بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار المجلد 47

اشارة

سرشناسه: مجلسی محمد باقربن محمدتقی 1037 - 1111ق.

عنوان و نام پدیدآور: بحارالانوار: الجامعة لدرر أخبار الائمة الأطهار تالیف محمدباقر المجلسی.

مشخصات نشر: بیروت داراحیاء التراث العربی [ -13].

مشخصات ظاهری: ج - نمونه.

یادداشت: عربی.

یادداشت: فهرست نویسی بر اساس جلد بیست و چهارم، 1403ق. [1360].

یادداشت: جلد108،103،94،91،92،87،67،66،65،52،24(چاپ سوم: 1403ق.=1983م.=[1361]).

یادداشت: کتابنامه.

مندرجات: ج.24.کتاب الامامة. ج.52.تاریخ الحجة. ج67،66،65.الایمان و الکفر. ج.87.کتاب الصلاة. ج.92،91.الذکر و الدعا. ج.94.کتاب السوم. ج.103.فهرست المصادر. ج.108.الفهرست.-

موضوع: احادیث شیعه — قرن 11ق

رده بندی کنگره: BP135/م3ب31300 ی ح

رده بندی دیویی: 297/212

شماره کتابشناسی ملی: 1680946

ص: 1

تتمة کتاب تاریخ علی بن الحسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد الصادق و موسی بن جعفر الکاظم علیهم السلام

أبواب تاریخ الإمام الهمام مظهر الحقائق أبی عبد الله جعفر بن محمد الصادق صلوات الله علیه

باب 1 ولادته صلوات الله علیه و وفاته و مبلغ سنّه و وصیته

الأخبار

«1»

کا، [الکافی]: وُلِدَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام سَنَةَ ثَلَاثٍ وَ ثَمَانِینَ وَ مَضَی علیه السلام فِی شَوَّالٍ مِنْ سَنَةِ ثَمَانٍ وَ أَرْبَعِینَ وَ مِائَةٍ وَ لَهُ خَمْسٌ وَ سِتُّونَ سَنَةً وَ دُفِنَ بِالْبَقِیعِ وَ أُمُّهُ أُمُّ فَرْوَةَ بِنْتُ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ أُمُّهَا أَسْمَاءُ بِنْتُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ(1).

«2»

وَ قَالَ الشَّهِیدُ فِی الدُّرُوسِ،: وُلِدَ علیه السلام بِالْمَدِینَةِ- یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ سَابِعَ عَشَرَ شَهْرَ رَبِیعٍ الْأَوَّلِ سَنَةَ ثَلَاثٍ وَ ثَمَانِینَ وَ قُبِضَ بِهَا فِی شَوَّالٍ وَ قِیلَ فِی مُنْتَصَفِ رَجَبٍ یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ سَنَةَ ثَمَانٍ وَ أَرْبَعِینَ وَ مِائَةٍ عَنْ خَمْسٍ وَ سِتِّینَ سَنَةً أُمُّهُ أُمُّ فَرْوَةَ ابْنَةُ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ قَالَ الْجُعْفِیُّ اسْمُهَا فَاطِمَةُ وَ کُنْیَتُهَا أُمُّ فَرْوَةَ(2).

«3»

وَ قَالَ فِی الْفُصُولِ الْمُهِمَّةِ،: وُلِدَ فِی سَنَةِ ثَمَانِینَ مِنَ الْهِجْرَةِ وَ قِیلَ سَنَةِ ثَلَاثٍ وَ ثَمَانِینَ وَ الْأَوَّلُ أَصَحُّ وَ مَاتَ سَنَةَ ثَمَانٍ وَ أَرْبَعِینَ وَ مِائَةٍ وَ لَهُ مِنَ الْعُمُرِ ثَمَانٌ وَ سِتُّونَ سَنَةً وَ یُقَالُ إِنَّهُ مَاتَ بِالسَّمِّ فِی أَیَّامِ الْمَنْصُورِ(3).


1- 1. الکافی ج 1 ص 472.
2- 2. الدروس للشهید ص 154 کتاب المزار.
3- 3. الفصول المهمة ص 208 و 216.

ترجمه بحارالانوار جلد 47: تاریخ امام صادق علیه السلام

مشخصات کتاب

سرشناسه : مجلسی، محمد باقربن محمدتقی، 1037 - 1111ق.

عنوان قراردادی : بحار الانوار .فارسی .برگزیده

عنوان و نام پدیدآور : ترجمه بحارالانوار/ مترجم گروه مترجمان؛ [برای] نهاد کتابخانه های عمومی کشور.

مشخصات نشر : تهران: نهاد کتابخانه های عمومی کشور، موسسه انتشارات کتاب نشر، 1392 -

مشخصات ظاهری : ج.

شابک : دوره : 978-600-7150-66-5 ؛ ج.1 : 978-600-7150-67-2 ؛ ج.2 : 978-600-7150-68-9 ؛ ج.3 : 978-600-7150-69-6 ؛ ج.4 978-600-715070-2 : ؛ ج.5 978-600-7150-71-9 : ؛ ج.6 978-600-7150-72-6 : ؛ ج.7 978-600-7150-73-3 : ؛ ج.8 : 978-600-7150-74-0 ؛ ج.10 978-600-7150-76-4 : ؛ ج.11 978-600-7150-83-2 : ؛ ج.12 978-600-7150-66-5 : ؛ ج.13 978-600-7150-85-6 : ؛ ج.14 978-600-7150-86-3 : ؛ ج.15 978-600-7150-87-0 : ؛ ج.16:978-600-7150-88-7 ؛ ج.17:978-600-7150-89-4 ؛ ج.18: 978-600-7150-90-0 ؛ ج.19:978-600-7150-91-7 ؛ ج.20:978-600-7150-92-4 ؛ ج.21: 978-600-7150-93-1 ؛ ج.22:978-600-7150-94-8 ؛ ج.23:978-600-7150-95-5

مندرجات : ج.1. کتاب عقل و علم و جهل.- ج.2. کتاب توحید.- ج.3. کتاب عدل و معاد.- ج.4. کتاب احتجاج و مناظره.- ج. 5. تاریخ پیامبران.- ج.6. تاریخ حضرت محمد صلی الله علیه وآله.- ج.7. کتاب امامت.- ج.8. تاریخ امیرالمومنین.- ج.9. تاریخ حضرت زهرا و امامان والامقام حسن و حسین و سجاد و باقر علیهم السلام.- ج.10. تاریخ امامان والامقام حضرات صادق، کاظم، رضا، جواد، هادی و عسکری علیهم السلام.- ج.11. تاریخ امام مهدی علیه السلام.- ج.12. کتاب آسمان و جهان - 1.- ج.13. آسمان و جهان - 2.- ج.14. کتاب ایمان و کفر.- ج.15. کتاب معاشرت، آداب و سنت ها و معاصی و کبائر.- ج.16. کتاب مواعظ و حکم.- ج.17. کتاب قرآن، ذکر، دعا و زیارت.- ج.18. کتاب ادعیه.- ج.19. کتاب طهارت و نماز و روزه.- ج.20. کتاب خمس، زکات، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، عقود و معاملات و قضاوت

وضعیت فهرست نویسی : فیپا

ناشر دیجیتالی : مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان

یادداشت : ج.2 - 8 و 10 - 16 (چاپ اول: 1392) (فیپا).

موضوع : احادیث شیعه -- قرن 11ق.

شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور، مجری پژوهش

شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور. موسسه انتشارات کتاب نشر

رده بندی کنگره : BP135/م3ب3042167 1392

رده بندی دیویی : 297/212

شماره کتابشناسی ملی : 3348985

تتمة کتاب تاریخ علی بن الحسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد الصادق و موسی بن جعفر الکاظم علیهم السلام

باب های تاریخ امام همام امام صادق علیه السلام

باب اول : ولادت و وفات و مدت زندگانی امام ششم علیه السّلام

روایات

روایت1.

کافی: امام صادق علیه السّلام در سال هشتاد و سه متولد شد و در شوال سال صد و چهل و هشت از دنیا رفت، شصت و پنج سال زندگی کرد و در بقیع دفن شد. مادرش ام فروه دختر قاسم بن محمّد و مادر مادر او اسماء دختر عبد الرحمن بن ابی بکر بود(1).

روایت2.

شهید در دروس می نویسد: امام صادق علیه السّلام روز دوشنبه هفدهم ربیع الاول سال هشتاد و سه متولد شد و در همان مدینه در ماه شوال که بعضی نیمه رجب نوشته اند در روز دو شنبه سال صد و چهل و هشت از در سن شصت و پنج سالگی دنیا رفت. مادرش ام فروه دختر قاسم بن محمّد بود. جعفی گفته اسمش فاطمه و کنیه اش ام فروه بود(2).

روایت3.

الفصول المهمة: امام صادق علیه السلام در سال هشتاد هجری و گفته شده در سال هشتاد و سه متولد شد و در سال 148 در حالی که 68 سال داشت از دنیا رفت، گفته شده است که او در اثر مسمومیت در زمان منصور به شهادت رسید(3).


1- . کافی 1 : 472
2- . الدروس: 154 کتاب المزار
3- . الفصول المهمة: 208 و 216

وَ فِی تَارِیخِ الْغِفَارِیِّ،: أَنَّهُ وُلِدَ فِی السَّابِعَ عَشَرَ مِنْ رَبِیعٍ الْأَوَّلِ.

«4»

کف، [المصباح] للکفعمی: وُلِدَ علیه السلام بِالْمَدِینَةِ یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ سَابِعَ عَشَرَ شَهْرَ رَبِیعٍ الْأَوَّلِ سَنَةَ ثَلَاثٍ وَ ثَمَانِینَ وَ کَانَتْ وِلَادَتُهُ فِی زَمَنِ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ مَرْوَانَ وَ تُوُفِّیَ علیه السلام یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ فِی النِّصْفِ مِنْ رَجَبٍ سَنَةَ ثَمَانٍ وَ أَرْبَعِینَ وَ مِائَةٍ مَسْمُوماً فِی عِنَبٍ (1)

وَ قَالَ فِی مَوْضِعٍ آخَرَ وُلِدَ علیه السلام فِی یَوْمِ الْجُمُعَةِ غُرَّةِ شَهْرِ رَجَبٍ (2).

«5»

ثو، [ثواب الأعمال] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْکُوفِیِّ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْمِیثَمِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أُمِّ حَمِیدَةَ أُعَزِّیهَا بِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَبَکَتْ وَ بَکَیْتُ لِبُکَائِهَا ثُمَّ قَالَتْ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ لَوْ رَأَیْتَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عِنْدَ الْمَوْتِ لَرَأَیْتَ عَجَباً فَتَحَ عَیْنَیْهِ ثُمَّ قَالَ اجْمَعُوا لِی کُلَّ مَنْ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ قَرَابَةٌ قَالَتْ فَلَمْ نَتْرُکْ أَحَداً إِلَّا جَمَعْنَاهُ قَالَتْ فَنَظَرَ إِلَیْهِمْ ثُمَّ قَالَ إِنَّ شَفَاعَتَنَا لَا تَنَالُ مُسْتَخِفّاً بِالصَّلَاةِ(3).

«6»

سن، [المحاسن] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ وَ غَیْرُهُ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْمُثَنَّی عَنْ أَبِی بَصِیرٍ: مِثْلَهُ (4).

«7»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنِ الْبَزَوْفَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ أَحْمَرَ عَنْ سَالِمَةَ مَوْلَاةِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَتْ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام حِینَ حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ وَ أُغْمِیَ عَلَیْهِ فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ أَعْطُوا الْحَسَنَ بْنَ عَلِیِّ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ هُوَ الْأَفْطَسُ سَبْعِینَ دِینَاراً وَ أَعْطِ فُلَاناً کَذَا وَ فُلَاناً کَذَا فَقُلْتُ أَ تُعْطِی رَجُلًا

ص: 2


1- 1. مصباح الکفعمیّ ص 523 فی الجدول.
2- 2. لم أقف فی مصباح الکفعمیّ علی ما نقله الشیخ المجلسیّ رحمه اللّه عنه، نعم قال الکفعمیّ فی ص 512 فی حوادث شهر رجب: و فی غرته یوم الجمعة ولد الباقر علیه السلام اه و نص فی حوادث شهر ربیع الأوّل ص 511 فقال و فی سابع عشرة کان مولد النبیّ صلّی اللّه علیه و آله و مولد الصادق علیه السلام فلاحظ و تأمل.
3- 3. ثواب الأعمال ص 205.
4- 4. المحاسن للبرقی ج 1 ص 80.

در تاریخ غفاری آمده است که امام در 17 ربیع الاول به دنیا آمد.

روایت4.

مصباح کفعمی: امام صادق علیه السلام در روز دوشنبه هفده ربیع الاول سال 83 در زمان عبد الملک ابن مروان متولد شد و در روز دو شنبه نیمه رجب سال 148 به وسیله انگور مسموم شده و از دنیا رفت(1). در جای دیگر گفته است که امام در روز جمعه و در ابتدای ماه رجب به دنیا آمد(2).

روایت5.

ثواب الاعمال: ابو بصیر گفت: خدمت ام حمیده رسیدم که به خاطر در گذشت حضرت صادق علیه السّلام به او تسلیت بگویم، شروع به گریه کرد من نیز از گریه او اشکم جاری شد. گفت اگر امام صادق علیه السلام را در هنگام شهادت می دیدی چیز عجیبی را مشاهده می کردی. گفت امام صادق چشم باز کرد و فرمود هر کس با من نسبت خویشاوندی دارد بگویید بیاید. همه را جمع کردیم، نگاهی به آن ها نموده و فرمود: «ان شفاعتنا لا تنال مستخفا بالصلاة» شفاعت ما به کسی که نماز خود را سبک شمارد نخواهد رسید(3).

روایت6.

محاسن: مانند این حدیث را نقل کرده است(4).

روایت7.

غیبت شیخ طوسی: هشام بن احمر از سالمه کنیز حضرت صادق علیه السّلام نقل کرده است که گفت من هنگام شهادت آن حضرت حضور داشتم. ایشان بیهوش شد همین که به هوش آمد فرمود به حسن بن علی بن علی بن الحسین که مشهور به افطس بود هفتاد دینار بدهید و به فلان کس فلان مبلغ و به فلانی این قدر.

عرض کردم آقا به کسی پول می دهی

ص: 2


1- . مصباح کفعمی: 523 در جدول
2- . در مصباح کفعمی علت آنچه علامه مجلسی رحمه الله از این کتاب نقل کرده است درنیافتم، بله کفعمی در ص 512 در حوادث ماه رجب گفته است: در ابتدای این ماه امام باقر علیه السلام به دنیا آمد و در حوادث ماه ربیع الاول در ص 511 گفته است: و در هفدهم ربیع الاول میلاد پیامبر صلی الله علیه و آله و نیز میلاد امام صادق علیه السلام است، ملاحظه و تأمل کنید.
3- . ثواب الاعمال: 205
4- . محاسن 1 : 80

حَمَلَ عَلَیْکَ بِالشَّفْرَةِ یُرِیدُ أَنْ یَقْتُلَکَ قَالَ تُرِیدِینَ أَنْ لَا أَکُونَ مِنَ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ الَّذِینَ یَصِلُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَ یَخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ (1) نَعَمْ یَا سَالِمَةُ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ الْجَنَّةَ فَطَیَّبَهَا وَ طَیَّبَ رِیحَهَا وَ إِنَّ رِیحَهَا یُوجَدُ مِنْ مَسِیرَةِ أَلْفَیْ عَامٍ وَ لَا یَجِدُ رِیحَهَا عَاقٌّ وَ لَا قَاطِعُ رَحِمٍ (2).

«8»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی رَوَی أَبُو أَیُّوبَ الْخُوزِیُّ قَالَ: بَعَثَ إِلَیَّ أَبُو جَعْفَرٍ الْمَنْصُورُ فِی جَوْفِ اللَّیْلِ فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ وَ هُوَ جَالِسٌ عَلَی کُرْسِیٍّ وَ بَیْنَ یَدَیْهِ شَمْعَةٌ وَ فِی یَدِهِ کِتَابٌ فَلَمَّا سَلَّمْتُ عَلَیْهِ رَمَی الْکِتَابَ إِلَیَّ وَ هُوَ یَبْکِی وَ قَالَ هَذَا کِتَابُ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ یُخْبِرُنَا أَنَّ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ قَدْ مَاتَ فَ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ ثَلَاثاً وَ أَیْنَ مِثْلُ جَعْفَرٍ- ثُمَّ قَالَ لِی اکْتُبْ فَکَتَبْتُ صَدْرَ الْکِتَابِ ثُمَّ قَالَ اکْتُبْ إِنْ کَانَ أَوْصَی إِلَی رَجُلٍ بِعَیْنِهِ فَقَدِّمْهُ وَ اضْرِبْ عُنُقَهُ قَالَ فَرَجَعَ الْجَوَابُ إِلَیْهِ أَنَّهُ قَدْ أَوْصَی إِلَی خَمْسَةٍ أَحَدُهُمْ أَبُو جَعْفَرٍ الْمَنْصُورُ وَ مُحَمَّدُ بْنُ سُلَیْمَانَ وَ عَبْدُ اللَّهِ وَ مُوسَی ابْنَیْ جَعْفَرٍ وَ حَمِیدَةَ فَقَالَ الْمَنْصُورُ لَیْسَ إِلَی قَتْلِ هَؤُلَاءِ سَبِیلٌ (3).

«9»

عم، [إعلام الوری] الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ غَیْرِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ یُونُسَ عَنْ دَاوُدَ بْنِ زُرْبِیٍّ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْخُوزِیِّ: مِثْلَهُ (4).

«10»

شا، [الإرشاد]: کَانَ مَوْلِدُ الصَّادِقِ علیه السلام بِالْمَدِینَةِ سَنَةَ ثَلَاثٍ وَ ثَمَانِینَ وَ مَضَی فِی شَوَّالٍ مِنْ سَنَةِ ثَمَانٍ وَ أَرْبَعِینَ وَ مِائَةٍ وَ لَهُ خَمْسٌ وَ سِتُّونَ سَنَةً وَ دُفِنَ بِالْبَقِیعِ مَعَ أَبِیهِ وَ جَدِّهِ وَ عَمِّهِ الْحَسَنِ علیه السلام وَ أُمُّهُ أُمُّ فَرْوَةَ بِنْتُ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ وَ کَانَتْ

ص: 3


1- 1. سورة الرعد الآیة: 21.
2- 2. غیبة الشیخ الطوسیّ ص 128.
3- 3. غیبة الشیخ الطوسیّ ص 129 و أخرجه الکلینی فی الکافی ج 1 ص 310 و فیه( النحوی) بدل( الخوزی) کما أخرجه ابن شهرآشوب فی المناقب ج 3 ص 434 بتفاوت یسیر.
4- 4. إعلام الوری ص 290 و فیه« الجوزی» بدل« الخوزی».

که با کارد به شما حمله کرد و قصد کشتن شما را داشت؟! فرمود نمی خواهی از کسانی باشم که خداوند درباره آن ها فرموده است: «وَ الَّذِینَ یَصِلُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَ یَخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ»(1) {و آنان که آنچه را خدا به پیوستنش فرمان داده می پیوندند و از پروردگارشان می ترسند و از سختی حساب بیم دارند} بله سالمه! خداوند بهشت را آفرید و آن را خوشبو کرد که بوی خوش آن از دو هزار سال راه به مشام می رسد. ولی بوی بهشت را کسی که نافرمان پدر و مادر و قطع کننده رابطه ی خویشاوندی باشد حس نخواهد کرد(2).

روایت8.

غیبت طوسی: ابو ایوب خوزی گفت منصور دوانیقی نیمه شب به دنبال من فرستاد، وقتی رفتم روی تخت نشسته بود، شمعی در مقابلش می سوخت و در دست نامه ای داشت، تا سلام کردم نامه را پیش من انداخت و شروع به گریه کرد. گفت این نامه محمّد بن سلیمان است که نوشته جعفر بن محمّد از دنیا رفته است «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ» سه مرتبه این عبارت را گفت کجا می توان کسی چون جعفر بن محمّد پیدا کرد.سپس به من گفت بنویس. اول نامه را نوشتم، گفت بنویس اگر شخص معینی را وصی خود قرار داده گردنش را بزن. جواب آمد که پنج نفر را وصی خود قرار داده است، یکی از آن ها خود منصور ابو جعفر است، علی بن سلیمان، عبد اللَّه و موسی دو پسرش و حمیده. منصور گفت نمی توان این ها را کشت(3).

روایت9.

إعلام الوری: از ابو ایوب خوزی مانند این روایت را نقل کرده است(4).

روایت10.

ارشاد: ولادت امام صادق علیه السلام در شهر مدینه و در سال 83 هجری و رحلت ایشان در شوال سال 148 و در سن 65 سالگی بود. امام در بقیع و در کنار پدرش، جدش و عمویش امام حسن علیه السلام و مادرش ام فروة دختر قاسم بن محمد بن ابی بکر به خاک سپرده شد

ص: 3


1- . رعد / 21
2- . غیبت شیخ طوسی : 128
3- . همان : 129 ، کلینی در کافی 1 : 310 این روایت را نقل کرده است و در آن به جای (الخوزة)، (النحوة) آورده است، ابن شهر آشوب نیز در مناقب 3 : 434 این روایت را با کمی تفاوت نقل کرده است.
4- . إعلام الوری : 290 و در آن به جای (الخوزة)، (الجوزة) آمده است.

إِمَامَتُهُ أَرْبَعاً وَ ثَلَاثِینَ سَنَةٍ(1).

«11»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب دَاوُدُ بْنُ کَثِیرٍ الرَّقِّیُّ قَالَ: أَتَی أَعْرَابِیٌّ إِلَی أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ فَسَأَلَهُ خَبَراً فَقَالَ تُوُفِّیَ جَعْفَرٌ الصَّادِقُ علیه السلام فَشَهَقَ شَهْقَةً وَ أُغْمِیَ عَلَیْهِ فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ هَلْ أَوْصَی إِلَی أَحَدٍ قَالَ نَعَمْ أَوْصَی إِلَی ابْنِهِ عَبْدِ اللَّهِ وَ مُوسَی وَ أَبِی جَعْفَرٍ الْمَنْصُورِ فَضَحِکَ أَبُو حَمْزَةَ وَ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَانَا إِلَی الْهُدَی وَ بَیَّنَ لَنَا عَنِ الْکَبِیرِ وَ دَلَّنَا عَلَی الصَّغِیرِ وَ أَخْفَی عَنْ أَمْرٍ عَظِیمٍ فَسُئِلَ عَنْ قَوْلِهِ فَقَالَ بَیَّنَ عُیُوبَ الْکَبِیرِ وَ دَلَّ عَلَی الصَّغِیرِ لِإِضَافَتِهِ إِیَّاهُ وَ کَتَمَ الْوَصِیَّةَ لِلْمَنْصُورِ لِأَنَّهُ لَوْ سَأَلَ الْمَنْصُورُ عَنِ الْوَصِیِّ لَقِیلَ أَنْتَ (2).

«12»

ضه، [روضة الواعظین] قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: وُلِدَ الصَّادِقُ علیه السلام بِالْمَدِینَةِ- یَوْمَ الْجُمُعَةِ عِنْدَ طُلُوعِ الْفَجْرِ وَ یُقَالُ- یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ لِثَلَاثَ عَشْرَةَ لَیْلَةً بَقِیَتْ مِنْ شَهْرِ رَبِیعٍ الْأَوَّلِ سَنَةَ ثَلَاثٍ وَ ثَمَانِینَ وَ قَالُوا سَنَةَ سِتٍّ وَ ثَمَانِینَ (3).

«13»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: فَأَقَامَ مَعَ جَدِّهِ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ سَنَةً وَ مَعَ أَبِیهِ تِسْعَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ بَعْدَ أَبِیهِ أَیَّامَ إِمَامَتِهِ أَرْبَعاً وَ ثَلَاثِینَ سَنَةً فَکَانَ فِی سِنِی إِمَامَتِهِ- مُلْکُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ الْوَلِیدِ وَ مَرْوَانَ الْحِمَارِ ثُمَّ صَارَتِ الْمُسَوِّدَةُ مِنْ أَرْضِ خُرَاسَانَ مَعَ أَبِی مُسْلِمٍ- سَنَةَ اثْنَتَیْنِ وَ ثَلَاثِینَ وَ مِائَةٍ وَ انْتَزَعُوا الْمُلْکَ مِنْ بَنِی أُمَیَّةَ وَ قَتَلُوا مَرْوَانَ الْحِمَارِ ثُمَّ مَلَکَ أَبُو الْعَبَّاسِ السَّفَّاحُ أَرْبَعَ سِنِینَ وَ سِتَّةَ أَشْهُرٍ وَ أَیَّاماً ثُمَّ مَلَکَ أَخُوهُ أَبُو جَعْفَرٍ الْمَنْصُورُ إِحْدَی وَ عِشْرِینَ سَنَةً وَ أَحَدَ عَشَرَ شَهْراً وَ أَیَّاماً وَ بَعْدَ مُضِیِّ سَنَتَیْنِ مِنْ مُلْکِهِ (4).

«14»

ضه، [روضة الواعظین] قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: قُبِضَ فِی شَوَّالٍ سَنَةَ ثَمَانٍ وَ أَرْبَعِینَ وَ مِائَةٍ وَ قِیلَ یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ النِّصْفَ مِنْ رَجَبٍ (5).

ص: 4


1- 1. الإرشاد للشیخ المفید ص 289.
2- 2. المناقب لابن شهرآشوب ج 3 ص 434.
3- 3. روضة الواعظین ص 253 و المناقب ج 3 ص 399.
4- 4. المناقب ج 3 ص 399.
5- 5. روضة الواعظین ص 253 و المناقب ج 3 ص 399.

و مدت امامت ایشان 34 بود(1).

روایت11.

مناقب: داود بن کثیر رقی گفت: مردی عرب پیش ابو حمزه ثمالی آمد و در مورد خبری از او پرسید، ابو حمزه گفت امام صادق از دنیا رفت. عرب ناله ای زد و بیهوش شد. وقتی به هوش آمد پرسید: کسی را وصی قرار داده است؟ گفت بله پسر خود عبد اللَّه و موسی و منصور دوانیقی را وصی خود قرار داده است، ابو حمزه لبخندی زد و گفت: الحمد للَّه که ما را هدایت نمود و ما را با بزرگ تر آشنا کرد و کوچک تر را معرفی نمود و مطلب بزرگی را پنهان داشت.

در مورد این سخنش توضیح خواستند، گفت عیب های پسر بزرگ تر را آشکار نمود و ما را به فرزند کوچک تر موسی بن جعفر راهنمایی نمود و وصی واقعی را از منصور پنهان کرد، تا اگر منصور بگوید وصی جعفر بن محمّد کیست بگویند خودت(2).

روایت12.

روضة الواعظین، مناقب: امام صادق علیه السلام روز جمعه در مدینه و در هنگام طلوع فجر به دنیا آمد. گفته شده که او در روز دوشنبه و زمانی که سیزده شب از ماه ربیع الاول باقی مانده بود، در سال 83 و گفته اند در سال 86 متولد شد(3).

روایت13.

مناقب: امام صادق علیه السلام مدت دوازده سال با جد خود و نوزده سال با پدرش بود، ایام امامت ایشان بعد از پدرش سی و چهار سال بود. دوران حکومت ابراهیم بن ولید و مروان الحمار در سال های امامت ایشان بود، سپس در سال صد و سی و دو گروهی از مردم سرزمین خراسان به همراه ابو مسلم خراسانی قیام کردند، سلطنت را از بنی امیه گرفتند و مروان الحمار را کشتند. سپس ابو العباس السفاح چهار سال و شش ماه و چند روز حکومت کرد. سپس برادرش ابو جعفر منصور بیست و یک سال و یازده ماه و چند روز حکومت کرد و بعد از گذشت دو سال از حکومتش از دنیا رفت(4).

روایت14.

روضة الواعظین، مناقب ابن شهر آشوب: امام صادق علیه السلام در ماه شوال سال صد و چهل و هشت و گفته شده که در روز دوشنبه نیمه ماه رجب وفات یافت(5) .

ص: 4


1- . ارشاد شیخ مفید : 289
2- . مناقب ابن شهر آشوب 3 : 434
3- . روضة الواعظین: 253 ، مناقب 3 : 399
4- . مناقب 3 : 399
5- . روضة الواعظین: 253 و مناقب 3 : 399
«15»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب وَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ الْقُمِّیُّ،: سَمَّهُ الْمَنْصُورُ وَ دُفِنَ فِی الْبَقِیعِ وَ قَدْ کَمَلَ عُمُرُهُ خَمْساً وَ سِتِّینَ سَنَةً وَ یُقَالُ کَانَ عُمُرُهُ خَمْسِینَ سَنَةً وَ أُمُّهُ فَاطِمَةُ بِنْتُ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ(1).

«16»

کشف، [کشف الغمة]: قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ طَلْحَةَ أَمَّا وِلَادَتُهُ فَبِالْمَدِینَةِ سَنَةَ ثَمَانِینَ مِنَ الْهِجْرَةِ- وَ قِیلَ سَنَةَ ثَلَاثٍ وَ ثَمَانِینَ وَ الْأَوَّلُ أَصَحُّ وَ أَمَّا نَسَبُهُ أَباً وَ أُمّاً فَأَبُوهُ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدٌ الْبَاقِرُ وَ أُمُّهُ أُمُّ فَرْوَةَ بِنْتُ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ(2) وَ أَمَّا عُمُرُهُ فَإِنَّهُ مَاتَ فِی سَنَةِ ثَمَانٍ وَ أَرْبَعِینَ وَ مِائَةٍ فِی خِلَافَةِ الْمَنْصُورِ فَیَکُونُ عُمُرُهُ ثلاث [ثَلَاثاً] وَ سِتِّینَ سَنَةً هَذَا هُوَ الْأَظْهَرُ وَ قِیلَ غَیْرُ ذَلِکَ وَ قَبْرُهُ بِالْمَدِینَةِ بِالْبَقِیعِ- وَ هُوَ الْقَبْرُ الَّذِی فِیهِ أَبُوهُ وَ جَدُّهُ وَ عَمُّهُ- وَ قَالَ الْحَافِظُ عَبْدُ الْعَزِیزِ أُمُّهُ علیه السلام أُمُّ فَرْوَةَ بِنْتُ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ وَ أُمُّهَا أَسْمَاءُ بِنْتُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ وُلِدَ عَامَ الْجُحَافِ سَنَةَ ثَمَانِینَ وَ مَاتَ سَنَةَ ثَمَانٍ وَ أَرْبَعِینَ وَ مِائَةٍ(3) وَ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ سَعِیدٍ لَمَّا خَرَجَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ هَرَبَ جَعْفَرٌ إِلَی مَالِهِ بِالْفُرْعِ فَلَمْ یَزَلْ هُنَاکَ مُقِیماً حَتَّی قُتِلَ مُحَمَّدٌ فَلَمَّا قُتِلَ مُحَمَّدٌ وَ اطْمَأَنَّ النَّاسُ وَ أَمِنُوا رَجَعَ إِلَی الْمَدِینَةِ فَلَمْ یَزَلْ بِهَا حَتَّی مَاتَ لِسَنَةِ ثَمَانٍ وَ أَرْبَعِینَ وَ مِائَةٍ فِی خِلَافَةِ أَبِی جَعْفَرٍ وَ هُوَ یَوْمَئِذٍ ابْنُ إِحْدَی وَ سَبْعِینَ سَنَةً(4)

وَ قَالَ ابْنُ الْخَشَّابِ بِالْإِسْنَادِ الْأَوَّلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ مَضَی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ هُوَ ابْنُ خَمْسٍ وَ سِتِّینَ سَنَةً وَ یُقَالُ ثَمَانٌ وَ سِتِّینَ سَنَةً فِی سَنَةِ مِائَةٍ وَ ثَمَانٍ وَ أَرْبَعِینَ وَ کَانَ مَوْلِدُهُ علیه السلام سَنَةَ ثَلَاثٍ وَ ثَمَانِینَ مِنَ الْهِجْرَةِ وَ کَانَ مُقَامُهُ مَعَ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام اثْنَتَیْ عَشْرَةَ سَنَةً وَ أَیَّاماً وَ فِی الثَّانِیَةِ کَانَ مُقَامُهُ مَعَ جَدِّهِ خَمْسَ عَشْرَةَ

ص: 5


1- 1. المناقب ج 3 ص 399.
2- 2. کشف الغمّة ج 2 ص 369.
3- 3. نفس المصدر ج 2 ص 378.
4- 4. المصدر السابق ج 2 ص 379.

روایت15.

مناقب: ابو جعفر قمی گفته است که: منصور امام صادق علیه السلام را مسموم کرد و ایشان در بقیع به خاک سپرده شد. عمر ایشان 65 سال بود و گفته شده عمر او پنجاه سال بوده است. مادرش فاطمه دختر قاسم بن محمد بن ابی بکر بود(1).

روایت16.

کشف الغمة: ولادت امام صادق علیه السلام در شهر مدینه، در سال هشتاد هجری بود و گفته شده که در سال هشتاد و سه بوده است و مورد اول صحیح تر است. اما در مورد نسب پدری و مادری ایشان؛ پدرش امام محمد باقر علیه السلام و مادرش امّ فروة دختر قاسم بن محمد بن ابی بکر بود(2). اما عمر ایشان؛ امام در سال 148 و در زمان خلافت منصور وفات یافت، در نتیجه عمر ایشان 63 سال بود، این روایت واضح تر است اما غیر از این به گونه دیگر نیز روایت شده است. قبر ایشان در مدینه و در بقیع واقع شده ( و این همان قبری است که پدر، جد و عموی ایشان در آن به خاک سپرده شدند). حافظ عبد العزیز گفته است مادر ایشان امّ فروة دختر قاسم بن محمد بن ابی بکر بود و مادر مادر ایشان اسماء دختر عبد الرحمن بن ابی بکر بود. امام در سال جحاف سال هشتاد متولد شد و در سال 148 وفات یافت(3). محمد بن سعید گفته است هنگامی که محمد بن عبد الله بن حسن خروج کرد، جعفر به املاک خود در فُرع گریخت، او همچنان در آنجا بود تا اینکه محمد به قتل رسید. وقتی محمد کشته شد و مردم اطمینان یافته و احساس امنیت کردند، امام به مدینه بازگشت و تا هنگام وفاتش که در سال 148 و زمان خلافت منصور بود در آنجا باقی ماند، ایشان در آن زمان 71 سال داشت(4). از محمد بن سنان نقل شده است که امام جعفر صادق در سن 65 سالگی وفات یافت و گفته شده که در سن 68 سالگی در سال 148 وفات یافت. ولادت ایشان در سال 83 هجری بود، او مدت دوازده سال و چند روز با جد خود امام سجاد علیه السلام بود، در روایت دوم آمده است که پانزده سال با جد خود بوده است.

ص: 5


1- . مناقب 3 : 399
2- . کشف الغمة 2 : 369
3- . همان 2 : 378
4- . کشف الغمة 2 : 379

سَنَةً وَ تُوُفِّیَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَرْبَعٌ وَ ثَلَاثُونَ سَنَةً فِی إِحْدَی الرِّوَایَتَیْنِ- وَ أَقَامَ بَعْدَ أَبِیهِ أَرْبَعاً وَ ثَلَاثِینَ سَنَةً وَ کَانَ عُمُرُهُ علیه السلام فِی إِحْدَی الرِّوَایَتَیْنِ خَمْساً وَ سِتِّینَ سَنَةً وَ فِی الرِّوَایَةِ الْأُخْرَی ثَمَانٍ وَ سِتِّینَ سَنَةً قَالَ لَنَا الزَّارِعُ وَ الْأُولَی هِیَ الصَّحِیحَةُ- وَ أُمُّهُ أُمُّ فَرْوَةَ بِنْتُ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ(1).

«17»

عم، [إعلام الوری]: وُلِدَ علیه السلام بِالْمَدِینَةِ لِثَلَاثَ عَشْرَةَ لَیْلَةً بَقِیَتْ مِنْ شَهْرِ رَبِیعٍ الْأَوَّلِ- سَنَةَ ثَلَاثٍ وَ ثَمَانِینَ مِنَ الْهِجْرَةِ وَ مَضَی علیه السلام فِی النِّصْفِ مِنْ رَجَبٍ وَ یُقَالُ فِی شَوَّالٍ سَنَةَ ثَمَانٍ وَ أَرْبَعِینَ وَ مِائَةٍ وَ لَهُ خَمْسٌ وَ سِتُّونَ سَنَةً أَقَامَ فِیهَا مَعَ جَدِّهِ وَ أَبِیهِ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ سَنَةً وَ مَعَ أَبِیهِ بَعْدَ جَدِّهِ تِسْعَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ بَعْدَ أَبِیهِ علیه السلام أَیَّامَ إِمَامَتِهِ علیه السلام أَرْبَعاً وَ ثَلَاثِینَ سَنَةً وَ کَانَ فِی أَیَّامِ إِمَامَتِهِ علیه السلام بَقِیَّةُ مُلْکِ هِشَامِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ وَ مُلْکُ الْوَلِیدِ بْنِ یَزِیدَ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ وَ مُلْکُ یَزِیدَ بْنِ الْوَلِیدِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ الْمُلَقَّبِ بِالنَّاقِصِ وَ مُلْکُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ الْوَلِیدِ وَ مُلْکُ مَرْوَانَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحِمَارِ ثُمَّ صَارَتِ الْمُسَوِّدَةُ مِنْ أَهْلِ خُرَاسَانَ مَعَ أَبِی مُسْلِمٍ- سَنَةَ اثْنَتَیْنِ وَ ثَلَاثِینَ وَ مِائَةٍ فَمَلَکَ أَبُو الْعَبَّاسِ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ الْمُلَقَّبُ بِالسَّفَّاحِ أَرْبَعَ سِنِینَ وَ ثَمَانِیَةَ أَشْهُرٍ ثُمَّ مَلَکَ أَخُوهُ أَبُو جَعْفَرٍ عَبْدُ اللَّهِ الْمُلَقَّبُ بِالْمَنْصُورِ إِحْدَی وَ عِشْرِینَ سَنَةً وَ أَحَدَ عَشَرَ شَهْراً وَ تُوُفِّیَ الصَّادِقُ علیه السلام بَعْدَ عَشْرِ سِنِینَ مِنْ مُلْکِهِ وَ دُفِنَ بِالْبَقِیعِ مَعَ أَبِیهِ وَ جَدِّهِ وَ عَمِّهِ الْحَسَنِ علیهم السلام (2).

«18»

کا، [الکافی] سَعْدٌ وَ الْحِمْیَرِیُّ مَعاً عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ أَخِیهِ عَلِیٍّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُبِضَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ هُوَ ابْنُ خَمْسٍ وَ سِتِّینَ سَنَةً فِی عَامِ ثَمَانٍ وَ أَرْبَعِینَ وَ مِائَةٍ- وَ عَاشَ بَعْدَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَرْبَعاً وَ ثَلَاثِینَ سَنَةً(3).

ص: 6


1- 1. کشف الغمّة ج 2 ص 415.
2- 2. إعلام الوری ص 266.
3- 3. الکافی ج 1 ص 475.

در یکی از دو روایت آمده است هنگامی که امام محمد باقر وفات یافت امام صادق علیه السلام 34 سال داشت، امام بعد از پدرش 34 سال عمر کرد و در یکی از دو روایت آمده است که عمر ایشان 65 سال بوده است و در روایت دیگر آمده که عمر امام 68 سال بوده است، این را زارع به ما گفته است اما روایت اول صحیح تر است. مادر امام امّ فروة دختر قاسم بن محمد بن ابی بکر بود(1).

روایت17.

اعلام الوری: امام صادق علیه السّلام در هفدهم ربیع الاول سال هشتاد و سه هجرت متولد شد و در نیمه رجب و بعضی گفته اند در شوال سال 148 هجری در سن 65 سالگی از دنیا رفت. دوازده سال با جد و پدر خود بود بعد از درگذشت جدش نوزده سال با پدر خود و ایام امامتش بعد از پدر سی و چهار سال بود.

در ایام امامت ایشان بقیه حکومت هشام بن عبد الملک و حکومت ولید بن یزید بن عبد الملک و حکومت یزید بن ولید بن عبد الملک که مشهور به ناقص بود سپری شد و نیز حکومت ابراهیم بن ولید و حکومت مروان بن محمّد مشهور به حمار و در سال صد و سی و دو ابو مسلم خراسانی قیام کرد که در نتیجه سلطنت از بنی امیه به بنی عباس که اولین خلیفه آن ها عبد اللَّه بن محمّد بن علی بن عبد اللَّه بن عباس معروف به سفاح بود منتقل گشت. او چهار سال و هشت ماه حکومت کرد، پس از او برادرش ابو جعفر مشهور به منصور دوانیقی بیست و یک سال و ده ماه حکومت را در عهده داشت. حضرت صادق علیه السّلام بعد از گذشت ده سال از حکومت او از دنیا رفت و در بقیع در کنار پدر و جد و عموی خود امام حسن به خاک سپرده شد(2).

روایت18.

کافی: امام صادق علیه السلام در سال 148 و در حالی که 65 سال داشت وفات یافت، ایشان بعد از امام محمد باقر علیه السلام 34 سال زندگی کرد(3) .

ص: 6


1- . کشف الغمة 2 : 415
2- . اعلام الوری: 266
3- . کافی 1 : 475
«19»

کا، [الکافی] سَعْدٌ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: أَنَا کَفَّنْتُ أَبِی فِی ثَوْبَیْنِ شَطَوِیَّیْنِ کَانَ یُحْرِمُ فِیهِمَا وَ فِی قَمِیصٍ مِنْ قُمُصِهِ وَ فِی عِمَامَةٍ کَانَتْ لِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام وَ فِی بُرْدٍ اشْتَرَیْتُهُ بِأَرْبَعِینَ دِینَاراً(1).

20.

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ سَهْلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ: مِثْلَهُ وَ زَادَ فِی آخِرِهِ لَوْ کَانَ الْیَوْمَ لَسَاوَی أَرْبَعَمِائَةِ دِینَارٍ(2).

بیان

شطا اسم قریة بناحیة مصر تنسب إلیها الثیاب الشطویة.

«21»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ وَهْبِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ جَرِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: کَانَ سَعِیدُ بْنُ الْمُسَیَّبِ وَ الْقَاسِمُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ وَ أَبُو خَالِدٍ الْکَابُلِیُّ مِنْ ثِقَاتِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام ثُمَّ قَالَ وَ کَانَتْ أُمِّی مِمَّنْ آمَنَتْ وَ اتَّقَتْ وَ أَحْسَنَتْ- وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ (3).

«22»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ سَهْلٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا قَالَ: لَمَّا قُبِضَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام أَمَرَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِالسِّرَاجِ فِی الْبَیْتِ الَّذِی کَانَ یَسْکُنُهُ حَتَّی قُبِضَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ثُمَّ أَمَرَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام بِمِثْلِ ذَلِکَ فِی بَیْتِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام حَتَّی خَرَجَ بِهِ إِلَی الْعِرَاقِ ثُمَّ لَا أَدْرِی مَا کَانَ (4).

«23»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ أَبِی إِسْمَاعِیلَ السَّرَّاجِ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ الْأَوَّلُ

ص: 7


1- 1. الکافی ج 1 ص 475.
2- 2. المصدر السابق ج 3 ص 149 و أخرجه الشیخ فی التهذیب ج 1 ص 434 و الاستبصار ج 1 ص 210.
3- 3. المصدر السابق ج 3 ص 472 صدر حدیث.
4- 4. المصدر السابق ج 3 ص 251 و أخرج الصدوق فی الفقیه ج 1 ص 97 و الطوسیّ فی التهذیب ج 1 ص 289.

روایت19.

کافی: امام موسی بن جعفر علیه السلام فرمود: من پدرم را در دو پارچه مصری معروف بشطوی که در آنها احرام بسته بود و یکی از پیراهنهای خود ایشان و عمامه ای که متعلق بعلی بن الحسین علیه السلام بود و نیز برده ای که آن را چهل دینار خریدم کفن کردم(1).

روایت20.

کافی: در پایان روایت دیگری از عمرو بن سعید اضافه می کند، آن برده اگر امروز بود چهار صد دینار می ارزید(2).

توضیح

شطا نام روستایی در مصر است که لباس شطوی به آن نسبت داده می شود.

روایت21.

کافی: امام صادق علیه السلام فرمود: سعید بن مسیب و قاسم ابن محمّد ابن ابی بکر و ابو خالد از اشخاص مورد اعتماد پدرم بودند و مادرم زنی باایمان و پرهیز کار و نیکوکار بود، خدا نیکوکاران را دوست دارد(3).

روایت22.

کافی: هنگامی که امام محمد باقر علیه السلام از دنیا رفت امام صادق دستور داد در آن خانه ای که امام محمد باقر سکونت داشت چراغ روشن کنند تا وقتی که حضرت صادق از دنیا رفت، موسی بن جعفر علیه السّلام نیز همان کار را نسبت به خانه حضرت صادق علیه السلام انجام داد، تا وقتی آن حضرت را بطرف بغداد بردند دیگر نفهمیدم چه شد(4).

روایت23.

کافی: امام موسی بن جعفر علیه السلام فرمود:

ص: 7


1- . همان
2- . کافی 3 : 149 . شیخ این روایت را در تهذیب 1 : 434 و استبصار 1 : 210 آورده است.
3- . کافی 3 : 472 ابتدای حدیث
4- . کافی 3 : 251 ، صدوق در فقیه 1: 97 و طوسی در تهذیب 1: 289 این روایت را آورده اند.

علیه السلام: إِنَّهُ لَمَّا حَضَرَ أَبِیَ الْوَفَاةُ قَالَ لِی یَا بُنَیَّ إِنَّهُ لَا یَنَالُ شَفَاعَتَنَا مَنِ اسْتَخَفَّ بِالصَّلَاةِ(1).

«24»

قل، [إقبال الأعمال] فِی أَدْعِیَةِ شَهْرِ رَمَضَانَ:- وَ ضَاعِفِ الْعَذَابَ عَلَی مَنْ شَرِکَ فِی دَمِهِ وَ هُوَ الْمَنْصُورُ(2).

باب 2 أسمائه و ألقابه و کناه و عللها و نقش خاتمه و حلیته و شمائله صلوات الله علیه

الأخبار

«1»

ن (3)،[عیون أخبار الرضا علیه السلام] لی، [الأمالی] للصدوق أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ أَبِی الْعُقْبَةِ الصَّیْرَفِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: کَانَ نَقْشُ خَاتَمِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام اللَّهُ وَلِیِّی وَ عِصْمَتِی مِنْ خَلْقِهِ (4).

«2»

ع، [علل الشرائع] عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ الصُّوفِیِّ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی الْحَبَّالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ الْخَشَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُصَیْنِ عَنِ الْمُفَضَّلِ عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا وُلِدَ ابْنِی- جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَسَمُّوهُ الصَّادِقَ فَإِنَّهُ سَیَکُونُ فِی وُلْدِهِ سَمِیٌّ لَهُ یَدَّعِی الْإِمَامَةَ بِغَیْرِ حَقِّهَا وَ یُسَمَّی کَذَّاباً(5).

ص: 8


1- 1. المصدر السابق ج 3 ص 270.
2- 2. الإقبال ص 345.
3- 3. عیون أخبار الرضا علیه السلام ج 2 ص 56 جزء حدیث.
4- 4. أمالی الصدوق ص 458.
5- 5. علل الشرائع ص 234.

هنگامی زمان مرگ پدرم فرا رسید فرمود پسرم شفاعت ما به کسی که نماز را سبک بشمارد نخواهد رسید(1).

روایت24.

إقبال الأعمال: در دعاهای ماه رمضان آورده است، و عذاب را برای کسی که در ریختن خون امام صادق علیه السلام شریک بوده که منظور همان منصور است، چند برابر کن(2) .

باب دوم : اسمها و نقش انگشتری و شمایل امام صادق علیه السّلام

روایات

روایت1.

عیون اخبار الرضا: امام رضا علیه السّلام فرمود نقش انگشتری امام جعفر صادق علیه السّلام «اللَّه ولیّی و عصمتی من خلقه» بود(3).

روایت2.

علل الشرائع: امام سجاد علیه السلام از پدرش و جدش نقل کرد که پیامبر اکرم فرمود: وقتی پسرم جعفر بن محمّد بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب متولد شد لقب او را صادق بگذارید، در آینده از فرزندانش یک نفر هم نام او به ناحق ادعای امامت میکند که کذاب نامیده می شود (جعفر کذاب)(4).

ص: 8


1- . کافی 3 : 270
2- . الإقبال : 345
3- . امالی صدوق : 458
4- . علل الشرایع : 234
«3»

مع، [معانی الأخبار]: سُمِّیَ الصَّادِقُ صَادِقاً لِیَتَمَیَّزَ مِنَ الْمُدَّعِی لِلْإِمَامَةِ بِغَیْرِ حَقِّهَا وَ هُوَ جَعْفَرُ بْنُ عَلِیٍّ إِمَامُ الْفَطَحِیَّةِ الثَّانِیَةِ(1).

«4»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ أَبِی خَالِدٍ أَنَّهُ قَالَ: قُلْتُ لِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام مَنِ الْإِمَامُ بَعْدَکَ قَالَ مُحَمَّدٌ ابْنِی یَبْقُرُ الْعِلْمَ بَقْراً وَ مِنْ بَعْدِ مُحَمَّدٍ جَعْفَرٌ اسْمُهُ عِنْدَ أَهْلِ السَّمَاءِ الصَّادِقُ قُلْتُ کَیْفَ صَارَ اسْمُهُ الصَّادِقَ وَ کُلُّکُمُ الصَّادِقُونَ فَقَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ أَبِیهِ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ إِذَا وُلِدَ ابْنِی- جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَسَمُّوهُ الصَّادِقَ فَإِنَّ الْخَامِسَ مِنْ وُلْدِهِ الَّذِی اسْمُهُ جَعْفَرٌ یَدَّعِی الْإِمَامَةَ اجْتِرَاءً عَلَی اللَّهِ وَ کَذِباً عَلَیْهِ فَهُوَ عِنْدَ اللَّهِ جَعْفَرٌ الْکَذَّابُ الْمُفْتَرِی عَلَی اللَّهِ ثُمَّ بَکَی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام فَقَالَ کَأَنِّی بِجَعْفَرٍ جَعْفَرٍ الْکَذَّابِ وَ قَدْ حَمَلَ طَاغِیَةَ زَمَانِهِ عَلَی تَفْتِیشِ أَمْرِ وَلِیِّ اللَّهِ وَ الْمُغَیَّبِ فِی حِفْظِ اللَّهِ فَکَانَ کَمَا ذَکَرَ(2).

«5»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: کَانَ الصَّادِقُ علیه السلام رَبْعَ الْقَامَةِ أَزْهَرَ الْوَجْهِ حَالِکَ الشَّعْرِ جعد [جَعْداً] أَشَمَّ الْأَنْفِ أَنْزَعَ رَقِیقَ الْبَشَرَةِ دَقِیقَ الْمَسْرُبَةِ عَلَی خَدِّهِ خَالٌ أَسْوَدُ وَ عَلَی جَسَدِهِ خِیلَانٌ حُمْرَةٌ(3)

وَ کَانَ اسْمُهُ جعفر [جَعْفَراً] وَ یُکَنَّی أَبَا عَبْدِ اللَّهِ وَ أَبَا إِسْمَاعِیلَ وَ الْخَاصُّ أَبُو مُوسَی وَ أَلْقَابُهُ الصَّادِقُ وَ الْفَاضِلُ وَ الطَّاهِرُ وَ الْقَائِمُ وَ الْکَافِلُ وَ الْمُنْجِی وَ إِلَیْهِ تُنْسَبُ الشِّیعَةُ الْجَعْفَرِیَّةُ وَ مَسْجِدُهُ فِی الْحِلَّةِ(4).

بیان

رجل ربع بین الطول و القصر و الحالک الشدید السواد و الشمم ارتفاع قصبة الأنف و حسنها و استواء أعلاها و انتصاب الأرنبة أو ورود الأرنبة و حسن استواء القصبة و ارتفاعها أو أن یطول الأنف و یدق و تسیل روثته و المسربة بفتح المیم و ضم الراء الشعر وسط الصدر إلی البطن.

ص: 9


1- 1. معانی الأخبار ص 65.
2- 2. الخرائج و الجرائح ص 195.
3- 3. جمع خال: الشامة فی البدن.
4- 4. المناقب ج 3 ص 400.

روایت3.

معانی الأخبار: امام جعفر صادق علیه السلام صادق نامیده شد، تا از کسی که به ناحق ادعای امامت کرد تشخیص داده شود، نام او جعفر بن علی و امام فطحیه دوم بود(1).

روایت4.

خرایج و جرائح: ابو خالد گفت به حضرت سجاد ع عرض کردم امام بعد از شما کیست؟ فرمود: فرزندم محمّد که علم را میشکافد، پس از او فرزندش جعفر است، نام او نزد ساکنان آسمان صادق است. عرض کردم به چه علت اسم او صادق شد در حالی که تمامی شما صادق هستید؟ فرمود: پدرم از پدرش نقل کرده که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: وقتی پسرم جعفر بن محمّد بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب متولد شد لقب او را صادق بگذارید، چون پنجمین فرزندش که نام او جعفر است، بدروغ ادعای امامت میکند او نزد خدا جعفر کذاب است که به خداوند دروغ می بندد. در این موقع اشکهای امام جاری شده فرمود: گویی می بینم همان جعفر کذاب خلیفه ستمگر زمان را وادار میکند که بجستجوی ولی خدا و امام غایب که خداوند حافظ اوست بپردازند، همان طور نیز شد(2).

روایت5.

مناقب: حضرت صادق علیه السّلام قدی متوسط داشتند چهره ای درخشان و موهای سیاه و بینی بلند و زیبا، جلو سرشان مو نداشت و مویهای سینه تا شکمش کم بود روی صورتش خالی سیاه و روی بدنش خالهای قرمز داشت. نامش جعفر و کنیه اش ابا عبد اللَّه و ابا اسماعیل و آن کنیه اش که اختصاص بشیعه داشت ابو موسی بود، دارای لقب صادق، فاضل، طاهر و قائم و کامل و منجی نیز بود. شیعه را به ایشان نسبت داده و شیعه جعفری میگویند، مسجد ایشان در حله است(3).

توضیح

رجل ربع یعنی بین قد کوتاه و بلند و الحالک مشکی بسیار تیره است و الشمم بلندی استخوان بینی و زیبایی و مسطح بودن بالای آن است یا آن که بینی بلند و نازک باشد و مواد داخل آن جریان یابد. المسربة با میم مفتوح و راء مضموم به معنای موی وسط سینه تا شکم است.

ص: 9


1- . معانی الأخبار : 65
2- . الخرائج و الجرائح : 195
3- . مناقب 3 : 400
«6»

کشف، [کشف الغمة] قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ طَلْحَةَ(1): اسْمُهُ علیه السلام جَعْفَرٌ وَ کُنْیَتُهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ- وَ قِیلَ أَبُو إِسْمَاعِیلَ وَ لَهُ أَلْقَابٌ أَشْهَرُهَا الصَّادِقُ وَ مِنْهَا الصَّابِرُ وَ الْفَاضِلُ وَ الطَّاهِرُ.

أَقُولُ ذَکَرَ فِی الْفُصُولِ الْمُهِمَّةِ(2)

نَحْوَهُ وَ قَالَ: نَقْشُ خَاتَمِهِ ما شاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ (3).

«7»

کف، [المصباح] للکفعمی: نَقْشُ خَاتَمِهِ اللَّهُ خالِقُ کُلِّ شَیْ ءٍ(4).

«8»

مکا، [مکارم الأخلاق] مِنْ کِتَابِ اللِّبَاسِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ: قَاوَمُوا خَاتَمَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأَخَذَهُ أَبِی بِسَبْعَةٍ قَالَ قُلْتُ سَبْعَةُ دَرَاهِمَ قَالَ سَبْعَةُ دَنَانِیرَ(5).

وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ صَفْوَانَ قَالَ: أُخْرِجَ إِلَیْنَا خَاتَمُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ کَانَ نَقْشُهُ أَنْتَ ثِقَتِی فَاعْصِمْنِی مِنْ خَلْقِکَ (6).

وَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُوسَی قَالَ: کَانَ خَاتَمُ جَدِّی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فِضَّةً کُلُّهُ- وَ عَلَیْهِ یَا ثِقَتِی قِنِی شَرَّ جَمِیعِ خَلْقِکَ وَ إِنَّهُ بَلَغَ فِی الْمِیرَاثِ خَمْسِینَ دِینَاراً زَائِداً أَبِی- عَلَی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ فَاشْتَرَاهُ أَبِی (7).

«9»

کا، [الکافی] عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنِ ابْنِ ظَبْیَانَ وَ حَفْصِ بْنِ غِیَاثٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: فِی خَاتَمِی مَکْتُوبٌ اللَّهُ خالِقُ کُلِّ شَیْ ءٍ(8).

ص: 10


1- 1. مطالب السئول ص 81.
2- 2. الفصول المهمة ص 209.
3- 3. کشف الغمّة ج 2 ص 370.
4- 4. مصباح الکفعمیّ ص 522.
5- 5. مکارم الأخلاق ص 95.
6- 6. نفس المصدر ص 102.
7- 7. المصدر السابق ص 103.
8- 8. الکافی ج 6 ص 473 جزء حدیث.

روایت6.

کشف الغمة: اسم او جعفر و کنیه اش ابو عبدالله است و گفته شده ابو اسماعیل، ایشان لقب هایی دارند که مشهورترین آن صادق است و از دیگر لقب های ایشان صابر و فاضل و طاهر است.

می گویم در فصول المهمة(1) مینویسد نقش انگشتر ایشان «ما شاء اللَّه لا قوة الا باللَّه استغفر اللَّه» است(2).

روایت7.

مصباح کفعمی: نقش انگشتری ایشان «اللَّهُ خالِقُ کُلِّ شَیْ ءٍ*» است(3).

روایت8.

مکارم الاخلاق: امام رضا علیه السلام فرمود: انگشتر امام صادق علیه السّلام را قیمت کردند به هفت دینار پدرم آن را برداشت، گفت گفتم هفت درهم گفت هفت دینار(4) .

از صفوان نقل شده است که گفت: انگشتر امام صادق علیه السلام را برایمان بیاور و نقش انگشتر او «أنت ثقتی فاعصمنی من خلقک» بود(5).

از اسماعیل بن موسی نقل شده است که گفت: انگشتر جدم جعفر صادق علیه السّلام از نقره بود و نقش آن «و یا ثقتی قنی شر جمیع خلقک» بود و در میراث به مبلغ پنجاه دینار بود، که پدرم به عبد اللَّه بن جعفر بیشتر پرداخت و آن را خرید(6).

روایت9.

کافی: امام صادق علیه السلام فرمود: در انگشتر من نوشته است «اللَّهُ خالِقُ کُلِّ شَیْ ءٍ*»(7).

روایت10.

کافی: از عبد الحمید نقل شده است که: معتّب از کنار من می گذشت و با خود انگشتری داشت، گفتم: این چیست؟ گفت: انگشتر امام صادق علیه السلام است، انگشتر را گرفتم تا آنچه در آن نوشته شده بخوانم، نوشته بود « اللّهم أنت ثقتی فقنی شرّ خلقک»(8).

ص: 10


1- . الفصول المهمة: 209
2- . کشف الغمة 2 : 370
3- . مصباح کفعمی: 522
4- . مکارم الاخلاق: 95
5- . همان: 102
6- . مکارم الاخلاق: 103
7- . کافی 6 : 473 بخش جدید
8- .[4] همان 6 : 473 و قسمت دوم آن جزو حدیث است.
«10»

کا، [الکافی] عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ النَّهِیکِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ قَالَ: مَرَّ بِی مُعَتِّبٌ وَ مَعَهُ خَاتَمٌ فَقُلْتُ لَهُ أَیُّ شَیْ ءٍ فَقَالَ خَاتَمُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأَخَذْتُ لِأَقْرَأَ مَا فِیهِ فَإِذَا فِیهِ اللَّهُمَّ أَنْتَ ثِقَتِی فَقِنِی شَرَّ خَلْقِکَ (1).

«11»

کا، [الکافی] أَحْمَدُ عَنِ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ الرِّضَا علیه السلام فَأَخْرَجَ إِلَیْنَا خَاتَمَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَإِذَا عَلَیْهِ أَنْتَ ثِقَتِی فَاعْصِمْنِی مِنَ النَّاسِ (2).

«12»

د، [العدد القویة]: نَقْشُ خَاتَمِهِ اللَّهُ عَوْنِی وَ عِصْمَتِی مِنَ النَّاسِ وَ قِیلَ نَقْشُهُ أَنْتَ ثِقَتِی فَاعْصِمْنِی مِنْ خَلْقِکَ وَ قِیلَ رَبِّی عَصَمَنِی مِنْ خَلْقِهِ وَ أَلْقَابُهُ الصَّادِقُ وَ الْفَاضِلُ وَ الْقَاهِرُ وَ الْبَاقِی وَ الْکَامِلُ وَ الْمُنْجِی وَ الصَّابِرُ وَ الْفَاطِرُ وَ الطَّاهِرُ- وَ أُمُّهُ أُمُّ فَرْوَةَ وَ قِیلَ أُمُّ الْقَاسِمِ فَاطِمَةُ بِنْتُ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بِکْرٍ.

ص: 11


1- 1. نفس المصدر ج 6 ص 473 و الثانی فیه جزء حدیث.
2- 2. نفس المصدر ج 6 ص 473 و الثانی فیه جزء حدیث.

روایت11.

کافی: از بزنطی نقل شده که گفت: نزد امام رضا علیه السلام بودم که انگشتر امام صادق علیه السلام را نزد ما آوردند، روی آن نوشته بود «أنت ثقتی فاعصمنی من الناس»(1).

روایت12.

العدد القویة: نقش انگشتر امام صادق علیه السلام «عونی و عصمتی من الناس» بود و گفته شده نقش آن «أنت ثقتی فاعصمنی من خلقک» بوده و گفته شده نقش آن «ربی عصمنی من خلقه» بوده است. لقب های امام صادق و فاضل و قاهر و باقی و کامل و منجی و صابر و فاطر و طاهر است. مادر ایشان امّ فروة بود و گفته شده امّ قاسم فاطمه دختر قاسم بن محمد بن ابی بکر بوده است .

ص: 11


1- . کافی 6 : 473 و قسمت دوم آن جزو حدیث است.

باب 3 النص علیه صلوات الله علیه

الأخبار

«1»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] الطَّالَقَانِیُّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ سَعِیدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ نَصْرٍ الْقَطَّانِ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ السُّلَمِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحِیمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ أَبِی عَمْرٍو عَنْ صَدَقَةَ بْنِ أَبِی مُوسَی عَنْ أَبِی نَضْرَةَ قَالَ: لَمَّا احْتُضِرَ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الْبَاقِرُ علیهما السلام عِنْدَ الْوَفَاةِ دَعَا بِابْنِهِ الصَّادِقِ علیه السلام لِیَعْهَدَ إِلَیْهِ عَهْداً فَقَالَ لَهُ أَخُوهُ زَیْدُ بْنُ عَلِیٍّ علیه السلام لَوِ امْتَثَلْتَ فِی تِمْثَالِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ علیهما السلام رَجَوْتُ أَنْ لَا تَکُونَ أَتَیْتَ مُنْکَراً فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا الْحُسَیْنِ إِنَّ الْأَمَانَاتِ لَیْسَتْ بِالْمِثَالِ وَ لَا الْعُهُودُ بِالرُّسُومِ وَ إِنَّمَا هِیَ أُمُورٌ سَابِقَةٌ عَنْ حُجَجِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ (1).

«2»

شا، [الإرشاد]: وَصَّی إِلَی الصَّادِقِ علیه السلام أَبُوهُ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَصِیَّةً ظَاهِرَةً وَ نَصَّ عَلَیْهِ بِالْإِمَامَةِ نَصّاً جَلِیّاً.

فَرَوَی مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: لَمَّا حَضَرَتْ أَبِیَ الْوَفَاةُ قَالَ یَا جَعْفَرُ أُوصِیکَ بِأَصْحَابِی خَیْراً قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ اللَّهِ لَأَدَعَنَّهُمْ وَ الرَّجُلُ مِنْهُمْ یَکُونُ فِی الْمِصْرِ فَلَا یَسْأَلُ أَحَداً(2).

«3»

عم، [إعلام الوری] الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ: مِثْلَهُ (3)

ص: 12


1- 1. عیون أخبار الرضا علیه السلام ج 1 ص 40 صدر حدیث طویل.
2- 2. الإرشاد ص 289.
3- 3. إعلام الوری ص 267 و أخرجه الکلینی فی الکافی ج 1 ص 306.

باب سوم : تصریح به امامت حضرت صادق علیه السّلام

روایات

روایت1.

عیون اخبار الرضا: ابی نضره گفت: هنگامی که زمان وفات امام باقر علیه السّلام فرا رسید، فرزند خود امام صادق را خواست تا به او وصیت کند، برادرش زید بن علی عرض کرد: اگر روش امام حسن و امام حسین علیهما السلام را به کار میبردی، گمان نمیکنم کار بدی انجام داده بودی (منظورش این بود که مقام امامت را به برادر خود زید واگذار می کرد). فرمود ای ابو الحسین در مورد امانت پروردگار نمیتوان به راه و رسم این و آن رفتار نمود، پیمانی است که خدا گرفته و دستوری است که پیشوایان قبل از جانب خدای بزرگ داده اند(1).

روایت2.

ارشاد: امام باقر علیه السلام علنا به امام صادق وصیت کرد و آشکارا او را بامامت منصوب نمود.

امام صادق علیه السلام فرمود: چون هنگام وفات پدرم شد، فرمود پسرم جعفر بتو سفارش میکنم که نسبت باصحاب من خوش رفتار باشی. عرض کردم فدایت شوم به خدا قسم چنان در پیشرفت و تعلیم و تربیت آنها میکوشم که هر کدام از برجسته ترین افراد جامعه شوند و احتیاجی بدانش دیگران نداشته باشند(2).

روایت3.

اعلام الوری: مانند این حدیث را روایت کرده است(3).

ص: 12


1- . عیون أخبار الرضا علیه السلام 1 : 40 ابتدای حدیث طولانی است.
2- . ارشاد: 289
3- . اعلام الوری: 267 ، کلینی در کافی 1: 306 این حدیث را آورده است.
بیان

لأدعنهم أی لأترکنهم و الواو فی و الرجل للحال فلا یسأل أحدا أی من المخالفین أو الأعم شیئا من العلم أو الأعم منه و من المال و الحاصل أنی لا أرفع یدی عن تربیتهم حتی یصیروا علماء أغنیاء لا یحتاجون إلی السؤال أو أخرج من بینهم و قد صاروا کذلک.

«4»

شا، [الإرشاد] رَوَی أَبَانُ بْنُ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ الْکِنَانِیِّ قَالَ: نَظَرَ أَبُو جَعْفَرٍ إِلَی ابْنِهِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ فَقَالَ تَرَی هَذَا هَذَا مِنَ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی- وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ (1).

«5»

عم، [إعلام الوری] الْکُلَیْنِیُّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمُعَلَّی عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ أَبَانٍ: مِثْلَهُ (2).

«6»

شا، [الإرشاد] رَوَی هِشَامُ بْنُ سَالِمٍ عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ الْجُعْفِیِّ قَالَ: سُئِلَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام عَنِ الْقَائِمِ بَعْدَهُ فَضَرَبَ بِیَدِهِ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ قَالَ هَذَا وَ اللَّهِ وَلَدِی قَائِمُ آلِ بَیْتِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله.

وَ رَوَی عَلِیُّ بْنُ الْحَکَمِ عَنْ طَاهِرٍ صَاحِبِ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: کُنْتُ عِنْدَهُ فَأَقْبَلَ جَعْفَرٌ علیه السلام فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ هَذَا خَیْرُ الْبَرِّیَّةِ(3).

«7»

عم، [إعلام الوری] الْکُلَیْنِیُّ عَنِ الْعِدَّةِ عَنْ أَحْمَدَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ: مِثْلَهُ (4)

«8»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ طَاهِرٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ طَاهِرٍ: مِثْلَهُ (5).

«9»

شا، [الإرشاد] رَوَی یُونُسُ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی مَوْلَی آلِ سَامٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ أَبِی اسْتَوْدَعَنِی مَا هُنَاکَ فَلَمَّا حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ قَالَ ادْعُ لِی شُهُوداً فَدَعَوْتُ

ص: 13


1- 1. الإرشاد ص 289 و الآیة فی سورة القصص الآیة: 5.
2- 2. إعلام الوری ص 267 و أخرجه الکلینی فی الکافی ج 1 ص 306.
3- 3. الإرشاد ص 289.
4- 4. إعلام الوری ص 268 و أخرجه الکلینی فی الکافی ج 1 ص 307.
5- 5. الکافی ج 1 ص 307.

توضیح

لأدعنهم یعنی آن ها را ترک خواهم کرد و واو در و الرجل برای حال است، از احدی سؤال و درخواست نمی کند منظور آن است که از مخالفان نپرسد یا به طور عام چیزی از علم یا به طور اعم چیزی از مال درخواست نکند. نتیجه آن است که من دست از تربیت آن ها بر نمی دارم تا اینکه دانشمندانی ثروتمند شوند، کسانی که نیازی به پرسش یا درخواست ندارند، یا اینکه در حالی از بین آن ها می روم که اینچنین شده باشند.

روایت4.

ارشاد: ابو الصباح کنانی گفت حضرت باقر علیه السّلام نگاهی بحضرت صادق فرزند خود نموده فرمود: این را می بینی از کسانی است که خداوند در باره آنها فرموده «وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ»(1) {و خواستیم بر کسانی که در آن سرزمین فرو دست شده بودند منّت نهیم و آنان را پیشوایان [مردم] گردانیم، و ایشان را وارث [زمین] کنیم} .

روایت5.

اعلام الوری: مانند این حدیث را روایت کرده است(2).

روایت6.

ارشاد: از حضرت باقر علیه السلام پرسیدند بعد از شما عهده دار امامت کیست؟ دست بر روی شانه حضرت صادق علیه السّلام نهاده فرمود: بخدا سوگند این شخص قائم خاندان محمّد صلّی اللَّه علیه و آله است.

علی بن حکم نیز از طاهر دوست حضرت باقر نقل کرد که گفت: خدمت حضرت باقر بودم که حضرت صادق علیه السّلام آمد فرمود این بهترین فرد روی زمین است(3).

روایت7.

اعلام الوری: کلینی مانند آن را روایت کرده است(4).

روایت8.

کاف: از طاهر مانند این روایت را آورده است(5).

روایت9.

ارشاد: امام صادق علیه السلام فرمود: پدرم هر چه اینجاست بمن واگذار کرد هنگام وفات فرمود چند نفر شاهد بیاور.

ص: 13


1- . ارشاد: 289 ، قصص / 5
2- . اعلام الوری: 267 ، کلینی در کافی 1: 306 این حدیث را آورده است.
3- . ارشاد: 289
4- . اعلام الوری: 267 ، کلینی در کافی 1: 306 این روایت را آورده است.
5- . کافی 1 : 307

أَرْبَعَةً مِنْ قُرَیْشٍ فِیهِمْ نَافِعٌ مَوْلَی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ فَقَالَ اکْتُبْ هَذَا مَا أَوْصَی بِهِ یَعْقُوبُ بَنِیهِ- یا بَنِیَّ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی لَکُمُ الدِّینَ فَلا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ وَ أَوْصَی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ أَمَرَهُ أَنْ یُکَفِّنَهُ فِی بُرْدِهِ الَّذِی کَانَ یُصَلِّی فِیهِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ- وَ أَنْ یُعَمِّمَهُ بِعِمَامَتِهِ وَ أَنْ یُرَبِّعَ قَبْرَهُ وَ یَرْفَعَهُ أَرْبَعَ أَصَابِعَ وَ أَنْ یَحُلَّ عَنْهُ أَطْمَارَهُ عِنْدَ دَفْنِهِ ثُمَّ قَالَ لِلشُّهُودِ انْصَرِفُوا رَحِمَکُمُ اللَّهُ فَقُلْتُ لَهُ یَا أَبَتِ مَا کَانَ فِی هَذَا بِأَنْ یُشْهَدَ عَلَیْهِ فَقَالَ یَا بُنَیَّ کَرِهْتُ أَنْ تُغْلَبَ وَ أَنْ یُقَالَ لَمْ یُوصَ إِلَیْهِ وَ أَرَدْتُ أَنْ تَکُونَ لَکَ الْحُجَّةُ(1).

«10»

عم، [إعلام الوری] الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ: مِثْلَهُ (2)

بیان

أی ما کان محفوظا عنده من الکتب و السلاح و آثار الأنبیاء فیهم نافع أی منهم بتغلیب قریش علی موالیهم أو معهم و أن یحل عنه أطماره الأطمار جمع طمر بالکسر و هو الثوب الخلق و الکساء البالی من غیر صوف و ضمائر عنه و أطماره و دفنه إما راجعة إلی جعفر علیه السلام أی یحل أزرار أثوابه عند إدخال والده القبر فإضافة الدفن إلی الضمیر إضافة إلی الفاعل أو ضمیر دفنه راجع إلی أبی جعفر علیه السلام إضافة إلی المفعول.

أو الضمائر راجعة إلی أبی جعفر علیه السلام فالمراد به حل عقد الأکفان و قیل أمره بأن لا یدفنه فی ثیابه المخیطة ما کان فی هذا ما نافیة أی لم تکن لک حاجة فی هذا بأن تشهد أی إلی أن تشهد أو استفهامیة أی أی فائدة کانت فی هذا أن تغلب علی بناء المجهول أی فی الإمامة فإن الوصیة من علاماتها أو فیما أوصی إلیه مما یخالف العامة کتربیع القبر أو الأعم.

«11»

عم، [إعلام الوری] الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ

ص: 14


1- 1. الإرشاد ص 289.
2- 2. إعلام الوری ص 268 و أخرجه الکلینی فی الکافی ج 1 ص 307.

من چهار نفر از قریش را آوردم که یکی از آنها نافع غلام عبد اللَّه بن عمر بود. فرمود بنویس این وصیتی است که یعقوب بفرزندانش کرد ای پسرانم «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی لَکُمُ الدِّینَ فَلا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ» محمّد بن علی علیه السلام بفرزندش جعفر بن محمد وصیت کرد که او را در بردی که با آن روزهای جمعه نماز میخواند کفن کند و عمامه اش را بسر ببندد و قبرش را چهارگوش نماید و چهار انگشت را از زمین بلند کند. هنگام دفن لباسهای کهنه اش را بیرون آورد. (با لباسهای دوخته اش دفن نکند و آنها را خارج نماید) پس از این وصیت بشاهدان فرمود آزادید میخواهید بروید. من بپدرم گفتم این کارها احتیاج بوصیت نداشت. فرمود پسرم من خواستم که با تو بنزاع برنخیزند و بگویند به او وصیت نکرده، خواستم که با این وصیت حجتی برای امامت داشته باشی(1).

روایت10.

اعلام الوری: کلینی مانند آن را روایت کرده است(2).

توضیح

منظور آن وسایلی هست که اعم از کتاب و سلاح و آثار پیامبران نزد ایشان بوده است، فیهم نافع منظور منهم است با تغلیب قریش بر موالی آن ها یا منظور معهم است، یحل عنه أطماره الأطمار جمع طمر با کسره است و آن لباس پاره و ردای کهنه از جنسی غیر از پشم است. ضمیرهای عنه و أطماره و دفنه یا به امام جعفر صادق علیه السلام باز می گردد یعنی او دکمه های لباس پدرش را هنگامی که می خواهد ایشان را داخل قبر بگذارد باز کند در این صورت اضافه شدن الدفن به ضمیر اضافه شدن به فاعل است، یا اینکه ضمیر دفنه به امام محمد باقر علیه السلام باز می گردد که اضافه شدن ضمیر به مفعول است.

یا ضمیرها به امام محمد باقر باز می گردد که در این حالت مقصود از آن باز کردن گره کفن است و گفته شده که به او دستور داده او را در لباس دوخته شده اش دفن نکند، ما کان فی هذا، ما نافیه است، یعنی تو احتیاجی نداری که در این زمینه گواهی بدهی یا اینکه مای استفهام است، یعنی این شهادت چه فایده ای داشت؟ أن تغلب فعل مجهول است، یعنی در امامت مغلوب نشوی، زیرا وصیت از نشانه های امامت است، یا مغلوب شدن در آنچه به آن وصیت کرده است از مسایلی که عامه مردم با آن مخالفت می کنند مانند چهارگوش کردن قبر یا موارد عام تر .

روایت11.

اعلام الوری: از امام جعفر صادق علیه السلام نقل شده است

ص: 14


1- . ارشاد: 289
2- . اعلام الوری: 268 و کلینی این روایت را در کافی 1: 307 آورده است.

عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الْقَائِمِ فَضَرَبَ بِیَدِهِ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ثُمَّ قَالَ هَذَا وَ اللَّهِ قَائِمُ آلِ مُحَمَّدٍ- قَالَ عَنْبَسَةَ بْنُ مُصْعَبٍ فَلَمَّا قُبِضَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام دَخَلْتُ عَلَی ابْنِهِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ فَأَخْبَرْتُهُ بِذَلِکَ فَقَالَ صَدَقَ جَابِرٌ عَلَی أَبِی ثُمَّ قَالَ علیه السلام تَرَوْنَ أَنْ لَیْسَ کُلُّ إِمَامٍ هُوَ الْقَائِمَ بَعْدَ الْإِمَامِ الَّذِی قَبْلَهُ (1).

«12»

نص، [کفایة الأثر] عَلِیُّ بْنُ الْحَسَنِ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُوسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَخْلَدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ بَزِیعٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فُرَاتٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ هَاشِمِ بْنِ الْبَرِیدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْبَاقِرِ علیهما السلام إِذْ دَخَلَ جَعْفَرٌ ابْنُهُ وَ عَلَی رَأْسِهِ ذُؤَابَةٌ وَ فِی یَدِهِ عَصًا یَلْعَبُ بِهَا فَأَخَذَهُ الْبَاقِرُ علیه السلام وَ ضَمَّهُ إِلَیْهِ ضَمّاً ثُمَّ قَالَ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی لَا تَلْهُو وَ لَا تَلْعَبُ ثُمَّ قَالَ لِی یَا مُحَمَّدُ هَذَا إِمَامُکَ بَعْدِی فَاقْتَدِ بِهِ وَ اقْتَبِسْ مِنْ عِلْمِهِ وَ اللَّهِ إِنَّهُ لَهُوَ الصَّادِقُ الَّذِی وَصَفَهُ لَنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ شِیعَتَهُ مَنْصُورُونَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ أَعْدَاؤُهُ مَلْعُونُونَ عَلَی لِسَانِ کُلِّ نَبِیٍّ فَضَحِکَ جَعْفَرٌ علیه السلام وَ احْمَرَّ وَجْهُهُ فَالْتَفَتَ إِلَیَّ أَبُو جَعْفَرٍ وَ قَالَ لِی سَلْهُ قُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مِنْ أَیْنَ الضَّحِکُ قَالَ یَا مُحَمَّدُ الْعَقْلُ مِنَ الْقَلْبِ وَ الْحُزْنُ مِنَ الْکَبِدِ وَ النَّفَسُ مِنَ الرِّئَةِ وَ الضَّحِکُ مِنَ الطِّحَالِ فَقُمْتُ وَ قَبَّلْتُ رَأْسَهُ (2).

«12»

نص، [کفایة الأثر] عَلِیُّ بْنُ الْحَسَنِ الرَّازِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَبْدِ الْوَهَّابِ عَنْ أَبِیهِ هَمَّامِ بْنِ نَافِعٍ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام لِأَصْحَابِهِ یَوْماً إِذَا افْتَقَدْتُمُونِی فَاقْتَدُوا بِهَذَا فَهُوَ الْإِمَامُ وَ الْخَلِیفَةُ بَعْدِی وَ أَشَارَ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام (3).

ص: 15


1- 1. نفس المصدر ص 267 و أخرجه الکلینی فی الکافی ج 1 ص 307.
2- 2. کفایة الاثر ص 321.
3- 3. نفس المصدر ص 321.

که از ایشان در مورد قائم پرسیدند، با دست بر شانه امام صادق نهاد و فرمود به خدا سوگند این قائم خاندان محمد است. عنبسة بن مصعب گفت: وقتی امام محمد باقر علیه السلام رحلت یافت، نزد پسرش امام صادق علیه السلام رفتم و او را از این موضوع با خبر کردم، فرمود: جابر به پدرم راست گفت سپس فرمود: می دانید که هر امامی برای امام پیش از خود قائم نیست(1).

روایت12.

کفایة الاثر: محمّد بن مسلم گفت خدمت حضرت باقر علیه السّلام بودم که پسرش جعفر علیه السّلام وارد شد. بر سر گیسوانی داشت و در دست چوبی که با آن بازی میکرد، حضرت باقر او را در آغوش گرفته فرمود پدر و مادرم فدایت بازی نکن، سپس بمن رو کرده فرمود محمّد این پیشوای تو است بعد از من از او پیروی و از علم و دانش او استفاده کن. بخدا سوگند این همان صادقی است که پیامبر مژده او را داده که پیروانش در دنیا و آخرت پیروز هستند و دشمنانش به زبان همه پیامبران لعنت شده اند. امام جعفر علیه السّلام از شنیدن این سخنان لبخندی زده صورتش قرمز شد، امام باقر علیه السّلام متوجه من شد و فرمود: از او سؤال کن، عرض کردم یا ابن رسول اللَّه خنده از کجا است؟ فرمود محمّد! عقل از دل است و اندوه از کبد و نفس از ریه و خنده از طحال است از جای حرکت کردم و پیشانیش را بوسیدم(2).

روایت13.

کفایة الاثر: همام بن نافع گفت: امام باقر علیه السلام روزی باصحاب خود فرمود وقتی مرا از دست دادید از این پیروی کنید، او امام و خلیفه بعد از من است و بحضرت صادق علیه السّلام اشاره کرد (3) .

ص: 15


1- . همان و کلینی در کافی 1 : 307 این روایت را آورده است.
2- . کفایة الأثر: 321
3- . همان: 321

باب 4 مکارم سیره و محاسن أخلاقه و إقرار المخالفین و المؤالفین بفضله

الأخبار

«1»

ل (1)،[الخصال] ع (2)، [علل الشرائع] لی، [الأمالی] للصدوق ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ الْأَزْدِیِّ قَالَ سَمِعْتُ مَالِکَ بْنَ أَنَسٍ فَقِیهَ الْمَدِینَةِ یَقُولُ: کُنْتُ أَدْخُلُ إِلَی الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَیُقَدِّمُ لِی مِخَدَّةً وَ یَعْرِفُ لِی قَدْراً وَ یَقُولُ یَا مَالِکُ إِنِّی أُحِبُّکَ فَکُنْتُ أُسَرُّ بِذَلِکَ وَ أَحْمَدُ اللَّهَ عَلَیْهِ قَالَ وَ کَانَ علیه السلام رَجُلًا لَا یَخْلُو مِنْ إِحْدَی ثَلَاثِ خِصَالٍ إِمَّا صَائِماً وَ إِمَّا

قَائِماً وَ إِمَّا ذَاکِراً وَ کَانَ مِنْ عُظَمَاءِ الْعِبَادِ وَ أَکَابِرِ الزُّهَّادِ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ کَانَ کَثِیرَ الْحَدِیثِ طَیِّبَ الْمُجَالَسَةِ کَثِیرَ الْفَوَائِدِ فَإِذَا قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله اخْضَرَّ مَرَّةً وَ اصْفَرَّ أُخْرَی حَتَّی یُنْکِرَهُ مَنْ کَانَ یَعْرِفُهُ وَ لَقَدْ حَجَجْتُ مَعَهُ سَنَةً فَلَمَّا اسْتَوَتْ بِهِ رَاحِلَتُهُ عِنْدَ الْإِحْرَامِ کَانَ کُلَّمَا هَمَّ بِالتَّلْبِیَةِ انْقَطَعَ الصَّوْتُ فِی حَلْقِهِ وَ کَادَ أَنْ یَخِرَّ مِنْ رَاحِلَتِهِ- فَقُلْتُ قُلْ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ لَا بُدَّ لَکَ مِنْ أَنْ تَقُولَ فَقَالَ یَا ابْنَ أَبِی عَامِرٍ کَیْفَ أَجْسُرُ أَنْ أَقُولَ لَبَّیْکَ اللَّهُمَّ لَبَّیْکَ وَ أَخْشَی أَنْ یَقُولَ عَزَّ وَ جَلَّ لِی لَا لَبَّیْکَ وَ لَا سَعْدَیْکَ (3).

«2»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب مِنْ کِتَابِ الرَّوْضَةِ: مِثْلَهُ (4).

ص: 16


1- 1. الخصال ص 79 باب الثلاثة.
2- 2. علل الشرائع ص 234.
3- 3. أمالی الصدوق ص 169. و قد روی القاضی عیاض کلمة مالک هذه بتغییر یسیر فی کتابه المدارک ص 212 و حکاها عنه أبو زهرة فی کتابه مالک ص 28 و الخولی فی کتابه مالک ص 94.
4- 4. المناقب ج 3 ص 395 ذیل الحدیث و ص 396 صدر الحدیث.

باب چهارم: رفتار و اخلاق پسندیده امام و اقرار دوست و دشمن به مقامش

روایات

روایت1.

خصال(1)، علل الشرائع(2)، امالی صدوق: مالک بن انس فقیه مدینه گفت: من خدمت حضرت صادق میرسیدم برایم پشتی میگذاشت و احترام میکرد. میفرمود مالک من تو را دوست دارم، این مطلب را پنهان میکردم و خدا را ستایش مینمودم. ایشان پیوسته به یکی از این سه کار مشغول بود، یا روزه بود، یا بعبادت مشغول بود و یا ذکر میگفت، و از بزرگترین عبادت کنندگان و پارسایانی که از خداوند عز و جل میترسند، بشمار میرفت. بسیار سخن می گفت، خوش مجلس بود و همنشینی با او فایده بسیار داشت. وقتی میفرمود (قال رسول اللَّه صلّی اللَّه علیه و آله) پیغمبر فرموده، گاهی سبز میشد و گاهی زرد، آنچنان که دوستان اگر ایشان را میدیدند نمی شناختند. سالی با ایشان به حج رفتم، همین که سوار بر مرکب شد بعد از احرام هر چه تصمیم میگرفت لبیک بگوید صدا در گلویش میگرفت، بطوری که نزدیک بود از مرکب بیفتد. عرض کردم لبیک بگویید چاره ای نیست باید گفت. فرمود: ابن ابی عامر چگونه جرات کنم و بگویم لبیک اللهم لبیک در حالی که می ترسم خداوند عز و جل بگوید لا لبیک و لا سعدیک، خوش نیامدی(3) .

روایت2.

مناقب: مانند آن را روایت کرده است(4).

ص: 16


1- . الخصال: 79 باب سوم
2- .علل الشرایع: 234
3- . امالی صدوق: 169 ، قاضی عیاض این سخن مالک را با تغییری اندک در کتاب خود مدارک: 212 روایت کرده است، و ابو زهرة در کتاب خود مالک: 28 ، این سخن را از او نقل کرده، خولی نیز در کتاب خود مالک: 94 آن را حکایت کرده است.
4- . مناقب 3 : 395 ذیل حدیث و 396 ابتدای حدیث
«3»

ب، [قرب الإسناد] مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی قَالَ حَدَّثَنِی حَفْصُ بْنُ مُحَمَّدٍ مُؤَذِّنُ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ فِی الرَّوْضَةِ وَ عَلَیْهِ جُبَّةُ خَزٍّ سَفَرْجَلِیَّةٌ(1).

«4»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ سَهْلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی: مِثْلَهُ (2).

«5»

ب، [قرب الإسناد] أَحْمَدُ وَ عَبْدُ اللَّهِ ابْنَا مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ وَ هُوَ سَاجِدٌ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی وَ لِأَصْحَابِ أَبِی فَإِنِّی أَعْلَمُ أَنَّ فِیهِمْ مَنْ یَنْقُصُنِی (3).

«6»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ حَدَّثَنِی مُسْلِمٌ مَوْلًی لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: تَرَکَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام السِّوَاکَ قَبْلَ أَنْ یُقْبَضَ بِسَنَتَیْنِ وَ ذَلِکَ أَنَّ أَسْنَانَهُ ضَعُفَتْ (4).

ص: 17


1- 1. قرب الإسناد ص 11 و أخرج الحدیث الکشّیّ فی رجاله ص 271 و السند فیه هکذا« حمدویه قال حدّثنی محمّد بن عیسی، قال حدّثنی حفص أبو محمّد مؤذن علیّ بن یقطین عن علیّ بن یقطین قال إلخ، فالحدیث فیه ینتهی سنده الی علیّ بن یقطین و هو الذی رأی علی الامام جبة خز سفرجلیة. کما ان فیه کنیة حفص« أبو محمد» و ذکر فی الکافی و مواضع من قرب الإسناد انه ابن عمر و یعرف بالمؤذن، و قد روی عنه الحسن بن علیّ بن یقطین خبر سقوط الإمام الصّادق علیه السلام عن بغلته حین دفع و وقف علیه الوالی فنهاه الامام عن الوقوف و سیأتی ذلک عن قریب. و روی عنه أیضا ابن فضال رسالة الإمام الصّادق علیه السلام الی جماعة الشیعة- تلک الرسالة الذهبیة التی أمرهم بمدارستها و النظر فیها و العمل بها- و هی أول کتاب الروضة من الکافی، و لم ینسب حفص الی أحد بل اکتفی بوصفه بالمؤذن. فالظاهر ان ما فی الأصل من انه« ابن محمّد» من سهو القلم و الصواب« أبی محمد» کما فی سند الکشّیّ فلاحظ.
2- 2. الکافی ج 6 ص 452.
3- 3. قرب الإسناد ص 101.
4- 4. علل الشرائع ص 295.

روایت3.

قرب الاسناد: علی بن یقطین گفت: امام صادق علیه السّلام را در حرم دیدم که جبه ای از خز در برداشت(1).

روایت4.

کافی: مانند آن را روایت کرده است(2).

روایت5.

قرب الاسناد: ابن رئاب گفت: شنیدم حضرت صادق در حال سجده میگفت «اللهم اغفر لی و لاصحاب ابی فانی اعلم ان فیهم من ینقصنی» خداوندا من و اصحاب پدرم را بیامرز، زیرا میدانم میان آنها کسانی هستند که مرا کوچک میشمارند(3).

روایت6.

علل الشرائع: مسلم غلام حضرت صادق گفت: امام صادق علیه السّلام دو سال قبل از وفات مسواک را ترک کرد چون دندان هایش ضعیف شده بود(4).

ص: 17


1- . قرب الاسناد: 11 ، کشی این حدیث را در کتاب رجال خود: 271 آورده است.
2- . کافی 6 : 452
3- . قرب الاسناد: 101
4- . علل الشرایع: 295
«7»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] الْمُفَسِّرُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْحُسَیْنِیِّ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: نُعِیَ إِلَی الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام ابْنُهُ إِسْمَاعِیلُ بْنُ جَعْفَرٍ وَ هُوَ أَکْبَرُ أَوْلَادِهِ وَ هُوَ یُرِیدُ أَنْ یَأْکُلَ وَ قَدِ اجْتَمَعَ نُدَمَاؤُهُ فَتَبَسَّمَ ثُمَّ دَعَا بِطَعَامِهِ وَ قَعَدَ مَعَ نُدَمَائِهِ وَ جَعَلَ یَأْکُلُ أَحْسَنَ مِنْ أَکْلِهِ سَائِرَ الْأَیَّامِ وَ یَحُثُّ نُدَمَاءَهُ وَ یَضَعُ بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ یَعْجَبُونَ مِنْهُ أَنْ لَا یَرَوْا لِلْحُزْنِ أَثَراً فَلَمَّا فَرَغَ قَالُوا یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ لَقَدْ رَأَیْنَا عَجَباً أُصِبْتَ بِمِثْلِ هَذَا الِابْنِ وَ أَنْتَ کَمَا نَرَی قَالَ وَ مَا لِی لَا أَکُونُ کَمَا تَرَوْنَ وَ قَدْ جَاءَنِی خَبَرُ أَصْدَقِ الصَّادِقِینَ أَنِّی مَیِّتٌ وَ إِیَّاکُمْ- إِنَّ قَوْماً عَرَفُوا الْمَوْتَ فَجَعَلُوهُ نُصْبَ أَعْیُنِهِمْ وَ لَمْ یُنْکِرُوا مَنْ تَخْطَفُهُ الْمَوْتُ مِنْهُمْ- وَ سَلَّمُوا لِأَمْرِ خَالِقِهِمْ عَزَّ وَ جَلَ (1).

«8»

دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ،: کَانَ لِلصَّادِقِ علیه السلام ابْنٌ فَبَیْنَا هُوَ یَمْشِی بَیْنَ یَدَیْهِ إِذْ غَصَّ فَمَاتَ فَبَکَی وَ قَالَ لَئِنْ أَخَذْتَ لَقَدْ أَبْقَیْتَ وَ لَئِنِ ابْتَلَیْتَ لَقَدْ عَافَیْتَ ثُمَّ حَمَلَ إِلَی النِّسَاءِ فَلَمَّا رَأَیْنَهُ صَرَخْنَ فَأَقْسَمَ عَلَیْهِنَّ أَنْ لَا یَصْرُخْنَ فَلَمَّا أَخْرَجَهُ لِلدَّفْنِ قَالَ سُبْحَانَ مَنْ یَقْتُلُ أَوْلَادَنَا وَ لَا نَزْدَادُ لَهُ إِلَّا حُبّاً فَلَمَّا دَفَنَهُ قَالَ یَا بُنَیَّ وَسَّعَ اللَّهُ فِی ضَرِیحِکَ وَ جَمَعَ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ نَبِیِّکَ وَ قَالَ علیه السلام إِنَّا قَوْمٌ نَسْأَلُ اللَّهَ مَا نُحِبُّ فِیمَنْ نُحِبُّ فَیُعْطِینَا فَإِذَا أَحَبَّ مَا نَکْرَهُ فِیمَنْ نُحِبُّ رَضِینَا.

«9»

ع (2)، [علل الشرائع] لی، [الأمالی] للصدوق السِّنَانِیُّ عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بِشْرٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْهَیْثَمِ عَنِ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ حَفْصِ بْنِ غِیَاثٍ: أَنَّهُ کَانَ إِذَا حَدَّثَنَا عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ حَدَّثَنِی خَیْرُ الْجَعَافِرِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام (3).

«10»

لی، [الأمالی] للصدوق الْمُکَتِّبُ عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بِشْرٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْهَیْثَمِ عَنِ الْمِنْقَرِیِّ قَالَ: کَانَ عَلِیُّ بْنُ غُرَابٍ إِذَا حَدَّثَنَا عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ حَدَّثَنِی الصَّادِقُ عَنِ اللَّهِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام (4).

ص: 18


1- 1. عیون أخبار الرضا« ع» ج 2 ص 2.
2- 2. علل الشرائع ص 234.
3- 3. أمالی الصدوق ص 243.
4- 4. أمالی الصدوق ص 243.

روایت7.

عیون اخبار الرضا: موسی بن جعفر علیه السّلام فرمود: خبر فوت اسماعیل فرزند بزرگ حضرت صادق علیه السّلام را وقتی که دوستان اطرافش بودند و میخواست غذا بخورد بایشان دادند. لبخندی زده فرمود: غذا بیاورید با آنها سر سفره نشست و از روزهای دیگر بهتر میل نمود، بآنها نیز تعارف میکرد و غذا را جلو ایشان میگذاشت. دوستان امام از اینکه اثر اندوه در چهره ایشان دیده نمیشد تعجب میکردند. پس از اینکه غذا تمام شد عرض کردند یا بن رسول الله واقعا چیز عجیبی دیدیم، مصیبتی باین بزرگی بر شما وارد شد و چنین فرزندی را از دست دادید، ولی شما را با این حال مشاهده می کنیم که الآن هستید. فرمود: چرا این طور نباشم، در حالی راست گوترین گویندگان فرموده است من و شما خواهیم مرد، کسانی که مرگ را بشناسند، پیوسته خود را در آستانه مرگ می بینند و از آمدن مرگ باکی ندارند و تسلیم فرمان خالق خود، خداوند عز و جل هستند(1) .

روایت8.

دعوات راوندی: حضرت صادق فرزندی داشت، روزی در مقابل ایشان راه میرفت ناگهان غذا درگلویش گیر کرد و از دنیا رفت. امام گریه کرده فرمود خدایا اگر این را گرفتی بقیه را باقی گذاشتی و اگر گرفتاری میدهی نجات نیز میبخشی. بچه را بردند پیش زنان، همین که چشمشان به او افتاد شروع بناله و فغان کردند، امام علیه السّلام آنها را قسم داد که فغان و ناله نکنند. وقتی او را برای دفن بردند، امام فرمود: منزه است خدایی که فرزندان ما را میکشد ولی محبت ما باو بیشتر می شود، پس از دفن فرمود: پسرم خدا قبر تو را وسیع نماید و تو را خدمت پیامبر برساند. فرمود ما خانواده ای هستیم که هر چه دوست داریم آن را برای کسانی که دوستشان داریم، از خدا تقاضا میکنیم او نیز بما عطا میکند، اگر او صلاح بداند ما با وضعی که دوست نداریم مواجه شویم، چون او برای ما خواسته راضی هستیم.

روایت9.

علل الشرایع(2)، امالی صدوق: از حفص بن غیاث نقل شده که او هرگاه حدیثی از امام جعفر صادق علیه السلام حدیثی برای ما نقل می کرد، می گفت: بهترین جعفرها جعفر بن محمد علیه السلام این حدیث را فرموده است(3).

روایت10.

امالی صدوق: علی بن غراب هرگاه از امام جعفر صادق حدیثی برای ما نقل می کرد می گفت: این حدیث را امام صادق که جانب خداست، جعفر بن محمد علیه السلام به من گفته است(4).

ص: 18


1- . عیون أخبار الرضا ع 2 : 2
2- . علل الشرایع: 234
3- . امالی صدوق: 234
4- . همان
«11»

ع، [علل الشرائع] الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِسیِّ عَنِ الْأَسَدِیِّ: مِثْلَهُ (1).

«12»

لی، [الأمالی] للصدوق الطَّالَقَانِیُّ عَنْ أَحْمَدَ الْهَمْدَانِیِّ عَنِ الْمُنْذِرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَمْرِو بْنِ خَالِدٍ قَالَ قَالَ زَیْدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهم السلام فِی کُلِّ زَمَانٍ رَجُلٌ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ یَحْتَجُّ اللَّهُ بِهِ عَلَی خَلْقِهِ وَ حُجَّةُ زَمَانِنَا ابْنُ أَخِی جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ- لَا یَضِلُّ مَنْ تَبِعَهُ وَ لَا یَهْتَدِی مَنْ خَالَفَهُ (2).

«13»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ الْحَسَنِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الرِّضَا عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیه السلام قَالَ: دَخَلَ عَمْرُو بْنُ عُبَیْدٍ الْبَصْرِیُّ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَلَمَّا سَلَّمَ وَ جَلَسَ عِنْدَهُ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ- قَوْلَهُ الَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبائِرَ الْإِثْمِ (3) ثُمَّ سَأَلَ عَنِ الْکَبَائِرِ فَأَجَابَهُ علیه السلام فَخَرَجَ عَمْرُو بْنُ عُبَیْدٍ وَ لَهُ صُرَاخٌ مِنْ بُکَائِهِ وَ هُوَ یَقُولُ هَلَکَ وَ اللَّهِ مَنْ قَالَ بِرَأْیِهِ وَ نَازَعَکُمْ فِی الْفَضْلِ وَ الْعِلْمِ (4).

أقول: سیأتی الخبر بتمامه فی باب الکبائر.

«14»

مع، [معانی الأخبار] الْقَطَّانُ عَنِ السُّکَّرِیِّ عَنِ الْجَوْهَرِیِّ عَنِ ابْنِ عُمَارَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سُفْیَانَ بْنِ سَعِیدٍ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ الصَّادِقَ علیه السلام وَ کَانَ وَ اللَّهِ صَادِقاً کَمَا سُمِّیَ الْخَبَرَ(5).

«15»

ب، [قرب الإسناد] مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی عَنْ حَفْصِ بْنِ عُمَرَ مُؤَذِّنِ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ قَالَ: کُنَّا نَرْوِی أَنَّهُ یَقِفُ لِلنَّاسِ فِی سَنَةِ أَرْبَعِینَ وَ مِائَةٍ خَیْرُ النَّاسِ فَحَجَجْتُ فِی تِلْکَ السَّنَةِ- فَإِذَا إِسْمَاعِیلُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ وَاقِفٌ قَالَ فَدَخَلَنَا مِنْ ذَلِکَ غَمٌّ شَدِیدٌ

ص: 19


1- 1. علل الشرائع ص 234.
2- 2. أمالی الصدوق ص 243.
3- 3. سورة النجم الآیة، 32.
4- 4. عیون أخبار الرضا ج 1 ص 285 و فیه الحدیث مفصلا مع ذکر المسائل و الأجوبة.
5- 5. معانی الأخبار ص 385 و فیه تمام الحدیث و هو فی التقیة.

روایت11.

علل الشرایع: مانند آن را روایت کرده است(1).

روایت12.

امالی: زید بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب گفت: در هر زمانی خدا یکی از ما اهل بیت را حجت و راهنمای خلق قرار میدهد. حجت و امام زمان ما پسر برادرم جعفر بن محمّد است، هر که پیرو او باشد گمراه نمیشود و هر که از او پیروی نکند هدایت نمی شود(2) .

روایت13.

عیون اخبار الرضا: امام موسی بن جعفر فرمود: عمرو بن عبید بصری خدمت امام صادق علیه السّلام رسیده سلام داد، وقتی نشست این آیه را خواند: «الَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبائِرَ الْإِثْمِ*»(3) {آنان که از گناهان بزرگ و زشت کاری هاخودداری می ورزند} و از گناهان کبیره سؤال کرد، امام علیه السّلام جواب او را داد. عمرو بن عبید در حالی از خدمت ایشان بیرون رفت که اشک میریخت و میگفت: به خدا قسم هر کس که به رأی خود متکی باشد و با شما اهل بیت در فضل و دانش به نزاع پردازد هلاک می شود(4).

می گویم این خبر به طور کامل در باب گناهان کبیره می آید.

روایت14.

معانی الاخبار: سفیان بن سعید گفت: از ابا عبد اللَّه جعفر بن محمّد الصادق علیه السلام مطالبی را شنیدم، بخدا سوگند او راستگو بود همان طور که نام داشت ... تا آخر خبر(5).

روایت15.

قرب الاسناد: مؤذن علی بن یقطین گفت: بما خبر رسیده بود که در سال صد و چهل بهترین شخصیت راهنما و امام حجاج خواهد شد. آن سال من بحج رفتم ولی دیدم اسماعیل بن علی بن عبد اللَّه بن عباس (فرماندار) متصدی این کار است. بواسطه همان خبری که شنیده بودیم خیلی غمگین و افسرده شدیم.

ص: 19


1- . علل الشرایع: 234
2- . امالی صدوق: 243
3- . نجم / 32
4- . عیون أخبار الرضا 1 : 285 و این حدیث در آن به طور مفصل و با ذکر سؤال ها و جواب ها آمده است.
5- . معانی الأخبار: 385 و در آن کل حدیث آمده است و آن در باره تقیه است.

لِمَا کُنَّا نَرْوِیهِ فَلَمْ نَلْبَثْ إِذَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَاقِفٌ عَلَی بَغْلٍ أَوْ بَغْلَةٍ لَهُ فَرَجَعْتُ أُبَشِّرُ أَصْحَابَنَا فَقُلْنَا هَذَا خَیْرُ النَّاسِ الَّذِی کُنَّا نَرْوِیهِ فَلَمَّا أَمْسَیْنَا قَالَ إِسْمَاعِیلُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا تَقُولُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ سَقَطَ الْقُرْصُ فَدَفَعَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ بَغْلَتَهُ وَ قَالَ لَهُ نَعَمْ وَ دَفَعَ إِسْمَاعِیلُ بْنُ عَلِیٍّ دَابَّتَهُ عَلَی أَثَرِهِ فَسَارَا غَیْرَ بَعِیدٍ حَتَّی سَقَطَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ بَغْلَةٍ أَوْ بَغْلَتِهِ فَوَقَفَ إِسْمَاعِیلُ عَلَیْهِ حَتَّی رَکِبَ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَیْهِ فَقَالَ إِنَّ الْإِمَامَ إِذَا دَفَعَ لَمْ یَکُنْ لَهُ أَنْ یَقِفَ إِلَّا بِالْمُزْدَلِفَةِ فَلَمْ یَزَلْ إِسْمَاعِیلُ یَتَقَصَّدُ حَتَّی رَکِبَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ وَ لَحِقَ بِهِ (1).

بیان

اندفع الفرس أی أسرع فی سیره.

«16»

لی، [الأمالی] للصدوق ابْنُ مُوسَی عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنِ النَّخَعِیِّ عَنِ النَّوْفَلِیِّ قَالَ سَمِعْتُ مَالِکَ بْنَ أَنَسٍ الْفَقِیهَ یَقُولُ: وَ اللَّهِ مَا رَأَتْ عَیْنِی أَفْضَلَ مِنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام زُهْداً وَ فَضْلًا وَ عِبَادَةً وَ وَرَعاً وَ کُنْتُ أَقْصِدُهُ فَیُکْرِمُنِی وَ یُقْبِلُ عَلَیَّ فَقُلْتُ لَهُ یَوْماً یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا ثَوَابُ مَنْ صَامَ یَوْماً مِنْ رَجَبٍ إِیمَاناً وَ احْتِسَاباً فَقَالَ وَ کَانَ وَ اللَّهِ إِذَا قَالَ صَدَقَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ صَامَ مِنْ رَجَبٍ یَوْماً إِیمَاناً وَ احْتِسَاباً غُفِرَ لَهُ فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَمَا ثَوَابُ مَنْ صَامَ یَوْماً مِنْ شَعْبَانَ فَقَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ صَامَ یَوْماً مِنْ شَعْبَانَ إِیمَاناً وَ احْتِسَاباً غُفِرَ لَهُ (2).

«17»

ثو، [ثواب الأعمال] أَبِی عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ قَالَ: خَرَجَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی لَیْلَةٍ قَدْ رَشَّتِ السَّمَاءُ وَ هُوَ یُرِیدُ ظُلَّةَ بَنِی سَاعِدَةَ فَاتَّبَعْتُهُ فَإِذَا هُوَ قَدْ سَقَطَ مِنْهُ شَیْ ءٌ فَقَالَ بِسْمِ اللَّهِ اللَّهُمَّ رُدَّهُ عَلَیْنَا- قَالَ فَأَتَیْتُهُ فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَقَالَ مُعَلًّی قُلْتُ نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَقَالَ لِی الْتَمِسْ بِیَدِکَ فَمَا وَجَدْتَ مِنْ شَیْ ءٍ فَادْفَعْهُ إِلَیَّ قَالَ فَإِذَا أَنَا بِخُبْزٍ مُنْتَشِرٍ فَجَعَلْتُ أَدْفَعُ إِلَیْهِ

ص: 20


1- 1. قرب الإسناد ص 98 و ورد فیه بتفاوت ص 11 و أخرجه الکلینی فی الکافی ج 4 ص 541.
2- 2. أمالی الصدوق ص 542.

ناگاه متوجه شدیم امام صادق علیه السّلام سوار بر قاطر است، برگشتم پیش دوستان خود و به آنها مژده دادم. گفتم این همان کسی است که بهترین مردم است و بما خبر رسیده بود که امسال متصدی این کار است. شامگاه اسماعیل (فرماندار) بحضرت صادق عرض کرد یا ابا عبدالله چه میفرمایید قرص خورشید فرونشست. امام صادق بر قاطر خود سوار شده براه افتاد، اسماعیل نیز سوار بر مرکب خود شد و به دنبال ایشان میرفت، مقداری که راه رفتند امام صادق از روی قاطر افتاد، اسماعیل ایستاد تا امام سوار شود. امام سر بلند نموده باو فرمود امام وقتی براه افتد نباید تا مزدلفه بایستد. به همین خاطر اسماعیل آرام آرام براه افتاد تا امام صادق علیه السلام سوار شد و باو رسید(1).

بیان

اندفع الفرس یعنی در حرکت خود شتاب کرد.

روایت16.

امالی صدوق: مالک بن انس فقیه گفت: بخدا قسم زاهدتر و عابدتر و پرهیزگارتر از امام صادق علیه السلام ندیده ام. هر وقت خدمت ایشان میرفتم به من احترام می گذاشت و بمن توجه مینمود، روزی عرض کردم یا ابن رسول اللَّه ثواب کسی که در ماه رجب یک روز برای خدا و ثواب آن روزه بگیرد چیست؟ به خدا قسم هر گاه حدیثی نقل می کرد واقعا راست میگفت. فرمود: پدرم از پدر خود و ایشان از جدش نقل کرد که پیامبر اکرم فرمود: هر کس یک روز از ماه رجب را برای خدا و ثواب آن روزه بگیرد، خدا او را می آمرزد. عرض کردم یا ابن رسول اللَّه ثواب کسی که یک روز از ماه شعبان را روزه بگیرد چیست؟ فرمود: پدرم از پدر خود و او از جدش نقل کرد که پیامبر اکرم فرمود: هر کس برای خدا و ثواب، یک روز از ماه شعبان را روزه بدارد، خداوند او را می آمرزد(2).

روایت17.

ثواب الاعمال: معلی بن خنیس گفت: شبی بارانی حضرت صادق علیه السّلام از منزل بقصد سایه بان بنی ساعده بیرون شد. من نیز به دنبال ایشان رفتم دیدم چیزی در راه گم کرده، میگوید بسم اللَّه خدایا گم شده ما را برگردان. من جلو رفتم و سلام کردم فرمود: معلّی با دستت جستجو کن هر چه پیدا کردی بمن بده، وقتی دست کشیدم دیدم نان روی زمین افتاده، هر چه یافتم بایشان تقدیم کردم،

ص: 20


1- . قرب الإسناد: 98 و این حدیث با کمی تفاوت در ص 11 آن آمده است، و کلینی در کافی 4 : 541 این حدیث را آورده است.
2- . امالی صدوق: 542

مَا وَجَدْتُ فَإِذَا أَنَا بِجِرَابٍ مِنْ خُبْزٍ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَحْمِلُهُ عَلَیَّ عَنْکَ فَقَالَ لَا أَنَا أَوْلَی بِهِ مِنْکَ وَ لَکِنِ امْضِ مَعِی قَالَ فَأَتَیْنَا ظُلَّةَ بَنِی سَاعِدَةَ فَإِذَا نَحْنُ بِقَوْمٍ نِیَامٍ- فَجَعَلَ یَدُسُّ الرَّغِیفَ وَ الرَّغِیفَیْنِ تَحْتَ ثَوْبِ کُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ حَتَّی أَتَی عَلَی آخِرِهِمْ ثُمَّ انْصَرَفْنَا فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ یَعْرِفُ هَؤُلَاءِ الْحَقَّ فَقَالَ لَوْ عَرَفُوا لَوَاسَیْنَاهُمْ بِالدُّقَّةِ وَ الدُّقَّةُ هِیَ الْمِلْحُ (1).

«18»

کا، [الکافی] عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ: مِثْلَهُ (2)

بیان

رشّت أی أمطرت و الدسّ الإخفاء و الدقة بالکسر الملح المدقوق و تمام الخبر فی باب الصدقة.

«19»

یر، [بصائر الدرجات] الْهَیْثَمُ النَّهْدِیُّ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ قَالَ: کُنْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِالْمَدِینَةِ وَ هُوَ رَاکِبٌ حِمَارَهُ فَنَزَلَ وَ قَدْ کُنَّا صِرْنَا إِلَی السُّوقِ أَوْ قَرِیباً مِنَ السُّوقِ قَالَ فَنَزَلَ وَ سَجَدَ وَ أَطَالَ السُّجُودَ وَ أَنَا أَنْتَظِرُهُ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ- قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ رَأَیْتُکَ نَزَلْتَ فَسَجَدْتَ قَالَ إِنِّی ذَکَرْتُ نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَیَّ قَالَ قُلْتُ قُرْبَ السُّوقِ وَ النَّاسُ یَجِیئُونَ وَ یَذْهَبُونَ قَالَ إِنَّهُ لَمْ یَرَنِی أَحَدٌ(3).

«20»

یج، [الخرائج و الجرائح]: رُوِیَ أَنَّ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام کَانَ فِی الْحَجِّ وَ مَعَهُ ابْنُهُ جَعْفَرٌ علیه السلام فَأَتَاهُ رَجُلٌ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ وَ جَلَسَ بَیْنَ یَدَیْهِ ثُمَّ قَالَ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أَسْأَلَکَ قَالَ سَلِ ابْنِی جَعْفَراً قَالَ فَتَحَوَّلَ الرَّجُلُ فَجَلَسَ إِلَیْهِ ثُمَّ قَالَ أَسْأَلُکَ قَالَ سَلْ عَمَّا بَدَا لَکَ قَالَ أَسْأَلُکَ عَنْ رَجُلٍ أَذْنَبَ ذَنْباً عَظِیماً قَالَ أَفْطَرَ یَوْماً فِی شَهْرِ رَمَضَانَ مُتَعَمِّداً قَالَ أَعْظَمُ مِنْ ذَلِکَ قَالَ زَنَی فِی شَهْرِ رَمَضَانَ قَالَ أَعْظَمُ مِنْ ذَلِکَ قَالَ قَتَلَ النَّفْسَ قَالَ أَعْظَمُ مِنْ ذَلِکَ قَالَ إِنْ کَانَ مِنْ شِیعَةِ عَلِیٍّ علیه السلام مَشَی إِلَی بَیْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ وَ حَلَفَ

ص: 21


1- 1. ثواب الأعمال ص 129 بزیادة فیه.
2- 2. الکافی ج 4 ص 8 بزیادة فیه.
3- 3. بصائر الدرجات ج 10 باب 15 ص 145.

دیدم انبانی از نان برداشته عرض کردم: فدایت شوم اجازه بدهید من بردارم، فرمود: نه من باید بردارم ولی بیا با هم برویم. معلی گفت آمدیم تا رسیدیم بظله بنی ساعده. دیدم عده ای در خواب هستند، شروع کرد برای هر نفر یک یا دو نان زیر جامه اش پنهان می کرد تا برای همه گذاشت بعد برگشتیم. عرض کردم فدایت شوم آیا این ها امام را می شناسند؟ فرمود: اگر امام شناس بودند هر چه داشتیم با آنها میخوردیم، حتی نمک را هم با هم تقسیم میکردیم(1).

روایت18.

کافی: مانند آن را روایت کرده است(2).

توضیح

رشّت یعنی باران بارید و الدّس یعنی پنهان کردن، الدقة با کسره یعنی نمک کوبیده شده و نرم، این حدیث در باب صدقه به طور کامل آمده است.

روایت19.

بصائر الدرجات: معاویة بن وهب گفت: خدمت امام صادق علیه السلام در مدینه بودم ایشان بر الاغ سوار بود، ببازار رسیده بودیم یا نزدیک بازار بود که امام علیه السّلام از الاغ خود پیاده شد و سجده طولانی کرد، من منتظر ایشان شدم تا از سجده سر برداشت. عرض کردم فدایت شوم چرا سجده نمودی؟ فرمود: من به یاد نعمت خدا بر خود افتادم. عرض کردم آقا نزدیک بازار سجده میفرمایید با اینکه می آیند و میروند؟! فرمود کسی مرا نمی بیند(3).

روایت20.

خرایج و جرایح: روایت شده که امام باقر علیه السّلام با فرزندش حضرت صادق علیه السّلام بمکه رفته بود، مردی خدمتش رسیده سلام کرد و نشست. عرض کرد: سؤالی داشتم، فرمود: از پسرم جعفر سؤال کن. آن مرد بطرف امام صادق رفته عرض کرد سؤال کنم؟ فرمود: هر چه مایلی بپرس. گفت: میخواهم از مردی سؤال کنم که گناه بزرگی کرده، فرمود: روزه ماه رمضان را عمدا خورده، گفت: از این بزرگ تر، فرمود: در ماه رمضان مرتکب زنا شده، گفت: از این بزرگ تر، گفت: آدم کشی کرده گفت از این بزرگتر فرمود اگر از شیعیان علی است پیاده رهسپار خانه خدا شود و سوگند یاد کند

ص: 21


1- . ثواب الأعمال: 129 با کمی اضافات
2- . کافی 4 : 8 با کمی اضافات
3- . بصائر الدرجات 10 : 145 باب 15

أَنْ لَا یَعُودَ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ مِنْ شِیعَتِهِ فَلَا بَأْسَ فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ رَحِمَکُمُ اللَّهُ یَا وُلْدَ فَاطِمَةَ ثَلَاثاً هَکَذَا سَمِعْتُهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ إِنَّ الرَّجُلَ ذَهَبَ فَالْتَفَتَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فَقَالَ عَرَفْتَ الرَّجُلَ قَالَ لَا قَالَ ذَلِکَ الْخَضِرُ إِنَّمَا أَرَدْتُ أَنْ أُعَرِّفَکَهُ.

بیان

قوله علیه السلام لا بأس لعل المراد به أنه لیس کفارة و لا تنفعه لاشتراط قبولها بالإیمان و ما فیه من الکفر أعظم من کل إثم.

«21»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ أَبَا عُمَارَةَ الْمَعْرُوفَ بِالطَّیَّانِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام رَأَیْتُ فِی النَّوْمِ کَأَنَّ مَعِی قَنَاةً قَالَ کَانَ فِیهَا زُجٌّ قُلْتُ لَا قَالَ لَوْ رَأَیْتَ فِیهَا زُجّاً لَوُلِدَ لَکَ غُلَامٌ لَکِنَّهُ یُولَدُ جَارِیَةٌ ثُمَّ مَکَثَ سَاعَةً ثُمَّ قَالَ کَمْ فِی الْقَنَاةِ مِنْ کَعْبٍ قُلْتُ اثْنَا عَشَرَ کَعْباً قَالَ تَلِدُ الْجَارِیَةُ اثْنَتَیْ عَشَرَةَ بِنْتاً قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی فَحَدَّثْتُ بِهَذَا الْحَدِیثِ الْعَبَّاسَ بْنَ الْوَلِیدِ فَقَالَ أَنَا مِنْ وَاحِدَةٍ مِنْهُنَّ وَ لِی إِحْدَی عَشْرَةَ خَالَةً وَ أَبُو عُمَارَةَ جَدِّی.

بیان

القناة الرمح و الزج بالضم الحدیدة فی أسفله و الکعب ما بین الأنبوبین من القصب.

«22»

سن، [المحاسن] أَبِی عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ قَالَ: کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ رُبَّمَا أَطْعَمَنَا الْفَرَانِیَّ وَ الْأَخْبِصَةَ ثُمَّ یُطْعِمُ الْخُبْزَ وَ الزَّیْتَ فَقِیلَ لَهُ لَوْ دَبَّرْتَ أَمْرَکَ حَتَّی یَعْتَدِلَ فَقَالَ إِنَّمَا تَدْبِیرُنَا مِنَ اللَّهِ إِذَا وَسَّعَ عَلَیْنَا وَسَّعْنَا وَ إِذَا قَتَّرَ قَتَّرْنَا(1).

«23»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ: مِثْلَهُ (2)

بیان

قال الفیروزآبادی الفرنی خبز غلیظ مستدیر أو خبزة مصعنبة مضمومة الجوانب إلی الوسط تشوی ثم تروی سمنا و لبنا و سکرا و الخبیص طعام

ص: 22


1- 1. المحاسن ص 400.
2- 2. الکافی ج 6 ص 279.

دیگر چنین کاری نکند، چنانچه از شیعیان علی نیست راهی ندارد. آن مرد سه مرتبه گفت: خدا تو را رحمت کند ای فرزند فاطمه زهرا. همین جواب را از پیامبر اکرم شنیدم. آن مرد رفت، حضرت باقر علیه السّلام فرمود: این شخص را شناختی گفت نه فرمود: خضر بود خواستم او را معرفی کنم .

توضیح

اینکه میفرماید راهی ندارد یعنی دیگر توبه او قبول نمی شود چون قبولی توبه مشروط بایمان است که او ایمان ندارد و کفر او بزرگ تر از هر گناهی است.

روایت21.

خرایج و جرائح: روایت شده که ابو عماره معروف به طیان گفت: به حضرت صادق علیه السّلام عرض کردم: در خواب دیدم نیزه ای در دست دارم، فرمود سرنیزه داشت. گفتم نه، فرمود اگر آن نیزه سرنیزه داشت برایت پسری متولد میشد ولی دارای دختری خواهی شد. مختصری صبر نموده فرمود: آن نیزه دارای چند بند بود؟ گفتم دوازده بند داشت. فرمود از آن دختر برای تو دوازده دختر متولد می شود. محمّد بن یحیی گفت این را برای عباس بن ولید نقل کردم گفت من فرزند یکی از همان دخترها هستم که یازده خاله دارم و ابو عمارة جد من بوده است.

توضیح

القناة یعنی نیزه، و الزج با ضمه آهنی در انتهای آن است و کعب آن چه بین دو ساق از شاخه وجود دارد.

روایت22.

محاسن برقی: پسر بکر با یک واسطه از حضرت صادق نقل می کند که او گفت: حضرت صادق علیه السّلام بما نان شیرینی و روغن و خرما با روغن میداد، یکنفر عرض کرد اگر در مورد خرج خانه ملاحظه داشته باشی بهتر است فرمود: تدبیر خرج خانه ما بدست خداست اگر توسعه داد ما نیز وسعت میدهیم اگر کم داد کم خرج میکنیم(1).

روایت23.

کافی: مانند آن را روایت کرده است(2).

توضیح

فیروزآبادی گفت: الفرنی نانی است گرد و زخیم یا نانی است که اطراف آن به طرف وسط جمع شده است که کباب می شود. سپس با روغن و شیر و شکر خورده می شود و خبیص غذایی رایج است از خرما و روغن.

ص: 22


1- . محاسن: 400
2- . کافی 6: 279

معمول من التمر و السمن.

«24»

سن، [المحاسن] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی قَالَ: أَکَلْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَدَعَا وَ أُتِیَ بِدَجَاجَةٍ مَحْشُوَّةٍ وَ بِخَبِیصٍ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام هَذِهِ أُهْدِیَتْ لِفَاطِمَةَ ثُمَّ قَالَ یَا جَارِیَةُ ائْتِینَا بِطَعَامِنَا الْمَعْرُوفِ فَجَاءَتْ بِثَرِیدِ خَلٍّ وَ زَیْتٍ (1).

«25»

سن، [المحاسن] ابْنُ فَضَّالٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ قَالَ: أَرْسَلَ إِلَیْنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِقُبَاعٍ مِنْ رُطَبٍ ضَخْمٍ مُکَوَّمٍ وَ بَقِیَ شَیْ ءٌ فَحَمُضَ فَقُلْتُ رَحِمَکَ اللَّهُ مَا کُنَّا نَصْنَعُ بِهَذَا قَالَ کُلْ وَ أَطْعِمْ (2).

بیان

القباع کغراب مکیال ضخم.

«26»

قب، [المناقب] لابن شهر آشوب ذَکَرَ صَاحِبُ کِتَابِ الْحِلْیَةِ الْإِمَامُ النَّاطِقُ ذُو الزِّمَامِ السَّابِقُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الصَّادِقُ (3)

وَ ذَکَرَ فِیهَا بِالْإِسْنَادِ عَنْ أَبِی الْهَیَّاجِ بْنِ بِسْطَامَ قَالَ: کَانَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ یُطْعِمُ حَتَّی لَا یَبْقَی لِعِیَالِهِ شَیْ ءٌ(4).

أَبُو جَعْفَرٍ الْخَثْعَمِیُّ قَالَ: أَعْطَانِی الصَّادِقُ علیه السلام صُرَّةً فَقَالَ لِی ادْفَعْهَا إِلَی رَجُلٍ مِنْ بَنِی هَاشِمٍ وَ لَا تُعْلِمْهُ أَنِّی أَعْطَیْتُکَ شَیْئاً قَالَ فَأَتَیْتُهُ قَالَ جَزَاهُ اللَّهُ خَیْراً مَا یَزَالُ کُلَّ حِینٍ یَبْعَثُ بِهَا فَنَعِیشُ بِهِ إِلَی قَابِلٍ وَ لَکِنِّی لَا یَصِلُنِی جَعْفَرٌ بِدِرْهَمٍ فِی کَثْرَةِ مَالِهِ.

وَ فِی کِتَابِ الْفُنُونِ: نَامَ رَجُلٌ مِنَ الْحَاجِّ فِی الْمَدِینَةِ فَتَوَهَّمَ أَنَّ هِمْیَانَهُ سُرِقَ- فَخَرَجَ فَرَأَی جَعْفَرَ الصَّادِقِ علیه السلام مُصَلِّیاً وَ لَمْ یَعْرِفْهُ فَتَعَلَّقَ بِهِ وَ قَالَ لَهُ أَنْتَ أَخَذْتَ هِمْیَانِی قَالَ مَا کَانَ فِیهِ قَالَ أَلْفُ دِینَارٍ قَالَ فَحَمَلَهُ إِلَی دَارِهِ وَ وَزَنَ لَهُ أَلْفَ دِینَارٍ وَ عَادَ إِلَی مَنْزِلِهِ وَ وَجَدَ هِمْیَانَهُ فَعَادَ إِلَی جَعْفَرٍ علیه السلام مُعْتَذِراً بِالْمَالِ فَأَبَی قَبُولَهُ

ص: 23


1- 1. المحاسن ص 400.
2- 2. نفس المصدر ص 401.
3- 3. حلیة الأولیاء ج 3 ص 192.
4- 4. نفس المصدر ج 3 ص 194. و أخرجه القرمانی فی تاریخه ص 128.

روایت24.

محاسن برقی: عبد الاعلی گفت: من با امام صادق علیه السلام غذا میخوردم که دستور داد غذا بیاورند خرما و روغن آوردند با مرغی که شکمش را پر کرده بودند، فرمود این غذا را برای فاطمه آورده بودند. سپس بکنیزی فرمود غذای معروف خودمان را بیاور و کنیز سرکه و روغن زیتون آورد(1).

روایت25.

محاسن برقی: یونس بن یعقوب گفت: امام صادق علیه السّلام برای ما یک پیمانه بزرگ پر از خرما فرستاد، مقداری ماند و ترش شد، عرض کردم ابا عبد الله این همه خرما را چه کنم؟ فرمود: بخور و به دیگران هم بده(2).

توضیح

القباع بر وزن غراب ظرفی بزرگ است.

روایت26.

مناقب: ابو الهیاج پسر بسطام گفت: امام صادق علیه السّلام آنقدر بمردم میداد و اطعام میکرد که برای خانواده خودش چیزی نمیماند(3).

ابو جعفر خثعمی گفت: حضرت صادق علیه السّلام کیسه زری بمن داده فرمود: این کیسه را بفلانی از بنی هاشم بده و باو نگو من باو داده ام. گفت من بردم و به او دادم گفت خدا بکسی که داده خیر بدهد، هر سال آنقدر بمن میدهد که تا سال دیگر برای ما کافی است، ولی جعفر بن محمّد با آن ثروتی که دارد یک شاهی بما نمیدهد.

در کتاب فنون مینویسد: که یکی از حاجیان در مدینه خوابیده دیده بود که همیان پولش را ربوده اند. از جای خود برخاست، حضرت صادق مشغول نماز بود او را نشناخته دامنش را گرفت، گفت تو همیان مرا برده ای. امام فرمود همیان چه داشت؟ گفت هزار دینار. آن مرد را بمنزل خود برد و هزار دینار باو داد، وقتی پول را گرفت و بمنزل خود برگشت دید همیانش در خانه است. با عذر خواهی خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسید و پول را تقدیم کرد، امام علیه السّلام از گرفتن خودداری نمود

ص: 23


1- . محاسن: 400
2- . همان: 401
3- . حلیة الأولیاء 3 : 192 و 194 ، قرمانی در تاریخ خود: 128 آن را اخراج کرده است.

وَ قَالَ شَیْ ءٌ خَرَجَ مِنْ یَدِی لَا یَعُودُ إِلَیَّ قَالَ فَسَأَلَ الرَّجُلُ عَنْهُ فَقِیلَ هَذَا جَعْفَرٌ الصَّادِقُ علیه السلام قَالَ لَا جَرَمَ هَذَا فِعَالُ مِثْلِهِ.

وَ دَخَلَ الْأَشْجَعُ السُّلَمِیُّ عَلَی الصَّادِقِ علیه السلام فَوَجَدَهُ عَلِیلًا فَجَلَسَ وَ سَأَلَ عَنْ عِلَّةِ مِزَاجِهِ فَقَالَ لَهُ الصَّادِقُ علیه السلام تَعَدَّ عَنِ الْعِلَّةِ وَ اذْکُرْ مَا جِئْتَ لَهُ فَقَالَ:

أَلْبَسَکَ اللَّهُ مِنْهُ عَافِیَةً*** فِی نَوْمِکَ الْمُعْتَرِی وَ فِی أَرَقِکَ

تَخْرُجُ مِنْ جِسْمِکَ السِّقَامُ کَمَا*** أُخْرِجَ ذُلُّ الْفِعَالِ مِنْ عُنُقِکَ

فَقَالَ یَا غُلَامُ أَیْشٍ مَعَکَ قَالَ أَرْبَعُمِائَةٍ قَالَ أَعْطِهَا لِلْأَشْجَعِ (1).

وَ فِی عَرُوسِ النَّرْمَاشِیرِیِّ،: أَنَّ سَائِلًا سَأَلَهُ حَاجَةً فَأَسْعَفَهَا فَجَعَلَ السَّائِلُ یَشْکُرُهُ فَقَالَ علیه السلام:

إِذَا مَا طَلَبْتَ خِصَالَ النَّدَی*** وَ قَدْ عَضَّکَ الدَّهْرُ مِنْ جَهْدِهِ

فَلَا تَطْلُبَنَّ إِلَی کَالِحٍ*** أَصَابَ الْیَسَارَةَ مِنْ کَدِّهِ

وَ لَکِنْ عَلَیْکَ بِأَهْلِ الْعُلَی*** وَ مَنْ وَرِثَ الْمَجْدَ عَنْ جَدِّهِ

فَذَاکَ إِذَا جِئْتَهُ طَالِباً*** تُحِبُّ الْیَسَارَةَ مِنْ جَدِّهِ

کِتَابُ الرَّوْضَةِ،: أَنَّهُ دَخَلَ سُفْیَانُ الثَّوْرِیُّ عَلَی الصَّادِقِ علیه السلام فَرَآهُ مُتَغَیِّرَ اللَّوْنِ فَسَأَلَهُ عَنْ ذَلِکَ فَقَالَ کُنْتُ نَهَیْتُ أَنْ یَصْعَدُوا فَوْقَ الْبَیْتِ فَدَخَلْتُ فَإِذَا جَارِیَةٌ مِنْ جَوَارِیَّ مِمَّنْ تُرَبِّی بَعْضَ وُلْدِی قَدْ صَعِدَتْ فِی سُلَّمٍ وَ الصَّبِیُّ مَعَهَا فَلَمَّا بَصُرَتْ بِی ارْتَعَدَتْ وَ تَحَیَّرَتْ وَ سَقَطَ الصَّبِیُّ إِلَی الْأَرْضِ فَمَاتَ فَمَا تَغَیَّرَ لَوْنِی لِمَوْتِ الصَّبِیِّ- وَ إِنَّمَا تَغَیَّرَ لَوْنِی لِمَا أَدْخَلْتُ عَلَیْهَا مِنَ الرُّعْبِ وَ کَانَ علیه السلام قَالَ لَهَا أَنْتِ حُرَّةٌ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا بَأْسَ عَلَیْکِ مَرَّتَیْنِ.

وَ رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام:

تَعْصِی الْإِلَهَ وَ أَنْتَ تُظْهِرُ حُبَّهُ*** هَذَا لَعَمْرُکَ فِی الْفِعَالِ بَدِیعُ

لَوْ کَانَ حُبُّکَ صَادِقاً لَأَطَعْتَهُ*** إِنَّ الْمُحِبَّ لِمَنْ یُحِبُّ مُطِیعُ.

ص: 24


1- 1. المناقب ج 3 ص 394.

فرمود چیزی که دادیم پس نمی گیریم. آن مرد بعدا در مورد ایشان پرس و جو کرد، گفتند جعفر بن محمّد صادق است، گفت کسی چون او باید چنین کاری بکند .

اشجع سلمی خدمت حضرت صادق رسید، دید که ایشان بیمار است. نشست و از حال امام و ناراحتی او سؤال کرد، امام فرمود از ناراحتی و بیماری بگذر بگو برای چه آمده ای. اشجع این دو شعر را خواند:

البسک اللَّه منه عافیة

فی نومک المعتری و فی ارقک

تخرج من جسمک السقام کما

اخرج ذلّ الفعال من عنقک

فرمود غلام! چقدر نزد تو است عرض کرد چهار صد دینار فرمود باشجع بده(1).

در کتاب عروس نرماشیری آمده است: فقیری از امام کمک خواست، ایشان وی را یاری کرد، فقیر شروع کرد به تشکر کردن، امام فرمود:

ذَا مَا طَلَبْتَ خِصَالَ النَّدَی-

وَ قَدْ عَضَّکَ الدَّهْرُ مِنْ جَهْدِهِ-

فَلَا تَطْلُبَنَّ إِلَی کَالِحٍ-

أَصَابَ الْیَسَارَةَ مِنْ کَدِّهِ-

وَ لَکِنْ عَلَیْکَ بِأَهْلِ الْعُلَی-

وَ مَنْ وَرِثَ الْمَجْدَ عَنْ جَدِّهِ-

فَذَاکَ إِذَا جِئْتَهُ طَالِباً-

تُحِبُّ الْیَسَارَةَ مِنْ جَدِّهِ

در کتاب روضه آمده است: که سفیان ثوری خدمت حضرت صادق رسید دید رنگ ایشان تغییر کرده است. عرض کرد آقا چه شده است؟ فرمود: من گفته بودم بالای پشت بام نروند. همین که وارد شدم دیدم یکی از کنیزانم که پرستار یکی از بچه های من است، بالای نردبان است و بچه هم با او است، همین که چشمش بمن افتاد لرزه بر اندامش افتاد و متحیر شد، بچه از دستش به زمین افتاد و مرد. من از مردن بچه رنگم تغییر نکرده است، بلکه از ترسی که بر کنیز وارد کرده ام این طور شدم، با اینکه دو مرتبه به او فرموده بود ناراحت نشو باکی نداشته باش ترا در راه خدا آزاد کردم .

این شعر را به حضرت صادق نسبت داده اند:

تعصی الاله و انت تظهر حبه

لو کان حبک صادقا لأطعته

هذا لعمرک فی الفعال بدیع

إنّ المحبّ لمن یحب مطیع

معصیت خدا را کرده و ادعا می کنی که محب او هستی، قسم می خورم که این رفتار عجیب است. اگر عشق تو صادقانه بود او را اطاعت می کردی، عاشق واقعی از کسی که دوستش دارد اطاعت می کند.

ص: 24


1- . مناقب 3 : 394

وَ لَهُ علیه السلام:

عِلْمُ الْمَحَجَّةِ وَاضِحٌ لِمُرِیدِهِ*** وَ أَرَی الْقُلُوبَ عَنِ الْمَحَجَّةِ فِی عَمًی

وَ لَقَدْ عَجِبْتُ لِهَالِکٍ وَ نَجَاتُهُ*** مَوْجُودَةٌ وَ لَقَدْ عَجِبْتُ لِمَنْ نَجَا.

تَفْسِیرُ الثَّعْلَبِیِّ رَوَی الْأَصْمَعِیُّ لَهُ علیه السلام:

أُثَامِنُ بِالنَّفْسِ النَّفِیسَةِ رَبَّهَا*** فَلَیْسَ لَهَا فِی الْخَلْقِ کُلِّهِمْ ثَمَنٌ

بِهَا یُشْتَرَی الْجَنَّاتُ إِنْ أَنَا بِعْتُهَا*** بِشَیْ ءٍ سِوَاهَا إِنَّ ذَلِکُمْ غَبَنٌ

إِذَا ذَهَبَتْ نَفْسِی بِدُنْیَا أَصَبْتُهَا*** فَقَدْ ذَهَبَتْ نَفْسِی وَ قَدْ ذَهَبَ الثَّمَنُ (1).

و یقال الإمام الصادق و العلم الناطق بالمکرمات سابق و باب السیئات راتق و باب الحسنات فاتق لم یکن عیّابا و لا سبّابا و لا صخّابا و طمّاعا و لا خدّاعا و لا نمّاما و لا ذمّاما و لا أکولا و لا عجولا و لا ملولا و لا مکثارا و لا ثرثارا و لا مهذارا و لا طعّانا و لا لعّانا و لا همّازا و لا لمّازا و لا کنّازا.

وَ رَوَی سُفْیَانُ الثَّوْرِیُّ لَهُ علیه السلام:

لَا الْیُسْرُ یَطْرَؤُنَا یَوْماً فَیُبْطِرُنَا*** وَ لَا لِأَزْمَةِ دَهْرٍ نُظْهِرُ الْجَزَعَا

إِنْ سَرَّنَا الدَّهْرُ لَمْ نَبْهَجْ لِصُحْبَتِهِ*** أَوْ سَاءَنَا الدَّهْرُ لَمْ نُظْهِرْ لَهُ الْهَلَعَا

مَثَلُ النُّجُومِ عَلَی مِضْمَارٍ أَوَّلُنَا***إِذَا تَغَیَّبَ نَجْمٌ آخَرُ طَلَعَا.

وَ یُرْوَی لَهُ علیه السلام:

اعْمَلْ عَلَی مَهَلٍ فَإِنَّکَ مَیِّتٌ*** وَ اخْتَرْ لِنَفْسِکَ أَیُّهَا الْإِنْسَانَا

فَکَأَنَّ مَا قَدْ کَانَ لَمْ یَکُ إِذْ مَضَی*** وَ کَأَنَّ مَا هُوَ کَائِنٌ قَدْ کَانَا.

الصَّادِقُ علیه السلام: إِنَّ عِنْدِی سَیْفَ رَسُولِ اللَّهِ وَ إِنَّ عِنْدِی لَرَایَةَ رَسُولِ اللَّهِ الْمِغْلَبَةَ وَ إِنَّ عِنْدِی لَخَاتَمَ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ وَ إِنَّ عِنْدِی الطَّسْتَ الَّذِی کَانَ مُوسَی یُقَرِّبُ بِهَا الْقُرْبَانَ وَ إِنَّ عِنْدِی الِاسْمَ الَّذِی کَانَ رَسُولُ اللَّهِ إِذَا وَضَعَهُ بَیْنَ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُشْرِکِینَ لَمْ یَصِلْ مِنَ الْمُشْرِکِینَ إِلَی الْمُسْلِمِینَ نُشَّابَةٌ وَ إِنَّ عِنْدِی لَمِثْلَ الَّذِی

ص: 25


1- 1. نفس المصدر ج 2 ص 397.

و نیز از قول امام صادق علیه السلام روایت شده است:

عِلْمُ الْمَحَجَّةِ وَاضِحٌ لِمُرِیدِهِ-

وَ أَرَی الْقُلُوبَ عَنِ الْمَحَجَّةِ فِی عَمًی-

وَ لَقَدْ عَجِبْتُ لِهَالِکٍ وَ نَجَاتُهُ-

مَوْجُودَةٌ وَ لَقَدْ عَجِبْتُ لِمَنْ نَجَا

تفسیر ثعلبی: این ابیات را نیز به امام صادق علیه السلام نسبت داده است:

أُثَامِنُ بِالنَّفْسِ النَّفِیسَةِ رَبَّهَا-

فَلَیْسَ لَهَا فِی الْخَلْقِ کُلِّهِمْ ثَمَنٌ-

بِهَا یُشْتَرَی الْجَنَّاتُ إِنْ أَنَا بِعْتُهَا-

بِشَیْ ءٍ سِوَاهَا إِنَّ ذَلِکُمْ غَبَنٌ-

إِذَا ذَهَبَتْ نَفْسِی بِدُنْیَا أَصَبْتُهَا-

فَقَدْ ذَهَبَتْ نَفْسِی وَ قَدْ ذَهَبَ الثَّمَنُ (1)

درباره امام صادق علیه السلام می گویند: امام راستگو و شخصیتی سخنور بود، که در کارهای نیک پیش قدم شده و از کارهای ناشایست گریزان بود، عیبجو و بد زبان نبود، داد و فریاد نمی زد، نه پر طمع و حیله گر بود، و نه سخن چین و سرزنش کننده، نه پرخور و عجول و دلگیر بود و نه پرگو و یاوه سرا، طعنه نمی زد و نفرین نمی کرد، برای مسخره کردن دیگران با چشم و گوش اشاره نمی کرد واهل جمع کردن مال نبود.

این ابیات را به امام صادق علیه السلام نسبت دادند:

لَا الْیُسْرُ یَطْرَؤُنَا یَوْماً فَیُبْطِرُنَا-

وَ لَا لِأَزْمَةِ دَهْرٍ نُظْهِرُ الْجَزَعَا-

إِنْ سَرَّنَا الدَّهْرُ لَمْ نَبْهَجْ لِصُحْبَتِهِ-

أَوْ سَاءَنَا الدَّهْرُ لَمْ نُظْهِرْ لَهُ الْهَلَعَا-

مَثَلُ النُّجُومِ عَلَی مِضْمَارٍ أَوَّلُنَا-

إِذَا تَغَیَّبَ نَجْمٌ آخَرُ طَلَعَا

اگر روزی آرامش و راحتی به سراق ما بیاید، ما خوشحالی بسیار نخواهیم کرد، و اگر دچار مصیبت روزگار شویم جزع و فزع نخواهیم نمود.

اگر روزگار ما را خوشحال کند برای هم صحبتی با آن شاد نمی شویم، یا اگر روزگار به ما بد کند بی صبر نشده و محزون نمی شویم.

مثل ستارگان وقتی پنهان می شوند مانند اولین نفر ماست، هنگامی که ستاره ای غیب شود ستاره ای دیگر طلوع خواهد کرد.

