سرشناسه: مجلسی محمد باقربن محمدتقی 1037 - 1111ق.
عنوان و نام پدیدآور: بحارالانوار: الجامعة لدرر أخبار الائمة الأطهار تالیف محمدباقر المجلسی.
مشخصات نشر: بیروت داراحیاء التراث العربی [ -13].
مشخصات ظاهری: ج - نمونه.
یادداشت: عربی.
یادداشت: فهرست نویسی بر اساس جلد بیست و چهارم، 1403ق. [1360].
یادداشت: جلد108،103،94،91،92،87،67،66،65،52،24(چاپ سوم: 1403ق.=1983م.=[1361]).
یادداشت: کتابنامه.
مندرجات: ج.24.کتاب الامامة. ج.52.تاریخ الحجة. ج67،66،65.الایمان و الکفر. ج.87.کتاب الصلاة. ج.92،91.الذکر و الدعا. ج.94.کتاب السوم. ج.103.فهرست المصادر. ج.108.الفهرست.-
موضوع: احادیث شیعه — قرن 11ق
رده بندی کنگره: BP135/م3ب31300 ی ح
رده بندی دیویی: 297/212
شماره کتابشناسی ملی: 1680946
ص: 1
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
الحمد لله الذی وصل لعباده القول بإمام بعد إمام لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُونَ و أکمل الدین بأمنائه و حججه فی کل دهر و زمان لِقَوْمٍ یُوقِنُونَ و الصلاة و السلام علی من بشر به و بأوصیائه النبیون و المرسلون محمد سید الوری و آله مصابیح الدجی إِلی یَوْمِ یُبْعَثُونَ و لعنة الله علی أعدائهم ما دامت السماوات و الأرضون.
أما بعد فهذا هو المجلد الثالث عشر من کتاب بحار الأنوار فی تاریخ الإمام الثانی عشر و الهادی المنتظر و المهدی المظفر و نور الأنوار و حجة الجبار و الغائب عن معاینة الأبصار و الحاضر فی قلوب الأخیار و حلیف الأیمان و کاشف الأحزان و خلیفة الرحمن الحجة بن الحسن إمام الزمان صلوات الله علیه و علی آبائه المعصومین ما توالت الأزمان من مؤلفات خادم أخبار الأئمة الأخیار و تراب أعتاب حملة الآثار محمد باقر بن محمد تقی حشرهما الله تعالی مع موالیهما الأطهار و جعلهما فی دولتهم من الأعوان و الأنصار.
ترجمه بحارالانوار جلد 51: تاریخ حضرت حجت علیه السلام - 1
مشخصات کتاب
سرشناسه : مجلسی، محمد باقربن محمدتقی، 1037 - 1111ق.
عنوان قراردادی : بحار الانوار .فارسی .برگزیده
عنوان و نام پدیدآور : ترجمه بحارالانوار/ مترجم گروه مترجمان؛ [برای] نهاد کتابخانه های عمومی کشور.
مشخصات نشر : تهران: نهاد کتابخانه های عمومی کشور، موسسه انتشارات کتاب نشر، 1392 -
مشخصات ظاهری : ج.
شابک : دوره : 978-600-7150-66-5 ؛ ج.1 : 978-600-7150-67-2 ؛ ج.2 : 978-600-7150-68-9 ؛ ج.3 : 978-600-7150-69-6 ؛ ج.4 978-600-715070-2 : ؛ ج.5 978-600-7150-71-9 : ؛ ج.6 978-600-7150-72-6 : ؛ ج.7 978-600-7150-73-3 : ؛ ج.8 : 978-600-7150-74-0 ؛ ج.10 978-600-7150-76-4 : ؛ ج.11 978-600-7150-83-2 : ؛ ج.12 978-600-7150-66-5 : ؛ ج.13 978-600-7150-85-6 : ؛ ج.14 978-600-7150-86-3 : ؛ ج.15 978-600-7150-87-0 : ؛ ج.16:978-600-7150-88-7 ؛ ج.17:978-600-7150-89-4 ؛ ج.18: 978-600-7150-90-0 ؛ ج.19:978-600-7150-91-7 ؛ ج.20:978-600-7150-92-4 ؛ ج.21: 978-600-7150-93-1 ؛ ج.22:978-600-7150-94-8 ؛ ج.23:978-600-7150-95-5
مندرجات : ج.1. کتاب عقل و علم و جهل.- ج.2. کتاب توحید.- ج.3. کتاب عدل و معاد.- ج.4. کتاب احتجاج و مناظره.- ج. 5. تاریخ پیامبران.- ج.6. تاریخ حضرت محمد صلی الله علیه وآله.- ج.7. کتاب امامت.- ج.8. تاریخ امیرالمومنین.- ج.9. تاریخ حضرت زهرا و امامان والامقام حسن و حسین و سجاد و باقر علیهم السلام.- ج.10. تاریخ امامان والامقام حضرات صادق، کاظم، رضا، جواد، هادی و عسکری علیهم السلام.- ج.11. تاریخ امام مهدی علیه السلام.- ج.12. کتاب آسمان و جهان - 1.- ج.13. آسمان و جهان - 2.- ج.14. کتاب ایمان و کفر.- ج.15. کتاب معاشرت، آداب و سنت ها و معاصی و کبائر.- ج.16. کتاب مواعظ و حکم.- ج.17. کتاب قرآن، ذکر، دعا و زیارت.- ج.18. کتاب ادعیه.- ج.19. کتاب طهارت و نماز و روزه.- ج.20. کتاب خمس، زکات، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، عقود و معاملات و قضاوت
وضعیت فهرست نویسی : فیپا
ناشر دیجیتالی : مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان
یادداشت : ج.2 - 8 و 10 - 16 (چاپ اول: 1392) (فیپا).
موضوع : احادیث شیعه -- قرن 11ق.
شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور، مجری پژوهش
شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور. موسسه انتشارات کتاب نشر
رده بندی کنگره : BP135/م3ب3042167 1392
رده بندی دیویی : 297/212
شماره کتابشناسی ملی : 3348985
ص: 1
کتاب تاریخ الإمام الثانی عشر صلوات اللّه علیه - 1
مقدمه
بسم الله الرحمن الرحیم
ستایش بی کران آفریدگاری را سزد که بندگانش را راهنمایی کرد تا معتقد شوند که پس از هر امامی، امام دیگر خواهد بود و بدین گونه، به وظایف خود آشنا گردند؛ خداوندی که دین مقدسش را در هر دوره و زمانی به وسیله پیغمبران امین و سفرای راستین خود، برای اهل ایمان و یقین کامل گردانید.
و درود و سلام بر آن نور پاک و گوهر تابناکی باد که پیامبران خدا و فرستادگان پیشین، به آمدن او و جانشینان معصومش بشارت دادند: محمد صلی اللَّه علیه و آله سرور عالمیان و اهل بیت طاهرین او که تا روز رستاخیز، چراغ های روشن شب های دیجور گمراهی هستند و تا آن زمان که آسمان و زمین برقرار است، نفرین خدا بر دشمنان آنان باد.
و بعد، این جلد سیزدهم از کتاب «بحار الانوار» است در باب تاریخ امام دوازدهم، راهنمای منتظر و مهدی مظفّر، نورالانوار و حجت پروردگار، امامی که از نظرها غایب و در دل های پاکان حاضر است. سروری که ایمان به خدا، به وجود مسعود او پایدار است و پیشوایی که با ظهور خود، غبار غم از لوح دل ها بزداید، حجت خدا در روی زمین و امام زمان حجة بن الحسن العسکری صلوات اللَّه و سلامه علیه و علی آبائه المعصومین. این کتاب از تألیفات خادم اخبار ائمه، اخیار و خاک آستان حاملین آثار پیغمبر و اهل بیت اطهار، محمد باقر بن محمد تقی (مجلسی) است که امید است خداوند او را با سروران خود محشور گرداند و در زمان ظهور و دولت آنان، از یاوران آنها قرار دهد .
کا، [الکافی]: وُلِدَ علیه السلام لِلنِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ سَنَةَ خَمْسٍ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ.
ک، [إکمال الدین] ابْنُ عِصَامٍ عَنِ الْکُلَیْنِیِّ عَنْ عَلَّانٍ الرَّازِیِّ قَالَ أَخْبَرَنِی بَعْضُ أَصْحَابِنَا أَنَّهُ: لَمَّا حَمَلَتْ جَارِیَةُ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام قَالَ سَتَحْمِلِینَ ذَکَراً وَ اسْمُهُ مُحَمَّدٌ وَ هُوَ الْقَائِمُ مِنْ بَعْدِی.
ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ رِزْقِ اللَّهِ عَنْ مُوسَی بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ بْنِ حَمْزَةَ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ قَالَ حَدَّثَتْنِی حَکِیمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهم السلام قَالَتْ: بَعَثَ إِلَیَّ أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ علیهما السلام فَقَالَ یَا عَمَّةِ اجْعَلِی إِفْطَارَکِ اللَّیْلَةَ عِنْدَنَا فَإِنَّهَا لَیْلَةُ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی سَیُظْهِرُ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ الْحُجَّةَ وَ هُوَ حُجَّتُهُ فِی أَرْضِهِ قَالَتْ فَقُلْتُ لَهُ وَ مَنْ أُمُّهُ قَالَ لِی نَرْجِسُ قُلْتُ لَهُ وَ اللَّهِ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ مَا بِهَا أَثَرٌ فَقَالَ هُوَ مَا أَقُولُ لَکِ قَالَتْ فَجِئْتُ فَلَمَّا سَلَّمْتُ وَ جَلَسْتُ جَاءَتْ تَنْزِعُ خُفِّی وَ قَالَتْ لِی یَا سَیِّدَتِی کَیْفَ أَمْسَیْتِ
فَقُلْتُ بَلْ أَنْتِ سَیِّدَتِی وَ سَیِّدَةُ أَهْلِی قَالَتْ فَأَنْکَرَتْ قَوْلِی وَ قَالَتْ مَا هَذَا یَا عَمَّةِ قَالَتْ فَقُلْتُ لَهَا یَا بُنَیَّةِ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی سَیَهَبُ لَکِ فِی لَیْلَتِکِ هَذِهِ غُلَاماً سَیِّداً فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ قَالَتْ فَجَلَسَتْ وَ اسْتَحْیَتْ-(1)
فَلَمَّا أَنْ فَرَغْتُ مِنْ صَلَاةِ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ وَ أَفْطَرْتُ وَ أَخَذْتُ مَضْجَعِی فَرَقَدْتُ فَلَمَّا أَنْ کَانَ فِی جَوْفِ اللَّیْلِ قُمْتُ إِلَی الصَّلَاةِ فَفَرَغْتُ مِنْ صَلَاتِی وَ هِیَ نَائِمَةٌ لَیْسَ بِهَا حَادِثٌ ثُمَّ جَلَسْتُ مُعَقِّبَةً ثُمَّ اضْطَجَعْتُ ثُمَّ انْتَبَهْتُ فَزِعَةً وَ هِیَ رَاقِدَةٌ ثُمَّ قَامَتْ فَصَلَّتْ
ص: 2
[أبواب ولادته و أمّه و أسمائه و صفاته و الآیات المتأولة فیه]
باب اول : ولادت امام مهدی علیه السّلام و سرگذشت مادر بزرگوارش
روایات
روایت1.
کافی: در کتاب کافی آمده است که ولادت با سعادت وجود اقدس امام زمان علیه السّلام، در سال 255 هجری روی داده است(1).
روایت2.
کمال الدین: علان رازی می گوید: «بعضی از اصحاب ما به من خبر دادند که چون کنیز امام عسکری و مادر امام عصر علیه السّلام حامله گشت، حضرت امام حسن عسکری علیه السّلام به وی فرمود: «پسری می آوری که نامش محمد و پس از من، جانشین من خواهد بود(2).»
روایت3.
کمال الدین: حکیمه خاتون، دختر امام محمد تقی بن علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب علیهماالسّلام می گوید: «امام حسن عسکری علیه السّلام مرا خواست و فرمود: «ای عمه! امشب نیمه شعبان است، نزد ما افطار کن که خداوند در این شب فرخنده، کسی را به وجود می آورد که حجت او در روی زمین خواهد بود.» عرض کردم: «مادر این نوزاد مبارک کیست؟» فرمود: «نرجس.» گفتم: «فدایت گردم! به خدا قسم اثری از حاملگی در نرجس خاتون نیست.» فرمود: «همین است که می گویم.»
وقتی به خانه آن حضرت در آمدم، سلام کرده نشستم. نرجس خاتون آمد، کفش از پایم درآورد و به من گفت: «ای بانوی من! روزت را چگونه شب کردی؟» گفتم: «بانوی من و خاندان ما تویی!» گفت: «نه! من کجا و این مقام بزرگ کجا؟» گفتم: «دختر جان! امشب خداوند پسری به تو موهبت می کند که سرور دو جهان خواهد بود.» چون این سخن را شنید، با کمال حجب و حیا نشست. سپس وقتی نماز شام را گذاردم، افطار کردم و خوابیدم. سحرگاه برای ادای نماز شب برخاستم. بعد از نماز دیدم که نرجس خوابیده و از وضع حمل او خبری نیست! پس از تعقیب نماز دوباره به پهلو خوابیدم، اما چند لحظه بعد با اضطراب بیدار شدم و دیدم که نرجس خوابیده است. سپس نرجس بلند شد، نماز خواند و دوباره خوابید.
ص: 2
قَالَتْ حَکِیمَةُ فَدَخَلَتْنِی الشُّکُوکُ فَصَاحَ بِی أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام مِنَ الْمَجْلِسِ فَقَالَ لَا تَعْجَلِی یَا عَمَّةِ فَإِنَّ الْأَمْرَ قَدْ قَرُبَ قَالَتْ فَقَرَأْتُ الم السَّجْدَةَ وَ یس فَبَیْنَمَا أَنَا کَذَلِکَ إِذَا انْتَبَهَتْ فَزِعَةً فَوَثَبْتُ إِلَیْهَا فَقُلْتُ اسْمُ اللَّهِ عَلَیْکِ ثُمَّ قُلْتُ لَهَا تُحِسِّینَ شَیْئاً قَالَتْ نَعَمْ یَا عَمَّةِ فَقُلْتُ لَهَا اجْمَعِی نَفْسَکِ وَ اجْمَعِی قَلْبَکِ فَهُوَ مَا قُلْتُ لَکِ قَالَتْ حَکِیمَةُ ثُمَّ أَخَذَتْنِی فَتْرَةٌ وَ أَخَذَتْهَا فِطْرَةٌ(1) فَانْتَبَهْتُ بِحِسِّ سَیِّدِی علیه السلام فَکَشَفْتُ الثَّوْبَ عَنْهُ فَإِذَا أَنَا بِهِ علیه السلام سَاجِداً یَتَلَقَّی الْأَرْضَ بِمَسَاجِدِهِ فَضَمَمْتُهُ إِلَیَّ فَإِذَا أَنَا بِهِ نَظِیفٌ مُنَظَّفٌ فَصَاحَ بِی أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام هَلُمِّی إِلَیَّ ابْنِی یَا عَمَّةِ فَجِئْتُ بِهِ إِلَیْهِ فَوَضَعَ یَدَیْهِ تَحْتَ أَلْیَتَیْهِ وَ ظَهْرِهِ وَ وَضَعَ قَدَمَیْهِ عَلَی صَدْرِهِ ثُمَّ أَدْلَی لِسَانَهُ فِی فِیهِ وَ أَمَرَّ یَدَهُ عَلَی عَیْنَیْهِ وَ سَمْعِهِ وَ مَفَاصِلِهِ ثُمَّ قَالَ تَکَلَّمْ یَا بُنَیَّ فَقَالَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ صَلَّی عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ عَلَی الْأَئِمَّةِ إِلَی أَنْ وَقَفَ عَلَی أَبِیهِ ثُمَّ أَحْجَمَ قَالَ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام یَا عَمَّةِ اذْهَبِی بِهِ إِلَی أُمِّهِ لِیُسَلِّمَ عَلَیْهَا وَ ائْتِینِی بِهِ فَذَهَبْتُ بِهِ فَسَلَّمَ عَلَیْهَا وَ رَدَدْتُهُ وَ وَضَعْتُهُ فِی الْمَجْلِسِ ثُمَّ قَالَ یَا عَمَّةِ إِذَا کَانَ یَوْمُ السَّابِعِ فَأْتِینَا قَالَتْ حَکِیمَةُ فَلَمَّا أَصْبَحْتُ جِئْتُ لِأُسَلِّمَ عَلَی أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَکَشَفْتُ السِّتْرَ لِأَفْتَقِدَ سَیِّدِی علیه السلام فَلَمْ أَرَهُ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا فُعِلَ سَیِّدِی فَقَالَ یَا عَمَّةِ اسْتَوْدَعْنَاهُ الَّذِی اسْتَوْدَعَتْهُ أُمُّ مُوسَی علیه السلام قَالَتْ حَکِیمَةُ فَلَمَّا کَانَ فِی الْیَوْمِ السَّابِعِ جِئْتُ وَ سَلَّمْتُ وَ جَلَسْتُ فَقَالَ هَلُمِّی إِلَیَّ ابْنِی فَجِئْتُ بِسَیِّدِی فِی الْخِرْقَةِ فَفَعَلَ بِهِ کَفَعْلَتِهِ الْأُولَی ثُمَّ أَدْلَی لِسَانَهُ فِی فِیهِ کَأَنَّهُ یُغَذِّیهِ لَبَناً أَوْ عَسَلًا ثُمَّ قَالَ تَکَلَّمْ یَا بُنَیَّ فَقَالَ علیه السلام أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ ثَنَّی بِالصَّلَاةِ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّةِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ حَتَّی وَقَفَ عَلَی أَبِیهِ علیه السلام ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ وَ نُمَکِّنَ لَهُمْ فِی
ص: 3
اندک اندک داشتم درباره وعده امام تردید می کردم که ناگهان حضرت از جایی که تشریف داشتند، با صدای بلند مرا صدا زده و فرمود: «ای عمه! عجله مکن که وقت نزدیک است!» چون صدای امام را شنیدم شروع به خواندن سوره «الم سجده» و «یس» کردم. در همین موقع نرجس با حال مضطرب از خواب برخاست. من به وی نزدیک شدم و گفتم: «نام خدا بر تو مستولی باد!» سپس از او پرسیدم: «آیا چیزی احساس می کنی؟» گفت: «آری ای عمه!» گفتم: «ناراحت مباش و دل قوی بدار. این همان مژده ای است که به تو دادم.» سپس سستی خواب مرا فرا گرفت و او در همین حین فرزندش را به دنیا آورد.
اندکی بعد وقتی احساس کردم که کودک متولد شده، برخاستم. هنگامی که لباس را از روی او برداشتم، دیدم که با اعضای هفتگانه، روی زمین خدا را سجده می کند. آن ماه پاره را در آغوش گرفتم و دیدم که بر عکس نوزادان دیگر، از آلایش ولادت پاک و پاکیزه است! در این هنگام امام حسن عسکری علیه السّلام صدا زد: «عمه جان! فرزندم را نزد من بیاور!» چون او را نزد پدر بزرگوارش بردم، امام دستش را زیر ران ها و پشت بچه قرار داد، پاهای او را به سینه مبارک چسباند، زبانش را در دهان او گردانید، دستش را بر چشم و گوش و بندهای او کشید و فرمود: «فرزندم! با من حرف بزن!» آن مولود مسعود زبان گشود و گفت: «اشْهَدُ انْ لا الهَ الَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَه وَ اشْهَدُ انَّ مُحَمَّدا رَسُولُ اللَّهِ.» آنگاه بر امیرالمؤمنین و ائمه طاهرین علیهم السّلام درود فرستاد تا اینکه بعد از بردن نام پدرش، متوقف و سپس ساکت شد. امام فرمود: «عمه جان! او را نزد مادرش ببر تا به او نیز سلام کند و باز نزد من بر گردان.» چون او را نزد مادرش بردم، به او سلام کرد و مادر نیز جواب سلامش را داد. سپس او را پیش امام حسن عسکری علیه السّلام برگرداندم. حضرت فرمود: «ای عمه! روز هفتم ولادتش نیز نزد ما بیا.»
صبح روز نیمه شعبان که به خدمت امام رسیدم، سلام کردم و روپوش از روی کودک برداشتم تا او را نوازشی کنم، ولی بچه را ندیدم! عرض کردم: «فدایت گردم! بچه چه شد؟» فرمود: «عمه جان! او را به کسی سپردم که مادر موسی علیه السّلام فرزند خود را به او سپرد!.»
چون روز هفتم به حضور امام شرفیاب شدم، فرمود: «عمه جان! فرزندم را بیاور.» او را در قنداقه پیچیده و نزد حضرت بردم. امام مانند بار اول فرزند دلبندش را نوازش کرد و زبان مبارکش را آنچنان در دهان او نهاد که گویی شیر یا عسل به او می خوراند. سپس فرمود: «ای فرزند، با من سخن بگو!» گفت: «اشْهَدُ انْ لا الهَ الَّا اللَّهُ.» آنگاه بر پیغمبر خاتم صلی اللَّه علیه و آله و امیرالمؤمنین علیه السّلام و یک یک ائمه تا پدر بزرگوارش درود فرستاد و سپس این آیه شریفه را تلاوت کرد: «وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ وَ نُمَکِّنَ لَهُمْ فِی
ص: 3
الْأَرْضِ وَ نُرِیَ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما مِنْهُمْ ما کانُوا یَحْذَرُونَ (1) قَالَ مُوسَی فَسَأَلْتُ عُقْبَةَ الْخَادِمَ عَنْ هَذَا فَقَالَ صَدَقَتْ حَکِیمَةُ.
یقال حجمته عن الشی ء فأحجم أی کففته فکف.
ک، [إکمال الدین] جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْرُورٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ: خَرَجَ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام حِینَ قُتِلَ الزُّبَیْرِیُّ هَذَا جَزَاءُ مَنِ افْتَرَی عَلَی اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فِی أَوْلِیَائِهِ زَعَمَ أَنَّهُ یَقْتُلُنِی وَ لَیْسَ لِی عَقِبٌ فَکَیْفَ رَأَی قُدْرَةَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ وُلِدَ لَهُ وَ سَمَّاهُ م ح م د سَنَةَ سِتٍّ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الکلینی عن الحسین بن محمد عن المعلی عن أحمد بن محمد قال: خرج عن أبی محمد علیه السلام و ذکر مثله.
ربما یجمع بینه و بین ما ورد من خمس و خمسین بکون السنة فی هذا الخبر ظرفا لخرج أو قتل أو إحداهما علی الشمسیة و الأخری علی القمریة(2).
ک، [إکمال الدین] ابْنُ عِصَامٍ عَنِ الْکُلَیْنِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ: وُلِدَ الصَّاحِبُ علیه السلام فِی النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ سَنَةَ خَمْسٍ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ.
ک، [إکمال الدین] مَاجِیلَوَیْهِ وَ الْعَطَّارُ مَعاً عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ النَّیْسَابُورِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیهم السلام عَنِ الشَّارِیِّ عَنْ نَسِیمَ وَ مَارِیَةَ أَنَّهُ: لَمَّا سَقَطَ صَاحِبُ الزَّمَانِ علیه السلام مِنْ بَطْنِ أُمِّهِ سَقَطَ جَاثِیاً عَلَی رُکْبَتَیْهِ رَافِعاً سَبَّابَتَیْهِ إِلَی السَّمَاءِ ثُمَّ عَطَسَ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ زَعَمَتِ الظَّلَمَةُ أَنَّ حُجَّةَ اللَّهِ دَاحِضَةٌ وَ لَوْ أُذِنَ لَنَا فِی الْکَلَامِ لَزَالَ الشَّکُّ.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی علان عن محمد العطار: مثله.
ص: 4
الْأَرْضِ وَ نُرِیَ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما مِنْهُمْ ما کانُوا یَحْذَرُونَ (1)»، {و اراده کردیم که منت بنهیم بر آنان که در زمین زبون گشتند و آنها را پیشوایان و وارثان زمین قرار دهیم و آنها را در زمین جای دهیم و به فرعون و هامان و لشکریان آنان نشان دهیم آنچه را که آنها از آن می ترسیدند}.
موسی بن محمد راوی این حدیث می گوید: «صحت این روایت را از عقبه، خادم امام حسن عسکری علیه السّلام پرسیدم و او نیز گفته حکیمه را تصدیق کرد(2).»
بیان
یقال حجمته عن الشی ء فأحجم أی کففته فکف.
روایت4.
کمال الدین: چون زُبَیری به قتل رسید، از طرف امام عسکری علیه السّلام توقیعی خارج شد که می فرمود: «این است پاداش کسی که نظر رحمت حق را نسبت به اولیایش دروغ دانسته و گفته بود که مرا خواهد کشت و فرزندی نخواهم داشت که جانشین من باشد. ولی او قدرت خدای عزوجل را دید و خداوند در سال 256 هجری، فرزندی به نام (م ح م د) به من موهبت کرد(3).»
این روایت در «غیبت» شیخ طوسی نیز نقل شده است(4).
مؤلف
شاید بتوان بین این خبر که سال ولادت حضرت را 256 و اخباری که ولادت حضرت را سال 255 دانسته اند این گونه جمع کرد که «سنه» در این خبر، سال صدور این روایت از حضرت یا ظرف کشته شدن زبیری باشد یا اینکه بگوییم یکی دال بر سال شمسی و دیگری دال بر سال قمری ولادت حضرت است.
روایت5.
کمال الدین: علی بن محمد روایت می کند که امام زمان علیه السّلام، شب نیمه شعبان سال 255 متولد گردیده است(5).
روایت6.
کمال الدین: در «کمال الدین» آمده است که چون امام زمان علیه السّلام از مادر بزاد، دو زانو نشست و دو انگشت اشاره مبارک را به سوی آسمان گرفت. سپس عطسه ای کرد و فرمود: «الحَمدُ لِلَّهِ رَبّ الْعالَمینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِه.» ستمگران چنین پنداشته اند که حجت پروردگار از میان رفته است. اگر به ما اجازه سخن گفتن می دادند، هر گونه تردیدی برطرف می شد.(6)»
در «غیبت» شیخ طوسی نیز مثل این حدیث روایت شده است.
ص: 4
ک، [إکمال الدین] قَالَ إِبْرَاهِیمُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ حَدَّثَتْنِی نَسِیمُ خَادِمُ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام قَالَتْ: قَالَ لِی صَاحِبُ الزَّمَانِ علیه السلام وَ قَدْ دَخَلْتُ عَلَیْهِ بَعْدَ مَوْلِدِهِ بِلَیْلَةٍ فَعَطَسْتُ عِنْدَهُ فَقَالَ لِی یَرْحَمُکِ اللَّهُ قَالَتْ نَسِیمُ فَفَرِحْتُ بِذَلِکَ فَقَالَ لِی علیه السلام أَ لَا أُبَشِّرُکِ فِی الْعُطَاسِ فَقُلْتُ بَلَی قَالَ هُوَ أَمَانٌ مِنَ الْمَوْتِ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْکُلَیْنِیُّ رَفَعَهُ عَنْ نَسِیمَ الْخَادِمِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی صَاحِبِ الزَّمَانِ علیه السلام بَعْدَ مَوْلِدِهِ بِعَشْرِ لَیَالٍ فَعَطَسْتُ عِنْدَهُ فَقَالَ یَرْحَمُکِ اللَّهُ فَفَرِحْتُ بِذَلِکَ فَقَالَ أَ لَا أُبَشِّرُکِ فِی الْعُطَاسِ هُوَ أَمَانٌ مِنَ الْمَوْتِ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ.
ک، [إکمال الدین] مَاجِیلَوَیْهِ وَ ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ وَ الْعَطَّارُ جَمِیعاً عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ رِیَاحٍ الْبَصْرِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْعَمْرِیِّ قَالَ: لَمَّا وُلِدَ السَّیِّدُ علیه السلام قَالَ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام ابْعَثُوا إِلَی أَبِی عَمْرٍو فَبُعِثَ إِلَیْهِ فَصَارَ إِلَیْهِ فَقَالَ اشْتَرِ عَشَرَةَ آلَافِ رِطْلٍ خُبْزاً وَ عَشَرَةَ آلَافِ رِطْلٍ لَحْماً وَ فَرِّقْهُ أَحْسَبُهُ قَالَ عَلَی بَنِی هَاشِمٍ وَ عُقَّ عَنْهُ بِکَذَا وَ کَذَا شَاةً.
ک، [إکمال الدین] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْخَیْزَرَانِیِّ عَنْ جَارِیَةٍ لَهُ کَانَ أَهْدَاهَا لِأَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام: فَلَمَّا أَغَارَ جَعْفَرٌ الْکَذَّابُ عَلَی الدَّارِ جَاءَتْهُ فَارَّةً مِنْ جَعْفَرٍ فَتَزَوَّجَ بِهَا قَالَ أَبُو عَلِیٍّ فَحَدَّثَتْنِی أَنَّهَا حَضَرَتْ وِلَادَةَ السَّیِّدِ علیه السلام وَ أَنَّ اسْمَ أُمِّ السَّیِّدِ صَقِیلُ وَ أَنَّ أَبَا مُحَمَّدٍ علیه السلام حَدَّثَهَا بِمَا جَرَی عَلَی عِیَالِهِ فَسَأَلَتْهُ أَنْ یَدْعُوَ لَهَا بِأَنْ یَجْعَلَ مَنِیَّتَهَا قَبْلَهُ فَمَاتَتْ قَبْلَهُ فِی حَیَاةِ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام وَ عَلَی قَبْرِهَا لَوْحٌ عَلَیْهِ مَکْتُوبٌ هَذَا أُمُّ مُحَمَّدٍ قَالَ أَبُو عَلِیٍّ وَ سَمِعْتُ هَذِهِ الْجَارِیَةَ تَذْکُرُ أَنَّهُ لَمَّا وُلِدَ السَّیِّدُ رَأَتْ لَهُ نُوراً سَاطِعاً قَدْ ظَهَرَ مِنْهُ وَ بَلَغَ أُفُقَ السَّمَاءِ وَ رَأَتْ طُیُوراً بِیضاً تَهْبِطُ مِنَ السَّمَاءِ وَ تَمْسَحُ أَجْنِحَتَهَا عَلَی رَأْسِهِ وَ وَجْهِهِ وَ سَائِرِ جَسَدِهِ ثُمَّ تَطِیرُ فَأَخْبَرْنَا أَبَا مُحَمَّدٍ علیه السلام بِذَلِکَ فَضَحِکَ ثُمَّ قَالَ تِلْکَ مَلَائِکَةُ السَّمَاءِ نَزَلَتْ لِتَتَبَرَّکَ بِهِ وَ هِیَ أَنْصَارُهُ إِذَا خَرَجَ.
ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْعَلَوِیِّ عَنْ أَبِی غَانِمٍ الْخَادِمِ قَالَ: وُلِدَ لِأَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام وَلَدٌ فَسَمَّاهُ مُحَمَّداً فَعَرَضَهُ عَلَی أَصْحَابِهِ یَوْمَ الثَّالِثِ وَ قَالَ هَذَا صَاحِبُکُمْ مِنْ بَعْدِی وَ خَلِیفَتِی عَلَیْکُمْ وَ هُوَ الْقَائِمُ الَّذِی تَمْتَدُّ إِلَیْهِ الْأَعْنَاقُ بِالانْتِظَارِ فَإِذَا امْتَلَأَتِ الْأَرْضُ جَوْراً وَ ظُلْماً خَرَجَ فَمَلَأَهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا.
ص: 5
روایت7.
کمال الدین: نسیم، خادم امام حسن عسکری علیه السّلام می گوید: شب دوم ولادت امام زمان به حضورش مشرف شدم. زمانی که در حضور آن آقازاده عزیز بودم، عطسه ام گرفت. امام فرمود: «خدای تو را رحمت کند.» از این کلام آقا بسی شاد گشتم. آنگاه فرمود: «آیا می خواهی درباره عطسه چیزی به تو بگویم؟» عرض کردم: «بفرمایید!» فرمود: «عطسه تا سه روز موجب دوری انسان از مرگ است.»(1)
روایت8.
غیبت طوسی: نسیم خادم می گوید: ده روز پس از ولادت امام زمان علیه السّلام بر ایشان وارد شدم و نزد ایشان عطسه کردم. امام فرمود: «خدایت رحمت کند!» از این جمله بسیار خشنود شدم. آنگاه فرمود: «آیا درباره عطسه به تو بشارتی بدهم؟ عطسه تا سه روز، امان از مرگ است.»(2)
روایت9.
کمال الدین: ابی جعفر عمری می گوید: چون آقا علیه السّلام متولد گردید، امام حسن عسکری علیه السّلام عثمان بن سعید (نائب اول امام زمان و پدر ابی جعفر عمری مذکور) را احضار فرمود. وقتی عثمان نزد حضرت آمد، به وی فرمود: «ده هزار رطل نان و ده هزار رطل گوشت خریده و به حساب من میان بنی هاشم قسمت کن. چند رأس گوسفند هم برای او عقیقه کن.»(3)
روایت10.
کمال الدین: ابوعلی خیزرانی از خادمه خود که او را به امام حسن عسکری علیه السّلام هدیه کرده بود، روایت کرده است: «چون جعفر کذاب مجددا ازدواج کرد، این خادمه با حالت فرار از خانه او به نزد امام حسن عسکری علیه السلام آمد و حضرت با او ازدواج نمود» ابوعلی می گوید: «این کنیز به من گفت که موقع ولادت امام زمان علیه السّلام حاضر بوده است و مادر آقا نامش «صیقل» بود. امام حسن عسکری، ماجرای آن بانوی معظمه را برایش نقل فرمود که از حضرت خواسته بود دعا فرماید مرگ او پیش از وفات امام فرا رسد. همین طور هم شد و آن بانوی مکرّمه در زمان حیات آن حضرت رحلت کرد. بر مزار او لوحی است که بر آن نوشته شده: «آرامگاه مادر محمد». ابوعلی خیزرانی می گوید: «از همین خادمه شنیدم که هنگام تولد امام زمان علیه السّلام، دیده است که نوری از سر و روی حضرت به اطراف آسمان درخشید و چند مرغ سفید از آسمان فرود آمدند و بال های خود را بر سر و روی و بدن آن مولود مسعود کشیدند و بازگشتند. چون این خبر را به امام حسن عسکری علیه السّلام داد، تبسّم کرد و فرمود: «آنها فرشتگان آسمان ها بودند که در موقع ظهور این طفل، یاوران او خواهند بود. آنها آمده بودند تا به وی تبرک جویند.»(4)
روایت11.
کمال الدین: ابو غانم می گوید: فرزندی از امام عسکری علیه السّلام متولد شد که پدر بزرگوارش نام او را «محمد» گذارد. سپس در روز سوم ولادتش او را به اصحاب خود نشان داد و فرمود: «بعد از من، این کودک امام شما و جانشین من خواهد بود. او همان قائم است که مردم برای ظهور او انتظارها می کشند و وقتی که دنیا پر از ظلم و بی عدالتی شود، ظاهر گردد و جهان را پر از عدل و داد کند.»(5)
ص: 5
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ الشَّیْبَانِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ بَحْرِ بْنِ سَهْلٍ الشَّیْبَانِیِّ قَالَ قَالَ بِشْرُ بْنُ سُلَیْمَانَ النَّخَّاسُ وَ هُوَ مِنْ وُلْدِ أَبِی أَیُّوبَ الْأَنْصَارِیِّ أَحَدُ مَوَالِی أَبِی الْحَسَنِ وَ أَبِی مُحَمَّدٍ وَ جَارُهُمَا بِسُرَّمَنْ رَأَی: أَتَانِی کَافُورٌ الْخَادِمُ فَقَالَ مَوْلَانَا أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیُّ یَدْعُوکَ إِلَیْهِ فَأَتَیْتُهُ فَلَمَّا جَلَسْتُ بَیْنَ یَدَیْهِ قَالَ لِی یَا بِشْرُ إِنَّکَ مِنْ وُلْدِ الْأَنْصَارِ وَ هَذِهِ الْمُوَالاةُ لَمْ تَزَلْ فِیکُمْ یَرِثُهَا خَلَفٌ عَنْ سَلَفٍ وَ أَنْتُمْ ثِقَاتُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ إِنِّی مُزَکِّیکَ وَ مُشَرِّفُکَ بِفَضِیلَةٍ تَسْبِقُ بِهَا الشِّیعَةَ فِی الْمُوَالاةِ بِسِرٍّ أَطَّلِعُکَ عَلَیْهِ وَ أُنْفِذُکَ فِی ابْتِیَاعِ أَمَةٍ فَکَتَبَ کِتَاباً لَطِیفاً بِخَطٍّ رُومِیٍّ وَ لُغَةٍ رُومِیَّةٍ وَ طَبَعَ عَلَیْهِ خَاتَمَهُ وَ أَخْرَجَ شِقَّةً(1)
صَفْرَاءَ فِیهَا مِائَتَانِ وَ عِشْرُونَ دِینَاراً فَقَالَ خُذْهَا وَ تَوَجَّهْ بِهَا إِلَی بَغْدَادَ وَ احْضُرْ مَعْبَرَ الْفُرَاتِ ضَحْوَةَ یَوْمِ کَذَا فَإِذَا وَصَلَتْ إِلَی جَانِبِکَ زَوَارِیقُ السَّبَایَا وَ تَرَی الْجَوَارِیَ فِیهَا سَتَجِدُ طَوَائِفَ الْمُبْتَاعِینَ مِنْ وُکَلَاءِ قُوَّادِ بَنِی الْعَبَّاسِ وَ شِرْذِمَةً مِنْ فِتْیَانِ الْعَرَبِ فَإِذَا رَأَیْتَ ذَلِکَ فَأَشْرِفْ مِنَ الْبُعْدِ عَلَی الْمُسَمَّی عُمَرَ بْنَ یَزِیدَ النَّخَّاسَ عَامَّةَ نَهَارِکَ إِلَی أَنْ تَبْرُزَ لِلْمُبْتَاعِینَ جَارِیَةٌ صِفَتُهَا کَذَا وَ کَذَا لَابِسَةٌ حَرِیرَیْنِ صَفِیقَیْنِ تَمْتَنِعُ مِنَ الْعَرْضِ وَ لَمْسِ الْمُعْتَرِضِ وَ الِانْقِیَادِ لِمَنْ یُحَاوِلُ لَمْسَهَا وَ تَسْمَعُ صَرْخَةً رُومِیَّةً مِنْ وَرَاءِ سَتْرٍ رَقِیقٍ فَاعْلَمْ أَنَّهَا تَقُولُ وَا هَتْکَ سَتْرَاهْ فَیَقُولُ بَعْضُ الْمُبْتَاعِینَ عَلَیَّ ثَلَاثُمِائَةِ دِینَارٍ فَقَدْ زَادَنِی الْعَفَافُ فِیهَا رَغْبَةً فَتَقُولُ لَهُ بِالْعَرَبِیَّةِ لَوْ بَرَزْتَ فِی زِیِّ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ وَ عَلَی شِبْهِ مُلْکِهِ مَا بَدَتْ لِی فِیکَ رَغْبَةٌ فَاشْفَقْ عَلَی مَالِکَ فَیَقُولُ النَّخَّاسُ فَمَا الْحِیلَةُ وَ لَا بُدَّ مِنْ بَیْعِکِ فَتَقُولُ الْجَارِیَةُ وَ مَا الْعَجَلَةُ وَ لَا بُدَّ مِنِ اخْتِیَارِ مُبْتَاعٍ یَسْکُنُ قَلْبِی إِلَیْهِ وَ إِلَی وَفَائِهِ وَ أَمَانَتِهِ فَعِنْدَ ذَلِکَ قُمْ إِلَی عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ النَّخَّاسِ وَ قُلْ لَهُ إِنَّ مَعَکَ کِتَاباً مُلَطَّفَةً لِبَعْضِ الْأَشْرَافِ کَتَبَهُ بِلُغَةٍ رُومِیَّةٍ وَ خَطٍّ رُومِیٍّ وَ وَصَفَ فِیهِ کَرَمَهُ وَ وَفَاءَهُ وَ نُبْلَهُ وَ سَخَاءَهُ تُنَاوِلُهَا لِتَتَأَمَّلَ مِنْهُ أَخْلَاقَ
صَاحِبِهِ فَإِنْ مَالَتْ إِلَیْهِ وَ رَضِیَتْهُ فَأَنَا وَکِیلُهُ فِی ابْتِیَاعِهَا مِنْکَ قَالَ بِشْرُ بْنُ سُلَیْمَانَ فَامْتَثَلْتُ جَمِیعَ مَا حَدَّهُ لِی مَوْلَایَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام فِی
ص: 6
روایت12.
غیبت طوسی: بشر بن سلیمان برده فروش که از فرزندان ابو ایوب انصاری و یکی از شیعیان مخلص حضرت امام علی النقی و امام حسن عسکری علیهماالسّلام و در سامره همسایه حضرت بود، می گوید: روزی کافور، غلام امام علی النقی علیه السّلام نزد من آمد و مرا احضار کرد. چون خدمت حضرت رسیدم فرمود: «ای بشر! تو از اولاد انصار هستی و دوستی شما نسبت به ما اهل بیت، پیوسته میان شما برقرار است، به طوری که فرزندان شما آن را به ارث می برند. شما مورد وثوق ما اهل بیت هستید. می خواهم تو را فضیلتی دهم که در مقام دوستی با ما و به واسطه این رازی که با تو در میان می گذارم، بر سایر شیعیان پیشی گیری. من تو را مامور می کنم که کنیزی خریداری کنی.»
سپس نامه پاکیزه ای به خط و زبان رومی مرقوم فرمود و سر آن را با خاتم مبارک مهر کرد. آنگاه کیسه زردی که دویست و بیست اشرفی در آن بود بیرون آورد و فرمود: «این را گرفته، به بغداد می روی و صبح فلان روز در سر پل فرات حضور می یابی. چون کشتی حامل اسیران نزدیک شد و اسیران را دیدی، می بینی که بیشتر مشتریان، فرستادگان اشراف بنی عباس و تعدادی از جوانان عرب هستند. پس در تمام روز، از دور مواظب شخصی به نام (عمر بن زید) برده فروش باش که کنیزی را به مشتریان عرضه می دارد که به اوصافی مخصوصی متصف است، از جمله دو لباس حریر نازک پوشیده و خود را از معرض فروش و دسترس مشتریان حفظ می کند. در این وقت صدای ناله او را از پس پرده نازکی می شنوی که به زبان رومی، از اسارت و هتک احترام خود می نالد. یکی از مشتریان به عمر بن یزید خواهد گفت که عفّت این کنیز رغبت مرا به وی جلب کرده؛ او را به سیصد دینار به من بفروش! کنیزک به زبان عربی می گوید: «اگر تو حضرت سلیمان و دارای حشمت او باشی، من به تو رغبت ندارم. بیهوده مال خود را تلف مکن!» فروشنده می گوید: «پس چاره چیست؟ من ناگزیرم تو را بفروشم.» کنیزک پاسخ می دهد: «چرا شتاب می کنی؟ بگذار خریداری پیدا شود که قلب من به او و وفا و امانت وی آرام گیرد.» در این هنگام نزد فروشنده برو و بگو که من حامل نامه لطیفی هستم که یکی از اشراف، به خط و زبان رومی نوشته و کرم و وفا و شرافت و امانت خود را در آن شرح داده است. نامه را به کنیزک نشان بده تا درباره اخلاق نویسنده آن بیاندیشد. اگر به وی مایل گردید و تو نیز راضی شدی، من به وکالت او کنیزک را می خرم.
بشر بن سلیمان می گوید: «تمامی آنچه را که امام علی النقی علیه السّلام فرموده بود امتثال کردم.
ص: 6
أَمْرِ الْجَارِیَةِ فَلَمَّا نَظَرَتْ فِی الْکِتَابِ بَکَتْ بُکَاءً شَدِیداً وَ قَالَتْ لِعُمَرَ بْنِ یَزِیدَ بِعْنِی مِنْ صَاحِبِ هَذَا الْکِتَابِ وَ حَلَفَتْ بِالْمُحَرِّجَةِ وَ الْمُغَلَّظَةِ-(1) أَنَّهُ مَتَی امْتَنَعَ مِنْ بَیْعِهَا مِنْهُ قَتَلَتْ نَفْسَهَا فَمَا زِلْتُ أُشَاحُّهُ فِی ثَمَنِهَا حَتَّی اسْتَقَرَّ الْأَمْرُ فِیهِ عَلَی مِقْدَارِ مَا کَانَ أَصْحَبَنِیهِ مَوْلَایَ علیه السلام مِنَ الدَّنَانِیرِ فَاسْتَوْفَاهُ وَ تَسَلَّمْتُ الْجَارِیَةَ ضَاحِکَةً مُسْتَبْشِرَةً وَ انْصَرَفْتُ بِهَا إِلَی الْحُجَیْرَةِ الَّتِی کُنْتُ آوَی إِلَیْهَا بِبَغْدَادَ فَمَا أَخَذَهَا الْقَرَارُ حَتَّی أَخْرَجَتْ کِتَابَ مَوْلَانَا علیه السلام مِنْ جَیْبِهَا وَ هِیَ تَلْثِمُهُ وَ تُطْبِقُهُ عَلَی جَفْنِهَا وَ تَضَعُهُ عَلَی خَدِّهَا وَ تَمْسَحُهُ عَلَی بَدَنِهَا فَقُلْتُ تَعَجُّباً مِنْهَا تَلْثِمِینَ کِتَاباً لَا تَعْرِفِینَ صَاحِبَهُ فَقَالَتْ أَیُّهَا الْعَاجِزُ الضَّعِیفُ الْمَعْرِفَةِ بِمَحَلِّ أَوْلَادِ الْأَنْبِیَاءِ أَعِرْنِی سَمْعَکَ (2) وَ فَرِّغْ لِی قَلْبَکَ أَنَا مُلَیْکَةُ بِنْتُ یَشُوعَا بْنِ قَیْصَرَ مَلِکِ الرُّومِ وَ أُمِّی مِنْ وُلْدِ الْحَوَارِیِّینَ تُنْسَبُ إِلَی وَصِیِّ الْمَسِیحِ شَمْعُونَ أُنَبِّئُکَ بِالْعَجَبِ إِنَّ جَدِّی قَیْصَرَ أَرَادَ أَنْ یُزَوِّجَنِی مِنِ ابْنِ أَخِیهِ وَ أَنَا مِنْ بَنَاتِ ثَلَاثَ عَشْرَةَ سَنَةً فَجَمَعَ فِی قَصْرِهِ مِنْ نَسْلِ الْحَوَارِیِّینَ مِنَ الْقِسِّیسِینَ وَ الرُّهْبَانِ ثَلَاثَمِائَةِ رَجُلٍ وَ مِنْ ذَوِی الْأَخْطَارِ مِنْهُمْ سَبْعَمِائَةِ رَجُلٍ وَ جَمَعَ مِنْ أُمَرَاءِ الْأَجْنَادِ وَ قُوَّادِ الْعَسْکَرِ وَ نُقَبَاءِ الْجُیُوشِ وَ مُلُوکِ الْعَشَائِرِ أَرْبَعَةَ آلَافٍ وَ أَبْرَزَ مِنْ بَهِیِّ مُلْکِهِ عَرْشاً مُسَاغاً مِنْ أَصْنَافِ الْجَوْهَرِ وَ رَفَعَهُ فَوْقَ أَرْبَعِینَ مِرْقَاةً فَلَمَّا صَعِدَ ابْنُ أَخِیهِ وَ أَحْدَقَتِ الصُّلُبُ وَ قَامَتِ الْأَسَاقِفَةُ عُکَّفاً وَ نُشِرَتْ أَسْفَارُ الْإِنْجِیلِ تَسَافَلَتِ الصُّلُبُ مِنَ الْأَعْلَی فَلَصِقَتِ الْأَرْضَ وَ تَقَوَّضَتْ أَعْمِدَةُ الْعَرْشِ فَانْهَارَتْ إِلَی الْقَرَارِ وَ خَرَّ الصَّاعِدُ مِنَ الْعَرْشِ مَغْشِیّاً عَلَیْهِ فَتَغَیَّرَتِ أَلْوَانُ الْأَسَاقِفَةِ وَ ارْتَعَدَتْ فَرَائِصُهُمْ فَقَالَ کَبِیرُهُمْ لِجَدِّی أَیُّهَا الْمَلِکُ أَعْفِنَا مِنْ مُلَاقَاةِ هَذِهِ النُّحُوسِ الدَّالَّةِ عَلَی زَوَالِ هَذَا الدِّینِ الْمَسِیحِیِّ وَ الْمَذْهَبِ الْمَلِکَانِیِّ فَتَطَیَّرَ جَدِّی مِنْ ذَلِکَ تَطَیُّراً شَدِیداً وَ قَالَ لِلْأَسَاقِفَةِ أَقِیمُوا هَذِهِ الْأَعْمِدَةَ وَ ارْفَعُوا الصُّلْبَانَ وَ أَحْضِرُوا أَخَا هَذَا الْمُدْبَرِ الْعَاهِرِ الْمَنْکُوسِ جَدُّهُ لِأُزَوِّجَهُ هَذِهِ
ص: 7
چون نگاه کنیزک به نامه حضرت افتاد، سخت به گریه افتاد. سپس رو به عمر بن یزید کرد و گفت که مرا به صاحب این نامه بفروش و سوگندهای بسیار شدیدی یاد کرد که اگر از فروش او به صاحب نامه امتناع کند، خود را هلاک خواهد کرد. من در تعیین قیمت او با فروشنده گفتگوی بسیار کردم تا به همان مبلغ که امام به من داده بود، راضی شد. من هم پول را به وی تسلیم کردم و با کنیزک که خندان و شادان بود، به اتاقکی که در بغداد اجاره کرده بودم آمدیم. در این مدت او با بی قراری بسیار، نامه امام را از جیب بیرون آورده می بوسید، آن را روی دیدگان و مژگان خود می نهاد و بر بدن و صورت می کشید. من گفتم: «عجبا! نامه ای را می بوسی که نویسنده آن را نمی شناسی!» گفت: «ای درمانده کم معرفت نسبت به شأن اولاد انبیا! گوش فرا ده و دل سوی من بدار. من ملیکه، دختر یشوعا پسر قیصر روم هستم. مادرم از فرزندان حواریون است و نسبم به شمعون، وصی حضرت عیسی علیه السّلام می رسد. بگذار داستان عجیب خود را برایت نقل کنم.
جد من قیصر، می خواست مرا که سیزده سال بیشتر نداشتم به همسری پسر برادرش درآورد. پس سیصد نفر از رهبانان و قسیسین نصارا، از دودمان حواریون عیسی بن مریم علیه السّلام، هفتصد نفر از اعیان و اشراف و چهار هزار نفر از امرا و فرماندهان و سران لشکر و ملوک قبایل را جمع کرد. آنگاه تختی آراسته به انواع جواهرات را که نشان از عظمت ملکش بود، روی چهل پایه نصب کرد. چون پسر برادرش را روی آن نشاند و صلیب ها را بیرون آورد و اسقف ها در مقابل او قرار گرفتند و سفرهای انجیل ها را گشودند، ناگهان صلیب ها از بلندی بر زمین افتادند و پایه های تخت، در هم شکست و به زمین فرو ریخت. پسر عمویم با حالت بیهوشی از بالای تخت بر روی زمین افتاد، رنگ صورت اسقف ها دگرگون گشت و سخت به لرزه افتادند. بزرگِ اسقف ها چون این بدید، رو به جدم کرد و گفت: «پادشاها! ما را از مشاهده این اوضاع منحوس که نشانه زوال دین مسیح و مذهب پادشاهی است، معاف بدار!» جدم نیز اوضاع را به فال بد گرفت، با این حال به اسقف ها دستور داد تا دوباره پایه های تخت را استوار کنند و صلیب ها را برافرازند. آنگاه گفت: «پسر بدبخت و بدکاره و نگون تبار برادرم را بیاورید تا هر طور که هست، این دختر را به همسری وی درآورم. باشد
ص: 7
الصَّبِیَّةَ فَیُدْفَعُ نُحُوسُهُ عَنْکُمْ بِسُعُودِهِ وَ لَمَّا فَعَلُوا ذَلِکَ حَدَثَ عَلَی الثَّانِی مِثْلُ مَا حَدَثَ عَلَی الْأَوَّلِ وَ تَفَرَّقَ النَّاسُ وَ قَامَ جَدِّی قَیْصَرُ مُغْتَمّاً فَدَخَلَ مَنْزِلَ النِّسَاءِ وَ أُرْخِیَتِ السُّتُورُ وَ أُرِیتُ فِی تِلْکَ اللَّیْلَةِ کَأَنَّ الْمَسِیحَ وَ شَمْعُونَ وَ عِدَّةً مِنَ الْحَوَارِیِّینَ قَدِ اجْتَمَعُوا فِی قَصْرِ جَدِّی وَ نَصَبُوا فِیهِ مِنْبَراً مِنْ نُورٍ یُبَارِی السَّمَاءَ عُلُوّاً وَ ارْتِفَاعاً فِی الْمَوْضِعِ الَّذِی کَانَ نَصَبَ جَدِّی وَ فِیهِ عَرْشُهُ وَ دَخَلَ عَلَیْهِ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله وَ خَتَنُهُ وَ وَصِیُّهُ علیه السلام وَ عِدَّةٌ مِنْ أَبْنَائِهِ فَتَقَدَّمَ الْمَسِیحُ إِلَیْهِ فَاعْتَنَقَهُ فَیَقُولُ لَهُ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله یَا رُوحَ اللَّهِ إِنِّی جِئْتُکَ خَاطِباً مِنْ وَصِیِّکَ شَمْعُونَ فَتَاتَهُ مُلَیْکَةَ لِابْنِی هَذَا وَ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام ابْنِ صَاحِبِ هَذَا الْکِتَابِ فَنَظَرَ الْمَسِیحُ إِلَی شَمْعُونَ وَ قَالَ لَهُ قَدْ أَتَاکَ الشَّرَفُ فَصِلْ رَحِمَکَ بِرَحِمِ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام قَالَ قَدْ فَعَلْتُ فَصَعِدَ ذَلِکَ الْمِنْبَرَ فَخَطَبَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله وَ زَوَّجَنِی مِنِ ابْنِهِ وَ شَهِدَ
الْمَسِیحُ علیه السلام وَ شَهِدَ أَبْنَاءُ مُحَمَّدٍ علیهم السلام وَ الْحَوَارِیُّونَ فَلَمَّا اسْتَیْقَظْتُ أَشْفَقْتُ أَنْ أَقُصَّ هَذِهِ الرُّؤْیَا عَلَی أَبِی وَ جَدِّی مَخَافَةَ الْقَتْلِ فَکُنْتُ أُسِرُّهَا وَ لَا أُبْدِیهَا لَهُمْ وَ ضَرَبَ صَدْرِی بِمَحَبَّةِ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام حَتَّی امْتَنَعْتُ مِنَ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ فَضَعُفَتْ نَفْسِی وَ دَقَّ شَخْصِی وَ مَرِضْتُ مَرَضاً شَدِیداً فَمَا بَقِیَ فِی مَدَائِنِ الرُّومِ طَبِیبٌ إِلَّا أَحْضَرَهُ جَدِّی وَ سَأَلَهُ عَنْ دَوَائِی فَلَمَّا بَرَّحَ بِهِ الْیَأْسُ قَالَ یَا قُرَّةَ عَیْنِی هَلْ یَخْطُرُ بِبَالِکِ شَهْوَةٌ فَأُزَوِّدُکِهَا فِی هَذِهِ الدُّنْیَا فَقُلْتُ یَا جَدِّی أَرَی أَبْوَابَ الْفَرَجِ عَلَیَّ مُغْلَقَةً فَلَوْ کَشَفْتَ الْعَذَابَ عَمَّنْ فِی سِجْنِکَ مِنْ أُسَارَی الْمُسْلِمِینَ وَ فَکَکْتَ عَنْهُمُ الْأَغْلَالَ وَ تَصَدَّقْتَ عَلَیْهِمْ وَ مَنَّیْتَهُمُ الْخَلَاصَ رَجَوْتُ أَنْ یَهَبَ الْمَسِیحُ وَ أُمُّهُ عَافِیَةً فَلَمَّا فَعَلَ ذَلِکَ تَجَلَّدْتُ فِی إِظْهَارِ الصِّحَّةِ مِنْ بَدَنِی قَلِیلًا وَ تَنَاوَلْتُ یَسِیراً مِنَ الطَّعَامِ فَسُرَّ بِذَلِکَ وَ أَقْبَلَ عَلَی إِکْرَامِ الْأُسَارَی وَ إِعْزَازِهِمْ فَأُرِیتُ أَیْضاً بَعْدَ أَرْبَعَ عَشْرَةَ لَیْلَةً کَأَنَّ سَیِّدَةَ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ فَاطِمَةَ علیها السلام قَدْ زَارَتْنِی وَ مَعَهَا مَرْیَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ وَ أَلْفٌ مِنْ وَصَائِفِ الْجِنَانِ فَتَقُولُ لِی مَرْیَمُ هَذِهِ سَیِّدَةُ النِّسَاءِ علیها السلام أُمُّ زَوْجِکِ أَبِی مُحَمَّدٍ فَأَتَعَلَّقُ بِهَا وَ أَبْکِی وَ أَشْکُو إِلَیْهَا امْتِنَاعَ أَبِی مُحَمَّدٍ مِنْ زِیَارَتِی فَقَالَتْ سَیِّدَةُ النِّسَاءِ علیها السلام إِنَّ ابْنِی أَبَا مُحَمَّدٍ
ص: 8
که با این وصلت میمون، نحوست آن از شما برطرف گردد.»
چون دستور او را عملی کردند، آنچه بار نخست روی داده بود دوباره رخ داد. مردم پراکنده گشتند و جدم قیصر، با حالت اندوهگین به حرم سرا رفت و پرده ها بیفتاد. شب هنگام در خواب دیدم مثل اینکه حضرت عیسی، شمعون وصی او و گروهی از حواریین در قصر جدم قیصر اجتماع کرده اند و در جای تخت، منبری از نور که با نور آسمان برابری می کرد و بالا می رفت قرار دارد. چیزی نگذشت که «محمد» صلی اللَّه علیه و آله پیغمبر خاتم، داماد و جانشین او و جمعی از فرزندان وی وارد قصر شدند. حضرت عیسی علیه السّلام به استقبال شتافت و با محمد صلی الله علیه و آله و سلم معانقه کرد. سپس آن حضرت فرمود: «یا روح اللَّه! من به خواستگاری دختر وصی شما شمعون، برای این فرزندم آمده ام.» آنگاه به امام حسن عسکری علیه السّلام، پسر نویسنده این نامه اشاره کرد. حضرت عیسی نگاهی به شمعون کرد و گفت: «شرافت به تو روی آورده! با این وصلت، رحم خود را به خویشاوندی با آل محمد صلی الله علیه و آله وصل کن.» او هم گفت که موافقم. پس حضرت محمد صلی الله علیه و آله بالای آن منبر رفت و خطبه خواند و مرا به عقد پسرش درآورد، در حالی که حضرت عیسی و فرزندان پیغمبر و حواریون شاهد عقد بودند.
چون از خواب برخاستم، از بیم جان خواب خود را برای پدر و جدم نقل نکردم و همواره آن را پوشیده می داشتم. از آن شب به بعد قلبم چنان از محبت امام حسن عسکری علیه السّلام موج می زد که از خوردن و آشامیدن بازماندم، کم کم لاغر و رنجور گشتم و سخت بیمار شدم. جدم تمام پزشکان شهرهای روم را احضار کرد و از آنها خواست که مرا مداوا کنند. چون از مداوای من مأیوس گردید گفت: «ای نور دیده! آیا خواهشی داری تا در انجام آن در این دنیا برای تو بکوشم؟» گفتم: «پدر بزرگ جان! درهای گشایش را به روی خود بسته می بینم. پس اگر در به روی اسیران مسلمین بگشایی و آنها را از قید و بند و زندان آزاد گردانی و بر آنان تصدق کنی و آنها را خلاص کنی، امید است که عیسی و مادرش مرا شفا دهند.» پدر بزرگم تقاضای مرا پذیرفت و من نیز به ظاهر اظهار بهبودی کردم و کمی غذا خوردم. پدر بزرگم از این واقعه خشنود گردید و سعی کرد بیشتر رعایت حال اسیران مسلمین را کند و به آنها احترام بگذارد.
چهارده شب بعد از این ماجرا، باز در خواب دیدم که حضرت فاطمه علیهاالسّلام به همراه مریم و حوریان بهشتی به عیادت من آمده اند. حضرت مریم روی به من کرد و فرمود: «این بانوی بانوان جهان و مادر شوهر تو امام عسکری علیه السّلام است.» من دامن مبارک او را گرفتم، گریه کردم و از اینکه امام حسن عسکری علیه السّلام به دیدنم نمی آید، شکایت کردم. حضرت فاطمه علیهاالسّلام فرمود:
ص: 8
لَا یَزُورُکِ وَ أَنْتِ مُشْرِکَةٌ بِاللَّهِ عَلَی مَذْهَبِ النَّصَارَی وَ هَذِهِ أُخْتِی مَرْیَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ تَبْرَأُ إِلَی اللَّهِ مِنْ دِینِکِ فَإِنْ مِلْتِ إِلَی رِضَی اللَّهِ تَعَالَی وَ رِضَی الْمَسِیحِ وَ مَرْیَمَ علیها السلام وَ زِیَارَةِ أَبِی مُحَمَّدٍ إِیَّاکِ فَقُولِی أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ أَبِی مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ فَلَمَّا تَکَلَّمْتُ بِهَذِهِ الْکَلِمَةِ ضَمَّتْنِی إِلَی صَدْرِهَا سَیِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ وَ طِیبَ نَفْسِی وَ قَالَتِ الْآنَ تَوَقَّعِی زِیَارَةَ أَبِی مُحَمَّدٍ وَ إِنِّی مُنْفِذَتُهُ إِلَیْکِ فَانْتَبَهْتُ وَ أَنَا أَنُولُ (1)
وَ أَتَوَقَّعُ لِقَاءَ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَلَمَّا کَانَ فِی اللَّیْلَةِ الْقَابِلَةِ رَأَیْتُ أَبَا مُحَمَّدٍ علیه السلام وَ کَأَنِّی أَقُولُ لَهُ جَفَوْتَنِی یَا حَبِیبِی بَعْدَ أَنْ أَتْلَفْتُ نَفْسِی مُعَالَجَةَ حُبِّکَ فَقَالَ مَا کَانَ تَأَخُّرِی عَنْکِ إِلَّا لِشِرْکِکِ فَقَدْ أَسْلَمْتِ وَ أَنَا زَائِرُکِ فِی کُلِّ لَیْلَةٍ إِلَی أَنْ یَجْمَعَ اللَّهُ شَمْلَنَا فِی الْعِیَانِ فَلَمَّا قَطَعَ عَنِّی زِیَارَتَهُ بَعْدَ ذَلِکَ إِلَی هَذِهِ الْغَایَةِ قَالَ بِشْرٌ فَقُلْتُ لَهَا وَ کَیْفَ وَقَعْتِ فِی الْأُسَارَی فَقَالَتْ أَخْبَرَنِی أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام لَیْلَةً مِنَ اللَّیَالِی أَنَّ جَدَّکِ سَیُسَیِّرُ جَیْشاً إِلَی قِتَالِ الْمُسْلِمِینَ یَوْمَ کَذَا وَ کَذَا ثُمَّ یَتْبَعُهُمْ فَعَلَیْکَ بِاللَّحَاقِ بِهِمْ مُتَنَکِّرَةً فِی زِیِّ الْخَدَمِ مَعَ عِدَّةٍ مِنَ الْوَصَائِفِ مِنْ طَرِیقِ کَذَا فَفَعَلْتُ ذَلِکَ فَوَقَفَتْ عَلَیْنَا طَلَائِعُ الْمُسْلِمِینَ حَتَّی کَانَ مِنْ أَمْرِی مَا رَأَیْتَ وَ شَاهَدْتَ وَ مَا شَعَرَ بِأَنِّی ابْنَةُ مَلِکِ الرُّومِ إِلَی هَذِهِ الْغَایَةِ أَحَدٌ سِوَاکَ وَ ذَلِکَ بِاطِّلَاعِی إِیَّاکَ عَلَیْهِ وَ لَقَدْ سَأَلَنِی الشَّیْخُ الَّذِی وَقَعْتُ إِلَیْهِ فِی سَهْمِ الْغَنِیمَةِ عَنِ اسْمِی فَأَنْکَرْتُهُ وَ قُلْتُ نَرْجِسُ فَقَالَ اسْمُ الْجَوَارِی قُلْتُ الْعَجَبُ أَنَّکِ رُومِیَّةٌ وَ لِسَانُکِ عَرَبِیٌّ قَالَتْ نَعَمْ مِنْ وَلُوعِ جَدِّی وَ حَمْلِهِ إِیَّایَ عَلَی تَعَلُّمِ الْآدَابِ أَنْ أَوْعَزَ إِلَیَّ امْرَأَةً تَرْجُمَانَةً لَهُ فِی الِاخْتِلَافِ إِلَیَّ وَ کَانَتْ تَقْصِدُنِی صَبَاحاً وَ مَسَاءً وَ تُفِیدُنِی الْعَرَبِیَّةَ حَتَّی اسْتَمَرَّ لِسَانِی عَلَیْهَا وَ اسْتَقَامَ قَالَ بِشْرٌ فَلَمَّا انْکَفَأْتُ بِهَا إِلَی سُرَّمَنْ رَأَی دَخَلَتْ عَلَی مَوْلَایَ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام فَقَالَ کَیْفَ أَرَاکِ اللَّهُ عِزَّ الْإِسْلَامِ وَ ذُلَّ النَّصْرَانِیَّةِ وَ شَرَفَ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ علیهم السلام قَالَتْ کَیْفَ أَصِفُ لَکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّی قَالَ فَإِنِّی أُحِبُّ أَنْ
ص: 9
«تا وقتی که تو مشرک به خدا و پیرو مذهب نصارا هستی، او به عیادت تو نخواهد آمد. این خواهر من مریم است که از دین تو به خداوند پناه می برد. اگر می خواهی خدا و عیسی و مریم از تو خشنود باشند و به زیارت فرزندم تمایل داری، به یگانگی خداوند و اینکه محمد پدر من خاتم پیغمبران است، گواهی بده.» چون این جمله را ادا کردم، فاطمه علیهاالسّلام مرا در آغوش گرفت و به این ترتیب حالم بهبود یافت. سپس فرمود: «اکنون منتظر زیارت فرزندم حسن عسکری علیه السّلام باش که او را نزد تو خواهم فرستاد.» آنگاه بیدار شدم، در حالی که همت و توقع من متوجه زیارت امام عسکری علیه السّلام بود. فردا شب امام حسن عسکری علیه السّلام را در خواب دیدم، گویا در حالی که از گذشته شکوه می کردم گفتم: «ای محبوب من! من که خود را در راه محبت تو تلف کردم!» فرمود: «نیامدن من علتی جز مذهب سابق تو نداشت و اکنون که اسلام آورده ای، هر شب به دیدنت می آیم، تا موقعی که فراق ما مبدل به وصال گردد.» از آن شب تاکنون شبی نیست که وجود نازنینش را به خواب نبینم.»
بشر بن سلیمان می گوید: «پرسیدم چطور شد که به میان اسیران افتادی؟» گفت: «یک شب در عالم خواب امام حسن عسکری علیه السّلام فرمود: «فلان روز جدت قیصر، لشکری به جنگ مسلمانان می فرستد. تو هم به طور ناشناس به همراه عده ای از کنیزان در لباس خدمتکاران، از فلان راه به آنها ملحق شو.» تا اینکه پیشقراولان اسلام مطلع شدند و ما را اسیر گرفتند و کار من بدین گونه که دیدی انجام پذیرفت. ولی تاکنون به کسی جز تو نگفته ام که نوه پادشاه روم هستم. حتی پیرمردی که من در تقسیم غنایم جنگ سهم او شده بودم، نامم را پرسید، ولی من اظهاری نکردم و فقط گفتم: «نرجس!» او هم گفت که نام کنیزان است!» بشر می گوید: «گفتم: عجب است که تو رومی هستی و زبانت عربی است!» گفت جدم در تربیت من جهدی بلیغ داشت. او زنی را که چندین زبان می دانست، معین کرده بود که صبح و شام نزد من آمده زبان عربی را به من بیاموزد و به همین جهت، عربی را به خوبی آموختم.»
بشر می گوید: «چون او را به سامره خدمت امام علی النقی علیه السّلام آوردم، حضرت از وی پرسید: «عزت اسلام و ذلت نصارا و شرف خاندان پیغمبر را چگونه دیدی؟» پاسخ داد: «درباره چیزی که شما از من داناتر هستید چه عرض کنم؟» فرمود:
ص: 9
أُکْرِمَکِ فَأَیُّمَا أَحَبُّ إِلَیْکِ عَشَرَةُ آلَافِ دِینَارٍ أَمْ بُشْرَی لَکِ بِشَرَفِ الْأَبَدِ قَالَتْ بُشْرَی بِوَلَدٍ لِی قَالَ لَهَا أَبْشِرِی بِوَلَدٍ یَمْلِکُ الدُّنْیَا شَرْقاً وَ غَرْباً وَ یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً قَالَتْ مِمَّنْ قَالَ مِمَّنْ خَطَبَکِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَهُ لَیْلَةَ کَذَا فِی شَهْرِ کَذَا مِنْ سَنَةِ کَذَا بِالرُّومِیَّةِ قَالَ لَهَا مِمَّنْ زَوَّجَکِ الْمَسِیحُ علیه السلام وَ وَصِیُّهُ قَالَتْ مِنِ ابْنِکَ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَقَالَ هَلْ تَعْرِفِینَهُ قَالَتْ وَ هَلْ خَلَتْ لَیْلَةٌ لَمْ یَزُرْنِی فِیهَا مُنْذُ اللَّیْلَةِ الَّتِی أَسْلَمْتُ عَلَی یَدِ سَیِّدَةِ النِّسَاءِ علیه السلام قَالَ فَقَالَ مَوْلَانَا یَا کَافُورُ ادْعُ أُخْتِی حَکِیمَةَ فَلَمَّا دَخَلَتْ قَالَ لَهَا هَا هِیَهْ فَاعْتَنَقَتْهَا طَوِیلًا وَ سُرَّتْ بِهَا کَثِیراً فَقَالَ لَهَا أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام یَا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ خُذِیهَا إِلَی مَنْزِلِکِ وَ عَلِّمِیهَا الْفَرَائِضَ وَ السُّنَنَ فَإِنَّهَا زَوْجَةُ أَبِی مُحَمَّدٍ وَ أُمُّ الْقَائِمِ علیه السلام.
ک (1)،
[إکمال الدین] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حَاتِمٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عِیسَی الْوَشَّاءِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ طَاهِرٍ الْقُمِّیِّ عَنْ أَبِی الْحُسَیْنِ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الشَّیْبَانِیِّ قَالَ: وَرَدْتُ کَرْبَلَاءَ سَنَةَ سِتٍّ وَ ثَمَانِینَ وَ مِائَتَیْنِ قَالَ وَ زُرْتُ قَبْرَ غَرِیبِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ انْکَفَأْتُ إِلَی مَدِینَةِ السَّلَامِ مُتَوَجِّهاً إِلَی مَقَابِرِ قُرَیْشٍ وَ قَدْ تَضَرَّمَتِ الْهَوَاجِرُ وَ تَوَقَّدَتِ السَّمَاءُ وَ لَمَّا وَصَلْتُ مِنْهَا إِلَی مَشْهَدِ الْکَاظِمِ علیه السلام وَ اسْتَنْشَقْتُ نَسِیمَ تُرْبَتِهِ الْمَغْمُورَةِ مِنَ الرَّحْمَةِ الْمَحْفُوفَةِ بِحَدَائِقِ الْغُفْرَانِ أَکْبَبْتُ عَلَیْهَا بِعَبَرَاتٍ مُتَقَاطِرَةٍ وَ زَفَرَاتٍ مُتَتَابِعَةٍ وَ قَدْ حَجَبَ الدَّمْعُ طَرْفِی عَنِ النَّظَرِ فَلَمَّا رَقَأَتِ الْعَبْرَةُ وَ انْقَطَعَ النَّحِیبُ وَ فَتَحْتُ بَصَرِی وَ إِذَا أَنَا بِشَیْخٍ قَدِ انْحَنَی صُلْبُهُ وَ تَقَوَّسَ مَنْکِبَاهُ وَ ثَفِنَتْ جَبْهَتُهُ وَ رَاحَتَاهُ وَ هُوَ یَقُولُ لآِخَرَ مَعَهُ عِنْدَ الْقَبْرِ یَا ابْنَ أَخِ فَقَدْ نَالَ عَمُّکَ شَرَفاً بِمَا حَمَّلَهُ السَّیِّدَانِ مِنْ غَوَامِضِ الْغُیُوبِ وَ شَرَائِفِ الْعُلُومِ الَّتِی لَمْ یَحْمِلْ مِثْلَهَا إِلَّا سَلْمَانُ وَ قَدْ أَشْرَفَ عَمُّکَ عَلَی اسْتِکْمَالِ الْمُدَّةِ وَ انْقِضَاءِ الْعُمُرِ وَ لَیْسَ یَجِدُ فِی أَهْلِ الْوَلَایَةِ رَجُلًا یُفْضِی إِلَیْهِ قُلْتُ یَا نَفْسُ لَا یَزَالُ الْعَنَاءُ وَ الْمَشَقَّةُ یَنَالانِ مِنْکِ بِإِتْعَابِیَ الْخُفَّ وَ الْحَافِرَ فِی طَلَبِ الْعِلْمِ وَ قَدْ قَرَعَ سَمْعِی مِنْ هَذَا الشَّیْخِ لَفْظٌ یَدُلُّ عَلَی عِلْمٍ جَسِیمٍ وَ أَمْرٍ عَظِیمٍ
ص: 10
«می خواهم ده هزار دینار یا مژده ای مسرت انگیز به تو بدهم. کدام یک را انتخاب می کنی؟» عرض کرد: «مژده فرزندی را به من دهید!» فرمود: «تو را مژده به داشتن فرزندی می دهم که شرق و غرب عالم را مالک شود و جهان را پس از آنکه پر از ظلم و جور می شود، از عدل و داد پر گرداند.» عرض کرد: «این فرزند از چه شوهری خواهد بود؟» فرمود: «از آن کس که پیغمبر اسلام در فلان شب و فلان ماه و فلان سال رومی تو را برای او خواستگاری کرد. در آن شب عیسی بن مریم و وصی او تو را به همسری چه کسی درآورد؟» گفت: «به همسری فرزند دلبند شما امام حسن عسکری علیه السّلام!» فرمود: «او را می شناسی؟» عرض کرد: از شبی که به دست حضرت فاطمه زهرا علیهاالسّلام اسلام آوردم، شبی نیست که او به دیدن من نیامده باشد.» در این وقت امام دهم علیه السّلام، به کافور خادم فرمود که خواهرم حکیمه را بگو نزد من بیاید. چون آن بانوی محترم آمد، حضرت فرمود: « ای خواهر! این زن همان است که گفته بودم.» حکیمه خاتون آن بانو را مدتی در آغوش گرفت و از دیدارش شادمان گردید. آنگاه امام علی النقی علیه السّلام فرمود: «عمه! او را به خانه خود ببر و فرایض دینی و اعمال مستحبه را به او بیاموز که او همسر فرزندم حسن و مادر قائم آل محمد صلی اللَّه علیه و آله است.»(1)
روایت13.
کمال الدین: ابی الحسین محمد بن یحیی شیبانی می گوید: در سال 286 وارد کربلا شدم و آستان فرزند دور از وطن رسول خدا صلی الله علیه و آله را زیارت کردم. سپس به قصد زیارت مقابر قریش علیهماالسّلام واقع در کاظمین، به بغداد مراجعت کردم. آن روز، روزی بسیار گرم و آسمان، صاف و نورانی بود. چون به مدفن مطهر امام هفتم رسیدم و بوی تربت معطر آن حضرت را استشمام کردم، بی اختیار سرشک اشک بر آن تربت پاک فرو ریختم و چنان از خود بی خود شدم که چشمم از شدت اشکباری، جایی را نمی دید. بعد از آنکه اندکی آرام گرفتم و اشک چشمم فرو نشست و دیدگان گشودم، پیرمردی را در مقابل خود دیدم که با قامتی خمیده و کف دست و پیشانی پینه بسته، به کسی که با وی نزدیک مرقد منور بود، می گفت: « ای برادر زاده! عمویت از برکت آن دو آقا، مفتخر به علوم شریفه و اسرار نهفته ای گشته که جز سلمان فارسی کسی به آن نرسیده است. اکنون روزهای زندگانی ام به سر آمده و ستاره عمرم در حال غروب کردن است. ولی افسوس که در این ولایت کسی را نمی یابم که شایسته باشد این علوم و اسرار را به او بسپارم!»
با خود گفتم: «پیوسته رنج و مشقت می برم و همه جا سواره و پیاده، در جستجوی علوم و اسرار اهل بیت عصمت هستم. حال از این پیرمرد سخنی می شنوم که حاکی از علمی بزرگ و امری عظیم است.»
ص: 10
فَقُلْتُ أَیُّهَا الشَّیْخُ وَ مَنِ السَّیِّدَانِ قَالَ النَّجْمَانِ الْمُغَیَّبَانِ فِی الثَّرَی بِسُرَّمَنْ رَأَی فَقُلْتُ إِنِّی أُقْسِمُ بِالْمُوَالاةِ وَ شَرَفِ مَحَلِّ هَذَیْنِ السَّیِّدَیْنِ مِنَ الْإِمَامَةِ وَ الْوِرَاثَةِ أَنِّی خَاطِبٌ عِلْمَهُمَا وَ طَالِبٌ آثَارَهُمَا وَ بَاذِلٌ مِنْ نَفْسِی الْأَیْمَانَ الْمُؤَکَّدَةَ عَلَی حِفْظِ أَسْرَارِهِمَا قَالَ إِنْ کُنْتَ صَادِقاً فِیمَا تَقُولُ فَأَحْضِرْ مَا صَحِبَکَ مِنَ الْآثَارِ عَنْ نَقَلَةِ أَخْبَارِهِمْ فَلَمَّا فَتَّشَ الْکُتُبَ وَ تَصَفَّحَ الرِّوَایَاتِ مِنْهَا قَالَ صَدَقْتَ أَنَا بِشْرُ بْنُ سُلَیْمَانَ النَّخَّاسُ مِنْ وُلْدِ أَبِی أَیُّوبَ الْأَنْصَارِیِّ أَحَدُ مَوَالِی أَبِی الْحَسَنِ وَ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام وَ جَارُهُمَا بِسُرَّمَنْ رَأَی قُلْتُ فَأَکْرِمْ أَخَاکَ بِبَعْضِ مَا شَاهَدْتَ مِنْ آثَارِهِمَا قَالَ کَانَ مَوْلَایَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام فَقَّهَنِی فِی عِلْمِ الرَّقِیقِ فَکُنْتُ لَا أَبْتَاعُ وَ لَا أَبِیعُ إِلَّا بِإِذْنِهِ فَاجْتَنَبْتُ بِذَلِکَ مَوَارِدَ الشُّبُهَاتِ حَتَّی کَمَلَتْ مَعْرِفَتِی فِیهِ فَأَحْسَنْتُ الْفَرْقَ فِیمَا بَیْنَ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ فَبَیْنَا أَنَا ذَاتَ لَیْلَةٍ فِی مَنْزِلِی بِسُرَّمَنْ رَأَی وَ قَدْ مَضَی هَوِیٌّ مِنَ اللَّیْلِ إِذْ قَدْ قَرَعَ الْبَابَ قَارِعٌ فَعَدَوْتُ مُسْرِعاً فَإِذَا بِکَافُورٍ الْخَادِمِ رَسُولِ مَوْلَانَا أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام یَدْعُونِی إِلَیْهِ فَلَبِسْتُ ثِیَابِی وَ دَخَلْتُ عَلَیْهِ فَرَأَیْتُهُ یُحَدِّثُ ابْنَهُ أَبَا مُحَمَّدٍ علیه السلام وَ أُخْتَهُ حَکِیمَةَ مِنْ وَرَاءِ السِّتْرِ فَلَمَّا جَلَسْتُ قَالَ یَا بِشْرُ إِنَّکَ مِنْ وُلْدِ الْأَنْصَارِ وَ هَذِهِ الْوَلَایَةُ لَمْ تَزَلْ فِیکُمْ یَرِثُهَا خَلَفٌ عَنْ سَلَفٍ وَ أَنْتُمْ ثِقَاتُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ سَاقَ الْخَبَرَ نَحْواً مِمَّا رَوَاهُ الشَّیْخُ إِلَی آخِرِهِ.
یباری السماء أی یعارضها و یقال برح به الأمر تبریحا جهده و أضر به و أوعز إلیه فی کذا أی تقدم و انکفأ أی رجع.
ک، [إکمال الدین] ابْنُ إِدْرِیسَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْکُوفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْمُطَهَّرِیِّ قَالَ: قَصَدْتُ حَکِیمَةَ بِنْتَ مُحَمَّدٍ علیه السلام بَعْدَ مُضِیِّ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام أَسْأَلُهَا عَنِ الْحُجَّةِ وَ مَا قَدِ اخْتَلَفَ فِیهِ النَّاسُ مِنَ الْحَیْرَةِ الَّتِی فِیهَا فَقَالَتْ لِی اجْلِسْ فَجَلَسْتُ ثُمَّ قَالَتْ لِی یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَا یُخْلِی الْأَرْضَ مِنْ حُجَّةٍ نَاطِقَةٍ أَوْ صَامِتَةٍ وَ لَمْ یَجْعَلْهَا فِی أَخَوَیْنِ بَعْدَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ تَفْضِیلًا لِلْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ علیهما السلام وَ تَمْیِیزاً لَهُمَا أَنْ یَکُونَ فِی الْأَرْضِ عَدِیلُهُمَا إِلَّا أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی خَصَّ وُلْدَ الْحُسَیْنِ بِالْفَضْلِ عَلَی وُلْدِ الْحَسَنِ کَمَا خَصَّ وُلْدَ هَارُونَ عَلَی وُلْدِ مُوسَی وَ إِنْ کَانَ
ص: 11
از این رو پرسیدم: «ای پیرمرد! آن دو آقا که گفتی کیانند؟» گفت آنان دو کوکب تابانند که در زمین سامره پنهان گشتند. گفتم: «به دوستی و شرافت مدفن آن دو آقا که ناشی از امامت و وراثت آنهاست سوگند می خورم که من جویای علوم و اسرار آنها هستم و با سوگندهای اکید، در راه حفظ آثار و اخبار آنان جان خود را بذل می کنم.» گفت: «اگر راست می گویی آنچه از ناقلان آثار آنها ضبط کرده ای به من نشان بده!» چون کتاب های مرا جستجو کرد و روایات آن را دید گفت: «راست گفتی. اکنون بدان که من بشر بن سلیمان نخاس، از اولاد ابو ایوب انصاری، یکی از دوستان و خادمان امام علی النقی و امام حسن عسکری علیهماالسّلام هستم و در سامره، همسایه آن دو بزرگوار بودم.» گفتم: «بر من منّت بگذار و پاره ای از آثار آنها را که دیده ای بازگو کن!» گفت: «من از خرید و فروش کنیزان جز به اذن امام هادی علیه السّلام احتراز می جستم و از موارد شبهه دار آن اجتناب می کردم. امام هادی علیه السّلام مسائل خرید و فروش کنیزان را به من آموخت تا آنکه کاملا آشنا شدم و حلال و حرام آنها را شناختم، شبی در سامره در منزل خود نشسته بودم. پاسی از شب گذشته بود که کسی در زد. با عجله در را گشودم و دیدم کافور، خادم امام علی النقی علیه السّلام است که حضرت او را به طلب من فرستاده بود. بی درنگ لباس پوشیدم و به خدمت حضرت شتافتم. دیدم که با فرزندش امام حسن عسکری علیه السّلام و خواهرش حکیمه خاتون که در پس پرده قرار داشت، صحبت می فرمود. وقتی که در حضورش نشستم فرمود: «ای بشر! تو از اولاد انصار هستی و دوستی شما نسبت به ما اهل بیت، پیوسته میان شما برقرار است، به طوری که فرزندان شما آن را به ارث می برند و شما مورد اطمینان ما اهل بیت هستید...» تا آخر که در روایت سابق، به تفصیل از کتاب غیبت شیخ طوسی نقل شد.(1)
مؤلف
عبارت «یباری السماء» یعنی به معارضه با آن پرداخت و «برح به الامر تبریحا» یعنی برای او تلاش می کند و به آن ضرر می رسد. «اوعز الیه فی کذا» یعنی او را متقدم داشت و «انکفأ» یعنی بازگشت.
روایت14.
