بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار المجلد 50

اشارة

سرشناسه: مجلسی محمد باقربن محمدتقی 1037 - 1111ق.

عنوان و نام پدیدآور: بحارالانوار: الجامعه لدرراخبارالائمةالاطهار تالیف محمدباقر المجلسی.

مشخصات نشر: بیروت داراحیاء التراث العربی [ -13].

مشخصات ظاهری: ج - نمونه.

یادداشت: عربی.

یادداشت: فهرست نویسی بر اساس جلد بیست و چهارم، 1403ق. [1360].

یادداشت: جلد108،103،94،91،92،87،67،66،65،52،24(چاپ سوم: 1403ق.=1983م.=[1361]).

یادداشت: کتابنامه.

مندرجات: ج.24.کتاب الامامة. ج.52.تاریخ الحجة. ج67،66،65.الایمان و الکفر. ج.87.کتاب الصلاة. ج.92،91.الذکر و الدعا. ج.94.کتاب السوم. ج.103.فهرست المصادر. ج.108.الفهرست.-

موضوع: احادیث شیعه — قرن 11ق

رده بندی کنگره: BP135/م3ب31300 ی ح

رده بندی دیویی: 297/212

شماره کتابشناسی ملی: 1680946

ص: 1

تتمة کتاب تاریخ علی بن موسی الرضا و محمد بن علی الجواد و علی بن محمد الهادی و الحسن بن علی العسکری علیهم السلام

أبواب تاریخ الإمام التاسع و السید القانع حجة الله علی جمیع العباد و شافع یوم التناد أبی جعفر محمد بن علی التقی الجواد صلوات الله علیه و علی آبائه الطاهرین و أولاده المعصومین أبد الآبدین

باب 1 مولده و وفاته و أسمائه و ألقابه و أحوال أولاده صلوات الله علیه

الأخبار

«1»

کا، [الکافی]: وُلِدَ علیه السلام فِی شَهْرِ رَمَضَانَ مِنْ سَنَةِ خَمْسٍ وَ تِسْعِینَ وَ مِائَةٍ وَ قُبِضَ علیه السلام سَنَةَ عِشْرِینَ وَ مِائَتَیْنِ فِی آخِرِ ذِی الْقَعْدَةِ وَ هُوَ ابْنُ خَمْسٍ وَ عِشْرِینَ سَنَةً وَ شَهْرَیْنِ وَ ثَمَانِیَةَ عَشَرَ یَوْماً وَ دُفِنَ بِبَغْدَادَ فِی مَقَابِرِ قُرَیْشٍ عِنْدَ قَبْرِ جَدِّهِ مُوسَی علیه السلام وَ قَدْ کَانَ الْمُعْتَصِمُ أَشْخَصَهُ إِلَی بَغْدَادَ فِی أَوَّلِ هَذِهِ السَّنَةِ الَّتِی تُوُفِّیَ فِیهَا علیه السلام.

وَ أُمُّهُ أُمُّ وَلَدٍ یُقَالُ لَهَا سَبِیکَةُ نُوبِیَّةٌ وَ قِیلَ أَیْضاً إِنَّ اسْمَهَا کَانَ خَیْزُرَانَ وَ رُوِیَ أَنَّهَا کَانَتْ مِنْ أَهْلِ بَیْتِ مَارِیَةَ أُمِّ إِبْرَاهِیمَ بْنِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله(1).


1- 1. أصول الکافی ج 1 ص 492.

ترجمه بحارالانوار جلد 50: تاریخ امامان جواد، هادی و عسکری علیهم السلام

مشخصات کتاب

سرشناسه : مجلسی، محمد باقربن محمدتقی، 1037 - 1111ق.

عنوان قراردادی : بحار الانوار .فارسی .برگزیده

عنوان و نام پدیدآور : ترجمه بحارالانوار/ مترجم گروه مترجمان؛ [برای] نهاد کتابخانه های عمومی کشور.

مشخصات نشر : تهران: نهاد کتابخانه های عمومی کشور، موسسه انتشارات کتاب نشر، 1392 -

مشخصات ظاهری : ج.

شابک : دوره : 978-600-7150-66-5 ؛ ج.1 : 978-600-7150-67-2 ؛ ج.2 : 978-600-7150-68-9 ؛ ج.3 : 978-600-7150-69-6 ؛ ج.4 978-600-715070-2 : ؛ ج.5 978-600-7150-71-9 : ؛ ج.6 978-600-7150-72-6 : ؛ ج.7 978-600-7150-73-3 : ؛ ج.8 : 978-600-7150-74-0 ؛ ج.10 978-600-7150-76-4 : ؛ ج.11 978-600-7150-83-2 : ؛ ج.12 978-600-7150-66-5 : ؛ ج.13 978-600-7150-85-6 : ؛ ج.14 978-600-7150-86-3 : ؛ ج.15 978-600-7150-87-0 : ؛ ج.16:978-600-7150-88-7 ؛ ج.17:978-600-7150-89-4 ؛ ج.18: 978-600-7150-90-0 ؛ ج.19:978-600-7150-91-7 ؛ ج.20:978-600-7150-92-4 ؛ ج.21: 978-600-7150-93-1 ؛ ج.22:978-600-7150-94-8 ؛ ج.23:978-600-7150-95-5

مندرجات : ج.1. کتاب عقل و علم و جهل.- ج.2. کتاب توحید.- ج.3. کتاب عدل و معاد.- ج.4. کتاب احتجاج و مناظره.- ج. 5. تاریخ پیامبران.- ج.6. تاریخ حضرت محمد صلی الله علیه وآله.- ج.7. کتاب امامت.- ج.8. تاریخ امیرالمومنین.- ج.9. تاریخ حضرت زهرا و امامان والامقام حسن و حسین و سجاد و باقر علیهم السلام.- ج.10. تاریخ امامان والامقام حضرات صادق، کاظم، رضا، جواد، هادی و عسکری علیهم السلام.- ج.11. تاریخ امام مهدی علیه السلام.- ج.12. کتاب آسمان و جهان - 1.- ج.13. آسمان و جهان - 2.- ج.14. کتاب ایمان و کفر.- ج.15. کتاب معاشرت، آداب و سنت ها و معاصی و کبائر.- ج.16. کتاب مواعظ و حکم.- ج.17. کتاب قرآن، ذکر، دعا و زیارت.- ج.18. کتاب ادعیه.- ج.19. کتاب طهارت و نماز و روزه.- ج.20. کتاب خمس، زکات، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، عقود و معاملات و قضاوت

وضعیت فهرست نویسی : فیپا

ناشر دیجیتالی : مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان

یادداشت : ج.2 - 8 و 10 - 16 (چاپ اول: 1392) (فیپا).

موضوع : احادیث شیعه -- قرن 11ق.

شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور، مجری پژوهش

شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور. موسسه انتشارات کتاب نشر

رده بندی کنگره : BP135/م3ب3042167 1392

رده بندی دیویی : 297/212

شماره کتابشناسی ملی : 3348985

ص: 1

تتمة کتاب تاریخ علی بن موسی الرضا و محمد بن علی الجواد و علی بن محمد الهادی و الحسن بن علی العسکری علیهم السلام

ابواب تاریخ زندگی امام نهم و سید قانع، حجت خدا بر همه بندگان و شفیع روز فریاد زدن و کمک طلبیدن، حضرت ابی جعفر امام محمد تقی جواد صلوات خدا بر او و پدران طاهرین و فرزندان معصومش تا ابد باد

باب اول : ولادت و وفات و نام ها و القاب و احوال اولاد امام جواد علیه السلام

روایات

روایت1.

کافی: حضرت جواد علیه السلام در ماه رمضان سال 195 هجری متولد شد و در آخر ذی قعده سال 220 در سن بیست و پنج سالگی به اضافه دو ماه و هجده روز از دنیا رفت و در بغداد و در مقابر قریش پهلوی قبر جدش موسی بن جعفر علیهما السّلام دفن شد و معتصم ایشان را در اول همان سال که از دنیا رفت به بغداد خواسته بود.

مادرش کنیز فرزند داری به نام سبیکه نوبیه بود، بعضی خیزران نیز گفته اند و روایت شده که از خویشاوندان ماریه مادر ابراهیم پسر پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله و سلّم بوده.(1)


1- .[1] کافی 1 : 492
«2»

ضه، [روضة الواعظین]: وُلِدَ علیه السلام بِالْمَدِینَةِ لَیْلَةَ الْجُمُعَةِ لِتِسْعَ عَشْرَةَ لَیْلَةً خَلَتْ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ یُقَالُ لِلنِّصْفِ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ سَنَةَ خَمْسٍ وَ تِسْعِینَ وَ مِائَةٍ وَ قُبِضَ بِبَغْدَادَ قَتِیلًا مَسْمُوماً فِی آخِرِ ذِی الْقَعْدَةِ وَ قِیلَ وَفَاتُهُ یَوْمَ السَّبْتِ لِسِتٍّ خَلَوْنَ مِنْ ذِی الْحِجَّةِ سَنَةَ عِشْرِینَ وَ مِائَتَیْنِ.

«3»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی عَنْ قَارِنٍ عَنْ رَجُلٍ کَانَ رَضِیعَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: بَیْنَا أَبُو الْحَسَنِ (1) جَالِسٌ مَعَ مُؤَدِّبٍ لَهُ یُکَنَّی أَبَا زَکَرِیَّا وَ أَبُو جَعْفَرٍ عِنْدَنَا إِنَّهُ بِبَغْدَادَ وَ أَبُو الْحَسَنِ یَقْرَأُ مِنَ اللَّوْحِ عَلَی مُؤَدِّبِهِ إِذْ بَکَی بُکَاءً شَدِیداً فَسَأَلَهُ الْمُؤَدِّبُ مَا بُکَاؤُکَ فَلَمْ یُجِبْهُ وَ قَالَ ائْذَنْ لِی بِالدُّخُولِ فَأَذِنَ لَهُ فَارْتَفَعَ الصِّیَاحُ وَ الْبُکَاءُ مِنْ مَنْزِلِهِ ثُمَّ خَرَجَ إِلَیْنَا فَسَأَلْنَاهُ عَنِ الْبُکَاءِ فَقَالَ إِنَّ أَبِی قَدْ تُوُفِّیَ السَّاعَةَ فَقُلْنَا بِمَا عَلِمْتَ قَالَ قَدْ دَخَلَنِی مِنْ إِجْلَالِ اللَّهِ مَا لَمْ أَکُنْ أَعْرِفُهُ قَبْلَ ذَلِکَ فَعَلِمْتُ أَنَّهُ قَدْ مَضَی فَتَعَرَّفْنَا ذَلِکَ الْوَقْتَ مِنَ الْیَوْمِ وَ الشَّهْرِ فَإِذَا هُوَ مَضَی فِی ذَلِکَ الْوَقْتِ (2).

«4»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ أَبِی مُسَافِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی علیه السلام: أَنَّهُ قَالَ فِی الْعَشِیَّةِ الَّتِی تُوُفِّیَ فِیهَا إِنِّی مَیِّتٌ اللَّیْلَةَ ثُمَّ قَالَ نَحْنُ مَعْشَرٌ إِذَا لَمْ یَرْضَ اللَّهُ لِأَحَدِنَا الدُّنْیَا نَقَلْنَا إِلَیْهِ (3).

«5»

شا، [الإرشاد]: کَانَ مَوْلِدُهُ علیه السلام فِی شَهْرِ رَمَضَانَ سَنَةَ خَمْسٍ وَ تِسْعِینَ وَ مِائَةٍ وَ قُبِضَ فِی بَغْدَادَ فِی ذِی الْقَعْدَةِ سَنَةَ عِشْرِینَ وَ مِائَتَیْنِ وَ لَهُ خَمْسٌ وَ عِشْرُونَ سَنَةً وَ کَانَتْ مُدَّةُ خِلَافَتِهِ لِأَبِیهِ وَ إِمَامَتِهِ مِنْ بَعْدِهِ سَبْعَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ أُمُّهُ أُمُّ وَلَدٍ یُقَالُ لَهَا سَبِیکَةُ وَ کَانَتْ نُوبِیَّةً وَ قُبِضَ علیه السلام بِبَغْدَادَ وَ کَانَ سَبَبُ وُرُودِهِ إِلَیْهَا إِشْخَاصَ الْمُعْتَصِمِ لَهُ مِنَ الْمَدِینَةِ فَوَرَدَ بَغْدَادَ لِلَیْلَتَیْنِ بَقِیَتَا مِنَ الْمُحَرَّمِ سَنَةَ عِشْرِینَ وَ مِائَتَیْنِ وَ تُوُفِّیَ بِهَا فِی ذِی الْقَعْدَةِ مِنْ هَذِهِ

ص: 2


1- 1. یعنی أبا الحسن علیّ بن محمّد الهادی علیهما السلام.
2- 2. بصائر الدرجات ص 467 الطبعة الحدیثة.
3- 3. لم نظفر علیه فی مختار الخرائج.

روایت2.

روضة الواعظین: حضرت جواد علیه السلام در شب جمعه نوزدهم ماه رمضان متولد شد؛ بعضی نیمه ماه رمضان سال 195 هجری نوشته اند و در آخر ذی قعده سال 220 و بعضی گفته اند: ششم ذیحجه همان سال مسموم شد و به شهادت رسید.(1)

روایت3.

بصائر الدرجات: قارن از مردی که او برادر شیری حضرت جواد علیه السلام بود، نقل کرد که گفت: روزی حضرت امام علی النقی علیه السلام با مؤدب مشق خود که کنیه­اش ابا زکریا بود، نشسته بود. حضرت جواد علیه السّلام آن موقع در بغداد بود و امام علی النقی علیه السلام مشق خود را برای معلم می خواند. ناگهان گریه شدیدی را آغاز نمود. معلم پرسید: علت گریه شما چه بود؟ جواب نداد و فرمود: اجازه می دهی من به منزلم داخل شوم؟ مؤدب اجازه داد و یک مرتبه صدای شیون و گریه زنان از منزل بلند شد.

بعد از اینکه پیش ما آمد علت گریه را پرسیدیم، فرمود: پدرم هم اکنون از دنیا رفت! گفتیم از کجا فهمیدی؟ فرمود: عظمت خدا چنان بر دلم جای گرفت که برایم سابقه نداشت! فهمیدم پدرم از دنیا رفته. روز و ماه آن تاریخ را یادداشت کردیم، وقتی خبر آمد معلوم شد حضرت جواد علیه السلام در همان ساعت از دنیا رفته بوده.(2)

روایت4.

خرایج: ابو مسافر از حضرت جواد علیه السلام نقل کرده که در همان شبی که ایشان از دنیا رفت، فرمود: من امشب می میرم؛ آنگاه فرمود: ما خانواده ای هستیم که هر وقت خداوند دنیا را برای یکی از ما صلاح نداند، ما را به سوی خود می برد.(3)

روایت5.

ارشاد: تولد حضرت جواد علیه السلام در سال 195 ماه رمضان بود و در سال 220 در ماه ذی قعده در بغداد از دنیا رفت، ایشان وقت وفات بیست و پنج سال داشت و مدت امامت و جانشینی ایشان از پدر بزرگوارش چهارده سال بود؛ مادرش کنیز فرزندداری به نام سبیکه از اهالی نوبه بود.

حضرت جواد علیه السلام در بغداد از دنیا رفت و معتصم آن جناب را از مدینه به بغداد احضار کرده بود؛ دو روز به آخر محرم مانده در سال 220 وارد بغداد شد و همان سال در ذی قعده از دنیا رفت.

ص: 2


1- .[2] روضة الواعظین 1 : 132
2- .[1] بصائر الدرجات: 467
3- .[2] الخرائج و الجرائح 2 : 773

السَّنَةِ وَ قِیلَ إِنَّهُ مَضَی مَسْمُوماً وَ لَمْ یَثْبُتْ عِنْدِی بِذَلِکَ خَبَرٌ فَأُشْهِدَ بِهِ وَ دُفِنَ بِمَقَابِرِ قُرَیْشٍ فِی ظَهْرِ جَدِّهِ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیهما السلام وَ کَانَ لَهُ یَوْمَ قُبِضَ خَمْسٌ وَ عِشْرُونَ سَنَةً وَ أَشْهُرٌ وَ کَانَ مَنْعُوتاً بِالْمُنْتَجَبِ وَ الْمُرْتَضَی وَ خَلَّفَ مِنَ الْوَلَدِ عَلِیّاً ابْنَهُ الْإِمَامَ مِنْ بَعْدِهِ وَ مُوسَی وَ فَاطِمَةَ وَ أُمَامَةَ ابْنَتَیْهِ وَ لَمْ یُخَلِّفْ ذَکَراً غَیْرَ مَنْ سَمَّیْنَاهُ (1).

«6»

شا، [الإرشاد] رَوَی الْحُسَیْنُ بْنُ الْحَسَنِ الْحُسَیْنِیُّ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَاسِرٍ قَالَ: کَانَ الْمُتَوَکِّلُ یَقُولُ وَیْحَکُمْ قَدْ أَعْیَانِی أَمْرُ ابْنِ الرِّضَا وَ جَهَدْتُ أَنْ یَشْرَبَ مَعِی وَ یُنَادِمَنِی فَامْتَنَعَ وَ جَهَدْتُ أَنْ أَجِدَ فُرْصَةً فِی هَذَا الْمَعْنَی فَلَمْ أَجِدْهَا فَقَالَ لَهُ بَعْضُ مَنْ حَضَرَ إِنْ لَمْ تَجِدْ مِنِ ابْنِ الرِّضَا(2)

مَا تُرِیدُهُ مِنْ هَذِهِ الْحَالِ فَهَذَا أَخُوهُ مُوسَی (3)

ص: 3


1- 1. إرشاد المفید ص 297 و 307.
2- 2. کان یطلق« ابن الرضا» علی أبی جعفر محمّد الجواد خاصّة، ثمّ اطلق من بعده علی احفاد الرضا علیه السلام عامة و هما الإمام أبو الحسن الهادی، و موسی المبرقع حتی کان یطلق علی أبی محمّد الحسن العسکریّ علیه السلام کما ستعرف ذلک فی حدیث أحمد ابن عبید اللّه بن الخاقان فی باب وفاته علیه السلام تحت الرقم: 1. لکن الظاهر بل المقطوع أن المراد بابن الرضا فی هذا الحدیث هو أبو الحسن الهادی علیه السلام، و لذلک رواه المفید فی الإرشاد ص 312 باب دلائل أبی الحسن علیّ بن محمّد الهادی علیه السلام و رواه الکلینی فی الکافی ج 1 ص 502 باب مولده، و هکذا ابن شهرآشوب فی المناقب ج 4 ص 409 فی معجزاته و الطبرسیّ فی إعلام الوری. کما أن المصنّف- قدّس سرّه- أخرج الحدیث من الکافی باب معجزات أبی الحسن الهادی علیه السلام تحت الرقم 47، فذکر الحدیث هنا مقتحم.
3- 3. لم یخلف أبو جعفر الجواد علیه السلام من الذکور الا أبا الحسن علیا الهادی« ع» و موسی المبرقع، و هو لام ولد مات بقم و قبره بها و إلیه ینتهی نسب الرضویین من السادات. و هو المراد فی هذا الحدیث کما یصرح بعد ذلک بأنّه قد تلقاه أبو الحسن الهادی أخوه علیه السلام بقنطرة وصیف. و لعلّ تلامذة المصنّف- قدّس سرّه- ألحقوا هذا الحدیث بالباب توهما منهم أن المراد بموسی أخی ابن الرضا هو أخو محمّد الجواد ابن علیّ بن موسی الرضا علیهما السلام کما زعمه بعض المورخین علی ما مر فی ج 49 ص 222.

بعضی گفته اند: به وسیله سم شهید شد، ولی برای من خبری ثابت نشده که به آن استشهاد کنم؛ و در مقابر قریش پشت حضرت موسی بن جعفر علیهما السّلام دفن شد و هنگام مرگ 25 سال و چند ماه داشت، لقبش منتجب و مرتضی بود. فرزندانش امام علی النقی علیه السلام و موسی و فاطمه و امامه بودند و ایشان دو دختر و دو پسر داشت؛ دیگر غیر از آنچه نام بردیم فرزندی نداشت.(1)

روایت6.

ارشاد: یعقوب بن یاسر می گوید: متوکل پیوسته این حرف را می زد: کار ابن الرضا (منظور حضرت امام علی النقی علیه السلام است) مرا بیچاره کرده و هر چه کوشش کردم که با من به شراب خواری بپردازد و ندیم و هم پیاله من شود قبول نکرد. در پی فرصتی برای این کار بودم که نصیبم نشد! یکی از حاضرین گفت: اگر نتوانستی ابن الرضا را به چنین کاری و اداری، برادرش موسی شرابخوار و قمارباز بی باکی است که از معاشقه و شرب خمر و بد زبانی پرهیز ندارد! او را بخواه و به این کارها بین مردم مشهور کن. مردم که می شنوند ابن الرضا چنین کرده، دیگر فرقی بین او و برادرش نخواهند گذاشت و کسی هم که او را نشناسد، از کارهای برادرش بر او خرده می گیرد.

متوکل گفت: بنویسید او را با احترام بیاورند. موسی را با احترام خواستند؛ متوکل دستور داد که تمام بنی هاشم و سپه داران و سایر مردم به استقبالش بروند؛ تصمیم گرفت که پس از ملاقات با او باغی بزرگ را به او جائزه بدهد و در آنجا برایش ساختمانی بسازند و چند نفر از ساقیان شراب و نوازندگان را در آن ساختمان جای دهند و دستور هر نوع کمک و جایزه را برایش داد. یک منزل بسیار خوب نیز برایش ترتیب داد که صلاحیت داشته باشد خودش در آن منزل از موسی دیدن کند.

وقتی موسی آمد، حضرت امام علی النقی علیه السلام او را سر پل وصیف که معمولا استقبال کنندگان آنجا یکدیگر را ملاقات می کردند دید و سلام کرد و به او احترام نمود و مراعات حقش را کرد؛ سپس فرمود: این مرد تو را خواسته تا آبرویت را ببرد و خوار و ذلیلت کند! مبادا اقرار کنی که شراب نوشیده ای! برادر جان! از خدا بترس که مرتکب گناه شوی. موسی گفت: او مرا برای همین کار خواسته، من چه می توانم بکنم؟ فرمود: ارزش خود را از دست مده و معصیت خدا را نکن. مبادا کاری کنی که باعث ننگ تو شود و او جز آبروریزی تو نظری ندارد! موسی حرف امام را نپذیرفت. باز امام اصرار کرد و پند و اندرز داد، اما او پیوسته مخالفت می کرد. وقتی حضرت دید قبول نمی کند، به او فرمود: اکنون بدان! آن مجلسی که تو در نظر داری با متوکل بنشینی برایت فراهم نمی شود تو و او هرگز نمی توانید با هم باشید.

راوی گفت: موسی سه سال تمام صبح زود به در خانه متوکل می رفت، ولی به او می گفتند: فعلا مشغول است و نمی تواند تو را بپذیرد. بر می گشت و فردا می رفت باز جواب می دادند: متوکل مست شراب است! باز روز بعد می رفت، می گفتند مریض است دوا خورده؛ با همین وضع سه سال تمام را گذرانید تا متوکل کشته شد و نتوانست در یک مجلس شراب با او همنشین باشد.(2)

.

مؤلف

قصف به معنای لهو و لعب است و معازف به معنای لهویات است و امرأة جالعة یعنی زن بی حیایی که با فحش و بدزبانی تکلم می کند و برای مرد نیز عبارت جَلَعَ و جالَعَ استعمال می شود و مجالعة القوم یعنی با فحش و ناسزا به مردم جواب دادن و هنگام شرب خمر و قمار بازی با آنان منازعه کردن و در بعضی نسخه ها با خاء ضبط شده یعنی مخالعة و این کلمه نیز کنایه از بی حیایی است. ص: 4


1- .[1] ارشاد : 297
2- . ارشاد: 312

قَصَّافٌ عَزَّافٌ یَأْکُلُ وَ یَشْرَبُ وَ یَعْشَقُ وَ یَتَجَالَعُ فَأَحْضِرْهُ وَ أَشْهِرْهُ فَإِنَّ الْخَبَرَ یَشِیعُ عَنِ ابْنِ الرِّضَا بِذَلِکَ وَ لَا یُفَرِّقُ النَّاسُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ أَخِیهِ وَ مَنْ عَرَفَهُ اتَّهَمَ أَخَاهُ بِمِثْلِ فِعَالِهِ فَقَالَ اکْتُبُوا بِإِشْخَاصِهِ مُکَرَّماً فَأُشْخِصَ مُکَرَّماً فَتَقَدَّمَ الْمُتَوَکِّلُ أَنْ یَتَلَقَّاهُ جَمِیعُ بَنِی هَاشِمٍ وَ الْقُوَّادُ وَ سَائِرُ النَّاسِ وَ عَمِلَ عَلَی أَنَّهُ إِذَا رَآهُ أَقْطَعَهُ قَطِیعَةً وَ بَنَی لَهُ فِیهَا وَ حَوَّلَ إِلَیْهِ الْخَمَّارِینَ وَ الْقِیَانَ وَ تَقَدَّمَ لِصِلَتِهِ وَ بِرِّهِ وَ أَفْرَدَ لَهُ مَنْزِلًا سَرِیّاً یَصْلُحُ أَنْ یَزُورَهُ هُوَ فِیهِ.

فَلَمَّا وَافَی مُوسَی تَلَقَّاهُ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام فِی قَنْطَرَةِ وَصِیفٍ وَ هُوَ مَوْضِعٌ یُتَلَقَّی فِیهِ الْقَادِمُونَ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ وَ وَفَّاهُ حَقَّهُ ثُمَّ قَالَ لَهُ إِنَّ هَذَا الرَّجُلَ قَدْ أَحْضَرَکَ لِیَهْتِکَکَ وَ یَضَعَ مِنْکَ فَلَا تُقِرَّ لَهُ أَنَّکَ شَرِبْتَ نَبِیذاً وَ اتَّقِ اللَّهَ یَا أَخِی أَنْ تَرْتَکِبَ مَحْظُوراً فَقَالَ لَهُ مُوسَی إِنَّمَا دَعَانِی لِهَذَا فَمَا حِیلَتِی قَالَ وَ لَا تَضَعْ مِنْ قَدْرِکَ وَ لَا تَعْصِ رَبَّکَ وَ لَا تَفْعَلْ مَا یَشِینُکَ فَمَا غَرَضُهُ إِلَّا هَتْکُکَ فَأَبَی عَلَیْهِ مُوسَی وَ قَرَّرَ عَلَیْهِ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام الْقَوْلَ وَ الْوَعْظَ وَ هُوَ مُقِیمٌ عَلَی خِلَافِهِ فَلَمَّا رَأَی أَنَّهُ لَا یُجِیبُ قَالَ علیه السلام لَهُ أَمَا إِنَّ الْمَجْلِسَ الَّذِی تُرِیدُ الِاجْتِمَاعَ مَعَهُ عَلَیْهِ لَا تَجْتَمِعُ عَلَیْهِ أَنْتَ وَ هُوَ أَبَداً قَالَ فَأَقَامَ مُوسَی ثَلَاثَ سِنِینَ یُبَکِّرُ کُلَّ یَوْمٍ إِلَی بَابِ الْمُتَوَکِّلِ فَیُقَالُ قَدْ تَشَاغَلَ الْیَوْمَ فَیَرُوحُ فَیُبَکِّرُ فَیُقَالُ لَهُ قَدْ سَکِرَ فَیُبَکِّرُ فَیُقَالُ لَهُ قَدْ شَرِبَ دَوَاءً فَمَا زَالَ عَلَی هَذَا ثَلَاثَ سِنِینَ حَتَّی قُتِلَ الْمُتَوَکِّلُ وَ لَمْ یَجْتَمِعْ مَعَهُ عَلَی شَرَابٍ (1).

بیان

القصف اللهو و اللعب و المعازف الملاهی و مرأة جالعة أی قلیلة الحیاة تتکلم بالفحش و کذلک الرجل جلع و جالع و مجالعة القوم مجاوبتهم بالفحش و تنازعهم عند الشرب و القمار و فی بعض النسخ بالخاء المعجمة و هو أیضا کنایة عن قلة الحیاء.

ص: 4


1- 1. الإرشاد ص 312.

روایت7.

تفسیر عیاشی: زرقان مصاحب ابن ابی داود و رفیق صمیمی اش گفت: یک روز ابن ابی داود از پیش معتصم برگشت در حالی که غمگین و افسرده بود. گفتم: چه شده؟ گفت: امروز آرزو کردم که کاش بیست سال پیش مرده بودم! پرسیدم: برای چه؟ گفت: به واسطه کاری که از این جوان سیه چرده، پسر علی بن موسی الرضا علیهما السلام (حضرت جواد ع) در حضور امیر المؤمنین انجام شد! گفتم: جریان چه بود؟ گفت: سارقی را آوردند که اقرار به دزدی خود کرده بود؛ از خلیفه درخواست داشت که او را به وسیله جاری کردن حد پاک نماید، به همین جهت فقها را در مجلس خود جمع کرده بود و او (حضرت جواد ع) نیز بود. از ما پرسید: چه قسمت از دست دزد باید قطع شود؟ من گفتم: از مچ .

گفت: به چه دلیل؟ گفتم: زیرا دست، اطلاق بر انگشتها و کف دست می شود تا مچ. خداوند در آیه تیمم نیز می فرماید: «فَامْسَحُوا بِوُجُوهِکُمْ وَ أَیْدِیکُمْ.(1)»، {روی زمین پاکی را (و هر دو دست خود را به آن زمین بزنید) و مسح کنید مقداری از رویهای خود و دستهای خود را از آن خاک.} حرف مرا گروهی از دانشمندان قبول کردند.

یک دسته دیگر گفتند: باید تا آرنج قطع شود؛ پرسید: به چه دلیل؟ گفتند: زیرا خداوند در این آیه می فرماید: «وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرافِقِ.» ،{و دستهای خود را تا آرنجها بشویید} یعنی در شستن دست در وضو، باید تا آرنج را شست؛ پس حد دست تا آرنج است.

ص: 5


1- .[1] مائده / 6
«7»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ زُرْقَانَ صَاحِبِ ابْنِ أَبِی دُوَادٍ(1)

وَ صَدِیقِهِ بِشِدَّةٍ قَالَ: رَجَعَ ابْنُ أَبِی دُوَادٍ ذَاتَ یَوْمٍ مِنْ عِنْدِ الْمُعْتَصِمِ وَ هُوَ مُغْتَمٌّ فَقُلْتُ لَهُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ وَدِدْتُ الْیَوْمَ أَنِّی قَدْ مِتُّ مُنْذُ عِشْرِینَ سَنَةً قَالَ قُلْتُ لَهُ وَ لِمَ ذَاکَ قَالَ لِمَا کَانَ مِنْ هَذَا الْأَسْوَدِ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الْیَوْمَ بَیْنَ یَدَیْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ قُلْتُ لَهُ وَ کَیْفَ کَانَ ذَلِکَ قَالَ إِنَّ سَارِقاً أَقَرَّ عَلَی نَفْسِهِ بِالسَّرِقَةِ وَ سَأَلَ الْخَلِیفَةَ تَطْهِیرَهُ بِإِقَامَةِ الْحَدِّ عَلَیْهِ فَجَمَعَ لِذَلِکَ الْفُقَهَاءَ فِی مَجْلِسِهِ وَ قَدْ أَحْضَرَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ فَسَأَلَنَا عَنِ الْقَطْعِ فِی أَیِّ مَوْضِعٍ یَجِبُ أَنْ یُقْطَعَ قَالَ فَقُلْتُ مِنَ الْکُرْسُوعِ (2)

قَالَ وَ مَا الْحُجَّةُ فِی ذَلِکَ قَالَ قُلْتُ لِأَنَّ الْیَدَ هِیَ الْأَصَابِعُ وَ الْکَفُّ إِلَی

الْکُرْسُوعِ لِقَوْلِ اللَّهِ فِی التَّیَمُّمِ فَامْسَحُوا بِوُجُوهِکُمْ وَ أَیْدِیکُمْ (3) وَ اتَّفَقَ مَعِی ذَلِکَ قَوْمٌ وَ قَالَ آخَرُونَ بَلْ یَجِبُ الْقَطْعُ مِنَ الْمِرْفَقِ قَالَ وَ مَا الدَّلِیلُ عَلَی ذَلِکَ قَالُوا لِأَنَّ اللَّهَ لَمَّا قَالَ وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرافِقِ فِی الْغَسْلِ دَلَّ ذَلِکَ عَلَی أَنَّ حَدَّ الْیَدِ هُوَ الْمِرْفَقُ

ص: 5


1- 1. فی نسخة الأصل و هکذا المصدر« ابن أبی دواد» و هو سهو و الصحیح ما فی الصلب« ابن أبی دواد» کغراب، و الرجل هو أحمد بن أبی دواد القاضی. کان قاضیا ببغداد فی عهد المأمون و المعتصم و الواثق و المتوکل، و کان بینه و بین محمّد بن عبد الملک الزیات وزیر المعتصم و الواثق عداوة ففلج فی سنة 233 و سخط علیه المتوکل و علی ولده أبی الولید محمّد بن أحمد، و کان علی القضاء فأخذ من أبی الولید محمّد بن أحمد مائة و عشرین الف دینار و جوهرا بأربعین ألف دینار مصادرة، و سیره الی بغداد من سامرّاء و کانت وفاته فی سنة 240 الهجریة. و قال الفیروزآبادی: زرقان کعثمان لقب أبی جعفر الزیات المحدث. و والد عمرو شیخ للأصمعی. و لعلّ الأول هو الذی کان صاحب ابن أبی دواد.
2- 2. الکرسوع: کعصفور: طرف الزند الذی یلی الخنصر الناتئ عند الرسغ. أو عظیم فی طرف الوظیف ممّا یلی الرسغ من وظیف الشاء و نحوها من غیر الآدمیین، قاله الفیروزآبادی.
3- 3. المائدة: 5.

در این موقع رو به جانب محمّد بن علی علیهما السّلام کرده گفت: شما چه می گویید؟ فرمود: ای امیر المؤمنین! اینها نظر خود را در مورد دست دزد گفتند. خلیفه گفت: شما را به خدا سوگند که شما نیز نظر خود را بفرمائید. فرمود: اکنون که قسم دادی می گویم که اینها بر خلاف دستور پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می گویند! زیرا دست دزد باید از آخر انگشتان قطع شود؛ پس کف دست باقی بماند. گفت: به چه دلیل؟ فرمود: به دلیل فرمایش پیغمبر اکرم صلی الله علیه و اله که فرموده است: سجده بر هفت موضع انجام می شود: صورت و دو دست و دو زانو و دو پا؛ اگر دستش را از مچ یا آرنج قطع کنند، دیگر دستی نخواهد ماند تا سجده نماید! خداوند تبارک و تعالی می فرماید: «أَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ.(1)» ،{و آنکه مسجدها از آن خداست.} منظورش همین هفت موضع است که با آن سجده می کنند، «فَلا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَداً»،{پس مخوانید با خدا هیچ کس را.} آنچه اختصاص به خدا داشته باشد قطع نمی شود.

معتصم حرف او را پسندید و دستور داد دست دزد را از انتهای انگشتان قطع کنند و کف دست را باقی بگذارند .

ابن ابی داود گفت: برای من قیامتی به پا شد! آرزو داشتم که زنده نباشم. زرقان گفت: ابن ابی داود بعدها به من گفت: پس از سه روز پیش معتصم رفته و گفتم: خیر خواهی برای امیر المؤمنین بر من واجب است. من می خواهم در موردی با شما صحبت کنم که می دانم به واسطه این حرف اهل جهنم خواهم شد. پرسید منظورت چیست؟ گفتم: وقتی امیر المؤمنین(یعنی شما) برای حکمی از احکام دین تمام دانشمندان مملکت و فقیهان را در مجلس خود احضار می کند و از آنها می پرسد و ایشان نیز نظر خود را می دهند، با اینکه در چنین مجلسی خویشاوندان امیرالمؤمنین و سپه داران و وزیران و منشیان حضور دارند و مردم پیوسته گوش به چنین مجالسی دارند که چه اتفاق می افتد؛ چرا شما سخن تمام دانشمندان را رها می کنی و گفتار مردی را می پذیری که گروهی از مسلمانان مدعی امامت برای او هستند و می گویند: او شایسته مقام خلافت است نه معتصم. و سپس به حکم او عمل می نمایی و حکم فقها را نادیده می گیری؟!!

ابن ابی داود می گوید: متوجه شدم رنگ چهره معتصم تغییر کرد و فهمید چه کرده است؛ گفت: خدا به تو پاداش این نصیحت و خیرخواهی را بدهد. روز چهارم فلان نویسنده را دستور داد که حضرت جواد علیه السلام را به منزل خود دعوت کند. ولی امام محمّد تقی علیه السلام نپذیرفت و فرمود: می دانید که من به مجالس شما نمی آیم. گفت: من شما را برای صرف غذا دعوت می کنم، آرزو دارم قدم بر روی فرش ما بگذارید و منزل ما را تبرک فرمائید؛ فلان کس نیز از وزیران خلیفه آرزوی ملاقات شما را دارد. حضرت به منزل او رفت و پس از میل کردن مقداری غذا، احساس مسمومیت نمود و مرکب سواری خود را خواست تا برود. صاحب منزل تقاضا کرد که بیشتر تشریف داشته باشید. فرمود: رفتن من برای تو بهتر است. حضرت جواد علیه السلام آن روز تا شب پیوسته حالش خراب بود و قی می فرمود و از درد شکم به خود می پیچید تا از دنیا رفت.(2)

روایت8.

مناقب: حضرت جواد علیه السّلام شب جمعه نوزدهم ماه رمضان در مدینه متولد شد - بعضی پانزدهم گفته اند - ابن عیاش گفته: روز جمعه دهم رجب سال 195 متولد شد و آخر ذی قعده در بغداد به وسیله زهر شهید گردید. گفته اند: شهادتشان روز شنبه ششم ذیحجه سال 225 بوده و در قبرستان قریش پهلوی جدش موسی بن جعفر علیهما السّلام دفن شد و بیست و پنج سال داشت. بعضی گفته اند: سه ماه و بیست روز بیشتر از بیست و پنج سال داشت.

مادرش کنیزی فرزند دار به نام درّه از اهالی مریسیه (دهی است در مصر) بود که بعد حضرت رضا علیه السّلام او را خیزران نامید و از فامیل های ماریه قبطیه به شمار می رفت. بعضی گفته اند: نامش سبیکه و اهل نوبه بود و به او ریحانه می گفتند و کنیه اش ام الحسن بود.

مدت امامت حضرت جواد علیه السّلام هفده سال بود که با پدر خود هفت سال و چهار ماه و دو روز زندگی کرد و پس از پدر هجده سال و بیست روز کم زندگی نمود و حکومت مأمون

ص: 7


1- .[2] جن / 18
2- .[1] تفسیر عیاشی 1 : 319

قَالَ فَالْتَفَتَ إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ مَا تَقُولُ فِی هَذَا یَا أَبَا جَعْفَرٍ فَقَالَ قَدْ تَکَلَّمَ الْقَوْمُ فِیهِ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ دَعْنِی مِمَّا تَکَلَّمُوا بِهِ أَیُّ شَیْ ءٍ عِنْدَکَ قَالَ أَعْفِنِی عَنْ هَذَا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ أَقْسَمْتُ عَلَیْکَ بِاللَّهِ لَمَّا أَخْبَرْتَ بِمَا عِنْدَکَ فِیهِ فَقَالَ أَمَّا إِذَا أَقْسَمْتَ عَلَیَّ بِاللَّهِ إِنِّی أَقُولُ إِنَّهُمْ أَخْطَئُوا فِیهِ السُّنَّةَ فَإِنَّ الْقَطْعَ یَجِبُ أَنْ یَکُونَ مِنْ مَفْصِلِ أُصُولِ الْأَصَابِعِ فَیُتْرَکُ الْکَفُّ قَالَ وَ مَا الْحُجَّةُ فِی ذَلِکَ قَالَ قَوْلُ رَسُولِ اللَّهِ السُّجُودُ عَلَی سَبْعَةِ أَعْضَاءٍ الْوَجْهِ وَ الْیَدَیْنِ وَ الرُّکْبَتَیْنِ وَ الرِّجْلَیْنِ فَإِذَا قُطِعَتْ یَدُهُ مِنَ الْکُرْسُوعِ أَوِ الْمِرْفَقِ لَمْ یَبْقَ لَهُ یَدٌ یَسْجُدُ عَلَیْهَا وَ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ أَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ (1) یَعْنِی بِهِ هَذَا الْأَعْضَاءَ السَّبْعَةَ الَّتِی یُسْجَدُ عَلَیْهَا فَلا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَداً وَ مَا کَانَ لِلَّهِ لَمْ یُقْطَعْ قَالَ فَأَعْجَبَ الْمُعْتَصِمَ ذَلِکَ وَ أَمَرَ بِقَطْعِ یَدِ السَّارِقِ مِنْ مَفْصِلِ الْأَصَابِعِ دُونَ الْکَفِّ قَالَ ابْنُ أَبِی دُوَادٍ قَامَتْ قِیَامَتِی وَ تَمَنَّیْتُ أَنِّی لَمْ أَکُ حَیّاً قَالَ زُرْقَانُ قَالَ ابْنُ أَبِی دُوَادٍ صِرْتُ إِلَی الْمُعْتَصِمِ بَعْدَ ثَالِثَةٍ فَقُلْتُ إِنَّ نَصِیحَةَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیَّ وَاجِبَةٌ وَ أَنَا أُکَلِّمُهُ بِمَا أَعْلَمُ أَنِّی أَدْخُلُ بِهِ النَّارَ قَالَ وَ مَا هُوَ قُلْتُ إِذَا جَمَعَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ فِی مَجْلِسِهِ فُقَهَاءَ رَعِیَّتِهِ وَ عُلَمَاءَهُمْ لِأَمْرٍ وَاقِعٍ مِنْ أُمُورِ الدِّینِ فَسَأَلَهُمْ عَنِ الْحُکْمِ فِیهِ فَأَخْبَرُوهُ بِمَا عِنْدَهُمْ مِنَ الْحُکْمِ فِی ذَلِکَ وَ قَدْ حَضَرَ مَجْلِسَهُ أَهْلُ بَیْتِهِ وَ قُوَّادُهُ وَ وُزَرَاؤُهُ وَ کُتَّابُهُ وَ قَدْ تَسَامَعَ النَّاسُ بِذَلِکَ مِنْ وَرَاءِ بَابِهِ ثُمَّ یَتْرُکُ أَقَاوِیلَهُمْ کُلَّهُمْ لِقَوْلِ رَجُلٍ یَقُولُ شَطْرُ هَذِهِ الْأُمَّةِ بِإِمَامَتِهِ وَ یَدَّعُونَ أَنَّهُ أَوْلَی مِنْهُ بِمَقَامِهِ ثُمَّ یَحْکُمُ بِحُکْمِهِ دُونَ حُکْمِ الْفُقَهَاءِ قَالَ فَتَغَیَّرَ لَوْنُهُ وَ انْتَبَهَ لِمَا نَبَّهْتُهُ لَهُ وَ قَالَ جَزَاکَ اللَّهُ عَنْ نَصِیحَتِکَ خَیْراً قَالَ فَأَمَرَ الْیَوْمَ الرَّابِعَ فُلَاناً مِنْ کُتَّابِ وُزَرَائِهِ بِأَنْ یَدْعُوَهُ إِلَی مَنْزِلِهِ فَدَعَاهُ فَأَبَی أَنْ یُجِیبَهُ وَ قَالَ قَدْ عَلِمْتَ أَنِّی لَا أَحْضُرُ مَجَالِسَکُمْ فَقَالَ إِنِّی إِنَّمَا أَدْعُوکَ إِلَی الطَّعَامِ

ص: 6


1- 1. الجن: 18.

و پس از او معتصم و واثق، در سالهای امامت آن سرور بود که در زمان واثق شهید شد.

ابن بابویه گفته: معتصم حضرت جواد علیه السّلام را مسموم کرد. فرزندان آن حضرت امام علی النقی علیه السلام و موسی و حکیمه و خدیجه و ام کلثوم بودند. ابو عبد اللَّه حارثی گفته: فقط دو دختر به نام فاطمه و امامه داشت. مأمون دختر خویش را به ازدواج او درآورد که (امام) از او فرزندی نداشت. علت آمدن امام به بغداد این بود که معتصم خلیفه عباسی آن جناب را از مدینه خواست و دو شب به آخر محرم سال دویست و بیست وارد بغداد شد در آنجا اقامت گزید و همان سال از دنیا رفت.(1)

روایت9.

مناقب: وقتی با معتصم بیعت شد، به جستجو از حال امام جواد علیه السّلام پرداخت. نامه ای به عبدالملک زیّات نوشت که امام محمّد تقی علیه السلام و ام الفضل را به بغداد بفرستد. عبدالملک زیات علی بن یقطین را پیش امام فرستاد و آن جناب آماده گردید و به جانب بغداد رفت. معتصم مقدم او را گرامی داشت و احترام کرد و به وسیله اشناس تحفه های زیادی برای ایشان و ام الفضل فرستاد. بعد مقداری شربت بالنگ که از جهت اطمینان خاطر امام، آن را با مهر خود مهر و موم کرده بود به وسیله اشناس فرستاد و گفت: بگو امیر المؤمنین از این شربت گوارا قبل از احمد بن ابی داود قاضی و سعید بن خضیب و گروهی از معروفین نوشیده و می گوید: آن را با یخ میل کنید! این شربت تازه تهیه شده، و سفارش کرده که شب میل کند. وقتی خوب سرد شد و یخ آب گردید، سودمند است و بسیار تأکید کرد. حضرت جواد علیه السّلام آن شربت را با اینکه می دانست چیست نوشید.

چهره حضرت جواد علیه السلام خیلی سبزه بود؛ بعضی از شکاکها در مورد نسب آن جناب مشکوک شدند و در مکه آن جناب را پیش قیافه شناسان و نسب دانان بردند! همین که چشم آنها به امام جواد علیه السلام افتاد به سجده رفتند و سر از سجده برداشته و گفتند: وای بر شما!

ص: 7


1- .[1] مناقب آل ابی طالب 4 : 379

وَ أُحِبُّ أَنْ تَطَأَ ثِیَابِی وَ تَدْخُلَ مَنْزِلِی فَأَتَبَرَّکَ بِذَلِکَ فَقَدْ أَحَبَّ فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ مِنْ وُزَرَاءِ الْخَلِیفَةِ لِقَاءَکَ فَصَارَ إِلَیْهِ فَلَمَّا طَعِمَ مِنْهَا أَحَسَّ السَّمَّ فَدَعَا بِدَابَّتِهِ فَسَأَلَهُ رَبُّ الْمَنْزِلِ أَنْ یُقِیمَ قَالَ خُرُوجِی مِنْ دَارِکَ خَیْرٌ لَکَ فَلَمْ یَزَلْ یَوْمُهُ ذَلِکَ وَ لَیْلُهُ فِی خِلْفَةٍ(1)

حَتَّی قُبِضَ علیه السلام (2).

«8»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: وُلِدَ علیه السلام بِالْمَدِینَةِ لَیْلَةَ الْجُمُعَةِ لِلتَّاسِعَ عَشَرَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ یُقَالُ لِلنِّصْفِ مِنْهُ وَ قَالَ ابْنُ عَیَّاشٍ (3)

یَوْمَ الْجُمُعَةِ لِعَشْرٍ خَلَوْنَ مِنْ رَجَبٍ سَنَةَ خَمْسٍ وَ تِسْعِینَ وَ مِائَةٍ وَ قُبِضَ بِبَغْدَادَ مَسْمُوماً فِی آخِرِ ذِی الْقَعْدَةِ وَ قِیلَ یَوْمَ السَّبْتِ لِسِتٍّ خَلَوْنَ مِنْ ذِی الْحِجَّةِ سَنَةَ عِشْرِینَ وَ مِائَتَیْنِ وَ دُفِنَ فِی مَقَابِرِ قُرَیْشٍ إِلَی جَنْبِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیهما السلام وَ عُمُرُهُ خَمْسٌ وَ عِشْرُونَ سَنَةً وَ قَالُوا وَ ثَلَاثَةُ أَشْهُرٍ وَ اثْنَانِ وَ عِشْرُونَ یَوْماً وَ أُمُّهُ أُمُّ وَلَدٍ تُدْعَی دُرَّةَ وَ کَانَتْ مَرِیسِیَّةً(4) ثُمَّ سَمَّاهَا الرِّضَا علیه السلام خَیْزُرَانَ وَ کَانَتْ مِنْ أَهْلِ بَیْتِ مَارِیَةَ الْقِبْطِیَّةِ وَ یُقَالُ إِنَّهَا سَبِیکَةُ وَ کَانَتْ نُوبِیَّةً وَ یُقَالُ رَیْحَانَةُ وَ تُکَنَّی أُمَّ الْحَسَنِ وَ مُدَّةُ وَلَایَتِهِ سَبْعَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ یُقَالُ أَقَامَ مَعَ أَبِیهِ سَبْعَ سِنِینَ وَ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَ یَوْمَیْنِ وَ بَعْدَهُ ثَمَانِیَ عَشْرَةَ سَنَةً إِلَّا عِشْرِینَ یَوْماً فَکَانَ فِی سِنِی إِمَامَتِهِ بَقِیَّةُ مُلْکِ

ص: 7


1- 1. فی نسخة الأصل« حلقه» و فی المصدر« خلفه» و الصحیح ما فی الصلب، و الخلفة- بالکسر-: الهیضة و هی انطلاق البطن و القیاء و القیام جمیعا.
2- 2. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 319 و 320.
3- 3. هو أحمد بن محمّد بن عبد اللّه بن الحسن بن عیّاش الجوهریّ المعاصر للشیخ الصدوق، کان من أهل العلم و الأدب، صاحب کتاب مقتضب الاثر فی النصّ علی الأئمّة الاثنی عشر علیهم السلام، و کتاب اخبار ابی هاشم الجعفری و غیر ذلک.
4- 4. مریسة بتشدید الراء علی وزن سکینة قریة بمصر و ولایة من ناحیة الصعید ینسب الیها بشر بن غیاث المریسی، و فی بعض النسخ« مرسیة» و مرسیة بالضم مخففة کان اسم بلد إسلامی بالمغرب کثیر المنارة و البساتین، کما فی القاموس ج 2 ص 251.

چنین ستاره درخشان و ماه تابناک را پیش ما می آورید؟ به خدا سوگند این نازدانه دارای شرافت نسبی و نژادی پاک است که از صلب شایسته و رحمی پاک پروریده شده! به خدا این نوباوه از اولاد پیامبر و امیر المؤمنین علیهما و آلهما السلام است؛ در آن وقت بیست و پنج ماه از عمر حضرت جواد می گذشت.

پس حضرت جواد علیه السلام با زبانی تیزتر از شمشیر فرمود: ستایش خدا را که از نور خویش ما را آفرید و از میان مردم برگزید و ما را امین بر مردم و وحی خویش قرار داد. مردم! من محمّد بن علی بن موسی کاظم بن جعفر بن محمّد الباقر بن علی سید العابدین بن حسین شهید ابن امیر المؤمنین علی بن ابی طالبم. پسر فاطمه زهرا دختر محمّد مصطفی علیهم السّلام اجمعین هستم. آیا در باره نژاد چون منی شک می کنید و به قیافه شناسان عرضه می دارید و بر جدم تهمت می زنید؟ به خدا من می دانم چه در دل و در خاطر پنهان کرده اید! به خدا من از همه مردم داناترم که کار مردم به کجا منتهی می شود. سخنی واقعی می گویم و از روی صداقت، علمی را که خداوند تبارک و تعالی پیش از تمام مردم و پس از آفرینش آسمانها و زمینها از آن با خبرم ساخته است، آشکار می کنم .

به خدا سوگند اگر چیره شدن اهل باطل و گمراهی کفار و حمله مشرکین و شکاکان و شقاوتمندان مانع من نمی شد، سخنی را اظهار می کردم که باعث تعجب گذشتگان و آیندگان شود! در این موقع دست خود را روی دهان گذاشت و گفت: محمّد! ساکت باش چنانچه آباء کرامت سکوت کردند و صبر پیشه کن چنانچه پیامبران اولوا العزم پیشه نمودند و این آیه را قرائت فرمود: «فَاصْبِرْ کَما صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَ لا تَسْتَعْجِلْ لَهُمْ کَأَنَّهُمْ یَوْمَ یَرَوْنَ ما یُوعَدُونَ لَمْ یَلْبَثُوا إِلَّا ساعَةً مِنْ نَهارٍ بَلاغٌ فَهَلْ یُهْلَکُ إِلَّا الْقَوْمُ الْفاسِقُونَ (1)» ،{و صبر کن همانگونه که صبر کردند اولوا العزم از پیمبران و به شتاب مخواه (عذاب را) برای کافران. گویا ایشان روزی که به بینند آن عذابی که بدیشان وعده داده اند، نماندند (در دنیا) مگر ساعتی از روز را (این قرآن از جانب خدا از طریق نبوت) تبلیغی است. آیا نابود شوند جز گروه فاسقان؟}

بعد متوجه مردی شد که پهلویش بود. دست او را گرفت و پیوسته از سر شانه های مردم می رفت و آنها برایش راه می گشودند. راوی می گوید: دیدم گروهی از پیر مردان با شخصیت متوجه او بودند و می گفتند: خدا می داند مقام رهبری را به که بسپارد! پرسیدم: این پیرمردان کیانند؟ گفتند: گروهی از بنی هاشم از اولاد عبد المطلب هستند.

این جریان به حضرت رضا علیه السّلام، موقعی که در خراسان بود، رسید. فرمود: خدا را سپاس. بعد جریان تهمتی که به ماریه قبطیه همسر پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله زدند را نقل کرد و فرمود: خدا را سپاس که فرزندم محمّد را پیرو پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله و فرزندش ابراهیم علیه السلام قرار داد.(2)

روایت9.

391..مناقب: نقل شده که همسر حضرت جواد علیه السّلام، ام الفضل دختر مأمون، آن جناب را به وسیله پارچه ای آلوده به سم از قسمت آلت مسموم کرد. همین که امام احساس سم نمود، فرمود: خدا تو را به دردی مبتلا کند که دوا نداشته باشد! ام فضل مبتلا به بیماری خوره در قسمت آلت تناسلی خود شد. به هر طبیبی که مراجعه می کرد، دواهای ایشان سودی نمی بخشید. و به همین بیماری از دنیا رفت!(3)

روایت10.

مناقب: حکیمه دختر موسی بن جعفر علیهما السّلام می گوید: موقع زایمان خیزران مادر حضرت جواد علیه السلام که رسید، حضرت رضا علیه السلام مرا خواست و فرمود: در هنگام زایمان فرزندم باش! خودت با خیزران و قابله در یک اطاق باشید و برای ما چراغی آورد و درب را بر روی ما بست. همین که حالت زایمان به خیزران دست داد چراغ خاموش شد. طشتی جلوی او بود و من از خاموش شدن چراغ غمگین شدم. ناگاه حضرت جواد علیه السلام در طشت قرار گرفت و روی پیکرش چون جامه، پرده ای نازک قرار داشت و چنان نور از آن می درخشید که اطاق روشن شد. ما حضرت را به خوبی می­دیدیم. او را برداشته در آغوش گرفتم و آن روکش را از پیکرش جدا کردم. حضرت رضا علیه السّلام آمد و درب را گشود. ما از کار خیزران فارغ شده بودیم. حضرت او را گرفت و در گهواره گذاشت و به من فرمود: حکیمه! پیوسته کنار گهواره اش باش.

حکیمه می گوید: روز سوم چشم به آسمان انداخت و بعد به جانب چپ و راست متوجه شده و گفت: «اشهد ان لا اله الا اللَّه و اشهد ان محمّدا رسول اللَّه» من وحشت زده از جای پریدم و خدمت حضرت رضا علیه السّلام رفتم و گفتم: چیز عجیبی از این کودک دیدم!! پرسید: چه چیز؟ جریان را توضیح دادم. فرمود: حکیمه! عجایب زیادی از او مشاهده خواهید کرد.(4)

ابن همدانی فقیه در تتمه تاریخ ابو شجاع وزیر می نویسد:

ص: 10


1- . احقاف / 35
2- . مناقب آل ابی طالب 4 : 387
3- . مناقب آل ابی طالب 4 : 391
4- . مناقب آل ابی طالب 4 : 394

الْمَأْمُونِ ثُمَّ مُلْکُ الْمُعْتَصِمِ وَ الْوَاثِقِ وَ فِی مُلْکِ الْوَاثِقِ اسْتُشْهِدَ-(1)

قَالَ ابْنُ بَابَوَیْهِ سَمَّ الْمُعْتَصِمُ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ علیهما السلام وَ أَوْلَادُهُ عَلِیٌّ الْإِمَامُ وَ مُوسَی وَ حَکِیمَةُ وَ خَدِیجَةُ وَ أُمُّ کُلْثُومٍ وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْحَارِثِیُّ خَلَّفَ فَاطِمَةَ وَ أُمَامَةَ فَقَطْ وَ قَدْ کَانَ زَوَّجَهُ الْمَأْمُونُ ابْنَتَهُ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ مِنْهَا وَلَدٌ وَ سَبَبُ وُرُودِهِ بَغْدَادَ إِشْخَاصُ الْمُعْتَصِمِ لَهُ مِنَ الْمَدِینَةِ فَوَرَدَ بَغْدَادَ لِلَیْلَتَیْنِ بَقِیَتَا مِنَ الْمُحَرَّمِ سَنَةَ عِشْرِینَ وَ مِائَتَیْنِ وَ أَقَامَ بِهَا حَتَّی تُوُفِّیَ فِی هَذِهِ السَّنَةِ(2).

«9»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: لَمَّا بُویِعَ الْمُعْتَصِمُ جَعَلَ یَتَفَقَّدُ أَحْوَالَهُ فَکَتَبَ إِلَی عَبْدِ الْمَلِکِ الزَّیَّاتِ أَنْ یُنْفِذَ إِلَیْهِ التَّقِیَّ وَ أُمَّ الْفَضْلِ فَأَنْفَذَ الزَّیَّاتُ عَلِیَّ بْنَ یَقْطِینٍ إِلَیْهِ فَتَجَهَّزَ وَ خَرَجَ إِلَی بَغْدَادَ فَأَکْرَمَهُ وَ عَظَّمَهُ وَ أَنْفَذَ أَشْنَاسَ بِالتُّحَفِ إِلَیْهِ وَ إِلَی أُمِّ الْفَضْلِ ثُمَّ أَنْفَذَ إِلَیْهِ شَرَابَ حُمَّاضِ الْأُتْرُجِّ-(3) تَحْتَ خَتَمِهِ عَلَی یَدَیْ أَشْنَاسَ فَقَالَ إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ذَاقَهُ قَبْلَ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی دُوَادٍ(4) وَ سَعِیدِ بْنِ الْخَضِیبِ وَ جَمَاعَةٍ مِنَ الْمَعْرُوفِینَ وَ یَأْمُرُکَ أَنْ تَشْرَبَ مِنْهَا بِمَاءِ الثَّلْجِ وَ صَنَعَ فِی الْحَالِ وَ قَالَ اشْرَبْهَا بِاللَّیْلِ قَالَ إِنَّهَا تَنْفَعُ بَارِداً وَ قَدْ ذَابَ الثَّلْجُ وَ أَصَرَّ عَلَی ذَلِکَ فَشَرِبَهَا عَالِماً بِفِعْلِهِمْ-(5)

وَ کَانَ علیه السلام شَدِیدَ الْأُدْمَةِ فَشَکَّ فِیهِ الْمُرْتَابُونَ وَ هُوَ بِمَکَّةَ فَعَرَضُوهُ عَلَی الْقَافَةِ(6) فَلَمَّا نَظَرُوا إِلَیْهِ خَرُّوا لِوُجُوهِهِمْ سُجَّداً ثُمَّ قَامُوا فَقَالُوا یَا وَیْحَکُمْ

ص: 8


1- 1. سیجی ء من المصنّف رحمه اللّه تحت الرقم 11 بیان فی ان شهادته فی زمن الواثق مخالف للتواریخ المشهورة فراجع.
2- 2. المناقب ج 4 ص 379.
3- 3. الحماض کرمان: ما فی جوف الأترج، ذکره الفیروزآبادی.
4- 4. فی النسخ: أحمد بن أبی داود، و قد مر انه سهو، و الصحیح ما فی الصلب.
5- 5. المصدر ص 384.
6- 6. القافة: جمع قائف. و هو الذی یعرف النسب بفراسته و نظره الی أعضاء المولود و سیجی ء فی اعتباره و عدم ذلک بحث مستوفی.

وقتی خواستند قبرستان قریش را در بغداد خراب کنند، تصمیم گرفتند که ضریح حضرت جواد محمّد بن علی علیهما السلام را نیز ویران نمایند و پیکر ایشان را به قبرستان احمد ببرند؛ ولی گرد و خاک خرابی و خاکستر آتش سوزی مانع شد که قبر آن جناب را تشخیص دهند!(1)

روایت11.

کشف الغمه: محمّد بن طلحه می گوید: در شب جمعه نوزدهم ماه رمضان سال 195 هجری، حضرت جواد علیه السلام متولد شد. بعضی دهم رجب همان سال هم گفته اند. پدرش ابو الحسن علی بن موسی الرضا علیهما السلام و مادرش کنیزی فرزند دار به نام سکینه مریسیه بود و بعضی خیزران گفته اند.

در ذیحجه سال دویست و بیست هجری، در زمان خلافت معتصم از دنیا رفت؛ در نتیجه بیست و پنج سال داشت، و در قبرستان قریش بغداد دفن شد.(2)

حافظ عبد العزیز می نویسد: مادرش ریحانه است و خیزران نیز گفته اند؛ در در ماه رمضان سال 195 در مدینه متولد شد و سال 220 آخر ذیحجه در بغداد از دنیا رفت که در آن وقت بیست و پنج سال داشت. مادرش کنیزی به نام خیزران از اقوام ماریه قبطیه بود و قبرش در قبرستان قریش بغداد پشت قبر جدش موسی بن جعفر علیهما السّلام است.

محمّد بن سعید گفته: سال 220 محمّد بن علی بن موسی بن جعفر بن محمّد علیهم السلام پس از آن که به بغداد آمده بود، در روز سه شنبه پنجم ذیحجه از دنیا رفت.

ولادتش سال 195 بود و در نتیجه بیست و پنج سال عمر کرد. در زمان واثق باللَّه از دنیا رفت. قبرش کنار قبر موسی بن جعفر علیهما السّلام است. هارون بن اسحاق بر جنازه او، جلو میدان اسوار بن میمون نزدیک پل بردان نماز خواند و جنازه آن جناب را به قبرستان قریش برده، در آنجا دفن کردند. لقبش جواد بود.

احمد بن علی بن ثابت گفت: محمّد بن علی بن موسی علیهم السلام،

ص: 11


1- . مناقب آل ابی طالب 4 : 397
2- . کشف الغمة 3 : 186

أَ مِثْلَ هَذَا الْکَوْکَبِ الدُّرِّیِّ وَ النُّورِ الزَّاهِرِ تَعْرِضُونَ عَلَی مِثْلِنَا وَ هَذَا وَ اللَّهِ الْحَسَبُ الزَّکِیُّ وَ النَّسَبُ الْمُهَذَّبُ الطَّاهِرُ وَلَدَتْهُ النُّجُومُ الزَّوَاهِرُ وَ الْأَرْحَامُ الطَّوَاهِرُ وَ اللَّهِ مَا هُوَ إِلَّا مِنْ ذُرِّیَّةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ هُوَ فِی ذَلِکَ الْوَقْتِ ابْنُ خَمْسٍ وَ عِشْرِینَ شَهْراً فَنَطَقَ بِلِسَانٍ أَرْهَفَ مِنَ السَّیْفِ یَقُولُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی خَلَقَنَا مِنْ نُورِهِ وَ اصْطَفَانَا مِنْ بَرِیَّتِهِ وَ جَعَلَنَا أُمَنَاءَ عَلَی خَلْقِهِ وَ وَحْیِهِ أَیُّهَا النَّاسُ أَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الرِّضَا بْنِ مُوسَی الْکَاظِمِ بْنِ جَعْفَرٍ الصَّادِقِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَاقِرِ بْنِ عَلِیٍّ سَیِّدِ الْعَابِدِینَ بْنِ الْحُسَیْنِ الشَّهِیدِ ابْنِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ابْنِ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ بِنْتِ مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفَیعلیهم السلام أَجْمَعِینَ أَ فِی مِثْلِی یُشَکُّ وَ عَلَی اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ عَلَی جَدِّی یُفْتَرَی وَ أُعْرِضَ عَلَی الْقَافَةِ إِنِّی وَ اللَّهِ لَأَعْلَمُ مَا فِی سَرَائِرِهِمْ وَ خَوَاطِرِهِمْ وَ إِنِّی وَ اللَّهِ لَأَعْلَمُ النَّاسِ أَجْمَعِینَ بِمَا هُمْ إِلَیْهِ صَائِرُونَ أَقُولُ حَقّاً وَ أُظْهِرُ صِدْقاً عِلْماً قَدْ نَبَّأَهُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَبْلَ الْخَلْقِ أَجْمَعِینَ وَ بَعْدَ(1) بِنَاءِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ وَ ایْمُ اللَّهِ لَوْ لَا تَظَاهُرُ الْبَاطِلِ عَلَیْنَا وَ غَوَایَةُ ذُرِّیَّةِ الْکُفْرِ وَ تَوَثُّبُ أَهْلِ الشِّرْکِ وَ الشَّکِّ وَ الشِّقَاقِ عَلَیْنَا لَقُلْتُ قَوْلًا یَعْجَبُ مِنْهُ الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ ثُمَّ وَضَعَ یَدَهُ عَلَی فِیهِ ثُمَّ قَالَ یَا مُحَمَّدُ اصْمُتْ کَمَا صَمَتَ آبَاؤُکَ وَ اصْبِرْ کَما صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَ لا تَسْتَعْجِلْ لَهُمْ کَأَنَّهُمْ یَوْمَ یَرَوْنَ ما یُوعَدُونَ لَمْ یَلْبَثُوا إِلَّا ساعَةً مِنْ نَهارٍ بَلاغٌ فَهَلْ یُهْلَکُ إِلَّا الْقَوْمُ الْفاسِقُونَ ثُمَّ أَتَی إِلَی رَجُلٍ بِجَانِبِهِ فَقَبَضَ عَلَی یَدِهِ فَمَا زَالَ یَمْشِی یَتَخَطَّی رِقَابَ النَّاسِ وَ هُمْ یُفْرِجُونَ لَهُ قَالَ فَرَأَیْتُ مَشِیخَةَ أَجِلَّائِهِمْ یَنْظُرُونَ إِلَیْهِ وَ یَقُولُونَ اللَّهُ أَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسالَتَهُ فَسَأَلْتُ عَنْهُمْ فَقِیلَ هَؤُلَاءِ قَوْمٌ مِنْ بَنِی هَاشِمٍ مِنْ أَوْلَادِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ فَبَلَغَ الرِّضَا علیه السلام وَ هُوَ فِی خُرَاسَانَ مَا صَنَعَ ابْنُهُ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ ثُمَّ ذَکَرَ مَا

ص: 9


1- 1. فی المصدر: و قبل بناء ....

ابو جعفر پسر حضرت رضا علیه السلام از مدینه به همراه همسر خود ام الفضل دختر مأمون به بغداد آمد و بر معتصم وارد شد و در همان جا از دنیا رفت و در قبرستان قریش کنار قبر جد خود موسی بن جعفر علیهما السلام دفن شد. همسرش ام الفضل به حرم سرای معتصم داخل گردید و به قصر او منتقل شد.(1)

ابن خشاب از محمّد بن سنان نقل می کند که گفت: امام مرتضی ابو جعفر دوم حضرت محمّد بن علی علیهما السّلام در بیست و پنج سال و سه ماه و دوازده روزگی، در سال 220 هجری از دنیا رفت. او در سال 195 هجری متولد شده و هفت سال و سه ماه با پدر خود بود و در روز سه شنبه ششم ذیحجه سال 220 از دنیا رفت. در روایت دیگری وارد است که نه سال و چند ماه با پدرش بود و نوزدهم ماه رمضان 195، در شب جمعه متولد شد و در روز سه شنبه پنجم ذیحجه سال 220 از دنیا رفت. مادرش کنیزی فرزند دار به نام سکینه مریسیه بود که او را حریان می گفتند.

لقب آن جناب مرتضی، قانع و محل دفنش قبرستان قریش بغداد و کنیه اش ابو جعفر علیه السّلام بود.(2)

مؤلف

اینکه حضرت جواد علیه السلام در زمان خلافت واثق از دنیا رفته باشد، بر خلاف تاریخ های مشهور است! زیرا تاریخ نویسان معتقدند واثق در ماه ربیع الاول سال 227 به خلافت رسید و هیچ کس نمی گوید حضرت جواد علیه السلام تا این تاریخ زنده بوده. این قول را مسعودی در مروج الذهب نقل می کند و می گوید: در سال 219، در پنجم ذیحجه، حضرت محمّد بن علی بن موسی علیهم السّلام از دنیا رفت و واثق بر جنازه او نماز خواند. در آن وقت بیست و پنج سال داشت و موقع فوت پدرش حضرت رضا، هفت سال و هشت ماه داشت

ص: 12


1- . کشف الغمة 3 : 189
2- . کشف الغمة 3 : 215

قُذِفَتْ بِهِ مَارِیَةُ الْقِبْطِیَّةُ ثُمَّ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَ فِی ابْنِی مُحَمَّدٍ أُسْوَةً بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ ابْنِهِ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام (1).

«9»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب رُوِیَ: أَنَّ امْرَأَتَهُ أُمَّ الْفَضْلِ بِنْتَ الْمَأْمُونِ سَمَّتْهُ فِی فَرْجِهِ بِمِنْدِیلٍ فَلَمَّا أَحَسَّ بِذَلِکَ قَالَ لَهَا أَبْلَاکِ اللَّهُ بِدَاءٍ لَا دَوَاءَ لَهُ فَوَقَعَتِ الْأَکِلَةُ فِی فَرْجِهَا وَ کَانَتْ تَرْجِعُ إِلَی الْأَطِبَّاءِ وَ یُشِیرُونَ بِالدَّوَاءِ عَلَیْهَا فَلَا یَنْفَعُ ذَلِکَ حَتَّی مَاتَتْ مِنْ عِلَّتِهَا(2).

«10»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب حَکِیمَةُ بِنْتُ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیهما السلام قَالَتْ: لَمَّا حَضَرَتْ وِلَادَةُ الْخَیْزُرَانِ أُمِّ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام دَعَانِی الرِّضَا علیه السلام فَقَالَ یَا حَکِیمَةُ احْضُرِی وِلَادَتَهَا وَ ادْخُلِی وَ إِیَّاهَا وَ الْقَابِلَةَ بَیْتاً وَ وَضَعَ لَنَا مِصْبَاحاً وَ أَغْلَقَ الْبَابَ عَلَیْنَا فَلَمَّا أَخَذَهَا الطَّلْقُ طَفِئَ الْمِصْبَاحُ وَ بَیْنَ یَدَیْهَا طَسْتٌ فَاغْتَمَمْتُ بِطَفْ ءِ الْمِصْبَاحِ فَبَیْنَا نَحْنُ کَذَلِکَ إِذْ بَدَرَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فِی الطَّسْتِ

وَ إِذَا عَلَیْهِ شَیْ ءٌ رَقِیقٌ کَهَیْئَةِ الثَّوْبِ یَسْطَعُ نُورُهُ حَتَّی أَضَاءَ الْبَیْتَ فَأَبْصَرْنَاهُ فَأَخَذْتُهُ فَوَضَعْتُهُ فِی حَجْرِی وَ نَزَعْتُ عَنْهُ ذَلِکَ الْغِشَاءَ فَجَاءَ الرِّضَا علیه السلام وَ فَتَحَ الْبَابَ وَ قَدْ فَرَغْنَا مِنْ أَمْرِهِ فَأَخَذَهُ وَ وَضَعَهُ فِی الْمَهْدِ وَ قَالَ لِی یَا حَکِیمَةُ الْزَمِی مَهْدَهُ قَالَتْ فَلَمَّا کَانَ فِی الْیَوْمِ الثَّالِثِ رَفَعَ بَصَرَهُ إِلَی السَّمَاءِ ثُمَّ نَظَرَ یَمِینَهُ وَ یَسَارَهُ ثُمَّ قَالَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ فَقُمْتُ ذَعِرَةً فَزِعَةً فَأَتَیْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام فَقُلْتُ لَهُ لَقَدْ سَمِعْتُ مِنْ هَذَا الصَّبِیِّ عَجَباً فَقَالَ وَ مَا ذَاکِ فَأَخْبَرْتُهُ الْخَبَرَ فَقَالَ یَا حَکِیمَةُ مَا تَرَوْنَ مِنْ عَجَائِبِهِ أَکْثَرُ(3)

ابْنُ هَمْدَانِیٍّ الْفَقِیهُ فِی تَتِمَّةِ تَارِیخِ أَبِی شُجَاعٍ الْوَزِیرِ(4) أَنَّهُ لَمَّا خَرَّقُوا

ص: 10


1- 1. مناقب آل أبی طالب ج 4 ص 387.
2- 2. المصدر ص 391.
3- 3. المصدر ص 394.
4- 4. فی المصدر: ذیله علی تجارب الأمم. و الرجل أبو شجاع الروذراوری: محمّد بن الحسین بن محمّد بن عبد اللّه کان من وزراء العباسیین، و کان عالما بالعربیة و صنف کتبا منها ذیل تجارب الأمم.

و غیر از این نیز گفته اند.

می گویند: وقتی ام الفضل دختر مأمون با ایشان از مدینه آمد، امام را مسموم کرد! این مطلب را که به این طریق نقل کردیم، به جهت آن است که معتقدین به امامت ایشان، در سن آن جناب هنگام وفات پدرش اختلاف دارند .

سعید مسعودی در تاریخ خلافت واثق می نویسد: بعضی گفته اند: حضرت محمّد بن علی علیهما السّلام در زمان خلافت واثق از دنیا رفت، با اینکه سن ایشان همان بود که در شرح خلافت معتصم نقل کردیم. گفتار مسعودی تمام شد.

علامه مجلسی: گمان می کنم واثق در زمان پدر خود معتصم بر جنازه حضرت جواد علیه السلام نماز خوانده و همین کار موجب این اشتباه شده که بعضی خیال کرده اند در زمان خلافت واثق از دنیا رفته است.

روایت12.

اعلام الوری: حضرت جواد در هفدهم ماه رمضان سال 195 متولد شد. بعضی شب جمعه 15 ماه رمضان گفته اند. در روایت ابن عیاش است که در روز جمعه دهم رجب متولد شده و در روز آخر ذی قعده سال 220 هنگامی که 25 سال داشت، از دنیا رفت و مدت هفده سال امامت کرد.

زمان امامت آن جناب در اواخر حکومت مأمون بود و در اول خلافت معتصم از دنیا رفت. مادرش کنیزی به نام سبیکه بود که بعضی دره گفته اند و حضرت رضا علیه السّلام او را خیزران نامید و اهل نوبه بود. آن جناب ملقب به تقی، منتخب، جواد و مرتضی بود و کنیه اش ابو جعفر ثانی بود. معتصم او را در اول سال 225 به بغداد آورد و در آخر ذی قعده همان سال از دنیا رفت. بعضی گفته اند: به وسیله سم شهید شد. فرزندانش امام علی النقی علیه السلام و موسی و دخترانش حکیمه و خدیجه و ام کلثوم بودند و بعضی می گویند: فقط دو دختر به نام فاطمه و امامه داشت.(1)

روایت13.

کشف الغمة: محمد بن سنان می گوید: امام جواد هنگامی که بیست و پنج سال و سه ماه و دوازده روز داشت، در روز سه شنبه ششم ذی حجه سال 220 از دنیا رفت. ایشان نوزده سال، بیست و پنج روز کم، بعد از پدرش زندگی کرد.(2)

مثل این حدیث در کافی نیز نقل شده است.(3)

ص: 13


1- . اعلام الوری: 355
2- . کشف الغمة 3 : 217
3- . کافی 1 : 497

الْقُبُورَ بِمَقَابِرِ قُرَیْشٍ حَاوَلُوا حَفْرَ ضَرِیحِ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام وَ إِخْرَاجَ رِمَّتِهِ وَ تَحْوِیلَهَا إِلَی مَقَابِرِ أَحْمَدَ فَحَالَ تُرَابُ الْهَدْمِ وَ رَمَادُ الْحَرِیقِ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ مَعْرِفَةِ قَبْرِهِ (1).

«11»

کشف، [کشف الغمة] قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ طَلْحَةَ: وَ أَمَّا وِلَادَتُهُ فَفِی لَیْلَةِ الْجُمُعَةِ تَاسِعَ عَشَرَ رَمَضَانَ سَنَةَ مِائَةٍ وَ خَمْسٍ وَ تِسْعِینَ لِلْهِجْرَةِ وَ قِیلَ عَاشِرِ رَجَبٍ مِنْهَا وَ أَمَّا نَسَبُهُ أَباً وَ أُمّاً فَأَبُوهُ أَبُو الْحَسَنِ عَلِیٌّ الرِّضَا وَ أُمُّهُ أُمُّ وَلَدٍ یُقَالُ لَهَا سُکَیْنَةُ الْمَرِیسِیَّةُ وَ قِیلَ الْخَیْزُرَانُ وَ أَمَّا عُمُرُهُ فَإِنَّهُ مَاتَ فِی ذِی الْحِجَّةِ مِنْ سَنَةِ مِائَتَیْنِ وَ عِشْرِینَ لِلْهِجْرَةِ فِی خِلَافَةِ الْمُعْتَصِمِ فَیَکُونُ عُمُرُهُ خَمْساً وَ عِشْرِینَ سَنَةً وَ قَبْرُهُ بِبَغْدَادَ فِی مَقَابِرِ قُرَیْشٍ (2) وَ قَالَ الْحَافِظُ عَبْدُ الْعَزِیزِ أُمُّهُ رَیْحَانَةُ وَ قِیلَ الْخَیْزُرَانُ وُلِدَ سَنَةَ خَمْسٍ وَ تِسْعِینَ وَ مِائَةٍ وَ یُقَالُ وُلِدَ بِالْمَدِینَةِ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ مِنْ سَنَةِ خَمْسٍ وَ تِسْعِینَ وَ مِائَةٍ وَ قُبِضَ بِبَغْدَادَ فِی آخِرِ ذِی الْحِجَّةِ سَنَةَ عِشْرِینَ وَ مِائَتَیْنِ وَ هُوَ یَوْمَئِذٍ ابْنُ خَمْسٍ وَ عِشْرِینَ سَنَةً وَ أُمُّهُ أُمُّ وَلَدٍ یُقَالُ لَهَا خَیْزُرَانُ وَ کَانَتْ مِنْ أَهْلِ مَارِیَةَ الْقِبْطِیَّةِ وَ قَبْرُهُ بِبَغْدَادَ فِی مَقَابِرِ قُرَیْشٍ فِی ظَهْرِ جَدِّهِ مُوسَی علیه السلام قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ سَعِیدٍ سَنَةَ عِشْرِینَ وَ مِائَتَیْنِ فِیهَا تُوُفِّیَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام بِبَغْدَادَ وَ کَانَ قَدِمَهَا فَتُوُفِّیَ بِهَا یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ لِخَمْسٍ خَلَوْنَ مِنْ ذِی الْحِجَّةِ مَوْلِدُهُ سَنَةَ خَمْسٍ وَ تِسْعِینَ وَ مِائَةٍ فَیَکُونُ عُمُرُهُ خَمْساً وَ عِشْرِینَ سَنَةً قُتِلَ فِی زَمَنِ الْوَاثِقِ بِاللَّهِ قَبْرُهُ عِنْدَ جَدِّهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیهما السلام وَ رَکِبَ هَارُونُ بْنُ إِسْحَاقَ فَصَلَّی عَلَیْهِ عِنْدَ مَنْزِلِهِ أَوَّلَ رَحْبَةِ أَسْوَارِ بْنِ مَیْمُونٍ مِنْ نَاحِیَةِ قَنْطَرَةِ الْبَرَدَانِ وَ حُمِلَ وَ دُفِنَ فِی مَقَابِرِ قُرَیْشٍ یُلَقَّبُ بِالْجَوَادِ.

حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ ثَابِتٍ قَالَ: مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی أَبُو جَعْفَرِ بْنُ

ص: 11


1- 1. المصدر ص 397.
2- 2. کشف الغمّة ج 3 ص 186 و 187.

روایت14.

مصباح کفعمی: ابن عیاش می گوید، توقیعی توسط شیخ بزرگوار أبو القاسم (رضوان اللَّه علیه) با این جملات خارج شد: «اللهم انی اسألک بالمولودین فی رجب: محمّد بن علی الثانی و ابنه علی بن محمّد المنتخب». خدایا من از تو می خواهم به خاطر دو مولود ما در رجب یعنی حضرت جواد و حضرت هادی علیهما السلام... تا آخر دعا. ابن عیاش می گوید: ولادت حضرت جواد علیه السلام در دهم ماه رجب بود.

بیان

کفعمی در حاشیه بلد الامین پس از ذکر سخن شیخ می نویسد: بعضی از اصحاب گویا این روایت را ندیده اند، لذا خودشان اشکالی کرده اند و سپس جوابش را داده اند! اشکال و جواب این است:

اگر اعتراض کنی که حضرت جواد و امام هادی علیهما السلام در ماه رجب به دنیا نیامده اند، پس چگونه حضرت حجت علیه السلام می فرماید: بار خدایا از تو تقاضا می کنیم به آبروی دو مولود ماه رجب. جواب این است که منظورش توسل به آن دو امام است در این ماه، نه اینکه آنها در این ماه متولد شده باشند.

این جواب به چند دلیل بی مورد است:

اولاً در صورتی صحیح است که بگوییم روایت ابن عیاش درست نیست با اینکه شیخ آن را نقل کرده. ثانیا! اگر مسأله ولادت در این ماه نباشد، اختصاص توسل به آن دو امام در این ماه وجهی نخواهد داشت. ثالثاً اگر منظور توسل به آن دو در این ماه باشد نه تولد ایشان، باید می فرمود: خدایا به این دو امام، نه اینکه بفرماید به این دو مولود در ماه رجب. پایان خلاصه کلام ایشان.

روایت15.

کافی: هارون بن فضل می گوید: در همان روز که امام جواد علیه السّلام از دنیا رفته بود، حضرت امام علی النقی علیه السلام را ملاقات کردم. فرمود: إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ، حضرت ابوجعفر علیه السلام از دنیا رفت. عرض کردم: از کجا فهمیدید؟ فرمود: چون یک نوع کوچکی و خواری برای خدا در خود احساس کردم که برایم سابقه نداشت.(1)

روایت16.

دروس: حضرت جواد علیه السلام در ماه رمضان سال 195

ص: 14


1- . کافی 1 : 381

الرِّضَا قَدِمَ مِنَ الْمَدِینَةِ إِلَی بَغْدَادَ وَافِداً إِلَی أَبِی إِسْحَاقَ الْمُعْتَصِمِ وَ مَعَهُ امْرَأَتُهُ أُمُّ الْفَضْلِ بِنْتُ الْمَأْمُونِ وَ تُوُفِّیَ بِبَغْدَادَ وَ دُفِنَ فِی مَقَابِرِ قُرَیْشٍ عِنْدَ جَدِّهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ وَ دَخَلَتِ امْرَأَتُهُ أُمُّ الْفَضْلِ إِلَی قَصْرِ الْمُعْتَصِمِ فَجُعِلَتْ مَعَ الْحَرَمِ (1).

وَ قَالَ ابْنُ الْخَشَّابِ (2)

بِالْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: مَضَی الْمُرْتَضَی أَبُو جَعْفَرٍ الثَّانِی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ علیهما السلام وَ هُوَ ابْنُ خَمْسٍ وَ عِشْرِینَ سَنَةً وَ ثَلَاثَةِ أَشْهُرٍ وَ اثْنَیْ عَشَرَ یَوْماً فِی سَنَةِ مِائَتَیْنِ وَ عِشْرِینَ مِنَ الْهِجْرَةِ وَ کَانَ مَوْلِدُهُ سَنَةَ مِائَةٍ وَ خَمْسٍ وَ تِسْعِینَ مِنَ الْهِجْرَةِ وَ کَانَ مُقَامُهُ مَعَ أَبِیهِ سَبْعَ سِنِینَ وَ ثَلَاثَةَ أَشْهُرٍ وَ قُبِضَ فِی یَوْمِ الثَّلَاثَاءِ لِسِتِّ لَیَالٍ خَلَوْنَ مِنْ ذِی الْحِجَّةِ سَنَةَ مِائَتَیْنِ وَ عِشْرِینَ وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی أَقَامَ مَعَ أَبِیهِ تِسْعَ سِنِینَ وَ أَشْهُراً وُلِدَ فِی رَمَضَانَ لَیْلَةَ الْجُمُعَةِ لِتِسْعَ عَشْرَةَ لَیْلَةً خَلَتْ مِنْهُ سَنَةَ خَمْسٍ وَ تِسْعِینَ وَ مِائَةٍ وَ قُبِضَ یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ لِخَمْسٍ خَلَوْنَ مِنْ ذِی الْحِجَّةِ سَنَةَ عِشْرِینَ وَ مِائَتَیْنِ أُمُّهُ أُمُّ وَلَدٍ یُقَالُ لَهَا سُکَیْنَةُ مَرِیسِیَّةُ وَ یُقَالُ لَهَا حریان وَ اللَّهُ أَعْلَمُ لَقَبُهُ الْمُرْتَضَی وَ الْقَانِعُ قَبْرُهُ فِی بَغْدَادَ بِمَقَابِرِ قُرَیْشٍ یُکَنَّی بِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام (3).

بیان

کون شهادته علیه السلام فی أیام خلافة الواثق مخالف للتواریخ المشهورة لأنهم اتفقوا علی أن الواثق بویع فی شهر ربیع الأول سنة سبع و عشرین و مائتین و لم یقل أحد ببقائه علیه السلام إلی ذلک الوقت لکن ذکر هذا القول المسعودی فی مروج الذهب حیث قال أولا فی سنة تسع عشرة و مائتین.

قبض محمد بن علی بن موسی علیه السلام لخمس خلون من ذی الحجة و صلی علیه الواثق و هو ابن خمس و عشرین سنة و قبض أبوه علیه السلام و محمد ابن سبع سنین و ثمانیة

ص: 12


1- 1. کشف الغمّة ج 3 ص 189 و 190.
2- 2. هو أبو محمّد عبد اللّه بن أحمد البغدادیّ اللغوی الادیب المفسر الشاعر، صاحب تاریخ موالید و وفیات أهل بیت النبیّ« ص» کان من تلامذة الجوالیقیّ و ابن الشجری توفی ببغداد سنة 567.
3- 3. کشف الغمّة ج 3 ص 215.

در مدینه متولد شد و آخر ذی قعده در بغداد از دنیا رفت. بعضی روز سه شنبه یازدهم ذی قعده سال 220 گفته اند.

روایت17.

تاریخ الفغاری: حضرت جواد علیه السلام در شب جمعه نیمه رمضان به دنیا آمد.

روایت18.

اقبال الاعمال: سید در دعای هر روز از ماه رمضان می نویسد: خدایا بر محمد بن علی امام مسلمانان درود فرست، تا آن جا که می گوید: خدایا عذاب کسی که شرکت در خون او نمود را دو چندان کن، که منظور معتصم ملعون است.(1)

روایت19.

عیون المعجزات: کلیم بن عمران می گوید: به حضرت رضا علیه السّلام عرض کردم: از خدا بخواه فرزندی به شما عنایت کند. فرمود خدا به من یک پسر عنایت می کند که وارث من است. پس از تولد حضرت جواد علیه السلام، حضرت رضا علیه السلام به اصحاب خود فرمود: برایم فرزندی شبیه موسی بن عمران علیه السلام در شکافتن دریا و شبیه عیسی بن مریم علیه السلام در طهارت مادر متولد شد! پاک و پاکیزه به دنیا آمد. سپس فرمود: او را ستمگرانه می کشند و اهل آسمان بر او گریه خواهند کرد. خداوند بر دشمن ستمکار او خشم می گیرد و جز اندکی زنده نخواهد بود و خدا روح او را به زودی گرفتار عذابی الیم و کیفری شدید می کند. پس از تولد حضرت جواد علیه السلام، علی بن موسی الرضا علیهما السّلام تمام شب کنار گهواره اش مراقب او بود.

مؤلف

جوهری می گوید: عبارت المرأة تناغی الصبی، یعنی زن با کودک با کلماتی که دوست داشت و خوشحال می شد سخن گفت.

روایت20.

عمدة الطالب: مادر حضرت جواد علیه السلام کنیزی فرزند دار بود و امام هادی و موسی مبرقع از نسل امام جواد علیه السلام هستند و موسی نیز فرزند کنیز فرزند داری است و در قم وفات کرد و قبر او نیز در قم است .

روایت21.

عیون المعجزات: حسن بن علی وشاء می گوید: حضرت امام علی النقی علیه السلام یک روز با ترس و ناراحتی زیادی آمد و در دامن عمه پدرش ام موسی نشست. ام موسی به او گفت: شما را چه می شود؟ فرمود: پدرم هم اکنون از دنیا رفت. گفت: این حرف را نزن! فرمود: به خدا همین است که می گویم. آن ساعت و روز را یادداشت کردند، پس از چند روز خبر وفاتش همان طوری که فرموده بود آمد.

روایت22.

الفصول المهمه: قامت حضرت جواد علیه السلام متوسط و پوستش سفید بود و نقش انگشتری آن جناب «نعم القادر اللَّه».

ص: 15


1- . اقبال الاعمال: 96

أشهر و قیل غیر ذلک و قیل إن أم الفضل بنت المأمون لما قدمت معه من المدینة سمته و إنما ذکرنا من أمره ما وصفنا لأن أهل الإمامة قد تنازعوا فی سنه عند وفاة أبیه علیهما السلام.

ثم قال فی ذکر وقائع أیام الواثق و قیل إن أبا جعفر محمد بن علی علیهما السلام توفی فی خلافة الواثق بالله و قد بلغ من السن ما قدمناه فی خلافة المعتصم انتهی.

أقول: لعل صلاة الواثق فی زمن أبیه علیه صلی الله علیه صار سببا لهذا الاشتباه.

«12»

عم، [إعلام الوری]: وُلِدَ علیه السلام فِی شَهْرِ رَمَضَانَ مِنْ سَنَةِ خَمْسٍ وَ تِسْعِینَ وَ مِائَةٍ لِسَبْعَ عَشْرَةَ لَیْلَةً مَضَتْ مِنَ الشَّهْرِ وَ قِیلَ لِلنِّصْفِ مِنْهُ لَیْلَةَ الْجُمُعَةِ وَ فِی رِوَایَةِ ابْنِ عَیَّاشٍ وُلِدَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ لِعَشْرٍ خَلَوْنَ مِنْ رَجَبٍ وَ قُبِضَ علیه السلام بِبَغْدَادَ فِی آخِرِ ذِی الْقَعْدَةِ سَنَةَ عِشْرِینَ وَ مِائَتَیْنِ وَ لَهُ یَوْمَئِذٍ خَمْسٌ وَ عِشْرُونَ سَنَةً وَ کَانَتْ مُدَّةُ خِلَافَتِهِ لِأَبِیهِ سَبْعَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ کَانَتْ فِی أَیَّامِ إِمَامَتِهِ بَقِیَّةُ مُلْکِ الْمَأْمُونِ وَ قُبِضَ فِی أَوَّلِ مُلْکِ الْمُعْتَصِمِ وَ أُمُّهُ أُمُّ وَلَدٍ یُقَالُ لَهَا سَبِیکَةُ وَ یُقَالُ دُرَّةُ ثُمَّ سَمَّاهَا الرِّضَا علیه السلام خَیْزُرَانَ وَ کَانَتْ نُوبِیَّةً وَ لَقَبُهُ التَّقِیُّ وَ الْمُنْتَجَبُ وَ الْجَوَادُ وَ الْمُرْتَضَی وَ یُقَالُ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ الثَّانِی وَ أَشْخَصَهُ الْمُعْتَصِمُ إِلَی بَغْدَادَ فِی أَوَّلِ سَنَةِ خَمْسٍ وَ عِشْرِینَ وَ مِائَتَیْنِ فَأَقَامَ بِهَا حَتَّی تُوُفِّیَ فِی آخِرِ ذِی الْقَعْدَةِ مِنْ هَذِهِ السَّنَةِ وَ قِیلَ إِنَّهُ مَضَی علیه السلام مَسْمُوماً وَ خَلَّفَ مِنَ الْوَلَدِ عَلِیّاً ابْنَهُ الْإِمَامَ وَ مُوسَی وَ مِنَ الْبَنَاتِ حَکِیمَةَ وَ خَدِیجَةَ وَ أُمَّ کُلْثُومٍ وَ یُقَالُ إِنَّهُ خَلَّفَ فَاطِمَةَ وَ أُمَامَةَ ابْنَتَیْهِ وَ لَمْ یُخَلِّفْ غَیْرَهُمْ.

«13»

کشف، [کشف الغمة] مِنْ دَلَائِلِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: قُبِضَ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ وَ هُوَ ابْنُ خَمْسٍ وَ عِشْرِینَ سَنَةً وَ ثَلَاثَةِ أَشْهُرٍ وَ اثْنَیْ عَشَرَ یَوْماً فِی یَوْمِ الثَّلَاثَاءِ لِسِتٍّ خَلَوْنَ مِنْ ذِی الْحِجَّةِ سَنَةَ عِشْرِینَ وَ مِائَتَیْنِ عَاشَ بَعْدَ أَبِیهِ تِسْعَ عَشْرَةَ سَنَةً إِلَّا خَمْسَةً وَ عِشْرِینَ یَوْماً(1).