و نیز این ابیات:

اعْمَلْ عَلَی مَهَلٍ فَإِنَّکَ مَیِّتٌ-

وَ اخْتَرْ لِنَفْسِکَ أَیُّهَا الْإِنْسَانَا

فَکَأَنَّ مَا قَدْ کَانَ لَمْ یَکُ إِذْ مَضَی-

وَ کَأَنَّ مَا هُوَ کَائِنٌ قَدْ کَانَا

آرام کار کن و شتاب نکن چرا که تو خواهی مرد، ای انسان به نفع خودت هر چه می­خواهی - قبل از مرگ - برگزین.

آنچه گذشته گویا اصلا وجود نداشته، و آنچه به وجود آمده گویا از قبل بوده است.

حضرت صادق فرمود شمشیر پیغمبر نزد من است، همچنین پرچم موسوم به پیروزی و انگشتر سلیمان بن داود و طشتی که موسی در آن قربانی میکرد نزد من است. اسمی که پیامبر وقتی بین مشرکین و مسلمانان قرار میداد و تیر کفار بمسلمانان نمیرسید و شبیه آنچه ملائکه آوردند نزد من است،

ص: 25


1- . مناقب 2 : 397

جَاءَتْ بِهِ الْمَلَائِکَةُ وَ مَثَلُ السِّلَاحِ فِینَا کَمَثَلِ التَّابُوتِ فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ یَعْنِی أَنَّهُ کَانَ دَلَالَةً عَلَی الْإِمَامَةِ.

وَ فِی رِوَایَةِ الْأَعْمَشِ قَالَ علیه السلام: أَلْوَاحُ مُوسَی عِنْدَنَا وَ عَصَا مُوسَی عِنْدَنَا وَ نَحْنُ وَرَثَةُ النَّبِیِّینَ.

وَ قَالَ علیه السلام: عِلْمُنَا غَابِرٌ وَ مَزْبُورٌ وَ نُکَتٌ فِی الْقُلُوبِ وَ نَقْرٌ فِی الْأَسْمَاعِ وَ إِنَّ عِنْدَنَا الْجَفْرَ الْأَحْمَرَ وَ الْجَفْرَ الْأَبْیَضَ وَ مُصْحَفَ فَاطِمَةَ وَ إِنَّ عِنْدَنَا الْجَامِعَةَ فِیهَا جَمِیعُ مَا یَحْتَاجُ النَّاسُ إِلَیْهِ.

وَ یُرْوَی لَهُ علیه السلام:

فِی الْأَصْلِ کُنَّا نُجُوماً یُسْتَضَاءُ بِنَا*** وَ لِلْبَرِیَّةِ نَحْنُ الْیَوْمَ بُرْهَانٌ

نَحْنُ الْبُحُورُ الَّتِی فِیهَا لِغَائِصِکُمْ***دُرٌّ ثَمِینٌ وَ یَاقُوتٌ وَ مَرْجَانٌ

مَسَاکِنُ الْقُدْسِ وَ الْفِرْدَوْسِ نَمْلِکُهَا*** وَ نَحْنُ لِلْقُدْسِ وَ الْفِرْدَوْسِ خُزَّانٌ

مَنْ شَذَّ عَنَّا فَبَرَهُوتُ مَسَاکِنُهُ*** وَ مَنْ أَتَانَا فَجَنَّاتٌ وَ وِلْدَانٌ (1).

مَحَاسِنُ الْبَرْقِیِّ: قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام لِضُرَیْسٍ الْکِنَانِیِّ لِمَ سَمَّاکَ أَبُوکَ ضُرَیْساً- قَالَ کَمَا سَمَّاکَ أَبُوکَ جَعْفَراً قَالَ إِنَّمَا سَمَّاکَ أَبُوکَ ضُرَیْساً بِجَهْلٍ لِأَنَّ لِإِبْلِیسَ ابْناً یُقَالُ لَهُ ضُرَیْسٌ وَ إِنَّ أَبِی سَمَّانِی جَعْفَراً بِعِلْمٍ عَلَی أَنَّهُ اسْمُ نَهَرٍ فِی الْجَنَّةِ- أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ ذِی الرُّمَّةِ:

أَبْکِی الْوَلِیدَ أَبَا الْوَلِیدِ*** أَخَا الْوَلِیدِ فَتَی الْعَشِیرَةِ

قَدْ کَانَ غَیْثاً فِی السِّنِینَ*** وَ جَعْفَراً غَدَقاً وَ مِیرَةً

شَوْفُ الْعَرُوسِ عَنِ الدَّامَغَانِیِّ: أَنَّهُ اسْتَقْبَلَهُ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْمُبَارَکِ فَقَالَ:

أَنْتَ یَا جَعْفَرُ فَوْقَ الْمَدْحِ وَ الْمَدْحُ عَنَاءٌ*** إِنَّمَا الْأَشْرَافُ أَرْضٌ وَ لَهُمْ أَنْتَ سَمَاءٌ

جَازَ حَدَّ الْمَدْحِ مَنْ قَدْ وَلَدَتْهُ الْأَنْبِیَاءُ

اللَّهُ أَظْهَرَ دِینَهُ وَ أَعَزَّهُ بِمُحَمَّدٍ*** وَ اللَّهُ أَکْرَمَ بِالْخِلَافَةِ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ(2)

ص: 26


1- 1. المناقب ج 3 ص 396.
2- 2. نفس المصدر ج 3 ص 397.

مثل اسلحه پیامبر که نزد من است، مانند همان تابوت بنی اسرائیل است یعنی این اسلحه دلیل بر امامت و پیشوایی است.

در روایت اعمش میفرماید: لوح های موسی و عصای او نزد ما است و ما وارث پیامبران هستیم.

حضرت صادق علیه السّلام فرمود: علم ما مربوط بگذشته است و آنچه در کتاب های انبیا نوشته است گاهی بر دلمان خطور میکند و بگوشمان میخورد. جفر قرمز و جفر سفید و مصحف فاطمه علیها السّلام و نیز جامعه ای که در آن تمام احتیاجات مردم هست نزد ماست.

این شعر را به حضرت صادق نسبت داده اند:

فی الاصل کنا نجوما یستضاء بنا

و للبریة نحن الیوم برهان

نحن البحور التی فیها لغائصکم

در ثمین و یاقوت و مرجان

مساکن القدس و الفردوس نملکها

و نحن للقدس و الفردوس خزان

من شذ عنا فبرهوت مساکنه

و من اتانا فجنات و ولدان(1)

ما در ابتدای آفرینش ستاره های درخشانی بودیم که از نور ما راه را تشخیص میدادند، اکنون نیز راهنمای مردم هستیم. ما دریای خروشانیم که هر کس در این دریا فرو رود در و یاقوت و مرجان بدست می آورد، بهشت ملک ما است و اختیار آن بما سپرده شده. هر کس از ما کناره بگیرد جایگاهش برهوت است و هر کس نزد ما بیاید بهشت برین و دخترک های زیبای بهشتی نصیبش خواهد شد.

محاسن برقی: حضرت صادق ع بضریس کنانی فرمود چرا پدرت نام ترا ضریس نهاده؟ گفت بهمان جهت که پدر شما نام شما را جعفر گذاشت. فرمود:

پدر تو از روی نفهمی نام ترا ضریس گذاشته زیرا شیطان بچه ای بنام ضریس دارد، ولی پدرم آگاهانه نام مرا که جعفر گذاشت، چون جعفر اسم رودی در بهشت است، مگر شعر ذی الرمه را نشنیده ای که می گوید:

ابکی الولید ابا الولید اخا الولید فتی العشیره

قد کان غیثا فی السنین و جعفرا غدقا و میره(2)

ابکی الولید ابا الولید اخا الولید فتی العشیره

قد کان غیثا فی السنین و جعفرا غدقا و میره(3)

شوف العروس از دامغانی نقل می کند: که عبد اللَّه بن مبارک بحضرت صادق رسیده این شعر را سرود:

أَنْتَ یَا جَعْفَرُ فَوْقَ الْمَدْحِ وَ الْمَدْحُ عَنَاءٌ-

جَازَ حَدَّ الْمَدْحِ مَنْ قَدْ وَلَدَتْهُ الْأَنْبِیَاءُ-

أَنْتَ یَا جَعْفَرُ فَوْقَ الْمَدْحِ وَ الْمَدْحُ عَنَاءٌ-

إِنَّمَا الْأَشْرَافُ أَرْضٌ وَ لَهُمْ أَنْتَ سَمَاءٌ-

جَازَ حَدَّ الْمَدْحِ مَنْ قَدْ وَلَدَتْهُ الْأَنْبِیَاءُ-

اللَّهُ أَظْهَرَ دِینَهُ وَ أَعَزَّهُ بِمُحَمَّدٍ-

وَ اللَّهُ أَکْرَمَ بِالْخِلَافَةِ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ

ص: 26


1- . مناقب 3 : 396
2- . در این شعر جعفر را به معنای نهر به کار برده است.
3- . در این شعر جعفر را به معنای نهر به کار برده است.
بیان

أثامن من المثامنة بمعنی المبایعة و الأزمة بالفتح الشدّة قوله اعمل علی مهل أی للدنیا و الجعفر النهر الصغیر و الکبیر الواسع ضد و الغدق محرکة الماء الکثیر و المیرة ما یمتار من الطعام.

«27»

جا، [المجالس] للمفید الْمُظَفَّرُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَمَّامٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مَابُنْدَادَ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْخَزَّازِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ سَالِمِ بْنِ أَبِی حَفْصَةَ قَالَ: لَمَّا هَلَکَ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الْبَاقِرُ علیهما السلام قُلْتُ لِأَصْحَابِیَ انْتَظِرُونِی- حَتَّی أَدْخُلَ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَأُعَزِّیَهُ فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ فَعَزَّیْتُهُ ثُمَّ قُلْتُ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ ذَهَبَ وَ اللَّهِ مَنْ کَانَ یَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَلَا یُسْأَلُ عَمَّنْ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَا وَ اللَّهِ لَا یُرَی مِثْلُهُ أَبَداً قَالَ فَسَکَتَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام سَاعَةً ثُمَّ قَالَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ مَنْ یَتَصَدَّقُ بِشِقِّ تَمْرَةٍ فَأُرَبِّیهَا لَهُ کَمَا یُرَبِّی أَحَدُکُمْ فَلُوَّهُ حَتَّی أَجْعَلَهَا لَهُ مِثْلَ أُحُدٍ فَخَرَجْتُ إِلَی أَصْحَابِی- فَقُلْتُ مَا رَأَیْتُ أَعْجَبَ مِنْ هَذَا کُنَّا نَسْتَعْظِمُ قَوْلَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِلَا وَاسِطَةٍ فَقَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِلَا وَاسِطَةٍ(1).

«28»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: یُنْقَلُ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام مِنَ الْعُلُومِ مَا لَا یُنْقَلُ عَنْ أَحَدٍ وَ قَدْ جَمَعَ أَصْحَابُ الْحَدِیثِ أَسْمَاءَ الرُّوَاةِ مِنَ الثِّقَاتِ عَلَی اخْتِلَافِهِمْ فِی الْآرَاءِ وَ الْمَقَالاتِ وَ کَانُوا أَرْبَعَةَ آلَافِ رَجُلٍ.

بیان

ذلک أن ابن عقدة صنّف کتاب الرجال لأبی عبد الله علیه السلام عدّدهم فیه.

و کان حفص بن غیاث إذا حدّث عنه قال حدثنی خیر الجعافر جعفر بن محمد و کان علی بن غراب یقول حدثنی الصادق جعفر بن محمد.

حلیة أبی نعیم: أن جعفر الصادق علیه السلام حدث عنه من الأئمة و الأعلام مالک بن أنس و شعبة بن الحجاج و سفیان الثوری و ابن الجریح و عبد الله بن عمرو و روح بن القاسم و سفیان بن عیینة و سلیمان بن بلال و إسماعیل بن جعفر و حاتم

ص: 27


1- 1. أمالی المفید ص 190.

توضیح

أثامن از المثامنة به معنای خرید و فروش می آید، الأزمة با فتحه به معنای شدت و سختی است، سخن امام که می فرماید: إعمل علی مهل یعنی برای کار دنیا عجله مکن، الجعفر نهری کوچک است و نیز بزرگ و وسیع؛ از ا ضداد است، الغدف با حرکت یعنی آب بسیار، و المیرة به معنای توشه است.

روایت27.

مجالس مفید: سالم بن ابی حفصه گفت: وقتی امام باقر علیه السلام از دنیا رفت باصحاب خود گفتم منتظر من بمانید تا خدمت ابو عبد اللَّه جعفر بن محمّد علیه السّلام رفته و به ایشان تسلیت بگویم. خدمت امام رفتم و تسلیت عرض کردم، سپس گفتم «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ» بخدا قسم از دنیا رفت کسی که میگفت پیامبر ص چنین فرمود، دیگر کسی نیست که واسطه بین ما و پیامبر باشد، بخدا قسم چون امام باقر ع را نخواهم دید. امام صادق ع ساعتی ساکت بود و چیزی نمی فرمود، آنگاه فرمود خداوند عز و جل میفرماید: هر کس نصف خرما صدقه بدهد آن را چنان بزرگ میکنم که شما یک کره اسب را پرورش میدهید، همان صدقه را آن قدر بزرگ میکنم تا باندازه ی کوه احد شود. نزد اصحاب خود رفتم و گفتم شگفت انگیزتر از جریان امروز ندیده ام، ما امام باقر ع را که بدون واسطه میگفت پیغمبر فرموده است، بسیار بزرگ میشمردیم، امام صادق امروز بدون واسطه میگفت خداوند میفرماید(1).

روایت28.

مناقب: در زمینه علوم مختلف به اندازه ای از امام صادق علیه السّلام نقل شده که از دیگری نقل نشده است. اسامی راویان مورد اعتماد را با اختلافی که در عقیده و رأی خود داشته اند جمع کرده اند، بالغ بر چهار هزار نفر شده اند که از حضرت صادق علیه السّلام حدیث نقل کرده اند.

بیان

زیرا ابن عبده کتابی در مورد راویان حضرت صادق نوشته و در آن کتاب تمام راویان را شمرده است.

حفص بن غیاث هر وقت حدیثی از آن امام نقل میکرد میگفت بهترین جعفرها جعفر بن محمّد چنین فرموده است. علی بن غراب میگفت حضرت صادق جعفر بن محمّد این حدیث را فرمود.

حلیه ابو نعیم: ائمه اهل سنت و بزرگان علما از امام صادق ع نقل نموده اند؛ از قبیل مالک بن انس و شعبة بن حجاج و سفیان ثوری و ابن جریح و عبد اللَّه ابن عمر و روح بن قاسم و سفیان بن عیینه و سلیمان بن بلال و اسماعیل بن جعفر و حاتم

ص: 27


1- . مجالس مفید: 190

بن إسماعیل و عبد العزیز بن المختار و وهیب بن خالد و إبراهیم بن طهمان فی آخرین قال و أخرج عنه مسلم فی صحیحه محتجا بحدیثه (1).

و قال غیره روی عنه مالک و الشافعی و الحسن بن صالح و أبو أیوب السختیانی (2) و عمر بن دینار و أحمد بن حنبل و قال مالک بن أنس ما رأت عین و لا سمعت أذن و لا خطر علی قلب بشر أفضل من جعفر الصادق فضلا و علما و عبادة و ورعا(3).

و سأل سیف الدولة عبد الحمید المالکی قاضی الکوفة عن مالک فوصفه و قال کان جره بنده جعفر الصادق أی الربیب و کان مالک کثیرا ما یدّعی سماعه و ربما قال حدثنی الثقة یعنیه علیه السلام.

وَ جَاءَ أَبُو حَنِیفَةَ إِلَیْهِ لِیَسْمَعَ مِنْهُ وَ خَرَجَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ یَتَوَکَّأُ عَلَی عَصًا فَقَالَ لَهُ أَبُو حَنِیفَةَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا بَلَغْتَ مِنَ السِّنِّ مَا تَحْتَاجُ مَعَهُ إِلَی الْعَصَا قَالَ هُوَ کَذَلِکَ وَ لَکِنَّهَا عَصَا رَسُولِ اللَّهِ أَرَدْتُ التَّبَرُّکَ بِهَا فَوَثَبَ أَبُو حَنِیفَةَ إِلَیْهِ وَ قَالَ لَهُ أُقَبِّلُهَا یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَحَسَرَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عَنْ ذِرَاعِهِ وَ قَالَ لَهُ وَ اللَّهِ لَقَدْ عَلِمْتَ أَنَّ هَذَا بِشْرُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَنَّ هَذَا مِنْ شَعْرِهِ فَمَا قَبَّلْتَهُ وَ تُقَبِّلُ عَصًا.

أبو عبد الله المحدث فی رامش أفزای: أن أبا حنیفة من تلامذته و أن أمّه کانت فی حبالة الصادق علیه السلام قال و کان محمد بن الحسن أیضا من تلامذته و لأجل ذلک کانت بنو العباس لم تحترمهما قال و کان أبو یزید البسطامی طیفور السقّاء خدمه و سقاه ثلاث عشرة سنة(4).

ص: 28


1- 1. حلیة الأولیاء ج 3 ص 199.
2- 2. السجستانیّ خ ل.
3- 3. المناقب ج 3 ص 372 و أخرج ابن حجر کلمة أنس بن مالک بتفاوت یسیر فی کتابه تهذیب التهذیب ج 2 ص 104.
4- 4. المناقب ج 3 ص 372.

بن اسماعیل و عبد العزیز بن مختار و وهیب بن خالد و ابراهیم طهمان، مینویسد:

مسلم در صحیح خود نقل نموده و بحدیث حضرت صادق استدلال کرده است(1).

و دیگران گفته اند که مالک و شافعی و حسن بن صالح و ابو ایوب سجستانی و عمر بن دینار و احمد بن حنبل از حضرت صادق ع نقل کرده اند. مالک بن انس گفت در علم و دانش و عبادت و پرهیزگاری، همچون امام جعفر صادق علیه السّلام نه چشمی دیده و نه گوشی شنیده و نه بر قلب کسی خطور کرده است(2).

سیف الدوله از عبد الحمید مالکی قاضی کوفه درباره مالک سؤال کرد، عبد الحمید مالک را توصیف نمود، از جمله آنکه گفت دست پرورده حضرت صادق بوده، مالک بیشتر اوقات ادعا میکرد که از حضرت صادق شنیده، گاهی میگفت شخص مورد اعتمادی مرا حدیث کرده که منظورش امام صادق ع بود.

ابو حنیفه خدمت امام صادق علیه السّلام رسید تا از او حدیثی بیاموزد، حضرت صادق در حالی که عصا در دست داشت خارج شد. ابو حنیفه گفت: یا ابن رسول اللَّه سن شما به حدی نرسیده که احتیاج بعصا داشته باشید. فرمود: صحیح است ولی این عصای پیامبر است برای تبرک بدست گرفتم، ابو حنیفه جلو آمده گفت اجازه میفرمایید آن را ببوسم؟ امام علیه السّلام آستین بالا زده فرمود بخدا قسم میدانی این پوست بدن پیامبر است و این موی پیکر ایشان است اما آن را نمی بوسی و میخواهی عصا را ببوسی.

ابو عبد اللَّه محدث در رامش افزا نوشته: که ابو حنیفه از شاگردان امام صادق ع بود و مادرش به عقد حضرت صادق علیه السّلام در آمد، محمّد بن حسن نیز از شاگردان ایشان بود، به همین جهت بنی عباس باین دو احترامی نمیگذاشتند. ابو یزید گفته است: بسطامی طیفور سقا از خدمتکاران آن حضرت بود و سیزده سال سمت سقائی آن جناب را داشت(3).

ص: 28


1- . حلیة الأولیاء 3 : 199
2- . مناقب 3: 372 ، ابن حجر سخن انس بن مالک را با کمی تفاوت در کتاب تهذیب التهذیب 2 : 104 آورده است.
3- . مناقب 3 : 372

و قال أبو جعفر الطوسی کان إبراهیم بن أدهم و مالک بن دینار من غلمانه و دخل إلیه سفیان الثوری یوما فسمع منه کلاما أعجبه فقال هذا و الله یا ابن رسول الله الجوهر فقال له بل هذا خیر من الجوهر و هل الجوهر إلا حجر(1).

بیان

اعلم أن ما ذکره علماؤنا من أن بعض المخالفین کانوا من تلامذة الأئمة علیهم السلام و خدمهم و أتباعهم لیس غرضهم مدح هؤلاء المخالفین أو إثبات کونهم من المؤمنین بل الغرض أن المخالفین أیضا یعترفون بفضل الأئمة علیهم السلام و ینسبون أئمتهم و أنفسهم إلیهم لإظهار فضلهم و علمهم و إلا فهؤلاء المبتدعین أشهر فی الکفر و العناد من إبلیس وَ فِرْعَوْنَ ذِی الْأَوْتادِ.

«29»
اشاره

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب التَّرْغِیبُ وَ التَّرْهِیبُ عَنْ أَبِی الْقَاسِمِ الْأَصْفَهَانِیِّ: أَنَّهُ دَخَلَ عَلَیْهِ سُفْیَانُ الثَّوْرِیُّ فَقَالَ علیه السلام أَنْتَ رَجُلٌ مَطْلُوبٌ وَ لِلسُّلْطَانِ عَلَیْنَا عُیُونٌ فَاخْرُجْ عَنَّا غَیْرَ مَطْرُودٍ الْقِصَّةَ.

وَ دَخَلَ عَلَیْهِ الْحَسَنُ بْنُ صَالِحِ بْنِ حَیٍّ فَقَالَ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا تَقُولُ فِی قَوْلِهِ تَعَالَی- أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ (2) مَنْ أُولُو الْأَمْرِ الَّذِینَ أَمَرَ اللَّهُ بِطَاعَتِهِمْ قَالَ الْعُلَمَاءُ فَلَمَّا خَرَجُوا قَالَ الْحَسَنُ مَا صَنَعْنَا شَیْئاً إِلَّا سَأَلْنَاهُ مِنْ هَؤُلَاءِ الْعُلَمَاءِ فَرَجَعُوا إِلَیْهِ فَسَأَلُوهُ فَقَالَ الْأَئِمَّةُ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ.

وَ قَالَ نُوحُ بْنُ دَرَّاجٍ لِابْنِ أَبِی لَیْلَی أَ کُنْتَ تَارِکاً قَوْلًا قُلْتَهُ أَوْ قَضَاءً قَضَیْتَهُ لِقَوْلِ أَحَدٍ قَالَ لَا إِلَّا رَجُلٌ وَاحِدٌ قُلْتُ مَنْ هُوَ قَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ.

الْحِلْیَةُ قَالَ عَمْرُو بْنُ أَبِی الْمِقْدَامِ: کُنْتُ إِذَا نَظَرْتُ إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَلِمْتُ أَنَّهُ مِنْ سُلَالَةِ النَّبِیِّینَ (3).

ص: 29


1- 1. نفس المصدر ج 3 ص 373.
2- 2. سورة النساء الآیة: 59.
3- 3. حلیة الأولیاء ج 3 ص 193 و أخرج قول عمرو بن أبی المقدام ابن حجر فی کتابه تهذیب التهذیب ج 2 ص 104.

ابو جعفر طوسی گفته است: ابراهیم ادهم و مالک بن دینار از غلامان آن حضرت بودند، روزی سفیان ثوری خدمت آن حضرت رسید و سخنی از ایشان شنید که خیلی متعجب شد. گفت یا ابن رسول اللَّه بخدا قسم این سخن شما گوهر است فرمود از گوهر بهتر است مگر گوهر چیزی جز سنگ است(1)؟!

توضیح

باید توجه داشته باشید، بعضی از علمای شیعه که نوشته اند علمای اهل سنت شاگرد و خدمتکار و پیرو ائمه بوده اند، منظورشان این نبوده که آن ها را ستایش کرده یا بدین وسیله ثابت کنند که آنها شیعه بوده اند. منظور آنها این است که حتی مخالفین نیز بمقام ائمه ما اعتراف داشته اند و برای اظهار برتری و دانش خویش خود را به ائمه ما نسبت می داده اند و گر نه آنها در کفر و الحاد از شیطان و فرعون مشهورترند.

روایت29.

اشاره

مناقب: ابو القاسم اصفهانی گفت سفیان ثوری خدمت حضرت صادق رسید، امام به او فرمود تو مرد شناخته شده ای هستی، سلطان نیز برای ما جاسوسهایی گماشته است، از خانه ما برو نه به این عنوان که تو را بیرون کرده باشیم.

حسن بن صالح خدمت ایشان رسید و گفت یا ابن رسول اللَّه در مورد این آیه «أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ»(2){خدا را اطاعت کنید و پیامبر و اولیای امر خود را [نیز] اطاعت کنید} چه میفرمایید، اولو الامر چه کسانی هستند؟ فرمود علماء. بعد از اینکه خارج شدند حسن گفت: کاری از پیش نبردیم مگر اینکه بپرسیم این علما چه کسانی هستند؟ برگشتند باز حسن پرسید آقا این علما که هستند؟ فرمود: امامان و پیشوایانی از خانواده پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله.

نوح بن دراج به ابن ابی لیلی گفت: آیا سخن یا قضاوتی هست که من بکنم و تو به واسطه سخن شخص دیگری آن را قبول نکنی؟ جواب داد نه مگر بواسطه سخن یک نفر پرسید آن شخص کیست؟ گفت جعفر بن محمّد.

حلیه: عمرو بن مقدام گفت: هر وقت چشمم بحضرت صادق می افتد آشکارا می بینم که او از نسل پیامبران است(3).

ص: 29


1- . مناقب 3 : 373
2- . نساء / 59
3- .حلیة الأولیاء 3 : 193 و عمرو بن ابی مقدام ابن حجر در کتاب تهذیب التهذیب 2 : 104 این روایت را آورده است.

و لا تخلو کتب أحادیث و حکمة و زهد و موعظة من کلامه یقولون قال جعفر بن محمد الصادق علیه السلام ذکره النقاش و الثعلبی و القشیری و القزوینی فی تفاسیرهم و ذکر فی الحلیة(1)

و الإبانة و أسباب النزول و الترغیب و الترهیب و شرف المصطفی و فضائل الصحابة و فی تاریخ الطبری و البلاذری و الخطیب و مسند أبی حنیفة و اللالکانی و قوت القلوب و معرفة علوم الحدیث لابن البیع 2. لقد نقل المؤلّف رحمه اللّه عن الحافظ ابن شهرآشوب أسماء عدة قلیلة من الکتب التی ورد فیها ذکر الإمام الصّادق علیه السلام و اقتصاره علیها لا یعنی انه لم یرد للامام ذکر فی غیرها، بل من النادر ان نجد کتابا من کتب التفسیر أو الحدیث، أو الأخلاق، أو الآداب أو التاریخ، أو التراجم، أو الفلسفة الإسلامیة، بل و حتّی بعض کتب الطبّ و الریاضیات الا و نجده مزینا بذکر الإمام الصّادق علیه السلام، و رأیت من الخیر أن أثبت قائمة باسماء بعض الکتب التی ورد فیها ذکره علیه السلام اما بالروایة عنه، أو الاستشهاد بقوله، أو الحکایة عن رأیه، أو الترجمة له، و جلها من غیر کتب الشیعة، و هذا ممّا یحضرنی عاجلا و لا یسعنی فی المقام الاستقراء التام، فانه ممّا یطول به المقام.

1. تاریخ ابن الأثیر الجزریّ 2- تاریخ ابن کثیر الشامیّ 3- تاریخ الیعقوبی 4-» ابن عساکر 5- تاریخ ابن الوردی 6-» ابن خلّکان 7-» القرمانی 8- مروج الذهب 9- تهذیب التهذیب لابن حجر 10- تذکرة الحفاظ للذهبی 11- تقریب التهذیب لابن حجر 12- لسان المیزان لابن حجر 13- میزان الاعتدال للذهبی 14- تهذیب الأسماء و اللغات للنووی 15- الجمع بین رجال الصحیحین للمقدسی 16- صفة الصفوة لابن الجوزی 17- مناقب أبی حنیفة للموفق بن أحمد 18- مناقب أبی حنیفة للکردری 19-» للبزاز 20- جامع اسانید أبی حنیفة 21- الحیوان للجاحظ 22- رسائل للجاحظ 23- البیان و التبین» 24- مقدّمة ابن خلدون 25- الفصل لابن حزم 26- الملل و النحل للشهرستانی 27- النجوم الزاهرة لابن تغری بردی 28- مناهج التوسل للبسطامی 29- الصواعق المحرقة لابن حجر 30- المواهب اللدنیة للزرقانی 31- مرآة الجنان للیافعی 32- خلاصة تهذیب الکمال للخزرجی 33- الطبقات الکبری للشعرانی 34- التوسل و الوسیلة لابن تیمیة 35- عیون الأدب و السیاسة لابن هذیل 36- المدارک للقاضی عیاض 37- تذکرة ابن حمدون 38- الآثار لابی یوسف. 39. الآثار لمحمّد بن الحسن الشیبانی 40- الإصابة لابن حجر 41- الفهرست لابن الندیم 42- الکواکب الدریة للمناوی 43- شرح الشفاء للخفاجی 44- نور الابصار للشبلنجی 45- عیون الأخبار لابن قتیبة 46- أمالی القالی 47- نیل الاوطار للشوکانی 48- اتحاف الاشراف للشبراوی 49- جوهرة الکلام للقراغزلی 50- تاریخ العرب لمیر علی النهدی 51- مشارق الأنوار للحمزاوی 52- التشریع الإسلامی للخضری 53- صحاح الاخبار للرفاعی 54- دائرة المعارف لفرید وجدی 55- تاریخ العلویین لمحمّد أمین غالب 56- مختصر التحفة الاثنی عشریة للآلوسی 57- کتاب مالک بن أنس للخولی 58- کتاب مالک بن أنس لمحمّد أبو زهرة 59- رشفة الصادی للحضرمی 60- روضة الاحباب لببکلی زاده 61- روض الزهر للبرزنجی 62- زاد الاحباب للفاروقی 63- سیر النبیّ و الآل و الاصحاب لإبراهیم الحلبیّ 64- الشرف المؤبد للنبهانی 65- الصراط السوی للشیخانی 66- الصفوة للمناوی 67- الطراز الاوفی لأحمد بن زین العابدین 68- طراز الذهب للخوارزمی المتخلص بغالب 69- العذب الزلال لعمر الحلبیّ 70- عقد الجواهر للعیدروسی 71- عقد اللآل للعیدروسی 72- عقود اللآل للتونسی 73- الفتح المبین للدهلوی 74- الفرائد الجوهریة لمیر غنی المحجوب 75- مشارق الأنوار للاجهوری 76- مصباح النجا لمحمّد شاه عالم 77- معراج الوصول للزرندی 78- مفتاح النجا للبدخشی 79- نزل الابرار للبدخشی 80- وسیلة المال للحضرمی 81- ینابیع المودة للقندوزی و غیرها من مئات الکتب التی لا یسعنی حصرها أما الکتب التی خصت الإمام الصّادق بالبحث فهی:

«1»

الإمام الصّادق: لرمضان لاوند

«2»

طب الإمام الصّادق للشیخ محمّد الخلیلی.

«3»

الإمام الصّادق لمحمّد أبو زهرة.

«4»

حیاة الإمام الصّادق للمرحوم الشیخ محمّد حسین المظفر.

«5»

الإمام الصّادق ملهم علم الکیمیاء: لمحمد یحیی الهاشمی.

«6»

حیاة الصادق للشیخ موسی السبینی.

«7»

جعفر بن محمّد: لعبد العزیز سید الاهل.

«8»

و اجمعها کتاب الإمام الصّادق و المذاهب الأربعة للشیخ أسد حیدر.(2)

ص: 30


1- 1. ذکر فیها من ص 192 الی ص 206.
2- و قد روت الأمة بأسرها عنه دعاء أم داود.

کتابهای حدیث و حکمت و زهد و اندرز از سخن و روایتی از حضرت صادق ع خالی نیست آن ها مینویسند امام صادق ع فرموده است، نقاش و ثعلبی و قشیری و قزوینی نیز با همین احترام در تفسیرهای خود نوشته اند. در کتاب حلیه(1) و ابانه و اسباب النزول و ترغیب و ترهیب و شرف المصطفی و فضائل الصحابة و تاریخ طبری و بلاذری و خطیب و مسند ابی حنیفه و الکافی و قوت القلوب و معرفت علم الحدیث ابن بیع

2. علامه مجلسی رحمه الله از قول ابن آشوب اسامی تعداد کمی از کتاب هایی را که نام امام صادق ع در آن ها ذکر شده نقل کرده است اما این اقتصار به معنا آن نیست که نام امام ع در کتاب های دیگر نیامده است، بلکه به ندرت اتفاق می افتد، کتابی از کتاب های تفسیر یا حدیث یا اخلاق، یا ادبیات و تاریخ، یا کتب تراجم، یا فلسفه اسلامی، و یا حتی برخی از کتاب های طب و ریاضیات، از نام امام صادق ع خالی باشد. بهتر است لیست برخی از کتاب هایی که نام امام صادق ع در آن ها چه به صورت روایت از ایشان، یا استشهاد به سخن امام، یا حکایت از نظر ایشان و یا ترجمه ی امام آمده است و اکثر آن ها از کتاب های غیر شیعی هستند، بیاورم، این لیست که به سرعت برایم فراهم شده و در این موقعیت این امکان برایم وجود ندارد که به صورت کامل این کتب را بیان کنم، زیرا موجب طولانی شدن کلام خواهد شد.

1. تاریخ ابن الأثیر الجزریّ 2- تاریخ ابن کثیر الشامیّ 3- تاریخ الیعقوبی 4-» ابن عساکر 5- تاریخ ابن الوردی 6-» ابن خلّکان 7-» القرمانی 8- مروج الذهب 9- تهذیب التهذیب لابن حجر 10- تذکرة الحفاظ للذهبی 11- تقریب التهذیب لابن حجر 12- لسان المیزان لابن حجر 13- میزان الاعتدال للذهبی 14- تهذیب الأسماء و اللغات للنووی 15- الجمع بین رجال الصحیحین للمقدسی 16- صفة الصفوة لابن الجوزی 17- مناقب أبی حنیفة للموفق بن أحمد 18- مناقب أبی حنیفة للکردری 19-»» للبزاز 20- جامع اسانید أبی حنیفة 21- الحیوان للجاحظ 22- رسائل للجاحظ 23- البیان و التبین» 24- مقدّمة ابن خلدون 25- الفصل لابن حزم 26- الملل و النحل للشهرستانی 27- النجوم الزاهرة لابن تغری بردی 28- مناهج التوسل للبسطامی 29- الصواعق المحرقة لابن حجر 30- المواهب اللدنیة للزرقانی 31- مرآة الجنان للیافعی 32- خلاصة تهذیب الکمال للخزرجی 33- الطبقات الکبری للشعرانی 34- التوسل و الوسیلة لابن تیمیة 35- عیون الأدب و السیاسة لابن هذیل 36- المدارک للقاضی عیاض 37- تذکرة ابن حمدون 38- الآثار لابی یوسف. 39. الآثار لمحمّد بن الحسن الشیبانی 40- الإصابة لابن حجر 41- الفهرست لابن الندیم 42- الکواکب الدریة للمناوی 43- شرح الشفاء للخفاجی 44- نور الابصار للشبلنجی 45- عیون الأخبار لابن قتیبة 46- أمالی القالی 47- نیل الاوطار للشوکانی 48- اتحاف الاشراف للشبراوی 49- جوهرة الکلام للقراغزلی 50- تاریخ العرب لمیر علی النهدی 51- مشارق الأنوار للحمزاوی 52- التشریع الإسلامی للخضری 53- صحاح الاخبار للرفاعی 54- دائرة المعارف لفرید وجدی 55- تاریخ العلویین لمحمّد أمین غالب 56- مختصر التحفة الاثنی عشریة للآلوسی 57- کتاب مالک بن أنس للخولی 58- کتاب مالک بن أنس لمحمّد أبو زهرة 59- رشفة الصادی للحضرمی 60- روضة الاحباب لببکلی زاده 61- روض الزهر للبرزنجی 62- زاد الاحباب للفاروقی 63- سیر النبیّ و الآل و الاصحاب لإبراهیم الحلبیّ 64- الشرف المؤبد للنبهانی 65- الصراط السوی للشیخانی 66- الصفوة للمناوی 67- الطراز الاوفی لأحمد بن زین العابدین 68- طراز الذهب للخوارزمی المتخلص بغالب 69- العذب الزلال لعمر الحلبیّ 70- عقد الجواهر للعیدروسی 71- عقد اللآل للعیدروسی 72- عقود اللآل للتونسی 73- الفتح المبین للدهلوی 74- الفرائد الجوهریة لمیر غنی المحجوب 75- مشارق الأنوار للاجهوری 76- مصباح النجا لمحمّد شاه عالم 77- معراج الوصول للزرندی 78- مفتاح النجا للبدخشی 79- نزل الابرار للبدخشی 80- وسیلة المال للحضرمی 81- ینابیع المودة للقندوزی و غیرها من مئات الکتب التی لا یسعنی حصرها أما الکتب التی خصت الإمام الصّادق بالبحث فهی:

1.

الإمام الصّادق: لرمضان لاوند

2

طب الإمام الصّادق للشیخ محمّد الخلیلی.

3.

الإمام الصّادق لمحمّد أبو زهرة.

4.

حیاة الإمام الصّادق للمرحوم الشیخ محمّد حسین المظفر.

5.

الإمام الصّادق ملهم علم الکیمیاء: لمحمد یحیی الهاشمی.

6.

حیاة الصادق للشیخ موسی السبینی.

7.

جعفر بن محمّد: لعبد العزیز سید الاهل.

8.

و اجمعها کتاب الإمام الصّادق و المذاهب الأربعة للشیخ أسد حیدر.(2)

ص: 30


1- . از ص 192 تا 206 در آن ذکر شده است.
2- (که از کتب بزرگ اهل سنت است) از حضرت صادق علیه السّلام بسیار یاد آوری شده و حدیث نقل گردیده است، تمام امت اسلام از سنی و شیعه دعای ام داود را از ایشان نقل نموده اند.

عَبْدُ الْغَفَّارِ الْحَازِمِیُّ وَ أَبُو الصَّبَّاحِ الْکِنَانِیُّ قَالَ علیه السلام: إِنِّی أَتَکَلَّمُ عَلَی سَبْعِینَ

ص: 31

عبد الغفار حازمی و ابو الصباح کنانی نقل کرده اند: که امام صادق ع فرمود: من به هفتاد صورت سخن میگویم و

ص: 31

وَجْهاً لِی مِنْ کُلِّهَا الْمَخْرَجُ (1).

سُئِلَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ فَقَالَ علیه السلام مَا مِنْ نَبِیٍّ وَ لَا وَصِیٍّ وَ لَا مَلِکٍ إِلَّا وَ هُوَ فِی کِتَابٍ عِنْدِی یَعْنِی مُصْحَفَ فَاطِمَةَ وَ اللَّهِ مَا لِمُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ فِیهِ اسْمٌ (2)

وَ أَنْشَأَ الصَّادِقُ علیه السلام یَقُولُ:

وَ فِینَا یَقِیناً یُعَدُّ الْوَفَاءُ*** وَ فِینَا تُفَرِّخُ أَفْرَاخُهُ

رَأَیْتُ الْوَفَاءَ یُزَیِّنُ الرِّجَالَ*** کَمَا زَیَّنَ الْعِذْقُ شِمْرَاخَهُ (3)

ص: 32


1- 1. المناقب ج 3 ص 373.
2- 2. نفس المصدر ج 3 ص 374.
3- 3. المصدر السابق ج 3 ص 393.

برای هر کدام راه حلی دارم(1).

درباره محمّد بن عبد اللَّه بن حسن از امام صادق ع سؤال کردند (که آیا پیروز می شود و بمقام فرمانروائی میرسد؟) فرمود: هیچ پیامبر و جانشین پیامبر و پادشاهی نیست مگر اینکه اسم او در کتابی که نزد من است (مصحف حضرت فاطمه) نوشته شده است، بخدا سوگند اسم محمّد بن عبد اللَّه بن حسن در آن نوشته نیست(2). امام صادق ع این شعر را سروده و می فرماید:

وَ فِینَا یَقِیناً یُعَدُّ الْوَفَاءُ***وَ فِینَا تُفَرِّخُ أَفْرَاخُهُ

رَأَیْتُ الْوَفَاءَ یُزَیِّنُ الرِّجَالَ***کَمَا زَیَّنَ الْعِذْقُ شِمْرَاخَهُ (3)

ص: 32


1- . مناقب 3 : 373
2- . مناقب 3 : 374
3- . همان 3 : 393

وَ قَالَ الْمَنْصُورُ لِلصَّادِقِ علیه السلام قَدِ اسْتَدْعَاکَ أَبُو مُسْلِمٍ لِإِظْهَارِ تُرْبَةِ عَلِیٍّ علیه السلام فَتَوَقَّفْتَ تَعْلَمُ أَمْ لَا فَقَالَ إِنَّ فِی کِتَابِ عَلِیٍّ أَنَّهُ یَظْهَرُ فِی أَیَّامِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَاشِمِیِّ فَفَرِحَ الْمَنْصُورُ بِذَلِکَ ثُمَّ إِنَّهُ علیه السلام أَظْهَرَ التُّرْبَةَ فَأُخْبِرَ الْمَنْصُورُ بِذَلِکَ وَ هُوَ فِی الرُّصَافَةِ فَقَالَ هَذَا هُوَ الصَّادِقُ فَلْیَزُرِ الْمُؤْمِنُ بَعْدَ هَذَا إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَلَقَّبَهُ بِالصَّادِقِ علیه السلام (1).

و یقال إنما سمی صادقا لأنه ما جرب علیه قط زلل و لا تحریف (2).

«30»

کشف، [کشف الغمة] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ طَلْحَةَ قَالَ قَالَ الْهَیَّاجُ بْنُ بِسْطَامَ: کَانَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام یُطْعِمُ حَتَّی لَا یَبْقَی لِعِیَالِهِ شَیْ ءٌ(3).

وَ عَنْ عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ الْأَخْضَرِ عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِی الْمِقْدَامِ قَالَ: کُنْتُ إِذَا نَظَرْتُ إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام عَلِمْتُ أَنَّهُ مِنْ سُلَالَةِ النَّبِیِّینَ.

وَ قَالَ الْبِرْذَوْنُ بْنُ شَبِیبٍ النَّهْدِیُّ وَ اسْمُهُ جَعْفَرٌ قَالَ سَمِعْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام یَقُولُ: احْفَظُوا فِینَا مَا حَفِظَ الْعَبْدُ الصَّالِحُ فِی الْیَتِیمَیْنِ قَالَ وَ کانَ أَبُوهُما صالِحاً(4).

وَ عَنْ صَالِحِ بْنِ الْأَسْوَدِ قَالَ سَمِعْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام یَقُولُ: سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی فَإِنَّهُ لَا یُحَدِّثُکُمْ أَحَدٌ بَعْدِی بِمِثْلِ حَدِیثِی (5).

وَ مِنْ کِتَابِ الدَّلَائِلِ لِلْحِمْیَرِیِّ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ أَلَّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ (6) قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَمَا وَ اللَّهِ

ص: 33


1- 1. المصدر السابق ج 3 ص 393.
2- 2. المصدر السابق ج 3 ص 394.
3- 3. کشف الغمّة ج 2 ص 372.
4- 4. نفس المصدر ج 2 ص 379.
5- 5. نفس المصدر ج 2 ص 380.
6- 6. سورة فصلت الآیة: 30.

منصور دوانیقی بحضرت صادق علیه السّلام گفت: ابو مسلم از شما درخواست کرده بود که محل دفن حضرت علی علیه السّلام را آشکار کنید. شما جوابی باو نداده بودید از محل دفن اطلاع دارید یا نه؟ فرمود در کتابی که از حضرت علی علیه السّلام بدست ما رسیده نوشته است که در زمان عبد اللَّه بن جعفر هاشمی آشکار خواهد شد، منصور خوشحال گردید. بعد از چندی امام علیه السّلام محل قبر را آشکار نمود، این خبر به منصور رسید، هنگامی که در کشتزارهای اطراف شهر(1) بود گفت: واقعا صادق این است بعد از این ان شاء اللَّه مؤمن تقویت خواهد شد، و لقب صادق برای امام باقی ماند(2).

گفته اند اینکه جعفر بن محمّد لقب صادق یافت بواسطه آن بود، که در زندگی لغزش و دگرگونی از او دیده نشد(3).

روایت30.

کشف الغمة: هیاج بن بسطام گفت: امام جعفر صادق ع تا حدی انفاق می کردند که برای خانواده خودشان چیزی باقی نمی ماند(4).

عمرو بن ابی المقدام گفته است: هرگاه به امام جعفر صادق نگاه می کردم یقین می کردم که ایشان از نسل پیامبران است.

برذون بن شبیب نهدی که نام او جعفر بود گفت: از حضرت صادق علیه السّلام شنیدم که میفرمود: شما نسبت به ما همان ملاحظه ای را داشته باشید، که برای بنده صالح نسبت به دو فرزندش نمودند، در قرآن میفرماید: پدر آن دو یتیم مرد صالحی بود(5).

ازصالح بن اسود گفت شنیدم از حضرت صادق که میفرمود: «سلونی قبل ان تفقدونی» از من بپرسید قبل از اینکه مرا ار دست بدهید، زیرا بعد از من کسی برای شما مانند حدیثهای مرا نخواهد گفت(6).

امام صادق علیه السّلام درباره این آیه «الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ أَلَّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ»(7) {در حقیقت، کسانی که گفتند: «پروردگار ما خداست» سپس ایستادگی کردند، فرشتگان بر آنان فرود می آیند [و می گویند:] هان، بیم مدارید و غمین مباشید، و به بهشتی که وعده یافته بودید شاد باشید} امام صادق ع فرمود: بخدا سوگند

ص: 33


1- . رصافه که در اصل خبر است ممکن است کشتزار اطراف شهر و یا محله ای در بغداد بنام رصافه در بغداد بوده است. مناقب 3 : 393
2- 5. همان 3 : 394
3- 6. کشف الغمة 2 : 372
4- 7. کشف الغمة 2 : 379 ، اشاره دارد به جریان خضر و موسی علیه السّلام که دیوار را ساخت تا گنج بچه های یتیم حفظ شود، میفرماید به واسطه پیامبر مراعات ما را بکنید.
5-
6- . کشف الغمة 2 : 380
7- . فصلت: 30

لَرُبَّمَا وَسَّدْنَا لَهُمُ الْوَسَائِدَ فِی مَنَازِلِنَا.

وَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ العَلَاءِ الْقَلَانِسِیِّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: یَا حُسَیْنُ وَ ضَرَبَ بِیَدِهِ إِلَی مَسَاوِرَ فِی الْبَیْتِ فَقَالَ مَسَاوِرُ طَالَمَا وَ اللَّهِ اتَّکَأَتْ عَلَیْهَا الْمَلَائِکَةُ وَ رُبَّمَا الْتَقَطْنَا مِنْ زَغَبِهَا.

وَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ النَّجَاشِیِّ قَالَ: کُنْتُ فِی حَلْقَةِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ فَقَالَ یَا ابْنَ النَّجَاشِیِّ اتَّقُوا اللَّهَ مَا عِنْدَنَا إِلَّا مَا عِنْدَ النَّاسِ قَالَ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأَخْبَرْتُهُ بِقَوْلِهِ فَقَالَ وَ اللَّهِ إِنَّ فِینَا مَنْ یُنْکَتُ فِی قَلْبِهِ وَ یُنْقَرُ فِی أُذُنِهِ وَ تُصَافِحُهُ الْمَلَائِکَةُ فَقُلْتُ الْیَوْمَ أَوْ کَانَ قَبْلَ الْیَوْمِ فَقَالَ الْیَوْمَ وَ اللَّهِ یَا ابْنَ النَّجَاشِیِ (1).

وَ عَنْ جَرِیرِ بْنِ مُرَازِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنِّی أُرِیدُ الْعُمْرَةَ فَأَوْصِنِی- فَقَالَ اتَّقِ اللَّهَ وَ لَا تُعَجِّلْ فَقُلْتُ أَوْصِنِی فَلَمْ یَزِدْنِی عَلَی هَذَا فَخَرَجْتُ مِنْ عِنْدِهِ مِنَ الْمَدِینَةِ فَلَقِیَنِی رَجُلٌ شَامِیٌّ یُرِیدُ مَکَّةَ فَصَحِبَنِی وَ کَانَ مَعِی سُفْرَةٌ فَأَخْرَجْتُهَا وَ أَخْرَجَ سُفْرَتَهُ وَ جَعَلْنَا نَأْکُلُ فَذَکَرَ أَهْلَ الْبَصْرَةِ فَشَتَمَهُمْ ثُمَّ ذَکَرَ أَهْلَ الْکُوفَةِ فَشَتَمَهُمْ- ثُمَّ ذَکَرَ الصَّادِقَ علیه السلام فَوَقَعَ فِیهِ فَأَرَدْتُ أَنْ أَرْفَعَ یَدِی فَأَهْشِمَ أَنْفَهُ وَ أُحَدِّثُ نَفْسِی بِقَتْلِهِ أَحْیَاناً فَجَعَلْتُ أَتَذَکَّرُ قَوْلَهُ اتَّقِ اللَّهَ وَ لَا تُعَجِّلْ وَ أَنَا أَسْمَعُ شَتْمَهُ فَلَمْ أَعْدُ مَا أَمَرَنِی (2).

«31»

کش، [رجال الکشی] عَنْ طَاهِرِ بْنِ عِیسَی عَنْ جَعْفَرِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبِی الْخَیْرِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ قَیْسِ بْنِ رُمَّانَةَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَشَکَوْتُ إِلَیْهِ بَعْضَ حَالِی وَ سَأَلْتُهُ الدُّعَاءَ فَقَالَ یَا جَارِیَةُ هَاتِی الْکِیسَ الَّذِی وَصَلَنَا بِهِ أَبُو جَعْفَرٍ فَجَاءَتْ بِکِیسٍ فَقَالَ هَذَا کِیسٌ فِیهِ أَرْبَعُمِائَةِ دِینَارٍ فَاسْتَعِنْ بِهِ قَالَ قُلْتُ وَ اللَّهِ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا أَرَدْتُ هَذَا وَ لَکِنْ أَرَدْتُ الدُّعَاءَ لِی فَقَالَ لِی وَ لَا أَدَعُ الدُّعَاءَ وَ لَکِنْ لَا تُخْبِرِ النَّاسَ بِکُلِّ مَا أَنْتَ فِیهِ

ص: 34


1- 1. کشف الغمّة ج 2 ص 416.
2- 2. کشف الغمّة ج 2 ص 416.

ما بارها برای آن ها در خانه پشتی گذاشته ایم و از آنها پذیرائی کرده ایم (منظور ملائکه است که به خانه آنها رفت و آمد میکردند).

حسین بن علاء قلانسی گفت: امام صادق ع دست بر یک پشتی چرمی که در اطاق بود زده فرمود حسین! ملائکه بارها بر این پشتی تکیه زده اند و ما بسیاری از اوقات نرمه پرهای آنها را جمع کرده ایم.

عبد اللَّه پسر نجاشی گفت: من در میان عده ای نزد عبد اللَّه بن حسن بودیم، رو بمن کرده گفت: از خدا بپرهیز ما چیزی اضافه تر از آن چه نزد مردم است نداریم. خدمت حضرت صادق ع رفتم، جریان را تعریف کردم، فرمود: بخدا قسم بقلب بعضی از ما الهام می شود و گاهی سروش غیبی به گوشمان میرسد و ملائکه دست در دست ما میگذارند. گفتم آقا حالا یا قبلا چنین بوده؟ فرمود: ای پسر نجاشی بخدا سوگند هم اکنون چنین است(1) .

جریر بن مرازم گفت: بحضرت صادق عرض کردم من تصمیم به عمره دارم به من توصیه ای بفرمایید فرمود: از خدا بترس و عجله مکن، دیگر چیزی نفرمود. از خدمتش مرخص شدم و از مدینه بیرون آمدم، با مردی شامی برخورد کردم که او نیز قصد مکه را داشت، با من همسفر شد، در بین راه سفره خود را گستردم او نیز سفره ای داشت گسترد، شروع بغذا خوردن کردیم صحبت از اهالی بصره شد بآنها ناسزا گفت، سخن از مردم کوفه به میان آمد باز ناسزا گفت، اسم حضرت صادق را برد و بدگویی کرد خواستم دستم را بالابرده و دماغش را بشکنم، در فکر کشتن او بودم، ناگهان به یاد فرمایش امام صادق ع افتادم که فرمود از خدا بپرهیز و عجله نکن، با اینکه ناسزای او را میشنیدم نتوانستم از دستور امام خود تجاوز کنم(2).

روایت31.

رجال کشی: مفضل بن قیس گفته: خدمت امام صادق علیه السّلام رسیدم و از اوضاع خود شکایت کردم و تقاضای دعا نمودم. فرمود کنیز! آن کیسه را که ابو جعفر داده بیاور، کیسه را آورد فرمود: در این کیسه چهار صد دینار است، آن را برای رفع نیاز خود خرج کن. عرض کردم بخدا قسم منظورم این نبود تقاضای دعا داشتم، فرمود: دعا را فراموش نخواهم کرد، ولی وضع خود را به مردم نگو چون پیش آنها سبک میشوی(3).

ص: 34


1- . کشف الغمة 2 : 416
2- . همان 2 : 416
3- . رجال کشی: 121

فَتَهُونَ عَلَیْهِمْ (1).

«32»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ: مِثْلَهُ (2).

«33»

کشف، [کشف الغمة] مِنْ کِتَابِ دَلَائِلِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی وَ عُبَیْدَةِ بْنِ بِشْرٍ قَالا: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ابْتِدَاءً مِنْهُ وَ اللَّهِ إِنِّی لَأَعْلَمُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَ مَا فِی الْأَرْضِ- وَ مَا فِی الْجَنَّةِ وَ مَا فِی النَّارِ وَ مَا کَانَ وَ مَا یَکُونُ إِلَی أَنْ تَقُومَ السَّاعَةُ ثُمَّ سَکَتَ- ثُمَّ قَالَ أَعْلَمُهُ عَنْ کِتَابِ اللَّهِ أَنْظُرُ إِلَیْهِ هَکَذَا ثُمَّ بَسَطَ کَفَّهُ وَ قَالَ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ- فِیهِ تِبْیَانُ کُلِّ شَیْ ءٍ(3).

وَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَابِرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَنَّ اللَّهَ بَعَثَ مُحَمَّداً نَبِیّاً فَلَا نَبِیَّ بَعْدَهُ أَنْزَلَ عَلَیْهِ الْکِتَابَ فَخَتَمَ بِهِ الْکُتُبَ فَلَا کِتَابَ بَعْدَهُ أَحَلَّ فِیهِ حَلَالَهُ وَ حَرَّمَ فِیهِ حَرَامَهُ فَحَلَالُهُ حَلَالٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ حَرَامُهُ حَرَامٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ فِیهِ نَبَأُ مَا قَبْلَکُمْ وَ خَبَرُ مَا بَعْدَکُمْ وَ فَصْلُ مَا بَیْنَکُمْ ثُمَّ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی صَدْرِهِ وَ قَالَ نَحْنُ نَعْلَمُهُ (4).

«34»

کش، [رجال الکشی] مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَعْبَدٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِمِنًی عَنْ خَمْسِمِائَةِ حَرْفٍ مِنَ الْکَلَامِ فَأَقْبَلْتُ أَقُولُ یَقُولُونَ کَذَا وَ کَذَا قَالَ فَیَقُولُ لِی قُلْ کَذَا فَقُلْتُ هَذَا الْحَلَالُ وَ الْحَرَامُ وَ الْقُرْآنُ أَعْلَمُ أَنَّکَ صَاحِبُهُ وَ أَعْلَمُ النَّاسِ بِهِ فَهَذَا الْکَلَامُ مِنْ أَیْنَ فَقَالَ یَحْتَجُّ اللَّهُ عَلَی خَلْقِهِ بِحُجَّةٍ- لَا یَکُونُ عِنْدَهُ کُلَّمَا یَحْتَاجُونَ إِلَیْهِ (5).

ص: 35


1- 1. رجال الکشّیّ ص 121.
2- 2. الکافی ج 4 ص 21.
3- 3. هذا اقتباس معنی الآیة و هی قوله تعالی: وَ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ ءٍ( سورة النحل الآیة: 89).
4- 4. کشف الغمّة ج 2 ص 430.
5- 5. رجال الکشّیّ ص 176.

روایت32.

کافی: مانند آن را روایت کرده است(1).

روایت33.

کشف الغمة: عبد الأعلی و عبیدة بن بشیر گفتند: امام صادق علیه السّلام پیش از اینکه سؤالی بپرسیم فرمود: بخدا سوگند من آنچه در آسمانها و زمین و بهشت و جهنم است و آنچه قبلا بوده و بعدا تا روز قیامت انجام می شود می دانم. آنگاه پس از مختصری سکوت فرمود: این اطلاع من از روی کتاب خداست، کف دست خود را گشوده فرمود: این گونه به آن نگاه می کنم. خداوند میفرماید: توضیح هر چیزی در این کتاب است(2) .

اسماعیل بن جابر از حضرت صادق نقل کرده است که فرمود: خداوند محمّد را به عنوان پیامبر برانگیخت، پس هیچ پیامبری بعد از او نیست و قرآن را بر او نازل نمود و با آن تمام کتابهای آسمانی را ختم کرد، پس از آن دیگر کتابی نخواهد آمد، هر چه حلال بود در آن حلال نمود و آنچه حرام بود از آن بازداشت. حلال قرآن تا روز قیامت حلال و حرام آن تا روز قیامت حرام است، در قرآن تاریخ گذشتگان و جریانهای آینده و راه رفع خصومتهای بین شما هست. در این موقع اشاره بسینه خود نموده فرمود: ما از آنچه در قرآن است با خبریم(3).

روایت34.

رجال کشی: هشام بن حکم گفت: از امام صادق علیه السّلام در منی راجع به پانصد قسمت علم کلام(4)

سؤال کردم. عرض کردم مردم چنین و چنان میگویند، فرمود تو چنین بگو. عرض کردم آقا حلال و حرام قرآن را شما کاملا میدانید و از همه مردم به آن آگاه تر هستید، اما این علم کلام از کجا آمد؟ فرمود: خداوند برای مردم دلیل می آورد، ممکن است آنچه مردم احتیاج دارند نزد خدا نباشد؟! منظور اینست که علم کلام را نیز خداوند بما آموخته است(5).

ص: 35


1- . کافی 4 : 21
2- . این عبارت اقتباس از معنای این آیه است که خداوند متعال می فرماید:: «وَ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ ءٍ» { و این کتاب را که روشنگر هر چیزی است بر تو نازل کردیم} نحل / 89
3- .کشف الغمة 2 : 430
4- . علم کلام از اصول عقاید بحث می کند.
5- . رجال کشی: 176
«35»

کش، [رجال الکشی] طَاهِرُ بْنُ عِیسَی الْوَرَّاقُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ صَالِحِ بْنِ أَبِی حَمَّادٍ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: رَآنِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ أَنَا أُصَلِّی فَأَرْسَلَ إِلَیَّ وَ دَعَانِی فَقَالَ لِی مِنْ أَیْنَ أَنْتَ قُلْتُ مِنْ مَوَالِیکَ قَالَ فَأَیُّ مَوَالِیَّ قُلْتُ مِنَ الْکُوفَةِ فَقَالَ مَنْ تَعْرِفُ مِنَ الْکُوفَةِ قُلْتُ بَشِیرَ النَّبَّالِ وَ شَجَرَةَ قَالَ وَ کَیْفَ صَنِیعَتُهُمَا إِلَیْکَ قُلْتُ وَ مَا أَحْسَنَ صَنِیعَتَهُمَا إِلَیَّ- قَالَ خَیْرُ الْمُسْلِمِینَ مَنْ وَصَلَ وَ أَعَانَ وَ نَفَعَ مَا بِتُّ لَیْلَةً قَطُّ وَ اللَّهِ وَ فِی مَالِی حَقٌّ یَسْأَلُنِیهِ ثُمَّ قَالَ أَیُّ شَیْ ءٍ مَعَکُمْ مِنَ النَّفَقَةِ قُلْتُ عِنْدِی مِائَتَا دِرْهَمٍ قَالَ أَرِنِیهَا فَأَتَیْتُهُ بِهَا فَزَادَنِی فِیهَا ثَلَاثِینَ دِرْهَماً وَ دِینَارَیْنِ ثُمَّ قَالَ تَعَشَّ عِنْدِی فَجِئْتُ فَتَعَشَّیْتُ عِنْدَهُ قَالَ فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْقَابِلَةِ لَمْ أَذْهَبْ إِلَیْهِ فَأَرْسَلَ إِلَیَّ فَدَعَانِی مِنْ غَدِهِ فَقَالَ مَا لَکَ لَمْ تَأْتِنِی الْبَارِحَةَ قَدْ شَفَقْتَ عَلَیَّ قُلْتُ لَمْ یَجِئْنِی رَسُولُکَ فَقَالَ أَنَا رَسُولُ نَفْسِی إِلَیْکَ مَا دُمْتَ مُقِیماً فِی هَذِهِ الْبَلْدَةِ أَیَّ شَیْ ءٍ تَشْتَهِی مِنَ الطَّعَامِ قُلْتُ اللَّبَنَ فَاشْتَرَی مِنْ أَجْلِی شَاتاً لَبُوناً قَالَ فَقُلْتُ لَهُ عَلِّمْنِی دُعَاءً قَالَ اکْتُبْ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ یَا مَنْ أَرْجُوهُ لِکُلِّ خَیْرٍ وَ آمَنُ سَخَطَهُ عِنْدَ کُلِّ عَثْرَةٍ- یَا مَنْ یُعْطِی الْکَثِیرَ بِالْقَلِیلِ وَ یَا مَنْ أَعْطَی مَنْ سَأَلَهُ تَحَنُّناً مِنْهُ وَ رَحْمَةً یَا مَنْ أَعْطَی مَنْ لَمْ یَسْأَلْهُ وَ لَمْ یَعْرِفْهُ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ أَعْطِنِی بِمَسْأَلَتِکَ خَیْرَ الدُّنْیَا وَ جَمِیعَ خَیْرِ الْآخِرَةِ فَإِنَّهُ غَیْرُ مَنْقُوصٍ مَا أَعْطَیْتَ وَ زِدْنِی مِنْ سَعَةِ فَضْلِکَ یَا کَرِیمُ ثُمَّ رَفَعَ یَدَیْهِ فَقَالَ یَا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ یَا ذَا النَّعْمَاءِ وَ الْجُودِ ارْحَمْ شَیْبَتِی مِنَ النَّارِ ثُمَّ وَضَعَ یَدَیْهِ عَلَی لِحْیَتِهِ وَ لَمْ یَرْفَعْهُمَا إِلَّا وَ قَدِ امْتَلَأَ ظَهْرُ کَفَّیْهِ دُمُوعاً(1).

«36»

کش، [رجال الکشی] مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِشْکِیبَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الْمِیثَمِیِّ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ سَوْرَةَ بْنِ کُلَیْبٍ قَالَ: قَالَ لِی زَیْدُ بْنُ عَلِیٍّ علیه السلام یَا سَوْرَةُ کَیْفَ عَلِمْتُمْ أَنَّ صَاحِبَکُمْ عَلَی مَا تَذْکُرُونَ قَالَ فَقُلْتُ عَلَی الْخَبِیرِ سَقَطْتُ قَالَ فَقَالَ هَاتِ فَقُلْتُ لَهُ کُنَّا نَأْتِی أَخَاکَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ علیهما السلام

ص: 36


1- 1. نفس المصدر ص 235.

روایت35.

رجال کشی: محمّد بن زید شحّام گفت: نماز میخواندم که چشم حضرت صادق علیه السّلام بمن افتاد، کسی را فرستاد و مرا خواست و فرمود از کدام دسته ای؟ عرض کردم از کوفه، سؤال کرد در کوفه چه کسی را میشناسی؟ عرض کردم بشیر نبال و شجرة. پرسید آنها با تو چگونه رفتار میکنند؟ عرض کردم بهترین رفتاری که امکان دارد. قال: بهترین مسلمانان کسی است که بیشتر به درد مردم بخورد، به آنها کمک کند و سودمند باشد، به خدا قسم شبی را بصبح نرسانده ام که در مالم حقی باشد و در مورد آن از من بازخواست کنند. پرسید چقدر پول برای خرجی داری؟ عرض کردم دویست درهم، فرمود: ببینم، نشان دادم سی درهم و دو دینار بر آن افزود و بمن داد، سپس فرمود: امشب شام را پیش من بخور، من غذای شب را خدمت ایشان میل کردم، ولی شب بعد خدمتش نرفتم. فردا به دنبال من فرستاد رفتم فرمود: چرا دیشب نیامدی؟ بیاد تو بودم و منتظرت شدم. عرض کردم از طرف شما کسی نیامد بمن خبر دهد. فرمود: من خودم خبر میدهم تا وقتی در این شهر هستی مهمان ما باش. حالا بگو ببینم چه غذایی میل داری؟ عرض کردم شیر. یک گوسفند شیر دار برای من خرید، عرض کردم آقا یک دعا بمن بیاموز فرمود بنویس:

«بسم اللَّه الرحمن الرحیم یا من ارجوه لکل خیر و آمن سخطه عند کل شر یا من یعطی الکثیر بالقلیل. و یا من أعطی من سأله تحننا منه و رحمة یا من أعطی من لم یسأله و لم یعرفه، صل علی محمّد و اهل بیته. و أعطنی بمسألتی إیاک جمیع خیر الدنیا و جمیع خیر الآخرة فإنه غیر منقوص ما أعطیت، و زدنی من سعة فضلک یا کریم» آنگاه دستهای خود را بالا برده و فرمود:

یا ذا المن و الطول یا ذا الجلال و الاکرام یا ذا النعماء و الجود ارحم شیبتی من النار»

در این موقع دستهای خود را روی محاسن خویش گذاشت، وقتی برداشت پشت دستهایش پر از اشک شده بود(1).

روایت36.

رجال کشی: سورة بن کلیب گفته است: زید بن علی بمن گفت: از کجا یقین کردی که پسر برادرم جعفر امام است؟ گفتم از خوب کسی سؤال کردی. گفت بگو، گفتم: خدمت برادرت محمّد بن علی حضرت باقر ع

ص: 36


1- . رجال کشی: 235

نَسْأَلُهُ فَیَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَالَ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ فِی کِتَابِهِ حَتَّی مَضَی أَخُوکَ فَأَتَیْنَاکُمْ آلَ مُحَمَّدٍ وَ أَنْتَ فِیمَنْ أَتَیْنَا فَتُخْبِرُونَا بِبَعْضٍ وَ لَا تُخْبِرُونَا بِکُلِّ الَّذِی نَسْأَلُکُمْ عَنْهُ حَتَّی أَتَیْنَا ابْنَ أَخِیکَ جَعْفَراً فَقَالَ لَنَا کَمَا قَالَ أَبُوهُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَالَ تَعَالَی فَتَبَسَّمَ وَ قَالَ أَمَا وَ اللَّهِ إِنْ قُلْتَ هَذَا فَإِنَّ کُتُبَ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ عِنْدَهُ (1).

«37»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب الْمُرْشِدُ أَبُو یَعْلَی الْجَعْفَرِیُّ وَ أَبُو الْحُسَیْنِ الْکُوفِیُّ وَ أَبُو جَعْفَرٍ الطُّوسِیُّ عَنْ سَوْرَةَ: مِثْلَهُ (2).

«38»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ عَنْ حَفْصِ بْنِ غِیَاثٍ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَتَخَلَّلُ بَسَاتِینَ الْکُوفَةِ فَانْتَهَی إِلَی نَخْلَةٍ فَتَوَضَّأَ عِنْدَهَا ثُمَّ رَکَعَ وَ سَجَدَ فَأَحْصَیْتُ فِی سُجُودِهِ خَمْسَمِائَةِ تَسْبِیحَةٍ ثُمَّ اسْتَنَدَ إِلَی النَّخْلَةِ فَدَعَا بِدَعَوَاتٍ ثُمَّ قَالَ یَا حَفْصُ إِنَّهَا وَ اللَّهِ النَّخْلَةُ الَّتِی قَالَ اللَّهُ جَلَّ ذِکْرُهُ لِمَرْیَمَ علیها السلام وَ هُزِّی إِلَیْکِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُساقِطْ عَلَیْکِ رُطَباً جَنِیًّا(3).

«39»

کا، [الکافی] أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عَامِلٍ کَانَ لِمُحَمَّدِ بْنِ رَاشِدٍ قَالَ: حَضَرْتُ عَشَاءَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فِی الصَّیْفِ فَأُتِیَ بِخِوَانٍ عَلَیْهِ خُبْزٌ وَ أُتِیَ بِقَصْعَةٍ فِیهَا ثَرِیدٌ وَ لَحْمٌ یَفُورُ فَوَضَعَ یَدَهُ فِیهَا فَوَجَدَهَا حَارَّةً ثُمَّ رَفَعَهَا وَ هُوَ یَقُولُ نَسْتَجِیرُ بِاللَّهِ مِنَ النَّارِ نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ النَّارِ نَحْنُ لَا نَقْوَی عَلَی هَذَا فَکَیْفَ النَّارُ وَ جَعَلَ یُکَرِّرُ هَذَا الْکَلَامَ حَتَّی أَمْکَنَتِ الْقَصْعَةُ فَوَضَعَ یَدَهُ فِیهَا وَ وَضَعْنَا أَیْدِیَنَا حَتَّی أَمْکَنَتْنَا فَأَکَلَ وَ أَکَلْنَا مَعَهُ ثُمَّ إِنَّ الْخِوَانَ رُفِعَ فَقَالَ یَا غُلَامُ ائْتِنَا بِشَیْ ءٍ فَأَتَی بِتَمْرٍ فِی طَبَقٍ فَمَدَدْتُ یَدِی فَإِذَا هُوَ تَمْرٌ فَقُلْتُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ هَذَا زَمَانُ الْأَعْنَابِ

ص: 37


1- 1. المصدر السابق ص 239.
2- 2. المناقب ج 3 ص 374.
3- 3. الکافی ج 8 ص 143 و فیه الآیة فی سورة مریم الآیة: 25.

می رفتیم و سؤال میکردیم، میفرمود: پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله چنین فرمود یا خداوند در قرآن چنین فرموده، وقتی برادرت از دنیا رفت، نزد هر کس از اهل بیت پیغمبر را که احتمال میدادیم امام باشد رفتیم، حتی پیش تو نیز آمدیم، بعضی از مسائل ما را جواب میدادید، ولی از تمام سؤالهای ما اطلاع نداشتید. تا اینکه خدمت پسر برادرت جعفر بن محمّد رفتیم، همان طور که پدرش میفرمود جواب ما را داد، میگفت: پیامبر فرمود یا خداوند چنین گفته است. زید لبخندی زده، گفت: درست است کتابهای حضرت علی علیه السلام نزد اوست(1) .

روایت37.

مناقب: ابن شهر آشوب مانند آن را روایت کرده است(2).

روایت38.

کافی: حفص بن غیاث گفته: امام صادق علیه السّلام بین نخلستانهای کوفه راه میرفت، بدرخت خرمایی رسید، وضو گرفته رکوع کرد، آنگاه سجده رفت، شمردم پانصد مرتبه تسبیح گفت. سپس به درخت خرما تکیه داده دعاهایی کرد آنگاه فرمود: حفص! بخدا قسم این همان درخت خرمایی است که خداوند بمریم فرمود: «وَ هُزِّی إِلَیْکِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُساقِطْ عَلَیْکِ رُطَباً جَنِیًّا»(3) {و تنه درخت خرما را به طرف خود [بگیر و] بتکان، تا خرمای تازه بر تو بریزد}.

روایت39.

کافی: یکی از کارگزاران محمّد بن راشد گفت: در فصل تابستان و هنگام شام خوردن بود که خدمت حضرت صادق رسیدم. سفره ای آوردند که نان داشت و یک قدح پر از آب گوشت و گوشت که بخار از آن برمیخاست، دست در آن گذاشت دید خیلی داغ است، سپس دست را بیرون آورد و فرمود: بخدا پناه میبریم از آتش جهنم، به او پناهنده می شویم از آتش جهنم. ما طاقت این گرما را نداریم چگونه طاقت آتش جهنم را داشته باشیم! پیوسته این سخن را تکرار میکرد، تا غذا سرد شد بطوری که می شد دست در آن گذاشت، شروع بخوردن نمود، من نیز خوردم سفره را برداشتند. بغلامش فرمود: چیزی بیاور، یک سینی خرما آورد. دست که دراز کردم دیدم خرما است عرض کردم آقا حالا فصل انگور و

ص: 37


1- . همان: 239
2- . مناقب 3 : 374
3- . کافی 8 : 143 ، مریم / 25

وَ الْفَاکِهَةِ قَالَ إِنَّهُ تَمْرٌ ثُمَّ قَالَ ارْفَعْ هَذَا وَ ائْتِنَا بِشَیْ ءٍ فَأَتَی بِتَمْرٍ فِی طَبَقٍ فَمَدَدْتُ یَدِی فَقُلْتُ هَذَا تَمْرٌ فَقَالَ إِنَّهُ طَیِّبٌ (1).

«40»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ: کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذَا أَعْتَمَ وَ ذَهَبَ مِنَ اللَّیْلِ شَطْرُهُ أَخَذَ جِرَاباً فِیهِ خُبْزٌ وَ لَحْمٌ وَ الدَّرَاهِمُ فَحَمَلَهُ عَلَی عُنُقِهِ ثُمَّ ذَهَبَ إِلَی أَهْلِ الْحَاجَةِ مِنْ أَهْلِ الْمَدِینَةِ- فَقَسَمَهُ فِیهِمْ وَ لَا یَعْرِفُونَهُ فَلَمَّا مَضَی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَدُوا ذَلِکَ فَعَلِمُوا أَنَّهُ کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ (2).

بیان

أعتم أی دخل فی عتمة اللیل و هی ظلمته.

«41»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ وَهْبَانَ عَنْ عَمِّهِ هَارُونَ بْنِ عِیسَی قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لِمُحَمَّدٍ ابْنِهِ کَمْ فَضَلَ مَعَکَ مِنْ تِلْکَ النَّفَقَةِ قَالَ أَرْبَعُونَ دِینَاراً قَالَ اخْرُجْ وَ تَصَدَّقْ بِهَا قَالَ إِنَّهُ لَمْ یَبْقَ مَعِی غَیْرُهَا قَالَ تَصَدَّقْ بِهَا فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُخْلِفُهَا أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ لِکُلِّ شَیْ ءٍ مِفْتَاحاً وَ مِفْتَاحَ الرِّزْقِ الصَّدَقَةُ فَتَصَدَّقْ بِهَا فَفَعَلَ فَمَا لَبِثَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِلَّا عَشَرَةً حَتَّی جَاءَهُ مِنْ مَوْضِعٍ أَرْبَعَةُ آلَافِ دِینَارٍ فَقَالَ یَا بُنَیَّ أَعْطَیْنَا لِلَّهِ أَرْبَعِینَ دِینَاراً فَأَعْطَانَا اللَّهُ أَرْبَعَةَ آلَافِ دِینَارٍ(3).

«42»

کا، [الکافی] عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْأَصْبَغِ عَنْ بُنْدَارَ بْنِ عَاصِمٍ رَفَعَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ: مَا تَوَسَّلَ إِلَیَّ أَحَدٌ بِوَسِیلَةٍ وَ لَا تَذَرَّعَ بِذَرِیعَةٍ أَقْرَبَ لَهُ إِلَی مَا یُرِیدُهُ مِنِّی مِنْ رَجُلٍ سَلَفَ إِلَیْهِ مِنِّی یَدٌ أَتْبَعْتُهَا أُخْتَهَا وَ أَحْسَنْتُ رَبَّهَا فَإِنِّی رَأَیْتُ مَنْعَ الْأَوَاخِرِ یَقْطَعُ لِسَانَ شُکْرِ الْأَوَائِلِ وَ لَا سَخَتْ نَفْسِی بِرَدِّ بِکْرِ الْحَوَائِجِ وَ قَدْ قَالَ الشَّاعِرُ:

وَ إِذَا بُلِیتَ بِبَذْلِ وَجْهِکَ سَائِلًا*** فَابْذُلْهُ لِلْمُتَکَرِّمِ الْمِفْضَالِ

ص: 38


1- 1. الکافی ج 8 ص 164.
2- 2. نفس المصدر ج 4 ص 8.
3- 3. المصدر السابق ج 4 ص 9.

میوه های تابستانی است فرمود: این خرما است باز بغلام دستور داد آن را بردارد و چیزی بیاورد غلام یک سینی دیگر از خرما آورد. عرض کردم این هم خرما است فرمود: این خرما خوب است(1).

روایت40.

کافی: هشام بن سالم گفته: هر وقت تاریکی شب همه جا را فرا می گرفت و مقداری از شب میگذشت، امام صادق علیه السّلام انبانهایی از نان و گوشت و پول برمیداشت و بر شانه میگرفت و میرفت به در خانه مستمندان مدینه و بین آنها تقسیم میکرد، آن ها او را نمیشناختند. پس از درگذشت امام صادق دیگر آن شخص را نیافتند فهمیدند او امام صادق علیه السلام بوده است(2).

توضیح

أعتم یعنی وارد تاریکی و ظلمت شب شد.

روایت41.

کافی: هارون بن عیسی گفته: امام صادق علیه السّلام بفرزندش محمّد فرمود: چقدر از خرجی اضافه آمده؟ گفت چهل دینار فرمود آن را صدقه بده، عرض کرد آقا دیگر چیزی برایم باقی نمی ماند. فرمود: صدقه بده، خداوند عوض آن را میدهد، مگر نمیدانی که هر چیزی کلیدی دارد و کلید روزی صدقه است، پس اینک صدقه بده. بدستور امام عمل کرد، ده روز بیشتر نگذشت که از جایی چهار هزار دینار رسید، فرمود پسرم در راه خدا چهل دینار دادیم و خداوند چهار هزار دینار در عوض آن به ما عطا کرد(3).

روایت42.

کافی: امام صادق علیه السلام فرمود: هیچ کس زودتر از شخصی که قبلا به او کمکی کرده باشم، منظور و در خواستش نزد من برآورده نمیشود، و بار دیگر متعاقب آن کمک بهتر و عالی تری به او خواهم کرد، زیرا میدانم اگر مرتبه های بعد کسی را رد کنم سپاس کمک های قبل را نخواهد داشت، در ضمن کسانی که برای اولین بار از من درخواستی بکنند، آنها را هم ناامید نخواهم کرد در حالی که شاعر گفته است:

وَ

إِذَا بُلِیتَ بِبَذْلِ وَجْهِکَ سَائِلًا-

فَابْذُلْهُ لِلْمُتَکَرِّمِ

الْمِفْضَالِ-

ص: 38


1- . کافی 8 : 164
2- . کافی 4 : 8
3- . کافی 4 : 9

إِنَّ الْجَوَادَ إِذَا حَبَاکَ بِمَوْعِدٍ*** أَعْطَاکَهُ سَلِساً بِغَیْرِ مِطَالٍ

وَ إِذَا السُّؤَالُ مَعَ النَّوَالِ قَرَنْتَهُ*** رَجَحَ السُّؤَالُ وَ خَفَّ کُلُّ نَوَالٍ (1).

بیان

و أحسنت ربها أی تربیتها بعدم المنع بعد ذلک العطاء فإن منع النعم للأواخر یقطع لسان شکر المنعم علیه علی النعم الأوائل و لما ذکر أنه یحب إتباع النعمة بالنعمة بین أنه لا یرد بکر الحوائج أیضا أی الحاجة الأولی التی لم یسأل السائل قبلها و السلس ککتف السهل اللین المنقاد.

«43»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ صَالِحِ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبِی الْمِقْدَامِ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَدْ أُتِیَ بِقَدَحٍ مِنْ مَاءٍ فِیهِ ضَبَّةٌ مِنْ فِضَّةٍ فَرَأَیْتُهُ یَنْزِعُهَا بِأَسْنَانِهِ (2).

بیان

ضبة الفضة القطعة منها تلصق بالشی ء.

«44»

کا، [الکافی] عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْجَهْمِ قَالَ: کُنَّا مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ بِالْحِیرَةِ حِینَ قَدِمَ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ الْمَنْصُورِ فَخَتَنَ بَعْضُ الْقُوَّادِ ابْناً لَهُ وَ صَنَعَ طَعَاماً وَ دَعَا النَّاسَ وَ کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ فِیمَنْ دَعَا فَبَیْنَمَا هُوَ

عَلَی الْمَائِدَةِ یَأْکُلُ وَ مَعَهُ عِدَّةٌ فِی الْمَائِدَةِ فَاسْتَسْقَی رَجُلٌ مِنْهُمْ مَاءً فَأُتِیَ بِقَدَحٍ فِیهِ شَرَابٌ لَهُمْ فَلَمَّا أَنْ صَارَ الْقَدَحُ فِی یَدِ الرَّجُلِ قَامَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الْمَائِدَةِ فَسُئِلَ عَنْ قِیَامِهِ فَقَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَلْعُونٌ مَنْ جَلَسَ عَلَی مَائِدَةٍ یُشْرَبُ عَلَیْهَا الْخَمْرُ(3).

وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی: مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ جَلَسَ طَائِعاً عَلَی مَائِدَةٍ یُشْرَبُ عَلَیْهَا الْخَمْرُ.

«45»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ رَجُلٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ: أَکَلْنَا مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأُتِینَا

ص: 39


1- 1. المصدر السابق ج 4 ص 24.
2- 2. المصدر السابق ج 6 ص 267 و أخرجه الشیخ فی التهذیب ج 9 ص 91.
3- 3. المصدر السابق ج 6 ص 268.

إِنَّ الْجَوَادَ إِذَا حَبَاکَ

بِمَوْعِدٍ-

أَعْطَاکَهُ سَلِساً بِغَیْرِ

مِطَالٍ-

وَ

إِذَا السُّؤَالُ مَعَ النَّوَالِ قَرَنْتَهُ-

رَجَحَ

السُّؤَالُ وَ خَفَّ کُلُّ نَوَالٍ(1)

توضیح

أحسنت ربها یعنی تربیت آن درخواست با امتناع نکردن از دادن کمک پس از بخشش برای بار اول، زیرا عطا نکردن نعمت در دفعات بعد موجب می شود کسی که به او نعمت عطا شده شکرگذار نعمت هایی که قبلا به او داده شده نیز نباشد، پس امام بخشش و انفاق را به صورت پی در پی دوست داشتند، با این حال ایشان کسانی را که برای اولین بار از امام درخواست کمک می کردند نیز رد نمی کردند، السلس بر وزن کتف یعنی آسان و ملایم و انعطاف پذیر.

روایت43.

کافی: عمرو بن ابی المقدام گفته: برای حضرت صادق علیه السّلام ظرف آبی آوردند، مقداری نقره به آن چسبیده بود آن را با دندان هایش کند(2).

توضیح

ضبة الفضة: قطعه ای از نقره که به چیزی چسبیده باشد.

روایت44.

کافی: هارون بن جهم گفت: وقتی امام صادق علیه السلام به حیره نزد منصور دوانیقی آمده بود، در خدمت امام بودیم. یکی از سرهنگان بچه اش را ختنه کرد، دعوتی کرده بود، حضرت صادق نیز بین دعوت شدگان حضور داشت، سر سفره که مهمانان مشغول خوردن غذا بودند، یک نفر از آنها آب خواست. قدحی که نوعی شراب داشت آوردند، همین که قدح بدست آن مرد رسید، امام صادق علیه السّلام از جا برخاست پرسیدند آقا چرا بلند شدید؟ فرمود: پیامبر ص فرموده است: هر کس سر سفره ای بنشیند که شراب در آن سفره خورده می شود ملعون است(3).

در روایت دیگری آمده است: ملعون است ملعون هر کس به اختیار خود سر سفره ای بنشیند که شراب در آن نوشیده می شود.

روایت45.

کافی: عبد الرحمن بن حجاج گفت: خدمت امام صادق ع بودیم ظرفی

ص: 39


1- . کافی 4 : 24
2- . همان 6 : 267 ، شیخ در تهذیب 9 : 91 این روایت را آورده است.
3- . کافی 6 : 268

بِقَصْعَةٍ مِنْ أَرُزٍّ فَجَعَلْنَا نُعَذِّرُ(1) فَقَالَ مَا صَنَعْتُمْ شَیْئاً إِنَّ أَشَدَّکُمْ حُبّاً لَنَا أَحْسَنُکُمْ أَکْلًا عِنْدَنَا قَالَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ فَرَفَعْتُ کَشْحَةَ الْمَائِدَةِ فَأَکَلْتُ فَقَالَ نَعَمْ الْآنَ ثُمَّ أَنْشَأَ یُحَدِّثُنَا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أُهْدِیَ لَهُ قَصْعَةُ أَرُزٍّ مِنْ نَاحِیَةِ الْأَنْصَارِ فَدَعَا سَلْمَانَ وَ الْمِقْدَادَ وَ أَبَا ذَرٍّ رَحِمَهُمُ اللَّهُ فَجَعَلُوا یُعَذِّرُونَ فِی الْأَکْلِ فَقَالَ مَا صَنَعْتُمْ شَیْئاً أَشَدُّکُمْ حُبّاً لَنَا أَحْسَنُکُمْ أَکْلًا عِنْدَنَا فَجَعَلُوا یَأْکُلُونَ أَکْلًا جَیِّداً ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام رَحِمَهُمُ اللَّهُ وَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ صَلَّی عَلَیْهِمْ (2).

بیان

لعل المراد بکشحة المائدة جانبها أو المراد أکل ما یلیه من الطعام و الکشح ما بین الخاصرة إلی الضلع الخلف.

«46»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِهِ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ الصَّیْرَفِیِّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَدَّمَ إِلَیْنَا طَعَاماً فِیهِ شِوَاءٌ وَ أَشْیَاءَ بَعْدَهُ ثُمَّ جَاءَ بِقَصْعَةٍ مِنْ أَرُزٍّ فَأَکَلْتُ مَعَهُ فَقَالَ کُلْ قُلْتُ قَدْ أَکَلْتُ قَالَ کُلْ فَإِنَّهُ یُعْتَبَرُ حُبُّ الرَّجُلِ لِأَخِیهِ بِانْبِسَاطِهِ فِی طَعَامِهِ ثُمَّ حَازَ لِی حَوْزاً بِإِصْبَعِهِ مِنَ الْقَصْعَةِ فَقَالَ لِی لَتَأْکُلَنَّ ذَا بَعْدَ مَا أَکَلْتَ فَأَکَلْتُهُ (3).

«47»

کا، [الکافی] الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ یُونُسَ عَنْ أَبِی الرَّبِیعِ قَالَ: دَعَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِطَعَامٍ فَأُتِیَ بِهَرِیسَةٍ فَقَالَ لَنَا ادْنُوا وَ کُلُوا قَالَ فَأَقْبَلَ الْقَوْمُ یَقْصُرُونَ فَقَالَ علیه السلام کُلُوا فَإِنَّمَا تَسْتَبِینُ مَوَدَّةُ الرَّجُلِ لِأَخِیهِ فِی أَکْلِهِ قَالَ فَأَقْبَلْنَا نُغِصُّ أَنْفُسَنَا کَمَا یَغَصُّ الْإِبِلُ (4).

«48»

کا، [الکافی] عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی سَعِیدٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ: کُنَّا عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام جَمَاعَةً فَدَعَا بِطَعَامٍ مَا لَنَا عَهْدٌ بِمِثْلِهِ

ص: 40


1- 1. عذر فی الامر تعذیرا، اذا قصر و لم یجتهد.
2- 2. الکافی ج 6 ص 278.
3- 3. الکافی ج 6 ص 279.
4- 4. نفس المصدر ج 6 ص 279.

برنج آوردند، عذر خواستیم فرمود: چکار کردید کسی ما را بیشتر دوست دارد که بیشتر از غذای ما بخورد، عبد الرحمن گفت کنار سفره را یک طرف زده شروع بخوردن کردم. فرمود حالا خوب شد. بعد شروع کرد به گفتن حدیث که روزی برای پیامبر اکرم از طرف انصار ظرفی برنج آوردند سلمان و مقداد و ابوذر رحمة اللَّه علیهم را خواست، آنها عذر خواستند. فرمود: چکار میکنید کسی بیشتر ما را دوست دارد که بیشتر از غذای ما بخورد، پس آن ها خیلی خوب شروع به خوردن کردند. فرمود خدا آنها را رحمت کند و از ایشان راضی باشد و درود بر آنها فرستد(1) .

توضیح

شاید منظور از کشحة المائدة کنار سفره باشد یا شاید منظور خوردن آنچه از غذا در سفره است باشد، و الکشح به معنای پهلو می باشد که قسمتی بین کمر و دنده پشت است.

روایت46.

کافی: سلیمان صیرفی گفت: خدمت حضرت صادق ع بودم، غذایی از گوشت بریان و چیزهای دیگر آوردند. سپس ظرفی برنج آوردند، من همراه ایشان خوردم باز فرمود بخور عرض کردم خوردم، فرمود: بخور مقدار علاقه شخص را به برادرش از آن میفهمند که تا چه اندازه در خوردن غذای خانه او رویش باز است، سپس با دست مبارک لقمه ای برایم گرفت فرمود باید این لقمه را هم بخوری، خوردم(2).

روایت47.

کافی: ابو الربیع گفت: امام صادق ع غذا خواست هریسه(3) آوردند فرمود جلو بیایید و بخورید عذر خواستیم فرمود: بخورید علاقه شخص به دوستش بمقدار خوردن غذاهای خانه اوست. چنان شروع بخوردن کردیم که مثل شتر لف لف میکردیم و میخوردیم(4).

روایت48.

کافی: ابو حمزه گفت: با عده ای در خدمت حضرت صادق ع بودیم، غذایی آوردند که به لذیذی و خوبی آن غذا نخورده بودیم،

ص: 40


1- . کافی 6 : 278
2- . کافی 6 : 279
3- . غذایی است که با آرد و گوشت می پزند.
4- . همان 6 : 279

لَذَاذَةً وَ طِیباً وَ أُوتِینَا بِتَمْرٍ نَنْظُرُ فِیهِ إِلَی وُجُوهِنَا مِنْ صَفَائِهِ وَ حُسْنِهِ فَقَالَ رَجُلٌ لَتُسْأَلُنَّ عَنْ هَذَا النَّعِیمِ الَّذِی نُعِّمْتُمْ بِهِ عِنْدَ ابْنِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام اللَّهُ أَکْرَمُ وَ أَجَلُّ مِنْ أَنْ یُطْعِمَکُمْ طَعَاماً فَیُسَوِّغَکُمُوهُ ثُمَّ یَسْأَلَکُمْ عَنْهُ وَ لَکِنْ یَسْأَلُکُمْ عَمَّا أَنْعَمَ عَلَیْکُمْ بِمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله(1).

«49»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُوسَی عَنْ ذُبْیَانَ بْنِ حَکِیمٍ عَنْ مُوسَی النُّمَیْرِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ: رَأَیْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ضَیْفاً فَقَامَ یَوْماً فِی بَعْضِ الْحَوَائِجِ فَنَهَاهُ عَنْ ذَلِکَ وَ قَامَ بِنَفْسِهِ إِلَی تِلْکَ الْحَاجَةِ وَ قَالَ نَهَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنْ أَنْ یُسْتَخْدَمَ الضَّیْفُ (2).

«50»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدَةَ الْوَاسِطِیِّ عَنْ عَجْلَانَ قَالَ: تَعَشَّیْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بَعْدَ عَتَمَةٍ وَ کَانَ یَتَعَشَّی بَعْدَ عَتَمَةٍ فَأُتِیَ بِخَلٍّ وَ زَیْتٍ وَ لَحْمٍ بَارِدٍ فَجَعَلَ یَنْتِفُ اللَّحْمَ فَیُطْعِمُنِیهِ وَ یَأْکُلُ هُوَ الْخَلَّ وَ الزَّیْتَ وَ یَدَعُ اللَّحْمَ فَقَالَ إِنَّ هَذَا طَعَامُنَا وَ طَعَامُ الْأَنْبِیَاءِ(3).

«51»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی قَالَ: أَکَلْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ یَا جَارِیَةُ ائْتِینَا بِطَعَامِنَا الْمَعْرُوفِ فَأُتِیَ بِقَصْعَةٍ فِیهَا خَلٌّ وَ زَیْتٌ فَأَکَلْنَا(4).

«52»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ: شَکَوْتُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام الْوَجَعَ فَقَالَ إِذَا أَوَیْتَ إِلَی فِرَاشِکَ فَکُلْ سُکَّرَتَیْنِ قَالَ فَفَعَلْتُ ذَلِکَ فَبَرَأْتُ فَخَبَّرْتُ بَعْضَ الْمُتَطَبِّبِینَ وَ کَانَ أَفْرَهَ أَهْلِ بِلَادِنَا فَقَالَ مِنْ أَیْنَ عَرَفَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام هَذَا هَذَا مِنْ مَخْزُونِ عِلْمِنَا أَمَا إِنَّهُ صَاحِبُ کُتُبٍ فَیَنْبَغِی أَنْ یَکُونَ أَصَابَهُ فِی بَعْضِ کُتُبِهِ (5).

ص: 41


1- 1. الکافی ج 6 ص 283.
2- 2. نفس المصدر ج 6 ص 328.
3- 3. نفس المصدر ج 6 ص 328.
4- 4. نفس المصدر ج 6 ص 328.
5- 5. المصدر السابق ج 6 ص 333، و الفاره الحاذق بالشی ء.

خرمایی نیز آوردند که از شدت صفا و خوبی، عکسمان در آن دیده میشد. مردی از حاضرین گفت از این نعمتی که در خدمت پسر پیامبر خوردیم بازخواست خواهند کرد. امام صادق ع فرمود: خدا کریم تر و بزرگتر از آن است که غذایی گوارا و خوراکی مطبوع بشما بدهد و بعد در مورد آن بازخواست کند، اما در مورد اینکه نعمت ولایت محمّد و آل محمّد صلّی اللَّه علیه و آله را به شما عنایت کرده است، بازخواست خواهد کرد(1).

روایت49.

کافی: ابن ابی یعفور گفت: مهمانی خدمت حضرت صادق بود، از جا حرکت کرد که کاری انجام دهد. امام صادق علیه السّلام او را بازداشت و خودش از جای حرکت کرد تا آن کار را انجام دهد فرمود پیغمبر از اینکه مهمان را بخدمت گمارند نهی فرموده است(2).

روایت50.

کافی: عجلان گفت: شام خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودیم، مشغول غذا خوردن بود، سرکه و روغن زیتون و گوشت سرد آوردند گوشت ها را تکه تکه میکرد و بمن میداد خودش سرکه و روغن زیتون میخورد، بگوشت کاری نداشت میفرمود این غذای ما و غذای انبیاء است(3).

روایت51.

کافی: عبد الاعلی گفت: همراه امام صادق ع غذا خوردیم فرمود: ای کنیز غذای معروف ما را بیاور ظرفی که روغن زیتون و سرکه داشت آورد خوردیم(4).

روایت52.

کافی: علی بن نعمان گفت: یکی از دوستان نقل کرد که خدمت حضرت صادق علیه السّلام از درد شکایت کردم فرمود: موقع خواب دو بند نیشکر بخور این کار را کردم حالم خوب شد. به یکی از طبیب ها که مردم او را خیلی ماهر میدانستند گفتم، گفت حضرت صادق از کجا این را فهمیده این مطلب از اسرار طبی ما است، او کتاب هایی دارد ممکن است در یکی از آن کتاب ها دیده باشد(5).

ص: 41


1- . کافی 6 : 283
2- . کافی 6 : 328
3- . همان 6 : 328
4- . کافی 6 : 328
5- . همان 6 : 333
«53»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنِ الْجُبُنِّ فَقَالَ لَقَدْ سَأَلْتَنِی عَنْ طَعَامٍ یُعْجِبُنِی ثُمَّ أَعْطَی الْغُلَامَ دِرْهَماً فَقَالَ یَا غُلَامُ ابْتَعْ لَنَا جُبُنّاً وَ دَعَا بِالْغَدَاءِ فَتَغَدَّیْنَا مَعَهُ وَ أُتِیَ بِالْجُبُنِّ فَأَکَلَ وَ أَکَلْنَا(1).

«54»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مَرَّارٍ وَ غَیْرِهِ عَنْ یُونُسَ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: رَأَیْتُ دَایَةَ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام تُلْقِمُهُ الْأَرُزَّ وَ تَضْرِبُهُ عَلَیْهِ فَغَمَّنِی مَا رَأَیْتُهُ فَلَمَّا دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ لِی أَحْسَبُکَ غَمَّکَ الَّذِی رَأَیْتَ مِنْ دَایَةِ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام فَقُلْتُ لَهُ نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَقَالَ لِی نِعْمَ الطَّعَامُ الْأَرُزُّ یُوَسِّعُ الْأَمْعَاءَ وَ یَقْطَعُ الْبَوَاسِیرَ وَ إِنَّا لَنَغْبِطُ أَهْلَ الْعِرَاقِ بِأَکْلِهِمُ الْأَرُزَّ وَ الْبُسْرَ فَإِنَّهُمَا یُوَسِّعَانِ الْأَمْعَاءَ وَ یَقْطَعَانِ الْبَوَاسِیرَ(2).

«55»

کا، [الکافی] أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ کَثِیرٍ الْخَزَّازِ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ عَلَیْهِ قَمِیصٌ غَلِیظٌ خَشِنٌ تَحْتَ ثِیَابِهِ وَ فَوْقَهُ جُبَّةُ صُوفٍ وَ فَوْقَهَا قَمِیصٌ غَلِیظٌ فَمَسِسْتُهَا فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ النَّاسَ یَکْرَهُونَ لِبَاسَ الصُّوفِ فَقَالَ کَلَّا کَانَ أَبِی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ علیهما السلام یَلْبَسُهَا وَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ یَلْبَسُهَا وَ کَانُوا علیهم السلام یَلْبَسُونَ أَغْلَظَ ثِیَابِهِمْ إِذَا قَامُوا إِلَی الصَّلَاةِ وَ نَحْنُ نَفْعَلُ ذَلِکَ (3).

«56»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ مِسْمَعِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ قَالَ: کُنَّا عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِمِنًی وَ بَیْنَ أَیْدِینَا عِنَبٌ نَأْکُلُهُ فَجَاءَ سَائِلٌ فَسَأَلَهُ فَأَمَرَ بِعُنْقُودٍ فَأَعْطَاهُ فَقَالَ السَّائِلُ لَا حَاجَةَ لِی فِی هَذَا إِنْ کَانَ دِرْهَمٌ قَالَ یَسَعُ اللَّهُ عَلَیْکَ فَذَهَبَ ثُمَّ رَجَعَ فَقَالَ رُدُّوا الْعُنْقُودَ فَقَالَ یَسَعُ اللَّهُ لَکَ

ص: 42


1- 1. المصدر السابق ج 6 ص 339.
2- 2. المصدر السابق ج 6 ص 341.
3- 3. المصدر السابق ج 6 ص 450.

روایت53.

کافی: از امام محمد باقر ع در مورد جُبُنّ (پنیر) پرسیدند، فرمود: در مورد غذایی پرسیدی که مورد پسند من است، سپس درهمی به غلام داد و فرمود: ای غلام برای ما جبن بخر و بعد دعوت به غذا نمود، ما همراه ایشان غذا خوردیم و جبن را آوردند، امام از آن خورد، ما نیز خوردیم(1).

روایت54.

کافی: زرارة گفت دایه ابو الحسن موسی را دیدم که برنج باو میداد و او را میزد، من اندوهگین شدم. وقتی خدمت حضرت صادق رسیدم فرمود می بینم که از کار دایه ابو الحسن موسی غمگین شده ای عرض کردم آری .

فرمود: برنج خوب غذایی است که جهاز هاضمه را وسیع میکند و بواسیر را از بین می برد، ما غبطه میخوریم که عراقی ها خوراکشان برنج و خرمای نارس است و این دو باعث وسعت دستگاه گوارش و از بین رفتن بواسیر است(2).

روایت55.

کافی: محمّد بن حسین بن کثیر خزاز از پدر خود نقل کرد: که حضرت صادق ع را دیدم پیراهنی خشن و زخیم زیر لباسهایش داشت، بالای آن جبه ای از پشم بود و بالای جبه پیراهنی خشن بود: من بر آن لباس دست کشیدم، عرض کردم مردم از لباس پشمی خوششان نمی آید فرمود: این صحیح نیست پدرم محمّد بن علی و جدم علی بن الحسین آن را میپوشیدند، آن ها در هنگام نماز خشن ترین لباس های خود را به تن داشتند. من هم همین کار را میکنم(3).

روایت56.

کافی: مسمع بن عبد الملک گفت در منی خدمت حضرت صادق مشغول انگور خوردن بودیم، گدایی آمد و تقاضا کرد امام دستور داد یک خوشه انگور به او بدهند. گدا گفت احتیاج بانگور ندارم اگر پول بدهید خوب است، امام فرمود: خداوند بتو وسعت بدهد گدا رفت، باز برگشت گفت همان خوشه انگور را بدهید، فرمود: برو خدا به تو گشایش دهد و چیزی به او نداد. گدای دیگری آمد امام علیه السّلام سه دانه انگور باو داد گدا گرفت و گفت الحمد لله رب العالمین خدایی که مرا روزی بخشید. امام فرمود: بایست دست مبارک را پر از انگور کرده باو داد باز گفت حمد و سپاس خدایی راست که بمن روزی بخشید باز فرمود بایست. از غلامش پرسید چقدر پول داری؟ عرض کرد تقریبا بیست درهم فرمود باین فقیر بده گدا گفت خدایا تو را سپاسگزارم این نعمت از جانب تو است خدای یکتایی که شریکی نداری. باز امام فرمود بایست پیراهن خود را از تن بیرون آورد فرمود این را بپوش. گدا پوشیده گفت خدا را شکر میکنم که مرا پوشانید و لباس بمن داد، آقا یا ابا عبد اللَّه یا گفت خدا بشما خیر بدهد همین دعا را برای حضرت صادق کرد گدا رفت. ما با خود این طور خیال کردیم که اگر آن گدا برای خود حضرت دعا نمیکرد، پیوسته باو چیزی میداد، چون هر چه حمد و سپاس خدا را مینمود باو مقداری می بخشید(4).

روایت57.

کافی: مالک بن عطیه گوید یکی از اصحاب حضرت صادق نقل کرد: که روزی امام علیه السّلام آمد و با خشم فرمود من ساعتی قبل کاری داشتم از منزل خارج شدم یکی از سودانیهای مدینه فریاد زد (لبیک یا جعفر بن محمّد لبیک)(5) ، با ترس و وحشت از این سخنی که او گفت فورا بمنزل برگشتم، برای خدا به سجده رفته و صورت بخاک مالیدم و اظهار کوچکی و خواری نمودم، عرض کردم خدایا من بیزار و متنفرم از آن حرفی که سودانی گفت. اگر عیسی بن مریم از حرفی که خداوند به او گفت بدش می آمد(6) چنان از گوش کر و از چشم کور و از زبان لال میشد که دیگر نه میشنوید و نه میدید و نه سخن میگفت، خدا ابو الخطاب را لعنت کند و او را با ضربه آهن بکشد(7).

توضیح

جوهری گفت: رجع عودا علی بدء و عوده علی بدئه یعنی هنوز کاملا نرفته بود که بازگشت.

ص: 43


1- . کافی 6 : 339
2- . همان 6 : 341
3- . کافی 6 : 450
4- . کافی 4 : 49
5- . این سودانی امام را خدا گرفته بود بجای اینکه بگوید لبیک اللهم لبیک میگفت لبیک یا ابا عبد اللَّه. «أَ أَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِی وَ أُمِّی إِلهَیْنِ» آیا تو به مردم گفتی من و مادرم را دو خدا بگیرید؟
6- 4. کافی 8 : 225
7- 5 .

وَ لَمْ یُعْطِهِ شَیْئاً ثُمَّ جَاءَ سَائِلٌ آخَرُ فَأَخَذَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ثَلَاثَ حَبَّاتِ عِنَبٍ فَنَاوَلَهَا إِیَّاهُ فَأَخَذَهَا السَّائِلُ مِنْ یَدِهِ ثُمَّ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ الَّذِی رَزَقَنِی فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَکَانَکَ فَحَثَا مِلْ ءَ کَفَّیْهِ عِنَباً فَنَاوَلَهَا إِیَّاهُ فَأَخَذَهَا السَّائِلُ مِنْ یَدِهِ ثُمَّ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ الَّذِی رَزَقَنِی فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَکَانَکَ یَا غُلَامُ أَیُّ شَیْ ءٍ مَعَکَ مِنَ الدَّرَاهِمِ فَإِذَا مَعَهُ نَحْوٌ مِنْ عِشْرِینَ دِرْهَماً فِیمَا حَزَرْنَاهُ (1)

أَوْ نَحْوِهَا فَنَاوَلَهَا إِیَّاهُ فَأَخَذَهَا ثُمَّ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ هَذَا مِنْکَ وَحْدَکَ لَا شَرِیکَ لَکَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَکَانَکَ فَخَلَعَ قَمِیصاً کَانَ عَلَیْهِ فَقَالَ الْبَسْ هَذَا فَلَبِسَهُ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی کَسَانِی وَ سَتَرَنِی یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ أَوْ قَالَ جَزَاکَ اللَّهُ خَیْراً لَمْ یَدْعُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِلَّا بِذَا ثُمَّ انْصَرَفَ فَذَهَبَ قَالَ فَظَنَنَّا أَنَّهُ لَوْ لَمْ یَدْعُ لَهُ لَمْ یَزَلْ یُعْطِیهِ لِأَنَّهُ کُلَّمَا کَانَ یُعْطِیهِ حَمِدَ اللَّهَ أَعْطَاهُ (2).

«57»

کا، [الکافی] عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مَالِکِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: خَرَجَ إِلَیْنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ هُوَ مُغْضَبٌ فَقَالَ إِنِّی خَرَجْتُ آنِفاً فِی حَاجَةٍ فَتَعَرَّضَ لِی بَعْضُ سُودَانِ الْمَدِینَةِ فَهَتَفَ بِی لَبَّیْکَ یَا جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ لَبَّیْکَ فَرَجَعْتُ عَوْدِی عَلَی بَدْئِی إِلَی مَنْزِلِی خَائِفاً ذَعِراً مِمَّا قَالَ حَتَّی سَجَدْتُ فِی مَسْجِدِی لِرَبِّی وَ عَفَّرْتُ لَهُ وَجْهِی وَ ذَلَّلْتُ لَهُ نَفْسِی وَ بَرِئْتُ إِلَیْهِ مِمَّا هَتَفَ بِی وَ لَوْ أَنَّ عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ عَدَا مَا قَالَ اللَّهُ فِیهِ إِذاً لَصَمَّ صَمّاً لَا یَسْمَعُ بَعْدَهُ أَبَداً وَ عَمِیَ عَمًی لَا یُبْصِرُ بَعْدَهُ أَبَداً وَ خَرِسَ خَرْساً لَا یَتَکَلَّمُ بَعْدَهُ أَبَداً ثُمَّ قَالَ لَعَنَ اللَّهُ أَبَا الْخَطَّابِ وَ قَتَلَهُ بِالْحَدِیدِ(3).

بیان

قال الجوهری رجع عودا علی بدء و عوده علی بدئه أی لم ینقطع ذهابه حتی وصله برجوعه.

ص: 43


1- 1. حزر الشی ء حزرا: قدره بالحدس.
2- 2. الکافی ج 4 ص 49.
3- 3. نفس المصدر ج 8 ص 225.

می گویم: شاید آن سودانی از یاران ابو الخطاب بوده که اعتقاد به خدایی حضرت صادق داشت و در حج به جای لبیک به خداوند به امام صادق ع لبیک گفت، به همین دلیل امام از نسبت عظیمی که به ایشان زده شد مضطرب شده و نزد خداوند سجده کرده و از این گناه برائت جست و ابو الخطاب را که مؤسس این مذهب فاسد بود لعنت کرد.

روایت58.

کافی: ابن سنان از غلامی که حضرت صادق علیه السّلام او را آزاد کرده بود چنین نقل کرد که آن جناب یاد داشتی با این مضمون نوشت: جعفر بن محمّد غلام هندی خود را به نام فلان آزاد نمود زیرا او بر یگانگی خدا و اینکه شریکی ندارد و اینکه محمّد بنده و پیامبر اوست و قیامت و بهشت و جهنم حق است گواهی میداد ، دوستان خدا را دوست میدارد و از دشمنان خدا بیزار است، حلال خدا را حلال و حرام او را حرام میداند و به پیامبران خدا ایمان دارد و به هر چه از جانب خدا آمده اقرار میکند. این بنده را در راه خدا آزاد کرد و از او توقع هیچ پاداشی و سپاسی ندارد. دیگر کسی در مورد او حق بندگی ندارد، که او را بنده خود انگارد، بر این مطلب فلانی نیز شاهد است(1).

روایت59.

کافی: براهیم بن ابی البلاد گفت: یادداشتی را که امام صادق ع در آن بنده ای را آزاد کرده بود خواندم، محتوای یادداشت بدین شرح است: جعفر بن محمد فلانی که غلام او بود در راه خدا آزاد کرد و از او توقع هیچ پاداش و سپاسی ندارد، چراکه او نماز می خواند و زکات می دهد، حج به جا می آورد، در ماه رمضان روزه می گیرد، دوستان خدا را دوست دارد و از دشمنان خدا برائت می جوید، فلان بن فلان و فلانی و فلانی که سه نفرند شاهد این ماجرا هستند(2).

روایت60.

کافی: سعدان بن مسلم گفت یکی از اصحاب نقل کرد وقتی حضرت صادق علیه السّلام وارد حیره شد سوار بر مرکب خود شده بطرف خورنق رفت. آنجا فرود آمده در سایه مرکب خود ایستاد، غلام سیاهی سر راهش بود. مردی از اهل کوفه در آنجا بود که خرما خریده بود، از غلام پرسید این شخص کیست؟ گفت جعفر بن محمّد علیه السّلام، یک ظرف بزرگ پر از خرما خدمت امام آورد، امام علیه السّلام پرسید این چیست؟ عرض کرد خرمایی است بنام برنی

ص: 44


1- . کافی 6 : 181
2- . همان 6 : 181

أقول: لعله کان من أصحاب أبی الخطاب و یعتقد الربوبیة فیه علیه السلام فناداه بما ینادی الله تعالی به فی الحج فاضطرب علیه السلام لعظیم ما نسب إلیه و سجد مبرئا نفسه عند الله من ذلک و لعن أبا الخطاب لأنه کان مخترع هذا المذهب الفاسد.

«58»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ غُلَامٍ أَعْتَقَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: هَذَا مَا أَعْتَقَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ أَعْتَقَ غُلَامَهُ السِّنْدِیَّ فُلَاناً عَلَی أَنَّهُ یَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَنَّ الْبَعْثَ حَقٌّ وَ أَنَّ الْجَنَّةَ حَقٌّ وَ أَنَّ النَّارَ حَقٌّ وَ عَلَی أَنَّهُ یُوَالِی أَوْلِیَاءَ اللَّهِ وَ یَتَبَرَّأُ مِنْ أَعْدَاءِ اللَّهِ وَ یُحِلُّ حَلَالَ اللَّهِ وَ یُحَرِّمُ حَرَامَ اللَّهِ وَ یُؤْمِنُ بِرُسُلِ اللَّهِ وَ یُقِرُّ بِمَا جَاءَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ أَعْتَقَهُ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا یُرِیدُ بِهِ مِنْهُ جَزاءً وَ لا شُکُوراً وَ لَیْسَ لِأَحَدٍ عَلَیْهِ سَبِیلٌ إِلَّا بِخَیْرٍ شَهِدَ فُلَانٌ (1).

«59»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ قَالَ: قَرَأْتُ عِتْقَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَإِذَا هُوَ شَرْحُهُ هَذَا مَا أَعْتَقَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ أَعْتَقَ فُلَاناً غُلَامَهُ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا یُرِیدُ مِنْهُ جَزاءً وَ لا شُکُوراً عَلَی أَنْ یُقِیمَ الصَّلَاةَ وَ یُؤَدِّیَ الزَّکَاةَ وَ یَحُجَّ الْبَیْتَ وَ یَصُومَ شَهْرَ رَمَضَانَ وَ یَتَوَالَی أَوْلِیَاءَ اللَّهِ وَ یَتَبَرَّأَ مِنْ أَعْدَاءِ اللَّهِ شَهِدَ فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ وَ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ ثَلَاثَةٌ(2).

«60»

کا، [الکافی] الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ وَ مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ جَمِیعاً عَنْ سَعْدَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ: لَمَّا قَدِمَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام الْحِیرَةَ رَکِبَ دَابَّتَهُ وَ مَضَی إِلَی الْخَوَرْنَقِ وَ نَزَلَ فَاسْتَظَلَّ بِظِلِّ دَابَّتِهِ وَ مَعَهُ غُلَامٌ لَهُ أَسْوَدُ وَ ثَمَّ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْکُوفَةِ قَدِ اشْتَرَی نَخْلًا فَقَالَ لِلْغُلَامِ مَنْ هَذَا قَالَ لَهُ هَذَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَجَاءَ بِطَبَقٍ ضَخْمٍ فَوَضَعَهُ بَیْنَ یَدَیْهِ علیه السلام فَقَالَ لِلرَّجُلِ مَا هَذَا قَالَ هَذَا الْبَرْنِیُ

ص: 44


1- 1. المصدر السابق ج 6 ص 181.
2- 2. الکافی ج 6 ص 181.

فرمود: شفا دهنده است، نگاه بسابری نموده گفت این چیست؟ عرض کرد آن را سابری مینامند فرمود: در مدینه بیض نام دارد، از نام خرمای مشان پرسید گفت مشان فرمود: در محل ما این خرما را ام جرذان میگویند. نگاهی به خرمای صرفان کرد پرسید این چیست؟ عرض کرد صرفان فرمود ما آن را عجوه می نامیم در این خرما شفا است(1) .

روایت61.

کافی: حذیفة بن منصور گفت در حیره خدمت حضرت صادق بودم، پیکی از طرف ابو العباس سفاح خلیفه آمده ایشان را خواست. یک لباس بارانی که یک طرف آن سفید و طرف دیگرش سیاه بود خواست و پوشید بعد فرمود من میپوشم با اینکه میدانم این لباس دوزخیان است(2).

روایت62.

کافی: حسین بن مختار گفت امام صادق ع سفارش کرد که برایش چند شب کلاه سفید درست کنم فرمود: آنها را ترک ترک مکن زیرا برای کسی مثل من کلاه ترک ترک خوب نیست(3).

روایت63.

کافی: از امام صادق ع نقل میکند که یکی از اصحاب ایشان خدمت امام رسیده و دید پیراهنی یقه دار پوشیده که یقه آن دوخته شده است، با دقت به آن نگاه میکرد امام فرمود چرا نگاه میکنی؟ گفت به یقه پیراهن شما نگاه میکنم (منظورش این بود که وصله دار است) امام فرمود آن نوشته را بردار و نگاه کن چیست. آن مرد برداشت دید نوشته است کسی که حیا ندارد ایمان ندارد و کسی که در خرج میزان ندارد مال ندارد و کسی که لباس کهنه ندارد لباس نو ندارد(4).

توضیح

القب آن وصله ایست که وارد جیب پیراهن می شود.

روایت64.

کافی: یعقوب سرّاج گفت در خدمت حضرت صادق علیه السّلام

ص: 45


1- . کافی 6 : 347
2- . همان 6 : 449
3- . کافی 6 : 462
4- . همان 6 : 460

فَقَالَ فِیهِ شِفَاءٌ وَ نَظَرَ إِلَی السَّابِرِیِّ فَقَالَ مَا هَذَا فَقَالَ السَّابِرِیُّ فَقَالَ هَذَا عِنْدَنَا الْبِیضُ وَ قَالَ لِلْمُشَانِ مَا هَذَا فَقَالَ الرَّجُلُ الْمُشَانُ فَقَالَ هَذَا عِنْدَنَا أُمُّ جِرْذَانَ وَ نَظَرَ إِلَی الصَّرَفَانِ فَقَالَ مَا هَذَا فَقَالَ الرَّجُلُ الصَّرَفَانُ فَقَالَ هُوَ عِنْدَنَا الْعَجْوَةُ وَ فِیهِ شِفَاءٌ(1).

«61»

کا، [الکافی] أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ مَنْصُورٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِالْحِیرَةِ فَأَتَاهُ رَسُولُ أَبِی الْعَبَّاسِ الْخَلِیفَةِ یَدْعُوهُ فَدَعَا بِمِمْطَرٍ أَحَدُ وَجْهَیْهِ أَسْوَدُ وَ الْآخَرُ أَبْیَضُ فَلَبِسَهُ ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَمَا إِنِّی أَلْبَسُهُ وَ أَنَا أَعْلَمُ أَنَّهُ لِبَاسُ أَهْلِ النَّارِ(2).

«62»

کا، [الکافی] حُمَیْدُ بْنُ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْمِیثَمِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: اعْمَلْ لِی قَلَانِسَ بَیْضَاءَ وَ لَا تُکَسِّرْهَا فَإِنَّ السَّیِّدَ مِثْلِی لَا یَلْبَسُ الْمُکَسَّرَ(3).

«63»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ سَهْلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ کَثِیرٍ الْمَدَائِنِیِّ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: دَخَلَ عَلَیْهِ بَعْضُ أَصْحَابِهِ فَرَأَی عَلَیْهِ قَمِیصاً فِیهِ قَبٌّ قَدْ رَقَعَهُ فَجَعَلَ یَنْظُرُ إِلَیْهِ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا لَکَ تَنْظُرُ فَقَالَ قَبٌّ یُلْقَی فِی قَمِیصِکَ قَالَ فَقَالَ اضْرِبْ یَدَکَ إِلَی هَذَا الْکِتَابِ فَاقْرَأْ مَا فِیهِ وَ کَانَ بَیْنَ یَدَیْهِ کِتَابٌ أَوْ قَرِیبٌ مِنْهُ فَنَظَرَ الرَّجُلُ فِیهِ فَإِذَا فِیهِ- لَا إِیمَانَ لِمَنْ لَا حَیَاءَ لَهُ وَ لَا مَالَ لِمَنْ لَا تَقْدِیرَ لَهُ وَ لَا جَدِیدَ لِمَنْ لَا خَلَقَ لَهُ (4).

بیان

القب ما یدخل فی جیب القمیص من الرقاع.

«64»

کا، [الکافی] عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ یَعْقُوبَ

ص: 45


1- 1. نفس المصدر ج 6 ص 347.
2- 2. المصدر السابق ج 6 ص 449 و الممطر کمنبر ثوب یلبس فی المطر یتوقی به.
3- 3. المصدر السابق ج 6 ص 462.
4- 4. المصدر السابق ج 6 ص 460.

میرفتم ایشان قصد داشت به تسلیت یکی از خویشاوندان که نوزاد وی فوت شده بود برود، در بین راه بند نعلین امام کنده شده. کفش را بدست گرفت و پا برهنه براه افتاد، چشم ابن ابی یعفور که باین وضع افتاد نعلین از پای خود بیرون آورد و بند آن را جدا کرد و تقدیم بامام نمود. حضرت صادق با حالتی خشم آلود از گرفتن خودداری نموده فرمود: کسی که گرفتاری و مصیبتی بر او وارد می شود شایسته صبر است، با پای برهنه رفت تا وارد منزل آن مرد شده و به او تسلیت گفت(1) .

روایت65.

کافی: از معاویةبن عمار نقل شده که: امام صادق ع را دیدم که با حنا خضاب می کند، خضابی غلیظ و پر رنگ(2).

روایت66.

کافی: ابن ابی یعفور گفت: امام صادق علیه السّلام دستهای خود را برای دعا بلند کرده بود شنیدم میگوید: (رب لا تکلنی الی نفسی طرفة عین ابدا لا اقل من ذلک و لا اکثر) خدایا مرا به اندازه یک چشم بر هم زدن، بخود وامگذار نه کمتر و نه بیشتر. در این موقع اشک از کنار محاسن امام جاری شد بمن فرمود: خدا ابن ابی یعفور یونس بن متی را کمتر از یک چشم بر هم زدن بخود واگذاشت و او مرتکب آن گناه شد. عرض کردم آقا بحد کفر رسید؟! فرمود نه ولی مردن در آن حال هلاکت است(3).

روایت67.

کافی: عبد اللَّه بن مسکان گفت با چند نفر از دوستان بحمام رفتیم وقتی بیرون آمدیم امام صادق علیه السّلام ما را دید فرمود از کجا می آیید گفتیم از حمام فرمود خدا شستشوی شما را پاک کند. عرض کردیم فدایت شویم و با ایشان رفتیم تا وارد حمام شد ما نشستیم تا خارج گردید باو گفتیم خدا شستشوی تو را پاک کند، او در جواب ما فرمود: (طهر کم اللَّه) خدا شما را پاک نماید(4).

ص: 46


1- . کافی 6 : 464
2- . همان 6 : 481
3- . کافی 2 : 581
4- . همان 6 : 500

السَّرَّاجِ قَالَ: کُنَّا نَمْشِی مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ هُوَ یُرِیدُ أَنْ یُعَزِّیَ ذَا قَرَابَةٍ لَهُ بِمَوْلُودٍ لَهُ فَانْقَطَعَ شِسْعُ نَعْلِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَتَنَاوَلَ نَعْلَهُ مِنْ رِجْلِهِ ثُمَّ مَشَی حَافِیاً فَنَظَرَ إِلَیْهِ ابْنُ أَبِی یَعْفُورٍ فَخَلَعَ نَعْلَ نَفْسِهِ مِنْ رِجْلِهِ وَ خَلَعَ الشِّسْعَ مِنْهَا وَ نَاوَلَهَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأَعْرَضَ عَنْهُ کَهَیْئَةِ الْمُغْضَبِ ثُمَّ أَبَی أَنْ یَقْبَلَهُ وَ قَالَ لَا إِنَّ صَاحِبَ الْمُصِیبَةِ أَوْلَی بِالصَّبْرِ عَلَیْهَا فَمَشَی حَافِیاً حَتَّی دَخَلَ عَلَی الرَّجُلِ الَّذِی أَتَاهُ لِیُعَزِّیَهُ (1).

«65»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَخْتَضِبُ بِالْحِنَّاءِ خِضَاباً قَانِیاً(2).

«66»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ سجیم [سُحَیْمٍ] عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ وَ هُوَ رَافِعٌ یَدَهُ إِلَی السَّمَاءِ رَبِّ لَا تَکِلْنِی إِلَی نَفْسِی طَرْفَةَ عَیْنٍ أَبَداً- لَا أَقَلَّ مِنْ ذَلِکَ وَ لَا أَکْثَرَ قَالَ فَمَا کَانَ بِأَسْرَعَ مِنْ أَنْ تَحَدَّرَ الدُّمُوعُ مِنْ جَوَانِبِ لِحْیَتِهِ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیَّ فَقَالَ یَا ابْنَ أَبِی یَعْفُورٍ إِنَّ یُونُسَ بْنَ مَتَّی وَکَلَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَی نَفْسِهِ أَقَلَّ مِنْ طَرْفَةِ عَیْنٍ فَأَحْدَثَ ذَلِکَ الذَّنْبَ قُلْتُ فَبَلَغَ بِهِ کُفْراً أَصْلَحَکَ اللَّهُ قَالَ لَا وَ لَکِنَّ الْمَوْتَ عَلَی تِلْکَ الْحَالِ هَلَاکٌ (3).

«67»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی رَفَعَهُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ قَالَ: کُنَّا جَمَاعَةً مِنْ أَصْحَابِنَا دَخَلْنَا الْحَمَّامَ فَلَمَّا خَرَجْنَا لَقِیَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لَنَا مِنْ أَیْنَ أَقْبَلْتُمْ فَقُلْنَا لَهُ مِنَ الْحَمَّامِ فَقَالَ أَنْقَی اللَّهُ غَسْلَکُمْ فَقُلْنَا لَهُ جُعِلْنَا فِدَاکَ وَ إِنَّا جِئْنَا مَعَهُ حَتَّی دَخَلَ الْحَمَّامَ فَجَلَسْنَا لَهُ حَتَّی خَرَجَ فَقُلْنَا لَهُ أَنْقَی اللَّهُ غَسْلَکَ فَقَالَ

ص: 46


1- 1. المصدر السابق ج 6 ص 464.
2- 2. المصدر السابق ج 6 ص 481 و فی الأصل( أبا جعفر) و فی الهامش عن بعض النسخ:( أبا عبد اللّه).
3- 3. المصدر السابق ج 2 ص 581.

روایت68.

کافی: عبد اللَّه بن عثمان گفت دیدم حضرت صادق شارب های خود را گرفته بطوری که نزدیک به پوست رسیده بود(1).

بیان

العسیب ریشه مو است.

روایت69.

کافی: امام صادق ع وارد حمام شد، حمامی گفت آقا برای شما خلوت می کنم فرمود: نه احتیاجی بخلوت شدن نیست مؤمن ساده تر و سبک تر از مقید بودن باین تشریفات است(2) .

روایت70.

کافی: حسین بن خالد از حضرت صادق نقل کرد که عرض کردم برای قرائت قرآن را به چند قسمت تقسیم کنم؟ فرمود: پنج یا هفت قسمت اما من قرآنی دارم که به چهارده قسمت تقسیم شده است(3).

روایت71.

کافی: یکی از اهل سنت گفت من خدمت حضرت صادق علیه السّلام میرسیدم، بخدا قسم مجلسی با ارزش تر از مجلس او ندیدم. روزی بمن فرمود: میدانی عطسه از کجا خارج می شود؟ گفتم از بینی فرمود: اشتباه کردی، عرض کردم فدایت شوم پس از کجا خارج می شود؟ فرمود: از تمام بدن همان طور که نطفه از تمام بدن خارج می شود و مجرای آن آلت مرد است، نمی بینی موقع عطسه تمام بدن تکان میخورد کسی که عطسه بزند تا هفت روز از مرگ در امان است(4).

روایت72.

کافی: حماد بن عثمان گفت:

ص: 47


1- . کافی 6 : 487
2- . همان 6 : 503
3- . کافی 2 : 617
4- . کافی 2: 657

طَهَّرَکُمُ اللَّهُ (1).

«68»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُثْمَانَ: أَنَّهُ رَأَی أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَحْفَی شَارِبَهُ حَتَّی أَلْصَقَهُ بِالْعَسِیبِ (2).

بیان

العسیب منبت الشعر.

«69»

کا، [الکافی] الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ سَعْدَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: دَخَلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام الْحَمَّامَ فَقَالَ لَهُ صَاحِبُ الْحَمَّامِ أُخْلِیهِ لَکَ فَقَالَ لَا حَاجَةَ لِی فِی ذَلِکَ الْمُؤْمِنُ أَخَفُّ مِنْ ذَلِکَ (3).

«70»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ شُعَیْبٍ عَنْ حُسَیْنِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ فِی کَمْ أَقْرَأُ الْقُرْآنَ فَقَالَ اقْرَأْهُ أَخْمَاساً اقْرَأْهُ أَسْبَاعاً أَمَا إِنَّ عِنْدِی مُصْحَفٌ مُجَزَّأٌ أَرْبَعَةَ عَشَرَ جُزْءاً(4).

«71»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ رَوَاهُ عَنْ رَجُلٍ مِنَ الْعَامَّةِ قَالَ: کُنْتُ أُجَالِسُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَلَا وَ اللَّهِ مَا رَأَیْتُ مَجْلِساً أَنْبَلَ مِنْ مَجَالِسِهِ قَالَ فَقَالَ لِی ذَاتَ یَوْمٍ مِنْ أَیْنَ تَخْرُجُ الْعَطْسَةُ فَقُلْتُ مِنَ الْأَنْفِ فَقَالَ لِی أَصَبْتَ الْخَطَأَ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مِنْ أَیْنَ تَخْرُجُ فَقَالَ مِنْ جَمِیعِ الْبَدَنِ کَمَا أَنَّ النُّطْفَةَ تَخْرُجُ مِنْ جَمِیعِ الْبَدَنِ وَ مَخْرَجُهَا مِنَ الْإِحْلِیلِ ثُمَّ قَالَ أَ مَا رَأَیْتَ الْإِنْسَانَ إِذَا عَطَسَ نُفِضَ أَعْضَاؤُهُ وَ صَاحِبُ الْعَطْسَةِ یَأْمَنُ الْمَوْتَ سَبْعَةَ أَیَّامِ (5).

«72»

کا، [الکافی] أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ حَمَّادِ

ص: 47


1- 1. المصدر السابق ج 6 ص 500.
2- 2. المصدر السابق ج 6 ص 487.
3- 3. المصدر السابق ج 6 ص 503.
4- 4. المصدر السابق ج 2 ص 617.
5- 5. المصدر السابق ج 2 ص 657.

امام صادق پای راست خود را روی ران چپ گذاشت مردی گفت فدایت شوم این طور نشستن ناپسند است فرمود: این حرف را یهودیان زده اند آن ها میگویند وقتی خدا از آفرینش آسمان ها و زمین فارغ شد و بر عرش قرار گرفت این طور نشست تا استراحت کند! به همین خاطر خداوند این آیه را نازل فرمود: «اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ»(1) {خداست که معبودی جز او نیست زنده و برپادارنده است نه خوابی سبک او را فرو می گیرد و نه خوابی گران} و امام علیه السّلام بهمان وضع نشستن خود را ادامه داد(2).

روایت73.

کافی: امام صادق علیه السلام امر کرد که در مورد حاجتی نامه ای بنویسند، نامه نوشته شده به ایشان داده شد، آن نامه هیچ استثنایی نداشت، امام فرمود: چطور انتظار دارید این حاجت برآورده شود در حالی که هیچ استثنایی در آن نیست، ببینید هر جا که استثنا ندارد استثنایی در آن بگذارید(3).

روایت74.

کافی: عبد الرحمن بن کثیر گفت خدمت حضرت صادق بودم که مهزم وارد شد امام فرمود: کنیز را صدا بزن که برای ما روغن و سرمه بیاورد. کنیز را صدا زدم یک شیشه روغن بنفشه آورد، روز سردی بود. مهزم از روغن کف دست خود ریخت. عرض کرد آقا این روغن بنفشه است و هوا خیلی سرد است. فرمود چه می شود؟

عرض کرد طبیب های کوفه میگویند بنفشه سرد است فرمود این روغن در تابستان سرد است، ولی در زمستان ملین و گرم است(4).

روایت75.

کافی: اسحاق بن عمار و ابن ابی عمیر از ابن اذینه نقل کردند که شخصی خدمت حضرت صادق از شکاف هایی که در دست و پایش پیدا می شود شکایت نمود، امام فرمود: مقداری پنبه بگیر و در آن روغن بان(5) بریز آن را روی ناف خود بگذار اسحاق بن عمار گفت فدایت شوم روغن بان را در پنبه بگذارد و بعد پنبه را روی ناف خود بگذارد. فرمود: اما تو اسحاق روغن را بریز داخل ناف خود زیرا ناف تو بزرگ است. ابن اذینه گفت آن مرد را بعدها ملاقات کردم

ص: 48


1- . بقره / 255
2- . کافی 2: 661
3- . همان 2: 673
4- . کافی 6: 521
5- . فرهنگ عمید: درختی است دارای برگهای سبز و لطیف است و خوشبو از دانه های آن که شبیه پسته است روغنی معطر میگیرند دانه آنها را حب البان میگویند.

بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: جَلَسَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مُتَوَرِّکاً رِجْلُهُ الْیُمْنَی عَلَی فَخِذِهِ الْیُسْرَی فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ جُعِلْتُ فِدَاکَ هَذِهِ جِلْسَةٌ مَکْرُوهَةٌ فَقَالَ لَا إِنَّمَا هُوَ شَیْ ءٌ قَالَتْهُ الْیَهُودُ لَمَّا أَنْ فَرَغَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ اسْتَوَی عَلَی الْعَرْشِ جَلَسَ هَذِهِ الْجِلْسَةَ لِیَسْتَرِیحَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ (1) وَ بَقِیَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مُتَوَرِّکاً کَمَا هُوَ(2).

«73»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُرَازِمِ بْنِ حَکِیمٍ قَالَ: أَمَرَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِکِتَابٍ فِی حَاجَةٍ فَکُتِبَ ثُمَّ عُرِضَ عَلَیْهِ وَ لَمْ یَکُنْ فِیهِ اسْتِثْنَاءٌ فَقَالَ کَیْفَ رَجَوْتُمْ أَنْ یَتِمَّ هَذَا وَ لَیْسَ فِیهِ اسْتِثْنَاءٌ انْظُرُوا کُلَّ مَوْضِعٍ لَا یَکُونُ فِیهِ اسْتِثْنَاءٌ فَاسْتَثْنُوا فِیهِ (3).

«74»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کَثِیرٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَدَخَلَ عَلَیْهِ مِهْزَمٌ فَقَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ادْعُ لَنَا الْجَارِیَةَ تَجِیئُنَا بِدُهْنٍ وَ کُحْلٍ فَدَعَوْتُ بِهَا فَجَاءَتْ بِقَارُورَةِ بَنَفْسَجٍ وَ کَانَ یَوْماً شَدِیدَ الْبَرْدِ فَصَبَّ مِهْزَمٌ فِی رَاحَتِهِ مِنْهَا ثُمَّ قَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ هَذَا بَنَفْسَجٌ وَ هَذَا الْبَرْدُ الشَّدِیدُ فَقَالَ وَ مَا بَالُهُ یَا مِهْزَمُ فَقَالَ إِنَّ مُتَطَبِّبِینَا بِالْکُوفَةِ یَزْعُمُونَ أَنَّ الْبَنَفْسَجَ بَارِدٌ فَقَالَ هُوَ بَارِدٌ فِی الصَّیْفِ لَیِّنٌ حَارٌّ فِی الشِّتَاءِ(4).

«75»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ وَ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَیْنَةَ قَالَ: شَکَا رَجُلٌ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام شُقَاقاً فِی یَدَیْهِ وَ رِجْلَیْهِ فَقَالَ لَهُ خُذْ قُطْنَةً فَاجْعَلْ فِیهَا بَاناً وَ ضَعْهَا عَلَی سُرَّتِکَ فَقَالَ إِسْحَاقُ بْنُ عَمَّارٍ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَنْ یَجْعَلَ الْبَانَ فِی قُطْنَةٍ وَ یَجْعَلَهَا فِی سُرَّتِهِ فَقَالَ أَمَّا أَنْتَ یَا إِسْحَاقُ فَصُبَّ الْبَانَ فِی سُرَّتِکَ فَإِنَّهَا کَبِیرَةٌ قَالَ ابْنُ أُذَیْنَةَ لَقِیتُ الرَّجُلَ

ص: 48


1- 1. سورة البقرة الآیة: 255.
2- 2. الکافی ج 2 ص 661.
3- 3. نفس المصدر ج 2 ص 673.
4- 4. المصدر السابق ج 6 ص 521.

گفت یک مرتبه آن کار را کردم و ناراحتی من برطرف شد(1).

روایت76.

کافی: قتیبه اعشی گفت خدمت حضرت صادق رفتم تا از پسر ایشان که مریض بود عیادت کنم، امام علیه السّلام را در حالی که بسیار محزون و غمگین بود ایستاده جلوی در دیدم، عرض کردم فدایت شوم بچه چطور است؟ فرمود: بخدا سوگند گرفتار درد خویش است. بعد داخل منزل شد ساعتی گذشت بعد در حالی بیرون آمد که صورتش میدرخشید و حزن و اندوهی نداشت. من امیدوار شدم که حتما بچه خوب شده است، عرض کردم آقا بچه چطور است؟ فرمود از دنیا رفت. عرض کردم وقتی زنده بود شما غمگین و محزون بودید، ولی حالا با اینکه مرده است اثری از آن اندوه نیست! فرمود: ما اهل بیتی هستیم که پیش از مصیبت زاری میکنیم اما وقتی قضای خدا انجام شود تسلیم امر او شده و راضی بقضای او هستیم(2) .

روایت77.

کافی: حضرت موسی بن جعفر فرمود پدرم مادرم و ام فروه را برای انجام حقوق اجتماعی اهل مدینه میفرستاد (ممکن است منظور دید و بازدیدها باشد)(3).

روایت78.

کافی: علاء بن کامل گفت نزد امام صادق ع نشسته بودم ناگاه صدای ناله از میان خانه بلند شد امام از جا حرکت کرد باز نشست آیه إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ را بر زبان جاری نمود، و باز سخن خود را از سر گرفت تا تمام شد. آنگاه فرمود ما دوست داریم خودمان و فرزندان و اموالمان سالم باشند، ولی وقتی قضای خدا جاری شد، دیگر نباید آنچه را که خدا برای ما نمیخواهد دوست داشته باشیم(4).

روایت79.

کافی: ابن شبرمه گفت هر وقت از حدیثی که امام صادق ع نقل کرد

ص: 49


1- . کافی 6: 523
2- . کافی 3: 225
3- . کافی 3: 217
4- . کافی 3: 226

بَعْدَ ذَلِکَ فَأَخْبَرَنِی أَنَّهُ فَعَلَهُ مَرَّةً وَاحِدَةً فَذَهَبَ عَنْهُ (1).

«76»

کا، [الکافی] الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ قُتَیْبَةَ الْأَعْشَی قَالَ: أَتَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَعُودُ ابْناً لَهُ فَوَجَدْتُهُ عَلَی الْبَابِ فَإِذَا هُوَ مُهْتَمٌّ حَزِینٌ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ کَیْفَ الصَّبِیُّ فَقَالَ وَ اللَّهِ إِنَّهُ لِمَا بِهِ ثُمَّ دَخَلَ فَمَکَثَ سَاعَةً ثُمَّ خَرَجَ إِلَیْنَا وَ قَدْ أَسْفَرَ وَجْهُهُ وَ ذَهَبَ التَّغَیُّرُ وَ الْحُزْنُ قَالَ فَطَمِعْتُ أَنْ یَکُونَ قَدْ صَلَحَ الصَّبِیُّ فَقُلْتُ کَیْفَ الصَّبِیُّ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَقَالَ لَقَدْ مَضَی لِسَبِیلِهِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ لَقَدْ کُنْتَ وَ هُوَ حَیٌّ مُهْتَمّاً حَزِیناً وَ قَدْ رَأَیْتُ حَالَکَ السَّاعَةَ وَ قَدْ مَاتَ غَیْرَ تِلْکَ الْحَالِ فَکَیْفَ هَذَا فَقَالَ إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ إِنَّمَا نَجْزَعُ قَبْلَ الْمُصِیبَةِ فَإِذَا وَقَعَ أَمْرُ اللَّهِ رَضِینَا بِقَضَائِهِ وَ سَلَّمْنَا لِأَمْرِهِ (2).

«77»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الْکَاهِلِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ: کَانَ أَبِی یَبْعَثُ أُمِّی وَ أُمَّ فَرْوَةَ تَقْضِیَانِ حُقُوقَ أَهْلِ الْمَدِینَةِ(3).

«78»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ کَامِلٍ قَالَ: کُنْتُ جَالِساً عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَصَرَخَتِ الصَّارِخَةُ مِنَ الدَّارِ فَقَامَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ثُمَّ جَلَسَ فَاسْتَرْجَعَ وَ عَادَ فِی حَدِیثِهِ حَتَّی فَرَغَ مِنْهُ ثُمَّ قَالَ إِنَّا لَنُحِبُّ أَنْ نُعَافَی فِی أَنْفُسِنَا وَ أَوْلَادِنَا وَ أَمْوَالِنَا فَإِذَا وَقَعَ الْقَضَاءُ فَلَیْسَ لَنَا أَنْ نُحِبَّ مَا لَمْ یُحِبَّ اللَّهُ لَنَا(4).

«79»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنِ ابْنِ شُبْرُمَةَ قَالَ: مَا ذَکَرْتُ حَدِیثاً سَمِعْتُهُ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ

ص: 49


1- 1. المصدر السابق ج 6 ص 523.
2- 2. المصدر السابق ج 3 ص 225.
3- 3. المصدر السابق ج 3 ص 217 ذیل حدیث.
4- 4. المصدر السابق ج 3 ص 226.

یادم می آید چنان ناراحت میشوم که نزدیک است قلبم کنده شود، امام فرمود: پدرم از جدم و ایشان از پیامبر اکرم نقل کرد. ابن شبرمه گفت: بخدا سوگند پدر و جدش هرگز بر پیامبر دروغ نمی بندند گفت پیامبر فرموده: هر کس بر اساس گمان و قیاس رفتار کند، خود و دیگران را از بین برده و هر کس حلال و حرام مردم را بگوید و فتوا دهد، با وجود اینکه ناسخ و منسوخ را نمیشناسد خود و دیگران را از بین برده است(1).

روایت80.

کافی: ابان بن تغلب گفت در حالی خدمت حضرت صادق رسیدم که مشغول نماز بود، شمردم در رکوع و سجود شصت تسبیح گفت(2).

روایت81.

کافی: حمزة بن حمران و حسن بن زیاد گفتند: خدمت حضرت صادق رسیدیم گروهی در خدمتش بودند نماز عصر را با آنها خواند، ما نماز خوانده بودیم شمردیم در رکوع «سبحان ربی العظیم» را سی و سه یا سی و چهار مرتبه گفت. یکی از این دو راوی در حدیث خود نقل کرده تعداد «سبحان ربی العظیم و بحمده» در رکوع و سجده، برابر بود(3) .

روایت82.

کافی: موسی بن اشیم گفت: خدمت حضرت صادق بودم شخصی در مورد یک آیه قرآن سؤال کرد امام به او جواب داد. بعد دیگری آمد و از همان آیه سؤال کرد اما ایشان جوابی بر خلاف جواب اول داد. من بی اندازه ناراحت شدم انگار قلبم با کارد تکه تکه می شود، با خود گفتم من ابو قتاده را در شام رها کردم با اینکه او به اندازه یک واو اشتباه نمیکند، آن وقت آمدم پیش این شخص که چنین خطایی می کند. در همین موقع نفر سوم آمد امام به او پاسخی بر خلاف اولی و دومی داد، من آسوده شدم چون فهمیدم از روی تقیه جواب میدهد. بعد امام متوجه من شده فرمود: پسر اشیم! خداوند عز و جل دانش را در اختیار

ص: 50


1- . کافی 1: 43
2- . کافی 1: 329
3- . همان

إِلَّا کَادَ أَنْ یَتَصَدَّعَ قَلْبِی قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَالَ ابْنُ شُبْرُمَةَ وَ أُقْسِمُ بِاللَّهِ مَا کَذَبَ أَبُوهُ عَلَی جَدِّهِ وَ لَا جَدُّهُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ عَمِلَ بِالْمَقَایِیسِ فَقَدْ هَلَکَ وَ أَهْلَکَ وَ مَنْ أَفْتَی وَ هُوَ لَا یَعْلَمُ النَّاسِخَ مِنَ الْمَنْسُوخِ وَ الْمُحْکَمَ مِنَ الْمُتَشَابِهِ فَقَدْ هَلَکَ وَ أَهْلَکَ (1).