کمال الدین: محمد بن عبداللَّه مطهری می گوید: بعد از رحلت امام حسن عسکری علیه السّلام، به خدمت حکیمه خاتون دختر امام جواد علیه السّلام رسیدم تا درباره امام زمان که مردم اختلاف نظر داشتند و متحیر بودند، از او سؤال کنم. چون به خدمتش رسیدم، فرمود که بنشینم. پس از آنکه نشستم فرمود: «ای محمد! خداوند زمین را از وجود حجت گویا یا ساکت خالی نمی گذارد. خداوند این منصب بزرگ را بعد از امام حسن و امام حسین علیهماالسّلام، به دو برادر نداد تا بدین سبب آن دو را بر سایر برادران برتری بخشد و اینکه معلوم باشد که در روی زمین نظیر ندارند. با این وصف خداوند این منصب بزرگ را فقط به فرزندان امام حسین علیه السّلام اختصاص داده است و نه به فرزندان امام حسن علیه السّلام . چنان که فرزند هارون را به جای اولاد حضرت موسی به مقام نبوت برگزید،
ص: 11
مُوسَی حُجَّةً عَلَی هَارُونَ وَ الْفَضْلُ لِوُلْدِهِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ لَا بُدَّ لِلْأُمَّةِ مِنْ حَیْرَةٍ یَرْتَابُ فِیهَا الْمُبْطِلُونَ وَ یَخْلُصُ فِیهَا الْمُحِقُّونَ لِئَلَّا یَکُونَ لِلنَّاسِ عَلَی اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ وَ إِنَّ الْحَیْرَةَ لَا بُدَّ وَاقِعَةٌ بَعْدَ مُضِیِّ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ علیه السلام فَقُلْتُ یَا مَوْلَاتِی هَلْ کَانَ لِلْحَسَنِ علیه السلام وَلَدٌ فَتَبَسَّمَتْ ثُمَّ قَالَتْ إِذَا لَمْ یَکُنْ لِلْحَسَنِ علیه السلام عَقِبٌ فَمَنِ الْحُجَّةُ مِنْ بَعْدِهِ وَ قَدْ أَخْبَرْتُکَ أَنَّ الْإِمَامَةَ لَا تَکُونُ لِأَخَوَیْنِ بَعْدَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَقُلْتُ یَا سَیِّدَتِی حَدِّثِینِی بِوِلَادَةِ مَوْلَایَ وَ غَیْبَتِهِ علیه السلام قال [قَالَتْ] نَعَمْ کَانَتْ لِی جَارِیَةٌ یُقَالُ لَهَا نَرْجِسُ فَزَارَنِی ابْنُ أَخِی علیه السلام وَ أَقْبَلَ یُحِدُّ النَّظَرَ إِلَیْهَا فَقُلْتُ لَهُ یَا سَیِّدِی لَعَلَّکَ هَوِیتَهَا فَأُرْسِلُهَا إِلَیْکَ فَقَالَ لَا یَا عَمَّةِ لَکِنِّی أَتَعَجَّبُ مِنْهَا فَقُلْتُ وَ مَا أَعْجَبَکَ فَقَالَ علیه السلام سَیَخْرُجُ مِنْهَا وَلَدٌ کَرِیمٌ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الَّذِی یَمْلَأُ اللَّهُ بِهِ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً فَقُلْتُ فَأُرْسِلُهَا إِلَیْکَ یَا سَیِّدِی فَقَالَ اسْتَأْذِنِی فِی ذَلِکَ أَبِی قَالَتْ فَلَبِسْتُ ثِیَابِی وَ أَتَیْتُ مَنْزِلَ أَبِی الْحَسَنِ فَسَلَّمْتُ وَ جَلَسْتُ فَبَدَأَنِی علیه السلام وَ قَالَ یَا حَکِیمَةُ ابْعَثِی بِنَرْجِسَ إِلَی ابْنِی أَبِی مُحَمَّدٍ قَالَتْ فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی عَلَی هَذَا قَصَدْتُکَ أَنْ أَسْتَأْذِنَکَ فِی ذَلِکَ فَقَالَ یَا مُبَارَکَةُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَحَبَّ أَنْ یُشْرِکَکِ فِی الْأَجْرِ وَ یَجْعَلَ لَکِ فِی الْخَیْرِ نَصِیباً قَالَتْ حَکِیمَةُ فَلَمْ أَلْبَثْ أَنْ رَجَعْتُ إِلَی مَنْزِلِی وَ زَیَّنْتُهَا وَ وَهَبْتُهَا لِأَبِی مُحَمَّدٍ وَ جَمَعْتُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهَا فِی مَنْزِلِی فَأَقَامَ عِنْدِی أَیَّاماً ثُمَّ مَضَی إِلَی وَالِدِهِ وَ وَجَّهْتُ بِهَا مَعَهُ قَالَتْ حَکِیمَةُ فَمَضَی أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام وَ جَلَسَ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام مَکَانَ وَالِدِهِ وَ کُنْتُ أَزُورُهُ کَمَا کُنْتُ أَزُورُ وَالِدَهُ فَجَاءَتْنِی نَرْجِسُ یَوْماً تَخْلَعُ خُفِّی وَ قَالَتْ یَا مَوْلَاتِی نَاوِلْنِی خُفَّکِ فَقُلْتُ بَلْ أَنْتِ سَیِّدَتِی وَ مَوْلَاتِی وَ اللَّهِ لَا دَفَعْتُ إِلَیْکِ خُفِّی لِتَخْلَعِیهِ وَ لَا خَدَمْتِینِی بَلْ أَخْدُمُکِ عَلَی بَصَرِی فَسَمِعَ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام ذَلِکَ فَقَالَ جَزَاکِ اللَّهُ خَیْراً یَا عَمَّةِ فَجَلَسْتُ عِنْدَهُ إِلَی وَقْتِ غُرُوبِ الشَّمْسِ فَصِحْتُ بِالْجَارِیَةِ وَ قُلْتُ نَاوِلِینِی ثِیَابِی لِأَنْصَرِفَ فَقَالَ علیه السلام یَا عَمَّتَاهْ بِیتِیَ اللَّیْلَةَ عِنْدَنَا فَإِنَّهُ سَیُولَدُ اللَّیْلَةَ الْمَوْلُودُ الْکَرِیمُ
ص: 12
هر چند که موسی بر هارون حجت بود. با این حال این فضیلت تا روز قیامت برای فرزندان هارون ماند. در این امت هم ناچار باید امتحانی پیش آید تا بدان وسیله، پیروان باطل و طالبان حق تمیز داده شوند و در سرای دیگر، مردم را از خدا بازخواستی نباشد، و لازم بود که این امتحان بعد از رحلت امام حسن عسکری علیه السّلام واقع گردد.»
گفتم: ای بانوی من! امام حسن عسکری علیه السّلام فرزندی دارد؟» تبسمی فرمود و گفت: «اگر امام حسن عسکری علیه السّلام فرزندی ندارد، پس بعد از او حجت خدا کیست؟ مگر نگفتم بعد از امام حسن و امام حسین، امامت برای دو برادر نمی تواند باشد؟» گفتم: «ای بانوی من! چگونگی ولادت با سعادت و غیبت آن حضرت را برای من شرح دهید!» فرمود: «کنیزی داشتم که نامش نرجس بود. روزی پسر برادرم امام حسن عسکری علیه السّلام به دیدن من آمد و سخت به وی نظر دوخت. گفتم که اگر مایل هستید، او را نزد شما روانه می کنم. فرمود: «نه عمه جان! ولی من از وی در شگفتم.» گفتم از چه چیز تعجب می کنید؟ فرمود: «به زودی فرزند با کرامتی از جانب خدای عزوجل از وی به وجود می آید که خداوند، زمین را پس از آنکه پر از ظلم و ستم می شود، به وسیله او پر از عدل و داد می کند.» گفتم پس من او را نزد شما می فرستم. فرمود: «در این خصوص از پدرم اجازه بگیر!» من هم لباس پوشیدم و به منزل امام علی النقی علیه السّلام رفتم، سلام کردم و نشستم. پیش از آنکه من چیزی بگویم آن حضرت فرمود: «ای حکیمه! نرجس را نزد فرزندم بفرست.» عرض کردم که آقا! من برای همین مطلب نزد شما آمده ام. فرمود: «ای بانوی با برکت! خدا می خواهد تو را در ثواب آن شریک گرداند و از این خیر بهره مند کند.» بی درنگ به خانه برگشتم، نرجس را زینت کرده و او را به امام عسکری علیه السّلام بخشیدم و در خانه خودم وسیله زفاف آنها را فراهم کردم. سپس حضرت چند روز بعد نزد پدر بزرگوارش رفت و من نرجس را با او فرستادم.
بعد از رحلت امام علی النقی علیه السّلام، آن حضرت به جای پدر نشست. من هم مانند سابق که به دیدن امام علی النقی نائل می گشتم، به ملاقات او نیز می رفتم. یک روز که به خانه آن حضرت رفته بودم، نرجس آمد تا کفش از پایم درآورد و گفت: «ای بانوی من! بگذار کفش شما را دربیاورم!» گفتم بانو و سرور من تو هستی. به خدا قسم نمی گذارم و خدمت تو را رضایت نمی دهم. من خدمت تو را بر روی چشم می پذیرم.» چون امام گفتگوی ما را شنید فرمود: « ای عمه! خدا پاداش نیک به تو مرحمت فرماید.» من تا غروب آفتاب خدمت امام علیه السّلام بودم و با نرجس صحبت می کردم. آنگاه کنیز خانه را صدا کردم و به او گفتم که جامه های مرا بیاورد تا بروم. امام فرمود: «عمه جان! امشب را نزد ما به سر ببر که در این شب، مولود مبارکی
ص: 12
عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الَّذِی یُحْیِی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا قُلْتُ مِمَّنْ یَا سَیِّدِی وَ لَسْتُ أَرَی بِنَرْجِسَ شَیْئاً مِنْ أَثَرِ الْحَمْلِ فَقَالَ مِنْ نَرْجِسَ لَا مِنْ غَیْرِهَا قَالَتْ فَوَثَبْتُ إِلَی نَرْجِسَ فَقَلَبْتُهَا ظَهْراً لِبَطْنٍ فَلَمْ أَرَ بِهَا أَثَراً مِنْ حَبَلٍ فَعُدْتُ إِلَیْهِ فَأَخْبَرْتُهُ بِمَا فَعَلْتُ فَتَبَسَّمَ ثُمَّ قَالَ لِی إِذَا کَانَ وَقْتُ الْفَجْرِ یَظْهَرُ لَکِ بِهَا الْحَبَلُ لِأَنَّ مَثَلَهَا مَثَلُ أُمِّ مُوسَی لَمْ یَظْهَرْ بِهَا الْحَبَلُ وَ لَمْ یَعْلَمْ بِهَا أَحَدٌ إِلَی وَقْتِ وِلَادَتِهَا لِأَنَّ فِرْعَوْنَ کَانَ یَشُقُّ بُطُونَ الْحَبَالَی فِی طَلَبِ مُوسَی وَ هَذَا نَظِیرُ مُوسَی علیه السلام قَالَتْ حَکِیمَةُ فَلَمْ أَزَلْ أَرْقُبُهَا إِلَی وَقْتِ طُلُوعِ الْفَجْرِ وَ هِیَ نَائِمَةٌ بَیْنَ یَدَیَّ لَا تَقْلِبُ جَنْباً إِلَی جَنْبٍ حَتَّی إِذَا کَانَ فِی آخِرِ اللَّیْلِ وَقْتَ طُلُوعِ الْفَجْرِ وَثَبَتْ فَزِعَةً فَضَمَمْتُهَا إِلَی صَدْرِی وَ سَمَّیْتُ عَلَیْهَا فَصَاحَ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام وَ قَالَ اقْرَئِی عَلَیْهَا إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ فَأَقْبَلْتُ أَقْرَأُ عَلَیْهَا وَ قُلْتُ لَهَا مَا حَالُکِ
قَالَتْ ظَهَرَ الْأَمْرُ الَّذِی أَخْبَرَکِ بِهِ مَوْلَایَ فَأَقْبَلْتُ أَقْرَأُ عَلَیْهَا کَمَا أَمَرَنِی فَأَجَابَنِی الْجَنِینُ مِنْ بَطْنِهَا یَقْرَأُ کَمَا أَقْرَأُ وَ سَلَّمَ عَلَیَّ قَالَتْ حَکِیمَةُ فَفَزِعْتُ لِمَا سَمِعْتُ فَصَاحَ بِی أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام لَا تَعْجَبِی مِنْ أَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یُنْطِقُنَا بِالْحِکْمَةِ صِغَاراً وَ یَجْعَلُنَا حُجَّةً فِی أَرْضِهِ کِبَاراً فَلَمْ یَسْتَتِمَّ الْکَلَامَ حَتَّی غِیبَتْ عَنِّی نَرْجِسُ فَلَمْ أَرَهَا کَأَنَّهُ ضُرِبَ بَیْنِی وَ بَیْنَهَا حِجَابٌ فَعَدَوْتُ نَحْوَ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام وَ أَنَا صَارِخَةٌ فَقَالَ لِی ارْجِعِی یَا عَمَّةِ فَإِنَّکِ سَتَجِدِیهَا فِی مَکَانِهَا قَالَتْ فَرَجَعْتُ فَلَمْ أَلْبَثْ أَنْ کُشِفَ الْحِجَابُ بَیْنِی وَ بَیْنَهَا وَ إِذَا أَنَا بِهَا وَ عَلَیْهَا مِنْ أَثَرِ النُّورِ مَا غَشِیَ بَصَرِی وَ إِذَا أَنَا بِالصَّبِیِّ علیه السلام سَاجِداً عَلَی وَجْهِهِ جَاثِیاً عَلَی رُکْبَتَیْهِ رَافِعاً سَبَّابَتَیْهِ نَحْوَ السَّمَاءِ وَ هُوَ یَقُولُ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ جَدِّی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَنَّ أَبِی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ثُمَّ عَدَّ إِمَاماً إِمَاماً إِلَی أَنْ بَلَغَ إِلَی نَفْسِهِ فَقَالَ علیه السلام اللَّهُمَّ أَنْجِزْ لِی وَعْدِی وَ أَتْمِمْ لِی أَمْرِی وَ ثَبِّتْ وَطْأَتِی وَ امْلَأِ الْأَرْضَ بِی عَدْلًا وَ قِسْطاً فَصَاحَ أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ علیه السلام فَقَالَ یَا عَمَّةِ تَنَاوَلِیهِ فَهَاتِیهِ فَتَنَاوَلْتُهُ وَ أَتَیْتُ بِهِ نَحْوَهُ فَلَمَّا مَثُلْتُ بَیْنَ یَدَیْ أَبِیهِ وَ هُوَ عَلَی یَدَیَّ سَلَّمَ عَلَی أَبِیهِ فَتَنَاوَلَهُ الْحَسَنُ علیه السلام وَ الطَّیْرُ تُرَفْرِفُ عَلَی رَأْسِهِ فَصَاحَ بِطَیْرٍ مِنْهَا فَقَالَ لَهُ احْمِلْهُ وَ احْفَظْهُ وَ رُدَّهُ إِلَیْنَا فِی
ص: 13
از جانب خدای عزوجل متولد می شود که زمین مرده را زنده می گرداند.» پرسیدم که این مولود مبارک از چه زنی خواهد بود؟ من که چیزی در نرجس نمی بینم؟ فرمود: «با این وصف فقط از نرجس خواهد بود!» من نزدیک نرجس رفتم و او را وارسی کردم، ولی اثری از حمل در وی ندیدم. لذا رفتم و موضوع را به امام هم اطلاع دادم. حضرت تبسمی کرد و فرمود: «عمه جان! موقع طلوع فجر اثر حملش بر شما آشکار می شود، زیرا او هم مانند مادر موسی است که اثر آبستنی در وی مشهود نبود و تا موقع تولد موسی هیچ کس اطلاع نداشت، چرا که فرعون برای دست یافتن به موسی، شکم زنان باردار را می شکافت. این هم مانند موسی است (که دشمنان در صدد کشتن او هستند.)»
حکیمه می گوید: «تا هنگام طلوع فجر پیوسته مراقب نرجس بودم. او جنب من خوابیده بود و پهلو به پهلو نمی شد. نزدیک طلوع فجر ناگهان برخاست. به سوی او شتافتم و او را به سینه چسبانیدم و نام خدا را بر او خواندم. امام با صدای بلند فرمود: « ای عمه! سوره «انا انزلناه» را بر او قرائت کن.» پس شروع به قرائت کردم و از وی پرسیدم حالت چطور است؟ گفت: «آنچه آقا فرمود، ظاهر گردید.» چون به قرائت سوره انا انزلناه پرداختم، همان گونه که من می خواندم، آن جنین نیز در شکم مادر با من می خواند. بعد به من سلام کرد. چون صدای او را شنیدم وحشت کردم! امام حسن عسکری علیه السّلام صدا زد: «ای عمه! از کار خداوند تعجب مکن که ذات حق، ما را از خردسالی با حکمت گویا و در بزرگسالی، حجت خود بر روی زمین می گرداند.» هنوز سخن امام تمام نشده بود که نرجس از نظرم ناپدید گشت، مثل اینکه میان من و او پرده ای آویخته باشند. از این رو فریادکنان به سوی امام شتافتم. حضرت فرمود: «عمه جان! برگرد که او را در جای خود خواهی دید.» چون مراجعت کردم، چیزی نگذشت که پرده برداشته شد و دیدم نوری از وی می درخشد که دیدگانم را خیره می کند. سپس طفلی را در حال سجده دیدم. بعد آن طفل روی زانو نشست و در حالی که انگشتانش را به سوی آسمان گرفته بود، گفت: «گواهی می دهم که معبودی جز خدای یکتا نیست و جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم است و پدرم امیر مومنان است.» آنگاه تمام امامان را نام برد تا به خودش رسید و سپس گفت: «خداوندا! آنچه به من وعده فرموده ای مرحمت کن و سرنوشتم را به انجام برسان! قدم هایم را ثابت بدار و به وسیله من زمین را پر از عدل و داد کن!» در این وقت امام حسن عسکری علیه السّلام با صدای بلند فرمود: «عمه جان! او را بگیر و نزد من بیاور.» چون او را در بغل گرفتم و نزد پدر بزرگوارش بردم، به پدر سلام کرد. حضرت هم او را در برگرفت و ناگهان دیدم چند مرغ دور سر او در پروازند. امام علیه السّلام یکی از آن مرغان را صدا زد و فرمود: «این طفل را ببر نگهداری کن
ص: 13
کُلِّ أَرْبَعِینَ یَوْماً فَتَنَاوَلَهُ الطَّائِرُ وَ طَارَ بِهِ فِی جَوِّ السَّمَاءِ وَ أَتْبَعَهُ سَائِرُ الطَّیْرِ فَسَمِعْتُ أَبَا مُحَمَّدٍ یَقُولُ أَسْتَوْدِعُکَ الَّذِی اسْتَوْدَعَتْهُ أُمُّ مُوسَی فَبَکَتْ نَرْجِسُ فَقَالَ لَهَا اسْکُتِی فَإِنَّ الرَّضَاعَ مُحَرَّمٌ عَلَیْهِ إِلَّا مِنْ ثَدْیِکِ وَ سَیُعَادُ إِلَیْکِ کَمَا رُدَّ مُوسَی إِلَی أُمِّهِ وَ ذَلِکِ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ فَرَدَدْناهُ إِلی أُمِّهِ کَیْ تَقَرَّ عَیْنُها وَ لا تَحْزَنَ قَالَتْ حَکِیمَةُ فَقُلْتُ مَا هَذَا الطَّائِرُ قَالَ هَذَا رُوحُ الْقُدُسِ الْمُوَکَّلُ بِالْأَئِمَّةِ علیهم السلام یُوَفِّقُهُمْ وَ یُسَدِّدُهُمْ وَ یُرَبِّیهِمْ بِالْعِلْمِ قَالَتْ حَکِیمَةُ فَلَمَّا أَنْ کَانَ بَعْدَ أَرْبَعِینَ یَوْماً رُدَّ الْغُلَامُ وَ وَجَّهَ إِلَیَّ ابْنُ أَخِی علیه السلام فَدَعَانِی فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ فَإِذَا أَنَا بِصَبِیٍّ مُتَحَرِّکٌ یَمْشِی بَیْنَ یَدَیْهِ فَقُلْتُ سَیِّدِی هَذَا ابْنُ سَنَتَیْنِ فَتَبَسَّمَ علیه السلام ثُمَّ قَالَ إِنَّ أَوْلَادَ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْأَوْصِیَاءِ إِذَا کَانُوا أَئِمَّةً یَنْشَئُونَ بِخِلَافِ مَا یَنْشَأُ غَیْرُهُمْ وَ إِنَّ الصَّبِیَّ مِنَّا إِذَا أَتَی عَلَیْهِ شَهْرٌ کَانَ کَمَنْ یَأْتِی عَلَیْهِ سَنَةٌ وَ إِنَّ الصَّبِیَّ مِنَّا لَیَتَکَلَّمُ فِی بَطْنِ أُمِّهِ وَ یَقْرَأُ الْقُرْآنَ وَ یَعْبُدُ رَبَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ عِنْدَ الرَّضَاعِ تُطِیعُهُ الْمَلَائِکَةُ وَ تَنْزِلُ عَلَیْهِ کُلَّ صَبَاحٍ وَ مَسَاءٍ قَالَتْ حَکِیمَةُ فَلَمْ أَزَلْ أَرَی ذَلِکَ الصَّبِیَّ کُلَّ أَرْبَعِینَ یَوْماً إِلَی أَنْ رَأَیْتُهُ رَجُلًا قَبْلَ مُضِیِّ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام بِأَیَّامٍ قَلَائِلَ فَلَمْ أَعْرِفْهُ فَقُلْتُ لِأَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام مَنْ هَذَا الَّذِی تَأْمُرُنِی أَنْ أَجْلِسَ بَیْنَ یَدَیْهِ فَقَالَ ابْنُ نَرْجِسَ وَ هُوَ خَلِیفَتِی مِنْ بَعْدِی وَ عَنْ قَلِیلٍ تَفْقِدُونِّی فَاسْمَعِی لَهُ وَ أَطِیعِی قَالَتْ حَکِیمَةُ فَمَضَی أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام بِأَیَّامٍ قَلَائِلَ وَ افْتَرَقَ النَّاسُ کَمَا تَرَی وَ وَ اللَّهِ إِنِّی لَأَرَاهُ صَبَاحاً وَ مَسَاءً وَ إِنَّهُ لَیُنْبِئُنِی عَمَّا تَسْأَلُونِّی عَنْهُ فَأُخْبِرُکُمْ وَ وَ اللَّهِ إِنِّی لَأُرِیدُ أَنْ أَسْأَلَهُ عَنِ الشَّیْ ءِ فَیَبْدَأُنِی بِهِ وَ إِنَّهُ لَیَرُدُّ عَلَیَّ الْأَمْرَ فَیَخْرُجُ إِلَیَّ مِنْهُ جَوَابُهُ مِنْ سَاعَتِهِ مِنْ غَیْرِ مَسْأَلَتِی وَ قَدْ أَخْبَرَنِی الْبَارِحَةَ بِمَجِیئِکَ إِلَیَّ وَ أَمَرَنِی أَنْ أُخْبِرَکَ بِالْحَقِّ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ فَوَ اللَّهِ لَقَدْ أَخْبَرَتْنِی حَکِیمَةُ بِأَشْیَاءَ لَمْ یَطَّلِعْ عَلَیْهَا أَحَدٌ إِلَّا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَعَلِمْتُ أَنَّ ذَلِکَ صِدْقٌ وَ عَدْلٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ أَطْلَعَهُ عَلَی مَا لَمْ یُطْلِعْ عَلَیْهِ أَحَداً مِنْ خَلْقِهِ.
قوله علیه السلام و ثبت وطأتی الوطء الدوس بالقدم سمی به الغزو و القتل
ص: 14
و در هر چهل روز نزد ما برگردان!» مرغ نیز طفل را برداشت و پرواز کرد و سایر مرغان نیز به دنبال او به پرواز در آمدند در همان حال شنیدم که امام حسن عسکری علیه السّلام میفرمود: «تو را به خدایی می سپارم که مادر موسی فرزند خود را به او سپرد.» نرجس خاتون به گریه افتاد. امام فرمود: «آرام باش که جز از پستان تو، حرام است از پستان دیگری شیر بمکد. به زودی او را نزد تو می آورند، همان طور که موسی را به مادرش برگرداندند. خدا در قرآن می فرماید: «او را به سوی مادرش بازگرداندیم تا دیده اش روشن شود و محزون نگردد.»
حکیمه می گوید: «از امام پرسیدم آن مرغ چه بود؟ فرمود: «روح القدس بود که مراقب ائمه است و به امر خداوند، آنها را در کارها موفق و محفوظ می دارد و با علم و معرفت پرورش می دهد.» حکیمه می گوید: «بعد از چهل روز بچه را نزد برادرزاده ام برگرداندند. حضرت مرا خواست، چون به خدمتش رسیدم، دیدم بچه جلو پدر راه می رود. عرض کردم: «آقا! این طفل که دو ساله است!» امام تبسمی کرد و فرمود: «فرزندان انبیا و اولیا که دارای منصب امامت و خلافت هستند، نشو و نمای آنان با دیگران فرق دارد. کودکان یک ماهه ما مانند بچه یک ساله دیگران هستند. کودکان ما، در شکم مادر حرف می زنند، قرآن می خوانند و خدا را پرستش می کنند. در ایام شیرخوارگی آنان نیز، فرشتگان به پرستاری آنها مشغولند و هر صبح و شام، برای اطاعت فرمان آنان فرود می آیند.» حکیمه می گوید: «من هر چهل روز به چهل روز آن طفل نازنین را می دیدم، تا آنکه چند روز پیش از وفات پدرش، او را به هیبت مردی دیدم و نشناختم. لذا از امام پرسیدم: «این کیست که می فرمایی پیش روی او بنشینم؟» فرمود: «او پسر نرجس است که بعد از من، جانشین من خواهد بود. من بیش از چند روز دیگر میان شما نیستم، پس از وی فرمانبرداری کنید!» امام چند روز بعد رحلت فرمود و چنان که می بینی، مردم درباره او چند دسته شده اند، ولی به خدا قسم که من هر صبح و شام او را می بینم و از آنچه شما از من می پرسید، قبلا به من خبر می دهد و من هم به اطلاع شما می رسانم. به خدا قسم هر وقت می خواهم از وی سؤالی کنم، در جواب دادن بر من پیشی می گیرد. گاهی اوقات که در امری برایم تردید حاصل می شود، در همان ساعت بدون اینکه من سوال کنم، جوابی از ایشان برایم صادر می شود. حتی شب گذشته به من اطلاع داد که تو نزد من می آیی و درباره او سؤال می کنی و اجازه داد که حقیقت مطلب را به تو بگویم.»
راوی می گوید: «به خدا سوگند حکیمه چیزهایی به من گفت که جز خداوند، کسی نمی داند و دانستم که همه، راست و درست و مطابق عدل الهی است. یقین دارم که خداوند اخباری به امام عصر علیه السّلام داده است که هیچ یک از بندگانش اطلاع ندارند.»(1)
مؤلف
اینکه حضرت می فرمایند: «ثبت وطئتی»، وطئ به معنای پایمال کردن با قدم است و جنگ و کشتار را نیز وطئ نامیده اند؛
ص: 14
لأن من یطأ علی الشی ء برجله فقد استقصی فی هلاکه و إهانته ذکره الجزری أی أحکم و ثبت ما وعدتنی من جهاد المخالفین و استیصالهم.
ک، [إکمال الدین] الطَّالَقَانِیُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ زَکَرِیَّا عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَلِیلَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ غِیَاثِ بْنِ أَسَدٍ قَالَ: وُلِدَ الْخَلَفُ الْمَهْدِیُّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ وَ أُمُّهُ رَیْحَانَةٌ وَ یُقَالُ لَهَا نَرْجِسُ وَ یُقَالُ صَقِیلُ وَ یُقَالُ سَوْسَنُ إِلَّا أَنَّهُ قِیلَ لِسَبَبِ الْحَمْلِ صَقِیلُ وَ کَانَ مَوْلِدُهُ علیه السلام لِثَمَانِ لَیَالٍ خَلَوْنَ مِنْ شَعْبَانَ سَنَةَ سِتٍّ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ وَکِیلُهُ عُثْمَانُ بْنُ سَعِیدٍ فَلَمَّا مَاتَ عُثْمَانُ أَوْصَی إِلَی ابْنِهِ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ وَ أَوْصَی أَبُو جَعْفَرٍ إِلَی أَبِی الْقَاسِمِ الْحُسَیْنِ بْنِ رَوْحٍ وَ أَوْصَی أَبُو الْقَاسِمِ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ السَّمُرِیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ فَلَمَّا حَضَرَتِ السَّمُرِیَّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ الْوَفَاةُ سُئِلَ أَنْ یُوصِیَ فَقَالَ لِلَّهِ أَمْرٌ هُوَ بَالِغُهُ فَالْغَیْبَةُ التَّامَّةُ هِیَ الَّتِی وَقَعَتْ بَعْدَ السَّمُرِیِّ رَحِمَهُ اللَّهُ.
قوله إلا أنه قیل لسبب الحمل أی إنما سمی صقیلا لما اعتراه من النور و الجلاء بسبب الحمل المنور یقال صقل السیف و غیره أی جلاه فهو صقیل و لا یبعد أن یکون تصحیف الجمال.
ک، [إکمال الدین] عَلِیُّ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ الْفَرَجِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الْکَرْخِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا هَارُونَ رَجُلًا مِنْ أَصْحَابِنَا یَقُولُ: رَأَیْتُ صَاحِبَ الزَّمَانِ علیه السلام وَ کَانَ مَوْلِدُهُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ سَنَةَ سِتٍّ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ.
ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْکُوفِیِّ: أَنَّ أَبَا مُحَمَّدٍ علیه السلام بَعَثَ إِلَی بَعْضِ مَنْ سَمَّاهُ لِی بِشَاةٍ مَذْبُوحَةٍ قَالَ هَذِهِ مِنْ عَقِیقَةِ ابْنِی مُحَمَّدٍ.
ک، [إکمال الدین] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ النَّیْسَابُورِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْمُنْذِرِ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ أَبِی الْفَتْحِ قَالَ: جَاءَنِی یَوْماً فَقَالَ لِی الْبِشَارَةَ وُلِدَ الْبَارِحَةَ فِی الدَّارِ مَوْلُودٌ لِأَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام وَ أَمَرَ بِکِتْمَانِهِ قُلْتُ وَ مَا اسْمُهُ قَالَ سُمِّیَ بِمُحَمَّدٍ وَ کُنِّیَ بِجَعْفَرٍ.
ک، [إکمال الدین] الطَّالَقَانِیُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ زَکَرِیَّا عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَلِیلَانَ
ص: 15
چرا که کسی که چیزی را با پایش وطئ می کند، نهایت همت خود را در نابودی و اهانت به آن به کار برده که این مطلب را «جزری» ذکر کرده. جمله «ثبت وطئتی» یعنی استوارم کن و در آنچه به من وعده دادی، یعنی جهاد و نابود کردن مخالفان، ثابت قدم باش .
روایت15.
کمال الدین: غیاث بن اسد می گوید: امام زمان علیه السّلام در روز جمعه متولد شده است. نام مادرش ریحانه است که به او نرجس و صیقل و سوسن نیز گفته می شود، ولی چون آن حضرت را باردار بود، لذا او را صیقل گفتند. ولادت با سعادتش هشتم ماه شعبان در سال 256 هجری اتفاق افتاد. وکیل او عثمان بن سعید بود. او هم وصیت کرد که بعد از وی، فرزندش محمد بن عثمان وکیل باشد و او ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی را معین کرد و او هم ابوالحسن علی بن محمد سیمری را، رضی اللَّه عنهم. هنگام وفات سیمری از او خواستند که جانشین خود را معرفی کند؛ پس گفت: خدا را امری است که خود او تمام کننده آن است. بدین گونه بود که بعد از سیمری، غیبت کبرا آغاز شد.»(1)
مؤلف
در روایت مذکور که می گوید: «چون آن حضرت را باردار بود، او را صیقل می گویند»، به واسطه روشنی و نوری بوده که به علت حمل نور امامت، از آن مخدره ساطع بوده است. چه که وقتی می گویند «فلانی شمشیر را صیقل داد»، به علت درخشش آن است و دور نیست که منظور، وصف جمال آن مخدره باشد.
روایت16.
کمال الدین: محمد بن حسن کرخی می گوید: از ابو هارون که یکی از علمای شیعه بود، شنیدم که گفت: «من امام زمان علیه السّلام را دیدم و ولادتش روز جمعه سال 256 بود.»(2)
روایت17.
کمال الدین: محمد بن ابراهیم کوفی نقل می کند که امام حسن عسکری علیه السّلام، گوسفند ذبح کرده ای را برای تعدادی از اصحابش که کوفی برای من نام برد، فرستاد و فرمود: «این از عقیقه فرزندم محمد است.»(3)
روایت18.
کمال الدین: حمزة بن ابی الفتح می گوید: یکی از خواص امام حسن عسکری علیه السّلام نزد من آمد و مژده داد که شب گذشته، در خانه امام مولودی به دنیا آمده، ولی امام علیه السّلام امر به کتمان تولد او کرده است! پرسیدم نام مولود چیست؟ گفت: «نامش را محمد و کنیه اش را ابو جعفر گذارده اند.»(4)
روایت19.
کمال الدین: غیاث بن اسد می گوید:
ص: 15
عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ غِیَاثِ بْنِ أَسَدٍ قَالَ سَمِعْتُ مُحَمَّدَ بْنَ عُثْمَانَ الْعَمْرِیَّ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ یَقُولُ: لَمَّا وُلِدَ الْخَلَفُ الْمَهْدِیُّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ سَطَعَ نُورٌ مِنْ فَوْقِ رَأْسِهِ إِلَی عَنَانِ السَّمَاءِ ثُمَّ سَقَطَ لِوَجْهِهِ سَاجِداً لِرَبِّهِ تَعَالَی ذِکْرُهُ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ وَ هُوَ یَقُولُ أَشْهَدُ أَنْ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ وَ الْمَلائِکَةُ وَ أُولُوا الْعِلْمِ قائِماً بِالْقِسْطِ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ قَالَ وَ کَانَ مَوْلِدُهُ لَیْلَةَ الْجُمُعَةِ.
ک، [إکمال الدین] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ الْعَمْرِیِّ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ أَنَّهُ قَالَ: وُلِدَ السَّیِّدُ علیه السلام مَخْتُوناً وَ سَمِعْتُ حَکِیمَةَ تَقُولُ لَمْ یُرَ بِأُمِّهِ دَمٌ فِی نِفَاسِهَا وَ هَذَا سَبِیلُ أُمَّهَاتِ الْأَئِمَّةِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ.
ک، [إکمال الدین] أَبُو الْعَبَّاسِ أَحْمَدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ إِسْحَاقَ الْقُمِّیِّ قَالَ: لَمَّا وُلِدَ الْخَلَفُ الصَّالِحُ علیه السلام وَرَدَ مِنْ مَوْلَانَا أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَلَی جَدِّی أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ کِتَابٌ وَ إِذَا فِیهِ مَکْتُوبٌ بِخَطِّ یَدِهِ علیه السلام الَّذِی کَانَ
یَرِدُ بِهِ التَّوْقِیعَاتُ عَلَیْهِ وُلِدَ الْمَوْلُودُ فَلْیَکُنْ عِنْدَکَ مَسْتُوراً وَ عَنْ جَمِیعِ النَّاسِ مَکْتُوماً فَإِنَّا لَمْ نُظْهِرْ عَلَیْهِ إِلَّا الْأَقْرَبَ لِقَرَابَتِهِ وَ الْمَوْلَی لِوَلَایَتِهِ أَحْبَبْنَا إِعْلَامَکَ لِیَسُرَّکَ اللَّهُ بِهِ کَمَا سَرَّنَا وَ السَّلَامُ.
ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ الْعَلَوِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ الْعَلَوِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام بِسُرَّمَنْ رَأَی فَهَنَّأْتُهُ بِوِلَادَةِ ابْنِهِ الْقَائِمِ علیه السلام.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی ابن أبی جید عن ابن الولید: مثله.
ک، [إکمال الدین] عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ حُبَابٍ عَنْ أَبِی الْأَدْیَانِ قَالَ قَالَ عَقِیدٌ الْخَادِمُ قَالَ أَبُو مُحَمَّدٍ ابْنُ خَیْرَوَیْهِ الْبَصْرِیُّ وَ قَالَ حَاجِزٌ الْوَشَّاءُ کُلُّهُمْ حَکَوْا عَنْ عَقِیدٍ وَ قَالَ أَبُو سَهْلِ بْنُ نَوْبَخْتَ قَالَ عَقِیدٌ: وُلِدَ وَلِیُّ اللَّهِ الْحُجَّةُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ لَیْلَةَ الْجُمُعَةِ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ مِنْ سَنَةِ أَرْبَعٍ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ لِلْهِجْرَةِ وَ یُکَنَّی
ص: 16
از محمد ابن عثمان قدس اللَّه روحه شنیدم که چون امام زمان صلوات اللَّه علیه متولد گردید، نوری از بالای سر مبارکش به آسمان تابید. پس صورت به خاک نهاد و خدای تعالی را سجده کرد. آنگاه سر برداشت و فرمود: «گواهی می دهم که معبودی جز خدا نیست و ملائکه و صاحبان دانش نیز گواهی می دهند، در حالی که قیام به قسط دارد؛ معبودی جز خدای حکیم نیست؛ و دین نزد خدا، منحصرا اسلام است.» محمد بن عثمان همچنین گفت که ولادت حضرت، شب جمعه بود.»(1)
روایت20.
کمال الدین: محمد بن عثمان عمری قدس الله روحه می گوید: امام ختنه کرده متولد شد و از حکیمه خاتون شنیدم که گفت در ایام وضع حمل، خون نفاس از مادر امام دیده نشد، و این شیوه مادر هر امامی است.(2)
روایت21.
کمال الدین: احمد بن حسن بن اسحاق قمی می گوید: چون امام زمان متولد گردید، نامه ای از حضرت امام حسن عسکری علیه السّلام برای جدم احمد بن اسحاق رسید که با خط خود مرقوم فرموده بود: «مولود ما متولد گشت، ولی تو آن را از مردم پوشیده دار! زیرا ما نیز جز به نزدیکان و دوستان خود به کسی اظهار نکرده ایم. ما این خبر را به تو اعلام داشتیم تا مسرور شوی، چنان که خداوند ما را مسرور گرداند. و السّلام.»(3)
روایت22.
کمال الدین: حسن بن حسین علوی می گوید: «من در سامره به خدمت امام حسن عسکری علیه السّلام رسیدم و به خاطر ولادت فرزندش قائم، به آن حضرت تهنیت گفتم.»(4)
در کتاب غیبت شیخ طوسی علیه الرحمه نیز این حدیث نقل شده است.
روایت23.
کمال الدین: ابو سهل نوبختی از عقید خادم روایت کرده است که ولی خدا امام عصر، حجة بن الحسن بن علی بن محمد بن علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب صلوات الله علیهم اجمعین و عجل اللَّه فرجه، در شب جمعه و در ماه رمضان سال 254 هجری متولد گردید. کنیه اش
ص: 16
أَبَا الْقَاسِمِ وَ یُقَالُ أَبُو جَعْفَرٍ وَ لَقَبُهُ الْمَهْدِیُّ وَ هُوَ حُجَّةُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ قَدِ اخْتَلَفَ النَّاسُ فِی وِلَادَتِهِ فَمِنْهُمْ مَنْ أَظْهَرَ وَ مِنْهُمْ مَنْ کَتَمَ وَ مِنْهُمْ مَنْ نَهَی عَنْ ذِکْرِ خَبَرِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ أَبْدَی ذِکْرَهُ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنِ التَّلَّعُکْبَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ حَنْظَلَةَ بْنِ زَکَرِیَّا عَنِ الثِّقَةِ قَالَ حَدَّثَنِی عَبْدُ اللَّهِ الْعَبَّاسُ الْعَلَوِیُّ وَ مَا رَأَیْتُ أَصْدَقَ لَهْجَةً مِنْهُ وَ کَانَ خَالَفَنَا فِی أَشْیَاءَ کَثِیرَةٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ الْعَلَوِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام بِسُرَّمَنْ رَأَی فَهَنَّأْتُهُ بِسَیِّدِنَا صَاحِبِ الزَّمَانِ علیه السلام لَمَّا وُلِدَ.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی ابْنُ أَبِی جِیدٍ عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْمُطَهَّرِیِّ عَنْ حَکِیمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الرِّضَا قَالَتْ: بَعَثَ إِلَیَّ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام سَنَةَ خَمْسٍ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ فِی النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ وَ قَالَ یَا عَمَّةِ اجْعَلِی اللَّیْلَةَ إِفْطَارَکِ عِنْدِی فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ سَیَسُرُّکِ بِوَلِیِّهِ وَ حُجَّتِهِ عَلَی خَلْقِهِ خَلِیفَتِی مِنْ بَعْدِی قَالَتْ حَکِیمَةُ فَتَدَاخَلَنِی لِذَلِکَ سُرُورٌ شَدِیدٌ وَ أَخَذْتُ ثِیَابِی عَلَیَّ وَ خَرَجْتُ مِنْ سَاعَتِی حَتَّی انْتَهَیْتُ إِلَی أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام وَ هُوَ جَالِسٌ فِی صَحْنِ دَارِهِ وَ جَوَارِیهِ حَوْلَهُ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ یَا سَیِّدِی الْخَلَفُ مِمَّنْ هُوَ قَالَ مِنْ سَوْسَنَ فَأَدَرْتُ طَرْفِی فِیهِنَّ فَلَمْ أَرَ جَارِیَةً عَلَیْهَا أَثَرٌ غَیْرَ سَوْسَنَ قَالَتْ حَکِیمَةُ فَلَمَّا أَنْ صَلَّیْتُ الْمَغْرِبَ وَ الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ أُتِیتُ بِالْمَائِدَةِ فَأَفْطَرْتُ أَنَا وَ سَوْسَنُ وَ بَایَتُّهَا فِی بَیْتٍ وَاحِدٍ فَغَفَوْتُ غَفْوَةً(1)
ثُمَّ اسْتَیْقَظْتُ فَلَمْ أَزَلْ مُفَکِّرَةً فِیمَا وَعَدَنِی أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام مِنْ أَمْرِ وَلِیِّ اللَّهِ علیه السلام فَقُمْتُ قَبْلَ الْوَقْتِ الَّذِی کُنْتُ أَقُومُ فِی کُلِّ لَیْلَةٍ لِلصَّلَاةِ فَصَلَّیْتُ صَلَاةَ اللَّیْلِ حَتَّی بَلَغْتُ إِلَی الْوَتْرِ فَوَثَبَتْ سَوْسَنُ فَزِعَةً وَ خَرَجَتْ وَ أَسْبَغَتِ الْوُضُوءَ ثُمَّ عَادَتْ فَصَلَّتْ صَلَاةَ اللَّیْلِ وَ بَلَغَتْ إِلَی الْوَتْرِ فَوَقَعَ
فِی قَلْبِی أَنَّ الْفَجْرَ قَدْ قَرُبَ فَقُمْتُ لِأَنْظُرَ فَإِذَا بِالْفَجْرِ الْأَوَّلِ قَدْ طَلَعَ فَتَدَاخَلَ قَلْبِیَ الشَّکُ (2) مِنْ وَعْدِ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَنَادَانِی مِنْ حُجْرَتِهِ لَا تَشُکِّی وَ کَأَنَّکِ بِالْأَمْرِ السَّاعَةَ قَدْ رَأَیْتِهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ
ص: 17
ابوالقاسم و ابو جعفر و لقبش «مهدی» و او حجت خداوند در روی زمین است. مردم درباره ولادت او اختلاف دارند. جمعی این موضوع را اظهار و عده ای کتمان می کنند. گروهی از نقل آن جلوگیری و برخی آن را نقل می کنند و خدا داناتر است.»(1)
روایت24.
غیبت طوسی: حنظلة بن زکریا از ثقه نقل می کند که گفت: عبدالله العباس علوی که از او راستگوتر ندیدم و در مسائل زیادی با ما مخالفت می کرد، از حسین بن حسن علوی روایت می کند که گفت: «در سامره خدمت امام حسن عسکری علیه السّلام رسیدم و پس از میلاد مسعود مولی صاحب الزمان علیه السّلام، ولادت او را به وی تبریک گفتم.»(2)
روایت25.
غیبت طوسی: حکیمه خاتون دختر امام محمد تقی علیه السّلام می گوید: «در نیمه شعبان سال 255 امام حسن عسکری علیه السّلام برای من پیغام فرستاد که امشب افطار را نزد ما صرف کن تا خداوند تو را به میلاد مسعود ولی و حجت خود و جانشین من مسرور گرداند. من بسی شادمان گشتم و همان وقت لباس پوشیده به خدمتش رسیدم. دیدم آقا در صحن خانه نشسته و کنیزان اطرافش را گرفته اند. گفتم: «قربانت گردم! فرزند شما از چه زنی خواهد بود؟» فرمود: «از سوسن.» من کنیزان را نگریستم و در هیچ کدام جز سوسن، اثر آبستنی ندیدم.
حکیمه می گوید: «بعد از اتمام نماز مغرب و عشاء، با سوسن افطار کردیم و در یک اطاق با هم بیتوته کردیم. من به خواب کوتاهی رفتم، ولی بعد برخاستم و مدتی درباره آنچه که امام در مورد ولادت ولی الله علیهماالسلام فرموده بود اندیشیدم. سپس پیش از وقت هر شب، برخاستم و نماز شب را خواندم تا به نماز وتر رسیدم . سوسن هم ناگهان از خواب پرید، بیرون رفت، وضو گرفت و برگشت و مشغول نماز شب شد تا به نماز وتر رسید. در این موقع به دلم خطور کرد که صبح نزدیک است. پس برخاستم و نگاه کردم دیدم فجر اول طلوع کرده است. همان وقت از وعده امام به شک افتادم. ناگاه صدای حضرت را شنیدم که از اطاق خودش می فرمود: «ای عمه! شک مکن! همین حالا آنچه گفتم آشکار می شود و ان شاء اللَّه آن را خواهی دید!»
ص: 17
قَالَتْ حَکِیمَةُ فَاسْتَحْیَیْتُ مِنْ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام وَ مِمَّا وَقَعَ فِی قَلْبِی وَ رَجَعْتُ إِلَی الْبَیْتِ وَ أَنَا خَجِلَةٌ فَإِذَا هِیَ قَدْ قَطَعَتِ الصَّلَاةَ وَ خَرَجَتْ فَزِعَةً فَلَقِیتُهَا عَلَی بَابِ الْبَیْتِ فَقُلْتُ بِأَبِی أَنْتِ وَ أُمِّی هَلْ تُحِسِّینَ شَیْئاً قَالَتْ نَعَمْ یَا عَمَّةِ إِنِّی لَأَجِدُ أَمْراً شَدِیداً قُلْتُ لَا خَوْفَ عَلَیْکِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ أَخَذْتُ وِسَادَةً فَأَلْقَیْتُهَا فِی وَسَطِ الْبَیْتِ وَ أَجْلَسْتُهَا عَلَیْهَا وَ جَلَسْتُ مِنْهَا حَیْثُ تَقْعُدُ الْمَرْأَةُ مِنَ الْمَرْأَةِ لِلْوِلَادَةِ فَقَبَضَتْ عَلَی کَفِّی وَ غَمَزَتْ غَمْزَةً شَدِیدَةً ثُمَّ أَنَّتْ أَنَّةً وَ تَشَهَّدَتْ وَ نَظَرْتُ تَحْتَهَا فَإِذَا أَنَا بِوَلِیِّ اللَّهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ مُتَلَقِّیاً الْأَرْضَ بِمَسَاجِدِهِ فَأَخَذْتُ بِکَتِفَیْهِ فَأَجْلَسْتُهُ فِی حَجْرِی وَ إِذَا هُوَ نَظِیفٌ مَفْرُوغٌ مِنْهُ فَنَادَانِی أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام یَا عَمَّةِ هَلُمِّی فَأْتِینِی بِابْنِی فَأَتَیْتُهُ بِهِ فَتَنَاوَلَهُ وَ أَخْرَجَ لِسَانَهُ فَمَسَحَهُ عَلَی عَیْنَیْهِ فَفَتَحَهَا ثُمَّ أَدْخَلَهُ فِی فِیهِ فَحَنَّکَهُ ثُمَّ أَدْخَلَهُ فِی أُذُنَیْهِ وَ أَجْلَسَهُ فِی رَاحَتِهِ الْیُسْرَی فَاسْتَوَی وَلِیُّ اللَّهِ جَالِساً فَمَسَحَ یَدَهُ عَلَی رَأْسِهِ وَ قَالَ لَهُ یَا بُنَیَّ انْطِقْ بِقُدْرَةِ اللَّهِ فَاسْتَعَاذَ وَلِیُّ اللَّهِ علیه السلام مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ وَ اسْتَفْتَحَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ وَ نُمَکِّنَ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ وَ نُرِیَ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما مِنْهُمْ ما کانُوا یَحْذَرُونَ (1) وَ صَلَّی عَلَی رَسُولِ اللَّهِ وَ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّةِ علیهم السلام وَاحِداً وَاحِداً حَتَّی انْتَهَی إِلَی أَبِیهِ فَنَاوَلَنِیهِ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام وَ قَالَ یَا عَمَّةِ رُدِّیهِ إِلَی أُمِّهِ حَتَّی تَقَرَّ عَیْنُها وَ لا تَحْزَنَ وَ لِتَعْلَمَ أَنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌ وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یَعْلَمُونَ فَرَدَدْتُهُ إِلَی أُمِّهِ وَ قَدِ انْفَجَرَ الْفَجْرُ الثَّانِی فَصَلَّیْتُ الْفَرِیضَةَ وَ عَقَّبْتُ إِلَی أَنْ طَلَعَتِ الشَّمْسُ ثُمَّ وَدَّعْتُ أَبَا مُحَمَّدٍ علیه السلام وَ انْصَرَفْتُ إِلَی مَنْزِلِی فَلَمَّا کَانَ بَعْدَ ثَلَاثٍ اشْتَقْتُ إِلَی وَلِیِّ اللَّهِ فَصِرْتُ إِلَیْهِمْ فَبَدَأْتُ بِالْحُجْرَةِ الَّتِی کَانَتْ سَوْسَنُ فِیهَا فَلَمْ أَرَ أَثَراً وَ لَا سَمِعْتُ ذِکْراً فَکَرِهْتُ أَنْ أَسْأَلَ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَاسْتَحْیَیْتُ أَنْ أَبْدَأَهُ بِالسُّؤَالِ فَبَدَأَنِی فَقَالَ یَا عَمَّةِ فِی کَنَفِ اللَّهِ وَ حِرْزِهِ وَ سَتْرِهِ وَ عَیْنِهِ حَتَّی یَأْذَنَ اللَّهُ لَهُ فَإِذَا غَیَّبَ اللَّهُ شَخْصِی وَ تَوَفَّانِی وَ رَأَیْتِ شِیعَتِی قَدِ اخْتَلَفُوا فَأَخْبِرِی الثِّقَاتَ مِنْهُمْ وَ لْیَکُنْ عِنْدَکِ وَ عِنْدَهُمْ مَکْتُوماً فَإِنَّ وَلِیَّ اللَّهِ یُغَیِّبُهُ اللَّهُ عَنْ خَلْقِهِ وَ یَحْجُبُهُ عَنْ عِبَادِهِ فَلَا یَرَاهُ أَحَدٌ حَتَّی یُقَدِّمَ لَهُ جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَرَسَهُ لِیَقْضِیَ اللَّهُ أَمْراً کانَ مَفْعُولًا.
ص: 18
حکیمه می گوید: «از آنچه در دلم نسبت به حضرت خطور کرده بود خجالت کشیدم و در حالی که از خود خجل بودم، به اطاق برگشتم. دیدم سوسن نماز را تمام کرده و سراسیمه بیرون می آید. جلوی در او را دیدم و گفتم: «پدر و مادرم فدایت شود! آیا چیزی در خود احساس می کنی؟» گفت: «آری ای عمه! امر سختی را حس می کنم.» گفتم: «به خواست خدا نگران مباش، چیزی نیست.» سپس بالشی را میان اطاق نهادم، او را روی آن نشاندم و خود در جایی که قابله ها برای وضع حمل زن می نشینند، نشستم. سوسن دست مرا گرفت و سخت بر خود فشار می آورد و ناله می کرد و شهادت به زبان جاری می کرد. در این موقع به زیر او نگاه کردم و دیدم ولیّ خدا صلوات اللَّه علیه، به سجده افتاده است. دو کتف او را گرفتم و وقتی او را در دامن خود گذاردم، دیدم پاک و پاکیزه است! امام علیه السّلام صدا زد عمه جان! فرزندم را بیاور! او را نزد پدرش بردم. حضرت نور دیده اش را گرفت و زبان مبارکش را به روی چشم های او مالید تا دیده گشود. سپس زبان در دهان و گوش های طفل نهاد و او را در دست چپ گذارد. بدین گونه ولیّ خدا در دست پدر نشست. آنگاه دست بر سر او کشید و فرمود: «فرزندم! به قدرت الهی با من سخن بگو!»
ولیّ خدا بعد از استعاذه از شیطان، کلام خود را چنین آغاز کرد: «بسم الله الرحمن الرحیم. و نرید ان نمن علی الذین اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ وَ نُمَکِّنَ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ وَ نُرِیَ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما مِنْهُمْ ما کانُوا یَحْذَرُونَ»،(1){ما می خواهیم بر کسانی که روی زمین به استضعاف کشیده شدند، منت نهاده و آنها را پیشوایان و وارثان قرار دهیم و آنها را در زمین قدرتمند گردانیده و به فرعون و هامان و سپاهیانشان از جانب ائمه آنچه را که از آن می ترسیدند نشان دهیم.} آنگاه بر پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله و امیر مؤمنان و همه ائمه تا پدرش درود فرستاد. امام حسن عسکری علیه السّلام او را به من داد و فرمود: «ای عمه! او را به نزد مادرش ببر تا دیدگانش روشن گردد و محزون نشود و بداند که وعده خداوند حق است، هر چند اغلب مردم باور ندارند!» چون بچه را نزد مادرش برگرداندم صبح صادق دمیده بود. من هم نماز صبح گذاردم و تا طلوع آفتاب به تعقیب پرداختم. آنگاه با امام خداحافظی کردم و به خانه برگشتم، تا روز سوم که به شوق دیدار ولیّ خدا، باز سری به آنها زدم. نخست وارد اطاقی شدم که سوسن جای داشت، ولی نه اثری از بچه دیدم و نه صدایی از او شنیدم، از سوال کردن درباره طفل نیز کراهت داشتم. پس به خدمت امام رسیدم، اما نخواستم ابتدا به سخن کنم. امام فرمود: «عمه جان! بچه در کنف حمایت خدا و در حرز و ستر و مقابل چشم خداست تا خدا به او اذن قیام دهد. چون من وفات کنم و ببینی که شیعیانم درباره بود و نبود این طفل دچار تردید شوند، تو بودن او را به دوستان موثق ما اعلام کن! با این حال لازم است که مطلب نزد تو و آنها پنهان باشد، زیرا خداوند خواسته است که او را از نظرها پوشیده دارد و کسی او را نبیند، تا زمانی که جبرئیل امین علیه السّلام، اسب او را آماده گرداند و خداوند به وسیله او، کاری را که حتمی است انجام دهد.»(2)
ص: 18
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی أَحْمَدُ بْنُ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سَمِیعِ بْنِ بُنَانٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی الدَّارِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ رَوْحٍ الْأَهْوَازِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ حَکِیمَةَ: بِمِثْلِ مَعْنَی الْحَدِیثِ الْأَوَّلِ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ قَالَتْ بَعَثَ إِلَیَّ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام لَیْلَةَ النِّصْفِ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ سَنَةَ خَمْسٍ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ قَالَتْ وَ قُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَنْ أُمُّهُ قَالَ نَرْجِسُ قَالَتْ فَلَمَّا کَانَ فِی الْیَوْمِ الثَّالِثِ اشْتَدَّ شَوْقِی إِلَی وَلِیِّ اللَّهِ فَأَتَیْتُهُمْ عَائِدَةً فَبَدَأْتُ بِالْحُجْرَةِ الَّتِی فِیهَا الْجَارِیَةُ فَإِذَا أَنَا بِهَا جَالِسَةً فِی مَجْلِسِ الْمَرْأَةِ النُّفَسَاءِ وَ عَلَیْهَا أَثْوَابٌ صُفْرٌ وَ هِیَ مُعَصَّبَةُ الرَّأْسِ فَسَلَّمْتُ عَلَیْهَا وَ الْتَفَتُّ إِلَی جَانِبِ
الْبَیْتِ وَ إِذَا بِمَهْدٍ عَلَیْهِ أَثْوَابٌ خُضْرٌ فَعَدَلْتُ إِلَی الْمَهْدِ وَ رَفَعْتُ عَنْهُ الْأَثْوَابَ فَإِذَا أَنَا بِوَلِیِّ اللَّهِ نَائِمٌ عَلَی قَفَاهُ غَیْرَ مَحْزُومٍ وَ لَا مَقْمُوطٍ فَفَتَحَ عَیْنَیْهِ وَ جَعَلَ یَضْحَکُ وَ یُنَاجِینِی بِإِصْبَعِهِ فَتَنَاوَلْتُهُ وَ أَدْنَیْتُهُ إِلَی فَمِی لِأُقَبِّلَهُ فَشَمِمْتُ مِنْهُ رَائِحَةً مَا شَمِمْتُ قَطُّ أَطْیَبَ مِنْهَا وَ نَادَانِی أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام یَا عَمَّتِی هَلُمِّی فَتَایَ إِلَیَّ فَتَنَاوَلَهُ وَ قَالَ یَا بُنَیَّ انْطِقْ وَ ذَکَرَ الْحَدِیثَ قَالَتْ ثُمَّ تَنَاوَلَهُ مِنْهُ وَ هُوَ یَقُولُ یَا بُنَیَّ أَسْتَوْدِعُکَ الَّذِی اسْتَوْدَعَتْهُ أُمُّ مُوسَی کُنْ فِی دَعَةِ اللَّهِ وَ سَتْرِهِ وَ کَنَفِهِ وَ جِوَارِهِ وَ قَالَ رُدِّیهِ إِلَی أُمِّهِ یَا عَمَّةِ وَ اکْتُمِی خَبَرَ هَذَا الْمَوْلُودِ عَلَیْنَا وَ لَا تُخْبِرِی بِهِ أَحَداً حَتَّی یَبْلُغَ الْکِتابُ أَجَلَهُ فَأَتَیْتُ أُمَّهُ وَ وَدَّعْتُهُمْ وَ ذَکَرَ الْحَدِیثَ إِلَی آخِرِهِ.
حزمه یحزمه شده.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی أَحْمَدُ بْنُ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ حَنْظَلَةَ بْنِ زَکَرِیَّا قَالَ حَدَّثَنِی الثِّقَةُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ بِلَالٍ عَنْ حَکِیمَةَ: بِمِثْلِ ذَلِکَ.
وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی عَنْ جَمَاعَةٍ مِنَ الشُّیُوخِ: أَنَّ حَکِیمَةَ حَدَّثَتْ بِهَذَا الْحَدِیثِ وَ ذَکَرَتْ أَنَّهُ کَانَ لَیْلَةَ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ وَ أَنَّ أُمَّهُ نَرْجِسُ وَ سَاقَتِ الْحَدِیثَ إِلَی قَوْلِهَا فَإِذَا أَنَا بِحِسِّ سَیِّدِی وَ بِصَوْتِ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام وَ هُوَ یَقُولُ یَا عَمَّتِی هَاتِی ابْنِی إِلَیَّ فَکَشَفْتُ عَنْ سَیِّدِی فَإِذَا هُوَ سَاجِدٌ مُتَلَقِّیاً الْأَرْضَ بِمَسَاجِدِهِ وَ عَلَی ذِرَاعِهِ الْأَیْمَنِ مَکْتُوبٌ جاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْباطِلُ إِنَّ الْباطِلَ کانَ زَهُوقاً فَضَمَمْتُهُ إِلَیَّ فَوَجَدْتُهُ مَفْرُوغاً مِنْهُ فَلَفَفْتُهُ فِی ثَوْبٍ وَ
ص: 19
روایت26.
غیبت طوسی: احمد بن روح اهواز،ی مفاد روایت مذکور را از حکیمه خاتون نیز نقل کرده است، با این فرق که حکیمه گفت: «امام حسن عسکری علیه السّلام، در شب نیمه شعبان سال 255 مرا خواست.» حکیمه می گوید: «به حضرت گفتم یا ابن رسول اللَّه! مادر این مولود کیست؟ فرمود: «نرجس.» چون روز سوم شد، شوق دیدار ولیّ اللَّه (یعنی امام زمان) در دلم افزون گشت. پس به خانه آنها شتافتم و یکراست به اطاق نرجس رفتم. دیدم به عادت زنانی که وضع حمل کرده اند نشسته، لباس زردی پوشیده و سرش را بسته است. سلام کردم و به گوشه خانه نظر افکندم. دیدم گهواره ای نهاده اند و پارچه سبزی روی آن است. پیش رفتم و پارچه را برداشتم. دیدم ولیّ خدا بی قنداق به پشت خوابیده است. تا مرا دید چشم گشود و با حرکت دست ها، مرا طلب کرد. او را گرفتم و نزدیک بردم که ببوسم، چنان بوی خوشی از او به مشامم رسید که هیچ گاه استشمام نکرده بودم! در این موقع امام حسن عسکری صدا زد: «عمه جان! پسرم را بیاور.» او را به نزد آقا بردم و ایشان فرمود: «فرزندم! با من حرف بزن!» و همان حدیث را نقل می کند. تا آنجا که حکیمه می گوید: «حضرت او را به مرغی سپرد و فرمود: «فرزندم! تو را به کسی می سپارم که مادر موسی فرزندش را به او سپرد. برو در پناه امن و حفظ و حمایت حق.» وقتی طفل را بازگرداندند، فرمود: «ای عمه! او را نزد مادرش ببر و خبر ولادت او را از مردم پوشیده دار و به کسی مگو تا وقتش فرا رسد.» او را به مادرش سپردم، خداحافظی کرده و به خانه خود بازگشتم» تا آخر حدیث ...(1)
مؤلف
عبارت «حزمه»، یعنی او را محکم بست.
روایت27.
غیبت طوسی: حکیمه خاتون مثل آن حدیث را نقل کرده و گفته است که ولادت آن حضرت در شب نیمه شعبان بوده و نام مادر حضرت، نرجس است. تا آنجای حدیث که حکیمه می گوید: «چون آقا متولد شد، من صدای امام حسن عسکری علیه السّلام را شنیدم که فرمود: «عمه جان! بچه ام را بیاور!» وقتی روپوش را از روی آقا برداشتم، دیدم که او روی زمین افتاده و خدا را سجده می کند و بر دست راستش نوشته شده: «جاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْباطِلُ إِنَّ الْباطِلَ کانَ زَهُوقاً(2)»، { حق آمد و باطل از میان رفت، زیرا باطل رفتنی است.} وقتی او را در آغوش گرفتم، دیدم پاک و پاکیزه است. آنگاه او را در پارچه ای پیچیده
ص: 19
حَمَلْتُهُ إِلَی أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام وَ ذَکَرُوا الْحَدِیثَ إِلَی قَوْلِهِ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ أَنَّ عَلِیّاً أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ حَقّاً ثُمَّ لَمْ یَزَلْ یَعُدُّ السَّادَةَ الْأَوْصِیَاءَ إِلَی أَنْ بَلَغَ إِلَی نَفْسِهِ وَ دَعَا لِأَوْلِیَائِهِ بِالْفَرَجِ عَلَی یَدَیْهِ ثُمَّ أَحْجَمَ وَ قَالَتْ ثُمَّ رُفِعَ بَیْنِی وَ بَیْنَ أَبِی مُحَمَّدٍ کَالْحِجَابِ فَلَمْ أَرَ سَیِّدِی فَقُلْتُ لِأَبِی مُحَمَّدٍ یَا سَیِّدِی أَیْنَ مَوْلَایَ فَقَالَ أَخَذَهُ مَنْ هُوَ أَحَقُّ مِنْکِ وَ مِنَّا ثُمَّ ذَکَرُوا الْحَدِیثَ بِتَمَامِهِ وَ زَادُوا فِیهِ فَلَمَّا کَانَ بَعْدَ أَرْبَعِینَ یَوْماً دَخَلْتُ عَلَی أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَإِذَا مَوْلَانَا الصَّاحِبُ یَمْشِی فِی الدَّارِ فَلَمْ أَرَ وَجْهاً أَحْسَنَ مِنْ وَجْهِهِ وَ لَا لُغَةً أَفْصَحَ مِنْ لُغَتِهِ فَقَالَ أَبُو مُحَمَّدٍ هَذَا الْمَوْلُودُ الْکَرِیمُ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقُلْتُ سَیِّدِی أَرَی مِنْ أَمْرِهِ مَا أَرَی وَ لَهُ أَرْبَعُونَ یَوْماً فَتَبَسَّمَ وَ قَالَ یَا عَمَّتِی أَ مَا عَلِمْتِ أَنَّا مَعَاشِرَ الْأَئِمَّةِ نَنْشَأُ فِی الْیَوْمِ مَا یَنْشَأُ غَیْرُنَا فِی السَّنَةِ فَقُمْتُ فَقَبَّلْتُ رَأْسَهُ وَ انْصَرَفْتُ ثُمَّ عُدْتُ وَ تَفَقَّدْتُهُ فَلَمْ أَرَهُ فَقُلْتُ لِأَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام مَا فَعَلَ مَوْلَانَا فَقَالَ یَا عَمَّةِ اسْتَوْدَعْنَاهُ الَّذِی اسْتَوْدَعَتْ أُمُّ مُوسَی.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی أَحْمَدُ بْنُ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ حَنْظَلَةَ بْنِ زَکَرِیَّا قَالَ: حَدَّثَنِی أَحْمَدُ بْنُ بِلَالِ بْنِ دَاوُدَ الْکَاتِبِ وَ کَانَ عَامِّیّاً بِمَحَلٍّ مِنَ النَّصْبِ لِأَهْلِ الْبَیْتِ علیهم السلام یُظْهِرُ ذَلِکَ وَ لَا یَکْتُمُهُ وَ کَانَ صَدِیقاً لِی یُظْهِرُ مَوَدَّةً بِمَا فِیهِ مِنْ طَبْعِ أَهْلِ الْعِرَاقِ فَیَقُولُ کُلَّمَا لَقِیَنِی لَکَ عِنْدِی خَبَرٌ تَفْرَحُ بِهِ وَ لَا أُخْبِرُکَ بِهِ فَأَتَغَافَلُ عَنْهُ إِلَی أَنْ جَمَعَنِی وَ إِیَّاهُ مَوْضِعُ خَلْوَةٍ فَاسْتَقْصَیْتُ عَنْهُ وَ سَأَلْتُهُ أَنْ یُخْبِرَنِی بِهِ فَقَالَ کَانَتْ دُورُنَا بِسُرَّمَنْ رَأَی مُقَابِلَ دَارِ ابْنِ الرِّضَا یَعْنِی أَبَا مُحَمَّدٍ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ علیهما السلام فَغِبْتُ عَنْهَا دَهْراً طَوِیلًا إِلَی قَزْوِینَ وَ غَیْرِهَا ثُمَّ قَضَی لِیَ الرُّجُوعُ إِلَیْهَا فَلَمَّا وَافَیْتُهَا وَ قَدْ کُنْتُ فَقَدْتُ جَمِیعَ مَنْ خَلَّفْتُهُ مِنْ أَهْلِی وَ قَرَابَاتِی إِلَّا عَجُوزاً کَانَتْ رَبَّتْنِی وَ لَهَا بِنْتٌ مَعَهَا وَ کَانَتْ مِنْ طَبْعِ الْأَوَّلِ مَسْتُورَةً صَائِنَةً لَا تُحْسِنُ الْکَذِبَ وَ کَذَلِکَ مُوَالِیَاتٌ لَنَا بَقِینَ فِی الدَّارِ فَأَقَمْتُ عِنْدَهُمْ أَیَّاماً ثُمَّ عَزَمْتُ عَلَی الْخُرُوجِ فَقَالَتِ الْعَجُوزُ کَیْفَ تَسْتَعْجِلُ الِانْصِرَافَ وَ قَدْ غِبْتَ زَمَاناً فَأَقِمْ عِنْدَنَا لِنَفْرَحَ بِمَکَانِکَ فَقُلْتُ لَهَا عَلَی
جِهَةِ الْهُزْءِ أُرِیدُ أَنْ أَصِیرَ إِلَی کَرْبَلَاءَ وَ کَانَ النَّاسُ لِلْخُرُوجِ فِی النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ أَوْ لِیَوْمِ عَرَفَةَ فَقَالَتْ یَا بُنَیَّ أُعِیذُکَ بِاللَّهِ أَنْ تستهینی بما [تَسْتَهِینَ مَا] ذَکَرْتَ أَوْ تَقُولَهُ عَلَی وَجْهِ
ص: 20
و نزد پدر بزرگوارش بردم.» تا آنجای حدیث که حضرت فرمود: «گواهی می دهم که معبودی جز خدا نیست و محمد رسول خداست و علی به راستی امیر مومنان است. آنگاه بر همه ائمه و اوصیا درود فرستاد تا به خودش رسید. سپس برای دوستانش دعا کرد که خداوند با فرج او، آنها را دلشاد گرداند.» سپس سکوت کرد. تا آنجا که حکیمه می گوید: «مثل اینکه میان من و امام عسکری علیه السّلام پرده ای آویختند، به طوری که او را نمی دیدم. از پدرش پرسیدم: «آقا! بچه چه شد؟» فرمود: «آن کس که از تو و ما به او نزدیک تر است، او را برد.» تا آخر حدیث مذکور.
در این روایت حکیمه می گوید: «چون روز چهلم شد، به حضور امام حسن عسکری علیه السّلام شرفیاب شدم. دیدم امام زمان علیه السّلام در خانه راه می رود. صورتی نیکوتر از رخسار او و زبانی بهتر از گفتار او ندیدم. امام حسن عسکری فرمود: «ای عمه! این مولود پیش خدا بسیار عزیز است.» عرض کردم: «آقا می بینم در او آنچه میبینم، در حالی که چهل روز بیشتر ندارد!» امام تبسمی کرد و فرمود: «عمه جان! نمی دانی که رشد یک روز ما ائمه برابر با رشد یک ساله دیگران است؟» پس من برخاستم، سر آقا را بوسیدم و برگشتم. چون بار دیگر که آمدم، او را ندیدم. از امام جویا شدم و ایشان فرمود: «او را به کسی سپردم که مادر موسی، فرزند خود را به او سپرد.»(1)
روایت28.
غیبت طوسی: حنظلة بن زکریا می گوید: احمد بن بلال بن داود کاتب این خبر را به من داد. او مردی سنی مذهب و ناصبی بود و دشمنی خود را با اهل بیت عصمت پوشیده نمی داشت. با این وصف به مقتضای طینت اصلی اش که اهل عراق بود، با من اظهار دوستی می کرد و هر وقت مرا می دید، می گفت در نزد من خبری است که تو را خشنود می سازد، ولی نخواهم گفت. من هم چندان اهمیت نمی دادم. تا آنکه روزی در یک جا با هم ملاقات کردیم. من از فرصت استفاده کرده و از او خواستم که خبر را برای من نقل کند. او گفت: «خانه ما در سامره رو به روی خانه ابن الرضا (یعنی امام حسن عسکری علیه السّلام) بود. من مدت درازی به طرف قزوین و آن نواحی رفتم. سپس مقدر شد که به سامره برگردم. دیدم تمام کسان و بستگان و خویشانم درگذشته اند، جز پیرزنی که مرا تربیت کرده بود و او دختری داشت که نزد خودش بود. وی پیرزنی محبوب و خود نگهدار بود و اهل دروغ نبود. زنانی که با ما دوستی داشتند نیز در خانه آن پیرزن بودند. من چند روزی آنجا ماندم و سپس عزم رفتن کردم. پیرزن گفت: «چرا در رفتن عجله می کنی؟ تو که مدت ها از ما دور بودی. اکنون نزد ما بمان تا از دیدنت شاد شویم.» با مسخره گفتم که می خواهم به کربلا بروم، زیرا یا نیمه شعبان و یا روز عرفه بود که شیعیان به کربلا می رفتند. پیرزن گفت: «فرزندم! از خدا بترس، توهین مکن و آنچه را که گفتی مسخره مپندار.
ص: 20
الْهُزْءِ فَإِنِّی أُحَدِّثُکَ بِمَا رَأَیْتُهُ یَعْنِی بَعْدَ خُرُوجِکَ مِنْ عِنْدَنَا بِسَنَتَیْنِ کُنْتُ فِی هَذَا الْبَیْتِ نَائِمَةً بِالْقُرْبِ مِنَ الدِّهْلِیزِ وَ مَعِیَ ابْنَتِی وَ أَنَا بَیْنَ النَّائِمَةِ وَ الْیَقْظَانَةِ إِذْ دَخَلَ رَجُلٌ حَسَنُ الْوَجْهِ نَظِیفُ الثِّیَابِ طَیِّبُ الرَّائِحَةِ فَقَالَ یَا فُلَانَةُ یَجِیئُکِ السَّاعَةَ مَنْ یَدْعُوکِ فِی الْجِیرَانِ فَلَا تَمْتَنِعِی مِنَ الذَّهَابِ مَعَهُ وَ لَا تَخَافِی فَفَزِعْتُ وَ نَادَیْتُ ابْنَتِی وَ قُلْتُ لَهَا هَلْ شَعَرْتِ بِأَحَدٍ دَخَلَ الْبَیْتَ فَقَالَتْ لَا فَذَکَرْتُ اللَّهَ وَ قَرَأْتُ وَ نِمْتُ فَجَاءَ الرَّجُلُ بِعَیْنِهِ وَ قَالَ لِی مِثْلَ قَوْلِهِ فَفَزِعْتُ وَ صِحْتُ بِابْنَتِی فَقَالَتْ لَمْ یَدْخُلِ الْبَیْتَ فَاذْکُرِی اللَّهَ وَ لَا تَفْزَعِی فَقَرَأْتُ وَ نِمْتُ فَلَمَّا کَانَ فِی الثَّالِثَةِ جَاءَ الرَّجُلُ وَ قَالَ یَا فُلَانَةُ قَدْ جَاءَکِ مَنْ یَدْعُوکِ وَ یَقْرَعُ الْبَابَ فَاذْهَبِی مَعَهُ وَ سَمِعْتُ دَقَّ الْبَابِ فَقُمْتُ وَرَاءَ الْبَابِ وَ قُلْتُ مَنْ هَذَا فَقَالَ افْتَحِی وَ لَا تَخَافِی فَعَرَفْتُ کَلَامَهُ وَ فَتَحْتُ الْبَابَ فَإِذَا خَادِمٌ مَعَهُ إِزَارٌ فَقَالَ یَحْتَاجُ إِلَیْکِ بَعْضُ الْجِیرَانِ لِحَاجَةٍ مُهِمَّةٍ فَادْخُلِی وَ لَفَّ رَأْسِی بِالْمُلَاءَةِ وَ أَدْخَلَنِی الدَّارَ وَ أَنَا أَعْرِفُهَا فَإِذَا بِشِقَاقٍ مَشْدُودَةٍ وَسَطَ الدَّارِ وَ رَجُلٌ قَاعِدٌ بِجَنْبِ الشِّقَاقِ فَرَفَعَ الْخَادِمُ طَرَفَهُ فَدَخَلْتُ وَ إِذَا امْرَأَةٌ قَدْ أَخَذَهَا الطَّلْقُ وَ امْرَأَةٌ قَاعِدَةٌ خَلْفَهَا کَأَنَّهَا تَقْبَلُهَا فَقَالَتِ الْمَرْأَةُ تُعِینُنَا فِیمَا نَحْنُ فِیهِ فَعَالَجْتُهَا بِمَا یُعَالَجُ بِهِ مِثْلُهَا فَمَا کَانَ إِلَّا قَلِیلًا حَتَّی سَقَطَ غُلَامٌ فَأَخَذْتُهُ عَلَی کَفِّی وَ صِحْتُ غُلَامٌ غُلَامٌ وَ أَخْرَجْتُ رَأْسِی مِنْ طَرَفِ الشِّقَاقِ أُبَشِّرُ الرَّجُلَ الْقَاعِدَ فَقِیلَ لِی لَا تَصِیحِی فَلَمَّا رَدَدْتُ وَجْهِی إِلَی الْغُلَامِ قَدْ کُنْتُ فَقَدْتُهُ مِنْ کَفِّی فَقَالَتْ لِیَ الْمَرْأَةُ الْقَاعِدَةُ لَا تَصِیحِی وَ أَخَذَ الْخَادِمُ بِیَدِی وَ لَفَّ رَأْسِی بِالْمُلَاءَةِ وَ أَخْرَجَنِی مِنَ الدَّارِ وَ رَدَّنِی إِلَی دَارِی وَ نَاوَلَنِی صُرَّةً وَ قَالَ لِی لَا تُخْبِرِی بِمَا رَأَیْتِ أَحَداً فَدَخَلْتُ الدَّارَ وَ رَجَعْتُ إِلَی فِرَاشِی فِی هَذَا الْبَیْتِ وَ ابْنَتِی نَائِمَةٌ بَعْدُ فَأَنْبَهْتُهَا وَ سَأَلْتُهَا هَلْ عَلِمْتِ بِخُرُوجِی وَ رُجُوعِی فَقَالَتْ لَا وَ فَتَحْتُ الصُّرَّةَ فِی ذَلِکَ الْوَقْتِ وَ إِذَا فِیهَا عَشَرَةُ دَنَانِیرَ عَدَداً وَ مَا أَخْبَرْتُ بِهَذَا أَحَداً إِلَّا فِی هَذَا الْوَقْتِ لَمَّا تَکَلَّمْتَ بِهَذَا الْکَلَامِ عَلَی حَدِّ الْهُزْءِ فَحَدَّثْتُکَ إِشْفَاقاً عَلَیْکَ فَإِنَّ لِهَؤُلَاءِ الْقَوْمِ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ شَأْناً وَ مَنْزِلَةً وَ کُلُّ مَا یَدَّعُونَهُ حتی [حَقٌ] قَالَ فَعَجِبْتُ مِنْ قَوْلِهَا وَ صَرَفْتُهُ إِلَی السُّخْرِیَّةِ وَ الْهُزْءِ وَ لَمْ أَسْأَلْهَا عَنِ الْوَقْتِ غَیْرَ أَنِّی أَعْلَمُ یَقِیناً أَنِّی غِبْتُ عَنْهُمْ فِی سَنَةِ نَیِّفٍ وَ خَمْسِینَ
ص: 21
داستانی را برایت نقل کنم که دو سال بعد از رفتن تو مشاهده کردم. داستان این است:
من در همین اطاق نزدیک دهلیز، با دخترم خوابیده بودم. در حال خواب و بیداری دیدم مردی نیکو روی و خوشبو، با لباس های تمیز آمد و به من گفت که هم اکنون کسی می آید و تو را به خانه همسایه می طلبد. وحشت مکن و از رفتن با او خودداری منما! سراسیمه برخاستم و به دخترم گفتم: «کسی را دیدی که به خانه ما بیاید؟» گفت نه! پس نام خدا را بردم، اندکی قرآن خواندم و خوابیدم. باز همان مرد به خوابم آمد و همان سخن را تکرار کرد. این بار نیز با وحشت برخاستم و از دخترم پرسیدم: «هیچ کس نیامده؟» گفت نه! من هم باز نام خدا را بر زبان آورده، کمی قرآن خواندم و خوابیدم. بار سوم نیز همان مرد به خوابم آمد و گفت: «فلانی! آن کس که تو را می طلبد، آمده و در می زند. با او برو!» در این وقت صدای کوبیدن در را شنیدم. پشت در رفتم و گفتم کیست؟ گفت: «در باز کن و مترس!» صدای او را شناختم و در را باز کردم. دیدم خادمی است که یک روسری به من می دهد و می گوید: «یکی از همسایه ها برای حاجت مهمی تو را می خواند، به خانه آنها بیا.» روسری به سر کردم و او مرا به خانه ای برد که نمی شناختم. دیدم پرده درازی در وسط خانه آویخته اند و مردی کنار پرده ایستاده است. خادم گوشه پرده را بالا زد و من داخل شدم. دیدم زنی در حال وضع حمل است و زنی دیگر مانند قابله، پشت سر او نشسته است. آن زن از من پرسید که آیا در این کار به ما کمک می کنی؟ پس مشغول کمک شدم و چیزی نگذشت که پسری متولد گردید. من او را روی دست گرفتم و فریاد زدم: «پسر است! پسر است!» آنگاه سر از پرده بیرون آوردم تا به آن مرد که نشسته بود مژده دهم. کسی گفت سر و صدا مکن! چون متوجه بچه شدم، او را روی دست خود ندیدم. همان زن دوباره گفت صدا مکن! در این موقع خادم روسری به سرم انداخت و مرا به خانه ام برگرداند. بعد کیسه ای به من داد و گفت: «آنچه را که دیدی به کسی اظهار مکن!» وارد خانه خود شدم و به طرف رختخواب رفتم. دیدم هنوز دخترم خوابیده است. او را بیدار کردم و پرسیدم: «آیا از رفتن و برگشتن من مطلع شدی؟» گفت نه. وقتی در کیسه را گشودم، دیدم ده دینار در آن است. این مطلب را تاکنون به کسی نگفته ام، جز حالا که چون دیدم تو با مسخره این سخن را گفتی، از این رو برای تو نقل کردم تا بدانی که این قوم (خانواده پیغمبر)، نزد خداوند دارای شأن و مقام بزرگی هستند و آنچه ادعا می کنند درست است.»
آن مرد ناصبی گفت: «از حرف پیرزن تعجب کردم، آن را به باد مسخره گرفتم و دیگر از زمان رخ دادن این واقعه چیزی نپرسیدم، جز اینکه به یقین می دانم که سال
ص: 21
وَ مِائَتَیْنِ وَ رَجَعْتُ إِلَی سُرَّمَنْ رَأَی فِی وَقْتٍ أَخْبَرَتْنِی الْعَجُوزُ بِهَذَا الْخَبَرِ فِی سَنَةِ إِحْدَی وَ ثَمَانِینَ وَ مِائَتَیْنِ فِی وِزَارَةِ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ لَمَّا قَصَدْتُهُ قَالَ حَنْظَلَةُ فَدَعَوْتُ بِأَبِی الْفَرَجِ الْمُظَفَّرِ بْنِ أَحْمَدَ حَتَّی سَمِعَ مَعِی هَذَا الْخَبَرَ.
قوله من طبع الأول أی کانت من طبع الخلق الأول هکذا أی کان مطبوعا علی تلک الخصال فی أول عمره و الشقاق جمع الشقة بالکسر و هی من الثوب ما شق مستطیلا.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی رُوِیَ أَنَّ: بَعْضَ أَخَوَاتِ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام کَانَتْ لَهَا جَارِیَةٌ رَبَّتْهَا تُسَمَّی نَرْجِسَ فَلَمَّا کَبِرَتْ دَخَلَ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام فَنَظَرَ إِلَیْهَا فَقَالَتْ لَهُ أَرَاکَ یَا سَیِّدِی تَنْظُرُ إِلَیْهَا فَقَالَ إِنِّی مَا نَظَرْتُ إِلَیْهَا إِلَّا مُتَعَجِّباً أَمَا إِنَّ الْمَوْلُودَ الْکَرِیمَ عَلَی اللَّهِ یَکُونُ مِنْهَا ثُمَّ أَمَرَهَا أَنْ تَسْتَأْذِنَ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام فِی دَفْعِهَا إِلَیْهِ فَفَعَلَتْ فَأَمَرَهَا بِذَلِکَ.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی رَوَی عَلَّانٌ بِإِسْنَادِهِ: أَنَّ السَّیِّدَ علیه السلام وُلِدَ فِی سَنَةِ سِتٍّ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ مِنَ الْهِجْرَةِ بَعْدَ مُضِیِّ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام بِسَنَتَیْنِ.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی رَوَی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الشَّلْمَغَانِیُّ فِی کِتَابِ الْأَوْصِیَاءِ قَالَ حَدَّثَنِی حَمْزَةُ بْنُ نَصْرٍ غُلَامُ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام عَنْ أَبِیهِ قَالَ: لَمَّا وُلِدَ السَّیِّدُ علیه السلام تَبَاشَرَ أَهْلُ الدَّارِ بِذَلِکَ فَلَمَّا نَشَأَ خَرَجَ إِلَیَّ الْأَمْرُ أَنْ أَبْتَاعَ فِی کُلِّ یَوْمٍ مَعَ اللَّحْمِ قَصَبَ مُخٍّ وَ قِیلَ إِنَّ هَذَا لِمَوْلَانَا الصَّغِیرِ علیه السلام.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الشَّلْمَغَانِیُّ قَالَ حَدَّثَنِی الثِّقَةُ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِدْرِیسَ قَالَ: وَجَّهَ إِلَیَّ مَوْلَایَ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام بِکَبْشٍ وَ قَالَ عُقَّهُ عَنِ ابْنِی فُلَانٍ وَ کُلْ وَ أَطْعِمْ أَهْلَکَ فَفَعَلْتُ ثُمَّ لَقِیتُهُ بَعْدَ ذَلِکَ فَقَالَ لِی الْمَوْلُودُ الَّذِی وُلِدَ لِی مَاتَ ثُمَّ وَجَّهَ إِلَیَّ بِکَبْشَیْنِ وَ کَتَبَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ عُقَّ هَذَیْنِ الْکَبْشَیْنِ عَنْ مَوْلَاکَ وَ کُلْ هَنَّأَکَ اللَّهُ وَ أَطْعِمْ إِخْوَانَکَ فَفَعَلْتُ وَ لَقِیتُهُ بَعْدَ ذَلِکَ فَمَا ذَکَرَ لِی شَیْئاً.
نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِکٍ وَ الْحِمْیَرِیِّ مَعاً عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَامِرٍ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنِ الْخَشَّابِ عَنْ مَعْرُوفِ بْنِ خَرَّبُوذَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله:
ص: 22
دویست و پنجاه و اندی از سامره رفته بودم و در سال 281 که ایام وزارت عبیداللَّه بن سلیمان بود برگشتم و این داستان را از آن پیرزن شنیدم.» حنظله راوی این خبر می گوید: «ابوالفرج مظفر بن احمد را خواستم تا او نیز این خبر را بشنود.»(1)
مؤلف
کلمه «من طبع الاول»، یعنی خلق و خوی طبیعی و اولیه او چنین بود و از اول عمرش با این روحیات بار آمده بود. «شقاق» جمع «شقه» بکسر شین است و عبارت است از پارچه ای
که مستطیلی بریده شده باشد.
روایت29.
غیبت طوسی: واقعه ولادت بدین گونه نیز روایت شده که یکی از خواهران امام علی النقی علیه السّلام، کنیزی داشت که خود تربیت کرده و نامش نرجس بود. چون نرجس بزرگ شد، روزی امام حسن عسکری علیه السّلام به خانه آنها آمد و او را دید. خواهر امام گفت: «آقا! مثل اینکه طالب این کنیز هستی؟» فرمود: «من از روی تعجب به او نگاه می کنم، زیرا مولودی که عزیز خداست، از وی به وجود می آید. سپس خواهر امام از برادرش امام علی النقی اجازه گرفت و آنها با هم ازدواج کردند(2) .
روایت30.
غیبت طوسی: علّان رازی می گوید: «امام زمان علیه السّلام در سال 256 هجری، دو سال پس از درگذشت امام علی النقی علیه السّلام متولد گردیده است.»(3)
روایت31.
غیبت طوسی: نصر، خادم امام علی النقی علیه السّلام می گوید: چون آقا علیه السّلام متولد شد، تمام اهل خانه به پرستاری او پرداختند. به من گفتند که هر روز مقداری مغز استخوان با گوشت بخرم و می گفتند: «این برای آقای کوچک ماست.»(4)
روایت32.