کا، [الکافی] سعد و الحمیری معا عن إبراهیم بن مهزیار عن أخیه علی عن

ص: 13


1- 1. کشف الغمّة ج 3 ص 217.

روایت23.

معانی الاخبار: به امام جواد علیه السلام تقی گفته می شد؛ زیرا ایشان از خدا ی عزوجل ترسید و خدا نیز او را از شر مأمون مصون داشت. شبی مأمون با حالت مستی بر حضرت وارد شد و ضربه ای با شمشیر به حضرت زد به گونه ای که گمان کرد امام علیه السلام را کشته، اما خدا شر او را از سر امام دور نمود.(1)

روایت24.

مناقب ابن شهرآشوب: نامش محمّد و کنیه اش ابو جعفر و کنیه مخصوصش ابو علی و القاب آن جناب مختار، متوکل، متقی، زکی و تقی، منتجب و مرتضی و قانع و جواد و عالم بود.(2)

روایت25.

کشف الغمة: محمد بن طلحه می گوید: کنیه ایشان ابو جعفر بود و دو لقب داشت: قانع و مرتضی. حافظ عبدالعزیز گفته: لقب دیگر ایشان جواد می باشد.(3)

روایت26.

عیون المعجزات: وقتی حضرت جواد علیه السلام با همسرش دختر مأمون به عنوان حج خارج شد، فرزندش امام علی النقی علیه السلام را که هنوز کودکی بود، در مدینه گذاشت و مواریث ائمه و سلاح پیامبر را به او سپرد و در مقابل اصحاب مورد اعتماد، تصریح به امامت آن جناب کرد، آنگاه به همراه همسر خود دختر مأمون به عراق برگشت - در آن زمان، مأمون به طرف روم رفته بود - و در محلی به نام بدندون سال 218 در ماه رجب از دنیا رفت. در آن وقت، شانزده سال از امامت حضرت جواد علیه السلام گذشته بود.

در ماه شعبان سال 218 با معتصم محمّد بن هارون بیعت کرده بودند.

ص: 16


1- . معانی الاخبار: 65
2- . مناقب 4 : 379
3- . کشف الغمة 3 : 186

الحسین بن سعید عن محمد بن سنان: مثله (1).

«14»

مصبا، [المصباحین] قَالَ ابْنُ عَیَّاشٍ: خَرَجَ عَلَی یَدِ الشَّیْخِ الْکَبِیرِ أَبِی الْقَاسِمِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِالْمَوْلُودَیْنِ فِی رَجَبٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الثَّانِی وَ ابْنِهِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُنْتَجَبِ الدُّعَاءَ وَ ذَکَرَ ابْنُ عَیَّاشٍ أَنَّهُ کَانَ یَوْمَ الْعَاشِرِ مِنْ رَجَبٍ مَوْلِدُ أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی علیه السلام.

بیان

ذکر الکفعمی فی حواشی البلد الأمین بعد ذکر کلام الشیخ و بعض أصحابنا کأنهم لم یقفوا علی هذه الروایة فأوردوا هنا سؤالا و أجابوا عنه و صفتها.

إن قلت إن الجواد و الهادی علیهما السلام لم یلدا فی شهر رجب فکیف یقول الإمام الحجة علیه السلام بالمولودین فی رجب قلت إنه أراد التوسل بهما فی هذا الشهر لا کونهما ولدا فیه.

قلت و ما ذکروه غیر صحیح هنا أما أولا فلأنه إنما یتأتی قولهم علی بطلان روایة ابن عیاش و قد ذکرها الشیخ و أما ثانیا فلأن تخصیص التوسل بهما فی رجب ترجیح من غیر مرجح لو لا الولادة و أما ثالثا فلأنه لو کان کما ذکره لقال علیه السلام الإمامین و لم یقل المولودین انتهی ملخص کلامه رحمه الله.

«15»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی الْفَضْلِ الشَّهْبَانِیِّ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْفَضْلِ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا الْحَسَنِ عَلِیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ فِی الْیَوْمِ الَّذِی تُوُفِّیَ فِیهِ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فَقَالَ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ مَضَی أَبُو جَعْفَرٍ فَقِیلَ لَهُ وَ کَیْفَ عَرَفْتَ قَالَ لِأَنَّهُ تَدَاخَلَنِی ذِلَّةٌ لِلَّهِ لَمْ أَکُنْ أَعْرِفُهَا(2).

«16»

الدُّرُوسُ،: وُلِدَ علیه السلام بِالْمَدِینَةِ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ سَنَةَ خَمْسٍ وَ تِسْعِینَ وَ مِائَةٍ

ص: 14


1- 1. الکافی ج 1 ص 497، و فی السند حذف و الصحیح: عن محمّد بن سنان عن ابن مسکان عن أبی بصیر، عن أبی عبد اللّه علیه السلام بقرینة سائر الروایات و قد روی الکلینی رحمه اللّه عنه فی باب موالید الأئمّة علیهم السلام فی کل باب حدیثا واحدا بهذا السند فراجع.
2- 2. أصول الکافی ج 1 ص 381.

معتصم پیوسته به دنبال راهی بود که حضرت جواد علیه السلام را از میان بردارد. او می دانست ام الفضل با حضرت جواد علیه السلام میانه خوبی ندارد، یکی به جهت اولاد نداشتن از آن جناب و دیگر به واسطه حسادت شدیدی که نسبت به مادر حضرت امام علی النقی علیه السلام می ورزید؛ زیرا حضرت جواد علیه السلام او را بر ام الفضل مقدم می داشت. معتصم به ام الفضل پیشنهاد کرد که حضرت جواد علیه السلام را مسموم کند. ام الفضل قبول کرد و سمی را در انگور رازقی جای داد و در مقابل امام گذاشت. همین که حضرت جواد علیه السلام از آن انگور میل کرد، ام الفضل شروع به گریه نمود! امام فرمود: چرا گریه می کنی؟ خدا تو را گرفتار دردی کند که خوب شدنی نباشد و به بلایی گرفتار شوی که پوشیدنی نباشد. ام الفضل مبتلا به دردی در مستورترین عضو بدن خود شد و به همان درد از دنیا رفت. او به بواسیر مبتلا شد. بعضی گفته اند این جراحت در آلت تناسلی او بود.

حضرت جواد در سال 220 هجری در روز سه شنبه پنجم ذیحجه از دنیا رفت و در آن موقع، بیست و چهار سال و چند ماه داشت زیرا در سال 195 به دنیا آمده بود .

ص: 17

وَ قُبِضَ بِبَغْدَادَ فِی آخِرِ ذِی الْقَعْدَةِ وَ قِیلَ یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ حَادِیَ عَشَرَ ذِی الْقَعْدَةِ سَنَةَ عِشْرِینَ وَ مِائَتَیْنِ.

«17»

تَارِیخُ الْغِفَارِیِّ،: وُلِدَ علیه السلام لَیْلَةَ الْجُمُعَةِ الْخَامِسَ عَشَرَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ.

«18»

قل، [إقبال الأعمال]: فِی دُعَاءِ کُلِّ یَوْمٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ إِمَامِ الْمُسْلِمِینَ إِلَی قَوْلِهِ وَ ضَاعِفِ الْعَذَابَ عَلَی مَنْ شَرِکَ فِی دَمِهِ وَ هُوَ الْمُعْتَصِمُ.

«19»

عُیُونُ الْمُعْجِزَاتِ، عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ کَلِیمِ بْنِ عِمْرَانَ قَالَ: قُلْتُ لِلرِّضَا علیه السلام ادْعُ اللَّهَ أَنْ یَرْزُقَکَ وَلَداً فَقَالَ إِنَّمَا أُرْزَقُ وَلَداً وَاحِداً وَ هُوَ یَرِثُنِی فَلَمَّا وُلِدَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ الرِّضَا علیه السلام لِأَصْحَابِهِ قَدْ وُلِدَ لِی شَبِیهُ مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ فَالِقِ الْبِحَارِ وَ شَبِیهُ عِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ قُدِّسَتْ أُمٌّ وَلَدَتْهُ قَدْ خُلِقَتْ طَاهِرَةً مُطَهَّرَةً ثُمَّ قَالَ الرِّضَا علیه السلام یُقْتَلُ غَصْباً فَیَبْکِی لَهُ وَ عَلَیْهِ أَهْلُ السَّمَاءِ وَ یَغْضَبُ اللَّهُ تَعَالَی عَلَی عَدُوِّهِ وَ ظَالِمِهِ فَلَا یَلْبَثُ إِلَّا یَسِیراً حَتَّی یُعَجِّلَ اللَّهُ بِهِ إِلَی عَذَابِهِ الْأَلِیمِ وَ عِقَابِهِ الشَّدِیدِ وَ کَانَ طُولُ لَیْلَتِهِ یُنَاغِیهِ فِی مَهْدِهِ.

بیان

قال الجوهری المرأة تناغی الصبی أی تکلمه بما یعجبه و یسره (1).

«20»

عُمْدَةُ الطَّالِبِ،: أُمُّهُ علیه السلام أُمُّ وَلَدٍ وَ أَعْقَبَ مِنْهُ عَلِیٌّ الْهَادِی وَ مُوسَی الْمُبَرْقَعُ وَ کَانَ مُوسَی لِأُمِّ وَلَدٍ مَاتَ بِقُمَّ وَ قَبْرُهُ بِهَا.

«21»

عُیُونُ الْمُعْجِزَاتِ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُعَلَّی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْوَشَّاءِ قَالَ: جَاءَ الْمَوْلَی أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام مَذْعُوراً حَتَّی جَلَسَ فِی حَجْرِ أُمِّ مُوسَی عَمَّةِ أَبِیهِ فَقَالَتْ لَهُ مَا لَکَ فَقَالَ لَهَا مَاتَ أَبِی وَ اللَّهِ السَّاعَةَ فَقَالَتْ لَا تَقُلْ هَذَا فَقَالَ هُوَ وَ اللَّهِ کَمَا أَقُولُ لَکَ فَکَتَبَ الْوَقْتَ وَ الْیَوْمَ فَجَاءَ بَعْدَ أَیَّامٍ خَبَرُ وَفَاتِهِ علیه السلام وَ کَانَ کَمَا قَالَ.

«22»

الْفُصُولُ الْمُهِمَّةُ،: صِفَتُهُ أَبْیَضُ مُعْتَدِلٌ نَقْشُ خَاتَمِهِ نِعْمَ الْقَادِرُ اللَّهُ.

ص: 15


1- 1. الصحاح ص 2513.

باب دوم : تصریح به امامت امام جواد علیه السلام

روایات

روایت1.

عیون اخبار الرضا: جعفر بن محمّد نوفلی می گوید: در پل ابریق (ناحیه ایست در رامهرمز) خدمت حضرت رضا علیه السّلام رسیدم و سلام کرده نشستم. عرض کردم: فدایت شوم! گروهی مدعی هستند که پدرت زنده است. فرمود: دروغ می گویند خدا آنها را لعنت کند. اگر زنده می بود اموالش تقسیم نمی شد و زنانش ازدواج نمی کردند، به خدا قسم طعم مرگ را چشید همان طوری که علی بن ابی طالب علیه السّلام چشید. عرض کردم: مرا به چه کار امر می کنی؟ فرمود: پس از من به دامن فرزندم محمّد چنگ بزن. من اینک رهسپار ناحیه ای هستم که بازگشتی از آن ندارم! تا آخر خبر.(1)

روایت2.

عیون اخبار الرضا: محمّد بن ابی عباد که نویسنده حضرت رضا علیه السّلام بود و او را فضل بن سهل به این مأموریت گماشت (تا گفتار و رفتار حضرت رضا علیه السّلام را زیر نظر داشته باشد) می گفت: حضرت رضا علیه السلام همیشه فرزندش محمّد را با کنیه نام می برد و می فرمود: نامه­ای برای ابو جعفر نوشتم. یا مشغول نامه نوشتن برای ابو جعفر بودم. ایشان با اینکه پسرش که در مدینه زندگی می کرد کودک بود، از او با احترام نام می برد. نامه های حضرت جواد نیز با نهایت بلاغت و کمال نگارش می آمد؛ یک روز شنیدم حضرت رضا علیه السلام می فرمود: پس از من، در میان خانواده ام، ابو جعفر وصی و جانشین من است.(2)

روایت3.

بصائر الدرجات: ابن قیاما می گوید: موقعی که ابو جعفر فرزند حضرت رضا علیه السّلام متولد شده بود، خدمت ایشان رسیدم. فرمود: خداوند مرا فرزندی عنایت کرد که وارث من و وارث آل داود باشد.(3) ص: 18


1- . عیون اخبار الرضا 2 : 216
2- . عیون اخبار الرضا 2 : 240
3- . بصائر الدرجات: 138
«23»

مع، [معانی الأخبار]: سُمِّیَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الثَّانِی التَّقِیَّ لِأَنَّهُ اتَّقَی اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَوَقَاهُ شَرَّ الْمَأْمُونِ لَمَّا دَخَلَ عَلَیْهِ بِاللَّیْلِ سَکْرَانَ فَضَرَبَهُ بِسَیْفِهِ حَتَّی ظَنَّ أَنَّهُ قَدْ قَتَلَهُ فَوَقَاهُ اللَّهُ شَرَّهُ (1).

«24»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: اسْمُهُ مُحَمَّدٌ وَ کُنْیَتُهُ أَبُو جَعْفَرٍ وَ الْخَاصُّ أَبُو عَلِیٍّ وَ أَلْقَابُهُ الْمُخْتَارُ وَ الْمُرْتَضَی وَ الْمُتَوَکِّلُ وَ الْمُتَّقِی وَ الزَّکِیُّ وَ التَّقِیُّ وَ الْمُنْتَجَبُ وَ الْمُرْتَضَی وَ الْقَانِعُ وَ الْجَوَادُ وَ الْعَالِمُ (2).

«25»

کشف، [کشف الغمة] قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ طَلْحَةَ: کُنْیَتُهُ أَبُو جَعْفَرٍ وَ لَهُ لَقَبَانِ الْقَانِعُ وَ الْمُرْتَضَی وَ قَالَ الْحَافِظُ عَبْدُ الْعَزِیزِ وَ یُلَقَّبُ بِالْجَوَادِ(3).

«26»

عُیُونُ الْمُعْجِزَاتِ،: لَمَّا خَرَجَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَ زَوْجَتُهُ ابْنَةُ الْمَأْمُونِ حَاجّاً وَ خَرَجَ أَبُو الْحَسَنِ عَلِیٌّ ابْنُهُ علیه السلام وَ هُوَ صَغِیرٌ فَخَلَّفَهُ فِی الْمَدِینَةِ وَ سَلَّمَ إِلَیْهِ الْمَوَارِیثَ وَ السِّلَاحَ وَ نَصَّ عَلَیْهِ بِمَشْهَدِ ثِقَاتِهِ وَ أَصْحَابِهِ وَ انْصَرَفَ إِلَی الْعِرَاقِ وَ مَعَهُ زَوْجَتُهُ ابْنَةُ الْمَأْمُونِ وَ کَانَ خَرَجَ الْمَأْمُونُ إِلَی بِلَادِ الرُّومِ فَمَاتَ بالبدیرون (4) فِی رَجَبٍ سَنَةَ ثَمَانَ عَشْرَةَ وَ مِائَتَیْنِ وَ ذَلِکَ فِی سِتَّ عَشْرَةَ سَنَةً(5)

مِنْ إِمَامَةِ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ بُویِعَ الْمُعْتَصِمُ أَبُو إِسْحَاقَ مُحَمَّدُ بْنُ هَارُونَ فِی شَعْبَانَ مِنْ سَنَةِ ثَمَانَ عَشْرَةَ وَ مِائَتَیْنِ

ص: 16


1- 1. معانی الأخبار ص 65.
2- 2. مناقب آل أبی طالب ج 4 ص 379، و فیه: و العالم الربانی، ظاهر المعانی قلیل التوانی، المعروف بأبی جعفر الثانی، المنتجب المرتضی، المتوشح بالرضا، المستسلم للقضاء، له من اللّه أکثر الرضا، ابن الرضا، توارث الشرف کابرا عن کابر، و شهد له بذا الصوامع، استسقی عروقه من منبع النبوّة، و رضعت شجرته ثدی الرسالة، و تهدلت أغصانه ثمر الإمامة.
3- 3. کشف الغمّة ج 3 ص 186.
4- 4. بالبدندون خ ل صح بخطه قدّس سرّه فی الهامش.
5- 5. فی نسخة الکمبانیّ: سنة ثمان عشرة.

روایت4.

غیبت شیخ طوسی: محمّد بن سنان می گوید: یک سال قبل از اینکه حضرت موسی بن جعفر علیهما السّلام به عراق برود، خدمت ایشان رسیدم؛ پسرش امام رضا علیه السلام نیز در آنجا نشسته بود. حضرت کاظم علیه السلام نگاهی به من نموده و فرمود: محمّد! امسال مسافرتی در پیش داری! ناراحت نشوی! عرض کردم: فدایت شوم چه پیش آمدی است؟ مرا از هم اکنون ناراحت نمودی! فرمود: باید پیش این ستمگر نابکار (منظور مهدی عباسی است) بروم، ولی ناراحتی­ای که موجب قتل یا زندان شود از طرف او و همچنین از جانب جانشینش (موسی بن هادی) نمی بینم! عرض کردم: بالاخره چه می شود؟ فرمود: خدا ستمکاران را گمراه می کند و آنچه بخواهد انجام خواهد داد.

عرض کردم: فدایت شوم! منظورت چیست؟ فرمود: هر کس حق این فرزند مرا از بین ببرد و منکر امامتش شود، مثل کسی است که پس از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله به علی بن ابی طالب علیه السلام ستم کرده و منکر امامت آن جناب شده است. عرض کردم: به خدا قسم، اگر عمر من طولانی شود، حق او را ادا می کنم و به امامتش اقرار می نمایم. فرمود: راست می گویی محمّد! خداوند عمرت را طولانی خواهد کرد و حق فرزندم را ادا می کنی و به امامتش اقرار خواهی داشت و همچنین به امامت امام بعد از او! عرض کردم: امام پس از ایشان کیست؟ فرمود: فرزندش محمّد. گفتم در مقابل امر خدا تسلیم و راضیم

ص: 19

ثُمَّ إِنَّ الْمُعْتَصِمَ جَعَلَ یَعْمَلُ الْحِیلَةَ فِی قَتْلِ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ أَشَارَ عَلَی ابْنَةِ الْمَأْمُونِ زَوْجَتِهِ بِأَنْ تَسُمَّهُ لِأَنَّهُ وَقَفَ عَلَی انْحِرَافِهَا عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ شِدَّةِ غَیْرَتِهَا عَلَیْهِ لِتَفْضِیلِهِ أُمَّ أَبِی الْحَسَنِ ابْنِهِ عَلَیْهَا وَ لِأَنَّهُ لَمْ یُرْزَقْ مِنْهَا وَلَدٌ فَأَجَابَتْهُ إِلَی ذَلِکَ وَ جَعَلَتْ سَمّاً فِی عِنَبٍ رَازِقِیٍّ وَ وَضَعَتْهُ بَیْنَ یَدَیْهِ فَلَمَّا أَکَلَ مِنْهُ نَدِمَتْ وَ جَعَلَتْ تَبْکِی فَقَالَ مَا بُکَاؤُکِ وَ اللَّهِ لَیَضْرِبَنَّکِ اللَّهُ بِعَقْرٍ لَا یَنْجَبِرُ وَ بَلَاءٍ لَا یَنْسَتِرُ فَمَاتَتْ بِعِلَّةٍ فِی أَغْمَضِ الْمَوَاضِعِ مِنْ جَوَارِحِهَا صَارَتْ نَاصُوراً فَأَنْفَقَتْ مَالَهَا وَ جَمِیعَ مَا مَلَکَتْهُ عَلَی تِلْکَ الْعِلَّةِ حَتَّی احْتَاجَتْ إِلَی الِاسْتِرْفَادِ وَ رُوِیَ أَنَّ النَّاصُورَ کَانَ فِی فَرْجِهَا.

وَ قُبِضَ علیه السلام فِی سَنَةِ عِشْرِینَ وَ مِائَتَیْنِ مِنَ الْهِجْرَةِ فِی یَوْمِ الثَّلَاثَاءِ لِخَمْسٍ خَلَوْنَ مِنْ ذِی الْحِجَّةِ وَ لَهُ أَرْبَعٌ وَ عِشْرُونَ سَنَةً وَ شُهُورٌ لِأَنَّ مَوْلِدَهُ کَانَ فِی سَنَةِ خَمْسٍ وَ تِسْعِینَ وَ مِائَةٍ.

ص: 17

.(1)

مثل این حدیث در رجال کشی نیز منقول است.(2)

روایت5.

غیبت شیخ طوسی: بزنطی می گوید: پسر نجاشی از من پرسید: امام پس از علی بن موسی الرضا علیهما السّلام کیست؟ من خدمت حضرت رضا علیه السّلام رسیدم و جریان را عرض کردم. فرمود: امام بعد از من، پسر من است. آنگاه فرمود: کسی جرأت دارد بگوید پسرم، در حالی که اکنون پسری ندارد؟(3)

این حدیث در مناقب آل ابی طالب ابن شهرآشوب و نیز در اعلام الوری نیز منقول است.(4)

روایت6.

خرایج: علی بن اسباط می گوید: حضرت جواد علیه السلام داخل اطاق شد. من با دقت به قد و بالای آن جناب نگاه می کردم تا قیافه اش را برای مصریان بازگو کنم. همین که نشست فرمود: علی! خداوند همان طور که حجت را در مورد نبوت بر مردم تمام می کند، در مورد امامت نیز انجام می دهد. خداوند در قرآن می فرماید: «وَ آتَیْناهُ الْحُکْمَ صَبِیًّا.(5)» ،{و از کودکی به او نبوّت دادیم} و «و لما بَلَغَ أَشُدَّهُ»(6) {تا وقتی که رسید به کمال نیروی خود} «وَ بَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَةً.(7)» {و رسید به چهل سالگی} جایز است که مقام پیامبری و رهبری را به او بدهند در حالی که کودکی باشد (چنانچه آیه اول شاهد است) و ممکن است در سن چهل سالگی او را به این مقام مفتخر نمایند (چنانچه آیه دوم گواهی می دهد).

علی بن اسباط و عباد بن اسماعیل گفتند: ما خدمت حضرت رضا علیه السّلام در منا بودیم که فرزندش ابو جعفر علیه السلام را آوردند. عرض کردیم: این مولود مبارکی است. فرمود: آری این فرزندی است که در اسلام با برکت تر از این فرزند متولد نشده است.

ص: 20


1- . غیبت طوسی: 26
2- . رجال کشی: 429
3- . غیبت طوسی: 52
4- . منافب آل ابی طالب 4 : 336
5- . مریم / 12
6- . قصص/ 14
7- . احقاف / 15

باب 2 النصوص علیه صلوات الله علیه

الأخبار

«1»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] الْوَرَّاقُ عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عِیسَی الْخَرَّاطِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ النَّوْفَلِیِّ قَالَ: أَتَیْتُ الرِّضَا علیه السلام وَ هُوَ بِقَنْطَرَةِ إِبْرِیقٍ (1) فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ ثُمَّ جَلَسْتُ وَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ أُنَاساً یَزْعُمُونَ أَنَّ أَبَاکَ حَیٌّ فَقَالَ کَذَبُوا لَعَنَهُمُ اللَّهُ لَوْ کَانَ حَیّاً مَا قُسِمَ مِیرَاثُهُ وَ لَا نُکِحَ نِسَاؤُهُ وَ لَکِنَّهُ وَ اللَّهِ ذَاقَ الْمَوْتَ کَمَا ذَاقَهُ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ فَقُلْتُ لَهُ مَا تَأْمُرُنِی قَالَ عَلَیْکَ بِابْنِی مُحَمَّدٍ مِنْ بَعْدِی وَ أَمَّا أَنَا فَإِنِّی ذَاهِبٌ فِی وَجْهٍ لَا أَرْجِعُ الْخَبَرَ(2).

«2»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] الْبَیْهَقِیُّ عَنِ الصَّوْلِیِّ عَنْ عَوْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عَبَّادٍ وَ کَانَ یَکْتُبُ لِلرِّضَا علیه السلام ضَمَّهُ إِلَیْهِ الْفَضْلُ بْنُ سَهْلٍ قَالَ: مَا کَانَ علیه السلام یَذْکُرُ مُحَمَّداً ابْنَهُ علیه السلام إِلَّا بِکُنْیَتِهِ یَقُولُ کَتَبَ إِلَیَّ أَبُو جَعْفَرٍ وَ کُنْتُ أَکْتُبُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ وَ هُوَ صَبِیٌّ بِالْمَدِینَةِ فَیُخَاطِبُهُ بِالتَّعْظِیمِ وَ تَرِدُ کُتُبُ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی نِهَایَةِ الْبَلَاغَةِ وَ الْحُسْنِ فَسَمِعْتُهُ یَقُولُ أَبُو جَعْفَرٍ وَصِیِّی وَ خَلِیفَتِی فِی أَهْلِی مِنْ بَعْدِی (3).

«3»

یر، [بصائر الدرجات] عَلِیُّ بْنُ إِسْمَاعِیلَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرٍو الزَّیَّاتِ عَنِ ابْنِ قِیَامَا قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام وَ قَدْ وُلِدَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ قَدْ وَهَبَ لِی مَنْ یَرِثُنِی وَ یَرِثُ آلَ دَاوُدَ(4).

ص: 18


1- 1. فی المصدر: اربق و هو بضم الباء بلدة برامهرمز ذکره الفیروزآبادی.
2- 2. عیون أخبار الرضا ج 2 ص 216.
3- 3. عیون أخبار الرضا ج 2 ص 240.
4- 4. بصائر الدرجات ص 138.

الخرائج و الجرائح 1 : 381 (1). اعلام الوری: 345 ، ارشاد: 297(2). اعلام الوری: 345 ، ارشاد: 297(3).

ص: 21


1- روایت7. اعلام الوری ، ارشاد: زکریا بن یحیی بن نعمان بصری می گوید: از علی بن جعفر بن محمّد شنیدم که با حسن بن حسین بن علی بن الحسین صحبت می کرد و در ضمن سخن خود گفت: خدا ابو الحسن علی بن موسی الرضا علیهما السلام را وقتی برادران و عموهایش به او ستم کردند یاری کرد؛ و جریانی را نقل کرد تا رسید به این قسمت که گفت: از جای حرکت کردم و دست حضرت جواد علیه السلام پسر علی بن موسی الرضا علیهما السلام را گرفته و گفتم:گواهی می دهم که تو امام من در نزد خدا هستی. حضرت رضا علیه السلام اشکهایش جاری شد و فرمود: عمو جان! مگر از پدرم نشنیدی که می فرمود: پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرموده است: پدرم فدای فرزند بهترین کنیزان پاک نوبه که از نسل و نژاد اوست آن پیشوایی که آواره و دور از اجتماع زندگی می کند. همان کس که پدر و جدش را سخت مورد ستم قرار می دهند و او را غیبتی است که بعضی گویند: مرده است یا از بین رفته! معلوم نیست به کجا رفته! من گفتم: صحیح می فرمایی فدایت شوم!
2- روایت8. اعلام الوری، ارشاد: صفوان بن یحیی می گوید: به حضرت رضا علیه السّلام عرض کردم: ما قبل از اینکه فرزندتان ابو جعفر (حضرت جواد علیه السلام ) متولد شود، از شما راجع به امام می پرسیدیم، می فرمودی: خداوند به من فرزندی خواهد داد. اکنون که خدا عنایت کرده و چشم ما به جمالش روشن شده، خدا نخواهد که به مصیبت شما و فقدان وجود عزیزتان دچار شویم؛ اما اگر بالاخره چنین شد، امام ما کیست؟ حضرت با دست اشاره به حضرت جواد علیه السّلام که آنجا ایستاده بود کرد. عرض کردم: آقا! او که هنوز سه سال بیشتر ندارد. فرمود: چه اشکالی دارد؟ عیسی حجت خدا شد با اینکه کمتر از سه سال داشت.
3- روایت9. اعلام الوری، ارشاد: معمر بن خلاد می گوید: از حضرت رضا علیه السلام شنیدم، مطالبی درباره نشانه های امام بیان کرد و بعد فرمود: شما چه احتیاجی به این دارید؟ من پسرم ابو جعفر (حضرت جواد علیه السلام) را جانشین خود کرده ام و او عهده دار مقام من است و فرمود: ما خانواده ای هستیم که بچه هایمان بدون کم و کاست وارث بزرگانمان می شوند.
«4»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْکُلَیْنِیُّ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ سَهْلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام مِنْ قَبْلِ أَنْ یَقْدَمَ الْعِرَاقَ بِسَنَةٍ وَ عَلِیٌّ ابْنُهُ جَالِسٌ بَیْنَ یَدَیْهِ فَنَظَرَ إِلَیَّ وَ قَالَ یَا مُحَمَّدُ سَتَکُونُ فِی هَذِهِ السَّنَةِ حَرَکَةٌ فَلَا تَجْزَعْ لِذَلِکَ قَالَ قُلْتُ وَ مَا یَکُونُ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ فَقَدْ أَقْلَقَتْنِی قَالَ أَصِیرُ إِلَی هَذِهِ الطَّاغِیَةِ(1)

أَمَا إِنَّهُ لَا یَبْدَؤُنِی مِنْهُ سُوءٌ وَ مِنَ الَّذِی یَکُونُ بَعْدَهُ قَالَ قُلْتُ وَ مَا یَکُونُ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ قَالَ یُضِلُّ اللَّهُ الظَّالِمِینَ وَ یَفْعَلُ اللَّهُ مَا یَشَاءُ-(2)

قَالَ قُلْتُ وَ مَا ذَلِکَ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ قَالَ مَنْ ظَلَمَ ابْنِی هَذَا حَقَّهُ وَ جَحَدَهُ إِمَامَتَهُ مِنْ بَعْدِی کَانَ کَمَنْ ظَلَمَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام إِمَامَتَهُ وَ جَحَدَهُ حَقَّهُ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ قُلْتُ وَ اللَّهِ لَئِنْ مَدَّ اللَّهُ لِی فِی الْعُمُرِ لَأُسَلِّمَنَّ لَهُ حَقَّهُ وَ لَأُقِرَّنَّ بِإِمَامَتِهِ قَالَ صَدَقْتَ یَا مُحَمَّدُ

یَمُدُّ اللَّهُ فِی عُمُرِکَ وَ تُسَلِّمُ لَهُ حَقَّهُ وَ تُقِرُّ لَهُ بِإِمَامَتِهِ وَ إِمَامَةِ مَنْ یَکُونُ مِنْ بَعْدِهِ قَالَ قُلْتُ وَ مَنْ ذَاکَ قَالَ ابْنُهُ مُحَمَّدٌ قَالَ قُلْتُ لَهُ الرِّضَا وَ التَّسْلِیمُ (3).

ص: 19


1- 1. هو المهدی العباسیّ، و التاء للمبالغة فی طغیانه و تجاوزه عن الحد. و قوله« لا یبدأنی منه سوء» أی لا یصلنی ابتداء منه شر و سوء، أی القتل أو الحبس، و لا من الذی بعده و هو موسی بن المهدی، و قد قتله بعده هارون الرشید بالسم، و هذا من دلائل امامته اذ أخبر بما یکون و قد وقع کما أخبر علیه السلام« صالح».
2- 2. سأل السائل عن مآل حاله مع الطواغیت فأشار علیه السلام الی أنّه القتل بقوله« یقتل اللّه الظالمین» أی یترکهم مع انفسهم الطاغیة، حتی یقتلوا نفسا معصومة، و لم یمنعهم جبرا، و هذا معنی اضلالهم، و الی انه ینصب مقامه اماما آخر بقوله\i« وَ یَفْعَلُ اللَّهُ ما یَشاءُ»\E. و لما کان هذا الفعل مجملا بحسب الدلالة و الخصوصیة سأل السائل عنه بقوله« ما ذاک» یعنی و ما ذاک الفعل؟ فأجاب علیه السلام بأنّه نصب ابنی علی للإمامة و الخلافة، و من ظلم ابنی هذا حقه، و جحده امامته، کان کمن ظلم علیّ بن أبی طالب حقه و جحده امامته، و ذلک لان من أنکر الامام الآخر، لم یؤمن بالامام الأول« صالح».
3- 3. غیبة الشیخ ص 26 و 27.

(1)

مؤلف

عبارت «و ذکر شیئا» یعنی چیزی از علامات امام علیه السلام و مانند آن را ذکر فرمود و چه بسا این عبارت مجهول خوانده شود و ذُکِّرَ از باب تفعیل باشد و قذة یا ابناء بر این که نایب مفعول مطلق برای فعلی محذوف است، منصوب است و معنای آن این است که امام و جانشین او مانند دو تیر کاملاً مشابه هستند و گفته شده قذة مفعول به فعل یتوارث باشد و مضاف آن محذوف و این کلمه به جای مضاف نشسته باشد و یا این که القذه مبتدا و مرفوع باشد و خبر آن ظرف باشد و معنا این گونه باشد که تیر با تیر مقایسه می شود و اندازه اش با اندازه تیر دیگر معلوم می شود. جزری می گوید: قذذ پر تیر را گویند و مفرد آن قذة است و حدیثی که روایت شده که شما امت اسلام نیز دقیقاً بر سنن ملل سابق خود پیش می روید، درست مثل این که پر یک تیر به اندازه پر تیر دیگر اندازه گیری و ساخته می شود؛ و این مثال برای دو چیزی که مساوی هستند و هیچ تفاوتی ندارند زده می شود.

روایت10.

اعلام الوری، ارشاد: حسین بن یسار می گوید: ابن قیاما واسطی نامه ای برای حضرت رضا علیه السّلام نوشت و در آن سؤال کرد، چطور ممکن است شما امام باشید با اینکه فرزند ندارید حضرت رضا علیه السّلام جواب داد: تو از کجا می دانی من فرزند نخواهم داشت؟ به خدا قسم این شب و روز به پایان نمی رسد تا خداوند مرا پسری عنایت کند که به وسیله او خدا حق را از باطل جدا گرداند.(2)

روایت11.

ارشاد: بزنطی می گوید: پسر نجاشی از من پرسید: امام بعد از حضرت رضا علیه السّلام کیست؟ دلم می خواهد این سؤال را از ایشان بپرسی تا برایم روشن شود! من خدمت حضرت رضا علیه السّلام رسیده جریان را عرض کردم. فرمود: امام بعد از من پسرم خواهد بود. کی جرات دارد بگوید پسرم، با اینکه فرزندی ندارد؟! هنوز حضرت جواد علیه السلام متولد نشده بود! چیزی نگذشت که آقا زاده متولد شد.(3)

روایت12.

ارشاد: ابن قیاما واسطی که واقفی مذهب بود گفت: پیش حضرت رضا علیه السّلام رفتم و گفتم: ممکن است دو امام در یک زمان باشد؟ فرمودند: مگر اینکه یکی از آن دو ساکت باشد و مأموریتی نداشته باشد! گفتم: خوب، همین کافی است؛ الان امامی که نسبت به شما ساکت باشد نیست! فرمود: چرا، به خدا قسم مرا خداوند فرزندی روزی خواهد فرمود که حق و حقیقت جویان را تقویت می کند و باطل و باطل گرایان را نابود می نماید. پس از یک سال حضرت جواد علیه السلام برایش متولد شد.(4)

ص: 22


1- اعلام الوری: 346 ، ارشاد: 298
2- . اعلام الوری: 346 ، ارشاد: 298
3- . ارشاد: 298
4- ص 321.. ارشاد: 298

کش، [رجال الکشی] حمدویه عن الحسن بن موسی عن محمد بن سنان: مثله (1).

«5»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِکٍ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنِ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ: قَالَ ابْنُ النَّجَاشِیِّ مَنِ الْإِمَامُ بَعْدَ صَاحِبِکُمْ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام فَأَخْبَرْتُهُ فَقَالَ الْإِمَامُ بَعْدِی ابْنِی ثُمَّ قَالَ هَلْ یَتَجَرَّأُ أَحَدٌ أَنْ یَقُولَ ابْنِی وَ لَیْسَ لَهُ وَلَدٌ(2).

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عن البزنطی: مثله (3)- عم، [إعلام الوری] عن الکلینی عن عدة من أصحابه عن محمد بن علی عن معاویة بن حکیم عن البزنطی: مثله (4).

«6»

یج، [الخرائج و الجرائح] رَوَی أَبُو سَلْمَانَ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ قَالَ: خَرَجَ عَلَیَّ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فَجَعَلْتُ أَنْظُرُ إِلَیْهِ وَ إِلَی رَأْسِهِ وَ رِجْلَیْهِ لِأَصِفَ قَامَتَهُ بِمِصْرَ فَلَمَّا جَلَسَ قَالَ یَا عَلِیُّ إِنَّ اللَّهَ احْتَجَّ فِی الْإِمَامَةِ بِمِثْلِ مَا احْتَجَّ فِی النُّبُوَّةِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ آتَیْناهُ الْحُکْمَ صَبِیًّا وَ وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ بَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَةً(5) فَقَدْ یَجُوزُ أَنْ یُعْطَی الْحُکْمَ صَبِیّاً وَ یَجُوزُ أَنْ یُعْطَی وَ هُوَ ابْنُ أَرْبَعِینَ سَنَةً.

قَالَ ابْنُ أَسْبَاطٍ وَ عَبَّادُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ: إِنَّا لَعِنْدَ الرِّضَا علیه السلام بِمِنًی إِذْ جِی ءَ بِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قُلْنَا هَذَا الْمَوْلُودُ الْمُبَارَکُ (6)

قَالَ نَعَمْ هَذَا الْمَوْلُودُ الَّذِی لَمْ یُولَدْ فِی الْإِسْلَامِ أَعْظَمُ بَرَکَةً مِنْهُ (7).

ص: 20


1- 1. رجال الکشّیّ ص 429.
2- 2. غیبة الشیخ ص 52.
3- 3. مناقب آل أبی طالب ج 4 ص 336.
4- 4. الکافی ج 1 ص 320.
5- 5. الآیة الأولی فی مریم: 12، و هی فی شأن یحیی علیه السلام و الثانیة فی الاحقاف 15. و هی عام فی الأنبیاء.
6- 6. قیل: لان الشیعة کانوا فی زمانه علیه السلام علی رفاهیة.
7- 7. لم نظفر علیه فی مختار الخرائج المطبوع.

روایت13.

اعلام الوری، ارشاد: حسن بن جهم می گوید: خدمت حضرت رضا علیه السّلام نشسته بودم که فرزندش را صدا زد. حضرت جواد علیه السلام هنوز کوچک بود. او را روی زانوی من نشاند و فرمود: پیراهنش را از تنش بیرون بیاور! پیراهن او را که بیرون آوردم فرمود: وسط شانه اش را تماشا کن! وقتی نگاه کردم، در یکی از شانه هایش، مثل مهری زیر گوشت دیده می شد! فرمود: این علامت را می بینی؟ چنین علامتی را پدرم در همین محل داشت.(1)

روایت14.

اعلام الوری، ارشاد: ابو یحیی صنعانی می گوید: خدمت حضرت رضا علیه السّلام بودم که پسرش حضرت جواد علیه السلام را در حالی که کودک بود آوردند. حضرت فرمود: در اسلام فرزندی متولد نشده که بیشتر از این پسر برای شیعیان ما برکت داشته باشد.(2)

روایت15.

اعلام الوری، ارشاد: خیرانی از پدر خود نقل کرد که گفت: من خدمت حضرت رضا علیه السّلام در خراسان ایستاده بودم که یک نفر عرض کرد: آقا! اگر پیش آمدی شد، به که پناه بریم؟ فرمود: پسرم ابو جعفر. سئوال کننده

ص: 23


1- . ارشاد: 298
2- . اعلام الوری: 347 ، ارشاد: 299
«7»

عم، [إعلام الوری] شا، [الإرشاد] ابْنُ قُولَوَیْهِ عَنِ الْکُلَیْنِیِّ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ وَ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَاشَانِیِّ مَعاً عَنْ زَکَرِیَّا بْنِ یَحْیَی بْنِ النُّعْمَانِ الْبَصْرِیِ (1)

قَالَ سَمِعْتُ عَلِیَّ بْنَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ یُحَدِّثُ الْحَسَنَ بْنَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فَقَالَ فِی

حَدِیثِهِ: لَقَدْ نَصَرَ اللَّهُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام لَمَّا بَغَی إِلَیْهِ إِخْوَتُهُ وَ عُمُومَتُهُ وَ ذَکَرَ حَدِیثاً حَتَّی انْتَهَی إِلَی قَوْلِهِ فَقُمْتُ وَ قَبَضْتُ عَلَی یَدِ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الرِّضَا علیه السلام وَ قُلْتُ أَشْهَدُ أَنَّکَ إِمَامِی عِنْدَ اللَّهِ فَبَکَی الرِّضَا علیه السلام ثُمَّ قَالَ یَا عَمِّ أَ لَمْ تَسْمَعْ أَبِی وَ هُوَ یَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِأَبِی ابْنُ خِیَرَةِ الْإِمَاءِ النُّوبِیَّةِ الطَّیِّبَةِ یَکُونُ مِنْ وُلْدِهِ الطَّرِیدُ الشَّرِیدُ الْمَوْتُورُ بِأَبِیهِ وَ جَدِّهِ وَ صَاحِبُ الْغَیْبَةِ فَیُقَالُ مَاتَ أَوْ هَلَکَ أَوْ أَیَّ وَادٍ سَلَکَ فَقُلْتُ صَدَقْتَ جُعِلْتُ فِدَاکَ (2).

«8»

عم، [إعلام الوری] شا، [الإرشاد] ابْنُ قُولَوَیْهِ عَنِ الْکُلَیْنِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی قَالَ: قُلْتُ لِلرِّضَا علیه السلام قَدْ کُنَّا نَسْأَلُکَ قَبْلَ أَنْ یَهَبَ اللَّهُ لَکَ أَبَا جَعْفَرٍ فَکُنْتَ تَقُولُ یَهَبُ اللَّهُ لِی غُلَاماً فَقَدْ وَهَبَ اللَّهُ لَکَ وَ أَقَرَّ عُیُونَنَا فَلَا أَرَانَا اللَّهُ یَوْمَکَ فَإِنْ کَانَ کَوْنٌ فَإِلَی مَنْ فَأَشَارَ بِیَدِهِ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ هُوَ قَائِمٌ بَیْنَ یَدَیْهِ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ هُوَ ابْنُ ثَلَاثِ سِنِینَ قَالَ وَ مَا یَضُرُّهُ مِنْ ذَلِکَ قَدْ قَامَ عِیسَی بِالْحُجَّةِ وَ هُوَ ابْنُ أَقَلَّ مِنْ ثَلَاثِ سِنِینَ (3).

«9»

عم، [إعلام الوری] شا، [الإرشاد] ابْنُ قُولَوَیْهِ عَنِ الْکُلَیْنِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ قَالَ: سَمِعْتُ الرِّضَا علیه السلام وَ ذَکَرَ شَیْئاً فَقَالَ مَا حَاجَتُکُمْ إِلَی ذَلِکَ هَذَا أَبُو جَعْفَرٍ قَدْ أَجْلَسْتُهُ مَجْلِسِی وَ صَیَّرْتُهُ مَکَانِی وَ قَالَ إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ یَتَوَارَثُ أَصَاغِرُنَا أَکَابِرَنَا الْقُذَّةَ بِالْقُذَّةِ(4).

ص: 21


1- 1. فی نسخة الکافی« الصیرفی» و فی بعض النسخ« المصری» و الرجل مجهول الحال.
2- 2. الإرشاد ص 297 و تراه فی الکافی ج 1 ص 323.
3- 3. راجع الکافی ج 1 ص 321، الإرشاد ص 297 و 298. اقول: قد قام عیسی علیه السلام بالحجة فی مهده و قال\i« إِنِّی عَبْدُ اللَّهِ آتانِیَ الْکِتابَ وَ جَعَلَنِی نَبِیًّا»\E الآیة، فالاشارة بقوله« و هو ابن أقل من ثلاث سنین» انما هو الی سن أبی جعفر الجواد، فی ذاک الزمان الذی قال هذا الکلام.
4- 4. إرشاد المفید ص 298، الکافی ج 1 ص 320.

حضرت جواد علیه السلام را کوچک انگاشت! حضرت رضا علیه السلام فرمود: خداوند عیسی را به نبوت و رسالت برانگیخت و مؤسّس یک شریعت قرار داد، با اینکه کوچک تر از پسرم ابو جعفر بود.(1)

روایت16.

اعلام الوری، ارشاد: یحیی بن حبیب زیّات می گوید: کسی که خدمت حضرت رضا علیه السلام بود نقل کرد: وقتی اشخاصی که خدمت آن جناب بودند حرکت کردند، حضرت رضا علیه السلام به آنها فرمود: پیش پسرم ابو جعفر بروید و سلام کنید و با او تجدید عهد نمایید. آنها که رفتند، رو به من کرد و فرمود: خداوند رحمت کند مفضل را او (در مورد امام شناسی) به کمتر از این اشاره نیز قانع بود.(2)

در رجال کشی

ص: 24


1- . اعلام الوری: 346 ، ارشاد: 299
2- . اعلام الوری: 347 ، ارشاد: 299
بیان

و ذکر شیئا أی من علامات الإمام و أشباهه و ربما یقرأ علی المجهول من بناء التفعیل و القذة إما منصوبة بنیابة المفعول المطلق لفعل محذوف أی تتشابهان تشابه القذة و قیل هی مفعول یتوارث بحذف المضاف و إقامتها مقامه أو مرفوع علی أنه مبتدأ و الظرف خبره أی القذة یقاس بالقذة و یعرف مقداره به قال الجزری القذذ ریش السهم واحدتها قذة و منه الحدیث لَتَرْکَبُنَّ سَنَنَ مَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ حَذْوَ الْقُذَّةِ بِالْقُذَّةِ أی کما یقدر کل واحدة منها علی قدر صاحبتها و تقطع یضرب مثلا للشیئین یستویان و لا یتفاوتان.

«10»

عم، [إعلام الوری] شا، [الإرشاد] ابْنُ قُولَوَیْهِ عَنِ الْکُلَیْنِیِّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مَالِکِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: کَتَبَ ابْنُ قِیَامَا الْوَاسِطِیُّ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام کِتَابَةً یَقُولُ فِیهِ کَیْفَ تَکُونُ إِمَاماً وَ لَیْسَ لَکَ وَلَدٌ فَأَجَابَهُ أَبُو الْحَسَنِ وَ مَا عِلْمُکَ أَنَّهُ لَا یَکُونُ لِی وَلَدٌ وَ اللَّهِ لَا یَمْضِی الْأَیَّامُ وَ اللَّیَالِی حَتَّی یَرْزُقَنِی وَلَداً ذَکَراً یَفْرُقُ بِهِ بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ (1).

«11»

شا، [الإرشاد] ابْنُ قُولَوَیْهِ عَنِ الْکُلَیْنِیِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ حُکَیْمٍ عَنِ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ: قَالَ لِیَ ابْنُ النَّجَاشِیِّ مَنِ الْإِمَامُ بَعْدَ صَاحِبِکَ فَأَحَبَّ أَنْ تَسْأَلَهُ حَتَّی أَعْلَمَ فَدَخَلْتُ عَلَی الرِّضَا علیه السلام فَأَخْبَرْتُهُ قَالَ فَقَالَ لِیَ الْإِمَامُ ابْنِی ثُمَّ قَالَ هَلْ یَجْتَرِئُ أَحَدٌ أَنْ یَقُولَ ابْنِی وَ لَیْسَ لَهُ وَلَدٌ وَ لَمْ یَکُنْ وُلِدَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فَلَمْ تَمْضِ الْأَیَّامُ حَتَّی وُلِدَ علیه السلام (2).

«12»

شا، [الإرشاد] ابْنُ قُولَوَیْهِ عَنِ الْکُلَیْنِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ: عَنِ ابْنِ قِیَامَا الْوَاسِطِیِّ وَ کَانَ وَاقِفِیّاً قَالَ دَخَلْتُ عَلَی عَلِیِّ بْنِ مُوسَی علیه السلام فَقُلْتُ لَهُ أَ یَکُونُ إِمَامَانِ قَالَ لَا إِلَّا أَنْ یَکُونَ أَحَدُهُمَا صَامِتاً فَقُلْتُ

ص: 22


1- 1. الإرشاد ص 298، الکافی ج 1 ص 320.
2- 2. الکافی ج 1 ص 320، الإرشاد ص 298.

نیز مثل این حدیث نقل شده است.(1)

مؤلف

عبارت «لیقنع بدون ذلک» یعنی به کمتر از آنچه به شما گفتم، در باب علم به این که امام جواد علیه السلام امام پس از من است؛ و به اصحابش هشدار داد که من غرضم نص بر امامت امام جواد علیه السلام است و از باب تقیه به آن تصریح ننمودم.

روایت17.

اعلام الوری: یزید بن سلیط می گوید: ما در راه مکه بودیم و تصمیم به انجام عمره داشتیم؛ در بین راه به حضرت موسی بن جعفر علیهما السّلام رسیدیم. عرض کردم فدایت شوم! یادت هست در این محل چه اتفاقی افتاد؟ فرمود: بلی، تو یادت هست؟ عرض کردم: آری، من و پدرم همین جا در حالی که شما با برادرهایتان در خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودید، به ملاقات شما نائل شدیم و پدرم به ایشان عرض کرد: پدر و مادرم فدایتان! شما همه پیشوایان پاکیزه سیرت هستید. مرگ دست از کسی بر نمی دارد، اکنون امام بعد از خود را معرفی فرما تا من به فرزندانم بگویم تا پس از من گمراه نشوند. فرمود: بسیار خوب ای ابا عماره! اینها فرزندان من هستند، اما این یکی، آقا و سرور آنها است - اشاره به شما کرد و فرمود: - خدا او را دارای دانش و درک و سخاوت و معرفت نموده و هر چه مردم نیاز داشته باشند جواب گو است و می توانند پاسخ هر اختلافی که در مسائل دینی و دنیوی داشته باشند از او بپرسند؛ ضمنا بسیار خوش اخلاق و خوش معاشرت است. او یکی از دربهای

ص: 25


1- . رجال کشی: 277

لَهُ هُوَ ذَا أَنْتَ لَیْسَ لَکَ صَامِتٌ فَقَالَ بَلَی وَ اللَّهِ لَیَجْعَلَنَّ اللَّهُ لِی مَنْ یُثْبِتُ بِهِ الْحَقَّ وَ أَهْلَهُ وَ یَمْحَقُ بِهِ الْبَاطِلَ وَ أَهْلَهُ وَ لَمْ یَکُنْ فِی الْوَقْتِ لَهُ وَلَدٌ فَوُلِدَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام بَعْدَ سَنَةٍ(1).

«13»

عم، [إعلام الوری] شا، [الإرشاد] ابْنُ قُولَوَیْهِ عَنِ الْکُلَیْنِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ قَالَ: کُنْتُ مَعَ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام جَالِساً فَدَعَا بِابْنِهِ وَ هُوَ صَغِیرٌ فَأَجْلَسَهُ فِی حَجْرِی وَ قَالَ لِی جَرِّدْهُ وَ انْزِعْ قَمِیصَهُ فَنَزَعْتُهُ فَقَالَ لِیَ انْظُرْ بَیْنَ کَتِفَیْهِ قَالَ فَنَظَرْتُ فَإِذَا فِی أَحَدِ کَتِفَیْهِ شِبْهُ الْخَاتَمِ دَاخِلَ اللَّحْمِ-(2) ثُمَّ قَالَ لِی أَ تَرَی هَذَا مِثْلُهُ فِی هَذَا الْمَوْضِعِ کَانَ مِنْ أَبِی علیه السلام (3).

«14»

عم، [إعلام الوری] شا، [الإرشاد] ابْنُ قُولَوَیْهِ عَنِ الْکُلَیْنِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی یَحْیَی الصَّنْعَانِیِّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام فَجِی ءَ بِابْنِهِ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ هُوَ صَغِیرٌ فَقَالَ هَذَا الْمَوْلُودُ الَّذِی لَمْ یُولَدْ مَوْلُودٌ أَعْظَمُ عَلَی شِیعَتِنَا بَرَکَةً مِنْهُ (4).

«15»

عم، [إعلام الوری] شا، [الإرشاد] ابْنُ قُولَوَیْهِ عَنِ الْکُلَیْنِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْخَیْرَانِیِّ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: کُنْتُ وَاقِفاً عِنْدَ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام بِخُرَاسَانَ فَقَالَ قَائِلٌ یَا سَیِّدِی إِنْ کَانَ کَوْنٌ فَإِلَی مَنْ قَالَ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ ابْنِی وَ کَأَنَّ الْقَائِلَ

ص: 23


1- 1. الإرشاد ص 298، الکافی ج 1 ص 321.
2- 2. هذا من علامات الإمامة و لعلّ المراد بأحد کتفیه کتفه الیسری کما صرحوا به فی خاتم النبوّة حیث قالوا: انه عند ناغض کتفه الیسری، و الناغض من الإنسان قیل هو أصل العنق حیث ینغض رأسه، و نغض الکتف هو العظم الرقیق علی طرفیها، و قیل: هو فرع الکتف سمی ناغضا للحرکة. و قیل هو ما رق من الکتف سمی ذلک لنغوضه و حرکته، و منه قوله تعالی« فسینغضون الیک رءوسهم» أی یحرکونها استهزاء« صالح».
3- 3. الکافی ج 1 ص 321، الإرشاد ص 298.
4- 4. الإرشاد ص 299، الکافی ج 1 ص 321.

گشوده به جانب خداست. در این فرزندم امتیازی است که از همه آنها که گفتم بهتر است.

پدرم گفت آن امتیاز چیست؟ فرمود: خداوند فریادرس و دادرس این امت را از او به وجود می آورد که با شخصیت ترین فرد و درخشان ترین شخص است. در میان امت، بهترین فرزند و عالی ترین انسان است. خداوند به وسیله او از خون ریزی جلوگیری می کند و رفع اختلاف می نماید و اتحاد و هم آهنگی به وجود می آورد و تفرقه را از میان می برد، برهنه را می پوشاند و گرسنه را سیر می کند. امنیت به وجود می آورد و باران می فرستد و به بندگان لطف و مرحمت می نماید. قبل از اینکه به سن بلوغ برسد، سرور و بزرگ فامیل خود محسوب می شود.

پدرم عرض کرد: آقا! آیا او فرزندی دارد؟ فرمود: آری. و سخن را قطع کرد. یزید بن سلیط می گوید: عرض کردم: پدر و مادرم فدایت، اکنون شما نیز توضیحی که پدرتان در باره امامت شما داد بدهید! فرمود: بسیار خوب، ولی پدرم در زمانی بود که حالا آن طور نیست. عرض کردم: آقا! هر کس از شما به همین مقدار جواب قانع شود، لعنت خدا بر او باد. حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام خنده اش گرفت و فرمود: ابا عماره! من وقتی از منزل خارج شدم، به فرزندم فلانی (حضرت رضا علیه السلام) وصیت کردم و در ظاهر سایر فرزندانم را نیز با او شریک قرار دادم ولی در باطن (فقط) به او وصیت نمودم. اگر اختیار دست من بود، امامت را به فرزندم قاسم می دادم، چون او را خیلی دوست دارم و به او علاقه مندم؛ اما این کار مربوط به خدا است، به هر کس او بخواهد این مقام را می دهد. و خبرش را پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله به من داد. او را به من نشان داد. امام پس از او را نیز نشان داد و ما هیچ کدام شخصی را به عنوان جانشین خود تعیین نمی کنیم تا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و جدمان علی بن ابی طالب علیه السلام بفرمایند .

من پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را در رؤیا دیدم که در دستش انگشتر و شمشیر و عصا و کتاب و عمامه ای داشت. عرض کردم: یا رسول اللَّه! این چیست؟ فرمود: عمامه اقتدار خداست، شمشیر عزت او است، کتاب نور خدا و عصا نیروی اوست، و انگشتر جامع همه اینها است. بعد فرمود: نزدیک است امامت از تو خارج و به دیگری منتقل شود! عرض کردم: یا رسول اللَّه! نشان بده کدام یک از آنها امامند. پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: هیچ کدام از امامان را ندیدم که نسبت به انتقال امامت، ناراحت تر از تو باشد. اگر تعیین کردن امام بستگی به علاقه و محبت داشت، پدرت (حضرت صادق علیه السلام) اسماعیل را بیشتر از تو دوست می داشت، ولی چنین نیست؛ خدا باید امام را تعیین کند.

سپس حضرت موسی بن جعفر فرمود: تمام فرزندانم را از مرده و زنده دیدم! جدم امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: این یکی سرور آنها است و اشاره به علی بن موسی علیهما السلام کرد. او از من و من از اویم و خدا با نیکوکاران است.

ص: 26

اسْتَصْغَرَ سِنَّ أَبِی جَعْفَرٍ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ بَعَثَ عِیسَی رَسُولًا نَبِیّاً صَاحِبَ شَرِیعَةٍ مُبْتَدَأَةٍ(1)

فِی أَصْغَرَ مِنَ السِّنِّ الَّذِی فِیهِ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام (2).

«16»

عم، [إعلام الوری] شا، [الإرشاد] ابْنُ قُولَوَیْهِ عَنِ الْکُلَیْنِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ یَحْیَی بْنِ حَبِیبٍ الزَّیَّاتِ قَالَ: أَخْبَرَنِی مَنْ کَانَ عِنْدَ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام فَلَمَّا نَهَضَ الْقَوْمُ قَالَ لَهُمْ أَبُو الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام الْقَوْا أَبَا جَعْفَرٍ فَسَلِّمُوا عَلَیْهِ وَ أَحْدِثُوا بِهِ عَهْداً فَلَمَّا نَهَضَ الْقَوْمُ الْتَفَتَ إِلَیَّ وَ قَالَ یَرْحَمُ اللَّهُ الْمُفَضَّلَ (3)

إِنَّهُ لکان [کَانَ] لَیَقْنَعُ بِدُونِ ذَلِکَ (4).

کش، [رجال الکشی] حمدویه عن محمد بن عیسی عن محمد بن عمر بن سعید الزیات عن

ص: 24


1- 1. المراد رفع الاستبعاد، و اثبات الإمکان، فان القائل الذی استصغر سن أبی جعفر علیه السلام، توهم أن صغر السن- و الحال أنّه موجب للحجر علیه- ینافی الإمامة و قیادة الأمة، فذکره علیه السلام بنبوة عیسی علیه السلام فی شریعة مبتدأة، کما صرّح به قوله تعالی\i« قالُوا کَیْفَ نُکَلِّمُ مَنْ کانَ فِی الْمَهْدِ صَبِیًّا؟ قالَ: إِنِّی عَبْدُ اللَّهِ آتانِیَ الْکِتابَ وَ جَعَلَنِی نَبِیًّا وَ جَعَلَنِی مُبارَکاً أَیْنَ ما کُنْتُ وَ أَوْصانِی بِالصَّلاةِ وَ الزَّکاةِ ما دُمْتُ حَیًّا»\E. فاذا أمکن و جاز أن یکون الصبی فی المهد صاحب شریعة مبتدأة فکیف لا یمکن و لا یجوز أن یکون أبو جعفر اماما تابعا لشریعة جده رسول اللّه« ص» فی أکبر من سنه فانه یقوم بأعباء الإمامة و له سبع سنین.
2- 2. الکافی ج 1 ص 322، الإرشاد ص 299.
3- 3. أی بدون الامر بالتسلیم و احداث العهد، بل کان یکفیه فی احداثه الإشارة أو کان یحدثه بدونها أیضا کما أن الناس یسلمون علی ولد العزیز الشریف و یحدثون به عهدا و ملاقاة بدون أمر أبیه بذلک و هم لما لم یفعلوا ذلک الا بعد الامر تذکر علیه السلام حسن فعل المفضل و کمال اعتقاده، فترحم علیه. و فیه لوم لهم لهذا الوجه و کمال مدح للمفضل، و لکن لم نعلم أن المفضل من هو؟ لاحتماله رجالا کثیرا، و تخصیصه بابن عمر تخصیص بلا مخصص، و الاشتهار لو سلم فانما هو عندنا لا عند السلف. و یحتمل أن یکون سبب لومهم أنهم ترکوا التسلیم و احداث العهد بعد الامر، و لیس فی هذا الحدیث دلالة علی أنهم فعلوا ذلک بعده« صالح».
4- 4. الإرشاد ص 299، الکافی ج 1 ص 322.

یزید بن سلیط می گوید: در این موقع حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام فرمود: این راز را به طور امانت در اختیارت گذاشتم! مبادا جز به شخصی دانا یا مؤمنی درستکار بگویی! اگر یک وقت تو را بر این راز گواه گرفتند، گواهی بده که خداوند در این آیه می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلی أَهْلِها(1)» ،{خدا به شما فرمان می دهد که سپرده ها را به صاحبان آنها ردّ کنید.} برای اثبات امامت ما و در این مورد نیز می فرماید: «وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ کَتَمَ شَهادَةً عِنْدَهُ مِنَ اللَّهِ.(2)»، {و کیست ستمکارتر از آن کس که شهادتی از خدا را در نزد خویش پوشیده دارد.} (هنگام لزوم نباید کتمان کنی از اینکه جانشین من علی بن موسی الرضا علیهما السّلام است که (در این صورت) مشمول این آیه می شوی و ستمکار خواهی بود.)

یزید بن سلیط گفت: حضرت موسی بن جعفر علیهما السّلام فرمود: رو به جانب پیغمبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم نموده گفتم، آقا! حالا که همه جمع شده اند، بفرمایید کدام یک امام و جانشین منند؟ فرمود: آن کس که به نور خدا می بیند و با فهم و درکی که خدا در او نهاده می شنود و به حکمت او سخن می گوید. اشتباه در زندگی او راه ندارد و ندانستن برایش نیست و دانا است، او این است! سپس دست پسرم علی را گرفت و فرمود: خیلی کم با او خواهی بود! وقتی از مسافرت برگشتی وصیت کن و کارهای خود را رو به راه نما که باید از او جدا شوی و با دیگران به سر بری. در صورتی که مایل باشی به او بگو: تو را غسل بدهد و کفن کند که این کار برایت بهتر است و غیر از این صلاح نیست. این روشی است که در گذشته چنین بوده است (که امام را جز امام نباید غسل دهد و کفن کند).

بعد حضرت موسی بن جعفر علیهما السّلام فرمود: همین امسال مرا خواهند گرفت. امامت به پسرم علی که همنام دو علی گذشته - علی بن ابی طالب علیه السّلام و علی بن الحسین علیهم السلام - است، می رسد. خداوند به او درک و فهم و علم و بینایی و محبت و دینِ علیِ اول و رنج و محنت و شکیبایی علی دوم را داده! نباید آشکارا سخن از ارشاد بگوید مگر چهار سال پس از مرگ هارون.

بعد فرمود: یزید! وقتی به این محل گذشتی و با او ملاقات کردی و چنین وضعی را در آینده دیدی، به او بشارت بده که به زودی برایش پسری امین و مورد اعتماد و مبارک متولد خواهد شد. او قبل از اینکه حرفی بزنی خواهد گفت که در این مکان مرا ملاقات کرده ای. بعد به او بگو: آن کنیزی که

ص: 26


1- . نساء / 58
2- . بقره / 140

محمد بن حریز عن بعض أصحابنا: مثله (1)

بیان

لیقنع بدون ذلک أی بأقل مما قلت لکم فی العلم بأنه إمام بعدی و نبههم بذلک علی أن غرضه النص علیه و لم یصرح به تقیة و اتقاء.

«17»

عم، [إعلام الوری] الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی الْحَکَمِ وَ رَوَی الصَّدُوقُ عَنْ أَبِیهِ وَ جَمَاعَةٍ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْخَشَّابِ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ الْحُسَیْنِ مَوْلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی الْحَکَمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (2) بْنِ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَنْ یَزِیدَ بْنِ سَلِیطٍ قَالَ: لَقِیتُ أَبَا إِبْرَاهِیمَ وَ نَحْنُ نُرِیدُ الْعُمْرَةَ فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ هَلْ تُثْبِتُ هَذَا الْمَوْضِعَ الَّذِی نَحْنُ فِیهِ قَالَ نَعَمْ فَهَلْ تُثْبِتُهُ أَنْتَ قُلْتُ نَعَمْ إِنِّی أَنَا وَ أَبِی لَقِینَاکَ هَاهُنَا مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ مَعَهُ إِخْوَتُکَ فَقَالَ لَهُ أَبِی بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی أَنْتُمْ کُلُّکُمْ أَئِمَّةٌ مُطَهَّرُونَ وَ الْمَوْتُ لَا یَعْرَی مِنْهُ أَحَدٌ فَأَحْدِثْ إِلَیَّ شَیْئاً أُحَدِّثُ بِهِ مَنْ یَخْلُفُنِی مِنْ بَعْدِی فَلَا یَضِلُّوا فَقَالَ نَعَمْ یَا أَبَا عُمَارَةَ هَؤُلَاءِ وُلْدِی وَ هَذَا سَیِّدُهُمْ وَ أَشَارَ إِلَیْکَ وَ قَدْ عُلِّمَ الْحُکْمَ وَ الْفَهْمَ وَ لَهُ السَّخَاءُ وَ الْمَعْرِفَةُ بِمَا یَحْتَاجُ إِلَیْهِ النَّاسُ وَ مَا اخْتَلَفُوا فِیهِ مِنْ أَمْرِ دِینِهِمْ وَ دُنْیَاهُمْ وَ فِیهِ حُسْنُ الْخُلُقِ وَ حُسْنُ الْجِوَارِ-(3) وَ هُوَ بَابٌ

ص: 25


1- 1. رجال الکشّیّ ص 277 تحت الرقم 154.
2- 2. هکذا فی النسخ کلها، و فی کتب الرجال: عبد اللّه بن إبراهیم بن محمّد بن علی ابن عبد اللّه بن جعفر بن أبی طالب، ثقة صدوق.
3- 3. فی نسخة الکافی« و حسن الجواب» و اما حسن الخلق فهو أصل عظیم من أصول الرئاسة، و اختلف العلماء فی تعریفه فقیل هو بسط الوجه و کف الاذی و بذل الندی، و قیل هو کیفیة تمنع صاحبها من أن یظلم و یمنع و یجفو أحدا، و ان ظلم غفر، و ان منع شکر، و ان ابتلی صبر، و قیل هو صدق التحمل و ترک التجمل و حبّ الآخرة و بغض الدنیا. و أمّا حسن الجواب، فهو من دلائل کمال العقل و العلم، لان لسان العاقل العالم تابع لعقله و علمه فیجیب إذا سئل بما یقتضیه العقل و یناسب المقام، و یقول ما یناسب العلم بأحسن العبارة و افصح الکلام« صالح».

مادر این پسر است، از فامیل و بستگان ماریه قبطیه همسر و کنیز پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم است. اگر توانستی سلام مرا به آن زن برسانی، برسان.

یزید بن سلیط گفت: پس از درگذشت حضرت موسی بن جعفر علیهما السّلام، حضرت رضا علیه السلام را دیدم، قبل از اینکه چیزی عرض کنم فرمود: یزید! علاقه نداری به عمره برویم؟ عرض کردم: پدر و مادرم فدایت، بسته به میل شما است، اما من پول و خرجی ندارم! فرمود: سبحان اللَّه، ما هرگز تو را بدون اینکه مخارجت را تأمین کنیم به راه نمی اندازیم. در خدمت ایشان رفتیم تا به همان محل رسیدیم. قبل از اینکه سخنی بگویم فرمود: در این محل تو بیشتر وقتها مطالبی استفاده کرده ای که از ثواب عمره برایت بهتر بوده! عرض کردم: صحیح است و جریان را برای آن جناب شرح دادم .

بعد فرمود: اما آن کنیز هنوز نصیبم نشده است. وقتی او را به دست آوردم سلام تو را به او خواهم رساند. بعد با هم به مکه رفتیم. همان سال آن کنیز را خرید و چیزی نگذشت که حامله شد و آن پسر بچه عزیز از او متولد گردید. برادران حضرت رضا علیه السلام امید داشتند که وارث حضرت رضا علیه السلام شوند (چون فرزندی نداشت) و بی جهت دشمن من شده بودند (که بشارت تولد آن پسر را دادم). اسحاق بن جعفر به آنها گفت: به خدا من می دیدم این شخص چنان نزدیک به حضرت موسی بن جعفر علیهما السّلام می نشست که من چنان نبودم و این قدر نمی توانستم نزدیک شوم (منظورش این بود که مورد احترام پدر شما بوده، پس به او بی احترامی نکنید).(1)

در کتاب امامت و تبصره علی بن بابویه مثل این حدیث نقل شده است.(2)

مؤلف

در قاموس عبارت اثبته یعنی به حقیقت معرفت او را شناخت و عبارت لایعری یعنی خالی نیست از اینکه مثلا چنین و چنان باشد. و تشبیهی است که مرگ را به لباسی تشبیه کرده که همه باید آن را بپوشند. عبارت أحدِث الیّ از باب افعال یعنی چیز جدیدی بگو یا خبر بده. عبارت من یخلفنی بر وزن ینصر یعنی بعد از من باقی بماند و در عبارت، اظهار ادب نیز هست به این معنا که من انتظار ندارم بعد از شما زنده بمانم ولی این سؤال را برای اولاد و بازماندگانم می پرسم!

عبارت یا ابا عماره! در کافی یا ابا عبدالله ضبط شده و این صحیح تر است؛ زیرا ابا عماره کنیه یزید فرزند او

ص: 28


1- . کافی 1 : 215
2- . عیون اخبار الرضا 1 : 23

مِنْ أَبْوَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ فِیهِ آخِرُ خَیْرٍ مِنْ هَذَا کُلِّهِ.

فَقَالَ لَهُ أَبِی وَ مَا هِیَ فَقَالَ یُخْرِجُ اللَّهُ مِنْهُ غَوْثَ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ غِیَاثَهَا وَ عَلَمَهَا وَ نُورَهَا وَ خَیْرَ مَوْلُودٍ وَ خَیْرَ نَاشِئٍ یَحْقُنُ اللَّهُ بِهِ الدِّمَاءَ وَ یُصْلِحُ بِهِ ذَاتَ الْبَیْنِ وَ یَلُمُّ بِهِ الشَّعَثَ وَ یَشْعَبُ بِهِ الصَّدْعَ وَ یَکْسُو بِهِ الْعَارِیَ وَ یُشْبِعُ بِهِ الْجَائِعَ وَ یُؤْمِنُ بِهِ الْخَائِفَ وَ یُنْزِلُ اللَّهُ بِهِ الْقَطْرَ وَ یَرْحَمُ بِهِ الْعِبَادَ خَیْرَ کَهْلٍ وَ خَیْرَ نَاشِئٍ قَوْلُهُ حُکْمٌ وَ صَمْتُهُ عِلْمٌ یُبَیِّنُ لِلنَّاسِ مَا یَخْتَلِفُونَ فِیهِ وَ یَسُودُ عَشِیرَتَهُ مِنْ قَبْلِ أَوَانِ حُلُمِهِ فَقَالَ لَهُ أَبِی بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی مَا یَکُونُ لَهُ وَلَدٌ بَعْدَهُ فَقَالَ نَعَمْ ثُمَّ قَطَعَ الْکَلَامَ قَالَ یَزِیدُ فَقُلْتُ لَهُ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی فَأَخْبِرْنِی أَنْتَ بِمِثْلِ مَا أَخْبَرَنَا بِهِ أَبُوکَ فَقَالَ لِی نَعَمْ إِنَّ أَبِی علیه السلام کَانَ فِی زَمَانٍ لَیْسَ هَذَا الزَّمَانُ مِثْلَهُ فَقُلْتُ لَهُ مَنْ یَرْضَی بِهَذَا مِنْکَ فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ قَالَ فَضَحِکَ أَبُو إِبْرَاهِیمَ علیه السلام ثُمَّ قَالَ أُخْبِرُکَ یَا أَبَا عُمَارَةَ أَنِّی خَرَجْتُ مِنْ مَنْزِلِی فَأَوْصَیْتُ إِلَی ابْنِی فُلَانٍ وَ أَشْرَکْتُ مَعَهُ بَنِیَّ فِی الظَّاهِرِ وَ أَوْصَیْتُهُ فِی الْبَاطِنِ وَ أَفْرَدْتُهُ وَحْدَهُ وَ لَوْ کَانَ الْأَمْرُ إِلَیَّ لَجَعَلْتُهُ فِی الْقَاسِمِ لِحُبِّی إِیَّاهُ وَ رِقَّتِی عَلَیْهِ وَ لَکِنْ ذَاکَ إِلَی اللَّهِ یَجْعَلُهُ حَیْثُ یَشَاءُ وَ لَقَدْ جَاءَنِی بِخَبَرِهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ أَرَانِیهِ وَ أَرَانِی مَنْ یَکُونُ بَعْدَهُ وَ کَذَلِکَ نَحْنُ لَا نُوصِی إِلَی أَحَدٍ مِنَّا حَتَّی یُخْبِرَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ جَدِّی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ رَأَیْتُ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَاتَماً وَ سَیْفاً وَ عَصًا وَ کِتَاباً وَ عِمَامَةً فَقُلْتُ مَا هَذَا یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ لِی أَمَّا الْعِمَامَةُ فَسُلْطَانُ اللَّهِ وَ أَمَّا السَّیْفُ فَعِزُّ اللَّهِ وَ أَمَّا الْکِتَابُ فَنُورُ اللَّهِ وَ أَمَّا الْعَصَا فَقُوَّةُ اللَّهِ وَ أَمَّا الْخَاتَمُ فَجَامِعُ هَذِهِ الْأُمُورِ ثُمَّ قَالَ وَ الْأَمْرُ قَدْ خَرَجَ مِنْکَ إِلَی غَیْرِکَ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَرِنِیهِ أَیُّهُمْ هُوَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا رَأَیْتُ مِنَ الْأَئِمَّةِ أَحَداً أَجْزَعَ عَلَی فِرَاقِ هَذَا الْأَمْرِ مِنْکَ وَ لَوْ کَانَتْ بِالْمَحَبَّةِ لَکَانَ إِسْمَاعِیلُ أَحَبَّ إِلَی أَبِیکَ مِنْکَ وَ لَکِنْ ذَاکَ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ثُمَّ قَالَ أَبُو إِبْرَاهِیمَ علیه السلام وَ رَأَیْتُ وُلْدِی جَمِیعاً الْأَحْیَاءَ مِنْهُمْ وَ الْأَمْوَاتَ فَقَالَ لِی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام هَذَا سَیِّدُهُمْ وَ أَشَارَ إِلَی ابْنِی عَلِیٍّ فَهُوَ مِنِّی وَ أَنَا مِنْهُ وَ اللَّهُ مَعَ الْمُحْسِنِینَ

ص: 26

بوده و عبارت و قد علم اگر مجهول باشد از باب تفعیل است و اگر معلوم خوانده شود ثلاثی مجرد است، و کلمه حکم به ضم حاء به معنای قضاوت یا حکمت است، و حسن الجوار به معنای مجاورت و رفاقت یا امان است، و عبارت و هو باب یعنی هر کس اراده دین خدا و اطاعت او و داخل شدن در خانه قرب و رضایت او را داشته باشد، باید به سمت این امام بیاید، و عبارت فیه آخر یعنی در او امر دیگری است و در نسخه کافی اخری دارد یعنی خصلت دیگری و من هذا یعنی از آنچه ذکر کردم! کلمه غوث به معنای عون و یاری مضطر است و غیاث از این کلمه رساتر است و غوث اسم از اغاثه است و منظور از امت، شیعیان امامیه یا اعم از آنان است، و علم با تحریک لام، بزرگ قوم و پرچم را گویند و آنچه در راه راهنما می شود و اگر به کسر عین خوانده شود، به معنای مبالغه در دانش است و نور چیزی است که سبب آشکار شدن اشیا در نزد حس و عقل می شود و در نسخه کافی، عبارت و نورها و فضلها و حکمتها دارد.

خیر مولود یعنی بهترین فرزند در آن زمان یا در بین غیر معصومین علیهم السلام؛ و ناشیء نوجوانی را گویند که از حد کودکی عبور کرده و منظور این است که در هر دو حالت ولادت و ناشئیت، او بهترین است. عبارت به الدماء یعنی خون شیعه یا اعم از شیعه؛ زیرا با مسالمتی که حضرت به خرج داد، دماء همگی محفوظ ماند و شاید منظور از اصلاح ذات البین، اصلاح آشکار بین فرزندان علی علیه السلام و فرزندان عباس باشد. عبارت یلم به ضم لام به معنای جمع کردن است و شعث به تحریک عین به معنای امور پراکنده شده دینی و دنیوی است؛ و یشعب یعنی اصلاح می کند و الصدع یعنی شکاف و دودستگی؛ و پوشاندن افراد بی لباس و سیر کردن گرسنگان و پناه دادن به اشخاص خائف، تا امروز در جوار روضه منوره حضرت استمرار داشته است.

در نهایه آمده که کهل کسی است که بین سی تا چهل سالگی باشد و گفته شده بین سی و سه سالگی تا آخر پنجاه سالگی مقصود است؛ و شاید تکرار عبارت خیر ناشیء از باب تأکید بر عجیب بودن خیر بودن حضرت است در این سن بر سن کهولت و علت عدم ذکر سن پیری این است که حضرت به پیری نرسید و هنگام شهادت کمتر از پنجاه سال داشت.

کلمه حکم به معنای حکمت یا قضاوت بین مردم است و احتمال اول ظاهرتر است، و عبارت صمته علم یعنی سکوت حضرت ناشی از علم است؛ زیرا حضرت از روی تقیه یا به جهت مصلحتی تقیه می کند نه به خاطر جهل به کلام و گفته شده: سکوت حضرت علت عالم بودن ایشان است، زیرا او در حال سکوت تفکر می کند و احتمال اول مناسب تر است. یسود بر وزن یقول یعنی سید و آقا و اشرف آنان می شود

ص: 29

قَالَ یَزِیدُ ثُمَّ قَالَ أَبُو إِبْرَاهِیمَ علیه السلام یَا یَزِیدُ إِنَّهَا وَدِیعَةٌ عِنْدَکَ فَلَا تُخْبِرْ بِهَا إِلَّا عَاقِلًا أَوْ عَبْداً تَعْرِفُهُ صَادِقاً وَ إِنْ سُئِلْتَ عَنِ الشَّهَادَةِ فَاشْهَدْ بِهَا وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَنَا إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلی أَهْلِها(1) وَ قَالَ لَنَا وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ کَتَمَ شَهادَةً عِنْدَهُ مِنَ اللَّهِ (2) قَالَ وَ قَالَ أَبُو إِبْرَاهِیمَ علیه السلام فَأَقْبَلْتُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقُلْتُ قَدِ اجْتَمَعُوا إِلَیَّ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی فَأَیُّهُمْ هُوَ فَقَالَ هُوَ الَّذِی یَنْظُرُ بِنُورِ اللَّهِ وَ یَسْمَعُ بِتَفْهِیمِهِ وَ یَنْطِقُ بِحِکْمَتِهِ وَ یُصِیبُ فَلَا یُخْطِئُ وَ یَعْلَمُ فَلَا یَجْهَلُ هُوَ هَذَا وَ أَخَذَ بِیَدِ عَلِیٍّ ابْنِی ثُمَّ قَالَ مَا أَقَلَّ مُقَامَکَ مَعَهُ فَإِذَا رَجَعْتَ مِنْ سَفْرَتِکَ فَأَوْصِ وَ أَصْلِحْ أَمْرَکَ وَ أَفْرِغْ مِمَّا أَرَدْتَ فَإِنَّکَ مُنْتَقِلٌ عَنْهُ وَ مُجَاوِرٌ غَیْرَهُمْ وَ إِذَا أَرَدْتَ فَادْعُ عَلِیّاً فَمُرْهُ فَلْیُغَسِّلْکَ وَ لْیُکَفِّنْکَ وَ لْیَتَطَهَّرْ لَکَ (3) وَ لَا یَصْلُحُ إِلَّا ذَلِکَ وَ ذَلِکَ سُنَّةٌ قَدْ مَضَتْ-(4) ثُمَّ قَالَ أَبُو إِبْرَاهِیمَ علیه السلام إِنِّی أُوخَذُ فِی هَذِهِ السَّنَةِ وَ الْأَمْرُ إِلَی ابْنِی عَلِیٍّ سَمِیِّ عَلِیٍّ وَ عَلِیٍّ فَأَمَّا عَلِیٌّ الْأَوَّلُ فَعَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ أَمَّا عَلِیٌّ الْآخَرُ فَعَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ أُعْطِیَ فَهْمَ الْأَوَّلِ وَ حِکْمَتَهُ وَ بَصَرَهُ وَ وُدَّهُ وَ دِینَهُ وَ مِحْنَةَ الْآخِرِ وَ صَبْرَهُ عَلَی مَا یَکْرَهُ وَ لَیْسَ لَهُ أَنْ یَتَکَلَّمَ إِلَّا بَعْدَ مَوْتِ هَارُونَ بِأَرْبَعِ سِنِینَ ثُمَّ قَالَ یَا یَزِیدُ فَإِذَا مَرَرْتَ بِهَذَا الْمَوْضِعِ وَ لَقِیتَهُ وَ سَتَلْقَاهُ فَبَشِّرْهُ أَنَّهُ سَیُولَدُ لَهُ غُلَامٌ أَمِینٌ مَأْمُونٌ مُبَارَکٌ وَ سَیُعْلِمُکَ أَنَّکَ لَقِیتَنِی فَأَخْبِرْهُ عِنْدَ ذَلِکَ أَنَّ الْجَارِیَةَ الَّتِی یَکُونُ

ص: 27


1- 1. النساء: 58.
2- 2. البقرة: 140.
3- 3. فی الکافی« فانه طهر لک».
4- 4. زاد فی الکافی بعد ذلک: فاضطجع بین یدیه، وصف اخوته خلفه و عمومته، و مره فلیکبر علیک تسعا، فانه قد استقامت وصیته، و ولیک و أنت حی، ثمّ اجمع له ولدک من بعدهم، فأشهد علیهم و أشهد اللّه عزّ و جلّ و کفی باللّه شهیدا قال یزید: ثم قال لی: أبو إبراهیم إلخ.

و عشیره یعنی خویشان نزدیک. عبارت قبل اوان حلمه به ضم لام یعنی قبل از بلوغش و منظور در این جا رسیدن به سنی است که مردم در آن سن به شرافت می رسند زیرا امام محتلم نمی شود؛ و یا به کسر لام به معنای عقل است و این احتمال هم کنایه از بلوغ مردم است و گر نه مردم هنگام ولادت نیز کمال جسمی را دارند.

در عبارت سؤال راوی که پرسید: ما یکون له ولد، مناسب است با جواب بله پاسخ داده شود ولی گاهی نعم نیز به جای آن استعمال می شود و در عیون اخبار الرضا علیه السلام عبارت فیکون له ولد بعده دارد که این عبارت درست تر است و در کافی آمده: آیا فرزند هم دارد؟ فرمود: بله و اینکه فرزندش چند ساله است. یزید گفت: فقلت تا آخر کلام. در عبارت کافی اشکال است و آن این که ولادت حضرت رضا علیه السلام، یا در سال وفات حضرت صادق علیه السلام بود و یا در پنج سال بعد از آن، چنانچه دانستی، مگر این که گفته شود: سلیط چند سال بعد از وفات حضرت صادق علیه السلام از امام کاظم علیه السلام سؤال کرده بوده است.

عبارت لیس هذا الزمان مثله برای بیان شدت تقیه در زمان امام کاظم علیه السلام است و در کافی دارد: الآن زمانه ایست که وقت آن نیست یعنی زمان نیکویی نیست و الآن زمان خبر دادن از جانشینم نیست. و عبارت اینجا ظاهرتر از کافی است.

کلمه فی الظاهر یعنی در آنچه متعلق به ظاهر امر است مثل بحث اموال و نفقه عیال و مانند اینها و کلمه فی الباطن یعنی در اموری که متعلق به امر امامت است مثل وصیت به جانشینی و به ودیعت نهادن اسلحه و کتب و غیر آن؛ یا این که گفته شود در ظاهر یعنی نزد عوام مردم و در باطن یعنی در نزد خواص؛ یا این که منظور از ظاهر، فهم ابتدایی و باطن چیزی باشد که بعد از تأمل برای خواص آشکار می شود زیرا که حضرت در مقام وصیت کردن است و اگر چه بعضی از اولاد با حضرت رضا علیه السلام شریک هستند ولی امام کاظم ایشان را با شروطی قرین ساخت که با ملاحظه آن آشکار می شود که اختیار کل با ایشان است و یا منظور از ظاهر، وصیت بالایی و منظور از باطن، وصیت پایینی باشد.

در عبارت و لقد جائنی مجیء و ارائه، یا در خواب است چنانچه از روایت عیون دانسته می شود یا در حالت بیداری با جسم مثالی آن ذوات است و یا طبق قول بعضی، اساساً با اجساد اصلی آن ذوات نورانی است. و در عبارت و ارانی من یکون معه، یا منظور این است که حضرت در زمان خود، خلفای جور را نشان داد یا شیعیان و دوستانشان را و یا این که مراد، اعم از این دو باشد و وقتی در خواب و عوالم مشابه آن بود، که اشیاء به صورت های مناسبشان دیده می شدند، حضرت به ایشان عمامه را که به منزله تاج ملک و سلطنت است اعطا فرمود.

و روایت شده که عمامه تاج عرب هاست و همچنین شمشیر صورتی برای عزت و غلبه است

ص: 30

مِنْهَا هَذَا الْغُلَامُ جَارِیَةٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِ مَارِیَةَ الْقِبْطِیَّةِ جَارِیَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ إِنْ قَدَرْتَ أَنْ تُبَلِّغَهَا مِنِّی السَّلَامَ فَافْعَلْ ذَلِکَ قَالَ یَزِیدُ فَلَقِیتُ بَعْدَ مُضِیِّ أَبِی إِبْرَاهِیمَ عَلِیّاً علیه السلام فَبَدَأَنِی فَقَالَ لِی یَا یَزِیدُ مَا تَقُولُ فِی الْعُمْرَةِ فَقُلْتُ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی ذَاکَ إِلَیْکَ وَ مَا عِنْدِی نَفَقَةٌ فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ مَا کُنَّا نُکَلِّفُکَ وَ لَا نَکْفِیکَ فَخَرَجْنَا حَتَّی إِذَا انْتَهَیْنَا إِلَی ذَلِکَ الْمَوْضِعِ ابْتَدَأَنِی فَقَالَ یَا یَزِیدُ إِنَّ هَذَا الْمَوْضِعَ لَکَثِیراً مَا لَقِیتَ فِیهِ خَیْراً لَکَ (1)

مِنْ عُمْرَتِکَ فَقُلْتُ نَعَمْ ثُمَّ قَصَصْتُ عَلَیْهِ الْخَبَرَ فَقَالَ علیه السلام لِی أَمَّا الْجَارِیَةُ فَلَمْ تَجِئْ بَعْدُ فَإِذَا دَخَلَتْ أَبْلَغْتُهَا مِنْکَ السَّلَامَ فَانْطَلَقْنَا إِلَی مَکَّةَ وَ اشْتَرَاهَا فِی تِلْکَ السَّنَةِ فَلَمْ تَلْبَثْ إِلَّا قَلِیلًا حَتَّی حَمَلَتْ فَوَلَدَتْ ذَلِکَ الْغُلَامَ قَالَ یَزِیدُ وَ کَانَ إِخْوَةُ عَلِیٍّ یَرْجُونَ أَنْ یَرِثُوهُ فَعَادُونِی مِنْ غَیْرِ ذَنْبٍ فَقَالَ لَهُمْ إِسْحَاقُ بْنُ جَعْفَرٍ وَ اللَّهِ لَقَدْ رَأَیْتُ وَ إِنَّهُ لَیَقْعُدُ مِنْ أَبِی إِبْرَاهِیمَ علیه السلام الْمَجْلِسَ الَّذِی لَا أَجْلِسُ فِیهِ أَنَا(2).

کتاب الإمامة و التبصرة، لعلی بن بابویه عن محمد بن یحیی عن محمد بن أحمد عن عبد الله بن محمد الشامی: مثله (3)

توضیح

فی القاموس أثبته عرفه حق المعرفة لا یعری أی لا یخلو تشبیها للموت بلباس لا بد من أن یلبسه کل أحد فأحدث إلی علی بناء الإفعال أی ألق شیئا حدیثا أو حدث من یخلفنی من باب نصر أی یبقی بعدی و فیه رعایة الأدب بإظهار أنی لا أتوقع البقاء بعدک و لکن أسأل ذلک لأولادی و غیرهم ممن یکون بعدی.

یا أبا عمارة فی الکافی یا أبا عبد الله و هو أصوب لأن أبا عمارة کنیة ولده

ص: 28


1- 1. فی الکافی: لقیت فیه جیرتک و عمومتک.
2- 2. راجع الکافی ج 1 ص 215 و 216.
3- 3. راجع عیون أخبار الرضا ج 1 ص 23- 26.

و کتاب نور خدا و سبب ظهور اشیا برای عقل است و مراد از کتاب، تمام چیزهایی است که خدا برای انبیا فرستاده و عصا علت قدرت و صورتی برای آن است؛ زیرا شرّ دشمن با آن کم می شود و ممکن است کنایه از اجتماع موافقین و مخالفین از امت بر آن امام باشد و لذا از افتراق امت تعبیر به شق عصا می شود و انگشتر جامع همه این امور است، زیرا که نشانه سلطنت و خلافت کبری در دین و دنیاست.

عبارت قد خرج منک یعنی وقت انتقال امامت از تو به غیر تو نزدیک است یا اختیار تعیین امام از دست تو خارج است و شاید جزع و فزع حضرت به خاطر علم ایشان به درگیری برادران حضرت رضا علیه السلام برای امامت و اختلاف شیعیان در امر امامت باشد و گفته شده: زیرا حضرت دوست داشت پس از او قاسم امام باشد و شاید محبت ایشان به قاسم، کنایه از اجتماع اسباب محبت ظاهری در قاسم باشد مثل این که مادرش محبوب حضرت بوده و اسبابی غیر آن، یا این که محبت واقعا به خاطر انگیزه های بشری باشد، یا از جانب خدای تعالی باشد تا مردم بدانند امامت تابع محبت پدر نیست؛ یا به خاطر آن، مصلحت این امر آشکار شود.

عبارت فهو منی، کلام امام کاظم یا امیر المؤمنین علیهما السلام است و این کلام برای اظهار غایت محبت و اتحاد و اشتراک در کمالات استعمال می شود. انّها ودیعة یعنی گواهی دادن نزد تو امانت است. یا این کلماتی که گفتم، نزد تو امانت است. عبارت او عبدا تعرفه صادقا، یعنی بنده ای که در ادعای تصدیقش به امامت من راستگو باشد، یعنی فعل او موافق قولش باشد و منظور از عاقل کسی است که اهل ضبط و نگهداری امور باشد، گرچه ایمانش کامل نباشد زیرا آنچه مانع افشای راز است، یا کمال عقل و نظر به عواقب امور است و یا دیانت و خوف از خداست و این که تردید از راوی باشد بعید است .

عبارت ان سألت، گویا استثنای از عدم اخبار است یعنی باید به وقت ضرورت اخبار کرد و شهادت داد؛ اگر چه طالب شهادت، عاقل و صادق نباشد و ممکن است مراد، ادای شهادت نزد عاقل و صادق باشد زیرا خداوند می فرماید: امانت را به اهلش بسپارید.

عبارت فاشهد بها یعنی به امامت یا شهادت دادن شاهد باش؛ بنا بر این که منظور از شهادت دادن، شهادت دادن امام باشد. و عبارت و هو قول الله یعنی ادای این شهادت داخل در مأمور به آیه شریفه است. و عبارت قال لنا یعنی گفت برای خاطر ما و اثبات امامت ما. کلمه من الله صفت شهادت است.

ص: 31

یزید و قد علم علی بناء المجهول من التفعیل أو بناء المعلوم من المجرد و الحکم بالضم القضاء أو الحکمة و حسن الجوار أی المجاورة و المخالطة أو الأمان و هو باب أی لا بد لمن أراد دین الله و طاعته و الدخول فی دار قربه و رضاه من الإتیان إلیه و فیه آخر أی أمر آخر و فی الکافی أخری أی خصلة أخری من هذا أی مما ذکرته.

و الغوث العون للمضطر و الغیاث أبلغ منه و هو اسم من الإغاثة و المراد بالأمة الإمامیة أو الأعم و العلم بالتحریک سید القوم و الرایة و ما یهتدی به فی الطریق أو بالکسر علی المبالغة و النور ما یصیر سببا لظهور الأشیاء عند الحس أو العقل و فی الکافی و نورها و فضلها و حکمتها.

خیر مولود أی فی تلک الأزمان أو من غیر المعصومین علیهم السلام و الناشئ الحدث الذی جاز حد الصغر أی هو خیر فی الحالتین به الدماء أی من الشیعة أو الأعم فإن بمسالمته حقنت دماء کلهم و لعل إصلاح ذات البین عبارة عن إصلاح ما کان بین ولد علی علیه السلام و ولد العباس جهرة و یلم بضم اللام أی یجمع به الشعث بالتحریک أی المتفرق من أمور الدین و الدنیا و یشعب أی یصلح به الصدع أی الشق و کسوة العاری و إشباع الجائع و إیمان الخائف مستمر إلی الآن فی جوار روضته المقدسة صلوات الله علیه.

و فی النهایة الکهل من زاد علی ثلاثین سنة إلی أربعین و قیل من ثلاث و ثلاثین إلی تمام الخمسین انتهی و لعل تکرار خبر ناشئ تأکیدا لغرابة الخیریة فی هذا السن دون سن الکهولة و عدم ذکر سن الشیب لعدم وصوله علیه السلام إلیه لأنه کان له عند شهادته علیه السلام أقل من خمسین سنة.