«80»

کا، [الکافی] الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ هُوَ یُصَلِّی فَعَدَدْتُ لَهُ فِی الرُّکُوعِ وَ السُّجُودِ سِتِّینَ تَسْبِیحَةً(2).

«81»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ حُمْرَانَ وَ الْحَسَنِ بْنِ زِیَادٍ قَالا: دَخَلْنَا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ عِنْدَهُ قَوْمٌ فَصَلَّی بِهِمُ الْعَصْرَ وَ قَدْ کُنَّا صَلَّیْنَا فَعَدَدْنَا لَهُ فِی رُکُوعِهِ سُبْحَانَ رَبِّیَ الْعَظِیمِ أَرْبَعاً أَوْ ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ مَرَّةً وَ قَالَ أَحَدُهُمَا فِی حَدِیثِهِ وَ بِحَمْدِهِ فِی الرُّکُوعِ وَ السُّجُودِ سَوَاءٌ(3).

«82»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ یَحْیَی بْنِ أَبِی عِمْرَانَ عَنْ یُونُسَ عَنْ بَکَّارِ بْنِ بَکْرٍ عَنْ مُوسَی بْنِ أَشْیَمَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَسَأَلَهُ رَجُلٌ عَنْ آیَةٍ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَأَخْبَرَهُ بِهَا ثُمَّ دَخَلَ عَلَیْهِ دَاخِلٌ فَسَأَلَهُ عَنْ تِلْکَ الْآیَةِ فَأَخْبَرَهُ بِخِلَافِ مَا أَخْبَرَ الْأَوَّلَ فَدَخَلَنِی مِنْ ذَلِکَ مَا شَاءَ اللَّهُ حَتَّی کَأَنَّ قَلْبِی یُشْرَحُ بِالسَّکَاکِینِ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی تَرَکْتُ أَبَا قَتَادَةَ بِالشَّامِ لَا یُخْطِئُ فِی الْوَاوِ وَ شِبْهِهِ وَ جِئْتُ إِلَی هَذَا یُخْطِئُ هَذَا الْخَطَأَ کُلَّهُ فَبَیْنَا أَنَا کَذَلِکَ إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ آخَرُ فَسَأَلَهُ عَنْ تِلْکَ الْآیَةِ فَأَخْبَرَهُ بِخِلَافِ مَا أَخْبَرَنِی وَ أَخْبَرَ صَاحِبَیَّ فَسَکَنَتْ نَفْسِی فَعَلِمْتُ أَنَّ ذَلِکَ مِنْهُ تَقِیَّةٌ قَالَ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَیَّ فَقَالَ لِی یَا ابْنَ أَشْیَمَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَوَّضَ إِلَی

ص: 50


1- 1. المصدر السابق ج 1 ص 43.
2- 2. المصدر السابق ج 1 ص 329.
3- 3. المصدر السابق ج 1 ص 329.

سلیمان بن داود گذارد و فرمود: «هذا عَطاؤُنا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِکْ بِغَیْرِ حِسابٍ»(1) {[گفتیم:] این بخشش ماست، [آن را] بی شمار ببخش یا نگاه دار}، فرمود به پیامبر اسلام نیز واگذار کرد و فرمود: «ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا»(2) {و آنچه را فرستاده [او] به شما داد، آن را بگیرید و از آنچه شما را باز داشت، بازایستید} فرمود: و آنچه خداوند به رسول اکرم واگذار نمود ایشان در اختیار ما گذاشته است(3).

روایت83.

کافی: یونس یا دیگری از امام صادق ع نقل کرد: که بایشان عرض کردم فدایت شوم شنیده ام در مورد در آمد چشمه موسوم بزیاد عملی را انجام میدهی مایلم از خودتان بشنوم فرمود: بله گفته ام وقتی میوه میرسد چند جای دیوارهای باغ را بشکافند تا مردم بتوانند داخل شوند و از میوه آن بخورند. دستور داده ام ده لگن بزرگ بگذارند و بر سر هر لگن ده نفر بنشینند و بخورند وقتی آنها خوردند ده نفر دیگر برای هر نفر یک پیمانه خرما بریزند. و دستور دادم به هر کدام از همسایگان باغ از پیر مردها و پیره زنان و بچه ها و مریض ها و زنانی که نمیتوانند بیایند یک پیمانه بدهند. وقتی محصول جمع آوری شد اجرت کارکنان و نگهبانان و مزدوران را میدهم و بقیه را بمدینه می آورم و میان خانواده ها و مستحقین تقسیم میکنم و به هر کدام دو یا سه بار کمتر و بیشتر به مقدار احتیاج آنها می دهم، بعد از تمام این مصارف چهار صد دینار برایم باقی میماند، در حالی که غله آن چشمه چهار هزار دینار است(4).

توضیح

در برخی نسخه ها بنیات با باء بعد نون و بعد یاء بر ساخت مصغر آمده است.

در کتاب نهایه در این حدیث(5) آمده است: از مردی که از مرز می آمد سؤال شد آیا سپاهیان در ظرف های کوچک می نوشند؟ گفت: نه بلکه قوم ظرفی می آورند و آن را دست به دست می گردانند تا همه از آن بنوشند، البنیات در اینجا ظرف های کوچک است و گفت: بسطنا له بناء یعنی آن را برایش گستردیم،

ص: 51


1- . ص / 39
2- حشر / 7
3- . کافی 1: 265
4- . همان 3 : 569
5- . نهایة فی اللغة 1 : 96

سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ علیهما السلام فَقَالَ هذا عَطاؤُنا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِکْ بِغَیْرِ حِسابٍ (1) وَ فَوَّضَ إِلَی نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ- وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا(2) فَمَا فَوَّضَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَدْ فَوَّضَهُ إِلَیْنَا(3).

«83»

کا، [الکافی] أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ وَ غَیْرُهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الرَّیَّانِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ یُونُسَ أَوْ غَیْرِهِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ بَلَغَنِی أَنَّکَ کُنْتَ تَفْعَلُ فِی غَلَّةِ عَیْنِ زِیَادٍ شَیْئاً وَ أَنَا أُحِبُّ أَنْ أَسْمَعَهُ مِنْکَ قَالَ فَقَالَ لِی نَعَمْ کُنْتُ آمُرُ إِذَا أَدْرَکَتِ الثَّمَرَةُ أَنْ یُثْلَمَ فِی حِیطَانِهَا الثُّلَمُ لِیَدْخُلَ النَّاسُ وَ یَأْکُلُوا وَ کُنْتُ آمُرُ فِی کُلِّ یَوْمٍ أَنْ یُوضَعَ عَشْرُ بُنَیَّاتٍ یَقْعُدُ عَلَی کُلِّ بُنَیَّةٍ عَشَرَةٌ کُلَّمَا أَکَلَ عَشَرَةٌ جَاءَ عَشَرَةٌ أُخْرَی یُلْقَی لِکُلِّ نَفْسٍ مِنْهُمْ مُدٌّ مِنْ رُطَبٍ وَ کُنْتُ آمُرُ لِجِیرَانِ الضَّیْعَةِ کُلِّهِمُ الشَّیْخِ وَ الْعَجُوزِ وَ الصَّبِیِّ وَ الْمَرِیضِ وَ الْمَرْأَةِ وَ مَنْ لَا یَقْدِرُ أَنْ یَجِی ءَ فَیَأْکُلَ مِنْهَا لِکُلِّ إِنْسَانٍ مِنْهُمْ مُدٌّ فَإِذَا کَانَ الْجَذَاذُ وَفَیْتُ الْقُوَّامَ

وَ الْوُکَلَاءَ وَ الرِّجَالَ أُجْرَتَهُمْ وَ أَحْمِلُ الْبَاقِیَ إِلَی الْمَدِینَةِ فَفَرَّقْتُ فِی أَهْلِ الْبُیُوتَاتِ وَ الْمُسْتَحِقِّینَ الرَّاحِلَتَیْنِ وَ الثَّلَاثَةَ وَ الْأَقَلَّ وَ الْأَکْثَرَ عَلَی قَدْرِ اسْتِحْقَاقِهِمْ وَ حَصَلَ لِی بَعْدَ ذَلِکَ أَرْبَعُمِائَةِ دِینَارٍ وَ کَانَ غَلَّتُهَا أَرْبَعَةَ آلَافِ دِینَارٍ(4).

بیان

فی بعض النسخ بنیات بالباء الموحدة ثم النون ثم الیاء المثناة التحتانیة علی بناء التصغیر.

قال فی النهایة فی الحدیث (5)

أنه سأل رجلا قدم من الثغر هل شرب الجیش فی البنیات الصغار قال لا إن القوم لیؤتون بالإناء فیتداولونه حتی یشربوه کلهم البنیات هاهنا الأقداح الصغار و قال بسطنا له بناء أی نطعا هکذا جاء

ص: 51


1- 1. سورة ص الآیة: 39.
2- 2. سورة الحشر الآیة: 7.
3- 3. الکافی ج 1 ص 265.
4- 4. الکافی ج 3 ص 569.
5- 5. النهایة فی اللغة ج 1 ص 96.

در تفسیر آن این چنین آمده است و به آن المبناة نیزگفته می شود.

در برخی نسخه ها آمده است ثبنة با ثاء و باء سپس نون و این ظاهرتر است. فیروزآبادی(1) گفت: ثبن الثوب یثبنه ثبنا با کسره یعنی انتهای لباس را تا زده و آن را دوخت یا در ظرف چیزی ریخته و آن را در مقابلش حمل کرد، الثبین و الثبان با کسره و الثبنة با ضمه قسمتی از لباست است که آن را در مقابلت خم می کنی، سپس در آن خرما یا چیز دیگری قرار می دهی و در جمله این گونه می آید و قد أثبنت فی ثوبی. جزری(2) گفت: در حدیث آمده: إذا مر أحدکم بحائط فلیأکل منه و لا تتخذ ثبانا. الثبان ظرفی است که چیزی در آن ریخته و می برند و مقابل فرد می گذارند، گفته می شود: ثبنت الثوب أثبنه ثبنا و ثبانا و معنای آن این است که لباست را خم کرده و در آن چیزی قرار دهی، مفرد آن می شود ثبنة.

احتمال دارد الثبنات تصحیف الثبان باشد یا گفته می شود که این گونه جمع می شود، مانند غرفة که جمع آن غرفات است یا لبنة که جمعش لبنات است.

روایت84.

کافی: امام صادق ع فرمود: بین من و مردی منجم زمینی مشترک بود، او پیوسته برای تقسیم تأخیر می انداخت تا ساعتی را انتخاب کند که بنظر خودش برایش خوش یمن باشد و برای من نحس. بالاخره تقسیم کردیم قسمت خوب بمن افتاد، منجم از ناراحتی دست بر پشت دست دیگر زده گفت: مثل امروز ندیده بودم.

گفتم: مگر از علم خود استفاده نکردی گفت من با اطلاع از علم نجوم برای شما ساعت نحس انتخاب کردم و خودم در ساعت سعد خارج شدم باز قسمت بهتر بشما افتاد. گفتم می خواهی حدیثی را که پدرم از پدر خود برایم نقل کرده برایت بگویم؟ پدرم گفت: پیامبر اکرم فرمود: هر کس مایل است نحسی روزش برطرف شود اول صبح صدقه بدهد خداوند با این صدقه نحسی آن روز را برطرف میکند و هر که می خواهد نحسی شبش برطرف گردد شب را با صدقه شروع کند، خداوند با این صدقه نحسی شبش را برطرف می کند. گفتم من وقتی خارج شدم صدقه دادم فایده این صدقه برای تو از علم نجوم تو بهتر است(3).

ص: 52


1- . القاموس 4 : 206
2- . النهایة 1 : 125
3- . کافی 4: 6

تفسیره و یقال له أیضا المبناة انتهی.

و فی بعض النسخ ثبنه بالثاء المثلثة ثم الباء الموحدة فالنون و هو أظهر قال الفیروزآبادی (1)

ثبن الثوب یثبنه ثبنا و ثبانا بالکسر ثنی طرفه و خاطه أو جعل فی الوعاء شیئا و حمله بین یدیه و الثبین و الثبان بالکسر و الثبنة بالضم الموضع الذی تحمل فیه من ثوبک تثنیه بین یدیک ثم تجعل فیه من التمر أو غیره و قد أثبنت فی ثوبی و قال الجزری (2)

فی الحدیث: إذا مر أحدکم بحائط فلیأکل منه و لا تتخذ ثبانا.

الثبان الوعاء الذی یحمل فیه الشی ء و یوضع بین یدی الإنسان یقال ثبنت الثوب أثبنه ثبنا و ثبانا و هو أن تعطف ذیل قمیصک فتجعل فیه شیئا تحمله الواحدة ثبنة انتهی.

فیحتمل أن یکون الثبنات تصحیف الثبان أو یقال أنه قد یجمع هکذا أیضا کغرفة علی غرفات و لبنة علی لبنات.

«84»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ بَیْنِی وَ بَیْنَ رَجُلٍ قِسْمَةُ أَرْضٍ وَ کَانَ الرَّجُلُ صَاحِبَ نُجُومٍ وَ کَانَ یَتَوَخَّی سَاعَةَ السُّعُودِ فَیَخْرُجُ فِیهَا وَ أَخْرُجُ أَنَا فِی سَاعَةِ النُّحُوسِ فَاقْتَسَمْنَا فَخَرَجَ لِی خَیْرُ الْقِسْمَیْنِ فَضَرَبَ الرَّجُلُ بِیَدِهِ الْیُمْنَی عَلَی الْیُسْرَی ثُمَّ قَالَ مَا رَأَیْتُ کَالْیَوْمِ قَطُّ قُلْتُ وَیْکِ أَ لَا أُخْبِرُکَ ذَاکَ قَالَ إِنِّی صَاحِبُ نُجُومٍ أَخْرَجْتُکَ فِی سَاعَةِ النُّحُوسِ فَخَرَجْتُ أَنَا فِی سَاعَةِ السُّعُودِ ثُمَّ قَسَمْنَا فَخَرَجَ لَکَ خَیْرُ الْقِسْمَیْنِ فَقُلْتُ أَ لَا أُحَدِّثُکَ بِحَدِیثٍ حَدَّثَنِی بِهِ أَبِی علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَدْفَعَ اللَّهُ عَنْهُ نَحْسَ یَوْمِهِ فَلْیَفْتَتِحْ یَوْمَهُ بِصَدَقَةٍ یُذْهِبُ اللَّهُ بِهَا عَنْهُ نَحْسَ یَوْمِهِ وَ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یُذْهِبَ اللَّهُ عَنْهُ نَحْسَ لَیْلَتِهِ فَلْیَفْتَتِحْ لَیْلَتَهُ بِصَدَقَةٍ یَدْفَعُ اللَّهُ عَنْهُ نَحْسَ لَیْلَتِهِ فَقُلْتُ إِنِّی افْتَتَحْتُ خُرُوجِی بِصَدَقَةٍ فَهَذَا

ص: 52


1- 1. القاموس ج 4 ص 206.
2- 2. النهایة ج 1 ص 125.

توضیح

ألا أخبرک ذاک یعنی آیا تو را از آن علمی که ادعا می کنی برای تو بهتر است با خبر نکنم و در یکی نسخه ها آمده است ألا خبرک ذاک که شاید خاء در این جا مضموم باشد، یعنی نفع علم تو این چیزی که تو فکر می کنی نیست و در یکی از نسخه ها آمده خیرک یعنی آیا خیر تو در این قسمتی که نصیب تو شده نیست؟

در یکی از نسخه ها آمده: ویل الآخر ما ذاک و دلیل آن این است که قاعده عرب آن است که وقتی می خواهد مطلبی را حکایت کند که درست نیست مخاطب را با آن عبارت خطاب کند، این چنین آن را تغییر می دهد. هم چنان که ویلی را ویله تغییر می دهند، بنابراین هنگام نقل حکایت راوی از ویلک به ویل الآخر تعبیر کرده است.

روایت85.

کافی: امام صادق ع فرمود: معروف و کار نیک آن است که قبل از درخواست به کسی چیزی بدهی، ولی بخشش بعد از سؤال و درخواست بهای آبروریزی اوست، شب را تا بصبح بیدار بوده و بی خوابی کشیده و با ناراحتی بسر برده، پیوسته حالتی از یأس و امید داشته، نمی دانسته برای رفع نیاز خود بکه پناه برد، بعد از این همه ناراحتی بالاخره پیش تو می آید قلبش می تپد و دست و پایش میلرزد آثار این ناراحتی را از خونی که بچهره اش حالتی حاکی از شرم داده می بینی تازه نمیداند مأیوس باز می گردد یا شادمان(1).

روایت86.

کافی: یونس گفت امام صادق ع شکر صدقه میداد عرض کردند آقا شکر را صدقه میدهی فرمود: آری چون از هر چیزی نزد من محبوب تر است، مایلم آنچه از همه چیز بیشتر دوست دارم صدقه بدهم(2).

روایت87.

امالی شیخ طوسی: یحیی بن علا گفت امام صادق ع سخت بیمار شد دستور داد او را بمسجد پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله و سلم بردند، تا صبح روز بیست و سوم ماه رمضان در آنجا بود(3).

ص: 53


1- .همان 4: 23
2- . کافی 4: 61
3- . امالی شیخ طوسی: 66

خَیْرٌ لَکَ مِنْ عِلْمِ النُّجُومِ (1).

بیان

أ لا أخبرک ذاک أی أ لا أخبرک ذاک العلم الذی تدعیه بما هو خیر لک و فی بعض النسخ أ لا خبرک ذاک فلعله بضم الخاء أی لیس علمک نفعه هذا الذی تری و فی بعضها خیرک أی أ لیس خیرک فی تلک القسمة التی وقعت.

و فی بعض النسخ ویل الآخر ما ذاک و وجه بأن من قاعدة العرب أنه إذا أراد حکایة ما لا یناسب مواجهة المحکی له به یغیره هکذا کما یعبر عن ویلی بقولهم ویله فعبر عن ویلک عند نقل الحکایة للراوی بقوله ویل الآخر.

«85»

کا، [الکافی] أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ وَ غَیْرُهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ نُوحِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الذُّهْلِیِّ رَفَعَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الْمَعْرُوفُ ابْتِدَاءٌ وَ أَمَّا مَنْ أَعْطَیْتَهُ بَعْدَ الْمَسْأَلَةِ فَإِنَّمَا کَافَیْتَهُ بِمَا بَذَلَ لَکَ مِنْ وَجْهِهِ یَبِیتُ لَیْلَتَهُ أَرِقاً مُتَمَلْمِلًا یَمْثُلُ بَیْنَ الرَّجَاءِ وَ الْیَأْسِ- لَا یَدْرِی أَیْنَ یَتَوَجَّهُ لِحَاجَتِهِ ثُمَّ یَعْزِمُ بِالْقَصْدِ لَهَا فَیَأْتِیکَ وَ قَلْبُهُ یَرْجُفُ وَ فَرَائِصُهُ تُرْعَدُ قَدْ تَرَی دَمَهُ فِی وَجْهِهِ- لَا یَدْرِی أَ یَرْجِعُ بِکَآبَةٍ أَمْ بِفَرَحٍ (2).

«86»

کا، [الکافی] عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ شُعَیْبٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَاصِمٍ عَنْ یُونُسَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَنَّهُ کَانَ یَتَصَدَّقُ بِالسُّکَّرِ فَقِیلَ لَهُ أَ تَتَصَدَّقُ بِالسُّکَّرِ فَقَالَ نَعَمْ إِنَّهُ لَیْسَ شَیْ ءٌ أَحَبَّ إِلَیَّ مِنْهُ فَأَنَا أُحِبُّ أَنْ أَتَصَدَّقَ بِأَحَبِّ الْأَشْیَاءِ إِلَیَ (3).

«87»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی أَحْمَدُ بْنُ عُبْدُونٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الزُّبَیْرِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ رِزْقٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ الْعَلَاءِ قَالَ: کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَرِیضاً مُدْنِفاً فَأَمَرَ فَأُخْرِجَ إِلَی مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَکَانَ فِیهِ حَتَّی أَصْبَحَ لَیْلَةَ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ (4).

ص: 53


1- 1. الکافی ج 4 ص 6.
2- 2. نفس المصدر ج 4 ص 23.
3- 3. المصدر السابق ج 4 ص 61.
4- 4. أمالی ابن الشیخ الطوسیّ ص 66.

روایت88.

امالی شیخ طوسی: امام صادق علیه السّلام کیسه زری بمن داده فرمود: این کیسه را بفلانی از بنی هاشم بده و باو نگو من باو داده ام. گفت من کیسه بردم و به او دادم گفت خدا بکسی که داده خیر بدهد، هر سال آنقدر بمن میدهد که تا سال دیگر برای ما کافی است، ولی جعفر بن محمّد با آن ثروتی که دارد یک شاهی بما نمیدهد(1).

روایت89.

کافی: حسن بن راشد گفت امام صادق هر وقت روزه میگرفت عطری خوش بکار میبرد و می فرمود: عطر تحفه روزه دار است(2).

روایت90.

کافی: معتب گفت حضرت صادق فرمود برو فطریه خانواده مرا بده فطریه برده ها را نیز بده همه را جمع کن مبادا یکنفر را واگذاری، اگر فطریه یک نفر را ندهی میترسم مرگ او را فرا گیرد(3) .

روایت91.

کافی: از ابن ثغلب نقل شده: که در مسیر بین مکه و مدینه همراه امام صادق علیه السلام بودم، وقتی به حرم رسید پایین آمد، غسل کرد و نعلین خود را به دست گرفت، سپس پابرهنه وارد حرم شد(4).

روایت92.

کافی: حماد بن عثمان گفت خدمت حضرت صادق رسیدم، مردی عرض کرد شما می فرمایید حضرت علی علیه السّلام لباسهای درشت و خشن میپوشید، پیراهن بچهار درهم کمتر یا بیشتر میخرید ولی ما می بینیم که شما لباسهای تازه میپوشید فرمود: حضرت علی آن لباس را در زمانی میپوشید که مردم بد نمیدانستند اگر امروز آن لباس را بپوشد انگشت نما می شود، بهترین لباس هر زمان همان لباس معمول مردم است

ص: 54


1- . امالی شیخ طوسی: 66
2- . کافی 4: 113
3- . همان 4: 174
4- . کافی 4: 398
«88»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی بِالْإِسْنَادِ الْمُتَقَدِّمِ عَنِ الْعَبَّاسِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْخَثْعَمِیِّ قَرِیبِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَابِرٍ قَالَ: أَعْطَانِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام خَمْسِینَ دِینَاراً فِی صُرَّةٍ فَقَالَ ادْفَعْهَا إِلَی رَجُلٍ مِنْ بَنِی هَاشِمٍ وَ لَا تُعْلِمْهُ أَنِّی أَعْطَیْتُکَ شَیْئاً قَالَ فَأَتَیْتُهُ فَقَالَ مِنْ أَیْنَ هَذَا جَزَاهُ اللَّهُ خَیْراً فَمَا یَزَالُ کُلَّ حِینٍ یَبْعَثُ بِهَا فَیَکُونُ مِمَّا نَعِیشُ فِیهِ إِلَی قَابِلٍ وَ لَکِنْ لَا یَصِلُنِی جَعْفَرٌ بِدِرْهَمٍ فِی کَثْرَةِ مَالِهِ (1).

«89»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ قَالَ: کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذَا صَامَ تَطَیَّبَ بِالطِّیبِ وَ یَقُولُ الطِّیبُ تُحْفَةُ الصَّائِمِ (2).

«90»

کا، [الکافی] أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ مُعَتِّبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ: اذْهَبْ فَأَعْطِ عَنْ عِیَالِنَا الْفِطْرَةَ وَ أَعْطِ عَنِ الرَّقِیقِ وَ اجْمَعْهُمْ وَ لَا تَدَعْ مِنْهُمْ أَحَداً فَإِنَّکَ إِنْ تَرَکْتَ مِنْهُمْ إِنْسَاناً تَخَوَّفْتُ عَلَیْهِ الْفَوْتَ قُلْتُ وَ مَا الْفَوْتُ قَالَ الْمَوْتُ (3).

«91»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ ابْنِ تَغْلِبَ قَالَ: کُنْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مُزَامِلَهُ فِیمَا بَیْنَ مَکَّةَ وَ الْمَدِینَةِ فَلَمَّا انْتَهَی إِلَی الْحَرَمِ نَزَلَ وَ اغْتَسَلَ وَ أَخَذَ نَعْلَیْهِ بِیَدَیْهِ ثُمَّ دَخَلَ الْحَرَمَ حَافِیاً(4).

«92»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الْخَزَّازِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: حَضَرْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ قَالَ لَهُ رَجُلٌ أَصْلَحَکَ اللَّهُ ذَکَرْتَ أَنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام کَانَ یَلْبَسُ الْخَشِنَ یَلْبَسُ الْقَمِیصَ بِأَرْبَعَةِ دَرَاهِمَ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ وَ نَرَی عَلَیْکَ اللِّبَاسَ الْجَدِیدَ فَقَالَ لَهُ إِنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام کَانَ یَلْبَسُ ذَلِکَ فِی زَمَانٍ لَا یُنْکَرُ وَ لَوْ لُبِسَ مِثْلُ ذَلِکَ الْیَوْمَ شُهِرَ بِهِ فَخَیْرُ لِبَاسِ کُلِّ زَمَانٍ لِبَاسُ

ص: 54


1- 1. أمالی ابن الشیخ الطوسیّ ص 66.
2- 2. الکافی ج 4 ص 113.
3- 3. نفس المصدر ج 4 ص 174.
4- 4. المصدر السابق ج 4 ص 398.

اما هنگامی که قائم آل محمّد قیام کند لباس علی علیه السّلام را میپوشد و به روش او رفتار میکند(1).

روایت93.

کافی: زید شحام گفت شب جمعه بود و ما در خدمت حضرت صادق علیه السّلام و در راه بودیم، فرمود: قدری قرآن بخوان امشب شب جمعه است. این آیه را خواندم «إِنَّ یَوْمَ الْفَصْلِ مِیقاتُهُمْ أَجْمَعِینَ یَوْمَ لا یُغْنِی مَوْلًی عَنْ مَوْلًی شَیْئاً وَ لا هُمْ یُنْصَرُونَ إِلَّا مَنْ رَحِمَ اللَّهُ»(2) {در حقیقت روز جداسازی موعد همه آنهاست * همان روزی که هیچ دوستی از هیچ دوستی نمی تواند حمایتی کند، و آنان یاری نمی شوند * مگر کسی را که خدا رحمت کرده است}، حضرت صادق علیه السّلام فرمود: بخدا قسم آنهایی که خدا به آنها رحم میکند ما هستیم ما همان گروهی هستیم که خداوند در این آیه استثنا فرمود ولی ما از مردم بی نیازیم(3).

روایت94.

کافی: ابو بصیر گفت حضرت صادق فرمود پدرم امام محمد باقر ع هنگام طواف مرا دید، آن موقع سنی نداشتم ولی در عبادت کوشش بسیار کرده بودم. پدرم دید که عرق از سر و صورت من فرو میریزد فرمود: پسرم جعفر خداوند وقتی بنده ای را دوست داشته باشد او را وارد بهشت میکند و عمل کم را از او می پذیرد(4) .

روایت95.

کافی: وقتی جوان بودم تلاش زیادی در عبادت کرده بودم، پدرم به من فرمود: پسرم چه می کنی؟ خداوند عز و جل وقتی بنده ای را دوست داشته باشد به عمل کم او راضی است(5).

روایت96.

کافی: عبد الاعلی آزاد شده آل سام گفت: در راه مدینه با حضرت صادق علیه السّلام برخورد کردم، روز بسیار گرمی بود، عرض کردم فدایت شوم با مقامی که نزد خدا و خویشاوندی که با پیامبر داری، خود را در چنین روزی این گونه به زحمت انداخته ای!؟ فرمود: عبد الاعلی برای کسب روزی بیرون آمده ام تا از مثل تو بی نیاز باشم(6).

ص: 55


1- . همان 6: 444
2- . دخان / 40 ، 41 ، 42
3- . کافی 1: 423
4- . کافی 1 : 86
5- . همان 2 : 87
6- . کافی 5 : 74

أَهْلِهِ غَیْرَ أَنَّ قَائِمَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ علیهم السلام إِذَا قَامَ لَبِسَ ثِیَابَ عَلِیٍّ علیه السلام وَ سَارَ بِسِیرَةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیٍّ علیه السلام (1).

«93»

کا، [الکافی] أَحْمَدُ بْنُ مِهْرَانَ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْحَسَنِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ نَحْنُ فِی الطَّرِیقِ فِی لَیْلَةِ الْجُمُعَةِ اقْرَأْ فَإِنَّهَا لَیْلَةُ الْجُمُعَةِ قُرْآناً فَقَرَأْتُ إِنَّ یَوْمَ الْفَصْلِ مِیقاتُهُمْ

أَجْمَعِینَ- یَوْمَ لا یُغْنِی مَوْلًی عَنْ مَوْلًی شَیْئاً وَ لا هُمْ یُنْصَرُونَ إِلَّا مَنْ رَحِمَ اللَّهُ (2) فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام نَحْنُ وَ اللَّهِ الَّذِی یَرْحَمُ اللَّهُ وَ نَحْنُ وَ اللَّهِ الَّذِی اسْتَثْنَی اللَّهُ وَ لَکِنَّا نُغْنِی عَنْهُمْ (3).

«94»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ عَنْ مَنْصُورٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَرَّ بِی أَبِی وَ أَنَا بِالطَّوَافِ وَ أَنَا حَدَثٌ وَ قَدِ اجْتَهَدْتُ فِی الْعِبَادَةِ فَرَآنِی وَ أَنَا أَتَصَابُّ عَرَقاً فَقَالَ لِی یَا جَعْفَرُ یَا بُنَیَّ إِنَّ اللَّهَ إِذَا أَحَبَّ عَبْداً أَدْخَلَهُ الْجَنَّةَ وَ رَضِیَ مِنْهُ بِالْیَسِیرِ(4).

«95»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ وَ غَیْرِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: اجْتَهَدْتُ فِی الْعِبَادَةِ وَ أَنَا شَابٌّ فَقَالَ لِی أَبِی یَا بُنَیَّ دُونَ مَا أَرَاکَ تَصْنَعُ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَحَبَّ عَبْداً رَضِیَ مِنْهُ بِالْیَسِیرِ(5).

«96»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ سَهْلٍ عَنِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی مَوْلَی آلِ سَامٍ قَالَ: اسْتَقْبَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی بَعْضِ طُرُقِ الْمَدِینَةِ فِی یَوْمٍ صَائِفٍ شَدِیدِ الْحَرِّ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ حَالُکَ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَرَابَتُکَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَنْتَ تُجْهِدُ نَفْسَکَ فِی مِثْلِ هَذَا الْیَوْمِ فَقَالَ یَا عَبْدَ الْأَعْلَی خَرَجْتُ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ

ص: 55


1- 1. الکافی ج 6 ص 444.
2- 2. سورة الدخان الآیة: 40 و 41 و 42.
3- 3. الکافی ج 1 ص 423.
4- 4. نفس المصدر ج 2 ص 86.
5- 5. المصدر السابق ج 2 ص 87.

روایت97.

کافی: حفص بن ابی عایشه گفت: امام صادق ع یکی از غلامان را پی کاری فرستاد. غلام دیر کرد امام به دنبال او رفت تا پیدایش کند و او را در حالی که خوابیده بود یافت، بالای سرش نشست و شروع کرد بباد زدن تا بیدار شد همین که بیدار شد فرمود: فلانی بخدا قسم بتو این قدر اجازه نداده اند که شب و روز را بخوابی، تو می توانی شب بخوابی ولی روز ما باید از تو استفاده کنیم(1).

روایت98.

مناقب: ابن شهر آشوب مانند آن را روایت کرده است(2).

روایت99.

کافی: اسماعیل بن جابر گفت: نزد امام صادق علیه السلام رفتم و ایشان در باغ بود و با بیلی که در دست داشت در حال باز کردن آب بود، امام پیراهنی شبیه به کرابیس پوشیده بود، این پیراهن آن قدر تنگ بود گویی بر تن امام دوخته شده است(3).

روایت100.

کافی: محمّد بن عذافر از پدر خود نقل کرد: که امام صادق ع هزار و سیصد دینار بمن داده گفت خرید و فروش کن. فرمود: من علاقه ای بسود آن ندارم گرچه سود را هر کسی دوست دارد، ولی مایلم خداوند ببیند که من در جستجوی نعمت اویم. پدرم گفت صد دینار سود کردم، خدمت امام رسیده عرض کردم سرمایه شما صد دینار سود داشت، امام صادق خیلی خوشحال شد فرمود: آن صد دینار را هم به اصل سرمایه اضافه کن. پدرم از دنیا رفت آن پول نزد او بود. امام صادق علیه السّلام نامه ای نوشت و به من تسلیت گفته و ذکر کرد که مبلغ هزار و هشتصد دینار پیش پدرت دارم که برای خرید و فروش باو داده بودم، آن مبلغ را بده به عمر بن یزید. من در دفتر پدرم نگاه کردم دیدم نوشته است مبلغ هزار و هفتصد دینار از حضرت صادق نزد من است که صد دینار در خرید و فروش سود آن شده و عبد اللَّه ابن سنان و عمر بن یزید میدانند(4).

ص: 56


1- . همان 8 : 87
2- . مناقب 3 : 395 ، در نسخه چاپ شده در نجف آمده است جعفر بن ابی عایشه.
3- . کافی 5 : 76
4- . کافی 5 : 76

لِأَسْتَغْنِیَ عَنْ مِثْلِکَ (1).

«97»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ الْحَجَّالِ عَنْ حَفْصِ بْنِ أَبِی عَائِشَةَ قَالَ: بَعَثَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام غُلَاماً لَهُ فِی حَاجَةٍ فَأَبْطَأَ فَخَرَجَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَلَی أَثَرِهِ لَمَّا أَبْطَأَ فَوَجَدَهُ نَائِماً فَجَلَسَ عِنْدَ رَأْسِهِ یُرَوِّحُهُ حَتَّی انْتَبَهَ فَلَمَّا انْتَبَهَ قَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا فُلَانُ وَ اللَّهِ مَا ذَلِکَ لَکَ تَنَامُ اللَّیْلَ وَ النَّهَارَ لَکَ اللَّیْلُ وَ لَنَا مِنْکَ النَّهَارُ(2).

«98»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عَنْ حَفْصٍ: مِثْلَهُ (3).

«99»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَابِرٍ قَالَ: أَتَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ إِذَا هُوَ فِی حَائِطٍ لَهُ بِیَدِهِ مِسْحَاةٌ وَ هُوَ یَفْتَحُ بِهَا الْمَاءَ وَ عَلَیْهِ قَمِیصٌ شِبْهُ الْکَرَابِیسِ کَأَنَّهُ مَخِیطٌ عَلَیْهِ مِنْ ضِیقِهِ (4).

«100»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ سَهْلٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُذَافِرٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: أَعْطَی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَبِی أَلْفاً وَ سَبْعَمِائَةِ دِینَارٍ فَقَالَ لَهُ اتَّجِرْ لِی بِهَا ثُمَّ قَالَ أَمَا إِنَّهُ لَیْسَ لِی رَغْبَةٌ فِی رِبْحِهَا وَ إِنْ کَانَ الرِّبْحُ مَرْغُوباً فِیهِ وَ لَکِنِّی أَحْبَبْتُ أَنْ یَرَانِیَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مُتَعَرِّضاً لِفَوَائِدِهِ قَالَ فَرَبِحْتُ لَهُ فِیهِ مِائَةَ دِینَارٍ ثُمَّ لَقِیتُهُ فَقُلْتُ لَهُ قَدْ رَبِحْتُ لَکَ فِیهَا مِائَةَ دِینَارٍ قَالَ فَفَرِحَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِذَلِکَ فَرَحاً شَدِیداً ثُمَّ قَالَ لِی أَثْبِتْهَا فِی رَأْسِ مَالِی قَالَ فَمَاتَ أَبِی وَ الْمَالُ عِنْدَهُ فَأَرْسَلَ إِلَیَّ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ کَتَبَ عَافَانَا اللَّهُ وَ إِیَّاکَ إِنَّ لِی عِنْدَ أَبِی مُحَمَّدٍ أَلْفاً وَ ثَمَانَمِائَةِ دِینَارٍ أَعْطَیْتُهُ یَتَّجِرُ بِهَا فَادْفَعْهَا إِلَی عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ فَنَظَرْتُ فِی کِتَابِ أَبِی فَإِذَا فِیهِ لِأَبِی مُوسَی عِنْدِی أَلْفٌ وَ سَبْعُمِائَةِ دِینَارٍ وَ اتُّجِرَ لَهُ فِیهَا مِائَةُ دِینَارٍ- عَبْدُ اللَّهِ بْنُ سِنَانٍ وَ عُمَرُ بْنُ یَزِیدَ یَعْرِفَانِهِ (5).

ص: 56


1- 1. المصدر السابق ج 5 ص 74.
2- 2. المصدر السابق ج 8 ص 87.
3- 3. المناقب ج 3 ص 395 و فی المطبوعة فی النجف جعفر بن أبی عائشة.
4- 4. الکافی ج 5 ص 76.
5- 5. الکافی ج 5 ص 76.

روایت101.

کافی: ابی عمرو شیبانی گفت حضرت صادق را دیدم که در دست بیلی داشت و بر تن روپوشی خشن و در باغ خود کار میکرد، عرق از پشت مبارکش میریخت عرض کردم فدایت شوم بدهید من کمک کنم فرمود: من دوست دارم که مرد در راه جستجوی معیشت از حرارت آفتاب رنج ببرد(1).

روایت102.

کافی: محمد بن عذافر از پدرش مانند آن را با کمی اختصار نقل کرده است(2).

روایت103.

کافی: داود بن سرحان گفت: امام صادق علیه السّلام را دیدم که با دست خود خرما پیمانه میکرد عرض کردم فدایت شوم اگر دستور بدهید یکی از فرزندانتان یا غلامان این کار را انجام میدهند(3).

روایت104.

کافی: عبد الحمید بن سعید گفت از ابو ابراهیم جعفر بن محمّد (ع) در باره استخوان فیل سؤال کردم که خرید و فروش آن اشکالی ندارد؟ زیرا از آن شانه میسازند فرمود: اشکالی ندارد پدرم از استخوان فیل شانه ای یا شانه هایی داشت(4).

روایت105.

کافی: شعیب گفت: برای امام صادق علیه السّلام چند نفر مزدور گرفتم که در باغش کار کنند قرار شد تا عصر کار کنند، بعد از تمام شدن وقت که از کار دست کشیدند امام علیه السّلام به معتب فرمود: اجرت این ها را قبل از اینکه عرقشان خشک شود بده(5).

روایت106.

کافی: ابو حنیفه رهبر حجاج گفت: مفضل زمانی که من و دامادم با یک دیگر در مورد ارثی نزاع و اختلاف داشتیم به ما برخورد کرد، حدود یک ساعت آنجا ایستاد، سپس بما گفت بیایید منزل ما. پیش او رفتیم با چهار صد درهم بین ما صلح برقرار کرد.

ص: 57


1- . کافی 5 : 76
2- . همان 5 : 77
3- . کافی 5 : 87 با کمی اضافات
4- . همان 5 : 226 و شیخ در تهذیب 7 : 133 آن را آورده است.
5- . کافی 5 : 289
«101»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سُلَیْمَانَ قَالَ حَدَّثَنِی جَمِیلُ بْنُ صَالِحٍ عَنْ أَبِی عَمْرٍو الشَّیْبَانِیِّ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ بِیَدِهِ مِسْحَاةٌ وَ عَلَیْهِ إِزَارٌ غَلِیظٌ یَعْمَلُ فِی حَائِطٍ لَهُ وَ الْعَرَقُ یَتَصَابُّ عَنْ ظَهْرِهِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَعْطِنِی أَکْفِکَ فَقَالَ لِی إِنِّی أُحِبُّ أَنْ یَتَأَذَّی الرَّجُلُ بِحَرِّ الشَّمْسِ فِی طَلَبِ الْمَعِیشَةِ(1).

«102»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُذَافِرٍ عَنْ أَبِیهِ: مِثْلَهُ مَعَ اخْتِصَارٍ(2).

«103»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ سِرْحَانَ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَکِیلُ تَمْراً بِیَدِهِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ لَوْ أَمَرْتَ بَعْضَ وُلْدِکَ أَوْ بَعْضَ مَوَالِیکَ فَیَکْفِیکَ (3).

«104»

کا، [الکافی] أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ بْنِ سَعِیدٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا إِبْرَاهِیمَ علیه السلام عَنْ عِظَامِ الْفِیلِ یَحِلُّ بَیْعُهُ أَوْ شِرَاؤُهُ الَّذِی یُجْعَلُ مِنْهُ الْأَمْشَاطُ فَقَالَ لَا بَأْسَ قَدْ کَانَ لِأَبِی مِنْهُ مُشْطٌ أَوْ أَمْشَاطٌ(4).

«105»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ حَنَانٍ عَنْ شُعَیْبٍ قَالَ: تَکَارَیْنَا لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَوْماً یَعْمَلُونَ فِی بُسْتَانٍ لَهُ وَ کَانَ أَجَلُهُمْ إِلَی الْعَصْرِ فَلَمَّا فَرَغُوا قَالَ لِمُعَتِّبٍ أَعْطِهِمْ أُجُورَهُمْ قَبْلَ أَنْ یَجِفَّ عَرَقُهُمْ (5).

«106»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی حَنِیفَةَ سَائِقِ الْحَاجِّ قَالَ: مَرَّ بِنَا الْمُفَضَّلُ وَ أَنَا وَ خَتَنِی نَتَشَاجَرُ فِی مِیرَاثٍ فَوَقَفَ عَلَیْنَا سَاعَةً ثُمَّ قَالَ لَنَا تَعَالَوْا إِلَی الْمَنْزِلِ فَأَتَیْنَاهُ فَأَصْلَحَ بَیْنَنَا بِأَرْبَعَةِ مِائَةِ دِرْهَمٍ فَدَفَعَهَا

ص: 57


1- 1. الکافی ج 5 ص 76.
2- 2. نفس المصدر ج 5 ص 77.
3- 3. المصدر السابق ج 5 ص 87 بزیادة فیه.
4- 4. المصدر السابق ج 5 ص 226 و أخرجه الشیخ فی التهذیب ج 7 ص 133.
5- 5. المصدر السابق ج 5 ص 289.

آن چهار صد درهم را به ما پرداخت، وقتی ما از یک دیگر راضی شدیم گفت: این پول از من نبود. ولی امام صادق علیه السّلام بمن دستور داده اگر دو نفر از دوستان در موردی با هم اختلاف داشتند بین آنها اصلاح کنم و غرامت را از مال ایشان بپردازم، آن پول برای حضرت صادق علیه السّلام بود(1).

روایت107.

کافی: عمرو بن ابی المقدام گفت: امام صادق علیه السّلام را در روز عرفه دیدم که در عرفات با صدای بلند میفرماید: مردم پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله رهبر مردم بود پس از او علی بن ابی طالب بعد امام حسن و بعد امام حسین پس از ایشان علی بن الحسین و بعد محمّد بن علی بعد از ایشان من هستم بیایید هر سؤالی دارید بکنید از هر طرف سه مرتبه این جملات را تکرار میکرد چپ و راست، عقب، جلو مجموعا دوازده مرتبه فرمود.عمرو گفت وقتی به منی رفتم از یاران عرب در مورد تفسیر کلمه هه پرسیدم گفتند: هه زبان بنی فلان است یعنی من هستم هر سؤالی دارید از من بپرسید، گفت از باقی عرب ها نیز پرسیدم، آن ها همین جواب را دادند(2).

روایت108.

در فلاح السائل مینویسد: که حضرت صادق علیه السّلام در نماز قرآن میخواند ناگهان بیهوش شد وقتی بهوش آمد سؤال کردند چه شد که حال شما تغییر کرد؟ جوابی داد که مضمونش این بود: آیات قرآن را تکرار کردم تا به جایی رسیدم که گویا این آیات را از کسی که نازل کرده (خدا) میشنوم .

روایت109.

کافی: معمر بن خلاد گفت از امام موسی بن جعفر علیه السّلام شنیدم میفرمود: مردی خدمت حضرت صادق رسید به قصد خیر خواهی گفت: آقا چرا اموالت را پراکنده کرده ای اگر در یک جا جمع بود خرجش کمتر و نفعش بیشتر بود؟ امام فرمود: بدان جهت پراکنده کردم که اگر آسیبی به یکی رسید دیگری سالم باشد، اما میتوان تمام آن مال را در یک کیسه جمع کرد(3).

روایت110.

کافی: عمر بن یزید گفت مردی خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسید و تقاضای کمک کرد فرمود اکنون چیزی نداریم،

ص: 58


1- . کافی 2 : 209
2- . همان 4 : 466
3- . کافی 5 : 91

إِلَیْنَا مِنْ عِنْدِهِ حَتَّی إِذَا اسْتَوْثَقَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنَّا مِنْ صَاحِبِهِ قَالَ أَمَا إِنَّهَا لَیْسَتْ مِنْ مَالِی وَ لَکِنْ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ أَمَرَنِی إِذَا تَنَازَعَ رَجُلَانِ مِنْ أَصْحَابِنَا فِی شَیْ ءٍ أَنْ أُصْلِحَ بَیْنَهُمَا وَ أَفْتَدِیَهُمَا مِنْ مَالِهِ فَهَذَا مِنْ مَالِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام (1).

«107»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِی الْمِقْدَامِ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَوْمَ عَرَفَةَ بِالْمَوْقِفِ وَ هُوَ یُنَادِی بِأَعْلَی صَوْتِهِ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ الْإِمَامَ ثُمَّ کَانَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام ثُمَّ الْحَسَنُ ثُمَّ الْحُسَیْنُ ثُمَّ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ثُمَّ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ ثُمَّ هَهْ فَیُنَادِی ثَلَاثَ مَرَّاتٍ لِمَنْ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ یَسَارِهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ اثْنَیْ عَشَرَ صَوْتاً وَ قَالَ عَمْرٌو فَلَمَّا أَتَیْتُ مِنًی سَأَلْتُ أَصْحَابَ الْعَرَبِیَّةِ عَنْ تَفْسِیرِ هَهْ فَقَالُوا هَهْ لُغَةُ بَنِی فُلَانٍ أَنَا فَاسْأَلُونِی قَالَ ثُمَّ سَأَلْتُ غَیْرَهُمْ أَیْضاً مِنْ أَهْلِ الْعَرَبِیَّةِ فَقَالُوا مِثْلَ ذَلِکَ (2).

«108»

تم، [فلاح السائل] رُوِیَ: أَنَّ مَوْلَانَا الصَّادِقَ علیه السلام کَانَ یَتْلُو الْقُرْآنَ فِی صَلَاتِهِ فَغُشِیَ عَلَیْهِ فَلَمَّا أَفَاقَ سُئِلَ مَا الَّذِی أَوْجَبَ مَا انْتَهَتْ حَالُهُ إِلَیْهِ فَقَالَ مَا مَعْنَاهُ مَا زِلْتُ أُکَرِّرُ آیَاتِ الْقُرْآنِ حَتَّی بَلَغْتُ إِلَی حَالٍ کَأَنَّنِی سَمِعْتُهَا مُشَافَهَةً مِمَّنْ أَنْزَلَهَا.

«109»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ رَجُلًا أَتَی جَعْفَراً صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ شَبِیهاً بِالْمُسْتَنْصِحِ لَهُ فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ کَیْفَ صِرْتَ اتَّخَذْتَ الْأَمْوَالَ قِطَعاً مُتَفَرِّقَةً وَ لَوْ کَانَتْ فِی مَوْضِعٍ وَاحِدٍ کَانَ أَیْسَرَ لِمَئُونَتِهَا وَ أَعْظَمَ لِمَنْفَعَتِهَا فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام اتَّخَذْتُهَا مُتَفَرِّقَةً فَإِنْ أَصَابَ هَذَا الْمَالَ شَیْ ءٌ سَلِمَ هَذَا وَ الصُّرَّةُ تَجْمَعُ هَذَا کُلَّهُ (3).

«110»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ الْأَحْمَرِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ: أَتَی رَجُلٌ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقْتَضِیهِ وَ أَنَا عِنْدَهُ

ص: 58


1- 1. المصدر السابق ج 2 ص 209.
2- 2. الکافی ج 4 ص 466.
3- 3. نفس المصدر ج 5 ص 91.

ولی بزودی برای ما حنا و وسمه میفرستند آن را میفروشیم بعد ان شاء اللَّه بتو پرداخت میکنیم. آن مرد گفت به من وعده میدهید فرمود: چگونه به تو وعده میدهم، من نسبت بچیزی که امید ندارم امیدوارترم تا نسبت به آنچه به آن امید دارم(1).

روایت111.

کافی: ابو جعفر فزاری گفت امام صادق ع غلام خود مصادف را خواست و باو هزار دینار داد و فرمود: آماده مسافرت مصر شو خانواده ام زیاد شده اند مصادف جنس خرید و آماده شد. با عده ای از تجار بمصر رفت. همین که نزدیک مصر رسیدند با قافله ای برخورد کردند که از مصر خارج شده بود. از وضع اجناسی که آورده بودند سؤال کردند آن جنس مورد احتیاج همه بود.گفتند این جنس در بصره وجود ندارد کاروانیان با یک دیگر هم قسم شدند و پیمان بستند که هر دینار را به یک دینار سود بدهند پس از فروش پول خود را برداشته بطرف مدینه رفتند، مصادف خدمت امام آمد دو کیسه زر داشت هر کدام هزار دینار. عرض کرد فدایت شوم این کیسه اصل سرمایه است و این کیسه سود آن است. امام فرمود: این سود زیاد است شما مگر با آن جنس چه کردید؟

جریان را شرح داد که چگونه قسم خوردند. فرمود سبحان اللَّه هم قسم میشوید که در مقابل هر دینار یک دینار از مسلمانان سود بگیرید. یکی از کیسه ها را برداشت و فرمود این سرمایه من است، من احتیاج به چنین سودی ندارم. سپس فرمود مصادف! جنگیدن با شمشیر از بدست آوردن روزی حلال ساده تر است(2).

روایت112.

کافی: معتب گفت در مدینه گرانی شده بود حضرت صادق بمن فرمود: چقدر خوراکی داریم عرض کردم برای چندین ماه ما کافی است. فرمود به بازار ببر و بفروش

ص: 59


1- . همان 5 : 96
2- . کافی 5 : 161

فَقَالَ لَهُ لَیْسَ عِنْدَنَا الْیَوْمَ شَیْ ءٌ وَ لَکِنَّهُ یَأْتِینَا خِطْرٌ(1)

وَ وَسِمَةٌ(2) فَیُبَاعُ وَ نُعْطِیکَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ عِدْنِی فَقَالَ کَیْفَ أَعِدُکَ وَ أَنَا لِمَا لَا أَرْجُو أَرْجَی مِنِّی لِمَا أَرْجُو(3).

«111»

کا، [الکافی] أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْفَزَارِیِّ قَالَ: دَعَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَوْلًی لَهُ یُقَالُ لَهُ مُصَادِفٌ فَأَعْطَاهُ أَلْفَ دِینَارٍ وَ قَالَ لَهُ تَجَهَّزْ حَتَّی تَخْرُجَ إِلَی مِصْرَ فَإِنَّ عِیَالِی قَدْ کَثُرُوا قَالَ فَتَجَهَّزَ بِمَتَاعٍ وَ خَرَجَ مَعَ التُّجَّارِ إِلَی مِصْرَ فَلَمَّا دَنَوْا مِنْ مِصْرَ اسْتَقْبَلَهُمْ قَافِلَةٌ خَارِجَةٌ مِنْ مِصْرَ فَسَأَلُوهُمْ عَنِ الْمَتَاعِ الَّذِی مَعَهُمْ مَا حَالُهُ فِی الْمَدِینَةِ وَ کَانَ مَتَاعَ الْعَامَّةِ فَأَخْبَرُوهُمْ أَنَّهُ لَیْسَ بِمِصْرَ مِنْهُ شَیْ ءٌ فَتَحَالَفُوا وَ تَعَاقَدُوا عَلَی أَنْ لَا یَنْقُصُوا مَتَاعَهُمْ مِنْ رِبْحِ دِینَارٍ دِینَاراً فَلَمَّا قَبَضُوا أَمْوَالَهُمْ انْصَرَفُوا إِلَی الْمَدِینَةِ فَدَخَلَ مُصَادِفٌ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ مَعَهُ کِیسَانٌ فِی کُلِّ وَاحِدٍ أَلْفُ دِینَارٍ فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ هَذَا رَأْسُ الْمَالِ وَ هَذَا الْآخَرُ رِبْحٌ فَقَالَ إِنَّ هَذَا الرِّبْحَ کَثِیرٌ وَ لَکِنْ مَا صَنَعْتُمْ فِی الْمَتَاعِ فَحَدَّثَهُ کَیْفَ صَنَعُوا وَ کَیْفَ تَحَالَفُوا فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ تَحْلِفُونَ عَلَی قَوْمٍ مُسْلِمِینَ أَلَّا تَبِیعُوهُمْ إِلَّا بِرِبْحِ الدِّینَارِ دِینَاراً ثُمَّ أَخَذَ أَحَدَ الْکِیسَیْنِ فَقَالَ هَذَا رَأْسُ مَالِی وَ لَا حَاجَةَ لَنَا فِی هَذَا الرِّبْحِ ثُمَّ قَالَ یَا مُصَادِفُ مُجَالَدَةُ السُّیُوفِ أَهْوَنُ مِنْ طَلَبِ الْحَلَالِ (4).

«112»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ جَهْمِ بْنِ أَبِی جَهْمٍ عَنْ مُعَتِّبٍ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ قَدْ تَزَیَّدَ السِّعْرُ بِالْمَدِینَةِ کَمْ عِنْدَنَا مِنْ طَعَامٍ قَالَ قُلْتُ عِنْدَنَا مَا یَکْفِینَا أَشْهُرٌ کَثِیرَةٌ قَالَ أَخْرِجْهُ وَ بِعْهُ

ص: 59


1- 1. الخطر: بالکسر، نبات یختضب به.
2- 2. الوسمة: بکسر السین و هی أفصح من التسکین نبت یخضب بورقه و یقال هو العظلم، و أنکر الازهری السکون.
3- 3. الکافی ج 5 ص 96.
4- 4. نفس المصدر ج 5 ص 161.

عرض کردم آقا در شهر خوراکی نیست فرمود بفروش. وقتی فروختم فرمود حالا مثل مردم روز بروز خریداری کن. فرمود: خوراک خانواده ام را نصف جو و نصف گندم قرار بده. خدا میداند که من میتوانم تمام خوراک آنها را گندم قرار دهم، ولی میل دارم خداوند مشاهده کند که در خرج صرفه جویی کرده و اندازه بکار برده ام(1).

روایت113.

کافی: محمّد بن مرازم از عمو یا پدر خود نقل کرد که گفت: خدمت حضرت صادق بودم از وکیل خود حساب میکشید او نیز پیوسته میگفت بخدا قسم خیانت نکرده ام امام صادق علیه السّلام فرمود: خیانت کردن و هدر دادن مال من، هر دو برای من یکسان است، ولی خیانت موجب زیان بیشتری برای تو می شود(2).

روایت114.

تنبیه الخاطر: مینویسد فضل بن ابی قره گفت: حضرت صادق ردای خود را پهن میکرد و کیسه های دینار را در آن می نهاد. میفرمود: این پول را ببر به فلانی که از خویشاوندان خودش بود بده و بگو این پول را از عراق برایت فرستاده اند. آن شخص پول را میبرد همان حرف را هم میزد میگفتند خدا بتو جزای خیر بدهد که حق خویشاوندان پیامبر را رعایت کردی، اما خدا بین ما و جعفر (حضرت صادق) قضاوت کند. امام علیه السّلام این حرف را که میشنید سجده می افتاد و میگفت خدایا مرا پیش برادرهایم خوارتر از این قرار بده(3) .

روایت115.

امالی شیخ طوسی: هشام بن سالم گفت امام صادق ع فرمود: دوست دارم من و اصحابم در بیابان خشکی باشیم و در چنین شرایطی بمیریم یا خدا فرج را برساند(4).

روایت116.

العدد القویة: سفیان ثوری بحضرت صادق عرض کرد: یا بن رسول الله از مردم کناره گرفته اید فرمود: سفیان زمانه خراب شده و دوستان تغییر کرده اند فکر می کنم که تنهایی آرامش بیشتری دارد، سپس این شعر را خواند:

ص: 60


1- . کافی 5 : 304
2- . همان 5 : 304
3- . تنبیه الخواطر: 490
4- . امالی شیخ طوسی: 58

قَالَ قُلْتُ لَهُ وَ لَیْسَ بِالْمَدِینَةِ طَعَامٌ قَالَ بِعْهُ فَلَمَّا بِعْتُهُ قَالَ اشْتَرِ مَعَ النَّاسِ یَوْماً بِیَوْمٍ وَ قَالَ یَا مُعَتِّبُ اجْعَلْ قُوتَ عِیَالِی نِصْفاً شَعِیراً وَ نِصْفاً حِنْطَةً فَإِنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ أَنِّی وَاجِدٌ أَنْ أُطْعِمَهُمُ الْحِنْطَةَ عَلَی وَجْهِهَا وَ لَکِنِّی أُحِبُّ أَنْ یَرَانِیَ اللَّهُ قَدْ أَحْسَنْتُ تَقْدِیرَ الْمَعِیشَةِ(1).

«113»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ أَبِی حَمَّادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُرَازِمٍ عَنْ أَبِیهِ أَوْ عَمِّهِ قَالَ: شَهِدْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ هُوَ یُحَاسِبُ وَکِیلًا لَهُ وَ الْوَکِیلُ یُکْثِرُ أَنْ یَقُولَ وَ اللَّهِ مَا خُنْتُ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا هَذَا خِیَانَتُکَ وَ تَضْیِیعُکَ عَلَیَّ مَالِی سَوَاءٌ إِلَّا أَنَّ الْخِیَانَةَ شَرُّهَا عَلَیْکَ (2).

«114»

نبه، [تنبیه الخاطر] الْفَضْلُ بْنُ أَبِی قُرَّةَ قَالَ: کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَبْسُطُ رِدَاءَهُ وَ فِیهِ صُرَرُ الدَّنَانِیرِ فَیَقُولُ لِلرَّسُولِ اذْهَبْ بِهَا إِلَی فُلَانٍ وَ فُلَانٍ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ قُلْ لَهُمْ هَذِهِ بُعِثَ بِهَا إِلَیْکُمْ مِنَ الْعِرَاقِ قَالَ فَیَذْهَبُ بِهَا الرَّسُولُ إِلَیْهِمْ فَیَقُولُ مَا قَالَ فَیَقُولُونَ أَمَّا أَنْتَ فَجَزَاکَ اللَّهُ خَیْراً بِصِلَتِکَ قَرَابَةَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَمَّا جَعْفَرٌ فَحَکَمَ اللَّهُ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ قَالَ فَیَخِرُّ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام سَاجِداً وَ یَقُولُ اللَّهُمَّ أَذِلَّ رَقَبَتِی لِوُلْدِ أَبِی (3).

«115»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْحُسَیْنُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ الْقَزْوِینِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ وَهْبَانَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الزَّعْفَرَانِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَوَدِدْتُ أَنِّی وَ أَصْحَابِی فِی فَلَاةٍ مِنَ الْأَرْضِ حَتَّی نَمُوتَ أَوْ یَأْتِیَ اللَّهُ بِالْفَرَجِ (4).

«116»

د، [العدد القویة]: قَالَ الثَّوْرِیُّ لِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ اعْتَزَلْتُ النَّاسَ فَقَالَ یَا سُفْیَانُ فَسَدَ الزَّمَانُ وَ تَغَیَّرَ الْإِخْوَانُ فَرَأَیْتُ الِانْفِرَادَ أَسْکَنَ لِلْفُؤَادِ

ص: 60


1- 1. المصدر السابق ج 5 ص 166.
2- 2. المصدر السابق ج 5 ص 304.
3- 3. تنبیه الخواطر ص 490.
4- 4. أمالی ابن الشیخ الطوسیّ ص 58.

ذهب الوفاء ذهاب امس الذاهب

و الناس بین مخاتل و موارب

یفشون بینهم المودة و الصفا

و قلوبهم محشوة بعقارب

وفا چون روز گذشته که رفته است و برنمیگردد از میان مردم رخت بربسته، مردم یا دورو و منافقند و یا خیانتکار، اظهار دوستی و صفا می کنند با اینکه دلهایشان پر از عقرب است.

واقدی گفت: جعفر از طبقه پنجم از تابعین است.

می گویم برسی در مشارق الانوار روایت کرده است: که فقیری از حضرت صادق علیه السّلام درخواست کمک کرد، امام بغلام خود فرمود: چقدر پیش توست؟ عرض کرد چهار صد درهم فرمود: بده به او آن مرد پول را گرفت و با سپاس و تشکر رفت. امام بغلام خود فرمود برو او را برگردان. وقتی برگشت عرض کرد آقا من تقاضایی کردم و شما لطفی فرمودید دیگر بالاتر از بخشش چیست؟ فرمود پیامبر اکرم فرموده است: بهترین صدقه آن است که شخص را بی نیاز کند ولی ما تو را بی نیاز نکردیم، اینک انگشتر مرا که ده هزار درهم در بهایش خرج کرده ام بگیر، هر وقت احتیاج پیدا کردی به همین مبلغ بفروش(1).

روایت117.

کتاب حسین بن سعید و النوادر: صیقل گفت خدمت حضرت صادق بودم غلامی عجمی (غیر عرب) را برای کاری پیش شخصی فرستاد. رفت و برگشت امام علیه السّلام از او پرس و جستجو کرد که چه شد ولی او نمیتوانست درست صحبت کند، این کار چند مرتبه تکرار شد. من وقتی دیدم نمیتواند بگوید و نمی فهماند با خود گفتم امام علیه السّلام خشمگین خواهد شد. امام نگاه تندی باو نموده فرمود: بخدا قسم اگر نمیتوانی حرف بزنی کوردل نیستی. فرمود: حیا و عفت و ناتوانی در سخن، کور دلی نیست بلکه از ایمان است، ولی ناسزا و بد زبانی و یاوه سرایی از نفاق است(2).

روایت118.

کتاب قضاء حقوق از اسحاق بن ابراهیم نقل میکند: که گفت من با معلی بن خنیس خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودم، مردی از خراسانیان وارد شد، عرض کرد یا ابن رسول اللَّه من از ارادتمندان شما اهل بیت هستم، بین من و شما فاصله زیادی است، خرج سفرم تمام شده و امکان برگشت بسوی خانواده خود ندارم مگر اینکه شما کمک بفرمایید. امام علیه السّلام نگاهی براست و چپ نموده فرمود نمیشنوید برادر شما چه میگوید؟ معروف و

ص: 61


1- . مشارق الأنوار: 113
2- . کتاب الزهد برای حسین بن سعید اهوازی: در اواخر باب سکوت الا سخن گفتن به خیر، و ترک کردن فرد آنچه به او ارتباطی ندارد، و سخن چینی. و این اولین باب از کتاب است.

ثُمَّ قَالَ:

ذَهَبَ الْوَفَاءُ ذَهَابَ أَمْسِ الذَّاهِبِ*** وَ النَّاسُ بَیْنَ مُخَاتِلٍ وَ مُوَارِبٍ

یُفْشُونَ بَیْنَهُمُ الْمَوَدَّةَ وَ الصَّفَا*** وَ قُلُوبُهُمْ مَحْشُوَّةٌ بِعَقَارِبَ

وَ قَالَ الْوَاقِدِیُّ: جَعْفَرٌ مِنَ الطَّبَقَةِ الْخَامِسَةِ مِنَ التَّابِعِینَ.

أَقُولُ رَوَی الْبُرْسِیُّ فِی مَشَارِقِ الْأَنْوَارِ،: أَنَّ فَقِیراً سَأَلَ الصَّادِقَ علیه السلام فَقَالَ لِعَبْدِهِ مَا عِنْدَکَ قَالَ أَرْبَعُمِائَةِ دِرْهَمٍ قَالَ أَعْطِهِ إِیَّاهَا فَأَعْطَاهُ فَأَخَذَهَا وَ وَلَّی شَاکِراً فَقَالَ لِعَبْدِهِ أَرْجِعْهُ فَقَالَ یَا سَیِّدِی سَأَلْتُ فَأَعْطَیْتَ فَمَا ذَا بَعْدَ الْعَطَاءِ فَقَالَ لَهُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَیْرُ الصَّدَقَةِ مَا أَبْقَتْ غِنًی وَ إِنَّا لَمْ نُغْنِکَ فَخُذْ هَذَا الْخَاتَمَ فَقَدْ أَعْطَیْتُ فِیهِ عَشَرَةَ آلَافِ دِرْهَمٍ فَإِذَا احْتَجْتَ فَبِعْهُ بِهَذِهِ الْقِیمَةِ(1).

«117»

ین، [کتاب حسین بن سعید] و النوادر ابْنُ سِنَانٍ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنِ الصَّیْقَلِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام جَالِساً فَبَعَثَ غُلَاماً لَهُ عَجَمِیّاً فِی حَاجَةٍ إِلَی رَجُلٍ فَانْطَلَقَ ثُمَّ رَجَعَ فَجَعَلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَسْتَفْهِمُهُ الْجَوَابَ وَ جَعَلَ الْغُلَامُ لَا یُفْهِمُهُ مِرَاراً قَالَ فَلَمَّا رَأَیْتُهُ لَا یَتَعَبَّرُ لِسَانَهُ وَ لَا یُفْهِمُهُ ظَنَنْتُ أَنَّهُ علیه السلام سَیَغْضَبُ عَلَیْهِ قَالَ وَ أَحَدَّ علیه السلام النَّظَرَ إِلَیْهِ ثُمَّ قَالَ أَمَا وَ اللَّهِ لَئِنْ کُنْتَ عَیِیَّ اللِّسَانِ فَمَا أَنْتَ بِعَیِیِّ الْقَلْبِ ثُمَّ قَالَ إِنَّ الْحَیَاءَ وَ الْعَفَافَ وَ الْعِیَّ عِیُّ اللِّسَانِ لَا عِیُّ الْقَلْبِ مِنَ الْإِیمَانِ وَ الْفُحْشَ وَ الْبَذَاءَ وَ السَّلَاطَةَ مِنَ النِّفَاقِ (2).

«118»

کِتَابُ قَضَاءِ الْحُقُوقِ لِلصُّورِیِّ، عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ یَعْقُوبَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ عِنْدَهُ الْمُعَلَّی بْنُ خُنَیْسٍ إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ خُرَاسَانَ فَقَالَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَنَا مِنْ مَوَالِیکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ شُقَّةٌ بَعِیدَةٌ وَ قَدْ قَلَّ ذَاتُ یَدِی وَ لَا أَقْدِرُ أَنْ أَتَوَجَّهَ إِلَی أَهْلِی إِلَّا أَنْ تُعِینَنِی قَالَ فَنَظَرَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَمِیناً وَ شِمَالًا وَ قَالَ أَ لَا تَسْمَعُونَ مَا یَقُولُ أَخُوکُمْ إِنَّمَا الْمَعْرُوفُ

ص: 61


1- 1. مشارق الأنوار ص 113.
2- 2. کتاب الزهد للحسین بن سعید الأهوازی: فی أواخر باب الصمت الا بخیر، و ترک الرجل مالا یعنیه، و النمیمة. و هو أول باب من الکتاب.

کمک به برادر دینی در صورتی است که سؤال نکرده باشد، اگر درخواست کرد بهای آبرو ریزی او را داده اید. شب را به بیدار خوابی با کمال ناراحتی بسر میبرد. متحیر است بکه پناه ببرد و از که درخواست کند بالاخره تصمیم میگیرد پیش تو بیاید، دلش می طپد و اعضایش میلرزد از خجالت خون در چهره اش جمع شده و صورتش گلگون گردیده، نمیداند با ناراحتی باید برگردد و یا بهدف میرسد و شاد باز خواهد گشت. اگر باو چیزی بدهی خیال میکنی برادری کرده ای با اینکه پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله فرموده است: قسم به آن خدایی که دانه را شکافته و انسان را آفریده و مرا به عنوان پیامبر فرستاده، آن ناراحتی که از درخواست خود میکشد بزرگتر از کمکی است که تو باو می کنی. اسحاق گفت: پنج هزار درهم برای خراسانی جمع شد و به او دادند .

ص: 62

ابْتِدَاءٌ فَأَمَّا مَا أَعْطَیْتَ بَعْدَ مَا سَأَلَ فَإِنَّمَا هُوَ مُکَافَأَةٌ لِمَا بَذَلَ لَکَ مِنْ مَاءِ وَجْهِهِ ثُمَّ قَالَ فَیَبِیتُ لَیْلَتَهُ مُتَأَرِّقاً مُتَمَلْمِلًا بَیْنَ الْیَأْسِ وَ الرَّجَاءِ- لَا یَدْرِی أَیْنَ یَتَوَجَّهُ بِحَاجَتِهِ فَیَعْزِمُ عَلَی الْقَصْدِ إِلَیْکَ فَأَتَاکَ وَ قَلْبُهُ یَجِبُ (1)

وَ فَرَائِصُهُ تَرْتَعِدُ وَ قَدْ نَزَلَ دَمُهُ فِی وَجْهِهِ وَ بَعْدَ هَذَا فَلَا یَدْرِی أَ یَنْصَرِفُ مِنْ عِنْدِکَ بِکَآبَةِ الرَّدِّ أَمْ بِسُرُورِ النُّجْحِ فَإِنْ أَعْطَیْتَهُ رَأَیْتَ أَنَّکَ قَدْ وَصَلْتَهُ وَ قَدْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ وَ بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً لَمَا یَتَجَشَّمُ مِنْ مَسْأَلَتِهِ إِیَّاکَ أَعْظَمُ مِمَّا نَالَهُ مِنْ مَعْرُوفِکَ قَالَ فَجَمَعُوا لِلْخُرَاسَانِیِّ خَمْسَةَ آلَافِ دِرْهَمٍ وَ دَفَعُوهَا إِلَیْهِ.

ص: 62


1- 1. الوجیب: اضطراب القلب و شدة خفقانه، و فی الصحاح: وجب القلب وجیبا اضطرب.

باب پنجم : معجزات و استجابت دعا و اطلاع امام صادق علیه السلام از تمام زبانها

روایات

روایت1.

قرب الاسناد: بکر بن محمّد گفت یکی از خویشاوندان من در راه مکه دچار جنون شد. گمانم در ربذه بود وقتی خدمت حضرت صادق رسیدم جریان را گفتم و تقاضای دعا کردم ایشان دعا کرد بعد از دعای حضرت خویشاوند خود را ملاقات کردم و دیدم که در همان موقع خوب شده بود(1).

روایت2.

مجالس شیخ مفید، امالی شیخ طوسی: حنان بن سدیر گفت از پدرم سدیر صیرفی شنیدم میگفت در خواب پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله را دیدم در مقابلش طبقی سر پوشیده بود

ص: 63


1- . قرب الأسناد: 11

باب 5 معجزاته و استجابة دعواته و معرفته بجمیع اللغات و معالی أموره صلوات الله علیه

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی عَنْ بَکْرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَزْدِیِّ قَالَ: عُرِضَ لِقَرَابَةٍ لِی وَ نَحْنُ فِی طَرِیقِ مَکَّةَ وَ أَحْسَبُهُ قَالَ بِالرَّبَذَةِ(1) فَلَمَّا صِرْنَا إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ذَکَرْنَا ذَلِکَ لَهُ وَ سَأَلْنَاهُ الدُّعَاءَ لَهُ فَفَعَلَ قَالَ بَکْرٌ فَرَأَیْتُ الرَّجُلَ حَیْثُ عُرِضَ (2) لَهُ وَ رَأَیْتُهُ حَیْثُ أَفَاقَ (3).

«2»

جا(4)،[المجالس] للمفید ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنِ الصَّدُوقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْقَاسِمِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ قَالَ حَدَّثَنِی مَنْ سَمِعَ حَنَانَ بْنَ سَدِیرٍ یَقُولُ سَمِعْتُ أَبِی سَدِیرَ الصَّیْرَفِیِّ یَقُولُ: رَأَیْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِیمَا یَرَی النَّائِمُ وَ بَیْنَ یَدَیْهِ طَبَقٌ مُغَطًّی

ص: 63


1- 1. الربذة: بفتح أوله و ثانیه، و ذال معجمة مفتوحة، من قری المدینة، علی ثلاثة أمیال منها، قریبة من ذات عرق، علی طریق الحجاز، اذا رحلت من قید ترید مکّة و بها قبر الصحابیّ الجلیل أبی ذر جندب بن جنادة الغفاری( رضی اللّه عنه) أخرجه إلیها عثمان بن عفان کرها، و لیس بها ضرع و لا زرع و لا ثاغیة و لا راغبة، أرض جرداء فاحلة فبقی بها منفیا حتّی مات رحمه اللّه و تولی غسله و تکفینه و الصلاة علیه و دفنه طائفة من المؤمنین بشهادة النبیّ صلّی اللّه علیه و آله لهم بذلک- و هم مالک الأشتر و صحبه، و قد سکنها أناس جاوروا قبر أبی ذرّ فکانت آهلة حتّی سنة( 319) حیث خربها القرامطة- لعنهم اللّه- فیما خربوا من آثار الإسلام و بلاد المسلمین.
2- 2. العرض- بالفتح- الجنون، و فی القاموس عرض له الغول ظهرت.
3- 3. قرب الإسناد ص 11.
4- 4. أمالی الشیخ المفید ص 179.

نزدیک شده سلام کردم جواب داد سرپوش را از طبق برداشت داخل آن خرما بود. ایشان شروع بخوردن کرد، عرض کردم آقا یک دانه خرما بمن بده یک دانه داد خوردم باز تقاضای خرمای دیگری کردم لطف فرمود خوردم همین طور هر کدام را میخوردم تقاضای دیگری میکردم تا هشت دانه داد و خوردم یک دانه دیگر خواستم فرمود بس است از خواب بیدار شدم. فردا صبح خدمت حضرت صادق رسیدم دیدم طبقی با سرپوش مقابل آقا است همان طور که در خواب دیده بودم، سرپوش را برداشت دیدم خرما است شروع کرد بخوردن تعجب کردم تقاضا نمودم یک دانه بمن لطف فرماید لطف نمود خوردم خرمای دیگری خواستم داد، خوردم تا هشت خرما همین که تقاضا کردم فرمود: اگر جدم پیامبر بتو بیشتر میداد من نیز اضافه میکردم، جریان را برایش تعریف کردم لبخندی زد که حکایت از اطلاعش از این موضوع بود(1).

روایت3.

امالی شیخ طوسی: داود بن کثیر گفت خدمت جعفر بن محمد علیه السّلام نشسته بودم ایشان شروع به سخن کرده و فرمود: داود اعمال شما را روز پنجشنبه بر من عرضه نمودند از جمله در اعمال تو دیدم که بوضع پسر عمویت رسیدگی نموده ای، خوشحال شدم. من میدانم این صله رحم و رسیدگی تو به خویشاوندت، زودتر باعث نابودی و از بین رفتن او می شود. داود گفت من پسر عمویی داشتم دشمن اهل بیت پیامبر که بد سیرت بود. شنیدم وضع مالی او خراب است و گرفتار شده است قبل از آنکه عازم مکه شوم مقداری پول باو دادم در همان سفر وقتی بمدینه رسیدم امام صادق علیه السّلام این موضوع را به من خبر داد(2).

روایت4.

امالی شیخ طوسی: سدیر صیرفی گفت زنی خدمت حضرت صادق رسیده عرض کرد فدایت شوم پدر و مادر و خانواده ام ارادتمند شما هستند. امام فرمود

ص: 64


1- . امالی شیخ طوسی: 70
2- . امالی شیخ طوسی: 263

بِمِنْدِیلٍ فَدَنَوْتُ مِنْهُ وَ سَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَرَدَّ السَّلَامَ ثُمَّ کَشَفَ الْمِنْدِیلَ عَنِ الطَّبَقِ فَإِذَا فِیهِ رُطَبٌ فَجَعَلَ یَأْکُلُ مِنْهُ فَدَنَوْتُ مِنْهُ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ نَاوِلْنِی رُطَبَةً فَنَاوَلَنِی وَاحِدَةً فَأَکَلْتُهَا ثُمَّ قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ نَاوِلْنِی أُخْرَی فَنَاوَلَنِیهَا فَأَکَلْتُهَا وَ جَعَلْتُ کُلَّمَا أَکَلْتُ وَاحِدَةً سَأَلْتُهُ أُخْرَی حَتَّی أَعْطَانِی ثَمَانِیَ رُطَبَاتٍ فَأَکَلْتُهَا ثُمَّ طَلَبْتُ مِنْهُ أُخْرَی فَقَالَ لِی حَسْبُکَ قَالَ فَانْتَبَهْتُ مِنْ مَنَامِی فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْغَدِ دَخَلْتُ عَلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ علیه السلام وَ بَیْنَ یَدَیْهِ طَبَقٌ مُغَطًّی بِمِنْدِیلٍ کَأَنَّهُ الَّذِی رَأَیْتُهُ فِی الْمَنَامِ بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَرَدَّ عَلَیَّ السَّلَامَ ثُمَّ کَشَفَ عَنِ الطَّبَقِ فَإِذَا فِیهِ رُطَبٌ فَجَعَلَ یَأْکُلُ مِنْهُ فَعَجِبْتُ لِذَلِکَ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ نَاوِلْنِی رُطَبَةً فَنَاوَلَنِی فَأَکَلْتُهَا ثُمَّ طَلَبْتُ أُخْرَی فَنَاوَلَنِی فَأَکَلْتُهَا وَ طَلَبْتُ أُخْرَی حَتَّی أَکَلْتُ ثَمَانِیَ رُطَبَاتٍ ثُمَّ طَلَبْتُ مِنْهُ أُخْرَی فَقَالَ لِی لَوْ زَادَکَ جَدِّی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَزِدْنَاکَ فَأَخْبَرْتُهُ الْخَبَرَ فَتَبَسَّمَ تَبَسُّمَ عَارِفٍ بِمَا کَانَ (1).

«3»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ بِلَالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ السَّیَّارِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ عَنْ سَعِیدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ کَثِیرٍ الرَّقِّیِّ قَالَ: کُنْتُ جَالِساً عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذْ قَالَ لِی مُبْتَدِئاً مِنْ قِبَلِ نَفْسِهِ یَا دَاوُدُ لَقَدْ عُرِضَتْ عَلَیَّ أَعْمَالُکُمْ یَوْمَ الْخَمِیسِ فَرَأَیْتُ فِیمَا عُرِضَ عَلَیَّ مِنْ عَمَلِکَ صِلَتَکَ لِابْنِ عَمِّکَ فُلَانٍ فَسَرَّنِی ذَلِکَ إِنِّی عَلِمْتُ أَنَّ صِلَتَکَ لَهُ أَسْرَعُ لِفَنَاءِ عُمُرِهِ وَ قَطْعِ أَجَلِهِ قَالَ دَاوُدُ وَ کَانَ لِی ابْنُ عَمٍّ مُعَانِداً خَبِیثاً بَلَغَنِی عَنْهُ وَ عَنْ عِیَالِهِ سُوءُ حَالٍ فَصَکَکْتُ لَهُ نَفَقَةً قَبْلَ خُرُوجِی إِلَی مَکَّةَ فَلَمَّا صِرْتُ بِالْمَدِینَةِ خَبَّرَنِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِذَلِکَ (2).

«4»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی أَبُو الْقَاسِمِ بْنُ شِبْلٍ عَنْ ظَفْرِ بْنِ حُمْدُونٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ سَدِیرٍ الصَّیْرَفِیِّ قَالَ: جَاءَتِ امْرَأَةٌ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَتْ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی وَ أَهْلُ بَیْتِی نَتَوَلَّاکُمْ فَقَالَ لَهَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام

ص: 64


1- 1. أمالی الشیخ الطوسیّ ص 70.
2- 2. نفس المصدر ص 263.

راست میگویی چه می خواهی؟ عرض کرد: در بازویم برص (پیسی) پیدا شده از خدا بخواه برطرف شود. امام علیه السّلام دست بدعا برداشته فرمود: ای خدایی که نابینا و مبتلا به پیسی را خوب میکنی و استخوان پوسیده را زندگی می بخشی، این زن را شفا بخش و مورد عفو خویش قرار ده به گونه ای که اثر مستجاب شدن دعای مرا ببینند. آن زن گفت: بخدا قسم از جا حرکت کردم و اثری کم یا زیاد از بیماری در من وجود نداشت(1).

روایت5.

بصائر الدرجات: مفضل بن عمر گفت مقداری پول بوسیله دو نفر از یاران امام علیه السّلام از خراسان فرستادند پیوسته مواظب آن پول بودند تا به ری رسیدند، یکی از دوستان آن دو کیسه ای محتوی هزار درهم داد که آن را هم تقدیم کنند، مرتب از پولها سرکشی میکردند مخصوصا همان کیسه ای که از ری داده بودند. بالاخره به نزدیکی مدینه رسیدند یکی از آنها به دیگری گفت بیا نگاه کنیم پولها هست: پس از بازرسی دیدند کیسه های پول هست جز همان کیسه ای که در ری داده بودند، یکی از آن دو گفت خدا کمک کند جواب امام صادق را چه بدهیم. دیگری در جواب گفت او شخص کریمی است من امیدوارم او بداند که ما راست میگوییم. وارد مدینه شدند، خدمت امام رسیدند و پول را تقدیم نمودند. امام علیه السّلام پرسید کیسه مرد رازی چه شد؟ جریان را عرض کردند، فرمود: اگر کیسه را ببینید میشناسید؟ گفتند آری. بکنیز خود دستور داد که فلان کیسه را بیاور کیسه را که دیدند گفتند این همان کیسه است فرمود: من در دل شب بپول احتیاج پیدا کردم، مردی از جن را که از شیعیان ماست فرستادم آن کیسه را از میان وسایل شما برایم آورد(2).

روایت6.

الخرائج و الجرائح: از مفضل مانند آن را روایت کرده است.

روایت7.

بصائر الدرجات: امام صادق ع فرمود: زندیق ها(3) در سال صد و بیست و هشت ظاهر خواهند شد و اطلاع من از این مطلب به این خاطر است که آن را در مصحف حضرت فاطمه علیها السلام دیدم(4).

ص: 65


1- . همان: 259
2- . بصائر الدرجات 2 : 27، باب 18
3- . زندیق برگردان لغت فارسی زند کتاب زردشت است که به تمام گنه کاران و کفار اطلاق می شود.
4- . همان 3 : 42، باب 14 و این ابتدای حدیث است.

صَدَقْتِ فَمَا الَّذِی تُرِیدِینَ قَالَتْ لَهُ الْمَرْأَةُ جُعِلْتُ فِدَاکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَصَابَنِی وَضَحٌ فِی عَضُدِی فَادْعُ اللَّهَ أَنْ یَذْهَبَ بِهِ عَنِّی قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ اللَّهُمَّ إِنَّکَ تُبْرِئُ الْأَکْمَهَ وَ الْأَبْرَصَ وَ تُحْیِی الْعِظَامَ وَ هِیَ رَمِیمٌ أَلْبِسْهَا مِنْ عَفْوِکَ وَ عَافِیَتِکَ مَا تَرَی أَثَرَ إِجَابَةِ دُعَائِی فَقَالَتِ الْمَرْأَةُ وَ اللَّهِ لَقَدْ قُمْتُ وَ مَا بِی مِنْهُ قَلِیلٌ وَ لَا کَثِیرٌ(1).

«5»

یر، [بصائر الدرجات] عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ بِشْرٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: حُمِلَ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَالٌ مِنْ خُرَاسَانَ مَعَ رَجُلَیْنِ مِنْ أَصْحَابِهِ لَمْ یَزَالا یَتَفَقَّدَانِ الْمَالَ حَتَّی مَرَّا بِالرَّیِّ فَرَفَعَ إِلَیْهِمَا رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِهِمَا کِیساً فِیهِ أَلْفَا دِرْهَمٍ فَجَعَلَا یَتَفَقَّدَانِ فِی کُلِّ یَوْمٍ الْکِیسَ حَتَّی دَنَیَا مِنَ الْمَدِینَةِ فَقَالَ أَحَدُهُمَا لِصَاحِبِهِ تَعَالَ حَتَّی نَنْظُرَ مَا حَالُ الْمَالِ فَنَظَرَا فَإِذَا الْمَالُ عَلَی حَالِهِ مَا خَلَا کِیسَ الرَّازِیِّ فَقَالَ أَحَدُهُمَا لِصَاحِبِهِ اللَّهُ الْمُسْتَعَانُ مَا نَقُولُ السَّاعَةَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ أَحَدُهُمَا إِنَّهُ علیه السلام کَرِیمٌ وَ أَنَا أَرْجُو أَنْ یَکُونَ عَلِمَ مَا نَقُولُ عِنْدَهُ فَلَمَّا دَخَلَا الْمَدِینَةَ قَصَدَا إِلَیْهِ فَسَلَّمَا إِلَیْهِ الْمَالَ فَقَالَ لَهُمَا أَیْنَ کِیسُ الرَّازِیِّ فَأَخْبَرَاهُ بِالْقِصَّةِ فَقَالَ لَهُمَا إِنْ رَأَیْتُمَا الْکِیسَ تَعْرِفَانِهِ قَالا نَعَمْ قَالَ یَا جَارِیَةُ عَلَیَّ بِکِیسٍ کَذَا وَ کَذَا فَأَخْرَجَتِ الْکِیسَ فَرَفَعَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِلَیْهِمَا فَقَالَ أَ تَعْرِفَانِهِ قَالا هُوَ ذَاکَ قَالَ إِنِّی احْتَجْتُ فِی جَوْفِ اللَّیْلِ إِلَی مَالٍ فَوَجَّهْتُ رَجُلًا مِنَ الْجِنِّ مِنْ شِیعَتِنَا فَأَتَانِی بِهَذَا الْکِیسِ مِنْ مَتَاعِکُمَا(2).

«6»

یج، [الخرائج و الجرائح] عَنِ الْمُفَضَّلِ: مِثْلِهِ.

«7»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: تَظْهَرُ الزَّنَادِقَةُ سَنَةَ ثَمَانِیَةٍ وَ عِشْرِینَ وَ مِائَةٍ وَ ذَلِکَ لِأَنِّی نَظَرْتُ فِی مُصْحَفِ فَاطِمَةَ علیها السلام (3).

ص: 65


1- 1. المصدر السابق ص 259.
2- 2. بصائر الدرجات ج 2 باب 18 ص 27.
3- 3. نفس المصدر ج 3 باب 14 ص 42 و هو صدر حدیث.

توضیح

شاید منظور امام ابن ابی العوجاء و هم فکران او بودند که در اواسط زندگی امام صادق پیدا شدند.

روایت8.

بصائر: ابن ابی حمزه گفت من دست ابا بصیر را گرفته بودم و او را به خانه حضرت صادق میبردم، به من گفت صحبت نکن و چیزی نگو. به در خانه امام صادق ع رسیدیم پس صدایش را صاف کرد. شنیدم حضرت صادق به کنیز فرمود: در را باز کن ابو محمّد پشت در است، گفت وارد شدیم چراغی در مقابل امام بود و کتابی جلو ایشان باز بود. یک مرتبه لرزه پیکرم افتاد و شروع کردم به لرزیدن، سر بلند نموده بمن فرمود: تو بزاز هستی؟ گفتم آری فدایت شوم. چادری قهستانی پیش من انداخته فرمود این را بپیچ. من چادر را پیچیدم باز فرمود تو بزاز هستی؟ در آن موقع در همان کتاب نگاه می کرد، لرزه تنم زیاد شد. وقتی خارج شدیم گفتم ابا محمّد وضع امشب را در عمرم ندیده بودم. در خدمت امام جلدی را دیدم که از درون آن کتابی بیرون آورد، بصفحات آن نگاه میکرد. هر بار به آن نگاه میکرد، لرزه بر بدنم می افتاد. ابا بصیر با دست خود بر پیشانی زده گفت: وای بر تو چرا آن وقت بمن نگفتی بخدا قسم آن نوشته صحیفه ایست که نام شیعیان در آن است اگر خبر داده بودی تقاضا میکردم اسم تو را نشان دهد(1).

روایت9.

بصائر الدرجات: ابن سنان گفت: در مدینه بودیم که داود بن علی به دنبال معلی بن خنیس فرستاد و او را کشت. امام صادق علیه السّلام یک ماه پیش او نرفت. داود به دنبال امام فرستاد که بیاید ولی ایشان امتناع ورزید. پنج نفر مأمور فرستاد گفت بزور او را بیاورید اگر نیامد سرش را بیاورید. مأمورین وقتی آمدند امام مشغول نماز بود ما نماز ظهر را با ایشان خوانده بودیم مأمورین گفتند داود بن علی شما را خواسته. فرمود: اگر نیایم چه میکنید؟ گفتند بما دستور داده سر شما را ببریم فرمود: خیال نمیکنم شما پسر پیامبر را بکشید، گفتند ما نمی فهمیم چه می گویی ما فقط از او اطاعت میکنیم.

ص: 66


1- . بصائر الدرجات 4 : 46، باب 3
بیان

لعل المراد ابن أبی العوجاء و أضرابه الذین ظهروا فی أواسط زمانه علیه السلام.

«8»

یر، [بصائر الدرجات] ابْنُ یَزِیدَ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنِ ابْنِ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ: خَرَجْتُ بِأَبِی بَصِیرٍ أَقُودُهُ إِلَی بَابِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ فَقَالَ لِی لَا تَتَکَلَّمْ وَ لَا تَقُلْ شَیْئاً فَانْتَهَیْتُ بِهِ إِلَی الْبَابِ فَتَنَحْنَحَ فَسَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ یَا فُلَانَةُ افْتَحِی لِأَبِی مُحَمَّدٍ الْبَابَ قَالَ فَدَخَلْنَا وَ السِّرَاجُ بَیْنَ یَدَیْهِ فَإِذَا سَفَطٌ بَیْنَ یَدَیْهِ مَفْتُوحٌ قَالَ فَوَقَعَتْ عَلَیَّ الرِّعْدَةُ فَجَعَلْتُ أَرْتَعِدُ فَرَفَعَ رَأْسَهُ إِلَیَّ فَقَالَ أَ بَزَّازٌ أَنْتَ قُلْتُ نَعَمْ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ قَالَ فَرَمَی إِلَیَّ بِمُلَاءَةٍ قُوهِیَّةٍ(1) کَانَتْ عَلَی الْمِرْفَقَةِ فَقَالَ اطْوِ هَذِهِ فَطَوَیْتُهَا ثُمَّ قَالَ أَ بَزَّازٌ أَنْتَ وَ هُوَ یَنْظُرُ فِی الصَّحِیفَةِ قَالَ فَازْدَدْتُ رِعْدَةً قَالَ فَلَمَّا خَرَجْنَا قُلْتُ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ مَا رَأَیْتُ کَمَا مَرَّ بِی اللَّیْلَةَ إِنِّی وَجَدْتُ بَیْنَ یَدَیْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام سَفَطاً قَدْ أَخْرَجَ مِنْهُ صَحِیفَةً فَنَظَرَ فِیهَا فَکُلَّمَا نَظَرَ فِیهَا أَخَذَتْنِی الرِّعْدَةُ قَالَ فَضَرَبَ أَبُو بَصِیرٍ یَدَهُ عَلَی جَبْهَتِهِ ثُمَّ قَالَ وَیْحَکَ أَ لَا أَخْبَرْتَنِی فَتِلْکَ وَ اللَّهِ الصَّحِیفَةُ الَّتِی فِیهَا أَسَامِی الشِّیعَةِ وَ لَوْ أَخْبَرْتَنِی لَسَأَلْتُهُ أَنْ یُرِیَکَ اسْمَکَ فِیهَا(2).

«9»

یر، [بصائر الدرجات] إِبْرَاهِیمُ بْنُ إِسْحَاقَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ وَ دَاوُدَ الرَّقِّیِّ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ وَ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ قَالَ: کُنَّا بِالْمَدِینَةِ حِینَ بَعَثَ دَاوُدُ بْنُ عَلِیٍّ إِلَی الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ فَقَتَلَهُ فَجَلَسَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَلَمْ یَأْتِهِ شَهْراً قَالَ فَبَعَثَ إِلَیْهِ أَنِ ائْتِنِی فَأَبَی أَنْ یَأْتِیَهُ فَبَعَثَ إِلَیْهِ خَمْسَ نَفَرٍ مِنَ الْحَرَسِ فَقَالَ ائْتُونِی بِهِ فَإِنْ أَبَی فَأْتُونِی بِهِ أَوْ بِرَأْسِهِ فَدَخَلُوا عَلَیْهِ وَ هُوَ یُصَلِّی وَ نَحْنُ نُصَلِّی مَعَهُ الزَّوَالَ فَقَالُوا أَجِبْ دَاوُدَ بْنَ عَلِیٍّ قَالَ فَإِنْ لَمْ أُجِبْ قَالَ أَمَرَنَا أَنْ نَأْتِیَهُ بِرَأْسِکَ فَقَالَ وَ مَا أَظُنُّکُمْ تَقْتُلُونَ ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالُوا مَا نَدْرِی مَا تَقُولُ وَ مَا نَعْرِفُ إِلَّا الطَّاعَةَ

ص: 66


1- 1. نسبة الی قوهستان معرب کوهستان و یعنی موضع الجبال- و هی کورة بین نیسابور و هراة و قصبتها قاین، و أیضا بلد بکرمان قرب جیرفت، و منه ثوب قوهی لما ینسج بها أو کل ثوب أشبهه یقال له قوهی و ان لم یکن من قوهستان.
2- 2. بصائر الدرجات ج 4 باب 3 ص 46.

فرمود: برگردید که بنفع دنیا و آخرت شما است. گفتند بخدا نخواهیم رفت مگر شما یا سرتان را ببریم. وقتی متوجه شد که آنها جز کشتن تصمیمی ندارند، دستهای خود را بلند نموده و روی شانه خود گذاشت، بعد دستهای خود را گشود و با انگشت سبّابه دعا کرد، در بین دعا شنیدیم میگوید الساعة الساعة، ناگهان صدای داد و فریاد و ناله ای بلند شد، مأمورین گفتند بلند شو فرمود این فریاد و فغان مربوط به فرمانروای شما است از دنیا رفت یک نفر را بفرستید خبر بیاورد، اگر مربوط باو نبود با شما خواهم آمد. یک نفر از مأمورین رفت طولی نکشید که برگشت بآنها گفت فرماندار مرد، این سر و صدا از خانه اوست مأمورین متفرق شدند. عرض کردم آقا فدایت شوم چه شد که از دنیا رفت؟ فرمود: غلام من معلی بن خنیس را کشت من هم یک ماه پیش او نرفتم به دنبال من فرستاد که بروم اکنون که تصمیم کشتن مرا داشتند خدا را باسم اعظمش خواندم. خداوند فرشته ای را فرستاد با حربه شکمش را پاره کرده و او را کشت. عرض کردم آقا چرا دستهای خود را بلند کردید؟ فرمود: زاری و تضرع نمودم، عرض کردم چرا دو دست را اول جمع کردید بعد گشودید؟ فرمود: نوعی تضرع است، عرض کردم چرا انگشت را بلند کردید؟ فرمود: آن لابه و التماس است(1).

روایت10.

بصائر الدرجات: عمرو بن یزید گفت نزد امام صادق ع رفتم، امام پایش را دراز کرد و فرمود: عمر پایم را بمال، با خود گفتم که از امام در مورد امامت بعد از ایشان سؤال کنم، ایشان فرمود: عمر تو را از امام بعد از خود با خبر نخواهم کرد(2).

روایت11.

بصائر الدرجات: عمر بن یزید گفت شبی در خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودم کسی جز من آنجا نبود پای خود را گذاشت در دامن من فرمود: پایم را بمال، مالیدم متوجه شدم عضله یکی از دو ساقش در اضطراب است تصمیم گرفتم بپرسم امامت بعد از شما به که میرسد، قبل از سؤال اشاره فرمود امشب چیزی نپرس جواب تو را نمیدهم(3).

ص: 67


1- . همان 5 : 58 ، باب 2
2- . بصائر الدرجات 5 : 63 ، باب 10
3- . همان 5 : 63 ، باب 10

قَالَ انْصَرِفُوا فَإِنَّهُ خَیْرٌ لَکُمْ فِی دُنْیَاکُمْ وَ آخِرَتِکُمْ قَالُوا وَ اللَّهِ لَا نَنْصَرِفُ حَتَّی نَذْهَبَ بِکَ مَعَنَا أَوْ نَذْهَبَ بِرَأْسِکَ قَالَ فَلَمَّا عَلِمَ أَنَّ الْقَوْمَ لَا یَذْهَبُونَ إِلَّا بِذَهَابِ رَأْسِهِ وَ خَافَ عَلَی نَفْسِهِ قَالُوا رَأَیْنَاهُ قَدْ رَفَعَ یَدَیْهِ فَوَضَعَهُمَا عَلَی مَنْکِبَیْهِ ثُمَّ بَسَطَهُمَا ثُمَّ دَعَا بِسَبَّابَتِهِ فَسَمِعْنَاهُ یَقُولُ السَّاعَةَ السَّاعَةَ فَسَمِعْنَا صُرَاخاً عَالِیاً فَقَالُوا لَهُ قُمْ فَقَالَ لَهُمْ أَمَّا إِنَّ صَاحِبَکُمْ قَدْ مَاتَ وَ هَذَا الصُّرَاخُ عَلَیْهِ فَابْعَثُوا رَجُلًا مِنْکُمْ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ هَذَا الصُّرَاخُ عَلَیْهِ قُمْتُ مَعَکُمْ قَالَ فَبَعَثُوا رَجُلًا مِنْهُمْ فَمَا لَبِثَ أَنْ أَقْبَلَ فَقَالَ یَا هَؤُلَاءِ قَدْ مَاتَ صَاحِبُکُمْ وَ هَذَا الصُّرَاخُ عَلَیْهِ فَانْصَرَفُوا فَقُلْتُ لَهُ جَعَلَنَا اللَّهُ فِدَاکَ مَا کَانَ حَالُهُ قَالَ قَتَلَ مَوْلَایَ الْمُعَلَّی بْنَ خُنَیْسٍ فَلَمْ آتِهِ مُنْذُ شَهْرٍ فَبَعَثَ إِلَیَّ أَنْ آتِیَهُ فَلَمَّا أَنْ کَانَ السَّاعَةَ لَمْ آتِهِ فَبَعَثَ إِلَیَّ لِیَضْرِبَ عُنُقِی فَدَعَوْتُ اللَّهَ بِاسْمِهِ الْأَعْظَمِ فَبَعَثَ اللَّهُ إِلَیْهِ مَلَکاً بِحَرْبَةٍ فَطَعَنَهُ فِی مَذَاکِیرِهِ فَقَتَلَهُ فَقُلْتُ لَهُ فَرَفْعُ الْیَدَیْنِ مَا هُوَ قَالَ الِابْتِهَالُ فَقُلْتُ فَوَضْعُ یَدَیْکَ وَ جَمْعُهَا فَقَالَ التَّضَرُّعُ قُلْتُ وَ رَفْعُ الْإِصْبَعِ قَالَ الْبَصْبَصَةُ(1).

«10»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ بَکْرٍ عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَبَسَطَ رِجْلَیْهِ وَ قَالَ اغْمِزْهَا یَا عُمَرُ قَالَ فَأَضْمَرْتُ فِی نَفْسِی أَنْ أَسْأَلَهُ عَنِ الْإِمَامِ بَعْدَهُ قَالَ فَقَالَ یَا عُمَرُ لَا أُخْبِرُکَ عَنِ الْإِمَامِ بَعْدِی (2).

«11»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ عَنْ عَمِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لَیْلَةً مِنَ اللَّیَالِی وَ لَمْ یَکُنْ عِنْدَهُ أَحَدٌ غَیْرِی فَمَدَّ رِجْلَهُ فِی حَجْرِی فَقَالَ اغْمِزْهَا یَا عُمَرُ قَالَ فَغَمَزْتُ رِجْلَهُ فَنَظَرْتُ إِلَی اضْطِرَابٍ فِی عَضَلَةِ سَاقَیْهِ فَأَرَدْتُ أَنْ أَسْأَلَهُ إِلَی مَنِ الْأَمْرُ مِنْ بَعْدِهِ فَأَشَارَ إِلَیَّ فَقَالَ لَا تَسْأَلْنِی فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ عَنْ شَیْ ءٍ فَإِنِّی لَسْتُ أُجِیبُکَ (3).

ص: 67


1- 1. المصدر السابق ج 5 باب 2 ص 58.
2- 2. المصدر السابق ج 5 باب 10 ص 63.
3- 3. المصدر السابق ج 5 باب 10 ص 63.

روایت12.

کشف الغمة: از عمر بن یزید مانند آن را روایت کرده است(1).

روایت13.

بصائر الدرجات: نزد امام صادق ع رفتم، می خواستم در مورد شخص جنبی که از خم آب بر می دارد بپرسم، وقتی نزد ایشان رفتم سؤالم را فراموش کردم، امام ع به من نگاه کرد و فرمود: شهاب اشکالی ندارد شخص جنب از خم آب بخورد(2).

روایت14.

الخرائج و الجرائح: از شهاب مانند آن را روایت کرده است.

روایت15.

بصائر الدرجات: اسماعیل بن عبد العزیز گفت امام صادق ع بمن فرمود: اسماعیل! مقداری آب برایم در محل وضو بگذار، من رفتم آب را گذاشتم. امام برای وضو داخل وضو خانه شد، من با خود گفتم من درباره این شخص چه اعتقادی من دارم و او را در چه مرحله ای می بینم (خدایی) ولی او میرود وضو بگیرد. از محل وضو که بیرون آمد بمن فرمود خانه را نباید بیش از حد طاقتش بلند کنی چون خراب می شود، ما را آفریده خدا بدانید آنگاه هر چه مایلید در وصف ما بگویید باز نمیتوانید آن مقام و موقعیتی که داریم توصیف کنید. اسماعیل گفت من میگفتم او خداست و اصرار بر این اعتقاد نیز داشتم(3).

روایت16.

کشف الغمة: از عبد العزیز مانند آن را نقل کرده است(4).

توضیح

عبارت إنّه یعنی او پروردگار است خداوند از این امر منزه است و منظور از اقول آن است که من هنوز از این سخن برنگشته بودم، یا معنا آن است که من هم چنان بر این سخن اصرار داشتم.

روایت17.

بصائر الدرجات: هشام بن احمد گفت خدمت امام صادق ع رسیدم میخواستم از آن جناب درباره مفضل بن عمر سؤال کنم. امام علیه السّلام در باغ خود بکار مشغول بود، هوا بشدت گرم بود، عرق روی صورتش جاری بود و بسینه اش میریخت. قبل از اینکه من سؤالی کنم فرمود: بخدا قسم مفضل بن عمر مرد خوبی است، بخدای یکتای بی همتا مفضل بن عمر جعفی مردی خوب است،

ص: 68


1- . کشف الغمة 2 : 422
2- . بصائر الدرجات 5: 63 ، باب 10
3- . همان 5 : 63 ، 10
4- . کشف الغمة 2 : 427
«12»

کشف، [کشف الغمة] مِنْ کِتَابِ الدَّلَائِلِ لِلْحِمْیَرِیِّ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ: مِثْلَهُ (1).

«13»

یر، [بصائر الدرجات] إِبْرَاهِیمُ بْنُ هَاشِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ شِهَابِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ أَنَا أُرِیدُ أَسْأَلُهُ عَنِ الْجُنُبِ یَغْرِفُ الْمَاءَ مِنَ الْحُبِّ فَلَمَّا صِرْتُ عِنْدَهُ أُنْسِیتُ الْمَسْأَلَةَ فَنَظَرَ إِلَیَّ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ یَا شِهَابُ لَا بَأْسَ أَنْ یَغْرِفَ الْجُنُبُ مِنَ الْحُبِ (2).

«14»

یج، [الخرائج و الجرائح] عَنْ شِهَابٍ: مِثْلَهُ.

«15»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْأَهْوَازِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ بُرْدَةَ وَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ الْخَزَّازِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا إِسْمَاعِیلُ ضَعْ لِی فِی الْمُتَوَضَّإِ مَاءً قَالَ فَقُمْتُ فَوَضَعْتُ لَهُ قَالَ فَدَخَلَ قَالَ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی أَنَا أَقُولُ فِیهِ کَذَا وَ کَذَا وَ یَدْخُلُ الْمُتَوَضَّأَ یَتَوَضَّأُ قَالَ فَلَمْ یَلْبَثْ أَنْ خَرَجَ فَقَالَ یَا إِسْمَاعِیلُ لَا تَرْفَعِ الْبِنَاءَ فَوْقَ طَاقَتِهِ فَیَنْهَدِمَ اجْعَلُونَا مَخْلُوقِینَ وَ قُولُوا فِینَا مَا شِئْتُمْ فَلَنْ تَبْلُغُوا فَقَالَ إِسْمَاعِیلُ وَ کُنْتُ أَقُولُ إِنَّهُ وَ أَقُولُ وَ أَقُولُ (3).

«16»

کشف، [کشف الغمة] مِنْ کِتَابِ الدَّلَائِلِ لِلْحِمْیَرِیِّ عَنْ عَبْدِ الْعَزِیزِ: مِثْلَهُ (4).

بیان

قوله إنّه أی إنه الربّ تعالی الله عن ذلک و أقول أی لم أرجع بعد عن هذا القول أو المعنی أنی کنت مصرّا علی هذا القول.

«17»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ أَسَدِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ عَنْ هِشَامِ بْنِ أَحْمَدَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ أَنَا أُرِیدُ أَنْ أَسْأَلَهُ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ وَ هُوَ فِی مَصْنَعَةٍ لَهُ فِی یَوْمٍ شَدِیدِ

الْحَرِّ وَ الْعَرَقُ یَسِیلُ عَلَی خَدِّهِ فَیَجْرِی عَلَی صَدْرِهِ فَابْتَدَأَنِی فَقَالَ نِعْمَ وَ اللَّهِ الرَّجُلُ الْمُفَضَّلُ بْنُ عُمَرَ نِعْمَ وَ اللَّهِ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الرَّجُلُ الْمُفَضَّلُ بْنُ عُمَرَ الْجُعْفِیُّ حَتَّی أَحْصَیْتُ

ص: 68


1- 1. کشف الغمّة ج 2 ص 422.
2- 2. بصائر الدرجات ج 5 باب 10 ص 63.
3- 3. بصائر الدرجات ج 5 باب 10 ص 63.
4- 4. کشف الغمّة ج 2 ص 427.

سی و چند مرتبه این سخن را تکرار کرده فرمود: خانواده آنها از پدر و مادر خوب هستند(1).

توضیح

المصنعة حوضی است که آب باران در آن می ریزد و کلمه ضیعة درست تر است هم چنان که در برخی نسخه ها آمده است.

روایت18.

بصائر الدرجات: شهاب بن عبد اللَّه گفت خدمت حضرت صادق رسیدم تا از ایشان سؤالی بکنم فرمود: اگر میخواهی بگو چه سؤال داشتی و گر نه من سؤالت را با جواب آن بگویم عرض کردم بفرمایید. فرمود: آمدی در مورد شخص جنب بپرسی که اگر با کوزه از خم آب بردارد و آب بدستش بخورد چه می شود؟ گفتم همین است فرمود: اشکالی ندارد، باز هم اگر مایلی سؤال دیگر را بگو و گر نه من بگویم. عرض کردم بفرمایید. فرمود: میخواستی بپرسی که جنب اگر فراموش کند و دست خود را قبل از شستن داخل آب کند چه حکمی دارد؟ اگر از نجاست بدستش نرسیده بوده اشکالی ندارد. فرمود: سؤال دیگر را بگو یا اگر می خواهی توضیح دهم عرض کردم بفرمایید فرمود: میخواستی بپرسی که جنب هنگام غسل قطره ای از آب بدنش در ظرف میریزد یا از روی زمین به داخل ظرف ترشح میکند گفتم صحیح است. فرمود: اشکالی ندارد باز فرمود: میخواهی سؤال دیگرت را توضیح بدهم؟ عرض کردم بفرمایید. فرمود: میخواستی بپرسی که در کنار گودالی از آب مرداری افتاده میتوانم وضو بگیرم یا نه؟ در صورتی که مردار بوی آب را تغییر نداده از طرف دیگر آن وضو بگیر. باز میخواستی بپرسی با آب راکد چاه در صورتی که تغییر نکرده و به بو نیامده باشد وضو بگیرم؟ عرض کردم تغییر چگونه است؟ فرمود: رنگش زرد شده باشد، هر آبی را که بگویند زیاد است پاک است(2).

روایت19.

مناقب: ابن شهر آشوب از شهاب مانند آن را روایت کرده است(3).

روایت20.

بصائر الدرجات : زیاد بن ابی الحلال گفت مردم در باره جابر بن یزید و کارهای عجیب و حدیثهای شگفت انگیز او اختلاف داشتند، من خدمت حضرت صادق رفتم تا از او در باره جابر سؤال کنم. قبل از اینکه سؤال کنم فرمود: خداوند جابر بن یزید جعفی را رحمت کند

ص: 69


1- . بصائر الدرجات 5 : 64 ، باب 10 ، با کمی تفاوت
2- . همان 5 : 64 ، باب 10
3- . مناقب ابن شهر آشوب 3 : 347

بِضْعاً وَ ثَلَاثِینَ مَرَّةً یَقُولُهَا وَ یُکَرِّرُهَا وَ قَالَ إِنَّمَا هُوَ وَالِدٌ بَعْدَ وَالِدٍ(1).

بیان

المصنعة الحوض یجمع فیه ماء المطر و الأصوب فی ضیعة کما فی بعض النسخ.

«18»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ شِهَابِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ قَالَ: أَتَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَسْأَلُهُ فَابْتَدَأَنِی فَقَالَ إِنْ شِئْتَ فَسَلْ یَا شِهَابُ وَ إِنْ شِئْتَ أَخْبَرْنَاکَ بِمَا جِئْتَ لَهُ قُلْتُ أَخْبِرْنِی جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ جِئْتَ لِتَسْأَلَ عَنِ الْجُنُبِ یَغْرِفُ الْمَاءَ مِنَ الْحُبِّ بِالْکُوزِ فَیُصِیبُ یَدُهُ الْمَاءَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ لَیْسَ بِهِ بَأْسٌ قَالَ وَ إِنْ شِئْتَ سَلْ وَ إِنْ شِئْتَ أَخْبَرْتُکَ قَالَ قُلْتُ لَهُ أَخْبِرْنِی قَالَ جِئْتَ تَسْأَلُ عَنِ الْجُنُبِ یَسْهُو وَ یَغْمُرُ یَدَهُ فِی الْمَاءِ قَبْلَ أَنْ یَغْسِلَهَا قُلْتُ وَ ذَاکَ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ إِذَا لَمْ یَکُنْ أَصَابَ یَدَهُ شَیْ ءٌ فَلَا بَأْسَ بِذَاکَ سَلْ وَ إِنْ شِئْتَ أَخْبَرْتُکَ قُلْتُ أَخْبِرْنِی قَالَ جِئْتَ لِتَسْأَلَنِی عَنِ الْجُنُبِ یَغْتَسِلُ فَیَقْطُرُ الْمَاءُ مِنْ جِسْمِهِ فِی الْإِنَاءِ أَوْ یَنْضَحُ الْمَاءُ مِنَ الْأَرْضِ فَیَقَعُ فِی الْإِنَاءِ قُلْتُ نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ لَیْسَ بِهَذَا بَأْسٌ کُلِّهِ فَسَلْ وَ إِنْ شِئْتَ أَخْبَرْتُکَ قُلْتُ أَخْبِرْنِی قَالَ جِئْتَ لِتَسْأَلَنِی عَنِ الْغَدِیرِ یَکُونُ فِی جَانِبِهِ الْجِیفَةُ أَتَوَضَّأُ مِنْهُ أَوْ لَا قُلْتُ نَعَمْ قَالَ فَتَوَضَّأْ مِنَ الْجَانِبِ الْآخَرِ إِلَّا أَنْ یَغْلِبَ عَلَی الْمَاءِ الرِّیحُ وَ جِئْتَ لِتَسْأَلَ عَنِ الْمَاءِ الرَّاکِدِ مِنَ الْبِئْرِ قَالَ فَمَا لَمْ یَکُنْ فِیهِ تَغْیِیرٌ أَوْ رِیحٌ غَالِبَةٌ قُلْتُ فَمَا التَّغْیِیرُ قَالَ الصُّفْرَةُ فَتَوَضَّأْ مِنْهُ وَ کُلَّمَا غَلَبَ عَلَیْهِ کَثْرَةُ الْمَاءِ فَهُوَ طَاهِرٌ(2).

«19»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عَنْ شِهَابٍ: مِثْلَهُ (3).

«20»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ زِیَادِ بْنِ أَبِی الْحَلَّالِ قَالَ: اخْتَلَفَ النَّاسُ فِی جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ وَ أَحَادِیثِهِ وَ أَعَاجِیبِهِ قَالَ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ أَنَا أُرِیدُ أَنْ أَسْأَلَهُ عَنْهُ فَابْتَدَأَنِی مِنْ غَیْرِ أَنْ أَسْأَلَهُ رَحِمَ اللَّهُ جَابِرَ بْنَ

ص: 69


1- 1. بصائر الدرجات ج 5 باب 10 ص 64 بتفاوت یسیر.
2- 2. بصائر الدرجات ج 5 باب 10 ص 64.
3- 3. المناقب لابن شهرآشوب ج 3 ص 347.

راستگو بود، ولی خدا مغیرة بن سعید را لعنت کند دروغ بر ما می بست(1).

روایت21.

بصائر الدرجات: عمر بن یزید گفت خدمت حضرت صادق بودم آن جناب درد داشت و بیمار بود، پشت خود را بمن نمود و صورتش را بطرف دیوار کرد، با خودم گفتم نمیدانم از این بیماری جان سالم به در می برد یا نه، در حالی که از او نپرسیدم امام بعد از ایشان کیست، در همین فکر بودم که امام روی به سمت من نمود و فرمود: آن طور که خیال میکنی نیست من از این بیماری طوری نمیشوم(2).

روایت22.

بصائر الدرجات: حسین بن موسی گفت من و جمیل بن دراج و عائذ احمسی برای به جا آوردن مناسک حج رفتیم، عائذ میگفت من سؤالی از حضرت صادق علیه السّلام دارم که مایلم آن را بپرسم، هر سه نفر خدمت امام رسیدیم ایشان قبل از طرح سؤال فرمود: هر کس کارهای واجب دینی را انجام دهد خداوند در چیزهای دیگر از او بازخواستی نخواهد کرد. ما با چشم اشاره به عائذ کردیم که سؤالت را بگو چیزی نگفت. وقتی حرکت کردیم باو گفتیم سؤال تو چه بود؟ گفت جواب آن را شنیدیم، گفت من نمیتوانم شب زنده دار باشم و شبها نماز نافله بخوانم، با خود خیال میکردم از این جهت گناهکارم و مرا مؤاخذه خواهند کرد(3).

روایت23.

کشف الغمة: از عائذ مانند آن را روایت کرده است(4).

روایت24.

مناقب ابن شهر آشوب: مانند آن را روایت کرده است(5).

روایت25.

بصائر الدرجات: جعفر بن هارون زیات گفت: اطراف کعبه طواف میکردم چشمم بحضرت صادق افتاد با خود گفتم این همان شخصی است که مردم تابع و پیرو اویند و در باره اش چنین و چنان میگویند. ناگاه دیدم دست روی شانه من گذاشت و بمن فرمود: «أَ بَشَراً مِنَّا واحِداً نَتَّبِعُهُ إِنَّا إِذاً لَفِی ضَلالٍ وَ سُعُرٍ» {آیا باید پیرو یک نفر از خودمان بشویم، چه گمراه و بدبختیم}(6).

ص: 70


1- . بصائر الدرجات 5 : 64، باب 10
2- . همان 5 : 64، باب 10
3- . بصائر الدرجات 5 : 64، باب 10
4- . کشف الغمة 2 : 424
5- . شیخ در تهذیب 2 : 10 این روایت را آورده است.
6- . بصائر الدرجات 5 : 65، باب 10

یَزِیدَ الْجُعْفِیَّ کَانَ یَصْدُقُ عَلَیْنَا وَ لَعَنَ اللَّهُ الْمُغِیرَةَ بْنَ سَعِیدٍ کَانَ یَکْذِبُ عَلَیْنَا(1).

«21»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ الْفَضْلِ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ وَ هُوَ وَجِعٌ فَوَلَّانِی ظَهْرَهُ وَ وَجْهُهُ إِلَی الْحَائِطِ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی مَا أَدْرِی مَا یُصِیبُهُ فِی مَرَضِهِ وَ مَا سَأَلْتُهُ عَنِ الْإِمَامِ بَعْدَهُ فَأَنَا أُفَکِّرُ فِی ذَلِکَ إِذْ حَوَّلَ وَجْهَهُ إِلَیَّ فَقَالَ إِنَّ الْأَمْرَ لَیْسَ کَمَا تَظُنُّ لَیْسَ عَلَیَّ مِنْ وَجَعِی هَذَا بَأْسٌ (2).

«22»

یر، [بصائر الدرجات] الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ عَنْ عِیسَی عَنْ مَرْوَانَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُوسَی الْحَنَّاطِ قَالَ: خَرَجْتُ أَنَا وَ جَمِیلُ بْنُ دَرَّاجٍ وَ عَائِذٌ الْأَحْمَسِیُّ حَاجِّینَ قَالَ وَ کَانَ یَقُولُ عَائِذٌ لَنَا إِنَّ لِی حَاجَةً إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أُرِیدُ أَنْ أَسْأَلَهُ عَنْهَا قَالَ فَدَخَلْنَا عَلَیْهِ فَلَمَّا جَلَسْنَا قَالَ لَنَا مُبْتَدِئاً مَنْ أَتَی اللَّهَ بِمَا افْتَرَضَ عَلَیْهِ لَمْ یَسْأَلْهُ عَمَّا سِوَی ذَلِکَ قَالَ فَغَمَزَنَا عَائِذٌ فَلَمَّا قُمْنَا قُلْنَا مَا حَاجَتُکَ قَالَ الَّذِی سَمِعْنَا مِنْهُ إِنِّی رَجُلٌ لَا أُطِیقُ الْقِیَامَ بِاللَّیْلِ فَخِفْتُ أَنْ أَکُونَ مَأْثُوماً مَأْخُوذاً بِهِ فَأَهْلِکَ (3).

«23»

کشف، [کشف الغمة] مِنْ کِتَابِ الدَّلَائِلِ لِلْحِمْیَرِیِّ عَنْ عَائِذٍ: مِثْلَهُ (4)

«24»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب سَعْدٌ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَی الْحَنَّاطِ: مِثْلَهُ (5).

«25»

یر، [بصائر الدرجات] عَلِیُّ بْنُ حَسَّانَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ هَارُونَ الزَّیَّاتِ قَالَ: کُنْتُ أَطُوفُ بِالْکَعْبَةِ فَرَأَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقُلْتُ فِی نَفْسِی هَذَا هُوَ الَّذِی یُتَّبَعُ وَ الَّذِی هُوَ کَذَا وَ کَذَا قَالَ فَمَا عَلِمْتُ بِهِ حَتَّی ضَرَبَ یَدَهُ عَلَی مَنْکِبِی ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیَّ وَ قَالَ أَ بَشَراً مِنَّا واحِداً نَتَّبِعُهُ إِنَّا إِذاً لَفِی ضَلالٍ وَ سُعُرٍ(6).

ص: 70


1- 1. بصائر الدرجات ج 5 باب 10 ص 64.
2- 2. نفس المصدر ج 5 باب 10 ص 64.
3- 3. المصدر السابق ج 5 باب 10 ص 64.
4- 4. کشف الغمّة ج 2 ص 424.
5- 5. و أخرجه الشیخ فی التهذیب ج 2 ص 10.
6- 6. بصائر الدرجات ج 5 باب 10 ص 65.

روایت26.

بصائر الدرجات: خالد بن نجیح گفت در خدمت امام صادق نشسته بودم با خود گفتم اینها نمیدانند در مقابل چه شخصی هستند؟ امام علیه السّلام مرا جلو خواند تا در مقابلش نشستم سه مرتبه فرمود: فلانی من خدایی دارم که او را می پرستم(1).

می گویم: با سند دیگری در باب احوال اصحاب امام صادق ع خواهد آمد.

روایت27.

بصائر الدرجات: عبد اللَّه نجاشی گفت جبه ام از ادرار ترشح شد شک کردم در شب سردی آن را با آب شستم وقتی خدمت امام رسیدم ابتدا فرمود: پوست خز را که با آب بشوری خراب می شود(2) .

روایت28.

بصائر الدرجات: ابو کهمس گفت: در مدینه ساکن منزلی بودم که دخترکی خوشگل آنجا بود، خیلی از او خوشم می آمد، یک شب بمنزل برگشتم در زدم همان دختر در را باز کرد من با دست سینه هایش را گرفتم. فردا صبح خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسیدم فرمود: ابا کهمس نزد خدا از کاری که دیشب کردی توبه کن(3).

روایت29.

بصائر الدرجات: مهزم گفت در مدینه منزل شخصی می نشستم که دختری داشت من از او خوشم می آمد یک شب در زدم همین که در را باز کرد سینه هایش را مالیدم. فردا صبح که خدمت حضرت صادق رسیدم فرمود: آخرین کاری که دیروز انجام دادی چه بود؟ گفتم من در مسجد بودم. فرمود: مگر نمیدانی کسی که پرهیزگاری نداشته باشد بدوستی و ولایت ما اهل بیت نمیرسد(4).

ص: 71


1- . همان 5 ، 65، باب 10
2- . بصائر الدرجات 5 : 65، باب 10
3- . بصائر الدرجات 5 : 65، باب 11
4- . همان 5 : 65، باب 11
«26»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْأَهْوَازِیِّ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَسَدِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ عَنْ خَالِدِ بْنِ نَجِیحٍ الْجَوَّانِ قَالَ: کُنَّا عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ أَنَا أَقُولُ فِی نَفْسِی لَیْسَ یَدْرُونَ هَؤُلَاءِ بَیْنَ یَدَیْ مَنْ هُمْ قَالَ فَأَدْنَانِی حَتَّی جَلَسْتُ بَیْنَ یَدَیْهِ ثُمَّ قَالَ یَا هَذَا إِنَّ لِی رَبّاً أَعْبُدُهُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ (1).

أقول: سیأتی بإسناد آخر فی باب أحوال أصحابه علیه السلام.

«27»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ وَ یَعْقُوبُ بْنُ یَزِیدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ النَّجَاشِیِّ قَالَ: أَصَابَتْ جُبَّةٌ لِی مِنْ نَضْحِ بَوْلٍ شَکَکْتُ فِیهِ فَغَمَرْتُهَا مَاءً فِی لَیْلَةٍ بَارِدَةٍ فَلَمَّا دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ابْتَدَأَنِی فَقَالَ إِنَّ الْفَرْوَ إِذَا غَسَلْتَهُ بِالْمَاءِ فَسَدَ(2).

«28»

یر، [بصائر الدرجات] إِبْرَاهِیمُ بْنُ هَاشِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ أَبِی کَهْمَسٍ قَالَ: کُنْتُ نَازِلًا بِالْمَدِینَةِ فِی دَارٍ فِیهَا وَصِیفَةٌ کَانَتْ تُعْجِبُنِی فَانْصَرَفْتُ لَیْلًا مُمْسِیاً فَاسْتَفْتَحْتُ الْبَابَ فَفَتَحَتْ لِی فَمَدَدْتُ یَدِی فَقَبَضْتُ عَلَی ثَدْیِهَا فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْغَدِ دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ یَا أَبَا کَهْمَسٍ تُبْ إِلَی اللَّهِ مِمَّا صَنَعْتَ الْبَارِحَةَ(3).

«29»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ أَبِی الْقَاسِمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَهْلٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ عَنْ مِهْزَمٍ قَالَ: کُنَّا نُزُولًا بِالْمَدِینَةِ وَ کَانَتْ جَارِیَةٌ لِصَاحِبِ الْمَنْزِلِ تُعْجِبُنِی وَ إِنِّی أَتَیْتُ الْبَابَ فَاسْتَفْتَحْتُ فَفَتَحَتْ لِیَ الْجَارِیَةُ فَغَمَزْتُ ثَدْیَهَا فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْغَدِ دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ یَا مِهْزَمُ أَیْنَ کَانَ أَقْصَی أَثَرِکَ الْیَوْمَ فَقُلْتُ لَهُ مَا بَرِحْتُ الْمَسْجِدَ فَقَالَ أَ مَا تَعْلَمُ أَنَّ أَمْرَنَا هَذَا لَا یُنَالُ إِلَّا بِالْوَرَعِ (4).

ص: 71


1- 1. بصائر الدرجات ج 5 باب 10 ص 65.
2- 2. بصائر الدرجات ج 5 باب 10 ص 65.
3- 3. نفس المصدر ج 5 باب 11 ص 65.
4- 4. نفس المصدر ج 5 باب 11 ص 65.

روایت30.

مناقب ابن شهر آشوب مانند آن را از مهزم روایت کرده است(1).

روایت31.

اعلام الوری: از کتاب نوادر الحکمة مانند آن را روایت کرده است(2).

توضیح

شاید منظور آن باشد که دیشب آخرین بار کجا رفتی و آخرین کاری که از سر تقوا و عبادت انجام دادی چه بود یا آخرین کاری که دیشب انجام دادی چه بود و مهزم کلام امام ع را زمانی متوجه شد که کلام ایشان پایان یافت و احتمال دارد سخن امام که فرمود: أقصی أثرک سؤالی از عملکرد او در کل روز باشد سپس با عبارت أما تعلم به آنچه در شب گذشته انجام داد اشاره فرمود.

روایت32.

بصائر الدرجات: ابراهیم بن مهزم گفت شبی برای خواب از خدمت حضرت صادق مرخص شدم و بمنزل خود در مدینه رفتم، مادرم نیز با من بود بین من و او سخنی در گرفت من درشتی کردم. فردا صبح که بعد از نماز خدمت حضرت صادق رفتم، بدون مقدمه فرمود: ابا مهزم بمادرت چه کار داشتی که آن طور درشتی کردی؟ نمیدانی شکم او محل سکونت تو بوده و دامنش گهواره ات و پستانهایش ظرف غذای تو؟ عرض کردم بله آقا، فرمود: مبادا درشتی کنی(3).

روایت33.

بصائر الدرجات: حارث بن حصیره گفت مردی از کوفه بخراسان آمد و مردم را بامامت حضرت صادق علیه السّلام دعوت نمود، گروهی پذیرفتند و عده ای منکر شدند، دسته سوم از روی پرهیزگاری و ورع متوقف شدند. هر دسته یک نفر را به نمایندگی خدمت ایشان فرستادند. از این سه نفر همان کسی که نماینده دسته سوم یعنی پرهیزگاران بود سخنور آنها بشمار میرفت و حرف میزد یکی از همراهان او کنیزی داشت، نماینده دسته سوم در خلوت با او عمل نامشروع انجام داد. وقتی خدمت حضرت صادق رسیدند همان مرد شروع بصحبت نموده گفت: آقا یک نفر از کوفه آمد و مردم را به پیروی از شما دعوت نمود

ص: 72


1- . مناقب 3 : 353
2- . اعلام الوری: 268
3- . بصائر الدرجات 5 : 66، باب 11
«30»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عَنْ مِهْزَمٍ: مِثْلَهُ (1)

«31»

عم، [إعلام الوری] مِنْ کِتَابِ نَوَادِرِ الحِکْمَةِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ: مِثْلَهُ (2)

بیان

لعل المعنی أین کان فی اللیل أقصی أثرک و منتهی عملک فی هذا الیوم من التقوی و العبادة أو أین کان الیوم آخر فعلک البارحة و مهزم لم یفهم کلامه علیه السلام إلا بعد إتمامه و یحتمل أن یکون قوله أقصی أثرک سؤالا عن فعله فی هذا الیوم ثم أشار إلی ما فعله فی اللیلة الماضیة بقوله أ ما تعلم.

«32»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْمِیثَمِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مِهْزَمٍ قَالَ: خَرَجْتُ مِنْ عِنْدِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لَیْلَةً مُمْسِیاً فَأَتَیْتُ مَنْزِلِی بِالْمَدِینَةِ وَ کَانَتْ أُمِّی مَعِی فَوَقَعَ بَیْنِی وَ بَیْنَهَا کَلَامٌ فَأَغْلَظْتُ لَهَا فَلَمَّا أَنْ کَانَ مِنَ الْغَدِ صَلَّیْتُ الْغَدَاةَ وَ أَتَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَلَمَّا دَخَلْتُ عَلَیْهِ فَقَالَ لِی مُبْتَدِئاً یَا أَبَا مِهْزَمٍ مَا لَکَ وَ الْوَالِدَةَ أَغْلَظْتَ فِی کَلَامِهَا الْبَارِحَةَ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ بَطْنَهَا مَنْزِلٌ قَدْ سَکَنْتَهُ وَ أَنَّ حَجْرَهَا مَهْدٌ قَدْ غَمَزْتَهُ وَ ثَدْیَهَا وِعَاءٌ قَدْ شَرِبْتَهُ قَالَ قُلْتُ بَلَی قَالَ فَلَا تُغْلِظْ لَهَا(3).

«33»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ حَارِثٍ الطَّحَّانِ قَالَ أَخْبَرَنِی أَحْمَدُ وَ کَانَ مِنْ أَصْحَابِ أَبِی الْجَارُودِ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ حَصِیرَةَ الْأَزْدِیِّ قَالَ: قَدِمَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْکُوفَةِ إِلَی خُرَاسَانَ فَدَعَا النَّاسَ إِلَی وَلَایَةِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَفِرْقَةٌ أَطَاعَتْ وَ أَجَابَتْ وَ فِرْقَةٌ جَحَدَتْ وَ أَنْکَرَتْ وَ فِرْقَةٌ وَرِعَتْ وَ وَقَفَتْ قَالَ فَخَرَجَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ رَجُلٌ فَدَخَلُوا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ فَکَانَ الْمُتَکَلِّمُ مِنْهُمْ الَّذِی وَرِعَ وَ وَقَفَ وَ قَدْ کَانَ مَعَ بَعْضِ الْقَوْمِ جَارِیَةٌ فَخَلَا بِهَا الرَّجُلُ وَ وَقَعَ عَلَیْهَا فَلَمَّا دَخَلْنَا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ کَانَ هُوَ الْمُتَکَلِّمُ فَقَالَ لَهُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ قَدِمَ عَلَیْنَا رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْکُوفَةِ فَدَعَا النَّاسَ

ص: 72


1- 1. المناقب ج 3 ص 353.
2- 2. إعلام الوری ص 268.
3- 3. بصائر الدرجات ج 5 باب 11 ص 66.

برخی پذیرفتند و گروهی منکر شدند و یک دسته نیز از روی ورع و پرهیز کاری توقف کردند. فرمود تو از کدام دسته هستی؟ عرض کرد از همان دسته متوقف و پرهیزگار، فرمود: چرا فلان شب پرهیزگاری نکردی؟ آن مرد دست و پایش بلرزه افتاد(1).

روایت34.

بصائر الدرجات: عمار سجستانی گفت عبد اللَّه نجاشی پیرو عبد اللَّه بن حسن بود و از زیدیها بشمار میرفت اتفاقا من و او بمکه رفتیم در مکه او نزد عبد اللَّه بن حسن رفت و من خدمت حضرت صادق. بعد که او را دیدم گفت برای من از حضرت صادق اجازه بگیر خدمتش برسم. بامام علیه السّلام عرض کردم فرمود اجازه بده بیاید. خدمت آن جناب رسید حضرت صادق از او پرسید: چرا فلان روز آن کار را کردی روزی که از در خانه شخصی رد شدی از ناودان آب بالای سر تو ریخت پرسیدی این چه بود گفتند نجس است. خودت را با لباس داخل نهر انداختی با اینکه یک جامه ات رنگ شده بود بچه ها اطراف ترا گرفتند تو را می خنداندند و به تو میخندیدند. آن مرد نگاهی بمن نموده گفت چرا کار مرا بحضرت صادق گفتی؟! گفتم بخدا قسم من چیزی نگفته ام اکنون امام همین جا است صحبت من و ترا میشنود اگر من گفته باشم او میگوید. وقتی از منزل امام خارج شدیم گفت عمار این امام است نه دیگران(2).

روایت35.

مناقب(3) ابن شهر آشوب، الخرائج و الجرائح: مانند آن را روایت کرده اند(4).

روایت36.

بصائر الدرجات: شعیب عقرقوفی گفت مردی بوسیله من هزار دینار برای حضرت صادق فرستاد گفت میخواهم برتری مقام ایشان را بر سایر بستگانش بدانم. پنج درهم از این پول بردار و آن را در جیب پیراهنت پنهان کن بجای آن پنج درهم غش دار که ظاهرش نقره است بگذار بعد مقام ایشان را خواهی فهمید. من پولها را خدمت حضرت صادق آوردم

ص: 73


1- . همان 5 : 66، باب 11
2- . بصائر الدرجات 5 : 66، باب 11
3- . مناقب 3 : 348
4- . الخرائج و الجرائح: 242

إِلَی طَاعَتِکَ وَ وَلَایَتِکَ فَأَجَابَ قَوْمٌ وَ أَنْکَرَ قَوْمٌ وَ وَرِعَ قَوْمٌ وَ وَقَفُوا قَالَ فَمِنْ أَیِّ الثَّلَاثِ أَنْتَ قَالَ أَنَا مِنَ الْفِرْقَةِ الَّتِی وَرِعَتْ وَ وَقَفَتْ قَالَ فَأَیْنَ کَانَ وَرَعُکَ لَیْلَةَ کَذَا وَ کَذَا قَالَ فَارْتَابَ الرَّجُلُ (1).

«34»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ عَنْ عَمَّارٍ السِّجِسْتَانِیِّ قَالَ: کَانَ عَبْدُ اللَّهِ النَّجَاشِیُّ مُنْقَطِعاً إِلَی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ یَقُولُ بِالزِّیْدِیَّةِ فَقَضَی أَنِّی خَرَجْتُ وَ هُوَ إِلَی مَکَّةَ فَذَهَبَ هَذَا إِلَی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ وَ جِئْتُ أَنَا إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ فَلَقِیَنِی بَعْدُ فَقَالَ اسْتَأْذِنْ لِی عَلَی صَاحِبِکَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّهُ سَأَلَنِی الْإِذْنَ لَهُ عَلَیْکَ قَالَ فَقَالَ ائْذَنْ لَهُ قَالَ فَدَخَلَ عَلَیْهِ فَسَأَلَهُ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا دَعَاکَ إِلَی مَا صَنَعْتَ تَذْکُرُ یَوْمَ کَذَا یَوْمَ مَرَرْتَ عَلَی بَابِ قَوْمٍ فَسَالَ عَلَیْکَ مِیزَابٌ مِنَ الدَّارِ فَسَأَلْتَهُمْ فَقَالُوا إِنَّهُ قَذِرٌ فَطَرَحْتَ نَفْسَکَ فِی النَّهَرِ مَعَ ثِیَابِکَ وَ عَلَیْکَ مُصَبَّغَةٌ فَاجْتَمَعُوا عَلَیْکَ الصِّبْیَانُ یُضْحِکُونَکَ وَ یَضْحَکُونَ مِنْکَ قَالَ عَمَّارٌ فَالْتَفَتَ الرَّجُلُ إِلَیَّ فَقَالَ مَا دَعَاکَ أَنْ تُخْبِرَ بِخَبَرِی أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قُلْتُ لَا وَ اللَّهِ مَا أَخْبَرْتُهُ هُوَ ذَا قُدَّامِی یَسْمَعُ کَلَامِی قَالَ فَلَمَّا خَرَجْنَا قَالَ لِی یَا عَمَّارُ هَذَا صَاحِبِی دُونَ غَیْرِهِ (2).

«35»

قب (3)،[المناقب] لابن شهرآشوب یج، [الخرائج و الجرائح] مُرْسَلًا: مِثْلَهُ (4).

«36»

یر، [بصائر الدرجات] عَلِیُّ بْنُ إِسْمَاعِیلَ عَنِ ابْنِ بَزِیعٍ عَنْ سَعْدَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ شُعَیْبٍ الْعَقَرْقُوفِیِّ قَالَ: بَعَثَ مَعِی رَجُلٌ بِأَلْفِ دِرْهَمٍ فَقَالَ إِنِّی أُحِبُّ أَنْ أَعْرِفَ فَضْلَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ قَالَ خُذْ خَمْسَةَ دَرَاهِمَ سَتُّوقَةٍ اجْعَلْهَا فِی الدَّرَاهِمِ وَ خُذْ مِنَ الدَّرَاهِمِ خَمْسَةً فَصِرْهَا فِی لَبِنَةِ قَمِیصِکَ فَإِنَّکَ سَتَعْرِفُ فَضْلَهُ فَأَتَیْتُ بِهَا أبو [أَبَا] عَبْدِ اللَّهِ

ص: 73


1- 1. بصائر الدرجات ج 5 باب 11 ص 66.
2- 2. نفس المصدر ج 5 باب 11 ص 66.
3- 3. المناقب ج 3 ص 348.
4- 4. الخرائج و الجرائح ص 242.

امام آن ها را روی زمین ریخت آن پنج درهم را جدا کرد بمن فرمود پنج درهم خود را بگیر و پنج درهم خودمان را بده(1).

روایت37.

مناقب(2) ابن شهر آشوب، و الخرائج و الجرائح مانند آن را روایت کرده اند.

روایت38.

کشف الغمة از کتاب دلائل حمیری از شعیب مانند آن را روایت کرده اند(3).

توضیح

جزری(4) گفت لبنة القمیص وصله ای است که در محل گریبان قرار می­گیرد.

روایت39.

بصائر الدرجات: صفوان بن یحیی از جعفر بن محمّد بن اشعث نقل کرد که او گفت: میدانی چرا ما به امامت حضرت صادق اعتقاد پیدا کردیم با اینکه از این موضوع اطلاعی نداشتیم و در جریان نبودیم. پرسیدم چه بود. گفت یک روز منصور دوانیقی بپدرم محمّد بن اشعث گفت مایلم یک نفر را پیدا کنی که بتواند ماموریتی که باو میدهم انجام دهد. پدرم گفت پیدا کردم فلان بن مهاجر دایی من است و از عهده این کار برمی آید. گفت او را بیاور. پدرم دایی خود را آورد، منصور باو چند هزار دینار داده گفت بمدینه میروی عبد اللَّه بن حسن و خویشاوندانش از جمله جعفر بن محمّد را ملاقات میکنی میگویی من مردی غریب از اهل خراسانم که در آنجا شیعیان شما زیادند این پولها را برای شما فرستاده اند به هر کدام فلان مبلغ بده وقتی پول را گرفتند بگو من پیک هستم مایلم نوشته ای از شما دست من باشد هر چه داده ام رسید بدهید و امضا کنید. بمدینه رفت و برگشت پیش منصور رفت پدرم محمّد بن اشعث آنجا بود منصور پرسید چه شد؟ گفت رفتم و پولها را دادم اینک رسید آن را با خط خودشان آورده ام جز جعفر بن محمّد. خدمت ایشان رفتم در مسجد پیامبر نماز میخواند با خود گفتم پس از تمام شدن نماز باو خواهم گفت نمازش را زود تمام کرده رو بمن نموده گفت: فلانی از خدا بترس و اهل بیت پیغمبر را فریب مده بدوست خود بگو از خدا بپرهیزد و خاندان پیامبر را فریب ندهد،

ص: 74


1- . بصائر الدرجات 5 : 66، باب 11
2- . مناقب 3 : 354
3- . کشف الغمة 2 : 425
4- . نهایة اللغة ابن اثیر 4 : 47 با کمی تفاوت.

علیه السلام فَنَشَرَهَا وَ أَخَذَ الْخَمْسَةَ فَقَالَ هَاکَ خَمْسَتَکَ وَ هَاتِ خَمْسَتَنَا(1).

«37»

قب (2)،[المناقب] لابن شهرآشوب یج، [الخرائج و الجرائح] شُعَیْبٌ: مِثْلَهُ

«38»

کشف، [کشف الغمة] مِنْ کِتَابِ الدَّلَائِلِ لِلْحِمْیَرِیِّ عَنْ شُعَیْبٍ: مِثْلَهُ (3)

بیان

قال الجزری (4) لبنة القمیص رقعة تعمل موضع جیبه.