غیبت طوسی: ابراهیم بن ادریس می گوید: امام حسن عسکری علیه السّلام گوسفندی نزد من فرستاد و فرمود که آن را برای فرزندم عقیقه کن، خود از آن بخور و به کسانت نیز بخوران. چنین کردم و بعد که خدمت حضرت رسیدم، فرمود: «بچه ما درگذشت.» سپس دو بره همراه نامه ای فرستادند که در آن نوشته بود: «بسم اللَّه الرحمن الرحیم. این دو بره را از جانب مولایت عقیقه کن. خود به گوارایی از آن بخور و به کسانت نیز بخوران!» چنین کردم و چون به خدمتش رسیدم، چیزی نفرمود.»(5)
روایت33.
غیبت نعمانی: امام محمد باقر علیه السّلام فرمود: «پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
ص: 22
إِنَّمَا مَثَلُ أَهْلِ بَیْتِی فِی هَذِهِ الْأُمَّةِ کَمَثَلِ نُجُومِ السَّمَاءِ کُلَّمَا غَابَ نَجْمٌ طَلَعَ نَجْمٌ حَتَّی إِذَا مَدَدْتُمْ إِلَیْهِ حَوَاجِبَکُمْ وَ أَشَرْتُمْ إِلَیْهِ بِالْأَصَابِعِ جَاءَ مَلَکُ الْمَوْتِ فَذَهَبَ بِهِ ثُمَّ بَقِیتُمْ سَبْتاً مِنْ دَهْرِکُمْ لَا تَدْرُونَ أَیّاً مِنْ أَیٍّ وَ اسْتَوَی فِی ذَلِکَ بَنُو عَبْدِ الْمُطَّلِبِ فَبَیْنَمَا أَنْتُمْ کَذَلِکَ إِذْ أَطْلَعَ اللَّهُ نَجْمَکُمْ فَاحْمَدُوهُ وَ اقْبَلُوهُ.
لیس المراد ذهاب ملک الموت به علیه السلام بقبض روحه بل کان مع روح القدس عند ما غاب به.
نجم، [کتاب النجوم] ذَکَرَ بَعْضُ أَصْحَابِنَا فِی کِتَابِ الْأَوْصِیَاءِ وَ هُوَ کِتَابٌ مُعْتَمَدٌ رَوَاهُ الْحَسَنُ بْنُ جَعْفَرٍ الصَّیْمَرِیُّ وَ مُؤَلِّفُهُ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ الصَّیْمَرِیُّ وَ کَانَتْ لَهُ مُکَاتَبَاتٌ إِلَی الْهَادِی وَ الْعَسْکَرِیِّ علیهما السلام وَ جَوَابُهَا إِلَیْهِ وَ هُوَ ثِقَةٌ مُعْتَمَدٌ عَلَیْهِ فَقَالَ مَا هَذَا لَفْظُهُ وَ حَدَّثَنِی أَبُو جَعْفَرٍ الْقُمِّیُّ ابْنُ أَخِی أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ بْنِ مَصْقَلَةَ أَنَّهُ: کَانَ بِقُمَّ مُنَجِّمٌ یَهُودِیٌّ مَوْصُوفٌ بِالْحِذْقِ بِالْحِسَابِ فَأَحْضَرَهُ أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ وَ قَالَ لَهُ قَدْ وُلِدَ مَوْلُودٌ فِی وَقْتِ کَذَا وَ کَذَا فَخُذِ الطَّالِعَ وَ اعْمَلْ لَهُ مِیلَاداً قَالَ فَأَخَذَ الطَّالِعَ وَ نَظَرَ فِیهِ وَ عَمِلَ عَمَلًا لَهُ وَ قَالَ لِأَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ لَسْتُ أَرَی النُّجُومَ تَدُلُّنِی فِیمَا یُوجِبُهُ الْحِسَابُ أَنَّ هَذَا الْمَوْلُودَ لَکَ وَ لَا یَکُونُ مِثْلُ هَذَا الْمَوْلُودِ إِلَّا نَبِیّاً أَوْ وَصِیَّ نَبِیٍّ وَ إِنَّ النَّظَرَ لَیَدُلُّ عَلَی أَنَّهُ یَمْلِکُ الدُّنْیَا شَرْقاً وَ غَرْباً وَ بَرّاً وَ بَحْراً وَ سَهْلًا وَ جَبَلًا حَتَّی لَا یَبْقَی عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ أَحَدٌ إِلَّا دَانَ بِدِینِهِ وَ قَالَ بِوَلَایَتِهِ.
کشف، [کشف الغمة] قَالَ الشَّیْخُ کَمَالُ الدِّینِ بْنُ طَلْحَةَ: مَوْلِدُ الْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ علیهما السلام بِسُرَّمَنْ رَأَی فِی ثَالِثٍ وَ عِشْرِینَ رَمَضَانَ سَنَةَ ثَمَانٍ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ وَ أَبُوهُ أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ وَ أُمُّهُ أُمُّ وَلَدٍ تُسَمَّی صَقِیلَ وَ قِیلَ حَکِیمَةَ وَ قِیلَ غَیْرَ ذَلِکَ وَ کُنْیَتُهُ أَبُو الْقَاسِمِ وَ لَقَبُهُ الْحُجَّةُ وَ الْخَلَفُ الصَّالِحُ وَ قِیلَ الْمُنْتَظَرُ.
شا، [الإرشاد]: کَانَ مَوْلِدُهُ علیه السلام لَیْلَةَ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ سَنَةَ خَمْسٍ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ وَ أُمُّهُ أُمُّ وَلَدٍ یُقَالُ لَهَا نَرْجِسُ وَ کَانَ سِنُّهُ عِنْدَ وَفَاةِ أَبِیهِ خَمْسُ سِنِینَ آتَاهُ اللَّهُ فِیهِ الْحِکْمَةَ وَ فَصْلَ الْخِطابِ وَ جَعَلَهُ آیَةً لِلْعالَمِینَ وَ آتَاهُ الْحِکْمَةَ کَمَا آتَاهُ یَحْیَی صَبِیّاً وَ جَعَلَهُ إِمَاماً کَمَا جَعَلَ عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ فِی الْمَهْدِ نَبِیّاً وَ لَهُ قَبْلَ قِیَامِهِ غَیْبَتَانِ إِحْدَاهُمَا أَطْوَلُ مِنَ الْأُخْرَی جَاءَتْ بِذَلِکَ الْأَخْبَارُ فَأَمَّا الْقُصْرَی مِنْهَا فَمُنْذُ وَقْتِ مَوْلِدِهِ إِلَی
ص: 23
«مثل اهل بیت من میان این امت، مانند ستارگان آسمان است که چون ستاره ای غروب کند، ستاره دیگری بدرخشد، و چون به امامی برسید که دست ها به طرف وی دراز کنید و با انگشتان به او اشاره کنید، ملک الموت می آید و او را می برد و شما در طول روزگار، بی سر و سامان می مانید، حتی اولاد عبدالمطلب از این بی سر و سامانی بی نصیب نخواهند بود! و هنگامی که کار به اینجا کشد، خداوند ستاره شما را آشکار گرداند. پس شما حمد خدا کرده او را بپذیرید.»(1)
مؤلف
اینکه حضرت فرمود: «ملک الموت می آید و او را می برد»، یعنی حضرت در مدت غیبت، با روح القدس است، نه اینکه او را قبض روح می کند.
روایت34.
فرج المهموم: بعضی از اصحاب امامیه گفته اند: در کتاب «الاوصیاء» که از کتب مورد اعتماد و ثقه معتمد حسن بن جعفر صیمری است که با امام علی النقی و امام حسن عسکری علیهم السّلام مکاتبات داشته است، آن را روایت کرده و مولف آن نقل کرده است که: «در قم یک منجم یهودی معروف به مهارت در حساب نجوم بود. احمد بن اسحاق او را طلبید و گفت: «مولودی در فلان وقت متولد شده، طالع او را بگیر و زایچه بندی کن!» چون یهودی طالع گرفت و زایچه بندی کرد و در آن نگریست، به احمد بن اسحاق گفت: «حساب نجومی دلالت ندارد که این مولود از آن تو باشد. این چنین مولود یا پیغمبر و یا وصی پیغمبر است. حساب نجومی نشان می دهد که این مولود، شرق و غرب و دریا و خشکی و کوه و دشت جهان را مالک می شود. تا جایی که تمام مردم روی زمین، به دین و ولایت او می گروند.»(2)
روایت35.
کشف الغمة: شیخ کمال الدین بن طلحه گفته است: «ولادت حجة بن الحسن علیهما السلام در سامره و در بیست و سوم ماه مبارک رمضان سال 258 اتفاق افتاد. پدرش ابو محمد حسن علیه السّلام و مادرش صیقل بود که به او حکیمه و غیر آن هم گفته اند. کنیه اش ابوالقاسم و لقبش «حجت» و «خلف الصالح» و «منتظر» است.»(3)
روایت36.
ارشاد: در کتاب ارشاد آمده است که ولادت حضرت حجت علیه السّلام، در شب نیمه شعبان سال 255 بود و مادرش، کنیز ام ولد به نام نرجس است. او به هنگام وفات پدر بزرگوارش پنج ساله بود و در آن سن، خداوند جهان حکمت و فصل الخطاب به او عطا فرمود و او را آیه ای برای جهانیان باقی گذارد و مانند یحیی، در کوچکی به وی حکمت آموخت و همان طور که عیسی بن مریم را در گهواره به پیامبری برانگیخت، او را نیز در آن سن امام گردانید. آن حضرت قبل از قیامش دو غیبت دارد که یکی طولانی تر از دیگری است و در احادیث این مطلب هست. اما غیبت کوچک یا «صغری»، از زمان تولد تا
ص: 23
انْقِطَاعِ السِّفَارَةِ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ شِیعَتِهِ وَ عَدَمِ السُّفَرَاءِ بِالْوَفَاةِ وَ أَمَّا الطُّولَی فَهِیَ بَعْدَ الْأُولَی وَ فِی آخِرِهَا یَقُومُ بِالسَّیْفِ.
کشف، [کشف الغمة] قَالَ ابْنُ الْخَشَّابِ حَدَّثَنِی أَبُو الْقَاسِمِ طَاهِرُ بْنُ هَارُونَ بْنِ مُوسَی الْعَلَوِیُّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ قَالَ سَیِّدِی جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ: الْخَلَفُ الصَّالِحُ مِنْ وُلْدِی وَ هُوَ الْمَهْدِیُّ اسْمُهُ م ح م د وَ کُنْیَتُهُ أَبُو الْقَاسِمِ یَخْرُجُ فِی آخِرِ الزَّمَانِ یُقَالُ لِأُمِّهِ صَقِیلُ قَالَ لَنَا أَبُو بَکْرٍ الدَّارِعُ وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی بَلْ أُمُّهُ حَکِیمَةُ وَ فِی رِوَایَةٍ ثَالِثَةٍ یُقَالُ لَهَا نَرْجِسُ وَ یُقَالُ بَلْ سَوْسَنُ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِذَلِکَ وَ یُکَنَّی بِأَبِی الْقَاسِمِ وَ هُوَ ذُو الِاسْمَیْنِ خَلَفٍ وَ مُحَمَّدٍ یَظْهَرُ فِی آخِرِ الزَّمَانِ وَ عَلَی رَأْسِهِ غَمَامَةٌ تُظِلُّهُ مِنَ الشَّمْسِ تَدُورُ مَعَهُ حَیْثُمَا دَارَ تُنَادِی بِصَوْتٍ فَصِیحٍ هَذَا الْمَهْدِیُّ.
حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَی الطُّوسِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو مِسْکِینٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِ التَّارِیخِ: أَنَّ أُمَّ الْمُنْتَظَرِ یُقَالُ لَهَا حَکِیمَةُ.
سیأتی بعض الأخبار فی باب من رآه.
و قال ابن خلکان فی تاریخه هو ثانی عشر الأئمة الاثنی عشر علی اعتقاد الإمامیة المعروف بالحجة و هو الذی تزعم الشیعة أنه المنتظر و القائم و المهدی و هو صاحب السرداب عندهم و أقاویلهم فیه کثیرة و هم ینتظرون ظهوره فی آخر الزمان من السرداب بسرمن رأی کانت ولادته یوم الجمعة منتصف شعبان سنة خمس و خمسین و مائتین و لما توفی أبوه کان عمره خمس سنین و اسم أمه خمط و قیل نرجس و الشیعة یقولون إنه دخل السرداب فی دار أبیه و أمه تنظر إلیه فلم یعد یخرج إلیها و ذلک فی سنة خمس و ستین و مائتین و عمره یومئذ تسع سنین و ذکر ابن الأزرق فی تاریخ میافارقین أن الحجة المذکور ولد تاسع شهر ربیع الأول سنة ثمان و خمسین و مائتین و قیل فی ثامن شعبان سنة ست و خمسین و هو الأصح و إنه لما دخل السرداب کان عمره أربع سنین و قیل خمس سنین و قیل إنه دخل السرداب سنة خمس و سبعین و مائتین و عمره سبع عشرة سنة و الله أعلم.
رَأَیْتُ فِی بَعْضِ مُؤَلَّفَاتِ أَصْحَابِنَا رِوَایَةً هَذِهِ صُورَتُهَا قَالَ حَدَّثَنِی هَارُونُ بْنُ مُسْلِمٍ عَنْ سَعْدَانَ الْبَصْرِیِّ وَ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْبَغْدَادِیِّ وَ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ
ص: 24
موقع وفات آخرین سفیر اوست (مدت هفتاد و چهار سال) و غیبت بزرگ تر یا «کبری»، بعد از غیبت صغری شروع می شود، تا زمانی که در انتهای غیبت کبری، با شمشیر قیام کند.(1)
روایت37.
کشف الغمة: ابن الخشاب می گوید: حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام فرمود: «خلف صالح» از فرزندان من است و «مهدی» اوست، نامش (م ح م د) و کنیه اش «ابوالقاسم» است و در آخرالزمان ظهور می کند و نام مادرش صقیل است.» ابوبکر دارع به من گفت: «در روایت دیگری نام مادر حضرت، حکیمه و در روایت سوم نرجس آمده است و نیز گفته اند که نام او سوسن بوده است، و اللَّه اعلم. کنیه اش ابوالقاسم و دو اسمی است: «خلف» و «محمد»، و هم او است که در آخرالزمان ظهور می کند. بالای سرش ابری است که بر وی سایه می افکند و همه جا با او می رود و به زبان فصیح می گوید: «این است مهدی!» و نیز محمد بن موسی طوسی به من خبر داد که وی از ابو مسکین و او از یکی از علمای تاریخ نقل کرد که نام مادر حضرت، «حکیمه» است.(2)
مؤلف
در باب اخبار کسانی که به فیض ملاقات حضرت رسیده اند نیز از موضوع ولادت امام سخن گفته می شود.
ابن خَلکان در تاریخ خود می نویسد: «به عقیده طایفه شیعه، او (امام زمان) دوازدهمین امام و معروف به حجت است که حیات دارد. هم اوست که شیعیان او را منتظر و قائم و مهدی می دانند و می گویند در سرداب سامره غایب است و در این باره، گفته های بسیار دارند و منتظرند که در آخرالزمان از سرداب سامره درآید. میلادش روز جمعه نیمه شعبان سال 255 هجری است. زمانی که پدرش وفات کرد، او پنج ساله بود. نام مادرش خمط است و نرجس هم گفته اند. شیعیان می گویند که وی در حالی که مادرش به او می نگریست، داخل سرداب خانه پدرش شد و دیگر برنگشت. و این اتفاق در سال 265 رخ داده و عمر او در آن زمان نه سال بوده است. ابن ازرق در تاریخ میافارقین گفته است: «حجت مذکور روز نهم ماه ربیع الاول سال258 متولد شده و گفته شده که این واقعه، در هشتم شعبان سال 256 رخ داده و قول اخیر صحیح تر است. نیز گفته اند زمانی که وی داخل سرداب شد، چهار ساله یا پنج ساله بوده و به قولی در سال 275 بوده و آن موقع ده سال داشته است، و اللَّه اعلم.»(3)
مؤلف
در یکی از تألیفات علمای شیعه، روایتی به این صورت دیدم که از عده ای از مشایخ و ثقات از امام علی النقی و امام حسن عسکری علیهماالسلام نقل کرده اند
ص: 24
وَ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ الْأَدَمِیِّ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ عِدَّةٍ مِنَ الْمَشَایِخِ وَ الثِّقَاتِ عَنْ سَیِّدَیْنَا أَبِی الْحَسَنِ وَ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام قَالا: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَرَادَ أَنْ یَخْلُقَ الْإِمَامَ أَنْزَلَ قَطْرَةً مِنْ مَاءِ الْجَنَّةِ فِی الْمُزْنِ فَتَسْقُطُ فِی ثَمَرَةٍ مِنْ ثِمَارِ الْجَنَّةِ فَیَأْکُلُهَا الْحُجَّةُ فِی الزَّمَانِ علیه السلام فَإِذَا اسْتَقَرَّتْ فِیهِ فَیَمْضِی لَهُ أَرْبَعُونَ یَوْماً سَمِعَ الصَّوْتَ فَإِذَا آنَتْ لَهُ أَرْبَعَةُ أَشْهُرٍ وَ قَدْ حُمِلَ کُتِبَ عَلَی عَضُدِهِ الْأَیْمَنِ وَ تَمَّتْ کَلِمَةُ رَبِّکَ صِدْقاً وَ عَدْلًا لا مُبَدِّلَ لِکَلِماتِهِ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ (1) فَإِذَا وُلِدَ قَامَ بِأَمْرِ اللَّهِ وَ رُفِعَ لَهُ عَمُودٌ مِنْ نُورٍ فِی کُلِّ مَکَانٍ یَنْظُرُ فِیهِ إِلَی الْخَلَائِقِ وَ أَعْمَالِهِمْ وَ یَنْزِلُ أَمْرُ اللَّهِ إِلَیْهِ فِی ذَلِکَ الْعَمُودِ وَ الْعَمُودُ نُصْبُ عَیْنِهِ حَیْثُ تَوَلَّی وَ نَظَرَ قَالَ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام دَخَلْتُ عَلَی عَمَّاتِی فَرَأَیْتُ جَارِیَةً مِنْ جَوَارِیهِنَّ قَدْ زُیِّنَتْ تُسَمَّی نَرْجِسُ فَنَظَرْتُ إِلَیْهَا نَظَراً أَطَلْتُهُ فَقَالَتْ لِی عَمَّتِی حَکِیمَةُ أَرَاکَ یَا سَیِّدِی تَنْظُرُ إِلَی هَذِهِ الْجَارِیَةِ نَظَراً شَدِیداً فَقُلْتُ لَهُ یَا عَمَّةِ مَا نَظَرِی إِلَیْهَا إِلَّا نَظَرَ التَّعَجُّبِ مِمَّا لِلَّهِ فِیهِ مِنْ إِرَادَتِهِ وَ خِیَرَتِهِ قَالَتْ لِی أَحْسَبُکَ یَا سَیِّدِی تُرِیدُهَا فَأَمَرْتُهَا أَنْ تَسْتَأْذِنَ أَبِی عَلِیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فِی تَسْلِیمِهَا إِلَیَّ فَفَعَلَتْ فَأَمَرَهَا علیه السلام بِذَلِکَ فَجَاءَتْنِی بِهَا.
قَالَ الْحُسَیْنُ بْنُ حَمْدَانَ وَ حَدَّثَنِی مَنْ أَثِقُ إِلَیْهِ مِنَ الْمَشَایِخِ عَنْ حَکِیمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الرِّضَا علیهم السلام قَالَ: کَانَتْ تَدْخُلُ عَلَی أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَتَدْعُو لَهُ أَنْ یَرْزُقَهُ اللَّهُ وَلَداً وَ أَنَّهَا قَالَتْ دَخَلْتُ عَلَیْهِ فَقُلْتُ لَهُ کَمَا أَقُولُ وَ دَعَوْتُ کَمَا أَدْعُو فَقَالَ یَا عَمَّةِ أَمَا إِنَّ الَّذِی تَدْعِینَ اللَّهَ أَنْ یَرْزُقَنِیهِ یُولَدُ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ وَ کَانَتْ لَیْلَةَ الْجُمُعَةِ لِثَلَاثٍ خَلَوْنَ مِنْ شَعْبَانَ سَنَةَ سَبْعٍ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ فَاجْعَلِی إِفْطَارَکِ مَعَنَا فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی مِمَّنْ یَکُونُ هَذَا الْوَلَدُ الْعَظِیمُ فَقَالَ لِی علیه السلام مِنْ نَرْجِسَ یَا عَمَّةِ قَالَ فَقَالَتْ لَهُ (2)
یَا سَیِّدِی مَا فِی جَوَارِیکِ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْهَا وَ قُمْتُ وَ دَخَلْتُ إِلَیْهَا وَ کُنْتُ إِذَا دَخَلْتُ فَعَلَتْ بِی کَمَا تَفْعَلُ فَانْکَبَبْتُ عَلَی یَدَیْهَا فَقَبَّلْتُهُمَا وَ مَنَعْتُهَا مِمَّا کَانَتْ تَفْعَلُهُ فَخَاطَبَتْنِی بِالسِّیَادَةِ فَخَاطَبْتُهَا بِمِثْلِهَا فَقَالَتْ لِی فَدَیْتُکِ فَقُلْتُ لَهَا أَنَا فِدَاکِ وَ جَمِیعُ الْعَالَمِینَ فَأَنْکَرَتْ ذَلِکِ فَقُلْتُ لَهَا لَا تُنْکِرِینَ مَا فَعَلْتُ فَإِنَّ اللَّهَ سَیَهَبُ لَکِ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ
ص: 25
که فرمود: «چون خداوند متعال اراده آفرینش امامی کند، قطره ای از آب بهشت در ابری فرو می فرستد و در میوه ای از میوه های بهشتی می چکد و امام آن را می خورد (و از این میوه نطفه امام بسته می شود). چون این قطره در مشیمه مادر قرار گرفت، چهل روزه سخن مردم را می شنود و موقعی که چهار ماه بگذرد، بر بازوی راستش نوشته می شود: «وَ تَمَّتْ کَلِمَةُ رَبِّکَ صِدْقاً وَ عَدْلاً لامُبَدِّلَلِ کَلِماتِه ِوَ هُوَ السَّمیعُ الْعَلیمُ(1)»، {وسخن پروردگارت به راستی و داد، سرانجام گرفته است وهیچ تغییردهنده ای برای کلمات او نیست و او شنوای داناست.} و هنگامی که متولد می گردد، بامر خداوند می ایستد و نوری از وی به اطراف جهان می تابد و بدان وسیله، مردمان و اعمال آنها را می بیند. و در آن نور است که امر الهی بر او فرو می آید و به هر طرف که رو کند، آن نور جلو چشم اوست.» امام حسن عسکری علیه السّلام فرمود: «روزی به خانه یکی از عمه های خود رفتم. یکی از کنیزان او را که زینت کرده بود و به وی نرجس می گفتند، دیدم و نظری طولانی به وی کردم. عمه ام گفت: «آقا! می بینم او را سخت زیر نظر گرفته ای؟» گفتم: «ای عمه! نگاه من از روی تعجب و به لحاظ اراده و خواسته خیر خداوند نسبت به اوست.» گفت: «آقا! مثل اینکه میل به او داری!» گفتم: «پس، از پدرم اجازه بگیر!» او نیز اجازه گرفت و او را به همسری من درآورد.»
نیز در آن کتاب، از حسین بن همدان نقل می کند که گفت: «یکی از علمای موثق از حکیمه خاتون، دختر امام جواد علیه السّلام روایت کرده که فرموده است: «هر وقت خدمت امام حسن عسکری علیه السّلام می رسیدم، دعا می کردم که خداوند فرزندی به وی موهبت کند. یک روز چون دست به دعا برداشتم، حضرت فرمود: «ای عمه! آنچه از خدا می خواستی به من روزی کند، امشب متولد می گردد!» آن شب، شب جمعه سوم ماه شعبان سال 257 هجری بود. آن شب امام فرمود: «عمه جان! افطار امشب را مهمان ما باش!» عرض کردم: «این مولود بزرگ از چه زنی خواهد بود؟» فرمود: «از نرجس.» گفتم: «اتفاقا در میان کنیزان شما، کسی نزد من از نرجس محبوب تر نیست.» پس برخاستم و نزد او رفتم و او مانند وقتی که نزد من بود، به من احترام کرد. من دست های او را بوسیدم و او را از خدمت کردن باز داشتم. او مرا بانوی خود می خواند و من نیز او را بانوی خویش می خواندم. او به من گفت فدایت گردم و من هم گفتم من و همه دنیا فدای تو شویم! اما او همه احترام مرا انکار می کرد. پس به او گفتم: «آنچه گفتم را رد مکن، چرا که امشب
ص: 25
غُلَاماً سَیِّداً فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ هُوَ فَرَجُ الْمُؤْمِنِینَ فَاسْتَحْیَتْ.
فَتَأَمَّلْتُهَا فَلَمْ أَرَ فِیهَا أَثَرَ الْحَمْلِ فَقُلْتُ لِسَیِّدِی أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام مَا أَرَی بِهَا حَمْلًا فَتَبَسَّمَ علیه السلام ثُمَّ قَالَ إِنَّا مَعَاشِرَ الْأَوْصِیَاءِ لَسْنَا نُحْمَلُ فِی الْبُطُونِ وَ إِنَّمَا نُحْمَلُ فِی الْجَنْبِ وَ لَا نَخْرُجُ مِنَ الْأَرْحَامِ وَ إِنَّمَا نَخْرُجُ مِنَ الْفَخِذِ الْأَیْمَنِ مِنْ أُمَّهَاتِنَا لِأَنَّنَا نُورُ اللَّهِ الَّذِی لَا تَنَالُهُ الدَّانِسَاتُ فَقُلْتُ لَهُ یَا سَیِّدِی قَدْ أَخْبَرْتَنِی أَنَّهُ یُولَدُ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ فَفِی أَیِّ وَقْتٍ مِنْهَا قَالَ لِی فِی طُلُوعِ الْفَجْرِ یُولَدُ الْکَرِیمُ عَلَی اللَّهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ قَالَتْ حَکِیمَةُ فَأَقَمْتُ فَأَفْطَرْتُ وَ نِمْتُ بِقُرْبٍ مِنْ نَرْجِسَ وَ بَاتَ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام فِی صُفَّةٍ فِی تِلْکَ الدَّارِ الَّتِی نَحْنُ فِیهَا فَلَمَّا وَرَدَ وَقْتُ صَلَاةِ اللَّیْلِ قُمْتُ وَ نَرْجِسُ نَائِمَةٌ مَا بِهَا أَثَرُ وِلَادَةٍ فَأَخَذْتُ فِی صَلَاتِی ثُمَّ أَوْتَرْتُ فَأَنَا فِی الْوَتْرِ حَتَّی وَقَعَ فِی نَفْسِی أَنَّ الْفَجْرَ قَدْ طَلَعَ وَ دَخَلَ قَلْبِی شَیْ ءٌ فَصَاحَ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام مِنَ الصُّفَّةِ لَمْ یَطْلُعِ الْفَجْرُ یَا عَمَّةِ فَأَسْرَعْتُ الصَّلَاةَ وَ تَحَرَّکَتْ نَرْجِسُ فَدَنَوْتُ مِنْهَا وَ ضَمَمْتُهَا إِلَیَّ وَ سَمَّیْتُ عَلَیْهَا ثُمَّ قُلْتُ لَهَا هَلْ تُحِسِّینَ بِشَیْ ءٍ قَالَتْ نَعَمْ فَوَقَعَ عَلَیَّ سُبَاتٌ لَمْ أَتَمَالَکْ مَعَهُ أَنْ نِمْتُ وَ وَقَعَ عَلَی نَرْجِسَ مِثْلُ ذَلِکَ وَ نَامَتْ فَلَمْ أَنْتَبِهْ إِلَّا بِحِسِّ سَیِّدِی الْمَهْدِیِّ وَ صَیْحَةِ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام یَقُولُ یَا عَمَّةِ هَاتِی ابْنِی إِلَیَّ فَقَدْ قَبِلْتُهُ فَکَشَفْتُ عَنْ سَیِّدِی علیه السلام فَإِذَا أَنَا بِهِ سَاجِداً یَبْلُغُ الْأَرْضَ بِمَسَاجِدِهِ وَ عَلَی ذِرَاعِهِ الْأَیْمَنِ مَکْتُوبٌ جاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْباطِلُ إِنَّ الْباطِلَ کانَ زَهُوقاً فَضَمَمْتُهُ إِلَیَّ فَوَجَدْتُهُ مَفْرُوغاً مِنْهُ وَ لَفَفْتُهُ فِی ثَوْبٍ وَ حَمَلْتُهُ إِلَی أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَأَخَذَهُ فَأَقْعَدَهُ عَلَی رَاحَتِهِ الْیُسْرَی وَ جَعَلَ رَاحَتَهُ الْیُمْنَی عَلَی ظَهْرِهِ ثُمَّ أَدْخَلَ لِسَانَهُ فِی فِیهِ وَ أَمَرَّ بِیَدِهِ عَلَی ظَهْرِهِ وَ سَمْعِهِ وَ مَفَاصِلِهِ ثُمَّ قَالَ لَهُ تَکَلَّمْ یَا بُنَیَّ فَقَالَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ أَنَّ عَلِیّاً أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَلِیُّ اللَّهِ ثُمَّ لَمْ یَزَلْ یُعَدِّدُ السَّادَةَ الْأَئِمَّةَ علیهم السلام إِلَی أَنْ بَلَغَ إِلَی نَفْسِهِ وَ دَعَا لِأَوْلِیَائِهِ بِالْفَرَجِ عَلَی یَدِهِ ثُمَّ أَجْحَمَ قَالَ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام یَا عَمَّةِ اذْهَبِی بِهِ إِلَی أُمِّهِ لِیُسَلِّمَ عَلَیْهَا وَ أْتِینِی بِهِ فَمَضَیْتُ فَسَلَّمَ عَلَیْهَا وَ رَدَدْتُهُ ثُمَّ وَقَعَ بَیْنِی وَ بَیْنَ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام کَالْحِجَابِ فَلَمْ أَرَ سَیِّدِی فَقُلْتُ لَهُ یَا سَیِّدِی أَیْنَ مَوْلَانَا فَقَالَ أَخَذَهُ مَنْ هُوَ أَحَقُّ بِهِ مِنْکِ فَإِذَا کَانَ الْیَوْمُ السَّابِعُ فَأْتِینَا
ص: 26
خداوند پسری که سرور دو جهان است، به تو عنایت می فرماید که آرزوی اهل ایمان است.» او از سخن من شرم کرد، سپس برخاستم و در وی نظر کردم، اما اثری از حاملگی ندیدم. به همین جهت به امام علی النقی عرض کردم من اثری در وی نمی بینم. حضرت تبسمی کرد و فرمود: «عمه جان! ما ائمه در شکم ها نیستیم، بلکه در پهلوهای مادران هستیم و از راه رحم بیرون نمی آییم، بلکه از ران راست مادران خارج می شویم. زیرا ما نور خداییم که پلیدی ها آن را نمی آلاید.» عرض کردم: «آقا! چه وقت متولد می گردد؟» فرمود: «موقع طلوع فجر.»
من برخاستم، افطار کردم و نزدیک نرجس خوابیدم. حضرت هم در صفه ای از همان خانه خوابید. موقع نماز شب که برخاستم، نرجس خوابیده بود و علامت حمل نداشت. چون به نماز وتر رسیدم، درباره وعده امام به شک افتادم، چرا که فجر نزدیک بود و از بچه خبری نبود. حضرت از همان صفه صدا زد: «عمه جان! هنوز فجر طلوع نکرده است!» نماز وتر را تمام کردم و نرجس را حرکت دادم. به او نزدیک شدم، نام خدا بر او خواندم و پرسیدم: «آیا چیزی در خود می یابی؟» گفت آری. سپس هر دو خوابیدیم و نتوانستم بیدار بمانم و مثل آنکه خواب کوتاهی بر نرجس نیز عارض شد. تا آنکه احساس کردم آقایم مهدی متولد شده و صدای امام را شنیدم که می فرمود: «عمه جان! فرزندم را نزد من بیاور.» پس او را بوسیدم و چون روپوش از روی او برداشتم، دیدم روی زمین افتاده و خدا را سجده می کند و بر روی بازوی راستش نوشته شده: «جاءَ الْحَق ُّوَ زَهَقَ الْباطِلُ إِنَّالْباطِلَ کانَ زَهُوقاً»، {حق آمد و باطل رفت و باطل از بین رفتنی است.} وقتی او را در آغوش گرفتم، دیدم پاک و پاکیزه است. سپس او را در پارچه ای پیچیده نزد پدر بزرگوارش بردم. حضرت او را روی دست چپ گرفت، دست راستش را بر پشت او گذارد، زبان در دهان او نهاد و دست بر پشت و گوش و بندهایش کشید و فرمود: «فرزندم! سخن بگو!» او نیز چنین گفت: «گواهی می دهم که معبودی جز خدا نیست، محمد فرستاده اوست و علی امیرالمومنین و ولی خداست.» سپس تمام ائمه را نام برد تا به خودش رسید. سپس برای دوستانش دعا کرد که خداوند فرج او را نزدیک گرداند. آنگاه چشم گشود. امام فرمود: «عمه جان! او را نزد مادرش ببر تا به وی سلام کند و بعد دوباره نزد من بیاور.» چون او را نزد مادرش بردم، سلام کرد و مادرش سلامش را جواب گفت. سپس او را نزد پدرش برگردانیدم. ناگاه گویی میان من و آن حضرت پرده ای آویخته شد و من آقا را ندیدم. لذا پرسیدم: «آقا! آقازاده چه شد؟» فرمود: «آن کس که از تو نزدیک تر است، او را برد.» (سپس او را برگردانیدند).
چون روز هفتم خدمت حضرت رسیدم،
ص: 26
فَلَمَّا کَانَ فِی الْیَوْمِ السَّابِعِ جِئْتُ فَسَلَّمْتُ ثُمَّ جَلَسْتُ فَقَالَ علیه السلام هَلُمِّی ابْنِی فَجِئْتُ بِسَیِّدِی وَ هُوَ فِی ثِیَابٍ صُفْرٍ فَفَعَلَ بِهِ کَفِعَالِهِ الْأَوَّلِ وَ جَعَلَ لِسَانَهُ علیه السلام فِی فِیهِ ثُمَّ قَالَ لَهُ تَکَلَّمْ یَا بُنَیَّ فَقَالَ علیه السلام أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ ثَنَّی بِالصَّلَاةِ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّةِ حَتَّی وَقَفَ عَلَی أَبِیهِ علیه السلام ثُمَّ قَرَأَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ وَ نُمَکِّنَ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ وَ نُرِیَ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما مِنْهُمْ ما کانُوا یَحْذَرُونَ (1) ثُمَّ قَالَ لَهُ اقْرَأْ یَا بُنَیَّ مِمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَی أَنْبِیَائِهِ وَ رُسُلِهِ فَابْتَدَأَ بِصُحُفِ آدَمَ فَقَرَأَهَا بِالسُّرْیَانِیَّةِ وَ کِتَابِ إِدْرِیسَ وَ کِتَابِ نُوحٍ وَ کِتَابِ هُودٍ وَ کِتَابِ صَالِحٍ وَ صُحُفِ إِبْرَاهِیمَ وَ تَوْرَاةِ مُوسَی وَ زَبُورِ دَاوُدَ وَ إِنْجِیلِ عِیسَی وَ فُرْقَانِ جَدِّی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ قَصَّ قِصَصَ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْمُرْسَلِینَ إِلَی عَهْدِهِ فَلَمَّا کَانَ بَعْدَ أَرْبَعِینَ یَوْماً دَخَلْتُ دَارَ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام فَإِذَا مَوْلَانَا صَاحِبُ الزَّمَانِ یَمْشِی فِی الدَّارِ فَلَمْ أَرَ وَجْهاً أَحْسَنَ مِنْ وَجْهِهِ علیه السلام وَ لَا لُغَةً أَفْصَحَ مِنْ لُغَتِهِ فَقَالَ لِی أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام هَذَا الْمَوْلُودُ الْکَرِیمُ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قُلْتُ لَهُ یَا سَیِّدِی لَهُ أَرْبَعُونَ یَوْماً وَ أَنَا أَرَی مِنْ أَمْرِهِ مَا أَرَی فَقَالَ علیه السلام یَا عَمَّتِی أَ مَا عَلِمْتِ أَنَّا مَعْشَرَ الْأَوْصِیَاءِ نَنْشَأُ فِی الْیَوْمِ مَا یَنْشَأُ غَیْرُنَا فِی الْجُمْعَةِ وَ نَنْشَأُ فِی الْجُمْعَةِ مَا یَنْشَأُ غَیْرُنَا فِی السَّنَةِ فَقُمْتُ فَقَبَّلْتُ رَأْسَهُ فَانْصَرَفْتُ فَعُدْتُ وَ تَفَقَّدْتُهُ فَلَمْ أَرَهُ فَقُلْتُ لِسَیِّدِی أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام مَا فَعَلَ مَوْلَانَا فَقَالَ یَا عَمَّةِ اسْتَوْدَعْنَاهُ الَّذِی اسْتَوْدَعَتْهُ أُمُّ مُوسَی علیه السلام ثُمَّ قَالَ علیه السلام لَمَّا وَهَبَ لِی رَبِّی مَهْدِیَّ هَذِهِ الْأُمَّةِ أَرْسَلَ مَلَکَیْنِ فَحَمَلَاهُ إِلَی سُرَادِقِ الْعَرْشِ حَتَّی وَقَفَا بِهِ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ لَهُ مَرْحَباً بِکَ عَبْدِی لِنُصْرَةِ دِینِی وَ إِظْهَارِ أَمْرِی وَ مَهْدِیِّ عِبَادِی آلَیْتُ أَنِّی بِکَ آخُذُ وَ بِکَ أُعْطِی وَ بِکَ أَغْفِرُ وَ بِکَ أُعَذِّبُ ارْدُدَاهُ أَیُّهَا الْمَلَکَانِ رُدَّاهُ رُدَّاهُ عَلَی أَبِیهِ رَدّاً رَفِیقاً وَ أَبْلِغَاهُ فَإِنَّهُ فِی ضَمَانِی وَ کَنَفِی وَ بِعَیْنِی إِلَی أَنْ أُحِقَّ بِهِ الْحَقَّ وَ أُزْهِقَ بِهِ الْبَاطِلَ وَ یَکُونَ الدِّینُ لِی وَاصِباً ثُمَّ قَالَتْ لَمَّا سَقَطَ مِنْ بَطْنِ أُمِّهِ إِلَی الْأَرْضِ وُجِدَ جَاثِیاً عَلَی رُکْبَتَیْهِ رَافِعاً
ص: 27
فرمود: «فرزندم را بیاور!» آقا را در لباس زردی پیچیده نزد پدر بردم. حضرت مانند بار اول به سر و صورت او دست کشید و زبان در دهانش نهاد و فرمود: «پسرم! با من حرف بزن!» او هم
گفت: «اشهد ان لا اله الا الله.» سپس بر پیغمبر و امیرالمومنین و سایر ائمه علیهم السّلام صلوات فرستاد، تا آنکه بعد از بردن نام پدرش، متوقف شد. سپس این آیه شریفه را خواند: «وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثینَ وَنُمَکِّنَلَهُمْ فِی الْأَرْضِ وَ نُرِیَ فِرْعَوْنَ وَهامانَ وَ جُنُودَهُما مِنْهُمْ ماکانُوا یَحْذَرُونَ(1)»، {ما می خواهیم بر کسانی که روی زمین به استضعاف کشیده شدند منت نهاده و آنها را پیشوایان و وارثان قرار دهیم و آنها را در زمین قدرتمند گردانیده و به فرعون و هامان و سپاهیانشان از جانب ائمه آنچه از آن می ترسیدند را نشان دهیم.} آنگاه فرمود: «فرزندم! از کتب آسمانی که بر پیغمبران پیشین نازل شده نیز قرائت کن.» وی نخست صحف حضرت آدم را به زبان سریانی خواند و بعد کتاب ادریس، نوح، هود، صالح، صحف ابراهیم، تورات موسی، زبور داود، انجیل عیسی و قرآن جدم رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله را خواند. سپس قصص انبیا و مرسلین را تا زمان خود حکایت کرد.
چهل روز پس از تولدش که خدمت امام حسن عسکری علیه السّلام رسیدم، دیدم مولی صاحب الزمان در خانه راه می رود. صورتی نیکوتر و زبانی فصیح تر از صورت و زبان او ندیده بودم. امام فرمود: « ای عمه! این مولود در پیشگاه ذات باری تعالی، بسیار عزیز است.» گفتم: «آقا! من از مشاهده وضع او آنچه باید بدانم می بینم، در حالی که چهل روز بیشتر ندارد!» فرمود: «عمه جان! مگر نمی دانی که رشد یک روز ما ائمه، با رشد دیگران در یک هفته و رشد یک هفته ما، با رشد یک ساله دیگران برابر است؟» پس سر آن مولود مسعود را بوسیدم و به خانه برگشتم و بار دیگر که آمدم، او را ندیدم. از امام جویا شدم، فرمود: «او را به کسی سپردم که مادر موسی، فرزندش را به او سپرد.» سپس فرمود: «چون خداوند مهدی این امت را به من موهبت فرمود، دو فرشته فرستاد و او را به سراپرده عرش الهی بردند و از بارگاه ذات ربوبی ندا رسید: «ای بنده من! آفرین بر تو باد به یاری کردن دین و فرامین و راهنمایی بندگان من! به وسیله تو بندگانم را مؤاخذه می کنم، یا مشمول رحمت می گردانم و آنها را به تو می بخشم و با خشم تو عذاب می کنم. ای فرشتگان! زود او را به پدرش برگردانید، رد کردنی با آسایش که در کنف حفظ و ضمانت و جلوی دیدگان من است، تا زمانی که به وسیله او، حق را آشکار و باطل را از میان ببرم و دین من در سراسر گیتی گسترش یابد.» سپس حکیمه گفت: «و چون از مادر بزاد، دیده شد که روی زانوها نشسته
ص: 27
بِسَبَّابَتَیْهِ ثُمَّ عَطَسَ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ عَبْداً دَاخِراً غَیْرَ مُسْتَنْکِفٍ وَ لَا مُسْتَکْبِرٍ ثُمَّ قَالَ علیه السلام زَعَمَتِ الظَّلَمَةُ أَنَّ حُجَّةَ اللَّهِ دَاحِضَةٌ لَوْ أُذِنَ لِی لَزَالَ الشَّکُّ.
وَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ صَاحِبِ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: وَجَّهَ إِلَیَّ مَوْلَایَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام بِأَرْبَعَةِ أَکْبُشٍ وَ کَتَبَ إِلَیَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ عُقَّ هَذِهِ عَنِ ابْنِی مُحَمَّدٍ الْمَهْدِیِّ وَ کُلْ هَنَّأَکَ وَ أَطْعِمْ مَنْ وَجَدْتَ مِنْ شِیعَتِنَا.
و قال الشهید رحمه الله فی الدروس ولد علیه السلام بسرمن رأی یوم الجمعة لیلا خامس عشر شعبان سنة خمس و خمسین و مائتین و أمه صقیل و قیل نرجس و قیل مریم بنت زید العلویة.
و عین الشیخ فی المصباحین و السید بن طاوس فی کتاب الإقبال و سائر مؤلفی کتب الدعوات ولادته علیه السلام فی النصف من شعبان و قال فی الفصول المهمة ولد علیه السلام بسرمن رأی لیلة النصف من شعبان سنة خمس و خمسین و مائتین
نُقِلَ مِنْ خَطِّ الشَّهِیدِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّیْلَةَ الَّتِی یُولَدُ فِیهَا الْقَائِمُ علیه السلام لَا یُولَدُ فِیهَا مَوْلُودٌ إِلَّا کَانَ مُؤْمِناً وَ إِنْ وُلِدَ فِی أَرْضِ الشِّرْکِ نَقَلَهُ اللَّهُ إِلَی الْإِیمَانِ بِبَرَکَةِ الْإِمَامِ علیه السلام.
ع، [علل الشرائع] الدَّقَّاقُ وَ ابْنُ عِصَامٍ مَعاً عَنِ الْکُلَیْنِیِّ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ الْعَلَاءِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ الْفَزَارِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ الْعَمِّیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنِ الثُّمَالِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ الْبَاقِرَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَ لَسْتُمْ کُلُّکُمْ قَائِمِینَ بِالْحَقِّ قَالَ بَلَی قُلْتُ فَلِمَ سُمِّیَ الْقَائِمُ قَائِماً قَالَ لَمَّا قُتِلَ جَدِّیَ الْحُسَیْنُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ ضَجَّتِ الْمَلَائِکَةُ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِالْبُکَاءِ وَ النَّحِیبِ وَ قَالُوا إِلَهَنَا وَ سَیِّدَنَا أَ تَغْفُلُ
ص: 28
و انگشتان به طرف آسمان برداشته. سپس عطسه ای کرد و گفت: «حمد برای خدای رب العالمین است و درود خدا بر محمد و آل او از جانب عبدی ذلیل در پیشگاه عظمت حق که سرپیچی کننده و متکبر نیست.» آنگاه فرمود: «ستمگران چنین پنداشته اند که حجت خدا از بین رفته است! اگر به من اجازه می دادند، جای شک برای کسی نمی گذاردم.»(1)
و از ابراهیم که از اصحاب امام حسن عسکری علیه السّلام بود، نقل شده که امام چهار گوسفند همراه نامه ای برای من فرستاد و در آن نوشته بود: «بسم اللَّه الرحمن الرحیم. این گوسفندان را برای فرزندم محمد المهدی عقیقه کن و خود و هر کس از شیعیان ما که یافتی، با گوارایی از آن بخورید.»
مؤلف
شهید اول در کتاب «دروس» آورده است: «امام زمان علیه السّلام در روز جمعه پانزدهم ماه شعبان سال 255 هجری متولد گردیده. نام مادرش صقیل یا نرجس بوده و نیز گفته شده که نامش مریم، دختر زید علوی است.
مؤلف
همچنین شیخ در «مصباحین» و سید بن طاووس در کتاب «اقبال» و سایر مولفان کتب ادعیه، ولادت آن حضرت را در نیمه شعبان دانسته اند و در «الفصول المهمه» آمده است که حضرت حجت علیه السّلام، در سامرا و در شب نیمه شعبان سال 255 متولد شده است. به خط شهید (ره) از امام جعفر صادق علیه السّلام نقل کرده اند که آن حضرت فرمود: «در شبی که قائم آل محمد علیه السّلام متولد گردد، هر مولودی متولد شود با ایمان است و اگر در زمین شرک متولد گردد، خداوند به برکت وجود امام، او را به سرزمین ایمان منتقل خواهد کرد.»(2)
باب دوم : نام ها، لقب ها و کنیه های حضرت و وجه تسمیه آنها
روایات
روایت1.
علل الشرایع: ابو حمزه ثمالی می گوید: از حضرت امام محمد باقر علیه السّلام پرسیدم: «یا ابن رسول اللَّه! مگر شما ائمه، همه قائم به حق نیستید؟» فرمود بلی. عرض کردم: «پس چرا فقط امام زمان «قائم» نامیده شده؟» فرمود: «چون جدم امام حسین علیه السّلام شهید شد، فرشتگان به درگاه الهی گریستند و نالیدند و گفتند: «بار معبودا و ای سرور ما! آیا قاتلین بهترین برگزیدگان و زاده برگزیدگانت و بهترین بندگانت از میان خلق خود را به حال خویش وامی گذاری؟» خداوند به آنها وحی فرستاد که ای فرشتگان من، آرام گیرید! به عزت و جلالم سوگند که از آنها انتقام خواهم گرفت، هر چند بعد از گذشت زمان ها باشد. آنگاه خداوند، امامان اولاد امام حسین علیه السّلام را به آنها نشان داد و فرشتگان مسرور گشتند. یکی از آنها ایستاده بود و نماز می گذارد. خداوند فرمود: «به این قائم، از آنها انتقام می گیرم.»(3)
روایت2.
علل الشرایع: جابر می گوید: شخصی خدمت حضرت امام محمد باقر علیه السّلام رسید و من نیز حاضر بودم. عرض کرد: «خدای شما را رحمت کند، این پانصد درهم زکات من است، آن را بگیرید و به مصرفش برسانید.» امام فرمود: «خودت آن را بگیر و بین همسایگان و یتیمان و فقیران و برادران مسلمانت تقسیم کن، زیرا وجوب سپردن زکات به شخص امام، موقعی است که قائم ما ظهور کند و آن را به طور مساوی تقسیم کند و در میان بندگان نیک و بد، خدای رحمان به عدل حکومت کند. پس هر کس از او پیروی کند، اطاعت خدا را کرده و آن کس که از فرمانش سر بپیچد، از فرمان خدا سر پیچیده است. او را «مهدی» گویند، زیرا به امر پوشیده، هدایت می کند. او تورات (حقیقی) و سایر کتب آسمانی خدا را از غاری واقع در انطاکیه بیرون می آورد، آنگاه با پیروان تورات طبق تورات، با اهل انجیل طبق انجیل، با اهل زبور طبق زبور و با مسلمانان مطابق قرآن حکومت می کند. تمام اموال دنیا، آنچه در دل زمین و روی آن است نزد او جمع می شود و او به مردم خواهد گفت: «بیایید و اموالی را که به خاطر آن به جان هم افتاده و رشته خویشاوندی خود را از هم می گسستید، خونریزی ها می کردید و مرتکب محرمات الهی می شدید، از من بگیرید!» خداوند متعال مقامی به او می دهد که پیش از او به هیچ کس نداده است.» سپس امام محمد باقر علیه السّلام فرمود: «پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «قائم مردی است از من که همنام من است و خداوند مرا در وجود او حفظ و او به سنت من عمل می کند، و زمین را پس از آنکه انباشته از ظلم و جور و زشتی می شود، پر از عدل و داد و نور می گرداند.»(4)
مؤلف
اینکه امام می فرماید «انما یکون هذا»، یعنی وجوب بردن زکات نزد امام. همچنین اینکه امام می فرماید «با اهل تورات طبق تورات حکومت می کند»، بر اساس اخباری که بعدا نقل می شود و می گوید که «آن حضرت فقط دین اسلام را از مردم می پذیرد»، منافات ندارد، زیرا در اینجا مقصود این است که بر پیروان هر کیشی با کتاب آسمانی خودشان اقامه حجت می کند یا آنکه این کار، در آغاز ظهور امام پیش از بالا گرفتن کار او و اتمام حجت او رخ می دهد. همچنین اینکه پیغمبر می فرماید «خداوند مرا در وجود او حفظ می کند»، به این معنی است که خداوند حق و احترام مرا در شأن او حفظ کرده و او را یاری و پشتیبانی می کند، یا او را به گونه ای قرار می دهد که اهل جهان، حقوق و احترام او را به خاطر جدش رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله خواهند شناخت.
ص: 29
عَمَّنْ قَتَلَ صَفْوَتَکَ وَ ابْنَ صَفْوَتِکَ وَ خِیَرَتَکَ مِنْ خَلْقِکَ فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِمْ قَرُّوا مَلَائِکَتِی فَوَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَأَنْتَقِمَنَّ مِنْهُمْ وَ لَوْ بَعْدَ حِینٍ ثُمَّ کَشَفَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنِ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ علیه السلام لِلْمَلَائِکَةِ فَسَرَّتِ الْمَلَائِکَةُ بِذَلِکَ فَإِذَا أَحَدُهُمْ قَائِمٌ یُصَلِّی فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِذَلِکَ الْقَائِمِ أَنْتَقِمُ مِنْهُمْ.
ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ سُفْیَانَ بْنِ عَبْدِ الْمُؤْمِنِ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ قَالَ: أَقْبَلَ رَجُلٌ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ أَنَا حَاضِرٌ فَقَالَ رَحِمَکَ اللَّهُ اقْبِضْ هَذِهِ الْخَمْسَمِائَةِ دِرْهَمٍ فَضَعْهَا فِی مَوَاضِعِهَا فَإِنَّهَا زَکَاةُ مَالِی فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام بَلْ خُذْهَا أَنْتَ فَضَعْهَا فِی جِیرَانِکَ وَ الْأَیْتَامِ وَ الْمَسَاکِینِ وَ فِی إِخْوَانِکَ مِنَ الْمُسْلِمِینَ إِنَّمَا یَکُونُ هَذَا إِذَا قَامَ قَائِمُنَا فَإِنَّهُ یَقْسِمُ بِالسَّوِیَّةِ وَ یَعْدِلُ فِی خَلْقِ الرَّحْمَنِ الْبَرِّ مِنْهُمْ وَ الْفَاجِرِ فَمَنْ أَطَاعَهُ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ وَ مَنْ عَصَاهُ فَقَدْ عَصَی اللَّهَ فَإِنَّمَا سُمِّیَ الْمَهْدِیَّ لِأَنَّهُ یُهْدَی لِأَمْرٍ خَفِیٍّ یَسْتَخْرِجُ التَّوْرَاةَ وَ سَائِرَ کُتُبِ اللَّهِ مِنْ غَارٍ بِأَنْطَاکِیَّةَ فَیَحْکُمُ بَیْنَ أَهْلِ التَّوْرَاةِ بِالتَّوْرَاةِ وَ بَیْنَ أَهْلِ الْإِنْجِیلِ بِالْإِنْجِیلِ وَ بَیْنَ أَهْلِ الزَّبُورِ بِالزَّبُورِ وَ بَیْنَ أَهْلِ الْفُرْقَانِ بِالْفُرْقَانِ وَ تُجْمَعُ إِلَیْهِ أَمْوَالُ الدُّنْیَا کُلُّهَا مَا فِی بَطْنِ الْأَرْضِ وَ ظَهْرِهَا فَیَقُولُ لِلنَّاسِ تَعَالَوْا إِلَی مَا قَطَعْتُمْ فِیهِ الْأَرْحَامَ وَ سَفَکْتُمْ فِیهِ الدِّمَاءَ وَ رَکِبْتُمْ فِیهِ مَحَارِمَ اللَّهِ فَیُعْطِی شَیْئاً لَمْ یُعْطِ أَحَدٌ کَانَ قَبْلَهُ قَالَ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله هُوَ رَجُلٌ مِنِّی اسْمُهُ کَاسْمِی یَحْفَظُنِی اللَّهُ فِیهِ وَ یَعْمَلُ بِسُنَّتِی یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا وَ نُوراً بَعْدَ مَا تَمْتَلِئُ ظُلْماً وَ جَوْراً وَ سُوءاً.
قوله علیه السلام إنما یکون هذا أی وجوب رفع الزکاة إلی الإمام و قوله یحکم بین أهل التوراة بالتوراة لا ینافی ما سیأتی من الأخبار فی أنه علیه السلام لا یقبل من أحد إلا الإسلام لأن هذا محمول علی أنه یقیم الحجة علیهم بکتبهم أو یفعل ذلک فی بدو الأمر قبل أن یعلو أمره و یتم حجته قوله علیه السلام یحفظنی الله فیه أی یحفظ حقی و حرمتی فی شأنه فیعینه و ینصره أو یجعله بحیث یعلم الناس حقه و حرمته لجده.
ص: 29
روایت3.
معانی الاخبار: شیخ صدوق می گوید: «از این جهت امام زمان علیه السّلام را «قائم» می گویند که پس از فراموش شدن نامش قیام می کند.»(1)
روایت4.
کمال الدین: صقر بن ابی دلف می گوید: از حضرت امام محمد تقی علیه السّلام شنیدم که می فرمود: «امام بعد از من، نامش علی است؛ امر او امر من و گفته او گفته من است؛ پیروی او پیروی من است؛ امامت بعد از او، در فرزندش حسن است؛ و امر و گفته و پیروی او، امر و گفته و پیروی پدرش است.» سپس حضرت ساکت شد. عرض کردم: «یا ابن رسول اللَّه! امام بعد از حسن کیست؟» حضرت سخت گریست و سپس فرمود: «بعد از حسن، فرزندش قائم به حق و منتظر است.» پرسیدم که چرا او را قائم می گویند؟ فرمود: «زیرا بعد از آنکه نامش از خاطره ها فراموش می شود و اکثر معتقدین به امامتش از دین خدا برمی گردند، قیام می کند.» عرض کردم: «چرا او را منتظر می گویند؟» فرمود: «زیرا او غیبتی دارد که ایامش زیاد و پایان آن طولانی است؛ مخلصان منتظر خروج او و شک کنندگان، منکر خروج او هستند؛ منکران، یاد او را به سخره می گیرند و تعیین کنندگان وقت ظهورش زیاد می شوند، پس عجله کنندگان در غیبت او نابود می شوند و اهل تسلیم در آن، نجات می یابند.»(2)
روایت5.
غیبت طوسی: چون امام زمان علیه السّلام متولد شد، امام حسن عسکری علیه السّلام فرمود: «ستمکاران پنداشتند که مرا می کشند تا این نسل قطع شود. پس چگونه قدرت خداوند را دیدند؟» از این رو امام، آن مولود را «مُؤمّل» یعنی مورد آرزو یا مورد انتظار نامید.»(3)
روایت6.
غیبت طوسی: ابی سعید خراسانی می گوید: به حضرت صادق علیه السّلام عرض کردم: «آیا مهدی و قائم یکی است؟» فرمود آری. عرض کردم: «چرا او را مهدی می گویند؟» فرمود: «زیرا برای هر امر پوشیده ای راهنمایی قرار داده شده و از این جهت او را قائم می گویند که در زمانی که ( یاد او) می میرد، قیام می کند و همانا او قیام به امر عظیمی می کند.»(4)
مؤلف
اینکه حضرت می فرماید« بعد ما یموت»، یعنی یاد او می میرد یا اینکه مردم می پندارند که او مرده است.
روایت7.
ارشاد: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمود: «هنگامی که قائم علیه السّلام قیام کند، مجددا مردم را به اسلام دعوت می کند و به اموری که از بین رفته و کمرنگ شده، هدایت می کند و اکثر مردم نسبت به او دچار ضلالت می شوند؛ چون قائم علیه السّلام از جانب خداوند به امور گم شده راهنمایی می شود، او را «مهدی» می گویند و به لحاظ اینکه به طرفداری حق قیام می کند، او را «قائم» می نامند.»(5)
روایت8.
تفسیر فرات کوفی: امام محمد باقر علیه السّلام در تفسیر آیه شریفه: «وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطاناً»(6)، {و هرکس مظلوم کشته شود، به سرپرست وی قدرتی داده ایم} فرمود: «او حسین بن علی علیه السّلام است» و در تفسیر آیه: «فَلا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ کانَ
ص: 30
مع، [معانی الأخبار]: سُمِّیَ الْقَائِمُ علیه السلام قَائِماً لِأَنَّهُ یَقُومُ بَعْدَ موته [مَوْتِ] ذِکْرِهِ.
ک، [إکمال الدین] ابْنُ عُبْدُوسٍ عَنِ ابْنِ قُتَیْبَةَ عَنْ حَمْدَانَ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنِ الصَّقْرِ بْنِ دُلَفَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ الرِّضَا علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ الْإِمَامَ بَعْدِی ابْنِی عَلِیٌّ أَمْرُهُ أَمْرِی وَ قَوْلُهُ قَوْلِی وَ طَاعَتُهُ طَاعَتِی وَ الْإِمَامَةُ بَعْدَهُ فِی ابْنِهِ الْحَسَنِ أَمْرُهُ أَمْرُ أَبِیهِ وَ قَوْلُهُ قَوْلُ أَبِیهِ وَ طَاعَتُهُ طَاعَةُ أَبِیهِ ثُمَّ سَکَتَ فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَمَنِ الْإِمَامُ بَعْدَ الْحَسَنِ فَبَکَی علیه السلام بُکَاءً شَدِیداً ثُمَّ قَالَ إِنَّ مِنْ بَعْدِ الْحَسَنِ ابْنَهُ الْقَائِمَ بِالْحَقِّ الْمُنْتَظَرَ فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ لِمَ سُمِّیَ الْقَائِمَ قَالَ لِأَنَّهُ یَقُومُ بَعْدَ مَوْتِ ذِکْرِهِ وَ ارْتِدَادِ أَکْثَرِ الْقَائِلِینَ بِإِمَامَتِهِ فَقُلْتُ لَهُ وَ لِمَ سُمِّیَ الْمُنْتَظَرَ قَالَ لِأَنَّ لَهُ غَیْبَةً تَکْثُرُ أَیَّامُهَا وَ یَطُولُ أَمَدُهَا فَیَنْتَظِرُ خُرُوجَهُ الْمُخْلِصُونَ وَ یُنْکِرُهُ الْمُرْتَابُونَ وَ یَسْتَهْزِئُ بِذِکْرِهِ الْجَاحِدُونَ وَ یَکْثُرُ فِیهَا الْوَقَّاتُونَ وَ یَهْلِکُ فِیهَا الْمُسْتَعْجِلُونَ وَ یَنْجُو فِیهَا الْمُسْلِمُونَ.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْکُلَیْنِیُّ رَفَعَهُ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع (1)
حِینَ وُلِدَ الْحُجَّةُ زَعَمَ الظَّلَمَةُ أَنَّهُمْ یَقْتُلُونَنِی لِیَقْطَعُوا هَذَا النَّسْلَ فَکَیْفَ رَأَوْا قُدْرَةَ اللَّهِ وَ سَمَّاهُ الْمُؤَمَّلَ.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْفَضْلُ عَنْ مُوسَی بْنِ سَعْدَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُرَاسَانِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام الْمَهْدِیُّ وَ الْقَائِمُ وَاحِدٌ فَقَالَ نَعَمْ فَقُلْتُ لِأَیِّ شَیْ ءٍ سُمِّیَ الْمَهْدِیَّ قَالَ لِأَنَّهُ یُهْدَی إِلَی کُلِّ أَمْرٍ خَفِیٍّ وَ سُمِّیَ الْقَائِمَ لِأَنَّهُ یَقُومُ بَعْدَ مَا یَمُوتُ إِنَّهُ یَقُومُ بِأَمْرِ عَظِیمٍ.
قوله علیه السلام بعد ما یموت أی ذکره أو یزعم الناس.
شا، [الإرشاد] رَوَی مُحَمَّدُ بْنُ عَجْلَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا قَامَ الْقَائِمُ علیه السلام دَعَا النَّاسَ إِلَی الْإِسْلَامِ جَدِیداً وَ هَدَاهُمْ إِلَی أَمْرٍ قَدْ دَثَرَ وَ ضَلَّ عَنْهُ الْجُمْهُورُ وَ إِنَّمَا سُمِّیَ الْقَائِمُ مَهْدِیّاً لِأَنَّهُ یُهْدَی إِلَی أَمْرٍ مَضْلُولٍ عَنْهُ وَ سُمِّیَ الْقَائِمَ لِقِیَامِهِ بِالْحَقِّ.
فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْفَزَارِیُّ مُعَنْعَناً عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطاناً(2) قَالَ الْحُسَیْنُ فَلا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ
ص: 30
مَنْصُوراً»، {پس [او] نبایددرقتل زیاده روی کند، زیرا او [ازطرف شرع] یاری شده است}، فرمود: «خداوند مهدی را منصور نامیده، چنان که خداوند احمد و محمد را محمود و عیسی را مسیح خوانده است.»(1)
روایت9.
کشف الغمة: قاسم بن عدی می گوید: «گفته شده که کنیه خلف صالح، یعنی امام عصر علیه السّلام، ابوالقاسم است و او دو اسمی است.»(2)
مؤلف
در باب سابق اسامی حضرت ذکر شد و در باب «کسانی که آن حضرت را دیده اند» و ابواب دیگر هم ذکر خواهد شد .
باب سوم : نهی از بردن نام امام مهدی علیه السّلام
روایات
روایت1.
غیبت نعمانی: ابو خالد کابلی می گوید: بعد از رحلت حضرت امام زین العابدین علیه السّلام، خدمت امام محمد باقر علیه السّلام رسیدم و عرض کردم: «فدایت گردم! از اخلاص و انس من نسبت به پدر بزرگوارتان و ترسی که از دشمنان داشتم اطلاع دارید؟» فرمود: «بلی، مقصود چیست؟» عرض کردم: «فدایتان شوم! پدر بزرگوارتان طوری صاحب الامر را برای من توصیف فرمود که اگر او را در راهی ببینم، دستش را می گیرم.» امام فرمود: «ای ابو خالد! مقصودت چیست؟» گفتم: «می خواهم نام او را بفرمایید تا او را با نام بشناسم.» فرمود: «ای ابو خالد! به خدا قسم سؤال دشواری از من پرسیدی! و از امری از من سؤال کردی که اگر برای دیگری گفته بودم، به تو نیز می گفتم. از من مطلبی پرسیدی که اگر برخی از اولاد فاطمه علیهاالسّلام بدانند، طمع می کنند که او را قطعه قطعه کنند.»(3)
روایت2.
کمال الدین: ابو هاشم جعفری می گوید: شنیدم که امام علی النقی علیهماالسّلام فرمود: «جانشین من فرزندم حسن است، ولی چگونه خواهد بود برای شما وضع جانشین او؟» گفتم: «مگر چه می شود خدا مرا فدایت گرداند؟» فرمود: «شما او را نمی بینید و روا نیست که نام او را ببرید.» پرسیدم: «پس چگونه او را نام ببریم؟» فرمود: «بگویید حجت
ص: 31
کانَ مَنْصُوراً قَالَ سَمَّی اللَّهُ الْمَهْدِیَّ الْمَنْصُورَ کَمَا سُمِیَّ أَحْمَدُ وَ مُحَمَّدٌ و محمود [مَحْمُوداً] وَ کَمَا سُمِّیَ عِیسَی الْمَسِیحَ علیه السلام.
کشف، [کشف الغمة] قَالَ ابْنُ الْخَشَّابِ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَی الطُّوسِیُّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عَدِیٍّ قَالَ: یُقَالُ کُنْیَةُ الْخَلَفِ الصَّالِحِ أَبُو الْقَاسِمِ وَ هُوَ ذُو الِاسْمَیْنِ.
قد سبق أسماؤه علیه السلام فی الباب السابق و سیأتی فی باب من رآه علیه السلام و غیره.
نی، [الغیبة] للنعمانی عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الْخَثْعَمِیِّ عَنِ الضُّرَیْسِ عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْکَابُلِیِّ قَالَ: لَمَّا مَضَی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ دَخَلْتُ عَلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْبَاقِرِ علیه السلام فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَدْ عَرَفْتَ انْقِطَاعِی إِلَی أَبِیکَ وَ أُنْسِی بِهِ وَ وَحْشَتِی مِنَ النَّاسِ قَالَ صَدَقْتَ یَا بَا خَالِدٍ تُرِیدُ مَا ذَا قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَدْ وَصَفَ لِی أَبُوکَ صَاحِبَ هَذَا الْأَمْرِ بِصِفَةٍ لَوْ رَأَیْتُهُ فِی بَعْضِ الطُّرُقِ لَأَخَذْتُ بِیَدِهِ قَالَ فَتُرِیدُ مَا ذَا یَا بَا خَالِدٍ قَالَ أُرِیدُ أَنْ تُسَمِّیَهُ لِی حَتَّی أَعْرِفَهُ بِاسْمِهِ فَقَالَ سَأَلْتَنِی وَ اللَّهِ یَا بَا خَالِدٍ عَنْ سُؤَالٍ مُجْهِدٍ وَ لَقَدْ سَأَلْتَنِی عَنْ أَمْرٍ مَا لَوْ کُنْتُ مُحَدِّثاً بِهِ أَحَداً لَحَدَّثْتُکَ وَ لَقَدْ سَأَلْتَنِی عَنْ أَمْرٍ لَوْ أَنَّ بَنِی فَاطِمَةَ عَرَفُوهُ حَرَصُوا عَلَی أَنْ یَقْطَعُوهُ بَضْعَةً بَضْعَةً.
نی، [الغیبة] للنعمانی أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْعَلَوِیِّ عَنْ أَبِی هَاشِمٍ الْجَعْفَرِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ الْعَسْکَرِیَّ علیه السلام یَقُولُ: الْخَلَفُ مِنْ بَعْدِ الْحَسَنِ ابْنِی فَکَیْفَ لَکُمْ بِالْخَلَفِ مِنْ بَعْدِ الْخَلَفِ قُلْتُ وَ لِمَ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ فَقَالَ لِأَنَّکُمْ لَا تَرَوْنَ شَخْصَهُ وَ لَا یَحِلُّ لَکُمْ ذِکْرُهُ بِاسْمِهِ قُلْتُ فَکَیْفَ نَذْکُرُهُ فَقَالَ قُولُوا الْحُجَّةُ
ص: 31
از آل محمد صلوات اللَّه و سلامه علیه.»(1)
در کمال الدین(2)و غیبت شیخ(3)و کفایة الاثر(4)، مثل این حدیث نقل شده است.
مؤلف
در بعضی از اخبار لوح، تصریح به اسم حضرت علیه السّلام شده است. شیخ صدوق رحمه الله می گوید: «این حدیث این چنین نام قائم علیه السّلام را آورده، ولی آنچه عقیده من است، نهی از بردنِ نام آن حضرت علیه السّلام است.»
روایت3.
توحید صدوق: امام علی النقی علیه السّلام درباره قائم علیه السّلام فرمود: «جایز نیست نام امام زمان برده شود، تا زمانی که ظهور کند و جهان را پر از عدل و داد گرداند، بعد از آنکه زمین پر از ظلم و ستم شده باشد» تا آخر حدیث.(5)
روایت4.
کمال الدین: امام جعفر صادق علیه السّلام فرمود: «مهدی از فرزندان من و فرزند پنجم امام هفتم است. او از نظرها غایب شود و جایز نیست که او را به نام، یاد کنید.»(6)
در کمال الدین به سند دیگری نیز مثل این حدیث از امام صادق علیه السّلام نقل شده است(7).
روایت5.
کمال الدین: امام موسی بن جعفر علیهماالسّلام هنگام سخن درباره قائم علیه السّلام فرمود: «ولادت او بر مردم پوشیده می ماند و جایز نیست او را به نام یاد کنند، تا موقعی که خداوند او را ظاهر گرداند و به وسیله او، زمین را که انباشته از ظلم و ستم شده، از عدل و داد پر کند.»(8)
مؤلف
این نهی های صریح از بردن نام حضرت، مخالف صریح قول کسانی است که می گویند: تنها در زمان غیبت صغری بردن نام امام زمان جایز نبوده و به عللی که خود استنباط کرده اند، به اوهام خود که آن را بعید شمرده اند، اعتماد کرده اند.
روایت6.
کمال الدین: امام محمد تقی علیه السّلام فرمود: «قائم کسی است که میلادش بر مردم پوشیده می ماند، خودش غایب می شود،
ص: 32
مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ سَلَامُهُ.
ک، [إکمال الدین] ابن الولید عن سعد: مثله- غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی سعد: مثله- نص، [کفایة الأثر] علی بن محمد السندی عن محمد بن الحسن عن سعد: مثله
قد مر فی بعض أخبار اللوح التصریح باسمه علیه السلام فقال الصدوق رحمه الله جاء هذا الحدیث هکذا بتسمیة القائم علیه السلام و الذی أذهب إلیه النهی عن تسمیته علیه السلام.
ید، [التوحید] الدَّقَّاقُ وَ الْوَرَّاقُ مَعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ الصُّوفِیِّ عَنِ الرُّویَانِیِّ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ الْحَسَنِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الثَّالِثِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ فِی الْقَائِمِ علیه السلام: لَا یَحِلُّ ذِکْرُهُ بِاسْمِهِ حَتَّی یَخْرُجَ فَیَمْلَأَ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً الْخَبَرَ.
ک، [إکمال الدین] ابْنُ إِدْرِیسَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ مِهْرَانَ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام أَنَّهُ قَالَ: الْمَهْدِیُّ مِنْ وُلْدِی الْخَامِسُ مِنْ وُلْدِ السَّابِعِ یَغِیبُ عَنْکُمْ شَخْصُهُ وَ لَا یَحِلُّ لَکُمْ تَسْمِیَتُهُ.
ک، [إکمال الدین] الدقاق عن الأسدی عن سهل عن ابن محبوب عن عبد العزیز العبدی عن ابن أبی یعفور عن أبی عبد الله علیه السلام: مثله.
ک، [إکمال الدین] الْهَمْدَانِیُّ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ الْأَزْدِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیهما السلام أَنَّهُ قَالَ عِنْدَ ذِکْرِ الْقَائِمِ علیه السلام: یَخْفَی عَلَی النَّاسِ وِلَادَتُهُ وَ لَا یَحِلُّ لَهُمْ تَسْمِیَتُهُ حَتَّی یُظْهِرَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَیَمْلَأَ بِهِ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً.
هذه التحدیدات مصرحة فی نفی قول من خص ذلک بزمان الغیبة الصغری تعویلا علی بعض العلل المستنبطة و الاستبعادات الوهمیة.
ک، [إکمال الدین] السِّنَانِیُّ عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنْ سَهْلٍ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ الْحَسَنِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: الْقَائِمُ هُوَ الَّذِی یَخْفَی عَلَی النَّاسِ وِلَادَتُهُ وَ یَغِیبُ عَنْهُمْ شَخْصُهُ
ص: 32
بردن نامش حرام است و خود همنام و هم کنیه رسول خداست.»(1)
در کفایةالاثر نیز مثل این روایت نقل شده است.(2)
روایت7.
کمال الدین: حمیری می گوید: با احمد بن اسحاق نزد عثمان بن سعید عمری (نائب خاص امام زمان علیه السّلام) بودیم. من به عثمان بن سعید گفتم: «من سؤالی از شما دارم؛ همان طور که خداوند در قصه حضرت ابراهیم می فرماید: «أَوَ لَم ْتُؤْمِنْ قالَ بَلی وَ لکِنْ لِیَطْمَئِنَّ قَلْبی»، {مگر ایمان نداری؟ ابراهیم گفت: ایمان دارم ولی می خواهم اطمینان قلبی پیدا کنم}، من نیز از شما می پرسم، آیا امام زمان را دیده ای؟» گفت: «آری دیده ام و گردن او نیز مانند این است» و با دو دست خود اشاره به گردن خود کرد. پرسیدم: «نام مبارکش چیست؟» گفت: «از پرسش این مطلب بپرهیز، زیرا در نزد دشمنان ما مسلم شده که نسل عترت طاهره، قطع گردیده است.»(3)
روایت8.
کافی: ابو عبداللَّه صالحی می گوید: بعد از رحلت امام حسن عسکری علیه السّلام، شیعیان از من خواستند که به توسط نواب امام زمان علیه السّلام، از نام و محل حضرت جویا شوم. من نیز سؤال کردم و این جواب صادر گشت: «اگر بگویم نامم چیست، شهرت می دهند و اگر جایم را بشناسند، مردم را بدان جا راهنمایی می کنند.»(4)
روایت9.
کمال الدین: علی بن عاصم کوفی می گوید: در توقیعاتی که از ناحیه مقدسه امام زمان علیه السّلام صادر گشته، نوشته بود: «هر کس در محفلی مرا به نام یاد کند، ملعون است ملعون.»(5)
روایت10.
کمال الدین: ابو علی محمد بن همام می گوید: از محمد بن عثمان عمری قدس اللَّه روحه شنیدم که می گفت: «توقیعی به خطی که آن را می شناسم، به این عبارت صادر شد که: «هر کس در محفلی مرا به نام یاد کند، لعنت خدا بر او باد.»(6)
روایت11.
کمال الدین: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: «صاحب این امر مردی است که جز شخص کافر، کسی او را به نام یاد نمی کند.»(7)
روایت12.
کمال الدین: ریّان بن صلت می گوید: راجع به ولی عصر از حضرت امام رضا علیه السّلام سؤال کردم. فرمود: «جسمش دیده نمی شود و نامش را نمی برند.»(8)
روایت13.
کمال الدین: امام باقر علیه السّلام فرمود: عمر بن الخطاب از حضرت امیرالمؤمنین
ص: 33
وَ یَحْرُمُ عَلَیْهِمْ تَسْمِیَتُهُ وَ هُوَ سَمِیُّ رَسُولِ اللَّهِ وَ کَنِیُّهُ الْخَبَرَ.
نص، [کفایة الأثر] أبو عبد الله الخزاعی عن الأسدی: مثله.
ک، [إکمال الدین] أَبِی وَ ابْنُ الْوَلِیدِ مَعاً عَنِ الْحِمْیَرِیِّ قَالَ: کُنْتُ مَعَ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ عِنْدَ الْعَمْرِیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ فَقُلْتُ لِلْعَمْرِیِّ إِنِّی أَسْأَلُکَ عَنْ مَسْأَلَةٍ کَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی قِصَّةِ إِبْرَاهِیمَ أَ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قالَ بَلی وَ لکِنْ لِیَطْمَئِنَّ قَلْبِی هَلْ رَأَیْتَ صَاحِبِی قَالَ نَعَمْ وَ لَهُ عُنُقٌ مِثْلُ ذِی وَ أَشَارَ بِیَدَیْهِ جَمِیعاً إِلَی عُنُقِهِ قَالَ قُلْتُ فَالاسْمُ قَالَ إِیَّاکَ أَنْ تَبْحَثَ عَنْ هَذَا فَإِنَّ عِنْدَ الْقَوْمِ أَنَّ هَذَا النَّسْلَ قَدِ انْقَطَعَ.
کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصَّالِحِیِّ قَالَ: سَأَلَنِی أَصْحَابُنَا بَعْدَ مُضِیِّ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام أَنْ أَسْأَلَ عَنِ الِاسْمِ وَ الْمَکَانِ فَخَرَجَ الْجَوَابُ إِنْ دَلَلْتُهُمْ عَلَی الِاسْمِ أَذَاعُوهُ وَ إِنْ عَرَفُوا الْمَکَانَ دَلُّوا عَلَیْهِ.
ک، [إکمال الدین] الْمُظَفَّرُ الْعَلَوِیُّ عَنِ ابْنِ الْعَیَّاشِیِّ وَ حَیْدَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ آدَمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَلْخِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ الدَّقَّاقِ وَ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدِ مَعاً عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَاصِمٍ الْکُوفِیِّ قَالَ: خَرَجَ فِی تَوْقِیعَاتِ صَاحِبِ الزَّمَانِ علیه السلام مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ سَمَّانِی فِی مَحْفِلٍ مِنَ النَّاسِ.
ک، [إکمال الدین] مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَلِیٍّ مُحَمَّدَ بْنَ هَمَّامٍ یَقُولُ سَمِعْتُ مُحَمَّدَ بْنَ عُثْمَانَ الْعَمْرِیَّ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ یَقُولُ: خَرَجَ تَوْقِیعٌ بِخَطٍّ أَعْرِفُهُ مَنْ سَمَّانِی فِی مَجْمَعٍ مِنَ النَّاسِ بِاسْمِی فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ.
ک، [إکمال الدین] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ رَجُلٌ لَا یُسَمِّیهِ بِاسْمِهِ إِلَّا کَافِرٌ.
ک، [إکمال الدین] أَبِی وَ ابْنُ الْوَلِیدِ مَعاً عَنْ سَعْدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِکٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الرَّیَّانِ بْنِ الصَّلْتِ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا علیه السلام عَنِ الْقَائِمِ فَقَالَ لَا یُرَی جِسْمُهُ وَ لَا یُسَمَّی بِاسْمِهِ.
ک، [إکمال الدین] أَبِی وَ ابْنُ الْوَلِیدِ مَعاً عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ أَبَانٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: سَأَلَ عُمَرُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ
ص: 33
علیه السّلام درباره مهدی پرسید و گفت: «ای پسر ابی طالب! درباره مهدی به من خبر بده که نامش چیست؟» فرمود: نامش را نمی گویم، زیرا حبیب و خلیلم رسول خدا، با من پیمان بسته که نام او را به کسی نگویم تا زمانی که خداوند او را برانگیزد. و این از اسراری است که خداوند نزد پیغمبرش ودیعه گذارده بود.»(1)
در غیبت شیخ نیز این روایت آمده است.(2)
باب چهارم : صفات بارز و علامات و نسب امام زمان صلوات الله علیه
روایات
روایت1.
عیون اخبار الرضا علیه السلام: امام حسن عسکری علیه السّلام فرمود: «قائم نیست مگر امام، فرزند امام و وصی فرزند وصی.»(3)
روایت2.
کمال الدین: عبداللَّه بن عطا می گوید: به حضرت امام محمد باقرعلیه السّلام عرض کردم: «شیعیان شما در عراق بسیارند. به خدا در اهل بیت کسی چون شما نیست، چرا قیام نمی فرمایید؟» فرمود: « ای عبداللَّه بن عطا! حرف های بیهوده به گوش خود راه داده ای. به خدا قسم من صاحب شما نیستم.» پرسیدم: «پس صاحب ما کیست؟» فرمود: «متوجه باشید آن کس که میلادش بر مردم پوشیده است، او صاحب شماست.»(4)
مؤلف
جوهری می گوید: فلانی از حشوه بنی فلان است، یعنی از کم مایگان آنهاست.
می گویم
منظور امام این است که سخنان شیعیان کم مایه را شنیده و خیالات آنها را باور کرده ای که ما یاران فراوان داریم و باید قیام کنیم. ما کجا و آن قائم موعود کجا؟
روایت3.
غیبت طوسی: سفیان جریری می گوید: از محمد بن عبدالرحمن بن ابی لیلی شنیدم که می گفت: «به خدا قسم که مهدی موعود،
ص: 33
علیه السلام عَنِ الْمَهْدِیِّ قَالَ یَا ابْنَ أَبِی طَالِبٍ أَخْبِرْنِی عَنِ الْمَهْدِیِّ مَا اسْمُهُ قَالَ أَمَّا اسْمُهُ فَلَا إِنَّ حَبِیبِی وَ خَلِیلِی عَهِدَ إِلَیَّ أَنْ لَا أُحَدِّثَ بِاسْمِهِ حَتَّی یَبْعَثَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ مِمَّا اسْتَوْدَعَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ رَسُولَهُ فِی عِلْمِهِ.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی سعد: مثله.
ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ الْبَغْدَادِیُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْفَضْلِ عَنْ بَکْرِ بْنِ أَحْمَدَ الْقَصْرِیِّ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیِّ عَنْ آبَائِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیهم السلام قَالَ: لَا یَکُونُ الْقَائِمُ إِلَّا إِمَامَ بْنَ إِمَامٍ وَ وَصِیَّ بْنَ وَصِیٍّ.
ک، [إکمال الدین] أَحْمَدُ بْنُ هَارُونَ وَ ابْنُ شَاذَوَیْهِ وَ ابْنُ مَسْرُورٍ وَ جَعْفَرُ بْنُ الْحُسَیْنِ جَمِیعاً عَنْ مُحَمَّدٍ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ وَ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ مُوسَی بْنِ هِلَالٍ الضَّبِّیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَطَاءٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام إِنَّ شِیعَتَکَ بِالْعِرَاقِ کَثِیرٌ وَ وَ اللَّهِ مَا فِی أَهْلِ الْبَیْتِ مِثْلُکَ کَیْفَ لَا تَخْرُجُ فَقَالَ یَا عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عَطَاءٍ قَدْ أَمْکَنْتَ الْحِشْوَةَ مِنْ أُذُنَیْکَ وَ اللَّهِ مَا أَنَا بِصَاحِبِکُمْ قُلْتُ فَمَنْ صَاحِبُنَا قَالَ انْظُرُوا مَنْ تَخْفَی عَلَی النَّاسِ وِلَادَتُهُ فَهُوَ صَاحِبُکُمْ.
قال الجوهری فلان من حشوة بنی فلان بالکسر أی من رذالهم.
أی تسمع کلام أراذل الشیعة و تقبل منهم فی توهمهم أن لنا أنصارا کثیرة و أنه لا بد لنا من الخروج و أنی القائم الموعود.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنِ التَّلَّعُکْبَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الرَّازِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ الْمُقْرِی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ بَکَّارِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ سُفْیَانَ الْجَرِیرِیِّ قَالَ سَمِعْتُ مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی لَیْلَی یَقُولُ: وَ اللَّهِ
ص: 34
حتما از دودمان حسین علیه السّلام است.»(1)
روایت4.
غیبت طوسی: زید بن علی بن الحسین علیهماالسلام می گوید: «این منتظر، از دودمان حسین بن علی علیهماالسلام و در ذریه حسین و در پشت حسین است. حسین نیز آن مظلومی است که خداوند می فرماید: «وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ»، {هر کس مظلوم کشته شود، ما برای سرپرست او سلطه ای قرار داده ایم.} ولیّ حسین، مردی از دودمان و پشت اوست. سپس این آیه را خواند: «وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ»(2)، {آن را کلمه ای پایدار در پشت او قرار داد} «سُلطاناً فَلایُسرِف فی القتلِ»(3)، {سلطه قرار دادیم، پس نباید در کشتن اسراف کند.} سلطه حسین بر کشندگانش، در حجت خدا بر تمام خلق خداست، تا آنکه حجت و سلطنت الهی از آن او باشد و کسی را بر وی حجت و سلطه ای نباشد.»(4)
روایت5.
کمال الدین: امام محمد باقر علیه السّلام از پدرش، از جدش امیرالمؤمنین علیهم السّلام روایت می کند که آن حضرت بر منبر فرمود: «مردی از دودمان من در آخرالزمان ظهور می کند که رنگش سفید مایل به سرخی، شکمش فراخ، ران هایش پهن، استخوان شانه هایش درشت و در پشت وی دو خال است: یکی به رنگ پوست بدنش و دیگری شبیه خال پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله. وی دو نام نیز دارد: یکی مخفی و دیگری ظاهر. نام مخفی او احمد و نام ظاهرش محمد است. چون پرچم خود را به اهتزاز درآورد، می بینی مابین شرق و غرب عالم برایش نورانی می شود و دستش را بر سر مردم می گذارد. پس دل های تمام مومنان، از پاره های آهن سخت تر می شود و خدا به آنها قوت چهل مرد را می دهد و هیچ میتی نمی ماند مگر اینکه آن سرور، در قلبش و در قبرش داخل می شود، و مردگان در قبور به زیارت همدیگر می روند و به قیام قائم علیه السّلام بشارت می دهند.»(5)
مؤلف
«مبدح البطن» یعنی کسی که شکمی واسع و عریض دارد. فیروزآبادی می گوید: «بداح» بر وزن سحاب، زمین وسیع یا بالش بزرگ را می گویند و «بدح» به کسر باء، به معنای فضای وسیع است. نیز زن بیدح، یعنی زن درشت هیکل و ابدح، مرد بلند قامت و چاق را می گویند و حیوان ابدح، چارپای عریض و درشت اندام است. همچنین فیروزآبادی گفته است: «مشاشه» به ضم میم، غضروف سر استخوان است که قابل جویدن است و جمع آن مشاش است و «شامه»، علامتی است که بر خلاف رنگ پوست بدن است و در این جا به این معناست که یا بلندتر از سایر اجزاست و یا فرورفته تر از آنها، اگر چه از نظر رنگ، مخالف پوست بدن نباشد.