قوله حکم أی حکمة أو قضاء بین الخلق و الأول أظهر و صمته علم أی مسبب عن العلم لأنه یصمت للتقیة و المصلحة لا للجهل بالکلام و قیل سبب للعلم لأنه یتفکر و الأول أنسب یسود کیقول أی یصیر سیدهم و مولاهم و أشرفهم

ص: 29

عبارت ایهم هو: شاید این سؤال برای مزید اطمینان باشد یا برای این که رسول خدا صلی الله علیه و آله از تعیین امام خبر بدهد.

در عبارت بنور الله، باء به معنای آلیت است یعنی به وسیله نور خاصی که خدا در دیده و دل او قرار داده، و این مطلب اشاره به چیزهایی است که با الهام و توسط جبرئیل علیه السلام برای او ظاهر می شود. عبارت یسمع بفهمه یعنی با فهم آنچه از پدرانش علیهم السلام شنیده می شنود. فلا تجهل یعنی امام علیه السلام به چیزی از اموری را که امت محتاج به آن است، جهل ندارد. و کلمه معلَّما به تشدید و فتح لام، اشاره دارد به آیه کریمه، «وَ کُلاًّ آتَیْنا حُکْماً وَ عِلْماً.(1)» ،{و به هر یک [از آن دو] حکمت و دانش عطا کردیم}.

عبارت فاذا رجعت یعنی وقتی به مدینه برگشتی و من سفرتک یعنی از سفری که قصد آن را داری یا اکنون در آن سفر هستی که عبارت است از سفر به مکه و در نسخه کافی سفرک دارد. عبارت فإذا اردت یعنی وقتی اراده وصیت کردن نمودی یا اگر مجهول خوانده شود، یعنی وقتی هارون الرشید تو را خواست تا دستگیر کند؛ عبارت لیتطهر لک یعنی قبل از تغسیل تو خودش غسل کند و در نسخه کافی هو طهر لک دارد و این بهتر است و معنا این می شود که این که او تو را در حال حیاتت بشوید، مایه طهارت و پاکی توست و جانشین غسل توست بدون این که نیاز به غسل دیگری بعد از مردنت باشد؛ و عبارت لا یصلح الا ذلک، در کافی آمده: لا یستقیم الا ذلک یعنی تطهیر تو جز به این نحو درست نیست و علت هم آن است که معصوم را فقط باید معصوم غسل دهد و غیر از حضرت رضا علیه السلام کسی معصوم نیست و وقتی مرگ حضرت برسد، ایشان شاهد وفات پدرش نیست؛ زیرا گذشت که حضرت رضا علیه السلام شاهد و حاضر بر غسل پدرش در بغداد بود و ممکن است این گونه پاسخ داده شود که این برای دفع شبهه کسی است که از حضور حضرت در بغداد مطلع نشده یا گفته شود، هر دو کار نسبت به امامی که می دانیم در غیر از شهری که فرزندش باشد وفات می کند، لازم است.

در نسخه کافی بعد از این عبارت دارد: این سنتی است که جریان یافته. پس مقابل او( حضرت رضا علیه السلام) بایست و برادران و عموهایش را پشت سرش به صف بکش و به او امر کن که بر تو نه تکبیر بگوید زیرا او وصایتش نسبت به تو استوار گشته و سرپرست انجام امور کفن و دفن توست و تو زنده ای. سپس فرزندانت را که اهتمام به شأنشان داری گرد او جمع کن و سایر اقارب را بر آنان به گواهی بگیر و خداوند عزوجل را نیز بر آنان به گواهی بگیر و خدا از حیث پشتیبانی کافی است. یزید می گوید... تا آخر حدیث.

عبارت صفَّ اخوته یعنی آنان را پشت سر حضرت به صف بکش و شاید تکبیرات نه گانه نماز میت از اختصاصات ائمه باشد چنانچه از اخبار دیگری غیر از این خبر نیز استفاده می شود. و گفته شده: حضرت امر کردند که امام بر ایشان چهار تکبیر

ص: 32


1- . انبیاء / 79

و العشیرة الأقارب القریبة قبل أوان حلمه بضم اللام أی احتلامه و المراد هنا بلوغ السن الذی یکون للناس فیها ذلک لأن الإمام لا یحتلم أو بالکسر و هو العقل و هو أیضا کنایة عن البلوغ للناس و إلا فهم کاملون عند الولادة أیضا.

ما یکون له ولد المناسب فی الجواب بلی و قد یستعمل نعم مکانه و فی العیون فیکون له ولد بعده و هو أصوب و فی الکافی و هل ولد فقال نعم و مرت به سنون قال یزید فجاءنا من لم یستطع معه کلاما قال یزید فقلت إلی آخره و فیه إشکال إذ ولادة الرضا علیه السلام إما فی سنة وفاة الصادق علیه السلام أو بعدها بخمس سنین کما عرفت إلا أن یقال إن سلیطا سأل أبا إبراهیم علیه السلام بعد ذلک بسنین.

لیس هذا الزمان مثله لشدة التقیة و فی الکافی زمان لیس هذا زمانه أی زمان حسن و لیس هذا زمانه استئناف أی زمان الإخبار و ما هنا أظهر.

فی الظاهر أی فیما یتعلق بظاهر الأمر من الأموال و نفقة العیال و نحوهما فی الباطن أی فیما یتعلق بالإمامة من الوصیة بالخلافة و إیداع الکتب و الأسلحة و غیرها أو فی الظاهر عند عامة الخلق و فی الباطن عند الخواص أو المراد بالظاهر بادی الفهم و بالباطن ما یظهر للخواص بعد التأمل فإنه علیه السلام فی الوصیة(1) و إن أشرک بعض الأولاد معه لکن قرنه بشرائط یظهر فیها أن اختیار الکل إلیه علیه السلام أو المراد بالظاهر الوصیة الفوقانیة و بالباطن التحتانیة.

و لقد جاءنی المجی ء و الإراءة إما فی المنام کما یظهر من روایة العیون أو فی الیقظة بأجسادهم المثالیة أو بأجسادهم الأصلیة علی قول بعضهم و أرانی من یکون معه أی فی زمانه من خلفاء الجور أو من شیعته و موالیه أو الأعم و لما کان فی المنام و ما یشبهه من العوالم تری الأشیاء بصورها المناسبة لها أعطاه العمامة فإنها بمنزلة تاج الملک و السلطنة.

و قد ورد أن العمائم تیجان العرب و کذا السیف للعز و الغلبة صورة لها

ص: 30


1- 1. فی نسخة الکمبانیّ« فاعلانه علیه السلام بالوصیة» و هو سهو و تصحیف.

به مقتضای تقیه بزنند و پنج تکبیر مخفیانه بزنند ولی سستی این نظر مخفی نیست زیرا آشکار کردن مثل چنین نمازی در زمان زنده بودن امام است؛ چگونه می توان آن را نزد مخالفین اظهار نمود؟

عبارت و وَلِیَک فعل معلوم بر وزن رَضِیَ است یعنی انجام دهنده امور تو از قبیل تغسیل و کفن و نماز است و واو در عبارت و انت حی، حالیه است و من تعدهم بدل از من ولدک است یا بدل کل؛ یعنی همه فرزندانت یا بدل بعض یعنی کسانی را که تو به شأنشان اعتنا داری و گویی غیر از اینها که مورد توجه هستند، بقیه اولاد محسوب نمی شوند و در برخی نسخ با باء آمده که یا آن باء مفتوح است یعنی بعد از همه عموها یا به ضم است یعنی آنان را حاضر کن اگر چه از تو دور باشند .

عبارت فاشهد علیهم یعنی سایر خویشان را بر آنان به گواهی بگیر که به امامت برادرشان اقرار کردند. عبارت انی اوخذ، بنا بر این است که فعل مجهول باشد و عبارت سمیّ علی یعنی در کمالات مانند علی است چنانچه خداوند نیز در قرآن می فرماید: « لَمْ نَجْعَلْ لَهُ مِنْ قَبْلُ سَمِیًّا(1)» ،{قبلًا همنامی برای او قرار نداده ایم.} یعنی شبیهی که لایق نام او باشد. عبارت اعطی فهم الاول یعنی فهم امیر علیه السلام به او داده شده و ودّه یعنی محبتی که خدا برای او در دل های مؤمنان قرار داده چنانچه در تفسیر آیه «إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا(2)» {کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند، به زودی [خدای] رحمان برای آنان محبتی [در دلها] قرار می دهد.} گذشت که در مورد امیر مؤمنان علیه السلام است و کلمه محنته یعنی امتحان او و مبتلا شدنش به آزار مخالفان و خذلان آن حضرت توسط یارانش.

عبارت لیس له ان یتکلم یعنی نمی تواند آشکارا ادعای امامت کند. عبارت و ستلقاه در این جمله اعجاز و تصریحی است به آنچه از اذا فهمیده می شود که این اذا دال بر وقوع شرط به حسب وضع است. (یعنی اذا دلالت دارد که فعل و جزا هر دو ممکن و شدنی است کما این که محقق هم شد). عبارت فلقیت یعنی در مدینه او را دیدی. در عبارت و لا نکفیک، واو عطف یا حال است. در کافی به جای عبارت خیر لک من عمرتک، عبارت جیرتک و عمومتک دارد. منظور از جیرتک همسایگان خانگی یا اهل معاشرت با تو هستند و منظور از عمومتک امام صادق و امام کاظم علیهما السلام و اولاد آن دو است و آن دو بزرگوار را عمو نامید زیرا یزید از اولاد زید بن علی بود و لذا در کافی او را به زیدی وصف می کند و فرزندان عمو در حکم عمو هستند.

ص: 33


1- . مریم / 7
2- . مریم / 96

و الکتاب نور الله و سبب لظهور الأشیاء علی العقل و المراد به جمیع ما أنزل الله علی الأنبیاء و العصا سبب للقوة و صورة لها إذ به یدفع شر العدی و یحتمل أن یکون کنایة عن اجتماع الأمة علیه من المؤالف و المخالف و لذا یکنی عن افتراق الکلمة بشق العصا و الخاتم جامع هذه الأمور لأنه علامة الملک و الخلافة الکبری فی الدین و الدنیا.

قد خرج منک أی قرب انتقال الإمامة منک إلی غیرک أو خرج اختیار تعیین الإمام من یدک و لعل جزعه علیه السلام لعلمه بمنازعة إخوته له و اختلاف شیعته فیه و قیل لأنه کان یحب أن یجعله فی القاسم و لعل حبه للقاسم کنایة عن اجتماع أسباب الحب ظاهرا فیه ککون أمه محبوبة له و غیر ذلک أو کان الحب واقعا بسبب الدواعی البشریة أو من قبل الله تعالی لیعلم الناس أن الإمامة لیست تابعة لمحبة الوالد أو یظهر ذلک لتلک المصلحة.

فهو منی کلام أبی إبراهیم أو أمیر المؤمنین علیه السلام و هذه العبارة تستعمل لإظهار غایة المحبة و الاتحاد و الشرکة فی الکمالات إنها ودیعة أی الشهادة أو الکلمات المذکورة(1) أو عبدا تعرفه صادقا أی فی دعواه التصدیق بإمامتی بأن یکون فعله موافقا لقوله و

المراد بالعاقل من یکون ضابطا حصینا و إن لم یکن کامل الإیمان فإن المانع من إفشاء السر إما کمال العقل و النظر فی العواقب أو الدیانة و الخوف من الله تعالی و کون التردید من الراوی بعید.

و قوله و إن سئلت کأنه استثناء عن عدم الإخبار أی لا بد من الإخبار عند الضرورة و إن لم یکن المستشهد عاقلا و صادقا و یحتمل أن یکون المراد أداء الشهادة عندهما لقوله تعالی إِلی أَهْلِها فاشهد بها أی بالإمامة أو بالشهادة بناء علی أن المراد بالشهادة شهادة الإمام و هو قول الله أی أداء هذه الشهادة داخل فی المأمور به فی الآیة و قال لنا أی لأجلنا و إثبات إمامتنا من الله صفة شهادة.

ص: 31


1- 1. فی نسخة الکمبانیّ:« الکمالات المذکورة» و هو تصحیف.

در کافی به جای ابلغتها منک، بلّغتها منک دارد که هم خطاب را بر می تابد و هم تکلم را. و معادات برادران یا به این سبب است که تبشیر حضرت سبب خرید کنیز شد یا به این خاطر که آنها خیال می کردند او در خرید کنیز واسطه گری کرده است و عدم گناه بنا بر احتمال اول به این خاطر بود که او مأمور به خرید بوده و بنا بر احتمال دوم، کذب پندار برادران بوده است. فقال لهم اسحاق یعنی عموی امام رضا علیه السلام گفت. در عبارت و انه، واو حالیه است و حاصل معنا این است که امام کاظم علیه السلام او را اکرام می­کرده و با این که اسحاق برادر حضرت کاظم بوده، اما امام او را در جایی می نشانده که اسحاق را در آن نزدیکی به خود و علو مقام نمی نشانده و این مطالب را برای اصلاح بین حضرت و برادرانش فرموده و اینکه برادران را بر برّ و اکرام او تشویق فرماید.

روایت18.

رجال کشی: مسافر می گوید: حضرت رضا علیه السلام در خراسان به من فرمود: خود را به ابو جعفر (حضرت جواد علیه السلام) برسان که امام تو اوست.(1)

روایت19.

رجال کشی: حسین بن یسار می گوید: من و حسین بن قیاما در صریا اذن ورود بر حضرت رضا علیه السلام گرفتیم و حضرت به ما اذن داد و فرمود: چه کار دارید؟ حسین به حضرت عرض کرد: آیا زمین بدون امام می ماند؟ فرمود: نه؛ گفت: آیا می شود دو امام در زمین باشند؟ فرمود: نه، مگر این که یکی از آنان ساکت باشد و سخن نگوید! حسین گفت: دانستم که شما امام نیستید. حضرت پرسید: از کجا دانستی؟ گفت: امامت در عقب و نسل امام قبلی است و شما فرزندی نداری! حضرت به او فرمود: به خدا قسم که ایام و لیالی سپری نمی شود مگر این که فرزند پسری از صلبم متولد می شود که در امامت قائم مقام من می شود و حق را احقاق می کند و باطل را نابود می سازد.(2)

روایت20.

کفایة الاثر: من کنار امام رضا علیه السلام در طوس ایستاده بودم که بعضی از اطرافیان به ایشان عرض کردند: اگر حادثه ناگواری( فوت شما) اتفاق افتد، امام بعد از شما کیست؟ فرمود: پسرم محمد. گویا سائل پیش خود سن آن حضرت را برای تصدی امامت کم شمرد! پس حضرت رضا علیه السلام فرمود: خدا عیسی بن مریم علیه السلام را به پیامبری مبعوث نمود که دین او را به پا دارد؛ در سنی کمتر

ص: 34


1- . رجال کشی: 506
2- . رجال کشی: 553

فأیهم هو لعل هذا السؤال لزیادة الاطمئنان أو لأن یخبر الناس بتعیینه صلی الله علیه و آله أیضا إیاه.

بنور الله الباء للآلة أی بالنور الخاص الذی جعله الله فی عینه و فی قلبه و هو إشارة إلی ما یظهر له بالإلهام و بتوسط روح القدس و قوله و یسمع بفهمه إلی ما سمعه من آبائه علیهم السلام فلا یجهل أی شیئا مما تحتاج الأمة إلیه معلما بتشدید اللام المفتوحة إیماء إلی قوله تعالی وَ کُلًّا آتَیْنا حُکْماً وَ عِلْماً(1) فإذا رجعت أی إلی المدینة من سفرتک أی التی تریدها أو أنت فیها و هو السفر إلی مکة و فی الکافی سفرک فإذا أردت یعنی الوصیة أو علی بناء المجهول أی أرادک الرشید لیأخذک و لیتطهر لک أی لیغتسل قبل تطهیرک و فی الکافی فإنه طهر لک و هو أظهر أی تغسیله لک فی حیاتک طهر لک و قائم مقام غسلک من غیر حاجة إلی تغسیل آخر بعد موتک و لا یصلح إلا ذلک و فی الکافی و لا یستقیم إلا ذلک أی لا یستقیم تطهیرک إلا بهذا النحو و ذلک لأن المعصوم لا یجوز أن یغسله إلا معصوم و لم یکن غیر الرضا علیه السلام و هو غیر شاهد إذ حضره الموت و یرد علیه أنه ینافی ما مر من أن الرضا علیه السلام حضر غسل والده صلوات الله علیهما فی بغداد و یمکن الجواب بأن هذا کان لرفع شبهة من لم یطلع علی حضوره علیه السلام أو یقال یلزم الأمران جمیعا فی الإمام الذی یعلم أنه یموت فی غیر بلد ولده.

و فی الکافی بعد ذلک و ذلک سنة قد مضت فاضطجع بین یدیه و صف إخوته خلفه و عمومته و مره فلیکبر علیک تسعا فإنه قد استقامت وصیته و ولیک و أنت حی ثم اجمع له ولدک من تعدهم فاشهد علیهم و أشهد الله عز و جل علیهم وَ کَفی بِاللَّهِ وَکِیلًا قال یزید إلی آخره.

و صف إخوته أی أقمهم خلفه صفا و لعل التسع تکبیرات من خصائصهم علیهم السلام کما یظهر من غیره من الأخبار أیضا و قیل إنه علیه السلام أمره بأن یکبر علیه أربعا

ص: 32


1- 1. الأنبیاء: 79.

از سنی که امام جواد علیه السلام برای اقامه شریعت خدا به امامت نائل شد!(1)

روایت21.

کفایة الاثر: ابن بزیع می گوید: از حضرت رضا علیه السّلام پرسیدند: ممکن است امامت به عمو یا دائی امام برسد؟ فرمود: نه؛ پرسید: ممکن است به برادر برسد؟ (چون هنوز حضرت رضا فرزند نداشت آنها خیال می کردند به این بستگانش خواهد رسید) فرمود: نه. گفتند: پس چه کسی امام است؟ فرمود: امامت به فرزندم می رسد وآن وقت هنوز فرزندی نداشت.(2)

روایت22.

کفایة الاثر: عقبة بن جعفر می گوید: به امام رضا علیه السلام عرض کردم: سن شما بالا رفته و هنوز فرزندی ندارید!! فرمود: ای عقبه! امام نمی میرد تا امام بعد از خود را ببیند.(3)

روایت23.

کفایة الاثر: عبد اللَّه بن جعفر می گوید: با صفوان بن یحیی خدمت حضرت رضا علیه السّلام رسیدم و حضرت جواد علیه السلام نیز حضور داشت و در آن وقت سه ساله بود. عرض کردیم: فدایت شوم! خدا نکند پیش آمدی شود. اگر چنانچه پیش آمدی شد چه کسی پس از شما امام است؟ فرمود: همین پسرم و اشاره به حضرت جواد علیه السلام کرد. عرض کردیم: در این سن؟ فرمود: آری، خداوند عیسی علیه السلام را حجت قرار داد با اینکه دو ساله بود.(4)

روایت24.

کافی: یحیی صنعانی می گوید: در مکه خدمت حضرت رضا علیه السّلام رسیدم در حالی که مشغول پوست کندن موز بود و به حضرت جواد علیه السلام می داد! گفتم: فدایت شوم! همین است آن مولود مبارک؟ فرمود: آری یحیی! این همان مولودی است که در اسلام با برکت تر از او برای شیعیان ما متولد نشده.(5)

ص: 35


1- . کفایة الاثر: 324
2- . کفایة الاثر: 324
3- . کفایة الاثر: 324
4- . کفایة الاثر: 324
5- . کافی 6 : 360

ظاهرا للتقیة و خمسا سرا و لا یخفی وهنه إذ إظهار مثل هذه الصلاة فی حال الحیاة کیف یمکن إظهارها عند المخالفین.

و ولیک معلوم باب رضی أی قام بأمورک من التغسیل و التکفین و الصلاة و الواو للحال من تعدهم بدل من ولدک بدل کل أی جمیعهم أو بدل بعض أی من تعتنی بشأنهم کأن غیرهم لا تعدهم من الأولاد و فی بعض النسخ بالباء الموحدة إما بالفتح أی من بعد جمیع العمومة أو بالضم أی أحضرهم و إن کانوا بعداء عنک.

فأشهد علیهم أی اجعل غیرهم من الأقارب شاهدین علیهم بأنهم أقروا بإمامة أخیهم إنی أوخذ علی بناء المجهول سمی علی أی مثله فی الکمالات کما قیل فی قوله تعالی لَمْ نَجْعَلْ لَهُ مِنْ قَبْلُ سَمِیًّا(1) أی نظیرا یستحق مثل اسمه أعطی فهم الأول أی أمیر المؤمنین علیه السلام و وده أی الحب الذی جعل الله فی قلوب المؤمنین کما مر فی تفسیر قوله تعالی إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا أنه نزل فی أمیر المؤمنین علیه السلام (2) و محنته أی امتحانه و ابتلاءه بأذی المخالفین له و خذلان أصحابه له.

و لیس له أن یتکلم أی بالحجج و دعوی الإمامة جهارا و ستلقاه فیه إعجاز و تصریح بما فهم من إذا الدالة علی وقوع الشرط بحسب الوضع فلقیت أی فی المدینة و لا نکفیک الواو عاطفة أو حالیة خیرا لک من عمرتک و فی الکافی حیرتک و عمومتک جیرتک أی مجاوریک فی الدار أو المعاشرة و عمومتک أراد بهم أبا عبد الله و أبا الحسن علیه السلام و أولادهما و سماهم عمومته لأن یزید کان من أولاد زید بن علی و لذا وصفه فی الکافی بالزیدی و ولدا العم بحکم العم أبلغتها منک و فی

ص: 33


1- 1. مریم: 7.
2- 2. راجع ج 35 الباب 14 ص 360- 353 من تاریخ أمیر المؤمنین« ع»، و الآیة فی سورة مریم: 96.

روایت25.

کافی: معمر بن خلاد می گوید: از اسماعیل بن ابراهیم شنیدم که به حضرت رضا علیه السلام می گفت: پسرم زبانش می گیرد! فردا او را می­فرستم خدمت شما تا زبانش را با دست مبارک مسح بفرمائید و برایش دعا کنید؟ او غلام شما است! فرمود: او غلام ابو جعفر (حضرت جواد علیه السلام) است، فردا او را پیش ابو جعفر بفرست.(1)

روایت26.

کافی: محمّد بن حسن بن عمار می گوید: در مدینه خدمت علی بن جعفر بن محمّد (پسر حضرت صادق علیه السّلام) نشسته بودم و دو سال بود که شاگردش بودم و هر چه از برادرش موسی بن جعفر علیهما السلام حدیث شنیده بود می فرمود و من می نوشتم. ناگاه حضرت ابو جعفر محمّد بن علی (پسر حضرت رضا علیه السّلام) وارد مسجد پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم شد. علی بن جعفر بدون رداء و کفش، پای برهنه از جا پرید و دست او را بوسید و بسیار احترام کرد. حضرت جواد علیه السلام فرمود: بنشین عمو جان! خدا تو را رحمت کند. عرض کرد: آقا! چطور بنشینم با اینکه شما ایستاده هستید؟!

وقتی علی بن جعفر به محل خود برگشت، اطرافیان و اصحابش او را سرزنش کردند و می گفتند تو عموی پدر او هستی! این چنین نسبت به او خود را کوچک می کنی؟ فرمود: ساکت باشید! و دست به ریش خود گرفت و گفت: وقتی خدا مرا با این ریش شایسته امامت نداند و این جوان شایسته مقام امامت باشد و او را به این مقام مفتخر فرماید، من منکر مقام او شوم؟ به خدا پناه می برم از پیشنهاد شما، بلکه غلام او هستم.(2)

ص: 36


1- . کافی 1 : 321
2- . کافی 1 : 322

الکافی بلغتها منه فیحتمل التکلم و الخطاب و معاداة الإخوة إما لزعمهم أن التبشیر کان سببا لشراء الجاریة أو لزعمهم أنه کان متوسطا فی الشراء و عدم الذنب علی الأول لکونه مأمورا و علی الثانی لکذب زعمهم فقال لهم إسحاق أی عم الرضا علیه السلام و إنه الواو للحال و الحاصل أن موسی کان یکرمه و یجلسه قریبا منه فی مجلس لم أکن أجلس منه بذلک القرب مع أنی کنت أخاه و إنما قال ذلک إصلاحا بینه و بینهم و حثا لهم علی بره و إکرامه.

«18»

کش، [رجال الکشی] حَمْدَوَیْهِ وَ إِبْرَاهِیمُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُسَافِرٍ قَالَ: أَمَرَنِی أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام بِخُرَاسَانَ فَقَالَ الْحَقْ بِأَبِی جَعْفَرٍ فَإِنَّهُ صَاحِبُکَ (1).

«19»

کش، [رجال الکشی] حَمْدَوَیْهِ بْنُ نُصَیْرٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَی عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: اسْتَأْذَنْتُ أَنَا وَ الْحُسَیْنُ بْنُ قِیَامَا عَلَی الرِّضَا علیه السلام فِی صِرْیَا فَأَذِنَ لَنَا فَقَالَ أَفْرِغُوا مِنْ حَاجَتِکُمْ فَقَالَ لَهُ الْحُسَیْنُ تَخْلُو الْأَرْضُ مِنْ أَنْ یَکُونَ فِیهَا إِمَامٌ فَقَالَ لَا قَالَ فَیَکُونُ فِیهَا اثْنَانِ قَالَ لَا إِلَّا وَ أَحَدُهُمَا صَامِتٌ لَا یَتَکَلَّمُ قَالَ فَقَدْ عَلِمْتَ أَنَّکَ لَسْتَ بِإِمَامٍ قَالَ وَ مِنْ أَیْنَ عَلِمْتَ قَالَ إِنَّهُ لَیْسَ لَکَ وَلَدٌ وَ إِنَّمَا فِی الْعَقِبِ قَالَ فَقَالَ لَهُ فَوَ اللَّهِ لَا تَمْضِی الْأَیَّامُ وَ اللَّیَالِی حَتَّی یُولَدَ لِی ذَکَرٌ مِنْ صُلْبِی یَقُومُ مِثْلَ مَقَامِی یَحِقُّ الْحَقَّ وَ یَمْحَقُ الْبَاطِلَ (2).

«20»

نص، [کفایة الأثر] عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ الدَّقَّاقُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی قَتَادَةَ عَنِ الْمَحْمُودِیِّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ نَوْبَخْتَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی مَحْمُودٍ قَالَ: کُنْتُ وَاقِفاً عِنْدَ رَأْسِ أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی علیهما السلام بِطُوسَ قَالَ لَهُ بَعْضُ مَنْ کَانَ عِنْدَهُ إِنْ حَدَثَ حَدَثٌ فَإِلَی مَنْ قَالَ إِلَی ابْنِی مُحَمَّدٍ وَ کَانَ السَّائِلُ اسْتَصْغَرَ سِنَّ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَقَالَ لَهُ أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ مُوسَی علیه السلام إِنَّ اللَّهَ بَعَثَ عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ علیه السلام نَبِیّاً ثَابِتاً بِإِقَامَةِ شَرِیعَتِهِ فِی دُونِ السِّنِّ الَّذِی

ص: 34


1- 1. رجال الکشّیّ تحت الرقم 367.
2- 2. رجال الکشّیّ تحت الرقم 427.

باب سوم : معجزات امام جواد علیه السلام

روایات

روایت1.

بصائر الدرجات: علی بن اسباط می گوید: دیدم حضرت جواد علیه السلام وارد اطاق شد. من با دقت تمام به قد و قامت امام تماشا می کردم تا برای دوستان خود در مصر توصیف نمایم. در این موقع به سجده رفت و فرمود: خداوند همان طور که نبوت و پیامبری را بر مردم ثابت می کند، امامت را نیز در این آیه ثابت می نماید. می فرماید: «وَ آتَیْناهُ الْحُکْمَ صَبِیًّا(1)»، {و از کودکی به او نبوّت دادیم.} و در این آیه می فرماید: «فلما بَلَغَ أَشُدَّهُ (2)»، {و چون به حد رشد رسید.} و فرمود: «وَ بَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَةً(3)»، {و به چهل سال برسد.} طبق این آیات جایز است مقام علم و حکمت در کودکی و یا در چهل سالگی به او داده شود.(4)

مثل این حدیث در مناقب و خرائج و ارشاد نقل شده است.(5)

روایت2.

بصائر الدرجات: ابراهیم بن محمّد می گوید: حضرت جواد علیه السلام برایم نامه ای نوشت و دستور داده بود که نامه را نگشایم تا وقتی یحیی بن ابی عمران از دنیا برود.

ص: 37


1- . مریم / 12
2- . یوسف / 22
3- . احقاف / 15
4- . بصائر الدرجات: 238
5- . مناقب آل ابی طالب 4 : 389 ، ارشاد: 340

أُقِیمَ فِیهِ أَبُو جَعْفَرٍ ثَابِتاً عَلَی شَرِیعَتِهِ (1).

«21»

نص، [کفایة الأثر] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ بَزِیعٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام: أَنَّهُ سُئِلَ أَوْ قِیلَ لَهُ أَ تَکُونُ الْإِمَامَةُ فِی عَمٍّ أَوْ خَالٍ فَقَالَ لَا فَقَالَ فِی أَخٍ قَالَ لَا قَالَ فَفِی مَنْ قَالَ فِی وَلَدِی وَ هُوَ یَوْمَئِذٍ لَا وَلَدَ لَهُ (2).

«22»

نص، [کفایة الأثر] عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ عُقْبَةَ بْنِ جَعْفَرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام قَدْ بَلَغْتَ مَا بَلَغْتَ وَ لَیْسَ لَکَ وَلَدٌ فَقَالَ یَا عُقْبَةُ إِنَّ صَاحِبَ هَذَا الْأَمْرِ لَا یَمُوتُ حَتَّی یَرَی خَلَفَهُ مِنْ بَعْدِهِ (3).

«23»

نص، [کفایة الأثر] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی الرِّضَا علیه السلام أَنَا وَ صَفْوَانُ بْنُ یَحْیَی وَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام قَائِمٌ قَدْ أَتَی لَهُ ثَلَاثُ سِنِینَ فَقُلْنَا لَهُ جَعَلَنَا اللَّهُ فِدَاکَ إِنْ وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ حَدَثَ حَدَثٌ فَمَنْ یَکُونُ بَعْدَکَ قَالَ ابْنِی هَذَا وَ أَوْمَأَ إِلَیْهِ قَالَ فَقُلْنَا لَهُ وَ هُوَ فِی هَذَا السِّنِّ قَالَ نَعَمْ وَ هُوَ فِی هَذَا السِّنِّ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی احْتَجَّ بِعِیسَی علیه السلام وَ هُوَ ابْنُ سَنَتَیْنِ (4).

«24»

کا، [الکافی] عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ یَحْیَی الصَّنْعَانِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام وَ هُوَ بِمَکَّةَ وَ هُوَ یُقَشِّرُ مَوْزاً وَ یُطْعِمُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ هُوَ الْمَوْلُودُ الْمُبَارَکُ قَالَ نَعَمْ یَا یَحْیَی هَذَا الْمَوْلُودُ الَّذِی لَمْ یُولَدْ فِی الْإِسْلَامِ مِثْلُهُ مَوْلُودٌ أَعْظَمُ بَرَکَةً عَلَی شِیعَتِنَا مِنْهُ (5).

ص: 35


1- 1. کفایة الاثر ص 324.
2- 2. کفایة الاثر ص 324.
3- 3. کفایة الاثر ص 324.
4- 4. کفایة الاثر ص 324.
5- 5. الکافی ج 6 ص 360، و فیه حدیث آخر هکذا: عدة من أصحابنا، عن أحمد بن أبی عبد اللّه، عن أبیه، عن محمّد بن أبی عمیر عن یحیی بن موسی الصنعانی قال: دخلت علی أبی الحسن الرضا علیه السلام بمنی و أبو جعفر الثانی علیه السلام علی فخذه، و هو یقشر له موزا و یطعمه. ثمّ انه قد مضی تحت الرقم 14 من الباب الذی نحن فیه عن الإرشاد و الکافی حدیث و فیه« أبو یحیی الصنعانی».

چند سال این نامه دست من ماند تا روزی که یحیی بن ابی عمران از دنیا رفت. نامه را گشودم، در آن نوشته بود: تو جانشین او هستی، آنچه او می کرد باید انجام دهی!

یحیی و اسحاق دو فرزند سلیمان بن داود نقل کردند که ابراهیم این نامه را روزی که یحیی بن ابی عمران فوت شد، در حضور مردم و در کنار قبر او خواند .

ابراهیم می گفت: به زنده بودن خود تا بعد از فوت یحیی اطمینان داشتم (زیرا امام علیه السلام فرموده بود، تا یحیی زنده است نامه را نگشا).(1)

مثل این حدیث در مناقب ابن شهر آشوب نیز موجود است.(2)

روایت3.

بصائر الدرجات: محمّد بن حسان از علی بن خالد که زیدی مذهب بود نقل کرد که گفت: من در سامرا بودم که شنیدم مردی را با غل و زنجیر از اطراف شام آورده اند و در اینجا زندانی است! می گفتند: او ادعای نبوت کرده! به نگهبانان مراجعه کردم و از آنها اجازه گرفته پیش آن مرد رفتم و دیدم مرد فهمیده ایست.

گفتم: جریان چه بود؟ چرا زندانی شدی؟ گفت: من در شام در محلی که معروف به رأس الحسین بن علی بن ابی طالب علیهم السلام است،

ص: 38


1- . بصائر الدرجات: 263
2- . مناقب آل ابی طالب 4 : 397
«25»

کا، [الکافی] الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمُعَلَّی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ قَالَ سَمِعْتُ إِسْمَاعِیلَ بْنَ إِبْرَاهِیمَ یَقُولُ لِلرِّضَا علیه السلام: إِنَّ ابْنِی فِی لِسَانِهِ ثِقْلٌ فَأَنَا أَبْعَثُ بِهِ إِلَیْکَ غَداً تَمْسَحُ عَلَی رَأْسِهِ وَ تَدْعُو لَهُ فَإِنَّهُ مَوْلَاکَ فَقَالَ هُوَ مَوْلَی أَبِی جَعْفَرٍ فَابْعَثْ بِهِ غَداً إِلَیْهِ (1).

«26»

کا، [الکافی] الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ النَّهْدِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَلَّادٍ الصَّیْقَلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ جَالِساً بِالْمَدِینَةِ وَ کُنْتُ أَقَمْتُ عِنْدَهُ سَنَتَیْنِ أَکْتُبُ عَنْهُ مَا سَمِعَ مِنْ أَخِیهِ یَعْنِی أَبَا الْحَسَنِ إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الرِّضَا الْمَسْجِدَ مَسْجِدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَوَثَبَ عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ بِلَا حِذَاءٍ وَ لَا رِدَاءٍ فَقَبَّلَ یَدَهُ وَ عَظَّمَهُ فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام یَا عَمِّ اجْلِسْ رَحِمَکَ اللَّهُ فَقَالَ یَا سَیِّدِی کَیْفَ أَجْلِسُ وَ أَنْتَ قَائِمٌ فَلَمَّا رَجَعَ عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ إِلَی مَجْلِسِهِ جَعَلَ أَصْحَابُهُ یُوَبِّخُونَهُ وَ یَقُولُونَ أَنْتَ عَمُّ أَبِیهِ وَ أَنْتَ تَفْعَلُ بِهِ هَذَا الْفِعْلَ فَقَالَ اسْکُتُوا إِذَا کَانَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَبَضَ عَلَی لِحْیَتِهِ لَمْ یُؤَهِّلْ هَذِهِ الشَّیْبَةَ وَ أَهَّلَ هَذَا الْفَتَی وَ وَضَعَهُ حَیْثُ وَضَعَهُ أُنْکِرُ فَضْلَهُ نَعُوذُ بِاللَّهِ مِمَّا تَقُولُونَ بَلْ أَنَا لَهُ عَبْدٌ.

(2)

ص: 36


1- 1. الکافی ج 1 ص 321.
2- 2. الکافی ج 1 ص 322.

به عبادت و راز و نیاز با پروردگار خود اشتغال داشتم. یک روز که مشغول عبادت بودم، ناگاه شخصی جلوی من ایستاده و گفت: حرکت کن برویم! من با ایشان رفتم و یک مرتبه دیدم در مسجد کوفه هستم! فرمود: این مسجد را می شناسی؟ عرض کردم: بلی مسجد کوفه است؛ ایشان نماز خواند. من هم خواندم. چیزی نگذشت که دیدم در مسجد مدینه هستم، باز با هم نماز خواندیم و بر پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله صلوات فرستاد و زیارت کرد. در این بین دیدم در مکه هستیم! در خدمت آن آقا تمام مراسم زیارت خانه خدا را انجام دادم و بعد متوجه شدم که در محل قبلی خود در شام هستم و آن آقا رفت.

گفت: سال بعد، ایام حج که رسید، دیدم آن شخص آمد و تمام کارهای سال گذشته را انجام دادیم. همین که از اعمال مکه فارغ شدیم و مرا به شام برگرداند، تا خواست از من جدا شود، عرض کردم تو را قسم به آن خدایی

ص: 39

باب 3 معجزاته صلوات الله علیه

الأخبار

«1»

یر، [بصائر الدرجات] عَلِیُّ بْنُ إِسْمَاعِیلَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام قَدْ خَرَجَ عَلَیَّ فَأَحْدَدْتُ النَّظَرَ إِلَیْهِ وَ إِلَی رَأْسِهِ وَ إِلَی رِجْلِهِ لِأَصِفَ قَامَتَهُ لِأَصْحَابِنَا بِمِصْرَ فَخَرَّ سَاجِداً وَ قَالَ إِنَّ اللَّهَ احْتَجَّ فِی الْإِمَامَةِ بِمِثْلِ مَا احْتَجَّ فِی النُّبُوَّةِ قَالَ اللَّهُ وَ آتَیْناهُ الْحُکْمَ صَبِیًّا-(1)

وَ قَالَ اللَّهُ حَتَّی إِذا بَلَغَ أَشُدَّهُ (2) وَ بَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَةً-(3) فَقَدْ یَجُوزُ أَنْ یُؤْتَی الْحِکْمَةَ وَ هُوَ صَبِیٌّ وَ یَجُوزُ أَنْ یُؤْتَی وَ هُوَ ابْنُ أَرْبَعِینَ سَنَةً(4).

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عن معلی بن محمد عن ابن أسباط: مثله (5)- یج، [الخرائج و الجرائح] عن ابن أسباط: مثله- شا، [الإرشاد] ابن قولویه عن الکلینی عن الحسین بن محمد عن معلی بن محمد عن ابن أسباط: مثله (6).

«2»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ: کَانَ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ کَتَبَ إِلَیَّ کِتَاباً وَ أَمَرَنِی أَنْ لَا أَفُکَّهُ حَتَّی یَمُوتَ یَحْیَی بْنُ أَبِی عِمْرَانَ قَالَ

ص: 37


1- 1. مریم: 13.
2- 2. یوسف: 22.
3- 3. الأحقاف: 15.
4- 4. بصائر الدرجات ص 238.
5- 5. مناقب آل أبی طالب ج 4 ص 389.
6- 6. الإرشاد ص 340، الکافی ج 1 ص 494.

که چنین قدرتی در اختیارت گذاشته، بگو ببینم شما که هستی؟ مدتی سر به زیر انداخت و سپس سر برداشته نگاهی به من کرد و فرمود: من محمّد بن علی بن موسی هستم .

این جریان منتشر شد تا به گوش محمّد بن عبد الملک زیات (وزیر معتصم) رسید. مأموری فرستاد تا مرا در غل و زنجیر کرده به عراق آوردند و چنان که می بینی، زندانی هستم.

به او گفتم: خوب است تو اصل داستان و جریان خود را برای محمّد بن عبد الملک بنویسی. گفت: به چه وسیله این کار را بکنم؟ من برایش کاغذ و قلم آوردم و او داستان خود را برای محمّد بن عبد الملک نوشت. محمّد بن عبد الملک در زیر همان نامه نوشته بود: به همان کسی که تو را در یک شب از شام به کوفه و از کوفه به مدینه و از آنجا تا مکه برد و بعد برگرداند، بگو از زندان هم به جای اولت برگرداند.

علی بن خالد می گوید: از وضع او ناراحت شدم و دلم به حالش سوخت. گفتم: صبر کن تا ببینی چه می شود. ولی یک روز صبح که رفتم از حالش جویا شوم، دیدم سربازان و نگهبانان و زندانبانان و گروهی از اطرافیان این طرف و آن طرف را می گردند، پرسیدم: چه خبر است؟ گفتند: آن مردی که از شام آورده بودند و ادعای نبوت کرده بود، از دیشب گم شده و نمی دانیم به زمین فرو رفته یا او را کبوتری به آسمان برده! علی بن خالد چنانچه توضیح دادیم قبلا زیدی مذهب بود و پس از این جریان امامی و با اعتقادی کامل شیعه شد.(1)

در اعلام الوری و ارشاد نیز مثل این حدیث موجود است.(2)

مؤلف

عسکر اسم شهر سامرّاء است و کبل زنجیر ضخیم را گویند و عبارت فتراقی الخبر یعنی آن خبر همه جا پیچید؛ محمد بن عبدالملک وزیر معتصم بود و بعداً وزیر پسر او واثق هارون بن معتصم شد و پدرش در بغداد روغن زیتون می فروخت. و حرس به تحریک راء جمع حارس است و عبارت اختطفه یعنی او را به سرعت ربود .

ص: 40


1- . بصائر الدرجات: 402
2- . اعلام الوری: 342 ، ارشاد: 205

فَمَکَثَ الْکِتَابُ عِنْدِی سِنِینَ فَلَمَّا کَانَ الْیَوْمُ الَّذِی مَاتَ فِیهِ یَحْیَی بْنُ أَبِی عِمْرَانَ فَکَکْتُ الْکِتَابَ فَإِذَا فِیهِ قُمْ بِمَا کَانَ یَقُومُ بِهِ أَوْ نَحْوَ هَذَا مِنَ الْأَمْرِ.

قَالَ وَ حَدَّثَنِی یَحْیَی وَ إِسْحَاقُ ابْنَا سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ: أَنَّ إِبْرَاهِیمَ أقرأ [قَرَأَ] هَذَا الْکِتَابَ فِی الْمَقْبَرَةِ یَوْماً مَاتَ یَحْیَی وَ کَانَ إِبْرَاهِیمُ یَقُولُ کُنْتُ لَا أَخَافُ الْمَوْتَ مَا کَانَ یَحْیَی بْنُ أَبِی عِمْرَانَ حَیّاً-(1) وَ أَخْبَرَنِی بِذَلِکَ الْحَسَنُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ (2).

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عن إبراهیم: مثله (3).

«3»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ حَسَّانَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ خَالِدٍ وَ کَانَ زَیْدِیّاً قَالَ: کُنْتُ فِی الْعَسْکَرِ فَبَلَغَنِی أَنَّ هُنَاکَ رَجُلًا مَحْبُوساً أُتِیَ بِهِ مِنْ نَاحِیَةِ الشَّامِ مَکْبُولًا وَ قَالُوا إِنَّهُ تَنَبَّأَ قَالَ عَلِیٌّ فَدَارَیْتُ الْقَوَّادِینَ (4) وَ الْحَجَبَةَ حَتَّی وَصَلْتُ إِلَیْهِ فَإِذَا رَجُلٌ لَهُ فَهْمٌ فَقُلْتُ لَهُ یَا هَذَا مَا قِصَّتُکَ وَ مَا أَمْرُکَ فَقَالَ لِی کُنْتُ رَجُلًا بِالشَّامِ أَعْبُدُ اللَّهَ فِی الْمَوْضِعِ الَّذِی یُقَالُ لَهُ (5)

مَوْضِعُ رَأْسِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَبَیْنَا

ص: 38


1- 1. عنونه فی نقد الرجال و قال: یحیی بن أبی عمران تلمیذ یونس بن عبد الرحمن روی عنه إبراهیم بن هاشم، قاله الصدوق فی مشیخة الفقیه.
2- 2. بصائر الدرجات ص 263 الجزء 6 ب 1 ح 2 و 3.
3- 3. مناقب آل أبی طالب ج 4 ص 397.
4- 4. البوابین خ ل.
5- 5. یقال انه نصب فیه رأس الحسین علیه السلام، فبینا أنا ذات لیلة فی موضعی مقبل علی المحراب: أذکر اللّه تعالی، اذ رأیت شخصا بین یدی، فنظرت إلیه فقال لی: قم فقمت فمشی بی قلیلا فإذا أنا فی مسجد الکوفة. فقال لی: أ تعرف هذا المسجد؟ فقلت: نعم، هذا مسجد الکوفة، قال: فصلی و صلیت معه، ثمّ انصرف و انصرفت معه، فمشی قلیلا فإذا نحن بمسجد الرسول صلّی اللّه علیه و آله فسلم علی الرسول و صلیت معه ثمّ خرج و خرجت معه، فمشی قلیلا فإذا أنا بمکّة فطاف بالبیت و طفت معه، ثمّ خرج و مشی قلیلا فإذا أنا فی موضعی الذی أعبد اللّه فیه بالشام و غاب الشخص عن عینی. فبقیت متعجبا حولا ممّا رأیت: فلما کان فی العام المقبل رأیت ذلک الشخص فاستبشرت به و دعانی فأجبته، ففعل کما فعل فی العام الماضی، فلما أراد مفارقتی بالشام قلت له: سألتک بالذی أقدرک علی ما رأیت منک الا أخبرتنی من أنت؟ قال: أنا محمّد بن علیّ بن موسی ابن جعفر بن محمّد بن علیّ بن الحسین بن علیّ بن أبی طالب. فحدثت من کان یصیر الی بخبره، فرقی ذلک الی محمّد بن عبد الملک الزیات فبعث الی من أخذنی و کبلنی فی الحدید، و حملنی الی العراق، و حبست کما تری، و ادعی علی المحال. فقلت له: أرفع القصة الی محمّد بن عبد الملک؟ قال: افعل! فکتبت عنه قصة شرحت أمره فیها، و رفعتها الی محمّد بن عبد الملک، فوقع فی ظهرها: قل للذی اخرجک من الشام فی لیلة الی الکوفة، و من الکوفة الی المدینة و من المدینة الی مکّة؛ و ردک من مکّة الی الشام أن یخرجک من حبسک هذا. قال علیّ بن خالد: فغمنی ذلک من أمره، و انصرفت محزونا علیه، فلما کان من الغد، باکرت الی الحبس لاعلم الحال، و آمره بالصبر و العزاء، فوجدت الجند و أصحاب الحرس و خلقا عظیما من الناس یهرعون، فسألت عن حالهم فقیل لی: المتنبی المحمول من الشام افتقد البارحة من الحبس، الی آخر الخبر. کذا فی الإرشاد و الاعلام نقلا عن الکلینی، مع أن روایته فی الکافی موافق لما فی البصائر الا شاذا. منه عفی عنه. أقول: هذا نص ما ذکره- رضوان اللّه علیه- بخط یده فی هامش نسخة الأصل.

روایت4.

خرایج: ابو هاشم جعفری می گوید: خدمت ابو جعفر ثانی (حضرت جواد علیه السلام) رسیدم؛ سه نامه داشتم که فرستنده هیچ کدام آنها معین نبود و خودم هم نمی دانستم نامه ها مال کیست! خیلی از این وضع افسرده بودم. امام جواد علیه السّلام یکی از نامه ها را برداشته و فرمود: این نامه زیاد بن شبث است؛ نامه دیگر را برداشت و فرمود: این نامه از محمّد بن ابی حمزه است؛ نامه سوم را فرمود این نامه فلان کس است. آن وقت من متوجه شدم و یادم آمد که نامه ها از کیست. در این موقع نگاهی به من نموده و لبخندی زد.(1)

در ارشاد و مناقب نیز مثل این حدیث نقل شده است.(2)

روایت5.

خرایج: حمیری می گوید: ابو هاشم گفت: حضرت جواد علیه السلام به من کیسه­ای با سیصد دینار داد و فرمود: آنها را به فلان پسر عمویم بده. او خواهد گفت: مرا راهنمایی کن، می خواهم فلان جنس را بخرم. تو او را راهنمایی کن. گفت: پولها را به او دادم و از من درخواست کرد فروشنده ای را معرفی کنم که از او جنس بخرد، من او را راهنمایی کردم!(3)

در ارشاد و مناقب نیز مثل این حدیث نقل شده است.(4)

روایت6.

خرایج: ابو هاشم می گوید: ساربان من درخواست کرد که با حضرت جواد علیه السلام صحبت کنم تا او را به کاری از کارهای خود بگمارد؛ من خدمت آن جناب رسیدم تا آن تقاضا را بکنم و دیدم عده ای در خدمت ایشان هستند و امکان صحبت کردن نیست!

ص: 41


1- . الخرائج و الجرائح: 237
2- . ارشاد: 306 ، مناقب آل ابی طالب 4 : 390
3- . الخرائج و الجرائح 2 : 664
4- . ارشاد: 306 ، مناقب آل ابی طالب 4 : 390

أَنَا فِی عِبَادَتِی إِذْ أَتَانِی شَخْصٌ فَقَالَ قُمْ بِنَا قَالَ فَقُمْتُ مَعَهُ قَالَ فَبَیْنَا أَنَا مَعَهُ إِذَا أَنَا فِی مَسْجِدِ الْکُوفَةِ فَقَالَ لِی تَعْرِفُ هَذَا الْمَسْجِدَ قُلْتُ نَعَمْ هَذَا مَسْجِدُ الْکُوفَةِ قَالَ فَصَلَّی وَ صَلَّیْتُ مَعَهُ فَبَیْنَا أَنَا مَعَهُ إِذَا أَنَا فِی مَسْجِدِ الْمَدِینَةِ قَالَ فَصَلَّی وَ صَلَّیْتُ مَعَهُ وَ صَلَّی عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ دَعَا لَهُ فَبَیْنَا أَنَا مَعَهُ إِذَا أَنَا بِمَکَّةَ فَلَمْ أَزَلْ مَعَهُ حَتَّی قَضَی مَنَاسِکَهُ وَ قَضَیْتُ مَنَاسِکِی مَعَهُ قَالَ فَبَیْنَا أَنَا مَعَهُ إِذَا أَنَا بِمَوْضِعِیَ الَّذِی کُنْتُ أَعْبُدُ اللَّهَ فِیهِ بِالشَّامِ قَالَ وَ مَضَی الرَّجُلُ قَالَ فَلَمَّا کَانَ عَامٌ قَابِلٌ فِی أَیَّامِ الْمَوْسِمِ إِذَا أَنَا بِهِ وَ فَعَلَ بِی مِثْلَ فِعْلَتِهِ الْأُولَی فَلَمَّا فَرَغْنَا مِنْ مَنَاسِکِنَا وَ رَدَّنِی إِلَی الشَّامِ وَ هَمَّ بِمُفَارَقَتِی قُلْتُ لَهُ سَأَلْتُکَ بِحَقِّ الَّذِی

ص: 39

سفره­ای مقابل حضرت گسترده بود. فرمود: غذا میل کن - قبل از اینکه من تقاضایی بکنم - ! فرمود: غلام! برو آن ساربانی را که ابو هاشم با خود آورده بیاور و او را جزء همکاران خود قرار ده.(1)

در اعلام الوری و ارشاد نیز مثل این حدیث نقل شده است.(2)

روایت7.

خرایج: ابو هاشم می گوید: یک روز در باغی خدمت امام جواد علیه السّلام رسیده عرض کردم: آقا من به خوردن خاک عادت کرده ام! دعا کن خدا این عادت را از من برطرف کند. امام علیه السّلام چیزی نفرمود. پس از چند روز فرمود: ابو هاشم، عادت خاک خوردن از سرت رفت. عرض کردم: آقا اکنون کاری به نظرم بدتر از آن نیست (هیچ علاقه­ای به آن کار ندارم).(3)

در ارشاد و اعلام الوری نیز مثل این حدیث نقل شده است.(4)

روایت8.

خرایج: ابو هاشم می گوید: مردی خدمت حضرت جواد محمّد بن علی بن موسی علیهم السّلام رسید و گفت: یا ابن رسول اللَّه، پدرم از دنیا رفته و نمی دانم ثروت خود را کجا پنهان نموده! من عیال وارم و از دوستان شما هستم. به دادم برسید. حضرت فرمود: پس از خواندن نماز عشا، بر محمّد و آلش صلوات بفرست، پدرت را در خواب خواهی دید، خواهد گفت که مالش را کجا پنهان کرده.

آن مرد همین کار را انجام داد و پدر خود را در خواب دید. به او گفت: پسرم! اموال خود را در فلان محل پنهان کرده ام، برو بردار و آن را پیش پسر پیغمبر صلی الله علیه و آله ببر و بگو که من به تو خبر دادم کجا است. مرد رفت و آن پولها را برداشت و جریان را خدمت امام علیه السّلام عرض کرد و گفت: خدا را ستایش می کنم که به شما چنین مقامی داده و برگزیده او هستید.(5)

ص: 42


1- . الخرائج و الجرائح 2 : 664
2- . اعلام الوری: 349 ، ارشاد: 306
3- . الخرائج و الجرائح 2 : 664
4- . اعلام الوری: 349 ، ارشاد: 307
5- . الخرائج و الجرائح 2 : 664

أَقْدَرَکَ عَلَی مَا رَأَیْتَ إِلَّا أَخْبَرْتَنِی مَنْ أَنْتَ قَالَ فَأَطْرَقَ طَوِیلًا ثُمَّ نَظَرَ إِلَیَّ فَقَالَ أَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی فَتَرَاقَی الْخَبَرُ حَتَّی انْتَهَی الْخَبَرُ إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ الزَّیَّاتِ قَالَ فَبَعَثَ إِلَیَّ فَأَخَذَنِی وَ کَبَّلَنِی فِی الْحَدِیدِ وَ حَمَلَنِی إِلَی الْعِرَاقِ وَ حَبَسَنِی کَمَا تَرَی قَالَ قُلْتُ لَهُ ارْفَعْ قِصَّتَکَ إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ فَقَالَ وَ مَنْ لِی یَأْتِیهِ بِالْقِصَّةِ قَالَ فَأَتَیْتُهُ بِقِرْطَاسٍ وَ دَوَاةٍ فَکَتَبَ قِصَّتَهُ إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ فَذَکَرَ فِی قِصَّتِهِ مَا کَانَ قَالَ فَوَقَّعَ فِی الْقِصَّةِ قُلْ لِلَّذِی أَخْرَجَکَ فِی لَیْلَةٍ مِنَ الشَّامِ إِلَی الْکُوفَةِ وَ مِنَ الْکُوفَةِ إِلَی الْمَدِینَةِ وَ مِنَ الْمَدِینَةِ إِلَی الْمَکَانِ أَنْ یُخْرِجَکَ مِنْ حَبْسِکَ قَالَ عَلِیٌّ فَغَمَّنِی أَمْرُهُ وَ رَقَقْتُ لَهُ وَ أَمَرْتُهُ بِالْعَزَاءِ قَالَ ثُمَّ بَکَّرْتُ عَلَیْهِ یَوْماً فَإِذَا الْجُنْدُ وَ صَاحِبُ الْحَرَسِ وَ صَاحِبُ السِّجْنِ وَ خَلْقٌ عَظِیمٌ یَتَفَحَّصُونَ حَالَهُ قَالَ فَقُلْتُ مَا هَذَا قَالُوا الْمَحْمُولُ مِنَ الشَّامِ الَّذِی تَنَبَّأَ افْتُقِدَ الْبَارِحَةَ لَا نَدْرِی خَسَفَ بِهِ الْأَرْضُ أَوِ اخْتَطَفَهُ الطَّیْرُ فِی الْهَوَاءِ وَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ خَالِدٍ هَذَا زَیْدِیّاً فَقَالَ بِالْإِمَامَةِ بَعْدَ ذَلِکَ وَ حَسُنَ اعْتِقَادُهُ (1).

عم، [إعلام الوری] شا، [الإرشاد] ابن قولویه عن الکلینی (2) عن أحمد بن إدریس عن محمد بن حسان: مثله (3)

بیان

العسکر اسم سر من رأی و الکبل القید الضخم فتراقی الخبر أی تصاعد و ارتفع محمد بن عبد الملک کان وزیر المعتصم و بعد وزیرا لابنه الواثق هارون بن المعتصم و کان أبوه یبیع دهن الزیت فی بغداد و الحرس بالتحریک جمع الحارس و یقال اختطفه إذا استلبه بسرعة.

ص: 40


1- 1. بصائر الدرجات ص 402 و رواه فی الخرائج ص 208 و فی کشف الغمّة ج 3 ص 210 أیضا فراجعه.
2- 2. الکافی ج 1 ص 492 و 493.
3- 3. إرشاد المفید ص 205.

روایت9.

مناقب: ابن عیاش همین خبر را از ابو هاشم نقل می کند و اضافه می نماید که حضرت در آن موقع پنج ساله بود، جز اینکه سخنی از فوت پدرش در آن خبر نیست.(1)

مؤلف

در اعلام الوری اخبار ابی هاشم مستند است و جرجانی از پدرش و او از طاهر بن محمد جعفری از عطار از حمیری از ابو هاشم جعفری نقل می نمایند.

روایت10.

خرائج: صالح بن عطیه اصحب می گوید: به حج رفته بودم و خدمت حضرت جواد علیه السلام رسیدم و از تنهایی شکایت کردم. فرمود: هنوز از مکه خارج نشدی کنیزی خواهی خرید و خداوند از او به تو پسری خواهد داد. عرض کردم: آقا! شما هم تشریف می آورید تا با هم برویم؟ فرمود: آری. سوار شد و پیش برده فروش رفت و اشاره به کنیزی نموده و فرمود: آن را بخر. من همان کنیز را خریدم و خداوند پسرم محمّد را از او به من عطا فرمود.

روایت11.

خرایج: امیّة بن علی قیسی می گوید: من و حماد بن عیسی خدمت حضرت جواد علیه السّلام رسیدیم تا خداحافظی کنیم. فرمود: تا فردا باشید و حرکت نکنید. وقتی از خدمتش خارج شدیم، حماد گفت: من که باید بروم چون اسباب و وسایل مرا برده اند و همراهانم رفته اند. گفتم: من هستم. حماد رفت و همان شب سیلی آمد و حماد در آن سیل غرق شد. قبر او در محلی به نام سیاله است.(2)

در کشف الغمة نیز مثل این حدیث نقل شده است.(3)

روایت12.

خرایج: عمران بن محمّد اشعری می گوید: خدمت حضرت جواد علیه السلام رسیدم و کارهای خود را انجام داده و عرض کردم: ام الحسن سلام رساند و تقاضا کرد یکی از جامه های خود را لطف فرمایید که با آن کفن کند. فرمود: دیگر احتیاج ندارد.

ص: 43


1- . مناقب 4 : 391
2- . الخرائج و الجرائح 2 : 664
3- . کشف الغمة 3 : 218
«4»

یج، [الخرائج و الجرائح] عَنْ أَبِی هَاشِمٍ الْجَعْفَرِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی وَ مَعِی ثَلَاثُ رِقَاعٍ غَیْرُ مُعَنْوَنَةٍ وَ اشْتَبَهَتْ عَلَیَّ وَ اغْتَمَمْتُ لِذَلِکَ فَتَنَاوَلَ إِحْدَاهُنَّ وَ قَالَ هَذِهِ رُقْعَةُ زِیَادِ بْنِ شَبَثٍ (1) وَ تَنَاوَلَ الثَّانِیَةَ وَ قَالَ هَذِهِ رُقْعَةُ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ وَ تَنَاوَلَ الثَّالِثَةَ وَ قَالَ هَذِهِ رُقْعَةُ فُلَانٍ فَبُهِتُ (2)

فَنَظَرَ إِلَیَّ وَ تَبَسَّمَ (3).

شا، [الإرشاد] ابن قولویه عن الکلینی (4)

عن علی بن محمد عن سهل بن زیاد عن أبی هاشم: مثله (5)- قب، [المناقب] لابن شهرآشوب ابن عیاش فی کتاب أخبار أبی هاشم: مثله (6).

«5»

یج، [الخرائج و الجرائح] رَوَی الْحِمْیَرِیُّ أَنَّ أَبَا هَاشِمٍ قَالَ: إِنَّ أَبَا جَعْفَرٍ أَعْطَانِی ثَلَاثَمِائَةِ دِینَارٍ فِی صُرَّةٍ وَ أَمَرَنِی أَنْ أَحْمِلَهَا إِلَی بَعْضِ بَنِی عَمِّهِ وَ قَالَ أَمَا إِنَّهُ سَیَقُولُ لَکَ دُلَّنِی عَلَی مَنْ أَشْتَرِی بِهَا مِنْهُ مَتَاعاً فَدُلَّهُ قَالَ فَأَتَیْتُهُ بِالدَّنَانِیرِ فَقَالَ لِی یَا أَبَا هَاشِمٍ دُلَّنِی عَلَی حَرِیفٍ یَشْتَرِی بِهَا مَتَاعاً فَفَعَلْتُ (7).

شا، [الإرشاد] بالإسناد المتقدم عن أبی هاشم: مثله (8)- قب، [المناقب] لابن شهرآشوب ابن عیاش فی کتاب أخبار أبی هاشم: مثله (9).

«6»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ أَبِی هَاشِمٍ قَالَ: کَلَّفَنِی جَمَّالِی أَنْ أُکَلِّمَ أَبَا جَعْفَرٍ لَهُ لِیُدْخِلَهُ فِی بَعْضِ أُمُورِهِ قَالَ فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ لِأُکَلِّمَهُ فَوَجَدْتُهُ مَعَ جَمَاعَةٍ فَلَمْ یُمْکِنِّی

ص: 41


1- 1. ریان بن شبیب خ ل.
2- 2. یقال: باه له بیها: تنبه له.
3- 3. مختار الخرائج ص 237.
4- 4. الکافی ج 1 ص 495.
5- 5. إرشاد المفید ص 306.
6- 6. مناقب آل أبی طالب ج 4 ص 390.
7- 7. لم نجده فی مختار الخرائج، راجع الکافی ج 1 ص 495.
8- 8. إرشاد المفید ص 306.
9- 9. مناقب آل أبی طالب ج 4 ص 390.

من از خدمتش مرخص شدم ولی معنی این حرف را که دیگر احتیاجی ندارد، نفهمیدم. بعد خبر آمد که سیزده یا چهارده روز پیش از دنیا رفته است!(1)

در کشف الغمة نیز مثل این حدیث نقل شده است.(2)

روایت13.

خرایج: محمّد بن سهل بن یسع می گوید: من ساکن مکه بودم و به مدینه رفته بودم. خدمت ابو جعفر ثانی حضرت جواد علیه السلام رسیدم و میل داشتم از ایشان تقاضای لباسی کنم که بپوشم ولی موفق نشده، خداحافظی کردم و تصمیم گرفتم خارج شوم. گفتم: نامه ای می نویسم و این تقاضا را می کنم. نامه را نوشتم و به مسجد رفتم تا دو رکعت نماز بخوانم و صد مرتبه از خدا در خواست کنم که اگر صلاح است نامه را بفرستم در قلب من القا شود و اگر به قلبم القا نشد نامه را پاره کنم. در همین بین دیدم یک نفر از کاروانیان که جامه هایی را درون پارچه ای پیچیده، به دنبال محمّد بن سهل قمی است! بالاخره پیش من آمد و گفت: این لباسها را مولایت داده، دو پیراهن است. احمد بن محمّد گفت، خدا شاهد است وقتی فوت شد، من او را غسل دادم و در همان پیراهنها کفن کردم.(3)

مؤلف

کلمه ملائة به ضم میم، لباس نرم و نازک را گویند.

روایت14.

خرایج: احمد بن حدید می گوید: با قافله­ای برای انجام حج خارج شدم. دزدها راه را بر ما گرفتند و اموالمان را بردند. وارد مدینه که شدم، حضرت جواد علیه السلام را در بین راه دیدم و در خدمت آن جناب به منزلش رفتم و جریان را عرض کردم؛ حضرت دستور داد مقداری لباس برایم بیاورند و پولی نیز داد و فرمود: بین دوستان خود به نسبت مقداری که دزد از آنها برده تقسیم کن. من تقسیم کردم، دیدم آن پول کاملا مساوی همان مقداری بود که از آنها دزدیده بودند؛ نه کمتر و نه بیشتر!(4)

روایت15.

خرایج: یحیی بن ابی عمران می گوید: گروهی از اهالی ری خدمت حضرت جواد علیه السلام رسیدند.

ص: 44


1- . الخرائج و الجرائح 2 : 664
2- . کشف الغمة 3 : 217
3- . الخرائج و الجرائح 2 : 668
4- . الخرائج و الجرائح 2 : 668

کَلَامُهُ فَقَالَ یَا أَبَا هَاشِمٍ کُلْ وَ قَدْ وُضِعَ الطَّعَامُ بَیْنَ یَدَیْهِ ثُمَّ قَالَ ابْتِدَاءً مِنْهُ مِنْ غَیْرِ مَسْأَلَةٍ مِنِّی یَا غُلَامُ انْظُرِ الْجَمَّالَ الَّذِی أَتَانَا أَبُو هَاشِمٍ فَضُمَّهُ إِلَیْکَ (1).

عم، [إعلام الوری] عن الحمیری عن أبی هاشم: مثله- شا، [الإرشاد] بالإسناد المتقدم عن أبی هاشم: مثله (2).

«7»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ أَبِی هَاشِمٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَیْهِ علیه السلام ذَاتَ یَوْمٍ بُسْتَاناً فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی مُولَعٌ بِأَکْلِ الطِّینِ فَادْعُ اللَّهَ لِی فَسَکَتَ ثُمَّ قَالَ بَعْدَ أَیَّامٍ یَا أَبَا هَاشِمٍ قَدْ أَذْهَبَ اللَّهُ عَنْکَ أَکْلَ الطِّینِ قُلْتُ مَا شَیْ ءٌ أَبْغَضَ إِلَیَّ مِنْهُ (3).

شا، [الإرشاد] بالإسناد المتقدم (4)

عن أبی هاشم: مثله- عم، [إعلام الوری] عن أبی هاشم: مثله (5).

«8»

یج، [الخرائج و الجرائح] قَالَ أَبُو هَاشِمٍ جَاءَ رَجُلٌ إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی علیهما السلام فَقَالَ: یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِنَّ أَبِی مَاتَ وَ کَانَ لَهُ مَالٌ وَ لَسْتُ أَقِفُ عَلَی مَالِهِ وَ لِی عِیَالٌ کَثِیرُونَ وَ أَنَا مِنْ مَوَالِیکُمْ فَأَغِثْنِی فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام إِذَا صَلَّیْتَ الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَإِنَّ أَبَاکَ یَأْتِیکَ فِی النَّوْمِ وَ یُخْبِرُکَ بِأَمْرِ الْمَالِ فَفَعَلَ الرَّجُلُ ذَلِکَ فَرَأَی أَبَاهُ فِی النَّوْمِ فَقَالَ یَا بُنَیَّ مَالِی فِی مَوْضِعِ کَذَا فَخُذْهُ وَ اذْهَبْ إِلَی ابْنِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَخْبِرْهُ أَنِّی دَلَلْتُکَ عَلَی الْمَالِ فَذَهَبَ الرَّجُلُ فَأَخَذَ الْمَالَ وَ أَخْبَرَ الْإِمَامَ بِأَمْرِ الْمَالِ وَ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَکْرَمَکَ وَ اصْطَفَاکَ (6).

ص: 42


1- 1. لم نجده فی مختار الخرائج، راجع الکافی ج 1 ص 495.
2- 2. إرشاد المفید ص 306.
3- 3. لم نجده فی مختار الخرائج المطبوع.
4- 4. یعنی ابن قولویه عن الکلینی راجع الکافی ج 1 ص 495.
5- 5. إرشاد المفید ص 307.
6- 6. مختار الخرائج و الجرائح ص 237.

میان آنها مردی زیدی مذهب بود. آنها مسائلی سؤال کردند. حضرت جواد علیه السلام به غلام خود فرمود: دست این مرد را بگیر و خارج کن. مرد زیدی گفت: «اشهد ان لا اله الا اللَّه و ان محمّدا رسول اللَّه و انک حجة اللَّه»، به وحدانیت خدا و پیامبری محمّد مصطفی صلی الله علیه و آله و امامت شما گواهی می دهم.(1)

روایت16.

خرایج: صالح بن داود یعقوبی می گوید: وقتی حضرت جواد علیه السلام تصمیم گرفت برای استقبال از مأمون به یک قسمت از شام برود، به غلام خود دستور داد، دم مرکبش را ببندد. روزی بسیار گرم بود که آبی پیدا نمی شد. یکی از همراهان امام گفت: امام به سواری وارد نیست و نمی داند چه وقت دم مال را می بندند! حالا وقت این کار نیست. راوی گفت: هنوز مسافتی نپیموده بودیم که در فلان محل راه را گم کردیم، داخل یک باتلاق شدیم و لباسها و اسباب هایمان آلوده و خراب شد اما ایشان کمترین ناراحتی از آنچه ما گرفتار آن شدیم ندید.(2)

روایت17.

خرایج: روایت شده که روزی حضرت جواد علیه السلام به ما فرمود: شما در فلان روز راه را گم می کنید. در فلان مکان و در فلان محل، به راه برمی گردید! مقداری از شب گذشته بود، گفتم: او به راه های شام وارد نیست؛ اما همان طوری که فرموده بود پیش آمد.(3)

روایت18.

خرایج: عمران بن محمّد می گوید: برادرم زرهی داد که به حضرت جواد علیه السلام بدهم. آنها را با مقداری اسباب آوردم ولی زره را فراموش کردم. همین که خواستم از خدمتش مرخص شوم، فرمود زره را هم بیاور.

مادرم تقاضا کرده بود که پیراهنی از آن جناب برای او بگیرم. فرمود: احتیاجی ندارد! خبر رسید که او بیست روز قبل فوت شده.(4)

روایت19.

خرایج: محمّد بن اورمه می گوید: معتصم گروهی از وزیران خود را خواست و به آنها دستور داد به دروغ گواهی دهند که محمّد بن علی بن موسی علیهم السلام تصمیم به خروج و قیام دارد. بعد حضرت جواد علیه السلام را خواست

ص: 45


1- . الخرائج و الجرائح 2 : 668
2- . الخرائج و الجرائح 2 : 668
3- . الخرائج و الجرائح 2 : 668
4- . الخرائج و الجرائح 2 : 668
«9»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب ابْنُ عَیَّاشٍ فِی کِتَابِ أَخْبَارِ أَبِی هَاشِمٍ،: مِثْلَهُ (1)

ثُمَّ قَالَ وَ فِی رِوَایَةِ ابْنِ أَسْبَاطٍ وَ هُوَ إِذْ ذَاکَ خُمَاسِیٌّ إِلَّا أَنَّهُ لَمْ یَذْکُرْ مَوْتَ وَالِدِهِ.

أقول

روی فی إعلام الوری أخبار أبی هاشم هکذا و فی کتاب أخبار أبی هاشم الجعفری للشیخ أبی عبد الله أحمد بن محمد بن عیاش الذی أخبرنی بجمیعه السید محمد بن الحسین الحسینی الجرجانی عن والده عن الشریف أبی الحسین طاهر بن محمد الجعفری عن أحمد بن محمد العطار(2)

عن عبد الله بن جعفر الحمیری عن أبی هاشم الجعفری.

«10»

یج، [الخرائج و الجرائح] یُوسُفُ بْنُ السُّخْتِ عَنْ صَالِحِ بْنِ عَطِیَّةَ الأصحب [الْأَضْخَمِ] قَالَ: حَجَجْتُ فَشَکَوْتُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام الْوَحْدَةَ فَقَالَ أَمَا إِنَّکَ لَا تَخْرُجُ مِنَ الْحَرَمِ حَتَّی تَشْتَرِیَ جَارِیَةً تُرْزَقُ مِنْهَا ابْناً فَقُلْتُ تَسِیرُ إِلَیَّ قَالَ نَعَمْ وَ رَکِبَ إِلَی النَّخَّاسِ وَ کَتَبَ إِلَی جَارِیَةٍ(3) فَقَالَ اشْتَرِهَا فَاشْتَرَیْتُهَا فَوَلَدَتْ مُحَمَّداً ابْنِی.

«11»

یج، [الخرائج و الجرائح] أَحْمَدُ بْنُ هِلَالٍ عَنْ أُمَیَّةَ بْنِ عَلِیٍّ الْقَیْسِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ أَنَا وَ حَمَّادُ بْنُ عِیسَی عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ بِالْمَدِینَةِ لِنُوَدِّعَهُ فَقَالَ لَنَا لَا تَخْرُجَا أَقِیمَا إِلَی غَدٍ قَالَ فَلَمَّا خَرَجْنَا مِنْ عِنْدِهِ قَالَ حَمَّادٌ أَنَا أَخْرُجُ فَقَدْ خَرَجَ ثَقَلِی قُلْتُ أَمَّا أَنَا فَأُقِیمُ قَالَ فَخَرَجَ حَمَّادٌ فَجَرَی الْوَادِی تِلْکَ اللَّیْلَةَ فَغَرِقَ فِیهِ وَ قَبْرُهُ بِسَیَالَةَ.

کشف، [کشف الغمة] من دلائل الحمیری عن أمیة: مثله (4).

«12»

یج، [الخرائج و الجرائح] دَاوُدُ بْنُ مُحَمَّدٍ النَّهْدِیُّ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی علیه السلام وَ قَضَیْتُ حَوَائِجِی وَ قُلْتُ لَهُ إِنَّ أُمَّ الْحَسَنِ تُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ تَسْأَلُکَ ثَوْباً مِنْ ثِیَابِکَ تَجْعَلُهُ کَفَناً لَهَا قَالَ قَدِ اسْتَغْنَتْ عَنْ ذَلِکَ فَخَرَجْتُ

ص: 43


1- 1. مناقب آل أبی طالب ج 4 ص 391 و فیه: الحسن بن علیّ ان رجلا جاء الی التقی علیه السلام و قال: أدرکنی یا ابن رسول اللّه إلخ.
2- 2. فی نسخة الکمبانیّ« أحمد بن محمّد بن العیاش».
3- 3. أی أشار الی جاریة.
4- 4. کشف الغمّة ج 3 ص 218.

و گفت: تصمیم داری در دولت من قیام کنی؟ فرمود: به خدا قسم چنین تصمیمی ندارم! معتصم گفت: فلان کس و فلانی بر کار تو شهادت می دهند. آنها را حاضر کردند. گفتند: صحیح است ما این نامه ها را از بعضی غلامان تو به دست آورده ایم. حضرت جواد علیه السلام در اطاق جلو بود. دست های خود را بلند کرده گفت: خدایا! اگر دروغ می گویند اینها را بگیر. یک مرتبه دیدم اطاق جلو چنان به حرکت در آمد که می رفت و می آمد! هر کدام از ایشان تصمیم به حرکت کردن می گرفت، به زمین می افتاد. معتصم صدا زد: یا ابن رسول اللَّه! من از حرف خود توبه می کنم، از خدا بخواه که اطاق از حرکت بایستد؛ گفت: خدایا اطاق را آرام فرما، تو می دانی ایشان دشمن تو و منند، اطاق آرام گرفت.

مؤلف

جوهری می گوید: کلمه «بهو» اتاق جلویی است که رو به روی سایر اتاق هاست.

روایت20.

خرایج: گروهی از شیعیان نامه هایی برای حضرت جواد علیه السلام نوشتند. یک واقفی مذهب هم نامه ای نوشت و داخل همان نامه ها گذاشت؛ جواب تمام آنها به خط خود امام رسید جز جواب نامه مرد واقفی!(1)

روایت21.

خرایج: محمّد بن میمون که با حضرت رضا علیه السّلام قبل از رفتن آن جناب به جانب خراسان در مکه بود، گفت: عرض کردم: آقا! من تصمیم دارم به مدینه بروم، نامه ای بنویس تا برای حضرت جواد علیه السّلام ببرم. امام رضا علیه السلام لبخندی زد و نامه ای نوشت. به مدینه آمدم و آن وقت کور بودم. خادم، حضرت جواد علیه السلام را که در گهواره بود آورد و نامه را تقدیم کردم. حضرت به موفق فرمود: نامه را بگشا! موفق نامه را باز کرد و مقابل ایشان گرفت. حضرت در نامه نگاه کرد و بعد به من فرمود: چشمت چطور است؟ عرض کردم: به درد چشم مبتلا شدم و چنانچه ملاحظه می فرمایید کور گردیده ام! در این موقع دست دراز کرد و بر چشمم کشید، از اول بیناتر شد و صحیح و سالم گردید. دست و پایش را بوسیدم و با چشم بینا از خدمتش مرخص شدم.(2)

روایت22.

خرایج: ابو بکر بن اسماعیل می گوید: به حضرت جواد علیه السلام عرض کردم: کنیزی دارم که از یک نوع باد اظهار ناراحتی می کند. فرمود: او را بیاور. وقتی کنیز را آوردم فرمود: چه

ص: 46


1- . الخرائج و الجرائح 2 : 668
2- . الخرائج و الجرائح 1 : 372

وَ لَسْتُ أَدْرِی مَا مَعْنَی ذَلِکَ فَأَتَانِی الْخَبَرُ بِأَنَّهَا قَدْ مَاتَتْ قَبْلَ ذَلِکَ بِثَلَاثَةَ عَشَرَ یَوْماً أَوْ أَرْبَعَةَ عَشَرَ یَوْماً(1).

کشف، [کشف الغمة] من دلائل الحمیری عن عمران: مثله (2).

«13»

یج، [الخرائج و الجرائح] ابْنُ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَهْلِ بْنِ الْیَسَعِ قَالَ: کُنْتُ مُجَاوِراً بِمَکَّةَ فَصِرْتُ إِلَی الْمَدِینَةِ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی علیه السلام وَ أَرَدْتُ أَنْ أَسْأَلَهُ عَنْ کِسْوَةٍ یَکْسُونِیهَا فَلَمْ یَتَّفِقْ أَنْ أَسْأَلَهُ حَتَّی وَدَّعْتُهُ وَ أَرَدْتُ الْخُرُوجَ فَقُلْتُ أَکْتُبُ إِلَیْهِ وَ أَسْأَلُهُ قَالَ فَکَتَبْتُ إِلَیْهِ الْکِتَابَ فَصِرْتُ إِلَی الْمَسْجِدِ عَلَی أَنْ أُصَلِّیَ رَکْعَتَیْنِ وَ أَسْتَخِیرَ اللَّهَ مِائَةَ مَرَّةٍ فَإِنْ وَقَعَ فِی قَلْبِی أَنْ أَبْعَثَ وَ اللَّهِ (3) بِالْکِتَابِ بَعَثْتُ وَ إِلَّا خَرَقْتُهُ فَفَعَلْتُ فَوَقَعَ فِی قَلْبِی أَنْ لَا أَبْعَثَ فَخَرَقْتُ الْکِتَابَ وَ خَرَجْتُ مِنَ الْمَدِینَةِ فَبَیْنَمَا أَنَا کَذَلِکَ إِذْ

رَأَیْتُ رَسُولًا وَ مَعَهُ ثِیَابٌ فِی مِنْدِیلٍ یَتَخَلَّلُ الْقِطَارَ وَ یَسْأَلُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَهْلٍ الْقُمِّیِّ حَتَّی انْتَهَی إِلَیَّ فَقَالَ مَوْلَاکَ بَعَثَ إِلَیْکَ بِهَذَا وَ إِذَا مُلَاءَتَانِ قَالَ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ فَقَضَی اللَّهُ أَنِّی غَسَلْتُهُ حِینَ مَاتَ فَکَفَّنْتُهُ فِیهِمَا(4).

بیان

الملاءة بالضم الثوب اللین الرقیق.

«14»

یج، [الخرائج و الجرائح] سَهْلُ بْنُ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ حَدِیدٍ(5) قَالَ: خَرَجْتُ مَعَ جَمَاعَةٍ حُجَّاجاً فَقُطِعَ عَلَیْنَا الطَّرِیقُ فَلَمَّا دَخَلْتُ الْمَدِینَةَ لَقِیتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ فَأَتَیْتُهُ إِلَی الْمَنْزِلِ فَأَخْبَرْتُهُ بِالَّذِی أَصَابَنَا فَأَمَرَ لِی بِکِسْوَةٍ وَ أَعْطَانِی دَنَانِیرَ وَ قَالَ فَرِّقْهَا عَلَی أَصْحَابِکَ عَلَی قَدْرِ مَا ذَهَبَ فَقَسَمْتُهَا بَیْنَهُمْ فَإِذَا هِیَ عَلَی قَدْرِ مَا ذَهَبَ مِنْهُمْ لَا أَقَلَّ وَ لَا أَکْثَرَ.

«15»

یج، [الخرائج و الجرائح] رَوَی یَحْیَی بْنُ أَبِی عِمْرَانَ قَالَ: دَخَلَ مِنْ أَهْلِ الرَّیِّ جَمَاعَةٌ مِنْ

ص: 44


1- 1. مختار الخرائج و الجرائح ص 237.
2- 2. کشف الغمّة ج 3 ص 217.
3- 3. کأنّه مصحف و الصحیح:« أن أبعث إلیه».
4- 4. مختار الخرائج و الجرائح ص 273.
5- 5. فی نسخة الکمبانیّ« أحمد بن حدید».

ناراحتی داری؟ گفت: بادی در زانویم هست. امام علیه السّلام از روی لباس دستی بر زانوی او کشید. کنیز خارج شد و بعد از آن دیگر اظهار ناراحتی از زانوی خود نکرد.(1)

روایت23.

خرایج: علی بن جریر می گوید: خدمت حضرت ابو جعفر علیه السلام فرزند حضرت رضا علیه السّلام نشسته بودم. گوسفندی از یکی از کنیزانش گم شده بود. چند همسایه را گرفته بودند و آنها را پیش حضرت جواد علیه السّلام می کشیدند و می گفتند: شما گوسفند را دزدیده اید! حضرت جواد علیه السلام فرمود: این چه کاری است می کنید؟ همسایگان ما را رها کنید، آنها دزدی نکرده اند. گوسفند در خانه فلان کس است، بروید از خانه او بیاورید. وقتی رفتند، دیدند آنجا است. صاحب خانه را زدند و لباسهایش را پاره کردند. او قسم می خورد که این گوسفند را ندزدیده ام تا این که بالاخره او را خدمت حضرت جواد علیه السلام آوردند. حضرت فرمود: وای بر شما، به او ظلم کرده اید. گوسفند خودش بدون اطلاع او داخل خانه او شد. امام علیه السلام در مقابل لباسها و کتکی که خورده بود، مقداری به او بخشید.(2)

روایت24.

خرایج: محمّد بن عمیر بن واقد رازی می گوید: با برادرم که مبتلا به تنگی نفس شدیدی بود، خدمت حضرت جواد علیه السّلام بودم. او از ناراحتی خود به امام علیه السّلام شکایت کرد. ایشان فرمود: خدا تو را از این درد شفا داد! از خدمتش مرخص شدیم و ناراحتی او برطرف شد و تا وقتی زنده بود، مبتلا به آن ناراحتی نشد .

- محمّد بن عمیر گفت: هر هفته یک بار مبتلا به درد پهلو می شدم که مرا تا چند روز سخت آزار می­داد. از حضرت جواد علیه السلام درخواست کردم از خدا بخواهد این درد از من برطرف شود. فرمود: تو را هم خدا شفا داد. این ناراحتی تا کنون به سراغم نیامده است.(3)

مؤلف

بهره به ضم باء، پشت سر هم نفس کشیدن و یا همان تنگی نفس است.

روایت25.

خرایج: قاسم بن محسن می گوید: در بین راه مکه و مدینه به مرد عربی برخوردم که وضعی ناجور داشت. دلم به حالش سوخت و یک گرده نان به او دادم. همین که او رفت، ناگاه گرد و بادی شدید بلند شد و عمامه از سرم گرفت و نفهمیدم عمامه ام کجا رفت. وارد مدینه که شدم خدمت حضرت جواد علیه السلام رفتم. فرمود: ابو القاسم! عمامه ات در راه گم شد؟ عرض کردم: بلی یا ابن رسول اللَّه! فرمود: غلام، برو عمامه او را بیاور. غلام عمامه خودم را آورد. عرض کردم: آقا! چطور شد که به دست شما رسید؟ فرمود:

ص: 47


1- . الخرائج و الجرائح 1 : 376
2- . الخرائج و الجرائح 1 : 376
3- . الخرائج و الجرائح 1 : 376

أَصْحَابِنَا عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ فِیهِمْ رَجُلٌ مِنَ الزَّیْدِیَّةِ قَالُوا فَسَأَلْنَا عَنْ مَسَائِلَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ لِغُلَامِهِ خُذْ بِیَدِ هَذَا الرَّجُلِ فَأَخْرِجْهُ فَقَالَ الزَّیْدِیُّ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَنَّکَ حُجَّةُ اللَّهِ.

«16»

یج، [الخرائج و الجرائح] رَوَی أَبُو سُلَیْمَانَ عَنْ صَالِحِ بْنِ دَاوُدَ الْیَعْقُوبِیِّ قَالَ: لَمَّا تَوَجَّهَ فِی اسْتِقْبَالِ الْمَأْمُونِ إِلَی نَاحِیَةِ الشَّامِ أَمَرَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام أَنْ یُعْقَدَ ذَنَبُ دَابَّتِهِ وَ ذَلِکَ فِی یَوْمٍ صَائِفٍ شَدِیدِ الْحَرِّ لَا یُوجَدُ الْمَاءُ فَقَالَ بَعْضُ مَنْ کَانَ مَعَهُ لَا عَهْدَ لَهُ بِرُکُوبِ الدَّوَابِّ فَإِنَّ مَوْضِعَ (1) عَقْدِ ذَنَبِ الْبِرْذَوْنِ غَیْرُ هَذَا قَالَ فَمَا مَرَرْنَا إِلَّا یَسِیراً حَتَّی ضَلَلْنَا الطَّرِیقَ بِمَکَانِ کَذَا وَ وَقَعْنَا فِی وَحَلٍ کَثِیرٍ فَفَسَدَ ثِیَابُنَا وَ مَا مَعَنَا وَ لَمْ یُصِبْهُ شَیْ ءٌ مِنْ ذَلِکَ (2).

«17»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ: أَنَّ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ لَنَا یَوْماً وَ نَحْنُ فِی ذَلِکَ الْوَجْهِ أَمَا إِنَّکُمْ سَتَضِلُّونَ الطَّرِیقَ بِمَکَانِ کَذَا وَ تَجِدُونَهَا فِی مَکَانِ کَذَا بَعْدَ مَا یَذْهَبُ مِنَ اللَّیْلِ کَذَا فَقُلْنَا مَا عِلْمُ هَذَا وَ لَا بَصَرَ لَهُ بِطَرِیقِ الشَّامِ فَکَانَ کَمَا قَالَ.

«18»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ: دَفَعَ إِلَیَّ أَخِی دِرْعَهُ أَحْمِلُهَا إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام مَعَ أَشْیَاءَ فَقَدِمْتُ بِهَا وَ نَسِیتَ الدِّرْعَ فَلَمَّا أَرَدْتُ أَنْ أُوَدِّعَهُ قَالَ لِیَ احْمِلِ الدِّرْعَ وَ سَأَلَتْنِی وَالِدَتِی أَنْ أَسْأَلَهُ قَمِیصاً مِنْ ثِیَابِهِ فَسَأَلْتُهُ فَقَالَ لِی لَیْسَ بِمُحْتَاجٍ إِلَیْهِ-(3) فَجَاءَنِی الْخَبَرُ أَنَّهَا تُوُفِّیَتْ قَبْلُ بِعِشْرِینَ یَوْماً.

«19»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنِ ابْنِ أروبة [أُورَمَةَ](4) أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ الْمُعْتَصِمَ دَعَا جَمَاعَةً مِنْ وُزَرَائِهِ فَقَالَ اشْهَدُوا لِی عَلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی زُوراً وَ اکْتُبُوا أَنَّهُ أَرَادَ أَنْ یَخْرُجَ ثُمَ

ص: 45


1- 1. الظاهر« موقع» بدل« موضع».
2- 2. مختار الخرائج ص 237.
3- 3. فی الکمبانیّ: لیس طالبه بمحتاج. و هو تصحیف.
4- 4. ارومة، خ ل- و فی المصدر« أبی ارومة» و لعله ابن اورمة و هو محمّد بن اورمة الآتی ذکره.

تو به آن مرد عرب صدقه دادی، خدا نیز پاداش این کار نیک تو را داد و عمامه ات را برگرداند. خدا پاداش نیکوکاران را از بین نمی برد.(1)

مؤلف

کلمه زوبعه به فتح زاء و باء بادی است که غباری بر می انگیزد و در آسمان بلند می کند که گویی عمود و ستونی در آسمان است.

روایت26.

خرایج: محمّد بن اورمه از حسین مکاری نقل کرد که گفت: در بغداد خدمت حضرت جواد علیه السلام رسیدم و دیدم در آنجا اقامت کرده. در دل با خود گفتم: این مرد با این خوراکی که در اینجا دارد، هرگز به وطن خود بر نمی گردد. دیدم امام علیه السّلام سر به زیر انداخت و سپس سر برداشت، رنگش زرد شده بود! فرمود: حسین! تکه نانی جوین و مقداری نمک ساییده در کنار قبر جدم پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم برای من خیلی بهتر از این وضعی است که مشاهده می کنی.(2)

ص: 48


1- . الخرائج و الجرائح 1 : 376
2- . الخرائج و الجرائح 1 : 381

دَعَاهُ فَقَالَ إِنَّکَ أَرَدْتَ أَنْ تَخْرُجَ عَلَیَّ فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا فَعَلْتُ شَیْئاً مِنْ ذَلِکَ قَالَ إِنَّ فُلَاناً وَ فُلَاناً شَهِدُوا عَلَیْکَ فَأُحْضِرُوا فَقَالُوا نَعَمْ هَذِهِ الْکُتُبَ أَخَذْنَاهَا مِنْ بَعْضِ غِلْمَانِکَ قَالَ وَ کَانَ جَالِساً فِی بَهْوٍ فَرَفَعَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام یَدَهُ وَ قَالَ اللَّهُمَّ إِنْ کَانُوا کَذَبُوا عَلَیَّ فَخُذْهُمْ قَالَ فَنَظَرْنَا إِلَی ذَلِکَ الْبَهْوِ کَیْفَ یَرْجُفُ وَ یَذْهَبُ وَ یَجِی ءُ وَ کُلَّمَا قَامَ وَاحِدٌ وَقَعَ فَقَالَ الْمُعْتَصِمُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِنِّی تَائِبٌ مِمَّا قُلْتُ فَادْعُ رَبَّکَ أَنْ یُسَکِّنَهُ فَقَالَ اللَّهُمَّ سَکِّنْهُ إِنَّکَ تَعْلَمُ أَنَّهُمْ أَعْدَاؤُکَ وَ أَعْدَائِی فَسَکَنَ (1).

بیان

قال الجوهری البهو البیت المقدم أمام البیوت (2).

«20»

یج، [الخرائج و الجرائح]: کَتَبَ جَمَاعَةٌ مِنَ الْأَصْحَابِ رِقَاعاً فِی حَوَائِجَ وَ کَتَبَ رَجُلٌ مِنَ الْوَاقِفَةِ رُقْعَةً وَ جَعَلَهَا بَیْنَ الرِّقَاعِ فَوَقَّعَ الْجَوَابَ بِخَطِّهِ فِی الرِّقَاعِ إِلَّا رُقْعَةَ الْوَاقِفِیِّ لَمْ یُجِبْ فِیهَا بِشَیْ ءٍ.

«21»

یج، [الخرائج و الجرائح] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَیْمُونٍ: أَنَّهُ کَانَ مَعَ الرِّضَا علیه السلام بِمَکَّةَ قَبْلَ خُرُوجِهِ إِلَی خُرَاسَانَ قَالَ قُلْتُ لَهُ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أَتَقَدَّمَ إِلَی الْمَدِینَةِ فَاکْتُبْ مَعِی کِتَاباً إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَتَبَسَّمَ وَ کَتَبَ وَ صِرْتُ إِلَی الْمَدِینَةِ وَ قَدْ کَانَ ذَهَبَ بَصَرِی فَأَخْرَجَ الْخَادِمُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام إِلَیْنَا فَحَمَلَهُ فِی الْمَهْدِ فَنَاوَلْتُهُ الْکِتَابَ فَقَالَ لِمُوَفَّقٍ الْخَادِمِ فُضَّهُ وَ انْشُرْهُ فَفَضَّهُ وَ نَشَرَهُ بَیْنَ یَدَیْهِ فَنَظَرَ فِیهِ ثُمَّ قَالَ لِی یَا مُحَمَّدُ مَا حَالُ بَصَرِکَ قُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله اعْتَلَّتْ عَیْنَایَ فَذَهَبَ بَصَرِی کَمَا تَرَی قَالَ فَمَدَّ یَدَهُ فَمَسَحَ بِهَا عَلَی عَیْنِی فَعَادَ إِلَیَّ بَصَرِی کَأَصَحِّ مَا کَانَ فَقَبَّلْتُ یَدَهُ وَ رِجْلَهُ وَ انْصَرَفْتُ مِنْ عِنْدِهِ وَ أَنَا بَصِیرٌ(3).

«22»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ أَبِی بَکْرِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرِ بْنِ الرِّضَا علیه السلام إِنَّ لِی جَارِیَةً تَشْتَکِی مِنْ رِیحٍ بِهَا فَقَالَ ائْتِنِی بِهَا فَأَتَیْتُ بِهَا فَقَالَ مَا

ص: 46


1- 1. مختار الخرائج و الجرائح ص 237.
2- 2. صحاح الجوهریّ ص 2288.
3- 3. المصدر نفسه ص 207.

روایت27.

خرایج: اسماعیل بن عباس هاشمی می گوید: یک روز عید خدمت حضرت جواد علیه السلام رسیدم و از دست تنگی شکایت کردم. جانماز را کنار زد و از روی زمین شمشی طلا برداشته به من داد. آن را به بازار بردم، 16 مثقال طلا بود!(1)

روایت28.