«39»

یر، [بصائر الدرجات] عُمَرُ بْنُ عَلِیٍّ عَنْ عَمِّهِ عُمَیْرٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْأَشْعَثِ: قَالَ تَدْرِی مَا کَانَ سَبَبُ دُخُولِنَا فِی هَذَا الْأَمْرِ وَ مَعْرِفَتِنَا بِهِ وَ مَا کَانَ عِنْدَنَا فِیهِ ذِکْرٌ وَ لَا مَعْرِفَةٌ بِشَیْ ءٍ مِمَّا عِنْدَ النَّاسِ قَالَ قُلْتُ مَا ذَاکَ قَالَ إِنَّ أَبَا جَعْفَرٍ یَعْنِی أَبَا الدَّوَانِیقِ قَالَ لِأَبِی مُحَمَّدِ بْنِ الْأَشْعَثِ یَا مُحَمَّدُ ابْغِ لِی رَجُلًا لَهُ عَقْلٌ یُؤَدِّی عَنِّی فَقَالَ لَهُ أَبِی قَدْ أَصَبْتُهُ لَکَ هَذَا فُلَانُ بْنُ مُهَاجِرٍ خَالِی قَالَ ائْتِنِی بِهِ قَالَ فَأَتَاهُ بِخَالِهِ فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ یَا ابْنَ مُهَاجِرٍ خُذْ هَذَا الْمَالَ فَأَعْطَاهُ أُلُوفَ دَنَانِیرَ أَوْ مَا شَاءَ اللَّهُ مِنْ ذَلِکَ وَ ائْتِ الْمَدِینَةَ وَ الْقَ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ الْحَسَنِ وَ عِدَّةً مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ فِیهِمْ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ فَقُلْ لَهُمْ إِنِّی رَجُلٌ غَرِیبٌ مِنْ أَهْلِ خُرَاسَانَ وَ بِهَا شِیعَةٌ مِنْ شِیعَتِکُمْ وَجَّهُوا إِلَیْکَ بِهَذَا الْمَالِ فَادْفَعْ إِلَی کُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ عَلَی هَذَا الشَّرْطِ کَذَا وَ کَذَا فَإِذَا قَبَضُوا الْمَالَ فَقُلْ إِنِّی رَسُولٌ وَ أُحِبُّ أَنْ یَکُونَ مَعِی خُطُوطُکُمْ بِقَبْضِکُمْ مَا قَبَضْتُمْ مِنِّی قَالَ فَأَخَذَ الْمَالَ وَ أَتَی الْمَدِینَةَ ثُمَّ رَجَعَ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ وَ کَانَ مُحَمَّدُ بْنُ الْأَشْعَثِ عِنْدَهُ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ مَا وَرَاکَ قَالَ أَتَیْتُ الْقَوْمَ وَ فَعَلْتُ مَا أَمَرْتَنِی بِهِ وَ هَذِهِ خُطُوطُهُمْ بِقَبْضِهِمُ الْمَالَ خَلَا جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ فَإِنِّی أَتَیْتُهُ وَ هُوَ یُصَلِّی فِی مَسْجِدِ الرَّسُولِ صلی الله علیه و آله فَجَلَسْتُ خَلْفَهُ وَ قُلْتُ یَنْصَرِفُ فَأَذْکُرَ لَهُ مَا ذَکَرْتُ لِأَصْحَابِهِ فَعَجَّلَ وَ انْصَرَفَ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَیَّ فَقَالَ یَا هَذَا اتَّقِ اللَّهَ وَ لَا تَغُرَّنَّ أَهْلَ بَیْتِ مُحَمَّدٍ وَ قُلْ لِصَاحِبِکَ اتَّقِ اللَّهَ وَ لَا تَغُرَّنَّ أَهْلَ بَیْتِ

ص: 74


1- 1. بصائر الدرجات ج 5 باب 11 ص 66، و ستوقة و درهم ستوقة کتنور و قدوس زیف بهرج ملبس بالفضة.
2- 2. المناقب ج 3 ص 354.
3- 3. کشف الغمّة ج 2 ص 425.
4- 4. نهایة اللغة لابن الأثیر ج 4 ص 47 بتفاوت.

اینها تازه از زیر دست دولت مروانیان آسوده شده اند همه محتاجند. عرض کردم آقا این حرفها چیست که میفرمایید مرا کناری کشید آهسته تمام جریان را نقل کرد بطوری که من خیال میکردم او نفر سوم ما بوده و در تمام جریان حضور داشته است. منصور گفت: پسر مهاجر بدان که هر زمانی یکی از اولاد پیامبر واسطه بین خدا و مردم است که تمام جریانها را باو میگویند امروز آن واسطه جعفر بن محمّد است. جعفر بن محمّد بن اشعث گفت باین دلیل من بامامت ایشان معتقد شدم(1).

روایت40.

الخرائج و الجرائح: مانند آن را روایت کرده اند(2).

روایت41.

کافی: از صفوان مانند آن را روایت کرده اند(3).

روایت42.

مناقب: ابن شهر آشوب از صفوان مانند آن را روایت کرده اند(4) .

روایت43.

بصائر الدرجات: ابو عمر دماری گفت مردی خدمت حضرت صادق رسید که برادری جارودی (5) داشت امام پرسید برادرت چطور است؟ گفت وقتی آمدم خوب بود فرمود: از نظر دینی چطور است عرض کرد تمام کارهایش خوب است و آدم خیر خواهی است جز اینکه معتقد بامامت شما نیست فرمود به چه علت معتقد به امامت ما نیست؟ عرض کرد میترسد و بواسطه ورع و پرهیزگاری از این اعتقاد خودداری میکند فرمود وقتی پیش او رفتی بگو اگر خیلی پرهیزگاری چرا در شب نهر بلخ پرهیزگاری نکردی؟ از اعتقاد بامامت جعفر علیه السّلام پرهیز میکنی ولی از انجام آن عمل در شب نهر بلخ پرهیز نداری؟! گفت بمنزل او رفتم گفتم چه جریانی در شب نهر بلخ بوده است؟ گفت چه کسی بتو خبر داد؟ گفتم حضرت صادق از من پرسید بایشان عرض کردم او بجهت ورع و پرهیز کاری که دارد از اعتقاد بامامت شما خودداری میکند، بمن فرمود باو بگو ورع و پرهیزگاریش در شب نهر بلخ چه شد؟

برادرش گفت من گواهی میدهم که او ساحر است. گفتم ساکت باش چنین حرفی مگو آنچه میگویی غلط است. گفت پس از کجا آن جریان را فهمیده با اینکه جز من و خدا و آن کنیز هیچ کس اطلاع نداشت. پرسیدم جریان چه بوده؟ گفت من از ما وراء النهر خارج شدم

ص: 75


1- . بصائر الدرجات 5 : 66، باب 11
2- . الخرائج و الجرائح: 242
3- . کافی 1 : 475
4- . مناقب 3 : 348
5- . گروهی بودند که از زندی ها به شمار می رفتند و پیرو فردی در خراسان به نام ابو الجارود بودند.

مُحَمَّدٍ فَإِنَّهُمْ قَرِیبُو الْعَهْدِ بِدَوْلَةِ بَنِی مَرْوَانَ وَ کُلُّهُمْ مُحْتَاجٌ قَالَ فَقُلْتُ وَ مَا ذَا أَصْلَحَکَ اللَّهُ فَقَالَ ادْنُ مِنِّی فَأَخْبَرَنِی بِجَمِیعِ مَا جَرَی بَیْنِی وَ بَیْنَکَ حَتَّی کَأَنَّهُ کَانَ ثَالِثَنَا قَالَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ یَا ابْنَ مُهَاجِرٍ اعْلَمْ أَنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَهْلِ بَیْتِ النُّبُوَّةِ إِلَّا وَ فِیهِمْ مُحَدَّثٌ وَ إِنَّ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ مُحَدَّثٌ الْیَوْمَ فَکَانَتْ هَذِهِ دَلَالَةً أَنَّا قُلْنَا بِهَذِهِ الْمَقَالَةِ(1).

«40»

یج، [الخرائج و الجرائح] مُرْسَلًا: مِثْلَهُ (2)

«41»

کا، [الکافی] أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ: مِثْلَهُ (3)

«42»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عَنْ صَفْوَانَ: مِثْلَهُ (4).

«43»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُوسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْمَعْرُوفِ بِغَزَالٍ عَنْ أَبِی عُمَرَ الدُّمَارِیِّ عَمَّنْ حَدَّثَهُ قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ کَانَ لَهُ أَخٌ جَارُودِیٌّ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کَیْفَ أَخُوکَ قَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ خَلَّفْتُهُ صَالِحاً قَالَ وَ کَیْفَ هُوَ قَالَ قُلْتُ هُوَ مَرْضِیٌّ فِی جَمِیعِ حَالاتِهِ وَ عِنْدَهُ خَیْرٌ إِلَّا أَنَّهُ لَا یَقُولُ بِکُمْ قَالَ وَ مَا یَمْنَعُهُ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ یَتَوَرَّعُ مِنْ ذَلِکَ قَالَ فَقَالَ لِی إِذَا رَجَعْتَ إِلَیْهِ فَقُلْ لَهُ أَیْنَ کَانَ وَرَعُکَ لَیْلَةَ نَهَرِ بَلْخَ أَنْ تَتَوَرَّعَ قَالَ فَانْصَرَفْتُ إِلَی مَنْزِلِهِ فَقُلْتُ لِأَخِی مَا کَانَتْ قِصَّتُکَ لَیْلَةَ نَهَرِ بَلْخَ أَ تَتَوَرَّعُ مِنْ أَنْ تَقُولَ بِإِمَامَةِ جَعْفَرٍ علیه السلام وَ لَا تَتَوَرَّعُ مِنْ لَیْلَةِ نَهَرِ بَلْخَ قَالَ وَ مَنْ أَخْبَرَکَ قُلْتُ إِنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام سَأَلَنِی فَأَخْبَرْتُ أَنَّکَ لَا تَقُولُ بِهِ تَوَرُّعاً فَقَالَ لِی قُلْ لَهُ أَیْنَ کَانَ وَرَعُکَ لَیْلَةَ نَهَرِ بَلْخَ فَقَالَ یَا أَخِی أَشْهَدُ أَنَّهُ کَذَا کَلِمَةٌ لَا یَجُوزُ أَنْ تُذْکَرَ قَالَ قُلْتُ وَیْحَکَ اتَّقِ اللَّهَ کُلَّ ذَا لَیْسَ هُوَ هَکَذَا قَالَ فَقَالَ مَا عَلِمَهُ وَ اللَّهِ مَا عَلِمَ بِهِ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِ اللَّهِ إِلَّا أَنَا وَ الْجَارِیَةُ وَ رَبُّ الْعَالَمِینَ قَالَ قُلْتُ وَ مَا کَانَتْ قِصَّتُکَ قَالَ خَرَجْتُ مِنْ

ص: 75


1- 1. بصائر الدرجات ج 5 باب 11 ص 66.
2- 2. الخرائج و الجرائح ص 242.
3- 3. الکافی ج 1 ص 475.
4- 4. المناقب ج 3 ص 348.

کار تجارتم تمام شده بود بجانب بلخ میرفتم مردی با من همسفر بود که بهمراه خود کنیزی زیبا داشت. از نهر بلخ شبانه گذشتیم همسفر من صاحب آن کنیز گفت یا تو اینجا نگهبان وسایل ما باش تا من بروم چیزی تهیه کنم و وسایلی برای روشن کردن آتش بیاورم و یا من هستم تو برو، گفتم من هستم تو برو. آن مرد رفت ما کنار انبوهی از درخت منزل داشتیم دست کنیز را گرفتم داخل آن درختها با او در آمیختم بعد برگشتیم بجای خود. بعد صاحبش آمد شب را خوابیدیم بالاخره بعراق رسیدیم هیچ کس جز خدا اطلاع نداشت بالاخره از آن غلو و زیادروی که درباره حضرت صادق ع داشت کوتاه آمد و بامامت ایشان اعتراف نمود. سال بعد بمکه رفتیم او را خدمت امام بردم. جریان را برایش نقل کرد. فرمود استغفار کن مبادا دیگر چنین کاری بکنی و از ارادتمندان آن جناب شد(1).

توضیح

عبارت إنه کذا شاید او نسبت سحر و جادوگری به امام ع داده است، عبارت کل ذا یعنی آیا تو این طور خیال می کنی و این نسبت ها را به ایشان می دهی و احتمال دارد او به امام صادق ع نسبت ربوبیت داده باشد، به همین خاطر به او گفته آیا چنین حرفی در مورد ایشان می زنی و غلو می کنی.

روایت44.

بصائر الدرجات: ابو بصیر گفت مردی از شامیان بر ما وارد شد من امامت حضرت صادق ع را بر او عرضه داشتم قبول کرد. روزی باحوال پرسی او رفتم در حال مرگ بود گفت ابا بصیر من حرف تو را قبول کردم با بهشت چه کنم؟ گفتم من از جانب حضرت صادق علیه السّلام برای تو بهشت را ضمانت میکنم. آن مرد از دنیا رفت. من خدمت امام علیه السّلام رسیدم قبل از اینکه چیزی بگویم فرمود: دوست تو به بهشتی که برای او ضمانت کرده بودی رسید(2).

روایت45.

بصائر الدرجات: سلیمان بن خالد گفت من و ابو عبد اللَّه بلخی در خدمت حضرت صادق میرفتیم تا بدرخت خرمای خشکی رسیدیم. ایشان فرمود ای درخت خرمای شنوا و مطیع پروردگار، ما را از آنچه خدا در نهاد تو گذاشته بخوران. گفت از شاخه های درخت، خرمای رنگارنگ ریخت خوردیم

ص: 76


1- . بصائر الدرجات 5 : 68، باب 12
2- . بصائر الدرجات 5 : 68، باب 12

وَرَاءِ النَّهَرِ وَ قَدْ فَرَغْتُ مِنْ تِجَارَتِی وَ أَنَا أُرِیدُ بَلْخَ فَصَحِبَنِی رَجُلٌ مَعَهُ جَارِیَةٌ لَهُ حَسْنَاءُ حَتَّی عَبَرْنَا نَهْرَ بَلْخَ فَأَتَیْنَاهُ لَیْلًا فَقَالَ الرَّجُلُ مَوْلَی الْجَارِیَةِ إِمَّا أَحْفَظُ عَلَیْکَ وَ تَقْدُمُ أَنْتَ وَ تَطْلُبُ لَنَا شَیْئاً وَ تَقْتَبِسُ نَاراً أَوْ تَحْفَظُ عَلَیَّ وَ أَذْهَبُ أَنَا قَالَ فَقُلْتُ أَنَا أَحْفَظُ عَلَیْکَ وَ اذْهَبْ أَنْتَ قَالَ فَذَهَبَ الرَّجُلُ وَ کُنَّا إِلَی جَانِبِ غَیْضَةٍ(1)

فَأَخَذْتُ الْجَارِیَةَ فَأَدْخَلْتُهَا الْغَیْضَةَ وَ وَاقَعْتُهَا وَ انْصَرَفْتُ إِلَی مَوْضِعِی ثُمَّ أَتَی مَوْلَاهَا فَاضْطَجَعْنَا حَتَّی قَدِمْنَا الْعِرَاقَ فَمَا عَلِمَ بِهِ أَحَدٌ وَ لَمْ أَزَلْ بِهِ حَتَّی سَکَنَ ثُمَّ قَالَ بِهِ وَ حَجَجْتُ مِنْ قَابِلٍ فَأَدْخَلْتُهُ إِلَیْهِ فَأَخْبَرَهُ بِالْقِصَّةِ فَقَالَ تَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ لَا تَعُودُ وَ اسْتَقَامَتْ طَرِیقَتُهُ (2).

بیان

قوله إنه کذا لعله نسبه علیه السلام إلی السحر و الکهانة قوله کل ذا أی أ تظن به و تنسب إلیه کل ذا و یحتمل أن یکون نسبه علیه السلام إلی الربوبیة فقال تقول فیه و تغلو کل ذا.

«44»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قَدِمَ إِلَیْنَا رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ فَعَرَضْتُ عَلَیْهِ هَذَا الْأَمْرَ فَقَبِلَهُ فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ وَ هُوَ فِی سَکَرَاتِ الْمَوْتِ فَقَالَ لِی یَا أَبَا بَصِیرٍ قَدْ قَبِلْتُ مَا قُلْتَ لِی فَکَیْفَ لِی

بِالْجَنَّةِ فَقُلْتُ أَنَا ضَامِنٌ لَکَ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِالْجَنَّةِ فَمَاتَ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَابْتَدَأَنِی فَقَالَ لِی قَدْ وُفِیَ لِصَاحِبِکَ بِالْجَنَّةِ(3).

«45»

یر، [بصائر الدرجات] مُوسَی بْنُ الْحَسَنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ بُویَهْ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْبَلْخِیُّ مَعَهُ فَانْتَهَی إِلَی نَخْلَةٍ خَاوِیَةٍ فَقَالَ أَیَّتُهَا النَّخْلَةُ السَّامِعَةُ الْمُطِیعَةُ لِرَبِّهَا أَطْعِمِینَا مِمَّا جَعَلَ اللَّهُ فِیکِ قَالَ فَتَسَاقَطَ عَلَیْنَا رُطَبٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ

ص: 76


1- 1. الغیضة: الاجمة و هی مغیض ماء تجمع فیه الشجر و الجمع غیاض و اغیاض.
2- 2. بصائر الدرجات ج 5 باب 12 ص 68.
3- 3. بصائر الدرجات ج 5 باب 12 ص 68.

تا سیر شدیم مرد بلخی گفت فدایت شوم آقا کاری که مریم کرد شما انجام دادید(1)!!

روایت46.

مناقب: ابن شهر آشوب مانند آن را روایت کرده است(2).

توضیح

تضلّع یعنی شکم از سیری پر شد تا اینکه غذا به تمام اعضای بدنش رسید.

روایت47.

بطائنی گفت من دست ابا بصیر را گرفته بودم و او را به خانه حضرت صادق میبردم، بمن گفت صحبت نکن و چیزی نگو. به در خانه امام صادق ع رسیدیم پس صدایش را صاف کرد. شنیدم حضرت صادق بکنیز فرمود: در را باز کن ابو محمّد پشت در است، گفت وارد شدیم چراغی در مقابل امام بود و کتابی جلو ایشان باز بود. یک مرتبه لرزه به پیکرم افتاد و شروع کردم به لرزیدن، سر بلند نموده بمن فرمود: تو بزاز هستی؟ گفتم آری فدایت شوم(3).

روایت48.

مناقب ابن شهر آشوب، الخرائج و الجرائح: مانند آن را روایت کرده اند.

روایت49.

بصائر الدرجات: ابو اسامه گفت حضرت صادق علیه السّلام از من پرسید چند سال داری؟ گفتم فلان قدر فرمود: ابو اسامه عبادت پروردگارت را تجدید کن و توبه کن. من گریه کردم فرمود: چرا گریه میکنی؟ عرض کردم آقا خبر فوت مرا دادی. فرمود: زید مژده باد ترا که تو از شیعیان مایی و اهل بهشتی(4).

روایت50.

مناقب ابن شهر آشوب از ابو اسامه مانند آن را روایت کرده است(5).

روایت51.

بصائر الدرجات: خالد بن نجیح گفت بحضرت صادق علیه السّلام عرض کردم که دوستان ما از کوفه آمده اند میگویند مفضل حالش خوب نیست آقا برایش دعا بفرمایید فرمود راحت شد. این سخن بعد از سه روز از درگذشت مفضل بود(6).

روایت52.

بصائر الدرجات: ابا بصیر گفت

ص: 77


1- . همان 5 : 69، باب 13
2- . مناقب 3 : 366
3- . بصائر الدرجات 5 : 70، باب 14
4- . همان 6 : 73، باب 1
5- . مناقب 3 : 350 با مطلبی اضافه در پایان آن.
6- . بصائر الدرجات 6 : 73، باب 1

فَأَکَلْنَا حَتَّی تَضَلَّعْنَا فَقَالَ الْبَلْخِیُّ جُعِلْتُ فِدَاکَ سُنَّةٌ فِیکُمْ کَسُنَّةِ مَرْیَمَ (1).

«46»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب سُلَیْمَانُ: مِثْلَهُ (2)

بیان

تضلّع امتلأ شبعا حتی بلغ الطعام أضلاعه.

«47»

یر، [بصائر الدرجات] ابْنُ یَزِیدَ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنِ الْبَطَائِنِیِّ قَالَ: خَرَجْتُ بِأَبِی بَصِیرٍ أَقُودُهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ فَقَالَ لَا تَکَلَّمْ وَ لَا تَقُلْ شَیْئاً فَانْتَهَیْتُ بِهِ إِلَی الْبَابِ فَتَنَحْنَحَ فَسَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ یَا فُلَانَةُ افْتَحِی لِأَبِی مُحَمَّدٍ قَالَ فَدَخَلْنَا وَ السِّرَاجُ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ إِذَا سَفَطٌ بَیْنَ یَدَیْهِ مَفْتُوحٌ قَالَ فَوَقَعَتْ عَلَیَّ الرِّعْدَةُ فَجَعَلْتُ أَرْتَعِدُ فَرَفَعَ رَأْسَهُ إِلَیَّ فَقَالَ أَ بَزَّازٌ أَنْتَ فَقُلْتُ نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاکَ (3).

«48»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب یج، [الخرائج و الجرائح] الْبَطَائِنِیُّ: مِثْلَهُ.

«49»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ أَبِی أُسَامَةَ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ یَا زَیْدُ کَمْ أَتَی عَلَیْکَ مِنْ سَنَةٍ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ کَذَا سَنَةً قَالَ یَا أَبَا أُسَامَةَ جَدِّدْ عِبَادَةَ رَبِّکَ وَ أَحْدِثْ تَوْبَةً فَبَکَیْتُ فَقَالَ لِی مَا یُبْکِیکَ یَا زَیْدُ قُلْتُ نَعَیْتَ إِلَیَّ نَفْسِی قَالَ یَا زَیْدُ أَبْشِرْ فَإِنَّکَ مِنْ شِیعَتِنَا وَ أَنْتَ فِی الْجَنَّةِ(4).

«50»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عَنْ أَبِی أُسَامَةَ: مِثْلَهُ (5).

«51»

یر، [بصائر الدرجات] جَعْفَرُ بْنُ إِسْحَاقَ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ خَالِدِ بْنِ نَجِیحٍ قَالَ: قُلْتُ إِنَّ أَصْحَابَنَا قَدْ قَدِمُوا مِنَ الْکُوفَةِ فَذَکَرُوا أَنَّ الْمُفَضَّلَ شَدِیدُ الْوَجَعِ فَادْعُ اللَّهَ لَهُ قَالَ قَدِ اسْتَرَاحَ وَ کَانَ هَذَا الْکَلَامُ بَعْدَ مَوْتِهِ بِثَلَاثَةِ أَیَّامٍ (6).

«52»

یر، [بصائر الدرجات] الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ

ص: 77


1- 1. نفس المصدر ج 5 باب 13 ص 69.
2- 2. المناقب ج 3 ص 366.
3- 3. بصائر الدرجات ج 5 باب 14 ص 70.
4- 4. نفس المصدر ج 6 باب 1 ص 73.
5- 5. المناقب ج 3 ص 350 بزیادة فی آخره.
6- 6. بصائر الدرجات ج 6 باب 1 ص 73.

حضرت صادق علیه السّلام از من پرسید حال ابو حمزه چطور است؟ عرض کردم آقا وقتی آمدم خوب بود. فرمود: وقتی برگشتی سلام مرا باو برسان و بگو در فلان روز از فلان ماه خواهد مرد. ابو بصیر گفت عرض کردم آقا ما باو علاقه داشتیم از شیعیان شما است فرمود: راست میگویی ولی آنچه نزد ما است برایش بهتر است. عرض کردم آقا هر کس شیعه شما باشد؟! فرمود: در صورتی که از خدا بترسد و مراقب او باشد و اطراف گناه نگردد اگر چنین بود با ماست و در درجه خودمان. ابو بصیر گفت برگشتم چیزی نگذشت که ابو حمزه در همان تاریخی که امام فرموده بود از دنیا رفت(1).

روایت53.

مناقب ابن شهر آشوب: از ابو بصیر مانند آن را روایت است(2).

روایت54.

کشف الغمة از ابو بصیر مانند آن را روایت است(3).

روایت55.

بصائر الدرجات: میسر گفت حضرت صادق فرمود میسر خدا عمرت را افزایش داد چکار میکنی؟ گفت من بچه بودم بمزدوری میرفتم روزی پنج درهم اجرت کار خود را به داییم میدادم(4).

روایت56.

بصائر الدرجات: زید شحام گفت رفتم خدمت حضرت صادق بمن فرمود عبادت را از سر بگیر و توبه کن عرض کردم آقا به من خبر مرگ میدهید فرمود: زید آنچه نزد ما است برای تو بهتر است، تو از شیعیان مایی عرض کردم آقا آیا ممکن است من از شیعیان شما باشم؟! فرمود بلی تو از شیعیان ما هستی، صراط و میزان حساب شیعیان بدست ما است بخدا قسم من بشما از خودتان مهربانترم و گویی تو و رفیقت را در بهشت می بینم(5).

روایت57.

بصائر الدرجات: ابو بصیر گفت حضرت صادق بمن فرمود مایلی با چشم آسمان را ببینی؟

ص: 78


1- . بصائر الدرجات 6 : 73، باب 1
2- . مناقب 3 : 349
3- . کشف الغمة 2 : 420
4- . بصائر الدرجات 6 : 73، باب 1
5- . همان 6 : 73، باب 1

بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: یَا أَبَا مُحَمَّدٍ مَا فَعَلَ أَبُو حَمْزَةَ قَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ خَلَّفْتُهُ صَالِحاً فَقَالَ إِذَا رَجَعْتَ إِلَیْهِ فَأَقْرِئْهُ السَّلَامَ وَ أَعْلِمْهُ أَنَّهُ یَمُوتُ یَوْمَ کَذَا وَ کَذَا مِنْ شَهْرِ کَذَا وَ کَذَا قَالَ أَبُو بَصِیرٍ جُعِلْتُ فِدَاکَ لَقَدْ کَانَ فِیهِ أُنْسٌ وَ کَانَ لَکُمْ شِیعَةً قَالَ صَدَقْتَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ مَا عِنْدَنَا خَیْرٌ لَهُ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ شِیعَتُکُمْ قَالَ نَعَمْ إِذَا خَافَ اللَّهَ وَ رَاقَبَهُ وَ تَوَقَّی الذُّنُوبَ فَإِذَا فَعَلَ ذَلِکَ کَانَ مَعَنَا فِی دَرَجَتِنَا قَالَ أَبُو بَصِیرٍ فَرَجَعْتُ فَمَا لَبِثَ أَبُو حَمْزَةَ حَتَّی هَلَکَ تِلْکَ السَّاعَةَ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ (1).

«53»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عَنْ أَبِی بَصِیرٍ: مِثْلَهُ (2)

«54»

کشف، [کشف الغمة] مِنْ کِتَابِ الدَّلَائِلِ لِلْحِمْیَرِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ: مِثْلَهُ (3).

«55»

یر، [بصائر الدرجات] ابْنُ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ مُیَسِّرٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا مُیَسِّرُ لَقَدْ زِیدَ فِی عُمُرِکَ فَأَیَّ شَیْ ءٍ تَعْمَلُ قَالَ کُنْتُ أَجِیراً وَ أَنَا غُلَامٌ بِخَمْسَةِ دَرَاهِمَ فَکُنْتُ أُجْرِیهَا عَلَی خَالِی (4).

«56»

یر، [بصائر الدرجات] الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ یَا زَیْدُ جَدِّدْ عِبَادَةً وَ أَحْدِثْ تَوْبَةً قَالَ نَعَیْتَ إِلَیَّ نَفْسِی جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ فَقَالَ یَا زَیْدُ مَا عِنْدَنَا خَیْرٌ لَکَ وَ أَنْتَ مِنْ شِیعَتِنَا قَالَ وَ قُلْتُ وَ کَیْفَ لِی أَنْ أَکُونَ مِنْ شِیعَتِکُمْ قَالَ فَقَالَ لِی أَنْتَ مِنْ شِیعَتِنَا إِلَیْنَا الصِّرَاطُ وَ الْمِیزَانُ وَ حِسَابُ شِیعَتِنَا وَ اللَّهِ لَأَنَا أَرْحَمُ بِکُمْ مِنْکُمْ بِأَنْفُسِکُمْ کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَیْکَ وَ رَفِیقِکَ فِی دَرَجَتِکَ فِی الْجَنَّةِ(5).

«57»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْعَبَّاسِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام تُرِیدُ أَنْ تَنْظُرَ بِعَیْنِکَ إِلَی السَّمَاءِ

ص: 78


1- 1. بصائر الدرجات ج 6 باب 1 ص 73.
2- 2. المناقب ج 3 ص 349.
3- 3. کشف الغمّة ج 2 ص 420.
4- 4. بصائر الدرجات ج 6 باب 1 ص 73.
5- 5. بصائر الدرجات ج 6 باب 1 ص 73.

عرض کردم آری (در آن موقع ابا بصیر کور بوده) دست بر چشم من کشید آسمان را دیدم(1).

روایت58.

بصائر الدرجات: ابو بصیر گفت با حضرت صادق بحج رفتم در طواف عرض کردم یا ابن رسول اللَّه خداوند این مردم را می آمرزد فرمود: این جمعیت که می بینی بیشترشان میمون و خوکند. عرض کردم ممکن است ببینم. امام چند کلمه فرمود آنگاه دست بر چشم من کشید دیدم همه میمون و خوک هستند. بوحشت افتادم. باز دست کشید آنها را بصورت اول دیدم. فرمود ابا بصیر شما در بهشت میخرامید، در جهنم شما را جستجو میکنند ولی هیچ کدامتان را آنجا نمی یابند. بخدا قسم سه نفر از شما به جهنم نخواهید رفت نه بخدا دو نفر نه بخدا یک نفر هم نخواهد رفت(2).

توضیح

الحبر با فتحه به معنای سرور و نعمت است.

روایت59.

بصائر الدرجات: ابو بصیر گفت من پیکر امام و شانه هایش را جستجو می کردم فرمود: ابو محمد مایلی مرا ببینی؟ عرض کردم آری فدایت شوم. دست بر روی چشم من کشید چشمم باز شد جمالش را دیدم. فرمود اگر بین مردم شهرت نمی یافت ترا همین طور بینا میگذاشتم ولی این کار صحیح نیست باز دست روی چشمم کشید مثل اول شدم(3).

روایت60.

مناقب ابن شهر آشوب مانند آن را روایت است(4).

روایت61.

بصائر الدرجات: جمیل بن دراج گفت خدمت امام ششم علیه السّلام بودم زنی داخل شده گفت بچه ام را در لحاف مرده گذاشتم و خدمت شما آمدم. فرمود شاید نمرده باشد برگرد برو بخانه غسل کن و دو رکعت نماز بخوان بگو «یا من وهبه لی و لم یک شیئا جدد لی هبته» ای خدایی که بچه را از هیچ بمن دادی اکنون دو مرتبه او را به من برگردان، بعد او را تکان بده

ص: 79


1- . بصائر الدرجات 6 : 75، باب 3
2- . همان 6 : 75، باب 3
3- . بصائر الدرجات 6 : 76، باب 3
4- . مناقب 3 : 364

قُلْتُ نَعَمْ قَالَ فَمَسَحَ یَدَهُ عَلَی عَیْنَیَّ فَنَظَرْتُ إِلَی السَّمَاءِ(1).

«58»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: حَجَجْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَلَمَّا کُنَّا فِی الطَّوَافِ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ یَغْفِرُ اللَّهُ لِهَذَا الْخَلْقِ فَقَالَ یَا أَبَا بَصِیرٍ إِنَّ أَکْثَرَ مَنْ تَرَی قِرَدَةٌ وَ خَنَازِیرُ قَالَ قُلْتُ لَهُ أَرِنِیهِمْ قَالَ فَتَکَلَّمَ بِکَلِمَاتٍ ثُمَّ أَمَرَّ یَدَهُ عَلَی بَصَرِی فَرَأَیْتُهُمْ قِرَدَةً وَ خَنَازِیرَ فَهَالَنِی ذَلِکَ ثُمَّ أَمَرَّ یَدَهُ عَلَی بَصَرِی فَرَأَیْتُهُمْ کَمَا کَانُوا فِی الْمَرَّةِ الْأُولَی ثُمَّ قَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ أَنْتُمْ فِی الْجَنَّةِ تُحْبَرُونَ وَ بَیْنَ أَطْبَاقِ النَّارِ تُطْلَبُونَ فَلَا تُوجَدُونَ وَ اللَّهِ لَا یَجْتَمِعُ فِی النَّارِ مِنْکُمْ ثَلَاثَةٌ لَا وَ اللَّهِ وَ لَا اثْنَانِ لَا وَ اللَّهِ وَ لَا وَاحِدٌ(2).

بیان

الحبر بالفتح السرور و النعمة.

«59»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ مُوسَی بْنِ سَعْدَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: تَجَسَّسْتُ جَسَدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ مَنَاکِبَهُ قَالَ فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ تُحِبُّ أَنْ تَرَانِی فَقُلْتُ نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ فَمَسَحَ یَدَهُ عَلَی عَیْنَیَّ فَإِذَا أَنَا أَنْظُرُ إِلَیْهِ قَالَ فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ لَوْ لَا شُهْرَةُ النَّاسِ لَتَرَکْتُکَ بَصِیراً عَلَی حَالِکَ وَ لَکِنْ لَا تَسْتَقِیمُ قَالَ ثُمَّ مَسَحَ یَدَهُ عَلَی عَیْنَیَّ فَإِذَا أَنَا کَمَا کُنْتُ (3).

«60»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عَنْ مُوسَی: مِثْلَهُ (4).

«61»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَدَخَلَتْ عَلَیْهِ امْرَأَةٌ فَذَکَرَتْ أَنَّهَا تَرَکَتِ ابْنَهَا بِالْمِلْحَفَةِ عَلَی وَجْهِهِ مَیِّتاً قَالَ لَهَا لَعَلَّهُ لَمْ یَمُتْ فَقُومِی فَاذْهَبِی إِلَی بَیْتِکِ وَ اغْتَسِلِی وَ صَلِّی رَکْعَتَیْنِ وَ ادْعِی وَ قُولِی یَا مَنْ وَهَبَهُ لِی وَ لَمْ یَکُ شَیْئاً جَدِّدْ لِی هِبَتَهُ ثُمَّ حَرِّکِیهِ

ص: 79


1- 1. نفس المصدر ج 6 باب 3 ص 75.
2- 2. نفس المصدر ج 6 باب 3 ص 75.
3- 3. المصدر السابق ج 6 باب 3 ص 76.
4- 4. المناقب ج 3 ص 364.

ولی به هیچ کس جریان را نگو. آن زن رفت برگشت گفت بچه را حرکت داده و او شروع کرده بگریه کردن(1).

روایت62.

مناقب: ابن شهرآشوب از جمیل مانند آن را روایت است(2).

روایت63.

کافی: از احمد مانند آن را روایت است(3).

روایت64.

بصائر الدرجات: داود بن کثیر رقی گفت یکی از دوستان ما برای انجام حج بمکه رفت خدمت حضرت صادق رسیدم. عرض کردم آقا پدر و مادرم فدایت شوند زنم فوت شد تنها مانده ام. فرمود دوستش داشتی. عرض کرد بله فدایت شوم. فرمود وقتی برگردی بمنزل خود او مشغول غذا خوردن است گفت از مکه برگشتم وارد منزل شدم دیدم نشسته غذا میخورد(4).

روایت65.

مناقب: در همین خبر از داود نقل میکند که وقتی وارد شدم دید ظرفی پر از خرما و کشمش در مقابل اوست(5).

روایت66.

بصائر الدرجات: داود بن قاسم گفت در خدمت حضرت صادق بودیم آن جناب به محمد و علی برخورد فرمود: ابو هاشم این دو مرد از برادران دینی تو هستند؟ عرض کرد بله در همین مسیر برخوردیم بمردی از فرزندان اسحاق بن عمار. فرمود ابو هاشم! این یکی از برادران تو نیست(6).

روایت67.

بصائر الدرجات: عمار ساباطی گفت حضرت صادق بمن فرمود عمار ابو مسلم «فظلله و کساه فکسحه بساطورا» عرض کردم آقا من کسی را ندیده ام که لهجه نبطی(7) را باین شیرینی و فصاحت صحبت کند.

ص: 80


1- . بصائر الدرجات 6 : 76، باب 4
2- . مناقب 3 : 365
3- . کافی 1 : 474
4- . بصائر الدرجات 6 : 76، باب 4
5- . مناقب 3 : 365
6- . بصائر الدرجات 6 : 82، باب 8
7- . نبطی گروهی بودند ساکن عراق و جنوب فلسطین.

وَ لَا تُخْبِرِی بِذَلِکِ أَحَداً قَالَ فَفَعَلَتْ فَجَاءَتْ فَحَرَّکَتْهُ فَإِذَا هُوَ قَدْ بَکَی (1).

«62»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عَنْ جَمِیلٍ: مِثْلَهُ (2)

«63»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ: مِثْلَهُ (3).

«64»

یر، [بصائر الدرجات] عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ بُرَیْدٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ کَثِیرٍ الرَّقِّیِّ قَالَ: حَجَّ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِنَا فَدَخَلَ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی إِنَّ أَهْلِی قَدْ تُوُفِّیَتْ وَ بَقِیْتُ وَحِیداً فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَ فَکُنْتَ تُحِبُّهَا قَالَ نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ ارْجِعْ إِلَی مَنْزِلِکَ فَإِنَّکَ سَتَرْجِعُ إِلَی الْمَنْزِلِ وَ هِیَ تَأْکُلُ قَالَ فَلَمَّا رَجَعْتُ مِنْ حَجَّتِی وَ دَخَلْتُ مَنْزِلِی رَأَیْتُهَا قَاعِدَةً وَ هِیَ تَأْکُلُ (4).

«65»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب بَصَائِرُ الدَّرَجَاتِ عَنْ سَعْدٍ الْقُمِّیِّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ دَاوُدَ: مِثْلَهُ وَ زَادَ فِی آخِرِهِ وَ بَیْنَ یَدَیْهَا طَبَقٌ عَلَیْهِ تَمْرٌ وَ زَبِیبٌ (5).

«66»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی عَنْ دَاوُدَ بْنِ الْقَاسِمِ قَالَ: کُنْتُ مَعَهُ فَرَأَی مُحَمَّداً وَ عَلِیّاً أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ یَا أَبَا هَاشِمٍ هَذَانِ الرَّجُلَانِ مِنْ إِخْوَانِکَ قُلْتُ نَعَمْ فَبَیْنَا نَحْنُ نَسِیرُ إِذَا اسْتَقْبَلَنَا رَجُلٌ مِنْ وُلْدِ إِسْحَاقِ بْنِ عَمَّارٍ فَقَالَ یَا أَبَا هَاشِمٍ هَذَا وَاحِدٌ لَیْسَ مِنْ إِخْوَانِکَ (6).

«67»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی الْقَاسِمِ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عِمْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِیِّ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا عَمَّارُ «أبو مسلم فظلله و کساه فکسحه بساطورا» قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا رَأَیْتُ نَبَطِیّاً أَفْصَحَ مِنْکَ

ص: 80


1- 1. بصائر الدرجات ج 6 باب 4 ص 76.
2- 2. المناقب ج 3 ص 365.
3- 3. الکافی ج 1 ص 474.
4- 4. البصائر ج 6 باب 4 ص 76.
5- 5. المناقب ج 3 ص 365.
6- 6. بصائر الدرجات ج 6 باب 8 ص 82.

فرمود: عمار! هر زبانی را همین طور صحبت میکنم(1).

روایت68.

بصائر الدرجات: عامر بن علی جامعی گفت بحضرت صادق عرض کردم فدایت شوم ما حیوانات ذبح شده اهل کتاب را میخوریم و نمیدانم آنها موقع کشتن بسم اللَّه میگویند یا نه. فرمود وقتی شنیدید نام خدا را بردند بخورید. میدانی وقتی حیوانی را میخواهند بکشند چه میگویند؟ عرض کردم نه شروع کرد بخواندن مانند یک یهودی با سرعت فرمود دستور داده اند که این طور بخوانند. عرض کردم آقا اجازه میدهی آن را بنویسم فرمود بنویس: نوح أیوا ادینوا یلهیز ما لحوا عالم أشرسوا أو رضوا بنوا [یوسعه] موسق ذعال اسحطوا(2).

توضیح

الهذّ سرعت خواندن است .

روایت69.

بصائر الدرجات: اسماعیل بن مهران از مردی اهل بیرما(3) نقل کرد که گفت خدمت حضرت صادق بودم خداحافظی کرده رفتم وقتی رسیدم باعوص (در چند میلی مدینه است) یادم آمد که میخواستم در باره تخم مرغ آبی سؤال کنم. برگشتم اطاق پر از جمعیت بود همین که خواستم بپرسم فرمود: (یابت) تخم (دعانا میتا) مرغ آبی

«بناحل» نخور(4).

روایت70.

مناقب: ابن شهر آشوب از اهل دوین مانند آن را روایت کرده است(5).

روایت71.

بصائر الدرجات: احمد بن محمّد بن ابی نصر از مردی که اهل جسر بابل بود نقل کرد که گفت در ده ما مردی بود که مرا آزار می داد

ص: 81


1- . بصائر الدرجات 7 : 95، باب 11
2- . بصائر الدرجات 7 : 95، باب 11
3- . بیرما: این چنین در اصل و منبع آمده است و پاهرا تغییر یافته (بیرحا) است، گفته شده بیرما زمین ابو طلحه در مدینه است، و گفته شده مکانی در نزدیکی مسجد است که آن را به قصر بنی جدیله می شناسند. معجم البلدان 2 : 327- 328 را ملاحظه کنید.
4- . همان 7 : 96، باب 11
5- . مناقب 3 : 347

فَقَالَ یَا عَمَّارُ وَ بِکُلِّ لِسَانٍ (1).

«68»

یر، [بصائر الدرجات] الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ شَرِیفٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَبَّادٍ عَنْ عَامِرِ بْنِ عَلِیٍّ الْجَامِعِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّا نَأْکُلُ ذَبَائِحَ أَهْلِ الْکِتَابِ وَ لَا نَدْرِی یُسَمُّونَ عَلَیْهَا أَمْ لَا فَقَالَ إِذَا سَمِعْتُهُمْ قَدْ سَمَّوْا فَکُلُوا أَ تَدْرِی مَا یَقُولُونَ عَلَی ذَبَائِحِهِمْ فَقُلْتُ لَا فَقَرَأَ کَأَنَّهُ شِبْهُ یَهُودِیٍّ قَدْ هَذَّهَا ثُمَّ قَالَ بِهَذَا أُمِرُوا فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنْ رَأَیْتَ أَنْ نَکْتُبَهَا قَالَ اکْتُبْ نوح ایوا ادینوا یلهیز مالحوا عالم أشرسوا أورضوا بنوا یوسعه موسق ذعال اسحطوا(2).

بیان

الهذّ سرعة القراءة.

«69»

یر، [بصائر الدرجات] النَّهْدِیُّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ بَیْرَمَا(3)

قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَوَدَّعْتُهُ وَ خَرَجْتُ حَتَّی بَلَغْتُ الْأَعْوَصَ (4) ثُمَّ ذَکَرْتُ حَاجَةً لِی فَرَجَعْتُ إِلَیْهِ وَ الْبَیْتُ غَاصٌّ بِأَهْلِهِ وَ کُنْتُ أَرَدْتُ أَنْ أَسْأَلَهُ عَنْ بُیُوضِ دُیُوکِ الْمَاءِ فَقَالَ لِی یابت یَعْنِی الْبَیْضَ دعانا میتا یَعْنِی دُیُوکَ الْمَاءِ بناحل یَعْنِی لَا تَأْکُلْ (5).

«70»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ دَوِینَ: مِثْلَهُ (6).

«71»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ بَرَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ قَالَ حَدَّثَنِی رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ جِسْرِ بَابِلَ قَالَ: کَانَ فِی الْقَرْیَةِ رَجُلٌ یُؤْذِینِی

ص: 81


1- 1. بصائر الدرجات ج 7 باب 11 ص 95.
2- 2. بصائر الدرجات ج 7 باب 11 ص 95.
3- 3. بیرما: کذا فی الأصل و المصدر و الظاهر أنّه تحریف( بیرحا) قیل هی ارض لابی طلحة بالمدینة، و قیل هو موضع بقرب المسجد یعرف بقصر بنی جدیلة( لاحظ معجم البلدان ج 2 ص 327- 328).
4- 4. الاعوص: موضع قرب المدینة علی أمیال منها یسیرة.
5- 5. بصائر الدرجات ج 7 باب 11 ص 96.
6- 6. المناقب ج 3 ص 347.

و میگفت رافضی و دشنام میداد. مردم او را میمون ده مینامیدند یک سال بمکه رفتیم خدمت حضرت صادق رسیدم بدون مقدمه فرمود: «قوفه ما نامت» یعنی میمون ده مرد، عرض کردم فدایت شوم چه وقت؟! فرمود هم اکنون. آن روز و ساعت را یادداشت کردم وقتی بکوفه رسیدم برادرم را دیدم از او پرسیدم کی زنده است و که مرده گفت «قوفه ما نامت» بزبان نبطی یعنی میمون ده مرده پرسیدم چه وقت؟ گفت فلان روز. با همان وقتی که حضرت صادق فرموده بود مطابق بود(1).

روایت72.

اختصاص، بصائر الدرجات: مسمع کردین گفت خدمت حضرت صادق بودم اسماعیل فرزندش نیز حضور داشت که ما در آن موقع او را امام بعد از پدرش میدانستیم. در ضمن یک جریان طولانی گفت از مردی شنیدم که حضرت صادق مطلبی بر خلاف تصور ما در مورد امامت اسماعیل فرموده است. من پیش دو نفر از اهالی کوفه که اسماعیل را امام می دانستند رفتم و جریان را بآنها گفتم یکی از آنها گفت شنیدم مطیع امام خود هستم و باین امر راضی هستم. آن دیگری گریبان خود را چاک زده گفت نه بخدا نمیشنوم و اطاعت نمیکنم و راضی نیستم مگر از خود امام بشنوم. بطرف خانه حضرت صادق ع رفت من هم به دنبال او رفتم بدر خانه که رسیدیم اجازه خواستیم بمن اجازه داد قبل از او وارد شدم. بعد باو اجازه داد وقتی وارد شد فرمود فلانی میخواهی برای هر کدام از شماها یک نامه خصوصی بفرستند که آنچه فلانی گفت درست است. گفت من دلم میخواهد از شما بشنوم. فرمود فلانی (منظورش حضرت موسی ابن جعفر بود) بعد از من امام تو است، هر کس ادعای امامت کند دروغگو است. در این موقع من متوجه آن مرد کوفی شدم که زبان نبطی را خوب میدانست بمن گفت (ذرقه) حضرت صادق فرمود: ذرقه بزبان نبطی یعنی تحویل بگیر بله تحویل بگیر. ما از خدمت امام مرخص شدیم(2).

روایت73.

بصائر الدرجات: حضرت صادق علیه السّلام

ص: 82


1- . بصائر الدرجات 7 : 96، باب 11
2- . همان 7 : 97، باب 12

وَ یَقُولُ یَا رَافِضِیُّ وَ یَشْتِمُنِی وَ کَانَ یُلَقَّبُ بِقِرْدِ الْقَرْیَةِ قَالَ فَحَجَجْتُ سَنَةً فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ ابْتِدَاءً قوفه ما نامت قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَتَی قَالَ فِی السَّاعَةِ فَکَتَبْتُ الْیَوْمَ وَ السَّاعَةَ فَلَمَّا قَدِمْتُ الْکُوفَةَ تَلَقَّانِی أَخِی فَسَأَلْتُهُ عَمَّنْ بَقِیَ وَ عَمَّنْ مَاتَ فَقَالَ لِی قوفه ما نامت وَ هِیَ بِالنَّبَطِیَّةِ قِرْدُ الْقَرْیَةِ مَاتَ فَقُلْتُ لَهُ مَتَی فَقَالَ لِی یَوْمَ کَذَا وَ کَذَا وَ کَانَ فِی الْوَقْتِ الَّذِی أَخْبَرَنِی بِهِ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام (1).

«72»

ختص (2)،[الإختصاص] یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیِّ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ مِسْمَعٍ کِرْدِینٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: دَخَلْتُ عَلَیْهِ وَ عِنْدَهُ إِسْمَاعِیلُ قَالَ وَ نَحْنُ إِذْ ذَاکَ نَأْتَمُّ بِهِ بَعْدَ أَبِیهِ فَذَکَرَ فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ أَنَّهُ سَمِعَ رَجُلٌ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام خِلَافَ مَا ظُنَّ فِیهِ قَالَ فَأَتَیْتُ رَجُلَیْنِ مِنْ أَهْلِ الْکُوفَةِ کَانَا یَقُولَانِ بِهِ فَأَخْبَرْتُهُمَا فَقَالَ وَاحِدٌ مِنْهُمَا سَمِعْتُ وَ أَطَعْتُ وَ رَضِیتُ وَ سَلَّمْتُ وَ قَالَ الْآخَرُ وَ أَهْوَی بِیَدِهِ إِلَی جَیْبِهِ فَشَقَّهُ ثُمَّ قَالَ لَا وَ اللَّهِ لَا سَمِعْتُ وَ لَا أَطَعْتُ وَ لَا رَضِیتُ حَتَّی أَسْمَعَهُ مِنْهُ قَالَ ثُمَّ خَرَجَ مُتَوَجِّهاً إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ وَ تَبِعْتُهُ فَلَمَّا کُنَّا بِالْبَابِ فَاسْتَأْذَنَّا فَأَذِنَ لِی فَدَخَلْتُ قَبْلَهُ ثُمَّ أَذِنَ لَهُ فَدَخَلَ فَلَمَّا دَخَلَ قَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا فُلَانُ أَ یُرِیدُ کُلُّ امْرِئٍ مِنْکُمْ أَنْ یُؤْتی صُحُفاً مُنَشَّرَةً إِنَّ الَّذِی أَخْبَرَکَ بِهِ فُلَانٌ الْحَقُّ قَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی أَشْتَهِی أَنْ أَسْمَعَهُ مِنْکَ قَالَ إِنَّ فُلَاناً إِمَامُکَ وَ صَاحِبُکَ مِنْ بَعْدِی یَعْنِی أَبَا الْحَسَنِ فَلَا یَدَّعِیهَا فِیمَا بَیْنِی وَ بَیْنَهُ إِلَّا کَاذِبٌ مُفْتَرٍ فَالْتَفَتَ إِلَیَّ الْکُوفِیُّ وَ کَانَ یُحْسِنُ کَلَامَ النَّبَطِیَّةِ وَ کَانَ صَاحِبَ قَبَالاتٍ فَقَالَ لِی ذرقه فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ ذرقه بِالنَّبَطِیَّةِ خُذْهَا أَجَلْ فَخُذْهَا فَخَرَجْنَا مِنْ عِنْدِهِ (3).

«73»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ هَارُونَ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ أَبِی هَارُونَ الْعَبْدِیِ

ص: 82


1- 1. بصائر الدرجات ج 7 باب 11 ص 96.
2- 2. الاختصاص ص 290.
3- 3. بصائر الدرجات ج 7 باب 12 ص 97.

به یکی از غلامان خود در ناراحتی که از او داشت فرمود: اگر این کار را ترک نکنی تو را مثل الاغ میزنم. عرض کرد آقا مثل الاغ زدن چگونه است؟ فرمود وقتی نوح علیه السّلام از هر نوع یک جفت داخل کشتی نمود خواست الاغ را سوار کند اما او از سوار شدن امتناع کرد، یک شاخه خرما برداشت فقط یکی باو زده گفت «عبسا شاطانا» یعنی داخل شو شیطان(1).

روایت74.

بصائر الدرجات: ابراهیم کرخی گفت خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودم فرمود: کجای کرخ می نشینی؟ عرض کردم در محله شادروان. فرمود محله قطفتا(2) را میشناسی؟ امیر المؤمنین علیه السّلام وقتی به نهروان رفت در قطفتا وارد شد اهالی بادوریا(3) جمع شده خدمتش آمدند از زیادی مالیات شکایت نمودند. با لهجه نبطی صحبت کرده گفتند همسایه های ما با اینکه زمین زیادتری در اختیار دارند خراج آنها کمتر از ما است. ایشان بلهجه نبطی فرمود: رعرر و ظأمن عودیا فرمود معنایش اینست که چه بسا رجزهای (4) کوچکی که از رجزهای بزرگ بهتر است(5).

توضیح

رجز نوعی شعر معروف است و شاید امام ع آن را از باب تمثیل ذکر کرده است و احتمال دارد که ضرب المثلی معروف باشد.

روایت75.

. بصائر الدرجات: فیض بن مختار در حدیث مفصلی راجع بامامت حضرت موسی بن جعفر نقل کرد که حضرت صادق فرمود: این امام تو است که سؤال میکردی (موسی بن جعفر) علیه السّلام اکنون بلند شو و به حق او اقرار کن. من از جا برخاستم و دست و سرش را بوسیدم و آن جناب را دعا کردم.

ص: 83


1- . بصائر الدرجات 7 : 96، باب 11
2- . قطفتا: با فتحه سپس ضمه، و فاء ساکن و تای با الف و القصر: محله ای بزرگ است که بازارهایی دارد و در سمت غربی بغداد واقع شده است.
3- . بادوریا: با واو و راء و یاء و الف: طسوجی از شهر های استان در سمت غربی بغداد است.
4- . رجز یک نوع شعر است که معمولا در موقع نبرد و جنگ میخوانند شاید این فرمایش را از باب مثال فرموده است.
5- . بصائر الدرجات 7 : 96، باب 11

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَالَ لِبَعْضِ غِلْمَانِهِ فِی شَیْ ءٍ جَرَی لَئِنِ انْتَهَیْتَ وَ إِلَّا ضَرَبْتُکَ ضَرْبَ الْحِمَارِ قَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ مَا ضَرْبُ الْحِمَارِ قَالَ إِنَّ نُوحاً علیه السلام لَمَّا أَدْخَلَ السَّفِینَةَ مِنْ کُلٍّ زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ جَاءَ إِلَی الْحِمَارِ فَأَبَی أَنْ یَدْخُلَ فَأَخَذَ جَرِیدَةً مِنْ نَخْلٍ فَضَرَبَهُ ضَرْبَةً وَاحِدَةً وَ قَالَ لَهُ عبسا شاطانا أَیِ ادْخُلْ یَا شَیْطَانُ (1).

«74»

یر، [بصائر الدرجات] عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ الْکَرْخِیِّ عَنْ عَمِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَابِرٍ الْکَرْخِیِّ وَ کَانَ رَجُلًا خَیِّراً کَاتِباً کَانَ لِإِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ ثُمَّ تَابَ مِنْ ذَلِکَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ الْکَرْخِیِّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لِی یَا إِبْرَاهِیمُ أَیْنَ تَنْزِلُ مِنَ الْکَرْخِ قُلْتُ فِی مَوْضِعٍ یُقَالُ لَهُ شادروان قَالَ فَقَالَ لِی تَعْرِفُ قَطُفْتَا(2) قَالَ إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام حِینَ أَتَی أَهْلَ النَّهْرَوَانِ نَزَلَ قَطُفْتَا فَاجْتَمَعَ إِلَیْهِ أَهْلُ بَادُورَیَا(3) فَشَکَوْا إِلَیْهِ ثِقْلَ خَرَاجِهِمْ وَ کَلَّمُوهُ بِالنَّبَطِیَّةِ وَ أَنَّ لَهُمْ جِیرَاناً أَوْسَعَ أَرْضاً وَ أَقَلَّ خَرَاجاً فَأَجَابَهُمْ بِالنَّبَطِیَّةِ رعرر و ظامن عودیا- قَالَ فَمَعْنَاهُ رُبَّ رَجَزٍ صَغِیرٍ خَیْرٌ مِنْ رَجَزٍ کَبِیرٍ(4).

بیان

الرجز نوع من الشعر معروف و لعله علیه السلام ذکره علی وجه التمثیل و یحتمل أن یکون مثلا معروفا.

«75»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ اللُّؤْلُؤِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الْفَیْضِ بْنِ الْمُخْتَارِ: فِی حَدِیثٍ لَهُ طَوِیلٍ فِی أَمْرِ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام حَتَّی قَالَ لَهُ هُوَ صَاحِبُکَ الَّذِی سَأَلْتَ عَنْهُ فَقُمْ فَأَقِرَّ لَهُ بِحَقِّهِ فَقُمْتُ حَتَّی قَبَّلْتُ رَأْسَهُ وَ یَدَهُ وَ دَعَوْتُ اللَّهَ

ص: 83


1- 1. نفس المصدر ج 7 باب 11 ص 96.
2- 2. قطفتا: بالفتح ثمّ الضم، و الفاء ساکنة، و تاء مثناة من فوق، و القصر: محلة کبیرة ذات أسواق بالجانب الغربی من بغداد.
3- 3. بادوریا: بالواو و الراء و یاء و ألف: طسوج من کورة الاستان بالجانب الغربی من بغداد.
4- 4. بصائر الدرجات ج 7 باب 11 ص 96.

حضرت صادق فرمود ولی هنوز اجازه این کار را باو نداده اند. عرض کردم فدایت شوم این جریان را بکسی نگویم؟ فرمود به خانواده و فرزندان و دوستان همراهت. اتفاقا خانواده و فرزندانم همراهم بودند و از دوستانم یونس بن ظبیان نزد ما بود. جریان امامت موسی بن جعفر علیه السّلام را بآنها گفتم همه شاد شدند و خدا را ستایش کردند. یونس بن ظبیان گفت من باید از خود ایشان بشنوم فوری رفت. من نیز به دنبال او رفتم او جلوتر از من داخل شد همین که نزدیک در رسیدم شنیدم حضرت صادق میفرماید جریان همان است که فیض بتو گفته (رزقه رزقه). گفت بسیار خوب قبول کردم، رزقه بزبان نبطی یعنی آن را داشته باش(1).

روایت76.

بصائر الدرجات: یونس بن ظبیان گفت از حضرت صادق شنیدم میفرمود: اولین فتنه ای که برای موسی بن عمران بر انگیخته شد در مرج دانق که محلی است در شام بود و برای عیسی مسیح در حران و برای امیر المؤمنین در نهروان و برای قائم ما در دسکرة دسکرة الملک. بعد بزبان نبطی فرمود: کیف مالح دیر بیرما یعنی دسکره محلی است نزدیک دیر بیرما که وطن یونس بن ظبیان آنجا بود(2) .

روایت77.

مناقب(3)، بصائر الدرجات: محمّد بن احمد از حضرت صادق نقل کرد که گروهی از اهل خراسان خدمت ایشان رسیدند قبل از اینکه سؤال کنند فرمود: من جمع مالا من مهاوش اذهبه اللَّه فی نهابر خراسانیان عرض کردند آقا ما نفهمیدیم چه فرمودید (چون بزبان عربی آشنا نبودند) بزبان ایرانی فرمود «از باد آید بدم بشود»(4).

روایت78.

اعلام الوری: از کتاب نوادر الحکمة مانند آن را روایت کرده است(5).

ص: 84


1- . همان 7 : 96، باب 11
2- . بصائر الدرجات 7 : 96، باب 11
3- 1.مناقب 3 : 346
4- . بصائر الدرجات 7 : 96 باب 11، یعنی مال دزدی خرج بدبختی می شود. همان مثل معروف باد آورده را بادش برد.
5- . اعلام الوری: 270

لَهُ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَمَا إِنَّهُ لَمْ یُؤْذَنْ لَهُ فِی ذَلِکَ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَأُخْبِرُ بِهِ أَحَداً فَقَالَ نَعَمْ أَهْلَکَ وَ وُلْدَکَ وَ رُفَقَاءَکَ وَ کَانَ مَعِی أَهْلِی وَ وُلْدِی وَ کَانَ یُونُسُ بْنُ ظَبْیَانَ مِنْ رُفَقَائِی فَلَمَّا أَخْبَرْتُهُمْ حَمِدُوا اللَّهَ عَلَی ذَلِکَ وَ قَالَ یُونُسُ لَا وَ اللَّهِ حَتَّی نَسْمَعَ ذَلِکَ مِنْهُ وَ کَانَتْ بِهِ عَجَلَةٌ فَخَرَجَ فَاتَّبَعْتُهُ فَلَمَّا انْتَهَیْتُ إِلَی الْبَابِ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ لَهُ وَ قَدْ سَبَقَنِی یَا یُونُسُ الْأَمْرُ کَمَا قَالَ لَکَ فَیْضٌ رزقه رزقه قَالَ فَقُلْتُ قَدْ فَعَلْتُ وَ الرزقه بِالنَّبَطِیَّةِ أَیْ خُذْهُ إِلَیْکَ (1).

«76»

یر، [بصائر الدرجات] الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هِلَالٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ یُونُسَ بْنِ ظَبْیَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: أَوَّلُ خَارِجَةٍ خَرَجَتْ عَلَی مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ بِمَرْجِ دَانِقٍ وَ هُوَ بِالشَّامِ وَ خَرَجَتْ عَلَی الْمَسِیحِ بِحَرَّانَ وَ خَرَجَتْ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ بِالنَّهْرَوَانِ وَ یَخْرُجُ عَلَی الْقَائِمِ بِالدَّسْکَرَةِ دَسْکَرَةِ الْمَلِکِ ثُمَّ قَالَ لِی کیف مالح دیر بیرما کی مالح یَعْنِی عِنْدَ قَرْیَتِکَ وَ هُوَ بِالنَّبَطِیَّةِ وَ ذَاکَ أَنَّ یُونُسَ کَانَ مِنْ قَرْیَةِ دَیْرِ بَیْرَمَا فَقَالَ الدَّسْکَرَةُ أَیْ عِنْدَ دَیْرِ بَیْرَمَا(2).

«77»

قب (3)، [المناقب] لابن شهرآشوب یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: دَخَلَ عَلَیْهِ قَوْمٌ مِنْ أَهْلِ خُرَاسَانَ فَقَالَ ابْتِدَاءً مِنْ غَیْرِ مَسْأَلَةٍ مَنْ جَمَعَ مَالًا مِنْ مَهَاوِشَ أَذْهَبَهُ اللَّهُ فِی نَهَابِرَ فَقَالُوا جُعِلْنَا فِدَاکَ لَا نَفْهَمُ هَذَا الْکَلَامَ فَقَالَ علیه السلام از باد آید بدَم بشود(4).

«78»

عم، [إعلام الوری] مِنْ کِتَابِ نَوَادِرِ الحِکْمَةِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ قَابُوسَ عَنْ أَبِیهِ عَنْهُ علیه السلام: مِثْلَهُ (5)

ص: 84


1- 1. بصائر الدرجات ج 7 باب 11 ص 96.
2- 2. نفس المصدر ج 7 باب 11 ص 96.
3- 3. المناقب ج 3 ص 346.
4- 4. بصائر الدرجات ج 7 باب 11 ص 96.
5- 5. أعلام الوری ص 270.

توضیح

فیروزآبادی(1) گفت: المهاوش آن چیزی است که غصب و دزدیده می شود و گفت که النهابر مصیبت و بدبختی هاست.

روایت79.

بصائر الدرجات: فرقد گفت خدمت حضرت صادق بودم غلامی غیر عربی را به دنبال کاری فرستاد وقتی برگشت نمیتوانست خوب صحبت کند جوابی که آورده بود طور دیگری جلوه میداد من با خود گفتم حالا امام عصبانی خواهد شد، باو فرمود بهر زبانی میخواهی صحبت کن من می فهمم(2).

روایت80.

بصائر الدرجات: فضل بن یسار از حضرت صادق نقل کرد که در خدمت ایشان بودم کبوتر نر برای ماده بغبغو کرد. امام فرمود میدانی چه میگوید؟ گفتم نه. فرمود میگوید همسرم! خدا کسی را نیافریده که نزد من از تو محبوبتر باشد مگر این آقا و مولای ما جعفر بن محمّد علیه السّلام(3).

روایت81.

بصائر الدرجات: عبد اللَّه بن فرقد گفت با حضرت صادق علیه السّلام بجانب مکه میرفتیم بسرف (4) که رسید کلاغی روبروی امام شروع کرد بغارغار. فرمود: از گرسنگی بمیری هر چه تو بدانی ما هم میدانیم جز اینکه ما از تو خداشناس تر هستیم. عرض کردم آقا چیزی میگفت؟ فرمود آری. شتری در عرفات سقط شده است(5).

روایت82.

بصائر الدرجات: از عبدالله مانند آن را روایت کرده است(6).

ص: 85


1- . قاموس 2 ک 294 و ذکر «النهابر» در قاموس 2 : 151 وارد شده است.
2- . بصائر الدرجات 7 : 97، باب 12
3- . همان 7 : 98، باب 14
4- . محلی است در تنعیم ده میلی مکه.
5- . بصائر الدرجات 7 : 99، باب 14
6- . همان 7 : 99، باب 14
بیان

قال الفیروزآبادی (1) المهاوش ما غُصِبَ و سُرِقَ و قال النهابر المهالک.

«79»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْأَهْوَازِیِّ عَنِ النَّضْرِ عَنْ یَحْیَی الْحَلَبِیِّ عَنْ أَخِی مَلِیحٍ عَنْ فَرْقَدٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ قَدْ بَعَثَ غُلَاماً أَعْجَمِیّاً فَرَجَعَ إِلَیْهِ فَجَعَلَ یُغَیِّرُ الرِّسَالَةَ فَلَا یُخْبِرُهَا حَتَّی ظَنَنْتُ أَنَّهُ سَیَغْضَبُ فَقَالَ لَهُ تَکَلَّمْ بِأَیِّ لِسَانٍ شِئْتَ فَإِنِّی أَفْهَمُ عَنْکَ (2).

«80»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یُوسُفَ عَنْ دَاوُدَ الْحَدَّادِ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کُنْتُ عِنْدَهُ إِذْ نَظَرْتُ إِلَی زَوَجِ حَمَامٍ عِنْدَهُ فَهَدَرَ الذَّکَرُ عَلَی الْأُنْثَی فَقَالَ لِی أَ تَدْرِی مَا یَقُولُ قُلْتُ لَا قَالَ یَقُولُ یَا سَکَنِی وَ عِرْسِی مَا خُلِقَ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْکِ إِلَّا أَنْ یَکُونَ مَوْلَایَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام (3).

«81»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْأَهْوَازِیِّ وَ الْبَرْقِیِّ عَنِ النَّضْرِ عَنْ یَحْیَی الْحَلَبِیِّ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ فَرْقَدٍ قَالَ: خَرَجْنَا مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مُتَوَجِّهِینَ إِلَی مَکَّةَ حَتَّی إِذَا کُنَّا بِسَرِفٍ (4) اسْتَقْبَلَهُ غُرَابٌ یَنْعِقُ فِی وَجْهِهِ فَقَالَ مُتْ جُوعاً مَا تَعْلَمُ شَیْئاً إِلَّا وَ نَحْنُ نَعْلَمُهُ إِلَّا أَنَّا أَعْلَمُ بِاللَّهِ مِنْکَ فَقُلْنَا هَلْ کَانَ فِی وَجْهِهِ شَیْ ءٌ قَالَ نَعَمْ سَقَطَتْ نَاقَةٌ بِعَرَفَاتٍ (5).

«82»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ: مِثْلَهُ (6)

ص: 85


1- 1. القاموس ج 2 ص 294 و قد ورد ذکر« النهابر» فی القاموس ج 2 ص 151.
2- 2. بصائر الدرجات ج 7 باب 12 ص 97 و فیه« فلا یخبرنا» بدل« یخبرنا».
3- 3. نفس المصدر ج 7 باب 14 ص 98.
4- 4. سرف: ککتف موضع قریب من التنعیم و هو من مکّة علی عشرة أمیال و قیل أقل و قیل أکثر.
5- 5. بصائر الدرجات ج 7 باب 14 ص 99.
6- 6. نفس المصدر ج 7 باب 14 ص 99.

روایت83.

مناقب: ابن شهر آشوب مانند آن را روایت کرده است(1).

روایت84.

بصائر الدرجات: یکی از اصحاب نقل کرد که یک قمری در خانه امام صادق ع صدا میکرد فرمود میفهمید چه میگوید؟ گفتم نه. فرمود میگوید شما را گم کردم. ولی ما از قبل از اینکه او ما را گم کند او را گم خواهیم کرد دستور داد کبوتر را بکشند(2).

می گویم: مانند این روایت را در باب کبوتر از کتاب حیوان با سند هایی آورده ایم.

روایت85.

بصائر الدرجات: بیاع زطی گفت با چند نفر در باغ حضرت صادق علیه السّلام بودیم. گنجشک ها شروع بخواندن کردند فرمود: میدانید چه میگویند؟ گفتیم نه فدایت شوم ما نمی فهمیم فرمود: میگویند: خدایا ما آفریده تو هستیم باید از روزی تو بخوریم خدایا به ما آب و دانه ده(3).

روایت86.

بصائر الدرجات: سلیمان بن خالد گفت در خدمت حضرت صادق بودیم ابو عبد اللَّه بلخی نیز حضور داشت ناگاه یک آهو پیش آمد و با صدای مخصوص خود صدا زد و دم میجنبانید. امام فرمود ان شاء اللَّه انجام میدهم. آنگاه روی بما نموده فرمود: فهمیدید آهو چه میگفت؟ عرض کردم خدا و پیامبر و پسر پیامبر میدانند. فرمود شکایت میکند که یکی از اهل مدینه دامی نهاده و ماده او را گرفته است که دو برّه دارد هنوز قدرت چریدن ندارند از من درخواست کرد که ماده اش را بگیرم و آزاد کنم و ضامن شد که وقتی بچه هایش را شیر داد و آماده چریدن شدند او را پیش صیاد برگرداند. من آهو را قسم دادم گفت از ولایت شما اهل بیت پیامبر بیزار باشم اگر این کار را نکنم.

ص: 86


1- . مناقب 3 : 346
2- . بصائر الدرجات 7 : 99، باب 14 و ابن شهر آشوب در مناقب 3 : 346 آن را آورده است.
3- . بصائر الدرجات 7 : 99، باب 14
«83»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب ابْنُ فَرْقَدٍ: مِثْلَهُ (1).

«84»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ سَعِیدِ بْنِ جَنَاحٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ قَالَ: سَمِعْتُ فَاخِتَةً تَصِیحُ مِنْ دَارِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ أَ تَدْرُونَ مَا تَقُولُ هَذِهِ الْفَاخِتَةُ قَالَ قُلْتُ لَا قَالَ تَقُولُ فَقَدْتُکُمْ أَمَا إِنَّا لَنَفْقِدَنَّهَا قَبْلَ أَنْ تَفْقِدَنَا قَالَ فَأَمَرَ بِهَا فَذُبِحَتْ (2).

أقول: قد أوردنا مثله بأسانید فی باب الحمام من کتاب الحیوان.

«85»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ عَنْ سَالِمٍ مَوْلَی أَبَانٍ بَیَّاعِ الزُّطِّیِّ قَالَ: کُنَّا فِی حَائِطٍ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ نَفَرٌ مَعِی قَالَ فَصَاحَتِ الْعَصَافِیرُ فَقَالَ أَ تَدْرِی مَا تَقُولُ فَقُلْنَا جَعَلَنَا اللَّهُ فِدَاکَ لَا نَدْرِی مَا تَقُولُ قَالَ تَقُولُ اللَّهُمَّ إِنَّا خَلْقٌ مِنْ خَلْقِکَ- لَا بُدَّ لَنَا مِنْ رِزْقِکَ فَأَطْعِمْنَا وَ اسْقِنَا(3).

«86»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بُکَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ تَوْبَةَ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ مَعَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْبَلْخِیُّ وَ مَعَهُ (4)

إِذَا هُوَ بِظَبْیٍ یَثْغُو(5) وَ یُحَرِّکُ ذَنَبَهُ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَفْعَلُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ قَالَ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیْنَا فَقَالَ عَلِمْتُمْ مَا قَالَ الظَّبْیُ قُلْنَا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ ابْنُ رَسُولِهِ أَعْلَمُ فَقَالَ إِنَّهُ أَتَانِی فَأَخْبَرَنِی أَنَّ بَعْضَ أَهْلِ الْمَدِینَةِ نَصَبَ شَبَکَةً لِأُنْثَاهُ فَأَخَذَهَا وَ لَهَا خِشْفَانِ لَمْ یَنْهَضَا وَ لَمْ یَقْوِیَا لِلرَّعْیِ قَالَ فَیَسْأَلُنِی أَنْ أَسْأَلَهُمْ أَنْ یُطْلِقُوهَا وَ ضَمِنَ لِی أَنْ إِذَا أَرْضَعَتْ خِشْفَیْهَا حَتَّی یَقْوَیَا أَنْ یَرُدَّهَا عَلَیْهِمُ قَالَ فَاسْتَحْلَفْتُهُ قَالَ بَرِئْتُ مِنْ وَلَایَتِکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ إِنْ لَمْ أَفِ وَ أَنَا فَاعِلٌ ذَلِکَ بِهِ

ص: 86


1- 1. المناقب ج 3 ص 346.
2- 2. بصائر الدرجات ج 7 باب 14 ص 99 و أخرجه ابن شهرآشوب فی المناقب ج 3 ص 346.
3- 3. نفس المصدر ج 7 باب 14 ص 99.
4- 4. کذا.
5- 5. الثغاء: بالضم صوت الشاء و المعز و ما شاکلها.

من هم ان شاء اللَّه این کار را برای او خواهم کرد. ابو عبد اللَّه بلخی گفت همان رفتار سلیمان را انجام میدهید(1).

روایت87.

مناقب: ابن شهر آشوب از سلیمان مانند آن را روایت کرده است(2).

روایت88.

اختصاص(3)، بصائر الدرجات: حسین بن ثویر گفت ما چند نفر خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودیم. فرمود: گنجینه های زمین و کلیدهای آن در اختیار ما است اگر بخواهم با یک پا اشاره کنم هر چه درون زمین است خارج شود، خارج خواهد شد. در این موقع با یک پای مبارک خود خطی کشید زمین شکافته شد بعد با دست شمش طلایی باندازه یک وجب از درون زمین برداشت و فرمود تماشا کنید و با چشم خود خوب دقت نمایید که جای شکی باقی نماند. سپس فرمود: بزمین نگاه کنید، نگاه کردیم شمش های طلای فراوانی انباشته بر هم داخل زمین بود و میدرخشید. یکی از دوستان عرض کرد آقا فدایت شویم این قدرت بشما داده شده ولی با این حال شیعیان شما محتاجند. فرمود خداوند بزودی برای ما و شیعیانمان دنیا و آخرت را جمع خواهد کرد و آنها را داخل بهشت برین و دشمنان ما را درون جهنم می نماید(4).

روایت89.

کافی: از احمد مانند آن را روایت کرده است(5).

روایت90.

مناقب: ابن شهر آشوب مانند آن را روایت کرده است(6).

روایت91.

اختصاص: حفص بن ابیض تمار گفت در آن روزهایی که معلی بن خنیس را بدار آویخته بودند خدمت امام صادق علیه السّلام بودم. بمن فرمود ابا حفص! من بمعلی بن خنیس امری کردم که مخالفت نمود

ص: 87


1- . همان 7 : 100، باب 15
2- . مناقب 3 : 324 با کمی تفاوت
3- . اختصاص: 269
4- . بصائر الدرجات 7 : 109، باب 2
5- . کافی 1 : 474
6- . مناقب 3 : 369

إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَقَالَ الْبَلْخِیُّ سُنَّةٌ فِیکُمْ کَسُنَّةِ سُلَیْمَانَ علیه السلام (1).

«87»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عَنْ سُلَیْمَانَ: مِثْلَهُ (2).

«88»

ختص (3)،[الإختصاص] یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ یُونُسَ بْنِ ظَبْیَانَ وَ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ وَ أَبِی سَلَمَةَ السَّرَّاجِ وَ الْحُسَیْنِ بْنِ ثُوَیْرِ بْنِ أَبِی فَاخِتَةَ قَالُوا: کُنَّا عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لَنَا خَزَائِنُ الْأَرْضِ وَ مَفَاتِیحُهَا وَ لَوْ شِئْتُ أَنْ أَقُولَ بِإِحْدَی رِجْلَیَّ أَخْرِجِی مَا فِیکِ مِنَ الذَّهَبِ لَأَخْرَجَتْ قَالَ فَقَالَ بِإِحْدَی رِجْلَیْهِ فَخَطَّهَا فِی الْأَرْضِ خَطّاً فَانْفَجَرَتِ الْأَرْضُ ثُمَّ قَالَ بِیَدِهِ فَأَخْرَجَ سَبِیکَةَ ذَهَبٍ قَدْرَ شِبْرٍ فَتَنَاوَلَهَا فَقَالَ انْظُرُوا فِیهَا حِسّاً حَسَناً حَتَّی لَا تَشُکُّوا ثُمَّ قَالَ انْظُرُوا فِی الْأَرْضِ فَإِذَا سَبَائِکُ فِی الْأَرْضِ کَثِیرَةٌ بَعْضُهَا عَلَی بَعْضٍ یَتَلَأْلَأُ فَقَالَ لَهُ بَعْضُنَا جُعِلْتُ فِدَاکَ أُعْطِیتُمْ کُلَّ هَذَا وَ شِیعَتُکُمْ مُحْتَاجُونَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ سَیَجْمَعُ لَنَا وَ لِشِیعَتِنَا الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةَ وَ یُدْخِلُهُمْ جَنَّاتِ النَّعِیمِ وَ یُدْخِلُ عَدُوَّنَا الْجَحِیمَ (4).

«89»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ: مِثْلَهُ (5)

«90»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عَنْهُمْ: مِثْلَهُ (6).

«91»

ختص (7)،[الإختصاص] یر، [بصائر الدرجات] ابْنُ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُوسَی بْنِ سَعْدَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ حَفْصٍ الْأَبْیَضِ التَّمَّارِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَیَّامَ صَلْبِ الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ قَالَ فَقَالَ لِی یَا أَبَا حَفْصٍ إِنِّی أَمَرْتُ الْمُعَلَّی بْنَ خُنَیْسٍ بِأَمْرٍ فَخَالَفَنِی

ص: 87


1- 1. المصدر السابق ج 7 باب 15 ص 100.
2- 2. المناقب ج 3 ص 324 بتفاوت.
3- 3. الاختصاص ص 269.
4- 4. بصائر الدرجات ج 7 باب 2 ص 109.
5- 5. الکافی ج 1 ص 474.
6- 6. المناقب ج 3 ص 369.
7- 7. الاختصاص ص 321.

از همین جهت مبتلا برنج و مرارت شمشیر شد. روزی او را محزون و اندوهناک دیدم. گفتم چیست چرا ناراحتی؟ مثل اینکه بیاد زن و بچه و خانه و زندگیت افتاده ای. گفت بله گفتم جلو بیا. نزدیک من آمد بچشم او دست مالیدم وقتی چشم باز کرد گفتم کجا هستی گفت داخل خانه خودم اینها زن و بچه من هستند. من خود را از آنها پنهان کردم و معلی را رها کردم تا خوب زن و بچه خود را ببیند بطوری که از نظر جنسی نیز از زن خود بهره گرفت بعد او را صدا زده گفتم نزدیک بیا دست بر چشم او مالیدم. گفتم کجا هستی گفت در مدینه خانه شما. باو گفتم معلی! ما کارهای شگفت انگیز و اسراری داریم که هر کس حفظ نماید خدا دین و دنیای او را حفظ میکند. معلی مبادا بواسطه فاش کردن اسرار ما خود را اسیر دست مردم کنید که اگر مایل بودند قبول کنند و گر نه شما را بکشند. معلی! هر کس حدیث دشوار ما را پنهان کند خدا آن حدیث را بصورت نوری در پیشانی او قرار میدهد و بین مردم دارای عزت میگردد. و هر که افشا کند طعمه شمشیر میگردد یا به زندان خواهد افتاد. معلی! بدان ترا خواهند کشت آماده باش(1).

روایت92.

رجال کشی: از ابن ابی الخطاب مانند آن را روایت کرده است(2).

روایت93.

اختصاص(3)، بصائر الدرجات: ابن جبله گفت سؤالی از حضرت صادق علیه السّلام نمودم فرمود آن دریاچه ما بین بصری تا صنعاء است مایلی آن را به بینی؟ عرض کردم آری فدایت شوم. دست مرا گرفت و از مدینه خارج نمود با پای خود بزمین زد چشمم افتاد بنهری که در جریان است و عرض آن دیده نمیشود مگر همان محلی که ما ایستاده بودیم که شبیه جزیره بود. نگاه کردم از یک طرف آبی سفیدتر از برف جاری بود در طرف دیگر شیری سفیدتر از برف جریان داشت و در وسط شرابی یاقوت رنگ در جریان بود خوشرنگ تر

ص: 88


1- . بصائر الدرجات 8 : 118، باب 13
2- . رجال کشی: 240
3- . اختصاص: 321

فَابْتُلِیَ بِالْحَدِیدِ إِنِّی نَظَرْتُ إِلَیْهِ یَوْماً وَ هُوَ کَئِیبٌ حَزِینٌ فَقُلْتُ لَهُ مَا لَکَ یَا مُعَلَّی کَأَنَّکَ ذَکَرْتَ أَهْلَکَ وَ مَالَکَ وَ وَلَدَکَ وَ عِیَالَکَ قَالَ أَجَلْ قُلْتُ ادْنُ مِنِّی فَدَنَا مِنِّی فَمَسَحْتُ وَجْهَهُ فَقُلْتُ أَیْنَ تَرَاکَ قَالَ أَرَانِی فِی بَیْتِی هَذِهِ زَوْجَتِی وَ هَذَا وَلَدِی فَتَرَکْتُهُ حَتَّی تَمَلَّأَ مِنْهُمْ وَ اسْتَتَرْتُ مِنْهُمْ حَتَّی نَالَ مِنْهَا مَا یَنَالُ الرَّجُلُ مِنْ أَهْلِهِ ثُمَّ قُلْتُ لَهُ ادْنُ مِنِّی فَدَنَا مِنِّی فَمَسَحْتُ وَجْهَهُ فَقُلْتُ أَیْنَ تَرَاکَ فَقَالَ أَرَانِی مَعَکَ فِی الْمَدِینَةِ هَذَا بَیْتُکَ قَالَ قُلْتُ لَهُ یَا مُعَلَّی إِنَّ لَنَا حَدِیثاً مَنْ حَفِظَ عَلَیْنَا حَفِظَ اللَّهُ عَلَیْهِ دِینَهُ وَ دُنْیَاهُ یَا مُعَلَّی لَا تَکُونُوا أَسْرَی فِی أَیْدِی النَّاسِ بِحَدِیثِنَا إِنْ شَاءُوا آمَنُوا عَلَیْکُمْ وَ إِنْ شَاءُوا قَتَلُوکُمْ یَا مُعَلَّی إِنَّهُ مَنْ کَتَمَ الصَّعْبَ مِنْ حَدِیثِنَا جَعَلَهُ اللَّهُ نُوراً بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ رَزَقَهُ اللَّهُ الْعِزَّةَ فِی النَّاسِ وَ مَنْ أَذَاعَ الصَّعْبَ مِنْ حَدِیثِنَا لَمْ یَمُتْ حَتَّی یَعَضَّهُ السِّلَاحُ أَوْ یَمُوتَ کَبْلًا(1) یَا مُعَلَّی بْنَ خُنَیْسٍ وَ أَنْتَ مَقْتُولٌ فَاسْتَعِدَّ(2).

«92»

کش، [رجال الکشی] إِبْرَاهِیمُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ: مِثْلَهُ (3).

«93»

ختص (4)،[الإختصاص] یر، [بصائر الدرجات] الْحَسَنُ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ سَلَمَةَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ بَقَّاحٍ عَنِ ابْنِ جَبَلَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لِی حَوْضٌ مَا بَیْنَ بُصْرَی إِلَی صَنْعَاءَ أَ تُحِبُّ أَنْ تَرَاهُ قُلْتُ نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ فَأَخَذَ بِیَدِی وَ أَخْرَجَنِی إِلَی ظَهْرِ الْمَدِینَةِ ثُمَّ ضَرَبَ بِرِجْلِهِ فَنَظَرْتُ إِلَی نَهَرٍ یَجْرِی لَا نُدْرِکُ حَافَتَیْهِ إِلَّا الْمَوْضِعَ الَّذِی أَنَا فِیهِ قَائِمٌ فَإِنَّهُ شَبِیهٌ بِالْجَزِیرَةِ فَکُنْتُ أَنَا وَ هُوَ وُقُوفاً فَنَظَرْتُ إِلَی نَهَرٍ یَجْرِی جَانِبَهُ مَاءٌ أَبْیَضُ مِنَ الثَّلْجِ وَ مِنْ جَانِبِهِ هَذَا لَبَنٌ أَبْیَضُ مِنَ الثَّلْجِ وَ فِی وَسَطِهِ خَمْرٌ أَحْسَنُ مِنَ الْیَاقُوتِ فَمَا رَأَیْتُ شَیْئاً أَحْسَنَ

ص: 88


1- 1. الکبل: القید، و یکسر، أو أعظمه جمع کبول. و کبله حبسه فی سجن، و هو المراد به فی المقام.
2- 2. بصائر الدرجات ج 8 باب 13 ص 118.
3- 3. رجال الکشّیّ ص 240.
4- 4. الاختصاص: ص 321.

از آن شراب که بین شیر و آب در جریان بود ندیده بودم عرض کردم آقا فدایت شوم این نهر از کجا جاری می شود و ابتدایش کجا است؟ فرمود این همان چشمه هایی است که خداوند در قرآن ذکر نموده که در بهشت جاری است چشمه ای از آب و دیگری از شیر و چشمه سوم از شراب در همین نهر جاری است در دو طرف درختهای سرسبز و خرمی بود که حوریه ها بر آن بودند موهای زیبایی داشتند که مانند آنها ندیده بودم.

در دست هر کدام ظرفی بود که در دنیا چنان ظرفی نیست امام نزدیک یکی از آنها رفت اشاره کرد که آب بدهد برای آب برداشتن خم شد دیدم درخت نیز با او خم گردید ظرف را آب نمود و تقدیم امام کرد ایشان آشامیدند باز بدست او داد برای مرتبه دوم خم شد تا آب بردارد درخت نیز خم شد آب برداشت بدست امام داد ایشان بمن دادند آشامیدم، آبی روان تر و لذیذتر از آن ندیده بودم بوی مشک میداد بظرف نگاه کردم سه رنگ مایع در آن بود عرض کردم چنین چیزی تا امروز ندیده بودم. خیال نمیکنم همین طور که میبینم باشد. فرمود این کم ترین چیزی است که خداوند برای شیعیان ما آماده نموده وقتی مؤمن از دنیا برود روحش بجانب همین نهر می آید در همین باغستان ها است و از این آشامیدنیها استفاده میکند. ولی دشمن ما وقتی از دنیا برود روح او در وادی برهوت است پیوسته در عذاب خواهد بود از زقوم و حمیم می آشامد از این سرزمین بخدا پناه ببرید(1).

روایت94.

اختصاص: ابو بصیر گفت خدمت حضرت صادق بودم با مردی خراسانی صحبت میکرد بلهجه ای که من نمی فهمیدم. بعد صحبت آن جناب بچیزی منتهی شد که فهمیدم. فرمود: با پا بزمین بزن. ناگاه دیدم در دو طرف این زمین اسب سوارانی هستند که گردن روی قربوس زین نهاده اند. امام صادق فرمود اینها از یاران قائم (عج) هستند(2).

روایت95.

اختصاص: حسن بن عطیه گفت حضرت صادق

ص: 89


1- . بصائر الدرجات 8 : 118، باب 13
2- . اختصاص: 325

مِنْ تِلْکَ الْخَمْرِ بَیْنَ اللَّبَنِ وَ الْمَاءِ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مِنْ أَیْنَ یَخْرُجُ هَذَا وَ مَجْرَاهُ فَقَالَ هَذِهِ الْعُیُونُ الَّتِی ذَکَرَهَا اللَّهُ فِی کِتَابِهِ أَنْهَارٌ فِی الْجَنَّةِ عَیْنٌ مِنْ مَاءٍ وَ عَیْنٌ مِنْ لَبَنٍ وَ عَیْنٌ مِنْ خَمْرٍ تَجْرِی فِی هَذَا النَّهَرِ وَ رَأَیْتُ حَافَتَیْهِ عَلَیْهِمَا شَجَرٌ فِیهِنَّ حُورٌ مُعَلَّقَاتٌ بِرُءُوسِهِنَّ شَعْرٌ مَا رَأَیْتُ شَیْئاً أَحْسَنَ مِنْهُنَّ وَ بِأَیْدِیهِنَّ آنِیَةٌ مَا رَأَیْتُ آنِیَةً أَحْسَنَ مِنْهَا لَیْسَتْ مِنْ آنِیَةِ الدُّنْیَا فَدَنَا مِنْ إِحْدَاهُنَّ فَأَوْمَأَ بِیَدِهِ لِتَسْقِیَهُ فَنَظَرْتُ إِلَیْهَا وَ قَدْ مَالَتْ لِتَغْرِفَ مِنَ النَّهَرِ فَمَالَتِ الشَّجَرَةُ مَعَهَا فَاغْتَرَفَتْ ثُمَّ نَاوَلَتْهُ فَشَرِبَ ثُمَّ نَاوَلَهَا وَ أَوْمَأَ إِلَیْهَا فَمَالَتْ لِتَغْرِفَ فَمَالَتِ الشَّجَرَةُ مَعَهَا ثُمَّ نَاوَلَتْهُ فَنَاوَلَنِی فَشَرِبْتُ فَمَا رَأَیْتُ شَرَاباً کَانَ أَلْیَنَ مِنْهُ وَ لَا أَلَذَّ مِنْهُ وَ کَانَتْ رَائِحَتُهُ رَائِحَةَ الْمِسْکِ فَنَظَرْتُ فِی الْکَأْسِ فَإِذَا فِیهِ ثَلَاثَةُ أَلْوَانٍ مِنَ الشَّرَابِ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا رَأَیْتُ کَالْیَوْمِ قَطُّ وَ لَا کُنْتُ أَرَی أَنَّ الْأَمْرَ هَکَذَا فَقَالَ لِی هَذَا أَقَلُّ مَا أَعَدَّهُ اللَّهُ لِشِیعَتِنَا إِنَّ الْمُؤْمِنَ إِذَا تُوُفِّیَ صَارَتْ رُوحُهُ إِلَی هَذَا النَّهَرِ وَ رَعَتْ فِی رِیَاضِهِ وَ شَرِبَتْ مِنْ شَرَابِهِ وَ إِنَّ عَدُوَّنَا إِذَا تُوُفِّیَ صَارَتْ رُوحُهُ إِلَی وَادِی بَرَهُوتَ فَأُخْلِدَتْ فِی عَذَابِهِ وَ أُطْعِمَتْ مِنْ زَقُّومِهِ وَ أُسْقِیَتْ مِنْ حَمِیمِهِ فَاسْتَعِیذُوا بِاللَّهِ مِنْ ذَلِکَ الْوَادِی (1).

«94»

ختص، [الإختصاص] جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِکٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْمُؤَدِّبِ مِنْ وُلْدِ الْأَشْتَرِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمَّارٍ الشَّعْرَانِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ عِنْدَهُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ خُرَاسَانَ وَ هُوَ یُکَلِّمُهُ بِلِسَانٍ لَا أَفْهَمُهُ ثُمَّ رَجَعَ إِلَی شَیْ ءٍ فَهِمْتُهُ فَسَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ یَقُولُ ارْکُضْ بِرِجْلِکَ الْأَرْضَ فَإِذَا نَحْنُ بِتِلْکَ الْأَرْضِ عَلَی حَافَتَیْهَا فُرْسَانٌ قَدْ وَضَعُوا رِقَابَهُمْ عَلَی قَرَابِیسِ سُرُوجِهِمْ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام هَؤُلَاءِ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ علیه السلام (2).

«95»

ختص، [الإختصاص] الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ الزَّیْتُونِیُّ وَ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی قَتَادَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هِلَالٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَطِیَّةَ قَالَ: کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام

ص: 89


1- 1. بصائر الدرجات ج 8 باب 13 ص 118.
2- 2. الاختصاص ص 325.

در صفا ایستاده بود. عباد بصری عرض کرد حدیثی از شما شنیده ام صحیح است یا نه. فرمود چیست؟ عرض کرد فرموده ای مقام مؤمن از این بنا با ارزشتر است فرمود بله من گفته ام اگر مؤمن باین کوهها بگوید بیایید می آیند دیدم ناگاه کوهها از جا حرکت کرده اند امام علیه السّلام فرمود سر جای خود باش من تو را اراده نکردم(1) .

روایت96.

اختصاص(2)، بصائر الدرجات: جابر گفت از امام محمد باقر ع پرسیدم معنی این آیه را «وَ کَذلِکَ نُرِی إِبْراهِیمَ مَلَکُوتَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ»(3) {و این گونه، ملکوت آسمانها و زمین را به ابراهیم نمایاندیم}، من بزمین نگاه میکردم دست بجانب آسمان بلند نموده فرمود: سر بردار همین که سر بلند نمودم دیدم سقف باز شده و چشمم بنوری خیره کننده افتاد فرمود: ابراهیم ملکوت آسمانها و زمین را چنین دیده فرمود: سرت را پایین بیانداز سر بزمین انداختم باز فرمود بلند کن همین که بلند کردم دیدم سقف بحالت اولیه برگشته دست مرا گرفت و از خانه بیرون برد مرا داخل اطاق دیگری کرد آن لباسهایی که داشت بیرون آورد و لباس دیگری پوشید فرمود چشم خود را ببند. چشم فرو بستم فرمود باز کن. ساعتی گذشت آنگاه فرمود میدانی کجا هستی گفتم نه. فرمود تو در آن ظلماتی هستی که ذو القرنین طی کرد. عرض کردم آقا اجازه میدهی چشم بگشایم فرمود بگشا ولی چیزی نمیبینی چشم گشودم در تاریکی بودم که جای پایم را نمیدیدم مقداری رفت آنگاه فرمود میدانی کجا هستی؟ گفتم نه. فرمود تو کنار چشمه حیاتی هستی که خضر از آن آشامید. رفتیم تا از آن عالم گذشتیم و بعالم دیگری رسیدیم در آن سیر نمودیم بنا و خانه های آن و مردمش مانند عالم ما بود. باز بعالم سوم رفتیم مانند اوّلی و دوّمی تا به پنج عالم رفتیم آنگاه فرمود

ص: 90


1- . همان: 325
2- . اختصاص: 325 ، سید هاشم بحرانی در تفسیر برهان 1 : 532 آن را آورده است.
3- . انعام / 75

وَاقِفاً عَلَی الصَّفَا فَقَالَ لَهُ عَبَّادٌ الْبَصْرِیُّ حَدِیثٌ یُرْوَی عَنْکَ قَالَ وَ مَا هُوَ قَالَ قُلْتُ حُرْمَةُ الْمُؤْمِنِ أَعْظَمُ مِنْ حُرْمَةِ هَذِهِ الْبَنِیَّةِ قَالَ قَدْ قُلْتُ ذَلِکَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَوْ قَالَ لِهَذِهِ الْجِبَالِ أَقْبِلِی أَقْبَلَتْ قَالَ فَنَظَرْتُ إِلَی الْجِبَالِ قَدْ أَقْبَلَتْ فَقَالَ لَهَا عَلَی رِسْلِکِ إِنِّی لَمْ أُرِدْکِ (1).

«96»

ختص (2)،[الإختصاص] یر، [بصائر الدرجات] عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُثَنًّی عَنْ أَبِیهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ کَذلِکَ نُرِی إِبْراهِیمَ مَلَکُوتَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ (3) قَالَ وَ کُنْتُ مُطْرِقاً إِلَی الْأَرْضِ فَرَفَعَ یَدَهُ إِلَی فَوْقُ ثُمَّ قَالَ لِیَ ارْفَعْ رَأْسَکَ فَرَفَعْتُ رَأْسِی فَنَظَرْتُ إِلَی السَّقْفِ قَدِ انْفَجَرَ حَتَّی خَلَصَ بَصَرِی إِلَی نُورٍ سَاطِعٍ حَارَ بَصَرِی دُونَهُ قَالَ ثُمَّ قَالَ لِی رَأَی إِبْرَاهِیمُ علیه السلام مَلَکُوتَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ هَکَذَا ثُمَّ قَالَ لِی أَطْرِقْ فَأَطْرَقْتُ ثُمَّ قَالَ لِیَ ارْفَعْ رَأْسَکَ فَرَفَعْتُ رَأْسِی فَإِذَا السَّقْفُ عَلَی حَالِهِ قَالَ ثُمَّ أَخَذَ بِیَدِی وَ قَامَ وَ أَخْرَجَنِی مِنَ الْبَیْتِ الَّذِی کُنْتُ فِیهِ وَ أَدْخَلَنِی بَیْتاً آخَرَ فَخَلَعَ ثِیَابَهُ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِ وَ لَبِسَ ثِیَاباً غَیْرَهَا ثُمَّ قَالَ لِی غَمِّضْ بَصَرَکَ فَغَمَّضْتُ بَصَرِی وَ قَالَ لِی لَا تَفْتَحْ عَیْنَیْکَ فَلَبِثْتُ سَاعَةً ثُمَّ قَالَ لِی أَ تَدْرِی أَیْنَ أَنْتَ قُلْتُ لَا جُعِلْتُ فِدَاکَ فَقَالَ لِی أَنْتَ فِی الظُّلْمَةِ الَّتِی سَلَکَهَا ذُو الْقَرْنَیْنِ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَ تَأْذَنُ لِی أَنْ أَفْتَحَ عَیْنَیَّ فَقَالَ لِی افْتَحْ فَإِنَّکَ لَا تَرَی شَیْئاً فَفَتَحْتُ عَیْنَیَّ فَإِذَا أَنَا فِی الظُّلْمَةِ لَا أُبْصِرُ فِیهَا مَوْضِعَ قَدَمِی ثُمَّ سَارَ قَلِیلًا وَ وَقَفَ فَقَالَ لِی هَلْ تَدْرِی أَیْنَ أَنْتَ قُلْتُ لَا قَالَ أَنْتَ وَاقِفٌ عَلَی عَیْنِ الْحَیَاةِ الَّتِی شَرِبَ مِنْهَا الْخَضِرُ علیه السلام وَ سِرْنَا وَ خَرَجْنَا مِنْ ذَلِکَ الْعَالَمِ إِلَی عَالَمٍ آخَرَ فَسَلَکْنَا فِیهِ فَرَأَیْنَا کَهَیْئَةِ عَالَمِنَا فِی بِنَائِهِ وَ مَسَاکِنِهِ وَ أَهْلِهِ ثُمَّ خَرَجْنَا إِلَی عَالَمٍ ثَالِثٍ کَهَیْئَةِ الْأَوَّلِ وَ الثَّانِی حَتَّی وَرَدْنَا خَمْسَةَ عَوَالِمَ قَالَ ثُمَّ قَالَ هَذِهِ

ص: 90


1- 1. نفس المصدر ص 325.
2- 2. المصدر السابق ص 323 و أخرجه السیّد هاشم البحرانیّ فی تفسیر البرهان ج 1 ص 532.
3- 3. الأنعام: 75.

اینها ملکوت زمین است که ابراهیم آنها را ندید.(1) او ملکوت آسمانها را که دوازده عالم بود مشاهده کرد هر عالمی شبیه همان عالمی بود که دیدی هر کدام از امامها از دنیا بروند در یکی از این عوالم ساکن میشوند تا به قائم برسد که او ساکن همین عالم ما خواهد شد. بعد فرمود چشم ببند همین که چشم فرو بستم دست مرا گرفت ناگاه دیدم در همان خانه ای که از آن خارج شدیم هستم آن لباسها را بیرون آورد و لباسهای خود را پوشید، برگشتیم بسخن اول عرض کردم آقا از روز چقدر گذشته؟ فرمود: سه ساعت(2) .

توضیح

سخن امام ع که می فرماید: ابراهیم ع آن را ندید، شاین منظور آن باشد که ابرهیم ع ملکوت تمام زمین را ندید، بلکه ملکوت یک زمین را دید، به همین خاطر خداوند متعال زمین را با صیغه مفرد آورده و احتمال دارد که در قرائت آن ها ارض منصوب آمده باشد.

روایت97.

بصائر الدرجات: ابو بصیر گفت خدمت حضرت صادق بودم با پای خود بر زمین زد دریایی نمودار شد که در آن کشتیهایی از نقره بود من و ایشان سوار یک کشتی شدیم تا رسیدیم بمحلی که خیمه هایی از نقره در آن برپا بود داخل آنها شد و خارج گردید بمن فرمود خیمه اولی را که داخل آن شدم دیدی؟ گفتم آری فرمود آن خیمه پیامبر است دیگری خیمه امیر المؤمنین، سومی خیمه فاطمه علیها السّلام، چهارم خیمه خدیجه و پنجم خیمه امام حسن و ششم خیمه حضرت حسین و هفتم خیمه علی بن الحسین و هشتم خیمه پدرم و نهم خیمه من هر یک از ما بمیرد در یکی از این خیمه ها ساکن می شود(3).

روایت98.

اختصاص(4)، بصائر الدرجات: معلی بن خنیس گفت خدمت حضرت صادق برای کاری رفته بودم فرمود چرا افسرده هستی عرض کردم شنیده ام در عراق وبا آمده دلم به یاد زن و بچه ام افتاده ام. فرمود صورت خود را برگردان، صورت برگرداندم فرمود داخل خانه شو وارد خانه شدم تمام خانواده ام از کوچک و بزرگ حضور داشتند.

ص: 91


1- . شاید ابراهیم ملکوت تمام زمینها را ندیده و گر نه در آیه ذکر شده که ملکوت زمین را دیده است.
2- . بصائر الدرجات 8 : 119، باب 13
3- . بصائر الدرجات 8 : 119، باب 13
4- . اختصاص: 323

مَلَکُوتُ الْأَرْضِ وَ لَمْ یَرَهَا إِبْرَاهِیمُ علیه السلام وَ إِنَّمَا رَأَی مَلَکُوتَ السَّمَاوَاتِ وَ هِیَ اثْنَا عَشَرَ عَالَماً کُلُّ عَالَمٍ کَهَیْئَةِ مَا رَأَیْتَ کُلَّمَا مَضَی مِنَّا إِمَامٌ سَکَنَ أَحَدَ هَذِهِ الْعَوَالِمِ حَتَّی یَکُونَ آخِرُهُمُ الْقَائِمَ فِی عَالَمِنَا الَّذِی نَحْنُ سَاکِنُوهُ قَالَ ثُمَّ قَالَ لِی غَضِّ بَصَرَکَ فَغَضَضْتُ بَصَرِی ثُمَّ أَخَذَ بِیَدِی فَإِذَا نَحْنُ فِی الْبَیْتِ الَّذِی خَرَجْنَا مِنْهُ فَنَزَعَ تِلْکَ الثِّیَابَ وَ لَبِسَ الثِّیَابَ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِ وَ عُدْنَا إِلَی مَجْلِسِنَا فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ کَمْ مَضَی مِنَ النَّهَارِ قَالَ علیه السلام ثَلَاثُ سَاعَاتٍ (1).

بیان

قوله علیه السلام و لم یرها إبراهیم لعل المعنی أن إبراهیم لم یر ملکوت جمیع الأرضین و إنما رأی ملکوت أرض واحد و لذا أتی الله تعالی الأرض بصیغة المفرد و یحتمل أن یکون فی قراءتهم علیه السلام الأرض بالنصب.

«97»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِکٍ الْکُوفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَرَکَضَ بِرِجْلِهِ الْأَرْضَ فَإِذَا بَحْرٌ فِیهِ سُفُنٌ مِنْ فِضَّةٍ فَرَکِبَ وَ رَکِبْتُ مَعَهُ حَتَّی انْتَهَی إِلَی مَوْضِعٍ فِیهِ خِیَامٌ مِنْ فِضَّةٍ فَدَخَلَهَا ثُمَّ خَرَجَ فَقَالَ رَأَیْتَ الْخَیْمَةَ الَّتِی دَخَلْتُهَا أَوَّلًا فَقُلْتُ نَعَمْ قَالَ تِلْکَ خَیْمَةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الْأُخْرَی خَیْمَةُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الثَّالِثَةُ خَیْمَةُ فَاطِمَةَ وَ الرَّابِعَةُ خَیْمَةُ خَدِیجَةَ وَ الْخَامِسَةُ خَیْمَةُ الْحَسَنِ وَ السَّادِسَةُ خَیْمَةُ الْحُسَیْنِ وَ السَّابِعَةُ خَیْمَةُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ الثَّامِنَةُ خَیْمَةُ أَبِی وَ التَّاسِعَةُ خَیْمَتِی وَ لَیْسَ أَحَدٌ مِنَّا یَمُوتُ إِلَّا وَ لَهُ خَیْمَةٌ یَسْکُنُ فِیهَا(2).

«98»

ختص (3)، [الإختصاص] یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی بَعْضِ حَوَائِجِی قَالَ فَقَالَ لِی مَا لِی أَرَاکَ کَئِیباً حَزِیناً قَالَ فَقُلْتُ مَا بَلَغَنِی عَنِ الْعِرَاقِ مِنْ هَذَا الْوَبَاءِ أَذْکُرُ عِیَالِی قَالَ فَاصْرِفْ وَجْهَکَ فَصَرَفْتُ وَجْهِی قَالَ ثُمَّ قَالَ ادْخُلْ دَارَکَ قَالَ فَدَخَلْتُ فَإِذَا أَنَا لَا أَفْقِدُ مِنْ عِیَالِی صَغِیراً وَ لَا کَبِیراً إِلَّا وَ هُوَ

ص: 91


1- 1. بصائر الدرجات ج 8 باب 13 ص 119.
2- 2. بصائر الدرجات ج 8 باب 13 ص 119.
3- 3. الاختصاص: ص 323.

خانه ام همان وضع سابق را داشت از خانه بیرون آمدم فرمود صورت خود را برگردان نگاه کردم چیزی ندیدم(1).

روایت99.

اختصاص(2)، بصائر الدرجات: مردی از ما برای موضوعی که بین او و قوم موسی بود نزد آن ها آمد و بازگشت و ننشست پس از نطفه­های شما گذر کرد و از آن نوشید و از در خانه تو عبور کرد و حلقه در خانه تو را زد، سپس به منزلش بازگشت و ننشست(3) .

روایت100.

بصائر الدرجات: از داود رقی نقل شده که نزد امام صادق ع رفتم ایشان فرمود: داود اعمال شما روز پنجشنبه بر من عرضه می شود، از تو کاری در آن دیدم که مرا خوشحال کرد و آن ارتباط تو با پسر عمویت بود. اما بدان که اجل او خواهد رسید و روزی تو کم نمی شود. داود گفت: من پسر عمویی داشتم که دشمنی می کرد و عیال بار و محتاج بود، وقتی به جانب مکه رفتم دستور دادم به او کمک کنند، زمانی که نزد امام صادق ع رفتم مرا از این امر باخبر کرد(4).

روایت101.

مناقب: ابن شهر آشوب از داود مانند آن را روایت کرده است(5).

روایت102.

بصائر الدرجات: مفضل گفت بین حضرت صادق و بنی امیه در مورد موضوعی اختلافی بود حضرت صادق وارد مرکز حکومتی شد، حاکم با ا اعتراض به دربانان گفت چه کسی اجازه داد این شخص وارد شود؟ گفتند بخدا قسم ما کسی را ندیدیم(6).

روایت103.

بصائر الدرجات: سلیمان بن خالد نقل کرد که

ص: 92


1- . بصائر الدرجات 8 : 119، باب 12
2- . اختصاص: 316 با کمی تفاوت
3- . بصائر الدرجات 8 : 117، باب 13
4- . همان 9 : 126، باب 6
5- . مناقب 3 : 354
6- . بصائر الدرجات 10 : 145، باب 15

فِی دَارِی بِمَا فِیهَا قَالَ ثُمَّ خَرَجْتُ فَقَالَ لِی اصْرِفْ وَجْهَکَ فَصَرَفْتُهُ فَنَظَرْتُ فَلَمْ أَرَ شَیْئاً(1).

«99»

ختص (2)،[الإختصاص] یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ رَجُلًا مِنَّا أَتَی قَوْمَ مُوسَی فِی شَیْ ءٍ کَانَ بَیْنَهُمْ وَ رَجَعَ وَ لَمْ یَقْعُدْ فَمَرَّ بِنُطَفِکُمْ فَشَرِبَ مِنْهَا وَ مَرَّ عَلَی بَابِکَ فَدَقَّ عَلَیْکَ حَلْقَةَ بَابِکَ ثُمَّ رَجَعَ إِلَی مَنْزِلِهِ وَ لَمْ یَقْعُدْ(3).

«100»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ دَاوُدَ الرَّقِّیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لِی یَا دَاوُدُ أَعْمَالُکُمْ عُرِضَتْ عَلَیَّ یَوْمَ الْخَمِیسِ فَرَأَیْتُ لَکَ فِیهَا شَیْئاً فَرَّحَنِی وَ ذَلِکَ صِلَتُکَ لِابْنِ عَمِّکَ أَمَا إِنَّهُ سَیُمْحَقُ أَجَلُهُ وَ لَا یَنْقُصُ رِزْقُکَ قَالَ دَاوُدُ وَ کَانَ لِی ابْنُ عَمٍّ نَاصِبٍ کَثِیرِ الْعِیَالِ مُحْتَاجٍ فَلَمَّا خَرَجْتُ إِلَی مَکَّةَ أَمَرْتُ لَهُ بِصِلَةٍ فَلَمَّا دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَخْبَرَنِی بِهَذَا(4).

«101»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب الشَّیْخُ الْمُفِیدُ بِإِسْنَادِهِ إِلَی دَاوُدَ: مِثْلَهُ (5).

«102»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی رَفَعَهُ إِلَی الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ الْمُفَضَّلُ: کَانَ بَیْنَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ بَیْنَ بَعْضِ بَنِی أُمَیَّةَ شَیْ ءٌ فَدَخَلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَلَی الدِّیوَانِ فَقَامَ إِلَی الْبَوَّابِینَ فَقَالَ مَنْ أَدْخَلَ عَلَیَّ هَذَا قَالُوا لَا وَ اللَّهِ مَا رَأَیْنَا أَحَداً(6).

«103»

یر، [بصائر الدرجات] مُوسَی بْنُ الْحَسَنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ تَوْبَةَ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام

ص: 92


1- 1. بصائر الدرجات ج 8 باب 12 ص 119.
2- 2. الاختصاص ص 316 بتفاوت.
3- 3. بصائر الدرجات ج 8 باب 13 ص 117.
4- 4. نفس المصدر ج 9 باب 6 ص 126.
5- 5. المناقب ج 3 ص 354.
6- 6. بصائر الدرجات ج 10 باب 15 ص 145.

ابو عبد اللَّه بلخی در سفری خدمت حضرت صادق بود امام فرمود نگاه کن ببین در این محل چاهی می بینی بلخی بطرف چپ و راست نگاه کرده بازگشت گفت ندیدم. باز فرمود برگرد برای بار دوم بازگشت. امام علیه السّلام با صدای بلند فرمود ای چاه پنهان شنوا و مطیع خدا از آنچه خداوند در تو نهاده ما را سیراب کن، آبی بس پاکیزه و خوشگوار و صاف و شیرین بیرون آمد. بلخی عرض کرد آقا راه و روش موسی است که در اختیار شما گذاشته شده است(1).

روایت104.

فرحة الغری: معروف بن هلالی گفت: به نزد امام جعفر صادق ع رفتم، مردم چنان اطرافش را گرفته بودند که من چاره ای نداشتم تا بتوانم خدمت ایشان برسم. در روز چهارم خود آقا مرا مشاهده فرمود دیگر اطرافش خلوت شده بود مرا نزدیک خواند و بطرف قبر امیر المؤمنین علیه السّلام رفت، دنبال او می رفتم و سخنش را می شنیدم، هر جا می رفت من هم با او می رفتم در بین راه ادرار بی اختیارش کرد از جاده به کناری منحرف شد و شن ها را حفر کرد و ادرار کرد سپس شن ها را به یک طرف زد و حفر نمود، آبی خارج شد با آن آب برای نماز وضو گرفت آنگاه دو رکعت نماز خواند بعد شروع کرد بدعا کردن. قسمتی از دعایش این بود:

«خدایا مرا از آنهایی که جلو افتادند و گمراه شدند قرار مده و نه از آنهایی که عقب ماندند و منکر شدند خدایا مرا از دسته میانه رو قرار ده» ، سپس فرمود ای غلام از آنچه دیدی سخن مگو(2).

روایت105.

مناقب: ابن شهر آشوب از محمد بن میمون هلالی مانند آن را روایت کرده است(3).

روایت106.

کتاب نوادر علی بن اسباط مینویسد: محمّد بن معروف همدانی که صد و بیست و هشت سال داشت گفت: در زمان حکمرانی سفاح در حیره خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسیدم.

ص: 93


1- . بصائر الدرجات 10 : 149، باب 18
2- . فرحة الغریّ: 22
3- . مناقب 3 : 363

قَالَ: کَانَ مَعَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْبَلْخِیُّ فِی سَفَرٍ فَقَالَ لَهُ انْظُرْ هَلْ تَرَی هَاهُنَا جُبّاً فَنَظَرَ الْبَلْخِیُّ یَمْنَةً وَ یَسْرَةً ثُمَّ انْصَرَفَ فَقَالَ مَا رَأَیْتُ شَیْئاً قَالَ بَلَی انْظُرْ فَعَادَ أَیْضاً ثُمَّ رَجَعَ إِلَیْهِ ثُمَّ قَالَ علیه السلام بِأَعْلَی صَوْتِهِ أَلَا یَا أَیُّهَا الْجُبُّ الزَّاخِرُ السَّامِعُ الْمُطِیعُ لِرَبِّهِ اسْقِنَا مِمَّا جَعَلَ اللَّهُ فِیکَ قَالَ فَنَبَعَ مِنْهُ أَعْذَبُ مَاءٍ وَ أَطْیَبُهُ وَ أَرَقُّهُ وَ أَحْلَاهُ فَقَالَ لَهُ الْبَلْخِیُّ جُعِلْتُ فِدَاکَ سُنَّةٌ فِیکُمْ کَسُنَّةِ مُوسَی (1).

«104»

حة، [فرحة الغری] عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ أَحْمَدَ الْحَرْبِیُّ عَنْ عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ الْأَخْضَرِ عَنْ أَبِی الْفَضْلِ بْنِ نَاصِرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ الْعَلَوِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَیْنِ الْجُعْفِیِّ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ غَزَالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ قَاسِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَعْرُوفٍ الْهِلَالِیِّ قَالَ: مَضَیْتُ إِلَی الْحِیرَةِ إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَمَا کَانَ لِی فِیهِ حِیلَةٌ مِنْ کَثْرَةِ النَّاسِ فَلَمَّا کَانَ الْیَوْمُ الرَّابِعُ رَآنِی فَأَدْنَانِی وَ تَفَرَّقَ النَّاسُ عَنْهُ وَ مَضَی یُرِیدُ قَبْرَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَتَبِعْتُهُ وَ کُنْتُ أَسْمَعُ کَلَامَهُ وَ أَنَا مَعَهُ أَمْشِی فَحَیْثُ صَارَ فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ غَمَزَهُ الْبَوْلُ فَتَنَحَّی عَنِ الطَّرِیقِ فَحَفَرَ الرَّمْلَ وَ بَالَ ثُمَّ نَبَشَ الرَّمْلَ فَحَفَرَ فَخَرَجَ لَهُ مَاءٌ فَتَطَهَّرَ لِلصَّلَاةِ وَ قَامَ فَصَلَّی رَکْعَتَیْنِ فَکَانَ فِیمَا کُنْتُ أَسْمَعُهُ یَدْعُو یَقُولُ- اللَّهُمَّ لَا تَجْعَلْنِی مِمَّنْ تَقَدَّمَ فَمَرَقَ وَ لَا مِمَّنْ تَخَلَّفَ فَمُحِقَ وَ اجْعَلْنِی مِنَ النَّمَطِ الْأَوْسَطِ ثُمَّ قَالَ یَا غُلَامُ لَا تُحَدِّثْ بِمَا رَأَیْتَ (2).

«105»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عُمَرُ بْنُ حَمْزَةَ الْعَلَوِیُّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَیْمُونٍ الْهِلَالِیِّ: مِثْلَهُ (3).

«106»

مِنْ نَوَادِرِ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْقَاسِمِ السُّکَّرِیِّ الْمَعْرُوفِ بِابْنِ الطَّبَّالِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ مَعْرُوفٍ الْهِلَالِیِّ وَ کَانَ قَدْ أَتَتْ عَلَیْهِ مِائَةٌ وَ ثَمَانٌ وَ عِشْرُونَ سَنَةً قَالَ: مَضَیْتُ إِلَی الْحِیرَةِ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام

ص: 93


1- 1. نفس المصدر ج 10 باب 18 ص 149.
2- 2. فرحة الغریّ ص 22.
3- 3. المناقب ج 3 ص 363.

دیدم مردم چنان اطرافش را گرفته اند که من چاره ای نداشتم تا بتوانم خدمتش برسم. سه روز بهمین وضع گذشت در روز چهارم خود آقا مرا مشاهده فرمود دیگر اطرافش خلوت شده بود مرا نزدیک خواند و بطرف قبر امیر المؤمنین علیه السّلام رفت. در بین راه ادرار بی اختیارش کرد از جاده بیک کناری منحرف شد، با دست شن ها را به یک طرف زد آبی خارج شد از آن آب وضو گرفت برای نماز آنگاه دو رکعت نماز خواند بعد شروع کرد بدعا کردن. قسمتی از دعایش این بود: «خدایا مرا از آنهائی که جلو افتادند و گمراه شدند قرار مده و نه از آنهائی که عقب ماندند و منکر شدند خدایا مرا از دسته میانه رو قرار ده». بعد براه افتاد من نیز در خدمت ایشان بودم. فرمود دریا همسایه ندارد.(1) پادشاه دوست ندارد سلامتی را نمیتوان قیمت نمود چقدر اشخاص هستند که در نعمت بسر میبرند ولی متوجه نیستند. سپس فرمود به پنج چیز چنگ بزنید، در جستجوی بهترین راه در زندگی باشید و زندگی را بر خود سهل و آسان بگیرید. و با حلم و شکیبایی خود را بیارایید. و از دروغ بپرهیزید و پیمانه و ترازو را کم و کاست ندهید. سپس فرمود: فرار باید کرد فرار وقتی که عرب افسار گسیخته شود و عبور از بیابان حجاز ممنوع گردد و مانع انجام وظیفه حج شوند. فرمود: فریضه حج را انجام دهید قبل از اینکه نتوانید انجام دهید. با انگشت ابهام بجانب قبله اشاره نموده فرمود در این طرف بیش از هفتاد هزار نفر کشته می شوند. علی بن حسن راوی حدیث گفت به همین تعداد از کاروانیان و غیر آنها کشته شدند. در همین خبر حضرت صادق میفرماید بی شک و تردید از آل محمّد مردی قیام خواهد کرد که پرچم سفیدی بدست دارد. علی بن حسن گفت: قبیله بنی رواس در سال دویست و پنجاه برای نماز در مسجد جامع اجتماع نمودند و در زمان خروج یحیی بن عمر، پرچمی از عمامه سفید بر نیزه ای کرده بودند و بدست محمّد بن معروف بود. در همین خبر امام میفرماید: فرات شما خشک می شود، همین طور نیز شد. باز فرمود: گروهی بر شما مسلط میشوند که چشم های ریز دارند شما را آواره میکنند و از خانه های خود بیرون مینمایند. علی بن حسن راوی حدیث گفت کیجور با ترکها آمدند و مردم را از خانه های خود بیرون کردند. حضرت صادق فرمود: درندگان بخانه شما حمله می کنند. علی بن حسن گفت چنین شد که درندگان بخانه های ما حمله نمودند. فرمود مردی سفید پوست با سبیلهای بلند شورش میکند برای او جلوی خانه عمر بن حریث صندلی میگذارند، مردم را به بیزاری از علی بن ابی طالب علیه السّلام دعوت میکند و گروهی از مردم را میکشد و در همان روز کشته می شود. علی بن حسن گفت این را نیز به چشم خود دیدم.

ص: 94


1- . چون دریا گاهی خروش می کند و اطراف خود را زیر آب می گیرد از آن جهت همسایه ندارد کنایه از این است که کسی همنشین ستمگر نمی شود.

وَقْتَ السَّفَّاحِ فَوَجَدْتُهُ قَدْ تَدَاکَّ النَّاسُ عَلَیْهِ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ مُتَوَالِیَاتٍ فَمَا کَانَ لِی فِیهِ حِیلَةٌ وَ لَا قَدَرْتُ عَلَیْهِ مِنْ کَثْرَةِ النَّاسِ وَ تَکَاثُفِهِمْ عَلَیْهِ فَلَمَّا کَانَ فِی الْیَوْمِ الرَّابِعِ رَآنِی وَ قَدْ خَفَّ النَّاسُ عَنْهُ فَأَدْنَانِی وَ مَضَی إِلَی قَبْرِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَتَبِعْتُهُ فَلَمَّا صَارَ فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ غَمَزَهُ الْبَوْلُ فَاعْتَزَلَ عَنِ الْجَادَّةِ نَاحِیَةً وَ نَبَشَ الرَّمْلَ بِیَدِهِ فَخَرَجَ لَهُ الْمَاءُ فَتَطَهَّرَ لِلصَّلَاةِ ثُمَّ قَامَ فَصَلَّی رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ دَعَا رَبَّهُ وَ کَانَ فِی دُعَائِهِ- اللَّهُمَّ لَا تَجْعَلْنِی مِمَّنْ تَقَدَّمَ فَمَرَقَ وَ لَا مِمَّنْ تَخَلَّفَ فَمُحِقَ وَ اجْعَلْنِی مِنَ النَّمَطِ الْأَوْسَطِ ثُمَّ مَشَی وَ مَشَیْتُ مَعَهُ فَقَالَ یَا غُلَامُ الْبَحْرُ لَا جَارَ لَهُ وَ الْمَلِکُ لَا صَدِیقَ لَهُ وَ الْعَافِیَةُ لَا ثَمَنَ لَهَا کَمْ مِنْ نَاعِمٍ وَ لَا یَعْلَمُ ثُمَّ قَالَ تَمَسَّکُوا بِالْخَمْسِ وَ قَدِّمُوا الِاسْتِخَارَةَ وَ تَبَرَّکُوا بِالسُّهُولَةِ وَ تَزَیَّنُوا بِالْحِلْمِ وَ اجْتَنِبُوا الْکَذِبَ وَ أَوْفُوا الْمِکْیالَ وَ الْمِیزانَ ثُمَّ قَالَ الْهَرَبَ الْهَرَبَ إِذَا خَلَعَتِ الْعَرَبُ أَعِنَّتَهَا وَ مَنَعَ الْبَرُّ جَانِبَهُ وَ انْقَطَعَ الْحَجُّ ثُمَّ قَالَ حُجُّوا قَبْلَ أَنْ لَا تُحَجُّوا وَ أَوْمَأَ إِلَی الْقِبْلَةِ بِإِبْهَامِهِ وَ قَالَ یُقْتَلُ فِی هَذَا الْوَجْهِ سَبْعُونَ أَلْفاً أَوْ یَزِیدُونَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحَسَنِ فَقَدْ قُتِلَ فِی الْعِیرِ وَ غَیْرِهِ شَبِیهٌ بِهَذَا وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی هَذَا الْخَبَرِ- لَا بُدَّ أَنْ یَخْرُجَ رَجُلٌ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ وَ لَا بُدَّ أَنْ یُمْسِکَ الرَّایَةَ الْبَیْضَاءَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحَسَنِ فَاجْتَمَعَ أَهْلُ بَنِی رَوَاسٍ وَ مَضَوْا یُرِیدُونَ الصَّلَاةَ فِی الْمَسْجِدِ الْجَامِعِ فِی سَنَةِ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْنِ وَ کَانُوا قَدْ عَقَدُوا عِمَامَةً بَیْضَاءَ عَلَی قَنَاةٍ فَأَمْسَکَهَا مُحَمَّدُ بْنُ مَعْرُوفٍ وَقْتَ خُرُوجِ یَحْیَی بْنِ عُمَرَ.

وَ قَالَ علیه السلام فِی هَذَا الْخَبَرِ وَ یَجِفُّ فُرَاتُکُمْ فَجَفَّ الْفُرَاتُ وَ قَالَ أَیْضاً یَحْوِیکُمْ قَوْمٌ صِغَارُ الْأَعْیُنِ فَیُخْرِجُونَکُمْ مِنْ دُورِکُمْ قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحَسَنِ فَجَاءَنَا کیجور وَ الْأَتْرَاکُ مَعَهُ فَأَخْرَجُوا النَّاسَ مِنْ دُورِهِمْ وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَیْضاً وَ تَجِی ءُ السِّبَاعُ إِلَی دُورِکُمْ قَالَ عَلِیٌّ فَجَاءَتْ السِّبَاعُ إِلَی دُورِنَا وَ قَالَ علیه السلام یَخْرُجُ رَجُلٌ أَشْقَرُ ذُو سِبَالٍ یُنْصَبُ لَهُ کُرْسِیٌّ عَلَی بَابِ دَارِ عَمْرِو بْنِ حُرَیْثٍ یَدْعُو إِلَی الْبَرَاءَةِ مِنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ یَقْتُلُ خَلْقاً مِنَ الْخَلْقِ وَ یُقْتَلُ فِی یَوْمِهِ قَالَ فَرَأَیْنَا ذَلِکَ.

ص: 94

روایت107.

مناقب(1)، الخرائج و الجرائح : سعد اسکاف گفت روزی خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودم مردی از کوهستان هدایا و تحفه هایی آورد، در بین تحفه های او یک خیک گوشت حیوانات وحشی را قرمه کرده بود. حضرت صادق علیه السّلام آنها را روی زمین ریخت فرمود اینها را ببر بده به سگها. آن مرد عرض کرد برای چه؟ فرمود اینها حلال نیست. عرض کرد از مرد مسلمانی خریده ام که گفت پاک و حلال است. امام علیه السّلام آنها را داخل خیک نموده سخنی فرمود که نفهمیدم چه بود. به آن مرد فرمود حالا بردار ببر داخل این اطاق، آن مرد گوشتها را برد داخل اطاق شنید قرمه ها میگویند مثل ما را امام و اولاد پیامبران نباید بخورند چون بدستور اسلام کشته نشده ایم آن دو خیک را برداشته بیرون آمد. امام فرمود چه گفتند؟ عرض کرد هر چه شما فرمودی این گوشتها نیز همان را گفتند که تذکیه نشده اند. امام صادق فرمود: حالا فهمیدی ابا هارون که امام چیزهایی میداند که مردم نمیدانند. خیک قرمه را بیرون برده پیش سگی انداخت(2).

توضیح

عبارت من قدید وحش یعنی خیکی از گوشت حیوانات وحشی و در یکی از نسخه ها با خاء آمده که در این صورت هر چیز زشت و فاسدی است.

روایت108.

مناقب(3) و الخرائج و الجرائح: عبد اللَّه بن یحیی کاهلی گفت: حضرت صادق فرمود: وقتی حیوان درنده ای را ببینی چه میگویی؟! گفتم: نمیدانم. فرمود: هر وقت درنده ای دیدی روبروی او آیة الکرسی را بخوان و او را بخدا و حضرت محمّد و حضرت سلیمان بن داود و حضرت علی امیر المؤمنین و پیشوایان بعد از او قسم بده. اگر این کار را بکنی بتو کاری نخواهد داشت. عبد اللَّه کاهلی گفت: بکوفه رفتم با پسر عمویم بطرف دهی رفتیم، ناگاه در بین راه درنده ای با ما روبرو شد من آیة الکرسی را روبرویش خواندم و او را بخدا و محمّد مصطفی و سلیمان بن داود و امیر المؤمنین و ائمه بعد از او قسم دادم که از سر راه ما برو ما را اذیت نکن ما بتو کاری نداریم. دیدم سر به زیر انداخت و دم خویش را وسط دو پا انداخت و براه خود ادامه داد و از همان جا که آمده بود برگشت. پسر عمویم گفت: تا کنون مثل این سخن ترا نشنیده بودم. گفتم: هر چه شنیدی سخن امام صادق علیه السّلام است. با اینکه پسر عمویم هیچ اطلاعی از امامت نداشت،گفت: گواهی میدهم که او امامی است که اطاعتش واجب است. سال بعد خدمت حضرت صادق رسیدم جریان را عرض کردم فرمود تو خیال میکنی من شاهد حال شما نیستم اگر چنین خیال کنی اشتباه کرده ای فرمود مرا با هر دوستی یک گوش شنوا و یک چشم بینا و زبان گویا است. فرمود بخدا قسم من آن درنده را از شما دور کردم نشانه آن اینست که شما در بیابان کنار نهر بودید، اسم پسر عمویت نزد ما نوشته است خدا نمی خواست او را بدون اعتراف بامامت از دنیا ببرد. بکوفه برگشتم فرمایش امام را به پسر عمویم گفتم خیلی خوشحال شد و بسیار مسرور گردید، او امام شناس بود تا از دنیا رفت(4).

ص: 95


1- . مناقب 3 : 350
2- . الخرائج و الجرائح: 231
3- . مناقب 3 : 350 با کمی تفاوت
4- . الخرائج و الجرائح: 231
«107»

قب (1)،[المناقب] لابن شهرآشوب یج، [الخرائج و الجرائح] عَنْ سَعْدٍ الْإِسْکَافِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ذَاتَ یَوْمٍ إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْجَبَلِ بِهَدَایَا وَ أَلْطَافٍ وَ کَانَ فِیمَا أُهْدِیَ إِلَیْهِ جِرَابٌ مِنْ قَدِیدِ وَحْشٍ فَنَثَرَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ثُمَّ قَالَ خُذْهَا فَأَطْعِمْهَا الْکِلَابَ قَالَ الرَّجُلُ لِمَ قَالَ لَیْسَ بِذَکِیٍّ فَقَالَ الرَّجُلُ اشْتَرَیْتُهُ مِنْ رَجُلٍ مُسْلِمٍ ذَکَرَ أَنَّهُ ذَکِیٌّ فَرَدَّهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی الْجِرَابِ وَ تَکَلَّمَ عَلَیْهِ بِکَلَامٍ لَمْ أَدْرِ مَا هُوَ ثُمَّ قَالَ لِلرَّجُلِ قُمْ فَأَدْخِلْهُ ذَلِکَ الْبَیْتَ فَفَعَلَ فَسَمِعَ الْقَدِیدَ یَقُولُ یَا عَبْدَ اللَّهِ لَیْسَ مِثْلِی یَأْکُلُهُ الْإِمَامُ وَ لَا أَوْلَادُ الْأَنْبِیَاءِ لَسْتُ بِذَکِیٍّ فَحَمَلَ الرَّجُلُ الْجِرَابَ وَ خَرَجَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا قَالَ قَالَ أَخْبَرَنِی کَمَا أَخْبَرْتَنِی بِهِ أَنَّهُ غَیْرُ ذَکِیٍّ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا عَلِمْتَ یَا أَبَا هَارُونَ إِنَّا نَعْلَمُ مَا لَا یَعْلَمُ النَّاسُ قَالَ فَخَرَجَ وَ أَلْقَاهُ عَلَی کَلْبٍ لَقِیَهُ (2).

بیان

قوله من قدید وحش أی قدید کان من لحوم الحیوانات الوحشیة و فی بعض النسخ بالخاء المعجمة و هو الردی ء من کل شی ء.

«108»

قب (3)، [المناقب] لابن شهرآشوب یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ یَحْیَی الْکَاهِلِیِّ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذَا لَقِیتَ السَّبُعَ مَا تَقُولُ لَهُ قُلْتُ لَا أَدْرِی قَالَ إِذَا لَقِیتَهُ فَاقْرَأْ فِی وَجْهِهِ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ قُلْ عَزَمْتُ عَلَیْکَ بِعَزِیمَةِ اللَّهِ وَ عَزِیمَةِ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عَزِیمَةِ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ وَ عَزِیمَةِ عَلِیٍّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِهِ فَإِنَّهُ یَنْصَرِفُ عَنْکَ قَالَ عَبْدُ اللَّهِ الْکَاهِلِیُّ فَقَدِمْتُ إِلَی الْکُوفَةِ فَخَرَجْتُ مَعَ ابْنِ عَمٍّ لِی إِلَی قَرْیَةٍ فَإِذَا سَبُعٌ قَدِ اعْتَرَضَ لَنَا فِی الطَّرِیقِ فَقَرَأْتُ فِی وَجْهِهِ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ قُلْتُ عَزَمْتُ عَلَیْکَ بِعَزِیمَةِ اللَّهِ وَ عَزِیمَةِ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ وَ عَزِیمَةِ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ وَ عَزِیمَةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِهِ إِلَّا تَنَحَّیْتَ عَنْ طَرِیقِنَا وَ لَمْ تُؤْذِنَا فَإِنَّا لَا نُؤْذِیکَ قَالَ فَنَظَرْتُ إِلَیْهِ وَ قَدْ طَأْطَأَ رَأْسَهُ وَ أَدْخَلَ ذَنَبَهُ بَیْنَ رِجْلَیْهِ وَ رَکِبَ الطَّرِیقَ

ص: 95


1- 1. نفس المصدر ج 3 ص 350.
2- 2. الخرائج و الجرائح ص 231.
3- 3. المناقب ج 3 ص 350 بتفاوت.

روایت109.

کشف الغمة: از کاهلی مانند آن را روایت کرده است(1).

روایت110.

مناقب، الخرائج و الجرائح: ولید بن صبیح گفت: شبی خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودم. شخصی درب منزل را زد. بکنیز فرمود ببین کیست؟ رفت و برگشت گفت عمویت عبد اللَّه بن علی است. گفت: بگو بیاید. بما فرمود شما داخل اطاق بروید داخل یک اطاق رفتیم صدای حرکت شخصی را حس کردیم و خیال کردیم یکی از بانوان امام باشد بهم چسبیدیم. وقتی عبد اللَّه بن علی وارد شد هر چه توانست بامام بد گفت او رفت ما بیرون آمدیم امام شروع کرد از همان جایی که حدیثش مانده بود به ادامه دادن: یک نفر از ما گفت: آقا هیچ کس بکسی این طور ناسزا نمیگوید ما تصمیم داشتیم بیاییم بیرون و جواب او را بدهیم. فرمود نه شما در مسئله ای که بین ماست دخالت نکنید. قدری از شب گذشت باز در را کوبیدند بکنیز فرمود برو ببین کیست؟ رفت و برگشت گفت عمویت عبد اللَّه بن علی است. باز فرمود بروید به همان جا که بودید بعد به او اجازه ی ورود داد داخل شد در حالی که با شدت گریه میکرد میگفت: پسر برادر مرا ببخش از من درگذر خدا از تو بگذرد و فرمود

ص: 96


1- . کشف الغمة 2 : 417

رَاجِعاً مِنْ حَیْثُ جَاءَ فَقَالَ ابْنُ عَمِّی مَا سَمِعْتُ کَلَاماً أَحْسَنَ مِنْ کَلَامِکَ هَذَا الَّذِی سَمِعْتُهُ مِنْکَ فَقُلْتُ أَیَّ شَیْ ءٍ سَمِعْتَ هَذَا کَلَامُ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ فَقَالَ أَنَا أَشْهَدُ أَنَّهُ إِمَامٌ فَرَضَ اللَّهُ طَاعَتَهُ وَ مَا کَانَ ابْنُ عَمِّی یَعْرِفُ قَلِیلًا وَ لَا کَثِیراً قَالَ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مِنْ قَابِلٍ فَأَخْبَرْتُهُ الْخَبَرَ فَقَالَ تَرَی أَنِّی لَمْ أُشْهِدْکُمْ بِئْسَمَا رَأَیْتَ ثُمَّ قَالَ إِنَّ لِی مَعَ کُلِّ وَلِیٍّ أُذُناً سَامِعَةً وَ عَیْناً نَاظِرَةً وَ لِسَاناً نَاطِقاً ثُمَّ قَالَ یَا عَبْدَ اللَّهِ أَنَا وَ اللَّهِ صَرَفْتُهُ عَنْکُمَا وَ عَلَامَةُ ذَلِکَ أَنَّکُمَا کُنْتُمَا فِی الْبَرِّیَّةِ عَلَی شَاطِئِ النَّهَرِ وَ اسْمُ ابْنِ عَمِّکَ مُثْبَتٌ عِنْدَنَا وَ مَا کَانَ اللَّهُ لِیُمِیتَهُ حَتَّی یَعْرِفَ هَذَا الْأَمْرَ قَالَ فَرَجَعْتُ إِلَی الْکُوفَةِ فَأَخْبَرْتُ ابْنَ عَمِّی بِمَقَالَةِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَفَرِحَ فَرَحاً شَدِیداً وَ سَرَّ بِهِ وَ مَا زَالَ مُسْتَبْصِراً بِذَلِکَ إِلَی أَنْ مَاتَ (1).

«109»

کشف، [کشف الغمة] مِنْ دَلَائِلِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ الْکَاهِلِیِّ: مِثْلَهُ (2).

«110»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ الْوَلِیدَ بْنَ صَبِیحٍ قَالَ: کُنَّا عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی لَیْلَةٍ إِذْ یَطْرُقُ الْبَابَ طَارِقٌ فَقَالَ لِلْجَارِیَةِ انْظُرِی مَنْ هَذَا فَخَرَجَتْ ثُمَّ دَخَلَتْ فَقَالَتْ هَذَا عَمُّکَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَلِیٍّ فَقَالَ أَدْخِلِیهِ وَ قَالَ لَنَا ادْخُلُوا الْبَیْتَ فَدَخَلْنَا بَیْتاً فَسَمِعْنَا مِنْهُ حِسّاً ظَنَنَّا أَنَّ الدَّاخِلَ بَعْضُ نِسَائِهِ فَلَصِقَ بَعْضُنَا بِبَعْضٍ فَلَمَّا دَخَلَ أَقْبَلَ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَلَمْ یَدَعْ شَیْئاً مِنَ الْقَبِیحِ إِلَّا قَالَهُ فِی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ثُمَّ خَرَجَ وَ خَرَجْنَا فَأَقْبَلَ یُحَدِّثُنَا مِنَ الْمَوْضِعِ الَّذِی قَطَعَ کَلَامَهُ فَقَالَ بَعْضُنَا لَقَدْ اسْتَقْبَلَکَ هَذَا بِشَیْ ءٍ مَا ظَنَنَّا أَنَّ أَحَداً یَسْتَقْبِلُ بِهِ أَحَداً حَتَّی لَقَدْ هَمَّ بَعْضُنَا أَنْ یُخْرِجَ إِلَیْهِ فَیُوقِعَ بِهِ فَقَالَ مَهْ لَا تَدْخُلُوا فِیمَا بَیْنَنَا فَلَمَّا مَضَی مِنَ اللَّیْلِ مَا مَضَی طَرَقَ الْبَابَ طَارِقٌ فَقَالَ لِلْجَارِیَةِ انْظُرِی مَنْ هَذَا فَخَرَجَتْ ثُمَّ عَادَتْ فَقَالَتْ هَذَا عَمُّکَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَلِیٍّ قَالَ لَنَا عُودُوا إِلَی مَوَاضِعِکُمْ ثُمَّ أَذِنَ لَهُ فَدَخَلَ بِشَهِیقٍ وَ نَحِیبٍ وَ بُکَاءٍ وَ هُوَ یَقُولُ یَا ابْنَ أَخِی اغْفِرْ لِی غَفَرَ اللَّهُ لَکَ اصْفَحْ عَنِّی صَفَحَ اللَّهُ عَنْکَ فَقَالَ

ص: 96


1- 1. الخرائج و الجرائح ص 231.
2- 2. کشف الغمّة ج 2 ص 417.

خدا تو را بیامرزد عموجان تو را چه شده؟ گفت: همین که بخواب رفتم دو نفر مرد سیاه پوست بمن حمله نمودند و بازوان مرا بستند یکی از آنها بدیگری گفت: او را بطرف آتش ببرید مرا بردند بحضرت رسول برخوردم. عرض کردم یا رسول اللَّه دیگر نمی کنم دستور داد مرا رها کنند رهایم کردند ولی هنوز بازوانم از شدت بستن ریسمان درد می کند. امام علیه السّلام فرمود: وصیت خود را بکن عرض کرد چه وصیت بکنم با زن و بچه زیاد و قرضی که دارم مالی ندارم، فرمود قرضت را من میپردازم و زن و بچه ات را جزو خانواده خود قرار خواهم داد پس وصیت نمود. ما هنوز از مدینه خارج نشده بودیم که از دنیا رفت و امام صادق خانواده او را جزو خانواده خود قرار داد و قرضش را پرداخت و دخترش را به ازدواج پسر خود در آورد(1).

روایت111.

الخرائج و الجرائح: روایت شده که مردی خراسانی نز امام صادق ع آمد، امام فرمود: فلانی چه کرد؟ گفت: من از او خبر ندارم، فرمود: من تو را از او باخبر می کنم، کنیزی با تو فرستاد که من نیازی به آن کنیز ندارم پرسید چرا؟ فرمود: چون تو در مورد آن کنیز از خدا پرهیز نکردی به طوری در شب نهر بلخ این کار را کردی. مرد ساکت شد و دانست که امام او را از کاری باخبر می کند که او خود می دانست(2).

روایت112.

مناقب(3)، الخرائج و الجرائح: حسین بن ابی العلا گفت: خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودم مردی یا غلام آن مرد آمده بود و از بد اخلاقی زن خود شکایت می کرد امام علیه السّلام فرمود او را بیاور. وقتی آمد باو فرمود چرا شوهر خود را اذیت میکنی؟ گفت خدا او را چنان و چنین کند. امام فرمود اگر بر همین منوال باقی بمانی بیش از سه روز دیگر زنده نخواهی ماند. زن در پاسخ گفت: بهتر، من نمیخواهم او را ببینم. امام علیه السّلام رو بمرد نموده فرمود زنت را ببر تنها سه روز دیگر با هم هستید، روز سوم که شد همان مرد آمد. فرمود زنت چه شد؟ عرض کرد بخدا سوگند یک ساعت قبل او را دفن کردم. سؤال کردم چطور زنی بود فرمود زنی سرکش و متجاوز بود خداوند عمرش را قطع کرد و این مرد را از دست او راحت نمود.

روایت113.

الخرائج و الجرائح: وقتی داود بن علی معلی بن خنیس را کشت حضرت صادق باو فرمود: کارپرداز امور زندگی و خانواده مرا کشتی، تو را نفرین خواهم کرد. داود گفت هر چه می خواهی بکن. شب که شد امام علیه السّلام چنین دعا کرد: خدایا با یکی از تیرهایت قلب او را بشکاف صبح خبر آمد

ص: 97


1- . الخرائج و الجرائح: 232
2- . همان: 232
3- . مناقب 3 : 351

غَفَرَ اللَّهُ لَکَ یَا عَمِّ مَا الَّذِی أَحْوَجَکَ إِلَی هَذَا قَالَ إِنِّی لَمَّا أَوَیْتُ إِلَی فِرَاشِی أَتَانِی رَجُلَانِ أَسْوَدَانِ فَشَدَّا وَثَاقِی ثُمَّ قَالَ أَحَدُهُمَا لِلْآخَرِ انْطَلِقْ بِهِ إِلَی النَّارِ فَانْطَلَقَ بِی فَمَرَرْتُ بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ لَا أَعُودُ فَأَمَرَهُ فَخَلَّی عَنِّی وَ إِنِّی لَأَجِدُ أَلَمَ الْوَثَاقِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَوْصِ قَالَ بِمَ أُوصِی مَا لِی مَالٌ وَ إِنَّ لِی عِیَالًا کَثِیراً وَ عَلَیَّ دَیْنٌ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام دَیْنُکَ عَلَیَّ وَ عِیَالُکَ إِلَی عِیَالِی فَأَوْصَی فَمَا خَرَجْنَا مِنَ الْمَدِینَةِ حَتَّی مَاتَ وَ ضَمَّ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عِیَالَهُ إِلَیْهِ وَ قَضَی دَیْنَهُ وَ زَوَّجَ ابْنَهُ ابْنَتَهُ (1).

