بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار المجلد 47

اشارة

سرشناسه: مجلسی محمد باقربن محمدتقی 1037 - 1111ق.

عنوان و نام پدیدآور: بحارالانوار: الجامعة لدرر أخبار الائمة الأطهار تالیف محمدباقر المجلسی.

مشخصات نشر: بیروت داراحیاء التراث العربی [ -13].

مشخصات ظاهری: ج - نمونه.

یادداشت: عربی.

یادداشت: فهرست نویسی بر اساس جلد بیست و چهارم، 1403ق. [1360].

یادداشت: جلد108،103،94،91،92،87،67،66،65،52،24(چاپ سوم: 1403ق.=1983م.=[1361]).

یادداشت: کتابنامه.

مندرجات: ج.24.کتاب الامامة. ج.52.تاریخ الحجة. ج67،66،65.الایمان و الکفر. ج.87.کتاب الصلاة. ج.92،91.الذکر و الدعا. ج.94.کتاب السوم. ج.103.فهرست المصادر. ج.108.الفهرست.-

موضوع: احادیث شیعه — قرن 11ق

رده بندی کنگره: BP135/م3ب31300 ی ح

رده بندی دیویی: 297/212

شماره کتابشناسی ملی: 1680946

ص: 1

تتمة کتاب تاریخ علی بن الحسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد الصادق و موسی بن جعفر الکاظم علیهم السلام

أبواب تاریخ الإمام الهمام مظهر الحقائق أبی عبد الله جعفر بن محمد الصادق صلوات الله علیه

باب 1 ولادته صلوات الله علیه و وفاته و مبلغ سنّه و وصیته

الأخبار

«1»

کا، [الکافی]: وُلِدَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام سَنَةَ ثَلَاثٍ وَ ثَمَانِینَ وَ مَضَی علیه السلام فِی شَوَّالٍ مِنْ سَنَةِ ثَمَانٍ وَ أَرْبَعِینَ وَ مِائَةٍ وَ لَهُ خَمْسٌ وَ سِتُّونَ سَنَةً وَ دُفِنَ بِالْبَقِیعِ وَ أُمُّهُ أُمُّ فَرْوَةَ بِنْتُ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ أُمُّهَا أَسْمَاءُ بِنْتُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ(1).

«2»

وَ قَالَ الشَّهِیدُ فِی الدُّرُوسِ،: وُلِدَ علیه السلام بِالْمَدِینَةِ- یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ سَابِعَ عَشَرَ شَهْرَ رَبِیعٍ الْأَوَّلِ سَنَةَ ثَلَاثٍ وَ ثَمَانِینَ وَ قُبِضَ بِهَا فِی شَوَّالٍ وَ قِیلَ فِی مُنْتَصَفِ رَجَبٍ یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ سَنَةَ ثَمَانٍ وَ أَرْبَعِینَ وَ مِائَةٍ عَنْ خَمْسٍ وَ سِتِّینَ سَنَةً أُمُّهُ أُمُّ فَرْوَةَ ابْنَةُ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ قَالَ الْجُعْفِیُّ اسْمُهَا فَاطِمَةُ وَ کُنْیَتُهَا أُمُّ فَرْوَةَ(2).

«3»

وَ قَالَ فِی الْفُصُولِ الْمُهِمَّةِ،: وُلِدَ فِی سَنَةِ ثَمَانِینَ مِنَ الْهِجْرَةِ وَ قِیلَ سَنَةِ ثَلَاثٍ وَ ثَمَانِینَ وَ الْأَوَّلُ أَصَحُّ وَ مَاتَ سَنَةَ ثَمَانٍ وَ أَرْبَعِینَ وَ مِائَةٍ وَ لَهُ مِنَ الْعُمُرِ ثَمَانٌ وَ سِتُّونَ سَنَةً وَ یُقَالُ إِنَّهُ مَاتَ بِالسَّمِّ فِی أَیَّامِ الْمَنْصُورِ(3).


1- 1. الکافی ج 1 ص 472.
2- 2. الدروس للشهید ص 154 کتاب المزار.
3- 3. الفصول المهمة ص 208 و 216.

ترجمه بحارالانوار جلد 47: تاریخ امام صادق علیه السلام

مشخصات کتاب

سرشناسه : مجلسی، محمد باقربن محمدتقی، 1037 - 1111ق.

عنوان قراردادی : بحار الانوار .فارسی .برگزیده

عنوان و نام پدیدآور : ترجمه بحارالانوار/ مترجم گروه مترجمان؛ [برای] نهاد کتابخانه های عمومی کشور.

مشخصات نشر : تهران: نهاد کتابخانه های عمومی کشور، موسسه انتشارات کتاب نشر، 1392 -

مشخصات ظاهری : ج.

شابک : دوره : 978-600-7150-66-5 ؛ ج.1 : 978-600-7150-67-2 ؛ ج.2 : 978-600-7150-68-9 ؛ ج.3 : 978-600-7150-69-6 ؛ ج.4 978-600-715070-2 : ؛ ج.5 978-600-7150-71-9 : ؛ ج.6 978-600-7150-72-6 : ؛ ج.7 978-600-7150-73-3 : ؛ ج.8 : 978-600-7150-74-0 ؛ ج.10 978-600-7150-76-4 : ؛ ج.11 978-600-7150-83-2 : ؛ ج.12 978-600-7150-66-5 : ؛ ج.13 978-600-7150-85-6 : ؛ ج.14 978-600-7150-86-3 : ؛ ج.15 978-600-7150-87-0 : ؛ ج.16:978-600-7150-88-7 ؛ ج.17:978-600-7150-89-4 ؛ ج.18: 978-600-7150-90-0 ؛ ج.19:978-600-7150-91-7 ؛ ج.20:978-600-7150-92-4 ؛ ج.21: 978-600-7150-93-1 ؛ ج.22:978-600-7150-94-8 ؛ ج.23:978-600-7150-95-5

مندرجات : ج.1. کتاب عقل و علم و جهل.- ج.2. کتاب توحید.- ج.3. کتاب عدل و معاد.- ج.4. کتاب احتجاج و مناظره.- ج. 5. تاریخ پیامبران.- ج.6. تاریخ حضرت محمد صلی الله علیه وآله.- ج.7. کتاب امامت.- ج.8. تاریخ امیرالمومنین.- ج.9. تاریخ حضرت زهرا و امامان والامقام حسن و حسین و سجاد و باقر علیهم السلام.- ج.10. تاریخ امامان والامقام حضرات صادق، کاظم، رضا، جواد، هادی و عسکری علیهم السلام.- ج.11. تاریخ امام مهدی علیه السلام.- ج.12. کتاب آسمان و جهان - 1.- ج.13. آسمان و جهان - 2.- ج.14. کتاب ایمان و کفر.- ج.15. کتاب معاشرت، آداب و سنت ها و معاصی و کبائر.- ج.16. کتاب مواعظ و حکم.- ج.17. کتاب قرآن، ذکر، دعا و زیارت.- ج.18. کتاب ادعیه.- ج.19. کتاب طهارت و نماز و روزه.- ج.20. کتاب خمس، زکات، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، عقود و معاملات و قضاوت

وضعیت فهرست نویسی : فیپا

ناشر دیجیتالی : مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان

یادداشت : ج.2 - 8 و 10 - 16 (چاپ اول: 1392) (فیپا).

موضوع : احادیث شیعه -- قرن 11ق.

شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور، مجری پژوهش

شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور. موسسه انتشارات کتاب نشر

رده بندی کنگره : BP135/م3ب3042167 1392

رده بندی دیویی : 297/212

شماره کتابشناسی ملی : 3348985

تتمة کتاب تاریخ علی بن الحسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد الصادق و موسی بن جعفر الکاظم علیهم السلام

باب های تاریخ امام همام امام صادق علیه السلام

باب اول : ولادت و وفات و مدت زندگانی امام ششم علیه السّلام

روایات

روایت1.

کافی: امام صادق علیه السّلام در سال هشتاد و سه متولد شد و در شوال سال صد و چهل و هشت از دنیا رفت، شصت و پنج سال زندگی کرد و در بقیع دفن شد. مادرش ام فروه دختر قاسم بن محمّد و مادر مادر او اسماء دختر عبد الرحمن بن ابی بکر بود(1).

روایت2.

شهید در دروس می نویسد: امام صادق علیه السّلام روز دوشنبه هفدهم ربیع الاول سال هشتاد و سه متولد شد و در همان مدینه در ماه شوال که بعضی نیمه رجب نوشته اند در روز دو شنبه سال صد و چهل و هشت از در سن شصت و پنج سالگی دنیا رفت. مادرش ام فروه دختر قاسم بن محمّد بود. جعفی گفته اسمش فاطمه و کنیه اش ام فروه بود(2).

روایت3.

الفصول المهمة: امام صادق علیه السلام در سال هشتاد هجری و گفته شده در سال هشتاد و سه متولد شد و در سال 148 در حالی که 68 سال داشت از دنیا رفت، گفته شده است که او در اثر مسمومیت در زمان منصور به شهادت رسید(3).


1- . کافی 1 : 472
2- . الدروس: 154 کتاب المزار
3- . الفصول المهمة: 208 و 216

وَ فِی تَارِیخِ الْغِفَارِیِّ،: أَنَّهُ وُلِدَ فِی السَّابِعَ عَشَرَ مِنْ رَبِیعٍ الْأَوَّلِ.

«4»

کف، [المصباح] للکفعمی: وُلِدَ علیه السلام بِالْمَدِینَةِ یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ سَابِعَ عَشَرَ شَهْرَ رَبِیعٍ الْأَوَّلِ سَنَةَ ثَلَاثٍ وَ ثَمَانِینَ وَ کَانَتْ وِلَادَتُهُ فِی زَمَنِ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ مَرْوَانَ وَ تُوُفِّیَ علیه السلام یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ فِی النِّصْفِ مِنْ رَجَبٍ سَنَةَ ثَمَانٍ وَ أَرْبَعِینَ وَ مِائَةٍ مَسْمُوماً فِی عِنَبٍ (1)

وَ قَالَ فِی مَوْضِعٍ آخَرَ وُلِدَ علیه السلام فِی یَوْمِ الْجُمُعَةِ غُرَّةِ شَهْرِ رَجَبٍ (2).

«5»

ثو، [ثواب الأعمال] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْکُوفِیِّ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْمِیثَمِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أُمِّ حَمِیدَةَ أُعَزِّیهَا بِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَبَکَتْ وَ بَکَیْتُ لِبُکَائِهَا ثُمَّ قَالَتْ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ لَوْ رَأَیْتَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عِنْدَ الْمَوْتِ لَرَأَیْتَ عَجَباً فَتَحَ عَیْنَیْهِ ثُمَّ قَالَ اجْمَعُوا لِی کُلَّ مَنْ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ قَرَابَةٌ قَالَتْ فَلَمْ نَتْرُکْ أَحَداً إِلَّا جَمَعْنَاهُ قَالَتْ فَنَظَرَ إِلَیْهِمْ ثُمَّ قَالَ إِنَّ شَفَاعَتَنَا لَا تَنَالُ مُسْتَخِفّاً بِالصَّلَاةِ(3).

«6»

سن، [المحاسن] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ وَ غَیْرُهُ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْمُثَنَّی عَنْ أَبِی بَصِیرٍ: مِثْلَهُ (4).

«7»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنِ الْبَزَوْفَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ أَحْمَرَ عَنْ سَالِمَةَ مَوْلَاةِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَتْ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام حِینَ حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ وَ أُغْمِیَ عَلَیْهِ فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ أَعْطُوا الْحَسَنَ بْنَ عَلِیِّ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ هُوَ الْأَفْطَسُ سَبْعِینَ دِینَاراً وَ أَعْطِ فُلَاناً کَذَا وَ فُلَاناً کَذَا فَقُلْتُ أَ تُعْطِی رَجُلًا

ص: 2


1- 1. مصباح الکفعمیّ ص 523 فی الجدول.
2- 2. لم أقف فی مصباح الکفعمیّ علی ما نقله الشیخ المجلسیّ رحمه اللّه عنه، نعم قال الکفعمیّ فی ص 512 فی حوادث شهر رجب: و فی غرته یوم الجمعة ولد الباقر علیه السلام اه و نص فی حوادث شهر ربیع الأوّل ص 511 فقال و فی سابع عشرة کان مولد النبیّ صلّی اللّه علیه و آله و مولد الصادق علیه السلام فلاحظ و تأمل.
3- 3. ثواب الأعمال ص 205.
4- 4. المحاسن للبرقی ج 1 ص 80.

در تاریخ غفاری آمده است که امام در 17 ربیع الاول به دنیا آمد.

روایت4.

مصباح کفعمی: امام صادق علیه السلام در روز دوشنبه هفده ربیع الاول سال 83 در زمان عبد الملک ابن مروان متولد شد و در روز دو شنبه نیمه رجب سال 148 به وسیله انگور مسموم شده و از دنیا رفت(1). در جای دیگر گفته است که امام در روز جمعه و در ابتدای ماه رجب به دنیا آمد(2).

روایت5.

ثواب الاعمال: ابو بصیر گفت: خدمت ام حمیده رسیدم که به خاطر در گذشت حضرت صادق علیه السّلام به او تسلیت بگویم، شروع به گریه کرد من نیز از گریه او اشکم جاری شد. گفت اگر امام صادق علیه السلام را در هنگام شهادت می دیدی چیز عجیبی را مشاهده می کردی. گفت امام صادق چشم باز کرد و فرمود هر کس با من نسبت خویشاوندی دارد بگویید بیاید. همه را جمع کردیم، نگاهی به آن ها نموده و فرمود: «ان شفاعتنا لا تنال مستخفا بالصلاة» شفاعت ما به کسی که نماز خود را سبک شمارد نخواهد رسید(3).

روایت6.

محاسن: مانند این حدیث را نقل کرده است(4).

روایت7.

غیبت شیخ طوسی: هشام بن احمر از سالمه کنیز حضرت صادق علیه السّلام نقل کرده است که گفت من هنگام شهادت آن حضرت حضور داشتم. ایشان بیهوش شد همین که به هوش آمد فرمود به حسن بن علی بن علی بن الحسین که مشهور به افطس بود هفتاد دینار بدهید و به فلان کس فلان مبلغ و به فلانی این قدر.

عرض کردم آقا به کسی پول می دهی

ص: 2


1- . مصباح کفعمی: 523 در جدول
2- . در مصباح کفعمی علت آنچه علامه مجلسی رحمه الله از این کتاب نقل کرده است درنیافتم، بله کفعمی در ص 512 در حوادث ماه رجب گفته است: در ابتدای این ماه امام باقر علیه السلام به دنیا آمد و در حوادث ماه ربیع الاول در ص 511 گفته است: و در هفدهم ربیع الاول میلاد پیامبر صلی الله علیه و آله و نیز میلاد امام صادق علیه السلام است، ملاحظه و تأمل کنید.
3- . ثواب الاعمال: 205
4- . محاسن 1 : 80

حَمَلَ عَلَیْکَ بِالشَّفْرَةِ یُرِیدُ أَنْ یَقْتُلَکَ قَالَ تُرِیدِینَ أَنْ لَا أَکُونَ مِنَ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ الَّذِینَ یَصِلُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَ یَخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ (1) نَعَمْ یَا سَالِمَةُ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ الْجَنَّةَ فَطَیَّبَهَا وَ طَیَّبَ رِیحَهَا وَ إِنَّ رِیحَهَا یُوجَدُ مِنْ مَسِیرَةِ أَلْفَیْ عَامٍ وَ لَا یَجِدُ رِیحَهَا عَاقٌّ وَ لَا قَاطِعُ رَحِمٍ (2).

«8»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی رَوَی أَبُو أَیُّوبَ الْخُوزِیُّ قَالَ: بَعَثَ إِلَیَّ أَبُو جَعْفَرٍ الْمَنْصُورُ فِی جَوْفِ اللَّیْلِ فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ وَ هُوَ جَالِسٌ عَلَی کُرْسِیٍّ وَ بَیْنَ یَدَیْهِ شَمْعَةٌ وَ فِی یَدِهِ کِتَابٌ فَلَمَّا سَلَّمْتُ عَلَیْهِ رَمَی الْکِتَابَ إِلَیَّ وَ هُوَ یَبْکِی وَ قَالَ هَذَا کِتَابُ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ یُخْبِرُنَا أَنَّ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ قَدْ مَاتَ فَ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ ثَلَاثاً وَ أَیْنَ مِثْلُ جَعْفَرٍ- ثُمَّ قَالَ لِی اکْتُبْ فَکَتَبْتُ صَدْرَ الْکِتَابِ ثُمَّ قَالَ اکْتُبْ إِنْ کَانَ أَوْصَی إِلَی رَجُلٍ بِعَیْنِهِ فَقَدِّمْهُ وَ اضْرِبْ عُنُقَهُ قَالَ فَرَجَعَ الْجَوَابُ إِلَیْهِ أَنَّهُ قَدْ أَوْصَی إِلَی خَمْسَةٍ أَحَدُهُمْ أَبُو جَعْفَرٍ الْمَنْصُورُ وَ مُحَمَّدُ بْنُ سُلَیْمَانَ وَ عَبْدُ اللَّهِ وَ مُوسَی ابْنَیْ جَعْفَرٍ وَ حَمِیدَةَ فَقَالَ الْمَنْصُورُ لَیْسَ إِلَی قَتْلِ هَؤُلَاءِ سَبِیلٌ (3).

«9»

عم، [إعلام الوری] الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ غَیْرِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ یُونُسَ عَنْ دَاوُدَ بْنِ زُرْبِیٍّ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْخُوزِیِّ: مِثْلَهُ (4).

«10»

شا، [الإرشاد]: کَانَ مَوْلِدُ الصَّادِقِ علیه السلام بِالْمَدِینَةِ سَنَةَ ثَلَاثٍ وَ ثَمَانِینَ وَ مَضَی فِی شَوَّالٍ مِنْ سَنَةِ ثَمَانٍ وَ أَرْبَعِینَ وَ مِائَةٍ وَ لَهُ خَمْسٌ وَ سِتُّونَ سَنَةً وَ دُفِنَ بِالْبَقِیعِ مَعَ أَبِیهِ وَ جَدِّهِ وَ عَمِّهِ الْحَسَنِ علیه السلام وَ أُمُّهُ أُمُّ فَرْوَةَ بِنْتُ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ وَ کَانَتْ

ص: 3


1- 1. سورة الرعد الآیة: 21.
2- 2. غیبة الشیخ الطوسیّ ص 128.
3- 3. غیبة الشیخ الطوسیّ ص 129 و أخرجه الکلینی فی الکافی ج 1 ص 310 و فیه( النحوی) بدل( الخوزی) کما أخرجه ابن شهرآشوب فی المناقب ج 3 ص 434 بتفاوت یسیر.
4- 4. إعلام الوری ص 290 و فیه« الجوزی» بدل« الخوزی».

که با کارد به شما حمله کرد و قصد کشتن شما را داشت؟! فرمود نمی خواهی از کسانی باشم که خداوند درباره آن ها فرموده است: «وَ الَّذِینَ یَصِلُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَ یَخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ»(1) {و آنان که آنچه را خدا به پیوستنش فرمان داده می پیوندند و از پروردگارشان می ترسند و از سختی حساب بیم دارند} بله سالمه! خداوند بهشت را آفرید و آن را خوشبو کرد که بوی خوش آن از دو هزار سال راه به مشام می رسد. ولی بوی بهشت را کسی که نافرمان پدر و مادر و قطع کننده رابطه ی خویشاوندی باشد حس نخواهد کرد(2).

روایت8.

غیبت طوسی: ابو ایوب خوزی گفت منصور دوانیقی نیمه شب به دنبال من فرستاد، وقتی رفتم روی تخت نشسته بود، شمعی در مقابلش می سوخت و در دست نامه ای داشت، تا سلام کردم نامه را پیش من انداخت و شروع به گریه کرد. گفت این نامه محمّد بن سلیمان است که نوشته جعفر بن محمّد از دنیا رفته است «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ» سه مرتبه این عبارت را گفت کجا می توان کسی چون جعفر بن محمّد پیدا کرد.سپس به من گفت بنویس. اول نامه را نوشتم، گفت بنویس اگر شخص معینی را وصی خود قرار داده گردنش را بزن. جواب آمد که پنج نفر را وصی خود قرار داده است، یکی از آن ها خود منصور ابو جعفر است، علی بن سلیمان، عبد اللَّه و موسی دو پسرش و حمیده. منصور گفت نمی توان این ها را کشت(3).

روایت9.

إعلام الوری: از ابو ایوب خوزی مانند این روایت را نقل کرده است(4).

روایت10.

ارشاد: ولادت امام صادق علیه السلام در شهر مدینه و در سال 83 هجری و رحلت ایشان در شوال سال 148 و در سن 65 سالگی بود. امام در بقیع و در کنار پدرش، جدش و عمویش امام حسن علیه السلام و مادرش ام فروة دختر قاسم بن محمد بن ابی بکر به خاک سپرده شد

ص: 3


1- . رعد / 21
2- . غیبت شیخ طوسی : 128
3- . همان : 129 ، کلینی در کافی 1 : 310 این روایت را نقل کرده است و در آن به جای (الخوزة)، (النحوة) آورده است، ابن شهر آشوب نیز در مناقب 3 : 434 این روایت را با کمی تفاوت نقل کرده است.
4- . إعلام الوری : 290 و در آن به جای (الخوزة)، (الجوزة) آمده است.

إِمَامَتُهُ أَرْبَعاً وَ ثَلَاثِینَ سَنَةٍ(1).

«11»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب دَاوُدُ بْنُ کَثِیرٍ الرَّقِّیُّ قَالَ: أَتَی أَعْرَابِیٌّ إِلَی أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ فَسَأَلَهُ خَبَراً فَقَالَ تُوُفِّیَ جَعْفَرٌ الصَّادِقُ علیه السلام فَشَهَقَ شَهْقَةً وَ أُغْمِیَ عَلَیْهِ فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ هَلْ أَوْصَی إِلَی أَحَدٍ قَالَ نَعَمْ أَوْصَی إِلَی ابْنِهِ عَبْدِ اللَّهِ وَ مُوسَی وَ أَبِی جَعْفَرٍ الْمَنْصُورِ فَضَحِکَ أَبُو حَمْزَةَ وَ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَانَا إِلَی الْهُدَی وَ بَیَّنَ لَنَا عَنِ الْکَبِیرِ وَ دَلَّنَا عَلَی الصَّغِیرِ وَ أَخْفَی عَنْ أَمْرٍ عَظِیمٍ فَسُئِلَ عَنْ قَوْلِهِ فَقَالَ بَیَّنَ عُیُوبَ الْکَبِیرِ وَ دَلَّ عَلَی الصَّغِیرِ لِإِضَافَتِهِ إِیَّاهُ وَ کَتَمَ الْوَصِیَّةَ لِلْمَنْصُورِ لِأَنَّهُ لَوْ سَأَلَ الْمَنْصُورُ عَنِ الْوَصِیِّ لَقِیلَ أَنْتَ (2).

«12»

ضه، [روضة الواعظین] قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: وُلِدَ الصَّادِقُ علیه السلام بِالْمَدِینَةِ- یَوْمَ الْجُمُعَةِ عِنْدَ طُلُوعِ الْفَجْرِ وَ یُقَالُ- یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ لِثَلَاثَ عَشْرَةَ لَیْلَةً بَقِیَتْ مِنْ شَهْرِ رَبِیعٍ الْأَوَّلِ سَنَةَ ثَلَاثٍ وَ ثَمَانِینَ وَ قَالُوا سَنَةَ سِتٍّ وَ ثَمَانِینَ (3).

«13»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: فَأَقَامَ مَعَ جَدِّهِ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ سَنَةً وَ مَعَ أَبِیهِ تِسْعَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ بَعْدَ أَبِیهِ أَیَّامَ إِمَامَتِهِ أَرْبَعاً وَ ثَلَاثِینَ سَنَةً فَکَانَ فِی سِنِی إِمَامَتِهِ- مُلْکُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ الْوَلِیدِ وَ مَرْوَانَ الْحِمَارِ ثُمَّ صَارَتِ الْمُسَوِّدَةُ مِنْ أَرْضِ خُرَاسَانَ مَعَ أَبِی مُسْلِمٍ- سَنَةَ اثْنَتَیْنِ وَ ثَلَاثِینَ وَ مِائَةٍ وَ انْتَزَعُوا الْمُلْکَ مِنْ بَنِی أُمَیَّةَ وَ قَتَلُوا مَرْوَانَ الْحِمَارِ ثُمَّ مَلَکَ أَبُو الْعَبَّاسِ السَّفَّاحُ أَرْبَعَ سِنِینَ وَ سِتَّةَ أَشْهُرٍ وَ أَیَّاماً ثُمَّ مَلَکَ أَخُوهُ أَبُو جَعْفَرٍ الْمَنْصُورُ إِحْدَی وَ عِشْرِینَ سَنَةً وَ أَحَدَ عَشَرَ شَهْراً وَ أَیَّاماً وَ بَعْدَ مُضِیِّ سَنَتَیْنِ مِنْ مُلْکِهِ (4).

«14»

ضه، [روضة الواعظین] قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: قُبِضَ فِی شَوَّالٍ سَنَةَ ثَمَانٍ وَ أَرْبَعِینَ وَ مِائَةٍ وَ قِیلَ یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ النِّصْفَ مِنْ رَجَبٍ (5).

ص: 4


1- 1. الإرشاد للشیخ المفید ص 289.
2- 2. المناقب لابن شهرآشوب ج 3 ص 434.
3- 3. روضة الواعظین ص 253 و المناقب ج 3 ص 399.
4- 4. المناقب ج 3 ص 399.
5- 5. روضة الواعظین ص 253 و المناقب ج 3 ص 399.

و مدت امامت ایشان 34 بود(1).

روایت11.

مناقب: داود بن کثیر رقی گفت: مردی عرب پیش ابو حمزه ثمالی آمد و در مورد خبری از او پرسید، ابو حمزه گفت امام صادق از دنیا رفت. عرب ناله ای زد و بیهوش شد. وقتی به هوش آمد پرسید: کسی را وصی قرار داده است؟ گفت بله پسر خود عبد اللَّه و موسی و منصور دوانیقی را وصی خود قرار داده است، ابو حمزه لبخندی زد و گفت: الحمد للَّه که ما را هدایت نمود و ما را با بزرگ تر آشنا کرد و کوچک تر را معرفی نمود و مطلب بزرگی را پنهان داشت.

در مورد این سخنش توضیح خواستند، گفت عیب های پسر بزرگ تر را آشکار نمود و ما را به فرزند کوچک تر موسی بن جعفر راهنمایی نمود و وصی واقعی را از منصور پنهان کرد، تا اگر منصور بگوید وصی جعفر بن محمّد کیست بگویند خودت(2).

روایت12.

روضة الواعظین، مناقب: امام صادق علیه السلام روز جمعه در مدینه و در هنگام طلوع فجر به دنیا آمد. گفته شده که او در روز دوشنبه و زمانی که سیزده شب از ماه ربیع الاول باقی مانده بود، در سال 83 و گفته اند در سال 86 متولد شد(3).

روایت13.

مناقب: امام صادق علیه السلام مدت دوازده سال با جد خود و نوزده سال با پدرش بود، ایام امامت ایشان بعد از پدرش سی و چهار سال بود. دوران حکومت ابراهیم بن ولید و مروان الحمار در سال های امامت ایشان بود، سپس در سال صد و سی و دو گروهی از مردم سرزمین خراسان به همراه ابو مسلم خراسانی قیام کردند، سلطنت را از بنی امیه گرفتند و مروان الحمار را کشتند. سپس ابو العباس السفاح چهار سال و شش ماه و چند روز حکومت کرد. سپس برادرش ابو جعفر منصور بیست و یک سال و یازده ماه و چند روز حکومت کرد و بعد از گذشت دو سال از حکومتش از دنیا رفت(4).

روایت14.

روضة الواعظین، مناقب ابن شهر آشوب: امام صادق علیه السلام در ماه شوال سال صد و چهل و هشت و گفته شده که در روز دوشنبه نیمه ماه رجب وفات یافت(5) .

ص: 4


1- . ارشاد شیخ مفید : 289
2- . مناقب ابن شهر آشوب 3 : 434
3- . روضة الواعظین: 253 ، مناقب 3 : 399
4- . مناقب 3 : 399
5- . روضة الواعظین: 253 و مناقب 3 : 399
«15»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب وَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ الْقُمِّیُّ،: سَمَّهُ الْمَنْصُورُ وَ دُفِنَ فِی الْبَقِیعِ وَ قَدْ کَمَلَ عُمُرُهُ خَمْساً وَ سِتِّینَ سَنَةً وَ یُقَالُ کَانَ عُمُرُهُ خَمْسِینَ سَنَةً وَ أُمُّهُ فَاطِمَةُ بِنْتُ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ(1).

«16»

کشف، [کشف الغمة]: قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ طَلْحَةَ أَمَّا وِلَادَتُهُ فَبِالْمَدِینَةِ سَنَةَ ثَمَانِینَ مِنَ الْهِجْرَةِ- وَ قِیلَ سَنَةَ ثَلَاثٍ وَ ثَمَانِینَ وَ الْأَوَّلُ أَصَحُّ وَ أَمَّا نَسَبُهُ أَباً وَ أُمّاً فَأَبُوهُ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدٌ الْبَاقِرُ وَ أُمُّهُ أُمُّ فَرْوَةَ بِنْتُ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ(2) وَ أَمَّا عُمُرُهُ فَإِنَّهُ مَاتَ فِی سَنَةِ ثَمَانٍ وَ أَرْبَعِینَ وَ مِائَةٍ فِی خِلَافَةِ الْمَنْصُورِ فَیَکُونُ عُمُرُهُ ثلاث [ثَلَاثاً] وَ سِتِّینَ سَنَةً هَذَا هُوَ الْأَظْهَرُ وَ قِیلَ غَیْرُ ذَلِکَ وَ قَبْرُهُ بِالْمَدِینَةِ بِالْبَقِیعِ- وَ هُوَ الْقَبْرُ الَّذِی فِیهِ أَبُوهُ وَ جَدُّهُ وَ عَمُّهُ- وَ قَالَ الْحَافِظُ عَبْدُ الْعَزِیزِ أُمُّهُ علیه السلام أُمُّ فَرْوَةَ بِنْتُ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ وَ أُمُّهَا أَسْمَاءُ بِنْتُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ وُلِدَ عَامَ الْجُحَافِ سَنَةَ ثَمَانِینَ وَ مَاتَ سَنَةَ ثَمَانٍ وَ أَرْبَعِینَ وَ مِائَةٍ(3) وَ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ سَعِیدٍ لَمَّا خَرَجَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ هَرَبَ جَعْفَرٌ إِلَی مَالِهِ بِالْفُرْعِ فَلَمْ یَزَلْ هُنَاکَ مُقِیماً حَتَّی قُتِلَ مُحَمَّدٌ فَلَمَّا قُتِلَ مُحَمَّدٌ وَ اطْمَأَنَّ النَّاسُ وَ أَمِنُوا رَجَعَ إِلَی الْمَدِینَةِ فَلَمْ یَزَلْ بِهَا حَتَّی مَاتَ لِسَنَةِ ثَمَانٍ وَ أَرْبَعِینَ وَ مِائَةٍ فِی خِلَافَةِ أَبِی جَعْفَرٍ وَ هُوَ یَوْمَئِذٍ ابْنُ إِحْدَی وَ سَبْعِینَ سَنَةً(4)

وَ قَالَ ابْنُ الْخَشَّابِ بِالْإِسْنَادِ الْأَوَّلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ مَضَی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ هُوَ ابْنُ خَمْسٍ وَ سِتِّینَ سَنَةً وَ یُقَالُ ثَمَانٌ وَ سِتِّینَ سَنَةً فِی سَنَةِ مِائَةٍ وَ ثَمَانٍ وَ أَرْبَعِینَ وَ کَانَ مَوْلِدُهُ علیه السلام سَنَةَ ثَلَاثٍ وَ ثَمَانِینَ مِنَ الْهِجْرَةِ وَ کَانَ مُقَامُهُ مَعَ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام اثْنَتَیْ عَشْرَةَ سَنَةً وَ أَیَّاماً وَ فِی الثَّانِیَةِ کَانَ مُقَامُهُ مَعَ جَدِّهِ خَمْسَ عَشْرَةَ

ص: 5


1- 1. المناقب ج 3 ص 399.
2- 2. کشف الغمّة ج 2 ص 369.
3- 3. نفس المصدر ج 2 ص 378.
4- 4. المصدر السابق ج 2 ص 379.

روایت15.

مناقب: ابو جعفر قمی گفته است که: منصور امام صادق علیه السلام را مسموم کرد و ایشان در بقیع به خاک سپرده شد. عمر ایشان 65 سال بود و گفته شده عمر او پنجاه سال بوده است. مادرش فاطمه دختر قاسم بن محمد بن ابی بکر بود(1).

روایت16.

کشف الغمة: ولادت امام صادق علیه السلام در شهر مدینه، در سال هشتاد هجری بود و گفته شده که در سال هشتاد و سه بوده است و مورد اول صحیح تر است. اما در مورد نسب پدری و مادری ایشان؛ پدرش امام محمد باقر علیه السلام و مادرش امّ فروة دختر قاسم بن محمد بن ابی بکر بود(2). اما عمر ایشان؛ امام در سال 148 و در زمان خلافت منصور وفات یافت، در نتیجه عمر ایشان 63 سال بود، این روایت واضح تر است اما غیر از این به گونه دیگر نیز روایت شده است. قبر ایشان در مدینه و در بقیع واقع شده ( و این همان قبری است که پدر، جد و عموی ایشان در آن به خاک سپرده شدند). حافظ عبد العزیز گفته است مادر ایشان امّ فروة دختر قاسم بن محمد بن ابی بکر بود و مادر مادر ایشان اسماء دختر عبد الرحمن بن ابی بکر بود. امام در سال جحاف سال هشتاد متولد شد و در سال 148 وفات یافت(3). محمد بن سعید گفته است هنگامی که محمد بن عبد الله بن حسن خروج کرد، جعفر به املاک خود در فُرع گریخت، او همچنان در آنجا بود تا اینکه محمد به قتل رسید. وقتی محمد کشته شد و مردم اطمینان یافته و احساس امنیت کردند، امام به مدینه بازگشت و تا هنگام وفاتش که در سال 148 و زمان خلافت منصور بود در آنجا باقی ماند، ایشان در آن زمان 71 سال داشت(4). از محمد بن سنان نقل شده است که امام جعفر صادق در سن 65 سالگی وفات یافت و گفته شده که در سن 68 سالگی در سال 148 وفات یافت. ولادت ایشان در سال 83 هجری بود، او مدت دوازده سال و چند روز با جد خود امام سجاد علیه السلام بود، در روایت دوم آمده است که پانزده سال با جد خود بوده است.

ص: 5


1- . مناقب 3 : 399
2- . کشف الغمة 2 : 369
3- . همان 2 : 378
4- . کشف الغمة 2 : 379

سَنَةً وَ تُوُفِّیَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَرْبَعٌ وَ ثَلَاثُونَ سَنَةً فِی إِحْدَی الرِّوَایَتَیْنِ- وَ أَقَامَ بَعْدَ أَبِیهِ أَرْبَعاً وَ ثَلَاثِینَ سَنَةً وَ کَانَ عُمُرُهُ علیه السلام فِی إِحْدَی الرِّوَایَتَیْنِ خَمْساً وَ سِتِّینَ سَنَةً وَ فِی الرِّوَایَةِ الْأُخْرَی ثَمَانٍ وَ سِتِّینَ سَنَةً قَالَ لَنَا الزَّارِعُ وَ الْأُولَی هِیَ الصَّحِیحَةُ- وَ أُمُّهُ أُمُّ فَرْوَةَ بِنْتُ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ(1).

«17»

عم، [إعلام الوری]: وُلِدَ علیه السلام بِالْمَدِینَةِ لِثَلَاثَ عَشْرَةَ لَیْلَةً بَقِیَتْ مِنْ شَهْرِ رَبِیعٍ الْأَوَّلِ- سَنَةَ ثَلَاثٍ وَ ثَمَانِینَ مِنَ الْهِجْرَةِ وَ مَضَی علیه السلام فِی النِّصْفِ مِنْ رَجَبٍ وَ یُقَالُ فِی شَوَّالٍ سَنَةَ ثَمَانٍ وَ أَرْبَعِینَ وَ مِائَةٍ وَ لَهُ خَمْسٌ وَ سِتُّونَ سَنَةً أَقَامَ فِیهَا مَعَ جَدِّهِ وَ أَبِیهِ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ سَنَةً وَ مَعَ أَبِیهِ بَعْدَ جَدِّهِ تِسْعَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ بَعْدَ أَبِیهِ علیه السلام أَیَّامَ إِمَامَتِهِ علیه السلام أَرْبَعاً وَ ثَلَاثِینَ سَنَةً وَ کَانَ فِی أَیَّامِ إِمَامَتِهِ علیه السلام بَقِیَّةُ مُلْکِ هِشَامِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ وَ مُلْکُ الْوَلِیدِ بْنِ یَزِیدَ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ وَ مُلْکُ یَزِیدَ بْنِ الْوَلِیدِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ الْمُلَقَّبِ بِالنَّاقِصِ وَ مُلْکُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ الْوَلِیدِ وَ مُلْکُ مَرْوَانَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحِمَارِ ثُمَّ صَارَتِ الْمُسَوِّدَةُ مِنْ أَهْلِ خُرَاسَانَ مَعَ أَبِی مُسْلِمٍ- سَنَةَ اثْنَتَیْنِ وَ ثَلَاثِینَ وَ مِائَةٍ فَمَلَکَ أَبُو الْعَبَّاسِ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ الْمُلَقَّبُ بِالسَّفَّاحِ أَرْبَعَ سِنِینَ وَ ثَمَانِیَةَ أَشْهُرٍ ثُمَّ مَلَکَ أَخُوهُ أَبُو جَعْفَرٍ عَبْدُ اللَّهِ الْمُلَقَّبُ بِالْمَنْصُورِ إِحْدَی وَ عِشْرِینَ سَنَةً وَ أَحَدَ عَشَرَ شَهْراً وَ تُوُفِّیَ الصَّادِقُ علیه السلام بَعْدَ عَشْرِ سِنِینَ مِنْ مُلْکِهِ وَ دُفِنَ بِالْبَقِیعِ مَعَ أَبِیهِ وَ جَدِّهِ وَ عَمِّهِ الْحَسَنِ علیهم السلام (2).

«18»

کا، [الکافی] سَعْدٌ وَ الْحِمْیَرِیُّ مَعاً عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ أَخِیهِ عَلِیٍّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُبِضَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ هُوَ ابْنُ خَمْسٍ وَ سِتِّینَ سَنَةً فِی عَامِ ثَمَانٍ وَ أَرْبَعِینَ وَ مِائَةٍ- وَ عَاشَ بَعْدَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَرْبَعاً وَ ثَلَاثِینَ سَنَةً(3).

ص: 6


1- 1. کشف الغمّة ج 2 ص 415.
2- 2. إعلام الوری ص 266.
3- 3. الکافی ج 1 ص 475.

در یکی از دو روایت آمده است هنگامی که امام محمد باقر وفات یافت امام صادق علیه السلام 34 سال داشت، امام بعد از پدرش 34 سال عمر کرد و در یکی از دو روایت آمده است که عمر ایشان 65 سال بوده است و در روایت دیگر آمده که عمر امام 68 سال بوده است، این را زارع به ما گفته است اما روایت اول صحیح تر است. مادر امام امّ فروة دختر قاسم بن محمد بن ابی بکر بود(1).

روایت17.

اعلام الوری: امام صادق علیه السّلام در هفدهم ربیع الاول سال هشتاد و سه هجرت متولد شد و در نیمه رجب و بعضی گفته اند در شوال سال 148 هجری در سن 65 سالگی از دنیا رفت. دوازده سال با جد و پدر خود بود بعد از درگذشت جدش نوزده سال با پدر خود و ایام امامتش بعد از پدر سی و چهار سال بود.

در ایام امامت ایشان بقیه حکومت هشام بن عبد الملک و حکومت ولید بن یزید بن عبد الملک و حکومت یزید بن ولید بن عبد الملک که مشهور به ناقص بود سپری شد و نیز حکومت ابراهیم بن ولید و حکومت مروان بن محمّد مشهور به حمار و در سال صد و سی و دو ابو مسلم خراسانی قیام کرد که در نتیجه سلطنت از بنی امیه به بنی عباس که اولین خلیفه آن ها عبد اللَّه بن محمّد بن علی بن عبد اللَّه بن عباس معروف به سفاح بود منتقل گشت. او چهار سال و هشت ماه حکومت کرد، پس از او برادرش ابو جعفر مشهور به منصور دوانیقی بیست و یک سال و ده ماه حکومت را در عهده داشت. حضرت صادق علیه السّلام بعد از گذشت ده سال از حکومت او از دنیا رفت و در بقیع در کنار پدر و جد و عموی خود امام حسن به خاک سپرده شد(2).

روایت18.

کافی: امام صادق علیه السلام در سال 148 و در حالی که 65 سال داشت وفات یافت، ایشان بعد از امام محمد باقر علیه السلام 34 سال زندگی کرد(3) .

ص: 6


1- . کشف الغمة 2 : 415
2- . اعلام الوری: 266
3- . کافی 1 : 475
«19»

کا، [الکافی] سَعْدٌ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: أَنَا کَفَّنْتُ أَبِی فِی ثَوْبَیْنِ شَطَوِیَّیْنِ کَانَ یُحْرِمُ فِیهِمَا وَ فِی قَمِیصٍ مِنْ قُمُصِهِ وَ فِی عِمَامَةٍ کَانَتْ لِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام وَ فِی بُرْدٍ اشْتَرَیْتُهُ بِأَرْبَعِینَ دِینَاراً(1).

20.

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ سَهْلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ: مِثْلَهُ وَ زَادَ فِی آخِرِهِ لَوْ کَانَ الْیَوْمَ لَسَاوَی أَرْبَعَمِائَةِ دِینَارٍ(2).

بیان

شطا اسم قریة بناحیة مصر تنسب إلیها الثیاب الشطویة.

«21»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ وَهْبِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ جَرِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: کَانَ سَعِیدُ بْنُ الْمُسَیَّبِ وَ الْقَاسِمُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ وَ أَبُو خَالِدٍ الْکَابُلِیُّ مِنْ ثِقَاتِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام ثُمَّ قَالَ وَ کَانَتْ أُمِّی مِمَّنْ آمَنَتْ وَ اتَّقَتْ وَ أَحْسَنَتْ- وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ (3).

«22»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ سَهْلٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا قَالَ: لَمَّا قُبِضَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام أَمَرَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِالسِّرَاجِ فِی الْبَیْتِ الَّذِی کَانَ یَسْکُنُهُ حَتَّی قُبِضَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ثُمَّ أَمَرَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام بِمِثْلِ ذَلِکَ فِی بَیْتِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام حَتَّی خَرَجَ بِهِ إِلَی الْعِرَاقِ ثُمَّ لَا أَدْرِی مَا کَانَ (4).

«23»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ أَبِی إِسْمَاعِیلَ السَّرَّاجِ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ الْأَوَّلُ

ص: 7


1- 1. الکافی ج 1 ص 475.
2- 2. المصدر السابق ج 3 ص 149 و أخرجه الشیخ فی التهذیب ج 1 ص 434 و الاستبصار ج 1 ص 210.
3- 3. المصدر السابق ج 3 ص 472 صدر حدیث.
4- 4. المصدر السابق ج 3 ص 251 و أخرج الصدوق فی الفقیه ج 1 ص 97 و الطوسیّ فی التهذیب ج 1 ص 289.

روایت19.

کافی: امام موسی بن جعفر علیه السلام فرمود: من پدرم را در دو پارچه مصری معروف بشطوی که در آنها احرام بسته بود و یکی از پیراهنهای خود ایشان و عمامه ای که متعلق بعلی بن الحسین علیه السلام بود و نیز برده ای که آن را چهل دینار خریدم کفن کردم(1).

روایت20.

کافی: در پایان روایت دیگری از عمرو بن سعید اضافه می کند، آن برده اگر امروز بود چهار صد دینار می ارزید(2).

توضیح

شطا نام روستایی در مصر است که لباس شطوی به آن نسبت داده می شود.

روایت21.

کافی: امام صادق علیه السلام فرمود: سعید بن مسیب و قاسم ابن محمّد ابن ابی بکر و ابو خالد از اشخاص مورد اعتماد پدرم بودند و مادرم زنی باایمان و پرهیز کار و نیکوکار بود، خدا نیکوکاران را دوست دارد(3).

روایت22.

کافی: هنگامی که امام محمد باقر علیه السلام از دنیا رفت امام صادق دستور داد در آن خانه ای که امام محمد باقر سکونت داشت چراغ روشن کنند تا وقتی که حضرت صادق از دنیا رفت، موسی بن جعفر علیه السّلام نیز همان کار را نسبت به خانه حضرت صادق علیه السلام انجام داد، تا وقتی آن حضرت را بطرف بغداد بردند دیگر نفهمیدم چه شد(4).

روایت23.

کافی: امام موسی بن جعفر علیه السلام فرمود:

ص: 7


1- . همان
2- . کافی 3 : 149 . شیخ این روایت را در تهذیب 1 : 434 و استبصار 1 : 210 آورده است.
3- . کافی 3 : 472 ابتدای حدیث
4- . کافی 3 : 251 ، صدوق در فقیه 1: 97 و طوسی در تهذیب 1: 289 این روایت را آورده اند.

علیه السلام: إِنَّهُ لَمَّا حَضَرَ أَبِیَ الْوَفَاةُ قَالَ لِی یَا بُنَیَّ إِنَّهُ لَا یَنَالُ شَفَاعَتَنَا مَنِ اسْتَخَفَّ بِالصَّلَاةِ(1).

«24»

قل، [إقبال الأعمال] فِی أَدْعِیَةِ شَهْرِ رَمَضَانَ:- وَ ضَاعِفِ الْعَذَابَ عَلَی مَنْ شَرِکَ فِی دَمِهِ وَ هُوَ الْمَنْصُورُ(2).

باب 2 أسمائه و ألقابه و کناه و عللها و نقش خاتمه و حلیته و شمائله صلوات الله علیه

الأخبار

«1»

ن (3)،[عیون أخبار الرضا علیه السلام] لی، [الأمالی] للصدوق أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ أَبِی الْعُقْبَةِ الصَّیْرَفِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: کَانَ نَقْشُ خَاتَمِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام اللَّهُ وَلِیِّی وَ عِصْمَتِی مِنْ خَلْقِهِ (4).

«2»

ع، [علل الشرائع] عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ الصُّوفِیِّ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی الْحَبَّالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ الْخَشَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُصَیْنِ عَنِ الْمُفَضَّلِ عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا وُلِدَ ابْنِی- جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَسَمُّوهُ الصَّادِقَ فَإِنَّهُ سَیَکُونُ فِی وُلْدِهِ سَمِیٌّ لَهُ یَدَّعِی الْإِمَامَةَ بِغَیْرِ حَقِّهَا وَ یُسَمَّی کَذَّاباً(5).

ص: 8


1- 1. المصدر السابق ج 3 ص 270.
2- 2. الإقبال ص 345.
3- 3. عیون أخبار الرضا علیه السلام ج 2 ص 56 جزء حدیث.
4- 4. أمالی الصدوق ص 458.
5- 5. علل الشرائع ص 234.

هنگامی زمان مرگ پدرم فرا رسید فرمود پسرم شفاعت ما به کسی که نماز را سبک بشمارد نخواهد رسید(1).

روایت24.

إقبال الأعمال: در دعاهای ماه رمضان آورده است، و عذاب را برای کسی که در ریختن خون امام صادق علیه السلام شریک بوده که منظور همان منصور است، چند برابر کن(2) .

باب دوم : اسمها و نقش انگشتری و شمایل امام صادق علیه السّلام

روایات

روایت1.

عیون اخبار الرضا: امام رضا علیه السّلام فرمود نقش انگشتری امام جعفر صادق علیه السّلام «اللَّه ولیّی و عصمتی من خلقه» بود(3).

روایت2.

علل الشرائع: امام سجاد علیه السلام از پدرش و جدش نقل کرد که پیامبر اکرم فرمود: وقتی پسرم جعفر بن محمّد بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب متولد شد لقب او را صادق بگذارید، در آینده از فرزندانش یک نفر هم نام او به ناحق ادعای امامت میکند که کذاب نامیده می شود (جعفر کذاب)(4).

ص: 8


1- . کافی 3 : 270
2- . الإقبال : 345
3- . امالی صدوق : 458
4- . علل الشرایع : 234
«3»

مع، [معانی الأخبار]: سُمِّیَ الصَّادِقُ صَادِقاً لِیَتَمَیَّزَ مِنَ الْمُدَّعِی لِلْإِمَامَةِ بِغَیْرِ حَقِّهَا وَ هُوَ جَعْفَرُ بْنُ عَلِیٍّ إِمَامُ الْفَطَحِیَّةِ الثَّانِیَةِ(1).

«4»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ أَبِی خَالِدٍ أَنَّهُ قَالَ: قُلْتُ لِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام مَنِ الْإِمَامُ بَعْدَکَ قَالَ مُحَمَّدٌ ابْنِی یَبْقُرُ الْعِلْمَ بَقْراً وَ مِنْ بَعْدِ مُحَمَّدٍ جَعْفَرٌ اسْمُهُ عِنْدَ أَهْلِ السَّمَاءِ الصَّادِقُ قُلْتُ کَیْفَ صَارَ اسْمُهُ الصَّادِقَ وَ کُلُّکُمُ الصَّادِقُونَ فَقَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ أَبِیهِ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ إِذَا وُلِدَ ابْنِی- جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَسَمُّوهُ الصَّادِقَ فَإِنَّ الْخَامِسَ مِنْ وُلْدِهِ الَّذِی اسْمُهُ جَعْفَرٌ یَدَّعِی الْإِمَامَةَ اجْتِرَاءً عَلَی اللَّهِ وَ کَذِباً عَلَیْهِ فَهُوَ عِنْدَ اللَّهِ جَعْفَرٌ الْکَذَّابُ الْمُفْتَرِی عَلَی اللَّهِ ثُمَّ بَکَی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَقَالَ کَأَنِّی بِجَعْفَرٍ جَعْفَرٍ الْکَذَّابِ وَ قَدْ حَمَلَ طَاغِیَةَ زَمَانِهِ عَلَی تَفْتِیشِ أَمْرِ وَلِیِّ اللَّهِ وَ الْمُغَیَّبِ فِی حِفْظِ اللَّهِ فَکَانَ کَمَا ذَکَرَ(2).

«5»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: کَانَ الصَّادِقُ علیه السلام رَبْعَ الْقَامَةِ أَزْهَرَ الْوَجْهِ حَالِکَ الشَّعْرِ جعد [جَعْداً] أَشَمَّ الْأَنْفِ أَنْزَعَ رَقِیقَ الْبَشَرَةِ دَقِیقَ الْمَسْرُبَةِ عَلَی خَدِّهِ خَالٌ أَسْوَدُ وَ عَلَی جَسَدِهِ خِیلَانٌ حُمْرَةٌ(3)

وَ کَانَ اسْمُهُ جعفر [جَعْفَراً] وَ یُکَنَّی أَبَا عَبْدِ اللَّهِ وَ أَبَا إِسْمَاعِیلَ وَ الْخَاصُّ أَبُو مُوسَی وَ أَلْقَابُهُ الصَّادِقُ وَ الْفَاضِلُ وَ الطَّاهِرُ وَ الْقَائِمُ وَ الْکَافِلُ وَ الْمُنْجِی وَ إِلَیْهِ تُنْسَبُ الشِّیعَةُ الْجَعْفَرِیَّةُ وَ مَسْجِدُهُ فِی الْحِلَّةِ(4).

بیان

رجل ربع بین الطول و القصر و الحالک الشدید السواد و الشمم ارتفاع قصبة الأنف و حسنها و استواء أعلاها و انتصاب الأرنبة أو ورود الأرنبة و حسن استواء القصبة و ارتفاعها أو أن یطول الأنف و یدق و تسیل روثته و المسربة بفتح المیم و ضم الراء الشعر وسط الصدر إلی البطن.

ص: 9


1- 1. معانی الأخبار ص 65.
2- 2. الخرائج و الجرائح ص 195.
3- 3. جمع خال: الشامة فی البدن.
4- 4. المناقب ج 3 ص 400.

روایت3.

معانی الأخبار: امام جعفر صادق علیه السلام صادق نامیده شد، تا از کسی که به ناحق ادعای امامت کرد تشخیص داده شود، نام او جعفر بن علی و امام فطحیه دوم بود(1).

روایت4.

خرایج و جرائح: ابو خالد گفت به حضرت سجاد ع عرض کردم امام بعد از شما کیست؟ فرمود: فرزندم محمّد که علم را میشکافد، پس از او فرزندش جعفر است، نام او نزد ساکنان آسمان صادق است. عرض کردم به چه علت اسم او صادق شد در حالی که تمامی شما صادق هستید؟ فرمود: پدرم از پدرش نقل کرده که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: وقتی پسرم جعفر بن محمّد بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب متولد شد لقب او را صادق بگذارید، چون پنجمین فرزندش که نام او جعفر است، بدروغ ادعای امامت میکند او نزد خدا جعفر کذاب است که به خداوند دروغ می بندد. در این موقع اشکهای امام جاری شده فرمود: گویی می بینم همان جعفر کذاب خلیفه ستمگر زمان را وادار میکند که بجستجوی ولی خدا و امام غایب که خداوند حافظ اوست بپردازند، همان طور نیز شد(2).

روایت5.

مناقب: حضرت صادق علیه السّلام قدی متوسط داشتند چهره ای درخشان و موهای سیاه و بینی بلند و زیبا، جلو سرشان مو نداشت و مویهای سینه تا شکمش کم بود روی صورتش خالی سیاه و روی بدنش خالهای قرمز داشت. نامش جعفر و کنیه اش ابا عبد اللَّه و ابا اسماعیل و آن کنیه اش که اختصاص بشیعه داشت ابو موسی بود، دارای لقب صادق، فاضل، طاهر و قائم و کامل و منجی نیز بود. شیعه را به ایشان نسبت داده و شیعه جعفری میگویند، مسجد ایشان در حله است(3).

توضیح

رجل ربع یعنی بین قد کوتاه و بلند و الحالک مشکی بسیار تیره است و الشمم بلندی استخوان بینی و زیبایی و مسطح بودن بالای آن است یا آن که بینی بلند و نازک باشد و مواد داخل آن جریان یابد. المسربة با میم مفتوح و راء مضموم به معنای موی وسط سینه تا شکم است.

ص: 9


1- . معانی الأخبار : 65
2- . الخرائج و الجرائح : 195
3- . مناقب 3 : 400
«6»

کشف، [کشف الغمة] قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ طَلْحَةَ(1): اسْمُهُ علیه السلام جَعْفَرٌ وَ کُنْیَتُهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ- وَ قِیلَ أَبُو إِسْمَاعِیلَ وَ لَهُ أَلْقَابٌ أَشْهَرُهَا الصَّادِقُ وَ مِنْهَا الصَّابِرُ وَ الْفَاضِلُ وَ الطَّاهِرُ.

أَقُولُ ذَکَرَ فِی الْفُصُولِ الْمُهِمَّةِ(2)

نَحْوَهُ وَ قَالَ: نَقْشُ خَاتَمِهِ ما شاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ (3).

«7»

کف، [المصباح] للکفعمی: نَقْشُ خَاتَمِهِ اللَّهُ خالِقُ کُلِّ شَیْ ءٍ(4).

«8»

مکا، [مکارم الأخلاق] مِنْ کِتَابِ اللِّبَاسِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ: قَاوَمُوا خَاتَمَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأَخَذَهُ أَبِی بِسَبْعَةٍ قَالَ قُلْتُ سَبْعَةُ دَرَاهِمَ قَالَ سَبْعَةُ دَنَانِیرَ(5).

وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ صَفْوَانَ قَالَ: أُخْرِجَ إِلَیْنَا خَاتَمُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ کَانَ نَقْشُهُ أَنْتَ ثِقَتِی فَاعْصِمْنِی مِنْ خَلْقِکَ (6).

وَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُوسَی قَالَ: کَانَ خَاتَمُ جَدِّی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فِضَّةً کُلُّهُ- وَ عَلَیْهِ یَا ثِقَتِی قِنِی شَرَّ جَمِیعِ خَلْقِکَ وَ إِنَّهُ بَلَغَ فِی الْمِیرَاثِ خَمْسِینَ دِینَاراً زَائِداً أَبِی- عَلَی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ فَاشْتَرَاهُ أَبِی (7).

«9»

کا، [الکافی] عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنِ ابْنِ ظَبْیَانَ وَ حَفْصِ بْنِ غِیَاثٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: فِی خَاتَمِی مَکْتُوبٌ اللَّهُ خالِقُ کُلِّ شَیْ ءٍ(8).

ص: 10


1- 1. مطالب السئول ص 81.
2- 2. الفصول المهمة ص 209.
3- 3. کشف الغمّة ج 2 ص 370.
4- 4. مصباح الکفعمیّ ص 522.
5- 5. مکارم الأخلاق ص 95.
6- 6. نفس المصدر ص 102.
7- 7. المصدر السابق ص 103.
8- 8. الکافی ج 6 ص 473 جزء حدیث.

روایت6.

کشف الغمة: اسم او جعفر و کنیه اش ابو عبدالله است و گفته شده ابو اسماعیل، ایشان لقب هایی دارند که مشهورترین آن صادق است و از دیگر لقب های ایشان صابر و فاضل و طاهر است.

می گویم در فصول المهمة(1) مینویسد نقش انگشتر ایشان «ما شاء اللَّه لا قوة الا باللَّه استغفر اللَّه» است(2).

روایت7.

مصباح کفعمی: نقش انگشتری ایشان «اللَّهُ خالِقُ کُلِّ شَیْ ءٍ*» است(3).

روایت8.

مکارم الاخلاق: امام رضا علیه السلام فرمود: انگشتر امام صادق علیه السّلام را قیمت کردند به هفت دینار پدرم آن را برداشت، گفت گفتم هفت درهم گفت هفت دینار(4) .

از صفوان نقل شده است که گفت: انگشتر امام صادق علیه السلام را برایمان بیاور و نقش انگشتر او «أنت ثقتی فاعصمنی من خلقک» بود(5).

از اسماعیل بن موسی نقل شده است که گفت: انگشتر جدم جعفر صادق علیه السّلام از نقره بود و نقش آن «و یا ثقتی قنی شر جمیع خلقک» بود و در میراث به مبلغ پنجاه دینار بود، که پدرم به عبد اللَّه بن جعفر بیشتر پرداخت و آن را خرید(6).

روایت9.

کافی: امام صادق علیه السلام فرمود: در انگشتر من نوشته است «اللَّهُ خالِقُ کُلِّ شَیْ ءٍ*»(7).

روایت10.

کافی: از عبد الحمید نقل شده است که: معتّب از کنار من می گذشت و با خود انگشتری داشت، گفتم: این چیست؟ گفت: انگشتر امام صادق علیه السلام است، انگشتر را گرفتم تا آنچه در آن نوشته شده بخوانم، نوشته بود « اللّهم أنت ثقتی فقنی شرّ خلقک»(8).

ص: 10


1- . الفصول المهمة: 209
2- . کشف الغمة 2 : 370
3- . مصباح کفعمی: 522
4- . مکارم الاخلاق: 95
5- . همان: 102
6- . مکارم الاخلاق: 103
7- . کافی 6 : 473 بخش جدید
8- .[4] همان 6 : 473 و قسمت دوم آن جزو حدیث است.
«10»

کا، [الکافی] عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ النَّهِیکِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ قَالَ: مَرَّ بِی مُعَتِّبٌ وَ مَعَهُ خَاتَمٌ فَقُلْتُ لَهُ أَیُّ شَیْ ءٍ فَقَالَ خَاتَمُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأَخَذْتُ لِأَقْرَأَ مَا فِیهِ فَإِذَا فِیهِ اللَّهُمَّ أَنْتَ ثِقَتِی فَقِنِی شَرَّ خَلْقِکَ (1).

«11»

کا، [الکافی] أَحْمَدُ عَنِ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ الرِّضَا علیه السلام فَأَخْرَجَ إِلَیْنَا خَاتَمَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَإِذَا عَلَیْهِ أَنْتَ ثِقَتِی فَاعْصِمْنِی مِنَ النَّاسِ (2).

«12»

د، [العدد القویة]: نَقْشُ خَاتَمِهِ اللَّهُ عَوْنِی وَ عِصْمَتِی مِنَ النَّاسِ وَ قِیلَ نَقْشُهُ أَنْتَ ثِقَتِی فَاعْصِمْنِی مِنْ خَلْقِکَ وَ قِیلَ رَبِّی عَصَمَنِی مِنْ خَلْقِهِ وَ أَلْقَابُهُ الصَّادِقُ وَ الْفَاضِلُ وَ الْقَاهِرُ وَ الْبَاقِی وَ الْکَامِلُ وَ الْمُنْجِی وَ الصَّابِرُ وَ الْفَاطِرُ وَ الطَّاهِرُ- وَ أُمُّهُ أُمُّ فَرْوَةَ وَ قِیلَ أُمُّ الْقَاسِمِ فَاطِمَةُ بِنْتُ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بِکْرٍ.

ص: 11


1- 1. نفس المصدر ج 6 ص 473 و الثانی فیه جزء حدیث.
2- 2. نفس المصدر ج 6 ص 473 و الثانی فیه جزء حدیث.

روایت11.

کافی: از بزنطی نقل شده که گفت: نزد امام رضا علیه السلام بودم که انگشتر امام صادق علیه السلام را نزد ما آوردند، روی آن نوشته بود «أنت ثقتی فاعصمنی من الناس»(1).

روایت12.

العدد القویة: نقش انگشتر امام صادق علیه السلام «عونی و عصمتی من الناس» بود و گفته شده نقش آن «أنت ثقتی فاعصمنی من خلقک» بوده و گفته شده نقش آن «ربی عصمنی من خلقه» بوده است. لقب های امام صادق و فاضل و قاهر و باقی و کامل و منجی و صابر و فاطر و طاهر است. مادر ایشان امّ فروة بود و گفته شده امّ قاسم فاطمه دختر قاسم بن محمد بن ابی بکر بوده است .

ص: 11


1- . کافی 6 : 473 و قسمت دوم آن جزو حدیث است.

باب 3 النص علیه صلوات الله علیه

الأخبار

«1»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] الطَّالَقَانِیُّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ سَعِیدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ نَصْرٍ الْقَطَّانِ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ السُّلَمِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحِیمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ أَبِی عَمْرٍو عَنْ صَدَقَةَ بْنِ أَبِی مُوسَی عَنْ أَبِی نَضْرَةَ قَالَ: لَمَّا احْتُضِرَ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الْبَاقِرُ علیهما السلام عِنْدَ الْوَفَاةِ دَعَا بِابْنِهِ الصَّادِقِ علیه السلام لِیَعْهَدَ إِلَیْهِ عَهْداً فَقَالَ لَهُ أَخُوهُ زَیْدُ بْنُ عَلِیٍّ علیه السلام لَوِ امْتَثَلْتَ فِی تِمْثَالِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ علیهما السلام رَجَوْتُ أَنْ لَا تَکُونَ أَتَیْتَ مُنْکَراً فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا الْحُسَیْنِ إِنَّ الْأَمَانَاتِ لَیْسَتْ بِالْمِثَالِ وَ لَا الْعُهُودُ بِالرُّسُومِ وَ إِنَّمَا هِیَ أُمُورٌ سَابِقَةٌ عَنْ حُجَجِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ (1).

«2»

شا، [الإرشاد]: وَصَّی إِلَی الصَّادِقِ علیه السلام أَبُوهُ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَصِیَّةً ظَاهِرَةً وَ نَصَّ عَلَیْهِ بِالْإِمَامَةِ نَصّاً جَلِیّاً.

فَرَوَی مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: لَمَّا حَضَرَتْ أَبِیَ الْوَفَاةُ قَالَ یَا جَعْفَرُ أُوصِیکَ بِأَصْحَابِی خَیْراً قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ اللَّهِ لَأَدَعَنَّهُمْ وَ الرَّجُلُ مِنْهُمْ یَکُونُ فِی الْمِصْرِ فَلَا یَسْأَلُ أَحَداً(2).

«3»

عم، [إعلام الوری] الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ: مِثْلَهُ (3)

ص: 12


1- 1. عیون أخبار الرضا علیه السلام ج 1 ص 40 صدر حدیث طویل.
2- 2. الإرشاد ص 289.
3- 3. إعلام الوری ص 267 و أخرجه الکلینی فی الکافی ج 1 ص 306.

باب سوم : تصریح به امامت حضرت صادق علیه السّلام

روایات

روایت1.

عیون اخبار الرضا: ابی نضره گفت: هنگامی که زمان وفات امام باقر علیه السّلام فرا رسید، فرزند خود امام صادق را خواست تا به او وصیت کند، برادرش زید بن علی عرض کرد: اگر روش امام حسن و امام حسین علیهما السلام را به کار میبردی، گمان نمیکنم کار بدی انجام داده بودی (منظورش این بود که مقام امامت را به برادر خود زید واگذار می کرد). فرمود ای ابو الحسین در مورد امانت پروردگار نمیتوان به راه و رسم این و آن رفتار نمود، پیمانی است که خدا گرفته و دستوری است که پیشوایان قبل از جانب خدای بزرگ داده اند(1).

روایت2.

ارشاد: امام باقر علیه السلام علنا به امام صادق وصیت کرد و آشکارا او را بامامت منصوب نمود.

امام صادق علیه السلام فرمود: چون هنگام وفات پدرم شد، فرمود پسرم جعفر بتو سفارش میکنم که نسبت باصحاب من خوش رفتار باشی. عرض کردم فدایت شوم به خدا قسم چنان در پیشرفت و تعلیم و تربیت آنها میکوشم که هر کدام از برجسته ترین افراد جامعه شوند و احتیاجی بدانش دیگران نداشته باشند(2).

روایت3.

اعلام الوری: مانند این حدیث را روایت کرده است(3).

ص: 12


1- . عیون أخبار الرضا علیه السلام 1 : 40 ابتدای حدیث طولانی است.
2- . ارشاد: 289
3- . اعلام الوری: 267 ، کلینی در کافی 1: 306 این حدیث را آورده است.
بیان

لأدعنهم أی لأترکنهم و الواو فی و الرجل للحال فلا یسأل أحدا أی من المخالفین أو الأعم شیئا من العلم أو الأعم منه و من المال و الحاصل أنی لا أرفع یدی عن تربیتهم حتی یصیروا علماء أغنیاء لا یحتاجون إلی السؤال أو أخرج من بینهم و قد صاروا کذلک.

«4»

شا، [الإرشاد] رَوَی أَبَانُ بْنُ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ الْکِنَانِیِّ قَالَ: نَظَرَ أَبُو جَعْفَرٍ إِلَی ابْنِهِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ فَقَالَ تَرَی هَذَا هَذَا مِنَ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی- وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ (1).

«5»

عم، [إعلام الوری] الْکُلَیْنِیُّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمُعَلَّی عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ أَبَانٍ: مِثْلَهُ (2).

«6»

شا، [الإرشاد] رَوَی هِشَامُ بْنُ سَالِمٍ عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ الْجُعْفِیِّ قَالَ: سُئِلَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام عَنِ الْقَائِمِ بَعْدَهُ فَضَرَبَ بِیَدِهِ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ قَالَ هَذَا وَ اللَّهِ وَلَدِی قَائِمُ آلِ بَیْتِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله.

وَ رَوَی عَلِیُّ بْنُ الْحَکَمِ عَنْ طَاهِرٍ صَاحِبِ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: کُنْتُ عِنْدَهُ فَأَقْبَلَ جَعْفَرٌ علیه السلام فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ هَذَا خَیْرُ الْبَرِّیَّةِ(3).

«7»

عم، [إعلام الوری] الْکُلَیْنِیُّ عَنِ الْعِدَّةِ عَنْ أَحْمَدَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ: مِثْلَهُ (4)

«8»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ طَاهِرٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ طَاهِرٍ: مِثْلَهُ (5).

«9»

شا، [الإرشاد] رَوَی یُونُسُ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی مَوْلَی آلِ سَامٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ أَبِی اسْتَوْدَعَنِی مَا هُنَاکَ فَلَمَّا حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ قَالَ ادْعُ لِی شُهُوداً فَدَعَوْتُ

ص: 13


1- 1. الإرشاد ص 289 و الآیة فی سورة القصص الآیة: 5.
2- 2. إعلام الوری ص 267 و أخرجه الکلینی فی الکافی ج 1 ص 306.
3- 3. الإرشاد ص 289.
4- 4. إعلام الوری ص 268 و أخرجه الکلینی فی الکافی ج 1 ص 307.
5- 5. الکافی ج 1 ص 307.

توضیح

لأدعنهم یعنی آن ها را ترک خواهم کرد و واو در و الرجل برای حال است، از احدی سؤال و درخواست نمی کند منظور آن است که از مخالفان نپرسد یا به طور عام چیزی از علم یا به طور اعم چیزی از مال درخواست نکند. نتیجه آن است که من دست از تربیت آن ها بر نمی دارم تا اینکه دانشمندانی ثروتمند شوند، کسانی که نیازی به پرسش یا درخواست ندارند، یا اینکه در حالی از بین آن ها می روم که اینچنین شده باشند.

روایت4.

ارشاد: ابو الصباح کنانی گفت حضرت باقر علیه السّلام نگاهی بحضرت صادق فرزند خود نموده فرمود: این را می بینی از کسانی است که خداوند در باره آنها فرموده «وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ»(1) {و خواستیم بر کسانی که در آن سرزمین فرو دست شده بودند منّت نهیم و آنان را پیشوایان [مردم] گردانیم، و ایشان را وارث [زمین] کنیم} .

روایت5.

اعلام الوری: مانند این حدیث را روایت کرده است(2).

روایت6.

ارشاد: از حضرت باقر علیه السلام پرسیدند بعد از شما عهده دار امامت کیست؟ دست بر روی شانه حضرت صادق علیه السّلام نهاده فرمود: بخدا سوگند این شخص قائم خاندان محمّد صلّی اللَّه علیه و آله است.

علی بن حکم نیز از طاهر دوست حضرت باقر نقل کرد که گفت: خدمت حضرت باقر بودم که حضرت صادق علیه السّلام آمد فرمود این بهترین فرد روی زمین است(3).

روایت7.

اعلام الوری: کلینی مانند آن را روایت کرده است(4).

روایت8.

کاف: از طاهر مانند این روایت را آورده است(5).

روایت9.

ارشاد: امام صادق علیه السلام فرمود: پدرم هر چه اینجاست بمن واگذار کرد هنگام وفات فرمود چند نفر شاهد بیاور.

ص: 13


1- . ارشاد: 289 ، قصص / 5
2- . اعلام الوری: 267 ، کلینی در کافی 1: 306 این حدیث را آورده است.
3- . ارشاد: 289
4- . اعلام الوری: 267 ، کلینی در کافی 1: 306 این روایت را آورده است.
5- . کافی 1 : 307

أَرْبَعَةً مِنْ قُرَیْشٍ فِیهِمْ نَافِعٌ مَوْلَی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ فَقَالَ اکْتُبْ هَذَا مَا أَوْصَی بِهِ یَعْقُوبُ بَنِیهِ- یا بَنِیَّ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی لَکُمُ الدِّینَ فَلا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ وَ أَوْصَی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ أَمَرَهُ أَنْ یُکَفِّنَهُ فِی بُرْدِهِ الَّذِی کَانَ یُصَلِّی فِیهِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ- وَ أَنْ یُعَمِّمَهُ بِعِمَامَتِهِ وَ أَنْ یُرَبِّعَ قَبْرَهُ وَ یَرْفَعَهُ أَرْبَعَ أَصَابِعَ وَ أَنْ یَحُلَّ عَنْهُ أَطْمَارَهُ عِنْدَ دَفْنِهِ ثُمَّ قَالَ لِلشُّهُودِ انْصَرِفُوا رَحِمَکُمُ اللَّهُ فَقُلْتُ لَهُ یَا أَبَتِ مَا کَانَ فِی هَذَا بِأَنْ یُشْهَدَ عَلَیْهِ فَقَالَ یَا بُنَیَّ کَرِهْتُ أَنْ تُغْلَبَ وَ أَنْ یُقَالَ لَمْ یُوصَ إِلَیْهِ وَ أَرَدْتُ أَنْ تَکُونَ لَکَ الْحُجَّةُ(1).

«10»

عم، [إعلام الوری] الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ: مِثْلَهُ (2)

بیان

أی ما کان محفوظا عنده من الکتب و السلاح و آثار الأنبیاء فیهم نافع أی منهم بتغلیب قریش علی موالیهم أو معهم و أن یحل عنه أطماره الأطمار جمع طمر بالکسر و هو الثوب الخلق و الکساء البالی من غیر صوف و ضمائر عنه و أطماره و دفنه إما راجعة إلی جعفر علیه السلام أی یحل أزرار أثوابه عند إدخال والده القبر فإضافة الدفن إلی الضمیر إضافة إلی الفاعل أو ضمیر دفنه راجع إلی أبی جعفر علیه السلام إضافة إلی المفعول.

أو الضمائر راجعة إلی أبی جعفر علیه السلام فالمراد به حل عقد الأکفان و قیل أمره بأن لا یدفنه فی ثیابه المخیطة ما کان فی هذا ما نافیة أی لم تکن لک حاجة فی هذا بأن تشهد أی إلی أن تشهد أو استفهامیة أی أی فائدة کانت فی هذا أن تغلب علی بناء المجهول أی فی الإمامة فإن الوصیة من علاماتها أو فیما أوصی إلیه مما یخالف العامة کتربیع القبر أو الأعم.

«11»

عم، [إعلام الوری] الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ

ص: 14


1- 1. الإرشاد ص 289.
2- 2. إعلام الوری ص 268 و أخرجه الکلینی فی الکافی ج 1 ص 307.

من چهار نفر از قریش را آوردم که یکی از آنها نافع غلام عبد اللَّه بن عمر بود. فرمود بنویس این وصیتی است که یعقوب بفرزندانش کرد ای پسرانم «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی لَکُمُ الدِّینَ فَلا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ» محمّد بن علی علیه السلام بفرزندش جعفر بن محمد وصیت کرد که او را در بردی که با آن روزهای جمعه نماز میخواند کفن کند و عمامه اش را بسر ببندد و قبرش را چهارگوش نماید و چهار انگشت را از زمین بلند کند. هنگام دفن لباسهای کهنه اش را بیرون آورد. (با لباسهای دوخته اش دفن نکند و آنها را خارج نماید) پس از این وصیت بشاهدان فرمود آزادید میخواهید بروید. من بپدرم گفتم این کارها احتیاج بوصیت نداشت. فرمود پسرم من خواستم که با تو بنزاع برنخیزند و بگویند به او وصیت نکرده، خواستم که با این وصیت حجتی برای امامت داشته باشی(1).

روایت10.

اعلام الوری: کلینی مانند آن را روایت کرده است(2).

توضیح

منظور آن وسایلی هست که اعم از کتاب و سلاح و آثار پیامبران نزد ایشان بوده است، فیهم نافع منظور منهم است با تغلیب قریش بر موالی آن ها یا منظور معهم است، یحل عنه أطماره الأطمار جمع طمر با کسره است و آن لباس پاره و ردای کهنه از جنسی غیر از پشم است. ضمیرهای عنه و أطماره و دفنه یا به امام جعفر صادق علیه السلام باز می گردد یعنی او دکمه های لباس پدرش را هنگامی که می خواهد ایشان را داخل قبر بگذارد باز کند در این صورت اضافه شدن الدفن به ضمیر اضافه شدن به فاعل است، یا اینکه ضمیر دفنه به امام محمد باقر علیه السلام باز می گردد که اضافه شدن ضمیر به مفعول است.

یا ضمیرها به امام محمد باقر باز می گردد که در این حالت مقصود از آن باز کردن گره کفن است و گفته شده که به او دستور داده او را در لباس دوخته شده اش دفن نکند، ما کان فی هذا، ما نافیه است، یعنی تو احتیاجی نداری که در این زمینه گواهی بدهی یا اینکه مای استفهام است، یعنی این شهادت چه فایده ای داشت؟ أن تغلب فعل مجهول است، یعنی در امامت مغلوب نشوی، زیرا وصیت از نشانه های امامت است، یا مغلوب شدن در آنچه به آن وصیت کرده است از مسایلی که عامه مردم با آن مخالفت می کنند مانند چهارگوش کردن قبر یا موارد عام تر .

روایت11.

اعلام الوری: از امام جعفر صادق علیه السلام نقل شده است

ص: 14


1- . ارشاد: 289
2- . اعلام الوری: 268 و کلینی این روایت را در کافی 1: 307 آورده است.

عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الْقَائِمِ فَضَرَبَ بِیَدِهِ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ثُمَّ قَالَ هَذَا وَ اللَّهِ قَائِمُ آلِ مُحَمَّدٍ- قَالَ عَنْبَسَةَ بْنُ مُصْعَبٍ فَلَمَّا قُبِضَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام دَخَلْتُ عَلَی ابْنِهِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ فَأَخْبَرْتُهُ بِذَلِکَ فَقَالَ صَدَقَ جَابِرٌ عَلَی أَبِی ثُمَّ قَالَ علیه السلام تَرَوْنَ أَنْ لَیْسَ کُلُّ إِمَامٍ هُوَ الْقَائِمَ بَعْدَ الْإِمَامِ الَّذِی قَبْلَهُ (1).

«12»

نص، [کفایة الأثر] عَلِیُّ بْنُ الْحَسَنِ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُوسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَخْلَدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ بَزِیعٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فُرَاتٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ هَاشِمِ بْنِ الْبَرِیدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْبَاقِرِ علیهما السلام إِذْ دَخَلَ جَعْفَرٌ ابْنُهُ وَ عَلَی رَأْسِهِ ذُؤَابَةٌ وَ فِی یَدِهِ عَصًا یَلْعَبُ بِهَا فَأَخَذَهُ الْبَاقِرُ علیه السلام وَ ضَمَّهُ إِلَیْهِ ضَمّاً ثُمَّ قَالَ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی لَا تَلْهُو وَ لَا تَلْعَبُ ثُمَّ قَالَ لِی یَا مُحَمَّدُ هَذَا إِمَامُکَ بَعْدِی فَاقْتَدِ بِهِ وَ اقْتَبِسْ مِنْ عِلْمِهِ وَ اللَّهِ إِنَّهُ لَهُوَ الصَّادِقُ الَّذِی وَصَفَهُ لَنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ شِیعَتَهُ مَنْصُورُونَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ أَعْدَاؤُهُ مَلْعُونُونَ عَلَی لِسَانِ کُلِّ نَبِیٍّ فَضَحِکَ جَعْفَرٌ علیه السلام وَ احْمَرَّ وَجْهُهُ فَالْتَفَتَ إِلَیَّ أَبُو جَعْفَرٍ وَ قَالَ لِی سَلْهُ قُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مِنْ أَیْنَ الضَّحِکُ قَالَ یَا مُحَمَّدُ الْعَقْلُ مِنَ الْقَلْبِ وَ الْحُزْنُ مِنَ الْکَبِدِ وَ النَّفَسُ مِنَ الرِّئَةِ وَ الضَّحِکُ مِنَ الطِّحَالِ فَقُمْتُ وَ قَبَّلْتُ رَأْسَهُ (2).

«12»

نص، [کفایة الأثر] عَلِیُّ بْنُ الْحَسَنِ الرَّازِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَبْدِ الْوَهَّابِ عَنْ أَبِیهِ هَمَّامِ بْنِ نَافِعٍ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام لِأَصْحَابِهِ یَوْماً إِذَا افْتَقَدْتُمُونِی فَاقْتَدُوا بِهَذَا فَهُوَ الْإِمَامُ وَ الْخَلِیفَةُ بَعْدِی وَ أَشَارَ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام (3).

ص: 15


1- 1. نفس المصدر ص 267 و أخرجه الکلینی فی الکافی ج 1 ص 307.
2- 2. کفایة الاثر ص 321.
3- 3. نفس المصدر ص 321.

که از ایشان در مورد قائم پرسیدند، با دست بر شانه امام صادق نهاد و فرمود به خدا سوگند این قائم خاندان محمد است. عنبسة بن مصعب گفت: وقتی امام محمد باقر علیه السلام رحلت یافت، نزد پسرش امام صادق علیه السلام رفتم و او را از این موضوع با خبر کردم، فرمود: جابر به پدرم راست گفت سپس فرمود: می دانید که هر امامی برای امام پیش از خود قائم نیست(1).

روایت12.

کفایة الاثر: محمّد بن مسلم گفت خدمت حضرت باقر علیه السّلام بودم که پسرش جعفر علیه السّلام وارد شد. بر سر گیسوانی داشت و در دست چوبی که با آن بازی میکرد، حضرت باقر او را در آغوش گرفته فرمود پدر و مادرم فدایت بازی نکن، سپس بمن رو کرده فرمود محمّد این پیشوای تو است بعد از من از او پیروی و از علم و دانش او استفاده کن. بخدا سوگند این همان صادقی است که پیامبر مژده او را داده که پیروانش در دنیا و آخرت پیروز هستند و دشمنانش به زبان همه پیامبران لعنت شده اند. امام جعفر علیه السّلام از شنیدن این سخنان لبخندی زده صورتش قرمز شد، امام باقر علیه السّلام متوجه من شد و فرمود: از او سؤال کن، عرض کردم یا ابن رسول اللَّه خنده از کجا است؟ فرمود محمّد! عقل از دل است و اندوه از کبد و نفس از ریه و خنده از طحال است از جای حرکت کردم و پیشانیش را بوسیدم(2).

روایت13.

کفایة الاثر: همام بن نافع گفت: امام باقر علیه السلام روزی باصحاب خود فرمود وقتی مرا از دست دادید از این پیروی کنید، او امام و خلیفه بعد از من است و بحضرت صادق علیه السّلام اشاره کرد (3) .

ص: 15


1- . همان و کلینی در کافی 1 : 307 این روایت را آورده است.
2- . کفایة الأثر: 321
3- . همان: 321

باب 4 مکارم سیره و محاسن أخلاقه و إقرار المخالفین و المؤالفین بفضله

الأخبار

«1»

ل (1)،[الخصال] ع (2)، [علل الشرائع] لی، [الأمالی] للصدوق ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ الْأَزْدِیِّ قَالَ سَمِعْتُ مَالِکَ بْنَ أَنَسٍ فَقِیهَ الْمَدِینَةِ یَقُولُ: کُنْتُ أَدْخُلُ إِلَی الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَیُقَدِّمُ لِی مِخَدَّةً وَ یَعْرِفُ لِی قَدْراً وَ یَقُولُ یَا مَالِکُ إِنِّی أُحِبُّکَ فَکُنْتُ أُسَرُّ بِذَلِکَ وَ أَحْمَدُ اللَّهَ عَلَیْهِ قَالَ وَ کَانَ علیه السلام رَجُلًا لَا یَخْلُو مِنْ إِحْدَی ثَلَاثِ خِصَالٍ إِمَّا صَائِماً وَ إِمَّا

قَائِماً وَ إِمَّا ذَاکِراً وَ کَانَ مِنْ عُظَمَاءِ الْعِبَادِ وَ أَکَابِرِ الزُّهَّادِ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ کَانَ کَثِیرَ الْحَدِیثِ طَیِّبَ الْمُجَالَسَةِ کَثِیرَ الْفَوَائِدِ فَإِذَا قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله اخْضَرَّ مَرَّةً وَ اصْفَرَّ أُخْرَی حَتَّی یُنْکِرَهُ مَنْ کَانَ یَعْرِفُهُ وَ لَقَدْ حَجَجْتُ مَعَهُ سَنَةً فَلَمَّا اسْتَوَتْ بِهِ رَاحِلَتُهُ عِنْدَ الْإِحْرَامِ کَانَ کُلَّمَا هَمَّ بِالتَّلْبِیَةِ انْقَطَعَ الصَّوْتُ فِی حَلْقِهِ وَ کَادَ أَنْ یَخِرَّ مِنْ رَاحِلَتِهِ- فَقُلْتُ قُلْ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ لَا بُدَّ لَکَ مِنْ أَنْ تَقُولَ فَقَالَ یَا ابْنَ أَبِی عَامِرٍ کَیْفَ أَجْسُرُ أَنْ أَقُولَ لَبَّیْکَ اللَّهُمَّ لَبَّیْکَ وَ أَخْشَی أَنْ یَقُولَ عَزَّ وَ جَلَّ لِی لَا لَبَّیْکَ وَ لَا سَعْدَیْکَ (3).

