الرسالة فی کل حال و یطرق القول بأنها تجری مجری الألطاف التی تتغیر بالأزمان و الأوقات و القهر و الحیلولة لیس کذلک و لا یمتنع أن یقال فی ذلک مفسدة و لا یؤدی إلی فساد وجوب الرئاسة.

فإن قیل أ لیس آباؤه علیهم السلام کانوا ظاهرین و لم یخافوا و لا صاروا بحیث لا یصل إلیهم أحد قلنا آباؤه علیهم السلام حالهم بخلاف حاله لأنه کان المعلوم من حال آبائه لسلاطین الوقت و غیرهم أنهم لا یرون الخروج علیهم و لا یعتقدون أنهم یقومون بالسیف و یزیلون الدول بل کان المعلوم من حالهم أنهم ینتظرون مهدیا لهم و لیس یضر السلطان اعتقاد من یعتقد إمامتهم إذا أمنوهم علی مملکتهم.

و لیس کذلک صاحب الزمان لأن المعلوم منه أنه یقوم بالسیف و یزیل الممالک و یقهر کل سلطان و یبسط العدل و یمیت الجور فمن هذه صفته یخاف جانبه و یتقی ثورته فیتتبع و یرصد و یوضع العیون علیه و یعنی به خوفا من وثبته و رهبته من تمکنه فیخاف حینئذ و یحوج (1)

إلی التحرز و الاستظهار بأن یخفی شخصه عن کل من لا یأمنه من ولی و عدو إلی وقت خروجه.

و أیضا فآباؤه علیهم السلام إنما ظهروا لأنه کان المعلوم أنه لو حدث بهم حادث لکان هناک من یقوم مقامه و یسد مسده من أولادهم و لیس کذلک صاحب الزمان لأن المعلوم أنه لیس بعده من یقوم مقامه قبل حضور وقت قیامه بالسیف فلذلک وجب استتاره و غیبته و فارق حاله حال آبائه و هذا واضح بحمد الله.

فإن قیل بأی شی ء یعلم زوال الخوف وقت ظهوره أ بالوحی من الله فالإمام لا یوحی إلیه أو بعلم ضروری فذلک ینافی التکلیف أو بأمارة توجب غلبة الظن ففی ذلک تغریر بالنفس.

ص: 99

روایت10.

غیبت طوسی: ابو بصیر می گوید: به حضرت علیه السلام عرض کردم: «این امر (ظهور ولی عصر) را وقت معینی هست که با دانستن آن بدن های خود را از غم هجران و درد انتظار آسوده گردانیم؟» فرمود: «آری، ولی چون شما آن را فاش کردید، خداوند بر مدت آن افزود.»(1)

روایت11.

غیبت طوسی: ابو حمزه ثمالی می گوید: به امام محمد باقر علیه السلام عرض کردم: «امیرالمؤمنین علیه السلام فرموده است تا هفتاد سال بلا پدید می آید و می فرمود:«بعضی از بلاها آسایش است»، در صورتی که هفتاد سال گذشته و ما آسایشی نمی بینیم؟» حضرت فرمود: «خداوند مدت ناراحتی را تا هفتاد سال قرار داده بود، ولی چون امام حسین علیه السلام کشته شد، غضب الهی بر مردم روی زمین شدت یافت و آن مدت را تا سال صد و چهل به تأخیر انداخت.ما این مطلب را به شما گفتیم و شما این راز را آشکار کردید، خداوند هم آن مدت را (از صد و چهل سال) هم به تأخیر انداخت و دیگر وقتی برای آن تعیین نکرد: «یَمْحُوا اللَّهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ»، {خدا آنچه را بخواهد محو یا اثبات می کند، واصل کتاب نزد اوست.}(2)

ابو حمزه گفت: این مطلب را (که امام محمد باقر علیه السلام فرمود) به حضرت صادق علیه السلام نیز گفتم، فرمود: «همین طور است که آن حضرت فرموده است.»(3)

نعمانی در کتاب غیبت نیز این حدیث را از ابو حمزه ثمالی، از امام محمد باقر علیه السلام نقل کرده است که فرمود: «خدای تعالی برای این امر وقت تعیین کرده بود» تا پایان حدیث.(4)

مؤلف

گفته شده که سال هفتاد اشاره به قیام امام حسین علیه السلام و سال 140 اشاره به رفتن امام رضا علیه السلام به خراسان است، ولی من می گویم: این با تواریخ مشهور وفق نمی دهد، زیرا شهادت امام حسین در اول سال 61 هجری و رفتن امام رضا علیه السلام به خراسان در سنه 200 روی داده است. آنچه به نظر من می رسد این است که ابتدای تاریخ را بعثت پیغمبر صلی الله علیه و آله و ابتدای نهضت امام حسین علیه السلام را دو سال پیش از درگذشت معاویه فرض کنیم، زیرا اهل کوفه در آن روزها با وی درباره خروج و آمدنش به کوفه مکاتبه می کردند (بنابراین با سال 70سازگار است)و دوم (یعنی سال 140) اشاره به قیام زید بن علی بن الحسین علیه السلام باشد که در سال 122 هجری قیام کرد. پس اگر مدت فاصل بین بعثت و هجرت پیغمبر صلی الله علیه و آله را که (سیزده سال بوده) به آن منضم کنیم، با تاریخی که در روایت بود نزدیک می شود.

ص: 105

قلنا عن ذلک جوابان.

أحدهما أن الله أعلمه علی لسان نبیه و أوقفه علیه من جهة آبائه زمان غیبته المخوفة و زمان زوال الخوف عنه فهو یتبع فی ذلک ما شرع له و أوقف علیه و إنما أخفی ذلک عنا لما فیه من المصلحة فأما هو فعالم به لا یرجع إلی الظن.