ص: 35
لَا یَکُونُ الْمَهْدِیُّ أَبَداً إِلَّا مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ علیه السلام.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الْجَرِیرِیِّ عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ الزُّبَیْرِ قَالَ سَمِعْتُ زَیْدَ بْنَ عَلِیٍّ علیه السلام یَقُولُ: الْمُنْتَظَرُ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ فِی ذُرِّیَّةِ الْحُسَیْنِ وَ فِی عَقِبِ الْحُسَیْنِ وَ هُوَ الْمَظْلُومُ الَّذِی قَالَ اللَّهُ وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ قَالَ وَلِیُّهُ رَجُلٌ مِنْ ذُرِّیَّتِهِ مِنْ عَقِبِهِ ثُمَّ قَرَأَ وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ (1) سُلْطاناً فَلا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ (2) قَالَ سُلْطَانُهُ فِی حُجَّتِهِ عَلَی جَمِیعِ مَنْ خَلَقَ اللَّهُ حَتَّی یَکُونَ لَهُ الْحُجَّةُ عَلَی النَّاسِ وَ لَا یَکُونَ لِأَحَدٍ عَلَیْهِ حُجَّةٌ.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی ابْنُ مُوسَی عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنِ الْبَرْمَکِیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مَالِکٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَلَی الْمِنْبَرِ: یَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِی فِی آخِرِ الزَّمَانِ أَبْیَضُ مُشْرَبٌ حُمْرَةً مُبْدَحُ الْبَطْنِ عَرِیضُ الْفَخِذَیْنِ عَظِیمٌ مُشَاشُ الْمَنْکِبَیْنِ بِظَهْرِهِ شَامَتَانِ شَامَةٌ عَلَی لَوْنِ جِلْدِهِ وَ شَامَةٌ عَلَی شِبْهِ شَامَةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله لَهُ اسْمَانِ اسْمٌ یَخْفَی وَ اسْمٌ یَعْلُنُ فَأَمَّا الَّذِی یَخْفَی فَأَحْمَدُ وَ أَمَّا الَّذِی یَعْلُنُ فَمُحَمَّدٌ فَإِذَا هَزَّ رَایَتَهُ أَضَاءَ لَهَا مَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ وَضَعَ یَدَهُ عَلَی رُءُوسِ الْعِبَادِ فَلَا یَبْقَی مُؤْمِنٌ إِلَّا صَارَ قَلْبُهُ أَشَدَّ مِنْ زُبَرِ الْحَدِیدِ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ قُوَّةَ أَرْبَعِینَ رَجُلًا وَ لَا یَبْقَی مَیِّتٌ إِلَّا دَخَلَتْ عَلَیْهِ تِلْکَ الْفَرْحَةُ فِی قَلْبِهِ وَ فِی قَبْرِهِ وَ هُمْ یَتَزَاوَرُونَ فِی قُبُورِهِمْ وَ یَتَبَاشَرُونَ بِقِیَامِ الْقَائِمِ علیه السلام.
مبدح البطن أی واسعة و عریضة قال الفیروزآبادی البداح کسحاب المتسع من الأرض أو اللینة الواسعة و البدح بالکسر الفضاء الواسع و امرأة بیدح بادن و الأبدح الرجل الطویل السمین و العریض الجنبین من الدواب و قال المشاشة بالضم رأس العظم الممکن المضغ و الجمع مشاش و الشامة علامة تخالف البدن الذی هی فیه و هی هنا إما بأن تکون أرفع من سائر الأجزاء أو أخفض و إن لم تخالف
ص: 35
روایت6.
کمال الدین: امام محمد باقر علیه السّلام فرمود: علم به کتاب خدای عزوجل و سنت پیغمبر صلی الله علیه و آله، در دل مهدی ما می روید، همان گونه که زرع از نیکوترین گیاهش می روید. پس هر کس از شما شیعیان زنده بماند و او را ملاقات کند، باید هنگام رؤیت آن حضرت بگوید: «سلام بر شما ای اهل بیت رحمت و نبوت و معدن علم و جایگاه رسالت.» و روایت شده که در سلام بر قائم علیه السّلام، گفته شود: «سلام بر تو ای بقیه خدا در زمین او.»(1)
روایت7.
غیبت طوسی: امام محمد باقر علیه السّلام فرمود: عمر بن الخطاب نزد امیر مؤمنان علیه السّلام رفت و گفت: «مرا از نام مهدی باخبر ساز که چیست.» فرمود: «اما نامش، حبیبم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم با من پیمان بسته که نام او را به کسی نگویم، تا زمانی که خداوند او را برانگیزد.» گفت: «مرا از صفات او خبر دهید!» فرمود: «جوانی است چهارشانه، نیکو رو و خوش مو که مویش تا پشت دوشش می ریزد و نور رخسارش، محاسن سیاه و موی سرش را تحت الشعاع قرار داده، پدرم فدای فرزند بهترین کنیزها!»(2)
در «غیبت» نعمانی نیز مثل این حدیث ذکر شده است.
روایت8.
غیبت نعمانی: عبداللَّه بن عطا می گوید: از شهر واسط به آهنگ حج خارج شدم. پس به خدمت امام محمد باقر علیه السّلام رسیدم. حضرت از من درباره اوضاع مردم و قیمت اجناس سؤال فرمود. عرض کردم: «مردم را ترک گفتم، در حالی که گردن هایشان را برای شما کشیده بودند ( و منتظر قیام شما بودند). اگر قیام کنید، مردم از شما تبعیت می کنند.» فرمود: «ای پسر عطا! گوشَت را به حرف احمقان سپرده ای؟ نه! به خدا قسم من صاحب شما نیستم. به هر مردی از ما که با انگشت و ابرو به او اشاره شود، یا کشته می شود یا به مرگ طبیعی می میرد!» پرسیدم: «به چه مرگ طبیعی می میرد؟» فرمود: «در اثر خشم خود در بسترش می میرد، تا اینکه خدا کسی را که متوجه ولادت او نمی شوند، بر می انگیزد.» گفتم: «چه کسی را متوجه ولادتش نمی شوند؟» فرمود: «به کسی بنگر که مردم نمی دانند متولد شده یا نشده، همو صاحب توست!»(3)
مؤلف
«نوکی» به معنای احمقان است. جوهری گفته است: «مطّ حاجبیه» یعنی ابروهایش را بالا کشید.
ص: 36
فی اللون.
ک، [إکمال الدین] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِنَّ الْعِلْمَ بِکِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سُنَّةِ نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله یَنْبُتُ فِی قَلْبِ مَهْدِیِّنَا کَمَا یَنْبُتُ الزَّرْعُ عَنْ أَحْسَنِ نَبَاتِهِ فَمَنْ بَقِیَ مِنْکُمْ حَتَّی یَلْقَاهُ فَلْیَقُلْ حِینَ یَرَاهُ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ یَا أَهْلَ بَیْتِ الرَّحْمَةِ وَ النُّبُوَّةِ وَ مَعْدِنَ الْعِلْمِ وَ مَوْضِعَ الرِّسَالَةِ.
وَ رُوِیَ: أَنَّ التَّسْلِیمَ عَلَی الْقَائِمِ علیه السلام أَنْ یُقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا بَقِیَّةَ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی سَعْدٌ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ أَبَانٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: سَایَرَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَ أَخْبِرْنِی عَنِ الْمَهْدِیِّ مَا اسْمُهُ فَقَالَ أَمَّا اسْمُهُ فَإِنَّ حَبِیبِی عَهِدَ إِلَیَّ أَنْ لَا أُحَدِّثَ بِاسْمِهِ حَتَّی یَبْعَثَهُ اللَّهُ قَالَ فَأَخْبِرْنِی عَنْ صِفَتِهِ قَالَ هُوَ شَابٌّ مَرْبُوعٌ حَسَنُ الْوَجْهِ حَسَنُ الشَّعْرِ یَسِیلُ شَعْرُهُ عَلَی مَنْکِبَیْهِ وَ نُورُ وَجْهِهِ یَعْلُو سَوَادَ لِحْیَتِهِ وَ رَأْسِهِ بِأَبِی ابْنُ خِیَرَةِ الْإِمَاءِ.
نی، [الغیبة] للنعمانی عن عمرو بن شمر: مثله.
نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی الْعَلَوِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْقَلَانِسِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ مُوسَی بْنِ هِلَالٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَطَاءٍ قَالَ: خَرَجْتُ حَاجّاً مِنْ وَاسِطٍ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام فَسَأَلَنِی عَنِ النَّاسِ وَ الْأَسْعَارِ فَقُلْتُ تَرَکْتُ النَّاسَ مَادِّینَ أَعْنَاقَهُمْ إِلَیْکَ لَوْ خَرَجْتَ لَاتَّبَعَکَ الْخَلْقُ فَقَالَ یَا ابْنَ عَطَاءٍ أَخَذْتَ تَفْرُشُ أُذُنَیْکَ لِلنَّوْکَی لَا وَ اللَّهِ مَا أَنَا بِصَاحِبِکُمْ وَ لَا یُشَارُ إِلَی رَجُلٍ مِنَّا بِالْأَصَابِعِ وَ یُمَطُّ إِلَیْهِ بِالْحَوَاجِبِ إِلَّا مَاتَ قَتِیلًا أَوْ حَتْفَ أَنْفِهِ قُلْتُ وَ مَا حَتْفُ أَنْفِهِ قَالَ یَمُوتُ بِغَیْظِهِ عَلَی فِرَاشِهِ حَتَّی یَبْعَثَ اللَّهُ مَنْ لَا یُؤْبَهُ لِوِلَادَتِهِ قُلْتُ وَ مَنْ لَا یُؤْبَهُ لِوِلَادَتِهِ قَالَ انْظُرْ مَنْ لَا یَدْرِی النَّاسُ أَنَّهُ وُلِدَ أَمْ لَا فَذَاکَ صَاحِبُکُمْ.
اینکه راوی می گوید: گفتم: «و من لا یؤبه» یعنی معنای آن چیست؛ و ممکن است ساقط شدن لفظ «من» از نساخ باشد که توهم تکرار آن را کرده اند
روایت9.
غیبت نعمانی: ایوب بن نوح می گوید: به حضرت امام رضا علیه السّلام عرض کردم: «ما امیدواریم صاحب الامر شما باشید و بدون شمشیر و خونریزی و سختی، خداوند خلافت را به سمت شما سوق دهد، زیرا با شما بیعت شده و به نام شما سکه ها زده شده!» فرمود: «هیچ یک از ما ائمه نیست که نامه ها به سمت او روانه شود یا با انگشت به او اشاره شود و از او درباره مسائل پرسیده شود و اموال به سمت او برده شود، مگر اینکه یا کشته می شود و یا در بستر می میرد. تا اینکه خداوند جوانی از ما را برای این کار برانگیزد که میلاد و جایش بر مردم پوشیده باشد، ولی نزد خودش بداند که امام است.»(1)
مؤلف
جوهری می گوید: «اعطیته عفو المال»، یعنی مال را بدون خواستن او به وی دادم و «عفا الماء»، یعنی وقتی چیزی که آب را تیره کند، در آب نیفتد.
روایت10.
غیبت نعمانی: حصین ثعلبی می گوید: حضرت امام محمد باقر علیه السّلام را در حج یا عمره ملاقات و عرض کردم: «ایام زندگانی ام به آخر رسیده و استخوانم فرسوده گشته و نمی دانم بالاخره سعادت رؤیت قیام شما را دارم یا نه. با من سخنی گفته و اطلاع دهید چه وقت فرج خواهد شد؟» پس فرمود: «او تنهای طرد شده، فرید و وحید است؛ او فرد جدا افتاده از اهلش است که پدرش کشته شده، ولی او انتقام نگرفته است؛ کنیه او به نام عمویش است؛ او صاحب پرچم هاست و نامش، نام پیغمبر است.» گفتم: «برایم تکرار فرمایید!» پاره پوستی یا صحیفه ای خواست و آنچه فرموده بود، در آن نوشت.»(2)
مؤلف
«الموتور بوالده» یعنی کسی که پدرش کشته شده ولی هنوز خون او را طلب نکرده و مراد از والد، یا امام عسکری علیه السّلام است و یا امام حسین علیه السّلام، یا مراد جنس والد است که شامل تمام ائمه علیهم السّلام بشود. اینکه حضرت فرمود: «هم کنیه عموی خویش است»، شاید کنیه بعضی از اعمام حضرت ابوالقاسم باشد، یا اینکه خود حضرت دارای کنیه ابی جعفر یا ابی الحسین یا ابی محمد نیز باشد و بعید نیست که معنی این باشد که از خوف عمویش جعفر، به نام او تصریح نشود و تنها با کنایه از او یاد شود و احتمال وسطی ظاهرتر است. همان طور که در حدیث حمزه بن ابی الفتح و حدیث عقید گذشت، کنیه حضرت ابی جعفر است و در آینده هم خواهد آمد و منافاتی با اینکه کنیه حضرت ابوالقاسم هم باشد ندارد. اینکه حضرت فرمود
ص: 37
قلت و من لا یؤبه أی ما معناه و یحتمل أن یکون سقط لفظة من من النساخ لتوهم التکرار(1).
نی، [الغیبة] للنعمانی الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام إِنَّا نَرْجُو أَنْ تَکُونَ صَاحِبَ هَذَا الْأَمْرِ وَ أَنْ یَسُوقَهُ اللَّهُ إِلَیْکَ عَفْواً بِغَیْرِ سَیْفٍ فَقَدْ بُویِعَ لَکَ وَ ضُرِبَتِ الدَّرَاهِمُ بِاسْمِکَ فَقَالَ مَا مِنَّا أَحَدٌ اخْتَلَفَ الْکُتُبُ إِلَیْهِ وَ أُشِیرَ إِلَیْهِ بِالْأَصَابِعِ وَ سُئِلَ عَنِ الْمَسَائِلِ وَ حُمِلَتْ إِلَیْهِ الْأَمْوَالُ إِلَّا اغْتِیلَ أَوْ مَاتَ عَلَی فِرَاشِهِ حَتَّی یَبْعَثَ اللَّهُ لِهَذَا الْأَمْرِ غُلَاماً مِنَّا خَفِیَّ الْمَوْلِدِ وَ الْمَنْشَإِ غَیْرَ خَفِیٍّ فِی نَفْسِهِ.
قال الجوهری یقال أعطیته عفو المال یعنی بغیر مسألة و عفا الماء إذا لم یطأه شی ء یکدره.
نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنِ الْفَزَارِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مِیثَمٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی بْنِ حُصَیْنٍ الثَّعْلَبِیِّ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: لَقِیتُ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ علیهما السلام فِی حَجٍّ أَوْ عُمْرَةٍ فَقُلْتُ لَهُ کَبِرَتْ سِنِّی وَ دَقَّ عَظْمِی فَلَسْتُ أَدْرِی یُقْضَی لِی لِقَاؤُکَ أَمْ لَا فَاعْهَدْ إِلَیَّ عَهْداً وَ أَخْبِرْنِی مَتَی الْفَرَجُ فَقَالَ إِنَّ الشَّرِیدَ الطَّرِیدَ الْفَرِیدَ الْوَحِیدَ الْفَرْدَ مِنْ أَهْلِهِ الْمَوْتُورَ بِوَالِدِهِ الْمُکَنَّی بِعَمِّهِ هُوَ صَاحِبُ الرَّایَاتِ وَ اسْمُهُ اسْمُ نَبِیٍّ فَقُلْتُ أَعِدْ عَلَیَّ فَدَعَا بِکِتَابٍ أَدِیمٍ أَوْ صَحِیفَةٍ فَکَتَبَ فِیهَا.
الموتور بوالده أی قتل والده و لم یطلب بدمه و المراد بالوالد إما العسکری علیه السلام أو الحسین أو جنس الوالد لیشمل جمیع الْقَائِمُ علیهم السلام قوله المکنی بعمه لعل کنیة بعض أعمامه أبو القاسم أو هو علیه السلام مکنی بأبی جعفر أو أبی الحسین أو أبی محمد أیضا و لا یبعد أن
یکون المعنی لا یصرح باسمه بل یعبر عنه بالکنایة خوفا من عمه جعفر و الأوسط أظهر کما مر فی خبر حمزة بن أبی الفتح و خبر عقید تکنیته علیه السلام بأبی جعفر و سیأتی أیضا و لا تنافی التکنیة بأبی القاسم أیضا قوله علیه السلام
ص: 37
اسم نبی، منظورش نبی اکرم صلی الله علیه و آله است.
روایت11.
غیبت نعمانی: حصین تغلبی می گوید: امام باقر علیه السّلام را دیدم و مثل حدیث قبلی را نقل کرد، جز آنکه گفت: «سپس امام باقر علیه السّلام در پایان کلامش نظری به من کرده و فرمود: «آنچه را که گفتم حفظ کردی یا بنویسم؟» عرض کردم: «اگر میل دارید بنویسید.» حضرت پاره پوستی یا صحیفه ای خواست، آن را نوشت و به من داد. راوی می گوید: در این وقت حصین تغلبی صحیفه را بیرون آورد و آن را برای ما خواند. سپس گفت: «این نامه امام محمد باقر علیه السّلام است.»(1)
روایت12.
غیبت نعمانی: امام باقر علیه السّلام فرمود: «صاحب الامر از وطن دور و از کسانش مهجور است؛ پدرش را کشته اند و او قصاص نکرده؛ (بواسطه پدرش تنهای تنها بود )کنیه او به نام عمویش است؛ او تنها به سر می برد و نام او، نام یک پیامبر است.»(2)
روایت13.
غیبت نعمانی: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: «آن کس را که شما می خواهید و به وی امیدوارید، از مکه قیام می کند. وی از مکه خروج نخواهد کرد تا وقتی که آنچه می خواهد ببیند، هر چند اعضای آدمی را گونه گونه غصه و کدورت، فانی گرداند.»(3)
روایت14.
غیبت نعمانی: امام صادق علیه السّلام فرمود: «چون سه اسم محمد و علی و حسن از پی هم در آید، چهارمی آنها قائم است.»(4)
روایت15.
غیبت نعمانی: داود رقی می گوید: به حضرت صادق علیه السّلام عرض کردم: «فدایت گردم! انتظار ما در ظهور صاحب الامر به درازا کشید و دل ها تنگی گرفته و از غصه مرده ایم. فرمود: «این امر (ظهور امام زمان) نومیدکننده ترین کار و غمناک ترین امر است. (ولی بالاخره روزی فرا رسد که) منادی از آسمان او را به نام «قائم» و به نام پدرش صدا می زند.» عرض کردم: «فدایت شوم! نام او چیست؟» فرمود: «نامش نام یک پیغمبر و نام پدرش، نام جانشین یک پیغمبر است.»(5)
روایت16.
غیبت نعمانی: امام باقر علیه السّلام فرمود: «صاحب این امر از ما کم سن و سال تر، ولی گوشه گیری اش بیشتر است.»
ص: 38
اسم نبی یعنی نبینا صلی الله علیه و آله.
نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا عَنْ یُونُسَ بْنِ کُلَیْبٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ هِشَامٍ عَنْ صَبَّاحٍ عَنْ سَالِمٍ الْأَشَلِّ عَنْ حُصَیْنٍ التَّغْلِبِیِّ قَالَ: لَقِیتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام وَ ذَکَرَ مِثْلَ الْحَدِیثِ الْأَوَّلِ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ ثُمَّ نَظَرَ إِلَیَّ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام عِنْدَ فَرَاغِهِ مِنْ کَلَامِهِ فَقَالَ أَ حَفِظْتَ أَمْ أَکْتُبُهَا لَکَ فَقُلْتُ إِنْ شِئْتَ فَدَعَا بِکُرَاعٍ مِنْ أَدِیمٍ أَوْ صَحِیفَةٍ فَکَتَبَهَا ثُمَّ دَفَعَهَا إِلَیَّ وَ أَخْرَجَهَا حُصَیْنٌ إِلَیْنَا فَقَرَأَهَا عَلَیْنَا ثُمَّ قَالَ هَذَا کِتَابُ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام.
نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنِ الْفَزَارِیِّ عَنْ عَبَّادِ بْنِ یَعْقُوبَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ هُوَ الطَّرِیدُ الْفَرِیدُ الْمَوْتُورُ بِأَبِیهِ الْمُکَنَّی بِعَمِّهِ الْمُفْرَدُ مِنْ أَهْلِهِ اسْمُهُ اسْمُ نَبِیٍّ.
نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام وَ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ سَالِمٍ الْمَکِّیِّ عَنْ أَبِی الطُّفَیْلِ عن عَامِرِ بْنِ وَاثِلَةَ أَنَّ: الَّذِی تَطْلُبُونَ وَ تَرْجُونَ إِنَّمَا یَخْرُجُ مِنْ مَکَّةَ وَ مَا یَخْرُجُ مِنْ مَکَّةَ حَتَّی یَرَی الَّذِی یُحِبُّ وَ لَوْ صَارَ أَنْ یَأْکُلَ الْأَعْضَاءُ أَعْضَاءَ الشَّجَرَةِ(1).
نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مَابُنْدَادَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هِلَالٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الْقَیْسِیِّ عَنْ أَبِی الْهَیْثَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِذَا تَوَالَتْ ثَلَاثَةُ أَسْمَاءٍ مُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌّ وَ الْحَسَنُ کَانَ رَابِعُهُمُ الْقَائِمَ علیه السلام.
نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنِ الْفَزَارِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْمَدِینِیِّ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ دَاوُدَ الرَّقِّیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام جُعِلْتُ فِدَاکَ قَدْ طَالَ هَذَا الْأَمْرُ عَلَیْنَا حَتَّی ضَاقَتْ قُلُوبُنَا وَ مِتْنَا کَمَداً فَقَالَ إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ آیَسُ مَا یَکُونُ وَ أَشَدُّ غَمّاً یُنَادِی مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ بِاسْمِ الْقَائِمِ وَ اسْمِ أَبِیهِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا اسْمُهُ قَالَ اسْمُهُ اسْمُ نَبِیٍّ وَ اسْمِ أَبِیهِ اسْمُ وَصِیٍّ.
نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنِ الْفَزَارِیِّ عَنْ عَبَّادِ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ یَحْیَی بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ أَصْغَرُنَا سِنّاً وَ أَخْمَلُنَا شَخْصاً
ص: 38
عرض کردم: «این موضوع کی خواهد بود؟» فرمود: «هنگامی که قافله ها خبر بیعت او را در همه جا منتشر کنند و هر صاحب قدرتی، پرچمی برافرازد.»(1)
مؤلف
«اصغرنا سناً»، یعنی هنگام نیل به امامت از همه ما کم سن تر است. اینکه فرمود: «سارت الرکبان»، یعنی خبر در همه جا منتشر می شود که با آن مرد بیعت شده و مراد از مرد، قائم علیه السّلام است. همچنین «صیصة»، شوکت خروس و شاخ گاو و آهو و دژ و هر آن چیزی است که با آن دفع خطر می شود و در این جا کنایه از قدرت و هیبت است.
روایت17.
غیبت نعمانی: امام صادق علیه السّلام فرمود: «قائم قیام می کند، در حالی که بیعت با احدی بر ذمه او نیست.»(2)
روایت18.
غیبت نعمانی: امام صادق علیه السّلام فرمود: «قائم قیام می کند، در حالی که بر گردن او برای احدی عقد و بیعتی نیست.»(3)
روایت19.
غیبت نعمانی: شعیب بن ابی حمزه می گوید: برحضرت صادق علیه السّلام وارد شدم و به ایشان عرض کردم: «صاحب الامر شما هستید؟» فرمود نه. پرسیدم: «فرزند شماست؟» فرمود نه. گفتم: «فرزندِ فرزند شماست؟ فرمود نه. پرسیدم: «فرزندِ فرزندِ فرزند شماست؟» فرمود نه. گفتم: «پس او کیست؟» فرمود: «او کسی است که زمین را، آنگاه که مملو از ظلم شود، پر از عدل کند. او در زمانی خواهد آمد که یک تن از ائمه نباشد، چنان که پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله در عصری برانگیخته شد که مدت ها بود که پیغمبری نبود.»(4)
روایت20.
غیبت نعمانی: روزی امیرالمؤمنین علی علیه السّلام، نگاهی به امام حسین علیه السّلام کرد و فرمود: «این پسر من آقاست، چنان که پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله نیز او را آقا (سید)نامید؛ از دودمان او مردی همنام پیغمبرتان می آید که در آفرینش و سیرت، مانند خود آن حضرت است و به هنگامی که مردم از همه جا غافلند، حق مرده و ظلم سراسر گیتی را فرا گرفته باشد، ظهور کند. به خدا قسم که
ص: 39
قُلْتُ مَتَی یَکُونُ قَالَ إِذَا سَارَتِ الرُّکْبَانُ بِبَیْعَةِ الْغُلَامِ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَرْفَعُ کُلُّ ذِی صِیصِیَةٍ لِوَاءً.
أصغرنا سنا أی عند الإمامة قوله سارت الرکبان أی انتشر الخبر فی الآفاق بأن بویع الغلام أی القائم علیه السلام و الصیصیة شوکة الدیک و قرن البقر و الضباء و الحصن و کل ما امتنع به و هنا کنایة عن القوة و الصولة.
نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الرَّازِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُمَرَ الْیَمَانِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: یَقُومُ الْقَائِمُ وَ لَیْسَ فِی عُنُقِهِ بَیْعَةٌ لِأَحَدٍ.
نی، [الغیبة] للنعمانی الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: یَقُومُ الْقَائِمُ وَ لَیْسَ لِأَحَدٍ فِی عُنُقِهِ عَقْدٌ وَ لَا بَیْعَةٌ.
نی، [الغیبة] للنعمانی الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الْوَلِیدِ بْنِ عُقْبَةَ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ شُعَیْبِ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقُلْتُ لَهُ أَنْتَ صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ فَقَالَ لَا قُلْتُ فَوَلَدُکَ قَالَ لَا قُلْتُ فَوَلَدُ وَلَدِکَ قَالَ لَا قُلْتُ (1)
فَوَلَدُ وَلَدِ وَلَدِکَ قَالَ لَا قُلْتُ فَمَنْ هُوَ قَالَ الَّذِی یَمْلَأُهَا عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً لَعَلَی فَتْرَةٍ مِنَ الْأَئِمَّةِ یَأْتِی کَمَا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بُعِثَ عَلَی فَتْرَةٍ.
نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ ظُهَیْرٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَیَّاشٍ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ أَبِی وَابِلٍ قَالَ: نَظَرَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیٌّ إِلَی الْحُسَیْنِ علیه السلام فَقَالَ إِنَّ ابْنِی هَذَا سَیِّدٌ کَمَا سَمَّاهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله سَیِّداً وَ سَیُخْرِجُ اللَّهُ مِنْ صُلْبِهِ رَجُلًا بِاسْمِ نَبِیِّکُمْ یُشْبِهُهُ فِی الْخَلْقِ وَ الْخُلُقِ یَخْرُجُ عَلَی حِینِ غَفْلَةٍ مِنَ النَّاسِ وَ إِمَاتَةٍ لِلْحَقِّ وَ إِظْهَارٍ لِلْجَوْرِ وَ اللَّهِ لَوْ
ص: 39
اگر قیام نکند، گردن او زده می شود. اهل و ساکنان آسمان ها از ظهورش شادمان گردند. او مردی است با پیشانی فراخ، بینی کشیده، میان برآمده، شکم فربه و ران های پر گوشت که در ران راستش، یک گودی قرار دارد و میان دندان های ثنایایش، باز است. او زمین را که انباشته از ظلم و ستم شده، پر از عدل خواهد کرد.»(1)
مؤلف
«قنا» در بینی، طول بینی را گویند که غضروفش نازک و وسطش برآمدگی داشته باشد. اینکه حضرت فرمود: «ازیل الفخذین»، از «زیل» می آید و کنایه از عریض بودن ران هاست، چنانچه در حدیث دیگری نیز آمده بود و در بعضی نسخه ها با باء ضبط شده از ریشه« زبول» که با آنچه گذشت، منافات پیدا می کند. همچنین در بعضی نسخه ها «اربل» با راء و باء ضبط شده که وقتی می گویند: «رجل ربل»، یعنی پرگوشت و این اظهر است. «فلج الثنایا» نیز یعنی فاصله داشتن دندان ها و به هم نچسبیده بودن آنها.
روایت21.
غیبت نعمانی: حمران می گوید: به حضرت امام محمد باقر علیه السّلام عرض کردم: «فدایت گردم! من داخل مدینه شده ام، در حالی که به کمرم همیانی بسته ام که در آن هزار دینار است و با خدا عهد کرده ام که دینار دینار آن را در خانه شما انفاق کنم، به شرط اینکه پاسخ آنچه را که از شما می پرسم به من بدهید!» فرمود: «ای حمران! بدون اینکه دینارها را بذل کنی پرسش کن تا پاسخ بشنوی!» عرض کردم: «شما را به پیوندی که با رسول خدا دارید سوگند می دهم، شما صاحب الامر و قائم هستید؟» فرمود نه. پرسیدم: «پدر و مادرم فدای شما باد! پس او کیست؟» فرمود: «او کسی است که رنگ بدنش مایل به سرخی، ابروانش به هم متصل، چشمانش گود، میان شانه هایش فراخ، سرش پر مو و در رخسارش نشانه ای است. خدا موسی کاظم علیه السلام را رحمت کند.»(2)
مؤلف
«المشرف الحاجبین» یعنی در وسط دو ابرو بلندی است که از ریشه «شرفه» گرفته شده. «حزاز» نخاله هایی است که در مو وجود دارد. این جمله حضرت که «خدا موسی را رحمت کند»، اشاره به این دارد که بعد از این گروهی می پندارند که قائم، موسی کاظم علیه السلام است، مانند فرقه واقفیه، در صورتی که چنین نیست. یا چنانکه خواهد آمد، در واقع حضرت فرموده اند: «خدا فلانی را رحمت کند»، ولی واقفیه، «فلان» را موسی معنی کرده اند .
روایت22.
غیبت نعمانی:
ص: 40
لَمْ یَخْرُجْ لَضُرِبَتْ عُنُقُهُ یَفْرَحُ بِخُرُوجِهِ أَهْلُ السَّمَاوَاتِ وَ سُکَّانُهَا وَ هُوَ رَجُلٌ أَجْلَی الْجَبِینِ أَقْنَی الْأَنْفِ ضَخْمُ الْبَطْنِ أَزْیَلُ الْفَخِذَیْنِ (1) لِفَخِذِهِ الْیُمْنَی شَامَةٌ أَفْلَجُ الثَّنَایَا یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً.
القنا فی الأنف طوله و دقة أرنبته مع حدب فی وسطه قوله علیه السلام أزیل الفخذین من الزیل کنایة عن کونهما عریضتین کما مر فی خبر آخر و فی بعض النسخ بالباء الموحدة من الزبول فینافی ما سبق ظاهرا و فی بعضها أربل بالراء المهملة و الباء الموحدة من قولهم رجل ربل کثیر اللحم و هذا أظهر و فلج الثنایا انفراجها و عدم التصاقها.
نی، [الغیبة] للنعمانی أَحْمَدُ بْنُ هَوْذَةَ عَنِ النَّهَاوَنْدِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ حُمْرَانَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی قَدْ دَخَلْتُ الْمَدِینَةَ وَ فِی حَقْوَیَّ هِمْیَانٌ فِیهِ أَلْفُ دِینَارٍ وَ قَدْ أَعْطَیْتُ اللَّهَ عَهْداً أَنَّنِی أُنْفِقُهَا بِبَابِکَ دِینَاراً دِینَاراً أَوْ تُجِیبَنِی فِیمَا أَسْأَلُکَ عَنْهُ فَقَالَ یَا حُمْرَانُ سَلْ تُجَبْ وَ لَا تُبَعِّضْ (2) دَنَانِیرَکَ فَقُلْتُ سَأَلْتُکَ بِقَرَابَتِکَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ أَنْتَ صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ وَ الْقَائِمُ بِهِ قَالَ لَا قُلْتُ فَمَنْ هُوَ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی فَقَالَ ذَاکَ الْمُشْرَبُ حُمْرَةً الْغَائِرُ الْعَیْنَیْنِ الْمُشَرَّفُ الْحَاجِبَیْنِ عَرِیضٌ مَا بَیْنَ الْمَنْکِبَیْنِ بِرَأْسِهِ حَزَازٌ وَ بِوَجْهِهِ أَثَرٌ رَحِمَ اللَّهُ مُوسَی.
المشرف الحاجبین أی فی وسطهما ارتفاع من الشرفة و الحزاز ما یکون فی الشعر مثل النخالة و قوله علیه السلام رحم الله موسی لعله إشارة إلی أنه سیظن بعض الناس أنه القائم و لیس کذلک أو أنه قال فلانا کما سیأتی فعبر عنه الواقفیة بموسی (3).
نی، [الغیبة] للنعمانی عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ رَبَاحٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ
ص: 40
حمران بن اعین می گوید: از امام محمد باقر علیه السّلام پرسیدم: «قائم شما هستید؟» فرمود: «من زاده پیغمبرم، ولی طالب خون کجاست؟ خدا آنچه خواهد می کند.» من مجددا پرسیدم. فرمود: «مقصودت را دانستم که چه می خواهی! صاحب الامر تو شکمش عریض، سرش پر مو و از دودمان پارسایان است. خدا فلانی را رحمت کند.»(1)
مؤلف
«ابن الارواع» شاید جمع اروع یعنی پسر جماعتی باشد که پارساترین مردمانند یا جمع روع باشد و او کسی است که با حسن و خوش منظری یا شجاعتش تو را به شگفتی می آورد. شاید هم جمع روع به معنای خوف باشد.
روایت23.
غیبت نعمانی: امام محمد باقر یا امام جعفر صادق علیهماالسلام (تردید از راوی است)، فرمود: «ای ابا محمد! قائم دو علامت دارد: خالی در سرش است و موی سرش مثل نخاله ای است و خالی در بین دو کتفش وجود دارد. در سمت چپ شانه های او، نشانه ای است چون برگ درخت آس. فرزند شش و فرزند بهترین کنیزان است.»(2)
مؤلف
شاید معنی این باشد که هنگام رسیدن به امامت، شش ساله بوده یا به این معنی است که پدران حضرت تا پیغمبر اسلام، جمعا شش اسم داشته اند به این شرح: محمد، علی، حسین، جعفر، موسی، حسن. اسامی سایر امامان هم یا علی بوده یا محمد و بدیهی است که این موضوع برای هیچ یک از ائمه قبلی حاصل نشده است. مضافا بر اینکه بعضی از روات آن اخبار، از فرقه واقفیه هستند که البته روایاتی که در موافقت مذهبشان نقل می کنند، پذیرفته نیست.
روایت24.
غیبت نعمانی: زید کناسی می گوید:
ص: 41
عَلِیٍّ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ بْنِ عَمْرٍو الْخَثْعَمِیِّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ حَرِیزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ حُمْرَانَ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام فَقُلْتُ أَنْتَ الْقَائِمُ قَالَ قَدْ وَلَدَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَنَّی لِلطَّالِبِ بِالدَّمِ وَ یَفْعَلُ اللَّهُ ما یَشاءُ ثُمَّ أَعَدْتُ عَلَیْهِ فَقَالَ قَدْ عَرَفْتُ حَیْثُ تَذْهَبُ صَاحِبُکَ الْمُدَبِّحُ الْبَطْنِ ثُمَّ الْحَزَازُ بِرَأْسِهِ ابْنُ الْأَرْوَاعِ (1)
رَحِمَ اللَّهُ فُلَاناً.
ابن الأرواع لعله جمع الأروع أی ابن جماعة هم أروع الناس أو جمع الروع و هو من یعجبک بحسنه و جهارة منظره أو بشجاعته أو جمع الروع بمعنی الخوف.
نی، [الغیبة] للنعمانی بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ الْخَثْعَمِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ وُهَیْبِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام أَوْ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام الشَّکُّ مِنِ ابْنِ عِصَامٍ: یَا بَا مُحَمَّدٍ بِالْقَائِمِ عَلَامَتَانِ شَامَةٌ فِی رَأْسِهِ وَ دَاءُ الْحَزَازِ بِرَأْسِهِ وَ شَامَةٌ بَیْنَ کَتِفَیْهِ مِنْ جَانِبِهِ الْأَیْسَرِ تَحْتَ کَتِفَیْهِ وَرَقَةٌ مِثْلُ وَرَقَةِ الْآسِ ابْنُ سِتَّةٍ وَ ابْنُ خِیَرَةِ الْإِمَاءِ.
لعل المعنی ابن ستة أعوام عند الإمامة أو ابن ستة بحسب الأسماء فإن أسماء آبائه علیهم السلام محمد و علی و حسین و جعفر و موسی و حسن و لم یحصل ذلک فی أحد من الْقَائِمُ علیهم السلام قبله مع أن بعض رواة تلک الأخبار من الواقفیة و لا تقبل روایاتهم فیما یوافق مذهبهم (2).
نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفَضْلِ بْنِ قَیْسٍ وَ سَعْدَانَ بْنِ إِسْحَاقَ بْنِ سَعِیدٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الْقَطَوَانِیِّ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ
ص: 41
شنیدم که امام باقر علیه السّلام فرمود: «صاحب این امر شباهتی به یوسف دارد و از کنیزی سیه چرده است. خداوند در یک شب کار او را اصلاح فرماید.»- مقصود حضرت از شباهت به یوسف علیه السّلام، شباهت در غیبت است.(1)
روایت25.
غیبت نعمانی: حکم بن عبدالرحیم قصیر می گوید: از امام محمد باقر علیه السّلام پرسیدم: «اینکه امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: «پدرم فدای فرزند بهترین کنیزان!» آیا مقصود حضرت فاطمه علیهاالسّلام است؟» فرمود فاطمه علیهاالسّلام بهترین زنان آزاده است. فرزند آن کنیز، مردی است که شکمی پهن و رنگی مایل به سرخی دارد. خداوند فلانی (امام موسی کاظم) را رحمت کند که مردم او را اشتباه می گیرند(2).
روایت26.
غیبت نعمانی: ابوالصباح می گوید: یک بار به خدمت امام جعفر صادق علیه السّلام رسیدم. فرمود: «چه خبر؟» عرض کردم: «اطلاع مسرت انگیز این است که عموی شما زید قیام کرده و مردم او را فرزند شش معصوم و قائم آل محمد صلوات الله علیه و فرزند بهترین کنیزان می دانند.» فرمود: «دروغ گفته، چنین نیست که گفته. اگر قیام کند کشته خواهد شد.»(3)
مؤلف
شاید زید، حضرت امام حسن مجتبی علیه السّلام را نیز- که به طور مجاز عمو هم پدر نامیده می شود- در شمار پدران خود آورده تا بدین وسیله با حضرت زهرا علیهاالسلام، فرزند شش معصوم به حساب آید!
روایت27.
غیبت نعمانی: یزید بن حازم می گوید: از کوفه خارج شدم. وقتی وارد مدینه شدم، خدمت امام جعفر صادق علیه السّلام رسیدم. پس بر او سلام کردم. حضرت فرمود: «آیا کسی همراه داشتی؟» عرض کردم: «آری، مردی معتزلی مذهب همسفر من بود.» فرمود: «چه می گفت؟» پاسخ دادم: «عقیده داشت امید است که محمد بن عبداللَّه بن الحسن محض، قائم آل محمد باشد و دلیلش این بود که نام وی نام پیغمبر و پدرش همنام پدر آن حضرت است. من گفتم اگر فقط اسم را علامت می گیری، قائم آل محمد، در فرزندان حسین و محمد بن عبداللَّه
بن علی خواهد بود نه او. او در پاسخ گفت کسی که تو می گویی، یعنی محمد بن عبدالله بن علی مادرش کنیز است و اینکه من می گویم، یعنی محمد بن عبدالله بن حسن بن حسن، مادرش زن عقدی است.» حضرت از من پرسید: «چه پاسخی به وی دادی؟» گفتم: «بیش از این اطلاعی نداشتم که جوابش را بدهم!» فرمود: «کاش می دانستید که قائم آل محمد، فرزند شش امام است.»(4)
روایت28.
غیبت نعمانی: امام باقر علیه السّلام فرمود: «امر ظهور در امامی است
ص: 42
عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ زَیْدٍ الْکُنَاسِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ الْبَاقِرَ علیهما السلام یَقُولُ: إِنَّ صَاحِبَ هَذَا الْأَمْرِ فِیهِ شَبَهٌ مِنْ یُوسُفَ مِنْ أَمَةٍ سَوْدَاءَ یُصْلِحُ اللَّهُ لَهُ أَمْرَهُ فِی لَیْلَةٍ.
یُرِیدُ بِالشَّبَهِ مِنْ یُوسُفَ علیه السلام الْغَیْبَةَ
نی، [الغیبة] للنعمانی عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ رَبَاحٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ الْحَکَمِ بْنِ عَبْدِ الرَّحِیمِ الْقَصِیرِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَوْلُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بِأَبِی ابْنُ خِیَرَةِ الْإِمَاءِ أَ هِیَ فَاطِمَةُ قَالَ فَاطِمَةُ خَیْرُ الْحَرَائِرِ قَالَ المبدح [الْمُدَبِّحُ] بَطْنُهُ الْمُشْرَبُ حُمْرَةً رَحِمَ اللَّهُ فُلَاناً.
نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عُبَیْسِ بْنِ هِشَامٍ عَنِ ابْنِ جَبَلَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ مَا وَرَاءَکَ فَقُلْتُ سُرُورٌ مِنْ عَمِّکَ زَیْدٍ خَرَجَ یَزْعُمُ أَنَّهُ ابْنُ سِتَّةٍ وَ أَنَّهُ قَائِمُ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ أَنَّهُ ابْنُ خِیَرَةِ الْإِمَاءِ فَقَالَ کَذَبَ لَیْسَ هُوَ کَمَا قَالَ إِنْ خَرَجَ قُتِلَ.
لعل زیدا أدخل الحسن علیه السلام فی عداد الآباء مجازا فإن العم قد یسمی أبا فمع فاطمة علیها السلام ستة من المعصومین.
نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدٍ وَ أَحْمَدَ ابْنَا الْحَسَنِ عَنْ أَبِیهِمَا عَنْ ثَعْلَبَةَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ یَزِیدَ بْنِ حَازِمٍ قَالَ: خَرَجْتُ مِنَ الْکُوفَةِ فَلَمَّا قَدِمْتُ الْمَدِینَةَ دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَسَأَلَنِی هَلْ صَاحَبَکَ أَحَدٌ فَقُلْتُ نَعَمْ صَحِبَنِی رَجُلٌ مِنَ الْمُعْتَزِلَةِ قَالَ فِیمَا کَانَ یَقُولُ قُلْتُ کَانَ یَزْعُمُ مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ یُرْجَی هُوَ الْقَائِمُ وَ الدَّلِیلُ عَلَی ذَلِکَ أَنَّ اسْمَهُ اسْمُ النَّبِیِّ وَ اسْمَ أَبِیهِ اسْمُ أَبِی النَّبِیِّ فَقُلْتُ لَهُ فِی الْجَوَابِ إِنْ کُنْتَ تَأْخُذُ بِالْأَسْمَاءِ فَهُوَ ذَا فِی وُلْدِ الْحُسَیْنِ مُحَمَّدُ بْنُ
عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِیٍّ فَقَالَ لِی إِنَّ هَذَا ابْنُ أَمَةٍ یَعْنِی مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِیٍّ وَ هَذَا ابْنُ مَهِیرَةٍ یَعْنِی مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحَسَنِ فَقَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَمَا رَدَدْتَ عَلَیْهِ قُلْتُ مَا کَانَ عِنْدِی شَیْ ءٌ أَرُدُّ عَلَیْهِ فَقَالَ لَوْ تَعْلَمُونَ أَنَّهُ ابْنُ سِتَّةٍ یَعْنِی الْقَائِمَ علیه السلام.
نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ علیه السلام أَنَّهُ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: الْأَمْرُ
ص: 42
که سنش موقع نیل به منصب امامت، از همه ما کمتر و یادش از همه مخفی تر باشد.»(1)
روایت29.
غیبت نعمانی: ابو بصیر می گوید: از امام صادق یا امام باقر علیهماالسّلام پرسیدم: «آیا می شود این امر به مردی نابالغ برسد؟» فرمود: «آری، خواهد شد.» پرسیدم: «او در آن سن چه می کند؟» فرمود: «خداوند علم و کتب آسمانی را به ارث به وی خواهد داد، او را حفظ می کند و به خود وانمی گذارد.»(2)
مؤلف
شاید مراد این باشد که سن و سال، مدخلیتی در علوم و حالات آنها ندارد، زیرا خدای تعالی آنها را به حال خود وا نمی گذارد، بلکه با الهام و روح القدس، مورد تایید قرار می دهد .
روایت30.
غیبت نعمانی: ابی الجارود می گوید: امام باقر علیه السّلام به من فرمود: «این امر ظهور نیست، مگر در کسی که یادش از همه ما مخفی تر و از لحاظ سن، از همه ما کوچک تر باشد.»(3)
روایت31.
غیبت نعمانی: حضرت رضا علیه السّلام فرمود: «امامت به کسی منتقل می شود که او را (به علت کوچکی)، به بغل می گیرند.»(4)
مؤلف
شاید مراد این باشد که به خاطر کوچکی، محتاج بغل گرفتن است و ممکن است «خمل» باشد، یعنی کسی که یادش مخفی است.
روایت32.
کشف الغمة: حضرت رضا علیه السّلام فرمود: «خلف صالح، فرزند ابی محمد حسن بن علی است و همو صاحب الزمان و مهدی است.»(5)
روایت33.
غیبت طوسی: امام محمد باقر علیه السّلام فرمود: «مهدی، مردی از فرزندان فاطمه زهرا علیهاالسلام و مردی گندمگون است.»(6)
ص: 43
فِی أَصْغَرِنَا سِنّاً وَ أَخْمَلِنَا ذِکْراً.
نی، [الغیبة] للنعمانی علی بن الحسین عن محمد بن یحیی العطار عن محمد بن الحسن الرازی عن محمد بن علی الصیرفی عن محمد بن سنان عن أبی الجارود عن أبی جعفر علیه السلام: مثله.
نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مَابُنْدَادَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هُلَیْلٍ عَنْ أَبِی مَالِکٍ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ أَبِی السَّفَاتِجِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَحَدِهِمَا لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ أَوْ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَ یَکُونُ أَنْ یُفْضَی هَذَا الْأَمْرُ إِلَی مَنْ لَمْ یَبْلُغْ قَالَ سَیَکُونُ ذَلِکَ قُلْتُ فَمَا یَصْنَعُ قَالَ یُوَرِّثُهُ عِلْماً وَ کُتُباً وَ لَا یَکِلُهُ إِلَی نَفْسِهِ.
لعل المعنی أن لا مدخل للسن فی علومهم و حالاتهم فإن الله تعالی لا یکلهم إلی أنفسهم بل هم مؤیدون بالإلهام و روح القدس.
نی، [الغیبة] للنعمانی عَبْدُ الْوَاحِدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الْقُرَشِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام لَا یَکُونُ هَذَا الْأَمْرُ إِلَّا فِی أَخْمَلِنَا ذِکْراً وَ أَحْدَثِنَا سِنّاً.
نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مَابُنْدَادَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هُلَیْلٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ صَبَّاحٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ هَذَا سَیُفْضَی إِلَی مَنْ یَکُونُ لَهُ الْحَمْلُ.
لعل المعنی أنه یحتاج أن یحمل لصغره و یحتمل أن یکون بالخاء المعجمة یعنی یکون خامل الذکر.
کشف، [کشف الغمة] ابْنُ الْخَشَّابِ قَالَ حَدَّثَنَا صَدَقَةُ بْنُ مُوسَی عَنْ أَبِیهِ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: الْخَلَفُ الصَّالِحُ مِنْ وُلْدِ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ وَ هُوَ صَاحِبُ الزَّمَانِ وَ هُوَ الْمَهْدِیُّ.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ عَنِ ابْنِ قُتَیْبَةَ عَنِ الْفَضْلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ عَنِ الْمُنَخَّلِ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: الْمَهْدِیُّ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِ فَاطِمَةَ وَ هُوَ رَجُلٌ آدَمُ.
ص: 43
روایت34.
الفصول المهمة: وصف حضرت علیه السّلام، این گونه است که جوانی متوسط القامه، نیکو روی و خوش موی است؛ موی سرش به روی دوش هایش ریخته است و بینی اش باریک و پیشانی اش باز است. گویند وی در سرداب ناپدید گردیده، در حالی که برای گرفتنش مأمور گذارده بودند، و این در سال 276 هجری بوده است.(1)
باب پنجم : آیاتی که در روایات اهل بیت علیهم السّلام تأویل به ظهور امام زمان علیه السّلام شده است.
روایات
روایت1.
تفسیر قمی: «وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلی أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ»(2)»، {اگر عذاب را تا مدت معینی به تأخیر بیاندازیم.} حضرت فرمود: «اگر آنها را در این دنیا تا خروج قائم علیه السّلام متمتع سازیم، پس آنها را برگردانیم و عذاب کنیم.» «لَیَقُولُنَّ ما یَحْبِسُهُ»، {حتما می گویند: چه چیزی عذاب را بازداشت؟} حضرت فرمود: «با استهزاء خواهند گفت: چرا قائم علیه السّلام قیام و خروج نمی کند؟» پس خدا فرمود: «أَلا یَوْمَ یَأْتِیهِمْ لَیْسَ مَصْرُوفاً عَنْهُمْ وَ حاقَ بِهِمْ ما کانُوا بِهِ یَسْتَهْزِؤُنَ»، {بدانید روزی که عذاب می آید از آنها برداشتنی نیست، و آنچه را مسخره می کردند آنها را فرو خواهد گرفت.} علی علیه السّلام درباره قول خدای تعالی که فرمود: «وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعذابَ إِلی أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ لَیَقُولُنَّ ما یَحْبِسُهُ»، {و اگر عذاب را تا چند گاهی از آنان به تأخیر افکنیم، حتماً خواهند گفت: «چه چیز آن را باز می دارد»}، فرمود: «امت معدوده، اصحاب قائم آل محمد هستند که سیصد و چند ده نفر می باشند.»
علی بن ابراهیم می گوید: «امت» در کتاب خدا معانی متعدد دارد. یک معنای آن مذهب است که در این قول خدا آمده: «کانَ الناسُ امةً واحدةً»(3)، {مردم بر مذهب واحدی بودند.} معنای دیگر«امت»، جماعتی از مردم است که در این قول خدا آمده: «وَجَدَ عَلیه اُمةً مِنَ الناسِ یَسقونَ»(4)، {جماعتی از مردم را دید که آب می کشند.} یک معنای آن واحد است که خدا او را امت نامیده است و آن این قول خداست: «انَّ ابراهیمَ کانَ امةً قانتاً للهِ حنیفاً»(5)، {ابراهیم پیشوایی مطیع خدا و حق گرای بود.} یک معنای آن نیز اجناس همه حیوانات است که در این قول خدا آمده:
ص: 44
الْفُصُولُ الْمُهِمَّةُ،: صِفَتُهُ علیه السلام شَابٌّ مَرْبُوعُ الْقَامَةِ حَسَنُ الْوَجْهِ وَ الشَّعْرُ یَسِیلُ عَلَی مَنْکِبَیْهِ أَقْنَی الْأَنْفِ أَجْلَی الْجَبْهَةِ قِیلَ إِنَّهُ غَابَ فِی السِّرْدَابِ وَ الْحَرَسُ عَلَیْهِ وَ کَانَ ذَلِکَ سَنَةَ سِتٍّ وَ سَبْعِینَ وَ مِائَتَیْنِ.
فس، [تفسیر القمی]: وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلی أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ(1) قَالَ إِنْ مَتَّعْنَاهُمْ فِی هَذِهِ الدُّنْیَا إِلَی خُرُوجِ الْقَائِمِ علیه السلام فَنَرُدُّهُمْ وَ نُعَذِّبُهُمْ لَیَقُولُنَّ ما یَحْبِسُهُ أَنْ یَقُولُوا لِمَ لَا یَقُومُ الْقَائِمُ وَ لَا یَخْرُجُ عَلَی حَدِّ الِاسْتِهْزَاءِ فَقَالَ اللَّهُ أَلا یَوْمَ یَأْتِیهِمْ لَیْسَ مَصْرُوفاً عَنْهُمْ وَ حاقَ بِهِمْ ما کانُوا بِهِ یَسْتَهْزِؤُنَ.
أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ سَیْفِ بْنِ حَسَّانَ عَنْ هِشَامِ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِیهِ وَ کَانَ مِنْ أَصْحَابِ عَلِیٍّ علیه السلام عَنْ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ: فِی قَوْلِهِ وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلی أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ لَیَقُولُنَّ ما یَحْبِسُهُ قَالَ الْأُمَّةُ الْمَعْدُودَةُ أَصْحَابُ الْقَائِمِ الثَّلَاثُمِائَةِ وَ الْبِضْعَةَ عَشَرَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ وَ الْأُمَّةُ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَلَی وُجُوهٍ کَثِیرَةٍ فَمِنْهُ الْمَذْهَبُ وَ هُوَ قَوْلُهُ کانَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً(2) أَیْ عَلَی مَذْهَبٍ وَاحِدٍ وَ مِنْهُ الْجَمَاعَةُ مِنَ النَّاسِ وَ هُوَ قَوْلُهُ وَجَدَ عَلَیْهِ أُمَّةً مِنَ النَّاسِ یَسْقُونَ (3) أَیْ جَمَاعَةً وَ مِنْهُ الْوَاحِدُ قَدْ سَمَّاهُ اللَّهُ أُمَّةً وَ هُوَ قَوْلُهُ إِنَّ إِبْراهِیمَ کانَ أُمَّةً قانِتاً لِلَّهِ حَنِیفاً(4) وَ مِنْهُ أَجْنَاسُ جَمِیعِ الْحَیَوَانِ وَ هُوَ قَوْلُهُ
ص: 44
«وَ اِن مِن امةٍ الّا خَلا فیها نذیرٌ»(1)، {و هیچ امتی نبوده مگر اینکه در آن هشدار دهنده ای گذشته است.} یک معنای آن، امت محمد صلی الله علیه و آله و سلم است و آن این قول خداست: «کَذلِکَ أَرْسَلْناکَ فی أُمَّةٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِها أُمَم»(2)، {بدین گونه تو را در میان امتی که پیش از آن، امت هایی روزگار به سر بردند، فرستادیم} و این امت، امت محمد صلی الله علیه و آله است. یک معنای آن هم وقت است و آن این قول خداست: «وَ قالَ الَّذی نَجا مِنْهُما وَ ادَّکَرَ بَعْدَ أُمَّة»(3)، {و آن کس از آن دو [زندانی] که نجات یافته و پس از چندی [یوسف را] به خاطر آورده بود گفت.} یعنی بعد وقتی و دیگر معنای وقت این قول خداست: «إِلی أُمَّةٍ مَعْدُودَة»، {وقت معدودی.} یک معنای آن تمام خلق است و آن این قول خداست: «وَ تَری کُلَّ أُمَّةٍ جاثِیَةً کُلُّ أُمَّةٍ تُدْعی إِلی کِتابِهَا»(4)، {و هر امّتی را به زانو در آمده می بینی، هر امّتی به سوی کارنامه خود فراخوانده می شود} و همچنین این قول خداست: « وَ یَوْمَ نَبْعَثُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ شَهیداً ثُمَّ لا یُؤْذَنُ لِلَّذینَ کَفَرُوا وَ لا هُمْ یُسْتَعْتَبُون»(5)، {و [یاد کن] روزی را که از هر امتی گواهی برمی انگیزیم، سپس به کسانی که کافر شده اند رخصت داده نمی شود و آنان مورد بخشش قرار نخواهند گرفت.} و امثال این معنی زیاد است.(6)
روایت2.
تفسیر قمی: در ذیل آیه: «وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسی بِآیاتِنا أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَکَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ وَ ذَکِّرْهُمْ بِأَیَّامِ اللَّهِ»(7)، {و در حقیقت، موسی را با آیات خود فرستادیم [و به او فرمودیم] که قوم خود را از تاریکی ها به سوی روشنایی بیرون آور، و روزهای خدا را به آنان یادآوری کن} فرمود: «ایام الله سه روز است: روز قائم صلوات الله علیه، روز مرگ و روز قیامت.»(8)
روایت3.
تفسیر قمی: در ذیل آیه: «وَ قَضَیْنا إِلی بَنی إِسْرائیلَ فِی الْکِتابِ»(9)، {و در کتاب آسمانی [شان] به فرزندان اسرائیل خبر دادیم} فرمود: «یعنی به آنها اعلام کردیم»، سپس مخاطبه با بنی اسرائیل قطع شد و امت محمد صلی الله علیه و آله را مورد خطاب قرار داد و فرمود: «لَتُفْسِدُنَّ فِی الْأَرْضِ ِ مَرَّتَیْنِ»، {قطعاً دو بار در زمین فساد خواهید کرد} فرمود: «یعنی اولی و دومی و اصحاب آن دو و نقض عهدی که کردند»؛ « وَ لَتَعْلُنَّ عُلُوًّا کَبیراً»، {و قطعاً به سرکشی بسیار بزرگی برخواهید خاست} فرمود: «منظور ادعای ناحق خلافت کردن آنهاست»؛ « فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما»، {پس آن گاه که وعده [تحقق] نخستین آن دو فرا رسد} فرمود: «منظور جنگ جمل است»؛ «بَعَثْنا عَلَیْکُمْ عِباداً لَنا أُولی بَأْسٍ شَدیدٍ»، {بندگانی از خود را که سخت نیرومندند بر شما می گماریم} فرمود: «منظور امیرالمومنین صلوات الله علیه و اصحابش است»؛ « فَجاسُوا خِلالَ الدِّیارِ»، {تا میان خانه ها [یتان برای قتل و غارت شما] به جستجو درآیند} فرمود: «یعنی در پی شما بر می آیند و شما را می کشند»؛ «وَ کانَ وَعْداً مَفْعُولاً»، {و این تهدید تحقق یافتنی است} فرمود: «منظور این است که تمام می شود و تحقق می یابد»؛ « ثُمَّ رَدَدْنا لَکُمُ الْکَرَّةَ عَلَیْهِمْ»، {پس [از چندی] دوباره شما را بر آنان چیره می کنیم} فرمود: «منظور چیرگی بنی امیه بر آل محمد صلی الله علیه و آله است»؛ « وَ أَمْدَدْناکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنینَ وَ جَعَلْناکُمْ أَکْثَرَ نَفیراً»، {و شما را با اموال و پسران یاری می دهیم و [تعداد] نفرات شما را بیشتر می گردانیم} فرمود: «یعنی نفرات شما را از حسین بن علی علیهما السلام و اصحابش بیشتر قرار می دهیم و آنان زنان آل محمد صلی الله علیه و آله را اسیر کردند»؛ «إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ
ص: 45
وَ إِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلا فِیها نَذِیرٌ(1) وَ مِنْهُ أُمَّةُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ قَوْلُهُ کَذلِکَ أَرْسَلْناکَ فِی أُمَّةٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِها أُمَمٌ (2) وَ هِیَ أُمَّةُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ مِنْهُ الْوَقْتُ وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ قالَ الَّذِی نَجا مِنْهُما وَ ادَّکَرَ بَعْدَ أُمَّةٍ(3) أَیْ بَعْدَ وَقْتٍ وَ قَوْلُهُ إِلی أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ یَعْنِی الْوَقْتَ وَ مِنْهُ یَعْنِی بِهِ الْخَلْقَ کُلَّهُمْ وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ تَری کُلَّ أُمَّةٍ جاثِیَةً کُلُّ أُمَّةٍ تُدْعی إِلی کِتابِهَا(4) وَ قَوْلُهُ وَ یَوْمَ نَبْعَثُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ شَهِیداً ثُمَّ لا یُؤْذَنُ لِلَّذِینَ کَفَرُوا وَ لا هُمْ یُسْتَعْتَبُونَ (5) وَ مِثْلُهُ کَثِیرٌ.
فس، [تفسیر القمی]: وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسی بِآیاتِنا أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَکَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ وَ ذَکِّرْهُمْ بِأَیَّامِ اللَّهِ (6) قَالَ أَیَّامُ اللَّهِ ثَلَاثَةٌ یَوْمُ الْقَائِمِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ یَوْمُ الْمَوْتِ وَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ.
فس، [تفسیر القمی]: وَ قَضَیْنا إِلی بَنِی إِسْرائِیلَ فِی الْکِتابِ (7) أَیْ أَعْلَمْنَاهُمْ ثُمَّ انْقَطَعَتْ مُخَاطَبَةُ بَنِی إِسْرَائِیلَ وَ خَاطَبَ أُمَّةَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لَتُفْسِدُنَّ فِی الْأَرْضِ مَرَّتَیْنِ یَعْنِی فُلَاناً وَ فُلَاناً وَ أَصْحَابَهُمَا وَ نَقْضَهُمُ الْعَهْدَ وَ لَتَعْلُنَّ عُلُوًّا کَبِیراً یَعْنِی مَا ادَّعَوْهُ مِنَ الْخِلَافَةِ فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما یَعْنِی یَوْمَ الْجَمَلِ بَعَثْنا عَلَیْکُمْ عِباداً لَنا أُولِی بَأْسٍ شَدِیدٍ یَعْنِی أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ أَصْحَابَهُ فَجاسُوا خِلالَ الدِّیارِ أَیْ طَلَبُوکُمْ وَ قَتَلُوکُمْ وَ کانَ وَعْداً مَفْعُولًا یَعْنِی یَتِمُّ وَ یَکُونُ ثُمَّ رَدَدْنا لَکُمُ الْکَرَّةَ عَلَیْهِمْ یَعْنِی لِبَنِی أُمَیَّةَ عَلَی آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَمْدَدْناکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِینَ وَ جَعَلْناکُمْ أَکْثَرَ نَفِیراً مِنَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ أَصْحَابِهِ وَ سَبَوْا نِسَاءَ آلِ مُحَمَّدٍ إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ وَ إِنْ
ص: 45
وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَها فَإِذا جاءَ وَعْدُ الْآخِرَة»، {اگر نیکی کنید، به خود نیکی کرده اید، و اگر بدی کنید، به خود [بد کرده اید] و چون تهدید آخر فرا رسد} فرمود: «منظور قائم صلوات الله علیه و اصحابش هستند»؛ « ِ لِیَسُوؤُا وُجُوهَکُم»، {[بیایند] تا شما را اندوهگین کنند} فرمود: «منظور این است که رویشان سیاه می شود»؛ «وَ لِیَدْخُلُوا الْمَسْجِدَ کَما دَخَلُوهُ أَوَّلَ مَرَّةٍ»، {و در معبد [تان] چنان که بار اول داخل شدند [به زور] درآیند} فرمود: «منظور وارد شدن رسول الله صلی الله علیه و آله و اصحاب ایشان است»؛ «وَ لِیُتَبِّرُوا ما عَلَوْا تَتْبیراً»، {و بر هر چه دست یافتند یکسره [آن را] نابود کنند} فرمود: «یعنی بر شما چیره شده و شما را می کشند.» سپس کلام را متوجه آل محمد علیه و آله السلام نمود و فرمود: «عَسی رَبُّکُمْ أَنْ یَرْحَمَکُمْ»، {امید است که پروردگارتان شما را رحمت کند} فرمود: «یعنی شما را بر دشمنتان یاری دهد.» سپس بنی امیه را مورد خطاب قرار داد و فرمود: «وَ إِنْ عُدْتُمْ عُدْنا»، {و[لی] اگر [به گناه] بازگردید [ما نیز به کیفر شما] بازمی گردیم} فرمود: {منظور این است که اگر شما به سفیانی بازگردید، ما نیز به قائم از آل محمد باز می گردیم.»(1)
مؤلف
بنا بر تفسیر قمی، معنای آیه این است که: به بنی اسرائیل وحی فرستادیم که شما ای امت محمد صلی الله علیه و آله! چنین و چنان می کنید و ممکن است روایتی که از آن تفسیرش را اخذ کرده، حمل بر این معنا شود که وقتی به پیامبر صلی الله علیه و آله خبر داده شد که هر آنچه در بنی اسرائیل رخ داد، نظیر آن در این امت نیز روی می دهد. پس این امور اشباه و نظایر آن وقایع است و در بطن آیات اشاره به آنهاست و به این وجهی که ذکر کردیم، بسیاری از روایات وارده در تاویل آیات درست می شود. اینکه فرمود: «وعد اولیهما» یعنی وعده عقاب اولین از آن دو و«الکرة» به معنای دولت و غلبه است و«نفیر» از ریشه «ینفر مع الرجل من قومه»، به معنای کوچ همراه کسی از قوم اوست. و گفته شده نفیر جمع نفر است و نفر گروهی را می گویند که برای رفتن به سمت دشمن دور هم جمع شده اند. قول خدای تعالی: «وعد الآخرة» یعنی وعده عقوبت بار دیگر و قول خدای تعالی: «و لیتبروا» یعنی و برای اینکه هلاک شوند. «ما علوا» یعنی آنچه بر آن غلبه کردند و چیره گشتند یا منظور مدت استیلای آنهاست.
روایت4.
تفسیر قمی: در ذیل آیه «أَوْ یُحْدِثُ لَهُمْ ذِکْرا»ً(2)، {یا [این کتاب] پندی تازه برای آنان بیاورد} فرمود: «منظور ذکری از امر قائم و سفیانی است.»(3)
روایت5.
تفسیر قمی: در ذیل آیه «فَلَمَّا أَحَسُّوا بَأْسَنا»(4)، {پس چون عذاب ما را احساس کردند} فرمود: «یعنی بنی امیه وقتی احساس گزند از قائم آل محمد صلی الله علیه و آله کردند»؛ «إِذا هُمْ مِنْها یَرْکُضُونَ لا تَرْکُضُوا وَ ارْجِعُوا إِلی ما أُتْرِفْتُمْ فیهِ وَ مَساکِنِکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْئَلُونَ»، {به ناگاه از آن می گریختند. [هان] مگریزید، و به سوی آنچه در آن متنعّم بودید و [به سوی] سراهایتان بازگردید، باشد که شما مورد پرسش قرار گیرید} فرمود: «یعنی گنج هایی که اندوخته بودند.» فرمود: «زمانی که قائم علیه السّلام از آنان مطالبه می کند، بنی امیه داخل در روم می شوند، سپس حضرت آنان را از روم اخراج می کند و از آنان گنج هایی را که اندوخته بودند مطالبه می فرماید.» پس همان گونه که خداوند فرموده، می گویند: «قالُوا یا وَیْلَنا إِنَّا کُنَّا ظالِمینَ فَما زالَتْ تِلْکَ دَعْواهُمْ حَتَّی جَعَلْناهُمْ حَصیداً خامِدینَ»، {گفتند: «ای وای بر ما، که ما واقعاً ستمگر بودیم سخنشان پیوسته همین بود، تا آنان را دروشده بی جان گردانیدیم} فرمود: «با شمشیر و زیر سایه شمشیر ها چنین می کند.» و این آیات همگی از قبیل آیاتی است که لفظ آن ماضی است
ص: 46
أَسَأْتُمْ فَلَها فَإِذا جاءَ وَعْدُ الْآخِرَةِ یَعْنِی الْقَائِمَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ أَصْحَابَهُ لِیَسُوؤُا وُجُوهَکُمْ یَعْنِی تَسَوُّدَ وُجُوهِهِمْ وَ لِیَدْخُلُوا الْمَسْجِدَ کَما دَخَلُوهُ أَوَّلَ مَرَّةٍ یَعْنِی رَسُولَ اللَّهِ وَ أَصْحَابَهُ وَ لِیُتَبِّرُوا ما عَلَوْا تَتْبِیراً أَیْ یَعْلُو عَلَیْکُمْ فَیَقْتُلُوکُمْ ثُمَّ عَطَفَ عَلَی آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام فَقَالَ عَسی رَبُّکُمْ أَنْ یَرْحَمَکُمْ أَیْ یَنْصُرُکُمْ عَلَی عَدُوِّکُمْ ثُمَّ خَاطَبَ بَنِی أُمَیَّةَ فَقَالَ وَ إِنْ عُدْتُمْ عُدْنا یَعْنِی إِنْ عُدْتُمْ بِالسُّفْیَانِیِّ عُدْنَا بِالْقَائِمِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ.
علی تفسیره معنی الآیة أوحینا إلی بنی إسرائیل أنکم یا أمة محمد تفعلون کذا و کذا و یحتمل أن یکون الخبر الذی أخذ عنه التفسیر محمولا علی أنه لما أخبر النبی صلی الله علیه و آله أن کلما یکون فی بنی إسرائیل یکون فی هذه الأمة نظیره فهذه الأمور نظائر تلک الوقائع و فی بطن الآیات إشارة إلیها و بهذا الوجه الذی ذکرنا تستقیم کثیر من الأخبار الواردة فی تأویل الآیات قوله وَعْدُ أُولاهُما أی وعد عقاب أولیهما و الکرة الدولة و الغلبة و النفیر من ینفر مع الرجل من قومه و قیل جمع نفر و هم المجتمعون للذهاب إلی العدو قوله تعالی وَعْدُ الْآخِرَةِ أی وعد عقوبة المرة الآخرة قوله تعالی وَ لِیُتَبِّرُوا أی و لیهلکوا ما عَلَوْا أی ما غلبوه و استولوا علیه أو مدة علوهم.
فس، [تفسیر القمی]: أَوْ یُحْدِثُ لَهُمْ ذِکْراً(1) یَعْنِی مِنْ أَمْرِ الْقَائِمِ وَ السُّفْیَانِیِّ.
فس، [تفسیر القمی]: فَلَمَّا أَحَسُّوا بَأْسَنا(2) یَعْنِی بَنِی أُمَیَّةَ إِذَا أَحَسُّوا بِالْقَائِمِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ إِذا هُمْ مِنْها یَرْکُضُونَ لا تَرْکُضُوا وَ ارْجِعُوا إِلی ما أُتْرِفْتُمْ فِیهِ وَ مَساکِنِکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْئَلُونَ یَعْنِی الْکُنُوزَ الَّتِی کَنَزُوهَا قَالَ فَیَدْخُلُ بَنُو أُمَیَّةَ إِلَی الرُّومِ إِذَا طَلَبَهُمُ الْقَائِمُ
صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ ثُمَّ یُخْرِجُهُمْ مِنَ الرُّومِ وَ یُطَالِبُهُمْ بِالْکُنُوزِ الَّتِی کَنَزُوهَا فَیَقُولُونَ کَمَا حَکَی اللَّهُ یا وَیْلَنا إِنَّا کُنَّا ظالِمِینَ فَما زالَتْ تِلْکَ دَعْواهُمْ حَتَّی جَعَلْناهُمْ حَصِیداً خامِدِینَ قَالَ بِالسَّیْفِ وَ تَحْتَ ظِلَالِ السُّیُوفِ وَ هَذَا کُلُّهُ مِمَّا لَفْظُهُ مَاضٍ وَ
ص: 46
و معنای آن مستقبل است و این آیات ذکر شده از آیاتی است که تاویل آن بعد از تنزیل آن است.»(1)
مؤلف
«یرکضون» یعنی با شتاب می گریزند، در حالی که چارپایانشان را هم می دوانند. قول خدای تعالی«حصیدا»، یعنی آنها را مثل حصید قرار می دهیم و آن گیاهی است که درو شده. «خامدین» یعنی مردگان که از ریشه «خمدت النار» به معنای خاموشی آتش است.
روایت6.
تفسیر قمی: در ذیل آیه: «وَ لَقَدْ کَتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ»(2)، {و در حقیقت، در زبور پس از تورات نوشتیم} فرمود: «کتب آسمانی همگی ذکر هستند»؛ «أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصَّالِحُون»، {که زمین را بندگان شایسته ما به ارث خواهند برد} فرمود: «مراد از بندگان صالح قائم علیه السّلام و اصحاب ایشان هستند.»(3)
مؤلف
اینکه حضرت فرمود: «کتب همگی ذکر هستند»، یعنی بعد از اینکه در کتب دیگر نازل شده نوشیم. و مفسران گفته اند: مراد از ذکر تورات است و گفته شده مراد از زبور جنس کتب نازل شده است و مقصود از ذکر لوح محفوظ است .
روایت7.
تفسیر قمی: امام صادق علیه السّلام در ذیل این آیه: «أُذِنَ لِلَّذینَ یُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ اللَّهَ عَلی نَصْرِهِمْ لَقَدیر»(4)، {به کسانی که جنگ بر آنان تحمیل شده، رخصت [جهاد] داده شده است، چرا که مورد ظلم قرار گرفته اند، و البته خدا بر پیروزی آنان سخت تواناست} فرمود: «اهل تسنن می گویند: این آیه درباره پیامبر صلی الله علیه و آله نازل شد، هنگامی که قریش ایشان را از مکه بیرون کردند، ولی حق این است که مقصود فقط قائم علیه السّلام است هنگامی که خروج می کند و طالب خون حسین علیه السّلام است» و این معنای قول حضرت است که می فرماید: «ما اولیای دم حسین علیه السّلام و طالبان ظلم بر اوییم.»(5)
روایت8.
تفسیر قمی: در ذیل آیه: «وَ مَنْ عاقَبَ»(6)، {هر کس دست به عقوبت زند} فرمود: «منظور رسول الله صلی الله علیه و آله است»؛ «بِمِثْلِ ما عُوقِبَ بِهِ»، {نظیر آنچه بر او عقوبت رفته است} فرمود: «منظور زمانی است که اراده قتل پیغمبر را کردند»؛ «ثُمَّ بُغِیَ عَلَیْهِ لَیَنْصُرَنَّهُ اللَّهُ»، {سپس مورد ستم قرار گیرد، قطعاً خدا او را یاری خواهد کرد} فرمود: «نصرت او به وسیله قائم از فرزندان او علیهم السّلام است.»(7)
روایت9.
تفسیر قمی: امام باقر علیه السّلام در ذیل این آیه: «الَّذینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاة»(8)، {همان کسانی که چون در زمین به آنان توانایی دهیم، نماز برپا می دارند و زکات می دهند} فرمود: «این خصوصیت برای آل محمد صلی الله علیهم تا آخر ائمه است و خدا مهدی و اصحابش را در مشارق و مغارب زمین قدرت می دهد و دین را با او آشکار می سازد و به دست او، اصحابش بدعت ها و باطل را می کشد، همان طور که سفیهان حق را کشته اند،
ص: 47
مَعْنَاهُ مُسْتَقْبَلٌ وَ هُوَ مَا ذَکَرْنَاهُ مِمَّا تَأْوِیلُهُ بَعْدَ تَنْزِیلِهِ.
یَرْکُضُونَ أی یهربون مسرعین راکضین دوابهم قوله تعالی حَصِیداً أی مثل الحصید و هو النبت المحصود خامِدِینَ أی میتین من خمدت النار.
فس، [تفسیر القمی]: وَ لَقَدْ کَتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ(1) قَالَ الْکُتُبُ کُلُّهَا ذِکْرٌ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصَّالِحُونَ قَالَ الْقَائِمُ علیه السلام وَ أَصْحَابُهُ.
قوله الکتب کلها ذکر أی بعد أن کتبنا فی الکتب الأخر المنزلة و قال المفسرون المراد به التوراة و قیل المراد بالزبور جنس الکتب المنزلة و بالذکر اللوح المحفوظ.
فس، [تفسیر القمی] أَبِی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ اللَّهَ عَلی نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ(2) قَالَ إِنَّ الْعَامَّةَ یَقُولُونَ نَزَلَتْ فِی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمَّا أَخْرَجَتْهُ قُرَیْشٌ مِنْ مَکَّةَ وَ إِنَّمَا هُوَ الْقَائِمُ علیه السلام إِذَا خَرَجَ یَطْلُبُ بِدَمِ الْحُسَیْنِ علیه السلام وَ هُوَ قَوْلُهُ نَحْنُ أَوْلِیَاءُ الدَّمِ وَ طُلَّابُ التِّرَةِ.
فس، [تفسیر القمی]: وَ مَنْ عاقَبَ (3) یَعْنِی رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِمِثْلِ ما عُوقِبَ بِهِ یَعْنِی حِینَ أَرَادُوا أَنْ یَقْتُلُوهُ ثُمَّ بُغِیَ عَلَیْهِ لَیَنْصُرَنَّهُ اللَّهُ بِالْقَائِمِ مِنْ وُلْدِهِ علیه السلام.
فس، [تفسیر القمی] فِی رِوَایَةِ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ الَّذِینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ(4) فَهَذِهِ لآِلِ مُحَمَّدِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِمْ إِلَی آخِرِ الْأَئِمَّةِ وَ الْمَهْدِیِّ وَ أَصْحَابِهِ یَمْلِکُهُمُ اللَّهُ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبَهَا وَ یُظْهِرُ بِهِ الدِّینَ وَ یُمِیتُ اللَّهُ بِهِ وَ بِأَصْحَابِهِ الْبِدَعَ وَ الْبَاطِلَ کَمَا أَمَاتَ السُّفَهَاءُ الْحَقَّ حَتَّی لَا یُرَی
ص: 47
تا اینکه ظلمی در جایی دیده نمی شود و امر به معروف و نهی از منکر صورت می پذیرد.»(1)
روایت10.
تفسیر قمی: در ذیل آیه: «إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ آیَةً فَظَلَّتْ أَعْناقُهُمْ لَها خاضِعینَ»(2)، {اگر بخواهیم، معجزه ای از آسمان بر آنان فرود می آوریم، تا در برابر آن، گردن هایشان خاضع گردد} از امام صادق علیه السّلام نقل است که حضرت فرمود: «گردن های ایشان یعنی بنی امیه خاضع می گردد و آیه صیحه ای از آسمان است که به نام صاحب الامر علیه السّلام فریاد زده می شود.»(3)
روایت11.
تفسیر قمی: در ذیل آیه: « أَمَّنْ یُجیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفاءَ الارضِ»(4)، {یا [کیست] آن کس که درمانده را- چون وی را بخواند- اجابت می کند، و گرفتاری را برطرف می گرداند، و شما را جانشینان این زمین قرار می دهد؟} از امام صادق علیه السّلام نقل است که حضرت فرمود: «آیه درباره قائم علیه السّلام نازل شده؛ به خدا قسم او مضطر است هنگامی که دو رکعت نماز در مقام ابراهیم می خواند و خدا را می خواند، پس خدا او را اجابت می کند و گرفتاری را برطرف می کند و او را خلیفه در زمین قرار می دهد.»(5)
روایت12.
تفسیر قمی: در ذیل آیه: «وَ لَئِنْ جاءَ نَصْرٌ مِنْ رَبِّک»(6)، {و اگر از جانب پروردگارت یاری رسد} فرمود: «منظور از نصر، قائم علیه السّلام است» و «لَیَقُولُنَّ إِنَّا کُنَّا مَعَکُمْ أَ وَ لَیْسَ اللَّهُ بِأَعْلَمَ بِما فی صُدُورِ الْعالَمینَ»، {حتماً خواهند گفت: «ما با شما بودیم.» آیا خدا به آنچه در دل های جهانیان است داناتر نیست؟}(7)
روایت13.
تفسیر قمی: امام باقر علیه السّلام در ذیل آیه: «وَ لَمَنِ انْتَصَرَ بَعْدَ ظُلْمِه»(8)، {و هر که پس از ستم [دیدنِ] خود، یاری جوید [و انتقام گیرد]} فرمود: «منظور قائم و اصحابش هستند»؛ « فَأُولئِکَ ما عَلَیْهِمْ مِنْ سَبیلٍ»، {راه [نکوهشی] بر ایشان نیست} فرمود: «قائم وقتی قیام کند، او و اصحابش از بنی امیه و تکذیب کنندگان و ناصبی ها انتقام می گیرد و این معنای قول خداست که فرمود: «إِنَّمَا السَّبیلُ عَلَی الَّذینَ یَظْلِمُونَ النَّاسَ وَ یَبْغُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ أُولئِکَ لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ»(9)، {راه [نکوهش] تنها بر کسانی است که به مردم ستم می کنند، و در [روی] زمین به ناحق سر برمی دارند. آنان عذابی دردناک [در پیش] خواهند داشت.»(10)
در تفسیر فرات کوفی نیز این حدیث از امام باقر علیه السّلام نقل شده است.
ص: 48
أَیْنَ الظُّلْمُ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ.
فس، [تفسیر القمی]: إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ آیَةً فَظَلَّتْ أَعْناقُهُمْ لَها خاضِعِینَ (1)
فَإِنَّهُ حَدَّثَنِی أَبِی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: تَخْضَعُ رِقَابُهُمْ یَعْنِی بَنِی أُمَیَّةَ وَ هِیَ الصَّیْحَةُ مِنَ السَّمَاءِ بِاسْمِ صَاحِبِ الْأَمْرِ علیه السلام.
فس، [تفسیر القمی]: أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ (2)
فَإِنَّهُ حَدَّثَنِی أَبِی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: نَزَلَتْ فِی الْقَائِمِ علیه السلام هُوَ وَ اللَّهِ الْمُضْطَرُّ إِذَا صَلَّی فِی الْمَقَامِ رَکْعَتَیْنِ وَ دَعَا اللَّهَ فَأَجَابَهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُهُ خَلِیفَةً فِی الْأَرْضِ.
فس، [تفسیر القمی]: وَ لَئِنْ جاءَ نَصْرٌ مِنْ رَبِّکَ (3) یَعْنِی الْقَائِمَ علیه السلام لَیَقُولُنَّ إِنَّا کُنَّا مَعَکُمْ أَ وَ لَیْسَ اللَّهُ بِأَعْلَمَ بِما فِی صُدُورِ الْعالَمِینَ.
فس، [تفسیر القمی] جَعْفَرُ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ بْنِ عَبْدِ الرَّحِیمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: وَ لَمَنِ انْتَصَرَ بَعْدَ ظُلْمِهِ (4) یَعْنِی الْقَائِمَ وَ أَصْحَابَهُ فَأُولئِکَ ما عَلَیْهِمْ مِنْ سَبِیلٍ وَ الْقَائِمُ إِذَا قَامَ انْتَصَرَ مِنْ بَنِی أُمَیَّةَ وَ مِنَ الْمُکَذِّبِینَ وَ النُّصَّابِ هُوَ وَ أَصْحَابُهُ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ إِنَّمَا السَّبِیلُ عَلَی الَّذِینَ یَظْلِمُونَ النَّاسَ وَ یَبْغُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ أُولئِکَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ (5).
فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] أحمد بن محمد بن أحمد بن طلحة الخراسانی عن علی بن الحسن بن فضال عن إسماعیل بن مهران عن یحیی بن أبان عن عمرو بن شمر عن جابر عن أبی جعفر علیه السلام: مثله.
ص: 48
روایت14.
تفسیر قمی: در ذیل آیه: «اقتربت الساعة»(1)، {نزدیک شد قیامت} فرمود: «منظور خروج قائم علیه السّلام است.»(2)
روایت15.
تفسیر قمی: امام صادق علیه السّلام در ذیل آیه: «مدهامتان»(3)، {دو گیاهی که از شدت سبزی سیه گون می نماید} فرمود: «(در زمان ظهور حضرتش) راه بین مکه و مدینه با نخل پر می شود.»(4)
روایت16.
تفسیر قمی: در ذیل آیه: «یُریدُونَ لِیُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِه»(5)، {می خواهند نور خدا را با دهان خود خاموش کنند} فرمود: «خدا نور خود را با قائم آل محمد صلوات الله علیهم تمام می کند، هنگامی که قیام می کند تا دین خدا را بر هر دینی برتری دهد تا جایی که جز خدا پرستیده نشود.» و این معنای این فرمایش است که زمین را همان طوری که از ظلم و جور پر شده، با قسط و عدل پر می گرداند.(6)
روایت17.
تفسیر قمی: در ذیل آیه: «وَ أُخْری تُحِبُّونَها نَصْرٌ مِنَ اللَّهِ وَ فَتْحٌ قَریب»(7)، {و [رحمتی] دیگر که آن را دوست دارید: یاری و پیروزی نزدیکی از جانب خداست} فرمود: «یعنی در دنیا با پیروزی قائم علیه السّلام تحقق می یابد.»(8)
روایت18.
تفسیر قمی: در ذیل آیه: «حَتَّی إِذا رَأَوْا ما یُوعَدُونَ»(9)، {[باش] تا آنچه را وعده داده می شوند ببینند} فرمود: «وعده، قائم و امیرالمومنین هستند که: «فَسَیَعْلَمُونَ مَنْ أَضْعَفُ ناصِراً وَ أَقَلُّ عَدَدا»، {آن گاه دریابند که یاورِ چه کسی ضعیف تر و کدام یک شماره اش کمتر است.»(10)
روایت19.
تفسیر قمی: در ذیل آیه: «إِنَّهُمْ یَکیدُونَ کَیْداً وَ أَکیدُ کَیْداً فَمَهِّلِ الْکافِرینَ»(11)، {آنان دست به نیرنگ می زنند و [من نیز] دست به نیرنگ می زنم پس کافران را مهلت ده} خداوند فرمود: «ای محمد صلی الله علیه و آله! «أَمْهِلْهُمْ رُوَیْداً»، {کمی آنان را به حال خود واگذار} تا قائم علیه السّلام مبعوث شود و انتقام مرا از جباران و طاغوت های قریش و بنی امیه و سایر مردم بگیرد.»(12)
روایت20.
تفسیر قمی: محمد بن مسلم می گوید: از امام باقر علیه السّلام درباره این قول خدای تعالی: «وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشی»(13)، {سوگند به شب چون پرده افکند} پرسیدم. فرمود: «شب در این موضع، دومی است که امیرالمؤمنین علیه السّلام را در دولت باطل مستور کرد و حضرت، مأمور به صبر گردید تا مدت دولت باطل تمام شود. «وَ النَّهارِ إِذا تَجَلَّی»، {قسم به روز چون جلوه گری آغازد} فرمود: «این روز روشن، قائم از ما اهل بیت علیهم السّلام است که چون قیام کند، بر دولت باطل پیروز گردد. در قرآن برای مردم مثل ها زده شده و پیغمبرش صلی الله علیه و آله و ما ائمه را مخاطب به آن ساخته
ص: 49
فس، [تفسیر القمی] رُوِیَ: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ(1) یَعْنِی خُرُوجَ الْقَائِمِ علیه السلام.
فس، [تفسیر القمی] أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَمَّادٍ الْخَزَّازِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَحْمَدَ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ یُونُسَ بْنِ ظَبْیَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی مُدْهامَّتانِ (2) قَالَ یَتَّصِلُ مَا بَیْنَ مَکَّةَ وَ الْمَدِینَةِ نَخْلًا.