«2»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب مِنْ کِتَابِ الرَّوْضَةِ: مِثْلَهُ (4).

ص: 16


1- 1. الخصال ص 79 باب الثلاثة.
2- 2. علل الشرائع ص 234.
3- 3. أمالی الصدوق ص 169. و قد روی القاضی عیاض کلمة مالک هذه بتغییر یسیر فی کتابه المدارک ص 212 و حکاها عنه أبو زهرة فی کتابه مالک ص 28 و الخولی فی کتابه مالک ص 94.
4- 4. المناقب ج 3 ص 395 ذیل الحدیث و ص 396 صدر الحدیث.

باب چهارم: رفتار و اخلاق پسندیده امام و اقرار دوست و دشمن به مقامش

روایات

روایت1.

خصال(1)، علل الشرائع(2)، امالی صدوق: مالک بن انس فقیه مدینه گفت: من خدمت حضرت صادق میرسیدم برایم پشتی میگذاشت و احترام میکرد. میفرمود مالک من تو را دوست دارم، این مطلب را پنهان میکردم و خدا را ستایش مینمودم. ایشان پیوسته به یکی از این سه کار مشغول بود، یا روزه بود، یا بعبادت مشغول بود و یا ذکر میگفت، و از بزرگترین عبادت کنندگان و پارسایانی که از خداوند عز و جل میترسند، بشمار میرفت. بسیار سخن می گفت، خوش مجلس بود و همنشینی با او فایده بسیار داشت. وقتی میفرمود (قال رسول اللَّه صلّی اللَّه علیه و آله) پیغمبر فرموده، گاهی سبز میشد و گاهی زرد، آنچنان که دوستان اگر ایشان را میدیدند نمی شناختند. سالی با ایشان به حج رفتم، همین که سوار بر مرکب شد بعد از احرام هر چه تصمیم میگرفت لبیک بگوید صدا در گلویش میگرفت، بطوری که نزدیک بود از مرکب بیفتد. عرض کردم لبیک بگویید چاره ای نیست باید گفت. فرمود: ابن ابی عامر چگونه جرات کنم و بگویم لبیک اللهم لبیک در حالی که می ترسم خداوند عز و جل بگوید لا لبیک و لا سعدیک، خوش نیامدی(3) .

روایت2.

مناقب: مانند آن را روایت کرده است(4).

ص: 16


1- . الخصال: 79 باب سوم
2- .علل الشرایع: 234
3- . امالی صدوق: 169 ، قاضی عیاض این سخن مالک را با تغییری اندک در کتاب خود مدارک: 212 روایت کرده است، و ابو زهرة در کتاب خود مالک: 28 ، این سخن را از او نقل کرده، خولی نیز در کتاب خود مالک: 94 آن را حکایت کرده است.
4- . مناقب 3 : 395 ذیل حدیث و 396 ابتدای حدیث
«3»

ب، [قرب الإسناد] مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی قَالَ حَدَّثَنِی حَفْصُ بْنُ مُحَمَّدٍ مُؤَذِّنُ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ فِی الرَّوْضَةِ وَ عَلَیْهِ جُبَّةُ خَزٍّ سَفَرْجَلِیَّةٌ(1).

«4»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ سَهْلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی: مِثْلَهُ (2).

«5»

ب، [قرب الإسناد] أَحْمَدُ وَ عَبْدُ اللَّهِ ابْنَا مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ وَ هُوَ سَاجِدٌ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی وَ لِأَصْحَابِ أَبِی فَإِنِّی أَعْلَمُ أَنَّ فِیهِمْ مَنْ یَنْقُصُنِی (3).

«6»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ حَدَّثَنِی مُسْلِمٌ مَوْلًی لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: تَرَکَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام السِّوَاکَ قَبْلَ أَنْ یُقْبَضَ بِسَنَتَیْنِ وَ ذَلِکَ أَنَّ أَسْنَانَهُ ضَعُفَتْ (4).

ص: 17


1- 1. قرب الإسناد ص 11 و أخرج الحدیث الکشّیّ فی رجاله ص 271 و السند فیه هکذا« حمدویه قال حدّثنی محمّد بن عیسی، قال حدّثنی حفص أبو محمّد مؤذن علیّ بن یقطین عن علیّ بن یقطین قال إلخ، فالحدیث فیه ینتهی سنده الی علیّ بن یقطین و هو الذی رأی علی الامام جبة خز سفرجلیة. کما ان فیه کنیة حفص« أبو محمد» و ذکر فی الکافی و مواضع من قرب الإسناد انه ابن عمر و یعرف بالمؤذن، و قد روی عنه الحسن بن علیّ بن یقطین خبر سقوط الإمام الصّادق علیه السلام عن بغلته حین دفع و وقف علیه الوالی فنهاه الامام عن الوقوف و سیأتی ذلک عن قریب. و روی عنه أیضا ابن فضال رسالة الإمام الصّادق علیه السلام الی جماعة الشیعة- تلک الرسالة الذهبیة التی أمرهم بمدارستها و النظر فیها و العمل بها- و هی أول کتاب الروضة من الکافی، و لم ینسب حفص الی أحد بل اکتفی بوصفه بالمؤذن. فالظاهر ان ما فی الأصل من انه« ابن محمّد» من سهو القلم و الصواب« أبی محمد» کما فی سند الکشّیّ فلاحظ.
2- 2. الکافی ج 6 ص 452.
3- 3. قرب الإسناد ص 101.
4- 4. علل الشرائع ص 295.

روایت3.

قرب الاسناد: علی بن یقطین گفت: امام صادق علیه السّلام را در حرم دیدم که جبه ای از خز در برداشت(1).

روایت4.

کافی: مانند آن را روایت کرده است(2).

روایت5.

قرب الاسناد: ابن رئاب گفت: شنیدم حضرت صادق در حال سجده میگفت «اللهم اغفر لی و لاصحاب ابی فانی اعلم ان فیهم من ینقصنی» خداوندا من و اصحاب پدرم را بیامرز، زیرا میدانم میان آنها کسانی هستند که مرا کوچک میشمارند(3).

روایت6.

علل الشرائع: مسلم غلام حضرت صادق گفت: امام صادق علیه السّلام دو سال قبل از وفات مسواک را ترک کرد چون دندان هایش ضعیف شده بود(4).

ص: 17


1- . قرب الاسناد: 11 ، کشی این حدیث را در کتاب رجال خود: 271 آورده است.
2- . کافی 6 : 452
3- . قرب الاسناد: 101
4- . علل الشرایع: 295
«7»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] الْمُفَسِّرُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْحُسَیْنِیِّ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: نُعِیَ إِلَی الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام ابْنُهُ إِسْمَاعِیلُ بْنُ جَعْفَرٍ وَ هُوَ أَکْبَرُ أَوْلَادِهِ وَ هُوَ یُرِیدُ أَنْ یَأْکُلَ وَ قَدِ اجْتَمَعَ نُدَمَاؤُهُ فَتَبَسَّمَ ثُمَّ دَعَا بِطَعَامِهِ وَ قَعَدَ مَعَ نُدَمَائِهِ وَ جَعَلَ یَأْکُلُ أَحْسَنَ مِنْ أَکْلِهِ سَائِرَ الْأَیَّامِ وَ یَحُثُّ نُدَمَاءَهُ وَ یَضَعُ بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ یَعْجَبُونَ مِنْهُ أَنْ لَا یَرَوْا لِلْحُزْنِ أَثَراً فَلَمَّا فَرَغَ قَالُوا یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ لَقَدْ رَأَیْنَا عَجَباً أُصِبْتَ بِمِثْلِ هَذَا الِابْنِ وَ أَنْتَ کَمَا نَرَی قَالَ وَ مَا لِی لَا أَکُونُ کَمَا تَرَوْنَ وَ قَدْ جَاءَنِی خَبَرُ أَصْدَقِ الصَّادِقِینَ أَنِّی مَیِّتٌ وَ إِیَّاکُمْ- إِنَّ قَوْماً عَرَفُوا الْمَوْتَ فَجَعَلُوهُ نُصْبَ أَعْیُنِهِمْ وَ لَمْ یُنْکِرُوا مَنْ تَخْطَفُهُ الْمَوْتُ مِنْهُمْ- وَ سَلَّمُوا لِأَمْرِ خَالِقِهِمْ عَزَّ وَ جَلَ (1).

«8»

دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ،: کَانَ لِلصَّادِقِ علیه السلام ابْنٌ فَبَیْنَا هُوَ یَمْشِی بَیْنَ یَدَیْهِ إِذْ غَصَّ فَمَاتَ فَبَکَی وَ قَالَ لَئِنْ أَخَذْتَ لَقَدْ أَبْقَیْتَ وَ لَئِنِ ابْتَلَیْتَ لَقَدْ عَافَیْتَ ثُمَّ حَمَلَ إِلَی النِّسَاءِ فَلَمَّا رَأَیْنَهُ صَرَخْنَ فَأَقْسَمَ عَلَیْهِنَّ أَنْ لَا یَصْرُخْنَ فَلَمَّا أَخْرَجَهُ لِلدَّفْنِ قَالَ سُبْحَانَ مَنْ یَقْتُلُ أَوْلَادَنَا وَ لَا نَزْدَادُ لَهُ إِلَّا حُبّاً فَلَمَّا دَفَنَهُ قَالَ یَا بُنَیَّ وَسَّعَ اللَّهُ فِی ضَرِیحِکَ وَ جَمَعَ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ نَبِیِّکَ وَ قَالَ علیه السلام إِنَّا قَوْمٌ نَسْأَلُ اللَّهَ مَا نُحِبُّ فِیمَنْ نُحِبُّ فَیُعْطِینَا فَإِذَا أَحَبَّ مَا نَکْرَهُ فِیمَنْ نُحِبُّ رَضِینَا.

«9»

ع (2)، [علل الشرائع] لی، [الأمالی] للصدوق السِّنَانِیُّ عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بِشْرٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْهَیْثَمِ عَنِ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ حَفْصِ بْنِ غِیَاثٍ: أَنَّهُ کَانَ إِذَا حَدَّثَنَا عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ حَدَّثَنِی خَیْرُ الْجَعَافِرِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام (3).

«10»

لی، [الأمالی] للصدوق الْمُکَتِّبُ عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بِشْرٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْهَیْثَمِ عَنِ الْمِنْقَرِیِّ قَالَ: کَانَ عَلِیُّ بْنُ غُرَابٍ إِذَا حَدَّثَنَا عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ حَدَّثَنِی الصَّادِقُ عَنِ اللَّهِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام (4).

ص: 18


1- 1. عیون أخبار الرضا« ع» ج 2 ص 2.
2- 2. علل الشرائع ص 234.
3- 3. أمالی الصدوق ص 243.
4- 4. أمالی الصدوق ص 243.

روایت7.

عیون اخبار الرضا: موسی بن جعفر علیه السّلام فرمود: خبر فوت اسماعیل فرزند بزرگ حضرت صادق علیه السّلام را وقتی که دوستان اطرافش بودند و میخواست غذا بخورد بایشان دادند. لبخندی زده فرمود: غذا بیاورید با آنها سر سفره نشست و از روزهای دیگر بهتر میل نمود، بآنها نیز تعارف میکرد و غذا را جلو ایشان میگذاشت. دوستان امام از اینکه اثر اندوه در چهره ایشان دیده نمیشد تعجب میکردند. پس از اینکه غذا تمام شد عرض کردند یا بن رسول الله واقعا چیز عجیبی دیدیم، مصیبتی باین بزرگی بر شما وارد شد و چنین فرزندی را از دست دادید، ولی شما را با این حال مشاهده می کنیم که الآن هستید. فرمود: چرا این طور نباشم، در حالی راست گوترین گویندگان فرموده است من و شما خواهیم مرد، کسانی که مرگ را بشناسند، پیوسته خود را در آستانه مرگ می بینند و از آمدن مرگ باکی ندارند و تسلیم فرمان خالق خود، خداوند عز و جل هستند(1) .

روایت8.

دعوات راوندی: حضرت صادق فرزندی داشت، روزی در مقابل ایشان راه میرفت ناگهان غذا درگلویش گیر کرد و از دنیا رفت. امام گریه کرده فرمود خدایا اگر این را گرفتی بقیه را باقی گذاشتی و اگر گرفتاری میدهی نجات نیز میبخشی. بچه را بردند پیش زنان، همین که چشمشان به او افتاد شروع بناله و فغان کردند، امام علیه السّلام آنها را قسم داد که فغان و ناله نکنند. وقتی او را برای دفن بردند، امام فرمود: منزه است خدایی که فرزندان ما را میکشد ولی محبت ما باو بیشتر می شود، پس از دفن فرمود: پسرم خدا قبر تو را وسیع نماید و تو را خدمت پیامبر برساند. فرمود ما خانواده ای هستیم که هر چه دوست داریم آن را برای کسانی که دوستشان داریم، از خدا تقاضا میکنیم او نیز بما عطا میکند، اگر او صلاح بداند ما با وضعی که دوست نداریم مواجه شویم، چون او برای ما خواسته راضی هستیم.

روایت9.

علل الشرایع(2)، امالی صدوق: از حفص بن غیاث نقل شده که او هرگاه حدیثی از امام جعفر صادق علیه السلام حدیثی برای ما نقل می کرد، می گفت: بهترین جعفرها جعفر بن محمد علیه السلام این حدیث را فرموده است(3).

روایت10.

امالی صدوق: علی بن غراب هرگاه از امام جعفر صادق حدیثی برای ما نقل می کرد می گفت: این حدیث را امام صادق که جانب خداست، جعفر بن محمد علیه السلام به من گفته است(4).

ص: 18


1- . عیون أخبار الرضا ع 2 : 2
2- . علل الشرایع: 234
3- . امالی صدوق: 234
4- . همان
«11»

ع، [علل الشرائع] الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِسیِّ عَنِ الْأَسَدِیِّ: مِثْلَهُ (1).

«12»

لی، [الأمالی] للصدوق الطَّالَقَانِیُّ عَنْ أَحْمَدَ الْهَمْدَانِیِّ عَنِ الْمُنْذِرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَمْرِو بْنِ خَالِدٍ قَالَ قَالَ زَیْدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهم السلام فِی کُلِّ زَمَانٍ رَجُلٌ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ یَحْتَجُّ اللَّهُ بِهِ عَلَی خَلْقِهِ وَ حُجَّةُ زَمَانِنَا ابْنُ أَخِی جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ- لَا یَضِلُّ مَنْ تَبِعَهُ وَ لَا یَهْتَدِی مَنْ خَالَفَهُ (2).

«13»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ الْحَسَنِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الرِّضَا عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیه السلام قَالَ: دَخَلَ عَمْرُو بْنُ عُبَیْدٍ الْبَصْرِیُّ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَلَمَّا سَلَّمَ وَ جَلَسَ عِنْدَهُ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ- قَوْلَهُ الَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبائِرَ الْإِثْمِ (3) ثُمَّ سَأَلَ عَنِ الْکَبَائِرِ فَأَجَابَهُ علیه السلام فَخَرَجَ عَمْرُو بْنُ عُبَیْدٍ وَ لَهُ صُرَاخٌ مِنْ بُکَائِهِ وَ هُوَ یَقُولُ هَلَکَ وَ اللَّهِ مَنْ قَالَ بِرَأْیِهِ وَ نَازَعَکُمْ فِی الْفَضْلِ وَ الْعِلْمِ (4).

أقول: سیأتی الخبر بتمامه فی باب الکبائر.

«14»

مع، [معانی الأخبار] الْقَطَّانُ عَنِ السُّکَّرِیِّ عَنِ الْجَوْهَرِیِّ عَنِ ابْنِ عُمَارَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سُفْیَانَ بْنِ سَعِیدٍ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ الصَّادِقَ علیه السلام وَ کَانَ وَ اللَّهِ صَادِقاً کَمَا سُمِّیَ الْخَبَرَ(5).

«15»

ب، [قرب الإسناد] مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی عَنْ حَفْصِ بْنِ عُمَرَ مُؤَذِّنِ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ قَالَ: کُنَّا نَرْوِی أَنَّهُ یَقِفُ لِلنَّاسِ فِی سَنَةِ أَرْبَعِینَ وَ مِائَةٍ خَیْرُ النَّاسِ فَحَجَجْتُ فِی تِلْکَ السَّنَةِ- فَإِذَا إِسْمَاعِیلُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ وَاقِفٌ قَالَ فَدَخَلَنَا مِنْ ذَلِکَ غَمٌّ شَدِیدٌ

ص: 19


1- 1. علل الشرائع ص 234.
2- 2. أمالی الصدوق ص 243.
3- 3. سورة النجم الآیة، 32.
4- 4. عیون أخبار الرضا ج 1 ص 285 و فیه الحدیث مفصلا مع ذکر المسائل و الأجوبة.
5- 5. معانی الأخبار ص 385 و فیه تمام الحدیث و هو فی التقیة.

روایت11.

علل الشرایع: مانند آن را روایت کرده است(1).

روایت12.

امالی: زید بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب گفت: در هر زمانی خدا یکی از ما اهل بیت را حجت و راهنمای خلق قرار میدهد. حجت و امام زمان ما پسر برادرم جعفر بن محمّد است، هر که پیرو او باشد گمراه نمیشود و هر که از او پیروی نکند هدایت نمی شود(2) .

روایت13.

عیون اخبار الرضا: امام موسی بن جعفر فرمود: عمرو بن عبید بصری خدمت امام صادق علیه السّلام رسیده سلام داد، وقتی نشست این آیه را خواند: «الَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبائِرَ الْإِثْمِ*»(3) {آنان که از گناهان بزرگ و زشت کاری هاخودداری می ورزند} و از گناهان کبیره سؤال کرد، امام علیه السّلام جواب او را داد. عمرو بن عبید در حالی از خدمت ایشان بیرون رفت که اشک میریخت و میگفت: به خدا قسم هر کس که به رأی خود متکی باشد و با شما اهل بیت در فضل و دانش به نزاع پردازد هلاک می شود(4).

می گویم این خبر به طور کامل در باب گناهان کبیره می آید.

روایت14.

معانی الاخبار: سفیان بن سعید گفت: از ابا عبد اللَّه جعفر بن محمّد الصادق علیه السلام مطالبی را شنیدم، بخدا سوگند او راستگو بود همان طور که نام داشت ... تا آخر خبر(5).

روایت15.

قرب الاسناد: مؤذن علی بن یقطین گفت: بما خبر رسیده بود که در سال صد و چهل بهترین شخصیت راهنما و امام حجاج خواهد شد. آن سال من بحج رفتم ولی دیدم اسماعیل بن علی بن عبد اللَّه بن عباس (فرماندار) متصدی این کار است. بواسطه همان خبری که شنیده بودیم خیلی غمگین و افسرده شدیم.

ص: 19


1- . علل الشرایع: 234
2- . امالی صدوق: 243
3- . نجم / 32
4- . عیون أخبار الرضا 1 : 285 و این حدیث در آن به طور مفصل و با ذکر سؤال ها و جواب ها آمده است.
5- . معانی الأخبار: 385 و در آن کل حدیث آمده است و آن در باره تقیه است.

لِمَا کُنَّا نَرْوِیهِ فَلَمْ نَلْبَثْ إِذَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَاقِفٌ عَلَی بَغْلٍ أَوْ بَغْلَةٍ لَهُ فَرَجَعْتُ أُبَشِّرُ أَصْحَابَنَا فَقُلْنَا هَذَا خَیْرُ النَّاسِ الَّذِی کُنَّا نَرْوِیهِ فَلَمَّا أَمْسَیْنَا قَالَ إِسْمَاعِیلُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا تَقُولُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ سَقَطَ الْقُرْصُ فَدَفَعَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ بَغْلَتَهُ وَ قَالَ لَهُ نَعَمْ وَ دَفَعَ إِسْمَاعِیلُ بْنُ عَلِیٍّ دَابَّتَهُ عَلَی أَثَرِهِ فَسَارَا غَیْرَ بَعِیدٍ حَتَّی سَقَطَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ بَغْلَةٍ أَوْ بَغْلَتِهِ فَوَقَفَ إِسْمَاعِیلُ عَلَیْهِ حَتَّی رَکِبَ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَیْهِ فَقَالَ إِنَّ الْإِمَامَ إِذَا دَفَعَ لَمْ یَکُنْ لَهُ أَنْ یَقِفَ إِلَّا بِالْمُزْدَلِفَةِ فَلَمْ یَزَلْ إِسْمَاعِیلُ یَتَقَصَّدُ حَتَّی رَکِبَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ وَ لَحِقَ بِهِ (1).

بیان

اندفع الفرس أی أسرع فی سیره.

«16»

لی، [الأمالی] للصدوق ابْنُ مُوسَی عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنِ النَّخَعِیِّ عَنِ النَّوْفَلِیِّ قَالَ سَمِعْتُ مَالِکَ بْنَ أَنَسٍ الْفَقِیهَ یَقُولُ: وَ اللَّهِ مَا رَأَتْ عَیْنِی أَفْضَلَ مِنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام زُهْداً وَ فَضْلًا وَ عِبَادَةً وَ وَرَعاً وَ کُنْتُ أَقْصِدُهُ فَیُکْرِمُنِی وَ یُقْبِلُ عَلَیَّ فَقُلْتُ لَهُ یَوْماً یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا ثَوَابُ مَنْ صَامَ یَوْماً مِنْ رَجَبٍ إِیمَاناً وَ احْتِسَاباً فَقَالَ وَ کَانَ وَ اللَّهِ إِذَا قَالَ صَدَقَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ صَامَ مِنْ رَجَبٍ یَوْماً إِیمَاناً وَ احْتِسَاباً غُفِرَ لَهُ فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَمَا ثَوَابُ مَنْ صَامَ یَوْماً مِنْ شَعْبَانَ فَقَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ صَامَ یَوْماً مِنْ شَعْبَانَ إِیمَاناً وَ احْتِسَاباً غُفِرَ لَهُ (2).

«17»

ثو، [ثواب الأعمال] أَبِی عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ قَالَ: خَرَجَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی لَیْلَةٍ قَدْ رَشَّتِ السَّمَاءُ وَ هُوَ یُرِیدُ ظُلَّةَ بَنِی سَاعِدَةَ فَاتَّبَعْتُهُ فَإِذَا هُوَ قَدْ سَقَطَ مِنْهُ شَیْ ءٌ فَقَالَ بِسْمِ اللَّهِ اللَّهُمَّ رُدَّهُ عَلَیْنَا- قَالَ فَأَتَیْتُهُ فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَقَالَ مُعَلًّی قُلْتُ نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَقَالَ لِی الْتَمِسْ بِیَدِکَ فَمَا وَجَدْتَ مِنْ شَیْ ءٍ فَادْفَعْهُ إِلَیَّ قَالَ فَإِذَا أَنَا بِخُبْزٍ مُنْتَشِرٍ فَجَعَلْتُ أَدْفَعُ إِلَیْهِ

ص: 20


1- 1. قرب الإسناد ص 98 و ورد فیه بتفاوت ص 11 و أخرجه الکلینی فی الکافی ج 4 ص 541.
2- 2. أمالی الصدوق ص 542.

ناگاه متوجه شدیم امام صادق علیه السّلام سوار بر قاطر است، برگشتم پیش دوستان خود و به آنها مژده دادم. گفتم این همان کسی است که بهترین مردم است و بما خبر رسیده بود که امسال متصدی این کار است. شامگاه اسماعیل (فرماندار) بحضرت صادق عرض کرد یا ابا عبدالله چه میفرمایید قرص خورشید فرونشست. امام صادق بر قاطر خود سوار شده براه افتاد، اسماعیل نیز سوار بر مرکب خود شد و به دنبال ایشان میرفت، مقداری که راه رفتند امام صادق از روی قاطر افتاد، اسماعیل ایستاد تا امام سوار شود. امام سر بلند نموده باو فرمود امام وقتی براه افتد نباید تا مزدلفه بایستد. به همین خاطر اسماعیل آرام آرام براه افتاد تا امام صادق علیه السلام سوار شد و باو رسید(1).

بیان

اندفع الفرس یعنی در حرکت خود شتاب کرد.

روایت16.

امالی صدوق: مالک بن انس فقیه گفت: بخدا قسم زاهدتر و عابدتر و پرهیزگارتر از امام صادق علیه السلام ندیده ام. هر وقت خدمت ایشان میرفتم به من احترام می گذاشت و بمن توجه مینمود، روزی عرض کردم یا ابن رسول اللَّه ثواب کسی که در ماه رجب یک روز برای خدا و ثواب آن روزه بگیرد چیست؟ به خدا قسم هر گاه حدیثی نقل می کرد واقعا راست میگفت. فرمود: پدرم از پدر خود و ایشان از جدش نقل کرد که پیامبر اکرم فرمود: هر کس یک روز از ماه رجب را برای خدا و ثواب آن روزه بگیرد، خدا او را می آمرزد. عرض کردم یا ابن رسول اللَّه ثواب کسی که یک روز از ماه شعبان را روزه بگیرد چیست؟ فرمود: پدرم از پدر خود و او از جدش نقل کرد که پیامبر اکرم فرمود: هر کس برای خدا و ثواب، یک روز از ماه شعبان را روزه بدارد، خداوند او را می آمرزد(2).

روایت17.

ثواب الاعمال: معلی بن خنیس گفت: شبی بارانی حضرت صادق علیه السّلام از منزل بقصد سایه بان بنی ساعده بیرون شد. من نیز به دنبال ایشان رفتم دیدم چیزی در راه گم کرده، میگوید بسم اللَّه خدایا گم شده ما را برگردان. من جلو رفتم و سلام کردم فرمود: معلّی با دستت جستجو کن هر چه پیدا کردی بمن بده، وقتی دست کشیدم دیدم نان روی زمین افتاده، هر چه یافتم بایشان تقدیم کردم،

ص: 20


1- . قرب الإسناد: 98 و این حدیث با کمی تفاوت در ص 11 آن آمده است، و کلینی در کافی 4 : 541 این حدیث را آورده است.
2- . امالی صدوق: 542

مَا وَجَدْتُ فَإِذَا أَنَا بِجِرَابٍ مِنْ خُبْزٍ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَحْمِلُهُ عَلَیَّ عَنْکَ فَقَالَ لَا أَنَا أَوْلَی بِهِ مِنْکَ وَ لَکِنِ امْضِ مَعِی قَالَ فَأَتَیْنَا ظُلَّةَ بَنِی سَاعِدَةَ فَإِذَا نَحْنُ بِقَوْمٍ نِیَامٍ- فَجَعَلَ یَدُسُّ الرَّغِیفَ وَ الرَّغِیفَیْنِ تَحْتَ ثَوْبِ کُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ حَتَّی أَتَی عَلَی آخِرِهِمْ ثُمَّ انْصَرَفْنَا فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ یَعْرِفُ هَؤُلَاءِ الْحَقَّ فَقَالَ لَوْ عَرَفُوا لَوَاسَیْنَاهُمْ بِالدُّقَّةِ وَ الدُّقَّةُ هِیَ الْمِلْحُ (1).

«18»

کا، [الکافی] عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ: مِثْلَهُ (2)

بیان

رشّت أی أمطرت و الدسّ الإخفاء و الدقة بالکسر الملح المدقوق و تمام الخبر فی باب الصدقة.

«19»

یر، [بصائر الدرجات] الْهَیْثَمُ النَّهْدِیُّ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ قَالَ: کُنْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِالْمَدِینَةِ وَ هُوَ رَاکِبٌ حِمَارَهُ فَنَزَلَ وَ قَدْ کُنَّا صِرْنَا إِلَی السُّوقِ أَوْ قَرِیباً مِنَ السُّوقِ قَالَ فَنَزَلَ وَ سَجَدَ وَ أَطَالَ السُّجُودَ وَ أَنَا أَنْتَظِرُهُ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ- قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ رَأَیْتُکَ نَزَلْتَ فَسَجَدْتَ قَالَ إِنِّی ذَکَرْتُ نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَیَّ قَالَ قُلْتُ قُرْبَ السُّوقِ وَ النَّاسُ یَجِیئُونَ وَ یَذْهَبُونَ قَالَ إِنَّهُ لَمْ یَرَنِی أَحَدٌ(3).

«20»

یج، [الخرائج و الجرائح]: رُوِیَ أَنَّ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام کَانَ فِی الْحَجِّ وَ مَعَهُ ابْنُهُ جَعْفَرٌ علیه السلام فَأَتَاهُ رَجُلٌ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ وَ جَلَسَ بَیْنَ یَدَیْهِ ثُمَّ قَالَ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أَسْأَلَکَ قَالَ سَلِ ابْنِی جَعْفَراً قَالَ فَتَحَوَّلَ الرَّجُلُ فَجَلَسَ إِلَیْهِ ثُمَّ قَالَ أَسْأَلُکَ قَالَ سَلْ عَمَّا بَدَا لَکَ قَالَ أَسْأَلُکَ عَنْ رَجُلٍ أَذْنَبَ ذَنْباً عَظِیماً قَالَ أَفْطَرَ یَوْماً فِی شَهْرِ رَمَضَانَ مُتَعَمِّداً قَالَ أَعْظَمُ مِنْ ذَلِکَ قَالَ زَنَی فِی شَهْرِ رَمَضَانَ قَالَ أَعْظَمُ مِنْ ذَلِکَ قَالَ قَتَلَ النَّفْسَ قَالَ أَعْظَمُ مِنْ ذَلِکَ قَالَ إِنْ کَانَ مِنْ شِیعَةِ عَلِیٍّ علیه السلام مَشَی إِلَی بَیْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ وَ حَلَفَ

ص: 21


1- 1. ثواب الأعمال ص 129 بزیادة فیه.
2- 2. الکافی ج 4 ص 8 بزیادة فیه.
3- 3. بصائر الدرجات ج 10 باب 15 ص 145.

دیدم انبانی از نان برداشته عرض کردم: فدایت شوم اجازه بدهید من بردارم، فرمود: نه من باید بردارم ولی بیا با هم برویم. معلی گفت آمدیم تا رسیدیم بظله بنی ساعده. دیدم عده ای در خواب هستند، شروع کرد برای هر نفر یک یا دو نان زیر جامه اش پنهان می کرد تا برای همه گذاشت بعد برگشتیم. عرض کردم فدایت شوم آیا این ها امام را می شناسند؟ فرمود: اگر امام شناس بودند هر چه داشتیم با آنها میخوردیم، حتی نمک را هم با هم تقسیم میکردیم(1).

روایت18.

کافی: مانند آن را روایت کرده است(2).

توضیح

رشّت یعنی باران بارید و الدّس یعنی پنهان کردن، الدقة با کسره یعنی نمک کوبیده شده و نرم، این حدیث در باب صدقه به طور کامل آمده است.

روایت19.

بصائر الدرجات: معاویة بن وهب گفت: خدمت امام صادق علیه السلام در مدینه بودم ایشان بر الاغ سوار بود، ببازار رسیده بودیم یا نزدیک بازار بود که امام علیه السّلام از الاغ خود پیاده شد و سجده طولانی کرد، من منتظر ایشان شدم تا از سجده سر برداشت. عرض کردم فدایت شوم چرا سجده نمودی؟ فرمود: من به یاد نعمت خدا بر خود افتادم. عرض کردم آقا نزدیک بازار سجده میفرمایید با اینکه می آیند و میروند؟! فرمود کسی مرا نمی بیند(3).

روایت20.

خرایج و جرایح: روایت شده که امام باقر علیه السّلام با فرزندش حضرت صادق علیه السّلام بمکه رفته بود، مردی خدمتش رسیده سلام کرد و نشست. عرض کرد: سؤالی داشتم، فرمود: از پسرم جعفر سؤال کن. آن مرد بطرف امام صادق رفته عرض کرد سؤال کنم؟ فرمود: هر چه مایلی بپرس. گفت: میخواهم از مردی سؤال کنم که گناه بزرگی کرده، فرمود: روزه ماه رمضان را عمدا خورده، گفت: از این بزرگ تر، فرمود: در ماه رمضان مرتکب زنا شده، گفت: از این بزرگ تر، گفت: آدم کشی کرده گفت از این بزرگتر فرمود اگر از شیعیان علی است پیاده رهسپار خانه خدا شود و سوگند یاد کند

ص: 21


1- . ثواب الأعمال: 129 با کمی اضافات
2- . کافی 4 : 8 با کمی اضافات
3- . بصائر الدرجات 10 : 145 باب 15

أَنْ لَا یَعُودَ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ مِنْ شِیعَتِهِ فَلَا بَأْسَ فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ رَحِمَکُمُ اللَّهُ یَا وُلْدَ فَاطِمَةَ ثَلَاثاً هَکَذَا سَمِعْتُهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ إِنَّ الرَّجُلَ ذَهَبَ فَالْتَفَتَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فَقَالَ عَرَفْتَ الرَّجُلَ قَالَ لَا قَالَ ذَلِکَ الْخَضِرُ إِنَّمَا أَرَدْتُ أَنْ أُعَرِّفَکَهُ.

بیان

قوله علیه السلام لا بأس لعل المراد به أنه لیس کفارة و لا تنفعه لاشتراط قبولها بالإیمان و ما فیه من الکفر أعظم من کل إثم.

«21»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ أَبَا عُمَارَةَ الْمَعْرُوفَ بِالطَّیَّانِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام رَأَیْتُ فِی النَّوْمِ کَأَنَّ مَعِی قَنَاةً قَالَ کَانَ فِیهَا زُجٌّ قُلْتُ لَا قَالَ لَوْ رَأَیْتَ فِیهَا زُجّاً لَوُلِدَ لَکَ غُلَامٌ لَکِنَّهُ یُولَدُ جَارِیَةٌ ثُمَّ مَکَثَ سَاعَةً ثُمَّ قَالَ کَمْ فِی الْقَنَاةِ مِنْ کَعْبٍ قُلْتُ اثْنَا عَشَرَ کَعْباً قَالَ تَلِدُ الْجَارِیَةُ اثْنَتَیْ عَشَرَةَ بِنْتاً قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی فَحَدَّثْتُ بِهَذَا الْحَدِیثِ الْعَبَّاسَ بْنَ الْوَلِیدِ فَقَالَ أَنَا مِنْ وَاحِدَةٍ مِنْهُنَّ وَ لِی إِحْدَی عَشْرَةَ خَالَةً وَ أَبُو عُمَارَةَ جَدِّی.

بیان

القناة الرمح و الزج بالضم الحدیدة فی أسفله و الکعب ما بین الأنبوبین من القصب.

«22»

سن، [المحاسن] أَبِی عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ قَالَ: کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ رُبَّمَا أَطْعَمَنَا الْفَرَانِیَّ وَ الْأَخْبِصَةَ ثُمَّ یُطْعِمُ الْخُبْزَ وَ الزَّیْتَ فَقِیلَ لَهُ لَوْ دَبَّرْتَ أَمْرَکَ حَتَّی یَعْتَدِلَ فَقَالَ إِنَّمَا تَدْبِیرُنَا مِنَ اللَّهِ إِذَا وَسَّعَ عَلَیْنَا وَسَّعْنَا وَ إِذَا قَتَّرَ قَتَّرْنَا(1).

«23»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ: مِثْلَهُ (2)

بیان

قال الفیروزآبادی الفرنی خبز غلیظ مستدیر أو خبزة مصعنبة مضمومة الجوانب إلی الوسط تشوی ثم تروی سمنا و لبنا و سکرا و الخبیص طعام

ص: 22


1- 1. المحاسن ص 400.
2- 2. الکافی ج 6 ص 279.

دیگر چنین کاری نکند، چنانچه از شیعیان علی نیست راهی ندارد. آن مرد سه مرتبه گفت: خدا تو را رحمت کند ای فرزند فاطمه زهرا. همین جواب را از پیامبر اکرم شنیدم. آن مرد رفت، حضرت باقر علیه السّلام فرمود: این شخص را شناختی گفت نه فرمود: خضر بود خواستم او را معرفی کنم .

توضیح

اینکه میفرماید راهی ندارد یعنی دیگر توبه او قبول نمی شود چون قبولی توبه مشروط بایمان است که او ایمان ندارد و کفر او بزرگ تر از هر گناهی است.

روایت21.

خرایج و جرائح: روایت شده که ابو عماره معروف به طیان گفت: به حضرت صادق علیه السّلام عرض کردم: در خواب دیدم نیزه ای در دست دارم، فرمود سرنیزه داشت. گفتم نه، فرمود اگر آن نیزه سرنیزه داشت برایت پسری متولد میشد ولی دارای دختری خواهی شد. مختصری صبر نموده فرمود: آن نیزه دارای چند بند بود؟ گفتم دوازده بند داشت. فرمود از آن دختر برای تو دوازده دختر متولد می شود. محمّد بن یحیی گفت این را برای عباس بن ولید نقل کردم گفت من فرزند یکی از همان دخترها هستم که یازده خاله دارم و ابو عمارة جد من بوده است.

توضیح

القناة یعنی نیزه، و الزج با ضمه آهنی در انتهای آن است و کعب آن چه بین دو ساق از شاخه وجود دارد.

روایت22.

محاسن برقی: پسر بکر با یک واسطه از حضرت صادق نقل می کند که او گفت: حضرت صادق علیه السّلام بما نان شیرینی و روغن و خرما با روغن میداد، یکنفر عرض کرد اگر در مورد خرج خانه ملاحظه داشته باشی بهتر است فرمود: تدبیر خرج خانه ما بدست خداست اگر توسعه داد ما نیز وسعت میدهیم اگر کم داد کم خرج میکنیم(1).

روایت23.

کافی: مانند آن را روایت کرده است(2).

توضیح

فیروزآبادی گفت: الفرنی نانی است گرد و زخیم یا نانی است که اطراف آن به طرف وسط جمع شده است که کباب می شود. سپس با روغن و شیر و شکر خورده می شود و خبیص غذایی رایج است از خرما و روغن.

ص: 22


1- . محاسن: 400
2- . کافی 6: 279

معمول من التمر و السمن.

«24»

سن، [المحاسن] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی قَالَ: أَکَلْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَدَعَا وَ أُتِیَ بِدَجَاجَةٍ مَحْشُوَّةٍ وَ بِخَبِیصٍ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام هَذِهِ أُهْدِیَتْ لِفَاطِمَةَ ثُمَّ قَالَ یَا جَارِیَةُ ائْتِینَا بِطَعَامِنَا الْمَعْرُوفِ فَجَاءَتْ بِثَرِیدِ خَلٍّ وَ زَیْتٍ (1).

«25»

سن، [المحاسن] ابْنُ فَضَّالٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ قَالَ: أَرْسَلَ إِلَیْنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِقُبَاعٍ مِنْ رُطَبٍ ضَخْمٍ مُکَوَّمٍ وَ بَقِیَ شَیْ ءٌ فَحَمُضَ فَقُلْتُ رَحِمَکَ اللَّهُ مَا کُنَّا نَصْنَعُ بِهَذَا قَالَ کُلْ وَ أَطْعِمْ (2).

بیان

القباع کغراب مکیال ضخم.

«26»

قب، [المناقب] لابن شهر آشوب ذَکَرَ صَاحِبُ کِتَابِ الْحِلْیَةِ الْإِمَامُ النَّاطِقُ ذُو الزِّمَامِ السَّابِقُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الصَّادِقُ (3)

وَ ذَکَرَ فِیهَا بِالْإِسْنَادِ عَنْ أَبِی الْهَیَّاجِ بْنِ بِسْطَامَ قَالَ: کَانَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ یُطْعِمُ حَتَّی لَا یَبْقَی لِعِیَالِهِ شَیْ ءٌ(4).

أَبُو جَعْفَرٍ الْخَثْعَمِیُّ قَالَ: أَعْطَانِی الصَّادِقُ علیه السلام صُرَّةً فَقَالَ لِی ادْفَعْهَا إِلَی رَجُلٍ مِنْ بَنِی هَاشِمٍ وَ لَا تُعْلِمْهُ أَنِّی أَعْطَیْتُکَ شَیْئاً قَالَ فَأَتَیْتُهُ قَالَ جَزَاهُ اللَّهُ خَیْراً مَا یَزَالُ کُلَّ حِینٍ یَبْعَثُ بِهَا فَنَعِیشُ بِهِ إِلَی قَابِلٍ وَ لَکِنِّی لَا یَصِلُنِی جَعْفَرٌ بِدِرْهَمٍ فِی کَثْرَةِ مَالِهِ.

وَ فِی کِتَابِ الْفُنُونِ: نَامَ رَجُلٌ مِنَ الْحَاجِّ فِی الْمَدِینَةِ فَتَوَهَّمَ أَنَّ هِمْیَانَهُ سُرِقَ- فَخَرَجَ فَرَأَی جَعْفَرَ الصَّادِقِ علیه السلام مُصَلِّیاً وَ لَمْ یَعْرِفْهُ فَتَعَلَّقَ بِهِ وَ قَالَ لَهُ أَنْتَ أَخَذْتَ هِمْیَانِی قَالَ مَا کَانَ فِیهِ قَالَ أَلْفُ دِینَارٍ قَالَ فَحَمَلَهُ إِلَی دَارِهِ وَ وَزَنَ لَهُ أَلْفَ دِینَارٍ وَ عَادَ إِلَی مَنْزِلِهِ وَ وَجَدَ هِمْیَانَهُ فَعَادَ إِلَی جَعْفَرٍ علیه السلام مُعْتَذِراً بِالْمَالِ فَأَبَی قَبُولَهُ

ص: 23


1- 1. المحاسن ص 400.
2- 2. نفس المصدر ص 401.
3- 3. حلیة الأولیاء ج 3 ص 192.
4- 4. نفس المصدر ج 3 ص 194. و أخرجه القرمانی فی تاریخه ص 128.

روایت24.

محاسن برقی: عبد الاعلی گفت: من با امام صادق علیه السلام غذا میخوردم که دستور داد غذا بیاورند خرما و روغن آوردند با مرغی که شکمش را پر کرده بودند، فرمود این غذا را برای فاطمه آورده بودند. سپس بکنیزی فرمود غذای معروف خودمان را بیاور و کنیز سرکه و روغن زیتون آورد(1).

روایت25.

محاسن برقی: یونس بن یعقوب گفت: امام صادق علیه السّلام برای ما یک پیمانه بزرگ پر از خرما فرستاد، مقداری ماند و ترش شد، عرض کردم ابا عبد الله این همه خرما را چه کنم؟ فرمود: بخور و به دیگران هم بده(2).

توضیح

القباع بر وزن غراب ظرفی بزرگ است.

روایت26.

مناقب: ابو الهیاج پسر بسطام گفت: امام صادق علیه السّلام آنقدر بمردم میداد و اطعام میکرد که برای خانواده خودش چیزی نمیماند(3).

ابو جعفر خثعمی گفت: حضرت صادق علیه السّلام کیسه زری بمن داده فرمود: این کیسه را بفلانی از بنی هاشم بده و باو نگو من باو داده ام. گفت من بردم و به او دادم گفت خدا بکسی که داده خیر بدهد، هر سال آنقدر بمن میدهد که تا سال دیگر برای ما کافی است، ولی جعفر بن محمّد با آن ثروتی که دارد یک شاهی بما نمیدهد.

در کتاب فنون مینویسد: که یکی از حاجیان در مدینه خوابیده دیده بود که همیان پولش را ربوده اند. از جای خود برخاست، حضرت صادق مشغول نماز بود او را نشناخته دامنش را گرفت، گفت تو همیان مرا برده ای. امام فرمود همیان چه داشت؟ گفت هزار دینار. آن مرد را بمنزل خود برد و هزار دینار باو داد، وقتی پول را گرفت و بمنزل خود برگشت دید همیانش در خانه است. با عذر خواهی خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسید و پول را تقدیم کرد، امام علیه السّلام از گرفتن خودداری نمود

ص: 23


1- . محاسن: 400
2- . همان: 401
3- . حلیة الأولیاء 3 : 192 و 194 ، قرمانی در تاریخ خود: 128 آن را اخراج کرده است.

وَ قَالَ شَیْ ءٌ خَرَجَ مِنْ یَدِی لَا یَعُودُ إِلَیَّ قَالَ فَسَأَلَ الرَّجُلُ عَنْهُ فَقِیلَ هَذَا جَعْفَرٌ الصَّادِقُ علیه السلام قَالَ لَا جَرَمَ هَذَا فِعَالُ مِثْلِهِ.

وَ دَخَلَ الْأَشْجَعُ السُّلَمِیُّ عَلَی الصَّادِقِ علیه السلام فَوَجَدَهُ عَلِیلًا فَجَلَسَ وَ سَأَلَ عَنْ عِلَّةِ مِزَاجِهِ فَقَالَ لَهُ الصَّادِقُ علیه السلام تَعَدَّ عَنِ الْعِلَّةِ وَ اذْکُرْ مَا جِئْتَ لَهُ فَقَالَ:

أَلْبَسَکَ اللَّهُ مِنْهُ عَافِیَةً*** فِی نَوْمِکَ الْمُعْتَرِی وَ فِی أَرَقِکَ

تَخْرُجُ مِنْ جِسْمِکَ السِّقَامُ کَمَا*** أُخْرِجَ ذُلُّ الْفِعَالِ مِنْ عُنُقِکَ

فَقَالَ یَا غُلَامُ أَیْشٍ مَعَکَ قَالَ أَرْبَعُمِائَةٍ قَالَ أَعْطِهَا لِلْأَشْجَعِ (1).

وَ فِی عَرُوسِ النَّرْمَاشِیرِیِّ،: أَنَّ سَائِلًا سَأَلَهُ حَاجَةً فَأَسْعَفَهَا فَجَعَلَ السَّائِلُ یَشْکُرُهُ فَقَالَ علیه السلام:

إِذَا مَا طَلَبْتَ خِصَالَ النَّدَی*** وَ قَدْ عَضَّکَ الدَّهْرُ مِنْ جَهْدِهِ

فَلَا تَطْلُبَنَّ إِلَی کَالِحٍ*** أَصَابَ الْیَسَارَةَ مِنْ کَدِّهِ

وَ لَکِنْ عَلَیْکَ بِأَهْلِ الْعُلَی*** وَ مَنْ وَرِثَ الْمَجْدَ عَنْ جَدِّهِ

فَذَاکَ إِذَا جِئْتَهُ طَالِباً*** تُحِبُّ الْیَسَارَةَ مِنْ جَدِّهِ

کِتَابُ الرَّوْضَةِ،: أَنَّهُ دَخَلَ سُفْیَانُ الثَّوْرِیُّ عَلَی الصَّادِقِ علیه السلام فَرَآهُ مُتَغَیِّرَ اللَّوْنِ فَسَأَلَهُ عَنْ ذَلِکَ فَقَالَ کُنْتُ نَهَیْتُ أَنْ یَصْعَدُوا فَوْقَ الْبَیْتِ فَدَخَلْتُ فَإِذَا جَارِیَةٌ مِنْ جَوَارِیَّ مِمَّنْ تُرَبِّی بَعْضَ وُلْدِی قَدْ صَعِدَتْ فِی سُلَّمٍ وَ الصَّبِیُّ مَعَهَا فَلَمَّا بَصُرَتْ بِی ارْتَعَدَتْ وَ تَحَیَّرَتْ وَ سَقَطَ الصَّبِیُّ إِلَی الْأَرْضِ فَمَاتَ فَمَا تَغَیَّرَ لَوْنِی لِمَوْتِ الصَّبِیِّ- وَ إِنَّمَا تَغَیَّرَ لَوْنِی لِمَا أَدْخَلْتُ عَلَیْهَا مِنَ الرُّعْبِ وَ کَانَ علیه السلام قَالَ لَهَا أَنْتِ حُرَّةٌ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا بَأْسَ عَلَیْکِ مَرَّتَیْنِ.

وَ رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام:

تَعْصِی الْإِلَهَ وَ أَنْتَ تُظْهِرُ حُبَّهُ*** هَذَا لَعَمْرُکَ فِی الْفِعَالِ بَدِیعُ

لَوْ کَانَ حُبُّکَ صَادِقاً لَأَطَعْتَهُ*** إِنَّ الْمُحِبَّ لِمَنْ یُحِبُّ مُطِیعُ.

ص: 24


1- 1. المناقب ج 3 ص 394.

فرمود چیزی که دادیم پس نمی گیریم. آن مرد بعدا در مورد ایشان پرس و جو کرد، گفتند جعفر بن محمّد صادق است، گفت کسی چون او باید چنین کاری بکند .

اشجع سلمی خدمت حضرت صادق رسید، دید که ایشان بیمار است. نشست و از حال امام و ناراحتی او سؤال کرد، امام فرمود از ناراحتی و بیماری بگذر بگو برای چه آمده ای. اشجع این دو شعر را خواند:

البسک اللَّه منه عافیة

فی نومک المعتری و فی ارقک

تخرج من جسمک السقام کما

اخرج ذلّ الفعال من عنقک

فرمود غلام! چقدر نزد تو است عرض کرد چهار صد دینار فرمود باشجع بده(1).

در کتاب عروس نرماشیری آمده است: فقیری از امام کمک خواست، ایشان وی را یاری کرد، فقیر شروع کرد به تشکر کردن، امام فرمود:

ذَا مَا طَلَبْتَ خِصَالَ النَّدَی-

وَ قَدْ عَضَّکَ الدَّهْرُ مِنْ جَهْدِهِ-

فَلَا تَطْلُبَنَّ إِلَی کَالِحٍ-

أَصَابَ الْیَسَارَةَ مِنْ کَدِّهِ-

وَ لَکِنْ عَلَیْکَ بِأَهْلِ الْعُلَی-

وَ مَنْ وَرِثَ الْمَجْدَ عَنْ جَدِّهِ-

فَذَاکَ إِذَا جِئْتَهُ طَالِباً-

تُحِبُّ الْیَسَارَةَ مِنْ جَدِّهِ

در کتاب روضه آمده است: که سفیان ثوری خدمت حضرت صادق رسید دید رنگ ایشان تغییر کرده است. عرض کرد آقا چه شده است؟ فرمود: من گفته بودم بالای پشت بام نروند. همین که وارد شدم دیدم یکی از کنیزانم که پرستار یکی از بچه های من است، بالای نردبان است و بچه هم با او است، همین که چشمش بمن افتاد لرزه بر اندامش افتاد و متحیر شد، بچه از دستش به زمین افتاد و مرد. من از مردن بچه رنگم تغییر نکرده است، بلکه از ترسی که بر کنیز وارد کرده ام این طور شدم، با اینکه دو مرتبه به او فرموده بود ناراحت نشو باکی نداشته باش ترا در راه خدا آزاد کردم .

این شعر را به حضرت صادق نسبت داده اند:

تعصی الاله و انت تظهر حبه

لو کان حبک صادقا لأطعته

هذا لعمرک فی الفعال بدیع

إنّ المحبّ لمن یحب مطیع

معصیت خدا را کرده و ادعا می کنی که محب او هستی، قسم می خورم که این رفتار عجیب است. اگر عشق تو صادقانه بود او را اطاعت می کردی، عاشق واقعی از کسی که دوستش دارد اطاعت می کند.

ص: 24


1- . مناقب 3 : 394

وَ لَهُ علیه السلام:

عِلْمُ الْمَحَجَّةِ وَاضِحٌ لِمُرِیدِهِ*** وَ أَرَی الْقُلُوبَ عَنِ الْمَحَجَّةِ فِی عَمًی

وَ لَقَدْ عَجِبْتُ لِهَالِکٍ وَ نَجَاتُهُ*** مَوْجُودَةٌ وَ لَقَدْ عَجِبْتُ لِمَنْ نَجَا.

تَفْسِیرُ الثَّعْلَبِیِّ رَوَی الْأَصْمَعِیُّ لَهُ علیه السلام:

أُثَامِنُ بِالنَّفْسِ النَّفِیسَةِ رَبَّهَا*** فَلَیْسَ لَهَا فِی الْخَلْقِ کُلِّهِمْ ثَمَنٌ

بِهَا یُشْتَرَی الْجَنَّاتُ إِنْ أَنَا بِعْتُهَا*** بِشَیْ ءٍ سِوَاهَا إِنَّ ذَلِکُمْ غَبَنٌ

إِذَا ذَهَبَتْ نَفْسِی بِدُنْیَا أَصَبْتُهَا*** فَقَدْ ذَهَبَتْ نَفْسِی وَ قَدْ ذَهَبَ الثَّمَنُ (1).

و یقال الإمام الصادق و العلم الناطق بالمکرمات سابق و باب السیئات راتق و باب الحسنات فاتق لم یکن عیّابا و لا سبّابا و لا صخّابا و طمّاعا و لا خدّاعا و لا نمّاما و لا ذمّاما و لا أکولا و لا عجولا و لا ملولا و لا مکثارا و لا ثرثارا و لا مهذارا و لا طعّانا و لا لعّانا و لا همّازا و لا لمّازا و لا کنّازا.

وَ رَوَی سُفْیَانُ الثَّوْرِیُّ لَهُ علیه السلام:

لَا الْیُسْرُ یَطْرَؤُنَا یَوْماً فَیُبْطِرُنَا*** وَ لَا لِأَزْمَةِ دَهْرٍ نُظْهِرُ الْجَزَعَا

إِنْ سَرَّنَا الدَّهْرُ لَمْ نَبْهَجْ لِصُحْبَتِهِ*** أَوْ سَاءَنَا الدَّهْرُ لَمْ نُظْهِرْ لَهُ الْهَلَعَا

مَثَلُ النُّجُومِ عَلَی مِضْمَارٍ أَوَّلُنَا***إِذَا تَغَیَّبَ نَجْمٌ آخَرُ طَلَعَا.

وَ یُرْوَی لَهُ علیه السلام:

اعْمَلْ عَلَی مَهَلٍ فَإِنَّکَ مَیِّتٌ*** وَ اخْتَرْ لِنَفْسِکَ أَیُّهَا الْإِنْسَانَا

فَکَأَنَّ مَا قَدْ کَانَ لَمْ یَکُ إِذْ مَضَی*** وَ کَأَنَّ مَا هُوَ کَائِنٌ قَدْ کَانَا.

الصَّادِقُ علیه السلام: إِنَّ عِنْدِی سَیْفَ رَسُولِ اللَّهِ وَ إِنَّ عِنْدِی لَرَایَةَ رَسُولِ اللَّهِ الْمِغْلَبَةَ وَ إِنَّ عِنْدِی لَخَاتَمَ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ وَ إِنَّ عِنْدِی الطَّسْتَ الَّذِی کَانَ مُوسَی یُقَرِّبُ بِهَا الْقُرْبَانَ وَ إِنَّ عِنْدِی الِاسْمَ الَّذِی کَانَ رَسُولُ اللَّهِ إِذَا وَضَعَهُ بَیْنَ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُشْرِکِینَ لَمْ یَصِلْ مِنَ الْمُشْرِکِینَ إِلَی الْمُسْلِمِینَ نُشَّابَةٌ وَ إِنَّ عِنْدِی لَمِثْلَ الَّذِی

ص: 25


1- 1. نفس المصدر ج 2 ص 397.

و نیز از قول امام صادق علیه السلام روایت شده است:

عِلْمُ الْمَحَجَّةِ وَاضِحٌ لِمُرِیدِهِ-

وَ أَرَی الْقُلُوبَ عَنِ الْمَحَجَّةِ فِی عَمًی-

وَ لَقَدْ عَجِبْتُ لِهَالِکٍ وَ نَجَاتُهُ-

مَوْجُودَةٌ وَ لَقَدْ عَجِبْتُ لِمَنْ نَجَا

تفسیر ثعلبی: این ابیات را نیز به امام صادق علیه السلام نسبت داده است:

أُثَامِنُ بِالنَّفْسِ النَّفِیسَةِ رَبَّهَا-

فَلَیْسَ لَهَا فِی الْخَلْقِ کُلِّهِمْ ثَمَنٌ-

بِهَا یُشْتَرَی الْجَنَّاتُ إِنْ أَنَا بِعْتُهَا-

بِشَیْ ءٍ سِوَاهَا إِنَّ ذَلِکُمْ غَبَنٌ-

إِذَا ذَهَبَتْ نَفْسِی بِدُنْیَا أَصَبْتُهَا-

فَقَدْ ذَهَبَتْ نَفْسِی وَ قَدْ ذَهَبَ الثَّمَنُ (1)

درباره امام صادق علیه السلام می گویند: امام راستگو و شخصیتی سخنور بود، که در کارهای نیک پیش قدم شده و از کارهای ناشایست گریزان بود، عیبجو و بد زبان نبود، داد و فریاد نمی زد، نه پر طمع و حیله گر بود، و نه سخن چین و سرزنش کننده، نه پرخور و عجول و دلگیر بود و نه پرگو و یاوه سرا، طعنه نمی زد و نفرین نمی کرد، برای مسخره کردن دیگران با چشم و گوش اشاره نمی کرد واهل جمع کردن مال نبود.

این ابیات را به امام صادق علیه السلام نسبت دادند:

لَا الْیُسْرُ یَطْرَؤُنَا یَوْماً فَیُبْطِرُنَا-

وَ لَا لِأَزْمَةِ دَهْرٍ نُظْهِرُ الْجَزَعَا-

إِنْ سَرَّنَا الدَّهْرُ لَمْ نَبْهَجْ لِصُحْبَتِهِ-

أَوْ سَاءَنَا الدَّهْرُ لَمْ نُظْهِرْ لَهُ الْهَلَعَا-

مَثَلُ النُّجُومِ عَلَی مِضْمَارٍ أَوَّلُنَا-

إِذَا تَغَیَّبَ نَجْمٌ آخَرُ طَلَعَا

اگر روزی آرامش و راحتی به سراق ما بیاید، ما خوشحالی بسیار نخواهیم کرد، و اگر دچار مصیبت روزگار شویم جزع و فزع نخواهیم نمود.

اگر روزگار ما را خوشحال کند برای هم صحبتی با آن شاد نمی شویم، یا اگر روزگار به ما بد کند بی صبر نشده و محزون نمی شویم.

مثل ستارگان وقتی پنهان می شوند مانند اولین نفر ماست، هنگامی که ستاره ای غیب شود ستاره ای دیگر طلوع خواهد کرد.

و نیز این ابیات:

اعْمَلْ عَلَی مَهَلٍ فَإِنَّکَ مَیِّتٌ-

وَ اخْتَرْ لِنَفْسِکَ أَیُّهَا الْإِنْسَانَا

فَکَأَنَّ مَا قَدْ کَانَ لَمْ یَکُ إِذْ مَضَی-

وَ کَأَنَّ مَا هُوَ کَائِنٌ قَدْ کَانَا

آرام کار کن و شتاب نکن چرا که تو خواهی مرد، ای انسان به نفع خودت هر چه می­خواهی - قبل از مرگ - برگزین.

آنچه گذشته گویا اصلا وجود نداشته، و آنچه به وجود آمده گویا از قبل بوده است.

حضرت صادق فرمود شمشیر پیغمبر نزد من است، همچنین پرچم موسوم به پیروزی و انگشتر سلیمان بن داود و طشتی که موسی در آن قربانی میکرد نزد من است. اسمی که پیامبر وقتی بین مشرکین و مسلمانان قرار میداد و تیر کفار بمسلمانان نمیرسید و شبیه آنچه ملائکه آوردند نزد من است،

ص: 25


1- . مناقب 2 : 397

جَاءَتْ بِهِ الْمَلَائِکَةُ وَ مَثَلُ السِّلَاحِ فِینَا کَمَثَلِ التَّابُوتِ فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ یَعْنِی أَنَّهُ کَانَ دَلَالَةً عَلَی الْإِمَامَةِ.

وَ فِی رِوَایَةِ الْأَعْمَشِ قَالَ علیه السلام: أَلْوَاحُ مُوسَی عِنْدَنَا وَ عَصَا مُوسَی عِنْدَنَا وَ نَحْنُ وَرَثَةُ النَّبِیِّینَ.

وَ قَالَ علیه السلام: عِلْمُنَا غَابِرٌ وَ مَزْبُورٌ وَ نُکَتٌ فِی الْقُلُوبِ وَ نَقْرٌ فِی الْأَسْمَاعِ وَ إِنَّ عِنْدَنَا الْجَفْرَ الْأَحْمَرَ وَ الْجَفْرَ الْأَبْیَضَ وَ مُصْحَفَ فَاطِمَةَ وَ إِنَّ عِنْدَنَا الْجَامِعَةَ فِیهَا جَمِیعُ مَا یَحْتَاجُ النَّاسُ إِلَیْهِ.

وَ یُرْوَی لَهُ علیه السلام:

فِی الْأَصْلِ کُنَّا نُجُوماً یُسْتَضَاءُ بِنَا*** وَ لِلْبَرِیَّةِ نَحْنُ الْیَوْمَ بُرْهَانٌ

نَحْنُ الْبُحُورُ الَّتِی فِیهَا لِغَائِصِکُمْ***دُرٌّ ثَمِینٌ وَ یَاقُوتٌ وَ مَرْجَانٌ

مَسَاکِنُ الْقُدْسِ وَ الْفِرْدَوْسِ نَمْلِکُهَا*** وَ نَحْنُ لِلْقُدْسِ وَ الْفِرْدَوْسِ خُزَّانٌ

مَنْ شَذَّ عَنَّا فَبَرَهُوتُ مَسَاکِنُهُ*** وَ مَنْ أَتَانَا فَجَنَّاتٌ وَ وِلْدَانٌ (1).

مَحَاسِنُ الْبَرْقِیِّ: قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام لِضُرَیْسٍ الْکِنَانِیِّ لِمَ سَمَّاکَ أَبُوکَ ضُرَیْساً- قَالَ کَمَا سَمَّاکَ أَبُوکَ جَعْفَراً قَالَ إِنَّمَا سَمَّاکَ أَبُوکَ ضُرَیْساً بِجَهْلٍ لِأَنَّ لِإِبْلِیسَ ابْناً یُقَالُ لَهُ ضُرَیْسٌ وَ إِنَّ أَبِی سَمَّانِی جَعْفَراً بِعِلْمٍ عَلَی أَنَّهُ اسْمُ نَهَرٍ فِی الْجَنَّةِ- أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ ذِی الرُّمَّةِ:

أَبْکِی الْوَلِیدَ أَبَا الْوَلِیدِ*** أَخَا الْوَلِیدِ فَتَی الْعَشِیرَةِ

قَدْ کَانَ غَیْثاً فِی السِّنِینَ*** وَ جَعْفَراً غَدَقاً وَ مِیرَةً

شَوْفُ الْعَرُوسِ عَنِ الدَّامَغَانِیِّ: أَنَّهُ اسْتَقْبَلَهُ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْمُبَارَکِ فَقَالَ:

أَنْتَ یَا جَعْفَرُ فَوْقَ الْمَدْحِ وَ الْمَدْحُ عَنَاءٌ*** إِنَّمَا الْأَشْرَافُ أَرْضٌ وَ لَهُمْ أَنْتَ سَمَاءٌ

جَازَ حَدَّ الْمَدْحِ مَنْ قَدْ وَلَدَتْهُ الْأَنْبِیَاءُ

اللَّهُ أَظْهَرَ دِینَهُ وَ أَعَزَّهُ بِمُحَمَّدٍ*** وَ اللَّهُ أَکْرَمَ بِالْخِلَافَةِ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ(2)

ص: 26


1- 1. المناقب ج 3 ص 396.
2- 2. نفس المصدر ج 3 ص 397.

مثل اسلحه پیامبر که نزد من است، مانند همان تابوت بنی اسرائیل است یعنی این اسلحه دلیل بر امامت و پیشوایی است.

در روایت اعمش میفرماید: لوح های موسی و عصای او نزد ما است و ما وارث پیامبران هستیم.

حضرت صادق علیه السّلام فرمود: علم ما مربوط بگذشته است و آنچه در کتاب های انبیا نوشته است گاهی بر دلمان خطور میکند و بگوشمان میخورد. جفر قرمز و جفر سفید و مصحف فاطمه علیها السّلام و نیز جامعه ای که در آن تمام احتیاجات مردم هست نزد ماست.

این شعر را به حضرت صادق نسبت داده اند:

فی الاصل کنا نجوما یستضاء بنا

و للبریة نحن الیوم برهان

نحن البحور التی فیها لغائصکم

در ثمین و یاقوت و مرجان

مساکن القدس و الفردوس نملکها

و نحن للقدس و الفردوس خزان

من شذ عنا فبرهوت مساکنه

و من اتانا فجنات و ولدان(1)

ما در ابتدای آفرینش ستاره های درخشانی بودیم که از نور ما راه را تشخیص میدادند، اکنون نیز راهنمای مردم هستیم. ما دریای خروشانیم که هر کس در این دریا فرو رود در و یاقوت و مرجان بدست می آورد، بهشت ملک ما است و اختیار آن بما سپرده شده. هر کس از ما کناره بگیرد جایگاهش برهوت است و هر کس نزد ما بیاید بهشت برین و دخترک های زیبای بهشتی نصیبش خواهد شد.

محاسن برقی: حضرت صادق ع بضریس کنانی فرمود چرا پدرت نام ترا ضریس نهاده؟ گفت بهمان جهت که پدر شما نام شما را جعفر گذاشت. فرمود:

پدر تو از روی نفهمی نام ترا ضریس گذاشته زیرا شیطان بچه ای بنام ضریس دارد، ولی پدرم آگاهانه نام مرا که جعفر گذاشت، چون جعفر اسم رودی در بهشت است، مگر شعر ذی الرمه را نشنیده ای که می گوید:

ابکی الولید ابا الولید اخا الولید فتی العشیره

قد کان غیثا فی السنین و جعفرا غدقا و میره(2)

ابکی الولید ابا الولید اخا الولید فتی العشیره

قد کان غیثا فی السنین و جعفرا غدقا و میره(3)

شوف العروس از دامغانی نقل می کند: که عبد اللَّه بن مبارک بحضرت صادق رسیده این شعر را سرود:

أَنْتَ یَا جَعْفَرُ فَوْقَ الْمَدْحِ وَ الْمَدْحُ عَنَاءٌ-

جَازَ حَدَّ الْمَدْحِ مَنْ قَدْ وَلَدَتْهُ الْأَنْبِیَاءُ-

أَنْتَ یَا جَعْفَرُ فَوْقَ الْمَدْحِ وَ الْمَدْحُ عَنَاءٌ-

إِنَّمَا الْأَشْرَافُ أَرْضٌ وَ لَهُمْ أَنْتَ سَمَاءٌ-

جَازَ حَدَّ الْمَدْحِ مَنْ قَدْ وَلَدَتْهُ الْأَنْبِیَاءُ-

اللَّهُ أَظْهَرَ دِینَهُ وَ أَعَزَّهُ بِمُحَمَّدٍ-

وَ اللَّهُ أَکْرَمَ بِالْخِلَافَةِ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ

ص: 26


1- . مناقب 3 : 396
2- . در این شعر جعفر را به معنای نهر به کار برده است.
3- . در این شعر جعفر را به معنای نهر به کار برده است.
بیان

أثامن من المثامنة بمعنی المبایعة و الأزمة بالفتح الشدّة قوله اعمل علی مهل أی للدنیا و الجعفر النهر الصغیر و الکبیر الواسع ضد و الغدق محرکة الماء الکثیر و المیرة ما یمتار من الطعام.

«27»

جا، [المجالس] للمفید الْمُظَفَّرُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَمَّامٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مَابُنْدَادَ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْخَزَّازِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ سَالِمِ بْنِ أَبِی حَفْصَةَ قَالَ: لَمَّا هَلَکَ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الْبَاقِرُ علیهما السلام قُلْتُ لِأَصْحَابِیَ انْتَظِرُونِی- حَتَّی أَدْخُلَ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَأُعَزِّیَهُ فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ فَعَزَّیْتُهُ ثُمَّ قُلْتُ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ ذَهَبَ وَ اللَّهِ مَنْ کَانَ یَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَلَا یُسْأَلُ عَمَّنْ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَا وَ اللَّهِ لَا یُرَی مِثْلُهُ أَبَداً قَالَ فَسَکَتَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام سَاعَةً ثُمَّ قَالَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ مَنْ یَتَصَدَّقُ بِشِقِّ تَمْرَةٍ فَأُرَبِّیهَا لَهُ کَمَا یُرَبِّی أَحَدُکُمْ فَلُوَّهُ حَتَّی أَجْعَلَهَا لَهُ مِثْلَ أُحُدٍ فَخَرَجْتُ إِلَی أَصْحَابِی- فَقُلْتُ مَا رَأَیْتُ أَعْجَبَ مِنْ هَذَا کُنَّا نَسْتَعْظِمُ قَوْلَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِلَا وَاسِطَةٍ فَقَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِلَا وَاسِطَةٍ(1).

«28»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: یُنْقَلُ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام مِنَ الْعُلُومِ مَا لَا یُنْقَلُ عَنْ أَحَدٍ وَ قَدْ جَمَعَ أَصْحَابُ الْحَدِیثِ أَسْمَاءَ الرُّوَاةِ مِنَ الثِّقَاتِ عَلَی اخْتِلَافِهِمْ فِی الْآرَاءِ وَ الْمَقَالاتِ وَ کَانُوا أَرْبَعَةَ آلَافِ رَجُلٍ.

بیان

ذلک أن ابن عقدة صنّف کتاب الرجال لأبی عبد الله علیه السلام عدّدهم فیه.

و کان حفص بن غیاث إذا حدّث عنه قال حدثنی خیر الجعافر جعفر بن محمد و کان علی بن غراب یقول حدثنی الصادق جعفر بن محمد.

حلیة أبی نعیم: أن جعفر الصادق علیه السلام حدث عنه من الأئمة و الأعلام مالک بن أنس و شعبة بن الحجاج و سفیان الثوری و ابن الجریح و عبد الله بن عمرو و روح بن القاسم و سفیان بن عیینة و سلیمان بن بلال و إسماعیل بن جعفر و حاتم

ص: 27


1- 1. أمالی المفید ص 190.

توضیح

أثامن از المثامنة به معنای خرید و فروش می آید، الأزمة با فتحه به معنای شدت و سختی است، سخن امام که می فرماید: إعمل علی مهل یعنی برای کار دنیا عجله مکن، الجعفر نهری کوچک است و نیز بزرگ و وسیع؛ از ا ضداد است، الغدف با حرکت یعنی آب بسیار، و المیرة به معنای توشه است.

روایت27.

مجالس مفید: سالم بن ابی حفصه گفت: وقتی امام باقر علیه السلام از دنیا رفت باصحاب خود گفتم منتظر من بمانید تا خدمت ابو عبد اللَّه جعفر بن محمّد علیه السّلام رفته و به ایشان تسلیت بگویم. خدمت امام رفتم و تسلیت عرض کردم، سپس گفتم «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ» بخدا قسم از دنیا رفت کسی که میگفت پیامبر ص چنین فرمود، دیگر کسی نیست که واسطه بین ما و پیامبر باشد، بخدا قسم چون امام باقر ع را نخواهم دید. امام صادق ع ساعتی ساکت بود و چیزی نمی فرمود، آنگاه فرمود خداوند عز و جل میفرماید: هر کس نصف خرما صدقه بدهد آن را چنان بزرگ میکنم که شما یک کره اسب را پرورش میدهید، همان صدقه را آن قدر بزرگ میکنم تا باندازه ی کوه احد شود. نزد اصحاب خود رفتم و گفتم شگفت انگیزتر از جریان امروز ندیده ام، ما امام باقر ع را که بدون واسطه میگفت پیغمبر فرموده است، بسیار بزرگ میشمردیم، امام صادق امروز بدون واسطه میگفت خداوند میفرماید(1).

روایت28.

مناقب: در زمینه علوم مختلف به اندازه ای از امام صادق علیه السّلام نقل شده که از دیگری نقل نشده است. اسامی راویان مورد اعتماد را با اختلافی که در عقیده و رأی خود داشته اند جمع کرده اند، بالغ بر چهار هزار نفر شده اند که از حضرت صادق علیه السّلام حدیث نقل کرده اند.

بیان

زیرا ابن عبده کتابی در مورد راویان حضرت صادق نوشته و در آن کتاب تمام راویان را شمرده است.

حفص بن غیاث هر وقت حدیثی از آن امام نقل میکرد میگفت بهترین جعفرها جعفر بن محمّد چنین فرموده است. علی بن غراب میگفت حضرت صادق جعفر بن محمّد این حدیث را فرمود.

حلیه ابو نعیم: ائمه اهل سنت و بزرگان علما از امام صادق ع نقل نموده اند؛ از قبیل مالک بن انس و شعبة بن حجاج و سفیان ثوری و ابن جریح و عبد اللَّه ابن عمر و روح بن قاسم و سفیان بن عیینه و سلیمان بن بلال و اسماعیل بن جعفر و حاتم

ص: 27


1- . مجالس مفید: 190

بن إسماعیل و عبد العزیز بن المختار و وهیب بن خالد و إبراهیم بن طهمان فی آخرین قال و أخرج عنه مسلم فی صحیحه محتجا بحدیثه (1).

و قال غیره روی عنه مالک و الشافعی و الحسن بن صالح و أبو أیوب السختیانی (2) و عمر بن دینار و أحمد بن حنبل و قال مالک بن أنس ما رأت عین و لا سمعت أذن و لا خطر علی قلب بشر أفضل من جعفر الصادق فضلا و علما و عبادة و ورعا(3).

و سأل سیف الدولة عبد الحمید المالکی قاضی الکوفة عن مالک فوصفه و قال کان جره بنده جعفر الصادق أی الربیب و کان مالک کثیرا ما یدّعی سماعه و ربما قال حدثنی الثقة یعنیه علیه السلام.

وَ جَاءَ أَبُو حَنِیفَةَ إِلَیْهِ لِیَسْمَعَ مِنْهُ وَ خَرَجَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ یَتَوَکَّأُ عَلَی عَصًا فَقَالَ لَهُ أَبُو حَنِیفَةَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا بَلَغْتَ مِنَ السِّنِّ مَا تَحْتَاجُ مَعَهُ إِلَی الْعَصَا قَالَ هُوَ کَذَلِکَ وَ لَکِنَّهَا عَصَا رَسُولِ اللَّهِ أَرَدْتُ التَّبَرُّکَ بِهَا فَوَثَبَ أَبُو حَنِیفَةَ إِلَیْهِ وَ قَالَ لَهُ أُقَبِّلُهَا یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَحَسَرَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عَنْ ذِرَاعِهِ وَ قَالَ لَهُ وَ اللَّهِ لَقَدْ عَلِمْتَ أَنَّ هَذَا بِشْرُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَنَّ هَذَا مِنْ شَعْرِهِ فَمَا قَبَّلْتَهُ وَ تُقَبِّلُ عَصًا.

أبو عبد الله المحدث فی رامش أفزای: أن أبا حنیفة من تلامذته و أن أمّه کانت فی حبالة الصادق علیه السلام قال و کان محمد بن الحسن أیضا من تلامذته و لأجل ذلک کانت بنو العباس لم تحترمهما قال و کان أبو یزید البسطامی طیفور السقّاء خدمه و سقاه ثلاث عشرة سنة(4).

ص: 28


1- 1. حلیة الأولیاء ج 3 ص 199.
2- 2. السجستانیّ خ ل.
3- 3. المناقب ج 3 ص 372 و أخرج ابن حجر کلمة أنس بن مالک بتفاوت یسیر فی کتابه تهذیب التهذیب ج 2 ص 104.
4- 4. المناقب ج 3 ص 372.

بن اسماعیل و عبد العزیز بن مختار و وهیب بن خالد و ابراهیم طهمان، مینویسد:

مسلم در صحیح خود نقل نموده و بحدیث حضرت صادق استدلال کرده است(1).

و دیگران گفته اند که مالک و شافعی و حسن بن صالح و ابو ایوب سجستانی و عمر بن دینار و احمد بن حنبل از حضرت صادق ع نقل کرده اند. مالک بن انس گفت در علم و دانش و عبادت و پرهیزگاری، همچون امام جعفر صادق علیه السّلام نه چشمی دیده و نه گوشی شنیده و نه بر قلب کسی خطور کرده است(2).

سیف الدوله از عبد الحمید مالکی قاضی کوفه درباره مالک سؤال کرد، عبد الحمید مالک را توصیف نمود، از جمله آنکه گفت دست پرورده حضرت صادق بوده، مالک بیشتر اوقات ادعا میکرد که از حضرت صادق شنیده، گاهی میگفت شخص مورد اعتمادی مرا حدیث کرده که منظورش امام صادق ع بود.

ابو حنیفه خدمت امام صادق علیه السّلام رسید تا از او حدیثی بیاموزد، حضرت صادق در حالی که عصا در دست داشت خارج شد. ابو حنیفه گفت: یا ابن رسول اللَّه سن شما به حدی نرسیده که احتیاج بعصا داشته باشید. فرمود: صحیح است ولی این عصای پیامبر است برای تبرک بدست گرفتم، ابو حنیفه جلو آمده گفت اجازه میفرمایید آن را ببوسم؟ امام علیه السّلام آستین بالا زده فرمود بخدا قسم میدانی این پوست بدن پیامبر است و این موی پیکر ایشان است اما آن را نمی بوسی و میخواهی عصا را ببوسی.

ابو عبد اللَّه محدث در رامش افزا نوشته: که ابو حنیفه از شاگردان امام صادق ع بود و مادرش به عقد حضرت صادق علیه السّلام در آمد، محمّد بن حسن نیز از شاگردان ایشان بود، به همین جهت بنی عباس باین دو احترامی نمیگذاشتند. ابو یزید گفته است: بسطامی طیفور سقا از خدمتکاران آن حضرت بود و سیزده سال سمت سقائی آن جناب را داشت(3).

ص: 28


1- . حلیة الأولیاء 3 : 199
2- . مناقب 3: 372 ، ابن حجر سخن انس بن مالک را با کمی تفاوت در کتاب تهذیب التهذیب 2 : 104 آورده است.
3- . مناقب 3 : 372

و قال أبو جعفر الطوسی کان إبراهیم بن أدهم و مالک بن دینار من غلمانه و دخل إلیه سفیان الثوری یوما فسمع منه کلاما أعجبه فقال هذا و الله یا ابن رسول الله الجوهر فقال له بل هذا خیر من الجوهر و هل الجوهر إلا حجر(1).

بیان

اعلم أن ما ذکره علماؤنا من أن بعض المخالفین کانوا من تلامذة الأئمة علیهم السلام و خدمهم و أتباعهم لیس غرضهم مدح هؤلاء المخالفین أو إثبات کونهم من المؤمنین بل الغرض أن المخالفین أیضا یعترفون بفضل الأئمة علیهم السلام و ینسبون أئمتهم و أنفسهم إلیهم لإظهار فضلهم و علمهم و إلا فهؤلاء المبتدعین أشهر فی الکفر و العناد من إبلیس وَ فِرْعَوْنَ ذِی الْأَوْتادِ.

«29»
اشاره

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب التَّرْغِیبُ وَ التَّرْهِیبُ عَنْ أَبِی الْقَاسِمِ الْأَصْفَهَانِیِّ: أَنَّهُ دَخَلَ عَلَیْهِ سُفْیَانُ الثَّوْرِیُّ فَقَالَ علیه السلام أَنْتَ رَجُلٌ مَطْلُوبٌ وَ لِلسُّلْطَانِ عَلَیْنَا عُیُونٌ فَاخْرُجْ عَنَّا غَیْرَ مَطْرُودٍ الْقِصَّةَ.

وَ دَخَلَ عَلَیْهِ الْحَسَنُ بْنُ صَالِحِ بْنِ حَیٍّ فَقَالَ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا تَقُولُ فِی قَوْلِهِ تَعَالَی- أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ (2) مَنْ أُولُو الْأَمْرِ الَّذِینَ أَمَرَ اللَّهُ بِطَاعَتِهِمْ قَالَ الْعُلَمَاءُ فَلَمَّا خَرَجُوا قَالَ الْحَسَنُ مَا صَنَعْنَا شَیْئاً إِلَّا سَأَلْنَاهُ مِنْ هَؤُلَاءِ الْعُلَمَاءِ فَرَجَعُوا إِلَیْهِ فَسَأَلُوهُ فَقَالَ الْأَئِمَّةُ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ.

وَ قَالَ نُوحُ بْنُ دَرَّاجٍ لِابْنِ أَبِی لَیْلَی أَ کُنْتَ تَارِکاً قَوْلًا قُلْتَهُ أَوْ قَضَاءً قَضَیْتَهُ لِقَوْلِ أَحَدٍ قَالَ لَا إِلَّا رَجُلٌ وَاحِدٌ قُلْتُ مَنْ هُوَ قَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ.

الْحِلْیَةُ قَالَ عَمْرُو بْنُ أَبِی الْمِقْدَامِ: کُنْتُ إِذَا نَظَرْتُ إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَلِمْتُ أَنَّهُ مِنْ سُلَالَةِ النَّبِیِّینَ (3).

ص: 29


1- 1. نفس المصدر ج 3 ص 373.
2- 2. سورة النساء الآیة: 59.
3- 3. حلیة الأولیاء ج 3 ص 193 و أخرج قول عمرو بن أبی المقدام ابن حجر فی کتابه تهذیب التهذیب ج 2 ص 104.

ابو جعفر طوسی گفته است: ابراهیم ادهم و مالک بن دینار از غلامان آن حضرت بودند، روزی سفیان ثوری خدمت آن حضرت رسید و سخنی از ایشان شنید که خیلی متعجب شد. گفت یا ابن رسول اللَّه بخدا قسم این سخن شما گوهر است فرمود از گوهر بهتر است مگر گوهر چیزی جز سنگ است(1)؟!

توضیح

باید توجه داشته باشید، بعضی از علمای شیعه که نوشته اند علمای اهل سنت شاگرد و خدمتکار و پیرو ائمه بوده اند، منظورشان این نبوده که آن ها را ستایش کرده یا بدین وسیله ثابت کنند که آنها شیعه بوده اند. منظور آنها این است که حتی مخالفین نیز بمقام ائمه ما اعتراف داشته اند و برای اظهار برتری و دانش خویش خود را به ائمه ما نسبت می داده اند و گر نه آنها در کفر و الحاد از شیطان و فرعون مشهورترند.

روایت29.

اشاره

مناقب: ابو القاسم اصفهانی گفت سفیان ثوری خدمت حضرت صادق رسید، امام به او فرمود تو مرد شناخته شده ای هستی، سلطان نیز برای ما جاسوسهایی گماشته است، از خانه ما برو نه به این عنوان که تو را بیرون کرده باشیم.

حسن بن صالح خدمت ایشان رسید و گفت یا ابن رسول اللَّه در مورد این آیه «أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ»(2){خدا را اطاعت کنید و پیامبر و اولیای امر خود را [نیز] اطاعت کنید} چه میفرمایید، اولو الامر چه کسانی هستند؟ فرمود علماء. بعد از اینکه خارج شدند حسن گفت: کاری از پیش نبردیم مگر اینکه بپرسیم این علما چه کسانی هستند؟ برگشتند باز حسن پرسید آقا این علما که هستند؟ فرمود: امامان و پیشوایانی از خانواده پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله.

نوح بن دراج به ابن ابی لیلی گفت: آیا سخن یا قضاوتی هست که من بکنم و تو به واسطه سخن شخص دیگری آن را قبول نکنی؟ جواب داد نه مگر بواسطه سخن یک نفر پرسید آن شخص کیست؟ گفت جعفر بن محمّد.

حلیه: عمرو بن مقدام گفت: هر وقت چشمم بحضرت صادق می افتد آشکارا می بینم که او از نسل پیامبران است(3).

ص: 29


1- . مناقب 3 : 373
2- . نساء / 59
3- .حلیة الأولیاء 3 : 193 و عمرو بن ابی مقدام ابن حجر در کتاب تهذیب التهذیب 2 : 104 این روایت را آورده است.

و لا تخلو کتب أحادیث و حکمة و زهد و موعظة من کلامه یقولون قال جعفر بن محمد الصادق علیه السلام ذکره النقاش و الثعلبی و القشیری و القزوینی فی تفاسیرهم و ذکر فی الحلیة(1)

و الإبانة و أسباب النزول و الترغیب و الترهیب و شرف المصطفی و فضائل الصحابة و فی تاریخ الطبری و البلاذری و الخطیب و مسند أبی حنیفة و اللالکانی و قوت القلوب و معرفة علوم الحدیث لابن البیع 2. لقد نقل المؤلّف رحمه اللّه عن الحافظ ابن شهرآشوب أسماء عدة قلیلة من الکتب التی ورد فیها ذکر الإمام الصّادق علیه السلام و اقتصاره علیها لا یعنی انه لم یرد للامام ذکر فی غیرها، بل من النادر ان نجد کتابا من کتب التفسیر أو الحدیث، أو الأخلاق، أو الآداب أو التاریخ، أو التراجم، أو الفلسفة الإسلامیة، بل و حتّی بعض کتب الطبّ و الریاضیات الا و نجده مزینا بذکر الإمام الصّادق علیه السلام، و رأیت من الخیر أن أثبت قائمة باسماء بعض الکتب التی ورد فیها ذکره علیه السلام اما بالروایة عنه، أو الاستشهاد بقوله، أو الحکایة عن رأیه، أو الترجمة له، و جلها من غیر کتب الشیعة، و هذا ممّا یحضرنی عاجلا و لا یسعنی فی المقام الاستقراء التام، فانه ممّا یطول به المقام.