و الثانی أنه لا یمتنع أن یغلب علی ظنه بقوة الأمارات بحسب العادة قوة سلطانه فیظهر عند ذلک و یکون قد أعلم أنه متی غلب فی ظنه کذلک وجب علیه و یکون الظن شرطا و العمل عنده معلوما کما نقوله فی تنفیذ الحکم عند شهادة الشهود و العمل علی جهات القبلة بحسب الأمارات و الظنون و إن کان وجوب التنفیذ للحکم و التوجه إلی القبلة معلومین و هذا واضح بحمد الله.

و أما ما روی من الأخبار من امتحان الشیعة فی حال الغیبة و صعوبة الأمر علیهم و اختبارهم للصبر علیه فالوجه فیها الإخبار عما یتفق من ذلک من الصعوبة و المشاق لأن الله تعالی غیب الإمام لیکون ذلک و کیف یرید الله ذلک و ما ینال المؤمنین من جهة الظالمین ظلم منهم و معصیة و الله لا یرید ذلک بل سبب الغیبة هو الخوف علی ما قلناه و أخبروا بما یتفق فی هذه الحال و ما للمؤمن من الثواب علی الصبر علی ذلک و التمسک بدینه إلی أن یفرج الله تعالی عنهم.

ص: 100

یا اینکه مقصود از سال 140 اشاره باشد، به انقراض دولت بنی امیه یا ضعف آنها و استیلای ابومسلم خراسانی بر خراسان، چه وی نامه هایی خدمت امام جعفرصادق علیه السلام نوشت و آن حضرت را دعوت به قیام کرد، ولی حضرت به واسطه مصالحی نپذیرفت. استیلای ابومسلم بر خراسان در سال 128 هجری اتفاق افتاد و اگر مبدا تاریخ را بعثت پیغمبر صلی الله علیه و آله قرار دهیم، با آنچه در روایت است (صد و چهل سال) موافقت می کند .

و بنا بر اینکه مبدا تاریخ هجرت باشد، ممکن است مقصود از سال هفتاد، سال استیلای مختار باشد. قتل وی در سنه 67 واقع شد و صد و چهل هم اشاره به طلوع حضرت صادق علیه السلام در این زمان و پراکنده شدن شیعیان آن حضرت در اطراف باشد. از این گذشته اصولاً با تصحیح «بداء»، دیگر نیازی به این گونه تکلفات نخواهد بود .

روایت12.

غیبت طوسی: عثمان نوا روایت کرده که گفت: از امام جعفر صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «این امر (ظهور دولت آل محمد صلی الله علیه و آله ) را خداوند در من قرار داده بود، ولی آن را به تأخیر انداخت و بعد از من هر طور صلاح بداند، درباره ذریه ام عملی می سازد.»(1)

روایت13.

تفسیر عیاشی: ابو لبید مخزومی می گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: «ای ابولبید! دوازده تن از اولاد عباس به سلطنت می رسند که چهار نفر آنها بعد از هشتمین آنان به قتل می رسند. یکی از آنها با گلودرد جان می دهد، پس او را گروهی که عمر آنها کوتاه، مدت دولتشان قلیل و سیرتشان پلید است، می کشد. یکی از آنها فاسق کوچکی ملقب به «هادی» و ناطق و غاوی است.

ای ابولبید! در حروف مقطعه قرآن، علم سرشاری است، وقتی خداوند «الم ذلِکَ الْکِتابُ»(2) را نازل فرمود، محمد صلی الله علیه و آله قیام کرد، تا آنجا که نور وجود اقدسش آشکار گشت و سخنانی در دل های مردم جای گرفت. هنگام ولادت او، هفت هزار و صد و سه سال از آغاز خلقت آدم ابوالبشر می گذشت.»

سپس فرمود: «بیان این در حروف مقطعه قرآن، وقتی بدون تکرار آن رابشماری هست. هیچ یک از این حروف نمی گذرد، جز اینکه یکی از بنی هاشم در موقع گذشتن آن قیام می کند. آنگاه فرمود: «الف» یک «ل» سی «م» چهل و «ص» در «المص» نود است که جمعا صد و شصت و یک می باشد. بعد از آن ابتدای قیام امام حسین علیه السلام «الم اللَّهُ (3)» بود. وقتی مدت او به سر رسید، قائم بنی عباس قیام می کند و چون آن بگذرد، قائم ما در «الر» قیام می کند. پس آن را بفهم و در خاطر بسپار و از دشمنان پوشیده دار.»(4)

مؤلف

کلمه «ذبحة» بر وزن همزه، دردی در حلق است.

ص: 106

آنچه در حل این روایت که از اخبار مشکل و اسرار پنهان است به نظر من می رسد، این است که امام محمد باقر علیه السلام فرموده: حروف مقطعه اوایل سوره های قرآن، اشاره به ظهور دولت گروهی از اهل حق و دولت جماعتی از پیروان باطل است. آن حضرت ولادت پیغمبر صلی الله علیه و آله را از عدد اسماء حروف مقطعه با زبر و بینه آنها، همان طور که موقع قرائت قرآن تلفظ می شود، با حذف مکررات آنها، استخراج فرموده است. به این معنی که باید الف و لام و میم را نُه حرف شمرد و همین حروف را که در اول پنج سوره دیگر نیز ذکر شده، به شمار نیاورد. وقتی که حروف مقطعه اوایل سوره های قرآن را بدین گونه بشماریم، صد و سه حرف می شود و این موافق با تاریخ ولادت پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله است. زیرا هنگام تولد پیغمبر، بعد از گذشتن هفت هزار و صد و سه سال از ابتدای خلقت حضرت آدم گذشته بود. و اینکه فرمود: «و بیان این در حروف مقطعه قرآن وقتی بدون تکرار آن را بشماری، هست»، همین معنی بود که ما بیان داشتیم.