فس، [تفسیر القمی]: یُرِیدُونَ لِیُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ (3) قَالَ بِالْقَائِمِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ إِذَا خَرَجَ لَیُظْهِرُهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ حَتَّی لَا یُعْبَدَ غَیْرُ اللَّهِ وَ هُوَ قَوْلُهُ یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً.
فس، [تفسیر القمی]: وَ أُخْری تُحِبُّونَها نَصْرٌ مِنَ اللَّهِ وَ فَتْحٌ قَرِیبٌ (4) یَعْنِی فِی الدُّنْیَا بِفَتْحِ الْقَائِمِ علیه السلام.
فس، [تفسیر القمی]: حَتَّی إِذا رَأَوْا ما یُوعَدُونَ (5) قَالَ الْقَائِمُ وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَسَیَعْلَمُونَ مَنْ أَضْعَفُ ناصِراً وَ أَقَلُّ عَدَداً.
فس، [تفسیر القمی]: إِنَّهُمْ یَکِیدُونَ کَیْداً وَ أَکِیدُ کَیْداً فَمَهِّلِ الْکافِرِینَ (6) یَا مُحَمَّدُ أَمْهِلْهُمْ رُوَیْداً لَوْ بُعِثَ الْقَائِمُ علیه السلام فَیَنْتَقِمُ لِی مِنَ الْجَبَّارِینَ وَ الطَّوَاغِیتِ مِنْ قُرَیْشٍ وَ بَنِی أُمَیَّةَ وَ سَائِرِ النَّاسِ.
فس، [تفسیر القمی] أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشی (7) قَالَ اللَّیْلُ فِی هَذَا الْمَوْضِعِ الثَّانِی غَشَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی دَوْلَتِهِ الَّتِی جَرَتْ لَهُ عَلَیْهِ وَ أُمِرَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنْ یَصْبِرَ فِی دَوْلَتِهِمْ حَتَّی تَنْقَضِیَ قَالَ وَ النَّهارِ إِذا تَجَلَّی قَالَ النَّهَارُ هُوَ الْقَائِمُ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ علیهم السلام إِذَا قَامَ غَلَبَ دَوْلَةَ الْبَاطِلِ وَ الْقُرْآنُ ضَرَبَ فِیهِ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ وَ خَاطَبَ نَبِیَّهُ صلی الله علیه و آله بِهِ وَ نَحْنُ [نَعْلَمُهُ] فَلَیْسَ
ص: 49
و جز ما کسی عالم به تأویل آن نیست.»(1)
مؤلف
اینکه حضرت علیه السّلام فرمود: «غشّ»، شاید برای بیان حاصل معنای «غشی» باشد نه اینکه «غشی» از« غشّ» مشتق باشد و معنی این می شود که او را پوشاند و در احاطه گرفت و نور آن را خاموش کرد و آن را تاریک کرد و آن را مخفی گرداند و ممکن است از باب «امللت و املیت» باشد.
روایت21.
تفسیر قمی: در ذیل آیه: «قُلْ أَرَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ ماؤُکُمْ غَوْراً فَمَنْ یَأْتِیکُمْ بِماءٍ مَعِینٍ»(2)، {بگو: «به من خبر دهید، اگر آب [آشامیدنی] شما [به زمین] فرو رود، چه کسی آب روان برایتان خواهد آورد؟} فرمود: «یعنی ای پیغمبر! به مردم بگو: اگر امام شما از نظرها غایب گردید، کیست که که مثل آن امام را بیاورد؟» از حضرت امام رضا علیه السّلام درباره این آیه پرسیده شد، فرمود: «مائکم» یعنی (ابوابکم) که ائمه هستند و ائمه درهای خدایند؛ «فَمَنْ یَأْتِیکُمْ بِماءٍ مَعِینٍ»، یعنی کیست که علم امام را برای شما بیاورد؟(3)
روایت22.
تفسیر قمی: در ذیل آیه: «هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ»(4)، {او کسی است که پیامبرش را با هدایت و دین درست، فرستاد تا آن را بر هر چه دین است پیروز گرداند، هر چند مشرکان خوش نداشته باشند} فرمود: «این آیه درباره قائم آل محمد است و او امامی است که خداوند او را بر همه کیش ها غالب گرداند و او زمین را که آکنده از ظلم و ستم شده باشد، از عدل و داد پر کند.» این آیه نیز از آیاتی است که گفتیم تأویلش بعد از تنزیل می باشد.»(5)
روایت23.
خصال: مثنای حناط می گوید: از امام باقر علیه السّلام شنیدم که فرمود: «ایام الله»(6) سه روز است: روزی که قائم قیام می کند، روز رجعت و روز قیامت.(7)
در معانی الاخبار نیز این روایت از امام باقر علیه السّلام نقل شده است(8).
روایت24.
ثواب الاعمال: سلیمان می گوید: از امام جعفر صادق علیه السّلام پرسیدم: «هَلْ أَتاکَ حَدِیثُ الْغاشِیَةِ»(9)، {آیا خبرِ «غاشیه» به تو رسیده است؟} یعنی چه؟ فرمود: «مقصود قائم ماست که اهل باطل را با شمشیر فرو می گیرد.» گفتم: «وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ خاشِعَةٌ»، {در آن روز، چهره هایی زبونند}یعنی چه؟ فرمود: «خداوند می فرماید: خوار و زبونند و طاقت امتناع از امر حق را ندارند.»
ص: 50
یَعْلَمُهُ غَیْرُنَا.
قوله علیه السلام غش لعله بیان لحاصل المعنی لا لأنه مشتق من الغش أی غشیه و أحاط به و أطفأ نوره و ظلمه و غشه و یحتمل أن یکون من باب أمللت و أملیت.
فس، [تفسیر القمی]: قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ ماؤُکُمْ غَوْراً فَمَنْ یَأْتِیکُمْ بِماءٍ مَعِینٍ (1) قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ إِمَامُکُمْ غَائِباً فَمَنْ یَأْتِیکُمْ بِإِمَامٍ مِثْلِهِ.
حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ الْعَلَاءِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَلِیٍّ الْفَزَارِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ قَالَ: سُئِلَ الرِّضَا صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ ماؤُکُمْ غَوْراً فَمَنْ یَأْتِیکُمْ بِماءٍ مَعِینٍ فَقَالَ علیه السلام مَاؤُکُمْ أَبْوَابُکُمُ الْأَئِمَّةُ وَ الْأَئِمَّةُ أَبْوَابُ اللَّهِ فَمَنْ یَأْتِیکُمْ بِمَاءٍ مَعِینٍ یَعْنِی یَأْتِیکُمْ بِعِلْمِ الْإِمَامِ.
فس، [تفسیر القمی]: هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ (2) إِنَّهَا نَزَلَتْ فِی الْقَائِمِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام وَ هُوَ الْإِمَامُ الَّذِی یُظْهِرُهُ اللَّهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ فَیَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً وَ هَذَا مِمَّا ذَکَرْنَا أَنَّ تَأْوِیلَهُ بَعْدَ تَنْزِیلِهِ.
ل، [الخصال] الْعَطَّارُ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الْمِیثَمِیِّ عَنْ مُثَنًّی الْحَنَّاطِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: أَیَّامُ اللَّهِ (3) ثَلَاثَةٌ یَوْمُ یَقُومُ الْقَائِمُ وَ یَوْمُ الْکَرَّةِ وَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ.
مع، [معانی الأخبار] أبی عن الحمیری عن ابن هاشم عن ابن أبی عمیر عن مثنی الحناط عن جعفر عن أبیه علیه السلام: مثله.
ثو، [ثواب الأعمال] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ عَبَّادِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام هَلْ أَتاکَ حَدِیثُ الْغاشِیَةِ(4) قَالَ یَغْشَاهُمُ الْقَائِمُ بِالسَّیْفِ قَالَ قُلْتُ وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ خاشِعَةٌ قَالَ یَقُولُ خَاضِعَةٌ لَا تُطِیقُ الِامْتِنَاعَ
ص: 50
گفتم: «عاملة»، {تلاش کرده} یعنی چه؟ فرمود: «آنها بر خلاف دستور خدا عمل می کنند.» گفتم: «ناصبة»، {رنج [بیهوده] برده اند} یعنی چه؟ فرمود: «والیان جور منصوب می دارند.» گفتم: «تَصْلی ناراً حامِیَةً»، {در آتشی سوزان در آیند} یعنی چه؟ فرمود: «موقع ظهور قائم ما در آتش جنگ بسوزند و در سرای دیگر به دوزخ درافتند.»(1)
روایت25.
کمال الدین: امام صادق علیه السّلام در ذیل آیه: «یَوْمَ یَأْتِی بَعْضُ آیاتِ رَبِّکَ لا یَنْفَعُ نَفْساً إِیمانُها لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ»(2)، {روزی که پاره ای از نشانه های پروردگارت [پدید] آید، کسی که قبلًا ایمان نیاورده یا خیری در ایمان آوردن خود به دست نیاورده، ایمان آوردنش سود نمی بخشد} فرمود: «آیات ائمه هستند و آیه مورد انتظار قائم آل محمد علیهم السّلام است. پس در آن روز کسی که قبل از قیام با شمشیر حضرت ایمان نیاورده باشد، اگر چه به امامان پیشین حضرت علیهم السّلام مومن باشد، ایمان آوردنش سود نمی بخشد.»(3)
در ثواب الاعمال، این حدیث به سند دیگری از امام صادق علیه السّلام نیز نقل شده است.
روایت26.
کمال الدین: ام هانی می گوید: امام باقر علیه السّلام را دیدم و از ایشان درباره این آیه پرسیدم: «فَلا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ الْجَوارِ الْکُنَّسِ»(4)، {نه، نه! سوگند به اختران گردان، [کز دیده] نهان شوند و از نو آیند.} حضرت فرمود: «مقصود امامی است که هنگام انقضای علمش به سال 260 هجری غایب می شود، آنگاه چون ستاره تابان در تاریکی شب آشکار می شود. پس اگر او را ببینی، دیدگانت روشن گردد.»(5)
در غیبت شیخ طوسی(6) و نعمانی(7) نیز به مانند آن روایت شده است.
تفسیر: بیضاوی می گوید: «خنس» ستارگانی هستند که بازگشت دارند و از ریشه «خنس» به معنای تاخیر گرفته شده و مقصود سیاراتی است که در جریان و حرکت است به جز ماه و خورشید «کنس» یعنی سیاراتی که زیر نور خورشید مخفی هستند و از ریشه «کنس الوحش» گرفته شده؛ یعنی هنگامی که وحوش داخل لانه خود می شوند.(8)
مؤلف
این که از امام علیه السلام تعبیر به لفظ جمع (خنّس) شده است یا برای تعظیم و یا برای مبالغه در تأخر و غیبت است یا به این خاطر است که سایر امامان علیهم السّلام را نیز به اعتبار رجعتشان شامل می شود؛ یا به این خاطر که ظهور حضرت به منزله ظهور تمام امامان است و ممکن است مراد از آن ستارگان باشد، در نتیجه ذکر آن برای تشبیه امام به ستاره است در پیدا بودن و نهان بودن، کما اینکه در اکثر تأویلات چنین است. اینکه حضرت فرمود: «اگر او را درک کردی» یا مقصود این است که بر فرض بعید او را درک کردی و یا منظور این است که در رجعت حضرتش را درک کردی و مشار الیه «ذلک» ظهور و حکومت آن سرور است.
روایت27.
کمال الدین: امام باقر علیه السّلام ذیل آیه: «قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ ماؤُکُمْ غَوْراً فَمَنْ یَأْتیکُمْ بِماءٍ مَعینٍ»(9)، {بگو: «به من خبر دهید، اگر آب [آشامیدنی] شما [به زمین] فرو رود، چه کسی آب روان برایتان خواهد آورد؟} فرمود: «این آیه درباره قائم علیه السّلام نازل شده که خدا می فرماید: «اگر امام شما از شما غایب شود که ندانید او کجاست، پس چه کسی امامی ظاهر برای شما می آورد که اخبار آسمان ها و زمین و حلال و حرام خدای عزوجل را برای شما بیاورد؟» سپس حضرت فرمود: «به خدا قسم تأویل این آیه هنوز نیامده و چاره ای نیست جز اینکه تأویل آن بیاید.»(10)
در غیبت شیخ طوسی نیز مثل این حدیث نقل شده است(11).
روایت28.
کمال الدین: امام صادق علیه السّلام درباره این قول خدای عزوجل: «الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ»(12)، {آنان که به غیب ایمان می آورند} فرمود: «منظور کسانی هستند که که به قیام قائم علیه السّلام اقرار دارند که آن حق است.»(13)
روایت29.
کمال الدین: یحیی بن ابی القاسم می گوید: از امام صادق علیه السّلام درباره این قول خدای عزوجل: «الم ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فِیهِ هُدیً لِلْمُتَّقِینَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ»(14)، {الف، لام، میم. این است کتابی که در [حقانیت] آن هیچ تردیدی نیست [و] مایه هدایت تقواپیشگان است، آنان که به غیب ایمان می آورند} پرسیدم. فرمود: «متقین» در این آیه، شیعیان علی علیه السّلام هستند و «غیب» حجت غایب است. دلیل این معنی آیه «وَ یَقُولُونَ لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَیْهِ آیَةٌ مِنْ رَبِّه فَقُلْ إِنَّمَا الْغَیْبُ لِلَّهِ فَانْتَظِرُوا إِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِینَ»(15)،{و می گویند: «چرا معجزه ای از جانب پروردگارش بر او نازل نمی شود؟» بگو: «غیب فقط به خدا اختصاص دارد. پس منتظر باشید که من هم با شما از منتظرانم. ای پیغمبر بگو غیب مال خداست، پس منتظر باشید که من نیز با شما از منتظران هستم} است.(16)
ص: 52
قَالَ قُلْتُ عامِلَةٌ قَالَ عَمِلَتْ بِغَیْرِ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قُلْتُ ناصِبَةٌ قَالَ نَصْبُ غَیْرِ وُلَاةِ الْأَمْرِ قَالَ قُلْتُ تَصْلی ناراً حامِیَةً قَالَ تَصْلَی نَارَ الْحَرْبِ فِی الدُّنْیَا عَلَی عَهْدِ الْقَائِمِ وَ فِی الْآخِرَةِ نَارَ جَهَنَّمَ.
ک، [إکمال الدین] ثو، [ثواب الأعمال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ یَوْمَ یَأْتِی بَعْضُ آیاتِ رَبِّکَ لا یَنْفَعُ نَفْساً إِیمانُها لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ (1) فَقَالَ الْآیَاتُ هُمُ الْأَئِمَّةُ وَ الْآیَةُ الْمُنْتَظَرُ هُوَ الْقَائِمُ علیه السلام فَیَوْمَئِذٍ لَا یَنْفَعُ نَفْساً إِیمَانُهَا لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلِ قِیَامِهِ بِالسَّیْفِ وَ إِنْ آمَنَتْ بِمَنْ تَقَدَّمَهُ مِنْ آبَائِهِ علیهم السلام.
ثو، [ثواب الأعمال] و حدثنا بذلک أحمد بن زیاد عن علی عن أبیه عن ابن أبی عمیر و ابن محبوب عن ابن رئاب و غیره عن الصادق علیه السلام.
ک، [إکمال الدین] أَبِی وَ ابْنُ الْوَلِیدِ مَعاً عَنْ سَعْدٍ وَ الْحِمْیَرِیِّ مَعاً عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الرَّبِیعِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ أَسَدِ بْنِ ثَعْلَبَةَ عَنْ أُمِّ هَانِئٍ قَالَتْ: لَقِیتُ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهم السلام فَسَأَلْتُهُ عَنْ هَذِهِ الْآیَةِ فَلا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ الْجَوارِ الْکُنَّسِ (2) فَقَالَ إِمَامٌ یَخْنِسُ فِی زَمَانِهِ عِنْدَ انْقِضَاءٍ مِنْ عِلْمِهِ سَنَةَ سِتِّینَ وَ مِائَتَیْنِ ثُمَّ یَبْدُو کَالشِّهَابِ الْوَقَّادِ فِی ظُلْمَةِ اللَّیْلِ فَإِنْ أَدْرَکْتَ ذَلِکَ قَرَّتْ عَیْنَاکَ.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی جماعة عن التلعکبری عن أحمد بن علی عن الأسدی عن سعد عن الحسین بن عمر بن یزید عن أبی الحسن بن أبی الربیع عن محمد بن إسحاق: مثله- نی، [الغیبة] للنعمانی الکلینی عن عدة من رجاله عن سعد عن أحمد بن الحسین بن عمر عن الحسین بن أبی الربیع عن محمد بن إسحاق: مثله تفسیر قال البیضاوی بِالْخُنَّسِ بالکواکب الرواجع من خنس إذا تأخر و هی ما سوی النیرین من السیارات الْجَوارِ الْکُنَّسِ أی السیارات التی تختفی تحت ضوء الشمس من کنس الوحش إذا دخل کناسته انتهی.
ص: 51
روایت30.
کمال الدین: امام موسی بن جعفر علیهماالسّلام فرمود: شنیدم امام صادق علیه السّلام درباره این قول خدای عزوجل: «قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ ماؤُکُمْ غَوْراً فَمَنْ یَأْتیکُمْ بِماءٍ مَعینٍ»(1)، {بگو: «به من خبر دهید، اگر آب [آشامیدنی] شما [به زمین] فرو رود، چه کسی آب روان برایتان خواهد آورد؟} فرمود: «منظور این است که بگو به من خبر دهید اگر امام شما غایب شود، چه کسی برایتان امام جدیدی می آورد؟»(2)
در غیبت نعمانی نیز مثل این حدیث، هم از ابن همام و هم از کلینی آمده است(3).
روایت31.
غیبت طوسی: ابن عباس در ذیل آیه: «وَ فِی السَّماءِ رِزْقُکُمْ وَ ما تُوعَدُونَ»(4)، {و روزی شما و آنچه وعده داده شده اید در آسمان است} می گوید: «مقصود از وعده، قیام مهدی علیه السّلام است.»(5)
روایت32.
غیبت طوسی: ابن عباس در ذیل آیه: «اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها»(6)، {بدانید که خدا زمین را پس از مرگش زنده می گرداند} می گوید: یعنی به وسیله قائم آل محمد صلی الله علیه و آله، زمین را زنده می کند، پس از آنکه با ظلم اهل مملکت زمین، مرده باشد. «قَدْ بَیَّنَّا لَکُمُ الْآیاتِ»، {به راستی آیات خود را برای شما روشن گردانده ایم}؛ «لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ»، {باشد که بیندیشید.}(7)
روایت33.
غیبت طوسی: ابن عباس در ذیل آیه: «وَ فِی السَّماءِ رِزْقُکُمْ وَ ما تُوعَدُونَ فَوَ رَبِّ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ إِنَّهُ لَحَقٌّ مِثْلَ ما أَنَّکُمْ تَنْطِقُونَ»(8)، {و روزی شما و آنچه وعده داده شده اید در آسمان است. پس سوگند به پروردگار آسمان و زمین، که واقعاً او حقّ است همان گونه که خود شما سخن می گویید} می گوید: مقصود قیام قائم است و مثل آن در این آیه است: «أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمیعا»(9)، {هر کجا که باشید، خداوند همگی شما را [به سوی خود باز] می آورد.} ابن عباس می گوید: «منظور اصحاب قائم است که خدا در یک روز آنها را جمع می کند.»(10)
روایت34.
غیبت طوسی: اسحاق بن عبدالله بن علی بن الحسین درباره این آیه: «فَوَ رَبِّ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ إِنَّهُ لَحَقٌّ
ص: 53
علی تأویله علی الجمعیة إما للتعظیم أو للمبالغة فی التأخر أو لشموله لسائر الْقَائِمُ علیهم السلام باعتبار الرجعة أو لأن ظهوره علیه السلام بمنزلة ظهور الجمیع و یحتمل أن یکون المراد بها الکواکب فیکون ذکرها لتشبیه الإمام بها فی الغیبة و الظهور کما فی أکثر البطون فإن أدرکت أی علی الفرض البعید أو فی الرجعة ذلک أی ظهوره و تمکنه.
ک، [إکمال الدین] أَبِی وَ ابْنُ الْوَلِیدِ مَعاً عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُوسَی بْنِ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ ماؤُکُمْ غَوْراً فَمَنْ یَأْتِیکُمْ بِماءٍ مَعِینٍ فَقَالَ هَذِهِ نَزَلَتْ فِی الْقَائِمِ یَقُولُ إِنْ أَصْبَحَ إِمَامُکُمْ غَائِباً عَنْکُمْ لَا تَدْرُونَ أَیْنَ هُوَ فَمَنْ یَأْتِیکُمْ بِإِمَامٍ ظَاهِرٍ یَأْتِیکُمْ بِأَخْبَارِ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ وَ حَلَالِ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ وَ حَرَامِهِ ثُمَّ قَالَ وَ اللَّهِ مَا جَاءَ تَأْوِیلُ الْآیَةِ وَ لَا بُدَّ أَنْ یَجِی ءَ تَأْوِیلُهَا.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی جماعة عن التلعکبری عن أحمد بن علی الرازی عن الأسدی عن سعد عن موسی بن عمر بن یزید: مثله.
ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ دَاوُدَ الرَّقِّیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ (1) قَالَ مَنْ أَقَرَّ بِقِیَامِ الْقَائِمِ علیه السلام أَنَّهُ حَقٌّ.
ک، [إکمال الدین] الدَّقَّاقُ عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنِ النَّخَعِیِّ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ یَحْیَی بْنِ أَبِی الْقَاسِمِ قَالَ: سَأَلْتُ الصَّادِقَ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ الم ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فِیهِ هُدیً لِلْمُتَّقِینَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ فَقَالَ الْمُتَّقُونَ شِیعَةُ عَلِیٍّ علیه السلام وَ أَمَّا الْغَیْبُ فَهُوَ الْحُجَّةُ الْغَائِبُ وَ شَاهِدُ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَی وَ یَقُولُونَ لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَیْهِ آیَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَقُلْ إِنَّمَا الْغَیْبُ لِلَّهِ فَانْتَظِرُوا إِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِینَ (2).
ص: 52
مِثْلَ ما أَنَّکُمْ تَنْطِقُون»، {پس سوگند به پروردگار آسمان و زمین، که واقعاً او حقّ است، همان گونه که خود شما سخن می گویید} می گوید: منظور قیام قائم آل محمد صلی الله علیه و آله است. و آیه: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دینَهُمُ الَّذِی ارْتَضی لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنی لا یُشْرِکُونَ بی شَیْئا»(1)، {خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند، وعده داده است که حتماً آنان را در این سرزمین جانشین [خود] قرار دهد، همان گونه که کسانی را که پیش از آنان بودند جانشین [خود] قرار داد، و آن دینی را که برایشان پسندیده است به سودشان مستقر کند، و بیمشان را به ایمنی مبدل گرداند، [تا] مرا عبادت کنند و چیزی را با من شریک نگردانند} نیز درباره مهدی علیه السّلام نازل شده است.(2)
در کتاب کنز الفوائد نیز مثل این روایت نقل شده است(3).
روایت35.
غیبت طوسی: علی علیه السّلام در ذیل این قول خداوند تعالی: «وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ»(4)، {و خواستیم بر کسانی که در آن سرزمین فرو دست شده بودند منّت نهیم و آنان را پیشوایان [مردم] گردانیم، و ایشان را وارث [زمین] کنیم} فرمود: «آنان آل محمد صلی الله علی و آله هستند که خدا مهدی آنها را بعد از تلاش فراوانشان می فرستد، پس آنها را عزیز و دشمنشان را خوار می کند.»(5)
روایت36.
کمال الدین: امام صادق علیه السّلام فرمود: این آیه درباره قائم علیه السّلام نازل شده است: «وَ لا یَکُونُوا کَالَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلُ فَطالَ عَلَیْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ کَثِیرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ»(6)، {و مانند کسانی نباشند که از پیش بدان ها کتاب داده شد و [عمر و] انتظار بر آنان به درازا کشید، و دل هایشان سخت گردید و بسیاری از آنها فاسق بودند.}(7)
روایت37.
کمال الدین: امام باقر علیه السّلام درباره این قول خدای عزوجل: «اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها»(8)، {بدانید که خدا زمین را پس از مرگش زنده می گرداند} فرمود: «خدای عزوجل زمین را با قائم بعد از مرگ زمین، زنده می کند و مراد خداوند از موت زمین، کفر اهل زمین است و کافر میت محسوب می شود.»(9)
روایت38.
تفسیر عیاشی: امام صادق علیه السّلام در ذیل این قول خدا: «وَ تِلْکَ الْأَیَّامُ نُداوِلُها بَیْنَ النَّاسِ»(10)، {و ما این روزها[ی شکست و پیروزی] را میان مردم به نوبت می گردانیم} فرمود: «از زمان خلقت آدم، همیشه دولتی از خدا و دولتی از شیطان بوده، پس در این زمان دولت خدا کو؟ آگاه باشید که صاحب دولت خدا قائم واحد آل محمد است.»(11)
ص: 54
ک، [إکمال الدین] الْمُظَفَّرُ الْعَلَوِیُّ عَنِ ابْنِ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَبْرَئِیلَ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ الْبَغْدَادِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی علیه السلام قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ ماؤُکُمْ غَوْراً فَمَنْ یَأْتِیکُمْ بِماءٍ مَعِینٍ قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ غَابَ عَنْکُمْ إِمَامُکُمْ فَمَنْ یَأْتِیکُمْ بِإِمَامٍ جَدِیدٍ.
نی، [الغیبة] للنعمانی محمد بن همام عن أحمد بن مابنداد عن أحمد بن هلیل عن موسی بن القاسم: مثله- و عن الکلینی عن علی بن محمد عن سهل عن موسی بن القاسم: مثله.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی إِبْرَاهِیمُ بْنُ سَلَمَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مَالِکٍ عَنْ حَیْدَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبَّادِ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ نَصْرِ بْنِ مُزَاحِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنِ الْکَلْبِیِّ عَنْ أَبِی صَالِحٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: فِی قَوْلِهِ وَ فِی السَّماءِ رِزْقُکُمْ وَ ما تُوعَدُونَ (1) قَالَ هُوَ خُرُوجُ الْمَهْدِیِّ.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها(2) یَعْنِی یُصْلِحُ الْأَرْضَ بِقَائِمِ آلِ مُحَمَّدٍ مِنْ بَعْدِ مَوْتِهَا یَعْنِی مِنْ بَعْدِ جَوْرِ أَهْلِ مَمْلَکَتِهَا قَدْ بَیَّنَّا لَکُمُ الْآیاتِ بِقَائِمِ آلِ مُحَمَّدٍ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی أَبُو مُحَمَّدٍ الْمَجْدِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ تَمَّامٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقِطَعِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ حَاتِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنِ الْکَلْبِیِّ عَنْ أَبِی صَالِحٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: فِی قَوْلِ اللَّهِ وَ فِی السَّماءِ رِزْقُکُمْ وَ ما تُوعَدُونَ فَوَ رَبِّ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ إِنَّهُ لَحَقٌّ مِثْلَ ما أَنَّکُمْ تَنْطِقُونَ قَالَ قِیَامُ الْقَائِمِ علیه السلام وَ مِثْلُهُ أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعاً(3) قَالَ أَصْحَابُ الْقَائِمِ یَجْمَعُهُمُ اللَّهُ فِی یَوْمٍ وَاحِدٍ.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ الْمُقْرِی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ بَکَّارِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ سُفْیَانَ الْجَرِیرِیِّ عَنْ عُمَیْرِ بْنِ هَاشِمٍ الطَّائِیِّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ: فِی هَذِهِ الْآیَةِ فَوَ رَبِّ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ إِنَّهُ لَحَقٌ
ص: 53
روایت39.
تفسیر عیاشی: امام باقر علیه السّلام در ذیل این آیه: «الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ دِینِکُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ»(1)، {امروز کسانی که کافر شده اند، از [کارشکنی در] دین شما نومید گردیده اند. پس، از ایشان مترسید و از من بترسید} فرمود: «روزی که قائم علیه السّلام قیام می کند، بنی امیه که همان مایوسان هستند، نومید می شوند؛ از آل محمد صلی الله علیه و آله نومید می شوند.»(2)
روایت40.
تفسیر عیاشی: امام باقر و امام صادق علیهماالسّلام درباره این قول خداوند: «وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَی النَّاسِ یَوْمَ الْحَجِّ الْأَکْبَر»(3)، {و [این آیات] اعلامی است از جانب خدا و پیامبرش به مردم در روز حجّ اکبر} فرمود: «(حج بزرگ) ظهور قائم است و (اعلان) دعوت مردم است به سوی خویش است.»(4)
مؤلف
البته این معنی باطن آیه است.
روایت41.
تفسیر عیاشی: امام صادق علیه السّلام فرمود: از پدرم درباره این قول خدا: «وَ قاتِلُوا الْمُشْرِکِینَ کَافَّةً کَما یُقاتِلُونَکُمْ کَافَّةً»(5)، {و همگی با مشرکان بجنگید، چنان که آنان همگی با شما می جنگند}پرسیده شد. فرمود: «تا مشرکی باقی نماند؛ «وَ یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلَّهِ»(6)، {دین کلا برای خدا باشد.} سپس فرمود: «تأویل این آیه هنوز نیامده و اگر قائم ما قیام کند، هر کس که او را درک کند، تأویل این آیه را خواهد دید و قائم علیه السّلام، دین محمد صلی الله علیه و آله را تا آنجا که شب پایش به آنجا رسیده می رساند، تا جایی که دیگر طبق فرموده خداوند، شرکی روی زمین باقی نمی ماند.»(7)
مؤلف
مراد حضرت از «کما قال الله» این آیه است که «وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّی لا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلَّه»، و با آنان بجنگید تا فتنه ای بر جای نماند و دین یکسره از آنِ خدا گردد.}
روایت42.
تفسیر عیاشی: امام صادق علیه السّلام در ذیل این قول خداوند: «وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلی أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ»(8)، {و اگر عذاب را تا چندگاهی از آنان به تأخیر افکنیم} فرمود: «یعنی نفراتی به تعداد نفرات مسلمین در جنگ بدر، در یک ساعت نزد او جمع می شوند، مانند جمع شدن پاره های کوچک ابر در پاییز.»(9)
توضیح
جزری درباره حدیث علی علیه السّلام می گوید: اینکه حضرت فرمود: «فیجتمعون الیه کما یجتمع قزع الخریف»، یعنی مثل تکه های پراکنده ابر و حضرت پاییز را ذکر کرد به این سبب که پاییز اول زمستان است و ابرها در آن متفرق و غیر متراکم اند و فشرده نیستند. سپس بعد از تکمیل نفرات، بعضی به بعض دیگر ملحق می شوند .
روایت43.
تفسیر عیاشی: امام صادق علیه السّلام در ذیل آیه: «وَ لَئِنْ
ص: 55
مِثْلَ ما أَنَّکُمْ تَنْطِقُونَ قَالَ قِیَامُ الْقَائِمِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ قَالَ وَ فِیهِ نَزَلَتْ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضی لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنِی لا یُشْرِکُونَ بِی شَیْئاً(1) قَالَ نَزَلَتْ فِی الْمَهْدِیِّ علیه السلام.
کنز، [کنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة] محمد بن العباس عن علی بن عبد الله عن إبراهیم بن محمد الثقفی عن الحسن بن الحسین: مثله.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقِطَعِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَاتِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ یَحْیَی الثَّوْرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ (2) قَالَ هُمْ آلُ مُحَمَّدٍ یَبْعَثُ اللَّهُ مَهْدِیَّهُمْ بَعْدَ جَهْدِهِمْ فَیُعِزُّهُمْ وَ یُذِلُّ عَدُوَّهُمْ.
ک، [إکمال الدین] عَلِیُّ بْنُ حَاتِمٍ فِیمَا کَتَبَ إِلَیَّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْمِیثَمِیِّ عَنْ سَمَاعَةَ وَ غَیْرِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ فِی الْقَائِمِ علیه السلام وَ لا یَکُونُوا کَالَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلُ فَطالَ عَلَیْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ کَثِیرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ (3).
ک، [إکمال الدین] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الْمِیثَمِیِّ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُؤْمِنِ الطَّاقِ عَنْ سَلَّامِ بْنِ الْمُسْتَنِیرِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها قَالَ یُحْیِیهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِالْقَائِمِ بَعْدَ مَوْتِهَا یَعْنِی بِمَوْتِهَا کُفْرَ أَهْلِهَا وَ الْکَافِرُ مَیِّتٌ.
شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ وَ تِلْکَ الْأَیَّامُ نُداوِلُها بَیْنَ النَّاسِ (4) قَالَ مَا زَالَ مُنْذُ خَلَقَ اللَّهُ آدَمَ دَوْلَةٌ لِلَّهِ وَ دَوْلَةٌ لِإِبْلِیسَ فَأَیْنَ دَوْلَةُ اللَّهِ أَمَا هُوَ قَائِمٌ وَاحِدٌ.
ص: 54
أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلی أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ»، {و اگر عذاب را تا چندگاهی از آنان به تأخیر افکنیم} فرمود: «منظور قائم و اصحابش هستند.»(1)
روایت44.
تفسیر عیاشی: امام باقر علیه السّلام فرمود: پیمان پیامبر خدا نزد علی بن الحسین علیهماالسّلام بود و سپس نزد محمد بن علی علیهماالسّلام است و سپس خدا آنچه بخواهد می کند؛ پس ملازم اینان باش. پس وقتی مردی از آنها همراه با سیصد تن قیام کرد و بیرق پیغمبر با وی بود، به طرف مدینه رهسپار می گردد، تا اینکه از «بیداء» می گذرد و می گوید: این است محل قومی که در زمین فرو می روند و این آیه ای است که می فرماید: «أَ فَأَمِنَ الَّذینَ مَکَرُوا السَّیِّئاتِ أَنْ یَخْسِفَ اللَّهُ بِهِمُ الْأَرْضَ أَوْ یَأْتِیَهُمُ الْعَذابُ مِنْ حَیْثُ لا یَشْعُرُونَ اَوْ یَأْخُذَهُمْ فی تَقَلُّبِهِمْ فَما هُمْ بِمُعْجِزینَ»(2)، {آیا کسانی که تدبیرهای بد می اندیشند، ایمن شدند از اینکه خدا آنان را در زمین فرو ببرد، یا از جایی که حدس نمی زنند عذاب برایشان بیاید؟ یا در حال رفت و آمدشان [گریبان] آنان را بگیرد، و کاری از دستشان برنیاید؟}(3)
روایت45.
تفسیر عیاشی: از امام صادق علیه السّلام درباره این قول خدا: «أَ فَأَمِنَ الَّذینَ مَکَرُوا السَّیِّئاتِ أَنْ یَخْسِفَ اللَّهُ بِهِمُ الْأَرْضَ»، {آیا کسانی که تدبیرهای بد می اندیشند، ایمن شدند از اینکه خدا آنان را در زمین فرو ببرد؟} پرسیده شد. حضرت فرمود: «آنان دشمنان خدا هستند و مسخ می شوند و پرتاب می شوند و در زمین شوره زار فرو می روند.»(4)
روایت46.
تفسیر عیاشی: راوی می گوید: از امام صادق علیه السّلام درباره این قول خداوند: «وَ قَضَیْنا إِلی بَنی إِسْرائیلَ فِی الْکِتابِ لَتُفْسِدُنَّ فِی الْأَرْضِ مَرَّتَیْنِ»(5)، {و در کتاب آسمانی [شان] به فرزندان اسرائیل خبر دادیم که: «قطعاً دو بار در زمین فساد خواهید کرد»} پرسیدم؛ فرمود: «منظور کشته شدن علی علیه السّلام و نیزه خوردن امام حسن علیه السّلام است»؛ «وَ لَتَعْلُنَّ عُلُوًّا کَبیراً»، {و قطعاً به سرکشی بسیار بزرگی برخواهید خاست} فرمود: «منظور کشته شدن امام حسین علیه السّلام است»؛ «فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما»، {پس آن گاه که وعده [تحقق] نخستین آن دو فرا رسد} فرمود: وقتی یاری خون حسین علیه السّلام فرا رسد»؛ «بَعَثْنا عَلَیْکُمْ عِباداً لَنا أُولی بَأْسٍ شَدیدٍ فَجاسُوا خِلالَ الدِّیار»، {بندگانی از خود را که سخت نیرومندند بر شما می گماریم، تا میان خانه ها[یتان برای قتل و غارت شما] به جستجو درآیند} فرمود: «منظور گروهی هستند که خدا قبل از قیام قائم، آنان را بر می انگیزد و هیچ ظالم و جنایتکاری نسبت به آل محمد دعوت نمی کنند مگر اینکه او را می سوزانند»؛ «وَ کَانَ وَعداً مَفعولاَ»، {و این تهدید تحقق یافتنی است} فرمود: «قبل از قیام قائم»؛ «ثُمَّ رَدَدْنا لَکُمُ الْکَرَّةَ عَلَیْهِمْ وَ أَمْدَدْناکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنینَ وَ جَعَلْناکُمْ أَکْثَرَ نَفیراً»، {پس [از چندی] دوباره شما را بر آنان چیره می کنیم و شما را با اموال و پسران یاری می دهیم و [تعداد] نفرات شما را بیشتر می گردانیم} فرمود: «منظور خروج حسین علیه السّلام در رجعت با هفتاد مرد از اصحابش است که با او به شهادت رسیدند و همگی کلاهخود طلایی بر سر دارند و هر کلاهخودی دو رو دارد و به مردم می رسد که حسین علیه السّلام با اصحابش خروج کرده تا مومنان درباره او شک نکنند و مردم می فهمند که او شیطان و دجال نیست و امامی است که پیش روی مردم قرار گرفته است. پس وقتی مومنان دانستند که او حسین است، در او تردید نمی کنند و از جانب حسین علیه السّلام حجت قائم رودرروی مردم قرار می گیرد و مومنان او را با آن حجت تصدیق می کنند و زمان مرگ قائم می رسد و این حسین علیه السّلام است که متولی غسل و کفن و حنوط و دفن او می شود و فقط وصی بعد از وصی رجعت می کند.» راوی در حدیث خود اضافه کرده که: «سپس حسین علیه السّلام بر آنها حکومت می کند تا زمانی که از شدت پیری ابروانش بر چشمش می ریزد.»(6)
ص: 56
شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی هَذِهِ الْآیَةِ الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ دِینِکُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ (1) یَوْمَ یَقُومُ الْقَائِمُ علیه السلام یَئِسَ بَنُو أُمَیَّةَ فَهُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا یَئِسُوا مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام.
شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ جَابِرٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَی النَّاسِ یَوْمَ الْحَجِّ الْأَکْبَرِ(2) قَالَ خُرُوجُ الْقَائِمِ وَ أَذَانٌ دَعْوَتُهُ إِلَی نَفْسِهِ.
هذا بطن للآیة.
شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ زُرَارَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: سُئِلَ أَبِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ قاتِلُوا الْمُشْرِکِینَ کَافَّةً کَما یُقاتِلُونَکُمْ کَافَّةً(3) حَتَّی لَا یَکُونَ مُشْرِکٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلَّهِ (4) ثُمَّ قَالَ إِنَّهُ لَمْ یَجِئْ تَأْوِیلُ هَذِهِ الْآیَةِ وَ لَوْ قَدْ قَامَ قَائِمُنَا سَیَرَی مَنْ یُدْرِکُهُ مَا یَکُونُ مِنْ تَأْوِیلِ هَذِهِ الْآیَةِ وَ لَیَبْلُغَنَّ دِینُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله مَا بَلَغَ اللَّیْلُ حَتَّی لَا یَکُونَ شِرْکٌ عَلَی ظَهْرِ الْأَرْضِ کَمَا قَالَ اللَّهُ.
أی کما قال الله فی قوله وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّی لا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلَّهِ.
شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبَانٍ عَنْ مُسَافِرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلی أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ(5) یَعْنِی عِدَّةً کَعِدَّةِ بَدْرٍ قَالَ یَجْمَعُونَ لَهُ فِی سَاعَةٍ وَاحِدَةٍ قَزَعاً کَقَزَعِ الْخَرِیفِ.
قال الجزری فی حدیث علی علیه السلام فیجتمعون إلیه کما یجتمع قزع الخریف أی قطع السحاب المتفرقة و إنما خص الخریف لأنه أول الشتاء و السحاب یکون فیه متفرقا غیر متراکم و لا مطبق ثم یجتمع بعضه إلی بعض بعد ذلک.
شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ الْحُسَیْنِ عَنِ الْخَزَّازِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: وَ لَئِنْ
ص: 55
مؤلف
اینکه فرمود: «لا یدعون وترا»، وتر یعنی دارای وتر و جنایت؛ پس در کلام مضافی در تقدیر است و وتر با کسر واو به معنای جنایت و ظلم است.
روایت47.
تفسیر عیاشی: امام باقر علیه السّلام مشغول قرائت آیه: «بَعَثْنا عَلَیْکُمْ عِباداً لَنا أُولی بَأْسٍ شَدیدٍ»(1)، {بندگانی از خود را که سخت نیرومندند بر شما می گماریم} بودند. سپس فرمود: «قائم و یارانش هستند که سخت نیرومندند.»(2)
روایت48.
تفسیر عیاشی: امیر مومنان علیه السّلام در خطبه خود فرمود: ای مردم! پیش از آنکه مرا از دست بدهید، از من بپرسید، زیرا در درونم علم فراوانی است. پس پیش از آنکه فتنه ای خاوری پا پیش نهد و در حطام دنیا پای گذارد در حالی که فریادگر و مولا و راهبر و سوق دهنده آن و جای گیرنده در آن ملعون اند؛ پس چه بسا کسانی که در زیر این فتنه رفته آن را بلند می کنند و فریاد ویل آن را سر داده داخل آن یا اطرافش می شوند که پناهگاهی برای اختفا نداشته و احدی به آنها رحم نمی کند. پس وقتی آسمان چرخید، خواهید گفت: مرد یا هلاک شد و در چه وادی گام نهاد! پس هنگام این فتنه منتظر فرج باشید که تأویل این آیه است: «ثُمَّ رَدَدْنا لَکُمُ الْکَرَّةَ عَلَیْهِمْ وَ أَمْدَدْناکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنینَ وَ جَعَلْناکُمْ أَکْثَرَ نَفیراً»(3)، {پس [از چندی] دوباره شما را بر آنان چیره می کنیم و شما را با اموال و پسران یاری می دهیم و [تعداد] نفرات شما را بیشتر می گردانیم.} قسم به کسی که دانه را شکافت و انسان را آفرید، در آن هنگامه شاهانی متنعم زندگی می کنند و مردی از آنها از دنیا نمی رود تا اینکه هزار مرد از صلبش متولد می شوند که ایمن از هر بدعت و آفتی هستند و به کتاب خدا و سنت رسول او عمل می کنند و آفات و شبهات بر آنها از بین می رود.(4)
توضیح
در ذیل این عبارت که حضرت فرمود: «قبل ان تبقر»، جزری می گوید: در حدیث ابو موسی آمده: «از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که فرمود: «بر مردم فتنه باقره ای فرا می رسد که شخص بردبار را حیرت زده می کند!» مراد از «باقرة» وسیع و بزرگ است. در بعضی نسخ، با نون و فاء وارد شده، یعنی: «تنفر ضاربا برجلها» و ضمیر در «حطامها» به قرینه مقام به دنیا راجع است و یا به فتنه بر می گردد؛ فرمایش حضرت «المتجرز» شاید از جزر به معنای اکل و خوردن باشد و یا به معنای کشتن و بریدن و کم گذاشتن باشد و در همان نسخه با حرف حاء آمده که شاید معنای آن انکار و مقابله با فتنه باشد تا به دنیای آن متحرز اخلالی وارد نشود؛ باقی حدیث پراکنده بود و من همان گونه که آن را یافتم، ترک کردم و مقصود روشن است.
روایت49.
غیبت نعمانی: از امام صادق علیه السّلام درباره این قول خدای عزوجل:
ص: 57
أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلی أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ قَالَ هُوَ الْقَائِمُ وَ أَصْحَابُهُ.
شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُمَرَ عَمَّنْ سَمِعَ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ عَهْدَ نَبِیِّ اللَّهِ صَارَ عِنْدَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام ثُمَّ صَارَ عِنْدَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ ثُمَّ یَفْعَلُ اللَّهُ مَا یَشَاءُ فَالْزَمْ هَؤُلَاءِ فَإِذَا خَرَجَ رَجُلٌ مِنْهُمْ مَعَهُ ثَلَاثُمِائَةِ رَجُلٍ وَ مَعَهُ رَایَةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله
عَامِداً إِلَی الْمَدِینَةِ حَتَّی یَمُرَّ بِالْبَیْدَاءِ فَیَقُولَ هَذَا مَکَانُ الْقَوْمِ الَّذِینَ خُسِفَ بِهِمْ وَ هِیَ الْآیَةُ الَّتِی قَالَ اللَّهُ أَ فَأَمِنَ الَّذِینَ مَکَرُوا السَّیِّئاتِ أَنْ یَخْسِفَ اللَّهُ بِهِمُ الْأَرْضَ أَوْ یَأْتِیَهُمُ الْعَذابُ مِنْ حَیْثُ لا یَشْعُرُونَ أَوْ یَأْخُذَهُمْ فِی تَقَلُّبِهِمْ فَما هُمْ بِمُعْجِزِینَ (1).
شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ أَ فَأَمِنَ الَّذِینَ مَکَرُوا السَّیِّئاتِ أَنْ یَخْسِفَ اللَّهُ بِهِمُ الْأَرْضَ قَالَ هُمْ أَعْدَاءُ اللَّهِ وَ هُمْ یُمْسَخُونَ وَ یُقْذَفُونَ وَ یَسْبُخُونَ فِی الْأَرْضِ.
شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ صَالِحِ بْنِ سَهْلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ وَ قَضَیْنا إِلی بَنِی إِسْرائِیلَ فِی الْکِتابِ لَتُفْسِدُنَّ فِی الْأَرْضِ مَرَّتَیْنِ (2) قَتْلُ عَلِیٍّ وَ طَعْنُ الْحَسَنِ وَ لَتَعْلُنَّ عُلُوًّا کَبِیراً قَتْلُ الْحُسَیْنِ فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما إِذَا جَاءَ نَصْرُ دَمِ الْحُسَیْنِ بَعَثْنا عَلَیْکُمْ عِباداً لَنا أُولِی بَأْسٍ شَدِیدٍ فَجاسُوا خِلالَ الدِّیارِ قَوْمٌ یَبْعَثُهُمُ اللَّهُ قَبْلَ خُرُوجِ الْقَائِمِ لَا یَدَعُونَ وِتْراً لآِلِ مُحَمَّدٍ إِلَّا أَحْرَقُوهُ وَ کانَ وَعْداً مَفْعُولًا قَبْلَ قِیَامِ الْقَائِمِ ثُمَّ رَدَدْنا لَکُمُ الْکَرَّةَ عَلَیْهِمْ وَ أَمْدَدْناکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِینَ وَ جَعَلْناکُمْ أَکْثَرَ نَفِیراً خُرُوجُ الْحُسَیْنِ علیه السلام فِی الْکَرَّةِ فِی سَبْعِینَ رَجُلًا مِنْ أَصْحَابِهِ الَّذِینَ قُتِلُوا مَعَهُ عَلَیْهِمُ الْبِیضُ الْمُذَهَّبُ لِکُلِّ بِیضَةٍ وَجْهَانِ وَ الْمُؤَدِّی إِلَی النَّاسِ أَنَّ الْحُسَیْنَ قَدْ خَرَجَ فِی أَصْحَابِهِ حَتَّی لَا یَشُکَّ فِیهِ الْمُؤْمِنُونَ وَ أَنَّهُ لَیْسَ بِدَجَّالٍ وَ لَا شَیْطَانٍ الْإِمَامُ الَّذِی بَیْنَ أَظْهُرِ النَّاسِ یَوْمَئِذٍ فَإِذَا اسْتَقَرَّ عِنْدَ الْمُؤْمِنِ أَنَّهُ الْحُسَیْنُ لَا یَشُکُّونَ فِیهِ وَ بَلَغَ عَنِ الْحُسَیْنِ الْحُجَّةُ الْقَائِمُ بَیْنَ أَظْهُرِ النَّاسِ وَ صَدَّقَهُ الْمُؤْمِنُونَ بِذَلِکَ جَاءَ الْحُجَّةَ الْمَوْتُ فَیَکُونُ الَّذِی یَلِی غُسْلَهُ وَ کَفْنَهُ وَ حَنُوطَهُ وَ إِیلَاجَهُ حُفْرَتَهُ الْحُسَیْنَ وَ لَا یَلِی الْوَصِیَّ إِلَّا الْوَصِیُّ وَ زَادَ إِبْرَاهِیمُ فِی حَدِیثِهِ ثُمَّ یَمْلِکُهُمُ الْحُسَیْنُ حَتَّی یَقَعَ حَاجِبَاهُ عَلَی عَیْنَیْهِ.
ص: 56
«فَإِذا نُقِرَ فِی النَّاقُورِ»(1)، {پس چون در صور دمیده شود} پرسیده شد، فرمود: «امامی از ما هست که غایب می شود، پس چون خداوند عزوجل اراده کند که امر او را آشکار گرداند، علامتی در دل وی پدید می آورد،پس ظاهر می گردد و به امر خدای عزوجل قیام می کند.»(2)
روایت50.
غیبت نعمانی: امام صادق علیه السّلام در ذیل این قول خداوند عزوجل: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دینَهُمُ الَّذِی ارْتَضی لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنی لا یُشْرِکُونَ بی شَیْئاً»(3)، {خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند، وعده داده است که حتماً آنان را در این سرزمین جانشین [خود] قرار دهد، همان گونه که کسانی را که پیش از آنان بودند جانشین [خود] قرار داد، و آن دینی را که برایشان پسندیده است به سودشان مستقر کند، و بیمشان را به ایمنی مبدل گرداند، [تا] مرا عبادت کنند و چیزی را با من شریک نگردانند} فرمود: «منظور قائم و یاران او هستند.»(4)
روایت51.
غیبت نعمانی: امام صادق علیه السّلام درباره آیه: «وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلی أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ»(5)، {و اگر عذاب را تا چندگاهی از آنان به تأخیر افکنیم} فرمود: «عذاب قیام قائم است و امت معدوده، به تعداد اهل بدر و اصحاب او هستند.»(6)
روایت52.
غیبت نعمانی: امام صادق علیه السّلام درباره آیه: «فَاسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمیعاً»(7)، {پس در کارهای نیک بر یکدیگر پیشی گیرید. هر کجا که باشید، خداوند همگی شما را [به سوی خود باز] می آورد} فرمود: «درباره قائم و یاران او نازل شده که بدون وعده قبلی اجتماع می کنند.»(8)
روایت53.
غیبت نعمانی: امام صادق علیه السّلام درباره آیه: «أُذِنَ لِلَّذینَ یُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ اللَّهَ عَلی نَصْرِهِمْ لَقَدیرٌ»(9)، {به کسانی که جنگ بر آنان تحمیل شده، رخصت [جهاد] داده شده است، چرا که مورد ظلم قرار گرفته اند، و البته خدا بر پیروزی آنان سخت تواناست} فرمود: «این آیه درباره قائم علیه السّلام و یارانش است.»(10).
روایت54.
غیبت نعمانی: امام صادق علیه السّلام درباره
ص: 58
قوله لا یدعون وترا أی ذا وتر و جنایة ففی الکلام تقدیر مضاف و الوتر بالکسر الجنایة و الظلم.
شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ حُمْرَانَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: قَالَ کَانَ یَقْرَأُ بَعَثْنا عَلَیْکُمْ عِباداً لَنا أُولِی بَأْسٍ شَدِیدٍ ثُمَّ قَالَ وَ هُوَ الْقَائِمُ وَ أَصْحَابُهُ أُولِی بَأْسٍ شَدِیدٍ.
شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی خُطْبَتِهِ: یَا أَیُّهَا النَّاسُ سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی فَإِنَّ بَیْنَ جَوَانِحِی عِلْماً جَمّاً فَسَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَبْقُرَ بِرِجْلِهَا فِتْنَةً شَرْقِیَّةً تَطَأُ فِی حُطَامِهَا مَلْعُونٌ نَاعِقُهَا وَ مَوْلَاهَا وَ قَائِدُهَا وَ سَائِقُهَا وَ الْمُتَحَرِّزُ فِیهَا فَکَمْ عِنْدَهَا مِنْ رَافِعَةٍ ذَیْلَهَا یَدْعُو بِوَیْلِهَا دَخَلَهُ أَوْ حَوْلَهَا لَا مَأْوَی یَکُنُّهَا وَ لَا أَحَدَ یَرْحَمُهَا فَإِذَا اسْتَدَارَ الْفَلَکُ قُلْتُمْ مَاتَ أَوْ هَلَکَ وَ أَیَّ وَادٍ سَلَکَ فَعِنْدَهَا تَوَقَّعُوا الْفَرَجَ وَ هُوَ تَأْوِیلُ هَذِهِ الْآیَةِ ثُمَّ رَدَدْنا لَکُمُ الْکَرَّةَ عَلَیْهِمْ وَ أَمْدَدْناکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِینَ وَ جَعَلْناکُمْ أَکْثَرَ نَفِیراً وَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ لَیَعِیشُ إِذْ ذَاکَ مُلُوکٌ نَاعِمِینَ وَ لَا یَخْرُجُ الرَّجُلُ مِنْهُمْ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی یُولَدَ لِصُلْبِهِ أَلْفُ ذَکَرٍ آمِنِینَ مِنْ کُلِّ بِدْعَةٍ وَ آفَةٍ و التنزیل عَامِلِینَ بِکِتَابِ اللَّهِ وَ سُنَّةِ رَسُولِهِ قَدِ اضْمَحَلَّتْ عَلَیْهِمُ الْآفَاتُ وَ الشُّبُهَاتُ.
قبل أن تبقر قَالَ الْجَزَرِیُّ فِی حَدِیثِ أَبِی مُوسَی: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ سَیَأْتِی عَلَی النَّاسِ فِتْنَةٌ بَاقِرَةٌ تَدَعُ الْحَلِیمَ حَیْرَانَ.
أی واسعة عظیمة و فی بعض النسخ بالنون و الفاء أی تنفر ضاربا برجلها و الضمیر فی حطامها راجع إلی الدنیا بقرینة المقام أو إلی الفتنة بملابسة أخذها و التصرف فیها قوله و المتجرز لعله من جرز أی أکل أکلا وحیا و قتل و قطع و بخس و فی النسخة بالحاء المهملة و لعل المعنی من یتحرز من إنکارها و رفعها لئلا یخل بدنیاه و سائر الخبر کان مصحفا فترکته علی ما وجدته و المقصود واضح.
نی، [الغیبة] للنعمانی الْکُلَیْنِیُّ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَسَّانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ الْمُفَضَّلِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ: سُئِلَ عَنْ
ص: 57
آیه: «یُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسیماهُمْ»(1)، {تبهکاران از سیمایشان شناخته می شوند} فرمود: «خداوند آنان را می شناسد اما این آیه درباره قائم نازل شده که مجرمین را با چهره شان می شناسد، پس با یارانش آنها را از دم ضربات سخت شمشیر می گذرانند.»(2)
مؤلف
فیروزآبادی می گوید: «خبطه یخبطه» به معنای ضرب شدید است و با شمشیر، قوم مجرم را
تأدیب می کند.
روایت55.
تأویل الآیات الظاهرة: مفضل بن عمر می گوید: از حضرت صادق علیه السّلام درباره این آیه پرسیدم: «وَ لَنُذِیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنی دُونَ الْعَذابِ الْأَکْبَرِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ»(3)، {و قطعاً غیر از آن عذاب بزرگ تر، از عذاب این دنیا [نیز] به آنان می چشانیم} فرمود: «عذاب نزدیک تر گرانی نرخ ها و عذاب بزرگ تر قیام مهدی با شمشیر است.»(4)
روایت56.
تأویل الآیات الظاهرة: امام صادق علیه السّلام فرمود: چون قائم ما ظهور کند، به مسجدالحرام درآید و در حالی که رو به کعبه و پشت به مقام کرده، دو رکعت نماز می گزارد. آنگاه برخاسته و می گوید: «ای مردم! من از هر کس به آدم ابوالبشر نزدیک ترم؛ ای مردم! من از هر کس به ابراهیم نزدیک ترم؛ ای مردم! من از هر کس به اسماعیل نزدیک ترم؛ ای مردم! من از هر کس به محمد صلی الله علیه و آله و سلم نزدیک ترم.» سپس دستانش را به سمت آسمان بلند می کند و آن قدر دعا و ناله می کند تا غش کرده روی زمین می افتد و این منظور از این آیه است: «أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ قَلِیلًا ما تَذَکَّرُونَ»(5)، {یا [کیست] آن کس که درمانده را- چون وی را بخواند- اجابت می کند، و گرفتاری را برطرف می گرداند، و شما را جانشینان این زمین قرار می دهد؟ آیا معبودی با خداست؟ چه کم پند می پذیرید.}
و به همین اسناد امام باقر علیه السّلام درباره آیه «أَمَّنْ یُجِیبُ» فرمود: «این آیه درباره قائم علیه السّلام نازل شده که وقتی خروج کرد، عمامه بر سر نهاده و نزدیک مقام نماز می گزارد و به درگاه پروردگارش تضرع می کند و از آن موقع پرچم او در اهتزاز خواهد بود.»(6)
روایت57.
تأویل الآیات الظاهرة: تأویل آیه: «یُریدُونَ لِیُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ»(7)، {می خواهند نور خدا را با دهان خود خاموش کنند} این است که امام باقر علیه السّلام فرمود: «اگر شما این امر را واگذارید، خداوند آن را فرو نخواهد گذاشت.»
ص: 59
قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ فَإِذا نُقِرَ فِی النَّاقُورِ(1) قَالَ إِنَّ مِنَّا إِمَاماً مُسْتَتِراً فَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِظْهَارَ أَمْرِهِ نَکَتَ فِی قَلْبِهِ نُکْتَةً فَظَهَرَ فَقَامَ بِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.
نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یُوسُفَ بْنِ یَعْقُوبَ أبو [أَبِی] الْحُسَیْنِ مِنْ کِتَابِهِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنِ ابْنِ الْبَطَائِنِیِّ عَنْ أَبِیهِ وَ وَهْبٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضی لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنِی لا یُشْرِکُونَ بِی شَیْئاً(2) قَالَ الْقَائِمُ وَ أَصْحَابُهُ.
نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الصَّبَّاحِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلی أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ(3) قَالَ الْعَذَابُ خُرُوجُ الْقَائِمِ وَ الْأُمَّةُ الْمَعْدُودَةُ عِدَّةُ أَهْلِ بَدْرٍ وَ أَصْحَابُهُ.
نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ وَ أَحْمَدُ بْنُ یُوسُفَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ وَ وَهْبٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ فَاسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعاً(4) قَالَ نَزَلَتْ فِی الْقَائِمِ وَ أَصْحَابِهِ یَجْمَعُونَ عَلَی غَیْرِ مِیعَادٍ.
نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ الْمَسْعُودِیُّ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ اللَّهَ عَلی نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ(5) قَالَ هِیَ فِی الْقَائِمِ علیه السلام وَ أَصْحَابِهِ.
نی، [الغیبة] للنعمانی عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ
ص: 58
مؤید این تأویل، روایت امام کاظم علیه السّلام است که راوی می گوید: از ایشان درباره این آیه «و اللهُ متمُّ نورِه» سوال کردم. فرمود: «یریدونَ لیُطفِئوا نورَ اللهِ باَفواهِهم»، منظور از نور خدا، ولایت امیرالمؤمنین علیه السّلام است و «الله متم نوره»، {و خدا نور خود را کامل خواهد کرد} منظور از این آیه امامت است، زیرا خداوند عزوجل می فرماید: «فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذی أَنْزَلْنا»(1)، {پس به خدا و پیامبر او و آن نوری که ما فرو فرستادیم ایمان آورید} و نور همان امام است. از ایشان پرسیدم: «منظور از « هُوَ الَّذی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دینِ الْحَقِّ»(2)، {اوست کسی که فرستاده خود را با هدایت و آیین درست روانه کرد} چیست؟» فرمود: «همان چیزی است که خداوند رسولش را مأمور به ولایت وصی خود کرده و ولایت، همان دین الحق است.» عرض کردم: «لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّه»، {تا آن را بر هر چه دین است فائق گرداند} یعنی چه؟ فرمود: «تفوق بر جمیع ادیان در هنگامه قیام قائم است، زیرا خداوند متعال می فرماید: «و اللهُ متمُّ نورِه»، یعنی خداوند نور خود را با ولایت قائم کامل می گرداند؛ «و لو کرهَ الکافرونَ» یعنی اگر چه کافران از ولایت علی علیه السّلام اکراه داشته باشند.» عرض کردم: «آنچه فرمودید در قرآن نازل شده؟» فرمود: «بله، اما این سخن اخیر تنزیل است و نازل هم شده، ولی غیر از آن تأویل قرآن است.»(3)
روایت58.
تأویل الآیات الظاهرة: ابو بصیر می گوید: از امام صادق علیه السّلام درباره این قول خدای تعالی در کتابش: «هُوَ الَّذی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ»(4)، {اوست کسی که فرستاده خود را با هدایت و آیین درست روانه کرد، تا آن را بر هر چه دین است فائق گرداند، هر چند مشرکان را ناخوش آید} پرسیدم. پس فرمود: «به خدا قسم تأویل و مصداق آن هنوز نازل نشده است!» عرض کردم: «فدایتان شوم! چه وقت نازل می شود؟» فرمود: «وقتی که ان شاء الله قائم قیام کند؛ وقتی او خروج کند کافر و مشرکی باقی نمی ماند، مگر اینکه نسبت به خروج حضرت اکراه دارد، تا جایی که اگر کافر یا مشرکی در دل صخره ای مخفی شده باشد، صخره می گوید: «ای مؤمن! در دل من کافر یا مشرکی مخفی گشته! پس او را بکش!» حضرت فرمود: «پس خدا قائم را متوجه محل آن صخره کرده و حضرت او را می کشد.»(5)
در تفسیر فرات بن ابراهیم کوفی مثل این حدیث، با ذکر سند از امام صادق علیه السّلام نقل شده و در آن روایت آمده که صخره می گوید: «ای مؤمن! در درون من مشرکی است! پس مرا بشکن و او را بکش!»(6)
روایت59.
تأویل الآیات الظاهرة: امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: «هُوَ الَّذی اَرسَلَ رَسُولَهُ ...» آیا این آیه محقق شده؟ هرگز! قسم به کسی که جانم در دست اوست، تحقق این آیه زمانی است که هیچ قریه ای نماند، مگر آنکه در آن شهادت لا اله الا الله و محمد رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم در صبح و شام ندا داده شود.»
ص: 60
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ یُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِیماهُمْ (1) قَالَ اللَّهُ یَعْرِفُهُمْ وَ لَکِنْ نَزَلَتْ فِی الْقَائِمِ یَعْرِفُهُمْ بِسِیمَاهُمْ فَیَخْبِطُهُمْ بِالسَّیْفِ هُوَ وَ أَصْحَابُهُ خَبْطاً.
قال الفیروزآبادی خبطه یخبطه ضربه شدیدا و القوم بسیفه جلدهم.
کنز، [کنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة] مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَاتِمٍ عَنْ حَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْوَاحِدِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عُمَرَ بْنِ سَالِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حُسَیْنِ بْنِ عَجْلَانَ عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ لَنُذِیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنی دُونَ الْعَذابِ الْأَکْبَرِ(2) قَالَ الْأَدْنَی غَلَاءُ السِّعْرِ وَ الْأَکْبَرُ الْمَهْدِیُّ بِالسَّیْفِ.
کنز، [کنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة] مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ الْقَائِمَ إِذَا خَرَجَ دَخَلَ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ فَیَسْتَقْبِلُ الْکَعْبَةَ وَ یَجْعَلُ ظَهْرَهُ إِلَی الْمَقَامِ ثُمَّ یُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ یَقُومُ فَیَقُولُ یَا أَیُّهَا النَّاسُ أَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِآدَمَ یَا أَیُّهَا النَّاسُ أَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِإِبْراهِیمَ یَا أَیُّهَا النَّاسُ أَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِإِسْمَاعِیلَ یَا أَیُّهَا النَّاسُ أَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِمُحَمَّدٍ ص ثُمَّ یَرْفَعُ یَدَیْهِ إِلَی السَّمَاءِ فَیَدْعُو وَ یَتَضَرَّعُ حَتَّی یَقَعَ عَلَی وَجْهِهِ وَ هُوَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ قَلِیلًا ما تَذَکَّرُونَ (3).
وَ بِالْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ قَالَ هذا [هَذِهِ] نَزَلَتْ فِی الْقَائِمِ علیه السلام إِذَا خَرَجَ تَعَمَّمَ وَ صَلَّی عِنْدَ الْمَقَامِ وَ تَضَرَّعَ إِلَی رَبِّهِ فَلَا تُرَدُّ لَهُ رَایَةٌ أَبَداً.
کنز، [کنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة]: قَوْلُهُ تَعَالَی یُرِیدُونَ لِیُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ (4) تَأْوِیلُهُ- قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَاتِمٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ یَحْیَی بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: لَوْ تَرَکْتُمْ هَذَا الْأَمْرَ مَا تَرَکَهُ اللَّهُ.
ص: 59
همچنین ابن عباس درباره آیه: «لِیُظهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّه وَ لَو کَرِهَ المُشرِکونَ» گفت: «این آیه محقق نمی شود، تا زمانی که یهودی و نصرانی و صاحب دینی باقی نماند مگر آنکه داخل در اسلام شود، تا آن جا که گوسفند و گرگ و گاو و شیر و انسان و مار ایمنی دارند و هیچ موشی کیسه ای را نمی جود و جزیه وضع می شود صلیب شکسته می شود و خوک کشته می شود و این معنای آیه: «لِیُظهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّه وَ لَو کَرِهَ المُشرِکونَ» است و این وضعیت در هنگامه قیام قائم علیه السّلام است.»(1)
روایت60.
تأویل الآیات الظاهرة: امام صادق علیه السّلام درباره آیه: «إِذا تُتْلی عَلَیْهِ آیاتُنا قالَ أَساطِیرُ الْأَوَّلِینَ»(2)، {چون آیات ما بر او خوانده شود، گوید: «افسانه های پیشینیان است»} فرمود: «منظور تکذیب قائم آل محمد علیهم السّلام است، زیرا به او گفته می شود: «ما تو را نمی شناسیم و تو از فرزندان فاطمه علیهاالسّلام نیستی»، چنان که مشرکین از این گونه سخنان به پیغمبر می گفتند.»(3)
روایت61.
تفسیر فرات کوفی: امام باقر علیه السّلام درباره این قول خدای متعال: «کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ رَهِینَةٌ إِلَّا أَصْحابَ الْیَمِینِ»،(4)، {هر کسی در گروِ دستاورد خویش است، به جز یاران دست راست} فرمود: «اصحاب یمین ما و شیعیان ما می باشیم» و فرمود: «شیعیان ما «فِی جَنَّاتٍ یَتَساءَلُونَ عَنِ الْمُجْرِمِینَ ما سَلَکَکُمْ فِی سَقَرَ قالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ»، {در میان باغ ها. از یکدیگر می پرسند، درباره مجرمان: «چه چیز شما را در آتش [سَقَر] درآورد؟ گویند: «از نمازگزاران نبودیم»} یعنی از شیعیان علی بن ابی طالب علیه السّلام نبودند.»(5)
«وَ لَمْ نَکُ نُطْعِمُ الْمِسْکِینَ وَ کُنَّا نَخُوضُ مَعَ الْخائِضِینَ»، {و بینوایان را غذا نمی دادیم، با هرزه درایان هرزه درایی می کردیم} و این در روز ظهور قائم ماست که «یوم الدین» است، چنان که می فرماید: «وَ کُنَّا نُکَذِّبُ بِیَوْمِ الدِّینِ حَتَّی أَتانَا الْیَقِینُ»، {و روز جزا را دروغ می شمردیم،تا مرگ ما در رسید} که منظور از یقین، ایام ظهور قائم است؛ «فَما تَنْفَعُهُمْ شَفاعَةُ الشَّافِعِینَ»، {پس شفاعتِ شفاعت کنندگان به حال آنها سود ندارد} و شفاعت هیچ مخلوقی برایشان سودی ندارد و روز قیامت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نیز از آنان شفاعت نخواهد کرد.(6)
مؤلف
اینکه حضرت فرمود: «لم یکونوا» دو احتمال دارد: اول آنکه از آنجا که نماز از غیر شیعه مقبول نیست، حضرت از شیعه با چیزی که از آنان جدا نمی شود یعنی نماز مقبول تعبیر فرمود. احتمال دوم اینکه نمازگزار، در خیل مسابقه دهندگان، تالی نفر جلویی خویش است و تنها به این خاطر به او مصلی گفته می شود که سر او نزدیک وسط کمر نفر جلویی است و «صلا» نیز قسمت چپ و راست دم را گویند؛ پس حضرت از «تابع» به مصلی تعبیر فرمود. و گفته شده صلات نیز ماخوذ از «صلو» است به هنگامی که به جماعت خوانده شود و این وجه اخیر از امام صادق علیه السّلام نیز مروی است که فرمود: «منظور از این آیه که «ما از مصلین نبودیم» این است که ما از پیروان امامان که خدا درباره آنها فرمود: «وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ»(7)، {و سبقت گیرندگان مقدّمند؛ آنانند همان مقرّبانِ [خدا]} آیا مردم را ندیده ای که که اسب پیشین را در گروه اسبان مسابقه ای «مصلی» می نامند؟ این منظور خداوند است که فرمود: «لَم نَکُ مِنَ المُصَلِّینَ» یعنی ما از پیروان سابقین (یعنی ائمه علیهم السّلام) نبودیم.»
روایت62.
روضه کافی: امام باقر علیه السّلام درباره آیه: «قُلْ ما أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ وَ ما أَنَا مِنَ الْمُتَکَلِّفینَ اِنْ هُوَ إِلاَّ ذِکْرٌ لِلْعالَمینَ»(8)، {بگو: «مزدی بر این [رسالت] از شما طلب نمی کنم و من از کسانی نیستم که چیزی از خود بسازم [و به خدا نسبت دهم]. این [قرآن] جز پندی برای جهانیان نیست} فرمود: «منظور از ذکر امیر المؤمنین علیه السّلام است»؛ «وَ لَتَعْلَمُنَّ نَبَأَهُ بَعْدَ حِینٍ»، {و قطعاً پس از چندی خبر آن را خواهید دانست} فرمود: «این زمان، موقع ظهور قائم ماست» و درباره آیه: «وَ لَقَدْ آتَیْنا مُوسَی الْکِتابَ فَاخْتُلِفَ فِیهِ»(9)، {و به راستی موسی را کتاب [تورات] دادیم، پس در آن اختلاف واقع شد} فرمود: «این امت نیز مانند بنی اسرائیل، درباره معانی قرآن اختلاف پیدا کردند، چنان که درباره کتابی که با قائم ما است و برای آنها می آورد نیز اختلاف نظر خواهند داشت، به طوری که بسیاری از مردم آن را انکار می کنند و قائم هم آنها را جلو آورده و گردن آنها را می زند.» اما درباره این قول خدای عزوجل: «وَ لَوْ لا کَلِمَةُ الْفَصْلِ لَقُضِیَ بَیْنَهُمْ وَ إِنَّ الظَّالِمینَ لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌَ»(10)، {و اگر فرمان قاطع [درباره تأخیر عذاب در کار] نبود مسلّماً میانشان داوری می شد و برای ستمکاران شکنجه ای پردرد است} فرمود: «اگر نبود آنچه از خدا عز ذکره گذشت، قائم احدی از آنها را باقی نمی گذاشت.» و درباره این قول خدا: «وَ الَّذینَ یُصَدِّقُونَ بِیَوْمِ الدِّینِ»(11)، {و کسانی که روز جزا را باور دارند} فرمود: «منظور باور به خروج قائم علیه السّلام است» و درباره این قول خدا: «وَ اللَّهِ رَبِّنا ما کُنَّا مُشْرِکینَ»(12)، {«به خدا، پروردگارمان سوگند که ما مشرک نبودیم} فرمود: «منظورشان این است که ما به ولایت علی علیه السّلام مشرک نبودیم.» درباره آیه: «وَ قُلْ جاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْباطِلُ»(13)، {و بگو: «حق آمد و باطل نابود شد} فرمود: «وقتی قائم علیه السّلام قیام کند، دولت باطل از بین می رود.»(14)
روایت63.
روضه کافی: ابو بصیر می گوید: از امام صادق علیه السّلام درباره آیه: «سَنُرِیهِمْ آیاتِنا فِی الْآفاقِ وَ فِی أَنْفُسِهِمْ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُ»(15)، {به زودی نشانه های خود را در افق ها[ی گوناگون] و در دل هایشان بدیشان خواهیم نمود، تا برایشان روشن گردد که او خود حقّ است} پرسیدم. فرمود: خداوند مسخ شدن را در درونشان به آنها نشان می دهد و در آفاق، خراب شدن آفاق را به آنها نشان می دهد، پس قدرت
ص: 62
وَ یُؤَیِّدُهُ مَا رَوَاهُ الشَّیْخُ مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْمَاضِی علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ هَذِهِ الْآیَةِ قُلْتُ وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ قَالَ یُرِیدُونَ لِیُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَلَایَةُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ الْإِمَامَةُ لِقَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِی أَنْزَلْنا(1) وَ النُّورُ هُوَ الْإِمَامُ قُلْتُ لَهُ هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دِینِ الْحَقِ قَالَ هُوَ الَّذِی أَمَرَ اللَّهُ رَسُولَهُ بِالْوَلَایَةِ لِوَصِیِّهِ وَ الْوَلَایَةُ هِیَ دِینُ الْحَقِّ قُلْتُ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ قَالَ عَلَی جَمِیعِ الْأَدْیَانِ عِنْدَ قِیَامِ الْقَائِمِ لِقَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ بِوَلَایَةِ الْقَائِمِ وَ لَوْ کَرِهَ الْکافِرُونَ بِوَلَایَةِ عَلِیٍّ قُلْتُ هَذَا تَنْزِیلٌ قَالَ نَعَمْ أَمَّا هَذَا الْحَرْفُ فَتَنْزِیلٌ وَ أَمَّا غَیْرُهُ فَتَأْوِیلٌ.
کنز، [کنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة] مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هَوْذَةَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی فِی کِتَابِهِ هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا أُنْزِلَ تَأْوِیلُهَا بَعْدُ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ مَتَی یُنْزَلُ قَالَ حَتَّی یَقُومَ الْقَائِمُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَإِذَا خَرَجَ الْقَائِمُ لَمْ یَبْقَ کَافِرٌ وَ لَا مُشْرِکٌ إِلَّا کَرِهَ خُرُوجَهُ حَتَّی لَوْ کَانَ کَافِرٌ أَوْ مُشْرِکٌ فِی بَطْنِ صَخْرَةٍ لَقَالَتِ الصَّخْرَةُ یَا مُؤْمِنُ فِی بَطْنِی کَافِرٌ أَوْ مُشْرِکٌ فَاقْتُلْهُ قَالَ فَیُنَحِّیهِ اللَّهُ فَیَقْتُلُهُ.
فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] جَعْفَرُ بْنُ أَحْمَدَ مُعَنْعَناً عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مِثْلَهُ وَ فِیهِ لَقَالَتِ الصَّخْرَةُ یَا مُؤْمِنُ فِیَّ مُشْرِکٌ فَاکْسِرْنِی وَ اقْتُلْهُ.
کنز، [کنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة] مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ شُعَیْبٍ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ مِیثَمٍ عَنْ عَبَایَةَ بْنِ رِبْعِیٍّ أَنَّهُ سَمِعَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَقُولُ: هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ الْآیَةَ أَ ظَهَرَ ذَلِکَ بَعْدُ کَلَّا وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ حَتَّی لَا یَبْقَی قَرْیَةٌ إِلَّا وَ نُودِیَ فِیهَا بِشَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ بُکْرَةً وَ عَشِیّاً.
ص: 60
خدای عزوجل را در درون خود و در آفاق می بینند.» عرض کردم: «منظور از «حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُ» چیست؟» فرمود: «خروج قائم، حق از جانب خدای عزوجل است که خلق آن را می بینند و چاره ای از آن نیست.»(1)
روایت64.
کافی: امام صادق علیه السّلام درباره آیه: «حَتَّی إِذا رَأَوْا ما یُوعَدُونَ إِمَّا الْعَذابَ وَ إِمَّا السَّاعَةَ فَسَیَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ شَرٌّ مَکاناً وَ أَضْعَفُ جُنْداً»(2)، {تا وقتی آنچه به آنان وعده داده می شود: یا عذاب، یا روز رستاخیز را ببینند، پس به زودی خواهند دانست جایگاه چه کسی بدتر و سپاهش ناتوان تر است}(3) فرمود: «حتی إِذا رَأَوْا ما یُوعَدُونَ» قیام قائم است و آن همان ساعت است؛ پس در آن روز خواهند دانست که از جانب خدا به دست قائمش چه بر سر آنها فرود خواهد آمد. معنی «مَنْ هُوَ شَرٌّ مَکاناً»، یعنی آنها خواهند دید که در پیشگاه امام زمان چه جایگاه بدی دارند و چقدر از حیث سپاه و قدرت ناتوانند. راوی می گوید: عرض کردم: «منظور از «مَنْ کانَ یُرِیدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ»(4)، {کسی که کِشت آخرت بخواهد} چیست؟» فرمود: «منظور معرفت امیرالمؤمنین و امامان علیهم السّلام است که «نزد له فی حرثه.» فرمود: «یعنی: از برکت دولت آنها، دوستان آنان را نیز بهره مند گرداند»؛ « وَ مَنْ کانَ یُریدُ حَرْثَ الدُّنْیا نُؤْتِهِ مِنْها وَ ما لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ نَصیبٍ»، {و کسی که کِشت این دنیا را بخواهد به او از آن می دهیم و[لی] در آخرت او را نصیبی نیست} یعنی در دولت حق همراه با امام قائم، بهره ای نخواهد برد.»(5)
روایت65.
الانوار المضیئه: حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: «کسانی را که خداوند در قرآن مجید مستضعف در زمین خوانده و خواسته است آنها امامان او باشند، ما اهل بیت هستیم. پروردگار عالم مهدی ما را برانگیزد تا اهل بیت را سر بلند کند و دشمنان آنها را سرشکسته و خوار گرداند.»
و نیز در کتاب مزبور از عبداللَّه بن عباس روایت شده که گفت: «مقصود از آیه: «وَ فِی السَّماءِ رِزْقُکُمْ وَ ما تُوعَدُونَ»(6)، {و روزی شما و آنچه وعده داده شده اید در آسمان است}، ظهور مهدی موعود است.»
همچنین به همین سند از ابن عباس درباره آیه: «اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یُحْیِ الْأَرْضَ
ص: 63
وَ قَالَ أَیْضاً حَدَّثَنَا یُوسُفُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ الْمُقْرِی عَنْ نُعَیْمِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ لَیْثٍ عَنْ مُجَاهِدٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ قَالَ لَا یَکُونُ ذَلِکَ حَتَّی لَا یَبْقَی یَهُودِیٌّ وَ لَا نَصْرَانِیٌّ وَ لَا صَاحِبُ مِلَّةٍ إِلَّا دَخَلَ فِی الْإِسْلَامِ حَتَّی یَأْمَنَ الشَّاةُ وَ الذِّئْبُ وَ الْبَقَرَةُ وَ الْأَسَدُ وَ الْإِنْسَانُ وَ الْحَیَّةُ وَ حَتَّی لَا تَقْرِضَ فَأْرَةٌ جِرَاباً وَ حَتَّی تُوضَعَ الْجِزْیَةُ وَ یُکْسَرَ الصَّلِیبُ وَ یُقْتَلَ الْخِنْزِیرُ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ وَ ذَلِکَ یَکُونُ عِنْدَ قِیَامِ الْقَائِمِ علیه السلام.
کنز، [کنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة] عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ إِذا تُتْلی عَلَیْهِ آیاتُنا قالَ أَساطِیرُ الْأَوَّلِینَ-(1)
یَعْنِی تَکْذِیبَهُ بِقَائِمِ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام إِذْ یَقُولُ لَهُ لَسْنَا نَعْرِفُکَ وَ لَسْتَ مِنْ وُلْدِ فَاطِمَةَ کَمَا قَالَ الْمُشْرِکُونَ لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله.
فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] أَبُو الْقَاسِمِ الْعَلَوِیُّ مُعَنْعَناً عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ رَهِینَةٌ إِلَّا أَصْحابَ الْیَمِینِ-(2) قَالَ نَحْنُ وَ شِیعَتُنَا وَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ثُمَّ شِیعَتُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ فِی جَنَّاتٍ یَتَساءَلُونَ عَنِ الْمُجْرِمِینَ ما سَلَکَکُمْ فِی سَقَرَ قالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ یَعْنِی لَمْ یَکُونُوا مِنْ شِیعَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ لَمْ نَکُ نُطْعِمُ الْمِسْکِینَ وَ کُنَّا نَخُوضُ مَعَ الْخائِضِینَ فَذَاکَ یَوْمُ الْقَائِمِ علیه السلام وَ هُوَ یَوْمُ الدِّینِ وَ کُنَّا نُکَذِّبُ بِیَوْمِ الدِّینِ حَتَّی أَتانَا الْیَقِینُ أَیَّامُ الْقَائِمِ فَما تَنْفَعُهُمْ شَفاعَةُ الشَّافِعِینَ فَمَا یَنْفَعُهُمْ شَفَاعَةُ مَخْلُوقٍ وَ لَنْ یَشْفَعَ لَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.
قوله علیه السلام یعنی لم یکونوا یحتمل وجهین أحدهما أن الصلاة لما لم تکن من غیر الشیعة مقبولة فعبر عنهم بما لا ینفک عنهم من الصلاة المقبولة و الثانی أن یکون من المصلی تالی السابق فی خیل السباق و إنما یطلق علیه ذلک لأن رأسه عند صلا السابق و الصلا ما عن یمین الذنب و شماله فعبر عن التابع بذلک و قیل الصلاة أیضا مأخوذة من ذلک عند إیقاعها جماعة و هذا الوجه الأخیر مروی عن أبی عبد الله علیه السلام حیث قال عنی بها لم نکن من أتباع الأئمة الذین قال الله فیهم
ص: 61
بَعْدَ مَوْتِها»(1)، {بدانید که خدا زمین را پس از مرگش زنده می گرداند} گفت: «خدا زمین را پس از مردنش با قائم آل محمد آباد می کند و منظور از موت زمین، ظلم اهل ممالک است و منظور از«قَدْ بَیَّنَّا لَکُمُ الْآیات»، {به راستی آیات [خود] را برای شما روشن گردانیده ایم}، تبیین با حجت از آل محمد است»؛ «لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ»، {باشد که بیندیشید.}
همچنین در کتاب مذکور، امام کاظم علیه السّلام درباره آیه: «وَ أَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَةً»(2)، {و نعمت های ظاهر و باطن خود را بر شما تمام کرده است} فرمود: «نعمت ظاهری امام ظاهر است و نعمت باطنی امام غایب که جسمش از چشم مردم مخفی است و گنج های زمین برای او ظاهر است و هر امر بعیدی برایش نزدیک است.»
مؤلف
روایتی به خط شهید اول نور اللَّه ضریحه یافتم که صفوانی در کتابش از صفوان نقل کرده که چون منصور امام صادق علیه السّلام را فراخواند، حضرت وضو گرفت، دو رکعت نماز خواند، سپس سجده شکر بجا آورد و عرضه داشت: «پروردگارا! از زبان پیامبرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم به ما وعده دادی و وعده ات خلاف پذیر نیست که به ما بعد از خوف، ایمنی عطا می کنی؛ خدایا! پس آنچه را که به ما وعده دادی عملی ساز که تو خلف وعده نمی کنی.» صفوان می گوید: عرض کردم: «آقا! وعده خداوند به شما کدام است؟» فرمود: «این آیه شریفه: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ ....»
و نیز روایت شده که وقتی در حضور آن بزرگوار آیه «وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ ...» خوانده شد، اشک از دیدگان حضرت جاری گشت و فرمود: «به خدا قسم آنها که در زمین تضعیف شده اند، ما اهل بیت پیغمبر هستیم.»
روایت66.
نهج البلاغه: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: «دنیا نسبت به ما مدارا و مهربانی خواهد کرد، بعد از آنکه سخت کژمداری کرده باشد.» سپس آیه وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا ...» را تلاوت فرمود.(3)
مؤلف
«عطفت علیه» یعنی « دلسوزی کردم» و «شمس الفرس شماسا»، یعنی اسب مانع از سوار شدن شد و مرد شموس بدخلق را گویند و ناقه ضروس ماده شتری است که بدخلقی کرده و دوشنده خود را گاز می گیرد تا شیرش برای بچه اش باقی بماند .
ص: 64
وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ (1) أ ما تری الناس یسمون الذی یلی السابق فی الحلبة مصلی فذلک الذی عنی حیث قال لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ لم نک من أتباع السابقین.
کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ قُلْ ما أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ وَ ما أَنَا مِنَ الْمُتَکَلِّفِینَ إِنْ هُوَ إِلَّا ذِکْرٌ لِلْعالَمِینَ (2) قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ لَتَعْلَمُنَّ نَبَأَهُ بَعْدَ حِینٍ قَالَ عِنْدَ خُرُوجِ الْقَائِمِ وَ فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ لَقَدْ آتَیْنا مُوسَی الْکِتابَ فَاخْتُلِفَ فِیهِ (3) قَالَ اخْتَلَفُوا کَمَا اخْتَلَفَتْ هَذِهِ الْأُمَّةُ فِی الْکِتَابِ وَ سَیَخْتَلِفُونَ فِی الْکِتَابِ الَّذِی مَعَ الْقَائِمِ الَّذِی یَأْتِیهِمْ بِهِ حَتَّی یُنْکِرَهُ نَاسٌ کَثِیرٌ فَیُقَدِّمُهُمْ فَیَضْرِبُ أَعْنَاقَهُمْ وَ أَمَّا قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ لَوْ لا کَلِمَةُ الْفَصْلِ لَقُضِیَ بَیْنَهُمْ وَ إِنَّ الظَّالِمِینَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ قَالَ لَوْ لَا مَا تَقَدَّمَ فِیهِمْ مِنَ اللَّهِ عَزَّ ذِکْرُهُ مَا أَبْقَی الْقَائِمُ مِنْهُمْ وَاحِداً وَ فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ الَّذِینَ یُصَدِّقُونَ بِیَوْمِ الدِّینِ (4) قَالَ بِخُرُوجِ الْقَائِمِ علیه السلام وَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ اللَّهِ رَبِّنا ما کُنَّا مُشْرِکِینَ (5) قَالَ یَعْنُونَ بِوَلَایَةِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ قُلْ جاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْباطِلُ (6) قَالَ إِذَا قَامَ الْقَائِمُ علیه السلام ذَهَبَتْ دَوْلَةُ الْبَاطِلِ.