خرایج: ابو عبد اللَّه محمّد بن سعید نیشابوری می گوید: در بین راه مکه، از ابو الصلت هروی که خادم حضرت رضا علیه السّلام بود شنیدم نقل می کرد که روزی حضرت رضا علیه السلام به من فرمود: داخل قبه ای که هارون دفن شده برو . از طرف در و طرف راست و طرف چپ و بالای سر، هر کدام جدا جدا، یک مشت خاک برای من بیاور.

خاک ها را آوردم و داخل پارچه ای مقابل امام گذاشتم. دست روی خاک جلو درب گذاشته فرمود: این خاک از جلوی درب است؟ عرض کردم: آری. فرمود: فردا برایم در این محل قبری حفر می­کنند؛ سنگی پیدا می شود و از کندن عاجز می شوند و آن خاک را ریخت. خاک قسمت راست را برداشت و فرمود: این از طرف راست است؟ عرض کردم: آری! فرمود: در اینجا نیز می خواهند قبری حفر کنند و به یک سنگ تیز بر می خورند که چاره پذیر نیست! آن خاک را هم ریخت. خاک طرف چپ را برداشته و فرمود: اینجا نیز سنگی پدید خواهد آمد مثل طرف راست و خاک را ریخت.

خاک بالای سر را برداشت و فرمود: این خاک بالای سر است که در اینجا برایم قبر می کَنند و امکان حفر تا مقداری که می خواهند، هست. وقتی از کندن فارغ شدند، دستت را پائین قبر بگذار و این کلمات را بخوان! در این موقع آب بیرون می آید، به طوری که قبر پر می شود و چند ماهی کوچک را در آب خواهی دید .

وقتی آن ماهی ها را دیدی مقداری نان برای آنها خرد کن. پس از خوردن نان­ها، یک ماهی بزرگ پیدا می شود و تمام این ماهی ها را می خورد و بعد پنهان می شود. ماهی که پنهان شد، دست خود را روی آب بگذار و همان کلمات سابق را بخوان، آب فرو می رود. از مأمون بخواه که موقع کندن آنجا باشد. او خواهد آمد تا تمام این جریان ها را مشاهده کند.

بعد فرمود: هم اکنون فرستاده او از پی من می آید که بیا؛ اگر از پیش مأمون با سر باز خارج شدم، هر چه مایلی از من بپرس و اگر موقع خارج شدن دیدی سر خود را پوشیده ام با من حرف نزن. فرستاده مأمون آمد. حضرت رضا علیه السّلام لباسهای خود را پوشید و خارج شد، من نیز از پی آن جناب رفتم. پیش مأمون که رسید، مأمون از جای حرکت کرد

ص: 49


1- . الخرائج و الجرائح 1 : 381

تَشْتَکِینَ یَا جَارِیَةُ قَالَتْ رِیحاً فِی رُکْبَتَیَّ فَمَسَحَ یَدَهُ عَلَی رُکْبَتِهَا مِنْ وَرَاءِ الثِّیَابِ فَخَرَجَتِ الْجَارِیَةُ مِنْ عِنْدِهِ وَ لَمْ تَشْتَکِ وَجَعاً بَعْدَ ذَلِکَ.

«23»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَرِیرٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی جَعْفَرِ بْنِ الرِّضَا علیه السلام جَالِساً وَ قَدْ ذَهَبَتْ شَاةٌ لِمَوْلَاةٍ لَهُ فَأَخَذُوا بَعْضَ الْجِیرَانِ یَجُرُّونَهُمْ إِلَیْهِ وَ یَقُولُونَ أَنْتُمْ سَرَقْتُمُ الشَّاةَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَیْلَکُمْ خَلُّوا عَنْ جِیرَانِنَا فَلَمْ یَسْرِقُوا شَاتَکُمْ الشَّاةُ فِی دَارِ فُلَانٍ فَاذْهَبُوا فَأَخْرِجُوهَا مِنْ دَارِهِ فَخَرَجُوا فَوَجَدُوهَا فِی دَارِهِ وَ أَخَذُوا الرَّجُلَ وَ ضَرَبُوهُ وَ خَرَقُوا ثِیَابَهُ وَ هُوَ یَحْلِفُ أَنَّهُ لَمْ یَسْرِقْ هَذِهِ الشَّاةَ إِلَی أَنْ صَارُوا إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَقَالَ وَیْحَکُمْ ظَلَمْتُمُ الرَّجُلَ فَإِنَّ الشَّاةَ دَخَلَتْ دَارَهُ وَ هُوَ لَا یَعْلَمُ بِهَا فَدَعَاهُ فَوَهَبَ لَهُ شَیْئاً بَدَلَ مَا خُرِقَ مِنْ ثِیَابِهِ وَ ضَرْبِهِ.

«24»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَیْرِ بْنِ وَاقِدٍ الرَّازِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی جَعْفَرِ بْنِ الرِّضَا علیه السلام وَ مَعِی أَخِی بِهِ بُهْرٌ شَدِیدٌ فَشَکَا إِلَیْهِ ذَلِکَ الْبُهْرَ فَقَالَ علیه السلام عَافَاکَ اللَّهُ مِمَّا تَشْکُو فَخَرَجْنَا مِنْ عِنْدِهِ وَ قَدْ عُوفِیَ فَمَا عَادَ إِلَیْهِ ذَلِکَ الْبُهْرُ إِلَی أَنْ مَاتَ.

قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ عُمَیْرٍ: وَ کَانَ یُصِیبُنِی وَجَعٌ فِی خَاصِرَتِی فِی کُلِّ أُسْبُوعٍ فَیَشْتَدُّ ذَلِکَ الْوَجَعُ بِی أَیَّاماً وَ سَأَلْتُهُ أَنْ یَدْعُوَ لِی بِزَوَالِهِ عَنِّی فَقَالَ وَ أَنْتَ فَعَافَاکَ اللَّهُ فَمَا عَادَ إِلَی هَذِهِ الْغَایَةِ.

بیان

البهرة بالضم تتابع النفس.

«25»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ الْمُحْسِنِ قَالَ: کُنْتُ فِیمَا بَیْنَ مَکَّةَ وَ الْمَدِینَةِ فَمَرَّ بِی أَعْرَابِیٌّ ضَعِیفُ الْحَالِ فَسَأَلَنِی شَیْئاً فَرَحِمْتُهُ فَأَخْرَجْتُ لَهُ رَغِیفاً فَنَاوَلْتُهُ إِیَّاهُ فَلَمَّا مَضَی عَنِّی هَبَّتْ رِیحٌ زَوْبَعَةٌ فَذَهَبَتْ بِعِمَامَتِی مِنْ رَأْسِی فَلَمْ أَرَهَا کَیْفَ ذَهَبَتْ وَ لَا أَیْنَ مَرَّتْ فَلَمَّا دَخَلْتُ الْمَدِینَةَ صِرْتُ إِلَی أَبِی جَعْفَرِ بْنِ الرِّضَا علیهما السلام فَقَالَ لِی یَا أَبَا الْقَاسِمِ (1)

ذَهَبَتْ عِمَامَتُکَ فِی الطَّرِیقِ قُلْتُ نَعَمْ فَقَالَ یَا غُلَامُ أَخْرِجْ إِلَیْهِ عِمَامَتَهُ فَأَخْرَجَ إِلَیَّ عِمَامَتِی بِعَیْنِهَا قُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ کَیْفَ صَارَتْ إِلَیْکَ قَالَ

ص: 47


1- 1. یا قاسم خ ل صح، کذا فی هامش الأصل.

و صورتش را بوسید و کنار خود نشاند. مقابل مأمون یک ظرف کوچک بود که انگور داشت. خوشه ای که نصفش را خورده بود و باقی مانده اش آلوده به سم بود را برداشت و گفت: این انگور را برایم آورده بودند؛ بر من گوارا نبود که شما از آن نخورید. خواهش می کنم میل بفرمائید! فرمود: مرا معاف دار. گفت: نه، به خدا خوشحال می شوم اگر میل کنید.

سه مرتبه حضرت رضا از او عذر خواست و پیوسته مأمون آن جناب را قسم به محمّد و علی علیهما السّلام می داد که میل کند، تا این که بالاخره سه دانه میل کرد و عبا را بر سر کشید و از پیش مأمون خارج شد.

من پشت سر ایشان آمدم ولی حرفی نزدم و داخل منزل شد. اشاره کرد که درب را ببندم، درب را بستم. داخل رختخواب خود شده و خوابید. من وسط حیاط بودم که ناگاه دیدم پسر بچه ای که موی بلندی داشت وارد شد. با خود فکر کردم فرزند حضرت رضا علیه السّلام باشد. تا آن وقت ایشان را ندیده بودم. عرض کردم: آقا از کجا آمدی؟ درها که بسته بود! فرمود: چیزی که احتیاج نداری نپرس! و خدمت حضرت رضا علیه السّلام رفت.

همین که چشم علی بن موسی الرضا علیهما السّلام به او افتاد از جای حرکت کرده او را در آغوش گرفت و هر دو نشستند. بعد عبا را بر سر کشیدند و با هم به صحبتی پنهانی پرداختند که من نفهمیدم! در این موقع حضرت رضا علیه السّلام در رختخواب دراز کشید و حضرت جواد علیه السلام روکشی روی آن جناب انداخت و وارد حیاط شده فرمود: ابا صلت! عرض کردم: بلی آقای من! فرمود: خدا اجر تو را در باره حضرت رضا علیه السلام افزون فرماید! گریه ام گرفت. فرمود: گریه نکن برو تخته ای را برای غسل دادن و آب بیاور تا شروع به غسل دادن ایشان بکنم.

عرض کردم: مولای من! آب حاضر است ولی در خانه تخته ای برای غسل نیست، مگر از خارج تهیه کنیم. فرمود: چرا در انبار هست. وارد انبار شدم، دیدم تختی هست که قبلا آن را ندیده بودم. آن را با آب آوردم. گفت: کمک کن تا بدن شریفش را بالای تخت بگذاریم، پیکر حضرت رضا را روی تخت گذاشتیم. فرمود: کنار برو! تنها او را غسل داد و بعد فرمود، کفنش را با کافور و حنوط بیاور! گفتم: تهیه نکرده ایم. فرمود: در انبار هست! داخل انبار شدم، دیدم وسط انبار کفن با حنوطی گذاشته اند که قبلا نبود! کفن را آوردم و حضرت آن را به پیکر آن جناب آراست و حنوط کرد.

بعد فرمود: از داخل انبار تابوت را بیاور. خجالت کشیدم بگویم در انبار تابوت نیست! داخل شده دیدم تابوتی است که قبلا آنجا ندیده بودم و آن را آوردم. پیکر امام را در آن گذاشت و فرمود: بیا نماز بخوانیم! بر بدن امام علیه السّلام نماز خواند. خورشید غروب کرده بود. نزدیک نماز مغرب بود؛ نماز

ص: 50

تَصَدَّقْتَ عَلَی أَعْرَابِیٍّ فَشَکَرَهُ اللَّهُ لَکَ فَرَدَّ إِلَیْکَ عِمَامَتَکَ وَ إِنَّ اللَّهَ لا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ.

بیان

الزوبعة بفتح الزاء و الباء ریح تثیر غبارا فیرتفع فی السماء کأنه عمود.

«26»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أُورَمَةَ(1) عَنِ الْحُسَیْنِ الْمُکَارِی قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ بِبَغْدَادَ وَ هُوَ عَلَی مَا کَانَ مِنْ أَمْرِهِ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی هَذَا الرَّجُلُ لَا یَرْجِعُ إِلَی مَوْطِنِهِ أَبَداً وَ مَا أَعْرِفُ مَطْعَمَهُ (2)

قَالَ فَأَطْرَقَ رَأْسَهُ ثُمَّ رَفَعَهُ وَ قَدِ اصْفَرَّ لَوْنُهُ فَقَالَ یَا حُسَیْنُ خُبْزُ شَعِیرٍ وَ مِلْحُ جَرِیشٍ فِی حَرَمِ رَسُولِ اللَّهِ أَحَبُّ إِلَیَّ مِمَّا تَرَانِی فِیهَا(3).

ص: 48


1- 1. قال ابن داود الحلی: محمّد بن اورمة بضم الهمزة و سکون الواو قبل الراء المضمومة أبو جعفر القمّیّ لم یرو عنهم قال الشیخ فی رجاله انه ضعیف روی عنه الحسین بن الحسن بن أبان و هو ثقة، و قال فی الفهرست فی روایاته تخلیط. و قال النجاشیّ: غمز القمیون علیه و رموه بالغلو حتّی دس علیه من یفتک به فوجده یصلی من أول اللیل إلی آخره فتوقفوا عنه و حکی جماعة من شیوخ القمیین عن ابن الولید انه قال: محمّد بن اورمة طعن علیه بالغلو فکل ما کان فی کتبه ممّا وجد فی کتب الحسین بن سعید و غیره فقل به و ما تفرد به فلا تعتمده. و نقل عن أحمد بن الحسین بن عبید اللّه الغضائری: اتهمه القمیون بالغلو و حدیثه نقی لافساد فیه، و لم أر شیئا ینسب إلیه تضطرب فیه النفس الا أوراقا فی تفسیر الباطن و أظنها موضوعة علیه، و رأیت کتابا خرج عن أبی الحسن علیه السلام الی القمیین فی براءته مما قذف به. أقول: و فی هذا الباب أخرج المصنّف قدّس سرّه روایة عن الخرائج عن ابن اورمة فیها مدح له کما سیأتی تحت الرقم 26 فیه أنّه دعا له أبو جعفر الجواد علیه السلام و قال: تقبل اللّه منک و رضی عنک و جعلک معنا فی الدنیا و الآخرة.
2- 2. أی ما أکثر طیب مطعمه و خیره و حسنه. و فی بعض النسخ« و أنا أعرف مطعمه» أی انه لا یرجع الی وطنه و الحال أن مطعمه بالطیب و الدعة و السعة التی أعرفها و أراها.
3- 3. مختار الخرائج و الجرائح ص 208.

مغرب و عشا را نیز خواند و نشستیم به صحبت کردن که سقف شکافته شده و تابوت به آسمان رفت.

گفتم: آقای من! مأمون حضرت رضا علیه السلام را از من می خواهد، چه جواب بدهم. فرمود: به زودی برمی گردد. هر پیامبری که در مغرب زمین از دنیا رود، اگر وصی او در مشرق از دنیا رود، خداوند بین آن دو را قبل از اینکه دفن شود جمع می کند. نیمی از شب یا بیشتر گذشت که تابوت از سقف وارد شد و در جای خود قرار گرفت.

نماز صبح را که خواندیم فرمود: درب را باز کن! اکنون این ستمگر خواهد آمد. به او بگو کار غسل و کفن حضرت رضا علیه السّلام پایان یافته. ابو الصلت گفت: کنار درب رفتم و برگشتم به عقب نگاه کردم، حضرت جواد علیه السلام را ندیدم که از کدام در خارج شد و کجا رفت!! در این موقع مأمون چشمش به من افتاد و گفت: حضرت رضا چه شد؟ گفتم: خدا اجر شما را افزون کند! داخل خانه شد و لباسهای خود را پاره کرد و خاک بر سر ریخت و مدتی شروع به گریه نموده، بعد گفت: مشغول غسل و کفن او شوید! گفتم: کارهایش تمام شده! گفت: چه کسی انجام داد؟ گفتم: پسر بچه ای آمد که او را نشناختم، گمان کنم فرزند حضرت رضا علیه السلام بود.

گفت در قبه هارون قبری برایش بکنید. گفتم: حضرت رضا علیه السّلام درخواست کرده که شما موقع حفر قبر آنجا باشید. گفت: بسیار خوب. صندلی آوردند نشست، دستور داد طرف درب را بکنند. سنگی پیدا شد. قسمت راست و چپ هم طبق فرموده حضرت رضا نتوانستند! قسمت بالا را که کندند، کنده شد.

همین که آماده گردید، دستم را پائین قبر گذاشته، آن کلمات را بر زبان جاری کردم. آب و ماهی ها پیدا شدند. مقداری نان ریز کردم، خوردند! بعد ماهی بزرگ پیدا شد و همه آن ماهی ها را بلعید و پنهان شد. دستم را روی آب گذاشته کلمات را تکرار کردم، آب فرو رفت. همان دم کلمات را فراموش کردم و دیگر یک حرف آن هم به یادم نیامد. مأمون گفت: حضرت رضا علیه السلام به تو این دستورها را داده بود؟ گفتم: آری! گفت: همواره حضرت رضا علیه السلام در زندگی و بعد از مرگش به ما کارهای شگفت انگیز خود را نشان می دهد.

بعد رو به وزیر خود نموده و گفت: این چه تفسیری دارد؟ گفت: خیال می کنم حضرت رضا علیه السلام خواسته به شما بفهماند که مثل این ماهی های کوچک، مختصری از زندگی بهره می برید و سپس یک نفر از وابستگان و ارادت مندان ایشان، مثل این ماهی بزرگ، دولت بنی عباس را منقرض می کند.

پس از دفن، مأمون گفت: باید آن کلمات را به من بیاموزی! به خدا قسم خوردم که از خاطرم رفته

ص: 51

«27»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَبَّاسٍ الْهَاشِمِیِّ قَالَ: جِئْتُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام یَوْمَ عِیدٍ فَشَکَوْتُ إِلَیْهِ ضِیقَ الْمَعَاشِ فَرَفَعَ الْمُصَلَّی وَ أَخَذَ مِنَ التُّرَابِ سَبِیکَةً مِنْ ذَهَبٍ فَأَعْطَانِیهَا فَخَرَجْتُ بِهَا إِلَی السُّوقِ فَکَانَتْ سِتَّةَ عَشَرَ مِثْقَالًا(1).

«28»

یج، [الخرائج و الجرائح] حَدَثَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدُ بْنُ سَعِیدٍ النَّیْسَابُورِیُّ مُتَوَجِّهاً إِلَی الْحَجِّ عَنْ أَبِی الصَّلْتِ الْهَرَوِیِّ وَ کَانَ خَادِماً لِلرِّضَا علیه السلام قَالَ: أَصْبَحَ الرِّضَا علیه السلام یَوْماً فَقَالَ لِیَ ادْخُلْ هَذِهِ الْقُبَّةَ الَّتِی فِیهَا هَارُونُ فَجِئْنِی بِقَبْضَةِ تُرَابٍ مِنْ عِنْدِ بَابِهَا وَ قَبْضَةٍ مِنْ یَمْنَتِهَا وَ قَبْضَةٍ مِنْ یَسْرَتِهَا وَ قَبْضَةٍ مِنْ صَدْرِهَا وَ لْیَکُنْ کُلُّ تُرَابٍ مِنْهَا عَلَی حِدَتِهِ فَصِرْتُ إِلَیْهَا فَأَتَیْتُهُ بِذَلِکَ وَ جَعَلْتُهُ بَیْنَ یَدَیْهِ عَلَی مِنْدِیلٍ فَضَرَبَ بِیَدِهِ إِلَی تُرْبَةِ الْبَابِ فَقَالَ هَذَا مِنْ عِنْدِ الْبَابِ فَقُلْتُ نَعَمْ قَالَ غَداً تَحْفِرُ لِی فِی هَذَا الْمَوْضِعِ فَتَخْرُجُ صَخْرَةٌ لَا حِیلَةَ فِیهَا ثُمَّ قَذَفَ بِهِ وَ أَخَذَ تُرَابَ الْیَمْنَةِ وَ قَالَ هَذَا مِنْ یَمْنَتِهَا قُلْتُ نَعَمْ قَالَ ثُمَّ تَحْفِرُ لِی فِی هَذَا الْمَوْضِعِ فَتَخْرُجُ نَبَکَةٌ(2) لَا حِیلَةَ فِیهَا ثُمَّ قَذَفَ بِهِ وَ أَخَذَ تُرَابَ الْیَسْرَةِ وَ قَالَ ثُمَّ تَحْفِرُ لِی فِی هَذَا الْمَوْضِعِ فَتَخْرُجُ نَبَکَةٌ مِثْلَ الْأُولَی وَ قَذَفَ بِهِ وَ أَخَذَ تُرَابَ الصَّدْرِ فَقَالَ هَذَا تُرَابٌ مِنَ الصَّدْرِ ثُمَّ تَحْفِرُ لِی فِی هَذَا الْمَوْضِعِ فَیَسْتَمِرُّ الْحَفْرُ إِلَی أَنْ یَتِمَّ فَإِذَا فَرَغْتَ مِنَ الْحَفْرِ فَضَعْ یَدَکَ عَلَی أَسْفَلِ الْقَبْرِ وَ تَکَلَّمْ بِهَذِهِ الْکَلِمَاتِ فَإِنَّهُ سَیَنْبُعُ الْمَاءُ حَتَّی یَمْتَلِئَ الْقَبْرُ فَتَظْهَرَ فِیهِ سُمَیْکَاتٌ صِغَارٌ فَإِذَا رَأَیْتَهَا فَفَتِّتْ لَهَا کِسْرَةً فَإِذَا أَکَلَتْهَا خَرَجَتْ حُوتَةٌ کَبِیرَةٌ فَابْتَلَعَتْ تِلْکَ السُّمَیْکَاتِ کُلَّهَا ثُمَّ تَغِیبُ فَإِذَا غَابَتْ ضَعْ یَدَکَ عَلَی الْمَاءِ وَ أَعِدْ تِلْکَ الْکَلِمَاتِ فَإِنَّ الْمَاءَ یَنْضُبُ کُلُّهُ وَ سَلِ الْمَأْمُونَ عَنِّی أَنْ یَحْضُرَ وَقْتَ الْحَفْرِ فَإِنَّهُ سَیَفْعَلُ لِیُشَاهِدَ هَذَا کُلَّهُ.

ثُمَّ قَالَ علیه السلام السَّاعَةَ یَجِی ءُ رَسُولُهُ فَاتَّبِعْنِی فَإِنْ قُمْتُ مِنْ عِنْدِهِ مَکْشُوفَ الرَّأْسِ فَکَلِّمْنِی بِمَا تَشَاءُ وَ إِنْ قُمْتُ مِنْ عِنْدِهِ مُغَطَّی الرَّأْسِ فَلَا تُکَلِّمْنِی بِشَیْ ءٍ قَالَ فَوَافَاهُ رَسُولُ الْمَأْمُونِ فَلَبِسَ الرِّضَا علیه السلام ثِیَابَهُ وَ خَرَجَ وَ تَبِعْتُهُ فَلَمَّا دَخَلَ عَلَی الْمَأْمُونِ وَثَبَ

ص: 49


1- 1. المصدر ص 209.
2- 2. النبکة- محرکة و هکذا بالفتح- أکمة محددة الرأس.

و یک کلمه آن را به یاد ندارم! قبول نکرد و تهدید به قتل نمود - در صورتی که به او یاد ندهم - و دستور داد زندانیم کنند! هر روز مرا می خواست و می گفت: یا به من بیاموز و گر نه کشته می شوی. من نیز پیوسته قسم یاد می کردم که به خاطر ندارم. یک سال گذشت! دلم گرفت؛ شب جمعه ای بود. غسل کردم و آن شب را به شب زنده داری در رکوع و سجود و گریه و زاری به سر بردم و از خدا نجات خود را می خواستم. نماز صبح را که خواندم، ناگاه دیدم حضرت جواد علیه السلام آمد و فرمود: ابا صلت! دلت گرفته؟ عرض کردم: آری به خدا آقا! فرمود: اگر کار امشب را قبلا انجام می دادی، خدا مثل الان نجاتت می داد.

سپس فرمود حرکت کن. عرض کردم: کجا بروم؟ زندانبان ها درب زندانند و جلو آنها چراغ می سوزد. فرمود: حرکت کن، آنها تو را نمی بینند و دیگر با ایشان روبرو نخواهی شد. از زندان که خارج شدیم فرمود: مایلی به کدام طرف بروی؟ گفتم: به منزلم در هرات می روم! فرمود: عبای خود را روی صورت بکش. این کار را کردم. دست مرا گرفت گمان می کنم مرا فقط از طرف راست به جانب چپ برگردانید! سپس فرمود: صورت خود را بگشا! همین که گشودم، آن جناب را ندیدم و خود را کنار درب منزل یافتم و وارد شدم. تا کنون با مأمون و مأمورین او روبرو نشده ام.(1)

روایت29.

خرایج: حسن بن علی وشاء می گوید: در صریای مدینه خدمت حضرت جواد علیه السلام بودم، از جای حرکت کرده و فرمود: همین جا باش، با خود گفتم: من آرزو داشتم از حضرت رضا علیه السلام لباسی بگیرم اما این کار را نکردم. حالا وقتی حضرت جواد علیه السلام برگردد، از ایشان تقاضا می کنم که جامه ای به من بدهند؛ قبل از تقاضا و قبل از اینکه خودشان برگردند، توسط غلامی برایم پیراهنی فرستاد. من هنوز همان جا بودم. غلام گفت: حضرت می فرم اید این از لباسهای حضرت رضا علیه السلام است که با آن نماز خوانده است.(2)

روایت30.

خرایج: احمد بن اورمه می گوید: زنی به من مقداری زیور آلات و پول و لباس داد. من خیال کردم تمام اینها مال خود اوست

ص: 52


1- . الخرائج و الجرائح 1 : 354
2- . الخرائج و الجرائح 1 : 381

إِلَیْهِ فَقَبَّلَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ أَجْلَسَهُ مَعَهُ عَلَی مَقْعَدِهِ وَ بَیْنَ یَدَیْهِ طَبَقٌ صَغِیرٌ فِیهِ عِنَبٌ فَأَخَذَ عُنْقُوداً قَدْ أَکَلَ مِنْهُ نِصْفَهُ وَ نِصْفُهُ بَاقٍ وَ قَدْ شَرَّبَهُ بِالسَّمِّ وَ قَالَ لِلرِّضَا علیه السلام حُمِلَ إِلَیَّ هَذَا الْعُنْقُودُ وَ تَنَغَّصْتُ بِهِ أَنْ لَا تَأْکُلَ مِنْهُ فَأَسْأَلُکَ أَنْ تَأْکُلَ مِنْهُ قَالَ أَعْفِنِی مِنْ ذَلِکَ قَالَ لَا وَ اللَّهِ فَإِنَّکَ تَسُرُّنِی إِذَا أَکَلْتَ مِنْهُ قَالَ فَاسْتَعْفَاهُ ذَلِکَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ هُوَ یَسْأَلُهُ بِمُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ أَنْ یَأْکُلَ مِنْهُ فَأَخَذَ مِنْهُ ثَلَاثَ حَبَّاتٍ وَ غَطَّی رَأْسَهُ وَ نَهَضَ مِنْ عِنْدِهِ فَتَبِعْتُهُ وَ لَمْ أُکَلِّمْهُ بِشَیْ ءٍ حَتَّی دَخَلَ مَنْزِلَهُ فَأَشَارَ لِی أَنْ أُغْلِقَ الْبَابَ فَغَلَّقْتُهُ وَ صَارَ إِلَی مَقْعَدٍ لَهُ فَنَامَ عَلَیْهِ وَ صِرْتُ أَنَا فِی وَسَطِ الدَّارِ فَإِذَا غُلَامٌ عَلَیْهِ وَفْرَةٌ ظَنَنْتُهُ ابْنَ الرِّضَا علیه السلام وَ لَمْ أَکُنْ قَدْ رَأَیْتُهُ قَبْلَ ذَلِکَ فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی الْبَابُ مُغَلَّقٌ فَمِنْ أَیْنَ دَخَلْتَ قَالَ لَا تَسْأَلْ عَمَّا لَا تَحْتَاجُ إِلَیْهِ وَ قَصَدَ إِلَی الرِّضَا علیه السلام فَلَمَّا بَصُرَ بِهِ الرِّضَا علیه السلام وَثَبَ إِلَیْهِ وَ ضَمَّهُ إِلَی صَدْرِهِ وَ جَلَسَا جَمِیعاً عَلَی الْمَقْعَدِ وَ مَدَّ الرِّضَا علیه السلام الرِّدَاءَ عَلَیْهِمَا فَتَنَاجَیَا جَمِیعاً بِمَا لَمْ أَعْلَمْهُ ثُمَّ امْتَدَّ الرِّضَا علیه السلام عَلَی الْمَقْعَدِ وَ غَطَّاهُ مُحَمَّدٌ بِالرِّدَاءِ وَ صَارَ إِلَی وَسَطِ الدَّارِ وَ قَالَ یَا أَبَا الصَّلْتِ فَقُلْتُ لَبَّیْکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَقَالَ عَظَّمَ اللَّهُ أَجْرَکَ فِی الرِّضَا فَقَدْ مَضَی فَبَکَیْتُ قَالَ لَا تَبْکِ هَاتِ الْمُغْتَسَلَ وَ الْمَاءَ لِنَأْخُذَ فِی جَهَازِهِ فَقُلْتُ یَا مَوْلَایَ الْمَاءُ حَاضِرٌ وَ لَکِنْ لَیْسَ فِی الدَّارِ مُغْتَسَلٌ إِلَّا أَنْ یُحْضَرَ مِنْ خَارِجِ الدَّارِ قَالَ بَلْ هُوَ فِی الْخِزَانَةِ فَدَخَلْتُهَا فَوَجَدْتُهَا وَ فِیهَا مُغْتَسَلٌ وَ لَمْ أَرَهُ قَبْلَ ذَلِکَ فَأَتَیْتُهُ بِهِ وَ بِالْمَاءِ قَالَ تَعَالَ حَتَّی نَحْمِلَ الرِّضَا علیه السلام فَحَمَلْنَاهُ عَلَی الْمُغْتَسَلِ ثُمَّ قَالَ اعْزُبْ عَنِّی فَغَسَّلَهُ وَ هُوَ وَحْدَهُ ثُمَّ قَالَ هَاتِ أَکْفَانَهُ وَ الْحَنُوطَ قُلْتُ لَمْ نُعِدَّ لَهُ کَفَناً قَالَ ذَلِکَ فِی الْخِزَانَةِ فَدَخَلْتُهَا فَرَأَیْتُ فِی وَسَطِهَا أَکْفَاناً وَ حَنُوطاً لَمْ أَرَهُ قَبْلَ ذَلِکَ فَأَتَیْتُهُ بِهِ فَکَفَّنَهُ وَ حَنَّطَهُ ثُمَّ قَالَ لِی هَاتِ التَّابُوتَ مِنَ الْخِزَانَةِ فَاسْتَحْیَیْتُ مِنْهُ أَنْ أَقُولَ مَا عِنْدَنَا تَابُوتٌ فَدَخَلْتُ الْخِزَانَةَ فَوَجَدْتُ بِهَا تَابُوتاً لَمْ أَرَهُ قَبْلَ ذَلِکَ فَأَتَیْتُهُ بِهِ فَجَعَلَهُ فِیهِ فَقَالَ تَعَالَ حَتَّی نُصَلِّیَ عَلَیْهِ وَ صَلَّی بِهِ وَ غَرَبَتِ الشَّمْسُ وَ کَانَ وَقْتُ صَلَاةِ الْمَغْرِبِ فَصَلَّی

ص: 50

و با اسباب و وسائلی که سایر دوستان داده بودند به مدینه بردم و تمام آنها را برای حضرت جواد علیه السلام فرستادم و در صورت نوشتم که از طرف فلان زن این اشیاء و فلان کس، فلان چیز را تقدیم کردم؛ در جواب نامه ای آمد که از طرف فلان کس فلان چیز و از طرف آن دو زن این اشیاء رسید؛ خدا از آنها قبول کند و از تو راضی شود و تو را در دنیا و آخرت با ما قرار دهد.

وقتی نام دو زن را دیدم، شک کردم که شاید این نامه امام نباشد! هر کس هست خیانت کرده، زیرا من یقین داشتم که یک زن این وسائل را داد. حالا که می بینم نام دو زن هست، به آورنده نامه بد گمان شدم! وقتی به وطن خود باز گشتم، همان زن آمده و گفت: امانتهای مرا رساندی؟ گفتم: آری. گفت: امانت خواهرم را نیز دادی؟ گفتم: کسی دیگری در آن اشیاء با تو شریک بود؟ گفت: بلی فلان چیزها مال من بود و بقیه متعلق به خواهرم بود. گفتم: چرا، همه را رساندم.

روایت31.

خرایج: محمّد بن فضیل صیرفی می گوید: نامه ای به حضرت جواد علیه السلام نوشتم و در آخر نامه اضافه کردم که آیا سلاح پیغمبر نزد شما هست؟ ولی فراموش کردم نامه را بفرستم! امام علیه السّلام نامه ای به من نوشت که دستورهایی در آن داده بود و در آخر نامه نوشته بود که سلاح پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله پیش من است. سلاح آن جناب مانند تابوت بنی اسرائیل است که هر کجا باشیم با ما است و در اختیار امام است.

من در مکه بودم و تصمیمی گرفتم که هیچ کس جز خدا از آن خبر نداشت. به مدینه که رسیدم و خدمت حضرت جواد علیه السلام رفتم، نگاهی به من نموده و فرمود: از آنچه در دل پنهان داری استغفار کن! دو مرتبه چنین فکری نکنی!! - بکر بن صالح راوی خبر گفت: به محمّد گفتم: چه در دل پنهان کرده بودی؟ گفت: به هیچ کس نخواهم گفت.

گفت، یک پایم مبتلا به عرق مدنی [نوعی بیماری پوستی] شد. یک روز قبل از اینکه مبتلا به این ناراحتی شوم، امام به من فرمود: هر یک از شیعیان ما گرفتار دردی شود و صبر کند و شکیبا باشد، خداوند برای او پاداش هزار شهید را می نویسد. در همان سفر، وقتی طناب شتر را به پایم بستم، پایم درد گرفت و مبتلا به عرق مدنی شدم و چند ماه گرفتار بودم. سال بعد به مکه رفتم و خدمت حضرت جواد علیه السلام رسیده عرض کردم: فدایت شوم! برای پایم دعا کنید و نشان دادم که کدام پایم درد می کند. فرمود: اشکالی ندارد، این پایت خوب است، آن پای سالمت را دراز کن! پای سالم را خدمتش دراز کردم. دعایی خواند.

ص: 53

بِیَ الْمَغْرِبَ وَ الْعِشَاءَ وَ جَلَسْنَا نَتَحَدَّثُ فَانْفَتَحَ السَّقْفُ وَ رُفِعَ التَّابُوتُ فَقُلْتُ یَا مَوْلَایَ لَیُطَالِبُنِی الْمَأْمُونُ بِهِ فَمَا تَکُونُ حِیلَتِی فَقَالَ لَا عَلَیْکَ سَیَعُودُ إِلَی مَوْضِعِهِ فَمَا مِنْ نَبِیٍّ یَمُوتُ فِی مَغْرِبِ الْأَرْضِ وَ لَا یَمُوتُ وَصِیٌّ مِنْ أَوْصِیَائِهِ فِی مَشْرِقِهَا إِلَّا جَمَعَ اللَّهُ بَیْنَهُمَا قَبْلَ أَنْ یُدْفَنَ فَلَمَّا مَضَی مِنَ اللَّیْلِ نِصْفُهُ أَوْ أَکْثَرُ إِذَا التَّابُوتُ رَجَعَ مِنَ السَّقْفِ حَتَّی اسْتَقَرَّ مَکَانَهُ فَلَمَّا صَلَّیْنَا الْفَجْرَ قَالَ افْتَحْ بَابَ الدَّارِ فَإِنَّ هَذَا الطَّاغِیَ یَجِیئُکَ السَّاعَةَ فَعَرِّفْهُ أَنَّ الرِّضَا علیه السلام قَدْ فُرِغَ مِنْ جَهَازِهِ قَالَ فَمَضَیْتُ نَحْوَ الْبَابِ فَالْتَفَتُّ فَلَمْ أَرَهُ یَدْخُلُ مِنْ بَابٍ وَ لَمْ یَخْرُجْ مِنْ بَابٍ فَإِذَا الْمَأْمُونُ قَدْ وَافَی فَلَمَّا رَآنِی قَالَ مَا فَعَلَ الرِّضَا قُلْتُ عَظَّمَ اللَّهُ أَجْرَکَ فَنَزَلَ وَ خَرَقَ ثِیَابَهُ وَ سَفَی التُّرَابَ عَلَی رَأْسِهِ وَ بَکَی طَوِیلًا ثُمَّ قَالَ خُذُوا فِی جَهَازِهِ فَقُلْتُ قَدْ فُرِغَ مِنْهُ قَالَ وَ مَنْ فَعَلَ بِهِ ذَلِکَ قُلْتُ غُلَامٌ وَافَاهُ لَمْ أَعْرِفْهُ إِلَّا أَنِّی ظَنَنْتُهُ ابْنَ الرِّضَا علیه السلام قَالَ فَاحْفِرُوا لَهُ فِی الْقُبَّةِ قُلْتُ فَإِنَّهُ سَأَلَکَ أَنْ تَحْضُرَ مَوْضِعَ دَفْنِهِ قَالَ نَعَمْ فَأَحْضَرُوا کُرْسِیّاً وَ جَلَسَ عَلَیْهِ وَ أَمَرَ أَنْ یَحْفِرُوا لَهُ عِنْدَ الْبَابِ فَخَرَجَتِ الصَّخْرَةُ فَأَمَرَ بِالْحَفْرِ فِی یَمْنَةِ الْقُبَّةِ فَخَرَجَتِ النَّبَکَةُ ثُمَّ أَمَرَ بِذَلِکَ فِی یَسْرَتِهَا فَبَرَزَتِ النَّبَکَةُ الْأُخْرَی وَ أَمَرَ بِالْحَفْرِ فِی الصَّدْرِ فَاسْتَمَرَّ الْحَفْرُ فَلَمَّا فَرَغْتُ مِنْهُ وَضَعْتُ یَدِی إِلَی أَسْفَلِ الْقَبْرِ وَ تَکَلَّمْتُ بِالْکَلِمَاتِ فَنَبَعَ الْمَاءُ وَ ظَهَرَتِ السُّمَیْکَاتُ فَفَتَتُّ لَهَا کِسْرَةً فَأَکَلَتْ ثُمَّ ظَهَرَتِ السَّمَکَةُ الْکَبِیرَةُ فَابْتَلَعَتْهَا کُلَّهَا وَ غَابَتْ فَوَضَعْتُ یَدِی عَلَی الْمَاءِ وَ أَعَدْتُ الْکَلِمَاتِ فَنَضَبَ الْمَاءُ کُلُّهُ وَ انْتُزِعَتِ الْکَلِمَاتُ مِنْ صَدْرِی مِنْ سَاعَتِی فَلَمْ أَذْکُرْ مِنْهَا حَرْفاً وَاحِداً فَقَالَ الْمَأْمُونُ یَا أَبَا الصَّلْتِ الرِّضَا علیه السلام أَمَرَکَ بِهَذَا قُلْتُ نَعَمْ قَالَ مَا زَالَ الرِّضَا علیه السلام یُرِینَا الْعَجَائِبَ فِی حَیَاتِهِ ثُمَّ أَرَانَاهَا بَعْدَ وَفَاتِهِ فَقَالَ لِوَزِیرِهِ مَا هَذَا قَالَ أُلْهِمْتُ أَنَّهُ ضَرَبَ لَکُمْ مَثَلًا بِأَنَّکُمْ تُمَتَّعُونَ فِی الدُّنْیَا قَلِیلًا مِثْلَ هَذِهِ السُّمَیْکَاتِ ثُمَّ یَخْرُجُ وَاحِدٌ مِنْهُمْ فَیُهْلِکُکُمْ فَلَمَّا دُفِنَ علیه السلام قَالَ لِیَ الْمَأْمُونُ عَلِّمْنِی الْکَلِمَاتِ قُلْتُ قَدْ وَ اللَّهِ انْتُزِعَتْ مِنْ

ص: 51

وقتی از خدمتش خارج شدم، درد به همان پای سالم افتاد و متوجه شدم که امام به همین جهت بر آن پا قبل از اینکه به درد بیاید، دعا خواند. خداوند بعدا مرا از آن درد راحت نمود.(1)

روایت32.

ارشاد: محمّد بن علی هاشمی می گوید: صبح روزی که حضرت جواد علیه السلام با دختر مأمون ازدواج کرده بود خدمت ایشان رسیدم؛ اول کسی که صبح وارد شد من بودم. سر شب دوایی خورده بودم و خیلی تشنه بودم ولی نخواستم تقاضای آب کنم. همین که ابو جعفر علیه السّلام چشمش به من افتاد، فرمود: تشنه هستی؟ عرض کردم: آری. صدا زد: غلام! آب بیاور. من با خود گفتم: حالا آب مسمومی می آورند که باید بخورم، از این جهت اندوهگین شدم. غلام آب آورد، امام علیه السّلام لبخندی به من زد و به غلام فرمود: آب را به من بده. آب را گرفت و مقداری نوشید، بعد به من داد و آشامیدم. مدتی خدمت آن جناب بودم که باز تشنه شدم. برای مرتبه دوم آب خواست و همان طور مثل مرتبه اول خود نوشیده، سپس به من داد و تبسمی نمود.

محمّد بن حمزه گفت: محمّد بن علی هاشمی به من گفت: من عقیده ام این است که ابو جعفر حضرت جواد علیه السلام اسرار پنهان دل ها را می داند؛ همان طور که شیعه این عقیده را دارند.(2)

روایت33.

اعلام الوری ، ارشاد: مطرفی می گوید: حضرت رضا علیه السّلام که از دنیا رفت، من چهار هزار درهم از او طلبکار بودم. کسی جز من و ایشان اطلاع نداشت. حضرت جواد علیه السلام پیغام داد که فردا صبح پیش من بیا.

فردا خدمت ایشان رسیدم. فرمود: پدرم از دنیا رفت و تو چهار هزار درهم از آن جناب طلبکاری. عرض کردم: آری. سجاده را بلند کرد! زیر آن مقداری دینار (سکه طلا) بود، به من داد و قیمت آن دینارها در آن وقت معادل چهار هزار درهم بود.(3)

ص: 54


1- . الخرائج و الجرائح 1 : 387
2- . ارشاد: 305
3- . اعلام الوری: 350 ، ارشاد: 306

قَلْبِی فَمَا أَذْکُرُ مِنْهَا کَلِمَةً وَاحِدَةً حَرْفاً وَ بِاللَّهِ لَقَدْ صَدَقْتُهُ فَلَمْ یُصَدِّقْنِی وَ تَوَعَّدَنِی الْقَتْلَ إِنْ لَمْ أُعَلِّمْهُ إِیَّاهَا وَ أَمَرَ بِی إِلَی الْحَبْسِ فَکَانَ فِی کُلِّ یَوْمٍ یَدْعُونِی إِلَی الْقَتْلِ أَوْ أُعَلِّمَهُ ذَلِکَ فَأَحْلِفُ لَهُ مَرَّةً بَعْدَ أُخْرَی کَذَلِکَ سَنَةً فَضَاقَ صَدْرِی فَقُمْتُ لَیْلَةَ جُمُعَةٍ فَاغْتَسَلْتُ وَ أَحْیَیْتُهَا رَاکِعاً وَ سَاجِداً وَ بَاکِیاً وَ مُتَضَرِّعاً إِلَی اللَّهِ فِی خَلَاصِی فَلَمَّا صَلَّیْتُ الْفَجْرَ إِذَا أَبُو جَعْفَرِ بْنُ الرِّضَا علیهما السلام قَدْ دَخَلَ إِلَیَّ وَ قَالَ یَا أَبَا الصَّلْتِ قَدْ ضَاقَ صَدْرُکَ قُلْتُ إِی وَ اللَّهِ یَا مَوْلَایَ قَالَ أَمَا لَوْ فَعَلْتَ قَبْلَ هَذَا مَا فَعَلْتَهُ اللَّیْلَةَ لَکَانَ اللَّهُ قَدْ خَلَّصَکَ کَمَا یُخَلِّصُکَ السَّاعَةَ ثُمَّ قَالَ قُمْ قُلْتُ إِلَی أَیْنَ وَ الْحُرَّاسُ عَلَی بَابِ السِّجْنِ وَ الْمَشَاعِلُ بَیْنَ أَیْدِیهِمْ قَالَ قُمْ فَإِنَّهُمْ لَا یَرَوْنَکَ وَ لَا تَلْتَقِی مَعَهُمْ بَعْدَ یَوْمِکَ فَأَخَذَ بِیَدِی وَ أَخْرَجَنِی مِنْ بَیْنِهِمْ وَ هُمْ قُعُودٌ یَتَحَدَّثُونَ وَ الْمَشَاعِلُ بَیْنَهُمْ فَلَمْ یَرَوْنَا فَلَمَّا صِرْنَا خَارِجَ السِّجْنِ قَالَ أَیَّ الْبِلَادِ تُرِیدُ قُلْتُ مَنْزِلِی بِهَرَاةَ قَالَ أَرْخِ رِدَاءَکَ عَلَی وَجْهِکَ وَ أَخَذَ بِیَدِی فَظَنَنْتُ أَنَّهُ حَوَّلَنِی عَنْ یَمْنَتِهِ إِلَی یَسْرَتِهِ ثُمَّ قَالَ لِیَ اکْشِفْ فَکَشَفْتُهُ فَلَمْ أَرَهُ فَإِذَا أَنَا عَلَی بَابِ مَنْزِلِی فَدَخَلْتُهُ فَلَمْ أَلْتَقِ مَعَ الْمَأْمُونِ وَ لَا مَعَ أَحَدٍ مِنْ أَصْحَابِهِ إِلَی هَذِهِ الْغَایَةِ(1).

«29»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْوَشَّاءِ قَالَ: کُنْتُ بِالْمَدِینَةِ بِالصِّرْیَا فِی الْمَشْرَبَةِ مَعَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَقَامَ وَ قَالَ لَا تَبْرَحْ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی کُنْتُ أَرَدْتُ أَنْ أَسْأَلَ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام قَمِیصاً مِنْ ثِیَابِهِ فَلَمْ أَفْعَلْ فَإِذَا عَادَ إِلَیَّ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فَأَسْأَلُهُ فَأَرْسَلَ إِلَیَّ مِنْ قَبْلِ أَنْ أَسْأَلَهُ وَ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَعُودَ إِلَیَّ وَ أَنَا فِی الْمَشْرَبَةِ بِقَمِیصٍ وَ قَالَ الرَّسُولُ یَقُولُ لَکَ هَذَا مِنْ ثِیَابِ أَبِی الْحَسَنِ الَّتِی کَانَ یُصَلِّی فِیهَا.

«30»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنِ ابْنِ أُورَمَةَ قَالَ: حَمَلَتِ امْرَأَةٌ مَعِی شَیْئاً مِنْ حُلِیٍّ وَ شَیْئاً مِنْ دَرَاهِمَ وَ شَیْئاً مِنْ ثِیَابٍ فَتَوَهَّمْتُ أَنَّ ذَلِکَ کُلَّهُ لَهَا وَ لَمْ أَحْتَطْ عَلَیْهَا(2)

أَنَّ ذَلِکَ

ص: 52


1- 1. لم نجده فی مختار الخرائج، و قد رواه الصدوق فی عیون أخبار الرضا 3 ج 2 ص 242- 245، و أخرجه المصنّف فی تاریخ الامام ابی الحسن الرضا علیه السلام باب شهادته و تغسیله تحت الرقم 10، راجع ج 49 ص 300 من طبعتنا هذه.
2- 2. فی المصدر: و لم أسألها أن لغیرها فی ذلک شیئا.

در کتاب خرائج مثل این حدیث نقل شده است.

روایت34.

امالی مفید: بکر بن صالح می گوید: داماد من نامه ای برای حضرت جواد علیه السلام نوشت که پدرم ناصبی بسیار خبیث و متعصبی است که از دست او خیلی رنج و ناراحتی می کشم! اگر صلاح بدانید برایم دعا کنید، در ضمن نظر شما چیست؟ من کار خود را با او یکسره کنم یا مدارا نمایم. در جواب نوشت، جریان پدرت را متوجه شدم، ان شاء اللَّه برایت دعا خواهم کرد. بهتر این است که با او مدارا کنی! با هر گرفتاری، فرجی هست. شکیبا باش که پایان پسندیده اختصاص به پرهیزگاران دارد. خداوند تو را در ولایت خاندان نبوت ثابت قدم بدارد. ما و شما در امانت خدایی هستیم که امانتی های خود را ضایع نمی کند. بکر گفت: خداوند دل پدرم را با من مهربان کرد، طوری که دیگر در هیچ کاری با من مخالفت نمی کرد..(1)

روایت35.

مناقب: عسکر غلام حضرت جواد علیه السلام می گوید: خدمت آن جناب رسیدم و با خود گفتم: سبحان اللَّه، چقدر مولایم سبزه است در حالی که بدن شریفش درخشان و نورانی است. به خدا قسم هنوز این سخن در دلم تمام نشده بود که دیدم بدن امام چنان بزرگ شد که تمام اطاق را تا سقف و اطراف را با تمام دیوارهایش فرا گرفت، متوجه شدم رنگش مانند شب تار سیاه شد و دوباره سفید شد از برف سفیدتر؛ سپس قرمز شد مثل خون؛ بعد سبز شد سبزتر از برگ درختان. در این موقع از پیکر آن جناب کاسته شد و کوچک گردید مانند صورت اولش و رنگ اولی به چهره اش بازگشت. از آنچه مشاهده کردم به سجده افتادم.

فریاد زد: عسکر! شک می کنید؟! شما را با خبر می کنیم و وقتی که ضعف و سستی اعتقاد به شما رو نماید، تقویتتان می کنیم. به خدا قسم، به حقیقت معرفت ما نرسیده است مگر کسی که خداوند بر او به محبت ما منت نهاده و او را به دوستی ما امتیاز بخشیده است.

- بنان بن نافع می گوید: به حضرت رضا علیه السّلام عرضه داشتم: فدایت شوم! امام بعد از شما کیست؟ فرمود: از این درب کسی وارد خواهد شد که وارث مقامی است که من از پدرم به ارث برده ام و او بعد از من حجت خداست. در همان بین که خدمتش بودم، حضرت محمّد بن علی جواد الائمه علیهم السلام وارد شد. همین که چشمش به من افتاد، فرمود: پسر نافع! برایت حدیثی نقل بکنم؟

ص: 55


1- . امالی مفید: 191

لِغَیْرِهَا فِیهِ شَیْ ءٌ فَحَمَلْتُ إِلَی الْمَدِینَةِ مَعَ بِضَاعَاتٍ لِأَصْحَابِنَا فَوَجَّهْتُ ذَلِکَ کُلَّهُ إِلَیْهِ وَ کَتَبْتُ فِی الْکِتَابِ أَنِّی قَدْ بَعَثْتُ إِلَیْکَ مِنْ قِبَلِ فُلَانَةَ بِکَذَا وَ مِنْ قِبَلِ فُلَانٍ وَ فُلَانٍ بِکَذَا فَخَرَجَ فِی التَّوْقِیعِ قَدْ وَصَلَ مَا بَعَثْتَ مِنْ قِبَلِ فُلَانٍ وَ فُلَانٍ وَ مِنْ قِبَلِ الْمَرْأَتَیْنِ تَقَبَّلَ اللَّهُ مِنْکَ وَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْکَ وَ جَعَلَکَ مَعَنَا فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَلَمَّا سَمِعْتُ ذِکْرَ الْمَرْأَتَیْنِ شَکَکْتُ فِی الْکِتَابِ أَنَّهُ غَیْرُ کِتَابِهِ وَ أَنَّهُ قَدْ عَمِلَ عَلَیَّ دُونَهُ لِأَنِّی کُنْتُ فِی نَفْسِی عَلَی یَقِینٍ أَنَّ الَّذِی دَفَعَتْ إِلَیَّ الْمَرْأَةُ کَانَ کُلُّهُ لَهَا وَ هِیَ مَرْأَةٌ وَاحِدَةٌ فَلَمَّا رَأَیْتُ امْرَأَتَیْنِ اتَّهَمْتُ مُوصِلَ کِتَابِی فَلَمَّا انْصَرَفْتُ إِلَی الْبِلَادِ جَاءَتْنِی الْمَرْأَةُ فَقَالَتْ هَلْ أَوْصَلْتَ بِضَاعَتِی فَقُلْتُ نَعَمْ قَالَتْ وَ بِضَاعَةَ فُلَانَةَ قُلْتُ هَلْ کَانَ فِیهَا لِغَیْرِکِ شَیْ ءٌ قَالَتْ نَعَمْ کَانَ لِی فِیهَا کَذَا وَ لِأُخْتِی فُلَانَةَ کَذَا قُلْتُ بَلَی أَوْصَلْتُ (1).

«31»

یج، [الخرائج و الجرائح] رَوَی بَکْرُ بْنُ صَالِحٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ فُضَیْلٍ الصَّیْرَفِیِّ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام کِتَاباً وَ فِی آخِرِهِ هَلْ عِنْدَکَ سِلَاحُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ نَسِیتُ أَنْ أَبْعَثَ بِالْکِتَابِ فَکَتَبَ إِلَیَّ بِحَوَائِجَ وَ فِی آخِرِ کِتَابِهِ عِنْدِی سِلَاحُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ فِینَا بِمَنْزِلَةِ التَّابُوتِ فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ یَدُورُ مَعَنَا حَیْثُ دُرْنَا وَ هُوَ مَعَ کُلِّ إِمَامٍ وَ کُنْتُ بِمَکَّةَ فَأَضْمَرْتُ فِی نَفْسِی شَیْئاً لَا یَعْلَمُهُ إِلَّا اللَّهُ فَلَمَّا صِرْتُ إِلَی الْمَدِینَةِ وَ دَخَلْتُ عَلَیْهِ نَظَرَ إِلَیَّ فَقَالَ اسْتَغْفِرِ اللَّهَ لِمَا أَضْمَرْتَ وَ لَا تَعُدْ قَالَ بَکْرٌ فَقُلْتُ لِمُحَمَّدٍ أَیُّ شَیْ ءٍ هَذَا قَالَ لَا أُخْبِرُ بِهِ أَحَداً قَالَ وَ خَرَجَ بِإِحْدَی رِجْلِی الْعِرْقُ الْمَدَنِیُّ وَ قَدْ قَالَ لِی قَبْلَ أَنْ خَرَجَ الْعِرْقُ فِی رِجْلِی وَ قَدْ عَاهَدْتُهُ فَکَانَ آخِرُ مَا قَالَ إِنَّهُ سَتُصِیبُ وَجَعاً فَاصْبِرْ فَأَیُّمَا رَجُلٍ مِنْ شِیعَتِنَا اشْتَکَی فَصَبَرَ وَ احْتَسَبَ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ أَجْرَ أَلْفِ شَهِیدٍ فَلَمَّا صِرْتُ فِی بَطْنِ مَرٍّ ضَرَبَ عَلَی رِجْلِی وَ خَرَجَ بِیَ الْعِرْقُ فَمَا زِلْتُ شَاکِیاً أَشْهُراً وَ حَجَجْتُ فِی السَّنَةِ الثَّانِیَةِ فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ فَقُلْتُ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ عَوِّذْ رِجْلِی وَ أَخْبَرْتُهُ أَنَّ هَذِهِ الَّتِی تُوجِعُنِی فَقَالَ لَا بَأْسَ عَلَی هَذِهِ أَرِنِی رِجْلَکَ الْأُخْرَی الصَّحِیحَةَ فَبَسَطْتُهَا بَیْنَ یَدَیْهِ وَ عَوَّذَهَا

ص: 53


1- 1. مختار الخرائج و الجرائح ص 209 و زاد بعده: و زال ما کان عندی.

ما گروه امامان وقتی در رحم مادر هستیم، صدا را تا چهل روز می شنویم؛ وقتی (امام) چهار ماهه شد، خداوند پستی و بلندی های زمین را به او نشان می دهد به صورتی که دور برایش مثل نزدیک است. دید او آنچنان است که اگر یک قطره باران نافع یا زیان دار ببارد را می بیند! اینکه از پدرم حضرت رضا علیه السلام پرسیدی حجت و امام بعد از شما کیست، همان کسی را که او فرمود، حجت و امام بر تو است. گفتم: من اولین ستایش گر اویم.

در این موقع حضرت رضا علیه السّلام پیش ما آمد و فرمود: پسر نافع! تسلیم باش و اعتراف به اطاعت کن که روح او روح من و روح من روح پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و اله و سلّم است.(1)

- روزی مأمون از راهی عبور می کرد، به حضرت جواد علیه السّلام که در بین بچه ها بود برخورد. همه فرار کردند جز آن جناب. مأمون گفت: او را بیاورید. پرسید: چرا تو از میان تمام بچه ها فرار نکردی؟ فرمود: نه گناهی کرده بودم که فرار کنم و نه راه تنگ بود که برایت وسیع کنم! از هر طرف مایلی برو. پرسید: تو که هستی؟ فرمود: من محمّد بن علی بن موسی بن جعفر بن محمّد بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب علیهم السّلام هستم. مأمون گفت: از علم و دانش چه بهره داری؟ فرمود: می توانی اخبار آسمانها را بپرسی. مأمون جدا شد و به راه خود ادامه داد. روی دست او بازی شکاری بود که با آن شکار می کرد .

مقداری که گذشت، باز از روی دست او پرواز کرد و در طرف راست و چپ، هر چه نگاه کرد شکاری نیافت! برگشت و روی دست او نشست. مأمون دو مرتبه او را فرستاد؛ باز دامنه افق را گرفت و آنقدر رفت که دیگر از نظر ناپدید شد. یک ساعت طول کشید، آنگاه برگشت در حالی که ماری صید کرده بود. مأمون مار را در آشپز خانه گذاشت و به اطرافیان خود گفت: اجل این پسر امروز به دست من نزدیک شده.

سپس مأمون برگشت. حضرت جواد علیه السلام در بین همان کودکان بود. (مامون) به حضرت گفت: از اخبار آسمانها چه اطلاعی داری؟ فرمود: ای امیر المؤمنین! پدرم از آباء گرام خود از پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و اله و سلّم از جبرئیل از خدای بزرگ نقل کرد که بین آسمان و هوا دریایی متلاطم است که میان آن دریا مارهایی وجود دارد. شکم سبز رنگی دارند و پشت آنها سیاه و دارای خالهای سفید است. پادشاهان بازهای خود را می فرستند و آنها را صید می کنند و بدان وسیله می خواهند دانشمندان را آزمایش کنند.

مأمون گفت: خودت و پدرت و جدت و پروردگارت درست فرموده اند. امام جواد علیه السلام را سوار نمود بعد از آن ام الفضل دختر خود را به ازدواجش در آورد.(2)

ص: 56


1- . مناقب آل ابی طالب 4 : 387
2- . مناقب آل ابی طالب 4 : 388

فَلَمَّا قُمْتُ مِنْ عِنْدِهِ خَرَجَ فِی الرِّجْلِ الصَّحِیحَةِ فَرَجَعْتُ إِلَی نَفْسِی فَعَلِمْتُ أَنَّهُ عَوَّذَهَا قَبْلُ مِنَ الْوَجَعِ فَعَافَانِیَ اللَّهُ مِنْ بَعْدُ.

«32»

شا، [الإرشاد] ابْنُ قُولَوَیْهِ عَنِ الْکُلَیْنِیِ (1) عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَمْزَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْهَاشِمِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام صَبِیحَةَ عُرْسِهِ بِبِنْتِ الْمَأْمُونِ وَ کُنْتُ تَنَاوَلْتُ مِنْ أَوَّلِ اللَّیْلِ دَوَاءً فَأَوَّلُ مَنْ دَخَلَ فِی صَبِیحَتِهِ أَنَا وَ قَدْ أَصَابَنِی الْعَطَشُ وَ کَرِهْتُ أَنْ أَدْعُوَ بِالْمَاءِ فَنَظَرَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فِی وَجْهِی وَ قَالَ أَرَاکَ عَطْشَاناً قُلْتُ أَجَلْ قَالَ یَا غُلَامُ اسْقِنَا مَاءً فَقُلْتُ فِی نَفْسِی السَّاعَةَ یَأْتُونَهُ بِمَاءٍ مَسْمُومٍ وَ اغْتَمَمْتُ لِذَلِکَ فَأَقْبَلَ الْغُلَامُ وَ مَعَهُ الْمَاءُ فَتَبَسَّمَ فِی وَجْهِی ثُمَّ قَالَ یَا غُلَامُ نَاوِلْنِی الْمَاءَ فَتَنَاوَلَ وَ شَرِبَ ثُمَّ نَاوَلَنِی وَ شَرِبْتُ وَ أَطَلْتُ عِنْدَهُ وَ عَطِشْتُ فَدَعَا بِالْمَاءِ فَفَعَلَ کَمَا فَعَلَ بِالْمَرَّةِ الْأُولَی فَشَرِبَ ثُمَّ نَاوَلَنِی وَ تَبَسَّمَ.

قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ حَمْزَةَ قَالَ لِی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الْهَاشِمِیُّ: وَ اللَّهِ إِنِّی أَظُنُّ أَنَّ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَعْلَمُ مَا فِی النُّفُوسِ کَمَا تَقُولُ الرَّافِضَةُ(2).

«33»

عم، [إعلام الوری] شا، [الإرشاد] ابْنُ قُولَوَیْهِ عَنِ الْکُلَیْنِیِ (3) عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَجَّالِ وَ عُمَرَ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ الْمَدِینَةِ عَنِ الْمُطَرِّفِیِّ قَالَ: مَضَی أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ مُوسَی الرِّضَا علیه السلام وَ لِیَ عَلَیْهِ أَرْبَعَةُ آلَافِ دِرْهَمٍ لَمْ یَکُنْ یَعْرِفُهَا غَیْرِی وَ غَیْرُهُ فَأَرْسَلَ إِلَیَّ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام إِذَا کَانَ غَداً فَأْتِنِی فَأَتَیْتُهُ مِنَ الْغَدِ فَقَالَ لِی مَضَی أَبُو الْحَسَنِ وَ لَکَ عَلَیْهِ أَرْبَعَةُ آلَافِ دِرْهَمٍ فَقُلْتُ نَعَمْ فَرَفَعَ الْمُصَلَّی الَّذِی کَانَ تَحْتَهُ فَإِذَا تَحْتَهُ دَنَانِیرُ فَدَفَعَهَا إِلَیَّ وَ کَانَ قِیمَتُهَا فِی الْوَقْتِ أَرْبَعَةَ آلَافِ دِرْهَمٍ (4).

ص: 54


1- 1. الکافی ج 1 ص 495 و 496.
2- 2. إرشاد المفید ص 305 و 306.
3- 3. الکافی ج 1 ص 497.
4- 4. إرشاد المفید ص 306.

- در کتاب «معرفة ترکیب الجسد» حسین بن احمد تیمی از حضرت جواد نقل می کند که در زمان مأمون، امام علیه السّلام یک نفر رگ زن خواست و به او فرمود: رگ زاهر را بزن. عرض کرد: آقای من! من چنین رگی را نمی شناسم و نشنیده ام. حضرت آن رگ را نشان داد. همین که رگ را زد، آب زردی خارج گردید به اندازه ای که طشت پر شد. فرمود: جلویش را بگیر. دستور داد طشت را خالی کنند. فرمود باز کن بیاید، این مرتبه کمتر آمد. دستور داد که او را ببندد. وقتی رگ را بست، امر کرد به او صد دینار طلا بدهند. فصاد دینارها را گرفت و پیش یوحنا پسر بختیشوع آمد و جریان را برای او نقل کرد. یوحنا گفت: از وقتی که با کتابهای طبی آشنا شده ام، نام چنین رگی را نشنیده ام ولی در این نزدیکی اسقفی است که خیلی پیر مرد شده، با هم پیش او برویم، ممکن است او چیزی بداند، و دیگر کسی نیست که اطلاعی داشته باشد. هر دو پیش اسقف (عالم مسیحی) رفتند و جریان را نقل کردند. مدتی در اندیشه شد، سپس گفت: این شخص یا پیغمبر و یا فرزند پیغمبر است!(1)

- ابو سلمه گفت: خدمت حضرت جواد علیه السلام رسیدم. مدتی بود گوشهایم کر شده بود و چیزی را نمی شنیدم. وقتی وارد شدم، از این ناراحتی من اطلاع داشت. مرا پیش خواند و دست بر گوش و سرم کشیده فرمود: بشنو و حفظ کن. به خدا قسم، پس از دعای آن جناب دیگر صداهای خیلی آرام را هم می شنوم.

- روایت شده، وقتی امام جواد علیه السلام به کوفه رفت، در خانه مسیب منزل کرد. در حیات خانه او میوه های درخت سدری بود که نارس بود! حضرت کوزه آبی طلب کرد و زیر درخت وضو ساخت و برخاست و مغرب و عشاء را با مردم خواند و سجده شکر به جای آورد و سپس بیرون آمد. وقتی به درخت رسید، مردم دیدند میوه های نیکویی در آورده و از این بابت تعجب نمودند. از آن میوه ها که میوه هایی شیرین بود و هیچ هسته نداشت خوردند و با حضرت وداع کردند و حضرت به مدینه آمد.

شیخ مفید می گوید: من از میوه های این درخت خورده ام و هیچ هسته ای نداشت.(2)

ص: 57


1- . مناقب آل ابی طالب 4 : 389
2- . مناقب آل ابی طالب 4 : 390

یج، [الخرائج و الجرائح] عن المطرفی: مثله (1).

«34»

جا، [المجالس] للمفید أَحْمَدُ بْنُ الْوَلِیدِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنِ ابْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ بَکْرِ بْنِ صَالِحٍ قَالَ: کَتَبَ صِهْرٌ لِی إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی علیه السلام أَنَّ أَبِی نَاصِبٌ خَبِیثُ الرَّأْیِ وَ قَدْ لَقِیتُ مِنْهُ شِدَّةً وَ جَهْداً فَرَأْیُکَ جُعِلْتُ فِدَاکَ فِی الدُّعَاءِ لِی وَ مَا تَرَی جُعِلْتُ فِدَاکَ أَ فَتَرَی أَنْ أُکَاشِفَهُ أَمْ أُدَارِیَهُ فَکَتَبَ قَدْ فَهِمْتُ کِتَابَکَ وَ مَا ذَکَرْتَ مِنْ أَمْرِ أَبِیکَ وَ لَسْتُ أَدَعُ الدُّعَاءَ لَکَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ الْمُدَارَاةُ خَیْرٌ لَکَ مِنَ الْمُکَاشَفَةِ وَ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرٌ فَاصْبِرْ إِنَّ الْعاقِبَةَ لِلْمُتَّقِینَ ثَبَّتَکَ اللَّهُ عَلَی وَلَایَةِ مَنْ تَوَلَّیْتَ نَحْنُ وَ أَنْتُمْ فِی وَدِیعَةِ اللَّهِ الَّتِی لَا یَضِیعُ وَدَائِعُهُ قَالَ بَکْرٌ فَعَطَفَ اللَّهُ بِقَلْبِ أَبِیهِ حَتَّی صَارَ لَا یُخَالِفُهُ فِی شَیْ ءٍ.

«35»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب قَالَ عَسْکَرٌ مَوْلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: دَخَلْتُ عَلَیْهِ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی یَا سُبْحَانَ اللَّهِ مَا أَشَدَّ سُمْرَةَ مَوْلَایَ وَ أَضْوَأَ جَسَدَهُ قَالَ فَوَ اللَّهِ مَا اسْتَتْمَمْتُ الْکَلَامَ فِی نَفْسِی حَتَّی تَطَاوَلَ وَ عَرَضَ جَسَدَهُ وَ امْتَلَأَ بِهِ الْإِیوَانُ إِلَی سَقْفِهِ وَ مَعَ جَوَانِبِ حِیطَانِهِ ثُمَّ رَأَیْتُ لَوْنَهُ وَ قَدْ أَظْلَمَ حَتَّی صَارَ کَاللَّیْلِ الْمُظْلِمِ ثُمَّ ابْیَضَّ حَتَّی صَارَ کَأَبْیَضِ مَا یَکُونُ مِنَ الثَّلْجِ ثُمَّ احْمَرَّ حَتَّی صَارَ کَالْعَلَقِ الْمُحْمَرِّ ثُمَّ اخْضَرَّ حَتَّی صَارَ کَأَخْضَرِ مَا یَکُونُ مِنَ الْأَغْصَانِ الْوَرَقَةِ الْخُضْرَةِ ثُمَّ تَنَاقَصَ جِسْمُهُ حَتَّی صَارَ فِی صُورَتِهِ الْأَوَّلَةِ وَ عَادَ لَوْنُهُ الْأَوَّلُ وَ سَقَطْتُ لِوَجْهِی مِمَّا رَأَیْتُ فَصَاحَ بِی- یَا عَسْکَرُ تَشُکُّونَ فَنُنَبِّئُکُمْ وَ تَضْعُفُونَ فَنُقَوِّیکُمْ وَ اللَّهِ لَا وَصَلَ إِلَی حَقِیقَةِ مَعْرِفَتِنَا إِلَّا مَنْ مَنَّ اللَّهُ عَلَیْهِ بِنَا وَ ارْتَضَاهُ لَنَا وَلِیّاً.

بُنَانُ بْنُ نَافِعٍ قَالَ: سَأَلْتُ عَلِیَّ بْنَ مُوسَی الرِّضَا علیهما السلام فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَنْ صَاحِبُ الْأَمْرِ بَعْدَکَ فَقَالَ لِی یَا ابْنَ نَافِعٍ یَدْخُلُ عَلَیْکَ مِنْ هَذَا الْبَابِ مَنْ وَرِثَ مَا وَرِثْتُهُ مِمَّنْ هُوَ قَبْلِی وَ هُوَ حُجَّةُ اللَّهِ تَعَالَی مِنْ بَعْدِی فَبَیْنَا أَنَا کَذَلِکَ إِذْ دَخَلَ عَلَیْنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ علیهما السلام فَلَمَّا بَصُرَ بِی قَالَ لِی یَا ابْنَ نَافِعٍ أَ لَا أُحَدِّثُکَ

ص: 55


1- 1. لم نجده فی مختار الخرائج المطبوع، و أخرجه ابن شهرآشوب فی المناقب ص 391.

روایت36.

کتاب نجوم: ابراهیم بن سعید می گوید: من خدمت حضرت جواد علیه السلام نشسته بودم، در این موقع مادیانی رد شد؛ حضرت فرمود: این مادیان امشب کره اسبی که پیشانی سفیدی دارد و در چهره اش خالی سفید است می زاید. من اجازه گرفته از خدمتش مرخص شدم و با صاحب اسب رفتم. پیوسته با او بودم تا شب شد؛ همان طوری که فرموده بود، کره ای زائید. خدمت حضرت جواد علیه السلام برگشتم. فرمود: در باره چیزی که دیروز به تو گفتم شک کردی؟ زنی که در خانه داری آبستن است و پسری خواهد زایید که چشمش چپ است. به خدا قسم پسرم محمّد از همان زن متولد شد که چشمش چپ بود.

روایت37.

کتاب نجوم: صالح بن عطیه می گوید: برای حج به مکه رفتم و خدمت حضرت جواد علیه السلام از تنهایی شکایت کردم؛ فرمود: تو از مکه خارج نشده کنیزی خواهی خرید که خداوند از او به تو پسری عنایت می کند. عرض کردم: فدایت شوم! اگر مرا در خرید کنیز راهنمایی بفرمایید خوب است. فرمود: اشکالی ندارد، تو برو انتخاب کن و بعد مرا مطلع نما. عرض کردم: فدایت شوم! انتخاب کرده ام. فرمود: نزدیک او برو تا من بیایم. نزدیک دکان برده فروشی رفتم، امام از جلوی ما رد شد و نگاه کرده رفت. بعد من خدمتش رسیدم؛ فرمود: اگر خیلی از او خوشت آمده بخر ولی عمرش کوتاه است. عرض کردم فدایت شوم، چنین کنیزی را می خواهم، چه کنم؟ فرمود من تو را مطلع کردم.

فردا صبح پیش برده فروش رفتم، گفت: آن کنیز مریض است و فعلا آماده نیست. روز بعد مراجعه کردم و از کنیز پرسیدم، گفت: امروز او را دفن کردیم! خدمت حضرت جواد علیه السلام جریان را عرض کردم، فرمود: دوباره برای خریداری کنیز مراجعه کن و انتخاب نما. کنیزی را انتخاب کردم و به امام علیه السّلام مراجعه نمودم. فرمود: آنجا باش تا مرا ببینی؛ به دکان برده فروشی رفتم. امام علیه السلام از آنجا عبور کرد. بعد خدمتش رسیده پرسیدم: چطور است؟ فرمود: دیدمش آن را بخر. آن کنیز را خریدم و به خانه آوردم. صبر کردم تا از عادت ماهانه پاک شد. سپس با او همبستر شدم و پسرم محمّد از او متولد گردید.

روایت38.

دلائل طبری: محمّد بن علی شلمغانی می گوید: اسحاق بن اسماعیل در همان سالی که گروهی رفته بودند تا خدمت حضرت جواد علیه السلام برسند، به مکه رفت. اسحاق گفت: کاغذی که ده مسأله در آن نوشته بودم آماده کردم تا از آن جناب بپرسم و در ضمن تصمیم گرفتم، هر وقت جواب سؤالهایم را داد، تقاضا کنم دعا کند خداوند فرزندی را که در راه دارم، پسر قرار دهد. وقتی مردم سؤالهای خود را کردند، من از جای حرکت کردم؛ نامه در دستم بود، چشم امام که به من افتاد فرمود: ابو یعقوب!

ص: 58

بِحَدِیثٍ إِنَّا مَعَاشِرَ الْأَئِمَّةِ إِذَا حَمَلَتْهُ أُمُّهُ یَسْمَعُ الصَّوْتَ فِی بَطْنِ أُمِّهِ أَرْبَعِینَ یَوْماً فَإِذَا أَتَی لَهُ فِی بَطْنِ أُمِّهِ أَرْبَعَةُ أَشْهُرٍ رَفَعَ اللَّهُ تَعَالَی لَهُ أَعْلَامَ الْأَرْضِ فَقَرَّبَ لَهُ مَا بَعُدَ عَنْهُ حَتَّی لَا یَعْزُبُ عَنْهُ حُلُولُ قَطْرَةِ غَیْثٍ نَافِعَةٍ وَ لَا ضَارَّةٍ وَ إِنَّ قَوْلَکَ لِأَبِی الْحَسَنِ مَنْ حُجَّةُ الدَّهْرِ وَ الزَّمَانِ مِنْ بَعْدِهِ فَالَّذِی حَدَّثَکَ أَبُو الْحَسَنِ مَا سَأَلْتَ عَنْهُ هُوَ الْحُجَّةُ عَلَیْکَ فَقُلْتُ أَنَا أَوَّلُ الْعَابِدِینَ ثُمَّ دَخَلَ عَلَیْنَا أَبُو الْحَسَنِ فَقَالَ لِی یَا ابْنَ نَافِعٍ سَلِّمْ وَ أَذْعِنْ لَهُ بِالطَّاعَةِ فَرُوحُهُ رُوحِی وَ رُوحِی رُوحُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله(1)

اجْتَازَ الْمَأْمُونُ بِابْنِ الرِّضَا علیه السلام وَ هُوَ بَیْنَ صِبْیَانٍ فَهَرَبُوا سِوَاهُ فَقَالَ عَلَیَّ بِهِ فَقَالَ لَهُ مَا لَکَ لَا هَرَبْتَ فِی جُمْلَةِ الصِّبْیَانِ قَالَ مَا لِی ذَنْبٌ فَأَفِرَّ مِنْهُ وَ لَا الطَّرِیقُ ضَیِّقٌ فَأُوَسِّعَهُ عَلَیْکَ سِرْ حَیْثُ شِئْتَ فَقَالَ مَنْ تَکُونُ أَنْتَ قَالَ أَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ مَا تَعْرِفُ مِنَ الْعُلُومِ قَالَ سَلْنِی عَنْ أَخْبَارِ السَّمَاوَاتِ فَوَدَّعَهُ وَ مَضَی وَ عَلَی یَدِهِ بَازٌ أَشْهَبُ یَطْلُبُ بِهِ الصَّیْدَ فَلَمَّا بَعُدَ عَنْهُ نَهَضَ عَنْ یَدِهِ الْبَازُ فَنَظَرَ یَمِینَهُ وَ شِمَالَهُ لَمْ یَرَ صَیْداً وَ الْبَازُ یَثِبُ عَنْ یَدِهِ فَأَرْسَلَهُ فَطَارَ یَطْلُبُ الْأُفُقَ حَتَّی غَابَ عَنْ نَاظِرِهِ سَاعَةً ثُمَّ عَادَ إِلَیْهِ وَ قَدْ صَادَ حَیَّةً فَوَضَعَ الْحَیَّةَ فِی بَیْتِ الطَّعْمِ وَ قَالَ لِأَصْحَابِهِ قَدْ دَنَا حَتْفُ ذَلِکَ الصَّبِیِّ فِی هَذَا الْیَوْمِ عَلَی یَدِی ثُمَّ عَادَ وَ ابْنُ الرِّضَا علیه السلام فِی جُمْلَةِ الصِّبْیَانِ فَقَالَ مَا عِنْدَکَ مِنْ أَخْبَارِ السَّمَاوَاتِ فَقَالَ نَعَمْ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ آبَائِهِ عَنِ النَّبِیِّ عَنْ جَبْرَئِیلَ عَنْ رَبِّ الْعَالَمِینَ أَنَّهُ قَالَ بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْهَوَاءِ بَحْرٌ عَجَّاجٌ یَتَلَاطَمُ بِهِ الْأَمْوَاجُ فِیهِ حَیَّاتٌ خُضْرُ الْبُطُونِ رُقْطُ الظُّهُورِ یَصِیدُهَا الْمُلُوکُ بِالْبُزَاةِ الشُّهْبِ یُمْتَحَنُ بِهِ الْعُلَمَاءُ فَقَالَ صَدَقْتَ وَ صَدَقَ أَبُوکَ وَ صَدَقَ جَدُّکَ وَ صَدَقَ رَبُّکَ فَأَرْکَبَهُ ثُمَّ زَوَّجَهُ

ص: 56


1- 1. مناقب آل أبی طالب ج 4 ص 387 و 388.

اسم فرزند خود را احمد بگذار! برایم پسری متولد شد، او را احمد نامیدم. مدتی زنده بود و بعد از دنیا رفت.

یکی از کسانی که با این گروه رفته بودند، علی بن حسان واسطی معروف به عمش بود. او گفت: من مقداری اسباب بازی بچه گانه که بعضی از آن از نقره بود به همراه داشتم. با خود تصمیم گرفته بودم آنها را به مولایم حضرت جواد علیه السلام هدیه کنم. وقتی مردم جواب های خود را گرفته و رفتند، امام علیه السّلام از جای حرکت کرد و عازم صریا شد. من از پی آن جناب رفتم. در بین راه موفق غلامش را دیدم! گفتم: برای من از امام علیه السّلام اجازه بگیر. اجازه گرفت. وارد شده سلام کردم، ولی در چهره آقا آثار ناراحتی مشاهده می شد. نگاهی از روی خشم به من نموده، بعد صورتش را به طرف راست و چپ گردانید. آنگاه فرمود: خداوند مرا برای بازی نیافریده، مرا چه به بازی؟ من از آن جناب پوزش خواستم، عذر مرا پذیرفت و من از محضرش بیرون آمدم.

- عبد اللَّه بن محمّد می گوید: عمارة بن زید نقل کرد که حضرت محمّد بن علی امام جواد علیه السلام را دیدم که جلویش یک کاسه چینی بود. فرمود: از دیدن این کاسه تعجب می کنی؟ عرض کردم: آری. دست خود را روی آن گذاشت، چینی مثل آب ذوب شد، آن را جمع نموده در یک قدح ریخت و دوباره بر آن دست کشید و مثل اول کاسه چینی شد. فرمود: باید چنین قدرتی داشت.

- زکریا بن آدم می گوید: من خدمت حضرت رضا علیه السّلام بودم که حضرت جواد را آوردند و آن وقت کمتر از چهار سال داشت. دست خود را بر زمین زد و صورت به آسمان بلند نمود. مدتی در اندیشه بود که حضرت رضا علیه السلام فرمود: جانم به قربانت! در چه فکری چنین فرو رفته ای؟ گفت در فکر ستمی که به مادرم فاطمه علیها السّلام روا داشتند.

به خدا قسم آن دو را خارج می کنم و می سوزانم و خاکسترشان را به باد می دهم و به دریا می ریزم. حضرت رضا علیه السّلام او را پیش کشید و پیشانی مبارکش را بوسید، سپس فرمود: پدر و مادرم فدایت، تو شایسته امامتی .

روایت39.

مناقب: عبد اللَّه بن رزین می گوید: من مجاور مدینه بودم و حضرت جواد علیه السّلام هر روز نزدیک ظهر به مسجد پیغمبر صلّی اللَّه علیه و اله و سلّم می آمد و از سنگی که برای نشستن گذاشته بودند پایین می آمد. سپس به طرف قبر پیغمبر

ص: 59

أُمَّ الْفَضْلِ (1).

وَ فِی کِتَابِ مَعْرِفَةِ تَرْکِیبِ الْجَسَدِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَحْمَدَ التَّیْمِیِّ رَوَی عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی علیه السلام: أَنَّهُ اسْتَدْعَی فَاصِداً فِی أَیَّامِ الْمَأْمُونِ فَقَالَ لَهُ افْصِدْنِی فِی الْعِرْقِ الزَّاهِرِ فَقَالَ لَهُ مَا أَعْرِفُ هَذَا الْعِرْقَ یَا سَیِّدِی وَ لَا سَمِعْتُ بِهِ فَأَرَاهُ إِیَّاهُ فَلَمَّا فَصَدَهُ خَرَجَ مِنْهُ مَاءٌ أَصْفَرُ فَجَرَی حَتَّی امْتَلَأَ الطَّشْتُ ثُمَّ قَالَ لَهُ أَمْسِکْهُ وَ أَمَرَ بِتَفْرِیغِ الطَّسْتِ ثُمَّ قَالَ خَلِّ عَنْهُ فَخَرَجَ دُونَ ذَلِکَ فَقَالَ شُدَّهُ الْآنَ فَلَمَّا شَدَّ یَدَهُ أَمَرَ لَهُ بِمِائَةِ دِینَارٍ فَأَخَذَهَا وَ جَاءَ إِلَی یُوحَنَّا بْنِ بَخْتِیشُوعَ فَحَکَی لَهُ ذَلِکَ فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا سَمِعْتُ بِهَذَا الْعِرْقِ مُذْ نَظَرْتُ فِی الطِّبِّ وَ لَکِنْ هَاهُنَا فُلَانٌ الْأُسْقُفُّ قَدْ مَضَتْ عَلَیْهِ السِّنُونَ فَامْضِ بِنَا إِلَیْهِ فَإِنْ کَانَ عِنْدَهُ عِلْمُهُ وَ إِلَّا لَمْ نَقْدِرْ عَلَی مَنْ یَعْلَمُهُ فَمَضَیَا وَ دَخَلَا عَلَیْهِ وَ قَصَّا الْقَصَصَ فَأَطْرَقَ مَلِیّاً ثُمَّ قَالَ یُوشِکُ أَنْ یَکُونَ هَذَا الرَّجُلُ نَبِیّاً أَوْ مِنْ ذُرِّیَّةِ نَبِیٍ (2).

أَبُو سَلَمَةَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ کَانَ بِی صَمَمٌ شَدِیدٌ فَخَبَرَ بِذَلِکَ لَمَّا أَنْ دَخَلْتُ عَلَیْهِ فَدَعَانِی إِلَیْهِ فَمَسَحَ یَدَهُ عَلَی أُذُنِی وَ رَأْسِی ثُمَّ قَالَ اسْمَعْ وَ عِهْ فَوَ اللَّهِ إِنِّی لَأَسْمَعُ الشَّیْ ءَ الْخَفِیَّ عَنْ أَسْمَاعِ النَّاسِ مِنْ بَعْدِ دَعْوَتِهِ.

وَ رُوِیَ: أَنَّ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام لَمَّا صَارَ إِلَی شَارِعِ الْکُوفَةِ نَزَلَ عِنْدَ دَارِ الْمُسَیَّبِ وَ کَانَ فِی صَحْنِهِ نَبِقَةٌ(3)

لَمْ تَحْمِلْ فَدَعَا بِکُوزٍ فِیهِ مَاءٌ فَتَوَضَّأَ فِی أَسْفَلِ النَّبِقَةِ وَ قَامَ فَصَلَّی بِالنَّاسِ الْمَغْرِبَ وَ الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ وَ سَجَدَ سَجْدَتَیِ الشُّکْرِ ثُمَّ خَرَجَ فَلَمَّا انْتَهَی إِلَی النَّبِقَةِ رَآهَا النَّاسُ وَ قَدْ حَمَلَتْ حَمْلًا حَسَناً فَتَعَجَّبُوا مِنْ ذَلِکَ وَ أَکَلُوا مِنْهَا فَوَجَدُوا نَبِقاً حُلْواً لَا عَجَمَ لَهُ وَ وَدَّعُوهُ وَ مَضَی إِلَی الْمَدِینَةِ قَالَ الشَّیْخُ الْمُفِیدُ وَ قَدْ أَکَلْتُ مِنْ ثَمَرِهَا وَ کَانَ لَا عَجَمَ لَهُ (4).

ص: 57


1- 1. المصدر ج 4 ص 388 و 389.
2- 2. مناقب آل أبی طالب ج 4 ص 389.
3- 3. النبق- بالفتح و الکسر و هکذا محرکة و ککتف- حمل شجر السدر، اشبه شی ء به العناب قبل ان تشتد حمرته.
4- 4. مناقب آل أبی طالب ج 4 ص 390.

صلّی اللَّه علیه و اله و سلّم می رفت و سلام می داد. سپس به جانب خانه فاطمه زهرا علیها السّلام برمی گشت و کفش از پای بیرون می آورد و به نماز می ایستاد. شیطان بر من وسوسه کرد که وقتی آن جناب پیاده شد، بروم و از خاکی که قدم روی آن می گذارد بردارم. آن روز نشستم تا تشریف بیاورد. موقع ظهر که شد، امام علیه السّلام سوار بر الاغ آمد و جایی که همیشه پیاده می شد پیاده نشد. از آنجا گذشت تا به سنگی رسید که جلوی درب مسجد بود. روی آن پیاده شد و وارد مسجد گردید؛ به پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله سلام داد و به جایی برگشت که هر روز نماز می خواند. چند روز همین کار را می کرد. با خود تصمیم گرفتم، هر وقت کفش می پوشد، بروم و از ریگهایی که پا بر آنها می گذارد بردارم. فردا هنگام ظهر وقتی روی سنگ پیاده شد و وارد مسجد پیغمبر صلّی اللَّه علیه و اله و سلّم گردید و به محلی آمد که هر روز نماز می خواند، کفش خود را خارج نکرد. چند روز همین کار را تکرار نمود، با خود گفتم: اینجا برایم امکان ندارد، به حمام می روم ، وقتی خواست به حمام وارد شود، از خاکی که پا بر آن می گذارد برمی دارم.

به حمام که رفتم، امام علیه السّلام همان طور سوار بر الاغ وارد رخت کن حمام شد و پا بر روی حصیر گذاشت. جریان را به حمامی گفتم. گفت: به خدا قسم تا امروز سواره وارد رخت کن نشده بود. منتظر شدم تا خارج شد. الاغ خود را به داخل رخت کن حمام خواست و از بالای حصیر سوار شده و خارج گردید. با خود گفتم: به خدا من آن جناب را ناراحت کردم! دیگر در پی چنین تصمیمی نخواهم رفت، موقع ظهر دیدم همان طوری که سابق پیاده می شد، در کنار مسجد پیاده شد.(1)

روایت40.

کافی: همین حدیث را از عبد اللَّه رزین نقل می کند تا می رسد به این جا که گفت، به درب حمام می روم، وقتی داخل شد از خاکی که پا روی آن می گذارد بر می دارم! می گوید: سؤال کردم: به کدام حمام می رود؟ گفتند: حمامی که در بقیع است و متعلق به مردی از اولاد طلحه است! فهمیدم کدام روز به حمام تشریف می برد؛ به حمام رفتم و با صاحب حمام شروع به صحبت کردم و انتظار آمدن ایشان را می­کشیدم.

حمامی گفت: اگر می خواهی حمام بروی برو که یک ساعت دیگر برایت امکان ندارد! پرسیدم: چرا؟ گفت: چون ابن الرضا علیهما السلام به حمام می آید. گفتم؟ ابن الرضا کیست؟

ص: 60


1- . مناقب آل ابی طالب 4 : 295
«36»

نجم، [کتاب النجوم] بِإِسْنَادِنَا إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ جَرِیرٍ الطَّبَرِیِّ بِإِسْنَادِهِ إِلَی إِبْرَاهِیمَ بْنِ سَعِیدٍ قَالَ: کُنْتُ جَالِساً عِنْدَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْجَوَادِ علیه السلام إِذْ مَرَّ بِنَا فَرَسٌ أُنْثَی فَقَالَ هَذِهِ تَلِدُ اللَّیْلَةَ فَلُوّاً(1) أَبْیَضَ النَّاصِیَةِ فِی وَجْهِهِ غُرَّةٌ فَاسْتَأْذَنْتُهُ ثُمَّ انْصَرَفْتُ مَعَ صَاحِبِهَا فَلَمْ أَزَلْ أُحَدِّثُهُ إِلَی اللَّیْلِ حَتَّی أَتَتْ فَلُوّاً کَمَا وَصَفَ فَأَتَیْتُهُ قَالَ یَا ابْنَ سَعِیدٍ شَکَکْتَ فِیمَا قُلْتُ لَکَ أَمْسِ إِنَّ الَّتِی فِی مَنْزِلِکَ حُبْلَی بِابْنٍ أَعْوَرَ فَوَلَدَتْ وَ اللَّهِ مُحَمَّداً وَ کَانَ أَعْوَرَ.

«37»

نجم، [کتاب النجوم] بِإِسْنَادِنَا إِلَی الْحِمْیَرِیِّ فِی کِتَابِ الدَّلَائِلِ بِإِسْنَادِهِ إِلَی صَالِحِ بْنِ عَطِیَّةَ قَالَ: حَجَجْتُ فَشَکَوْتُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ یَعْنِی الْجَوَادَ علیه السلام الْوَحْدَةَ فَقَالَ أَمَا إِنَّکَ لَا تَخْرُجُ مِنَ الْحَرَمِ حَتَّی تَشْتَرِیَ جَارِیَةً تُرْزَقُ مِنْهَا ابْناً قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَ فَتَرَی أَنْ تُشِیرَ عَلَیَّ فَقَالَ نَعَمْ اعْتَرِضْ فَإِذَا رَضِیتَ فَأَعْلِمْنِی فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَقَدْ رَضِیتُ قَالَ اذْهَبْ فَکُنْ بِالْقُرْبِ حَتَّی أُوَافِیَکَ فَصِرْتُ إِلَی دُکَّانِ النَّخَّاسِ فَمَرَّ بِنَا فَنَظَرَ ثُمَّ مَضَی فَصِرْتُ إِلَیْهِ فَقَالَ قَدْ رَأَیْتَهَا إِنْ أعجبک [أَعْجَبَتْکَ] فَاشْتَرِهَا عَلَی أَنَّهَا قَصِیرَةُ الْعُمُرِ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَمَا أَصْنَعُ بِهَا قَالَ قَدْ قُلْتُ لَکَ فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْغَدِ صِرْتُ إِلَی صَاحِبِهَا فَقَالَ الْجَارِیَةُ مَحْمُومَةٌ وَ لَیْسَ فِیهَا غَرَضٌ فَعُدْتُ إِلَیْهِ مِنَ الْغَدِ فَسَأَلْتُهُ عَنْهَا فَقَالَ دَفَنْتُهَا الْیَوْمَ فَأَتَیْتُهُ فَأَخْبَرْتُهُ الْخَبَرَ فَقَالَ اعْتَرِضْ فَاعْتَرَضْتُ فَأَعْلَمْتُهُ فَأَمَرَنِی أَنْ أَنْظُرَهُ فَصِرْتُ إِلَی دُکَّانِ النَّخَّاسِ فَرَکِبَ فَمَرَّ بِنَا فَصِرْتُ إِلَیْهِ فَقَالَ اشْتَرِهَا فَقَدْ رَأَیْتَهَا فَاشْتَرَیْتُهَا فَحَوَّلْتُهَا وَ صَبَرْتُ عَلَیْهَا حَتَّی طَهُرَتْ وَ وَقَعْتُ عَلَیْهَا فَحَمَلَتْ وَ وَلَدَتْ لِی مُحَمَّداً ابْنِی.

«38»

دَلَائِلُ الطَّبَرِیِّ، عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ بَدْرِ بْنِ عَمَّارٍ الطَّبَرِسْتَانِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الشَّلْمَغَانِیِّ قَالَ: حَجَّ إِسْحَاقُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ فِی السَّنَةِ الَّتِی خَرَجَتِ الْجَمَاعَةُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ إِسْحَاقُ فَأَعْدَدْتُ لَهُ فِی رُقْعَةٍ عَشَرَةَ مَسَائِلَ لِأَسْأَلَهُ عَنْهَا وَ کَانَ لِی حَمْلٌ فَقُلْتُ إِذَا أَجَابَنِی عَنْ مَسَائِلِی سَأَلْتُهُ أَنْ یَدْعُوَ اللَّهَ لِی أَنْ یَجْعَلَهُ ذَکَراً فَلَمَّا سَأَلَتْهُ النَّاسُ قُمْتُ وَ الرُّقْعَةُ مَعِی لِأَسْأَلَهُ عَنْ مَسَائِلِی فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیَّ قَالَ لِی یَا أَبَا یَعْقُوبَ

ص: 58


1- 1. الفلو- بالکسر و کعدو و سمو- الجحش و المهر، و الأنثی فلوة.

گفت: مردی از اولاد پیامبر صلی الله علیه و آله است که بسیار با ورع و تقوی است. گفتم: نباید کسی با او به حمام برود؟ گفت: ما حمام را برای او خلوت می کنیم. در همین بین دیدم با چند غلام تشریف آورد و غلامی جلوتر بود که حصیری در دست داشت؛ وارد رختکن شد و حصیر را انداخت. امام علیه السّلام رسید؛ سلام کرد و با الاغ داخل رختکن حمام شد و روی حصیر پیاده گردید.