و اینکه حضرت فرمود: هر یک از این حروف مقطعه اوایل قرآن (مثلا مجموع الم) اشاره است به ظهور دولتی از بنی هاشم، که چون آن حروف بگذرد، آن دولت هم پدید می آید. مثلا «الم» که در اول سوره «بقره» است اشاره به ظهور دولت پیغمبر صلی الله علیه و آله است.

زیرا نخستین دولتی که در بنی هاشم پدید آمد، دولت عبدالمطلب بود. پس دولت او مبدا تاریخ است و از موقع ظهور دولت او تا ظهور دولت پیغمبر و بعثت آن سرور، نزدیک به هفتاد و یک سال بود که مطابق با عدد «الم» است. (با حساب ابجد) پس «الم» اشاره به این معنی است.

آنگاه به ترتیب سوره های قرآن، «الم» دوم که در اول سوره «آل عمران» است اشاره به قیام امام حسین علیه السلام می باشد، زیرا قیام آن حضرت در اواخر سال 60 هجری و بعثت پیغمبر (که در اینجا مبدأ تاریخ فرض می شود) سیزده سال بود (که جمعا هفتاد و سه سال می باشد) و می دانیم که شیوع دعوت پیغمبر و بالا گرفتن کار آن حضرت، از سال دوم بعثت بوده (و بنابراین، از آن موقع تا قیام امام حسین، با هفتاد و یک سالی که عدد «الم» است وفق می دهد).

سپس به ترتیب سوره های قرآن، نوبت به «المص» می رسد که در اول سوره «اعراف» است و با گذشتن آن (که صد و شصت و یک سال می شود) دولت بنی عباس پدید آمد، ولی این تطبیق مشکل می نماید. زیرا ظهور دولت بنی عباس و ابتدای بیعت گرفتن آنها در سال 132 هجری بوده و حال آنکه در آن موقع صد و چهل و پنج سال از بعثت (که مبدأ این تاریخ است) می گذشت و این موافق با مضمون روایت نیست! ولی ممکن است این مشکل را به چند وجه حل کرد:

اول اینکه مبدأ این تاریخ را غیر مبدأ «الم» بدانیم. به این معنی که مبدأ ولادت پیغمبر صلی الله علیه و آله باشد! زیرا ابتدای دعوت بنی عباس در سنه 100 هجری بود و آشکار شدن

ص: 107

لَا یَعُودُ کَمَا کَانَ وَ اللَّهِ لَتُمَحَّصُنَّ وَ اللَّهِ لَتُغَرْبَلُنَّ کَمَا یُغَرْبَلُ الزُّؤَانُ (1) مِنَ الْقَمْحِ.

نهضت آنها در خراسان، در سال 107 یا 108 هجری روی داده، علی هذا از موقع ولادت پیغمبر تا آن موقع، صد و شصت و یک سال است (مطابق عدد المص).

دوم اینکه منظور از قیام بنی عباس، استقرار دولت و سلطنت آنها باشد که در اواخر زمان منصور دوانقی انجام گرفت. در این صورت با این تاریخ که مبدأ آن بعثت پیغمبر باشد سازگار است.

سوم اینکه این حساب، بر اساس حساب ابجد قدیم باشد که آن را «مغاربه» می نامند و «سعفص»، «قرشت»، «ثخذ» و «ضظغ» در آن است. در حساب آنها «صاد» شصت است، بنابراین «المص» صد و سی و یک می شود. چنان که در «کتاب القرآن» خواهم گفت، حساب «المص» در خبر «رحمه بن صدقه» مبنی بر همین حساب است، (یعنی ابجد قدیم) و بنابراین تاریخ «المص» با تاریخ «الم» موافق می باشد، زیرا در سال 117هجری دعوت بنی عباس در خراسان آشکار گردید و بعضی از آنها را گرفته و به قتل رسانیدند (و چون سیزده سال از بعثت تا هجرت را نیز بر آن بیفزایید، صد و سی سال می شود).

احتمال هم می رود که مبدأ این تاریخ، زمان نزول آیه «المص» باشد. به این معنی که اگر در مکه نازل شده، چنان که مشهور است، نزول آن را نزدیک به زمان هجرت فرض کنیم و با این فرض با بیعت ظاهری بنی عباس (131) نزدیک است، و چنانچه در مدینه نازل شده باشد. امکان دارد نزول آن در زمانی باشد که بدون تهافت، منطبق بر بیعت آنها گردد.

اگر به تحقیقی که ما در «کتاب القرآن» در پیرامون خبر رحمة بن صدقهکرده ایم مراجعه کنید، خواهید دید که وجه سوم از وجه دیگر روشن تر و مؤید مضمون روایت مذکور است. این گونه تغییرات از نویسندگان نسخه ها زیاد اتفاق می افتد، زیرا آنها غالبا آشنای به هدف اخبار و مضمون آنها نیستند و مثلا به نظرشان می آید که شصت با حسابی که در نظر گرفته اند، تطبیق نمی شود و ناچار آن را بر وفق مراد خود تغییر می دهند.

و اینکه حضرت فرمود: «وقتی مدت او به سر رسید»، مقصود تکمیل مدت متعلق به قیام امام حسین علیه السلام است، زیرا مدت فاصل بین شهادت آن حضرت و قیام بنی عباس نیز جزو مدت قیام آن حضرت به شمار می رود که خداوند در آن مدت از بنی امیه انتقام گرفت تا آنکه آنها را مستأصل کرد.