1. تاریخ ابن الأثیر الجزریّ 2- تاریخ ابن کثیر الشامیّ 3- تاریخ الیعقوبی 4-» ابن عساکر 5- تاریخ ابن الوردی 6-» ابن خلّکان 7-» القرمانی 8- مروج الذهب 9- تهذیب التهذیب لابن حجر 10- تذکرة الحفاظ للذهبی 11- تقریب التهذیب لابن حجر 12- لسان المیزان لابن حجر 13- میزان الاعتدال للذهبی 14- تهذیب الأسماء و اللغات للنووی 15- الجمع بین رجال الصحیحین للمقدسی 16- صفة الصفوة لابن الجوزی 17- مناقب أبی حنیفة للموفق بن أحمد 18- مناقب أبی حنیفة للکردری 19-» للبزاز 20- جامع اسانید أبی حنیفة 21- الحیوان للجاحظ 22- رسائل للجاحظ 23- البیان و التبین» 24- مقدّمة ابن خلدون 25- الفصل لابن حزم 26- الملل و النحل للشهرستانی 27- النجوم الزاهرة لابن تغری بردی 28- مناهج التوسل للبسطامی 29- الصواعق المحرقة لابن حجر 30- المواهب اللدنیة للزرقانی 31- مرآة الجنان للیافعی 32- خلاصة تهذیب الکمال للخزرجی 33- الطبقات الکبری للشعرانی 34- التوسل و الوسیلة لابن تیمیة 35- عیون الأدب و السیاسة لابن هذیل 36- المدارک للقاضی عیاض 37- تذکرة ابن حمدون 38- الآثار لابی یوسف. 39. الآثار لمحمّد بن الحسن الشیبانی 40- الإصابة لابن حجر 41- الفهرست لابن الندیم 42- الکواکب الدریة للمناوی 43- شرح الشفاء للخفاجی 44- نور الابصار للشبلنجی 45- عیون الأخبار لابن قتیبة 46- أمالی القالی 47- نیل الاوطار للشوکانی 48- اتحاف الاشراف للشبراوی 49- جوهرة الکلام للقراغزلی 50- تاریخ العرب لمیر علی النهدی 51- مشارق الأنوار للحمزاوی 52- التشریع الإسلامی للخضری 53- صحاح الاخبار للرفاعی 54- دائرة المعارف لفرید وجدی 55- تاریخ العلویین لمحمّد أمین غالب 56- مختصر التحفة الاثنی عشریة للآلوسی 57- کتاب مالک بن أنس للخولی 58- کتاب مالک بن أنس لمحمّد أبو زهرة 59- رشفة الصادی للحضرمی 60- روضة الاحباب لببکلی زاده 61- روض الزهر للبرزنجی 62- زاد الاحباب للفاروقی 63- سیر النبیّ و الآل و الاصحاب لإبراهیم الحلبیّ 64- الشرف المؤبد للنبهانی 65- الصراط السوی للشیخانی 66- الصفوة للمناوی 67- الطراز الاوفی لأحمد بن زین العابدین 68- طراز الذهب للخوارزمی المتخلص بغالب 69- العذب الزلال لعمر الحلبیّ 70- عقد الجواهر للعیدروسی 71- عقد اللآل للعیدروسی 72- عقود اللآل للتونسی 73- الفتح المبین للدهلوی 74- الفرائد الجوهریة لمیر غنی المحجوب 75- مشارق الأنوار للاجهوری 76- مصباح النجا لمحمّد شاه عالم 77- معراج الوصول للزرندی 78- مفتاح النجا للبدخشی 79- نزل الابرار للبدخشی 80- وسیلة المال للحضرمی 81- ینابیع المودة للقندوزی و غیرها من مئات الکتب التی لا یسعنی حصرها أما الکتب التی خصت الإمام الصّادق بالبحث فهی:

«1»

الإمام الصّادق: لرمضان لاوند

«2»

طب الإمام الصّادق للشیخ محمّد الخلیلی.

«3»

الإمام الصّادق لمحمّد أبو زهرة.

«4»

حیاة الإمام الصّادق للمرحوم الشیخ محمّد حسین المظفر.

«5»

الإمام الصّادق ملهم علم الکیمیاء: لمحمد یحیی الهاشمی.

«6»

حیاة الصادق للشیخ موسی السبینی.

«7»

جعفر بن محمّد: لعبد العزیز سید الاهل.

«8»

و اجمعها کتاب الإمام الصّادق و المذاهب الأربعة للشیخ أسد حیدر.(2)

ص: 30


1- 1. ذکر فیها من ص 192 الی ص 206.
2- و قد روت الأمة بأسرها عنه دعاء أم داود.

کتابهای حدیث و حکمت و زهد و اندرز از سخن و روایتی از حضرت صادق ع خالی نیست آن ها مینویسند امام صادق ع فرموده است، نقاش و ثعلبی و قشیری و قزوینی نیز با همین احترام در تفسیرهای خود نوشته اند. در کتاب حلیه(1) و ابانه و اسباب النزول و ترغیب و ترهیب و شرف المصطفی و فضائل الصحابة و تاریخ طبری و بلاذری و خطیب و مسند ابی حنیفه و الکافی و قوت القلوب و معرفت علم الحدیث ابن بیع

2. علامه مجلسی رحمه الله از قول ابن آشوب اسامی تعداد کمی از کتاب هایی را که نام امام صادق ع در آن ها ذکر شده نقل کرده است اما این اقتصار به معنا آن نیست که نام امام ع در کتاب های دیگر نیامده است، بلکه به ندرت اتفاق می افتد، کتابی از کتاب های تفسیر یا حدیث یا اخلاق، یا ادبیات و تاریخ، یا کتب تراجم، یا فلسفه اسلامی، و یا حتی برخی از کتاب های طب و ریاضیات، از نام امام صادق ع خالی باشد. بهتر است لیست برخی از کتاب هایی که نام امام صادق ع در آن ها چه به صورت روایت از ایشان، یا استشهاد به سخن امام، یا حکایت از نظر ایشان و یا ترجمه ی امام آمده است و اکثر آن ها از کتاب های غیر شیعی هستند، بیاورم، این لیست که به سرعت برایم فراهم شده و در این موقعیت این امکان برایم وجود ندارد که به صورت کامل این کتب را بیان کنم، زیرا موجب طولانی شدن کلام خواهد شد.

1. تاریخ ابن الأثیر الجزریّ 2- تاریخ ابن کثیر الشامیّ 3- تاریخ الیعقوبی 4-» ابن عساکر 5- تاریخ ابن الوردی 6-» ابن خلّکان 7-» القرمانی 8- مروج الذهب 9- تهذیب التهذیب لابن حجر 10- تذکرة الحفاظ للذهبی 11- تقریب التهذیب لابن حجر 12- لسان المیزان لابن حجر 13- میزان الاعتدال للذهبی 14- تهذیب الأسماء و اللغات للنووی 15- الجمع بین رجال الصحیحین للمقدسی 16- صفة الصفوة لابن الجوزی 17- مناقب أبی حنیفة للموفق بن أحمد 18- مناقب أبی حنیفة للکردری 19-»» للبزاز 20- جامع اسانید أبی حنیفة 21- الحیوان للجاحظ 22- رسائل للجاحظ 23- البیان و التبین» 24- مقدّمة ابن خلدون 25- الفصل لابن حزم 26- الملل و النحل للشهرستانی 27- النجوم الزاهرة لابن تغری بردی 28- مناهج التوسل للبسطامی 29- الصواعق المحرقة لابن حجر 30- المواهب اللدنیة للزرقانی 31- مرآة الجنان للیافعی 32- خلاصة تهذیب الکمال للخزرجی 33- الطبقات الکبری للشعرانی 34- التوسل و الوسیلة لابن تیمیة 35- عیون الأدب و السیاسة لابن هذیل 36- المدارک للقاضی عیاض 37- تذکرة ابن حمدون 38- الآثار لابی یوسف. 39. الآثار لمحمّد بن الحسن الشیبانی 40- الإصابة لابن حجر 41- الفهرست لابن الندیم 42- الکواکب الدریة للمناوی 43- شرح الشفاء للخفاجی 44- نور الابصار للشبلنجی 45- عیون الأخبار لابن قتیبة 46- أمالی القالی 47- نیل الاوطار للشوکانی 48- اتحاف الاشراف للشبراوی 49- جوهرة الکلام للقراغزلی 50- تاریخ العرب لمیر علی النهدی 51- مشارق الأنوار للحمزاوی 52- التشریع الإسلامی للخضری 53- صحاح الاخبار للرفاعی 54- دائرة المعارف لفرید وجدی 55- تاریخ العلویین لمحمّد أمین غالب 56- مختصر التحفة الاثنی عشریة للآلوسی 57- کتاب مالک بن أنس للخولی 58- کتاب مالک بن أنس لمحمّد أبو زهرة 59- رشفة الصادی للحضرمی 60- روضة الاحباب لببکلی زاده 61- روض الزهر للبرزنجی 62- زاد الاحباب للفاروقی 63- سیر النبیّ و الآل و الاصحاب لإبراهیم الحلبیّ 64- الشرف المؤبد للنبهانی 65- الصراط السوی للشیخانی 66- الصفوة للمناوی 67- الطراز الاوفی لأحمد بن زین العابدین 68- طراز الذهب للخوارزمی المتخلص بغالب 69- العذب الزلال لعمر الحلبیّ 70- عقد الجواهر للعیدروسی 71- عقد اللآل للعیدروسی 72- عقود اللآل للتونسی 73- الفتح المبین للدهلوی 74- الفرائد الجوهریة لمیر غنی المحجوب 75- مشارق الأنوار للاجهوری 76- مصباح النجا لمحمّد شاه عالم 77- معراج الوصول للزرندی 78- مفتاح النجا للبدخشی 79- نزل الابرار للبدخشی 80- وسیلة المال للحضرمی 81- ینابیع المودة للقندوزی و غیرها من مئات الکتب التی لا یسعنی حصرها أما الکتب التی خصت الإمام الصّادق بالبحث فهی:

1.

الإمام الصّادق: لرمضان لاوند

2

طب الإمام الصّادق للشیخ محمّد الخلیلی.

3.

الإمام الصّادق لمحمّد أبو زهرة.

4.

حیاة الإمام الصّادق للمرحوم الشیخ محمّد حسین المظفر.

5.

الإمام الصّادق ملهم علم الکیمیاء: لمحمد یحیی الهاشمی.

6.

حیاة الصادق للشیخ موسی السبینی.

7.

جعفر بن محمّد: لعبد العزیز سید الاهل.

8.

و اجمعها کتاب الإمام الصّادق و المذاهب الأربعة للشیخ أسد حیدر.(2)

ص: 30


1- . از ص 192 تا 206 در آن ذکر شده است.
2- (که از کتب بزرگ اهل سنت است) از حضرت صادق علیه السّلام بسیار یاد آوری شده و حدیث نقل گردیده است، تمام امت اسلام از سنی و شیعه دعای ام داود را از ایشان نقل نموده اند.

عَبْدُ الْغَفَّارِ الْحَازِمِیُّ وَ أَبُو الصَّبَّاحِ الْکِنَانِیُّ قَالَ علیه السلام: إِنِّی أَتَکَلَّمُ عَلَی سَبْعِینَ

ص: 31

عبد الغفار حازمی و ابو الصباح کنانی نقل کرده اند: که امام صادق ع فرمود: من به هفتاد صورت سخن میگویم و

ص: 31

وَجْهاً لِی مِنْ کُلِّهَا الْمَخْرَجُ (1).

سُئِلَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ فَقَالَ علیه السلام مَا مِنْ نَبِیٍّ وَ لَا وَصِیٍّ وَ لَا مَلِکٍ إِلَّا وَ هُوَ فِی کِتَابٍ عِنْدِی یَعْنِی مُصْحَفَ فَاطِمَةَ وَ اللَّهِ مَا لِمُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ فِیهِ اسْمٌ (2)

وَ أَنْشَأَ الصَّادِقُ علیه السلام یَقُولُ:

وَ فِینَا یَقِیناً یُعَدُّ الْوَفَاءُ*** وَ فِینَا تُفَرِّخُ أَفْرَاخُهُ

رَأَیْتُ الْوَفَاءَ یُزَیِّنُ الرِّجَالَ*** کَمَا زَیَّنَ الْعِذْقُ شِمْرَاخَهُ (3)

ص: 32


1- 1. المناقب ج 3 ص 373.
2- 2. نفس المصدر ج 3 ص 374.
3- 3. المصدر السابق ج 3 ص 393.

برای هر کدام راه حلی دارم(1).

درباره محمّد بن عبد اللَّه بن حسن از امام صادق ع سؤال کردند (که آیا پیروز می شود و بمقام فرمانروائی میرسد؟) فرمود: هیچ پیامبر و جانشین پیامبر و پادشاهی نیست مگر اینکه اسم او در کتابی که نزد من است (مصحف حضرت فاطمه) نوشته شده است، بخدا سوگند اسم محمّد بن عبد اللَّه بن حسن در آن نوشته نیست(2). امام صادق ع این شعر را سروده و می فرماید:

وَ فِینَا یَقِیناً یُعَدُّ الْوَفَاءُ***وَ فِینَا تُفَرِّخُ أَفْرَاخُهُ

رَأَیْتُ الْوَفَاءَ یُزَیِّنُ الرِّجَالَ***کَمَا زَیَّنَ الْعِذْقُ شِمْرَاخَهُ (3)

ص: 32


1- . مناقب 3 : 373
2- . مناقب 3 : 374
3- . همان 3 : 393

وَ قَالَ الْمَنْصُورُ لِلصَّادِقِ علیه السلام قَدِ اسْتَدْعَاکَ أَبُو مُسْلِمٍ لِإِظْهَارِ تُرْبَةِ عَلِیٍّ علیه السلام فَتَوَقَّفْتَ تَعْلَمُ أَمْ لَا فَقَالَ إِنَّ فِی کِتَابِ عَلِیٍّ أَنَّهُ یَظْهَرُ فِی أَیَّامِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَاشِمِیِّ فَفَرِحَ الْمَنْصُورُ بِذَلِکَ ثُمَّ إِنَّهُ علیه السلام أَظْهَرَ التُّرْبَةَ فَأُخْبِرَ الْمَنْصُورُ بِذَلِکَ وَ هُوَ فِی الرُّصَافَةِ فَقَالَ هَذَا هُوَ الصَّادِقُ فَلْیَزُرِ الْمُؤْمِنُ بَعْدَ هَذَا إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَلَقَّبَهُ بِالصَّادِقِ علیه السلام (1).

و یقال إنما سمی صادقا لأنه ما جرب علیه قط زلل و لا تحریف (2).

«30»

کشف، [کشف الغمة] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ طَلْحَةَ قَالَ قَالَ الْهَیَّاجُ بْنُ بِسْطَامَ: کَانَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام یُطْعِمُ حَتَّی لَا یَبْقَی لِعِیَالِهِ شَیْ ءٌ(3).

وَ عَنْ عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ الْأَخْضَرِ عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِی الْمِقْدَامِ قَالَ: کُنْتُ إِذَا نَظَرْتُ إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام عَلِمْتُ أَنَّهُ مِنْ سُلَالَةِ النَّبِیِّینَ.

وَ قَالَ الْبِرْذَوْنُ بْنُ شَبِیبٍ النَّهْدِیُّ وَ اسْمُهُ جَعْفَرٌ قَالَ سَمِعْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام یَقُولُ: احْفَظُوا فِینَا مَا حَفِظَ الْعَبْدُ الصَّالِحُ فِی الْیَتِیمَیْنِ قَالَ وَ کانَ أَبُوهُما صالِحاً(4).

وَ عَنْ صَالِحِ بْنِ الْأَسْوَدِ قَالَ سَمِعْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام یَقُولُ: سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی فَإِنَّهُ لَا یُحَدِّثُکُمْ أَحَدٌ بَعْدِی بِمِثْلِ حَدِیثِی (5).

وَ مِنْ کِتَابِ الدَّلَائِلِ لِلْحِمْیَرِیِّ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ أَلَّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ (6) قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَمَا وَ اللَّهِ

ص: 33


1- 1. المصدر السابق ج 3 ص 393.
2- 2. المصدر السابق ج 3 ص 394.
3- 3. کشف الغمّة ج 2 ص 372.
4- 4. نفس المصدر ج 2 ص 379.
5- 5. نفس المصدر ج 2 ص 380.
6- 6. سورة فصلت الآیة: 30.

منصور دوانیقی بحضرت صادق علیه السّلام گفت: ابو مسلم از شما درخواست کرده بود که محل دفن حضرت علی علیه السّلام را آشکار کنید. شما جوابی باو نداده بودید از محل دفن اطلاع دارید یا نه؟ فرمود در کتابی که از حضرت علی علیه السّلام بدست ما رسیده نوشته است که در زمان عبد اللَّه بن جعفر هاشمی آشکار خواهد شد، منصور خوشحال گردید. بعد از چندی امام علیه السّلام محل قبر را آشکار نمود، این خبر به منصور رسید، هنگامی که در کشتزارهای اطراف شهر(1) بود گفت: واقعا صادق این است بعد از این ان شاء اللَّه مؤمن تقویت خواهد شد، و لقب صادق برای امام باقی ماند(2).

گفته اند اینکه جعفر بن محمّد لقب صادق یافت بواسطه آن بود، که در زندگی لغزش و دگرگونی از او دیده نشد(3).

روایت30.

کشف الغمة: هیاج بن بسطام گفت: امام جعفر صادق ع تا حدی انفاق می کردند که برای خانواده خودشان چیزی باقی نمی ماند(4).

عمرو بن ابی المقدام گفته است: هرگاه به امام جعفر صادق نگاه می کردم یقین می کردم که ایشان از نسل پیامبران است.

برذون بن شبیب نهدی که نام او جعفر بود گفت: از حضرت صادق علیه السّلام شنیدم که میفرمود: شما نسبت به ما همان ملاحظه ای را داشته باشید، که برای بنده صالح نسبت به دو فرزندش نمودند، در قرآن میفرماید: پدر آن دو یتیم مرد صالحی بود(5).

ازصالح بن اسود گفت شنیدم از حضرت صادق که میفرمود: «سلونی قبل ان تفقدونی» از من بپرسید قبل از اینکه مرا ار دست بدهید، زیرا بعد از من کسی برای شما مانند حدیثهای مرا نخواهد گفت(6).

امام صادق علیه السّلام درباره این آیه «الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ أَلَّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ»(7) {در حقیقت، کسانی که گفتند: «پروردگار ما خداست» سپس ایستادگی کردند، فرشتگان بر آنان فرود می آیند [و می گویند:] هان، بیم مدارید و غمین مباشید، و به بهشتی که وعده یافته بودید شاد باشید} امام صادق ع فرمود: بخدا سوگند

ص: 33


1- . رصافه که در اصل خبر است ممکن است کشتزار اطراف شهر و یا محله ای در بغداد بنام رصافه در بغداد بوده است. مناقب 3 : 393
2- 5. همان 3 : 394
3- 6. کشف الغمة 2 : 372
4- 7. کشف الغمة 2 : 379 ، اشاره دارد به جریان خضر و موسی علیه السّلام که دیوار را ساخت تا گنج بچه های یتیم حفظ شود، میفرماید به واسطه پیامبر مراعات ما را بکنید.
5-
6- . کشف الغمة 2 : 380
7- . فصلت: 30

لَرُبَّمَا وَسَّدْنَا لَهُمُ الْوَسَائِدَ فِی مَنَازِلِنَا.

وَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ العَلَاءِ الْقَلَانِسِیِّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: یَا حُسَیْنُ وَ ضَرَبَ بِیَدِهِ إِلَی مَسَاوِرَ فِی الْبَیْتِ فَقَالَ مَسَاوِرُ طَالَمَا وَ اللَّهِ اتَّکَأَتْ عَلَیْهَا الْمَلَائِکَةُ وَ رُبَّمَا الْتَقَطْنَا مِنْ زَغَبِهَا.

وَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ النَّجَاشِیِّ قَالَ: کُنْتُ فِی حَلْقَةِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ فَقَالَ یَا ابْنَ النَّجَاشِیِّ اتَّقُوا اللَّهَ مَا عِنْدَنَا إِلَّا مَا عِنْدَ النَّاسِ قَالَ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأَخْبَرْتُهُ بِقَوْلِهِ فَقَالَ وَ اللَّهِ إِنَّ فِینَا مَنْ یُنْکَتُ فِی قَلْبِهِ وَ یُنْقَرُ فِی أُذُنِهِ وَ تُصَافِحُهُ الْمَلَائِکَةُ فَقُلْتُ الْیَوْمَ أَوْ کَانَ قَبْلَ الْیَوْمِ فَقَالَ الْیَوْمَ وَ اللَّهِ یَا ابْنَ النَّجَاشِیِ (1).

وَ عَنْ جَرِیرِ بْنِ مُرَازِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنِّی أُرِیدُ الْعُمْرَةَ فَأَوْصِنِی- فَقَالَ اتَّقِ اللَّهَ وَ لَا تُعَجِّلْ فَقُلْتُ أَوْصِنِی فَلَمْ یَزِدْنِی عَلَی هَذَا فَخَرَجْتُ مِنْ عِنْدِهِ مِنَ الْمَدِینَةِ فَلَقِیَنِی رَجُلٌ شَامِیٌّ یُرِیدُ مَکَّةَ فَصَحِبَنِی وَ کَانَ مَعِی سُفْرَةٌ فَأَخْرَجْتُهَا وَ أَخْرَجَ سُفْرَتَهُ وَ جَعَلْنَا نَأْکُلُ فَذَکَرَ أَهْلَ الْبَصْرَةِ فَشَتَمَهُمْ ثُمَّ ذَکَرَ أَهْلَ الْکُوفَةِ فَشَتَمَهُمْ- ثُمَّ ذَکَرَ الصَّادِقَ علیه السلام فَوَقَعَ فِیهِ فَأَرَدْتُ أَنْ أَرْفَعَ یَدِی فَأَهْشِمَ أَنْفَهُ وَ أُحَدِّثُ نَفْسِی بِقَتْلِهِ أَحْیَاناً فَجَعَلْتُ أَتَذَکَّرُ قَوْلَهُ اتَّقِ اللَّهَ وَ لَا تُعَجِّلْ وَ أَنَا أَسْمَعُ شَتْمَهُ فَلَمْ أَعْدُ مَا أَمَرَنِی (2).

«31»

کش، [رجال الکشی] عَنْ طَاهِرِ بْنِ عِیسَی عَنْ جَعْفَرِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبِی الْخَیْرِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ قَیْسِ بْنِ رُمَّانَةَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَشَکَوْتُ إِلَیْهِ بَعْضَ حَالِی وَ سَأَلْتُهُ الدُّعَاءَ فَقَالَ یَا جَارِیَةُ هَاتِی الْکِیسَ الَّذِی وَصَلَنَا بِهِ أَبُو جَعْفَرٍ فَجَاءَتْ بِکِیسٍ فَقَالَ هَذَا کِیسٌ فِیهِ أَرْبَعُمِائَةِ دِینَارٍ فَاسْتَعِنْ بِهِ قَالَ قُلْتُ وَ اللَّهِ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا أَرَدْتُ هَذَا وَ لَکِنْ أَرَدْتُ الدُّعَاءَ لِی فَقَالَ لِی وَ لَا أَدَعُ الدُّعَاءَ وَ لَکِنْ لَا تُخْبِرِ النَّاسَ بِکُلِّ مَا أَنْتَ فِیهِ

ص: 34


1- 1. کشف الغمّة ج 2 ص 416.
2- 2. کشف الغمّة ج 2 ص 416.

ما بارها برای آن ها در خانه پشتی گذاشته ایم و از آنها پذیرائی کرده ایم (منظور ملائکه است که به خانه آنها رفت و آمد میکردند).

حسین بن علاء قلانسی گفت: امام صادق ع دست بر یک پشتی چرمی که در اطاق بود زده فرمود حسین! ملائکه بارها بر این پشتی تکیه زده اند و ما بسیاری از اوقات نرمه پرهای آنها را جمع کرده ایم.

عبد اللَّه پسر نجاشی گفت: من در میان عده ای نزد عبد اللَّه بن حسن بودیم، رو بمن کرده گفت: از خدا بپرهیز ما چیزی اضافه تر از آن چه نزد مردم است نداریم. خدمت حضرت صادق ع رفتم، جریان را تعریف کردم، فرمود: بخدا قسم بقلب بعضی از ما الهام می شود و گاهی سروش غیبی به گوشمان میرسد و ملائکه دست در دست ما میگذارند. گفتم آقا حالا یا قبلا چنین بوده؟ فرمود: ای پسر نجاشی بخدا سوگند هم اکنون چنین است(1) .

جریر بن مرازم گفت: بحضرت صادق عرض کردم من تصمیم به عمره دارم به من توصیه ای بفرمایید فرمود: از خدا بترس و عجله مکن، دیگر چیزی نفرمود. از خدمتش مرخص شدم و از مدینه بیرون آمدم، با مردی شامی برخورد کردم که او نیز قصد مکه را داشت، با من همسفر شد، در بین راه سفره خود را گستردم او نیز سفره ای داشت گسترد، شروع بغذا خوردن کردیم صحبت از اهالی بصره شد بآنها ناسزا گفت، سخن از مردم کوفه به میان آمد باز ناسزا گفت، اسم حضرت صادق را برد و بدگویی کرد خواستم دستم را بالابرده و دماغش را بشکنم، در فکر کشتن او بودم، ناگهان به یاد فرمایش امام صادق ع افتادم که فرمود از خدا بپرهیز و عجله نکن، با اینکه ناسزای او را میشنیدم نتوانستم از دستور امام خود تجاوز کنم(2).

روایت31.

رجال کشی: مفضل بن قیس گفته: خدمت امام صادق علیه السّلام رسیدم و از اوضاع خود شکایت کردم و تقاضای دعا نمودم. فرمود کنیز! آن کیسه را که ابو جعفر داده بیاور، کیسه را آورد فرمود: در این کیسه چهار صد دینار است، آن را برای رفع نیاز خود خرج کن. عرض کردم بخدا قسم منظورم این نبود تقاضای دعا داشتم، فرمود: دعا را فراموش نخواهم کرد، ولی وضع خود را به مردم نگو چون پیش آنها سبک میشوی(3).

ص: 34


1- . کشف الغمة 2 : 416
2- . همان 2 : 416
3- . رجال کشی: 121

فَتَهُونَ عَلَیْهِمْ (1).

«32»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ: مِثْلَهُ (2).

«33»

کشف، [کشف الغمة] مِنْ کِتَابِ دَلَائِلِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی وَ عُبَیْدَةِ بْنِ بِشْرٍ قَالا: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ابْتِدَاءً مِنْهُ وَ اللَّهِ إِنِّی لَأَعْلَمُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَ مَا فِی الْأَرْضِ- وَ مَا فِی الْجَنَّةِ وَ مَا فِی النَّارِ وَ مَا کَانَ وَ مَا یَکُونُ إِلَی أَنْ تَقُومَ السَّاعَةُ ثُمَّ سَکَتَ- ثُمَّ قَالَ أَعْلَمُهُ عَنْ کِتَابِ اللَّهِ أَنْظُرُ إِلَیْهِ هَکَذَا ثُمَّ بَسَطَ کَفَّهُ وَ قَالَ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ- فِیهِ تِبْیَانُ کُلِّ شَیْ ءٍ(3).

وَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَابِرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَنَّ اللَّهَ بَعَثَ مُحَمَّداً نَبِیّاً فَلَا نَبِیَّ بَعْدَهُ أَنْزَلَ عَلَیْهِ الْکِتَابَ فَخَتَمَ بِهِ الْکُتُبَ فَلَا کِتَابَ بَعْدَهُ أَحَلَّ فِیهِ حَلَالَهُ وَ حَرَّمَ فِیهِ حَرَامَهُ فَحَلَالُهُ حَلَالٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ حَرَامُهُ حَرَامٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ فِیهِ نَبَأُ مَا قَبْلَکُمْ وَ خَبَرُ مَا بَعْدَکُمْ وَ فَصْلُ مَا بَیْنَکُمْ ثُمَّ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی صَدْرِهِ وَ قَالَ نَحْنُ نَعْلَمُهُ (4).

«34»

کش، [رجال الکشی] مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَعْبَدٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِمِنًی عَنْ خَمْسِمِائَةِ حَرْفٍ مِنَ الْکَلَامِ فَأَقْبَلْتُ أَقُولُ یَقُولُونَ کَذَا وَ کَذَا قَالَ فَیَقُولُ لِی قُلْ کَذَا فَقُلْتُ هَذَا الْحَلَالُ وَ الْحَرَامُ وَ الْقُرْآنُ أَعْلَمُ أَنَّکَ صَاحِبُهُ وَ أَعْلَمُ النَّاسِ بِهِ فَهَذَا الْکَلَامُ مِنْ أَیْنَ فَقَالَ یَحْتَجُّ اللَّهُ عَلَی خَلْقِهِ بِحُجَّةٍ- لَا یَکُونُ عِنْدَهُ کُلَّمَا یَحْتَاجُونَ إِلَیْهِ (5).

ص: 35


1- 1. رجال الکشّیّ ص 121.
2- 2. الکافی ج 4 ص 21.
3- 3. هذا اقتباس معنی الآیة و هی قوله تعالی: وَ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ ءٍ( سورة النحل الآیة: 89).
4- 4. کشف الغمّة ج 2 ص 430.
5- 5. رجال الکشّیّ ص 176.

روایت32.

کافی: مانند آن را روایت کرده است(1).

روایت33.

کشف الغمة: عبد الأعلی و عبیدة بن بشیر گفتند: امام صادق علیه السّلام پیش از اینکه سؤالی بپرسیم فرمود: بخدا سوگند من آنچه در آسمانها و زمین و بهشت و جهنم است و آنچه قبلا بوده و بعدا تا روز قیامت انجام می شود می دانم. آنگاه پس از مختصری سکوت فرمود: این اطلاع من از روی کتاب خداست، کف دست خود را گشوده فرمود: این گونه به آن نگاه می کنم. خداوند میفرماید: توضیح هر چیزی در این کتاب است(2) .

اسماعیل بن جابر از حضرت صادق نقل کرده است که فرمود: خداوند محمّد را به عنوان پیامبر برانگیخت، پس هیچ پیامبری بعد از او نیست و قرآن را بر او نازل نمود و با آن تمام کتابهای آسمانی را ختم کرد، پس از آن دیگر کتابی نخواهد آمد، هر چه حلال بود در آن حلال نمود و آنچه حرام بود از آن بازداشت. حلال قرآن تا روز قیامت حلال و حرام آن تا روز قیامت حرام است، در قرآن تاریخ گذشتگان و جریانهای آینده و راه رفع خصومتهای بین شما هست. در این موقع اشاره بسینه خود نموده فرمود: ما از آنچه در قرآن است با خبریم(3).

روایت34.

رجال کشی: هشام بن حکم گفت: از امام صادق علیه السّلام در منی راجع به پانصد قسمت علم کلام(4)

سؤال کردم. عرض کردم مردم چنین و چنان میگویند، فرمود تو چنین بگو. عرض کردم آقا حلال و حرام قرآن را شما کاملا میدانید و از همه مردم به آن آگاه تر هستید، اما این علم کلام از کجا آمد؟ فرمود: خداوند برای مردم دلیل می آورد، ممکن است آنچه مردم احتیاج دارند نزد خدا نباشد؟! منظور اینست که علم کلام را نیز خداوند بما آموخته است(5).

ص: 35


1- . کافی 4 : 21
2- . این عبارت اقتباس از معنای این آیه است که خداوند متعال می فرماید:: «وَ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ ءٍ» { و این کتاب را که روشنگر هر چیزی است بر تو نازل کردیم} نحل / 89
3- .کشف الغمة 2 : 430
4- . علم کلام از اصول عقاید بحث می کند.
5- . رجال کشی: 176
«35»

کش، [رجال الکشی] طَاهِرُ بْنُ عِیسَی الْوَرَّاقُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ صَالِحِ بْنِ أَبِی حَمَّادٍ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: رَآنِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ أَنَا أُصَلِّی فَأَرْسَلَ إِلَیَّ وَ دَعَانِی فَقَالَ لِی مِنْ أَیْنَ أَنْتَ قُلْتُ مِنْ مَوَالِیکَ قَالَ فَأَیُّ مَوَالِیَّ قُلْتُ مِنَ الْکُوفَةِ فَقَالَ مَنْ تَعْرِفُ مِنَ الْکُوفَةِ قُلْتُ بَشِیرَ النَّبَّالِ وَ شَجَرَةَ قَالَ وَ کَیْفَ صَنِیعَتُهُمَا إِلَیْکَ قُلْتُ وَ مَا أَحْسَنَ صَنِیعَتَهُمَا إِلَیَّ- قَالَ خَیْرُ الْمُسْلِمِینَ مَنْ وَصَلَ وَ أَعَانَ وَ نَفَعَ مَا بِتُّ لَیْلَةً قَطُّ وَ اللَّهِ وَ فِی مَالِی حَقٌّ یَسْأَلُنِیهِ ثُمَّ قَالَ أَیُّ شَیْ ءٍ مَعَکُمْ مِنَ النَّفَقَةِ قُلْتُ عِنْدِی مِائَتَا دِرْهَمٍ قَالَ أَرِنِیهَا فَأَتَیْتُهُ بِهَا فَزَادَنِی فِیهَا ثَلَاثِینَ دِرْهَماً وَ دِینَارَیْنِ ثُمَّ قَالَ تَعَشَّ عِنْدِی فَجِئْتُ فَتَعَشَّیْتُ عِنْدَهُ قَالَ فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْقَابِلَةِ لَمْ أَذْهَبْ إِلَیْهِ فَأَرْسَلَ إِلَیَّ فَدَعَانِی مِنْ غَدِهِ فَقَالَ مَا لَکَ لَمْ تَأْتِنِی الْبَارِحَةَ قَدْ شَفَقْتَ عَلَیَّ قُلْتُ لَمْ یَجِئْنِی رَسُولُکَ فَقَالَ أَنَا رَسُولُ نَفْسِی إِلَیْکَ مَا دُمْتَ مُقِیماً فِی هَذِهِ الْبَلْدَةِ أَیَّ شَیْ ءٍ تَشْتَهِی مِنَ الطَّعَامِ قُلْتُ اللَّبَنَ فَاشْتَرَی مِنْ أَجْلِی شَاتاً لَبُوناً قَالَ فَقُلْتُ لَهُ عَلِّمْنِی دُعَاءً قَالَ اکْتُبْ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ یَا مَنْ أَرْجُوهُ لِکُلِّ خَیْرٍ وَ آمَنُ سَخَطَهُ عِنْدَ کُلِّ عَثْرَةٍ- یَا مَنْ یُعْطِی الْکَثِیرَ بِالْقَلِیلِ وَ یَا مَنْ أَعْطَی مَنْ سَأَلَهُ تَحَنُّناً مِنْهُ وَ رَحْمَةً یَا مَنْ أَعْطَی مَنْ لَمْ یَسْأَلْهُ وَ لَمْ یَعْرِفْهُ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ أَعْطِنِی بِمَسْأَلَتِکَ خَیْرَ الدُّنْیَا وَ جَمِیعَ خَیْرِ الْآخِرَةِ فَإِنَّهُ غَیْرُ مَنْقُوصٍ مَا أَعْطَیْتَ وَ زِدْنِی مِنْ سَعَةِ فَضْلِکَ یَا کَرِیمُ ثُمَّ رَفَعَ یَدَیْهِ فَقَالَ یَا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ یَا ذَا النَّعْمَاءِ وَ الْجُودِ ارْحَمْ شَیْبَتِی مِنَ النَّارِ ثُمَّ وَضَعَ یَدَیْهِ عَلَی لِحْیَتِهِ وَ لَمْ یَرْفَعْهُمَا إِلَّا وَ قَدِ امْتَلَأَ ظَهْرُ کَفَّیْهِ دُمُوعاً(1).

«36»

کش، [رجال الکشی] مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِشْکِیبَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الْمِیثَمِیِّ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ سَوْرَةَ بْنِ کُلَیْبٍ قَالَ: قَالَ لِی زَیْدُ بْنُ عَلِیٍّ علیه السلام یَا سَوْرَةُ کَیْفَ عَلِمْتُمْ أَنَّ صَاحِبَکُمْ عَلَی مَا تَذْکُرُونَ قَالَ فَقُلْتُ عَلَی الْخَبِیرِ سَقَطْتُ قَالَ فَقَالَ هَاتِ فَقُلْتُ لَهُ کُنَّا نَأْتِی أَخَاکَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ علیهما السلام

ص: 36


1- 1. نفس المصدر ص 235.

روایت35.

رجال کشی: محمّد بن زید شحّام گفت: نماز میخواندم که چشم حضرت صادق علیه السّلام بمن افتاد، کسی را فرستاد و مرا خواست و فرمود از کدام دسته ای؟ عرض کردم از کوفه، سؤال کرد در کوفه چه کسی را میشناسی؟ عرض کردم بشیر نبال و شجرة. پرسید آنها با تو چگونه رفتار میکنند؟ عرض کردم بهترین رفتاری که امکان دارد. قال: بهترین مسلمانان کسی است که بیشتر به درد مردم بخورد، به آنها کمک کند و سودمند باشد، به خدا قسم شبی را بصبح نرسانده ام که در مالم حقی باشد و در مورد آن از من بازخواست کنند. پرسید چقدر پول برای خرجی داری؟ عرض کردم دویست درهم، فرمود: ببینم، نشان دادم سی درهم و دو دینار بر آن افزود و بمن داد، سپس فرمود: امشب شام را پیش من بخور، من غذای شب را خدمت ایشان میل کردم، ولی شب بعد خدمتش نرفتم. فردا به دنبال من فرستاد رفتم فرمود: چرا دیشب نیامدی؟ بیاد تو بودم و منتظرت شدم. عرض کردم از طرف شما کسی نیامد بمن خبر دهد. فرمود: من خودم خبر میدهم تا وقتی در این شهر هستی مهمان ما باش. حالا بگو ببینم چه غذایی میل داری؟ عرض کردم شیر. یک گوسفند شیر دار برای من خرید، عرض کردم آقا یک دعا بمن بیاموز فرمود بنویس:

«بسم اللَّه الرحمن الرحیم یا من ارجوه لکل خیر و آمن سخطه عند کل شر یا من یعطی الکثیر بالقلیل. و یا من أعطی من سأله تحننا منه و رحمة یا من أعطی من لم یسأله و لم یعرفه، صل علی محمّد و اهل بیته. و أعطنی بمسألتی إیاک جمیع خیر الدنیا و جمیع خیر الآخرة فإنه غیر منقوص ما أعطیت، و زدنی من سعة فضلک یا کریم» آنگاه دستهای خود را بالا برده و فرمود:

یا ذا المن و الطول یا ذا الجلال و الاکرام یا ذا النعماء و الجود ارحم شیبتی من النار»

در این موقع دستهای خود را روی محاسن خویش گذاشت، وقتی برداشت پشت دستهایش پر از اشک شده بود(1).

روایت36.

رجال کشی: سورة بن کلیب گفته است: زید بن علی بمن گفت: از کجا یقین کردی که پسر برادرم جعفر امام است؟ گفتم از خوب کسی سؤال کردی. گفت بگو، گفتم: خدمت برادرت محمّد بن علی حضرت باقر ع

ص: 36


1- . رجال کشی: 235

نَسْأَلُهُ فَیَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَالَ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ فِی کِتَابِهِ حَتَّی مَضَی أَخُوکَ فَأَتَیْنَاکُمْ آلَ مُحَمَّدٍ وَ أَنْتَ فِیمَنْ أَتَیْنَا فَتُخْبِرُونَا بِبَعْضٍ وَ لَا تُخْبِرُونَا بِکُلِّ الَّذِی نَسْأَلُکُمْ عَنْهُ حَتَّی أَتَیْنَا ابْنَ أَخِیکَ جَعْفَراً فَقَالَ لَنَا کَمَا قَالَ أَبُوهُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَالَ تَعَالَی فَتَبَسَّمَ وَ قَالَ أَمَا وَ اللَّهِ إِنْ قُلْتَ هَذَا فَإِنَّ کُتُبَ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ عِنْدَهُ (1).

«37»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب الْمُرْشِدُ أَبُو یَعْلَی الْجَعْفَرِیُّ وَ أَبُو الْحُسَیْنِ الْکُوفِیُّ وَ أَبُو جَعْفَرٍ الطُّوسِیُّ عَنْ سَوْرَةَ: مِثْلَهُ (2).

«38»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ عَنْ حَفْصِ بْنِ غِیَاثٍ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَتَخَلَّلُ بَسَاتِینَ الْکُوفَةِ فَانْتَهَی إِلَی نَخْلَةٍ فَتَوَضَّأَ عِنْدَهَا ثُمَّ رَکَعَ وَ سَجَدَ فَأَحْصَیْتُ فِی سُجُودِهِ خَمْسَمِائَةِ تَسْبِیحَةٍ ثُمَّ اسْتَنَدَ إِلَی النَّخْلَةِ فَدَعَا بِدَعَوَاتٍ ثُمَّ قَالَ یَا حَفْصُ إِنَّهَا وَ اللَّهِ النَّخْلَةُ الَّتِی قَالَ اللَّهُ جَلَّ ذِکْرُهُ لِمَرْیَمَ علیها السلام وَ هُزِّی إِلَیْکِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُساقِطْ عَلَیْکِ رُطَباً جَنِیًّا(3).

«39»

کا، [الکافی] أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عَامِلٍ کَانَ لِمُحَمَّدِ بْنِ رَاشِدٍ قَالَ: حَضَرْتُ عَشَاءَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فِی الصَّیْفِ فَأُتِیَ بِخِوَانٍ عَلَیْهِ خُبْزٌ وَ أُتِیَ بِقَصْعَةٍ فِیهَا ثَرِیدٌ وَ لَحْمٌ یَفُورُ فَوَضَعَ یَدَهُ فِیهَا فَوَجَدَهَا حَارَّةً ثُمَّ رَفَعَهَا وَ هُوَ یَقُولُ نَسْتَجِیرُ بِاللَّهِ مِنَ النَّارِ نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ النَّارِ نَحْنُ لَا نَقْوَی عَلَی هَذَا فَکَیْفَ النَّارُ وَ جَعَلَ یُکَرِّرُ هَذَا الْکَلَامَ حَتَّی أَمْکَنَتِ الْقَصْعَةُ فَوَضَعَ یَدَهُ فِیهَا وَ وَضَعْنَا أَیْدِیَنَا حَتَّی أَمْکَنَتْنَا فَأَکَلَ وَ أَکَلْنَا مَعَهُ ثُمَّ إِنَّ الْخِوَانَ رُفِعَ فَقَالَ یَا غُلَامُ ائْتِنَا بِشَیْ ءٍ فَأَتَی بِتَمْرٍ فِی طَبَقٍ فَمَدَدْتُ یَدِی فَإِذَا هُوَ تَمْرٌ فَقُلْتُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ هَذَا زَمَانُ الْأَعْنَابِ

ص: 37


1- 1. المصدر السابق ص 239.
2- 2. المناقب ج 3 ص 374.
3- 3. الکافی ج 8 ص 143 و فیه الآیة فی سورة مریم الآیة: 25.

می رفتیم و سؤال میکردیم، میفرمود: پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله چنین فرمود یا خداوند در قرآن چنین فرموده، وقتی برادرت از دنیا رفت، نزد هر کس از اهل بیت پیغمبر را که احتمال میدادیم امام باشد رفتیم، حتی پیش تو نیز آمدیم، بعضی از مسائل ما را جواب میدادید، ولی از تمام سؤالهای ما اطلاع نداشتید. تا اینکه خدمت پسر برادرت جعفر بن محمّد رفتیم، همان طور که پدرش میفرمود جواب ما را داد، میگفت: پیامبر فرمود یا خداوند چنین گفته است. زید لبخندی زده، گفت: درست است کتابهای حضرت علی علیه السلام نزد اوست(1) .

روایت37.

مناقب: ابن شهر آشوب مانند آن را روایت کرده است(2).

روایت38.

کافی: حفص بن غیاث گفته: امام صادق علیه السّلام بین نخلستانهای کوفه راه میرفت، بدرخت خرمایی رسید، وضو گرفته رکوع کرد، آنگاه سجده رفت، شمردم پانصد مرتبه تسبیح گفت. سپس به درخت خرما تکیه داده دعاهایی کرد آنگاه فرمود: حفص! بخدا قسم این همان درخت خرمایی است که خداوند بمریم فرمود: «وَ هُزِّی إِلَیْکِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُساقِطْ عَلَیْکِ رُطَباً جَنِیًّا»(3) {و تنه درخت خرما را به طرف خود [بگیر و] بتکان، تا خرمای تازه بر تو بریزد}.

روایت39.

کافی: یکی از کارگزاران محمّد بن راشد گفت: در فصل تابستان و هنگام شام خوردن بود که خدمت حضرت صادق رسیدم. سفره ای آوردند که نان داشت و یک قدح پر از آب گوشت و گوشت که بخار از آن برمیخاست، دست در آن گذاشت دید خیلی داغ است، سپس دست را بیرون آورد و فرمود: بخدا پناه میبریم از آتش جهنم، به او پناهنده می شویم از آتش جهنم. ما طاقت این گرما را نداریم چگونه طاقت آتش جهنم را داشته باشیم! پیوسته این سخن را تکرار میکرد، تا غذا سرد شد بطوری که می شد دست در آن گذاشت، شروع بخوردن نمود، من نیز خوردم سفره را برداشتند. بغلامش فرمود: چیزی بیاور، یک سینی خرما آورد. دست که دراز کردم دیدم خرما است عرض کردم آقا حالا فصل انگور و

ص: 37


1- . همان: 239
2- . مناقب 3 : 374
3- . کافی 8 : 143 ، مریم / 25

وَ الْفَاکِهَةِ قَالَ إِنَّهُ تَمْرٌ ثُمَّ قَالَ ارْفَعْ هَذَا وَ ائْتِنَا بِشَیْ ءٍ فَأَتَی بِتَمْرٍ فِی طَبَقٍ فَمَدَدْتُ یَدِی فَقُلْتُ هَذَا تَمْرٌ فَقَالَ إِنَّهُ طَیِّبٌ (1).

«40»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ: کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذَا أَعْتَمَ وَ ذَهَبَ مِنَ اللَّیْلِ شَطْرُهُ أَخَذَ جِرَاباً فِیهِ خُبْزٌ وَ لَحْمٌ وَ الدَّرَاهِمُ فَحَمَلَهُ عَلَی عُنُقِهِ ثُمَّ ذَهَبَ إِلَی أَهْلِ الْحَاجَةِ مِنْ أَهْلِ الْمَدِینَةِ- فَقَسَمَهُ فِیهِمْ وَ لَا یَعْرِفُونَهُ فَلَمَّا مَضَی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَدُوا ذَلِکَ فَعَلِمُوا أَنَّهُ کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ (2).

بیان

أعتم أی دخل فی عتمة اللیل و هی ظلمته.

«41»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ وَهْبَانَ عَنْ عَمِّهِ هَارُونَ بْنِ عِیسَی قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لِمُحَمَّدٍ ابْنِهِ کَمْ فَضَلَ مَعَکَ مِنْ تِلْکَ النَّفَقَةِ قَالَ أَرْبَعُونَ دِینَاراً قَالَ اخْرُجْ وَ تَصَدَّقْ بِهَا قَالَ إِنَّهُ لَمْ یَبْقَ مَعِی غَیْرُهَا قَالَ تَصَدَّقْ بِهَا فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُخْلِفُهَا أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ لِکُلِّ شَیْ ءٍ مِفْتَاحاً وَ مِفْتَاحَ الرِّزْقِ الصَّدَقَةُ فَتَصَدَّقْ بِهَا فَفَعَلَ فَمَا لَبِثَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِلَّا عَشَرَةً حَتَّی جَاءَهُ مِنْ مَوْضِعٍ أَرْبَعَةُ آلَافِ دِینَارٍ فَقَالَ یَا بُنَیَّ أَعْطَیْنَا لِلَّهِ أَرْبَعِینَ دِینَاراً فَأَعْطَانَا اللَّهُ أَرْبَعَةَ آلَافِ دِینَارٍ(3).

«42»

کا، [الکافی] عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْأَصْبَغِ عَنْ بُنْدَارَ بْنِ عَاصِمٍ رَفَعَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ: مَا تَوَسَّلَ إِلَیَّ أَحَدٌ بِوَسِیلَةٍ وَ لَا تَذَرَّعَ بِذَرِیعَةٍ أَقْرَبَ لَهُ إِلَی مَا یُرِیدُهُ مِنِّی مِنْ رَجُلٍ سَلَفَ إِلَیْهِ مِنِّی یَدٌ أَتْبَعْتُهَا أُخْتَهَا وَ أَحْسَنْتُ رَبَّهَا فَإِنِّی رَأَیْتُ مَنْعَ الْأَوَاخِرِ یَقْطَعُ لِسَانَ شُکْرِ الْأَوَائِلِ وَ لَا سَخَتْ نَفْسِی بِرَدِّ بِکْرِ الْحَوَائِجِ وَ قَدْ قَالَ الشَّاعِرُ:

وَ إِذَا بُلِیتَ بِبَذْلِ وَجْهِکَ سَائِلًا*** فَابْذُلْهُ لِلْمُتَکَرِّمِ الْمِفْضَالِ

ص: 38


1- 1. الکافی ج 8 ص 164.
2- 2. نفس المصدر ج 4 ص 8.
3- 3. المصدر السابق ج 4 ص 9.

میوه های تابستانی است فرمود: این خرما است باز بغلام دستور داد آن را بردارد و چیزی بیاورد غلام یک سینی دیگر از خرما آورد. عرض کردم این هم خرما است فرمود: این خرما خوب است(1).

روایت40.

کافی: هشام بن سالم گفته: هر وقت تاریکی شب همه جا را فرا می گرفت و مقداری از شب میگذشت، امام صادق علیه السّلام انبانهایی از نان و گوشت و پول برمیداشت و بر شانه میگرفت و میرفت به در خانه مستمندان مدینه و بین آنها تقسیم میکرد، آن ها او را نمیشناختند. پس از درگذشت امام صادق دیگر آن شخص را نیافتند فهمیدند او امام صادق علیه السلام بوده است(2).

توضیح

أعتم یعنی وارد تاریکی و ظلمت شب شد.

روایت41.

کافی: هارون بن عیسی گفته: امام صادق علیه السّلام بفرزندش محمّد فرمود: چقدر از خرجی اضافه آمده؟ گفت چهل دینار فرمود آن را صدقه بده، عرض کرد آقا دیگر چیزی برایم باقی نمی ماند. فرمود: صدقه بده، خداوند عوض آن را میدهد، مگر نمیدانی که هر چیزی کلیدی دارد و کلید روزی صدقه است، پس اینک صدقه بده. بدستور امام عمل کرد، ده روز بیشتر نگذشت که از جایی چهار هزار دینار رسید، فرمود پسرم در راه خدا چهل دینار دادیم و خداوند چهار هزار دینار در عوض آن به ما عطا کرد(3).

روایت42.

کافی: امام صادق علیه السلام فرمود: هیچ کس زودتر از شخصی که قبلا به او کمکی کرده باشم، منظور و در خواستش نزد من برآورده نمیشود، و بار دیگر متعاقب آن کمک بهتر و عالی تری به او خواهم کرد، زیرا میدانم اگر مرتبه های بعد کسی را رد کنم سپاس کمک های قبل را نخواهد داشت، در ضمن کسانی که برای اولین بار از من درخواستی بکنند، آنها را هم ناامید نخواهم کرد در حالی که شاعر گفته است:

وَ

إِذَا بُلِیتَ بِبَذْلِ وَجْهِکَ سَائِلًا-

فَابْذُلْهُ لِلْمُتَکَرِّمِ

الْمِفْضَالِ-

ص: 38


1- . کافی 8 : 164
2- . کافی 4 : 8
3- . کافی 4 : 9

إِنَّ الْجَوَادَ إِذَا حَبَاکَ بِمَوْعِدٍ*** أَعْطَاکَهُ سَلِساً بِغَیْرِ مِطَالٍ

وَ إِذَا السُّؤَالُ مَعَ النَّوَالِ قَرَنْتَهُ*** رَجَحَ السُّؤَالُ وَ خَفَّ کُلُّ نَوَالٍ (1).

بیان

و أحسنت ربها أی تربیتها بعدم المنع بعد ذلک العطاء فإن منع النعم للأواخر یقطع لسان شکر المنعم علیه علی النعم الأوائل و لما ذکر أنه یحب إتباع النعمة بالنعمة بین أنه لا یرد بکر الحوائج أیضا أی الحاجة الأولی التی لم یسأل السائل قبلها و السلس ککتف السهل اللین المنقاد.

«43»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ صَالِحِ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبِی الْمِقْدَامِ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَدْ أُتِیَ بِقَدَحٍ مِنْ مَاءٍ فِیهِ ضَبَّةٌ مِنْ فِضَّةٍ فَرَأَیْتُهُ یَنْزِعُهَا بِأَسْنَانِهِ (2).

بیان

ضبة الفضة القطعة منها تلصق بالشی ء.

«44»

کا، [الکافی] عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْجَهْمِ قَالَ: کُنَّا مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ بِالْحِیرَةِ حِینَ قَدِمَ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ الْمَنْصُورِ فَخَتَنَ بَعْضُ الْقُوَّادِ ابْناً لَهُ وَ صَنَعَ طَعَاماً وَ دَعَا النَّاسَ وَ کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ فِیمَنْ دَعَا فَبَیْنَمَا هُوَ

عَلَی الْمَائِدَةِ یَأْکُلُ وَ مَعَهُ عِدَّةٌ فِی الْمَائِدَةِ فَاسْتَسْقَی رَجُلٌ مِنْهُمْ مَاءً فَأُتِیَ بِقَدَحٍ فِیهِ شَرَابٌ لَهُمْ فَلَمَّا أَنْ صَارَ الْقَدَحُ فِی یَدِ الرَّجُلِ قَامَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الْمَائِدَةِ فَسُئِلَ عَنْ قِیَامِهِ فَقَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَلْعُونٌ مَنْ جَلَسَ عَلَی مَائِدَةٍ یُشْرَبُ عَلَیْهَا الْخَمْرُ(3).

وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی: مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ جَلَسَ طَائِعاً عَلَی مَائِدَةٍ یُشْرَبُ عَلَیْهَا الْخَمْرُ.

«45»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ رَجُلٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ: أَکَلْنَا مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأُتِینَا

ص: 39


1- 1. المصدر السابق ج 4 ص 24.
2- 2. المصدر السابق ج 6 ص 267 و أخرجه الشیخ فی التهذیب ج 9 ص 91.
3- 3. المصدر السابق ج 6 ص 268.

إِنَّ الْجَوَادَ إِذَا حَبَاکَ

بِمَوْعِدٍ-

أَعْطَاکَهُ سَلِساً بِغَیْرِ

مِطَالٍ-

وَ

إِذَا السُّؤَالُ مَعَ النَّوَالِ قَرَنْتَهُ-

رَجَحَ

السُّؤَالُ وَ خَفَّ کُلُّ نَوَالٍ(1)

توضیح

أحسنت ربها یعنی تربیت آن درخواست با امتناع نکردن از دادن کمک پس از بخشش برای بار اول، زیرا عطا نکردن نعمت در دفعات بعد موجب می شود کسی که به او نعمت عطا شده شکرگذار نعمت هایی که قبلا به او داده شده نیز نباشد، پس امام بخشش و انفاق را به صورت پی در پی دوست داشتند، با این حال ایشان کسانی را که برای اولین بار از امام درخواست کمک می کردند نیز رد نمی کردند، السلس بر وزن کتف یعنی آسان و ملایم و انعطاف پذیر.

روایت43.

کافی: عمرو بن ابی المقدام گفته: برای حضرت صادق علیه السّلام ظرف آبی آوردند، مقداری نقره به آن چسبیده بود آن را با دندان هایش کند(2).

توضیح

ضبة الفضة: قطعه ای از نقره که به چیزی چسبیده باشد.

روایت44.

کافی: هارون بن جهم گفت: وقتی امام صادق علیه السلام به حیره نزد منصور دوانیقی آمده بود، در خدمت امام بودیم. یکی از سرهنگان بچه اش را ختنه کرد، دعوتی کرده بود، حضرت صادق نیز بین دعوت شدگان حضور داشت، سر سفره که مهمانان مشغول خوردن غذا بودند، یک نفر از آنها آب خواست. قدحی که نوعی شراب داشت آوردند، همین که قدح بدست آن مرد رسید، امام صادق علیه السّلام از جا برخاست پرسیدند آقا چرا بلند شدید؟ فرمود: پیامبر ص فرموده است: هر کس سر سفره ای بنشیند که شراب در آن سفره خورده می شود ملعون است(3).

در روایت دیگری آمده است: ملعون است ملعون هر کس به اختیار خود سر سفره ای بنشیند که شراب در آن نوشیده می شود.

روایت45.

کافی: عبد الرحمن بن حجاج گفت: خدمت امام صادق ع بودیم ظرفی

ص: 39


1- . کافی 4 : 24
2- . همان 6 : 267 ، شیخ در تهذیب 9 : 91 این روایت را آورده است.
3- . کافی 6 : 268

بِقَصْعَةٍ مِنْ أَرُزٍّ فَجَعَلْنَا نُعَذِّرُ(1) فَقَالَ مَا صَنَعْتُمْ شَیْئاً إِنَّ أَشَدَّکُمْ حُبّاً لَنَا أَحْسَنُکُمْ أَکْلًا عِنْدَنَا قَالَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ فَرَفَعْتُ کَشْحَةَ الْمَائِدَةِ فَأَکَلْتُ فَقَالَ نَعَمْ الْآنَ ثُمَّ أَنْشَأَ یُحَدِّثُنَا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أُهْدِیَ لَهُ قَصْعَةُ أَرُزٍّ مِنْ نَاحِیَةِ الْأَنْصَارِ فَدَعَا سَلْمَانَ وَ الْمِقْدَادَ وَ أَبَا ذَرٍّ رَحِمَهُمُ اللَّهُ فَجَعَلُوا یُعَذِّرُونَ فِی الْأَکْلِ فَقَالَ مَا صَنَعْتُمْ شَیْئاً أَشَدُّکُمْ حُبّاً لَنَا أَحْسَنُکُمْ أَکْلًا عِنْدَنَا فَجَعَلُوا یَأْکُلُونَ أَکْلًا جَیِّداً ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام رَحِمَهُمُ اللَّهُ وَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ صَلَّی عَلَیْهِمْ (2).

بیان

لعل المراد بکشحة المائدة جانبها أو المراد أکل ما یلیه من الطعام و الکشح ما بین الخاصرة إلی الضلع الخلف.

«46»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِهِ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ الصَّیْرَفِیِّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَدَّمَ إِلَیْنَا طَعَاماً فِیهِ شِوَاءٌ وَ أَشْیَاءَ بَعْدَهُ ثُمَّ جَاءَ بِقَصْعَةٍ مِنْ أَرُزٍّ فَأَکَلْتُ مَعَهُ فَقَالَ کُلْ قُلْتُ قَدْ أَکَلْتُ قَالَ کُلْ فَإِنَّهُ یُعْتَبَرُ حُبُّ الرَّجُلِ لِأَخِیهِ بِانْبِسَاطِهِ فِی طَعَامِهِ ثُمَّ حَازَ لِی حَوْزاً بِإِصْبَعِهِ مِنَ الْقَصْعَةِ فَقَالَ لِی لَتَأْکُلَنَّ ذَا بَعْدَ مَا أَکَلْتَ فَأَکَلْتُهُ (3).

«47»

کا، [الکافی] الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ یُونُسَ عَنْ أَبِی الرَّبِیعِ قَالَ: دَعَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِطَعَامٍ فَأُتِیَ بِهَرِیسَةٍ فَقَالَ لَنَا ادْنُوا وَ کُلُوا قَالَ فَأَقْبَلَ الْقَوْمُ یَقْصُرُونَ فَقَالَ علیه السلام کُلُوا فَإِنَّمَا تَسْتَبِینُ مَوَدَّةُ الرَّجُلِ لِأَخِیهِ فِی أَکْلِهِ قَالَ فَأَقْبَلْنَا نُغِصُّ أَنْفُسَنَا کَمَا یَغَصُّ الْإِبِلُ (4).

«48»

کا، [الکافی] عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی سَعِیدٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ: کُنَّا عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام جَمَاعَةً فَدَعَا بِطَعَامٍ مَا لَنَا عَهْدٌ بِمِثْلِهِ

ص: 40


1- 1. عذر فی الامر تعذیرا، اذا قصر و لم یجتهد.
2- 2. الکافی ج 6 ص 278.
3- 3. الکافی ج 6 ص 279.
4- 4. نفس المصدر ج 6 ص 279.

برنج آوردند، عذر خواستیم فرمود: چکار کردید کسی ما را بیشتر دوست دارد که بیشتر از غذای ما بخورد، عبد الرحمن گفت کنار سفره را یک طرف زده شروع بخوردن کردم. فرمود حالا خوب شد. بعد شروع کرد به گفتن حدیث که روزی برای پیامبر اکرم از طرف انصار ظرفی برنج آوردند سلمان و مقداد و ابوذر رحمة اللَّه علیهم را خواست، آنها عذر خواستند. فرمود: چکار میکنید کسی بیشتر ما را دوست دارد که بیشتر از غذای ما بخورد، پس آن ها خیلی خوب شروع به خوردن کردند. فرمود خدا آنها را رحمت کند و از ایشان راضی باشد و درود بر آنها فرستد(1) .

توضیح

شاید منظور از کشحة المائدة کنار سفره باشد یا شاید منظور خوردن آنچه از غذا در سفره است باشد، و الکشح به معنای پهلو می باشد که قسمتی بین کمر و دنده پشت است.

روایت46.

کافی: سلیمان صیرفی گفت: خدمت حضرت صادق ع بودم، غذایی از گوشت بریان و چیزهای دیگر آوردند. سپس ظرفی برنج آوردند، من همراه ایشان خوردم باز فرمود بخور عرض کردم خوردم، فرمود: بخور مقدار علاقه شخص را به برادرش از آن میفهمند که تا چه اندازه در خوردن غذای خانه او رویش باز است، سپس با دست مبارک لقمه ای برایم گرفت فرمود باید این لقمه را هم بخوری، خوردم(2).

روایت47.

کافی: ابو الربیع گفت: امام صادق ع غذا خواست هریسه(3) آوردند فرمود جلو بیایید و بخورید عذر خواستیم فرمود: بخورید علاقه شخص به دوستش بمقدار خوردن غذاهای خانه اوست. چنان شروع بخوردن کردیم که مثل شتر لف لف میکردیم و میخوردیم(4).

روایت48.

کافی: ابو حمزه گفت: با عده ای در خدمت حضرت صادق ع بودیم، غذایی آوردند که به لذیذی و خوبی آن غذا نخورده بودیم،

ص: 40


1- . کافی 6 : 278
2- . کافی 6 : 279
3- . غذایی است که با آرد و گوشت می پزند.
4- . همان 6 : 279

لَذَاذَةً وَ طِیباً وَ أُوتِینَا بِتَمْرٍ نَنْظُرُ فِیهِ إِلَی وُجُوهِنَا مِنْ صَفَائِهِ وَ حُسْنِهِ فَقَالَ رَجُلٌ لَتُسْأَلُنَّ عَنْ هَذَا النَّعِیمِ الَّذِی نُعِّمْتُمْ بِهِ عِنْدَ ابْنِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام اللَّهُ أَکْرَمُ وَ أَجَلُّ مِنْ أَنْ یُطْعِمَکُمْ طَعَاماً فَیُسَوِّغَکُمُوهُ ثُمَّ یَسْأَلَکُمْ عَنْهُ وَ لَکِنْ یَسْأَلُکُمْ عَمَّا أَنْعَمَ عَلَیْکُمْ بِمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله(1).

«49»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُوسَی عَنْ ذُبْیَانَ بْنِ حَکِیمٍ عَنْ مُوسَی النُّمَیْرِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ: رَأَیْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ضَیْفاً فَقَامَ یَوْماً فِی بَعْضِ الْحَوَائِجِ فَنَهَاهُ عَنْ ذَلِکَ وَ قَامَ بِنَفْسِهِ إِلَی تِلْکَ الْحَاجَةِ وَ قَالَ نَهَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنْ أَنْ یُسْتَخْدَمَ الضَّیْفُ (2).

«50»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدَةَ الْوَاسِطِیِّ عَنْ عَجْلَانَ قَالَ: تَعَشَّیْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بَعْدَ عَتَمَةٍ وَ کَانَ یَتَعَشَّی بَعْدَ عَتَمَةٍ فَأُتِیَ بِخَلٍّ وَ زَیْتٍ وَ لَحْمٍ بَارِدٍ فَجَعَلَ یَنْتِفُ اللَّحْمَ فَیُطْعِمُنِیهِ وَ یَأْکُلُ هُوَ الْخَلَّ وَ الزَّیْتَ وَ یَدَعُ اللَّحْمَ فَقَالَ إِنَّ هَذَا طَعَامُنَا وَ طَعَامُ الْأَنْبِیَاءِ(3).

«51»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی قَالَ: أَکَلْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ یَا جَارِیَةُ ائْتِینَا بِطَعَامِنَا الْمَعْرُوفِ فَأُتِیَ بِقَصْعَةٍ فِیهَا خَلٌّ وَ زَیْتٌ فَأَکَلْنَا(4).

«52»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ: شَکَوْتُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام الْوَجَعَ فَقَالَ إِذَا أَوَیْتَ إِلَی فِرَاشِکَ فَکُلْ سُکَّرَتَیْنِ قَالَ فَفَعَلْتُ ذَلِکَ فَبَرَأْتُ فَخَبَّرْتُ بَعْضَ الْمُتَطَبِّبِینَ وَ کَانَ أَفْرَهَ أَهْلِ بِلَادِنَا فَقَالَ مِنْ أَیْنَ عَرَفَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام هَذَا هَذَا مِنْ مَخْزُونِ عِلْمِنَا أَمَا إِنَّهُ صَاحِبُ کُتُبٍ فَیَنْبَغِی أَنْ یَکُونَ أَصَابَهُ فِی بَعْضِ کُتُبِهِ (5).

ص: 41


1- 1. الکافی ج 6 ص 283.
2- 2. نفس المصدر ج 6 ص 328.
3- 3. نفس المصدر ج 6 ص 328.
4- 4. نفس المصدر ج 6 ص 328.
5- 5. المصدر السابق ج 6 ص 333، و الفاره الحاذق بالشی ء.

خرمایی نیز آوردند که از شدت صفا و خوبی، عکسمان در آن دیده میشد. مردی از حاضرین گفت از این نعمتی که در خدمت پسر پیامبر خوردیم بازخواست خواهند کرد. امام صادق ع فرمود: خدا کریم تر و بزرگتر از آن است که غذایی گوارا و خوراکی مطبوع بشما بدهد و بعد در مورد آن بازخواست کند، اما در مورد اینکه نعمت ولایت محمّد و آل محمّد صلّی اللَّه علیه و آله را به شما عنایت کرده است، بازخواست خواهد کرد(1).

روایت49.

کافی: ابن ابی یعفور گفت: مهمانی خدمت حضرت صادق بود، از جا حرکت کرد که کاری انجام دهد. امام صادق علیه السّلام او را بازداشت و خودش از جای حرکت کرد تا آن کار را انجام دهد فرمود پیغمبر از اینکه مهمان را بخدمت گمارند نهی فرموده است(2).

روایت50.

کافی: عجلان گفت: شام خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودیم، مشغول غذا خوردن بود، سرکه و روغن زیتون و گوشت سرد آوردند گوشت ها را تکه تکه میکرد و بمن میداد خودش سرکه و روغن زیتون میخورد، بگوشت کاری نداشت میفرمود این غذای ما و غذای انبیاء است(3).

روایت51.

کافی: عبد الاعلی گفت: همراه امام صادق ع غذا خوردیم فرمود: ای کنیز غذای معروف ما را بیاور ظرفی که روغن زیتون و سرکه داشت آورد خوردیم(4).

روایت52.

کافی: علی بن نعمان گفت: یکی از دوستان نقل کرد که خدمت حضرت صادق علیه السّلام از درد شکایت کردم فرمود: موقع خواب دو بند نیشکر بخور این کار را کردم حالم خوب شد. به یکی از طبیب ها که مردم او را خیلی ماهر میدانستند گفتم، گفت حضرت صادق از کجا این را فهمیده این مطلب از اسرار طبی ما است، او کتاب هایی دارد ممکن است در یکی از آن کتاب ها دیده باشد(5).

ص: 41


1- . کافی 6 : 283
2- . کافی 6 : 328
3- . همان 6 : 328
4- . کافی 6 : 328
5- . همان 6 : 333
«53»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنِ الْجُبُنِّ فَقَالَ لَقَدْ سَأَلْتَنِی عَنْ طَعَامٍ یُعْجِبُنِی ثُمَّ أَعْطَی الْغُلَامَ دِرْهَماً فَقَالَ یَا غُلَامُ ابْتَعْ لَنَا جُبُنّاً وَ دَعَا بِالْغَدَاءِ فَتَغَدَّیْنَا مَعَهُ وَ أُتِیَ بِالْجُبُنِّ فَأَکَلَ وَ أَکَلْنَا(1).

«54»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مَرَّارٍ وَ غَیْرِهِ عَنْ یُونُسَ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: رَأَیْتُ دَایَةَ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام تُلْقِمُهُ الْأَرُزَّ وَ تَضْرِبُهُ عَلَیْهِ فَغَمَّنِی مَا رَأَیْتُهُ فَلَمَّا دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ لِی أَحْسَبُکَ غَمَّکَ الَّذِی رَأَیْتَ مِنْ دَایَةِ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام فَقُلْتُ لَهُ نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَقَالَ لِی نِعْمَ الطَّعَامُ الْأَرُزُّ یُوَسِّعُ الْأَمْعَاءَ وَ یَقْطَعُ الْبَوَاسِیرَ وَ إِنَّا لَنَغْبِطُ أَهْلَ الْعِرَاقِ بِأَکْلِهِمُ الْأَرُزَّ وَ الْبُسْرَ فَإِنَّهُمَا یُوَسِّعَانِ الْأَمْعَاءَ وَ یَقْطَعَانِ الْبَوَاسِیرَ(2).

«55»

کا، [الکافی] أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ کَثِیرٍ الْخَزَّازِ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ عَلَیْهِ قَمِیصٌ غَلِیظٌ خَشِنٌ تَحْتَ ثِیَابِهِ وَ فَوْقَهُ جُبَّةُ صُوفٍ وَ فَوْقَهَا قَمِیصٌ غَلِیظٌ فَمَسِسْتُهَا فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ النَّاسَ یَکْرَهُونَ لِبَاسَ الصُّوفِ فَقَالَ کَلَّا کَانَ أَبِی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ علیهما السلام یَلْبَسُهَا وَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ یَلْبَسُهَا وَ کَانُوا علیهم السلام یَلْبَسُونَ أَغْلَظَ ثِیَابِهِمْ إِذَا قَامُوا إِلَی الصَّلَاةِ وَ نَحْنُ نَفْعَلُ ذَلِکَ (3).

«56»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ مِسْمَعِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ قَالَ: کُنَّا عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِمِنًی وَ بَیْنَ أَیْدِینَا عِنَبٌ نَأْکُلُهُ فَجَاءَ سَائِلٌ فَسَأَلَهُ فَأَمَرَ بِعُنْقُودٍ فَأَعْطَاهُ فَقَالَ السَّائِلُ لَا حَاجَةَ لِی فِی هَذَا إِنْ کَانَ دِرْهَمٌ قَالَ یَسَعُ اللَّهُ عَلَیْکَ فَذَهَبَ ثُمَّ رَجَعَ فَقَالَ رُدُّوا الْعُنْقُودَ فَقَالَ یَسَعُ اللَّهُ لَکَ

ص: 42


1- 1. المصدر السابق ج 6 ص 339.
2- 2. المصدر السابق ج 6 ص 341.
3- 3. المصدر السابق ج 6 ص 450.

روایت53.

کافی: از امام محمد باقر ع در مورد جُبُنّ (پنیر) پرسیدند، فرمود: در مورد غذایی پرسیدی که مورد پسند من است، سپس درهمی به غلام داد و فرمود: ای غلام برای ما جبن بخر و بعد دعوت به غذا نمود، ما همراه ایشان غذا خوردیم و جبن را آوردند، امام از آن خورد، ما نیز خوردیم(1).

روایت54.

کافی: زرارة گفت دایه ابو الحسن موسی را دیدم که برنج باو میداد و او را میزد، من اندوهگین شدم. وقتی خدمت حضرت صادق رسیدم فرمود می بینم که از کار دایه ابو الحسن موسی غمگین شده ای عرض کردم آری .

فرمود: برنج خوب غذایی است که جهاز هاضمه را وسیع میکند و بواسیر را از بین می برد، ما غبطه میخوریم که عراقی ها خوراکشان برنج و خرمای نارس است و این دو باعث وسعت دستگاه گوارش و از بین رفتن بواسیر است(2).

روایت55.

کافی: محمّد بن حسین بن کثیر خزاز از پدر خود نقل کرد: که حضرت صادق ع را دیدم پیراهنی خشن و زخیم زیر لباسهایش داشت، بالای آن جبه ای از پشم بود و بالای جبه پیراهنی خشن بود: من بر آن لباس دست کشیدم، عرض کردم مردم از لباس پشمی خوششان نمی آید فرمود: این صحیح نیست پدرم محمّد بن علی و جدم علی بن الحسین آن را میپوشیدند، آن ها در هنگام نماز خشن ترین لباس های خود را به تن داشتند. من هم همین کار را میکنم(3).

روایت56.

کافی: مسمع بن عبد الملک گفت در منی خدمت حضرت صادق مشغول انگور خوردن بودیم، گدایی آمد و تقاضا کرد امام دستور داد یک خوشه انگور به او بدهند. گدا گفت احتیاج بانگور ندارم اگر پول بدهید خوب است، امام فرمود: خداوند بتو وسعت بدهد گدا رفت، باز برگشت گفت همان خوشه انگور را بدهید، فرمود: برو خدا به تو گشایش دهد و چیزی به او نداد. گدای دیگری آمد امام علیه السّلام سه دانه انگور باو داد گدا گرفت و گفت الحمد لله رب العالمین خدایی که مرا روزی بخشید. امام فرمود: بایست دست مبارک را پر از انگور کرده باو داد باز گفت حمد و سپاس خدایی راست که بمن روزی بخشید باز فرمود بایست. از غلامش پرسید چقدر پول داری؟ عرض کرد تقریبا بیست درهم فرمود باین فقیر بده گدا گفت خدایا تو را سپاسگزارم این نعمت از جانب تو است خدای یکتایی که شریکی نداری. باز امام فرمود بایست پیراهن خود را از تن بیرون آورد فرمود این را بپوش. گدا پوشیده گفت خدا را شکر میکنم که مرا پوشانید و لباس بمن داد، آقا یا ابا عبد اللَّه یا گفت خدا بشما خیر بدهد همین دعا را برای حضرت صادق کرد گدا رفت. ما با خود این طور خیال کردیم که اگر آن گدا برای خود حضرت دعا نمیکرد، پیوسته باو چیزی میداد، چون هر چه حمد و سپاس خدا را مینمود باو مقداری می بخشید(4).

روایت57.

کافی: مالک بن عطیه گوید یکی از اصحاب حضرت صادق نقل کرد: که روزی امام علیه السّلام آمد و با خشم فرمود من ساعتی قبل کاری داشتم از منزل خارج شدم یکی از سودانیهای مدینه فریاد زد (لبیک یا جعفر بن محمّد لبیک)(5) ، با ترس و وحشت از این سخنی که او گفت فورا بمنزل برگشتم، برای خدا به سجده رفته و صورت بخاک مالیدم و اظهار کوچکی و خواری نمودم، عرض کردم خدایا من بیزار و متنفرم از آن حرفی که سودانی گفت. اگر عیسی بن مریم از حرفی که خداوند به او گفت بدش می آمد(6) چنان از گوش کر و از چشم کور و از زبان لال میشد که دیگر نه میشنوید و نه میدید و نه سخن میگفت، خدا ابو الخطاب را لعنت کند و او را با ضربه آهن بکشد(7).

توضیح

جوهری گفت: رجع عودا علی بدء و عوده علی بدئه یعنی هنوز کاملا نرفته بود که بازگشت.

ص: 43


1- . کافی 6 : 339
2- . همان 6 : 341
3- . کافی 6 : 450
4- . کافی 4 : 49
5- . این سودانی امام را خدا گرفته بود بجای اینکه بگوید لبیک اللهم لبیک میگفت لبیک یا ابا عبد اللَّه. «أَ أَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِی وَ أُمِّی إِلهَیْنِ» آیا تو به مردم گفتی من و مادرم را دو خدا بگیرید؟
6- 4. کافی 8 : 225
7- 5 .

وَ لَمْ یُعْطِهِ شَیْئاً ثُمَّ جَاءَ سَائِلٌ آخَرُ فَأَخَذَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ثَلَاثَ حَبَّاتِ عِنَبٍ فَنَاوَلَهَا إِیَّاهُ فَأَخَذَهَا السَّائِلُ مِنْ یَدِهِ ثُمَّ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ الَّذِی رَزَقَنِی فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَکَانَکَ فَحَثَا مِلْ ءَ کَفَّیْهِ عِنَباً فَنَاوَلَهَا إِیَّاهُ فَأَخَذَهَا السَّائِلُ مِنْ یَدِهِ ثُمَّ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ الَّذِی رَزَقَنِی فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَکَانَکَ یَا غُلَامُ أَیُّ شَیْ ءٍ مَعَکَ مِنَ الدَّرَاهِمِ فَإِذَا مَعَهُ نَحْوٌ مِنْ عِشْرِینَ دِرْهَماً فِیمَا حَزَرْنَاهُ (1)

أَوْ نَحْوِهَا فَنَاوَلَهَا إِیَّاهُ فَأَخَذَهَا ثُمَّ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ هَذَا مِنْکَ وَحْدَکَ لَا شَرِیکَ لَکَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَکَانَکَ فَخَلَعَ قَمِیصاً کَانَ عَلَیْهِ فَقَالَ الْبَسْ هَذَا فَلَبِسَهُ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی کَسَانِی وَ سَتَرَنِی یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ أَوْ قَالَ جَزَاکَ اللَّهُ خَیْراً لَمْ یَدْعُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِلَّا بِذَا ثُمَّ انْصَرَفَ فَذَهَبَ قَالَ فَظَنَنَّا أَنَّهُ لَوْ لَمْ یَدْعُ لَهُ لَمْ یَزَلْ یُعْطِیهِ لِأَنَّهُ کُلَّمَا کَانَ یُعْطِیهِ حَمِدَ اللَّهَ أَعْطَاهُ (2).

«57»

کا، [الکافی] عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مَالِکِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: خَرَجَ إِلَیْنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ هُوَ مُغْضَبٌ فَقَالَ إِنِّی خَرَجْتُ آنِفاً فِی حَاجَةٍ فَتَعَرَّضَ لِی بَعْضُ سُودَانِ الْمَدِینَةِ فَهَتَفَ بِی لَبَّیْکَ یَا جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ لَبَّیْکَ فَرَجَعْتُ عَوْدِی عَلَی بَدْئِی إِلَی مَنْزِلِی خَائِفاً ذَعِراً مِمَّا قَالَ حَتَّی سَجَدْتُ فِی مَسْجِدِی لِرَبِّی وَ عَفَّرْتُ لَهُ وَجْهِی وَ ذَلَّلْتُ لَهُ نَفْسِی وَ بَرِئْتُ إِلَیْهِ مِمَّا هَتَفَ بِی وَ لَوْ أَنَّ عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ عَدَا مَا قَالَ اللَّهُ فِیهِ إِذاً لَصَمَّ صَمّاً لَا یَسْمَعُ بَعْدَهُ أَبَداً وَ عَمِیَ عَمًی لَا یُبْصِرُ بَعْدَهُ أَبَداً وَ خَرِسَ خَرْساً لَا یَتَکَلَّمُ بَعْدَهُ أَبَداً ثُمَّ قَالَ لَعَنَ اللَّهُ أَبَا الْخَطَّابِ وَ قَتَلَهُ بِالْحَدِیدِ(3).

بیان

قال الجوهری رجع عودا علی بدء و عوده علی بدئه أی لم ینقطع ذهابه حتی وصله برجوعه.

ص: 43


1- 1. حزر الشی ء حزرا: قدره بالحدس.
2- 2. الکافی ج 4 ص 49.
3- 3. نفس المصدر ج 8 ص 225.

می گویم: شاید آن سودانی از یاران ابو الخطاب بوده که اعتقاد به خدایی حضرت صادق داشت و در حج به جای لبیک به خداوند به امام صادق ع لبیک گفت، به همین دلیل امام از نسبت عظیمی که به ایشان زده شد مضطرب شده و نزد خداوند سجده کرده و از این گناه برائت جست و ابو الخطاب را که مؤسس این مذهب فاسد بود لعنت کرد.

روایت58.

کافی: ابن سنان از غلامی که حضرت صادق علیه السّلام او را آزاد کرده بود چنین نقل کرد که آن جناب یاد داشتی با این مضمون نوشت: جعفر بن محمّد غلام هندی خود را به نام فلان آزاد نمود زیرا او بر یگانگی خدا و اینکه شریکی ندارد و اینکه محمّد بنده و پیامبر اوست و قیامت و بهشت و جهنم حق است گواهی میداد ، دوستان خدا را دوست میدارد و از دشمنان خدا بیزار است، حلال خدا را حلال و حرام او را حرام میداند و به پیامبران خدا ایمان دارد و به هر چه از جانب خدا آمده اقرار میکند. این بنده را در راه خدا آزاد کرد و از او توقع هیچ پاداشی و سپاسی ندارد. دیگر کسی در مورد او حق بندگی ندارد، که او را بنده خود انگارد، بر این مطلب فلانی نیز شاهد است(1).

روایت59.

کافی: براهیم بن ابی البلاد گفت: یادداشتی را که امام صادق ع در آن بنده ای را آزاد کرده بود خواندم، محتوای یادداشت بدین شرح است: جعفر بن محمد فلانی که غلام او بود در راه خدا آزاد کرد و از او توقع هیچ پاداش و سپاسی ندارد، چراکه او نماز می خواند و زکات می دهد، حج به جا می آورد، در ماه رمضان روزه می گیرد، دوستان خدا را دوست دارد و از دشمنان خدا برائت می جوید، فلان بن فلان و فلانی و فلانی که سه نفرند شاهد این ماجرا هستند(2).

روایت60.

کافی: سعدان بن مسلم گفت یکی از اصحاب نقل کرد وقتی حضرت صادق علیه السّلام وارد حیره شد سوار بر مرکب خود شده بطرف خورنق رفت. آنجا فرود آمده در سایه مرکب خود ایستاد، غلام سیاهی سر راهش بود. مردی از اهل کوفه در آنجا بود که خرما خریده بود، از غلام پرسید این شخص کیست؟ گفت جعفر بن محمّد علیه السّلام، یک ظرف بزرگ پر از خرما خدمت امام آورد، امام علیه السّلام پرسید این چیست؟ عرض کرد خرمایی است بنام برنی

ص: 44


1- . کافی 6 : 181
2- . همان 6 : 181

أقول: لعله کان من أصحاب أبی الخطاب و یعتقد الربوبیة فیه علیه السلام فناداه بما ینادی الله تعالی به فی الحج فاضطرب علیه السلام لعظیم ما نسب إلیه و سجد مبرئا نفسه عند الله من ذلک و لعن أبا الخطاب لأنه کان مخترع هذا المذهب الفاسد.

«58»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ غُلَامٍ أَعْتَقَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: هَذَا مَا أَعْتَقَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ أَعْتَقَ غُلَامَهُ السِّنْدِیَّ فُلَاناً عَلَی أَنَّهُ یَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَنَّ الْبَعْثَ حَقٌّ وَ أَنَّ الْجَنَّةَ حَقٌّ وَ أَنَّ النَّارَ حَقٌّ وَ عَلَی أَنَّهُ یُوَالِی أَوْلِیَاءَ اللَّهِ وَ یَتَبَرَّأُ مِنْ أَعْدَاءِ اللَّهِ وَ یُحِلُّ حَلَالَ اللَّهِ وَ یُحَرِّمُ حَرَامَ اللَّهِ وَ یُؤْمِنُ بِرُسُلِ اللَّهِ وَ یُقِرُّ بِمَا جَاءَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ أَعْتَقَهُ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا یُرِیدُ بِهِ مِنْهُ جَزاءً وَ لا شُکُوراً وَ لَیْسَ لِأَحَدٍ عَلَیْهِ سَبِیلٌ إِلَّا بِخَیْرٍ شَهِدَ فُلَانٌ (1).