«111»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ: أَنَّ رَجُلًا خُرَاسَانِیّاً أَقْبَلَ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ فَقَالَ علیه السلام مَا فَعَلَ فُلَانٌ قَالَ لَا عِلْمَ لِی بِهِ قَالَ أَنَا أُخْبِرُکَ بِهِ بَعَثَ مَعَکَ بِجَارِیَةٍ لَا حَاجَةَ لِی فِیهَا قَالَ وَ لِمَ قَالَ لِأَنَّکَ لَمْ تُرَاقِبِ اللَّهَ فِیهَا حَیْثُ عَمِلْتَ مَا عَمِلْتَ لَیْلَةَ نَهَرِ بَلْخٍ فَسَکَتَ الرَّجُلُ وَ عَلِمَ أَنَّهُ أَخْبَرَهُ بِأَمْرٍ عَرَفَهُ (2).

«112»

قب (3)،[المناقب] لابن شهرآشوب یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذْ جَاءَهُ رَجُلٌ أَوْ مَوْلًی لَهُ یَشْکُو زَوْجَتَهُ وَ سُوءَ خُلْقِهَا قَالَ فَأْتِنِی بِهَا فَقَالَ لَهَا مَا لِزَوْجِکِ قَالَتْ فَعَلَ اللَّهُ بِهِ وَ فَعَلَ فَقَالَ لَهَا إِنْ ثَبَتِّ عَلَی هَذَا لَمْ تَعِیشِی إِلَّا ثَلَاثَةَ أَیَّامِ قَالَتْ مَا أُبَالِی أَنْ لَا أَرَهُ أَبَداً فَقَالَ لَهُ خُذْ بِیَدِ زَوْجَتِکَ فَلَیْسَ بَیْنَکَ وَ بَیْنَهَا إِلَّا ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ فَلَمَّا کَانَ الْیَوْمُ الثَّالِثُ دَخَلَ عَلَیْهِ الرَّجُلُ فَقَالَ علیه السلام مَا فَعَلَتْ زَوْجَتُکَ قَالَ قَدْ وَ اللَّهِ دَفَنْتُهَا السَّاعَةَ قُلْتُ مَا کَانَ حَالُهَا قَالَ کَانَتْ مُتَعَدِّیَةً فَبَتَرَ اللَّهُ عُمُرَهَا وَ أَرَاحَهُ مِنْهَا.

«113»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ: أَنَّ دَاوُدَ بْنَ عَلِیٍّ قَتَلَ الْمُعَلَّی بْنَ خُنَیْسٍ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ قَتَلْتَ قَیِّمِی فِی مَالِی وَ عِیَالِی ثُمَّ قَالَ لَأَدْعُوَنَّ اللَّهَ عَلَیْکَ قَالَ دَاوُدُ اصْنَعْ مَا شِئْتَ فَلَمَّا جَنَّ اللَّیْلُ قَالَ علیه السلام اللَّهُمَّ ارْمِهِ بِسَهْمٍ مِنْ سِهَامِکَ تَنْفَلِقُ بِهِ قَلْبُهُ فَأَصْبَحَ وَ قَدْ

ص: 97


1- 1. الخرائج و الجرائح ص 232.
2- 2. نفس المصدر ص 232.
3- 3. المناقب ج 3 ص 351.

که داود مرده است. فرمود بدین ابو لهب از دنیا رفت، از خدا درخواست کردم دعای مرا مستجاب نمود، خداوند فرشته ای فرستاد که با عصایی آهنی به او زد صیحه ای زده هلاک شد. راوی گفت از خدمتکارانش پرسیدم گفتند: در رختخواب ناله ای زد وقتی نزدیک شدیم از دنیا رفته بود.

روایت114.

الخرائج و الجرائح: داود رقی گفت: در سال صد و چهل و شش با حضرت صادق بمکه رفتیم گذارمان بیکی از دره های تهامه افتاد در آنجا شتر را خواباندم امام علیه السّلام صدا زد سوار شو سوار شو. هنوز رد نشده بودیم که سیلی عظیم آمد و هر چه در آن درّه بود برد. باو گفت: بین دو نماز میایی تا ترا از وضع منزلت آگاه کنم. آنگاه بمن فرمود داود اعمال شما را روز پنجشنبه بر من عرضه نمودند دیدم که نسبت به پسر عمویت مهربانی کرده ای. داود گفت پسر عمویی داشتم که دشمن اهل بیت پیامبر و ناصبی بود اما عایله زیادی داشت و فقیر بود وقتی خواستم به سمت مکه حرکت کنم گفتم باو چیزی بدهند. امام علیه السّلام مرا از آن جریان مطلع نمود(1).

روایت115.

الخرائج و الجرائح: میثمی گفت که مردی گفت ما با امام صادق علیه السّلام غذا میخوردیم بغلامش فرمود برو از آب زمزم بیاور غلام رفت طولی نکشید که بدون آب برگشت. گفت یکی از مأمورین زمزم مانع آب آوردن من شد گفت میخواهی برای خدای عراقیان آب ببری. چهره امام از شنیدن این سخن درهم شد دست از غذا کشید و شروع بدعا کرد با همان رنگ تغییر کرده برای مرتبه دوم بغلام فرمود برو آب بیاور و شروع بخوردن غذا کرد غلام آب آورد ولی رنگش پریده بود پرسید چه شد. گفت آن مأمور در چاه زمزم افتاد و قطعه قطعه شد او را بیرون می آوردند امام علیه السّلام خدا را ستایش کرد.

روایت116.

مناقب، الخرائج و الجرائح: صفوان گفت خدمت امام صادق علیه السّلام بودم پسرکی آمده عرض کرد آقا مادرم مرد امام فرمود: نمرده گفت او را در لحاف پیچیدم آمدم خدمت شما. امام علیه السّلام از جای حرکت کرد وارد خانه آنها شد دید برخاسته و نشسته است. به پسرش فرمود برو پیش مادرت هر غذایی که میل دارد باو بده پسرک گفت مادر چه میل داری؟ گفت مقداری کشمش پخته میخواهم پسر ظرفی بزرگ پر از کشمش آورد هر چه میخواست خورد.

ص: 98


1- . ابن شهر آشوب در مناقب 3 : 354 با کمی تفاوت آن را آورده است.

مَاتَ دَاوُدُ فَقَالَ علیه السلام لَقَدْ مَاتَ عَلَی دِینِ أَبِی لَهَبٍ وَ قَدْ دَعَوْتُ اللَّهَ فَأَجَابَ فِیهِ الدَّعْوَةَ وَ بَعَثَ إِلَیْهِ مَلَکاً مَعَهُ مِرْزَبَةٌ مِنْ حَدِیدٍ فَضَرَبَهُ ضَرْبَةً فَمَا کَانَتْ إِلَّا صَیْحَةً قَالَ فَسَأَلْنَا الْخَدَمَ قَالُوا صَاحَ فِی فِرَاشِهِ فَدَنَوْنَا مِنْهُ فَإِذَا هُوَ مَیِّتٌ.

«114»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ دَاوُدَ الرَّقِّیَّ قَالَ: حَجَجْتُ بِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام سَنَةَ سِتٍّ وَ أَرْبَعِینَ وَ مِائَةٍ فَمَرَرْنَا بِوَادٍ مِنْ أَوْدِیَةِ تِهَامَةَ فَلَمَّا أَنَخْنَا صَاحَ یَا دَاوُدُ ارْحَلْ ارْحَلْ فَمَا انْتَقَلْنَا إِلَّا وَ قَدْ جَاءَ سَیْلٌ فَذَهَبَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ فِیهِ وَ قَالَ لَهُ تُؤْتَی بَیْنَ الصَّلَاتَیْنِ حَتَّی تُؤْخَذَ مِنْ مَنْزِلِکَ وَ قَالَ یَا دَاوُدُ إِنَّ أَعْمَالَکُمْ عُرِضَتْ عَلَیَّ یَوْمَ الْخَمِیسِ فَرَأَیْتُ فِیهَا صِلَتَکَ لِابْنِ عَمِّکَ قَالَ دَاوُدُ وَ کَانَ لِی ابْنُ عَمٍّ نَاصِبِیٍّ کَثِیرِ الْعِیَالِ مُحْتَاجٍ فَلَمَّا خَرَجْتُ إِلَی مَکَّةَ أَمَرْتُ لَهُ بِصِلَةٍ فَأَخْبَرَنِی بِهَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام (1).

«115»

یج، [الخرائج و الجرائح] قَالَ الْمِیثَمِیُّ إِنَّ رَجُلًا حَدَّثَهُ قَالَ: کُنَّا نَتَغَدَّی مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لِغُلَامِهِ انْطَلِقْ وَ ائْتِنَا بِمَاءِ زَمْزَمَ فَانْطَلَقَ الْغُلَامُ فَمَا لَبِثَ أَنْ جَاءَ وَ لَیْسَ مَعَهُ مَاءٌ فَقَالَ إِنَّ غُلَاماً مِنْ غِلْمَانِ زَمْزَمَ مَنَعَنِی الْمَاءَ وَ قَالَ تُرِیدُ لِإِلَهِ الْعِرَاقِ فَتَغَیَّرَ لَوْنُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ رَفَعَ یَدَهُ عَنِ الطَّعَامِ وَ تَحَرَّکَتْ شَفَتَاهُ ثُمَّ قَالَ لِلْغُلَامِ ارْجِعْ فَجِئْنَا بِالْمَاءِ ثُمَّ أَکَلَ فَلَمْ یَلْبَثْ أَنْ جَاءَ الْغُلَامُ بِالْمَاءِ وَ هُوَ مُتَغَیِّرُ اللَّوْنِ فَقَالَ مَا وَرَاءَکَ قَالَ سَقَطَ ذَاکَ الْغُلَامُ فِی بِئْرِ زَمْزَمَ فَتَقْطَعُ وَ هُمْ یُخْرِجُونَهُ فَحَمِدَ اللَّهَ عَلَیْهِ.

«116»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ صَفْوَانَ (2)

قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأَتَاهُ غُلَامٌ فَقَالَ أُمِّی مَاتَتْ فَقَالَ لَهُ علیه السلام لَمْ تَمُتْ قَالَ تَرَکْتُهَا مُسَجًّی (3)

فَقَامَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ دَخَلَ عَلَیْهَا فَإِذَا هِیَ قَاعِدَةٌ فَقَالَ لِابْنِهَا ادْخُلْ إِلَی أُمِّکَ فَشَهِّهَا مِنَ الطَّعَامِ مَا شَاءَتْ فَأَطْعِمْهَا فَقَالَ الْغُلَامُ یَا أُمَّاهْ مَا تَشْتَهِینَ قَالَتْ أَشْتَهِی زَبِیباً مَطْبُوخاً فَقَالَ لَهُ ائْتِهَا بِغَضَارَةٍ(4) مَمْلُوَّةٍ زَبِیباً فَأَکَلَتْ مِنْهَا حَاجَتَهَا وَ قَالَ

ص: 98


1- 1. و أخرجه ابن شهرآشوب فی المناقب ج 3 ص 354 بتفاوت.
2- 2. سفیان، خ ل.
3- 3. کذا فی نسخة الکمبانیّ و مطبوعة تبریز و الصواب مسجاة.
4- 4. الغضارة: القصعة الکبیرة فارسیة.

بمادرش گفت مادر جان پسر پیامبر پشت در است میفرماید وصیت خود را بکن. آن زن وصیت نمود، بعد از دنیا رفت. ما هنوز متفرق نشده بودیم که امام صادق علیه السّلام بر پیکر او نماز خواند و دفنش کردند.

روایت117.

الخرائج و الجرائح: ابان بن تغلب گفت صبح زود تصمیم گرفتم بروم خدمت حضرت صادق وقتی نزدیک منزل ایشان رسیدم گروهی خارج شدند که آنها را نمی شناختم خیلی خوش لباس و زیبا بودند بسیار سنگین و با وقار بودند. بعد ما خدمت امام رسیدیم شروع کرد برای ما حدیث کردن با اینکه هر پانزده نفر ما کدام یک زبان مخصوص داشتند همه بزبان مادری خودشان حدیث را شنیدند از آن جمله عربی، فارسی، نبطی، حبشی، سقلبی. یک نفر گفت این چه حدیثی بود که بما فرمود کسی که زبان عربی داشت گفت با من بعربی چنین فرمود فارسی زبان گفت بفارسی چنین گفت. حبشی گفت با لهجه حبشی صحبت کرد سقلبی مدعی بود که فقط با زبان سقلبی حدیث نمود همه برگشتند و جریان را پرسیدند. فرمود یک حدیث بود ولی برای هر کدام از شما به زبان خودتان تفسیر شد.

توضیح

جزری در مورد صفت اصحاب کأنما علی رءوسهم الطیر گفت: آن ها را به آرامش و وقار توصیف کرد و اینکه آن ها سبک نبودند زیرا پرنده بر روی چیزی نمی نشیند مگر اینکه ساکن باشد(1).

روایت118.

خرائج و الجرائح: صفوان بن یحیی از جابر نقل کرد که در خدمت امام صادق بودیم مردی بزغاله ای را خوابانده بود تا او را بکشد. بزغاله صدایی کرد امام علیه السّلام فرمود قیمت این بزغاله چقدر است. آن مرد گفت چهار درهم، امام از جیب خود چهار درهم بیرون آورده باو داد، فرمود آزادش کن. در بین راه برخوردیم به بازی که بیک مرغ حمله کرده بود مرغ صدایی کرد امام علیه السّلام با دست به باز اشاره نمود، دست از آن مرغ برداشت. عرض کردم آقا از شما چیز عجیبی دیدم. فرمود: بله وقتی آن مرد بزغاله را خواباند بزغاله گفت بخدا و شما خاندان پیامبر پناه میبرم

الخرائج و الجرائح: ابان بن تغلب گفت صبح زود تصمیم گرفتم بروم خدمت حضرت صادق وقتی نزدیک منزل ایشان رسیدم گروهی خارج شدند که آنها را نمی شناختم خیلی خوش لباس و زیبا بودند بسیار سنگین و با وقار بودند. بعد ما خدمت امام رسیدیم شروع کرد برای ما حدیث کردن با اینکه هر پانزده نفر ما کدام یک زبان مخصوص داشتند همه بزبان مادری خودشان حدیث را شنیدند از آن جمله عربی، فارسی، نبطی، حبشی، سقلبی. یک نفر گفت این چه حدیثی بود که بما فرمود کسی که زبان عربی داشت گفت با من بعربی چنین فرمود فارسی زبان گفت بفارسی چنین گفت. حبشی گفت با لهجه حبشی صحبت کرد سقلبی مدعی بود که فقط با زبان سقلبی حدیث نمود همه برگشتند و جریان را پرسیدند. فرمود یک حدیث بود ولی برای هر کدام از شما به زبان خودتان تفسیر شد.

الخرائج و الجرائح: ابان بن تغلب گفت صبح زود تصمیم گرفتم بروم خدمت حضرت صادق وقتی نزدیک منزل ایشان رسیدم گروهی خارج شدند که آنها را نمی شناختم خیلی خوش لباس و زیبا بودند بسیار سنگین و با وقار بودند. بعد ما خدمت امام رسیدیم شروع کرد برای ما حدیث کردن با اینکه هر پانزده نفر ما کدام یک زبان مخصوص داشتند همه بزبان مادری خودشان حدیث را شنیدند از آن جمله عربی، فارسی، نبطی، حبشی، سقلبی. یک نفر گفت این چه حدیثی بود که بما فرمود کسی که زبان عربی داشت گفت با من بعربی چنین فرمود فارسی زبان گفت بفارسی چنین گفت. حبشی گفت با لهجه حبشی صحبت کرد سقلبی مدعی بود که فقط با زبان سقلبی حدیث نمود همه برگشتند و جریان را پرسیدند. فرمود یک حدیث بود ولی برای هر کدام از شما به زبان خودتان تفسیر شد.

ص: 99


1- . أسد الغابة 1 : 26 ضمن حدیثی طولانی برای هند بن ابو هالة که رسول خدا ص را توصیف می کرد.

لَهَا إِنَّ ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ بِالْبَابِ یَأْمُرُکِ أَنْ تُوصِیَ فَأَوْصَتْ ثُمَّ تُوُفِّیَتْ فَمَا خَرَجْنَا حَتَّی صَلَّی عَلَیْهَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ دُفِنَتْ.

«117»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ أَبَانَ بْنَ تَغْلِبَ قَالَ: غَدَوْتُ مِنْ مَنْزِلِی بِالْمَدِینَةِ وَ أَنَا أُرِیدُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَلَمَّا صِرْتُ بِالْبَابِ خَرَجَ عَلَیَّ قَوْمٌ مِنْ عِنْدِهِ لَمْ أَعْرِفْهُمْ وَ لَمْ أَرَ قَوْماً أَحْسَنَ زِیّاً مِنْهُمْ وَ لَا أَحْسَنَ سِیمَاءَ مِنْهُمْ کَأَنَّ الطَّیْرَ عَلَی رُءُوسِهِمْ ثُمَّ دَخَلْنَا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَجَعَلَ یُحَدِّثُنَا بِحَدِیثٍ فَخَرَجْنَا مِنْ عِنْدِهِ وَ قَدْ فَهِمَ خَمْسَةَ عَشَرَ نَفَراً مِنَّا مُتَفَرِّقُو الْأَلْسُنِ مِنْهَا اللِّسَانُ الْعَرَبِیُّ وَ الْفَارِسِیُّ وَ النَّبَطِیُّ وَ الْحَبَشِیُّ وَ السَّقْلَبِیُّ قَالَ بَعْضٌ مَا هَذَا الْحَدِیثُ الَّذِی حَدَّثَنَا بِهِ قَالَ لَهُ آخَرُ مَنْ لِسَانُهُ عَرَبِیٌّ حَدَّثَنِی بِکَذَا بِالْعَرَبِیَّةِ وَ قَالَ لَهُ الْفَارِسِیُّ مَا فَهِمْتُ إِنَّمَا حَدَّثَنِی کَذَا وَ کَذَا بِالْفَارِسِیَّةِ وَ قَالَ الْحَبَشِیُّ مَا حَدَّثَنِی إِلَّا بِالْحَبَشِیَّةِ وَ قَالَ السَّقْلَبِیُّ مَا حَدَّثَنِی إِلَّا بِالسَّقْلَبِیَّةِ فَرَجَعُوا إِلَیْهِ فَأَخْبَرُوهُ فَقَالَ علیه السلام الْحَدِیثُ وَاحِدٌ وَ لَکِنَّهُ فُسِّرَ لَکُمْ بِأَلْسِنَتِکُمْ.

بیان

قال الجزری فی صفة الصحابة کأنما علی رءوسهم الطیر وصفهم بالسکون و الوقار و أنهم لم یکن فیهم طیش و لا خفة لأن الطیر لا تکاد تقع إلا علی شی ء ساکن (1).

«118»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ جَابِرٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَإِذَا نَحْنُ بِرَجُلٍ قَدْ أَضْجَعَ جَدْیاً لِیَذْبَحَهُ فَصَاحَ الْجَدْیُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کَمْ ثَمَنُ هَذَا الْجَدْیِ فَقَالَ أَرْبَعَةُ دَرَاهِمَ فَحَلَّهَا مِنْ کُمِّهِ وَ دَفَعَهَا إِلَیْهِ وَ قَالَ خَلِّ سَبِیلَهُ قَالَ فَسِرْنَا فَإِذَا الصَّقْرُ قَدِ انْقَضَّ عَلَی دُرَّاجَةٍ فَصَاحَتِ الدُّرَّاجَةُ فَأَوْمَأَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِلَی الصَّقْرِ بِکُمِّهِ فَرَجَعَ عَنِ الدُّرَّاجَةِ فَقُلْتُ لَقَدْ رَأَیْنَا عَجِیباً مِنْ أَمْرِکَ قَالَ نَعَمْ إِنَّ الْجَدْیَ لَمَّا أَضْجَعَهُ الرَّجُلُ وَ بَصُرَ بِی قَالَ أَسْتَجِیرُ بِاللَّهِ وَ بِکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ

ص: 99


1- 1. أسد الغابة ج 1 ص 26 ضمن حدیث طویل لهند بن أبی هالة یصف رسول اللّه« ص»- و کان وصافا-

از تصمیمی که این مرد در باره من گرفته است، مرغ نیز پناهنده شد. اگر شیعیان ما مقاوم باشند شما را با زبان پرندگان آشنا میکنم(1).

روایت119.

مناقب، الخرائج و الجرائح: داود بن کثیر رقی گفت خدمت حضرت صادق رسیدم پسرش موسی بن جعفر داخل شد از سرما میلرزید. امام فرمود حالت چطور است عرض کرد پدر جان غرق در نعمتم آرزوی یک خوشه انگور حرشی و یک انار دارم، من گفتم سبحان اللَّه در این زمستان چگونه انار پیدا می شود. امام فرمود داود خدا بر هر چیز قادر است داخل باغ شو در آنجا درختی است که یک خوشه انگور و اناری بر آن است. عرض کردم به پنهان و آشکار شما ایمان دارم. خوشه انگور و انار را جدا کرده برای موسی بن جعفر علیه السّلام آوردم شروع کرد بخوردن. فرمود: داود! بخدا سوگند این لطفی است از رزق خدا که بسیار قدیمی و با سابقه است خداوند بمریم دختر عمران از افق اعلی چنین لطفی نمود(2).

روایت120.

خرایج و الجرائح: داود رقی گفت خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودم فرمود چرا رنگت پریده؟ عرض کردم قرض بسیار بزرگی دارم تصمیم گرفته ام با کشتی بطرف هند بروم پیش فلان برادرم. فرمود: هر وقت تصمیم داری حرکت کن. گفتم از کشتی سوار شدن میترسم فرمود کسی که در خشکی حافظ انسان است در دریا نیز تو را حفظ میکند داود اگر اسم و روح من نبود رودها جریان نداشت و میوه ها نمیرسید و درختها سبز نمیشد. داود گفت سوار کشتی شدم بالاخره بجایی رسیدم پس از صد و بیست روز راه در ساحل دریا روز جمعه قبل از ظهر بیرون آمدم هوا ابر بود نوری از فراز آسمان بر زمین میتابید ناگاه صدای آهسته ای شنیدم میفرمود: داود! اکنون هنگام پرداخت قرض تو رسیده سر خود را بلند کن. همین که سر بلند کردم صدایی شنیدم که برو پشت آن تپه سرخ رنگ پشت تپه رفتم صفحه هایی از طلای قرمز دیدم که یک طرف آن صاف بود ولی بر طرف دیگر نوشته «هذا عَطاؤُنا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِکْ بِغَیْرِ حِسابٍ»(3) {این بخشش ماست، [آن را] بی شمار ببخش یا نگاه دار}، آنها را برداشتم بسیار با ارزش بود. با خود گفتم دست نمیزنم تا بمدینه برسم. خدمت حضرت صادق رسیدم. فرمود داود

ص: 100


1- . الخرائج و الجرائح: 232
2- . همان: 232
3- . ص / 39

مِمَّا یُرَادُ مِنِّی وَ کَذَلِکَ قَالَتِ الدُّرَّاجَةُ وَ لَوْ أَنَّ شِیعَتَنَا اسْتَقَامَتْ لَأَسْمَعْتُکُمْ مَنْطِقَ الطَّیْرِ(1).

«119»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ دَاوُدَ بْنَ کَثِیرٍ الرَّقِّیَّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَدَخَلَ عَلَیْهِ مُوسَی ابْنُهُ وَ هُوَ یَنْتَفِضُ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کَیْفَ أَصْبَحْتَ قَالَ أَصْبَحْتُ فِی کَنَفِ اللَّهِ مُتَقَلِّباً فِی نِعَمِ اللَّهِ أَشْتَهِی عُنْقُودَ عِنَبٍ حرشی [جُرَشِیٍ] وَ رُمَّانَةً قُلْتُ سُبْحَانَ اللَّهِ هَذَا الشِّتَاءُ فَقَالَ یَا دَاوُدُ إِنَّ اللَّهَ قَادِرٌ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ ادْخُلِ الْبُسْتَانَ فَإِذَا شَجَرَةٌ عَلَیْهَا عُنْقُودٌ مِنْ عِنَبٍ حرشی [جُرَشِیٍ] وَ رُمَّانَةٌ فَقُلْتُ آمَنْتُ بِسِرِّکُمْ وَ عَلَانِیَتِکُمْ فَقَطَعْتُهَا وَ أَخْرَجْتُهَا إِلَی مُوسَی فَقَعَدَ یَأْکُلُ فَقَالَ یَا دَاوُدُ وَ اللَّهِ لِهَذَا فَضْلٌ مِنْ رِزْقٍ قَدِیمٍ خَصَّ اللَّهُ بِهِ مَرْیَمَ بِنْتَ عِمْرَانَ مِنَ الْأُفُقِ الْأَعْلَی (2).

«120»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ دَاوُدَ الرَّقِّیَّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لِی مَا لِی أَرَی لَوْنَکَ مُتَغَیِّراً قُلْتُ غَیَّرَهُ دَیْنٌ فَاضِحٌ عَظِیمٌ وَ قَدْ هَمَمْتُ بِرُکُوبِ الْبَحْرِ إِلَی السِّنْدِ لِإِتْیَانِ أَخِی فُلَانٍ قَالَ إِذَا شِئْتَ قُلْتُ یُرَوِّعُنِی عَنْهُ أَهْوَالُ الْبَحْرِ وَ زَلَازِلُهُ قَالَ إِنَّ الَّذِی یَحْفَظُ فِی الْبَرِّ هُوَ حَافِظٌ لَکَ فِی الْبَحْرِ یَا دَاوُدُ لَوْ لَا اسْمِی وَ رُوحِی لَمَا اطَّرَدَتِ الْأَنْهَارُ وَ لَا أَیْنَعَتِ الثِّمَارُ وَ لَا اخْضَرَّتِ الْأَشْجَارُ قَالَ دَاوُدُ فَرَکِبْتُ الْبَحْرَ حَتَّی إِذَا کُنْتُ بِحَیْثُ مَا شَاءَ اللَّهُ مِنْ سَاحِلِ الْبَحْرِ بَعْدَ مَسِیرَةِ مِائَةٍ وَ عِشْرِینَ یَوْماً خَرَجْتُ قَبْلَ الزَّوَالِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ فَإِذَا السَّمَاءُ مُتَغَیِّمَةٌ وَ إِذَا نُورٌ سَاطِعٌ مِنْ قَرْنِ السَّمَاءِ إِلَی جَدَدِ الْأَرْضِ وَ إِذَا صَوْتٌ خَفِیٌّ یَا دَاوُدُ هَذَا أَوَانُ قَضَاءِ دَیْنِکَ فَارْفَعْ رَأْسَکَ قَدْ سَلِمْتَ قَالَ فَرَفَعْتُ رَأْسِی وَ نُودِیتُ عَلَیْکَ بِمَا وَرَاءَ الْأَکَمَةِ الْحَمْرَاءِ فَأَتَیْتُهَا فَإِذَا صَفَائِحُ مِنْ ذَهَبٍ أَحْمَرَ مَمْسُوحٌ أَحَدُ جَانِبَیْهِ وَ فِی الْجَانِبِ الْآخَرِ مَکْتُوبٌ هذا عَطاؤُنا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِکْ بِغَیْرِ حِسابٍ (3) فَقَبَضْتُهَا وَ لَهَا قِیمَةٌ لَا تُحْصَی فَقُلْتُ لَا أُحْدِثُ فِیهَا حَتَّی آتِیَ الْمَدِینَةَ فَقَدِمْتُهَا فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ فَقَالَ لِی یَا دَاوُدُ إِنَّمَا

ص: 100


1- 1. الخرائج و الجرائح ص 232.
2- 2. نفس المصدر ص 232 بتفاوت یسیر.
3- 3. سورة ص الآیة 39.

عطای ما همان نوری بود که برای تو درخشید نه آن طلا و نقره ولی آنه هم مال تو است گوارا باد لطف خدای کریم است خدا را سپاس گزاری کن. از معتب خادم امام پرسیدم گفت در آن موقع مشغول حدیث گفتن با خیثمه و حمران و عبد الاعلی بود روی بجانب آنها نموده همین جریان را نقل میکرد موقع نماز که شد از جا حرکت کرد و با آنها نماز خواند. از آنها نیز پرسیدم تمام جریان را نقل کردند(1).

روایت121.

الخرائج و الجرائح: روایت شد که حضرت صادق غلامی بنام مسلم داشت که نمیتوانست قرآن بخواند در یک شب امام باو آموخت بطوری که صبح بسیار عالی قرآن میخواند.

روایت122.

الخرائج و الجرائح: یکی از دوستان نقل کرد که من مالی برای حضرت صادق بردم در دل خود آن مال را زیاد می پنداشتم. وقتی خدمت امام رسیدم غلام خود را خواست طشتی در آخر اطاق بود دستور داد آن را بیاورد. چند کلمه ای گفت همین که غلام طشت را آورد از اطراف آن سکه های طلا میریخت آنقدر ریخت تا بین من و غلام فاصله شد. در این موقع روی بمن نموده فرمود آیا خیال میکنی ما بآنچه دست شما است احتیاج داریم هر چه از شما میگیریم برای آن است که شما را پاکیزه کنیم(2).

روایت123.

الخرائج و الجرائح: عبد الرحمن بن حجاج گفت: در راه بین مکه و مدینه با امام صادق ع بودم ایشان بر استر سوار بود و من سوار بر الاغ، احدی با ما نبود. گفتم آقای من نشانه امام چیست؟ فرمود: عبد الرحمن امام اگر به این کوه بگوید حرکت کن حرکت می کند، به خدا قسم نگاه کردم دیدم کوه حرکت می کند، امام فرمود: منظورم به تو نبود(3).

روایت124.

الخرائج و الجرائح: ابراهیم بن مهزم اسدی گفت: به مدینه آمدم و به در خانه امام صادق ع رفته در را زدم، کنیزی نزدیک شد در را باز کند، سینه اش را گرفتم و وارد شدم. امام فرمود: ابن مهزم آیا نمی دانی ولایت ما جز با تقوی و پرهیزگاری بدست نخواهد آمد، به همین خاطر با خدا عهد بستم که هرگز مثل این کار را انجام ندهم(4).

ص: 101


1- . الخرائج و الجرائح: 233 با کمی تفاوت
2- . همان: 232
3- . الخرائج و الجرائح: 233
4- . همان: 243 و در آن حدیثی از مهزم اسدی آمده نه ابراهیم بن مهزم، با کمی تفاوت ملاحظه کنید.

عَطَاؤُنَا لَکَ النُّورُ الَّذِی سَطَعَ لَکَ- لَا مَا ذَهَبْتَ إِلَیْهِ مِنَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ لَکِنْ هُوَ لَکَ هَنِیئاً مَرِیئاً عَطَاءً مِنْ رَبٍّ کَرِیمٍ فَاحْمَدِ اللَّهَ قَالَ دَاوُدُ فَسَأَلْتُ مُعَتِّباً خَادِمَهُ فَقَالَ کَانَ فِی ذَلِکَ الْوَقْتِ یُحَدِّثُ أَصْحَابَهُ مِنْهُمْ خَیْثَمَةُ وَ حُمْرَانُ وَ عَبْدُ الْأَعْلَی مُقْبِلًا عَلَیْهِمْ بِوَجْهِهِ یُحَدِّثُهُمْ بِمِثْلِ مَا ذَکَرْتَ فَلَمَّا حَضَرَتِ الصَّلَاةُ قَامَ فَصَلَّی بِهِمْ فَسَأَلْتُ هَؤُلَاءِ جَمِیعاً فَحَکَوْا لِیَ الْحِکَایَةَ(1).

«121»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ: أَنَّ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کَانَ مَوْلًی یُقَالُ لَهُ مُسْلِمٌ وَ کَانَ لَا یُحْسِنُ الْقُرْآنَ فَعَلَّمَهُ فِی لَیْلَةٍ فَأَصْبَحَ وَ قَدْ أَحْکَمَ الْقُرْآنَ.

«122»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ: حَمَلْتُ مَالًا لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَاسْتَکْثَرْتُهُ فِی نَفْسِی فَلَمَّا دَخَلْتُ عَلَیْهِ دَعَا بِغُلَامٍ وَ إِذَا طَشْتٌ فِی آخِرِ الدَّارِ فَأَمَرَهُ أَنْ یَأْتِیَ بِهِ ثُمَّ تَکَلَّمَ بِکَلَامٍ لَمَّا أَتَی بِالطَّشْتِ فَانْحَدَرَ الدَّنَانِیرُ مِنَ الطَّشْتِ حَتَّی حَالَتْ بَیْنِی وَ بَیْنَ الْغُلَامِ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَیَّ وَ قَالَ أَ تَرَی نَحْتَاجُ إِلَی مَا فِی أَیْدِیکُمْ إِنَّمَا نَأْخُذُ مِنْکُمْ مَا نَأْخُذُ لِنُطَهِّرَکُمْ (2).

«123»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ عَبْدَ الرَّحْمَنِ بْنَ الْحَجَّاجِ قَالَ: کُنْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بَیْنَ مَکَّةَ وَ الْمَدِینَةِ وَ هُوَ عَلَی بَغْلَةٍ وَ أَنَا عَلَی حِمَارٍ وَ لَیْسَ مَعَنَا أَحَدٌ فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی مَا عَلَامَةُ الْإِمَامِ قَالَ یَا عَبْدَ الرَّحْمَنِ لَوْ قَالَ لِهَذَا الْجَبَلِ سِرْ لَسَارَ فَنَظَرْتُ وَ اللَّهِ إِلَی الْجَبَلِ یَسِیرُ فَنَظَرَ إِلَیْهِ فَقَالَ إِنِّی لَمْ أَعْنِکَ (3).

«124»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ إِبْرَاهِیمَ بْنَ مِهْزَمٍ الْأَسَدِیَّ قَالَ: قَدِمْتُ الْمَدِینَةَ فَأَتَیْتُ بَابَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَسْتَفْتِحُهُ فَدَنَتْ جَارِیَةٌ لِفَتْحِ الْبَابِ فَقَرَصْتُ ثَدْیَهَا وَ دَخَلْتُ فَقَالَ یَا ابْنَ مِهْزَمٍ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ وَلَایَتَنَا لَا تُنَالُ إِلَّا بِالْوَرَعِ فَأَعْطَیْتُ اللَّهَ عَهْداً أَنِّی لَا أَعُودُ إِلَی مِثْلِهَا أَبَداً(4).

ص: 101


1- 1. المصدر السابق ص 233 بتفاوت یسیر.
2- 2. الخرائج و الجرائح ص 232.
3- 3. نفس المصدر ص 233.
4- 4. نفس المصدر ص 243 و فیه حدیث عن مهزم الأسدی لا إبراهیم بن مهزم، بتفاوت فلاحظ.

روایت125.

الخرائج و الجرائح: محمّد بن مسلم گفت خدمت حضرت صادق بودم که معلی بن خنیس با گریه داخل شد. فرمود: چرا گریه میکنی؟ گفت پشت در گروهی هستند که معتقدند بین شما و آنها فرقی نیست و شما و آنها مساوی هستید. امام سکوت کرد سپس ظرفی از خرما خواست یک دانه را برداشت به دو نصف تقسیم کرد خرما را خورد و دانه را در زمین کاشت در همان آن رویید و بزرگ شد، خرما بار آورد یکی از آن خرماها را چید و از هم شکافت از درون آن صفحه ای خارج نموده بدست معلی داد فرمود: بخوان معلی خواند بسم اللَّه الرحمن الرحیم لا اله الا اللَّه محمّد رسول اللَّه علی المرتضی و الحسن و الحسین، علی بن الحسین، یکی یکی را نام برده بود تا حسن بن علی و پسرش(1).

روایت126.

الخرائج و الجرائح: ابا مریم مدنی گفت: برای انجام حج بطرف مکه رهسپار شدم به نزدیک شجره که رسیدم سوار الاغ بودم گروهی را دیدم مشغول نماز هستند با خود گفتم زودتر بروم با آنها نماز جماعت بخوانم. همین که بآنها رسیدم حضرت صادق علیه السّلام را دیدم که مشغول تسبیح گفتن است. فرمود ابا مریم! نماز خوانده ای؟ عرض کردم نه. فرمود بخوان نماز که خواندم کوچ کردیم من زیر محمل امام راه میرفتم. با خود گفتم جای خلوتی پیدا کرده ام حالا هر چه بخواهم می پرسم، فرمود ابا مریم زیر محمل من راه میروی؟ عرض کردم آری. هم ردیف امام در محمل غلامش بنام سالم بود امام متوجه شد من زیاد برای قضای حاجت میروم فرمود دل درد داری؟ عرض کردم بله. فرمود دیشب ماهی خورده ای؟ عرض کردم بله. فرمود بعد از ماهی خرما نخوردی؟ عرض کردم نه. فرمود اگر خرما میخوردی دل درد نمی شدی. نزدیک ظهر پیاده شد، بغلام خود فرمود مقداری آب بیاور تا وضو بگیرم کناری رفت برای وضو گرفتن در موقع برگشتن چشم امام بشاخه خرمایی افتاد فرمود ای شاخه از آنچه خدا در نهاد تو آفریده بما بخوران شاخه تکانی خورد بعد سبز شد و خرما داد سپس خرمای آن زرد شد امام پیش رفت از آن خرما میل کرد و بمن نیز داد تمام این جریان سریع تر از یک چشم بر هم زدن اتفاق افتاد.

روایت127.

الخرائج و الجرائح: ابو خدیجه از مردی از قبیله کنده که جلّاد بنی عباس بود نقل کرد: که وقتی امام صادق ع و اسماعیل را پیش منصور آوردند دستور داد آن دو را بکشند. آن دو را در اطاقی زندانی کرده بود.

نیمه شب حضرت صادق را بیرون آورده گردن زد،

ص: 102


1- . الخرائج و الجرائح: 233
«125»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ مُحَمَّدَ بْنَ مُسْلِمٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ الْمُعَلَّی بْنُ خُنَیْسٍ بَاکِیاً قَالَ وَ مَا یُبْکِیکَ قَالَ بِالْبَابِ قَوْمٌ یَزْعُمُونَ أَنْ لَیْسَ لَکُمْ عَلَیْنَا فَضْلٌ وَ أَنَّکُمْ وَ هُمْ شَیْ ءٌ وَاحِدٌ فَسَکَتَ ثُمَّ دَعَا بِطَبَقٍ مِنْ تَمْرٍ فَحَمَلَ مِنْهُ تَمْرَةً فَشَقَّهَا نِصْفَیْنِ وَ أَکَلَ التَّمْرَ وَ غَرَسَ النَّوَی فِی الْأَرْضِ فَنَبَتَتْ فَحَمَلَتْ بُسْراً وَ أَخَذَ مِنْهَا وَاحِدَةً فَشَقَّهَا وَ أَخْرَجَ مِنْهُ وَرَقاً وَ دَفَعَهُ إِلَی الْمُعَلَّی وَ قَالَ اقْرَأْهُ فَإِذَا فِیهِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ- مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ الْمُرْتَضَی- الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ وَاحِداً وَاحِداً إِلَی الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ وَ ابْنِهِ (1).

«126»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ أَبَا مَرْیَمَ الْمَدَنِیَّ قَالَ: خَرَجْتُ إِلَی الْحَجِّ فَلَمَّا صِرْتُ قَرِیباً مِنَ الشَّجَرَةِ خَرَجْتُ عَلَی حِمَارٍ لِی قُلْتُ أُدْرِکُ الْجَمَاعَةَ وَ أُصَلِّی مَعَهُمْ فَنَظَرْتُ إِلَی الْجَمَاعَةِ یُصَلُّونَ فَأَتَیْتُهُمْ فَإِذَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مُحْتَبٍ بِرِدَائِهِ یُسَبِّحُ فَقَالَ صَلَّیْتَ یَا أَبَا مَرْیَمَ قُلْتُ لَا قَالَ صَلِّ فَصَلَّیْتُ ثُمَّ ارْتَحَلْنَا فَسِرْتُ تَحْتَ مَحْمِلِهِ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی قَدْ خَلَوْتُ بِهِ الْیَوْمَ فَأَسْأَلُهُ عَمَّا بَدَا لِی فَقَالَ یَا أَبَا مَرْیَمَ تَسِیرُ تَحْتَ مَحْمِلِی قُلْتُ نَعَمْ وَ کَانَ زَمِیلُهُ غُلَاماً لَهُ یُقَالُ لَهُ سَالِمٌ فَرَآنِی کَثِیرَ الِاخْتِلَافِ قَالَ أَرَاکَ کَثِیرَ الِاخْتِلَافِ أَ بِکَ بَطَنٌ (2)

قُلْتُ نَعَمْ قَالَ أَکَلْتَ الْبَارِحَةَ حِیتَاناً قُلْتُ نَعَمْ قَالَ فَأَتْبَعْتَهَا بِتَمَرَاتٍ قُلْتُ لَا قَالَ أَمَا إِنَّکَ لَوْ أَتْبَعْتَهَا بِتَمَرَاتٍ مَا ضَرَّکَ فَسِرْنَا حَتَّی إِذَا کَانَ وَقْتُ الزَّوَالِ نَزَلَ فَقَالَ یَا غُلَامُ هَاتِ مَاءً أَتَوَضَّأْ بِهِ فَنَاوَلَهُ فَدَخَلَ إِلَی مَوْضِعٍ یَتَوَضَّأُ فَلَمَّا خَرَجَ إِذَا هُوَ بِجِذْعٍ

فَدَنَا مِنْهُ فَقَالَ یَا جِذْعُ أَطْعِمْنَا مِمَّا خَلَقَ اللَّهُ فِیکَ قَالَ رَأَیْتُ الْجِذْعَ یَهْتَزُّ ثُمَّ اخْضَرَّ ثُمَّ أَطْلَعَ ثُمَّ اصْفَرَّ ثُمَّ ذَهَبَ فَأَکَلَ مِنْهُ وَ أَطْعَمَنِی کُلُّ ذَلِکَ أَسْرَعُ مِنْ طَرْفَةِ عَیْنٍ.

«127»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ أَبَا خَدِیجَةَ رَوَی عَنْ رَجُلٍ مِنْ کِنْدَةَ وَ کَانَ سَیَّافَ بَنِی الْعَبَّاسِ قَالَ: لَمَّا جَاءَ أَبُو الدَّوَانِیقِ بِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ إِسْمَاعِیلَ أَمَرَ بِقَتْلِهِمَا وَ هُمَا مَحْبُوسَانِ فِی بَیْتٍ فَأَتَی عَلَیْهِ اللَّعْنَةُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لَیْلًا فَأَخْرَجَهُ وَ ضَرَبَهُ بِسَیْفِهِ حَتَّی قَتَلَهُ

ص: 102


1- 1. نفس المصدر ص 233.
2- 2. البطن: محرکة، داء البطن.

بعد اسماعیل را برای کشتن پیش آورد اسماعیل با او در آویخت بالاخره پس از ساعتی او را هم کشت سپس پیش منصور برگشت. پرسید چه کردی؟ گفت هر دو را کشتم و تو را از دست آنها راحت کردم. فردا صبح مشاهده کردند هر دو زنده نشسته اند و اجازه ورود خواستند! منصور بجلاد گفت مگر تو نگفتی آنها را کشته ام گفت چرا من آنها را خوب میشناسم همان طوری که تو را می شناسم. منصور گفت برو بهمان محلی که دیشب آنها را کشتی. وقتی بآنجا رفت دید دو شتر کشته روی زمین افتاده است، با کمال تعجب برگشت سر بزیر انداخت. منصور باو گفت مبادا این جریان را کسی از تو بشنود این جریان شبیه این آیه شد که خداوند میفرماید: «وَ ما قَتَلُوهُ وَ ما صَلَبُوهُ وَ لکِنْ شُبِّهَ لَهُمْ»(1) {و حال آنکه آنان او را نکشتند و مصلوبش نکردند، لیکن امر بر آنان مشتبه شد} .

روایت128.

الخرائج و الجرائح: عیسی بن مهران گفت: مرد ثروتمندی از ما وراء النهر خراسان که دوستدار اهل بیت بود هر سال بمکه میرفت و بر خود لازم کرده بود که در هر سال از مال خویش هزار دینار برای حضرت صادق علیه السّلام ببرد. همسرش دختر عموی او بود که از نظر ثروت و دیانت با آن مرد مساوی بود. یک سال زنش درخواست کرد که او را هم برای انجام حج ببرد قبول کرد آن زن آماده حج شد از بهترین لباسهای خراسان کتانی و غیر کتانی و مقداری جواهرات برای زنان و دختران امام تهیه دید. شوهرش نیز هزار دینار هر سال را آماده و در یک کیسه در صندوقچه ای که زیور آلات بود قرار داد. بجانب مدینه رفت وقتی وارد مدینه شد خدمت امام صادق رسید و سلام نموده عرض کرد با همسرم آمده ام اجازه بفرمایید او خدمت بانوان شما برسد. امام اجازه داد. همسر او هدیه های خود را بین آنها تقسیم نمود و یک روز در آنجا بود پس از یک روز بمنزل خود برگشت. فردا صبح شوهرش گفت از داخل همان جعبه هزار دینار را بیاور تا خدمت امام علیه السّلام ببرم. گفت فلان محل گذاشته ام رفت قفل را گشود، لباس ها و زیور همسرش بود ولی پولی ندید. هزار دینار از همشهریان خود قرض کرد و زیور زن خود را گرو گذاشت و خدمت حضرت صادق علیه السّلام رفت. امام علیه السّلام فرمود آن پول بما رسید. عرض کرد چطور رسید با اینکه جز من و همسرم کسی از آن پول خبر نداشت. امام علیه السّلام فرمود: احتیاج بپول پیدا کردم یکی از شیعیان خود از

ص: 103


1- . الخرائج و الجرائح: 233 ، نساء / 157

ثُمَّ أَخَذَ إِسْمَاعِیلَ لِیَقْتُلَهُ فَقَاتَلَهُ سَاعَةً ثُمَّ قَتَلَهُ ثُمَّ جَاءَ إِلَیْهِ فَقَالَ مَا صَنَعْتَ قَالَ لَقَدْ قَتَلْتُهُمَا وَ أَرَحْتُکَ مِنْهُمَا فَلَمَّا أَصْبَحَ إِذَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ إِسْمَاعِیلُ جَالِسَانِ فَاسْتَأْذَنَّا فَقَالَ أَبُو الدَّوَانِیقِ لِلرَّجُلِ أَ لَسْتَ زَعَمْتَ أَنَّکَ قَتَلْتَهُمَا قَالَ بَلَی لَقَدْ أَعْرِفُهُمَا کَمَا أَعْرِفُکَ قَالَ فَاذْهَبْ إِلَی الْمَوْضِعِ الَّذِی قَتَلْتَهُمَا فِیهِ فَجَاءَ فَإِذَا بِجَزُورَیْنِ مَنْحُورَیْنِ قَالَ فَبُهِتَ وَ رَجَعَ فَنَکَسَ رَأْسَهُ وَ قَالَ لَا یَسْمَعَنَّ مِنْکَ هَذَا أَحَدٌ فَکَانَ کَقَوْلِهِ تَعَالَی فِی عِیسَی- وَ ما قَتَلُوهُ وَ ما صَلَبُوهُ وَ لکِنْ شُبِّهَ لَهُمْ (1).

«128»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ عِیسَی بْنَ مِهْرَانَ قَالَ: کَانَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ خُرَاسَانَ مِنْ وَرَاءِ النَّهَرِ وَ کَانَ مُوسِراً وَ کَانَ مُحِبّاً لِأَهْلِ الْبَیْتِ وَ کَانَ یَحُجُّ فِی کُلِّ سَنَةٍ وَ قَدْ وَظَّفَ عَلَی نَفْسِهِ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی کُلِّ سَنَةٍ أَلْفَ دِینَارٍ مِنْ مَالِهِ وَ کَانَتْ تَحْتَهُ ابْنَةُ عَمٍّ لَهُ تُسَاوِیهِ فِی الْیَسَارِ وَ الدِّیَانَةِ فَقَالَتْ فِی بَعْضِ السِّنِینَ یَا ابْنَ عَمِّ حُجَّ بِی فِی هَذِهِ السَّنَّةِ فَأَجَابَهَا إِلَی ذَلِکَ فَتَجَهَّزَتْ لِلْحَجِّ وَ حَمَلَتْ لِعِیَالِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ بَنَاتِهِ مِنْ فَوَاخِرِ ثِیَابِ خُرَاسَانَ وَ مِنَ الْجَوَاهِرِ وَ الْبَزِّ(2) أَشْیَاءَ کَثِیرَةً خَطِیرَةً وَ أَعَدَّ زَوْجُهَا أَلْفَ دِینَارٍ فِی کِیسٍ کَعَادَتِهِ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ جَعَلَ الْکِیسَ فِی رَبْعَةٍ فِیهَا حُلِیٌّ وَ طِیبٌ وَ شَخَصَ یُرِیدُ الْمَدِینَةَ فَلَمَّا وَرَدَهَا صَارَ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَسَلَّمَ عَلَیْهِ وَ أَعْلَمَهُ أَنَّهُ حَجَّ بِأَهْلِهِ وَ سَأَلَهُ الْإِذْنَ لَهَا فِی الْمَصِیرِ إِلَی مَنْزِلِهِ لِلتَّسْلِیمِ عَلَی أَهْلِهِ وَ بَنَاتِهِ فَأَذِنَ لَهَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی ذَلِکَ فَصَارَتْ إِلَیْهِمْ وَ فَرَّقَتْ عَلَیْهِمْ وَ أَجْمَلَتْ وَ أَقَامَتْ یَوْماً عِنْدَهُمْ وَ انْصَرَفَتْ فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْغَدِ قَالَ لَهَا زَوْجُهَا أَخْرِجِی تِلْکَ الرَّبْعَةَ لِتَسْلِیمِ أَلْفِ دِینَارٍ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَتْ فِی مَوْضِعِ کَذَا فَأَخَذَهَا وَ فَتَحَ الْقُفْلَ فَلَمْ یَجِدِ الدَّنَانِیرَ وَ کَانَ فِیهَا حُلِیُّهَا وَ ثِیَابُهَا فَاسْتَقْرَضَ أَلْفَ دِینَارٍ مِنْ أَهْلِ بَلَدِهِ وَ رَهَنَ الْحُلِّیَّ بِهَا وَ صَارَ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ قَدْ وَصَلَتْ إِلَیْنَا الْأَلْفَ قَالَ یَا مَوْلَایَ وَ کَیْفَ ذَلِکَ وَ مَا عَلِمَ بِهَا غَیْرِی وَ غَیْرُ بِنْتِ عَمِّی فَقَالَ مَسَّتْنَا ضَیْقَةٌ فَوَجَّهْنَا مَنْ أَتَی بِهَا مِنْ شِیعَتِی

ص: 103


1- 1. الخرائج و الجرائح ص 233 و الآیة فی الحدیث فی سورة النساء الآیة: 157.
2- 2. البز: الثیاب من الکتان أو القطن.

طایفه جن را فرستادم آورد هر وقت کار عجله ای داشته باشم یکی از آنها را میفرستم. معرفت آن مرد به امام زیادتر شد و خوشحال گردید.

زیور همسر خود را از گرو خارج کرد و بمنزل خود برگشت، دید زنش در حال جان دادن است از خدمتکار او پرسید که چه شده؟ گفت دچار دردی در قلبش شد و به این حال افتاد. او را رو بقبله نموده، پارچه رویش انداخت و چانه اش را بست. سایر لوازم از قبیل کفن و کافور تهیه دیده و قبر برایش حفر کرد. خدمت حضرت صادق رسید و تقاضا نمود که لطف فرموده بر پیکر او نماز بخواند. امام صادق دو رکعت نماز خواند بعد از نماز دعا کرد. سپس فرمود: برو پیش زنت نمرده است، وقتی برگردی او برخاسته و کارهای خانه را اداره می کند و با حال خوب بکار کردن دستور میدهد. آن مرد برگشت دید زنش همان طوری که امام فرموده سالم است بطرف مکه رهسپار شدند. حضرت صادق نیز برای انجام حج بمکه رفت آن زن در حالی که مشغول طواف بود چشمش بحضرت صادق افتاد که مردم اطرافش را گرفته اند. بشوهرش گفت این مرد کیست؟ گفت حضرت صادق است. زن سوگند خورد که این همان شخصی است که از خدا درخواست کرد روح مرا به جسد برگرداند(1).

توضیح

جزری(2) گفت: الربعة ظرفی مربع شکل شبیه جونة (قدح) است.

روایت129.

الخرائج و الجرائح: داود رقی گفت: خدمت حضرت صادق بودم جوانی گریه کنان وارد شد. گفت نذر کرده بودم که با زنم بمکه بروم وقتی وارد مدینه شدم زنم مرد. امام فرمود برگرد او نمرده عرض کرد آقا مرد من خودم روی او پارچه انداختم فرمود: تو برو جوان رفت ولی فوری برگشت لبخند میزد عرض کرد رفتم دیدم نشسته است. امام فرمود: داود ایمان آوردی؟ عرض کردم بله! امّا دلم میخواست که مطمئن شوم. روز ترویه امام فرمود: مایلم بزیارت خانه پروردگارم بروم. عرض کردم آقا حاجی ها در عرفات هستند. فرمود بعد از نماز عشاء شترم را آماده کن و زمامش را ببند، من انجام دادم. امام علیه السّلام از منزل خارج شد قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ و یس را خواند سپس سوار شد، مرا نیز پشت سر خود سوار کرد، پاسی از شب را راه رفتیم در بین راه آنچه باید انجام دهد انجام داد یک وقت فرمود این خانه خدا است اعمال خانه خدا را نیز انجام داد موقع اذان صبح که شد از جا حرکت نموده اذان و اقامه گفت مرا در پهلوی راست خود قرار داد، دو رکعت اول سوره حمد و الضحی و دو رکعت دوم قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ خواند قنوت نماز را خواند

ص: 104


1- . الخرائج و الجرائح: 233
2- . النهایة ابن اثیر 2 : 62

مِنَ الْجِنِّ فَإِنِّی کُلَّمَا أُرِیدُ أَمْراً بِعَجَلَةٍ أَبْعَثُ وَاحِداً مِنْهُمْ فَزَادَ فِی بَصِیرَةِ الرَّجُلِ وَ سُرَّ بِهِ وَ اسْتَرْجَعَ الْحُلِیَّ مِمَّنْ رَهَنَهُ ثُمَّ انْصَرَفَ إِلَی مَنْزِلِهِ فَوَجَدَ امْرَأَتَهُ تَجُودُ بِنَفْسِهَا فَسَأَلَ عَنْ خَبَرِهَا فَقَالَتْ خَدَمَتُهَا أَصَابَهَا وَجَعٌ فِی فُؤَادِهَا وَ هِیَ فِی هَذِهِ الْحَالِ فَغَمَّضَهَا وَ سَجَّاهَا وَ شَدَّ حَنَکَهَا وَ تَقَدَّمَ فِی إِصْلَاحِ مَا یَحْتَاجُ إِلَیْهِ مِنَ الْکَفَنِ وَ الْکَافُورِ وَ حَفَرَ قَبْرَهَا وَ صَارَ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأَخْبَرَهُ وَ سَأَلَهُ أَنْ یَتَفَضَّلَ بِالصَّلَاةِ عَلَیْهَا فَصَلَّی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام رَکْعَتَیْنِ وَ دَعَا ثُمَّ قَالَ لِلرَّجُلِ انْصَرِفْ إِلَی رَحْلِکَ فَإِنَّ أَهْلَکَ لَمْ تَمُتْ وَ سَتَجِدُهَا فِی رَحْلِکَ تَأْمُرُ وَ تَنْهَی وَ هِیَ فِی حَالِ سَلَامَةٍ فَرَجَعَ الرَّجُلُ فَأَصَابَهَا کَمَا وَصَفَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ثُمَّ خَرَجَ یُرِیدُ مَکَّةَ وَ خَرَجَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لِلْحَجِّ أَیْضاً فَبَیْنَمَا الْمَرْأَةُ تَطُوفُ بِالْبَیْتِ إِذَا رَأَتْ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ یَطُوفُ وَ النَّاسُ قَدْ حَفُّوا بِهِ فَقَالَتْ لِزَوْجِهَا مَنْ هَذَا الرَّجُلُ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ هَذَا وَ اللَّهِ الرَّجُلُ الَّذِی رَأَیْتُهُ یَشْفَعُ إِلَی اللَّهِ حَتَّی رَدَّ رُوحِی فِی جَسَدِی (1).

بیان

قال الجزری (2) الربعة إناء مربع کالجونة.

«129»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ دَاوُدَ الرَّقِّیَّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذْ دَخَلَ شَابٌّ یَبْکِی وَ یَقُولُ نَذَرْتُ عَلَی أَنْ أَحُجَّ بِأَهْلِی فَلَمَّا أَنْ دَخَلَتِ الْمَدِینَةَ مَاتَتْ قَالَ علیه السلام اذْهَبْ فَإِنَّهَا لَمْ تَمُتْ قَالَ مَاتَتْ وَ سَجَّیْتُهَا قَالَ اذْهَبْ فَخَرَجَ وَ رَجَعَ ضَاحِکاً وَ قَالَ دَخَلْتُ عَلَیْهَا وَ هِیَ جَالِسَةٌ قَالَ یَا دَاوُدُ أَ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قُلْتُ بَلی وَ لکِنْ لِیَطْمَئِنَّ قَلْبِی فَلَمَّا کَانَ یَوْمُ التَّرْوِیَةِ قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَدِ اشْتَقْتُ إِلَی بَیْتِ رَبِّی قُلْتُ یَا سَیِّدِی هَذِهِ عَرَفَاتٌ قَالَ إِذَا صَلَّیْتُ الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ فَأَرْحِلْ نَاقَتِی وَ شُدَّ زِمَامَهَا فَفَعَلْتُ فَخَرَجَ وَ قَرَأَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ یس ثُمَّ اسْتَوَی عَلَیْهَا وَ أَرْدَفَنِی خَلْفَهُ فَسِرْنَا هَوْناً فِی اللَّیْلِ وَ فَعَلَ فِی مَوَاضِعَ مَا کَانَ یَنْبَغِی فَقَالَ هَذَا بَیْتُ اللَّهُ فَفَعَلَ مَا کَانَ یَنْبَغِی فَلَمَّا طَلَعَ الْفَجْرُ قَامَ فَأَذَّنَ وَ أَقَامَ وَ أَقَامَنِی عَنْ یَمِینِهِ وَ قَرَأَ فِی أَوَّلِ الرَّکْعَةِ الْحَمْدُ وَ الضُّحَی وَ فِی الثَّانِیَةِ الْحَمْدُ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ثُمَّ قَنَتَ ثُمَ

ص: 104


1- 1. نفس المصدر ص 233.
2- 2. النهایة لابن الأثیر ج 2 ص 62.

آنگاه سلام داده نشست همین که خورشید طلوع کرد آن جوان با زنش رد شد، زن بشوهر خود گفت همین آقا از خدا درخواست کرد که من زنده شدم.

روایت130.

الخرائج و الجرائح: عبد الحمید جرجانی گفت: غلامی برایم مقداری تخم پرندگان جنگلی آورد چند قسم بود گفتم اینها تخم چیست؟ گفت تخم مرغابی است من نخوردم تصمیم گرفتم از حضرت صادق علیه السّلام در این باره سؤال کنم، وارد مدینه شدم و خدمت آقا رسیدم مسائل خود را سؤال کردم اما آن مسأله را فراموش نمودم. حرکت کردیم موقعی از آن مسأله یادم آمد که زمام قطار شترها در دستم بود، افسار را به دوستم سپردم و خدمت امام علیه السّلام رسیدم عده ی زیادی خدمتش بودند من روبروی آقا ایستادم سر بطرف من بلند کرده فرمود: عبد الحمید برای ما مرغابی می آوری عرض کردم آقا جواب مرا دادی برگشتم و بدوستان خود ملحق شدم.

روایت131.

الخرائج و الجرائح: شعیب عقرقوفی گفت من و علی بن ابی حمزه و ابو بصیر خدمت حضرت صادق رسیدیم من سیصد دینار همراهم بود جلوی امام گرفتم آن جناب مقداری برداشت و بقیه را برگرداند. فرمود بقیه را بگذار همان جایی که برداشته ای. ابو بصیر گفت: از شعیب پرسیدم آن دینارها که امام برگرداند چه وضعی داشت. گفت: آنها را از پول برادرم عروة برداشتم او خبر نداشت. گفت: حضرت صادق بتو برگرداند این خود نشانه ی امامت بود. دینارها را شمرد صد دینار بود بدون کم و کاست.

روایت132.

کشف الغمة: از دلایل حمیری مانند آن را روایت کرده است(1).

روایت133.

الخرائج و الجرائح: شعیب گفت: خدمت امام ششم علیه السّلام رسیدم پرسید هم رفیق تو کیست؟ عرض کردم: مرد شایسته نیکوکاری است بنام ابو موسی بقال. فرمود: به او احترام بگذار و به او بسیار نیکی کن او بگردن تو حقوق زیادی دارد. اولین حق همین است که از دوستان دینی تو است و رفیق همسفرت هست گفتم: آقا اگر بتوانم نمیگذارم روی زمین پا بگذارد. فرمود: هر چه میتوانی نسبت باو نیکی کن. عرض کردم اگر از این کمتر هم سفارش میفرمودی من رعایت او را میکردم. گفت: رفتیم

ص: 105


1- . کشف الغمة 2 : 419

سَلَّمَ وَ جَلَسَ فَلَمَّا طَلَعَتِ الشَّمْسُ مَرَّ الشَّابُّ وَ مَعَهُ الْمَرْأَةُ فَقَالَتْ لِزَوْجِهَا هَذَا الَّذِی شَفَّعَ إِلَی اللَّهِ فِی إِحْیَائِی.

«130»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ عَبْدَ الْحَمِیدِ الْجُرْجَانِیَّ قَالَ: أَتَانِی غُلَامٌ بِبَیْضِ الْأَجَمَةِ(1) فَرَأَیْتُهُ مُخْتَلِفاً فَقُلْتُ لِلْغُلَامِ مَا هَذَا الْبَیْضُ قَالَ هَذَا بَیْضُ دُیُوکِ الْمَاءِ فَأَبَیْتُ أَنْ آکُلَ مِنْهُ شَیْئاً حَتَّی أَسْأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَدَخَلْتُ الْمَدِینَةَ فَأَتَیْتُهُ فَسَأَلْتُهُ عَنْ مَسَائِلِی وَ نَسِیتُ تِلْکَ الْمَسْأَلَةَ فَلَمَّا ارْتَحَلْنَا ذَکَرْتُ الْمَسْأَلَةَ وَ رَأْسُ الْقِطَارِ(2)

بِیَدِی فَرَمَیْتُ إِلَی بَعْضِ أَصْحَابِی وَ مَضَیْتُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ فَوَجَدْتُ عِنْدَهُ خَلْقاً کَثِیراً فَقُمْتُ تُجَاهَ وَجْهِهِ فَرَفَعَ رَأْسَهُ إِلَیَّ وَ قَالَ یَا عَبْدَ الْحَمِیدِ لَنَا تَأْتِی دُیُوکٌ هَبِرٌ فَقُلْتُ أَعْطَیْتَنِی الَّذِی أُرِیدُ فَانْصَرَفْتُ وَ لَحِقْتُ بِأَصْحَابِی.

«131»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ شُعَیْبَ الْعَقَرْقُوفِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ أَنَا وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی حَمْزَةَ وَ أَبُو بَصِیرٍ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ مَعِی ثَلَاثُمِائَةِ دِینَارٍ قَبَّضْتُهَا قُدَّامَهُ فَأَخَذَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ قَبْضَةً مِنْهَا لِنَفْسِهِ وَ رَدَّ الْبَاقِیَ عَلَیَّ وَ قَالَ رُدَّ هَذِهِ إِلَی مَوْضِعِهَا الَّذِی أَخَذْتَهَا مِنْهُ وَ قَالَ أَبُو بَصِیرٍ یَا شُعَیْبُ مَا حَالُ هَذِهِ الدَّنَانِیرِ الَّتِی رَدَّهَا عَلَیْکَ قُلْتُ أَخَذْتُهَا مِنْ عُرْوَةِ أَخِی سِرّاً وَ هُوَ لَا یَعْلَمُ فَقَالَ أَبُو بَصِیرٍ أَعْطَاکَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَلَامَةَ الْإِمَامَةِ فَعَدَّ الدَّنَانِیرَ فَإِذَا هِیَ مِائَةٌ لَا تَزِیدُ وَ لَا تَنْقُصُ.

«132»

کشف، [کشف الغمة] مِنْ دَلَائِلِ الْحِمْیَرِیِّ: مِثْلَهُ (3).

«133»

یج، [الخرائج و الجرائح] رَوَی شُعَیْبٌ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَیْهِ فَقَالَ لِی مَنْ کَانَ زَمِیلُکَ قُلْتُ الْخَیِّرُ الْفَاضِلُ أَبُو مُوسَی الْبَقَّالُ قَالَ اسْتَوْصِ بِهِ خَیْراً فَإِنَّ لَهُ عَلَیْکَ حُقُوقاً کَثِیرَةً فَأَمَّا أَوَّلُهُنَّ فَمَا أَنْتَ عَلَیْهِ مِنْ دِینِ اللَّهِ وَ حَقِّ الصُّحْبَةِ قُلْتُ لَوِ اسْتَطَعْتُ مَا مَشَی عَلَی الْأَرْضِ قَالَ اسْتَوْصِ بِهِ خَیْراً قُلْتُ دُونَ هَذَا أَکْتَفِی بِهِ مِنْکَ قَالَ فَخَرَجْنَا

ص: 105


1- 1. الاجمة: الشجر الکثیر الملتف، و مأوی الأسد.
2- 2. القطار: من الإبل: قطعة منها یلی بعضها بعضا علی نسق واحد جمع قطر و قطرات.
3- 3. کشف الغمّة ج 2 ص 419.

تا بمحلی بنام وتقر(1) رسیدیم پیاده شدم بغلامان خود دستور دادم برای شتران علف بریزند و غذا بپزند. آنها مشغول کار خود شدند. دیدم ابو موسی کوزه ای بدست گرفته برای وضو گرفتن بجانبی میرود داخل یک گودال شد. غلامها اطلاع دادند که غذا حاضر است گفتم بروید ابو موسی را پیدا کنید به آن طرف رفتند هر چه جستجو کردند او را نیافتند با خدا پیمان بستم که از این محل تا سه روز نروم و او را جستجو کنم تا مگر این گونه درباره او کوتاهی نکرده باشم. چند نفر از اعراب بیابانی را اجیر گرفتم و گفتم هر کس او را پیدا کند ده هزار درهم باو میدهم سه روز از پی او گشتند در روز چهارم با ناامیدی برگشتند و گفتند دوست ترا جنیان برده اند اینجا سرزمینی است که شیاطین و جنی زیاد دارد عده زیادی اینجا گم شده اند ما صلاح میدانیم از اینجا کوچ کنی. پس از شنیدن این حرف کوچ کردم بالاخره بکوفه رسیدم جریان را بخانواده اش گفتم. سال بعد خدمت حضرت صادق رسیدم فرمود شعیب من بتو سفارش نکردم مواظب ابو موسی باش و از هر نیکی در باره او فروگذاری نکن. عرض کردم چرا آقا ولی او خودش رفت. فرمود: خدا او را رحمت کند اگر مقام او را در بهشت ببینی خوشحال خواهی شد. ابو موسی نزد خدا درجه ای داشت که جز با همین گرفتاری به آن مقام نمی رسید.

توضیح

عبارت ما مشی علی الأرض یعنی: او را با مرکبم می برم یا او را بر روی کتفم خواهم برد، که مبالغه در بزرگداشت و احترام است.

گفته می شود أبلاه عذرا یعنی برایش عذر آوردم و آن را پذیرفت. عبارت: ألا و قد اختطف یعنی: جن و شیاطین او را برده اند، إن هذه بلاد محضورة یعنی: جن و شیاطین در آن حضور دارند. گفته می شود: مکان محتضر و محضور منظور آن است که شیاطین در آن حاضر می شوند. و به احتمال بعید منظور آن است که حیوانات وحشی آن را برده اند. در یکی از نسخه ها محصورة آمده با صاد بدون نقطه یعنی سرزمینی که زیاد شناخته شده نیست، ما در آن سیر کردیم ولی او را نیافتیم و معنای اول واضح تر و بارزتر است.

ص: 106


1- . وتقر باید وتیر باشد که آبگیری است پایین مکه متعلق بقبیله خزاعه.

حَتَّی نَزَلْنَا مَنْزِلًا فِی الطَّرِیقِ یُقَالُ لَهُ وتقر(1)

فَنَزَلْنَاهُ وَ أَمَرْتُ الْغِلْمَانَ أَنْ یَکْفُوا الْإِبِلَ الْعَلَفَ وَ یَصْنَعُوا طَعَاماً فَفَعَلُوا وَ نَظَرْتُ إِلَی أَبِی مُوسَی وَ مَعَهُ کُوزٌ مِنْ مَاءٍ وَ أَخَذَ طَرِیقَهُ لِلْوُضُوءِ وَ أَنَا أَنْظُرُ حَتَّی هَبَطَ فِی وَهْدَةٍ(2) مِنَ الْأَرْضِ وَ أَدْرَکَ الطَّعَامُ فَقَالَ لِیَ الْغِلْمَانُ قَدْ أَدْرَکَ الطَّعَامُ قُلْتُ اطْلُبُوا أَبَا مُوسَی فَإِنَّهُ أَخَذَ فِی هَذَا الْوَجْهِ یَتَوَضَّأُ فَطَلَبُوهُ الْغِلْمَانُ فَلَمْ یُصِیبُوهُ فَأَعْطَیْتُ اللَّهَ عَهْداً أَنْ لَا أَبْرَحَ مِنَ الْمَوْضِعِ الَّذِی أَنَا فِیهِ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ أَطْلُبُهُ حَتَّی أُبْلِیَ إِلَی اللَّهِ عُذْراً فَاکْتَرَیْتُ الْأَعْرَابَ فِی طَلَبِهِ وَ جَعَلْتُ لِمَنْ جَاءَ بِهِ عَشَرَةَ آلَافِ دِرْهَمٍ فَانْطَلَقَ الْأَعْرَابُ فِی طَلَبِهِ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ فَلَمَّا کَانَ الْیَوْمُ الرَّابِعُ أَتَانِی الْقَوْمُ وَ أَیِسُوا مِنْهُ فَقَالُوا یَا عَبْدَ اللَّهِ مَا نَرَی صَاحِبَکَ إِلَّا وَ قَدِ اخْتُطِفَ إِنَّ هَذِهِ بِلَادٌ مَحْضُورَةٌ فُقِدَ فِیهَا غَیْرُ وَاحِدٍ وَ نَحْنُ نَرَی لَکَ أَنْ تَرْتَحِلَ مِنْهَا فَلَمَّا قَالُوا لِی هَذِهِ الْمَقَالَةَ ارْتَحَلْتُ حَتَّی قَدِمْنَا الْکُوفَةَ وَ أَخْبَرْتُ أَهْلَهُ بِقِصَّتِهِ وَ خَرَجْتُ مِنْ قَابِلٍ حَتَّی دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لِی یَا شُعَیْبُ لَمْ آمُرْکَ أَنْ تَسْتَوْصِیَ بِأَبِی مُوسَی الْبَقَّالِ خَیْراً قُلْتُ بَلَی وَ لَکِنْ ذَهَبَ حَیْثُ ذَهَبَ فَقَالَ رَحِمَ اللَّهُ أَبَا مُوسَی لَوْ رَأَیْتَ مَنَازِلَ أَبِی مُوسَی فِی الْجَنَّةِ لَأَقَرَّ اللَّهُ عَیْنَکَ کَانَتْ لِأَبِی مُوسَی دَرَجَةٌ عِنْدَ اللَّهِ لَمْ یَکُنْ یَنَالُهَا إِلَّا بِالَّذِی ابْتُلِیَ بِهِ.

بیان

قوله ما مشی علی الأرض أی أحمله علی مرکوبی أو علی کتفی مبالغة فی إکرامه.

و یقال أبلاه عذرا أی أداه إلیه فقبله قوله ألا و قد اختطف أی اختطفته الجن و الشیاطین إن هذه بلاد محضورة أی تحضره الجن و الشیاطین یقال مکان محتضر و محضور أی تحضره الشیاطین و یحتمل علی بُعْدٍ أن یکون المراد اختطاف السبع و فی بعض النسخ محصورة بالصاد المهملة أی بلاد معلومة قلیلة سرنا فیها فلم نجده و الأول أظهر.

ص: 106


1- 1. و تقر: کذا فی نسخة الکمبانیّ و مطبوعة تبریز و الظاهر أنّها مصحف« و تیر» اسم ماء بأسفل مکّة لخزاعة.
2- 2. الوهدة: الأرض المنخفضة. و الهوة فی الأرض.

روایت134.

الخرائج و الجرائح: عثمان بن عیسی گفت: مردی خدمت امام صادق ع از اینکه برادران و پسر عموهایش در مورد منزل باو سختگیری میکنند شکایت کرده، تقاضا کرد در این مورد اقدامی بفرماید. فرمود صبر کن. آن سال گذشت، سال بعد آمد همان شکایت را نمود باز فرمود صبر کن در سفر سوم آمد و باز شکایت کرد، فرمود صبر کن که خداوند بزودی فرجی بتو میدهد. همه آنها مردند خدمت امام علیه السّلام رفت، فرمود بستگانت چه کردند؟ عرض کرد مردند. فرمود: این مرگ بواسطه آزاری بود که بتو روا میداشتند و ارتباط خویشاوندی را با تو قطع می نمودند.

روایت135.

الخرائج و الجرائح: طیالسی گفت: از مکه بطرف مدینه میرفتم دو شبانه روز راه بمدینه مانده بود که شترم با وسایل خوراکی و پول و چیزهای دیگری که مال مردم بود و بمن سپرده بودند گم شد. خدمت حضرت صادق رسیدم و شکایت حال خود را نمودم. فرمود داخل مسجد شو. بگو خدایا من برای زیارت خانه تو آمده ام مرکب سواریم گم شده آن را بمن برگردان. همین طور که مشغول دعا بودم شنیدم یک نفر جلو مسجد فریاد میزند صاحب شتر بیا شتر خود را بگیر از دیشب ما را اذیت کرده ای. شترم را گرفتم یک نخ از آن کم و زیاد نشده بود.

روایت136.

الخرائج و الجرائح: عبد العزیز گفت: من نسبت ربوبیت به اهل بیت می دادم، روزی نزد امام صادق ع رفتم فرمود: عبدالعزیز آبی بیاور تا وضو بگیرم آب آوردم وقتی وارد شد تا وضو بگیرد با خود گفتم این همان کسی است من در مورد او چنین حرف هایی می زدم آن وقت وضو می گیرد، امام خارج شد فرمود: عبد العزیز بالاتر از توان ساختمان بر روی آن قرار نده زیرا ویران می شود، ما بندگان مخلوق خداوند هستیم(1).

روایت137.

الخرائج و الجرائح: سلیمان بن خالد گفت: خدمت حضرت صادق بودم مشغول نوشتن نامه هایی برای بغداد بود، من میخواستم با ایشان وداع کنم. فرمود به بغداد میروی؟ عرض کردم آری. فرمود: به غلام من در رساندن نامه ها کمک کن. من در صحن حیاط راه میرفتم با خود فکر میکردم که این شخص حجت خدا بر مردم است آن وقت به ابی ایوب جزری و فلان و بهمان نامه مینویسد و حاجت خود را از آنها می خواهد. همین که نزدیک در خانه رسیدم مرا صدا زد فرمود: سلیمان تو تنها بیا، برگشتم. فرمود نامه مینویسم و به آنها اطلاع میدهم که من بنده خدایم و به آنها احتیاج دارم .

ص: 107


1- . الخرائج و الجرائح: 234
«134»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ عُثْمَانَ بْنَ عِیسَی قَالَ: قَالَ رَجُلٌ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ضَیَّقَ إِخْوَتِی وَ بَنُو عَمِّی عَلَیَّ الدَّارَ فَلَوْ تَکَلَّمْتَ قَالَ اصْبِرْ فَانْصَرَفْتُ سَنَتِی ثُمَّ عُدْتُ مِنْ قَابِلٍ فَشَکَوْتُهُمْ إِلَیْهِ قَالَ اصْبِرْ ثُمَّ عُدْتُ فِی السَّفَرَةِ الثَّالِثَةِ فَقَالَ اصْبِرْ سَیَجْعَلُ اللَّهُ لَکَ فَرَجاً فَمَاتُوا کُلُّهُمْ فَخَرَجْتُ إِلَیْهِ فَقَالَ مَا فَعَلَ أَهْلُ بَیْتِکَ قُلْتُ مَاتُوا قَالَ هُوَ مَا صَنَعُوا بِکَ لِعُقُوقِهِمْ إِیَّاکَ وَ قَطْعِهِمْ رَحِمَکَ.

«135»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ الطَّیَالِسِیَّ قَالَ: جِئْتُ مِنْ مَکَّةَ إِلَی الْمَدِینَةِ فَلَمَّا کُنْتُ عَلَی لَیْلَتَیْنِ مِنَ الْمَدِینَةِ ذَهَبَتْ رَاحِلَتِی وَ عَلَیْهَا نَفَقَتِی وَ مَتَاعِی وَ أَشْیَاءُ کَانَتْ لِلنَّاسِ مَعِی فَأَتَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَشَکَوْتُ إِلَیْهِ فَقَالَ ادْخُلِ الْمَسْجِدَ فَقُلِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَتَیْتُکَ زَائِراً لِبَیْتِکَ الْحَرَامِ وَ إِنَّ رَاحِلَتِی قَدْ ذَهَبَتْ فَرُدَّهَا عَلَیَّ فَجَعَلْتُ أَدْعُو فَإِذَا مُنَادٍ یُنَادِی عَلَی بَابِ الْمَسْجِدِ یَا صَاحِبَ الرَّاحِلَةِ اخْرُجْ فَخُذْ رَاحِلَتَکَ فَقَدْ آذَیْتَنَا مُنْذُ اللَّیْلَةِ فَأَخَذْتُهَا وَ مَا فَقَدْتُ مِنْهَا خَیْطاً وَاحِداً.

«136»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عَبْدِ الْعَزِیزِ قَالَ: کُنْتُ أَقُولُ بِالرُّبُوبِیَّةِ فِیهِمْ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ یَا عَبْدَ الْعَزِیزِ ضَعْ مَاءً أَتَوَضَّأْ فَفَعَلْتُ فَلَمَّا دَخَلَ یَتَوَضَّأُ قُلْتُ فِی نَفْسِی هَذَا الَّذِی قُلْتُ فِیهِ مَا قُلْتُ یَتَوَضَّأُ فَلَمَّا خَرَجَ قَالَ یَا عَبْدَ الْعَزِیزِ- لَا تَحْمِلُ عَلَی الْبِنَاءِ فَوْقَ مَا یُطِیقُ فَیَهْدِمَ إِنَّا عَبِیدٌ مَخْلُوقُونَ (1).

«137»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ هُوَ یَکْتُبُ کُتُباً إِلَی بَغْدَادَ وَ أَنَا أُرِیدُ أَنْ أُوَدِّعَهُ فَقَالَ تَجِی ءُ إِلَی بَغْدَادَ قُلْتُ بَلَی قَالَ تُعِینُ مَوْلَایَ هَذَا بِدَفْعِ کُتُبِهِ فَفَکَّرْتُ وَ أَنَا فِی صَحْنِ الدَّارِ أَمْشِی فَقُلْتُ هَذَا حُجَّةُ اللَّهِ عَلَی خَلْقِهِ یَکْتُبُ إِلَی أَبِی أَیُّوبَ الْجَزَرِیِّ وَ فُلَانٍ وَ فُلَانٍ یَسْأَلُهُمْ حَوَائِجَهُ فَلَمَّا صِرْنَا إِلَی بَابِ الدَّارِ صَاحَ بِی یَا سُلَیْمَانُ ارْجِعْ أَنْتَ وَحْدَکَ فَرَجَعْتُ فَقَالَ کَتَبْتُ إِلَیْهِمْ لِأُخْبِرَهُمْ أَنِّی عَبْدٌ وَ لِی إِلَیْهِمْ حَاجَةٌ.

ص: 107


1- 1. الخرائج و الجرائح ص 234.

روایت138.

الخرائج و الجرائح: اسحاق بن عمار گفت: بحضرت صادق عرض کردم مقداری سرمایه دارم که با مردم معامله میکنم میترسم پیش آمدی بشود و سرمایه ام از بین برود فرمود: تا فصل بهار سرمایه خود را جمع کن. اسحاق در ماه ربیع از دنیا رفت.

روایت139.

الخرائج و الجرائح: پسر سماعة بن مهران گفت: خدمت امام صادق علیه السّلام بودم به غلامش فرمود برایم آب زمزم بیاور شنیدم میگوید خدایا او را کور و گنگ و کر بگردان. غلام با گریه برگشت، فرمود چه شده؟ گفت فلان مرد قریشی مرا زد و مانع از برداشتن آب شد. فرمود برگرد من کارش را ساختم وقتی غلام برگشت دید کور و کر و لال شده و مردم اطرافش را گرفته اند.

روایت140.

الخرائج و الجرائح: بحر خیاط گفت پیش فطر بن خلیفه بودم که پسر ملاح آمد نشست بمن نگاه میکرد فطر باو گفت سخن خود را بگو ناراحت نباش. ابن ملاح گفت: داستان عجیبی از حضرت صادق برایت بگویم. تنها خدمت ایشان نشسته بودم با من صحبت میکرد ناگاه دست خود را به یک قسمت از مسجد زد مثل اشخاصی که در اندیشه زیادی فرو رفته اند گفت: إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ عرض کردم آقا چه شد. فرمود: عمویم زید را هم اکنون کشتند. از جای حرکت کرده رفت، من سخن او را یادداشت کردم که در چه ساعت و روزی بود بعد بجانب کوفه رفتم در بین راه با سواری برخورد نمودم او گفت زید بن علی در روز فلان و ساعت فلان کشته شد مطابق آنچه حضرت صادق فرمود بود. فطر بن خلیفه گفت او دارای علم زیادی است.

روایت141.

الخرائج و الجرائح: علاء بن سیابه گفت: مردی خدمت امام صادق علیه السّلام رسید ایشان مشغول نماز بود، هد هدی کنار سر مبارک امام بر زمین نشست پس از سلام بجانب هدهد توجه نمود. آن مرد گفت آقا آمده ام سؤالی بکنم چیز عجیب تری دیدم. فرمود: چه چیز؟ گفتم کاری که هدهد کرد. فرمود پیش من آمد از ماری که جوجه های او را میخورد شکایت کرد، دعا کردم و خداوند مار را کشت. عرض کردم آقا هیچ بچه ای برای من زنده نمی ماند هر بچه ای که زنم میزاید میمیرد. فرمود: زنده نماندن بچه برای تو از این جنس نیست، ولی وقتی بمنزل خود برگشتی سگ ماده ای بمنزل شما می آید زنت میخواهد باو خوراکی بدهد بگو چیزی باو ندهد. به آن سگ ماده بگو حضرت صادق بمن دستور داده بتو بگویم از ما کناره بگیری خدا ترا لعنت کند.

ص: 108

«138»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ إِسْحَاقَ بْنَ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ لَنَا أَمْوَالًا نُعَامِلُ بِهَا النَّاسَ وَ أَخَافُ حَدَثاً یُفَرِّقُ أَمْوَالَنَا قَالَ اجْمَعْ مَالَکَ إِلَی شَهْرِ رَبِیعٍ فَمَاتَ إِسْحَاقُ فِی شَهْرِ رَبِیعٍ.

«139»

یج، [الخرائج و الجرائح] رَوَی ابْنُ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ: کُنَّا عِنْدَهُ علیه السلام فَقَالَ یَا غُلَامُ ائْتِنَا بِمَاءِ زَمْزَمَ ثُمَّ سَمِعْتُهُ یَقُولُ اللَّهُمَّ أَعْمِ بَصَرَهُ اللَّهُمَّ أَخْرِسْ لِسَانَهُ اللَّهُمَّ أَصِمَّ سَمْعَهُ قَالَ فَرَجَعَ الْغُلَامُ یَبْکِی فَقَالَ مَا لَکَ قَالَ إِنَّ فُلَانَ الْقُرَشِیِّ ضَرَبَنِی وَ مَنَعَنِی مِنَ السِّقَاءِ قَالَ ارْجِعْ فَقَدْ کُفِیتَهُ فَرَجَعَ وَ قَدْ عَمِیَ وَ صَمَّ وَ خَرِسَ وَ قَدِ اجْتَمَعَ عَلَیْهِ النَّاسُ.

«140»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ بَحْرَ الْخَیَّاطِ قَالَ: کُنْتُ قَاعِداً عِنْدَ فِطْرِ بْنِ خَلِیفَةَ فَجَاءَ ابْنُ الْمَلَّاحِ فَجَلَسَ یَنْظُرُ إِلَیَّ فَقَالَ لِی فِطْرٌ حَدِّثْ إِنْ أَرَدْتَ وَ لَیْسَ عَلَیْکَ بَأْسٌ فَقَالَ ابْنُ الْمَلَّاحِ أُخْبِرُکَ بِأُعْجُوبَةٍ رَأَیْتُهَا مِنِ ابْنِ الْبَکْرِیَّةِ یَعْنِی الصَّادِقَ قَالَ مَا هُوَ قَالَ کُنْتُ قَاعِداً وَحْدِی أُحَدِّثُهُ وَ یُحَدِّثُنِی إِذْ ضَرَبَ یَدَهُ إِلَی نَاحِیَةِ الْمَسْجِدِ شِبْهَ المفتکر [الْمُتَفَکِّرِ] ثُمَّ اسْتَرْجَعَ فَقَالَ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ قُلْتُ مَا لَکَ قَالَ قُتِلَ عَمِّی زَیْدٌ السَّاعَةَ ثُمَّ نَهَضَ فَذَهَبَ فَکَتَبْتُ قَوْلَهُ فِی تِلْکَ السَّاعَةِ وَ فِی ذَلِکَ الشَّهْرِ ثُمَّ أَقْبَلْتُ إِلَی

الْفُرَاتِ فَلَمَّا کُنْتُ فِی الطَّرِیقِ اسْتَقْبَلَنِی رَاکِبٌ فَقَالَ قُتِلَ زَیْدُ بْنُ عَلِیٍّ فِی یَوْمِ کَذَا فِی سَاعَةِ کَذَا عَلَی مَا قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ فِطْرُ بْنُ خَلِیفَةَ إِنَّ عِنْدَ الرَّجُلِ عِلْماً جَمّاً.

«141»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ العَلَاءَ بْنَ سَیَابَةَ قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ هُوَ یُصَلِّی فَجَاءَ هُدْهُدٌ فَوَقَعَ عِنْدَ رَأْسِهِ حَتَّی سَلَّمَ وَ الْتَفَتَ إِلَیْهَا فَقُلْتُ جِئْتُ لِأَسْأَلَکَ فَرَأَیْتُ مَا هُوَ أَعْجَبُ قَالَ مَا هُوَ قُلْتُ مَا صَنَعَ الْهُدْهُدُ قَالَ جَاءَنِی فَشَکَا إِلَیَّ حَیَّةً تَأْکُلُ فِرَاخَهُ فَدَعَوْتُ اللَّهَ عَلَیْهَا فَأَمَاتَهَا قُلْتُ یَا مَوْلَایَ إِنِّی لَا یَعِیشُ لِی وَلَدٌ وَ کُلَّمَا وَلَدَتِ امْرَأَتِی مَاتَ وَلَدُهَا قَالَ هَذَا لَیْسَ مِنْ ذَلِکَ الْجِنْسِ وَ لَکِنْ إِذَا رَجَعْتَ إِلَی مَنْزِلِکَ فَإِنَّهُ سَتَدْخُلُ کَلْبَةٌ إِلَیْکَ فَتُرِیدُ امْرَأَتُکَ أَنْ تُطْعِمَهَا فَمُرْهَا أَنْ لَا تُطْعِمَهَا فَقُلْ لِلْکَلْبَةِ إِنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَمَرَنِی أَنْ أَقُولَ أَمِیطِی عَنَّا لَعَنَکِ اللَّهُ

ص: 108

بعد از این بخواست خدا بچه تو زنده می ماند، بچه هایم زنده ماندند و دارای سه پسر شدم.

روایت142.

الخرائج و الجرائح: ابراهیم بن عبد الحمید گفت از مکه برده ای خریدم و سوگند یاد کردم که آن را به کسی ندهم تا کفن خودم بشود. برای انجام اعمال بعرفات رفتم، در عرفه اقامت کردم سپس به سمت مشعر رفتم و هنگام نماز در آن جا ایستادم, آنقدر برده را دوست داشتم که آن را پیچیدم، برخاستم که وضو بگیرم وقتی برگشتم آن را ندیدم، بسیار غمگین شدم، صبحگاه با مردم بطرف منی رفتم. پیکی از طرف حضرت صادق علیه السّلام آمده گفت امام ترا میخواهد با عجله خدمت ایشان رسیدم فرمود میل داری برده ای بتو بدهم که کفن تو باشد. دستور داد غلامش یک برده برایم بیاورد. فرمود آن را بگیر(1).

روایت143.

الخرائج و الجرائح: بشیر نبال گفت خدمت حضرت صادق بودم مردی اجازه خواست شرفیاب شود بعد وارد مسجد شد امام علیه السّلام گفت چه لباسهای زیبا و خوبی است گفت آقا این لباسهای مملکت ما است. عرض کرد آقا برایتان هدیه ای آورده ام غلامش وارد شد بسته هایی آورد که در آن لباس بود خدمت امام گذاشت ساعتی با یک دیگر صحبت کردند، آن مرد حرکت کرده رفت. حضرت صادق فرمود: اگر وقتش برسد و صفات بر او تطبیق کند این همان شخصی است که صاحب پرچمهای سیاه خراسان خواهد بود و غرق در سلاح باینجا رو می آورد. بغلامی که آنجا بود فرمود برو از او بپرس چه نام دارد. غلام برگشت گفت: عبد الرحمن. امام علیه السّلام سه مرتبه فرمود عبد الرحمن، به پروردگار کعبه این همان شخص است. بشیر نبال گفت وقتی ابو مسلم آمد من پیش او رفتم دیدم همان مردی است که خدمت حضرت صادق آمد(2) .

روایت144.

مناقب، الخرائج و الجرائح: ابو بصیر گفت حضرت صادق فرمود هر چه بتو در باره معلی بن خنیس میگویم پنهان کن. عرض کردم بسیار خوب. فرمود: معلی به مقام خود نخواهد رسید مگر اینکه بشکنجه داود بن علی مبتلا شود عرض کردم داود بن علی با او چه خواهد کرد؟ فرمود گردنش را میزند

ص: 109


1- . در روایت دیگری در ص 147 آمده است که برد خود را گم کرد امام صادق علیه السّلام همان برد خودش را که گم کرده بود به او دادند وقتی نگاه کرد دید برد خودش است.
2- . الخرائج و الجرائح: 234

فَإِنَّهُ یَعِیشُ وَلَدُکَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَعَاشَ أَوْلَادِی وَ خَلَّفْتُ غِلْمَاناً ثَلَاثَةً.

«142»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ قَالَ: اشْتَرَیْتُ مِنْ مَکَّةَ بُرْدَةً فَآلَیْتُ عَلَی نَفْسِی أَنْ لَا تَخْرُجَ مِنْ مِلْکِی حَتَّی تَکُونَ کَفَنِی فَخَرَجْتُ إِلَی عَرَفَةَ فَوَقَفْتُ فِیهَا لِلْمَوْقِفِ ثُمَّ انْصَرَفْتُ إِلَی جَمْعٍ (1) فَقُمْتُ فِیهَا فِی وَقْتِ الصَّلَاةِ فَطَوَیْتُهَا شَفَقَةً مِنِّی عَلَیْهَا فَقُمْتُ لِأَتَوَضَّأَ فَلَمَّا عُدْتُ لَمْ أَرَهَا فَاغْتَمَمْتُ غَمّاً شَدِیداً فَلَمَّا أَصْبَحْتُ أَفَضْتُ مَعَ النَّاسِ إِلَی مِنًی فَأَتَانِی رَسُولٌ مِنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ یَقُولُ لَکَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَقْبِلْ فَقُمْتُ مُسْرِعاً فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَقَالَ تُحِبُّ أَنْ نُعْطِیَکَ بُرْدَةً تَکُونُ کَفَنَکَ وَ أَمَرَ غُلَامَهُ فَأَتَانِی بِبُرْدَةٍ فَقَالَ خُذْهَا.

«143»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ بَشِیرٍ النَّبَّالِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذَا اسْتَأْذَنَ عَلَیْهِ رَجُلٌ ثُمَّ دَخَلَ الْمَسْجِدَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا أَنْقَی ثِیَابَکَ هَذِهِ قَالَ هِیَ لِبَاسُ بِلَادِنَا ثُمَّ قَالَ جِئْتُکَ بِهَدِیَّةٍ فَدَخَلَ غُلَامٌ وَ مَعَهُ جِرَابٌ فِیهِ ثِیَابٌ فَوَضَعَهُ ثُمَّ تَحَدَّثَ سَاعَةً ثُمَّ قَامَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنْ بَلَغَ الْوَقْتُ وَ صَدَقَ الْوَصْفُ فَهُوَ صَاحِبُ الرَّایَاتِ السُّودِ مِنْ خُرَاسَانَ یَتَقَعْقَعُ (2) ثُمَّ قَالَ لِغُلَامٍ قَائِمٍ عَلَی رَأْسِهِ الْحَقْهُ فَسَلْهُ مَا اسْمُکَ فَقَالَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَبْدُ الرَّحْمَنِ وَ اللَّهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ هُوَ هُوَ وَ رَبِّ الْکَعْبَةِ قَالَ بِشْرٌ فَلَمَّا قَدِمَ أَبُو مُسْلِمٍ جِئْتُ حَتَّی دَخَلْتُ عَلَیْهِ فَإِذَا هُوَ الرَّجُلُ الَّذِی دَخَلَ عَلَیْنَا(3).

«144»

قب (4)،[المناقب] لابن شهرآشوب یج، [الخرائج و الجرائح] عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام اکْتُمْ عَلَیَّ مَا أَقُولُ لَکَ فِی الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ قُلْتُ أَفْعَلُ قَالَ أَمَا إِنَّهُ مَا کَانَ یَنَالُ دَرَجَتَهُ إِلَّا بِمَا یَنَالُ مِنْ دَاوُدَ بْنِ عَلِیٍّ قُلْتُ وَ مَا الَّذِی یُصِیبُهُ مِنْ دَاوُدَ بْنِ عَلِیٍّ قَالَ یَدْعُو بِهِ فَیَضْرِبُ

ص: 109


1- 1. جمع: ضد التفرق: هو المزدلفة، سمی جمعا لانه یجمع فیه بین صلاتی العشاءین.
2- 2. التقعقع: هو من القعقعة و هی صوت السلاح.
3- 3. الخرائج و الجرائح ص 234.
4- 4. المناقب ج 3 ص 352.

و بدار می آویزد عرض کردم چه وقت فرمود سال دیگر. سال بعد داود بن علی فرماندار مدینه شد تصمیم به کشتن معلی گرفت، او را خواست و نام اصحاب حضرت صادق را از او جویا شد، گفت اسامی آنها را بنویس. معلی گفت حتی یک نفر از یاران او را نمی شناسم، من برای انجام کارهای امام خدمت ایشان رفت و آمد میکنم. داود گفت از من پنهان میکنی ترا خواهم کشت!! معلی گفت مرا از کشته شدن میترسانی اگر اصحاب امام زیر پایم باشند پایم را برنمیدارم تا آنها را ببینی. داود معلی را کشت و بدار آویخت همان طور که امام صادق ع فرموده بود(1).

روایت145.

کتاب النجوم: با اسناد به عبد الله بن جعفر حمیری و محمد بن جریر طبری از ابو بصیر مانند آن را روایت کرده است(2).

روایت146.

رجال کشی: از ابو بصیر مانند آن را روایت کرده است(3).

روایت147.

الخرائج و الجرائح: علی ابن ابی حمزه گفت در خدمت حضرت صادق برای انجام حج رفتم، در بین راه زیر درخت خرمای خشکی نشستیم. امام علیه السّلام زبان به دعایی گشود که من نفهمیدم. بعد فرمود از آنچه خداوند در نهاد تو قرار داده بما بخوران. دیدم درخت خرمای خشک بطرف حضرت صادق کج شد دارای برگ بود و خرما داشت بمن فرمود نزدیک شو بسم اللَّه بگو و بخور عالی ترین و لذیذترین خرمایی بود که تاکنون خورده بودم. در این موقع مرد عربی گفت سحری بزرگ تر از امروز ندیده بودم. امام علیه السّلام فرمود ما وارث پیامبران هستیم اهل سحر و شعبده بازی نیستیم از خدا تقاضا کردم اجابت فرمود اگر بخواهم دعا میکنم خدا ترا بصورت سگی در آورد که بخانه پیش خانواده ات بروی و برای آن ها دم بجنبانی. اعرابی از روی نادانی گفت دعا کن. در همان موقع بصورت سگی در آمد و رفت. حضرت صادق بمن فرمود به دنبال او برو رفتم تا وارد منزلش شد شروع بدم جنبانیدن برای زن و فرزند خود کرد. چوبی برداشته او را از خانه بیرون کردند. برگشتم خدمت حضرت صادق در همان میان که ما حرف او را میزدیم آمد

ص: 110


1- . الخرائج و الجرائح: 234
2- . فرج الهموم: 229
3- . رجال کشی: 242

عُنُقَهُ وَ یَصْلِبُهُ قُلْتُ مَتَی ذَلِکَ قَالَ مِنْ قَابِلٍ فَلَمَّا کَانَ مِنْ قَابِلٍ وُلِّیَ دَاوُدُ الْمَدِینَةَ فَقَصَدَ قَتْلَ الْمُعَلَّی فَدَعَاهُ وَ سَأَلَهُ عَنْ أَصْحَابِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ سَأَلَهُ أَنْ یَکْتُبَهُمْ لَهُ فَقَالَ مَا أَعْرِفُ مِنْ أَصْحَابِهِ أَحَداً وَ إِنَّمَا أَنَا رَجُلٌ أَخْتَلِفُ فِی حَوَائِجِهِ قَالَ تَکْتُمُنِی أَمَا إِنَّکَ إِنْ کَتَمْتَنِی قَتَلْتُکَ فَقَالَ لَهُ الْمُعَلَّی أَ بِالْقَتْلِ تُهَدِّدُنِی لَوْ کَانُوا تَحْتَ قَدَمِی مَا رَفَعْتُ قَدَمِی فَقَتَلَهُ وَ صَلَبَهُ کَمَا قَالَ علیه السلام (1).

«145»

نجم، [کتاب النجوم] رَوَیْنَا بِإِسْنَادِنَا إِلَی الشَّیْخَیْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیِّ وَ مُحَمَّدِ بْنِ جَرِیرٍ الطَّبَرِیِّ بِإِسْنَادِهِمَا عَنْ أَبِی بَصِیرٍ: مِثْلَهُ (2)

«146»

کش، [رجال الکشی] وَجَدْتُ بِخَطِّ جَبْرَئِیلَ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الصَّیْرَفِیِّ عَنِ الْحَسَنِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ عَنْ أَبِی الْعَلَاءِ وَ أَبِی الْمَغْرَاءِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ: مِثْلَهُ (3).

«147»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ: حَجَجْتُ مَعَ الصَّادِقِ علیه السلام فَجَلَسْنَا فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ تَحْتَ نَخْلَةٍ یَابِسَةٍ فَحَرَّکَ شَفَتَیْهِ بِدُعَاءٍ لَمْ أَفْهَمْهُ ثُمَّ قَالَ یَا نَخْلَةُ أَطْعِمِینَا مِمَّا جَعَلَ اللَّهُ فِیکِ مِنْ رِزْقِ عِبَادِهِ قَالَ فَنَظَرْتُ إِلَی النَّخْلَةِ وَ قَدْ تَمَایَلَتْ نَحْوَ الصَّادِقِ علیه السلام وَ عَلَیْهَا أَوْرَاقُهَا وَ عَلَیْهَا الرُّطَبُ قَالَ ادْنُ وَ سَمِّ وَ کُلْ فَأَکَلْنَا مِنْهَا رُطَباً أَعْذَبَ رُطَبٍ وَ أَطْیَبَهُ فَإِذَا نَحْنُ بِأَعْرَابِیٍّ یَقُولُ مَا رَأَیْتُ کَالْیَوْمِ سِحْراً أَعْظَمَ مِنْ هَذَا فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام نَحْنُ وَرَثَةُ الْأَنْبِیَاءِ لَیْسَ فِینَا سَاحِرٌ وَ لَا کَاهِنٌ بَلْ نَدْعُو اللَّهَ فَیُجِیبُ فَإِنْ أَحْبَبْتَ أَنْ أَدْعُوَ اللَّهَ فَیَمْسَخَکَ کَلْباً تَهْتَدِی إِلَی مَنْزِلِکَ وَ تَدْخُلُ عَلَیْهِمْ وَ تُبَصْبِصُ لِأَهْلِکَ قَالَ الْأَعْرَابِیُّ بِجَهْلِهِ بَلَی فَادْعُ اللَّهَ فَصَارَ کَلْباً فِی وَقْتِهِ وَ مَضَی عَلَی وَجْهِهِ فَقَالَ لِیَ الصَّادِقُ علیه السلام اتَّبِعْهُ فَاتَّبَعْتُهُ حَتَّی صَارَ إِلَی مَنْزِلِهِ فَجَعَلَ یُبَصْبِصُ لِأَهْلِهِ وَ وَلَدِهِ فَأَخَذُوا لَهُ عَصًا فَأَخْرَجُوهُ فَانْصَرَفْتُ إِلَی الصَّادِقِ علیه السلام فَأَخْبَرْتُهُ بِمَا کَانَ فَبَیْنَمَا نَحْنُ فِی حَدِیثِهِ إِذْ أَقْبَلَ حَتَّی وَقَفَ بَیْنَ

ص: 110


1- 1. الخرائج و الجرائح ص 234.
2- 2. فرج المهموم ص 229.
3- 3. رجال الکشّیّ ص 242.

مقابل امام ایستاد اشگهایش جاری بود خود را بخاک میمالید و صدایی تضرع آمیز در می آورد. امام بر او رحم نموده دعا کرد بحال اول برگشت فرمود حالا ایمان آوردی. عرض کرد هزار هزار مرتبه(1).

روایت148.

الخرائج و الجرائح: یونس بن ظبیان گفت با گروهی از مردم خدمت حضرت صادق بودیم عرض کردم در این آیه که خداوند بابراهیم میفرماید «فَخُذْ أَرْبَعَةً مِنَ الطَّیْرِ فَصُرْهُنَ» این چهار مرغ از یک جنس بودند یا چهار نوع مختلف. امام فرمود میل دارید مثل آن را بشما نشان دهم عرض کردیم بله. صدا زد طاوس یک طاوس مقابل آن جناب آمد صدا زد کلاغ کلاغی آمد فرمود باز، یک باز شکاری آمد فرمود کبوتر، کبوتری مقابلش بزمین نشستف دستور داد هر چهار مرغ را بکشند و قطعه قطعه کنند و پرهای آنها را بکنند و تمام آنها را با یک دیگر مخلوط کنند بعد سر طاوس را بدست گرفت تمام پاره های بدن طاوس از بقیه مرغها جدا شده به یکدیگر چسبید طاوس زنده شد باز کلاغ را صدا زد و بعد باز را پس از آن کبوتر را همه زنده شدند و مقابل ایشان ایستادند(2).

روایت149.

الخرائج و الجرائح: داود بن کثیر رقی گفت من و ابو الخطاب و مفضل و ابو عبد اللَّه بلخی خدمت حضرت صادق بودیم کثیر النوا وارد شده گفت این ابو الخطاب ابا بکر و عمر و عثمان را فحش میدهد و از آنها بیزاری میجوید امام روی بجانب ابی الخطاب نموده فرمود چه میگویی؟ گفت بخدا قسم دروغ میگوید تا کنون فحشی نسبت بآنها از من نشنیده است، حضرت صادق فرمود قسم خورد قطعا قسم دروغ نمیخورد. کثیر النوا گفت راست میگوید من از او ناسزا نشنیده ام ولی شخصی مورد اعتماد بمن گفت که او چنین کرده. امام فرمود شخص مورد اعتماد چنین حرفی را بکسی نمیگوید. وقتی کثیر النوا رفت امام صادق فرمود اگر ابو الخطاب چنین حرفی را زده باشد بواسطه آن است که چیزهایی از آنها میداند که کثیر النوا نمیداند بخدا قسم جایگاه امیر المؤمنین را غصب نمودند خدا آنها را نیامرزد و از آنها نگذرد.

ابو عبد اللَّه بلخی از شنیدن این حرف مات و مبهوت شد با تعجب بامام نگاه میکرد. فرمود از حرفهایی که زدم تعجب کردی و با این حرفها مخالفی؟ گفت آری. فرمود پس چرا انکار نکردی در شبی که

ص: 111


1- . الخرائج و الجرائح: 198
2- . همان: 198

یَدَیِ الصَّادِقِ علیه السلام وَ جَعَلَتْ دُمُوعُهُ تَسِیلُ فَأَقْبَلَ یَتَمَرَّغُ فِی التُّرَابِ فَیَعْوِی فَرَحِمَهُ فَدَعَا اللَّهَ فَعَادَ أَعْرَابِیّاً فَقَالَ لَهُ الصَّادِقُ علیه السلام هَلْ آمَنْتَ یَا أَعْرَابِیُّ قَالَ نَعَمْ أَلْفاً وَ أَلْفاً(1).

«148»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ یُونُسَ بْنِ ظَبْیَانَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ الصَّادِقِ علیه السلام مَعَ جَمَاعَةٍ فَقُلْتُ قَوْلُ اللَّهِ لِإِبْرَاهِیمَ فَخُذْ أَرْبَعَةً مِنَ الطَّیْرِ فَصُرْهُنَ أَ کَانَتْ أَرْبَعَةً مِنْ أَجْنَاسٍ مُخْتَلِفَةٍ أَوْ مِنْ جِنْسٍ قَالَ أَ تُحِبُّونَ أَنْ أُرِیَکُمْ مِثْلَهُ قُلْنَا بَلَی قَالَ یَا طَاوُسُ فَإِذَا طَاوُسٌ طَارَ إِلَی حَضْرَتِهِ ثُمَّ قَالَ یَا غُرَابُ فَإِذَا غُرَابٌ بَیْنَ یَدَیْهِ ثُمَّ قَالَ یَا بَازِیُّ فَإِذَا بَازِیٌّ بَیْنَ یَدَیْهِ ثُمَّ قَالَ یَا حَمَامَةُ فَإِذَا حَمَامَةٌ بَیْنَ یَدَیْهِ ثُمَّ أَمَرَ بِذَبْحِهَا کُلِّهَا وَ تَقْطِیعِهَا وَ نَتْفِ رِیشِهَا وَ أَنْ یُخْلَطَ ذَلِکَ کُلُّهُ بَعْضُهُ بِبَعْضٍ ثُمَّ أَخَذَ بِرَأْسِ الطَّاوُسِ فَرَأَیْنَا لَحْمَهُ وَ عِظَامَهُ وَ رِیشَهُ یَتَمَیَّزُ مِنْ غَیْرِهَا حَتَّی أُلْصِقَ ذَلِکَ کُلُّهُ بِرَأْسِهِ وَ قَامَ الطَّاوُسُ بَیْنَ یَدَیْهِ حَیّاً ثُمَّ صَاحَ بِالْغُرَابِ کَذَلِکَ وَ بِالْبَازِی وَ الْحَمَامَةِ کَذَلِکَ فَقَامَتْ کُلُّهَا أَحْیَاءً بَیْنَ یَدَیْهِ (2).

«149»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ دَاوُدَ بْنِ کَثِیرٍ الرَّقِّیِّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ الصَّادِقِ علیه السلام وَ أَبُو الْخَطَّابِ وَ الْمُفَضَّلُ وَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْبَلْخِیُّ إِذْ دَخَلَ عَلَیْنَا کَثِیرٌ النَّوَّاءُ وَ قَالَ إِنَّ أَبَا الْخَطَّابِ هُوَ یَشْتِمُ أَبَا بَکْرٍ وَ عُمَرَ وَ عُثْمَانَ وَ یُظْهِرُ الْبَرَاءَةَ مِنْهُمْ فَالْتَفَتَ الصَّادِقُ علیه السلام إِلَی أَبِی الْخَطَّابِ وَ قَالَ یَا مُحَمَّدُ مَا تَقُولُ قَالَ کَذَبَ وَ اللَّهِ مَا سَمِعَ قَطُّ شَتْمَهُمَا مِنِّی فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام قَدْ حَلَفَ وَ لَا یَحْلِفُ کَاذِباً فَقَالَ صَدَقَ لَمْ أَسْمَعْ أَنَا مِنْهُ وَ لَکِنْ حَدَّثَنِی الثِّقَةُ بِهِ عَنْهُ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام وَ إِنَّ الثِّقَةَ لَا یَبْلُغُ ذَلِکَ فَلَمَّا خَرَجَ کَثِیرٌ النَّوَّاءُ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام أَمَا وَ اللَّهِ لَئِنْ کَانَ أَبُو الْخَطَّابِ ذَکَرَ مَا قَالَ کَثِیرٌ لَقَدْ عَلِمَ مِنْ أَمْرِهِمْ مَا لَمْ یَعْلَمْهُ کَثِیرٌ وَ اللَّهِ لَقَدْ جَلَسَا مَجْلِسَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام غَصْباً فَلَا غَفَرَ اللَّهُ لَهُمَا وَ لَا عَفَا عَنْهُمَا فَبُهِتَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْبَلْخِیُّ فَنَظَرَ إِلَی الصَّادِقِ علیه السلام مُتَعَجِّباً مِمَّا قَالَ فِیهِمَا فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام أَنْکَرْتَ مَا سَمِعْتَ فِیهِمَا قَالَ کَانَ ذَلِکَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام فَهَلَّا کَانَ الْإِنْکَارُ مِنْکَ لَیْلَةَ دَفَعَ إِلَیْکَ

ص: 111


1- 1. الخرائج و الجرائح ص 198.
2- 2. الخرائج و الجرائح ص 198.

فلانی پسر فلان کس بلخی کنیزی بدست تو داد باین نام که او را بفروشی، از رود که گذشتی زیر درختی با او در آمیختی. مرد بلخی گفت بخدا قسم از آن جریان بیش از بیست سال گذشته من توبه کرده ام حضرت صادق فرمود تو توبه کرده ای ولی خداوند از تو نگذشته است خداوند بواسطه صاحب کنیز بر تو خشم گرفت. امام علیه السّلام سوار شد مرد بلخی نیز در خدمت ایشان بود، در این موقع صدای الاغی بلند شد حضرت صادق فرمود از صدای آن دو اهل جهنم آزرده میشوند همان طوری که شماها از صدای الاغ آزرده میشوید وقتی وارد بیابان شدیم بر سر چاه بزرگی رسیدیم. امام علیه السّلام روی بجانب بلخی کرده فرمود از این چاه به ما آب بده نزدیک چاه رفت عرض کرد خیلی گود و عمیق است آبی در آن دیده نمیشود امام پیش رفته فرمود: ای چاه شنوا و مطیع پروردگار، باجازه خدا ما را از آبی که در نهاد تو قرار داده بیاشام. آب از چاه بالا آمد از آن آشامیدیم بعد براه خود ادامه داد تا بمحلی رسید که درخت خرمای خشکی بود فرمود: ای درخت خرما از آنچه در نهاد تو قرار داده اند بما بخوران. خرمای تر و تازه از درخت فرو ریخت. بعد که متوجه شدم چیزی در درخت نبود براه خود ادامه داده تا به یک آهو رسیدیم که پیش آمد و با دم خود اظهار عجز و احتیاج می کرد و صدای مخصوصی که حاکی از التماس بود مینمود. امام فرمود ان شاء اللَّه انجام میدهم آهو راه خود را در پیش گرفت. بلخی گفت امروز چیز عجیبی دیدیم آهو چه میخواست؟ فرمود بمن پناهنده شد گفت یکی از صیادهای مدینه همسرش را صید کرده دو بره کوچک دارد از من تقاضا کرد او را بخرم و آزاد کنم من نیز ضمانت کردم که این کار را انجام دهم رو بقبله ایستاده فرمود: ستایش خدا را بآنقدر که شایسته اوست و استحقاق دارد این آیه را نیز خواند «أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلی ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ»(1) { بلکه به مردم، برای آنچه خدا از فضل خویش به آنان عطا کرده رشک می ورزند} فرمود بخدا قسم ما مورد حسد مردم هستیم. سپس امام برگشت ما نیز در خدمتش بودیم آهوی ماده را خرید و آزاد کرد فرمود سرّ ما را فاش نکنید و پیش نااهلان نقل نکنید

ص: 112


1- . نساء / 54

فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ الْبَلْخِیُّ جَارِیَتَهُ فُلَانَةَ لِتَبِیعَهَا فَلَمَّا عَبَرْتَ النَّهَرَ افْتَرَشْتَهَا فِی أَصْلِ شَجَرَةٍ فَقَالَ الْبَلْخِیُّ قَدْ مَضَی وَ اللَّهِ لِهَذَا الْحَدِیثِ أَکْثَرُ مِنْ عِشْرِینَ سَنَةً وَ لَقَدْ تُبْتُ إِلَی اللَّهِ مِنْ ذَلِکَ فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام لَقَدْ تُبْتَ وَ مَا تَابَ اللَّهُ عَلَیْکَ وَ لَقَدْ غَضِبَ اللَّهُ لِصَاحِبِ الْجَارِیَةِ ثُمَّ رَکِبَ وَ سَارَ الْبَلْخِیُّ مَعَهُ فَلَمَّا بَرَزَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام وَ قَدْ سَمِعَ صَوْتَ حِمَارٍ إِنَّ أَهْلَ النَّارِ یَتَأَذَّوْنَ بِهِمَا وَ بِأَصْوَاتِهِمَا کَمَا تَتَأَذَّوْنَ بِصَوْتِ الْحِمَارِ فَلَمَّا بَرَزْنَا إِلَی الصَّحْرَاءِ فَإِذَا نَحْنُ بِجُبٍّ کَبِیرٍ(1)

ثُمَّ الْتَفَتَ الصَّادِقُ علیه السلام إِلَی الْبَلْخِیِّ فَقَالَ اسْقِنَا مِنْ هَذَا الْجُبِّ فَدَنَا الْبَلْخِیُّ ثُمَّ قَالَ هَذَا جُبٌّ بَعِیدُ الْقَعْرِ لَا أَرَی مَاءً بِهِ فَتَقَدَّمَ الصَّادِقُ علیه السلام فَقَالَ أَیُّهَا الْجُبُّ السَّامِعُ الْمُطِیعُ لِرَبِّهِ اسْقِنَا مِمَّا جَعَلَ اللَّهُ فِیکَ مِنَ الْمَاءِ بِإِذْنِ اللَّهِ فَنَظَرْنَا الْمَاءَ یَرْتَفِعُ مِنَ الْجُبِّ فَشَرِبْنَا مِنْهُ ثُمَّ سَارَ حَتَّی انْتَهَی إِلَی مَوْضِعٍ فِیهِ نَخْلَةٌ یَابِسَةٌ فَدَنَا مِنْهَا فَقَالَ أَیَّتُهَا النَّخْلَةُ أَطْعِمِینَا مِمَّا جَعَلَ اللَّهُ فِیکِ فَانْتَثَرَتْ رُطَباً جَنِیّاً.

ثُمَّ جَاءَ فَالْتَفَتَ فَلَمْ یَرَ فِیهَا شَیْئاً ثُمَّ سَارَا فَإِذَا نَحْنُ بِظَبْیٍ قَدْ أَقْبَلَ یُبَصْبِصُ بِذَنَبِهِ قَدْ أَقْبَلَ إِلَی الصَّادِقِ علیه السلام وَ یَنْغَمُ (2) فَقَالَ أَفْعَلُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَانْصَرَفَ الظَّبْیُ فَقَالَ الْبَلْخِیُّ لَقَدْ رَأَیْنَا عَجَباً فَمَا سَأَلَکَ الظَّبْیُ قَالَ اسْتَجَارَ بِیَ الظَّبْیُ وَ أَخْبَرَنِی أَنَّ بَعْضَ مَنْ یَصِیدُ الظِّبَاءَ بِالْمَدِینَةِ صَادَ زَوْجَتَهُ وَ أَنَّ لَهَا خِشْفَیْنِ (3) صَغِیرَیْنِ وَ سَأَلَنِی أَنْ أَشْتَرِیَهَا وَ أُطْلِقَهَا إِلَیْهِ فَضَمِنْتُ لَهُ ذَلِکَ وَ اسْتَقْبَلَ الْقِبْلَةَ وَ دَعَا وَ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ کَثِیراً کَمَا هُوَ أَهْلُهُ وَ مُسْتَحِقُّهُ وَ تَلَا أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلی ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ (4) ثُمَّ قَالَ نَحْنُ وَ اللَّهِ الْمَحْسُودُونَ ثُمَّ انْصَرَفَ وَ نَحْنُ مَعَهُ فَاشْتَرَی الظَّبْیَةَ وَ أَطْلَقْهَا ثُمَّ قَالَ لَا تُذِیعُوا سِرَّنَا وَ لَا تُحَدِّثُوا بِهِ عِنْدَ غَیْرِ أَهْلِهِ فَإِنَ

ص: 112


1- 1. الجب: البئر العمیقة.
2- 2. ینغم: الظبی هو من النغم بالتحریک و هو الکلام الخفی.
3- 3. الخشف: بتثلیث الخاء، ولد الظبی أول ما یولد.
4- 4. سورة النساء الآیة: 54.

همانا کسی که اسرار ما را فاش کند ضررش برای ما از دشمنمان بیشتر است(1).

روایت150.

مناقب، الخرائج و الجرائح: امام رضا ع فرمود پدرم موسی بن جعفر علیه السّلام چنین نقل کرد که من خدمت پدرم بودم مردی وارد شده عرض کرد بر در خانه کاروان بزرگی است که اجازه ورود میخواهند. پدرم فرمود ببین کیست. کنار در رفتم دیدم شترهای زیادی است که صندوقهایی بار دارد و مردی سوار بر اسب است گفتم شما که هستید. گفت مردی از هندم میخواهم خدمت امام جعفر بن محمّد برسم. جریان را به پدرم گفتم. فرمود: باین ناپاک خائن اجازه نده مدتی بسیار طولانی جلوی خانه منزل گرفت اما اجازه نمی یافت تا بالاخره یزید بن سلیمان و محمّد بن سلیمان واسطه شدند و اجازه گرفتند. مرد هندی وارد شده دو زانو مقابل امام نشست عرض کرد خدا نگهدار شما باشد آقا من مردی از هندم که پیک پادشاه آن سامانم بوسیله من نامه ای مهر شده برای شما فرستاده یک سال است که بر در خانه شما اجازه میخواهم باز هم اجازه نمیدادی علت چه بود چه گناهی داشتم؟ فرزند پیامبر نباید چنین کاری کند. امام علیه السّلام سر بزیر انداخته فرمود: «ولتعلمنّ نبأه بعد حین»(2) {و قطعاً پس از چندی خبر آن را خواهید دانست}. موسی بن جعفر فرمود: پدرم بمن امر کرد نامه را بگیرم و باز کنم دیدم در نامه نوشته است: بسم اللَّه الرحمن الرحیم حضور جعفر بن محمّد آن پاکیزه مردی که هیچ آلودگی در او راه نیافته از طرف پادشاه هند. خداوند مرا بواسطه شما هدایت نموده، کنیزی بسیار زیبا نصیب ما شد کسی را شایسته آن ندیدم جز شما آن کنیز را بهمراه تعدادی زیور آلات و جواهر و عطر برای شما فرستادم. وزیران خود را جمع نمودم از میان آنها هزار نفر که شایسته امانت داری بودند انتخاب کردم از هزار نفر صد نفر و از صد نفر ده نفر و از ده نفر یک نفر انتخاب نمودم که میزاب بن حباب است از او مورد اعتمادتر نیافتم آن کنیز را باو سپردم. امام علیه السّلام فرمود: برو خائن من قبول نخواهم کرد زیرا تو در امانت خیانت کردی. قسم خورد که خیانت نکرده ام. فرمود: اگر یکی از لباسهایت گواهی بخیانت تو بدهد بخدای یکتا و پیامبری محمّد مصطفی اعتراف خواهی کرد؟

ص: 113


1- . الخرائج و الجرائح: 198
2- . ص / 88

الْمُذِیعَ سِرَّنَا أَشَدُّ عَلَیْنَا مِنْ عَدُوِّنَا(1).

«150»

قب (2)،[المناقب] لابن شهرآشوب یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ أَبَا الصَّلْتِ الْهَرَوِیَّ رَوَی عَنِ الرِّضَا علیه السلام أَنَّهُ قَالَ قَالَ لِی أَبِی مُوسَی: کُنْتُ جَالِساً عِنْدَ أَبِی علیه السلام إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ بَعْضُ أَوْلِیَائِنَا فَقَالَ فِی الْبَابِ رَکْبٌ کَثِیرٌ یُرِیدُونَ الدُّخُولَ عَلَیْکَ فَقَالَ لِی انْظُرْ فِی الْبَابِ فَنَظَرْتُ إِلَی جِمَالٍ کَثِیرَةٍ عَلَیْهَا صَنَادِیقُ وَ رَجُلٍ رَکِبَ فَرَساً فَقُلْتُ مَنِ الرَّجُلُ قَالَ رَجُلٌ مِنَ السِّنْدِ وَ الْهِنْدِ أَرَدْتُ الْإِمَامَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَأَعْلَمْتُ وَالِدِی بِذَلِکَ فَقَالَ لَا تَأْذَنْ لِلنَّجِسِ الْخَائِنِ فَأَقَامَ بِالْبَابِ مُدَّةً مَدِیدَةً فَلَمْ یُؤْذَنْ لَهُ حَتَّی شَفَعَ یَزِیدُ بْنُ سُلَیْمَانَ وَ مُحَمَّدُ بْنُ سُلَیْمَانَ فَأُذِنَ لَهُ فَدَخَلَ الْهِنْدِیُّ وَ جَثَی بَیْنَ یَدَیْهِ فَقَالَ أَصْلَحَ اللَّهُ الْإِمَامَ أَنَا رَجُلٌ مِنَ الْهِنْدِ مِنْ قِبَلِ مَلِکِهَا بَعَثَنِی إِلَیْکَ بِکِتَابٍ مَخْتُومٍ وَ کُنْتُ بِالْبَابِ حَوْلًا لَمْ تَأْذَنْ لِی فَمَا ذَنْبِی أَ هَکَذَا یَفْعَلُ أَوْلَادُ الْأَنْبِیَاءِ قَالَ فَطَأْطَأَ رَأْسَهُ ثُمَّ قَالَ وَ لَتَعْلَمُنَّ نَبَأَهُ بَعْدَ حِینٍ (3) قَالَ مُوسَی علیه السلام فَأَمَرَنِی أَبِی بِأَخْذِ الْکِتَابِ وَ فَکِّهِ فَإِذَا فِیهِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الطَّاهِرِ مِنْ کُلِّ نَجِسٍ مِنْ مَلِکِ الْهِنْدِ أَمَّا بَعْدُ فَقَدْ هَدَانِی اللَّهُ عَلَی یَدَیْکَ وَ إِنَّهُ أُهْدِیَ إِلَیَّ جَارِیَةٌ لَمْ أَرَ أَحْسَنَ مِنْهَا وَ لَمْ أَجِدْ أَحَداً یَسْتَأْهِلُهَا غَیْرَکَ فَبَعَثْتُهَا إِلَیْکَ مَعَ شَیْ ءٍ مِنَ الْحُلِیِّ وَ الْجَوْهَرِ وَ الطِّیبِ ثُمَّ جَمَعْتُ وُزَرَائِی فَاخْتَرْتُ مِنْهُمْ أَلْفَ رَجُلٍ یَصْلُحُونَ لِلْأَمَانَةِ وَ اخْتَرْتُ مِنَ الْأَلْفِ مِائَةً وَ اخْتَرْتُ مِنَ الْمِائَةِ عَشَرَةً وَ اخْتَرْتُ مِنَ الْعَشَرَةِ وَاحِداً وَ هُوَ مِیزَابُ بْنُ حُبَابٍ لَمْ أَرَ أَوْثَقَ مِنْهُ فَبَعَثْتُ عَلَی یَدِهِ هَذِهِ فَقَالَ جَعْفَرٌ علیه السلام ارْجِعْ أَیُّهَا الْخَائِنُ فَمَا کُنْتُ بِالَّذِی أَتَقَبَّلُهَا لِأَنَّکَ خَائِنٌ فِیمَا ائْتُمِنْتَ عَلَیْهِ فَحَلَفَ أَنَّهُ مَا خَانَ فَقَالَ علیه السلام إِنْ شَهِدَ بَعْضُ ثِیَابِکَ بِمَا خُنْتَ تَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ

ص: 113


1- 1. الخرائج و الجرائح ص 198.
2- 2. المناقب ج 3 ص 367.
3- 3. سورة ص الآیة: 88.

گفت مرا از این کار عفو نما. فرمود: برای پادشاه هند بنویس چه کرده ای مرد هندی گفت: اگر چیزی میدانید شما بنویسید. یک پوستین بر تن داشت دستور داد آن را در آورد. بعد امام از جا حرکت نموده دو رکعت نماز خواند بعد از نماز بسجده رفت موسی بن جعفر علیه السّلام فرمود شنیدم در سجده میگوید:

«اللهم انی اسألک بمعاقد العز عن عرشک و منتهی الرحمة من کتابک ان تصلی علی محمّد عبدک و رسولک و امینک فی خلقک و آله. و ان تأذن لفرو هذا الهندی ان ینطق بفعله»

خدایا از تو درخواست میکنم به پایه های عزیز عرشت و منتهای رحمت از کتابت که بر محمّد، بنده و فرستاده و امین خود در میان مردم و بر خاندانش درود فرستی و اجازه دهی پوستین این مرد هندی کار او را با زبان عربی آشکار بطوری که همه حاضرین جلسه از دوستان ما بشنوند اعتراف کند تا این امر نشانه ای باشد برای اهل بیت پیامبر و ایمانشان افزون گردد.

در این موقع سر بلند نموده فرمود ای پوستین از آنچه از این مرد هندی می دانی سخن بگو موسی بن جعفر علیه السّلام فرمود پوستین جمع شد و شبیه یک گوسفند گردید گفت یا ابن رسول اللَّه پادشاه او را نسبت باین کنیز و هر چه همراه اوست امین خود قرار داد و در مورد نگهداری آنها بسیار سفارش کرد، رسیدیم به بیابانی باران ما را گرفت هر چه داشتیم خیس شد. باران ایستاد خورشید در آمد این مرد غلام مأمور آن کنیز بنام بشر را خواست و باو دستور داد برود از شهر خوراکی تهیه کند و مقداری پول در اختیارش گذاشت غلام بطرف شهر رفت. میزاب به کنیز گفت: از داخل جایگاه مخصوص خارج شود و در خیمه ای که مقابل آفتاب زده اند بنشیند چون زمین گل آلود بود کنیز وقتی بیرون آمد جامه از ساقهای پای خود بالا زد چشم این خائن که بساق پای او افتاد فریفته او گردید و بالاخره او را گول زد، کنیز هم راضی شد با او درآمیخت و بتو خیانت کرد. مرد هندی خود را بزمین انداخته عرض کرد اشتباه کردم مرا ببخش اقرار می کنم پوستین بحالت اول برگشت و فرمود آن را بشانه خود بیانداز همین که پوشید پوستین جمع شد و گلوی او را گرفت بطوری که صورتش سیاه شد.

امام صادق فرمود او را رها کن تا پیش پادشاه برگردد او خودش هر معامله ای میخواهد با او بکند، پوستین آزاد شد. هندی گفت: وای وای اگر شما هدیه را رد کنید میترسم او متوجه شود زیرا او بسیار سخت کیفر است. فرمود مسلمان شو تا همین کنیز را بتو ببخشم. قبول نکرد امام علیه السّلام بقیه هدایا را پذیرفت ولی کنیز را رد کرد، آن هندی وقتی پیش پادشاه برگشت نامه ای از طرف پادشاه پس از چند ماه باین مضمون برای پدرم رسید.

بسم اللَّه الرحمن الرحیم نامه ایست برای جعفر بن محمّد از طرف پادشاه هند برای شما کنیزی با مقداری هدیه فرستاده بودم، آنچه ارزش نداشت قبول کرده بودی ولی کنیز را رد نمودی. من از این کار مشکوک شدم فهمیدم که انبیاء و اولاد آنها دارای فراست مخصوصی هستند فهمیدم

ص: 114

اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ أَ وَ تُعْفِینِی مِنْ ذَلِکَ قَالَ أَکْتُبُ إِلَی صَاحِبِکَ بِمَا فَعَلْتَ قَالَ الْهِنْدِیُّ إِنْ عَلِمْتَ شَیْئاً فَاکْتُبْ فَکَانَ عَلَیْهِ فَرْوَةٌ فَأَمَرَهُ بِخَلْعِهَا ثُمَّ قَامَ الْإِمَامُ فَرَکَعَ رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ سَجَدَ قَالَ مُوسَی علیه السلام فَسَمِعْتُهُ فِی سُجُودِهِ یَقُولُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِمَعَاقِدِ الْعِزِّ مِنْ عَرْشِکَ وَ مُنْتَهَی الرَّحْمَةِ مِنْ کِتَابِکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ أَمِینِکَ فِی خَلْقِکَ وَ آلِهِ وَ أَنْ تَأْذَنَ لِفَرْوِ هَذَا الْهِنْدِیِّ أَنْ یَنْطِقَ بِفِعْلِهِ وَ أَنْ یَحْکُمَ بِلِسَانٍ عَرَبِیٍّ مُبِینٍ یَسْمَعُهُ مَنْ فِی الْمَجْلِسِ مِنْ أَوْلِیَائِنَا لِیَکُونَ ذَلِکَ عِنْدَهُمْ آیَةً مِنْ آیَاتِ أَهْلِ الْبَیْتِ فَیَزْدَادُوا إِیماناً مَعَ إِیمانِهِمْ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ فَقَالَ أَیُّهَا الْفَرْوُ تَکَلَّمْ بِمَا تَعْلَمُ مِنَ الْهِنْدِیِّ قَالَ مُوسَی علیه السلام فَانْتَفَضَتِ الْفَرْوَةُ وَ صَارَتْ کَالْکَبْشِ وَ قَالَتْ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ ائْتَمَنَهُ الْمَلِکُ عَلَی هَذِهِ الْجَارِیَةِ وَ مَا مَعَهَا وَ أَوْصَاهُ بِحِفْظِهَا حَتَّی صِرْنَا إِلَی بَعْضِ الصَّحَارِی أَصَابَنَا الْمَطَرُ وَ ابْتَلَّ جَمِیعُ مَا مَعَنَا ثُمَّ احْتَبَسَ الْمَطَرُ وَ طَلَعَتِ الشَّمْسُ فَنَادَی خَادِماً کَانَ مَعَ الْجَارِیَةِ یَخْدُمُهَا یُقَالُ لَهُ بِشْرٌ وَ قَالَ لَوْ دَخَلْتَ هَذِهِ الْمَدِینَةَ فَأَتَیْتَنَا بِمَا فِیهَا مِنَ الطَّعَامِ وَ دَفَعَ إِلَیْهِ الدَّرَاهِمَ وَ دَخَلَ الْخَادِمُ الْمَدِینَةَ فَأَمَرَ میزابُ هَذِهِ الْجَارِیَةَ أَنْ تَخْرُجَ مِنْ قُبَّتِهَا إِلَی مِضْرَبٍ قَدْ نُصِبَ فِی الشَّمْسِ فَخَرَجَتْ وَ کَشَفَتْ عَنْ سَاقَیْهَا إِذْ کَانَ فِی الْأَرْضِ وَحَلٌ وَ نَظَرَ هَذَا الْخَائِنُ إِلَیْهَا فَرَاوَدَهَا عَنْ نَفْسِهَا فَأَجَابَتْهُ وَ فَجَرَ بِهَا وَ خَانَکَ فَخَرَّ الْهِنْدِیُّ فَقَالَ ارْحَمْنِی فَقَدْ أَخْطَأْتُ وَ أُقِرُّ بِذَلِکَ ثُمَّ صَارَتْ فَرْوَةً کَمَا کَانَتْ وَ أَمَرَهُ أَنْ یَلْبَسَهَا فَلَمَّا لَبِسَهَا انصمت [انْضَمَّتْ] فِی حَلْقِهِ وَ خَنَقَتْهُ حَتَّی اسْوَدَّ وَجْهُهُ فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام أَیُّهَا الْفَرْوُ خَلِّ عَنْهُ حَتَّی یَرْجِعَ إِلَی صَاحِبِهِ فَیَکُونَ هُوَ أَوْلَی بِهِ مِنَّا فَانْحَلَّ الْفَرْوُ وَ قَالَ الْهِنْدِیُّ اللَّهَ اللَّهَ فِیَّ وَ إِنَّکَ إِنْ رَدَدْتَ الْهَدِیَّةَ خَشِیتُ أَنْ یُنْکِرَ ذَلِکَ عَلَیَّ فَإِنَّهُ بَعِیدُ الْعُقُوبَةِ فَقَالَ أَسْلِمْ أُعْطِکَ الْجَارِیَةَ فَأَبَی فَقَبِلَ الْهَدِیَّةَ وَ رَدَّ الْجَارِیَةَ فَلَمَّا رَجَعَ إِلَی الْمَلِکِ رَجَعَ الْجَوَابُ إِلَی أَبِی بَعْدَ أَشْهُرٍ فِیهِ مَکْتُوبٌ:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْإِمَامِ علیه السلام مِنْ مَلِکِ الْهِنْدِ أَمَّا بَعْدُ فَقَدْ أَهْدَیْتُ إِلَیْکَ جَارِیَةً فَقَبِلْتَ مِنِّی مَا لَا قِیمَةَ لَهُ وَ رَدَدْتَ الْجَارِیَةَ فَأَنْکَرَ ذَلِکَ قَلْبِی وَ عَلِمْتُ أَنَّ الْأَنْبِیَاءَ وَ أَوْلَادَ الْأَنْبِیَاءِ مَعَهُمْ فِرَاسَةٌ فَنَظَرْتُ إِلَی

ص: 114

این مرد خیانتی کرده است. یک نامه جعلی ترتیب دادم که شما نوشته ای او خیانت کرده ضمنا باو گوشزد نمودم که جز راستی باعث نجاتش نخواهد شد. هر کاری کرده بود اقرار نمود، کنیز نیز اقرار کرد و جریان پوستین را هم گفت بسیار در شگفت شدم گردن کنیز و آن مرد را زدم اینک بوحدانیت خدا و رسالت محمّد مصطفی صلّی اللَّه علیه و آله گواهی میدهم پس از نامه بزودی خدمت شما خواهم آمد. چیزی نگذشت که سلطنت هند را رها کرد و مسلمان شد و اسلامی نیکو پیدا کرد(1) .

روایت151.

مناقب(2)، الخرائج و الجرائح: مفضل بن عمر گفت: در خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودم در مکه یا منی گذارمان بزنی افتاد که با دخترکی بالای سر گاو مرده ای ایستاده گریه میکردند. امام فرمود چه شده؟ گفت: من و دخترانم از شیر این گاو زندگی میکردیم حال این گاو مرده است متحیرم که چگونه زندگی خود را بگذرانم. فرمود: دوست داری خداوند گاو را برایت زنده کند؟ زن گفت: با این گرفتاری که دارم مرا مسخره میکنی؟! فرمود: نه. مسخره نمیکنم. امام علیه السّلام دعایی خواند آنگاه با پای خود بگاو زد و او را صدا زد گاو بسرعت صحیح و سالم از جای خود حرکت نمود. آن زن که گاو خود را زنده دید فریاد زد بخدا این عیسی بن مریم است. امام علیه السّلام بین مردم رفت و زن او را نشناخت(3).

روایت152.

الخرائج و الجرائح: صفوان بن یحیی نقل کرد که عبدی گفت: روزی زنم گفت: خیلی وقت است که حضرت صادق علیه السّلام را ندیده ایم اگر برویم بمکه و به زیارت آن آقا نائل شویم بد نیست. گفتم من چیزی ندارم بمکه بروم. گفت من مقداری لباس و زیور آلات دارم آنها را بفروش و خرج سفر را تهیه کن. من لباسها و زیور آلات زنم را فروختم حرکت کردیم همین که به نزدیکی مدینه رسیدیم سخت مریض شد و بمرگ نزدیک گردید، بمدینه که رسیدیم دیگر امید به زندگی او نداشتم، از خانه خارج شده خدمت حضرت صادق رفتم امام علیه السّلام جامه ای قرمز رنگ پوشیده بود سلام کردم. جواب داد و از زنم سؤال کرد جریان را عرض کردم و گفتم من با ناامیدی از منزل بیرون آمده ام. مدتی سر بزیر انداخته بود آنگاه سر بلند نموده فرمود: عبدی آیا تو بواسطه او محزونی عرض کردم بله فرمود چیزی نیست من دعا کردم خدا او را شفا دهد وقتی برگردی می بینی نشسته است و زنی که پرستاریش میکند

ص: 115


1- . الخرائج و الجرائح: 199
2- . مناقب 3 : 367 با کمی تفاوت و در آن به جای میزاب میزان آمده است.
3- . الخرائج و الجرائح: 198

الرَّسُولِ بِعَیْنِ الْخِیَانَةِ فَاخْتَرَعْتُ کِتَاباً وَ أَعْلَمْتُهُ أَنَّهُ أَتَانِی مِنْکَ الْخِیَانَةُ وَ حَلَفْتُ أَنَّهُ لَا یُنَجِّیهِ إِلَّا الصِّدْقُ فَأَقَرَّ بِمَا فَعَلَ وَ أَقَرَّتِ الْجَارِیَةُ بِمِثْلِ ذَلِکَ وَ أَخْبَرَتْ بِمَا کَانَ مِنَ الْفَرْوَةِ فَتَعَجَّبْتُ مِنْ ذَلِکَ وَ ضَرَبْتُ عُنُقَهَا وَ عُنُقَهُ وَ أَنَا أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ اعْلَمْ أَنِّی فِی أَثَرِ الْکِتَابِ فَمَا أَقَامَ إِلَّا مُدَّةً یَسِیرَةً حَتَّی تَرَکَ مُلْکَ الْهِنْدِ وَ أَسْلَمَ وَ حَسُنَ إِسْلَامُهُ (1).

«151»

قب (2)،[المناقب] لابن شهرآشوب یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: کُنْتُ أَمْشِی مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام بِمَکَّةَ أَوْ بِمِنًی إِذْ مَرَرْنَا بِامْرَأَةٍ بَیْنَ یَدَیْهَا بَقَرَةٌ مَیْتَةٌ وَ هِیَ مَعَ صَبِیَّةٍ لَهَا تَبْکِیَانِ فَقَالَ علیه السلام مَا شَأْنُکِ قَالَتْ کُنْتُ وَ صَبَایَایَ نَعِیشُ مِنْ هَذِهِ الْبَقَرَةِ وَ قَدْ مَاتَتْ لَقَدْ تَحَیَّرْتُ فِی أَمْرِی قَالَ أَ فَتُحِبِّینَ أَنْ یُحْیِیَهَا اللَّهُ لَکِ قَالَتْ أَ وَ تَسْخَرُ مِنِّی مَعَ مُصِیبَتِی قَالَ کَلَّا مَا أَرَدْتُ ذَلِکِ ثُمَّ دَعَا بِدُعَاءٍ ثُمَّ رَکَضَهَا بِرِجْلِهِ وَ صَاحَ بِهَا فَقَامَتِ الْبَقَرَةُ مُسْرِعَةً سَوِیَّةً فَقَالَتْ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ وَ رَبِّ الْکَعْبَةِ فَدَخَلَ الصَّادِقُ علیه السلام بَیْنَ النَّاسِ فَلَمْ تَعْرِفْهُ الْمَرْأَةُ(3).

«152»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ صَفْوَانَ بْنَ یَحْیَی قَالَ: قَالَ لِیَ الْعَبْدِیُّ قَالَتْ أَهْلِی قَدْ طَالَ عَهْدُنَا بِالصَّادِقِ علیه السلام فَلَوْ حَجَجْنَا وَ جَدَّدْنَا بِهِ الْعَهْدَ فَقُلْتُ لَهَا وَ اللَّهِ مَا عِنْدِی شَیْ ءٌ أَحُجُّ بِهِ فَقَالَتْ عِنْدَنَا کسو [کِسْوَةٌ] وَ حُلِیٌّ فَبِعْ ذَلِکَ وَ تَجَهَّزْ بِهِ فَفَعَلْتُ فَلَمَّا صِرْنَا قُرْبَ الْمَدِینَةِ مَرِضَتْ مَرَضاً شَدِیداً وَ أَشْرَفَتْ عَلَی الْمَوْتِ فَلَمَّا دَخَلْنَا الْمَدِینَةَ خَرَجْتُ مِنْ عِنْدِهَا وَ أَنَا آیِسٌ مِنْهَا فَأَتَیْتُ الصَّادِقَ علیه السلام وَ عَلَیْهِ ثَوْبَانِ مُمَصَّرَانِ فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَأَجَابَنِی وَ سَأَلَنِی عَنْهَا فَعَرَّفْتُهُ خَبَرَهَا وَ قُلْتُ إِنِّی خَرَجْتُ وَ قَدْ أَیِسْتُ مِنْهَا فَأَطْرَقَ مَلِیّاً ثُمَّ قَالَ یَا عَبْدِیُّ أَنْتَ حَزِینٌ بِسَبَبِهَا قُلْتُ نَعَمْ قَالَ لَا بَأْسَ عَلَیْهَا فَقَدْ دَعَوْتُ اللَّهَ لَهَا بِالْعَافِیَةِ فَارْجِعْ إِلَیْهَا فَإِنَّکَ تَجِدُهَا قَاعِدَةً وَ الْخَادِمَةُ

ص: 115


1- 1. الخرائج و الجرائح ص 199.
2- 2. المناقب ج 3 ص 367 بتفاوت و اقتضاب و فیها« میزان» بدل« میزاب».
3- 3. الخرائج و الجرائح ص 198.