کا، [الکافی] أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی سَنُرِیهِمْ آیاتِنا فِی الْآفاقِ وَ فِی أَنْفُسِهِمْ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُ (7) قَالَ یُرِیهِمْ فِی أَنْفُسِهِمُ الْمَسْخَ وَ یُرِیهِمْ فِی الْآفَاقِ انْتِقَاضَ الْآفَاقِ عَلَیْهِمْ فَیَرَوْنَ قُدْرَةَ
ص: 62
ابواب نصوص و تصریحات خداوند متعال و پدران آن حضرت صلوات الله علیهم اجمعین بر امامت حضرت، غیر از آنچه در کتاب احوال امیرالمؤمنین علیه السّلام از تصریحات بر امامان دوازده گانه علیهم السّلام گذشت
باب اول : مشتمل بر روایات شیعه و مخالفین درباره مهدی موعود علیه السّلام
روایات
روایت1.
پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «ما اولاد عبدالمطلب، رسول خدا، حمزه سید الشهداء، جعفر طیار، علی، فاطمه، حسن، حسین و مهدی، سروران اهل بهشت هستیم.»(1)
در غیبت شیخ طوسی نیز مانند این حدیث نقل شده است.(2)
روایت2.
عیون اخبار الرضا: پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «روز قیامت فرا نمی رسد، مگر این که قائم راستین ما ظهور کند، و این موقعی است که خداوند عزوجل به وی فرمان قیام دهد و هر کس از وی پیروی کند، رستگار شود و آن کس که سرپیچی کند، به هلاکت رسد. ای بندگان خدا! به سوی وی بشتابید، هر چند با راه رفتن از روی برف باشد، زیرا وی خلیفه خدا و خلیفه من است.»(3)
روایت3.
امالی صدوق:
ص: 65
اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی أَنْفُسِهِمْ وَ فِی الْآفَاقِ قُلْتُ لَهُ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُ قَالَ خُرُوجُ الْقَائِمِ هُوَ الْحَقُّ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یَرَاهُ الْخَلْقُ لَا بُدَّ مِنْهُ.
کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْخَطَّابِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی حَتَّی إِذا رَأَوْا ما یُوعَدُونَ إِمَّا الْعَذابَ وَ إِمَّا السَّاعَةَ فَسَیَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ شَرٌّ مَکاناً وَ أَضْعَفُ جُنْداً(1) قَالَ أَمَّا قَوْلُهُ حَتَّی إِذا رَأَوْا ما یُوعَدُونَ فَهُوَ خُرُوجُ الْقَائِمِ وَ هُوَ السَّاعَةُ فَسَیَعْلَمُونَ ذَلِکَ الْیَوْمَ مَا نَزَلَ بِهِمْ مِنَ اللَّهِ عَلَی یَدَیْ قَائِمِهِ فَذَلِکَ قَوْلُهُ مَنْ هُوَ شَرٌّ مَکاناً یَعْنِی عِنْدَ الْقَائِمِ وَ أَضْعَفُ جُنْداً قُلْتُ مَنْ کانَ یُرِیدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ-(2)
قَالَ مَعْرِفَةَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّةِ علیهم السلام نَزِدْ لَهُ فِی حَرْثِهِ قَالَ نَزِیدُهُ مِنْهَا قَالَ یَسْتَوْفِی نَصِیبَهُ مِنْ دَوْلَتِهِمْ وَ مَنْ کانَ یُرِیدُ حَرْثَ الدُّنْیا نُؤْتِهِ مِنْها وَ ما لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ نَصِیبٍ قَالَ لَیْسَ لَهُ فِی دَوْلَةِ الْحَقِّ مَعَ الْقَائِمِ نَصِیبٌ.
أَقُولُ رَوَی السَّیِّدُ عَلِیُّ بْنُ عَبْدِ الْحَمِیدِ فِی کِتَابِ الْأَنْوَارِ الْمُضِیئَةِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْإِیَادِی یَرْفَعُهُ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: الْمُسْتَضْعَفُونَ فِی الْأَرْضِ الْمَذْکُورُونَ فِی الْکِتَابِ (3)
الَّذِینَ یَجْعَلُهُمُ اللَّهُ أَئِمَّةً نَحْنُ أَهْلَ الْبَیْتِ یَبْعَثُ اللَّهُ مَهْدِیَّهُمْ فَیُعِزُّهُمْ وَ یُذِلُّ عَدُوَّهُمْ.
وَ بِالْإِسْنَادِ یَرْفَعُهُ إِلَی ابْنِ عَبَّاسٍ: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ فِی السَّماءِ رِزْقُکُمْ وَ ما تُوعَدُونَ (4) قَالَ هُوَ خُرُوجُ الْمَهْدِیِّ علیه السلام.
وَ بِالْإِسْنَادِ أَیْضاً عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی (5) وَ فِی السَّماءِ رِزْقُکُمْ وَ ما تُوعَدُونَ قَالَ هُوَ خُرُوجُ الْمَهْدِیِّ علیه السلام.
وَ بِالْإِسْنَادِ أَیْضاً عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یُحْیِ الْأَرْضَ
ص: 63
پیغمبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: «چون در شب معراج مرا به آسمان هفتم و از آنجا به سدرة المنتهی و از آنجا به حجاب های نور بردند، پروردگارم جل جلاله ندا کرد که: «ای محمد! تو بنده من و من پروردگار تو هستم. پس خود را در برابر من کوچک شمار، مرا پرستش کن، بر من توکل کن و به من اعتماد داشته باش! زیرا من دوست دارم که تو بنده و حبیب و رسول و پیغمبر من باشی و برادرت علی، جانشین و باب مدینه علم تو باشد؛ او حجت من بر بندگانم و امام من بر خلق من است که به وسیله او، دوستان من از دشمنانم شناخته گردند و هم به وسیله او، حزب شیطان از حزب من تمیز داده می شود. دین من به وجود او پایدار، حدود آن محفوظ و احکامش جاری می گردد؛ به خاطر تو و او و امامان اولاد تو، به مرد و زن بندگانم ترحّم می کنم و به وسیله قائم از شما، زمین خود را با تسبیح و تقدیس و تهلیل و تکبیر و تمجید ذات مقدسم، آباد می کنم؛ به وسیله او، زمین را از وجود دشمنانم پاک می گردانم و به دوستانم واگذار می کنم؛ به سبب او، سخنان کافران به خویش را پست و تعالیم خود را بلند می گردانم؛ به سبب او، شهرها و بندگانم را با علم خود باخبر می کنم و گنج ها و اندوخته ها را با مشیت خود برای او آشکار می سازم؛ او را با ارده خود، به اسرار و نهان های همه کس آگاه می گردانم و با نیروی فرشتگانم مدد می کنم تا او را برای اجرای فرمان و دینم را تأیید کنم. او ولی به حق من و مهدی حقیقی بندگان من است.»(1)
مؤلف
بسیاری از این گونه اخبار در باب نصوص و تصریحات بر امامان دوازده گانه و بعضی دیگر، در باب علل نام های حضرت گذشت .
روایت4.
عیون اخبار الرضا: کعب الاحبار درباره خلفا می گوید: «آنان دوازده تن هستند و چون ایام آنها سپری گردد و طبقه شایسته ای بیایند، پروردگار عمر آنان را طولانی کند. زیرا خداوند چنین وعده کرده است.» سپس این آیه را خواند: « وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَستَخلِفَنَّهُم فی الاَرضِ کما استَخلَفَ الذینَ من قبلِهم»، {خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند، وعده داده است که حتماً آنان را در این سرزمین جانشین [خود] قرار دهد، همان گونه که کسانی را که پیش از آنان بودند جانشین [خود] قرارداد.} کعب الاحبار گفت: «خداوند در قوم بنی اسرائیل نیز چنین کرد. برای خداوند سخت نیست که این امت را در یک روز یا نیم روز گرد آورد و یک روز در نزد پروردگارت، مانند هزار سال از سال های دنیای شماست که می شمرید.»(2)
روایت5.
عیون اخبار الرضا: پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «دنیا به آخر نمی رسد تا اینکه مردی که از فرزندان حسین است، برای اصلاح امر امت من قیام کرده و زمین را که انباشته از ظلم و ستم شده، پر از عدل کند.»(3)
ص: 66
بَعْدَ مَوْتِها(1) قَالَ یُصْلِحُ اللَّهُ الْأَرْضَ بِقَائِمِ آلِ مُحَمَّدٍ بَعْدَ مَوْتِها یَعْنِی بَعْدَ جَوْرِ أَهْلِ مَمْلَکَتِهَا قَدْ بَیَّنَّا لَکُمُ الْآیاتِ بِالْحُجَّةِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ.
وَ مِنَ الْکِتَابِ الْمَذْکُورِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ السَّیِّدِ هِبَةِ اللَّهِ الرَّاوَنْدِیِّ یَرْفَعُهُ إِلَی مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیهما السلام: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ أَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَةً(2) قَالَ النِّعْمَةُ الظَّاهِرَةُ الْإِمَامُ الظَّاهِرُ وَ الْبَاطِنَةُ الْإِمَامُ الْغَائِبُ یَغِیبُ عَنْ أَبْصَارِ النَّاسِ شَخْصُهُ وَ یُظْهِرُ لَهُ کُنُوزَ الْأَرْضِ وَ یُقَرِّبُ عَلَیْهِ کُلَّ بَعِیدٍ.
وَ وَجَدْتُ بِخَطِّ الشَّیْخِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْجُبَاعِیِّ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ وَجَدْتُ بِخَطِّ الشَّهِیدِ نَوَّرَ اللَّهُ ضَرِیحَهُ رَوَی الصَّفْوَانِیُّ فِی کِتَابِهِ عَنْ صَفْوَانَ أَنَّهُ: لَمَّا طَلَبَ الْمَنْصُورُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام تَوَضَّأَ وَ صَلَّی رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ سَجَدَ سَجْدَةَ الشُّکْرِ وَ قَالَ اللَّهُمَّ إِنَّکَ وَعَدْتَنَا عَلَی لِسَانِ نَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ وَعْدُکَ الْحَقُّ أَنَّکَ تُبَدِّلُنَا مِنْ بَعْدِ خَوْفِنَا أَمْناً اللَّهُمَّ فَأَنْجِزْ لَنَا مَا وَعَدْتَنَا إِنَّکَ لا تُخْلِفُ الْمِیعادَ قَالَ قُلْتُ لَهُ یَا سَیِّدِی فَأَیْنَ وَعْدُ اللَّهِ لَکُمْ فَقَالَ علیه السلام قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ الْآیَةَ.
وَ رُوِیَ: أَنَّهُ تُلِیَ بِحَضْرَتِهِ علیه السلام وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا الْآیَةَ فَهَمَلَتَا عَیْنَاهُ علیه السلام وَ قَالَ نَحْنُ وَ اللَّهِ الْمُسْتَضْعَفُونَ.
نهج، [نهج البلاغة] قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: لَتَعْطِفَنَّ الدُّنْیَا عَلَیْنَا بَعْدَ شِمَاسِهَا عَطْفَ الضَّرُوسِ عَلَی وَلَدِهَا وَ تَلَا عَقِیبَ ذَلِکَ وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ.
عطفت علیه أی شفقت و شمس الفرس شماسا أی منع ظهره و رجل شموس صعب الخلق و ناقة ضروس سیئة الخلق یعض حالبها لیبقی لبنها لولدها.
ص: 64
روایت6.
امالی طوسی: پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم، در بستر بیماری به فاطمه زهرا علیهاالسّلام فرمود: «قسم به خدایی که جان من به دست اوست، این امت محتاج به مهدی است و به خدا قسم که او از فرزندان تو است.»(1)
مؤلف
تمام این حدیث در باب فضائل اصحاب کساء علیهم السّلام گذشت.
روایت7.
امالی طوسی: راوی می گوید: پدرم گفت: «در جنگ خیبر، پیغمبر پرچم را به علی علیه السّلام داد و خداوند لشکر اسلام را فاتح گردانید.» آنگاه ماجرای غدیر خم و انتصاب حضرت به مقام خلافت و پاره ای از فضائل مولی را ذکر کرده و گفت: «آنگاه پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم به گریه افتاد. گفتند یا رسول اللَّه برای چه گریه می کنید؟ فرمود: «جبرئیل به من خبر داد که امتم بر علی علیه السّلام ستم کنند، او را از حقش باز دارند، با او بجنگند، فرزندانش را نیز به قتل رسانند و پس از او بر آنها ظلم روا دارند. جبرئیل از جانب پروردگارش به من اطلاع داده که این ستم ها، سرانجام چون قائم آنها ظهور کند و نام آنها بالا گیرد و همه امت دوستدار آنان گردند، دشمنان آنها اندک و بدخواه آنان خوار شود و مدح گویان آنها افزون گردد، پایان می پذیرد. و این در زمانی است که اوضاع شهرها تغییر کند و بندگان خدا ضعیف گردند و از فرج امام زمان مأیوس شوند، در آن هنگام قائم در میان امت آشکار شود.» پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «نام وی مانند نام من و نام پدرش، مانند نام فرزند من و خود وی از اولاد دخترم فاطمه است. خداوند حق را به سبب آنها آشکار گرداند و باطل را با شمشیرهای آنان از میان ببرد و دسته ای از مردم با میل و گروهی از ترس، پیروی آنها را انتخاب می کنند.» سپس گریه پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرو نشست، آنگاه فرمود: «ای جماعت مؤمنین! شما را به آمدن مهدی مژده می دهم، چه که وعده خداوند خلاف پذیر نیست و خواسته او برگشت ندارد. خداوند حکیم و خبیر است و فتح الهی نزدیک. پروردگارا! آنها اهل بیت من هستند، پلیدی را از آنها دور کن و آنها را پاک و پاکیزه گردان. خداوندا! آنها را در پناه خودت محفوظ بدار و نصرت و یاری ده؛ کمک آنها باش، آنها را یاری ده و اعانت کن؛ آنها را عزیز گردان و خوار مکن و آنان را جانشین من قرار ده، إِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ.»(2)
روایت8.
امالی طوسی: امام صادق علیه السّلام فرمود:
ص: 67
نی، [الغیبة] للنعمانی أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْحُلْوَانِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مَنْصُورٍ زَاجٍ عَنْ هُدْبَةَ بْنِ عَبْدِ الْوَهَّابِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ زِیَادٍ الْیَمَانِیِّ عَنْ عِکْرِمَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی طَلْحَةَ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: نَحْنُ بَنُو عَبْدِ الْمُطَّلِبِ سَادَةُ أَهْلِ الْجَنَّةِ رَسُولُ اللَّهِ وَ حَمْزَةُ سَیِّدُ الشُّهَدَاءِ وَ جَعْفَرٌ ذُو الْجَنَاحَیْنِ وَ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ الْمَهْدِیُّ.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی محمد بن علی عن عثمان بن أحمد عن إبراهیم بن عبد الله الهاشمی عن الحسن بن الفضل البوصرائی عن سعد بن عبد الحمید: مثله.
ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِإِسْنَادِ التَّمِیمِیِّ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّی یَقُومَ الْقَائِمُ الْحَقُّ مِنَّا وَ ذَلِکَ حِینَ یَأْذَنَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ وَ مَنْ تَبِعَهُ نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهُ هَلَکَ اللَّهَ اللَّهَ عِبَادَ اللَّهِ فَأْتُوهُ وَ لَوْ عَلَی الثَّلْجِ فَإِنَّهُ خَلِیفَةُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ خَلِیفَتِی.
لی، [الأمالی] للصدوق ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنِ النَّخَعِیِّ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنْ عَلِیِ
ص: 65
«وقتی امام حسین علیه السّلام به شهادت رسید، ملائکه به درگاه خدای متعال نالیدند و گفتند: «بارپروردگارا! با حسین برگزیده و فرزند برگزیده تو چنین عمل می شود؟» پس خدا سایه قائم علیه السّلام را برای آنها به پا داشت و فرمود: «با این مرد، از ظالمان بر او انتقام می گیرم.»(1)
روایت9.
امالی طوسی: جبیر بن نوف بن ابی الوداک می گوید: به ابو سعید خدری گفتم: «به خدا قسم هر سالی که بر ما می گذرد، از سال پیش بدتر است و هر امیری که بر ما مسلّط می گردد، از امیر سابق ظالم تر است.» ابو سعید گفت: «آنچه را که گفتی من از پیغمبر شنیدم، ولی شنیدم که می فرمود: «همواره وضع شما چنین خواهد بود، تا آن هنگام که کسی متولد گردد که مردم او را نشناسند، آنگاه زمین پر از ظلم شود، تا جایی که کسی قدرت نداشته باشد نام خدا را ببرد. سپس خداوند عزوجل مردی از من و از اهل بیت من را برانگیزد و او زمین را پر از عدل کند، چنان که دیگران پیش از وی، آن را پر از ستم کرده باشند، زمین پاره های جگر خود را برای او بیرون می دهد و مال و ثروتی به دست می آورد که از شماره بیرون است و بدین گونه دین اسلام را پایدار می دارد.»(2)
مؤلف
فیروزآبادی می گوید: «جران» داخل گردن را می گویند و از این باب است که گفته می شود: «تا اینکه حقیقت باطن گردن خود را بر زمین می زند»، یعنی کاملا مستقر می شود و استقامت می ورزد، همان گونه که شتر وقتی در جای خود می نشیند و استراحت می کند، گردن خود را بر زمین می گذارد.
روایت10.
کمال الدین: پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «به خدایی که مرا برای بشارت اهل عالم به راستی مبعوث گردانید سوگند که قائم اهل بیت من، در موقع معهودی از جانب من غایب می شود، به طوری که بسیاری از مردم می گویند خداوند چه احتیاج به آل محمد صلی اللَّه علیه و آله دارد و گروهی در ولادت وی شک می کنند. پس هر کس زمان او را درک کند، باید به دین وی بگرود و نگذارد شیطان او را با شکش فریب دهد و از آیین و دین من بیرون ببرد. شیطان پدر و مادر شما را پیش از شما از بهشت بیرون کرد و خداوند عزوجل، شیاطین را دوستان مردم بی ایمان قرار داده است.»(3)
روایت11.
کمال الدین: پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «در شب معراج ندای پروردگارم جل جلاله آمد که می فرمود: «ای محمد!» عرض کردم: «بلی ای خدای با عظمت! بلی!»
ص: 68
بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنِ ابْنِ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَمَّا عُرِجَ بِی إِلَی السَّمَاءِ السَّابِعَةِ وَ مِنْهَا إِلَی سِدْرَةِ الْمُنْتَهَی وَ مِنَ السِّدْرَةِ إِلَی حُجُبِ النُّورِ نَادَانِی رَبِّی جَلَّ جَلَالُهُ یَا مُحَمَّدُ أَنْتَ عَبْدِی وَ أَنَا رَبُّکَ فَلِی فَاخْضَعْ وَ إِیَّایَ فَاعْبُدْ وَ عَلَیَّ فَتَوَکَّلْ وَ بِی فَثِقْ فَإِنِّی قَدْ رَضِیتُ بِکَ عَبْداً وَ حَبِیباً وَ رَسُولًا وَ نَبِیّاً وَ بِأَخِیکَ عَلِیٍّ خَلِیفَةً وَ بَاباً فَهُوَ حُجَّتِی عَلَی عِبَادِی وَ إِمَامٌ لِخَلْقِی بِهِ یُعْرَفُ أَوْلِیَائِی مِنْ أَعْدَائِی وَ بِهِ یُمَیَّزُ حِزْبُ الشَّیْطَانِ مِنْ حِزْبِی وَ بِهِ یُقَامُ دِینِی وَ تُحْفَظُ حُدُودِی وَ تُنْفَذُ أَحْکَامِی وَ بِکَ وَ بِهِ بِالْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِکَ أَرْحَمُ عِبَادِی وَ إِمَائِی وَ بِالْقَائِمِ مِنْکُمْ أَعْمُرُ أَرْضِی بِتَسْبِیحِی وَ تَقْدِیسِی وَ تَهْلِیلِی وَ تَکْبِیرِی وَ تَمْجِیدِی وَ بِهِ أُطَهِّرُ الْأَرْضَ مِنْ أَعْدَائِی وَ أُوَرِّثُهَا أَوْلِیَائِی وَ بِهِ أَجْعَلُ کَلِمَةَ الَّذِینَ کَفَرُوا بِیَ السُّفْلَی وَ کَلِمَتِیَ الْعُلْیَا بِهِ أُحْیِی بِلَادِی وَ عِبَادِی بِعِلْمِی وَ لَهُ أُظْهِرُ الْکُنُوزَ وَ الذَّخَائِرَ بِمَشِیَّتِی وَ إِیَّاهُ أُظْهِرُ عَلَی الْأَسْرَارِ وَ الضَّمَائِرِ بِإِرَادَتِی وَ أُمِدُّهُ بِمَلَائِکَتِی لِتُؤَیِّدَهُ عَلَی إِنْفَاذِ أَمْرِی وَ إِعْلَانِ دِینِی ذَلِکَ وَلِیِّی حَقّاً وَ مَهْدِیُّ عِبَادِی صِدْقاً.
قد مضی کثیر من الأخبار فی باب النصوص علی الاثنی عشر و بعضها فی باب علل أسمائه علیه السلام.
ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ الصَّائِغُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ الْوَلِیدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ عَمْرٍو عَنْ شُرَیْحِ بْنِ عُبَیْدٍ عَنْ عَمْرٍو الْبَکَّائِیِّ: عَنْ کَعْبِ الْأَحْبَارِ قَالَ فِی الْخُلَفَاءِ هُمُ اثْنَیْ عَشَرَ فَإِذَا کَانَ عِنْدَ انْقِضَائِهِمْ وَ أَتَی طَبَقَةٌ صَالِحَةٌ مَدَّ اللَّهُ لَهُمْ فِی الْعُمُرِ کَذَلِکَ وَعَدَ اللَّهُ هَذِهِ الْأُمَّةَ ثُمَّ قَرَأَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ قَالَ وَ کَذَلِکَ فَعَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِبَنِی إِسْرَائِیلَ وَ لَیْسَ بِعَزِیزٍ أَنْ یَجْمَعَ هَذِهِ الْأُمَّةَ یَوْماً أَوْ نِصْفَ یَوْمٍ وَ إِنَّ یَوْماً عِنْدَ رَبِّکَ کَأَلْفِ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ.
ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِإِسْنَادِ التَّمِیمِیِّ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیهم السلام قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: لَا تَذْهَبُ الدُّنْیَا حَتَّی یَقُومَ بِأَمْرِ أُمَّتِی رَجُلٌ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ یَمْلَأُهَا عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً.
ص: 66
خداوند وحی فرمود که: «ای محمد! ساکنان عالم بالا درباره کدام موضوع بود که گفتگو می کردند؟» عرض کردم: «خدایا نمی دانم.» ندا رسید که: «ای محمد! آیا برای خود وزیر و برادر و جانشینی برای پس از خود در میان آدمیان انتخاب کرده ای؟» عرض کردم: «پروردگارا! چه کسی را انتخاب کنم؟خودت برایم معین فرما!» وحی رسید که: «ای محمد! من در میان آدمیان علی را انتخاب کردم.» عرض کردم: «پسر عم مرا جانشین من می کنی؟» آنگاه وحی شد که: «علی بعد از تو، وارث تو و علم تو و در روز قیامت، صاحب لوای حمد و هم صاحب حوض تو است که هر مؤمنی از امت تو بر وی وارد گردد، او را سیراب کند.» سپس خدای عزوجل وحی فرستاد: «ای محمد! من به ذات کبریایی خود قسم حق یاد می کنم که دشمن تو و دشمن اهل بیت و فرزندان تو، هرگز از آن حوض آب نخواهند آشامید و تمام امت تو را جز آن کس که سر باز زند، به بهشت درآورم.» عرض کردم: «پروردگارا! آیا کسی هست که از آمدن به بهشت سر باز زند؟» ندا رسید که آری. عرض کردم: «خدایا چگونه ابا می کند؟» ندا رسید: «ای محمد! من تو را از میان بندگانم برگزیدم و وزیری بعد از تو برایت انتخاب کردم تا مانند هارون باشد که وزیر بعد از موسی بود، با این فرق که بعد از تو پیغمبری نیست؛ محبتی را در دل تو جای دادم و او را پدر فرزندان تو گردانیدم، حقی که او بر امت تو دارد، مثل حقی است که تو در زمان حیات خود بر امتت داری. پس هر کس حق او را پایمال کند، حق تو را ضایع کرده است و هر کس از دوستی وی سر باز زند، از دوستی تو سر باز زده و هر کس از دوستی تو سر باز زند، از آمدن به بهشت سر باز زده!» پس من به خاک افتادم و به خاطر این نعمت که خدا به من موهبت فرموده سجده شکر به جای آوردم.
سپس ندایی شنیدم که می گفت: «ای محمد! سر بردار و آنچه خواهی از ما بخواه تا به تو عطا کنیم.» عرض کردم: «پروردگارا! همه امت مرا دوستدار علی بن ابی طالب گردان تا روز قیامت همه سر حوضم بر من وارد شوند!» ندا رسید: «ای محمد! پیش از خلقت بندگانم، می دانستم که کدام کس راه باطل گیرد و چه کسی هدایت می شود و حکم من در مورد آنها جاری و نافذ است تا بدین وسیله هر کس را که بخواهم هلاک و هر کس را که بخواهم هدایت کنم. علم تو را پس از تو، به علی بن ابی طالب علیه السّلام دادم و او را وزیر و خلیفه پس از تو و سرپرست اهل بیت و امت تو گردانیدم تا امر خود را پابرجا کنم؛ کسی که علی را دشمن می دارد، به او کینه دارد و دوستی و مقام ولایت او را بعد از تو قبول ندارد، داخل بهشت نخواهد شد. پس هر کس او را دشمن بدارد و به او کینه ورزد تو را دشمن داشته و به تو کینه ورزیده و هر کس تو را دشمن بدارد و به تو کینه بورزد، مرا دشمن داشته و به من کینه ورزیده. نیز هر کس او را دوست بدارد، تو را دوست داشته و آن کس که تو را دوست می دارد، دوست من است. و او را به این فضیلت مفتخر گردانیدم و این موهبت را به تو ارزانی داشتم که یازده «مهدی» از نسل علی به وجود آورم که همه از دختر دوشیزه تو هستند. آخرین مهدی کسی است که عیسی بن مریم پشت سر او نماز می گذارد و زمین را که سرشار از ظلم و ستم شده، از عدل و داد پر می گرداند؛ به وسیله او بندگانم را از هلاکت نجات دهم و از گمراهی هدایت کنم، نابینا را بینا و بیمار را شفا دهم.» عرض کردم: «خدایا! ای سید من! آنچه فرمودی کی واقع می شود؟» خدای عزوجل وحی فرستاد: «موقعی که علم از میان برود و نادانی پدید آید؛ قاریان قرآن زیاد شوند ولی عمل کم باشد؛ قتل نفس بسیار شود؛ فقهای راهنما قلیل، و فقهای ضلالت پیشه و خیانتکار افزون گردند؛ شاعران بسیار باشند؛ امت تو قبرستان های خود را مسجد کنند، قرآن ها را زینت دهند و مسجدها را منقّش گردانند؛ ظلم و فساد در همه جا شایع و افعال قبیح در کوی و برزن آشکار شود؛ زمانی که امت تو امر به قبایح و نهی از معروف کنند؛ مردها به مردها و زن ها به زن ها اکتفا کنند؛ دولت ها کافر و اولیای امور فاجر، دستیاران آنها ظالم و صاحب نظران آنان فاسق گردند. در آن هنگام سه خسوف پدید آید: یکی در مشرق، یکی در مغرب و دیگری در جزیرة العرب؛ شهر بصره به وسیله شخصی از نسل تو که پیروان او زنگیان هستند، خراب شود و مردی از اولاد حسین بن علی علیه السّلام قیام کند؛ دجال از سیستان خروج کند و سفیانی ظاهر گردد!» عرض کردم: «الهی! چه فتنه ها که بعد از من پدید آید!»
سپس خداوند به من وحی فرستاد و فجایع بنی امیه و اولاد عمویم (بنی عباس) را و آنچه تا روز قیامت واقع می شود به من خبر داد و من هم همه آنها را، پس از آنکه به زمین فرود آمدم، به پسر عم خود (علی بن ابی طالب علیه السّلام) اطلاع دادم و ادای رسالت کردم. خدا را حمد می کنم، آنچنان که پیش از من سایر پیغمبران و تمام اشیا و هر آنچه
خدا خالق آن است، او را ستایش کرده اند.»(1)
مؤلف
در اول این روایت که می فرماید: «ای محمد! کدام موضوع بود که ساکنان عالم بالا درباره آن گفتگو می کردند؟» اشاره به این آیه شریفه است: «ما کانَ لِی مِنْ عِلْمٍ بِالْمَلَإِ الْأَعْلی إِذْ یَخْتَصِمُونَ»(2)،{را درباره ملإِ اعلی هیچ دانشی نبود آنگاه که مجادله می کردند}، ولی مشهور میان مفسرین این است که این مطلب به آیه: «إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً»(3)، {من در زمین جانشینی خواهم گماشت} و سؤال فرشتگان از خداوند درباره تعیین خلیفه اشاره دارد. شاید خداوند نخست این ماجرا را از پیغمبر پرسیده باشد و بعد از آنکه پیغمبر اظهار بی اطلاعی کرده، گفتگوی فرشتگان را درباره لزوم نماینده خدا (خلیفه) در روی زمین و اینکه زمین نمی تواند از وجود نماینده خدا خالی بماند، به آن حضرت خبر داده، آنگاه درباره جانشین آن حضرت سؤال فرموده و از آن پس، جانشینان پیغمبر را به طریقی که در روایت مسطور است، به اطلاع پیغمبر رسانده باشد. بعید نیست که فرشتگان نیز در آن موقع درباره جانشین پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم از خداوند پرسش کرده اند و خداوند هم آن موضوع را خبر داده باشد، چنان که در باب معراج (جلد ششم بحار) در این باره اندک سخنی رفت.
ص: 70
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ یَحْیَی الْعَبْسِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَرِیرٍ الطَّبَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الصواری [الضِّرَارِیِ] عَنْ أَبِی الصَّلْتِ الْهَرَوِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ الْأَشْقَرِ عَنْ قَیْسِ بْنِ الرَّبِیعِ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ عَبَایَةَ بْنِ رِبْعِیٍّ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِفَاطِمَةَ فِی مَرَضِهِ وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَا بُدَّ لِهَذِهِ الْأُمَّةِ مِنْ مَهْدِیٍّ وَ هُوَ وَ اللَّهِ مِنْ وُلْدِکِ.
قد مضی بتمامه فی فضائل أصحاب الکساء علیهم السلام.
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْحَفَّارُ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبِی قِلَابَةَ عَنْ بِشْرِ بْنِ عُمَرَ عَنْ مَالِکِ بْنِ أَنَسٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ أَسْلَمَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ أَبَانٍ عَنْ أَبِی مَرْیَمَ عَنْ ثُوَیْرِ بْنِ أَبِی فَاخِتَةَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی لَیْلَی قَالَ قَالَ أَبِی: دَفَعَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله الرَّایَةَ یَوْمَ خَیْبَرَ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَفَتَحَ اللَّهُ عَلَیْهِ ثُمَّ ذَکَرَ نَصْبَهُ علیه السلام یَوْمَ الْغَدِیرِ وَ بَعْضَ مَا ذَکَرَ فِیهِ مِنْ فَضَائِلِهِ علیه السلام إِلَی أَنْ قَالَ ثُمَّ بَکَی النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَقِیلَ مِمَّ بُکَاؤُکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ أَخْبَرَنِی جَبْرَئِیلُ علیه السلام أَنَّهُمْ یَظْلِمُونَهُ وَ یَمْنَعُونَهُ حَقَّهُ وَ یُقَاتِلُونَهُ وَ یَقْتُلُونَ وُلْدَهُ وَ یَظْلِمُونَهُمْ بَعْدَهُ وَ أَخْبَرَنِی جَبْرَئِیلُ علیه السلام عَنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنَّ ذَلِکَ یَزُولُ إِذَا قَامَ قَائِمُهُمْ وَ عَلَتْ کَلِمَتُهُمْ وَ أَجْمَعَتِ الْأُمَّةُ عَلَی مَحَبَّتِهِمْ وَ کَانَ الشَّانِئُ لَهُمْ قَلِیلًا وَ الْکَارِهُ لَهُمْ ذَلِیلًا وَ کَثُرَ الْمَادِحُ لَهُمْ وَ ذَلِکَ حِینَ تَغَیُّرِ الْبِلَادِ وَ تَضَعُّفِ الْعِبَادِ وَ الْإِیَاسِ مِنَ الْفَرَجِ وَ عِنْدَ ذَلِکَ یَظْهَرُ الْقَائِمُ فِیهِمْ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله اسْمُهُ کَاسْمِی وَ اسْمُ أَبِیهِ کَاسِمِ ابْنِی وَ هُوَ مِنْ وُلْدِ ابْنَتِی یُظْهِرُ اللَّهُ الْحَقَّ بِهِمْ وَ یحمد [یُخْمِدُ] الْبَاطِلَ بِأَسْیَافِهِمْ وَ یَتَّبِعُهُمُ النَّاسُ بَیْنَ رَاغِبٍ إِلَیْهِمْ وَ خَائِفٍ لَهُمْ قَالَ وَ سَکَنَ الْبُکَاءُ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ مَعَاشِرَ الْمُؤْمِنِینَ أَبْشِرُوا بِالْفَرَجِ فَإِنَّ وَعْدَ اللَّهِ لَا یُخْلَفُ وَ قَضَاؤُهُ لَا یُرَدُّ وَ هُوَ الْحَکِیمُ الْخَبِیرُ فَإِنَّ فَتْحَ اللَّهِ قَرِیبٌ اللَّهُمَّ إِنَّهُمْ أَهْلِی فَأَذْهِبْ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهِّرْهُمْ تَطْهِیراً اللَّهُمَّ اکْلَأْهُمْ وَ احْفَظْهُمْ وَ ارْعَهُمْ وَ کُنْ لَهُمْ وَ انْصُرْهُمْ وَ أَعِنْهُمْ وَ أَعِزَّهُمْ وَ لَا تُذِلَّهُمْ وَ اخْلُفْنِی فِیهِمْ إِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ.
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُبَیْدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حُمْرَانَ قَالَ قَالَ
ص: 67
همچنین جمله «شهر بصره به وسیله شخصی از نسل تو که پیروان او زنگیان هستند، خراب شود»، اشاره به داستان «صاحب الزنج» دارد که سال 256 یا 255 هجری در بصره قیام کرد و به بومیان سودان وعده داد که اگر با وی همراهی کنند، آنها را از قید رقیت و بندگی آزاد کند و مورد احترام و اکرام قرار دهد. پس جماعت بسیاری از زنگیان به وی گرویدند و کارش بالا گرفت و از این رو ملقب به «صاحب الزنج» شد. معروف بود که وی علی بن محمد بن احمد بن عیسی بن زید بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب است. ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه می گوید: «بیشتر مردم نسب او را تخطئه می کردند. مخصوصا سادات و علمای نسب را عقیده بر این است که وی از تیره عبدالقیس و نامش علی بن محمد بن عبدالرحیم و مادرش از بنی اسد دختر اسد بن خزیمه و جد مادرش محمد بن حکیم اسدی از اهل کوفه است.» ابن اثیر در کامل و مسعودی در مروج الذهب می نویسند: «از روایات استفاده می شود که نسب او صحیح بوده است. ضمنا بدان که این علائم لازم نیست مربوط به وقت ظهور امام زمان عجل اللَّه فرجه باشد. چه مقصود این است که پیش از ظهور آن حضرت، این حوادث روی می دهد، چنان که اکثر علائم روز قیامت که شیعه و سنی در کتب خود آورده اند، سال ها و قرن ها پیش از قیامت آشکار می گردد.» از این رو جریان صاحب الزنج همزمان با ولادت باسعادت امام زمان بوده و از همان موقع علائم وجود آن حضرت ظاهر گردید تا روزی که ظهور فرماید. ضمنا محتمل است غرض، علامات ولادت حضرت علیه السّلام باشد، ولی این احتمال بعید است.
روایت12.
کمال الدین: پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «جانشینان و اوصیای من و حجت های خدا بر خلق، پس از من دوازده تن هستند. اول آنها برادرم و آخر آنان فرزندم خواهد بود.» عرض شد: «یا رسول اللَّه! برادر شما کیست؟» فرمود: «علی بن ابی طالب است.» عرض شد: «فرزند شما کیست؟» فرمود: «مهدی است که زمین را، پس از آنکه انباشته از ظلم و ستم می شود، از عدل و داد پر کند. به خدایی که مرا به راستی به مقام پیغمبری برانگیخته قسم که اگر یک روز از عمر دنیا باقی باشد، خداوند آن روز را چنان طولانی گرداند تا فرزندم مهدی در آن روز ظهور کند. سپس عیسی روح اللَّه علیه السّلام از آسمان فرود آید و پشت سر او نماز گزارد؛ زمین، به نور پروردگارش روشن شود و سلطنتش در شرق و غرب عالم گسترش یابد.»(1)
روایت13.
کمال الدین:
ص: 71
أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: لَمَّا کَانَ مِنْ أَمْرِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام مَا کَانَ ضَجَّتِ الْمَلَائِکَةُ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی وَ قَالَتْ یَا رَبِّ یُفْعَلُ هَذَا بِالْحُسَیْنِ صَفِیِّکَ وَ ابْنِ نَبِیِّکَ قَالَ فَأَقَامَ اللَّهُ لَهُمْ ظِلَّ الْقَائِمِ علیه السلام وَ قَالَ بِهَذَا أَنْتَقِمُ لَهُ مِنْ ظَالِمِیهِ.
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بَشَّارٍ عَنْ مُجَاهِدِ بْنِ مُوسَی عَنْ عَبَّادِ بْنِ عَبَّادٍ عَنْ مُجَالِدِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ جُبَیْرِ بْنِ نَوْفٍ أَبِی الْوَدَّاکِ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ: وَ اللَّهِ مَا یَأْتِی عَلَیْنَا عَامٌ إِلَّا وَ هُوَ شَرٌّ مِنَ الْمَاضِی وَ لَا أَمِیرٌ إِلَّا وَ هُوَ شَرٌّ مِمَّنْ کَانَ قَبْلَهُ فَقَالَ أَبُو سَعِیدٍ سَمِعْتُهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ مَا تَقُولُ وَ لَکِنْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ یَقُولُ لَا یَزَالُ بِکُمُ الْأَمْرُ حَتَّی یُولَدَ فِی الْفِتْنَةِ وَ الْجَوْرِ مَنْ لَا یَعْرِفُ غَیْرَهَا حَتَّی تُمْلَأَ الْأَرْضُ جَوْراً فَلَا یَقْدِرُ أَحَدٌ یَقُولُ اللَّهُ ثُمَّ یَبْعَثُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ رَجُلًا مِنِّی وَ مِنْ عِتْرَتِی فَیَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا کَمَا مَلَأَهَا مَنْ کَانَ قَبْلَهُ جَوْراً وَ یُخْرِجُ لَهُ الْأَرْضُ أَفْلَاذَ کَبِدِهَا وَ یَحْثُو الْمَالَ حَثْواً وَ لَا یَعُدُّهُ عَدّاً وَ ذَلِکَ حَتَّی یَضْرِبَ الْإِسْلَامُ بِجِرَانِهِ.
قال الفیروزآبادی الجران باطن العنق و منه حتی ضرب الحق بجرانه أی قر قراره و استقام کما أن البعیر إذا برک و استراح مد عنقه علی الأرض.
ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْهَرَوِیِّ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ بَشِیراً لَیَغِیبَنَّ الْقَائِمُ مِنْ وُلْدِی بِعَهْدٍ مَعْهُودٍ إِلَیْهِ مِنِّی حَتَّی یَقُولَ أَکْثَرُ النَّاسِ مَا لِلَّهِ فِی آلِ مُحَمَّدٍ حَاجَةٌ وَ یَشُکُّ آخَرُونَ فِی وِلَادَتِهِ فَمَنْ أَدْرَکَ زَمَانَهُ فَلْیَتَمَسَّکْ بِدِینِهِ وَ لَا یَجْعَلْ لِلشَّیْطَانِ إِلَیْهِ سَبِیلًا بِشَکِّهِ فَیُزِیلَهُ عَنْ مِلَّتِی وَ یُخْرِجَهُ مِنْ دِینِی فَقَدْ أَخْرَجَ أَبَوَیْکُمْ مِنَ الْجَنَّةِ مِنْ قَبْلُ وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ الشَّیاطِینَ أَوْلِیاءَ لِلَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ.
ک، [إکمال الدین] ابْنُ إِدْرِیسَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ آدَمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ إِیَاسٍ عَنِ الْمُبَارَکِ بْنِ فَضَالَةَ عَنْ وَهْبِ بْنِ مُنَبِّهٍ یَرْفَعُهُ إِلَی ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَمَّا عَرَجَ بِی رَبِّی جَلَّ جَلَالُهُ أَتَانِی النِّدَاءُ یَا مُحَمَّدُ قُلْتُ لَبَّیْکَ
ص: 68
پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «مهدی از اولاد من است؛ نامش نام من و کنیه اش کنیه من و صورت و سیرتش، از همه کس به من شبیه تر است؛ غیبتی کند که مردم دچار حیرت گردند و بسیاری از فرقه ها گمراه شوند؛ آنگاه مانند ستاره تابانی از پرده غیبت به در آید و زمین را که مملو از ظلم و ستم شده، پر از عدل و داد کند.»(1)
روایت14.
کمال الدین: پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «خوش به حال کسی که قائم اهل بیت مرا ببیند و در غیبت و پیش از قیامش، از وی پیروی کند و دوستان او را دوست و دشمنانش را دشمن بدارد؛ اینان دوستان و رفقای من هستند و روز قیامت، گرامی ترین امت من در نزد هستند.»(2)
روایت15.
کمال الدین: پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «خوشا به حال کسی که قائم اهل بیت مرا ببیند، در حالی که قبل از قیامش از وی و امامان پیش از او پیروی کرده و از دشمنان آنها برائت جسته باشد. اینان رفقای من و گرامی ترین افراد امت من هستند.»(3)
روایت16.
کمال الدین: پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «مهدی از فرزندان من است؛ نامش نام من و کنیه اش کنیه من است؛ در صورت و سیرت شبیه ترین افراد به من است؛ و غیبتی دارد که موجب تحیر گردد، تا جایی که مردم از ادیان خود منحرف شوند. پس در این هنگامه، مانند ستاره تابانی بدرخشد و زمین را که انباشته از ظلم وستم شده، پر از عدل و داد کند.»(4)
روایت17.
کمال الدین: پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «مهدی از فرزندان من است؛ غیبت و حیرتی دارد که فرقه ها در آن گمراه شوند؛ آنچه انبیا ذخیره کرده اند با خود بیاورد و زمین را که پر از ظلم و جور شده، از عدل و داد پر کند.»(5)
ص: 72
رَبَّ الْعَظَمَةِ لَبَّیْکَ فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیَّ یَا مُحَمَّدُ فِیمَ اخْتَصَمَ الْمَلَأُ الْأَعْلَی قُلْتُ إِلَهِی لَا عِلْمَ لِی فَقَالَ لِی یَا مُحَمَّدُ هَلَّا اتَّخَذْتَ مِنَ الْآدَمِیِّینَ وَزِیراً وَ أَخاً وَ وَصِیّاً مِنْ بَعْدِکَ فَقُلْتُ إِلَهِی وَ مَنِ أَتَّخِذُ تَخَیَّرْ لِی أَنْتَ یَا إِلَهِی فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیَّ یَا مُحَمَّدُ قَدِ اخْتَرْتُ لَکَ مِنَ الْآدَمِیِّینَ عَلِیّاً فَقُلْتُ إِلَهِی ابْنُ عَمِّی فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیَّ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ عَلِیّاً وَارِثُکَ وَ وَارِثُ الْعِلْمِ مِنْ بَعْدِکَ وَ صَاحِبُ لِوَائِکَ لِوَاءِ الْحَمْدِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ صَاحِبُ حَوْضِکَ یَسْقِی مَنْ وَرَدَ عَلَیْهِ مِنْ مُؤْمِنِی أُمَّتِکَ ثُمَّ أَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَا مُحَمَّدُ إِنِّی قَدْ أَقْسَمْتُ عَلَی نَفْسِی قَسَماً حَقّاً لَا یَشْرَبُ مِنْ ذَلِکَ الْحَوْضِ مُبْغِضٌ لَکَ وَ لِأَهْلِ بَیْتِکَ وَ ذُرِّیَّتِکَ الطَّیِّبِینَ حَقّاً حَقّاً أَقُولُ یَا مُحَمَّدُ لَأُدْخِلَنَّ الْجَنَّةَ جَمِیعَ أُمَّتِکَ إِلَّا مَنْ أَبَی فَقُلْتُ إِلَهِی وَ أَحَدٌ یَأْبَی دُخُولَ الْجَنَّةِ فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بَلَی فَقُلْتُ فَکَیْفَ یَأْبَی فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیَّ یَا مُحَمَّدُ اخْتَرْتُکَ مِنْ خَلْقِی وَ اخْتَرْتُ لَکَ وَصِیّاً مِنْ بَعْدِکَ وَ جَعَلْتُهُ مِنْکَ بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِیَّ بَعْدَکَ وَ أَلْقَیْتُ مَحَبَّةً فِی قَلْبِکَ وَ جَعَلْتُهُ أَبَا وُلْدِکَ فَحَقُّهُ بَعْدَکَ عَلَی أُمَّتِکَ کَحَقِّکَ عَلَیْهِمْ فِی حَیَاتِکَ فَمَنْ جَحَدَ حَقَّهُ جَحَدَ حَقَّکَ وَ مَنْ أَبَی أَنْ یُوَالِیَهُ فَقَدْ أَبَی أَنْ یُوَالِیَکَ وَ مَنْ أَبَی أَنْ یُوَالِیَکَ فَقَدْ أَبَی أَنْ یَدْخُلَ الْجَنَّةَ فَخَرَرْتُ لِلَّهِ سَاجِداً شُکْراً لِمَا أَنْعَمَ إِلَیَّ فَإِذَا
مُنَادٍ یُنَادِی ارْفَعْ یَا مُحَمَّدُ رَأْسَکَ وَ سَلْنِی أُعْطِکَ فَقُلْتُ یَا إِلَهِی اجْمَعْ أُمَّتِی مِنْ بَعْدِی عَلَی وَلَایَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام لِیَرِدُوا عَلَیَّ جَمِیعاً حَوْضِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیَّ یَا مُحَمَّدُ إِنِّی قَدْ قَضَیْتُ فِی عِبَادِی قَبْلَ أَنْ أَخْلُقَهُمْ وَ قَضَایَ مَاضٍ فِیهِمْ لَأُهْلِکُ بِهِ مَنْ أَشَاءُ وَ أَهْدِی بِهِ مَنْ أَشَاءُ وَ قَدْ آتَیْتُهُ عِلْمَکَ مِنْ بَعْدِکَ وَ جَعَلْتُهُ وَزِیرَکَ وَ خَلِیفَتَکَ مِنْ بَعْدِکَ عَلَی أَهْلِکَ وَ أُمَّتِکَ عَزِیمَةً مِنِّی وَ لَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ مَنْ عَادَاهُ وَ أَبْغَضَهُ وَ أَنْکَرَ وَلَایَتَهُ بَعْدَکَ فَمَنْ أَبْغَضَهُ أَبْغَضَکَ وَ مَنْ أَبْغَضَکَ فَقَدْ أَبْغَضَنِی وَ مَنْ عَادَاهُ فَقَدْ عَادَاکَ وَ مَنْ عَادَاکَ فَقَدْ عَادَانِی وَ مَنْ أَحَبَّهُ فَقَدْ أَحَبَّکَ وَ مَنْ أَحَبَّکَ فَقَدْ أَحَبَّنِی وَ قَدْ جَعَلْتُ لَهُ هَذِهِ الْفَضِیلَةَ وَ أَعْطَیْتُکَ أَنْ أُخْرِجَ مِنْ صُلْبِهِ أَحَدَ عَشَرَ مَهْدِیّاً کُلُّهُمْ مِنْ ذُرِّیَّتِکَ مِنَ الْبِکْرِ الْبَتُولِ وَ آخِرُ رَجُلٍ مِنْهُمْ یُصَلِّی خَلْفَهُ عِیسَی ابْنُ
ص: 69
روایت18.
کمال الدین: پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «علی بن ابی طالب علیهماالسلام پیشوای امت من است و بعد از من، جانشین من بر آنان خواهد بود. قائم منتظر که زمین را، پس از انباشته شدنش از ظلم و جور از عدل و داد پر می کند، از فرزندان اوست. به خدایی که مرا به راستی به عنوان بشارت دهنده برانگیخته، کسانی که در زمان غیبت وی در عقیده به وجود و ظهور او ثابت قدم بمانند، از کبریت احمر کمیاب تر هستند!» جابر بن عبداللَّه انصاری برخاست و عرض کرد: «یا رسول اللَّه! قائم که فرزند شماست، غایب می شود؟» فرمود: «آری، قسم به پروردگارم! «و لِیُمَحِّصَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ یَمْحَقَ الْکافِرِینَ»(1)، {و تا خدا کسانی را که ایمان آورده اند خالص گرداند وکافران را [به تدریج] نابود سازد.} ای جابر! این از کارهای عجیب خداوند و سری از اسرار الهی است که بر بندگانش پوشیده است، پس از شک در کار خدا بپرهیز که کفر است.»(2)
روایت19.
کمال الدین: پیغمبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و سلم فرمود: «قائم از فرزندان من است؛ نامش نام من، کنیه اش کنیه من، شمائلش شمائل من و آدابش آداب من است؛ او مردم را به دین و شریعت من وادارد و آنها را به سوی قرآن مجید دعوت کند. پس هر کس از وی پیروی کند، از من پیروی کرده و آن کس که از فرمان او سر باز زند، از فرمان من سرپیچی کرده. هر کس در زمان غیبتش منکر وی شود، انکار وجود او را کرده و هر کس او را تکذیب کند، تکذیب من را کرده است. آن کس که تصدیق وی کند، مرا تصدیق کرده و به خدا شکوه می برم از کسی که آنچه من درباره او گفته ام، تکذیب کند یا منکر سخن من شود یا امت مرا از راه او برگرداند. «وَ سَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ»(3)، {و کسانی که ستم کرده اند، به زودی خواهند دانست به کدام بازگشت گاه برخواهند گشت.}(4)
روایت20.
کمال الدین: رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «هر کس وجود فرزندم قائم را انکار کند، منکر من شده است.»(5)
روایت21.
کمال الدین: پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «هر کس قائم ما را در زمان غیبتش انکار کند، چون مردم روزگار جاهلیت از دنیا می رود.»(6)
روایت22.
غیبت طوسی:
ص: 73
مَرْیَمَ یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً أُنْجِی بِهِ مِنَ الْهَلَکَةِ وَ أُهْدِی بِهِ مِنَ الضَّلَالَةِ وَ أُبْرِئُ بِهِ الْأَعْمَی وَ أَشْفِی بِهِ الْمَرِیضَ فَقُلْتُ إِلَهِی وَ سَیِّدِی مَتَی یَکُونُ ذَلِکَ فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَکُونُ ذَلِکَ إِذَا رُفِعَ الْعِلْمُ وَ ظَهَرَ الْجَهْلُ وَ کَثُرَ الْقُرَّاءُ وَ قَلَّ الْعَمَلُ وَ کَثُرَ الْقَتْلُ وَ قَلَّ الْفُقَهَاءُ الْهَادُونَ وَ کَثُرَ فُقَهَاءُ الضَّلَالَةِ وَ الْخَوَنَةِ وَ کَثُرَ الشُّعَرَاءُ وَ اتَّخَذَ أُمَّتُکَ قُبُورَهُمْ مَسَاجِدَ وَ حُلِّیَتِ الْمَصَاحِفُ وَ زُخْرِفَتِ الْمَسَاجِدُ وَ کَثُرَ الْجَوْرُ وَ الْفَسَادُ وَ ظَهَرَ الْمُنْکَرُ وَ أَمَرَ أُمَّتُکَ بِهِ وَ نَهَی عَنِ الْمَعْرُوفِ وَ اکْتَفَی الرِّجَالُ بِالرِّجَالِ وَ النِّسَاءُ بِالنِّسَاءِ وَ صَارَ الْأُمَرَاءُ کَفَرَةً وَ أَوْلِیَاؤُهُمْ فَجَرَةً وَ أَعْوَانُهُمْ ظَلَمَةً وَ ذَوُو الرَّأْیِ مِنْهُمْ فَسَقَةً وَ عِنْدَ ذَلِکَ ثَلَاثَةُ خُسُوفٍ خَسْفٌ بِالْمَشْرِقِ وَ خَسْفٌ بِالْمَغْرِبِ وَ خَسْفٌ بِجَزِیرَةِ الْعَرَبِ وَ خَرَابُ الْبَصْرَةِ عَلَی یَدِ رَجُلٍ مِنْ ذُرِّیَّتِکَ یَتْبَعُهُ الزُّنُوجُ وَ خُرُوجُ رَجُلٍ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ وَ ظُهُورُ الدَّجَّالِ یَخْرُجُ مِنَ الْمَشْرِقِ مِنْ سِجِسْتَانَ وَ ظُهُورُ السُّفْیَانِیِّ فَقُلْتُ إِلَهِی مَا یَکُونُ بَعْدِی مِنَ الْفِتَنِ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیَّ وَ أَخْبَرَنِی بِبَلَاءِ بَنِی أُمَیَّةَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ وَ مِنْ فِتْنَةِ وُلْدِ عَمِّی وَ مَا هُوَ کَائِنٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ فَأَوْصَیْتُ بِذَلِکَ ابْنَ عَمِّی حِینَ هَبَطْتُ إِلَی الْأَرْضِ وَ أَدَّیْتُ الرِّسَالَةَ وَ لِلَّهِ الْحَمْدُ عَلَی ذَلِکَ کَمَا حَمِدَهُ النَّبِیُّونَ وَ کَمَا حَمِدَهُ کُلُّ شَیْ ءٍ قَبْلِی وَ مَا هُوَ خَالِقُهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ.
قوله تعالی فیما اختصم الملأ الأعلی إشارة إلی قوله تعالی ما کانَ لِی مِنْ عِلْمٍ بِالْمَلَإِ الْأَعْلی إِذْ یَخْتَصِمُونَ (1) و المشهور بین المفسرین أنه إشارة إلی قوله تعالی إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً(2) و سؤال الملائکة فی ذلک فلعله تعالی سأله أولا عن ذلک ثم أخبره به و بین أن الأرض لا تخلو من حجة و خلیفة ثم سأله عن خلیفته و عین له الخلفاء بعده و لا یبعد أن یکون الملائکة سألوا فی ذلک الوقت عن خلیفة الرسول صلی الله علیه و آله فأخبره الله بذلک و قد مضی فی باب المعراج بعض القول فی ذلک.
ص: 70
پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «مهدی در آخرالزمان قیام می کند.»(1)
روایت23.
غیبت طوسی: پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «شما را مژده می دهم به مهدی که هنگام اختلاف امت من و تزلزل زمانه برانگیخته شود و زمین را که پر از ظلم و ستم شده، از عدل و داد پر کند و ساکنان آسمان و زمین از وی خشنود باشند.»(2)
روایت24.
غیبت طوسی: پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله سه بار فرمود: «شما را به قیام مهدی مژده می دهم. هنگامی که مردم به جان هم افتند و زلزله سختی پدید آید، او ظهور خواهد کرد و زمین را که مملو از ظلم و جور شده، از عدل و داد پر کند؛ دل های بندگان خدا را از عبادت لبریز کند و سایه عدلش همه آنها را فرا گیرد.»(3)
روایت25.
غیبت طوسی: ابو سعید خدری می گوید: «شنیدم پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله در منبر می فرمود: «مهدی از عترت و اهل بیت من است و در آخرالزمان قیام کند؛ آسمان برای او قطرات بارانش را ببارد و زمین بذرهای خود را بیرون دهد؛ او هم زمین را که انباشته از ظلم و ستم شده، پر از عدل و داد کند.»(4)
روایت26.
غیبت طوسی: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «اگر از عمر دنیا جز یک روز نماند، خداوند آن روز را چندان طولانی گرداند تا مردی از اهل بیت مرا ظاهر گرداند که جهان را که مملو از ظلم و ستم شده، از عدل و داد پر کند.»(5)
روایت27.
غیبت طوسی: پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «اگر از عمر دنیا جز یک روز نماند، خداوند آن روز را چندان دراز گرداند تا مردی از اهل بیت مرا برانگیزد
ص: 74
قوله تعالی و خراب البصرة إشارة إلی قصة صاحب الزنج الذی خرج فی البصرة سنة ست أو خمس و خمسین و مائتین و وعد کل من أتی إلیه من السودان أن یعتقهم و یکرمهم فاجتمع إلیه منهم خلق کثیر و بذلک علا أمره و لذا لقب صاحب الزنج و کان یزعم أنه علی بن محمد بن أحمد بن عیسی بن زید بن علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب علیه السلام.
و قال ابن أبی الحدید و أکثر الناس یقدحون فی نسبه و خصوصا الطالبیون و جمهور النسابین علی أنه من عبد القیس و أنه علی بن محمد بن عبد الرحیم و أمه أسدیة من أسد بن خزیمة جدها محمد بن حکیم الأسدی من أهل الکوفة و نحو ذلک قال ابن الأثیر فی الکامل و المسعودی فی مروج الذهب و یظهر من الخبر أن نسبه کان صحیحا.
ثم اعلم أن هذه العلامات لا یلزم کونها مقارنة لظهوره علیه السلام إذ الغرض بیان أن قبل ظهوره علیه السلام یکون هذه الحوادث کما أن کثیرا من أشراط الساعة التی روتها العامة و الخاصة ظهرت قبل ذلک بدهور و أعوام و قصة صاحب الزنج کانت مقارنة لولادته علیه السلام و من هذا الوقت ابتدأت علاماته إلی أن یظهر علیه السلام.
علی أنه یحتمل أن یکون الغرض علامات ولادته علیه السلام لکنه بعید.
ک، [إکمال الدین] ابْنُ مَسْرُورٍ عَنِ ابْنِ عَامِرٍ عَنِ الْمُعَلَّی عَنْ جَعْفَرِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعِیدِ بْنِ جُبَیْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ خُلَفَائِی وَ أَوْصِیَائِی وَ حُجَجُ اللَّهِ عَلَی الْخَلْقِ بَعْدِی اثْنَا عَشَرَ أَوَّلُهُمْ أَخِی وَ آخِرُهُمْ وَلَدِی وَ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ مَنْ أَخُوکَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ قِیلَ فَمَنْ وَلَدُکَ قَالَ الْمَهْدِیُّ یَمْلَأُهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا یَوْمٌ وَاحِدٌ لَأَطَالَ اللَّهُ ذَلِکَ الْیَوْمَ حَتَّی یَخْرُجَ فِیهِ وَلَدِی الْمَهْدِیُّ فَیَنْزِلَ رُوحُ اللَّهِ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ علیه السلام فَیُصَلِّیَ خَلْفَهُ وَ تُشْرِقَ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها وَ یَبْلُغَ سُلْطَانُهُ الْمَشْرِقَ وَ الْمَغْرِبَ.
ک، [إکمال الدین] ابْنُ مَسْرُورٍ عَنِ ابْنِ عَامِرٍ عَنْ عَمِّهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ
ص: 71
که نامش با نام من و نام پدرش با نام پدر من مطابق باشد و زمین را که پر از ظلم وستم شده، از عدل پر کند.»(1)
روایت28.
غیبت طوسی: پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «دنیا به پایان نمی رسد، تا آنکه در میان امت من شخصی به پادشاهی رسد که از اهل بیت من و نامش مهدی باشد.»(2)
روایت29.
غیبت طوسی: پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم ضمن روایتی طولانی فرمود: «... در این هنگام مهدی قیام می کند و او مردی از اولاد این مرد است. (و با دست مبارک به علی بن ابی طالب علیهماالسلام اشاره فرمود.) خداوند به وسیله او دروغ را از لوح دل مردم بزداید، سختی روزگار را از آنان برطرف گرداند و طوق بندگی را از گردن های شما بیرون آورد.» آنگاه فرمود: «من پیشوای نخستین این امت هستم، مهدی اوسط و عیسی آخرین ماست و در اثنای این مدت، مهلکه ای ناهموار است.»(3)
بیان
قال الجزری کلب الدهر علی أهله إذا ألح علیهم و اشتد و قال الفیروزآبادی تاح له الشی ء یتوح تهیأ کتاح یتیح و أتاحه الله فأتیح و المتیح کمنبر من یعرض فیما لا یعنیه أو یقع فی البلایا و فرس یعترض فی مشیته نشاطا و المتیاح الکثیر الحرکة العریض انتهی و فیه تکلف و الأظهر أنه تصحیف ما مر فی أخبار اللوح و غیر ذلک نتج الهرج أی نتائج الفساد و الجور(4).
روایت30.
غیبت طوسی: ام السلمه همسر گرامی پیغمبر می گوید: از آن حضرت صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که می فرمود: «مهدی از عترت من و از اولاد فاطمه است.»(5)
ص: 75
أَبِی جَمِیلَةَ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ عَنْ جَابِرٍ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْمَهْدِیُّ مِنْ وُلْدِی اسْمُهُ اسْمِی وَ کُنْیَتُهُ کُنْیَتِی أَشْبَهُ النَّاسِ بِی خَلْقاً وَ خُلْقاً تَکُونُ لَهُ غَیْبَةٌ وَ حَیْرَةٌ تَضِلُّ فِیهِ الْأُمَمُ ثُمَّ یُقْبِلُ کَالشِّهَابِ الثَّاقِبِ وَ یَمْلَأُهَا عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً.
ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: طُوبَی لِمَنْ أَدْرَکَ قَائِمَ أَهْلِ بَیْتِی وَ هُوَ یَأْتَمُّ بِهِ فِی غَیْبَتِهِ قَبْلَ قِیَامِهِ وَ یَتَوَلَّی أَوْلِیَاءَهُ وَ یُعَادِی أَعْدَاءَهُ ذَاکَ مِنْ رُفَقَائِی وَ ذَوِی مَوَدَّتِی وَ أَکْرَمِ أُمَّتِی عَلَیَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.
ک، [إکمال الدین] عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی عَمْرٍو الْبَلْخِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعُودٍ عَنْ خَلَفِ بْنِ حَامِدٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَسْلَمَ الْجَبَلِیِّ عَنِ الْخَطَّابِ بْنِ مُصْعَبٍ عَنْ سَدِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: طُوبَی لِمَنْ أَدْرَکَ قَائِمَ أَهْلِ بَیْتِی وَ هُوَ مُقْتَدٍ بِهِ قَبْلَ قِیَامِهِ یَأْتَمُّ بِهِ وَ بِأَئِمَّةِ الْهُدَی مِنْ قَبْلِهِ وَ یَبْرَأُ إِلَی اللَّهِ مِنْ عَدُوِّهِمْ أُولَئِکَ رُفَقَائِی وَ أَکْرَمُ أُمَّتِی عَلَیَّ.
ک، [إکمال الدین] أَبِی وَ ابْنُ الْوَلِیدِ وَ ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ جَمِیعاً عَنْ سَعْدٍ وَ الْحِمْیَرِیِّ وَ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ عِیسَی وَ ابْنِ هَاشِمٍ وَ الْبَرْقِیِّ وَ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ الْحُصَیْنِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْمَهْدِیُّ مِنْ وُلْدِی اسْمُهُ اسْمِی وَ کُنْیَتُهُ کُنْیَتِی أَشْبَهُ النَّاسِ بِی خَلْقاً وَ خُلْقاً تَکُونُ لَهُ غَیْبَةٌ وَ حَیْرَةٌ حَتَّی یَضِلَّ الْخَلْقُ عَنْ أَدْیَانِهِمْ فَعِنْدَ ذَلِکَ یُقْبِلُ کَالشِّهَابِ الثَّاقِبِ فَیَمْلَؤُهَا عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً.
ک، [إکمال الدین] ابْنُ عُبْدُوسٍ عَنِ ابْنِ قُتَیْبَةَ عَنْ حَمْدَانَ عَنِ ابْنِ بَزِیعٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْبَاقِرِ عَنْ آبَائِهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْمَهْدِیُّ مِنْ وُلْدِی تَکُونُ لَهُ غَیْبَةٌ وَ حَیْرَةٌ تَضِلُّ فِیهَا الْأُمَمُ یَأْتِی بِذَخِیرَةِ الْأَنْبِیَاءِ فَیَمْلَؤُهَا عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً.
ص: 72
در کتاب مزبور، این حدیث را از راویان دیگر هم نقل کرده است.(1)
روایت31.
غیبت طوسی: ابن عباس در ضمن حدیثی طولانی به وهب بن منبه گفت: «... ای وهب آنگاه مهدی ظهور می کند.» وهب گفت: «او از فرزندان تو است؟» گفت: «نه به خدا! او از اولاد من نیست، بلکه از فرزندان علی است. خوشا به حال کسانی که زمان او را درک کنند! خداوند امت پیغمبر را به وسیله او از ناملایمات روزگار آسوده گرداند و او، زمین را از عدل و داد پر کند ...»(2)
روایت32.
غیبت طوسی: ابو سعید خدری در حدیثی طولانی که ما مختصر آن را نقل می کنیم می گوید: «پیغمبر به فاطمه علیهاالسلام فرمود: «دخترم! به ما اهل بیت هفت فضیلت داده شده است که پیش از ما به هیچ کس داده نشده است: پیغمبر ما بهترین پیغمبران است و او پدر تو است؛ جانشین ما بهترین اوصیا است و او شوهر تو است؛ شهید ما بهترین شهیدان است و او عموی پدرت حمزه است؛ پسر عمویت جعفر طیار از ماست که خداوند در بهشت، دو بال سرخ فام به وی عطا فرماید تا در بهشت پرواز کند؛ دو سبط این امت از ماست که حسن و حسین دو فرزند تو هستند؛ و به خدایی که جز او خدایی نیست، مهدی این امت که عیسی بن مریم پشت سر او نماز می گذارد نیز از ماست.» سپس دست روی شانه حسین علیه السّلام گذاشته و سه بار فرمود: «مهدی از نسل این به وجود می آید.»(3)
روایت33.
غیبت طوسی: رسول اکرم صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «اهل بیت من مانند ستارگان آسمانند که چون ستاره ای غروب کند، ستاره دیگری طلوع کند، تا آنکه چون یکی از آن ستارگان طلوع کند و مورد کینه دشمن قرار گیرد و با نگاه چشم و اشاره دست او را به هم نشان داده و مورد تعقیب قرار دهید، فرشته مرگ به سوی او آمده و او را می برد و شما مدت زمانی از روزگار خود را در پریشانی به سر برید و اولاد عبدالمطلب (بنی عباس) به سلطنت رسند و طوری هرج و مرج پدید آید که دوست از دشمن شناخته نشود. آنگاه آن ستاره تابان آشکار گردد و شما خداوند را سپاس گزارده او را بپذیرید.»(4)
روایت34.
غیبت نعمانی: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: روزی پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم در بقیع تشریف داشت و امیرالمؤمنین علیه السّلام به خدمت وی رسید
ص: 76
ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنِ الْبَرْمَکِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُرَاتِ عَنْ ثَابِتِ بْنِ دِینَارٍ عَنْ سَعِیدِ بْنِ جُبَیْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام إِمَامُ أُمَّتِی وَ خَلِیفَتِی عَلَیْهِمْ بَعْدِی وَ مِنْ وُلْدِهِ الْقَائِمُ الْمُنْتَظَرُ الَّذِی یَمْلَأُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ بَشِیراً إِنَّ الثَّابِتِینَ عَلَی الْقَوْلِ بِهِ فِی زَمَانِ غَیْبَتِهِ لَأَعَزُّ مِنَ الْکِبْرِیتِ الْأَحْمَرِ فَقَامَ إِلَیْهِ جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیُّ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ لِلْقَائِمِ مِنْ وُلْدِکَ غَیْبَةٌ فَقَالَ إِی وَ رَبِّی وَ لِیُمَحِّصَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ یَمْحَقَ الْکافِرِینَ یَا جَابِرُ إِنَّ هَذَا لَأَمْرٌ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ وَ سِرٌّ مِنْ سِرِّ اللَّهِ مَطْوِیٌّ عَنْ عِبَادِهِ فَإِیَّاکَ وَ الشَّکَّ فِی أَمْرِ اللَّهِ فَهُوَ کُفْرٌ.
ک، [إکمال الدین] ابْنُ عُبْدُوسٍ عَنِ ابْنِ قُتَیْبَةَ عَنْ حَمْدَانَ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ الْهَاشِمِیِّ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْقَائِمُ مِنْ وُلْدِی اسْمُهُ اسْمِی وَ کُنْیَتُهُ کُنْیَتِی وَ شَمَائِلُهُ شَمَائِلِی وَ سُنَّتُهُ سُنَّتِی یُقِیمُ النَّاسَ عَلَی مِلَّتِی وَ شَرِیعَتِی وَ یَدْعُوهُمْ إِلَی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَنْ أَطَاعَهُ أَطَاعَنِی وَ مَنْ عَصَاهُ عَصَانِی وَ مَنْ أَنْکَرَهُ فِی غَیْبَتِهِ فَقَدْ أَنْکَرَنِی وَ مَنْ کَذَّبَهُ فَقَدْ کَذَّبَنِی وَ مَنْ صَدَّقَهُ فَقَدْ صَدَّقَنِی إِلَی اللَّهِ أَشْکُو الْمُکَذِّبِینَ لِی فِی أَمْرِهِ وَ الْجَاحِدِینَ لِقَوْلِی فِی شَأْنِهِ وَ الْمُضِلِّینَ لِأُمَّتِی عَنْ طَرِیقَتِهِ وَ سَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ.
ک، [إکمال الدین] الْهَمْدَانِیُّ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَنْکَرَ الْقَائِمَ مِنْ وُلْدِی فَقَدْ أَنْکَرَنِی.
ک، [إکمال الدین] الْوَرَّاقُ عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنِ النَّخَعِیِّ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَنْکَرَ الْقَائِمَ مِنْ وُلْدِی فِی زَمَانِ غَیْبَتِهِ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیَّةً.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنِ التَّلَّعُکْبَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ ابْنِ أَبِی دَارِمٍ عَنْ
ص: 73
و سلام کرد. پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «بنشین!» سپس او را در سمت راست خود نشاند. آنگاه جعفر بن ابی طالب آمد و سراغ پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم را گرفت. گفتند که در بقیع تشریف دارد. او هم آمد و به پیغمبر سلام کرد و حضرت او را در جانب چپ خود جای داد. از آن پس عباس (عموی پیغمبر) سراغ پیغمبر گرفت، در بقیع خدمت حضرت رسید و سلام کرد. حضرت هم او را در پیش روی خود نشاند. سپس رو به علی علیه السّلام کرده و فرمود: «یا علی! تو را مژده ای ندهم؟ خبری به تو ندهم؟» عرض کرد: «بفرمایید یا رسول اللَّه!» فرمود: «همین حالا جبرئیل نزد من بود و به من اطلاع داد آن قائم ما که در آخرالزمان قیام می کند و زمین را که انباشته از ظلم و ستم شده پر از عدل می گرداند، از نسل تو و فرزندت حسین علیه السّلام است.» علی علیه السّلام عرض کرد: «یا رسول اللَّه! هر خبر خوشی که به ما می رسد، فقط به وسیله حضرتت می رسد.» آنگاه پیغمبر رو به جعفر بن ابی طالب کرده و فرمود: «مژده ای به تو ندهم؟» عرض کرد: «بفرمایید!» فرمود: «جبرئیل اندکی پیش نزد من بود و به من اطلاع داد آن کس که پرچم فتح را به دست قائم می دهد، از نسل تو است. آیا او را می شناسی؟» گفت نه. فرمود: «روی او مانند اشرفی سرخ، دندان هایش شمرده و شمشیرش آتشبار است؛ با ذلت به کوه رود و با عزت از آنجا بیرون آید و در کنف حمایت جبرئیل و میکائیل باشد.» بعد از آن نظری به عمویش عباس افکنده و فرمود: «ای عمو! آیا آنچه جبرئیل به من خبر داده را به تو اطلاع ندهم؟» عرض کرد: «یا رسول اللَّه! بفرمایید.» فرمود: «جبرئیل به من گفت: «وای از آنچه اولاد تو از فرزندان عباس می بینند!» عباس گفت: «یا رسول اللَّه! بهتر نیست که برای جلوگیری این امر، دیگر با زنان همبستر نشوم؟» فرمود: «خداوند از آنچه باید بشود، فارغ شده است.»(1)
روایت35.
غیبت نعمانی: سالم اشل می گوید: «از امام محمد باقر علیه السّلام شنیدم که می فرمود: «موسی بن عمران علیه السّلام در سفر اول تورات، به آنچه خداوند راجع به قائم آل محمد فرموده بود نگاه می کرد. آنگاه عرض کرد: «پروردگارا! مرا قائم آل محمد بگردان.» ندا رسید که او از نسل احمد است. سپس حضرت موسی نظری به سفر دوم و سوم انداخت و آنچه را که در سفر اول بود دید و همان جواب را شنید.»(2)
روایت36.
روضه کافی: امام صادق علیه السّلام فرمود: روزی پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم شاد و خندان بیرون آمدند. پرسیدند «یا رسول اللَّه! خداوند دهان شما را خندان و شادمانی شما را زیاد کند! علت مسرت شما چیست؟»
ص: 77
عَلِیِّ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَاشِمٍ الْقَیْسِیِّ عَنْ سَهْلِ بْنِ تَمَّامٍ الْبَصْرِیِّ عَنْ عِمْرَانَ الْقَطَّانِ عَنْ قَتَادَةَ عَنْ أَبِی نَضْرَةَ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْمَهْدِیُّ یَخْرُجُ فِی آخِرِ الزَّمَانِ.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی مُحَمَّدُ بْنُ إِسْحَاقَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ بَکَّارِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُعَلَّی بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ أَبِی الصَّدِیقِ النَّاجِی عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أُبَشِّرُکُمْ بِالْمَهْدِیِّ یُبْعَثُ فِی أُمَّتِی عَلَی اخْتِلَافٍ مِنَ النَّاسِ وَ زِلْزَالٍ یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً یَرْضَی عَنْهُ سَاکِنُ السَّمَاءِ وَ سَاکِنُ الْأَرْضِ تَمَامَ الْخَبَرِ.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ تَلِیدٍ عَنْ أَبِی الْحَجَّافِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَبْشِرُوا بِالْمَهْدِیِّ قَالَهَا ثَلَاثاً یَخْرُجُ عَلَی حِینِ اخْتِلَافٍ مِنَ النَّاسِ وَ زِلْزَالٍ شَدِیدٍ یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً یَمْلَأُ قُلُوبَ عِبَادِهِ عِبَادَةً وَ یَسَعُهُمْ عَدْلُهُ.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ سُفْیَانَ الْجَرِیرِیِّ عَنْ عَبْدِ الْمُؤْمِنِ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ حَصِیرَةَ عَنْ عُمَارَةَ بْنِ جُوَیْنٍ الْعَبْدِیِّ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ عَلَی الْمِنْبَرِ: إِنَّ الْمَهْدِیَّ مِنْ عِتْرَتِی مِنْ أَهْلِ بَیْتِی یَخْرُجُ فِی آخِرِ الزَّمَانِ تُنْزِلُ لَهُ السَّمَاءُ قَطْرَهَا وَ تُخْرِجُ لَهُ الْأَرْضُ بَذْرَهَا فَیَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مَلَأَهَا الْقَوْمُ ظُلْماً وَ جَوْراً.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی مُحَمَّدُ بْنُ إِسْحَاقَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ بَکَّارٍ عَنْ مُصَبِّحٍ عَنْ قَیْسٍ عَنْ أَبِی حُصَیْنٍ عَنْ أَبِی صَالِحٍ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا یَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ ذَلِکَ الْیَوْمَ حَتَّی یُخْرِجَ رَجُلًا مِنْ أَهْلِ بَیْتِی یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ بَکَّارٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ قَادِمٍ عَنْ فِطْرٍ عَنْ عَاصِمٍ عَنْ زِرِّ بْنِ حُبَیْشٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا یَوْمٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ ذَلِکَ الْیَوْمَ حَتَّی یَبْعَثَ رَجُلًا مِنِّی یُوَاطِئُ اسْمُهُ
ص: 74
فرمود: «شب و روزی نیست که خدایم ارمغانی برایم نفرستد. همین امروز خداوند ارمغانی برایم فرستاده که هیچ تحفه و ارمغانی مانند آن به من عطا نفرموده بود. جبرئیل نزد من آمد، از جانب پروردگارم سلام رساند و گفت: «ای محمد! خداوند عزوجل از میان بنی هاشم هفت تن را برگزیده که در گذشته و آینده نیافریده و نخواهد آفرید. یا رسول اللَّه! نخست تو هستی که سرور انبیایی؛ دوم علی بن ابی طالب وصی تو است که سرور اوصیاء است؛ سوم و چهارم حسن و حسین دو سبط تو هستند که سرور اسباط هستند؛ پنجم عمویت حمزه سید الشهدا است؛ ششم جعفر پسر عمویت است که در بهشت، با دو بال هر جا که خواهد با فرشتگان پرواز می کند؛ هفتم قائم شماست که چون عیسی بن مریم به زمین فرود آید، پشت سر او نماز گزارد و او از نسل علی و فاطمه و از اولاد حسین علیهم السّلام است.»(1)
روایت37.
علی بن عیسی اربلی در کشف الغمه می نویسد: «چهل حدیث درباره مهدی موعود علیه السّلام به دست آورده ام که حافظ ابو نعیم اصفهانی آنها را جمع آوری کرده و من هم به ترتیبی که او ذکر نموده، می آورم و فقط شخص راوی را که از پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده، نام می برم:
حدیث اول: ابو سعید خدری از پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله روایت کرده است که فرمود: «مهدی از میان امت من برخاسته شود. مدت سلطنت او اگر کوتاه باشد، هفت سال، وگرنه هشت سال، وگرنه نه سال است. همه امت من در زمان ظهور او چنان مرفه الحال زندگی کنند که قبل از وی هیچ برّ و فاجری بدان نعمت نرسیده باشند. آسمان باران رحمت خود را بر آنان می بارد و زمین از روییدنی های خود چیزی فرو نمی گذارد.»
حدیث دوم: درباره یادی از مهدی علیه السّلام و این است که او از عترت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است: ابو سعید خدری می گوید: پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «زمین پر از ظلم و ستم گردد، آنگاه مردی از عترت من قیام کند و آن را پر از عدل و داد گرداند و هفت سال یا نه سال سلطنت کند.»
حدیث سوم: ابو سعید خدری نقل کرده که پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «دنیا تمام نمی شود تا اینکه مردی از اهل بیت من به سلطنت رسد و او زمین را که آکنده از ظلم شده، پر از عدل و داد کند و مدت سلطنتش هفت سال است.»
حدیث چهارم: در فرمایش حضرت به فاطمه علیهاالسّلام که مهدی فرزند فاطمه علیهاالسّلام است: زهری از امام زین العابدین و آن حضرت از پدرش علیهماالسّلام روایت کرده که پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم، به فاطمه زهرا سلام اللَّه علیها فرمود: «مهدی از فرزندان تو است.»
حدیث پنجم: در فرمایش حضرت صلی الله علیه و آله و سلم که مهدی این امت از حسن و حسین علیهم السّلام است: علی بن هلال از پدرش روایت کرده که گفت: در مرض منجر به موت پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم به خدمتش رسیدم.
ص: 78
اسْمِی وَ اسْمُ أَبِیهِ اسْمَ أَبِی یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی مُحَمَّدُ بْنُ إِسْحَاقَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الزُّهْرِیِّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ قَیْسِ بْنِ الرَّبِیعِ وَ غَیْرِهِ عَنْ عَاصِمٍ عَنْ زِرٍّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا یَذْهَبُ الدُّنْیَا حَتَّی یَلِیَ أُمَّتِی رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی یُقَالُ لَهُ الْمَهْدِیُّ.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنِ الْبَزَوْفَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ ابْنِ قُتَیْبَةَ عَنِ الْفَضْلِ عَنْ نَصْرِ بْنِ مُزَاحِمٍ عَنْ أَبِی لَهِیعَةَ عَنْ أَبِی قُبَیْلٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ فَعِنْدَ ذَلِکَ خُرُوجُ الْمَهْدِیِّ وَ هُوَ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِ هَذَا وَ أَشَارَ بِیَدِهِ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام بِهِ یَمْحَقُ اللَّهُ الْکَذِبَ وَ یُذْهِبُ الزَّمَانَ الْکَلِبَ بِهِ یُخْرِجُ ذُلَّ الرِّقِّ مِنْ أَعْنَاقِکُمْ ثُمَّ قَالَ أَنَا أَوَّلُ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ الْمَهْدِیُّ أَوْسَطُهَا وَ عِیسَی آخِرُهَا وَ بَیْنَ ذَلِکَ تَیْحٌ أَعْوَجُ.
قال الجزری کلب الدهر علی أهله إذا ألح علیهم و اشتد و قال الفیروزآبادی تاح له الشی ء یتوح تهیأ کتاح یتیح و أتاحه الله فأتیح و المتیح کمنبر من یعرض فیما لا یعنیه أو یقع فی البلایا و فرس یعترض فی مشیته نشاطا و المتیاح الکثیر الحرکة العریض انتهی و فیه تکلف و الأظهر أنه تصحیف ما مر فی أخبار اللوح و غیر ذلک نتج الهرج أی نتائج الفساد و الجور(1).
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْهَاشِمِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَانِئٍ عَنْ نُعَیْمِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ عُقْبَةَ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ أَبِی بَکْرِ بْنِ أَبِی مَرْیَمَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِی الْمَلِیحِ عَنْ زِیَادِ بْنِ بُنَانٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ نُفَیْلٍ عَنْ سَعِیدِ بْنِ الْمُسَیَّبِ عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ قَالَتْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: الْمَهْدِیُّ مِنْ عِتْرَتِی مِنْ وُلْدِ فَاطِمَةَ.
ص: 75
دیدم فاطمه زهرا علیهاالسّلام در بالین حضرت نشسته و گریه می کند. چون صدای گریه اش بلند شد، پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله سر خود را به سمت او برده و فرمود: «محبوب من، فاطمه جان! چرا گریه می کنی؟» عرض کرد: «می ترسم بعد از شما احترام ما از دست برود؟» فرمود: «عزیز من! مگر نمی دانی که خداوند به اهل زمین نگاهی کرد و پدرت را از میان آنان برگزید و به رسالت مبعوث کرد؛ سپس نظر کرد و شوهرت را انتخاب فرمود و به من وحی کرد که تو را به او همسری او درآورم؟ فاطمه جان! ما اهل بیتی هستیم که خداوند عزوجل هفت فضیلت به ما عطا فرموده که به هیچ کس قبل و بعد از ما عطا نفرموده است و آن اینکه: من خاتم و اکرم انبیا نزد خداوند عزوجل و محبوب ترین بندگان نزد خدای عزوجل و با این امتیازات، پدر تو هستم؛ جانشین من بهترین جانشینان پیغمبران و محبوب ترین آنها نزد خداوند عزوجل است و او شوهر تو است؛ شهید ما بهترین شهدا و محبوب ترین آنان نزد خداوند عزوجل است و او حمزة بن عبدالمطلب عموی پدر و شوهرت است؛ و آن کس که با دو بال هر کجا که خواهد در بهشت با فرشتگان طیران می کند، پسر عموی پدرت و برادر شوهرت، از ماست؛ دو سبط این امت که حسن و حسین دو فرزند تو و دو آقای اهل بهشتند از ما هستند و به خدایی که مرا به حق مبعوث کرد قسم که پدرشان افضل از آنهاست. فاطمه جان! به خداوندی که مرا به راستی برانگیخته، مهدی این امت نیز از ایشان است. آن هنگام که دنیا هرج و مرج شود، آشوب ها پدید آید، راه ها مسدود گردد، اموال یک دیگر را به غارت برند، نه بزرگ تر به کوچک تر رحم کند و نه کوچک تر احترام بزرگ تر را نگه دارد، خداوند کسی را از نسل آن دو برانگیزد که قلعه های ضلالت و دل های قفل زده را بگشاید و اساس دین را در آخرالزمان استوار کند - چنان که من در آخرالزمان (دوره نبوت) پایدار کردم - و زمین را که انباشته از ظلم شده باشد، پر از عدل کند. فاطمه جان! غمگین مباش و گریه مکن که خداوند از من نسبت به تو مهربان تر و رحیم تر است، و این از روی احترامی است که نزد من داری و محبتی است که من به تو دارم. خداوند تو را به شوهری تزویج کرد که از لحاظ بزرگی و حسب و منصب و رعیت پروری و حکومت و قضاوت، از همه مردم بزرگ تر، گرامی تر، مهربان تر، عادل تر و بیناتر است. من از خداوند عزوجل درخواست کردم که تو نخستین کس باشی که از میان اهل بیت من به من بپیوندی!» علی علیه السّلام فرمود: «فاطمه بیش از هفتاد و پنج روز بعد از پیغمبر زنده نبود و پس از آن، خداوند او را به پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم بپیوست.»
حدیث ششم: درباره اینکه مهدی از نسل امام حسین علیه السّلام است: حذیفة بن الیمان می گوید: پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم خطبه ای ایراد فرمود و آنچه می باید اتفاق بیفتد، به ما اطلاع داد. سپس فرمود: «اگر از عمر دنیا جز یک روز بیشتر نمانده باشد، خداوند آن روز را چندان دراز گرداند تا مردی از اولاد من را برانگیزد که همنام من باشد.»