به صاحب حمام گفتم: تعریف همین شخص را می کردی که با ورع و تقوی است؟ (از روی تکبر با الاغ وارد حمام می شود) گفت: به خدا تا کنون این کار را انجام نداده بود! با خود گفتم: صحیح است، من امام را وادار به این کار کردم. انتظار کشیدم که از حمام خارج شود شاید به مقصود برسم. موقع خارج شدن، وقتی لباس پوشید، الاغ خود را خواست. آن را داخل رختکن آوردند و از روی حصیر سوار شد و خارج گردید. گفتم: به خدا من ایشان را اذیت کردم، دیگر چنین کاری نخواهم کرد و تصمیم گرفتم که از این کار منصرف شوم. موقع ظهر که شد با الاغ آمد و در همان محلی که در فضای جلو مسجد سابق پیاده می شد پیاده شد و داخل حرم پیغمبر صلی الله علیه و آله گردید و سلام داد و به همان جایی که (خانه فاطمه علیها السلام) نماز می خواند رفت. کفش از پای خارج کرد و به نماز ایستاد.(1)

مؤلف

گویا مراد از صحن فضایی است که نزدیک در مسجد است. در عبارت فوسوس، راوی وسوسه را به شیطان نسبت داد چون بعداً دانست حضرت این کار را خوشایند نمی داند، یا به خاطر تقیه و یا این که این کار از مستحبات نبود، یا به جهت این که حضرت می خواسته حال خود را برای راوی آشکار فرماید و احتمال نخست اظهر است. عبارت لا یجوز را یا باید ثلاثی مجرد خواند یا بر وزن تفعیل. عبارت هذا الذی وصفته، استفهام از روی تعجب است و غرض راوی از این سؤال این بود که سواره روی حصیر حمام آمدن، از علامات تکبر است و این تکبر با عبارت انا جنیته یعنی من حصیر را کشیدم که حمامی گفت، منافات دارد. و ضمیر در جنیته به هذا برمی­گردد و در قاموس است که عبارت جنی الذنب علیه یعنی دم را به سمت خود جمع نمود.

روایت41.

مناقب: محمّد بن ریان می گوید: مأمون خیلی سعی داشت که به نوعی حضرت جواد علیه السلام را به لهو و لعب وا دارد ولی امکان پذیر نبود. شب عروسی دخترش، صد کنیز از کنیزان ماه رو را در اختیار من گذاشت که هر یک جامی از جواهر در دست داشتند و با همان زیبایی و طنازی به استقبال حضرت جواد علیه السلام -

ص: 61


1- . کافی 1 : 493

سَمِّهِ أَحْمَدَ فَوُلِدَ لِی ذَکَرٌ فَسَمَّیْتُهُ أَحْمَدَ فَعَاشَ مُدَّةً وَ مَاتَ وَ کَانَ مِمَّنْ خَرَجَ مَعَ الْجَمَاعَةِ عَلِیُّ بْنُ حَسَّانَ الْوَاسِطِیُّ الْمَعْرُوفُ بِالْعَمَشِ قَالَ حَمَلْتُ مَعِی إِلَیْهِ مِنَ الْآلَةِ الَّتِی لِلصِّبْیَانِ بَعْضاً مِنْ فِضَّةٍ وَ قُلْتُ أُتْحِفُ مَوْلَایَ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام بِهَا فَلَمَّا تَفَرَّقَ النَّاسُ عَنْهُ عَنْ جَوَابٍ لِجَمِیعِهِمْ قَامَ فَمَضَی إِلَی صِرْیَا وَ اتَّبَعْتُهُ فَلَقِیتُ مُوَفَّقاً فَقُلْتُ اسْتَأْذِنْ لِی عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَدَخَلْتُ وَ سَلَّمْتُ فَرَدَّ عَلَیَّ السَّلَامَ وَ فِی وَجْهِهِ الْکَرَاهَةُ وَ لَمْ یَأْمُرْنِی بِالْجُلُوسِ فَدَنَوْتُ مِنْهُ وَ فَرَغْتُ مَا کَانَ فِی کُمِّی بَیْنَ یَدَیْهِ فَنَظَرَ إِلَیَّ نَظَرَ مُغْضَبٍ ثُمَّ رَمَی یَمِیناً وَ شِمَالًا ثُمَّ قَالَ مَا لِهَذَا خَلَقَنِی اللَّهُ مَا أَنَا وَ اللَّعِبُ فَاسْتَعْفَیْتُهُ فَعَفَا عَنِّی فَخَرَجْتُ.

وَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ قَالَ عُمَارَةُ بْنُ زَیْدٍ: رَأَیْتُ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ علیهما السلام وَ بَیْنَ یَدَیْهِ قَصْعَةٌ صِینِیٌّ فَقَالَ یَا عُمَارَةُ أَ تَرَی مِنْ هَذَا عَجَباً فَقُلْتُ نَعَمْ فَوَضَعَ یَدَهُ عَلَیْهِ فَذَابَ حَتَّی صَارَ مَاءً ثُمَّ جَمَعَهُ فَجَعَلَهُ فِی قَدَحٍ ثُمَّ رَدَّهَا وَ مَسَحَهَا بِیَدِهِ فَإِذَا هِیَ قَصْعَةٌ کَمَا کَانَتْ فَقَالَ مِثْلَ هَذَا فَلْیَکُنِ الْقُدْرَةُ.

وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ بْنِ مُوسَی عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیِّ عَنْ زَکَرِیَّا بْنِ آدَمَ قَالَ: إِنِّی لَعِنْدَ الرِّضَا إِذْ جِی ءَ بِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ سِنُّهُ أَقَلُّ مِنْ أَرْبَعِ سِنِینَ فَضَرَبَ بِیَدِهِ إِلَی الْأَرْضِ وَ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَی السَّمَاءِ فَأَطَالَ الْفِکْرَ فَقَالَ لَهُ الرِّضَا علیه السلام بِنَفْسِی فَلِمَ طَالَ فِکْرُکَ فَقَالَ فِیمَا صُنِعَ بِأُمِّی فَاطِمَةَ أَمَا وَ اللَّهِ لَأُخْرِجَنَّهُمَا ثُمَّ لَأُحْرِقَنَّهُمَا ثُمَّ لَأُذْرِیَنَّهُمَا ثُمَّ لَأَنْسِفَنَّهُمَا فِی الْیَمِّ نَسْفاً فَاسْتَدْنَاهُ وَ قَبَّلَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ ثُمَّ قَالَ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی أَنْتَ لَهَا یَعْنِی الْإِمَامَةَ.

«39»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِیُّ قَالَ حَدَّثَنِی شَیْخٌ مِنْ أَصْحَابِنَا یُقَالُ لَهُ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ رَزِینٍ قَالَ: کُنْتُ مُجَاوِراً بِالْمَدِینَةِ مَدِینَةِ الرَّسُولِ وَ کَانَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام یَجِی ءُ فِی کُلِّ یَوْمٍ مَعَ الزَّوَالِ إِلَی الْمَسْجِدِ فَیَنْزِلُ إِلَی الصَّخْرَةِ وَ یَمُرُّ(1) إِلَی رَسُولِ اللَّهِ

ص: 59


1- 1. و یصیر، خ ل.

موقعی که در محلی که برای داماد ترتیب داده اند، نشست - بروند. امام علیه السّلام به هیچ کدام از آنها توجهی نکرد.

مردی به نام مخارق عودنواز بود و ضرب می زد و می خواند و ریش بلندی داشت. مأمون او را خواست. مخارق گفت: اگر امری در مورد کارهای دنیا داری، من از عهده آن بر می آیم (منظورش این بود که از من کار آخرت ساخته نیست ولی بازی گری و نوازندگی هر چه بگویی از من می آید). او روبروی حضرت جواد علیه السّلام نشست و شروع کرد به خواندن. چنان با صدای بلندی آغاز نمود که تمام ساکنین خانه گرد او جمع شدند و مشغول نواختن عود و خوانندگی شد. ساعتی به کار خود سرگرم بود و حضرت جواد علیه السّلام به او اعتنایی نکرد و به جانب راست و چپ نیز توجه نکرد. در این موقع سر برداشت و فرمود: از خدا بترس ای ریش دراز! یک مرتبه مضراب و عود از دستش افتاد و دیگر تا زنده بود نتوانست با آن دست کاری انجام دهد .

مأمون پرسید: چه شد چنین شدی؟ گفت: همین که ابو جعفر حضرت جواد علیه السلام صدای خود را بلند کرد، چنان وحشت مرا فرا گرفت که هرگز دیگر خوب نخواهم شد.(1)

در کافی نیز مثل این حدیث نقل شده است.

مؤلف

گویا حیله گری مأمون نسبت به امام جواد، همان قصد داخل کردن ایشان در لهو و لعب باشد. عبارت بنی علیه بناء، یعنی خواست برای حضرت مراسم زفاف دخترش را بگیرد. کلمه عثنون به معنای ریش و اضافه آن بر روی دو گونه است، یا آنچه بر چانه و پایین آن می روید، یا طول ریش را گویند و همچنین به موهای کم زیر گردن شتر نیز می گویند.

روایت42.

مناقب: ابو هاشم جعفری می گوید: در مسجد مسیب با حضرت جواد علیه السّلام نماز خواندم. نمازی که با ما خواند کاملا در محل قبله مسجد بود.گفت: در مسجد درخت سدری قرار داشت که خشک شده و برگ نداشت. حضرت جواد علیه السلام آب خواست و کنار همان درخت وضو گرفت. درخت زندگی را از سر گرفت، سبز شد و برگ داد و همان سال پر میوه شد.

- محمّد بن سنان می گوید: خدمت حضرت امام علی النقی علیه السّلام رسیدم. فرمود: محمّد! پیش آمدی برای خاندان آل فرج شد؟ گفتم: عمر مرد! شمردم، بیست و چهار مرتبه فرمود: الحمد للَّه؛ بعد فرمود: می دانی آن ملعون به پدرم حضرت جواد علیه السّلام چه گفت؟ عرض کردم: نه. فرمود: با او در موردی صحبت می کرد و به او گفت: من گمان می کنم تو مست هستی. پدرم دست برداشته گفت، خدایا، اگر تو می دانی که من برای تو روزه گرفته ام و روزه دار بوده ام،

ص: 62


1- . کافی 1 : 494

صلی الله علیه و آله وَ یُسَلِّمُ عَلَیْهِ وَ یَرْجِعُ إِلَی بَیْتِ فَاطِمَةَ وَ یَخْلَعُ نَعْلَهُ فَیَقُومُ فَیُصَلِّی فَوَسْوَسَ إِلَیَّ الشَّیْطَانُ فَقَالَ إِذَا نَزَلَ فَاذْهَبْ حَتَّی تَأْخُذَ مِنَ التُّرَابِ الَّذِی یَطَأُ عَلَیْهِ فَجَلَسْتُ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ أَنْتَظِرُهُ لِأَفْعَلَ هَذَا فَلَمَّا أَنْ کَانَ فِی وَقْتِ الزَّوَالِ أَقْبَلَ علیه السلام عَلَی حِمَارٍ لَهُ فَلَمْ یَنْزِلْ فِی الْمَوْضِعِ الَّذِی کَانَ یَنْزِلُ فِیهِ فَجَازَهُ حَتَّی نَزَلَ عَلَی الصَّخْرَةِ الَّتِی کَانَتْ عَلَی بَابِ الْمَسْجِدِ ثُمَّ دَخَلَ فَسَلَّمَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ رَجَعَ إِلَی مَکَانِهِ الَّذِی کَانَ یُصَلِّی فِیهِ فَفَعَلَ ذَلِکَ أَیَّاماً فَقُلْتُ إِذَا خَلَعَ نَعْلَیْهِ جِئْتُ فَأَخَذْتُ الْحَصَا الَّذِی یَطَأُ عَلَیْهِ بِقَدَمَیْهِ فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْغَدِ جَاءَ عِنْدَ الزَّوَالِ فَنَزَلَ عَلَی الصَّخْرَةِ ثُمَّ دَخَلَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ جَاءَ إِلَی الْمَوْضِعِ الَّذِی کَانَ یُصَلِّی فِیهِ وَ لَمْ یَخْلَعْهُمَا فَفَعَلَ ذَلِکَ أَیَّاماً فَقُلْتُ فِی نَفْسِی لَمْ یَتَهَیَّأْ لِی هَاهُنَا وَ لَکِنْ أَذْهَبُ إِلَی الْحَمَّامِ فَإِذَا دَخَلَ الْحَمَّامَ آخُذُ مِنَ التُّرَابِ الَّذِی یَطَأُ عَلَیْهِ فَلَمَّا دَخَلَ علیه السلام الْحَمَّامَ دَخَلَ فِی الْمَسْلَخِ بِالْحِمَارِ وَ نَزَلَ عَلَی الْحَصِیرِ فَقُلْتُ لِلْحَمَّامِی فِی ذَلِکَ فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا فَعَلَ هَذَا قَطُّ إِلَّا فِی

هَذَا الْیَوْمِ فَانْتَظَرْتُهُ فَلَمَّا خَرَجَ دَعَا بِالْحِمَارِ فَأُدْخِلَ الْمَسْلَخَ وَ رَکِبَهُ فَوْقَ الْحَصِیرِ وَ خَرَجَ فَقُلْتُ وَ اللَّهِ آذَیْتُهُ وَ لَا أَعُودُ أَرُومُ مَا رُمْتُ مِنْهُ أَبَداً فَلَمَّا کَانَ وَقْتُ الزَّوَالِ نَزَلَ فِی الْمَوْضِعِ الَّذِی کَانَ یَنْزِلُ فِیهِ (1).

«40»

کا، [الکافی] الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِیُّ قَالَ حَدَّثَنِی شَیْخٌ مِنْ أَصْحَابِنَا یُقَالُ لَهُ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ رَزِینٍ: وَ سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَی قَوْلِهِ وَ لَکِنْ أَذْهَبُ إِلَی بَابِ الْحَمَّامِ فَإِذَا دَخَلَ أَخَذْتُ مِنَ التُّرَابِ الَّذِی یَطَأُ عَلَیْهِ فَسَأَلْتُ عَنِ الْحَمَّامِ فَقِیلَ لِی إِنَّهُ یَدْخُلُ حَمَّاماً بِالْبَقِیعِ لِرَجُلٍ مِنْ وُلْدِ طَلْحَةَ فَتَعَرَّفْتُ الْیَوْمَ الَّذِی یَدْخُلُ فِیهِ الْحَمَّامَ وَ صِرْتُ إِلَی بَابِ الْحَمَّامِ وَ جَلَسْتُ إِلَی الطَّلْحِیِّ أُحَدِّثُهُ وَ أَنَا أَنْتَظِرُ مَجِیئَهُ علیه السلام.

فَقَالَ الطَّلْحِیُّ إِنْ أَرَدْتَ دُخُولَ الْحَمَّامِ فَقُمْ فَادْخُلْ فَإِنَّهُ لَا یَتَهَیَّأُ لَکَ بَعْدَ سَاعَةٍ قُلْتُ وَ لِمَ قَالَ لِأَنَّ ابْنَ الرِّضَا یُرِیدُ دُخُولَ الْحَمَّامِ قَالَ قُلْتُ وَ مَنِ ابْنُ الرِّضَا

ص: 60


1- 1. مناقب آل أبی طالب ج 4 ص 395 و 396.

به او مزه سرقت اموال و خواری اسارت را بچشان! به خدا قسم چیزی نگذشت که مالش را غارت کردند و هر چه داشت بردند و بعد او را اسیر کردند. اکنون که مرده است. تا آخر خبر.(1)

روایت43.

مناقب، اعلام الوری: امیة بن علی می گوید: من در مدینه، همان موقعی که حضرت رضا علیه السّلام در خراسان بود خویشاوندان و عموهایش خدمت آن جناب می رسیدند و سلام می کردند، با حضرت جواد علیه السّلام رفت و آمد داشتم. یک روز کنیز خود را خواست و فرمود: به آنها بگو آماده عزاداری شوند! وقتی از منزل خارج شدند، به یکدیگر گفتند: نپرسیدیم عزای چه شخصی است؟! فردا نیز همین طور دستور داد که آماده شوند. عرض کردند: آقا! عزای کیست؟ فرمود: عزای بهترین فرد روی زمین. پس از چند روز خبر شهادت حضرت رضا علیه السّلام رسید. در همان روزی که حضرت فرمود، آقا امام رضا علیه السلام از دنیا رفته بود.

در همین کتاب می نویسد: محمّد بن فرج می گوید: حضرت جواد علیه السلام نامه نوشت که خمس را برایم بفرستید که من جز امسال از شما نخواهم گرفت. در همان سال امام علیه السّلام از دنیا رفت.(2)

روایت44.

کشف الغمه: امیة بن علی می گوید: در همان سال که حضرت رضا علیه السّلام به مکه رفت و پس از انجام اعمال حج عازم خراسان شد، من نیز در مکه بودم. حضرت جواد علیه السلام نیز با پدرش بود. علی بن موسی الرضا علیهما السّلام مشغول وداع با خانه خدا بود، طوافش که تمام شد به جانب مقام ابراهیم رفت و آنجا نماز خواند. حضرت جواد روی شانه موفق بود و او را گرد خانه طواف می داد. حضرت جواد علیه السلام به طرف حجر الاسود رفت و مدتی در آنجا نشست. موفق عرض کرد: فدایت شوم! از جای حرکت کن! فرمود: من از جایم حرکت نمی کنم تا خدا بخواهد، و غم و اندوه در چهره اش آشکارا دیده می شد.

موفق خدمت حضرت رضا علیه السّلام رفت. عرض کرد: فدایت شوم! حضرت جواد علیه السلام کنار حجر الاسود نشسته و از جای حرکت نمی کند. علی بن موسی الرضا علیهما السّلام پیش حضرت جواد علیه السلام آمده، فرمود: عزیزم از جای حرکت کن. عرض کرد: بابا نمی خواهم از این مکان حرکت کنم. فرمود: چرا حرکت کن عزیزم! گفت: بابا جان! چطور حرکت کنم با اینکه شما آن چنان از خانه خدا وداع کردی مثل اینکه دیگر برگشتی به این خانه نداری. فرمود: عزیزم برخیز. حضرت جواد از جای حرکت نمود.

ص: 63


1- . مناقب آل ابی طالب 4 : 396
2- . مناقب آل ابی طالب 4 : 389 ، اعلام الوری: 350

قَالَ رَجُلٌ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله لَهُ صَلَاحٌ وَ وَرَعٌ قُلْتُ لَهُ وَ لَا یَجُوزُ أَنْ یَدْخُلَ مَعَهُ الْحَمَّامَ غَیْرُهُ قَالَ نُخْلِی لَهُ الْحَمَّامَ إِذَا جَاءَ قَالَ فَبَیْنَا أَنَا کَذَلِکَ إِذْ أَقْبَلَ علیه السلام وَ مَعَهُ غِلْمَانٌ لَهُ وَ بَیْنَ یَدَیْهِ غُلَامٌ وَ مَعَهُ حَصِیرٌ حَتَّی أَدْخَلَهُ الْمَسْلَخَ فَبَسَطَهُ وَ وَافَی وَ سَلَّمَ وَ دَخَلَ الْحُجْرَةَ عَلَی حِمَارِهِ وَ دَخَلَ الْمَسْلَخَ وَ نَزَلَ عَلَی الْحَصِیرِ فَقُلْتُ لِلطَّلْحِیِّ هَذَا الَّذِی وَصَفْتَهُ بِمَا وَصَفْتَ مِنَ الصَّلَاحِ وَ الْوَرَعِ فَقَالَ یَا هَذَا وَ اللَّهِ مَا فَعَلَ هَذَا قَطُّ إِلَّا فِی هَذَا الْیَوْمِ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی هَذَا مِنْ عِلْمِی أَنَا جَنَیْتُهُ ثُمَّ قُلْتُ أَنْتَظِرُهُ حَتَّی یَخْرُجَ فَلَعَلِّی أَنَالُ مَا أَرَدْتُ إِذَا خَرَجَ فَلَمَّا خَرَجَ وَ تَلَبَّسَ دَعَا بِالْحِمَارِ وَ أُدْخِلَ الْمَسْلَخَ وَ رَکِبَ مِنْ فَوْقِ الْحَصِیرِ وَ خَرَجَ علیه السلام فَقُلْتُ فِی نَفْسِی قَدْ وَ اللَّهِ آذَیْتُهُ وَ لَا أَعُودُ أَرُومُ مَا رُمْتُ مِنْهُ أَبَداً وَ صَحَّ عَزْمِی عَلَی ذَلِکَ فَلَمَّا کَانَ وَقْتُ الزَّوَالِ مِنْ ذَلِکَ الْیَوْمِ أَقْبَلَ عَلَی حِمَارِهِ حَتَّی نَزَلَ فِی الْمَوْضِعِ الَّذِی کَانَ یَنْزِلُ فِیهِ فِی الصَّحْنِ فَدَخَلَ فَسَلَّمَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ جَاءَ إِلَی الْمَوْضِعِ الَّذِی کَانَ یُصَلِّی فِیهِ فِی بَیْتِ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ خَلَعَ نَعْلَیْهِ وَ قَامَ یُصَلِّی (1).

بیان

کأن المراد بالصحن الفضاء عند باب المسجد قوله فوسوس إنما نسب ذلک إلی الشیطان لما علم بعد ذلک أنه علیه السلام لم یرض به إما للتقیة أو لأنه لیس من المندوبات أو لإظهار حاله و الأول أظهر و لا یجوز علی المجرد أو التفعیل هذا الذی وصفته استفهام تعجبی و غرضه أن مجیئه راکبا إلی الحصیر من علامات التکبر و هو ینافی أنا جنیته أی جررته إلیه و الضمیر راجع إلی هذا فی القاموس جنی الذنب علیه جره إلیه (2).

«41»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب (3) مُحَمَّدُ بْنُ الرَّیَّانِ قَالَ: احْتَالَ الْمَأْمُونُ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام بِکُلِّ حِیلَةٍ فَلَمْ یُمْکِنْهُ فِیهِ شَیْ ءٌ فَلَمَّا اعْتَلَّ وَ أَرَادَ أَنْ یَبْنِیَ عَلَیْهِ ابْنَتَهُ دَفَعَ إِلَیَّ مِائَةَ وَصِیفَةٍ مِنْ أَجْمَلِ مَا یَکُنَّ إِلَی کُلِّ وَاحِدَةٍ مِنْهُنَّ جَاماً فِیهِ جَوْهَرٌ یَسْتَقْبِلُونَ أَبَا جَعْفَرٍ

ص: 61


1- 1. أصول الکافی ج 1 ص 493 و 494.
2- 2. القاموس ج 4 ص 313.
3- 3. فی المصدر: الکلینی بإسناده الی محمّد بن الریان.

- ابن بزیع عطار می گوید: حضرت جواد علیه السّلام فرمود: فرج و گشایش سی ماه پس از مأمون است. این تاریخ را یادداشت کردیم. پس از سی ماه حضرت جواد علیه السلام از دنیا رفت.

- معمر بن خلاد از ابو جعفر یا از مردی نقل کرد (تردید از ابو علی است) که حضرت جواد علیه السلام فرمود: معمر، سوار شو! گفتم: آقا! عازم کجا هستید؟ فرمود: آن طور که به تو گفته می شود، سوار شو! سوار شدم تا به بیابان یا دره ای رسیدیم (شک از ابو علی راوی خبر است). به من فرمود: همین جا بایست. ایستادم. پس از مدتی تشریف آورد. عرض کردم: فدایت شوم کجا بودی؟ فرمود: هم اکنون پدرم را دفن کردم. حضرت رضا علیه السّلام آن وقت در خراسان بود.

- قاسم بن عبد الرحمن که زیدی مذهب بود می گوید: در ایامی که در بغداد بودم؛ روزی دیدم مردم ازدحامی کرده اند و می روند و می آیند و خود را به بلندی ها می رسانند و می ایستند. گفتم: چه خبر است؟! گفتند: ابن الرضاست! ابن الرضا علیهما السلام است. تصمیم گرفتم که ایشان را ببینم. ناگهان دیدم سوار بر قاطری است و می آید. گفتم: خدا لعنت کند معتقدین به امامت را که می گویند: خدا اطاعت چنین شخصی را بر ما واجب نموده! در این موقع دیدم رو به جانب من نموده فرمود: قاسم بن عبد الرحمن! «أَ بَشَراً مِنَّا واحِداً نَتَّبِعُهُ إِنَّا إِذاً لَفِی ضَلالٍ وَ سُعُرٍ(1)» ،{و گفتند: «آیا تنها بشری از خودمان را پیروی کنیم؟ در این صورت، ما واقعاً در گمراهی و جنون خواهیم بود.»} با خود گفتم: عجب ساحری است! به خدا باز متوجه من شده فرمود: «أَ أُلْقِیَ الذِّکْرُ عَلَیْهِ مِنْ بَیْنِنا بَلْ هُوَ کَذَّابٌ أَشِرٌ(2)» ،{«آیا از میان ما [وحی] بر او القا شده است؟ [نه،] بلکه او دروغگویی گستاخ است.»} از آنجا برگشتم و معتقد به امامت شدم و یقین کردم او حجت خدا و امام بر مردم است و ایمان آوردم.(3)

روایت45.

رجال کشی: احمد بن محمّد بن کلثوم سرخسی می گوید: یکی از دوستان به نام ابی زینبه از من راجع به احکم بن بشار مروزی پرسید که جریان اثری که روی حلق او بود را می دانی؟ من دیده بودم که روی گردن او اثری مثل یک خط بود، گویی آن را بریده اند. گفتم: من چندین مرتبه از او پرسیدم که این چه اثری است ولی جوابی نداد.

آن مرد گفت: در زمان حضرت جواد علیه السلام، ما هفت نفر بودیم که ساکن یک اطاق در بغداد بودیم. یک روز عصر، احکم رفت و آن شب را برنگشت. نیمه شب

ص: 64


1- . قمر / 24
2- . قمر / 25
3- . کشف الغمة 3 : 215

علیه السلام إِذَا قَعَدَ فِی مَوْضِعِ الْأَخْتَانِ فَلَمْ یَلْتَفِتْ إِلَیْهِنَّ.

وَ کَانَ رَجُلٌ یُقَالُ لَهُ مُخَارِقٌ صَاحِبُ صَوْتٍ وَ عُودٍ وَ ضَرْبٍ طَوِیلُ اللِّحْیَةِ فَدَعَاهُ الْمَأْمُونُ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنْ کَانَ فِی شَیْ ءٍ مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا فَأَنَا أَکْفِیکَ أَمْرَهُ فَقَعَدَ بَیْنَ یَدَیْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَشَهَقَ مُخَارِقٌ شَهْقَةً اجْتَمَعَ إِلَیْهِ أَهْلُ الدَّارِ وَ جَعَلَ یَضْرِبُ بِعُودِهِ وَ یُغَنِّی فَلَمَّا فَعَلَ سَاعَةً وَ إِذَا أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام لَا یَلْتَفِتُ إِلَیْهِ وَ لَا یَمِیناً وَ لَا شِمَالًا ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَیْهِ وَ قَالَ اتَّقِ اللَّهَ یَا ذَا الْعُثْنُونِ قَالَ فَسَقَطَ الْمِضْرَابُ مِنْ یَدِهِ وَ الْعُودُ فَلَمْ یَنْتَفِعْ بِیَدِهِ إِلَی أَنْ مَاتَ (1) قَالَ فَسَأَلَهُ الْمَأْمُونُ عَنْ حَالِهِ قَالَ لَمَّا صَاحَ بِی أَبُو جَعْفَرٍ فَزِعْتُ فَزْعَةً لَا أُفِیقُ مِنْهَا أَبَداً.

کا، [الکافی] علی بن محمد عن بعض أصحابنا عن محمد بن الریان: مثله (2)

بیان

کان احتیاله لإدخاله فیما فیه من اللهو و الفسوق بنی علی أهله بناء زفها و العثنون اللحیة أو ما فضل منها بعد العارضین أو ما نبت علی الذقن و تحته سفلا أو هو طولها و العثنون أیضا شعیرات تحت حنک البعیر.

«42»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب أَبُو هَاشِمٍ الْجَعْفَرِیُّ قَالَ: صَلَّیْتُ مَعَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی مَسْجِدِ الْمُسَیَّبِ وَ صَلَّی بِنَا فِی مَوْضِعِ الْقِبْلَةِ سَوَاءً وَ ذُکِرَ أَنَّ السِّدْرَةَ الَّتِی فِی الْمَسْجِدِ کَانَتْ یَابِسَةً لَیْسَ عَلَیْهَا وَرَقٌ فَدَعَا بِمَاءٍ وَ تَهَیَّأَ تَحْتَ السِّدْرَةِ فَعَاشَتِ السِّدْرَةُ وَ أَوْرَقَتْ وَ حَمَلَتْ مِنْ عَامِهَا(3).

وَ قَالَ ابْنُ سِنَانٍ دَخَلْتُ عَلَی أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام فَقَالَ: یَا مُحَمَّدُ حَدَثَ بِآلِ فَرَجٍ حَدَثٌ فَقُلْتُ مَاتَ عُمَرُ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی ذَلِکَ أَحْصَیْتُ لَهُ أَرْبَعاً وَ عِشْرِینَ مَرَّةً ثُمَّ قَالَ أَ وَ لَا تَدْرِی مَا قَالَ لَعَنَهُ اللَّهُ لِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ أَبِی قَالَ قُلْتُ لَا قَالَ خَاطَبَهُ فِی شَیْ ءٍ فَقَالَ أَظُنُّکَ سَکْرَانَ فَقَالَ أَبِی اللَّهُمَّ إِنْ کُنْتَ تَعْلَمُ أَنِّی أَمْسَیْتُ لَکَ صَائِماً

ص: 62


1- 1. مناقب آل أبی طالب ج 4 ص 396. و ما بعده زیادة الحقها المؤلّف- رحمه اللّه من الکافی.
2- 2. أصول الکافی ج 1 ص 494.
3- 3. مناقب آل أبی طالب ج 4 ص 396.

نامه ای از طرف حضرت جواد علیه السلام رسید که نوشته بود: گردن دوست خراسانی شما را بریده اند و در یک جل اسب پیچیده اند و در فلان مزبله او را انداخته اند، بروید او را بیاورید و به این داروها که می گویم معالجه اش کنید. رفتیم و دیدیم گردنش را بریده اند و آنجا افتاده. آوردیم و با همان دستوراتی که داده بود معالجه اش کردیم و خوب شد.

احمد بن علی می گوید: جریان این بود که او در بغداد در خانه قومی صیغه ای گرفته بود. جریان را فهمیده بودند و او را گرفتند و پس از بریدن گردنش او را در جلی پیچیده در آن مزبله انداختند.(1)

در مناقب ابن شهر آشوب نیز این حدیث مذکور است.(2)

روایت46.

رجال کشی: شاذویه بن حسن بن داود قمی می گوید: خدمت حضرت جواد علیه السلام رسیدم، در حالی که زنم حامله بود. عرض کردم فدایت شوم! دعا بفرمایید خداوند به من پسری عنایت کند. مدتی سر به زیر انداخت. آنگاه سر بلند نموده، سه مرتبه فرمود: برو! خدا به تو پسری عنایت می کند .

گفت: وارد مکه شدم و داخل مسجد الحرام گردیدم. محمّد بن حسن بن صباح از طرف گروهی از دوستان از قبیل صفوان بن یحیی و محمّد بن سنان و ابن ابی عمیر و دیگران پیغامی آورد. پیش آنها رفتم. از من راجع به امام علیه السّلام پرسیدند؛ جریان را گفتم. گفتند: تو از امام شنیدی پسری پاک؟ گفتم: من فقط پسر شنیدم. محمّد بن سنان گفت: به زودی فرزند پسری خواهی داشت که یا مرده متولد می شود و یا همان جا خواهد مرد.

بقیه دوستان به محمّد بن سنان گفتند: تو اشتباه کردی، ما هم آنچه تو درک می کنی را می فهمیم. در همین موقع پسر بچه ای از پی من آمده و گفت: زود به خانه بیا که زنت دارد می میرد. من با عجله به طرف منزل رفتم و دیدم زنم در حال مرگ است!

ص: 65


1- . رجال کشی: 569
2- . مناقب آل ابی طالب 4 : 397

فَأَذِقْهُ طَعْمَ الْحَرْبِ وَ ذُلَّ الْأَسْرِ فَوَ اللَّهِ إِنْ ذَهَبَتِ الْأَیَّامُ حَتَّی حُرِبَ مَالُهُ وَ مَا کَانَ لَهُ ثُمَّ أُخِذَ أَسِیراً فَهُوَ ذَا مَاتَ الْخَبَرَ(1).

«43»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عم، [إعلام الوری] رَوَی مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی فِی کِتَابِ نَوَادِرِ الْحِکْمَةِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أُمَیَّةَ بْنِ عَلِیٍّ قَالَ: کُنْتُ بِالْمَدِینَةِ وَ کُنْتُ أَخْتَلِفُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ أَبُو الْحَسَنِ بِخُرَاسَانَ وَ کَانَ أَهْلُ بَیْتِهِ وَ عُمُومَةُ أَبِیهِ یَأْتُونَهُ وَ یُسَلِّمُونَ عَلَیْهِ فَدَعَا یَوْماً الْجَارِیَةَ فَقَالَ قُولِی لَهُمْ یَتَهَیَّئُونَ لِلْمَأْتَمِ فَلَمَّا تَفَرَّقُوا قَالُوا لَا سَأَلْنَاهُ مَأْتَمُ مَنْ فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْغَدِ فَعَلَ مِثْلَ ذَلِکَ فَقَالُوا مَأْتَمُ مَنْ قَالَ مَأْتَمُ خَیْرِ مَنْ عَلَی ظَهْرِهَا فَأَتَانَا خَبَرُ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام بَعْدَ ذَلِکَ بِأَیَّامٍ فَإِذَا هُوَ قَدْ مَاتَ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ (2).

وَ فِیهِ، عَنْ حَمْدَانَ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْأَرْمَنِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ الْفَرَجِ: کَتَبَ إِلَیَّ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام احْمِلُوا إِلَیَّ الْخُمُسَ فَإِنِّی لَسْتُ آخُذُهُ مِنْکُمْ سِوَی عَامِی هَذَا فَقُبِضَ علیه السلام فِی تِلْکَ السَّنَةِ(3).

«44»

کشف، [کشف الغمة] مِنْ دَلَائِلِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ أُمَیَّةَ بْنِ عَلِیٍّ قَالَ: کُنْتُ مَعَ أَبِی الْحَسَنِ بِمَکَّةَ فِی السَّنَةِ الَّتِی حَجَّ فِیهَا ثُمَّ صَارَ إِلَی خُرَاسَانَ وَ مَعَهُ أَبُو جَعْفَرٍ وَ أَبُو الْحَسَنِ یُوَدِّعُ الْبَیْتَ فَلَمَّا قَضَی طَوَافَهُ عَدَلَ إِلَی الْمَقَامِ فَصَلَّی عِنْدَهُ فَصَارَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام عَلَی عُنُقِ مُوَفَّقٍ یَطُوفُ بِهِ فَصَارَ أَبُو جَعْفَرٍ إِلَی الْحِجْرِ فَجَلَسَ فِیهِ فَأَطَالَ فَقَالَ لَهُ مُوَفَّقٌ قُمْ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَقَالَ مَا أُرِیدُ أَنْ أَبْرَحَ مِنْ مَکَانِی هَذَا إِلَّا أَنْ یَشَاءَ اللَّهُ وَ اسْتَبَانَ فِی وَجْهِهِ الْغَمُّ فَأَتَی مُوَفَّقٌ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَدْ جَلَسَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فِی الْحِجْرِ وَ هُوَ یَأْبَی أَنْ یَقُومَ فَقَامَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام فَأَتَی أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام فَقَالَ لَهُ قُمْ یَا حَبِیبِی فَقَالَ مَا أُرِیدُ أَنْ أَبْرَحَ مِنْ مَکَانِی هَذَا فَقَالَ بَلَی یَا حَبِیبِی ثُمَّ قَالَ کَیْفَ أَقُومُ وَ قَدْ وَدَّعْتَ الْبَیْتَ وَدَاعاً لَا تَرْجِعُ إِلَیْهِ فَقَالَ قُمْ یَا حَبِیبِی

ص: 63


1- 1. المصدر ج 4 ص 397.
2- 2. المصدر ج 4 ص 389.
3- 3. المصدر نفسه، و الاسناد غیر مذکور فیه.

طولی نکشید که پسری مرده از او متولد شد.(1)

مؤلف

شاید محمّد بن سنان از جمله امام که فرمود غلاما ذکرا چنین استفاده کرده که وقتی فرمود پسری می دهد، لازم نیست قید نماید حتما مرد است. غلاما ذکی فرموده یعنی پسری که تذکیه شده و اشاره به مردن او است.

روایت47.

رجال کشی: محمّد بن سنان می گوید: به حضرت رضا علیه السّلام از درد چشم شکایت کردم. نامه ای که کوچک تر از کف دستی بود برداشت و برای حضرت جواد علیه السلام نوشت. نامه را به خادم سپرد و به من دستور داد با او بروم و فرمود: این مطلب را کتمان کن. خدمت آن جناب رسیدم، خادم ایشان را در آغوش گرفت و نامه را برایش گشود. حضرت جواد علیه السلام به نامه نگاه می کرد و سر به آسمان بلند کرده می گفت: خوب شدی!! چندین مرتبه تکرار کرد تا این که تمام ناراحتی های چشم من بر طرف شد و از همه بهتر می دیدم.

به حضرت جواد علیه السلام عرض کردم: خدا تو را رهبر این امت قرار دهد، همان طوری که عیسی بن مریم رهبر بنی اسرائیل شد. بعد عرض کردم: ای شبیه دوست فطرس. و سپس مراجعت کردم. حضرت رضا علیه السلام به من فرموده بود مطلب را پنهان بدارم. چشمم مدتها خوب بود تا جریان اعجاز حضرت جواد علیه السلام را در مورد چشم خود به دیگران گفتم و دوباره مبتلا به درد چشم شدم.

راوی می گوید: به محمّد بن سنان گفتم: منظورت از اینکه به حضرت جواد گفتی: «ای شبیه دوست فطرس» چه بود؟ گفت: خداوند به فرشته ای به نام فطرس خشم گرفت، پر و بالش ریخت و او را در یکی از جزائر اقیانوسها انداخت. وقتی حضرت حسین علیه السّلام متولد شد، خداوند جبرئیل را خدمت حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله فرستاد تا تهنیت بگوید. جبرئیل با فطرس دوست بود، از همان جزیره­ای عبور کرد که فطرس در آنجا افتاده بود و جریان ولادت حضرت حسین علیه السّلام را به او گفت و مأموریت خود را نیز گوشزد کرد و گفت: اگر مایل باشی من تو را بر یکی از بالهای خود سوار می کنم و پیش حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم می برم تا در باره ات شفاعت کند. فطرس گفت خوب است، جبرئیل او را بر بال خود گرفت و خدمت حضرت رسول صلی الله علیه و آله آورد. تهنیت و مبارک باد پروردگار را رساند و بعد جریان فطرس را نیز نقل کرد. پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله به فطرس فرمود: پر و بال خود را

ص: 66


1- . رجال کشی: 486

فَقَامَ مَعَهُ (1).

وَ عَنِ ابْنِ بَزِیعٍ الْعَطَّارِ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام الْفَرَجُ بَعْدَ الْمَأْمُونِ بِثَلَاثِینَ شَهْراً قَالَ فَنَظَرْنَا فَمَاتَ علیه السلام بَعْدَ ثَلَاثِینَ شَهْراً.

وَ عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ أَوْ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام الشَّکُّ مِنْ أَبِی عَلِیٍّ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ: یَا مُعَمَّرُ ارْکَبْ قُلْتُ إِلَی أَیْنَ قَالَ ارْکَبْ کَمَا یُقَالُ لَکَ قَالَ فَرَکِبْتُ فَانْتَهَیْتُ إِلَی وَادٍ أَوْ إِلَی وَهْدَةٍ الشَّکُّ مِنْ أَبِی عَلِیٍّ فَقَالَ لِی قِفْ هَاهُنَا فَوَقَفْتُ فَأَتَانِی فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَیْنَ کُنْتَ قَالَ دَفَنْتُ أَبِی السَّاعَةَ وَ کَانَ بِخُرَاسَانَ.

قَالَ قَاسِمُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ وَ کَانَ زَیْدِیّاً قَالَ: خَرَجْتُ إِلَی بَغْدَادَ فَبَیْنَا أَنَا بِهَا إِذْ رَأَیْتُ النَّاسَ یَتَعَادَوْنَ وَ یَتَشَرَّفُونَ وَ یَقِفُونَ فَقُلْتُ مَا هَذَا فَقَالُوا ابْنُ الرِّضَا ابْنُ الرِّضَا فَقُلْتُ وَ اللَّهِ لَأَنْظُرَنَّ إِلَیْهِ فَطَلَعَ عَلَی بَغْلٍ أَوْ بَغْلَةٍ فَقُلْتُ لَعَنَ اللَّهُ أَصْحَابَ الْإِمَامَةِ حَیْثُ یَقُولُونَ إِنَّ اللَّهَ افْتَرَضَ طَاعَةَ هَذَا فَعَدَلَ إِلَیَّ وَ قَالَ یَا قَاسِمَ بْنَ عَبْدِ الرَّحْمَنِ أَ بَشَراً مِنَّا واحِداً نَتَّبِعُهُ إِنَّا إِذاً لَفِی ضَلالٍ وَ سُعُرٍ(2) فَقُلْتُ فِی نَفْسِی سَاحِرٌ وَ اللَّهِ فَعَدَلَ إِلَیَّ فَقَالَ أَ أُلْقِیَ الذِّکْرُ عَلَیْهِ مِنْ بَیْنِنا بَلْ هُوَ کَذَّابٌ أَشِرٌ(3) قَالَ فَانْصَرَفْتُ وَ قُلْتُ بِالْإِمَامَةِ وَ شَهِدْتُ أَنَّهُ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَی خَلْقِهِ وَ اعْتَقَدْتُ (4).

«45»

کش، [رجال الکشی] أَحْمَدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ کُلْثُومٍ السَّرَخْسِیُّ قَالَ: رَأَیْتُ رَجُلًا مِنْ أَصْحَابِنَا یُعْرَفُ بِأَبِی زَیْنَبَةَ فَسَأَلَنِی عَنْ أَحْکَمَ بْنِ بَشَّارٍ الْمَرْوَزِیِّ وَ سَأَلَنِی عَنْ قِصَّتِهِ وَ عَنِ الْأَثَرِ الَّذِی فِی حَلْقِهِ وَ قَدْ کُنْتُ رَأَیْتُ فِی بَعْضِ حَلْقِهِ شِبْهَ الْخَطِّ کَأَنَّهُ أَثَرُ الذَّبْحِ فَقُلْتُ لَهُ قَدْ سَأَلْتُهُ مِرَاراً فَلَمْ یُخْبِرْنِی قَالَ فَقَالَ کُنَّا سَبْعَةَ نَفَرٍ فِی حُجْرَةٍ وَاحِدَةٍ بِبَغْدَادَ فِی زَمَانِ أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی علیه السلام فَغَابَ عَنَّا أَحْکَمُ مِنْ عِنْدِ الْعَصْرِ وَ لَمْ یَرْجِعْ فِی تِلْکَ اللَّیْلَةِ فَلَمَّا کَانَ فِی جَوْفِ اللَّیْلِ

ص: 64


1- 1. کشف الغمّة ج 3 ص 215.
2- 2. القمر: 24 و 25.
3- 3. القمر: 24 و 25.
4- 4. کشف الغمّة ج 3 ص 216.

به گهواره حسین بمال، فطرس این کار را کرد. خداوند پر و بالش را به او برگرداند و او را میان ملائکه به مقام اولش باز گردانید.(1)

روایت48.

رجال کشی: محمد بن ابی نصر و محمد بن سنان می گویند: ما در مکه بودیم و حضرت رضا علیه السلام نیز آنجا بود. به حضرت عرض کردیم: خدا ما را فدای شما گرداند، ما داریم می رویم و شما این جا تشریف دارید. اگر صلاح می دانید نامه ای برای امام جواد علیه السلام بنویسید تا ما بر ایشان وارد شویم و زیارتشان کنیم. حضرت نوشتند و ما آمدیم و به موفق گفتیم: آقا زاده را به نزد ما بیاور. او را در حالی که در آغوش گرفته بود آورد. حضرت جواد شروع به خواندن و پیچاندن نامه کرد تا به آخر آن رسید و همین طور آن را از بالا می پیچید و از پایین جمع می نمود! .

محمد بن سنان می گوید: وقتی از خواندن نامه فارغ شد، پایش را تکان داد و فرمود: نجات یافت! نجات یافت. احمد می گوید: در هین هنگام محمد بن سنان گفت: فطرسیه! فطرسیه!(2)

روایت49.

رجال کشی: احمد بن محمّد بن عیسی می گوید: حضرت جواد علیه السّلام غلامش را از پی من فرستاد و دستور داد خدمتش برسم، خدمت امام علیه السلام که در مدینه ساکن خانه بزیع بود رسیدم و سلام کردم. سخنانی در باره صفوان و محمّد بن سنان و دیگران فرمود که خیلی ها شنیده اند.

من با خود گفتم: خوب است آن جناب را نسبت به زکریا بن آدم بر سر لطف آورم، شاید او از آنچه در باره ایشان فرمود سالم بماند. باز به خود گفتم: من کی هستم که در چنین مواردی برای امام تعیین تکلیف نمایم، او بهتر می داند چه می کند. در این موقع به من فرمود: ابا علی! نباید بر ابو یحیی (زکریا بن آدم) با خدماتی که نسبت به پدرم انجام داده و مقام و منزلتی که نزد او داشت و پیش من پس از پدرم دارد، خرده گرفت. فقط من احتیاج به پول داشتم که نفرستاد.

عرض کردم: فدایت شوم! او پولها را نزد من می فرستد! گفت: زکریا به من گفت: وقتی خدمت شما رسیدم بگویم،

ص: 67


1- . رجال کشی: 487
2- . رجال کشی: 488

جَاءَنَا تَوْقِیعٌ مِنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَنَّ صَاحِبَکُمُ الْخُرَاسَانِیَّ مَذْبُوحٌ مَطْرُوحٌ فِی لِبْدٍ(1) فِی مَزْبَلَةِ کَذَا وَ کَذَا فَاذْهَبُوا وَ دَاوُوهُ بِکَذَا وَ کَذَا فَذَهَبْنَا فَوَجَدْنَاهُ مَذْبُوحاً مَطْرُوحاً کَمَا قَالَ فَحَمَلْنَاهُ وَ دَاوَیْنَاهُ بِمَا أَمَرَنَا بِهِ فَبَرَأَ مِنْ ذَلِکَ.

قَالَ أَحْمَدُ بْنُ عَلِیٍّ: کَانَ مِنْ قِصَّتِهِ أَنَّهُ تَمَتَّعَ بِبَغْدَادَ فِی دَارِ قَوْمٍ فَعَلِمُوا بِهِ فَأَخَذُوهُ وَ ذَبَحُوهُ وَ أَدْرَجُوهُ فِی لِبْدٍ وَ طَرَحُوهُ فِی مَزْبَلَةٍ(2).

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب أبو زینبة: مثله (3).

«46»

کش، [رجال الکشی] وَجَدْتُ بِخَطِّ جَبْرَئِیلَ بْنِ أَحْمَدَ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ شَاذَوَیْهِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ دَاوُدَ الْقُمِّیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ بِأَهْلِی حَبَلٌ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ ادْعُ اللَّهَ أَنْ یَرْزُقَنِی وَلَداً ذَکَراً فَأَطْرَقَ مَلِیّاً ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ فَقَالَ اذْهَبْ فَإِنَّ اللَّهَ یَرْزُقُکَ غُلَاماً ذَکَراً ثَلَاثَ مَرَّاتٍ قَالَ فَقَدِمْتُ مَکَّةَ فَصِرْتُ إِلَی الْمَسْجِدِ فَأَتَی مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ صَبَّاحٍ بِرِسَالَةٍ مِنْ جَمَاعَةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا مِنْهُمْ صَفْوَانُ بْنُ یَحْیَی وَ مُحَمَّدُ بْنُ سِنَانٍ وَ ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ وَ غَیْرُهُمْ

فَأَتَیْتُهُمْ فَسَأَلُونِی فَخَبَّرْتُهُمْ بِمَا قَالَ فَقَالُوا لِی فَهِمْتَ عَنْهُ ذَکَرٌ أَوْ ذَکِیٌ (4)

فَقُلْتُ ذَکَراً قَدْ فَهِمْتُ قَالَ ابْنُ سِنَانٍ أَمَّا أَنْتَ سَتُرْزَقُ وَلَداً ذَکَراً إِمَّا أَنَّهُ یَمُوتُ عَلَی الْمَکَانِ أَوْ یَکُونُ مَیِّتاً فَقَالَ أَصْحَابُنَا لِمُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ أَسَأْتَ قَدْ عَلِمْنَا الَّذِی عَلِمْتَ فَأَتَی غُلَامٌ فِی الْمَسْجِدِ فَقَالَ أَدْرِکْ فَقَدْ مَاتَ أَهْلُکَ فَذَهَبْتُ مُسْرِعاً وَ وَجَدْتُهَا عَلَی شُرُفِ الْمَوْتِ

ص: 65


1- 1. اللبد- بالکسر- بساط من صوف أو غیره. یجعل علی ظهر الفرس تحت السرج و یعرف باللبادة.
2- 2. رجال الکشّیّ تحت الرقم 460.
3- 3. مناقب آل أبی طالب ج 4 ص 397.
4- 4. فی المصدر« ذکر او زکی» بالزای و فی بعض النسخ الذی کان عند المصنّف قدس سره« ذکر أو زکر» بالراء کما فی هامش نسخة الأصل.

علت نفرستادن پول اختلافی بود که بین مسافر و میمون پیدا شد. حضرت جواد علیه السلام فرمود: نامه مرا به او برسان و بگو پولها را بفرستد. نامه امام را پیش زکریا فرستادم، پولها را فرستاد.

حضرت جواد علیه السّلام قبل از اینکه چیزی بگویم فرمود: دیگر تردید از میان رفت، پدرم جز من فرزندی ندارد. عرض کردم: صحیح می فرمایید فدایتان شوم.(1)

در بصائر الدرجات نیز این حدیث مذکور است.(2)

روایت50.

کافی: محمّد بن ابی العلا می گوید: از یحیی بن اکثم قاضی سامرا (بعد از اینکه او را آزمایش کردم و چندین مرتبه با او به بحث و گفتگو در باره علوم آل محمّد صلی الله علیه و آله پرداختم و نامه ها رد و بدل کردیم) شنیدم که گفت: روزی من مشغول طواف به دور قبر پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم بودم و حضرت محمّد بن علی جواد الائمه علیهم السلام را دیدم که مشغول طواف است، با او به بحث در مورد مسائلی که داشتم پرداختم. تمام آنها را جواب داد. بعد گفتم: به خدا من یک سؤال دیگر دارم اما از پرسیدن آن خجالت می کشم. فرمود: من قبل از اینکه بپرسی برایت توضیح می دهم. می خواهی بپرسی

ص: 68


1- . رجال کشی: 497
2- . بصائر الدرجات: 237

ثُمَّ لَمْ تَلْبَثْ أَنْ وَلَدَتْ غُلَاماً ذَکَراً مَیِّتاً(1).

بیان

قوله ذکر أو ذکی لعل المعنی أنه علیه السلام لما قال غلاما لم یحتج إلی الوصف بالذکورة فقالوا لعله کان ذکیا من التذکیة بمعنی الذبح کنایة عن الموت.

«47»

کش، [رجال الکشی] حَمْدَوَیْهِ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْأَدَمِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْزُبَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: شَکَوْتُ إِلَی الرِّضَا علیه السلام وَجَعَ الْعَیْنِ فَأَخَذَ قِرْطَاساً فَکَتَبَ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ هُوَ أَقَلُّ مِنْ یَدِی وَ دَفَعَ الْکِتَابَ إِلَی الْخَادِمِ وَ أَمَرَنِی أَنْ أَذْهَبَ مَعَهُ وَ قَالَ اکْتُمْ فَأَتَیْنَاهُ وَ خَادِمٌ قَدْ حَمَلَهُ قَالَ فَفَتَحَ الْخَادِمُ الْکِتَابَ بَیْنَ یَدَیْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ فَجَعَلَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام یَنْظُرُ فِی الْکِتَابِ وَ یَرْفَعُ رَأْسَهُ إِلَی السَّمَاءِ وَ یَقُولُ نَاجٍ فَفَعَلَ ذَلِکَ مِرَاراً فَذَهَبَ کُلُّ وَجَعٍ فِی عَیْنِی وَ أَبْصَرْتُ بَصَراً لَا یُبْصِرُهُ أَحَدٌ فَقَالَ قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام جَعَلَکَ اللَّهُ شَیْخاً عَلَی هَذِهِ الْأُمَّةِ کَمَا جَعَلَ عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ شَیْخاً عَلَی بَنِی إِسْرَائِیلَ قَالَ ثُمَّ قُلْتُ لَهُ یَا شَبِیهَ صَاحِبِ فُطْرُسَ قَالَ فَانْصَرَفْتُ وَ قَدْ أَمَرَنِی الرِّضَا علیه السلام أَنْ أَکْتُمَ فَمَا زِلْتُ صَحِیحَ النَّظَرِ حَتَّی أَذَعْتُ مَا کَانَ مِنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی أَمْرِ عَیْنِی فَعَاوَدَنِی الْوَجَعُ قَالَ فَقُلْتُ لِمُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ مَا عَنَیْتَ بِقَوْلِکَ یَا شَبِیهَ صَاحِبِ فُطْرُسَ قَالَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ غَضِبَ عَلَی مَلَکٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ یُدْعَی فُطْرُسَ فَدَقَّ جَنَاحَهُ وَ رَمَی بِهِ فِی جَزِیرَةٍ مِنْ جَزَائِرِ الْبَحْرِ فَلَمَّا وُلِدَ الْحُسَیْنُ علیه السلام بَعَثَ اللَّهُ إِلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله لِیُهَنِّئَهُ بِوِلَادَةِ الْحُسَیْنِ وَ کَانَ جَبْرَئِیلُ صَدِیقاً لِفُطْرُسَ فَمَرَّ وَ هُوَ فِی الْجَزِیرَةِ مَطْرُوحٌ فَخَبَّرَهُ بِوِلَادَةِ الْحُسَیْنِ علیه السلام وَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ وَ قَالَ هَلْ لَکَ أَنْ أَحْمِلَکَ عَلَی جَنَاحٍ مِنْ أَجْنِحَتِی وَ أَمْضِیَ بِکَ إِلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله یَشْفَعَ لَکَ قَالَ فَقَالَ لَهُ فُطْرُسُ نَعَمْ فَحَمَلَهُ عَلَی جَنَاحٍ مِنْ أَجْنِحَتِهِ حَتَّی أَتَی بِهِ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله فَبَلَّغَهُ تَهْنِئَةَ رَبِّهِ تَعَالَی ثُمَّ حَدَّثَهُ بِقِصَّةِ فُطْرُسَ فَقَالَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله لِفُطْرُسَ امْسَحْ جَنَاحَکَ

ص: 66


1- 1. رجال الکشّیّ ص 486.

امام کیست؟! گفتم: به خدا همین سؤال را داشتم! فرمود: من هستم. گفتم: علامت آن چیست. در دست آن جناب عصایی بود، به زبان آمده گفت: این آقا سرور من و امام زمان و حجت خدا است.(1)

در مناقب نیز این حدیث مذکور است.(2)

روایت51.

خرایج: محمّد بن ابراهیم جعفری از حکیمه دختر حضرت رضا علیه السّلام نقل کرد که گفت: پس از درگذشت برادرم حضرت جواد علیه السلام، روزی پیش همسرش ام الفضل رفتم و کاری با او داشتم. در باره فضل و مقام و جود و کرم و علم و دانش حضرت جواد علیه السلام شروع به صحبت کردیم. ام الفضل گفت: حکیمه، جریانی برایت از حضرت جواد علیه السلام نقل کنم که هیچ کس تا کنون نشنیده، پرسیدم چه جریانی؟ گفت: حضرت جواد پیوسته مرا به خشم می آورد و حس حسادتم را تحریک می کرد؛ گاهی به کنیز خریدن و گاهی با ازدواج. من شکایت او را به پدرم مأمون می کردم ولی او می گفت: صبر کن و تحمل داشته باش، او پسر پیغمبر صلی الله علیه و آله است.

یک شب نشسته بودم، زنی وارد شد که جمال و زیبایی او انسان را خیره می کرد! پرسیدم: کیستی؟

گفت: من همسر ابو جعفرم، پرسیدم: منظورت از ابو جعفر کیست؟ گفت: حضرت محمّد تقی فرزند حضرت رضا علیهما السّلام. من زنی از فامیل عمار یاسرم. ام الفضل گفت: چنان غیرت در من تهییج شد که دیگر اختیار از دستم رفت. همان ساعت از جای حرکت کرده پیش مأمون رفتم، دیدم پدرم مست شراب است. چند ساعت از شب گذشته بود که جریان را شرح دادم و اضافه نمودم که او من و شما و عباس و اولادش را ناسزا می گوید و مطالبی که حقیقت نداشت را برایش گفتم. خیلی خشمگین شد و تحت تأثیر مستی شراب نیز قرار گرفت و اختیار از دست داد.

ص: 69


1- . کافی 1 : 353
2- . مناقب آل ابی طالب 4 : 393

عَلَی مَهْدِ الْحُسَیْنِ وَ تَمَسَّحْ بِهِ فَفَعَلَ ذَلِکَ فُطْرُسُ فَجَبَرَ اللَّهُ جَنَاحَهُ وَ رَدَّهُ إِلَی مَنْزِلِهِ مَعَ الْمَلَائِکَةِ(1).

«48»

کش، [رجال الکشی] وَجَدْتُ بِخَطِّ جَبْرَئِیلَ بْنِ أَحْمَدَ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ جَمِیعاً قَالا: کُنَّا بِمَکَّةَ وَ أَبُو الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام بِهَا فَقُلْنَا لَهُ جَعَلَنَا اللَّهُ فِدَاکَ نَحْنُ خَارِجُونَ وَ أَنْتَ مُقِیمٌ فَإِنْ رَأَیْتَ أَنْ تَکْتُبَ لَنَا إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام کِتَاباً نُلِمُّ بِهِ (2) قَالَ فَکَتَبَ إِلَیْهِ فَقَدِمْنَا فَقُلْنَا لِلْمُوَفَّقِ أَخْرِجْهُ إِلَیْنَا قَالَ فَأَخْرَجَهُ إِلَیْنَا وَ هُوَ فِی صَدْرِ مُوَفَّقٍ فَأَقْبَلَ یَقْرَؤُهُ وَ یَطْوِیهِ وَ یَنْظُرُ فِیهِ وَ یَتَبَسَّمُ حَتَّی أَتَی عَلَی آخِرِهِ کَذَلِکَ یَطْوِیهِ مِنْ أَعْلَاهُ وَ یَنْشُرُهُ مِنْ أَسْفَلِهِ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ سِنَانٍ فَلَمَّا فَرَغَ مِنْ قِرَاءَتِهِ حَرَّکَ رِجْلَهُ وَ قَالَ نَاجٍ نَاجٍ فَقَالَ أَحْمَدُ ثُمَّ قَالَ ابْنُ سِنَانٍ عِنْدَ ذَلِکَ فُطْرُسِیَّةٌ فُطْرُسِیَّةٌ(3).

«49»

کش، [رجال الکشی] مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی قَالَ: بَعَثَ إِلَیَّ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام غُلَامَهُ وَ مَعَهُ کِتَابٌ فَأَمَرَنِی أَنْ أَسِیرَ إِلَیْهِ فَأَتَیْتُهُ وَ هُوَ بِالْمَدِینَةِ نَازِلٌ فِی دَارِ بَزِیعٍ فَدَخَلْتُ وَ سَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَذَکَرَ فِی صَفْوَانَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ وَ غَیْرِهِمَا مِمَّا قَدْ سَمِعَهُ غَیْرُ وَاحِدٍ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی أَسْتَعْطِفُهُ عَلَی زَکَرِیَّا بْنِ آدَمَ لَعَلَّهُ أَنْ یَسْلَمَ مِمَّا فِی هَؤُلَاءِ ثُمَّ رَجَعْتُ إِلَی نَفْسِی فَقُلْتُ مَنْ أَنَا أَنْ أَتَعَرَّضَ فِی هَذَا وَ شِبْهِهِ مَوْلَایَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَا یَصْنَعُ فَقَالَ لِی یَا أَبَا عَلِیٍّ لَیْسَ عَلَی مِثْلِ أَبِی یَحْیَی یُعَجَّلُ وَ کَانَ مِنْ خِدْمَتِهِ لِأَبِی علیه السلام وَ مَنْزِلَتِهِ عِنْدَهُ وَ عِنْدِی مِنْ بَعْدِهِ غَیْرُ أَنِّی احْتَجْتُ إِلَی الْمَالِ فَلَمْ یَبْعَثْ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ هُوَ بَاعِثٌ إِلَیْکَ بِالْمَالِ وَ قَالَ لِی إِنْ وَصَلْتَ إِلَیْهِ فَأَعْلِمْهُ أَنَ

ص: 67


1- 1. رجال الکشّیّ ص 487.
2- 2. یقال: لم بفلان و ألم: أی أتاه و نزل به و زاره زیارة غیر طویلة. و فی المصدر المطبوع« فنسلم به».
3- 3. رجال الکشّیّ ص 488.

با عجله از جای حرکت کرده شمشیر خود را برداشت و قسم یاد کرد که با این شمشیر او را قطعه قطعه می کنم و به سوی حضرت جواد علیه السلام رفت.

ام الفضل گفت، وقتی چنین دیدم پشیمان شدم با خود گفتم: چه کار بدی کردم، خود را نابود کردم و باعث هلاکت او شدم. از پشت سر پدرم دویدم ببینم چه می کند.

او بر حضرت جواد علیه السلام وارد شد، آن جناب در خواب بود. با شمشیر پیکرش را قطعه قطعه کرد و بعد شمشیر بر حلقوم او گذاشت و سر از پیکرش گرفت. من و یاسر خادم نیز تماشا می کردیم. پدرم برگشت در حالی که دهنش مثل شتر کف کرده بود. این جریان را که دیدم، به خانه پدرم فرار کردم و آن شب را تا به صبح نخوابیدم!

صبح پیش پدرم رفتم، دیدم مشغول نماز است و مستی از سرش رفته، گفتم: یا امیر المؤمنین! می دانی دیشب چه کردی؟ گفت: نه، وای بر تو، مگر چه کرده ام؟ گفتم: به بستر فرزند حضرت رضا علیه السلام رفتی، او خواب بود، با شمشیر خود بدنش را پاره پاره کردی و سرش را بریدی و خارج شدی، گفت: وای بر تو، چه می گویی؟ گفتم: کاری که دیشب کردی را شرح می دهم. فریاد زد: یاسر! بیا ببینم این ملعونه چه می گوید؟ یاسر گفت: هر چه می گوید صحیح است. مأمون گفت: إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ. پس نابود شدیم و خود را رسوا کردیم. یاسر! زود برو از او خبر بیاور.

یاسر با عجله دوید و فوری برگشت و گفت: یا امیر المؤمنین! بشارت باد! پرسید: چطور؟ گفت: وقتی رفتم، دیدم نشسته و مشغول مسواک کردن است و پیراهن بر تن دارد و جامه ای بر روی آن پوشیده! متحیر ماندم، تصمیم گرفتم بدنش را ببینم که آیا شمشیرها بر روی پیکرش اثری گذاشته اند یا نه. عرض کردم: آقا تقاضا دارم همان پیراهن خود را به من لطف فرمایید تا برای تبرک داشته باشم. نگاهی به من نموده لبخند زد و گویا منظور مرا فهمیده بود. فرمود: یک جامه گران قیمت به تو خواهم داد. گفتم: نه، من جز این پیراهن چیزی دیگری نمی خواهم. پیراهن را از تن خارج نمود و بدن خود را نشان داد؛ به خدا قسم اثری از شمشیر در بدنش نبود! مأمون به سجده افتاد و به یاسر هزار دینار جایزه داده و گفت: خدا را شکر که گرفتار خون او نشدم.

بعد گفت: یاسر! آمدن این دختر نابکارم را به یاد دارم که پیش من آمد و گریه می کرد، اما از رفتن خود به جانب محمّد بن علی علیهما السلام چیزی به خاطرم نیست. یاسر گفت: به خدا پیوسته با شمشیر می زدی

ص: 70

الَّذِی مَنَعَنِی مِنْ بَعْثِ الْمَالِ اخْتِلَافُ مَیْمُونٍ وَ مُسَافِرٍ فَقَالَ احْمِلْ کِتَابِی إِلَیْهِ وَ مُرْهُ أَنْ یَبْعَثَ إِلَیَّ بِالْمَالِ فَحَمَلْتُ کِتَابَهُ إِلَی زَکَرِیَّا فَوَجَّهَ إِلَیْهِ بِالْمَالِ قَالَ فَقَالَ لِی أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام ابْتِدَاءً مِنْهُ ذَهَبَتِ الشُّبْهَةُ مَا لِأَبِی وَلَدٌ غَیْرِی قُلْتُ صَدَقْتَ جُعِلْتُ فِدَاکَ (1).

یر، [بصائر الدرجات] أحمد بن محمد عن أبیه: مثله (2).

«50»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی وَ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الطَّیِّبِ عَنْ عَبْدِ الْوَهَّابِ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ قَالَ سَمِعْتُ یَحْیَی بْنَ أَکْثَمَ قَاضِیَ سَامَرَّاءَ(3)

بَعْدَ مَا جَهَدْتُ بِهِ وَ نَاظَرْتُهُ وَ حَاوَرْتُهُ وَ رَاسَلْتُهُ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ عُلُومِ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَقَالَ: فَبَیْنَا أَنَا ذَاتَ یَوْمٍ دَخَلْتُ أَطُوفُ بِقَبْرِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَرَأَیْتُ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ الرِّضَا

یَطُوفُ بِهِ (4)

فَنَاظَرْتُهُ فِی مَسَائِلَ عِنْدِی فَأَخْرَجَهَا إِلَیَّ فَقُلْتُ لَهُ وَ اللَّهِ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أَسْأَلَکَ مَسْأَلَةً وَاحِدَةً وَ إِنِّی وَ اللَّهِ لَأَسْتَحْیِی مِنْ ذَلِکَ فَقَالَ لِی أَنَا أُخْبِرُکَ قَبْلَ أَنْ تَسْأَلَنِی تَسْأَلُنِی عَنِ

ص: 68


1- 1. رجال الکشّیّ ص 497.
2- 2. بصائر الدرجات ص 237.
3- 3. هو من مشاهیر علماء المخالفین، و له مناظرات مع أبی جعفر علیه السلام کما سیأتی فی الباب الآتی تحت الرقم 3 و 6. قیل: و یظهر من هذا الخبر أنّه کان مؤمنا بآل محمّد صلوات اللّه علیهم سرا. و قوله بعد ما جهدت به ای بالغت فی امتحانه، و فی القاموس: جهد بزید: امتحنه.
4- 4. ربما یستدل به علی جواز الطواف بقبور النبیّ و الأئمّة علیهم السلام و فیه نظر اذ حمله علی الطواف الکامل بعید بل الظاهر أنّه علیه السلام کان یدور من موضع الزیارة الی جانب الرجل لیدخل بیت فاطمة علیها السلام کما هو الشائع الآن، و المانع لا یمنع مثل هذا لکن ما ورد فی بعض الأخبار:« لا تطف بقبر» لیس بصریح فی هذا المعنی اذ یحتمل أن یکون المراد بالطوف الحدث، قال فی النهایة: الطوف الحدث من الطعام و منه الحدیث: نهی عن متحدثین علی طوفهما، أی عند الغائط. منه رحمه اللّه فی المرآة.

و من و ام الفضل تماشا می کردیم که بدنش را قطعه قطعه کردی و بعد شمشیر بر حلقومش گذاشتی و او را کشتی و مثل شتر دهانت کف کرده بود. گفت: الحمد للَّه! آن گاه رو به من (ام فضل) نموده و گفت: به خدا اگر دو مرتبه بیایی و از او شکایت بکنی، تو را خواهم کشت! به یاسر نیز دستور داد که ده هزار دینار برایش ببر و فلان مادیان مرا ببر و تقاضا کن سوار شود و پیش ما بیاید و پیغام بده که بنی هاشم و سران مملکت و سپهداران همه در رکاب او باشند تا اینجا که می آید اول پیش او بروند و سلام کنند. یاسر دستور مأمون را انجام داد. همه پیش حضرت جواد علیه السلام آمدند. حضرت اجازه شرفیابی داد و فرمود: یاسر، این قراردادی است بین من و او! عرض کردم: آقا! حالا موقع سرزنش نیست، قسم به حق محمّد و علی علیهما السّلام، او مست شراب بود و چیزی نمی فهمید.

به اشراف و بزرگان کشور به جز عبد اللَّه و حمزه پسران حسن نیز اجازه ورود داد؛ زیرا آن دو پیوسته از حضرت جواد علیه السلام پیش مأمون سخن چینی می کردند. بعد از جای حرکت کرد و با این جمعیت به جانب مأمون رهسپار شد. همین که چشم مأمون به آن جناب افتاد، از جای حرکت کرد و پیشانی مبارکش را بوسید و او را در جایگاه مخصوص در بالا نشاند و دستور داد مردم یک طرف بنشینند و شروع به عذر خواهی کرد. حضرت جواد علیه السلام فرمود: من یک نصیحتی به شما می کنم از من بپذیر، گفت: بفرمایید. فرمود این شراب مست کننده را ترک کن، مأمون گفت: پسر عمویت فدایت شود، پند شما را می پذیرم.(1)

مؤلف

ثمل الرجل به کسر ثاء یعنی مرد مست شراب شد و نشئه شد. فیروزآبادی می گوید: الشهریه به کسر شین نوعی یابو است.

علی بن عیسی اربلی صاحب کشف الغمه پس از نقل این خبر می نویسد: این جریان به عقیده من ساختنی است زیرا زمانی که حضرت جواد علیه السلام در مدینه بود با زنان دیگر ازدواج می کرد و برای ام الفضل هوو می گرفت. در آن موقع، مأمون در مدینه نبود تا دخترش شکایت او را بکند.

ص: 71


1- . الخرائج و الجرائح 1 : 374

الْإِمَامِ فَقُلْتُ هُوَ وَ اللَّهِ هَذَا فَقَالَ أَنَا هُوَ فَقُلْتُ عَلَامَةٌ فَکَانَ فِی یَدِهِ عَصًا فَنَطَقَتْ فَقَالَتْ إِنَّهُ مَوْلَایَ إِمَامُ هَذَا الزَّمَانِ وَ هُوَ الْحُجَّةُ(1).

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عن محمد بن أبی العلا: مثله (2).

«51»

یج، [الخرائج و الجرائح] رَوَی مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ الْجَعْفَرِیُّ عَنْ حَکِیمَةَ بِنْتِ الرِّضَا علیه السلام قَالَتْ: لَمَّا تُوُفِّیَ أَخِی مُحَمَّدُ بْنُ الرِّضَا علیهما السلام صِرْتُ یَوْماً إِلَی امْرَأَتِهِ أُمِّ الْفَضْلِ بِسَبَبٍ احْتَجْتُ إِلَیْهَا فِیهِ قَالَتْ فَبَیْنَمَا نَحْنُ نَتَذَاکَرُ فَضْلَ مُحَمَّدٍ وَ کَرَمَهُ وَ مَا أَعْطَاهُ مِنَ الْعِلْمِ وَ الْحِکْمَةِ إِذْ قَالَتِ امْرَأَتُهُ أُمُّ الْفَضْلِ یَا حَکِیمَةُ أُخْبِرُکِ عَنْ أَبِی جَعْفَرِ بْنِ الرِّضَا علیه السلام بِأُعْجُوبَةٍ لَمْ یَسْمَعْ أَحَدٌ بِمِثْلِهَا قُلْتُ وَ مَا ذَاکِ قَالَتْ إِنَّهُ کَانَ رُبَّمَا أَغَارَنِی مَرَّةً بِجَارِیَةٍ وَ مَرَّةً بِتَزْوِیجٍ فَکُنْتُ أَشْکُوهُ إِلَی الْمَأْمُونِ فَیَقُولُ یَا بُنَیَّةِ احْتَمِلِی فَإِنَّهُ ابْنُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله.

فَبَیْنَمَا أَنَا ذَاتَ لَیْلَةٍ جَالِسَةٌ إِذْ أَتَتِ امْرَأَةٌ فَقُلْتُ مَنْ أَنْتِ فَکَأَنَّهَا قَضِیبُ بَانٍ أَوْ غُصْنُ خَیْزُرَانٍ (3)

قَالَتْ أَنَا زَوْجَةٌ لِأَبِی جَعْفَرٍ قُلْتُ مَنْ أَبُو جَعْفَرٍ قَالَتْ مُحَمَّدُ بْنُ الرِّضَا علیه السلام وَ أَنَا امْرَأَةٌ مِنْ وُلْدِ عَمَّارِ بْنِ یَاسِرٍ قَالَتْ فَدَخَلَ عَلَیَّ مِنَ الْغَیْرَةِ مَا لَمْ أَمْلِکْ نَفْسِی فَنَهَضْتُ مِنْ سَاعَتِی وَ صِرْتُ إِلَی الْمَأْمُونِ وَ قَدْ کَانَ ثَمِلًا(4)

مِنَ الشَّرَابِ وَ قَدْ مَضَی مِنَ اللَّیْلِ سَاعَاتٌ فَأَخْبَرْتُهُ بِحَالِی وَ قُلْتُ لَهُ یَشْتِمُنِی وَ یَشْتِمُکَ وَ یَشْتِمُ الْعَبَّاسَ وَ وُلْدَهُ قَالَتْ وَ قُلْتُ مَا لَمْ یَکُنْ فَغَاظَهُ ذَلِکِ مِنِّی جِدّاً وَ لَمْ یَمْلِکْ نَفْسَهُ مِنَ السُّکْرِ

ص: 69


1- 1. الکافی ج 1 ص 353.
2- 2. مناقب آل أبی طالب ج 4 ص 393.
3- 3. البان: شجر سبط القوام لین، ورقه کورق الصفصاف، الواحدة بانة، و یشبه به القد لطوله، و لطافة البدن و لینه لنعومته. و هکذا الخیزران- بضم الزای- شجر هندی و هو عروق ممتدة فی الأرض یضرب به المثل فی اللین و فیه لغة اخری: الخیزور قال ابن الوردی: أنا کالخیزور صعب کسره***و هو لین کیفما شئت انفتل.
4- 4. تملاء خ ل.

اگر مدعی شوی که مأمون به عنوان حج به مدینه آمده بود، باز چنین چیزی صحیح نیست چون در آن حال شراب نمی خورد. در ضمن حضرت جواد علیه السلام در بغداد از دنیا رفت، ام الفضل نیز در بغداد بود؛ کجا خواهرش پس از فوت حضرت جواد او را دیده؟ و کی این دو با هم گفتگو کرده اند با اینکه یکی در مدینه و دیگری در بغداد بود!! این زنی که از اولاد عمار یاسر بوده و حضرت جواد علیه السلام در مدینه با او ازدواج کرده، ام الفضل کجا او را دید و فوراً پیش پدرش رفت و شکایت کرد؟!! تمام این مطالب قابل تأمل و دقت است.(1)

علامه مجلسی می نویسد: تمام مقدمات و ایرادهایی که بر این خبر نموده قابل رد است و نمی توان خبر مشهوری را که در تمام کتاب ها نوشته شده، به محض این استبعادها رد نمود. و بدان که برخی معجزات حضرت جواد در باب شهادت پدرش علیهما السلام گذشت

ص: 72


1- . کشف الغمة 2 : 365

وَ قَامَ مُسْرِعاً فَضَرَبَ بِیَدِهِ إِلَی سَیْفِهِ وَ حَلَفَ أَنَّهُ یُقَطِّعُهُ بِهَذَا السَّیْفِ مَا بَقِیَ فِی یَدِهِ وَ صَارَ إِلَیْهِ قَالَتْ فَنَدِمْتُ عِنْدَ ذَلِکِ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی مَا صَنَعْتُ هَلَکْتُ وَ أَهْلَکْتُ قَالَتْ فَعَدَوْتُ خَلْفَهُ لِأَنْظُرَ مَا یَصْنَعُ فَدَخَلَ إِلَیْهِ وَ هُوَ نَائِمٌ فَوَضَعَ فِیهِ السَّیْفَ فَقَطَّعَهُ قِطْعَةً قِطْعَةً ثُمَّ وَضَعَ سَیْفَهُ عَلَی حَلْقِهِ فَذَبَحَهُ وَ أَنَا أَنْظُرُ إِلَیْهِ وَ یَاسِرٌ الْخَادِمُ وَ انْصَرَفَ وَ هُوَ یُزَبِّدُ(1) مِثْلَ الْجَمَلِ قَالَتْ فَلَمَّا رَأَیْتُ ذَلِکِ هَرَبْتُ عَلَی وَجْهِی حَتَّی رَجَعْتُ إِلَی مَنْزِلِ أَبِی فَبِتُّ بِلَیْلَةٍ لَمْ أَنَمْ فِیهَا إِلَی أَنْ أَصْبَحْتُ قَالَ فَلَمَّا أَصْبَحْتُ دَخَلْتُ إِلَیْهِ وَ هُوَ یُصَلِّی وَ قَدْ أَفَاقَ مِنَ السُّکْرِ فَقُلْتُ لَهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ هَلْ تَعْلَمُ مَا صَنَعْتَ اللَّیْلَةَ قَالَ لَا وَ اللَّهِ فَمَا الَّذِی صَنَعْتُ وَیْلَکِ قُلْتُ فَإِنَّکَ صِرْتَ إِلَی ابْنِ الرِّضَا علیه السلام وَ هُوَ نَائِمٌ فَقَطَّعْتَهُ إِرْباً إِرْباً وَ ذَبَحْتَهُ بِسَیْفِکَ وَ خَرَجْتَ مِنْ عِنْدِهِ قَالَ وَیْلَکِ مَا تَقُولِینَ قُلْتُ أَقُولُ مَا فَعَلْتَ فَصَاحَ یَا یَاسِرُ مَا تَقُولُ هَذِهِ الْمَلْعُونَةُ وَیْلَکَ قَالَ صَدَقَتْ فِی کُلِّ مَا قَالَتْ قَالَ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ هَلَکْنَا وَ افْتَضَحْنَا وَیْلَکَ یَا یَاسِرُ بَادِرْ إِلَیْهِ وَ ائْتِنِی بِخَبَرِهِ فَرَکَضَ ثُمَّ عَادَ مُسْرِعاً فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ الْبُشْرَی قَالَ وَ مَا وَرَاکَ قَالَ دَخَلْتُ فَإِذَا هُوَ قَاعِدٌ یَسْتَاکُ وَ عَلَیْهِ قَمِیصٌ وَ دُوَّاجٌ (2)

فَبَقِیتُ مُتَحَیِّراً فِی أَمْرِهِ ثُمَّ أَرَدْتُ أَنْ أَنْظُرَ إِلَی بَدَنِهِ هَلْ فِیهِ شَیْ ءٌ مِنَ الْأَثَرِ فَقُلْتُ لَهُ أُحِبُّ أَنْ تَهَبَ لِی هَذَا الْقَمِیصَ الَّذِی عَلَیْکَ لِأَتَبَرَّکَ فِیهِ فَنَظَرَ إِلَیَّ وَ تَبَسَّمَ کَأَنَّهُ عَلِمَ مَا أَرَدْتُ بِذَلِکَ فَقَالَ أَکْسُوکَ کِسْوَةً فَاخِرَةً فَقُلْتُ لَسْتُ أُرِیدُ غَیْرَ هَذَا الْقَمِیصِ الَّذِی عَلَیْکَ فَخَلَعَهُ وَ کَشَفَ بَدَنَهُ کُلَّهُ فَوَ اللَّهِ مَا رَأَیْتُ أَثَراً فَخَرَّ الْمَأْمُونُ سَاجِداً وَ وَهَبَ لِیَاسِرٍ أَلْفَ دِینَارٍ وَ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یَبْتَلِنِی بِدَمِهِ ثُمَّ قَالَ یَا یَاسِرُ کُلُّ مَا کَانَ مِنْ مَجِی ءِ هَذِهِ الْمَلْعُونَةِ إِلَیَّ وَ بُکَائِهَا بَیْنَ یَدَیَّ فَأَذْکُرُهُ وَ أَمَّا مَصِیرِی إِلَیْهِ فَلَسْتُ أَذْکُرُهُ فَقَالَ یَاسِرٌ وَ اللَّهِ مَا زِلْتَ تَضْرِبُهُ بِالسَّیْفِ

ص: 70


1- 1. زبد شدقه و تزبد: خرج زبده و هو ما یعلو الماء و غیره من الرغوة.
2- 2. الدواج- بالضم- و هکذا الدواج- کزنار- اللحاف الذی یلبس.

باب چهارم : ازدواج امام جواد علیه السلام با ام الفضل و احتجاجات و مناظراتی که در این مجلس تزویج اتفاق افتاد.

روایات

روایت1.

مناقب: در تاریخ بغداد از یحیی بن اکثم نقل می کند که مأمون یک سخنرانی کرد و گفت:

حمد خدایی راست که امور در برابر خواست او کوچک هستند و نیست معبودی جز الله و من معترف به ربوبیت او هستم و صلوات خدا بر محمد بنده و برگزیده او! اما بعد، مردم! خداوند ازدواج را که پسندیده است، بهترین وسیله هم بستگی و پیوند قرار داده! بدانید من دخترم زینب را به ازدواج محمّد بن علی بن موسی الرضا علیهم السلام در آوردم و مهر او را که چهار صد درهم است، از طرف ایشان پرداختم.

گفته اند: در آن موقع امام جواد علیه السّلام نه سال و چند ماه داشت. مأمون پیوسته در اجلال و احترام ایشان کوشش می کرد.(1)

روایت2.

مهج الدعوات: ابراهیم بن محمّد بن حارث نوفلی می گوید: پدرم که خادم حضرت رضا علیه السّلام بود نقل کرد، وقتی مأمون دختر خود را به ازدواج حضرت جواد علیه السلام در آورد، ایشان نامه ای برای مأمون نوشت که خداوند برای هر زنی از اموال شوهرش مهری قرار داده، خداوند اموال و ثروت ما را در آخرت ذخیره نموده همان طوری که اموال شما را در همین دنیا پرداخته و گنج های آن در روی همین زمین است. مهر دختر تو را دعای «الوسائل الی المسائل» قرار دادم که مجموعه ای از مناجات هایی است که پدرم به من داده و فرموده است که پدرش موسی بن جعفر علیهما السلام به او عنایت کرده و ایشان از پدرش جعفر بن محمّد علیهما السلام و آن سرور از پدر خود محمّد بن علی علیهما السلام و ایشان از پدرش علی بن الحسین علیهما السلام و آن جناب از پدر خود حسین بن علی علیهما السلام و ایشان از برادرش امام حسن علیه السلام و حضرت امام حسن علیه السلام از پدر عزیز خود

ص: 73


1- . مناقب آل ابی طالب 4 : 382

وَ أَنَا وَ هَذِهِ نَنْظُرُ إِلَیْکَ وَ إِلَیْهِ حَتَّی قَطَّعْتَهُ قِطْعَةً قِطْعَةً ثُمَّ وَضَعْتَ سَیْفَکَ عَلَی حَلْقِهِ فَذَبَحْتَهُ وَ أَنْتَ تُزَبِّدُ کَمَا تُزَبِّدُ الْبَعِیرُ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ ثُمَّ قَالَ لِی وَ اللَّهِ لَئِنْ عُدْتِ بَعْدَهَا فِی شَیْ ءٍ مِمَّا جَرَی لَأَقْتُلَنَّکِ ثُمَّ قَالَ لِیَاسِرٍ احْمِلْ إِلَیْهِ عَشَرَةَ آلَافِ دِینَارٍ وَ قُدْ إِلَیْهِ (1) الشِّهْرِیَّ الْفُلَانِیَّ وَ سَلْهُ الرُّکُوبَ إِلَیَّ وَ ابْعَثْ إِلَی الْهَاشِمِیِّینَ وَ الْأَشْرَافِ وَ الْقُوَّادِ مَعَهُ لِیَرْکَبُوا مَعَهُ إِلَی عِنْدِی وَ یَبْدَءُوا بِالدُّخُولِ إِلَیْهِ وَ التَّسْلِیمِ عَلَیْهِ فَفَعَلَ یَاسِرٌ ذَلِکِ وَ صَارَ الْجَمِیعُ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ أَذِنَ لِلْجَمِیعِ فَقَالَ یَا یَاسِرُ هَذَا کَانَ الْعَهْدُ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ قُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ لَیْسَ هَذَا وَقْتَ الْعِتَابِ فَوَ حَقِّ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ مَا کَانَ یَعْقِلُ مِنْ أَمْرِهِ شَیْئاً فَأَذِنَ لِلْأَشْرَافِ کُلِّهِمْ بِالدُّخُولِ إِلَّا عَبْدَ اللَّهِ وَ حَمْزَةَ ابْنَیِ الْحَسَنِ لِأَنَّهُمَا کَانَا وَقَعَا فِیهِ عِنْدَ الْمَأْمُونِ وَ سَعَیَا بِهِ مَرَّةً بَعْدَ أُخْرَی ثُمَّ قَامَ فَرَکِبَ مَعَ الْجَمَاعَةِ وَ صَارَ إِلَی الْمَأْمُونِ فَتَلَقَّاهُ وَ قَبَّلَ مَا بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ أَقْعَدَهُ عَلَی الْمَقْعَدِ فِی الصَّدْرِ وَ أَمَرَ أَنْ یَجْلِسَ النَّاسُ نَاحِیَةً فَجَعَلَ یَعْتَذِرُ إِلَیْهِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ

ع لَکَ عِنْدِی نَصِیحَةٌ فَاسْمَعْهَا مِنِّی قَالَ هَاتِهَا قَالَ أُشِیرُ عَلَیْکَ بِتَرْکِ الشَّرَابِ الْمُسْکِرِ قَالَ فِدَاکَ ابْنُ عَمِّکَ قَدْ قَبِلْتُ نَصِیحَتَکَ (2).

بیان

ثمل الرجل بالکسر ثملا إذا أخذ فیه الشراب فهو ثمل أی نشوان و قال الفیروزآبادی الشهریة بالکسر ضرب من البراذین.

أقول: قال علی بن عیسی (3)

بعد إیراد هذا الخبر و هذه القصة عندی فیها نظر و أظنها موضوعة فإن أبا جعفر علیه السلام إنما کان یتزوج و یتسری (4) حیث کان بالمدینة و لم یکن المأمون بالمدینة فتشکو إلیه ابنته (5).

ص: 71


1- 1.« قد» فعل امر من قاد یقود.
2- 2. مختار الخرائج و الجرائح ص 207 و 208.
3- 3. هو أبو الحسن بهاء الدین الاربلی صاحب کشف الغمّة.
4- 4. تسری الرجل تسریا: اخذ سریة، و هی الأمة التی أنزلتها بیتا.
5- 5. و سیجی ء من الإرشاد فی الباب الآتی- 4- تحت الرقم 5 أنّها کتبت بذلک الی أبیها من المدینة، فتأمل.

علی بن ابی طالب علیهما السلام و ایشان از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله گرفته و آن سرور از جبرئیل دریافت داشته که پیغام از خدای عزیز آورده که یا محمّد! خدای بزرگ سلامت می رساند و می گوید: این مناجات ها کلید گنج های دنیا و آخرت است. اینها را وسیله رسیدن به آرزوهای خود قرار ده که به هدف می رسی و منظورت برآورده می شود ولی مبادا در هدف های دنیوی به کار بری که از آرزوهای بزرگ آخرت باز می مانی. اینها ده وسیله به سوی ده هدف است که اگر درهای آرزوها را با آنها بکوبی باز می شود و به خواسته خود می رسی. اینک نسخه آن دعاها... در بخش دعاها ان شاء اللَّه ذکر خواهد شد.(1)

روایت3.

احتجاج: ریان بن شبیب می گوید: وقتی مأمون تصمیم گرفت دختر خود ام الفضل را به ازدواج حضرت جواد علیه السلام در آورد، این خبر به بنی عباس رسید! آنها ناراحت شدند و این وصلت را کاری ناپسند شمردند. می ترسیدند که کار او نیز به همان کاری منتهی شود که با حضرت رضا علیه السّلام کرد. (آنها در این زمینه) خیلی با او حرف زدند. گروهی از خویشاوندان نزدیکش اجتماع کرده پیش مأمون رفتند و او را قسم دادند که مبادا این تصمیم را اجرا کنی و دختر خود را به ازدواج پسر حضرت رضا علیهما السلام در آوری! ما می ترسیم امتیازی که خداوند به این خانواده ارزانی داشته از ما سلب شود و این عزت و شکوه از میان فامیل ما رخت بربندد! تو خود می­دانی که بین ما دو فامیل از قدیم چه اختلاف هایی وجود داشته، اطلاع داری که خلفای راشدین با آنها چگونه رفتار کرده اند! آنها را تبعید کرده و کوچک می شماردند. ما از کاری که نسبت به حضرت رضا علیه السلام نمودی خیلی ناراحت شدیم ولی خداوند چاره او را کرد. تو را به خدا قسم می دهم که دیگر ما را دچار اندوه و ناراحتی نکنی و از ازدواج با پسر حضرت رضا علیه السلام برگرد و هر کدام از خویشاوندان خود را که شایسته اند برای این کار انتخاب کن.

مأمون به آنها گفت: اما اختلافی که بین شما و اولاد ابو طالب است، علت آن شما هستید؛ اگر واقعا انصاف داشته باشید آنها به این مقام از شما شایسته ترند. و اما عملی که خلفای قبل از من نسبت به ایشان روا داشته اند کار خوبی نبوده! قطع رحم و پیوند خویشاوندی کرده اند و من از چنین کاری، به خدا پناه می برم. خدا شاهد است که از ولایت عهدی حضرت رضا علیه السلام پشیمان نیستم. من از او تقاضا کردم که خلیفه باشد

ص: 74


1- . مهج الدعوات:

فإن قلت إنه جاء حاجا قلت إنه لم یکن لیشرب فی تلک الحال و أبو جعفر علیه السلام مات ببغداد و زوجته معه فأخته أین رأتها بعد موته و کیف اجتمعتا و تلک بالمدینة و هذه ببغداد و تلک الامرأة التی هی من ولد عمار بن یاسر رضی الله عنه فی المدینة تزوجها فکیف رأتها أم الفضل فقامت من فورها و شکت إلی أبیها کل هذا یجب أن ینظر فیه انتهی (1).

أقول: کل ما ذکره من المقدمات التی بنی علیها رد الخبر فی محل المنع و لا یمکن رد الخبر المشهور المتکرر فی جمیع الکتب بمحض هذا الاستبعاد ثم اعلم أنه قد مضی بعض معجزاته فی باب شهادة أبیه علیه السلام.

ص: 72


1- 1. کشف الغمّة ج 3 ص 219 و 220.

و من خود را خلع نمایم اما او نپذیرفت خدا مقدرات خود را انجام داد.

ولی انتخاب ابو جعفر محمّد بن علی علیهما السلام نیز به واسطه عظمت و جلالت او بر تمام دانشمندان و برتری علمی او نسبت به تمام علماست با همین سن کمی که دارد. آری شگفت انگیز همین است. امیدوارم بعد برای مردم آشکار گردد که او دارای چه شخصیتی است و بفهمند، آنچه من صلاح دیده ام، مصلحت همان بوده.

گفتند: این پسر گر چه به نظر تو خیلی بزرگ جلوه نموده اما هنوز کودکی است که اطلاعی ندارد و به علم فقه و دین وارد نیست. اجازه بده تربیت شود و دانش بیاموزد آنگاه چنین کاری را بکن. گفت: من از شما بهتر این خانواده را می شناسم. اینها علم را از جانب خدا می گیرند و به آنها الهام می شود! آباء و اجداد پاکش پیوسته بی نیاز از علم و دانش ناقص بشر بوده اند. اگر مایلید او را آزمایش کنید تا آنچه در باره او توضیح دادم، برای شما آشکار شود.

گفتند: یا امیر المؤمنین! ما راضی هستیم که او را آزمایش کنیم! اجازه بده یک نفر را انتخاب کنیم که در حضور شما از او سؤالهائی از مسائل دینی بنماید، اگر از عهده جواب برآمد، ما اعتراضی نخواهیم داشت و برای تمام مردم آشکار می شود که شما انتخابی به جا کرده اید؛ و در صورتی که فرو ماند، دیگر ما از بحث و گفتگو و ناراحتی در این مورد آسوده خواهیم شد. مأمون گفت: بسیار خوب، تعیین وقت و شخص با شما! هر وقت مایلید قرار بگذارید.

آنها مرخص شدند و پس از مشورت قرار گذاشتند که یحیی بن اکثم را که آن روز قاضی القضات بود برای سؤال دعوت کنند و از او بخواهند سؤالی انتخاب کند که جوابش را نداند. پس یحیی بن اکثم را پنهانی دیدند و به او وعده جایزه های زیادی از اشیاء گران بها دادند. پیش مأمون برگشتند و تقاضا کردند که روزی را برای آزمایش تعیین کند، قبول کرد.

در روز معین جمع شدند. یحیی بن اکثم نیز آمد. مأمون دستور داد برای حضرت جواد علیه السلام جایگاه مخصوصی ترتیب دهند و دو پشتی بگذارند. یحیی ابن اکثم نیز نشست. هر کدام از رجال مملکت در جای خود قرار گرفتند. مأمون در جایگاهی که پهلوی حضرت جواد علیه السلام برایش ترتیب داده بودند نشست.