«59»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ قَالَ: قَرَأْتُ عِتْقَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَإِذَا هُوَ شَرْحُهُ هَذَا مَا أَعْتَقَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ أَعْتَقَ فُلَاناً غُلَامَهُ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا یُرِیدُ مِنْهُ جَزاءً وَ لا شُکُوراً عَلَی أَنْ یُقِیمَ الصَّلَاةَ وَ یُؤَدِّیَ الزَّکَاةَ وَ یَحُجَّ الْبَیْتَ وَ یَصُومَ شَهْرَ رَمَضَانَ وَ یَتَوَالَی أَوْلِیَاءَ اللَّهِ وَ یَتَبَرَّأَ مِنْ أَعْدَاءِ اللَّهِ شَهِدَ فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ وَ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ ثَلَاثَةٌ(2).

«60»

کا، [الکافی] الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ وَ مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ جَمِیعاً عَنْ سَعْدَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ: لَمَّا قَدِمَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام الْحِیرَةَ رَکِبَ دَابَّتَهُ وَ مَضَی إِلَی الْخَوَرْنَقِ وَ نَزَلَ فَاسْتَظَلَّ بِظِلِّ دَابَّتِهِ وَ مَعَهُ غُلَامٌ لَهُ أَسْوَدُ وَ ثَمَّ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْکُوفَةِ قَدِ اشْتَرَی نَخْلًا فَقَالَ لِلْغُلَامِ مَنْ هَذَا قَالَ لَهُ هَذَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَجَاءَ بِطَبَقٍ ضَخْمٍ فَوَضَعَهُ بَیْنَ یَدَیْهِ علیه السلام فَقَالَ لِلرَّجُلِ مَا هَذَا قَالَ هَذَا الْبَرْنِیُ

ص: 44


1- 1. المصدر السابق ج 6 ص 181.
2- 2. الکافی ج 6 ص 181.

فرمود: شفا دهنده است، نگاه بسابری نموده گفت این چیست؟ عرض کرد آن را سابری مینامند فرمود: در مدینه بیض نام دارد، از نام خرمای مشان پرسید گفت مشان فرمود: در محل ما این خرما را ام جرذان میگویند. نگاهی به خرمای صرفان کرد پرسید این چیست؟ عرض کرد صرفان فرمود ما آن را عجوه می نامیم در این خرما شفا است(1) .

روایت61.

کافی: حذیفة بن منصور گفت در حیره خدمت حضرت صادق بودم، پیکی از طرف ابو العباس سفاح خلیفه آمده ایشان را خواست. یک لباس بارانی که یک طرف آن سفید و طرف دیگرش سیاه بود خواست و پوشید بعد فرمود من میپوشم با اینکه میدانم این لباس دوزخیان است(2).

روایت62.

کافی: حسین بن مختار گفت امام صادق ع سفارش کرد که برایش چند شب کلاه سفید درست کنم فرمود: آنها را ترک ترک مکن زیرا برای کسی مثل من کلاه ترک ترک خوب نیست(3).

روایت63.

کافی: از امام صادق ع نقل میکند که یکی از اصحاب ایشان خدمت امام رسیده و دید پیراهنی یقه دار پوشیده که یقه آن دوخته شده است، با دقت به آن نگاه میکرد امام فرمود چرا نگاه میکنی؟ گفت به یقه پیراهن شما نگاه میکنم (منظورش این بود که وصله دار است) امام فرمود آن نوشته را بردار و نگاه کن چیست. آن مرد برداشت دید نوشته است کسی که حیا ندارد ایمان ندارد و کسی که در خرج میزان ندارد مال ندارد و کسی که لباس کهنه ندارد لباس نو ندارد(4).

توضیح

القب آن وصله ایست که وارد جیب پیراهن می شود.

روایت64.

کافی: یعقوب سرّاج گفت در خدمت حضرت صادق علیه السّلام

ص: 45


1- . کافی 6 : 347
2- . همان 6 : 449
3- . کافی 6 : 462
4- . همان 6 : 460

فَقَالَ فِیهِ شِفَاءٌ وَ نَظَرَ إِلَی السَّابِرِیِّ فَقَالَ مَا هَذَا فَقَالَ السَّابِرِیُّ فَقَالَ هَذَا عِنْدَنَا الْبِیضُ وَ قَالَ لِلْمُشَانِ مَا هَذَا فَقَالَ الرَّجُلُ الْمُشَانُ فَقَالَ هَذَا عِنْدَنَا أُمُّ جِرْذَانَ وَ نَظَرَ إِلَی الصَّرَفَانِ فَقَالَ مَا هَذَا فَقَالَ الرَّجُلُ الصَّرَفَانُ فَقَالَ هُوَ عِنْدَنَا الْعَجْوَةُ وَ فِیهِ شِفَاءٌ(1).

«61»

کا، [الکافی] أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ مَنْصُورٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِالْحِیرَةِ فَأَتَاهُ رَسُولُ أَبِی الْعَبَّاسِ الْخَلِیفَةِ یَدْعُوهُ فَدَعَا بِمِمْطَرٍ أَحَدُ وَجْهَیْهِ أَسْوَدُ وَ الْآخَرُ أَبْیَضُ فَلَبِسَهُ ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَمَا إِنِّی أَلْبَسُهُ وَ أَنَا أَعْلَمُ أَنَّهُ لِبَاسُ أَهْلِ النَّارِ(2).

«62»

کا، [الکافی] حُمَیْدُ بْنُ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْمِیثَمِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: اعْمَلْ لِی قَلَانِسَ بَیْضَاءَ وَ لَا تُکَسِّرْهَا فَإِنَّ السَّیِّدَ مِثْلِی لَا یَلْبَسُ الْمُکَسَّرَ(3).

«63»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ سَهْلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ کَثِیرٍ الْمَدَائِنِیِّ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: دَخَلَ عَلَیْهِ بَعْضُ أَصْحَابِهِ فَرَأَی عَلَیْهِ قَمِیصاً فِیهِ قَبٌّ قَدْ رَقَعَهُ فَجَعَلَ یَنْظُرُ إِلَیْهِ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا لَکَ تَنْظُرُ فَقَالَ قَبٌّ یُلْقَی فِی قَمِیصِکَ قَالَ فَقَالَ اضْرِبْ یَدَکَ إِلَی هَذَا الْکِتَابِ فَاقْرَأْ مَا فِیهِ وَ کَانَ بَیْنَ یَدَیْهِ کِتَابٌ أَوْ قَرِیبٌ مِنْهُ فَنَظَرَ الرَّجُلُ فِیهِ فَإِذَا فِیهِ- لَا إِیمَانَ لِمَنْ لَا حَیَاءَ لَهُ وَ لَا مَالَ لِمَنْ لَا تَقْدِیرَ لَهُ وَ لَا جَدِیدَ لِمَنْ لَا خَلَقَ لَهُ (4).

بیان

القب ما یدخل فی جیب القمیص من الرقاع.

«64»

کا، [الکافی] عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ یَعْقُوبَ

ص: 45


1- 1. نفس المصدر ج 6 ص 347.
2- 2. المصدر السابق ج 6 ص 449 و الممطر کمنبر ثوب یلبس فی المطر یتوقی به.
3- 3. المصدر السابق ج 6 ص 462.
4- 4. المصدر السابق ج 6 ص 460.

میرفتم ایشان قصد داشت به تسلیت یکی از خویشاوندان که نوزاد وی فوت شده بود برود، در بین راه بند نعلین امام کنده شده. کفش را بدست گرفت و پا برهنه براه افتاد، چشم ابن ابی یعفور که باین وضع افتاد نعلین از پای خود بیرون آورد و بند آن را جدا کرد و تقدیم بامام نمود. حضرت صادق با حالتی خشم آلود از گرفتن خودداری نموده فرمود: کسی که گرفتاری و مصیبتی بر او وارد می شود شایسته صبر است، با پای برهنه رفت تا وارد منزل آن مرد شده و به او تسلیت گفت(1) .

روایت65.

کافی: از معاویةبن عمار نقل شده که: امام صادق ع را دیدم که با حنا خضاب می کند، خضابی غلیظ و پر رنگ(2).

روایت66.

کافی: ابن ابی یعفور گفت: امام صادق علیه السّلام دستهای خود را برای دعا بلند کرده بود شنیدم میگوید: (رب لا تکلنی الی نفسی طرفة عین ابدا لا اقل من ذلک و لا اکثر) خدایا مرا به اندازه یک چشم بر هم زدن، بخود وامگذار نه کمتر و نه بیشتر. در این موقع اشک از کنار محاسن امام جاری شد بمن فرمود: خدا ابن ابی یعفور یونس بن متی را کمتر از یک چشم بر هم زدن بخود واگذاشت و او مرتکب آن گناه شد. عرض کردم آقا بحد کفر رسید؟! فرمود نه ولی مردن در آن حال هلاکت است(3).

روایت67.

کافی: عبد اللَّه بن مسکان گفت با چند نفر از دوستان بحمام رفتیم وقتی بیرون آمدیم امام صادق علیه السّلام ما را دید فرمود از کجا می آیید گفتیم از حمام فرمود خدا شستشوی شما را پاک کند. عرض کردیم فدایت شویم و با ایشان رفتیم تا وارد حمام شد ما نشستیم تا خارج گردید باو گفتیم خدا شستشوی تو را پاک کند، او در جواب ما فرمود: (طهر کم اللَّه) خدا شما را پاک نماید(4).

ص: 46


1- . کافی 6 : 464
2- . همان 6 : 481
3- . کافی 2 : 581
4- . همان 6 : 500

السَّرَّاجِ قَالَ: کُنَّا نَمْشِی مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ هُوَ یُرِیدُ أَنْ یُعَزِّیَ ذَا قَرَابَةٍ لَهُ بِمَوْلُودٍ لَهُ فَانْقَطَعَ شِسْعُ نَعْلِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَتَنَاوَلَ نَعْلَهُ مِنْ رِجْلِهِ ثُمَّ مَشَی حَافِیاً فَنَظَرَ إِلَیْهِ ابْنُ أَبِی یَعْفُورٍ فَخَلَعَ نَعْلَ نَفْسِهِ مِنْ رِجْلِهِ وَ خَلَعَ الشِّسْعَ مِنْهَا وَ نَاوَلَهَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأَعْرَضَ عَنْهُ کَهَیْئَةِ الْمُغْضَبِ ثُمَّ أَبَی أَنْ یَقْبَلَهُ وَ قَالَ لَا إِنَّ صَاحِبَ الْمُصِیبَةِ أَوْلَی بِالصَّبْرِ عَلَیْهَا فَمَشَی حَافِیاً حَتَّی دَخَلَ عَلَی الرَّجُلِ الَّذِی أَتَاهُ لِیُعَزِّیَهُ (1).

«65»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَخْتَضِبُ بِالْحِنَّاءِ خِضَاباً قَانِیاً(2).

«66»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ سجیم [سُحَیْمٍ] عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ وَ هُوَ رَافِعٌ یَدَهُ إِلَی السَّمَاءِ رَبِّ لَا تَکِلْنِی إِلَی نَفْسِی طَرْفَةَ عَیْنٍ أَبَداً- لَا أَقَلَّ مِنْ ذَلِکَ وَ لَا أَکْثَرَ قَالَ فَمَا کَانَ بِأَسْرَعَ مِنْ أَنْ تَحَدَّرَ الدُّمُوعُ مِنْ جَوَانِبِ لِحْیَتِهِ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیَّ فَقَالَ یَا ابْنَ أَبِی یَعْفُورٍ إِنَّ یُونُسَ بْنَ مَتَّی وَکَلَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَی نَفْسِهِ أَقَلَّ مِنْ طَرْفَةِ عَیْنٍ فَأَحْدَثَ ذَلِکَ الذَّنْبَ قُلْتُ فَبَلَغَ بِهِ کُفْراً أَصْلَحَکَ اللَّهُ قَالَ لَا وَ لَکِنَّ الْمَوْتَ عَلَی تِلْکَ الْحَالِ هَلَاکٌ (3).

«67»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی رَفَعَهُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ قَالَ: کُنَّا جَمَاعَةً مِنْ أَصْحَابِنَا دَخَلْنَا الْحَمَّامَ فَلَمَّا خَرَجْنَا لَقِیَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لَنَا مِنْ أَیْنَ أَقْبَلْتُمْ فَقُلْنَا لَهُ مِنَ الْحَمَّامِ فَقَالَ أَنْقَی اللَّهُ غَسْلَکُمْ فَقُلْنَا لَهُ جُعِلْنَا فِدَاکَ وَ إِنَّا جِئْنَا مَعَهُ حَتَّی دَخَلَ الْحَمَّامَ فَجَلَسْنَا لَهُ حَتَّی خَرَجَ فَقُلْنَا لَهُ أَنْقَی اللَّهُ غَسْلَکَ فَقَالَ

ص: 46


1- 1. المصدر السابق ج 6 ص 464.
2- 2. المصدر السابق ج 6 ص 481 و فی الأصل( أبا جعفر) و فی الهامش عن بعض النسخ:( أبا عبد اللّه).
3- 3. المصدر السابق ج 2 ص 581.

روایت68.

کافی: عبد اللَّه بن عثمان گفت دیدم حضرت صادق شارب های خود را گرفته بطوری که نزدیک به پوست رسیده بود(1).

بیان

العسیب ریشه مو است.

روایت69.

کافی: امام صادق ع وارد حمام شد، حمامی گفت آقا برای شما خلوت می کنم فرمود: نه احتیاجی بخلوت شدن نیست مؤمن ساده تر و سبک تر از مقید بودن باین تشریفات است(2) .

روایت70.

کافی: حسین بن خالد از حضرت صادق نقل کرد که عرض کردم برای قرائت قرآن را به چند قسمت تقسیم کنم؟ فرمود: پنج یا هفت قسمت اما من قرآنی دارم که به چهارده قسمت تقسیم شده است(3).

روایت71.

کافی: یکی از اهل سنت گفت من خدمت حضرت صادق علیه السّلام میرسیدم، بخدا قسم مجلسی با ارزش تر از مجلس او ندیدم. روزی بمن فرمود: میدانی عطسه از کجا خارج می شود؟ گفتم از بینی فرمود: اشتباه کردی، عرض کردم فدایت شوم پس از کجا خارج می شود؟ فرمود: از تمام بدن همان طور که نطفه از تمام بدن خارج می شود و مجرای آن آلت مرد است، نمی بینی موقع عطسه تمام بدن تکان میخورد کسی که عطسه بزند تا هفت روز از مرگ در امان است(4).

روایت72.

کافی: حماد بن عثمان گفت:

ص: 47


1- . کافی 6 : 487
2- . همان 6 : 503
3- . کافی 2 : 617
4- . کافی 2: 657

طَهَّرَکُمُ اللَّهُ (1).

«68»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُثْمَانَ: أَنَّهُ رَأَی أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَحْفَی شَارِبَهُ حَتَّی أَلْصَقَهُ بِالْعَسِیبِ (2).

بیان

العسیب منبت الشعر.

«69»

کا، [الکافی] الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ سَعْدَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: دَخَلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام الْحَمَّامَ فَقَالَ لَهُ صَاحِبُ الْحَمَّامِ أُخْلِیهِ لَکَ فَقَالَ لَا حَاجَةَ لِی فِی ذَلِکَ الْمُؤْمِنُ أَخَفُّ مِنْ ذَلِکَ (3).

«70»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ شُعَیْبٍ عَنْ حُسَیْنِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ فِی کَمْ أَقْرَأُ الْقُرْآنَ فَقَالَ اقْرَأْهُ أَخْمَاساً اقْرَأْهُ أَسْبَاعاً أَمَا إِنَّ عِنْدِی مُصْحَفٌ مُجَزَّأٌ أَرْبَعَةَ عَشَرَ جُزْءاً(4).

«71»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ رَوَاهُ عَنْ رَجُلٍ مِنَ الْعَامَّةِ قَالَ: کُنْتُ أُجَالِسُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَلَا وَ اللَّهِ مَا رَأَیْتُ مَجْلِساً أَنْبَلَ مِنْ مَجَالِسِهِ قَالَ فَقَالَ لِی ذَاتَ یَوْمٍ مِنْ أَیْنَ تَخْرُجُ الْعَطْسَةُ فَقُلْتُ مِنَ الْأَنْفِ فَقَالَ لِی أَصَبْتَ الْخَطَأَ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مِنْ أَیْنَ تَخْرُجُ فَقَالَ مِنْ جَمِیعِ الْبَدَنِ کَمَا أَنَّ النُّطْفَةَ تَخْرُجُ مِنْ جَمِیعِ الْبَدَنِ وَ مَخْرَجُهَا مِنَ الْإِحْلِیلِ ثُمَّ قَالَ أَ مَا رَأَیْتَ الْإِنْسَانَ إِذَا عَطَسَ نُفِضَ أَعْضَاؤُهُ وَ صَاحِبُ الْعَطْسَةِ یَأْمَنُ الْمَوْتَ سَبْعَةَ أَیَّامِ (5).

«72»

کا، [الکافی] أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ حَمَّادِ

ص: 47


1- 1. المصدر السابق ج 6 ص 500.
2- 2. المصدر السابق ج 6 ص 487.
3- 3. المصدر السابق ج 6 ص 503.
4- 4. المصدر السابق ج 2 ص 617.
5- 5. المصدر السابق ج 2 ص 657.

امام صادق پای راست خود را روی ران چپ گذاشت مردی گفت فدایت شوم این طور نشستن ناپسند است فرمود: این حرف را یهودیان زده اند آن ها میگویند وقتی خدا از آفرینش آسمان ها و زمین فارغ شد و بر عرش قرار گرفت این طور نشست تا استراحت کند! به همین خاطر خداوند این آیه را نازل فرمود: «اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ»(1) {خداست که معبودی جز او نیست زنده و برپادارنده است نه خوابی سبک او را فرو می گیرد و نه خوابی گران} و امام علیه السّلام بهمان وضع نشستن خود را ادامه داد(2).

روایت73.

کافی: امام صادق علیه السلام امر کرد که در مورد حاجتی نامه ای بنویسند، نامه نوشته شده به ایشان داده شد، آن نامه هیچ استثنایی نداشت، امام فرمود: چطور انتظار دارید این حاجت برآورده شود در حالی که هیچ استثنایی در آن نیست، ببینید هر جا که استثنا ندارد استثنایی در آن بگذارید(3).

روایت74.

کافی: عبد الرحمن بن کثیر گفت خدمت حضرت صادق بودم که مهزم وارد شد امام فرمود: کنیز را صدا بزن که برای ما روغن و سرمه بیاورد. کنیز را صدا زدم یک شیشه روغن بنفشه آورد، روز سردی بود. مهزم از روغن کف دست خود ریخت. عرض کرد آقا این روغن بنفشه است و هوا خیلی سرد است. فرمود چه می شود؟

عرض کرد طبیب های کوفه میگویند بنفشه سرد است فرمود این روغن در تابستان سرد است، ولی در زمستان ملین و گرم است(4).

روایت75.

کافی: اسحاق بن عمار و ابن ابی عمیر از ابن اذینه نقل کردند که شخصی خدمت حضرت صادق از شکاف هایی که در دست و پایش پیدا می شود شکایت نمود، امام فرمود: مقداری پنبه بگیر و در آن روغن بان(5) بریز آن را روی ناف خود بگذار اسحاق بن عمار گفت فدایت شوم روغن بان را در پنبه بگذارد و بعد پنبه را روی ناف خود بگذارد. فرمود: اما تو اسحاق روغن را بریز داخل ناف خود زیرا ناف تو بزرگ است. ابن اذینه گفت آن مرد را بعدها ملاقات کردم

ص: 48


1- . بقره / 255
2- . کافی 2: 661
3- . همان 2: 673
4- . کافی 6: 521
5- . فرهنگ عمید: درختی است دارای برگهای سبز و لطیف است و خوشبو از دانه های آن که شبیه پسته است روغنی معطر میگیرند دانه آنها را حب البان میگویند.

بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: جَلَسَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مُتَوَرِّکاً رِجْلُهُ الْیُمْنَی عَلَی فَخِذِهِ الْیُسْرَی فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ جُعِلْتُ فِدَاکَ هَذِهِ جِلْسَةٌ مَکْرُوهَةٌ فَقَالَ لَا إِنَّمَا هُوَ شَیْ ءٌ قَالَتْهُ الْیَهُودُ لَمَّا أَنْ فَرَغَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ اسْتَوَی عَلَی الْعَرْشِ جَلَسَ هَذِهِ الْجِلْسَةَ لِیَسْتَرِیحَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ (1) وَ بَقِیَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مُتَوَرِّکاً کَمَا هُوَ(2).

«73»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُرَازِمِ بْنِ حَکِیمٍ قَالَ: أَمَرَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِکِتَابٍ فِی حَاجَةٍ فَکُتِبَ ثُمَّ عُرِضَ عَلَیْهِ وَ لَمْ یَکُنْ فِیهِ اسْتِثْنَاءٌ فَقَالَ کَیْفَ رَجَوْتُمْ أَنْ یَتِمَّ هَذَا وَ لَیْسَ فِیهِ اسْتِثْنَاءٌ انْظُرُوا کُلَّ مَوْضِعٍ لَا یَکُونُ فِیهِ اسْتِثْنَاءٌ فَاسْتَثْنُوا فِیهِ (3).

«74»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کَثِیرٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَدَخَلَ عَلَیْهِ مِهْزَمٌ فَقَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ادْعُ لَنَا الْجَارِیَةَ تَجِیئُنَا بِدُهْنٍ وَ کُحْلٍ فَدَعَوْتُ بِهَا فَجَاءَتْ بِقَارُورَةِ بَنَفْسَجٍ وَ کَانَ یَوْماً شَدِیدَ الْبَرْدِ فَصَبَّ مِهْزَمٌ فِی رَاحَتِهِ مِنْهَا ثُمَّ قَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ هَذَا بَنَفْسَجٌ وَ هَذَا الْبَرْدُ الشَّدِیدُ فَقَالَ وَ مَا بَالُهُ یَا مِهْزَمُ فَقَالَ إِنَّ مُتَطَبِّبِینَا بِالْکُوفَةِ یَزْعُمُونَ أَنَّ الْبَنَفْسَجَ بَارِدٌ فَقَالَ هُوَ بَارِدٌ فِی الصَّیْفِ لَیِّنٌ حَارٌّ فِی الشِّتَاءِ(4).

«75»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ وَ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَیْنَةَ قَالَ: شَکَا رَجُلٌ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام شُقَاقاً فِی یَدَیْهِ وَ رِجْلَیْهِ فَقَالَ لَهُ خُذْ قُطْنَةً فَاجْعَلْ فِیهَا بَاناً وَ ضَعْهَا عَلَی سُرَّتِکَ فَقَالَ إِسْحَاقُ بْنُ عَمَّارٍ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَنْ یَجْعَلَ الْبَانَ فِی قُطْنَةٍ وَ یَجْعَلَهَا فِی سُرَّتِهِ فَقَالَ أَمَّا أَنْتَ یَا إِسْحَاقُ فَصُبَّ الْبَانَ فِی سُرَّتِکَ فَإِنَّهَا کَبِیرَةٌ قَالَ ابْنُ أُذَیْنَةَ لَقِیتُ الرَّجُلَ

ص: 48


1- 1. سورة البقرة الآیة: 255.
2- 2. الکافی ج 2 ص 661.
3- 3. نفس المصدر ج 2 ص 673.
4- 4. المصدر السابق ج 6 ص 521.

گفت یک مرتبه آن کار را کردم و ناراحتی من برطرف شد(1).

روایت76.

کافی: قتیبه اعشی گفت خدمت حضرت صادق رفتم تا از پسر ایشان که مریض بود عیادت کنم، امام علیه السّلام را در حالی که بسیار محزون و غمگین بود ایستاده جلوی در دیدم، عرض کردم فدایت شوم بچه چطور است؟ فرمود: بخدا سوگند گرفتار درد خویش است. بعد داخل منزل شد ساعتی گذشت بعد در حالی بیرون آمد که صورتش میدرخشید و حزن و اندوهی نداشت. من امیدوار شدم که حتما بچه خوب شده است، عرض کردم آقا بچه چطور است؟ فرمود از دنیا رفت. عرض کردم وقتی زنده بود شما غمگین و محزون بودید، ولی حالا با اینکه مرده است اثری از آن اندوه نیست! فرمود: ما اهل بیتی هستیم که پیش از مصیبت زاری میکنیم اما وقتی قضای خدا انجام شود تسلیم امر او شده و راضی بقضای او هستیم(2) .

روایت77.

کافی: حضرت موسی بن جعفر فرمود پدرم مادرم و ام فروه را برای انجام حقوق اجتماعی اهل مدینه میفرستاد (ممکن است منظور دید و بازدیدها باشد)(3).

روایت78.

کافی: علاء بن کامل گفت نزد امام صادق ع نشسته بودم ناگاه صدای ناله از میان خانه بلند شد امام از جا حرکت کرد باز نشست آیه إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ را بر زبان جاری نمود، و باز سخن خود را از سر گرفت تا تمام شد. آنگاه فرمود ما دوست داریم خودمان و فرزندان و اموالمان سالم باشند، ولی وقتی قضای خدا جاری شد، دیگر نباید آنچه را که خدا برای ما نمیخواهد دوست داشته باشیم(4).

روایت79.

کافی: ابن شبرمه گفت هر وقت از حدیثی که امام صادق ع نقل کرد

ص: 49


1- . کافی 6: 523
2- . کافی 3: 225
3- . کافی 3: 217
4- . کافی 3: 226

بَعْدَ ذَلِکَ فَأَخْبَرَنِی أَنَّهُ فَعَلَهُ مَرَّةً وَاحِدَةً فَذَهَبَ عَنْهُ (1).

«76»

کا، [الکافی] الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ قُتَیْبَةَ الْأَعْشَی قَالَ: أَتَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَعُودُ ابْناً لَهُ فَوَجَدْتُهُ عَلَی الْبَابِ فَإِذَا هُوَ مُهْتَمٌّ حَزِینٌ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ کَیْفَ الصَّبِیُّ فَقَالَ وَ اللَّهِ إِنَّهُ لِمَا بِهِ ثُمَّ دَخَلَ فَمَکَثَ سَاعَةً ثُمَّ خَرَجَ إِلَیْنَا وَ قَدْ أَسْفَرَ وَجْهُهُ وَ ذَهَبَ التَّغَیُّرُ وَ الْحُزْنُ قَالَ فَطَمِعْتُ أَنْ یَکُونَ قَدْ صَلَحَ الصَّبِیُّ فَقُلْتُ کَیْفَ الصَّبِیُّ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَقَالَ لَقَدْ مَضَی لِسَبِیلِهِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ لَقَدْ کُنْتَ وَ هُوَ حَیٌّ مُهْتَمّاً حَزِیناً وَ قَدْ رَأَیْتُ حَالَکَ السَّاعَةَ وَ قَدْ مَاتَ غَیْرَ تِلْکَ الْحَالِ فَکَیْفَ هَذَا فَقَالَ إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ إِنَّمَا نَجْزَعُ قَبْلَ الْمُصِیبَةِ فَإِذَا وَقَعَ أَمْرُ اللَّهِ رَضِینَا بِقَضَائِهِ وَ سَلَّمْنَا لِأَمْرِهِ (2).

«77»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الْکَاهِلِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ: کَانَ أَبِی یَبْعَثُ أُمِّی وَ أُمَّ فَرْوَةَ تَقْضِیَانِ حُقُوقَ أَهْلِ الْمَدِینَةِ(3).

«78»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ کَامِلٍ قَالَ: کُنْتُ جَالِساً عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَصَرَخَتِ الصَّارِخَةُ مِنَ الدَّارِ فَقَامَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ثُمَّ جَلَسَ فَاسْتَرْجَعَ وَ عَادَ فِی حَدِیثِهِ حَتَّی فَرَغَ مِنْهُ ثُمَّ قَالَ إِنَّا لَنُحِبُّ أَنْ نُعَافَی فِی أَنْفُسِنَا وَ أَوْلَادِنَا وَ أَمْوَالِنَا فَإِذَا وَقَعَ الْقَضَاءُ فَلَیْسَ لَنَا أَنْ نُحِبَّ مَا لَمْ یُحِبَّ اللَّهُ لَنَا(4).

«79»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنِ ابْنِ شُبْرُمَةَ قَالَ: مَا ذَکَرْتُ حَدِیثاً سَمِعْتُهُ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ

ص: 49


1- 1. المصدر السابق ج 6 ص 523.
2- 2. المصدر السابق ج 3 ص 225.
3- 3. المصدر السابق ج 3 ص 217 ذیل حدیث.
4- 4. المصدر السابق ج 3 ص 226.

یادم می آید چنان ناراحت میشوم که نزدیک است قلبم کنده شود، امام فرمود: پدرم از جدم و ایشان از پیامبر اکرم نقل کرد. ابن شبرمه گفت: بخدا سوگند پدر و جدش هرگز بر پیامبر دروغ نمی بندند گفت پیامبر فرموده: هر کس بر اساس گمان و قیاس رفتار کند، خود و دیگران را از بین برده و هر کس حلال و حرام مردم را بگوید و فتوا دهد، با وجود اینکه ناسخ و منسوخ را نمیشناسد خود و دیگران را از بین برده است(1).

روایت80.

کافی: ابان بن تغلب گفت در حالی خدمت حضرت صادق رسیدم که مشغول نماز بود، شمردم در رکوع و سجود شصت تسبیح گفت(2).

روایت81.

کافی: حمزة بن حمران و حسن بن زیاد گفتند: خدمت حضرت صادق رسیدیم گروهی در خدمتش بودند نماز عصر را با آنها خواند، ما نماز خوانده بودیم شمردیم در رکوع «سبحان ربی العظیم» را سی و سه یا سی و چهار مرتبه گفت. یکی از این دو راوی در حدیث خود نقل کرده تعداد «سبحان ربی العظیم و بحمده» در رکوع و سجده، برابر بود(3) .

روایت82.

کافی: موسی بن اشیم گفت: خدمت حضرت صادق بودم شخصی در مورد یک آیه قرآن سؤال کرد امام به او جواب داد. بعد دیگری آمد و از همان آیه سؤال کرد اما ایشان جوابی بر خلاف جواب اول داد. من بی اندازه ناراحت شدم انگار قلبم با کارد تکه تکه می شود، با خود گفتم من ابو قتاده را در شام رها کردم با اینکه او به اندازه یک واو اشتباه نمیکند، آن وقت آمدم پیش این شخص که چنین خطایی می کند. در همین موقع نفر سوم آمد امام به او پاسخی بر خلاف اولی و دومی داد، من آسوده شدم چون فهمیدم از روی تقیه جواب میدهد. بعد امام متوجه من شده فرمود: پسر اشیم! خداوند عز و جل دانش را در اختیار

ص: 50


1- . کافی 1: 43
2- . کافی 1: 329
3- . همان

إِلَّا کَادَ أَنْ یَتَصَدَّعَ قَلْبِی قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَالَ ابْنُ شُبْرُمَةَ وَ أُقْسِمُ بِاللَّهِ مَا کَذَبَ أَبُوهُ عَلَی جَدِّهِ وَ لَا جَدُّهُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ عَمِلَ بِالْمَقَایِیسِ فَقَدْ هَلَکَ وَ أَهْلَکَ وَ مَنْ أَفْتَی وَ هُوَ لَا یَعْلَمُ النَّاسِخَ مِنَ الْمَنْسُوخِ وَ الْمُحْکَمَ مِنَ الْمُتَشَابِهِ فَقَدْ هَلَکَ وَ أَهْلَکَ (1).

«80»

کا، [الکافی] الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ هُوَ یُصَلِّی فَعَدَدْتُ لَهُ فِی الرُّکُوعِ وَ السُّجُودِ سِتِّینَ تَسْبِیحَةً(2).

«81»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ حُمْرَانَ وَ الْحَسَنِ بْنِ زِیَادٍ قَالا: دَخَلْنَا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ عِنْدَهُ قَوْمٌ فَصَلَّی بِهِمُ الْعَصْرَ وَ قَدْ کُنَّا صَلَّیْنَا فَعَدَدْنَا لَهُ فِی رُکُوعِهِ سُبْحَانَ رَبِّیَ الْعَظِیمِ أَرْبَعاً أَوْ ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ مَرَّةً وَ قَالَ أَحَدُهُمَا فِی حَدِیثِهِ وَ بِحَمْدِهِ فِی الرُّکُوعِ وَ السُّجُودِ سَوَاءٌ(3).

«82»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ یَحْیَی بْنِ أَبِی عِمْرَانَ عَنْ یُونُسَ عَنْ بَکَّارِ بْنِ بَکْرٍ عَنْ مُوسَی بْنِ أَشْیَمَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَسَأَلَهُ رَجُلٌ عَنْ آیَةٍ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَأَخْبَرَهُ بِهَا ثُمَّ دَخَلَ عَلَیْهِ دَاخِلٌ فَسَأَلَهُ عَنْ تِلْکَ الْآیَةِ فَأَخْبَرَهُ بِخِلَافِ مَا أَخْبَرَ الْأَوَّلَ فَدَخَلَنِی مِنْ ذَلِکَ مَا شَاءَ اللَّهُ حَتَّی کَأَنَّ قَلْبِی یُشْرَحُ بِالسَّکَاکِینِ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی تَرَکْتُ أَبَا قَتَادَةَ بِالشَّامِ لَا یُخْطِئُ فِی الْوَاوِ وَ شِبْهِهِ وَ جِئْتُ إِلَی هَذَا یُخْطِئُ هَذَا الْخَطَأَ کُلَّهُ فَبَیْنَا أَنَا کَذَلِکَ إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ آخَرُ فَسَأَلَهُ عَنْ تِلْکَ الْآیَةِ فَأَخْبَرَهُ بِخِلَافِ مَا أَخْبَرَنِی وَ أَخْبَرَ صَاحِبَیَّ فَسَکَنَتْ نَفْسِی فَعَلِمْتُ أَنَّ ذَلِکَ مِنْهُ تَقِیَّةٌ قَالَ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَیَّ فَقَالَ لِی یَا ابْنَ أَشْیَمَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَوَّضَ إِلَی

ص: 50


1- 1. المصدر السابق ج 1 ص 43.
2- 2. المصدر السابق ج 1 ص 329.
3- 3. المصدر السابق ج 1 ص 329.

سلیمان بن داود گذارد و فرمود: «هذا عَطاؤُنا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِکْ بِغَیْرِ حِسابٍ»(1) {[گفتیم:] این بخشش ماست، [آن را] بی شمار ببخش یا نگاه دار}، فرمود به پیامبر اسلام نیز واگذار کرد و فرمود: «ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا»(2) {و آنچه را فرستاده [او] به شما داد، آن را بگیرید و از آنچه شما را باز داشت، بازایستید} فرمود: و آنچه خداوند به رسول اکرم واگذار نمود ایشان در اختیار ما گذاشته است(3).

روایت83.

کافی: یونس یا دیگری از امام صادق ع نقل کرد: که بایشان عرض کردم فدایت شوم شنیده ام در مورد در آمد چشمه موسوم بزیاد عملی را انجام میدهی مایلم از خودتان بشنوم فرمود: بله گفته ام وقتی میوه میرسد چند جای دیوارهای باغ را بشکافند تا مردم بتوانند داخل شوند و از میوه آن بخورند. دستور داده ام ده لگن بزرگ بگذارند و بر سر هر لگن ده نفر بنشینند و بخورند وقتی آنها خوردند ده نفر دیگر برای هر نفر یک پیمانه خرما بریزند. و دستور دادم به هر کدام از همسایگان باغ از پیر مردها و پیره زنان و بچه ها و مریض ها و زنانی که نمیتوانند بیایند یک پیمانه بدهند. وقتی محصول جمع آوری شد اجرت کارکنان و نگهبانان و مزدوران را میدهم و بقیه را بمدینه می آورم و میان خانواده ها و مستحقین تقسیم میکنم و به هر کدام دو یا سه بار کمتر و بیشتر به مقدار احتیاج آنها می دهم، بعد از تمام این مصارف چهار صد دینار برایم باقی میماند، در حالی که غله آن چشمه چهار هزار دینار است(4).

توضیح

در برخی نسخه ها بنیات با باء بعد نون و بعد یاء بر ساخت مصغر آمده است.

در کتاب نهایه در این حدیث(5) آمده است: از مردی که از مرز می آمد سؤال شد آیا سپاهیان در ظرف های کوچک می نوشند؟ گفت: نه بلکه قوم ظرفی می آورند و آن را دست به دست می گردانند تا همه از آن بنوشند، البنیات در اینجا ظرف های کوچک است و گفت: بسطنا له بناء یعنی آن را برایش گستردیم،

ص: 51


1- . ص / 39
2- حشر / 7
3- . کافی 1: 265
4- . همان 3 : 569
5- . نهایة فی اللغة 1 : 96

سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ علیهما السلام فَقَالَ هذا عَطاؤُنا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِکْ بِغَیْرِ حِسابٍ (1) وَ فَوَّضَ إِلَی نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ- وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا(2) فَمَا فَوَّضَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَدْ فَوَّضَهُ إِلَیْنَا(3).

«83»

کا، [الکافی] أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ وَ غَیْرُهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الرَّیَّانِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ یُونُسَ أَوْ غَیْرِهِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ بَلَغَنِی أَنَّکَ کُنْتَ تَفْعَلُ فِی غَلَّةِ عَیْنِ زِیَادٍ شَیْئاً وَ أَنَا أُحِبُّ أَنْ أَسْمَعَهُ مِنْکَ قَالَ فَقَالَ لِی نَعَمْ کُنْتُ آمُرُ إِذَا أَدْرَکَتِ الثَّمَرَةُ أَنْ یُثْلَمَ فِی حِیطَانِهَا الثُّلَمُ لِیَدْخُلَ النَّاسُ وَ یَأْکُلُوا وَ کُنْتُ آمُرُ فِی کُلِّ یَوْمٍ أَنْ یُوضَعَ عَشْرُ بُنَیَّاتٍ یَقْعُدُ عَلَی کُلِّ بُنَیَّةٍ عَشَرَةٌ کُلَّمَا أَکَلَ عَشَرَةٌ جَاءَ عَشَرَةٌ أُخْرَی یُلْقَی لِکُلِّ نَفْسٍ مِنْهُمْ مُدٌّ مِنْ رُطَبٍ وَ کُنْتُ آمُرُ لِجِیرَانِ الضَّیْعَةِ کُلِّهِمُ الشَّیْخِ وَ الْعَجُوزِ وَ الصَّبِیِّ وَ الْمَرِیضِ وَ الْمَرْأَةِ وَ مَنْ لَا یَقْدِرُ أَنْ یَجِی ءَ فَیَأْکُلَ مِنْهَا لِکُلِّ إِنْسَانٍ مِنْهُمْ مُدٌّ فَإِذَا کَانَ الْجَذَاذُ وَفَیْتُ الْقُوَّامَ

وَ الْوُکَلَاءَ وَ الرِّجَالَ أُجْرَتَهُمْ وَ أَحْمِلُ الْبَاقِیَ إِلَی الْمَدِینَةِ فَفَرَّقْتُ فِی أَهْلِ الْبُیُوتَاتِ وَ الْمُسْتَحِقِّینَ الرَّاحِلَتَیْنِ وَ الثَّلَاثَةَ وَ الْأَقَلَّ وَ الْأَکْثَرَ عَلَی قَدْرِ اسْتِحْقَاقِهِمْ وَ حَصَلَ لِی بَعْدَ ذَلِکَ أَرْبَعُمِائَةِ دِینَارٍ وَ کَانَ غَلَّتُهَا أَرْبَعَةَ آلَافِ دِینَارٍ(4).

بیان

فی بعض النسخ بنیات بالباء الموحدة ثم النون ثم الیاء المثناة التحتانیة علی بناء التصغیر.

قال فی النهایة فی الحدیث (5)

أنه سأل رجلا قدم من الثغر هل شرب الجیش فی البنیات الصغار قال لا إن القوم لیؤتون بالإناء فیتداولونه حتی یشربوه کلهم البنیات هاهنا الأقداح الصغار و قال بسطنا له بناء أی نطعا هکذا جاء

ص: 51


1- 1. سورة ص الآیة: 39.
2- 2. سورة الحشر الآیة: 7.
3- 3. الکافی ج 1 ص 265.
4- 4. الکافی ج 3 ص 569.
5- 5. النهایة فی اللغة ج 1 ص 96.

در تفسیر آن این چنین آمده است و به آن المبناة نیزگفته می شود.

در برخی نسخه ها آمده است ثبنة با ثاء و باء سپس نون و این ظاهرتر است. فیروزآبادی(1) گفت: ثبن الثوب یثبنه ثبنا با کسره یعنی انتهای لباس را تا زده و آن را دوخت یا در ظرف چیزی ریخته و آن را در مقابلش حمل کرد، الثبین و الثبان با کسره و الثبنة با ضمه قسمتی از لباست است که آن را در مقابلت خم می کنی، سپس در آن خرما یا چیز دیگری قرار می دهی و در جمله این گونه می آید و قد أثبنت فی ثوبی. جزری(2) گفت: در حدیث آمده: إذا مر أحدکم بحائط فلیأکل منه و لا تتخذ ثبانا. الثبان ظرفی است که چیزی در آن ریخته و می برند و مقابل فرد می گذارند، گفته می شود: ثبنت الثوب أثبنه ثبنا و ثبانا و معنای آن این است که لباست را خم کرده و در آن چیزی قرار دهی، مفرد آن می شود ثبنة.

احتمال دارد الثبنات تصحیف الثبان باشد یا گفته می شود که این گونه جمع می شود، مانند غرفة که جمع آن غرفات است یا لبنة که جمعش لبنات است.

روایت84.

کافی: امام صادق ع فرمود: بین من و مردی منجم زمینی مشترک بود، او پیوسته برای تقسیم تأخیر می انداخت تا ساعتی را انتخاب کند که بنظر خودش برایش خوش یمن باشد و برای من نحس. بالاخره تقسیم کردیم قسمت خوب بمن افتاد، منجم از ناراحتی دست بر پشت دست دیگر زده گفت: مثل امروز ندیده بودم.

گفتم: مگر از علم خود استفاده نکردی گفت من با اطلاع از علم نجوم برای شما ساعت نحس انتخاب کردم و خودم در ساعت سعد خارج شدم باز قسمت بهتر بشما افتاد. گفتم می خواهی حدیثی را که پدرم از پدر خود برایم نقل کرده برایت بگویم؟ پدرم گفت: پیامبر اکرم فرمود: هر کس مایل است نحسی روزش برطرف شود اول صبح صدقه بدهد خداوند با این صدقه نحسی آن روز را برطرف میکند و هر که می خواهد نحسی شبش برطرف گردد شب را با صدقه شروع کند، خداوند با این صدقه نحسی شبش را برطرف می کند. گفتم من وقتی خارج شدم صدقه دادم فایده این صدقه برای تو از علم نجوم تو بهتر است(3).

ص: 52


1- . القاموس 4 : 206
2- . النهایة 1 : 125
3- . کافی 4: 6

تفسیره و یقال له أیضا المبناة انتهی.

و فی بعض النسخ ثبنه بالثاء المثلثة ثم الباء الموحدة فالنون و هو أظهر قال الفیروزآبادی (1)

ثبن الثوب یثبنه ثبنا و ثبانا بالکسر ثنی طرفه و خاطه أو جعل فی الوعاء شیئا و حمله بین یدیه و الثبین و الثبان بالکسر و الثبنة بالضم الموضع الذی تحمل فیه من ثوبک تثنیه بین یدیک ثم تجعل فیه من التمر أو غیره و قد أثبنت فی ثوبی و قال الجزری (2)

فی الحدیث: إذا مر أحدکم بحائط فلیأکل منه و لا تتخذ ثبانا.

الثبان الوعاء الذی یحمل فیه الشی ء و یوضع بین یدی الإنسان یقال ثبنت الثوب أثبنه ثبنا و ثبانا و هو أن تعطف ذیل قمیصک فتجعل فیه شیئا تحمله الواحدة ثبنة انتهی.

فیحتمل أن یکون الثبنات تصحیف الثبان أو یقال أنه قد یجمع هکذا أیضا کغرفة علی غرفات و لبنة علی لبنات.

«84»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ بَیْنِی وَ بَیْنَ رَجُلٍ قِسْمَةُ أَرْضٍ وَ کَانَ الرَّجُلُ صَاحِبَ نُجُومٍ وَ کَانَ یَتَوَخَّی سَاعَةَ السُّعُودِ فَیَخْرُجُ فِیهَا وَ أَخْرُجُ أَنَا فِی سَاعَةِ النُّحُوسِ فَاقْتَسَمْنَا فَخَرَجَ لِی خَیْرُ الْقِسْمَیْنِ فَضَرَبَ الرَّجُلُ بِیَدِهِ الْیُمْنَی عَلَی الْیُسْرَی ثُمَّ قَالَ مَا رَأَیْتُ کَالْیَوْمِ قَطُّ قُلْتُ وَیْکِ أَ لَا أُخْبِرُکَ ذَاکَ قَالَ إِنِّی صَاحِبُ نُجُومٍ أَخْرَجْتُکَ فِی سَاعَةِ النُّحُوسِ فَخَرَجْتُ أَنَا فِی سَاعَةِ السُّعُودِ ثُمَّ قَسَمْنَا فَخَرَجَ لَکَ خَیْرُ الْقِسْمَیْنِ فَقُلْتُ أَ لَا أُحَدِّثُکَ بِحَدِیثٍ حَدَّثَنِی بِهِ أَبِی علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَدْفَعَ اللَّهُ عَنْهُ نَحْسَ یَوْمِهِ فَلْیَفْتَتِحْ یَوْمَهُ بِصَدَقَةٍ یُذْهِبُ اللَّهُ بِهَا عَنْهُ نَحْسَ یَوْمِهِ وَ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یُذْهِبَ اللَّهُ عَنْهُ نَحْسَ لَیْلَتِهِ فَلْیَفْتَتِحْ لَیْلَتَهُ بِصَدَقَةٍ یَدْفَعُ اللَّهُ عَنْهُ نَحْسَ لَیْلَتِهِ فَقُلْتُ إِنِّی افْتَتَحْتُ خُرُوجِی بِصَدَقَةٍ فَهَذَا

ص: 52


1- 1. القاموس ج 4 ص 206.
2- 2. النهایة ج 1 ص 125.

توضیح

ألا أخبرک ذاک یعنی آیا تو را از آن علمی که ادعا می کنی برای تو بهتر است با خبر نکنم و در یکی نسخه ها آمده است ألا خبرک ذاک که شاید خاء در این جا مضموم باشد، یعنی نفع علم تو این چیزی که تو فکر می کنی نیست و در یکی از نسخه ها آمده خیرک یعنی آیا خیر تو در این قسمتی که نصیب تو شده نیست؟

در یکی از نسخه ها آمده: ویل الآخر ما ذاک و دلیل آن این است که قاعده عرب آن است که وقتی می خواهد مطلبی را حکایت کند که درست نیست مخاطب را با آن عبارت خطاب کند، این چنین آن را تغییر می دهد. هم چنان که ویلی را ویله تغییر می دهند، بنابراین هنگام نقل حکایت راوی از ویلک به ویل الآخر تعبیر کرده است.

روایت85.

کافی: امام صادق ع فرمود: معروف و کار نیک آن است که قبل از درخواست به کسی چیزی بدهی، ولی بخشش بعد از سؤال و درخواست بهای آبروریزی اوست، شب را تا بصبح بیدار بوده و بی خوابی کشیده و با ناراحتی بسر برده، پیوسته حالتی از یأس و امید داشته، نمی دانسته برای رفع نیاز خود بکه پناه برد، بعد از این همه ناراحتی بالاخره پیش تو می آید قلبش می تپد و دست و پایش میلرزد آثار این ناراحتی را از خونی که بچهره اش حالتی حاکی از شرم داده می بینی تازه نمیداند مأیوس باز می گردد یا شادمان(1).

روایت86.

کافی: یونس گفت امام صادق ع شکر صدقه میداد عرض کردند آقا شکر را صدقه میدهی فرمود: آری چون از هر چیزی نزد من محبوب تر است، مایلم آنچه از همه چیز بیشتر دوست دارم صدقه بدهم(2).

روایت87.

امالی شیخ طوسی: یحیی بن علا گفت امام صادق ع سخت بیمار شد دستور داد او را بمسجد پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله و سلم بردند، تا صبح روز بیست و سوم ماه رمضان در آنجا بود(3).

ص: 53


1- .همان 4: 23
2- . کافی 4: 61
3- . امالی شیخ طوسی: 66

خَیْرٌ لَکَ مِنْ عِلْمِ النُّجُومِ (1).

بیان

أ لا أخبرک ذاک أی أ لا أخبرک ذاک العلم الذی تدعیه بما هو خیر لک و فی بعض النسخ أ لا خبرک ذاک فلعله بضم الخاء أی لیس علمک نفعه هذا الذی تری و فی بعضها خیرک أی أ لیس خیرک فی تلک القسمة التی وقعت.

و فی بعض النسخ ویل الآخر ما ذاک و وجه بأن من قاعدة العرب أنه إذا أراد حکایة ما لا یناسب مواجهة المحکی له به یغیره هکذا کما یعبر عن ویلی بقولهم ویله فعبر عن ویلک عند نقل الحکایة للراوی بقوله ویل الآخر.

«85»

کا، [الکافی] أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ وَ غَیْرُهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ نُوحِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الذُّهْلِیِّ رَفَعَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الْمَعْرُوفُ ابْتِدَاءٌ وَ أَمَّا مَنْ أَعْطَیْتَهُ بَعْدَ الْمَسْأَلَةِ فَإِنَّمَا کَافَیْتَهُ بِمَا بَذَلَ لَکَ مِنْ وَجْهِهِ یَبِیتُ لَیْلَتَهُ أَرِقاً مُتَمَلْمِلًا یَمْثُلُ بَیْنَ الرَّجَاءِ وَ الْیَأْسِ- لَا یَدْرِی أَیْنَ یَتَوَجَّهُ لِحَاجَتِهِ ثُمَّ یَعْزِمُ بِالْقَصْدِ لَهَا فَیَأْتِیکَ وَ قَلْبُهُ یَرْجُفُ وَ فَرَائِصُهُ تُرْعَدُ قَدْ تَرَی دَمَهُ فِی وَجْهِهِ- لَا یَدْرِی أَ یَرْجِعُ بِکَآبَةٍ أَمْ بِفَرَحٍ (2).

«86»

کا، [الکافی] عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ شُعَیْبٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَاصِمٍ عَنْ یُونُسَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَنَّهُ کَانَ یَتَصَدَّقُ بِالسُّکَّرِ فَقِیلَ لَهُ أَ تَتَصَدَّقُ بِالسُّکَّرِ فَقَالَ نَعَمْ إِنَّهُ لَیْسَ شَیْ ءٌ أَحَبَّ إِلَیَّ مِنْهُ فَأَنَا أُحِبُّ أَنْ أَتَصَدَّقَ بِأَحَبِّ الْأَشْیَاءِ إِلَیَ (3).

«87»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی أَحْمَدُ بْنُ عُبْدُونٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الزُّبَیْرِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ رِزْقٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ الْعَلَاءِ قَالَ: کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَرِیضاً مُدْنِفاً فَأَمَرَ فَأُخْرِجَ إِلَی مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَکَانَ فِیهِ حَتَّی أَصْبَحَ لَیْلَةَ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ (4).

ص: 53


1- 1. الکافی ج 4 ص 6.
2- 2. نفس المصدر ج 4 ص 23.
3- 3. المصدر السابق ج 4 ص 61.
4- 4. أمالی ابن الشیخ الطوسیّ ص 66.

روایت88.

امالی شیخ طوسی: امام صادق علیه السّلام کیسه زری بمن داده فرمود: این کیسه را بفلانی از بنی هاشم بده و باو نگو من باو داده ام. گفت من کیسه بردم و به او دادم گفت خدا بکسی که داده خیر بدهد، هر سال آنقدر بمن میدهد که تا سال دیگر برای ما کافی است، ولی جعفر بن محمّد با آن ثروتی که دارد یک شاهی بما نمیدهد(1).

روایت89.

کافی: حسن بن راشد گفت امام صادق هر وقت روزه میگرفت عطری خوش بکار میبرد و می فرمود: عطر تحفه روزه دار است(2).

روایت90.

کافی: معتب گفت حضرت صادق فرمود برو فطریه خانواده مرا بده فطریه برده ها را نیز بده همه را جمع کن مبادا یکنفر را واگذاری، اگر فطریه یک نفر را ندهی میترسم مرگ او را فرا گیرد(3) .

روایت91.

کافی: از ابن ثغلب نقل شده: که در مسیر بین مکه و مدینه همراه امام صادق علیه السلام بودم، وقتی به حرم رسید پایین آمد، غسل کرد و نعلین خود را به دست گرفت، سپس پابرهنه وارد حرم شد(4).

روایت92.

کافی: حماد بن عثمان گفت خدمت حضرت صادق رسیدم، مردی عرض کرد شما می فرمایید حضرت علی علیه السّلام لباسهای درشت و خشن میپوشید، پیراهن بچهار درهم کمتر یا بیشتر میخرید ولی ما می بینیم که شما لباسهای تازه میپوشید فرمود: حضرت علی آن لباس را در زمانی میپوشید که مردم بد نمیدانستند اگر امروز آن لباس را بپوشد انگشت نما می شود، بهترین لباس هر زمان همان لباس معمول مردم است

ص: 54


1- . امالی شیخ طوسی: 66
2- . کافی 4: 113
3- . همان 4: 174
4- . کافی 4: 398
«88»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی بِالْإِسْنَادِ الْمُتَقَدِّمِ عَنِ الْعَبَّاسِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْخَثْعَمِیِّ قَرِیبِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَابِرٍ قَالَ: أَعْطَانِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام خَمْسِینَ دِینَاراً فِی صُرَّةٍ فَقَالَ ادْفَعْهَا إِلَی رَجُلٍ مِنْ بَنِی هَاشِمٍ وَ لَا تُعْلِمْهُ أَنِّی أَعْطَیْتُکَ شَیْئاً قَالَ فَأَتَیْتُهُ فَقَالَ مِنْ أَیْنَ هَذَا جَزَاهُ اللَّهُ خَیْراً فَمَا یَزَالُ کُلَّ حِینٍ یَبْعَثُ بِهَا فَیَکُونُ مِمَّا نَعِیشُ فِیهِ إِلَی قَابِلٍ وَ لَکِنْ لَا یَصِلُنِی جَعْفَرٌ بِدِرْهَمٍ فِی کَثْرَةِ مَالِهِ (1).

«89»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ قَالَ: کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذَا صَامَ تَطَیَّبَ بِالطِّیبِ وَ یَقُولُ الطِّیبُ تُحْفَةُ الصَّائِمِ (2).

«90»

کا، [الکافی] أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ مُعَتِّبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ: اذْهَبْ فَأَعْطِ عَنْ عِیَالِنَا الْفِطْرَةَ وَ أَعْطِ عَنِ الرَّقِیقِ وَ اجْمَعْهُمْ وَ لَا تَدَعْ مِنْهُمْ أَحَداً فَإِنَّکَ إِنْ تَرَکْتَ مِنْهُمْ إِنْسَاناً تَخَوَّفْتُ عَلَیْهِ الْفَوْتَ قُلْتُ وَ مَا الْفَوْتُ قَالَ الْمَوْتُ (3).

«91»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ ابْنِ تَغْلِبَ قَالَ: کُنْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مُزَامِلَهُ فِیمَا بَیْنَ مَکَّةَ وَ الْمَدِینَةِ فَلَمَّا انْتَهَی إِلَی الْحَرَمِ نَزَلَ وَ اغْتَسَلَ وَ أَخَذَ نَعْلَیْهِ بِیَدَیْهِ ثُمَّ دَخَلَ الْحَرَمَ حَافِیاً(4).

«92»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الْخَزَّازِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: حَضَرْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ قَالَ لَهُ رَجُلٌ أَصْلَحَکَ اللَّهُ ذَکَرْتَ أَنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام کَانَ یَلْبَسُ الْخَشِنَ یَلْبَسُ الْقَمِیصَ بِأَرْبَعَةِ دَرَاهِمَ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ وَ نَرَی عَلَیْکَ اللِّبَاسَ الْجَدِیدَ فَقَالَ لَهُ إِنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام کَانَ یَلْبَسُ ذَلِکَ فِی زَمَانٍ لَا یُنْکَرُ وَ لَوْ لُبِسَ مِثْلُ ذَلِکَ الْیَوْمَ شُهِرَ بِهِ فَخَیْرُ لِبَاسِ کُلِّ زَمَانٍ لِبَاسُ

ص: 54


1- 1. أمالی ابن الشیخ الطوسیّ ص 66.
2- 2. الکافی ج 4 ص 113.
3- 3. نفس المصدر ج 4 ص 174.
4- 4. المصدر السابق ج 4 ص 398.

اما هنگامی که قائم آل محمّد قیام کند لباس علی علیه السّلام را میپوشد و به روش او رفتار میکند(1).

روایت93.

کافی: زید شحام گفت شب جمعه بود و ما در خدمت حضرت صادق علیه السّلام و در راه بودیم، فرمود: قدری قرآن بخوان امشب شب جمعه است. این آیه را خواندم «إِنَّ یَوْمَ الْفَصْلِ مِیقاتُهُمْ أَجْمَعِینَ یَوْمَ لا یُغْنِی مَوْلًی عَنْ مَوْلًی شَیْئاً وَ لا هُمْ یُنْصَرُونَ إِلَّا مَنْ رَحِمَ اللَّهُ»(2) {در حقیقت روز جداسازی موعد همه آنهاست * همان روزی که هیچ دوستی از هیچ دوستی نمی تواند حمایتی کند، و آنان یاری نمی شوند * مگر کسی را که خدا رحمت کرده است}، حضرت صادق علیه السّلام فرمود: بخدا قسم آنهایی که خدا به آنها رحم میکند ما هستیم ما همان گروهی هستیم که خداوند در این آیه استثنا فرمود ولی ما از مردم بی نیازیم(3).

روایت94.

کافی: ابو بصیر گفت حضرت صادق فرمود پدرم امام محمد باقر ع هنگام طواف مرا دید، آن موقع سنی نداشتم ولی در عبادت کوشش بسیار کرده بودم. پدرم دید که عرق از سر و صورت من فرو میریزد فرمود: پسرم جعفر خداوند وقتی بنده ای را دوست داشته باشد او را وارد بهشت میکند و عمل کم را از او می پذیرد(4) .

روایت95.

کافی: وقتی جوان بودم تلاش زیادی در عبادت کرده بودم، پدرم به من فرمود: پسرم چه می کنی؟ خداوند عز و جل وقتی بنده ای را دوست داشته باشد به عمل کم او راضی است(5).

روایت96.

کافی: عبد الاعلی آزاد شده آل سام گفت: در راه مدینه با حضرت صادق علیه السّلام برخورد کردم، روز بسیار گرمی بود، عرض کردم فدایت شوم با مقامی که نزد خدا و خویشاوندی که با پیامبر داری، خود را در چنین روزی این گونه به زحمت انداخته ای!؟ فرمود: عبد الاعلی برای کسب روزی بیرون آمده ام تا از مثل تو بی نیاز باشم(6).

ص: 55


1- . همان 6: 444
2- . دخان / 40 ، 41 ، 42
3- . کافی 1: 423
4- . کافی 1 : 86
5- . همان 2 : 87
6- . کافی 5 : 74

أَهْلِهِ غَیْرَ أَنَّ قَائِمَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ علیهم السلام إِذَا قَامَ لَبِسَ ثِیَابَ عَلِیٍّ علیه السلام وَ سَارَ بِسِیرَةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیٍّ علیه السلام (1).

«93»

کا، [الکافی] أَحْمَدُ بْنُ مِهْرَانَ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْحَسَنِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ نَحْنُ فِی الطَّرِیقِ فِی لَیْلَةِ الْجُمُعَةِ اقْرَأْ فَإِنَّهَا لَیْلَةُ الْجُمُعَةِ قُرْآناً فَقَرَأْتُ إِنَّ یَوْمَ الْفَصْلِ مِیقاتُهُمْ

أَجْمَعِینَ- یَوْمَ لا یُغْنِی مَوْلًی عَنْ مَوْلًی شَیْئاً وَ لا هُمْ یُنْصَرُونَ إِلَّا مَنْ رَحِمَ اللَّهُ (2) فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام نَحْنُ وَ اللَّهِ الَّذِی یَرْحَمُ اللَّهُ وَ نَحْنُ وَ اللَّهِ الَّذِی اسْتَثْنَی اللَّهُ وَ لَکِنَّا نُغْنِی عَنْهُمْ (3).

«94»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ عَنْ مَنْصُورٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَرَّ بِی أَبِی وَ أَنَا بِالطَّوَافِ وَ أَنَا حَدَثٌ وَ قَدِ اجْتَهَدْتُ فِی الْعِبَادَةِ فَرَآنِی وَ أَنَا أَتَصَابُّ عَرَقاً فَقَالَ لِی یَا جَعْفَرُ یَا بُنَیَّ إِنَّ اللَّهَ إِذَا أَحَبَّ عَبْداً أَدْخَلَهُ الْجَنَّةَ وَ رَضِیَ مِنْهُ بِالْیَسِیرِ(4).

«95»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ وَ غَیْرِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: اجْتَهَدْتُ فِی الْعِبَادَةِ وَ أَنَا شَابٌّ فَقَالَ لِی أَبِی یَا بُنَیَّ دُونَ مَا أَرَاکَ تَصْنَعُ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَحَبَّ عَبْداً رَضِیَ مِنْهُ بِالْیَسِیرِ(5).

«96»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ سَهْلٍ عَنِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی مَوْلَی آلِ سَامٍ قَالَ: اسْتَقْبَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی بَعْضِ طُرُقِ الْمَدِینَةِ فِی یَوْمٍ صَائِفٍ شَدِیدِ الْحَرِّ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ حَالُکَ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَرَابَتُکَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَنْتَ تُجْهِدُ نَفْسَکَ فِی مِثْلِ هَذَا الْیَوْمِ فَقَالَ یَا عَبْدَ الْأَعْلَی خَرَجْتُ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ

ص: 55


1- 1. الکافی ج 6 ص 444.
2- 2. سورة الدخان الآیة: 40 و 41 و 42.
3- 3. الکافی ج 1 ص 423.
4- 4. نفس المصدر ج 2 ص 86.
5- 5. المصدر السابق ج 2 ص 87.

روایت97.

کافی: حفص بن ابی عایشه گفت: امام صادق ع یکی از غلامان را پی کاری فرستاد. غلام دیر کرد امام به دنبال او رفت تا پیدایش کند و او را در حالی که خوابیده بود یافت، بالای سرش نشست و شروع کرد بباد زدن تا بیدار شد همین که بیدار شد فرمود: فلانی بخدا قسم بتو این قدر اجازه نداده اند که شب و روز را بخوابی، تو می توانی شب بخوابی ولی روز ما باید از تو استفاده کنیم(1).

روایت98.

مناقب: ابن شهر آشوب مانند آن را روایت کرده است(2).

روایت99.

کافی: اسماعیل بن جابر گفت: نزد امام صادق علیه السلام رفتم و ایشان در باغ بود و با بیلی که در دست داشت در حال باز کردن آب بود، امام پیراهنی شبیه به کرابیس پوشیده بود، این پیراهن آن قدر تنگ بود گویی بر تن امام دوخته شده است(3).

روایت100.

کافی: محمّد بن عذافر از پدر خود نقل کرد: که امام صادق ع هزار و سیصد دینار بمن داده گفت خرید و فروش کن. فرمود: من علاقه ای بسود آن ندارم گرچه سود را هر کسی دوست دارد، ولی مایلم خداوند ببیند که من در جستجوی نعمت اویم. پدرم گفت صد دینار سود کردم، خدمت امام رسیده عرض کردم سرمایه شما صد دینار سود داشت، امام صادق خیلی خوشحال شد فرمود: آن صد دینار را هم به اصل سرمایه اضافه کن. پدرم از دنیا رفت آن پول نزد او بود. امام صادق علیه السّلام نامه ای نوشت و به من تسلیت گفته و ذکر کرد که مبلغ هزار و هشتصد دینار پیش پدرت دارم که برای خرید و فروش باو داده بودم، آن مبلغ را بده به عمر بن یزید. من در دفتر پدرم نگاه کردم دیدم نوشته است مبلغ هزار و هفتصد دینار از حضرت صادق نزد من است که صد دینار در خرید و فروش سود آن شده و عبد اللَّه ابن سنان و عمر بن یزید میدانند(4).

ص: 56


1- . همان 8 : 87
2- . مناقب 3 : 395 ، در نسخه چاپ شده در نجف آمده است جعفر بن ابی عایشه.
3- . کافی 5 : 76
4- . کافی 5 : 76

لِأَسْتَغْنِیَ عَنْ مِثْلِکَ (1).

«97»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ الْحَجَّالِ عَنْ حَفْصِ بْنِ أَبِی عَائِشَةَ قَالَ: بَعَثَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام غُلَاماً لَهُ فِی حَاجَةٍ فَأَبْطَأَ فَخَرَجَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَلَی أَثَرِهِ لَمَّا أَبْطَأَ فَوَجَدَهُ نَائِماً فَجَلَسَ عِنْدَ رَأْسِهِ یُرَوِّحُهُ حَتَّی انْتَبَهَ فَلَمَّا انْتَبَهَ قَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا فُلَانُ وَ اللَّهِ مَا ذَلِکَ لَکَ تَنَامُ اللَّیْلَ وَ النَّهَارَ لَکَ اللَّیْلُ وَ لَنَا مِنْکَ النَّهَارُ(2).

«98»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عَنْ حَفْصٍ: مِثْلَهُ (3).

«99»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَابِرٍ قَالَ: أَتَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ إِذَا هُوَ فِی حَائِطٍ لَهُ بِیَدِهِ مِسْحَاةٌ وَ هُوَ یَفْتَحُ بِهَا الْمَاءَ وَ عَلَیْهِ قَمِیصٌ شِبْهُ الْکَرَابِیسِ کَأَنَّهُ مَخِیطٌ عَلَیْهِ مِنْ ضِیقِهِ (4).

«100»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ سَهْلٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُذَافِرٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: أَعْطَی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَبِی أَلْفاً وَ سَبْعَمِائَةِ دِینَارٍ فَقَالَ لَهُ اتَّجِرْ لِی بِهَا ثُمَّ قَالَ أَمَا إِنَّهُ لَیْسَ لِی رَغْبَةٌ فِی رِبْحِهَا وَ إِنْ کَانَ الرِّبْحُ مَرْغُوباً فِیهِ وَ لَکِنِّی أَحْبَبْتُ أَنْ یَرَانِیَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مُتَعَرِّضاً لِفَوَائِدِهِ قَالَ فَرَبِحْتُ لَهُ فِیهِ مِائَةَ دِینَارٍ ثُمَّ لَقِیتُهُ فَقُلْتُ لَهُ قَدْ رَبِحْتُ لَکَ فِیهَا مِائَةَ دِینَارٍ قَالَ فَفَرِحَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِذَلِکَ فَرَحاً شَدِیداً ثُمَّ قَالَ لِی أَثْبِتْهَا فِی رَأْسِ مَالِی قَالَ فَمَاتَ أَبِی وَ الْمَالُ عِنْدَهُ فَأَرْسَلَ إِلَیَّ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ کَتَبَ عَافَانَا اللَّهُ وَ إِیَّاکَ إِنَّ لِی عِنْدَ أَبِی مُحَمَّدٍ أَلْفاً وَ ثَمَانَمِائَةِ دِینَارٍ أَعْطَیْتُهُ یَتَّجِرُ بِهَا فَادْفَعْهَا إِلَی عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ فَنَظَرْتُ فِی کِتَابِ أَبِی فَإِذَا فِیهِ لِأَبِی مُوسَی عِنْدِی أَلْفٌ وَ سَبْعُمِائَةِ دِینَارٍ وَ اتُّجِرَ لَهُ فِیهَا مِائَةُ دِینَارٍ- عَبْدُ اللَّهِ بْنُ سِنَانٍ وَ عُمَرُ بْنُ یَزِیدَ یَعْرِفَانِهِ (5).

ص: 56


1- 1. المصدر السابق ج 5 ص 74.
2- 2. المصدر السابق ج 8 ص 87.
3- 3. المناقب ج 3 ص 395 و فی المطبوعة فی النجف جعفر بن أبی عائشة.
4- 4. الکافی ج 5 ص 76.
5- 5. الکافی ج 5 ص 76.

روایت101.

کافی: ابی عمرو شیبانی گفت حضرت صادق را دیدم که در دست بیلی داشت و بر تن روپوشی خشن و در باغ خود کار میکرد، عرق از پشت مبارکش میریخت عرض کردم فدایت شوم بدهید من کمک کنم فرمود: من دوست دارم که مرد در راه جستجوی معیشت از حرارت آفتاب رنج ببرد(1).

روایت102.

کافی: محمد بن عذافر از پدرش مانند آن را با کمی اختصار نقل کرده است(2).

روایت103.

کافی: داود بن سرحان گفت: امام صادق علیه السّلام را دیدم که با دست خود خرما پیمانه میکرد عرض کردم فدایت شوم اگر دستور بدهید یکی از فرزندانتان یا غلامان این کار را انجام میدهند(3).

روایت104.

کافی: عبد الحمید بن سعید گفت از ابو ابراهیم جعفر بن محمّد (ع) در باره استخوان فیل سؤال کردم که خرید و فروش آن اشکالی ندارد؟ زیرا از آن شانه میسازند فرمود: اشکالی ندارد پدرم از استخوان فیل شانه ای یا شانه هایی داشت(4).

روایت105.

کافی: شعیب گفت: برای امام صادق علیه السّلام چند نفر مزدور گرفتم که در باغش کار کنند قرار شد تا عصر کار کنند، بعد از تمام شدن وقت که از کار دست کشیدند امام علیه السّلام به معتب فرمود: اجرت این ها را قبل از اینکه عرقشان خشک شود بده(5).

روایت106.

کافی: ابو حنیفه رهبر حجاج گفت: مفضل زمانی که من و دامادم با یک دیگر در مورد ارثی نزاع و اختلاف داشتیم به ما برخورد کرد، حدود یک ساعت آنجا ایستاد، سپس بما گفت بیایید منزل ما. پیش او رفتیم با چهار صد درهم بین ما صلح برقرار کرد.

ص: 57


1- . کافی 5 : 76
2- . همان 5 : 77
3- . کافی 5 : 87 با کمی اضافات
4- . همان 5 : 226 و شیخ در تهذیب 7 : 133 آن را آورده است.
5- . کافی 5 : 289
«101»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سُلَیْمَانَ قَالَ حَدَّثَنِی جَمِیلُ بْنُ صَالِحٍ عَنْ أَبِی عَمْرٍو الشَّیْبَانِیِّ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ بِیَدِهِ مِسْحَاةٌ وَ عَلَیْهِ إِزَارٌ غَلِیظٌ یَعْمَلُ فِی حَائِطٍ لَهُ وَ الْعَرَقُ یَتَصَابُّ عَنْ ظَهْرِهِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَعْطِنِی أَکْفِکَ فَقَالَ لِی إِنِّی أُحِبُّ أَنْ یَتَأَذَّی الرَّجُلُ بِحَرِّ الشَّمْسِ فِی طَلَبِ الْمَعِیشَةِ(1).

«102»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُذَافِرٍ عَنْ أَبِیهِ: مِثْلَهُ مَعَ اخْتِصَارٍ(2).

«103»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ سِرْحَانَ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَکِیلُ تَمْراً بِیَدِهِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ لَوْ أَمَرْتَ بَعْضَ وُلْدِکَ أَوْ بَعْضَ مَوَالِیکَ فَیَکْفِیکَ (3).

«104»

کا، [الکافی] أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ بْنِ سَعِیدٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا إِبْرَاهِیمَ علیه السلام عَنْ عِظَامِ الْفِیلِ یَحِلُّ بَیْعُهُ أَوْ شِرَاؤُهُ الَّذِی یُجْعَلُ مِنْهُ الْأَمْشَاطُ فَقَالَ لَا بَأْسَ قَدْ کَانَ لِأَبِی مِنْهُ مُشْطٌ أَوْ أَمْشَاطٌ(4).

«105»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ حَنَانٍ عَنْ شُعَیْبٍ قَالَ: تَکَارَیْنَا لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَوْماً یَعْمَلُونَ فِی بُسْتَانٍ لَهُ وَ کَانَ أَجَلُهُمْ إِلَی الْعَصْرِ فَلَمَّا فَرَغُوا قَالَ لِمُعَتِّبٍ أَعْطِهِمْ أُجُورَهُمْ قَبْلَ أَنْ یَجِفَّ عَرَقُهُمْ (5).

«106»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی حَنِیفَةَ سَائِقِ الْحَاجِّ قَالَ: مَرَّ بِنَا الْمُفَضَّلُ وَ أَنَا وَ خَتَنِی نَتَشَاجَرُ فِی مِیرَاثٍ فَوَقَفَ عَلَیْنَا سَاعَةً ثُمَّ قَالَ لَنَا تَعَالَوْا إِلَی الْمَنْزِلِ فَأَتَیْنَاهُ فَأَصْلَحَ بَیْنَنَا بِأَرْبَعَةِ مِائَةِ دِرْهَمٍ فَدَفَعَهَا

ص: 57


1- 1. الکافی ج 5 ص 76.
2- 2. نفس المصدر ج 5 ص 77.
3- 3. المصدر السابق ج 5 ص 87 بزیادة فیه.
4- 4. المصدر السابق ج 5 ص 226 و أخرجه الشیخ فی التهذیب ج 7 ص 133.
5- 5. المصدر السابق ج 5 ص 289.

آن چهار صد درهم را به ما پرداخت، وقتی ما از یک دیگر راضی شدیم گفت: این پول از من نبود. ولی امام صادق علیه السّلام بمن دستور داده اگر دو نفر از دوستان در موردی با هم اختلاف داشتند بین آنها اصلاح کنم و غرامت را از مال ایشان بپردازم، آن پول برای حضرت صادق علیه السّلام بود(1).

روایت107.

کافی: عمرو بن ابی المقدام گفت: امام صادق علیه السّلام را در روز عرفه دیدم که در عرفات با صدای بلند میفرماید: مردم پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله رهبر مردم بود پس از او علی بن ابی طالب بعد امام حسن و بعد امام حسین پس از ایشان علی بن الحسین و بعد محمّد بن علی بعد از ایشان من هستم بیایید هر سؤالی دارید بکنید از هر طرف سه مرتبه این جملات را تکرار میکرد چپ و راست، عقب، جلو مجموعا دوازده مرتبه فرمود.عمرو گفت وقتی به منی رفتم از یاران عرب در مورد تفسیر کلمه هه پرسیدم گفتند: هه زبان بنی فلان است یعنی من هستم هر سؤالی دارید از من بپرسید، گفت از باقی عرب ها نیز پرسیدم، آن ها همین جواب را دادند(2).

روایت108.

در فلاح السائل مینویسد: که حضرت صادق علیه السّلام در نماز قرآن میخواند ناگهان بیهوش شد وقتی بهوش آمد سؤال کردند چه شد که حال شما تغییر کرد؟ جوابی داد که مضمونش این بود: آیات قرآن را تکرار کردم تا به جایی رسیدم که گویا این آیات را از کسی که نازل کرده (خدا) میشنوم .

روایت109.

کافی: معمر بن خلاد گفت از امام موسی بن جعفر علیه السّلام شنیدم میفرمود: مردی خدمت حضرت صادق رسید به قصد خیر خواهی گفت: آقا چرا اموالت را پراکنده کرده ای اگر در یک جا جمع بود خرجش کمتر و نفعش بیشتر بود؟ امام فرمود: بدان جهت پراکنده کردم که اگر آسیبی به یکی رسید دیگری سالم باشد، اما میتوان تمام آن مال را در یک کیسه جمع کرد(3).

روایت110.

کافی: عمر بن یزید گفت مردی خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسید و تقاضای کمک کرد فرمود اکنون چیزی نداریم،

ص: 58


1- . کافی 2 : 209
2- . همان 4 : 466
3- . کافی 5 : 91

إِلَیْنَا مِنْ عِنْدِهِ حَتَّی إِذَا اسْتَوْثَقَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنَّا مِنْ صَاحِبِهِ قَالَ أَمَا إِنَّهَا لَیْسَتْ مِنْ مَالِی وَ لَکِنْ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ أَمَرَنِی إِذَا تَنَازَعَ رَجُلَانِ مِنْ أَصْحَابِنَا فِی شَیْ ءٍ أَنْ أُصْلِحَ بَیْنَهُمَا وَ أَفْتَدِیَهُمَا مِنْ مَالِهِ فَهَذَا مِنْ مَالِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام (1).

«107»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِی الْمِقْدَامِ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَوْمَ عَرَفَةَ بِالْمَوْقِفِ وَ هُوَ یُنَادِی بِأَعْلَی صَوْتِهِ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ الْإِمَامَ ثُمَّ کَانَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام ثُمَّ الْحَسَنُ ثُمَّ الْحُسَیْنُ ثُمَّ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ثُمَّ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ ثُمَّ هَهْ فَیُنَادِی ثَلَاثَ مَرَّاتٍ لِمَنْ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ یَسَارِهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ اثْنَیْ عَشَرَ صَوْتاً وَ قَالَ عَمْرٌو فَلَمَّا أَتَیْتُ مِنًی سَأَلْتُ أَصْحَابَ الْعَرَبِیَّةِ عَنْ تَفْسِیرِ هَهْ فَقَالُوا هَهْ لُغَةُ بَنِی فُلَانٍ أَنَا فَاسْأَلُونِی قَالَ ثُمَّ سَأَلْتُ غَیْرَهُمْ أَیْضاً مِنْ أَهْلِ الْعَرَبِیَّةِ فَقَالُوا مِثْلَ ذَلِکَ (2).

«108»

تم، [فلاح السائل] رُوِیَ: أَنَّ مَوْلَانَا الصَّادِقَ علیه السلام کَانَ یَتْلُو الْقُرْآنَ فِی صَلَاتِهِ فَغُشِیَ عَلَیْهِ فَلَمَّا أَفَاقَ سُئِلَ مَا الَّذِی أَوْجَبَ مَا انْتَهَتْ حَالُهُ إِلَیْهِ فَقَالَ مَا مَعْنَاهُ مَا زِلْتُ أُکَرِّرُ آیَاتِ الْقُرْآنِ حَتَّی بَلَغْتُ إِلَی حَالٍ کَأَنَّنِی سَمِعْتُهَا مُشَافَهَةً مِمَّنْ أَنْزَلَهَا.

«109»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ رَجُلًا أَتَی جَعْفَراً صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ شَبِیهاً بِالْمُسْتَنْصِحِ لَهُ فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ کَیْفَ صِرْتَ اتَّخَذْتَ الْأَمْوَالَ قِطَعاً مُتَفَرِّقَةً وَ لَوْ کَانَتْ فِی مَوْضِعٍ وَاحِدٍ کَانَ أَیْسَرَ لِمَئُونَتِهَا وَ أَعْظَمَ لِمَنْفَعَتِهَا فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام اتَّخَذْتُهَا مُتَفَرِّقَةً فَإِنْ أَصَابَ هَذَا الْمَالَ شَیْ ءٌ سَلِمَ هَذَا وَ الصُّرَّةُ تَجْمَعُ هَذَا کُلَّهُ (3).

«110»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ الْأَحْمَرِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ: أَتَی رَجُلٌ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقْتَضِیهِ وَ أَنَا عِنْدَهُ

ص: 58


1- 1. المصدر السابق ج 2 ص 209.
2- 2. الکافی ج 4 ص 466.
3- 3. نفس المصدر ج 5 ص 91.

ولی بزودی برای ما حنا و وسمه میفرستند آن را میفروشیم بعد ان شاء اللَّه بتو پرداخت میکنیم. آن مرد گفت به من وعده میدهید فرمود: چگونه به تو وعده میدهم، من نسبت بچیزی که امید ندارم امیدوارترم تا نسبت به آنچه به آن امید دارم(1).

روایت111.

کافی: ابو جعفر فزاری گفت امام صادق ع غلام خود مصادف را خواست و باو هزار دینار داد و فرمود: آماده مسافرت مصر شو خانواده ام زیاد شده اند مصادف جنس خرید و آماده شد. با عده ای از تجار بمصر رفت. همین که نزدیک مصر رسیدند با قافله ای برخورد کردند که از مصر خارج شده بود. از وضع اجناسی که آورده بودند سؤال کردند آن جنس مورد احتیاج همه بود.گفتند این جنس در بصره وجود ندارد کاروانیان با یک دیگر هم قسم شدند و پیمان بستند که هر دینار را به یک دینار سود بدهند پس از فروش پول خود را برداشته بطرف مدینه رفتند، مصادف خدمت امام آمد دو کیسه زر داشت هر کدام هزار دینار. عرض کرد فدایت شوم این کیسه اصل سرمایه است و این کیسه سود آن است. امام فرمود: این سود زیاد است شما مگر با آن جنس چه کردید؟

جریان را شرح داد که چگونه قسم خوردند. فرمود سبحان اللَّه هم قسم میشوید که در مقابل هر دینار یک دینار از مسلمانان سود بگیرید. یکی از کیسه ها را برداشت و فرمود این سرمایه من است، من احتیاج به چنین سودی ندارم. سپس فرمود مصادف! جنگیدن با شمشیر از بدست آوردن روزی حلال ساده تر است(2).

روایت112.

کافی: معتب گفت در مدینه گرانی شده بود حضرت صادق بمن فرمود: چقدر خوراکی داریم عرض کردم برای چندین ماه ما کافی است. فرمود به بازار ببر و بفروش

ص: 59


1- . همان 5 : 96
2- . کافی 5 : 161

فَقَالَ لَهُ لَیْسَ عِنْدَنَا الْیَوْمَ شَیْ ءٌ وَ لَکِنَّهُ یَأْتِینَا خِطْرٌ(1)

وَ وَسِمَةٌ(2) فَیُبَاعُ وَ نُعْطِیکَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ عِدْنِی فَقَالَ کَیْفَ أَعِدُکَ وَ أَنَا لِمَا لَا أَرْجُو أَرْجَی مِنِّی لِمَا أَرْجُو(3).

«111»

کا، [الکافی] أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْفَزَارِیِّ قَالَ: دَعَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَوْلًی لَهُ یُقَالُ لَهُ مُصَادِفٌ فَأَعْطَاهُ أَلْفَ دِینَارٍ وَ قَالَ لَهُ تَجَهَّزْ حَتَّی تَخْرُجَ إِلَی مِصْرَ فَإِنَّ عِیَالِی قَدْ کَثُرُوا قَالَ فَتَجَهَّزَ بِمَتَاعٍ وَ خَرَجَ مَعَ التُّجَّارِ إِلَی مِصْرَ فَلَمَّا دَنَوْا مِنْ مِصْرَ اسْتَقْبَلَهُمْ قَافِلَةٌ خَارِجَةٌ مِنْ مِصْرَ فَسَأَلُوهُمْ عَنِ الْمَتَاعِ الَّذِی مَعَهُمْ مَا حَالُهُ فِی الْمَدِینَةِ وَ کَانَ مَتَاعَ الْعَامَّةِ فَأَخْبَرُوهُمْ أَنَّهُ لَیْسَ بِمِصْرَ مِنْهُ شَیْ ءٌ فَتَحَالَفُوا وَ تَعَاقَدُوا عَلَی أَنْ لَا یَنْقُصُوا مَتَاعَهُمْ مِنْ رِبْحِ دِینَارٍ دِینَاراً فَلَمَّا قَبَضُوا أَمْوَالَهُمْ انْصَرَفُوا إِلَی الْمَدِینَةِ فَدَخَلَ مُصَادِفٌ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ مَعَهُ کِیسَانٌ فِی کُلِّ وَاحِدٍ أَلْفُ دِینَارٍ فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ هَذَا رَأْسُ الْمَالِ وَ هَذَا الْآخَرُ رِبْحٌ فَقَالَ إِنَّ هَذَا الرِّبْحَ کَثِیرٌ وَ لَکِنْ مَا صَنَعْتُمْ فِی الْمَتَاعِ فَحَدَّثَهُ کَیْفَ صَنَعُوا وَ کَیْفَ تَحَالَفُوا فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ تَحْلِفُونَ عَلَی قَوْمٍ مُسْلِمِینَ أَلَّا تَبِیعُوهُمْ إِلَّا بِرِبْحِ الدِّینَارِ دِینَاراً ثُمَّ أَخَذَ أَحَدَ الْکِیسَیْنِ فَقَالَ هَذَا رَأْسُ مَالِی وَ لَا حَاجَةَ لَنَا فِی هَذَا الرِّبْحِ ثُمَّ قَالَ یَا مُصَادِفُ مُجَالَدَةُ السُّیُوفِ أَهْوَنُ مِنْ طَلَبِ الْحَلَالِ (4).