و اینکه فرمود: «قائم مادر «الر» قیام می کند » چند صورت احتمال می رود : اول اینکه این قسمت از اخباری باشد که «بداء» در آن راه دارد و تحقق آن مشروط به شرطی است که چون آن شرط تحقق نپذیرفته، معنی خبر هم که مشروط آن باشد متحقق نگردیده است.

ص: 108

و وجه ثالث و هو أن یکون المراد التربیة فی الزمان السابق و اللاحق معا و لذا أتی بالمضارع و یکون الابتداء من الهجرة فینتهی إلی ظهور أمر الرضا علیه السلام و ولایة عهده و ضرب الدنانیر باسمه فإنها کانت فی سنة المائتین.

و رابع و هو أن یکون تربی علی الوجه المذکور فی الثالث شاملا للماضی و الآتی لکن یکون ابتداء التربیة بعد شهادة الحسین علیه السلام فإنها کانت الطامة الکبری و عندها احتاجت الشیعة إلی أن تربی لئلا یزلّوا فیها و انتهاء المائتین أول إمامة القائم علیه السلام و هذا مطابق للمائتین بلا کسر.

و إنما وقتت التربیة و التنمیة بذلک لأنهم لا یرون بعد ذلک إماما یمنیهم و أیضا بعد علمهم بوجود المهدی علیه السلام یقوی رجاؤهم فهم مترقّبون بظهوره لئلا یحتاجون إلی التنمیة و لعل هذا أحسن الوجوه التی خطر بالبال و الله أعلم بحقیقة الحال.

و یقطین کان من أتباع بنی العباس فقال لابنه علی الذی کان من خواص الکاظم علیه السلام ما بالنا وعدنا دولة بنی العباس علی لسان الرسول و الأئمة صلوات الله علیهم فظهر ما قالوا و وعدوا و أخبروا بظهور دولة أئمتکم فلم یحصل و الجواب متین ظاهر مأخوذ عن الإمام کما سیأتی.

چنان که اخبار این باب دلالت بر این دارد.

دوم اینکه «الر» در اصل «المر» بوده و کاتب اشتباها «الر» نوشته باشد و مبدأ تاریخ آن هم موقع آشکار شدن نبوت پیغمبر، یعنی نزدیک بعثت آن حضرت باشد، مانند «الم» و مقصود از قیام قائم هم قیام امام زمان به امر امامت در پنهانی باشد، زیرا امامت آن حضرت در سال 260 هجری به وقوع پیوست. پس هنگامی که یازده سال قبل از بعثت را نیز بر آن بیفزاییم، با عدد «المر» موافق خواهد بود.

سوم اینکه مقصود تمام اعداد «الر» باشد که در قرآن ذکر شده است، زیرا «الر» در ابتدای پنج سوره قرآن آمده است و جمع کل اعداد آن 1155 است.مؤید این مطلب این است که وقتی امام «الم» را ذکر فرمود، چون مقصودش یکی از آنها بود، لفظ اللَّه را هم با آنها آورد تا برساند که فقط ابتدای یک سوره منظور بود (و آنهم سوره آل عمران است که ابتدای آن «الم اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ» می باشد)، ولی «الر» این طور نیست، چه همه مکررات مقصود بوده است!

چهارم اینکه مقصود حضرت از گذشتن «المر» یا گذشتن تمام حروف مقطعه قرآن باشد که از «الر» شروع می شود، ولی منظور اصلی حذف اعداد «المص» یا «الم» باشد و بنا بر تقدیر اول، جمع تمام اعداد 1696 عدد می شود و بنا بر تقدیر دوم، 1525 می باشد. و بر حسب حساب مغاربه، بنا بر تقدیر اول 2325 می شود و بنا بر تقدیر دوم 2194 می باشد و این گونه حساب کردن، با قاعده کلی که حضرت فرمود مناسب تر است، زیرا حضرت فرمود: «با گذشت مدت هر حرفی از حروف مقطعه قرآن، دولتی از بنی هاشم پدید آید، اما دولت آل محمد صلی الله علیه و آله آخرین همه دولت ها است.» ولی این حساب از نظر لفظ دور است و ما هم آن را نمی پسندیم، و خدا تعجیل فرج حضرتش را روزی ما بفرماید .

این بود آنچه در حل این روایت مشکل به نظر ما آمد! پس آن را از ما بگیر و شکر نعمت را به جای آور! از خداوند می خواهم که از لغزش ما در کردار و رفتار درگذرد که او مهربان ترین مهربانان است.

روایت14.

تفسیر عیاشی: هشام بن سالم از یکی از اصحاب نقل می کند که گفت:از حضرت صادق علیه السلام پرسیدم:«تفسیر آیه «أَتی أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ»، {[هان] امر خدا دررسید، پس در آن شتاب مکنید}(1)چیست؟» فرمود: «وقتی خداوند چیزی را به پیغمبر خبر داد که در فلان وقت واقع می شود، همان امر خدا (امر اللَّه) است.« فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ»، پس درباره آن شتاب مکنید.»همچنین فرمود: «چون خداوند خبر دهد که کاری شدنی است، مثل این است که شده است.»(2)

روایت15.