ص: 75

باب 4 تزویجه علیه السلام أم الفضل و ما جری فی هذا المجلس من الاحتجاج و المناظرة

الأخبار

«1»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب الْخَطِیبُ فِی تَارِیخِ بَغْدَادَ عَنْ یَحْیَی بْنِ أَکْثَمَ: أَنَّ الْمَأْمُونَ خَطَبَ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی تَصَاغَرَتِ الْأُمُورُ لِمَشِیَّتِهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ إِقْرَاراً بِرُبُوبِیَّتِهِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِهِ وَ خِیَرَتِهِ أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ اللَّهَ جَعَلَ النِّکَاحَ الَّذِی رَضِیَهُ لِکَمَالِ سَبَبِ الْمُنَاسَبَةِ أَلَا وَ إِنِّی قَدْ زَوَّجْتُ زَیْنَبَ ابْنَتِی مِنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضَا أَمْهَرْنَاهَا عَنْهُ أَرْبَعَمِائَةِ دِرْهَمٍ وَ یُقَالُ إِنَّهُ علیه السلام کَانَ ابْنَ تِسْعِ سِنِینَ وَ أَشْهُرٍ وَ لَمْ یَزَلِ الْمَأْمُونُ مُتَوَافِراً عَلَی إِکْرَامِهِ وَ إِجْلَالِ قَدْرِهِ (1).

«2»

مهج، [مهج الدعوات] بِإِسْنَادِنَا إِلَی أَبِی جَعْفَرِ بْنِ بَابَوَیْهِ رحمه الله عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَارِثِ النَّوْفَلِیِّ قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی وَ کَانَ خَادِماً لِعَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضَا علیهما السلام: لَمَّا زَوَّجَ الْمَأْمُونُ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضَا علیه السلام ابْنَتَهُ کَتَبَ إِلَیْهِ أَنَّ لِکُلِّ زَوْجَةٍ

صَدَاقاً مِنْ مَالِ زَوْجِهَا وَ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ أَمْوَالَنَا فِی الْآخِرَةِ مُؤَجَّلَةً مَذْخُورَةً هُنَاکَ کَمَا جَعَلَ أَمْوَالَکُمْ مُعَجَّلَةً فِی الدُّنْیَا وَ کَنَزَهَا هَاهُنَا وَ قَدْ أَمْهَرْتُ ابْنَتَکَ الْوَسَائِلَ إِلَی الْمَسَائِلِ وَ هِیَ مُنَاجَاةٌ دَفَعَهَا إِلَیَّ أَبِی [قَالَ دَفَعَهَا إِلَیَّ أَبِی مُوسَی] قَالَ دَفَعَهَا إِلَیَّ أَبِی جَعْفَرٌ علیه السلام قَالَ دَفَعَهَا إِلَیَّ مُحَمَّدٌ أَبِی قَالَ دَفَعَهَا إِلَیَّ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام أَبِی قَالَ دَفَعَهَا إِلَیَّ الْحُسَیْنُ أَبِی قَالَ دَفَعَهَا إِلَیَّ الْحَسَنُ علیه السلام أَخِی قَالَ دَفَعَهَا إِلَیَّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ

ص: 73


1- 1. مناقب آل أبی طالب ج 4 ص 382.

یحیی بن اکثم رو به مأمون نموده و گفت: یا امیر المؤمنین! اجازه میفرمایید از ابو جعفر سؤالی بکنم؟ مأمون در پاسخ او گفت: از خود آن جناب اجازه بگیر، یحیی رو به حضرت جواد کرده گفت: فدایت شوم! اجازه می فرمایی سؤالی بکنم؟ فرمود: اگر می خواهی سؤال کن.

یحیی گفت: چه می فرمایید در باره شخصی که محرم است و صید حرم را کشته؟

امام جواد علیه السلام فرمود: داخل مکه این صید را نموده یا خارج از مکه؟ می دانسته نباید صید کند یا نمی دانسته؟ عمداً صید کرده یا تیرش خطا کرده؟ آن شخص آزاد بوده یا بنده و غلام؟ صغیر بوده یا کبیر؟ مرتبه اولی است که این کار را کرده یا مرتبه چندم است؟ صیدی که کرده پرنده بوده یا غیر پرنده؟ شکار کوچک بوده یا بزرگ؟ هنوز از کار خود پشیمان نشده یا پشیمان است؟ شب صید کرده یا روز؟ به عنوان حج احرام بسته بوده یا به عنوان عمره؟

یحیی مات و مبهوت شد و آشکارا در چهره اش شکست و ناتوانی خوانده می شد و زبانش به لکنت افتاد و تمام حضار متوجه شدند، مأمون گفت: خدا را سپاس گزارم بر این نعمت که به من عنایت کرده که نظر و رأیم چنین درست است و نگاهی به خویشاوندان خود کرده، گفت: حالا مقام او را فهمیدید؟ آنگاه رو به جانب حضرت جواد علیه السلام کرده گفت: آیا مایلی از دختر من خواستگاری نمایی؟ فرمود: آری، مأمون گفت: پس دختر مرا برای خود به عقد ازدواج درآور. من به دامادی شما افتخار می ­کنم و دخترم ام الفضل را به ازدواج شما در می آورم، گر چه بر خلاف نظر گروهی از مردم است.

حضرت جواد علیه السلام چنین شروع کرد: حمد خدای راست به خاطر اقرار به نعمت او و معبودی جز او نیست به خاطر اخلاص برای یگانگی او و صلوات خدا بر محمد آقای مخلوقاتش و برگزیدگان از عترت او.

اما بعد، یکی از نعمتهای ارجمند خدا بر مردم این است که وسیله اطفاء غریزه جنسی را برای مردم از راه حلال قرار داده تا به راه حرام کشانده نشوند و در قرآن می فرماید: «وَ أَنْکِحُوا الْأَیامی مِنْکُمْ وَ الصَّالِحِینَ مِنْ عِبادِکُمْ وَ إِمائِکُمْ إِنْ یَکُونُوا فُقَراءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ.(1)»، {بی همسران خود، و غلامان و کنیزان درستکارتان را همسر دهید. اگر تنگدستند، خداوند آنان را از فضل خویش بی نیاز خواهد کرد، و خدا گشایشگر داناست.}

اینک محمّد بن علی بن موسی علیهم السلام ام الفضل دختر عبد اللَّه مأمون را خواستگاری می کند و مهر او را مطابق با مهر جده اش فاطمه زهرا دختر محمّد صلی اللَّه علیهما که معادل پانصد درهم کامل است قرار می دهد. یا امیر المؤمنین! آیا شما با همین مهر دختر خود را به ازدواج من در می آوری؟

ص: 76


1- . نور / 32

أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ دَفَعَهَا إِلَیَّ رَسُولُ اللَّهِ قَالَ دَفَعَهَا إِلَیَّ جَبْرَئِیلُ علیه السلام قَالَ یَا مُحَمَّدُ رَبُّ الْعِزَّةِ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ هَذِهِ مَفَاتِیحُ کُنُوزِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَاجْعَلْهَا وَسَائِلَکَ إِلَی مَسَائِلِکَ تَصِلُ إِلَی بُغْیَتِکَ فَتَنْجَحُ فِی طَلِبَتِکَ فَلَا تُؤْثِرْهَا فِی حَوَائِجِ الدُّنْیَا فَتَبْخَسَ بِهَا الْحَظَّ مِنْ آخِرَتِکَ وَ هِیَ عَشْرُ وَسَائِلَ إِلَی عَشَرَةِ مَسَائِلَ تَطْرُقُ بِهَا أَبْوَابَ الرَّغَبَاتِ-(1) فَتُفْتَحُ وَ تَطْلُبُ بِهَا الْحَاجَاتِ فَتُنْجَحُ وَ هَذِهِ نُسْخَتُهَا ثُمَّ ذَکَرَ الْأَدْعِیَةَ عَلَی مَا سَیَأْتِی فِی مَوْضِعِهَا إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَی.

«3»

ج، [الإحتجاج] عَنِ الرَّیَّانِ بْنِ شَبِیبٍ قَالَ: لَمَّا أَرَادَ الْمَأْمُونُ أَنْ یُزَوِّجَ ابْنَتَهُ أُمَّ الْفَضْلِ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ علیهما السلام بَلَغَ ذَلِکَ الْعَبَّاسِیِّینَ فَغَلُظَ عَلَیْهِمْ وَ اسْتَنْکَرُوهُ مِنْهُ وَ خَافُوا أَنْ یَنْتَهِیَ الْأَمْرُ مَعَهُ إِلَی مَا انْتَهَی مَعَ الرِّضَا علیه السلام فَخَاضُوا فِی ذَلِکَ وَ اجْتَمَعَ مِنْهُمْ أَهْلُ بَیْتِهِ الْأَدْنَوْنَ مِنْهُ فَقَالُوا نَنْشُدُکَ اللَّهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْ تُقِیمَ عَلَی هَذَا الْأَمْرِ الَّذِی عَزَمْتَ عَلَیْهِ مِنْ تَزْوِیجِ ابْنِ الرِّضَا(2)

فَإِنَّا نَخَافُ أَنْ یَخْرُجَ بِهِ عَنَّا أَمْرٌ قَدْ مَلَّکَنَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ یَنْزِعَ مِنَّا عِزّاً قَدْ أَلْبَسَنَاهُ اللَّهُ وَ قَدْ عَرَفْتَ مَا بَیْنَنَا وَ بَیْنَ هَؤُلَاءِ الْقَوْمِ قَدِیماً وَ حَدِیثاً وَ مَا کَانَ عَلَیْهِ الْخُلَفَاءُ الرَّاشِدُونَ قَبْلَکَ مِنْ تَبْعِیدِهِمْ وَ التَّصْغِیرِ بِهِمْ وَ قَدْ کُنَّا فِی وَهْلَةٍ مِنْ عَمَلِکَ مَعَ الرِّضَا علیه السلام مَا عَمِلْتَ فَکَفَانَا اللَّهُ الْمُهِمَّ مِنْ ذَلِکَ فَاللَّهَ اللَّهَ أَنْ تَرُدَّنَا إِلَی غَمٍّ قَدِ انْحَسَرَ عَنَّا وَ اصْرِفْ رَأْیَکَ عَنِ ابْنِ الرِّضَا وَ اعْدِلْ إِلَی مَنْ تَرَاهُ مِنْ أَهْلِ بَیْتِکَ یَصْلُحُ لِذَلِکَ دُونَ غَیْرِهِ-(3) فَقَالَ لَهُمُ الْمَأْمُونُ أَمَّا مَا بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ آلِ أَبِی طَالِبٍ فَأَنْتُمُ السَّبَبُ فِیهِ وَ لَوْ أَنْصَفْتُمُ الْقَوْمَ لَکَانُوا أَوْلَی بِکُمْ وَ أَمَّا مَا کَانَ یَفْعَلُهُ مَنْ قَبْلِی بِهِمْ فَقَدْ کَانَ قَاطِعاً لِلرَّحِمِ وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ ذَلِکَ وَ اللَّهِ مَا نَدِمْتُ عَلَی مَا کَانَ مِنِّی مِنِ اسْتِخْلَافِ الرِّضَا

ص: 74


1- 1. فی نسخة الکمبانیّ قد أثبت هنا رمز یج و هو سهو نشأ من سوء القراءة فی نسخة الأصل.
2- 2. و قیل انه کان زوجه ابنته قبل وفاة أبیه علیّ بن موسی علیهما السلام کما فی تذکرة سبط ابن الجوزی ص 202.
3- 3. قد مر فی ج 49 ص 311 من طبعتنا هذه ما ینفع فی هذا المقام فراجعه.

مأمون گفت: دخترم ام الفضل را به ازدواج شما در آوردم با همین مهر که فرمودید. آیا شما این ازدواج را می پذیری؟ فرمود: آری راضی و خشنودم.

مأمون دستور داد مردم از خواص و عوام در مراتب خود قرار گیرند. ریان گفت: چیزی نگذشت که سر و صدا به گوش رسید، صدایی شبیه گفتگوهای قایق رانان و ملاح ها! در این موقع دیدیم یک کشتی از نقره را که ریسمانهای ابریشم به آن بسته اند، با سرعت به طرف مجلس می کشند؛ کشتی پر از عطر و بوی خوش بود! دستور داد سر و صورت شخصیت های بزرگ مملکت را با آن غالیه ها عطرآگین کنند سپس گفت: کشتی را به سالنی که سایر شرکت کنندگان مجلس از مردم عادی قرار دارند ببرند و بر سر و صورت آنها عطر بپاشند. سفره ها گسترده شد و شروع به غذا خوردن کردند، جایزه حضار به مقدار موقعیت و شخصیت آنها داده شد.

وقتی مردم متفرق شدند و فقط خواص و رجال مملکت باقی ماندند، مأمون رو به جانب حضرت جواد علیه السلام کرده گفت: اگر صلاح بدانید، توضیحی را که در باره صید حرم دادید، با تقسیم بندی مختلفی که برای آن نمودید بدهید تا استفاده کنیم.

فرمود: بسیار خوب. محرم اگر در خارج از حرم شکاری بنماید و آن شکار پرنده بزرگی باشد، باید یک گوسفند بکشد. اگر این کار را در حرم بنماید، باید دو گوسفند بکشد. اگر جوجه ای را خارج از حرم صید کند، باید بره ای که از شیر گرفته شده بکشد و در صورتی که داخل حرم باشد، بره به اضافه قیمت جوجه را می دهد؛ در صورتی که صید از حیوانات وحشی و گورخر باشد باید یک گاو بکشد. اگر شتر مرغ باشد باید شتری پنج ساله بکشد. اگر شکار او آهو باشد باید گوسفندی بکشد. هر کدام از اینها را داخل حرم شکار کند کیفرش دو برابر می شود و قربانی که باید به کعبه برسد. اگر محرم کاری کرد که قربانی بر او واجب شد، در صورتی که احرام به حج بسته باشد، باید قربانی خود را در منی بکشد و چنانچه احرام به عمره بسته است در مکه می کشد.

کیفر شکار برای کسی که عالم و یا جاهل باشد مساوی است. در مورد کسی که عمدا صید کرده، غیر از جریمه گناه نیز کرده است ولی بر کسی که به خطا این صید را نموده، گناهی نیست. شخص حر و آزاد، کفاره را از مال خود می پردازد ولی در مورد بنده، آقایش باید آن را بدهد. صغیر کفاره نمی دهد، ولی بر شخص کبیر واجب است. کسی که پشیمان شود، عقاب و عذاب آخرت از او برداشته می شود ولی شخصی که اصرار ورزد، در آخرت عذاب می شود.

مأمون گفت: احسن یا ابا جعفر! اگر صلاح بدانی یک سؤال از یحیی بفرما، همانطور که ایشان از شما سؤال کرد. حضرت جواد علیه السلام به یحیی فرمود: اجازه می دهی از تو سؤال کنم؟ عرض کرد: بسته به میل شما است فدایت شوم! اگر جواب را دانستم بهتر، در صورتی که ندانم از شما استفاده می کنم.

فرمود: این کدام زن است که اگر مردی صبح به او نگاه کند حرام است. نزدیک ظهر حلال می شود. بعد از ظهر حرام می گردد. عصر حلال است. پس از غروب آفتاب حرام می شود. بعد از نماز عشاء حلال است. نیمه شب برای او حرام می شود. پس از اذان صبح بر او حلال می گردد. این چه زنی است و چطور می شود که چنین حلال و حرام می گردد.

یحیی گفت: خدا را شاهد می گیرم که جواب این سؤال را نمی دانم و به علل حلال شدن و حرام شدن او وارد نیستم. اگر صلاح بدانید توضیح دهید تا استفاده کنیم.

فرمود: این زن کنیز مردی است که شخص بیگانه ای به او نگاه می کند که حرام است. همان شخص نزدیک ظهر کنیز را خریداری می نماید حلال می شود. ظهر او را آزاد می کند حرام می شود. بعد از ظهر با او ازدواج می نماید حلال می گردد. موقع مغرب با او ظهار می کند حرام می شود. بعد از نماز عشا کفاره ظهار را می دهد باز حلال می گردد. نیمه شب او را طلاق رجعی می دهد حرام می گردد. سحرگاه به او رجوع می کند باز حلال می شود.

در این موقع مأمون روی به حاضرین از خویشاوندان خود نموده گفت، کسی از شماها می تواند این سؤال را چنین جوابی دهد یا آن سؤال قبلی را می تواند آن طور مفصل توضیح دهد؟ گفتند: نه به خدا شما بهتر تشخیص داده بودید. گفت: این خانواده دارای چنین امتیازی هستند که علم و دانش در کودکی به آنها افاضه و لطف می شود و کمی سن آنان را از کمال باز نمی دارد.

مگر شما نمی دانید که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله در ابتدای دعوت خود امیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام را به ایمان دعوت کرد و در سن ده سالگی اسلام او را پذیرفت ولی کودک دیگری را در این سن دعوت نکرد. و با حسن و حسین علیهما السّلام بیعت کرد با اینکه سن آنها از شش سال کمتر بود و با کودک دیگری چنین رفتار نکرد؟ مشاهده می کنید که اینها دارای چه امتیازی هستند و همه به یکدیگر پیوسته اند. آن شخصیت و مقامی که اولی دارد، آخری نیز دارای همان مقام است و آنچه آخری داراست اولی نیز همان را دارد. گفتند: صحیح می گویی یا امیر المؤمنین! سپس از جای حرکت نموده متفرق شدند.

ص: 78

علیه السلام وَ لَقَدْ سَأَلْتُهُ أَنْ یَقُومَ بِالْأَمْرِ وَ أَنْزِعَهُ مِنْ نَفْسِی فَأَبَی وَ کانَ أَمْرُ اللَّهِ قَدَراً مَقْدُوراً وَ أَمَّا أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ فَقَدِ اخْتَرْتُهُ لِتَبْرِیزِهِ عَلَی کَافَّةِ أَهْلِ الْفَضْلِ فِی الْعِلْمِ وَ الْفَضْلِ مَعَ صِغَرِ سِنِّهِ وَ الْأُعْجُوبَةِ فِیهِ بِذَلِکَ وَ أَنَا أَرْجُو أَنْ یَظْهَرَ لِلنَّاسِ مَا قَدْ عَرَفْتُهُ مِنْهُ فَیَعْلَمُونَ أَنَّ الرَّأْیَ مَا رَأَیْتُ فِیهِ فَقَالُوا لَهُ إِنَّ هَذَا الْفَتَی وَ إِنْ رَاقَکَ مِنْهُ هَدْیُهُ فَإِنَّهُ صَبِیٌّ لَا مَعْرِفَةَ لَهُ وَ لَا فِقْهَ فَأَمْهِلْهُ لِیَتَأَدَّبَ ثُمَّ اصْنَعْ مَا تَرَاهُ بَعْدَ ذَلِکَ فَقَالَ لَهُمْ وَیْحَکُمْ إِنِّی أَعْرَفُ بِهَذَا الْفَتَی مِنْکُمْ وَ إِنَّ أَهْلَ هَذَا الْبَیْتِ عِلْمُهُمْ مِنَ اللَّهِ تَعَالَی وَ مَوَادِّهِ وَ إِلْهَامِهِ لَمْ تَزَلْ آبَاؤُهُ أَغْنِیَاءَ فِی عِلْمِ الدِّینِ وَ الْأَدَبِ عَنِ الرَّعَایَا النَّاقِصَةِ عَنْ حَدِّ الْکَمَالِ فَإِنْ شِئْتُمْ فَامْتَحِنُوا أَبَا جَعْفَرٍ بِمَا یَتَبَیَّنُ لَکُمْ بِهِ مَا وَصَفْتُ لَکُمْ مِنْ حَالِهِ قَالُوا قَدْ رَضِینَا لَکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ لِأَنْفُسِنَا بِامْتِحَانِهِ فَخَلِّ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ لِنَنْصِبَ مَنْ یَسْأَلُهُ بِحَضْرَتِکَ عَنْ شَیْ ءٍ مِنْ فِقْهِ الشَّرِیعَةِ فَإِنْ أَصَابَ فِی الْجَوَابِ عَنْهُ لَمْ یَکُنْ لَنَا اعْتِرَاضٌ فِی أَمْرِهِ وَ ظَهَرَ لِلْخَاصَّةِ وَ الْعَامَّةِ سَدِیدُ رَأْیِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ فِیهِ وَ إِنْ عَجَزَ عَنْ ذَلِکَ فَقَدْ کُفِینَا الْخَطْبَ فِی مَعْنَاهُ فَقَالَ لَهُمُ الْمَأْمُونُ شَأْنَکُمْ وَ ذَلِکَ مَتَی أَرَدْتُمْ فَخَرَجُوا مِنْ عِنْدِهِ وَ اجْتَمَعَ رَأْیُهُمْ عَلَی مَسْأَلَةِ یَحْیَی بْنِ أَکْثَمَ وَ هُوَ یَوْمَئِذٍ قَاضِی الزَّمَانِ عَلَی أَنْ یَسْأَلَهُ مَسْأَلَةً لَا یَعْرِفُ الْجَوَابَ فِیهَا وَ وَعَدُوهُ بِأَمْوَالٍ نَفِیسَةٍ عَلَی ذَلِکَ وَ عَادُوا إِلَی الْمَأْمُونِ وَ سَأَلُوهُ أَنْ یَخْتَارَ لَهُمْ یَوْماً لِلِاجْتِمَاعِ فَأَجَابَهُمْ إِلَی ذَلِکَ فَاجْتَمَعُوا فِی الْیَوْمِ الَّذِی اتَّفَقُوا عَلَیْهِ وَ حَضَرَ مَعَهُمْ یَحْیَی بْنُ أَکْثَمَ وَ أَمَرَ الْمَأْمُونُ أَنْ یُفْرَشَ لِأَبِی جَعْفَرٍ دَسْتٌ (1) وَ یُجْعَلُ لَهُ فِیهِ مِسْوَرَتَانِ فَفُعِلَ ذَلِکَ وَ خَرَجَ أَبُو جَعْفَرٍ وَ هُوَ یَوْمَئِذٍ ابْنُ تِسْعِ سِنِینَ وَ أَشْهُرٍ فَجَلَسَ بَیْنَ الْمِسْوَرَتَیْنِ وَ جَلَسَ یَحْیَی بْنُ أَکْثَمَ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ قَامَ النَّاسُ فِی مَرَاتِبِهِمْ وَ الْمَأْمُونُ جَالِسٌ فِی دَسْتٍ مُتَّصِلٍ بِدَسْتِ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ

ص: 75


1- 1. الدست هنا صدر البیت و هو معرب، یقال له بالفارسیة الیوم« شاه نشین».

صبح روز بعد مردم اجتماع نمودند و حضرت جواد علیه السلام نیز تشریف آورد! سپه داران و فرمانروایان و برجستگان مملکت از شخصیت های مقرب دستگاه مأمون و سایر کارکنان آن دستگاه برای تهنیت به مأمون و حضرت جواد علیه السلام وارد شدند. سه طبق پولهای نقره که داخل آنها گوی هایی از مشک و زعفران بود و درون گوی ها کاغذهایی قرار داشت که جوائز با ارزشی از پول نقد یا عطای بزرگ و یا ملک و باغ نوشته شده بود. مامون دستور داد آن طبق ها را بر سر خواص مملکت بپاشند. هر کس گویی را برمی داشت و کاغذ داخل آن را خارج می کرد و جایزه خود را می گرفت. بدره های زر را نیز بر سر فرماندهان سپاه و دیگران پاشیدند. مردم از آن مجلس با ثروت فراوان خارج شدند. مأمون به تمام تهیدستان و بیچارگان کمک فراوانی کرد و پیوسته حضرت جواد علیه السلام را تا زنده بود احترام می کرد و او را بر خویشاوندان و فرزندان خود مقدم می داشت.(1)

در تفسیر قمی و ارشاد نیز مثل این حدیث نقل شده است.(2)

مؤلف

وهله به معنای ترس است و عبارت وهل عنه یعنی در مورد او سخت گرفت و آن را فراموش کرد و عبارت برّز تبریزا یعنی از حیث فضل بر اصحابش فائق آمد و هدی به معنای سیره و هیأت و راه است و مسوره به کسر میم، پشتی چرمینه را گویند.

روایت4.

تحف العقول: ابو هاشم جعفری می گوید: روز ازدواج حضرت جواد علیه السلام با دختر مأمون ام الفضل، به آن جناب عرض کردم: امروز برای ما برکت زیادی داشت! فرمود: ابو هاشم، نعمتهای خدا و برکت های او در امروز بر ما افزون شده است. گفتم: پس در باره امروز چه بگویم؟ فرمود: خوشبین باش تا نتیجه اش را دریابی. عرض کردم از دستور شما سرپیچی نخواهم کرد! فرمود: در این صورت رستگار می شوی و جز نیکی نخواهی دید.(3)

روایت5.

ارشاد: روایت کرده اند که ام الفضل از مدینه برای پدرش مأمون نامه می نوشت که حضرت جواد مرتب برای من کنیز و هوو می گیرد و مرا ناراحت می کند. مأمون در جواب دخترش نوشت: دخترم، من

ص: 79


1- . احتجاج 2 : 446
2- . ارشاد: 299
3- . تحف العقول: 479

فَقَالَ یَحْیَی بْنُ أَکْثَمَ لِلْمَأْمُونِ یَأْذَنُ لِی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ أَنْ أَسْأَلَ أَبَا جَعْفَرٍ عَنْ مَسْأَلَةٍ فَقَالَ لَهُ الْمَأْمُونُ اسْتَأْذِنْهُ فِی ذَلِکَ فَأَقْبَلَ عَلَیْهِ یَحْیَی بْنُ أَکْثَمَ فَقَالَ أَ تَأْذَنُ لِی جُعِلْتُ فِدَاکَ فِی مَسْأَلَةٍ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام سَلْ إِنْ شِئْتَ قَالَ یَحْیَی مَا تَقُولُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فِی مُحْرِمٍ قَتَلَ صَیْداً فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام قَتَلَهُ فِی حِلٍّ أَوْ حَرَمٍ عَالِماً کَانَ الْمُحْرِمُ أَوْ جَاهِلًا قَتَلَهُ عَمْداً أَوْ خَطَأً حُرّاً کَانَ الْمُحْرِمُ أَوْ عَبْداً صَغِیراً کَانَ أَوْ کَبِیراً مُبْتَدِئاً بِالْقَتْلِ أَوْ مُعِیداً مِنْ ذَوَاتِ الطَّیْرِ کَانَ الصَّیْدُ أَمْ مِنْ غَیْرِهَا مِنْ صِغَارِ الصَّیْدِ أَمْ مِنْ کِبَارِهَا مُصِرّاً عَلَی مَا فَعَلَ أَوْ نَادِماً فِی اللَّیْلِ کَانَ قَتْلُهُ لِلصَّیْدِ أَمْ فِی النَّهَارِ مُحْرِماً کَانَ بِالْعُمْرَةِ إِذْ قَتَلَهُ أَوْ بِالْحَجِّ کَانَ مُحْرِماً فَتَحَیَّرَ یَحْیَی بْنُ أَکْثَمَ وَ بَانَ فِی وَجْهِهِ الْعَجْزُ وَ الِانْقِطَاعُ وَ لَجْلَجَ حَتَّی عَرَفَ جَمَاعَةُ أَهْلِ الْمَجْلِسِ أَمْرَهُ (1) فَقَالَ الْمَأْمُونُ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی هَذِهِ النِّعْمَةِ وَ التَّوْفِیقِ لِی فِی الرَّأْیِ ثُمَّ نَظَرَ إِلَی أَهْلِ بَیْتِهِ فَقَالَ لَهُمْ أَ عَرَفْتُمُ الْآنَ مَا کُنْتُمْ تُنْکِرُونَهُ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَقَالَ لَهُ أَ تَخْطُبُ یَا أَبَا جَعْفَرٍ فَقَالَ نَعَمْ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ لَهُ الْمَأْمُونُ اخْطُبْ لِنَفْسِکَ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَدْ رَضِیتُکَ لِنَفْسِی وَ أَنَا مُزَوِّجُکَ أُمَّ الْفَضْلِ ابْنَتِی وَ إِنْ رَغِمَ قَوْمٌ لِذَلِکَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام الْحَمْدُ لِلَّهِ إِقْرَاراً بِنِعْمَتِهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ إِخْلَاصاً لِوَحْدَانِیَّتِهِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ سَیِّدِ بَرِیَّتِهِ وَ الْأَصْفِیَاءِ مِنْ عِتْرَتِهِ أَمَّا بَعْدُ فَقَدْ کَانَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ عَلَی الْأَنَامِ أَنْ أَغْنَاهُمْ بِالْحَلَالِ عَنِ الْحَرَامِ وَ قَالَ سُبْحَانَهُ وَ أَنْکِحُوا الْأَیامی مِنْکُمْ وَ الصَّالِحِینَ مِنْ عِبادِکُمْ وَ إِمائِکُمْ إِنْ یَکُونُوا فُقَراءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ ثُمَّ إِنَّ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی یَخْطُبُ أُمَّ الْفَضْلِ بِنْتَ عَبْدِ اللَّهِ الْمَأْمُونِ وَ قَدْ بَذَلَ لَهَا مِنَ الصَّدَاقِ مَهْرَ جَدَّتِهِ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام وَ هُوَ خَمْسُمِائَةِ دِرْهَمٍ جِیَاداً فَهَلْ زَوَّجْتَهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ بِهَا عَلَی هَذَا الصَّدَاقِ الْمَذْکُورِ

ص: 76


1- 1. عجزه خ ل.

تو را به ازدواج ایشان در نیاوردم که یک امر حلالی را برای او حرام کنم! دو مرتبه در این مورد چیزی ننویسی.(1)

روایت6.

احتجاج: روایت شده که پس از ازدواج حضرت جواد علیه السلام با ام الفضل، روزی در مجلس مأمون - که حضرت جواد علیه السلام نیز حضور داشت و گروه زیادی نیز بودند - یحیی بن اکثم به امام جواد علیه السّلام عرض کرد: شما در باره این خبر چه می فرمایید که روایت شده: جبرئیل بر پیغمبر نازل شد و گفت یا محمّد صلّی اللَّه علیه و آله، پروردگارت به تو سلام می رساند و می گوید از ابا بکر بپرس، ببین آیا از من راضی هست یا نه.

حضرت جواد علیه السلام فرمود: من منکر فضل ابی بکر نیستم ولی کسی که این خبر را نقل می کند باید متوجه آن خبر دیگر باشد که پیغمبر اکرم صلّی اللَّه علیه و اله و سلّم در حجة الوداع فرمود: دروغ گو بر من زیاد شده و زیادتر خواهد شد. هر کس عمداً بر من دروغ ببندد، نشیمن گاهش پر از آتش می شود. هر وقت حدیثی شنیدید آن را با قرآن کریم و سنت من مقایسه کنید، هر کدام که موافق کتاب خدا و سنت من بود قبول کنید و هر کدام مخالف کتاب خدا و سنت من بود رد کنید.

این خبری که تو نقل کردی موافق کتاب خدا نیست زیرا خداوند در قرآن کریم می فرماید: «لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ وَ نَعْلَمُ ما تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ(2)» ،{و ما انسان را آفریده ایم و می دانیم که نفس او چه وسوسه ای به او می کند، و ما از شاهرگ [او] به او نزدیکتریم.}آیا خدایی که بر راز دل و افکار پنهان انسان مطلع است، نمی داند ابا بکر از او راضی است یا راضی نیست و جبرئیل را می فرستد تا حقیقت معلوم شود و از ته قلب بگوید که چگونه است؟ این حرف را عقل نمی پذیرد.

یحیی بن اکثم گفت: روایت شده که مثل ابی بکر و عمر در زمین مانند جبرئیل و میکائیل در آسمان است! فرمود: در این خبر نیز باید دقت نمود زیرا جبرئیل و میکائیل دو ملک مقرب درگاه خدایند که هرگز معصیت نکرده اند و یک لحظه سر از اطاعت نپیچیده اند و آن دو مدتها مشرک و کافر به خدا بودند، گر چه بعد اسلام آوردند، ولی بیشتر عمرشان در شرک و بت پرستی طی شد و محال است که شبیه آن دو ملک باشند.

یحیی گفت: روایت شده که ابا بکر و عمر سرور پیران بهشت هستند، نظر شما در باره این روایت چیست؟ فرمود این خبر نیز محال است زیرا بهشتیان تمام جوانند

ص: 80


1- . ارشاد: 304
2- . ق / 16

فَقَالَ الْمَأْمُونُ نَعَمْ قَدْ زَوَّجْتُکَ یَا أَبَا جَعْفَرٍ أُمَّ الْفَضْلِ ابْنَتِی عَلَی الصَّدَاقِ الْمَذْکُورِ فَهَلْ قَبِلْتَ النِّکَاحَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام قَدْ قَبِلْتُ ذَلِکَ وَ رَضِیتُ بِهِ فَأَمَرَ الْمَأْمُونُ أَنْ یَقْعُدَ النَّاسُ عَلَی مَرَاتِبِهِمْ فِی الْخَاصَّةِ وَ الْعَامَّةِ قَالَ الرَّیَّانُ وَ لَمْ نَلْبَثْ أَنْ سَمِعْنَا أَصْوَاتاً تُشْبِهُ أَصْوَاتَ الْمَلَّاحِینَ فِی مُحَاوَرَاتِهِمْ فَإِذَا الْخَدَمُ یَجُرُّونَ سَفِینَةً مَصْنُوعَةً مِنْ فِضَّةٍ مَشْدُودَةً بِالْحِبَالِ مِنَ الْإِبْرِیسَمِ عَلَی عَجَلَةٍ مَمْلُوَّةً مِنَ الْغَالِیَةِ ثُمَّ أَمَرَ الْمَأْمُونُ أَنْ تُخْضَبَ لِحَاءُ الْخَاصَّةِ مِنْ تِلْکَ الْغَالِیَةِ ثُمَّ مُدَّتْ إِلَی دَارِ الْعَامَّةِ فَتَطَیَّبُوا مِنْهَا وَ وُضِعَتِ الْمَوَائِدُ فَأَکَلَ النَّاسُ وَ خَرَجَتِ الْجَوَائِزُ إِلَی کُلِّ قَوْمٍ عَلَی قَدْرِهِمْ فَلَمَّا تَفَرَّقَ النَّاسُ وَ بَقِیَ مِنَ الْخَاصَّةِ مَنْ بَقِیَ قَالَ الْمَأْمُونُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام إِنْ رَأَیْتَ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَنْ تَذْکُرَ الْفِقْهَ الَّذِی (1)

فَصَلْتَهُ مِنْ وُجُوهٍ مِنْ قَتْلِ الْمُحْرِمِ لِنَعْلَمَهُ وَ نَسْتَفِیدَهُ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام نَعَمْ إِنَّ الْمُحْرِمَ إِذَا قَتَلَ صَیْداً فِی الْحِلِّ وَ کَانَ الصَّیْدُ مِنْ ذَوَاتِ الطَّیْرِ وَ کَانَ مِنْ کِبَارِهَا فَعَلَیْهِ شَاةٌ فَإِنْ أَصَابَهُ فِی الْحَرَمِ فَعَلَیْهِ الْجَزَاءُ مُضَاعَفاً وَ إِذَا قَتَلَ فَرْخاً فِی الْحِلِّ فَعَلَیْهِ حَمَلٌ قَدْ فُطِمَ مِنَ اللَّبَنِ وَ إِذَا قَتَلَهُ فِی الْحَرَمِ فَعَلَیْهِ الْحَمَلُ وَ قِیمَةُ الْفَرْخِ فَإِذَا کَانَ مِنَ الْوَحْشِ وَ کَانَ حِمَارَ وَحْشٍ فَعَلَیْهِ بَقَرَةٌ وَ إِنْ کَانَ نَعَامَةً فَعَلَیْهِ بَدَنَةٌ وَ إِنْ کَانَ ظَبْیاً فَعَلَیْهِ شَاةٌ وَ إِنْ کَانَ قَتَلَ شَیْئاً مِنْ ذَلِکَ فِی الْحَرَمِ فَعَلَیْهِ الْجَزَاءُ مُضَاعَفاً هَدْیاً بَالِغَ الْکَعْبَةِ وَ إِذَا أَصَابَ الْمُحْرِمُ مَا یَجِبُ عَلَیْهِ الْهَدْیُ فِیهِ وَ کَانَ إِحْرَامُهُ بِالْحَجِّ نَحَرَهُ بِمِنًی وَ إِنْ کَانَ إِحْرَامُهُ بِالْعُمْرَةِ نَحَرَهُ بِمَکَّةَ وَ جَزَاءُ الصَّیْدِ عَلَی الْعَالِمِ وَ الْجَاهِلِ سَوَاءٌ وَ فِی الْعَمْدِ عَلَیْهِ الْمَأْثَمُ وَ هُوَ مَوْضُوعٌ عَنْهُ فِی الْخَطَاءِ وَ الْکَفَّارَةُ عَلَی الْحُرِّ فِی نَفْسِهِ وَ عَلَی السَّیِّدِ فِی عَبْدِهِ وَ الصَّغِیرُ لَا کَفَّارَةَ عَلَیْهِ وَ هِیَ عَلَی الْکَبِیرِ وَاجِبَةٌ وَ النَّادِمُ یُسْقِطُ نَدَمُهُ عَنْهُ عِقَابَ الْآخِرَةِ وَ الْمُصِرُّ یَجِبُ عَلَیْهِ الْعِقَابُ فِی الْآخِرَةِ فَقَالَ الْمَأْمُونُ أَحْسَنْتَ یَا أَبَا جَعْفَرٍ أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَیْکَ فَإِنْ رَأَیْتَ أَنْ تَسْأَلَ یَحْیَی

ص: 77


1- 1. فیما فصلته خ ل.

و در آنجا پیری وجود ندارد. این خبر را بنی امیه در مقابل خبری که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله در باره امام حسن و امام حسین علیهما السلام فرموده که آن دو سرور جوانان بهشتند، جعل کردند

یحیی بن اکثم گفت: روایت شده که عمر بن خطاب چراغ اهل بهشت است!! فرمود: این خبر نیز محال است زیرا بهشت به نور ملائکه مقرب و حضرت آدم و محمّد و تمام انبیاء مرسلین صلوات الله علیهم که در آنجا هستند، روشن نمی شود، ولی به نور عمر روشن می گردد؟!

یحیی گفت: روایت شده که سکینه و وقار بر زبان عمر بیان می شود. فرمود: من منکر فضائل عمر نیستم ولی ابا بکر از عمر بهتر است. او خودش بالای منبر می گوید:

ص: 81

عَنْ مَسْأَلَةٍ کَمَا سَأَلَکَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام لِیَحْیَی أَسْأَلُکَ قَالَ ذَلِکَ إِلَیْکَ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَإِنْ عَرَفْتُ جَوَابَ مَا تَسْأَلُنِی عَنْهُ وَ إِلَّا اسْتَفَدْتُهُ مِنْکَ فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام أَخْبِرْنِی عَنْ رَجُلٍ نَظَرَ إِلَی امْرَأَةٍ فِی أَوَّلِ النَّهَارِ فَکَانَ نَظَرُهُ إِلَیْهَا حَرَاماً عَلَیْهِ فَلَمَّا ارْتَفَعَ النَّهَارُ حَلَّتْ لَهُ فَلَمَّا زَالَتِ الشَّمْسُ حَرُمَتْ عَلَیْهِ فَلَمَّا کَانَ وَقْتُ الْعَصْرِ حَلَّتْ لَهُ فَلَمَّا غَرَبَتِ الشَّمْسُ حَرُمَتْ عَلَیْهِ فَلَمَّا دَخَلَ وَقْتُ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ حَلَّتْ لَهُ فَلَمَّا کَانَ وَقْتُ انْتِصَافِ اللَّیْلِ حَرُمَتْ عَلَیْهِ فَلَمَّا طَلَعَ الْفَجْرُ حَلَّتْ لَهُ مَا حَالُ هَذِهِ الْمَرْأَةِ وَ بِمَا ذَا حَلَّتْ لَهُ وَ حَرُمَتْ عَلَیْهِ فَقَالَ لَهُ یَحْیَی بْنُ أَکْثَمَ لَا وَ اللَّهِ لَا أَهْتَدِی إِلَی جَوَابِ هَذَا السُّؤَالِ وَ لَا أَعْرِفُ الْوَجْهَ فِیهِ فَإِنْ رَأَیْتَ أَنْ تُفِیدَنَاهُ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام هَذِهِ أَمَةٌ لِرَجُلٍ مِنَ النَّاسِ نَظَرَ إِلَیْهَا أَجْنَبِیٌّ فِی أَوَّلِ النَّهَارِ فَکَانَ نَظَرُهُ إِلَیْهَا حَرَاماً عَلَیْهِ فَلَمَّا ارْتَفَعَ النَّهَارُ ابْتَاعَهَا مِنْ مَوْلَاهَا فَحَلَّتْ لَهُ فَلَمَّا کَانَ عِنْدَ الظُّهْرِ أَعْتَقَهَا فَحَرُمَتْ عَلَیْهِ فَلَمَّا کَانَ وَقْتُ الْعَصْرِ تَزَوَّجَهَا فَحَلَّتْ لَهُ فَلَمَّا کَانَ وَقْتُ الْمَغْرِبِ ظَاهَرَ مِنْهَا فَحَرُمَتْ عَلَیْهِ فَلَمَّا کَانَ وَقْتُ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ کَفَّرَ عَنِ الظِّهَارِ فَحَلَّتْ لَهُ فَلَمَّا کَانَ نِصْفُ اللَّیْلِ طَلَّقَهَا وَاحِدَةً فَحَرُمَتْ عَلَیْهِ فَلَمَّا کَانَ عِنْدَ الْفَجْرِ رَاجَعَهَا فَحَلَّتْ لَهُ قَالَ فَأَقْبَلَ الْمَأْمُونُ عَلَی مَنْ حَضَرَهُ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ فَقَالَ لَهُمْ هَلْ فِیکُمْ مَنْ یُجِیبُ هَذِهِ الْمَسْأَلَةَ بِمِثْلِ هَذَا الْجَوَابِ أَوْ یَعْرِفُ الْقَوْلَ فِیمَا تَقَدَّمَ مِنَ السُّؤَالِ قَالُوا لَا وَ اللَّهِ إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَعْلَمُ وَ مَا رَأَی فَقَالَ وَیْحَکُمْ إِنَّ أَهْلَ هَذَا الْبَیْتِ خُصُّوا مِنَ الْخَلْقِ بِمَا تَرَوْنَ مِنَ الْفَضْلِ وَ إِنَّ صِغَرَ السِّنِّ فِیهِمْ لَا یَمْنَعُهُمْ مِنَ الْکَمَالِ.

أَ مَا عَلِمْتُمْ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله افْتَتَحَ دَعْوَتَهُ بِدُعَاءِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ هُوَ ابْنُ عَشْرِ سِنِینَ وَ قَبِلَ مِنْهُ الْإِسْلَامَ وَ حَکَمَ لَهُ بِهِ وَ لَمْ یَدْعُ أَحَداً فِی سِنِّهِ غَیْرَهُ وَ بَایَعَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ علیهما السلام وَ هُمَا ابْنَا دُونِ السِّتِّ سِنِینَ وَ لَمْ یُبَایِعْ صَبِیّاً غَیْرَهُمَا أَ وَ لَا تَعْلَمُونَ مَا اخْتَصَّ اللَّهُ بِهِ هَؤُلَاءِ الْقَوْمَ وَ أَنَّهُمْ ذُرِّیَّةٌ بَعْضُهَا مِنْ بَعْضٍ یَجْرِی لِآخِرِهِمْ مَا یَجْرِی لِأَوَّلِهِمْ فَقَالُوا صَدَقْتَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ثُمَّ نَهَضَ الْقَوْمُ

ص: 78

مرا شیطانی است که گاهی عارضم می شود، هر وقت دیدید منحرف شدم مرا به راه آورید.

یحیی گفت: روایت شده که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: اگر من مبعوث نشده بودم، عمر مبعوث می شد. امام جواد علیه السّلام فرمود: قرآن کریم از این حدیث راست و درست تر است. خدا در کتابش می فرماید: «وَ إِذْ أَخَذْنا مِنَ النَّبِیِّینَ مِیثاقَهُمْ وَ مِنْکَ وَ مِنْ نُوحٍ (1)»، {و [یاد کن] هنگامی را که از پیامبران پیمان گرفتیم، و از تو و از نوح} بنا به صریح این آیه، خداوند از پیامبران پیمان گرفته، پس چگونه عهد و پیمان خود را تغییر می دهد. با اینکه پیامبران چشم به هم زدنی برای خدا شریک قائل نشده اند، و چطور به پیامبری مبعوث می شود، کسی که بیشتر عمر خود را به شرک و کفر گذرانده، با اینکه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: من پیامبر بودم آن زمانی که هنوز روح به پیکر آدم دمیده نشده بود.

یحیی گفت: روایت شده که پیغمبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: هیچ وقت وحی از من قطع نشد مگر اینکه احتمال دادم بر خانواده خطاب نازل شود. فرمود: این هم محال است زیرا صحیح نیست که پیامبر در پیغمبری خود شک کند. خداوند در این آیه می فرماید: «اللَّهُ یَصْطَفِی مِنَ الْمَلائِکَةِ رُسُلًا

ص: 82


1- . احزاب / 7

فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْغَدِ أَحْضَرَ النَّاسَ وَ حَضَرَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَ سَارَ الْقُوَّادُ وَ الْحُجَّابُ وَ الْخَاصَّةُ وَ الْعُمَّالُ لِتَهْنِئَةِ الْمَأْمُونِ وَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَأُخْرِجَتْ ثَلَاثَةُ أَطْبَاقٍ مِنَ الْفِضَّةِ فِیهَا بَنَادِقُ مِسْکٍ وَ زَعْفَرَانٍ مَعْجُونٍ فِی أَجْوَافِ تِلْکَ الْبَنَادِقِ رِقَاعٌ مَکْتُوبَةٌ بِأَمْوَالٍ جَزِیلَةٍ وَ عَطَایَا سَنِیَّةٍ وَ إِقْطَاعَاتٍ فَأَمَرَ الْمَأْمُونُ بِنَثْرِهَا عَلَی الْقَوْمِ مِنْ خَاصَّتِهِ فَکَانَ کُلُّ مَنْ وَقَعَ فِی یَدِهِ بُنْدُقَةٌ أَخْرَجَ الرُّقْعَةَ الَّتِی فِیهَا وَ الْتَمَسَهُ فَأُطْلِقَ یَدُهُ لَهُ وَ وُضِعَتِ الْبِدَرُ فَنُثِرَ مَا فِیهَا عَلَی الْقُوَّادِ وَ غَیْرِهِمْ وَ انْصَرَفَ النَّاسُ وَ هُمْ أَغْنِیَاءُ بِالْجَوَائِزِ وَ الْعَطَایَا وَ تَقَدَّمَ الْمَأْمُونُ بِالصَّدَقَةِ عَلَی کَافَّةِ الْمَسَاکِینِ وَ لَمْ یَزَلْ مُکْرِماً لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام مُعَظِّماً لِقَدْرِهِ مُدَّةَ حَیَاتِهِ یُؤْثِرُهُ عَلَی وُلْدِهِ وَ جَمَاعَةِ أَهْلِ بَیْتِهِ (1).

فس، [تفسیر القمی] محمد بن الحسن عن محمد بن عون النصیبی قال: لما أراد المأمون و ذکره نحوه- شا، [الإرشاد] روی الحسن بن محمد بن سلیمان عن علی بن إبراهیم عن أبیه عن الریان بن شبیب: مثله (2)

بیان

الوهلة الفزعة و وهل عنه غلط فیه و نسیه و برز تبریزا فاق أصحابه فضلا و الهدی السیرة و الهیئة و الطریقة و المسورة بکسر المیم متکأ من أدم.

«4»

فِ: قَالَ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَبُو هَاشِمٍ الْجَعْفَرِیُّ فِی یَوْمَ تَزَوَّجَ أُمَّ الْفَضْلِ ابْنَةَ الْمَأْمُونِ یَا مَوْلَایَ لَقَدْ عَظُمَتْ عَلَیْنَا بَرَکَةُ هَذَا الْیَوْمِ فَقَالَ یَا أَبَا هَاشِمٍ عَظُمَتْ بَرَکَاتُ اللَّهِ عَلَیْنَا فِیهِ قُلْتُ نَعَمْ یَا مَوْلَایَ فَمَا أَقُولُ فِی الْیَوْمِ فَقَالَ تَقُولُ فِیهِ خَیْراً فَإِنَّهُ یُصِیبُکَ قُلْتُ یَا مَوْلَایَ أَفْعَلُ هَذَا وَ لَا أُخَالِفُهُ قَالَ إِذاً تَرْشُدَ وَ لَا تَرَی إِلَّا خَیْراً(3).

«5»

شا، [الإرشاد] رَوَی النَّاسُ: أَنَّ أُمَّ الْفَضْلِ کَتَبَتْ إِلَی أَبِیهَا مِنَ الْمَدِینَةِ تَشْکُو أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام وَ تَقُولُ إِنَّهُ یَتَسَرَّی عَلَیَّ وَ یُغِیرُنِی فَکَتَبَ الْمَأْمُونُ یَا بُنَیَّةِ إِنَّا

ص: 79


1- 1. الاحتجاج ص 227- 229.
2- 2. الإرشاد ص 299- 304.
3- 3. تحف العقول ص 479- ط الإسلامیة.

وَ مِنَ النَّاسِ (1)»، {خدا از میان فرشتگان رسولانی برمی گزیند، و نیز از میان مردم}. چگونه ممکن است نبوت از کسی که خدا او را برگزیده و انتخاب کرده به کسی که مشرک و کافر به خدا بوده منتقل شود!؟

یحیی بن اکثم گفت: روایت شده که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: اگر عذاب نازل شود، جز عمر کسی نجات نخواهد یافت!! فرمود: این هم محال است! زیرا خداوند در قرآن کریم می فرماید: «وَ ما کانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِیهِمْ وَ ما کانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ(2)»، {و [لی] تا تو در میان آنان هستی، خدا بر آن نیست که ایشان را عذاب کند، و تا آنان طلب آمرزش می کنند، خدا عذاب کننده ایشان نخواهد بود.} در این آیه تصریح می کند که تا پیغمبر میان ایشان باشد آنها را عذاب نمی کند همچنین تا موقعی که استغفار می کنند نیز ایشان را عذاب نخواهد کرد.(3)

روایت7.

برسی در مشارق الانوار: ابو جعفر هاشمی می گوید: من در خدمت حضرت جواد علیه السّلام در بغداد بودم. یاسر خادم آمده عرض کرد: آقا! ام جعفر تقاضا دارد که شما پیش ایشان بیایید. فرمود: برو من پشت سر تو می آیم. بعد از جای حرکت کرد و سوار قاطر شده به درب خانه او آمد. ام جعفر خواهر مأمون بیرون آمد و سلام کرد و خواهش نمود، مایلم پیش ام الفضل دختر مأمون بروید و گفت: آرزو دارم شما را با دخترم یک جا بینم تا چشمم روشن شود.

حضرت جواد علیه السّلام وارد شد در حالی که پرده ها از جلو آن جناب کنار زده می شد، اما طولی نکشید که برگشت و این آیه را می خواند: «فَلَمَّا رَأَیْنَهُ أَکْبَرْنَهُ (4)» ،{پس چون [زنان] او را دیدند، وی را بس شگرف یافتند.} سپس حضرت جواد علیه السلام در اطاقی نشست. ام جعفر با ناراحتی آمده و گفت: آقا! بر من منتی نهادید و نعمتی دادید ولی آن را تکمیل نکردید! فرمود: «أَتی أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ (5)» ،{هان] امر خدا در رسید، پس در آن شتاب مکنید.} پیش آمدی شد که باز گویی آن خوب نیست، برو از خود ام الفضل بپرس.

ام جعفر پیش ام الفضل برگشت و سخن امام جواد علیه السلام را برایش نقل کرد. ام فضل گفت: عمه، او از کجا فهمید؟ چطور من پدرم را نفرین نکنم که مرا به مردی ساحر تزویج نموده؟ و گفت: به خدا عمه جان، تا جمال او را مشاهده کردم، عادت ماهانه در من پیدا شد! دست بر لباسهای خود گرفتم و آنها را به خود فشردم.

ص: 83


1- . حج / 75
2- . انفال / 33
3- . احتجاج 2 : 446
4- . یوسف / 31
5- . نحل / 1

لَمْ نُزَوِّجْکِ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام لِتَحْرُمَ عَلَیْهِ حَلَالًا وَ لَا تُعَاوِدِی لِذِکْرِ مَا ذَکَرْتِ بَعْدَهَا(1).

«6»

ج، [الإحتجاج] وَ رُوِیَ: أَنَّ الْمَأْمُونَ بَعْدَ مَا زَوَّجَ ابْنَتَهُ أُمَّ الْفَضْلِ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام کَانَ فِی مَجْلِسٍ وَ عِنْدَهُ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَ یَحْیَی بْنُ أَکْثَمَ وَ جَمَاعَةٌ کَثِیرَةٌ فَقَالَ لَهُ یَحْیَی بْنُ أَکْثَمَ مَا تَقُولُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فِی الْخَبَرِ الَّذِی رُوِیَ أَنَّهُ نَزَلَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ سَلْ أَبَا بَکْرٍ هَلْ هُوَ عَنِّی رَاضٍ فَإِنِّی عَنْهُ رَاضٍ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ لَسْتُ بِمُنْکِرِ فَضْلِ أَبِی بَکْرٍ وَ لَکِنْ یَجِبُ عَلَی صَاحِبِ هَذَا الْخَبَرِ أَنْ یَأْخُذَ مِثَالَ الْخَبَرِ الَّذِی قَالَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی حَجَّةِ الْوَدَاعِ قَدْ کَثُرَتْ عَلَیَّ الْکَذَّابَةُ وَ سَتَکْثُرُ فَمَنْ کَذَبَ عَلَیَّ مُتَعَمِّداً فَلْیَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ فَإِذَا أَتَاکُمُ الْحَدِیثُ فَاعْرِضُوهُ عَلَی کِتَابِ اللَّهِ وَ سُنَّتِی فَمَا وَافَقَ کِتَابَ اللَّهِ وَ سُنَّتِی فَخُذُوا بِهِ وَ مَا خَالَفَ کِتَابَ اللَّهِ وَ سُنَّتِی فَلَا تَأْخُذُوا بِهِ وَ لَیْسَ یُوَافِقُ هَذَا الْخَبَرُ کِتَابَ اللَّهِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ وَ نَعْلَمُ ما تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ(2) فَاللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ خَفِیَ عَلَیْهِ رِضَا أَبِی بَکْرٍ مِنْ سَخَطِهِ حَتَّی سَأَلَ مِنْ مَکْنُونِ سِرِّهِ هَذَا مُسْتَحِیلٌ فِی الْعُقُولِ ثُمَّ قَالَ یَحْیَی بْنُ أَکْثَمَ وَ قَدْ رُوِیَ أَنَّ مَثَلَ أَبِی بَکْرٍ وَ عُمَرَ فِی الْأَرْضِ کَمَثَلِ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ فِی السَّمَاءِ فَقَالَ وَ هَذَا أَیْضاً یَجِبُ أَنْ یُنْظَرَ فِیهِ لِأَنَّ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ مَلَکَانِ لِلَّهِ مُقَرَّبَانِ لَمْ یَعْصِیَا اللَّهَ قَطُّ وَ لَمْ یُفَارِقَا طَاعَتَهُ لَحْظَةً وَاحِدَةً وَ هُمَا قَدْ أَشْرَکَا بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِنْ أَسْلَمَا بَعْدَ الشِّرْکِ وَ کَانَ أَکْثَرُ أَیَّامِهِمَا فِی الشِّرْکِ بِاللَّهِ فَمُحَالٌ أَنْ یُشْبِهَهُمَا بِهِمَا قَالَ یَحْیَی وَ قَدْ رُوِیَ أَیْضاً أَنَّهُمَا سَیِّدَا کُهُولِ أَهْلِ الْجَنَّةِ فَمَا تَقُولُ فِیهِ فَقَالَ علیه السلام وَ هَذَا الْخَبَرُ مُحَالٌ أَیْضاً لِأَنَّ أَهْلَ الْجَنَّةِ کُلَّهُمْ یَکُونُونَ شَبَاباً وَ لَا یَکُونُ

ص: 80


1- 1. الإرشاد ص 304.
2- 2. ق: 16.

ام جعفر از شنیدن این پیشآمد مات و مبهوت شد و با ترس از نزد ام الفضل خارج گردیده، خدمت حضرت جواد علیه السلام آمد. گفت: آقا! مگر چه پیش آمدی برای ام الفضل شد؟ فرمود: از اسرار زنان است. ام جعفر عرض کرد، شما علم غیب داری؟ فرمود: نه! عرض کرد: به شما وحی می شود؟ فرمود: نه! عرض کرد: پس شما از کجا مطلبی را فهمیدی که جز او و خدا کس دیگری خبر ندارد؟ فرمود: من نیز به واسطه علم خدا دانستم. راوی گفت: وقتی ام جعفر رفت، عرض کردم، در آن آیه­ای راجع به یوسف فرمودید، منظور از اکبار زنان چیست که تا یوسف را دیدند این حالت برایشان پیدا شد؟ فرمود: همان حالتی که برای ام الفضل پیدا شد(که عادت ماهانه و حیض است) .

ص: 84

فِیهِمْ کَهْلٌ وَ هَذَا الْخَبَرُ وَضَعَهُ بَنُو أُمَیَّةَ لِمُضَادَّةِ الْخَبَرِ الَّذِی قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ بِأَنَّهُمَا سَیِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ(1) فَقَالَ یَحْیَی بْنُ أَکْثَمَ وَ رُوِیَ أَنَّ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ سِرَاجُ أَهْلِ الْجَنَّةِ فَقَالَ علیه السلام وَ هَذَا أَیْضاً مُحَالٌ لِأَنَّ فِی الْجَنَّةِ مَلَائِکَةَ اللَّهِ الْمُقَرَّبِینَ وَ آدَمَ وَ محمد [مُحَمَّداً] وَ جَمِیعَ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْمُرْسَلِینَ لَا تُضِی ءُ بِأَنْوَارِهِمْ حَتَّی تُضِی ءَ بِنُورِ عُمَرَ(2)

فَقَالَ یَحْیَی وَ قَدْ رُوِیَ أَنَّ السَّکِینَةَ تَنْطِقُ عَلَی لِسَانِ عُمَرَ فَقَالَ علیه السلام لَسْتُ بِمُنْکِرِ فَضَائِلِ عُمَرَ وَ لَکِنَّ أَبَا بَکْرٍ أَفْضَلُ مِنْ عُمَرَ فَقَالَ عَلَی رَأْسِ الْمِنْبَرِ إِنَّ لِی

ص: 81


1- 1. قال الشیخ قدّس سرّه فی تلخیص الشافی: و أمّا الخبر الذی یتضمن أنهما سیدا کهول أهل الجنة، فمن تأمل أصل هذا الخبر بعین انصاف علم أنّه موضوع فی أیّام بنی أمیّة معارضة لما روی من قوله صلّی اللّه علیه و آله فی الحسن و الحسین: انهما سیدا شباب أهل الجنة و أبوهما خیر منهما. و هذا الخبر الذی ادعوه یروونه عن عبید اللّه بن عمر، و حال عبید اللّه فی الانحراف عن أهل البیت معروفة، و هو أیضا کالجار الی نفسه. علی أنّه لا یخلو من أن یرید بقوله« سیدا کهول أهل الجنة» أنهما سیدا کهول من هو فی الجنة، أو یراد أنهما سیدا من یدخل الجنة من کهول الدنیا. فان کان الأول فذلک باطل لان رسول اللّه قد وقفنا- و أجمعت الأمة- علی أن جمیع أهل الجنة جرد مرد، و أنّه لا یدخلها کهل، و ان کان الثانی- فذلک دافع و مناقض للحدیث المجمع علی روایته من قوله فی الحسن و الحسین علیهما السلام« أنهما سیدا شباب أهل الجنة و أبوهما خیر منهما». لان هذا الخبر یقتضی أنهما سیدا کل من یدخل الجنة اذ کان لا یدخلها إلا شباب فأبو بکر و عمر و کل کهل فی الدنیا داخلون فی جملة من یکونان علیهما السلام سیدیه و الخبر الذی رووه یقتضی أن أبا بکر و عمر سیداهما من حیث کانا سیدی الکهول فی الدنیا و هما علیهما السلام من جملة من کان کهلا فی الدنیا.
2- 2. بل الظاهر من قوله تعالی\i« مُتَّکِئِینَ فِیها عَلَی الْأَرائِکِ لا یَرَوْنَ فِیها شَمْساً وَ لا زَمْهَرِیراً»\E الدهر: 13 و قوله تعالی\i« هُمْ وَ أَزْواجُهُمْ فِی ظِلالٍ عَلَی الْأَرائِکِ مُتَّکِؤُنَ»\E یس: 57 أن الجنة لیس فیها ظلام حتّی یحتاج الی السراج.

باب پنجم : فضائل و مکارم اخلاق و جوامع احوال امام جواد علیه السلام و احوال خلفای جور در زمان ایشان و احوال اصحاب ایشان و آنچه بین ایشان و اصحابشان اتفاق افتاد.

روایات

روایت1.

اختصاص: علی بن ابراهیم از پدر خود نقل کرد که گفت: پس از فوت حضرت رضا علیه السّلام به مکه رفتیم و خدمت حضرت جواد علیه السّلام رسیدیم. گروهی از شیعیان از نواحی مختلف آمده بودند تا از نزدیک امام جواد علیه السّلام را زیارت کنند. در این موقع عمویش عبد اللَّه بن موسی که پیرمرد مسن و با شخصیتی بود وارد شد. او لباس های خشن و زبری به تن داشت و اثر سجده در پیشانی او آشکار بود؛ و نشست. حضرت جواد علیه السّلام که پیراهنی عالی و ردایی قشنگ بر تن داشت و کفش هایی نو پوشیده بود نیز وارد شد.

عبد اللَّه بن موسی عمویش از جای حرکت کرد و به استقبال او رفت و پیشانیش را بوسید. تمام شیعیان به احترام امام از جای حرکت کردند. آن جناب روی صندلی نشست. مردم از تعجب (به خاطر کوچکی و کم سنی حضرت جواد علیه السّلام) به یکدیگر نگاه می کردند.

یکی از حاضرین رو به عموی امام علیه السّلام نموده گفت: آقا! اگر شخصی با حیوانی جمع شد چه باید کرد؟ جواب داد: دست او را قطع می کنند و حد نیز بر او جاری می شود. حضرت جواد علیه السلام خشمگین شده، نگاهی به عموی خود کرد و فرمود: عمو جان، از خدا بترس. این کار خیلی سختی است که در روز قیامت به پیشگاه پروردگار بایستی و از تو بازخواست کند که چرا برای مردم با اینکه اطلاع نداشتی فتوی دادی. عمویش عرض کرد: سرورم! مگر پدرت همین فرمایش را نفرمود؟

ص: 85

شَیْطَاناً یَعْتَرِینِی فَإِذَا مِلْتُ فَسَدِّدُونِی-(1)

فَقَالَ یَحْیَی قَدْ رُوِیَ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ لَوْ لَمْ أُبْعَثْ لَبُعِثَ عُمَرُ فَقَالَ علیه السلام کِتَابُ اللَّهِ أَصْدَقُ مِنْ هَذَا الْحَدِیثِ یَقُولُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ وَ إِذْ أَخَذْنا مِنَ النَّبِیِّینَ مِیثاقَهُمْ وَ مِنْکَ وَ مِنْ نُوحٍ (2) فَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثَاقَ النَّبِیِّینَ فَکَیْفَ یُمْکِنُ أَنْ یُبَدِّلَ مِیثَاقَهُ وَ کَانَ الْأَنْبِیَاءُ علیهم السلام لَمْ یُشْرِکُوا طَرْفَةَ عَیْنٍ فَکَیْفَ یُبْعَثُ بِالنُّبُوَّةِ مَنْ أَشْرَکَ وَ کَانَ أَکْثَرُ أَیَّامِهِ مَعَ الشِّرْکِ بِاللَّهِ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله نُبِّئْتُ وَ آدَمُ بَیْنَ الرُّوحِ وَ الْجَسَدِ فَقَالَ یَحْیَی بْنُ أَکْثَمَ وَ قَدْ رُوِیَ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ مَا احْتَبَسَ الْوَحْیُ عَنِّی قَطُّ إِلَّا ظَنَنْتُهُ قَدْ نَزَلَ عَلَی آلِ الْخَطَّابِ فَقَالَ علیه السلام وَ هَذَا مُحَالٌ أَیْضاً لِأَنَّهُ لَا یَجُوزُ أَنْ یَشُکَّ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فِی نُبُوَّتِهِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی اللَّهُ یَصْطَفِی مِنَ الْمَلائِکَةِ رُسُلًا وَ

ص: 82


1- 1. قد قال ذلک و شبهه غیر مرة، فمن ذلک قوله« انی ولیت علیکم و لست بخیرکم فان رأیتمونی علی الحق فأعینونی، و ان رأیتمونی علی الباطل فسددونی» و قوله:« أما و اللّه ما أنا بخیرکم و لقد کنت لمقامی هذا کارها، و لوددت أن فیکم من یکفینی، أ فتظنون انی أعمل فیکم بسنة رسول اللّه؟ اذن لا أقوم بها، ان رسول اللّه کان یعصم بالوحی، و کان معه ملک، و ان لی شیطانا یعترینی، فإذا غضبت فاجتنبونی أن لا أؤثر فی اشعارکم و ابشارکم الا فراعونی فان استقمت فأعینونی، و ان زغت فقومونی. قال السیّد حسین بحر العلوم فی هامش تلخیص الشافی ج 2 ص 9: و بهذه العبارات و شبهها تجد کتب القوم منها ملأی. راجع مسند أحمد ج 1 ص 14 و الریاض النضرة ج 1 ص 170 و کنز العمّال ج 3 ص 126 و طبقات ابن سعد ج 3 ص 139 و الإمامة و السیاسة ج 1 ص 16 و تاریخ الطبریّ ج 3 ص 210 و سیرة ابن هشام ج 4 ص 340( اقول و فی الطبعة الأخیرة منها ج 2 ص 661) و عیون الأخبار ج 2 ص 234 و العقد الفرید ج 2 ص 158 و تاریخ الخلفاء للسیوطی ص 47 و السیرة الحلبیة ج 3 ص 388 و شرح ابن أبی الحدید ج 1 ص 134 و تهذیب الکمال ج 1 ص 6 و المجتنی لابن درید ص 27 و غیرها کثیر من کتب القوم.
2- 2. الأحزاب: 7.

حضرت جواد علیه السلام فرمود: از پدرم پرسیدند: مردی قبر زنی را شکافت و با آن زن جمع شد! فرمود: باید دست راستش قطع شود که نبش قبر نموده و حد زنا نیز بر او جاری می شود، زیرا احترام زن مرده و زنده یکسان است؛ عرض کرد: صحیح می فرمایید سرورم، من استغفار و توبه می کنم.

مردم در شگفت شدند و عرض کردند: اجازه می فرمایید سؤال بکنیم؟ فرمود: بگویید. در یک مجلس از سی هزار مسأله پرسیدند و حضرت جواد علیه السلام با اینکه نه ساله بود، جواب آنها را داد.(1)

روایت2.

کافی: احمد بن زکریا صیدلانی از شخصی اهل سیستان که از بنی حنیفه به شمار می رفت نقل کرد: در ابتدای خلافت معتصم، من با حضرت جواد علیه السلام در آن سالی که به حج رفته بود، هم سفر بودم. سر سفره نشسته بودیم، گروهی از مأمورین سلطان هم بودند. عرض کردم: آقا، فدایت شوم! فرماندار شهر ما ارادتمند خانواده شماست. من در دفتر مالیاتی او مقداری مقروضم، اگر صلاح بدانی نامه ای بنویسی که به من کمک کند. فرمود: او را نمی شناسم. عرض کردم: همان طوری که توضیح دادم، او از ارادتمندان به شما خانواده است! نامه شما برای من سودمند است. کاغذی به دست گرفته، چنین نوشت:

بسم اللَّه الرحمن الرحیم. آورنده نامه به من گفت که دارای مذهبی پسندیده هستی، بدان! آنقدر از این مأموریت برای تو بهره خواهد بود که به مردم نیکی کنی. نسبت به برادران خود نیکوکار باش. بدان که خدای عزیز از تو (در مورد) حتی یک ذره کوچک و دانه سپنجی بازخواست خواهد کرد.

گفت: وارد سیستان که شدم، حسین بن عبد اللَّه نیشابوری که والی و فرماندار بود، قبلا از جریان نامه اطلاع حاصل کرده بود. دو فرسخ به استقبال من آمد. نامه را به او دادم؛ بوسید و روی چشم گذاشت و گفت: چه حاجتی داری؟ گفتم: مالیاتی دارم که در دفتر تو مبلغ آن یادداشت شده! دستور داد آن را از بین ببرند

ص: 86


1- . اختصاص: 102

مِنَ النَّاسِ (1) فَکَیْفَ یُمْکِنُ أَنْ تَنْتَقِلَ النُّبُوَّةُ مِمَّنِ اصْطَفَاهُ اللَّهُ تَعَالَی إِلَی مَنْ أَشْرَکَ بِهِ.

قَالَ یَحْیَی بْنُ أَکْثَمَ رُوِیَ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ لَوْ نَزَلَ الْعَذَابُ لَمَا نَجَا مِنْهُ إِلَّا عُمَرُ فَقَالَ علیه السلام وَ هَذَا مُحَالٌ أَیْضاً إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ وَ ما کانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِیهِمْ وَ ما کانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ (2) فَأَخْبَرَ سُبْحَانَهُ أَنْ لَا یُعَذِّبَ أَحَداً مَا دَامَ فِیهِمْ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ مَا دَامُوا یَسْتَغْفِرُونَ اللَّهُ تَعَالَی (3).

«7»

الْبُرْسِیُّ فِی مَشَارِقِ الْأَنْوَارِ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْهَاشِمِیِّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی علیه السلام بِبَغْدَادَ فَدَخَلَ عَلَیْهِ یَاسِرٌ الْخَادِمُ یَوْماً وَ قَالَ یَا سَیِّدَنَا إِنَّ سَیِّدَتَنَا أُمَّ جَعْفَرٍ تَسْتَأْذِنُکَ أَنْ تَصِیرَ إِلَیْهَا فَقَالَ لِلْخَادِمِ ارْجِعْ فَإِنِّی فِی الْأَثَرِ ثُمَّ قَامَ وَ رَکِبَ الْبَغْلَةَ وَ أَقْبَلَ حَتَّی قَدِمَ الْبَابَ قَالَ فَخَرَجَتْ أُمُّ جَعْفَرٍ أُخْتُ الْمَأْمُونِ وَ سَلَّمَتْ عَلَیْهِ وَ سَأَلَتْهُ الدُّخُولَ عَلَی أُمِّ الْفَضْلِ بِنْتِ الْمَأْمُونِ وَ قَالَتْ یَا سَیِّدِی أُحِبُّ أَنْ أَرَاکَ مَعَ ابْنَتِی فِی مَوْضِعٍ وَاحِدٍ فَتَقَرَّ عَیْنِی قَالَ فَدَخَلَ وَ السُّتُورُ تُشَالُ بَیْنَ یَدَیْهِ فَمَا لَبِثَ أَنْ خَرَجَ رَاجِعاً وَ هُوَ یَقُولُ فَلَمَّا رَأَیْنَهُ أَکْبَرْنَهُ (4) قَالَ ثُمَّ جَلَسَ فَخَرَجَتْ أُمُّ جَعْفَرٍ تَعْثُرُ فِی ذُیُولِهَا فَقَالَتْ یَا سَیِّدِی أَنْعَمْتَ عَلَیَّ بِنِعْمَةٍ فَلَمْ تُتِمَّهَا فَقَالَ لَهَا أَتی أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ (5) إِنَّهُ قَدْ حَدَثَ مَا لَمْ یَحْسُنْ إِعَادَتُهُ فَارْجِعِی إِلَی أُمِّ الْفَضْلِ فَاسْتَخْبِرِیهَا عَنْهُ فَرَجَعَتْ أُمُّ جَعْفَرٍ فَأَعَادَتْ عَلَیْهَا مَا قَالَ فَقَالَتْ یَا عَمَّةِ وَ مَا أَعْلَمَهُ بِذَاکِ ثُمَّ قَالَتْ کَیْفَ لَا أَدْعُو عَلَی أَبِی وَ قَدْ زَوَّجَنِی سَاحِراً ثُمَّ قَالَتْ وَ اللَّهِ یَا عَمَّةِ إِنَّهُ لَمَّا طَلَعَ عَلَیَّ جَمَالُهُ حَدَثَ لِی مَا یَحْدُثُ لِلنِّسَاءِ فَضَرَبْتُ یَدِی إِلَی أَثْوَابِی وَ ضَمَمْتُهَا

ص: 83


1- 1. الحجّ: 75.
2- 2. الأنفال: 33.
3- 3. الاحتجاج ص 229 و 230.
4- 4. یوسف: 31.
5- 5. النحل: 1.

و گفت: تا وقتی من فرماندار باشم، از تو مالیات نخواهم گرفت! بعد پرسید: چه تعداد زن و فرزند داری؟ تعداد آنها را گفتم. مقداری که مخارج من و آنها را تأمین می نمود به اضافه مبالغ دیگری به من بخشید و تا وقتی او زنده بود از من خراج نگرفت و از لطف و عنایت و بخشش او بی بهره نبودم تا از دنیا رفت.(1)

روایت3.

خرایج: محمّد بن ولید کرمانی می گوید: خدمت حضرت جواد علیه السّلام رفتم، دیدم عده زیادی جلوی درب پشتی منتظرند. کنار یکی از مسافرین نشستم تا اذان ظهر شد. برای نماز حرکت کردیم، پس از انجام نماز ظهر احساس کردم از پشت سرم صدایی می آید. رو به عقب نموده دیدم حضرت جواد علیه السّلام است. از جای جستم و دست مبارکش را بوسیدم. بعد امام علیه السّلام نشست و از حال و کیفیت آمدنم پرسید و پس از آن فرمود: تسلیم باش و سه مرتبه این سخن را تکرار کرد: «سلِّم!» در هر سه مرتبه عرض کردم: تسلیم شدم و راضی و خشنودم. خداوند آن ناراحتی و تردیدی را که در دلم بود از بین برد. حالا اگر سعی هم بکنم که شک و تردیدی در دلم پیدا شود امکان پذیر نیست.

فردا صبح زود آمدم. قبل از دیگران آمده بودم و هیچ کس پشت سر من نبود. مایل بودم که راهی بیابم و خود را به امام علیه السّلام برسانم ولی احدی را نیافتم که از او جویا شوم! گرمای زیاد و گرسنگی مرا ناراحت کرد به طوری که شروع به آشامیدن آب کردم تا حرارت هوا و حرارتی که از شدت علاقه ام به ملاقات امام به وجود آمده تخفیف یابد. در همین بین غلامی به طرف من آمد و سفره ای با غذاهای رنگارنگ در دست داشت. غلام دیگری آفتابه و لگن همراه آورده بود. گفتند: امام علیه السّلام دستور داده غذا میل کنی! من شروع به غذا خوردن کردم.

غذایم را که خوردم، مولا حضرت جواد علیه السلام تشریف آورد. از جای حرکت کردم. فرمود: بنشین و بخور. باز شروع به خوردن کردم! نگاهی به غلام خود نموده و فرمود: با او غذا بخور تا گوارایش شود. بالاخره دست از خوردن کشیدم و سفره برداشته شد. غلام شروع کرد به جمع کردن ریزه نانها و خوراکیهایی که روی زمین ریخته بود. فرمود نه، بگذار و جمع نکن. هر موقع که در بیابان غذا خوردید، آنهایی را که ریخته جمع نکنید اگر چه یک ران گوسفند باشد اما داخل خانه هر چه افتاده جمع کن. آنگاه به من فرمود: سؤالی داری بکن. عرض کردم: فدایت شوم، در باره مشک چه می فرمایید.

ص: 87


1- . کافی 5 : 111

قَالَ فَبُهِتَتْ أُمُّ جَعْفَرٍ مِنْ قَوْلِهَا ثُمَّ خَرَجَتْ مَذْعُورَةً وَ قَالَتْ یَا سَیِّدِی وَ مَا حَدَثَتْ لَهَا قَالَ هُوَ مِنْ أَسْرَارِ النِّسَاءِ فَقَالَتْ یَا سَیِّدِی تَعْلَمُ الْغَیْبَ قَالَ لَا قَالَتْ فَنَزَلَ إِلَیْکَ الْوَحْیُ قَالَ لَا قَالَتْ فَمِنْ أَیْنَ لَکَ عِلْمُ مَا لَا یَعْلَمُهُ إِلَّا اللَّهُ وَ هِیَ فَقَالَ وَ أَنَا أَیْضاً أَعْلَمُهُ مِنْ عِلْمِ اللَّهِ قَالَ فَلَمَّا رَجَعَتْ أُمُّ جَعْفَرٍ قُلْتُ یَا سَیِّدِی وَ مَا کَانَ إِکْبَارُ النِّسْوَةِ قَالَ هُوَ مَا حَصَلَ لِأُمِّ الْفَضْلِ مِنَ الْحَیْضِ.

(1)

ص: 84


1- 1. قال الفیروزآبادی: أکبر الصبی: تغوط، و المرأة حاضت، و الرجل امذی و أمنی، و قال بعضهم: لیس ذلک بالمعروف فی اللغة و الصحیح انه وارد فی اشعار العرب. أقول: هذه المعانی المذکورة من الکنایات فان کبر الصبی بما هو صبی بأن یروح نفسه و یتغوط، و کبر المرأة بانطلاق حیضها، و کبر الرجل باحتلامه و هو الامناء و الامذاء ثمّ بعد ما فشا اللفظ و کثر استعماله فی هذه المعانی صار من المجاز المشتهر.

فرمود: پدرم دستور داد یک مشک دان برایش بسازند. فضل بن سهل برایش نوشت که مردم این کار را نمی پسندند. در جواب او نوشت: مگر نمی دانی یوسف پیامبر لباس دیبا و آراسته با طلا می پوشید و روی تخت طلا می نشست؟ این کار موجب نقص و کمبود مقام نبوت او نمی شود. همچنین سلیمان پیغمبر نیز دستور داد برایش یک عطردان به چهار هزار درهم بسازند.

بعد عرض کردم: آقا! غلامان شما در ارادت و محبت با شما چگونه اند؟ فرمود: حضرت صادق علیه السّلام غلامی داشت که وقتی حضرت داخل مسجد می شد افسار قاطرش را می گرفت و آن را نگه می داشت تا آن جناب برگردد. یک روز نشسته بود و زمام قاطر را در دست داشت. قافله ای از خراسان آمده بودند، مردی از کاروانیان به او گفت، ممکن است بروی از امام علیه السّلام تقاضا کنی مرا به جای تو بگمارد تا غلام آن جناب باشم؟ (اگر این کار را کنی) تمام ثروت خود را به تو می بخشم. من از هر نوع دارایی، ثروت زیادی دارم، برو و مالک تمام اندوخته من باش! من هم مهار و افسار قاطر امام را می گیرم. گفت: الان می­روم و اجازه می خواهم.

غلام خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسیده و گفت: فدایت شوم! شما که سابقه خدمت کاری و ارادت مرا می دانید. اگر خداوند ثروتی را حواله من کند، شما جلوگیری می کنید؟ فرمود: من از مال خود به تو می بخشم، چطور از مال دیگری جلوگیری می کنم؟! غلام جریان مرد خراسانی را نقل کرد. امام فرمود: اگر تو نسبت به خدمت کاری ما بی علاقه شده ای و آن مرد علاقمند است، پیشنهاد او را می پذیریم و تو را می فرستیم. همین که غلام رو برگردانید که خارج شود، امام علیه السّلام او را صدا زد و فرمود: تو را به واسطه سابقه خدمتکاری که نسبت به ما داشته ای یک نصیحت می کنم آنگاه اختیار با تو است، خواستی برو و خواستی بمان. روز قیامت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به نور خدا چنگ می زند و امیر المؤمنین علیه السلام به دامن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله چنگ می­زند و امامان نیز به دامن امیر المؤمنین علیه السّلام چنگ می زنند و شیعیان ما هم دامن ما را دارند و به هر جا که وارد شویم آنها نیز وارد می شوند و با ما خواهند بود.

غلام عرض کرد: نه آقا! پس من نمی روم و آخرت را بر دنیا مقدم می دارم. غلام به جانب خراسانی رفت. آن مرد گفت: با قیافه دیگری برگشتی! آن طوری که رفتی، حالا چنان نیستی. جریان را برای خراسانی نقل کرد

ص: 88

باب 5 فضائله و مکارم أخلاقه و جوامع أحواله علیه السلام و أحوال خلفاء الجور فی زمانه و أصحابه و ما جری بینه و بینهم

الأخبار

«1»

ختص، [الإختصاص] عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: لَمَّا مَاتَ أَبُو الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام حَجَجْنَا فَدَخَلْنَا عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ قَدْ حَضَرَ خَلْقٌ مِنَ الشِّیعَةِ مِنْ کُلِّ بَلَدٍ لِیَنْظُرُوا إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَدَخَلَ عَمُّهُ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُوسَی (1) وَ کَانَ شَیْخاً کَبِیراً نَبِیلًا عَلَیْهِ ثِیَابٌ خَشِنَةٌ وَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ سَجَّادَةٌ فَجَلَسَ وَ خَرَجَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام مِنَ الْحُجْرَةِ وَ عَلَیْهِ قَمِیصُ قَصَبٍ وَ رِدَاءُ قَصَبٍ وَ نَعْلٌ حَذْوٌ(2) بَیْضَاءُ فَقَامَ عَبْدُ اللَّهِ وَ اسْتَقْبَلَهُ وَ قَبَّلَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ قَامَتِ الشِّیعَةُ وَ قَعَدَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام عَلَی کُرْسِیٍّ وَ نَظَرَ النَّاسُ بَعْضُهُمْ إِلَی بَعْضٍ تَحَیُّراً لِصِغَرِ سِنِّهِ فَانْتَدَبَ رَجُلٌ مِنَ الْقَوْمِ فَقَالَ لِعَمِّهِ أَصْلَحَکَ اللَّهُ مَا تَقُولُ فِی رَجُلٍ أَتَی بَهِیمَةً فَقَالَ تُقْطَعُ یَمِینُهُ وَ یُضْرَبُ الْحَدَّ فَغَضِبَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام ثُمَّ نَظَرَ إِلَیْهِ فَقَالَ یَا عَمِّ اتَّقِ اللَّهَ اتَّقِ اللَّهِ إِنَّهُ لَعَظِیمٌ أَنْ تَقِفَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَیَقُولَ لَکَ لِمَ أَفْتَیْتَ النَّاسَ بِمَا لَا تَعْلَمُ فَقَالَ لَهُ عَمُّهُ یَا سَیِّدِی أَ لَیْسَ قَالَ هَذَا أَبُوکَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ

ص: 85


1- 1. کان من أصحاب الرضا و الجواد علیهما السلام، و هو صاحب الکتاب الی ابن ابی داود حین کتب إلیه فی خلق القرآن، قال أبو نصر البخاری: انه ولد موسی بن عبد اللّه ابن موسی بن جعفر، ما اعقب الا منه، فجمیع أولاد عبد اللّه بن موسی من موسی بن عبد اللّه.
2- 2. فی المصدر: نعل جدد.

و او را خدمت حضرت صادق علیه السّلام برد. امام صادق علیه السّلام محبت و علاقه اش را پذیرفت و دستور داد به غلام هزار دینار بدهند. مرد خراسانی از جای حرکت کرده خداحافظی نمود و تقاضا کرد امام علیه السّلام برایش دعا کند. حضرت صادق علیه السّلام برای او دعا کرد.

عرض کردم: آقا، اگر زن و بچه ام در مکه نبودند علاقه داشتم در خدمت شما باشم و درب خانه شما اقامت کنم اما افسوس که معذورم! تقاضا دارم اجازه بفرمایید مرخص شوم! فرمود: دچار اندوه خواهی شد! سپس حقی از امام را که در نزد من بود خدمتش تقدیم کردم؛ فرمود: بردار. من امتناع کردم و چنین گمان کردم که آن جناب از روی خشم نمی پذیرد. این گمان که در من پیدا شد، امام جواد علیه السّلام خندید و به من و فرمود: بردار! احتیاج پیدا خواهی کرد. به مکه آمدم اما بیشتر موجودی و خرجی ما تمام شده بود! همان ساعتی که وارد مکه شدم، به آن پول احتیاج پیدا کردم.(1)

روایت4.

اعلام الوری و ارشاد: وقتی حضرت جواد علیه السلام از نزد مأمون و از بغداد خارج شد، با ام الفضل عازم مدینه گردید. به خیابان باب کوفه رسید و مردم آن جناب را مشایعت می کردند، تا نزدیک غروب آفتاب به دار المسیب رسید. از مرکب فرود آمد و داخل مسجد شد. در صحن مسجد درخت سدری بود که میوه نمی داد. امام علیه السّلام آب خواست و کنار ریشه همان درخت وضو گرفت. نماز مغرب را با مردم خواند. در رکعت اول حمد و إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ و در رکعت دوم سوره حمد و قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ را خواند. قبل از رکوع رکعت دوم دعای دست خواند و پس از تمام کردن رکعت سوم تشهد خواند. بعد مدتی به ذکر خدا مشغول شد، بدون اینکه تعقیب بخواند. چهار رکعت نافله را خواند و پس از نافله، تعقیب نماز خواند و دو سجده شکر به جای آورد و از آنجا خارج شد. همین که به درخت سدر رسید، مردم دیدند پر از میوه شده! تعجب کردند و شروع به خوردن از میوه آن کردند. میوه ای شیرین و بدون دانه داشت ! مردم با امام علیه السّلام وداع کردند و آن جناب رهسپار مدینه شد. حضرت در مدینه بود تا معتصم در اول دویست و بیست و پنج، ایشان را به بغداد آورد. در آنجا اقامت داشت تا در آخر ذی قعده همان سال شهید شد و پشت سر جد مبارکش موسی بن جعفر علیهما السلام دفن گردید.(2)

روایت5.

مناقب: پس از درگذشت حضرت رضا علیه السّلام، محمّد بن جمهور

ص: 89


1- . الخرائج و الجرائح 1 : 388
2- . اعلام الوری: 338 ، ارشاد: 304

فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام إِنَّمَا سُئِلَ أَبِی عَنْ رَجُلٍ نَبَشَ قَبْرَ امْرَأَةٍ فَنَکَحَهَا فَقَالَ أَبِی تُقْطَعُ یَمِینُهُ لِلنَّبْشِ وَ یُضْرَبُ حَدَّ الزِّنَاءِ فَإِنَّ حُرْمَةَ الْمَیِّتَةِ کَحُرْمَةِ الْحَیَّةِ فَقَالَ صَدَقْتَ یَا سَیِّدِی وَ أَنَا أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ (1)

فَتَعَجَّبَ النَّاسُ فَقَالُوا یَا سَیِّدَنَا أَ تَأْذَنُ لَنَا أَنْ نَسْأَلَکَ فَقَالَ نَعَمْ فَسَأَلُوهُ فِی مَجْلِسٍ عَنْ ثَلَاثِینَ أَلْفَ (2)

مَسْأَلَةٍ فَأَجَابَهُمْ فِیهَا وَ لَهُ تِسْعُ سِنِینَ (3).

«2»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی وَ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ عَنِ السَّیَّارِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ زَکَرِیَّا الصَّیْدَلَانِیِّ عَنْ رَجُلٍ مِنْ بَنِی حَنِیفَةَ مِنْ أَهْلِ بُسْتَ وَ سِجِسْتَانَ (4) قَالَ: رَافَقْتُ أَبَا جَعْفَرٍ فِی السَّنَةِ الَّتِی حَجَّ فِیهَا فِی أَوَّلِ خِلَافَةِ الْمُعْتَصِمِ فَقُلْتُ لَهُ وَ أَنَا مَعَهُ عَلَی الْمَائِدَةِ وَ هُنَاکَ جَمَاعَةٌ مِنْ أَوْلِیَاءِ السُّلْطَانِ إِنَّ وَالِیَنَا جُعِلْتُ فِدَاکَ رَجُلٌ یَتَوَلَّاکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُحِبُّکُمْ وَ عَلَیَّ فِی دِیوَانِهِ خَرَاجٌ فَإِنْ رَأَیْتَ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ أَنْ تَکْتُبَ إِلَیْهِ بِالْإِحْسَانِ إِلَیَّ فَقَالَ لَا أَعْرِفُهُ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّهُ عَلَی مَا قُلْتُ مِنْ مُحِبِّیکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ کِتَابُکَ یَنْفَعُنِی عِنْدَهُ فَأَخَذَ الْقِرْطَاسَ فَکَتَبَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ مُوصِلَ کِتَابِی هَذَا ذَکَرَ عَنْکَ مَذْهَباً جَمِیلًا وَ إِنَّ مَا لَکَ مِنْ عَمَلِکَ مَا أَحْسَنْتَ فِیهِ فَأَحْسِنْ إِلَی إِخْوَانِکَ وَ اعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ سَائِلُکَ عَنْ مَثَاقِیلِ الذَّرِّ وَ الْخَرْدَلِ قَالَ فَلَمَّا وَرَدْتُ سِجِسْتَانَ سَبَقَ الْخَبَرُ إِلَی الْحُسَیْنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ النَّیْسَابُورِیِّ وَ هُوَ الْوَالِی فَاسْتَقْبَلَنِی عَلَی فَرْسَخَیْنِ مِنَ الْمَدِینَةِ فَدَفَعْتُ إِلَیْهِ الْکِتَابَ فَقَبَّلَهُ وَ وَضَعَهُ عَلَی عَیْنَیْهِ وَ قَالَ لِی حَاجَتُکَ فَقُلْتُ خَرَاجٌ عَلَیَّ فِی دِیوَانِکَ قَالَ فَأَمَرَ بِطَرْحِهِ عَنِّی

ص: 86


1- 1. سیجی ء تفصیل ذلک تحت الرقم 5 عن المناقب.
2- 2. سیأتی من المصنّف رحمه اللّه بیان و توجیه لذلک تحت الرقم 6.
3- 3. الاختصاص: ص 102.
4- 4. بست- بالضم- بلد بسجستان، و سجستان معرب سگستان( سگزاستان) و« سگز» قوم من الاعاجم کانوا یسکنون هذه البلاد و جبالها، و النسبة إلیها سجزی علی الأصل« سگزی» لا غیر، و اما الاعاجم فیقولون الیوم سیستان و سیستانی.

و حسن بن راشد و علی بن مدرک و علی بن مهزیار و گروه دیگری از شهرستانهای مختلف به مدینه آمدند و از جانشین حضرت رضا علیه السّلام جستجو می کردند. گفتند امام علیه السّلام در صریا است. صریا دهی بود که موسی بن جعفر علیهما السّلام آن را در فاصله سه میلی مدینه تأسیس کرده بود. به صریا رفتیم و وارد قصری شدیم. دیدیم مردم در انتظار نشسته اند ما نیز نشستیم. در این موقع عبد اللَّه بن موسی که پیر مردی بود وارد شد. مردم گفتند، امام اوست. اما دانشمندان و فقیهان گفتند: ما از حضرت باقر و صادق علیهما السّلام روایت داریم که امامت بعد از امام حسن و امام حسین علیهما السّلام به دو برادر نخواهد رسید. این نمی تواند امام باشد. عبد اللَّه بن موسی آمد و در صدر مجلس نشست.

مردی گفت: چه می فرمایید در باره کسی که با الاغی جمع شده باشد. جواب داد دستش را قطع می کنند و حد بر او جاری می کنند و یک سال تبعید می شود.

مردی دیگری گفت: کسی که زن خود را چنین طلاق دهد و به او بگوید تو را طلاق دادم به عدد ستاره های آسمان. گفت: از او جدا می شود با یکی از سه ستاره صدر جوزاء و نسر طائر و نسر واقع (منظورش این بود که سه طلاقه می شود و دیگر با گفتن ستاره های آسمان از سه طلاق بیشتر داده نمی شود).

ما از تهوّر و جرات او در چنین جوابهای اشتباهی در شگفت شدیم. ناگاه حضرت جواد علیه السّلام وارد شد و در حدود هشت سال داشت.

ص: 90

وَ قَالَ لَا تُؤَدِّ خَرَاجاً مَا دَامَ لِی عَمَلٌ ثُمَّ سَأَلَنِی عَنْ عِیَالِی فَأَخْبَرْتُهُ بِمَبْلَغِهِمْ فَأَمَرَ لِی وَ لَهُمْ بِمَا یَقُوتُنَا وَ فَضْلًا فَمَا أَدَّیْتُ فِی عَمَلِهِ خَرَاجاً مَا دَامَ حَیّاً وَ لَا قَطَعَ عَنِّی صِلَتَهُ حَتَّی مَاتَ (1).