«112»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ جَهْمِ بْنِ أَبِی جَهْمٍ عَنْ مُعَتِّبٍ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ قَدْ تَزَیَّدَ السِّعْرُ بِالْمَدِینَةِ کَمْ عِنْدَنَا مِنْ طَعَامٍ قَالَ قُلْتُ عِنْدَنَا مَا یَکْفِینَا أَشْهُرٌ کَثِیرَةٌ قَالَ أَخْرِجْهُ وَ بِعْهُ

ص: 59


1- 1. الخطر: بالکسر، نبات یختضب به.
2- 2. الوسمة: بکسر السین و هی أفصح من التسکین نبت یخضب بورقه و یقال هو العظلم، و أنکر الازهری السکون.
3- 3. الکافی ج 5 ص 96.
4- 4. نفس المصدر ج 5 ص 161.

عرض کردم آقا در شهر خوراکی نیست فرمود بفروش. وقتی فروختم فرمود حالا مثل مردم روز بروز خریداری کن. فرمود: خوراک خانواده ام را نصف جو و نصف گندم قرار بده. خدا میداند که من میتوانم تمام خوراک آنها را گندم قرار دهم، ولی میل دارم خداوند مشاهده کند که در خرج صرفه جویی کرده و اندازه بکار برده ام(1).

روایت113.

کافی: محمّد بن مرازم از عمو یا پدر خود نقل کرد که گفت: خدمت حضرت صادق بودم از وکیل خود حساب میکشید او نیز پیوسته میگفت بخدا قسم خیانت نکرده ام امام صادق علیه السّلام فرمود: خیانت کردن و هدر دادن مال من، هر دو برای من یکسان است، ولی خیانت موجب زیان بیشتری برای تو می شود(2).

روایت114.

تنبیه الخاطر: مینویسد فضل بن ابی قره گفت: حضرت صادق ردای خود را پهن میکرد و کیسه های دینار را در آن می نهاد. میفرمود: این پول را ببر به فلانی که از خویشاوندان خودش بود بده و بگو این پول را از عراق برایت فرستاده اند. آن شخص پول را میبرد همان حرف را هم میزد میگفتند خدا بتو جزای خیر بدهد که حق خویشاوندان پیامبر را رعایت کردی، اما خدا بین ما و جعفر (حضرت صادق) قضاوت کند. امام علیه السّلام این حرف را که میشنید سجده می افتاد و میگفت خدایا مرا پیش برادرهایم خوارتر از این قرار بده(3) .

روایت115.

امالی شیخ طوسی: هشام بن سالم گفت امام صادق ع فرمود: دوست دارم من و اصحابم در بیابان خشکی باشیم و در چنین شرایطی بمیریم یا خدا فرج را برساند(4).

روایت116.

العدد القویة: سفیان ثوری بحضرت صادق عرض کرد: یا بن رسول الله از مردم کناره گرفته اید فرمود: سفیان زمانه خراب شده و دوستان تغییر کرده اند فکر می کنم که تنهایی آرامش بیشتری دارد، سپس این شعر را خواند:

ص: 60


1- . کافی 5 : 304
2- . همان 5 : 304
3- . تنبیه الخواطر: 490
4- . امالی شیخ طوسی: 58

قَالَ قُلْتُ لَهُ وَ لَیْسَ بِالْمَدِینَةِ طَعَامٌ قَالَ بِعْهُ فَلَمَّا بِعْتُهُ قَالَ اشْتَرِ مَعَ النَّاسِ یَوْماً بِیَوْمٍ وَ قَالَ یَا مُعَتِّبُ اجْعَلْ قُوتَ عِیَالِی نِصْفاً شَعِیراً وَ نِصْفاً حِنْطَةً فَإِنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ أَنِّی وَاجِدٌ أَنْ أُطْعِمَهُمُ الْحِنْطَةَ عَلَی وَجْهِهَا وَ لَکِنِّی أُحِبُّ أَنْ یَرَانِیَ اللَّهُ قَدْ أَحْسَنْتُ تَقْدِیرَ الْمَعِیشَةِ(1).

«113»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ أَبِی حَمَّادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُرَازِمٍ عَنْ أَبِیهِ أَوْ عَمِّهِ قَالَ: شَهِدْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ هُوَ یُحَاسِبُ وَکِیلًا لَهُ وَ الْوَکِیلُ یُکْثِرُ أَنْ یَقُولَ وَ اللَّهِ مَا خُنْتُ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا هَذَا خِیَانَتُکَ وَ تَضْیِیعُکَ عَلَیَّ مَالِی سَوَاءٌ إِلَّا أَنَّ الْخِیَانَةَ شَرُّهَا عَلَیْکَ (2).

«114»

نبه، [تنبیه الخاطر] الْفَضْلُ بْنُ أَبِی قُرَّةَ قَالَ: کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَبْسُطُ رِدَاءَهُ وَ فِیهِ صُرَرُ الدَّنَانِیرِ فَیَقُولُ لِلرَّسُولِ اذْهَبْ بِهَا إِلَی فُلَانٍ وَ فُلَانٍ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ قُلْ لَهُمْ هَذِهِ بُعِثَ بِهَا إِلَیْکُمْ مِنَ الْعِرَاقِ قَالَ فَیَذْهَبُ بِهَا الرَّسُولُ إِلَیْهِمْ فَیَقُولُ مَا قَالَ فَیَقُولُونَ أَمَّا أَنْتَ فَجَزَاکَ اللَّهُ خَیْراً بِصِلَتِکَ قَرَابَةَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَمَّا جَعْفَرٌ فَحَکَمَ اللَّهُ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ قَالَ فَیَخِرُّ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام سَاجِداً وَ یَقُولُ اللَّهُمَّ أَذِلَّ رَقَبَتِی لِوُلْدِ أَبِی (3).

«115»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْحُسَیْنُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ الْقَزْوِینِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ وَهْبَانَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الزَّعْفَرَانِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَوَدِدْتُ أَنِّی وَ أَصْحَابِی فِی فَلَاةٍ مِنَ الْأَرْضِ حَتَّی نَمُوتَ أَوْ یَأْتِیَ اللَّهُ بِالْفَرَجِ (4).

«116»

د، [العدد القویة]: قَالَ الثَّوْرِیُّ لِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ اعْتَزَلْتُ النَّاسَ فَقَالَ یَا سُفْیَانُ فَسَدَ الزَّمَانُ وَ تَغَیَّرَ الْإِخْوَانُ فَرَأَیْتُ الِانْفِرَادَ أَسْکَنَ لِلْفُؤَادِ

ص: 60


1- 1. المصدر السابق ج 5 ص 166.
2- 2. المصدر السابق ج 5 ص 304.
3- 3. تنبیه الخواطر ص 490.
4- 4. أمالی ابن الشیخ الطوسیّ ص 58.

ذهب الوفاء ذهاب امس الذاهب

و الناس بین مخاتل و موارب

یفشون بینهم المودة و الصفا

و قلوبهم محشوة بعقارب

وفا چون روز گذشته که رفته است و برنمیگردد از میان مردم رخت بربسته، مردم یا دورو و منافقند و یا خیانتکار، اظهار دوستی و صفا می کنند با اینکه دلهایشان پر از عقرب است.

واقدی گفت: جعفر از طبقه پنجم از تابعین است.

می گویم برسی در مشارق الانوار روایت کرده است: که فقیری از حضرت صادق علیه السّلام درخواست کمک کرد، امام بغلام خود فرمود: چقدر پیش توست؟ عرض کرد چهار صد درهم فرمود: بده به او آن مرد پول را گرفت و با سپاس و تشکر رفت. امام بغلام خود فرمود برو او را برگردان. وقتی برگشت عرض کرد آقا من تقاضایی کردم و شما لطفی فرمودید دیگر بالاتر از بخشش چیست؟ فرمود پیامبر اکرم فرموده است: بهترین صدقه آن است که شخص را بی نیاز کند ولی ما تو را بی نیاز نکردیم، اینک انگشتر مرا که ده هزار درهم در بهایش خرج کرده ام بگیر، هر وقت احتیاج پیدا کردی به همین مبلغ بفروش(1).

روایت117.

کتاب حسین بن سعید و النوادر: صیقل گفت خدمت حضرت صادق بودم غلامی عجمی (غیر عرب) را برای کاری پیش شخصی فرستاد. رفت و برگشت امام علیه السّلام از او پرس و جستجو کرد که چه شد ولی او نمیتوانست درست صحبت کند، این کار چند مرتبه تکرار شد. من وقتی دیدم نمیتواند بگوید و نمی فهماند با خود گفتم امام علیه السّلام خشمگین خواهد شد. امام نگاه تندی باو نموده فرمود: بخدا قسم اگر نمیتوانی حرف بزنی کوردل نیستی. فرمود: حیا و عفت و ناتوانی در سخن، کور دلی نیست بلکه از ایمان است، ولی ناسزا و بد زبانی و یاوه سرایی از نفاق است(2).

روایت118.

کتاب قضاء حقوق از اسحاق بن ابراهیم نقل میکند: که گفت من با معلی بن خنیس خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودم، مردی از خراسانیان وارد شد، عرض کرد یا ابن رسول اللَّه من از ارادتمندان شما اهل بیت هستم، بین من و شما فاصله زیادی است، خرج سفرم تمام شده و امکان برگشت بسوی خانواده خود ندارم مگر اینکه شما کمک بفرمایید. امام علیه السّلام نگاهی براست و چپ نموده فرمود نمیشنوید برادر شما چه میگوید؟ معروف و

ص: 61


1- . مشارق الأنوار: 113
2- . کتاب الزهد برای حسین بن سعید اهوازی: در اواخر باب سکوت الا سخن گفتن به خیر، و ترک کردن فرد آنچه به او ارتباطی ندارد، و سخن چینی. و این اولین باب از کتاب است.

ثُمَّ قَالَ:

ذَهَبَ الْوَفَاءُ ذَهَابَ أَمْسِ الذَّاهِبِ*** وَ النَّاسُ بَیْنَ مُخَاتِلٍ وَ مُوَارِبٍ

یُفْشُونَ بَیْنَهُمُ الْمَوَدَّةَ وَ الصَّفَا*** وَ قُلُوبُهُمْ مَحْشُوَّةٌ بِعَقَارِبَ

وَ قَالَ الْوَاقِدِیُّ: جَعْفَرٌ مِنَ الطَّبَقَةِ الْخَامِسَةِ مِنَ التَّابِعِینَ.

أَقُولُ رَوَی الْبُرْسِیُّ فِی مَشَارِقِ الْأَنْوَارِ،: أَنَّ فَقِیراً سَأَلَ الصَّادِقَ علیه السلام فَقَالَ لِعَبْدِهِ مَا عِنْدَکَ قَالَ أَرْبَعُمِائَةِ دِرْهَمٍ قَالَ أَعْطِهِ إِیَّاهَا فَأَعْطَاهُ فَأَخَذَهَا وَ وَلَّی شَاکِراً فَقَالَ لِعَبْدِهِ أَرْجِعْهُ فَقَالَ یَا سَیِّدِی سَأَلْتُ فَأَعْطَیْتَ فَمَا ذَا بَعْدَ الْعَطَاءِ فَقَالَ لَهُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَیْرُ الصَّدَقَةِ مَا أَبْقَتْ غِنًی وَ إِنَّا لَمْ نُغْنِکَ فَخُذْ هَذَا الْخَاتَمَ فَقَدْ أَعْطَیْتُ فِیهِ عَشَرَةَ آلَافِ دِرْهَمٍ فَإِذَا احْتَجْتَ فَبِعْهُ بِهَذِهِ الْقِیمَةِ(1).

«117»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر ابْنُ سِنَانٍ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنِ الصَّیْقَلِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام جَالِساً فَبَعَثَ غُلَاماً لَهُ عَجَمِیّاً فِی حَاجَةٍ إِلَی رَجُلٍ فَانْطَلَقَ ثُمَّ رَجَعَ فَجَعَلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَسْتَفْهِمُهُ الْجَوَابَ وَ جَعَلَ الْغُلَامُ لَا یُفْهِمُهُ مِرَاراً قَالَ فَلَمَّا رَأَیْتُهُ لَا یَتَعَبَّرُ لِسَانَهُ وَ لَا یُفْهِمُهُ ظَنَنْتُ أَنَّهُ علیه السلام سَیَغْضَبُ عَلَیْهِ قَالَ وَ أَحَدَّ علیه السلام النَّظَرَ إِلَیْهِ ثُمَّ قَالَ أَمَا وَ اللَّهِ لَئِنْ کُنْتَ عَیِیَّ اللِّسَانِ فَمَا أَنْتَ بِعَیِیِّ الْقَلْبِ ثُمَّ قَالَ إِنَّ الْحَیَاءَ وَ الْعَفَافَ وَ الْعِیَّ عِیُّ اللِّسَانِ لَا عِیُّ الْقَلْبِ مِنَ الْإِیمَانِ وَ الْفُحْشَ وَ الْبَذَاءَ وَ السَّلَاطَةَ مِنَ النِّفَاقِ (2).

«118»

کِتَابُ قَضَاءِ الْحُقُوقِ لِلصُّورِیِّ، عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ یَعْقُوبَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ عِنْدَهُ الْمُعَلَّی بْنُ خُنَیْسٍ إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ خُرَاسَانَ فَقَالَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَنَا مِنْ مَوَالِیکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ شُقَّةٌ بَعِیدَةٌ وَ قَدْ قَلَّ ذَاتُ یَدِی وَ لَا أَقْدِرُ أَنْ أَتَوَجَّهَ إِلَی أَهْلِی إِلَّا أَنْ تُعِینَنِی قَالَ فَنَظَرَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَمِیناً وَ شِمَالًا وَ قَالَ أَ لَا تَسْمَعُونَ مَا یَقُولُ أَخُوکُمْ إِنَّمَا الْمَعْرُوفُ

ص: 61


1- 1. مشارق الأنوار ص 113.
2- 2. کتاب الزهد للحسین بن سعید الأهوازی: فی أواخر باب الصمت الا بخیر، و ترک الرجل مالا یعنیه، و النمیمة. و هو أول باب من الکتاب.

کمک به برادر دینی در صورتی است که سؤال نکرده باشد، اگر درخواست کرد بهای آبرو ریزی او را داده اید. شب را به بیدار خوابی با کمال ناراحتی بسر میبرد. متحیر است بکه پناه ببرد و از که درخواست کند بالاخره تصمیم میگیرد پیش تو بیاید، دلش می طپد و اعضایش میلرزد از خجالت خون در چهره اش جمع شده و صورتش گلگون گردیده، نمیداند با ناراحتی باید برگردد و یا بهدف میرسد و شاد باز خواهد گشت. اگر باو چیزی بدهی خیال میکنی برادری کرده ای با اینکه پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله فرموده است: قسم به آن خدایی که دانه را شکافته و انسان را آفریده و مرا به عنوان پیامبر فرستاده، آن ناراحتی که از درخواست خود میکشد بزرگتر از کمکی است که تو باو می کنی. اسحاق گفت: پنج هزار درهم برای خراسانی جمع شد و به او دادند .

ص: 62

ابْتِدَاءٌ فَأَمَّا مَا أَعْطَیْتَ بَعْدَ مَا سَأَلَ فَإِنَّمَا هُوَ مُکَافَأَةٌ لِمَا بَذَلَ لَکَ مِنْ مَاءِ وَجْهِهِ ثُمَّ قَالَ فَیَبِیتُ لَیْلَتَهُ مُتَأَرِّقاً مُتَمَلْمِلًا بَیْنَ الْیَأْسِ وَ الرَّجَاءِ- لَا یَدْرِی أَیْنَ یَتَوَجَّهُ بِحَاجَتِهِ فَیَعْزِمُ عَلَی الْقَصْدِ إِلَیْکَ فَأَتَاکَ وَ قَلْبُهُ یَجِبُ (1)

وَ فَرَائِصُهُ تَرْتَعِدُ وَ قَدْ نَزَلَ دَمُهُ فِی وَجْهِهِ وَ بَعْدَ هَذَا فَلَا یَدْرِی أَ یَنْصَرِفُ مِنْ عِنْدِکَ بِکَآبَةِ الرَّدِّ أَمْ بِسُرُورِ النُّجْحِ فَإِنْ أَعْطَیْتَهُ رَأَیْتَ أَنَّکَ قَدْ وَصَلْتَهُ وَ قَدْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ وَ بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً لَمَا یَتَجَشَّمُ مِنْ مَسْأَلَتِهِ إِیَّاکَ أَعْظَمُ مِمَّا نَالَهُ مِنْ مَعْرُوفِکَ قَالَ فَجَمَعُوا لِلْخُرَاسَانِیِّ خَمْسَةَ آلَافِ دِرْهَمٍ وَ دَفَعُوهَا إِلَیْهِ.

ص: 62


1- 1. الوجیب: اضطراب القلب و شدة خفقانه، و فی الصحاح: وجب القلب وجیبا اضطرب.

باب پنجم : معجزات و استجابت دعا و اطلاع امام صادق علیه السلام از تمام زبانها

روایات

روایت1.

قرب الاسناد: بکر بن محمّد گفت یکی از خویشاوندان من در راه مکه دچار جنون شد. گمانم در ربذه بود وقتی خدمت حضرت صادق رسیدم جریان را گفتم و تقاضای دعا کردم ایشان دعا کرد بعد از دعای حضرت خویشاوند خود را ملاقات کردم و دیدم که در همان موقع خوب شده بود(1).

روایت2.

مجالس شیخ مفید، امالی شیخ طوسی: حنان بن سدیر گفت از پدرم سدیر صیرفی شنیدم میگفت در خواب پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله را دیدم در مقابلش طبقی سر پوشیده بود

ص: 63


1- . قرب الأسناد: 11

باب 5 معجزاته و استجابة دعواته و معرفته بجمیع اللغات و معالی أموره صلوات الله علیه

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی عَنْ بَکْرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَزْدِیِّ قَالَ: عُرِضَ لِقَرَابَةٍ لِی وَ نَحْنُ فِی طَرِیقِ مَکَّةَ وَ أَحْسَبُهُ قَالَ بِالرَّبَذَةِ(1) فَلَمَّا صِرْنَا إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ذَکَرْنَا ذَلِکَ لَهُ وَ سَأَلْنَاهُ الدُّعَاءَ لَهُ فَفَعَلَ قَالَ بَکْرٌ فَرَأَیْتُ الرَّجُلَ حَیْثُ عُرِضَ (2) لَهُ وَ رَأَیْتُهُ حَیْثُ أَفَاقَ (3).

«2»

جا(4)،[المجالس] للمفید ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنِ الصَّدُوقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْقَاسِمِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ قَالَ حَدَّثَنِی مَنْ سَمِعَ حَنَانَ بْنَ سَدِیرٍ یَقُولُ سَمِعْتُ أَبِی سَدِیرَ الصَّیْرَفِیِّ یَقُولُ: رَأَیْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِیمَا یَرَی النَّائِمُ وَ بَیْنَ یَدَیْهِ طَبَقٌ مُغَطًّی

ص: 63


1- 1. الربذة: بفتح أوله و ثانیه، و ذال معجمة مفتوحة، من قری المدینة، علی ثلاثة أمیال منها، قریبة من ذات عرق، علی طریق الحجاز، اذا رحلت من قید ترید مکّة و بها قبر الصحابیّ الجلیل أبی ذر جندب بن جنادة الغفاری( رضی اللّه عنه) أخرجه إلیها عثمان بن عفان کرها، و لیس بها ضرع و لا زرع و لا ثاغیة و لا راغبة، أرض جرداء فاحلة فبقی بها منفیا حتّی مات رحمه اللّه و تولی غسله و تکفینه و الصلاة علیه و دفنه طائفة من المؤمنین بشهادة النبیّ صلّی اللّه علیه و آله لهم بذلک- و هم مالک الأشتر و صحبه، و قد سکنها أناس جاوروا قبر أبی ذرّ فکانت آهلة حتّی سنة( 319) حیث خربها القرامطة- لعنهم اللّه- فیما خربوا من آثار الإسلام و بلاد المسلمین.
2- 2. العرض- بالفتح- الجنون، و فی القاموس عرض له الغول ظهرت.
3- 3. قرب الإسناد ص 11.
4- 4. أمالی الشیخ المفید ص 179.

نزدیک شده سلام کردم جواب داد سرپوش را از طبق برداشت داخل آن خرما بود. ایشان شروع بخوردن کرد، عرض کردم آقا یک دانه خرما بمن بده یک دانه داد خوردم باز تقاضای خرمای دیگری کردم لطف فرمود خوردم همین طور هر کدام را میخوردم تقاضای دیگری میکردم تا هشت دانه داد و خوردم یک دانه دیگر خواستم فرمود بس است از خواب بیدار شدم. فردا صبح خدمت حضرت صادق رسیدم دیدم طبقی با سرپوش مقابل آقا است همان طور که در خواب دیده بودم، سرپوش را برداشت دیدم خرما است شروع کرد بخوردن تعجب کردم تقاضا نمودم یک دانه بمن لطف فرماید لطف نمود خوردم خرمای دیگری خواستم داد، خوردم تا هشت خرما همین که تقاضا کردم فرمود: اگر جدم پیامبر بتو بیشتر میداد من نیز اضافه میکردم، جریان را برایش تعریف کردم لبخندی زد که حکایت از اطلاعش از این موضوع بود(1).

روایت3.

امالی شیخ طوسی: داود بن کثیر گفت خدمت جعفر بن محمد علیه السّلام نشسته بودم ایشان شروع به سخن کرده و فرمود: داود اعمال شما را روز پنجشنبه بر من عرضه نمودند از جمله در اعمال تو دیدم که بوضع پسر عمویت رسیدگی نموده ای، خوشحال شدم. من میدانم این صله رحم و رسیدگی تو به خویشاوندت، زودتر باعث نابودی و از بین رفتن او می شود. داود گفت من پسر عمویی داشتم دشمن اهل بیت پیامبر که بد سیرت بود. شنیدم وضع مالی او خراب است و گرفتار شده است قبل از آنکه عازم مکه شوم مقداری پول باو دادم در همان سفر وقتی بمدینه رسیدم امام صادق علیه السّلام این موضوع را به من خبر داد(2).

روایت4.

امالی شیخ طوسی: سدیر صیرفی گفت زنی خدمت حضرت صادق رسیده عرض کرد فدایت شوم پدر و مادر و خانواده ام ارادتمند شما هستند. امام فرمود

ص: 64


1- . امالی شیخ طوسی: 70
2- . امالی شیخ طوسی: 263

بِمِنْدِیلٍ فَدَنَوْتُ مِنْهُ وَ سَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَرَدَّ السَّلَامَ ثُمَّ کَشَفَ الْمِنْدِیلَ عَنِ الطَّبَقِ فَإِذَا فِیهِ رُطَبٌ فَجَعَلَ یَأْکُلُ مِنْهُ فَدَنَوْتُ مِنْهُ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ نَاوِلْنِی رُطَبَةً فَنَاوَلَنِی وَاحِدَةً فَأَکَلْتُهَا ثُمَّ قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ نَاوِلْنِی أُخْرَی فَنَاوَلَنِیهَا فَأَکَلْتُهَا وَ جَعَلْتُ کُلَّمَا أَکَلْتُ وَاحِدَةً سَأَلْتُهُ أُخْرَی حَتَّی أَعْطَانِی ثَمَانِیَ رُطَبَاتٍ فَأَکَلْتُهَا ثُمَّ طَلَبْتُ مِنْهُ أُخْرَی فَقَالَ لِی حَسْبُکَ قَالَ فَانْتَبَهْتُ مِنْ مَنَامِی فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْغَدِ دَخَلْتُ عَلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ علیه السلام وَ بَیْنَ یَدَیْهِ طَبَقٌ مُغَطًّی بِمِنْدِیلٍ کَأَنَّهُ الَّذِی رَأَیْتُهُ فِی الْمَنَامِ بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَرَدَّ عَلَیَّ السَّلَامَ ثُمَّ کَشَفَ عَنِ الطَّبَقِ فَإِذَا فِیهِ رُطَبٌ فَجَعَلَ یَأْکُلُ مِنْهُ فَعَجِبْتُ لِذَلِکَ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ نَاوِلْنِی رُطَبَةً فَنَاوَلَنِی فَأَکَلْتُهَا ثُمَّ طَلَبْتُ أُخْرَی فَنَاوَلَنِی فَأَکَلْتُهَا وَ طَلَبْتُ أُخْرَی حَتَّی أَکَلْتُ ثَمَانِیَ رُطَبَاتٍ ثُمَّ طَلَبْتُ مِنْهُ أُخْرَی فَقَالَ لِی لَوْ زَادَکَ جَدِّی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَزِدْنَاکَ فَأَخْبَرْتُهُ الْخَبَرَ فَتَبَسَّمَ تَبَسُّمَ عَارِفٍ بِمَا کَانَ (1).

«3»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ بِلَالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ السَّیَّارِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ عَنْ سَعِیدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ کَثِیرٍ الرَّقِّیِّ قَالَ: کُنْتُ جَالِساً عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذْ قَالَ لِی مُبْتَدِئاً مِنْ قِبَلِ نَفْسِهِ یَا دَاوُدُ لَقَدْ عُرِضَتْ عَلَیَّ أَعْمَالُکُمْ یَوْمَ الْخَمِیسِ فَرَأَیْتُ فِیمَا عُرِضَ عَلَیَّ مِنْ عَمَلِکَ صِلَتَکَ لِابْنِ عَمِّکَ فُلَانٍ فَسَرَّنِی ذَلِکَ إِنِّی عَلِمْتُ أَنَّ صِلَتَکَ لَهُ أَسْرَعُ لِفَنَاءِ عُمُرِهِ وَ قَطْعِ أَجَلِهِ قَالَ دَاوُدُ وَ کَانَ لِی ابْنُ عَمٍّ مُعَانِداً خَبِیثاً بَلَغَنِی عَنْهُ وَ عَنْ عِیَالِهِ سُوءُ حَالٍ فَصَکَکْتُ لَهُ نَفَقَةً قَبْلَ خُرُوجِی إِلَی مَکَّةَ فَلَمَّا صِرْتُ بِالْمَدِینَةِ خَبَّرَنِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِذَلِکَ (2).

«4»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی أَبُو الْقَاسِمِ بْنُ شِبْلٍ عَنْ ظَفْرِ بْنِ حُمْدُونٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ سَدِیرٍ الصَّیْرَفِیِّ قَالَ: جَاءَتِ امْرَأَةٌ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَتْ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی وَ أَهْلُ بَیْتِی نَتَوَلَّاکُمْ فَقَالَ لَهَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام

ص: 64


1- 1. أمالی الشیخ الطوسیّ ص 70.
2- 2. نفس المصدر ص 263.

راست میگویی چه می خواهی؟ عرض کرد: در بازویم برص (پیسی) پیدا شده از خدا بخواه برطرف شود. امام علیه السّلام دست بدعا برداشته فرمود: ای خدایی که نابینا و مبتلا به پیسی را خوب میکنی و استخوان پوسیده را زندگی می بخشی، این زن را شفا بخش و مورد عفو خویش قرار ده به گونه ای که اثر مستجاب شدن دعای مرا ببینند. آن زن گفت: بخدا قسم از جا حرکت کردم و اثری کم یا زیاد از بیماری در من وجود نداشت(1).

روایت5.

بصائر الدرجات: مفضل بن عمر گفت مقداری پول بوسیله دو نفر از یاران امام علیه السّلام از خراسان فرستادند پیوسته مواظب آن پول بودند تا به ری رسیدند، یکی از دوستان آن دو کیسه ای محتوی هزار درهم داد که آن را هم تقدیم کنند، مرتب از پولها سرکشی میکردند مخصوصا همان کیسه ای که از ری داده بودند. بالاخره به نزدیکی مدینه رسیدند یکی از آنها به دیگری گفت بیا نگاه کنیم پولها هست: پس از بازرسی دیدند کیسه های پول هست جز همان کیسه ای که در ری داده بودند، یکی از آن دو گفت خدا کمک کند جواب امام صادق را چه بدهیم. دیگری در جواب گفت او شخص کریمی است من امیدوارم او بداند که ما راست میگوییم. وارد مدینه شدند، خدمت امام رسیدند و پول را تقدیم نمودند. امام علیه السّلام پرسید کیسه مرد رازی چه شد؟ جریان را عرض کردند، فرمود: اگر کیسه را ببینید میشناسید؟ گفتند آری. بکنیز خود دستور داد که فلان کیسه را بیاور کیسه را که دیدند گفتند این همان کیسه است فرمود: من در دل شب بپول احتیاج پیدا کردم، مردی از جن را که از شیعیان ماست فرستادم آن کیسه را از میان وسایل شما برایم آورد(2).

روایت6.

الخرائج و الجرائح: از مفضل مانند آن را روایت کرده است.

روایت7.

بصائر الدرجات: امام صادق ع فرمود: زندیق ها(3) در سال صد و بیست و هشت ظاهر خواهند شد و اطلاع من از این مطلب به این خاطر است که آن را در مصحف حضرت فاطمه علیها السلام دیدم(4).

ص: 65


1- . همان: 259
2- . بصائر الدرجات 2 : 27، باب 18
3- . زندیق برگردان لغت فارسی زند کتاب زردشت است که به تمام گنه کاران و کفار اطلاق می شود.
4- . همان 3 : 42، باب 14 و این ابتدای حدیث است.

صَدَقْتِ فَمَا الَّذِی تُرِیدِینَ قَالَتْ لَهُ الْمَرْأَةُ جُعِلْتُ فِدَاکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَصَابَنِی وَضَحٌ فِی عَضُدِی فَادْعُ اللَّهَ أَنْ یَذْهَبَ بِهِ عَنِّی قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ اللَّهُمَّ إِنَّکَ تُبْرِئُ الْأَکْمَهَ وَ الْأَبْرَصَ وَ تُحْیِی الْعِظَامَ وَ هِیَ رَمِیمٌ أَلْبِسْهَا مِنْ عَفْوِکَ وَ عَافِیَتِکَ مَا تَرَی أَثَرَ إِجَابَةِ دُعَائِی فَقَالَتِ الْمَرْأَةُ وَ اللَّهِ لَقَدْ قُمْتُ وَ مَا بِی مِنْهُ قَلِیلٌ وَ لَا کَثِیرٌ(1).

«5»

یر، [بصائر الدرجات] عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ بِشْرٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: حُمِلَ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَالٌ مِنْ خُرَاسَانَ مَعَ رَجُلَیْنِ مِنْ أَصْحَابِهِ لَمْ یَزَالا یَتَفَقَّدَانِ الْمَالَ حَتَّی مَرَّا بِالرَّیِّ فَرَفَعَ إِلَیْهِمَا رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِهِمَا کِیساً فِیهِ أَلْفَا دِرْهَمٍ فَجَعَلَا یَتَفَقَّدَانِ فِی کُلِّ یَوْمٍ الْکِیسَ حَتَّی دَنَیَا مِنَ الْمَدِینَةِ فَقَالَ أَحَدُهُمَا لِصَاحِبِهِ تَعَالَ حَتَّی نَنْظُرَ مَا حَالُ الْمَالِ فَنَظَرَا فَإِذَا الْمَالُ عَلَی حَالِهِ مَا خَلَا کِیسَ الرَّازِیِّ فَقَالَ أَحَدُهُمَا لِصَاحِبِهِ اللَّهُ الْمُسْتَعَانُ مَا نَقُولُ السَّاعَةَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ أَحَدُهُمَا إِنَّهُ علیه السلام کَرِیمٌ وَ أَنَا أَرْجُو أَنْ یَکُونَ عَلِمَ مَا نَقُولُ عِنْدَهُ فَلَمَّا دَخَلَا الْمَدِینَةَ قَصَدَا إِلَیْهِ فَسَلَّمَا إِلَیْهِ الْمَالَ فَقَالَ لَهُمَا أَیْنَ کِیسُ الرَّازِیِّ فَأَخْبَرَاهُ بِالْقِصَّةِ فَقَالَ لَهُمَا إِنْ رَأَیْتُمَا الْکِیسَ تَعْرِفَانِهِ قَالا نَعَمْ قَالَ یَا جَارِیَةُ عَلَیَّ بِکِیسٍ کَذَا وَ کَذَا فَأَخْرَجَتِ الْکِیسَ فَرَفَعَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِلَیْهِمَا فَقَالَ أَ تَعْرِفَانِهِ قَالا هُوَ ذَاکَ قَالَ إِنِّی احْتَجْتُ فِی جَوْفِ اللَّیْلِ إِلَی مَالٍ فَوَجَّهْتُ رَجُلًا مِنَ الْجِنِّ مِنْ شِیعَتِنَا فَأَتَانِی بِهَذَا الْکِیسِ مِنْ مَتَاعِکُمَا(2).

«6»

یج، [الخرائج و الجرائح] عَنِ الْمُفَضَّلِ: مِثْلِهِ.

«7»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: تَظْهَرُ الزَّنَادِقَةُ سَنَةَ ثَمَانِیَةٍ وَ عِشْرِینَ وَ مِائَةٍ وَ ذَلِکَ لِأَنِّی نَظَرْتُ فِی مُصْحَفِ فَاطِمَةَ علیها السلام (3).

ص: 65


1- 1. المصدر السابق ص 259.
2- 2. بصائر الدرجات ج 2 باب 18 ص 27.
3- 3. نفس المصدر ج 3 باب 14 ص 42 و هو صدر حدیث.

توضیح

شاید منظور امام ابن ابی العوجاء و هم فکران او بودند که در اواسط زندگی امام صادق پیدا شدند.

روایت8.

بصائر: ابن ابی حمزه گفت من دست ابا بصیر را گرفته بودم و او را به خانه حضرت صادق میبردم، به من گفت صحبت نکن و چیزی نگو. به در خانه امام صادق ع رسیدیم پس صدایش را صاف کرد. شنیدم حضرت صادق به کنیز فرمود: در را باز کن ابو محمّد پشت در است، گفت وارد شدیم چراغی در مقابل امام بود و کتابی جلو ایشان باز بود. یک مرتبه لرزه پیکرم افتاد و شروع کردم به لرزیدن، سر بلند نموده بمن فرمود: تو بزاز هستی؟ گفتم آری فدایت شوم. چادری قهستانی پیش من انداخته فرمود این را بپیچ. من چادر را پیچیدم باز فرمود تو بزاز هستی؟ در آن موقع در همان کتاب نگاه می کرد، لرزه تنم زیاد شد. وقتی خارج شدیم گفتم ابا محمّد وضع امشب را در عمرم ندیده بودم. در خدمت امام جلدی را دیدم که از درون آن کتابی بیرون آورد، بصفحات آن نگاه میکرد. هر بار به آن نگاه میکرد، لرزه بر بدنم می افتاد. ابا بصیر با دست خود بر پیشانی زده گفت: وای بر تو چرا آن وقت بمن نگفتی بخدا قسم آن نوشته صحیفه ایست که نام شیعیان در آن است اگر خبر داده بودی تقاضا میکردم اسم تو را نشان دهد(1).

روایت9.

بصائر الدرجات: ابن سنان گفت: در مدینه بودیم که داود بن علی به دنبال معلی بن خنیس فرستاد و او را کشت. امام صادق علیه السّلام یک ماه پیش او نرفت. داود به دنبال امام فرستاد که بیاید ولی ایشان امتناع ورزید. پنج نفر مأمور فرستاد گفت بزور او را بیاورید اگر نیامد سرش را بیاورید. مأمورین وقتی آمدند امام مشغول نماز بود ما نماز ظهر را با ایشان خوانده بودیم مأمورین گفتند داود بن علی شما را خواسته. فرمود: اگر نیایم چه میکنید؟ گفتند بما دستور داده سر شما را ببریم فرمود: خیال نمیکنم شما پسر پیامبر را بکشید، گفتند ما نمی فهمیم چه می گویی ما فقط از او اطاعت میکنیم.

ص: 66


1- . بصائر الدرجات 4 : 46، باب 3
بیان

لعل المراد ابن أبی العوجاء و أضرابه الذین ظهروا فی أواسط زمانه علیه السلام.

«8»

یر، [بصائر الدرجات] ابْنُ یَزِیدَ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنِ ابْنِ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ: خَرَجْتُ بِأَبِی بَصِیرٍ أَقُودُهُ إِلَی بَابِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ فَقَالَ لِی لَا تَتَکَلَّمْ وَ لَا تَقُلْ شَیْئاً فَانْتَهَیْتُ بِهِ إِلَی الْبَابِ فَتَنَحْنَحَ فَسَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ یَا فُلَانَةُ افْتَحِی لِأَبِی مُحَمَّدٍ الْبَابَ قَالَ فَدَخَلْنَا وَ السِّرَاجُ بَیْنَ یَدَیْهِ فَإِذَا سَفَطٌ بَیْنَ یَدَیْهِ مَفْتُوحٌ قَالَ فَوَقَعَتْ عَلَیَّ الرِّعْدَةُ فَجَعَلْتُ أَرْتَعِدُ فَرَفَعَ رَأْسَهُ إِلَیَّ فَقَالَ أَ بَزَّازٌ أَنْتَ قُلْتُ نَعَمْ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ قَالَ فَرَمَی إِلَیَّ بِمُلَاءَةٍ قُوهِیَّةٍ(1) کَانَتْ عَلَی الْمِرْفَقَةِ فَقَالَ اطْوِ هَذِهِ فَطَوَیْتُهَا ثُمَّ قَالَ أَ بَزَّازٌ أَنْتَ وَ هُوَ یَنْظُرُ فِی الصَّحِیفَةِ قَالَ فَازْدَدْتُ رِعْدَةً قَالَ فَلَمَّا خَرَجْنَا قُلْتُ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ مَا رَأَیْتُ کَمَا مَرَّ بِی اللَّیْلَةَ إِنِّی وَجَدْتُ بَیْنَ یَدَیْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام سَفَطاً قَدْ أَخْرَجَ مِنْهُ صَحِیفَةً فَنَظَرَ فِیهَا فَکُلَّمَا نَظَرَ فِیهَا أَخَذَتْنِی الرِّعْدَةُ قَالَ فَضَرَبَ أَبُو بَصِیرٍ یَدَهُ عَلَی جَبْهَتِهِ ثُمَّ قَالَ وَیْحَکَ أَ لَا أَخْبَرْتَنِی فَتِلْکَ وَ اللَّهِ الصَّحِیفَةُ الَّتِی فِیهَا أَسَامِی الشِّیعَةِ وَ لَوْ أَخْبَرْتَنِی لَسَأَلْتُهُ أَنْ یُرِیَکَ اسْمَکَ فِیهَا(2).

«9»

یر، [بصائر الدرجات] إِبْرَاهِیمُ بْنُ إِسْحَاقَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ وَ دَاوُدَ الرَّقِّیِّ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ وَ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ قَالَ: کُنَّا بِالْمَدِینَةِ حِینَ بَعَثَ دَاوُدُ بْنُ عَلِیٍّ إِلَی الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ فَقَتَلَهُ فَجَلَسَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَلَمْ یَأْتِهِ شَهْراً قَالَ فَبَعَثَ إِلَیْهِ أَنِ ائْتِنِی فَأَبَی أَنْ یَأْتِیَهُ فَبَعَثَ إِلَیْهِ خَمْسَ نَفَرٍ مِنَ الْحَرَسِ فَقَالَ ائْتُونِی بِهِ فَإِنْ أَبَی فَأْتُونِی بِهِ أَوْ بِرَأْسِهِ فَدَخَلُوا عَلَیْهِ وَ هُوَ یُصَلِّی وَ نَحْنُ نُصَلِّی مَعَهُ الزَّوَالَ فَقَالُوا أَجِبْ دَاوُدَ بْنَ عَلِیٍّ قَالَ فَإِنْ لَمْ أُجِبْ قَالَ أَمَرَنَا أَنْ نَأْتِیَهُ بِرَأْسِکَ فَقَالَ وَ مَا أَظُنُّکُمْ تَقْتُلُونَ ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالُوا مَا نَدْرِی مَا تَقُولُ وَ مَا نَعْرِفُ إِلَّا الطَّاعَةَ

ص: 66


1- 1. نسبة الی قوهستان معرب کوهستان و یعنی موضع الجبال- و هی کورة بین نیسابور و هراة و قصبتها قاین، و أیضا بلد بکرمان قرب جیرفت، و منه ثوب قوهی لما ینسج بها أو کل ثوب أشبهه یقال له قوهی و ان لم یکن من قوهستان.
2- 2. بصائر الدرجات ج 4 باب 3 ص 46.

فرمود: برگردید که بنفع دنیا و آخرت شما است. گفتند بخدا نخواهیم رفت مگر شما یا سرتان را ببریم. وقتی متوجه شد که آنها جز کشتن تصمیمی ندارند، دستهای خود را بلند نموده و روی شانه خود گذاشت، بعد دستهای خود را گشود و با انگشت سبّابه دعا کرد، در بین دعا شنیدیم میگوید الساعة الساعة، ناگهان صدای داد و فریاد و ناله ای بلند شد، مأمورین گفتند بلند شو فرمود این فریاد و فغان مربوط به فرمانروای شما است از دنیا رفت یک نفر را بفرستید خبر بیاورد، اگر مربوط باو نبود با شما خواهم آمد. یک نفر از مأمورین رفت طولی نکشید که برگشت بآنها گفت فرماندار مرد، این سر و صدا از خانه اوست مأمورین متفرق شدند. عرض کردم آقا فدایت شوم چه شد که از دنیا رفت؟ فرمود: غلام من معلی بن خنیس را کشت من هم یک ماه پیش او نرفتم به دنبال من فرستاد که بروم اکنون که تصمیم کشتن مرا داشتند خدا را باسم اعظمش خواندم. خداوند فرشته ای را فرستاد با حربه شکمش را پاره کرده و او را کشت. عرض کردم آقا چرا دستهای خود را بلند کردید؟ فرمود: زاری و تضرع نمودم، عرض کردم چرا دو دست را اول جمع کردید بعد گشودید؟ فرمود: نوعی تضرع است، عرض کردم چرا انگشت را بلند کردید؟ فرمود: آن لابه و التماس است(1).

روایت10.

بصائر الدرجات: عمرو بن یزید گفت نزد امام صادق ع رفتم، امام پایش را دراز کرد و فرمود: عمر پایم را بمال، با خود گفتم که از امام در مورد امامت بعد از ایشان سؤال کنم، ایشان فرمود: عمر تو را از امام بعد از خود با خبر نخواهم کرد(2).

روایت11.

بصائر الدرجات: عمر بن یزید گفت شبی در خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودم کسی جز من آنجا نبود پای خود را گذاشت در دامن من فرمود: پایم را بمال، مالیدم متوجه شدم عضله یکی از دو ساقش در اضطراب است تصمیم گرفتم بپرسم امامت بعد از شما به که میرسد، قبل از سؤال اشاره فرمود امشب چیزی نپرس جواب تو را نمیدهم(3).

ص: 67


1- . همان 5 : 58 ، باب 2
2- . بصائر الدرجات 5 : 63 ، باب 10
3- . همان 5 : 63 ، باب 10

قَالَ انْصَرِفُوا فَإِنَّهُ خَیْرٌ لَکُمْ فِی دُنْیَاکُمْ وَ آخِرَتِکُمْ قَالُوا وَ اللَّهِ لَا نَنْصَرِفُ حَتَّی نَذْهَبَ بِکَ مَعَنَا أَوْ نَذْهَبَ بِرَأْسِکَ قَالَ فَلَمَّا عَلِمَ أَنَّ الْقَوْمَ لَا یَذْهَبُونَ إِلَّا بِذَهَابِ رَأْسِهِ وَ خَافَ عَلَی نَفْسِهِ قَالُوا رَأَیْنَاهُ قَدْ رَفَعَ یَدَیْهِ فَوَضَعَهُمَا عَلَی مَنْکِبَیْهِ ثُمَّ بَسَطَهُمَا ثُمَّ دَعَا بِسَبَّابَتِهِ فَسَمِعْنَاهُ یَقُولُ السَّاعَةَ السَّاعَةَ فَسَمِعْنَا صُرَاخاً عَالِیاً فَقَالُوا لَهُ قُمْ فَقَالَ لَهُمْ أَمَّا إِنَّ صَاحِبَکُمْ قَدْ مَاتَ وَ هَذَا الصُّرَاخُ عَلَیْهِ فَابْعَثُوا رَجُلًا مِنْکُمْ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ هَذَا الصُّرَاخُ عَلَیْهِ قُمْتُ مَعَکُمْ قَالَ فَبَعَثُوا رَجُلًا مِنْهُمْ فَمَا لَبِثَ أَنْ أَقْبَلَ فَقَالَ یَا هَؤُلَاءِ قَدْ مَاتَ صَاحِبُکُمْ وَ هَذَا الصُّرَاخُ عَلَیْهِ فَانْصَرَفُوا فَقُلْتُ لَهُ جَعَلَنَا اللَّهُ فِدَاکَ مَا کَانَ حَالُهُ قَالَ قَتَلَ مَوْلَایَ الْمُعَلَّی بْنَ خُنَیْسٍ فَلَمْ آتِهِ مُنْذُ شَهْرٍ فَبَعَثَ إِلَیَّ أَنْ آتِیَهُ فَلَمَّا أَنْ کَانَ السَّاعَةَ لَمْ آتِهِ فَبَعَثَ إِلَیَّ لِیَضْرِبَ عُنُقِی فَدَعَوْتُ اللَّهَ بِاسْمِهِ الْأَعْظَمِ فَبَعَثَ اللَّهُ إِلَیْهِ مَلَکاً بِحَرْبَةٍ فَطَعَنَهُ فِی مَذَاکِیرِهِ فَقَتَلَهُ فَقُلْتُ لَهُ فَرَفْعُ الْیَدَیْنِ مَا هُوَ قَالَ الِابْتِهَالُ فَقُلْتُ فَوَضْعُ یَدَیْکَ وَ جَمْعُهَا فَقَالَ التَّضَرُّعُ قُلْتُ وَ رَفْعُ الْإِصْبَعِ قَالَ الْبَصْبَصَةُ(1).

«10»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ بَکْرٍ عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَبَسَطَ رِجْلَیْهِ وَ قَالَ اغْمِزْهَا یَا عُمَرُ قَالَ فَأَضْمَرْتُ فِی نَفْسِی أَنْ أَسْأَلَهُ عَنِ الْإِمَامِ بَعْدَهُ قَالَ فَقَالَ یَا عُمَرُ لَا أُخْبِرُکَ عَنِ الْإِمَامِ بَعْدِی (2).

«11»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ عَنْ عَمِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لَیْلَةً مِنَ اللَّیَالِی وَ لَمْ یَکُنْ عِنْدَهُ أَحَدٌ غَیْرِی فَمَدَّ رِجْلَهُ فِی حَجْرِی فَقَالَ اغْمِزْهَا یَا عُمَرُ قَالَ فَغَمَزْتُ رِجْلَهُ فَنَظَرْتُ إِلَی اضْطِرَابٍ فِی عَضَلَةِ سَاقَیْهِ فَأَرَدْتُ أَنْ أَسْأَلَهُ إِلَی مَنِ الْأَمْرُ مِنْ بَعْدِهِ فَأَشَارَ إِلَیَّ فَقَالَ لَا تَسْأَلْنِی فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ عَنْ شَیْ ءٍ فَإِنِّی لَسْتُ أُجِیبُکَ (3).

ص: 67


1- 1. المصدر السابق ج 5 باب 2 ص 58.
2- 2. المصدر السابق ج 5 باب 10 ص 63.
3- 3. المصدر السابق ج 5 باب 10 ص 63.

روایت12.

کشف الغمة: از عمر بن یزید مانند آن را روایت کرده است(1).

روایت13.

بصائر الدرجات: نزد امام صادق ع رفتم، می خواستم در مورد شخص جنبی که از خم آب بر می دارد بپرسم، وقتی نزد ایشان رفتم سؤالم را فراموش کردم، امام ع به من نگاه کرد و فرمود: شهاب اشکالی ندارد شخص جنب از خم آب بخورد(2).

روایت14.

الخرائج و الجرائح: از شهاب مانند آن را روایت کرده است.

روایت15.

بصائر الدرجات: اسماعیل بن عبد العزیز گفت امام صادق ع بمن فرمود: اسماعیل! مقداری آب برایم در محل وضو بگذار، من رفتم آب را گذاشتم. امام برای وضو داخل وضو خانه شد، من با خود گفتم من درباره این شخص چه اعتقادی من دارم و او را در چه مرحله ای می بینم (خدایی) ولی او میرود وضو بگیرد. از محل وضو که بیرون آمد بمن فرمود خانه را نباید بیش از حد طاقتش بلند کنی چون خراب می شود، ما را آفریده خدا بدانید آنگاه هر چه مایلید در وصف ما بگویید باز نمیتوانید آن مقام و موقعیتی که داریم توصیف کنید. اسماعیل گفت من میگفتم او خداست و اصرار بر این اعتقاد نیز داشتم(3).

روایت16.

کشف الغمة: از عبد العزیز مانند آن را نقل کرده است(4).

توضیح

عبارت إنّه یعنی او پروردگار است خداوند از این امر منزه است و منظور از اقول آن است که من هنوز از این سخن برنگشته بودم، یا معنا آن است که من هم چنان بر این سخن اصرار داشتم.

روایت17.

بصائر الدرجات: هشام بن احمد گفت خدمت امام صادق ع رسیدم میخواستم از آن جناب درباره مفضل بن عمر سؤال کنم. امام علیه السّلام در باغ خود بکار مشغول بود، هوا بشدت گرم بود، عرق روی صورتش جاری بود و بسینه اش میریخت. قبل از اینکه من سؤالی کنم فرمود: بخدا قسم مفضل بن عمر مرد خوبی است، بخدای یکتای بی همتا مفضل بن عمر جعفی مردی خوب است،

ص: 68


1- . کشف الغمة 2 : 422
2- . بصائر الدرجات 5: 63 ، باب 10
3- . همان 5 : 63 ، 10
4- . کشف الغمة 2 : 427
«12»

کشف، [کشف الغمة] مِنْ کِتَابِ الدَّلَائِلِ لِلْحِمْیَرِیِّ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ: مِثْلَهُ (1).

«13»

یر، [بصائر الدرجات] إِبْرَاهِیمُ بْنُ هَاشِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ شِهَابِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ أَنَا أُرِیدُ أَسْأَلُهُ عَنِ الْجُنُبِ یَغْرِفُ الْمَاءَ مِنَ الْحُبِّ فَلَمَّا صِرْتُ عِنْدَهُ أُنْسِیتُ الْمَسْأَلَةَ فَنَظَرَ إِلَیَّ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ یَا شِهَابُ لَا بَأْسَ أَنْ یَغْرِفَ الْجُنُبُ مِنَ الْحُبِ (2).

«14»

یج، [الخرائج و الجرائح] عَنْ شِهَابٍ: مِثْلَهُ.

«15»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْأَهْوَازِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ بُرْدَةَ وَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ الْخَزَّازِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا إِسْمَاعِیلُ ضَعْ لِی فِی الْمُتَوَضَّإِ مَاءً قَالَ فَقُمْتُ فَوَضَعْتُ لَهُ قَالَ فَدَخَلَ قَالَ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی أَنَا أَقُولُ فِیهِ کَذَا وَ کَذَا وَ یَدْخُلُ الْمُتَوَضَّأَ یَتَوَضَّأُ قَالَ فَلَمْ یَلْبَثْ أَنْ خَرَجَ فَقَالَ یَا إِسْمَاعِیلُ لَا تَرْفَعِ الْبِنَاءَ فَوْقَ طَاقَتِهِ فَیَنْهَدِمَ اجْعَلُونَا مَخْلُوقِینَ وَ قُولُوا فِینَا مَا شِئْتُمْ فَلَنْ تَبْلُغُوا فَقَالَ إِسْمَاعِیلُ وَ کُنْتُ أَقُولُ إِنَّهُ وَ أَقُولُ وَ أَقُولُ (3).

«16»

کشف، [کشف الغمة] مِنْ کِتَابِ الدَّلَائِلِ لِلْحِمْیَرِیِّ عَنْ عَبْدِ الْعَزِیزِ: مِثْلَهُ (4).

بیان

قوله إنّه أی إنه الربّ تعالی الله عن ذلک و أقول أی لم أرجع بعد عن هذا القول أو المعنی أنی کنت مصرّا علی هذا القول.

«17»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ أَسَدِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ عَنْ هِشَامِ بْنِ أَحْمَدَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ أَنَا أُرِیدُ أَنْ أَسْأَلَهُ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ وَ هُوَ فِی مَصْنَعَةٍ لَهُ فِی یَوْمٍ شَدِیدِ

الْحَرِّ وَ الْعَرَقُ یَسِیلُ عَلَی خَدِّهِ فَیَجْرِی عَلَی صَدْرِهِ فَابْتَدَأَنِی فَقَالَ نِعْمَ وَ اللَّهِ الرَّجُلُ الْمُفَضَّلُ بْنُ عُمَرَ نِعْمَ وَ اللَّهِ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الرَّجُلُ الْمُفَضَّلُ بْنُ عُمَرَ الْجُعْفِیُّ حَتَّی أَحْصَیْتُ

ص: 68


1- 1. کشف الغمّة ج 2 ص 422.
2- 2. بصائر الدرجات ج 5 باب 10 ص 63.
3- 3. بصائر الدرجات ج 5 باب 10 ص 63.
4- 4. کشف الغمّة ج 2 ص 427.

سی و چند مرتبه این سخن را تکرار کرده فرمود: خانواده آنها از پدر و مادر خوب هستند(1).

توضیح

المصنعة حوضی است که آب باران در آن می ریزد و کلمه ضیعة درست تر است هم چنان که در برخی نسخه ها آمده است.

روایت18.

بصائر الدرجات: شهاب بن عبد اللَّه گفت خدمت حضرت صادق رسیدم تا از ایشان سؤالی بکنم فرمود: اگر میخواهی بگو چه سؤال داشتی و گر نه من سؤالت را با جواب آن بگویم عرض کردم بفرمایید. فرمود: آمدی در مورد شخص جنب بپرسی که اگر با کوزه از خم آب بردارد و آب بدستش بخورد چه می شود؟ گفتم همین است فرمود: اشکالی ندارد، باز هم اگر مایلی سؤال دیگر را بگو و گر نه من بگویم. عرض کردم بفرمایید. فرمود: میخواستی بپرسی که جنب اگر فراموش کند و دست خود را قبل از شستن داخل آب کند چه حکمی دارد؟ اگر از نجاست بدستش نرسیده بوده اشکالی ندارد. فرمود: سؤال دیگر را بگو یا اگر می خواهی توضیح دهم عرض کردم بفرمایید فرمود: میخواستی بپرسی که جنب هنگام غسل قطره ای از آب بدنش در ظرف میریزد یا از روی زمین به داخل ظرف ترشح میکند گفتم صحیح است. فرمود: اشکالی ندارد باز فرمود: میخواهی سؤال دیگرت را توضیح بدهم؟ عرض کردم بفرمایید. فرمود: میخواستی بپرسی که در کنار گودالی از آب مرداری افتاده میتوانم وضو بگیرم یا نه؟ در صورتی که مردار بوی آب را تغییر نداده از طرف دیگر آن وضو بگیر. باز میخواستی بپرسی با آب راکد چاه در صورتی که تغییر نکرده و به بو نیامده باشد وضو بگیرم؟ عرض کردم تغییر چگونه است؟ فرمود: رنگش زرد شده باشد، هر آبی را که بگویند زیاد است پاک است(2).

روایت19.

مناقب: ابن شهر آشوب از شهاب مانند آن را روایت کرده است(3).

روایت20.

بصائر الدرجات : زیاد بن ابی الحلال گفت مردم در باره جابر بن یزید و کارهای عجیب و حدیثهای شگفت انگیز او اختلاف داشتند، من خدمت حضرت صادق رفتم تا از او در باره جابر سؤال کنم. قبل از اینکه سؤال کنم فرمود: خداوند جابر بن یزید جعفی را رحمت کند

ص: 69


1- . بصائر الدرجات 5 : 64 ، باب 10 ، با کمی تفاوت
2- . همان 5 : 64 ، باب 10
3- . مناقب ابن شهر آشوب 3 : 347

بِضْعاً وَ ثَلَاثِینَ مَرَّةً یَقُولُهَا وَ یُکَرِّرُهَا وَ قَالَ إِنَّمَا هُوَ وَالِدٌ بَعْدَ وَالِدٍ(1).

بیان

المصنعة الحوض یجمع فیه ماء المطر و الأصوب فی ضیعة کما فی بعض النسخ.

«18»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ شِهَابِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ قَالَ: أَتَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَسْأَلُهُ فَابْتَدَأَنِی فَقَالَ إِنْ شِئْتَ فَسَلْ یَا شِهَابُ وَ إِنْ شِئْتَ أَخْبَرْنَاکَ بِمَا جِئْتَ لَهُ قُلْتُ أَخْبِرْنِی جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ جِئْتَ لِتَسْأَلَ عَنِ الْجُنُبِ یَغْرِفُ الْمَاءَ مِنَ الْحُبِّ بِالْکُوزِ فَیُصِیبُ یَدُهُ الْمَاءَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ لَیْسَ بِهِ بَأْسٌ قَالَ وَ إِنْ شِئْتَ سَلْ وَ إِنْ شِئْتَ أَخْبَرْتُکَ قَالَ قُلْتُ لَهُ أَخْبِرْنِی قَالَ جِئْتَ تَسْأَلُ عَنِ الْجُنُبِ یَسْهُو وَ یَغْمُرُ یَدَهُ فِی الْمَاءِ قَبْلَ أَنْ یَغْسِلَهَا قُلْتُ وَ ذَاکَ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ إِذَا لَمْ یَکُنْ أَصَابَ یَدَهُ شَیْ ءٌ فَلَا بَأْسَ بِذَاکَ سَلْ وَ إِنْ شِئْتَ أَخْبَرْتُکَ قُلْتُ أَخْبِرْنِی قَالَ جِئْتَ لِتَسْأَلَنِی عَنِ الْجُنُبِ یَغْتَسِلُ فَیَقْطُرُ الْمَاءُ مِنْ جِسْمِهِ فِی الْإِنَاءِ أَوْ یَنْضَحُ الْمَاءُ مِنَ الْأَرْضِ فَیَقَعُ فِی الْإِنَاءِ قُلْتُ نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ لَیْسَ بِهَذَا بَأْسٌ کُلِّهِ فَسَلْ وَ إِنْ شِئْتَ أَخْبَرْتُکَ قُلْتُ أَخْبِرْنِی قَالَ جِئْتَ لِتَسْأَلَنِی عَنِ الْغَدِیرِ یَکُونُ فِی جَانِبِهِ الْجِیفَةُ أَتَوَضَّأُ مِنْهُ أَوْ لَا قُلْتُ نَعَمْ قَالَ فَتَوَضَّأْ مِنَ الْجَانِبِ الْآخَرِ إِلَّا أَنْ یَغْلِبَ عَلَی الْمَاءِ الرِّیحُ وَ جِئْتَ لِتَسْأَلَ عَنِ الْمَاءِ الرَّاکِدِ مِنَ الْبِئْرِ قَالَ فَمَا لَمْ یَکُنْ فِیهِ تَغْیِیرٌ أَوْ رِیحٌ غَالِبَةٌ قُلْتُ فَمَا التَّغْیِیرُ قَالَ الصُّفْرَةُ فَتَوَضَّأْ مِنْهُ وَ کُلَّمَا غَلَبَ عَلَیْهِ کَثْرَةُ الْمَاءِ فَهُوَ طَاهِرٌ(2).

«19»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عَنْ شِهَابٍ: مِثْلَهُ (3).

«20»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ زِیَادِ بْنِ أَبِی الْحَلَّالِ قَالَ: اخْتَلَفَ النَّاسُ فِی جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ وَ أَحَادِیثِهِ وَ أَعَاجِیبِهِ قَالَ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ أَنَا أُرِیدُ أَنْ أَسْأَلَهُ عَنْهُ فَابْتَدَأَنِی مِنْ غَیْرِ أَنْ أَسْأَلَهُ رَحِمَ اللَّهُ جَابِرَ بْنَ

ص: 69


1- 1. بصائر الدرجات ج 5 باب 10 ص 64 بتفاوت یسیر.
2- 2. بصائر الدرجات ج 5 باب 10 ص 64.
3- 3. المناقب لابن شهرآشوب ج 3 ص 347.

راستگو بود، ولی خدا مغیرة بن سعید را لعنت کند دروغ بر ما می بست(1).

روایت21.

بصائر الدرجات: عمر بن یزید گفت خدمت حضرت صادق بودم آن جناب درد داشت و بیمار بود، پشت خود را بمن نمود و صورتش را بطرف دیوار کرد، با خودم گفتم نمیدانم از این بیماری جان سالم به در می برد یا نه، در حالی که از او نپرسیدم امام بعد از ایشان کیست، در همین فکر بودم که امام روی به سمت من نمود و فرمود: آن طور که خیال میکنی نیست من از این بیماری طوری نمیشوم(2).

روایت22.

بصائر الدرجات: حسین بن موسی گفت من و جمیل بن دراج و عائذ احمسی برای به جا آوردن مناسک حج رفتیم، عائذ میگفت من سؤالی از حضرت صادق علیه السّلام دارم که مایلم آن را بپرسم، هر سه نفر خدمت امام رسیدیم ایشان قبل از طرح سؤال فرمود: هر کس کارهای واجب دینی را انجام دهد خداوند در چیزهای دیگر از او بازخواستی نخواهد کرد. ما با چشم اشاره به عائذ کردیم که سؤالت را بگو چیزی نگفت. وقتی حرکت کردیم باو گفتیم سؤال تو چه بود؟ گفت جواب آن را شنیدیم، گفت من نمیتوانم شب زنده دار باشم و شبها نماز نافله بخوانم، با خود خیال میکردم از این جهت گناهکارم و مرا مؤاخذه خواهند کرد(3).

روایت23.

کشف الغمة: از عائذ مانند آن را روایت کرده است(4).

روایت24.

مناقب ابن شهر آشوب: مانند آن را روایت کرده است(5).

روایت25.

بصائر الدرجات: جعفر بن هارون زیات گفت: اطراف کعبه طواف میکردم چشمم بحضرت صادق افتاد با خود گفتم این همان شخصی است که مردم تابع و پیرو اویند و در باره اش چنین و چنان میگویند. ناگاه دیدم دست روی شانه من گذاشت و بمن فرمود: «أَ بَشَراً مِنَّا واحِداً نَتَّبِعُهُ إِنَّا إِذاً لَفِی ضَلالٍ وَ سُعُرٍ» {آیا باید پیرو یک نفر از خودمان بشویم، چه گمراه و بدبختیم}(6).

ص: 70


1- . بصائر الدرجات 5 : 64، باب 10
2- . همان 5 : 64، باب 10
3- . بصائر الدرجات 5 : 64، باب 10
4- . کشف الغمة 2 : 424
5- . شیخ در تهذیب 2 : 10 این روایت را آورده است.
6- . بصائر الدرجات 5 : 65، باب 10

یَزِیدَ الْجُعْفِیَّ کَانَ یَصْدُقُ عَلَیْنَا وَ لَعَنَ اللَّهُ الْمُغِیرَةَ بْنَ سَعِیدٍ کَانَ یَکْذِبُ عَلَیْنَا(1).

«21»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ الْفَضْلِ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ وَ هُوَ وَجِعٌ فَوَلَّانِی ظَهْرَهُ وَ وَجْهُهُ إِلَی الْحَائِطِ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی مَا أَدْرِی مَا یُصِیبُهُ فِی مَرَضِهِ وَ مَا سَأَلْتُهُ عَنِ الْإِمَامِ بَعْدَهُ فَأَنَا أُفَکِّرُ فِی ذَلِکَ إِذْ حَوَّلَ وَجْهَهُ إِلَیَّ فَقَالَ إِنَّ الْأَمْرَ لَیْسَ کَمَا تَظُنُّ لَیْسَ عَلَیَّ مِنْ وَجَعِی هَذَا بَأْسٌ (2).

«22»

یر، [بصائر الدرجات] الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ عَنْ عِیسَی عَنْ مَرْوَانَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُوسَی الْحَنَّاطِ قَالَ: خَرَجْتُ أَنَا وَ جَمِیلُ بْنُ دَرَّاجٍ وَ عَائِذٌ الْأَحْمَسِیُّ حَاجِّینَ قَالَ وَ کَانَ یَقُولُ عَائِذٌ لَنَا إِنَّ لِی حَاجَةً إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أُرِیدُ أَنْ أَسْأَلَهُ عَنْهَا قَالَ فَدَخَلْنَا عَلَیْهِ فَلَمَّا جَلَسْنَا قَالَ لَنَا مُبْتَدِئاً مَنْ أَتَی اللَّهَ بِمَا افْتَرَضَ عَلَیْهِ لَمْ یَسْأَلْهُ عَمَّا سِوَی ذَلِکَ قَالَ فَغَمَزَنَا عَائِذٌ فَلَمَّا قُمْنَا قُلْنَا مَا حَاجَتُکَ قَالَ الَّذِی سَمِعْنَا مِنْهُ إِنِّی رَجُلٌ لَا أُطِیقُ الْقِیَامَ بِاللَّیْلِ فَخِفْتُ أَنْ أَکُونَ مَأْثُوماً مَأْخُوذاً بِهِ فَأَهْلِکَ (3).

«23»

کشف، [کشف الغمة] مِنْ کِتَابِ الدَّلَائِلِ لِلْحِمْیَرِیِّ عَنْ عَائِذٍ: مِثْلَهُ (4)

«24»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب سَعْدٌ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَی الْحَنَّاطِ: مِثْلَهُ (5).

«25»

یر، [بصائر الدرجات] عَلِیُّ بْنُ حَسَّانَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ هَارُونَ الزَّیَّاتِ قَالَ: کُنْتُ أَطُوفُ بِالْکَعْبَةِ فَرَأَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقُلْتُ فِی نَفْسِی هَذَا هُوَ الَّذِی یُتَّبَعُ وَ الَّذِی هُوَ کَذَا وَ کَذَا قَالَ فَمَا عَلِمْتُ بِهِ حَتَّی ضَرَبَ یَدَهُ عَلَی مَنْکِبِی ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیَّ وَ قَالَ أَ بَشَراً مِنَّا واحِداً نَتَّبِعُهُ إِنَّا إِذاً لَفِی ضَلالٍ وَ سُعُرٍ(6).

ص: 70


1- 1. بصائر الدرجات ج 5 باب 10 ص 64.
2- 2. نفس المصدر ج 5 باب 10 ص 64.
3- 3. المصدر السابق ج 5 باب 10 ص 64.
4- 4. کشف الغمّة ج 2 ص 424.
5- 5. و أخرجه الشیخ فی التهذیب ج 2 ص 10.
6- 6. بصائر الدرجات ج 5 باب 10 ص 65.

روایت26.

بصائر الدرجات: خالد بن نجیح گفت در خدمت امام صادق نشسته بودم با خود گفتم اینها نمیدانند در مقابل چه شخصی هستند؟ امام علیه السّلام مرا جلو خواند تا در مقابلش نشستم سه مرتبه فرمود: فلانی من خدایی دارم که او را می پرستم(1).

می گویم: با سند دیگری در باب احوال اصحاب امام صادق ع خواهد آمد.

روایت27.

بصائر الدرجات: عبد اللَّه نجاشی گفت جبه ام از ادرار ترشح شد شک کردم در شب سردی آن را با آب شستم وقتی خدمت امام رسیدم ابتدا فرمود: پوست خز را که با آب بشوری خراب می شود(2) .

روایت28.

بصائر الدرجات: ابو کهمس گفت: در مدینه ساکن منزلی بودم که دخترکی خوشگل آنجا بود، خیلی از او خوشم می آمد، یک شب بمنزل برگشتم در زدم همان دختر در را باز کرد من با دست سینه هایش را گرفتم. فردا صبح خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسیدم فرمود: ابا کهمس نزد خدا از کاری که دیشب کردی توبه کن(3).

روایت29.

بصائر الدرجات: مهزم گفت در مدینه منزل شخصی می نشستم که دختری داشت من از او خوشم می آمد یک شب در زدم همین که در را باز کرد سینه هایش را مالیدم. فردا صبح که خدمت حضرت صادق رسیدم فرمود: آخرین کاری که دیروز انجام دادی چه بود؟ گفتم من در مسجد بودم. فرمود: مگر نمیدانی کسی که پرهیزگاری نداشته باشد بدوستی و ولایت ما اهل بیت نمیرسد(4).

ص: 71


1- . همان 5 ، 65، باب 10
2- . بصائر الدرجات 5 : 65، باب 10
3- . بصائر الدرجات 5 : 65، باب 11
4- . همان 5 : 65، باب 11
«26»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْأَهْوَازِیِّ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَسَدِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ عَنْ خَالِدِ بْنِ نَجِیحٍ الْجَوَّانِ قَالَ: کُنَّا عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ أَنَا أَقُولُ فِی نَفْسِی لَیْسَ یَدْرُونَ هَؤُلَاءِ بَیْنَ یَدَیْ مَنْ هُمْ قَالَ فَأَدْنَانِی حَتَّی جَلَسْتُ بَیْنَ یَدَیْهِ ثُمَّ قَالَ یَا هَذَا إِنَّ لِی رَبّاً أَعْبُدُهُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ (1).

أقول: سیأتی بإسناد آخر فی باب أحوال أصحابه علیه السلام.

«27»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ وَ یَعْقُوبُ بْنُ یَزِیدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ النَّجَاشِیِّ قَالَ: أَصَابَتْ جُبَّةٌ لِی مِنْ نَضْحِ بَوْلٍ شَکَکْتُ فِیهِ فَغَمَرْتُهَا مَاءً فِی لَیْلَةٍ بَارِدَةٍ فَلَمَّا دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ابْتَدَأَنِی فَقَالَ إِنَّ الْفَرْوَ إِذَا غَسَلْتَهُ بِالْمَاءِ فَسَدَ(2).

«28»

یر، [بصائر الدرجات] إِبْرَاهِیمُ بْنُ هَاشِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ أَبِی کَهْمَسٍ قَالَ: کُنْتُ نَازِلًا بِالْمَدِینَةِ فِی دَارٍ فِیهَا وَصِیفَةٌ کَانَتْ تُعْجِبُنِی فَانْصَرَفْتُ لَیْلًا مُمْسِیاً فَاسْتَفْتَحْتُ الْبَابَ فَفَتَحَتْ لِی فَمَدَدْتُ یَدِی فَقَبَضْتُ عَلَی ثَدْیِهَا فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْغَدِ دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ یَا أَبَا کَهْمَسٍ تُبْ إِلَی اللَّهِ مِمَّا صَنَعْتَ الْبَارِحَةَ(3).

«29»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ أَبِی الْقَاسِمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَهْلٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ عَنْ مِهْزَمٍ قَالَ: کُنَّا نُزُولًا بِالْمَدِینَةِ وَ کَانَتْ جَارِیَةٌ لِصَاحِبِ الْمَنْزِلِ تُعْجِبُنِی وَ إِنِّی أَتَیْتُ الْبَابَ فَاسْتَفْتَحْتُ فَفَتَحَتْ لِیَ الْجَارِیَةُ فَغَمَزْتُ ثَدْیَهَا فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْغَدِ دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ یَا مِهْزَمُ أَیْنَ کَانَ أَقْصَی أَثَرِکَ الْیَوْمَ فَقُلْتُ لَهُ مَا بَرِحْتُ الْمَسْجِدَ فَقَالَ أَ مَا تَعْلَمُ أَنَّ أَمْرَنَا هَذَا لَا یُنَالُ إِلَّا بِالْوَرَعِ (4).

ص: 71


1- 1. بصائر الدرجات ج 5 باب 10 ص 65.
2- 2. بصائر الدرجات ج 5 باب 10 ص 65.
3- 3. نفس المصدر ج 5 باب 11 ص 65.
4- 4. نفس المصدر ج 5 باب 11 ص 65.

روایت30.

مناقب ابن شهر آشوب مانند آن را از مهزم روایت کرده است(1).

روایت31.

اعلام الوری: از کتاب نوادر الحکمة مانند آن را روایت کرده است(2).

توضیح

شاید منظور آن باشد که دیشب آخرین بار کجا رفتی و آخرین کاری که از سر تقوا و عبادت انجام دادی چه بود یا آخرین کاری که دیشب انجام دادی چه بود و مهزم کلام امام ع را زمانی متوجه شد که کلام ایشان پایان یافت و احتمال دارد سخن امام که فرمود: أقصی أثرک سؤالی از عملکرد او در کل روز باشد سپس با عبارت أما تعلم به آنچه در شب گذشته انجام داد اشاره فرمود.

روایت32.

بصائر الدرجات: ابراهیم بن مهزم گفت شبی برای خواب از خدمت حضرت صادق مرخص شدم و بمنزل خود در مدینه رفتم، مادرم نیز با من بود بین من و او سخنی در گرفت من درشتی کردم. فردا صبح که بعد از نماز خدمت حضرت صادق رفتم، بدون مقدمه فرمود: ابا مهزم بمادرت چه کار داشتی که آن طور درشتی کردی؟ نمیدانی شکم او محل سکونت تو بوده و دامنش گهواره ات و پستانهایش ظرف غذای تو؟ عرض کردم بله آقا، فرمود: مبادا درشتی کنی(3).

روایت33.

بصائر الدرجات: حارث بن حصیره گفت مردی از کوفه بخراسان آمد و مردم را بامامت حضرت صادق علیه السّلام دعوت نمود، گروهی پذیرفتند و عده ای منکر شدند، دسته سوم از روی پرهیزگاری و ورع متوقف شدند. هر دسته یک نفر را به نمایندگی خدمت ایشان فرستادند. از این سه نفر همان کسی که نماینده دسته سوم یعنی پرهیزگاران بود سخنور آنها بشمار میرفت و حرف میزد یکی از همراهان او کنیزی داشت، نماینده دسته سوم در خلوت با او عمل نامشروع انجام داد. وقتی خدمت حضرت صادق رسیدند همان مرد شروع بصحبت نموده گفت: آقا یک نفر از کوفه آمد و مردم را به پیروی از شما دعوت نمود

ص: 72


1- . مناقب 3 : 353
2- . اعلام الوری: 268
3- . بصائر الدرجات 5 : 66، باب 11
«30»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عَنْ مِهْزَمٍ: مِثْلَهُ (1)

«31»

عم، [إعلام الوری] مِنْ کِتَابِ نَوَادِرِ الحِکْمَةِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ: مِثْلَهُ (2)

بیان

لعل المعنی أین کان فی اللیل أقصی أثرک و منتهی عملک فی هذا الیوم من التقوی و العبادة أو أین کان الیوم آخر فعلک البارحة و مهزم لم یفهم کلامه علیه السلام إلا بعد إتمامه و یحتمل أن یکون قوله أقصی أثرک سؤالا عن فعله فی هذا الیوم ثم أشار إلی ما فعله فی اللیلة الماضیة بقوله أ ما تعلم.

«32»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْمِیثَمِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مِهْزَمٍ قَالَ: خَرَجْتُ مِنْ عِنْدِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لَیْلَةً مُمْسِیاً فَأَتَیْتُ مَنْزِلِی بِالْمَدِینَةِ وَ کَانَتْ أُمِّی مَعِی فَوَقَعَ بَیْنِی وَ بَیْنَهَا کَلَامٌ فَأَغْلَظْتُ لَهَا فَلَمَّا أَنْ کَانَ مِنَ الْغَدِ صَلَّیْتُ الْغَدَاةَ وَ أَتَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَلَمَّا دَخَلْتُ عَلَیْهِ فَقَالَ لِی مُبْتَدِئاً یَا أَبَا مِهْزَمٍ مَا لَکَ وَ الْوَالِدَةَ أَغْلَظْتَ فِی کَلَامِهَا الْبَارِحَةَ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ بَطْنَهَا مَنْزِلٌ قَدْ سَکَنْتَهُ وَ أَنَّ حَجْرَهَا مَهْدٌ قَدْ غَمَزْتَهُ وَ ثَدْیَهَا وِعَاءٌ قَدْ شَرِبْتَهُ قَالَ قُلْتُ بَلَی قَالَ فَلَا تُغْلِظْ لَهَا(3).

«33»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ حَارِثٍ الطَّحَّانِ قَالَ أَخْبَرَنِی أَحْمَدُ وَ کَانَ مِنْ أَصْحَابِ أَبِی الْجَارُودِ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ حَصِیرَةَ الْأَزْدِیِّ قَالَ: قَدِمَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْکُوفَةِ إِلَی خُرَاسَانَ فَدَعَا النَّاسَ إِلَی وَلَایَةِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَفِرْقَةٌ أَطَاعَتْ وَ أَجَابَتْ وَ فِرْقَةٌ جَحَدَتْ وَ أَنْکَرَتْ وَ فِرْقَةٌ وَرِعَتْ وَ وَقَفَتْ قَالَ فَخَرَجَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ رَجُلٌ فَدَخَلُوا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ فَکَانَ الْمُتَکَلِّمُ مِنْهُمْ الَّذِی وَرِعَ وَ وَقَفَ وَ قَدْ کَانَ مَعَ بَعْضِ الْقَوْمِ جَارِیَةٌ فَخَلَا بِهَا الرَّجُلُ وَ وَقَعَ عَلَیْهَا فَلَمَّا دَخَلْنَا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ کَانَ هُوَ الْمُتَکَلِّمُ فَقَالَ لَهُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ قَدِمَ عَلَیْنَا رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْکُوفَةِ فَدَعَا النَّاسَ

ص: 72


1- 1. المناقب ج 3 ص 353.
2- 2. إعلام الوری ص 268.
3- 3. بصائر الدرجات ج 5 باب 11 ص 66.

برخی پذیرفتند و گروهی منکر شدند و یک دسته نیز از روی ورع و پرهیز کاری توقف کردند. فرمود تو از کدام دسته هستی؟ عرض کرد از همان دسته متوقف و پرهیزگار، فرمود: چرا فلان شب پرهیزگاری نکردی؟ آن مرد دست و پایش بلرزه افتاد(1).

روایت34.

بصائر الدرجات: عمار سجستانی گفت عبد اللَّه نجاشی پیرو عبد اللَّه بن حسن بود و از زیدیها بشمار میرفت اتفاقا من و او بمکه رفتیم در مکه او نزد عبد اللَّه بن حسن رفت و من خدمت حضرت صادق. بعد که او را دیدم گفت برای من از حضرت صادق اجازه بگیر خدمتش برسم. بامام علیه السّلام عرض کردم فرمود اجازه بده بیاید. خدمت آن جناب رسید حضرت صادق از او پرسید: چرا فلان روز آن کار را کردی روزی که از در خانه شخصی رد شدی از ناودان آب بالای سر تو ریخت پرسیدی این چه بود گفتند نجس است. خودت را با لباس داخل نهر انداختی با اینکه یک جامه ات رنگ شده بود بچه ها اطراف ترا گرفتند تو را می خنداندند و به تو میخندیدند. آن مرد نگاهی بمن نموده گفت چرا کار مرا بحضرت صادق گفتی؟! گفتم بخدا قسم من چیزی نگفته ام اکنون امام همین جا است صحبت من و ترا میشنود اگر من گفته باشم او میگوید. وقتی از منزل امام خارج شدیم گفت عمار این امام است نه دیگران(2).

روایت35.

مناقب(3) ابن شهر آشوب، الخرائج و الجرائح: مانند آن را روایت کرده اند(4).

روایت36.

بصائر الدرجات: شعیب عقرقوفی گفت مردی بوسیله من هزار دینار برای حضرت صادق فرستاد گفت میخواهم برتری مقام ایشان را بر سایر بستگانش بدانم. پنج درهم از این پول بردار و آن را در جیب پیراهنت پنهان کن بجای آن پنج درهم غش دار که ظاهرش نقره است بگذار بعد مقام ایشان را خواهی فهمید. من پولها را خدمت حضرت صادق آوردم

ص: 73


1- . همان 5 : 66، باب 11
2- . بصائر الدرجات 5 : 66، باب 11
3- . مناقب 3 : 348
4- . الخرائج و الجرائح: 242

إِلَی طَاعَتِکَ وَ وَلَایَتِکَ فَأَجَابَ قَوْمٌ وَ أَنْکَرَ قَوْمٌ وَ وَرِعَ قَوْمٌ وَ وَقَفُوا قَالَ فَمِنْ أَیِّ الثَّلَاثِ أَنْتَ قَالَ أَنَا مِنَ الْفِرْقَةِ الَّتِی وَرِعَتْ وَ وَقَفَتْ قَالَ فَأَیْنَ کَانَ وَرَعُکَ لَیْلَةَ کَذَا وَ کَذَا قَالَ فَارْتَابَ الرَّجُلُ (1).

«34»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ عَنْ عَمَّارٍ السِّجِسْتَانِیِّ قَالَ: کَانَ عَبْدُ اللَّهِ النَّجَاشِیُّ مُنْقَطِعاً إِلَی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ یَقُولُ بِالزِّیْدِیَّةِ فَقَضَی أَنِّی خَرَجْتُ وَ هُوَ إِلَی مَکَّةَ فَذَهَبَ هَذَا إِلَی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ وَ جِئْتُ أَنَا إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ فَلَقِیَنِی بَعْدُ فَقَالَ اسْتَأْذِنْ لِی عَلَی صَاحِبِکَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّهُ سَأَلَنِی الْإِذْنَ لَهُ عَلَیْکَ قَالَ فَقَالَ ائْذَنْ لَهُ قَالَ فَدَخَلَ عَلَیْهِ فَسَأَلَهُ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا دَعَاکَ إِلَی مَا صَنَعْتَ تَذْکُرُ یَوْمَ کَذَا یَوْمَ مَرَرْتَ عَلَی بَابِ قَوْمٍ فَسَالَ عَلَیْکَ مِیزَابٌ مِنَ الدَّارِ فَسَأَلْتَهُمْ فَقَالُوا إِنَّهُ قَذِرٌ فَطَرَحْتَ نَفْسَکَ فِی النَّهَرِ مَعَ ثِیَابِکَ وَ عَلَیْکَ مُصَبَّغَةٌ فَاجْتَمَعُوا عَلَیْکَ الصِّبْیَانُ یُضْحِکُونَکَ وَ یَضْحَکُونَ مِنْکَ قَالَ عَمَّارٌ فَالْتَفَتَ الرَّجُلُ إِلَیَّ فَقَالَ مَا دَعَاکَ أَنْ تُخْبِرَ بِخَبَرِی أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قُلْتُ لَا وَ اللَّهِ مَا أَخْبَرْتُهُ هُوَ ذَا قُدَّامِی یَسْمَعُ کَلَامِی قَالَ فَلَمَّا خَرَجْنَا قَالَ لِی یَا عَمَّارُ هَذَا صَاحِبِی دُونَ غَیْرِهِ (2).

«35»

قب (3)،[المناقب] لابن شهرآشوب یج، [الخرائج و الجرائح] مُرْسَلًا: مِثْلَهُ (4).

«36»

یر، [بصائر الدرجات] عَلِیُّ بْنُ إِسْمَاعِیلَ عَنِ ابْنِ بَزِیعٍ عَنْ سَعْدَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ شُعَیْبٍ الْعَقَرْقُوفِیِّ قَالَ: بَعَثَ مَعِی رَجُلٌ بِأَلْفِ دِرْهَمٍ فَقَالَ إِنِّی أُحِبُّ أَنْ أَعْرِفَ فَضْلَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ قَالَ خُذْ خَمْسَةَ دَرَاهِمَ سَتُّوقَةٍ اجْعَلْهَا فِی الدَّرَاهِمِ وَ خُذْ مِنَ الدَّرَاهِمِ خَمْسَةً فَصِرْهَا فِی لَبِنَةِ قَمِیصِکَ فَإِنَّکَ سَتَعْرِفُ فَضْلَهُ فَأَتَیْتُ بِهَا أبو [أَبَا] عَبْدِ اللَّهِ

ص: 73


1- 1. بصائر الدرجات ج 5 باب 11 ص 66.
2- 2. نفس المصدر ج 5 باب 11 ص 66.
3- 3. المناقب ج 3 ص 348.
4- 4. الخرائج و الجرائح ص 242.

امام آن ها را روی زمین ریخت آن پنج درهم را جدا کرد بمن فرمود پنج درهم خود را بگیر و پنج درهم خودمان را بده(1).

روایت37.

مناقب(2) ابن شهر آشوب، و الخرائج و الجرائح مانند آن را روایت کرده اند.

روایت38.

کشف الغمة از کتاب دلائل حمیری از شعیب مانند آن را روایت کرده اند(3).