غیبت نعمانی: ابوالجارود می گوید: از امام محمد باقر علیه السلام شنیدم که می فرمود: «شما چندان در انتظار (دولت آل محمد علیه السلام ) به سر می برید که همچون بز وحشت زده ای از اینکه قصاب دست روی بدنش بگذارد و چاقی و لاغری آن را برای ذبح کردن امتحان کند، وحشت می کنید. آن روز شما احترامی ندارید که بدان سربلند باشید و تکیه گاهی نخواهید داشت که کارهای خود را به وی مستند کنید.»(3)

مؤلف

کلمه «مهولة» به معنای امر ترس آور و خوفناک است و چنین بزی کهکمتر اهل فرار و امتناع است، و کلمه «جازر» به معنای قصاب است.

روایت16.

قرب الاسناد: احمد بن ابی نصر بزنطی گفت: از امام رضا علیه السلام در ارتباط بامساله ای درباره، خواب سؤالی کردم. حضرت از پاسخ دادن خودداری کرد. سپس فرمود: «اگر آنچه را که شما از ما می خواستید به شما بدهیم (یا بگوییم) برای شما بد بود.» آنگاه درباره (صاحب الامر) به سخن گفتن پرداخت و فرمود: «شما در عراق اعمال این فرعون ها و مهلتی را که خدا بدانها داده است (از نزدیک) می بینید. پس روی به جانب خداوند بیاورید و دنیا شما را فریب ندهد. همچنین از وضع کسانی که خداوند به آنها مهلت داده (تا حجت را بر آنها تمام کند و آنها نیز توجه خود را از خدا به کلی قطع کرده اند) فریب نخورید، چنان می بینیم که حقیقت به شما رسیده است.»(4)

روایت17.

قرب الاسناد: بزنطی گفت: به حضرت رضا علیه السلام عرض کردم: «فدایت شوم! راویان ما از شهاب بن (فرقد) روایت کرده اند که وی از جدت (امام جعفر صادق علیه السلام ) روایت کرده است که فرمود: «خداوند آنچه را پیغمبر در مدت بیست و سه سال پیدا کرد (نفوذ سریع و رواج دین مقدس اسلام) به دیگری نخواهد داد.» فرمود: «اگر این را جدم گفته باشد، همین طور خواهد بود.»عرض کردم:«قربانت گردم! شما چه می فرمایید؟» فرمود: «چقدر صبر پیشه گرفتن و انتظار فرج را کشیدن نیکو است! آیا نشنیده اید که پدرم امام موسی کاظم علیه السلام فرمود:«چشم به راه باشید که من نیز چشم به راهم و منتظر باشید که من هم با شما منتظر هستم»؟ پس صبر پیشه گیرید که فرج آل محمد صلی الله علیه و آله (و ظهور دولت حق) هنگام یأس و نومیدی خواهد رسید. و این را بدانید آنها که پیش از شما بودند، بیش از شما صبر کرده اند.»

امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «به خدا قسم آنچه در این امت است، درست در امت های پیشین هم بوده است. از این رو می باید در میان شما آن باشد که در میان پیشینیان وجود داشته است، به طوری که اگر به طرز خاصی زندگی می کردید، بر خلاف روش مردم پیشین بودید. اگر علما افرادی را می یافتند که حقایق دین خدا و رازهای جهان هستی را به آنها بگویند و می دانستند که این راز هم سربسته می ماند (و به دشمن نمی گویند)، بسیاری از حقایق و اسرار را می گفتند و حکمت ها را منتشر می ساختند، ولی خداوند شما را طوری آفریده که اسرار را فاش می سازید. شما مردمی هستید که با دل ما را دوست دارید، ولی عمل شما مخالف آن است. به خدا قسم اختلاف شیعیان آرام نمی گیرد و به همین جهت صاحب شما پنهان می گردد. چرا نمی توانید جلوی خود را بگیرید و صبر کنید تا خداوند متعال

ص: 110

الَّذِی تَنْتَظِرُونَهُ فَقَدْ طَالَ فَقَالَ یَا مِهْزَمُ کَذَبَ الْوَقَّاتُونَ وَ هَلَکَ الْمُسْتَعْجِلُونَ وَ نَجَا الْمُسَلِّمُونَ وَ إِلَیْنَا یَصِیرُونَ.

نی، [الغیبة] للنعمانی علی بن أحمد عن عبید الله بن موسی عن محمد بن موسی عن أحمد بن أبی أحمد عن محمد بن علی عن علی بن حسان عن عبد الرحمن: مثله

نی، [الغیبة] للنعمانی الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ سَلَمَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ: مِثْلَهُ إِلَی قَوْلِهِ وَ نَجَا الْمُسَلِّمُونَ.

کتاب الإمامة و التبصرة لعلی بن بابویه عن محمد بن یحیی عن محمد بن أحمد عن صفوان بن یحیی عن أبی أیوب الخزاز عن محمد بن مسلم عن أبی عبد الله علیه السلام قال: کنت عنده إذ دخل و ذکر مثله.

آن کس را که می خواهد بیاورد؟ این کار (ظهور دولت آل محمد صلی الله علیه و آله و قیام امام زمان علیه السلام ) به دلخواه مردم انجام نمی پذیرد، بلکه این امر خداوند و بسته به مشیت اوست. و بر شماست که صبر کنید (تا آن وقت که خدا خواهد او بیاید). همواره کسانی که از فوت شدن کاری وحشت دارند، در آن شتاب می کنند.»