باو شیرینی طبرزد(1) میدهد. با عجله بخانه برگشتم دیدم بهوش آمده و نشسته است و پرستارش باو طبرزد میدهد گفتم حالت چطور است؟ گفت خدا مرا شفا داد و باین شکر اشتها پیدا کردم. گفتم وقتی من مأیوس و نا امید از نزد تو رفتم، امام صادق ع از تو جویا شد جریان را عرض کردم فرمود چیزی نیست وقتی برگردی مشغول خوردن شیرینی است. همسرم گفت: وقتی تو رفتی من داشتم جان میدادم شخصی که دو جامه قرمز رنگ داشت وارد شد پرسید چه شده گفتم در حال مردنم اینک ملک الموت آمده مرا قبض روح کند. آن مرد بملک الموت فرمود مگر تو مأمور نیستی از ما اطاعت کنی؟ گفت چرا. فرمود من بتو دستور میدهم که بیست سال مرگ او را بتأخیر اندازی، گفت اطاعت میکنم. آن شخص با ملک الموت خارج شدند، همان دم حال من خوب شد(2).

توضیح

فیروزآبادی(3) گفت: المصر با کسره گلی سرخ رنگ است و الممصر بر وزن معظم چیزی است با آن رنگ شده است.

روایت153.

مناقب، الخرائج و الجرائح: حماد بن عیسی از حضرت صادق علیه السّلام درخواست کرد دعا کند خداوند روزی نماید چندین سال بمکه رود و باغهای خوب و خانه ای نیکو باو عنایت فرماید و همسری از خانواده های باشخصیت و نیکوکار و فرزندان شایسته به وی عطا کند. امام علیه السّلام دست بدعا برداشت و گفت خدایا به حماد بن عیسی روزی کن که پنجاه سال بمکه رود باو باغهای عالی و خانه ای نیکو و زنی پرهیزگار از خانواده ای بزرگ و اولادی شایسته عنایت کن.

یکی از کسانی که آنجا حضور داشت گفت پس از چندین سال بخانه حماد ابن عیسی در بصره رفتم و گفت یادت می آید از دعای حضرت صادق؟ گفتم آری گفت این خانه من است که در شهر نظیر ندارد و بهترین باغ ها را دارم همسرم را میشناسی که از خانواده های بزرگ است و بچه هایم را نیز میشناسی تاکنون چهل و هشت مرتبه بحج رفته ام. راوی گفت

ص: 116


1- . طبرزد یک نوع خرما است ممکن است این جا مراد یک شیرینی مخصوصی باشد که با شیره خرما درست میکرده اند. طبرزد یک نوع نیشکر را نیز میگویند.
2- . الخرائج و الجرائح: 198
3- . قاموس 2 : 134

تُلْقِمُهَا الطَّبَرْزَدَ(1) قَالَ فَرَجَعْتُ إِلَیْهَا مُبَادِراً فَوَجَدْتُهَا قَدْ أَفَاقَتْ وَ هِیَ قَاعِدَةٌ وَ الْخَادِمَةُ تُلْقِمُهَا الطَّبَرْزَدَ فَقُلْتُ مَا حَالُکِ قَالَتْ قَدْ صَبَّ اللَّهُ عَلَیَّ الْعَافِیَةَ صَبّاً وَ قَدِ اشْتَهَیْتُ هَذَا السُّکَّرَ فَقُلْتُ خَرَجْتُ مِنْ عِنْدِکِ آیِساً فَسَأَلَنِی الصَّادِقُ عَنْکِ فَأَخْبَرْتُهُ بِحَالِکِ فَقَالَ لَا بَأْسَ عَلَیْهَا ارْجِعْ إِلَیْهَا فَهِیَ تَأْکُلُ السُّکَّرَ قَالَتْ خَرَجْتَ مِنْ عِنْدِی وَ أَنَا أَجُودُ بِنَفْسِی فَدَخَلَ عَلَیَّ رَجُلٌ عَلَیْهِ ثَوْبَانِ مُمَصَّرَانِ قَالَ مَا لَکِ قُلْتُ أَنَا مَیِّتَةٌ وَ هَذَا مَلَکُ الْمَوْتِ قَدْ جَاءَ یَقْبِضُ رُوحِی فَقَالَ یَا مَلَکَ الْمَوْتِ قَالَ لَبَّیْکَ أَیُّهَا الْإِمَامُ قَالَ أَ لَسْتَ أُمِرْتَ بِالسَّمْعِ وَ الطَّاعَةِ لَنَا قَالَ بَلَی قَالَ فَإِنِّی آمُرُکَ أَنْ تُؤَخِّرَ أَمْرَهَا عِشْرِینَ سَنَةً قَالَ السَّمْعَ وَ الطَّاعَةَ قَالَ فَخَرَجَ هُوَ وَ مَلَکُ الْمَوْتِ فَأَفَقْتُ مِنْ سَاعَتِی (2).

بیان

قال الفیروزآبادی (3) المصر بالکسر الطین الأحمر و الممصر کمعظم المصبوغ به.

«153»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ: أَنَّ حَمَّادَ بْنَ عِیسَی سَأَلَ الصَّادِقَ علیه السلام أَنْ یَدْعُوَ لَهُ لِیَرْزُقَهُ اللَّهُ مَا یَحُجُّ بِهِ کَثِیراً وَ أَنْ یَرْزُقَهُ ضِیَاعاً حَسَنَةً وَ دَاراً حَسَناً وَ زَوْجَةً مِنْ أَهْلِ الْبُیُوتَاتِ صَالِحَةً وَ أَوْلَاداً أَبْرَاراً فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام اللَّهُمَّ ارْزُقْ حَمَّادَ بْنَ عِیسَی مَا یَحُجُّ بِهِ خَمْسِینَ حَجَّةً وَ ارْزُقْهُ ضِیَاعاً وَ دَاراً حَسَناً وَ زَوْجَةً صَالِحَةً مِنْ قَوْمٍ کِرَامٍ وَ أَوْلَاداً أَبْرَاراً قَالَ بَعْضُ مَنْ حَضَرَهُ دَخَلْتُ بَعْدَ سِنِینَ عَلَی حَمَّادِ بْنِ عِیسَی فِی دَارِهِ بِالْبَصْرَةِ فَقَالَ لِی أَ تَذْکُرُ دُعَاءَ الصَّادِقِ علیه السلام لِی قُلْتُ نَعَمْ قَالَ هَذِهِ دَارِی لَیْسَ فِی الْبَلَدِ مِثْلُهَا وَ ضِیَاعِی أَحْسَنُ الضِّیَاعِ وَ زَوْجَتِی مَنْ تَعْرِفُهَا مِنْ کِرَامِ النَّاسِ وَ أَوْلَادِی تَعْرِفُهُمْ وَ قَدْ حَجَجْتُ ثَمَانِیاً وَ أَرْبَعِینَ حَجَّةً قَالَ فَحَجَّ حَمَّادٌ

ص: 116


1- 1. الطبرزد، و طبرزل، و طبرزن: ثلاث لغات معربات، و أصله بالفارسیة« تبرزد» کأنّه یراد: نحت من نواحیه بفأس، و« التبر» الفأس بالفارسیة، و من ذلک سمی« الطبرزد» من التمر لان نخلته کأنّما ضربت بالفأس« المعرب للجوالیقیّ ص 228».
2- 2. الخرائج و الجرائح ص 198.
3- 3. القاموس ج 2 ص 134.

دو سال دیگر بحج رفت در مرتبه پنجاه و یکم وقتی بجحفه رسید و خواست احرام ببندد داخل یک دره شد تا غسل کند سیل او را برد غلامانش از پی او رفتند و مرده او را از آب گرفتند از آن روز نامش حماد غریق جحفه شد(1).

روایت154.

الخرائج و الجرائح: ابو الصامت صفوانی گفت بحضرت صادق عرض کردم یک دلیل برای من بیاور که شک از دلم بیرون رود. فرمود همان کلیدی که در دست داری بمن بده همین که کلید را دادم شیری شد ترسیدم. فرمود بگیر نترس گرفتم دو مرتبه کلید شد.

روایت155.

الخرائج و الجرائح: روایت شده که مردی خدمت حضرت صادق رسید و شکایت از فقر نمود امام علیه السّلام فرمود ناراحت نباش خداوند گشایش خواهد داد. آن مرد خارج شد در بین راه دید همیانی افتاده برداشت در آن هفتصد دینار بود. سی دینار از آن را برداشت خدمت امام صادق رسید و جریان را عرض کرد.

امام فرمود برو یک سال اعلام کن شاید صاحبش پیدا شود. آن مرد رفت با خود گفت در بازارها و مجامع عمومی اعلام نمیکنم به یک کوچه در آخر شهر رفت صدا زد هر کس چیزی گم کرده بیاید. ناگاه دید مردی گفت من هفتصد دینار گم کرده ام در فلان محل. گفت من همان را پیدا کرده ام. همین که همیان خود را دید ترازو داشت وزن کرد چیزی کم نبود هفتاد دینار از آن را برداشته باو داد پول را گرفت خدمت حضرت صادق آمد همین که چشم امام باو افتاد تبسمی نمود فرمود کنیز آن کیسه را بیاور وقتی کیسه را آورد سی دینار برداشت فرمود این سی دینار، هفتاد دینار هم آن مرد داده هفتاد دینار حلال بهتر از هفتصد دینار حرام است(2).

روایت156.

الخرائج و الجرائح: روایت شده که ابن ابی العوجاء و دو سه نفر دیگر از طبیعی مذهبان با یک دیگر اتحاد کردند که هر کدام در مقابل قرآن یک چهارم از خودشان بنویسند. آنها در مکه عهد بستند و قرار شد سال دیگر در همین محل نوشته های خود را بیاورند. سال بعد در مقام ابراهیم جمع شدند یکی از آنها گفت من وقتی باین آیه رسیدم «یا أَرْضُ ابْلَعِی ماءَکِ وَ یا سَماءُ أَقْلِعِی وَ غِیضَ الْماءُ»(3) {ای زمین! آب خود را فرو بر، و ای آسمان، [از باران] خودداری کن و آب فرو کاست} دست از مبارزه برداشتم دیگری گفت من نیز وقتی باین آیه رسیدم «فَلَمَّا اسْتَیْأَسُوا مِنْهُ

ص: 117


1- . همان: 200
2- . الخرائج و الجرائح: 200
3- . هود / 44

حَجَّتَیْنِ بَعْدَ ذَلِکَ فَلَمَّا حَجَّ فِی الْحَادِیَةِ وَ الْخَمْسِینَ وَ وَصَلَ إِلَی الْجُحْفَةِ وَ أَرَادَ أَنْ یُحْرِمَ دَخَلَ وَادِیاً لِیَغْتَسِلَ فَأَخَذَهُ السَّیْلُ وَ مَرَّ بِهِ فَتَبِعَهُ غِلْمَانُهُ فَأَخْرَجُوهُ مِنَ الْمَاءِ مَیِّتاً فَسُمِّیَ حَمَّادٌ غَرِیقَ الْجُحْفَةِ(1).

«154»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ أَبِی الصَّامِتِ الْحُلْوَانِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِلصَّادِقِ علیه السلام أَعْطِنِی الشَّیْ ءَ یَنْفِی الشَّکَّ عَنْ قَلْبِی قَالَ علیه السلام هَاتِ الْمِفْتَاحَ الَّذِی فِی کُمِّکَ فَنَاوَلْتُهُ فَإِذَا الْمِفْتَاحُ أَسَدٌ فَخِفْتُ قَالَ خُذْ لَا تَخَفْ فَأَخَذْتُهُ فَعَادَ مِفْتَاحاً کَمَا کَانَ.

«155»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ: أَنَّ رَجُلًا دَخَلَ عَلَی الصَّادِقِ علیه السلام وَ شَکَا إِلَیْهِ فَاقَتَهُ فَقَالَ علیه السلام طِبْ نَفْساً فَإِنَّ اللَّهَ یُسَهِّلُ الْأَمْرَ فَخَرَجَ الرَّجُلُ فَلَقِیَ فِی طَرِیقِهِ هِمْیَاناً فِیهِ سَبْعُ مِائَةِ دِینَارٍ فَأَخَذَ مِنْهُ ثَلَاثِینَ دِینَاراً وَ انْصَرَفَ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ حَدَّثَهُ بِمَا وَجَدَ فَقَالَ لَهُ اخْرُجْ وَ نَادِ عَلَیْهِ سَنَةً لَعَلَّکَ تَظْفُرُ بِصَاحِبِهِ فَخَرَجَ الرَّجُلُ وَ قَالَ لَا أُنَادِی فِی الْأَسْوَاقِ وَ فِی مَجْمَعِ النَّاسِ وَ خَرَجَ إِلَی سِکَّةٍ فِی آخِرِ الْبَلَدِ وَ قَالَ مَنْ ضَاعَ لَهُ شَیْ ءٌ فَإِذَا رَجُلٌ قَالَ ذَهَبَ مِنِّی سَبْعُمِائَةِ دِینَارٍ فِی کَذَا قَالَ مَعِی ذَلِکَ فَلَمَّا رَآهُ وَ کَانَ مَعَهُ مِیزَانٌ فَوَزَنَهَا فَکَانَ کَمَا کَانَ لَمْ تَنْقُصْ فَأَخَذَ مِنْهَا سَبْعِینَ دِینَاراً وَ أَعْطَاهَا الرَّجُلَ فَأَخَذَهَا وَ خَرَجَ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَلَمَّا رَآهُ تَبَسَّمَ وَ قَالَ یَا هَذِهِ هَاتِی الصُّرَّةَ فَأُتِیَ بِهَا فَقَالَ هَذَا ثَلَاثُونَ وَ قَدْ أَخَذْتَ سَبْعِینَ مِنَ الرَّجُلِ وَ سَبْعُونَ حَلَالًا خَیْرٌ مِنْ سَبْعِمِائَةٍ حَرَامٍ (2).

«156»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ: أَنَّ ابْنَ أَبِی الْعَوْجَاءِ وَ ثَلَاثَةَ نَفَرٍ مِنَ الدَّهْرِیَّةِ اتَّفَقُوا عَلَی أَنْ یُعَارِضَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ رُبُعَ الْقُرْآنِ وَ کَانُوا بِمَکَّةَ عَاهَدُوا عَلَی أَنْ یَجِیئُوا بِمُعَارَضَتِهِ فِی الْعَامِ الْقَابِلِ فَلَمَّا حَالَ الْحَوْلُ وَ اجْتَمَعُوا فِی مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ أَیْضاً قَالَ أَحَدُهُمْ إِنِّی لَمَّا رَأَیْتُ قَوْلَهُ- وَ قِیلَ یا أَرْضُ ابْلَعِی ماءَکِ وَ یا سَماءُ أَقْلِعِی وَ غِیضَ الْماءُ(3) کَفَفْتُ عَنِ الْمُعَارَضَةِ وَ قَالَ الْآخَرُ وَ کَذَا أَنَا لَمَّا وَجَدْتُ قَوْلَهُ- فَلَمَّا اسْتَیْأَسُوا مِنْهُ

ص: 117


1- 1. الخرائج و الجرائح ص 200.
2- 2. نفس المصدر ص 242.
3- 3. سورة هود الآیة: 44.

خَلَصُوا نَجِیًّا»(1)

{پس چون از او نومید شدند، رازگویان کنار کشیدند} از مبارزه مأیوس شدم. این حرفها را آهسته میگفتند که کسی متوجه نشود در همین موقع حضرت صادق علیه السّلام رد شده و متوجه آن ها شد و این آیه را خواند «قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَ الْجِنُّ عَلی أَنْ یَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا یَأْتُونَ بِمِثْلِهِ»(2) {بگو: اگر انس و جن گرد آیند تا نظیر این قرآن را بیاورند، مانند آن را نخواهند آورد} از شنیدن این آیه از زبان امام صادق علیه السّلام مبهوت شدند.

روایت157.

الخرائج و الجرائح: کثیر النواء نزد امام صادق ع رفت و در سخنی طولانی گفت: مغیرة بن سعید گمان می کند که شما به همراه خود ملکی داری که مؤمن را برایت از کافر مشخص می کند، وقتی خارج شد، امام ع فرمود: او کسی است که ولادتی خبیث داشته است، این سخن را گروهی از اهل کوفه شنیدند، گفتند می رویم و در مورد کثیر تحقیق می کنیم چرا که این حرف خبر بدی در مورد اوست، به محله ای که او بین آن ها زندگی می کرد رفتیم، پس ما را به سمت پیره زنی صالح راهنمایی کردند. گفتیم در مورد ابو اسماعیل از تو می پرسیم، گفت: کثیر گفتیم: بله، گفت: می خواهید با او وصلت کنید؟ گفتیم: بله، گفت: این کار را نکنید، چون به خدا قسم من او را در آن خانه چهارمی از راه زنا به دنیا آوردم و به خانه ای از خانه های آن جا اشاره کرد.

روایت158.

الخرائج و الجرائح: عبدالله بن نجاشی گفت: جبه ای داشتم که آب ناودان بر روی آن ریخت، آن را در سرما در آب فرو برده و شستم، وقتی نزد امام صادق ع رفتم بی مقدمه فرمود: اگر خز را با آب بشوری خراب می شود .

روایت159.

الخرائج و الجرائح: زراره گفت من و عبد الواحد و سعید بن لقمان و عمر بن شجره کندی خدمت حضرت صادق بودیم. عمر برخاست و رفت حاضرین او را ستایش نموده گفتند مرد با تقوایی است امام علیه السّلام فرمود شما مردم شناس نیستید من با یک نگاه کردن میشناسم این از بدترین مردم روی زمین است. راوی گفت عمر بن شجره در انجام کارهای زشت از همه مردم حریص تر بود.

روایت160.

الخرائج و الجرائح: محمّد بن راشد از جد خود نقل کرد که تصمیم گرفتم برای پرسیدن یک مسأله خدمت حضرت صادق بروم. گفتند سید حمیری از دنیا رفته ایشان به تشییع جنازه او رفته اند. بطرف قبرستان رفتم مسأله را پرسیدم جواب داد همین که خواستم بروم دامن مرا گرفت و بطرف خود کشید سپس فرمود شما تازه بدوران رسیده ها علم را واگذاشته اید. عرض کردم آقا شما امام زمان هستی؟ فرمود بلی. گفتم دلیل و علامتی بر این مدعی داری؟

ص: 118


1- . یوسف / 80
2- . إسراء / 88

خَلَصُوا نَجِیًّا(1) أَیِسْتُ مِنَ الْمُعَارَضَةِ وَ کَانُوا یُسِرُّونَ بِذَلِکَ إِذْ مَرَّ عَلَیْهِمُ الصَّادِقُ علیه السلام فَالْتَفَتَ إِلَیْهِمْ وَ قَرَأَ عَلَیْهِمْ قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَ الْجِنُّ عَلی أَنْ یَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا یَأْتُونَ بِمِثْلِهِ (2) فَبُهِتُوا.

«157»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ سَدِیرٍ: أَنَّ کَثِیرَ النَّوَّاءِ دَخَلَ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ قَالَ زَعَمَ الْمُغِیرَةُ بْنُ سَعِیدٍ أَنَّ مَعَکَ مَلَکاً یُعَرِّفُکَ الْمُؤْمِنَ مِنَ الْکَافِرِ فِی کَلَامٍ طَوِیلٍ فَلَمَّا خَرَجَ قَالَ علیه السلام مَا هُوَ إِلَّا خَبِیثُ الْوِلَادَةِ وَ سَمِعَ هَذَا الْکَلَامَ جَمَاعَةٌ مِنْ أَهْلِ الْکُوفَةِ قَالُوا ذَهَبْنَا حَتَّی نَسْأَلَ عَنْ کَثِیرٍ فَلَهُ خَبَرُ سَوْءٍ فَمَضَیْنَا إِلَی الْحَیِّ الَّذِی هُوَ فِیهِمْ فَدُلِلْنَا إِلَی عَجُوزٍ صَالِحَةٍ فَقُلْنَا لَهَا نَسْأَلُکِ عَنْ أَبِی إِسْمَاعِیلَ قَالَتْ کَثِیرٌ فَقُلْنَا نَعَمْ قَالَتْ تُرِیدُونَ أَنْ تُزَوِّجُوهُ قُلْنَا نَعَمْ قَالَتْ لَا تَفْعَلُوا فَإِنِّی وَ اللَّهِ قَدْ وَضَعْتُهُ فِی ذَلِکَ الْبَیْتِ رَابِعَةَ أَرْبَعَةٍ مِنَ الزِّنَا وَ أَشَارَتْ إِلَی بَیْتٍ مِنْ بُیُوتِ الدَّارِ.

«158»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ النَّجَاشِیِّ قَالَ: أَصَابَ جُبَّةً لِی فَرْواً مَاءُ مِیزَابٍ فَغَمَسْتُهَا فِی الْمَاءِ فِی وَقْتٍ بَارِدٍ فَلَمَّا دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ابْتَدَأَنِی وَ قَالَ إِنَّ الفرا [الْفِرَاءَ] إِذَا غُسِلَتْ بِالْمَاءِ فَسَدَتْ.

«159»

یج، [الخرائج و الجرائح] قَالَ زُرَارَةُ: کُنْتُ أَنَا وَ عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ الْمُخْتَارِ وَ سَعِیدُ بْنُ لُقْمَانَ وَ عُمَرُ بْنُ شَجَرَةَ الْکِنْدِیُّ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَامَ عُمَرُ فَخَرَجَ فَأَثْنَوْا عَلَیْهِ خَیْراً وَ ذَکَرُوا وَرَعَهُ وَ بَذْلَ مَالِهِ فَقَالَ مَا أَرَی بِکُمْ عِلْماً بِالنَّاسِ إِنِّی لَأَکْتَفِی مِنَ الرَّجُلِ بِلَحْظَةٍ إِنَّ هَذَا مِنْ أَخْبَثِ النَّاسِ قَالَ فَکَانَ عُمَرُ بْنُ شَجَرَةَ مِنْ أَحْرَصِ النَّاسِ عَلَی ارْتِکَابِ مَحَارِمِ اللَّهِ.

«160»

یج، [الخرائج و الجرائح] رَوَی مُحَمَّدُ بْنُ رَاشِدٍ عَنْ جَدِّهِ قَالَ: قَصَدْتُ إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ أَسْأَلُهُ عَنْ مَسْأَلَةٍ فَقَالُوا مَاتَ السَّیِّدُ الْحِمْیَرِیُّ الشَّاعِرُ وَ هُوَ فِی جَنَازَتِهِ فَمَضَیْتُ إِلَی الْمَقَابِرِ فَاسْتَفْتَیْتُهُ فَأَفْتَانِی فَلَمَّا أَنْ قُمْتُ أَخَذَ بِثَوْبِی فَجَذَبَنِی إِلَیْهِ ثُمَّ قَالَ إِنَّکُمْ مَعَاشِرَ الْأَحْدَاثِ تَرَکْتُمُ الْعِلْمَ فَقُلْتُ أَنْتَ إِمَامُ هَذَا الزَّمَانِ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَدَلِیلٌ أَوْ

ص: 118


1- 1. سورة یوسف الآیة: 80.
2- 2. سورة الإسراء الآیة: 88.

فرمود هر چه مایلی بپرس تا ان شاء اللَّه خبر بدهم. گفتم برادر من از دنیا رفته او را در همین قبرستان دفن کرده ام با اجازه خدا او را زنده کن. فرمود تو شایسته این کار نیستی ولی برادرت بما ایمان داشت و اسم او نزد ما احمد بود. نزدیک قبر او رفت قبر شکافته شد برادرم بیرون شد میگفت برادر دست از این آقا نکش از او پیروی کن سپس به قبر خود برگشت. امام از من قسم گرفت که این جریان را به کسی نگویم.

روایت161.

الخرائج و الجرائح: اسماعیل بن مهران گفت: نزد امام صادق ع بودم با ایشان وداع کردم و در آن سال عازم حج بودم، خارج شدم بعد به یاد چیزی افتادم که قصد داشتم از ایشان بپرسم، به سوی امام برگشتم، منزلشان مملو از مردم بود، سؤال من در مورد تخم مرغابی بود، امام بدون آنکه بپرسم فرمود: صحیح تر آن است که تخم مرغابی را نخوری.

روایت162.

الخرائج و الجرائح: احمد بن فارس از پدر خود نقل کرد که چند نفر از مردم خراسان خدمت حضرت صادق رسیدند قبل از سؤال بلهجه عربی بآنها فرمود: هر کس ثروت بیندوزد خدا بهمان مقدار او را عذاب میکند. عرض کردند آقا ما زبان عربی نمی فهمیم با زبان فارسی فرمود: «هر که درم اندوزد جزایش دوزخ باشد». فرمود خداوند دو شهر آفرید یکی در مغرب و دیگری در مشرق که هر شهر هفتاد هزار نفر جمعیت دارد هر شهری دارای دیوارهای آهنی است که یک میلیون در از طلا دارد و هر در آن دارای دو مصراع است این هفتاد هزار جمعیت دارای لهجه های مختلف هستند که من تمام لهجه های آنها را میدانم در آن دو شهر و غیر آن دو شهر حجتی غیر از من و پدرانم و فرزندان بعد از من وجود ندارد.

روایت163.

الخرائج و الجرائح: ابن فرقد گفذیان می گفت: نزد امام صادق ع بودم که غلامی غیر عرب نامه ای آورد دائم هذیان می گفت و نمی توانست منظور را برساند به طوری که گمان کردم او نمی تواند منظورش را بیان کند. امام ع فرمود: به هر زبانی که می خواهی سخن بگو جز عربی، زیرا تو عربی نمی دانی، غلام گفت من زبان ترکی را می فهمم، امام جواب او را داد و غلام متعجب و حیران رفت.

روایت164.

الخرائج و الجرائح: علی بن ابی حمزه گفت: همراه ابو بصیر نزد امام صادق ع رفتم، در حالی که نشسته بودیم امام شروع به سخن نمود، با خود گفتم به خدا قسم این سخن را برای شیعه نقل می کنم این حدیثی است که هرگز مانند آن را نشنیدم. امام در حالی که به صورتم نگاه می کرد فرمود:

الخرائج و الجرائح: احمد بن فارس از پدر خود نقل کرد که چند نفر از مردم خراسان خدمت حضرت صادق رسیدند قبل از سؤال بلهجه عربی بآنها فرمود: هر کس ثروت بیندوزد خدا بهمان مقدار او را عذاب میکند. عرض کردند آقا ما زبان عربی نمی فهمیم با زبان فارسی فرمود: «هر که درم اندوزد جزایش دوزخ باشد». فرمود خداوند دو شهر آفرید یکی در مغرب و دیگری در مشرق که هر شهر هفتاد هزار نفر جمعیت دارد هر شهری دارای دیوارهای آهنی است که یک میلیون در از طلا دارد و هر در آن دارای دو مصراع است این هفتاد هزار جمعیت دارای لهجه های مختلف هستند که من تمام لهجه های آنها را میدانم در آن دو شهر و غیر آن دو شهر حجتی غیر از من و پدرانم و فرزندان بعد از من وجود ندارد.

الخرائج و الجرائح: احمد بن فارس از پدر خود نقل کرد که چند نفر از مردم خراسان خدمت حضرت صادق رسیدند قبل از سؤال بلهجه عربی بآنها فرمود: هر کس ثروت بیندوزد خدا بهمان مقدار او را عذاب میکند. عرض کردند آقا ما زبان عربی نمی فهمیم با زبان فارسی فرمود: «هر که درم اندوزد جزایش دوزخ باشد». فرمود خداوند دو شهر آفرید یکی در مغرب و دیگری در مشرق که هر شهر هفتاد هزار نفر جمعیت دارد هر شهری دارای دیوارهای آهنی است که یک میلیون در از طلا دارد و هر در آن دارای دو مصراع است این هفتاد هزار جمعیت دارای لهجه های مختلف هستند که من تمام لهجه های آنها را میدانم در آن دو شهر و غیر آن دو شهر حجتی غیر از من و پدرانم و فرزندان بعد از من وجود ندارد.

الخرائج و الجرائح: احمد بن فارس از پدر خود نقل کرد که چند نفر از مردم خراسان خدمت حضرت صادق رسیدند قبل از سؤال بلهجه عربی بآنها فرمود: هر کس ثروت بیندوزد خدا بهمان مقدار او را عذاب میکند. عرض کردند آقا ما زبان عربی نمی فهمیم با زبان فارسی فرمود: «هر که درم اندوزد جزایش دوزخ باشد». فرمود خداوند دو شهر آفرید یکی در مغرب و دیگری در مشرق که هر شهر هفتاد هزار نفر جمعیت دارد هر شهری دارای دیوارهای آهنی است که یک میلیون در از طلا دارد و هر در آن دارای دو مصراع است این هفتاد هزار جمعیت دارای لهجه های مختلف هستند که من تمام لهجه های آنها را میدانم در آن دو شهر و غیر آن دو شهر حجتی غیر از من و پدرانم و فرزندان بعد از من وجود ندارد.

ص: 119

عَلَامَةٌ فَقَالَ سَلْنِی عَمَّا شِئْتَ أُخْبِرْکَ بِهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ قَالَ إِنِّی أُصِبْتُ بِأَخٍ لِی قَدْ دَفَنْتُهُ فِی هَذِهِ الْمَقَابِرِ فَأَحْیِهِ لِی بِإِذْنِ اللَّهِ قَالَ مَا أَنْتَ بِأَهْلٍ لِذَلِکَ وَ لَکِنْ أَخُوکَ کَانَ مُؤْمِناً وَ اسْمُهُ کَانَ عِنْدَنَا أَحْمَدَ ثُمَّ دَنَا مِنْ قَبْرِهِ فَانْشَقَّ عَنْهُ قَبْرُهُ وَ خَرَجَ إِلَیَّ وَ هُوَ یَقُولُ یَا أَخِی اتَّبِعْهُ وَ لَا تُفَارِقْهُ ثُمَّ عَادَ إِلَی قَبْرِهِ وَ اسْتَحْلَفَنِی عَلَی أَنْ لَا أُخْبِرَ أَحَداً بِهِ.

«161»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أُوَدِّعُهُ وَ کُنْتُ حَاجّاً فِی تِلْکَ السَّنَةِ فَخَرَجْتُ ثُمَّ ذَکَرْتُ شَیْئاً أَرَدْتُ أَنْ أَسْأَلَهُ عَنْهُ فَرَجَعْتُ إِلَیْهِ وَ مَنْزِلُهُ غَاصٌّ بِالنَّاسِ وَ کَانَ مَا أَسْأَلُهُ عَنْهُ بَیْضَ طَیْرِ الْمَاءِ فَقَالَ لِی مِنْ غَیْرِ سُؤَالٍ الْأَصَحُّ أَنْ لَا تَأْکُلَ بَیْضَ طَیْرِ الْمَاءِ.

«162»

یج، [الخرائج و الجرائح] رَوَی أَحْمَدُ بْنُ فَارِسٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: دَخَلَ إِلَیْهِ قَوْمٌ مِنْ أَهْلِ خُرَاسَانَ فَقَالَ ابْتِدَاءً مَنْ جَمَعَ مَالًا یَحْرُسُهُ عَذَّبَهُ اللَّهُ عَلَی مِقْدَارِهِ فَقَالُوا بِالْفَارِسِیَّةِ لَا نَفْهَمُ بِالْعَرَبِیَّةِ فَقَالَ لَهُمْ هر که درم اندوزد جزایش دوزخ باشد وَ قَالَ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ مَدِینَتَیْنِ إِحْدَاهُمَا بِالْمَشْرِقِ وَ الْأُخْرَی بِالْمَغْرِبِ عَلَی کُلِّ مَدِینَةٍ سُورٌ مِنْ حَدِیدٍ فِیهَا أَلْفُ أَلْفِ بَابٍ مِنْ ذَهَبٍ کُلُّ بَابٍ بِمِصْرَاعَیْنِ وَ فِی کُلِّ مَدِینَةٍ سَبْعُونَ أَلْفَ إِنْسَانٍ مُخْتَلِفَاتِ اللُّغَاتِ وَ أَنَا أَعْرِفُ جَمِیعَ تِلْکَ اللُّغَاتِ وَ مَا فِیهَا وَ مَا بَیْنَهُمَا حُجَّةٌ غَیْرِی وَ غَیْرُ آبَائِی وَ غَیْرُ أَبْنَائِی بَعْدِی.

«163»

یج، [الخرائج و الجرائح] قَالَ ابْنُ فَرْقَدٍ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ قَدْ جَاءَهُ غُلَامٌ أَعْجَمِیٌّ بِرِسَالَةٍ فَلَمْ یَزَلْ یَهْذِی وَ لَا یُعَبِّرُهُ حَتَّی ظَنَنْتُ أَنَّهُ لَا یُظْهِرُهُ فَقَالَ لَهُ تَکَلَّمْ بِأَیِّ لِسَانٍ شِئْتَ سِوَی الْعَرَبِیَّةِ فَإِنَّکَ لَا تُحْسِنُهَا فَإِنِّی أَفْهَمُ بِکَلِمَةِ التُّرْکِیَّةِ فَرَدَّ عَلَیْهِ الْجَوَابَ فَمَضَی الْغُلَامُ مُتَعَجِّباً.

«164»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَعَ أَبِی بَصِیرٍ فَبَیْنَمَا نَحْنُ قُعُودٌ إِذْ تَکَلَّمَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقُلْتُ فِی نَفْسِی هَذَا وَ اللَّهِ مِمَّا أَحْمِلُهُ إِلَی الشِّیعَةِ هَذَا حَدِیثٌ لَمْ أَسْمَعْ بِمِثْلِهِ قَطُّ قَالَ فَنَظَرَ فِی وَجْهِی ثُمَّ قَالَ

ص: 119

من یک سخن واحد گفتم که هفتاد وجه دارد اگر بخواهم این چنین سخن می گویم و اگر بخواهم این چنین.

روایت165.

الخرائج و الجرائح: منصور صیقل گفت در سفر مکه گذارم بمدینه افتاد بحرم پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله رفتم بر پیامبر سلام نمودم ناگاه متوجه شدم حضرت صادق در سجده است. نشستم تا خسته شدم، بعد گفتم من جلوی آقا بسجده بروم در سجده سیصد و شصت و چند مرتبه سبحان ربی و بحمده استغفر ربی و اتوب الیه گفتم. در این موقع سر از سجده برداشت و رفت من نیز از پی او رفتم در بین راه با خود میگفتم اگر اجازه داد به ایشان خواهم گفت فدایت شوم شما این طور عبادت میکنید ما چه کنیم. همین که بدر خانه رسیدم مصادف، غلام آقا آمده گفت داخل شو منصور! داخل شدم قبل از سؤال فرمود منصور اگر عمل زیاد یا کم انجام دهید خداوند فقط از شما قبول خواهد کرد.

روایت167.

الخرائج و الجرائح: عبد الرحمن بن کثیر گفت مردی وارد مدینه شد و از امام جستجو میکرد یکی از فرزندان حسین باو گفت تو در جستجوی امام بودی پیدا کردی؟ گفت نه. گفت اگر مایلی ترا خدمت حضرت صادق راهنمایی کنم، از او نشانی گرفت و خدمت جعفر بن محمّد علیه السّلام رفت. حضرت صادق باو فرمود تو باین شهر برای جستجوی امام آمدی

ص: 120

إِنِّی أَتَکَلَّمُ بِالْحَرْفِ الْوَاحِدِ فِیهِ سَبْعُونَ وَجْهاً إِنْ شِئْتُ أُحَدِّثُ کَذَا وَ إِنْ شِئْتُ أُحَدِّثُ کَذَا.

«165»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ مَنْصُورٍ الصَّیْقَلِ قَالَ: حَجَجْتُ فَمَرَرْتُ بِالْمَدِینَةِ فَأَتَیْتُ قَبْرَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ ثُمَّ الْتَفَتُّ فَإِذَا أَنَا بِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام سَاجِداً فَجَلَسْتُ حَتَّی مَلِلْتُ ثُمَّ قُلْتُ لَأُسَبِّحَنَّ قُدَّامَهُ سَاجِداً فَقُلْتُ سُبْحَانَ رَبِّی وَ بِحَمْدِهِ أَسْتَغْفِرُ رَبِّی وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ ثَلَاثَمِائَةِ مَرَّةٍ وَ نَیِّفاً وَ سِتِّینَ مَرَّةً فَرَفَعَ رَأْسَهُ ثُمَّ نَهَضَ فَاتَّبَعْتُهُ وَ أَنَا أَقُولُ فِی نَفْسِی إِنْ أَذِنَ لِی فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ ثُمَّ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَنْتُمْ تَصْنَعُونَ هَکَذَا فَکَیْفَ یَنْبَغِی لَنَا أَنْ نَصْنَعَ فَلَمَّا أَنْ وَقَفْتُ عَلَی الْبَابِ خَرَجَ إِلَیَّ مُصَادِفٌ فَقَالَ ادْخُلْ یَا مَنْصُورُ فَدَخَلْتُ فَقَالَ لِی مُبْتَدِئاً یَا مَنْصُورُ إِنْ کَثَّرْتُمْ أَوْ قَلَّلْتُمْ فَوَ اللَّهِ مَا یُقْبَلُ إِلَّا مِنْکُمْ.

«166»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ: أَنَّ جَمَاعَةً مِنْ بَنِی هَاشِمٍ اجْتَمَعُوا بِالْأَبْوَاءِ مِنْهُمْ إِبْرَاهِیمُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ وَ أَبُو جَعْفَرٍ الْمَنْصُورُ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْحَسَنِ وَ ابْنَاهُ مُحَمَّدٌ وَ إِبْرَاهِیمُ وَ أَرَادُوا أَنْ یَعْقِدُوا لِرَجُلٍ مِنْهُمْ فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ هَذَا ابْنِی هُوَ الْمَهْدِیُّ وَ أَرْسَلُوا إِلَی جَعْفَرٍ فَجَاءَ فَقَالَ لِمَا ذَا اجْتَمَعْتُمْ قَالُوا نُبَایِعُ مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ فَهُوَ الْمَهْدِیُّ قَالَ جَعْفَرٌ لَا تَفْعَلُوا قَالَ وَ لَکِنَّ هَذَا وَ إِخْوَتَهُ وَ أَبْنَاءَهُمْ دُونَکُمْ وَ ضَرَبَ بِیَدِهِ عَلَی ظَهْرِ أَبِی الْعَبَّاسِ ثُمَّ قَالَ لِعَبْدِ اللَّهِ مَا هِیَ إِلَیْکَ وَ لَا إِلَی ابْنَیْکَ وَ لَکِنَّهَا لِبَنِی الْعَبَّاسِ وَ إِنَّ ابْنَیْکَ لَمَقْتُولَانِ ثُمَّ نَهَضَ وَ قَالَ إِنَّ صَاحِبَ الرِّدَاءِ الْأَصْفَرِ یَعْنِی أَبَا جَعْفَرٍ یَقْتُلُهُ فَقَالَ عَبْدُ الْعَزِیزِ بْنُ عَلِیٍّ وَ اللَّهِ مَا خَرَجْتُ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی رَأَیْتُ قَتْلَهُ وَ انْفَضَّ الْقَوْمُ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ تَتِمُّ الْخِلَافَةُ لِی فَقَالَ نَعَمْ أَقُولُهُ حَقّاً(1).

«167»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کَثِیرٍ: أَنَّ رَجُلًا دَخَلَ یَسْأَلُ عَنِ الْإِمَامِ بِالْمَدِینَةِ فَاسْتَقْبَلَهُ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ فَقَالَ لَهُ یَا هَذَا إِنِّی أَرَاکَ تَسْأَلُ عَنِ الْإِمَامِ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَأَصَبْتَهُ قَالَ لَا قَالَ فَإِنْ أَحْبَبْتَ أَنْ تَلْقَی جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ فَافْعَلْ فَاسْتَدَلَّهُ فَأَرْشَدَهُ إِلَیْهِ فَلَمَّا دَخَلَ عَلَیْهِ قَالَ لَهُ إِنَّکَ دَخَلْتَ مَدِینَتَنَا هَذِهِ تَسْأَلُ عَنِ

ص: 120


1- 1. الخرائج و الجرائح ص 244.

یکی از فرزندان امام حسن ترا به سوی محمّد بن عبد اللَّه راهنمایی کرد از او سؤالی کردی و خارج شدی میخواهی توضیح دهم چه سؤالی کردی و او چه گفت. بعد با یکی از فرزندان امام حسین روبرو شدی او گفت اگر میل داری بسراغ جعفر بن محمّد برو، گفت تمام آنچه فرمودی صحیح است(1).

روایت166.

الخرائج و الجرائح: روایت شده که گروهی از بنی هاشم در ابواء اجتماع کردند از آن جمله محمّد بن علی بن عبد اللَّه بن عباس و ابو جعفر منصور دوانیقی و عبد اللَّه بن حسن و دو فرزندش محمّد و ابراهیم بودند تصمیم داشتند با یک نفر بیعت کنند. عبد اللَّه گفت این پسرم مهدی است پیش حضرت صادق فرستادند تشریف آورد فرمود: برای چه جمع شده اید؟ گفتند میخواهیم با محمّد بن عبد اللَّه بیعت کنیم که مهدی آل محمّد است. حضرت صادق فرمود چنین کاری نکنید که این (دست روی شانه ابو العباس سفاح گذاشت) و برادرها و فرزندانش باین موقعیت میرسند. رو به عبد اللَّه نموده فرمود بتو و دو فرزندت نخواهد رسید بنی عباس بمقام حکومت میرسند و این دو فرزندت کشته خواهند شد. از جای حرکت کرده فرمود آن کس که ردای زرد پوشیده (منصور دوانیقی) او را میکشد. عبد العزیز بن علی گفت بخدا قسم من در زندگی شاهد کشتن منصور بودم. آن چند نفر متفرق شدند منصور از امام پرسید آیا من بخلافت میرسم فرمود بله من واقعیت را میگویم(2).

روایت168.

الخرائج و الجرائح: معاویة بن وهب گفت: همراه امام صادق ع در مدینه بودم، ایشان بر الاغ خود سوار بود، پایین آمده و به سمت بازار رفتیم، سجده ای طولانی کرد و من به ایشان نگاه می کردم سپس سر بلند کرد، علت سجده را از امام پرسیدم، فرمود: نعمت هایی را که خداوند به من عطا کرده به یاد آوردم. گفتم: آیا در بازار در حالی که مردم می آیند و می روند سجده می کنید؟ فرمود: جز تو احدی از آن ها مرا ندید(3).

روایت169.

طب الائمة: داود رقی گفت خدمت حضرت صادق بودم حبابه والبیه که زنی نیکوکار بود وارد شد. چند سؤال در مورد حرام و حلال پرسید. ما از سؤالهای نیکوی او در شگفت شدیم. امام فرمود آیا سؤال هایی نیکوتر از سؤالات حبابه والبیه دیده اید؟ عرض کردیم آقا فدایت شویم این سؤالها واقعا اعجاب انگیز بود. در این موقع اشکهای حبابه جاری شد. امام فرمود چرا اشک میریزی؟ عرض کرد بدرد بدی مبتلا شده ام که انبیاء و اولیاء نیز مبتلا میشوند ولی خویشاوندانم میگویند: بدرد بدی گرفتار شده است اگر راست میگوید که آن آقایی که با او ارتباط دارد امام است برایش دعا کند تا از این درد خلاص شود. گرچه من مسرورم و میدانم این درد آزمایش و کفاره گناه و درد مردمان نیکوکار است. امام صادق ع فرمود: میگویند بدرد بدی مبتلا شده ای؟ عرض کرد بله یا ابن رسول اللَّه. امام لبهای خود را حرکت داد و دعایی کرد که ما نفهمیدیم. فرمود: داخل اطاق زنها برو تا ببدنت نگاه کنند. راوی گفت رفت و بدن خود را نشان داد، ذره ای از بیماری در سینه و بدنش باقی نمانده بود. فرمود حالا برو نزد خویشاوندانت برو و بگو

ص: 121


1- . همان: 244 با کمی تفاوت
2- . الخرائج و الجرائح: 244
3- . الخرائج و الجرائح: 245

الْإِمَامِ فَاسْتَقْبَلَکَ فَتًی مِنْ وُلْدِ الْحَسَنِ فَأَرْشَدَکَ إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ فَسَأَلْتَهُ وَ خَرَجْتَ فَإِنْ شِئْتَ أَخْبَرْتُکَ بِمَا سَأَلْتَهُ عَنْهُ وَ مَا رَدَّهُ عَلَیْکَ ثُمَّ اسْتَقْبَلَکَ فَتًی مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ وَ قَالَ لَکَ إِنْ أَحْبَبْتَ أَنْ تَلْقَی جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ فَافْعَلْ قَالَ صَدَقْتَ کَانَ کُلُّ مَا ذَکَرْتَ وَ وَصَفْتَ (1).

«168»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ قَالَ: کُنْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِالْمَدِینَةِ وَ هُوَ رَاکِبٌ عَلَی حِمَارٍ لَهُ فَنَزَلْنَا وَ قَدْ کُنَّا صِرْنَا إِلَی السُّوقِ فَسَجَدَ سَجْدَةً طَوِیلَةً وَ أَنَا أَنْظُرُ إِلَیْهِ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ فَسَأَلْتُهُ عَنْ ذَلِکَ فَقَالَ إِنِّی ذَکَرْتُ نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَیَّ فَقُلْتُ فَفِی السُّوقِ وَ النَّاسُ یَجِیئُونَ وَ یَذْهَبُونَ فَقَالَ إِنَّهُ لَمْ یَرَنِی أَحَدٌ مِنْهُمْ غَیْرُکَ (2).

«169»

طب، [طب الأئمة علیهم السلام] أَحْمَدُ بْنُ الْمُنْذِرِ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ دَاوُدَ الرَّقِّیِّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ علیه السلام فَدَخَلَتْ عَلَیْهِ حَبَابَةُ الْوَالِبِیَّةُ وَ کَانَتْ خَیِّرَةً فَسَأَلَتْهُ عَنْ مَسَائِلَ فِی الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ فَتَعَجَّبْنَا مِنْ حُسْنِ تِلْکَ الْمَسَائِلِ إِذْ قَالَ لَنَا- أَ رَأَیْتُمْ مَسَائِلَ أَحْسَنَ مِنْ مَسَائِلِ حَبَابَةَ الْوَالِبِیَّةِ فَقُلْنَا جُعِلْنَا فِدَاکَ لَقَدْ وَقَّرْتَ ذَلِکَ فِی عُیُونِنَا وَ قُلُوبِنَا قَالَ فَسَالَتْ دُمُوعُهَا فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام مَا لِی أَرَی عَیْنَیْکِ قَدْ سَالَتَا قَالَتْ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ دَاءٌ قَدْ ظَهَرَ بِی مِنَ الْأَدْوَاءِ الْخَبِیثَةِ الَّتِی کَانَتْ تُصِیبُ الْأَنْبِیَاءَ علیهم السلام وَ الْأَوْلِیَاءَ وَ إِنَّ قَرَابَتِی وَ أَهْلَ بَیْتِی یَقُولُونَ قَدْ أَصَابَتْهَا الْخَبِیثَةُ وَ لَوْ کَانَ صَاحِبُهَا کَمَا قَالَتْ مَفْرُوضَ الطَّاعَةِ لَدَعَا لَهَا فَکَانَ اللَّهُ تَعَالَی یُذْهِبُ عَنْهَا وَ أَنَا وَ اللَّهِ سُرِرْتُ بِذَلِکَ وَ عَلِمْتُ أَنَّهُ تَمْحِیصٌ وَ کَفَّارَاتٌ وَ أَنَّهُ دَاءُ الصَّالِحِینَ فَقَالَ لَهَا الصَّادِقُ علیه السلام وَ قَدْ قَالُوا ذَلِکَ قَدْ أَصَابَتْکِ الْخَبِیثَةُ قَالَتْ نَعَمْ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ فَحَرَّکَ الصَّادِقُ علیه السلام شَفَتَیْهِ بِشَیْ ءٍ مَا أَدْرِی أَیَّ دُعَاءٍ کَانَ فَقَالَ ادْخُلِی دَارَ النِّسَاءِ حَتَّی تَنْظُرِینَ إِلَی جَسَدِکِ قَالَ فَدَخَلَتْ فَکَشَفَتْ عَنْ ثِیَابِهَا ثُمَّ قَامَتْ وَ لَمْ یَبْقَ فِی صَدْرِهَا وَ لَا فِی جَسَدِهَا شَیْ ءٌ فَقَالَ علیه السلام اذْهَبِی الْآنَ إِلَیْهِمْ وَ قُولِی لَهُمْ

ص: 121


1- 1. الخرائج و الجرائح 244 بتفاوت یسیر.
2- 2. نفس المصدر ص 245.

این کار را همان کسی کرد که با اعتقاد به امامت او نزد خدا تقرب می جویند(1).

روایت170.

دعوات راوندی: حضرت صادق علیه السّلام زیر ناودان خانه خدا بود گروهی نیز حضور داشتند پیر مردی سلام کرد. عرض کرد یا ابن رسول اللَّه من شما خانواده پیامبر را دوست دارم و از دشمن شما بیزارم گرفتار درد بزرگی شده ام بخانه خدا پناه آورده ام تا برطرف شود. در این موقع اشکهایش سرازیر شده خود را روی قدم های حضرت صادق انداخت سر و پاهای امام را میبوسید امام علیه السّلام کنار میرفت (که نبوسد) دلش بحال او سوخت و گریه کرد آنگاه رو بحاضرین نموده فرمود: این برادر شماست که بشما پناه آورده دست های خود را بلند کنید. حضرت صادق علیه السّلام دست خود را بلند کرد ما نیز دستهایمان را بلند نمودیم شروع بدعا کرد. خدایا سرشت پاکی آفریدی و طینت دوستان و دوستان دوستان خود را از آن سرشت پاک قراردادی اگر بخواهی دردها را از این شخص برطرف کنی میتوانی خدایا ما بخانه ات پناهنده شده ایم که هر چیزی بدان پناه میبرد این مرد بما پناه آورده من از تو درخواست میکنم ای خدایی که در نور عظمت خود پنهان شده ای بحق محمّد و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السّلام ای فریادرس هر بیچاره و گرفتار و غمگین و دردمند خدایا او را بواسطه ما از این گرفتاری نجات بخش. بلایی را که مقدر است بکشد بلطف و کرمت از سرشت او محو فرما و غم و اندوه را از او زایل گردان یا ارحم الراحمین.

دعا که تمام شد آن مرد راه خود را گرفت و رفت هنوز به در مسجد نرسیده بود که با گریه برگشت گفت «اللَّهُ أَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسالَتَهُ» {خدا بهتر میداند رسالت خویش را کجا قرار دهد} بخدا سوگند بدر مسجد نرسیده بودم که ذره ای از ناراحتی در من باقی نماند آنگاه رفت.

روایت171.

مجالس مفید: سدیر صیرفی گفت با گروهی از اهل کوفه خدمت حضرت صادق بودم فرمود: قبل از آنکه انجام حج برای شما مقدور نباشد، حج گزارید قبل از اینکه از بیابانها نتوانید عبور کنید، حج گزارید قبل از ویران شدن مسجدی در عراق که بین نخلستان و جویها واقع است، قبل از آنکه درخت سدره را در زوراء قطع کنند، روی ریشه های درخت خرمایی که مریم علیها السّلام از آن خرمای تازه چید حج گزارید.

در آن هنگام نمیگذارند بحج بروید میوه ها کم می شود و خشکسالی پیش می آید و به گرانی و ستم سلطان مبتلا می شوید، در میان شما ظلم و ستم رایج میگردد بلا و وبا و گرسنگی پیدا می شود و فتنه و آشوب از هر طرف بر شما سایه می افکند. وای بر شما

ص: 122


1- . طبّ الأئمة: 110 چاپ تهران سال 1377ه

هَذَا الَّذِی یُتَقَرَّبُ إِلَی اللَّهِ بِإِمَامَتِهِ (1).

«170»

دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ،: کَانَ الصَّادِقُ علیه السلام تَحْتَ الْمِیزَابِ وَ مَعَهُ جَمَاعَةٌ إِذْ جَاءَهُ شَیْخٌ فَسَلَّمَ ثُمَّ قَالَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِنِّی لَأُحِبُّکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ أَبْرَأُ مِنْ عَدُوِّکُمْ وَ إِنِّی بُلِیتُ بِبَلَاءٍ شَدِیدٍ وَ قَدْ أَتَیْتُ الْبَیْتَ مُتَعَوِّذاً بِهِ مِمَّا أَجِدُ ثُمَّ بَکَی وَ أَکَبَّ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یُقَبِّلُ رَأْسَهُ وَ رِجْلَیْهِ وَ جَعَلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَتَنَحَّی عَنْهُ فَرَحِمَهُ وَ بَکَی ثُمَّ قَالَ هَذَا أَخُوکُمْ وَ قَدْ أَتَاکُمْ مُتَعَوِّذاً بِکُمْ فَارْفَعُوا أَیْدِیَکُمْ فَرَفَعَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَدَیْهِ وَ رَفَعْنَا أَیْدِیَنَا ثُمَّ قَالَ- اللَّهُمَّ إِنَّکَ خَلَقْتَ هَذِهِ النَّفْسَ مِنْ طِینَةٍ أَخْلَصْتَهَا وَ جَعَلْتَ مِنْهَا أَوْلِیَاءَکَ وَ أَوْلِیَاءَ أَوْلِیَائِکَ وَ إِنْ شِئْتَ أَنْ تُنَحِّیَ عَنْهَا الْآفَاتِ فَعَلْتَ اللَّهُمَّ وَ قَدْ تَعَوَّذْنَا بِبَیْتِکَ الْحَرَامِ الَّذِی یَأْمَنُ بِهِ کُلُّ شَیْ ءٍ وَ قَدْ تَعَوَّذَ بِنَا وَ أَنَا أَسْأَلُکَ یَا مَنِ احْتَجَبَ بِنُورِهِ عَنْ خَلْقِهِ أَسْأَلُکَ بِمُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ یَا غَایَةَ کُلِّ مَحْزُونٍ وَ مَلْهُوفٍ وَ مَکْرُوبٍ وَ مُضْطَرٍّ مُبْتَلًی أَنْ تُؤْمِنَهُ بِأَمَانِنَا مِمَّا یَجِدُ وَ أَنْ تَمْحُوَ مِنْ طِینَتِهِ مَا قُدِّرَ عَلَیْهَا مِنَ الْبَلَاءِ وَ أَنْ تُفَرِّجَ کُرْبَتَهُ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ فَلَمَّا فَرَغَ مِنَ الدُّعَاءِ انْطَلَقَ الرَّجُلُ فَلَمَّا بَلَغَ بَابَ الْمَسْجِدِ رَجَعَ وَ بَکَی ثُمَّ قَالَ اللَّهُ أَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسالَتَهُ وَ اللَّهِ مَا بَلَغْتُ بَابَ الْمَسْجِدِ وَ بِی مِمَّا أَجِدُ قَلِیلٌ وَ لَا کَثِیرٌ ثُمَّ وَلَّی.

«171»

جا، [المجالس] للمفید الْجِعَابِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی التَّمِیمِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ بَهْرَامَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ حُمْدُونٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ سَدِیرٍ الصَّیْرَفِیِّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ عِنْدَهُ جَمَاعَةٌ مِنْ أَهْلِ الْکُوفَةِ فَأَقْبَلَ عَلَیْهِمْ وَ قَالَ لَهُمْ حُجُّوا قَبْلَ أَنْ لَا تَحُجُّوا قَبْلَ أَنْ یَمْنَعَ الْبَرُّ جَانِبَهُ حُجُّوا قَبْلَ هَدْمِ مَسْجِدٍ بِالْعِرَاقِ بَیْنَ نَخْلٍ وَ أَنْهَارٍ حُجُّوا قَبْلَ أَنْ تُقْطَعَ سِدْرَةٌ بِالزَّوْرَاءِ عَلَی عُرُوقِ النَّخْلَةِ الَّتِی اجْتَنَتْ مِنْهَا مَرْیَمُ علیها السلام رُطَباً جَنِیًّا فَعِنْدَ ذَلِکَ تُمْنَعُونَ الْحَجَّ وَ تَنْقُصُ الثِّمَارُ وَ تُجْدَبُ الْبِلَادُ وَ تُبْتَلَوْنَ بِغَلَاءِ الْأَسْعَارِ وَ جَوْرِ السُّلْطَانِ وَ یَظْهَرُ فِیکُمُ الظُّلْمُ وَ الْعُدْوَانُ مَعَ الْبَلَاءِ وَ الْوَبَاءِ وَ الْجُوعِ وَ تُظِلُّکُمُ الْفِتَنُ مِنْ جَمِیعِ الْآفَاقِ فَوَیْلٌ لَکُمْ یَا أَهْلَ

ص: 122


1- 1. طبّ الأئمّة ص 110 طبع طهران سنة 1377 ه.

ای عراقیان وقتی که پرچمهایی از خراسان بیاید وای بر مردم ری از دست ترکها و وای بر عراقیان از دست مردمان ری، وای بر آنها وای بر آنها از گروه ثط(1) عرض کردم آقا ثط کیست؟ فرمود گروهی که گوشهای آنها از کوچکی مثل گوش موش است و لباس آهنین دارند لهجه آنها شبیه شیطانهاست چشمهای ریز و بدنی کم مو دارند از شر آنها بخدا پناه ببرید خدا دین را بدست آنها فتح خواهد نمود و آنها سبب گسترش امامت ما میشوند(2).

توضیح

سخن امام که فرمود: یمنع البر جانبه یعنی صحرا به گونه ای مخوف می شود که نمی توان از آن عبور کرد، فیروزآبادی(3) گفت: الثط کوسه است یا کسی که موی ریش و ابروهایش اندک است، المرد جمع الأمرد است و منظور کسی است که بدنش مو ندارد.

روایت172.

مناقب: مأمون رقی گفت خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودم که سهل بن حسن خراسانی وارد شده سلام کرد و نشست. عرض کرد یا ابن رسول اللَّه شما رؤف و مهربان و امام هستید چرا از حق خود دفاع نمی کنید با اینکه بیش از صد هزار شیعه شمشیر زن دارید. فرمود: بنشین خراسانی خدا حق تو را رعایت کند. سپس بکنیزی بنام حنیفه فرمود: تنور را بیفروزد. تنور افروخته شد چنانکه یک پارچه آتش گردید و قسمت بالای آن سفید شد. بعد رو بمرد خراسانی نموده فرمود برو داخل تنور بنشین. خراسانی شروع بالتماس نموده گفت: یا ابن رسول اللَّه مرا بآتش عذاب مکن، از جرم من درگذر خدا از تو بگذرد، فرمود تو را بخشیدم. در همین موقع هارون مکی وارد شد یک کفش خود را بانگشت گرفته بود عرض کرد السلام علیک یا ابن رسول اللَّه. امام فرمود: نعلین را از دستت بیانداز و برو داخل تنور بنشین. نعلین را انداخت و داخل تنور نشست. امام شروع کرد با خراسانی از جریانهای خراسان صحبت کردن مثل اینکه در خراسان بوده بعد فرمود: خراسانی برو ببین در تنور چه خبر است بجانب تنور رفتم دیدم چهار زانو در تنور نشسته از تنور خارج شد و بما سلام کرد امام علیه السّلام فرمود از اینها در خراسان چند نفر پیدا می شود؟ عرض کرد بخدا قسم یک نفر هم نیست نه بخدا یک نفر پیدا نمی شود .

ص: 123


1- . ثط یعنی کوسه کسی که چانه اش کمی مو دارد و بقیه صورتش مو ندارد صفاتی که امام نقل می فرماید با حمله هلاکوخان تطبیق میکند.
2- . مجالس مفید: 36
3- . قاموس 2 : 352

الْعِرَاقِ إِذَا جَاءَتْکُمُ الرَّایَاتُ مِنْ خُرَاسَانَ وَ وَیْلٌ لِأَهْلِ الرَّیِّ مِنَ التُّرْکِ وَ وَیْلٌ لِأَهْلِ الْعِرَاقِ مِنْ أَهْلِ الرَّیِّ وَ وَیْلٌ لَهُمْ ثُمَّ وَیْلٌ لَهُمْ مِنَ الثَّطِّ قَالَ سَدِیرٌ فَقُلْتُ یَا مَوْلَایَ مَنِ الثَّطُّ قَالَ قَوْمٌ آذَانُهُمْ کَآذَانِ الْفَأْرِ صِغَراً لِبَاسُهُمُ الْحَدِیدُ کَلَامُهُمْ کَکَلَامِ الشَّیَاطِینِ صِغَارُ الْحَدَقِ مُرْدٌ جُرْدٌ اسْتَعِیذُوا بِاللَّهِ مِنْ شَرِّهِمْ أُولَئِکَ یَفْتَحُ اللَّهُ عَلَی أَیْدِیهِمُ الدِّینَ وَ یَکُونُونَ سَبَباً لِأَمْرِنَا(1).

بیان

قوله علیه السلام قبل أن یمنع البر جانبه أی یکون البر مخوفا لا یمکن قطعه و قال الفیروزآبادی (2)

الثط الکوسج أو القلیل شعر اللحیة و الحاجبین و المرد جمع الأمرد و هو الذی لیس علی بدنه شعر.

«172»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب حَدَّثَ إِبْرَاهِیمُ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ مَأْمُونٍ الرَّقِّیِّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ سَیِّدِی الصَّادِقِ علیه السلام إِذْ دَخَلَ سَهْلُ بْنُ الْحَسَنِ الْخُرَاسَانِیُّ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ ثُمَّ جَلَسَ فَقَالَ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ لَکُمُ الرَّأْفَةُ وَ الرَّحْمَةُ وَ أَنْتُمْ أَهْلُ بَیْتِ الْإِمَامَةِ مَا الَّذِی یَمْنَعُکَ أَنْ یَکُونَ لَکَ حَقٌّ تَقْعُدُ عَنْهُ وَ أَنْتَ تَجِدُ مِنْ شِیعَتِکَ مِائَةَ أَلْفٍ یَضْرِبُونَ بَیْنَ یَدَیْکَ بِالسَّیْفِ فَقَالَ لَهُ علیه السلام اجْلِسْ یَا خُرَاسَانِیُّ رَعَی اللَّهُ حَقَّکَ ثُمَّ قَالَ یَا حَنِیفَةُ اسْجُرِی التَّنُّورَ فَسَجَرَتْهُ حَتَّی صَارَ کَالْجَمْرَةِ وَ ابْیَضَّ عُلْوُهُ ثُمَّ قَالَ یَا خُرَاسَانِیُّ قُمْ فَاجْلِسْ فِی التَّنُّورِ فَقَالَ الْخُرَاسَانِیُّ یَا سَیِّدِی یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ لَا تُعَذِّبْنِی بِالنَّارِ أَقِلْنِی أَقَالَکَ اللَّهُ قَالَ قَدْ أَقَلْتُکَ فَبَیْنَمَا نَحْنُ کَذَلِکَ إِذْ أَقْبَلَ هَارُونُ الْمَکِّیُّ وَ نَعْلُهُ فِی سَبَّابَتِهِ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَقَالَ لَهُ الصَّادِقُ علیه السلام أَلْقِ النَّعْلَ مِنْ یَدِکَ وَ اجْلِسْ فِی التَّنُّورِ قَالَ فَأَلْقَی النَّعْلَ مِنْ سَبَّابَتِهِ ثُمَّ جَلَسَ فِی التَّنُّورِ وَ أَقْبَلَ الْإِمَامُ علیها السلام یُحَدِّثُ الْخُرَاسَانِیَّ حَدِیثَ خُرَاسَانَ حَتَّی کَأَنَّهُ شَاهِدٌ لَهَا ثُمَّ قَالَ قُمْ یَا خُرَاسَانِیُّ وَ انْظُرْ مَا فِی التَّنُّورِ قَالَ فَقُمْتُ إِلَیْهِ فَرَأَیْتُهُ مُتَرَبِّعاً فَخَرَجَ إِلَیْنَا وَ سَلَّمَ عَلَیْنَا فَقَالَ لَهُ الْإِمَامُ علیها السلام کَمْ تَجِدُ بِخُرَاسَانَ مِثْلَ هَذَا فَقَالَ وَ اللَّهِ وَ لَا وَاحِداً فَقَالَ علیه السلام لَا وَ اللَّهِ وَ لَا وَاحِداً فَقَالَ أَمَا إِنَّا

ص: 123


1- 1. أمالی المفید ص 36.
2- 2. القاموس ج 2 ص 352.

فرمود: ما در زمانی که پنج نفر یاور نداشته باشیم قیام نخواهیم کرد ما زمان مناسب را بهتر میدانیم(1).

توضیح

سجر التنور: آن را روشن و آتشش را زیاد کرد.

روایت173.

مناقب: محمّد بن کثیر کوفی گفت من قبل و بعد از هر نماز آن دو را لعنت میکردم در خواب دیدم کبوتری یک ظرف که داخل آن مایعی عطرآگین بود می برد وارد حرم پیغمبر شد. آن دو نفر را از ضریح خارج کرد گونه های آن دو را با همین مایع عطر آگین معطر نمود و باز آنها را بقبرشان برگرداند. از آنهایی که در آن اطراف بودند پرسیدم این پرنده کیست و این عطر چیست؟ یک نفر گفت این پرنده ملکی است که در هر شب جمعه می آید آن دو را معطر میکند و میرود. از دیدن این خواب ناراحت شدم صبح دیگر از لعن کردن آنها خوشم نمی آمد. خدمت حضرت صادق رفتم همین که مرا دید لبخندی زد و فرمود آن پرنده را دیدی؟ عرض کردم آری فرمود: این آیه را بخوان «إِنَّمَا النَّجْوی مِنَ الشَّیْطانِ لِیَحْزُنَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَیْسَ بِضارِّهِمْ شَیْئاً إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ»(2) {چنان نجوایی صرفاً از [القائات] شیطان است، تا کسانی را که ایمان آورده اند دلتنگ گرداند، و [لی] جز به فرمان خدا هیچ آسیبی به آنها نمی رساند} هر وقت چیزی دیدی که خوشت نیامد همین آیه را بخوان. بخدا قسم آن کبوتر ملکی نیست که مأمور آن دو و برای احترامشان باشد، آن ملک مأمور شرق و غرب زمین است هر جا خونی بناحق ریخته شود از خون آن مظلوم میگیرد و می آورد بگردن آن دو طوق میکند زیرا آنها از زمان خودشان باعث هر ظلمی شدند(3).

روایت174.

مناقب: امام صادق علیه السّلام در خانه مغیث بود دید امام میخندد عرض کرد آقا فدایت شوم نمیدانم شادیم برای کدامیک بیشتر باشد اینکه در خانه من نشسته اید یا اینکه در خانه ی من میخندید. فرمود: این کبوتر نر با ماده خود حرف میزد میگفت تو همسر و شریک زندگی منی اما این شخصی را که روی تشک نشسته از تو بیشتر دوست دارم من از حرف او خندیدم.

در حدیث دیگر میگوید

مناقب: محمّد بن کثیر کوفی گفت من قبل و بعد از هر نماز آن دو را لعنت میکردم در خواب دیدم کبوتری یک ظرف که داخل آن مایعی عطرآگین بود می برد وارد حرم پیغمبر شد. آن دو نفر را از ضریح خارج کرد گونه های آن دو را با همین مایع عطر آگین معطر نمود و باز آنها را بقبرشان برگرداند. از آنهایی که در آن اطراف بودند پرسیدم این پرنده کیست و این عطر چیست؟ یک نفر گفت این پرنده ملکی است که در هر شب جمعه می آید آن دو را معطر میکند و میرود. از دیدن این خواب ناراحت شدم صبح دیگر از لعن کردن آنها خوشم نمی آمد. خدمت حضرت صادق رفتم همین که مرا دید لبخندی زد و فرمود آن پرنده را دیدی؟ عرض کردم آری فرمود: این آیه را بخوان «إِنَّمَا النَّجْوی مِنَ الشَّیْطانِ لِیَحْزُنَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَیْسَ بِضارِّهِمْ شَیْئاً إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ»(4) {چنان نجوایی صرفاً از [القائات] شیطان است، تا کسانی را که ایمان آورده اند دلتنگ گرداند، و [لی] جز به فرمان خدا هیچ آسیبی به آنها نمی رساند} هر وقت چیزی دیدی که خوشت نیامد همین آیه را بخوان. بخدا قسم آن کبوتر ملکی نیست که مأمور آن دو و برای احترامشان باشد، آن ملک مأمور شرق و غرب زمین است هر جا خونی بناحق ریخته شود از خون آن مظلوم میگیرد و می آورد بگردن آن دو طوق میکند زیرا آنها از زمان خودشان باعث هر ظلمی شدند(5).

کبوتر نر گفت

ص: 124


1- . مناقب 3 : 362
2- . مجادله / 10
3- . مناقب 3 : 363
4- . مجادله / 10
5- . مناقب 3 : 363

لَا نَخْرُجُ فِی زَمَانٍ لَا نَجِدُ فِیهِ خَمْسَةً مُعَاضِدِینَ لَنَا نَحْنُ أَعْلَمُ بِالْوَقْتِ (1).

بیان

سجر التنور أحماه.

«173»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب حَدَّثَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ الدَّیْلَمِیُّ الْبَصْرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی کَثِیرٍ الْکُوفِیِّ قَالَ: کُنْتُ لَا أَخْتِمُ صَلَاتِی وَ لَا أَسْتَفْتِحُهَا إِلَّا بِلَعْنِهِمَا فَرَأَیْتُ فِی مَنَامِی طَائِراً مَعَهُ تَوْرٌ(2) مِنَ الْجَوْهَرِ فِیهِ شَیْ ءٌ أَحْمَرُ شِبْهُ الْخَلُوقِ (3) فَنَزَلَ إِلَی الْبَیْتِ الْمُحِیطِ بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ أَخْرَجَ شَخْصَیْنِ مِنَ الضَّرِیحِ فَخَلَّقَهُمَا بِذَلِکَ الْخَلُوقِ فِی عَوَارِضِهِمَا ثُمَّ رَدَّهُمَا إِلَی الضَّرِیحِ وَ عَادَ مُرْتَفِعاً فَسَأَلْتُ مَنْ حَوْلِی مَنْ هَذَا الطَّائِرُ وَ مَا هَذَا الْخَلُوقُ فَقَالَ هَذَا مَلَکٌ یَجِی ءُ فِی کُلِّ لَیْلَةِ جُمُعَةٍ یُخَلِّقُهُمَا فَأَزْعَجَنِی مَا رَأَیْتُ فَأَصْبَحْتُ لَا تَطِیبُ نَفْسِی بِلَعْنِهِمَا فَدَخَلْتُ عَلَی الصَّادِقِ علیه السلام فَلَمَّا رَآنِی ضَحِکَ وَ قَالَ رَأَیْتَ الطَّائِرَ فَقُلْتُ نَعَمْ یَا سَیِّدِی فَقَالَ اقْرَأْ إِنَّمَا النَّجْوی مِنَ الشَّیْطانِ لِیَحْزُنَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَیْسَ بِضارِّهِمْ شَیْئاً إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ (4) فَإِذَا رَأَیْتَ شَیْئاً تَکْرَهُ فَاقْرَأْهَا وَ اللَّهِ مَا هُوَ مَلَکٌ مُوَکَّلٌ بِهِمَا لِإِکْرَامِهِمَا بَلْ هُوَ مَلَکٌ مُوَکَّلٌ بِمَشَارِقِ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبِهَا إِذَا قُتِلَ قَتِیلٌ ظُلْماً أَخَذَ مِنْ دَمِهِ فَطَوَّقَهُمَا بِهِ فِی رِقَابِهِمَا لِأَنَّهُمَا سَبَبُ کُلِّ ظُلْمٍ مُذْ کَانَا(5).

«174»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: مُغِیثٌ قَالَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ رَآهُ یَضْحَکُ فِی بَیْتِهِ جُعِلْتُ فِدَاکَ لَسْتُ أَدْرِی بِأَیِّهِمَا أَنَا أَشَدُّ سُرُوراً بِجُلُوسِکَ فِی بَیْتِی أَوْ لِضَحِکِکَ قَالَ إِنَّهُ هَدَرَ الْحَمَامُ الذَّکَرُ عَلَی الْأُنْثَی فَقَالَ أَنْتِی سَکَنِی وَ عِرْسِی وَ الْجَالِسُ عَلَی الْفِرَاشِ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْکِ فَضَحِکْتُ مِنْ قَوْلِهِ.

وَ هَذَا الْمَعْنَی رَوَاهُ الْفَضْلُ بْنُ بَشَّارٍ فِی حَدِیثِ بُرْدٍ الْإِسْکَافِ: أَنَّ الطَّیْرَ قَالَ:

ص: 124


1- 1. المناقب ج 3 ص 362.
2- 2. التور: اناء من صفر او حجارة کالاجانة و قد یتوضأ منه« النهایة».
3- 3. الخلوق: ضرب من الطیب أعظم أجزائه الزعفران.
4- 4. سورة المجادلة الآیة: 10.
5- 5. المناقب ج 3 ص 363.

ای همسر و عروس من خداوند کسی را روی زمین خلق نکرده که بیش از تو او را دوست داشته باشم، این علاقه شدید من به تو بواسطه اینست که خداوند از تو فرزندانی به من روزی دهد که دوستدار اهل بیت پیامبر باشند.

حفص بختری از امام صادق ع شنید که: امام شنید یک قمری در خانه اش صدا می زند فرمود: می دانید این قمری چه می گوید؟ گفتیم نه، فرمود: می گوید.............

و مانند آن از صدای بلبل روایت شده است.

و روایت شده که امام صادق ع فرمود: بلبل می گوید پاک و منزهید شما(1).

مفضل بن عمر گفت: من و خالد جوّان و نجم حطیم و سلیمان بن خالد بر در خانه حضرت صادق بودیم سخنان ما درباره اعتقاد اهل غلو(2) بود ناگهان امام صادق علیه السّلام با پای برهنه و بدون رداء و با عجله خارج شد، یکایک ما را نام برد فرمود: خالد، مفضل، سلیمان، نجم نه ما آن طور که شما میگویید نیستیم بلکه چنین هستیم «بَلْ عِبادٌ مُکْرَمُونَ لا یَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَ هُمْ بِأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ»(3) {بلکه [فرشتگان] بندگانی ارجمندند * که در سخن بر او پیشی نمی گیرند، و خود به دستور او کار می کنند}.

صالح بن سهل گفت من درباره امام صادق ع عقیده اهل غلو را داشتم نگاهی تند بمن نموده فرمود: وای بر تو صالح بخدا قسم ما بنده و مخلوق هستیم و خدایی داریم که او را میپرستیم و اگر او را نپرستیم و عبادتش نکنیم ما را عذاب خواهد کرد(4) .

عبد الرحمن بن کثیر در ضمن یک خبر طولانی گفت: مردی وارد مدینه شد و از امام جویا شد او را نزد عبد اللَّه بن حسن راهنمایی نمودند از او سؤالی کرده بیرون آمد. او را نزد حضرت صادق علیه السّلام راهنمایی کردند، وقتی خدمت ایشان رسید امام نگاهی به او نموده فرمود: تو داخل شهر ما شدی برای جستجو از امام یکی از نواده گان امام حسن تو را نزد عبد اللَّه بن حسن راهنمایی کرد سؤالی کردی و خارج شدی. می خواهی بگویم چه از او پرسیدی و چه جواب داد، و بعد با یکی از فرزندان امام حسین روبرو شدی او گفت اگر مایلی بملاقات جعفر بن محمّد برو. گفت همه اینها صحیح است فرمود: حالا برگرد پیش عبد اللَّه بن حسن

ص: 125


1- . مناقب 3 : 346
2- . اهل غلو کسانی هستند که ائمه را خدا میدانند.
3- . انبیاء / 26
4- . مناقب 3 : 347

یَا سَکَنِی وَ عِرْسِی مَا خَلَقَ اللَّهُ خَلْقاً أَحَبَّ إِلَیَّ مِنْکِ وَ مَا حِرْصِی عَلَیْکِ هَذَا الْحِرْصُ إِلَّا طَمَعاً أَنْ یَرْزُقَنِیَ اللَّهُ وُلْداً مِنْکِ یُحِبُّونَ أَهْلَ الْبَیْتِ.

دَاوُدُ بْنُ فَرْقَدٍ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ سِنَانٍ وَ حَفْصٌ الْبَخْتَرِیُّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ: أَنَّهُ سَمِعَ فَاخِتَةً تَصِیحُ فِی دَارِهِ فَقَالَ تَدْرُونَ مَا تَقُولُ هَذِهِ الْفَاخِتَةُ قُلْنَا لَا قَالَ تَقُولُ فَقَدْتُکُمْ فَقَدْتُکُمْ فَافْقِدُوهَا قَبْلَ أَنْ تَفْقِدَکُمْ.

وَ رَوَی عُمَرُ الْأَصْفَهَانِیُّ عَنْهُ علیه السلام: مِثْلَ ذَلِکَ فِی صَوْتِ الصُّلْصُلِ.

وَ رُوِیَ أَنَّهُ علیها السلام قَالَ: یَقُولُ الْوَرَشَانُ قُدِّسْتُمْ قُدِّسْتُمْ (1).

الْمُفَضَّلُ بْنُ عُمَرَ قَالَ: کُنْتُ أَنَا وَ خَالِدٌ الْجَوَّانُ وَ نَجْمٌ الْحَطِیمُ وَ سُلَیْمَانُ بْنُ خَالِدٍ عَلَی بَابِ الصَّادِقِ علیه السلام فَتَکَلَّمْنَا فِیمَا یَتَکَلَّمُ فِیهِ أَهْلُ الْغُلُوِّ فَخَرَجَ عَلَیْنَا الصَّادِقُ علیه السلام بِلَا حِذَاءٍ وَ لَا رِدَاءٍ وَ هُوَ یَنْتَفِضُ وَ یَقُولُ یَا خَالِدُ یَا مُفَضَّلُ یَا سُلَیْمَانُ یَا نَجْمُ- لَا بَلْ عِبادٌ مُکْرَمُونَ لا یَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَ هُمْ بِأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ (2).

وَ قَالَ صَالِحُ بْنُ سَهْلٍ: کُنْتُ أَقُولُ فِی الصَّادِقِ علیه السلام مَا تَقُولُ الْغُلَاةُ فَنَظَرَ إِلَیَّ فَقَالَ وَیْحَکَ یَا صَالِحُ إِنَّا وَ اللَّهِ عَبِیدٌ مَخْلُوقُونَ لَنَا رَبٌّ نَعْبُدُهُ وَ إِنْ لَمْ نَعْبُدْهُ عَذَّبَنَا(3).

عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ کَثِیرٍ فِی خَبَرٍ طَوِیلٍ: إِنَّ رَجُلًا دَخَلَ الْمَدِینَةَ یَسْأَلُ عَنِ الْإِمَامِ فَدَلُّوهُ عَلَی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ فَسَأَلَهُ هُنَیْئَةً ثُمَّ خَرَجَ فَدَلُّوهُ عَلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَقَصَدَهُ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیْهِ جَعْفَرٌ علیه السلام قَالَ یَا هَذَا إِنَّکَ کُنْتَ دَخَلْتَ مَدِینَتَنَا هَذِهِ تَسْأَلُ عَنِ الْإِمَامِ فَاسْتَقْبَلَکَ فِتْیَةٌ مِنْ وُلْدِ الْحَسَنِ فَأَرْشَدُوکَ إِلَی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ فَسَأَلْتَهُ هُنَیْئَةً ثُمَّ خَرَجْتَ فَإِنْ شِئْتَ أَخْبَرْتُکَ عَمَّا سَأَلْتَهُ وَ مَا رَدَّ عَلَیْکَ ثُمَّ اسْتَقْبَلَکَ فِتْیَةٌ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ فَقَالُوا لَکَ یَا هَذَا إِنْ رَأَیْتَ أَنْ تَلْقَی جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ فَافْعَلْ فَقَالَ صَدَقْتَ قَدْ کَانَ کَمَا ذَکَرْتَ فَقَالَ لَهُ ارْجِعْ إِلَی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ فَسَلْهُ عَنْ

ص: 125


1- 1. نفس المصدر ج 3 ص 346.
2- 2. سورة الأنبیاء الآیة: 26.
3- 3. المناقب ج 3 ص 347.

از او زره و عمامه پیامبر را بخواه. آن مرد رفت تقاضای تماشای زره و عمامه پیامبر را نمود. عبد اللَّه از داخل یک کندو(1)

زرهی بیرون آورد و پوشید زره کامل بر تن او راست می آمد گفت پیامبر این طور زره می پوشید. برگشت خدمت حضرت صادق و جریان را تعریف کرد. امام فرمود: درست نگفته انگشتری بیرون آورد بر زمین زد از داخل انگشتر زره و عمامه بیرون افتاد، زره را پوشید تا نصف ساق ایشان آمد، عمامه را بست کاملا اندازه بود هر دو را در آورد و به نگین انگشتر برگرداند. فرمود پیامبر ص این طور زره می پوشید این از چیزهایی نیست که در زمین بافته شده باشد. خزانه خدا را در لفظ «کن» است و خزانه امام در انگشتری اوست، دنیا در نزد خدا چون جام کوچکی است و در نزد امام چون صفحه ای اگر چنین نباشد امام نخواهیم بود و با سایر مردم مساوی هستیم(2).

توضیح

فیروزآبادی(3) گفت: کندوج شبیه مخزن است که معرب کندو می باشد و سخن امام «کن» یعنی در لفظ «کن» کنایه ایست از اراده کامل و آن اشاره ایست به سخن خداوند متعال «إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَیْئاً أَنْ یَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ»(4) {چون به چیزی اراده فرماید، کارش این بس که می گوید: «باش» پس [بی درنگ] موجود می شود}، السکرجة با ضمه سین و کاف و تشدید راء ظرف کوچکی است که چیز کمی از إدام (خورش) در آن خورد می شود و این کلمه فارسی است.

روایت175.

مناقب: شعیب بن میثم گفت امام صادق فرمود شعیب! مواظب خود باش و قدر خودت را بدان وصله رحم را به جا بیاور و از برادران دینی خود دیدن کن و جانبدار خویش نباش که بگویی این مال من است و یا مال خانواده من است کسی که آنها را آفریده روزی نیز خواهد داد. با خود گفتم بخدا قسم خبر مرگ مرا میدهد بازگشت، شعیب بعد از آن بیش از یک ماه زندگی نکرد.

سورة بن کلیب گفت امام صادق علیه السّلام پرسید امسال چگونه حج گزاردی؟ عرض کردم قرض نمودم ولی بخدا سوگند میدانم که او پرداخت خواهد نمود این حج فقط بشوق زیارت شما و استفاده از گفتارتان بود.

فرمود اما پول حج را خدا داد من از خودم میدهم

ص: 126


1- . کندو مخزن آرد و گندم است
2- . مناقب 3 : 349
3- . قاموس 1 : 205
4- . یس / 82

دِرْعِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عِمَامَتِهِ فَذَهَبَ الرَّجُلُ فَسَأَلَهُ عَنْ دِرْعِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الْعِمَامَةِ فَأَخَذَ دِرْعاً مِنْ کُنْدُوجٍ لَهُ فَلَبِسَهَا فَإِذَا هِیَ سَابِغَةٌ فَقَالَ کَذَا کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَلْبَسُ الدِّرْعَ فَرَجَعَ إِلَی الصَّادِقِ علیه السلام فَأَخْبَرَهُ فَقَالَ مَا صَدَقَ ثُمَّ أَخْرَجَ خَاتَماً فَضَرَبَ بِهِ الْأَرْضَ فَإِذَا الدِّرْعُ وَ الْعِمَامَةُ سَاقِطَیْنِ مِنْ جَوْفِ الْخَاتَمِ فَلَبِسَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام الدِّرْعَ فَإِذَا هِیَ إِلَی نِصْفِ سَاقِهِ ثُمَّ تَعَمَّمَ بِالْعِمَامَةِ فَإِذَا هِیَ سَابِغَةٌ فَنَزَعَهَا ثُمَّ رَدَّهُمَا فِی الْفَصِّ ثُمَّ قَالَ هَکَذَا کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَلْبَسُهَا إِنَّ هَذَا لَیْسَ مِمَّا غُزِلَ فِی الْأَرْضِ إِنَّ خِزَانَةَ اللَّهِ فِی کُنْ وَ إِنَّ خِزَانَةَ الْإِمَامِ فِی خَاتَمِهِ وَ إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ الدُّنْیَا کَسُکُرُّجَةٍ وَ إِنَّهَا عِنْدَ الْإِمَامِ کَصَحِیفَةٍ وَ لَوْ لَمْ یَکُنِ الْأَمْرُ هَکَذَا لَمْ نَکُنْ أَئِمَّةً وَ کُنَّا کَسَائِرِ النَّاسِ (1).

بیان

قال الفیروزآبادی (2)

الکندوج شبه المخزن معرب کندو قوله علیه السلام فی کُنْ أی فی لفظة کُنْ کنایة عن إرادته الکاملة و هو إشارة إلی قوله تعالی إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَیْئاً أَنْ یَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ (3) و السکرجة بضم السین و الکاف و تشدید الراء إناء صغیر یؤکل فیه الشی ء القلیل من الإدام و هی فارسیة.

«175»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب شُعَیْبُ بْنُ مِیثَمٍ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: یَا شُعَیْبُ أَحْسِنْ إِلَی نَفْسِکَ وَ صِلْ قَرَابَتَکَ وَ تَعَاهَدْ إِخْوَانَکَ وَ لَا تَسْتَبِدَّ بِالشَّیْ ءِ فَتَقُولَ ذَا لِنَفْسِی وَ عِیَالِی إِنَّ الَّذِی خَلَقَهُمْ هُوَ الَّذِی یَرْزُقُهُمْ فَقُلْتُ نَعَی وَ اللَّهِ إِلَیَّ نَفْسِی فَرَجَعَ شُعَیْبٌ فَوَ اللَّهِ مَا لَبِثَ إِلَّا شَهْراً حَتَّی مَاتَ.

صَنْدَلٌ عَنْ سَوْرَةَ بْنِ کُلَیْبٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: یَا سَوْرَةُ کَیْفَ حَجَجْتَ الْعَامَ قَالَ اسْتَقْرَضْتُ حَجَّتِی وَ اللَّهِ إِنِّی لَأَعْلَمُ أَنَّ اللَّهَ سَیَقْضِیهَا عَنِّی وَ مَا کَانَ حَجَّتِی إِلَّا شَوْقاً إِلَیْکَ وَ إِلَی حَدِیثِکَ قَالَ أَمَّا حَجَّتُکَ فَقَدْ قَضَاهَا اللَّهُ فَأُعْطِکَهَا

ص: 126


1- 1. نفس المصدر ج 3 ص 349.
2- 2. القاموس ج 1 ص 205.
3- 3. سورة یس الآیة: 82.

فرش نمازی که زیر پا داشت بلند کرد مقداری دینار برداشت بیست دینار شمرده فرمود این پول حج تو، باز بیست دینار دیگر شمرد فرمود: این هم خرج زندگی تو تا هنگام مرگ. عرض کرد میفرمایید اجلم نزدیک شده؟ فرمود مایل نیستی با ما باشی؟ راوی حدیث گفت بیش از هفت ماه زنده نبود(1).

سلیمان بن خالد در ضمن یک خبر طولانی گفت: خادم حضرت صادق آمد و برای عده ای از اهالی بصره اجازه خواست. فرمود: چند نفرند گفت نمیدانم امام فرمود دوازده نفرند. وقتی وارد شدند در باره جنگ حضرت علی و طلحه و زبیر و عایشه سؤال کردند. فرمود: این سؤال را برای چه میخواهید؟ گفتند میخواهیم بفهمیم. فرمود اگر اطلاع پیدا کنید کافر خواهید شد. فرمود علی علیه السّلام از اول بعثت تا زمان رحلت پیامبر ایمان داشت، سپس رسول خدا هرگز کسی را بر علی امیر نکرد و در هر مأموریت جنگی علی امیر بر همراهیان خود بود. طلحه و زبیر با علی بیعت کردند بعد بیعت خود را شکستند، پیامبر اکرم علی را بجنگ با پیمان شکنان و ستمگران و منحرفین مأمور نمود. گفتند اگر واقعا پیامبر چنین دستوری داده که تمام پیکارجویان با علی گمراهند. فرمود: نگفتم اگر برای شما توضیح دهم کافر خواهید شد. حال شما به بصره بر می گردید و جریانی که برای شما شرح دادم بدوستان خود از اهالی بصره خواهید گفت و آنها بیشتر از شما کفر می ورزند. همان طور نیز شد(2).

ابو بصیر گفت موسی بن جعفر علیه السّلام فرمود: یکی از وصیتهای پدرم این بود که فرمود: پسرم وقتی از دنیا رفتم خودت مرا غسل بده زیرا امام را غیر از امام نباید غسل دهد متوجه باش که برادرت عبد اللَّه ادعای امامت خواهد نمود کاری باو نداشته باش زیرا عمر او کوتاه است. پس از درگذشت پدرم او را غسل دادم، عبد اللَّه ادعای امامت کرد همان طور که پدرم فرموده بود و طولی نکشید که از دنیا رفت. مانند این حدیث را امام صادق ع نیز روایت کرده است.

در حدیث علی حضرت صادق علیه السّلام فرمود: ما میدانیم تو در خانه سیصد درهم گذاشته ای و گفتی وقتی برگشتم آن را خرج خواهم کرد یا آن را برای محمّد بن عبد اللَّه دعبلی میفرستم

ص: 127


1- . مناقب 3 : 350
2- . مناقب 3 : 351

مِنْ عِنْدِی ثُمَّ رَفَعَ مُصَلًّی تَحْتَهُ فَأَخْرَجَ دَنَانِیرَ فَعَدَّ عِشْرِینَ دِینَاراً فَقَالَ هَذِهِ حَجَّتُکَ وَ عَدَّ عِشْرِینَ دِینَاراً وَ قَالَ هَذِهِ مَعُونَةٌ لَکَ حَیَاتَکَ حَتَّی تَمُوتَ قُلْتُ أَخْبَرْتَنِی أَنَّ أَجَلِی قَدْ دَنَا فَقَالَ یَا سَوْرَةُ أَ مَا تَرْضَی أَنْ تَکُونَ مَعَنَا فَقَالَ صَنْدَلٌ فَمَا لَبِثَ إِلَّا سَبْعَةَ أَشْهُرٍ حَتَّی مَاتَ (1).

ابْنُ مُسْکَانَ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ فِی خَبَرٍ طَوِیلٍ: أَنَّهُ دَخَلَ عَلَی الصَّادِقِ علیه السلام آذِنُهُ وَ آذن [أَذِنَ] لِقَوْمٍ مِنْ أَهْلِ الْبَصْرَةِ فَقَالَ علیه السلام کَمْ عِدَّتُهُمْ فَقَالَ لَا أَدْرِی فَقَالَ علیه السلام اثْنَا عَشَرَ رَجُلًا فَلَمَّا دَخَلُوا عَلَیْهِ سَأَلُوا فِی حَرْبِ عَلِیٍّ وَ طَلْحَةَ وَ الزُّبَیْرِ وَ عَائِشَةَ قَالَ وَ مَا تُرِیدُونَ بِذَلِکَ قَالُوا نُرِیدُ أَنْ نَعْلَمَ عِلْمَ ذَلِکَ قَالَ إِذاً تَکْفُرُونَ یَا أَهْلَ الْبَصْرَةِ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام کَانَ مُؤْمِناً مُنْذُ بَعَثَ اللَّهُ نَبِیَّهُ إِلَی أَنْ قَبَضَهُ إِلَیْهِ ثُمَّ لَمْ یُؤَمِّرْ عَلَیْهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَحَداً قَطُّ وَ لَمْ یَکُنْ فِی سَرِیَّةٍ قَطُّ إِلَّا کَانَ أَمِیرَهَا وَ ذَکَرَ فِیهِ أَنَّ طَلْحَةَ وَ الزُّبَیْرَ بَایَعَاهُ وَ غَدَرَا بِهِ وَ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله أَمَرَهُ بِقِتَالِ النَّاکِثِینَ وَ الْقَاسِطِینَ وَ الْمَارِقِینَ فَقَالُوا لَئِنْ کَانَ هَذَا عَهْداً مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَقَدْ ضَلَّ الْقَوْمُ جَمِیعاً فَقَالَ علیه السلام أَ لَمْ أَقُلْ لَکُمْ إِنَّکُمْ سَتَکْفُرُونَ إِنْ أَخْبَرْتُکُمْ أَمَا إِنَّکُمْ سَتَرْجِعُونَ إِلَی أَصْحَابِکُمْ مِنْ أَهْلِ الْبَصْرَةِ فَتُخْبِرُونَهُمْ بِمَا أَخْبَرْتُکُمْ فَیَکْفُرُونَ أَعْظَمَ مِنْ کُفْرِکُمْ فَکَانَ کَمَا قَالَ (2).

أَبُو بَصِیرٍ قَالَ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ علیهما السلام: فِیمَا أَوْصَانِی بِهِ أَبِی علیه السلام أَنْ قَالَ یَا بُنَیَّ إِذَا أَنَا مِتُّ فَلَا یُغَسِّلْنِی أَحَدٌ غَیْرُکَ فَإِنَّ الْإِمَامَ لَا یُغَسِّلُهُ إِلَّا الْإِمَامُ وَ اعْلَمْ أَنَّ عَبْدَ اللَّهِ أَخَاکَ سَیَدْعُو النَّاسَ إِلَی نَفْسِهِ فَدَعْهُ فَإِنَّ عُمُرَهُ قَصِیرٌ فَلَمَّا أَنْ مَضَی أَبِی غَسَّلْتُهُ کَمَا أَمَرَنِی وَ ادَّعَی عَبْدُ اللَّهِ الْإِمَامَةَ مَکَانَهُ فَکَانَ کَمَا قَالَ أَبِی وَ مَا لَبِثَ عَبْدُ اللَّهِ یَسِیراً حَتَّی مَاتَ وَ رَوَی مِثْلَ ذَلِکَ الصَّادِقُ علیه السلام.

وَ فِی حَدِیثِ عَلِیٍّ أَنَّهُ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: نَعْلَمُ أَنَّکَ خَلَّفْتَ فِی مَنْزِلَکِ ثَلَاثَمِائَةِ دِرْهَمٍ وَ قُلْتَ إِذَا رَجَعْتُ أَصْرِفُهَا أَوْ أَبْعَثُ بِهَا إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الدِّعْبِلِیِ

ص: 127


1- 1. المناقب ج 3 ص 350.
2- 2. نفس المصدر ج 3 ص 351.

گفت: بخدا قسم هر چه در خانه داشتم به من خبر دادی(1).

سماعة بن مهران گفت: خدمت حضرت صادق رسیدم بدون سؤال فرمود: این چه کاری بود که در بین راه با ساربان خود کردی، مباد بعد از این ناسزا بگویی و داد و فریاد بکشی. سماعه گفت چون آن ساربان بمن ستم کرد من آن کارها را کرده بودم، ولی امام مرا از انجام مثل این کار نهی نمود.

معتب گفت کسی در خانه حضرت صادق علیه السّلام را زد رفتم پشت در دیدم زید ابن علی است. امام بحاضرین فرمود بروید داخل این اطاق و در را ببندید مبادا صحبت کنید. زید وارد شد هر دو یک دیگر را در آغوش گرفتند مدتی با یک دیگر بمشورت پرداختند بعد صدای آنها بلند شد زید گفت این حرفها را رها کن جعفر بخدا قسم اگر دستت را ندهی تا بیعت کنم و یا این دست من بیعت نکنی تو را به کاری وامیدارم که طاقت نداشته باشی. جهاد را ترک کرده ای و خانه نشین شده و پرده را انداخته ای از شرق و غرب برایت پول میفرستند. حضرت صادق میفرمود عمو خدا ترا رحمت کند خدا ترا بیامرزد. زید دشنام میداد و میگفت وعده ما صبح است. صبح بزودی خواهد آمد و از خانه خارج شد. مردم در باره سخنان زید اظهار نظر میکردند حضرت صادق فرمود ساکت باشید در باره عمویم زید جز نیکی چیزی نگویید خدا رحمت کند عمویم را اگر پیروز میشد بوعده خود وفا می کرد. سحرگاه باز در خانه امام را زد در را باز کردم با گریه و زاری داخل شده میگفت جعفر مرا ببخش خدا تو را ببخشد از من راضی شو خدا از تو راضی باشد از من درگذر خدا از تو بگذرد. امام فرمود خدا تو را ببخشد و از تو راضی شود و از تو بگذرد چه شده عموجان؟ گفت بخواب رفتم پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله را در خواب دیدم که وارد خانه ما شد طرف راست ایشان امام حسن و در طرف چپ امام حسین بود، حضرت فاطمه پشت سر و علی علیه السّلام جلو ایشان بود و در دستش حربه ای بود که چون آتش میدرخشید. فریاد زد وای بر تو زید پیامبر را به واسطه جعفر آزردی بخدا قسم اگر ترا نبخشد و از تو نگذرد و راضی نشود با همین حربه بتو حمله میکنم و چنان بر پشتت میزنم که از سینه ات خارج شود. با ترس و لرز از خواب بیدار شدم خودم را بشما رساندم مرا ببخش خدا ترا رحمت کند. فرمود خدا از تو راضی باشد و ترا بیامرزد هر وصیتی داری بکن زیرا تو کشته خواهی شد و بدار آویخته میشوی و پیکرت را با آتش میسوزانند. زید در باره زن و فرزند خود و پرداخت قرضش وصیت نمود(2).

ص: 128


1- . همان 3 : 351
2- . مناقب 3 : 352

قَالَ وَ اللَّهِ مَا تَرَکْتُ فِی بَیْتِی شَیْئاً إِلَّا وَ قَدْ أَخْبَرْتَنِی بِهِ (1).

وَ قَالَ سَمَاعَةُ بْنُ مِهْرَانَ: دَخَلْتُ عَلَی الصَّادِقِ علیه السلام فَقَالَ لِی مُبْتَدِئاً یَا سَمَاعَةُ مَا هَذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَ بَیْنَ جَمَّالِکَ فِی الطَّرِیقِ إِیَّاکَ أَنْ تَکُونَ فَاحِشاً أَوْ صَیَّاحاً قَالَ وَ اللَّهِ لَقَدْ کَانَ ذَلِکَ لِأَنَّهُ ظَلَمَنِی فَنَهَانِی عَنْ مِثْلِ ذَلِکَ.

مُعَتِّبٌ قَالَ: قُرِعَ بَابُ مَوْلَایَ الصَّادِقِ علیه السلام فَخَرَجْتُ فَإِذَا بِزَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام لِجُلَسَائِهِ ادْخُلُوا هَذَا الْبَیْتَ وَ رُدُّوا الْبَابَ وَ لَا یَتَکَلَّمْ مِنْکُمْ أَحَدٌ فَلَمَّا دَخَلَ قَامَ إِلَیْهِ فَاعْتَنَقَا وَ جَلَسَا طَوِیلًا یَتَشَاوَرَانِ ثُمَّ عَلَا الْکَلَامُ بَیْنَهُمَا فَقَالَ زَیْدٌ دَعْ ذَا عَنْکَ یَا جَعْفَرُ فَوَ اللَّهِ لَئِنْ لَمْ تَمُدَّ یَدَکَ حَتَّی أُبَایِعَکَ أَوْ هَذِهِ یَدِی فَبَایِعْنِی لَأُتْعِبَنَّکَ وَ لَأُکَلِّفَنَّکَ مَا لَا تُطِیقُ فَقَدْ تَرَکْتَ الْجِهَادَ وَ أَخْلَدْتَ إِلَی الْخَفْضِ وَ أَرْخَیْتَ السِّتْرَ وَ احْتَوَیْتَ عَلَی مَالِ الشَّرْقِ وَ الْغَرْبِ فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام یَرْحَمُکَ اللَّهُ یَا عَمِّ یَغْفِرُ اللَّهُ لَکَ یَا عَمِّ وَ زَیْدٌ یَسْمَعُهُ وَ یَقُولُ مَوْعِدُنَا الصُّبْحُ أَ لَیْسَ الصُّبْحُ بِقَرِیبٍ وَ مَضَی فَتَکَلَّمَ النَّاسُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ مَهْ لَا تَقُولُوا لِعَمِّی زَیْدٍ إِلَّا خَیْراً رَحِمَ اللَّهُ عَمِّی فَلَوْ ظَفِرَ لَوَفَی فَلَمَّا کَانَ فِی السَّحَرِ قَرَعَ الْبَابَ فَفَتَحْتُ لَهُ الْبَابَ فَدَخَلَ یَشْهَقُ وَ یَبْکِی وَ یَقُولُ ارْحَمْنِی یَا جَعْفَرُ یَرْحَمُکَ اللَّهُ ارْضَ عَنِّی یَا جَعْفَرُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْکَ اغْفِرْ لِی یَا جَعْفَرُ غَفَرَ اللَّهُ لَکَ فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام غَفَرَ اللَّهُ لَکَ وَ رَحِمَکَ وَ رَضِیَ عَنْکَ فَمَا الْخَبَرُ یَا عَمِّ قَالَ نِمْتُ فَرَأَیْتُ رَسُولَ اللَّهِ دَاخِلًا عَلَیَّ وَ عَنْ یَمِینِهِ الْحَسَنُ وَ عَنْ یَسَارِهِ الْحُسَیْنُ وَ فَاطِمَةُ خَلْفَهُ وَ عَلِیٌّ أَمَامَهُ وَ بِیَدِهِ حَرْبَةٌ تَلْتَهِبُ الْتِهَاباً کَأَنَّهُ نَارٌ وَ هُوَ یَقُولُ إِیهاً یَا زَیْدُ آذَیْتَ رَسُولَ اللَّهِ فِی جَعْفَرٍ وَ اللَّهِ لَئِنْ لَمْ یَرْحَمْکَ وَ یَغْفِرْ لَکَ وَ یَرْضَی عَنْکَ لَأَرْمِیَنَّکَ بِهَذِهِ الْحَرْبَةِ فَلَأَضَعُهَا بَیْنَ کَتِفَیْکَ ثُمَّ لَأُخْرِجُهَا مِنْ صَدْرِکَ فَانْتَبَهْتُ فَزِعاً مَرْعُوباً فَصِرْتُ إِلَیْکَ فَارْحَمْنِی یَرْحَمُکَ اللَّهُ فَقَالَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْکَ وَ غَفَرَ لَکَ أَوْصِنِی فَإِنَّکَ مَقْتُولٌ مَصْلُوبٌ مُحْرَقٌ بِالنَّارِ فَوَصَّی زَیْدٌ بِعِیَالِهِ وَ أَوْلَادِهِ وَ قَضَاءِ الدَّیْنِ عَنْهُ (2).

ص: 128


1- 1. المناقب ج 3 ص 351.
2- 2. نفس المصدر ج 3 ص 352.

توضیح

أخلد إلی المکان: اقامت کرد، أسمعه یعنی او را دشنام داد.

روایت176.

مناقب: ابو بصیر گفت شنیدم که امام صادق ع بعد از آنکه در مورد معلی بن خنیس سخن گفته شد فرمود: ابو محمد آنچه در مورد معلی به تو می گویم پنهان کن. گفتم: پنهان می کنم. فرمود: معلی به درجه و مرتبه ما نمی رسد مگر آنکه به شکنجه داود مبتلا شود. عرض کردم داود بن علی با او چه خواهد کرد؟ فرمود گردنش را میزند و بدار می آویزد و این اتفاق در سال دیگر رخ می دهد. سال بعد داود بن علی فرماندار مدینه شد تصمیم به کشتن معلی گرفت، او را خواست و نام اصحاب حضرت صادق را از او جویا شد، معلی نام آن ها را پنهان کرد، داود گفت از من پنهان میکنی اگر پنهان کنی تو را خواهم کشت!! معلی گفت مرا از کشته شدن میترسانی اگر اصحاب امام زیر پایم باشند پایم را برنمیدارم تا آنها را ببینی، اگر مرا بکشی من سعادتمند خواهم شد و تو بدبخت. وقتی خواست او را بکشد معلی گفت مرا نزد مرد ببر، زیرا چیزهای زیادی دارم که باید برای آن ها شاهد بگیرم، او را به بازار بردند، وقتی مرد جمع شدند گفت: ای مردم شاهد باشید که آنچه از مال خودم یا قرض یا کنیز یا غلام یا خانه، کم یا زیاد به جا گذاشته ام برای امام صادق ع است سپس کشته شد(1).

ابو بصیر گفت وارد مدینه شدم کنیزی داشتم با او همبستر شدم برای رفتن بحمام از منزل بیرون آمدم. دوستان شیعه خود را دیدم که بخانه حضرت صادق علیه السّلام میروند. ترسیدم آنها بروند و من نتوانم خدمت ایشان برسم من نیز با آنها رفتم تا وارد خانه شدم همین که مقابل امام علیه السّلام رسیدم نگاهی بمن نموده فرمود:

ابا بصیر! مگر نمیدانی جنب نباید به خانه انبیاء و اولاد انبیاء وارد شود؟ من خجالت کشیدم عرض کردم یا ابن رسول اللَّه دیدم دوستان خدمت شما میرسند ترسیدم عقب بمانم ولی دیگر هرگز چنین کاری نخواهم کرد.

در کتاب دلالات آمده که ابو بصیر گفت: دوست داشتم نشانه امامت امام را مشاهده کنم، پس در حالی که جنب بودم نزد امام صادق ع رفتم، امام فرمود: ابو محمد تو را چه شده که چنین کاری کردی در حالی که جنب هستی نزد امامت می آیی؟! گفتم: فدایت شوم این کار را عمدا انجام دادم فرمود: آیا ایمان نداری؟ گفتم: بله ولی می خواستم یقین پیدا کنم.

ص: 129


1- . همان 3 : 352
بیان

أخلد إلی المکان أقام و أسمعه شتمه.

«176»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب أَبُو بَصِیرٍ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: وَ قَدْ جَرَی ذِکْرُ الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ اکْتُمْ عَلَیَّ مَا أَقُولُ لَکَ فِی الْمُعَلَّی قُلْتُ أَفْعَلُ فَقَالَ أَمَا إِنَّهُ مَا کَانَ یَنَالُ دَرَجَتَنَا إِلَّا بِمَا کَانَ یَنَالُ مِنْهُ دَاوُدُ بْنُ عَلِیٍّ قُلْتُ وَ مَا الَّذِی یُصِیبُهُ مِنْ دَاوُدَ قَالَ یَدْعُو بِهِ فَیَأْمُرُ بِهِ فَیُضْرَبُ عُنُقُهُ وَ یَصْلِبُهُ وَ ذَلِکَ قَابِلٌ فَلَمَّا کَانَ قَابِلٌ وَلِیَ دَاوُدُ الْمَدِینَةَ فَدَعَا الْمُعَلَّی وَ سَأَلَهُ عَنْ شِیعَةِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَکَتَمَهُ فَقَالَ أَ تَکْتُمُنِی أَمَا إِنَّکَ إِنْ کَتَمْتَنِی قَتَلْتُکَ فَقَالَ الْمُعَلَّی بِالْقَتْلِ تُهَدِّدُنِی وَ اللَّهِ لَوْ کَانُوا تَحْتَ قَدَمِی مَا رَفَعْتُ قَدَمِی عَنْهُمْ وَ إِنْ أَنْتَ قَتَلْتَنِی لَتُسْعِدُنِی وَ لَتَشْقِیَنَّ فَلَمَّا أَرَادَ قَتْلَهُ قَالَ الْمُعَلَّی أَخْرِجْنِی إِلَی النَّاسِ فَإِنَّ لِی أَشْیَاءَ کَثِیرَةً حَتَّی أُشْهِدَ بِذَلِکَ فَأَخْرَجَهُ إِلَی السُّوقِ فَلَمَّا اجْتَمَعَ النَّاسُ قَالَ أَیُّهَا النَّاسُ اشْهَدُوا أَنَّ مَا تَرَکْتُ مِنْ مَالٍ عَیْنٍ أَوْ دَیْنٍ أَوْ أَمَةٍ أَوْ عَبْدٍ أَوْ دَارٍ أَوْ قَلِیلٍ أَوْ کَثِیرٍ فَهُوَ لِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَقُتِلَ (1).

ابْنُ بَابَوَیْهِ الْقُمِّیُّ فِی دَلَائِلِ الْأَئِمَّةِ وَ مُعْجِزَاتِهِمْ قَالَ أَبُو بَصِیرٍ: دَخَلْتُ الْمَدِینَةَ وَ کَانَتْ مَعِی جُوَیْرِیَةٌ لِی فَأَصَبْتُ مِنْهَا ثُمَّ خَرَجْتُ إِلَی الْحَمَّامِ فَلَقِیتُ أَصْحَابَنَا الشِّیعَةَ وَ هُمْ مُتَوَجِّهُونَ إِلَی الصَّادِقِ علیه السلام فَخِفْتُ أَنْ یَسْبِقُونِی وَ یَفُوتَنِی الدُّخُولُ عَلَیْهِ فَمَشَیْتُ مَعَهُمْ حَتَّی دَخَلْتُ الدَّارَ مَعَهُمْ فَلَمَّا مَثُلْتُ بَیْنَ یَدَیْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام نَظَرَ إِلَیَّ ثُمَّ قَالَ یَا أَبَا بَصِیرٍ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ بُیُوتَ الْأَنْبِیَاءِ وَ أَوْلَادِ الْأَنْبِیَاءِ- لَا یَدْخُلُهَا الْجُنُبُ فَاسْتَحْیَیْتُ وَ قُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِنِّی لَقِیتُ أَصْحَابَنَا وَ خِفْتُ أَنْ یَفُوتَنِیَ الدُّخُولُ مَعَهُمْ وَ لَنْ أَعُودَ إِلَی مِثْلِهَا أَبَداً.

وَ فِی کِتَابِ الدَّلَالاتِ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ الْبَطَائِنِیِّ قَالَ أَبُو بَصِیرٍ: اشْتَهَیْتُ دَلَالَةَ الْإِمَامِ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ أَنَا جُنُبٌ فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ مَا کَانَ لَکَ فِیمَا کُنْتَ فِیهِ شُغُلٌ تَدْخُلُ عَلَی إِمَامِکَ وَ أَنْتَ جُنُبٌ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا عَمِلْتُهُ إِلَّا عَمْداً قَالَ أَ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قُلْتُ بَلی وَ لکِنْ لِیَطْمَئِنَّ قَلْبِی قَالَ

ص: 129


1- 1. نفس المصدر ج 3 ص 352.

فرمود: ابو محمد برخیز و غسل کن(1).

روایت177.

الخرائج و الجرائح: از ابو بصیر مانند آن را روایت کرده است.

روایت178.

مناقب: وقتی حضرت صادق علیه السّلام پیش منصور رفت. ابو حنیفه باصحاب خود گفت پیش امام رافضیان برویم و از او چند سؤال بکنیم که مات و مبهوت شود. همین که خدمت امام رسیدند حضرت صادق علیه السّلام نگاهی باو نموده فرمود نعمان! ترا بخدا قسم میدهم هر چه از تو پرسیدم راست بگویی تو بدوستانت نگفتی برویم پیش امام رافضیان از او سؤالی بکنیم که مات و مبهوت شود؟ گفت بله. امام فرمود اکنون هر چه مایلی بپرس(2).

بین ابن ابی یعفور و معلی بن خنیس اختلاف شد. ابن ابی یعفور میگفت جانشینان پیامبر دانشمندان پرهیزکار و نیکوکارند. معلی میگفت اوصیاء پیامبران خودشان پیامبرند. هر دو خدمت حضرت صادق رسیدند همین که نشستند امام علیه السّلام فرمود من از کسی که بگوید ما پیامبریم بیزارم(3).

توضیح

فیروزآبادی(4) گفت: زرر بر وزن سمع یعنی بر دشمنش تجاوز کرد و المزارة به معنای گازگرفتن یکدیگر است.

روایت179.

مناقب: سدیر صیرفی گفت خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسیدم مقداری پول پیش من بود که میخواستم بایشان بدهم. یک دینار آن را نگه داشتم تا حرف های مردم را آزمایش کنم. پولها را خدمت امام گذاشتم. فرمود سدیر بما خیانت کردی از این خیانت قصد سوئی نداشتی. عرض کردم فدایت شوم چطور؟ فرمود مقداری از حق ما را نگه داشتی تا ببینی ما چه میکنیم. عرض کردم راست میفرمایید. من میخواستم سخن دوستانم را آزمایش کنم. فرمود: مگر نمیدانی ما هر چه نیاز باشد میدانیم و علم آن نزد ما است مگر نشنیده ای خداوند میفرماید «وَ کُلَّ شَیْ ءٍ

ص: 130


1- . مناقب 3 : 353
2- . همان 3 : 353
3- . مناقب 3 : 354
4- . قاموس 2 : 38 - 39

فَقُمْ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ فَاغْتَسِلْ الْخَبَرَ(1).

«177»

یج، [الخرائج و الجرائح] عَنِ أَبِی بَصِیرٍ: مِثْلَهُ.

«178»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ سَالِمٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: لَمَّا قَدِمَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ فَقَالَ أَبُو حَنِیفَةَ لِنَفَرٍ مِنْ أَصْحَابِهِ انْطَلِقُوا بِنَا إِلَی إِمَامِ الرَّافِضَةِ نَسْأَلْهُ عَنْ أَشْیَاءَ نُحَیِّرْهُ فِیهَا فَانْطَلَقُوا فَلَمَّا دَخَلُوا إِلَیْهِ نَظَرَ إِلَیْهِ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ فَقَالَ أَسْأَلُکَ بِاللَّهِ یَا نُعْمَانُ لَمَّا صَدَّقْتَنِی عَنْ شَیْ ءٍ أَسْأَلُکَ عَنْهُ هَلْ قُلْتَ لِأَصْحَابِکَ مُرُّوا بِنَا إِلَی إِمَامِ الرَّافِضَةِ فَنُحَیِّرَهُ فَقَالَ قَدْ کَانَ ذَلِکَ قَالَ فَسَلْ مَا شِئْتَ الْقِصَّةَ(2).

أَبُو الْعَبَّاسِ الْبَقْبَاقُ: قَالَ تَزَارَّا ابْنُ أَبِی یَعْفُورٍ وَ الْمُعَلَّی بْنُ خُنَیْسٍ فَقَالَ ابْنُ أَبِی یَعْفُورٍ الْأَوْصِیَاءُ عُلَمَاءُ أَتْقِیَاءُ أَبْرَارٌ وَ قَالَ ابْنُ خُنَیْسٍ الْأَوْصِیَاءُ أَنْبِیَاءُ قَالَ فَدَخَلَا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ فَلَمَّا اسْتَقَرَّ مَجْلِسُهُمَا قَالَ علیه السلام أَبْرَأُ مِمَّنْ قَالَ إِنَّا أَنْبِیَاءُ(3).

بیان

قال الفیروزآبادی (4)

زرر کسمع تعدی علی خصمه و المزارة المعاضة.

«179»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب سَدِیرٌ الصَّیْرَفِیُّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ قَدِ اجْتَمَعَ إِلَیَّ مَالُهُ فَأَحْبَبْتُ دَفْعَهُ إِلَیْهِ وَ کُنْتُ حَبَسْتُ مِنْهُ دِینَاراً لِکَیْ أَعْلَمَ أَقَاوِیلَ النَّاسِ فَوَضَعْتُ الْمَالَ بَیْنَ یَدَیْهِ فَقَالَ لِی یَا سَدِیرُ خُنْتَنَا وَ لَمْ تُرِدْ بِخِیَانَتِکَ إِیَّانَا قَطِیعَتَنَا قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ مَا ذَاکَ قَالَ أَخَذْتَ شَیْئاً مِنْ حَقِّنَا لِتَعْلَمَ کَیْفَ مَذْهَبُنَا قُلْتُ صَدَقْتَ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّمَا أَرَدْتُ أَنْ أَعْلَمَ قَوْلَ أَصْحَابِی فَقَالَ لِی أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ کُلَّ مَا یُحْتَاجُ إِلَیْهِ نَعْلَمُهُ وَ عِنْدَنَا ذَلِکَ أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ تَعَالَی- وَ کُلَّ شَیْ ءٍ

ص: 130


1- 1. نفس المصدر ج 3 ص 353.
2- 2. نفس المصدر ج 3 ص 353.
3- 3. نفس المصدر ج 3 ص 354.
4- 4. القاموس ج 2 ص 38- 39.

أَحْصَیْناهُ فِی إِمامٍ مُبِینٍ»(1) {و هر چیزی را در کارنامه ای روشن برشمرده ایم}. بدان که علم انبیا در علم ما محفوظ و نزد ما است و دانش ما از دانش انبیا گرفته شده است. چه فکر میکنی؟ عرض کردم راست میفرمایی فدایت شوم(2).

روایت180.

مناقب(3)، اعلام الوری: ابراهیم بن عبد الحمید گفت رفتم به قبا تا درخت خرما خریداری کنم. در بین راه خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسیدم که وارد مدینه میشد پرسید کجا میروی؟ گفتم تصمیم دارم نخلی بخرم. فرمود مطمئن هستی که ملخ آسیب نمی رساند. عرض کردم نه دیگر نخواهم خرید. پنج روز بیشتر نگذشت که ملخ آمد و در درختهای خرما محصولی باقی نگذاشت(4).

روایت181.

مناقب: محمّد بن عبد اللَّه بن حسن به امام صادق ع گفت: بخدا من از شما داناتر و سخاوتمندتر و شجاع ترم. فرمود اما اینکه گفتی از تو داناترم جد من و تو هزار بنده از دست رنج خود آزاد کرد اگر میدانی نام آنها را ببر و اگر که بخواهی من تا آدم اسم آنها را می برم. اما اینکه گفتی از من سخاوتمندتری بخداوند سوگند شبی را بصبح نرسانده ام که حقی بگردن من باشد و از من بازخواست کنند، اما اینکه گفتی از من شجاع تری من می بینم که سر ترا می آورند و در فلان محل بر در لانه زنبورها می آویزند و خون از آن قطره قطره میریزد. محمّد این جریان را برای پدرش نقل کرد. پدرش گفت پسرم خدا مرا در مصیبت تو پاداش دهد. حضرت صادق بمن خبر داد که تو کنار لانه زنبور خواهی بود.

ابو الفرج اصفهانی در مقاتل الطالبیین مینویسد: که وقتی با محمّد بن عبد اللَّه بن حسن بعنوان مهدی بیعت شد پدرش عبد اللَّه نزد حضرت صادق آمد امام او را از این کار بازمی داشت ولی عبد اللَّه خیال میکرد امام صادق از روی حسادت این حرف را میزند. امام دست بر روی شانه عبد اللَّه گذاشت و گفت عجله نکن خلافت به تو و پسرت نمیرسد بلکه نصیب این شخص می شود و بسفاح اشاره نمود، بعد از او بمنصور خواهد رسید او پسرت را در احجار الزیت میکشد بعد برادرش را در حالی که پاهای اسبش درون آب است در طفوف خواهد کشت. منصور به دنبال امام رفت گفت

ص: 131


1- . یس / 12
2- . مناقب 3 : 354
3- . همان 3 : 355
4- . اعلام الوری: 269 ، قبا: با ضمه روستایی نزدیک مدینه است.

أَحْصَیْناهُ فِی إِمامٍ مُبِینٍ (1) اعْلَمْ أَنَّ عِلْمَ الْأَنْبِیَاءِ مَحْفُوظٌ فِی عِلْمِنَا مُجْتَمِعٌ عِنْدَنَا وَ عِلْمُنَا مِنْ عِلْمِ الْأَنْبِیَاءِ فَأَیْنَ یُذْهَبُ بِکَ قُلْتُ صَدَقْتَ جُعِلْتُ فِدَاکَ (2).

«180»

قب،(3) [المناقب] لابن شهرآشوب عم، [إعلام الوری] مِنْ نَوَادِرِ الْحِکْمَةِ عُثْمَانُ بْنُ عِیسَی عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ قَالَ: خَرَجْتُ إِلَی قُبَا لِأَشْتَرِیَ نَخْلًا فَلَقِیتُهُ علیها السلام وَ قَدْ دَخَلَ الْمَدِینَةَ فَقَالَ أَیْنَ تُرِیدُ فَقُلْتُ لَعَلَّنَا نَشْتَرِی نَخْلًا فَقَالَ أَ وَ أَمِنْتُمُ الْجَرَادَ فَقُلْتُ لَا وَ اللَّهِ لَا أَشْتَرِی نَخْلَةً فَوَ اللَّهِ مَا لَبِثْنَا إِلَّا خَمْساً حَتَّی جَاءَ مِنَ الْجَرَادِ مَا لَمْ یَتْرُکْ فِی النَّخْلِ حِمْلًا(4).

«181»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب ابْنُ جُمْهُورٍ الْعَمِّیُّ فِی کِتَابِ الْوَاحِدَةِ،: أَنَّ مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ قَالَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ اللَّهِ إِنِّی لَأَعْلَمُ مِنْکَ وَ أَسْخَی وَ أَشْجَعُ فَقَالَ لَهُ أَمَّا مَا قُلْتَ إِنَّکَ أَعْلَمُ مِنِّی فَقَدْ أَعْتَقَ جَدِّی وَ جَدُّکَ أَلْفَ نَسَمَةٍ مِنْ کَدِّ یَدِهِ فَسَمِّهِمْ لِی وَ إِنْ أَحْبَبْتَ أَنْ أُسَمِّیَهُمْ لَکَ إِلَی آدَمَ فَعَلْتُ وَ أَمَّا مَا قُلْتَ إِنَّکَ أَسْخَی مِنِّی فَوَ اللَّهِ مَا بِتُّ لَیْلَةً وَ لِلَّهِ عَلَیَّ حَقٌّ یُطَالِبُنِی بِهِ وَ أَمَّا مَا قُلْتَ إِنَّکَ أَشْجَعُ مِنِّی فَکَأَنِّی أَرَی رَأْسَکَ وَ قَدْ جِی ءَ بِهِ وَ وُضِعَ عَلَی جُحْرِ الزَّنَابِیرِ یَسِیلُ مِنْهُ الدَّمُ إِلَی مَوْضِعِ کَذَا وَ کَذَا قَالَ فَحَکَی ذَلِکَ لِأَبِیهِ فَقَالَ یَا بُنَیَّ آجَرَنِی اللَّهُ فِیکَ إِنَّ جَعْفَراً أَخْبَرَنِی أَنَّکَ صَاحِبُ جُحْرِ الزَّنَابِیرِ.

أَبُو الْفَرَجِ الْأَصْفَهَانِیُّ فِی مَقَاتِلِ الطَّالِبِیِّینَ (5)،: لَمَّا بُویِعَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَلَی أَنَّهُ مَهْدِیُّ هَذِهِ الْأُمَّةِ جَاءَ أَبُوهُ عَبْدُ اللَّهِ إِلَی الصَّادِقِ علیه السلام وَ قَدْ کَانَ یَنْهَاهُ وَ زَعَمَ أَنَّهُ یَحْسُدُهُ فَضَرَبَ الصَّادِقُ علیه السلام یَدَهُ عَلَی کَتِفِ عَبْدِ اللَّهِ وَ قَالَ إِیهاً وَ اللَّهِ مَا هِیَ إِلَیْکَ وَ لَا إِلَی ابْنِکَ وَ إِنَّمَا هِیَ لِهَذَا یَعْنِی السَّفَّاحَ ثُمَّ لِهَذَا یَعْنِی الْمَنْصُورَ یَقْتُلُهُ عَلَی أَحْجَارِ الزَّیْتِ ثُمَّ یَقْتُلُ أَخَاهُ بِالطُّفُوفِ وَ قَوَائِمُ فَرَسِهِ فِی الْمَاءِ فَتَبِعَهُ الْمَنْصُورُ فَقَالَ

ص: 131


1- 1. سورة یس الآیة 12.
2- 2. المناقب ج 3 ص 354.
3- 3. نفس المصدر ج 3 ص 355.
4- 4. إعلام الوری ص 269 و قبا: بالضم قریة قرب المدینة.
5- 5. مقاتل الطالبیین ص 255- 256 بتفاوت.

چه فرمودید؟ امام جواب داد آنچه شنیدی بالاخره اتفاق می افتد. منصور گفت پس از شنیدن این حرف کارهایم را کردم و خود را آماده خلافت نمودم همان طوری که فرموده بود شد. روایت شده که وقتی کار دو فرزند عبد اللَّه بن حسن بالا گرفت و پیشرفت کردند منصور از حضرت صادق تقاضا کرد بفرمایید عاقبت کار آنها بکجا میرسد امام صادق فرمود در باره عاقبت آن دو همین آیه را برایت میخوانم «لَئِنْ أُخْرِجُوا لا یَخْرُجُونَ مَعَهُمْ وَ لَئِنْ قُوتِلُوا لا یَنْصُرُونَهُمْ وَ لَئِنْ نَصَرُوهُمْ لَیُوَلُّنَّ الْأَدْبارَ ثُمَّ لا یُنْصَرُونَ»(1) {اگر [یهود] اخراج شوند، آنها با ایشان بیرون نخواهند رفت، و اگر علیه آنان جنگی درگیرد [منافقان،] آنها را یاری نخواهند کرد، و اگر یاریشان کنند حتماً [در جنگ] پشت خواهند کرد و [دیگر] یاری نیابند}، منصور بسجده افتاده گفت بس است دیگر توضیحی نمیخواهم.

در مقاتل العصابة العلویه مینویسد: وقتی ابو مسلم خراسانی خبر مردن ابراهیم امام را شنید نامه های خود را بحجاز برای جعفر بن محمّد و عبد اللَّه بن حسن و محمّد بن علی بن الحسین فرستاد و هر یک از آنها را بخلافت دعوت میکرد. ابتدا بحضرت صادق نامه نوشت. امام علیه السّلام همین که نامه را خواند آن را آتش زد و بآورنده نامه فرمود جوابش همین است. نزد عبد اللَّه بن حسن آمد وقتی نامه را خواند گفت من که پیر شده ام ولی پسرم محمّد مهدی این امت است. سوار شده و خدمت حضرت صادق رسید امام بیرون آمد دست روی گردن الاغ او گذاشت و فرمود: چرا در این موقع آمده ای؟ عبد اللَّه جریان را عرض کرد. فرمود چنین کاری نکنید که امکان نخواهد داشت. عبد اللَّه بن حسن ناراحت شده گفت میدانی آن طور که میگویی نیست ولی این حرف تو از روی حسادت نسبت بفرزند من است. فرمود بخدا قسم حسد مرا وادار نمیکند اما این شخص و برادرها و فرزندانش آن مقام را میگیرند و با دست به پشت ابو العباس سفاح زد سپس برخاست، عبد الصمد بن علی و ابو جعفر محمّد بن علی بن عبد اللَّه بن عباس به دنبال ایشان رفتند. پرسیدند واقعا آنچه فرمودید صحیح است؟ فرمود این حرف را میزنم و میدانم واقعیت دارد(2).

زکار بن ابی زکار واسطی گفت: مردی سر امام صادق ع را بوسید ، امام لباسش را لمس کرد و فرمود تا امروز لباسی سفید تر و زیبا تر از این ندیده بودم، گفت: فدایت شوم این لباس سرزمین ماست و من از آن و نیز بهتر از آن برای شما هدیه آوردم، فرمود: معتب هدیه را از او بگیر. سپس آن مرد خارج شد، امام صادق ع فرمود: اگر وقتش برسد و صفات بر او تطبیق کند این همان شخصی است که صاحب پرچمهای سیاه است و با آن از خراسان خواهد آمد. سپس فرمود معتب برو و نامش را از او بپرس سپس

ص: 132


1- . حشر / 12
2- . مناقب 3 : 355

مَا قُلْتَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ فَقَالَ مَا سَمِعْتَهُ وَ إِنَّهُ لَکَائِنٌ قَالَ فَحَدَّثَنِی مَنْ سَمِعَ الْمَنْصُورَ أَنَّهُ قَالَ انْصَرَفْتُ مِنْ وَقْتِی فَهَیَّأْتُ أَمْرِی فَکَانَ کَمَا قَالَ وَ رُوِیَ أَنَّهُ لَمَّا أَکْبَرَ الْمَنْصُورُ أَمْرَ ابْنَیْ عَبْدِ اللَّهِ اسْتَطْلَعَ حَالَهُمَا مِنْهُ فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام مَا یَئُولُ إِلَیْهِ حَالُهُمَا أَتْلُو عَلَیْکَ آیَةً فِیهَا مُنْتَهَی عِلْمِی وَ تَلَا لَئِنْ أُخْرِجُوا لا یَخْرُجُونَ مَعَهُمْ وَ لَئِنْ قُوتِلُوا لا یَنْصُرُونَهُمْ وَ لَئِنْ نَصَرُوهُمْ لَیُوَلُّنَّ الْأَدْبارَ ثُمَّ لا یُنْصَرُونَ (1) فَخَرَّ الْمَنْصُورُ سَاجِداً وَ قَالَ حَسْبُکَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ.

ابْنُ کَادِشٍ الْعُکْبَرِیُّ فِی مَقَاتِلِ الْعِصَابَةِ الْعَلَوِیَّةِ کِتَابَةً: لَمَّا بَلَغَ أَبَا مُسْلِمٍ مَوْتُ إِبْرَاهِیمَ الْإِمَامِ وَجَّهَ بِکُتُبِهِ إِلَی الْحِجَازِ إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ یَدْعُو کُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ إِلَی الْخِلَافَةِ فَبَدَأَ بِجَعْفَرٍ فَلَمَّا قَرَأَ الْکِتَابَ أَحْرَقَهُ وَ قَالَ هَذَا الْجَوَابُ فَأَتَی عَبْدَ اللَّهِ بْنَ الْحَسَنِ فَلَمَّا قَرَأَ الْکِتَابَ قَالَ أَنَا شَیْخٌ وَ لَکِنِ ابْنِی مُحَمَّدٌ مَهْدِیُّ هَذِهِ الْأُمَّةِ فَرَکِبَ وَ أَتَی جَعْفَراً فَخَرَجَ إِلَیْهِ وَ وَضَعَ یَدَهُ عَلَی عُنُقِ حِمَارِهِ وَ قَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ مَا جَاءَ بِکَ فِی هَذِهِ السَّاعَةِ فَأَخْبَرَهُ فَقَالَ لَا تَفْعَلُوا فَإِنَّ الْأَمْرَ لَمْ یَأْتِ بَعْدُ فَغَضِبَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْحَسَنِ وَ قَالَ لَقَدْ علمک [عَلِمْتُ] خِلَافَ مَا تَقُولُ وَ لَکِنَّهُ یَحْمِلُکَ عَلَی ذَلِکَ الْحَسَدُ لِابْنِی فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا ذَلِکَ یَحْمِلُنِی وَ لَکِنْ هَذَا وَ إِخْوَتُهُ وَ أَبْنَاؤُهُ دُونَکَ وَ ضَرَبَ بِیَدِهِ عَلَی ظَهْرِ أَبِی الْعَبَّاسِ السِّفَاحِ ثُمَّ نَهَضَ فَاتَّبَعَهُ عَبْدُ الصَّمَدِ بْنُ عَلِیٍّ وَ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ فَقَالا لَهُ أَ تَقُولُ ذَلِکَ قَالَ نَعَمْ وَ اللَّهِ أَقُولُ ذَلِکَ وَ أَعْلَمُهُ (2).

زَکَّارُ بْنُ أَبِی زَکَّارٍ الْوَاسِطِیُّ قَالَ: قَبَّلَ رَجُلٌ رَأْسَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَمَسَّ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ثِیَابَهُ وَ قَالَ مَا رَأَیْتُ کَالْیَوْمِ أَشَدَّ بَیَاضاً وَ لَا أَحْسَنَ مِنْهَا فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ هَذِهِ ثِیَابُ بِلَادِنَا وَ جِئْتُکَ مِنْهَا بِخَیْرٍ مِنْ هَذِهِ قَالَ فَقَالَ یَا مُعَتِّبُ اقْبِضْهَا مِنْهُ ثُمَّ خَرَجَ الرَّجُلُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام صَدَقَ الْوَصْفُ وَ قَرُبَ الْوَقْتُ هَذَا صَاحِبُ الرَّایَاتِ السُّودِ الَّذِی یَأْتِی بِهَا مِنْ خُرَاسَانَ ثُمَّ قَالَ یَا مُعَتِّبُ الْحَقْهُ فَسَلْهُ مَا اسْمُهُ

ص: 132


1- 1. سورة الحشر الآیة: 12.
2- 2. المناقب ج 3 ص 355.

فرمود: اگر نامش عبد الرحمن باشد به خدا قسم این همان شخص است، معتب برگشت و گفت که گفته نامش عبد الرحمن است. راوی گفت وقتی فرزندان عباس حاکم شدند به او نگاه کردم و دیدم که او عبد الرحمن ابو مسلم است.

در رامش افزا مینویسد: ابو مسلم خلّال که ملقب بوزیر آل محمّد بود، پیش از اینکه سپاه باو برسد خلافت را بحضرت صادق علیه السّلام عرضه داشت امام علیه السّلام امتناع ورزید. باو فرمود ابراهیم امام (برادر سفاح) از شام به عراق نخواهد رسید خلافت بدو برادر او سفاح و منصور میرسد و در میان فرزندان برادر بزرگ تر باقی میماند و ابو مسلم به هدف نمیرسد. همین که سپاه رسید باز نوشت و در نامه ذکر کرد که هفتاد هزار مرد جنگی در اختیار ما است ما منتظر دستور شما هستیم. امام فرمود: جواب همان است که حضورا بتو گفتم. آنچه که امام صادق ع فرموده بود اتفاق افتاد، ابراهیم امام برادر سفاح در زندان مروان باقی ماند و خطبه بنام سفاح خوانده شد.

در یکی از تواریخ نوشته است: وقتی نامه ابو مسلم خلّال (1) بحضرت صادق رسید شب بود امام نامه را خواند سپس روی چراغ گرفت و سوزانید. آورنده نامه خیال کرد به خاطر تقیه و حفظ نمودن اسرار نامه را سوزانده است عرض کرد آقا جواب نامه را بدهید، فرمود جواب همان است که دیدی. ابو هریره مصاحب امام صادق ع گفت:

وَ لَمَّا دَعَا الدَّاعُونَ مَوْلَایَ لَمْ یَکُنْ-

لِیُثْنِی إِلَیْهِ عَزْمُهُ بِصَوَابٍ

وَ لَمَّا دَعَوْهُ بِالْکِتَابِ أَجَابَهُمْ-

بِحَرْقِ الْکِتَابِ دُونَ رَدِّ جَوَابٍ

وَ مَا کَانَ مَوْلَایَ کَمُشْرِی ضَلَالَةٍ-

وَ لَا مُلْبِساً مِنْهَا الرَّدَی بِثَوَابٍ

وَ لَکِنَّهُ لِلَّهِ فِی الْأَرْضِ حُجَّةٌ-

دَلِیلٌ إِلَی خَیْرٍ وَ حُسْنِ مَآبٍ(2)

روایت182.

مناقب مینویسد: اسحاق و اسماعیل و یونس پسران عمار گفتند: صورت یونس برادرشان بسفیدی گراییده بود. چشم امام صادق علیه السّلام که باو افتاد دو رکعت نماز خواند سپس حمد و ستایش خدا را به جا آورد و بر رسول اکرم صلوات فرستاد و فرمود: «یا اللَّه یا اللَّه یا اللَّه یا رحمان یا رحمان یا رحمان یا رحیم یا رحیم یا رحیم یا ارحم الراحمین یا سمیع- الدعوات یا معطی الخیرات صل علی محمّد و علی اهل بیته الطاهرین الطیبین و اصرف عنی شر الدنیا و شر الآخرة و اذهب

ص: 133


1- . این ابو مسلمه خلال از دستیاران ابو مسلم خراسانی است که ابو مسلم او را وزیر آل محمد لقب داد علاقه داشت خلافت را بعلویین بدهد بهمین جهت سفاح تصمیم به کشتن او گرفت و بالاخره کشته شد.
2- . مناقب 3 : 356

ثُمَّ قَالَ إِنْ کَانَ عَبْدَ الرَّحْمَنِ فَهُوَ وَ اللَّهِ هُوَ قَالَ فَرَجَعَ مُعَتِّبٌ فَقَالَ قَالَ اسْمِی عَبْدُ الرَّحْمَنِ قَالَ فَلَمَّا وَلِیَ وُلْدُ الْعَبَّاسِ نَظَرْتُ إِلَیْهِ فَإِذَا هُوَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ أَبُو مُسْلِمٍ.

وَ فِی رامش افزای: أَنَّ أَبَا مُسْلِمٍ الْخَلَّالَ وَزِیرَ آلِ مُحَمَّدٍ عَرَضَ الْخِلَافَةَ عَلَی الصَّادِقِ علیه السلام قَبْلَ وُصُولِ الْجُنْدِ إِلَیْهِ فَأَبَی وَ أَخْبَرَهُ أَنَّ إِبْرَاهِیمَ الْإِمَامَ لَا یَصِلُ مِنَ الشَّامِ إِلَی الْعِرَاقِ وَ هَذَا الْأَمْرُ لِأَخَوَیْهِ الْأَصْغَرِ ثُمَّ الْأَکْبَرِ وَ یَبْقَی فِی أَوْلَادِ الْأَکْبَرِ وَ أَنَّ أَبَا مُسْلِمٍ بَقِیَ بِلَا مَقْصُودٍ فَلَمَّا أَقْبَلَتِ الرَّایَاتُ کَتَبَ أَیْضاً بِقَوْلِهِ وَ أَخْبَرَهُ أَنَّ سَبْعِینَ أَلْفَ مُقَاتِلٍ وَصَلَ إِلَیْنَا فَنَنْتَظِرُ أَمْرَکَ فَقَالَ إِنَّ الْجَوَابَ کَمَا شَافَهْتُکَ فَکَانَ الْأَمْرُ کَمَا ذُکِرَ فَبَقِیَ إِبْرَاهِیمُ الْإِمَامُ فِی حَبْسِ مَرْوَانَ وَ خَطَبَ بِاسْمِ السَّفَّاحِ.

وَ قَرَأْتُ فِی بَعْضِ التَّوَارِیخِ: لَمَّا أَتَی کِتَابُ أَبِی مُسْلِمٍ الْخَلَّالِ إِلَی الصَّادِقِ علیه السلام بِاللَّیْلِ قَرَأَهُ ثُمَّ وَضَعَهُ عَلَی الْمِصْبَاحِ فَحَرَقَهُ فَقَالَ لَهُ الرَّسُولُ وَ ظَنَّ أَنَّ حَرْقَهُ لَهُ تَغْطِیَةٌ وَ سَتْرٌ وَ صِیَانَةٌ لِلْأَمْرِ هَلْ مِنْ جَوَابٍ قَالَ الْجَوَابُ مَا قَدْ رَأَیْتَ وَ قَالَ أَبُو هُرَیْرَةَ الْأَبَّارُ صَاحِبُ الصَّادِقِ علیها السلام:

وَ لَمَّا دَعَا الدَّاعُونَ مَوْلَایَ لَمْ یَکُنْ***لِیُثْنِی إِلَیْهِ عَزْمُهُ بِصَوَابٍ

وَ لَمَّا دَعَوْهُ بِالْکِتَابِ أَجَابَهُمْ***بِحَرْقِ الْکِتَابِ دُونَ رَدِّ جَوَابٍ

وَ مَا کَانَ مَوْلَایَ کَمُشْرِی ضَلَالَةٍ***وَ لَا مُلْبِساً مِنْهَا الرَّدَی بِثَوَابٍ

وَ لَکِنَّهُ لِلَّهِ فِی الْأَرْضِ حُجَّةٌ***دَلِیلٌ إِلَی خَیْرٍ وَ حُسْنِ مَآبٍ (1)

«182»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب إِسْحَاقُ وَ إِسْمَاعِیلُ وَ یُونُسُ بَنُو عَمَّارٍ: أَنَّهُ اسْتَحَالَ وَجْهُ یُونُسَ إِلَی الْبَیَاضِ فَنَظَرَ الصَّادِقُ علیه السلام إِلَی جَبْهَتِهِ فَصَلَّی رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ حَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ وَ صَلَّی عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ثُمَّ قَالَ- یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا رَحْمَانُ یَا رَحْمَانُ یَا رَحْمَانُ یَا رَحِیمُ یَا رَحِیمُ یَا رَحِیمُ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ یَا سَمِیعَ الدَّعَوَاتِ یَا مُعْطِیَ الْخَیْرَاتِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ الطَّاهِرِینَ الطَّیِّبِینَ وَ اصْرِفْ عَنِّی شَرَّ الدُّنْیَا وَ شَرَّ الْآخِرَةِ وَ أَذْهِبْ

ص: 133


1- 1. نفس المصدر ج 3 ص 356.

عنی شر الدنیا و شر الآخرة و اذهب عنی ما بی فقد غاظنی ذلک و احزننی» گفت بخدا قسم بعد از این دعای امام از مدینه خارج نشده بودیم که سفیدیها از صورتش مانند نخاله ریخت. حکم بن مسکین گفت: من سفیدی صورت او را دیده بودم وقتی برگشت در صورتش اثری از سفیدی نبود(1).

معاویة بن وهب گفت بچه یکی از اهالی مرو دیوانه شد. پیش حضرت صادق از این موضوع شکایت نمود فرمود: او را جلو بیاور دست روی سرش کشید و این آیه را خواند «إِنَّ اللَّهَ یُمْسِکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَ لَئِنْ زالَتا إِنْ أَمْسَکَهُما مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ» پسرک بلطف خدا خوب شد(2).

روایت183.

الخرائج و الجرائح(3)، مناقب: هشام بن حکم گفت یکی از رؤسا و سران بلاد جبل هر سال که بحج میرفت خدمت حضرت صادق میرسید امام علیه السّلام او را در یکی از خانه های خود اسکان میداد چند سال همین طور بحج می آمد و خدمت امام بود. یک سال ده هزار درهم بامام علیه السّلام تقدیم کرد تا برای او خانه ای بخرد و بجانب حج رهسپار شد. پس از بازگشت عرض کرد فدایت شوم برایم خانه خریدی؟ فرمود بله. نوشته ای باو داد که این کلمات در آن بود: بسم اللَّه الرحمن الرحیم. این سند خریداری خانه ایست برای فلانی از بلاد جبل. که در بهشت برای او خانه ای خریدم حدّ اول آن رسول خداست حد دوم امیر المؤمنین و حد سوم امام حسن و حد چهارم حسین بن علی. وقتی نوشته را خواند عرض کرد آقا راضیم خدا مرا فدای شما کند. حضرت صادق فرمود من آن پول را بین بازماندگان امام حسن و امام حسین تقسیم کردم امیدوارم خدا قبول کند و بهشت برین را به تو پاداش دهد. آن مرد بوطن خود بازگشت و نامه با او بود سپس بیمار شد. هنگام درگذشت خانواده خود را جمع کرد آنها را قسم داد که نامه امام صادق را با او دفن کنند همین کار را کردند. فردا صبح که بر سر قبرش رفتند همان نامه را روی قبر دیدند که زیرش نوشته است بخدا قسم جعفر بن محمّد بآنچه وعده داده بود وفا کرد(4).