توضیح

جزری(4) گفت لبنة القمیص وصله ای است که در محل گریبان قرار می­گیرد.

روایت39.

بصائر الدرجات: صفوان بن یحیی از جعفر بن محمّد بن اشعث نقل کرد که او گفت: میدانی چرا ما به امامت حضرت صادق اعتقاد پیدا کردیم با اینکه از این موضوع اطلاعی نداشتیم و در جریان نبودیم. پرسیدم چه بود. گفت یک روز منصور دوانیقی بپدرم محمّد بن اشعث گفت مایلم یک نفر را پیدا کنی که بتواند ماموریتی که باو میدهم انجام دهد. پدرم گفت پیدا کردم فلان بن مهاجر دایی من است و از عهده این کار برمی آید. گفت او را بیاور. پدرم دایی خود را آورد، منصور باو چند هزار دینار داده گفت بمدینه میروی عبد اللَّه بن حسن و خویشاوندانش از جمله جعفر بن محمّد را ملاقات میکنی میگویی من مردی غریب از اهل خراسانم که در آنجا شیعیان شما زیادند این پولها را برای شما فرستاده اند به هر کدام فلان مبلغ بده وقتی پول را گرفتند بگو من پیک هستم مایلم نوشته ای از شما دست من باشد هر چه داده ام رسید بدهید و امضا کنید. بمدینه رفت و برگشت پیش منصور رفت پدرم محمّد بن اشعث آنجا بود منصور پرسید چه شد؟ گفت رفتم و پولها را دادم اینک رسید آن را با خط خودشان آورده ام جز جعفر بن محمّد. خدمت ایشان رفتم در مسجد پیامبر نماز میخواند با خود گفتم پس از تمام شدن نماز باو خواهم گفت نمازش را زود تمام کرده رو بمن نموده گفت: فلانی از خدا بترس و اهل بیت پیغمبر را فریب مده بدوست خود بگو از خدا بپرهیزد و خاندان پیامبر را فریب ندهد،

ص: 74


1- . بصائر الدرجات 5 : 66، باب 11
2- . مناقب 3 : 354
3- . کشف الغمة 2 : 425
4- . نهایة اللغة ابن اثیر 4 : 47 با کمی تفاوت.

علیه السلام فَنَشَرَهَا وَ أَخَذَ الْخَمْسَةَ فَقَالَ هَاکَ خَمْسَتَکَ وَ هَاتِ خَمْسَتَنَا(1).

«37»

قب (2)،[المناقب] لابن شهرآشوب یج، [الخرائج و الجرائح] شُعَیْبٌ: مِثْلَهُ

«38»

کشف، [کشف الغمة] مِنْ کِتَابِ الدَّلَائِلِ لِلْحِمْیَرِیِّ عَنْ شُعَیْبٍ: مِثْلَهُ (3)

بیان

قال الجزری (4) لبنة القمیص رقعة تعمل موضع جیبه.

«39»

یر، [بصائر الدرجات] عُمَرُ بْنُ عَلِیٍّ عَنْ عَمِّهِ عُمَیْرٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْأَشْعَثِ: قَالَ تَدْرِی مَا کَانَ سَبَبُ دُخُولِنَا فِی هَذَا الْأَمْرِ وَ مَعْرِفَتِنَا بِهِ وَ مَا کَانَ عِنْدَنَا فِیهِ ذِکْرٌ وَ لَا مَعْرِفَةٌ بِشَیْ ءٍ مِمَّا عِنْدَ النَّاسِ قَالَ قُلْتُ مَا ذَاکَ قَالَ إِنَّ أَبَا جَعْفَرٍ یَعْنِی أَبَا الدَّوَانِیقِ قَالَ لِأَبِی مُحَمَّدِ بْنِ الْأَشْعَثِ یَا مُحَمَّدُ ابْغِ لِی رَجُلًا لَهُ عَقْلٌ یُؤَدِّی عَنِّی فَقَالَ لَهُ أَبِی قَدْ أَصَبْتُهُ لَکَ هَذَا فُلَانُ بْنُ مُهَاجِرٍ خَالِی قَالَ ائْتِنِی بِهِ قَالَ فَأَتَاهُ بِخَالِهِ فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ یَا ابْنَ مُهَاجِرٍ خُذْ هَذَا الْمَالَ فَأَعْطَاهُ أُلُوفَ دَنَانِیرَ أَوْ مَا شَاءَ اللَّهُ مِنْ ذَلِکَ وَ ائْتِ الْمَدِینَةَ وَ الْقَ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ الْحَسَنِ وَ عِدَّةً مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ فِیهِمْ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ فَقُلْ لَهُمْ إِنِّی رَجُلٌ غَرِیبٌ مِنْ أَهْلِ خُرَاسَانَ وَ بِهَا شِیعَةٌ مِنْ شِیعَتِکُمْ وَجَّهُوا إِلَیْکَ بِهَذَا الْمَالِ فَادْفَعْ إِلَی کُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ عَلَی هَذَا الشَّرْطِ کَذَا وَ کَذَا فَإِذَا قَبَضُوا الْمَالَ فَقُلْ إِنِّی رَسُولٌ وَ أُحِبُّ أَنْ یَکُونَ مَعِی خُطُوطُکُمْ بِقَبْضِکُمْ مَا قَبَضْتُمْ مِنِّی قَالَ فَأَخَذَ الْمَالَ وَ أَتَی الْمَدِینَةَ ثُمَّ رَجَعَ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ وَ کَانَ مُحَمَّدُ بْنُ الْأَشْعَثِ عِنْدَهُ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ مَا وَرَاکَ قَالَ أَتَیْتُ الْقَوْمَ وَ فَعَلْتُ مَا أَمَرْتَنِی بِهِ وَ هَذِهِ خُطُوطُهُمْ بِقَبْضِهِمُ الْمَالَ خَلَا جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ فَإِنِّی أَتَیْتُهُ وَ هُوَ یُصَلِّی فِی مَسْجِدِ الرَّسُولِ صلی الله علیه و آله فَجَلَسْتُ خَلْفَهُ وَ قُلْتُ یَنْصَرِفُ فَأَذْکُرَ لَهُ مَا ذَکَرْتُ لِأَصْحَابِهِ فَعَجَّلَ وَ انْصَرَفَ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَیَّ فَقَالَ یَا هَذَا اتَّقِ اللَّهَ وَ لَا تَغُرَّنَّ أَهْلَ بَیْتِ مُحَمَّدٍ وَ قُلْ لِصَاحِبِکَ اتَّقِ اللَّهَ وَ لَا تَغُرَّنَّ أَهْلَ بَیْتِ

ص: 74


1- 1. بصائر الدرجات ج 5 باب 11 ص 66، و ستوقة و درهم ستوقة کتنور و قدوس زیف بهرج ملبس بالفضة.
2- 2. المناقب ج 3 ص 354.
3- 3. کشف الغمّة ج 2 ص 425.
4- 4. نهایة اللغة لابن الأثیر ج 4 ص 47 بتفاوت.

اینها تازه از زیر دست دولت مروانیان آسوده شده اند همه محتاجند. عرض کردم آقا این حرفها چیست که میفرمایید مرا کناری کشید آهسته تمام جریان را نقل کرد بطوری که من خیال میکردم او نفر سوم ما بوده و در تمام جریان حضور داشته است. منصور گفت: پسر مهاجر بدان که هر زمانی یکی از اولاد پیامبر واسطه بین خدا و مردم است که تمام جریانها را باو میگویند امروز آن واسطه جعفر بن محمّد است. جعفر بن محمّد بن اشعث گفت باین دلیل من بامامت ایشان معتقد شدم(1).

روایت40.

الخرائج و الجرائح: مانند آن را روایت کرده اند(2).

روایت41.

کافی: از صفوان مانند آن را روایت کرده اند(3).

روایت42.

مناقب: ابن شهر آشوب از صفوان مانند آن را روایت کرده اند(4) .

روایت43.

بصائر الدرجات: ابو عمر دماری گفت مردی خدمت حضرت صادق رسید که برادری جارودی (5) داشت امام پرسید برادرت چطور است؟ گفت وقتی آمدم خوب بود فرمود: از نظر دینی چطور است عرض کرد تمام کارهایش خوب است و آدم خیر خواهی است جز اینکه معتقد بامامت شما نیست فرمود به چه علت معتقد به امامت ما نیست؟ عرض کرد میترسد و بواسطه ورع و پرهیزگاری از این اعتقاد خودداری میکند فرمود وقتی پیش او رفتی بگو اگر خیلی پرهیزگاری چرا در شب نهر بلخ پرهیزگاری نکردی؟ از اعتقاد بامامت جعفر علیه السّلام پرهیز میکنی ولی از انجام آن عمل در شب نهر بلخ پرهیز نداری؟! گفت بمنزل او رفتم گفتم چه جریانی در شب نهر بلخ بوده است؟ گفت چه کسی بتو خبر داد؟ گفتم حضرت صادق از من پرسید بایشان عرض کردم او بجهت ورع و پرهیز کاری که دارد از اعتقاد بامامت شما خودداری میکند، بمن فرمود باو بگو ورع و پرهیزگاریش در شب نهر بلخ چه شد؟

برادرش گفت من گواهی میدهم که او ساحر است. گفتم ساکت باش چنین حرفی مگو آنچه میگویی غلط است. گفت پس از کجا آن جریان را فهمیده با اینکه جز من و خدا و آن کنیز هیچ کس اطلاع نداشت. پرسیدم جریان چه بوده؟ گفت من از ما وراء النهر خارج شدم

ص: 75


1- . بصائر الدرجات 5 : 66، باب 11
2- . الخرائج و الجرائح: 242
3- . کافی 1 : 475
4- . مناقب 3 : 348
5- . گروهی بودند که از زندی ها به شمار می رفتند و پیرو فردی در خراسان به نام ابو الجارود بودند.

مُحَمَّدٍ فَإِنَّهُمْ قَرِیبُو الْعَهْدِ بِدَوْلَةِ بَنِی مَرْوَانَ وَ کُلُّهُمْ مُحْتَاجٌ قَالَ فَقُلْتُ وَ مَا ذَا أَصْلَحَکَ اللَّهُ فَقَالَ ادْنُ مِنِّی فَأَخْبَرَنِی بِجَمِیعِ مَا جَرَی بَیْنِی وَ بَیْنَکَ حَتَّی کَأَنَّهُ کَانَ ثَالِثَنَا قَالَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ یَا ابْنَ مُهَاجِرٍ اعْلَمْ أَنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَهْلِ بَیْتِ النُّبُوَّةِ إِلَّا وَ فِیهِمْ مُحَدَّثٌ وَ إِنَّ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ مُحَدَّثٌ الْیَوْمَ فَکَانَتْ هَذِهِ دَلَالَةً أَنَّا قُلْنَا بِهَذِهِ الْمَقَالَةِ(1).

«40»

یج، [الخرائج و الجرائح] مُرْسَلًا: مِثْلَهُ (2)

«41»

کا، [الکافی] أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ: مِثْلَهُ (3)

«42»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عَنْ صَفْوَانَ: مِثْلَهُ (4).

«43»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُوسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْمَعْرُوفِ بِغَزَالٍ عَنْ أَبِی عُمَرَ الدُّمَارِیِّ عَمَّنْ حَدَّثَهُ قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ کَانَ لَهُ أَخٌ جَارُودِیٌّ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کَیْفَ أَخُوکَ قَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ خَلَّفْتُهُ صَالِحاً قَالَ وَ کَیْفَ هُوَ قَالَ قُلْتُ هُوَ مَرْضِیٌّ فِی جَمِیعِ حَالاتِهِ وَ عِنْدَهُ خَیْرٌ إِلَّا أَنَّهُ لَا یَقُولُ بِکُمْ قَالَ وَ مَا یَمْنَعُهُ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ یَتَوَرَّعُ مِنْ ذَلِکَ قَالَ فَقَالَ لِی إِذَا رَجَعْتَ إِلَیْهِ فَقُلْ لَهُ أَیْنَ کَانَ وَرَعُکَ لَیْلَةَ نَهَرِ بَلْخَ أَنْ تَتَوَرَّعَ قَالَ فَانْصَرَفْتُ إِلَی مَنْزِلِهِ فَقُلْتُ لِأَخِی مَا کَانَتْ قِصَّتُکَ لَیْلَةَ نَهَرِ بَلْخَ أَ تَتَوَرَّعُ مِنْ أَنْ تَقُولَ بِإِمَامَةِ جَعْفَرٍ علیه السلام وَ لَا تَتَوَرَّعُ مِنْ لَیْلَةِ نَهَرِ بَلْخَ قَالَ وَ مَنْ أَخْبَرَکَ قُلْتُ إِنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام سَأَلَنِی فَأَخْبَرْتُ أَنَّکَ لَا تَقُولُ بِهِ تَوَرُّعاً فَقَالَ لِی قُلْ لَهُ أَیْنَ کَانَ وَرَعُکَ لَیْلَةَ نَهَرِ بَلْخَ فَقَالَ یَا أَخِی أَشْهَدُ أَنَّهُ کَذَا کَلِمَةٌ لَا یَجُوزُ أَنْ تُذْکَرَ قَالَ قُلْتُ وَیْحَکَ اتَّقِ اللَّهَ کُلَّ ذَا لَیْسَ هُوَ هَکَذَا قَالَ فَقَالَ مَا عَلِمَهُ وَ اللَّهِ مَا عَلِمَ بِهِ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِ اللَّهِ إِلَّا أَنَا وَ الْجَارِیَةُ وَ رَبُّ الْعَالَمِینَ قَالَ قُلْتُ وَ مَا کَانَتْ قِصَّتُکَ قَالَ خَرَجْتُ مِنْ

ص: 75


1- 1. بصائر الدرجات ج 5 باب 11 ص 66.
2- 2. الخرائج و الجرائح ص 242.
3- 3. الکافی ج 1 ص 475.
4- 4. المناقب ج 3 ص 348.

کار تجارتم تمام شده بود بجانب بلخ میرفتم مردی با من همسفر بود که بهمراه خود کنیزی زیبا داشت. از نهر بلخ شبانه گذشتیم همسفر من صاحب آن کنیز گفت یا تو اینجا نگهبان وسایل ما باش تا من بروم چیزی تهیه کنم و وسایلی برای روشن کردن آتش بیاورم و یا من هستم تو برو، گفتم من هستم تو برو. آن مرد رفت ما کنار انبوهی از درخت منزل داشتیم دست کنیز را گرفتم داخل آن درختها با او در آمیختم بعد برگشتیم بجای خود. بعد صاحبش آمد شب را خوابیدیم بالاخره بعراق رسیدیم هیچ کس جز خدا اطلاع نداشت بالاخره از آن غلو و زیادروی که درباره حضرت صادق ع داشت کوتاه آمد و بامامت ایشان اعتراف نمود. سال بعد بمکه رفتیم او را خدمت امام بردم. جریان را برایش نقل کرد. فرمود استغفار کن مبادا دیگر چنین کاری بکنی و از ارادتمندان آن جناب شد(1).

توضیح

عبارت إنه کذا شاید او نسبت سحر و جادوگری به امام ع داده است، عبارت کل ذا یعنی آیا تو این طور خیال می کنی و این نسبت ها را به ایشان می دهی و احتمال دارد او به امام صادق ع نسبت ربوبیت داده باشد، به همین خاطر به او گفته آیا چنین حرفی در مورد ایشان می زنی و غلو می کنی.

روایت44.

بصائر الدرجات: ابو بصیر گفت مردی از شامیان بر ما وارد شد من امامت حضرت صادق ع را بر او عرضه داشتم قبول کرد. روزی باحوال پرسی او رفتم در حال مرگ بود گفت ابا بصیر من حرف تو را قبول کردم با بهشت چه کنم؟ گفتم من از جانب حضرت صادق علیه السّلام برای تو بهشت را ضمانت میکنم. آن مرد از دنیا رفت. من خدمت امام علیه السّلام رسیدم قبل از اینکه چیزی بگویم فرمود: دوست تو به بهشتی که برای او ضمانت کرده بودی رسید(2).

روایت45.

بصائر الدرجات: سلیمان بن خالد گفت من و ابو عبد اللَّه بلخی در خدمت حضرت صادق میرفتیم تا بدرخت خرمای خشکی رسیدیم. ایشان فرمود ای درخت خرمای شنوا و مطیع پروردگار، ما را از آنچه خدا در نهاد تو گذاشته بخوران. گفت از شاخه های درخت، خرمای رنگارنگ ریخت خوردیم

ص: 76


1- . بصائر الدرجات 5 : 68، باب 12
2- . بصائر الدرجات 5 : 68، باب 12

وَرَاءِ النَّهَرِ وَ قَدْ فَرَغْتُ مِنْ تِجَارَتِی وَ أَنَا أُرِیدُ بَلْخَ فَصَحِبَنِی رَجُلٌ مَعَهُ جَارِیَةٌ لَهُ حَسْنَاءُ حَتَّی عَبَرْنَا نَهْرَ بَلْخَ فَأَتَیْنَاهُ لَیْلًا فَقَالَ الرَّجُلُ مَوْلَی الْجَارِیَةِ إِمَّا أَحْفَظُ عَلَیْکَ وَ تَقْدُمُ أَنْتَ وَ تَطْلُبُ لَنَا شَیْئاً وَ تَقْتَبِسُ نَاراً أَوْ تَحْفَظُ عَلَیَّ وَ أَذْهَبُ أَنَا قَالَ فَقُلْتُ أَنَا أَحْفَظُ عَلَیْکَ وَ اذْهَبْ أَنْتَ قَالَ فَذَهَبَ الرَّجُلُ وَ کُنَّا إِلَی جَانِبِ غَیْضَةٍ(1)

فَأَخَذْتُ الْجَارِیَةَ فَأَدْخَلْتُهَا الْغَیْضَةَ وَ وَاقَعْتُهَا وَ انْصَرَفْتُ إِلَی مَوْضِعِی ثُمَّ أَتَی مَوْلَاهَا فَاضْطَجَعْنَا حَتَّی قَدِمْنَا الْعِرَاقَ فَمَا عَلِمَ بِهِ أَحَدٌ وَ لَمْ أَزَلْ بِهِ حَتَّی سَکَنَ ثُمَّ قَالَ بِهِ وَ حَجَجْتُ مِنْ قَابِلٍ فَأَدْخَلْتُهُ إِلَیْهِ فَأَخْبَرَهُ بِالْقِصَّةِ فَقَالَ تَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ لَا تَعُودُ وَ اسْتَقَامَتْ طَرِیقَتُهُ (2).

بیان

قوله إنه کذا لعله نسبه علیه السلام إلی السحر و الکهانة قوله کل ذا أی أ تظن به و تنسب إلیه کل ذا و یحتمل أن یکون نسبه علیه السلام إلی الربوبیة فقال تقول فیه و تغلو کل ذا.

«44»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قَدِمَ إِلَیْنَا رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ فَعَرَضْتُ عَلَیْهِ هَذَا الْأَمْرَ فَقَبِلَهُ فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ وَ هُوَ فِی سَکَرَاتِ الْمَوْتِ فَقَالَ لِی یَا أَبَا بَصِیرٍ قَدْ قَبِلْتُ مَا قُلْتَ لِی فَکَیْفَ لِی

بِالْجَنَّةِ فَقُلْتُ أَنَا ضَامِنٌ لَکَ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِالْجَنَّةِ فَمَاتَ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَابْتَدَأَنِی فَقَالَ لِی قَدْ وُفِیَ لِصَاحِبِکَ بِالْجَنَّةِ(3).

«45»

یر، [بصائر الدرجات] مُوسَی بْنُ الْحَسَنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ بُویَهْ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْبَلْخِیُّ مَعَهُ فَانْتَهَی إِلَی نَخْلَةٍ خَاوِیَةٍ فَقَالَ أَیَّتُهَا النَّخْلَةُ السَّامِعَةُ الْمُطِیعَةُ لِرَبِّهَا أَطْعِمِینَا مِمَّا جَعَلَ اللَّهُ فِیکِ قَالَ فَتَسَاقَطَ عَلَیْنَا رُطَبٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ

ص: 76


1- 1. الغیضة: الاجمة و هی مغیض ماء تجمع فیه الشجر و الجمع غیاض و اغیاض.
2- 2. بصائر الدرجات ج 5 باب 12 ص 68.
3- 3. بصائر الدرجات ج 5 باب 12 ص 68.

تا سیر شدیم مرد بلخی گفت فدایت شوم آقا کاری که مریم کرد شما انجام دادید(1)!!

روایت46.

مناقب: ابن شهر آشوب مانند آن را روایت کرده است(2).

توضیح

تضلّع یعنی شکم از سیری پر شد تا اینکه غذا به تمام اعضای بدنش رسید.

روایت47.

بطائنی گفت من دست ابا بصیر را گرفته بودم و او را به خانه حضرت صادق میبردم، بمن گفت صحبت نکن و چیزی نگو. به در خانه امام صادق ع رسیدیم پس صدایش را صاف کرد. شنیدم حضرت صادق بکنیز فرمود: در را باز کن ابو محمّد پشت در است، گفت وارد شدیم چراغی در مقابل امام بود و کتابی جلو ایشان باز بود. یک مرتبه لرزه به پیکرم افتاد و شروع کردم به لرزیدن، سر بلند نموده بمن فرمود: تو بزاز هستی؟ گفتم آری فدایت شوم(3).

روایت48.

مناقب ابن شهر آشوب، الخرائج و الجرائح: مانند آن را روایت کرده اند.

روایت49.

بصائر الدرجات: ابو اسامه گفت حضرت صادق علیه السّلام از من پرسید چند سال داری؟ گفتم فلان قدر فرمود: ابو اسامه عبادت پروردگارت را تجدید کن و توبه کن. من گریه کردم فرمود: چرا گریه میکنی؟ عرض کردم آقا خبر فوت مرا دادی. فرمود: زید مژده باد ترا که تو از شیعیان مایی و اهل بهشتی(4).

روایت50.

مناقب ابن شهر آشوب از ابو اسامه مانند آن را روایت کرده است(5).

روایت51.

بصائر الدرجات: خالد بن نجیح گفت بحضرت صادق علیه السّلام عرض کردم که دوستان ما از کوفه آمده اند میگویند مفضل حالش خوب نیست آقا برایش دعا بفرمایید فرمود راحت شد. این سخن بعد از سه روز از درگذشت مفضل بود(6).

روایت52.

بصائر الدرجات: ابا بصیر گفت

ص: 77


1- . همان 5 : 69، باب 13
2- . مناقب 3 : 366
3- . بصائر الدرجات 5 : 70، باب 14
4- . همان 6 : 73، باب 1
5- . مناقب 3 : 350 با مطلبی اضافه در پایان آن.
6- . بصائر الدرجات 6 : 73، باب 1

فَأَکَلْنَا حَتَّی تَضَلَّعْنَا فَقَالَ الْبَلْخِیُّ جُعِلْتُ فِدَاکَ سُنَّةٌ فِیکُمْ کَسُنَّةِ مَرْیَمَ (1).

«46»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب سُلَیْمَانُ: مِثْلَهُ (2)

بیان

تضلّع امتلأ شبعا حتی بلغ الطعام أضلاعه.

«47»

یر، [بصائر الدرجات] ابْنُ یَزِیدَ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنِ الْبَطَائِنِیِّ قَالَ: خَرَجْتُ بِأَبِی بَصِیرٍ أَقُودُهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ فَقَالَ لَا تَکَلَّمْ وَ لَا تَقُلْ شَیْئاً فَانْتَهَیْتُ بِهِ إِلَی الْبَابِ فَتَنَحْنَحَ فَسَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ یَا فُلَانَةُ افْتَحِی لِأَبِی مُحَمَّدٍ قَالَ فَدَخَلْنَا وَ السِّرَاجُ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ إِذَا سَفَطٌ بَیْنَ یَدَیْهِ مَفْتُوحٌ قَالَ فَوَقَعَتْ عَلَیَّ الرِّعْدَةُ فَجَعَلْتُ أَرْتَعِدُ فَرَفَعَ رَأْسَهُ إِلَیَّ فَقَالَ أَ بَزَّازٌ أَنْتَ فَقُلْتُ نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاکَ (3).

«48»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب یج، [الخرائج و الجرائح] الْبَطَائِنِیُّ: مِثْلَهُ.

«49»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ أَبِی أُسَامَةَ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ یَا زَیْدُ کَمْ أَتَی عَلَیْکَ مِنْ سَنَةٍ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ کَذَا سَنَةً قَالَ یَا أَبَا أُسَامَةَ جَدِّدْ عِبَادَةَ رَبِّکَ وَ أَحْدِثْ تَوْبَةً فَبَکَیْتُ فَقَالَ لِی مَا یُبْکِیکَ یَا زَیْدُ قُلْتُ نَعَیْتَ إِلَیَّ نَفْسِی قَالَ یَا زَیْدُ أَبْشِرْ فَإِنَّکَ مِنْ شِیعَتِنَا وَ أَنْتَ فِی الْجَنَّةِ(4).

«50»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عَنْ أَبِی أُسَامَةَ: مِثْلَهُ (5).

«51»

یر، [بصائر الدرجات] جَعْفَرُ بْنُ إِسْحَاقَ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ خَالِدِ بْنِ نَجِیحٍ قَالَ: قُلْتُ إِنَّ أَصْحَابَنَا قَدْ قَدِمُوا مِنَ الْکُوفَةِ فَذَکَرُوا أَنَّ الْمُفَضَّلَ شَدِیدُ الْوَجَعِ فَادْعُ اللَّهَ لَهُ قَالَ قَدِ اسْتَرَاحَ وَ کَانَ هَذَا الْکَلَامُ بَعْدَ مَوْتِهِ بِثَلَاثَةِ أَیَّامٍ (6).

«52»

یر، [بصائر الدرجات] الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ

ص: 77


1- 1. نفس المصدر ج 5 باب 13 ص 69.
2- 2. المناقب ج 3 ص 366.
3- 3. بصائر الدرجات ج 5 باب 14 ص 70.
4- 4. نفس المصدر ج 6 باب 1 ص 73.
5- 5. المناقب ج 3 ص 350 بزیادة فی آخره.
6- 6. بصائر الدرجات ج 6 باب 1 ص 73.

حضرت صادق علیه السّلام از من پرسید حال ابو حمزه چطور است؟ عرض کردم آقا وقتی آمدم خوب بود. فرمود: وقتی برگشتی سلام مرا باو برسان و بگو در فلان روز از فلان ماه خواهد مرد. ابو بصیر گفت عرض کردم آقا ما باو علاقه داشتیم از شیعیان شما است فرمود: راست میگویی ولی آنچه نزد ما است برایش بهتر است. عرض کردم آقا هر کس شیعه شما باشد؟! فرمود: در صورتی که از خدا بترسد و مراقب او باشد و اطراف گناه نگردد اگر چنین بود با ماست و در درجه خودمان. ابو بصیر گفت برگشتم چیزی نگذشت که ابو حمزه در همان تاریخی که امام فرموده بود از دنیا رفت(1).

روایت53.

مناقب ابن شهر آشوب: از ابو بصیر مانند آن را روایت است(2).

روایت54.

کشف الغمة از ابو بصیر مانند آن را روایت است(3).

روایت55.

بصائر الدرجات: میسر گفت حضرت صادق فرمود میسر خدا عمرت را افزایش داد چکار میکنی؟ گفت من بچه بودم بمزدوری میرفتم روزی پنج درهم اجرت کار خود را به داییم میدادم(4).

روایت56.

بصائر الدرجات: زید شحام گفت رفتم خدمت حضرت صادق بمن فرمود عبادت را از سر بگیر و توبه کن عرض کردم آقا به من خبر مرگ میدهید فرمود: زید آنچه نزد ما است برای تو بهتر است، تو از شیعیان مایی عرض کردم آقا آیا ممکن است من از شیعیان شما باشم؟! فرمود بلی تو از شیعیان ما هستی، صراط و میزان حساب شیعیان بدست ما است بخدا قسم من بشما از خودتان مهربانترم و گویی تو و رفیقت را در بهشت می بینم(5).

روایت57.

بصائر الدرجات: ابو بصیر گفت حضرت صادق بمن فرمود مایلی با چشم آسمان را ببینی؟

ص: 78


1- . بصائر الدرجات 6 : 73، باب 1
2- . مناقب 3 : 349
3- . کشف الغمة 2 : 420
4- . بصائر الدرجات 6 : 73، باب 1
5- . همان 6 : 73، باب 1

بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: یَا أَبَا مُحَمَّدٍ مَا فَعَلَ أَبُو حَمْزَةَ قَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ خَلَّفْتُهُ صَالِحاً فَقَالَ إِذَا رَجَعْتَ إِلَیْهِ فَأَقْرِئْهُ السَّلَامَ وَ أَعْلِمْهُ أَنَّهُ یَمُوتُ یَوْمَ کَذَا وَ کَذَا مِنْ شَهْرِ کَذَا وَ کَذَا قَالَ أَبُو بَصِیرٍ جُعِلْتُ فِدَاکَ لَقَدْ کَانَ فِیهِ أُنْسٌ وَ کَانَ لَکُمْ شِیعَةً قَالَ صَدَقْتَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ مَا عِنْدَنَا خَیْرٌ لَهُ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ شِیعَتُکُمْ قَالَ نَعَمْ إِذَا خَافَ اللَّهَ وَ رَاقَبَهُ وَ تَوَقَّی الذُّنُوبَ فَإِذَا فَعَلَ ذَلِکَ کَانَ مَعَنَا فِی دَرَجَتِنَا قَالَ أَبُو بَصِیرٍ فَرَجَعْتُ فَمَا لَبِثَ أَبُو حَمْزَةَ حَتَّی هَلَکَ تِلْکَ السَّاعَةَ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ (1).

«53»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عَنْ أَبِی بَصِیرٍ: مِثْلَهُ (2)

«54»

کشف، [کشف الغمة] مِنْ کِتَابِ الدَّلَائِلِ لِلْحِمْیَرِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ: مِثْلَهُ (3).

«55»

یر، [بصائر الدرجات] ابْنُ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ مُیَسِّرٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا مُیَسِّرُ لَقَدْ زِیدَ فِی عُمُرِکَ فَأَیَّ شَیْ ءٍ تَعْمَلُ قَالَ کُنْتُ أَجِیراً وَ أَنَا غُلَامٌ بِخَمْسَةِ دَرَاهِمَ فَکُنْتُ أُجْرِیهَا عَلَی خَالِی (4).

«56»

یر، [بصائر الدرجات] الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ یَا زَیْدُ جَدِّدْ عِبَادَةً وَ أَحْدِثْ تَوْبَةً قَالَ نَعَیْتَ إِلَیَّ نَفْسِی جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ فَقَالَ یَا زَیْدُ مَا عِنْدَنَا خَیْرٌ لَکَ وَ أَنْتَ مِنْ شِیعَتِنَا قَالَ وَ قُلْتُ وَ کَیْفَ لِی أَنْ أَکُونَ مِنْ شِیعَتِکُمْ قَالَ فَقَالَ لِی أَنْتَ مِنْ شِیعَتِنَا إِلَیْنَا الصِّرَاطُ وَ الْمِیزَانُ وَ حِسَابُ شِیعَتِنَا وَ اللَّهِ لَأَنَا أَرْحَمُ بِکُمْ مِنْکُمْ بِأَنْفُسِکُمْ کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَیْکَ وَ رَفِیقِکَ فِی دَرَجَتِکَ فِی الْجَنَّةِ(5).

«57»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْعَبَّاسِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام تُرِیدُ أَنْ تَنْظُرَ بِعَیْنِکَ إِلَی السَّمَاءِ

ص: 78


1- 1. بصائر الدرجات ج 6 باب 1 ص 73.
2- 2. المناقب ج 3 ص 349.
3- 3. کشف الغمّة ج 2 ص 420.
4- 4. بصائر الدرجات ج 6 باب 1 ص 73.
5- 5. بصائر الدرجات ج 6 باب 1 ص 73.

عرض کردم آری (در آن موقع ابا بصیر کور بوده) دست بر چشم من کشید آسمان را دیدم(1).

روایت58.

بصائر الدرجات: ابو بصیر گفت با حضرت صادق بحج رفتم در طواف عرض کردم یا ابن رسول اللَّه خداوند این مردم را می آمرزد فرمود: این جمعیت که می بینی بیشترشان میمون و خوکند. عرض کردم ممکن است ببینم. امام چند کلمه فرمود آنگاه دست بر چشم من کشید دیدم همه میمون و خوک هستند. بوحشت افتادم. باز دست کشید آنها را بصورت اول دیدم. فرمود ابا بصیر شما در بهشت میخرامید، در جهنم شما را جستجو میکنند ولی هیچ کدامتان را آنجا نمی یابند. بخدا قسم سه نفر از شما به جهنم نخواهید رفت نه بخدا دو نفر نه بخدا یک نفر هم نخواهد رفت(2).

توضیح

الحبر با فتحه به معنای سرور و نعمت است.

روایت59.

بصائر الدرجات: ابو بصیر گفت من پیکر امام و شانه هایش را جستجو می کردم فرمود: ابو محمد مایلی مرا ببینی؟ عرض کردم آری فدایت شوم. دست بر روی چشم من کشید چشمم باز شد جمالش را دیدم. فرمود اگر بین مردم شهرت نمی یافت ترا همین طور بینا میگذاشتم ولی این کار صحیح نیست باز دست روی چشمم کشید مثل اول شدم(3).

روایت60.

مناقب ابن شهر آشوب مانند آن را روایت است(4).

روایت61.

بصائر الدرجات: جمیل بن دراج گفت خدمت امام ششم علیه السّلام بودم زنی داخل شده گفت بچه ام را در لحاف مرده گذاشتم و خدمت شما آمدم. فرمود شاید نمرده باشد برگرد برو بخانه غسل کن و دو رکعت نماز بخوان بگو «یا من وهبه لی و لم یک شیئا جدد لی هبته» ای خدایی که بچه را از هیچ بمن دادی اکنون دو مرتبه او را به من برگردان، بعد او را تکان بده

ص: 79


1- . بصائر الدرجات 6 : 75، باب 3
2- . همان 6 : 75، باب 3
3- . بصائر الدرجات 6 : 76، باب 3
4- . مناقب 3 : 364

قُلْتُ نَعَمْ قَالَ فَمَسَحَ یَدَهُ عَلَی عَیْنَیَّ فَنَظَرْتُ إِلَی السَّمَاءِ(1).

«58»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: حَجَجْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَلَمَّا کُنَّا فِی الطَّوَافِ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ یَغْفِرُ اللَّهُ لِهَذَا الْخَلْقِ فَقَالَ یَا أَبَا بَصِیرٍ إِنَّ أَکْثَرَ مَنْ تَرَی قِرَدَةٌ وَ خَنَازِیرُ قَالَ قُلْتُ لَهُ أَرِنِیهِمْ قَالَ فَتَکَلَّمَ بِکَلِمَاتٍ ثُمَّ أَمَرَّ یَدَهُ عَلَی بَصَرِی فَرَأَیْتُهُمْ قِرَدَةً وَ خَنَازِیرَ فَهَالَنِی ذَلِکَ ثُمَّ أَمَرَّ یَدَهُ عَلَی بَصَرِی فَرَأَیْتُهُمْ کَمَا کَانُوا فِی الْمَرَّةِ الْأُولَی ثُمَّ قَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ أَنْتُمْ فِی الْجَنَّةِ تُحْبَرُونَ وَ بَیْنَ أَطْبَاقِ النَّارِ تُطْلَبُونَ فَلَا تُوجَدُونَ وَ اللَّهِ لَا یَجْتَمِعُ فِی النَّارِ مِنْکُمْ ثَلَاثَةٌ لَا وَ اللَّهِ وَ لَا اثْنَانِ لَا وَ اللَّهِ وَ لَا وَاحِدٌ(2).

بیان

الحبر بالفتح السرور و النعمة.

«59»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ مُوسَی بْنِ سَعْدَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: تَجَسَّسْتُ جَسَدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ مَنَاکِبَهُ قَالَ فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ تُحِبُّ أَنْ تَرَانِی فَقُلْتُ نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ فَمَسَحَ یَدَهُ عَلَی عَیْنَیَّ فَإِذَا أَنَا أَنْظُرُ إِلَیْهِ قَالَ فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ لَوْ لَا شُهْرَةُ النَّاسِ لَتَرَکْتُکَ بَصِیراً عَلَی حَالِکَ وَ لَکِنْ لَا تَسْتَقِیمُ قَالَ ثُمَّ مَسَحَ یَدَهُ عَلَی عَیْنَیَّ فَإِذَا أَنَا کَمَا کُنْتُ (3).

«60»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عَنْ مُوسَی: مِثْلَهُ (4).

«61»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَدَخَلَتْ عَلَیْهِ امْرَأَةٌ فَذَکَرَتْ أَنَّهَا تَرَکَتِ ابْنَهَا بِالْمِلْحَفَةِ عَلَی وَجْهِهِ مَیِّتاً قَالَ لَهَا لَعَلَّهُ لَمْ یَمُتْ فَقُومِی فَاذْهَبِی إِلَی بَیْتِکِ وَ اغْتَسِلِی وَ صَلِّی رَکْعَتَیْنِ وَ ادْعِی وَ قُولِی یَا مَنْ وَهَبَهُ لِی وَ لَمْ یَکُ شَیْئاً جَدِّدْ لِی هِبَتَهُ ثُمَّ حَرِّکِیهِ

ص: 79


1- 1. نفس المصدر ج 6 باب 3 ص 75.
2- 2. نفس المصدر ج 6 باب 3 ص 75.
3- 3. المصدر السابق ج 6 باب 3 ص 76.
4- 4. المناقب ج 3 ص 364.

ولی به هیچ کس جریان را نگو. آن زن رفت برگشت گفت بچه را حرکت داده و او شروع کرده بگریه کردن(1).

روایت62.

مناقب: ابن شهرآشوب از جمیل مانند آن را روایت است(2).

روایت63.

کافی: از احمد مانند آن را روایت است(3).

روایت64.

بصائر الدرجات: داود بن کثیر رقی گفت یکی از دوستان ما برای انجام حج بمکه رفت خدمت حضرت صادق رسیدم. عرض کردم آقا پدر و مادرم فدایت شوند زنم فوت شد تنها مانده ام. فرمود دوستش داشتی. عرض کرد بله فدایت شوم. فرمود وقتی برگردی بمنزل خود او مشغول غذا خوردن است گفت از مکه برگشتم وارد منزل شدم دیدم نشسته غذا میخورد(4).

روایت65.

مناقب: در همین خبر از داود نقل میکند که وقتی وارد شدم دید ظرفی پر از خرما و کشمش در مقابل اوست(5).

روایت66.

بصائر الدرجات: داود بن قاسم گفت در خدمت حضرت صادق بودیم آن جناب به محمد و علی برخورد فرمود: ابو هاشم این دو مرد از برادران دینی تو هستند؟ عرض کرد بله در همین مسیر برخوردیم بمردی از فرزندان اسحاق بن عمار. فرمود ابو هاشم! این یکی از برادران تو نیست(6).

روایت67.

بصائر الدرجات: عمار ساباطی گفت حضرت صادق بمن فرمود عمار ابو مسلم «فظلله و کساه فکسحه بساطورا» عرض کردم آقا من کسی را ندیده ام که لهجه نبطی(7) را باین شیرینی و فصاحت صحبت کند.

ص: 80


1- . بصائر الدرجات 6 : 76، باب 4
2- . مناقب 3 : 365
3- . کافی 1 : 474
4- . بصائر الدرجات 6 : 76، باب 4
5- . مناقب 3 : 365
6- . بصائر الدرجات 6 : 82، باب 8
7- . نبطی گروهی بودند ساکن عراق و جنوب فلسطین.

وَ لَا تُخْبِرِی بِذَلِکِ أَحَداً قَالَ فَفَعَلَتْ فَجَاءَتْ فَحَرَّکَتْهُ فَإِذَا هُوَ قَدْ بَکَی (1).

«62»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عَنْ جَمِیلٍ: مِثْلَهُ (2)

«63»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ: مِثْلَهُ (3).

«64»

یر، [بصائر الدرجات] عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ بُرَیْدٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ کَثِیرٍ الرَّقِّیِّ قَالَ: حَجَّ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِنَا فَدَخَلَ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی إِنَّ أَهْلِی قَدْ تُوُفِّیَتْ وَ بَقِیْتُ وَحِیداً فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَ فَکُنْتَ تُحِبُّهَا قَالَ نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ ارْجِعْ إِلَی مَنْزِلِکَ فَإِنَّکَ سَتَرْجِعُ إِلَی الْمَنْزِلِ وَ هِیَ تَأْکُلُ قَالَ فَلَمَّا رَجَعْتُ مِنْ حَجَّتِی وَ دَخَلْتُ مَنْزِلِی رَأَیْتُهَا قَاعِدَةً وَ هِیَ تَأْکُلُ (4).

«65»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب بَصَائِرُ الدَّرَجَاتِ عَنْ سَعْدٍ الْقُمِّیِّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ دَاوُدَ: مِثْلَهُ وَ زَادَ فِی آخِرِهِ وَ بَیْنَ یَدَیْهَا طَبَقٌ عَلَیْهِ تَمْرٌ وَ زَبِیبٌ (5).

«66»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی عَنْ دَاوُدَ بْنِ الْقَاسِمِ قَالَ: کُنْتُ مَعَهُ فَرَأَی مُحَمَّداً وَ عَلِیّاً أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ یَا أَبَا هَاشِمٍ هَذَانِ الرَّجُلَانِ مِنْ إِخْوَانِکَ قُلْتُ نَعَمْ فَبَیْنَا نَحْنُ نَسِیرُ إِذَا اسْتَقْبَلَنَا رَجُلٌ مِنْ وُلْدِ إِسْحَاقِ بْنِ عَمَّارٍ فَقَالَ یَا أَبَا هَاشِمٍ هَذَا وَاحِدٌ لَیْسَ مِنْ إِخْوَانِکَ (6).

«67»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی الْقَاسِمِ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عِمْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِیِّ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا عَمَّارُ «أبو مسلم فظلله و کساه فکسحه بساطورا» قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا رَأَیْتُ نَبَطِیّاً أَفْصَحَ مِنْکَ

ص: 80


1- 1. بصائر الدرجات ج 6 باب 4 ص 76.
2- 2. المناقب ج 3 ص 365.
3- 3. الکافی ج 1 ص 474.
4- 4. البصائر ج 6 باب 4 ص 76.
5- 5. المناقب ج 3 ص 365.
6- 6. بصائر الدرجات ج 6 باب 8 ص 82.

فرمود: عمار! هر زبانی را همین طور صحبت میکنم(1).

روایت68.

بصائر الدرجات: عامر بن علی جامعی گفت بحضرت صادق عرض کردم فدایت شوم ما حیوانات ذبح شده اهل کتاب را میخوریم و نمیدانم آنها موقع کشتن بسم اللَّه میگویند یا نه. فرمود وقتی شنیدید نام خدا را بردند بخورید. میدانی وقتی حیوانی را میخواهند بکشند چه میگویند؟ عرض کردم نه شروع کرد بخواندن مانند یک یهودی با سرعت فرمود دستور داده اند که این طور بخوانند. عرض کردم آقا اجازه میدهی آن را بنویسم فرمود بنویس: نوح أیوا ادینوا یلهیز ما لحوا عالم أشرسوا أو رضوا بنوا [یوسعه] موسق ذعال اسحطوا(2).

توضیح

الهذّ سرعت خواندن است .

روایت69.

بصائر الدرجات: اسماعیل بن مهران از مردی اهل بیرما(3) نقل کرد که گفت خدمت حضرت صادق بودم خداحافظی کرده رفتم وقتی رسیدم باعوص (در چند میلی مدینه است) یادم آمد که میخواستم در باره تخم مرغ آبی سؤال کنم. برگشتم اطاق پر از جمعیت بود همین که خواستم بپرسم فرمود: (یابت) تخم (دعانا میتا) مرغ آبی

«بناحل» نخور(4).

روایت70.

مناقب: ابن شهر آشوب از اهل دوین مانند آن را روایت کرده است(5).

روایت71.

بصائر الدرجات: احمد بن محمّد بن ابی نصر از مردی که اهل جسر بابل بود نقل کرد که گفت در ده ما مردی بود که مرا آزار می داد

ص: 81


1- . بصائر الدرجات 7 : 95، باب 11
2- . بصائر الدرجات 7 : 95، باب 11
3- . بیرما: این چنین در اصل و منبع آمده است و پاهرا تغییر یافته (بیرحا) است، گفته شده بیرما زمین ابو طلحه در مدینه است، و گفته شده مکانی در نزدیکی مسجد است که آن را به قصر بنی جدیله می شناسند. معجم البلدان 2 : 327- 328 را ملاحظه کنید.
4- . همان 7 : 96، باب 11
5- . مناقب 3 : 347

فَقَالَ یَا عَمَّارُ وَ بِکُلِّ لِسَانٍ (1).

«68»

یر، [بصائر الدرجات] الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ شَرِیفٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَبَّادٍ عَنْ عَامِرِ بْنِ عَلِیٍّ الْجَامِعِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّا نَأْکُلُ ذَبَائِحَ أَهْلِ الْکِتَابِ وَ لَا نَدْرِی یُسَمُّونَ عَلَیْهَا أَمْ لَا فَقَالَ إِذَا سَمِعْتُهُمْ قَدْ سَمَّوْا فَکُلُوا أَ تَدْرِی مَا یَقُولُونَ عَلَی ذَبَائِحِهِمْ فَقُلْتُ لَا فَقَرَأَ کَأَنَّهُ شِبْهُ یَهُودِیٍّ قَدْ هَذَّهَا ثُمَّ قَالَ بِهَذَا أُمِرُوا فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنْ رَأَیْتَ أَنْ نَکْتُبَهَا قَالَ اکْتُبْ نوح ایوا ادینوا یلهیز مالحوا عالم أشرسوا أورضوا بنوا یوسعه موسق ذعال اسحطوا(2).

بیان

الهذّ سرعة القراءة.

«69»

یر، [بصائر الدرجات] النَّهْدِیُّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ بَیْرَمَا(3)

قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَوَدَّعْتُهُ وَ خَرَجْتُ حَتَّی بَلَغْتُ الْأَعْوَصَ (4) ثُمَّ ذَکَرْتُ حَاجَةً لِی فَرَجَعْتُ إِلَیْهِ وَ الْبَیْتُ غَاصٌّ بِأَهْلِهِ وَ کُنْتُ أَرَدْتُ أَنْ أَسْأَلَهُ عَنْ بُیُوضِ دُیُوکِ الْمَاءِ فَقَالَ لِی یابت یَعْنِی الْبَیْضَ دعانا میتا یَعْنِی دُیُوکَ الْمَاءِ بناحل یَعْنِی لَا تَأْکُلْ (5).

«70»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ دَوِینَ: مِثْلَهُ (6).

«71»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ بَرَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ قَالَ حَدَّثَنِی رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ جِسْرِ بَابِلَ قَالَ: کَانَ فِی الْقَرْیَةِ رَجُلٌ یُؤْذِینِی

ص: 81


1- 1. بصائر الدرجات ج 7 باب 11 ص 95.
2- 2. بصائر الدرجات ج 7 باب 11 ص 95.
3- 3. بیرما: کذا فی الأصل و المصدر و الظاهر أنّه تحریف( بیرحا) قیل هی ارض لابی طلحة بالمدینة، و قیل هو موضع بقرب المسجد یعرف بقصر بنی جدیلة( لاحظ معجم البلدان ج 2 ص 327- 328).
4- 4. الاعوص: موضع قرب المدینة علی أمیال منها یسیرة.
5- 5. بصائر الدرجات ج 7 باب 11 ص 96.
6- 6. المناقب ج 3 ص 347.

و میگفت رافضی و دشنام میداد. مردم او را میمون ده مینامیدند یک سال بمکه رفتیم خدمت حضرت صادق رسیدم بدون مقدمه فرمود: «قوفه ما نامت» یعنی میمون ده مرد، عرض کردم فدایت شوم چه وقت؟! فرمود هم اکنون. آن روز و ساعت را یادداشت کردم وقتی بکوفه رسیدم برادرم را دیدم از او پرسیدم کی زنده است و که مرده گفت «قوفه ما نامت» بزبان نبطی یعنی میمون ده مرده پرسیدم چه وقت؟ گفت فلان روز. با همان وقتی که حضرت صادق فرموده بود مطابق بود(1).

روایت72.

اختصاص، بصائر الدرجات: مسمع کردین گفت خدمت حضرت صادق بودم اسماعیل فرزندش نیز حضور داشت که ما در آن موقع او را امام بعد از پدرش میدانستیم. در ضمن یک جریان طولانی گفت از مردی شنیدم که حضرت صادق مطلبی بر خلاف تصور ما در مورد امامت اسماعیل فرموده است. من پیش دو نفر از اهالی کوفه که اسماعیل را امام می دانستند رفتم و جریان را بآنها گفتم یکی از آنها گفت شنیدم مطیع امام خود هستم و باین امر راضی هستم. آن دیگری گریبان خود را چاک زده گفت نه بخدا نمیشنوم و اطاعت نمیکنم و راضی نیستم مگر از خود امام بشنوم. بطرف خانه حضرت صادق ع رفت من هم به دنبال او رفتم بدر خانه که رسیدیم اجازه خواستیم بمن اجازه داد قبل از او وارد شدم. بعد باو اجازه داد وقتی وارد شد فرمود فلانی میخواهی برای هر کدام از شماها یک نامه خصوصی بفرستند که آنچه فلانی گفت درست است. گفت من دلم میخواهد از شما بشنوم. فرمود فلانی (منظورش حضرت موسی ابن جعفر بود) بعد از من امام تو است، هر کس ادعای امامت کند دروغگو است. در این موقع من متوجه آن مرد کوفی شدم که زبان نبطی را خوب میدانست بمن گفت (ذرقه) حضرت صادق فرمود: ذرقه بزبان نبطی یعنی تحویل بگیر بله تحویل بگیر. ما از خدمت امام مرخص شدیم(2).

روایت73.

بصائر الدرجات: حضرت صادق علیه السّلام

ص: 82


1- . بصائر الدرجات 7 : 96، باب 11
2- . همان 7 : 97، باب 12

وَ یَقُولُ یَا رَافِضِیُّ وَ یَشْتِمُنِی وَ کَانَ یُلَقَّبُ بِقِرْدِ الْقَرْیَةِ قَالَ فَحَجَجْتُ سَنَةً فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ ابْتِدَاءً قوفه ما نامت قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَتَی قَالَ فِی السَّاعَةِ فَکَتَبْتُ الْیَوْمَ وَ السَّاعَةَ فَلَمَّا قَدِمْتُ الْکُوفَةَ تَلَقَّانِی أَخِی فَسَأَلْتُهُ عَمَّنْ بَقِیَ وَ عَمَّنْ مَاتَ فَقَالَ لِی قوفه ما نامت وَ هِیَ بِالنَّبَطِیَّةِ قِرْدُ الْقَرْیَةِ مَاتَ فَقُلْتُ لَهُ مَتَی فَقَالَ لِی یَوْمَ کَذَا وَ کَذَا وَ کَانَ فِی الْوَقْتِ الَّذِی أَخْبَرَنِی بِهِ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام (1).

«72»

ختص (2)،[الإختصاص] یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیِّ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ مِسْمَعٍ کِرْدِینٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: دَخَلْتُ عَلَیْهِ وَ عِنْدَهُ إِسْمَاعِیلُ قَالَ وَ نَحْنُ إِذْ ذَاکَ نَأْتَمُّ بِهِ بَعْدَ أَبِیهِ فَذَکَرَ فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ أَنَّهُ سَمِعَ رَجُلٌ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام خِلَافَ مَا ظُنَّ فِیهِ قَالَ فَأَتَیْتُ رَجُلَیْنِ مِنْ أَهْلِ الْکُوفَةِ کَانَا یَقُولَانِ بِهِ فَأَخْبَرْتُهُمَا فَقَالَ وَاحِدٌ مِنْهُمَا سَمِعْتُ وَ أَطَعْتُ وَ رَضِیتُ وَ سَلَّمْتُ وَ قَالَ الْآخَرُ وَ أَهْوَی بِیَدِهِ إِلَی جَیْبِهِ فَشَقَّهُ ثُمَّ قَالَ لَا وَ اللَّهِ لَا سَمِعْتُ وَ لَا أَطَعْتُ وَ لَا رَضِیتُ حَتَّی أَسْمَعَهُ مِنْهُ قَالَ ثُمَّ خَرَجَ مُتَوَجِّهاً إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ وَ تَبِعْتُهُ فَلَمَّا کُنَّا بِالْبَابِ فَاسْتَأْذَنَّا فَأَذِنَ لِی فَدَخَلْتُ قَبْلَهُ ثُمَّ أَذِنَ لَهُ فَدَخَلَ فَلَمَّا دَخَلَ قَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا فُلَانُ أَ یُرِیدُ کُلُّ امْرِئٍ مِنْکُمْ أَنْ یُؤْتی صُحُفاً مُنَشَّرَةً إِنَّ الَّذِی أَخْبَرَکَ بِهِ فُلَانٌ الْحَقُّ قَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی أَشْتَهِی أَنْ أَسْمَعَهُ مِنْکَ قَالَ إِنَّ فُلَاناً إِمَامُکَ وَ صَاحِبُکَ مِنْ بَعْدِی یَعْنِی أَبَا الْحَسَنِ فَلَا یَدَّعِیهَا فِیمَا بَیْنِی وَ بَیْنَهُ إِلَّا کَاذِبٌ مُفْتَرٍ فَالْتَفَتَ إِلَیَّ الْکُوفِیُّ وَ کَانَ یُحْسِنُ کَلَامَ النَّبَطِیَّةِ وَ کَانَ صَاحِبَ قَبَالاتٍ فَقَالَ لِی ذرقه فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ ذرقه بِالنَّبَطِیَّةِ خُذْهَا أَجَلْ فَخُذْهَا فَخَرَجْنَا مِنْ عِنْدِهِ (3).

«73»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ هَارُونَ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ أَبِی هَارُونَ الْعَبْدِیِ

ص: 82


1- 1. بصائر الدرجات ج 7 باب 11 ص 96.
2- 2. الاختصاص ص 290.
3- 3. بصائر الدرجات ج 7 باب 12 ص 97.

به یکی از غلامان خود در ناراحتی که از او داشت فرمود: اگر این کار را ترک نکنی تو را مثل الاغ میزنم. عرض کرد آقا مثل الاغ زدن چگونه است؟ فرمود وقتی نوح علیه السّلام از هر نوع یک جفت داخل کشتی نمود خواست الاغ را سوار کند اما او از سوار شدن امتناع کرد، یک شاخه خرما برداشت فقط یکی باو زده گفت «عبسا شاطانا» یعنی داخل شو شیطان(1).

روایت74.

بصائر الدرجات: ابراهیم کرخی گفت خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودم فرمود: کجای کرخ می نشینی؟ عرض کردم در محله شادروان. فرمود محله قطفتا(2) را میشناسی؟ امیر المؤمنین علیه السّلام وقتی به نهروان رفت در قطفتا وارد شد اهالی بادوریا(3) جمع شده خدمتش آمدند از زیادی مالیات شکایت نمودند. با لهجه نبطی صحبت کرده گفتند همسایه های ما با اینکه زمین زیادتری در اختیار دارند خراج آنها کمتر از ما است. ایشان بلهجه نبطی فرمود: رعرر و ظأمن عودیا فرمود معنایش اینست که چه بسا رجزهای (4) کوچکی که از رجزهای بزرگ بهتر است(5).

توضیح

رجز نوعی شعر معروف است و شاید امام ع آن را از باب تمثیل ذکر کرده است و احتمال دارد که ضرب المثلی معروف باشد.

روایت75.

. بصائر الدرجات: فیض بن مختار در حدیث مفصلی راجع بامامت حضرت موسی بن جعفر نقل کرد که حضرت صادق فرمود: این امام تو است که سؤال میکردی (موسی بن جعفر) علیه السّلام اکنون بلند شو و به حق او اقرار کن. من از جا برخاستم و دست و سرش را بوسیدم و آن جناب را دعا کردم.

ص: 83


1- . بصائر الدرجات 7 : 96، باب 11
2- . قطفتا: با فتحه سپس ضمه، و فاء ساکن و تای با الف و القصر: محله ای بزرگ است که بازارهایی دارد و در سمت غربی بغداد واقع شده است.
3- . بادوریا: با واو و راء و یاء و الف: طسوجی از شهر های استان در سمت غربی بغداد است.
4- . رجز یک نوع شعر است که معمولا در موقع نبرد و جنگ میخوانند شاید این فرمایش را از باب مثال فرموده است.
5- . بصائر الدرجات 7 : 96، باب 11

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَالَ لِبَعْضِ غِلْمَانِهِ فِی شَیْ ءٍ جَرَی لَئِنِ انْتَهَیْتَ وَ إِلَّا ضَرَبْتُکَ ضَرْبَ الْحِمَارِ قَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ مَا ضَرْبُ الْحِمَارِ قَالَ إِنَّ نُوحاً علیه السلام لَمَّا أَدْخَلَ السَّفِینَةَ مِنْ کُلٍّ زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ جَاءَ إِلَی الْحِمَارِ فَأَبَی أَنْ یَدْخُلَ فَأَخَذَ جَرِیدَةً مِنْ نَخْلٍ فَضَرَبَهُ ضَرْبَةً وَاحِدَةً وَ قَالَ لَهُ عبسا شاطانا أَیِ ادْخُلْ یَا شَیْطَانُ (1).

«74»

یر، [بصائر الدرجات] عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ الْکَرْخِیِّ عَنْ عَمِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَابِرٍ الْکَرْخِیِّ وَ کَانَ رَجُلًا خَیِّراً کَاتِباً کَانَ لِإِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ ثُمَّ تَابَ مِنْ ذَلِکَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ الْکَرْخِیِّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لِی یَا إِبْرَاهِیمُ أَیْنَ تَنْزِلُ مِنَ الْکَرْخِ قُلْتُ فِی مَوْضِعٍ یُقَالُ لَهُ شادروان قَالَ فَقَالَ لِی تَعْرِفُ قَطُفْتَا(2) قَالَ إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام حِینَ أَتَی أَهْلَ النَّهْرَوَانِ نَزَلَ قَطُفْتَا فَاجْتَمَعَ إِلَیْهِ أَهْلُ بَادُورَیَا(3) فَشَکَوْا إِلَیْهِ ثِقْلَ خَرَاجِهِمْ وَ کَلَّمُوهُ بِالنَّبَطِیَّةِ وَ أَنَّ لَهُمْ جِیرَاناً أَوْسَعَ أَرْضاً وَ أَقَلَّ خَرَاجاً فَأَجَابَهُمْ بِالنَّبَطِیَّةِ رعرر و ظامن عودیا- قَالَ فَمَعْنَاهُ رُبَّ رَجَزٍ صَغِیرٍ خَیْرٌ مِنْ رَجَزٍ کَبِیرٍ(4).

بیان

الرجز نوع من الشعر معروف و لعله علیه السلام ذکره علی وجه التمثیل و یحتمل أن یکون مثلا معروفا.

«75»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ اللُّؤْلُؤِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الْفَیْضِ بْنِ الْمُخْتَارِ: فِی حَدِیثٍ لَهُ طَوِیلٍ فِی أَمْرِ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام حَتَّی قَالَ لَهُ هُوَ صَاحِبُکَ الَّذِی سَأَلْتَ عَنْهُ فَقُمْ فَأَقِرَّ لَهُ بِحَقِّهِ فَقُمْتُ حَتَّی قَبَّلْتُ رَأْسَهُ وَ یَدَهُ وَ دَعَوْتُ اللَّهَ

ص: 83


1- 1. نفس المصدر ج 7 باب 11 ص 96.
2- 2. قطفتا: بالفتح ثمّ الضم، و الفاء ساکنة، و تاء مثناة من فوق، و القصر: محلة کبیرة ذات أسواق بالجانب الغربی من بغداد.
3- 3. بادوریا: بالواو و الراء و یاء و ألف: طسوج من کورة الاستان بالجانب الغربی من بغداد.
4- 4. بصائر الدرجات ج 7 باب 11 ص 96.

حضرت صادق فرمود ولی هنوز اجازه این کار را باو نداده اند. عرض کردم فدایت شوم این جریان را بکسی نگویم؟ فرمود به خانواده و فرزندان و دوستان همراهت. اتفاقا خانواده و فرزندانم همراهم بودند و از دوستانم یونس بن ظبیان نزد ما بود. جریان امامت موسی بن جعفر علیه السّلام را بآنها گفتم همه شاد شدند و خدا را ستایش کردند. یونس بن ظبیان گفت من باید از خود ایشان بشنوم فوری رفت. من نیز به دنبال او رفتم او جلوتر از من داخل شد همین که نزدیک در رسیدم شنیدم حضرت صادق میفرماید جریان همان است که فیض بتو گفته (رزقه رزقه). گفت بسیار خوب قبول کردم، رزقه بزبان نبطی یعنی آن را داشته باش(1).

روایت76.

بصائر الدرجات: یونس بن ظبیان گفت از حضرت صادق شنیدم میفرمود: اولین فتنه ای که برای موسی بن عمران بر انگیخته شد در مرج دانق که محلی است در شام بود و برای عیسی مسیح در حران و برای امیر المؤمنین در نهروان و برای قائم ما در دسکرة دسکرة الملک. بعد بزبان نبطی فرمود: کیف مالح دیر بیرما یعنی دسکره محلی است نزدیک دیر بیرما که وطن یونس بن ظبیان آنجا بود(2) .

روایت77.

مناقب(3)، بصائر الدرجات: محمّد بن احمد از حضرت صادق نقل کرد که گروهی از اهل خراسان خدمت ایشان رسیدند قبل از اینکه سؤال کنند فرمود: من جمع مالا من مهاوش اذهبه اللَّه فی نهابر خراسانیان عرض کردند آقا ما نفهمیدیم چه فرمودید (چون بزبان عربی آشنا نبودند) بزبان ایرانی فرمود «از باد آید بدم بشود»(4).

روایت78.

اعلام الوری: از کتاب نوادر الحکمة مانند آن را روایت کرده است(5).

ص: 84


1- . همان 7 : 96، باب 11
2- . بصائر الدرجات 7 : 96، باب 11
3- 1.مناقب 3 : 346
4- . بصائر الدرجات 7 : 96 باب 11، یعنی مال دزدی خرج بدبختی می شود. همان مثل معروف باد آورده را بادش برد.
5- . اعلام الوری: 270

لَهُ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَمَا إِنَّهُ لَمْ یُؤْذَنْ لَهُ فِی ذَلِکَ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَأُخْبِرُ بِهِ أَحَداً فَقَالَ نَعَمْ أَهْلَکَ وَ وُلْدَکَ وَ رُفَقَاءَکَ وَ کَانَ مَعِی أَهْلِی وَ وُلْدِی وَ کَانَ یُونُسُ بْنُ ظَبْیَانَ مِنْ رُفَقَائِی فَلَمَّا أَخْبَرْتُهُمْ حَمِدُوا اللَّهَ عَلَی ذَلِکَ وَ قَالَ یُونُسُ لَا وَ اللَّهِ حَتَّی نَسْمَعَ ذَلِکَ مِنْهُ وَ کَانَتْ بِهِ عَجَلَةٌ فَخَرَجَ فَاتَّبَعْتُهُ فَلَمَّا انْتَهَیْتُ إِلَی الْبَابِ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ لَهُ وَ قَدْ سَبَقَنِی یَا یُونُسُ الْأَمْرُ کَمَا قَالَ لَکَ فَیْضٌ رزقه رزقه قَالَ فَقُلْتُ قَدْ فَعَلْتُ وَ الرزقه بِالنَّبَطِیَّةِ أَیْ خُذْهُ إِلَیْکَ (1).

«76»

یر، [بصائر الدرجات] الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هِلَالٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ یُونُسَ بْنِ ظَبْیَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: أَوَّلُ خَارِجَةٍ خَرَجَتْ عَلَی مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ بِمَرْجِ دَانِقٍ وَ هُوَ بِالشَّامِ وَ خَرَجَتْ عَلَی الْمَسِیحِ بِحَرَّانَ وَ خَرَجَتْ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ بِالنَّهْرَوَانِ وَ یَخْرُجُ عَلَی الْقَائِمِ بِالدَّسْکَرَةِ دَسْکَرَةِ الْمَلِکِ ثُمَّ قَالَ لِی کیف مالح دیر بیرما کی مالح یَعْنِی عِنْدَ قَرْیَتِکَ وَ هُوَ بِالنَّبَطِیَّةِ وَ ذَاکَ أَنَّ یُونُسَ کَانَ مِنْ قَرْیَةِ دَیْرِ بَیْرَمَا فَقَالَ الدَّسْکَرَةُ أَیْ عِنْدَ دَیْرِ بَیْرَمَا(2).

«77»

قب (3)، [المناقب] لابن شهرآشوب یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: دَخَلَ عَلَیْهِ قَوْمٌ مِنْ أَهْلِ خُرَاسَانَ فَقَالَ ابْتِدَاءً مِنْ غَیْرِ مَسْأَلَةٍ مَنْ جَمَعَ مَالًا مِنْ مَهَاوِشَ أَذْهَبَهُ اللَّهُ فِی نَهَابِرَ فَقَالُوا جُعِلْنَا فِدَاکَ لَا نَفْهَمُ هَذَا الْکَلَامَ فَقَالَ علیه السلام از باد آید بدَم بشود(4).

«78»

عم، [إعلام الوری] مِنْ کِتَابِ نَوَادِرِ الحِکْمَةِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ قَابُوسَ عَنْ أَبِیهِ عَنْهُ علیه السلام: مِثْلَهُ (5)

ص: 84


1- 1. بصائر الدرجات ج 7 باب 11 ص 96.
2- 2. نفس المصدر ج 7 باب 11 ص 96.
3- 3. المناقب ج 3 ص 346.
4- 4. بصائر الدرجات ج 7 باب 11 ص 96.
5- 5. أعلام الوری ص 270.

توضیح

فیروزآبادی(1) گفت: المهاوش آن چیزی است که غصب و دزدیده می شود و گفت که النهابر مصیبت و بدبختی هاست.

روایت79.

بصائر الدرجات: فرقد گفت خدمت حضرت صادق بودم غلامی غیر عربی را به دنبال کاری فرستاد وقتی برگشت نمیتوانست خوب صحبت کند جوابی که آورده بود طور دیگری جلوه میداد من با خود گفتم حالا امام عصبانی خواهد شد، باو فرمود بهر زبانی میخواهی صحبت کن من می فهمم(2).

روایت80.

بصائر الدرجات: فضل بن یسار از حضرت صادق نقل کرد که در خدمت ایشان بودم کبوتر نر برای ماده بغبغو کرد. امام فرمود میدانی چه میگوید؟ گفتم نه. فرمود میگوید همسرم! خدا کسی را نیافریده که نزد من از تو محبوبتر باشد مگر این آقا و مولای ما جعفر بن محمّد علیه السّلام(3).

روایت81.

بصائر الدرجات: عبد اللَّه بن فرقد گفت با حضرت صادق علیه السّلام بجانب مکه میرفتیم بسرف (4) که رسید کلاغی روبروی امام شروع کرد بغارغار. فرمود: از گرسنگی بمیری هر چه تو بدانی ما هم میدانیم جز اینکه ما از تو خداشناس تر هستیم. عرض کردم آقا چیزی میگفت؟ فرمود آری. شتری در عرفات سقط شده است(5).

روایت82.

بصائر الدرجات: از عبدالله مانند آن را روایت کرده است(6).

ص: 85


1- . قاموس 2 ک 294 و ذکر «النهابر» در قاموس 2 : 151 وارد شده است.
2- . بصائر الدرجات 7 : 97، باب 12
3- . همان 7 : 98، باب 14
4- . محلی است در تنعیم ده میلی مکه.
5- . بصائر الدرجات 7 : 99، باب 14
6- . همان 7 : 99، باب 14
بیان

قال الفیروزآبادی (1) المهاوش ما غُصِبَ و سُرِقَ و قال النهابر المهالک.

«79»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْأَهْوَازِیِّ عَنِ النَّضْرِ عَنْ یَحْیَی الْحَلَبِیِّ عَنْ أَخِی مَلِیحٍ عَنْ فَرْقَدٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ قَدْ بَعَثَ غُلَاماً أَعْجَمِیّاً فَرَجَعَ إِلَیْهِ فَجَعَلَ یُغَیِّرُ الرِّسَالَةَ فَلَا یُخْبِرُهَا حَتَّی ظَنَنْتُ أَنَّهُ سَیَغْضَبُ فَقَالَ لَهُ تَکَلَّمْ بِأَیِّ لِسَانٍ شِئْتَ فَإِنِّی أَفْهَمُ عَنْکَ (2).

«80»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یُوسُفَ عَنْ دَاوُدَ الْحَدَّادِ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کُنْتُ عِنْدَهُ إِذْ نَظَرْتُ إِلَی زَوَجِ حَمَامٍ عِنْدَهُ فَهَدَرَ الذَّکَرُ عَلَی الْأُنْثَی فَقَالَ لِی أَ تَدْرِی مَا یَقُولُ قُلْتُ لَا قَالَ یَقُولُ یَا سَکَنِی وَ عِرْسِی مَا خُلِقَ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْکِ إِلَّا أَنْ یَکُونَ مَوْلَایَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام (3).

«81»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْأَهْوَازِیِّ وَ الْبَرْقِیِّ عَنِ النَّضْرِ عَنْ یَحْیَی الْحَلَبِیِّ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ فَرْقَدٍ قَالَ: خَرَجْنَا مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مُتَوَجِّهِینَ إِلَی مَکَّةَ حَتَّی إِذَا کُنَّا بِسَرِفٍ (4) اسْتَقْبَلَهُ غُرَابٌ یَنْعِقُ فِی وَجْهِهِ فَقَالَ مُتْ جُوعاً مَا تَعْلَمُ شَیْئاً إِلَّا وَ نَحْنُ نَعْلَمُهُ إِلَّا أَنَّا أَعْلَمُ بِاللَّهِ مِنْکَ فَقُلْنَا هَلْ کَانَ فِی وَجْهِهِ شَیْ ءٌ قَالَ نَعَمْ سَقَطَتْ نَاقَةٌ بِعَرَفَاتٍ (5).

«82»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ: مِثْلَهُ (6)

ص: 85


1- 1. القاموس ج 2 ص 294 و قد ورد ذکر« النهابر» فی القاموس ج 2 ص 151.
2- 2. بصائر الدرجات ج 7 باب 12 ص 97 و فیه« فلا یخبرنا» بدل« یخبرنا».
3- 3. نفس المصدر ج 7 باب 14 ص 98.
4- 4. سرف: ککتف موضع قریب من التنعیم و هو من مکّة علی عشرة أمیال و قیل أقل و قیل أکثر.
5- 5. بصائر الدرجات ج 7 باب 14 ص 99.
6- 6. نفس المصدر ج 7 باب 14 ص 99.

روایت83.

مناقب: ابن شهر آشوب مانند آن را روایت کرده است(1).

روایت84.

بصائر الدرجات: یکی از اصحاب نقل کرد که یک قمری در خانه امام صادق ع صدا میکرد فرمود میفهمید چه میگوید؟ گفتم نه. فرمود میگوید شما را گم کردم. ولی ما از قبل از اینکه او ما را گم کند او را گم خواهیم کرد دستور داد کبوتر را بکشند(2).

می گویم: مانند این روایت را در باب کبوتر از کتاب حیوان با سند هایی آورده ایم.

روایت85.

بصائر الدرجات: بیاع زطی گفت با چند نفر در باغ حضرت صادق علیه السّلام بودیم. گنجشک ها شروع بخواندن کردند فرمود: میدانید چه میگویند؟ گفتیم نه فدایت شوم ما نمی فهمیم فرمود: میگویند: خدایا ما آفریده تو هستیم باید از روزی تو بخوریم خدایا به ما آب و دانه ده(3).

روایت86.

بصائر الدرجات: سلیمان بن خالد گفت در خدمت حضرت صادق بودیم ابو عبد اللَّه بلخی نیز حضور داشت ناگاه یک آهو پیش آمد و با صدای مخصوص خود صدا زد و دم میجنبانید. امام فرمود ان شاء اللَّه انجام میدهم. آنگاه روی بما نموده فرمود: فهمیدید آهو چه میگفت؟ عرض کردم خدا و پیامبر و پسر پیامبر میدانند. فرمود شکایت میکند که یکی از اهل مدینه دامی نهاده و ماده او را گرفته است که دو برّه دارد هنوز قدرت چریدن ندارند از من درخواست کرد که ماده اش را بگیرم و آزاد کنم و ضامن شد که وقتی بچه هایش را شیر داد و آماده چریدن شدند او را پیش صیاد برگرداند. من آهو را قسم دادم گفت از ولایت شما اهل بیت پیامبر بیزار باشم اگر این کار را نکنم.

ص: 86


1- . مناقب 3 : 346
2- . بصائر الدرجات 7 : 99، باب 14 و ابن شهر آشوب در مناقب 3 : 346 آن را آورده است.
3- . بصائر الدرجات 7 : 99، باب 14
«83»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب ابْنُ فَرْقَدٍ: مِثْلَهُ (1).

«84»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ سَعِیدِ بْنِ جَنَاحٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ قَالَ: سَمِعْتُ فَاخِتَةً تَصِیحُ مِنْ دَارِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ أَ تَدْرُونَ مَا تَقُولُ هَذِهِ الْفَاخِتَةُ قَالَ قُلْتُ لَا قَالَ تَقُولُ فَقَدْتُکُمْ أَمَا إِنَّا لَنَفْقِدَنَّهَا قَبْلَ أَنْ تَفْقِدَنَا قَالَ فَأَمَرَ بِهَا فَذُبِحَتْ (2).

أقول: قد أوردنا مثله بأسانید فی باب الحمام من کتاب الحیوان.

«85»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ عَنْ سَالِمٍ مَوْلَی أَبَانٍ بَیَّاعِ الزُّطِّیِّ قَالَ: کُنَّا فِی حَائِطٍ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ نَفَرٌ مَعِی قَالَ فَصَاحَتِ الْعَصَافِیرُ فَقَالَ أَ تَدْرِی مَا تَقُولُ فَقُلْنَا جَعَلَنَا اللَّهُ فِدَاکَ لَا نَدْرِی مَا تَقُولُ قَالَ تَقُولُ اللَّهُمَّ إِنَّا خَلْقٌ مِنْ خَلْقِکَ- لَا بُدَّ لَنَا مِنْ رِزْقِکَ فَأَطْعِمْنَا وَ اسْقِنَا(3).

«86»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بُکَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ تَوْبَةَ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ مَعَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْبَلْخِیُّ وَ مَعَهُ (4)

إِذَا هُوَ بِظَبْیٍ یَثْغُو(5) وَ یُحَرِّکُ ذَنَبَهُ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَفْعَلُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ قَالَ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیْنَا فَقَالَ عَلِمْتُمْ مَا قَالَ الظَّبْیُ قُلْنَا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ ابْنُ رَسُولِهِ أَعْلَمُ فَقَالَ إِنَّهُ أَتَانِی فَأَخْبَرَنِی أَنَّ بَعْضَ أَهْلِ الْمَدِینَةِ نَصَبَ شَبَکَةً لِأُنْثَاهُ فَأَخَذَهَا وَ لَهَا خِشْفَانِ لَمْ یَنْهَضَا وَ لَمْ یَقْوِیَا لِلرَّعْیِ قَالَ فَیَسْأَلُنِی أَنْ أَسْأَلَهُمْ أَنْ یُطْلِقُوهَا وَ ضَمِنَ لِی أَنْ إِذَا أَرْضَعَتْ خِشْفَیْهَا حَتَّی یَقْوَیَا أَنْ یَرُدَّهَا عَلَیْهِمُ قَالَ فَاسْتَحْلَفْتُهُ قَالَ بَرِئْتُ مِنْ وَلَایَتِکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ إِنْ لَمْ أَفِ وَ أَنَا فَاعِلٌ ذَلِکَ بِهِ

ص: 86


1- 1. المناقب ج 3 ص 346.
2- 2. بصائر الدرجات ج 7 باب 14 ص 99 و أخرجه ابن شهرآشوب فی المناقب ج 3 ص 346.
3- 3. نفس المصدر ج 7 باب 14 ص 99.
4- 4. کذا.
5- 5. الثغاء: بالضم صوت الشاء و المعز و ما شاکلها.

من هم ان شاء اللَّه این کار را برای او خواهم کرد. ابو عبد اللَّه بلخی گفت همان رفتار سلیمان را انجام میدهید(1).

روایت87.

مناقب: ابن شهر آشوب از سلیمان مانند آن را روایت کرده است(2).

روایت88.

اختصاص(3)، بصائر الدرجات: حسین بن ثویر گفت ما چند نفر خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودیم. فرمود: گنجینه های زمین و کلیدهای آن در اختیار ما است اگر بخواهم با یک پا اشاره کنم هر چه درون زمین است خارج شود، خارج خواهد شد. در این موقع با یک پای مبارک خود خطی کشید زمین شکافته شد بعد با دست شمش طلایی باندازه یک وجب از درون زمین برداشت و فرمود تماشا کنید و با چشم خود خوب دقت نمایید که جای شکی باقی نماند. سپس فرمود: بزمین نگاه کنید، نگاه کردیم شمش های طلای فراوانی انباشته بر هم داخل زمین بود و میدرخشید. یکی از دوستان عرض کرد آقا فدایت شویم این قدرت بشما داده شده ولی با این حال شیعیان شما محتاجند. فرمود خداوند بزودی برای ما و شیعیانمان دنیا و آخرت را جمع خواهد کرد و آنها را داخل بهشت برین و دشمنان ما را درون جهنم می نماید(4).

روایت89.

کافی: از احمد مانند آن را روایت کرده است(5).

روایت90.

مناقب: ابن شهر آشوب مانند آن را روایت کرده است(6).

روایت91.

اختصاص: حفص بن ابیض تمار گفت در آن روزهایی که معلی بن خنیس را بدار آویخته بودند خدمت امام صادق علیه السّلام بودم. بمن فرمود ابا حفص! من بمعلی بن خنیس امری کردم که مخالفت نمود

ص: 87


1- . همان 7 : 100، باب 15
2- . مناقب 3 : 324 با کمی تفاوت
3- . اختصاص: 269
4- . بصائر الدرجات 7 : 109، باب 2
5- . کافی 1 : 474
6- . مناقب 3 : 369

إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَقَالَ الْبَلْخِیُّ سُنَّةٌ فِیکُمْ کَسُنَّةِ سُلَیْمَانَ علیه السلام (1).

«87»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عَنْ سُلَیْمَانَ: مِثْلَهُ (2).

«88»

ختص (3)،[الإختصاص] یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ یُونُسَ بْنِ ظَبْیَانَ وَ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ وَ أَبِی سَلَمَةَ السَّرَّاجِ وَ الْحُسَیْنِ بْنِ ثُوَیْرِ بْنِ أَبِی فَاخِتَةَ قَالُوا: کُنَّا عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لَنَا خَزَائِنُ الْأَرْضِ وَ مَفَاتِیحُهَا وَ لَوْ شِئْتُ أَنْ أَقُولَ بِإِحْدَی رِجْلَیَّ أَخْرِجِی مَا فِیکِ مِنَ الذَّهَبِ لَأَخْرَجَتْ قَالَ فَقَالَ بِإِحْدَی رِجْلَیْهِ فَخَطَّهَا فِی الْأَرْضِ خَطّاً فَانْفَجَرَتِ الْأَرْضُ ثُمَّ قَالَ بِیَدِهِ فَأَخْرَجَ سَبِیکَةَ ذَهَبٍ قَدْرَ شِبْرٍ فَتَنَاوَلَهَا فَقَالَ انْظُرُوا فِیهَا حِسّاً حَسَناً حَتَّی لَا تَشُکُّوا ثُمَّ قَالَ انْظُرُوا فِی الْأَرْضِ فَإِذَا سَبَائِکُ فِی الْأَرْضِ کَثِیرَةٌ بَعْضُهَا عَلَی بَعْضٍ یَتَلَأْلَأُ فَقَالَ لَهُ بَعْضُنَا جُعِلْتُ فِدَاکَ أُعْطِیتُمْ کُلَّ هَذَا وَ شِیعَتُکُمْ مُحْتَاجُونَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ سَیَجْمَعُ لَنَا وَ لِشِیعَتِنَا الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةَ وَ یُدْخِلُهُمْ جَنَّاتِ النَّعِیمِ وَ یُدْخِلُ عَدُوَّنَا الْجَحِیمَ (4).

«89»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ: مِثْلَهُ (5)

«90»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عَنْهُمْ: مِثْلَهُ (6).

«91»

ختص (7)،[الإختصاص] یر، [بصائر الدرجات] ابْنُ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُوسَی بْنِ سَعْدَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ حَفْصٍ الْأَبْیَضِ التَّمَّارِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَیَّامَ صَلْبِ الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ قَالَ فَقَالَ لِی یَا أَبَا حَفْصٍ إِنِّی أَمَرْتُ الْمُعَلَّی بْنَ خُنَیْسٍ بِأَمْرٍ فَخَالَفَنِی

ص: 87


1- 1. المصدر السابق ج 7 باب 15 ص 100.
2- 2. المناقب ج 3 ص 324 بتفاوت.
3- 3. الاختصاص ص 269.
4- 4. بصائر الدرجات ج 7 باب 2 ص 109.
5- 5. الکافی ج 1 ص 474.
6- 6. المناقب ج 3 ص 369.
7- 7. الاختصاص ص 321.

از همین جهت مبتلا برنج و مرارت شمشیر شد. روزی او را محزون و اندوهناک دیدم. گفتم چیست چرا ناراحتی؟ مثل اینکه بیاد زن و بچه و خانه و زندگیت افتاده ای. گفت بله گفتم جلو بیا. نزدیک من آمد بچشم او دست مالیدم وقتی چشم باز کرد گفتم کجا هستی گفت داخل خانه خودم اینها زن و بچه من هستند. من خود را از آنها پنهان کردم و معلی را رها کردم تا خوب زن و بچه خود را ببیند بطوری که از نظر جنسی نیز از زن خود بهره گرفت بعد او را صدا زده گفتم نزدیک بیا دست بر چشم او مالیدم. گفتم کجا هستی گفت در مدینه خانه شما. باو گفتم معلی! ما کارهای شگفت انگیز و اسراری داریم که هر کس حفظ نماید خدا دین و دنیای او را حفظ میکند. معلی مبادا بواسطه فاش کردن اسرار ما خود را اسیر دست مردم کنید که اگر مایل بودند قبول کنند و گر نه شما را بکشند. معلی! هر کس حدیث دشوار ما را پنهان کند خدا آن حدیث را بصورت نوری در پیشانی او قرار میدهد و بین مردم دارای عزت میگردد. و هر که افشا کند طعمه شمشیر میگردد یا به زندان خواهد افتاد. معلی! بدان ترا خواهند کشت آماده باش(1).

روایت92.

رجال کشی: از ابن ابی الخطاب مانند آن را روایت کرده است(2).

روایت93.

اختصاص(3)، بصائر الدرجات: ابن جبله گفت سؤالی از حضرت صادق علیه السّلام نمودم فرمود آن دریاچه ما بین بصری تا صنعاء است مایلی آن را به بینی؟ عرض کردم آری فدایت شوم. دست مرا گرفت و از مدینه خارج نمود با پای خود بزمین زد چشمم افتاد بنهری که در جریان است و عرض آن دیده نمیشود مگر همان محلی که ما ایستاده بودیم که شبیه جزیره بود. نگاه کردم از یک طرف آبی سفیدتر از برف جاری بود در طرف دیگر شیری سفیدتر از برف جریان داشت و در وسط شرابی یاقوت رنگ در جریان بود خوشرنگ تر

ص: 88


1- . بصائر الدرجات 8 : 118، باب 13
2- . رجال کشی: 240
3- . اختصاص: 321

فَابْتُلِیَ بِالْحَدِیدِ إِنِّی نَظَرْتُ إِلَیْهِ یَوْماً وَ هُوَ کَئِیبٌ حَزِینٌ فَقُلْتُ لَهُ مَا لَکَ یَا مُعَلَّی کَأَنَّکَ ذَکَرْتَ أَهْلَکَ وَ مَالَکَ وَ وَلَدَکَ وَ عِیَالَکَ قَالَ أَجَلْ قُلْتُ ادْنُ مِنِّی فَدَنَا مِنِّی فَمَسَحْتُ وَجْهَهُ فَقُلْتُ أَیْنَ تَرَاکَ قَالَ أَرَانِی فِی بَیْتِی هَذِهِ زَوْجَتِی وَ هَذَا وَلَدِی فَتَرَکْتُهُ حَتَّی تَمَلَّأَ مِنْهُمْ وَ اسْتَتَرْتُ مِنْهُمْ حَتَّی نَالَ مِنْهَا مَا یَنَالُ الرَّجُلُ مِنْ أَهْلِهِ ثُمَّ قُلْتُ لَهُ ادْنُ مِنِّی فَدَنَا مِنِّی فَمَسَحْتُ وَجْهَهُ فَقُلْتُ أَیْنَ تَرَاکَ فَقَالَ أَرَانِی مَعَکَ فِی الْمَدِینَةِ هَذَا بَیْتُکَ قَالَ قُلْتُ لَهُ یَا مُعَلَّی إِنَّ لَنَا حَدِیثاً مَنْ حَفِظَ عَلَیْنَا حَفِظَ اللَّهُ عَلَیْهِ دِینَهُ وَ دُنْیَاهُ یَا مُعَلَّی لَا تَکُونُوا أَسْرَی فِی أَیْدِی النَّاسِ بِحَدِیثِنَا إِنْ شَاءُوا آمَنُوا عَلَیْکُمْ وَ إِنْ شَاءُوا قَتَلُوکُمْ یَا مُعَلَّی إِنَّهُ مَنْ کَتَمَ الصَّعْبَ مِنْ حَدِیثِنَا جَعَلَهُ اللَّهُ نُوراً بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ رَزَقَهُ اللَّهُ الْعِزَّةَ فِی النَّاسِ وَ مَنْ أَذَاعَ الصَّعْبَ مِنْ حَدِیثِنَا لَمْ یَمُتْ حَتَّی یَعَضَّهُ السِّلَاحُ أَوْ یَمُوتَ کَبْلًا(1) یَا مُعَلَّی بْنَ خُنَیْسٍ وَ أَنْتَ مَقْتُولٌ فَاسْتَعِدَّ(2).