آنگاه فرمود: «روزی امیرالمؤمنین علیه السلام به عیادت «صعصعة بن صوحان» تشریف برد و به وی فرمود: «ای صعصعه! از اینکه من به عیادت تو آمده ام، بر برادرانت فخر مکن و خود را نگاه کن، گویا آن امر (وعده ظهور دولت آل محمد صلی الله علیه و آله و قائم منتظر علیه السلام ) به تو رسیده است. آرزوی آن روز، تو را به خود مشغول نسازد.» آنگاه فرمود: (ای بزنطی!) مگر ندیدی مولای آل یقطین آنچه در نزد فراعنه دید؟ چه بر سر شما آمد؟ اگر خداوند شر دشمنان را از ساحت صاحب شما برطرف نگرداند، و حسن تقدیرش درباره او و شما نباشد، کار دشوار می گردد. به خدا قسم حفظ جان شما از جانب خداست که هر گونه خطری را از دوستانش برطرف می سازد.آیا از ماجرای پدرم موسی کاظم علیه السلام و آنچه از هشام دید، پند نگرفتید که چه کاری بر سر آن حضرت آورد؟ هر چه حضرت به وی فرمود، او به دشمنان گفت و به آنها اطلاع داد. آیا چنان می بینی که خداوند او را از آنچه بر سر ما آورد می بخشد؟» آنگاه فرمود: «اگر آنچه از ما بخواهید به شما بدهیم، برای شما زیان بخش خواهد بود. این را بدانید که شخص دانا به آنچه می داند، عمل می کند.»(1)

روایت18.

علل الشرائع: علی بن یقطین می گوید:به حضرت امام موسی بن جعفر علیه السلام عرض کردم: «چرا آنچه درباره شما پیش بینی شده، آن طور که روایت شده به وقوع نپیوسته، ولی هر چه درباره دشمنان شما نقل شده درست در آمده است؟» حضرت فرمود: «آنچه درباره دشمنان روایت شده، از مصدر حق سرچشمه گرفته و همان طور هم واقع شده و به شما هم سفارش کرده اند که آرزوی ظهور دولت حق را داشته باشید، و هم اکنون چنین هستید، همان طور که روایت شده است.»(2)

یعنی در روایات است که بنی عباس به سلطنت می رسند، آنها هم رسیدند. همچنین در روایت شماست که شیعیان باید منتظر ظهور دولت حق و قائم آل محمد صلی الله علیه و آله باشند، شما هم منتظر هستید. بنابراین آنچه درباره هر دو روایت شده، درست درآمده است. (با این فرق که وقت ظهور دولت شما طولانی است).

روایت19.

احتجاج: اسحاق بن یعقوب می گوید: توقیعی به دست محمد بن عثمان، از ناحیه مقدسه امام زمان علیه السلام صادر گشت که نوشته بود: «ظهور فرج موکول به خواست خداست. کسانی که وقت آن را تعیین می کنند، دروغ می گویند.»(3)

روایت20.

کمال الدین: منصور بن صیقل می گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «ای منصور! صاحب الامر نخواهد آمد، مگر بعد از آنکه به کلی مأیوس شوید. نه به خدا نمی آید، مگر بعد از آنکه خوب و بد شما امتیاز یابند. نه به خدا نمی آید، مگر موقعی که پاک شوید. نه به خدا او نمی آید، مگر هنگامی که آن کس که شقی است، شقاوتش آشکار گردد و آن کس که سعادتمند است، شناخته شود.»(4)

روایت21.

کمال الدین: ازهانی تمار (خرما فروش) روایت کرده است که امام صادق علیه السلام فرمود: «صاحب الامر را غیبتی است که هر کس در غیبت او بخواهد به دین خود چنگ زند، مثل این است که بخواهد با دست شاخه درخت خاردار قتاد را از خار صاف گرداند.» سپس در حالی که با دست مبارک اشاره می کرد فرمود: «این طور!» آنگاه فرمود:«صاحب الامر را غیبتی است که بندگان باید پناه به خدا برند و چنگ به دین خود زنند.»(5)

ص: 111

در غیبت شیخ به سند دیگر نیز این روایت آمده است.(1)

مؤلف

«قتاد» درختی بزرگ است که خارهایی مثل سوزن دارد و «خرط قتاد»، برای امور دشوار مثال زده می شود.

روایت22.

کمال الدین: حضرت صادق علیه السلام فرمود: «چگونه خواهید بود هنگامی که نه امامی دارید که شما را هدایت کند و نه علمی که بعضی از مردم را از بعضی دیگر جدا سازد؟ در آن موقع از هم تمیز داده می شوید و امتحان می دهید و غربال خواهید شد.در آن وقت خشکسالی متناوب پیدا می شود، اول صبح کسی به حکومت و دولت می رسد که در آخر همان روز، به قتل رسیده و پیوند حکومتش از هم می گسلد.»(2)

مؤلف

منظور از «اختلاف سنین»، قحطی و خشکسالی است، یا اینکه کنایه از حوادثی است که در هر سالی پدید می آید .

روایت23.

غیبت طوسی: محمد بن منصور از پدرش روایت کرده است که گفت:ما در خدمت حضرت صادق علیه السلام گفتگو می کردیم. حضرت رو به ما کرد و فرمود: «در چه موضوعی گفتگو می کنید؟ کجا؟ کی؟ نه، به خدا آنچه شما دیدگان خود را بدان معطوف داشته اید پدید نخواهد آمد، مگر بعد از نومیدی! نه، به خدا آنچه شما چشمان خود را بدان دوخته اید آشکار نمی گردد،مگر اینکه غربال شوید! نه، به خدا کسی را که شما چشم به وی دارید نمی آید، مگر بعد از آنکه از هم امتیاز داده شوید! نه به خدا امری که شما چشم به وی دوخته اید، به وقوع نمی پیوندد، تا اینکه آن کس که شقی است معلوم شود و کسی که سعادتمند است، شناخته گردد.»(3)

در غیبت نعمانی نیز این حدیث را نقل کرده است.(4)

همچنین نعمانی از محمد بن منصور و او از پدرش روایت می کند که گفت: من و حرث بن مغیره و گروهی از شیعیان دانشمند در خدمت حضرت امام محمد باقر علیه السلام نشسته بودیم. حضرت صحبت ما را می شنید.» سپس بقیه را مانند حدیث گذشته آورده است، با این اضافه که هر بار امام ص: 112

مما فی الخبر أو إلی انقراض دولة بنی أمیة أو ضعفهم و استیلاء أبی مسلم إلی خراسان و قد کتب إلی الصادق علیه السلام کتبا یدعوه إلی الخروج و لم یقبله علیه السلام لمصالح و قد کان خروج أبی مسلم إلی خراسان فی سنة ثمان و عشرین و مائة من الهجرة فیوافق ما ذکر فی الخبر من البعثة.