روایت184.

مناقب ابن شهر آشوب: ابو عبد اللَّه دامغانی گفت در شب

ص: 134


1- . همان 3 : 358
2- . مناقب 3 : 359
3- . الخرائج و الجرائح: 200
4- . مناقب 3 : 359

عَنِّی شَرَّ الدُّنْیَا وَ شَرَّ الْآخِرَةِ وَ أَذْهِبْ عَنِّی مَا بِی فَقَدْ غَاظَنِی ذَلِکَ وَ أَحْزَنَنِی قَالَ فَوَ اللَّهِ مَا خَرَجْنَا مِنَ الْمَدِینَةِ حَتَّی تَنَاثَرَ عَنْ وَجْهِهِ مِثْلُ النُّخَالَةِ وَ ذَهَبَ قَالَ الْحَکَمُ بْنُ مِسْکِینٍ وَ رَأَیْتُ الْبَیَاضَ بِوَجْهِهِ ثُمَّ انْصَرَفَ وَ لَیْسَ فِی وَجْهِهِ شَیْ ءٌ(1).

مُعَاوِیَةُ بْنُ وَهْبٍ: صُدِّعَ ابْنٌ لِرَجُلٍ مِنْ أَهْلِ مَرْوَ فَشَکَا ذَلِکَ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ أَدْنِهِ مِنِّی قَالَ فَمَسَحَ عَلَی رَأْسِهِ ثُمَّ قَالَ إِنَّ اللَّهَ یُمْسِکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَ لَئِنْ زالَتا إِنْ أَمْسَکَهُما مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ فَبَرَأَ بِإِذْنِ اللَّهِ (2).

«183»

یج (3)،[الخرائج و الجرائح] قب، [المناقب] لابن شهرآشوب هِشَامُ بْنُ الْحَکَمِ قَالَ: کانَ رَجُلٌ مِنْ مُلُوکِ أَهْلِ الْجَبَلِ یَأْتِی الصَّادِقَ علیه السلام فِی حَجِّهِ کُلَّ سَنَةٍ فَیُنْزِلُهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی دَارٍ مِنْ دُورِهِ فِی الْمَدِینَةِ وَ طَالَ حَجُّهُ وَ نُزُولُهُ فَأَعْطَی أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَشَرَةَ آلَافِ دِرْهَمٍ لِیَشْتَرِیَ لَهُ دَاراً وَ خَرَجَ إِلَی الْحَجِّ فَلَمَّا انْصَرَفَ قَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ اشْتَرَیْتَ لِیَ الدَّارَ قَالَ نَعَمْ وَ أَتَی بِصَکٍّ فِیهِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ هَذَا مَا اشْتَرَی جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ لِفُلَانِ بْنِ فُلَانٍ الْجَبَلِیِّ اشْتَرَی لَهُ دَاراً فِی الْفِرْدَوْسِ حَدُّهَا الْأَوَّلُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الْحَدُّ الثَّانِی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْحَدُّ الثَّالِثُ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ وَ الْحَدُّ الرَّابِعُ الْحُسَیْنُ بْنَ عَلِیٍّ فَلَمَّا قَرَأَ الرَّجُلُ ذَلِکَ قَالَ قَدْ رَضِیتُ جَعَلَنِی اللَّهُ فِدَاکَ قَالَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنِّی أَخَذْتُ ذَلِکَ الْمَالَ فَفَرَّقْتُهُ فِی وُلْدِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ أَرْجُو أَنْ یَتَقَبَّلَ اللَّهُ ذَلِکَ وَ یُثِیبَکَ بِهِ الْجَنَّةَ قَالَ فَانْصَرَفَ الرَّجُلُ إِلَی مَنْزِلِهِ وَ کَانَ الصَّکُّ مَعَهُ ثُمَّ اعْتَلَّ عِلَّةَ الْمَوْتِ فَلَمَّا حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ جَمَعَ أَهْلَهُ وَ حَلَّفَهُمْ أَنْ یَجْعَلُوا الصَّکَّ مَعَهُ فَفَعَلُوا ذَلِکَ فَلَمَّا أَصْبَحَ الْقَوْمُ غَدَوْا إِلَی قَبْرِهِ فَوَجَدُوا الصَّکَّ عَلَی ظَهْرِ الْقَبْرِ مَکْتُوبٌ عَلَیْهِ وَفَی لِی وَ اللَّهِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ بِمَا قَالَ (4).

«184»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب قَرَأْتُ فِی شَوْفِ الْعَرُوسِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الدَّامَغَانِیِّ: أَنَّهُ سَمِعَ لَیْلَةَ

ص: 134


1- 1. المناقب ج 3 ص 358.
2- 2. نفس المصدر ج 3 ص 359.
3- 3. الخرائج و الجرائح ص 200.
4- 4. المناقب ج 3 ص 359.

معراج این اشعار از درون عرش شنیده شد.

من یشتری قبة فی الخلد ثابتة

فی ظل طوبی رفیعات مبانیها

دلّالها المصطفی و اللَّه بائعها

ممن اراد و جبریل منادیها(1)

چه کس خریدار کاخی است در بهشت در سایه طوبی و محکم و استوار، دلال این کاخ پیامبر و فروشنده خدا و اعلام کننده جبرئیل است، هر کس مایل است بیاید.

روایت185.

کشف الغمة(2)، مناقب: یحیی بن ابراهیم گفت بحضرت صادق عرض کردم فلانی و فلانی و فلانی سلام رسانده اند فرمود سلام بر آنها باد. عرض کردم از شما تقاضای دعا کرده اند. پرسید چه گرفتاری دارند؟ عرض کردم منصور دوانیقی آنها را زندانی کرده است، گفت آنها با منصور چکار داشتند؟ گفتم منصور به آنها کاری واگذار نمود

ص: 135


1- . همان 3 : 359
2- . کشف الغمة 2 : 440

الْمِعْرَاجِ مِنْ بُطْنَانِ الْعَرْشِ قَائِلًا یَقُولُ:

مَنْ یَشْتَرِی قُبَّةً فِی الْخُلْدِ ثَابِتَةً***فِی ظِلَّ طُوبَی رَفِیعَاتٍ مَبَانِیهَا

دَلَّالُهَا الْمُصْطَفَی وَ اللَّهُ بَائِعُهَا***مِمَّنْ أَرَادَ وَ جِبْرِیلُ مُنَادِیهَا(1).

«185»

کشف (2)،[کشف الغمة] قب، [المناقب] لابن شهرآشوب یَحْیَی بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُهَاجِرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فُلَانٌ یَقْرَأُ عَلَیْکَ السَّلَامَ وَ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ فَقَالَ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ قُلْتُ یَسْأَلُونَکَ الدُّعَاءَ فَقَالَ مَا لَهُمْ قُلْتُ حَبَسَهُمْ أَبُو جَعْفَرٍ الْمَنْصُورُ فَقَالَ وَ مَا لَهُمْ وَ مَا لَهُ قُلْتُ اسْتَعْمَلَهُمْ

ص: 135


1- 1. نفس المصدر ج 3 ص 359.
2- 2. کشف الغمّة ج 2 ص 440 و یعجبنی فی المقام ما قاله علیّ بن عیسی الاربلی فی کتابه المذکور و إلیک نصه: قلت: هذا الحکم أبعده اللّه جار فی حکمه، و نادی علی نفسه بکذبه و ظلمه، و الامر بخلاف ما قال علی رغمه[ زعمه] و بیان ذلک: أن زیدا رضی اللّه عنه لم یکن مهدیا، و لو کان لم یکن ذلک مانعا من صلبه، فان الأنبیاء علیهم السلام قد نیل منهم أمور عظیمة، و کفی أمر یحیی و زکریا علیهما السلام و فی قتلات جرجیس علیه السلام المتعدّدة کفایة، و قتل الأنبیاء[ و الأولیاء] و الأوصیاء و صلبهم و احراقهم انما یکون طعنا فیهم لو کان من قبل اللّه تعالی، فاما إذا کان من الناس فلا بأس، فالنبی صلّی اللّه علیه و آله شج جبینه و کسرت رباعیته و مات بأکلة خیبر مسموما، فلیکن ذلک قدحا فی نبوّته صلّی اللّه علیه و آله. و أمّا قوله:« و قستم بعثمان علیا» فهذا کذب بحت و زور صریح، فانا لم نقسه به ساعة قط. و أمّا قوله:« و عثمان خیر من علی و أطیب». فانا لا نزاحمه فی اعتقاده، و یکفیه ذلک ذخیرة لمعاده فهو أدری بما اختاره من مذهبه، و قد جنی معجلا ثمرة کذبه. و اللّه یتولی مجازاته یوم منقلبه، فلنا علینا و له عثمانه، و علی کل امری منا و منه إساءته و احسانه. فدام لی و لهم ما بی و ما بهم***و مات أکثرنا غیظا بما یجد و إذا کان القتل و الصلب و أمثالهما عنده موجبا للنقیصة و قادحا فی الإمامة، فکیف اختار عثمان و قال بإمامته، و قد کان من قتله ما کان، و باللّه المستعان علی أمثال هذا الهذیان.

بعد ایشان را زندانی کرد. فرمود چرا با منصور همکاری کنند مگر من آنها را نهی نکردم. همکاری با آنها آتش است سپس دعا نموده گفت خدایا دست منصور را از آنها کوتاه کن. گفت: برگشتم آنها را آزاد کرده بودند .

این شعر حکیم بن عباس کلبی که در باره زید بن علی بن الحسین گفته بود بحضرت صادق رسید:

صلبنا لکم زید علی جذع نخلة

و لم ار مهدیا علی الجذع یصلب

و قستم بعثمان علیا سفاهة

و عثمان خیر من علی و اطیب(1)

امام صادق دستهای خود را در حالی که میلرزید بآسمان بلند نموده گفت: خدایا اگر این شخص دروغ میگوید یکی از سگهای خود را بر او مسلط گردان. بنی امیه او را بکوفه فرستادند. یک روز میان بازار راه میرفت شیری او را پاره پاره کرد این خبر که بحضرت صادق رسید بسجده افتاده فرمود: ستایش خدا را که بوعده خود وفا فرمود(2).

روایت186.

مناقب: محمّد بن فیض گفت منصور دوانیقی بحضرت صادق علیه السّلام گفت میدانی این چیست؟ فرمود کدام؟ گفت در این نزدیکی کوهی است که سالی چند قطره از آن فرو میریزد و آن قطرات منجمد می شود این قطرات منجمد شده برای غبار آوردن چشم خوب است با آن سورمه میکشند و به اذن خدا خوب می شود.

فرمود بله میدانم اگر مایلی خصوصیات آن را برایت شرح دهم، در این کوه یکی از پیمبران بنی اسرائیل که از قوم خود فرار کرده بود خدا را عبادت مینمود. قوم او از مکانش اطلاع پیدا کردند و او را کشتند این کوه بر او گریه میکند و این قطره ها از اشک اوست، از طرف دیگر کوه چشمه ای جاری است در شب و روز که دست کسی به آن چشمه نمیرسد.

مفضل بن عمر گفت: منصور دوانیقی شخصی را فرستاد پیش فرماندار خود حسن بن زید که فرمانداری مکه و مدینه را بعهده داشت باو پیغام داد که خانه جعفر بن محمّد را آتش بزند. خانه امام را آتش زدند آتش بر در خانه و اطاقها رسید. امام صادق ع پای بر روی آتش گذاشت، روی آتش راه میرفت و می فرمود: من پسر اسماعیل پیامبرم من پسر ابراهیم خلیل اللَّه هستم(3).

توضیح

در یکی از کتاب ها دیدم که أعراق الثری کنایه از اسماعیل ع است و شاید به این دلیل کنایه از اوست که فرزندانش در صحرا ها پراکنده شدند.

ص: 136


1- . ما زید را بر شاخ خرما بدار کشیدیم. مهدی را ندیدیم که بر شاخ خرما بدار کشیده شود. شما علی را با عثمان مقایسه کردید با اینکه عثمان بهتر و پاکتر است.
2- . مناقب 3 : 360
3- . همان 3 : 362

فَحَبَسَهُمْ فَقَالَ وَ مَا لَهُمْ وَ مَا لَهُ أَ لَمْ أَنْهَهُمْ هَمَّ النَّارِ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ اخْدَعْ عَنْهُمْ سُلْطَانَهُ قَالَ فَانْصَرَفْنَا فَإِذَا هُمْ قَدْ أُخْرِجُوا.

وَ بَلَغَ الصَّادِقَ علیه السلام قَوْلُ الْحَکِیمِ بْنِ الْعَبَّاسِ الْکَلْبِیِ:

صَلَبْنَا لَکُمْ زَیْداً عَلَی جِذْعِ نَخْلَةٍ***وَ لَمْ أَرَ مَهْدِیّاً عَلَی الْجِذْعِ یُصْلَبُ

وَ قِسْتُمْ بِعُثْمَانَ عَلِیّاً سَفَاهَةً***وَ عُثْمَانُ خَیْرٌ مِنْ عَلِیٍّ وَ أَطْیَبُ

فَرَفَعَ الصَّادِقُ علیه السلام یَدَیْهِ إِلَی السَّمَاءِ وَ هُمَا یَرْعَشَانِ فَقَالَ اللَّهُمَّ إِنْ کَانَ عَبْدُکَ کَاذِباً فَسَلِّطْ عَلَیْهِ کَلْبَکَ فَبَعَثَهُ بَنُو أُمَیَّةَ إِلَی الْکُوفَةِ فَبَیْنَمَا هُوَ یَدُورُ فِی سِکَکِهَا إِذَا افْتَرَسَهُ الْأَسَدُ وَ اتَّصَلَ خَبَرُهُ بِجَعْفَرٍ علیه السلام فَخَرَّ لِلَّهِ سَاجِداً ثُمَّ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَنْجَزَنَا مَا وَعَدَنَا(1).

«186»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب مُحَمَّدُ بْنُ الْفَیْضِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ الدَّوَانِیقُ لِلصَّادِقِ علیه السلام تَدْرِی مَا هَذَا قَالَ وَ مَا هُوَ قَالَ جَبَلٌ هُنَاکَ یَقْطُرُ مِنْهُ فِی السَّنَةِ قَطَرَاتٌ فَیَجْمُدُ فَهُوَ جَیِّدٌ لِلْبَیَاضِ یَکُونُ فِی الْعَیْنِ یُکَحَّلُ بِهِ فَیَذْهَبُ بِإِذْنِ اللَّهِ قَالَ نَعَمْ أَعْرِفُهُ وَ إِنْ شِئْتَ أَخْبَرْتُکَ بِاسْمِهِ وَ حَالِهِ هَذَا جَبَلٌ کَانَ عَلَیْهِ نَبِیٌّ مِنْ أَنْبِیَاءِ بَنِی إِسْرَائِیلَ هَارِباً مِنْ قَوْمِهِ فَعَبَدَ اللَّهَ عَلَیْهِ فَعَلِمَ قَوْمُهُ فَقَتَلُوهُ فَهُوَ یَبْکِی عَلَی ذَلِکَ النَّبِیِّ وَ هَذِهِ الْقَطَرَاتُ مِنْ بُکَائِهِ لَهُ وَ مِنَ الْجَانِبِ الْآخَرِ عَیْنٌ تَنْبَعُ مِنْ ذَلِکَ الْمَاءِ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ لَا یُوصَلُ إِلَی تِلْکَ الْعَیْنِ.

الْمُفَضَّلُ بْنُ عُمَرَ قَالَ: وَجَّهَ الْمَنْصُورُ إِلَی حَسَنِ بْنِ زَیْدٍ وَ هُوَ وَالِیهِ عَلَی الْحَرَمَیْنِ أَنْ أَحْرِقْ عَلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ دَارَهُ فَأَلْقَی النَّارَ فِی دَارِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأَخَذَتِ النَّارُ فِی الْبَابِ وَ الدِّهْلِیزِ فَخَرَجَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَتَخَطَّی النَّارَ وَ یَمْشِی فِیهَا وَ یَقُولُ أَنَا ابْنُ أَعْرَاقِ الثَّرَی أَنَا ابْنُ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِ اللَّهِ (2).

بیان

رأیت فی بعض الکتب أن أعراق الثری کنایة عن إسماعیل علیها السلام و لعله إنما کنی عنه بذلک لأن أولاده انتشروا فی البراری.

ص: 136


1- 1. المناقب ج 3 ص 360.
2- 2. نفس المصدر ج 3 ص 362.

روایت187.

مناقب: ابو برده گفت خدمت حضرت صادق رسیدم پرسید زید چه شد؟ عرض کردم در کناسه بنی اسد بدار آویخته شد. اشک امام جاری گردید و صدای گریه بانوان نیز از پشت پرده بلند شد. فرمود بخدا قسم هنوز یک جنایت دیگر مانده که نسبت به او روا میدارند. ابو برده گفت من به فکر فرو رفتم که دیگر چه جنایتی. تا بالاخره دیدم جماعتی او را از دار پایین آورده و تصمیم دارند بدنش را بسوزانند، گفتم این همان جنایت دیگر بود که امام بمن فرمود(1).

در منتهی حسن جرجانی است: که مردی خدمت حضرت صادق رسید یکی از اصحاب با چشم اشاره کرد که یعنی این از آنها است. امام صادق علیه السّلام دست بر ریش خود گرفته فرمود: اگر مردم را مگر با اشاره و معرفی نشناسم پس این محاسن و ریش خوب ریشی نیست(2).

ابو الصباح کنانی گفت: به امام صادق ع عرض کردم من همسایه ای دارم بنام جعد بن عبد اللَّه از همدان که به علی علیه السّلام ناسزا میگوید اجازه میدهی او را بکشم؟ فرمود: ایمان از کشتن منع می کند، کاری باو نداشته باش دیگری شرش را کم می کند. آن مرد گفت: بکوفه رفتم نماز صبح را در مسجد خواندم ناگاه دیدم یک نفر میگوید: جعد بن عبد اللَّه در رختخواب مثل خیک باد کرده و مرده است. وقتی رفتند بدنش را بردارند گوشتهایش از استخوان میریخت آن را روی یک پوست جمع کردند در این هنگام دیدند که یک افعی زیر اوست بعد بدنش را دفن نمودند(3) .

توضیح

جزری(4) گفت: الإیمان قید الفتک یعنی ایمان از کشتن منع می کند، همان طور که قید و بند از انجام کار باز می دارد، و الفتک به این معناست که انسان به شخصی که غافل و بی اطلاع است حمله برده و او را بکشد.

روایت188.

مناقب، بصائر الدرجات: از امام صادق ع خواستم نشانه ای ار امامت خویش نشانم دهد، فرمود: هر چه می خواهی بپرس تا اگر خدا بخواهد تو را آگاه کنم. گفتم من برادی دارم که در همین قبرستان دفن شده به او امر کن که نزد من بیاید، فرمود: اسمش چیست؟ گفتم احمد فرمود: ای احمد به اذن خداوند

ص: 137


1- . مناقب 3 : 362
2- . همان 3 : 364
3- . مناقب 3 : 364
4- . النهایة 3 : 182
«187»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب مِهْزَمٌ عَنْ أَبِی بُرْدَةَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ مَا فَعَلَ زَیْدٌ قُلْتُ صُلِبَ فِی کُنَاسَةِ بَنِی أَسَدٍ فَبَکَی حَتَّی بَکَتِ النِّسَاءُ مِنْ خَلْفِ السُّتُورِ ثُمَّ قَالَ أَمَا وَ اللَّهِ لَقَدْ بَقِیَ لَهُمْ عِنْدَهُ طَلِبَةٌ مَا أَخَذُوهَا مِنْهُ فَکُنْتُ أَتَفَکَّرُ مِنْ قَوْلِهِ حَتَّی رَأَیْتُ جَمَاعَةً قَدْ أَنْزَلُوهُ یُرِیدُونَ أَنْ یُحْرِقُوهُ فَقُلْتُ هَذِهِ الطَّلِبَةُ الَّتِی قَالَ لِی (1).

وَ أَجَازَ فِی الْمُنْتَهَی الْحَسَنُ الْجُرْجَانِیُّ فِی بَصَائِرِ الدَّرَجَاتِ بِثَلَاثَةِ طُرُقٍ: أَنَّهُ دَخَلَ رَجُلٌ عَلَی الصَّادِقِ علیه السلام فَلَمَزَهُ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِنَا فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام وَ أَخَذَ عَلَی شَیْبَتِهِ إِنْ کُنْتُ لَا أَعْرِفُ الرِّجَالَ إِلَّا بِمَا أُبْلَغُ عَنْهُمْ فَبِئْسَتِ الشَّیْبَةُ شَیْبَتِی (2).

وَ قَالَ أَبُو الصَّبَّاحِ الْکِنَانِیُّ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ لَنَا جَاراً مِنْ هَمْدَانَ یُقَالُ لَهُ الْجَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ یَسُبُّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَ فَتَأْذَنُ لِی أَنْ أَقْتُلَهُ قَالَ إِنَّ الْإِسْلَامَ قَیَّدَ الْفَتْکَ وَ لَکِنْ دَعْهُ فَسَتُکْفَی بِغَیْرِکَ قَالَ فَانْصَرَفْتُ إِلَی الْکُوفَةِ فَصَلَّیْتُ الْفَجْرَ فِی الْمَسْجِدِ وَ إِذَا أَنَا بِقَائِلٍ یَقُولُ وُجِدَ الْجَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَلَی فِرَاشِهِ مِثْلُ الزِّقِّ الْمَنْفُوخِ مَیِّتاً فَذَهَبُوا یَحْمِلُونَهُ إِذاً لَحْمُهُ سَقَطَ عَنْ عَظْمِهِ فَجَمَعُوهُ عَلَی نَطْعٍ وَ إِذَا تَحْتَهُ أَسْوَدُ فَدَفَنُوهُ (3).

بیان

قال الجزری (4)

فیه الإیمان قید الفتک أی الإیمان یمنع من الفتک کما یمنع القید عن التصرف و الفتک أن یأتی الرجل صاحبه و هو غار غافل فیشد علیه فیقتله.

«188»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب بَصَائِرُ الدَّرَجَاتِ، عَنْ سَعْدٍ الْقُمِّیِّ قَالَ أَبُو الْفَضْلِ بْنُ دُکَیْنٍ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ رَاشِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ: سَأَلْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام عَلَامَةً فَقَالَ سَلْنِی مَا شِئْتَ أُخْبِرْکَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَقُلْتُ أَخاً لِی بَاتَ فِی هَذِهِ الْمَقَابِرِ فَتَأْمُرُهُ أَنْ یَجِیئَنِی قَالَ فَمَا کَانَ اسْمُهُ قُلْتُ أَحْمَدُ قَالَ یَا أَحْمَدُ قُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ بِإِذْنِ

ص: 137


1- 1. نفس المصدر ج 3 ص 362.
2- 2. نفس المصدر ج 3 ص 364.
3- 3. نفس المصدر ج 3 ص 364.
4- 4. النهایة ج 3 ص 182.

و اذن جعفر بن محمد برخیز، به خدا قسم برخاست در حالی که می گفت نزد او آمدم.

علی بن ابی حمزه گفت: دوستی داشتم که از مأمورین و کاتبان بنی امیه بود از من خواهش کرد برایش اجازه بگیرم که خدمت حضرت صادق برسد اجازه گرفتم. وقتی خدمت حضرت صادق رسید سلام کرده نشست. عرض کرد: آقا من در اداره حکومتی بنی امیه کار میکردم و از دنیای آنها ثروت زیادی انباشتم و کسی از من بازخواست نمیکرد. فرمود: اگر بنی امیه کسی را نمی یافتند که کاتب آنها باشد و مالیات جمع کرده و جنگ نماید و در اجتماعات آنها حاضر شود، حق ما را غصب نمیکردند، اگر مردم اطراف آنها را نگیرند چیزی پیدا نخواهند کرد مگر همان اندازه ای که بدستشان برسد. آن مرد گفت: فدایت شوم آیا راه نجاتی برایم هست؟ فرمود: اگر بگویم عمل میکنی؟! عرض کرد بله انجام میدهم. فرمود: هر چه در دیوان حکومتی آنها بدست آورده ای رها کن. هر کدام را میشناسی مالش را به او بر می گردانی و هر کدام را نمیشناسی از طرف آنها صدقه میدهی، من از جانب خداوند بهشت را برای تو ضمانت میکنم. مدتی سر بزیر انداخت و در اندیشه بود تصمیم خود را گرفت سر برداشته گفت: انجام میدهم. علی بن ابو حمزه گفت: من با او بکوفه برگشتم هر چه داشت رد کرد حتی لباسهای تنش را، ما مقداری پول تهیه کردیم و لباس برایش خریدیم و برای مخارج او پولی فرستادیم. چند ماهی بیش نگذشت که مریض شد، ما از او عیادت میکردیم. روزی بعیادتش رفتم در حال جان دادن بود چشم باز کرد و گفت: علی بن ابی حمزه! بخدا قسم دوست تو حضرت صادق بوعده خود وفا کرد. این را گفت و از دنیا رفت کار کفن و دفن او را انجام دادیم. خدمت حضرت صادق رفتم همین که چشمش بمن افتاد فرمود: علی! به خدا قسم به وعده ای که به دوست تو دادیم وفا کردیم. عرض کردم فدای شما شوم صحیح میفرمایید هنگام مرگ خودش هم بمن گفت(1).

داود رقی گفت: دو برادر برای زیارت رفتند یکی از آن دو بسیار تشنه شد بطوری که از روی الاغ افتاد برادر دیگر وحشت کرد پایین آمده شروع کرد به نماز، بعد دعا کرد و خدا و حضرت محمّد و امیر المؤمنین و تمام ائمه تا آخرین آنها حضرت صادق را بر زبان آورده کمک خواست. ناگهان دید مردی ایستاده میگوید: چه شده؟ جریان را نقل کرد یک قطعه چوب باو داده گفت بگذار در دهانش همین کار را کرد ناگهان برادرش چشم باز کرده نشست و اصلا تشنه نبود به راه افتادند، زیارت خود را انجام دادند

ص: 138


1- . مناقب 3 : 365

جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ فَقَامَ وَ اللَّهِ وَ هُوَ یَقُولُ أَتَیْتُهُ.

عَلِیُّ بْنُ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ: کَانَ لِی صَدِیقٌ مِنْ کُتَّابِ بَنِی أُمَیَّةَ فَقَالَ لِی اسْتَأْذِنْ لِی عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَاسْتَأْذَنْتُ لَهُ فَلَمَّا دَخَلَ سَلَّمَ وَ جَلَسَ ثُمَّ قَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی کُنْتُ فِی دِیوَانِ هَؤُلَاءِ الْقَوْمِ فَأَصَبْتُ مِنْ دُنْیَاهُمْ مَالًا کَثِیراً وَ أَغْمَضْتُ فِی مَطَالِبِهِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لَوْ لَا أَنَّ بَنِی أُمَیَّةَ وَجَدُوا مَنْ یَکْتُبُ لَهُمْ وَ یَجْبِی لَهُمُ الْفَیْ ءَ وَ یُقَاتِلُ عَنْهُمْ وَ یَشْهَدُ جَمَاعَتَهُمْ لَمَا سَلَبُونَا حَقَّنَا وَ لَوْ تَرَکَهُمُ النَّاسُ وَ مَا فِی أَیْدِیهِمْ مَا وَجَدُوا شَیْئاً إِلَّا مَا وَقَعَ فِی أَیْدِیهِمْ فَقَالَ الْفَتَی جُعِلْتُ فِدَاکَ فَهَلْ لِی مِنْ مَخْرَجٍ مِنْهُ قَالَ إِنْ قُلْتُ لَکَ تَفْعَلُ قَالَ أَفْعَلُ قَالَ اخْرُجْ مِنْ جَمِیعِ مَا کَسَبْتَ فِی دَوَاوِینِهِمْ فَمَنْ عَرَفْتَ مِنْهُمْ رَدَدْتَ عَلَیْهِ مَالَهُ وَ مَنْ لَمْ تَعْرِفْ تَصَدَّقْتَ بِهِ وَ أَنَا أَضْمَنُ لَکَ عَلَی اللَّهِ الْجَنَّةَ قَالَ فَأَطْرَقَ الْفَتَی طَوِیلًا فَقَالَ قَدْ فَعَلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ ابْنُ أَبِی حَمْزَةَ فَرَجَعَ الْفَتَی مَعَنَا إِلَی الْکُوفَةِ فَمَا تَرَکَ شَیْئاً عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ إِلَّا خَرَجَ مِنْهُ حَتَّی ثِیَابَهُ الَّتِی کَانَتْ عَلَی بَدَنِهِ قَالَ فَقَسَمْنَا لَهُ قِسْمَةً وَ اشْتَرَیْنَا لَهُ ثِیَاباً وَ بَعَثْنَا لَهُ بِنَفَقَةٍ قَالَ فَمَا أَتَی عَلَیْهِ أَشْهُرٌ قَلَائِلُ حَتَّی مَرِضَ فَکُنَّا نَعُودُهُ قَالَ فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ یَوْماً وَ هُوَ فِی السِّیَاقِ فَفَتَحَ عَیْنَیْهِ ثُمَّ قَالَ یَا عَلِیُّ وَفَی لِی وَ اللَّهِ صَاحِبُکَ قَالَ ثُمَّ مَاتَ فَوَلِینَا أَمْرَهُ فَخَرَجْتُ حَتَّی دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیَّ قَالَ یَا عَلِیُّ وَفَیْنَا وَ اللَّهِ لِصَاحِبِکَ قَالَ فَقُلْتُ صَدَقْتَ جُعِلْتُ فِدَاکَ هَکَذَا قَالَ لِی وَ اللَّهِ عِنْدَ مَوْتِهِ (1).

دَاوُدُ الرَّقِّیُّ قَالَ: خَرَجَ أَخَوَانِ لِی یُرِیدَانِ الْمَزَارَ فَعَطِشَ أَحَدُهُمَا عَطَشاً شَدِیداً حَتَّی سَقَطَ مِنَ الْحِمَارِ وَ سَقَطَ الْآخَرُ فِی یَدِهِ فَقَامَ فَصَلَّی وَ دَعَا اللَّهَ وَ مُحَمَّداً وَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّةَ علیهم السلام کَانَ یَدْعُو وَاحِداً بَعْدَ وَاحِدٍ حَتَّی بَلَغَ إِلَی آخِرِهِمْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَلَمْ یَزَلْ یَدْعُوهُ وَ یَلُوذُ بِهِ فَإِذَا هُوَ بِرَجُلٍ قَدْ قَامَ عَلَیْهِ وَ هُوَ یَقُولُ یَا هَذَا مَا قِصَّتُکَ فَذَکَرَ لَهُ حَالَهُ فَنَاوَلَهُ قِطْعَةَ عُودٍ وَ قَالَ ضَعْ هَذَا بَیْنَ شَفَتَیْهِ فَفَعَلَ ذَلِکَ فَإِذَا هُوَ قَدْ فَتَحَ عَیْنَیْهِ وَ اسْتَوَی جَالِساً وَ لَا عَطَشَ بِهِ فَمَضَی حَتَّی زَارَ

ص: 138


1- 1. المناقب ج 3 ص 365.

و به کوفه برگشتند. آن برادری که دعا کرده بود بمدینه رفت و خدمت حضرت صادق رسید. فرمود: بنشین حال برادرت چطوری است چوب را چه کار کردی؟ عرض کرد: آقا وقتی برادرم به آن حال رسید چنان اندوهگین شدم که پس از زنده شدن و بازگشت روحش از فرط شادی چوب را فراموش کردم. امام صادق علیه السّلام فرمود در آن ساعتی که تو بگرفتاری برادرت مبتلا شدی برادرم خضر پیش من آمد از طریق او تکه ای از چوب طوبی برایت فرستادم، آنگاه بغلام خود فرمود: آن زنبیل را بیاور. زنبیل را گشود و از داخل آن همان تکه چوب را خارج نمود و به او نشان داد آن را شناخت و بعد امام چوب را به داخل زنبیل بازگرداند.

داود نیلی گفت: با حضرت صادق ع بمکه رفتیم، نزدیک ظهر که شد فرمود: از راه کناره بگیر تا آماده نماز شویم. عرض کردم: فدایت شوم ما در سرزمین خشکی هستیم که آب وجود ندارد. فرمود: تو چه کار بخشکی زمین داری. چیزی نگفتم. از راه کناره گرفتیم. در یک زمین خشک و بدون آب فرود آمدیم، با پای مبارک زمین را کاوید چشمه ای ظاهر شد آبی سرد بیرون آمد مانند یخ امام وضو گرفت من نیز وضو گرفتم نماز را خواندیم. در موقع حرکت متوجه یک شاخه خرما شد که روی زمین افتاده بود فرمود: داود مایلی از این شاخه خرما بخوری؟ عرض کردم آری. با دست خود بچوب خرما زد از بالا تا پایین سبز شد بعد دست دیگری به آن زد از همان شاخه سی و دو رقم خرما خوردیم باز دستی بر آن کشیده فرمود: به اذن خدا همان طور خشک شو باز مانند اول شد.

امالی ابو المفضل: ابو حازم گفت: در زمان منصور ابراهیم ادهم بکوفه رفت من نیز با او بودم. امام صادق ع نیز وارد کوفه شده بود. امام صادق برای بازگشت بمدینه از کوفه خارج شد. علما و دانشمندان کوفه ایشان را مشایعت کردند از جمله کسانی که ایشان را همراهی کردند سفیان ثوری و ابراهیم ادهم بودند. مشایعت کنندگان جلوتر رفته بودند ناگاه با شیری روبرو شدند که راه را بسته بود. ابراهیم ادهم گفت: صبر کنید تا جعفر بن محمّد علیه السّلام بیاید ببینیم با این شیر چه میکند. امام صادق آمد جریان شیر را تعریف کردند جلو آمد تا نزدیک شیر رسید گوش او را گرفت و از سر راه دور کرد. آنگاه رو به جمعیت نموده فرمود: اگر مردم خدا را درست اطاعت کنند بارهای سنگین خود را بر پشت چنین حیواناتی حمل می کنند(1).

ص: 139


1- . مناقب 3 : 366

الْقَبْرَ فَلَمَّا انْصَرَفَا إِلَی الْکُوفَةِ أَتَی صَاحِبُ الدُّعَاءِ الْمَدِینَةَ فَدَخَلَ عَلَی الصَّادِقِ علیه السلام فَقَالَ لَهُ اجْلِسْ مَا حَالُ أَخِیکَ أَیْنَ الْعُودُ فَقَالَ یَا سَیِّدِی إِنِّی لَمَّا أُصِبْتُ بِأَخِی اغْتَمَمْتُ غَمّاً شَدِیداً فَلَمَّا رَدَّ اللَّهُ عَلَیْهِ رُوحَهُ نَسِیتُ الْعُودَ مِنَ الْفَرَحِ فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام أَمَا إِنَّهُ سَاعَةَ صِرْتَ إِلَی غَمِّ أَخِیکَ أَتَانِی أَخِی الْخَضِرُ فَبَعَثْتُ إِلَیْکَ عَلَی یَدَیْهِ قِطْعَةُ عُودٍ مِنْ شَجَرَةِ طُوبَی ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَی خَادِمٍ لَهُ فَقَالَ عَلَیَّ بِالسَّفَطِ فَأَتَی بِهِ فَفَتَحَهُ وَ أَخْرَجَ مِنْهُ قِطْعَةَ الْعُودِ بِعَیْنِهَا ثُمَّ أَرَاهَا إِیَّاهُ حَتَّی عَرَفَهَا ثُمَّ رَدَّهَا إِلَی السَّفَطِ.

دَاوُدُ النِّیلِیُّ قَالَ: خَرَجْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِلَی الْحَجِّ فَلَمَّا کَانَ أَوَانَ الظُّهْرِ قَالَ لِی یَا دَاوُدُ اعْدِلْ عَنِ الطَّرِیقِ حَتَّی نَأْخُذَ أُهْبَةَ الصَّلَاةِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَ وَ لَیْسَ نَحْنُ فِی أَرْضٍ قَفْرٍ لَا مَاءَ فِیهَا فَقَالَ لِی مَا أَنْتَ وَ ذَاکَ قَالَ فَسَکَتُّ وَ عَدَلْنَا عَنِ الطَّرِیقِ فَنَزَلْنَا فِی أَرْضٍ قَفْرٍ لَا مَاءَ فِیهَا فَرَکَضَهَا بِرِجْلِهِ فَنَبَعَ لَنَا عَیْنُ مَاءٍ یَسِیبُ کَأَنَّهُ قِطَعُ الثَّلْجِ فَتَوَضَّأَ وَ تَوَضَّیْتُ ثُمَّ أَدَّیْنَا مَا عَلَیْنَا مِنَ الْفَرْضِ فَلَمَّا هَمَمْنَا بِالْمَسِیرِ الْتَفَتُّ فَإِذَا بِجِذْعٍ نَخِرٍ فَقَالَ لِی یَا دَاوُدُ أَ تُحِبُّ أَنْ أُطْعِمَکَ مِنْهُ رُطَباً فَقُلْتُ نَعَمْ قَالَ فَضَرَبَ بِیَدِهِ إِلَی الْجِذْعِ فَهَزَّهُ فَاخْضَرَّ مِنْ أَسْفَلِهِ إِلَی أَعْلَاهُ قَالَ ثُمَّ اجْتَذَبَهُ الثَّانِیَةَ فَأَطْعَمَنَا اثْنَیْنِ وَ ثَلَاثِینَ نَوْعاً مِنْ أَنْوَاعِ الرُّطَبِ ثُمَّ مَسَحَ بِیَدِهِ عَلَیْهِ فَقَالَ عُدْ نَخِراً بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی قَالَ فَعَادَ کَسِیرتِهِ الْأُوْلَی.

أَمَالِی أَبِی الْمُفَضَّلِ، قَالَ أَبُو حَازِمٍ عَبْدُ الْغَفَّارِ بْنُ الْحَسَنِ: قَدِمَ إِبْرَاهِیمُ بْنُ أَدْهَمَ الْکُوفَةَ وَ أَنَا مَعَهُ وَ ذَلِکَ عَلَی عَهْدِ الْمَنْصُورِ وَ قَدِمَهَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِیُّ فَخَرَجَ جَعْفَرٌ علیه السلام یُرِیدُ الرُّجُوعَ إِلَی الْمَدِینَةِ فَشَیَّعَهُ الْعُلَمَاءُ وَ أَهْلُ الْفَضْلِ مِنْ أَهْلِ الْکُوفَةِ وَ کَانَ فِیمَنْ شَیَّعَهُ سُفْیَانُ الثَّوْرِیُّ وَ إِبْرَاهِیمُ بْنُ أَدْهَمَ فَتَقَدَّمَ الْمُشَیِّعُونَ لَهُ فَإِذَا هُمْ بِأَسَدٍ عَلَی الطَّرِیقِ فَقَالَ لَهُمْ إِبْرَاهِیمُ بْنُ أَدْهَمَ قِفُوا حَتَّی یَأْتِیَ جَعْفَرٌ فَنَنْظُرَ مَا یَصْنَعُ فَجَاءَ جَعْفَرٌ علیه السلام فَذَکَرُوا لَهُ الْأَسَدَ فَأَقْبَلَ حَتَّی دَنَا مِنَ الْأَسَدِ فَأَخَذَ بِأُذُنِهِ فَنَحَّاهُ عَنِ الطَّرِیقِ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیْهِمْ فَقَالَ أَمَا إِنَّ النَّاسَ لَوْ أَطَاعُوا اللَّهَ حَقَّ طَاعَتِهِ لَحَمَلُوا

ص: 139

در کتاب دلالات: علی بن حمزه و ابا بصیر گفتند که مردی از اهالی خراسان خدمت حضرت صادق رسید و عرض کرد فدایت شوم فلان کس به همراه من کنیزی فرستاده و گفته است به شما تحویل دهم. فرمود: احتیاج بچنین کنیزی ندارم ما خانواده ای هستیم که اشخاص آلوده نباید پا به خانه ما بگذارند. عرض کرد: آقا بخدا قسم او گفته که این کنیز در خانه خودش به دنیا آمده و در دامن خودش پرورش یافته است. فرمود: این کنیز به او خیانت کرده است. گفت: من از این موضوع خبر ندارم. امام فرمود: ولی من خبر دارم که جریان چنین است(1).

روایت189.

الخرائج و الجرائح: مانند آن را روایت کرده است(2) .

روایت190.

اعلام الوری(3)، مناقب: اسحاق بن عمار گفت: به امام صادق ع گفتم ما اموالی داریم و با مردم معامله می کنیم من می ترسم اتفاقی بیفتد که اموالمان پراکنده شود، امام فرمود: در هر فصل بهار اموالت را جمع کن، در نهایت اسحاق در فصل بهار مرد(4).

روایت191.

رجال کسی: از علی بن اسماعیل مانند آن را روایت کرده است(5).

روایت192.

مناقب(6)، کتاب النجوم: در کتاب دلائل از ابن ابی یعفور نقل میکند که گفت: از حضرت صادق شنیدم روزی میفرمود: پنج سال

ص: 140


1- . همان 3 : 368
2- . الخرائج و الجرائح: 232
3- . اعلام الوری: 270
4- . مناقب 3 : 368
5- . رجال کشی: 257
6- . مناقب 3 : 320

عَلَیْهِ أَثْقَالَهُمْ (1).

وَ فِی کِتَابِ الدَّلَالاتِ بِثَلَاثَةِ طُرُقٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ وَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ وَ أَبِی بَصِیرٍ قَالُوا: دَخَلَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ خُرَاسَانَ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ بَعَثَ مَعِی بِجَارِیَةٍ وَ أَمَرَنِی أَنْ أَدْفَعَهَا إِلَیْکَ قَالَ لَا حَاجَةَ لِی فِیهَا وَ إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ لَا یَدْخُلُ الدَّنَسُ بُیُوتَنَا فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ وَ اللَّهِ جُعِلْتُ فِدَاکَ لَقَدْ أَخْبَرَنِی أَنَّهَا مُوَلَّدَةُ بَیْتِهِ وَ أَنَّهَا رَبِیبَتُهُ فِی حِجْرِهِ قَالَ إِنَّهَا قَدْ فَسَدَتْ عَلَیْهِ قَالَ لَا عِلْمَ لِی بِهَذَا فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ لَکِنِّی أَعْلَمُ أَنَّ هَذَا هَکَذَا(2).

«189»

یج، [الخرائج و الجرائح] مِنَ الْحُسَیْنِ: مِثْلَهُ (3).

«190»

عم (4)،[إعلام الوری] قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عَلِیُّ بْنُ إِسْمَاعِیلَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ لَنَا أَمْوَالًا وَ نَحْنُ نُعَامِلُ النَّاسَ وَ أَخَافُ إِنْ حَدَثَ حَدَثٌ أَنْ تُفَرَّقَ أَمْوَالُنَا قَالَ فَقَالَ اجْمَعْ أَمْوَالَکَ فِی کُلِّ شَهْرِ رَبِیعٍ فَمَاتَ إِسْحَاقُ فِی شَهْرِ رَبِیعٍ (5).

«191»

کش، [رجال الکشی] حَمْدَوَیْهِ وَ إِبْرَاهِیمُ عَنْ أَیُّوبَ عَنِ ابْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِسْمَاعِیلَ: مِثْلَهُ (6).

«192»

قب،(7)[المناقب] لابن شهرآشوب نجم، کتاب النجوم بِإِسْنَادِنَا إِلَی الْحِمْیَرِیِّ فِی کِتَابِ الدَّلَائِلِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ لِی ذَاتَ یَوْمٍ بَقِیَ مِنْ أَجَلِی خَمْسُ

ص: 140


1- 1. نفس المصدر ج 3 ص 366.
2- 2. نفس المصدر ج 3 ص 368.
3- 3. الخرائج و الجرائح ص 232.
4- 4. إعلام الوری ص 270.
5- 5. المناقب ج 3 ص 368.
6- 6. رجال الکشّیّ ص 257.
7- 7. المناقب ج 3 ص 320.

بیشتر از عمرم باقی نمانده تاریخ را یادداشت کردم نه زیادتر گردید نه کم تر(1).

روایت193.

الغیبة النعمانی: از داود بن کثیر نقل شده که: در مدینه نزد امام جعفر صادق ع رفتم، فرمود: داود چه باعث شده به اینجا بیایی؟ گفتم: در کوفه حاجتی داشتم، فرمود: در کوفه چه کسی را دیدی؟ گفتم: فدایت شوم در آنجا عمویت زید را دیدم که بر اسبی سوار بود و شمشیری بسته بود، با بلند ترین صدا ندا سر میداد که از من بپرسید از من بپرسید پیش از آنکه مرا از دست بدهید، در قلب من علی فراوان است من ناسخ و منسوخ و مثانی و قرآن عظیم را می شناسم، من پرچمی بین خدا و شما هستم. امام فرمود: به این سو و آن سو رفته­ای، سپس صدا زد سماعة بن مهران سبدی خرما برایم بیاور، خرمایی از آن خورد و هسته آن را بیرون آورده و در زمین کاشت هسته ریشه کرد و رشد نمود و بزرگ شد و شاخه داد، سپس با دستش به خرمایی از شاخه آن ضربه زد و آن را شکافت و ورق سفیدی درآورد ان را باز کرده و به من داد و فرمود: آن را بخوان، آن را خواندم، در آن دو سطر نوشته بود در سطر اول نوشته بود لا إله إلا الله محمد رسول الله و در سطر دوم نوشته بود «إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فِی کِتابِ اللَّهِ یَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ مِنْها أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ»(2) {در حقیقت، شماره ماه ها نزد خدا، از روزی که آسمانها و زمین را آفریده، در کتاب [علمِ] خدا، دوازده ماه است از این [دوازده ماه]، چهار ماه، [ماهِ] حرام است. این است آیین استوار}، أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ- الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ عَلِیُّ بْنُ مُوسَی- مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ الْخَلَفُ الْحُجَّةُ، سپس فرمود: داود آیا می دانی این نوشته چه زمانی نوشته شده است؟ گفتم: خدا، رسولش و شما بهتر می دانید. فرمود: هزار سال پیش از آنکه خداوند حضرت آدم را خلق کند(3).

روایت194.

کشف الغمه: لیث بن سعد گفت: در سال صد و سیزده بمکه رفتم پس از انجام نماز عصر از کوه ابو قبیس بالا رفتم. ناگاه دیدم مردی نشسته دعا میکند.

ص: 141


1- . فرج الهموم: 229
2- . توبه / 36
3- . غیبة النعمانی: 42

سِنِینَ فَحُسِبَ ذَلِکَ فَمَا زَادَهُ وَ لَا نَقَصَ (1).

«193»

نی، [الغیبة] للنعمانی سَلَامَةُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُمُرَ الْمَعْرُوفِ بِالْحَاجِی عَنِ ابْنِ الْقَاسِمِ الْعَلَوِیِّ الْعَبَّاسِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَسَنِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ کَثِیرٍ عَنْ أَبِی أَحْمَدَ بْنِ مُوسَی عَنْ دَاوُدَ بْنِ کَثِیرٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِالْمَدِینَةِ فَقَالَ لِی مَا الَّذِی أَبْطَأَ بِکَ یَا دَاوُدُ عَنَّا فَقُلْتُ حَاجَةٌ عَرَضَتْ بِالْکُوفَةِ فَقَالَ مَنْ خَلَّفْتَ بِهَا فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ خَلَّفْتُ بِهَا عَمَّکَ زَیْداً تَرَکْتُهُ رَاکِباً عَلَی فَرَسٍ مُتَقَلِّداً سَیْفاً یُنَادِی بِأَعْلَی صَوْتِهِ سَلُونِی سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی فِی جَوَانِحِی عِلْمٌ جَمٌّ قَدْ عَرَفْتُ النَّاسِخَ وَ الْمَنْسُوخَ وَ الْمَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ وَ إِنِّی الْعَلَمُ بَیْنَ اللَّهِ وَ بَیْنَکُمْ فَقَالَ لِی یَا دَاوُدُ لَقَدْ ذَهَبَ بِکَ الْمَذَاهِبُ ثُمَّ نَادَی یَا سَمَاعَةَ بْنَ مِهْرَانَ ائْتِنِی بِسَلَّةِ الرُّطَبِ فَتَنَاوَلَ مِنْهَا رُطَبَةً فَأَکَلَهَا وَ اسْتَخْرَجَ النَّوَاةَ مِنْ فِیهِ فَغَرَسَهَا فِی أَرْضٍ فَفُلِقَتْ وَ أَنْبَتَتْ وَ أَطْلَعَتْ وَ أَعْذَقَتْ فَضَرَبَ بِیَدِهِ إِلَی بُسْرَةٍ مِنْ عَذْقٍ فَشَقَّهَا وَ اسْتَخْرَجَ مِنْهَا رِقّاً أَبْیَضَ فَفَضَّهُ وَ دَفَعَهُ إِلَیَّ وَ قَالَ اقْرَأْهُ فَقَرَأْتُهُ وَ إِذَا فِیهِ سَطْرَانِ السَّطْرُ الْأَوَّلُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الثَّانِی- إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فِی کِتابِ اللَّهِ یَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ مِنْها أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ (2) أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ- الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ عَلِیُّ بْنُ مُوسَی- مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ الْخَلَفُ الْحُجَّةُ ثُمَّ قَالَ یَا دَاوُدُ أَ تَدْرِی مَتَی کُتِبَ هَذَا قُلْتُ اللَّهُ أَعْلَمُ وَ رَسُولُهُ وَ أَنْتُمْ قَالَ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ اللَّهُ آدَمَ بِأَلْفَیْ عَامٍ (3).

«194»

کشف، [کشف الغمة] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ طَلْحَةَ قَالَ قَالَ لَیْثُ بْنُ سَعْدٍ: حَجَجْتُ سَنَةَ ثَلَاثَ عَشْرَةَ وَ مِائَةٍ فَأَتَیْتُ مَکَّةَ فَلَمَّا صَلَّیْتُ الْعَصْرَ رَقَیْتُ أَبَا قُبَیْسٍ وَ إِذَا أَنَا بِرَجُلٍ جَالِسٍ وَ هُوَ

ص: 141


1- 1. فرج المهموم ص 229.
2- 2. سورة التوبة الآیة: 36.
3- 3. غیبة النعمانیّ ص 42.

گفت: یا رب یا رب یا رب تا نفسش قطع شد باز گفت: ربّ ربّ ربّ تا نفسش قطع شد. سپس گفت: یا اللَّه یا اللَّه همین طور باز گفت: یا حی یا حی یا حی تا نفسش قطع شد باز گفت: یا رحیم یا رحیم همین طور سپس گفت یا ارحم الراحمین تا نفسش قطع شد هفت مرتبه این ذکر را تکرار کرد. سپس گفت: خدایا من از این انگور میخواهم مرا روزی فرما بارخدایا این دو بردم (1) کهنه شده است.

ص: 142


1- . پارچه ای که در حال احرام می پوشند و شبیه کرباس است.

یَدْعُو فَقَالَ یَا رَبِّ یَا رَبِّ حَتَّی انْقَطَعَ نَفَسُهُ ثُمَّ قَالَ رَبِّ رَبِّ حَتَّی انْقَطَعَ نَفَسُهُ ثُمَّ قَالَ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ حَتَّی انْقَطَعَ نَفَسُهُ ثُمَّ قَالَ یَا حَیُّ یَا حَیُّ حَتَّی انْقَطَعَ نَفَسُهُ ثُمَّ قَالَ یَا رَحِیمُ یَا رَحِیمُ حَتَّی انْقَطَعَ نَفَسُهُ ثُمَّ قَالَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ حَتَّی انْقَطَعَ نَفَسُهُ سَبْعَ مَرَّاتٍ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَشْتَهِی مِنْ هَذَا الْعِنَبِ فَأَطْعِمْنِیهِ اللَّهُمَّ وَ إِنَّ بُرْدَیَّ قَدْ أَخْلَقَا قَالَ اللَّیْثُ فَوَ اللَّهِ مَا اسْتَتَمَّ کَلَامَهُ حَتَّی نَظَرْتُ إِلَی سَلَّةٍ مَمْلُوَّةٍ عِنَباً وَ لَیْسَ عَلَی الْأَرْضِ یَوْمَئِذٍ عِنَبٌ وَ بُرْدَیْنِ جَدِیدَیْنِ مَوْضُوعَیْنِ فَأَرَادَ أَنْ یَأْکُلَ فَقُلْتُ لَهُ أَنَا شَرِیکُکَ فَقَالَ لِی وَ لِمَ فَقُلْتُ لِأَنَّکَ کُنْتَ تَدْعُو وَ أَنَا أُؤَمِّنُ فَقَالَ لِی تَقَدَّمْ فَکُلْ وَ لَا تَخْبَأْ شَیْئاً فَتَقَدَّمْتُ فَأَکَلْتُ شَیْئاً لَمْ آکُلْ مِثْلَهُ قَطُّ وَ إِذَا عِنَبٌ لَا عَجَمَ لَهُ (1) فَأَکَلْتُ حَتَّی شَبِعْتُ وَ السَّلَّةُ لَمْ تَنْقُصْ ثُمَّ قَالَ لِی خُذْ أَحَدَ الْبُرْدَیْنِ إِلَیْکَ فَقُلْتُ أَمَّا الْبُرْدَانِ فَإِنِّی غَنِیٌّ عَنْهُمَا فَقَالَ لِی تَوَارَ عَنِّی حَتَّی أَلْبَسَهُمَا فَتَوَارَیْتُ عَنْهُ فَاتَّزَرَ بِالْوَاحِدِ وَ ارْتَدَی بِالْآخَرِ ثُمَّ أَخَذَ الْبُرْدَیْنِ اللَّذَیْنِ کَانَا عَلَیْهِ فَجَعَلَهُمَا عَلَی یَدِهِ وَ نَزَلَ فَاتَّبَعْتُهُ حَتَّی إِذَا کَانَ بِالْمَسْعَی لَقِیَهُ رَجُلٌ فَقَالَ اکْسُنِی کَسَاکَ اللَّهُ فَدَفَعَهُمَا إِلَیْهِ فَلَحِقْتُ الرَّجُلَ فَقُلْتُ مَنْ هَذَا قَالَ هَذَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ اللَّیْثُ فَطَلَبْتُهُ لِأَسْمَعَ مِنْهُ فَلَمْ أَجِدْهُ فَیَا لِهَذِهِ الْکَرَامَةِ مَا أَسْنَاهَا وَ یَا لِهَذِهِ الْمَنْقَبَةِ مَا أَعْظَمَ صُورَتَهَا وَ مَعْنَاهَا(2).

أقول: ثم قال علی بن عیسی حدیث اللیث مشهور و قد ذکره جماعة من الرواة و نقلة الحدیث و أول ما رأیته فی کتاب المستغیثین تألیف الفقیه العالم أبی القاسم خلف بن عبد الملک بن مسعود بن یشکول رحمه الله و هذا الکتاب قرأته علی الشیخ العدل رشید الدین أبی عبد الله بن محمد بن أبی القاسم بن عمر بن أبی القاسم و هو قرأه علی الشیخ العالم محیی الدین أستاد دار الخلافة أبی محمد یوسف بن الشیخ أبی الفرج بن الجوزی و هو یرویه عن مؤلفه إجازة و کانت قراءتی فی شعبان من سنة ست و ثمانین و ستمائة بداری المطلة علی دجلة ببغداد عمرها الله تعالی و قد أورد

ص: 142


1- 1. العجم: بالتحریک و کغراب« عجام» نوی کل شی ء.
2- 2. کشف الغمّة ج 2 ص 376.

لیث گفت: بخدا قسم هنوز دعایش تمام نشده بود که دیدم سبدی پر از انگور با اینکه در آن وقت انگور پیدا نمی شد و دو برد جدا جدا در مقابلش نهاده شد. همین که خواست شروع بخوردن نماید گفتم: من هم با شما شریکم. پرسید برای چه؟ گفتم: شما دعا کردی منهم آمین گفتم. فرمود: بیا جلو بخور ولی نباید چیزی ذخیره کنی و نگهداری. شروع بخوردن کردم انگوری بی دانه تا کنون به آن خوبی نخورده بودم آنقدر خوردم تا سیر شدم. از سبد چیزی کاسته نشد. فرمود: یکی از دو برد را تو بردار عرض کردم احتیاجی به برد ندارم. فرمود خود را پنهان کن تا من برد را بپوشم خود را پنهان کردم یک برد را لنگ نموده بکمر بست و برد دیگر را بر شانه افکند دو برد کهنه قبلی را بدست گرفت و از کوه پایین آمد. به دنبال ایشان رفتم تا بمحل سعی (صفا و مروه) رسید، مردی او را دید عرض کرد مرا بپوشان خدا تو را بپوشاند. هر دو برد را به او داد. من به دنبال آن مرد رفتم. سؤال کردم این شخص که بود؟ گفت: جعفر بن محمّد علیه السّلام به جستجویش رفتم تا از او چیزی بیاموزم ولی دیگر ایشان را نیافتم. به به از این مقام چقدر با ارزش بود افسوس بر آن شخصیت که واقعا از نظر صورت و معنا بی اندازه قیمت داشت(1).

این حدیث را گروهی از بزرگان نقل نموده اند از آن جمله شیخ حافظ ابو الفرج ابن جوزی در کتاب خود بنام صفة الصفوة(2) و همه از لیث نقل نموده اند که شخص مورد اعتماد و معتبری بود.

روایت195.

کشف الغمة: ابو بصیر گفت: روزی خدمت حضرت صادق نشسته بودم فرمود: امامت را میشناسی؟ عرض کردم آری به خدایی که جز او خدایی نیست تو امام من هستی و دست خود را روی زانو یا رانش گذاشتم فرمود: راست گفتی خوب شناختی به دامنش چنگ بزن. عرض کردم: مایلم علامت و نشانه امام را بمن نشان دهی. فرمود: بعد از شناختن امام دیگر علامت لازم نیست. عرض کردم باعث افزایش ایمان و یقینم می شود. فرمود: وقتی بر گردی بکوفه پسری برایت متولد شده بنام عیسی پس از عیسی پسر دیگری بنام محمّد و بعد از آن دو، دو دختر خواهی داشت. بدان که اسم دو پسرت در صحیفه جامعه جزو شیعیان ما نوشته شده است، با اسم پدر و مادرها و اجدادشان و منسوبین آنها و آنچه تا قیامت از این دو نفر متولد شود. آن صحیفه را بمن نشان داد زرد رنگ و خط کشی شده بود(3).

روایت196.

الخرائج و الجرائح: از ابو بصیر مانند آن را روایت کرده است(4).

روایت197.

کشف الغمه: از کتاب دلائل: زید شحام گفت: حضرت صادق بمن فرمود چند سال داری؟ عرض کردم فلان قدر. فرمود ترا بشارت میدهم که با ما خواهی بود و از شیعیان ما هستی. راضی نیستی با ما باشی؟ عرض کردم: چرا آقا ولی چگونه ممکن است من با شما باشم. فرمود زید! صراط و میزان در اختیار ما است و حساب شیعیان ما بدست ما است بخدا سوگند من به شما از خودتان مهربان ترم، بخدا سوگند مثل اینکه اکنون دارم تو و حارث بن مغیره نضری را در بهشت می بینم که دارای یک مقام مساوی هستید و نیز عبد الحمید بن ابی العلا که از دوستان مخصوص محمّد بن عبد اللَّه بن حسین بود و منصور دوانیقی او را مدتی زندانی کرد. محمّد بن عبد اللَّه در ایام حج بمکه رفت در روز عرفه حضرت صادق او را در عرفات دید پرسید دوست تو عبد الحمید چه شد؟

ص: 143


1- . کشف الغمة 2 : 376
2- . صفوة الصفوة 4 : 97
3- . کشف الغمة 2 : 420
4- . الخرائج و الجرائح: 232

هذا الحدیث جماعة من الأعیان و ذکره الشیخ الحافظ أبو الفرج بن الجوزی رحمه الله فی کتابه صفة الصفوة(1)

و کلهم یرویه اللیث و کان ثقة معتبرا.

«195»

کشف، [کشف الغمة] مِنْ کِتَابِ الدَّلَائِلِ لِلْحِمْیَرِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ذَاتَ یَوْمٍ جَالِساً إِذْ قَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ هَلْ تَعْرِفُ إِمَامَکَ قُلْتُ إِی وَ اللَّهِ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ وَ أَنْتَ هُوَ وَ وَضَعْتُ یَدِی عَلَی رُکْبَتِهِ أَوْ فَخِذِهِ فَقَالَ علیه السلام صَدَقْتَ قَدْ عَرَفْتَ فَاسْتَمْسِکْ بِهِ قُلْتُ أُرِیدُ أَنْ تُعْطِیَنِی عَلَامَةَ الْإِمَامِ قَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ لَیْسَ بَعْدَ الْمَعْرِفَةِ عَلَامَةٌ قُلْتُ أَزْدَادُ إِیمَاناً وَ یَقِیناً قَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ تَرْجِعُ إِلَی الْکُوفَةِ وَ قَدْ وُلِدَ لَکَ عِیسَی وَ مِنْ بَعْدِ عِیسَی مُحَمَّدٌ وَ مِنْ بَعْدِهِمَا ابْنَتَانِ وَ اعْلَمْ أَنَّ ابْنَیْکَ مَکْتُوبَانِ عِنْدَنَا فِی الصَّحِیفَةِ الْجَامِعَةِ مَعَ أَسْمَاءِ شِیعَتِنَا وَ أَسْمَاءِ آبَائِهِمْ وَ أُمَّهَاتِهِمْ وَ أَجْدَادِهِمْ وَ أَنْسَابِهِمْ وَ مَا یَلِدُونَ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ أَخْرَجَهَا فَإِذَا هِیَ صَفْرَاءُ مُدْرَجَةٌ(2).

«196»

یج، [الخرائج و الجرائح] عَنْ أَبِی بَصِیرٍ: مِثْلَهُ (3).

«197»

کشف، [کشف الغمة] مِنْ کِتَابِ الدَّلَائِلِ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ یَا زَیْدُ کَمْ أَتَی لَکَ سَنَةٌ قُلْتُ کَذَا وَ کَذَا قَالَ یَا أَبَا أُسَامَةَ أَبْشِرْ فَأَنْتَ مَعَنَا وَ أَنْتَ مِنْ شِیعَتِنَا أَ مَا تَرْضَی أَنْ تَکُونَ مَعَنَا قُلْتُ بَلَی یَا سَیِّدِی فَکَیْفَ لِی أَنْ أَکُونَ مَعَکُمْ فَقَالَ یَا زَیْدُ إِنَّ الصِّرَاطَ إِلَیْنَا وَ إِنَّ الْمِیزَانَ إِلَیْنَا وَ حِسَابَ شِیعَتِنَا إِلَیْنَا وَ اللَّهِ یَا زَیْدُ إِنِّی أَرْحَمُ بِکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ وَ اللَّهِ لَکَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَیْکَ وَ إِلَی الْحَارِثِ بْنِ الْمُغِیرَةِ النَّضْرِیِّ فِی الْجَنَّةِ فِی دَرَجَةٍ وَاحِدَةٍ وَ عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ وَ کَانَ صَدِیقاً لِمُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ کَانَ بِهِ خَاصّاً فَأَخَذَهُ أَبُو جَعْفَرٍ فَحَبَسَهُ فِی الْمَضِیقِ زَمَاناً ثُمَّ إِنَّهُ وَافَی الْمَوْسِمَ فَلَمَّا کَانَ یَوْمُ عَرَفَةَ لَقِیَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی الْمَوْقِفِ فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ مَا فَعَلَ صَدِیقُکَ عَبْدُ الْحَمِیدِ

ص: 143


1- 1. صفة الصفوة ج 4 ص 97.
2- 2. کشف الغمّة ج 2 ص 420.
3- 3. الخرائج و الجرائح ص 232.

عرض کرد: منصور او را زندانی کرد. در این موقع حضرت صادق ساعتی دست بسوی آسمان بلند کرد آنگاه رو به محمّد بن عبد اللَّه کرده فرمود: بخدا قسم دوستت را رها کردند. محمّد گفت: از عبد الحمید پرسیدم چه وقت منصور ترا آزاد کرد؟ گفت: عصر روز عرفه(1).

روایت198.

مناقب از کتاب دلالات نقل کرده: که منصور عبد الحمید را زندانی کرد و مانند همان روایت را ذکر کرده است(2).

روایت199.

کشف الغمه: عبد اللَّه بن محمّد تصمیم داشت که با زید قیام کند امام صادق ع او را نهی نمود و بسیار سخت گرفت اما او از تصمیم خود بر نمی گشت. فرمود بخدا قسم گویی تو را می بینم که بعد از زید روسری بر سرت بسته اند مانند روسری زنها و تو را در میان هودجی گذارده اند و با تو همان کاری را می کنند که با زنان انجام می دهند. وقتی زید کشته شد، دوستان ما مقداری پول برای عبد اللَّه بن محمّد جمع کردند و هودجی برایش کرایه کردند او را گرفته و بردند تا به بیابان رسید تا آنجا همراهش رفتند. در این موقع محمّد بن عبد اللَّه شروع کرد بخندیدن گفتند چرا میخندی؟ گفت بخدا قسم از دوست شما (امام صادق) در شگفتم، من با او در مورد قیام صحبت کردم مرا نهی کرد اما من اطاعت نکردم. همین جریان که الان اتفاق افتاده برایم پیش بینی کرد فرمود مثل زنان روسری بر سرت می اندازند و در هودجی قرار میدهند چون هودج زنان الان همان وضع پیش آمده از این در شگفتم(3).

مالک جهنی گفت: روزی خدمت حضرت صادق بودم با خود در مورد مقام ائمه و پیشوایان از اهل بیت پیامبر می اندیشیدم. امام صادق علیه السّلام رو بمن نموده فرمود: مالک! شما واقعا شیعه ما هستید خیال نکنی که درباره فضل ما زیاد روی کرده ای، هرگز کسی قدرت ندارد که حقیقت خدا و عظمت او را توصیف کند. برای خدا مثالهای بزرگی است. همچنین کسی نمیتواند حق مؤمن را بیان کند و حقوق او را بمقداری که خداوند لازم شمرده برای برادر مؤمنش ادا نماید. مالک! وقتی مؤمنین یک دیگر را می بینند و با یکدیگر مصافحه مینمایند (دست در دست یک دیگر میگذارند) خداوند تا وقتی که دستهای آنها در دست یکدیگر باشد آنها را مشمول لطف و مغفرت خود قرار میدهد و گناهان از ایشان فرو میریزد تا از یکدیگر جدا شوند. در این صورت چه کسی میتواند مقام مؤمنی که این مقام را در نزد خدا دارد وصف نماید؟!

ص: 144


1- . کشف الغمة 2 : 421
2- . مناقب 3 : 360
3- . کشف الغمة 2 : 422

فَقُلْتُ أَخَذَهُ أَبُو جَعْفَرٍ فَحَبَسَهُ فِی الْمَضِیقِ زَمَاناً فَرَفَعَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَدَهُ سَاعَةً ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ قَدْ وَ اللَّهِ خُلِّیَ سَبِیلُ صَاحِبِکَ قَالَ مُحَمَّدٌ فَسَأَلْتُ عَبْدَ الْحَمِیدِ أَیَّ سَاعَةٍ أَخْرَجَکَ أَبُو جَعْفَرٍ قَالَ أَخْرَجَنِی یَوْمَ عَرَفَةَ بَعْدَ الْعَصْرِ(1).

«198»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب مِنْ کِتَابِ الدَّلَالاتِ عَنْ حَنَانٍ قَالَ: حَبَسَ أَبُو جَعْفَرٍ عَبْدَ الْحَمِیدِ وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ (2).

«199»

کشف، [کشف الغمة] مِنَ الْکِتَابِ الْمَذْکُورِ قِیلَ: أَرَادَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ الْخُرُوجَ مَعَ زَیْدٍ فَنَهَاهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ عَظُمَ عَلَیْهِ فَأَبَی إِلَّا الْخُرُوجَ مَعَ زَیْدٍ فَقَالَ لَهُ لَکَأَنِّی وَ اللَّهِ بِکَ بَعْدَ زَیْدٍ وَ قَدْ خَمَّرْتَ کَمَا یُخَمِّرُ النِّسَاءُ وَ حُمِلْتَ فِی هَوْدَجٍ وَ صُنِعَ بِکَ مَا یُصْنَعُ بِالنِّسَاءِ فَلَمَّا کَانَ مِنْ أَمْرِ زَیْدٍ مَا کَانَ جَمَعَ أَصْحَابُنَا لِعَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ دَنَانِیرَ وَ تَکَارُوا لَهُ وَ أَخَذُوهُ حَتَّی إِذَا صَارُوا بِهِ إِلَی الصَّحْرَاءِ وَ شَیَّعُوهُ فَتَبَسَّمَ فَقَالُوا لَهُ مَا الَّذِی أَضْحَکَکَ فَقَالَ وَ اللَّهِ تَعَجَّبْتُ مِنْ صَاحِبِکُمْ إِنِّی ذَکَرْتُ وَ قَدْ نَهَانِی عَنِ الْخُرُوجِ فَلَمْ أُطِعْهُ وَ أَخْبَرَنِی بِهَذَا الْأَمْرِ الَّذِی أَنَا فِیهِ وَ قَالَ لَکَأَنِّی بِکَ وَ قَدْ خَمَّرْتَ کَمَا یُخَمِّرُ النِّسَاءُ وَ جُعِلْتَ فِی هَوْدَجٍ فَعَجِبْتُ (3).

وَ عَنْ مَالِکٍ الْجُهَنِیِّ قَالَ: إِنِّی یَوْماً عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ أَنَا أُحَدِّثُ نَفْسِی بِفَضْلِ الْأَئِمَّةِ مِنْ أَهْلِ الْبَیْتِ إِذْ أَقْبَلَ عَلَیَّ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ یَا مَالِکُ أَنْتُمْ وَ اللَّهِ شِیعَتُنَا حَقّاً- لَا تَرَی أَنَّکَ أَفْرَطْتَ فِی الْقَوْلِ وَ فِی فَضْلِنَا یَا مَالِکُ إِنَّهُ لَیْسَ یُقْدَرُ عَلَی صِفَةِ اللَّهِ وَ کُنْهِ قُدْرَتِهِ وَ عَظَمَتِهِ وَ لِلَّهِ الْمَثَلُ الْأَعْلی وَ کَذَلِکَ لَا یَقْدِرُ أَحَدٌ أَنْ یَصِفَ حَقَّ الْمُؤْمِنِ وَ یَقُومَ بِهِ کَمَا أَوْجَبَ اللَّهُ لَهُ عَلَی أَخِیهِ الْمُؤْمِنِ یَا مَالِکُ إِنَّ الْمُؤْمِنَیْنِ لَیَلْتَقِیَانِ- فَیُصَافِحُ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا صَاحِبَهُ فَلَا یَزَالُ اللَّهُ نَاظِراً إِلَیْهِمَا بِالْمَحَبَّةِ وَ الْمَغْفِرَةِ وَ إِنَّ الذُّنُوبَ لَتَتَحَاتُّ عَنْ وُجُوهِهِمَا حَتَّی یَفْتَرِقَا فَمَنْ یَقْدِرُ عَلَی صِفَةِ مَنْ هُوَ هَکَذَا عِنْدَ اللَّهِ.

ص: 144


1- 1. کشف الغمّة ج 2 ص 421.
2- 2. المناقب ج 3 ص 360.
3- 3. کشف الغمّة ج 2 ص 422.

رفاعة بن موسی گفت: روزی خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودم که پسرش موسی بن جعفر علیه السّلام آمد او را گرفتم و روی زانوان خود گذاشتم سرش را بوسیده و در آغوش گرفتم. امام صادق فرمود: رفاعه او در چنگال بنی عباس گرفتار می شود باز خلاص میگردد و برای بار دوم گرفتار آنها میگردد این بار در دست آنها از بین میرود(1).

بکر بن ابی بکر حضرمی گفت: منصور دوانیقی پدرم را زندانی کرد خدمت حضرت صادق رسیدم و جریان را بایشان عرض کردم فرمود: پسرم اسماعیل مریض است فعلا گرفتار او هستم ولی بزودی برایش دعا خواهم کرد. گفت چند روز در مدینه ماندم. یک روز امام علیه السّلام پیغام فرستاد خداوند وسیله آزادی پدرت را فراهم نمود ولی مشیت چنین مقدر کرد که اسماعیل از دنیا برود. گفت از مدینه خارج شدم و به شهر ابن هبیره رسیدم در آنجا منصور را دیدم سوار بر اسب است فریاد زدم. پدرم ابو بکر حضرمی پیرمرد کهنسالی است. منصور گفت پسر این مرد جلو زبانش را نمیگیرد پدرش را آزاد کنید(2).

مرازم گفت: امام صادق ع در مکه بمن فرمود اگر بشنوی یک نفر به من دشنام می دهد چه میکنی؟ گفتم او را میکشم. گفت مرازم اگر کسی به من دشنام داد باو کاری نداشته باش. مرازم گفت در هوای گرم از مکه خارج شدم گرما مرا مجبور کرد که به زیر یکی از گنبدها پناه ببرم، در آنجا عده ای بودند شنیدم یکی از آنها به حضرت صادق فحش میداد به یاد فرمایش امام افتادم و چیزی نگفتم اگر سفارش نکرده بود او را میکشتم.

ابو بصیر گفت: همسایه ای داشتم که از مأمورین سلطان و هواداران آنها بود و پول گزافی بدست آورده بود، چند کنیز خواننده تهیه کرده بود، گروهی را جمع میکرد مشروب میخوردند و بساز و نواز اشتغال داشتند که باعث ناراحتی من بود. چند مرتبه بخودش شکایت کردم ولی دست نکشید. چون زیاد اصرار کردم روزی گفت فلانی من مردی گرفتار هستم و تو مردی آسوده و موفق، اگر وضع مرا برای امام خود بگویی شاید خدا بوسیله تو مرا نجات دهد. حرف او بر من تأثیر گذاشت، وقتی خدمت امام صادق ع رسیدم جریان او را تعریف کردم فرمود: هنگامی که بکوفه برگردی او به دیدن تو خواهد آمد باو بگو جعفر بن محمّد علیه السّلام میگوید هر چه از این راه بدست آورده ای رها کن من از طرف خدا بهشت را برای تو ضمانت می کنم. ابو بصیر گفت وقتی بکوفه برگشتم از جمله کسانی که بدیدنم آمدند او بود، وقتی خواست برود او را نگه داشتم تا خانه خلوت شد باو گفتم فلانی من جریان تو را خدمت امام علیه السّلام عرض کردم

ص: 145


1- . همان 2 : 423
2- . کشف الغمة 2 : 425

وَ عَنْ رِفَاعَةَ بْنِ مُوسَی قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ذَاتَ یَوْمٍ جَالِساً فَأَقْبَلَ أَبُو الْحَسَنِ إِلَیْنَا فَأَخَذْتُهُ فَوَضَعْتُهُ فِی حَجْرِی وَ قَبَّلْتُ رَأْسَهُ وَ ضَمَمْتُهُ إِلَیَّ فَقَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا رِفَاعَةُ أَمَا إِنَّهُ سَیَصِیرُ فِی یَدِ آلِ الْعَبَّاسِ وَ یَتَخَلَّصُ مِنْهُمْ ثُمَّ یَأْخُذُونَهُ ثَانِیَةً فَیَعْطَبُ فِی أَیْدِیهِمْ (1).

وَ عَنْ بَکْرِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِّ قَالَ: حَبَسَ أَبُو جَعْفَرٍ أَبِی فَخَرَجْتُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأَعْلَمْتُهُ ذَلِکَ فَقَالَ إِنِّی مَشْغُولٌ بِابْنِی إِسْمَاعِیلَ وَ لَکِنْ سَأَدْعُو لَهُ- قَالَ فَمَکَثْتُ أَیَّاماً بِالْمَدِینَةِ فَأَرْسَلَ إِلَیَّ أَنِ ارْحَلْ فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ کَفَاکَ أَمْرَ أَبِیکَ- فَأَمَّا إِسْمَاعِیلُ فَقَدْ أَبَی اللَّهُ إِلَّا قَبْضَهُ قَالَ فَرَحَلْتُ وَ أَتَیْتُ مَدِینَةَ ابْنِ هُبَیْرَةَ فَصَادَفْتُ أَبَا جَعْفَرٍ رَاکِباً فَصِحْتُ إِلَیْهِ أَبِی أَبُو بَکْرٍ الْحَضْرَمِیُّ شَیْخٌ کَبِیرٌ فَقَالَ إِنَّ ابْنَهُ لَا یَحْفَظُ لِسَانَهُ خَلُّوا سَبِیلَهُ (2).

وَ عَنْ مُرَازِمٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ هُوَ بِمَکَّةَ یَا مُرَازِمُ لَوْ سَمِعْتَ رَجُلًا یَسُبُّنِی مَا کُنْتَ صَانِعاً قُلْتُ کُنْتُ أَقْتُلُهُ قَالَ یَا مُرَازِمُ إِنْ سَمِعْتَ مَنْ یَسُبُّنِی فَلَا تَصْنَعْ بِهِ شَیْئاً قَالَ فَخَرَجْتُ مِنْ مَکَّةَ عِنْدَ الزَّوَالِ فِی یَوْمٍ حَارٍّ فَأَلْجَأَنِی الْحَرُّ إِلَی أَنْ عَبَرْتُ إِلَی بَعْضِ الْقِبَابِ وَ فِیهَا قَوْمٌ فَنَزَلْتُ مَعَهُمْ فَسَمِعْتُ بَعْضَهُمْ یَسُبُّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَذَکَرْتُ قَوْلَهُ فَلَمْ أَقُلْ شَیْئاً وَ لَوْ لَا ذَلِکَ لَقَتَلْتُهُ.

قَالَ أَبُو بَصِیرٍ: کَانَ لِی جَارٌ یَتَّبِعُ السُّلْطَانَ فَأَصَابَ مَالًا فَاتَّخَذَ قِیَاناً وَ کَانَ یَجْمَعُ الْجُمُوعَ وَ یَشْرَبُ الْمُسْکِرَ وَ یُؤْذِینِی فَشَکَوْتُهُ إِلَی نَفْسِهِ غَیْرَ مَرَّةٍ فَلَمْ یَنْتَهِ فَلَمَّا أَلْحَحْتُ عَلَیْهِ قَالَ یَا هَذَا أَنَا رَجُلٌ مُبْتَلًی وَ أَنْتَ رَجُلٌ مُعَافًی فَلَوْ عَرَّفْتَنِی لِصَاحِبِکَ رَجَوْتُ أَنْ یَسْتَنْقِذَنِیَ اللَّهُ بِکَ فَوَقَعَ ذَلِکَ فِی قَلْبِی فَلَمَّا صِرْتُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ذَکَرْتُ لَهُ حَالَهُ فَقَالَ لِی إِذَا رَجَعْتَ إِلَی الْکُوفَةِ فَإِنَّهُ سَیَأْتِیکَ فَقُلْ لَهُ یَقُولُ لَکَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ دَعْ مَا أَنْتَ عَلَیْهِ وَ أَضْمَنُ لَکَ عَلَی اللَّهِ الْجَنَّةَ قَالَ فَلَمَّا رَجَعْتُ إِلَی الْکُوفَةِ أَتَانِی فِیمَنْ أَتَی فَاحْتَبَسْتُهُ حَتَّی خَلَا مَنْزِلِی فَقُلْتُ یَا هَذَا إِنِّی ذَکَرْتُکَ

ص: 145


1- 1. نفس المصدر ج 2 ص 423.
2- 2. نفس المصدر ج 2 ص 425.

فرمود: سلام مرا باو برسان و بگو هر چه از این راه بدست آورده واگذارد من از جانب خدا بهشت را برایش ضمانت میکنم اشک هایش جاری شد. گفت آه ترا بخدا حضرت صادق بتو چنین فرمود؟ قسم خوردم که ایشان چنین فرمودند. گفت بسیار خوب، رفت. چند روز بیشتر نگذشت که به دنبال من فرستاد وقتی رفتم دیدم پشت در ایستاده و برهنه است گفت ابو بصیر هر چه در منزل داشتم دادم اکنون می بینی در چه وضعی هستم. پیش دوستان رفتم و مقداری لباس برای او گرفتم. بعد از چند روز باز به دنبال من فرستاد که بیمارم بیا تو را ببینم. مرتب از او خبر می گرفتم و در معالجه اش کوشش مینمودم تا بالاخره در شرف مرگ قرار گرفت. من بر بالینش نشسته بودم در حال جان دادن بود بیهوش شد بعد که بهوش آمد گفت ابو بصیر امامت بوعده خود وفا کرد سپس از دنیا رفت، آن سال بحج رفتم. خدمت حضرت صادق رسیدم اجازه شرفیابی خواستم وارد خانه که شدم یک پایم در صحن حیاط و پای دیگرم بر در اطاق بود قبل از اینکه صحبتی بکنم فرمود: ابو بصیر به عهدی که با دوستت بسته بودیم وفا کردیم(1).

«200»

کا، [الکافی] الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمُعَلَّی عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ: مِثْلَهُ (2)

توضیح

یتبع السلطان یعنی از خلیفه ظالم پیروی می کند و از او حمایت می کند، القیان جمع قینة با فتحه است که منظور کنیز خواننده است. در قاموس آمده است منظور از الجمع جماعت مردم است و الجمع گروهی که مرا با آواز و غنا و امثال آن آزار می دهند. مبتلی یعنی من با اموال و منصب هایی که مرا دچار غرور کرد آزمایش شدم و شیطان بر من مسلط شده به همین خاطر نمی توانم این اموال و مقام را رها کنم یا منظور آن است که من با این حال و روزی که دارم به مغفرت و بخشش امیدی ندارم به همین سبب لذت هایم را ترک نمی کنم. الله مجرور به تقدیر حرف قسم است، حسبک یعنی این برای تو کافیست که من به وضعیتی که در آن هستم خاتمه دهم. در نهایة آمده است: یجود بنفسه یعنی آن را بیرون می کند هم چنانکه انسان مالش را داده و آن را می بخشد، الجود یعنی کرم و بخشش، منظور آن است که او در حال جان دادن و در راه مرگ بود.

روایت201.

کشف الغمه: ابو حمزه ثمالی گفت بین راه مکه و مدینه خدمت حضرت صادق بودم

ص: 146


1- . همان 2 : 426
2- 2. الکافی ج 1 ص 474.

لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ أَقْرِئْهُ السَّلَامَ وَ قُلْ لَهُ یَتْرُکُ مَا هُوَ عَلَیْهِ وَ أَضْمَنُ لَهُ عَلَی اللَّهِ الْجَنَّةَ فَبَکَی ثُمَّ قَالَ اللَّهَ قَالَ لَکَ جَعْفَرٌ علیه السلام هَذَا قَالَ فَحَلَفْتُ لَهُ أَنَّهُ قَالَ لِی مَا قُلْتُ لَکَ فَقَالَ لِی حَسْبُکَ وَ مَضَی فَلَمَّا کَانَ بَعْدَ أَیَّامٍ بَعَثَ إِلَیَّ وَ دَعَانِی فَإِذَا هُوَ خَلْفَ بَابِ دَارِهِ عُرْیَانٌ فَقَالَ یَا أَبَا بَصِیرٍ مَا بَقِیَ فِی مَنْزِلِی شَیْ ءٌ إِلَّا وَ خَرَجْتُ عَنْهُ وَ أَنَا کَمَا تَرَی فَمَشَیْتُ إِلَی إِخْوَانِی فَجَمَعْتُ لَهُ مَا کَسَوْتُهُ بِهِ ثُمَّ لَمْ یَأْتِ عَلَیْهِ إِلَّا أَیَّامٌ یَسِیرَةٌ حَتَّی بَعَثَ إِلَیَّ أَنِّی عَلِیلٌ فَأْتِنِی فَجَعَلْتُ أَخْتَلِفُ إِلَیْهِ وَ أُعَالِجُهُ حَتَّی نَزَلَ بِهِ الْمَوْتُ- فَکُنْتُ عِنْدَهُ جَالِساً وَ هُوَ یَجُودُ بِنَفْسِهِ ثُمَّ غُشِیَ عَلَیْهِ غَشْیَةً ثُمَّ أَفَاقَ فَقَالَ یَا أَبَا بَصِیرٍ قَدْ وَفَی صَاحِبُکَ لَنَا ثُمَّ مَاتَ فَحَجَجْتُ فَأَتَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَاسْتَأْذَنْتُ عَلَیْهِ فَلَمَّا دَخَلْتُ قَالَ مُبْتَدِئاً مِنْ دَاخِلِ الْبَیْتِ وَ إِحْدَی رِجْلَیَّ فِی الصَّحْنِ وَ الْأُخْرَی فِی دِهْلِیزِ دَارِهِ یَا أَبَا بَصِیرٍ قَدْ وَفَیْنَا لِصَاحِبِکَ (1).

«200»

کا، [الکافی] الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمُعَلَّی عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ: مِثْلَهُ (2)

بیان

یتبع السلطان أی یوالی خلیفة الجور و یتولی من قبله و القیان جمع قینة بالفتح و هی الأمة المغنیة و فی القاموس (3) الجمع جماعة الناس و الجمع جموع یؤذینی أی بالغناء و نحوه مبتلی أی ممتحن بالأموال و المناصب مغرور بها فتسلط الشیطان علی فلا یمکننی ترکها أو أنی مع تلک الأحوال لا أرجو المغفرة فلذا لا أترک لذاتی الله بالجر بتقدیر حرف القسم حسبک أی هذا کاف لک فیما أردت من انتهائی عما کنت فیه و فی النهایة(4) یجود بنفسه أی یخرجها و یدفعها کما یدفع الإنسان ماله یجود به و الجود الکرم یرید به أنه کان فی النزع و سیاق الموت.

«201»

کشف، [کشف الغمة] مِنْ کِتَابِ الدَّلَائِلِ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ قَالَ: کُنْتُ مَعَ أَبِی

ص: 146


1- 1. نفس المصدر ج 2 ص 426.
2- 2. الکافی ج 1 ص 474.
3- 3. القاموس ج 3 ص 14.
4- 4. النهایة ج 1 ص 186.

ناگاه امام متوجه طرف چپ خود شد و سگ سیاهی را مشاهده کرد فرمود: ترا چه شده؟ خدا صورت تو را زشت نماید چقدر عجله میکنی ناگاه دیدم مانند پرنده ای شد. امام فرمود این عثم پیک جن است هشام بن عبد الملک در این ساعت مرد او پرواز میکند و خبر مرگ را به اطراف جهان میرساند(1) .

«202»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ مَالِکِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنِ الثُّمَالِیِّ: مِثْلَهُ (2).

روایت203.

کشف الغمة: از کتاب دلائل از عبد الحمید نقل کرده است: از مکه برده ای خریدم و سوگند یاد کردم که آن را به کسی ندهم تا کفن خودم بشود. برای انجام اعمال بعرفات رفتم، در عرفه اقامت کردم سپس به سمت مشعر رفتم و هنگام نماز در آن جا ایستادم, آنقدر برده را دوست داشتم که آن را پیچیدم، برخاستم که وضو بگیرم وقتی برگشتم آن را ندیدم، بسیار غمگین شدم، صبحگاه با مردم بطرف منی رفتم. به خدا قسم در مسجد خیف بودم که پیکی از طرف حضرت صادق علیه السّلام آمد و گفت امام فرموده که هم اکنون نزد ما بیا، با عجله خدمت ایشان رسیدم امام درون خیمه ای بود، سلام کردم و نشستم متوجه من شد یا سرش یا سمت من بلند کرد و فرمود: ابراهیم دوست داری برده ای بتو بدهم که کفن تو باشد؟ گفتم قسم به کسی که ابراهیم به او سوگند می خورد برده ی من گم شده است. دستور داد غلامش یک برده برایم بیاورد. به خدا قسم همان برده ی خودم بود که در دستم بود، فرمود: ابراهیم آن را بگیر و خدا را شکر کن(3).

هشام بن احمر گفت حضرت صادق ع برگه ای نوشت که در آن چیزهایی را نام برده بود تا از بازار تهیه کنم، هر وقت چنین نوشته ای میداد پاره میکردم و لوازم را میخریدم. این مرتبه لوازم را خریدم ولی نامه را داخل زنبیل گذاردم تا برای تبرک نگه دارم. رفتم خدمت امام صادق فرمود لوازم را خریدی؟

ص: 147


1- . کشف الغمة 2 : 424
2- 2. لم نعثر علیه عاجلا.
3- . همان 2 : 424

عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بَیْنَ مَکَّةَ وَ الْمَدِینَةِ إِذَا الْتَفَتَ عَنْ یَسَارِهِ فَرَأَی کَلْباً أَسْوَدَ فَقَالَ مَا لَکَ قَبَّحَکَ اللَّهُ مَا أَشَدَّ مُسَارَعَتَکَ وَ إِذَا هُوَ شَبِیهُ الطَّائِرِ فَقَالَ هَذَا عثمُ بَرِیدُ الْجِنِّ مَاتَ هِشَامٌ السَّاعَةَ وَ هُوَ یَطِیرُ یَنْعَاهُ فِی کُلِّ بَلَدٍ(1).

«202»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ مَالِکِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنِ الثُّمَالِیِّ: مِثْلَهُ (2).

«203»

کشف، [کشف الغمة] مِنْ کِتَابِ الدَّلَائِلِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ قَالَ: اشْتَرَیْتُ مِنْ مَکَّةَ بُرْدَةً وَ آلَیْتُ عَلَی نَفْسِی أَنْ لَا تَخْرُجَ عَنْ مِلْکِی حَتَّی تَکُونَ کَفَنِی فَخَرَجْتُ فِیهَا إِلَی عَرَفَةَ فَوَقَفْتُ فِیهَا الْمَوْقِفَ ثُمَّ انْصَرَفْتُ إِلَی جَمْعٍ فَقُمْتُ إِلَیْهَا فِی وَقْتِ الصَّلَاةِ فَرَفَعْتُهَا أَوْ طَوَیْتُهَا شَفَقَةً مِنِّی عَلَیْهَا وَ قُمْتُ لِأَتَوَضَّأَ ثُمَّ عُدْتُ فَلَمْ أَرَهَا فَاغْتَمَمْتُ لِذَلِکَ غَمّاً شَدِیداً فَلَمَّا أَصْبَحْتُ وَ قُمْتُ لِأَتَوَضَّأَ أَفَضْتُ مَعَ النَّاسِ إِلَی مِنًی فَإِنِّی وَ اللَّهِ لَفِی مَسْجِدِ الْخَیْفِ إِذْ أَتَانِی رَسُولُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لِی یَقُولُ لَکَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ أَقْبِلْ إِلَیْنَا السَّاعَةَ فَقُمْتُ مُسْرِعاً حَتَّی دَخَلْتُ إِلَیْهِ وَ هُوَ فِی فُسْطَاطٍ فَسَلَّمْتُ وَ جَلَسْتُ فَالْتَفَتَ إِلَیَّ أَوْ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَیَّ فَقَالَ یَا إِبْرَاهِیمُ أَ تُحِبُّ أَنْ نُعْطِیَکَ بُرْدَةً تَکُونُ کَفَنَکَ قَالَ قُلْتُ وَ الَّذِی یَحْلِفُ بِهِ إِبْرَاهِیمُ لَقَدْ ضَاعَتْ بُرْدَتِی قَالَ فَنَادَی غُلَامَهُ فَأَتَی بِبُرْدَةٍ فَإِذَا هِیَ وَ اللَّهِ بُرْدَتِی بِعَیْنِهَا وَ طَیِّی وَ اللَّهِ بِیَدِی- قَالَ فَقَالَ خُذْهَا یَا إِبْرَاهِیمُ وَ احْمَدِ اللَّهَ (3).

وَ عَنْ هِشَامِ بْنِ أَحْمَرَ قَالَ: کَتَبَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ رُقْعَةً فِی حَوَائِجَ لِأَشْتَرِیَهَا وَ کُنْتُ إِذَا قَرَأْتُ الرُّقْعَةَ خَرَقْتُهَا فَاشْتَرَیْتُ الْحَوَائِجَ وَ أَخَذْتُ الرُّقْعَةَ فَأَدْخَلْتُهَا فِی زَنْفَیْلِجَتِی (4)

وَ قُلْتُ أَتَبَرَّکُ بِهَا قَالَ وَ قَدِمْتُ عَلَیْهِ فَقَالَ یَا هِشَامُ اشْتَرَیْتَ

ص: 147


1- 1. کشف الغمّة ج 2 ص 424.
2- 2. لم نعثر علیه عاجلا.
3- 3. کشف الغمّة ج 2 ص 424.
4- 4. الزنفلیجة: بفتح الزای و الفاء و کسر اللام، و حکی فی لسان العرب کسر الزای و الفاء، و یقال: الزنفیلجة، اعجمی معرب« زین فاله» و هو وعاء شبیه بالکنف و هو وعاء أداة الراعی، أو وعاء أسقاط التاجر، و یرجح بعض الاساتذة انه الزنبیل محرفا. المعرب للجوالیقیّ ص 170.

گفتم آری. فرمود نامه را پاره کردی؟ عرض کردم آن را داخل زنبیل گذاشتم و در خانه خود نهادم و در خانه را قفل کردم تا برای تبرک نگه دارم این کلید در خانه است که در جیب دارم. امام یک طرف سجاده خود را بلند نمود نامه را انداخت پیش من فرمود پاره کن پاره کردم وقتی برگشتم داخل زنبیل را جستجو نمودم نامه ای در آن نبود(1).

مالک جهنی گفت: وقتی شیعیان را تبعید کردند و به چند فرقه تقسیم شده بودند، ما به یک گوشه مدینه پناه بردیم در آنجای خلوت صحبت از فضایل ائمه کرده و عقیده شیعه را بازگو میکردیم تا بالاخره خدایی آنها به ذهن ما خطور کرد. ناگاه دیدم امام صادق ع سوار بر الاغ است و در مقابل ما ایستاده نفهمیدیم از کدام طرف آمد. فرمود: مالک، خالد از چه وقت در باره خدایی ما صحبت میکردید؟ گفتم: چنین فکری به ذهن ما نرسیده بود مگر هم اکنون. فرمود: بدانید: ما خدایی داریم که شب و روز از ما حفظ میکند و او را می پرستیم، مالک، خالد هر چه مایلید در فضیلت ما بگویید ولی بدانید که ما مخلوق و آفریده شده هستیم. همان طور که روی الاغ نشسته بود چند مرتبه این سخن را تکرار نمود(2).

ابو بکر حضرمی گفت: در خدمت حضرت صادق علیه السّلام صحبت از قیام زید کردیم فرمود: عمویم کشته خواهد شد اگر قیام کند کشته می شود شما در خانه های خود باشید هیچ اشکالی برای شما نیست. یکی از حاضرین گفت ان شاء اللَّه.

داود بن اعین گفت: در مورد این سخن خداوند که می فرماید: «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ»(3) {و جنّ و انس را نیافریدم جز برای آنکه مرا بپرستند} تأمل می کردم، گفتم برای عبادت خلق شدند ولی عصیان کرده و غیر خدا را می پرستند، به خدا قسم از امام صادق ع در مورد این آیه سؤال خواهم کرد. بر در خانه امام رفتم و نشستم خواستم نزد ایشان بروم که صدایش بلند کرد و خواند «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ» سپس خواند «لا تَدْرِی لَعَلَّ اللَّهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذلِکَ أَمْراً»(4) {نمی دانی، شاید خدا پس از این، پیشامدی پدید آورد} دانستم که این آیه منسوخ شده است(5).

ص: 148


1- . کشف الغمة 2 : 428
2- . همان 2 : 431
3- . ذاریات / 56
4- . طلاق / 1
5- . کشف الغمة 2 : 433

الْحَوَائِجَ؟ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ وَ خَرَقْتَ الرُّقْعَةَ قُلْتُ أَدْخَلْتُهَا زَنْفَیْلِجَتِی وَ أَقْفَلْتُ عَلَیْهَا الْبَابَ أَطْلُبُ الْبَرَکَةَ وَ هُوَ ذَا الْمِفْتَاحُ فِی تِکَّتِی قَالَ فَرَفَعَ جَانِبَ مُصَلَّاهُ وَ طَرَحَهَا إِلَیَّ فَقَالَ خَرِّقْهَا فَخَرَّقْتُهَا وَ رَجَعْتُ فَفَتَّشْتُ الزَّنْفَیْلِجَةَ فَلَمْ أَجِدْ فِیهَا شَیْئاً(1).

وَ عَنْ مَالِکٍ الْجُهَنِیِّ قَالَ: کُنَّا بِالْمَدِینَةِ حِینَ أُجْلِیَتِ الشِّیعَةُ وَ صَارُوا فِرَقاً فَتَنَحَّیْنَا عَنِ الْمَدِینَةِ نَاحِیَةً ثُمَّ خَلَوْنَا فَجَعَلْنَا نَذْکُرُ فَضَائِلَهُمْ وَ مَا قَالَتِ الشِّیعَةُ إِلَی أَنْ خَطَرَ بِبَالِنَا الرُّبُوبِیَّةُ فَمَا شَعَرْنَا بِشَیْ ءٍ إِذَا نَحْنُ بِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَاقِفٌ عَلَی حِمَارٍ فَلَمْ نَدْرِ مِنْ أَیْنَ جَاءَ فَقَالَ یَا مَالِکُ وَ یَا خَالِدُ مَتَی أَحْدَثْتُمَا الْکَلَامَ فِی الرُّبُوبِیَّةِ فَقُلْنَا مَا خَطَرَ بِبَالِنَا إِلَّا السَّاعَةَ فَقَالَ اعْلَمَا أَنَّ لَنَا رَبّاً یَکْلَؤُنَا بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ نَعْبُدُهُ یَا مَالِکُ وَ یَا خَالِدُ قُولُوا فِینَا مَا شِئْتُمْ وَ اجْعَلُونَا مَخْلُوقِینَ فَکَرَّرَهَا عَلَیْنَا مِرَاراً وَ هُوَ وَاقِفٌ عَلَی حِمَارِهِ (2).

وَ عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِّ قَالَ: ذَکَرْنَا أَمْرَ زَیْدٍ وَ خُرُوجَهُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ عَمِّی مَقْتُولٌ إِنْ خَرَجَ قُتِلَ فَقِرُّوا فِی بُیُوتِکُمْ فَوَ اللَّهِ مَا عَلَیْکُمْ بَأْسٌ فَقَالَ رَجُلٌ مِنَ الْقَوْمِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ.

وَ عَنْ دَاوُدَ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ: تَفَکَّرْتُ فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی- وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ (3) قُلْتُ خُلِقُوا لِلْعِبَادَةِ وَ یَعْصُونَ وَ یَعْبُدُونَ غَیْرَهُ وَ اللَّهِ لَأَسْأَلَنَّ جَعْفَراً عَنْ هَذِهِ الْآیَةِ فَأَتَیْتُ الْبَابَ فَجَلَسْتُ أُرِیدُ الدُّخُولَ عَلَیْهِ إِذْ رَفَعَ صَوْتَهُ- فَقَرَأَ وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ ثُمَّ قَرَأَ لا تَدْرِی لَعَلَّ اللَّهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذلِکَ أَمْراً(4) فَعَرَفْتُ أَنَّهَا مَنْسُوخَةٌ(5).

ص: 148


1- 1. کشف الغمّة ج 2 ص 428.
2- 2. نفس المصدر ج 2 ص 431.
3- 3. سورة الذاریات الآیة: 56.
4- 4. سورة الطلاق الآیة 1.
5- 5. کشف الغمّة ج 2 ص 433.

عمار سجستانی از امام صادق ع نقل کرده است: می آمدم و اجازه می خواستم که نزد امام بروم، شبی در منی وارد خیمه امام شدم، برای عده ای جوان اجازه خواستند گویا مردانی از هند بودند، عیسی شلقان نزد من آمد، نام مرا برای امام برد و برایم اذن ورود گرفت. امام فرمود: عمار کی آمدی؟ گفتم: قبل از آن جوانانی که نزد شما آمدند ولی ندیدم که آن ها خارج شوند. امام فرمود: آن ها قومی از جن بودند که در مورد مسائلی سؤال کردند و بعد رفتند(1).

امام صادق ع فرمود: مروان ختم کننده فرزندان مروان است و اگر محمد بن عبد الله قیام کند کشته خواهد شد(2).

روایت204.

رجال کشی: از اسلم غلام محمد بن حنیفه نقل شده که گفت: همراه امام صادق ع بودم و به زمزم تکیه داده بودم، محمد بن عبد الله بن حسن از کنار ما عبور کرد و در حال طواف خانه خدا بود. امام فرمود: اسلم آیا این جوان را می شناسی؟ گفتم: بله محمد بن عبد الله بن حسن است، فرمود: او قیام می کند و در حالی به او توجهی نمی کنند کشته می شود، سپس فرمود: اسلم این حدیث را برای کسی بازگو مکن زیرا نزد تو امانت است. اسلم گفت: آن حدیث را برای معروف بن خربوذ بازگو کردم و همان طور که امام از من قول گرفته بود از او قول گرفتم. صبح و شبی با چهار نفر از اهل مکه نزد امام صادق ع بودیم، معروف از امام پرسید و گفت: مرا از حدیثی که به او گفتی آگاه کن زیرا دوست دارم خودم از شما بشنوم. امام متوجه اسلم شد و فرمود: اسلم! گفت: فدایت شوم من از او همان طور که شما از من قول گرفتید قول گرفته بودم. امام صادق ع فرمود: اگر همه مردم شیعه ما باشند سه چهارم آن ها نسبت به ما شکاک هستند و یک چهارم آن ها احمق هستند(3).

ص: 149


1- . همان 2 : 434
2- . کشف الغمة 2 : 431
3- . رجال کشی: 134

عَنْ عَمَّارٍ السِّجِسْتَانِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کُنْتُ أَجِی ءُ فَأَسْتَأْذِنُ عَلَیْهِ- فَجِئْتُ ذَاتَ لَیْلَةٍ فَجَلَسْتُ فِی فُسْطَاطِهِ بِمِنًی فَاسْتُؤْذِنَ لِشَبَابٍ کَأَنَّهُمْ رِجَالٌ زِطٌّ(1)

وَ خَرَجَ عَلَیَّ عِیسَی شَلَقَانُ فَذَکَّرَنِی لَهُ فَأَذِنَ لِی فَقَالَ یَا عَمَّارُ مَتَی جِئْتَ قُلْتُ قَبْلَ أُولَئِکَ الشَّبَابِ الَّذِینَ دَخَلُوا عَلَیْکَ وَ مَا رَأَیْتُهُمْ خَرَجُوا قَالَ أُولَئِکَ قَوْمٌ مِنَ الْجِنِّ- سَأَلُوا عَنْ مَسَائِلَ ثُمَّ ذَهَبُوا(2).

وَ عَنْ یُونُسَ بْنِ أَبِی یَعْفُورٍ عَنْ أَخِیهِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَرْوَانُ خَاتِمُ بَنِی مَرْوَانَ وَ إِنْ خَرَجَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قُتِلَ (3).

«204»

کش، [رجال الکشی] حَمْدَوَیْهِ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ سَلَّامِ بْنِ سَعِیدٍ الْجُمَحِیِّ عَنْ أَسْلَمَ مَوْلَی مُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِیَّةِ قَالَ: کُنْتُ مَعَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام مُسْنِداً ظَهْرِی إِلَی زَمْزَمَ فَمَرَّ عَلَیْنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ وَ هُوَ یَطُوفُ بِالْبَیْتِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام یَا أَسْلَمُ أَ تَعْرِفُ هَذَا الشَّابَّ قُلْتُ نَعَمْ هَذَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ قَالَ أَمَا إِنَّهُ سَیَظْهَرُ وَ یُقْتَلُ فِی حَالٍ مَضِیعَةٍ- ثُمَّ قَالَ یَا أَسْلَمُ لَا تُحَدِّثْ بِهَذَا الْحَدِیثِ أَحَداً فَإِنَّهُ عِنْدَکَ أَمَانَةٌ قَالَ فَحَدَّثْتُ بِهِ مَعْرُوفَ بْنَ خَرَّبُوذَ وَ أَخَذْتُ عَلَیْهِ مِثْلَ مَا أَخَذَ عَلَیَّ قَالَ وَ کُنَّا عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام غُدْوَةً وَ عَشِیَّةً أَرْبَعَةً مِنْ أَهْلِ مَکَّةَ فَسَأَلَهُ مَعْرُوفٌ فَقَالَ أَخْبِرْنِی عَنْ هَذَا الْحَدِیثِ الَّذِی حَدَّثَنِیهِ فَإِنِّی أُحِبُّ أَنْ أَسْمَعَهُ مِنْکَ قَالَ فَالْتَفَتَ إِلَی أَسْلَمَ فَقَالَ لَهُ یَا أَسْلَمُ فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی أَخَذْتُ عَلَیْهِ مِثْلَ الَّذِی أَخَذْتَهُ عَلَیَّ قَالَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام لَوْ کَانَ النَّاسُ کُلُّهُمْ لَنَا شِیعَةً لَکَانَ ثَلَاثَةُ أَرْبَاعِهِمْ لَنَا شُکَّاکاً وَ الرُّبُعُ الْآخَرُ أَحْمَقَ (4).

ص: 149


1- 1. الزط: بالضم جیل من الهند معرب جت بالفتح.
2- 2. کشف الغمّة ج 2 ص 434.
3- 3. نفس المصدر ج 2 ص 431.
4- 4. رجال الکشّیّ ص 134.

روایت205.

مناقب(1)، اعلام الوری: ابو بصیر گفت شعیب عقرقوفی نزد امام صادق ع رفت، با خود کیسه ای دینار داشت. امام صادق ع به او فرمود: زکات است یا صله؟ گفت: او سکوت کرد، بعد گفت هم زکات، هم هدیه. فرمود: ما به زکات نیازی نداریم، بعد امام مشتی از آن را برداشت و پس آن را به او داد. وقتی بیرون آمد ابوبصیر گفت از او پرسیدم چقدر از این پول زکات بود؟ گفت: به همان اندازه که به من داد به خدا قسم یک دانه کم و زیاد نکرد(2).

شهاب بن عبد ربه گفت: امام صادق علیه السّلام بمن فرمود چگونه خواهی بود وقتی محمّد بن سلیمان خبر مرگ مرا بتو بدهد؟ عرض کردم بخدا قسم من محمّد بن سلیمان را نمی شناسم و نمیدانم کیست. بعد ثروتمند شدم و معاملات تجاری من بین کوفه و بصره برقرار شد. روزی در بصره پیش محمّد بن سلیمان فرماندار بصره بودم. نامه ای پیش من انداخت و گفت شهاب خدا اجر تو و ما را افزون کند امامت جعفر بن محمّد از دنیا رفت.

به یاد فرمایش امام صادق ع افتادم گریه گلویم را گرفت بخانه رفتم و شروع کردم بگریه کردن برای امام صادق علیه السّلام(3).

«206»

کش، [رجال الکشی] مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ فَضْلٍ عَنْ شِهَابٍ: مِثْلَهُ (4)

وَ- عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعُودٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْوَشَّاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ شِهَابٍ: مِثْلَهُ (5).

روایت207.

اعلام الوری: عائذ احمسی گفت: خدمت امام صادق ع رسیدم تصمیم داشتم از ایشان راجع به نماز شب بپرسم ولی فراموش کردم. عرض کردم سلام

ص: 150


1- . مناقب 3 : 354
2- . اعلام الوری: 269
3- . مناقب 3 : 349، اعلام الوری: 269
4- 4. رجال الکشّیّ ص 260.
5- 5. نفس المصدر ص 260.
«205»

قب (1)،[المناقب] لابن شهرآشوب عم، [إعلام الوری] مِنْ کِتَابِ نَوَادِرِ الحِکْمَةِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: دَخَلَ شُعَیْبٌ الْعَقَرْقُوفِیُّ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ مَعَهُ صُرَّةٌ فِیهَا دَنَانِیرُ فَوَضَعَهَا بَیْنَ یَدَیْهِ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَ زَکَاةٌ أَمْ صِلَةٌ فَسَکَتَ ثُمَّ قَالَ زَکَاةٌ وَ صِلَةٌ قَالَ فَلَا حَاجَةَ لَنَا فِی الزَّکَاةِ قَالَ فَقَبَضَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ قَبْضَةً فَدَفَعَهَا إِلَیْهِ فَلَمَّا خَرَجَ قَالَ أَبُو بَصِیرٍ قُلْتُ لَهُ کَمْ کَانَتِ الزَّکَاةُ مِنْ هَذِهِ قَالَ بِقَدْرِ مَا أَعْطَانِی وَ اللَّهِ لَمْ یَزِدْ حَبَّةً وَ لَمْ یَنْقُصْ حَبَّةً(2).

أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ فُضَیْلٍ عَنْ شِهَابِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کَیْفَ أَنْتَ إِذَا نَعَانِی إِلَیْکَ مُحَمَّدُ بْنُ سُلَیْمَانَ قَالَ فَلَا وَ اللَّهِ مَا عَرَفْتُ مُحَمَّدَ بْنَ سُلَیْمَانَ وَ لَا عَلِمْتُ مَنْ هُوَ قَالَ ثُمَّ کَثُرَ مَالِی وَ عَرَضْتُ تِجَارَتِی بِالْکُوفَةِ وَ الْبَصْرَةِ فَإِنِّی یَوْماً بِالْبَصْرَةِ عِنْدَ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ وَ هُوَ وَالِی الْبَصْرَةِ إِذْ أَلْقَی إِلَیَّ کِتَاباً وَ قَالَ لِی یَا شِهَابُ أَعْظَمَ اللَّهُ أَجْرَکَ وَ أَجْرَنَا فِی إِمَامِکَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ فَذَکَرْتُ الْکَلَامَ فَخَنَقَتْنِی الْعَبْرَةُ فَخَرَجْتُ فَأَتَیْتُ مَنْزِلِی وَ جَعَلْتُ أَبْکِی عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام (3).

«206»

کش، [رجال الکشی] مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ فَضْلٍ عَنْ شِهَابٍ: مِثْلَهُ (4)

وَ- عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعُودٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْوَشَّاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ شِهَابٍ: مِثْلَهُ (5).

«207»

عم، [إعلام الوری] مِنْ کِتَابِ نَوَادِرِ الحِکْمَةِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَائِذٍ الْأَحْمَسِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ وَ أَنَا أُرِیدُ أَنْ أَسْأَلَهُ عَنْ صَلَاةِ اللَّیْلِ وَ نَسِیتُ فَقُلْتُ السَّلَامُ

ص: 150


1- 1. المناقب ج 3 ص 354.
2- 2. إعلام الوری ص 269.
3- 3. المناقب ج 3 ص 349 و إعلام الوری 269.
4- 4. رجال الکشّیّ ص 260.
5- 5. نفس المصدر ص 260.

علیک یا بن رسول اللَّه فرمود صحیح است بخدا سوگند ما فرزند پیامبریم خویشاوند او نیستیم. هر کس نمازهای پنجگانه واجب را بخواند از چیز دیگری بازخواست نخواهد شد به همین فرمایش امام اکتفا کردم و چیزی نپرسیدم.

عروة بن موسی جعفی گفت: روزی در خدمت حضرت صادق بودیم و صحبت میکردیم فرمود الان چشم هشام بن عبد الملک در قبر ترکید. عرض کردیم هشام کی مرد؟ فرمود امروز سه روز است. بعد که خبر مرگش آمد حساب کردیم دیدیم همان تاریخی که امام فرمود هشام مرده است(1).

روایت208.

مناقب: از عروة مانند آن را روایت کرده است(2).

توضیح

الثالث خبر الیوم است .

روایت209.

رجال کشی: محمّد اصفهانی گفت در مکه با معروف بن خربوذ نشسته بودیم چند نفر از اهالی مدینه که سوار بر الاغ بوده و برای عمره احرام بسته بودند از جلو ما گذشتند معروف گفت خوب است بپرسید در مدینه اتفاقی نیافتاده سؤال کردیم.گفتند عبد اللَّه بن حسن از دنیا رفت، جواب آنها را برای معروف گفتیم. وقتی آنها گذشتند گروه دیگری از اهالی مدینه رد شدند باز معروف گفت از اینها هم بپرسید. سؤال کردیم گفتند: عبد اللَّه بن حسن بیهوش شده بود، خوب شد، جریان را بمعروف گفتم. گفت: من نمی فهمم اینها و آن دسته قبل چه میگویند. همان قدر میدانم که فرزند پاک ترین مردم حضرت صادق بمن فرمود که قبر عبد اللَّه بن حسن و خانواده اش کنار فرات خواهد بود. راوی گفت: منصور دوانیقی آنها را برد و در کنار فرات دفن شدند(3).

روایت210.

رجال کشی: ابو غیلان گفت: نزد فضل بن یسار رفتم به او گفتم: محمّد و ابراهیم دو پسر عبد اللَّه بن حسن قیام کرده اند. گفت: چیز مهمی نیست. چند مرتبه من حرف خود را تکرار نمودم او همین طور جواب داد.

گفتم: من چند مرتبه بتو این جریان را گفتم همان جواب اول را دادی که چیزی نیست. این سخن را از پیش خود میگویی. در جواب گفت:

ص: 151


1- . اعلام الوری: 268
2- . مناقب 3 : 353
3- . رجال کشی: 139

عَلَیْکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَقَالَ أَجَلْ وَ اللَّهِ إِنَّا وُلْدُهُ وَ مَا نَحْنُ بِذِی قَرَابَةٍ مَنْ أَتَی اللَّهَ بِالصَّلَوَاتِ الْخَمْسِ الْمَفْرُوضَاتِ لَمْ یُسْأَلْ عَمَّا سِوَی ذَلِکَ فَاکْتَفَیْتُ بِذَلِکَ.

عَلِیُّ بْنُ الْحَکَمِ عَنْ عُرْوَةَ بْنِ مُوسَی الْجُعْفِیِّ قَالَ: قَالَ لَنَا یَوْماً وَ نَحْنُ نَتَحَدَّثُ السَّاعَةَ انْفَقَأَتْ عَیْنُ هِشَامٍ فِی قَبْرِهِ قُلْنَا وَ مَتَی مَاتَ قَالَ الْیَوْمُ الثَّالِثُ قَالَ فَحَسِبْنَا مَوْتَهُ وَ سَأَلْنَا عَنْهُ فَکَانَ کَذَلِکَ (1).

«208»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عَنْ عُرْوَةَ: مِثْلَهُ (2)

بیان

الثالث خبر الیوم.

«209»

کش، [رجال الکشی] طَاهِرُ بْنُ عِیسَی عَنْ جَعْفَرٍ عَنِ الشُّجَاعِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ سَلَّامِ بْنِ بِشْرٍ الرُّمَّانِیِّ وَ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ التَّمِیمِیِّ عَنْ مُحَمَّدٍ الْأَصْفَهَانِیِّ قَالَ: کُنْتُ قَاعِداً مَعَ مَعْرُوفِ بْنِ خَرَّبُوذَ بِمَکَّةَ وَ نَحْنُ جَمَاعَةٌ فَمَرَّ بِنَا قَوْمٌ عَلَی حَمِیرٍ

مُعْتَمِرُونَ مِنْ أَهْلِ الْمَدِینَةِ فَقَالَ لَنَا مَعْرُوفٌ سَلُوهُمْ هَلْ کَانَ بِهَا خَبَرٌ فَسَأَلْنَاهُمْ فَقَالُوا مَاتَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْحَسَنِ فَأَخْبَرْنَاهُ بِمَا قَالُوا قَالَ فَلَمَّا جَازُوا مَرَّ بِنَا قَوْمٌ آخَرُونَ فَقَالَ لَنَا مَعْرُوفٌ فَسَلُوهُمْ هَلْ کَانَ بِهَا خَبَرٌ فَسَأَلْنَاهُمْ فَقَالُوا کَانَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْحَسَنِ أَصَابَتْهُ غَشْیَةٌ وَ قَدْ أَفَاقَ فَأَخْبَرْنَاهُ بِمَا قَالُوا فَقَالَ مَا أَدْرِی مَا یَقُولُ هَؤُلَاءِ وَ أُولَئِکَ أَخْبَرَنِی ابْنُ الْمُکَرَّمَةِ یَعْنِی أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّ قَبْرَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ عَلَی شَاطِئِ الْفُرَاتِ قَالَ فَحَمَلَهُمْ أَبُو الدَّوَانِیقِ فَقُبِرُوا عَلَی شَاطِئِ الْفُرَاتِ (3).

«210»

کش، [رجال الکشی] حَمْدَوَیْهِ وَ إِبْرَاهِیمُ عَنِ الْعُبَیْدِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ الْبَصْرِیِّ عَنْ أَبِی غَیْلَانَ قَالَ: أَتَیْتُ الْفُضَیْلَ بْنَ یَسَارٍ فَأَخْبَرْتُهُ أَنَّ مُحَمَّداً وَ إِبْرَاهِیمَ ابْنَیْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ قَدْ خرجنا [خَرَجَا] فَقَالَ لِی لَیْسَ أَمْرُهُمَا بِشَیْ ءٍ قَالَ فَصَنَعْتُ ذَلِکَ مِرَاراً کُلَّ ذَلِکَ یَرُدُّ عَلَیَّ مِثْلَ هَذَا الرَّدِّ قَالَ قُلْتُ رَحِمَکَ اللَّهُ قَدْ أَتَیْتُکَ غَیْرَ مَرَّةٍ أُخْبِرُکَ فَتَقُولُ لَیْسَ أَمْرُهُمَا بِشَیْ ءٍ أَ فَبِرَأْیِکَ تَقُولُ هَذَا قَالَ

ص: 151


1- 1. إعلام الوری ص 268.
2- 2. المناقب ج 3 ص 353.
3- 3. رجال الکشّیّ ص 139.

نه بخدا از امام صادق علیه السّلام شنیدم که میفرمود اگر قیام کنند کشته خواهند شد(1).

روایت211.

رجال کشی: بشر بن طرخان گفت وقتی حضرت صادق علیه السّلام آمد خدمت ایشان رفتم. پرسید کسب و کارت چیست؟ عرض کردم: مال فروشم. فرمود فروشنده چهارپایان؟ عرض کردم بله. من سر و وضع درستی نداشتم. فرمود: برای من یک قاطر شیری رنگ که زیر شکمش سفید باشد بخر. عرض کردم: آقا من تاکنون قاطری با این مشخصات ندیده ام. از خدمت امام مرخص شدم در بین راه غلامی را دیدم که سوار قاطری با همان مشخصات است. پرسیدم این قاطر فروشی است؟ مرا پیش آقای خود برد بالاخره از او خریدم. خدمت حضرت صادق علیه السّلام آوردم فرمود: من همین قاطر را میگفتم بعد برای من دعا کرده فرمود: خدا فرزندان تو را زیاد و ثروت تو را افزون کند. خداوند ببرکت دعای ایشان این ثروت را بمن داد و بیش از حد آرزو بمن فرزند داد(2).

توضیح

الأفضح: رنگ سفیدی که سفیدی آن کم است، یعنی رنگ شیری، الأعفاج جمع العفج است و منظور قسمتی است که غذا بعد از معده به آنجا منتقل می شود، قنیت با فتحه نون یعنی بدست آوردم و جمع کردم.

روایت212.

رجال کشی: داود رقی گفت: خدمت حضرت صادق رسیدم عرض کردم: آقا برای وضو چند مرتبه دست و صورت را باید شست؟ فرمود: آنچه خدا واجب نموده یکی است و پیامبر اکرم به خاطر ضعف مردم یکی دیگر اضافه نمود، هر کس سه مرتبه هر یک از اعضای وضو را بشوید وضویش درست نیست. من همان جا خدمت آقا بودم که داود زربی از در وارد شد و گوشه اطاق نشست از همین مسأله سؤال کرد که تعداد طهارت چقدر است؟ فرمود: باید سه مرتبه شست هر کس کمتر وضو بگیرد نمازش صحیح نیست، بدنم بلرزه افتاد و نزدیک بود شیطان بر من غلبه کند. حضرت صادق علیه السّلام چشم بمن انداخته دید که رنگم تغییر کرده فرمود: داود آرام باش. این کفر است یا گردن زدن. داود گفت. از خدمتش مرخص شدیم. داود زربی منزلش کنار باغ منصور دوانیقی بود بمنصور گفته بودند که داود زربی شیعه ای است که نزد جعفر بن محمّد رفت و آمد میکند. منصور گفت: من میتوانم وضو گرفتن او را ببینم اگر مثل جعفر بن محمّد وضو گرفت که بوضو گرفتن جعفر بن محمّد آشنا هستم برایم ثابت می شود و او را میکشم منصور از جایی که داود او را نمیدید متوجهش بود.

ص: 152


1- . رجال کشی: 140
2- . همان: 200

فَقَالَ لَا وَ اللَّهِ وَ لَکِنْ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ إِنْ خَرَجَا قُتِلَا(1).

«211»

کش، [رجال الکشی] حَمْدَوَیْهِ وَ إِبْرَاهِیمُ ابْنَا نُصَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ بِشْرِ بْنِ طَرْخَانَ قَالَ: لَمَّا قَدِمَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَتَیْتُهُ فَسَأَلَنِی عَنْ صِنَاعَتِی فَقُلْتُ نَخَّاسٌ فَقَالَ نَخَّاسُ الدَّوَابِّ فَقُلْتُ نَعَمْ وَ کُنْتُ رَثَّ الْحَالِ فَقَالَ اطْلُبْ لِی بَغْلَةً فَضْحَاءَ بَیْضَاءَ الْأَعْفَاجِ بَیْضَاءَ الْبَطْنِ فَقُلْتُ مَا رَأَیْتُ هَذِهِ الصِّفَةَ قَطُّ فَخَرَجْتُ مِنْ عِنْدِهِ فَلَقِیتُ غُلَاماً تَحْتَهُ بَغْلَةٌ بِهَذِهِ الصِّفَةِ فَسَأَلْتُهُ عَنْهَا فَدَلَّنِی عَلَی مَوْلَاهُ فَأَتَیْتُهُ فَلَمْ أَبْرَحْ حَتَّی اشْتَرَیْتُهَا ثُمَّ أَتَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ نَعَمْ هَذِهِ الصِّفَةُ طَلَبْتُ ثُمَّ دَعَا لِی فَقَالَ أَنْمَی اللَّهُ وُلْدَکَ وَ کَثَّرَ مَالَکَ فَرُزِقْتُ مِنْ ذَلِکَ بِبَرَکَةِ دُعَائِهِ وَ قَنَیْتُ مِنَ الْأَوْلَادِ مَا قَصُرَتْ عَنْهُ الْأُمْنِیَّةُ(2).

بیان

الأفضح الأبیض لا شدیدا و الأعفاج جمع العفج و هو ما یتنقل إلیه الطعام بعد المعدة و قنیت بفتح النون أی اکتسبت و جمعت.

«212»

کش، [رجال الکشی] حَمْدَوَیْهِ وَ إِبْرَاهِیمُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الرَّازِیُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ دَاوُدَ الرَّقِّیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ کَمْ عِدَّةُ الطَّهَارَةِ فَقَالَ مَا أَوْجَبَهُ اللَّهُ فَوَاحِدَةٌ وَ أَضَافَ إِلَیْهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَاحِدَةً لِضَعْفِ النَّاسِ وَ مَنْ وَضَّأَ ثَلَاثاً ثَلَاثاً فَلَا صَلَاةَ لَهُ أَنَا مَعَهُ فِی ذَا حَتَّی جَاءَ دَاوُدُ بْنُ زُرْبِیٍّ وَ أَخَذَ زَاوِیَةً مِنَ الْبَیْتِ فَسَأَلَهُ عَمَّا سَأَلْتُهُ فِی عِدَّةِ الطَّهَارَةِ فَقَالَ لَهُ ثَلَاثاً ثَلَاثاً مَنْ نَقَصَ عَنْهُ فَلَا صَلَاةَ لَهُ قَالَ فَارْتَعَدَتْ فَرَائِصِی وَ کَادَ أَنْ یَدْخُلَنِی الشَّیْطَانُ فَأَبْصَرَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِلَیَّ وَ قَدْ تَغَیَّرَ لَوْنِی فَقَالَ اسْکُنْ یَا دَاوُدُ هَذَا هُوَ الْکُفْرُ أَوْ ضَرْبُ الْأَعْنَاقِ قَالَ فَخَرَجْنَا مِنْ عِنْدِهِ وَ کَانَ ابْنُ زُرْبِیٍّ إِلَی جِوَارِ بُسْتَانِ أَبِی جَعْفَرٍ الْمَنْصُورِ وَ کَانَ قَدْ أُلْقِیَ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ أَمْرُ دَاوُدَ بْنِ زُرْبِیٍّ وَ أَنَّهُ رَافِضِیٌّ یَخْتَلِفُ إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ إِنِّی مُطَّلِعٌ عَلَی طَهَارَتِهِ فَإِنْ هُوَ تَوَضَّأَ وُضُوءَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ فَإِنِّی لَأَعْرِفُ طَهَارَتَهُ حَقَّقْتُ عَلَیْهِ الْقَوْلَ وَ قَتَلْتُهُ فَاطَّلَعَ وَ دَاوُدُ یَتَهَیَّأُ

ص: 152


1- 1. رجال الکشّیّ ص 140.
2- 2. رجال الکشّیّ ص 200.

موقع نماز که شد داود شروع کرد به وضو گرفتن، او همان طوری که امام فرموده بود هر یک از اعضای وضو را سه مرتبه شست. هنوز وضویش تمام نشده بود که منصور به دنبال او فرستاد وقتی پیش او رفت خیلی باو احترام گذاشت و گفت: درباره تو حرفهای بیهوده ای زدند ولی من آزمایش کردم دیدم تو آن طور نیستی زیرا دیدم مثل رافضی ها وضو نمی گیری مرا حلال کن و دستور داد باو صد هزار درهم بدهند. داود رقی گفت: من داود زربی را خدمت حضرت صادق دیدم عرض کرد: آقا جانم فدای شما خون ما را در دنیا خریدی امیدوارم ببرکت شما داخل بهشت شویم. امام فرمود: خداوند تو و همه برادران مؤمنت را وارد بهشت کند. بعد فرمود: جریان خود را برای داود رقی نقل کن تا دلش آرام گیرد. تمام جریان را نقل کرد. امام صادق فرمود: به همین جهت فتوی دادم که آن طور وضو بگیرد زیرا نزدیک بود بدست این دشمن کشته شود. سپس به داود بن زربی فرمود: حالا بیش از دو بار اعضای وضو را شستشو مده که اگر اضافه تر بشوری نمازت درست نیست(1).

روایت213.

رجال کشی: گفته شد که مسلم غلام جعفر بن محمد، سندی است، جعفر به او گفت امیدوارم چنین باشم که اسمم با مسمی باشد در حالی که او قرآن را در خواب آموخته است. پس صبح کرد در حالی که قرآن را حفظ شده بود.

از امام رضا ع مانند آن روایت شده است(2).

روایت214.

رجال کشی: عمار سجستانی گفت: ابو بجیر عبد الله بن نجاشی را از سجستان به جانب مکه همراهی کردم، او با زیدیه هم عقیده بود. به همراه او نزد امام صادق ع رفتم. امام فرمود: ابو بجیر به من بگو وقتی آب ناودان بر روی تو ریخت و تو جلیقه­ای

ص: 153


1- . رجال کشی: 200
2- . همان: 217

لِلصَّلَاةِ مِنْ حَیْثُ لَا یَرَاهُ فَأَسْبَغَ دَاوُدُ بْنُ زُرْبِیٍّ الْوُضُوءَ ثَلَاثاً ثَلَاثاً کَمَا أَمَرَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَمَا تَمَّ وُضُوؤُهُ حَتَّی بَعَثَ إِلَیْهِ أَبُو جَعْفَرٍ الْمَنْصُورُ فَدَعَاهُ قَالَ فَقَالَ دَاوُدُ فَلَمَّا أَنْ دَخَلْتُ عَلَیْهِ رَحَّبَ فَقَالَ یَا دَاوُدُ قِیلَ فِیکَ شَیْ ءٌ بَاطِلٌ وَ مَا أَنْتَ کَذَلِکَ قَالَ اطَّلَعْتُ عَلَی طَهَارَتِکَ وَ لَیْسَ طَهَارَتُکَ طَهَارَةَ الرَّافِضَةِ فَاجْعَلْنِی فِی حِلٍّ وَ أَمَرَ لَهُ بِمِائَةِ أَلْفِ دِرْهَمٍ قَالَ فَقَالَ دَاوُدُ الرَّقِّیُّ لَقِیتُ أَنَا دَاوُدَ بْنَ زُرْبِیٍّ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لَهُ دَاوُدُ بْنُ زُرْبِیٍّ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ حَقَنْتَ دِمَاءَنَا فِی دَارِ الدُّنْیَا وَ نَرْجُو أَنْ نَدْخُلَ بِیُمْنِکَ وَ بَرَکَتِکَ الْجَنَّةَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَعَلَ اللَّهُ ذَلِکَ بِکَ وَ بِإِخْوَانِکَ مِنْ جَمِیعِ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لِدَاوُدَ بْنِ زُرْبِیٍّ حَدِّثْ دَاوُدَ الرَّقِّیَّ بِمَا مَرَّ عَلَیْکَ حَتَّی تَسْکُنَ رَوْعَتُهُ فَقَالَ فَحَدَّثَهُ بِالْأَمْرِ کُلِّهِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لِهَذَا أَفْتَیْتُهُ لِأَنَّهُ کَانَ أَشْرَفَ عَلَی الْقَتْلِ مِنْ یَدِ هَذَا الْعَدُوِّ ثُمَّ قَالَ یَا دَاوُدَ بْنَ زُرْبِیٍّ تَوَضَّأْ مَثْنَی مَثْنَی وَ لَا تَزِدَنَّ عَلَیْهِ فَإِنَّکَ إِنْ زِدْتَ عَلَیْهِ فَلَا صَلَاةَ لَکَ (1).

«213»

کش، [رجال الکشی] مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ هِلَالٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ: ذُکِرَ أَنَّ مسلم [مُسْلِماً] مَوْلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ سِنْدِیٌّ وَ أَنَّ جَعْفَراً قَالَ لَهُ أَرْجُو أَنْ أَکُونَ قَدْ وَافَقْتُ الِاسْمَ وَ أَنَّهُ عُلِّمَ الْقُرْآنَ فِی النَّوْمِ فَأَصْبَحَ وَ قَدْ عَلِمَهُ.

مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنِ الرِّضَا علیه السلام: مِثْلَهُ (2).

«214»

کش، [رجال الکشی] مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ خُرَّزَادَ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ عَنْ عَمَّارٍ السِّجِسْتَانِیِّ قَالَ: زَامَلْتُ أَبَا بُجَیْرٍ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ النَّجَاشِیِّ مِنْ سِجِسْتَانَ إِلَی مَکَّةَ وَ کَانَ یَرَی رَأْیَ الزَّیْدِیَّةِ فَدَخَلْتُ مَعَهُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا بُجَیْرٍ أَخْبِرْنِی حِینَ أَصَابَکَ الْمِیزَابُ وَ عَلَیْکَ المصدرة [الصُّدْرَةُ]

ص: 153


1- 1. رجال الکشّیّ ص 200.
2- 2. رجال الکشّیّ ص 217.

از خز بر دوش داشتی و وارد نهر شدی بعد بیرون آمدی، بچه ها به دنبال تو آمده و بر سرت فریاد می زدند و مسخره می کردند، چه باعث شد بر این رفتار آن ها صبر کنی؟ عمار گفت: ابو بجیر متوجه من شد و گفت: این جریان چه اهمیتی داشت که آن را برای امام صادق ع تعریف کردی؟ گفتم: به خدا قسم من نه برای ایشان تعریف کردم و نه برای کسی دیگر، او خود این جاست و سخن مرا می شنود. امام صادق ع فرمود: چیزی به من نگفته است ابو بجیر. وقتی از نزد امام آمدیم ابو بجیر به من گفت: عمار گواهی می دهم که امام صادق ع عالم خاندان محمد است و آنچه به آن اعتقاد داشتم باطل بوده و ایشان صاحب امر است(1).

می گویم این حدیث در باب المرتد به طور کامل آمده است .

بیان

فیروزآبادی(2) گفت: التعیط یعنی سر و صدا و فریاد و عیط با کسره سر و صدای جوانان سبک.

روایت215.

رجال کشی: شهاب بن عبد اللَّه گفت: حضرت صادق فرمود: شهاب کشتار در قریش زیاد خواهد شد بطوری که بعضی از آنها را دعوت بخلافت می کنند و قبول نمیکنند. سپس فرمود شهاب خیال نکنی که منظورم این پسر عموهایم هستند (اولاد امام حسن). شهاب گفت: گواهی میدهم که منظورش همانها بود(3).

توضیح

بنی عمی یعنی فرزندان حسن یا فرزندان عباس و مورد اول بارز تر است.

روایت216.

رجال نجاشی: مینویسد حضرت صادق علیه السّلام در سال صد و چهل و پنج بسماعة بن مهران گفت: اگر برگردی به شهر خود دیگر پیش ما نخواهی آمد. سماعة در همان جا ماند و در همان سال از دنیا رفت(4).

روایت217.

کافی: مفضل بن مزید گفت: در زمان عبد اللَّه بن علی بحضرت صادق علیه السّلام گفتم اینها (بنی عباس) بین خودشان دچار اختلاف شدند. فرمود: این حرفها را رها کن از همان محلی که روی کار آمدند (ابو مسلم خراسانی که از طرف خراسان آمد) از همان ناحیه نیز (هلاکوخان می آید) و دودمان آنها را بر می اندازد(5)

ص: 154


1- . رجال کشی: 219 و حدیث در آن به تفصیل آمده است.
2- . قاموس 2 : 375
3- . رجال کشی: 261
4- . همان: 138
5- . کافی 8 : 212

مِنْ فِرَاءٍ فَدَخَلْتَ النَّهَرَ فَخَرَجْتَ وَ تَبِعَکَ الصِّبْیَانُ یُعَیِّطُونَ أَیُّ شَیْ ءٍ صَبَّرَکَ عَلَی هَذَا قَالَ عَمَّارٌ فَالْتَفَتَ إِلَیَّ أَبُو بُجَیْرٍ وَ قَالَ لِی أَیُّ شَیْ ءٍ کَانَ هَذَا مِنَ الْحَدِیثِ حَتَّی تُحَدِّثَهُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ فَقُلْتُ لَا وَ اللَّهِ مَا ذَکَرْتُ لَهُ وَ لَا لِغَیْرِهِ وَ هَذَا هُوَ یَسْمَعُ کَلَامِی فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِاللَّهِ علیه السلام لَمْ یُخْبِرْنِی بِشَیْ ءٍ یَا أَبَا بُجَیْرٍ فَلَمَّا خَرَجْنَا مِنْ عِنْدِهِ قَالَ لِی أَبُو بُجَیْرٍ یَا عَمَّارُ أَشْهَدُ أَنَّ هَذَا عَالِمُ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنَّ الَّذِی کُنْتَ عَلَیْهِ بَاطِلٌ وَ أَنَّ هَذَا صَاحِبُ الْأَمْرِ(1).

أقول: تمامه فی باب حد المرتد.

بیان

قال الفیروزآبادی (2)

التعیط الجلبة و الصیاح و عیط بالکسر مبنیة صوت الفتیان النزقین.

«215»

کش، [رجال الکشی] مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ شِهَابِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: یَا شِهَابُ یَکْثُرُ الْقَتْلُ فِی أَهْلِ بَیْتٍ مِنْ قُرَیْشٍ حَتَّی یُدْعَی الرَّجُلُ مِنْهُمْ إِلَی الْخِلَافَةِ فَیَأْبَاهَا ثُمَّ قَالَ یَا شِهَابُ وَ لَا تَقُلْ إِنِّی عَنَیْتُ بَنِی عَمِّی هَؤُلَاءِ فَقَالَ شِهَابٌ أَشْهَدُ أَنَّهُ عَنَاهُمْ (3).

بیان

بنی عمی أی بنی الحسن أو بنی العباس و الأول أظهر.

«216»

جش، [الفهرست] للنجاشی ذَکَرَ أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَیْنِ أَنَّهُ وُجِدَ فِی بَعْضِ الْکُتُبِ:- أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ لِسَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ- سَنَةَ خَمْسٍ وَ أَرْبَعِینَ وَ مِائَةٍ إِنْ رَجَعْتَ لَمْ تَرْجِعْ إِلَیْنَا فَأَقَامَ عِنْدَهُ فَمَاتَ فِی تِلْکَ السَّنَةِ(4).

«217»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ مَزْیَدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَیَّامَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِیٍّ قَدِ اخْتَلَفَ هَؤُلَاءِ فِیمَا بَیْنَهُمْ فَقَالَ دَعْ ذَا عَنْکَ إِنَّمَا یَجِی ءُ فَسَادُ أَمْرِهِمْ مِنْ حَیْثُ بَدَا صَلَاحُهُمْ (5).

ص: 154


1- 1. رجال الکشّیّ ص 219 و الحدیث فیه بتفصیل.
2- 2. القاموس ج 2 ص 375.
3- 3. رجال الکشّیّ ص 261.
4- 4. رجال النجاشیّ ص 138.
5- 5. الکافی ج 8 ص 212.

بیان

أی کما أن أبا مسلم أتی من قبل خراسان و أصلح أمرهم کذلک هلاکو یجی ء من تلک الناحیة و یفسد أمرهم.

روایت218.

کافی: اسماعیل بن عبد اللَّه قریشی گفت: مردی خدمت حضرت صادق آمد و عرض کرد: یا ابن رسول اللَّه در خواب دیدم گویا خارج از کوفه در محلی که آن را می شناختم هستم و یک شبح از چوب یا یک آدم چوبی روی اسب چوبی نشسته و شمشیرش میدرخشد من در خواب از دیدن او دچار ترس و لرز شدم. امام علیه السّلام فرمود: تو مردی هستی که میخواهی کسی را در امور زندگی فریب دهی. از خدایی که تو را آفریده و بعد تو را میمیراند بترس. آن مرد گفت: واقعا خداوند به شما علم و دانش داده و شما از سرچشمه حقیقی علم بهره می گیرید. یا بن رسول الله من جریان تعبیری را که فرمودید به شما می گویم: یکی از همسایگانم پیش من آمد و باغ خود را برای فروش بمن نشان داشت. من تصمیم گرفتم که آن باغ را با قیمت خیلی کم بخرم چون کس دیگری خریدار آن نبود. امام علیه السّلام فرمود: همسایه تو دوست ما است و از دشمن ما بیزاری میجوید عرض کردم: آری. اگر ناصبی و دشمن شما بود صحیح بود من او را فریب دهم؟ فرمود: امانت را از هر کسی که گرفته ای، و او امید خیرخواهی از تو دارد به او بازگردان حتی اگر قاتل حسین ع باشد(1).

توضیح

الوکس یعنی نقص و کمی، و وکس فلان علی مجهول یعنی زیان دید.

برسی در مشارق الانوار: از محمّد بن سنان نقل کرده که مردی از خراسان خدمت حضرت صادق رسید چند کیسه مهر شده که روی هر کدام اسم صاحبش نوشته شده بود آورده بود. امام صادق علیه السّلام نام صاحبان کیسه ها را یکایک میبرد و میفرمود: کیسه فلانی را بده که در آن فلان مبلغ پول است. سپس فرمود: کیسه پول آن زنی که از مزد نخ ریسی پولی تهیه کرده بود کجا است بده ما آن را پذیرفتیم. بعد فرمود: آن کیسه آبی رنگ که هزار درهم داشت کجاست؟ آن کیسه را در بین راه گم کرده بود و وقتی امام نام آن را برد خجالت کشید. عرض کرد آقا من آن کیسه را بین راه گم کردم. فرمود: اگر ببینی می شناسی؟ عرض کرد بله. فرمود: غلام آن کیسه آبی رنگ را بیاور. همین که دید آن را شناخت. فرمود: ما به آنچه در آن بود احتیاج پیدا کردیم به همین خاطر قبل از اینکه تو بیایی آن را برداشتیم. گفت: آقا تقاضا دارم رسید پولهایی را که تقدیم کردم بدهید تا برای صاحبانش

ص: 155


1- . کافی 7 : 293
بیان

أی کما أن أبا مسلم أتی من قبل خراسان و أصلح أمرهم کذلک هلاکو یجی ء من تلک الناحیة و یفسد أمرهم.

«218»

کا، [الکافی] إِسْمَاعِیلُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْقُرَشِیُّ قَالَ: أَتَی إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام رَجُلٌ فَقَالَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ رَأَیْتُ فِی مَنَامِی کَأَنِّی خَارِجٌ مِنْ مَدِینَةِ الْکُوفَةِ فِی مَوْضِعٍ أَعْرِفُهُ وَ کَانَ شَبَحاً مِنْ خَشَبٍ أَوْ رَجُلًا مَنْحُوتاً مِنْ خَشَبٍ عَلَی فَرَسٍ مِنْ خَشَبٍ یُلَوِّحُ بِسَیْفِهِ وَ أَنَا أُشَاهِدُهُ فَزِعاً مَرْعُوباً فَقَالَ لَهُ علیه السلام أَنْتَ رَجُلٌ تُرِیدُ اغْتِیَالَ رَجُلٍ فِی مَعِیشَتِهِ فَاتَّقِ اللَّهَ الَّذِی خَلَقَکَ ثُمَّ یُمِیتُکَ فَقَالَ الرَّجُلُ أَشْهَدُ أَنَّکَ قَدْ أُوتِیتَ عِلْماً وَ اسْتَنْبَطْتَهُ مِنْ مَعْدِنِهِ أُخْبِرُکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ عَمَّا قَدْ فَسَّرْتَ لِی إِنَّ رَجُلًا مِنْ جِیرَانِی جَاءَنِی وَ عَرَضَ عَلَیَّ ضَیْعَتَهُ فَهَمَمْتُ أَنْ أَمْلِکَهَا بِوَکْسٍ کَثِیرٍ لِمَا عَرَفْتُ أَنَّهُ لَیْسَ لَهَا طَالِبٌ غَیْرِی فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ صَاحِبُکَ یَتَوَالانَا وَ یَبْرَأُ مِنْ

عَدُوِّنَا فَقَالَ نَعَمْ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ لَوْ کَانَ نَاصِبِیّاً حَلَّ لِیَ اغْتِیَالُهُ فَقَالَ أَدِّ الْأَمَانَةَ لِمَنِ ائْتَمَنَکَ وَ أَرَادَ مِنْکَ النَّصِیحَةَ وَ لَوْ إِلَی قَاتِلِ الْحُسَیْنِ علیه السلام (1).