«92»

کش، [رجال الکشی] إِبْرَاهِیمُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ: مِثْلَهُ (3).

«93»

ختص (4)،[الإختصاص] یر، [بصائر الدرجات] الْحَسَنُ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ سَلَمَةَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ بَقَّاحٍ عَنِ ابْنِ جَبَلَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لِی حَوْضٌ مَا بَیْنَ بُصْرَی إِلَی صَنْعَاءَ أَ تُحِبُّ أَنْ تَرَاهُ قُلْتُ نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ فَأَخَذَ بِیَدِی وَ أَخْرَجَنِی إِلَی ظَهْرِ الْمَدِینَةِ ثُمَّ ضَرَبَ بِرِجْلِهِ فَنَظَرْتُ إِلَی نَهَرٍ یَجْرِی لَا نُدْرِکُ حَافَتَیْهِ إِلَّا الْمَوْضِعَ الَّذِی أَنَا فِیهِ قَائِمٌ فَإِنَّهُ شَبِیهٌ بِالْجَزِیرَةِ فَکُنْتُ أَنَا وَ هُوَ وُقُوفاً فَنَظَرْتُ إِلَی نَهَرٍ یَجْرِی جَانِبَهُ مَاءٌ أَبْیَضُ مِنَ الثَّلْجِ وَ مِنْ جَانِبِهِ هَذَا لَبَنٌ أَبْیَضُ مِنَ الثَّلْجِ وَ فِی وَسَطِهِ خَمْرٌ أَحْسَنُ مِنَ الْیَاقُوتِ فَمَا رَأَیْتُ شَیْئاً أَحْسَنَ

ص: 88


1- 1. الکبل: القید، و یکسر، أو أعظمه جمع کبول. و کبله حبسه فی سجن، و هو المراد به فی المقام.
2- 2. بصائر الدرجات ج 8 باب 13 ص 118.
3- 3. رجال الکشّیّ ص 240.
4- 4. الاختصاص: ص 321.

از آن شراب که بین شیر و آب در جریان بود ندیده بودم عرض کردم آقا فدایت شوم این نهر از کجا جاری می شود و ابتدایش کجا است؟ فرمود این همان چشمه هایی است که خداوند در قرآن ذکر نموده که در بهشت جاری است چشمه ای از آب و دیگری از شیر و چشمه سوم از شراب در همین نهر جاری است در دو طرف درختهای سرسبز و خرمی بود که حوریه ها بر آن بودند موهای زیبایی داشتند که مانند آنها ندیده بودم.

در دست هر کدام ظرفی بود که در دنیا چنان ظرفی نیست امام نزدیک یکی از آنها رفت اشاره کرد که آب بدهد برای آب برداشتن خم شد دیدم درخت نیز با او خم گردید ظرف را آب نمود و تقدیم امام کرد ایشان آشامیدند باز بدست او داد برای مرتبه دوم خم شد تا آب بردارد درخت نیز خم شد آب برداشت بدست امام داد ایشان بمن دادند آشامیدم، آبی روان تر و لذیذتر از آن ندیده بودم بوی مشک میداد بظرف نگاه کردم سه رنگ مایع در آن بود عرض کردم چنین چیزی تا امروز ندیده بودم. خیال نمیکنم همین طور که میبینم باشد. فرمود این کم ترین چیزی است که خداوند برای شیعیان ما آماده نموده وقتی مؤمن از دنیا برود روحش بجانب همین نهر می آید در همین باغستان ها است و از این آشامیدنیها استفاده میکند. ولی دشمن ما وقتی از دنیا برود روح او در وادی برهوت است پیوسته در عذاب خواهد بود از زقوم و حمیم می آشامد از این سرزمین بخدا پناه ببرید(1).

روایت94.

اختصاص: ابو بصیر گفت خدمت حضرت صادق بودم با مردی خراسانی صحبت میکرد بلهجه ای که من نمی فهمیدم. بعد صحبت آن جناب بچیزی منتهی شد که فهمیدم. فرمود: با پا بزمین بزن. ناگاه دیدم در دو طرف این زمین اسب سوارانی هستند که گردن روی قربوس زین نهاده اند. امام صادق فرمود اینها از یاران قائم (عج) هستند(2).

روایت95.

اختصاص: حسن بن عطیه گفت حضرت صادق

ص: 89


1- . بصائر الدرجات 8 : 118، باب 13
2- . اختصاص: 325

مِنْ تِلْکَ الْخَمْرِ بَیْنَ اللَّبَنِ وَ الْمَاءِ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مِنْ أَیْنَ یَخْرُجُ هَذَا وَ مَجْرَاهُ فَقَالَ هَذِهِ الْعُیُونُ الَّتِی ذَکَرَهَا اللَّهُ فِی کِتَابِهِ أَنْهَارٌ فِی الْجَنَّةِ عَیْنٌ مِنْ مَاءٍ وَ عَیْنٌ مِنْ لَبَنٍ وَ عَیْنٌ مِنْ خَمْرٍ تَجْرِی فِی هَذَا النَّهَرِ وَ رَأَیْتُ حَافَتَیْهِ عَلَیْهِمَا شَجَرٌ فِیهِنَّ حُورٌ مُعَلَّقَاتٌ بِرُءُوسِهِنَّ شَعْرٌ مَا رَأَیْتُ شَیْئاً أَحْسَنَ مِنْهُنَّ وَ بِأَیْدِیهِنَّ آنِیَةٌ مَا رَأَیْتُ آنِیَةً أَحْسَنَ مِنْهَا لَیْسَتْ مِنْ آنِیَةِ الدُّنْیَا فَدَنَا مِنْ إِحْدَاهُنَّ فَأَوْمَأَ بِیَدِهِ لِتَسْقِیَهُ فَنَظَرْتُ إِلَیْهَا وَ قَدْ مَالَتْ لِتَغْرِفَ مِنَ النَّهَرِ فَمَالَتِ الشَّجَرَةُ مَعَهَا فَاغْتَرَفَتْ ثُمَّ نَاوَلَتْهُ فَشَرِبَ ثُمَّ نَاوَلَهَا وَ أَوْمَأَ إِلَیْهَا فَمَالَتْ لِتَغْرِفَ فَمَالَتِ الشَّجَرَةُ مَعَهَا ثُمَّ نَاوَلَتْهُ فَنَاوَلَنِی فَشَرِبْتُ فَمَا رَأَیْتُ شَرَاباً کَانَ أَلْیَنَ مِنْهُ وَ لَا أَلَذَّ مِنْهُ وَ کَانَتْ رَائِحَتُهُ رَائِحَةَ الْمِسْکِ فَنَظَرْتُ فِی الْکَأْسِ فَإِذَا فِیهِ ثَلَاثَةُ أَلْوَانٍ مِنَ الشَّرَابِ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا رَأَیْتُ کَالْیَوْمِ قَطُّ وَ لَا کُنْتُ أَرَی أَنَّ الْأَمْرَ هَکَذَا فَقَالَ لِی هَذَا أَقَلُّ مَا أَعَدَّهُ اللَّهُ لِشِیعَتِنَا إِنَّ الْمُؤْمِنَ إِذَا تُوُفِّیَ صَارَتْ رُوحُهُ إِلَی هَذَا النَّهَرِ وَ رَعَتْ فِی رِیَاضِهِ وَ شَرِبَتْ مِنْ شَرَابِهِ وَ إِنَّ عَدُوَّنَا إِذَا تُوُفِّیَ صَارَتْ رُوحُهُ إِلَی وَادِی بَرَهُوتَ فَأُخْلِدَتْ فِی عَذَابِهِ وَ أُطْعِمَتْ مِنْ زَقُّومِهِ وَ أُسْقِیَتْ مِنْ حَمِیمِهِ فَاسْتَعِیذُوا بِاللَّهِ مِنْ ذَلِکَ الْوَادِی (1).

«94»

ختص، [الإختصاص] جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِکٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْمُؤَدِّبِ مِنْ وُلْدِ الْأَشْتَرِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمَّارٍ الشَّعْرَانِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ عِنْدَهُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ خُرَاسَانَ وَ هُوَ یُکَلِّمُهُ بِلِسَانٍ لَا أَفْهَمُهُ ثُمَّ رَجَعَ إِلَی شَیْ ءٍ فَهِمْتُهُ فَسَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ یَقُولُ ارْکُضْ بِرِجْلِکَ الْأَرْضَ فَإِذَا نَحْنُ بِتِلْکَ الْأَرْضِ عَلَی حَافَتَیْهَا فُرْسَانٌ قَدْ وَضَعُوا رِقَابَهُمْ عَلَی قَرَابِیسِ سُرُوجِهِمْ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام هَؤُلَاءِ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ علیه السلام (2).

«95»

ختص، [الإختصاص] الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ الزَّیْتُونِیُّ وَ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی قَتَادَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هِلَالٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَطِیَّةَ قَالَ: کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام

ص: 89


1- 1. بصائر الدرجات ج 8 باب 13 ص 118.
2- 2. الاختصاص ص 325.

در صفا ایستاده بود. عباد بصری عرض کرد حدیثی از شما شنیده ام صحیح است یا نه. فرمود چیست؟ عرض کرد فرموده ای مقام مؤمن از این بنا با ارزشتر است فرمود بله من گفته ام اگر مؤمن باین کوهها بگوید بیایید می آیند دیدم ناگاه کوهها از جا حرکت کرده اند امام علیه السّلام فرمود سر جای خود باش من تو را اراده نکردم(1) .

روایت96.

اختصاص(2)، بصائر الدرجات: جابر گفت از امام محمد باقر ع پرسیدم معنی این آیه را «وَ کَذلِکَ نُرِی إِبْراهِیمَ مَلَکُوتَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ»(3) {و این گونه، ملکوت آسمانها و زمین را به ابراهیم نمایاندیم}، من بزمین نگاه میکردم دست بجانب آسمان بلند نموده فرمود: سر بردار همین که سر بلند نمودم دیدم سقف باز شده و چشمم بنوری خیره کننده افتاد فرمود: ابراهیم ملکوت آسمانها و زمین را چنین دیده فرمود: سرت را پایین بیانداز سر بزمین انداختم باز فرمود بلند کن همین که بلند کردم دیدم سقف بحالت اولیه برگشته دست مرا گرفت و از خانه بیرون برد مرا داخل اطاق دیگری کرد آن لباسهایی که داشت بیرون آورد و لباس دیگری پوشید فرمود چشم خود را ببند. چشم فرو بستم فرمود باز کن. ساعتی گذشت آنگاه فرمود میدانی کجا هستی گفتم نه. فرمود تو در آن ظلماتی هستی که ذو القرنین طی کرد. عرض کردم آقا اجازه میدهی چشم بگشایم فرمود بگشا ولی چیزی نمیبینی چشم گشودم در تاریکی بودم که جای پایم را نمیدیدم مقداری رفت آنگاه فرمود میدانی کجا هستی؟ گفتم نه. فرمود تو کنار چشمه حیاتی هستی که خضر از آن آشامید. رفتیم تا از آن عالم گذشتیم و بعالم دیگری رسیدیم در آن سیر نمودیم بنا و خانه های آن و مردمش مانند عالم ما بود. باز بعالم سوم رفتیم مانند اوّلی و دوّمی تا به پنج عالم رفتیم آنگاه فرمود

ص: 90


1- . همان: 325
2- . اختصاص: 325 ، سید هاشم بحرانی در تفسیر برهان 1 : 532 آن را آورده است.
3- . انعام / 75

وَاقِفاً عَلَی الصَّفَا فَقَالَ لَهُ عَبَّادٌ الْبَصْرِیُّ حَدِیثٌ یُرْوَی عَنْکَ قَالَ وَ مَا هُوَ قَالَ قُلْتُ حُرْمَةُ الْمُؤْمِنِ أَعْظَمُ مِنْ حُرْمَةِ هَذِهِ الْبَنِیَّةِ قَالَ قَدْ قُلْتُ ذَلِکَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَوْ قَالَ لِهَذِهِ الْجِبَالِ أَقْبِلِی أَقْبَلَتْ قَالَ فَنَظَرْتُ إِلَی الْجِبَالِ قَدْ أَقْبَلَتْ فَقَالَ لَهَا عَلَی رِسْلِکِ إِنِّی لَمْ أُرِدْکِ (1).

«96»

ختص (2)،[الإختصاص] یر، [بصائر الدرجات] عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُثَنًّی عَنْ أَبِیهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ کَذلِکَ نُرِی إِبْراهِیمَ مَلَکُوتَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ (3) قَالَ وَ کُنْتُ مُطْرِقاً إِلَی الْأَرْضِ فَرَفَعَ یَدَهُ إِلَی فَوْقُ ثُمَّ قَالَ لِیَ ارْفَعْ رَأْسَکَ فَرَفَعْتُ رَأْسِی فَنَظَرْتُ إِلَی السَّقْفِ قَدِ انْفَجَرَ حَتَّی خَلَصَ بَصَرِی إِلَی نُورٍ سَاطِعٍ حَارَ بَصَرِی دُونَهُ قَالَ ثُمَّ قَالَ لِی رَأَی إِبْرَاهِیمُ علیه السلام مَلَکُوتَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ هَکَذَا ثُمَّ قَالَ لِی أَطْرِقْ فَأَطْرَقْتُ ثُمَّ قَالَ لِیَ ارْفَعْ رَأْسَکَ فَرَفَعْتُ رَأْسِی فَإِذَا السَّقْفُ عَلَی حَالِهِ قَالَ ثُمَّ أَخَذَ بِیَدِی وَ قَامَ وَ أَخْرَجَنِی مِنَ الْبَیْتِ الَّذِی کُنْتُ فِیهِ وَ أَدْخَلَنِی بَیْتاً آخَرَ فَخَلَعَ ثِیَابَهُ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِ وَ لَبِسَ ثِیَاباً غَیْرَهَا ثُمَّ قَالَ لِی غَمِّضْ بَصَرَکَ فَغَمَّضْتُ بَصَرِی وَ قَالَ لِی لَا تَفْتَحْ عَیْنَیْکَ فَلَبِثْتُ سَاعَةً ثُمَّ قَالَ لِی أَ تَدْرِی أَیْنَ أَنْتَ قُلْتُ لَا جُعِلْتُ فِدَاکَ فَقَالَ لِی أَنْتَ فِی الظُّلْمَةِ الَّتِی سَلَکَهَا ذُو الْقَرْنَیْنِ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَ تَأْذَنُ لِی أَنْ أَفْتَحَ عَیْنَیَّ فَقَالَ لِی افْتَحْ فَإِنَّکَ لَا تَرَی شَیْئاً فَفَتَحْتُ عَیْنَیَّ فَإِذَا أَنَا فِی الظُّلْمَةِ لَا أُبْصِرُ فِیهَا مَوْضِعَ قَدَمِی ثُمَّ سَارَ قَلِیلًا وَ وَقَفَ فَقَالَ لِی هَلْ تَدْرِی أَیْنَ أَنْتَ قُلْتُ لَا قَالَ أَنْتَ وَاقِفٌ عَلَی عَیْنِ الْحَیَاةِ الَّتِی شَرِبَ مِنْهَا الْخَضِرُ علیه السلام وَ سِرْنَا وَ خَرَجْنَا مِنْ ذَلِکَ الْعَالَمِ إِلَی عَالَمٍ آخَرَ فَسَلَکْنَا فِیهِ فَرَأَیْنَا کَهَیْئَةِ عَالَمِنَا فِی بِنَائِهِ وَ مَسَاکِنِهِ وَ أَهْلِهِ ثُمَّ خَرَجْنَا إِلَی عَالَمٍ ثَالِثٍ کَهَیْئَةِ الْأَوَّلِ وَ الثَّانِی حَتَّی وَرَدْنَا خَمْسَةَ عَوَالِمَ قَالَ ثُمَّ قَالَ هَذِهِ

ص: 90


1- 1. نفس المصدر ص 325.
2- 2. المصدر السابق ص 323 و أخرجه السیّد هاشم البحرانیّ فی تفسیر البرهان ج 1 ص 532.
3- 3. الأنعام: 75.

اینها ملکوت زمین است که ابراهیم آنها را ندید.(1) او ملکوت آسمانها را که دوازده عالم بود مشاهده کرد هر عالمی شبیه همان عالمی بود که دیدی هر کدام از امامها از دنیا بروند در یکی از این عوالم ساکن میشوند تا به قائم برسد که او ساکن همین عالم ما خواهد شد. بعد فرمود چشم ببند همین که چشم فرو بستم دست مرا گرفت ناگاه دیدم در همان خانه ای که از آن خارج شدیم هستم آن لباسها را بیرون آورد و لباسهای خود را پوشید، برگشتیم بسخن اول عرض کردم آقا از روز چقدر گذشته؟ فرمود: سه ساعت(2) .

توضیح

سخن امام ع که می فرماید: ابراهیم ع آن را ندید، شاین منظور آن باشد که ابرهیم ع ملکوت تمام زمین را ندید، بلکه ملکوت یک زمین را دید، به همین خاطر خداوند متعال زمین را با صیغه مفرد آورده و احتمال دارد که در قرائت آن ها ارض منصوب آمده باشد.

روایت97.

بصائر الدرجات: ابو بصیر گفت خدمت حضرت صادق بودم با پای خود بر زمین زد دریایی نمودار شد که در آن کشتیهایی از نقره بود من و ایشان سوار یک کشتی شدیم تا رسیدیم بمحلی که خیمه هایی از نقره در آن برپا بود داخل آنها شد و خارج گردید بمن فرمود خیمه اولی را که داخل آن شدم دیدی؟ گفتم آری فرمود آن خیمه پیامبر است دیگری خیمه امیر المؤمنین، سومی خیمه فاطمه علیها السّلام، چهارم خیمه خدیجه و پنجم خیمه امام حسن و ششم خیمه حضرت حسین و هفتم خیمه علی بن الحسین و هشتم خیمه پدرم و نهم خیمه من هر یک از ما بمیرد در یکی از این خیمه ها ساکن می شود(3).

روایت98.

اختصاص(4)، بصائر الدرجات: معلی بن خنیس گفت خدمت حضرت صادق برای کاری رفته بودم فرمود چرا افسرده هستی عرض کردم شنیده ام در عراق وبا آمده دلم به یاد زن و بچه ام افتاده ام. فرمود صورت خود را برگردان، صورت برگرداندم فرمود داخل خانه شو وارد خانه شدم تمام خانواده ام از کوچک و بزرگ حضور داشتند.

ص: 91


1- . شاید ابراهیم ملکوت تمام زمینها را ندیده و گر نه در آیه ذکر شده که ملکوت زمین را دیده است.
2- . بصائر الدرجات 8 : 119، باب 13
3- . بصائر الدرجات 8 : 119، باب 13
4- . اختصاص: 323

مَلَکُوتُ الْأَرْضِ وَ لَمْ یَرَهَا إِبْرَاهِیمُ علیه السلام وَ إِنَّمَا رَأَی مَلَکُوتَ السَّمَاوَاتِ وَ هِیَ اثْنَا عَشَرَ عَالَماً کُلُّ عَالَمٍ کَهَیْئَةِ مَا رَأَیْتَ کُلَّمَا مَضَی مِنَّا إِمَامٌ سَکَنَ أَحَدَ هَذِهِ الْعَوَالِمِ حَتَّی یَکُونَ آخِرُهُمُ الْقَائِمَ فِی عَالَمِنَا الَّذِی نَحْنُ سَاکِنُوهُ قَالَ ثُمَّ قَالَ لِی غَضِّ بَصَرَکَ فَغَضَضْتُ بَصَرِی ثُمَّ أَخَذَ بِیَدِی فَإِذَا نَحْنُ فِی الْبَیْتِ الَّذِی خَرَجْنَا مِنْهُ فَنَزَعَ تِلْکَ الثِّیَابَ وَ لَبِسَ الثِّیَابَ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِ وَ عُدْنَا إِلَی مَجْلِسِنَا فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ کَمْ مَضَی مِنَ النَّهَارِ قَالَ علیه السلام ثَلَاثُ سَاعَاتٍ (1).

بیان

قوله علیه السلام و لم یرها إبراهیم لعل المعنی أن إبراهیم لم یر ملکوت جمیع الأرضین و إنما رأی ملکوت أرض واحد و لذا أتی الله تعالی الأرض بصیغة المفرد و یحتمل أن یکون فی قراءتهم علیه السلام الأرض بالنصب.

«97»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِکٍ الْکُوفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَرَکَضَ بِرِجْلِهِ الْأَرْضَ فَإِذَا بَحْرٌ فِیهِ سُفُنٌ مِنْ فِضَّةٍ فَرَکِبَ وَ رَکِبْتُ مَعَهُ حَتَّی انْتَهَی إِلَی مَوْضِعٍ فِیهِ خِیَامٌ مِنْ فِضَّةٍ فَدَخَلَهَا ثُمَّ خَرَجَ فَقَالَ رَأَیْتَ الْخَیْمَةَ الَّتِی دَخَلْتُهَا أَوَّلًا فَقُلْتُ نَعَمْ قَالَ تِلْکَ خَیْمَةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الْأُخْرَی خَیْمَةُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الثَّالِثَةُ خَیْمَةُ فَاطِمَةَ وَ الرَّابِعَةُ خَیْمَةُ خَدِیجَةَ وَ الْخَامِسَةُ خَیْمَةُ الْحَسَنِ وَ السَّادِسَةُ خَیْمَةُ الْحُسَیْنِ وَ السَّابِعَةُ خَیْمَةُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ الثَّامِنَةُ خَیْمَةُ أَبِی وَ التَّاسِعَةُ خَیْمَتِی وَ لَیْسَ أَحَدٌ مِنَّا یَمُوتُ إِلَّا وَ لَهُ خَیْمَةٌ یَسْکُنُ فِیهَا(2).

«98»

ختص (3)، [الإختصاص] یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی بَعْضِ حَوَائِجِی قَالَ فَقَالَ لِی مَا لِی أَرَاکَ کَئِیباً حَزِیناً قَالَ فَقُلْتُ مَا بَلَغَنِی عَنِ الْعِرَاقِ مِنْ هَذَا الْوَبَاءِ أَذْکُرُ عِیَالِی قَالَ فَاصْرِفْ وَجْهَکَ فَصَرَفْتُ وَجْهِی قَالَ ثُمَّ قَالَ ادْخُلْ دَارَکَ قَالَ فَدَخَلْتُ فَإِذَا أَنَا لَا أَفْقِدُ مِنْ عِیَالِی صَغِیراً وَ لَا کَبِیراً إِلَّا وَ هُوَ

ص: 91


1- 1. بصائر الدرجات ج 8 باب 13 ص 119.
2- 2. بصائر الدرجات ج 8 باب 13 ص 119.
3- 3. الاختصاص: ص 323.

خانه ام همان وضع سابق را داشت از خانه بیرون آمدم فرمود صورت خود را برگردان نگاه کردم چیزی ندیدم(1).

روایت99.

اختصاص(2)، بصائر الدرجات: مردی از ما برای موضوعی که بین او و قوم موسی بود نزد آن ها آمد و بازگشت و ننشست پس از نطفه­های شما گذر کرد و از آن نوشید و از در خانه تو عبور کرد و حلقه در خانه تو را زد، سپس به منزلش بازگشت و ننشست(3) .

روایت100.

بصائر الدرجات: از داود رقی نقل شده که نزد امام صادق ع رفتم ایشان فرمود: داود اعمال شما روز پنجشنبه بر من عرضه می شود، از تو کاری در آن دیدم که مرا خوشحال کرد و آن ارتباط تو با پسر عمویت بود. اما بدان که اجل او خواهد رسید و روزی تو کم نمی شود. داود گفت: من پسر عمویی داشتم که دشمنی می کرد و عیال بار و محتاج بود، وقتی به جانب مکه رفتم دستور دادم به او کمک کنند، زمانی که نزد امام صادق ع رفتم مرا از این امر باخبر کرد(4).

روایت101.

مناقب: ابن شهر آشوب از داود مانند آن را روایت کرده است(5).

روایت102.

بصائر الدرجات: مفضل گفت بین حضرت صادق و بنی امیه در مورد موضوعی اختلافی بود حضرت صادق وارد مرکز حکومتی شد، حاکم با ا اعتراض به دربانان گفت چه کسی اجازه داد این شخص وارد شود؟ گفتند بخدا قسم ما کسی را ندیدیم(6).

روایت103.

بصائر الدرجات: سلیمان بن خالد نقل کرد که

ص: 92


1- . بصائر الدرجات 8 : 119، باب 12
2- . اختصاص: 316 با کمی تفاوت
3- . بصائر الدرجات 8 : 117، باب 13
4- . همان 9 : 126، باب 6
5- . مناقب 3 : 354
6- . بصائر الدرجات 10 : 145، باب 15

فِی دَارِی بِمَا فِیهَا قَالَ ثُمَّ خَرَجْتُ فَقَالَ لِی اصْرِفْ وَجْهَکَ فَصَرَفْتُهُ فَنَظَرْتُ فَلَمْ أَرَ شَیْئاً(1).

«99»

ختص (2)،[الإختصاص] یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ رَجُلًا مِنَّا أَتَی قَوْمَ مُوسَی فِی شَیْ ءٍ کَانَ بَیْنَهُمْ وَ رَجَعَ وَ لَمْ یَقْعُدْ فَمَرَّ بِنُطَفِکُمْ فَشَرِبَ مِنْهَا وَ مَرَّ عَلَی بَابِکَ فَدَقَّ عَلَیْکَ حَلْقَةَ بَابِکَ ثُمَّ رَجَعَ إِلَی مَنْزِلِهِ وَ لَمْ یَقْعُدْ(3).

«100»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ دَاوُدَ الرَّقِّیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لِی یَا دَاوُدُ أَعْمَالُکُمْ عُرِضَتْ عَلَیَّ یَوْمَ الْخَمِیسِ فَرَأَیْتُ لَکَ فِیهَا شَیْئاً فَرَّحَنِی وَ ذَلِکَ صِلَتُکَ لِابْنِ عَمِّکَ أَمَا إِنَّهُ سَیُمْحَقُ أَجَلُهُ وَ لَا یَنْقُصُ رِزْقُکَ قَالَ دَاوُدُ وَ کَانَ لِی ابْنُ عَمٍّ نَاصِبٍ کَثِیرِ الْعِیَالِ مُحْتَاجٍ فَلَمَّا خَرَجْتُ إِلَی مَکَّةَ أَمَرْتُ لَهُ بِصِلَةٍ فَلَمَّا دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَخْبَرَنِی بِهَذَا(4).

«101»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب الشَّیْخُ الْمُفِیدُ بِإِسْنَادِهِ إِلَی دَاوُدَ: مِثْلَهُ (5).

«102»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی رَفَعَهُ إِلَی الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ الْمُفَضَّلُ: کَانَ بَیْنَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ بَیْنَ بَعْضِ بَنِی أُمَیَّةَ شَیْ ءٌ فَدَخَلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَلَی الدِّیوَانِ فَقَامَ إِلَی الْبَوَّابِینَ فَقَالَ مَنْ أَدْخَلَ عَلَیَّ هَذَا قَالُوا لَا وَ اللَّهِ مَا رَأَیْنَا أَحَداً(6).

«103»

یر، [بصائر الدرجات] مُوسَی بْنُ الْحَسَنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ تَوْبَةَ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام

ص: 92


1- 1. بصائر الدرجات ج 8 باب 12 ص 119.
2- 2. الاختصاص ص 316 بتفاوت.
3- 3. بصائر الدرجات ج 8 باب 13 ص 117.
4- 4. نفس المصدر ج 9 باب 6 ص 126.
5- 5. المناقب ج 3 ص 354.
6- 6. بصائر الدرجات ج 10 باب 15 ص 145.

ابو عبد اللَّه بلخی در سفری خدمت حضرت صادق بود امام فرمود نگاه کن ببین در این محل چاهی می بینی بلخی بطرف چپ و راست نگاه کرده بازگشت گفت ندیدم. باز فرمود برگرد برای بار دوم بازگشت. امام علیه السّلام با صدای بلند فرمود ای چاه پنهان شنوا و مطیع خدا از آنچه خداوند در تو نهاده ما را سیراب کن، آبی بس پاکیزه و خوشگوار و صاف و شیرین بیرون آمد. بلخی عرض کرد آقا راه و روش موسی است که در اختیار شما گذاشته شده است(1).

روایت104.

فرحة الغری: معروف بن هلالی گفت: به نزد امام جعفر صادق ع رفتم، مردم چنان اطرافش را گرفته بودند که من چاره ای نداشتم تا بتوانم خدمت ایشان برسم. در روز چهارم خود آقا مرا مشاهده فرمود دیگر اطرافش خلوت شده بود مرا نزدیک خواند و بطرف قبر امیر المؤمنین علیه السّلام رفت، دنبال او می رفتم و سخنش را می شنیدم، هر جا می رفت من هم با او می رفتم در بین راه ادرار بی اختیارش کرد از جاده به کناری منحرف شد و شن ها را حفر کرد و ادرار کرد سپس شن ها را به یک طرف زد و حفر نمود، آبی خارج شد با آن آب برای نماز وضو گرفت آنگاه دو رکعت نماز خواند بعد شروع کرد بدعا کردن. قسمتی از دعایش این بود:

«خدایا مرا از آنهایی که جلو افتادند و گمراه شدند قرار مده و نه از آنهایی که عقب ماندند و منکر شدند خدایا مرا از دسته میانه رو قرار ده» ، سپس فرمود ای غلام از آنچه دیدی سخن مگو(2).

روایت105.

مناقب: ابن شهر آشوب از محمد بن میمون هلالی مانند آن را روایت کرده است(3).

روایت106.

کتاب نوادر علی بن اسباط مینویسد: محمّد بن معروف همدانی که صد و بیست و هشت سال داشت گفت: در زمان حکمرانی سفاح در حیره خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسیدم.

ص: 93


1- . بصائر الدرجات 10 : 149، باب 18
2- . فرحة الغریّ: 22
3- . مناقب 3 : 363

قَالَ: کَانَ مَعَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْبَلْخِیُّ فِی سَفَرٍ فَقَالَ لَهُ انْظُرْ هَلْ تَرَی هَاهُنَا جُبّاً فَنَظَرَ الْبَلْخِیُّ یَمْنَةً وَ یَسْرَةً ثُمَّ انْصَرَفَ فَقَالَ مَا رَأَیْتُ شَیْئاً قَالَ بَلَی انْظُرْ فَعَادَ أَیْضاً ثُمَّ رَجَعَ إِلَیْهِ ثُمَّ قَالَ علیه السلام بِأَعْلَی صَوْتِهِ أَلَا یَا أَیُّهَا الْجُبُّ الزَّاخِرُ السَّامِعُ الْمُطِیعُ لِرَبِّهِ اسْقِنَا مِمَّا جَعَلَ اللَّهُ فِیکَ قَالَ فَنَبَعَ مِنْهُ أَعْذَبُ مَاءٍ وَ أَطْیَبُهُ وَ أَرَقُّهُ وَ أَحْلَاهُ فَقَالَ لَهُ الْبَلْخِیُّ جُعِلْتُ فِدَاکَ سُنَّةٌ فِیکُمْ کَسُنَّةِ مُوسَی (1).

«104»

حة، [فرحة الغری] عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ أَحْمَدَ الْحَرْبِیُّ عَنْ عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ الْأَخْضَرِ عَنْ أَبِی الْفَضْلِ بْنِ نَاصِرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ الْعَلَوِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَیْنِ الْجُعْفِیِّ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ غَزَالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ قَاسِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَعْرُوفٍ الْهِلَالِیِّ قَالَ: مَضَیْتُ إِلَی الْحِیرَةِ إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَمَا کَانَ لِی فِیهِ حِیلَةٌ مِنْ کَثْرَةِ النَّاسِ فَلَمَّا کَانَ الْیَوْمُ الرَّابِعُ رَآنِی فَأَدْنَانِی وَ تَفَرَّقَ النَّاسُ عَنْهُ وَ مَضَی یُرِیدُ قَبْرَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَتَبِعْتُهُ وَ کُنْتُ أَسْمَعُ کَلَامَهُ وَ أَنَا مَعَهُ أَمْشِی فَحَیْثُ صَارَ فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ غَمَزَهُ الْبَوْلُ فَتَنَحَّی عَنِ الطَّرِیقِ فَحَفَرَ الرَّمْلَ وَ بَالَ ثُمَّ نَبَشَ الرَّمْلَ فَحَفَرَ فَخَرَجَ لَهُ مَاءٌ فَتَطَهَّرَ لِلصَّلَاةِ وَ قَامَ فَصَلَّی رَکْعَتَیْنِ فَکَانَ فِیمَا کُنْتُ أَسْمَعُهُ یَدْعُو یَقُولُ- اللَّهُمَّ لَا تَجْعَلْنِی مِمَّنْ تَقَدَّمَ فَمَرَقَ وَ لَا مِمَّنْ تَخَلَّفَ فَمُحِقَ وَ اجْعَلْنِی مِنَ النَّمَطِ الْأَوْسَطِ ثُمَّ قَالَ یَا غُلَامُ لَا تُحَدِّثْ بِمَا رَأَیْتَ (2).

«105»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عُمَرُ بْنُ حَمْزَةَ الْعَلَوِیُّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَیْمُونٍ الْهِلَالِیِّ: مِثْلَهُ (3).

«106»

مِنْ نَوَادِرِ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْقَاسِمِ السُّکَّرِیِّ الْمَعْرُوفِ بِابْنِ الطَّبَّالِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ مَعْرُوفٍ الْهِلَالِیِّ وَ کَانَ قَدْ أَتَتْ عَلَیْهِ مِائَةٌ وَ ثَمَانٌ وَ عِشْرُونَ سَنَةً قَالَ: مَضَیْتُ إِلَی الْحِیرَةِ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام

ص: 93


1- 1. نفس المصدر ج 10 باب 18 ص 149.
2- 2. فرحة الغریّ ص 22.
3- 3. المناقب ج 3 ص 363.

دیدم مردم چنان اطرافش را گرفته اند که من چاره ای نداشتم تا بتوانم خدمتش برسم. سه روز بهمین وضع گذشت در روز چهارم خود آقا مرا مشاهده فرمود دیگر اطرافش خلوت شده بود مرا نزدیک خواند و بطرف قبر امیر المؤمنین علیه السّلام رفت. در بین راه ادرار بی اختیارش کرد از جاده بیک کناری منحرف شد، با دست شن ها را به یک طرف زد آبی خارج شد از آن آب وضو گرفت برای نماز آنگاه دو رکعت نماز خواند بعد شروع کرد بدعا کردن. قسمتی از دعایش این بود: «خدایا مرا از آنهائی که جلو افتادند و گمراه شدند قرار مده و نه از آنهائی که عقب ماندند و منکر شدند خدایا مرا از دسته میانه رو قرار ده». بعد براه افتاد من نیز در خدمت ایشان بودم. فرمود دریا همسایه ندارد.(1) پادشاه دوست ندارد سلامتی را نمیتوان قیمت نمود چقدر اشخاص هستند که در نعمت بسر میبرند ولی متوجه نیستند. سپس فرمود به پنج چیز چنگ بزنید، در جستجوی بهترین راه در زندگی باشید و زندگی را بر خود سهل و آسان بگیرید. و با حلم و شکیبایی خود را بیارایید. و از دروغ بپرهیزید و پیمانه و ترازو را کم و کاست ندهید. سپس فرمود: فرار باید کرد فرار وقتی که عرب افسار گسیخته شود و عبور از بیابان حجاز ممنوع گردد و مانع انجام وظیفه حج شوند. فرمود: فریضه حج را انجام دهید قبل از اینکه نتوانید انجام دهید. با انگشت ابهام بجانب قبله اشاره نموده فرمود در این طرف بیش از هفتاد هزار نفر کشته می شوند. علی بن حسن راوی حدیث گفت به همین تعداد از کاروانیان و غیر آنها کشته شدند. در همین خبر حضرت صادق میفرماید بی شک و تردید از آل محمّد مردی قیام خواهد کرد که پرچم سفیدی بدست دارد. علی بن حسن گفت: قبیله بنی رواس در سال دویست و پنجاه برای نماز در مسجد جامع اجتماع نمودند و در زمان خروج یحیی بن عمر، پرچمی از عمامه سفید بر نیزه ای کرده بودند و بدست محمّد بن معروف بود. در همین خبر امام میفرماید: فرات شما خشک می شود، همین طور نیز شد. باز فرمود: گروهی بر شما مسلط میشوند که چشم های ریز دارند شما را آواره میکنند و از خانه های خود بیرون مینمایند. علی بن حسن راوی حدیث گفت کیجور با ترکها آمدند و مردم را از خانه های خود بیرون کردند. حضرت صادق فرمود: درندگان بخانه شما حمله می کنند. علی بن حسن گفت چنین شد که درندگان بخانه های ما حمله نمودند. فرمود مردی سفید پوست با سبیلهای بلند شورش میکند برای او جلوی خانه عمر بن حریث صندلی میگذارند، مردم را به بیزاری از علی بن ابی طالب علیه السّلام دعوت میکند و گروهی از مردم را میکشد و در همان روز کشته می شود. علی بن حسن گفت این را نیز به چشم خود دیدم.

ص: 94


1- . چون دریا گاهی خروش می کند و اطراف خود را زیر آب می گیرد از آن جهت همسایه ندارد کنایه از این است که کسی همنشین ستمگر نمی شود.

وَقْتَ السَّفَّاحِ فَوَجَدْتُهُ قَدْ تَدَاکَّ النَّاسُ عَلَیْهِ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ مُتَوَالِیَاتٍ فَمَا کَانَ لِی فِیهِ حِیلَةٌ وَ لَا قَدَرْتُ عَلَیْهِ مِنْ کَثْرَةِ النَّاسِ وَ تَکَاثُفِهِمْ عَلَیْهِ فَلَمَّا کَانَ فِی الْیَوْمِ الرَّابِعِ رَآنِی وَ قَدْ خَفَّ النَّاسُ عَنْهُ فَأَدْنَانِی وَ مَضَی إِلَی قَبْرِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَتَبِعْتُهُ فَلَمَّا صَارَ فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ غَمَزَهُ الْبَوْلُ فَاعْتَزَلَ عَنِ الْجَادَّةِ نَاحِیَةً وَ نَبَشَ الرَّمْلَ بِیَدِهِ فَخَرَجَ لَهُ الْمَاءُ فَتَطَهَّرَ لِلصَّلَاةِ ثُمَّ قَامَ فَصَلَّی رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ دَعَا رَبَّهُ وَ کَانَ فِی دُعَائِهِ- اللَّهُمَّ لَا تَجْعَلْنِی مِمَّنْ تَقَدَّمَ فَمَرَقَ وَ لَا مِمَّنْ تَخَلَّفَ فَمُحِقَ وَ اجْعَلْنِی مِنَ النَّمَطِ الْأَوْسَطِ ثُمَّ مَشَی وَ مَشَیْتُ مَعَهُ فَقَالَ یَا غُلَامُ الْبَحْرُ لَا جَارَ لَهُ وَ الْمَلِکُ لَا صَدِیقَ لَهُ وَ الْعَافِیَةُ لَا ثَمَنَ لَهَا کَمْ مِنْ نَاعِمٍ وَ لَا یَعْلَمُ ثُمَّ قَالَ تَمَسَّکُوا بِالْخَمْسِ وَ قَدِّمُوا الِاسْتِخَارَةَ وَ تَبَرَّکُوا بِالسُّهُولَةِ وَ تَزَیَّنُوا بِالْحِلْمِ وَ اجْتَنِبُوا الْکَذِبَ وَ أَوْفُوا الْمِکْیالَ وَ الْمِیزانَ ثُمَّ قَالَ الْهَرَبَ الْهَرَبَ إِذَا خَلَعَتِ الْعَرَبُ أَعِنَّتَهَا وَ مَنَعَ الْبَرُّ جَانِبَهُ وَ انْقَطَعَ الْحَجُّ ثُمَّ قَالَ حُجُّوا قَبْلَ أَنْ لَا تُحَجُّوا وَ أَوْمَأَ إِلَی الْقِبْلَةِ بِإِبْهَامِهِ وَ قَالَ یُقْتَلُ فِی هَذَا الْوَجْهِ سَبْعُونَ أَلْفاً أَوْ یَزِیدُونَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحَسَنِ فَقَدْ قُتِلَ فِی الْعِیرِ وَ غَیْرِهِ شَبِیهٌ بِهَذَا وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی هَذَا الْخَبَرِ- لَا بُدَّ أَنْ یَخْرُجَ رَجُلٌ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ وَ لَا بُدَّ أَنْ یُمْسِکَ الرَّایَةَ الْبَیْضَاءَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحَسَنِ فَاجْتَمَعَ أَهْلُ بَنِی رَوَاسٍ وَ مَضَوْا یُرِیدُونَ الصَّلَاةَ فِی الْمَسْجِدِ الْجَامِعِ فِی سَنَةِ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ وَ کَانُوا قَدْ عَقَدُوا عِمَامَةً بَیْضَاءَ عَلَی قَنَاةٍ فَأَمْسَکَهَا مُحَمَّدُ بْنُ مَعْرُوفٍ وَقْتَ خُرُوجِ یَحْیَی بْنِ عُمَرَ.

وَ قَالَ علیه السلام فِی هَذَا الْخَبَرِ وَ یَجِفُّ فُرَاتُکُمْ فَجَفَّ الْفُرَاتُ وَ قَالَ أَیْضاً یَحْوِیکُمْ قَوْمٌ صِغَارُ الْأَعْیُنِ فَیُخْرِجُونَکُمْ مِنْ دُورِکُمْ قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحَسَنِ فَجَاءَنَا کیجور وَ الْأَتْرَاکُ مَعَهُ فَأَخْرَجُوا النَّاسَ مِنْ دُورِهِمْ وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَیْضاً وَ تَجِی ءُ السِّبَاعُ إِلَی دُورِکُمْ قَالَ عَلِیٌّ فَجَاءَتْ السِّبَاعُ إِلَی دُورِنَا وَ قَالَ علیه السلام یَخْرُجُ رَجُلٌ أَشْقَرُ ذُو سِبَالٍ یُنْصَبُ لَهُ کُرْسِیٌّ عَلَی بَابِ دَارِ عَمْرِو بْنِ حُرَیْثٍ یَدْعُو إِلَی الْبَرَاءَةِ مِنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ یَقْتُلُ خَلْقاً مِنَ الْخَلْقِ وَ یُقْتَلُ فِی یَوْمِهِ قَالَ فَرَأَیْنَا ذَلِکَ.

ص: 94

روایت107.

مناقب(1)، الخرائج و الجرائح : سعد اسکاف گفت روزی خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودم مردی از کوهستان هدایا و تحفه هایی آورد، در بین تحفه های او یک خیک گوشت حیوانات وحشی را قرمه کرده بود. حضرت صادق علیه السّلام آنها را روی زمین ریخت فرمود اینها را ببر بده به سگها. آن مرد عرض کرد برای چه؟ فرمود اینها حلال نیست. عرض کرد از مرد مسلمانی خریده ام که گفت پاک و حلال است. امام علیه السّلام آنها را داخل خیک نموده سخنی فرمود که نفهمیدم چه بود. به آن مرد فرمود حالا بردار ببر داخل این اطاق، آن مرد گوشتها را برد داخل اطاق شنید قرمه ها میگویند مثل ما را امام و اولاد پیامبران نباید بخورند چون بدستور اسلام کشته نشده ایم آن دو خیک را برداشته بیرون آمد. امام فرمود چه گفتند؟ عرض کرد هر چه شما فرمودی این گوشتها نیز همان را گفتند که تذکیه نشده اند. امام صادق فرمود: حالا فهمیدی ابا هارون که امام چیزهایی میداند که مردم نمیدانند. خیک قرمه را بیرون برده پیش سگی انداخت(2).

توضیح

عبارت من قدید وحش یعنی خیکی از گوشت حیوانات وحشی و در یکی از نسخه ها با خاء آمده که در این صورت هر چیز زشت و فاسدی است.

روایت108.

مناقب(3) و الخرائج و الجرائح: عبد اللَّه بن یحیی کاهلی گفت: حضرت صادق فرمود: وقتی حیوان درنده ای را ببینی چه میگویی؟! گفتم: نمیدانم. فرمود: هر وقت درنده ای دیدی روبروی او آیة الکرسی را بخوان و او را بخدا و حضرت محمّد و حضرت سلیمان بن داود و حضرت علی امیر المؤمنین و پیشوایان بعد از او قسم بده. اگر این کار را بکنی بتو کاری نخواهد داشت. عبد اللَّه کاهلی گفت: بکوفه رفتم با پسر عمویم بطرف دهی رفتیم، ناگاه در بین راه درنده ای با ما روبرو شد من آیة الکرسی را روبرویش خواندم و او را بخدا و محمّد مصطفی و سلیمان بن داود و امیر المؤمنین و ائمه بعد از او قسم دادم که از سر راه ما برو ما را اذیت نکن ما بتو کاری نداریم. دیدم سر به زیر انداخت و دم خویش را وسط دو پا انداخت و براه خود ادامه داد و از همان جا که آمده بود برگشت. پسر عمویم گفت: تا کنون مثل این سخن ترا نشنیده بودم. گفتم: هر چه شنیدی سخن امام صادق علیه السّلام است. با اینکه پسر عمویم هیچ اطلاعی از امامت نداشت،گفت: گواهی میدهم که او امامی است که اطاعتش واجب است. سال بعد خدمت حضرت صادق رسیدم جریان را عرض کردم فرمود تو خیال میکنی من شاهد حال شما نیستم اگر چنین خیال کنی اشتباه کرده ای فرمود مرا با هر دوستی یک گوش شنوا و یک چشم بینا و زبان گویا است. فرمود بخدا قسم من آن درنده را از شما دور کردم نشانه آن اینست که شما در بیابان کنار نهر بودید، اسم پسر عمویت نزد ما نوشته است خدا نمی خواست او را بدون اعتراف بامامت از دنیا ببرد. بکوفه برگشتم فرمایش امام را به پسر عمویم گفتم خیلی خوشحال شد و بسیار مسرور گردید، او امام شناس بود تا از دنیا رفت(4).

ص: 95


1- . مناقب 3 : 350
2- . الخرائج و الجرائح: 231
3- . مناقب 3 : 350 با کمی تفاوت
4- . الخرائج و الجرائح: 231
«107»

قب (1)،[المناقب] لابن شهرآشوب یج، [الخرائج و الجرائح] عَنْ سَعْدٍ الْإِسْکَافِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ذَاتَ یَوْمٍ إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْجَبَلِ بِهَدَایَا وَ أَلْطَافٍ وَ کَانَ فِیمَا أُهْدِیَ إِلَیْهِ جِرَابٌ مِنْ قَدِیدِ وَحْشٍ فَنَثَرَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ثُمَّ قَالَ خُذْهَا فَأَطْعِمْهَا الْکِلَابَ قَالَ الرَّجُلُ لِمَ قَالَ لَیْسَ بِذَکِیٍّ فَقَالَ الرَّجُلُ اشْتَرَیْتُهُ مِنْ رَجُلٍ مُسْلِمٍ ذَکَرَ أَنَّهُ ذَکِیٌّ فَرَدَّهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی الْجِرَابِ وَ تَکَلَّمَ عَلَیْهِ بِکَلَامٍ لَمْ أَدْرِ مَا هُوَ ثُمَّ قَالَ لِلرَّجُلِ قُمْ فَأَدْخِلْهُ ذَلِکَ الْبَیْتَ فَفَعَلَ فَسَمِعَ الْقَدِیدَ یَقُولُ یَا عَبْدَ اللَّهِ لَیْسَ مِثْلِی یَأْکُلُهُ الْإِمَامُ وَ لَا أَوْلَادُ الْأَنْبِیَاءِ لَسْتُ بِذَکِیٍّ فَحَمَلَ الرَّجُلُ الْجِرَابَ وَ خَرَجَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا قَالَ قَالَ أَخْبَرَنِی کَمَا أَخْبَرْتَنِی بِهِ أَنَّهُ غَیْرُ ذَکِیٍّ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا عَلِمْتَ یَا أَبَا هَارُونَ إِنَّا نَعْلَمُ مَا لَا یَعْلَمُ النَّاسُ قَالَ فَخَرَجَ وَ أَلْقَاهُ عَلَی کَلْبٍ لَقِیَهُ (2).

بیان

قوله من قدید وحش أی قدید کان من لحوم الحیوانات الوحشیة و فی بعض النسخ بالخاء المعجمة و هو الردی ء من کل شی ء.

«108»

قب (3)، [المناقب] لابن شهرآشوب یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ یَحْیَی الْکَاهِلِیِّ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذَا لَقِیتَ السَّبُعَ مَا تَقُولُ لَهُ قُلْتُ لَا أَدْرِی قَالَ إِذَا لَقِیتَهُ فَاقْرَأْ فِی وَجْهِهِ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ قُلْ عَزَمْتُ عَلَیْکَ بِعَزِیمَةِ اللَّهِ وَ عَزِیمَةِ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عَزِیمَةِ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ وَ عَزِیمَةِ عَلِیٍّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِهِ فَإِنَّهُ یَنْصَرِفُ عَنْکَ قَالَ عَبْدُ اللَّهِ الْکَاهِلِیُّ فَقَدِمْتُ إِلَی الْکُوفَةِ فَخَرَجْتُ مَعَ ابْنِ عَمٍّ لِی إِلَی قَرْیَةٍ فَإِذَا سَبُعٌ قَدِ اعْتَرَضَ لَنَا فِی الطَّرِیقِ فَقَرَأْتُ فِی وَجْهِهِ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ قُلْتُ عَزَمْتُ عَلَیْکَ بِعَزِیمَةِ اللَّهِ وَ عَزِیمَةِ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ وَ عَزِیمَةِ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ وَ عَزِیمَةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِهِ إِلَّا تَنَحَّیْتَ عَنْ طَرِیقِنَا وَ لَمْ تُؤْذِنَا فَإِنَّا لَا نُؤْذِیکَ قَالَ فَنَظَرْتُ إِلَیْهِ وَ قَدْ طَأْطَأَ رَأْسَهُ وَ أَدْخَلَ ذَنَبَهُ بَیْنَ رِجْلَیْهِ وَ رَکِبَ الطَّرِیقَ

ص: 95


1- 1. نفس المصدر ج 3 ص 350.
2- 2. الخرائج و الجرائح ص 231.
3- 3. المناقب ج 3 ص 350 بتفاوت.

روایت109.

کشف الغمة: از کاهلی مانند آن را روایت کرده است(1).

روایت110.

مناقب، الخرائج و الجرائح: ولید بن صبیح گفت: شبی خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودم. شخصی درب منزل را زد. بکنیز فرمود ببین کیست؟ رفت و برگشت گفت عمویت عبد اللَّه بن علی است. گفت: بگو بیاید. بما فرمود شما داخل اطاق بروید داخل یک اطاق رفتیم صدای حرکت شخصی را حس کردیم و خیال کردیم یکی از بانوان امام باشد بهم چسبیدیم. وقتی عبد اللَّه بن علی وارد شد هر چه توانست بامام بد گفت او رفت ما بیرون آمدیم امام شروع کرد از همان جایی که حدیثش مانده بود به ادامه دادن: یک نفر از ما گفت: آقا هیچ کس بکسی این طور ناسزا نمیگوید ما تصمیم داشتیم بیاییم بیرون و جواب او را بدهیم. فرمود نه شما در مسئله ای که بین ماست دخالت نکنید. قدری از شب گذشت باز در را کوبیدند بکنیز فرمود برو ببین کیست؟ رفت و برگشت گفت عمویت عبد اللَّه بن علی است. باز فرمود بروید به همان جا که بودید بعد به او اجازه ی ورود داد داخل شد در حالی که با شدت گریه میکرد میگفت: پسر برادر مرا ببخش از من درگذر خدا از تو بگذرد و فرمود

ص: 96


1- . کشف الغمة 2 : 417

رَاجِعاً مِنْ حَیْثُ جَاءَ فَقَالَ ابْنُ عَمِّی مَا سَمِعْتُ کَلَاماً أَحْسَنَ مِنْ کَلَامِکَ هَذَا الَّذِی سَمِعْتُهُ مِنْکَ فَقُلْتُ أَیَّ شَیْ ءٍ سَمِعْتَ هَذَا کَلَامُ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ فَقَالَ أَنَا أَشْهَدُ أَنَّهُ إِمَامٌ فَرَضَ اللَّهُ طَاعَتَهُ وَ مَا کَانَ ابْنُ عَمِّی یَعْرِفُ قَلِیلًا وَ لَا کَثِیراً قَالَ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مِنْ قَابِلٍ فَأَخْبَرْتُهُ الْخَبَرَ فَقَالَ تَرَی أَنِّی لَمْ أُشْهِدْکُمْ بِئْسَمَا رَأَیْتَ ثُمَّ قَالَ إِنَّ لِی مَعَ کُلِّ وَلِیٍّ أُذُناً سَامِعَةً وَ عَیْناً نَاظِرَةً وَ لِسَاناً نَاطِقاً ثُمَّ قَالَ یَا عَبْدَ اللَّهِ أَنَا وَ اللَّهِ صَرَفْتُهُ عَنْکُمَا وَ عَلَامَةُ ذَلِکَ أَنَّکُمَا کُنْتُمَا فِی الْبَرِّیَّةِ عَلَی شَاطِئِ النَّهَرِ وَ اسْمُ ابْنِ عَمِّکَ مُثْبَتٌ عِنْدَنَا وَ مَا کَانَ اللَّهُ لِیُمِیتَهُ حَتَّی یَعْرِفَ هَذَا الْأَمْرَ قَالَ فَرَجَعْتُ إِلَی الْکُوفَةِ فَأَخْبَرْتُ ابْنَ عَمِّی بِمَقَالَةِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَفَرِحَ فَرَحاً شَدِیداً وَ سَرَّ بِهِ وَ مَا زَالَ مُسْتَبْصِراً بِذَلِکَ إِلَی أَنْ مَاتَ (1).

«109»

کشف، [کشف الغمة] مِنْ دَلَائِلِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ الْکَاهِلِیِّ: مِثْلَهُ (2).

«110»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ الْوَلِیدَ بْنَ صَبِیحٍ قَالَ: کُنَّا عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی لَیْلَةٍ إِذْ یَطْرُقُ الْبَابَ طَارِقٌ فَقَالَ لِلْجَارِیَةِ انْظُرِی مَنْ هَذَا فَخَرَجَتْ ثُمَّ دَخَلَتْ فَقَالَتْ هَذَا عَمُّکَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَلِیٍّ فَقَالَ أَدْخِلِیهِ وَ قَالَ لَنَا ادْخُلُوا الْبَیْتَ فَدَخَلْنَا بَیْتاً فَسَمِعْنَا مِنْهُ حِسّاً ظَنَنَّا أَنَّ الدَّاخِلَ بَعْضُ نِسَائِهِ فَلَصِقَ بَعْضُنَا بِبَعْضٍ فَلَمَّا دَخَلَ أَقْبَلَ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَلَمْ یَدَعْ شَیْئاً مِنَ الْقَبِیحِ إِلَّا قَالَهُ فِی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ثُمَّ خَرَجَ وَ خَرَجْنَا فَأَقْبَلَ یُحَدِّثُنَا مِنَ الْمَوْضِعِ الَّذِی قَطَعَ کَلَامَهُ فَقَالَ بَعْضُنَا لَقَدْ اسْتَقْبَلَکَ هَذَا بِشَیْ ءٍ مَا ظَنَنَّا أَنَّ أَحَداً یَسْتَقْبِلُ بِهِ أَحَداً حَتَّی لَقَدْ هَمَّ بَعْضُنَا أَنْ یُخْرِجَ إِلَیْهِ فَیُوقِعَ بِهِ فَقَالَ مَهْ لَا تَدْخُلُوا فِیمَا بَیْنَنَا فَلَمَّا مَضَی مِنَ اللَّیْلِ مَا مَضَی طَرَقَ الْبَابَ طَارِقٌ فَقَالَ لِلْجَارِیَةِ انْظُرِی مَنْ هَذَا فَخَرَجَتْ ثُمَّ عَادَتْ فَقَالَتْ هَذَا عَمُّکَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَلِیٍّ قَالَ لَنَا عُودُوا إِلَی مَوَاضِعِکُمْ ثُمَّ أَذِنَ لَهُ فَدَخَلَ بِشَهِیقٍ وَ نَحِیبٍ وَ بُکَاءٍ وَ هُوَ یَقُولُ یَا ابْنَ أَخِی اغْفِرْ لِی غَفَرَ اللَّهُ لَکَ اصْفَحْ عَنِّی صَفَحَ اللَّهُ عَنْکَ فَقَالَ

ص: 96


1- 1. الخرائج و الجرائح ص 231.
2- 2. کشف الغمّة ج 2 ص 417.

خدا تو را بیامرزد عموجان تو را چه شده؟ گفت: همین که بخواب رفتم دو نفر مرد سیاه پوست بمن حمله نمودند و بازوان مرا بستند یکی از آنها بدیگری گفت: او را بطرف آتش ببرید مرا بردند بحضرت رسول برخوردم. عرض کردم یا رسول اللَّه دیگر نمی کنم دستور داد مرا رها کنند رهایم کردند ولی هنوز بازوانم از شدت بستن ریسمان درد می کند. امام علیه السّلام فرمود: وصیت خود را بکن عرض کرد چه وصیت بکنم با زن و بچه زیاد و قرضی که دارم مالی ندارم، فرمود قرضت را من میپردازم و زن و بچه ات را جزو خانواده خود قرار خواهم داد پس وصیت نمود. ما هنوز از مدینه خارج نشده بودیم که از دنیا رفت و امام صادق خانواده او را جزو خانواده خود قرار داد و قرضش را پرداخت و دخترش را به ازدواج پسر خود در آورد(1).

روایت111.

الخرائج و الجرائح: روایت شده که مردی خراسانی نز امام صادق ع آمد، امام فرمود: فلانی چه کرد؟ گفت: من از او خبر ندارم، فرمود: من تو را از او باخبر می کنم، کنیزی با تو فرستاد که من نیازی به آن کنیز ندارم پرسید چرا؟ فرمود: چون تو در مورد آن کنیز از خدا پرهیز نکردی به طوری در شب نهر بلخ این کار را کردی. مرد ساکت شد و دانست که امام او را از کاری باخبر می کند که او خود می دانست(2).

روایت112.

مناقب(3)، الخرائج و الجرائح: حسین بن ابی العلا گفت: خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودم مردی یا غلام آن مرد آمده بود و از بد اخلاقی زن خود شکایت می کرد امام علیه السّلام فرمود او را بیاور. وقتی آمد باو فرمود چرا شوهر خود را اذیت میکنی؟ گفت خدا او را چنان و چنین کند. امام فرمود اگر بر همین منوال باقی بمانی بیش از سه روز دیگر زنده نخواهی ماند. زن در پاسخ گفت: بهتر، من نمیخواهم او را ببینم. امام علیه السّلام رو بمرد نموده فرمود زنت را ببر تنها سه روز دیگر با هم هستید، روز سوم که شد همان مرد آمد. فرمود زنت چه شد؟ عرض کرد بخدا سوگند یک ساعت قبل او را دفن کردم. سؤال کردم چطور زنی بود فرمود زنی سرکش و متجاوز بود خداوند عمرش را قطع کرد و این مرد را از دست او راحت نمود.

روایت113.

الخرائج و الجرائح: وقتی داود بن علی معلی بن خنیس را کشت حضرت صادق باو فرمود: کارپرداز امور زندگی و خانواده مرا کشتی، تو را نفرین خواهم کرد. داود گفت هر چه می خواهی بکن. شب که شد امام علیه السّلام چنین دعا کرد: خدایا با یکی از تیرهایت قلب او را بشکاف صبح خبر آمد

ص: 97


1- . الخرائج و الجرائح: 232
2- . همان: 232
3- . مناقب 3 : 351

غَفَرَ اللَّهُ لَکَ یَا عَمِّ مَا الَّذِی أَحْوَجَکَ إِلَی هَذَا قَالَ إِنِّی لَمَّا أَوَیْتُ إِلَی فِرَاشِی أَتَانِی رَجُلَانِ أَسْوَدَانِ فَشَدَّا وَثَاقِی ثُمَّ قَالَ أَحَدُهُمَا لِلْآخَرِ انْطَلِقْ بِهِ إِلَی النَّارِ فَانْطَلَقَ بِی فَمَرَرْتُ بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ لَا أَعُودُ فَأَمَرَهُ فَخَلَّی عَنِّی وَ إِنِّی لَأَجِدُ أَلَمَ الْوَثَاقِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَوْصِ قَالَ بِمَ أُوصِی مَا لِی مَالٌ وَ إِنَّ لِی عِیَالًا کَثِیراً وَ عَلَیَّ دَیْنٌ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام دَیْنُکَ عَلَیَّ وَ عِیَالُکَ إِلَی عِیَالِی فَأَوْصَی فَمَا خَرَجْنَا مِنَ الْمَدِینَةِ حَتَّی مَاتَ وَ ضَمَّ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عِیَالَهُ إِلَیْهِ وَ قَضَی دَیْنَهُ وَ زَوَّجَ ابْنَهُ ابْنَتَهُ (1).

«111»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ: أَنَّ رَجُلًا خُرَاسَانِیّاً أَقْبَلَ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ فَقَالَ علیه السلام مَا فَعَلَ فُلَانٌ قَالَ لَا عِلْمَ لِی بِهِ قَالَ أَنَا أُخْبِرُکَ بِهِ بَعَثَ مَعَکَ بِجَارِیَةٍ لَا حَاجَةَ لِی فِیهَا قَالَ وَ لِمَ قَالَ لِأَنَّکَ لَمْ تُرَاقِبِ اللَّهَ فِیهَا حَیْثُ عَمِلْتَ مَا عَمِلْتَ لَیْلَةَ نَهَرِ بَلْخٍ فَسَکَتَ الرَّجُلُ وَ عَلِمَ أَنَّهُ أَخْبَرَهُ بِأَمْرٍ عَرَفَهُ (2).

«112»

قب (3)،[المناقب] لابن شهرآشوب یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذْ جَاءَهُ رَجُلٌ أَوْ مَوْلًی لَهُ یَشْکُو زَوْجَتَهُ وَ سُوءَ خُلْقِهَا قَالَ فَأْتِنِی بِهَا فَقَالَ لَهَا مَا لِزَوْجِکِ قَالَتْ فَعَلَ اللَّهُ بِهِ وَ فَعَلَ فَقَالَ لَهَا إِنْ ثَبَتِّ عَلَی هَذَا لَمْ تَعِیشِی إِلَّا ثَلَاثَةَ أَیَّامِ قَالَتْ مَا أُبَالِی أَنْ لَا أَرَهُ أَبَداً فَقَالَ لَهُ خُذْ بِیَدِ زَوْجَتِکَ فَلَیْسَ بَیْنَکَ وَ بَیْنَهَا إِلَّا ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ فَلَمَّا کَانَ الْیَوْمُ الثَّالِثُ دَخَلَ عَلَیْهِ الرَّجُلُ فَقَالَ علیه السلام مَا فَعَلَتْ زَوْجَتُکَ قَالَ قَدْ وَ اللَّهِ دَفَنْتُهَا السَّاعَةَ قُلْتُ مَا کَانَ حَالُهَا قَالَ کَانَتْ مُتَعَدِّیَةً فَبَتَرَ اللَّهُ عُمُرَهَا وَ أَرَاحَهُ مِنْهَا.

«113»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ: أَنَّ دَاوُدَ بْنَ عَلِیٍّ قَتَلَ الْمُعَلَّی بْنَ خُنَیْسٍ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ قَتَلْتَ قَیِّمِی فِی مَالِی وَ عِیَالِی ثُمَّ قَالَ لَأَدْعُوَنَّ اللَّهَ عَلَیْکَ قَالَ دَاوُدُ اصْنَعْ مَا شِئْتَ فَلَمَّا جَنَّ اللَّیْلُ قَالَ علیه السلام اللَّهُمَّ ارْمِهِ بِسَهْمٍ مِنْ سِهَامِکَ تَنْفَلِقُ بِهِ قَلْبُهُ فَأَصْبَحَ وَ قَدْ

ص: 97


1- 1. الخرائج و الجرائح ص 232.
2- 2. نفس المصدر ص 232.
3- 3. المناقب ج 3 ص 351.

که داود مرده است. فرمود بدین ابو لهب از دنیا رفت، از خدا درخواست کردم دعای مرا مستجاب نمود، خداوند فرشته ای فرستاد که با عصایی آهنی به او زد صیحه ای زده هلاک شد. راوی گفت از خدمتکارانش پرسیدم گفتند: در رختخواب ناله ای زد وقتی نزدیک شدیم از دنیا رفته بود.

روایت114.

الخرائج و الجرائح: داود رقی گفت: در سال صد و چهل و شش با حضرت صادق بمکه رفتیم گذارمان بیکی از دره های تهامه افتاد در آنجا شتر را خواباندم امام علیه السّلام صدا زد سوار شو سوار شو. هنوز رد نشده بودیم که سیلی عظیم آمد و هر چه در آن درّه بود برد. باو گفت: بین دو نماز میایی تا ترا از وضع منزلت آگاه کنم. آنگاه بمن فرمود داود اعمال شما را روز پنجشنبه بر من عرضه نمودند دیدم که نسبت به پسر عمویت مهربانی کرده ای. داود گفت پسر عمویی داشتم که دشمن اهل بیت پیامبر و ناصبی بود اما عایله زیادی داشت و فقیر بود وقتی خواستم به سمت مکه حرکت کنم گفتم باو چیزی بدهند. امام علیه السّلام مرا از آن جریان مطلع نمود(1).

روایت115.

الخرائج و الجرائح: میثمی گفت که مردی گفت ما با امام صادق علیه السّلام غذا میخوردیم بغلامش فرمود برو از آب زمزم بیاور غلام رفت طولی نکشید که بدون آب برگشت. گفت یکی از مأمورین زمزم مانع آب آوردن من شد گفت میخواهی برای خدای عراقیان آب ببری. چهره امام از شنیدن این سخن درهم شد دست از غذا کشید و شروع بدعا کرد با همان رنگ تغییر کرده برای مرتبه دوم بغلام فرمود برو آب بیاور و شروع بخوردن غذا کرد غلام آب آورد ولی رنگش پریده بود پرسید چه شد. گفت آن مأمور در چاه زمزم افتاد و قطعه قطعه شد او را بیرون می آوردند امام علیه السّلام خدا را ستایش کرد.

روایت116.

مناقب، الخرائج و الجرائح: صفوان گفت خدمت امام صادق علیه السّلام بودم پسرکی آمده عرض کرد آقا مادرم مرد امام فرمود: نمرده گفت او را در لحاف پیچیدم آمدم خدمت شما. امام علیه السّلام از جای حرکت کرد وارد خانه آنها شد دید برخاسته و نشسته است. به پسرش فرمود برو پیش مادرت هر غذایی که میل دارد باو بده پسرک گفت مادر چه میل داری؟ گفت مقداری کشمش پخته میخواهم پسر ظرفی بزرگ پر از کشمش آورد هر چه میخواست خورد.

ص: 98


1- . ابن شهر آشوب در مناقب 3 : 354 با کمی تفاوت آن را آورده است.

مَاتَ دَاوُدُ فَقَالَ علیه السلام لَقَدْ مَاتَ عَلَی دِینِ أَبِی لَهَبٍ وَ قَدْ دَعَوْتُ اللَّهَ فَأَجَابَ فِیهِ الدَّعْوَةَ وَ بَعَثَ إِلَیْهِ مَلَکاً مَعَهُ مِرْزَبَةٌ مِنْ حَدِیدٍ فَضَرَبَهُ ضَرْبَةً فَمَا کَانَتْ إِلَّا صَیْحَةً قَالَ فَسَأَلْنَا الْخَدَمَ قَالُوا صَاحَ فِی فِرَاشِهِ فَدَنَوْنَا مِنْهُ فَإِذَا هُوَ مَیِّتٌ.

«114»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ دَاوُدَ الرَّقِّیَّ قَالَ: حَجَجْتُ بِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام سَنَةَ سِتٍّ وَ أَرْبَعِینَ وَ مِائَةٍ فَمَرَرْنَا بِوَادٍ مِنْ أَوْدِیَةِ تِهَامَةَ فَلَمَّا أَنَخْنَا صَاحَ یَا دَاوُدُ ارْحَلْ ارْحَلْ فَمَا انْتَقَلْنَا إِلَّا وَ قَدْ جَاءَ سَیْلٌ فَذَهَبَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ فِیهِ وَ قَالَ لَهُ تُؤْتَی بَیْنَ الصَّلَاتَیْنِ حَتَّی تُؤْخَذَ مِنْ مَنْزِلِکَ وَ قَالَ یَا دَاوُدُ إِنَّ أَعْمَالَکُمْ عُرِضَتْ عَلَیَّ یَوْمَ الْخَمِیسِ فَرَأَیْتُ فِیهَا صِلَتَکَ لِابْنِ عَمِّکَ قَالَ دَاوُدُ وَ کَانَ لِی ابْنُ عَمٍّ نَاصِبِیٍّ کَثِیرِ الْعِیَالِ مُحْتَاجٍ فَلَمَّا خَرَجْتُ إِلَی مَکَّةَ أَمَرْتُ لَهُ بِصِلَةٍ فَأَخْبَرَنِی بِهَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام (1).

«115»

یج، [الخرائج و الجرائح] قَالَ الْمِیثَمِیُّ إِنَّ رَجُلًا حَدَّثَهُ قَالَ: کُنَّا نَتَغَدَّی مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لِغُلَامِهِ انْطَلِقْ وَ ائْتِنَا بِمَاءِ زَمْزَمَ فَانْطَلَقَ الْغُلَامُ فَمَا لَبِثَ أَنْ جَاءَ وَ لَیْسَ مَعَهُ مَاءٌ فَقَالَ إِنَّ غُلَاماً مِنْ غِلْمَانِ زَمْزَمَ مَنَعَنِی الْمَاءَ وَ قَالَ تُرِیدُ لِإِلَهِ الْعِرَاقِ فَتَغَیَّرَ لَوْنُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ رَفَعَ یَدَهُ عَنِ الطَّعَامِ وَ تَحَرَّکَتْ شَفَتَاهُ ثُمَّ قَالَ لِلْغُلَامِ ارْجِعْ فَجِئْنَا بِالْمَاءِ ثُمَّ أَکَلَ فَلَمْ یَلْبَثْ أَنْ جَاءَ الْغُلَامُ بِالْمَاءِ وَ هُوَ مُتَغَیِّرُ اللَّوْنِ فَقَالَ مَا وَرَاءَکَ قَالَ سَقَطَ ذَاکَ الْغُلَامُ فِی بِئْرِ زَمْزَمَ فَتَقْطَعُ وَ هُمْ یُخْرِجُونَهُ فَحَمِدَ اللَّهَ عَلَیْهِ.

«116»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ صَفْوَانَ (2)

قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأَتَاهُ غُلَامٌ فَقَالَ أُمِّی مَاتَتْ فَقَالَ لَهُ علیه السلام لَمْ تَمُتْ قَالَ تَرَکْتُهَا مُسَجًّی (3)

فَقَامَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ دَخَلَ عَلَیْهَا فَإِذَا هِیَ قَاعِدَةٌ فَقَالَ لِابْنِهَا ادْخُلْ إِلَی أُمِّکَ فَشَهِّهَا مِنَ الطَّعَامِ مَا شَاءَتْ فَأَطْعِمْهَا فَقَالَ الْغُلَامُ یَا أُمَّاهْ مَا تَشْتَهِینَ قَالَتْ أَشْتَهِی زَبِیباً مَطْبُوخاً فَقَالَ لَهُ ائْتِهَا بِغَضَارَةٍ(4) مَمْلُوَّةٍ زَبِیباً فَأَکَلَتْ مِنْهَا حَاجَتَهَا وَ قَالَ

ص: 98


1- 1. و أخرجه ابن شهرآشوب فی المناقب ج 3 ص 354 بتفاوت.
2- 2. سفیان، خ ل.
3- 3. کذا فی نسخة الکمبانیّ و مطبوعة تبریز و الصواب مسجاة.
4- 4. الغضارة: القصعة الکبیرة فارسیة.

بمادرش گفت مادر جان پسر پیامبر پشت در است میفرماید وصیت خود را بکن. آن زن وصیت نمود، بعد از دنیا رفت. ما هنوز متفرق نشده بودیم که امام صادق علیه السّلام بر پیکر او نماز خواند و دفنش کردند.

روایت117.

الخرائج و الجرائح: ابان بن تغلب گفت صبح زود تصمیم گرفتم بروم خدمت حضرت صادق وقتی نزدیک منزل ایشان رسیدم گروهی خارج شدند که آنها را نمی شناختم خیلی خوش لباس و زیبا بودند بسیار سنگین و با وقار بودند. بعد ما خدمت امام رسیدیم شروع کرد برای ما حدیث کردن با اینکه هر پانزده نفر ما کدام یک زبان مخصوص داشتند همه بزبان مادری خودشان حدیث را شنیدند از آن جمله عربی، فارسی، نبطی، حبشی، سقلبی. یک نفر گفت این چه حدیثی بود که بما فرمود کسی که زبان عربی داشت گفت با من بعربی چنین فرمود فارسی زبان گفت بفارسی چنین گفت. حبشی گفت با لهجه حبشی صحبت کرد سقلبی مدعی بود که فقط با زبان سقلبی حدیث نمود همه برگشتند و جریان را پرسیدند. فرمود یک حدیث بود ولی برای هر کدام از شما به زبان خودتان تفسیر شد.

توضیح

جزری در مورد صفت اصحاب کأنما علی رءوسهم الطیر گفت: آن ها را به آرامش و وقار توصیف کرد و اینکه آن ها سبک نبودند زیرا پرنده بر روی چیزی نمی نشیند مگر اینکه ساکن باشد(1).

روایت118.

خرائج و الجرائح: صفوان بن یحیی از جابر نقل کرد که در خدمت امام صادق بودیم مردی بزغاله ای را خوابانده بود تا او را بکشد. بزغاله صدایی کرد امام علیه السّلام فرمود قیمت این بزغاله چقدر است. آن مرد گفت چهار درهم، امام از جیب خود چهار درهم بیرون آورده باو داد، فرمود آزادش کن. در بین راه برخوردیم به بازی که بیک مرغ حمله کرده بود مرغ صدایی کرد امام علیه السّلام با دست به باز اشاره نمود، دست از آن مرغ برداشت. عرض کردم آقا از شما چیز عجیبی دیدم. فرمود: بله وقتی آن مرد بزغاله را خواباند بزغاله گفت بخدا و شما خاندان پیامبر پناه میبرم

الخرائج و الجرائح: ابان بن تغلب گفت صبح زود تصمیم گرفتم بروم خدمت حضرت صادق وقتی نزدیک منزل ایشان رسیدم گروهی خارج شدند که آنها را نمی شناختم خیلی خوش لباس و زیبا بودند بسیار سنگین و با وقار بودند. بعد ما خدمت امام رسیدیم شروع کرد برای ما حدیث کردن با اینکه هر پانزده نفر ما کدام یک زبان مخصوص داشتند همه بزبان مادری خودشان حدیث را شنیدند از آن جمله عربی، فارسی، نبطی، حبشی، سقلبی. یک نفر گفت این چه حدیثی بود که بما فرمود کسی که زبان عربی داشت گفت با من بعربی چنین فرمود فارسی زبان گفت بفارسی چنین گفت. حبشی گفت با لهجه حبشی صحبت کرد سقلبی مدعی بود که فقط با زبان سقلبی حدیث نمود همه برگشتند و جریان را پرسیدند. فرمود یک حدیث بود ولی برای هر کدام از شما به زبان خودتان تفسیر شد.

الخرائج و الجرائح: ابان بن تغلب گفت صبح زود تصمیم گرفتم بروم خدمت حضرت صادق وقتی نزدیک منزل ایشان رسیدم گروهی خارج شدند که آنها را نمی شناختم خیلی خوش لباس و زیبا بودند بسیار سنگین و با وقار بودند. بعد ما خدمت امام رسیدیم شروع کرد برای ما حدیث کردن با اینکه هر پانزده نفر ما کدام یک زبان مخصوص داشتند همه بزبان مادری خودشان حدیث را شنیدند از آن جمله عربی، فارسی، نبطی، حبشی، سقلبی. یک نفر گفت این چه حدیثی بود که بما فرمود کسی که زبان عربی داشت گفت با من بعربی چنین فرمود فارسی زبان گفت بفارسی چنین گفت. حبشی گفت با لهجه حبشی صحبت کرد سقلبی مدعی بود که فقط با زبان سقلبی حدیث نمود همه برگشتند و جریان را پرسیدند. فرمود یک حدیث بود ولی برای هر کدام از شما به زبان خودتان تفسیر شد.

ص: 99


1- . أسد الغابة 1 : 26 ضمن حدیثی طولانی برای هند بن ابو هالة که رسول خدا ص را توصیف می کرد.

لَهَا إِنَّ ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ بِالْبَابِ یَأْمُرُکِ أَنْ تُوصِیَ فَأَوْصَتْ ثُمَّ تُوُفِّیَتْ فَمَا خَرَجْنَا حَتَّی صَلَّی عَلَیْهَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ دُفِنَتْ.

«117»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ أَبَانَ بْنَ تَغْلِبَ قَالَ: غَدَوْتُ مِنْ مَنْزِلِی بِالْمَدِینَةِ وَ أَنَا أُرِیدُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَلَمَّا صِرْتُ بِالْبَابِ خَرَجَ عَلَیَّ قَوْمٌ مِنْ عِنْدِهِ لَمْ أَعْرِفْهُمْ وَ لَمْ أَرَ قَوْماً أَحْسَنَ زِیّاً مِنْهُمْ وَ لَا أَحْسَنَ سِیمَاءَ مِنْهُمْ کَأَنَّ الطَّیْرَ عَلَی رُءُوسِهِمْ ثُمَّ دَخَلْنَا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَجَعَلَ یُحَدِّثُنَا بِحَدِیثٍ فَخَرَجْنَا مِنْ عِنْدِهِ وَ قَدْ فَهِمَ خَمْسَةَ عَشَرَ نَفَراً مِنَّا مُتَفَرِّقُو الْأَلْسُنِ مِنْهَا اللِّسَانُ الْعَرَبِیُّ وَ الْفَارِسِیُّ وَ النَّبَطِیُّ وَ الْحَبَشِیُّ وَ السَّقْلَبِیُّ قَالَ بَعْضٌ مَا هَذَا الْحَدِیثُ الَّذِی حَدَّثَنَا بِهِ قَالَ لَهُ آخَرُ مَنْ لِسَانُهُ عَرَبِیٌّ حَدَّثَنِی بِکَذَا بِالْعَرَبِیَّةِ وَ قَالَ لَهُ الْفَارِسِیُّ مَا فَهِمْتُ إِنَّمَا حَدَّثَنِی کَذَا وَ کَذَا بِالْفَارِسِیَّةِ وَ قَالَ الْحَبَشِیُّ مَا حَدَّثَنِی إِلَّا بِالْحَبَشِیَّةِ وَ قَالَ السَّقْلَبِیُّ مَا حَدَّثَنِی إِلَّا بِالسَّقْلَبِیَّةِ فَرَجَعُوا إِلَیْهِ فَأَخْبَرُوهُ فَقَالَ علیه السلام الْحَدِیثُ وَاحِدٌ وَ لَکِنَّهُ فُسِّرَ لَکُمْ بِأَلْسِنَتِکُمْ.

بیان

قال الجزری فی صفة الصحابة کأنما علی رءوسهم الطیر وصفهم بالسکون و الوقار و أنهم لم یکن فیهم طیش و لا خفة لأن الطیر لا تکاد تقع إلا علی شی ء ساکن (1).

«118»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ جَابِرٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَإِذَا نَحْنُ بِرَجُلٍ قَدْ أَضْجَعَ جَدْیاً لِیَذْبَحَهُ فَصَاحَ الْجَدْیُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کَمْ ثَمَنُ هَذَا الْجَدْیِ فَقَالَ أَرْبَعَةُ دَرَاهِمَ فَحَلَّهَا مِنْ کُمِّهِ وَ دَفَعَهَا إِلَیْهِ وَ قَالَ خَلِّ سَبِیلَهُ قَالَ فَسِرْنَا فَإِذَا الصَّقْرُ قَدِ انْقَضَّ عَلَی دُرَّاجَةٍ فَصَاحَتِ الدُّرَّاجَةُ فَأَوْمَأَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِلَی الصَّقْرِ بِکُمِّهِ فَرَجَعَ عَنِ الدُّرَّاجَةِ فَقُلْتُ لَقَدْ رَأَیْنَا عَجِیباً مِنْ أَمْرِکَ قَالَ نَعَمْ إِنَّ الْجَدْیَ لَمَّا أَضْجَعَهُ الرَّجُلُ وَ بَصُرَ بِی قَالَ أَسْتَجِیرُ بِاللَّهِ وَ بِکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ

ص: 99


1- 1. أسد الغابة ج 1 ص 26 ضمن حدیث طویل لهند بن أبی هالة یصف رسول اللّه« ص»- و کان وصافا-

از تصمیمی که این مرد در باره من گرفته است، مرغ نیز پناهنده شد. اگر شیعیان ما مقاوم باشند شما را با زبان پرندگان آشنا میکنم(1).

روایت119.

مناقب، الخرائج و الجرائح: داود بن کثیر رقی گفت خدمت حضرت صادق رسیدم پسرش موسی بن جعفر داخل شد از سرما میلرزید. امام فرمود حالت چطور است عرض کرد پدر جان غرق در نعمتم آرزوی یک خوشه انگور حرشی و یک انار دارم، من گفتم سبحان اللَّه در این زمستان چگونه انار پیدا می شود. امام فرمود داود خدا بر هر چیز قادر است داخل باغ شو در آنجا درختی است که یک خوشه انگور و اناری بر آن است. عرض کردم به پنهان و آشکار شما ایمان دارم. خوشه انگور و انار را جدا کرده برای موسی بن جعفر علیه السّلام آوردم شروع کرد بخوردن. فرمود: داود! بخدا سوگند این لطفی است از رزق خدا که بسیار قدیمی و با سابقه است خداوند بمریم دختر عمران از افق اعلی چنین لطفی نمود(2).

روایت120.

خرایج و الجرائح: داود رقی گفت خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودم فرمود چرا رنگت پریده؟ عرض کردم قرض بسیار بزرگی دارم تصمیم گرفته ام با کشتی بطرف هند بروم پیش فلان برادرم. فرمود: هر وقت تصمیم داری حرکت کن. گفتم از کشتی سوار شدن میترسم فرمود کسی که در خشکی حافظ انسان است در دریا نیز تو را حفظ میکند داود اگر اسم و روح من نبود رودها جریان نداشت و میوه ها نمیرسید و درختها سبز نمیشد. داود گفت سوار کشتی شدم بالاخره بجایی رسیدم پس از صد و بیست روز راه در ساحل دریا روز جمعه قبل از ظهر بیرون آمدم هوا ابر بود نوری از فراز آسمان بر زمین میتابید ناگاه صدای آهسته ای شنیدم میفرمود: داود! اکنون هنگام پرداخت قرض تو رسیده سر خود را بلند کن. همین که سر بلند کردم صدایی شنیدم که برو پشت آن تپه سرخ رنگ پشت تپه رفتم صفحه هایی از طلای قرمز دیدم که یک طرف آن صاف بود ولی بر طرف دیگر نوشته «هذا عَطاؤُنا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِکْ بِغَیْرِ حِسابٍ»(3) {این بخشش ماست، [آن را] بی شمار ببخش یا نگاه دار}، آنها را برداشتم بسیار با ارزش بود. با خود گفتم دست نمیزنم تا بمدینه برسم. خدمت حضرت صادق رسیدم. فرمود داود

ص: 100


1- . الخرائج و الجرائح: 232
2- . همان: 232
3- . ص / 39

مِمَّا یُرَادُ مِنِّی وَ کَذَلِکَ قَالَتِ الدُّرَّاجَةُ وَ لَوْ أَنَّ شِیعَتَنَا اسْتَقَامَتْ لَأَسْمَعْتُکُمْ مَنْطِقَ الطَّیْرِ(1).