و علی تقدیر کون التأریخ من الهجرة یمکن أن یکون السبعون لاستیلاء المختار فإنه کان قتله سنة سبع و ستین و الثانی لظهور أمر الصادق علیه السلام فی هذا الزمان و انتشار شیعته فی الآفاق مع أنه لا یحتاج تصحیح البداء إلی هذه التکلفات.

می فرمود: «نه به خدا آنچه شما گردن های خود را به سوی آن می کشید، در سمت راست شما نیست! نه به خدا آنچه چشم های خود را به سوی آن دوخته اید آشکار نمی شود، مگر از هم تمیز داده شوید!»(1)

روایت24.

غیبت طوسی: امام موسی بن جعفر علیه السلام فرمود: «به خدا قسم آنچه شما چشم به سوی آن دوخته اید واقع نمی شود، مگر بعد از اینکه تمیز داده شوید و امتحان بدهید، و تا هنگامی که جز دسته ای اندک کسی از شما (شیعیان) نمی ماند.» سپس این آیه را تلاوت فرمود:«أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ لَمَّا یَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِینَ جاهَدُوا مِنْکُمْ وَ یَعْلَمَ الصَّابِرِینَ»»(2)، {آیا پنداشتید که داخل بهشت می شوید، بی آنکه خداوند جهادگران وشکیبایان شمارا معلوم بدارد؟}(3)

روایت25.

این حدیث در قرب الاسناد به سند دیگر هم آمده است؛ ولی این جمله را اضافه دارد: «تا موقعی که امتحان بدهید، آنگاه از هر ده نفر، چند نفر (از دین حق بیرون) می روند و به اعتقاد اول نمی مانند.»(4)

روایت26.

غیبت طوسی: علی بن جعفر از برادرش امام موسی کاظم علیه السلام روایت کرده است که گفت: «هنگامی که پنجمین (امام) از اولاد هفتمین (امام) مفقود گردد، در خصوص دین خود به خدا پناه برید، مبادا کسی شما را از عقیده صحیح خود برگرداند! ای فرزند! صاحب الامر ناگزیر از غیبتی است که آنها که ایمان به او داشتند (از طولانی شدن غیبتش گمراه گشته) و از آن عقیده برمی گردند. غیبت او کاری و امتحانی است از جانب خداوند که خواسته است بندگان خود را به وسیله آن امتحان کند.»(5)

روایت27.

غیبت طوسی: محمد بن مسلم و ابو بصیر می گویند: از امام جعفر صادق علیه السلام شنیدیم که می فرمود: «صاحب الامر نمی آید، مگر اینکه دو سوم مردم از میان بروند. ما عرض کردیم: «وقتی دو سوم مردم از بین رفتند، دیگر کی می ماند؟» فرمود: «نمی خواهید در یکسوم باقیمانده باشید؟»(6)

روایت28.

غیبت طوسی: جابر جعفی می گوید: به امام محمد باقر علیه السلام عرض کردم: «فرج شما کی خواهد بود؟» فرمود: «هیهات! هیهات! فرج ما تحقق نمی پذیرد، مگر اینکه شما آزمایش شوید! باز هم آزمایش شوید! باز هم آزمایش شوید!» این را سه بارتکرار کرد و سپس فرمود: «تا آنجا که آلودگی برطرف شود و پاکی بماند.»(7)

روایت29.

غیبت نعمانی: ابراهیم بن هلیل می گوید: به حضرت موسی بن جعفر علیه السلام عرض کردم: «قربانت گردم! پدرم در آرزوی دیدار صاحب الامر مرد، من هم به این سن رسیده ام. آیا راضی می شوید که من هم بمیرم و در این باره چیزی به من نفرمایید؟» فرمود: «ای ابو اسحق! (کنیه ابراهیم بوده) آیا شتاب داری؟» عرض کردم: «آری واللَّه! چرا شتاب نکنم

ص: 113

أقول الذی یخطر بالبال فی حل هذا الخبر الذی هو من معضلات الأخبار و مخبیات الأسرار هو أنه علیه السلام بین أن الحروف المقطعة التی فی فواتح السور إشارة إلی ظهور ملک جماعة من أهل الحق و جماعة من أهل الباطل فاستخرج علیه السلام ولادة النبی صلی الله علیه و آله من عدد أسماء الحروف المبسوطة بزبرها و بیناتها کما یتلفظ بها عند قراءتها بحذف المکررات کأن تعد ألف لام میم تسعة و لا تعد مکررة بتکررها فی خمس من السور فإذا عددتها کذلک تصیر مائة و ثلاثة أحرف و هذا یوافق تأریخ ولادة النبی صلی الله علیه و آله لأنه کان قد مضی من الألف السابع من ابتداء خلق آدم علیه السلام مائة سنة و ثلاث سنین و إلیه أشار بقوله و تبیانه أی تبیان تأریخ ولادته علیه السلام.