«3»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِیدِ الْکِرْمَانِیِّ قَالَ: أَتَیْتُ أَبَا جَعْفَرِ بْنَ الرِّضَا علیهما السلام فَوَجَدْتُ بِالْبَابِ الَّذِی فِی الْفِنَاءِ قَوْماً کَثِیراً فَعَدَلْتُ إِلَی سَافِرٍ فَجَلَسْتُ إِلَیْهِ حَتَّی زَالَتِ الشَّمْسُ فَقُمْنَا لِلصَّلَاةِ فَلَمَّا صَلَّیْنَا الظُّهْرَ وَجَدْتُ حِسّاً مِنْ وَرَائِی فَالْتَفَتُّ فَإِذَا أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فَسِرْتُ إِلَیْهِ حَتَّی قَبَّلْتُ کَفَّهُ ثُمَّ جَلَسَ وَ سَأَلَ عَنْ مَقْدَمِی ثُمَّ قَالَ سَلِّمْ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَدْ سَلَّمْتُ فَأَعَادَ الْقَوْلَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ سَلِّمْ فَتَدَارَکْتُهَا وَ قُلْتُ سَلَّمْتُ وَ رَضِیتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَأَجْلَی اللَّهُ عَمَّا کَانَ فِی قَلْبِی حَتَّی لَوْ جَهَدْتُ وَ رُمْتُ لِنَفْسِی أَنْ أَعُودَ إِلَی الشَّکِّ مَا وَصَلْتُ إِلَیْهِ فَعُدْتُ مِنَ الْغَدِ بَاکِراً فَارْتَفَعْتُ عَنِ الْبَابِ الْأَوَّلِ وَ صِرْتُ قَبْلَ الْخَیْلِ وَ مَا وَرَایَ أَحَدٌ أَعْلَمُهُ وَ أَنَا أَتَوَقَّعُ أَنْ آخُذَ السَّبِیلَ إِلَی الْإِرْشَادِ إِلَیْهِ فَلَمْ أَجِدْ أَحَداً أَخَذَ حَتَّی اشْتَدَّ الْحَرُّ وَ الْجُوعُ جِدّاً حَتَّی جَعَلْتُ أَشْرَبُ الْمَاءَ أُطْفِئُ بِهِ حَرَّ مَا أَجِدُ مِنَ الْجُوعِ وَ الْجَوَی فَبَیْنَمَا أَنَا کَذَلِکَ إِذْ أَقْبَلَ نَحْوِی غُلَامٌ قَدْ حَمَلَ خِوَاناً عَلَیْهِ طَعَامٌ وَ أَلْوَانٌ وَ غُلَامٌ آخَرُ عَلَیْهِ طَسْتٌ وَ إِبْرِیقٌ حَتَّی وَضَعَ بَیْنَ یَدَیَّ وَ قَالا أَمَرَکَ أَنْ تَأْکُلَ فَأَکَلْتُ فَلَمَّا فَرَغْتُ أَقْبَلَ فَقُمْتُ إِلَیْهِ فَأَمَرَنِی بِالْجُلُوسِ وَ بِالْأَکْلِ فَأَکَلْتُ فَنَظَرَ إِلَی الْغُلَامِ فَقَالَ کُلْ مَعَهُ یَنْشَطْ حَتَّی إِذَا فَرَغْتُ وَ رُفِعَ الْخِوَانُ وَ ذَهَبَ الْغُلَامُ لِیَرْفَعَ مَا وَقَعَ مِنَ الْخِوَانِ مِنْ فُتَاتِ الطَّعَامِ فَقَالَ مَهْ وَ مَهْ مَا کَانَ فِی الصَّحْرَاءِ فَدَعْهُ وَ لَوْ فَخِذَ شَاةٍ وَ مَا کَانَ فِی الْبَیْتِ فَالْقُطْهُ ثُمَّ قَالَ سَلْ قُلْتُ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ مَا تَقُولُ فِی الْمِسْکِ

ص: 87


1- 1. الکافی ج 5 ص 111 و 112.

از جای حرکت کردیم. به مردم سلام داد. عبد اللَّه بن موسی از جایی که نشسته بود حرکت کرد و مقابل آن جناب نشست. حضرت جواد علیه السّلام بالای مجلس نشست، سپس فرمود: هر سؤالی دارید بکنید، خدا شما را رحمت کند.

آن مرد اولی عرض کرد: چه می فرمایید در باره شخصی که با الاغی جمع شده؟ فرمود او را حدی کمتر از حد زنا می زنند و باید قیمت الاغ را بپردازد. استفاده از آن الاغ برای سواری یا تولید و بچه گیری حرام است. باید الاغ را در بیابان رها کنند تا بمیرد یا درنده ای او را بخورد. سپس بعد از سخنی فرمود: این جواب (جواب عبدالله بن موسی) مربوط به کسی است که نبش قبر کند و کفن زن مرده را بدزدد و با او هم آغوش شود که در این صورت به واسطه دزدی دستش را قطع می کنند و حد زنا به او زده می شود، در صورتی که زن نداشته باشد، و اگر زن داشت باید او را سنگسار کنند و بکشند.

مرد دومی گفت: یا ابن رسول اللَّه! چه می فرمایید در باره مردی که زن خود را به عدد ستاره های آسمان طلاق داده باشد؟ فرمود: قرآن می خوانی؟ عرض کرد: بلی؛ فرمود: سوره طلاق را بخوان تا این قسمت آیه «وَ أَقِیمُوا الشَّهادَةَ لِلَّهِ(1)»، {و گواهی را برای خدا به پا دارید.} چنانچه می بینی، طلاق فقط پنج شرط را دارد: شهادت دو عادل هنگام طلاق، زن پاک باشد بدون اینکه شوهرش با او همبستر شده باشد و تصمیم و اراده قطعی به این کار داشته باشد (شوخی نباشد) سپس بعد از سخنانی فرمود: آیا در قرآن عدد ستاره های آسمان هم هست؟ عرض کرد: نه ... تا آخر حدیث.(2)

روایت6.

کشف الغمه: محمّد بن طلحه می گوید: یک سال پس از فوت حضرت رضا علیه السّلام، مأمون به بغداد آمد. روزی به شکار رفته بود. حضرت جواد علیه السّلام با بچه ها مشغول بازی بود و در آن موقع در حدود یازده سال داشت.

مأمون که رسید بچه ها فرار کردند ولی حضرت جواد علیه السلام ایستاد و از جای خود تکان نخورد. خلیفه نزدیک آن جناب رفت و نگاهی کرد. سیمای مبارکش اثری در مأمون گذاشت که همان جا ایستاد و گفت: چه شد که تو با بچه ها فرار نکردی؟ حضرت جواد علیه السلام فرمود: راه تنگ نبود تا من با کنار رفتن خود آن را وسیع کنم؛

ص: 91


1- . طلاق / 2
2- . مناقب آل ابی طالب 4 : 382

فَقَالَ إِنَّ أَبِی أَمَرَ أَنْ یُعْمَلَ لَهُ مِسْکٌ فِی فَأْرَةٍ-(1)

فَکَتَبَ إِلَیْهِ الْفَضْلُ یُخْبِرُهُ أَنَّ النَّاسَ یَعِیبُونَ ذَلِکَ عَلَیْهِ فَکَتَبَ یَا فَضْلُ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ یُوسُفَ کَانَ یَلْبَسُ دِیبَاجاً مَزْرُوراً بِالذَّهَبِ (2) وَ یَجْلِسُ عَلَی کَرَاسِیِّ الذَّهَبِ فَلَمْ یَنْتَقِصْ مِنْ حِکْمَتِهِ شَیْئاً وَ کَذَلِکَ سُلَیْمَانُ ثُمَّ أَمَرَ أَنْ یُعْمَلَ لَهُ غَالِیَةٌ بِأَرْبَعَةِ آلَافِ دِرْهَمٍ-(3)

ثُمَّ قُلْتُ مَا لِمَوَالِیکُمْ فِی مُوَالاتِکُمْ فَقَالَ إِنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کَانَ عِنْدَهُ غُلَامٌ یُمْسِکُ بَغْلَتَهُ إِذَا هُوَ دَخَلَ الْمَسْجِدَ فَبَیْنَمَا هُوَ جَالِسٌ وَ مَعَهُ بَغْلَةٌ إِذْ أَقْبَلَتْ رِفْقَةٌ مِنْ خُرَاسَانَ فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ مِنَ الرِّفْقَةِ هَلْ لَکَ یَا غُلَامٌ أَنْ تَسْأَلَهُ أَنْ یَجْعَلَنِی مَکَانَکَ وَ أَکُونَ لَهُ مَمْلُوکاً وَ أَجْعَلَ لَکَ مَالِی کُلَّهُ فَإِنِّی کَثِیرُ الْمَالِ مِنْ جَمِیعِ الصُّنُوفِ اذْهَبْ فَاقْبِضْهُ وَ أَنَا أُقِیمُ مَعَهُ مَکَانَکَ فَقَالَ أَسْأَلُهُ ذَلِکَ فَدَخَلَ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ تَعْرِفُ خِدْمَتِی وَ طُولَ صُحْبَتِی فَإِنْ سَاقَ اللَّهُ إِلَیَّ خَیْراً تَمْنَعُنِیهِ قَالَ أُعْطِیکَ مِنْ عِنْدِی وَ أَمْنَعُکَ مِنْ غَیْرِی فَحَکَی لَهُ قَوْلَ الرَّجُلِ فَقَالَ إِنْ زَهِدْتَ فِی خِدْمَتِنَا وَ رَغِبَ الرَّجُلُ فِینَا قَبِلْنَاهُ وَ أَرْسَلْنَاکَ فَلَمَّا وَلَّی عَنْهُ دَعَاهُ فَقَالَ لَهُ أُنْصِحُکَ لِطُولِ الصُّحْبَةِ وَ لَکَ الْخِیَارُ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامِ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مُتَعَلِّقاً بِنُورِ اللَّهِ وَ کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مُتَعَلِّقاً بِرَسُولِ اللَّهِ وَ کَانَ الْأَئِمَّةُ مُتَعَلِّقِینَ بِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ کَانَ شِیعَتُنَا مُتَعَلِّقِینَ بِنَا یَدْخُلُونَ مَدْخَلَنَا وَ یَرِدُونَ مَوْرِدَنَا فَقَالَ الْغُلَامُ بَلْ أُقِیمُ فِی خِدْمَتِکَ وَ أُوثِرُ الْآخِرَةَ عَلَی الدُّنْیَا وَ خَرَجَ الْغُلَامُ إِلَی الرَّجُلِ فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ خَرَجْتَ إِلَیَّ بِغَیْرِ الْوَجْهِ الَّذِی دَخَلْتَ بِهِ فَحَکَی لَهُ قَوْلَهُ

ص: 88


1- 1. الفأرة: نافجة المسک، و فی بعض النسخ: فی قارورة، و فی نسخة الکافی« فی بان» و البان: شجر سبط لقوام لین ورقه کورق الصفصاف، و لحب ثمره دهن طیب.
2- 2. المزرور: المشدود بالازرار، فالمراد أن أزراره کانت من الذهب، و فی نسخة الکافی مزردة من الزرد بمعنی السرد و الحیاکة.
3- 3. روی هذه القطعة من الحدیث الکلینی رحمه اللّه فی الکافی ج 6 ص 516 و 517 و سنده: عدة من أصحابنا، عن سهل، عن أبی القاسم الکوفیّ عمن حدثه، عن محمّد بن الولید الکرمانی.

کار بدی نیز نکرده بودم که بترسم و چنان گمان داشتم که شما کسی را که گناهی نکرده نخواهی آزرد و به همین جهت ایستادم.

مأمون از سخنان آن جناب خرسند شده گفت: اسم شما چیست؟ فرمود: محمّد، پرسید: پسر کیستی؟ فرمود: پسر علی بن موسی الرضا. مأمون به یاد حضرت رضا علیه السّلام افتاد و تقاضای رحمت برای آن بزرگوار کرد. اسب خود را کنار حضرت جواد علیه السلام برد. مأمون چند باز شکاری به همراه داشت.

از شهر که دور شد یکی از بازها را برای صید درّاجی پرواز داد. مدتی از نظر پنهان شد آنگاه از آسمان فرود آمد و در منقار خود ماهی کوچکی داشت که هنوز زنده بود، خلیفه از دیدن ماهی به منقار باز بسیار در شگفت شد. آن ماهی را در دست گرفت و از همان راهی که رفته بود برگشت. به همان محل قبلی که رسید، بچه ها را در حال بازی دید که مثل بار اول از دیدن مأمون متفرق شدند، ولی حضرت جواد علیه السلام همان جا بود و مثل دفعه قبل در جای خود ایستاد.

خلیفه به آن جناب نزدیک شده گفت: محمّد! فرمود: بلی؛ پرسید: در دست من چیست؟ خداوند به او الهام نمود و در جواب گفت: خداوند با اراده خود در دریای بیکران قدرت خویش، ماهی های کوچکی آفریده که باز شکاری پادشاهان و خلفا به وسیله آن ماهی ها اولاد پیامبر صلی الله علیه و آله را آزمایش می کنند .

مأمون از شنیدن جواب ایشان بسیار در شگفت شد. با دقت تمام در چهره آن جناب خیره شده گفت: تو واقعاً فرزند حضرت رضا هستی؟ و نسبت به ایشان مهربانی بیشتری نمود.(1)

علی بن عیسی می گوید: من در کتابی که الآن نام آن را در خاطر ندارم دیدم که بازهای شکاری آمدند و در پاهایشان مارهایی سبز داشتند و او از بعضی از ائمه علیهم السلام جریان را پرسید، هنوز سؤالش را واضح نگفته بود که فرمود: بین آسمان و زمین مارهایی سبز هستند که بازهایی که رنگ سفید و سیاه دارند آنها را صید می کنند

ص: 92


1- . کشف الغمه 4 : 187

وَ أَدْخَلَهُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَبِلَ وَلَاءَهُ وَ أَمَرَ لِلْغُلَامِ بِأَلْفِ دِینَارٍ ثُمَّ قَامَ إِلَیْهِ فَوَدَّعَهُ وَ سَأَلَهُ أَنْ یَدْعُوَ لَهُ فَفَعَلَ فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی لَوْ لَا عِیَالٌ بِمَکَّةَ وَ وُلْدِی سَرَّنِی أَنْ أُطِیلَ الْمُقَامَ بِهَذَا الْبَابِ فَأَذِنَ لِی وَ قَالَ لِی تُوَافِقُ غَمّاً ثُمَّ وَضَعْتُ بَیْنَ یَدَیْهِ حَقّاً کَانَ لَهُ فَأَمَرَنِی أَنْ أَحْمِلَهَا فَتَأَبَّیْتُ وَ ظَنَنْتُ أَنَّ ذَلِکَ مَوْجِدَةٌ فَضَحِکَ إِلَیَّ وَ قَالَ خُذْهَا إِلَیْکَ فَإِنَّکَ تُوَافِقُ حَاجَةً فَجِئْتُ وَ قَدْ ذَهَبَتْ نَفَقَتُنَا شَطْرٌ مِنْهَا فَاحْتَجْتُ إِلَیْهِ سَاعَةً قَدِمْتُ مَکَّةَ.

«4»

عم، [إعلام الوری](1)

شا، [الإرشاد]: لَمَّا تَوَجَّهَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام مِنْ بَغْدَادَ مُنْصَرِفاً مِنْ عِنْدِ الْمَأْمُونِ وَ مَعَهُ أُمُّ الْفَضْلِ قَاصِداً بِهَا إِلَی الْمَدِینَةِ صَارَ إِلَی شَارِعِ بَابِ الْکُوفَةِ وَ مَعَهُ النَّاسُ یُشَیِّعُونَهُ فَانْتَهَی إِلَی دَارِ الْمُسَیَّبِ عِنْدَ مَغِیبِ الشَّمْسِ نَزَلَ وَ دَخَلَ الْمَسْجِدَ وَ کَانَ فِی صَحْنِهِ نَبِقَةٌ لَمْ تَحْمِلْ بَعْدُ فَدَعَا بِکُوزٍ مِنَ الْمَاءِ فَتَوَضَّأَ فِی أَصْلِ النَّبِقَةِ(2)

فَصَلَّی بِالنَّاسِ صَلَاةَ الْمَغْرِبِ فَقَرَأَ فِی الْأُولَی مِنْهَا الْحَمْدَ وَ إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ قَرَأَ فِی الثَّانِیَةِ الْحَمْدَ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ قَنَتَ قَبْلَ رُکُوعِهِ فِیهَا وَ صَلَّی الثَّالِثَةَ وَ تَشَهَّدَ ثُمَّ جَلَسَ هُنَیْئَةً یَذْکُرُ اللَّهَ جَلَّ اسْمُهُ وَ قَامَ مِنْ غَیْرِ أَنْ یُعَقِّبَ وَ صَلَّی النَّوَافِلَ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ وَ عَقَّبَ بَعْدَهَا وَ سَجَدَ سَجْدَتَیِ الشُّکْرِ ثُمَّ خَرَجَ فَلَمَّا انْتَهَی إِلَی النَّبِقَةِ رَآهَا النَّاسُ وَ قَدْ حَمَلَتْ حَمْلًا حَسَناً فَتَعَجَّبُوا مِنْ ذَلِکَ وَ أَکَلُوا مِنْهَا فَوَجَدُوهُ نَبِقاً حُلْواً لَا عَجَمَ لَهُ وَ وَدَّعُوهُ وَ مَضَی علیه السلام مِنْ وَقْتِهِ إِلَی الْمَدِینَةِ فَلَمْ یَزَلْ بِهَا إِلَی أَنْ أَشْخَصَهُ الْمُعْتَصِمُ فِی أَوَّلِ سَنَةِ خَمْسٍ وَ عِشْرِینَ وَ مِائَتَیْنِ إِلَی بَغْدَادَ وَ أَقَامَ بِهَا حَتَّی تُوُفِّیَ علیه السلام فِی آخِرِ ذِی الْقَعْدَةِ مِنْ هَذِهِ السَّنَةِ فَدُفِنَ فِی ظَهْرِ جَدِّهِ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام (3).

«5»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب الْجِلَاءُ وَ الشِّفَاءُ فِی خَبَرٍ أَنَّهُ: لَمَّا مَضَی الرِّضَا علیه السلام جَاءَ مُحَمَّدُ بْنُ جُمْهُورٍ

ص: 89


1- 1. إعلام الوری ص 338.
2- 2. قد مر تفسیر النبقة فی ص 57 من هذا المجلد فراجع.
3- 3. الإرشاد ص 304.

و اولاد انبیا علیهم السلام را با آنها امتحان می کنند. علی بن عیسی می گوید: معنای روایت تقریباً همین بود و خدا عالم تر است.

- حمیری در کتاب دلائل می نویسد: از دعبل بن علی نقل شده که خدمت حضرت رضا علیه السّلام رسید؛ ایشان جایزه ای به او بخشیدند ولی دعبل حمد خدا را نکرد. حضرت رضا علیه السّلام بر او اعتراض نمود که چرا خدا را ستایش نکردی! دعبل گفت: پس از این جریان خدمت حضرت جواد علیه السلام رسیدم. برایم دستور جایزه ای داد؛ گفتم: الحمد للَّه فرمود: ادب را رعایت کردی.

- علی بن ابراهیم از پدر خود نقل می کند که گروهی از ساکنین اطراف مدینه اجازه شرفیابی خدمت حضرت جواد علیه السلام خواستند. حضرت اجازه داد و وارد شدند. در یک مجلس از سی هزار مسأله سؤال کردند و آن جناب جواب داد، با اینکه ده ساله بود.(1)

مثل این حدیث در مناقب و کافی هم وارد شده است.(2)

مؤلف

در مورد این خبر که در یک جلسه جواب سی هزار مسأله را فرموده باشد، اشکال شده که اگر جواب هر مسأله یک خط یعنی پنجاه حرف باشد، بیشتر از سه برابر ختم قرآن می شود! چگونه می تواند در یک مجلس سی هزار مسأله را جواب بدهد؟ اگر بگویید جواب ایشان بیشتر به بلی و خیر بوده یا به وسیله اعجاز در کوتاه ترین مدت جواب داده، در مورد عبارات سؤالات سائلان چه می گویید که سی هزار مسأله پرسیدند؟ ولی ممکن است این اشکال را به چند صورت جواب داد:

1. سخن از روی مبالغه بوده و سؤال و جواب خیلی زیاد شده، زیرا شمردن چنین سؤالهایی واقعا مشکل است.

2. ممکن است در نظر سئوال کنندگان سؤالهایی بوده که در موقع جواب دادن، بیشتر آنهایی که سؤالشان همان بوده، جواب خود را شنیده اند.

3. ممکن است اشاره به این مطلب باشد که از سخنان کوتاه آن سرور احکام زیادی استفاده می شده که این وجه از همه به واقعیت نزدیکتر است.

ص: 93


1- . کشف الغمه 4 : 217
2- . مناقب آل ابی طالب 4 : 384 ، کافی 1 : 496

الْعَمِّیُّ وَ الْحَسَنُ بْنُ رَاشِدٍ وَ عَلِیُّ بْنُ مُدْرِکٍ وَ عَلِیُّ بْنُ مَهْزِیَارَ وَ خَلْقٌ کَثِیرٌ مِنْ سَائِرِ الْبُلْدَانِ إِلَی الْمَدِینَةِ وَ سَأَلُوا عَنِ الْخَلَفِ بَعْدَ الرِّضَا علیه السلام فَقَالُوا بِصَرْیَا وَ هِیَ قَرْیَةٌ أَسَّسَهَا مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ علیهما السلام عَلَی ثَلَاثَةِ أَمْیَالٍ مِنَ الْمَدِینَةِ فَجِئْنَا وَ دَخَلْنَا الْقَصْرَ فَإِذَا النَّاسُ فِیهِ مُتَکَابِسُونَ (1) فَجَلَسْنَا مَعَهُمْ إِذْ خَرَجَ عَلَیْنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُوسَی شَیْخٌ فَقَالَ النَّاسُ هَذَا صَاحِبُنَا فَقَالَ الْفُقَهَاءُ قَدْ رُوِّینَا عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ لَا تَجْتَمِعُ الْإِمَامَةُ فِی أَخَوَیْنِ بَعْدَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَلَیْسَ هَذَا صَاحِبَنَا فَجَاءَ حَتَّی جَلَسَ فِی صَدْرِ الْمَجْلِسِ فَقَالَ رَجُلٌ مَا تَقُولُ أَعَزَّکَ اللَّهُ فِی رَجُلٍ أَتَی حِمَارَهُ فَقَالَ تُقْطَعُ یَدُهُ وَ یُضْرَبُ الْحَدَّ وَ یُنْفَی مِنَ الْأَرْضِ سَنَةً ثُمَّ قَامَ إِلَیْهِ

آخَرُ فَقَالَ مَا تَقُولُ آجَلَکَ اللَّهُ فِی رَجُلٍ طَلَّقَ امْرَأَتَهُ عَدَدَ نُجُومِ السَّمَاءِ قَالَ بَانَتْ مِنْهُ بِصَدْرِ الْجَوْزَاءِ وَ النَّسْرِ الطَّائِرِ وَ النَّسْرِ الْوَاقِعِ-(2) فَتَحَیَّرْنَا فِی جُرْأَتِهِ عَلَی الْخَطَاءِ إِذْ خَرَجَ عَلَیْنَا أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَ هُوَ ابْنُ ثَمَانِ

ص: 90


1- 1. تکابس الرجل: إذا أدخل رأسه فی حبیب قمیصه، و علی الشی ء: تقحم علیه.
2- 2. صدر الجوزاء: ثلاثة کواکب. و یقال رأس الجوزاء کما فی حدیث غیره و کذلک النسر الطائر، و النسر الواقع ثلاثة کواکب، و معنی کلامه أن الطلاق یقع ثلاثا لا أزید. و أمّا الجوزاء فهی نجم علی صورة رجل معه منطقة و سیف یداها الواقعتان فوق المنطقة و هی ثلاثة کواکب: کوکبان مضیئان و الیسری أضوأ و رجلاه الواقعتان تحت المنطقة کوکبان مضیئان و الیسری أضوأ و ما بین یدیه من جانب الفوق ثلاثة کواکب صغار متصلة متلاصقه و هی رأس الجوزاء. و قال بعضهم: تری أوائل اللیل فی الشتاء- اذا استقبلت القبلة صورة من الکواکب جالبة للنظر جدا کمربع مستطیل ضلعه الاطول نحو سبعة أو ثمانیة أذرع من الشمال الی الجنوب، و عرضه نحو ذراعین أو أکثر من الیمین الی الیسار و علی زوایاه الاربع أربعة کواکب مضیئة، و فی مرکزه ثلاثة کواکب متصلة موربة، و تسمی برأس الجوزاء، و قد یقال لهذه الصورة الجبار.

4. ممکن است مراد از یک مجلس، یک مجلس نوعی باشد یا در یک مکان مانند منی بوده، گر چه در فاصله چند روز انجام شده باشد.

5. ممکن است این سخن مبتنی بر کشش زمانی باشد که صوفیها معتقدند، ولی چنین عقیده ای خرافی است.

6. ممکن است اعجاز آن جناب، در سرعت سؤال هم اثر داشته یا جواب را مطابق آنچه در دل داشته اند، قبل از پرسیدن می داده.

7. شاید منظور از سؤال، دادن نامه و نوشته هایی بوده که امام آنها را به وسیله اعجاز جواب داده.

روایت7.

رجال کشی: محمودی می گوید: پدرم وارد مجلس ابن ابی داود شد. شاگردانش اطراف او را گرفته بودند. به آنها گفت: شما در باره سخنی که خلیفه دیشب گفت چه می گویید؟ پرسیدند: خلیفه چه گفته؟ گفت: خلیفه دیشب می گفت: تو خیال می کنی اگر ما حضرت جواد علیه السلام را مست شراب کرده در حالی که از مستی خود را نمی تواند نگه دارد و خود را به عطر آلوده، شیعه چه خواهند کرد؟ شاگردان گفتند: در این صورت استدلال شیعیان بر امامت ایشان باطل می شود و ادعای خود را پس خواهند گرفت. من به آنها گفتم: شیعه با من زیاد رفت و آمد دارند و اسرار خویش را به من می سپارند، این حرف که شما می زنید موجب شکست آنها نمی شود.

ص: 94

سِنِینَ فَقُمْنَا إِلَیْهِ فَسَلَّمَ عَلَی النَّاسِ وَ قَامَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُوسَی مِنْ مَجْلِسِهِ فَجَلَسَ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ جَلَسَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فِی صَدْرِ الْمَجْلِسِ ثُمَّ قَالَ سَلُوا رَحِمَکُمُ اللَّهُ فَقَامَ إِلَیْهِ الرَّجُلُ الْأَوَّلُ وَ قَالَ مَا تَقُولُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ فِی رَجُلٍ أَتَی حِمَارَهُ قَالَ یُضْرَبُ دُونَ الْحَدِّ وَ یُغَرَّمُ ثَمَنَهَا وَ یَحْرُمُ ظَهْرُهَا وَ نِتَاجُهَا وَ تَخْرُجُ إِلَی الْبَرِّیَّةِ حَتَّی تَأْتِیَ عَلَیْهَا مَنِیَّتُهَا سَبُعٌ أَکَلَهَا ذِئْبٌ أَکَلَهَا ثُمَّ قَالَ بَعْدَ کَلَامٍ یَا هَذَا ذَاکَ الرَّجُلُ یَنْبُشُ عَنْ مَیِّتَةٍ یَسْرِقُ کَفَنَهَا وَ یَفْجُرُ بِهَا وَ یُوجِبُ عَلَیْهِ الْقَطْعَ بِالسَّرَقِ وَ الْحَدَّ بِالزِّنَاءِ وَ النَّفْیَ إِذَا کَانَ عَزَباً فَلَوْ کَانَ مُحْصَناً لَوَجَبَ عَلَیْهِ الْقَتْلُ وَ الرَّجْمُ فَقَالَ الرَّجُلُ الثَّانِی یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا تَقُولُ فِی رَجُلٍ طَلَّقَ امْرَأَتَهُ عَدَدَ نُجُومِ السَّمَاءِ قَالَ تَقْرَأُ الْقُرْآنَ قَالَ نَعَمْ قَالَ اقْرَأْ سُورَةَ الطَّلَاقِ إِلَی قَوْلِهِ وَ أَقِیمُوا الشَّهادَةَ لِلَّهِ (1) یَا هَذَا لَا طَلَاقَ إِلَّا بِخَمْسٍ شَهَادَةِ شَاهِدَیْنِ عَدْلَیْنِ فِی طُهْرٍ مِنْ غَیْرِ جِمَاعٍ بِإِرَادَةِ عَزْمٍ ثُمَّ قَالَ بَعْدَ کَلَامٍ یَا هَذَا هَلْ تَرَی فِی الْقُرْآنِ عَدَدَ نُجُومِ السَّمَاءِ قَالَ لَا الْخَبَرَ.

وَ قَدْ رَوَی عَنْهُ الْمُصَنِّفُونَ نَحْوَ أَبِی بَکْرٍ أَحْمَدَ بْنِ ثَابِتٍ فِی تَارِیخِهِ وَ أَبِی إِسْحَاقَ الثَّعْلَبِیِّ فِی تَفْسِیرِهِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مَنْدَةَ بْنِ مهربذ فِی کِتَابِهِ (2).

«6»

کشف، [کشف الغمة] قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ طَلْحَةَ: إِنَّ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ علیهما السلام لَمَّا تُوُفِّیَ وَالِدُهُ عَلِیٌّ الرِّضَا علیه السلام وَ قَدِمَ الْخَلِیفَةُ إِلَی بَغْدَادَ بَعْدَ وَفَاتِهِ بِسَنَةٍ اتَّفَقَ أَنَّهُ خَرَجَ إِلَی الصَّیْدِ فَاجْتَازَ بِطَرَفِ الْبَلَدِ فِی طَرِیقِهِ وَ الصِّبْیَانُ یَلْعَبُونَ وَ مُحَمَّدٌ وَاقِفٌ مَعَهُمْ وَ کَانَ عُمُرُهُ یَوْمَئِذٍ إِحْدَی عَشْرَةَ سَنَةً فَمَا حَوْلَهَا فَلَمَّا أَقْبَلَ الْمَأْمُونُ انْصَرَفَ الصِّبْیَانُ هَارِبِینَ وَ وَقَفَ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدٌ علیه السلام فَلَمْ یَبْرَحْ مَکَانَهُ فَقَرَّبَ مِنْهُ الْخَلِیفَةُ فَنَظَرَ إِلَیْهِ وَ کَانَ اللَّهُ عَزَّ وَ عَلَا قَدْ أَلْقَی عَلَیْهِ مَسْحَةً مِنْ قَبُولٍ فَوَقَفَ الْخَلِیفَةُ وَ قَالَ لَهُ یَا غُلَامُ مَا مَنَعَکَ مِنَ الِانْصِرَافِ مَعَ الصِّبْیَانِ فَقَالَ لَهُ مُحَمَّدٌ مُسْرِعاً یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ لَمْ یَکُنْ بِالطَّرِیقِ ضِیقٌ لِأُوَّسِعَهُ عَلَیْکَ بِذَهَابِی وَ لَمْ یَکُنْ

ص: 91


1- 1. الطلاق: 2.
2- 2. مناقب آل أبی طالب ج 4 ص 382- 384.

ابن ابی داود گفت: به چه دلیل؟ گفتم: چون آنها مدعی هستند که در هر زمان و در هر حال باید خداوند در روی زمین حجتی داشته باشد که واسطه بین آنها و خدا باشد و دیگر مردم را بهانه ای نماند؛ در صورتی که حجت خدا حضرت جواد علیه السلام با مقام و منزلت و شرافت و نسبی که دارد، باشد، بهترین دلیل بر اثبات حجت بودن او همین است که خلیفه فقط او را از میان خویشاوندانش می آزارد و تصمیم به از بین بردن او دارد و همین دلیل بر آن است که او امام است و گر نه متعرض دیگری می شد. ابن ابی داود سخن مرا به خلیفه رسانید. خلیفه گفته بود: راهی برای از بین بردن اینها نیست، دیگر مزاحم ابوجعفر (حضرت جواد علیه السلام) نشوید.(1)

مؤلف

الفلانیه یعنی امامیه و روافض، و حاصل جواب محمودی این است که امامیه معتقدند که باید در هر زمانی حجتی باشد و هر بار که سلطان متعرض ضایع کردن قدر و مرتبه کسی باشد که او دارای مراتب حجت بودن است، این برای آنها مستدل ترین دلیل بر امام بودن آن شخص است که سلطان متعرض او و نه غیر او شده است.

روایت8.

تهذیب: عبدوس بن ابراهیم می گوید: حضرت ابا جعفر ثانی علیه السلام را دیدم که از حمام خارج شد و به واسطه خضاب با حناء، از سر تا پا مانند گل رنگین بود.(2)

روایت9.

مهج الدعوات: حکیمه دختر حضرت رضا علیه السّلام و عمه امام عسکری علیه السلام می­گوید: پس از درگذشت برادرم حضرت جواد علیه السلام، روزی پیش همسرش ام عیسی دختر مأمون رفتم و او را تعزیت گفتم و دیدم خیلی محزون است و جزع و فزع دارد و گریه و ناله می کند و چیزی نمانده خود را بکشد! ترسیدم که زهره اش پاره شود! در باره مقام و جود و کرم و اوصاف اخلاقی و شرف و اخلاصی که خدا به حضرت جواد علیه السلام عطا فرموده،

ص: 95


1- . رجال کشی: 469
2- . تهذیب الاحکام 1 : 376

لِی جَرِیمَةٌ فَأَخْشَاهَا وَ ظَنِّی بِکَ حَسَنٌ أَنَّکَ لَا تَضُرُّ مَنْ لَا ذَنْبَ لَهُ فَوَقَفْتُ فَأَعْجَبَهُ کَلَامُهُ وَ وَجْهُهُ فَقَالَ لَهُ مَا اسْمُکَ قَالَ مُحَمَّدٌ قَالَ ابْنُ مَنْ أَنْتَ قَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَنَا ابْنُ عَلِیٍّ الرِّضَا علیه السلام فَتَرَحَّمَ عَلَی أَبِیهِ وَ سَاقَ جَوَادَهُ إِلَی وِجْهَتِهِ وَ کَانَ مَعَهُ بُزَاةٌ فَلَمَّا بَعُدَ عَنِ الْعِمَارَةِ أَخَذَ بَازِیاً فَأَرْسَلَهُ عَلَی دُرَّاجَةٍ فَغَابَ عَنْ عَیْنِهِ غَیْبَةً طَوِیلَةً ثُمَّ عَادَ مِنَ الْجَوِّ وَ فِی مِنْقَارِهِ سَمَکَةٌ صَغِیرَةٌ وَ بِهَا بَقَایَا الْحَیَاةِ فَعَجِبَ الْخَلِیفَةُ مِنْ ذَلِکَ غَایَةَ الْعَجَبِ فَأَخَذَهَا فِی یَدِهِ وَ عَادَ إِلَی دَارِهِ فِی الطَّرِیقِ الَّذِی أَقْبَلَ مِنْهُ فَلَمَّا وَصَلَ إِلَی ذَلِکَ الْمَکَانِ وَجَدَ الصِّبْیَانَ عَلَی حَالِهِمْ فَانْصَرَفُوا کَمَا فَعَلُوا أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ أَبُو جَعْفَرٍ لَمْ یَنْصَرِفْ وَ وَقَفَ کَمَا وَقَفَ أَوَّلًا(1)

فَلَمَّا دَنَا مِنْهُ الْخَلِیفَةُ قَالَ یَا مُحَمَّدُ قَالَ لَبَّیْکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ مَا فِی یَدِی فَأَلْهَمَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ قَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی خَلَقَ بِمَشِیَّتِهِ فِی بَحْرِ قُدْرَتِهِ سَمَکاً صِغَاراً تَصِیدُهَا بُزَاةُ الْمُلُوکِ وَ الْخُلَفَاءِ فَیَخْتَبِرُونَ بِهَا سُلَالَةَ أَهْلِ النُّبُوَّةِ فَلَمَّا سَمِعَ الْمَأْمُونُ کَلَامَهُ عَجِبَ مِنْهُ وَ جَعَلَ یُطِیلُ نَظَرَهُ إِلَیْهِ وَ قَالَ أَنْتَ ابْنُ الرِّضَا حَقّاً وَ ضَاعَفَ إِحْسَانَهُ إِلَیْهِ (2).

قَالَ عَلِیُّ بْنُ عِیسَی: إِنِّی رَأَیْتُ فِی کِتَابٍ لَمْ یَحْضُرْنِی الْآنَ اسْمُهُ أَنَّ الْبُزَاةَ عَادَتْ وَ فِی أَرْجُلِهَا حَیَّاتٌ خُضْرٌ وَ أَنَّهُ سُئِلَ بَعْضُ الْأَئِمَّةِ علیهم السلام فَقَالَ قَبْلَ أَنْ یُفْصِحَ عَنِ السُّؤَالِ إِنَّ بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ حَیَّاتٍ خَضْرَاءَ تَصِیدُهَا بُزَاةٌ شُهْبٌ یُمْتَحَنُ بِهَا

ص: 92


1- 1. هذا بعید غایته، فانه علیه السلام قام بأمر الإمامة و له ثمان سنین و لم یکن أن یلعب مع الصبیان، و لا أن یطلع علی لعبهم و لهوهم، مقیما علی ذلک فان الامام لا یلهو و لا یلعب علی أنّه کان مقیما بمدینة جده الرسول الی أن أشخصه المأمون الی بغداد کما مر و سیأتی لا أنّه کان ببغداد.
2- 2. کشف الغمّة ج 4 ص 187 و 188.

و عزت و کرامتی که به او بخشیده، شروع به صحبت کردیم. ام عیسی گفت: برایت جریانی عجیب و امری بزرگ که بالاتر از وصف و مقدار است از حضرت جواد علیه السلام نقل کنم؟ پرسیدم: چه جریانی؟ گفت: حضرت جواد علیه السلام بسیار بر من هوو و کنیز می آورد و من همیشه مواظب او بودم و چه بسا کلامی از من (در این زمینه) می شنید و من شکایت او را به پدرم مأمون از این امر می کردم ولی او می گفت: صبر کن و تحمل داشته باش، او پسر پیغمبر صلی الله علیه و آله است.

یک روز نشسته بودم، زنی وارد شد و بر من سلام کرد؛ پرسیدم: کیستی؟ گفت: من زنی از فرزندان عمار یاسر و همسر ابو جعفر حضرت محمّد تقی فرزند حضرت رضا علیهما السّلام هستم؛ ام الفضل گفت: چنان غیرت در من تهییج شد که دیگر اختیار از دستم رفت. همان ساعت تصمیم گرفتم از جای حرکت کنم و در شهرها بگردم و نزدیک بود شیطان مرا به اسائه ادب به آن زن وادارد ولی کظم غیظ کردم و حق مهمانی و لباس او را پاس داشتم. وقتی آن زن از نزد من رفت، برخاستم و پیش پدرم مأمون رفتم و او را با خبر ساختم. دیدم پدرم مست شراب است و چیزی نمی فهمد. گفت: ای غلام، شمشیر مرا بیاور! شمشیرش را آوردند. سوار بر مرکب شد و گفت: به خدا قسم او را خواهم کشت. من وقتی این وضع را دیدم پیش خود گفتم: انا لله و انا الیه راجعون، چه کار بدی با خود و همسرم کردم و شروع کردم به لطمه زدن به گونه هایم؛ پدرم بر حضرت جواد علیه السلام وارد شد و پیوسته با شمشیر او را می زد تا این که او را قطعه قطعه کرد. سپس پدرم برگشت و من نیز پشت سر او پا به فرار گذاشتم و آن شب را تا به صبح نخوابیدم!

صبح پیش پدرم رفتم و گفتم: می دانی دیشب چه کردی؟ گفت: چه کرده ام؟ گفتم: فرزند حضرت رضا علیه السلام را کشتی! چشمانش برقی زد و از هوش رفت!

بعد که به هوش آمد، گفت: وای بر تو! چه می گویی؟ گفتم:

بله ای پدر! به خدا قسم دیشب وارد بر او شدی و پیوسته او را با شمشیر می زدی تا این که او را کشتی! مأمون از شنیدن این حرف اضطراب شدیدی گرفت و گفت: یاسر خادم را پیش من بیاورید! مأمون نگاهی به او نمود و گفت: وای بر تو! ببین این دخترم چه می گوید؟ یاسر گفت: ای امیر المؤمنین! هر چه می گوید صحیح است. مأمون با دست بر سینه و صورت خود زد و گفت: إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ. به خدا قسم که نابود شدیم و هلاک گشتیم و تا ابد رسوا شدیم. وای بر تو ای یاسر! برو ببین و از او و جریانش خبر بیاور. در آوردن خبر برای من عجله کن که نزدیک است جانم از بدنم خارج شود.

ص: 96

أَوْلَادُ الْأَنْبِیَاءِ وَ مَا هَذَا مَعْنَاهُ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ (1).

وَ قَالَ الْحِمْیَرِیُّ فِی کِتَابِ الدَّلَائِلِ رُوِیَ عَنْ دِعْبِلِ بْنِ عَلِیٍّ: أَنَّهُ دَخَلَ عَلَی الرِّضَا علیه السلام فَأَمَرَ لَهُ بِشَیْ ءٍ فَأَخَذَهُ وَ لَمْ یَحْمَدِ اللَّهَ فَقَالَ لَهُ لِمَ لَمْ تَحْمَدِ اللَّهَ قَالَ ثُمَّ دَخَلْتُ بَعْدَهُ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَأَمَرَ لِی بِشَیْ ءٍ فَقُلْتُ الْحَمْدُ لِلَّهِ فَقَالَ تَأَدَّبْتَ.

وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: اسْتَأْذَنَ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَوْمٌ مِنْ أَهْلِ النَّوَاحِی فَأَذِنَ لَهُمْ فَدَخَلُوا فَسَأَلُوهُ فِی مَجْلِسٍ وَاحِدٍ عَنْ ثَلَاثِینَ أَلْفَ مَسْأَلَةٍ فَأَجَابَ وَ لَهُ عَشْرُ سِنِینَ (2).

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عن إبراهیم بن هاشم: مثله (3)- کا، [الکافی] علی: مثله (4)

بیان

قوله عن ثلاثین ألف مسألة أقول یشکل هذا بأنه لو کان السؤال و الجواب عن کل مسألة بیتا واحدا أعنی خمسین حرفا لکان أکثر من ثلاث ختمات

للقرآن فکیف یمکن ذلک فی مجلس واحد و لو قیل جوابه علیه السلام کان فی الأکثر بلا و نعم أو بالإعجاز فی أسرع زمان ففی السؤال لا یمکن ذلک و یمکن الجواب بوجوه.

الأول أن الکلام محمول علی المبالغة فی کثرة الأسئلة و الأجوبة فإن عد مثل ذلک مستبعد جدا.

الثانی یمکن أن یکون فی خواطر القوم أسئلة کثیرة متفقه فلما أجاب علیه السلام عن واحد فقد أجاب عن الجمیع.

الثالث أن یکون إشارة إلی کثرة ما یستنبط من کلماته الموجزة المشتملة علی الأحکام الکثیرة و هذا وجه قریب.

ص: 93


1- 1. المصدر ص 189.
2- 2. المصدر ص 217.
3- 3. مناقب آل أبی طالب ج 4 ص 384.
4- 4. الکافی ج 1 ص 496.

یاسر با عجله رفت و من به صورتم لطمه می زدم. یاسر خیلی زود برگشت و گفت: یا امیر المؤمنین! بشارت باد! پرسید: بر تو بشارت باد، چه خبر داری؟ گفت: وقتی رفتم دیدم نشسته و پیراهنی بر تن دارد و جامه ای دیگر بر روی آن پوشیده و مشغول مسواک کردن است! سلام کردم و گفتم: یا این رسول الله! تقاضا دارم همان پیراهن خود را به من لطف فرمایید تا در آن نماز بخوانم و جهت تبرک داشته باشم، و می­خواستم بدنش را ببینم که آیا شمشیرها بر روی پیکرش اثری گذاشته اند یا نه. به خدا قسم بدنش مثل عاجی بود که آن را زرد کرده باشند و هیچ اثر شمشیر نداشت!

مأمون به گریه ای طولانی افتاد و گفت: با این وصف مشکلی نداریم و این درس عبرتی برای اولین و آخرین است. و گفت: ای یاسر! سوار شدنم برای رفتم به سمت او و برداشتن شمشیر و وارد شدن بر او را یادم می آید اما اصلا چیزی از خارج شدنم از نزد حضرت و بیرون آمدنم به سمت مجلس خودم به یادم نمی آید. چگونه من به سمت او رفته ام؟ خدا لعنتی وبال آور بر این دخترم کند!! برو پیش ام عیسی و به او بگو، پدرت می گوید: به خدا اگر بعد از امروز دو مرتبه بیایی و شکایتی از او بکنی یا بدون اذن او خارج شوی، از تو برای امام جواد علیه السلام انتقام می گیرم ! بعد پیش ابن الرضا علیهما السلام برو و سلام مرا به او برسان و بیست هزار دینار برایش ببر و فلان مرکب مرا که دیشب سوار بودم ببر و تقدیمش کن و پیغام بده که بنی هاشم بر او داخل شوند و به او سلام کنند.

یاسر می گوید: به بنی هاشم امر مأمون را رساندم و من نیز با آنان داخل شدم و بر او سلام کردم و سلام مأمون را به او رساندم و مال را پیش او نهادم و مرکب را بر او عرضه داشتم. حضرت ساعتی به او نگاه کرد و تبسم نمود و فرمود: ای یاسر! پیمان بین او و پدرم و بین من و او چنین بود که با شمشیر بر من هجوم آورد؟ آیا نمی دانست که بین من و او مانعی است که حائل می شود؟

من گفتم: آقای من! یا این رسول الله! او را سرزنش نکن. به خدا قسم و قسم به حق جدت رسول خدا صلی الله علیه و آله، مأمون اصلا نمی فهمید چه می کند و نمی دانست که کجای زمین قرار گرفته و برای خدا نذری راستین کرد و سوگند خورد که بعد از این ماجرا دیگر خمر ننوشد که این امر از ریسمآنهای شیطان است. یا این رسول الله، وقتی شما به نزد ایشان آمدی چیزی به او نگو و نسبت به کاری که کرده مورد عتابش قرار مده. حضرت فرمود: به خدا قسم، تصمیم و نظر خودم هم همین بود. سپس لباس طلبید و پوشید و برخاست و همه مردم با او برخاستند تا بر مأمون وارد شدند.

مأمون همین که چشمش به آن جناب افتاد از جای برخاست و به طرف او حرکت کرد و او را به سینه چسبانید و به او خوشامد گفت و به احدی اجازه نداد

ص: 97

الرابع أن یکون المراد بوحدة المجلس الوحدة النوعیة أو مکان واحد کمنی و إن کان فی أیام متعددة.

الخامس أن یکون مبنیا علی بسط الزمان الذی تقول به الصوفیة لکنه ظاهرا من قبیل الخرافات.

السادس أن یکون إعجازه علیه السلام أثر فی سرعة کلام القوم أیضا أو کان یجیبهم بما یعلم من ضمائرهم قبل سؤالهم.

السابع ما قیل إن المراد السؤال بعرض المکتوبات و الطومارات فوقع الجواب بخرق العادة.

«7»

کش، [رجال الکشی] مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ عَنِ الْمَحْمُودِیِ (1) [قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی]:(2) أَنَّهُ دَخَلَ عَلَی ابْنِ أَبِی دُوَادٍ وَ هُوَ فِی مَجْلِسِهِ وَ حَوْلَهُ أَصْحَابُهُ فَقَالَ لَهُمُ ابْنُ أَبِی دُوَادٍ(3) یَا هَؤُلَاءِ مَا تَقُولُونَ فِی شَیْ ءٍ قَالَهُ الْخَلِیفَةُ الْبَارِحَةَ فَقَالُوا وَ مَا ذَلِکَ قَالَ قَالَ الْخَلِیفَةُ مَا تَرَی الْفُلَانِیَةَ تَصْنَعُ إِنْ أَخْرَجْنَا إِلَیْهِمْ أَبَا جَعْفَرٍ سَکْرَانَ یُنْشِئُ مُضَمَّخاً بِالْخَلُوقِ قَالُوا إِذاً تَبْطُلَ حَجَّتُهُمْ وَ تَبْطُلَ مَقَالَتُهُمْ قُلْتُ إِنَّ الْفُلَانِیَّةَ یُخَالِطُونِّی کَثِیراً وَ یُفْضُونَ إِلَیَّ بِسِرِّ مَقَالَتِهِمْ وَ لَیْسَ یَلْزَمُهُمْ هَذَا الَّذِی یَجْرِی

ص: 94


1- 1. المحمودی هو أبو علیّ محمّد بن أحمد بن حماد المروزی من أصحاب أبی جعفر و الهادی و العسکریّ علیهم السلام، توفی أبوه أبو العباس أحمد بن حماد فی زمن الهادی علیه السلام فکتب علیه السلام بعد وفاة أبیه« قد مضی أبوک رضی اللّه عنه و عنک، و هو عندنا علی حالة محمودة، و لن تبعد من تلک الحال» فلقب بالمحمودی.
2- 2. الظاهر سقوط هذه الجملة التی جعلناها بین العلامتین، فان الخبر مرویّ فی الکشّیّ تحت عنوانه لأحمد بن حماد المروزی راجع قاموس الرجال ج 1 ص 302.
3- 3. فی النسخ فی کل المواضع« ابن أبی داود» و الصحیح ما فی الصلب کما مرّ ترجمته فی ص 5 من هذا المجلد فراجع، و کذا ضبطه صحیحا« ابن أبی دواد» فی نسخة الکشّیّ المطبوعة جدیدا بالنجف الأشرف.

بر حضرت وارد شود و پیوسته با او پنهانی سخن می گفت. وقتی کار به این جا رسید، حضرت جواد علیه السلام فرمود: ای امیرالمؤمنین! گفت: بفرمایید! فرمود: من یک نصیحت به شما می کنم از من بپذیر! مأمون گفت: حمد و شکر خدا!! نصیحت شما چیست یا ابن رسول الله؟ فرمود: مایلم شب خارج نشوی! من از این مردم حیله گر نسبت به تو اطمینان ندارم و حرزی دارم که می توانی به وسیله آن خود را از بلاها و ناراحتیها و گرفتاریها در امان بداری، چنانچه دیشب مرا از شر تو نگه داشت. اگر به مصاف سپاه ترک و روم بروی و تمام روی زمین به جنگ تو همداستان شوند، به اذن خدای جبار نمی توانند کاری از پیش ببرند. اگر علاقه داشته باشی آن حرز را برایت بفرستم تا در پناه آن از این گرفتاری ها محفوظ باشی. عرض کرد: بسیار مایلم ولی با خط خود برایم بنویسید و بفرستید. فرمود: بسیار خوب.

یاسر گفت: فردا صبح حضرت جواد علیه السلام از پی من فرستاد. وقتی خدمت آن جناب رسیدم نشستم، پوست آهویی از پوست آهوی تهامه خواست و بعد با خط مبارک خود آن حرز را نوشت و فرمود: یاسر این نوشته را پیش امیر المؤمنین ببر و بگو: یک قاب لوله ای از نقره بسازد و آنچه می گویم بر آن نقش نماید. هر وقت خواست آن را به بازوی خود ببندد، بر بازوی راست ببندد. ابتدا وضوی نیکو و شادابی بگیرد و چهار رکعت نماز بخواند، در هر رکعت یک حمد بخواند و هفت مرتبه آیة الکرسی و هفت مرتبه شهد اللَّه و هفت مرتبه و الشمس و ضحیها و هفت مرتبه و اللیل اذا یغشی و هفت مرتبه قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ بخواند.

وقتی نماز خود را تمام کرد، این حرز را در گرفتاریها و ناراحتیها و هر چه موجب ترس و وحشت او می شود، بر بازوی راست می بندد و نباید موقعی که طلوع قمر در برج عقرب است ببندد. اگر او با رومیان به جنگ پردازد، به اجازه خدا و برکت این دعا بر آنها پیروز می شود. نسخه حرز و اثر آن را در کتاب دعا ذکر کرده ایم.(1)

روایت10.

عیون المعجزات: حکیمه بنت ابی الحسن قرشی که از زنان صالحه بود می گوید: وقتی امام جواد علیه السلام وفات کرد، نزد ام فضل دختر مأمون آمدم؛ یا این که گفت: به نزد ام عیسی دختر مأمون آمدم و او را تسلیت دادم و

ص: 98


1- . مهج الدعوات: 44

قَالَ وَ مِنْ أَیْنَ قُلْتَ قُلْتُ إِنَّهُمْ یَقُولُونَ لَا بُدَّ فِی کُلِّ زَمَانٍ وَ عَلَی کُلِّ حَالٍ لِلَّهِ فِی أَرْضِهِ مِنْ حُجَّةٍ یَقْطَعُ الْعُذْرَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ خَلْقِهِ قُلْتُ فَإِنْ کَانَ فِی زَمَانِ الْحُجَّةِ مَنْ هُوَ مِثْلُهُ أَوْ فَوْقَهُ فِی الشَّرَفِ وَ النَّسَبِ کَانَ أَدَلَّ الدَّلَائِلِ عَلَی الْحُجَّةِ قَصْدَ السُّلْطَانِ لَهُ مِنْ بَیْنِ أَهْلِهِ وَ نَوْعِهِ قَالَ فَعَرَضَ ابْنُ أَبِی دُوَادٍ هَذَا الْکَلَامَ عَلَی الْخَلِیفَةِ فَقَالَ لَیْسَ فِی هَؤُلَاءِ الْیَوْمَ حِیلَةٌ لَا تُؤْذُوا أَبَا جَعْفَرٍ(1).

بیان

الفلانیة الإمامیة و الرافضة و حاصل جواب المحمودی أن الإمامیة یقولون بأنه لا بد فی کل زمان من حجة و کلما تعرض السلطان لیضیع قدر من هو بتلک المرتبة کان لهم أدل دلیل علی أنه الحجة حیث یتعرض السلطان له دون غیره.

«8»

یب، [تهذیب الأحکام] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی أَحْمَدَ إِسْحَاقَ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ أَبِی الْعَبَّاسِ عَنْ عُبْدُوسِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا جَعْفَرٍ الثَّانِیَ علیه السلام قَدْ خَرَجَ مِنَ الْحَمَّامِ وَ هُوَ مِنْ قَرْنِهِ إِلَی قَدَمِهِ مِثْلُ الْوَرْدِ مِنْ أَثَرِ الْحِنَّاءِ.

«9»

مهج، [مهج الدعوات] عَلِیُّ بْنُ عَبْدِ الصَّمَدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْحَسَنِ عَمِّ وَالِدِهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الدُّورْیَسْتِیِّ عَنْ وَالِدِهِ عَنِ الصَّدُوقِ مُحَمَّدِ بْنِ بَابَوَیْهِ وَ أَخْبَرَنِی جَدِّی عَنْ وَالِدِهِ عَنْ جَمَاعَةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا مِنْهُمُ السَّیِّدُ أَبُو الْبَرَکَاتِ وَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ الْمُعَاذِیُّ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الْعَمْرِیُّ وَ مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْمَدَائِنِیُّ جَمِیعاً عَنِ الصَّدُوقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَبِی نَصْرٍ الْهَمْدَانِیِّ قَالَ حَدَّثَتْنِی حَکِیمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَمَّةُ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام قَالَتْ: لَمَّا مَاتَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الرِّضَا علیه السلام أَتَیْتُ زَوْجَتَهُ أُمَّ عِیسَی بِنْتَ الْمَأْمُونِ فَعَزَّیْتُهَا وَ وَجَدْتُهَا شَدِیدَ الْحُزْنِ وَ الْجَزَعِ عَلَیْهِ تَقْتُلُ نَفْسَهَا بِالْبُکَاءِ وَ الْعَوِیلِ فَخِفْتُ عَلَیْهَا أَنْ تَتَصَدَّعَ مَرَارَتَهَا فَبَیْنَمَا نَحْنُ فِی حَدِیثِهِ وَ کَرَمِهِ وَ وَصْفِ خُلُقِهِ وَ مَا أَعْطَاهُ اللَّهُ تَعَالَی مِنَ الشَّرَفِ

ص: 95


1- 1. رجال الکشّیّ ص 469.

دیدم خیلی محزون است ... تا آخر آنچه گذشت.

روایت11.

مناقب: از حکیمه دختر امام جواد علیه السلام نقل شده که حدیث را تا این جا رساند که یاسر گفت: به خدا قسم نفهمیده! سرزنشت را از او بردار که دیگر تا ابد مست نخواهد کرد. سپس مأمون سوار مرکب شد و به نزد پدرم آمد. پدرم به او خوشامد گفت و او را به سینه چسباند و گفت: اگر از دست من ناراحتی، مرا ببخش و در گذر! حضرت فرمود: من از چیزی ناراحت نیستم و هر چه بود خیر بود! مأمون گفت: با خراج شرق و غرب هم که شده به او نزدیک خواهم شد و دشمنانش را به کفاره کاری که از من صادر شده می کشم. سپس به مردم اذن ورود داد و سفره غذا طلب کرد.(1)

مؤلف

حرّ الوجه آن چیزی است که از رخساره آشکار می شود. و عبارت برق عینه یعنی متحیر شد و پلک نزد، و دوّاج بر وزن رمّان و غراب روپوشی است که پوشیده می شود.

روایت12.

عیون المعجزات: پس از در گذشت حضرت رضا علیه السّلام، امام جواد علیه السلام در حدود هفت سال داشت. بین دوستان ایشان در بغداد و سایر شهرها اختلاف افتاد. گروهی از شیعیان از آن جمله ریان بن صلت و صفوان بن یحیی و محمّد بن حکیم و عبد الرحمن ابن حجاج و یونس بن عبد الرحمن و گروهی از سران شیعه و اشخاص مورد اعتماد در زیر زمین خانه عبد الرحمن بن حجاج اجتماع کرده، شروع به گریه و ناله کردند و از این مصیبت سخت اندوهگین بودند. یونس بن عبد الرحمن گفت: گریه را رها کنید! چه کسی متصدی رهبری شیعه خواهد بود و در مسائل دینی به که پناه آوریم تا فرزند حضرت رضاعلیه السلام بزرگ شود؟ (منظورش حضرت جواد بود).

ریان بن صلت از جای حرکت کرد و گلوی یونس بن عبد الرحمن را گرفته فشرد و شروع به سیلی زدن او کرد و می گفت: تو پیش ما ادعای ایمان می کنی ولی در دل شک داری و مشرک هستی. اگر مقام امامت به آن جناب از طرف خدا داده شده، گرچه به بچه یک روزه باشد، از نظر علم و دانش چون رهبری بزرگ است و اگر از طرف خدا نباشد، گرچه هزار سال عمر داشته باشد مثل یکی از مردم عادی است. این از مطالبی است که باید در باره اش اندیشه نمود. بقیه حاضرین روی به جانب او نموده، شروع به سرزنش و اعتراض نمودند.

ص: 99


1- . مناقب آل ابی طالب 4 : 394

وَ الْإِخْلَاصِ وَ مَنَحَهُ مِنَ الْعِزِّ وَ الْکَرَامَةِ إِذْ قَالَتْ أُمُّ عِیسَی أَ لَا أُخْبِرُکِ عَنْهُ بِشَیْ ءٍ عَجِیبٍ وَ أَمْرٍ جَلِیلٍ فَوْقَ الْوَصْفِ وَ الْمِقْدَارِ قُلْتُ وَ مَا ذَاکِ قَالَتْ کُنْتُ أَغَارُ عَلَیْهِ کَثِیراً وَ أُرَاقِبُهُ أَبَداً وَ رُبَّمَا یُسْمِعُنِی الْکَلَامَ فَأَشْکُو ذَلِکِ إِلَی أَبِی فَیَقُولُ یَا بُنَیَّةِ احْتَمِلِیهِ فَإِنَّهُ بَضْعَةٌ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله.

فَبَیْنَمَا أَنَا جَالِسَةٌ ذَاتَ یَوْمٍ إِذْ دَخَلَتْ عَلَیَّ جَارِیَةٌ فَسَلَّمَتْ عَلَیَّ فَقُلْتُ مَنْ أَنْتِ فَقَالَتْ أَنَا جَارِیَةٌ مِنْ وُلْدِ عَمَّارِ بْنِ یَاسِرٍ وَ أَنَا زَوْجَةُ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنَ عَلِیٍّ الرِّضَا زَوْجِکِ فَدَخَلَنِی مِنَ الْغَیْرَةِ مَا لَا أَقْدِرُ عَلَی احْتِمَالِ ذَلِکِ وَ هَمَمْتُ أَنْ أَخْرُجَ وَ أَسِیحَ فِی الْبِلَادِ وَ کَادَ الشَّیْطَانُ یَحْمِلُنِی عَلَی الْإِسَاءَةِ إِلَیْهَا فَکَظَمْتُ غَیْظِی وَ أَحْسَنْتُ رِفْدَهَا وَ کَسَوْتُهَا فَلَمَّا خَرَجَتْ مِنْ عِنْدِیَ الْمَرْأَةُ نَهَضْتُ وَ دَخَلْتُ عَلَی أَبِی وَ أَخْبَرْتُهُ بِالْخَبَرِ وَ کَانَ سَکْرَانَ لَا یَعْقِلُ فَقَالَ یَا غُلَامُ عَلَیَّ بِالسَّیْفِ فَأَتَی بِهِ فَرَکِبَ وَ قَالَ وَ اللَّهِ لَأَقْتُلَنَّهُ فَلَمَّا رَأَیْتُ ذَلِکِ قُلْتُ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ مَا صَنَعْتُ بِنَفْسِی وَ بِزَوْجِی وَ جَعَلْتُ أَلْطِمُ حُرَّ وَجْهِی (1) فَدَخَلَ عَلَیْهِ وَالِدِی وَ مَا زَالَ یَضْرِبُهُ بِالسَّیْفِ حَتَّی قَطَعَهُ ثُمَّ خَرَجَ مِنْ عِنْدِهِ وَ خَرَجْتُ هَارِبَةً مِنْ خَلْفِهِ فَلَمْ أَرْقُدْ لَیْلَتِی فَلَمَّا ارْتَفَعَ النَّهَارُ أَتَیْتُ أَبِی فَقُلْتُ أَ تَدْرِی مَا صَنَعْتَ الْبَارِحَةَ قَالَ وَ مَا صَنَعْتُ قُلْتُ قَتَلْتَ ابْنَ الرِّضَا فَبَرَقَ عَیْنُهُ وَ غُشِیَ عَلَیْهِ ثُمَّ أَفَاقَ بَعْدَ حِینٍ وَ قَالَ وَیْلَکِ مَا تَقُولِینَ قُلْتُ نَعَمْ وَ اللَّهِ یَا أَبَتِ دَخَلْتَ عَلَیْهِ وَ لَمْ تَزَلْ تَضْرِبُهُ بِالسَّیْفِ حَتَّی قَتَلْتَهُ فَاضْطَرَبَ مِنْ ذَلِکِ اضْطِرَاباً شَدِیداً وَ قَالَ عَلَیَّ بِیَاسِرٍ الْخَادِمِ فَجَاءَ یَاسِرٌ فَنَظَرَ إِلَیْهِ الْمَأْمُونُ وَ قَالَ وَیْلَکَ مَا هَذَا الَّذِی تَقُولُ هَذِهِ ابْنَتِی قَالَ صَدَقَتْ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَضَرَبَ بِیَدِهِ عَلَی صَدْرِهِ وَ خَدِّهِ وَ قَالَ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ هَلَکْنَا بِاللَّهِ وَ عَطِبْنَا وَ افْتَضَحْنَا إِلَی آخِرِ الْأَبَدِ وَیْلَکَ یَا یَاسِرُ فَانْظُرْ مَا الْخَبَرُ وَ الْقِصَّةُ عَنْهُ وَ عَجِّلْ عَلَیَّ بِالْخَبَرِ فَإِنَّ نَفْسِی تَکَادُ أَنْ تَخْرُجَ السَّاعَةَ

ص: 96


1- 1. حر الوجه- بضم الحاء- ما بدا من الوجنة، یقال: لطم حر وجهه و قال الشاعر: جلا الحزن عن حر الوجوه فأسفرت***و کانت علیها هبوة لا تبلج.

- ایام حج بود. گروهی از فقیهان بغداد و دانشمندان سایر شهرها (حدود هشتاد نفر) جمع شدند و به جانب مکه رهسپار گردیدند. ابتدا به مدینه رفتند تا حضرت جواد علیه السلام را از نزدیک مشاهده کنند. وقتی وارد مدینه شدند، به خانه حضرت صادق علیه السّلام رفتند. چون خالی بود وارد خانه شده روی فرش بزرگی که گسترده بود نشستند. عبد اللَّه بن موسی وارد شد و در بالای مجلس نشست. یک نفر فریاد زد: مردم! این پسر پیامبر است، هر کس سؤالی دارد بکند. چند سؤال کردند، ولی جواب نادرستی داد. شیعیان حاضر بسیار اندوهگین و ناراحت شدند و فقهاء مضطرب گردیدند و از جای حرکت کردند تا خارج شوند و با خود می گفتند: اگر حضرت جواد علیه السلام می توانست خود جواب این مسائل را بدهد، نباید از عبد اللَّه بن موسی چنین جوابهایی صادر شود.

در این هنگام دری از بالای مجلس گشوده شد و موفق وارد گردیده و گفت: اینک حضرت جواد علیه السلام تشریف می آورند. با وارد شدن آن جناب، همه از جای حرکت کرده به استقبالش رفتند و سلام کردند. امام جواد علیه السلام وارد شد. دو جامه پوشیده بود و عمامه ای با دو گیسو داشت و در پای مبارکش نعلین بود. حضرت نشست و تمام مردم سکوت کردند. همان سؤال کننده قبل از جای حرکت کرد و چند مسأله پرسید و جواب های صحیح شنید. همه شاد شده شروع به ستایش نمودند و عرض کردند: عمویت عبد اللَّه چنین و چنان جواب داد.

فرمود: لا اله الا الله! عمو جان! بسیار کار خطرناکی است که روز قیامت در پیشگاه خداوند بایستی و به تو بگوید: چرا به بندگانم فتوایی که نمی دانستی دادی، در حالی که در میان امت داناتر از تو وجود داشت؟

- از عمر بن فرج رخجی نقل شده که گفت، در حالی که ما کنار دجله ایستاده بودیم، به حضرت ابو جعفر علیه السلام گفتم: شیعیان شما مدعی هستند که شما می دانید چقدر آب در دجله است و از وزن آن اطلاع دارید. فرمود: آیا خداوند قادر است علم این مطلب را در اختیار یک پشه بگذارد یا نه؟ گفتم: چرا قادر است. فرمود:

ص: 100

فَخَرَجَ یَاسِرٌ وَ أَنَا أَلْطِمُ حُرَّ وَجْهِی فَمَا کَانَ بِأَسْرَعَ مِنْ أَنْ رَجَعَ یَاسِرٌ فَقَالَ الْبُشْرَی یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ لَکَ الْبُشْرَی فَمَا عِنْدَکَ قَالَ یَاسِرٌ دَخَلْتُ عَلَیْهِ فَإِذَا هُوَ جَالِسٌ وَ عَلَیْهِ قَمِیصٌ وَ دُوَّاجٌ وَ هُوَ یَسْتَاکُ فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ وَ قُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أُحِبُّ أَنْ تَهَبَ لِی قَمِیصَکَ هَذَا أُصَلِّیَ فِیهِ وَ أَتَبَرَّکَ بِهِ وَ إِنَّمَا أَرَدْتُ أَنْ أَنْظُرَ إِلَیْهِ وَ إِلَی جَسَدِهِ هَلْ بِهِ أَثَرُ السَّیْفِ فَوَ اللَّهِ کَأَنَّهُ الْعَاجُ الَّذِی مَسَّهُ صُفْرَةٌ مَا بِهِ أَثَرٌ فَبَکَی الْمَأْمُونُ طَوِیلًا وَ قَالَ مَا بَقِیَ مَعَ هَذَا شَیْ ءٌ إِنَّ هَذَا لَعِبْرَةٌ لِلْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ قَالَ یَا یَاسِرُ أَمَّا رُکُوبِی إِلَیْهِ وَ أَخْذِیَ السَّیْفَ وَ دُخُولِی عَلَیْهِ فَإِنِّی ذَاکِرٌ لَهُ وَ خُرُوجِی عَنْهُ فَلَا أَذْکُرُ شَیْئاً غَیْرَهُ وَ لَا أَذْکُرُ أَیْضاً انْصِرَافِی إِلَی مَجْلِسِی فَکَیْفَ کَانَ أَمْرِی وَ ذَهَابِی إِلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَی هَذِهِ الِابْنَةِ لَعْناً وَبِیلًا تَقَدَّمْ إِلَیْهَا وَ قُلْ لَهَا یَقُولُ لَکِ أَبُوکِ وَ اللَّهِ لَئِنْ جِئْتِنِی بَعْدَ هَذَا الْیَوْمِ وَ شَکَوْتِ مِنْهُ أَوْ خَرَجْتِ بِغَیْرِ إِذْنِهِ لَأَنْتَقِمَنَّ لَهُ مِنْکِ ثُمَّ سِرْ إِلَی ابْنِ الرِّضَا وَ أَبْلِغْهُ عَنِّی السَّلَامَ وَ احْمِلْ إِلَیْهِ عِشْرِینَ أَلْفَ دِینَارٍ وَ قَدِّمْ إِلَیْهِ الشِّهْرِیَّ الَّذِی رَکِبْتُهُ الْبَارِحَةَ ثُمَّ أْمُرْ بَعْدَ ذَلِکَ الْهَاشِمِیِّینَ أَنْ یَدْخُلُوا عَلَیْهِ بِالسَّلَامِ وَ یُسَلِّمُوا عَلَیْهِ قَالَ یَاسِرٌ فَأَمَرْتُ لَهُمْ بِذَلِکَ وَ دَخَلْتُ أَنَا أَیْضاً مَعَهُمْ وَ سَلَّمْتُ عَلَیْهِ وَ أَبْلَغْتُ التَّسْلِیمَ وَ وَضَعْتُ الْمَالَ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ عَرَضْتُ الشِّهْرِیَّ عَلَیْهِ فَنَظَرَ إِلَیْهِ سَاعَةً ثُمَّ تَبَسَّمَ فَقَالَ یَا یَاسِرُ هَکَذَا کَانَ الْعَهْدُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ أَبِی وَ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ حَتَّی یَهْجُمَ عَلَیَّ بِالسَّیْفِ أَ مَا عَلِمَ أَنَّ لِی نَاصِراً وَ حَاجِزاً یَحْجُزُ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ دَعْ عَنْکَ هَذَا الْعِتَابَ فَوَ اللَّهِ وَ حَقِّ جَدِّکَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا کَانَ یَعْقِلُ شَیْئاً مِنْ أَمْرِهِ وَ مَا عَلِمَ أَیْنَ هُوَ مِنْ أَرْضِ اللَّهِ وَ قَدْ نَذَرَ لِلَّهِ نَذْراً صَادِقاً وَ حَلَفَ أَنْ لَا یُسْکِرَ بَعْدَ ذَلِکَ أَبَداً فَإِنَّ ذَلِکَ مِنْ حَبَائِلِ الشَّیْطَانِ فَإِذَا أَنْتَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَتَیْتَهُ فَلَا تَذْکُرْ لَهُ شَیْئاً وَ لَا تُعَاتِبْهُ عَلَی مَا کَانَ مِنْهُ فَقَالَ علیه السلام هَکَذَا کَانَ عَزْمِی وَ رَأْیِی وَ اللَّهِ ثُمَّ دَعَا بِثِیَابِهِ وَ لَبِسَ وَ نَهَضَ وَ قَامَ مَعَهُ النَّاسُ أَجْمَعُونَ حَتَّی دَخَلَ عَلَی الْمَأْمُونِ فَلَمَّا رَآهُ قَامَ إِلَیْهِ وَ ضَمَّهُ إِلَی صَدْرِهِ وَ رَحَّبَ بِهِ وَ لَمْ یَأْذَنْ لِأَحَدٍ فِی الدُّخُولِ

ص: 97

من در نزد خدا از یک پشه و از بیشتر مردم نیز گرامی ترم.

روایت13.

کافی: ابراهیم بن ابی البلاد می گوید: خدمت حضرت جواد علیه السلام رسیده و گفتم: من مایلم شکم خود را به شکم شما بمالم! فرمود: همین جا ای ابا اسماعیل؟ پیراهن از روی شکم بالا زد و من نیز جامه خود را کنار زدم و شکم خود را به شکم آن جناب چسباندم! بعد مرا نشاند و طبقی خرما جلوی من گذاشت و شروع به خوردن کرد بعد شروع به صحبت کرد و از معده خود شکایت نمود. من تشنه شدم و تقاضای آب کردم. فرمود: کنیز! از شربتی که خود می آشامم به او بده. او در یک قدح مسی، شربتی که از آب خرما گرفته شده بود برایم آورد؛ وقتی آشامیدم از عسل شیرین تر بود .

عرض کردم: همین شربت معده شما را خراب کرده. فرمود: این شربت از خرمای ملک وقفی پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم است که صبح زود جمع می کنند و آب بر روی آن می ریزند و کنیزی آن را می فشارد و من بعد از غذا از آن شربت می آشامم. شب کنیز شربت آن خرماها را می گیرد و به سایر خانواده ها می دهد. گفتم: اهالی کوفه به این مقدار قانع نیستند. فرمود: پس شربت خرمای آنها چگونه است؟ گفتم: خرما را پاک می کنند و روی آن قعوه می ریزند! فرمود: قعوه چیست؟ عرض کردم: قعوه داذی است. پرسید: داذی چیست؟ گفتم: یک نوع دانه ایست که از بصره می آورند و در داخل این شربت می ریزند تا به جوش آید و وقتی از جوش افتاد، آن را می آشامند. فرمود: خوردن این شربت حرام است.(1)

روایت14.

تهذیب: علی بن مهزیار می گوید: نامه ای برای حضرت جواد علیه السلام نوشتم و از زلزله های زیادی که در اهواز می آمد شکایت کردم و عرض کردم: اجازه می فرمایید من از این سرزمین خارج شوم؟ فرمود: از اهواز خارج مشو. روز چهارشنبه و پنجشنبه و جمعه را روزه بگیرید و روز جمعه غسل کنید و لباسهای تمیز بپوشید و در همان روز جمعه دسته جمعی بیرون بروید و از خدا بخواهید این بلا را رفع کند. علی بن مهزیار گفت: همین کار را کردم، زلزله آرام شد.(2)

روایت15.

کافی: علی بن مهزیار از موسی بن قاسم نقل کرد که گفت: به حضرت ابو جعفر ثانی علیه السلام عرض کردم: من تصمیم داشتم از طرف شما و پدرت طواف کنم ولی به من گفته شد: نباید از طرف امامان طواف شود! فرمود: هر چه برایت مقدور بود طواف کن.

- از عمر بن فرج رخجی نقل شده که گفت، در حالی که ما کنار دجله ایستاده بودیم، به حضرت ابو جعفر علیه السلام گفتم: شیعیان شما مدعی هستند که شما می دانید چقدر آب در دجله است و از وزن آن اطلاع دارید. فرمود: آیا خداوند قادر است علم این مطلب را در اختیار یک پشه بگذارد یا نه؟ گفتم: چرا قادر است. فرمود:

ص: 101


1- . کافی 6 : 416
2- . تهذیب الاحکام 3 : 294

عَلَیْهِ وَ لَمْ یَزَلْ یُحَدِّثُهُ وَ یُسَامِرُهُ فَلَمَّا انْقَضَی ذَلِکِ قَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الرِّضَا علیه السلام یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ لَبَّیْکَ وَ سَعْدَیْکَ قَالَ لَکَ عِنْدِی نَصِیحَةٌ فَاقْبَلْهَا قَالَ الْمَأْمُونُ بِالْحَمْدِ وَ الشُّکْرِ ثُمَّ قَالَ فَمَا ذَاکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ أُحِبُّ أَنْ لَا تَخْرُجَ بِاللَّیْلِ فَإِنِّی لَا آمَنُ عَلَیْکَ هَذَا الْخَلْقَ الْمَنْکُوسَ وَ عِنْدِی عَقْدٌ تُحَصِّنُ بِهِ نَفْسَکَ وَ تَحْتَرِزُ بِهِ عَنِ الشُرُورِ وَ الْبَلَایَا وَ الْمَکَارِهِ وَ

الْآفَاتِ وَ الْعَاهَاتِ کَمَا أَنْقَذَنِیَ اللَّهُ مِنْکَ الْبَارِحَةَ وَ لَوْ لَقِیتَ بِهِ جُیُوشَ الرُّومِ وَ التُّرْکِ وَ اجْتَمَعَ عَلَیْکَ وَ عَلَی غَلَبَتِکَ أَهْلُ الْأَرْضِ جَمِیعاً مَا تَهَیَّأَ لَهُمْ مِنْکَ شَیْ ءٌ بِإِذْنِ اللَّهِ الْجَبَّارِ وَ إِنْ أَحْبَبْتَ بَعَثْتُ بِهِ إِلَیْکَ لِتَحْتَرِزَ بِهِ مِنْ جَمِیعِ مَا ذَکَرْتُ لَکَ قَالَ نَعَمْ فَاکْتُبْ ذَلِکَ بِخَطِّکَ وَ ابْعَثْهُ إِلَیَّ قَالَ علیه السلام نَعَمْ قَالَ یَاسِرٌ فَلَمَّا أَصْبَحَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام بَعَثَ إِلَیَّ فَدَعَانِی فَلَمَّا سِرْتُ إِلَیْهِ وَ جَلَسْتُ بَیْنَ یَدَیْهِ دَعَا بِرَقِّ ظَبْیٍ مِنْ ظَبْیِ تِهَامَةَ ثُمَّ کَتَبَ بِخَطِّهِ هَذَا الْعَقْدَ ثُمَّ قَالَ یَا یَاسِرُ احْمِلْ هَذَا إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ قُلْ حَتَّی یُصَاغَ لَهُ قَصَبَةٌ مِنْ فِضَّةٍ مَنْقُوشٌ عَلَیْهِ مَا أَذْکُرُهُ بَعْدُ فَإِذَا أَرَادَ شَدَّهُ عَلَی عَضُدِهِ فَلْیَشُدَّهُ عَلَی عَضُدِ الْأَیْمَنِ وَ لْیَتَوَضَّأْ وُضُوءاً حَسَناً سَابِغاً وَ لْیُصَلِّ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ سَبْعَ مَرَّاتٍ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ سَبْعَ مَرَّاتٍ شَهِدَ اللَّهُ وَ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها وَ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشی وَ سَبْعَ مَرَّاتٍ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ فَإِذَا فَرَغَ مِنْهَا فَلْیَشُدَّهُ عَلَی عَضُدِهِ الْأَیْمَنِ عِنْدَ الشَّدَائِدِ وَ النَّوَائِبِ بِحَوْلِ اللَّهِ وَ قُوَّتِهِ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ یَخَافُهُ وَ یَحْذَرُهُ وَ یَنْبَغِی أَنْ لَا یَکُونَ طُلُوعُ الْقَمَرِ فِی بُرْجِ الْعَقْرَبِ وَ لَوْ أَنَّهُ غَزَا أَهْلَ الرُّومِ وَ مَلِکَهُمْ لَغَلَبَهُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ بَرَکَةِ هَذَا الْحِرْزِ إِلَی آخِرِ مَا أَوْرَدْتُهُ فِی کِتَابِ الدُّعَاءِ(1).

«10»

عُیُونُ الْمُعْجِزَاتِ، صَفْوَانُ عَنْ أَبِی نَصْرٍ الْهَمْدَانِیِّ عَنْ حَکِیمَةَ بِنْتِ أَبِی الْحَسَنِ الْقُرَشِیِّ وَ کَانَتْ مِنَ الصَّالِحَاتِ قَالَتْ: لَمَّا قُبِضَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام أَتَیْتُ أُمَّ الْفَضْلِ بِنْتَ الْمَأْمُونِ أَوْ قَالَتْ أُمَّ عِیسَی بِنْتَ الْمَأْمُونِ فَعَزَّیْتُهَا فَوَجَدْتُهَا شَدِیدَةَ

ص: 98


1- 1. مهج الدعوات ص 44- 48.

من در نزد خدا از یک پشه و از بیشتر مردم نیز گرامی ترم.

این کار جایز است.

پس از سه سال عرض کردم: من در مورد طواف از طرف شما و پدرتان اجازه خواستم، شما هم اجازه فرمودید. هر چه توانستم به نیابت شما طواف کردم و بعد در قلبم چیزی خطور کرد که به آن عمل کردم .

فرمود: چه چیزی خطور کرد؟ گفتم: یک روز از جانب پیامبر صلی الله علیه و اله طواف کردم؛ سه مرتبه فرمود: صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم. روز دوم از جانب امیر المؤمنین علیه السلام، روز سوم از طرف امام حسن علیه السلام، روز چهارم از طرف امام حسین علیه السلام و روز پنجم از طرف علی بن الحسین علیهما السلام و روز ششم از طرف حضرت باقر علیه السلام، روز هفتم از طرف جعفر بن محمّد علیهما السلام و روز هشتم از طرف پدربزرگت حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام و روز نهم از طرف پدرت حضرت رضا علیه السلام و روز دهم از طرف شما. اینها پیشوایانی هستند که معتقد به ولایت آنهایم. فرمود: در این صورت اعتقادی داری که خداوند جز چنین اعتقادی را از بندگان خود نمی پذیرد.

عرض کردم: گاهی از طرف مادرت فاطمه زهرا علیها السّلام طواف می کنم و گاهی نمی کنم. فرمود: هر چه می توانی از جانب آن جناب بیشتر طواف نما که این کار بهترین عملی است که انجام می دهی، ان شاء اللَّه.(1)

روایت16.

عیون اخبار الرضا: بزنطی می گوید: نامه حضرت رضا علیه السّلام را به فرزندش حضرت جواد علیه السلام خواندم که نوشته بود: شنیده ام وقتی می خواهی خارج شوی، غلامان از درب کوچک تو را بیرون می برند. این کار به واسطه بخلی است که آنها دارند تا کسی از تو بهره ای نبرد! تو را سوگند می دهم به حقی که بر تو دارم، مبادا بعد از این خارج یا داخل شوی مگر از درب بزرگ. هر وقت می خواهی سوار شوی، به همراه خود طلا و نقره داشته باش. هر کس تقاضایی کرد به او چیزی بده. هر کدام از عموهایت تقاضای کمک کردند، مبادا کمتر از پنجاه دینار بدهی! بیشتر از این در اختیار خودت هست، خواستی بیشتر بده و هر کدام از عمه هایت تقاضا کردند، از بیست و پنج دینار کمتر مده و اگر بیشتر خواستی بده! من آرزوی بلندی و رفعت تو را از جانب خدا دارم. ببخش و مبادا از این که خدای صاحب عرش تو را تنگدست کند، ترس داشته باشی.(2)

ص: 102


1- . کافی 4 : 314
2- . عیون اخبار الرضا 2 : 8

الْحُزْنِ إِلَی آخِرِ مَا مَرَّ.

«11»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب صَفْوَانُ بْنُ یَحْیَی قَالَ حَدَّثَنِی أَبُو نَصْرٍ الْهَمْدَانِیُّ وَ إِسْمَاعِیلُ بْنُ مِهْرَانَ وَ خَیْرَانُ الْأَسْبَاطِیُّ عَنْ حَکِیمَةَ بِنْتِ أَبِی الْحَسَنِ الْقُرَشِیِّ عَنْ حَکِیمَةَ بِنْتِ مُوسَی بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ حَکِیمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی التَّقِیِّ علیهم السلام: وَ سَاقَ الْحَدِیثَ نَحْوَهُ إِلَی قَوْلِهِ فَقَالَ یَاسِرٌ مَا شَعَرَ وَ اللَّهِ فَدَعْ عَنْهُ عِتَابَکَ فَإِنَّهُ لَنْ یُسْکِرَ أَبَداً ثُمَّ رَکِبَ حَتَّی أَتَی إِلَی وَالِدِی فَرَحَّبَ بِهِ وَالِدِی وَ ضَمَّهُ إِلَی نَفْسِهِ وَ قَالَ إِنْ کُنْتَ وَجَدْتَ عَلَیَّ فَاعْفُ عَنِّی وَ اصْفَحْ فَقَالَ مَا وَجَدْتُ شَیْئاً وَ مَا کَانَ إِلَّا خَیْراً فَقَالَ الْمَأْمُونُ لَأَتَقَرَّبَنَّ إِلَیْهِ بِخَرَاجِ الشَّرْقِ وَ الْغَرْبِ وَ لَأُهْلِکَنَّ أَعْدَاءَهُ کَفَّارَةً لِمَا صَدَرَ مِنِّی ثُمَّ أَذِنَ لِلنَّاسِ وَ دَعَا بِالْمَائِدَةِ(1).

بیان

حر الوجه ما بدا من الوجنة و برق عینه أی تحیر فلم یطرف و الدواج کرمان و غراب اللحاف الذی یلبس.

«12»

عُیُونُ الْمُعْجِزَاتِ،: لَمَّا قُبِضَ الرِّضَا علیه السلام کَانَ سِنُّ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام نَحْوَ سَبْعِ سِنِینَ فَاخْتَلَفَتِ الْکَلِمَةُ مِنَ النَّاسِ بِبَغْدَادَ وَ فِی الْأَمْصَارِ وَ اجْتَمَعَ الرَّیَّانُ بْنُ الصَّلْتِ وَ صَفْوَانُ بْنُ یَحْیَی وَ مُحَمَّدُ بْنُ حَکِیمٍ وَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ الْحَجَّاجِ وَ یُونُسُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ وَ جَمَاعَةٌ مِنْ وُجُوهِ الشِّیعَةِ وَ ثِقَاتِهِمْ فِی دَارِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ فِی بِرْکَةٍ زَلُولٍ یَبْکُونَ وَ یَتَوَجَّعُونَ مِنَ الْمُصِیبَةِ فَقَالَ لَهُمْ یُونُسُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ دَعُوا الْبُکَاءَ مَنْ لِهَذَا الْأَمْرِ وَ إِلَی مَنْ نَقْصِدُ بِالْمَسَائِلِ إِلَی أَنْ یَکْبَرَ هَذَا یَعْنِی أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام فَقَامَ إِلَیْهِ الرَّیَّانُ بْنُ الصَّلْتِ وَ وَضَعَ یَدَهُ فِی حَلْقِهِ وَ لَمْ یَزَلْ یَلْطِمُهُ وَ یَقُولُ لَهُ أَنْتَ تُظْهِرُ الْإِیمَانَ لَنَا وَ تُبْطِنُ الشَّکَّ وَ الشِّرْکَ إِنْ کَانَ أَمْرُهُ مِنَ اللَّهِ

جَلَّ وَ عَلَا فَلَوْ أَنَّهُ کَانَ ابْنَ یَوْمٍ وَاحِدٍ لَکَانَ بِمَنْزِلَةِ الشَّیْخِ الْعَالِمِ وَ فَوْقَهُ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ فَلَوْ عُمِّرَ أَلْفَ سَنَةٍ فَهُوَ وَاحِدٌ مِنَ النَّاسِ هَذَا مِمَّا یَنْبَغِی أَنْ یُفَکَّرَ فِیهِ فَأَقْبَلَتِ الْعِصَابَةُ

ص: 99


1- 1. مناقب آل أبی طالب ج 4 ص 394 و 395.

در کتاب کافی نیز مثل این حدیث نقل شده است.(1)

روایت17.

تحف العقول: روایت شده که برای حضرت جواد علیه السّلام مقداری پارچه های کتانی که قیمت زیادی داشت فرستادند. در بین راه شخصی آنها را به سرقت برد. شخص فرستنده جریان را برای آن جناب نوشت. حضرت در جواب او به خط خود نوشت: اموال و جانهای ما از مواهب عالی پروردگار و امانتهای گران اوست. از آنها هر چه مورد استفاده قرار گیرد، با شادی و شعف بهره برده می شود و هر چه مورد دست برد قرار گیرد، خدا جزا و پاداش خواهد داد. هر کس ناراحتی و جزعش افزون از صبر و شکیبائیش باشد، اجر و پاداش او از میان می رود. از چنین صفتی به خدا پناه می بریم.(2)

بیان

السلة السرقة الخفیة کالإسلال.

روایت18.

تفسیر عیاشی: محمّد بن عیسی بن زیاد می گوید: من در دیوان ابی عباد بودم که دیدم از روی یک نامه نسخه برداری می کند! پرسیدم نامه از کیست؟ گفت: نامه حضرت رضا علیه السلام است به فرزندش که از خراسان نوشته. تقاضا کردم به من بدهد. دیدم در نامه چنین نوشته:

بسم اللَّه الرحمن الرحیم. خدا تو را عمر طولانی دهد و از دشمن مصون و محفوظ بدارد. پسرم! پدرت فدایت! اموال خود را در اختیار تو گذاشتم در حالی که خودم زنده و سلامتم؛ به امید اینکه خداوند به واسطه صله رحم و کمکی که به خویشاوندان و غلامان حضرت موسی بن جعفر و جعفر بن محمّد علیهم السّلام می کنی، به تو افزایش عنایت کند. اما سعیده زنی است که در مورد بخشش و عطا بسیار خوددار و صرفه جوست، با اینکه نباید چنین باشد. خداوند در آن آیه می فرماید: «مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافاً کَثِیرَةً(3)» ،{کیست آن کس که به [بندگانِ] خدا وام نیکویی دهد تا [خدا] آن را برای او چند برابر بیفزاید؟} و فرمود: «لِیُنْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ وَ مَنْ قُدِرَ عَلَیْهِ رِزْقُهُ فَلْیُنْفِقْ مِمَّا آتاهُ اللَّهُ (4)» ،{بر توانگر است که از دارایی خود هزینه کند، و هر که روزی او تنگ باشد، باید از آنچه خدا به او داده خرج کند.} خداوند بسیار به تو وسعت عنایت کرده. پسرم! فدایت شوم، مرا از کارها مطلع گردان و به جهت علاقه ای که به آن کارها داری پنهان منما زیرا موجب زیان تو می شود. و السلام.(5)

ص: 103


1- . کافی 4 : 43
2- . تحف العقول: 479
3- . بقره / 245
4- . طلاق / 7
5- . تفسیر عیاشی 1: 131

عَلَیْهِ تُعَذِّلُهُ وَ تُوَبِّخُهُ.

وَ کَانَ وَقْتُ الْمَوْسِمِ فَاجْتَمَعَ مِنْ فُقَهَاءِ بَغْدَادَ وَ الْأَمْصَارِ وَ عُلَمَائِهِمْ ثَمَانُونَ رَجُلًا فَخَرَجُوا إِلَی الْحَجِّ وَ قَصَدُوا الْمَدِینَةَ لِیُشَاهِدُوا أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام فَلَمَّا وَافَوْا أَتَوْا دَارَ جَعْفَرٍ الصَّادِقِ علیه السلام لِأَنَّهَا کَانَتْ فَارِغَةً وَ دَخَلُوهَا وَ جَلَسُوا عَلَی بِسَاطٍ کَبِیرٍ وَ خَرَجَ إِلَیْهِمْ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُوسَی فَجَلَسَ فِی صَدْرِ الْمَجْلِسِ وَ قَامَ مُنَادٍ وَ قَالَ هَذَا ابْنُ رَسُولِ اللَّهِ فَمَنْ أَرَادَ السُّؤَالَ فَلْیَسْأَلْهُ فَسُئِلَ عَنْ أَشْیَاءَ أَجَابَ عَنْهَا بِغَیْرِ الْوَاجِبِ فَوَرَدَ عَلَی الشِّیعَةِ مَا حَیَّرَهُمْ وَ غَمَّهُمْ وَ اضْطَرَبَتِ الْفُقَهَاءُ وَ قَامُوا وَ هَمُّوا بِالانْصِرَافِ وَ قَالُوا فِی أَنْفُسِهِمْ لَوْ کَانَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام یَکْمُلُ لِجَوَابِ الْمَسَائِلِ لَمَا کَانَ مِنْ عَبْدِ اللَّهِ مَا کَانَ وَ مِنَ الْجَوَابِ بِغَیْرِ الْوَاجِبِ فَفُتِحَ عَلَیْهِمْ بَابٌ مِنْ صَدْرِ الْمَجْلِسِ وَ دَخَلَ مُوَفَّقٌ وَ قَالَ هَذَا أَبُو جَعْفَرٍ فَقَامُوا إِلَیْهِ بِأَجْمَعِهِمْ وَ اسْتَقْبَلُوهُ وَ سَلَّمُوا عَلَیْهِ فَدَخَلَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِ قَمِیصَانِ وَ عِمَامَةٌ بِذُؤَابَتَیْنِ وَ فِی رِجْلَیْهِ نَعْلَانِ وَ جَلَسَ وَ أَمْسَکَ النَّاسُ کُلُّهُمْ فَقَامَ صَاحِبُ الْمَسْأَلَةِ فَسَأَلَهُ عَنْ مَسَائِلِهِ فَأَجَابَ عَنْهَا بِالْحَقِّ فَفَرِحُوا وَ دَعَوْا لَهُ وَ أَثْنَوْا عَلَیْهِ وَ قَالُوا لَهُ إِنَّ عَمَّکَ عَبْدَ اللَّهِ أَفْتَی بِکَیْتَ وَ کَیْتَ فَقَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ یَا عَمِّ إِنَّهُ عَظِیمٌ عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقِفَ غَداً بَیْنَ یَدَیْهِ فَیَقُولَ لَکَ لِمَ تُفْتِی عِبَادِی بِمَا لَمْ تَعْلَمْ وَ فِی الْأُمَّةِ مَنْ هُوَ أَعْلَمُ مِنْکَ.

وَ رُوِیَ عَنْ عُمَرَ بْنِ فَرَجٍ الرُّخَّجِیِ (1) قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ إِنَّ شِیعَتَکَ تَدَّعِی أَنَّکَ تَعْلَمُ کُلَّ مَاءٍ فِی دِجْلَةَ وَ وَزْنَهُ وَ کُنَّا عَلَی شَاطِئِ دِجْلَةَ فَقَالَ علیه السلام لِی یَقْدِرُ اللَّهُ تَعَالَی أَنْ یُفَوِّضَ عِلْمَ ذَلِکَ إِلَی بَعُوضَةٍ مِنْ خَلْقِهِ أَمْ لَا قُلْتُ نَعَمْ یَقْدِرُ فَقَالَ

ص: 100


1- 1. قال أبو الفرج الأصبهانیّ فی مقاتل الطالبین: ص 396( ط- النجف الأخیرة): استعمل المتوکل علی المدینة و مکّة عمر بن الفرج الرخجی، فمنع آل أبی طالب من التعرض لمسألة الناس، و منع الناس من البرّ بهم، و کان لا یبلغه أن أحدا أبر أحدا منهم بشی ء و ان قل الا أنهکه عقوبة و اثقله غرما. حتی کان القمیص یکون بین جماعة من العلویات یصلین فیه واحدة بعد واحدة، ثم یرقعنه و یجلسن علی مغازلهن عواری حواسر، الخ.