«119»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ دَاوُدَ بْنَ کَثِیرٍ الرَّقِّیَّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَدَخَلَ عَلَیْهِ مُوسَی ابْنُهُ وَ هُوَ یَنْتَفِضُ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کَیْفَ أَصْبَحْتَ قَالَ أَصْبَحْتُ فِی کَنَفِ اللَّهِ مُتَقَلِّباً فِی نِعَمِ اللَّهِ أَشْتَهِی عُنْقُودَ عِنَبٍ حرشی [جُرَشِیٍ] وَ رُمَّانَةً قُلْتُ سُبْحَانَ اللَّهِ هَذَا الشِّتَاءُ فَقَالَ یَا دَاوُدُ إِنَّ اللَّهَ قَادِرٌ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ ادْخُلِ الْبُسْتَانَ فَإِذَا شَجَرَةٌ عَلَیْهَا عُنْقُودٌ مِنْ عِنَبٍ حرشی [جُرَشِیٍ] وَ رُمَّانَةٌ فَقُلْتُ آمَنْتُ بِسِرِّکُمْ وَ عَلَانِیَتِکُمْ فَقَطَعْتُهَا وَ أَخْرَجْتُهَا إِلَی مُوسَی فَقَعَدَ یَأْکُلُ فَقَالَ یَا دَاوُدُ وَ اللَّهِ لِهَذَا فَضْلٌ مِنْ رِزْقٍ قَدِیمٍ خَصَّ اللَّهُ بِهِ مَرْیَمَ بِنْتَ عِمْرَانَ مِنَ الْأُفُقِ الْأَعْلَی (2).

«120»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ دَاوُدَ الرَّقِّیَّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لِی مَا لِی أَرَی لَوْنَکَ مُتَغَیِّراً قُلْتُ غَیَّرَهُ دَیْنٌ فَاضِحٌ عَظِیمٌ وَ قَدْ هَمَمْتُ بِرُکُوبِ الْبَحْرِ إِلَی السِّنْدِ لِإِتْیَانِ أَخِی فُلَانٍ قَالَ إِذَا شِئْتَ قُلْتُ یُرَوِّعُنِی عَنْهُ أَهْوَالُ الْبَحْرِ وَ زَلَازِلُهُ قَالَ إِنَّ الَّذِی یَحْفَظُ فِی الْبَرِّ هُوَ حَافِظٌ لَکَ فِی الْبَحْرِ یَا دَاوُدُ لَوْ لَا اسْمِی وَ رُوحِی لَمَا اطَّرَدَتِ الْأَنْهَارُ وَ لَا أَیْنَعَتِ الثِّمَارُ وَ لَا اخْضَرَّتِ الْأَشْجَارُ قَالَ دَاوُدُ فَرَکِبْتُ الْبَحْرَ حَتَّی إِذَا کُنْتُ بِحَیْثُ مَا شَاءَ اللَّهُ مِنْ سَاحِلِ الْبَحْرِ بَعْدَ مَسِیرَةِ مِائَةٍ وَ عِشْرِینَ یَوْماً خَرَجْتُ قَبْلَ الزَّوَالِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ فَإِذَا السَّمَاءُ مُتَغَیِّمَةٌ وَ إِذَا نُورٌ سَاطِعٌ مِنْ قَرْنِ السَّمَاءِ إِلَی جَدَدِ الْأَرْضِ وَ إِذَا صَوْتٌ خَفِیٌّ یَا دَاوُدُ هَذَا أَوَانُ قَضَاءِ دَیْنِکَ فَارْفَعْ رَأْسَکَ قَدْ سَلِمْتَ قَالَ فَرَفَعْتُ رَأْسِی وَ نُودِیتُ عَلَیْکَ بِمَا وَرَاءَ الْأَکَمَةِ الْحَمْرَاءِ فَأَتَیْتُهَا فَإِذَا صَفَائِحُ مِنْ ذَهَبٍ أَحْمَرَ مَمْسُوحٌ أَحَدُ جَانِبَیْهِ وَ فِی الْجَانِبِ الْآخَرِ مَکْتُوبٌ هذا عَطاؤُنا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِکْ بِغَیْرِ حِسابٍ (3) فَقَبَضْتُهَا وَ لَهَا قِیمَةٌ لَا تُحْصَی فَقُلْتُ لَا أُحْدِثُ فِیهَا حَتَّی آتِیَ الْمَدِینَةَ فَقَدِمْتُهَا فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ فَقَالَ لِی یَا دَاوُدُ إِنَّمَا

ص: 100


1- 1. الخرائج و الجرائح ص 232.
2- 2. نفس المصدر ص 232 بتفاوت یسیر.
3- 3. سورة ص الآیة 39.

عطای ما همان نوری بود که برای تو درخشید نه آن طلا و نقره ولی آنه هم مال تو است گوارا باد لطف خدای کریم است خدا را سپاس گزاری کن. از معتب خادم امام پرسیدم گفت در آن موقع مشغول حدیث گفتن با خیثمه و حمران و عبد الاعلی بود روی بجانب آنها نموده همین جریان را نقل میکرد موقع نماز که شد از جا حرکت کرد و با آنها نماز خواند. از آنها نیز پرسیدم تمام جریان را نقل کردند(1).

روایت121.

الخرائج و الجرائح: روایت شد که حضرت صادق غلامی بنام مسلم داشت که نمیتوانست قرآن بخواند در یک شب امام باو آموخت بطوری که صبح بسیار عالی قرآن میخواند.

روایت122.

الخرائج و الجرائح: یکی از دوستان نقل کرد که من مالی برای حضرت صادق بردم در دل خود آن مال را زیاد می پنداشتم. وقتی خدمت امام رسیدم غلام خود را خواست طشتی در آخر اطاق بود دستور داد آن را بیاورد. چند کلمه ای گفت همین که غلام طشت را آورد از اطراف آن سکه های طلا میریخت آنقدر ریخت تا بین من و غلام فاصله شد. در این موقع روی بمن نموده فرمود آیا خیال میکنی ما بآنچه دست شما است احتیاج داریم هر چه از شما میگیریم برای آن است که شما را پاکیزه کنیم(2).

روایت123.

الخرائج و الجرائح: عبد الرحمن بن حجاج گفت: در راه بین مکه و مدینه با امام صادق ع بودم ایشان بر استر سوار بود و من سوار بر الاغ، احدی با ما نبود. گفتم آقای من نشانه امام چیست؟ فرمود: عبد الرحمن امام اگر به این کوه بگوید حرکت کن حرکت می کند، به خدا قسم نگاه کردم دیدم کوه حرکت می کند، امام فرمود: منظورم به تو نبود(3).

روایت124.

الخرائج و الجرائح: ابراهیم بن مهزم اسدی گفت: به مدینه آمدم و به در خانه امام صادق ع رفته در را زدم، کنیزی نزدیک شد در را باز کند، سینه اش را گرفتم و وارد شدم. امام فرمود: ابن مهزم آیا نمی دانی ولایت ما جز با تقوی و پرهیزگاری بدست نخواهد آمد، به همین خاطر با خدا عهد بستم که هرگز مثل این کار را انجام ندهم(4).

ص: 101


1- . الخرائج و الجرائح: 233 با کمی تفاوت
2- . همان: 232
3- . الخرائج و الجرائح: 233
4- . همان: 243 و در آن حدیثی از مهزم اسدی آمده نه ابراهیم بن مهزم، با کمی تفاوت ملاحظه کنید.

عَطَاؤُنَا لَکَ النُّورُ الَّذِی سَطَعَ لَکَ- لَا مَا ذَهَبْتَ إِلَیْهِ مِنَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ لَکِنْ هُوَ لَکَ هَنِیئاً مَرِیئاً عَطَاءً مِنْ رَبٍّ کَرِیمٍ فَاحْمَدِ اللَّهَ قَالَ دَاوُدُ فَسَأَلْتُ مُعَتِّباً خَادِمَهُ فَقَالَ کَانَ فِی ذَلِکَ الْوَقْتِ یُحَدِّثُ أَصْحَابَهُ مِنْهُمْ خَیْثَمَةُ وَ حُمْرَانُ وَ عَبْدُ الْأَعْلَی مُقْبِلًا عَلَیْهِمْ بِوَجْهِهِ یُحَدِّثُهُمْ بِمِثْلِ مَا ذَکَرْتَ فَلَمَّا حَضَرَتِ الصَّلَاةُ قَامَ فَصَلَّی بِهِمْ فَسَأَلْتُ هَؤُلَاءِ جَمِیعاً فَحَکَوْا لِیَ الْحِکَایَةَ(1).

«121»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ: أَنَّ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کَانَ مَوْلًی یُقَالُ لَهُ مُسْلِمٌ وَ کَانَ لَا یُحْسِنُ الْقُرْآنَ فَعَلَّمَهُ فِی لَیْلَةٍ فَأَصْبَحَ وَ قَدْ أَحْکَمَ الْقُرْآنَ.

«122»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ: حَمَلْتُ مَالًا لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَاسْتَکْثَرْتُهُ فِی نَفْسِی فَلَمَّا دَخَلْتُ عَلَیْهِ دَعَا بِغُلَامٍ وَ إِذَا طَشْتٌ فِی آخِرِ الدَّارِ فَأَمَرَهُ أَنْ یَأْتِیَ بِهِ ثُمَّ تَکَلَّمَ بِکَلَامٍ لَمَّا أَتَی بِالطَّشْتِ فَانْحَدَرَ الدَّنَانِیرُ مِنَ الطَّشْتِ حَتَّی حَالَتْ بَیْنِی وَ بَیْنَ الْغُلَامِ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَیَّ وَ قَالَ أَ تَرَی نَحْتَاجُ إِلَی مَا فِی أَیْدِیکُمْ إِنَّمَا نَأْخُذُ مِنْکُمْ مَا نَأْخُذُ لِنُطَهِّرَکُمْ (2).

«123»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ عَبْدَ الرَّحْمَنِ بْنَ الْحَجَّاجِ قَالَ: کُنْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بَیْنَ مَکَّةَ وَ الْمَدِینَةِ وَ هُوَ عَلَی بَغْلَةٍ وَ أَنَا عَلَی حِمَارٍ وَ لَیْسَ مَعَنَا أَحَدٌ فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی مَا عَلَامَةُ الْإِمَامِ قَالَ یَا عَبْدَ الرَّحْمَنِ لَوْ قَالَ لِهَذَا الْجَبَلِ سِرْ لَسَارَ فَنَظَرْتُ وَ اللَّهِ إِلَی الْجَبَلِ یَسِیرُ فَنَظَرَ إِلَیْهِ فَقَالَ إِنِّی لَمْ أَعْنِکَ (3).

«124»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ إِبْرَاهِیمَ بْنَ مِهْزَمٍ الْأَسَدِیَّ قَالَ: قَدِمْتُ الْمَدِینَةَ فَأَتَیْتُ بَابَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَسْتَفْتِحُهُ فَدَنَتْ جَارِیَةٌ لِفَتْحِ الْبَابِ فَقَرَصْتُ ثَدْیَهَا وَ دَخَلْتُ فَقَالَ یَا ابْنَ مِهْزَمٍ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ وَلَایَتَنَا لَا تُنَالُ إِلَّا بِالْوَرَعِ فَأَعْطَیْتُ اللَّهَ عَهْداً أَنِّی لَا أَعُودُ إِلَی مِثْلِهَا أَبَداً(4).

ص: 101


1- 1. المصدر السابق ص 233 بتفاوت یسیر.
2- 2. الخرائج و الجرائح ص 232.
3- 3. نفس المصدر ص 233.
4- 4. نفس المصدر ص 243 و فیه حدیث عن مهزم الأسدی لا إبراهیم بن مهزم، بتفاوت فلاحظ.

روایت125.

الخرائج و الجرائح: محمّد بن مسلم گفت خدمت حضرت صادق بودم که معلی بن خنیس با گریه داخل شد. فرمود: چرا گریه میکنی؟ گفت پشت در گروهی هستند که معتقدند بین شما و آنها فرقی نیست و شما و آنها مساوی هستید. امام سکوت کرد سپس ظرفی از خرما خواست یک دانه را برداشت به دو نصف تقسیم کرد خرما را خورد و دانه را در زمین کاشت در همان آن رویید و بزرگ شد، خرما بار آورد یکی از آن خرماها را چید و از هم شکافت از درون آن صفحه ای خارج نموده بدست معلی داد فرمود: بخوان معلی خواند بسم اللَّه الرحمن الرحیم لا اله الا اللَّه محمّد رسول اللَّه علی المرتضی و الحسن و الحسین، علی بن الحسین، یکی یکی را نام برده بود تا حسن بن علی و پسرش(1).

روایت126.

الخرائج و الجرائح: ابا مریم مدنی گفت: برای انجام حج بطرف مکه رهسپار شدم به نزدیک شجره که رسیدم سوار الاغ بودم گروهی را دیدم مشغول نماز هستند با خود گفتم زودتر بروم با آنها نماز جماعت بخوانم. همین که بآنها رسیدم حضرت صادق علیه السّلام را دیدم که مشغول تسبیح گفتن است. فرمود ابا مریم! نماز خوانده ای؟ عرض کردم نه. فرمود بخوان نماز که خواندم کوچ کردیم من زیر محمل امام راه میرفتم. با خود گفتم جای خلوتی پیدا کرده ام حالا هر چه بخواهم می پرسم، فرمود ابا مریم زیر محمل من راه میروی؟ عرض کردم آری. هم ردیف امام در محمل غلامش بنام سالم بود امام متوجه شد من زیاد برای قضای حاجت میروم فرمود دل درد داری؟ عرض کردم بله. فرمود دیشب ماهی خورده ای؟ عرض کردم بله. فرمود بعد از ماهی خرما نخوردی؟ عرض کردم نه. فرمود اگر خرما میخوردی دل درد نمی شدی. نزدیک ظهر پیاده شد، بغلام خود فرمود مقداری آب بیاور تا وضو بگیرم کناری رفت برای وضو گرفتن در موقع برگشتن چشم امام بشاخه خرمایی افتاد فرمود ای شاخه از آنچه خدا در نهاد تو آفریده بما بخوران شاخه تکانی خورد بعد سبز شد و خرما داد سپس خرمای آن زرد شد امام پیش رفت از آن خرما میل کرد و بمن نیز داد تمام این جریان سریع تر از یک چشم بر هم زدن اتفاق افتاد.

روایت127.

الخرائج و الجرائح: ابو خدیجه از مردی از قبیله کنده که جلّاد بنی عباس بود نقل کرد: که وقتی امام صادق ع و اسماعیل را پیش منصور آوردند دستور داد آن دو را بکشند. آن دو را در اطاقی زندانی کرده بود.

نیمه شب حضرت صادق را بیرون آورده گردن زد،

ص: 102


1- . الخرائج و الجرائح: 233
«125»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ مُحَمَّدَ بْنَ مُسْلِمٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ الْمُعَلَّی بْنُ خُنَیْسٍ بَاکِیاً قَالَ وَ مَا یُبْکِیکَ قَالَ بِالْبَابِ قَوْمٌ یَزْعُمُونَ أَنْ لَیْسَ لَکُمْ عَلَیْنَا فَضْلٌ وَ أَنَّکُمْ وَ هُمْ شَیْ ءٌ وَاحِدٌ فَسَکَتَ ثُمَّ دَعَا بِطَبَقٍ مِنْ تَمْرٍ فَحَمَلَ مِنْهُ تَمْرَةً فَشَقَّهَا نِصْفَیْنِ وَ أَکَلَ التَّمْرَ وَ غَرَسَ النَّوَی فِی الْأَرْضِ فَنَبَتَتْ فَحَمَلَتْ بُسْراً وَ أَخَذَ مِنْهَا وَاحِدَةً فَشَقَّهَا وَ أَخْرَجَ مِنْهُ وَرَقاً وَ دَفَعَهُ إِلَی الْمُعَلَّی وَ قَالَ اقْرَأْهُ فَإِذَا فِیهِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ- مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ الْمُرْتَضَی- الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ وَاحِداً وَاحِداً إِلَی الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ وَ ابْنِهِ (1).

«126»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ أَبَا مَرْیَمَ الْمَدَنِیَّ قَالَ: خَرَجْتُ إِلَی الْحَجِّ فَلَمَّا صِرْتُ قَرِیباً مِنَ الشَّجَرَةِ خَرَجْتُ عَلَی حِمَارٍ لِی قُلْتُ أُدْرِکُ الْجَمَاعَةَ وَ أُصَلِّی مَعَهُمْ فَنَظَرْتُ إِلَی الْجَمَاعَةِ یُصَلُّونَ فَأَتَیْتُهُمْ فَإِذَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مُحْتَبٍ بِرِدَائِهِ یُسَبِّحُ فَقَالَ صَلَّیْتَ یَا أَبَا مَرْیَمَ قُلْتُ لَا قَالَ صَلِّ فَصَلَّیْتُ ثُمَّ ارْتَحَلْنَا فَسِرْتُ تَحْتَ مَحْمِلِهِ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی قَدْ خَلَوْتُ بِهِ الْیَوْمَ فَأَسْأَلُهُ عَمَّا بَدَا لِی فَقَالَ یَا أَبَا مَرْیَمَ تَسِیرُ تَحْتَ مَحْمِلِی قُلْتُ نَعَمْ وَ کَانَ زَمِیلُهُ غُلَاماً لَهُ یُقَالُ لَهُ سَالِمٌ فَرَآنِی کَثِیرَ الِاخْتِلَافِ قَالَ أَرَاکَ کَثِیرَ الِاخْتِلَافِ أَ بِکَ بَطَنٌ (2)

قُلْتُ نَعَمْ قَالَ أَکَلْتَ الْبَارِحَةَ حِیتَاناً قُلْتُ نَعَمْ قَالَ فَأَتْبَعْتَهَا بِتَمَرَاتٍ قُلْتُ لَا قَالَ أَمَا إِنَّکَ لَوْ أَتْبَعْتَهَا بِتَمَرَاتٍ مَا ضَرَّکَ فَسِرْنَا حَتَّی إِذَا کَانَ وَقْتُ الزَّوَالِ نَزَلَ فَقَالَ یَا غُلَامُ هَاتِ مَاءً أَتَوَضَّأْ بِهِ فَنَاوَلَهُ فَدَخَلَ إِلَی مَوْضِعٍ یَتَوَضَّأُ فَلَمَّا خَرَجَ إِذَا هُوَ بِجِذْعٍ

فَدَنَا مِنْهُ فَقَالَ یَا جِذْعُ أَطْعِمْنَا مِمَّا خَلَقَ اللَّهُ فِیکَ قَالَ رَأَیْتُ الْجِذْعَ یَهْتَزُّ ثُمَّ اخْضَرَّ ثُمَّ أَطْلَعَ ثُمَّ اصْفَرَّ ثُمَّ ذَهَبَ فَأَکَلَ مِنْهُ وَ أَطْعَمَنِی کُلُّ ذَلِکَ أَسْرَعُ مِنْ طَرْفَةِ عَیْنٍ.

«127»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ أَبَا خَدِیجَةَ رَوَی عَنْ رَجُلٍ مِنْ کِنْدَةَ وَ کَانَ سَیَّافَ بَنِی الْعَبَّاسِ قَالَ: لَمَّا جَاءَ أَبُو الدَّوَانِیقِ بِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ إِسْمَاعِیلَ أَمَرَ بِقَتْلِهِمَا وَ هُمَا مَحْبُوسَانِ فِی بَیْتٍ فَأَتَی عَلَیْهِ اللَّعْنَةُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لَیْلًا فَأَخْرَجَهُ وَ ضَرَبَهُ بِسَیْفِهِ حَتَّی قَتَلَهُ

ص: 102


1- 1. نفس المصدر ص 233.
2- 2. البطن: محرکة، داء البطن.

بعد اسماعیل را برای کشتن پیش آورد اسماعیل با او در آویخت بالاخره پس از ساعتی او را هم کشت سپس پیش منصور برگشت. پرسید چه کردی؟ گفت هر دو را کشتم و تو را از دست آنها راحت کردم. فردا صبح مشاهده کردند هر دو زنده نشسته اند و اجازه ورود خواستند! منصور بجلاد گفت مگر تو نگفتی آنها را کشته ام گفت چرا من آنها را خوب میشناسم همان طوری که تو را می شناسم. منصور گفت برو بهمان محلی که دیشب آنها را کشتی. وقتی بآنجا رفت دید دو شتر کشته روی زمین افتاده است، با کمال تعجب برگشت سر بزیر انداخت. منصور باو گفت مبادا این جریان را کسی از تو بشنود این جریان شبیه این آیه شد که خداوند میفرماید: «وَ ما قَتَلُوهُ وَ ما صَلَبُوهُ وَ لکِنْ شُبِّهَ لَهُمْ»(1) {و حال آنکه آنان او را نکشتند و مصلوبش نکردند، لیکن امر بر آنان مشتبه شد} .

روایت128.

الخرائج و الجرائح: عیسی بن مهران گفت: مرد ثروتمندی از ما وراء النهر خراسان که دوستدار اهل بیت بود هر سال بمکه میرفت و بر خود لازم کرده بود که در هر سال از مال خویش هزار دینار برای حضرت صادق علیه السّلام ببرد. همسرش دختر عموی او بود که از نظر ثروت و دیانت با آن مرد مساوی بود. یک سال زنش درخواست کرد که او را هم برای انجام حج ببرد قبول کرد آن زن آماده حج شد از بهترین لباسهای خراسان کتانی و غیر کتانی و مقداری جواهرات برای زنان و دختران امام تهیه دید. شوهرش نیز هزار دینار هر سال را آماده و در یک کیسه در صندوقچه ای که زیور آلات بود قرار داد. بجانب مدینه رفت وقتی وارد مدینه شد خدمت امام صادق رسید و سلام نموده عرض کرد با همسرم آمده ام اجازه بفرمایید او خدمت بانوان شما برسد. امام اجازه داد. همسر او هدیه های خود را بین آنها تقسیم نمود و یک روز در آنجا بود پس از یک روز بمنزل خود برگشت. فردا صبح شوهرش گفت از داخل همان جعبه هزار دینار را بیاور تا خدمت امام علیه السّلام ببرم. گفت فلان محل گذاشته ام رفت قفل را گشود، لباس ها و زیور همسرش بود ولی پولی ندید. هزار دینار از همشهریان خود قرض کرد و زیور زن خود را گرو گذاشت و خدمت حضرت صادق علیه السّلام رفت. امام علیه السّلام فرمود آن پول بما رسید. عرض کرد چطور رسید با اینکه جز من و همسرم کسی از آن پول خبر نداشت. امام علیه السّلام فرمود: احتیاج بپول پیدا کردم یکی از شیعیان خود از

ص: 103


1- . الخرائج و الجرائح: 233 ، نساء / 157

ثُمَّ أَخَذَ إِسْمَاعِیلَ لِیَقْتُلَهُ فَقَاتَلَهُ سَاعَةً ثُمَّ قَتَلَهُ ثُمَّ جَاءَ إِلَیْهِ فَقَالَ مَا صَنَعْتَ قَالَ لَقَدْ قَتَلْتُهُمَا وَ أَرَحْتُکَ مِنْهُمَا فَلَمَّا أَصْبَحَ إِذَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ إِسْمَاعِیلُ جَالِسَانِ فَاسْتَأْذَنَّا فَقَالَ أَبُو الدَّوَانِیقِ لِلرَّجُلِ أَ لَسْتَ زَعَمْتَ أَنَّکَ قَتَلْتَهُمَا قَالَ بَلَی لَقَدْ أَعْرِفُهُمَا کَمَا أَعْرِفُکَ قَالَ فَاذْهَبْ إِلَی الْمَوْضِعِ الَّذِی قَتَلْتَهُمَا فِیهِ فَجَاءَ فَإِذَا بِجَزُورَیْنِ مَنْحُورَیْنِ قَالَ فَبُهِتَ وَ رَجَعَ فَنَکَسَ رَأْسَهُ وَ قَالَ لَا یَسْمَعَنَّ مِنْکَ هَذَا أَحَدٌ فَکَانَ کَقَوْلِهِ تَعَالَی فِی عِیسَی- وَ ما قَتَلُوهُ وَ ما صَلَبُوهُ وَ لکِنْ شُبِّهَ لَهُمْ (1).

«128»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ عِیسَی بْنَ مِهْرَانَ قَالَ: کَانَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ خُرَاسَانَ مِنْ وَرَاءِ النَّهَرِ وَ کَانَ مُوسِراً وَ کَانَ مُحِبّاً لِأَهْلِ الْبَیْتِ وَ کَانَ یَحُجُّ فِی کُلِّ سَنَةٍ وَ قَدْ وَظَّفَ عَلَی نَفْسِهِ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی کُلِّ سَنَةٍ أَلْفَ دِینَارٍ مِنْ مَالِهِ وَ کَانَتْ تَحْتَهُ ابْنَةُ عَمٍّ لَهُ تُسَاوِیهِ فِی الْیَسَارِ وَ الدِّیَانَةِ فَقَالَتْ فِی بَعْضِ السِّنِینَ یَا ابْنَ عَمِّ حُجَّ بِی فِی هَذِهِ السَّنَّةِ فَأَجَابَهَا إِلَی ذَلِکَ فَتَجَهَّزَتْ لِلْحَجِّ وَ حَمَلَتْ لِعِیَالِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ بَنَاتِهِ مِنْ فَوَاخِرِ ثِیَابِ خُرَاسَانَ وَ مِنَ الْجَوَاهِرِ وَ الْبَزِّ(2) أَشْیَاءَ کَثِیرَةً خَطِیرَةً وَ أَعَدَّ زَوْجُهَا أَلْفَ دِینَارٍ فِی کِیسٍ کَعَادَتِهِ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ جَعَلَ الْکِیسَ فِی رَبْعَةٍ فِیهَا حُلِیٌّ وَ طِیبٌ وَ شَخَصَ یُرِیدُ الْمَدِینَةَ فَلَمَّا وَرَدَهَا صَارَ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَسَلَّمَ عَلَیْهِ وَ أَعْلَمَهُ أَنَّهُ حَجَّ بِأَهْلِهِ وَ سَأَلَهُ الْإِذْنَ لَهَا فِی الْمَصِیرِ إِلَی مَنْزِلِهِ لِلتَّسْلِیمِ عَلَی أَهْلِهِ وَ بَنَاتِهِ فَأَذِنَ لَهَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی ذَلِکَ فَصَارَتْ إِلَیْهِمْ وَ فَرَّقَتْ عَلَیْهِمْ وَ أَجْمَلَتْ وَ أَقَامَتْ یَوْماً عِنْدَهُمْ وَ انْصَرَفَتْ فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْغَدِ قَالَ لَهَا زَوْجُهَا أَخْرِجِی تِلْکَ الرَّبْعَةَ لِتَسْلِیمِ أَلْفِ دِینَارٍ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَتْ فِی مَوْضِعِ کَذَا فَأَخَذَهَا وَ فَتَحَ الْقُفْلَ فَلَمْ یَجِدِ الدَّنَانِیرَ وَ کَانَ فِیهَا حُلِیُّهَا وَ ثِیَابُهَا فَاسْتَقْرَضَ أَلْفَ دِینَارٍ مِنْ أَهْلِ بَلَدِهِ وَ رَهَنَ الْحُلِّیَّ بِهَا وَ صَارَ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ قَدْ وَصَلَتْ إِلَیْنَا الْأَلْفَ قَالَ یَا مَوْلَایَ وَ کَیْفَ ذَلِکَ وَ مَا عَلِمَ بِهَا غَیْرِی وَ غَیْرُ بِنْتِ عَمِّی فَقَالَ مَسَّتْنَا ضَیْقَةٌ فَوَجَّهْنَا مَنْ أَتَی بِهَا مِنْ شِیعَتِی

ص: 103


1- 1. الخرائج و الجرائح ص 233 و الآیة فی الحدیث فی سورة النساء الآیة: 157.
2- 2. البز: الثیاب من الکتان أو القطن.

طایفه جن را فرستادم آورد هر وقت کار عجله ای داشته باشم یکی از آنها را میفرستم. معرفت آن مرد به امام زیادتر شد و خوشحال گردید.

زیور همسر خود را از گرو خارج کرد و بمنزل خود برگشت، دید زنش در حال جان دادن است از خدمتکار او پرسید که چه شده؟ گفت دچار دردی در قلبش شد و به این حال افتاد. او را رو بقبله نموده، پارچه رویش انداخت و چانه اش را بست. سایر لوازم از قبیل کفن و کافور تهیه دیده و قبر برایش حفر کرد. خدمت حضرت صادق رسید و تقاضا نمود که لطف فرموده بر پیکر او نماز بخواند. امام صادق دو رکعت نماز خواند بعد از نماز دعا کرد. سپس فرمود: برو پیش زنت نمرده است، وقتی برگردی او برخاسته و کارهای خانه را اداره می کند و با حال خوب بکار کردن دستور میدهد. آن مرد برگشت دید زنش همان طوری که امام فرموده سالم است بطرف مکه رهسپار شدند. حضرت صادق نیز برای انجام حج بمکه رفت آن زن در حالی که مشغول طواف بود چشمش بحضرت صادق افتاد که مردم اطرافش را گرفته اند. بشوهرش گفت این مرد کیست؟ گفت حضرت صادق است. زن سوگند خورد که این همان شخصی است که از خدا درخواست کرد روح مرا به جسد برگرداند(1).

توضیح

جزری(2) گفت: الربعة ظرفی مربع شکل شبیه جونة (قدح) است.

روایت129.

الخرائج و الجرائح: داود رقی گفت: خدمت حضرت صادق بودم جوانی گریه کنان وارد شد. گفت نذر کرده بودم که با زنم بمکه بروم وقتی وارد مدینه شدم زنم مرد. امام فرمود برگرد او نمرده عرض کرد آقا مرد من خودم روی او پارچه انداختم فرمود: تو برو جوان رفت ولی فوری برگشت لبخند میزد عرض کرد رفتم دیدم نشسته است. امام فرمود: داود ایمان آوردی؟ عرض کردم بله! امّا دلم میخواست که مطمئن شوم. روز ترویه امام فرمود: مایلم بزیارت خانه پروردگارم بروم. عرض کردم آقا حاجی ها در عرفات هستند. فرمود بعد از نماز عشاء شترم را آماده کن و زمامش را ببند، من انجام دادم. امام علیه السّلام از منزل خارج شد قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ و یس را خواند سپس سوار شد، مرا نیز پشت سر خود سوار کرد، پاسی از شب را راه رفتیم در بین راه آنچه باید انجام دهد انجام داد یک وقت فرمود این خانه خدا است اعمال خانه خدا را نیز انجام داد موقع اذان صبح که شد از جا حرکت نموده اذان و اقامه گفت مرا در پهلوی راست خود قرار داد، دو رکعت اول سوره حمد و الضحی و دو رکعت دوم قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ خواند قنوت نماز را خواند

ص: 104


1- . الخرائج و الجرائح: 233
2- . النهایة ابن اثیر 2 : 62

مِنَ الْجِنِّ فَإِنِّی کُلَّمَا أُرِیدُ أَمْراً بِعَجَلَةٍ أَبْعَثُ وَاحِداً مِنْهُمْ فَزَادَ فِی بَصِیرَةِ الرَّجُلِ وَ سُرَّ بِهِ وَ اسْتَرْجَعَ الْحُلِیَّ مِمَّنْ رَهَنَهُ ثُمَّ انْصَرَفَ إِلَی مَنْزِلِهِ فَوَجَدَ امْرَأَتَهُ تَجُودُ بِنَفْسِهَا فَسَأَلَ عَنْ خَبَرِهَا فَقَالَتْ خَدَمَتُهَا أَصَابَهَا وَجَعٌ فِی فُؤَادِهَا وَ هِیَ فِی هَذِهِ الْحَالِ فَغَمَّضَهَا وَ سَجَّاهَا وَ شَدَّ حَنَکَهَا وَ تَقَدَّمَ فِی إِصْلَاحِ مَا یَحْتَاجُ إِلَیْهِ مِنَ الْکَفَنِ وَ الْکَافُورِ وَ حَفَرَ قَبْرَهَا وَ صَارَ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأَخْبَرَهُ وَ سَأَلَهُ أَنْ یَتَفَضَّلَ بِالصَّلَاةِ عَلَیْهَا فَصَلَّی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام رَکْعَتَیْنِ وَ دَعَا ثُمَّ قَالَ لِلرَّجُلِ انْصَرِفْ إِلَی رَحْلِکَ فَإِنَّ أَهْلَکَ لَمْ تَمُتْ وَ سَتَجِدُهَا فِی رَحْلِکَ تَأْمُرُ وَ تَنْهَی وَ هِیَ فِی حَالِ سَلَامَةٍ فَرَجَعَ الرَّجُلُ فَأَصَابَهَا کَمَا وَصَفَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ثُمَّ خَرَجَ یُرِیدُ مَکَّةَ وَ خَرَجَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لِلْحَجِّ أَیْضاً فَبَیْنَمَا الْمَرْأَةُ تَطُوفُ بِالْبَیْتِ إِذَا رَأَتْ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ یَطُوفُ وَ النَّاسُ قَدْ حَفُّوا بِهِ فَقَالَتْ لِزَوْجِهَا مَنْ هَذَا الرَّجُلُ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ هَذَا وَ اللَّهِ الرَّجُلُ الَّذِی رَأَیْتُهُ یَشْفَعُ إِلَی اللَّهِ حَتَّی رَدَّ رُوحِی فِی جَسَدِی (1).

بیان

قال الجزری (2) الربعة إناء مربع کالجونة.

«129»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ دَاوُدَ الرَّقِّیَّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذْ دَخَلَ شَابٌّ یَبْکِی وَ یَقُولُ نَذَرْتُ عَلَی أَنْ أَحُجَّ بِأَهْلِی فَلَمَّا أَنْ دَخَلَتِ الْمَدِینَةَ مَاتَتْ قَالَ علیه السلام اذْهَبْ فَإِنَّهَا لَمْ تَمُتْ قَالَ مَاتَتْ وَ سَجَّیْتُهَا قَالَ اذْهَبْ فَخَرَجَ وَ رَجَعَ ضَاحِکاً وَ قَالَ دَخَلْتُ عَلَیْهَا وَ هِیَ جَالِسَةٌ قَالَ یَا دَاوُدُ أَ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قُلْتُ بَلی وَ لکِنْ لِیَطْمَئِنَّ قَلْبِی فَلَمَّا کَانَ یَوْمُ التَّرْوِیَةِ قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَدِ اشْتَقْتُ إِلَی بَیْتِ رَبِّی قُلْتُ یَا سَیِّدِی هَذِهِ عَرَفَاتٌ قَالَ إِذَا صَلَّیْتُ الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ فَأَرْحِلْ نَاقَتِی وَ شُدَّ زِمَامَهَا فَفَعَلْتُ فَخَرَجَ وَ قَرَأَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ یس ثُمَّ اسْتَوَی عَلَیْهَا وَ أَرْدَفَنِی خَلْفَهُ فَسِرْنَا هَوْناً فِی اللَّیْلِ وَ فَعَلَ فِی مَوَاضِعَ مَا کَانَ یَنْبَغِی فَقَالَ هَذَا بَیْتُ اللَّهُ فَفَعَلَ مَا کَانَ یَنْبَغِی فَلَمَّا طَلَعَ الْفَجْرُ قَامَ فَأَذَّنَ وَ أَقَامَ وَ أَقَامَنِی عَنْ یَمِینِهِ وَ قَرَأَ فِی أَوَّلِ الرَّکْعَةِ الْحَمْدُ وَ الضُّحَی وَ فِی الثَّانِیَةِ الْحَمْدُ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ثُمَّ قَنَتَ ثُمَ

ص: 104


1- 1. نفس المصدر ص 233.
2- 2. النهایة لابن الأثیر ج 2 ص 62.

آنگاه سلام داده نشست همین که خورشید طلوع کرد آن جوان با زنش رد شد، زن بشوهر خود گفت همین آقا از خدا درخواست کرد که من زنده شدم.

روایت130.

الخرائج و الجرائح: عبد الحمید جرجانی گفت: غلامی برایم مقداری تخم پرندگان جنگلی آورد چند قسم بود گفتم اینها تخم چیست؟ گفت تخم مرغابی است من نخوردم تصمیم گرفتم از حضرت صادق علیه السّلام در این باره سؤال کنم، وارد مدینه شدم و خدمت آقا رسیدم مسائل خود را سؤال کردم اما آن مسأله را فراموش نمودم. حرکت کردیم موقعی از آن مسأله یادم آمد که زمام قطار شترها در دستم بود، افسار را به دوستم سپردم و خدمت امام علیه السّلام رسیدم عده ی زیادی خدمتش بودند من روبروی آقا ایستادم سر بطرف من بلند کرده فرمود: عبد الحمید برای ما مرغابی می آوری عرض کردم آقا جواب مرا دادی برگشتم و بدوستان خود ملحق شدم.

روایت131.

الخرائج و الجرائح: شعیب عقرقوفی گفت من و علی بن ابی حمزه و ابو بصیر خدمت حضرت صادق رسیدیم من سیصد دینار همراهم بود جلوی امام گرفتم آن جناب مقداری برداشت و بقیه را برگرداند. فرمود بقیه را بگذار همان جایی که برداشته ای. ابو بصیر گفت: از شعیب پرسیدم آن دینارها که امام برگرداند چه وضعی داشت. گفت: آنها را از پول برادرم عروة برداشتم او خبر نداشت. گفت: حضرت صادق بتو برگرداند این خود نشانه ی امامت بود. دینارها را شمرد صد دینار بود بدون کم و کاست.

روایت132.

کشف الغمة: از دلایل حمیری مانند آن را روایت کرده است(1).

روایت133.

الخرائج و الجرائح: شعیب گفت: خدمت امام ششم علیه السّلام رسیدم پرسید هم رفیق تو کیست؟ عرض کردم: مرد شایسته نیکوکاری است بنام ابو موسی بقال. فرمود: به او احترام بگذار و به او بسیار نیکی کن او بگردن تو حقوق زیادی دارد. اولین حق همین است که از دوستان دینی تو است و رفیق همسفرت هست گفتم: آقا اگر بتوانم نمیگذارم روی زمین پا بگذارد. فرمود: هر چه میتوانی نسبت باو نیکی کن. عرض کردم اگر از این کمتر هم سفارش میفرمودی من رعایت او را میکردم. گفت: رفتیم

ص: 105


1- . کشف الغمة 2 : 419

سَلَّمَ وَ جَلَسَ فَلَمَّا طَلَعَتِ الشَّمْسُ مَرَّ الشَّابُّ وَ مَعَهُ الْمَرْأَةُ فَقَالَتْ لِزَوْجِهَا هَذَا الَّذِی شَفَّعَ إِلَی اللَّهِ فِی إِحْیَائِی.

«130»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ عَبْدَ الْحَمِیدِ الْجُرْجَانِیَّ قَالَ: أَتَانِی غُلَامٌ بِبَیْضِ الْأَجَمَةِ(1) فَرَأَیْتُهُ مُخْتَلِفاً فَقُلْتُ لِلْغُلَامِ مَا هَذَا الْبَیْضُ قَالَ هَذَا بَیْضُ دُیُوکِ الْمَاءِ فَأَبَیْتُ أَنْ آکُلَ مِنْهُ شَیْئاً حَتَّی أَسْأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَدَخَلْتُ الْمَدِینَةَ فَأَتَیْتُهُ فَسَأَلْتُهُ عَنْ مَسَائِلِی وَ نَسِیتُ تِلْکَ الْمَسْأَلَةَ فَلَمَّا ارْتَحَلْنَا ذَکَرْتُ الْمَسْأَلَةَ وَ رَأْسُ الْقِطَارِ(2)

بِیَدِی فَرَمَیْتُ إِلَی بَعْضِ أَصْحَابِی وَ مَضَیْتُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ فَوَجَدْتُ عِنْدَهُ خَلْقاً کَثِیراً فَقُمْتُ تُجَاهَ وَجْهِهِ فَرَفَعَ رَأْسَهُ إِلَیَّ وَ قَالَ یَا عَبْدَ الْحَمِیدِ لَنَا تَأْتِی دُیُوکٌ هَبِرٌ فَقُلْتُ أَعْطَیْتَنِی الَّذِی أُرِیدُ فَانْصَرَفْتُ وَ لَحِقْتُ بِأَصْحَابِی.

«131»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ شُعَیْبَ الْعَقَرْقُوفِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ أَنَا وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی حَمْزَةَ وَ أَبُو بَصِیرٍ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ مَعِی ثَلَاثُمِائَةِ دِینَارٍ قَبَّضْتُهَا قُدَّامَهُ فَأَخَذَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ قَبْضَةً مِنْهَا لِنَفْسِهِ وَ رَدَّ الْبَاقِیَ عَلَیَّ وَ قَالَ رُدَّ هَذِهِ إِلَی مَوْضِعِهَا الَّذِی أَخَذْتَهَا مِنْهُ وَ قَالَ أَبُو بَصِیرٍ یَا شُعَیْبُ مَا حَالُ هَذِهِ الدَّنَانِیرِ الَّتِی رَدَّهَا عَلَیْکَ قُلْتُ أَخَذْتُهَا مِنْ عُرْوَةِ أَخِی سِرّاً وَ هُوَ لَا یَعْلَمُ فَقَالَ أَبُو بَصِیرٍ أَعْطَاکَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَلَامَةَ الْإِمَامَةِ فَعَدَّ الدَّنَانِیرَ فَإِذَا هِیَ مِائَةٌ لَا تَزِیدُ وَ لَا تَنْقُصُ.

«132»

کشف، [کشف الغمة] مِنْ دَلَائِلِ الْحِمْیَرِیِّ: مِثْلَهُ (3).

«133»

یج، [الخرائج و الجرائح] رَوَی شُعَیْبٌ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَیْهِ فَقَالَ لِی مَنْ کَانَ زَمِیلُکَ قُلْتُ الْخَیِّرُ الْفَاضِلُ أَبُو مُوسَی الْبَقَّالُ قَالَ اسْتَوْصِ بِهِ خَیْراً فَإِنَّ لَهُ عَلَیْکَ حُقُوقاً کَثِیرَةً فَأَمَّا أَوَّلُهُنَّ فَمَا أَنْتَ عَلَیْهِ مِنْ دِینِ اللَّهِ وَ حَقِّ الصُّحْبَةِ قُلْتُ لَوِ اسْتَطَعْتُ مَا مَشَی عَلَی الْأَرْضِ قَالَ اسْتَوْصِ بِهِ خَیْراً قُلْتُ دُونَ هَذَا أَکْتَفِی بِهِ مِنْکَ قَالَ فَخَرَجْنَا

ص: 105


1- 1. الاجمة: الشجر الکثیر الملتف، و مأوی الأسد.
2- 2. القطار: من الإبل: قطعة منها یلی بعضها بعضا علی نسق واحد جمع قطر و قطرات.
3- 3. کشف الغمّة ج 2 ص 419.

تا بمحلی بنام وتقر(1) رسیدیم پیاده شدم بغلامان خود دستور دادم برای شتران علف بریزند و غذا بپزند. آنها مشغول کار خود شدند. دیدم ابو موسی کوزه ای بدست گرفته برای وضو گرفتن بجانبی میرود داخل یک گودال شد. غلامها اطلاع دادند که غذا حاضر است گفتم بروید ابو موسی را پیدا کنید به آن طرف رفتند هر چه جستجو کردند او را نیافتند با خدا پیمان بستم که از این محل تا سه روز نروم و او را جستجو کنم تا مگر این گونه درباره او کوتاهی نکرده باشم. چند نفر از اعراب بیابانی را اجیر گرفتم و گفتم هر کس او را پیدا کند ده هزار درهم باو میدهم سه روز از پی او گشتند در روز چهارم با ناامیدی برگشتند و گفتند دوست ترا جنیان برده اند اینجا سرزمینی است که شیاطین و جنی زیاد دارد عده زیادی اینجا گم شده اند ما صلاح میدانیم از اینجا کوچ کنی. پس از شنیدن این حرف کوچ کردم بالاخره بکوفه رسیدم جریان را بخانواده اش گفتم. سال بعد خدمت حضرت صادق رسیدم فرمود شعیب من بتو سفارش نکردم مواظب ابو موسی باش و از هر نیکی در باره او فروگذاری نکن. عرض کردم چرا آقا ولی او خودش رفت. فرمود: خدا او را رحمت کند اگر مقام او را در بهشت ببینی خوشحال خواهی شد. ابو موسی نزد خدا درجه ای داشت که جز با همین گرفتاری به آن مقام نمی رسید.

توضیح

عبارت ما مشی علی الأرض یعنی: او را با مرکبم می برم یا او را بر روی کتفم خواهم برد، که مبالغه در بزرگداشت و احترام است.

گفته می شود أبلاه عذرا یعنی برایش عذر آوردم و آن را پذیرفت. عبارت: ألا و قد اختطف یعنی: جن و شیاطین او را برده اند، إن هذه بلاد محضورة یعنی: جن و شیاطین در آن حضور دارند. گفته می شود: مکان محتضر و محضور منظور آن است که شیاطین در آن حاضر می شوند. و به احتمال بعید منظور آن است که حیوانات وحشی آن را برده اند. در یکی از نسخه ها محصورة آمده با صاد بدون نقطه یعنی سرزمینی که زیاد شناخته شده نیست، ما در آن سیر کردیم ولی او را نیافتیم و معنای اول واضح تر و بارزتر است.

ص: 106


1- . وتقر باید وتیر باشد که آبگیری است پایین مکه متعلق بقبیله خزاعه.

حَتَّی نَزَلْنَا مَنْزِلًا فِی الطَّرِیقِ یُقَالُ لَهُ وتقر(1)

فَنَزَلْنَاهُ وَ أَمَرْتُ الْغِلْمَانَ أَنْ یَکْفُوا الْإِبِلَ الْعَلَفَ وَ یَصْنَعُوا طَعَاماً فَفَعَلُوا وَ نَظَرْتُ إِلَی أَبِی مُوسَی وَ مَعَهُ کُوزٌ مِنْ مَاءٍ وَ أَخَذَ طَرِیقَهُ لِلْوُضُوءِ وَ أَنَا أَنْظُرُ حَتَّی هَبَطَ فِی وَهْدَةٍ(2) مِنَ الْأَرْضِ وَ أَدْرَکَ الطَّعَامُ فَقَالَ لِیَ الْغِلْمَانُ قَدْ أَدْرَکَ الطَّعَامُ قُلْتُ اطْلُبُوا أَبَا مُوسَی فَإِنَّهُ أَخَذَ فِی هَذَا الْوَجْهِ یَتَوَضَّأُ فَطَلَبُوهُ الْغِلْمَانُ فَلَمْ یُصِیبُوهُ فَأَعْطَیْتُ اللَّهَ عَهْداً أَنْ لَا أَبْرَحَ مِنَ الْمَوْضِعِ الَّذِی أَنَا فِیهِ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ أَطْلُبُهُ حَتَّی أُبْلِیَ إِلَی اللَّهِ عُذْراً فَاکْتَرَیْتُ الْأَعْرَابَ فِی طَلَبِهِ وَ جَعَلْتُ لِمَنْ جَاءَ بِهِ عَشَرَةَ آلَافِ دِرْهَمٍ فَانْطَلَقَ الْأَعْرَابُ فِی طَلَبِهِ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ فَلَمَّا کَانَ الْیَوْمُ الرَّابِعُ أَتَانِی الْقَوْمُ وَ أَیِسُوا مِنْهُ فَقَالُوا یَا عَبْدَ اللَّهِ مَا نَرَی صَاحِبَکَ إِلَّا وَ قَدِ اخْتُطِفَ إِنَّ هَذِهِ بِلَادٌ مَحْضُورَةٌ فُقِدَ فِیهَا غَیْرُ وَاحِدٍ وَ نَحْنُ نَرَی لَکَ أَنْ تَرْتَحِلَ مِنْهَا فَلَمَّا قَالُوا لِی هَذِهِ الْمَقَالَةَ ارْتَحَلْتُ حَتَّی قَدِمْنَا الْکُوفَةَ وَ أَخْبَرْتُ أَهْلَهُ بِقِصَّتِهِ وَ خَرَجْتُ مِنْ قَابِلٍ حَتَّی دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لِی یَا شُعَیْبُ لَمْ آمُرْکَ أَنْ تَسْتَوْصِیَ بِأَبِی مُوسَی الْبَقَّالِ خَیْراً قُلْتُ بَلَی وَ لَکِنْ ذَهَبَ حَیْثُ ذَهَبَ فَقَالَ رَحِمَ اللَّهُ أَبَا مُوسَی لَوْ رَأَیْتَ مَنَازِلَ أَبِی مُوسَی فِی الْجَنَّةِ لَأَقَرَّ اللَّهُ عَیْنَکَ کَانَتْ لِأَبِی مُوسَی دَرَجَةٌ عِنْدَ اللَّهِ لَمْ یَکُنْ یَنَالُهَا إِلَّا بِالَّذِی ابْتُلِیَ بِهِ.

بیان

قوله ما مشی علی الأرض أی أحمله علی مرکوبی أو علی کتفی مبالغة فی إکرامه.

و یقال أبلاه عذرا أی أداه إلیه فقبله قوله ألا و قد اختطف أی اختطفته الجن و الشیاطین إن هذه بلاد محضورة أی تحضره الجن و الشیاطین یقال مکان محتضر و محضور أی تحضره الشیاطین و یحتمل علی بُعْدٍ أن یکون المراد اختطاف السبع و فی بعض النسخ محصورة بالصاد المهملة أی بلاد معلومة قلیلة سرنا فیها فلم نجده و الأول أظهر.

ص: 106


1- 1. و تقر: کذا فی نسخة الکمبانیّ و مطبوعة تبریز و الظاهر أنّها مصحف« و تیر» اسم ماء بأسفل مکّة لخزاعة.
2- 2. الوهدة: الأرض المنخفضة. و الهوة فی الأرض.

روایت134.

الخرائج و الجرائح: عثمان بن عیسی گفت: مردی خدمت امام صادق ع از اینکه برادران و پسر عموهایش در مورد منزل باو سختگیری میکنند شکایت کرده، تقاضا کرد در این مورد اقدامی بفرماید. فرمود صبر کن. آن سال گذشت، سال بعد آمد همان شکایت را نمود باز فرمود صبر کن در سفر سوم آمد و باز شکایت کرد، فرمود صبر کن که خداوند بزودی فرجی بتو میدهد. همه آنها مردند خدمت امام علیه السّلام رفت، فرمود بستگانت چه کردند؟ عرض کرد مردند. فرمود: این مرگ بواسطه آزاری بود که بتو روا میداشتند و ارتباط خویشاوندی را با تو قطع می نمودند.

روایت135.

الخرائج و الجرائح: طیالسی گفت: از مکه بطرف مدینه میرفتم دو شبانه روز راه بمدینه مانده بود که شترم با وسایل خوراکی و پول و چیزهای دیگری که مال مردم بود و بمن سپرده بودند گم شد. خدمت حضرت صادق رسیدم و شکایت حال خود را نمودم. فرمود داخل مسجد شو. بگو خدایا من برای زیارت خانه تو آمده ام مرکب سواریم گم شده آن را بمن برگردان. همین طور که مشغول دعا بودم شنیدم یک نفر جلو مسجد فریاد میزند صاحب شتر بیا شتر خود را بگیر از دیشب ما را اذیت کرده ای. شترم را گرفتم یک نخ از آن کم و زیاد نشده بود.

روایت136.

الخرائج و الجرائح: عبد العزیز گفت: من نسبت ربوبیت به اهل بیت می دادم، روزی نزد امام صادق ع رفتم فرمود: عبدالعزیز آبی بیاور تا وضو بگیرم آب آوردم وقتی وارد شد تا وضو بگیرد با خود گفتم این همان کسی است من در مورد او چنین حرف هایی می زدم آن وقت وضو می گیرد، امام خارج شد فرمود: عبد العزیز بالاتر از توان ساختمان بر روی آن قرار نده زیرا ویران می شود، ما بندگان مخلوق خداوند هستیم(1).

روایت137.

الخرائج و الجرائح: سلیمان بن خالد گفت: خدمت حضرت صادق بودم مشغول نوشتن نامه هایی برای بغداد بود، من میخواستم با ایشان وداع کنم. فرمود به بغداد میروی؟ عرض کردم آری. فرمود: به غلام من در رساندن نامه ها کمک کن. من در صحن حیاط راه میرفتم با خود فکر میکردم که این شخص حجت خدا بر مردم است آن وقت به ابی ایوب جزری و فلان و بهمان نامه مینویسد و حاجت خود را از آنها می خواهد. همین که نزدیک در خانه رسیدم مرا صدا زد فرمود: سلیمان تو تنها بیا، برگشتم. فرمود نامه مینویسم و به آنها اطلاع میدهم که من بنده خدایم و به آنها احتیاج دارم .

ص: 107


1- . الخرائج و الجرائح: 234
«134»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ عُثْمَانَ بْنَ عِیسَی قَالَ: قَالَ رَجُلٌ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ضَیَّقَ إِخْوَتِی وَ بَنُو عَمِّی عَلَیَّ الدَّارَ فَلَوْ تَکَلَّمْتَ قَالَ اصْبِرْ فَانْصَرَفْتُ سَنَتِی ثُمَّ عُدْتُ مِنْ قَابِلٍ فَشَکَوْتُهُمْ إِلَیْهِ قَالَ اصْبِرْ ثُمَّ عُدْتُ فِی السَّفَرَةِ الثَّالِثَةِ فَقَالَ اصْبِرْ سَیَجْعَلُ اللَّهُ لَکَ فَرَجاً فَمَاتُوا کُلُّهُمْ فَخَرَجْتُ إِلَیْهِ فَقَالَ مَا فَعَلَ أَهْلُ بَیْتِکَ قُلْتُ مَاتُوا قَالَ هُوَ مَا صَنَعُوا بِکَ لِعُقُوقِهِمْ إِیَّاکَ وَ قَطْعِهِمْ رَحِمَکَ.

«135»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ الطَّیَالِسِیَّ قَالَ: جِئْتُ مِنْ مَکَّةَ إِلَی الْمَدِینَةِ فَلَمَّا کُنْتُ عَلَی لَیْلَتَیْنِ مِنَ الْمَدِینَةِ ذَهَبَتْ رَاحِلَتِی وَ عَلَیْهَا نَفَقَتِی وَ مَتَاعِی وَ أَشْیَاءُ کَانَتْ لِلنَّاسِ مَعِی فَأَتَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَشَکَوْتُ إِلَیْهِ فَقَالَ ادْخُلِ الْمَسْجِدَ فَقُلِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَتَیْتُکَ زَائِراً لِبَیْتِکَ الْحَرَامِ وَ إِنَّ رَاحِلَتِی قَدْ ذَهَبَتْ فَرُدَّهَا عَلَیَّ فَجَعَلْتُ أَدْعُو فَإِذَا مُنَادٍ یُنَادِی عَلَی بَابِ الْمَسْجِدِ یَا صَاحِبَ الرَّاحِلَةِ اخْرُجْ فَخُذْ رَاحِلَتَکَ فَقَدْ آذَیْتَنَا مُنْذُ اللَّیْلَةِ فَأَخَذْتُهَا وَ مَا فَقَدْتُ مِنْهَا خَیْطاً وَاحِداً.

«136»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عَبْدِ الْعَزِیزِ قَالَ: کُنْتُ أَقُولُ بِالرُّبُوبِیَّةِ فِیهِمْ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ یَا عَبْدَ الْعَزِیزِ ضَعْ مَاءً أَتَوَضَّأْ فَفَعَلْتُ فَلَمَّا دَخَلَ یَتَوَضَّأُ قُلْتُ فِی نَفْسِی هَذَا الَّذِی قُلْتُ فِیهِ مَا قُلْتُ یَتَوَضَّأُ فَلَمَّا خَرَجَ قَالَ یَا عَبْدَ الْعَزِیزِ- لَا تَحْمِلُ عَلَی الْبِنَاءِ فَوْقَ مَا یُطِیقُ فَیَهْدِمَ إِنَّا عَبِیدٌ مَخْلُوقُونَ (1).

«137»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ هُوَ یَکْتُبُ کُتُباً إِلَی بَغْدَادَ وَ أَنَا أُرِیدُ أَنْ أُوَدِّعَهُ فَقَالَ تَجِی ءُ إِلَی بَغْدَادَ قُلْتُ بَلَی قَالَ تُعِینُ مَوْلَایَ هَذَا بِدَفْعِ کُتُبِهِ فَفَکَّرْتُ وَ أَنَا فِی صَحْنِ الدَّارِ أَمْشِی فَقُلْتُ هَذَا حُجَّةُ اللَّهِ عَلَی خَلْقِهِ یَکْتُبُ إِلَی أَبِی أَیُّوبَ الْجَزَرِیِّ وَ فُلَانٍ وَ فُلَانٍ یَسْأَلُهُمْ حَوَائِجَهُ فَلَمَّا صِرْنَا إِلَی بَابِ الدَّارِ صَاحَ بِی یَا سُلَیْمَانُ ارْجِعْ أَنْتَ وَحْدَکَ فَرَجَعْتُ فَقَالَ کَتَبْتُ إِلَیْهِمْ لِأُخْبِرَهُمْ أَنِّی عَبْدٌ وَ لِی إِلَیْهِمْ حَاجَةٌ.

ص: 107


1- 1. الخرائج و الجرائح ص 234.

روایت138.

الخرائج و الجرائح: اسحاق بن عمار گفت: بحضرت صادق عرض کردم مقداری سرمایه دارم که با مردم معامله میکنم میترسم پیش آمدی بشود و سرمایه ام از بین برود فرمود: تا فصل بهار سرمایه خود را جمع کن. اسحاق در ماه ربیع از دنیا رفت.

روایت139.

الخرائج و الجرائح: پسر سماعة بن مهران گفت: خدمت امام صادق علیه السّلام بودم به غلامش فرمود برایم آب زمزم بیاور شنیدم میگوید خدایا او را کور و گنگ و کر بگردان. غلام با گریه برگشت، فرمود چه شده؟ گفت فلان مرد قریشی مرا زد و مانع از برداشتن آب شد. فرمود برگرد من کارش را ساختم وقتی غلام برگشت دید کور و کر و لال شده و مردم اطرافش را گرفته اند.

روایت140.

الخرائج و الجرائح: بحر خیاط گفت پیش فطر بن خلیفه بودم که پسر ملاح آمد نشست بمن نگاه میکرد فطر باو گفت سخن خود را بگو ناراحت نباش. ابن ملاح گفت: داستان عجیبی از حضرت صادق برایت بگویم. تنها خدمت ایشان نشسته بودم با من صحبت میکرد ناگاه دست خود را به یک قسمت از مسجد زد مثل اشخاصی که در اندیشه زیادی فرو رفته اند گفت: إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ عرض کردم آقا چه شد. فرمود: عمویم زید را هم اکنون کشتند. از جای حرکت کرده رفت، من سخن او را یادداشت کردم که در چه ساعت و روزی بود بعد بجانب کوفه رفتم در بین راه با سواری برخورد نمودم او گفت زید بن علی در روز فلان و ساعت فلان کشته شد مطابق آنچه حضرت صادق فرمود بود. فطر بن خلیفه گفت او دارای علم زیادی است.

روایت141.

الخرائج و الجرائح: علاء بن سیابه گفت: مردی خدمت امام صادق علیه السّلام رسید ایشان مشغول نماز بود، هد هدی کنار سر مبارک امام بر زمین نشست پس از سلام بجانب هدهد توجه نمود. آن مرد گفت آقا آمده ام سؤالی بکنم چیز عجیب تری دیدم. فرمود: چه چیز؟ گفتم کاری که هدهد کرد. فرمود پیش من آمد از ماری که جوجه های او را میخورد شکایت کرد، دعا کردم و خداوند مار را کشت. عرض کردم آقا هیچ بچه ای برای من زنده نمی ماند هر بچه ای که زنم میزاید میمیرد. فرمود: زنده نماندن بچه برای تو از این جنس نیست، ولی وقتی بمنزل خود برگشتی سگ ماده ای بمنزل شما می آید زنت میخواهد باو خوراکی بدهد بگو چیزی باو ندهد. به آن سگ ماده بگو حضرت صادق بمن دستور داده بتو بگویم از ما کناره بگیری خدا ترا لعنت کند.

ص: 108

«138»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ إِسْحَاقَ بْنَ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ لَنَا أَمْوَالًا نُعَامِلُ بِهَا النَّاسَ وَ أَخَافُ حَدَثاً یُفَرِّقُ أَمْوَالَنَا قَالَ اجْمَعْ مَالَکَ إِلَی شَهْرِ رَبِیعٍ فَمَاتَ إِسْحَاقُ فِی شَهْرِ رَبِیعٍ.

«139»

یج، [الخرائج و الجرائح] رَوَی ابْنُ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ: کُنَّا عِنْدَهُ علیه السلام فَقَالَ یَا غُلَامُ ائْتِنَا بِمَاءِ زَمْزَمَ ثُمَّ سَمِعْتُهُ یَقُولُ اللَّهُمَّ أَعْمِ بَصَرَهُ اللَّهُمَّ أَخْرِسْ لِسَانَهُ اللَّهُمَّ أَصِمَّ سَمْعَهُ قَالَ فَرَجَعَ الْغُلَامُ یَبْکِی فَقَالَ مَا لَکَ قَالَ إِنَّ فُلَانَ الْقُرَشِیِّ ضَرَبَنِی وَ مَنَعَنِی مِنَ السِّقَاءِ قَالَ ارْجِعْ فَقَدْ کُفِیتَهُ فَرَجَعَ وَ قَدْ عَمِیَ وَ صَمَّ وَ خَرِسَ وَ قَدِ اجْتَمَعَ عَلَیْهِ النَّاسُ.

«140»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ بَحْرَ الْخَیَّاطِ قَالَ: کُنْتُ قَاعِداً عِنْدَ فِطْرِ بْنِ خَلِیفَةَ فَجَاءَ ابْنُ الْمَلَّاحِ فَجَلَسَ یَنْظُرُ إِلَیَّ فَقَالَ لِی فِطْرٌ حَدِّثْ إِنْ أَرَدْتَ وَ لَیْسَ عَلَیْکَ بَأْسٌ فَقَالَ ابْنُ الْمَلَّاحِ أُخْبِرُکَ بِأُعْجُوبَةٍ رَأَیْتُهَا مِنِ ابْنِ الْبَکْرِیَّةِ یَعْنِی الصَّادِقَ قَالَ مَا هُوَ قَالَ کُنْتُ قَاعِداً وَحْدِی أُحَدِّثُهُ وَ یُحَدِّثُنِی إِذْ ضَرَبَ یَدَهُ إِلَی نَاحِیَةِ الْمَسْجِدِ شِبْهَ المفتکر [الْمُتَفَکِّرِ] ثُمَّ اسْتَرْجَعَ فَقَالَ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ قُلْتُ مَا لَکَ قَالَ قُتِلَ عَمِّی زَیْدٌ السَّاعَةَ ثُمَّ نَهَضَ فَذَهَبَ فَکَتَبْتُ قَوْلَهُ فِی تِلْکَ السَّاعَةِ وَ فِی ذَلِکَ الشَّهْرِ ثُمَّ أَقْبَلْتُ إِلَی

الْفُرَاتِ فَلَمَّا کُنْتُ فِی الطَّرِیقِ اسْتَقْبَلَنِی رَاکِبٌ فَقَالَ قُتِلَ زَیْدُ بْنُ عَلِیٍّ فِی یَوْمِ کَذَا فِی سَاعَةِ کَذَا عَلَی مَا قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ فِطْرُ بْنُ خَلِیفَةَ إِنَّ عِنْدَ الرَّجُلِ عِلْماً جَمّاً.

«141»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ العَلَاءَ بْنَ سَیَابَةَ قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ هُوَ یُصَلِّی فَجَاءَ هُدْهُدٌ فَوَقَعَ عِنْدَ رَأْسِهِ حَتَّی سَلَّمَ وَ الْتَفَتَ إِلَیْهَا فَقُلْتُ جِئْتُ لِأَسْأَلَکَ فَرَأَیْتُ مَا هُوَ أَعْجَبُ قَالَ مَا هُوَ قُلْتُ مَا صَنَعَ الْهُدْهُدُ قَالَ جَاءَنِی فَشَکَا إِلَیَّ حَیَّةً تَأْکُلُ فِرَاخَهُ فَدَعَوْتُ اللَّهَ عَلَیْهَا فَأَمَاتَهَا قُلْتُ یَا مَوْلَایَ إِنِّی لَا یَعِیشُ لِی وَلَدٌ وَ کُلَّمَا وَلَدَتِ امْرَأَتِی مَاتَ وَلَدُهَا قَالَ هَذَا لَیْسَ مِنْ ذَلِکَ الْجِنْسِ وَ لَکِنْ إِذَا رَجَعْتَ إِلَی مَنْزِلِکَ فَإِنَّهُ سَتَدْخُلُ کَلْبَةٌ إِلَیْکَ فَتُرِیدُ امْرَأَتُکَ أَنْ تُطْعِمَهَا فَمُرْهَا أَنْ لَا تُطْعِمَهَا فَقُلْ لِلْکَلْبَةِ إِنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَمَرَنِی أَنْ أَقُولَ أَمِیطِی عَنَّا لَعَنَکِ اللَّهُ

ص: 108

بعد از این بخواست خدا بچه تو زنده می ماند، بچه هایم زنده ماندند و دارای سه پسر شدم.

روایت142.

الخرائج و الجرائح: ابراهیم بن عبد الحمید گفت از مکه برده ای خریدم و سوگند یاد کردم که آن را به کسی ندهم تا کفن خودم بشود. برای انجام اعمال بعرفات رفتم، در عرفه اقامت کردم سپس به سمت مشعر رفتم و هنگام نماز در آن جا ایستادم, آنقدر برده را دوست داشتم که آن را پیچیدم، برخاستم که وضو بگیرم وقتی برگشتم آن را ندیدم، بسیار غمگین شدم، صبحگاه با مردم بطرف منی رفتم. پیکی از طرف حضرت صادق علیه السّلام آمده گفت امام ترا میخواهد با عجله خدمت ایشان رسیدم فرمود میل داری برده ای بتو بدهم که کفن تو باشد. دستور داد غلامش یک برده برایم بیاورد. فرمود آن را بگیر(1).

روایت143.

الخرائج و الجرائح: بشیر نبال گفت خدمت حضرت صادق بودم مردی اجازه خواست شرفیاب شود بعد وارد مسجد شد امام علیه السّلام گفت چه لباسهای زیبا و خوبی است گفت آقا این لباسهای مملکت ما است. عرض کرد آقا برایتان هدیه ای آورده ام غلامش وارد شد بسته هایی آورد که در آن لباس بود خدمت امام گذاشت ساعتی با یک دیگر صحبت کردند، آن مرد حرکت کرده رفت. حضرت صادق فرمود: اگر وقتش برسد و صفات بر او تطبیق کند این همان شخصی است که صاحب پرچمهای سیاه خراسان خواهد بود و غرق در سلاح باینجا رو می آورد. بغلامی که آنجا بود فرمود برو از او بپرس چه نام دارد. غلام برگشت گفت: عبد الرحمن. امام علیه السّلام سه مرتبه فرمود عبد الرحمن، به پروردگار کعبه این همان شخص است. بشیر نبال گفت وقتی ابو مسلم آمد من پیش او رفتم دیدم همان مردی است که خدمت حضرت صادق آمد(2) .

روایت144.

مناقب، الخرائج و الجرائح: ابو بصیر گفت حضرت صادق فرمود هر چه بتو در باره معلی بن خنیس میگویم پنهان کن. عرض کردم بسیار خوب. فرمود: معلی به مقام خود نخواهد رسید مگر اینکه بشکنجه داود بن علی مبتلا شود عرض کردم داود بن علی با او چه خواهد کرد؟ فرمود گردنش را میزند

ص: 109


1- . در روایت دیگری در ص 147 آمده است که برد خود را گم کرد امام صادق علیه السّلام همان برد خودش را که گم کرده بود به او دادند وقتی نگاه کرد دید برد خودش است.
2- . الخرائج و الجرائح: 234

فَإِنَّهُ یَعِیشُ وَلَدُکَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَعَاشَ أَوْلَادِی وَ خَلَّفْتُ غِلْمَاناً ثَلَاثَةً.

«142»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ قَالَ: اشْتَرَیْتُ مِنْ مَکَّةَ بُرْدَةً فَآلَیْتُ عَلَی نَفْسِی أَنْ لَا تَخْرُجَ مِنْ مِلْکِی حَتَّی تَکُونَ کَفَنِی فَخَرَجْتُ إِلَی عَرَفَةَ فَوَقَفْتُ فِیهَا لِلْمَوْقِفِ ثُمَّ انْصَرَفْتُ إِلَی جَمْعٍ (1) فَقُمْتُ فِیهَا فِی وَقْتِ الصَّلَاةِ فَطَوَیْتُهَا شَفَقَةً مِنِّی عَلَیْهَا فَقُمْتُ لِأَتَوَضَّأَ فَلَمَّا عُدْتُ لَمْ أَرَهَا فَاغْتَمَمْتُ غَمّاً شَدِیداً فَلَمَّا أَصْبَحْتُ أَفَضْتُ مَعَ النَّاسِ إِلَی مِنًی فَأَتَانِی رَسُولٌ مِنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ یَقُولُ لَکَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَقْبِلْ فَقُمْتُ مُسْرِعاً فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَقَالَ تُحِبُّ أَنْ نُعْطِیَکَ بُرْدَةً تَکُونُ کَفَنَکَ وَ أَمَرَ غُلَامَهُ فَأَتَانِی بِبُرْدَةٍ فَقَالَ خُذْهَا.

«143»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ بَشِیرٍ النَّبَّالِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذَا اسْتَأْذَنَ عَلَیْهِ رَجُلٌ ثُمَّ دَخَلَ الْمَسْجِدَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا أَنْقَی ثِیَابَکَ هَذِهِ قَالَ هِیَ لِبَاسُ بِلَادِنَا ثُمَّ قَالَ جِئْتُکَ بِهَدِیَّةٍ فَدَخَلَ غُلَامٌ وَ مَعَهُ جِرَابٌ فِیهِ ثِیَابٌ فَوَضَعَهُ ثُمَّ تَحَدَّثَ سَاعَةً ثُمَّ قَامَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنْ بَلَغَ الْوَقْتُ وَ صَدَقَ الْوَصْفُ فَهُوَ صَاحِبُ الرَّایَاتِ السُّودِ مِنْ خُرَاسَانَ یَتَقَعْقَعُ (2) ثُمَّ قَالَ لِغُلَامٍ قَائِمٍ عَلَی رَأْسِهِ الْحَقْهُ فَسَلْهُ مَا اسْمُکَ فَقَالَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَبْدُ الرَّحْمَنِ وَ اللَّهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ هُوَ هُوَ وَ رَبِّ الْکَعْبَةِ قَالَ بِشْرٌ فَلَمَّا قَدِمَ أَبُو مُسْلِمٍ جِئْتُ حَتَّی دَخَلْتُ عَلَیْهِ فَإِذَا هُوَ الرَّجُلُ الَّذِی دَخَلَ عَلَیْنَا(3).

«144»

قب (4)،[المناقب] لابن شهرآشوب یج، [الخرائج و الجرائح] عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام اکْتُمْ عَلَیَّ مَا أَقُولُ لَکَ فِی الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ قُلْتُ أَفْعَلُ قَالَ أَمَا إِنَّهُ مَا کَانَ یَنَالُ دَرَجَتَهُ إِلَّا بِمَا یَنَالُ مِنْ دَاوُدَ بْنِ عَلِیٍّ قُلْتُ وَ مَا الَّذِی یُصِیبُهُ مِنْ دَاوُدَ بْنِ عَلِیٍّ قَالَ یَدْعُو بِهِ فَیَضْرِبُ

ص: 109


1- 1. جمع: ضد التفرق: هو المزدلفة، سمی جمعا لانه یجمع فیه بین صلاتی العشاءین.
2- 2. التقعقع: هو من القعقعة و هی صوت السلاح.
3- 3. الخرائج و الجرائح ص 234.
4- 4. المناقب ج 3 ص 352.

و بدار می آویزد عرض کردم چه وقت فرمود سال دیگر. سال بعد داود بن علی فرماندار مدینه شد تصمیم به کشتن معلی گرفت، او را خواست و نام اصحاب حضرت صادق را از او جویا شد، گفت اسامی آنها را بنویس. معلی گفت حتی یک نفر از یاران او را نمی شناسم، من برای انجام کارهای امام خدمت ایشان رفت و آمد میکنم. داود گفت از من پنهان میکنی ترا خواهم کشت!! معلی گفت مرا از کشته شدن میترسانی اگر اصحاب امام زیر پایم باشند پایم را برنمیدارم تا آنها را ببینی. داود معلی را کشت و بدار آویخت همان طور که امام صادق ع فرموده بود(1).

روایت145.

کتاب النجوم: با اسناد به عبد الله بن جعفر حمیری و محمد بن جریر طبری از ابو بصیر مانند آن را روایت کرده است(2).

روایت146.

رجال کشی: از ابو بصیر مانند آن را روایت کرده است(3).

روایت147.

الخرائج و الجرائح: علی ابن ابی حمزه گفت در خدمت حضرت صادق برای انجام حج رفتم، در بین راه زیر درخت خرمای خشکی نشستیم. امام علیه السّلام زبان به دعایی گشود که من نفهمیدم. بعد فرمود از آنچه خداوند در نهاد تو قرار داده بما بخوران. دیدم درخت خرمای خشک بطرف حضرت صادق کج شد دارای برگ بود و خرما داشت بمن فرمود نزدیک شو بسم اللَّه بگو و بخور عالی ترین و لذیذترین خرمایی بود که تاکنون خورده بودم. در این موقع مرد عربی گفت سحری بزرگ تر از امروز ندیده بودم. امام علیه السّلام فرمود ما وارث پیامبران هستیم اهل سحر و شعبده بازی نیستیم از خدا تقاضا کردم اجابت فرمود اگر بخواهم دعا میکنم خدا ترا بصورت سگی در آورد که بخانه پیش خانواده ات بروی و برای آن ها دم بجنبانی. اعرابی از روی نادانی گفت دعا کن. در همان موقع بصورت سگی در آمد و رفت. حضرت صادق بمن فرمود به دنبال او برو رفتم تا وارد منزلش شد شروع بدم جنبانیدن برای زن و فرزند خود کرد. چوبی برداشته او را از خانه بیرون کردند. برگشتم خدمت حضرت صادق در همان میان که ما حرف او را میزدیم آمد

ص: 110


1- . الخرائج و الجرائح: 234
2- . فرج الهموم: 229
3- . رجال کشی: 242

عُنُقَهُ وَ یَصْلِبُهُ قُلْتُ مَتَی ذَلِکَ قَالَ مِنْ قَابِلٍ فَلَمَّا کَانَ مِنْ قَابِلٍ وُلِّیَ دَاوُدُ الْمَدِینَةَ فَقَصَدَ قَتْلَ الْمُعَلَّی فَدَعَاهُ وَ سَأَلَهُ عَنْ أَصْحَابِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ سَأَلَهُ أَنْ یَکْتُبَهُمْ لَهُ فَقَالَ مَا أَعْرِفُ مِنْ أَصْحَابِهِ أَحَداً وَ إِنَّمَا أَنَا رَجُلٌ أَخْتَلِفُ فِی حَوَائِجِهِ قَالَ تَکْتُمُنِی أَمَا إِنَّکَ إِنْ کَتَمْتَنِی قَتَلْتُکَ فَقَالَ لَهُ الْمُعَلَّی أَ بِالْقَتْلِ تُهَدِّدُنِی لَوْ کَانُوا تَحْتَ قَدَمِی مَا رَفَعْتُ قَدَمِی فَقَتَلَهُ وَ صَلَبَهُ کَمَا قَالَ علیه السلام (1).

«145»

نجم، [کتاب النجوم] رَوَیْنَا بِإِسْنَادِنَا إِلَی الشَّیْخَیْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیِّ وَ مُحَمَّدِ بْنِ جَرِیرٍ الطَّبَرِیِّ بِإِسْنَادِهِمَا عَنْ أَبِی بَصِیرٍ: مِثْلَهُ (2)

«146»

کش، [رجال الکشی] وَجَدْتُ بِخَطِّ جَبْرَئِیلَ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الصَّیْرَفِیِّ عَنِ الْحَسَنِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ عَنْ أَبِی الْعَلَاءِ وَ أَبِی الْمَغْرَاءِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ: مِثْلَهُ (3).

«147»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ: حَجَجْتُ مَعَ الصَّادِقِ علیه السلام فَجَلَسْنَا فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ تَحْتَ نَخْلَةٍ یَابِسَةٍ فَحَرَّکَ شَفَتَیْهِ بِدُعَاءٍ لَمْ أَفْهَمْهُ ثُمَّ قَالَ یَا نَخْلَةُ أَطْعِمِینَا مِمَّا جَعَلَ اللَّهُ فِیکِ مِنْ رِزْقِ عِبَادِهِ قَالَ فَنَظَرْتُ إِلَی النَّخْلَةِ وَ قَدْ تَمَایَلَتْ نَحْوَ الصَّادِقِ علیه السلام وَ عَلَیْهَا أَوْرَاقُهَا وَ عَلَیْهَا الرُّطَبُ قَالَ ادْنُ وَ سَمِّ وَ کُلْ فَأَکَلْنَا مِنْهَا رُطَباً أَعْذَبَ رُطَبٍ وَ أَطْیَبَهُ فَإِذَا نَحْنُ بِأَعْرَابِیٍّ یَقُولُ مَا رَأَیْتُ کَالْیَوْمِ سِحْراً أَعْظَمَ مِنْ هَذَا فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام نَحْنُ وَرَثَةُ الْأَنْبِیَاءِ لَیْسَ فِینَا سَاحِرٌ وَ لَا کَاهِنٌ بَلْ نَدْعُو اللَّهَ فَیُجِیبُ فَإِنْ أَحْبَبْتَ أَنْ أَدْعُوَ اللَّهَ فَیَمْسَخَکَ کَلْباً تَهْتَدِی إِلَی مَنْزِلِکَ وَ تَدْخُلُ عَلَیْهِمْ وَ تُبَصْبِصُ لِأَهْلِکَ قَالَ الْأَعْرَابِیُّ بِجَهْلِهِ بَلَی فَادْعُ اللَّهَ فَصَارَ کَلْباً فِی وَقْتِهِ وَ مَضَی عَلَی وَجْهِهِ فَقَالَ لِیَ الصَّادِقُ علیه السلام اتَّبِعْهُ فَاتَّبَعْتُهُ حَتَّی صَارَ إِلَی مَنْزِلِهِ فَجَعَلَ یُبَصْبِصُ لِأَهْلِهِ وَ وَلَدِهِ فَأَخَذُوا لَهُ عَصًا فَأَخْرَجُوهُ فَانْصَرَفْتُ إِلَی الصَّادِقِ علیه السلام فَأَخْبَرْتُهُ بِمَا کَانَ فَبَیْنَمَا نَحْنُ فِی حَدِیثِهِ إِذْ أَقْبَلَ حَتَّی وَقَفَ بَیْنَ

ص: 110


1- 1. الخرائج و الجرائح ص 234.
2- 2. فرج المهموم ص 229.
3- 3. رجال الکشّیّ ص 242.

مقابل امام ایستاد اشگهایش جاری بود خود را بخاک میمالید و صدایی تضرع آمیز در می آورد. امام بر او رحم نموده دعا کرد بحال اول برگشت فرمود حالا ایمان آوردی. عرض کرد هزار هزار مرتبه(1).

روایت148.

الخرائج و الجرائح: یونس بن ظبیان گفت با گروهی از مردم خدمت حضرت صادق بودیم عرض کردم در این آیه که خداوند بابراهیم میفرماید «فَخُذْ أَرْبَعَةً مِنَ الطَّیْرِ فَصُرْهُنَ» این چهار مرغ از یک جنس بودند یا چهار نوع مختلف. امام فرمود میل دارید مثل آن را بشما نشان دهم عرض کردیم بله. صدا زد طاوس یک طاوس مقابل آن جناب آمد صدا زد کلاغ کلاغی آمد فرمود باز، یک باز شکاری آمد فرمود کبوتر، کبوتری مقابلش بزمین نشستف دستور داد هر چهار مرغ را بکشند و قطعه قطعه کنند و پرهای آنها را بکنند و تمام آنها را با یک دیگر مخلوط کنند بعد سر طاوس را بدست گرفت تمام پاره های بدن طاوس از بقیه مرغها جدا شده به یکدیگر چسبید طاوس زنده شد باز کلاغ را صدا زد و بعد باز را پس از آن کبوتر را همه زنده شدند و مقابل ایشان ایستادند(2).

روایت149.

الخرائج و الجرائح: داود بن کثیر رقی گفت من و ابو الخطاب و مفضل و ابو عبد اللَّه بلخی خدمت حضرت صادق بودیم کثیر النوا وارد شده گفت این ابو الخطاب ابا بکر و عمر و عثمان را فحش میدهد و از آنها بیزاری میجوید امام روی بجانب ابی الخطاب نموده فرمود چه میگویی؟ گفت بخدا قسم دروغ میگوید تا کنون فحشی نسبت بآنها از من نشنیده است، حضرت صادق فرمود قسم خورد قطعا قسم دروغ نمیخورد. کثیر النوا گفت راست میگوید من از او ناسزا نشنیده ام ولی شخصی مورد اعتماد بمن گفت که او چنین کرده. امام فرمود شخص مورد اعتماد چنین حرفی را بکسی نمیگوید. وقتی کثیر النوا رفت امام صادق فرمود اگر ابو الخطاب چنین حرفی را زده باشد بواسطه آن است که چیزهایی از آنها میداند که کثیر النوا نمیداند بخدا قسم جایگاه امیر المؤمنین را غصب نمودند خدا آنها را نیامرزد و از آنها نگذرد.

ابو عبد اللَّه بلخی از شنیدن این حرف مات و مبهوت شد با تعجب بامام نگاه میکرد. فرمود از حرفهایی که زدم تعجب کردی و با این حرفها مخالفی؟ گفت آری. فرمود پس چرا انکار نکردی در شبی که

ص: 111


1- . الخرائج و الجرائح: 198
2- . همان: 198

یَدَیِ الصَّادِقِ علیه السلام وَ جَعَلَتْ دُمُوعُهُ تَسِیلُ فَأَقْبَلَ یَتَمَرَّغُ فِی التُّرَابِ فَیَعْوِی فَرَحِمَهُ فَدَعَا اللَّهَ فَعَادَ أَعْرَابِیّاً فَقَالَ لَهُ الصَّادِقُ علیه السلام هَلْ آمَنْتَ یَا أَعْرَابِیُّ قَالَ نَعَمْ أَلْفاً وَ أَلْفاً(1).

«148»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ یُونُسَ بْنِ ظَبْیَانَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ الصَّادِقِ علیه السلام مَعَ جَمَاعَةٍ فَقُلْتُ قَوْلُ اللَّهِ لِإِبْرَاهِیمَ فَخُذْ أَرْبَعَةً مِنَ الطَّیْرِ فَصُرْهُنَ أَ کَانَتْ أَرْبَعَةً مِنْ أَجْنَاسٍ مُخْتَلِفَةٍ أَوْ مِنْ جِنْسٍ قَالَ أَ تُحِبُّونَ أَنْ أُرِیَکُمْ مِثْلَهُ قُلْنَا بَلَی قَالَ یَا طَاوُسُ فَإِذَا طَاوُسٌ طَارَ إِلَی حَضْرَتِهِ ثُمَّ قَالَ یَا غُرَابُ فَإِذَا غُرَابٌ بَیْنَ یَدَیْهِ ثُمَّ قَالَ یَا بَازِیُّ فَإِذَا بَازِیٌّ بَیْنَ یَدَیْهِ ثُمَّ قَالَ یَا حَمَامَةُ فَإِذَا حَمَامَةٌ بَیْنَ یَدَیْهِ ثُمَّ أَمَرَ بِذَبْحِهَا کُلِّهَا وَ تَقْطِیعِهَا وَ نَ