ثم بین علیه السلام أن کل واحدة من تلک الفواتح إشارة إلی ظهور دولة من بنی هاشم ظهرت عند انقضائها ف الم الذی فی سورة البقرة إشارة إلی ظهور دولة الرسول صلی الله علیه و آله إذ أول دولة ظهرت فی بنی هاشم کانت فی دولة عبد المطلب فهو مبدأ التأریخ و من ظهور دولته إلی ظهور دولة الرسول صلی الله علیه و آله و بعثته کان قریبا من أحد و سبعین الذی هو عدد الم ف الم ذلِکَ إشارة إلی ذلک.

و بعد ذلک فی نظم القرآن الم الذی فی آل عمران فهو إشارة إلی خروج الحسین علیه السلام إذ کان خروجه علیه السلام فی أواخر سنة ستین من الهجرة و کان بعثته صلی الله علیه و آله قبل الهجرة نحوا من ثلاث عشرة سنة و إنما کان شیوع أمره صلی الله علیه و آله و ظهوره بعد سنتین من البعثة.

ثم بعد ذلک فی نظم القرآن المص و قد ظهرت دولة بنی العباس عند انقضائها و یشکل هذا بأن ظهور دولتهم و ابتداء بیعتهم کان فی سنة اثنتین و ثلاثین و مائة و قد مضی من البعثة مائة و خمس و أربعون سنة فلا یوافق ما فی الخبر.

و یمکن التفصی عنه بوجوه.

الأول أن یکون مبدأ هذا التأریخ غیر مبدأ الم بأن یکون مبدؤه ولادة النبی صلی الله علیه و آله مثلا فإن بدو دعوة بنی العباس کان فی سنة مائة من الهجرة و ظهور

ص: 107

با اینکه به این سن رسیده ام که می بینید؟!» فرمود: «ای ابو اسحاق! به خدا قسم صاحب الامر نخواهد آمد، مگر اینکه خوب و بد شما از هم امتیاز یابند و همه امتحان بدهید و جز اندکی از شما (کسی بر این عقیده) نماند.» در این وقت حضرت کف دست خود را کوچک کرد (یعنی جمع کرد) و فرمود: «به این کمی!»(1)

روایت30.

غیبت نعمانی: حضرت امام رضا علیه السلام فرمود: «به خدا آنچه که شما چشم به سوی او دوخته اید نخواهد آمد، مگر اینکه پاک شوید و امتحان دهید و از هم امتیاز پیدا کنید، تا آنکه به جز اندکی و از آن هم اندک تر، کسی از شما نماند.»(2)

روایت31.

غیبت نعمانی: عبداللَّه ابن ابی یعفور می گوید: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «وای بر سرکشان عرب از شری که نزدیک است!» عرض کردم: «فدایت شوم! آیا کسی از عرب با قائم هست؟» فرمود: «کمی هست.» عرض کردم: «به خدا قسم بسیاری از عرب را می بینم که صاحب الامر را توصیف می کنند.» (یعنی با این وصف چطور می شود کمی از عرب با قائم باشند؟) حضرت فرمود: «(بله فعلا چنین است) ولی مردم باید آزمایش شوند و از یکدیگر امتیاز یابند و غربال شوند و مردم بسیاری از غربال درآیند.»(3)

و نیز در آن کتاب این روایت به سند دیگر نیز از ابن ابی یعفور، از آن حضرت علیه السلام روایت شده است.(4)

و نیز به سند دیگری در دلائل الامامه طبری نقل شده است.(5)

روایت32.

غیبت نعمانی: ابو بصیر می گوید: از امام محمد باقر علیه السلام شنیدم که می فرمود: «به خدا قسم تمیز داده می شوید و آزمایش خواهید شد! به خدا قسم غربال می شوید، چنان که دانه تلخ با غربال از گندم جدا می شود!»(6)

روایت33.

غیبت نعمانی:

ص: 114

بعض أمرهم فی خراسان کان فی سنة سبع أو ثمان و مائة و من ولادته صلی الله علیه و آله إلی ذلک الزمان کان مائة و إحدی و ستین سنة.

الثانی أن یکون المراد بقیام قائم ولد العباس استقرار دولتهم و تمکنهم و ذلک کان فی أواخر زمان المنصور و هو یوافق هذا التأریخ من البعثة.

الثالث أن یکون هذا الحساب مبنیا علی حساب الأبجد القدیم الذی ینسب إلی المغاربة و فیه صعفض قرشت ثخذ ظغش فالصاد فی حسابهم ستون فیکون مائة و إحدی و ثلاثین و سیأتی التصریح بأن حساب المص مبنی علی ذلک فی خبر رحمة بن صدقة فی کتاب القرآن (1) فیوافق تأریخه تأریخ الم إذ فی سنة مائة و سبع عشرة من الهجرة ظهرت دعوتهم فی خراسان فأخذوا و قتل بعضهم.

و یحتمل أن یکون مبدأ هذا التأریخ زمان نزول الآیة و هی إن کانت مکیة کما هو المشهور فیحتمل أن یکون نزولها فی زمان قریب من الهجرة فیقرب من بیعتهم الظاهرة و إن کانت مدنیة فیمکن أن یکون نزولها فی زمان ینطبق علی بیعتهم بغیر تفاوت.

و إذا رجعت إلی ما حققناه فی کتاب القرآن فی خبر رحمة بن صدقة ظهر لک أن الوجه الثالث أظهر الوجوه و مؤید بالخبر و مثل هذا التصحیف کثیرا ما یصدر من النساخ لعدم معرفتهم بما علیه ب