ص: 79
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی جماعة عن التلعکبری عن أحمد بن علی عن محمد بن علی عن عثمان بن أحمد عن إبراهیم بن علاء عن أبی الملیح: مثله.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ عَنِ ابْنِ قُتَیْبَةَ عَنِ الْفَضْلِ عَنْ مُصَبِّحٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَمَّنْ سَمِعَ وَهْبَ بْنَ مُنَبِّهٍ یَقُولُ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ أَنَّهُ قَالَ یَا وَهْبُ ثُمَّ یَخْرُجُ الْمَهْدِیُّ قُلْتُ مِنْ وُلْدِکَ قَالَ لَا وَ اللَّهِ مَا هُوَ مِنْ وُلْدِی وَ لَکِنْ مِنْ وُلْدِ عَلِیٍّ علیه السلام فَطُوبَی لِمَنْ أَدْرَکَ زَمَانَهُ وَ بِهِ یُفَرِّجُ اللَّهُ عَنِ الْأُمَّةِ حَتَّی یَمْلَأَهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا إِلَی آخِرِ الْخَبَرِ.
غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنِ التَّلَّعُکْبَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْأَهْوَازِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنْ أَبِی هَارُونَ الْعَبْدِیِّ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ: فِی حَدِیثٍ لَهُ طَوِیلٍ اخْتَصَرْنَاهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِفَاطِمَةَ یَا بُنَیَّةِ إِنَّا أُعْطِینَا أَهْلَ الْبَیْتِ سَبْعاً لَمْ یُعْطَهَا أَحَدٌ قَبْلَنَا نَبِیُّنَا خَیْرُ الْأَنْبِیَاءِ وَ هُوَ أَبُوکِ وَ وَصِیُّنَا خَیْرُ الْأَوْصِیَاءِ وَ هُوَ بَعْلُکِ وَ شَهِیدُنَا خَیْرُ الشُّهَدَاءِ وَ هُوَ عَمُّ أَبِیکِ حَمْزَةُ وَ مِنَّا مَنْ لَهُ جَنَاحَانِ خَضِیبَانِ یَطِیرُ بِهِمَا فِی الْجَنَّةِ وَ هُوَ ابْنُ عَمِّکِ جَعْفَرٌ وَ مِنَّا سِبْطَا هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ هُمَا ابْنَاکِ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ مِنَّا وَ اللَّهِ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ مَهْدِیُّ هَذِهِ الْأُمَّةِ الَّذِی یُصَلِّی خَلْفَهُ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ ثُمَّ ضَرَبَ بِیَدِهِ عَلَی مَنْکِبِ الْحُسَیْنِ علیه السلام فَقَالَ مِنْ هَذَا ثَلَاثاً.
نی، [الغیبة] للنعمانی أَحْمَدُ بْنُ عَلِیٍّ الْبَنْدِیجِیُّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی الْعَبَّاسِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ سَلَّامٍ عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْخَشَّابِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَثَلُ أَهْلِ بَیْتِی مَثَلُ نُجُومِ السَّمَاءِ کُلَّمَا غَابَ نَجْمٌ طَلَعَ نَجْمٌ حَتَّی إِذَا نَجْمٌ مِنْهَا طَلَعَ فَرَمَقُوهُ بِالْأَعْیُنِ وَ أَشَرْتُمْ إِلَیْهِ بِالْأَصَابِعِ أَتَاهُ مَلَکُ الْمَوْتِ فَذَهَبَتْ بِهِ ثُمَّ لَبِثْتُمْ فِی ذَلِکَ سَبْتاً مِنْ دَهْرِکُمْ وَ اسْتَوَتْ بَنُو عَبْدِ الْمُطَّلِبِ وَ لَمْ یَدْرِ أَیٌّ مِنْ أَیٍّ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَبْدُو نَجْمُکُمْ فَاحْمَدُوا اللَّهَ وَ اقْبَلُوهُ.
نی، [الغیبة] للنعمانی أَحْمَدُ بْنُ هَوْذَةَ عَنِ النَّهَاوَنْدِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: بَیْنَنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ذَاتَ یَوْمٍ بِالْبَقِیعِ فَأَتَاهُ
ص: 76
سلمان برخاست و عرض کرد: «یا رسول اللَّه! از کدام فرزند شما خواهد بود؟» فرمود: «از این فرزندم.» و دست روی شانه حسین علیه السّلام گذاشت.
حدیث هفتم: درباره قریه ای که مهدی از آن جا قیام می کند: عبداللَّه بن عمر می گوید: پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «مهدی از قریه ای قیام می کند که آن را « کرعه» می گویند.»
حدیث هشتم: درباره وصف رخسار نازنین حضرت: حذیفه از پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم نقل کرده که فرمود: «مهدی مردی از فرزندان من است که رویش چون ستاره تابان است.» حدیث نهم: درباره وصف رنگ و اندام او: حذیفه روایت کرده که رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم فرمود: «مهدی مردی از اولاد من است که رنگ بدن او، رنگ نژاد عرب و اندامش مانند اندام بنی اسرائیل است (یعنی با صلابت و قوی پی است). در گونه راست وی خالی است که چون ستاره تابناکی بدرخشد. او زمین را که آکنده از ظلم شده، پر از عدل می کند. در روزگار خلافت وی، ساکنان زمین و آسمان و پرندگان هوا خشنود خواهند بود.»
حدیث دهم: درباره وصف پیشانی او: ابو سعید خدری می گوید: پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «مهدی ما پیشانی اش روشن و وسط بینی اش برآمده است.»
حدیث یازدهم: درباره وصف بینی او: ابو سعید خدری از پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده که فرمود: «مهدی ما اهل بیت، مردی از امت من است که وسط بینی اش برآمده و او زمین را که سرشار از ظلم شده، پر از عدل کند.»
حدیث دوازدهم: درباره وصف خال گونه راست او: ابو امامه باهلی از پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده که فرمود: «میان شما و رومیان چهار صلح است. چهارمین آن به دست مردی از نسل هرقل خواهد بود و هفت سال دوام می یابد.» مردی از طایفه عبد قیس به نام مستورد بن بجیلان عرض کرد: «یا رسول اللَّه! در آن روز پیشوای مردم کیست؟» فرمود پیشوای مردم، مهدی علیه السّلام است که از فرزندان من است و چون ظهور کند، به صورت مرد چهل ساله خواهد بود. رویش چون ستاره تابان می درخشد و در سمت راست رخسارش، خال سیاهی قرار دارد. دو عبای قطری پوشیده (و از لحاظ سلامت بنیه) گویی از مردان بنی اسرائیل است. او ذخایر زمین را استخراج کند و شهرهای شرک را بگشاید.»
حدیث سیزدهم: درباره وصف دندان های وی که میان آنها باز است: عبدالرحمن بن عوف روایت کرده که پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «خداوند از عترت من مردی را برانگیزد که میان دندان هایش باز و رویش روشن باشد، زمین را پر از عدل کند و به مردم اموال فراوان بخشد.»
ص: 80
عَلِیٌّ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله اجْلِسْ فَأَجْلَسَهُ عَنْ یَمِینِهِ ثُمَّ جَاءَ جَعْفَرُ بْنُ أَبِی طَالِبٍ فَسَأَلَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقِیلَ هُوَ بِالْبَقِیعِ فَأَتَاهُ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ فَأَجْلَسَهُ عَنْ یَسَارِهِ ثُمَّ جَاءَ الْعَبَّاسُ فَسَأَلَ عَنْهُ فَقِیلَ هُوَ بِالْبَقِیعِ فَأَتَاهُ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ وَ أَجْلَسَهُ أَمَامَهُ ثُمَّ الْتَفَتَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ أَ لَا أُبَشِّرُکَ أَ لَا أُخْبِرُکَ یَا عَلِیُّ قَالَ بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ کَانَ جَبْرَئِیلُ عِنْدِی آنِفاً وَ خَبَّرَنِی أَنَّ الْقَائِمَ الَّذِی یَخْرُجُ فِی آخِرِ الزَّمَانِ یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً مِنْ ذُرِّیَّتِکَ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ علیه السلام فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَصَابَنَا خَیْرٌ قَطُّ مِنَ اللَّهِ إِلَّا عَلَی یَدَیْکَ ثُمَّ الْتَفَتَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا جَعْفَرُ أَ لَا أُبَشِّرُکَ قَالَ بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ کَانَ جَبْرَئِیلُ عِنْدِی آنِفاً فَأَخْبَرَنِی أَنَّ الَّذِی یَدْفَعُهَا إِلَی الْقَائِمِ هُوَ مِنْ ذُرِّیَّتِکَ أَ تَدْرِی مَنْ هُوَ قَالَ لَا قَالَ ذَاکَ الَّذِی وَجْهُهُ کَالدِّینَارِ وَ أَسْنَانُهُ کَالْمِنْشَارِ وَ سَیْفُهُ کَحَرِیقِ النَّارِ یَدْخُلُ الْجَبَلَ ذَلِیلًا وَ یَخْرُجُ مِنْهُ عَزِیزاً یَکْتَنِفُهُ جَبْرَئِیلُ وَ مِیکَائِیلُ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَی الْعَبَّاسِ فَقَالَ یَا عَمَّ النَّبِیِّ أَ لَا أُخْبِرُکَ بِمَا أَخْبَرَنِی جَبْرَئِیلُ فَقَالَ بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ قَالَ لِی وَیْلٌ لِذُرِّیَّتِکَ مِنْ وُلْدِ الْعَبَّاسِ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ فَلَا أَجْتَنِبُ النِّسَاءَ قَالَ لَهُ قَدْ فَرَغَ اللَّهُ مِمَّا هُوَ کَائِنٌ.
نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ ابْنِ بَزِیعٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ یُونُسَ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ حُمْرَانَ عَنْ سَالِمٍ الْأَشَلِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ الْبَاقِرَ علیه السلام یَقُولُ: نَظَرَ مُوسَی بْنُ عِمْرَانَ علیه السلام فِی السِّفْرِ الْأَوَّلِ بِمَا یُعْطَی قَائِمُ آلِ مُحَمَّدٍ قَالَ مُوسَی رَبِّ اجْعَلْنِی قَائِمَ آلِ مُحَمَّدٍ فَقِیلَ لَهُ إِنَّ ذَاکَ مِنْ ذُرِّیَّةِ أَحْمَدَ ثُمَّ نَظَرَ فِی السِّفْرِ الثَّانِی فَوَجَدَ فِیهِ مِثْلَ ذَلِکَ فَقَالَ مِثْلَهُ فَقِیلَ لَهُ مِثْلُ ذَلِکَ ثُمَّ نَظَرَ فِی السِّفْرِ الثَّالِثِ فَرَأَی مِثْلَهُ فَقَالَ مِثْلَهُ (1) فَقِیلَ لَهُ مِثْلُهُ.
کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ سَهْلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ هَیْثَمِ بْنِ أَشْیَمَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: خَرَجَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله ذَاتَ یَوْمٍ وَ هُوَ مُسْتَبْشِرٌ یَضْحَکُ سُرُوراً فَقَالَ لَهُ النَّاسُ أَضْحَکَ اللَّهُ سِنَّکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ زَادَکَ سُرُوراً
ص: 77
حدیث چهاردهم: درباره اینکه آن حضرت، امامی صالح است: ابو امامه نقل می کند که رسول اکرم صلی اللَّه علیه و آله برای ما خطبه ای ایراد کرده و در ضمن از دجال نام برده و فرمود: «پس شهر مدینه را از پلیدی ها پاک می کند، چنان که کوره آهنگری کثافات فلزات را پاک می کند. آن روز اعلام خواهند کرد که امروز، روز آزادی است.» ام شریک عرض کرد: «یا رسول اللَّه! عرب در آن روز کجا خواهند بود؟» فرمود: «در آن روز آنها اندکی بیش نیستند. بیشتر آنان در بیت المقدس هستند و پیشوای آنها مهدی خواهد بود که مردی صالح است.»
حدیث پانزدهم: درباره مهدی علیه السّلام و اینکه خداوند او را به طور آشکار برانگیخته کند: ابو سعید خدری روایت می کند که پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «مهدی میان امت من قیام خواهد کرد و خداوند او را به طور آشکار برای مردم برانگیزد. مردم در رفاه و چهارپایان در آسایش باشند و زمین، روییدنی های خود را بیرون دهد و او اموال را به طور مساوی میان مردم تقسیم کند.»
حدیث شانزدهم: درباره این قول پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم که ابر بر سر او سایه می افکند: عبداللَّه بن عمر نقل کرده که پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «مهدی در حالی که قطعه ابری بر سر او سایه افکنده، قیام می کند. در آن وقت گوینده ای اعلام خواهد داشت که این مهدی خلیفة اللَّه است، از وی پیروی کنید.»
حدیث هفدهم: درباره این قول پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم که بالای سر مهدی فرشته ای است: عبداللَّه بن عمر می گوید: پیغمبرصلی اللَّه علیه و آله فرمود: «مهدی در حالی قیام می کند که فرشته ای بالای سر او قرار دارد و می گوید: «مهدی این است؛ از وی پیروی کنید.» حدیث هجدهم: درباره مژده پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم به ظهور مهدی علیه السّلام: ابو سعید خدری از پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله نقل کرده که فرمود: «شما را مژده به ظهور مهدی می دهم که به هنگام انقلاب احوال مردم و اوضاع متزلزل، قیام کند و زمین را که مملو از ظلم و ستم شده، پر از عدل و داد کند. ساکنان آسمان و زمین از حکومت او راضی خواهند بود و اموال را صحیحا میان مردم قسمت کند.» مردی از حضرت پرسید: «صحیحا یعنی چه؟» فرمود: «یعنی علی السویه بین مردم تقسیم می کند.»
حدیث نوزدهم: درباره نام مهدی علیه السّلام: عبداللَّه
بن عمر از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده که فرمود: «قیامت بر پا نمی شود، مگر اینکه مردی از اهل بیت من به سلطنت رسد که نامش مطابق نام من باشد و زمین را که پر از ظلم و جور شده، پر از عدل و داد کند.»
حدیث بیستم: درباره کنیه مهدی علیه السّلام: حذیفه از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده که فرمود: «اگر از عمر دنیا جز یک روز نمانده باشد، خداوند در آن روز مردی برانگیزد که نامش نام من، خویش چون خوی من و کنیه اش ابو عبداللَّه است.»
ص: 81
فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ یَوْمٍ وَ لَا لَیْلَةٍ إِلَّا وَ لِیَ فِیهِمَا تُحْفَةٌ مِنَ اللَّهِ أَلَا وَ إِنَّ رَبِّی أَتْحَفَنِی فِی یَوْمِی هَذَا بِتُحْفَةٍ لَمْ یُتْحِفْنِی بِمِثْلِهَا فِیمَا مَضَی إِنَّ جَبْرَئِیلَ علیه السلام أَتَانِی فَأَقْرَأَنِی مِنْ رَبِّیَ السَّلَامَ وَ قَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ اخْتَارَ مِنْ بَنِی هَاشِمٍ سَبْعَةً لَمْ یَخْلُقْ مِثْلَهُمْ فِیمَنْ مَضَی وَ لَا یَخْلُقُ مِثْلَهُمْ فِیمَنْ بَقِیَ أَنْتَ یَا رَسُولَ اللَّهِ سَیِّدُ النَّبِیِّینَ وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَصِیُّکَ سَیِّدُ الْوَصِیِّینَ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ سِبْطَاکَ سَیِّدَا الْأَسْبَاطِ وَ حَمْزَةُ عَمُّکَ سَیِّدُ الشُّهَدَاءِ وَ جَعْفَرٌ ابْنُ عَمِّکَ الطَّیَّارُ فِی الْجَنَّةِ یَطِیرُ مَعَ الْمَلَائِکَةِ حَیْثُ یَشَاءُ وَ مِنْکُمُ الْقَائِمُ یُصَلِّی عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ خَلْفَهُ إِذَا أَهْبَطَهُ اللَّهُ إِلَی الْأَرْضِ مِنْ ذُرِّیَّةِ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ علیهم السلام.
کشف، [کشف الغمة] وَقَعَ لِی أَرْبَعُونَ حَدِیثاً جَمَعَهَا الْحَافِظُ أَبُو نُعَیْمٍ أَحْمَدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ رَحِمَهُ اللَّهُ فِی أَمْرِ الْمَهْدِیِّ علیه السلام أَوْرَدْتُهَا سَرْداً کَمَا أَوْرَدَهَا وَ اقْتَصَرْتُ عَلَی ذِکْرِ الرَّاوِی عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله الْأَوَّلُ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: یَکُونُ مِنْ أُمَّتِیَ
الْمَهْدِیُّ إِنْ قَصُرَ عُمُرُهُ فَسَبْعُ سِنِینَ وَ إِلَّا فَثَمَانٍ وَ إِلَّا فَتِسْعٌ یَتَنَعَّمُ أُمَّتِی فِی زَمَانِهِ نَعِیماً لَمْ یَتَنَعَّمُوا مِثْلَهُ قَطُّ الْبَرُّ وَ الْفَاجِرُ یُرْسَلُ السَّمَاءُ عَلَیْهِمْ مِدْرَاراً وَ لَا تَدَّخِرُ الْأَرْضُ شَیْئاً مِنْ نَبَاتِهَا.
الثَّانِی فِی ذِکْرِ الْمَهْدِیِّ علیه السلام وَ أَنَّهُ مِنْ عِتْرَةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: تُمْلَأُ الْأَرْضُ ظُلْماً وَ جَوْراً فَیَقُومُ رَجُلٌ مِنْ عِتْرَتِی فَیَمْلَؤُهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا یَمْلِکُ سَبْعاً أَوْ تِسْعاً.
الثَّالِثُ وَ عَنْهُ قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: لَا تَنْقَضِی السَّاعَةُ حَتَّی یَمْلِکَ الْأَرْضَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً یَمْلِکُ سَبْعَ سِنِینَ.
الرَّابِعُ فِی قَوْلِهِ لِفَاطِمَةَ علیه السلام الْمَهْدِیُّ مِنْ وُلْدِکِ عَنِ الزُّهْرِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ لِفَاطِمَةَ الْمَهْدِیُّ مِنْ وُلْدِکِ.
الْخَامِسُ قَوْلُهُ صلی الله علیه و آله إِنَّ مِنْهُمَا مَهْدِیُّ هَذِهِ الْأُمَّةِ یَعْنِی الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ علیه السلام عَنْ عَلِیِّ بْنِ هِلَالٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ فِی الْحَالَةِ الَّتِی
ص: 78
حدیث بیست و یکم: درباره نام مهدی علیه السّلام: عبداللَّه بن عمر از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده که فرمود: «عمر دنیا به پایان نمی رسد تا وقتی که خداوند مردی از اهل بیت مرا برانگیزد که نامش نام من و نام پدرش نام پدر من است. او دنیا را که آکنده از ظلم و جور شده، پر از عدل و داد کند.»
حدیث بیست و دوم: درباره عدل مهدی علیه السّلام: ابو سعید خدری از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده که فرمود: «حتما روزی فرا می رسد که زمین پر از ظلم و ستم می شود؛ حتما خداوند مردی از اهل بیت من را ظاهر می گرداند تا جهان را که آکنده از ظلم و جور شده، پر از عدل و داد کند.» حدیث بیست و سوم: درباره خوی مهدی علیه السّلام: عبداللَّه عمر روایت کرده که پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «مردی از اهل بیت من خواهد آمد که نامش مطابق نام من و خویش چون خوی من است و او جهان را پر از عدل و داد کند.»
حدیث بیست و چهارم: درباره بخشش مهدی علیه السّلام: ابو سعید خدری گفت: رسول اکرم صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «در آخرالزمان و موقعی که آشوب ها پدید آید، مردی به سلطنت رسد که بخشش او گوارا باشد.»
حدیث بیست و پنجم: درباره علم مهدی به سنت پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم: ابو سعید خدری روایت کرده که پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «مردی از اهل بیت من به سلطنت خواهد رسید که به سنت من (آن طور که باید) عمل کند؛ خداوند از آسمان برای وی برکت فرستد؛ زمین برکتش را بیرون دهد و او زمین را که پر از ظلم و ستم شده، پر از عدل کند. او هفت سال بر این امت سلطنت کند و به بیت المقدس در آید.»
حدیث بیست و ششم: درباره آمدن مهدی علیه السّلام با پرچم ها: ثوبان از پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله روایت کرده که فرمود: «چون پرچم های سیاه ببینید که از خراسان می آید، به استقبال آن بشتابید، هر چند با رفتن از روی برف باشد، چه که مهدی خلیفة اللَّه، در آن جماعت است.»
حدیث بیست و هفتم: درباره آمدن وی از جانب مشرق: عبداللَّه بن عمر می گوید: روزی در خدمت پیغمبرصلی اللَّه علیه و آله بودیم که عده ای از جوانان بنی هاشم آمدند. از مشاهده آنها دیدگان پیغمبر پر از اشک شد و رنگ مبارکش تغییر کرد. اصحاب عرض کردند: «یا رسول اللَّه! سیمای مبارکتان گرفته است، ما نمی توانیم شما را بدین حالت ببینیم.»
ص: 82
قُبِضَ فِیهَا فَإِذَا فَاطِمَةُ عِنْدَ رَأْسِهِ فَبَکَتْ حَتَّی ارْتَفَعَ صَوْتُهَا فَرَفَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَیْهَا رَأْسَهُ فَقَالَ حَبِیبَتِی فَاطِمَةُ مَا الَّذِی یُبْکِیکِ فَقَالَتْ أَخْشَی الضَّیْعَةَ مِنْ بَعْدِکَ فَقَالَ یَا حَبِیبَتِی أَ مَا عَلِمْتِ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ اطَّلَعَ عَلَی الْأَرْضِ اطِّلَاعَةً فَاخْتَارَ مِنْهَا أَبَاکِ فَبَعَثَهُ بِرِسَالَتِهِ ثُمَّ اطَّلَعَ اطِّلَاعَةً فَاخْتَارَ مِنْهَا بَعْلَکِ وَ أَوْحَی إِلَیَّ أَنْ أُنْکِحَکِ إِیَّاهُ یَا فَاطِمَةُ وَ نَحْنُ أَهْلُ بَیْتٍ قَدْ أَعْطَانَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ سَبْعَ خِصَالٍ لَمْ یُعْطِ أَحَداً قَبْلَنَا وَ لَا یُعْطِی أَحَداً بَعْدَنَا أَنَا خَاتَمُ النَّبِیِّینَ وَ أَکْرَمُ النَّبِیِّینَ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَحَبُّ الْمَخْلُوقِینَ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَنَا أَبُوکِ وَ وَصِیِّی خَیْرُ الْأَوْصِیَاءِ وَ أَحَبُّهُمْ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ بَعْلُکِ وَ شَهِیدُنَا خَیْرُ الشُّهَدَاءِ وَ أَحَبُّهُمْ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ حَمْزَةُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ عَمُّ أَبِیکِ وَ عَمُّ بَعْلِکِ وَ مِنَّا مَنْ لَهُ جَنَاحَانِ یَطِیرُ فِی الْجَنَّةِ مَعَ الْمَلَائِکَةِ حَیْثُ یَشَاءُ وَ هُوَ ابْنُ عَمِّ أَبِیکِ وَ أَخُو بَعْلِکِ وَ مِنَّا سِبْطَا هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ هُمَا ابْنَاکِ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ هُمَا سَیِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ أَبُوهُمَا وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ خَیْرٌ مِنْهُمَا یَا فَاطِمَةُ وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ إِنَّ مِنْهُمَا مَهْدِیَّ هَذِهِ الْأُمَّةِ إِذَا صَارَتِ الدُّنْیَا هَرْجاً وَ مَرْجاً وَ تَظَاهَرَتِ الْفِتَنُ وَ انْقَطَعَتِ السُّبُلُ وَ أَغَارَ بَعْضُهُمْ عَلَی بَعْضٍ فَلَا کَبِیرٌ یَرْحَمُ صَغِیراً وَ لَا صَغِیرٌ یُوَقِّرُ کَبِیراً فَیَبْعَثُ اللَّهُ عِنْدَ ذَلِکَ مِنْهُمَا مَنْ یَفْتَحُ حُصُونَ الضَّلَالَةِ وَ قُلُوباً غُلْفاً یَقُومُ بِالدِّینِ فِی آخِرِ الزَّمَانِ کَمَا قُمْتُ بِهِ فِی آخِرِ الزَّمَانِ وَ یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً یَا فَاطِمَةُ لَا تَحْزَنِی وَ لَا تَبْکِی فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْحَمُ بِکِ وَ أَرْأَفُ عَلَیْکِ مِنِّی وَ ذَلِکِ لِمَکَانِکِ مِنِّی وَ مَوْقِعِکِ مِنْ قَلْبِی قَدْ زَوَّجَکِ اللَّهُ زَوْجَکِ وَ هُوَ أَعْظَمُهُمْ حَسَباً وَ أَکْرَمُهُمْ مَنْصَباً وَ أَرْحَمُهُمْ بِالرَّعِیَّةِ وَ أَعْدَلُهُمْ بِالسَّوِیَّةِ وَ أَبْصَرُهُمْ بِالْقَضِیَّةِ وَ قَدْ سَأَلْتُ رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ تَکُونِی أَوَّلَ مَنْ یَلْحَقُنِی مِنْ أَهْلِ بَیْتِی قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام لَمْ تَبْقَ فَاطِمَةُ بَعْدَهُ إِلَّا خَمْسَةً وَ سَبْعِینَ یَوْماً حَتَّی أَلْحَقَهَا اللَّهُ بِهِ علیه السلام.
السَّادِسُ فِی أَنَّ الْمَهْدِیَّ هُوَ الْحُسَیْنِیُّ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حُذَیْفَةَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: خَطَبَنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَذَکَّرَنَا مَا هُوَ کَائِنٌ ثُمَّ قَالَ لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا یَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ذَلِکَ الْیَوْمَ حَتَّی یَبْعَثَ رَجُلًا مِنْ وُلْدِی اسْمُهُ اسْمِی فَقَامَ
ص: 79
فرمود: «ما اهل بیتی هستیم که خداوند برای ما، آخرت را بر دنیا ترجیح داده است. بعد از این اهل بیتم مصیبت ها می بینند و از وطن آواره و مطرود می گردند، تا آن وقت که مردمی که از جانب مشرق با پرچم های سیاه به طلب حق قیام کنند. این حق را به آنها نمی دهند تا جنگ کنند و پیروزی یابند، حق را بگیرند و آن را به مردی از اهل بیت من بسپارند که دنیا را که آکنده از ظلم شده، پر از عدل کند. هر کس آن زمان را درک کند، باید به آنها بپیوندد، اگر چه به راه رفتن از روی برف باشد.»
حدیث بیست و هشتم: درباره آمدن مهدی و تجدید عظمت اسلام به سبب ظهور او: حذیفه روایت کرده که از پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله شنیدم که می فرمود: «وای بر این امت از سلطه ای که پادشاهان ستمگر بر آنها پیدا می کنند، آنها را کشته و مؤمنین را به وحشت می اندازند، مگر کسی که فرمان آنها را گردن نهد! شخص با ایمان به زبان با آنها می سازد، ولی قلبا از آنان می گریزد. چون خداوند عزوجل اراده فرماید که عزت اسلام را تجدید کند، شوکت هر ستمگر جباری را در هم می شکند. و خدای توانا قادر است بر هر چه که بخواهد؛ که امتی را که در میان فساد افتاده اند، به ساحل صلاح آورد.» سپس فرمود: «ای حذیفه! اگر از عمر دنیا جز یک روز نمانده باشد، خداوند آن روز را چندان دراز گرداند تا مردی از اهل بیت من به سلطنت رسد که با بی دینان جنگ ها خواهد کرد و اسلام را آشکار سازد. و خدا خلف وعد نکرده و حساب رسی سریع است.»
حدیث بیست و نهم: درباره رفاه و تنعّم مسلمانان در عصر مهدی علیه السّلام: ابو سعید خدری از پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده که فرمود: «امت من در زمان مهدی، چنان در فراخی معیشت به سر برند که هیچ گاه پیش از آن ندیده باشند. آسمان پی در پی برکات خود را برای آنان فرو می ریزد و زمین آنچه را که دارد، بیرون می دهد.»
حدیث سی ام: درباره اینکه مهدی یکی از سروران اهل بهشت است: انس بن مالک روایت کرده که پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «ما فرزندان عبدالمطلب سروران اهل بهشتیم، یعنی من، برادرم علی، عمویم حمزه، جعفر (بن ابی طالب)، حسن، حسین و مهدی.» حدیث سی و یکم: درباره سلطنت مهدی علیه السّلام: ابو هریره می گوید: پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «اگر از عمر دنیا جز یک شب نماند، در همان شب مردی از اهل بیت من به سلطنت رسد.»
حدیث سی و دوم: درباره خلافت مهدی: ثوبان از پیغمبر صلی الله علیه و آله روایت کرده که فرمود: «نزد گنج شما سه نفر به قتل رسند که هر سه پسران خلیفه هستند و پس از آن، دیگر هیچ یک از آنها خلیفه نمی شود، تا آنکه مردمی با پرچم های سیاه سر رسند و طوری آنها را به قتل رسانند که هیچ قومی را بدان وضع نکشته باشند. سپس خلیفه خدا مهدی بیاید. چون بشنوید که ظهور کرده به سوی او رو آورید و با او بیعت کنید، زیرا او مهدی، خلیفه حقیقی خداوند است.»
ص: 83
سَلْمَانُ رحمه الله فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مِنْ أَیِّ وُلْدِکَ هُوَ قَالَ مِنْ وَلَدِی هَذَا وَ ضَرَبَ بِیَدِهِ عَلَی الْحُسَیْنِ علیه السلام.
السَّابِعُ فِی الْقَرْیَةِ الَّتِی یَخْرُجُ مِنْهَا الْمَهْدِیُّ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَخْرُجُ الْمَهْدِیُّ مِنْ قَرْیَةٍ یُقَالُ لَهَا کرعَةُ.
الثَّامِنُ فِی صِفَةِ وَجْهِ الْمَهْدِیِّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حُذَیْفَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْمَهْدِیُّ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِی وَجْهُهُ کَالْکَوْکَبِ الدُّرِّیِّ.
التَّاسِعُ فِی صِفَةِ لَوْنِهِ وَ جِسْمِهِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حُذَیْفَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْمَهْدِیُّ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِی لَوْنُهُ لَوْنٌ عَرَبِیٌّ وَ جِسْمُهُ جِسْمٌ إِسْرَائِیلِیٌّ عَلَی خَدِّهِ الْأَیْمَنِ خَالٌ کَأَنَّهُ کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً یَرْضَی فِی خِلَافَتِهِ أَهْلُ الْأَرْضِ وَ أَهْلُ السَّمَاءِ وَ الطَّیْرُ فِی الْجَوِّ.
الْعَاشِرُ فِی صِفَةِ جَبِینِهِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْمَهْدِیُّ مِنَّا أَجْلَی الْجَبِینِ أَقْنَی الْأَنْفِ.
الْحَادِی عَشَرَ فِی صِفَةِ أَنْفِهِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: الْمَهْدِیُّ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ رَجُلٌ مِنْ أُمَّتِی أَشَمُّ الْأَنْفِ یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً.
الثَّانِی عَشَرَ فِی خَالِهِ عَلَی خَدِّهِ الْأَیْمَنِ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی أُمَامَةَ الْبَاهِلِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ الرُّومِ أَرْبَعُ هُدَنٍ یَوْمُ الرَّابِعَةِ عَلَی یَدِ رَجُلٍ مِنْ آلِ هِرَقْلَ یَدُومُ سَبْعَ سِنِینَ فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ مِنْ عَبْدِ الْقَیْسِ یُقَالُ لَهُ الْمُسْتَوْرِدُ بْنُ غَیْلَانَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ إِمَامُ النَّاسِ یَوْمَئِذٍ قَالَ الْمَهْدِیُّ علیه السلام مِنْ وُلْدِی ابْنُ أَرْبَعِینَ سَنَةً کَأَنَّ وَجْهَهُ کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ فِی خَدِّهِ الْأَیْمَنِ خَالٌ أَسْوَدُ عَلَیْهِ عَبَاءَتَانِ قِطْرِیَّتَانِ کَأَنَّهُ مِنْ رِجَالِ بَنِی إِسْرَائِیلَ یَسْتَخْرِجُ الْکُنُوزَ وَ یَفْتَحُ مَدَائِنَ الشِّرْکِ.
الثَّالِثَ عَشَرَ قَوْلُهُ علیه السلام الْمَهْدِیُّ أَفْرَقُ الثَّنَایَا بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَیَبْعَثَنَّ اللَّهُ مِنْ عِتْرَتِی رَجُلًا أَفْرَقَ الثَّنَایَا أَجْلَی الْجَبْهَةِ یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا یَفِیضُ الْمَالُ فَیْضاً.
ص: 80
حدیث سی و سوم: درباره این قول پیامبر صلی الله علیه و آله که وقتی خبر ظهور مهدی را شنیدید به سمت او آمده و با مهدی بیعت کنید: ثوبان از آن سرور روایت کرده که فرمود: «مردمی با پرچم های سیاه از جانب شرق پدید آیند که دل های آهنین دارند هر کس از آمدن آنها مطلع گردد، به سوی آنها رو آورد و با آنان بیعت کند، ولو با رفتن از روی برف باشد.»
حدیث سی و چهارم:در این باره که خدا به سبب او، بین دل های بندگان الفت ایجاد می کند: از حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام روایت شده که فرمود: به پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم عرض کردم: «یا رسول اللَّه! مهدی از ما آل محمد است یا از غیر ما؟» پیغمبر فرمود: «او از ماست؛ خداوند دین را به وسیله او ختم کند، چنان که توسط ما گشود؛ مردم، به وسیله ما از آشوب ها نجات یابند، چنان که از منجلاب شرک بیرون آمدند؛ دل های آنها را به هم پیوند دهد و بعد از دشمنی ها، آنها را با هم برادر کند، چنان که بعد از نجات از شرک، آنها را با هم برادر دینی کرد.»
حدیث سی و پنجم: درباره این قول پیامبر خدا که بعد از مهدی، زندگی سودی ندارد: عبداللَّه بن مسعود می گوید: پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «اگر از عمر دنیا جز یک شب نماند، خداوند آن شب را چندان دراز گرداند تا مردی از اهل بیت من به سلطنت رسد که نامش نام من و نام پدرش نام پدر من است. او زمین را که آکنده از ظلم و جور شده باشد، پر از عدل و داد کند؛ اموال را بالسویه میان مردم تقسیم کند و خداوند دل های امت مرا بی نیاز گرداند. او هفت سال یا نه سال سلطنت کند و آنگاه بعد از مهدی، زندگانی سودی ندارد.»
حدیث سی و ششم: درباره اینکه قسطنطنیه به دست مهدی علیه السّلام فتح شود: ابو هریره از پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله روایت کرده که فرمود: «پیش از آنکه قیامت شود، مردی از اهل بیت من به سلطنت رسد و قسطنطنیه و جبال دیلم را فتح کند. اگر یک روز از عمر دنیا باقی باشد، خداوند آن روز را چندان دراز گرداند تا آنجا را فتح کند.»
حدیث سی و هفتم: درباره اینکه مهدی بعد از پادشاهان ستمگر خواهد آمد: قیس بن جابر از پدرش و او از جدش، از رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله روایت کرده که فرمود: «بعد از من خلفا خواهند بود، بعد از خلفا امرا و بعد از امرا، پادشاهان ستمگر بیایند. آنگاه مردی از اهل بیت من خواهد آمد که زمین را که پر از ظلم شده باشد، از عدل و داد پر کند.»
حدیث سی و هشتم: درباره اینکه فرمود: «از ما کسی است که عیسی پشت سرش نماز گزارد»: ابو سعید خدری از پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله نقل کرده که فرمود: «آن کس که عیسی بن مریم پشت سر او نماز می گزارد، از من است.»
ص: 84
الرَّابِعَ عَشَرَ فِی ذِکْرِ الْمَهْدِیِّ علیه السلام وَ هُوَ إِمَامٌ صَالِحٌ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی أُمَامَةَ قَالَ: خَطَبَنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ ذَکَرَ الدَّجَّالَ فَقَالَ فَتَنْفِی الْمَدِینَةُ الْخَبَثَ کَمَا یَنْفِی الْکِیرُ خَبَثَ الْحَدِیدِ وَ یُدْعَی ذَلِکَ الْیَوْمُ یَوْمَ الْخَلَاصِ فَقَالَتْ أُمُّ شَرِیکٍ فَأَیْنَ الْعَرَبُ یَوْمَئِذٍ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ هُمْ قَلِیلٌ یَوْمَئِذٍ وَ جُلُّهُمْ بِبَیْتِ الْمَقْدِسِ إِمَامُهُمُ الْمَهْدِیُّ رَجُلٌ صَالِحٌ.
الْخَامِسَ عَشَرَ فِی ذِکْرِ الْمَهْدِیِّ علیه السلام وَ أَنَّ اللَّهَ یَبْعَثُهُ عِیَاناً لِلنَّاسِ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَخْرُجُ الْمَهْدِیُّ فِی أُمَّتِی یَبْعَثُهُ اللَّهُ عِیَاناً لِلنَّاسِ یَتَنَعَّمُ الْأُمَّةُ وَ تَعِیشُ الْمَاشِیَةُ وَ تُخْرِجُ الْأَرْضُ نَبَاتَهَا وَ یُعْطِی الْمَالَ صِحَاحاً.
السَّادِسَ عَشَرَ فِی قَوْلِهِ علیه السلام عَلَی رَأْسِهِ غَمَامَةٌ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَخْرُجُ الْمَهْدِیُّ وَ عَلَی رَأْسِهِ غَمَامَةٌ فِیهَا مُنَادٍ یُنَادِی هَذَا الْمَهْدِیُّ خَلِیفَةُ اللَّهِ فَاتَّبِعُوهُ.
السَّابِعَ عَشَرَ فِی قَوْلِهِ صلی الله علیه و آله عَلَی رَأْسِهِ مَلَکٌ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَخْرُجُ الْمَهْدِیُّ وَ عَلَی رَأْسِهِ مَلَکٌ یُنَادِی هَذَا الْمَهْدِیُّ فَاتَّبِعُوهُ.
الثَّامِنَ عَشَرَ فِی بِشَارَةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أُمَّتَهُ بِالْمَهْدِیِّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أُبَشِّرُکُمْ بِالْمَهْدِیِّ یُبْعَثُ فِی أُمَّتِی عَلَی اخْتِلَافٍ مِنِ النَّاسِ وَ زَلَازِلَ فَیَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً یَرْضَی عَنْهُ سَاکِنُ السَّمَاءِ وَ سَاکِنُ الْأَرْضِ یَقْسِمُ الْمَالَ صِحَاحاً فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ وَ مَا صِحَاحاً قَالَ السَّوِیَّةُ بَیْنَ النَّاسِ.
التَّاسِعَ عَشَرَ فِی اسْمِ الْمَهْدِیِّ علیه السلام وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا یَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّی یَمْلِکَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی یُوَاطِئُ اسْمُهُ اسْمِی یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً.
الْعِشْرُونَ فِی کُنْیَتِهِ علیه السلام وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حُذَیْفَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا یَوْمٌ وَاحِدٌ لَبَعَثَ اللَّهُ فِیهِ رَجُلًا اسْمُهُ اسْمِی وَ خُلُقُهُ خُلُقِی
ص: 81
حدیث سی و نهم: در این باره که مهدی علیه السّلام، با عیسی بن مریم علیهماالسلام سخن می گوید: جابر بن عبداللَّه انصاری از آن حضرت روایت کرده که فرمود: «چون اصحاب مهدی قیام کنند، عیسی بن مریم از آسمان فرود آید و امیر قیام کنندگان به عیسی می گوید که بیا تا با تو نماز بگزاریم. عیسی می گوید: «برخی از شما از جانب خدا بر برخی دیگر امیر هستید تا این امر، لطف خدا نسبت به این امت باشد.» حدیث چهلم: درباره فرمایش حضرت صلی الله علیه و آله درباره مهدی علیه السّلام: عبداللَّه بن عباس از پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله روایت کرده که فرمود: «امتی که من در اول آنها، عیسی بن مریم در آخر آنها و مهدی در وسط آنها باشیم، هرگز هلاک نمی شوند.»
مؤلف
اینکه حضرت فرمود: «جسم حضرت، جسمی اسرائیلی است» ، یعنی در بلندی قامت و بزرگی جثه مثل بنی اسرائیل است. جزری می گوید: در صفات مهدی علیه السّلام است که حضرت «اجلی الجبهه» هستند، یعنی موی بین دو گوشه پیشانی کم است و به گونه ای است که مو در پیشانی ایشان کم است. نیز می گوید: «شمم» بلندی وسط بینی و صافی بالای آن و بلندی اندک نوک آن است. همچنین می گوید: در این صفات آمده که ایشان لباسی قطری به دوش انداخته که نوعی لباس است که به سرخی می زند . و در آن علاماتی هست و کمی هم زبر است که گفته شده حله ها ی نیکویی است که از جانب بحرین آورده می شود .
روایت38.
اشاره
در کشف الغمه آمده است که شیخ ابو عبداللَّه محمد بن یوسف بن محمد شافعی، در کتاب «کفایة الطالب(1)» که در مناقب حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السّلام نوشته، در قسمت مربوط به مهدی علیه السّلام گفته است: «مطالب این کتاب را فقط از طرق اهل سنت جمع آوری کرده ام تا استناد به آن محکم تر باشد.» سپس در قسمت مربوط به مهدی می نویسد:
باب اول: ظهور مهدی در آخرالزمان
پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «دنیا به پایان نمی رسد، مگر اینکه مردی از اهل بیت من در میان عرب به سلطنت رسد که نامش مطابق نام من باشد.» ابو داود در «سنن» خود این حدیث را این چنین آورده است .
ص: 85
یُکَنَّی أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام.
الْحَادِی وَ الْعِشْرُونَ فِی ذِکْرِ اسْمِهِ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا یَذْهَبُ الدُّنْیَا حَتَّی یَبْعَثَ اللَّهُ رَجُلًا مِنْ أَهْلِ بَیْتِی یُوَاطِئُ اسْمُهُ اسْمِی وَ اسْمُ أَبِیهِ اسْمَ أَبِی یَمْلَؤُهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً.
الثَّانِی وَ الْعِشْرُونَ فِی ذِکْرِ عَدْلِهِ علیه السلام وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَتُمْلَأَنَّ الْأَرْضُ ظُلْماً وَ عُدْوَاناً ثُمَّ لَیَخْرُجَنَّ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی حَتَّی یَمْلَأَهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً [عُدْوَاناً] وَ ظُلْماً.
الثَّالِثُ وَ الْعِشْرُونَ فِی خُلُقِهِ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زِرٍّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی یُوَاطِئُ اسْمُهُ اسْمِی وَ خُلُقُهُ خُلُقِی یَمْلَؤُهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا.
الرَّابِعُ وَ الْعِشْرُونَ فِی عَطَائِهِ علیه السلام بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَکُونُ عِنْدَ انْقِطَاعٍ مِنَ الزَّمَانِ وَ ظُهُورٍ مِنَ الْفِتَنِ رَجُلٌ یُقَالُ لَهُ الْمَهْدِیُّ یَکُونُ عَطَاؤُهُ هَنِیئاً.
الْخَامِسُ وَ الْعِشْرُونَ فِی ذِکْرِ الْمَهْدِیِّ علیه السلام وَ عِلْمِهِ بِسُنَّةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی وَ یَعْمَلُ بِسُنَّتِی وَ یُنَزِّلُ اللَّهُ لَهُ الْبَرَکَةَ مِنَ السَّمَاءِ وَ تُخْرِجُ الْأَرْضُ بَرَکَتَهَا وَ تُمْلَأُ بِهِ الْأَرْضُ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً وَ یَعْمَلُ عَلَی هَذِهِ الْأُمَّةِ سَبْعَ سِنِینَ وَ یَنْزِلُ بَیْتَ الْمَقْدِسِ.
السَّادِسُ وَ الْعِشْرُونَ فِی مَجِیئِهِ وَ رَایَاتِهِ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ ثَوْبَانَ أَنَّهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا رَأَیْتُمُ الرَّایَاتِ السُّودَ قَدْ أَقْبَلَتْ مِنْ خُرَاسَانَ فَائْتُوهَا وَ لَوْ حَبْواً عَلَی الثَّلْجِ فَإِنَّ فِیهَا خَلِیفَةَ اللَّهِ الْمَهْدِیَّ.
السَّابِعُ وَ الْعِشْرُونَ فِی مَجِیئِهِ مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِقِ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: بَیْنَا نَحْنُ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذْ أَقْبَلَتْ فِتْیَةٌ مِنْ بَنِی هَاشِمٍ فَلَمَّا رَآهُمُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله اغْرَوْرَقَتْ عَیْنَاهُ وَ تَغَیَّرَ لَوْنُهُ فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا نَزَالُ نَرَی فِی وَجْهِکَ شَیْئاً
ص: 82
آبری در کتاب مناقب شافعی این حدیث را ذکر کرده و به آن افزوده: «اگر از عمر روزگار جز یک روز نمانده باشد، خداوند آن روز را چنان طولانی کند تا مردی از من یا اهل بیت من را برانگیزد که نام او همنام من و نام پدرش همنام پدر من است و زمین را که آکنده از ظلم و جور شده باشد، پر از عدل و داد کند.»
کنجی می گوید: «ترمذی این حدیث را در کتاب «جامع» خود بدون جمله «نام پدرش نام پدر من است» آورده است، ولی ابو داود آن را ذکر کرده. در بسیاری از روایات حفاظ و ثقات از ناقلان اخبار، فقط جمله «نامش همنام من است» نقل شده و جمله: «نام پدرش همنام پدر من است» در حدیث زیادی است و او در حدیث مطالبی زیاد می کرده است. و بر فرض که صحیح باشد، به این معنی است که نام پدر مهدی، حسین است که کنیه اش ابو عبداللَّه است و این نام پدر من (عبداللَّه ) است، که کنیه ابو عبداللَّه، کنیه از اسم پدر پیغمبر (عبداللَّه ) است تا مردم بدانند که مهدی از اولاد حسین است، نه از فرزندان برادرش حسن. احتمال هم دارد که (بر فرض صحت) جمله «اسم ابی» در اصل «اسم ابنی» یعنی نام پدرش، نام فرزند من است باشد، زیرا نام پدر مهدی، حسن بوده است. لذا برای جمع بین روایات، لازم است بر آنچه گفتیم حمل شود.»
علی بن عیسی مؤلف کشف الغمه، بعد از نقل این مطلب می گوید: «علمای شیعه این حدیث را صحیح نمی دانند، زیرا در نزد آنها نام امام زمان و نام پدرش علیهماالسلام معلوم بوده است، ولی چون اهل سنت این جمله را در حدیث زیاد می دانند، ناگزیر از آنند که به نحو مذکور آن را تصحیح کنند تا بدین گونه، میان اقوال و روایات مختلف را جمع کرده باشند .
باب دوم: مهدی از عترت من و فرزندان فاطمه علیهاالسّلام است
ابو داود در کتاب سنن، از سعید بن مسیب روایت کرده که گفت: نزد ام سلمه بودیم و صحبت مهدی را به میان آوردیم. ام سلمه گفت: از پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که فرمود: «مهدی از عترت من و از فرزندان فاطمه است.»
ابن ماجه در سنن، از علی علیه السّلام نقل کرده که پیغمبر فرمود: «مهدی از ما اهل بیت است. خداوند در یک شب کار امر فرج او را اصلاح می کند.»
ص: 86
نَکْرَهُهُ فَقَالَ إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ اخْتَارَ اللَّهُ لَنَا الْآخِرَةَ عَلَی الدُّنْیَا وَ إِنَّ أَهْلَ بَیْتِی سَیَلْقَوْنَ بَعْدِی بَلَاءً وَ تَشْرِیداً وَ تَطْرِیداً حَتَّی یَأْتِیَ قَوْمٌ مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِقِ وَ مَعَهُمْ رَایَاتٌ سُودٌ فَیَسْأَلُونَ الْحَقَّ فَلَا یُعْطَوْنَهُ فَیُقَاتِلُونَ وَ یُنْصَرُونَ فَیُعْطَوْنَ مَا سَأَلُوا فَلَا یَقْبَلُونَ حَتَّی یَدْفَعُوهُ إِلَی رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی فَیَمْلَؤُهَا قِسْطاً کَمَا مَلَئُوهَا جَوْراً فَمَنْ أَدْرَکَ ذَلِکَ مِنْکُمْ فَلْیَأْتِهِمْ وَ لَوْ حَبْواً عَلَی الثَّلْجِ.
الثَّامِنُ وَ الْعِشْرُونَ فِی مَجِیئِهِ علیه السلام وَ عَوْدِ الْإِسْلَامِ بِهِ عَزِیزاً وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حُذَیْفَةَ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: وَیْحَ هَذِهِ الْأُمَّةِ مِنْ مُلُوکٍ جَبَابِرَةٍ کَیْفَ یَقْتُلُونَ وَ یُخِیفُونَ الْمُطِیعِینَ إِلَّا مَنْ أَظْهَرَ طَاعَتَهُمْ فَالْمُؤْمِنُ التَّقِیُّ یُصَانِعُهُمْ بِلِسَانِهِ وَ یَفِرُّ مِنْهُمْ بِقَلْبِهِ فَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یُعِیدَ الْإِسْلَامَ عَزِیزاً فَصَمَ کُلَّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ وَ هُوَ الْقَادِرُ عَلَی مَا یَشَاءُ أَنْ یُصْلِحَ أُمَّةً بَعْدَ فَسَادِهَا فَقَالَ علیه السلام یَا حُذَیْفَةُ لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا یَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ ذَلِکَ الْیَوْمَ حَتَّی یَمْلِکَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی تَجْرِی الْمَلَاحِمُ عَلَی یَدَیْهِ وَ یُظْهِرُ الْإِسْلَامَ لَا یُخْلِفُ وَعْدَهُ وَ هُوَ سَرِیعُ الْحِسَابِ.
التَّاسِعُ وَ الْعِشْرُونَ فِی تَنَعُّمِ الْأُمَّةِ فِی زَمَنِ الْمَهْدِیِّ علیه السلام وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَتَنَعَّمُ أُمَّتِی فِی زَمَنِ الْمَهْدِیِّ علیه السلام نِعْمَةً لَمْ یَتَنَعَّمُوا قَبْلَهَا قَطُّ یُرْسَلُ السَّمَاءُ عَلَیْهِمْ مِدْرَاراً وَ لَا تَدَعُ الْأَرْضُ شَیْئاً مِنْ نَبَاتِهَا إِلَّا أَخْرَجَتْهُ.
الثَّلَاثُونَ فِی ذِکْرِ الْمَهْدِیِّ وَ هُوَ سَیِّدٌ مِنْ سَادَاتِ الْجَنَّةِ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ أَنَّهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: نَحْنُ بَنُو عَبْدِ الْمُطَّلِبِ سَادَاتُ أَهْلِ الْجَنَّةِ أَنَا وَ أَخِی عَلِیٌّ وَ عَمِّی حَمْزَةُ وَ جَعْفَرٌ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ الْمَهْدِیُّ.
الْحَادِی وَ الثَّلَاثُونَ فِی مُلْکِهِ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا لَیْلَةٌ لَمَلَکَ فِیهَا رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی.
الثَّانِی وَ الثَّلَاثُونَ فِی خِلَافَتِهِ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ ثَوْبَانَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یُقْتَلُ عِنْدَ کَنْزِکُمْ ثَلَاثَةٌ کُلُّهُمُ ابْنُ خَلِیفَةٍ ثُمَّ لَا یَصِیرُ إِلَی وَاحِدٍ مِنْهُمْ ثُمَّ تَجِی ءُ الرَّایَاتُ السُّودُ فَیَقْتُلُونَهُمْ قَتْلًا لَمْ یُقْتَلْهُ قَوْمٌ ثُمَّ یَجِی ءُ خَلِیفَةُ اللَّهِ الْمَهْدِیُّ فَإِذَا سَمِعْتُمْ بِهِ فَأْتُوهُ فَبَایِعُوهُ فَإِنَّهُ خَلِیفَةُ اللَّهِ الْمَهْدِیُّ.
ص: 83
باب سوم: مهدی یکی از سروران اهل بهشت است
انس بن مالک روایت کرده که گفت، شنیدم پیغمبر صلی الله علیه و آله می فرمود: «ما فرزندان عبدالمطلب، سروران اهل بهشت هستیم: من، حمزه، علی، جعفر، حسن، حسین و مهدی.»
باب چهارم: با مهدی بیعت کنید
و نیز ابن ماجه از ثوبان روایت کرده که گفت: پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «در نزد گنج شما سه تن کشته می شوند که همه فرزندان خلیفه هستند و بعد از آنها، این منصب به هیچ یک آنان نمی رسد، تا آنگاه که پرچم های سیاه از سمت مشرق پدید آید و شما را طوری به قتل رسانند که هیچ قومی را بدان وضع نکشته باشند.» سپس راوی چیزی گفت که من حفظ نکردم، آنگاه فرمودک «چون او را ببینید، با وی بیعت کنید، هر چند به رفتن از روی برف باشد، چرا که وی مهدی خلیفه خداست.» این حدیث را حافظ ابن ماجه نقل کرده است.
باب پنجم: اهل شرق مهدی را یاری می کنند
عبداللَّه بن حارث بن جزء زبیدی روایت کرده که پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: «مردمی از جانب مشرق قیام کنند و سلطنت را برای مهدی آماده سازند.» این حدیث حسن و صحیح است و ثقات و اشخاص مورد اطمینان، آن را روایت کرده اند و ابن ماجه قزوینی آن را نقل کرده است. نیز از علقمة بن عبدالله نقل شده که گفت: روزی در خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله بودیم که عده ای از جوانان بنی هاشم بیامدند. از مشاهده آنها دیدگان پیغمبر پر از اشک شد و رنگ مبارکش تغییر کرد. اصحاب عرض کردند: «یا رسول اللَّه! سیمای مبارکتان گرفته است، ما نمی توانیم شما را بدین حالت ببینیم.» فرمود: «ما اهل بیتی هستیم که خداوند آخرت را برای ما بر دنیا ترجیح داده است. بعد از این اهل بیتم مصیبت ها می بینند و از وطن آواره و مطرود می گردند، تا زمانی که مردمی از جانب مشرق، با پرچم های سیاه به طلب حق قیام کنند. این حق را به آنها نمی دهند تا جنگ کنند و پیروزی یابند و حق را بگیرند و آن را به مردی از اهل بیت من بسپارند که دنیا را که آکنده از ظلم شده، پر از عدل کند. هر کس آن زمان را درک کند، باید به آنها بپیوندد، اگر چه به رفتن از روی برف باشد.»
در کتاب فتوح ابن اعثم کوفی آمده است که امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: «به به از طالقان! خدا را در آنجا گنج هایی است که از طلا و نقره نیست، بلکه آن گنج ها مردان مؤمنی هستند که خدا را به خوبی شناخته اند و همچنین آنها، در آخرالزمان از یاران مهدی خواهند بود.»
باب ششم: مدت سلطنت حضرت علیه السّلام بعد از ظهورش
ابو سعید خدری روایت کرده که گفت: ترسیدم مبادا بعد از پیغمبر سوانحی روی دهد، لذا از پیغمبر صلی الله علیه و آله در این باره سؤال کردیم. حضرت فرمود: «مهدی در میان امت من ظهور کرده
ص: 87
الثَّالِثُ وَ الثَّلَاثُونَ فِی قَوْلِهِ علیه السلام إِذَا سَمِعْتُمْ بِالْمَهْدِیِّ فَأْتُوهُ فَبَایِعُوهُ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ ثَوْبَانَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: تَجِی ءُ الرَّایَاتُ السُّودُ مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِقِ کَأَنَّ قُلُوبَهُمْ زُبَرُ الْحَدِیدِ فَمَنْ سَمِعَ بِهِمْ فَلْیَأْتِهِمْ فَبَایَعَهُمْ وَ لَوْ حَبْواً عَلَی الثَّلْجِ.
الرَّابِعُ وَ الثَّلَاثُونَ فِی ذِکْرِ الْمَهْدِیِّ وَ بِهِ یُؤَلِّفُ اللَّهُ بَیْنَ قُلُوبِ الْعِبَادِ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَ مِنَّا آلَ مُحَمَّدٍ الْمَهْدِیُّ أَمْ مِنْ غَیْرِنَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَا بَلْ مِنَّا یَخْتِمُ اللَّهُ بِهِ الدِّینَ کَمَا فَتَحَ بِنَا وَ بِنَا یُنْقَذُونَ مِنَ الْفِتَنِ کَمَا أُنْقِذُوا مِنَ الشِّرْکِ وَ بِنَا یُؤَلِّفُ اللَّهُ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ بَعْدَ عَدَاوَةِ الْفِتْنَةِ إِخْوَاناً کَمَا أَلَّفَ بَیْنَهُمْ بَعْدَ عَدَاوَةِ الشِّرْکِ إِخْوَاناً فِی دِینِهِمْ.
الْخَامِسُ وَ الثَّلَاثُونَ فِی قَوْلِهِ علیه السلام لَا خَیْرَ فِی الْعَیْشِ بَعْدَ الْمَهْدِیِّ علیه السلام وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا لَیْلَةٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ تِلْکَ اللَّیْلَةَ حَتَّی یَمْلِکَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی یُوَاطِئُ اسْمُهُ اسْمِی وَ اسْمُ أَبِیهِ اسْمَ أَبِی یَمْلَؤُهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً وَ یَقْسِمُ الْمَالَ بِالسَّوِیَّةِ وَ یَجْعَلُ اللَّهُ الْغِنَی فِی قُلُوبِ هَذِهِ الْأُمَّةِ فَیَمْلِکُ سَبْعاً أَوْ تِسْعاً لَا خَیْرَ فِی الْعَیْشِ بَعْدَ الْمَهْدِیِّ.
السَّادِسُ وَ الثَّلَاثُونَ فِی ذِکْرِ الْمَهْدِیِّ وَ بِیَدِهِ تُفْتَحُ الْقُسْطَنْطِینِیَّةُ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: لَا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّی یَمْلِکَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی یَفْتَحُ الْقُسْطَنْطِینِیَّةَ وَ جَبَلَ الدَّیْلَمِ وَ لَوْ لَمْ یَبْقَ إِلَّا یَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ ذَلِکَ الْیَوْمَ حَتَّی یَفْتَحَهَا.
السَّابِعُ وَ الثَّلَاثُونَ فِی ذِکْرِ الْمَهْدِیِّ وَ هُوَ یَجِی ءُ بَعْدَ مُلُوکٍ جَبَابِرَةٍ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ قَیْسِ بْنِ جَابِرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: سَیَکُونُ بَعْدِی خُلَفَاءُ وَ مِنْ بَعْدِ الْخُلَفَاءِ أُمَرَاءُ وَ مِنْ بَعْدِ الْأُمَرَاءِ مُلُوکٌ جَبَابِرَةٌ ثُمَّ یَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً.
الثَّامِنُ وَ الثَّلَاثُونَ فِی قَوْلِهِ علیه السلام مِنَّا الَّذِی یُصَلِّی عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ علیه السلام خَلْفَهُ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مِنَّا الَّذِی یُصَلِّی عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ علیه السلام خَلْفَهُ.
ص: 84
و پنج یا هفت یا نه سال زندگی کند ( تردید از زید است). راوی پرسید: «مهدی چقدر سلطنت می کند؟» فرمود چند سالی. آنگاه فرمود: «مردم می آیند و از وی طلب مال می کنند و او هم به قدری که آنها توانایی بردن دارند، در لباس آنها می ریزد.» ترمدی در پایان حدیث گفته که این حدیث حسن است و از غیر ابو سعید هم روایت شده است. نیز ابو سعید از پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله نقل کرده که فرمود: «مهدی در امت من خواهد بود. چون ظهور کند حداقل هفت و حداکثر نه سال سلطنت کند. امت من در عصر او چنان متنعّم گردند که هیچ گاه به مانند آن را ندیده باشند!، زمین آنچه دارد بیرون می دهد و هیچ ذخیره نمی کند. اموال در آن روز، از بسیاری چون دانه هایی است که زیر پا ریخته باشد و چون کسی از مهدی طلب کند، می گوید: «بگیر!»
و از ام سلمه زوجه پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله روایت شده که گفت: «به هنگام مرگ یکی از خلفا، اختلافی پدید آید. پس مردی از اهل مدینه، به سوی مکه فرار کند. اهل مکه او را پذیرا شوند، او را با اصرار بیرون آورده و در بین رکن و مقام، با او بیعت کنند. آنگاه از جانب شام لشکری به دفع وی گسیل شود، ولی در بیابان بیداء بین مکه و مدینه، به زمین فرو رود. چون مردم از این ماجرا مطلع شوند، ابدال شام و قبائل عراق آمده با او بیعت کنند. سپس مردی از قریش خروج کند که دایی های او از قبیله کلب هستند، مرد مدنی بر آنها لشکر می فرستد و بر آنها غلبه می کند. این جنگ کلب است و بیچاره کسی که موقع تقسیم غنائم آنها حاضر نباشد. پس اموال آنها را میان مردم قسمت کند و بین مردم به سنت پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله عمل کند و اساس اسلام پایدار بماند. مرد مدنی هفت سال یا نه سال زندگی می کند. آنگاه از دنیا رود و مسلمانان بر وی نماز گزارند.»
باب هفتم: عیسی بن مریم علیهماالسّلام با مهدی علیه السّلام نماز می گزارد
ابو هریره از پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله روایت کرده که فرمود: «چه حالی خواهید داشت زمانی که عیسی بن مریم در میان شما فرود آید و امام شما هم میان شما باشد؟» این حدیث حسن و صحیح است و صحت آن مورد اتفاق همه محدثین اهل سنت. همچنین از حدیث محمد بن شهاب زهری است که بخاری و مسلم آن را در صحیح خود آورده اند. و از جابر بن عبداللَّه انصاری نقل است که گفت: شنیدم پیغمبر صلی الله علیه و آله می فرمود: «پیوسته جماعتی از امت من تا روز رستخیز به خاطر اجرای حق جنگ کنند و پیروزی یابند. پس عیسی بن مریم علیهماالسّلام فرود آید. سرکرده آن جماعت می گوید: «بیا تا با تو نماز بگزاریم.» عیسی خواهد گفت: «شما خود برخی
ص: 88
التَّاسِعُ وَ الثَّلَاثُونَ وَ هُوَ یُکَلِّمُ عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ علیه السلام وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَنْزِلُ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ علیه السلام فَیَقُولُ أَمِیرُهُمُ الْمَهْدِیُّ تَعَالَ صَلِّ بِنَا فَیَقُولُ أَلَا إِنَّ بَعْضَکُمْ عَلَی بَعْضٍ أُمَرَاءُ تَکْرِمَةً مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِهَذِهِ الْأُمَّةِ.
الْأَرْبَعُونَ فِی قَوْلِهِ صلی الله علیه و آله فِی الْمَهْدِیِّ علیه السلام وَ بِإِسْنَادِهِ یَرْفَعُهُ إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْإِمَامِ حَدَّثَهُ أَنَّ أَبَا جَعْفَرٍ الْمَنْصُورَ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَنْ تَهْلِکَ أُمَّةٌ أَنَا فِی أَوَّلِهَا وَ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ فِی آخِرِهَا وَ الْمَهْدِیُّ فِی وَسَطِهَا.
جسمه جسم إسرائیلی أی مثل بنی إسرائیل فی طول القامة و عظم الجثة و قال الجزری فی صفة المهدی علیه السلام أنه أجلی الجبهة الأجلی الخفیف شعر ما بین النزعتین من الصدغین و الذی انحسر الشعر عن جبهته و قال الشمم ارتفاع قصبة الأنف و استواء أعلاها و إشراف الأرنبة قلیلا و قال فیه أنه علیه السلام کان متوشحا بثوب قطری هو ضرب من البرود فیه حمرة و لها أعلام فیها بعض الخشونة و قیل هی حلل جیاد تحمل من قبل البحرین.
کشف، [کشف الغمة] ذکر الشیخ أبو عبد الله محمد بن یوسف بن محمد الشافعی فی کتاب کفایة الطالب فی مناقب علی بن أبی طالب و قال فی أوله: إنی جمعت هذا الکتاب و عریته من طرق الشیعة لیکون الاحتجاج به آکد فقال فی المهدی علیه السلام.
بِإِسْنَادِهِ عَنْ زِرٍّ- عَنْ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا تَذْهَبُ الدُّنْیَا حَتَّی تَمْلِکَ الْعَرَبَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی یُوَاطِئُ اسْمُهُ اسْمِی أَخْرَجَهُ أَبُو دَاوُدَ فِی سُنَنِهِ.
وَ عَنْ عَلِیٍّ عَنِ النَّبِیِّ علیهم السلام: لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا یَوْمٌ لَبَعَثَ اللَّهُ رَجُلًا مِنْ أَهْلِ بَیْتِی یَمْلَؤُهَا عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً هَکَذَا أَخْرَجَهُ أَبُو دَاوُدَ فِی سُنَنِهِ.
وَ أَخْبَرَنَا الْحَافِظُ إِبْرَاهِیمُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْأَزْهَرُ الصَّرِیفِینِیُّ بِدِمَشْقَ وَ الْحَافِظُ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْوَاحِدِ الْمَقْدِسِیُّ بِجَامِعِ جَبَلِ قاسبون [قَاسِیُونَ] قَالا أَنْبَأَنَا أَبُو الْفَتْحِ نَصْرُ بْنُ عَبْدِ الْجَامِعِ
ص: 85
بر برخی دیگر امیر هستید و این لطف خدا در حق این امت است.»
کنجی می گوید: این حدیث نیز حسن و صحیح است و مسلم آن را در صحیح خود نقل کرده است. اگر حدیث سابق قابل تأویل باشد، تأویل این روایت امکان ندارد. زیرا این حدیث صریح در مقصود است. چه که عیسی علیه السّلام نزد سرکرده مسلمین می آید و او در آن، روز مهدی علیه السّلام است. بنابراین تأویل این روایت به معنی دیگر، اعتبار ندارد.
سپس کنجی می گوید: اگر کسی بگوید: چنانچه این اخبار صحیح باشد که عیسی علیه السّلام پشت سر مهدی علیه السّلام نماز می گزارد، در رکاب او جنگ می کند و دجال را در حضور مهدی علیه السّلام به قتل می رساند و نیز فضل تقدم در نماز و همچنین فضل تقدم در جهاد معروف را بداند، این اخبار از نظر سلسله سند نزد سنی و شیعه صحیح و مورد اتفاق همه علمای اسلام است، زیرا غیر از علمای شیعه و سنی اگر کسی چیزی بگوید، از درجه اعتبار ساقط و مردود است. و این معنی اجماعی علمای اسلام است و با اثبات این معنی و صحت آن، باید دید که آیا در آن نماز و جهاد، امام افضل است یا مأموم که هم در نماز و هم در جهاد شرکت جسته است.
جواب گوییم که: عیسی و مهدی هر دو دو پیشوایند. یکی پیغمبر و دیگری امام. اگر آنها در محلی اجتماع کنند و امام سمت پیشوایی پیدا کند، قهرا نسبت به دیگری که پیغمبر است، مقتدا و پیشواست نیز می دانیم که امام و پیغمبر، هر دو از ارتکاب افعال زشت و ریا و نفاق معصوم و پیراسته هستند و هیچ کدام عملی را که از حریم شریعت بیرون و مخالف خواسته خدا و رسول باشد، برای خود ادعا نمی کنند .
چون این معنی مسلم است، می گوییم: امام افضل از مأموم یعنی حضرت عیسی است که پشت سر او نماز می گزارد. زیرا از پیغمبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله روایت شده که فرمود: «امام جماعت باید فصیح القرائت ترین مردم باشد؛ اگر دو نفر مساوی بودند، آنکه عالم تر و چنانچه هر دو در علم مساوی بودند، آنکه فقیه تر و اگر هر دو فقیه بودند، آنکه سابقه دینی اش بیشتر است و چنانچه هر دو از لحاظ سابقه مساوی بودند، آن را که خوش صورت تر است باید مقدم داشت و با او نماز گزارد.» پس اگر امام زمان بداند عیسی علیه السّلام از او افضل است، جایز نیست که بر وی پیشی گیرد. چه امام از هر کس آشناتر به مسائل دین و منزّه تر از ارتکاب فعل مکروه است.
همچنین اگر عیسی علیه السّلام بداند که مهدی علیه السّلام از وی افضل است، جایز نیست که در نماز به مهدی اقتدا کند، چه که پیغمبر از عمل ریا و نفاق و نیرنگ پیراسته است. به هر حال امام زمان به خوبی می داند که از عیسی علیه السّلام افضل است و لذا بر وی مقدم می شود و عیسی هم می داند که مهدی از او افضل است
ص: 89
بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْفَامِیُّ بِهَرَاةَ أَنْبَأَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَحْمُودٍ الطَّائِیُّ أَنْبَأَنَا عِیسَی بْنُ شُعَیْبِ بْنِ إِسْحَاقَ السِّجْزِیُّ أَنْبَأَنَا أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ بُشْرَی السِّجْزِیُّ أَنْبَأَنَا الْحَافِظُ أَبُو الْحَسَنِ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَاصِمٍ الْآبُرِیُّ فِی کِتَابِ مَنَاقِبِ الشَّافِعِیِّ: ذَکَرَ هَذَا الْحَدِیثَ وَ قَالَ فِیهِ وَ زَادَ زَائِدَةً(1)
فِی رِوَایَتِهِ لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا یَوْمٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ ذَلِکَ الْیَوْمَ حَتَّی یَبْعَثَ اللَّهُ فِیهِ رَجُلًا مِنِّی أَوْ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی یُوَاطِئُ اسْمُهُ اسْمِی وَ اسْمُ أَبِیهِ اسْمَ أَبِی یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً.
قَالَ الْکَنْجِیُّ: وَ قَدْ ذَکَرَ التِّرْمِذِیُّ الْحَدِیثَ فِی جَامِعِهِ وَ لَمْ یَذْکُرْ وَ اسْمُ أَبِیهِ اسْمَ أَبِی وَ ذَکَرَهُ أَبُو دَاوُدَ وَ فِی مُعْظَمِ رِوَایَاتِ الْحُفَّاظِ وَ الثِّقَاتِ مِنْ نَقَلَةِ الْأَخْبَارِ اسْمُهُ اسْمِی فَقَطْ وَ الَّذِی رَوَی وَ اسْمُ أَبِیهِ اسْمَ أَبِی فَهُوَ زَائِدَةٌ وَ هُوَ یَزِیدُ فِی الْحَدِیثِ وَ إِنْ صَحَّ فَمَعْنَاهُ وَ اسْمُ أَبِیهِ اسْمَ أَبِی أَیِ الْحُسَیْنُ وَ کُنْیَتُهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ فَجَعْلُ الْکُنْیَةِ اسْماً کِنَایَةٌ عَنْ أَنَّهُ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ دُونَ الْحَسَنِ وَ یَحْتَمِلُ أَنْ یَکُونَ الرَّاوِی تَوَهَّمَ قَوْلَهُ ابْنِی فَصَحَّفَهُ فَقَالَ أَبِی فَوَجَبَ حَمْلُهُ عَلَی هَذَا جَمْعاً بَیْنَ الرِّوَایَاتِ قَالَ عَلِیُّ بْنُ عِیسَی عَفَا اللَّهُ عَنْهُ أَمَّا أَصْحَابُنَا الشِّیعَةُ فَلَا یُصَحِّحُونَ هَذَا الْحَدِیثَ لِمَا ثَبَتَ عِنْدَهُمْ مِنِ اسْمِهِ وَ اسْمِ أَبِیهِ علیه السلام وَ أَمَّا الْجُمْهُورُ فَقَدْ نَقَلُوا أَنَّ زَائِدَةً کَانَ یَزِیدُ فِی الْأَحَادِیثِ فَوَجَبَ الْمَصِیرُ إِلَی أَنَّهُ مِنْ زِیَادَتِهِ لِیَکُونَ جَمْعاً بَیْنَ الْأَقْوَالِ وَ الرِّوَایَاتِ.
عَنْ سَعِیدِ بْنِ الْمُسَیَّبِ قَالَ: کُنَّا عِنْدَ أُمِّ سَلَمَةَ فَتَذَاکَرْنَا الْمَهْدِیَّ فَقَالَتْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ الْمَهْدِیُّ مِنْ عِتْرَتِی مِنْ وُلْدِ فَاطِمَةَ- أَخْرَجَهُ ابْنُ مَاجَةَ فِی سُنَنِهِ وَ عَنْهُ عَنْهَا رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: الْمَهْدِیُّ مِنْ عِتْرَتِی مِنْ وُلْدِ فَاطِمَةَ علیها السلام أَخْرَجَهُ الْحَافِظُ أَبُو دَاوُدَ فِی سُنَنِهِ.
وَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْمَهْدِیُّ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ علیهم السلام یُصْلِحُهُ اللَّهُ فِی لَیْلَةٍ.
ص: 86
و به همین جهت، او را بر خود مقدم می دارد و پشت سر او نماز می گزارد و اگر جز این بود، معنی نداشت که به وی اقتدا کند. این بود علت فضیلت امام نسبت به عیسی در نماز گزاردن پشت سر او.
و اما درباره جهاد عیسی بن مریم در رکاب امام زمان. باید دانست که جهاد عبارت است از جان دادن در راه خدا به فرمان کسی که رغبت به خدا دارد و اگر جز این بود، معنی نداشت کسی به فرمان پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله
و یا غیر ایشان جهاد کند. دلیل بر صحت مذهب ما آیه شریفه: «إِنَّ اللَّهَ اشْتَری مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ. یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَیَقْتُلُونَ وَ یُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَیْهِ حَقًّا فِی التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الْقُرْآنِ وَ مَنْ أَوْفی بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَیْعِکُمُ الَّذِی بایَعْتُمْ بِهِ وَ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ»(1)، {در حقیقت، خدا از مؤمنان، جان و مالشان را به [بهای] اینکه بهشت برای آنان باشد، خریده است، همان کسانی که در راه خدا می جنگند و می کُشند وکشته می شوند. [این] به عنوان وعده حقّی در تورات وانجیل وقرآن بر عهده اوست. و چه کسی از خدا به عهد خویش وفادارتر است؟ پس به این معامله ای که با او کرده اید شادمان باشید، و این همان کامیابی بزرگ است.} دیگر اینکه امام در میان امت، نماینده پیغمبر است و برای حضرت عیسی علیه السّلام جایز نیست که بر پیغمبر اسلام پیشی گیرد. همچنین بر نماینده او نیز نمی تواند مقدم باشد. مؤید این قول روایت مفصلی است که حافظ ابن ماجه قزوینی راجع به فرود آمدن عیسی بن مریم علیه السّلام از آسمان نقل کرده که قسمتی از آن این است: «ام شریک دختر ابی عکر عرض کرد: «یا رسول اللَّه! در آن روز قوم عرب کجا هستند؟» فرمود: «عرب در آن روز قلیلی بیش نیستند. اغلب آنها در بیت المقدس هستند. امام آنها هر صبح با آنها نماز می گزارد. چون عیسی بن مریم فرود آید، امام آنها به عقب برگشته تا عیسی علیه السّلام جلو آمده و با مردم نماز گزارد. ولی عیسی علیه السّلام دست روی شانه های او می گزارد و می گوید بایست تا ما با شما نماز گزاریم.» این حدیث صحیح و نزد محدثین اهل فن ثابت است و ابن ماجه آن را در کتاب خود، از ابو امامه باهلی نقل کرده است که گفت رسول خدا این کلمات را برای ما خطبه خواند و این مختصری از آن بود که گذشت.
باب هشتم: وصف شمائل مهدی علیه السّلام توسط پیامبر صلی الله علیه و آله
ابو سعید خدری روایت کرده که پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «مهدی از من است، پیشانی اش باز و بینی اش باریک است. او زمین را که آکنده از ظلم و جور شده باشد، پر از عدل و داد کند و هفت سال سلطنت کند.» این حدیث حسن و صحیح است. ابو داود سیستانی این حدیث را در صحیح خود آورده و دیگر حافظان حدیث، از جمله طبرانی و غیر او نیز روایت کرده اند. ابن شیرویه دیلمی در کتاب «الفردوس» باب «الف و لام»، با سند خود از
ص: 90
عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: نَحْنُ وُلْدُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ سَادَاتُ أَهْلِ الْجَنَّةِ أَنَا وَ حَمْزَةُ وَ عَلِیٌّ وَ جَعْفَرٌ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ الْمَهْدِیُّ أَخْرَجَهُ ابْنُ مَاجَةَ فِی صَحِیحِهِ.
عَنْ ثَوْبَانَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یُقْتَلُ عِنْدَ کَنْزِکُمْ ثَلَاثَةٌ کُلُّهُمُ ابْنُ خَلِیفَةٍ ثُمَّ لَا یَصِیرُ إِلَی وَاحِدٍ مِنْهُمْ ثُمَّ تَطْلُعُ الرَّایَاتُ السُّودُ مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِقِ فَیَقْتُلُونَکُمْ قَتْلًا لَمْ یُقْتَلْهُ قَوْمٌ ثُمَّ ذَکَرَ شَیْئاً لَا أَحْفَظُهُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَإِذَا رَأَیْتُمُوهُ فَبَایِعُوهُ وَ لَوْ حَبْواً عَلَی الثَّلْجِ فَإِنَّهُ خَلِیفَةُ اللَّهِ الْمَهْدِیُّ أَخْرَجَهُ الْحَافِظُ ابْنُ مَاجَةَ.
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَارِثِ بْنِ جَزْءٍ الزُّبَیْدِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَخْرُجُ أُنَاسٌ مِنَ الْمَشْرِقِ فَیُوطِئُونَ لِلْمَهْدِیِّ یَعْنِی سُلْطَانَهُ هَذَا حَدِیثٌ حَسَنٌ صَحِیحٌ رَوَتْهُ الثِّقَاتُ وَ الْأَثْبَاتُ أَخْرَجَهُ الْحَافِظُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ بْنُ مَاجَةَ الْقَزْوِینِیُّ فِی سُنَنِهِ.
وَ عَنْ عَلْقَمَةَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: بَیْنَمَا نَحْنُ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذْ أَقْبَلَ فِتْیَةٌ مِنْ بَنِی هَاشِمٍ فَلَمَّا رَآهُمُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله اغْرَوْرَقَتْ عَیْنَاهُ وَ تَغَیَّرَ لَوْنُهُ قَالَ فَقُلْنَا مَا نَزَالُ نَرَی فِی وَجْهِکَ شَیْئاً نَکْرَهُهُ قَالَ إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ اخْتَارَ اللَّهُ لَنَا الْآخِرَةَ عَلَی الدُّنْیَا وَ إِنَّ أَهْلَ بَیْتِی سَیَلْقَوْنَ بَعْدِی بَلَاءً وَ تَشْرِیداً وَ تَطْرِیداً حَتَّی یَأْتِیَ قَوْمٌ مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِقِ وَ مَعَهُمْ رَایَاتٌ سُودٌ فَیَسْأَلُونَ الْخَیْرَ وَ لَا یُعْطَوْنَهُ فَیُقَاتِلُونَ فَیُنْصَرُونَ فَیُعْطَوْنَ مَا سَأَلُوا وَ لَا یَقْبَلُونَهُ حَتَّی یَدْفَعُوهَا إِلَی رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی فَیَمْلَؤُهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مَلَئُوهَا جَوْراً فَمَنْ أَدْرَکَ ذَلِکُمْ مِنْکُمْ فَلْیَأْتِهِمْ وَ لَوْ حَبْواً عَلَی الثَّلْجِ.
وَ رَوَی ابْنُ أَعْثَمَ الْکُوفِیُّ فِی کِتَابِ الْفُتُوحِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: وَیْحاً لِلطَّالَقَانِ فَإِنَّ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِهَا کُنُوزاً لَیْسَتْ مِنْ ذَهَبٍ وَ لَا فِضَّةٍ وَ لَکِنْ بِهَا رِجَالٌ مُؤْمِنُونَ عَرَفُوا اللَّهَ حَقَّ مَعْرِفَتِهِ وَ هُمْ أَیْضاً أَنْصَارُ الْمَهْدِیِّ فِی آخِرِ الزَّمَانِ.
عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ: خَشِینَا أَنْ یَکُونَ بَعْدَ نَبِیِّنَا حَدَثٌ فَسَأَلْنَا نَبِیَّ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ إِنَّ فِی أُمَّتِی الْمَهْدِیَ
ص: 87
ابن عباس روایت کرده که پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «مهدی طاوس اهل بهشت است» و به همین اسناد، از حذیفة بن الیمان نقل کرده که آن حضرت صلی الله علیه و آله فرمود: «مهدی از فرزندان من است؛ رویش چون ماه تابان، رنگ بدنش عربی و اندامش بنی اسرائیلی است. او زمین را که آکنده از ظلم شده باشد، پر از عدل کند. اهل آسمان و زمین و پرندگان هوا از خلافت وی خشنود خواهند بود و بیست سال سلطنت کند.
باب نهم: تصریح پیامبر صلی الله علیه و آله بر اینکه مهدی از اولاد امام حسین علیه السّلام است
ابو هارون عبدی روایت کرده که گفت: نزد ابو سعید خدری آمدم و پرسیدم: «آیا در جنگ بدر شرکت داشتی؟» گفت آری. گفتم: «آیا از آنچه از پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله راجع به علی و فضل او شنیدی برای من نقل نمی کنی؟» گفت: «چرا، می گویم. وقتی پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله سخت بیمار شد، فاطمه زهرا به عیادت آن سرور آمد و من هم در سمت راست حضرت نشسته بودم. چون فاطمه ضعف زیاد پیغمبر را مشاهده کرد، چندان گریست که قطرات اشک بر صورتش فرو ریخت. پیغمبر فرمود: «فاطمه جان! برای چه گریه می کنی؟» عرض کرد: «می ترسم سانحه ای روی دهد.» فرمود: مگر نمی دانی که خداوند نظری به اهل زمین کرد و از میان آنها پدرت را انتخاب کرد و او را به مقام پیغمبری برگزید. سپس بار دیگر نظر کرد و شوهرت را انتخاب کرد و به من وحی کرد که تو را به همسری وی درآورم و او را جانشین خود کنم؟ نمی دانی خداوند به خاطر کرامت تو، تو را به تزویج کسی در آورده که عالم ترین، بردبار ترین و از نظر سبقت بر اسلام، اولین مسلمان است؟» فاطمه مسرور گردید و از پیغمبر صلی الله علیه و آله خواست تا همه فضائل و مناقبی را که خداوند به اهل بیت موهبت کرده، برای او بیان فرماید. پس فرمود: «فاطمه جان! علی هشت منقبت دارد: ایمان به خدا؛ ایمان به رسول خدا؛ علم و حکمت؛ همسرش فاطمه؛ فرزندانش حسن و حسین؛ و امر به معروف و نهی از منکر کردن وی. فاطمه جان! ما اهل بیتی هستیم که خداوند شش فضیلت به ما داده است که جز ما، به یک نفر از پیشینیان نداده است و یک تن از آیندگان نخواهند یافت و آن اینکه پیغمبر ما بهترین پیغمبران است و او پدر تو است؛ وصی ما بهترین اوصیاست و او شوهر تو است؛ شهید ما بهترین شهدا است و او عموی پدرت حمزه است؛ دو سبط این امت از ماست که حسن و حسین دو فرزند تو هستند؛ و از ماست مهدی این امت که عیسی پشت سر او نماز می گزارد.» آنگاه دست روی دوش حسین نهاده و فرمود: «مهدی از نسل این است.» دارقطنی صاحب کتاب جرح و تعدیل، این حدیث را این گونه استخراج کرده است.
باب دهم: جود مهدی علیه السّلام
در صحیح مسلم است که ابو نضره گفت:
ص: 91
یَخْرُجُ یَعِیشُ خَمْساً أَوْ سَبْعاً أَوْ تِسْعاً زَیْدٌ الشَّاکُّ قَالَ قُلْنَا وَ مَا ذَاکَ قَالَ سِنِینَ قَالَ فَیَجِی ءُ إِلَیْهِ الرَّجُلُ فَیَقُولُ یَا مَهْدِیُّ أَعْطِنِی قَالَ فَیَحْثِی لَهُ فِی ثَوْبِهِ مَا اسْتَطَاعَ أَنْ یَحْمِلَهُ.
قَالَ الْحَافِظُ التِّرْمِذِیُّ حَدِیثٌ حَسَنٌ وَ قَدْ رُوِیَ مِنْ غَیْرِ وَجْهِ أَبِی سَعِیدٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَکُونُ فِی أُمَّتِیَ الْمَهْدِیُّ إِنْ قَصُرَ فَسَبْعٌ وَ إِلَّا فَتِسْعٌ یَتَنَعَّمُ فِیهِ أُمَّتِی نِعْمَةً لَمْ یَتَنَعَّمُوا مِثْلَهَا قَطُّ تُؤْتِی الْأَرْضُ أُکُلَهَا وَ لَا تَدَّخِرُ مِنْهُمْ شَیْئاً وَ الْمَالُ یَوْمَئِذٍ کُدُوسٌ یَقُومُ الرَّجُلُ فَیَقُولُ یَا مَهْدِیُّ أَعْطِنِی فَیَقُولُ خُذْ.
وَ عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ زَوْجِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَکُونُ اخْتِلَافٌ عِنْدَ مَوْتِ خَلِیفَةٍ فَیَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْمَدِینَةِ هَارِباً إِلَی مَکَّةَ فَیَأْتِیهِ نَاسٌ مِنْ أَهْلِ مَکَّةَ فَیُخْرِجُونَهُ وَ هُوَ کَارِهٌ فَیُبَایِعُونَهُ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ وَ یُبْعَثُ إِلَیْهِ بَعْثُ الشَّامِ فَتَنْخَسِفُ بِهِمُ الْبَیْدَاءُ بَیْنَ مَکَّةَ وَ الْمَدِینَةِ فَإِذَا رَأَی النَّاسُ ذَلِکَ أَتَاهُ أَبْدَالُ الشَّامِ وَ عَصَائِبُ أَهْلِ الْعِرَاقِ فَیُبَایِعُونَهُ ثُمَّ یَنْشَأُ رَجُلٌ مِنْ قُرَیْشٍ أحواله [أَخْوَالُهُ] کَلْبٌ فَیَبْعَثُ إِلَیْهِمْ بَعْثاً
فَیَظْهَرُونَ عَلَیْهِمْ وَ ذَلِکَ بَعْثُ کَلْبٍ وَ الْخَیْبَةُ لِمَنْ لَمْ یَشْهَدْ غَنِیمَةَ کَلْبٍ فَیَقْسِمُ الْمَالَ وَ یَعْمَلُ فِی النَّاسِ بِسُنَّةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ یُلْقِی الْإِسْلَامَ بِجِرَانِهِ إِلَی الْأَرْضِ فَیَلْبَثُ سَبْعَ سِنِینَ ثُمَّ یُتَوَفَّی وَ یُصَلِّی عَلَیْهِ الْمُسْلِمُونَ.