روایت19.

رجال کشی: حسین بن موسی بن جعفر می گوید: در مدینه خدمت حضرت جواد علیه السّلام بودم و علی بن جعفر نیز حضور داشت. طبیب پیش آمد تا رگ آن جناب را بزند. علی بن جعفر از جای حرکت کرده گفت: مولای من! اجازه بفرمایید ابتدا مرا فصد کند تا زهر آهن قبل از شما در من بریزد (علی بن جعفر عموی پدر حضرت جواد علیه السلام بود).

من گفتم: گوارا باد تو را این عقیده، پزشک رگ او را زد. وقتی حضرت جواد علیه السلام از جای حرکت کرد تا برود، علی بن جعفر از جای بلند شد و کفش امام را جلو پایش گذاشت تا بپوشد.(1)

روایت20.

الفصول المهمة: شاعر آن حضرت حماد و دربان او عمر بن الفرات و معاصر ایان مأمون و معتصم عباسی بودند.

روایت21.

اختصاص مفید: محمّد بن اسحاق و حسن بن محمّد گفتند: پس از وفات زکریا بن آدم عازم حج شدیم. نامه حضرت جواد علیه السلام در بین راه به ما رسید به این مضمون: یادم آمد از قضای پروردگار در مورد زکریا بن آدم. خدا او را از روز تولد تا روز درگذشت و روز رستاخیز که زنده می شود، مشمول رحمت خویش قرار دهد. در طول زندگانی عارف به حق بود و در این راه رنجها کشید و تحمل داشت و از وظائف خویش کوتاهی نکرد و پیوسته کاری را که مورد رضای خدای و پیامبر صلی الله علیه و آله بود انجام می داد .

پاک و بی آلایش از دنیا رفت، خدا به او پاداش نیت و جزای کوشش و کردارش را عنایت کند. متوجه شخصی که او را وصی قرار داده نیز هستم. نظر ما نسبت به او بر نمی گردد. ما بیشتر از آنچه تو توصیف کرده ای او را می شناسیم! (منظور حسن بن محمد بن عمران بود).(2)

روایت22.

غیبت شیخ طوسی: از کسانی که امام جواد علیه السّلام آنها را ستوده، یکی عبد العزیز فرزند مهتدی قمی اشعری است. در جواب نامه او امام جواد علیه السلام چنین نوشت: گرفتی و حمد برای خداوند است و مقدار پولی را که برای تو از آنجا فرستاده بودند فهمیدم. خدا گناهان تو و آنها را ببخشد و ما و شما را مشمول رحمت خویش قرار دهد.

و هم در باره او نوشت: خدا گناه تو را ببخشد و من و تو را مشمول رحمت خویش قرار دهد و به واسطه رضایت من از تو راضی گردد.

ص: 104


1- . رجال کشی: 365
2- . اختصاص: 85

أَنَا أَکْرَمُ عَلَی اللَّهِ تَعَالَی مِنْ بَعُوضَةٍ وَ مِنْ أَکْثَرِ خَلْقِهِ.

«13»

کا، [الکافی] عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی جَعْفَرِ بْنِ الرِّضَا علیه السلام فَقُلْتُ لَهُ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أُلْصِقَ بَطْنِی بِبَطْنِکَ فَقَالَ هَاهُنَا یَا أَبَا إِسْمَاعِیلَ فَکَشَفَ عَنْ بَطْنِهِ وَ حَسَرْتُ عَنْ بَطْنِی وَ أَلْصَقْتُ بَطْنِی بِبَطْنِهِ ثُمَّ أَجْلَسَنِی وَ دَعَا بِطَبَقٍ فِیهِ زَبِیبٌ فَأَکَلْتُ ثُمَّ أَخَذَ فِی الْحَدِیثِ فَشَکَا إِلَیَّ مَعِدَتَهُ وَ عَطِشْتُ فَاسْتَسْقَیْتُ مَاءً

فَقَالَ یَا جَارِیَةُ اسْقِیهِ مِنْ نَبِیذِی فَجَاءَتْنِی بِنَبِیذٍ مَرِیسٍ (1)

فِی قَدَحٍ مِنْ صُفْرٍ فَشَرِبْتُهُ فَوَجَدْتُهُ أَحْلَی مِنَ الْعَسَلِ فَقُلْتُ لَهُ هَذَا الَّذِی أَفْسَدَ مَعِدَتَکَ قَالَ فَقَالَ هَذَا تَمْرٌ مِنْ صَدَقَةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله یُؤْخَذُ غُدْوَةً فَیُصَبُّ عَلَیْهِ الْمَاءُ فَتَمْرُسُهُ الْجَارِیَةُ وَ أَشْرَبُهُ عَلَی أَثَرِ الطَّعَامِ وَ لِسَائِرِ نَهَارِی فَإِذَا کَانَ اللَّیْلُ أَخْرَجَتْهُ الْجَارِیَةُ فَسَقَتْهُ أَهْلَ الدَّارِ فَقُلْتُ لَهُ إِنَّ أَهْلَ الْکُوفَةِ لَا یَرْضَوْنَ بِهَذَا فَقَالَ وَ مَا نَبِیذُهُمْ قَالَ قُلْتُ یُؤْخَذُ التَّمْرُ فَیُنَقَّی وَ یُلْقَی عَلَیْهِ الْقَعْوَةُ قَالَ وَ مَا الْقَعْوَةُ قُلْتُ الدَّاذِیُّ قَالَ وَ مَا الدَّاذِیُّ قُلْتُ حَبٌّ یُؤْتَی بِهِ مِنَ الْبَصْرَةِ فَیُلْقَی فِی هَذَا النَّبِیذِ حَتَّی یَغْلِیَ وَ یَسْکُنَ ثُمَّ یُشْرَبُ فَقَالَ ذَاکَ حَرَامٌ (2).

«14»

یب، [تهذیب الأحکام] رَوَی عَلِیُّ بْنُ مَهْزِیَارَ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ وَ شَکَوْتُ إِلَیْهِ کَثْرَةَ الزَّلَازِلِ فِی الْأَهْوَازِ وَ قُلْتُ تَرَی لِیَ التَّحَوُّلَ عَنْهَا فَکَتَبَ علیه السلام لَا تَتَحَوَّلُوا عَنْهَا وَ صُومُوا الْأَرْبِعَاءَ وَ الْخَمِیسَ وَ الْجُمُعَةَ وَ اغْتَسِلُوا وَ طَهِّرُوا ثِیَابَکُمْ وَ أَبْرِزُوا یَوْمَ الْجُمُعَةِ وَ ادْعُوا اللَّهَ فَإِنَّهُ یَدْفَعُ عَنْکُمْ قَالَ فَفَعَلْنَا فَسَکَنَتِ الزَّلَازِلُ.

«15»

کا، [الکافی] أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی علیه السلام قَدْ أَرَدْتُ أَنْ أَطُوفَ عَنْکَ وَ عَنْ أَبِیکَ فَقِیلَ لِی إِنَّ الْأَوْصِیَاءَ لَا یُطَافُ عَنْهُمْ فَقَالَ لِی بَلْ طُفْ مَا أَمْکَنَکَ

ص: 101


1- 1. المریس- علی وزن فعیل- التمر الممروس، یقال: مرس التمر فی الماء: نقعه و مرثه بالید.
2- 2. الکافی ج 6 ص 416 و 417.

و از جمله شخصیت های پسندیده زمان آن جناب، علی بن مهزیار اهوازی است. عده ای با چند واسطه از حسن بن شمون نقل کردند که گفت: این نامه را به خط حضرت جواد علیه السّلام در باره علی بن مهزیار پیش او دیدم. چنین نوشته بود:

بسم اللَّه الرحمن الرحیم. علی! خدا بهترین جزا را به تو بدهد و بهشت برین را جایگاهت قرار دهد و تو را خوار دنیا و آخرت نکند و با ما محشور گرداند. یا علی! ترا آزمودم و در مورد خیر خواهی و فرمانبرداری و احترام و انجام وظائف لازم آزمایش کردم. اگر بگویم مانند تو را ندیده ام، امیدوارم در این سخن راست گفته باشم. خداوند بهشت برین را منزل تو قرار دهد. در سرما و گرما و در شب و روز خدمت و موقعیت تو بر ما مخفی نیست. از خداوند درخواست می کنم در روز رستاخیز تو را چنان مشمول رحمت خود قرار دهد که موجب غبطه دیگران شوی. خدا دعا را شنونده است.(1)

روایت23.

کافی ، غیبت طوسی. علی بن ابراهیم از پدر خود نقل کرد که گفت: خدمت حضرت جواد علیه السلام بودم، صالح بن محمّد بن سهل همدانی که وکیل آن جناب بود وارد شد. عرض کرد: آقا، مرا در مورد آن ده هزار درهم که خرج کرده ام حلال کن. حضرت جواد علیه السلام فرمود: حلالت باد.

وقتی صالح از نزد حضرت خارج شد حضرت جواد علیه السلام فرمود: حق آل محمّد صلّی اللَّه علیه و آله را تصرف می کنند و از دادن به مستمندان و بیچارگان این خانواده امتناع می ورزند و خود صرف می نمایند. آنگاه می گویند ما را حلال کن. او گمان می کند من خواهم گفت: حلال نمی کنم! به خدا قسم روز قیامت خداوند از اینها در این مورد سؤال دقیقی خواهد کرد.(2)

ص: 105


1- . غیبت طوسی: 225
2- . کافی 1 : 548 ، غیبت طوسی: 227

فَإِنَّ ذَلِکَ جَائِزٌ.

ثُمَّ قُلْتُ لَهُ بَعْدَ ذَلِکَ بِثَلَاثِ سِنِینَ إِنِّی کُنْتُ اسْتَأْذَنْتُکَ فِی الطَّوَافِ عَنْکَ وَ عَنْ أَبِیکَ فَأَذِنْتَ لِی فِی ذَلِکَ فَطُفْتُ عَنْکُمَا مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ وَقَعَ فِی قَلْبِی شَیْ ءٌ فَعَمِلْتُ بِهِ قَالَ وَ مَا هُوَ قُلْتُ طُفْتُ یَوْماً عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ ثُمَّ الْیَوْمَ الثَّانِیَ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ثُمَّ طُفْتُ الْیَوْمَ الثَّالِثَ عَنِ الْحَسَنِ وَ الرَّابِعَ عَنِ الْحُسَیْنِ وَ الْخَامِسَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ السَّادِسَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ وَ الْیَوْمَ السَّابِعَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ الْیَوْمَ الثَّامِنَ عَنْ أَبِیکَ مُوسَی وَ الْیَوْمَ التَّاسِعَ عَنْ أَبِیکَ عَلِیٍّ وَ الْیَوْمَ الْعَاشِرَ عَنْکَ یَا سَیِّدِی وَ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ أَدِینُ اللَّهَ بِوَلَایَتِهِمْ فَقَالَ إِذاً وَ اللَّهِ تَدِینَ اللَّهَ بِالدِّینِ الَّذِی لَا یَقْبَلُ مِنَ الْعِبَادِ غَیْرَهُ قُلْتُ وَ رُبَّمَا طُفْتُ عَنْ أُمِّکَ فَاطِمَةَ وَ رُبَّمَا لَمْ أَطُفْ فَقَالَ اسْتَکْثِرْ مِنْ هَذَا فَإِنَّهُ أَفْضَلُ مَا أَنْتَ عَامِلُهُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ (1).

«16»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] أَبِی وَ ابْنُ الْوَلِیدِ مَعاً عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنْ أَبِی عِیسَی عَنِ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ: قَرَأْتُ کِتَابَ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام یَا أَبَا جَعْفَرٍ بَلَغَنِی أَنَّ الْمَوَالِیَ إِذَا رَکِبْتَ أَخْرَجُوکَ مِنَ الْبَابِ الصَّغِیرِ وَ إِنَّمَا ذَلِکَ مِنْ بُخْلٍ بِهِمْ لِئَلَّا یَنَالَ مِنْکَ أَحَدٌ خَیْراً فَأَسْأَلُکَ بِحَقِّی عَلَیْکَ لَا یَکُنْ مَدْخَلُکَ وَ مَخْرَجُکَ إِلَّا مِنَ الْبَابِ الْکَبِیرِ وَ إِذَا رَکِبْتَ فَلْیَکُنْ مَعَکَ ذَهَبٌ وَ فِضَّةٌ ثُمَّ لَا یَسْأَلُکَ أَحَدٌ إِلَّا أَعْطَیْتَهُ وَ مَنْ سَأَلَکَ مِنْ عُمُومَتِکَ أَنْ تَبَرَّهُ فَلَا تُعْطِهِ أَقَلَّ مِنْ خَمْسِینَ دِینَاراً وَ الْکَثِیرُ إِلَیْکَ وَ مَنْ

سَأَلَکَ مِنْ عَمَّاتِکَ فَلَا تُعْطِهَا أَقَلَّ مِنْ خَمْسَةٍ وَ عِشْرِینَ دِینَاراً وَ الْکَثِیرُ إِلَیْکَ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ یَرْفَعَکَ اللَّهُ فَأَنْفِقْ وَ لَا تَخْشَ مِنْ ذِی الْعَرْشِ إِقْتَاراً(2).

کا، [الکافی] العدة عن البرقی و محمد بن یحیی عن ابن عیسی معا عن البزنطی:

ص: 102


1- 1. الکافی ج 4 ص 314.
2- 2. عیون أخبار الرضا ج 2 ص 8.

روایت24.

مناقب: دربان امام، عثمان بن سعید سمان بود و از اشخاص مورد اعتمادش ایوب بن نوح بن دراج کوفی و جعفر بن محمّد بن یونس احول و حسین بن مسلم بن حسن و مختار بن زیاد عبدی بصری و محمّد بن حسین بن ابی الخطاب کوفی شمرده شده اند.

اینان نیز از اصحاب آن جناب به شمار آمده اند: شاذان بن خلیل نیشابوری و نوح بن شعیب بغدادی و محمّد بن احمد محمودی و ابو یحیی گرگانی و ابو القاسم ادریس قمی و علی بن محمّد و هارون بن حسن بن محبوب و اسحاق بن اسماعیل نیشابوری و ابو حامد احمد بن ابراهیم مراغی و ابو علی بن بلال و عبد اللَّه بن محمّد حصینی و محمّد بن حسن بن شمون بصری.(1)

روایت25.

رجال کشی: خیران خادم می گوید: در زمان حضرت جواد علیه السّلام عازم حج شدم و حال آن جناب را از خدمتکاری که نزد ایشان موقعیتی داشت پرسیدم و درخواست کردم مرا خدمت ایشان ببرد. وقتی به مدینه رسیدیم، گفت: آماده باش که من تصمیم دارم خدمت حضرت جواد علیه السلام بروم. من هم با او رفتم.

به درب خانه که رسیدیم گفت: درب دکان بایست و خودش اجازه گرفت و داخل شد. وقتی فرستاده اش دیر کرد و به دنبال من نیامد، درب خانه رفتم و از آن غلام جویا شدم. گفتند: خارج شد و رفت. من متحیر ماندم. در همین بین خادمی خارج شده پرسید: تو خیران هستی، گفتم آری. گفت: داخل شو.

وارد شدم. حضرت جواد علیه السّلام بالای یک سکوی بلند ایستاده بود و فرشی برای نشستن نداشت. غلامی با سجاده­ای آمد و آن را پهن کرد و امام علیه السلام نشست.

همین که چشم من به آن جناب افتاد، هیبت و مقامش چنان مرا فرا گرفت که ترسیدم! بی آنکه پای بر روی پلکان گذارم

ص: 106


1- . مناقب آل ابی طالب 4 : 380

مثله (1).

«17»

ف، [تحف العقول] رُوِیَ أَنَّهُ: حُمِلَ لِأَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی علیه السلام حِمْلُ بَزٍّ لَهُ قِیمَةٌ کَثِیرَةٌ فَسُلَّ فِی الطَّرِیقِ فَکَتَبَ إِلَیْهِ الَّذِی حَمَلَهُ یُعَرِّفُهُ الْخَبَرَ فَوَقَّعَ بِخَطِّهِ إِنَّ أَنْفُسَنَا وَ أَمْوَالَنَا مِنْ مَوَاهِبِ اللَّهِ الْهَنِیئَةِ وَ عَوَارِیهِ الْمُسْتَوْدَعَةِ یُمَتِّعُ بِمَا مَتَّعَ مِنْهَا فِی سُرُورٍ وَ غِبْطَةٍ وَ یَأْخُذُ مَا أَخَذَ مِنْهَا فِی أَجْرٍ وَ حِسْبَةٍ فَمَنْ غَلَبَ جَزَعُهُ عَلَی صَبْرِهِ حَبِطَ أَجْرُهُ نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ ذَلِکَ (2).

بیان

السلة السرقة الخفیة کالإسلال.

«18»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی بْنِ زِیَادٍ قَالَ: کُنْتُ فِی دِیوَانِ أَبِی عَبَّادٍ فَرَأَیْتُ کِتَاباً یُنْسَخُ فَسَأَلْتُ عَنْهُ فَقَالُوا کِتَابُ الرِّضَا إِلَی ابْنِهِ علیه السلام مِنْ خُرَاسَانَ فَسَأَلْتُهُمْ أَنْ یَدْفَعُوهُ إِلَیَّ فَإِذَا فِیهِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ أَبْقَاکَ اللَّهُ طَوِیلًا وَ أَعَاذَکَ مِنْ عَدُوِّکَ یَا وَلَدِ فِدَاکَ أَبُوکَ قَدْ فَسَّرْتُ لَکَ (3)

مَا لِی وَ أَنَا حَیٌّ سَوِیٌّ رَجَاءَ أَنْ یُنْمِیَکَ اللَّهُ بِالصِّلَةِ لِقَرَابَتِکَ وَ لِمَوَالِی مُوسَی وَ جَعْفَرٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا فَأَمَّا سَعِیدَةُ فَإِنَّهَا امْرَأَةٌ قَوِیَّةُ الْحَزْمِ فِی النَّحْلِ-(4)

وَ لَیْسَ ذَلِکَ کَذَلِکَ قَالَ اللَّهُ مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافاً کَثِیرَةً(5) وَ قَالَ لِیُنْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ وَ مَنْ قُدِرَ عَلَیْهِ رِزْقُهُ فَلْیُنْفِقْ مِمَّا آتاهُ اللَّهُ (6) وَ قَدْ أَوْسَعَ اللَّهُ عَلَیْکَ کَثِیراً یَا بُنَیَّ فِدَاکَ أَبُوکَ لَا تَسْتُرُ دُونِیَ الْأُمُورُ لِحُبِّهَا فَتُخْطِئَ حَظَّکَ وَ السَّلَامُ (7).

ص: 103


1- 1. الکافی ج 4 ص 43.
2- 2. تحف العقول ص 479.
3- 3. کذا فی الأصل و نسخة المصدر، و أظنه تصحیف« خیرت» و المعنی فوضت الخیار إلیک.
4- 4. زاد فی المصدر المطبوع: و الصواب فی رقة الفطر، و لم نظهر علی معناه.
5- 5. البقرة: 245.
6- 6. الطلاق: 7.
7- 7. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 131 و 132.

خواستم بالای سکو بروم. امام اشاره کرد که پلکان آنجا است. بالا رفته سلام کردم. دست خود را به جانب من دراز کرد. گرفتم و بوسیدم و بر روی صورت خود گذاشتم. با دست خود مرا نشاند. من از هیبتی که مرا گرفته بود دست آن جناب را رها نکردم امام نیز دست خود را نکشید. همین که حالت وحشت از دلم رفت، دستش را رها کردم و حضرت از حالم جویا شد.

ریان بن شبیب گفته بود: وقتی خدمت امام علیه السّلام رسیدی، عرض کن: غلامت ریان سلام رسانده و تقاضا دارد برای او و فرزندش دعا بفرمایید! من خدمت آن جناب عرض کردم و آقا برای ریان دعا کرد ولی از دعا برای فرزندش خودداری نمود. باز دو مرتبه اظهار کردم، برای ریان دعا کرد و چیزی در مورد فرزندش نفرمود. مرتبه سوم نیز تکرار کردم و تنها برای ریان دعا کرد. خداحافظی نموده خارج شدم.

به درب خانه که رسیدم، صدای امام را شنیدم که چیزی می فرمود ولی فرمایش ایشان را نفهمیدم. خادم از پی من آمد. من گفتم: مولایم موقع آمدن من چه فرمود؟ گفت: حضرت فرمود: این کیست که مایل است خود را برهاند؟ این پسرک در بلاد شرک متولد شد و

از آنجا هم که خارج شد جزء کسانی گردید که از آنها بدتر بودند. اگر خدا می خواست هدایتش می کرد!(1)

روایت26.

رجال کشی: علی بن مهزیار می گوید: خیران برایم نوشت که هشت درهم برایت فرستادم. این پول را از طرطوس (شهری است در سر حد شام بین انطاکیه و حلب) برایم فرستاده بودند، نخواستم بدون اجازه شما به صاحبش رد کنم یا تغییری بدهم. اکنون بفرمایید، آیا چنین پولی را که وضعش معلوم نیست و شاید از کفار باشد، بگیرم یا نه؟ تا به دستورت عمل کنم. حضرت در جواب او چنین نوشت: پول یا غیر پولی را اگر برایت فرستادند قبول کن، زیرا پیامبر اکرم هدیه یهودی و نصرانی را رد نمی کرد.(2)

ص: 107


1- . رجال کشی: 608
2- . رجال کشی: 508
«19»

کش، [رجال الکشی] نَصْرُ بْنُ الصَّبَّاحِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَصْرِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیهما السلام قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام بِالْمَدِینَةِ وَ عِنْدَهُ عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ فَدَنَا الطَّبِیبُ لِیَقْطَعَ لَهُ الْعِرْقَ فَقَامَ عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ فَقَالَ یَا سَیِّدِی یَبْدَأُ بِی لِتَکُونَ حِدَّةُ

الْحَدِیدِ فِیَّ قَبْلَکَ قَالَ قُلْتُ یَهْنِئُکَ هَذَا عَمُّ أَبِیهِ فَقَطَعَ لَهُ الْعِرْقَ ثُمَّ أَرَادَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام النُّهُوضَ فَقَامَ عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ فَسَوَّی لَهُ نَعْلَیْهِ حَتَّی یَلْبَسَهُمَا(1).

«20»

الْفُصُولُ الْمُهِمَّةُ،: شَاعِرُهُ حَمَّادٌ بَوَّابُهُ عُمَرُ بْنُ الْفُرَاتِ مُعَاصِرُهُ الْمَأْمُونُ وَ الْمُعْتَصِمُ.

«21»

ختص، [الإختصاص] ابْنُ قُولَوَیْهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ بُنَانٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ بَعْضِ الْقُمِّیِّینَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ وَ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ قَالا: خَرَجْنَا بَعْدَ وَفَاةِ زَکَرِیَّا بْنِ آدَمَ إِلَی الْحَجِّ فَتَلَقَّانَا کِتَابُهُ فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ ذَکَرْتُ مَا جَرَی مِنْ قَضَاءِ اللَّهِ فِی الرَّجُلِ الْمُتَوَفَّی رَحِمَهُ اللَّهُ یَوْمَ وُلِدَ وَ یَوْمَ قُبِضَ وَ یَوْمَ یُبْعَثُ حَیّاً فَقَدْ عَاشَ أَیَّامَ حَیَاتِهِ عَارِفاً بِالْحَقِّ قَائِلًا بِهِ صَابِراً مُحْتَسِباً لِلْحَقِّ قَائِماً بِمَا یُحِبُّ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ مَضَی رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ غَیْرَ نَاکِثٍ وَ لَا مُبَدِّلٍ فَجَزَاهُ اللَّهُ أَجْرَ نِیَّتِهِ وَ أَعْطَاهُ جَزَاءَ سَعْیِهِ وَ ذَکَرْتُ الرَّجُلَ الْمُوصَی إِلَیْهِ فَلَمْ یَعِدْ(2) فِیهِ رَأْیَنَا وَ عِنْدَنَا مِنَ الْمَعْرِفَةِ بِهِ أَکْثَرُ مِمَّا وَصَفْتُ یَعْنِی الْحَسَنَ بْنَ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ (3).

«22»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی: مِنَ الْمَحْمُودِینَ عَبْدُ الْعَزِیزِ بْنُ الْمُهْتَدِی الْقُمِّیُّ الْأَشْعَرِیُّ خَرَجَ فِیهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قُبِضْتَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ قَدْ عَرَفْتَ الْوُجُوهَ الَّتِی صَارَتْ إِلَیْکَ مِنْهَا غَفَرَ اللَّهُ لَکَ وَ لَهُمُ الذُّنُوبَ وَ رَحِمَنَا وَ إِیَّاکُمْ وَ خَرَجَ فِیهِ غَفَرَ اللَّهُ لَکَ ذَنْبَکَ وَ رَحِمَنَا وَ إِیَّاکَ وَ رَضِیَ عَنْکَ بِرِضَائِی (4)

ص: 104


1- 1. رجال الکشّیّ ص 365.
2- 2. فی المصدر المطبوع: فلم أجد فیه رأینا، و فی رجال الکشّیّ: و لم تعرف فیه رأینا. و فی نسخة الکمبانیّ:« فلم یعد فیه ما رأینا ممّا وعدناه من المعرفة». و ما فی الصلب طبقا لنسخة الأصل هو الصواب.
3- 3. الاختصاص: ص 87 و 88 و تراه فی رجال الکشّیّ ص 496.
4- 4. کتاب الغیبة للشیخ الطوسیّ ص 225.

روایت27.

مشارق الانوار برسی: بعد از فوت حضرت رضا، جواد الائمه علیهم السّلام را که کودکی بود به مسجد پیامبر آوردند. یک پله بر فراز منبر رفت و شروع به سخنرانی کرده فرمود: من محمّد بن علی هستم! من جوادم! من نژاد اشخاص را در پشت پدرانشان می دانم. من از پنهان و آشکار و عاقبت کار شما آگاهم. این دانش را خداوند قبل از آفرینش تمام جهانیان و بعد از نابود شدن آسمانها و زمین به ما عنایت کرده. اگر حمله یاوه سرایان و قدرت گمراهان و ایراد شکاکان نبود سخنی می گفتم که موجب تعجب گذشتگان و آیندگان می شد. در این موقع دست روی دهان خویش گذاشت و فرمود: محمد! ساکت باش، همان طور که آباء کرامت سکوت کردند.

روایت28.

رجال کشی: خیران خادم می گوید: برای آقایم امام جواد علیه السلام هشتاد درهم فرستادم و مثل حدیث 27 را نقل نمود تا رسید به این جا که گفت: فدایت شوم! چه بسا مردی که حقی از شما بر ذمه دارد به نزد من می آید، یا گفتم: کسی که می داند حق مالی از شما بر ذمه دارد، و از من می پرسد چه باید بکند!؟ من طبق اعتقادم آنچه را که متبرع به آن است و بدون چشمداشت می پردازد، در پنهان می گیرم! حضرت فرمود: در این مسأله به نظر خودت عمل کن که نظر من همان نظر توست و کسی که از تو اطاعت کند از من اطاعت کرده است.(1)

روایت29.

رجال کشی: ابراهیم بن محمّد بن همدانی می گوید: برای حضرت جواد علیه السّلام نوشتم که سمیع به من چه ستمها کرد. در جوابم به خط خود نوشت: خداوند به زودی تو را بر دشمنت پیروز کند و از دست او رهایی یابی! مژده باد که فوراً پیروز می شوی و در آخرت نیز پاداش می گیری! خدا را بسیار ستایش کن.(2)

روایت30.

رجال کشی: ابراهیم بن محمّد می گوید: امام جواد علیه السّلام برایم نوشت که آن پولها رسید، خدا از تو قبول کند

ص: 108


1- . رجال کشی: 508
2- . رجال کشی: 611

وَ مِنْهُمْ عَلِیُّ بْنُ مَهْزِیَارَ الْأَهْوَازِیِّ وَ کَانَ مَحْمُوداً.

أَخْبَرَنِی جَمَاعَةٌ عَنِ التَّلَّعُکْبَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الرَّازِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْبَلْخِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مَابُنْدَارَ الْإِسْکَافِیِّ عَنِ الْعَلَاءِ الْمَذَارِیِ (1)

عَنِ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ قَالَ: قَرَأْتُ هَذِهِ الرِّسَالَةَ عَلَی عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی بِخَطِّهِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ یَا عَلِیُّ أَحْسَنَ اللَّهُ جَزَاکَ وَ أَسْکَنَکَ جَنَّتَهُ وَ مَنَعَکَ مِنَ الْخِزْیِ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ حَشَرَکَ اللَّهُ مَعَنَا یَا عَلِیُّ قَدْ بَلَوْتُکَ وَ خَیَّرْتُکَ فِی النَّصِیحَةِ وَ الطَّاعَةِ وَ الْخِدْمَةِ وَ التَّوْقِیرِ وَ الْقِیَامِ بِمَا یَجِبُ عَلَیْکَ فَلَوْ قُلْتَ إِنِّی لَمْ أَرَ مِثْلَکَ

لَرَجَوْتُ أَنْ أَکُونَ صَادِقاً فَجَزَاکَ اللَّهُ جَنَّاتِ الْفِرْدَوْسِ نُزُلًا فَمَا خَفِیَ عَلَیَّ مَقَامُکَ وَ لَا خِدْمَتُکَ فِی الْحَرِّ وَ الْبَرْدِ فِی اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ فَأَسْأَلُ اللَّهَ إِذَا جَمَعَ الْخَلَائِقَ لِلْقِیَامَةِ أَنْ یُحِبُّوکَ بِرَحْمَةٍ تَغْتَبِطُ بِهَا إِنَّهُ سَمِیعُ الدُّعَاءِ(2).

«23»

کا، [الکافی](3) غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی علیه السلام إِذَا دَخَلَ إِلَیْهِ صَالِحُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَهْلٍ الْهَمَدَانِیُّ وَ کَانَ یَتَوَلَّی لَهُ فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ اجْعَلْنِی مِنْ عَشَرَةِ آلَافِ دِرْهَمٍ فِی حِلٍّ فَإِنِّی أَنْفَقْتُهَا فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام أَنْتَ فِی حِلٍّ فَلَمَّا خَرَجَ صَالِحٌ مِنْ عِنْدِهِ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام أَحَدُهُمْ یَثِبُ عَلَی مَالِ (4)

آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ فُقَرَائِهِمْ وَ مَسَاکِینِهِمْ وَ أَبْنَاءِ سَبِیلِهِمْ فَیَأْخُذُهُ ثُمَّ یَقُولُ اجْعَلْنِی فِی حِلٍّ أَ تَرَاهُ ظَنَّ بِی أَنِّی أَقُولُ لَهُ لَا أَفْعَلُ وَ اللَّهِ لَیَسْأَلَنَّهُمُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَنْ ذَلِکَ سُؤَالًا حَثِیثاً(5).

ص: 105


1- 1. المذار- کسحاب- بلد بین واسط و البصرة، کان بها یوم لمصعب بن الزبیر علی أحمر بن شمیط البجلیّ.
2- 2. کتاب الغیبة ص 226.
3- 3. الکافی ج 1 ص 548.
4- 4. فی الکافی: أموال حقّ آل محمد، و فی کتاب الغیبة« علی آل محمد».
5- 5. کتاب الغیبة ص 227.

و از آنها نیز راضی شود و در دنیا و آخرت با ما باشند. فلان قدر پول و لباس برایت فرستادم! خداوند در مورد اینها و تمام نعمتهایی که به تو ارزانی داشته به تو برکت بدهد.

برای نضر نوشتم به حرف تو گوش کند و مزاحم تو نشود و با تو مخالفت ننماید. به او گوشزد کردم چه مقامی نزد من داری؛ برای ایوب نیز همین مطالب را نوشتم. برای دوستان همدان نوشتم و به آنها دستور دادم که از تو پیروی کنند و سرپیچی از دستورات ننمایند، گوشزد کردم که جز تو وکیلی ندارم.(1)

ص: 109


1- . رجال کشی: 611
«24»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: کَانَ بَابُهُ عُثْمَانَ بْنَ سَعِیدٍ السَّمَّانَ وَ مِنْ ثِقَاتِهِ أَیُّوبُ بْنُ نُوحِ بْنِ دَرَّاجٍ الْکُوفِیُّ وَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ یُونُسَ الْأَحْوَلِ وَ الْحُسَیْنُ بْنُ مُسْلِمِ بْنِ الْحَسَنِ وَ الْمُخْتَارُ بْنُ زِیَادٍ الْعَبْدِیُّ الْبَصْرِیُّ وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ الْکُوفِیُّ وَ مِنْ أَصْحَابِهِ شَاذَانُ بْنُ الْخَلِیلِ النَّیْسَابُورِیُّ وَ نُوحُ بْنُ شُعَیْبٍ الْبَغْدَادِیُّ وَ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ الْمَحْمُودِیُّ وَ أَبُو یَحْیَی الْجُرْجَانِیُّ وَ أَبُو الْقَاسِمِ إِدْرِیسُ الْقُمِّیُّ وَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ هَارُونُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ وَ إِسْحَاقُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ النَّیْسَابُورِیُّ وَ أَبُو حَامِدٍ أَحْمَدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ الْمَرَاغِیُّ وَ أَبُو عَلِیِّ بْنُ بِلَالٍ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ الْحُصَیْنِیُّ وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ الْبَصْرِیُ (1).

«25»

کش، [رجال الکشی] وَجَدْتُ فِی کِتَابِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ بُنْدَارَ الْقُمِّیِّ بِخَطِّهِ حَدَّثَنِی الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ خَیْرَانَ الْخَادِمِ الْقَرَاطِیسِیِ (2) قَالَ: حَجَجْتُ أَیَّامَ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی وَ سَأَلْتُهُ عَنْ بَعْضِ الْخَدَمِ وَ کَانَتْ لَهُ مَنْزِلَةٌ مِنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَسَأَلْتُهُ أَنْ یُوصِلَنِی إِلَیْهِ فَلَمَّا سِرْنَا إِلَی الْمَدِینَةِ قَالَ لِی تَهَیَّأْ فَإِنِّی أُرِیدُ أَنْ أَمْضِیَ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَمَضَیْتُ مَعَهُ فَلَمَّا أَنْ وَافَیْنَا الْبَابَ قَالَ سَاکِنٌ فِی حَانُوتٍ فَاسْتَأْذَنَ وَ دَخَلَ فَلَمَّا أَبْطَأَ عَلَی رَسُولِهِ خَرَجْتُ إِلَی الْبَابِ فَسَأَلْتُ عَنْهُ فَأَخْبَرُونِی أَنَّهُ قَدْ خَرَجَ وَ مَضَی فَبَقِیتُ مُتَحَیِّراً فَإِذَا أَنَا کَذَلِکَ إِذْ خَرَجَ خَادِمٌ مِنَ الدَّارِ فَقَالَ أَنْتَ خَیْرَانُ فَقُلْتُ نَعَمْ قَالَ لِیَ ادْخُلْ فَدَخَلْتُ- فَإِذَا أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام قَائِمٌ عَلَی دُکَّانٍ لَمْ یَکُنْ فُرِشَ لَهُ مَا یَقْعُدُ عَلَیْهِ فَجَاءَ غُلَامٌ بِمُصَلًّی فَأَلْقَاهُ لَهُ فَجَلَسَ فَلَمَّا نَظَرْتُ إِلَیْهِ تَهَیَّبْتُهُ وَ دَهِشْتُ فَذَهَبْتُ لِأَصْعَدَ

ص: 106


1- 1. مناقب آل أبی طالب ج 4 ص 380 و أمّا محمّد بن الحسن بن شمون فهو أبو جعفر البغدادیّ کان من الواقفة، ثمّ غلا، و کان ضعیفا جدا فاسد المذهب، و أضیف إلیه أحادیث فی الوقف، عاش مائة و أربع عشر سنة، و مات سنة ثمان و خمسین و مائتین، فعد من أصحاب الهادی و العسکریّ أیضا.
2- 2. نسبة الی القراطیس جمع قرطاس، کانه کان بایع القراطیس.

ص: 110

الدُّکَّانَ مِنْ غَیْرِ دَرَجَةٍ فَأَشَارَ إِلَی مَوْضِعِ الدَّرَجَةِ فَصَعِدْتُ وَ سَلَّمْتُ فَرَدَّ السَّلَامَ وَ مَدَّ إِلَیَّ یَدَهُ فَأَخَذْتُهَا وَ قَبَّلْتُهَا وَ وَضَعْتُهَا عَلَی وَجْهِی وَ أَقْعَدَنِی بِیَدِهِ فَأَمْسَکْتُ یَدَهُ مِمَّا دَخَلَنِی مِنَ الدَّهَشِ فَتَرَکَهَا فِی یَدِی فَلَمَّا سَکَنْتُ خَلَّیْتُهَا فَسَاءَلَنِی وَ کَانَ الرَّیَّانُ بْنُ شَبِیبٍ قَالَ لِی إِنْ وَصَلْتَ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ قُلْتَ لَهُ مَوْلَاکَ الرَّیَّانُ بْنُ شَبِیبٍ یَقْرَأُ عَلَیْکَ السَّلَامَ وَ یَسْأَلُکَ الدُّعَاءَ لَهُ وَ لِوُلْدِهِ فَذَکَرْتُ لَهُ ذَلِکَ (1)

فَدَعَا لَهُ وَ لَمْ یَدْعُ لِوُلْدِهِ فَأَعَدْتُ عَلَیْهِ فَدَعَا لَهُ وَ لَمْ یَدْعُ لِوُلْدِهِ فَأَعَدْتُ عَلَیْهِ ثَالِثاً فَدَعَا لَهُ وَ لَمْ یَدْعُ لِوُلْدِهِ فَوَدَّعْتُهُ وَ قُمْتُ فَلَمَّا مَضَیْتُ نَحْوَ الْبَابِ سَمِعْتُ کَلَامَهُ وَ لَمْ أَفْهَمْ قَالَ وَ خَرَجَ الْخَادِمُ فِی أَثَرِی فَقُلْتُ لَهُ مَا قَالَ سَیِّدِی لَمَّا قُمْتُ فَقَالَ لِی مَنْ هَذَا الَّذِی یَرَی أَنْ یَهْدِیَ نَفْسَهُ هَذَا وُلِدَ فِی بِلَادِ الشِّرْکِ فَلَمَّا أُخْرِجَ مِنْهَا صَارَ إِلَی مَنْ هُوَ شَرٌّ مِنْهُمْ فَلَمَّا أَرَادَ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ هَدَاهُ (2).

«26»

کش، [رجال الکشی] مَحْمُودُ بْنُ مَسْعُودٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ حَفْصٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ(3)

حَمَّادِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْقَنْدِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ قَالَ: کَتَبَ إِلَیَّ خَیْرَانُ قَدْ وَجَّهْتُ إِلَیْکَ ثَمَانِیَةَ دَرَاهِمَ کَانَتْ أُهْدِیَتْ إِلَیَّ مِنْ طَرَسُوسَ (4)

دَرَاهِمُ مِنْهُمْ مُبْهَمَةٌ وَ کَرِهْتُ أَنْ أَرُدَّهَا عَلَی صَاحِبِهَا أَوْ أُحْدِثَ فِیهَا حَدَثاً دُونَ أَمْرِکَ فَهَلْ تَأْمُرُنِی فِی قَبُولِ مِثْلِهَا أَمْ لَا لِأَعْرِفَهُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَی وَ أَنْتَهِیَ إِلَی أَمْرِکَ فَکَتَبَ وَ قَرَأْتُهُ اقْبَلْ مِنْهُمْ إِذَا أُهْدِیَ إِلَیْکَ دَرَاهِمُ أَوْ غَیْرُهَا فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمْ یَرُدَّ هَدِیَّةً عَلَی یَهُودِیٍّ وَ لَا نَصْرَانِیٍ (5).

ص: 107


1- 1. زیادة من المصدر.
2- 2. رجال الکشّیّ تحت الرقم 505.
3- 3. فی المصدر« أبی نصر» بدل« أبی نصیر».
4- 4. مدینة بثغور الشام بین انطاکیة و حلب و بلاد الروم، و بها قبر المأمون العباسیّ.
5- 5. رجال الکشّیّ تحت الرقم 505 ص 508.

بابهای تاریخ امام دهم و نور درخشنده و ماه نور افشان، صاحب شرافت و کرامت و بزرگی و نعمتها، ابوالحسن سوم علی بن محمد نقی و هادی که درود خداوند بر او و پدران و فرزندانش برای همیشه باد

باب اول: نام ها و القاب و کنیه های امام هادی و وجوه تسمیه آن و ولادت ایشان علیه السلام

روایات

روایت1.

معانی الأخبار ، علل الشرائع: از دانشمندان شیعه چنین شنیدم که محله ای که حضرت امام علی النقی و امام حسن عسکری در سامراء ساکن بودند، عسکر نامیده می شد و به همین جهت به این دو امام علیهما السّلام لقب عسکری داده بودند.(1)

روایت2.

مناقب: نامش علی و کنیه اش ابو الحسن بود که جز این نام و کنیه­ای نداشت اما دارای لقبهای نجیب، مرتضی، هادی، نقی، عالم، فقیه، امین، مؤتمن، طیّب، متوکل، عسکری بود. آن جناب را ابو الحسن ثالث و فقیه عسکری می گفتند.

ص: 113


1- . معانی الاخبار: 65 ، علل الشرائع 1 : 230
«27»

قَالَ الْبُرْسِیُّ فِی مَشَارِقِ الْأَنْوَارِ رُوِیَ أَنَّهُ: جِی ءَ بِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام إِلَی مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بَعْدَ مَوْتِ أَبِیهِ وَ هُوَ طِفْلٌ وَ جَاءَ إِلَی الْمِنْبَرِ وَ رَقِیَ مِنْهُ دَرَجَةً ثُمَّ نَطَقَ فَقَالَ أَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الرِّضَا أَنَا الْجَوَادُ أَنَا الْعَالِمُ بِأَنْسَابِ النَّاسِ فِی الْأَصْلَابِ أَنَا أَعْلَمُ بِسَرَائِرِکُمْ وَ ظَوَاهِرِکُمْ وَ مَا أَنْتُمْ صَائِرُونَ إِلَیْهِ عِلْمٌ مَنَحَنَا بِهِ مِنْ قَبْلِ خَلْقِ الْخَلْقِ أَجْمَعِینَ وَ بَعْدَ فَنَاءِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ وَ لَوْ لَا تَظَاهُرُ أَهْلِ الْبَاطِلِ وَ دَوْلَةُ أَهْلِ الضَّلَالِ وَ وُثُوبُ أَهْلِ الشَّکِّ لَقُلْتُ قَوْلًا تَعَجَّبَ مِنْهُ الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ ثُمَّ وَضَعَ یَدَهُ الشَّرِیفَةَ عَلَی فِیهِ وَ قَالَ یَا مُحَمَّدُ اصْمُتْ کَمَا صَمَتَ آبَاؤُکَ مِنْ قَبْلُ.

«28»

کش، [رجال الکشی] حَمْدَوَیْهِ وَ إِبْرَاهِیمُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ خَیْرَانَ الْخَادِمِ قَالَ: وَجَّهْتُ إِلَی سَیِّدِی ثَمَانِیَةَ دَرَاهِمَ وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ سَوَاءً(1)

وَ قَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّهُ رُبَّمَا أَتَانِی الرَّجُلُ لَکَ قِبَلَهُ الْحَقُّ أَوْ قُلْتُ یَعْرِفُ مَوْضِعَ الْحَقِّ لَکَ فَیَسْأَلُنِی عَمَّا یَعْمَلُ بِهِ فَیَکُونُ مَذْهَبِی أَخْذُ مَا یُتَبَرَّعُ فِی سِرٍّ قَالَ اعْمَلْ فِی ذَلِکَ بِرَأْیِکَ فَإِنَّ رَأْیَکَ رَأْیِی وَ مَنْ أَطَاعَکَ أَطَاعَنِی (2).

«29»

کش، [رجال الکشی] عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْهَمْدَانِیِّ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَصِفُ لَهُ صُنْعَ السَّمِیعِ بِی فَکَتَبَ بِخَطِّهِ عَجَّلَ اللَّهُ نُصْرَتَکَ مِمَّنْ ظَلَمَکَ وَ کَفَاکَ مَئُونَتَهُ وَ أَبْشِرْ بِنَصْرِ اللَّهِ عَاجِلًا إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ بِالْأَجْرِ آجِلًا وَ أَکْثِرْ مِنْ حَمْدِ اللَّهِ (3).

«30»

کش، [رجال الکشی] عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ: وَ کَتَبَ إِلَیَّ قَدْ وَصَلَ الْحِسَابُ تَقَبَّلَ اللَّهُ

ص: 108


1- 1. هذا لفظ الکشّیّ فی رجاله، یرید الحدیث الذی تقدم تحت الرقم 27، فما وقع بینهما من حدیث مشارق الأنوار غفلة منه قدّس سرّه.
2- 2. رجال الکشّیّ 508.
3- 3. رجال الکشّیّ تحت الرقم 506.

از تمام مردم خوشبوتر و راستگوتر و با نمک تر از نزدیک، و کامل تر از دور بود. هنگام خاموشی آثار هیبت و سنگینی در چهره اش آشکار بود و در موقع سخن گفتن چهره ای گیرا و جذاب داشت. از خاندان نبوت و امامت بود و محل قرار گرفتن وصیت و خلافت بود. شکوفه و برگزیده باغ نبوت و میوه ای از درخت رسالت بود که چیده شده و اختیار گردیده بود. سال دویست و دوازده، در نیمه ذی حجه در محلی بنام صریا از اطراف مدینه متولد شد.

ابن عیاش گفته است: در روز سه شنبه پنجم رجب سال 214 متولد شد و در سال 254 ، روز سوم رجب از دنیا رفت. بعضی روز دوشنبه سه شب به آخر جمادی الآخرة مانده راروز وفاتش تعیین نموده اند. کسی جز فرزندش ابو محمّد (امام حسن عسکری علیه السلام) هنگام فوتش نبود. در موقع فوت چهل سال داشت. بعضی چهل و یک سال و هفت ماه گفته اند.

مادرش کنیز فرزندداری به نام سمانه مغربیه بود. بعضی گفته اند: مادرش معروف به بانو ام الفضل بود. شش سال و پنج ماه با پدر خود بود و پس از پدر، مدت امامت آن جناب سی و سه سال و بعضی نه ماه نیز افزوده اند. بیست سال در سر من رأی (سامرا) ساکن بود. در همان جا از دنیا رفت و در خانه خود مدفون گردید.

مدت اقامت آن جناب در بقیه مدت حکمرانی معتصم، و بعد از او واثق و متوکل و منتصر و مستعین و معتز بودند و در آخر فرمانروایی معتمد به وسیله سم شهید شد. ابن بابویه می نویسد: معتمد آن جناب را مسموم کرد.(1)

روایت3.

کشف الغمه: محمّد بن طلحه می گوید: حضرت امام علی النقی در ماه رجب سال 214 هجری متولد شد. مادرش کنیزی صاحب فرزند به نام سمانه مغربیه بود. نام دیگری جز این نیز گفته اند. اسم امام علی بود و دارای لقب هایی بدین شرح بود: ناصح، متوکل، مفتاح و نقی، مرتضی. مشهورترین لقبش متوکل بود که این لقب را مخفی می داشت و به اصحاب خود سفارش می کرد که از این لقب چیزی نگویند زیرا خلیفه وقت نیز همین لقب را داشت.

ص: 114


1- . مناقب آل ابی طالب 4 : 401

مِنْکَ وَ رَضِیَ عَنْهُمْ وَ جَعَلَهُمْ مَعَنَا فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ قَدْ بَعَثْتُ إِلَیْکَ مِنَ الدَّنَانِیرِ بِکَذَا وَ مِنَ الْکِسْوَةِ بِکَذَا فَبَارَکَ لَکَ فِیهِ وَ فِی جَمِیعِ نِعَمِ اللَّهِ إِلَیْکَ وَ قَدْ کَتَبْتُ إِلَی النَّضْرِ أَمَرْتُهُ أَنْ یَنْتَهِیَ عَنْکَ وَ عَنِ التَّعَرُّضِ لَکَ وَ لِخِلَافِکَ وَ أَعْلَمْتُهُ مَوْضِعَکَ عِنْدِی وَ کَتَبْتُ إِلَی أَیُّوبَ أَمَرْتُهُ بِذَلِکَ أَیْضاً وَ کَتَبْتُ إِلَی مَوَالِیَّ بِهَمَدَانَ کِتَاباً أَمَرْتُهُمْ بِطَاعَتِکَ وَ الْمَصِیرِ إِلَی أَمْرِکَ وَ أَنْ لَا وَکِیلَ سِوَاکَ.

(1)

ص: 109


1- 1. المصدر تحت الرقم 506 ص 509.

پنج روز به آخر جمادی الآخر مانده در سال 254 زمان خلافت معتز از دنیا رفت. با این حساب، چهل سال و چند روز کم داشته است.

با پدرش شش سال و پنج ماه زیست و پس از پدر سی و سه سال و چند ماه زندگی کرد و در سامراء دفن شد.

عبد العزیز حافظ گفته است: حضرت امام علی النقی در سال 214 متولد شد و در سال 254 در سن چهل سالگی از دنیا رفت و در سامرا دفن شد. در زمان منتصر و ملقب به هادی بود. مادرش سمانه است. گفته اند: نیمه ماه ذیحجه سال 212 در مدینه متولد شد و رجب سال 254 در سامرا از دنیا رفت که در آن وقت چهل و یک سال و چند ماه داشت و در سامراء در منزل خود دفن شد.

ابن خشاب گفته است: حضرت عسکری ابو الحسن علی بن محمّد علیهما السلام در رجب سال 214 هجری متولد شد.

مدتی که با پدرش محمد بن علی علیهما السلام زیست، شش سال و پنج ماه بود و در روز دو شنبه پنج روز مانده به آخر جمادی الاولی سال 254 هجری شهید شد و بعد از پدرش سی و سه سال و هفت ماه چند روز کم زنده بود. قبرش در سامرّاء است. مادرش سمانة بود و به او منفرشة مغربیه هم می گفتند. لقب ایشان ناصح و مرتضی و نقی و متوکل بود و کنیه ایشان ابی الحسن بود.(1)

روایت4.

اعلام الوری: به روایت ابن عباس، در پنجم رجب سال 212 نیمه ذیحجه در صریای مدینه متولد شد.

ص: 115


1- . کشف الغمة 3 : 230

ص: 110

مادرش کنیز صاحب فرزندی به نام سمانه بود و لقبش نقی، قائم، فقیه، امین، طیب بود و آن جناب را ابو الحسن سوم می گفتند.(1)

روایت5.

شیخ در مصباح می نویسد: روز بیست و هفت ذیحجه، حضرت ابو الحسن علی بن محمّد عسکری علیهما السلام متولد شد. در جای دیگر می نویسد:

ابن عباس گفت: این دعا توسط شیخ کبیر ابوالقاسم به دست خانواده من رسید: «اللّهم انی اسألک بالمولودین فی رجب محمّد بن علی الثانی و ابنه علی بن محمّد المنتجب» تا آخر دعا.

سپس اضافه نموده که ابن عیاش گفته است: تولد حضرت ابو الحسن امام علی النقی علیه السلام در روز دوم رجب بوده، روز پنجم نیز ذکر کرده. باز می گوید: ابراهیم بن هاشم قمی می گوید: حضرت امام علی النقی در روز سه شنبه 13 رجب سال 214 متولد شد.

روایت6.

کافی: حضرت امام علی النقی در نیمه ذیحجه سال 214 متولد شد و گفته شده در رجب سال 214 متولد شده؛ مادرش کنیز صاحب فرزندی به نام سمانه بود.(2)

روایت7.

روضة الواعظین: مولد آن حضرت نیمه ذیحجه سال 212 بود.

روایت8.

فصول المهمه: امام علیه السّلام گندمگون بود و نقش انگشتری آن جناب: الله پروردگار من است و او موجب عصمت

ص: 116


1- . اعلام الوری: 339
2- . کافی 1 : 497

تاریخ الإمام أبی الحسن الهادی صلوات الله علیه

ص: 111

من از خلق است.

روایت9.

مصباح کفعمی: ولادت حضرت روز جمعه دوم رجب و بعضی پنجم رجب سال 212 گفته اند. زمان مأمون متولد شد و مادرش سمانه بود و نقش انگشتری آن جناب«حفظ العهود من اخلاق المعبود» یعنی پای بندی به عهد از اخلاق معبود است. همسرش کنیزی بود و جز او همسری نداشت. پنج فرزند داشت و در روز دوشنبه سوم رجب سال 254 از دنیا رفت. معتز او را مسموم کرد. وکیل و دربانش عثمان بن سعید بود .

ص: 117

ص: 112

باب دوم : تصریح به امامت امام هادی علیه السلام

روایات

روایت1.

کمال الدین: صقر بن دلف می گوید: از حضرت جواد علیه السّلام شنیدم که می فرمود: امام بعد از من پسرم علی است. دستور او دستور من و سخنش سخن من است. فرمانبرداری از او فرمانبرداری از من است و امامت پس از او در فرزندش حسن خواهد بود.(1)

روایت2.

اعلام الوری، ارشاد: اسماعیل بن مهران می گوید: وقتی حضرت جواد علیه السلام از مدینه برای مرتبه اول به جانب بغداد ره سپار شد موقع حرکتش عرض کردم: من در این سفر بر شما بیمناکم پس از شما امامت متعلق به کیست؟ با لبخندی به من توجه نموده، فرمود: آنچه گمان کرده ای امسال نیست. وقتی معتصم ایشان را خواست خدمتش رسیده عرض کردم: فدایت شوم! شما در حال حرکت هستی امامت بعد از شما متعلق به کیست؟ چنان گریه کرد که محاسنش از اشک چشم تر شد در این موقع به من توجه نموده و فرمود: اکنون باید بر من بیمناک باشی. امامت پس از من متعلق به فرزندم علی است.(2)

ص: 118


1- . کمال الدین 2 : 50
2- . اعلام الوری: 339 ، ارشاد: 308

أبواب تاریخ الإمام العاشر و النور الزاهر و البدر الباهر ذی الشرف و الکرم و المجد و الأیادی أبی الحسن الثالث علی بن محمد النقی الهادی صلوات الله علیه و علی آبائه و أولاده ما تعاقبت الأیام و اللیالی

باب 1 أسمائه و ألقابه و کناه و عللها و ولادته علیه السلام

الأخبار

«1»

مع،(1)

[معانی الأخبار] ع، [علل الشرائع] سَمِعْتُ مَشَایِخَنَا رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ یَقُولُونَ: إِنَّ الْمَحَلَّةَ الَّتِی یَسْکُنُهَا الْإِمَامَانِ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ علیهما السلام بِسُرَّ مَنْ رَأَی کَانَتْ تُسَمَّی عَسْکَرَ(2) فَلِذَلِکَ قِیلَ لِکُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا الْعَسْکَرِیُ (3).

«2»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: اسْمُهُ عَلِیٌّ وَ کُنْیَتُهُ أَبُو الْحَسَنِ لَا غَیْرُهُمَا وَ أَلْقَابُهُ النَّجِیبُ الْمُرْتَضَی الْهَادِی النَّقِیُّ الْعَالِمُ الْفَقِیهُ الْأَمِینُ الْمُؤْتَمَنُ الطَّیِّبُ الْمُتَوَکِّلُ الْعَسْکَرِیُّ وَ یُقَالُ لَهُ أَبُو الْحَسَنِ الثَّالِثُ وَ الْفَقِیهُ الْعَسْکَرِیُ

ص: 113


1- 1. معانی الأخبار ص 65.
2- 2. قال الفیروزآبادی: و عسکر اسم سرمن رأی، و إلیه نسب العسکریان أبو الحسن علی بن محمّد بن علیّ بن موسی بن جعفر و ولده الحسن و ماتا بها.
3- 3. علل الشرائع ج 1 ص 230.

روایت3.

اعلام الوری، ارشاد: خیرانی از پدر خود چنین نقل کرد که گفت: من به واسطه مأموریتی که داشتم ملازم خانه حضرت جواد علیه السلام بودم. احمد بن عیسی اشعری سحرگاه هر شب می آمد تا از بیماری حضرت جواد علیه السلام اطلاعاتی به دست آورد. هر وقت پیک واسطه بین حضرت جواد علیه السلام و پدرم می آمد، احمد از جای حرکت می کرد و پدرم با او خلوت می نمود .

خیرانی می گوید: پدرم گفت: یک شب پیک امام آمد. احمد بن محمّد بن عیسی از اطاق خارج شد و من با پیک خلوت کردم ولی احمد دو مرتبه برگشت و جایی ایستاد که حرف ما را می شنید. پیک گفت: مولایت سلام می رساند و می فرماید، من از دنیا می روم و امامت متعلق به فرزندم علی است، همان مقامی را که من بعد از پدرم بر شما داشتم، او پس از من بر شما خواهد داشت. پیک راه خود را گرفت و رفت.

احمد بن محمّد به جای خود بازگشت. از من پرسید: به تو چه گفت؟ گفتم: هر چه بود خیر بود.

ص: 119

وَ کَانَ أَطْیَبَ النَّاسِ مُهْجَةً وَ أَصْدَقَهُمْ لَهْجَةً وَ أَمْلَحَهُمْ مِنْ قَرِیبٍ وَ أَکْمَلَهُمْ مِنْ بَعِیدٍ إِذَا صَمَتَ عَلَیْهِ هَیْبَةُ الْوَقَارِ وَ إِذَا تَکَلَّمَ سِیمَاءُ الْبَهَاءِ وَ هُوَ مِنْ بَیْتِ الرِّسَالَةِ وَ الْإِمَامَةِ وَ مَقَرِّ الْوَصِیَّةِ وَ الْخِلَافَةِ شُعْبَةٌ مِنْ دَوْحَةِ النُّبُوَّةِ مُنْتَضَاةٌ مُرْتَضَاةٌ وَ ثَمَرَةٌ مِنْ شَجَرَةِ الرِّسَالَةِ مُجْتَنَاةٌ مُجْتَبَاةٌ وُلِدَ بِصَرْیَا مِنَ الْمَدِینَةِ النِّصْفَ مِنْ ذِی الْحِجَّةِ سَنَةَ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ وَ مِائَتَیْنِ.

ابْنُ عَیَّاشٍ: یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ الْخَامِسَ مِنْ رَجَبٍ سَنَةَ أَرْبَعَ عَشْرَةَ وَ قُبِضَ بِسُرَّ مَنْ رَأَی الثَّالِثَ مِنْ رَجَبٍ سَنَةَ أَرْبَعٍ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ وَ قِیلَ یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ ثَلَاثَ لَیَالٍ بَقِینَ مِنْ جُمَادَی الْآخِرَةِ نِصْفَ النَّهَارِ وَ لَیْسَ عِنْدَهُ إِلَّا ابْنُهُ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام وَ لَهُ یَوْمَئِذٍ أَرْبَعُونَ سَنَةً وَ قِیلَ أَحَدٌ وَ أَرْبَعُونَ وَ سَبْعَةُ أَشْهُرٍ أُمُّهُ أُمُّ وَلَدٍ یُقَالُ لَهَا سُمَانَةُ الْمَغْرِبِیَّةُ وَ یُقَالُ إِنَّ أُمَّهُ الْمَعْرُوفَةَ بِالسَّیِّدَةِ أُمُّ الْفَضْلِ فَأَقَامَ مَعَ أَبِیهِ سِتَّ سِنِینَ وَ خَمْسَةَ أَشْهُرٍ وَ بَعْدَهُ مُدَّةَ إِمَامَتِهِ ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ سَنَةً وَ یُقَالُ وَ تِسْعَةَ أَشْهُرٍ وَ مُدَّةُ مُقَامِهِ بِسُرَّ مَنْ رَأَی عِشْرِینَ سَنَةً وَ تُوُفِّیَ فِیهَا وَ قَبْرُهُ فِی دَارِهِ وَ کَانَ فِی سِنِی إِمَامَتِهِ بَقِیَّةُ مُلْکِ الْمُعْتَصِمِ ثُمَّ الْوَاثِقِ وَ الْمُتَوَکِّلِ وَ الْمُنْتَصِرِ وَ الْمُسْتَعِینِ وَ الْمُعْتَزِّ وَ فِی آخِرِ مُلْکِ الْمُعْتَمِدِ اسْتُشْهِدَ مَسْمُوماً وَ قَالَ ابْنُ بَابَوَیْهِ وَ سَمَّهُ الْمُعْتَمِدُ(1).

«3»

کشف، [کشف الغمة] قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ طَلْحَةَ: أَمَّا مَوْلِدُهُ علیه السلام فَفِی رَجَبٍ سَنَةَ مِائَتَیْنِ وَ أَرْبَعَ عَشْرَةَ لِلْهِجْرَةِ وَ أُمُّهُ أُمُّ وَلَدٍ اسْمُهَا سُمَانَةُ الْمَغْرِبِیَّةُ وَ قِیلَ غَیْرُ ذَلِکَ وَ أَمَّا اسْمُهُ فَعَلِیٌّ وَ أَمَّا أَلْقَابُهُ فَالنَّاصِحُ وَ الْمُتَوَکِّلُ وَ الْمِفْتَاحُ وَ النَّقِیُّ وَ الْمُرْتَضَی وَ أَشْهَرُهَا الْمُتَوَکِّلُ وَ کَانَ یُخْفِی ذَلِکَ وَ یَأْمُرُ أَصْحَابَهُ أَنْ یُعْرِضُوا عَنْهُ لِأَنَّهُ کَانَ لَقَبَ الْخَلِیفَةِ یَوْمَئِذٍ(2)

ص: 114


1- 1. مناقب آل أبی طالب ج 4 ص 401.
2- 2. کشف الغمّة ج 3 ص 230.

گفت: من شنیدم و سخن پیک را برایم تکرار کرد. گفتم: این کاری که کردی، خدا بر تو حرام کرده بود زیرا در قرآن می فرماید «وَ لا تَجَسَّسُوا(1)»، {و جاسوسی مکنید.} اکنون که شنیدی، شنیده خود را برای گواهی به خاطر داشته باش تا روزی (که به آن) احتیاج پیدا کردیم. مبادا تا موقعش نرسیده اظهار کنی.

پدرم گفت، فردا صبح پیغام را در ده نسخه نوشتم، آنها را مهر زدم و در اختیار سران اصحاب قرار دادم به آنها گفتم، در صورتی که قبل از مطالبه این نسخه از دنیا رفتم آنها را باز کنید و به دستور داخل آن عمل نمایید.

پس از درگذشت حضرت جواد علیه السّلام از منزل خود خارج نشدم تا وقتی که فهمیدم اصحاب گرد محمّد بن فرج اجتماع نموده اند و در مورد امامت از یکدیگر جستجو می کنند. محمّد بن ابی الفرج برایم نامه ای نوشت به این مضمون: اگر ترس از اطلاع یافتن خلیفه نداشتم، با این جمعیت پیش تو می آمدم! خوب است اینجا بیایی. من سوار شدم و پیش او رفتم، دیدم اصحاب اجتماع کرده اند. درب خانه با آنها به گفتگو پرداختم، دیدم بیشترشان در شک افتاده اند.

به یکی که نوشته ها دستش بود و آنجا حضور داشت گفتم: آن نوشته ها را بیاور. وقتی آوردند گفتم: این دستوری است که به من داده اند. یکی از آنها گفت، کاش در این مورد کس دیگر نیز شاهد گفتار تو بود که این سخن بیشتر ثابت شود. گفتم: اتفاقا خداوند آنچه شما آرزومندید پدید آورده؛ ابو جعفر اشعری نیز این پیغام را شنیده و گواهی می دهد. اصحاب از او پرسیدند ولی از گواهی امتناع ورزید. من او را دعوت به مباهله (در حق یکدیگر نفرین کردن) کردم. ترسیده و گفت: من این پیغام را شنیدم اما این مقام و موقعیت شامخی است که کسی صاحب اسرار امامت شود. من مایل بودم افشای این سر به وسیله شخصی از نژاد عرب باشد اما حالا که دعوت به مباهله می کنی نمی توانم گواهی خود را پوشیده بدارم. قبل از اینکه متفرق شوند، همه به امامت حضرت ابو الحسن علیه السلام اعتراف نمودند.

اخبار در این مورد زیاد است که اگر تمام آنها را ذکر کنم کتاب طولانی می شود. همین که جمعیت شیعه بر امامت حضرت امام علی النقی علیه السلام اجماع کرده اند و کس دیگری در زمان ایشان مدعی امامت نشد، ما را بی نیاز از ذکر تمام خبرها می نماید.(2)

روایت4.

کافی: محمّد بن حسین واسطی می گوید: از احمد بن ابی خالد غلام حضرت جواد علیه السلام شنیدم که می گفت: امام جواد علیه السّلام مرا گواه بر این وصیت گرفت: گواه است احمد بن ابی خالد غلام حضرت ابو جعفر جواد علیه السّلام

ص: 121


1- . حجرات / 12
2- . اعلام الوری: 340 ، ارشاد: 308

وَ مَاتَ فِی جُمَادَی الْآخِرَةِ لِخَمْسِ لَیَالٍ بَقِینَ مِنْهُ مِنْ سَنَةِ أَرْبَعٍ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ فِی خِلَافَةِ الْمُعْتَزِّ فَیَکُونُ عُمُرُهُ أَرْبَعِینَ سَنَةً غَیْرَ أَیَّامٍ کَانَ مُقَامُهُ مَعَ أَبِیهِ سِتَّ سِنِینَ وَ خَمْسَةَ أَشْهُرٍ وَ بَقِیَ بَعْدَ وَفَاةِ أَبِیهِ ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ سَنَةً وَ شُهُوراً وَ قَبْرُهُ بِسُرَّ مَنْ رَأَی (1).

وَ قَالَ الْحَافِظُ عَبْدُ الْعَزِیزِ: مَوْلِدُهُ سَنَةَ أَرْبَعَ عَشْرَةَ وَ مِائَتَیْنِ وَ مَاتَ سَنَةَ أَرْبَعٍ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ فَکَانَ عُمُرُهُ أَرْبَعِینَ سَنَةً قَبْرُهُ بِسُرَّ مَنْ رَأَی دُفِنَ بِهَا فِی زَمَنِ الْمُنْتَصِرِ یُلَقَّبُ بِالْهَادِی أُمُّهُ سُمَانَةُ وَ یُقَالُ إِنَّهُ وُلِدَ بِالْمَدِینَةِ النِّصْفَ مِنْ ذِی الْحِجَّةِ سَنَةَ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ

وَ مِائَتَیْنِ وَ قُبِضَ بِسُرَّ مَنْ رَأَی فِی رَجَبٍ سَنَةَ أَرْبَعٍ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ وَ لَهُ یَوْمَئِذٍ إِحْدَی وَ أَرْبَعُونَ سَنَةً وَ سِتَّةُ أَشْهُرٍ وَ قَبْرُهُ بِسُرَّ مَنْ رَأَی فِی دَارِهِ (2).

وَ قَالَ ابْنُ الْخَشَّابِ: وُلِدَ أَبُو الْحَسَنِ الْعَسْکَرِیُّ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ فِی رَجَبٍ سَنَةَ مِائَتَیْنِ وَ أَرْبَعَ عَشْرَةَ مِنَ الْهِجْرَةِ وَ کَانَ مُقَامُهُ مَعَ أَبِیهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ سِتَّ سِنِینَ وَ خَمْسَةَ أَشْهُرٍ وَ مَضَی فِی یَوْمِ الْإِثْنَیْنِ لِخَمْسِ لَیَالٍ بَقِینَ مِنْ جُمَادَی الْآخِرَةِ سَنَةَ مِائَتَیْنِ وَ أَرْبَعٍ وَ خَمْسِینَ مِنَ الْهِجْرَةِ وَ أَقَامَ بَعْدَ أَبِیهِ ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ سَنَةً وَ سَبْعَةَ أَشْهُرٍ إِلَّا أَیَّاماً قَبْرُهُ بِسُرَّ مَنْ رَأَی أُمُّهُ سُمَانَةُ وَ یُقَالُ لَهَا مُنْفَرِشَةُ الْمَغْرِبِیَّةُ لَقَبُهُ النَّاصِحُ وَ الْمُرْتَضَی وَ النَّقِیُّ وَ الْمُتَوَکِّلُ یُکَنَّی بِأَبِی الْحَسَنِ (3).

«4»

عم، [إعلام الوری]: وُلِدَ علیه السلام بِصَرْیَا مِنَ الْمَدِینَةِ(4) لِلنِّصْفِ مِنْ ذِی الْحِجَّةِ سَنَةَ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ وَ مِائَتَیْنِ وَ فِی رِوَایَةِ ابْنِ عَیَّاشٍ یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ الْخَامِسَ مِنْ رَجَبٍ وَ أُمُّهُ

ص: 115


1- 1. کشف الغمّة ج 3 ص 232.
2- 2. المصدر ص 232.
3- 3. المصدر ص 244.
4- 4. قریة أسسها موسی بن جعفر علیه السلام علی ثلاثة أمیال من المدینة، و قد کثر ذکرها فی الحدیث، راجع المناقب ج 4 ص 382.

بر اینکه ابو جعفر محمّد بن علی بن موسی بن جعفر بن محمّد بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب علیهم السلام مرا گواه گرفت که وصی خود حضرت امام علی النقی علیه السلام را تعیین نمود و او را سرپرست خواهران خویش قرار داد و اختیار موسی را تا وقتی بالغ شود به او سپرد. عبد اللَّه بن مساور را متصدی اموال و املاک و غلام و کنیز خویش قرار داد تا وقتی علی بن محمّد علیهما السلام بالغ شود. وقتی بالغ شد، عبد اللَّه بن مساور باید از او اطاعت کند و اموال را در اختیار ایشان خواهد گذاشت و ایشان اختیاردار خواهران خویش خواهد شد. ولی وقتی موسی بالغ شد، کارهایش به خودش واگذار می شود. در مورد صدقات، ابن مساور همان دستوراتی را که به او داده اند انجام خواهد داد. این جریان در روز یک شنبه سوم ذی حجه سال 220 بود. احمد بن ابی خالد شهادت را با خط خود نوشت. حسن بن محمّد بن عبد اللَّه بن حسن بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب نیز همان شهادت احمد بن ابی خالد را داد و شهادت خود را به خط خویش نوشت. نصر خادم نیز همین شهادت را داد و به خط خود نوشت.(1)

مؤلف

اینکه در وصیت قید می کند امام علیه السّلام پس از بلوغ متصدی اموال و ثروت آن جناب شود، ممکن است به واسطه تقیه از مخالفین که منزلت امام علیه السلام را نمی شناسند و منزلت و کمال او را در کودکی و بزرگی نمی دانند چنین قیدی را نموده باشد و کار را قبل از بلوغ به عبد اللَّه بن مساور سپارد تا قاضی های آنها نتوانند ایرادی بگیرند. در عبارت اذا بلغ، فاعل امام هادی علیه السلام است و عبارت صیّر یعنی بعد از بلوغ امام علیه السلام، عبدالله او را در امورش مستقل کند و امور برادرانش را به او واگذرد. عبارت یصیّر به تشدید یاء یعنی عبد الله یا امام علیه السلام. عبارت امر موسی الیه یعنی به موسی بر می گردد. و بعدهما یعنی بعد از فوت عبدالله و امام علیه السلام و ممکن است یصیر بدون تشدید باشد و عبارت علی شرط ابیهما در هر دو موضع متعلق به یقوم است.

روایت5.

عیون المعجزات: احمد بن محمّد بن عیسی از پدر خود نقل می کند که وقتی حضرت جواد علیه السلام خواست از مدینه به جانب عراق رهسپار شود، حضرت ابو الحسن علیه السلام را روی زانوی خود گذاشت و تصریح به امامت ایشان کرده و به او فرمود: از چیزهای خوب عراق چه میل داری برایت بیاورم؟ عرض کرد: شمشیری که چون آتش بدرخشد. در این موقع روی به جانب موسی فرزند خود نموده به او فرمود: تو چه دوست داری؟ گفت: یک اسب. فرمود: ابو الحسن به من شباهت دارد و موسی به مادرش .

ص: 123


1- . کافی 1 : 325

أُمُّ وَلَدٍ یُقَالُ لَهَا سُمَانَةُ وَ لَقَبُهُ النَّقِیُّ وَ الْقَائِمُ وَ الْفَقِیهُ وَ الْأَمِینُ وَ الطَّیِّبُ وَ یُقَالُ لَهُ أَبُو الْحَسَنِ الثَّالِثُ (1).

«5»

وَ قَالَ الشَّیْخُ فِی الْمِصْبَاحِ، رُوِیَ: أَنَّ یَوْمَ السَّابِعِ وَ الْعِشْرِینَ مِنْ ذِی الْحِجَّةِ وُلِدَ أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیُّ علیه السلام وَ قَالَ فِی مَوْضِعٍ آخَرَ قَالَ ابْنُ عَیَّاشٍ خَرَجَ إِلَی أَهْلِی عَلَی یَدِ الشَّیْخِ الْکَبِیرِ أَبِی الْقَاسِمِ هَذَا الدُّعَاءُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِالْمَوْلُودَیْنِ فِی رَجَبٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الثَّانِی وَ ابْنِهِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُنْتَجَبِ إِلَی آخِرِ الدُّعَاءِ ثُمَّ قَالَ وَ ذَکَرَ ابْنُ عَیَّاشٍ أَنَّهُ کَانَ مَوْلِدُ أَبِی الْحَسَنِ الثَّالِثِ یَوْمَ الثَّانِی مِنْ رَجَبٍ وَ ذَکَرَ أَیْضاً أَنَّهُ کَانَ یَوْمَ الْخَامِسِ وَ قَالَ وَ رَوَی إِبْرَاهِیمُ بْنُ الْهَاشِمِ الْقُمِّیُّ قَالَ وُلِدَ أَبُو الْحَسَنِ الْعَسْکَرِیُّ علیه السلام یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ لِثَلَاثَ عَشْرَةَ لَیْلَةً مَضَتْ مِنْ رَجَبٍ سَنَةَ أَرْبَعَ عَشْرَةَ وَ مِائَتَیْنِ.

«6»

کا، [الکافی]: وُلِدَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ لِلنِّصْفِ مِنْ ذِی الْحِجَّةِ سَنَةَ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ وَ مِائَتَیْنِ وَ رُوِیَ أَنَّهُ علیه السلام وُلِدَ فِی رَجَبٍ سَنَةَ أَرْبَعَ عَشْرَةَ وَ مِائَتَیْنِ (2) وَ أُمُّهُ أُمُّ وَلَدٍ یُقَالُ لَهَا سُمَانَةُ(3).

«7»

ضه، [روضة الواعظین]: کَانَ مَوْلِدُهُ علیه السلام یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ لِلنِّصْفِ مِنْ ذِی الْحِجَّةِ سَنَةَ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ وَ مِائَتَیْنِ.

«8»

الْفُصُولُ الْمُهِمَّةُ،: صِفَتُهُ أَسْمَرُ اللَّوْنِ نَقْشُ خَاتَمِهِ اللَّهُ رَبِّی وَ هُوَ عِصْمَتِی

ص: 116


1- 1. إعلام الوری ص 339.
2- 2. زاد فی المصدر: و مضی لاربع بقین من جمادی الآخرة سنة أربع و خمسین و مائتین و روی أنّه قبض علیه السلام فی رجب سنة أربع و خمسین و مائتین، و له أحد و أربعون سنة و ستة أشهر- و أربعون سنة علی المولد الآخر الذی روی. و کان المتوکل أشخصه مع یحیی بن هرثمة بن أعین من المدینة الی سرمن رأی، فتوفی بها و دفن فی داره.
3- 3. الکافی ج 1 ص 497.

باب سوم : معجزات و مکارم اخلاق و امور بلند امام هادی علیه السلام

روایات

روایت1.

اعلام الوری: ابو هاشم جعفری می گوید: در مدینه بودم که بغاء (یکی از سپهداران متوکل) در عهد واثق عباسی در جستجوی اعراب لشکر به مدینه رسید. حضرت هادی علیه السّلام فرمود: برویم ببینیم این سپهدار ترک چگونه صف آرایی کرده.

بیرون شدیم و ایستادیم تا سپاه آمد. مردی از ترکها از کنار ما گذشت. حضرت هادی علیه السلام با او به زبان ترکی صحبت کرد. مرد ترک از اسب پیاده شد و سم مرکب سواری امام را بوسید. من او را قسم دادم که این مرد به تو چه گفت؟ از من پرسید، این مرد پیامبر است؟ گفتم: نه، گفت: مرا به نامی صدا زد که در کودکی در سرزمین ترک آن نام را بر من گذاشته بودند و کسی تا این ساعت از آن نام اطلاع نداشت.(1)

در مناقب نیز مثل این حدیث نقل شده است.(2)

روایت2.

امالی شیخ طوسی: منصوری از عموی پدر خود نقل کرده که گفت: یک روز پیش متوکل رفتم، مشغول شراب بود به من نیز تعارف کرد. گفتم: سرورم تا کنون شراب ننوشیده ام. گفت: تو با علی بن محمّد - علیهما السلام - شراب می خوردی. گفتم: نمی دانم آنچه در دست داری برایت چه زیانی دارد، ولی این سخن تو او را زیانی نمی رساند. این حرف را به حضرت هادی علیه السلام عرض نکردم .

ص: 124


1- . اعلام الوری: 343
2- . مناقب آل ابی طالب 4 : 408

مِنْ خَلْقِهِ.

«9»

کف، [المصباح] للکفعمی: وُلِدَ علیه السلام یَوْمَ الْجُمُعَةِ ثَانِیَ رَجَبٍ وَ قِیلَ خَامِسَهُ سَنَةَ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ وَ مِائَتَیْنِ فِی أَیَّامِ الْمَأْمُونِ أُمُّهُ سُمَانَةُ نَقْشُ خَاتَمِهِ حِفْظُ الْعُهُودِ مِنْ أَخْلَاقِ الْمَعْبُودِ کَانَتْ لَهُ سُرِّیَّةٌ لَا غَیْرُ وَ کَانَ لَهُ خَمْسَةُ أَوْلَادٍ وَ تُوُفِّیَ یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ ثَالِثَ رَجَبٍ سَنَةَ أَرْبَعٍ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ سَمَّهُ الْمُعْتَزُّ وَ بَابُهُ عُثْمَانُ بْنُ سَعِیدٍ.

ص: 117

گفت: یک روز فتح بن خاقان به من گفت: متوکل مرا دستور داده در جستجو باشم مالی را که از قم برای علی بن محمّد علیهما السلام می آورند بگیرم و جریان را به او گزارش دهم. تو بگو از کدام راه می آورند تا من به آن طرف نروم و از آن راه فاصله بگیرم! خدمت امام علیه السّلام رسیدم و دیدم چند نفر هستند که صلاح نمی دانستم پیش آنها صحبت کنم.

در این موقع امام علیه السّلام لبخندی زده فرمود: خیر است چرا پیغام اولی را نرساندی (که متوکل گفت: با علی بن محمّد شراب می خوردی) گفتم: آقا شما را پاک تر از این حرفها می دانم. فرمود: پولها را امشب از قم می آورند ولی دست مأموران متوکل به آن نخواهد رسید. امشب را همین جا باش.

پاسی که از شب گذشت امام علیه السّلام مشغول عبادت شد. ناگاه رکوع خود را با سلامی قطع کرده به من فرمود: آن مرد پولها را آورده، خادم مانع می شود که پیش من بیاید. برو بیرون، هر چه آورده بگیر. خارج شدم دیدم زنبیلی در دست دارد و آنچه آورده را در همان زنبیل نهاده؛ زنبیل را گرفتم و خدمت امام آوردم. فرمود: برو به او بگو، آن جبه ­ای را که زن قمی گفت از مادر بزرگم پیش من یادگار مانده و به تو داد تا برای ما بیاوری، بده. خارج شدم و جریان را به او گفتم: جبه ای به من داد، خدمت امام آوردم. فرمود: جبه را ببر و بگو همان جبه خودمان را که با این عوض کردی بده. وقتی به آن مرد گفتم، گفت: درست است، دخترم از آن جامه خوشش آمد و با این عوض کرد. من می روم و آن را می آورم. حضرت فرمود: برو به او بگو خداوند مال ما را حفظ می کند. جبه ما را از شانه خود بیرون آور. خارج شدم و جبه را از شانه اش کشیدم. آن مرد بیهوش شد. سپس خدمت امام علیه السّلام رسیده گفت: من به امامت شما مشکوک بودم، اینک برایم یقین حاصل شد.

در مناقب نیز مثل این حدیث نقل شده است.(1)

مؤلف

عبارت لم اعد ذلک علیه یعنی بر امام هادی علیه السلام و منظور از رساله اولی همین بود زیرا آن ملعون وقتی این مطلب را عنوان کرد تا به امام برساند، آن را رساله نامید.

روایت3.

امالی شیخ طوسی: کافور خادم می گوید: در اطراف امام علیه السّلام گروهی از صنعتگران به کار اشتغال داشتند و آن محل شبیه دهی بود. یونس نقشبند با حضرت امام علی النقی علیه السلام رفت و آمد داشت و خدمت آن جناب را می نمود.

ص: 125


1- . مناقب آل ابی طالب 4 : 413

باب 2 النصوص علی الخصوص علیه صلوات الله علیه

الأخبار

«1»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ عُبْدُوسٍ عَنِ ابْنِ قُتَیْبَةَ عَنْ حَمْدَانَ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنِ الصَّقْرِ بْنِ دُلَفَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ الرِّضَا علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ الْإِمَامَ بَعْدِی ابْنِی عَلِیٌّ أَمْرُهُ أَمْرِی وَ قَوْلُهُ قَوْلِی وَ طَاعَتُهُ طَاعَتِی وَ الْإِمَامَةُ بَعْدَهُ فِی ابْنِهِ الْحَسَنِ (1).

«2»

عم،(2)

[إعلام الوری] شا، [الإرشاد] ابْنُ قُولَوَیْهِ عَنِ الْکُلَیْنِیِ (3)

عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ: لَمَّا خَرَجَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام مِنَ الْمَدِینَةِ إِلَی بَغْدَادَ فِی الدَّفْعَةِ الْأَوَّلَةِ مِنْ خَرْجَتَیْهِ قُلْتُ لَهُ عِنْدَ خُرُوجِهِ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی أَخَافُ عَلَیْکَ فِی هَذَا الْوَجْهِ فَإِلَی مَنِ الْأَمْرُ بَعْدَکَ فَکَرَّ بِوَجْهِهِ إِلَیَّ ضَاحِکاً وَ قَالَ لَیْسَ [الْغَیْبَةُ] حَیْثُ ظَنَنْتَ فِی هَذِهِ السَّنَةِ فَلَمَّا اسْتُدْعِیَ بِهِ إِلَی الْمُعْتَصِمِ صِرْتُ إِلَیْهِ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَأَنْتَ خَارِجٌ فَإِلَی مَنْ هَذَا الْأَمْرُ مِنْ بَعْدِکَ فَبَکَی حَتَّی اخْضَلَّتْ لِحْیَتُهُ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَیَّ فَقَالَ عِنْدَ هَذِهِ یُخَافُ عَلَیَّ الْأَمْرُ مِنْ بَعْدِی إِلَی ابْنِی عَلِیٍ (4).

ص: 118


1- 1. کمال الدین ج 2 ص 50 فی حدیث.
2- 2. إعلام الوری ص 339.
3- 3. الکافی ج 1 ص 323.
4- 4. الإرشاد المفید ص 308.

یک روز در حالی که لرزه تنش را فرا گرفته بود وارد شد. عرض کرد: آقا، من خانواده خود را به شما می سپارم. فرمود: مگر چه شده؟ گفت: تصمیم دارم فرار کنم. با لبخند فرمود: برای چه؟ گفت: موسی بن بغا یک نگین بسیار قیمتی برایم فرستاد که روی آن نقش بیندازم. شروع به کار کردم ولی نگین دو نیم شد. فردا قرار است نگین را به او بدهم. شما می دانید صاحب نگین موسی بن بغا است که یا مرا هزار تازیانه خواهد زد و یا مرا می کشد، فرمود: برو به خانه ات! فردا به خیر خواهد گذشت.

فردا صبح با ترس و لرز آمده و گفت: اینک پیکی از طرف موسی بن بغا آمده و انگشتر را می خواهد. فرمود: تو پیش او برو، جز خوبی چیزی نخواهی دید. گفت: آقا به او چه بگویم؟ امام علیه السّلام لبخندی زده فرمود: برو ببین چه می گوید؛ گفتم که جز خیر چیزی نخواهی دید.

یونس رفت ولی بلافاصله با خنده برگشت. گفت: غلام پیغام آورد که زنان بر سر نگین انگشتر با هم اختلاف کرده اند، آیا ممکن است آن نگین را دو قسمت کنی؟ اگر چنین کاری بکنی به تو جایزه گرانی خواهم داد.

امام علیه السّلام گفت: خدایا تو را حمد که ما را از ستایشگران واقعی خود قرار داده ای. خوب بگو ببینم، در جواب او چه گفتی. جواب داد گفتم: باید مرا چند روز مهلت دهی تا فکر کنم، ببینم چه کار باید بکنم. فرمود: خوب جوابی داده ای.(1)

روایت4.

امالی شیخ طوسی: کافور خادم می گوید: امام علی النقی علیه السّلام به من فرمود: فلان سطل را برایم در فلان محل بگذار تا برای نماز وضو بگیرم و مرا از پی کاری فرستاده، فرمود: وقتی برگشتی این کار را بکن تا موقعی که من آماده نماز می شوم حاضر باشد. آن جناب برای خواب به بستر خود رفت. من دستور ایشان را فراموش کردم. شب سردی بود. احساس کردم امام علیه السّلام برای نماز حرکت کرد. به یادم آمد که من سطل را نگذاشته ام. از آن محل دور شدم مبادا مورد سرزنش مولا قرار گیرم، ولی از اینکه ایشان باید با زحمت ظرف را پیدا کند ناراحت شدم. در این هنگام حضرت مرا با خشم صدا زد! گفتم: به خدا پناه می برم، حالا چه بهانه ای دارم که بگویم فراموش کرده ام؟! چاره ای نبود، جواب دادم و با ترس خدمت آن جناب رسیدم. فرمود: مگر نمی دانی که من همیشه با آب سرد وضو می گیرم که برایم آب را گرم کرده ای و در سطل ریخته ای؟

گفتم: به خدا من سطل و آب را نگذاشته ام. فرمود: ستایش خدا را. به خدا قسم چیزی را که بر ایمان حلال شمرده اند رها نمی کنم و لطف خدا را رد نمی نمایم. خداوند را سپاس می گذارم که ما را از فرمانبرداران خویش قرار داد و بر عبادت خود توفیق عنایت فرمود. پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله می فرمود: خداوند بر کسی که

ص: 126


1- . امالی طوسی: 288
«3»

عم،(1)

[إعلام الوری] شا، [الإرشاد] ابْنُ قُولَوَیْهِ عَنِ الْکُلَیْنِیِ (2)

عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْخَیْرَانِیِّ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: کُنْتُ أَلْزَمُ بَابَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام لِلْخِدْمَةِ الَّتِی وُکِّلْتُ بِهَا وَ کَانَ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی الْأَشْعَرِیُ (3)

یَجِی ءُ فِی السَّحَرِ مِنْ آخِرِ کُلِّ لَیْلَةٍ لِیَتَعَرَّفَ خَبَرَ عِلَّةِ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ کَانَ الرَّسُولُ الَّذِی یَخْتَلِفُ بَیْنَ أَبِی جَعْفَرٍ وَ بَیْنَ الْخَیْرَانِیِ (4) إِذَا حَضَرَ قَامَ أَحْمَدُ وَ خَلَا بِهِ قَالَ الْخَیْرَانِیُّ فَخَرَجَ ذَاتَ لَیْلَةٍ وَ قَامَ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْمَجْلِسِ وَ خَلَا بِیَ الرَّسُولُ وَ اسْتَدَارَ أَحْمَدُ فَوَقَفَ حَیْثُ یَسْمَعُ الْکَلَامَ فَقَالَ الرَّسُولُ مَوْلَاکَ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ إِنِّی مَاضٍ وَ الْأَمْرُ صَائِرٌ إِلَی ابْنِی عَلِیٍّ وَ لَهُ عَلَیْکُمْ بَعْدِی مَا کَانَ لِی عَلَیْکُمْ بَعْدَ أَبِی ثُمَّ مَضَی الرَّسُولُ وَ رَجَعَ أَحْمَدُ إِلَی مَوْضِعِهِ فَقَالَ لِی مَا الَّذِی قَالَ لَکَ قُلْتُ خَیْراً قَالَ

ص: 119


1- 1. إعلام الوری ص 340.
2- 2. الکافی ج 1 ص 324.
3- 3. أبو جعفر أحمد بن محمّد بن عیسی بن عبد اللّه بن سعد بن مالک بن الاحوص ابن السائب بن مالک بن عامر الأشعریّ من بنی ذخران- بضم الذال- بن عوف بن الجماهر- بالضم- بن الاشعر[ الاشعث] قال النجاشیّ: أول من سکن قم من آبائه سعد بن مالک بن الاحوص، و کان السائب بن مالک وفد الی النبیّ صلّی اللّه علیه و آله و أسلم و هاجر الی الکوفة و أقام بها. کان شیخ القمیین و رئیسهم الذی یلقی السلطان، و فقیههم غیر مدافع، لقی أبا الحسن الرضا و أبا جعفر الثانی و أبا الحسن الثالث علیه السلام و له کتب و هو الذی أخرج من قم أحمد بن أبی عبد اللّه البرقی و سهل بن زیاد الأدمی و محمّد بن علی الصیرفی للطعن فی روایتهم.
4- 4. کذا فی نسخة الأصل طبقا لما أخرجه قدّس سرّه من کتاب الإرشاد، لکنه تصحیف و الصحیح کما فی نسخة الکافی و إعلام الوری« بین أبی جعفر و بین أبی» فان الخیرانی یذکر القصة عن أبیه.

از کار مباح و جایزی روی گردان باشد، خشم می گیرد.

روایت5.

امالی شیخ طوسی: منصوری از عموی پدر خود نقل کرد که گفت: روزی خدمت امام هادی علیه السّلام رسیده عرض کردم: آقا! این مرد مرا کنار زده و حقوقم را قطع نموده و باعث ناراحتی من شده است! خیال نمی کنم چیزی او را بر این کار واداشته باشد جز اینکه اطلاع پیدا کرده من به شما ارادت دارم. وقتی شما از او درخواستی بکنید به طور قطع قبول خواهد کرد. تقاضا دارم در این مورد از او درخواست نمایید. امام علیه السّلام فرمود: کارت درست خواهد شد ان شاء اللَّه.

شبانگاه دیدم یکی پس از دیگری پیکی از طرف متوکل می آید. فوری پیش او رفتم. فتح بن خاقان نیز بر در سرای متوکل ایستاده بود؛ به من گفت: مرد! چقدر به خانه خود انس گرفته ای! متوکل مرا به زحمت انداخت، آن قدر که پشت سر هم تو را از من خواست. وارد شدم و متوکل روی رختخواب خود نشسته بود. گفت: یا ابا موسی! ما تو را فراموش کرده ایم تو هم خود را به ما نشان نمی دهی! بگو ببینم چقدر از ما طلب داری؟ گفتم: فلان جایزه و مقرری و حقوق این چند وقت؛ و چند مورد را ذکر کردم. دستور داد همه را دو برابر به من بدهند.

به فتح بن خاقان گفتم: حضرت امام علی النقی علیه السلام اینجا تشریف آوردند؟ گفت: نه! پرسیدم نامه ای نوشته بود؟ گفت: نه. من برگشتم و فتح بن خاقان از پی من آمده و گفت: من می دانم تو از آن جناب تقاضا کرده ای برایت دعا کند برای من هم درخواست کن دعا نماید.

وقتی خدمت امام علیه السّلام رسیدم، تا چشمش به من افتاد فرمود: ابا موسی از چهره ات پیداست که خوشحال و راضی هستی. عرض کردم: آری به برکت شما، ولی می گفتند: شما آنجا تشریف نبرده ای و از متوکل تقاضایی ننموده ای! فرمود: خداوند می داند که ما در گرفتاری ها به غیر او پناه نمی بریم و در پیش آمدهای سخت جز بر او توکل نداریم. هر وقت درخواست کرده ایم ما را رد نکرده، می ترسم اگر از این کار دست بردارم، خداوند نیز رفتار خود را تغییر دهد.

عرض کردم: آقا، فتح بن خاقان به من چنین (و چنان) گفت! فرمود: او در ظاهر ما را دوست می دارد ولی در باطن مخالف ما است؛ دعا نیز تابع نیت و قلب شخص است. وقتی در فرمانبرداری خدا اخلاص داشته باشی و به نبوت رسول اکرم صلی الله علیه و اله و حقوق ما خانواده پیامبر اعتراف نمایی و آنگاه از خدا چیزی بخواهی، هرگز ناامیدت نخواهد کرد. عرض کردم: آقا! دعایی به من بیاموز که از بین دعاها برای خود اختصاص دهم. فرمود: من بسیار این دعا را خوانده ام و از خداوند درخواست کرده ام که هر کس پس از فوت من این دعا را در حرمم بخواند او را مأیوس نکند آن دعا این است: ای تکیه گاه من هنگام شمردن و ای امید و محل اعتماد من و ای ملجأ و محل تکیه من! ای واحد و ای

ص: 127

قَدْ سَمِعْتُ مَا قَالَ وَ أَعَادَ عَلَیَّ مَا سَمِعَ فَقُلْتُ قَدْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْکَ مَا فَعَلْتَ