قَالَ أَبُو دَاوُدَ: قَالَ بَعْضُهُمْ عَنْ هِشَامٍ تِسْعَ سِنِینَ قَالَ أَبُو دَاوُدَ قَالَ غَیْرُ مُعَاذٍ عَنْ هِشَامٍ تِسْعَ سِنِینَ قَالَ هَذَا سِیَاقُ الْحُفَّاظِ کَالتِّرْمِذِیِّ وَ ابْنِ مَاجَةَ الْقَزْوِینِیِّ وَ أَبِی دَاوُدَ.
أَبُو هُرَیْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: کَیْفَ أَنْتُمْ إِذَا نَزَلَ ابْنُ مَرْیَمَ فِیکُمْ وَ إِمَامُکُمْ مِنْکُمْ قَالَ هَذَا حَدِیثٌ حَسَنٌ صَحِیحٌ مُتَّفَقٌ عَلَی صِحَّتِهِ مِنْ حَدِیثِ مُحَمَّدِ بْنِ شِهَابٍ الزُّهْرِیِّ رَوَاهُ الْبُخَارِیُّ وَ مُسْلِمٌ فِی صَحِیحَیْهِمَا.
وَ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: لَا تَزَالُ طَائِفَةٌ مِنْ أُمَّتِی یُقَاتِلُونَ عَلَی الْحَقِّ ظَاهِرِینَ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ قَالَ فَیَنْزِلُ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ علیه السلام فَیَقُولُ أَمِیرُهُمْ تَعَالَ صَلِّ بِنَا فَیَقُولُ أَلَا إِنَّ بَعْضَکُمْ
ص: 88
نزد جابر بن عبداللَّه انصاری بودیم و او گفت: «روزی نزدیک است که اهل عراق بیش از یک قفیز خوراکی و یک درهم جمع آوری نکنند!» پرسیدیم که چرا چنین خواهد شد؟ گفت: «زیرا عجم جلوگیری می کنند.» سپس گفت: «روزی بیاید که نزد اهل شام، بیش از یک دینار و یک مد خوراکی نباشد.» پرسیدیم چرا؟ گفت: «رومیان چنین کنند.» آنگاه مدتی سکوت کرد، سپس به گفتار خود ادامه داد و گفت: پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: «در آخرالزمان میان امت من خلیفه ای خواهد بود که چندان مال به مردم دهد که از شماره بیرون باشد.» راوی می گوید: از ابی نضره و ابی العلاء ریانی پرسیدم: «آیا آن خلیفه عمر بن عبدالعزیز است؟» گفت نه. این حدیث صحیحی است که مسلم در صحیح خود آن را آورده که ابو سعید خدری گفت: پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: «یکی از خلفای شما، خلیفه ای است که چندان مال به مردم می دهد که نتوان احصا کرد.» و این حدیثی ثابت و صحیح است و حافظ مسلم، آن را در صحیح خود آورده است.
و در مسند احمد بن حنبل روایت شده که ابو سعید خدری گفت: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «به شما مژده می دهم که مهدی به هنگامی که مردم با هم نزاع داشته باشند و اوضاع متزلزل باشد، در امت من برانگیخته شود و زمین را که آکنده از ظلم و ستم شده باشد، پر از عدل و داد کند. ساکنان آسمان و زمین از او راضی باشند و اموال را صحیحا میان مردم تقسیم کند.» پس مردی پرسید: «صحیحا یعنی چه؟» فرمود: «یعنی به طور مساوی بین مردم تقسیم می کند. خداوند دل های امت محمد صلی الله علیه و آله را بی نیاز می سازد و سایه عدلش بر سر همه گسترش می یابد، تا آنجا که دستور دهد اعلان کنند کیست که به مال نیاز داشته باشد؟ در آن میان فقط یک مرد برخاسته و می گوید: «منم که نیازمندم.» اعلان کننده به وی می گوید: «برو نزد خزینه دار و بگو مهدی علیه السّلام دستور داده که به من مال دهی.» خزینه دار پول بسیاری در دامن او ریخته و می گوید: «بردار!» ولی او از حملش عاجز می ماند، پشیمان می شود و می گوید: من از لحاظ نیروی بدنی، قوی ترین امت محمد صلی الله علیه و آله هستم، با این وصف از بردن این پول ها ناتوانم » و آن را نمی پذیرد. ولی به او گفته می شود که ما چیزی را که به کسی دادیم، پس نمی گیریم! مهدی هفت یا هشت یا نه سال بدین گونه سلطنت می کند و بعد از وی، دیگر زندگی لذتی ندارد.» کنجی شافعی می گوید: این حدیث صحیح و حسن است و نزد اهل حدیث مسلم است و شیخ اهل حدیث (احمد بن حنبل) در مسند خود آن را نقل کرده است و هم این روایت مبینی که در مسند احمد حنبل است، همان روایتی است که اجمال آن در صحیح مسلم نقل شده تا بین روایات توافق برقرار شود .
و نیز حافظ ابو نعیم از ابو سعید خدری نقل کرده که پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: «در آخرالزمان و با پیدایش آشوب ها، مردی به سلطنت خواهد رسید که بخشش وی برای همه گواراست.»
ص: 92
عَلَی بَعْضٍ أُمَرَاءُ تَکْرِمَةَ اللَّهِ لِهَذِهِ الْأُمَّةِ.
قال: هذا حدیث حسن صحیح أخرجه مسلم فی صحیحه فإن کان الحدیث المتقدم قد أول فهذا لا یمکن تأویله لأنه صریح فإن عیسی علیه السلام یقدم أمیر المسلمین و هو یومئذ المهدی علیه السلام فعلی هذا بطل تأویل من قال معنی قوله و إمامکم منکم أی یؤمکم بکتابکم قال فإن سأل سائل و قال مع صحة هذه الأخبار و هی أن عیسی یصلی خلف المهدی علیه السلام و یجاهد بین یدیه و أنه یقتل الدجال بین یدی المهدی علیه السلام و رتبة التقدم فی الصلاة معروفة و کذلک رتبة التقدم فی الجهاد و هذه الأخبار مما یثبت طرقها و صحتها عند السنة و کذلک ترویها الشیعة علی السواء و هذا هو الإجماع من کافة أهل الإسلام إذ من عدا الشیعة و السنة من الفرق فقوله ساقط مردود و حشو مطرح فثبت أن هذا إجماع کافة أهل الإسلام و مع ثبوت الإجماع علی ذلک و صحته فأیما أفضل الإمام أو المأموم فی الصلاة و الجهاد معا الجواب عن ذلک أن نقول هما قدوتان نبی و إمام و إن کان أحدهما قدوة لصاحبه فی حال اجتماعهما و هو الإمام یکون قدوة للنبی فی تلک الحال و لیس فیهما من یأخذه فی الله لومة لائم و هما أیضا معصومان من ارتکاب القبائح کافة و المداهنة و الریاء و النفاق و لا یدعو الداعی لأحدهما إلی فعل ما یکون خارجا عن حکم الشریعة و لا مخالفا لمراد الله و رسوله صلی الله علیه و آله و إذا کان الأمر کذلک فالإمام أفضل من المأموم لموضع ورود الشریعة المحمدیة بذلک بدلیل قَوْلِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: یَؤُمُّ بِالْقَوْمِ أَقْرَؤُهُمْ فَإِنِ اسْتَوَوْا فَأَعْلَمُهُمْ فَإِنِ اسْتَوَوْا فَأَفْقَهُهُمْ فَإِنِ اسْتَوَوْا فَأَقْدَمُهُمْ هِجْرَةً فَإِنِ اسْتَوَوْا فَأَصْبَحُهُمْ وَجْهاً.
فلو علم الإمام أن عیسی أفضل منه لما جاز له أن یتقدم علیه لإحکامه علم الشریعة و لموضع تنزیه الله تعالی له عن ارتکاب کل مکروه و کذلک لو علم عیسی أنه أفضل منه لما جاز له أن یقتدی به لموضع تنزیه الله له من الریاء و النفاق و المحاباة بل لما تحقق الإمام أنه أعلم منه جاز له أن یتقدم علیه و کذلک قد تحقق عیسی أن الإمام أعلم
ص: 89
باب یازدهم: رد قول کسی که خیال کند مهدی علیه السّلام عیسی بن مریم است
ابن ماجه از امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السّلام روایت کرده که فرمود: «به پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله عرض کردم: «آیا مهدی از ما آل محمد است یا از نسل دیگران؟» پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: «او از ماست. خداوند دین خود را به وسیله او ختم کند، چنان که به وسیله ما گشود. مردم به وسیله ما از آشوب ها نجات یابند، چنان که به وسیله ما از شرک و بت پرستی رهایی یافتند. نیز به وسیله ما خداوند دل های آنها را بعد از دشمنی ها و آشوبگری ها با هم پیوند دهد، چنان که به وسیله ما دل های آنها را پس از عداوت آلوده به شرک، پیوند داد و آنها را با هم برادر دینی کرد.» ابن ماجه می گوید: این حدیث حسن و عالی است. حفاظ محدثین آن را در کتاب های خود آورده اند. طبرانی آن را در «معجم اوسط» نقل کرده و ابو نعیم در «حلیة الاولیاء» روایت کرده و عبدالرحمن بن حاتم نیز در «عوالی» خود آورده است.
و ابن ماجه از جابر بن عبداللَّه انصاری نقل کرده که پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: «چون عیسی بن مریم از آسمان فرود آید، مهدی امیر آن عده (که در آخرالزمان با وی قیام می کنند) به وی می گوید: «بیا پیشنماز ما باش!» عیسی می گوید: «شما هر کدام نسبت به دیگری امیر و پیشوا هستید، و این کرامت خداوند برای امت پیغمبر اسلام است.» ابن ماجه می گوید: این حدیث صحیح و حسن است. حارث بن ابی اسامه آن را در مسند خود آورده و حافظ ابو نعیم در (عوالی) نقل کرده است. این روایات دلالت دارد که مهدی غیر از عیسی بن مریم است. فقط در روایت علی بن محمد خالد جندی است که مهدی همان عیسی بن مریم است! شافعی مطّلبی گفته است که وی در حدیث سهل انگار بود و من گویم: روایات درباره مهدی از پیامبر صلی الله علیه و آله به حد تواتر و استفاضه رسیده که او هفت سال سلطنت می کند؛ زمین را پر از عدل می گرداند؛ با عیسی بن مریم قیام می کند و عیسی علیه السّلام، در کشتن دجال در باب «لدّ» فلسطین به وی کمک خواهد کرد. مهدی با مردم نماز می گزارد و عیسی به وی اقتدا می کند. شافعی این حدیث را در کتاب «الرسالة» نقل کرده است و ما در این خصوص اصلی داریم و آن را روایت می کنیم، ولی سندش طولانی است. شافعی گفته است: اهل حدیث اتفاق دارند حدیثی که راوی آن در نقلش معروف به سهل انگاری باشد، مورد قبول نخواهد بود.
باب دوازدهم: درباره فرمایش پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم که امتی که من در اول آن، عیسی علیه السّلام آخر و مهدی علیه السّلام در وسط قرار دارد هلاک نمی شود
و نیز از ابن عباس روایت کرده که پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «امتی که من در اول، عیسی در آخر و مهدی در وسط آنها باشیم، هرگز به هلاکت نمی افتند.» این حدیث حسن را حافظ ابو نعیم در «عوالی» خود و احمد بن حنبل در مسند نقل کرده اند. و اینکه می فرماید «عیسی در آخر آن است»، مقصود این نیست که عیسی بعد از مهدی علیه السّلام می ماند، زیرا به عللی این جایز نیست. اول اینکه پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله فرموده است:
ص: 93
منه فلذلک قدمه و صلی خلفه و لو لا ذلک لم یسعه الاقتداء بالإمام فهذه درجة الفضل فی الصلاة ثم الجهاد هو بذل النفس بین یدی من یرغب إلی الله تعالی بذلک و لو لا ذلک لم یصح لأحد جهاد بین یدی رسول الله صلی الله علیه و آله و لا بین یدی غیره و الدلیل علی صحة ما ذهبنا إلیه قول الله سبحانه و تعالی إِنَّ اللَّهَ اشْتَری مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَیَقْتُلُونَ وَ یُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَیْهِ حَقًّا فِی التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الْقُرْآنِ وَ مَنْ أَوْفی بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَیْعِکُمُ الَّذِی بایَعْتُمْ بِهِ وَ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ (1) و لأن الإمام نائب الرسول فی أمته و لا یسوغ لعیسی علیه السلام أن یتقدم علی الرسول فکذلک علی نائبه و مما یؤید هذا القول
مَا رَوَاهُ الْحَافِظُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدُ بْنُ یَزِیدَ بْنِ مَاجَةَ الْقَزْوِینِیُّ فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ فِی نُزُولِ عِیسَی علیه السلام فَمِنْ ذَلِکَ: قَالَتْ أُمُّ شَرِیکٍ بِنْتُ أَبِی الْعَکَرِ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَأَیْنَ الْعَرَبُ یَوْمَئِذٍ فَقَالَ هُمْ یَوْمَئِذٍ قَلِیلٌ وَ جُلُّهُمْ بِبَیْتِ الْمَقْدِسِ وَ إِمَامُهُمْ قَدْ تَقَدَّمَ یُصَلِّی بِهِمُ الصُّبْحَ إِذَا نَزَلَ بِهِمْ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ علیه السلام فَرَجَعَ ذَلِکَ الْإِمَامُ یَنْکُصُ یَمْشِی الْقَهْقَرَی لِیَتَقَدَّمَ عِیسَی علیه السلام یُصَلِّی بِالنَّاسِ فَیَضَعُ عِیسَی علیه السلام یَدَهُ بَیْنَ کَتِفَیْهِ ثُمَّ یَقُولُ لَهُ تَقَدَّمْ.
قال هذا حدیث صحیح ثابت ذکره ابن ماجة فی کتابه عن أبی أمامة الباهلی قال خطبنا رسول الله صلی الله علیه و آله و هذا مختصره.
عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْمَهْدِیُّ مِنِّی أَجْلَی الْجَبْهَةِ أَقْنَی الْأَنْفِ یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً یَمْلِکُ سَبْعَ سِنِینَ قَالَ هَذَا حَدِیثٌ حَسَنٌ صَحِیحٌ أَخْرَجَهُ الْحَافِظُ أَبُو دَاوُدَ السِّجِسْتَانِیُّ فِی صَحِیحِهِ وَ رَوَاهُ غَیْرُهُ مِنَ الْحُفَّاظِ کَالطَّبَرَانِیِّ وَ غَیْرِهِ.
وَ ذَکَرَ ابْنُ شِیرَوَیْهِ الدَّیْلَمِیُّ فِی کِتَابِ الْفِرْدَوْسِ فِی بَابِ الْأَلِفِ وَ اللَّامِ بِإِسْنَادِهِ
ص: 90
«حیات بعد از مهدی لذت ندارد» و در روایتی فرموده «خیری در زندگی بعد از مهدی نیست» که گذشت. دوم اینکه مهدی امام آخرالزمان است و بعد از او امامی نیست. در روایت یکی از ائمه حدیث موجود است و ممکن نیست که مردم بعد از مهدی بدون امام باشند.
پس اگر گفته شود: بعد از او عیسی امام امت است، می گویم این حرف صحیح نیست، زیرا با تصریح پیغمبر که می فرماید «بعد از مهدی خیری در زندگی نیست» سازگاری ندارد. و اگر عیسی در میان قومی باشد، معنی ندارد که گفته شود خیری در آنها نیست، و اگر گفته شود عیسی علیه السّلام به عنوان نیابت مهدی می ماند، مقام پیغمبری وی با نیابت امام وفق نمی دهد، و اگر بگویند بالاستقلال بر مردم امامت خواهد کرد، باز صحیح نیست، زیرا این توهم برای عوام امت اسلام پیش می آید که دین اسلام به آیین مسیحیت انتقال یافته و این کفر است! پس لازم است که روایت را درست معنی کنیم. به نظر من معنی روایت این است که پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله می خواهد بگوید که «نخستین دعوت کننده به اسلام من و مهدی در وسط و عیسی در آخر آن خواهد بود.» و هم ممکن است مقصود از «و المهدیّ اوسطها» این باشد که مهدی، بهترین امت اسلام است، زیرا او امام این امت است و بعد از ظهور او، عیسی از آسمان فرود آمده، او را تصدیق می کند، به وی کمک و مساعدت می رساند و صحت ادعای امام را برای مردم اثبات می کند. بنابراین مطابق روایت مزبور، عیسی آخرین مصدّق مهدی موعود است.
مؤلف کشف الغمه علی بن عیسی اربلی که خدا با منّ و کرمش به او ثواب اعطا کند، می نویسد: اینکه دانشمند مزبور می گوید: معنی «اوسطها» یعنی مهدی بهترینِ امت اسلام است، این توهم را پیش می آورد که وی از علی علیه السّلام بهتر باشد، در صورتی که این را هیچ کس نگفته است. آنچه به نظر من می رسد این است که پیغمبر صلی الله علیه و آله، نخستین دعوت کننده به اسلام است و چون مهدی پیرو پیغمبر و دین اوست، به علت قرابتی که با پیغمبر که متبوع او و صاحب شریعت است دارد، در ردیف دعوت کنندگان، او را نفر وسط قرار داده و عیسی علیه السّلام را که صاحب دین دیگری بوده و مع هذا در آخرالزمان مردم را به دین اسلام که غیر از شریعت عیسوی است دعوت می کند، جا دارد که آخرینِ داعیان بخواند و اللَّه اعلم .
باب سیزدهم: کنیه مهدی و اینکه خوی مهدی چون خوی پیغمبر صلی الله علیه و آله است
حذیفه از پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله روایت کرده است که فرمود: «اگر از عمر دنیا جز یک روز نمانده باشد، خداوند در آن روز مردی را برانگیزد که نامش نام من، خویش خوی من و کنیه اش ابو عبداللَّه باشد.» این حدیث حسن و عالی است که بحمدالله با سربلندی روزی ما شده است. معنی «خویش خوی من» در عبارت پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم، از بهترین کنایات است و اشاره به انتقام مهدی از کفار دارد، چنان که پیغمبر چنین کرد و خدای متعال فرموده: «إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ»(1)، {و راستی که تو را خویی والاست.}
فقیر درگاه الهی، علی بن عیسی که خدا از او درگذرد می گوید: از اینکه گفت: «من احسن
ص: 94
عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْمَهْدِیُّ طَاوُسُ أَهْلِ الْجَنَّةِ.
وَ بِإِسْنَادِهِ أَیْضاً عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ الْیَمَانِ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: الْمَهْدِیُّ مِنْ وُلْدِی وَجْهُهُ کَالْقَمَرِ الدُّرِّیِّ اللَّوْنُ لَوْنٌ عَرَبِیٌّ وَ الْجِسْمُ جِسْمٌ إِسْرَائِیلِیُّ یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً یَرْضَی بِخِلَافَتِهِ أَهْلُ السَّمَاوَاتِ وَ أَهْلُ الْأَرْضِ وَ الطَّیْرُ فِی الْجَوِّ یَمْلِکُ عِشْرِینَ سَنَةً.
عَنْ أَبِی هَارُونَ الْعَبْدِیِّ قَالَ: أَتَیْتُ أَبَا سَعِیدٍ الْخُدْرِیَّ فَقُلْتُ لَهُ هَلْ شَهِدْتَ بَدْراً قَالَ نَعَمْ فَقُلْتُ أَ لَا تُحَدِّثُنِی بِشَیْ ءٍ مِمَّا سَمِعْتَهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی عَلِیٍّ وَ فَضْلِهِ فَقَالَ بَلَی أُخْبِرُکَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَرِضَ مَرْضَةً نَقِهَ مِنْهَا فَدَخَلَتْ عَلَیْهِ فَاطِمَةُ تَعُودُهُ وَ أَنَا جَالِسٌ عَنْ یَمِینِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا رَأَتْ مَا بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنَ الضَّعْفِ
خَنَقَتْهَا الْعَبْرَةُ حَتَّی بَدَتْ دُمُوعُهَا عَلَی خَدِّهَا فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا یُبْکِیکِ یَا فَاطِمَةُ قَالَتْ أَخْشَی الضَّیْعَةَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ یَا فَاطِمَةُ أَ مَا عَلِمْتِ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی اطَّلَعَ إِلَی الْأَرْضِ اطِّلَاعَةً فَاخْتَارَ مِنْهُمْ أَبَاکِ فَبَعَثَهُ نَبِیّاً ثُمَّ اطَّلَعَ ثَانِیَةً فَاخْتَارَ مِنْهُمْ بَعْلَکِ فَأَوْحَی إِلَیَّ فَأَنْکَحْتُهُ وَ اتَّخَذْتُهُ وَصِیّاً أَ مَا عَلِمْتِ أَنَّکِ بِکَرَامَةِ اللَّهِ إِیَّاکِ زَوَّجَکِ أَغْزَرَهُمْ عِلْماً وَ أَکْثَرَهُمْ حِلْماً وَ أَقْدَمَهُمْ سِلْماً فَاسْتَبْشَرَتْ فَأَرَادَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ یَزِیدَهَا مَزِیدَ الْخَیْرِ کُلِّهِ الَّذِی قَسَمَهُ اللَّهُ لِمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَقَالَ لَهَا یَا فَاطِمَةُ وَ لِعَلِیٍّ علیه السلام ثَمَانِیَةُ أَضْرَاسٍ یَعْنِی مَنَاقِبَ إِیمَانٌ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ حِکْمَتُهُ وَ زَوْجَتُهُ وَ سِبْطَاهُ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ أَمْرُهُ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهْیُهُ عَنِ الْمُنْکَرِ یَا فَاطِمَةُ إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ أُعْطِینَا سِتَّ خِصَالٍ لَمْ یُعْطَهَا أَحَدٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ لَا یُدْرِکُهَا أَحَدٌ مِنَ الْآخِرِینَ غَیْرُنَا نَبِیُّنَا خَیْرُ الْأَنْبِیَاءِ وَ هُوَ أَبُوکِ وَ وَصِیُّنَا خَیْرُ الْأَوْصِیَاءِ وَ هُوَ بَعْلُکِ وَ شَهِیدُنَا خَیْرُ الشُّهَدَاءِ وَ هُوَ حَمْزَةُ عَمُّ أَبِیکِ وَ مِنَّا سِبْطَا هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ هُمَا ابْنَاکِ وَ مِنَّا مَهْدِیُّ الْأُمَّةِ الَّذِی یُصَلِّی عِیسَی خَلْفَهُ ثُمَّ ضَرَبَ عَلَی مَنْکِبِ الْحُسَیْنِ فَقَالَ مِنْ هَذَا مَهْدِیُّ الْأُمَّةِ قَالَ هَکَذَا أَخْرَجَهُ الدَّارَقُطْنِیُّ صَاحِبُ الْجَرْحِ وَ التَّعْدِیلِ.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی نَضْرَةَ قَالَ: کُنَّا
ص: 91
الکنایات» تا آخر، کلام تعجب است! از کجا بر خلق خدا حقیقت را پنهان کرد و شباهت پیامبر با مهدی علیهماالسّلام را منحصر بر انتقام کرد، در حالی که لفظ عام است و شباهت در تمام خلقیات پیامبر صلی الله علیه و آله در کرم، شرف، علم، حلم، شجاعت و غیر آن از خلقیاتی که در ابتدای این کتاب برشمردم را می رساند و عجیب تر از قولش، ذکر آیه به عنوان دلیل تقریر خویش است!
باب چهاردهم: قریه ای که مهدی علیه السّلام از آنجا ظهور کند
عبدالله بن عمر می گوید: پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «مهدی از قریه ای که آن را کرعه می نامند قیام می کند.» گفته شده که این حدیث حسن است که با سربلندی روزی ما شده است و ابوالشیخ اصفهانی، در عوالی خود آن را نقل کرده، چنانچه آوردیم .
باب پانزدهم: ابری که هنگام قیام، بر سر مهدی علیه السّلام سایه می افکند
عبدالله بن عمر می گوید: پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «مهدی خروج می کند، درحالی که بالای سرش ابری است که در آن منادی ندا می دهد: این مهدی، خلیفه خداست!» گفته شده که این حدیث حسن است و برای ما با سربلندی تنها از این وجه روایت شده است.
باب شانزدهم: فرشته ای که با مهدی علیه السّلام قیام می کند
عبدالله بن عمر می گوید: پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «مهدی قیام می کند، درحالی که بالای سرش فرشته ای است که ندا می دهد: «این مهدی است پس از او تبعیت کنید!» این حدیث حسن را حفاظ پیشوایان اهل حدیث، مانند ابو نعیم و طبرانی و غیر این دو نقل کرده اند.
باب هفدهم: اوصاف مهدی و رنگ و اندام وی
حذیفه می گوید: پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «مهدی مردی از فرزندان من است که رنگش رنگ عربی و جسمش در قوت مثل بنی اسرائیل است و بر گونه راستش خالی است که همچون ستاره ای درخشان است. او زمین را که آکنده از ستم شده باشد، پر از عدل می کند و اهل زمین و اهل آسمان و پرندگان هوا، از خلافت او رضایت دارند.» می گوید: این حدیثی حسن و عالی است و به حمدالله از گروه زیادی یعنی اصحاب ثقفی روزی ما شده و سندش نزد ما معروف است.
باب هیجدهم: خال روی او، لباس وی، فتح بلاد شرک به وسیله او
ابو همامه باهلی می گوید: پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «بین شما و بین
ص: 95
عِنْدَ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ فَقَالَ یُوشِکُ أَهْلُ الْعِرَاقِ أَنْ لَا یُجْبَی إِلَیْهِمْ قَفِیزٌ وَ لَا دِرْهَمٌ قُلْنَا مِنْ أَیْنَ ذَاکَ قَالَ مِنْ قِبَلِ الْعَجَمِ یَمْنَعُونَ ذَاکَ ثُمَّ قَالَ یُوشِکُ أَهْلُ الشَّامِ أَنْ لَا یُجْبَی إِلَیْهِمْ دِینَارٌ وَ لَا مُدٌّ قُلْنَا مِنْ أَیْنَ ذَاکَ قَالَ مِنْ قِبَلِ الرُّومِ ثُمَّ سَکَتَ هُنَیْهَةً ثُمَّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَکُونُ فِی آخِرِ أُمَّتِی خَلِیفَةٌ یَحْثِی الْمَالَ حَثْیاً لَا یَعُدُّهُ عَدّاً قَالَ قُلْتُ لِأَبِی نَضْرَةَ وَ أَبِی الْعَلَاءِ الرَّیَّانِیِّ إِنَّهُ عُمَرُ بْنُ عَبْدِ الْعَزِیزِ قَالَ لَا.
قَالَ هَذَا حَدِیثٌ حَسَنٌ صَحِیحٌ أَخْرَجَهُ مُسْلِمٌ فِی صَحِیحِهِ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی نَضْرَةَ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مِنْ خُلَفَائِکُمْ خَلِیفَةٌ یَحْثُو الْمَالَ حَثْیاً لَا یَعُدُّهُ عَدّاً قَالَ هَذَا حَدِیثٌ ثَابِتٌ صَحِیحٌ أَخْرَجَهُ الْحَافِظُ مُسْلِمٌ فِی صَحِیحِهِ.
وَ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أُبَشِّرُکُمْ بِالْمَهْدِیِّ یُبْعَثُ فِی أُمَّتِی عَلَی اخْتِلَافٍ مِنَ النَّاسِ وَ زَلَازِلَ یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً یَرْضَی عَنْهُ سَاکِنُ السَّمَاءِ وَ سَاکِنُ الْأَرْضِ یَقْسِمُ الْمَالَ صِحَاحاً فَقَالَ رَجُلٌ مَا صِحَاحاً قَالَ بِالسَّوِیَّةِ بَیْنَ النَّاسِ وَ یَمْلَأُ اللَّهُ قُلُوبَ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله غِنًی وَ یَسَعُهُمْ عَدْلُهُ حَتَّی یَأْمُرَ مُنَادِیاً یُنَادِی یَقُولُ مَنْ لَهُ فِی الْمَالِ حَاجَةٌ فَمَا یَقُومُ مِنَ النَّاسِ إِلَّا رَجُلٌ وَاحِدٌ فَیَقُولُ أَنَا فَیَقُولُ ائْتِ السَّدَّانَ یَعْنِی الْخَازِنَ فَقُلْ لَهُ إِنَّ الْمَهْدِیَّ یَأْمُرُکَ أَنْ تُعْطِیَنِی مَالًا فَیَقُولُ لَهُ احْثُ حَتَّی إِذَا جَعَلَهُ فِی حَجْرِهِ وَ أَبْرَزَهُ نَدِمَ فَیَقُولُ کُنْتُ أَجْشَعَ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ نَفْساً أَعْجَزَ عَمَّا وَسِعَهُمْ فَیَرُدُّهُ وَ لَا یَقْبَلُ مِنْهُ فَیُقَالُ لَهُ إِنَّا لَا نَأْخُذُ شَیْئاً أَعْطَیْنَاهُ فَیَکُونُ لِذَلِکَ سَبْعَ سِنِینَ أَوْ ثَمَانَ سِنِینَ أَوْ تِسْعَ سِنِینَ ثُمَّ لَا خَیْرَ فِی الْعَیْشِ بَعْدَهُ أَوْ قَالَ ثُمَّ لَا خَیْرَ فِی الْحَیَاةِ بَعْدَهُ قَالَ هَذَا حَدِیثٌ صَحِیحٌ حَسَنٌ ثَابِتٌ أَخْرَجَهُ شَیْخُ أَهْلِ الْحَدِیثِ فِی مُسْنَدِهِ وَ فِی هَذَا الْحَدِیثِ دَلَالَةٌ عَلَی أَنَّ الْمُجْمَلَ فِی صَحِیحِ مُسْلِمٍ هُوَ هَذَا الْمُبَیَّنُ فِی مُسْنَدِ أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ وِفْقاً بَیْنَ الرِّوَایَاتِ.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَکُونُ عِنْدَ انْقِطَاعٍ مِنَ الزَّمَانِ وَ ظُهُورٍ مِنَ الْفِتَنِ رَجُلٌ یُقَالُ لَهُ الْمَهْدِیُّ یَکُونُ عَطَاؤُهُ هَنِیئاً قَالَ حَدِیثٌ حَسَنٌ أَخْرَجَهُ أَبُو نُعَیْمٍ الْحَافِظُ.
ص: 92
روم چهار صلح است. ایام صلح چهارم، بر دستان مردی از اهل هرقل هفت سال ادامه می یابد.» مردی از عبدالقیس که به او مستورد بن غیلان گفته می شد، پرسید: «ای رسول خدا! در آن روز امام مردم کیست؟» فرمود: «مهدی از فرزندانم که چهل ساله است؛ صورتش همچون ستاره ای درخشان است؛ بر گونه راستش خالی سیاه است و دو عبای قطوانی به دوش دارد؛ انگار از مردان بنی اسرائیل است و گنج ها را استخراج و شهرهای شرک را فتح می کند.» گفت: این سیاقی است که طبرانی در معجم کبیرش نقل کرده است.
باب نوزدهم: کیفیت دندان های مهدی علیه السّلام
عبدالرحمن بن عوف روایت کرده که پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «خداوند از عترت من مردی را برانگیزد که میان دندان هایش باز و رویش روشن باشد. او زمین را پر از عدل کند و به مردم اموال فراوان بخشد.» گفته شده که حافظ ابو نعیم در عوالی خود، این حدیث را این چنین استخراج کرده است.
باب بیستم: فتح قسطنطنیه به دست مهدی علیه السّلام
ابوهریره از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل کرده که فرمود: «قیامت به پا نمی شود، تا اینکه مردی از اهل بیت من قسطنطنیه و جبل دیلم را فتح کند و اگر از دنیا جز یک روز نماند، خدا آن روز را چنان طولانی کند تا آن را فتح کند.» ابو نعیم این حدیث را نقل کرده و گفته است که بی شک این فاتح مهدی موعود است تا بین روایات جمع شود.
باب بیست و یکم: ظهور مهدی علیه السّلام بعد از پادشاهان ظالم است
جابر بن عبدالله می گوید: پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «بعد از من خلفا خواهند بود، بعد از خلفا امرا و بعد از امرا، پادشاهان ستمگر بیایند، آنگاه مردی از اهل بیت من خواهد آمد که زمین را که آکنده از ظلم شده باشد، از عدل و داد پر کند.» ابو نعیم در فواید و طبرانی در معجم اکبر آن را روایت کرده اند .
باب بیست و دوم: مهدی علیه السّلام پیشوای صالح است
ابو امامه می گوید: روزی رسول اکرم صلی اللَّه علیه و آله برای ما خطبه ای ایراد کرده و در ضمن از دجال نام برده و فرمود: «پس شهر مدینه را از پلیدی ها پاک می کند، چنان که کوره آهنگری کثافات فلزات را پاک می کند. آن روز اعلام خواهند کرد که امروز، روز آزادی است.» ام شریک عرض کرد: «یا رسول اللَّه! عرب آن روز کجا خواهند بود؟» فرمود: «در آن روز آنها اندکی بیش نیستند. بیشتر آنان در بیت المقدس هستند و پیشوای آنها مهدی است که مردی صالح است.» حافظ ابو نعیم اصفهانی این حدیث حسن را این چنین آورده است.
ص: 96
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَ مِنَّا آلُ مُحَمَّدٍ الْمَهْدِیُّ أَمْ مِنْ غَیْرِنَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَا بَلْ مِنَّا یَخْتِمُ اللَّهُ بِهِ الدِّینَ کَمَا فَتَحَ بِنَا وَ بِنَا یُنْقَذُونَ مِنَ الْفِتْنَةِ کَمَا أُنْقِذُوا مِنَ الشِّرْکِ وَ بِنَا یُؤَلِّفُ اللَّهُ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ بَعْدَ عَدَاوَةِ الْفِتْنَةِ کَمَا أَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ بَعْدَ عَدَاوَةِ الشِّرْکِ وَ بِنَا یُصْبِحُونَ بَعْدَ عَدَاوَةِ الْفِتْنَةِ إِخْوَاناً کَمَا أَصْبَحُوا بَعْدَ عَدَاوَةِ الشِّرْکِ إِخْوَاناً فِی دِینِهِمْ قَالَ هَذَا حَدِیثٌ حَسَنٌ عَالٍ رَوَاهُ الْحُفَّاظُ فِی کُتُبِهِمْ فَأَمَّا الطَّبَرَانِیُّ فَقَدْ ذَکَرَهُ فِی الْمُعْجَمِ الْأَوْسَطِ وَ أَمَّا أَبُو نُعَیْمٍ فَرَوَاهُ فِی حِلْیَةِ الْأَوْلِیَاءِ وَ أَمَّا عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ حَمَّادٍ فَقَدْ سَاقَهُ فِی عَوَالِیهِ.
وَ عَنْ جَابِرٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَنْزِلُ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ فَیَقُولُ أَمِیرُهُمُ الْمَهْدِیُّ تَعَالَ صَلِّ بِنَا فَیَقُولُ أَلَا إِنَّ بَعْضَکُمْ عَلَی بَعْضٍ أُمَرَاءُ تَکْرِمَةَ اللَّهِ تَعَالَی هَذِهِ الْأُمَّةَ.
قَالَ: هَذَا حَدِیثٌ صَحِیحٌ حَسَنٌ رَوَاهُ الْحَارِثُ بْنُ أَبِی أُسَامَةَ فِی مُسْنَدِهِ وَ رَوَاهُ الْحَافِظُ أَبُو نُعَیْمٍ فِی عَوَالِیهِ وَ فِی هَذِهِ النُّصُوصِ دَلَالَةٌ عَلَی أَنَّ الْمَهْدِیَّ غَیْرُ عِیسَی وَ مَدَارُ الْحَدِیثِ لَا مَهْدِیَّ إِلَّا عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْجُنْدِیُّ مُؤَذِّنُ الْجُنْدِ قَالَ الشَّافِعِیُّ الْمُطَّلِبِیُّ کَانَ فِیهِ تَسَاهُلٌ فِی الْحَدِیثِ قَالَ قَدْ تَوَاتَرَتِ الْأَخْبَارُ وَ اسْتَفَاضَتْ بِکَثْرَةِ رُوَاتِهَا عَنِ الْمُصْطَفَی علیه السلام فِی الْمَهْدِیِّ وَ أَنَّهُ یَمْلِکُ سَبْعَ سِنِینَ وَ یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ أَنَّهُ یَخْرُجُ مَعَ عِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ وَ یُسَاعِدُهُ عَلَی قَتْلِ الدَّجَّالِ بِبَابِ لُدٍّ بِأَرْضِ فِلَسْطِینَ وَ أَنَّهُ یَؤُمُّ هَذِهِ الْأُمَّةَ وَ عِیسَی یُصَلِّی خَلْفَهُ فِی طُولٍ مِنْ قِصَّتِهِ وَ أَمْرِهِ وَ قَدْ ذَکَرَهُ الشَّافِعِیُّ فِی کِتَابِ الرِّسَالَةِ وَ لَنَا بِهِ أَصْلٌ وَ نَرْوِیهِ وَ لَکِنْ یَطُولُ ذِکْرُ سَنَدِهِ قَالَ وَ قَدِ اتَّفَقُوا عَلَی أَنَّ الْخَبَرَ لَا یُقْبَلُ إِذَا کَانَ الرَّاوِی مَعْرُوفاً بِالتَّسَاهُلِ فِی رِوَایَتِهِ.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَنْ یَهْلِکَ أُمَّةٌ الْحَدِیثَ.
قَالَ هَذَا حَدِیثٌ حَسَنٌ رَوَاهُ الْحَافِظُ أَبُو نُعَیْمٍ فِی عَوَالِیهِ وَ أَحْمَدُ بْنُ حَنْبَلٍ فِی مُسْنَدِهِ وَ مَعْنَی قَوْلِهِ وَ عِیسَی فِی آخِرِهَا لَمْ یُرِدْ بِهِ أَنَّ عِیسَی یَبْقَی بَعْدَ الْمَهْدِیِّ علیه السلام لِأَنَّ ذَلِکَ لَا یَجُوزُ لِوُجُوهٍ.
ص: 93
باب بیست و سوم: تنعّم امت اسلام در عصر مهدی علیه السّلام
ابو سعید خدری از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل کرده که فرمود: «امت من در زمان مهدی علیه السّلام، از نعمت هایی متنعم می شوند که به مثل آن هرگز برخوردار نشده اند؛ آسمان بسیار بر آنان می بارد و زمین چیزی از گیاهان خود را فرونگذاشته و آن را بیرون می دهد.» حافظ ابوالقاسم طبرانی در معجم اکبر خود این حدیث نیکو متن را آورده است.
باب بیست و چهارم: اخبار پیامبر صلی الله علیه و آله در این باره که مهدی خلیفة اللَّه است
ثوبان از پیغمبر صلی الله علیه و آله روایت کرده که فرمود: «نزد گنج شما سه نفر به قتل رسند که هر سه پسران خلیفه هستند و پس از آن، دیگر هیچ یک از آنها خلیفه نمی شود. تا آنکه مردمی با پرچم های سیاه سر رسند و طوری آنها را به قتل رسانند که هیچ قومی را بدان وضع نکشته باشند. سپس خلیفه خدا، مهدی بیاید. چون بشنوید که ظهور کرده، به سوی او رو آورید و با او بیعت کنید، زیرا او مهدی، خلیفه حقیقی خداوند است.» گفته می شود که این حدیثی نیکو متن و عالی است که به حمد الهی و حسن توفیق او، از این طریق به ما رسیده و در آن دلیل بر شرافت مهدی است که به فرموده راستگوترین فرزندان آدم، خلیفه خدا بر روی زمین است و خدای متعال فرموده: « یا أَیُّهَا الرَّسُول ُبَلِّغْما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّک»(1)، { ای پیامبر، آنچه از جانب پروردگارت به سوی تو نازل شده،ابلاغ کن.}
باب بیست و پنجم: در اینکه مهدی علیه السّلام از زمان غیبتش تاکنون زنده و باقی است و هیچ گونه اشکالی در بودنش نیست
دلیل این امر حیات عیسی و خضر و الیاس از اولیاء اللَّه تعالی و زنده بودن دجال و شیطان از دشمنان خداوند است، چه این عده به استناد کتاب و سنت، تاکنون زنده هستند. اهل حدیث در این مورد اتفاق دارند، ولی بودن مهدی را منکرند! آنها از دو نظر وجود مهدی را انکار کرده اند: یکی به علت طول زمان غیبتش و دیگری بودن وی در سرداب، بدون اینکه کسی آب و غذایی برای او بیاورد. نیز می گویند که این عادتا محال است.
سپس مؤلف کتاب مذکور محمد بن یوسف بن محمد گنجی شافعی می گوید: با امداد الهی در حل این مشکل می گوییم: دلیل زنده بودن عیسی علیه السّلام از قرآن آیه شریفه «وَ إِنْ مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ إِلَّا لَیُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ»(2)، {و از اهلِ کتاب، کسی نیست مگر آنکه پیش ازمرگ خود حتماً به او ایمان می آورد} و نصاری و اهل کتاب، از موقع نزول این آیه تاکنون، به او ایمان نیاورده اند. پس ناچار باید که در آخرالزمان باشد و از اخبار پیغمبر (سنت)، یک دلیل اینکه مسلم در «صحیح» ضمن حدیث مفصلی
ص: 97
مِنْهَا أَنَّهُ قَالَ صلی الله علیه و آله: لَا خَیْرَ فِی الْحَیَاةِ بَعْدَهُ. وَ فِی رِوَایَةٍ: لَا خَیْرَ فِی الْعَیْشِ بَعْدَهُ کَمَا تَقَدَّمَ.
وَ مِنْهَا أَنَّ الْمَهْدِیَّ علیه السلام إِذَا کَانَ إِمَامَ آخِرِ الزَّمَانِ وَ لَا إِمَامَ بَعْدَهُ مَذْکُورٌ فِی رِوَایَةِ أَحَدٍ مِنَ الْأَئِمَّةِ وَ هَذَا غَیْرُ مُمْکِنٍ أَنَّ الْخَلْقَ یَبْقَی بِغَیْرِ إِمَامٍ فَإِنْ قِیلَ إِنَّ عِیسَی یَبْقَی بَعْدَهُ إِمَامُ الْأُمَّةِ قُلْتُ لَا یَجُوزُ هَذَا الْقَوْلُ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ صلی الله علیه و آله صَرَّحَ أَنَّهُ لَا خَیْرَ بَعْدَهُ وَ إِذَا کَانَ عِیسَی فِی قَوْمٍ لَا یَجُوزُ أَنْ یُقَالَ لَا خَیْرَ فِیهِمْ وَ أَیْضاً لَا یَجُوزُ أَنْ یُقَالَ إِنَّهُ نَائِبُهُ لِأَنَّهُ جَلَّ مَنْصَبُهُ عَنْ ذَلِکَ وَ لَا یَجُوزُ أَنْ یُقَالَ إِنَّهُ یَسْتَقِلُّ بِالْأُمَّةِ لِأَنَّ ذَلِکَ یُوهِمُ الْعَوَامَّ انْتِقَالَ الْمِلَّةِ الْمُحَمَّدِیَّةِ إِلَی الْمِلَّةِ الْعِیسَوِیَّةِ وَ هَذَا کُفْرٌ فَوَجَبَ حَمْلُهُ عَلَی الصَّوَابِ وَ هُوَ أَنَّهُ صلی الله علیه و آله أَوَّلُ دَاعٍ إِلَی مِلَّةِ الْإِسْلَامِ وَ الْمَهْدِیَّ أَوْسَطُ دَاعٍ وَ الْمَسِیحَ آخِرُ دَاعٍ فَهَذَا مَعْنَی الْخَبَرِ عِنْدِی وَ یَحْتَمِلُ أَنْ یَکُونَ مَعْنَاهُ الْمَهْدِیُّ أَوْسَطُ هَذِهِ الْأُمَّةِ یَعْنِی خَیْرَهَا إِذْ هُوَ إِمَامُهَا وَ بَعْدَهُ یَنْزِلُ عِیسَی مُصَدِّقاً لِلْإِمَامِ وَ عَوْناً لَهُ وَ مُسَاعِداً وَ مُبَیِّناً لِلْأُمَّةِ صِحَّةَ مَا یَدَّعِیهِ الْإِمَامُ فَعَلَی هَذَا یَکُونُ الْمَسِیحُ آخِرَ الْمُصَدِّقِینَ عَلَی وِفْقِ النَّصِّ قَالَ الْفَقِیرُ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی عَلِیُّ بْنُ عِیسَی أَثَابَهُ اللَّهُ بِمَنِّهِ وَ کَرَمِهِ قَوْلُهُ الْمَهْدِیُّ أَوْسَطُ الْأُمَّةِ یَعْنِی خَیْرَهَا یُوهِمُ أَنَّ الْمَهْدِیَّ علیه السلام خَیْرٌ مِنْ عَلِیٍّ علیه السلام وَ هَذَا لَا قَائِلَ بِهِ وَ الَّذِی أَرَاهُ أَنَّهُ صلی الله علیه و آله أَوَّلُ دَاعٍ وَ الْمَهْدِیَّ علیه السلام لَمَّا کَانَ تَابِعاً لَهُ وَ مِنْ أَهْلِ مِلَّتِهِ جُعِلَ وَسَطاً لِقُرْبِهِ مِمَّنْ هُوَ تَابِعُهُ وَ عَلَی شَرِیعَتِهِ وَ عِیسَی علیه السلام لَمَّا کَانَ صَاحِبَ مِلَّةٍ أُخْرَی وَ دَعَا فِی آخِرِ زَمَانِهِ إِلَی شَرِیعَةٍ غَیْرِ شَرِیعَتِهِ حَسُنَ أَنْ یَکُونَ آخِرَهَا وَ اللَّهُ أَعْلَمُ.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حُذَیْفَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا یَوْمٌ وَاحِدٌ لَبَعَثَ اللَّهُ رَجُلًا اسْمُهُ اسْمِی وَ خُلُقُهُ خُلُقِی یُکَنَّی أَبَا عَبْدِ اللَّهِ.
قَالَ: هَذَا حَدِیثٌ حَسَنٌ رُزِقْنَاهُ عَالِیاً بِحَمْدِ اللَّهِ وَ مَعْنَی قَوْلِهِ صلی الله علیه و آله خُلُقُهُ خُلُقِی مِنْ أَحْسَنِ الْکِنَایَاتِ عَنِ انْتِقَامِ الْمَهْدِیِّ علیه السلام مِنَ الْکُفَّارِ لِدِینِ اللَّهِ تَعَالَی کَمَا کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ قَدْ قَالَ تَعَالَی إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ قَالَ الْفَقِیرُ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی عَلِیُّ بْنُ عِیسَی عَفَا اللَّهُ عَنْهُ الْعَجَبُ مِنْ قَوْلِهِ مِنْ أَحْسَنِ
ص: 94
درباره خروج دجال می گوید: پیغمبر فرمود: «... پس عیسی بن مریم در مشرق دمشق، جنب مناره سفید مابین «مهروده»، در حالی که دو دست خود را روی شانه دو فرشته نهاده فرود می آید.» و قبلا نیز گذشت که پیغمبر فرمود: «چگونه خواهید بود وقتی که عیسی بن مریم در میان شما فرود می آید و امام شما نیز میان شما باشد؟» درباره خضر و الیاس نیز محمد بن جریر طبری می گوید: «آنها در زمین می گردند.»
و نیز مسلم در کتاب «صحیح» از ابو سعید خدری نقل می کند که پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله ضمن حدیثی طولانی که درباره دجال برای ما بیان می کرد، فرمود: «او قدم به کوچه های مدینه نمی گذارد، بلکه به شوره زاری نزدیک مدینه روی می آورد. در آن موقع مردی که بهترین خلق است یا از بهترین خلق است، به سوی او می رود و می گوید: «می دانم که تو همان دجال هستی که پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله به ما خبر داده است!» دجال به مردم می گوید: «اگر من این مرد را کشتم سپس زنده کردم، آیا باز در حقانیت من تردید خواهید کرد؟» مردم می گویند نه! آنگاه آن مرد را می کشد و سپس زنده می گرداند. چون آن مرد (در ظاهر و به نظر مردم) زنده می شود، می گوید: «به خدا سوگند من در شناختن تو از خودت بیناترم» (یعنی تو را ساحری بیش نمی دانم) دجال دوباره آهنگ کشتن او می کند، ولی کاری از پیش نمی برد.» ابو اسحق ابراهیم بن سعد گفته است: «گویند این مرد (که دجال به ظاهر او را می کشد)، خضر پیغمبر علیه السّلام است.» روایت مذکور را عینا مسلم در صحیح خود آورده است که ما نیز آوردیم. و دلیل بر زنده بودن دجال، روایت «تمیم داری» و جنبنده دریایی و دابه ای است که با آنان تکلم می کند که حدیثی حسن و صحیح می باشد و مسلم در صحیح خود آورده و گفته است که این روایت صریح در زنده بودن دجال است.
و دلیل بر وجود شیطان، آیات قرآن مجید است، مانند این آیه: «قالَ رَبِّ فَأَنْظِرْنِی إِلی یَوْمِ یُبْعَثُونَ. قالَ فَإِنَّکَ مِنَ الْمُنْظَرِینَ إِلی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ»(1)، {گفت: «پروردگارا، پس مرا تا روزی که برانگیخته خواهند شد مهلت ده. فرمود: تو از مهلت یافتگانی، تاروز [و] وقت معلوم.}
و دلیل بقای مهدی موعود در کتاب و سنت آمده است: اما از قرآن مجید آیه شریفه: «لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ»(2)، {تا آن را بر هرچه دین است پیروز گرداند، هرچند مشرکان خوش نداشته باشند} است. سعید بن جبیر روایت کرده که مقصود، مهدی است که از عترت فاطمه علیهاالسّلام است. و کسی که گفته مقصود عیسی علیه السّلام است، مطابق آنچه گفتیم با هم منافات ندارد. زیرا بنا بر آنچه گذشت، با امام سازگار است. مقاتل بن سلیمان
ص: 98
الْکِنَایَاتِ إِلَی آخِرِ الْکَلَامِ وَ مِنْ أَیْنَ تَحَجَّرَ عَلَی الْخُلُقِ فَجَعَلَهُ مَقْصُوراً عَلَی الِانْتِقَامِ فَقَطْ وَ هُوَ عَامٌّ فِی جَمِیعِ أَخْلَاقِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله مِنْ کَرَمِهِ وَ شَرَفِهِ وَ عِلْمِهِ وَ حِلْمِهِ وَ شَجَاعَتِهِ وَ غَیْرِ ذَلِکَ مِنْ أَخْلَاقِهِ الَّتِی عَدَدْتُهَا صَدْرَ هَذَا الْکِتَابِ وَ أَعْجَبُ مِنْ قَوْلِهِ ذِکْرُ الْآیَةِ دَلِیلًا عَلَی مَا قَرَّرَهُ.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَخْرُجُ الْمَهْدِیُّ مِنْ قَرْیَةٍ یُقَالُ لَهَا کرعَةُ قَالَ هَذَا حَدِیثٌ حَسَنٌ رُزِقْنَاهُ عَالِیاً أَخْرَجَهُ أَبُو الشَّیْخِ الْأَصْفَهَانِیُّ فِی عَوَالِیهِ کَمَا سُقْنَاهُ.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَخْرُجُ الْمَهْدِیُّ وَ عَلَی رَأْسِهِ غَمَامَةٌ فِیهَا مُنَادٍ یُنَادِی هَذَا الْمَهْدِیُّ خَلِیفَةُ اللَّهِ قَالَ هَذَا حَدِیثٌ حَسَنٌ مَا رُوِّینَاهُ عَالِیاً إِلَّا مِنْ هَذَا الْوَجْهِ.
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ أَنَّهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَخْرُجُ الْمَهْدِیُّ وَ عَلَی رَأْسِهِ مَلَکٌ یُنَادِی إِنَّ هَذَا الْمَهْدِیُّ فَاتَّبِعُوهُ قَالَ هَذَا حَدِیثٌ حَسَنٌ رَوَتْهُ الْحُفَّاظُ الْأَئِمَّةُ مِنْ أَهْلِ الْحَدِیثِ کَأَبِی نُعَیْمٍ وَ الطَّبَرَانِیِّ وَ غَیْرِهِمَا.
وَ قَدْ تَقَدَّمَ مُرْسَلًا وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حُذَیْفَةَ أَنَّهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: الْمَهْدِیُّ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِی لَوْنُهُ لَوْنٌ عَرَبِیٌّ وَ جِسْمُهُ جِسْمٌ إِسْرَائِیلِیٌّ عَلَی خَدِّهِ الْأَیْمَنِ خَالٌ کَأَنَّهُ کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً یَرْضَی بِخِلَافَتِهِ أَهْلُ الْأَرْضِ وَ أَهْلُ السَّمَاءِ وَ الطَّیْرُ فِی الْجَوِّ قَالَ هَذَا حَدِیثٌ حَسَنٌ رُزِقْنَاهُ عَالِیاً بِحَمْدِ اللَّهِ عَنْ جَمٍّ غَفِیرٍ أَصْحَابِ الثَّقَفِیِّ وَ سَنَدُهُ مَعْرُوفٌ عِنْدَنَا.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی أُمَامَةَ الْبَاهِلِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ
ص: 95
و مفسرین پیروان او گفته اند: مقصود خداوند از آیه «وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ»(1)، {و همانا آن، نشانه ای برای [فهم] رستاخیزاست}، مهدی آخرالزمان است که بعد از ظهور او، علائم روز قیامت آشکار می شود. همچنین پاسخ کسی که از راه طول زمان غیبت، منکر مهدی علیه السّلام شده، به دو گونه است: یکی نقلی و دیگری عقلی. در جواب نقلی می گوییم که از روایات گذشته دانستیم که سه نفر در آخرالزمان خواهند آمد و هیچ کدام جز مهدی پیشوا نیست، زیرا وی امام مردم است و عیسی علیه السّلام پشت سر او نماز می گزارد، همان طور که در صحاح آمده و ادعای او را تصدیق می کند، و سومی که دجال ملعون است و بودنش، نزد اهل حدیث (از شیعه و سنی) مسلم است.
و اما جواب عقلی در بقای آنها: می گوییم که بودن اینان در طول این مدت، از دو حال بیرون نیست: یا بودن آنها مقدور خداوند است و یا محال بوده و مقدور خدا نیست که آنها را در این مدت طولانی زنده نگاه دارد. قسم دوم باطل است، زیرا خداوندی که مخلوقات را از نیستی به هستی آورده و بعد فانی می گرداند و بعد از فنا دوباره به صورت نخست برمی گرداند، البته نگه داشتن آنها در حیطه قدرت او خواهد بود. و در این صورت که بودن آنها مقدور خداوند است، از دو حال بیرون نیست: یا بودن آنها به اختیار خداست و یا به میل مردم. بدیهی است که بسته به میل مردم نیست، زیرا اگر مردم چنین قدرتی داشته باشند، برای یکی از ما ممکن بود که خود یا فرزندمان همیشه زنده بمانیم. در صورتی که می دانیم این معنی برای ما حاصل نمی شود و از قدرت ما خارج است. پس ناچار باید بگوییم بقای آنها در طول این مدت، به اختیار ذات مقدس الهی است. و نیز بودن آنها از دو حال بیرون نیست: یا علتی دارد و یا بدون علت است. اگر بدون علت باشد، بی حکمت خواهد بود و چیزی که حکمت ندارد، داخل افعال الهی نیست. پس ناچار باید بقای آنها به واسطه علتی باشد که حکمت الهی اقتضا دارد. دلیل بقای عیسی را در تفسیر آیه «وَ إِنْ مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ ...» بیان داشتیم و در خصوص بقای دجال لعین می گوییم که علائم او که پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله فرموده مردی است یک چشم و کوهی از غذا در همه جا با وی است، تاکنون واقع نشده، پس ناچار باید آمدن وی در آخرالزمان باشد.
ص: 99
الرُّومِ أَرْبَعُ هُدَنٍ فِی یَوْمِ الرَّابِعَةِ عَلَی یَدَیْ رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ هِرَقْلَ یَدُومُ سَبْعَ سِنِینَ فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ مِنْ عَبْدِ الْقَیْسِ یُقَالُ لَهُ الْمُسْتَوْرِدُ بْنُ غَیْلَانَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ إِمَامُ النَّاسِ یَوْمَئِذٍ قَالَ الْمَهْدِیُّ مِنْ وُلْدِی ابْنُ أَرْبَعِینَ سَنَةً کَأَنَّ وَجْهَهُ کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ فِی خَدِّهِ الْأَیْمَنِ خَالٌ أَسْوَدُ عَلَیْهِ عَبَاءَتَانِ قَطَوَانِیَّتَانِ کَأَنَّهُ مِنْ رِجَالِ بَنِی إِسْرَائِیلَ یَسْتَخْرِجُ الْکُنُوزَ وَ یَفْتَحُ مَدَائِنَ الشِّرْکِ قَالَ هَذَا سِیَاقُ الطَّبَرَانِیِّ فِی مُعْجَمِهِ الْأَکْبَرِ.
عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَیَبْعَثَنَّ اللَّهُ مِنْ عِتْرَتِی رَجُلًا أَفْرَقَ الثَّنَایَا أَجْلَی الْجَبْهَةِ یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ یَفِیضُ الْمَالُ فَیْضاً قَالَ هَکَذَا أَخْرَجَهُ الْحَافِظُ أَبُو نُعَیْمٍ فِی عَوَالِیهِ.
عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: لَا یَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّی یَمْلِکَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی یَفْتَحُ الْقُسْطَنْطِینِیَّةَ وَ جَبَلَ الدَّیْلَمِ وَ لَوْ لَمْ یَبْقَ إِلَّا یَوْمٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ ذَلِکَ الْیَوْمَ حَتَّی یَفْتَحَهَا قَالَ هَذَا سِیَاقُ الْحَافِظِ أَبِی نُعَیْمٍ وَ قَالَ هَذَا هُوَ الْمَهْدِیُّ بِلَا شَکٍّ وِفْقاً بَیْنَ الرِّوَایَاتِ.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: سَیَکُونُ بَعْدِی خُلَفَاءُ وَ مِنْ بَعْدِ الْخُلَفَاءِ أُمَرَاءُ وَ مِنْ بَعْدِ الْأُمَرَاءِ مُلُوکٌ جَبَابِرَةٌ ثُمَّ یَخْرُجُ الْمَهْدِیُّ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً قَالَ هَکَذَا رَوَاهُ الْحَافِظُ أَبُو نُعَیْمٍ فِی فَوَائِدِهِ وَ الطَّبَرَانِیُّ فِی مُعْجَمِهِ الْأَکْبَرِ.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی أُمَامَةَ قَالَ: خَطَبَنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ ذَکَرَ الدَّجَّالَ وَ قَالَ فِیهِ إِنَّ الْمَدِینَةَ لَتَنْفِی خَبَثَهَا کَمَا یَنْفِی الْکِیرُ خَبَثَ الْحَدِیدِ وَ یُدْعَی ذَلِکَ الْیَوْمُ یَوْمَ الْخَلَاصِ فَقَالَتْ أُمُّ شَرِیکٍ فَأَیْنَ الْعَرَبُ یَوْمَئِذٍ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ هُمْ یَوْمَئِذٍ قَلِیلٌ وَ جُلُّهُمْ بِبَیْتِ الْمَقْدِسِ وَ إِمَامُهُمُ الْمَهْدِیُّ رَجُلٌ صَالِحٌ قَالَ هَذَا حَدِیثٌ حَسَنٌ هَکَذَا رَوَاهُ الْحَافِظُ أَبُو نُعَیْمٍ الْأَصْفَهَانِیُّ.
ص: 96
برای اقامه دلیل بر وجود امام مهدی علیه السّلام نیز می گوییم: از موقعی که غیبت فرموده تا کنون، آن طور که اخبار مژده داده است، زمین پر از عدل و داد نشده، بنابراین این علائم باید در آخرالزمان ظاهر گردد. این بود آنچه باعث بقای عیسی و مهدی (علیهماالسّلام) و دجال علیه اللعنه شده است. پس وقتی که عیسی و دجال زنده هستند و محدثین اهل تسنن هم آن را قبول دارند، چه مانعی دارد مهدی که یادگار پیغمبر اسلام و نماینده اوست هم به اختیار و قدرت الهی زنده باشد؟ بنابراین بودن وی از آن دو اَولی است، زیرا بقای مهدی که امام آخرالزمان است و زمین را پر از عدل و داد می کند، شاید مصلحتی برای مکلفین داشته باشد و از ناحیه خداوند نسبت به بندگانش لطف باشد. وجود و خروج دجال هر چند موجب فساد عقیده مردم می شود، چه وی ادعای خدایی می کند و مردم را به قتل می رساند، لیکن بقای او خود امتحانی است که طی آن دیندار و گناهکار و مصلح و مفسد از هم تمیز داده می شوند. همچنین بقای عیسی تاکنون و آشکار شدن وی در آخرالزمان، خود باعث ایمان آوردن اهل کتاب و تصدیق خاتمیت پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله است. همچنین ایمان مؤمنین را تحکیم و ادعای امام را نزد منکرین تصدیق می کند، به دلیل اینکه پشت سر حضرت نماز می گزارد و او را یاری می کند و مردم را به دین اسلام دعوت می کند، پس بقای مهدی علیه السّلام اصل و آمدن عیسی و خروج دجال فرع آن است؛ پس چگونه صحیح است که دو فرع با عدم بقای اصل، باقی باشند و اگر این جایز باشد، وجود مسبب بدون وجود سبب صحیح است و این عقلا محال است.
و علت اینکه گفتیم بقای مهدی علیه السّلام اصل و علت بقای عیسی علیه السّلام و دجال است، این است که وجود انفرادی عیسی علیه السّلام در حال که یاور دین اسلام و تصدیق گر امام نباشد صحیح نیست، زیرا اگر چنین امری صحیح باشد، ایشان منفردا دولت و دعوتی داشته و سبب ابطال دعوت اسلام می گردد، زیرا اراده کرده که تابع و فرع باشد، ولی متبوع و اصل و امام شده است، در حالی که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «پیامبری بعد از من نیست»
ص: 100
بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: تَتَنَعَّمُ أُمَّتِی فِی زَمَنِ الْمَهْدِیِّ علیه السلام نِعْمَةً لَمْ یَتَنَعَّمُوا مِثْلَهَا قَطُّ یُرْسَلُ السَّمَاءُ عَلَیْهِمْ مِدْرَاراً وَ لَا تَدَعُ الْأَرْضُ شَیْئاً مِنْ نَبَاتِهَا إِلَّا أَخْرَجَتْهُ قَالَ هَذَا حَدِیثٌ حَسَنُ الْمَتْنِ رَوَاهُ الْحَافِظُ أَبُو الْقَاسِمِ الطَّبَرَانِیُّ فِی مُعْجَمِهِ الْأَکْبَرِ.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ ثَوْبَانَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یُقْتَلُ عِنْدَ کَنْزِکُمْ ثَلَاثَةٌ کُلُّهُمُ ابْنُ خَلِیفَةٍ لَا یَصِیرُ إِلَی وَاحِدٍ مِنْهُمْ ثُمَّ تَجِی ءُ الرَّایَاتُ السُّودُ فَیَقْتُلُونَهُمْ قَتْلًا لَمْ یُقْتَلْهُ قَوْمٌ ثُمَّ یَجِی ءُ خَلِیفَةُ اللَّهِ الْمَهْدِیُّ فَإِذَا سَمِعْتُمْ بِهِ فَأْتُوهُ فَبَایِعُوهُ فَإِنَّهُ خَلِیفَةُ اللَّهِ الْمَهْدِیُّ قَالَ هَذَا حَدِیثٌ حَسَنُ الْمَتْنِ وَقَعَ إِلَیْنَا عَالِیاً مِنْ هَذَا الْوَجْهِ بِحَمْدِ اللَّهِ وَ حُسْنِ تَوْفِیقِهِ وَ فِیهِ دَلِیلٌ عَلَی شَرَفِ الْمَهْدِیِّ بِکَوْنِهِ خَلِیفَةَ اللَّهِ فِی الْأَرْضِ عَلَی لِسَانِ أَصْدَقِ وُلْدِ آدَمَ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ الْآیَةَ(1).
وَ لَا امْتِنَاعَ فِی بَقَائِهِ بِدَلِیلِ بَقَاءِ عِیسَی وَ الْخَضِرِ وَ إِلْیَاسَ مِنْ أَوْلِیَاءِ اللَّهِ تَعَالَی وَ بَقَاءِ الدَّجَّالِ وَ إِبْلِیسَ اللَّعِینِ مِنْ أَعْدَاءِ اللَّهِ تَعَالَی وَ هَؤُلَاءِ قَدْ ثَبَتَ بَقَاؤُهُمْ بِالْکِتَابِ وَ السُّنَّةِ وَ قَدِ اتَّفَقُوا ثُمَّ أَنْکَرُوا جَوَازَ بَقَاءِ الْمَهْدِیِّ لِأَنَّهُمْ إِنَّمَا أَنْکَرُوا بَقَاءَهُ مِنْ وَجْهَیْنِ أَحَدُهُمَا طُولُ الزَّمَانِ وَ الثَّانِی أَنَّهُ فِی سِرْدَابٍ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَقُومَ أَحَدٌ بِطَعَامِهِ وَ شَرَابِهِ وَ هَذَا مُمْتَنِعٌ عَادَةً قَالَ مُؤَلِّفُ الْکِتَابِ مُحَمَّدُ بْنُ یُوسُفَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْکَنْجِیُّ بِعَوْنِ اللَّهِ نَبْتَدِئُ أَمَّا عِیسَی علیه السلام فَالدَّلِیلُ عَلَی بَقَائِهِ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ إِنْ مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ إِلَّا لَیُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ (2) وَ لَمْ یُؤْمِنْ بِهِ مُنْذُ نُزُولِ هَذِهِ الْآیَةِ إِلَی یَوْمِنَا هَذَا وَ لَا بُدَّ أَنْ یَکُونَ ذَلِکَ فِی آخِرِ الزَّمَانِ وَ أَمَّا السُّنَّةُ فَمَا رَوَاهُ مُسْلِمٌ فِی صَحِیحِهِ
ص: 97
و فرمود: «حلال آن است که خدا بر زبان من تا روز قیامت حلال کرده و حرام آن است که خدا به زبان من تا روز قیامت حرام گردانده است.» پس باید یار و یاور و تصدیق گری داشته باشد و وقتی کسی را که یار و تصدیق گر او باشد را نیابد، وجود او تاثیر ندارد. پس ثابت شد که وجود مهدی علیه السّلام اصل وجود اوست و همچنین وجود دجال ملعون در آخرالزمان، بدون وجود امام صحیح نیست و صحیح نیست که امت، امامی قابل رجوع و وزیری قابل اعتماد نداشته باشند، زیرا اگر چنین باشد، اسلام پیوسته مقهور و دعوت آن باطل است. پس وجود امام اصلِ وجود دجال نیز هست، بنا برآنچه که گفتیم.
و پاسخ کسانی که از راه بودن وی در سرداب، منکر وجود او شده اند نیز به دو گونه است: یکی اینکه (به عقیده محدثین) عیسی علیه السّلام نیز در آسمان است، بدون اینکه در روایتی وارد شده باشد که کسی آب و نان برای او می برد، در حالی که او هم مانند مهدی علیه السّلام بشر است! وقتی که بودن وی بدین گونه در آسمان نزد منکرین مسلم باشد، بودن مهدی در سرداب نیز اشکال ندارد!
اگر بگویی که عیسی علیه السّلام را خداوند از خزانه غیبش غذا می دهد، می گویم که اگر خداوند مهدی را نیز از خزانه غیبش غذا دهد، خزانه او خالی نخواهد شد! اگر بگویی که عیسی (به واسطه عروج به آسمان) از طبیعت بشری خارج شده (یعنی محتاج به خورد و خوراک نیست) و با مهدی فرق دارد، می گویم که این درست نیست، زیرا خداوند درباره اشرف مخلوقات می فرماید: « قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ یُوحی إِلَیَ»(1)، {بگو: «من هم مثل شما بشری هستم.} اگر بگویی که این طبیعت ثانوی را عیسی در عالم بالا پیدا کرده، می گویم که این ادعا محتاج به اثبات است و دلیلی بر اثبات ندارد.
دلیل دوم بر ابطال انکار بقای حضرت درسرداب این است که دجال نیز در دَیر مستحکمی است که دو دست خود را به گردنش جمع کرده و بین دو زانو تا روی پایش با آهن پوشیده شده و در روایتی در چاهی آویزان است. وقتی بقای دجال به گونه مذکور ممکن باشد، بدون اینکه کسی متکفل امور او باشد، پس مانع از بقای مهدی علیه السّلام چیست که با عزت و بدون تکیه به جایی باقی باشد؟ چون همه در قدرت خدای تعالی است. پس ثابت شد که شرعا و عادتا بقای حضرت محال نیست.
سپس بعد از ذکر این مباحث، روایتی سست را نقل کرده و من محل مورد نیاز و لازم را می آورم: نسبت به ذی جدن که نام یک پادشاه است، وقایع و حوادثی جاری می شود و فتنه های تکان دهنده ای روی می دهد. سپس قیام مهدی علیه السّلام را ذکر می کند و اینکه حضرت، زمین را آکنده از عدل می کند و دنیا و اهل آن در ایام دولت حضرت علیه السّلام، با طیب خاطر زندگی می کنند
ص: 101
عَنِ النُّوَاسِ بْنِ سِمْعَانَ فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ فِی قِصَّةِ الدَّجَّالِ قَالَ فَیَنْزِلُ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ عِنْدَ الْمَنَارَةِ الْبَیْضَاءِ شَرْقِیِّ دِمَشْقَ بَیْنَ مَهْرُودَتَیْنِ (1) وَاضِعاً کَفَّیْهِ عَلَی أَجْنِحَةِ مَلَکَیْنِ وَ أَیْضاً مَا تَقَدَّمَ مِنْ قَوْلِهِ کَیْفَ أَنْتُمْ إِذَا نَزَلَ ابْنُ مَرْیَمَ فِیکُمْ وَ إِمَامُکُمْ مِنْکُمْ وَ أَمَّا الْخَضِرُ وَ إِلْیَاسُ فَقَدْ قَالَ ابْنُ جَرِیرٍ الطَّبَرِیُّ الْخَضِرُ وَ إِلْیَاسُ بَاقِیَانِ یَسِیرَانِ فِی الْأَرْضِ.
وَ أَیْضاً فَمَا رَوَاهُ مُسْلِمٌ فِی صَحِیحِهِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ: حَدَّثَنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَدِیثاً طَوِیلًا عَنِ الدَّجَّالِ فَکَانَ فِیمَا حَدَّثَنَا قَالَ یَأْتِی وَ هُوَ مُحَرَّمٌ عَلَیْهِ أَنْ یَدْخُلَ نِقَابَ الْمَدِینَةِ فَیَنْتَهِی إِلَی بَعْضِ السِّبَاخِ الَّتِی تَلِی الْمَدِینَةَ فَیَخْرُجُ إِلَیْهِ یَوْمَئِذٍ رَجُلٌ هُوَ خَیْرُ النَّاسِ أَوْ مِنْ خَیْرِ النَّاسِ فَیَقُولُ أَشْهَدُ أَنَّکَ الدَّجَّالُ الَّذِی حَدَّثَنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَدِیثَهُ فَیَقُولُ الدَّجَّالُ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ قَتَلْتُ هَذَا ثُمَّ أَحْیَیْتُهُ أَ تَشُکُّونَ فِی الْأَمْرِ فَیَقُولُونَ لَا قَالَ فَیَقْتُلُهُ ثُمَّ یُحْیِیهِ فَیَقُولُ حِینَ یُحْیِیهِ وَ اللَّهِ مَا کُنْتُ فِیکَ قَطُّ أَشَدَّ بَصِیرَةً مِنِّی الْآنَ قَالَ فَیُرِیدُ الدَّجَّالُ أَنْ یَقْتُلَهُ فَلَا یُسَلَّطُ عَلَیْهِ.
قَالَ أَبُو إِسْحَاقَ إِبْرَاهِیمُ بْنُ سَعْدٍ: یُقَالُ إِنَّ هَذَا الرَّجُلَ هُوَ الْخَضِرُ علیه السلام قَالَ هَذَا لَفْظُ مُسْلِمٍ فِی صَحِیحِهِ کَمَا سُقْنَاهُ سَوَاءً وَ أَمَّا الدَّلِیلُ عَلَی بَقَاءِ الدَّجَّالِ فَإِنَّهُ أَوْرَدَ حَدِیثَ تَمِیمٍ الدَّارِیِّ وَ الْجَسَّاسَةِ وَ الدَّابَّةِ الَّتِی کَلَّمَتْهُمْ وَ هُوَ حَدِیثٌ صَحِیحٌ ذَکَرَهُ مُسْلِمٌ فِی صَحِیحِهِ وَ قَالَ هَذَا صَرِیحٌ فِی بَقَاءِ الدَّجَّالِ قَالَ وَ أَمَّا الدَّلِیلُ عَلَی بَقَاءِ إِبْلِیسَ اللَّعِینِ فَآیُ الْکِتَابِ الْعَزِیزِ نَحْوُ قَوْلِهِ تَعَالَی قالَ رَبِّ فَأَنْظِرْنِی إِلی یَوْمِ یُبْعَثُونَ قالَ فَإِنَّکَ مِنَ الْمُنْظَرِینَ (2)
وَ أَمَّا بَقَاءُ الْمَهْدِیِّ علیه السلام فَقَدْ جَاءَ فِی الْکِتَابِ وَ السُّنَّةِ أَمَّا الْکِتَابُ فَقَدْ قَالَ سَعِیدُ بْنُ جُبَیْرٍ فِی تَفْسِیرِ قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ (3) قَالَ هُوَ الْمَهْدِیُّ مِنْ عِتْرَةِ فَاطِمَةَ وَ أَمَّا مَنْ قَالَ إِنَّهُ عِیسَی علیه السلام فَلَا تَنَافِیَ بَیْنَ الْقَوْلَیْنِ إِذْ هُوَ مُسَاعِدٌ لِلْإِمَامِ عَلَی مَا تَقَدَّمَ وَ قَدْ قَالَ مُقَاتِلُ بْنُ سُلَیْمَانَ
ص: 98
و از حافظ محمد بن نجار روایت شده که گفت: این حدیث از احادیث طولانی مشهور است که حافظان حدیث در کتب خود ذکر کرده اند و در صحاح ذکر نشده است.(1)
روایت39.
محمد بن طلحه می گوید: اما روایات صحیحی از پیامبر صلی الله علیه و آله درباره مهدی علیه السّلام وارد شده است، از جمله:
ابو داود و ترمذی هر یک با سند خود در صحیح خود، سند به ابو سعید خدری می رسانند که گفت: شنیدم از پیامبر صلی الله علیه و آله که فرمود: «مهدی از من است؛ پیشانی اش پهن و بالای بینی اش بلند است. او زمین را که مملو از ظلم و جور شده، از عدل و داد پر می گرداند و هفت سال حکومت می کند.»
حدیث دیگر را داود، مرفوعا از علی بن ابی طالب علیهما السلام نقل می کند که فرمود: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «اگر از روزگار تنها یک روز باقی مانده باشد، خدا مردی از اهل بیت مرا بر می انگیزد که زمین را که انباشته از ظلم و جور شده باشد، از عدل پر می کند.» همچنین ابو داود در صحیح خود، از ام سلمه همسر پیامبر صلی الله علیه و آله نقل می کند که گفت از رسول خدا شنیدم که فرمود: «مهدی از عترت من و از فرزندان فاطمه است.»
حدیث دیگر را بغوی در کتاب خود به نام شرح السنّه نقل می کند که بخاری و مسلم هر یک مستقلا در صحیح خود، سندشان را به ابو هریره رسانده اند که گفت: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «شما در چه وضعی هستید هنگامی که عیسی علیه السّلام نزول می کند، درحالی که امام شما از شماست؟»
حدیث دیگر را داود و ترمذی به سندشان در صحیح خود آورده و هر یک، سند به عبدالله بن مسعود رسانده اند که گفت: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «اگر از روزگار تنها یک روز باقی مانده باشد، خدا آن روز را چنان طولانی کند تا مردی از من یا اهل بیت مرا برانگیزد که اسم او مشابه اسم من و اسم پدرش مشابه اسم پدر من باشد. او زمین را که مملو از ظلم و جور شده، از عدل و داد پر می کند.»
و در حدیث دیگری پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «مردی از اهل بیت من که هم نام من است، خواهد آمد.» این روایات از ابی داود و ترمذی بود.
ص: 102
وَ مَنْ شَایَعَهُ مِنَ الْمُفَسِّرِینَ فِی تَفْسِیرِ قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ(1) قَالَ هُوَ الْمَهْدِیُّ یَکُونُ فِی آخِرِ الزَّمَانِ وَ بَعْدَ خُرُوجِهِ یَکُونُ قِیَامُ السَّاعَةِ وَ أَمَارَاتُهَا وَ أَمَّا الْجَوَابُ عَنْ طُولِ الزَّمَانِ فَمِنْ حَیْثُ النَّصِّ وَ الْمَعْنَی أَمَّا النَّصُّ فَمَا تَقَدَّمَ مِنَ الْأَخْبَارِ عَلَی أَنَّهُ لَا بُدَّ مِنْ وُجُودِ الثَّلَاثَةِ فِی آخِرِ الزَّمَانِ وَ أَنَّهُمْ لَیْسَ فِیهِمْ مَتْبُوعٌ غَیْرُ الْمَهْدِیِّ بِدَلِیلِ أَنَّهُ إِمَامُ الْأُمَّةِ فِی آخِرِ الزَّمَانِ وَ أَنَّ عِیسَی علیه السلام یُصَلِّی خَلْفَهُ کَمَا وَرَدَ فِی الصِّحَاحِ وَ یُصَدِّقُهُ فِی دَعْوَاهُ وَ الثَّالِثُ هُوَ الدَّجَّالُ اللَّعِینُ وَ قَدْ ثَبَتَ أَنَّهُ حَیٌّ مَوْجُودٌ وَ أَمَّا الْمَعْنَی فِی بَقَائِهِمْ فَلَا یَخْلُو مِنْ أَحَدِ قِسْمَیْنِ إِمَّا أَنْ یَکُونَ بَقَاؤُهُمْ فِی مَقْدُورِ اللَّهِ تَعَالَی أَوْ لَا یَکُونُ وَ مُسْتَحِیلٌ أَنْ یَخْرُجَ عَنْ مَقْدُورِ اللَّهِ لِأَنَّ مَنْ بَدَأَ الْخَلْقَ مِنْ غَیْرِ شَیْ ءٍ وَ أَفْنَاهُ ثُمَّ یُعِیدُهُ بَعْدَ الْفَنَاءِ لَا بُدَّ أَنْ یَکُونَ الْبَقَاءُ فِی مَقْدُورِهِ تَعَالَی فَلَا یَخْلُو مِنْ قِسْمَیْنِ إِمَّا أَنْ یَکُونَ رَاجِعاً إِلَی اخْتِیَارِ اللَّهِ تَعَالَی أَوْ إِلَی اخْتِیَارِ الْأُمَّةِ وَ لَا یَجُوزُ أَنْ یَکُونَ رَاجِعاً إِلَی اخْتِیَارِ الْأُمَّةِ لِأَنَّهُ لَوْ صَحَّ ذَلِکَ مِنْهُمْ لَجَازَ لِأَحَدِنَا أَنْ یَخْتَارَ الْبَقَاءَ لِنَفْسِهِ وَ لِوُلْدِهِ وَ ذَلِکَ غَیْرُ حَاصِلٍ لَنَا غَیْرُ دَاخِلٍ تَحْتَ مَقْدُورِنَا وَ لَا بُدَّ أَنْ یَکُونَ رَاجِعاً إِلَی اخْتِیَارِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ ثُمَّ لَا یَخْلُو بَقَاءُ هَؤُلَاءِ الثَّلَاثَةِ مِنْ قِسْمَیْنِ أَیْضاً إِمَّا أَنْ یَکُونَ لِسَبَبٍ أَوْ لَا یَکُونَ لِسَبَبٍ فَإِنْ کَانَ لِغَیْرِ سَبَبٍ کَانَ خَارِجاً عَنْ وَجْهِ الْحِکْمَةِ وَ مَا یَخْرُجُ عَنْ وَجْهِ الْحِکْمَةِ لَا یَدْخُلُ فِی أَفْعَالِ اللَّهِ تَعَالَی فَلَا بُدَّ مِنْ أَنْ یَکُونَ لِسَبَبٍ یَقْتَضِیهِ حِکْمَةُ اللَّهِ تَعَالَی قَالَ وَ سَنَذْکُرُ سَبَبَ بَقَاءِ کُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ عَلَی حِدَتِهِ أَمَّا بَقَاءُ عِیسَی علیه السلام لِسَبَبٍ وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ إِنْ مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ إِلَّا لَیُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ وَ لَمْ یُؤْمِنْ بِهِ مُنْذُ نُزُولِ هَذِهِ الْآیَةِ إِلَی یَوْمِنَا هَذَا أَحَدٌ وَ لَا بُدَّ مِنْ أَنْ یَکُونَ هَذَا فِی آخِرِ الزَّمَانِ وَ أَمَّا الدَّجَّالُ اللَّعِینُ لَمْ یُحْدِثْ حَدَثاً مُنْذُ عَهِدَ إِلَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ خَارِجٌ فِیکُمُ الْأَعْوَرُ الدَّجَّالُ وَ أَنَّ مَعَهُ جِبِالًا مِنْ خُبْزٍ تَسِیرُ مَعَهُ إِلَی غَیْرِ ذَلِکَ مِنْ آیَاتِهِ فَلَا بُدَّ أَنْ یَکُونَ ذَلِکَ فِی آخِرِ الزَّمَانِ لَا مُحَالَةَ
ص: 99
از جمله این احادیث، روایاتی است که امام ثعلبی در تفسیر خود نقل کرده و سند را به انس بن مالک می رساند که گفت: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «ما فرزندان عبدالمطلب سادات بهشتیم: من، حمزه، جعفر، علی، حسن، حسین و مهدی علیهم السلام.»(1)
مؤلف
سید بن طاووس در کتاب طرایف، از مناقب ابن مغازلی احادیثی شبیه آنچه در باب نهم گذشت را روایت کرده، تا آن جا که می گوید: «و قسم به کسی که جانم در دست اوست، مهدی این امت از ماست.»(2). صاحب کشف الغمه، از محمد بن طلحه حدیثی را که به عنوان اولین حدیث در باب هشتم ذکر کرده، از ابو داود و ترمذی نقل کرده و حدیث اول از باب دوم را از ابوداود در صحیح خود، حدیث اول از باب هفتم را از صحیح بخاری و مسلم و شرح السنه بغوی، حدیث دوم از باب اول را ابو داود در صحیح خود نقل کرده و حدیث سوم از باب اول را از ابو داود و ترمذی با زیاده: «و اسم پدرش اسم پدر من است» و بدون این زیاده نقل کرده و حدیث باب سوم را از تفسیر ثعلبی نقل کرده است؛ سپس ابن طلحه می گوید: اگر اشکال شود که بعضی از این صفات بر خلف صالح علیه السّلام منطبق نیست، چون اسم پدرش موافق اسم پدر پیامبر صلی الله علیه و آله نیست، در جواب این اشکال دو مقدمه را می آورد: اولا: در زبان عرب شایع است که لفظ «اب» را بر جد اعلی نیز اطلاق می کنند؛ مثل این آیه: «ملة ابیکم ابراهیم»(3)، {آیین پدرتان ابراهیم [نیزچنین بوده است]} و قول خداوند به حکایت از یوسف: «و اتبعت ملة آبائی ابراهیم،(4)، {وآیین پدرانم، ابراهیم را پیروی کرده ام} و در حدیث معراج، جبرئیل گفت: «این پدرت ابراهیم است.» ثانیا: لفظ اسم بر کنیه و صفت نیز اطلاق می شود، همان طور که بخاری و مسلم روایت کرده اند که رسول خدا صلی الله علیه و آله، علی علیه السّلام را ابا تراب نامید و نامی محبوب تر از آن نزد علی علیه السّلام نبود. پس لفظ اسم بر کنیه هم اطلاق شده و از این قبیل است شعر متنبی:
قدر تو را بزرگ می شمرم که تو «مؤنبه» نامیده شوی / و برای عرب از کنیه هایت تو را نام نهاده اند
سپس ابن طلحه می گوید: «و وقتی حجت علیه السّلام از فرزندان امام حسین علیه السّلام باشد، پیامبر صلی الله علیه و آله بر کنیه اطلاق لفظ اسم کرده تا با طریقی جامع و موجز اشاره به این باشد که حضرت از فرزندان امام حسین علیه السّلام است.»(5)
مؤلف
بعضی از معاصرین ما در پاسخ به این اشکال، وجه دیگری ذکر کرده اند و آن اینکه کنیه امام عسکری علیه السّلام، ابو محمد است و کنیه جناب عبدالله پدر پیامبرخدا نیز ابومحمد بوده. پس دو کنیه موافق اند و کنیه داخل تحت اسم است.
ص: 103
وَ أَمَّا الْإِمَامُ الْمَهْدِیُّ علیه السلام مُذْ غَیْبَتِهِ عَنِ الْأَبْصَارِ إِلَی یَوْمِنَا هَذَا لَمْ یَمْلَأِ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا تَقَدَّمَتِ الْأَخْبَارُ فِی ذَلِکَ فَلَا بُدَّ أَنْ یَکُونَ ذَلِکَ مَشْرُوطاً بِآخَرِ الزَّمَانِ فَقَدْ صَارَتْ هَذِهِ الْأَسْبَابُ لِاسْتِیفَاءِ الْأَجَلِ الْمَعْلُومِ فَعَلَی هَذَا اتَّفَقَتْ أَسْبَابُ بَقَاءِ الثَّلَاثَةِ وَ هُمْ عِیسَی وَ الْمَهْدِیُّ وَ الدَّجَّالُ لِصِحَّةِ أَمْرٍ مَعْلُومٍ فِی وَقْتٍ مَعْلُومٍ وَ هُمْ ص