بیان

الوکس النقص و وکس فلان علی المجهول أی خسر.

أَقُولُ رَوَی الْبُرْسِیُّ فِی مَشَارِقِ الْأَنْوَارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ: أَنَّ رَجُلًا قَدِمَ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مِنْ خُرَاسَانَ وَ مَعَهُ صُرَرٌ مِنَ الصَّدَقَاتِ مَعْدُودَةٌ مَخْتُومَةٌ وَ عَلَیْهَا أَسْمَاءُ أَصْحَابِهَا مَکْتُوبَةٌ فَلَمَّا دَخَلَ الرَّجُلُ جَعَلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یُسَمِّی أَصْحَابَ الصُّرَرِ وَ یَقُولُ أَخْرِجْ صُرَّةَ فُلَانٍ فَإِنَّ فِیهَا کَذَا وَ کَذَا ثُمَّ قَالَ أَیْنَ صُرَّةُ الْمَرْأَةِ الَّتِی بَعَثَتْهَا مِنْ غَزْلِ یَدِهَا أَخْرِجْهَا فَقَدْ قَبِلْنَاهَا ثُمَّ قَالَ لِلرَّجُلِ أَیْنَ الْکِیسُ الْأَزْرَقُ فِیهِ أَلْفُ دِرْهَمٍ وَ کَانَ الرَّجُلُ قَدْ فَقَدَهُ فِی بَعْضِ طَرِیقِهِ فَلَمَّا ذَکَرُهُ الْإِمَامُ علیه السلام اسْتَحْیَا الرَّجُلُ وَ قَالَ یَا مَوْلَایَ فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ قَدْ فَقَدْتُهُ فَقَالَ لَهُ الْإِمَامُ علیه السلام تَعْرِفُهُ إِذَا رَأَیْتَهُ فَقَالَ نَعَمْ فَقَالَ یَا غُلَامُ أَخْرِجِ الْکِیسَ الْأَزْرَقَ فَأَخْرَجَهُ فَلَمَّا رَآهُ الرَّجُلُ عَرَفَهُ فَقَالَ لَهُ الْإِمَامُ إِنَّا احْتَجْنَا إِلَی مَا فِیهِ فَأَحْضَرْنَاهُ قَبْلَ وُصُولِکَ إِلَیْنَا فَقَالَ الرَّجُلُ یَا مَوْلَایَ إِنِّی أَلْتَمِسُ الْجَوَابَ بِوُصُولِ مَا حَمَلْتُهُ إِلَی

ص: 155


1- 1. نفس المصدر ج 7 ص 293.

فرمود: وقتی تو در بین راه بودی جواب را نوشتیم(1).

روایت شده که روزی منصور دوانیقی حضرت صادق را خواست با ایشان سوار شد و بخارج شهر رفتند. روی یک بلندی با هم نشستند مردی آمد و خواست از منصور تقاضای کمک بکند ولی منصرف شد و از حضرت صادق درخواست نمود. امام علیه السّلام از همان ریگها سه مرتبه دست خود را پر نموده باو دادند و فرمودند بگیر ولی ارزان نفروش. یکی از مأمورین منصور گفت: از پادشاه درخواست نکردی آن وقت از مرد فقیری که چیزی ندارد درخواست کردی. آن مرد در حالی که بواسطه ریگهایی که باو داده بودند از خجالت عرق کرده بود گفت من از کسی تقاضا کردم که مطمئن هستم کریم و بخشنده است. ریگها را بخانه آورد زنش پرسید اینها را که داد؟ گفت امام صادق. پرسید چه فرمود؟ گفت: فرمود ارزان نفروش. گفت: او مردی راستگو است مقدار کمی از این ریگها را ببر پیش افراد خبره و مطلع، من از این ریگ ها بوی ثروت و بی نیازی استشمام میکنم. مختصری از آنها را پیش یک نفر یهودی برد، ریگ ها را از او به ده هزار درهم خرید و گفت بقیه را هم به همین قیمت از تو میخرم(2).

روایت220.

الخرائج و الجرائح: هارون بن رئاب گفت من برادری جارودی (3) داشتم خدمت حضرت صادق رسیدم امام پرسید برادرت چطور است؟ گفتم قاضی و همسایه ها از کارهای او راضی هستند اما معتقد بامامت شما نیست. فرمود: چه چیز او را از اعتقاد بامامت ما باز می دارد؟ گفتم گمان می کند که پرهیزگاری کرده است فرمود: پرهیزگاری او در شب نهر بلخ کجا بود؟ گفت: نزد برادرم رفتم گفتم

ص: 156


1- . مشارق الأنوار: 110
2- . همان: 112
3- . گروهی بودند که از زندی ها به شمار می رفتند و پیرو فردی در خراسان به نام ابو الجارود بودند.

حَضْرَتِکَ فَقَالَ لَهُ إِنَّ الْجَوَابَ کَتَبْنَاهُ وَ أَنْتَ فِی الطَّرِیقِ (1).

قَالَ وَ رُوِیَ: أَنَّ الْمَنْصُورَ یَوْماً دَعَاهُ فَرَکِبَ مَعَهُ إِلَی بَعْضِ النَّوَاحِی فَجَلَسَ الْمَنْصُورُ عَلَی تَلٍّ هُنَاکَ وَ إِلَی جَانِبِهِ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَجَاءَ رَجُلٌ وَ هَمَّ أَنْ یَسْأَلَ الْمَنْصُورَ ثُمَّ أَعْرَضَ عَنْهُ وَ سَأَلَ الصَّادِقَ علیه السلام فَحَثَی لَهُ مِنْ رَمْلٍ هُنَاکَ مِلْ ءَ یَدِهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ قَالَ لَهُ اذْهَبْ وَ أَغْلِ فَقَالَ لَهُ بَعْضُ حَاشِیَةِ الْمَنْصُورِ أَعْرَضْتَ عَنِ الْمَلِکِ وَ سَأَلْتَ فَقِیراً لَا یَمْلِکُ شَیْئاً فَقَالَ الرَّجُلُ وَ قَدْ عَرَقَ وَجْهُهُ خَجَلًا مِمَّا أَعْطَاهُ إِنِّی سَأَلْتُ مَنْ أَنَا وَاثِقٌ بِعَطَائِهِ ثُمَّ جَاءَ بِالتُّرَابِ إِلَی بَیْتِهِ فَقَالَتْ لَهُ زَوْجَتُهُ مَنْ أَعْطَاکَ هَذَا فَقَالَ جَعْفَرٌ فَقَالَتْ وَ مَا قَالَ لَکَ قَالَ قَالَ لِی أَغْلِ فَقَالَتْ إِنَّهُ صَادِقٌ فَاذْهَبْ بِقَلِیلٍ مِنْهُ إِلَی أَهْلِ الْمَعْرِفَةِ وَ إِنِّی أَشَمُّ فِیهِ رَائِحَةَ الْغِنَی فَأَخَذَ الرَّجُلُ مِنْهُ جُزْءاً وَ مَرَّ بِهِ إِلَی بَعْضِ الْیَهُودِ فَأَعْطَاهُ فِیمَا حَمَلَ مِنْهُ إِلَیْهِ عَشَرَةَ آلَافِ دِرْهَمٍ وَ قَالَ لَهُ ائْتِنِی بِبَاقِیهِ عَلَی هَذِهِ الْقِیمَةِ(2).

«220»

یج، [الخرائج و الجرائح] هَارُونُ بْنُ رِئَابٍ قَالَ: کَانَ لِی أَخٌ جَارُودِیٌ (3)

فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لِی مَا فَعَلَ أَخُوکَ الْجَارُودِیُّ قُلْتُ صَالِحٌ هُوَ مَرْضِیٌّ عِنْدَ الْقَاضِی وَ الْجِیرَانِ فِی الْحَالاتِ غَیْرَ أَنَّهُ لَا یُقِرُّ بِوَلَایَتِکُمْ فَقَالَ مَا یَمْنَعُهُ مِنْ ذَلِکَ قُلْتُ یَزْعُمُ أَنَّهُ یَتَوَرَّعُ قَالَ فَأَیْنَ کَانَ وَرَعُهُ لَیْلَةَ نَهَرِ بَلْخَ فَقَدِمْتُ عَلَی أَخِی فَقُلْتُ لَهُ

ص: 156


1- 1. مشارق الأنوار ص 110.
2- 2. نفس المصدر ص 112.
3- 3. الجارودیة: اتباع أبی الجارود زیاد بن المنذر الهمدانیّ الاعمی، و قد لعنه الصادق علیه السلام و ذکر ابن الندیم فی الفهرست عن الإمام الصّادق« ع» أنه لعنه و قال: انه أعمی القلب أعمی البصر، و وردت فی ذمه روایات لاحظ رجال الکشّیّ ص 150 و مختصر مقالة الجارودیة أنهم قالوا بتفضیل علی« ع» ثم ساقوا الإمامة بعده فی الحسن« ع» ثم فی الحسین« ع» ثم هی شوری بین أولادهما فمن خرج منهم مستحقا للإمامة فهو الامام، و هم و البتریة الفرقتان اللتان ینتحلان أمر زید بن علیّ بن الحسین، و أمر زید بن الحسن و منهما تشعبت صنوف الزیدیة.

مادرت به عزایت بنشیند! نزد امام صادق ع رفتم، در مورد تو از من پرسید بایشان عرض کردم قاضی و همسایه ها از کارهای او راضی هستند اما معتقد بامامت شما نیست. فرمود: چه چیز او را از اعتقاد بامامت ما باز می دارد؟ گفتم گمان می کند که پرهیزگاری کرده است. بمن فرمود: پرهیزگاری او در شب نهر بلخ کجا بود؟ گفت: امام صادق ع تو را از این موضوع آگاه کرد؟ گفتم: بله، گفت: گواهی می دهم که او حجت پروردگار جهانیان است. گفتم: جریان خود را برایم بگو. گفت من از ما وراء النهر خارج شدم بجانب بلخ میرفتم مردی با من همسفر بود که به همراه خود کنیزی زیبا داشت. همسفر من صاحب آن کنیز گفت یا تو اینجا نگهبان وسایل ما باش تا من بروم چیزی تهیه کنم و وسایلی برای روشن کردن آتش بیاورم و یا من هستم تو برو، گفتم من هستم تو برو. وقتی آن مرد رفت نزد آن کنیز رفتم و با او در آمیختم به خدا قسم نه من و نه آن کنیز این قضیه را فاش نکردیم و هیچ کس جز خدا از آن آگاه نبود. سال بعد بمکه رفتیم او را خدمت امام بردم، او هنوز از نزد امام نرفته بود که به امامت ایشان اعتقاد پیدا کرد.

روایت221.

کافی: یونس بن یعقوب گفت: نزد امام صادق ع بودم که مردی شامی نزد ایشان آمد، او با یاران امام ع مناظره می کرد تا اینکه بحث آن ها به هشام بن حکم رسید. مرد شامی گفت: هشام چه کسی برای تدبیر امور خلق شایسته تر است پروردگار و یا خود مردم؟ هشام گفت: پروردگار آن ها برای تدبیر امورشان از خود آن ها شایسته تر است. مرد شامی گفت: آیا کسی هست که آن ها را متحد کرده، از انحراف باز دارد و آن ها را از حق و باطلشان باخبر کند؟ هشام گفت: امام صادق ع کسی است که مسافران نزد او می آیند و او با میراثی از پدر و جد خود به ارث برده ما را از اخبار آسمان آگاه می کند. مرد شامی گفت: من چه طور می توانم به این امر یقین پیدا کنم؟ هشام گفت: از آنچه برایت رخ داده از ایشان سؤال کن. مرد شامی گفت: بهانه مرا از بین بردی من باید سؤال کنم!؟ امام صادق ع فرمود: ای مرد شامی من تو را از چگونگی سفرت و راهی که پیمودی با خبر می کنم، سفرت چنین و چنین بوده است. شامی در حالی که می گفت برای خدا اسلام آوردم رو به امام کرد. امام فرمود: بلکه هم اکنون به خدا ایمان آوردی، اسلام قبل از ایمان است، اسلام را اشخاص با ازدواج و تولید نسل به ارث می برند ولی ایمان موجب می شود که به سوی خدا بازگردانده شوند. شامی گفت: راست می گویید من اکنون گواهی می دهم که خدایی جز خدای یکتا وجود ندارد و محمد فرستاده خداست و شما جانشین امامان هستید(1).

روایت222.

مناقب(2) و احتجاج: مانند آن را از یونس روایت کرده اند(3) .

ص: 157


1- . کافی 1 : 171
2- . مناقب 3 : 368
3- . احتجاج: 198

ثَکِلَتْکَ أُمُّکَ دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ سَأَلَنِی عَنْکَ وَ أَخْبَرْتُهُ أَنَّهُ مَرْضِیٌّ عِنْدَ الْجِیرَانِ فِی الْحَالاتِ کُلِّهَا غَیْرَ أَنَّهُ لَا یُقِرُّ بِوَلَایَتِکُمْ فَقَالَ مَا یَمْنَعُهُ ذَلِکَ قُلْتُ یَزْعُمُ أَنَّهُ یَتَوَرَّعُ قَالَ فَأَیْنَ کَانَ وَرَعُهُ لَیْلَةَ نَهَرِ بَلْخَ فَقَالَ أَخْبَرَکَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ بِهَذَا قُلْتُ نَعَمْ قَالَ أَشْهَدُ أَنَّهُ حُجَّةُ رَبِّ الْعَالَمِینَ قُلْتُ أَخْبِرْنِی عَنْ قِصَّتِکَ قَالَ أَقْبَلْتُ مِنْ وَرَاءِ نَهَرِ بَلْخَ فَصَحِبَنِی رَجُلٌ مَعَهُ وَصِیفَةٌ فَارِهَةٌ فَقَالَ إِمَّا أَنْ تَقْتَبِسَ لَنَا نَاراً فَأَحْفَظَ عَلَیْکَ وَ إِمَّا أَنْ أَقْتَبِسَ نَاراً فَتَحْفَظَ عَلَیَّ قُلْتُ اذْهَبْ وَ اقْتَبِسْ وَ أَحْفَظُ عَلَیْکَ فَلَمَّا ذَهَبَ قُمْتُ إِلَی الْوَصِیفَةِ وَ کَانَ مِنِّی إِلَیْهَا مَا کَانَ وَ اللَّهِ مَا أَفْشَتْ وَ لَا أَفْشَیْتُ لِأَحَدٍ وَ لَمْ یَعْلَمْ إِلَّا اللَّهُ فَخَرَجْتُ مِنَ السَّنَةِ الثَّانِیَةِ وَ هُوَ مَعِی فَأَدْخَلْتُهُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَمَا خَرَجَ مِنْ عِنْدِهِ حَتَّی قَالَ بِإِمَامَتِهِ.

«221»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَوَرَدَ عَلَیْهِ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ فَنَاظَرَ أَصْحَابَهُ علیه السلام حَتَّی انْتَهَی إِلَی هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ فَقَالَ الشَّامِیُّ یَا هَذَا مَنْ أَنْظَرُ لِلْخَلْقِ أَ رَبُّهُمْ أَوْ أَنْفُسُهُمْ فَقَالَ هِشَامٌ رَبُّهُمْ أَنْظَرُ لَهُمْ مِنْهُمْ لِأَنْفُسِهِمْ قَالَ الشَّامِیُّ فَهَلْ أَقَامَ لَهُمْ مَنْ یَجْمَعُ لَهُمْ کَلِمَتَهُمْ وَ یُقِیمُ أَوَدَهُمْ وَ یُخْبِرُهُمْ بِحَقِّهِمْ مِنْ بَاطِلِهِمْ فَقَالَ هِشَامٌ هَذَا الْقَاعِدُ الَّذِی تُشَدُّ إِلَیْهِ الرِّحَالُ وَ یُخْبِرُنَا بِأَخْبَارِ السَّمَاءِ وِرَاثَةً عَنْ أَبٍ عَنْ جَدٍّ قَالَ الشَّامِیُّ فَکَیْفَ لِی أَنْ أَعْلَمَ ذَلِکَ قَالَ هِشَامٌ سَلْهُ عَمَّا بَدَا لَکَ قَالَ الشَّامِیُّ قَطَعْتَ عُذْرِی فَعَلَیَّ السُّؤَالُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا شَامِیُّ أُخْبِرُکَ کَیْفَ کَانَ سَفَرُکَ وَ کَیْفَ کَانَ طَرِیقُکَ وَ کَانَ کَذَا وَ کَانَ کَذَا فَأَقْبَلَ الشَّامِیُّ یَقُولُ صَدَقْتَ أَسْلَمْتُ لِلَّهِ السَّاعَةَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بَلْ آمَنْتَ بِاللَّهِ السَّاعَةَ إِنَّ الْإِسْلَامَ قَبْلَ الْإِیمَانِ وَ عَلَیْهِ یَتَوَارَثُونَ وَ یَتَنَاکَحُونَ وَ الْإِیمَانُ عَلَیْهِ یُثَابُونَ فَقَالَ الشَّامِیُّ صَدَقْتَ فَأَنَا السَّاعَةَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ أَنَّکَ وَصِیُّ الْأَوْصِیَاءِ(1).

«222»

قب (2)،[المناقب] لابن شهرآشوب ج، [الإحتجاج] عَنْ یُونُسَ: مِثْلَهُ (3)

ص: 157


1- 1. الکافی ج 1 ص 171.
2- 2. المناقب ج 3 ص 368.
3- 3. الاحتجاج ص 198.

می گویم این خبر طولانی است و ما هر جا نیاز بود آن را می آوریم.

روایت223.

کافی: مسمع کردین گفت: من در شبانه روز یک مرتبه بیشتر غذا نمیخورم. وقتی خدمت حضرت صادق میرسیدم که سفره غذا جمع شده بود تا شاید غذا نخورم ولی وقتی وارد می شدم دستور میداد سفره بیندازند غذا میخوردم ولی مرا اذیت نمی کرد، اما اگر جای دیگر غذا میخوردم ناراحت میشدم و از نفخ شب خوابم نمیبرد.

این جریان را به ایشان عرض کردم که هر وقت در خدمت شما غذا میخورم مرا ناراحت نمیکند. فرمود: تو غذای خانواده ای صالح را میخوری که ملائکه روی فرشهایشان به آنها دست میدهند و مصافحه میکنند. عرض کردم: آقا ملائکه برای شما آشکار می شوند؟ دست بر روی یکی از بچه های خود گذاشته فرمود آنها بفرزندان ما از خودمان مهربان ترند(1).

روایت224.

کافی: ابراهیم بن اسماعیل از مردی نقل کرده که بر در خانه امام صادق ع بودیم که گروهی شبیه هندی ها خارج شدند، لباس ها و شلوار هایی پوشیده بودند. از امام در مورد آن ها پرسیدیم فرمود: این ها برادران شما از میان جنیان بودند(2).

روایت225.

کافی: ابراهیم بن مهاجر گفت: به امام صادق ع گفتم فلانی و فلانی و فلانی به شما سلام می رسانند، فرمود: سلام بر آن ها. گفتم: از شما التماس دعا دارند، فرمود: چه مشکلی دارند؟ گفتم: منصور آن ها را حبس کرده است. فرمود: آن ها را با منصور چه کار؟ گفتم: برای او کار می کردند مسئله پیش آمد و آن ها را حبس کرد. فرمود: آن ها را با منصور چه کار؟ آیا آن ها را نهی نکردم؟ آیا آن ها را نهی نکردم؟ آیا آن ها را نهی نکردم؟ این حاکمان آتش هستند آتش آتش. سپس فرمود: خدایا آن ها را از ضرر رساندن به این اشخاص منصرف کن یا آن ها را به کاری مشغول کن که از این اشخاص غافل شوند. از مکه بازگشتیم و در مورد آن ها پرسیدیم متوجه شدیم که آن ها سه روز بعد از دعای امام از زندان آزاد شدند(3).

ص: 158


1- . کافی 1 : 393
2- . همان 1 : 394
3- . کافی 5 : 107

أقول: الخبر طویل أوردنا منه موضع الحاجة.

«223»

کا، [الکافی] عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ مِسْمَعٍ کِرْدِینٍ الْبَصْرِیِّ قَالَ: کُنْتُ لَا أَزِیدُ عَلَی أَکْلَةٍ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ فَرُبَّمَا اسْتَأْذَنْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ أَجِدُ الْمَائِدَةَ قَدْ رُفِعَتْ لَعَلِّی لَا أَرَاهَا بَیْنَ یَدَیْهِ فَإِذَا دَخَلْتُ دَعَا بِهَا فَأُصِیبُ مَعَهُ مِنَ الطَّعَامِ وَ لَا أَتَأَذَّی بِذَلِکَ وَ إِذَا أَعْقَبْتُ بِالطَّعَامِ عِنْدَ غَیْرِهِ لَمْ أَقْدِرْ عَلَی أَنْ أَقِرَّ وَ لَمْ أَنَمْ مِنَ النَّفْخَةِ فَشَکَوْتُ ذَلِکَ إِلَیْهِ وَ أَخْبَرْتُهُ بِأَنِّی إِذَا أَکَلْتُ عِنْدَهُ لَمْ أَتَأَذَّ بِهِ فَقَالَ یَا أَبَا سَیَّارٍ إِنَّکَ تَأْکُلُ طَعَامَ قَوْمٍ صَالِحِینَ تُصَافِحُهُمُ الْمَلَائِکَةُ عَلَی فُرُشِهِمْ قَالَ قُلْتُ وَ یَظْهَرُونَ لَکُمْ قَالَ فَمَسَحَ یَدَهُ عَلَی بَعْضِ صِبْیَانِهِ فَقَالَ هُمْ أَلْطَفُ بِصِبْیَانِنَا مِنَّا بِهِمْ (1).

«224»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کُنَّا بِبَابِهِ فَخَرَجَ عَلَیْنَا قَوْمٌ أَشْبَاهُ الزُّطِّ عَلَیْهِمْ أُزُرٌ وَ أَکْسِیَةٌ فَسَأَلْنَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْهُمْ فَقَالَ هَؤُلَاءِ إِخْوَانُکُمْ مِنَ الْجِنِ (2).

«225»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُهَاجِرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فُلَانٌ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ فَقَالَ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ قُلْتُ یَسْأَلُونَکَ الدُّعَاءَ فَقَالَ وَ مَا لَهُمْ قُلْتُ حَبَسَهُمْ أَبُو جَعْفَرٍ فَقَالَ وَ مَا لَهُمْ وَ مَا لَهُ قُلْتُ اسْتَعْمَلَهُمْ فَحَبَسَهُمْ فَقَالَ وَ مَا لَهُمْ وَ مَا لَهُ أَ لَمْ أَنْهَهُمْ أَ لَمْ أَنْهَهُمْ أَ لَمْ أَنْهَهُمْ هُمُ النَّارُ هُمُ النَّارُ هُمُ النَّارُ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ اخْدَعْ عَنْهُمْ سُلْطَانَهُمْ قَالَ فَانْصَرَفْنَا مِنْ مَکَّةَ فَسَأَلْنَا عَنْهُمْ فَإِذَا هُمْ قَدْ أُخْرِجُوا بَعْدَ الْکَلَامِ بِثَلَاثَةِ أَیَّامٍ (3).

ص: 158


1- 1. الکافی ج 1 ص 393.
2- 2. نفس المصدر ج 1 ص 394.
3- 3. نفس المصدر ج 5 ص 107 و قد فسر المجلسیّ فی المرآة قوله: اللّهمّ اخدع عنهم سلطانهم بقوله: کنایة عن تحویل قلبه عن ضررهم أو اشتغاله بما یصیر سببا لغفلته عنهم و ربما یقرأ- بالجیم و الدال المهملة- بمعنی الحبس و القطع.

روایت226.

مناقب: از یحیی بن ابراهیم مانند آن را روایت کرده است(1).

روایت227.

کتاب عیون المعجزات که منسوب به سید مرتضی است می نویسد: داود رقی گفت: خدمت حضرت صادق بودیم صحبت از فضایل انبیاء شد. امام در جواب ما فرمود: خداوند پیامبری نیافریده که از حضرت محمّد با فضیلت تر باشد در این موقع انگشتر از انگشت بیرون آورد و روی زمین نهاد و سخنی گفت. ناگهان زمین بقدرت خدا شکافته شد و دریای بیکرانی در مقابل خود دیدیم وسط دریا کشتی سبز رنگی از زبرجد سبز بود که در وسط آن قبه ای از درّ سفید بود. اطراف آن قبه نوشته شده بود: لا اله الا اللَّه محمّد رسول اللَّه علی امیر المؤمنین مژده بده قائم را که با دشمنان پیکار میکند و مؤمنین را نجات میبخشد و خداوند او را بوسیله ملائکه ای که بتعداد ستارگان آسمانند مدد خواهد نمود. در این موقع حضرت صادق چند کلمه بر زبان جاری کرد آب دریا به همراه کشتی بالا آمد فرمود: داخل شوید وارد آن قبه ای که در کشتی بود شدیم در آنجا چهار تخت مرصع از جواهر بود ایشان روی یکی از تختها نشست و مرا روی تخت دیگری نشاند و موسی ع و اسماعیل را نیز هر کدام روی یک تخت نشاند. بعد فرمود: کشتی! بقدرت خدا حرکت کن بعد کشتی در این دریای ژرف بین کوههای درّ و یاقوت به راه افتاد. امام دست دراز کرد مقداری درّ و یاقوت برداشته فرمود: داود اگر بدنیا علاقه داری هر چه می خواهی از اینها بردار. عرض کردم: آقای من نیازی بدنیا ندارم آنها را میان دریا ریخت دست درون دریا برد مشک و عنبر بیرون آورد خود بویید بمن نیز داد بوییدم همچنین بموسی و اسماعیل دو فرزندش بعد میان دریا ریخت. کشتی رفت تا بجزیره ای میان دریا رسید قصرهایی از درّ سفید که با سندس و استبرق فرش شده بود و پرده هایی ارغوانی داشت دیده می شد ملائکه اطراف قصرها را گرفته بودند همین که چشم آنها بما افتاد پیش آمده نسبت بامام اظهار ارادت و اطاعت و دوستی نمودند. عرض کردم آقا این قصرها متعلق بکیست؟ فرمود: متعلق است به ائمه از اولاد پیامبر هر یک از امامان از دنیا برود به این محل می آید تا روز قیامت که خدا در قرآن ذکر نموده است. فرمود: بیایید برویم بامیر المؤمنین سلام کنیم. حرکت کردیم

ص: 159


1- . مناقب 3 : 360
«226»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب یَحْیَی بْنُ إِبْرَاهِیمَ: مِثْلَهُ (1).

«227»

عُیُونُ الْمُعْجِزَاتِ الْمَنْسُوبُ إِلَی السَّیِّدِ الْمُرْتَضَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ دَاوُدَ بْنِ کَثِیرٍ الرَّقِّیِّ قَالَ: کُنَّا فِی مَنْزِلِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ وَ نَحْنُ نَتَذَاکَرُ فَضَائِلَ الْأَنْبِیَاءِ فَقَالَ علیه السلام مُجِیباً لَنَا وَ اللَّهِ مَا خَلَقَ اللَّهُ نَبِیّاً إِلَّا وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله أَفْضَلُ مِنْهُ ثُمَّ خَلَعَ خَاتَمَهُ وَ وَضَعَهُ عَلَی الْأَرْضِ وَ تَکَلَّمَ بِشَیْ ءٍ فَانْصَدَعَتِ الْأَرْضُ وَ انْفَرَجَتْ بِقُدْرَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِذَا نَحْنُ بِبَحْرٍ عَجَّاجٍ فِی وَسَطِهِ سَفِینَةٌ خَضْرَاءُ مِنْ زَبَرْجَدَةٍ خَضْرَاءَ فِی وَسَطِهَا قُبَّةٌ مِنْ دُرَّةٍ بَیْضَاءَ حَوْلَهَا دَارٌ خَضْرَاءُ مَکْتُوبٌ عَلَیْهِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ- مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ بَشِّرِ الْقَائِمَ فَإِنَّهُ یُقَاتِلُ الْأَعْدَاءَ وَ یُغِیثُ الْمُؤْمِنِینَ وَ یَنْصُرُهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِالْمَلَائِکَةِ فِی عَدَدِ نُجُومِ السَّمَاءِ ثُمَّ تَکَلَّمَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ بِکَلَامٍ فَثَارَ مَاءُ الْبَحْرِ وَ ارْتَفَعَ مَعَ السَّفِینَةِ فَقَالَ ادْخُلُوهَا فَدَخَلْنَا الْقُبَّةَ الَّتِی فِی السَّفِینَةِ فَإِذَا فِیهَا أَرْبَعَةُ کَرَاسِیَّ مِنْ أَلْوَانِ الْجَوَاهِرِ فَجَلَسَ هُوَ عَلَی أَحَدِهَا وَ أَجْلَسَنِی عَلَی وَاحِدٍ وَ أَجْلَسَ مُوسَی علیه السلام وَ إِسْمَاعِیلَ کُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا عَلَی کُرْسِیٍّ ثُمَّ قَالَ علیه السلام لِلسَّفِینَةِ سِیرِی بِقُدْرَةِ اللَّهِ تَعَالَی فَسَارَتْ فِی بَحْرٍ عَجَّاجٍ بَیْنَ جِبَالِ الدُّرِّ وَ الْیَوَاقِیتِ ثُمَّ أَدْخَلَ یَدَهُ فِی الْبَحْرِ وَ أَخْرَجَ دُرَراً وَ یَاقُوتاً فَقَالَ یَا دَاوُدُ إِنْ کُنْتَ تُرِیدُ الدُّنْیَا فَخُذْ حَاجَتَکَ فَقُلْتُ یَا مَوْلَایَ لَا حَاجَةَ لِی فِی الدُّنْیَا فَرَمَی بِهِ فِی الْبَحْرِ وَ غَمَسَ یَدَهُ فِی الْبَحْرِ وَ أَخْرَجَ مِسْکاً وَ عَنْبَراً فَشَمَّهُ وَ شمنی [شَمَّمَنِی] وَ شَمَّمَ مُوسَی وَ إِسْمَاعِیلَ علیه السلام ثُمَّ رَمَی بِهِ فِی الْبَحْرِ وَ سَارَتِ السَّفِینَةُ حَتَّی انْتَهَیْنَا إِلَی جَزِیرَةٍ عَظِیمَةٍ فِیمَا بَیْنَ ذَلِکَ الْبَحْرِ وَ إِذَا فِیهَا قِبَابٌ مِنَ الدُّرِّ الْأَبْیَضِ مَفْرُوشَةٌ بِالسُّنْدُسِ وَ الْإِسْتَبْرَقِ عَلَیْهَا سُتُورُ الْأُرْجُوَانِ مَحْفُوفَةٌ بِالْمَلَائِکَةِ فَلَمَّا نَظَرُوا إِلَیْنَا أَقْبَلُوا مُذْعِنِینَ لَهُ بِالطَّاعَةِ مُقِرِّینَ لَهُ بِالْوَلَایَةِ فَقُلْتُ مَوْلَایَ لِمَنْ هَذِهِ الْقِبَابُ فَقَالَ لِلْأَئِمَّةِ مِنْ ذُرِّیَّةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله کُلَّمَا قُبِضَ إِمَامٌ صَارَ إِلَی هَذَا الْمَوْضِعِ إِلَی الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ الَّذِی ذَکَرَهُ اللَّهُ تَعَالَی.

ثُمَّ قَالَ علیه السلام قُومُوا بِنَا حَتَّی نُسَلِّمَ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقُمْنَا وَ قَامَ

ص: 159


1- 1. المناقب ج 3 ص 360.

بر در یکی از آن قصرهای آراسته که از همه بهتر و عالی تر بود رسیدیم و بر امیر المؤمنین که در آنجا نشسته بود سلام کردیم بعد بطرف قصر دیگری رفت ما هم رفتیم بر امام حسن ع سلام کرد ما نیز سلام کردیم سپس بر حسین بن علی علیه السّلام و بعد حضرت باقر هر کدام در قصری آراسته بودند. بطرف کاخی در جزیره رفت ما نیز با او رفتیم در میان آن کاخ قبه ای بزرگ بود از درّ سفید که با انواع فرشها و پرده ها زینت شده بود و در آن تختی از طلا قرار داشت که با انواع جواهر تزیین شده بود. عرض کردم: آقا این قبه متعلق به کیست؟ فرمود: متعلق بقائم آل محمّد است صاحب الزمان علیه السّلام در این موقع با دست اشاره ای کرد ناگاه دیدیم در مدینه روی زمین در منزل حضرت صادق هستیم انگشتر خود را بیرون آورد و با آن روی زمین کشید دیگر هیچ شکاف و رخنه ای در زمین ندیدم(1).

می گویم ابو الفرج اصفهانی در کتاب مقاتل روایت کرده است: به امام صادق ع گفته شد فدایت شوم سرنوشت این محمد چه خواهد شد؟ فرمود: فتنه ایست، محمد در خانه رومی کشته می شود و برادر مادری اش و پدرش در عراق کشته می شوند در حالی که پای اسب او در آب است(2).

ابو الفرج اصفهانی از ابن داحة نقل کرده است: امام صادق ع به عبد الله بن حسن فرمود: به خدا قسم خلافت نه به تو می رسد و نه به پسرت

بلکه نصیب این شخص می شود و بسفاح اشاره نمود، بعد از او به منصور خواهد رسید و سپس به فرزندانش. خلافت در بین آن ها باقی می ماند تا اینکه بچه ها را امیر می کنند و از زنان مشورت می گیرند. عبدالله گفت: جعفر به خدا قسم خداوند تو را از غیب خود با خبر نکرده بلکه تو تنها از روی حسادت به پسرم این سخن را می گویی. فرمود: نه به خدا قسم به پسرانت حسادت نکردم، این ابو جعفر پسرت را در احجار الزیت میکشد بعد برادرش را در حالی که پاهای اسبش درون آب است در طفوف خواهد کشت. سپس خشمگین برخاست، ردایش بر زمین می کشید، منصور به دنبال امام رفت گفت یا ابا عبد الله می دانی چه می گویی؟ امام جواب داد به خدا قسم می دانم آنچه شنیدی بالاخره اتفاق می افتد. کسی که از منصور شنیده بود گفت: منصور گفت پس از شنیدن این حرف کارهایم را کردم

ص: 160


1- . عیون المعجزات: 82
2- . مقاتل الطالبیین: 248

وَ وَقَفْنَا بِبَابِ إِحْدَی الْقِبَابِ الْمُزَیَّنَةِ وَ هِیَ أَجَلُّهَا وَ أَعْظَمُهَا وَ سَلَّمْنَا عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ هُوَ قَاعِدٌ فِیهَا ثُمَّ عَدَلَ إِلَی قُبَّةٍ أُخْرَی وَ عَدَلْنَا مَعَهُ فَسَلَّمَ وَ سَلَّمْنَا عَلَی الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ عَدَلْنَا مِنْهَا إِلَی قُبَّةٍ بِإِزَائِهَا فَسَلَّمْنَا عَلَی الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام ثُمَّ عَلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ثُمَّ عَلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ فِی قُبَّةٍ مُزَیَّنَةٍ مُزَخْرَفَةٍ ثُمَّ عَدَلَ إِلَی بِنْیَةٍ بِالْجَزِیرَةِ وَ عَدَلْنَا مَعَهُ وَ إِذَا فِیهَا قُبَّةٌ عَظِیمَةٌ مِنْ دُرَّةٍ بَیْضَاءَ مُزَیَّنَةٌ بِفُنُونِ الْفُرُشِ وَ السُّتُورِ وَ إِذَا فِیهَا سَرِیرٌ مِنْ ذَهَبٍ مُرَصَّعٌ بِأَنْوَاعِ الْجَوْهَرِ فَقُلْتُ یَا مَوْلَایَ لِمَنْ هَذِهِ الْقُبَّةُ فَقَالَ لِلْقَائِمِ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ صَاحِبِ الزَّمَانِ علیه السلام ثُمَّ أَوْمَأَ بِیَدِهِ وَ تَکَلَّمَ بِشَیْ ءٍ وَ إِذَا نَحْنُ فَوْقَ الْأَرْضِ بِالْمَدِینَةِ فِی مَنْزِلِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ علیه السلام وَ أَخْرَجَ خَاتَمَهُ وَ خَتَمَ الْأَرْضَ بَیْنَ یَدَیْهِ فَلَمْ أَرَ فِیهَا صَدْعاً وَ لَا فُرْجَةً(1).

أَقُولُ رَوَی أَبُو الْفَرَجِ الْأَصْفَهَانِیُّ فِی کِتَابِ الْمَقَاتِلِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عِیسَی بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَتْنِی أُمِّی أُمُّ حُسَیْنٍ بِنْتُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَتْ: قُلْتُ لِعَمِّی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ إِنِّی فَدَیْتُکَ مَا أَمْرُ مُحَمَّدٍ هَذَا قَالَ فِتْنَةٌ یُقْتَلُ مُحَمَّدٌ عِنْدَ بَیْتِ رُومِیٍّ وَ یُقْتَلُ أَخُوهُ لِأُمِّهِ وَ أَبِیهِ بِالْعِرَاقِ حَوَافِرُ فَرَسِهِ فِی الْمَاءِ(2).

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ دَاحَةَ: أَنَّ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ لِعَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ وَ اللَّهِ لَیْسَ إِلَیْکَ وَ لَا إِلَی ابْنَیْکَ وَ إِنَّمَا هُوَ لِهَذَا یَعْنِی السَّفَّاحَ ثُمَّ لِهَذَا یَعْنِی الْمَنْصُورَ ثُمَّ لِوُلْدِهِ بَعْدَهُ لَا یَزَالُ فِیهِمْ حَتَّی یُؤَمِّرُوا الصِّبْیَانَ وَ یُشَاوِرُوا النِّسَاءَ فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ وَ اللَّهِ یَا جَعْفَرُ مَا أَطْلَعَکَ اللَّهُ عَلَی غَیْبِهِ وَ مَا قُلْتَ هَذَا إِلَّا حَسَداً لِابْنَیَّ فَقَالَ لَا وَ اللَّهِ مَا حَسَدْتُ ابْنَیْکَ وَ إِنَّ هَذَا یَعْنِی أَبَا جَعْفَرٍ یَقْتُلُهُ عَلَی أَحْجَارِ الزَّیْتِ ثُمَّ یَقْتُلُ أَخَاهُ بَعْدَهُ بِالطُّفُوفِ وَ قَوَائِمُ فَرَسِهِ فِی مَاءٍ ثُمَّ قَامَ مُغْضَباً یَجُرُّ رِدَاءَهُ فَتَبِعَهُ أَبُو جَعْفَرٍ وَ قَالَ أَ تَدْرِی مَا قُلْتَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِی وَ اللَّهِ أَدْرِیهِ وَ إِنَّهُ لَکَائِنٌ قَالَ فَحَدَّثَنِی مَنْ سَمِعَ أَبَا جَعْفَرٍ یَقُولُ فَانْصَرَفْتُ لِوَقْتِی

ص: 160


1- 1. عیون المعجزات ص 82.
2- 2. مقاتل الطالبیین ص 248.

و خود را آماده خلافت نمودم. زمانی که منصور به خلافت رسید امام را صادق ع نامید و هنگامی که از ایشان سخن می گفت، می گفت: امام جعفر صادق ع به من فرمود که چنین می شود و همان طوری که فرموده بود شد(1).

در مزار کبیر محمّد بن مشهدی مینویسد که سفیان ثوری گفت: شنیدم حضرت صادق در عرفات چنین دعا میکرد: اللهم اجعل هذه خطواتی التی خطوتها فی طاعتک کفارة لما خطوتها فی معصیتک. خدایا این گام هایی را که در راه اطاعت از تو برداشتم کفاره گام هایی قرار ده که در معصیت تو برداشتم، دعای خود را ادامه داد تا اینجا که خدایا من میهمان توام پذیرایی مرا بهشت قرار ده و انگور و خرما به من روزی بفرما. سفیان گفت: بخدا قسم تصمیم گرفتم بروم خرما و موز بخرم و به جای انگور و خرمای تازه بیاورم ناگاه دیدم دو سبد پر از خرمای تازه و انگور مقابلش گذاشته شد .

ص: 161


1- . همان: 257

فَرَتَّبْتُ عُمَّالِی وَ مَیَّزْتُ أُمُورِی تَمْیِیزَ مَالِکٍ لَهَا قَالَ فَلَمَّا وَلِیَ أَبُو جَعْفَرٍ الْخِلَافَةَ سَمَّی جَعْفَراً الصَّادِقَ وَ کَانَ إِذَا ذَکَرَهُ قَالَ قَالَ لِیَ الصَّادِقُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ کَذَا وَ کَذَا فَبَقِیَتْ عَلَیْهِ (1).

أَقُولُ رَوَی مُحَمَّدُ بْنُ الْمَشْهَدِیِّ فِی الْمَزَارِ الْکَبِیرِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سُفْیَانَ الثَّوْرِیِّ قَالَ سَمِعْتُ الصَّادِقَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام وَ هُوَ بِعَرَفَةَ یَقُولُ: اللَّهُمَّ اجْعَلْ خُطُوَاتِی هَذِهِ الَّتِی خَطَوْتُهَا فِی طَاعَتِکَ کَفَّارَةً لِمَا خَطَوْتُهَا فِی مَعْصِیَتِکَ وَ سَاقَ الدُّعَاءَ إِلَی قَوْلِهِ وَ أَنَا ضَیْفُکَ فَاجْعَلْ قِرَایَ الْجَنَّةَ وَ أَطْعِمْنِی عِنَباً وَ رُطَباً قَالَ سُفْیَانُ فَوَ اللَّهِ لَقَدْ هَمَمْتُ أَنْ أَنْزِلَ وَ أَشْتَرِیَ لَهُ تَمْراً وَ مَوْزاً وَ أَقُولَ لَهُ هَذَا عِوَضُ الْعِنَبِ وَ الرُّطَبِ وَ إِذَا أَنَا بِسَلَّتَیْنِ مَمْلُوَّتَیْنِ قَدْ وُضِعَتَا بَیْنَ یَدَیْهِ إِحْدَاهُمَا رُطَبٌ وَ الْأُخْرَی عِنَبٌ تَمَامَ الْخَبَرِ.

ص: 161


1- 1. مقاتل الطالبیین ص 257.

باب ششم : آنچه بین امام علیه السّلام و منصور و فرمانداران ستمگر او اتفاق افتاد

روایات

روایت1.

امالی شیخ طوسی: ابا بصیر گفت: حضرت صادق علیه السّلام می فرمود: از خدا بپرهیزید و مطیع پیشوایان و ائمه خود باشید هر چه آنها گفتند بگویید و از هر چه سکوت کردند سکوت کنید شما در زمان حکومت و اقتدار اشخاصی هستید که خداوند در باره آنها چنین فرموده: «وَ إِنْ کانَ مَکْرُهُمْ لِتَزُولَ مِنْهُ الْجِبالُ»(1) {هر چند از مکرشان کوه ها از جای کنده می شد} منظورش سلطنت بنی عباس بود. از خدا بپرهیزید شما اکنون در زمان صلح و آرامش قرار گرفته اید باعث انگیزش آشوب و ستمگری آنها نشوید. در میان جمعیت ایشان نماز بخوانید و جنازه آنها را تشییع کنید و امانت آنها را بازگردانید(2).

روایت2.

عیون اخبار الرضا: حسن بن فضل از حضرت رضا علیه السّلام نقل کرد که فرمود: منصور امام صادق علیه السّلام را احضار نمود تا او را بکشد، شمشیر و پوست تخت و جلاد آماده شد بربیع گفت: هر وقت من با او صحبت کردم و یک دستم را روی دیگری زدم تو گردنش را بزن. همین که جعفر بن محمّد وارد شد و چشم منصور باو افتاد از جای خود حرکت کرد گفت: مرحبا خوش آمدی مزاحم شما شدم که قرض شما و حقتان را پرداخت کنم. بعد سؤال لطیفی در مورد خانواده ایشان نمود و گفت:

ص: 162


1- . ابراهیم / 46
2- . امالی شیخ طوسی: 61

باب 6 ما جری بینه علیه السلام و بین المنصور و ولاته و سائر الخلفاء الغاصبین و الأمراء الجائرین و ذکر بعض أحوالهم

الأخبار

«1»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْحُسَیْنُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ الْقَزْوِینِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ وَهْبَانَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حُبَیْشٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی غُنْدَرٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: اتَّقُوا اللَّهَ وَ عَلَیْکُمْ بِالطَّاعَةِ لِأَئِمَّتِکُمْ قُولُوا مَا یَقُولُونَ وَ اصْمُتُوا عَمَّا صَمَتُوا فَإِنَّکُمْ فِی سُلْطَانِ مَنْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ إِنْ کانَ مَکْرُهُمْ لِتَزُولَ مِنْهُ الْجِبالُ (1) یَعْنِی بِذَلِکَ وُلْدَ الْعَبَّاسِ فَاتَّقُوا اللَّهَ فَإِنَّکُمْ فِی هُدْنَةٍ صَلُّوا فِی عَشَائِرِهِمْ وَ اشْهَدُوا جَنَائِزَهُمْ وَ أَدُّوا الْأَمَانَةَ إِلَیْهِمْ الْخَبَرَ(2).

«2»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الصَّقْرِ وَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَهْرَوَیْهِ مَعاً عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی حَاتِمٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْفَضْلِ عَنِ الرِّضَا عَنْ أَبِیهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمَا قَالَ: أَرْسَلَ أَبُو جَعْفَرٍ الدَّوَانِیقِیُّ إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام لِیَقْتُلَهُ وَ طَرَحَ لَهُ سَیْفاً وَ نَطْعاً وَ قَالَ یَا رَبِیعُ إِذَا أَنَا کَلَّمْتُهُ ثُمَّ ضَرَبْتُ بِإِحْدَی یَدَیَّ عَلَی الْأُخْرَی فَاضْرِبْ عُنُقَهُ فَلَمَّا دَخَلَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام وَ نَظَرَ إِلَیْهِ مِنْ بَعِیدٍ تَحَرَّکَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَی فِرَاشِهِ قَالَ مَرْحَباً وَ أَهْلًا بِکَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ مَا أَرْسَلْنَا إِلَیْکَ إِلَّا رَجَاءَ أَنْ نَقْضِیَ دَیْنَکَ وَ نَقْضِیَ ذِمَامَکَ (3)

ثُمَّ سَاءَلَهُ مُسَاءَلَةً لَطِیفَةً عَنْ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ قَالَ

ص: 162


1- 1. سورة إبراهیم الآیة: 46.
2- 2. أمالی ابن الشیخ الطوسیّ ص 61 و فیه( فی هذه) بدل( هدنة) و لعله تحریف و سهو من الناسخ.
3- 3. الذمام: و المذمة: الحق و الحرمة جمع أذمة( القاموس).

خدا قرض شما را پرداخت نمود، حاجتتان برآورده شد و جایزه شما پرداخت گردید. در این موقع رو بجانب ربیع نموده گفت: جعفر بن محمّد علیه السّلام فورا باید پیش خانواده خود برگردد. ربیع گفت: وقتی امام صادق بیرون آمد گفتم: آقا شمشیر و پوست تخت مرا برای شما گسترده بودند، وقتی آمدید لبهایتان حرکت میکرد چه دعایی خواندید؟ فرمود: بله من وقتی شر را در چهره اش مشاهده کردم این دعا را خواندم: «حسبی الرب من المربوبین و حسبی الخالق من المخلوقین و حسبی الرازق من المرزوقین و حسبی اللَّه رب العالمین حسبی من هو حسبی، حسبی من لم یزل حسبی. «حَسْبِیَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ»(1).

روایت3.

امالی شیخ طوسی: عبد الوهاب پسر محمّد بن ابراهیم از پدر خود نقل کرد که گفت: منصور به دنبال امام صادق ع فرستاد و دستور داد پهلوی خودش فرشی گستردند امام را در آنجا نشانید. بعد صدا زد فوری محمّد را بگویید بیاید مهدی را صدا بزنید. پشت سر هم آنها را میخواست. جواب میدادند اکنون خواهد آمد مشغول بخوردادن و عطرزدن است. چیزی نگذشت که مهدی وارد شد بوی عطر از او ساطع بود. منصور رو بجانب حضرت صادق علیه السّلام نموده گفت: در باره صله رحم حدیثی بمن فرموده اند مایلم آن را تکرار کنید تا مهدی بشنود. فرمود: پدرم از پدر خود از جدش از حضرت علی ع نقل کرد که پیامبر اکرم فرمود: اگر شخصی که سه سال از عمرش باقی مانده صله رحم کند خداوند سی سال عمر او را افزایش میدهد و اگر قطع رحم نماید و از عمرش سی سال باقیمانده باشد عمرش را به سه سال میرساند. آنگاه این آیه را تلاوت نمود: «یَمْحُوا اللَّهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ»(2) {خدا آنچه را بخواهد محو یا اثبات می کند، و اصل کتاب نزد اوست} گفت: حدیث خوبی است ولی منظورم این نبود. فرمود: پدرم از پدر خود از جدش از حضرت علی ع نقل کرد که پیامبر اکرم فرمود: که صله رحم باعث آبادی مملکت و افزایش عمر می شود گرچه اهل آن زمان مردمان خوبی نباشند. گفت: این نیز حدیث خوبی است ولی آنچه میخواستم نیست. فرمود: پدرم از پدر خود از جدش از حضرت علی ع نقل کرد که پیغمبر ص فرمود: صله رحم باعث آسانی حساب روز قیامت می شود و از بد مردن جلوگیری میکند. منصور گفت: آری همین بود(3).

ص: 163


1- . عیون أخبار الرضا 1 : 304
2- . رعد / 39
3- . امالی شیخ طوسی: 306

قَدْ قَضَی اللَّهُ حَاجَتَکَ وَ دَیْنَکَ وَ أَخْرَجَ جَائِزَتَکَ یَا رَبِیعُ لَا تَمْضِیَنَّ ثَلَاثَةً حَتَّی یَرْجِعَ جَعْفَرٌ إِلَی أَهْلِهِ فَلَمَّا خَرَجَ قَالَ لَهُ الرَّبِیعُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ رَأَیْتَ السَّیْفَ إِنَّمَا کَانَ وُضِعَ لَکَ وَ النَّطْعَ فَأَیُّ شَیْ ءٍ رَأَیْتُکَ تُحَرِّکُ بِهِ شَفَتَیْکَ قَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام نَعَمْ یَا رَبِیعُ لَمَّا رَأَیْتُ الشَّرَّ فِی وَجْهِهِ قُلْتُ حَسْبِیَ الرَّبُّ مِنَ الْمَرْبُوبِینَ وَ حَسْبِیَ الْخَالِقُ مِنَ الْمَخْلُوقِینَ وَ حَسْبِیَ الرَّازِقُ مِنَ الْمَرْزُوقِینَ وَ حَسْبِیَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ حَسْبِی مَنْ هُوَ حَسْبِی حَسْبِی مَنْ لَمْ یَزَلْ حَسْبِی- حَسْبِیَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ (1).

«3»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنِ الْمُفَضَّلِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الصَّمَدِ الْهَاشِمِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَمِّهِ عَبْدِ الْوَهَّابِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: بَعَثَ أَبُو جَعْفَرٍ الْمَنْصُورُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام وَ أَمَرَ بِفُرُشٍ فَطُرِحَتْ لَهُ إِلَی جَانِبِهِ فَأَجْلَسَهُ عَلَیْهَا ثُمَّ قَالَ عَلَیَّ بِمُحَمَّدٍ عَلَیَّ بِالْمَهْدِیِّ یَقُولُ ذَلِکَ مِرَاراً فَقِیلَ لَهُ السَّاعَةَ السَّاعَةَ یَأْتِی یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَا یَحْبِسُهُ إِلَّا أَنَّهُ یَتَبَخَّرُ فَمَا لَبِثَ أَنْ وَافَی وَ قَدْ سَبَقَتْهُ رَائِحَتُهُ فَأَقْبَلَ الْمَنْصُورُ عَلَی جَعْفَرٍ علیه السلام فَقَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ حَدِیثٌ حَدَّثْتَنِیهِ فِی صِلَةِ الرَّحِمِ أَذْکُرُهُ یَسْمَعُهُ الْمَهْدِیُّ قَالَ نَعَمْ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ الرَّجُلَ لَیَصِلُ رَحِمَهُ وَ قَدْ بَقِیَ مِنْ عُمُرِهِ ثَلَاثُ سِنِینَ فَیُصَیِّرُهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ثَلَاثِینَ سَنَةً وَ یَقْطَعُهَا وَ قَدْ بَقِیَ مِنْ عُمُرِهِ ثَلَاثُونَ سَنَةً فَیُصَیِّرُهَا اللَّهُ ثَلَاثَ سِنِینَ ثُمَّ تَلَا علیه السلام یَمْحُوا اللَّهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ (2) قَالَ هَذَا حَسَنٌ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ وَ لَیْسَ إِیَّاهُ أَرَدْتُ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهُ نَعَمْ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله صِلَةُ الرَّحِمِ تَعْمُرُ الدِّیَارَ وَ تَزِیدُ فِی الْأَعْمَارِ وَ إِنْ کَانَ أَهْلُهَا غَیْرَ أَخْیَارٍ قَالَ هَذَا حَسَنٌ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ وَ لَیْسَ هَذَا أَرَدْتُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ نَعَمْ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله صِلَةُ الرَّحِمِ تُهَوِّنُ الْحِسَابَ وَ تَقِی مِیتَةَ السَّوْءِ قَالَ الْمَنْصُورُ

ص: 163


1- 1. عیون أخبار الرضا ج 1 ص 304.
2- 2. سورة الرعد الآیة: 39.

روایت4.

امالی شیخ طوسی: ربیع دربان مخصوص منصور گفت: روزی منصور مرا خواست گفت: جعفر بن محمّد را نزد من بیاور بخدا قسم او را خواهم کشت. به دنبال ایشان فرستادم وقتی آمد، عرض کردم یا ابن رسول اللَّه اگر وصیتی داری بکن. فرمود: تو برایم اجازه بگیر. پیش منصور رفتم و اطلاع دادم که جعفر بن محمّد آمده است. گفت او را داخل کن. همین که چشم امام صادق ع بمنصور افتاد دیدم لبهایش حرکت کرد و کلماتی گفت، اما نفهمیدم چه بود پیش رفت تا بمنصور سلام کرد ، از جا حرکت نمود او را در آغوش گرفت و در پهلوی خود نشانید. گفت: هر حاجتی داری بگو. جعفر ابن محمّد علیه السّلام نامه هایی که اشخاص داده بودند پیش منصور گذاشت و در باره گروه دیگری نیز درخواستهایی کرد تمام آنها را منصور برآورده کرد گفت: احتیاجات خود را بگو. فرمود: مرا پیوسته احضار نکن که نزد تو بیایم. منصور گفت: چاره ای نیست تو میگویی من از غیب خبر میدهم! فرمود: چه کسی بتو چنین گزارشی داده است؟ منصور به پیر مردی اشاره کرد که روبرویش نشسته بود. حضرت صادق فرمود: تو از من شنیدی که چنین چیزی گفتم؟ پیر مرد گفت: بله. امام رو بمنصور کرده فرمود: قسم میخورد. منصور گفت: قسم بخور. همین که پیر مرد شروع بقسم خوردن کرد امام صادق فرمود: پدرم از پدر خود از جدش از امیر المؤمنین به من فرمود: که وقتی بنده ای قسم دروغ میخورد و در ضمن قسم خدا را ستایش و تقدیس مینماید خداوند بواسطه تقدیسی که در آن قسم نموده، از کیفر کردن او در دنیا صرف نظر میکند. اگر ممکن است من خودم او را قسم بدهم. منصور گفت اختیار با شما است. امام فرمود: بگو از نیرو و قدرت پروردگار بیزارم و متکی به نیرو و قدر خویشم اگر این حرف را از تو شنیده باشم. پیرمرد زبانش بند آمد و از قسم خودداری کرد. منصور گرزی که در دست داشت بلند نموده گفت: بخدا قسم اگر سوگند نخوری با همین گرز ترا از بین میبرم. پیرمرد قسم یاد کرد هنوز سوگندش تمام نشده بود که زبانش مانند زبان سگ بیرون افتاد و در دم جان داد. جعفر بن محمّد برخاست. ربیع گفت منصور بمن گفت وای بر تو مبادا این جریان را بکسی بگویی که مردم فریفته او میشوند. امام صادق را قسم دادم که یا ابن رسول اللَّه

ص: 164

نَعَمْ هَذَا أَرَدْتُ (1).

«4»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی الْعَرَّادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ عَنِ الْحَسَنِ الْفَضْلِ بْنِ الرَّبِیعِ حَاجِبِ الْمَنْصُورِ لَقِیتُهُ بِمَکَّةَ قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّیَ الرَّبِیعِ قَالَ: دَعَانِی الْمَنْصُورُ یَوْماً فَقَالَ یَا رَبِیعُ أَحْضِرْ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ وَ اللَّهِ لَأَقْتُلَنَّهُ فَوَجَّهْتُ إِلَیْهِ فَلَمَّا وَافَی قُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِنْ کَانَ لَکَ وَصِیَّةٌ أَوْ عَهْدٌ تَعْهَدُهُ فَافْعَلْ فَقَالَ اسْتَأْذِنْ لِی عَلَیْهِ فَدَخَلْتُ إِلَی الْمَنْصُورِ فَأَعْلَمْتُهُ مَوْضِعَهُ فَقَالَ أَدْخِلْهُ فَلَمَّا وَقَعَتْ عَیْنُ جَعْفَرٍ علیه السلام عَلَی الْمَنْصُورِ رَأَیْتُهُ یُحَرِّکُ شَفَتَیْهِ بِشَیْ ءٍ لَمْ أَفْهَمْهُ وَ مَضَی فَلَمَّا سَلَّمَ عَلَی الْمَنْصُورِ نَهَضَ إِلَیْهِ فَاعْتَنَقَهُ وَ أَجْلَسَهُ إِلَی جَانِبِهِ وَ قَالَ لَهُ ارْفَعْ حَوَائِجَکَ فَأَخْرَجَ رِقَاعاً لِأَقْوَامٍ وَ سَأَلَ فِی آخَرِینَ فَقُضِیَتْ حَوَائِجُهُ فَقَالَ الْمَنْصُورُ ارْفَعْ حَوَائِجَکَ فِی نَفْسِکَ فَقَالَ لَهُ جَعْفَرٌ لَا تَدْعُنِی حَتَّی أَجِیئَکَ فَقَالَ لَهُ الْمَنْصُورُ مَا لِی إِلَی ذَلِکَ سَبِیلٌ وَ أَنْتَ تَزْعُمُ لِلنَّاسِ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ أَنَّکَ تَعْلَمُ الْغَیْبَ فَقَالَ جَعْفَرٌ علیه السلام مَنْ أَخْبَرَکَ بِهَذَا فَأَوْمَأَ الْمَنْصُورُ إِلَی شَیْخٍ قَاعِدٍ بَیْنَ یَدَیْهِ فَقَالَ جَعْفَرٌ علیه السلام لِلشَّیْخِ أَنْتَ سَمِعْتَنِی أَقُولُ هَذَا قَالَ الشَّیْخُ نَعَمْ قَالَ جَعْفَرٌ لِلْمَنْصُورِ أَ یَحْلِفُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ لَهُ الْمَنْصُورُ احْلِفْ فَلَمَّا بَدَأَ الشَّیْخُ فِی الْیَمِینِ قَالَ جَعْفَرٌ علیه السلام لِلْمَنْصُورِ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ أَنَّ الْعَبْدَ إِذَا حَلَفَ بِالْیَمِینِ الَّتِی یُنَزِّهُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهَا وَ هُوَ کَاذِبٌ امْتَنَعَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ عُقُوبَتِهِ عَلَیْهَا فِی عَاجِلَتِهِ لِمَا نَزَّهَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَکِنِّی أَنَا أَسْتَحْلِفُهُ فَقَالَ الْمَنْصُورُ ذَلِکَ لَکَ فَقَالَ جَعْفَرٌ علیه السلام لِلشَّیْخِ قُلْ أَبْرَأُ إِلَی اللَّهِ مِنْ حَوْلِهِ وَ قُوَّتِهِ وَ أَلْجَأُ إِلَی حَوْلِی وَ قُوَّتِی إِنْ لَمْ أَکُنْ سَمِعْتُکَ تَقُولُ هَذَا الْقَوْلَ فَتَلَکَّأَ الشَّیْخُ فَرَفَعَ الْمَنْصُورُ عَمُوداً کَانَ فِی یَدِهِ فَقَالَ وَ اللَّهِ لَئِنْ لَمْ تَحْلِفْ لَأَعْلُوَنَّکَ بِهَذَا الْعَمُودِ فَحَلَفَ الشَّیْخُ فَمَا أَتَمَّ الْیَمِینَ حَتَّی دَلَعَ لِسَانَهُ کَمَا یَدْلَعُ الْکَلْبُ وَ مَاتَ لِوَقْتِهِ وَ نَهَضَ جَعْفَرٌ علیه السلام قَالَ الرَّبِیعُ فَقَالَ لِیَ الْمَنْصُورُ وَیْلَکَ اکْتُمْهَا النَّاسَ لَا یُفْتَتَنُونَ قَالَ الرَّبِیعُ فَحَلَّفْتُ جَعْفَراً علیه السلام فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ

ص: 164


1- 1. أمالی الشیخ الطوسیّ ص 306.

منصور تصمیم بدی داشت چشم شما که باو افتاد و او شما را دید تمام آن تصمیم ها از بین رفت. فرمود ربیع من دیشب پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله را در خواب دیدم بمن فرمود جعفر از منصور میترسی عرض کردم بله یا رسول اللَّه فرمود: وقتی چشمت باو افتاد بگو: بسم اللَّه استفتح و بسم اللَّه استنجح و بمحمد اتوجه اللهم ذلل لی صعوبة امری و کلّ صعوبة و سهّل لی حزونة امری و کل حزونة و اکفنی مؤنة امری و کلّ مؤنة(1).

توضیح

تلکأ علیه یعنی تعلل کرد، تلکأ عنه تأخیر کرد.

روایت5.

امالی شیخ طوسی: عبد اللَّه بن سلیمان تمیمی گفت پس از کشته شدن محمّد و ابراهیم فرزندان عبد اللَّه بن حسن، منصور فرمانداری بمدینه بنام شیبة بن عفان فرستاد روز جمعه اول فرمانداریش بمسجد پیامبر رفت و بر فراز منبر رفته و حمد و ستایش خدا را به جا آورد. سپس گفت علی بن ابی طالب بین مردم اختلاف ایجاد کرد و با مؤمنین بجنگ پرداخت، او خواست خلافت را بگیرد ولی صاحبان خلافت مانع او شدند، خدا نیز این مقام را بر او حرام نمود، و با عقده خلافت از دنیا رفت. این فرزندانش در فتنه انگیزی از او پیروی میکنند و ادعای مقامی را دارند که شایسته آن نیستند، هر کدام در یک گوشه زمین به خون آغشته شده و کشته میشوند. این سخن بر مردم گران آمد ولی هیچ کدام نتوانستند حرفی بزنند مردی که لباسی همدانی و گرم بر تن داشت برخاست. گفت ما نیز خدا را ستایش نموده بر پیامبر خاتم و همه انبیا و مرسلین درود میفرستیم. آنچه نسبت خوب بما دادی که شایسته آن هستیم ولی نسبت های ناروا شایسته تو و کسی است که تو را باین منصب گمارده است. متوجه باش و دقت کن که تو بر مرکب دیگری سوارشده ای و نان دیگری را میخوری سر افکنده و شرمساری شایسته تو است. آنگاه رو بمردم کرده گفت میدانید سبک ترین اعمال در ترازوی قیامت مربوط بچه شخصی است و چه کسی از همه بیشتر زیان میکند. کسی که آخرت خود را به دنیای دیگری بفروشد آن شخص همین مرد فاسق است، مردم چیزی نگفتند. فرماندار از مسجد خارج شد و هیچ پاسخی نداد. پرسیدم این مرد که بود؟ گفتند جعفر بن محمّد بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب صلوات اللَّه علیهم(2).

ص: 165


1- . امالی شیخ طوسی: 294
2- . همان: 31 - 32

إِنَّ مَنْصُوراً کَانَ قَدْ هَمَّ بِأَمْرٍ عَظِیمٍ فَلَمَّا وَقَعَتْ عَیْنُکَ عَلَیْهِ وَ عَیْنُهُ عَلَیْکَ زَالَ ذَلِکَ فَقَالَ یَا رَبِیعُ إِنِّی رَأَیْتُ الْبَارِحَةَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی النَّوْمِ فَقَالَ لِی یَا جَعْفَرُ خِفْتَهُ فَقُلْتُ نَعَمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ لِی إِذَا وَقَعَتْ عَیْنُکَ عَلَیْهِ فَقُلْ- بِبِسْمِ اللَّهِ أَسْتَفْتِحُ وَ بِبِسْمِ اللَّهِ أَسْتَنْجِحُ وَ بِمُحَمَّدٍ ص أَتَوَجَّهُ اللَّهُمَّ ذَلِّلْ لِی صُعُوبَةَ أَمْرِی وَ کُلَّ صُعُوبَةٍ وَ سَهِّلْ لِی حُزُونَةَ أَمْرِی وَ کُلَّ حُزُونَةٍ وَ اکْفِنِی مَئُونَةَ أَمْرِی وَ کُلَّ مَئُونَةٍ(1).

بیان

تلکأ علیه اعتل و عنه أبطأ.

«5»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنِ ابْنِ قُولَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَمَّامٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُوسَی النَّوْفَلِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ حُکَیْمٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ التَّمِیمِیِّ قَالَ: لَمَّا قُتِلَ مُحَمَّدٌ وَ إِبْرَاهِیمُ ابْنَا عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحَسَنِ علیه السلام صَارَ إِلَی الْمَدِینَةِ رَجُلٌ یُقَالُ لَهُ شَیْبَةُ بْنُ غفال وَلَّاهُ الْمَنْصُورُ عَلَی أَهْلِهَا فَلَمَّا قَدِمَهَا وَ حَضَرَتِ الْجُمُعَةُ صَارَ إِلَی مَسْجِدِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَرَقِیَ الْمِنْبَرَ وَ حَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ شَقَّ عَصَا الْمُسْلِمِینَ وَ حَارَبَ الْمُؤْمِنِینَ وَ أَرَادَ الْأَمْرَ لِنَفْسِهِ وَ مَنَعَهُ أَهْلَهُ فَحَرَّمَهُ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ أَمَاتَهُ بِغُصَّتِهِ وَ هَؤُلَاءِ وُلْدُهُ یَتَّبِعُونَ أَثَرَهُ فِی الْفَسَادِ وَ طَلَبِ الْأَمْرِ بِغَیْرِ اسْتِحْقَاقٍ لَهُ فَهُمْ فِی نَوَاحِی الْأَرْضِ مَقْتُولُونَ وَ بِالدِّمَاءِ مُضَرَّجُونَ قَالَ فَعَظُمَ هَذَا الْکَلَامُ مِنْهُ عَلَی النَّاسِ وَ لَمْ یَجْسُرْ أَحَدٌ مِنْهُمْ یَنْطِقُ بِحَرْفٍ فَقَامَ إِلَیْهِ رَجُلٌ عَلَیْهِ إِزَارٌ قُومَسِیٌّ سخین- [سَحْقٌ] فَقَالَ وَ نَحْنُ نَحْمَدُ اللَّهَ وَ نُصَلِّی عَلَی مُحَمَّدٍ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ وَ عَلَی رُسُلِ اللَّهِ وَ أَنْبِیَائِهِ أَجْمَعِینَ أَمَّا مَا قُلْتَ مِنْ خَیْرٍ فَنَحْنُ أَهْلُهُ وَ مَا قُلْتَ مِنْ سُوءٍ فَأَنْتَ وَ صَاحِبُکَ بِهِ أَوْلَی فَاخْتَبِرْ یَا مَنْ رَکِبَ غَیْرَ رَاحِلَتِهِ وَ أَکَلَ غَیْرَ زَادِهِ ارْجِعْ مَأْزُوراً ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَی النَّاسِ فَقَالَ أَ لَا أُنَبِّئُکُمْ بِأَخْلَی النَّاسِ مِیزَاناً یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ أَبْیَنَهُمْ خُسْرَاناً مَنْ بَاعَ آخِرَتَهُ بِدُنْیَا غَیْرِهِ وَ هُوَ هَذَا الْفَاسِقُ فَأَسْکَتَ النَّاسَ وَ خَرَجَ الْوَالِی مِنَ الْمَسْجِدِ لَمْ یَنْطِقْ بِحَرْفٍ فَسَأَلْتُ عَنِ الرَّجُلِ فَقِیلَ لِی هَذَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ (2).

ص: 165


1- 1. أمالی الشیخ الطوسیّ ص 294.
2- 2. نفس المصدر ص 31- 32.

توضیح

ضرجه بالدم او را به خون آغشته کرد، قومس با ضمه و فتحه میم منطقه بزرگی بین خراسان و سرزمین جبل و اقلیمی در اندلس است و قومسان روستایی در همدان است که فیروزآبادی(1) از آن نام برده است.

صدوق در کتاب صفات شیعه از منصور دوانیقی در حیره نقل کرد: که در ایام حکومت سفاح بحضرت صادق عرض کرد: چرا شیعیان شما هر چه دارند در یک مجلس اظهار میکنند بطوری که کاملا مشخص میشود دارای چه مذهبی هستند؟ فرمود: این بواسطه حلاوت و شیرینی ایمانی است که در سینه های آنها است نمیتوانند آشکار نکنند.

روایت6.

علل الشرائع: از ربیع دربان مخصوص منصور نقل میکند: که روزی مگسی روی صورت منصور نشست او را زد باز آمد برای مرتبه دوم زد باز آمد بحضرت صادق گفت چرا خداوند مگس را آفریده؟ فرمود برای اینکه ستمگران را خوار کند(2).

روایت7.

مناقب ابن شهر آشوب، حلیة الأولیاء(3): مانند آن را روایت کرده اند(4).

روایت8.

علل الشرائع: حضرت صادق فرمود پیش زیاد بن عبید اللَّه و گروهی از خویشاوندان خود بودم. زیاد گفت فرزندان علی و فاطمه! شما چه امتیازی بر سایر مردم دارید؟ کسی جواب نداد. من گفتم یکی از امتیازات ما اینست که علاقه نداریم به هیچ خانواده ای در دنیا غیر از خانواده خود نسبت داده شویم. هیچ کس نیز در دنیا نیست مگر اینکه آرزو دارد از خانواده ما باشد جز آن کس که کافر است. سپس فرمود این حدیث را روایت کنید و به دیگران برسانید(5).

ص: 166


1- . قاموس 2 : 242
2- . علل الشرایع: 496
3- . حلیة الأولیاء 3 : 198 ، ابن طلحه در مطالب السئول: 82 آن را آورده است.
4- . مناقب 3 : 375
5- . علل الشرایع: 583
بیان

ضرجه بالدم أدماه و قومس بالضم و فتح المیم صقع کبیر بین خراسان و بلاد الجبل و إقلیم بالأندلس و قومسان قریة بهمدان ذکرها الفیروزآبادی (1).

أَقُولُ رَوَی الصَّدُوقُ فِی کِتَابِ صِفَاتِ الشِّیعَةِ بِإِسْنَادِهِ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ الدَّوَانِیقِیُّ بِالْحِیرَةِ- أَیَّامَ أَبِی الْعَبَّاسِ لِلصَّادِقِ علیه السلام یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ مَا بَالُ الرَّجُلِ مِنْ شِیعَتِکُمْ یَسْتَخْرِجُ مَا فِی جَوْفِهِ فِی مَجْلِسٍ وَاحِدٍ حَتَّی یُعْرَفَ مَذْهَبُهُ فَقَالَ علیه السلام ذَلِکَ لَحَلَاوَةِ الْإِیمَانِ فِی صُدُورِهِمْ مِنْ حَلَاوَتِهِ یُبْدُونَهُ تَبَدِّیاً.

«6»

ع، [علل الشرائع] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنِ الرَّبِیعِ صَاحِبِ الْمَنْصُورِ قَالَ: قَالَ الْمَنْصُورُ یَوْماً لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ قَدْ وَقَعَ عَلَی الْمَنْصُورِ ذُبَابٌ فَذَبَّهُ عَنْهُ ثُمَّ وَقَعَ عَلَیْهِ فَذَبَّهُ عَنْهُ ثُمَّ وَقَعَ عَلَیْهِ فَذَبَّهُ عَنْهُ فَقَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ لِأَیِّ شَیْ ءٍ خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الذُّبَابَ قَالَ لِیُذِلَّ بِهِ الْجَبَّارِینَ (2).

«7»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب حِلْیَةُ الْأَوْلِیَاءِ(3) عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْمِقْدَامِ الرَّازِیِّ: مِثْلَهُ (4).

«8»

ع، [علل الشرائع] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ مَاجِیلَوَیْهِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ زِیَادِ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ وَ جَمَاعَةٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی فَقَالَ یَا بَنِی عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ مَا فَضْلُکُمْ عَلَی النَّاسِ فَسَکَتُوا فَقُلْتُ إِنَّ مِنْ فَضْلِنَا عَلَی النَّاسِ أَنَّا لَا نُحِبُّ أَنْ نَکُونَ مِنْ أَحَدٍ سِوَانَا وَ لَیْسَ أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ لَا یُحِبُّ أَنْ یَکُونَ مِنَّا إِلَّا أَشْرَکَ ثُمَّ قَالَ ارْوُوا هَذَا الْحَدِیثَ (5).

ص: 166


1- 1. القاموس ج 2 ص 242.
2- 2. علل الشرائع ص 496.
3- 3. حلیة الأولیاء ج 3 ص 198 و أخرجه ابن طلحة فی مطالب السئول ص 82.
4- 4. المناقب ج 3 ص 375.
5- 5. علل الشرائع ص 583.

روایت9.

امالی صدوق: ربیع وزیر دربار منصور گفت: منصور به دنبال حضرت صادق فرستاد تا او را بیاورند چون در باره اش چیزهایی شنیده بود. همین که به در خانه منصور رسید دربان گفت شما را بخدا می سپارم از ستم این مرد ستمگر خیلی از دست شما خشمگین بود. فرمود خداوند بمن سپری محکم داده که مرا از او حفظ میکند تو نیز ان شاء اللَّه مرا کمک خواهی کرد اکنون برایم اجازه بگیر. دربان اجازه گرفت همین که وارد شد سلام کرد منصور جواب داده گفت: جعفر تو میدانی پیامبر اکرم به پدرت علی بن ابی طالب فرمود: اگر گروهی از امتم اعتقادی که مسیحیان درباره حضرت مسیح (خدایی) دارند پیدا نمیکردند در باره ات سخنی میگفتم که از هر جا رد شوی مردم خاک پایت را برای شفا بردارند. علی علیه السّلام خود فرمود دو دسته در راه من هلاک میشوند با اینکه من تقصیری ندارم، یکی دوستی که از حد تجاوز نماید و دیگری دشمنی که زیاد با من دشمنی ورزد.

گفت این سخن را از آن جهت فرموده است که پوزش بخواهد و بفهماند که به آنچه دوست متجاوز از حدّ و دشمن زیاده رو میگویند راضی نیست. بجان خود سوگند یاد میکنم که اگر عیسی در مقابل گفتار مسیحیان ساکت میماند، خدا او را عذاب می کرد. تو نیز میدانی مردم چه اعتقادات خرافی درباره ات دارند اینکه چیزی نمیگویی و راضی هستی باعث خشم خدا خواهد شد. بی سر و پاهای حجاز و مردم نادان یاوه سرا تو را دانشمند روزگار و ناموس دهر و حجت خدا و نماینده او و مخزن اسرار الهی و میزان دادگری او و چراغ هدایت خدا برای نجات مردم از گرداب تاریکی ها میدانند. میگویند خدا عمل کسی را که بمقام تو آشنا نیست قبول نمی کند و برایش در قیامت ارزشی قائل نیست. مقامی برایت قائلند که نداری و چیزی میگویند که در تو نیست. واقعیت را بگو، اولین کسی که زبان بحق گشود جدت بود و اولین کسی که او را تصدیق نمود پدرت علی بود تو باید از آنها پیروی کنی و به راه ایشان بروی. امام صادق ع فرمود من شاخه ای از درخت بارور نبوت و چراغی از چراغهای خاندان رسالت هستم، من دست پرورده ملائکه و پروریده آغوش پاک مردان و یکی از چراغهای آویخته در شبستان نور و برگزیده ای از یادگار پایدار پیامبران تا روز قیامت هستم. منصور نگاهی بحاضرین نموده گفت این شخص مرا بدریایی خروشان حواله داد که کرانه آن پیدا نیست و ژرفای آن دیده نمیشود دانشمندان در تفسیر گفتار او حیرانند و شناوران در ژرفای پندارش غرقند بطوری که با تمام شناوری راه بجایی نمی برند. این همان عقده ای است که گلوگیر خلفا بوده است، نه میتوان او را تبعید نمود و نه می توان او را کشت اگر نه این بود که ما هر دو

ص: 167

«9»

لی، [الأمالی] للصدوق ابْنُ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ النَّمَاوِنْجِیِّ عَنْ عَبْدِ الْجَبَّارِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ دَاوُدَ الشَّعِیرِیِّ عَنِ الرَّبِیعِ صَاحِبِ الْمَنْصُورِ قَالَ: بَعَثَ الْمَنْصُورُ إِلَی الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام یَسْتَقْدِمُهُ لِشَیْ ءٍ بَلَغَهُ عَنْهُ فَلَمَّا وَافَی بَابَهُ خَرَجَ إِلَیْهِ الْحَاجِبُ فَقَالَ أُعِیذُکَ بِاللَّهِ مِنْ سَطْوَةِ هَذَا الْجَبَّارِ فَإِنِّی رَأَیْتُ حَرَدَهُ عَلَیْکَ شَدِیداً فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام عَلَیَّ مِنَ اللَّهِ جُنَّةٌ وَاقِیَةٌ تُعِینُنِی عَلَیْهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ اسْتَأْذِنْ لِی عَلَیْهِ فَاسْتَأْذَنَ فَأَذِنَ لَهُ فَلَمَّا دَخَلَ سَلَّمَ فَرَدَّ عَلَیْهِ السَّلَامَ ثُمَّ قَالَ لَهُ یَا جَعْفَرُ قَدْ عَلِمْتُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ لِأَبِیکَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام لَوْ لَا أَنْ تَقُولَ فِیکَ طَوَائِفُ مِنْ أُمَّتِی مَا قَالَتِ النَّصَارَی فِی الْمَسِیحِ لَقُلْتُ فِیکَ قَوْلًا لَا تَمُرُّ بِمَلَإٍ إِلَّا أَخَذُوا مِنْ تُرَابِ قَدَمَیْکَ یَسْتَشْفُونَ بِهِ وَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَهْلِکُ فِیَّ اثْنَانِ وَ لَا ذَنْبَ لِی مُحِبٌّ غَالٍ وَ مُبْغِضٌ مُفْرِطٌ قَالٍ قَالَ ذَلِکَ اعْتِذَاراً مِنْهُ أَنَّهُ لَا یَرْضَی بِمَا یَقُولُ فِیهِ الْغَالِی وَ الْمُفْرِطُ وَ لَعَمْرِی إِنَّ عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ علیهما السلام لَوْ سَکَتَ عَمَّا قَالَتْ فِیهِ النَّصَارَی- لَعَذَّبَهُ اللَّهُ وَ لَقَدْ تَعْلَمُ مَا یُقَالُ فِیکَ مِنَ الزُّورِ وَ الْبُهْتَانِ وَ إِمْسَاکُکَ عَنْ ذَلِکَ وَ رِضَاکَ بِهِ سَخَطُ الدُّیَّانِ زَعَمَ أَوْغَادُ الْحِجَازِ وَ رَعَاعُ النَّاسِ أَنَّکَ حِبْرُ الدَّهْرِ وَ نَامُوسُهُ وَ حُجَّةُ الْمَعْبُودِ وَ تَرْجُمَانُهُ وَ عَیْبَةُ عِلْمِهِ وَ مِیزَانُ قِسْطِهِ وَ مِصْبَاحُهُ الَّذِی یَقْطَعُ بِهِ الطَّالِبُ عَرْضَ الظُّلْمَةِ إِلَی ضِیَاءِ النُّورِ وَ أَنَّ اللَّهَ لَا یَقْبَلُ مِنْ عَامِلٍ جَهِلَ حَدَّکَ فِی الدُّنْیَا عَمَلًا وَ لَا یَرْفَعُ لَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَزْناً فَنَسَبُوکَ إِلَی غَیْرِ حَدِّکَ وَ قَالُوا فِیکَ مَا لَیْسَ فِیکَ فَقُلْ فَإِنَّ أَوَّلَ مَنْ قَالَ الْحَقَّ جَدُّکَ وَ أَوَّلَ مَنْ صَدَّقَهُ عَلَیْهِ أَبُوکَ وَ أَنْتَ حَرِیٌّ أَنْ تَقْتَصَّ آثَارَهُمَا وَ تَسْلُکَ سَبِیلَهُمَا.

فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام أَنَا فَرْعٌ مِنْ فَرْعِ الزَّیْتُونَةِ وَ قِنْدِیلٌ مِنْ قَنَادِیلِ بَیْتِ النُّبُوَّةِ وَ أَدِیبُ السَّفَرَةِ وَ رَبِیبُ الْکِرَامِ الْبَرَرَةِ وَ مِصْبَاحٌ مِنْ مَصَابِیحِ الْمِشْکَاةِ الَّتِی فِیهَا نُورُ النُّورِ وَ صَفْوَةُ الْکَلِمَةِ الْبَاقِیَةِ فِی عَقِبِ الْمُصْطَفَیْنَ إِلَی یَوْمِ الْحَشْرِ فَالْتَفَتَ الْمَنْصُورُ إِلَی جُلَسَائِهِ فَقَالَ هَذَا قَدْ أَحَالَنِی عَلَی بَحْرٍ مَوَّاجٍ لَا یُدْرَکُ طَرْفُهُ وَ لَا یُبْلَغُ عُمْقُهُ تَحَارُ فِیهِ الْعُلَمَاءُ وَ یَغْرَقُ فِیهِ السُّبَحَاءُ وَ یَضِیقُ بِالسَّابِحِ عَرْضُ الْفَضَاءِ هَذَا الشَّجَا الْمُعْتَرِضُ فِی حُلُوقِ الْخُلَفَاءِ الَّذِی لَا یَجُوزُ نَفْیُهُ وَ لَا یَحِلُّ قَتْلُهُ وَ لَوْ لَا مَا یَجْمَعُنِی وَ إِیَّاهُ

ص: 167

از یک نژاد برجسته و شاخه بلند و میوه شیرین هستیم که در عالم ذر ممتاز و در کتاب های آسمانی به قداست و تقوا یاد شده، درباره اش تصمیمی بسیار ناپسند میگرفتم چون بسیار شنیده ام که از ما عیبجویی کرده و زبان به طعن ما گشوده است. امام صادق علیه السّلام فرمود: درباره خویشاوند و بستگان خود که شایسته رعایت هستند، سخن کسی را که خداوند بهشت را بر او حرام نموده و اهل آتش است قبول نکن، زیرا سخن چین گواه بهتان و در اختلاف بین مردم همکار شیطان است. خداوند میفرماید: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا أَنْ تُصِیبُوا قَوْماً بِجَهالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلی ما فَعَلْتُمْ نادِمِینَ»(1)

ما کمک و پشتیبان شما هستیم و پایه های استوار سلطنت توایم تا وقتی که امر بمعروف و نیکی را پیشه کرده و احکام قرآن را اجرا نمایی و دماغ شیطان را با اطاعت خدا بخاک بمالی. اگر چه تو خود میدانی و کاملا اطلاع داری و بآداب شریعت واردی که باید پیوند خویشاوندی را با کسی که قطع نموده وصل نمایی و به کسی که تو را محروم نموده عطا کنی و از کسی که بتو ستم کرده بگذری، ارتباط با خویشاوندی که وظیفه خود را انجام داده صله رحم نیست، صله رحم در مورد کسی است که او ارتباط را قطع نموده و تو وصل نمایی. پس صله رحم کن خداوند عمرت را میافزاید و حساب تو را در روز قیامت تخفیف میدهد. منصور گفت از تو صرف نظر کردم و چون راست گویی از تو گذشتم. اکنون حدیثی برایم از خود بگو تا پند گیرم و مرا از کارهای زشت باز دارد. امام صادق علیه السّلام فرمود: شکیبایی را از دست مده که پایه علم است، وقتی قدرت پیدا کردی خوددار باش زیرا پس از قدرت هر که را کیفر کنی مثل اینست که انتقام گرفته یا کینه دیرین را تلافی نموده ای یا میخواهی دم از قدرت و شوکت تو بزنند. باید توجه داشته باشی که بر فرض اگر کسی را که مستوجب عقوبت است کیفر کنی نهایت تعریفی که از تو میکنند میگویند عادل است در صورتی که با گذشت از کیفر خطاکار او را شرمنده کرده ای و وادار به سپاسگزاری خود نموده ای، این بهتر است از آنکه بر عدالتت دم فرو بندند و صبر کنند. منصور گفت واقعا نصیحت نیکویی نمودی مختصر و پر فایده بود مایلم حدیثی در باره فضیلت جدت علی بن ابی طالب بگویی که در دسترس عموم نباشد و همه اطلاع نداشته باشند. فرمود: پیامبر اکرم فرموده:

ص: 168


1- . حجرات / 35

شَجَرَةٌ طَابَ أَصْلُهَا وَ بَسَقَ فَرْعُهَا وَ عَذُبَ ثَمَرُهَا وَ بُورِکَتْ فِی الذَّرِّ وَ قُدِّسَتْ فِی الزُّبُرِ لَکَانَ مِنِّی إِلَیْهِ مَا لَا یُحْمَدُ فِی الْعَوَاقِبِ لِمَا یَبْلُغُنِی عَنْهُ مِنْ شِدَّةِ عَیْبِهِ لَنَا وَ سُوءِ الْقَوْلِ فِینَا فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام لَا تَقْبَلْ فِی ذِی رَحِمِکَ وَ أَهْلِ الرِّعَایَةِ مِنْ أَهْلِ بَیْتِکَ قَوْلَ مَنْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ الْجَنَّةَ وَ جَعَلَ مَأْوَاهُ النَّارَ فَإِنَّ النَّمَّامَ شَاهِدُ زُورٍ وَ شَرِیکُ إِبْلِیسَ فِی الْإِغْرَاءِ بَیْنَ النَّاسِ فَقَدْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی- یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا أَنْ تُصِیبُوا قَوْماً بِجَهالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلی ما فَعَلْتُمْ نادِمِینَ (1) وَ نَحْنُ لَکَ أَنْصَارٌ وَ أَعْوَانٌ وَ لِمُلْکِکَ دَعَائِمُ وَ أَرْکَانٌ مَا أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ وَ الْإِحْسَانِ وَ أَمْضَیْتَ فِی الرَّعِیَّةِ أَحْکَامَ الْقُرْآنِ وَ أَرْغَمْتَ بِطَاعَتِکَ لِلَّهِ أَنْفَ الشَّیْطَانِ وَ إِنْ کَانَ یَجِبُ عَلَیْکَ فِی سَعَةِ فَهْمِکَ وَ کَثْرَةِ عِلْمِکَ وَ مَعْرِفَتِکَ بِآدَابِ اللَّهِ أَنْ تَصِلَ مَنْ قَطَعَکَ وَ تُعْطِیَ مَنْ حَرَمَکَ وَ تَعْفُوَ عَمَّنْ ظَلَمَکَ فَإِنَّ الْمُکَافِیَ لَیْسَ بِالْوَاصِلِ إِنَّمَا الْوَاصِلُ مَنْ إِذَا قَطَعَتْهُ رَحِمُهُ وَصَلَهَا فَصِلْ رَحِمَکَ یَزِدِ اللَّهُ فِی عُمُرِکَ وَ یُخَفِّفْ عَنْکَ الْحِسَابَ یَوْمَ حَشْرِکَ فَقَالَ الْمَنْصُورُ قَدْ صَفَحْتُ عَنْکَ لِقَدَرِکَ وَ تَجَاوَزْتُ عَنْکَ لِصِدْقِکَ فَحَدِّثْنِی عَنْ نَفْسِکَ بِحَدِیثٍ أَتَّعِظُ بِهِ وَ یَکُونُ لِی زَاجِرَ صِدْقٍ عَنِ الْمُوبِقَاتِ فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام عَلَیْکَ بِالْحِلْمِ فَإِنَّهُ رُکْنُ الْعِلْمِ وَ امْلِکْ نَفْسَکَ عِنْدَ أَسْبَابِ الْقُدْرَةِ فَإِنَّکَ إِنْ تَفْعَلْ مَا تَقْدِرُ عَلَیْهِ کُنْتَ کَمَنْ شَفَی غَیْظاً أَوْ تَدَاوَی حِقْداً أَوْ یُحِبُّ أَنْ یُذْکَرَ بِالصَّوْلَةِ وَ اعْلَمْ أَنَّکَ إِنْ عَاقَبْتَ مُسْتَحِقّاً لَمْ تَکُنْ غَایَةُ مَا تُوصَفُ بِهِ إِلَّا الْعَدْلَ وَ الْحَالُ الَّتِی تُوجِبُ الشُّکْرَ أَفْضَلُ مِنَ الْحَالِ الَّتِی تُوجِبُ الصَّبْرَ فَقَالَ الْمَنْصُورُ وَعَظْتَ فَأَحْسَنْتَ وَ قُلْتَ فَأَوْجَزْتَ فَحَدِّثْنِی عَنْ فَضْلِ جَدِّکَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام حَدِیثاً لَمْ تَأْثِرْهُ الْعَامَّةُ:

فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ

ص: 168


1- 1. سورة الحجرات الآیة: 35.

وقتی خدایم مرا بمعراج و آسمانها برد از من پیمان گرفت که در باره علی سه کلمه را بگویم. خدایم فرمود ای محمّد عرض کردم لبیک و سعدیک فرمود علی پیشوای پرهیزگاران و رهبر سفید چهرگان و امیر مؤمنان است او را باین مقامها مژده بده. پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله مژده این مقامها را به علی علیه السّلام داد. ایشان بسجده افتاد و خدا را شکر کرد. سپس سر برداشته گفت یا رسول اللَّه آیا شایسته آن مقام شده ام که در معراج از من یاد شود؟ فرمود بله خدا مقام تو را میداند نام و یاد تو در پیشگاه پروردگار هست. منصور گفت: «ذلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشاءُ» واقعا این لطف خدا است که به هر کس بخواهد عطا می کند(1).

روایت10.

کتاب الإستدراک: مانند آن را روایت کرده است.

توضیح

الحرد یعنی خشمگین و الوغد: احمق ضعیف و رذل و پست و خادم مردم که جمع آن می شود أوغاد. الرعاع با فتحه بی­سر­وپاها، ارازل، الحبر با کسره و مفتوح نیز می­شود به معنای عالم است چون کلام و علم را زینت می­دهد. و ناموس کسی است که از اسرار آگاه است و صاحب وحی می باشد. الفرع با دو ضمه جمع فرع است و السفرة ملائکه هستند و الشجا استخوان یا چیزی شبیه به آن است که در حلق گیر می کند .

روایت11.

المنتخب البصائر(2)، بصائر الدرجات : علی بن میسر گفت وقتی حضرت صادق پیش منصور آمد منصور یکی از غلامانش را مأمور کرد که هر وقت امام صادق وارد شد گردنش را بزند. وقتی امام وارد شد و چشمش بمنصور افتاد با خود ذکری گفت که کسی نفهمید قسمت آخر را بلند خواند «یا من یکفی خلقه کلهم و لا یکفیه احد. اکفنی شر عبد اللَّه بن علی». منصور غلام خود را ندید غلام نیز او را نمی دید. به امام صادق عرض کرد در این هوای گرم شما را بزحمت انداختم خوب است برگردید. امام از آنجا خارج شده منصور بغلامش گفت چرا دستور مرا انجام ندادی؟ گفت بخدا قسم او را ندیدم یک چیزی بین من و او حایل شد. منصور گفت اگر این جریان را بکسی بگویی تو را میکشم(3).

ص: 169


1- . امالی صدوق: 611
2- . مختصر البصائر: 8
3- . بصائر 10 : 144، باب 15

اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَمَّا أُسْرِیَ بِی إِلَی السَّمَاءِ عَهِدَ إِلَیَّ رَبِّی جَلَّ جَلَالُهُ فِی عَلِیٍّ ثَلَاثَ کَلِمَاتٍ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ فَقُلْتُ لَبَّیْکَ رَبِّی وَ سَعْدَیْکَ فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ عَلِیّاً إِمَامُ الْمُتَّقِینَ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ وَ یَعْسُوبُ الْمُؤْمِنِینَ فَبَشِّرْهُ بِذَلِکَ فَبَشَّرَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِذَلِکَ فَخَرَّ عَلِیٌّ علیه السلام سَاجِداً شُکْراً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ بَلَغَ مِنْ قَدْرِی حَتَّی إِنِّی أُذْکَرُ هُنَاکَ قَالَ نَعَمْ وَ إِنَّ اللَّهَ یَعْرِفُکَ وَ إِنَّکَ لَتُذْکَرُ فِی الرَّفِیقِ الْأَعْلَی فَقَالَ الْمَنْصُورُ ذلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشاءُ(1).

«10»

کِتَابُ الإِسْتِدْرَاکِ، بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَامِرٍ بِإِسْنَادِهِ: مِثْلَهُ

بیان

الحرد المغضب و الوغد الأحمق الضعیف الرذل الدنی و خادم القوم و الجمع أوغاد و الرعاع بالفتح الأحداث الطغام و الحبر بالکسر و یفتح العالم بتحبیر الکلام و العلم و تحسینه و الناموس العالم بالسر و صاحب الوحی و الفرع بضمتین جمع فرع و السفرة الملائکة و الشجا ما اعترض فی الحلق من عظم و نحوه.

«11»

خص (2)،[منتخب البصائر] یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُیَسِّرٍ قَالَ: لَمَّا قَدِمَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ أَقَامَ أَبُو جَعْفَرٍ مَوْلًی لَهُ عَلَی رَأْسِهِ وَ قَالَ لَهُ إِذَا دَخَلَ عَلَیَّ فَاضْرِبْ عُنُقَهُ فَلَمَّا أُدْخِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام نَظَرَ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَسَرَّ شَیْئاً بَیْنَهُ وَ بَیْنَ نَفْسِهِ لَا یُدْرَی مَا هُوَ ثُمَّ أَظْهَرَ یَا مَنْ یَکْفِی خَلْقَهُ کُلَّهُمْ وَ لَا یَکْفِیهِ أَحَدٌ اکْفِنِی شَرَّ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِیٍّ فَصَارَ أَبُو جَعْفَرٍ لَا یُبْصِرُ مَوْلَاهُ وَ صَارَ مَوْلَاهُ لَا یُبْصِرُهُ قَالَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ یَا جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ لَقَدْ أَتْعَبْتُکَ فِی هَذَا الْحَرِّ فَانْصَرِفْ فَخَرَجَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مِنْ عِنْدِهِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ لِمَوْلَاهُ مَا مَنَعَکَ أَنْ تَفْعَلَ مَا أَمَرْتُکَ بِهِ فَقَالَ لَا وَ اللَّهِ مَا أَبْصَرْتُهُ وَ لَقَدْ جَاءَ شَیْ ءٌ حَالَ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ وَ اللَّهِ لَئِنْ حَدَّثْتَ بِهَذَا الْحَدِیثِ لَأَقْتُلَنَّکَ (3).

ص: 169


1- 1. أمالی الصدوق ص 611.
2- 2. مختصر البصائر ص 8.
3- 3. البصائر ج 10 باب 15 144.

روایت12.

الخرائج و الجرائح: مانند آن را روایت کرده است(1).

روایت13.

الخرائج و الجرائح: امام صادق ع فرمود: منصور خلیفه مرا احضار کرد، عبدالله بن حسن نیز که پیش از ساخته شدن بغداد به حیره آمده بود همراه من بود. منصور قصد داشت ما را به قتل برساند، مردم شکی در این موضوع نداشتند، وقتی نزد او رفتم با کلامی خدا از خدا درخواست کردم، او به ابن نهیک که بالای سرش نشسته بود گفت: وقتی یک دستم را بر دیگری زدم، به او فرصت نده و گردنش را بزن. وقتی آنچه می خواستم گفتم، خداوند از قلب خلیفه منصور خشم را بیرون کرد، زمانی که وارد شدم مرا در مجلس خود نشاند و دستور داد جایزه ای برایم بیاورند، و ما از نزد او بیرون آمدیم. ابو بصیر که در آن مجلس بود گفت: به امام گفتم چه چیزی گفتید؟ امام فرمود: دعای یوسف را از خدا خواستم، خداوند این دعا را در مورد من و خانواده ام اجابت نمود(2).

روایت14.

الخرائج و الجرائح: صفوان جمال گفت در حیره خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودم که ربیع آمده گفت امیر المؤمنین شما را میخواهد. چیزی نگذشت که امام برگشت عرض کردم چه زود برگشتید. فرمود سؤالی از من کرد، راجع به جزئیات آن از ربیع بپرس. من با ربیع سابقه دوستی داشتم، پیش او رفتم و جریان را پرسیدم. گفت داستان عجیبی بود. گفت عربها در بیابان برای جمع آوری یک نوع قارچ بنام دنبلان کوهی جستجو می کردند، موجود عجیبی یافتند که روی زمین افتاده بود. پیش من آوردند من برای خلیفه بردم. همین که چشمش بآن افتاد گفت: آن را فوری ببر و جعفر بن محمّد را صدا بزن. من به دنبال جعفر بن محمّد علیه السّلام رفتم وقتی آمد پرسید در آسمان چیست؟ فرمود: توده تراکمی از هوا. پرسید آیا در هوا موجودی هست؟ فرمود آری. پرسید ساکنین هوا چه نوع موجودی هستند؟ فرمود موجوداتی که بدنشان مانند ماهی و سر آنها چون پرندگان تاجی مانند خروس و آویزی نیز زیر گلو چون خروس دارند مانند پرندگان دارای بال های هستند از رنگهای مختلف، که از نقره سفیدتر جلا داده شده است. خلیفه گفت: طشت را بیاورید. طشت را که آوردم همان اوصافی که بیان کرد در آن موجود جمع بود. چشم امام که به آن افتاد فرمود: این همان موجودی است که ساکن هوا است. اجازه بازگشت بایشان داد. وقتی خارج شد گفت: ربیع این شخصی که وجودش عقده ای است در گلوی من و ناراحتم نموده از داناترین مردم است(3).

ص: 170


1- . الخرائج و الجرائح: 245
2- . همان: 234
3- . الخرائج و الجرائح: 234
«12»

یج، [الخرائج و الجرائح] عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَیْسَرَةَ: مِثْلَهُ (1).

«13»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: دَعَانِی أَبُو جَعْفَرٍ الْخَلِیفَةُ وَ مَعِی عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْحَسَنِ وَ هُوَ یَوْمَئِذٍ نَازِلٌ بِالْحِیرَةِ قَبْلَ أَنْ تُبْنَی بَغْدَادُ یُرِیدُ قَتْلَنَا لَا یَشُکُّ النَّاسُ فِیهِ فَلَمَّا دَخَلْتُ عَلَیْهِ دَعَوْتُ اللَّهَ بِکَلَامٍ فَقَالَ لِابْنِ نَهِیکٍ وَ هُوَ الْقَائِمُ عَلَی رَأْسِهِ إِذَا ضَرَبْتُ بِإِحْدَی یَدَیَّ عَلَی الْأُخْرَی فَلَا تُنَاظِرْهُ حَتَّی تَضْرِبَ عُنُقَهُ فَلَمَّا تَکَلَّمْتُ بِمَا أَرَدْتُ نَزَعَ اللَّهُ مِنْ قَلْبِ أَبِی جَعْفَرٍ الخَلِیفَةِ الْغَیْظَ فَلَمَّا دَخَلْتُ أَجْلَسَنِی مَجْلِسَهُ وَ أَمَرَ لِی بِجَائِزَةٍ وَ خَرَجْنَا مِنْ عِنْدِهِ فَقَالَ لَهُ أَبُو بَصِیرٍ وَ کَانَ حَضَرَ ذَلِکَ الْمَجْلِسَ مَا کَانَ الْکَلَامُ قَالَ دَعَوْتُ اللَّهَ بِدُعَاءِ یُوسُفَ فَاسْتَجَابَ اللَّهُ لِی وَ لِأَهْلِ بَیْتِی (2).

«14»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ صَفْوَانَ الْجَمَّالِ قَالَ: کُنْتُ بِالْحِیرَةِ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذْ أَقْبَلَ الرَّبِیعُ وَ قَالَ أَجِبْ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَلَمْ یَلْبَثْ أَنْ عَادَ قُلْتُ أَسْرَعْتَ الِانْصِرَافَ قَالَ إِنَّهُ سَأَلَنِی عَنْ شَیْ ءٍ فَاسْأَلِ الرَّبِیعَ عَنْهُ فَقَالَ صَفْوَانُ وَ کَانَ بَیْنِی وَ بَیْنَ الرَّبِیعِ لُطْفٌ فَخَرَجْتُ إِلَی الرَّبِیعِ وَ سَأَلْتُهُ فَقَالَ أُخْبِرُکَ بِالْعَجَبِ إِنَّ الْأَعْرَابَ خَرَجُوا یَجْتَنُونَ الْکَمْأَةَ فَأَصَابُوا فِی الْبَرِّ خَلْقاً مُلْقًی فَأَتَوْنِی بِهِ فَأَدْخَلْتُهُ عَلَی الْخَلِیفَةِ فَلَمَّا رَآهُ قَالَ نَحِّهِ وَ ادْعُ جَعْفَراً فَدَعَوْتُهُ فَقَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ أَخْبِرْنِی عَنِ الْهَوَاءِ مَا فِیهِ قَالَ فِی الْهَوَاءِ مَوْجٌ مَکْفُوفٌ قَالَ فَفِیهِ سُکَّانٌ قَالَ نَعَمْ قَالَ وَ مَا سُکَّانُهُ قَالَ خَلْقٌ أَبْدَانُهُمْ أَبْدَانُ الْحِیتَانِ وَ رُءُوسُهُمْ رُءُوسُ الطَّیْرِ وَ لَهُمْ أَعْرِفَةٌ کَأَعْرِفَةِ الدِّیَکَةِ وَ نَغَانِغُ کَنَغَانِغِ الدِّیَکَةِ وَ أَجْنِحَةٌ کَأَجْنِحَةِ الطَّیْرِ مِنْ أَلْوَانٍ أَشَدَّ بَیَاضاً مِنَ الْفِضَّةِ الْمَجْلُوَّةِ فَقَالَ الْخَلِیفَةُ هَلُمَّ الطَّشْتَ فَجِئْتُ بِهَا وَ فِیهَا ذَلِکَ الْخَلْقُ وَ إِذَا هُوَ وَ اللَّهِ کَمَا وَصَفَهُ جَعْفَرٌ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیْهِ جَعْفَرٌ قَالَ هَذَا هُوَ الْخَلْقُ الَّذِی یَسْکُنُ الْمَوْجَ الْمَکْفُوفَ فَأَذِنَ لَهُ بِالانْصِرَافِ فَلَمَّا خَرَجَ قَالَ وَیْلَکَ یَا رَبِیعُ هَذَا الشَّجَا الْمُعْتَرِضُ فِی حَلْقِی مِنْ أَعْلَمِ النَّاسِ (3).

ص: 170


1- 1. الخرائج و الجرائح ص 245.
2- 2. نفس المصدر ص 234.
3- 3. الخرائج و الجرائح ص 234.

روایت15.

کشف الغمة: از دلائل حمیری مانند آن را روایت کرده است(1).

توضیح

فیروزآبادی(2) گفت: النغنغ جایی بین لوزه و شوارب حنجره و گوشتی در حلق در کنار لوزه هاست، این عضو در گردن شتر هنگامی که آب می خورد حرکت می کند.

روایت16.

الخرائج و الجرائح: هارون پسر خارجه گفت: یکی از شیعیان، زن خود را در یک جلسه سه طلاقه کرد. از دوستان خود راجع باین طلاق پرسید گفتند درست نیست و چنین طلاقی قابل اعتنا نیست. زنش گفت: من راضی نمی شوم مگر اینکه از حضرت صادق علیه السّلام سؤال کنی. در آن زمان امام صادق علیه السّلام در حیره بود. و هنگام حکومت ابو العباس سفاح بود. گفت: من برای ملاقات امام بحیره رفتم ولی برایم مقدور نشد چون خلیفه دستور داده بود کسی با ایشان ملاقات نکند. من در اندیشه بودم که برای ملاقات امام چه حیله ای بکار ببرم. ناگاه دیدم مردی دهاتی که جبه ی پشمی داشت خیار میفروشد. گفتم. تمام خیارهایت چند؟ گفت: یک درهم. یک درهم باو دادم و خیارهایش را گرفتم. گفتم: همین جبه را چند دقیقه ای در اختیار من بگذار. جبه را از او گرفته پوشیدم صدا زدم خیار خیار آی خیار بدین وسیله نزدیک امام رفتم. ناگاه غلامی صدا زد خیاری! باو نزدیک شدم. همین که خدمت امام رسیدم فرمود: خوب حیله ای بکار بردی حالا بگو ببینم چه کار داری؟ عرض کردم: زنم را در یک جلسه سه طلاقه کردم از دوستان پرسیدم گفتند اشکالی ندارد، ولی زنم راضی نشد مگر اینکه از شما بپرسم. فرمود: برگرد پیش خانواده ات هیچ اشکالی برایت ندارد(3).

روایت17.

الخرائج و الجرائح: از محرمة کندی نقل کرده: ابو دوانیق به ربذه رفت، امام صادق ع نیز در آنجا بود. او گفت: چه کسی برایم عذر می آورد که جعفر را سرزنش نکنم به خدا قسم او را خواهم کشت. امام را خواند هنگامی امام نزد او رفت گفت: ای امیر مؤمنان با من همراه شو به خدا قسم کم پیش خواهد آمد که تو را همراهی کنم. ابو الدوانیق گفت: برو. سپس به عیسی بن علی گفت به برس و بپرس با من همراهی شود یا با او؟ او به سرعت رفت تا به امام رسید و پرسید که یا ابا عبد الله امیر مؤمنان می گوید: با تو همراهی کند یا با او؟ فرمود: البته با من(4).

ص: 171


1- . کشف الغمة 2 : 429
2- . قاموس 3 : 114
3- . الخرائج و الجرائح: 234
4- . همان: 234
«15»

کشف، [کشف الغمة] مِنْ دَلَائِلِ الْحِمْیَرِیِّ: مِثْلَهُ (1)

بیان

قال الفیروزآبادی (2) النغنغ موضع بین اللهاة و شوارب الحنجور و اللحمة فی الحلق عند اللهازم و الذی یکون عند عنق البعیر إذا اجتر تحرک.

«16»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ هَارُونَ بْنِ خَارِجَةَ قَالَ: کَانَ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِنَا طَلَّقَ امْرَأَتَهُ ثَلَاثاً فَسَأَلَ أَصْحَابَنَا فَقَالُوا لَیْسَ بِشَیْ ءٍ فَقَالَتِ امْرَأَتُهُ لَا أَرْضَی حَتَّی تَسْأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ وَ کَانَ بِالْحِیرَةِ إِذْ ذَاکَ أَیَّامَ أَبِی الْعَبَّاسِ قَالَ فَذَهَبَ إِلَی الْحِیرَةِ وَ لَمْ أَقْدِرْ عَلَی کَلَامِهِ إِذْ مَنَعَ الْخَلِیفَةُ النَّاسَ مِنَ الدُّخُولِ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ أَنَا أَنْظُرُ کَیْفَ أَلْتَمِسُ لِقَاءَهُ فَإِذَا سَوَادِیٌّ عَلَیْهِ جُبَّةُ صُوفٍ یَبِیعُ خِیَاراً فَقُلْتُ لَهُ بِکَمْ خِیَارُکَ هَذَا کُلُّهُ قَالَ بِدِرْهَمٍ فَأَعْطَیْتُهُ دِرْهَماً وَ قُلْتُ لَهُ أَعْطِنِی جُبَّتَکَ هَذِهِ فَأَخَذْتُهَا وَ لَبِسْتُهَا وَ نَادَیْتُ مَنْ یَشْتَرِی خِیَاراً وَ دَنَوْتُ مِنْهُ فَإِذَا غُلَامٌ مِنْ نَاحِیَةٍ یُنَادِی یَا صَاحِبَ الْخِیَارِ فَقَالَ علیه السلام لِی لَمَّا دَنَوْتُ مِنْهُ مَا أَجْوَدَ مَا احْتَلْتَ أَیُّ شَیْ ءٍ حَاجَتُکَ قُلْتُ إِنِّی ابْتُلِیتُ فَطَلَّقْتُ أَهْلِی فِی دَفْعَةٍ ثَلَاثاً فَسَأَلْتُ أَصْحَابَنَا فَقَالُوا لَیْسَ بِشَیْ ءٍ وَ إِنَّ الْمَرْأَةَ قَالَتْ لَا أَرْضَی حَتَّی تَسْأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ ارْجِعْ إِلَی أَهْلِکَ فَلَیْسَ عَلَیْکَ شَیْ ءٌ(3).

«17»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ محرمة [مَخْرَمَةَ] الْکِنْدِیِّ قَالَ: إِنَّ أَبَا الدَّوَانِیقِ نَزَلَ بِالرَّبَذَةِ وَ جَعْفَرٌ الصَّادِقُ علیه السلام بِهَا قَالَ مَنْ یَعْذِرُنِی مِنْ جَعْفَرٍ وَ اللَّهِ لَأَقْتُلَنَّهُ فَدَعَاهُ فَلَمَّا دَخَلَ عَلَیْهِ جَعْفَرٌ علیه السلام قَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ارْفُقْ بِی فَوَ اللَّهِ لَقَلَّمَا أَصْحَبُکَ قَالَ أَبُو الدَّوَانِیقِ انْصَرِفْ ثُمَّ قَالَ لِعِیسَی بْنِ عَلِیٍّ الْحَقْهُ فَسَلْهُ أَ بِی أَمْ بِهِ فَخَرَجَ یَشْتَدُّ حَتَّی لَحِقَهُ فَقَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ یَقُولُ أَ بِکَ أَمْ بِهِ قَالَ لَا بَلْ بِی (4).

ص: 171


1- 1. کشف الغمّة ج 2 ص 429.
2- 2. القاموس ج 3 ص 114 و فیه« فوق» بدل« عند».
3- 3. الخرائج و الجرائح ص 234.
4- 4. نفس المصدر ص 234.

روایت18.

الخرائج و الجرائح: از عمار خزاعی نقل کرده که: ابو الدوانیق مرا با مقداری پول به مدینه فرستاد و به من دستور داد به اهل مسجد النبی توسل جویم و مراقب سخنان آن ها باشم. من در گوشه ای که نزدیک قبر پیامبر بود رفتم و از آن جا حتی هنگام نماز هم حرکت نمی کردم، نه در شب و نه در روز، شروع کردم به پول انداختن سمت کسانی که در اطراف قبر پیامبر بودند و کمک می خواستند و به تدریج به کسانی که بالاتر از آن ها بودند تا اینکه به جوانانی از بنی حسن و نیز پیرمردی کمک کردم، بالاخره به من انس گرفتند، من نیز همراز آن ها شده و با ایشان انس گرفتم. هربار به امام صادق ع نزدیک می شدم به من لطف می کرد و احترام می گذاشت. تا اینکه روزی از روزها در حالی که امام نماز می خواند به ایشان نزدیک شدم. وقتی نماز امام تمام شد متوجه من شد. من هیچ اسم و کنیه ای از خود به آن ها نگفته بودم، ایشان فرمود: ای مهاجر به دوستت بگو جعفر گفت: اهل بیت تو به غیر این کار از سوی تو محتاج ترند تا این کار. به جانب جوانانی محتاج می آیی و آن ها را فریب می دهی تا شاید یکی از آن ها کلمه ای بگوید و تو با این کلمه ریختن خون او را حلال کنی. اگر به آن ها نیکی می کردی، با آن ها مصاحبت نموده و بی نیازشان می کردی، در می یافتی که آن ها به آن چه تو از آن ها می خواهی نیازمند ترند. وقتی نز ابو الدوانیق رفتم گفتم من از جانب ساحری دروغ گو و کاهن می آیم که چنین و چنان گفت. او گفت: به خدا قسم راست گفت آن ها به غیر این کار محتاج تر هستند، مبادا احدی این سخن را از تو بشنود(1).

روایت19.

الخرائج و الجرائح: امام رضا ع از پدرش روایت کرد: که مردی خدمت حضرت صادق آمده عرض کرد: آقا خود را نجات بده که فلانی در مورد شما پیش منصور سخن چینی کرده وگفته است: شما از مردم برای خود بیعت میگیری تا بر علیه آن ها قیام کنی. امام علیه السّلام لبخندی زده فرمود: بنده ی خدا نترس گاهی به خواست خدا حسودی پیدا می شود و با حسادت خود، سبب آشکار شدن فضیلت و شخصیتی می گردد که مخفی است و کسی از آن فضیلت اطلاع ندارد. اکنون همین جا بنشین تا بدنبال من بیایند با من خواهی آمد تا از قدرت خدا چیزی را مشاهده کنی که لازم است هر مؤمنی ببیند. بالاخره به دنبال ایشان آمده گفتند: امیر المؤمنین شما را خواسته است امام صادق ع پیش منصور رفت. منصور بسیار خشمگین و ناراحت بود گفت: تو برای خودت از مسلمانان بیعت میگیری، میخواهی بین آن ها اختلاف بیندازی و مردم را به کشتن بدهی. امام علیه السّلام فرمود: من چنین کاری نکرده ام. منصور گفت:

ص: 172


1- . الخرائج و الجرائح: 244
«18»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ مُهَاجِرِ بْنِ عَمَّارٍ الْخُزَاعِیِّ قَالَ: بَعَثَنِی أَبُو الدَّوَانِیقِ إِلَی الْمَدِینَةِ وَ بَعَثَ مَعِی بِمَالٍ کَثِیرٍ وَ أَمَرَنِی أَنْ أَتَضَرَّعَ لِأَهْلِ هَذَا الْبَیْتِ وَ أَتَحَفَّظَ مَقَالَتَهُمْ قَالَ فَلَزِمْتُ الزَّاوِیَةَ الَّتِی مِمَّا یَلِی الْقَبْرَ فَلَمْ أَکُنْ أَتَنَحَّی مِنْهَا فِی وَقْتِ الصَّلَاةِ- لَا فِی لَیْلٍ وَ لَا فِی نَهَارٍ قَالَ وَ أَقْبَلْتُ أَطْرَحُ إِلَی السُّؤَّالِ الَّذِینَ حَوْلَ الْقَبْرِ الدَّرَاهِمَ وَ مَنْ هُوَ فَوْقَهُمْ الشَّیْ ءَ بَعْدَ الشَّیْ ءِ حَتَّی نَاوَلْتُ شَبَاباً مِنْ بَنِی الْحَسَنِ وَ مَشِیخَةً حَتَّی أَلِفُونِی وَ أَلِفْتُهُمْ فِی السِّرِّ قَالَ وَ کُنْتُ کُلَّمَا دَنَوْتُ مِنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ یُلَاطِفُنِی وَ یُکْرِمُنِی حَتَّی إِذَا کَانَ یَوْماً مِنَ الْأَیَّامِ دَنَوْتُ مِنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ وَ هُوَ یُصَلِّی فَلَمَّا قَضَی صَلَاتَهُ الْتَفَتَ إِلَیَّ وَ قَالَ تَعَالَ یَا مُهَاجِرُ وَ لَمْ أَکُنْ أَتَسَمَّی وَ لَا أَتَکَنَّی بِکُنْیَتِی فَقَالَ قُلْ لِصَاحِبِکَ یَقُولُ لَکَ جَعْفَرٌ کَانَ أَهْلُ بَیْتِکَ إِلَی غَیْرِ هَذَا مِنْکَ أَحْوَجَ مِنْهُمْ إِلَی هَذَا تَجِی ءُ إِلَی قَوْمٍ شَبَابٍ مُحْتَاجِینَ فَتَدُسُّ إِلَیْهِمْ فَلَعَلَّ أَحَدَهُمْ یَتَکَلَّمُ بِکَلِمَةٍ تَسْتَحِلُّ بِهَا سَفْکَ دَمِهِ فَلَوْ بَرَرْتَهُمْ وَ وَصَلْتَهُمْ وَ أَغْنَیْتَهُمْ کَانُوا أَحْوَجَ مَا تُرِیدُ مِنْهُمْ قَالَ فَلَمَّا أَتَیْتُ أَبَا الدَّوَانِیقِ قُلْتُ جِئْتُکَ مِنْ عِنْدِ سَاحِرٍ کَذَّابٍ کَاهِنٍ مِنْ أَمْرِهِ کَذَا وَ کَذَا قَالَ صَدَقَ وَ اللَّهِ کَانُوا إِلَی غَیْرِ هَذَا أَحْوَجَ وَ إِیَّاکَ أَنْ یَسْمَعَ هَذَا الْکَلَامَ مِنْکَ إِنْسَانٌ (1).

«19»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنِ الرِّضَا عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَقَالَ لَهُ انْجُ بِنَفْسِکَ هَذَا فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ قَدْ وَشَی بِکَ إِلَی الْمَنْصُورِ وَ ذَکَرَ أَنَّکَ تَأْخُذُ الْبَیْعَةَ لِنَفْسِکَ عَلَی النَّاسِ لِتَخْرُجَ عَلَیْهِمْ فَتَبَسَّمَ وَ قَالَ یَا عَبْدَ اللَّهِ لَا تَرُعْ فَإِنَّ اللَّهَ إِذَا أَرَادَ فَضِیلَةً کُتِمَتْ أَوْ جُحِدَتْ أَثَارَ عَلَیْهَا حَاسِداً بَاغِیاً یُحَرِّکُهَا حَتَّی یُبِینَهَا اقْعُدْ مَعِی حَتَّی یَأْتِیَنِی الطَّلَبُ فَتَمْضِیَ مَعِی إِلَی هُنَاکَ حَتَّی تُشَاهِدَ مَا یَجْرِی مِنْ قُدْرَةِ اللَّهِ الَّتِی لَا مَعْزَلَ عَنْهَا لِمُؤْمِنٍ فَجَاءُوا وَ قَالُوا أَجِبْ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَخَرَجَ الصَّادِقُ علیه السلام وَ دَخَلَ وَ قَدِ امْتَلَأَ الْمَنْصُورُ غَیْظاً وَ غَضَباً فَقَالَ لَهُ أَنْتَ الَّذِی تَأْخُذُ الْبَیْعَةَ لِنَفْسِکَ عَلَی الْمُسْلِمِینَ تُرِیدُ أَنْ تُفَرِّقَ جَمَاعَتَهُمْ وَ تَسْعَی فِی هَلَکَتِهِمْ وَ تُفْسِدَ ذَاتَ بَیْنِهِمْ فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام مَا فَعَلْتُ شَیْئاً مِنْ هَذَا قَالَ

ص: 172


1- 1. نفس المصدر ص 244.

این فلان کس که شاهد است که تو این کار را کرده ای. فرمود: دروغ میگوید. منصور گفت: من او را قسم میدهم اگر قسم خورد از دست تو راحت خواهم شد.

فرمود: اگر به دروغ قسم بخورد مرتکب گناه بزرگی شده است. بدربان خود دستور داد که او را نسبت بجریانی که از حضرت صادق نقل نموده سوگند بدهد. دربان با شدت باو گفت: بگو بخدایی که یکتا و بی همتا است چنین و چنان شده است. امام صادق علیه السّلام فرمود: این طور قسم نده من او را قسمی خواهم داد که پدرم از جدم پیامبر نقل فرموده که هر کس به دروغ قسم بخورد سپس در قسم خود خدا را بزرگ شمارد و او به صفات نیکش توصیف نماید، بزرگ شمردن خدا بر دروغ و قسمش غالب شده و عذاب او را به تأخیر می اندازد ولی من با قسمی از او ظیمان می گیرم که پدرم از جدش رسول خدا روایت کرده است، و هیچ کسی به آن سوگند نمی خورد مگر اینکه دچار عذاب گناه خود می شود. منصور گفت: پس خودت قسم بده. امام صادق علیه السّلام به آن مرد فرمود: بگو اگر در باره تو دروغ بگویم از قدرت و نیروی خدا بیزار باشم و متکی بقدرت و نیروی خود شوم. آن مرد قسم خورد. امام صادق گفت: خدایا اگر دروغ میگوید او را بکش. هنوز سخن امام تمام نشده بود که روی زمین افتاد و مرد. منصور رو بامام علیه السّلام نموده پرسید چه حاجت داری؟ فرمود: هیچ حاجتی ندارم جز اینکه زودتر مرا به خانواده ام برسانی که خیلی نگران بودند. منصور گفت: اختیار دست خود شما است. با احترام از پیش منصور بیرون آمد. منصور از کار ایشان بسیار متعجب بود. بعضی گفتند: این مرد سکته کرده است، او را تماشا میکردند وقتی داخل تابوت گذاشتند مردم دو دسته شدند بعضی میگفتند: آدم خوبی بود،گروهی نیز او را سرزنش میکردند ناگاه داخل تابوت نشست و کفن از صورت خود برداشته گفت: مردم من بملاقات خدایم رفتم مرا لعنت کرد و بر من خشم گرفت و مرا بواسطه کاری که نسبت بحضرت صادق کردم سخت در شراره آتش قرار داد. از خدا بترسید مبادا خود را مثل من هلاک کنید. باز کفن بصورتش برگشت و بحالت قبلی مرد. دیدند حرکت و جنبشی ندارد و او را دفن کردند(1) .

روایت20.

طب الائمه: امام رضا علیه السّلام از

ص: 173


1- . الخرائج و الجرائح: 244

الْمَنْصُورُ فَهَذَا فُلَانٌ یَذْکُرُ أَنَّکَ فَعَلْتَ فَقَالَ إِنَّهُ کَاذِبٌ قَالَ الْمَنْصُورُ إِنِّی أُحَلِّفُهُ إِنْ حَلَفَ کَفَیْتُ نَفْسِی مَئُونَتَکَ فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام إِنَّهُ إِذَا حَلَفَ کَاذِباً بَاءَ بِإِثْمٍ قَالَ الْمَنْصُورُ لِحَاجِبِهِ حَلِّفْ هَذَا الرَّجُلَ عَلَی مَا حَکَاهُ عَنْ هَذَا یَعْنِی الصَّادِقَ علیه السلام فَقَالَ الْحَاجِبُ قُلْ وَ اللَّهِ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ وَ جَعَلَ یُغَلِّظُ عَلَیْهِ الْیَمِینَ فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام لَا تُحَلِّفْهُ هَکَذَا فَإِنِّی سَمِعْتُ أَبِی یَذْکُرُ عَنْ جَدِّی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ إِنَّ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَحْلِفُ کَاذِباً فَیُعَظِّمُ اللَّهَ فِی یَمِینِهِ وَ یَصِفُهُ بِصِفَاتِهِ الْحُسْنَی فَیَأْتِی تَعْظِیمُهُ لِلَّهِ عَلَی إِثْمِ کَذِبِهِ وَ یَمِینِهِ فَیُؤَخِّرُ عَنْهُ الْبَلَاءَ وَ لَکِنِّی أُحَلِّفُهُ بِالْیَمِینِ الَّتِی حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی رَسُولِ اللَّهِ أَنَّهُ لَا یَحْلِفُ بِهَا حَالِفٌ إِلَّا بَاءَ بِإِثْمِهِ فَقَالَ الْمَنْصُورُ فَحَلِّفْهُ إِذاً یَا جَعْفَرُ فَقَالَ الصَّادِقُ لِلرَّجُلِ قُلْ إِنْ کُنْتُ کَاذِباً عَلَیْکَ فَقَدْ بَرِئْتُ مِنْ حَوْلِ اللَّهِ وَ قُوَّتِهِ وَ لَجَأْتُ إِلَی حَوْلِی وَ قُوَّتِی فَقَالَهَا الرَّجُلُ فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام اللَّهُمَّ إِنْ کَانَ کَاذِباً فَأَمِتْهُ فَمَا اسْتَتَمَّ حَتَّی سَقَطَ الرَّجُلُ مَیِّتاً وَ احْتُمِلَ وَ مَضَی وَ أَقْبَلَ الْمَنْصُورُ عَلَی الصَّادِقِ علیه السلام فَسَأَلَهُ عَنْ حَوَائِجِهِ فَقَالَ علیه السلام مَا لِی حَاجَةٌ إِلَّا أَنْ أُسْرِعَ إِلَی أَهْلِی فَإِنَّ قُلُوبَهُمْ بِی مُتَعَلِّقَةٌ فَقَالَ ذَلِکَ إِلَیْکَ فَافْعَلْ مَا بَدَا لَکَ فَخَرَجَ مِنْ عِنْدِهِ مُکْرَماً قَدْ تَحَیَّرَ مِنْهُ الْمَنْصُورُ فَقَالَ قَوْمٌ رَجُلٌ فَاجَأَهُ الْمَوْتُ وَ جَعَلَ النَّاسُ یَخُوضُونَ فِی أَمْرِ ذَلِکَ الْمَیِّتِ وَ یَنْظُرُونَ إِلَیْهِ فَلَمَّا اسْتَوَی عَلَی سَرِیرِهِ جَعَلَ النَّاسُ یَخُوضُونَ فَمِنْ ذَامٍّ لَهُ وَ حَامِدٍ إِذَا قَعَدَ عَلَی سَرِیرِهِ وَ کَشَفَ عَنْ وَجْهِهِ وَ قَالَ یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنِّی لَقِیتُ رَبِّی فَلَقَّانِی السُّخْطَ وَ اللَّعْنَةَ وَ اشْتَدَّ غَضَبُ زَبَانِیَتِهِ عَلَیَّ عَلَی الَّذِی کَانَ مِنِّی إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ لَا تَهْلِکُوا فِیهِ کَمَا هَلَکْتُ ثُمَّ أَعَادَ کَفَنَهُ عَلَی وَجْهِهِ وَ عَادَ فِی مَوْتِهِ فَرَأَوْهُ لَا حَرَاکَ فِیهِ وَ هُوَ مَیِّتٌ فَدَفَنُوهُ (1).

«20»

طب، [طب الأئمة علیهم السلام] الْأَشْعَثُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام

ص: 173


1- 1. الخرائج و الجرائح ص 244.

حضرت موسی بن جعفر نقل کرد: که وقتی منصور تصمیم به کشتن حضرت صادق گرفت دستور داد فرماندار مدینه ایشان را بفرستد. او بدستور عمل کرد ولی منصور آنقدر در کشتن امام عجله داشت که خیال میکرد دیر فرستاده است. بالاخره امام صادق علیه السّلام وارد شد منصور از دیدن ایشان لبخندی زده احترام کرد و ایشان را پهلوی خود نشاند. گفت: یا ابن رسول اللَّه بخدا قسم وقتی دنبال شما فرستادم تصمیم به کشتن شما داشتم همین که چشمم به شما افتاد چنان شیفته شما شدم که اکنون خیال نمیکنم هیچ یک از خانواده ام نزد من محبوب تر از شما باشد. ولی این حرفها چیست که می شنوم از ما بدگویی می کنی؟ فرمود: یا امیر المؤمنین من هرگز بدگویی شما را نکرده ام. منصور خنده ای نموده گفت: تو بسیار راستگوتر از کسانی هستی که درباره ات سخن چینی کرده اند. اینک در خدمت شمایم این هم انگشترم برای امضا اختیار داری هر چه مایلی برای رفع گرفتاریهای کوچک و بزرگ خود تعیین نمایی. هر چه تعیین کنی رد نخواهم کرد. منصور جایزه ای گران در اختیار امام گذاشت اما ایشان قبول نکرده فرمودند: وضع ما خیلی خوب است و نیازی نداریم اگر میخواهی بمن کمکی بکنی بده به خویشاوندان من، آنهایی که به دربار تو رفت و آمد ندارند و دست از کشتن آنها بردار. گفت: قبول میکنم صد هزار درهم داده خواهش کرد بین آنها تقسیم نماید. فرمود: واقعا صله رحم بجای آوردی. وقتی خارج شد بزرگان قریش از پیرمردها و جوانها از هر فامیل با احترام تمام ایشان را مشایعت کردند و جاسوس منصور نیز همراه ایشان بود. آن مرد عرض کرد آقا من کاملا متوجه شما شدم وقتی پیش منصور آمدی دیدم لبهایتان حرکت میکند دعایی می خواندی آن دعا چه بود؟ فرمود: وقتی چشمم باو افتاد این دعا را خواندم: «یا من لا یضام و لا یرام به تواصل الارحام صل علی محمّد و آل محمّد و اکفنی شره بحولک و قوتک» بخدا قسم جز این چیزی نگفتم. جاسوس این جریان را برای منصور گزارش کرد. خود منصور گفت: بخدا آن دعایش هنوز تمام نشده بود که هر کینه ای در دل من بود از بین رفت.

روایت21.

ارشاد: روایت شده که منصور به ربیع دستور داد که امام صادق ع را نزد او بیاورد وقتی منصور امام را دید گفت: خدا مرا بکشد اگر تو را نکشم. آیا در حیطه سلطه و قدرت من کفر می ورزی و علیه من غائله درست می کنی؟ امام صادق ع فرمود: به خدا قسم من چنین کاری نکردم و قصد آن را هم ندارم، اگر کسی برایت این خبر را آورده دروغ گفته است. اگر چنین کاری هم کرده بودم، یوسف با اینکه ظلم کرد بخشیده شد و ایوب دچار مصیبت شد و صبر نمود و به سلیمان نعمت عطا شد

ص: 174

عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ قَالَ: لَمَّا طَلَبَ أَبُو الدَّوَانِیقِ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ هَمَّ بِقَتْلِهِ فَأَخَذَهُ صَاحِبُ الْمَدِینَةِ وَ وَجَّهَ بِهِ إِلَیْهِ وَ کَانَ أَبُو الدَّوَانِیقِ اسْتَعْجَلَهُ وَ اسْتَبْطَأَ قُدُومَهُ حِرْصاً مِنْهُ عَلَی قَتْلِهِ فَلَمَّا مَثُلَ بَیْنَ یَدَیْهِ ضَحِکَ فِی وَجْهِهِ ثُمَّ رَحَّبَ بِهِ وَ أَجْلَسَهُ عِنْدَهُ وَ قَالَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ اللَّهِ لَقَدْ وَجَّهْتُ إِلَیْکَ وَ أَنَا عَازِمٌ عَلَی قَتْلِکَ وَ لَقَدْ نَظَرْتُ فَأُلْقِیَ إِلَیَّ مَحَبَّةٌ لَکَ فَوَ اللَّهِ مَا أَجِدُ أَحَداً مِنْ أَهْلِ بَیْتِی أَعَزَّ مِنْکَ وَ لَا آثَرَ عِنْدِی وَ لَکِنْ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ مَا کَلَامٌ یَبْلُغُنِی عَنْکَ تُهَجِّنُنَا فِیهِ وَ تَذْکُرُنَا بِسُوءٍ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَا ذَکَرْتُکَ قَطُّ بِسُوءٍ فَتَبَسَّمَ أَیْضاً وَ قَالَ وَ اللَّهِ أَنْتَ أَصْدَقُ عِنْدِی مِنْ جَمِیعِ مَنْ سَعَی بِکَ إِلَیَّ هَذَا مَجْلِسِی بَیْنَ یَدَیْکَ وَ خَاتَمِی فَانْبَسِطْ وَ لَا تَخْشَنِی فِی جَلِیلِ أَمْرِکَ وَ صَغِیرِهِ فَلَسْتُ أَرُدُّکَ عَنْ شَیْ ءٍ ثُمَّ أَمَرَهُ بِالانْصِرَافِ وَ حَبَاهُ وَ أَعْطَاهُ فَأَبَی أَنْ یَقْبَلَ شَیْئاً وَ قَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَنَا فِی غَنَاءٍ وَ کِفَایَةٍ وَ خَیْرٍ کَثِیرٍ فَإِذَا هَمَمْتَ بِبِرِّی فَعَلَیْکَ بِالْمُتَخَلِّفِینَ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی فَارْفَعْ عَنْهُمُ الْقَتْلَ قَالَ قَدْ قَبِلْتُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ وَ قَدْ أَمَرْتُ بِمِائَةِ أَلْفِ دِرْهَمٍ فَفَرِّقْ بَیْنَهُمْ فَقَالَ وَصَلْتَ الرَّحِمَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَلَمَّا خَرَجَ مِنْ عِنْدِهِ مَشَی بَیْنَ یَدَیْهِ مَشَایِخُ قُرَیْشٍ وَ شُبَّانُهُمْ مِنْ کُلِّ قَبِیلَةٍ وَ مَعَهُ عَیْنُ أَبِی الدَّوَانِیقِ فَقَالَ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ لَقَدْ نَظَرْتُ نَظَراً شَافِیاً حِینَ دَخَلْتَ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ فَمَا أَنْکَرْتُ مِنْکَ شَیْئاً غَیْرَ أَنِّی نَظَرْتُ إِلَی شَفَتَیْکَ وَ قَدْ حَرَّکْتَهُمَا بِشَیْ ءٍ فَمَا کَانَ ذَلِکَ قَالَ إِنِّی لَمَّا نَظَرْتُ إِلَیْهِ قُلْتُ یَا مَنْ لَا یُضَامُ وَ لَا یُرَامُ وَ بِهِ تُوَاصَلُ الْأَرْحَامُ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اکْفِنِی شَرَّهُ بِحَوْلِکَ وَ قُوَّتِکَ وَ اللَّهِ مَا زِدْتُ عَلَی مَا سَمِعْتَ قَالَ فَرَجَعَ الْعَیْنُ إِلَی أَبِی الدَّوَانِیقِ فَأَخْبَرَهُ بِقَوْلِهِ فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا اسْتَتَمَّ مَا قَالَ حَتَّی ذَهَبَ مَا کَانَ فِی صَدْرِی مِنْ غَائِلَةٍ وَ شَرٍّ.

«21»

شا، [الإرشاد] رَوَی نَقَلَةُ الْآثَارِ: أَنَّ الْمَنْصُورَ لَمَّا أَمَرَ الرَّبِیعَ بِإِحْضَارِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأَحْضَرَهُ فَلَمَّا بَصُرَ بِهِ الْمَنْصُورُ قَالَ لَهُ قَتَلَنِیَ اللَّهُ إِنْ لَمْ أَقْتُلْکَ أَ تُلْحِدُ فِی سُلْطَانِی وَ تَبْغِینِی الْغَوَائِلَ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ اللَّهِ مَا فَعَلْتُ وَ لَا أَرَدْتُ فَإِنْ کَانَ بَلَغَکَ فَمِنْ کَاذِبٍ وَ لَوْ کُنْتُ فَعَلْتُ لَقَدْ ظُلِمَ یُوسُفُ فَغَفَرَ وَ ابْتُلِیَ أَیُّوبُ فَصَبَرَ وَ أُعْطِیَ سُلَیْمَانُ

ص: 174

و شکر کرد. این ها انبیای الهی هستند و نسب تو به آن ها باز می گردد. منصور گفت آری به اینجا بیا امام بلا رفت. منصور گفت: فلان بن فلان آنچه گفتم درباره تو گفته است. فرمود: ای امیر مؤمنان او را بیاور تا با من در این موضوع موافقت کند. شخص مذکور حاضر شد، منصور به او گفت: تو آنچه نقل کردی از جعفر شنیدی؟ گفت: آری. امام ع به او فرمود: از او بخواه در این مورد قسم بخورد. منصور گفت: آیا قسم می خوری؟ گفت آری. امام فرمود یا امیر المؤمنین به من اجازه بده که خودم او را قسم بدهم. منصور گفت او را قسم بده. امام فرمود: بگو از نیرو و قدرت پروردگار بیزارم و متکی به نیرو و قدر خویشم و قسم می خورم که او چنین و چنان کرده است. او ابتدا از قسم خودداری کرد سپس قسم یاد کرد هنوز سوگندش تمام نشده بود که با پایش صدمه دید منصور گفت: او را با پایش بکشید. او را که لعنت خدا بر او باد بیرون بردند. ربیع گفت: من بودم وقتی امام صادق پیش منصور آمد لبهایش حرکت میکرد هر چه بیشتر می خواند خشم منصور فرو می نشست تا او را نزدیک خود جای داد. وقتی خارج شد من به دنبال ایشان رفتم عرض کردم: آقا این مرد تصمیم بدی گرفته بود و خیلی از شما ناراحت بود وقتی وارد شدی لبهایت حرکت میکرد هر چه میخواندی خشم او فرو می نشست چه دعایی می خواندی؟ فرمود: دعای جدم حسین بن علی علیه السّلام را خواندم. «یا عدتی عند شدتی و یا غوثی فی کربتی احرسنی بعینک التی لا تنام و اکفنی برکنک الذی لا یرام» ربیع گفت: این دعا را حفظ کردم هر گرفتاری که پیدا کردم همین دعا را می خواندم برطرف می شد، به امام صادق ع گفتم چرا مانع از این شدی که خبر چین به خدا قسم بخورد؟ فرمود: نفرت داشتم از اینکه خدا او را در حالی ببیند که او را یکتا دانسته و بزرگ می شمارد، درنتیجه از او بگذرد و عذابش را به تأخیر بیندازد. به همین خاطر از او خواستم سوگندی را که شنیدی یاد کند پس خداوند او به آن عقوبتی شدید به خاطر اعمال زشتش دچار نمود(1).

توضیح

بیضاوی(2) گفت: در قول خداوند: أخذة رابیة یعنی عذاب شدید

ص: 175


1- . ارشاد: 290
2- . تفسیر بیضاوی 4 : 217

فَشَکَرَ فَهَؤُلَاءِ أَنْبِیَاءُ اللَّهِ وَ إِلَیْهِمْ یَرْجِعُ نَسَبُکَ.

فَقَالَ لَهُ الْمَنْصُورُ أَجَلْ ارْتَفِعْ هَاهُنَا فَارْتَفَعَ فَقَالَ لَهُ إِنَّ فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ أَخْبَرَنِی عَنْکَ بِمَا ذَکَرْتُ فَقَالَ أَحْضِرْهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ لِیُوَافِقَنِی عَلَی ذَلِکَ فَأُحْضِرَ الرَّجُلُ الْمَذْکُورُ فَقَالَ لَهُ الْمَنْصُورُ أَنْتَ سَمِعْتَ مَا حَکَیْتَ عَنْ جَعْفَرٍ قَالَ نَعَمْ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَاسْتَحْلِفْهُ عَلَی ذَلِکَ.

فَقَالَ لَهُ الْمَنْصُورُ أَ تَحْلِفُ قَالَ نَعَمْ وَ ابْتَدَأَ بِالْیَمِینِ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام دَعْنِی یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أُحَلِّفْهُ أَنَا فَقَالَ لَهُ افْعَلْ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لِلسَّاعِی قُلْ بَرِئْتُ مِنْ حَوْلِ اللَّهِ وَ قُوَّتِهِ وَ الْتَجَأْتُ إِلَی حَوْلِی وَ قُوَّتِی لَقَدْ فَعَلَ کَذَا وَ کَذَا جَعْفَرٌ فَامْتَنَعَ مِنْهَا هُنَیْئَةً ثُمَّ حَلَفَ بِهَا فَمَا بَرِحَ حَتَّی ضَرَبَ بِرِجْلِهِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ جُرُّوا بِرِجْلِهِ فَأَخْرِجُوهُ لَعَنَهُ اللَّهُ.

قَالَ الرَّبِیعُ وَ کُنْتُ رَأَیْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام حِینَ دَخَلَ عَلَی الْمَنْصُورِ یُحَرِّکُ شَفَتَیْهِ وَ کُلَّمَا حَرَّکَهُمَا سَکَنَ غَضَبُ الْمَنْصُورِ حَتَّی أَدْنَاهُ مِنْهُ وَ قَدْ رَضِیَ عَنْهُ فَلَمَّا خَرَجَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مِنْ عِنْدِ أَبِی جَعْفَرٍ الْمَنْصُورِ اتَّبَعْتُهُ فَقُلْتُ لَهُ إِنَّ هَذَا الرَّجُلَ کَانَ مِنْ أَشَدِّ النَّاسِ غَضَباً عَلَیْکَ فَلَمَّا دَخَلْتَ عَلَیْهِ وَ أَنْتَ تُحَرِّکُ شَفَتَیْکَ کُلَّمَا حَرَّکْتَهُمَا سَکَنَ غَضَبُهُ فَبِأَیِّ شَیْ ءٍ کُنْتَ تُحَرِّکُهُمَا قَالَ بِدُعَاءِ جَدِّیَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ مَا هَذَا الدُّعَاءُ قَالَ یَا عُدَّتِی عِنْدَ شِدَّتِی وَ یَا غَوْثِی فِی کُرْبَتِی احْرُسْنِی بِعَیْنِکَ الَّتِی لَا تَنَامُ وَ اکْنُفْنِی بِرُکْنِکَ الَّذِی لَا یُرَامُ قَالَ الرَّبِیعُ فَحَفِظْتُ هَذَا الدُّعَاءَ فَمَا نَزَلَتْ بِی شِدَّةٌ قَطُّ إِلَّا دَعَوْتُ بِهِ فَفُرِّجَ قَالَ وَ قُلْتُ لِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام لِمَ مَنَعْتَ السَّاعِیَ أَنْ یَحْلِفَ بِاللَّهِ قَالَ کَرِهْتُ أَنْ یَرَاهُ اللَّهُ یُوَحِّدُهُ وَ یُمَجِّدُهُ فَیَحْلُمَ عَنْهُ وَ یُؤَخِّرَ عُقُوبَتَهُ فَاسْتَحْلَفْتُهُ بِمَا سَمِعْتَ فَأَخَذَهُ اللَّهُ أَخْذَةً رابِیَةً(1).

بیان

قال البیضاوی (2) فی قوله تعالی أَخْذَةً رابِیَةً أی زائدة فی الشدة

ص: 175


1- 1. الإرشاد ص 290.
2- 2. تفسیر البیضاوی ج 4 ص 217 طبع مصر بمطبعة مصطفی محمد.

به خاطر اعمال بسیار زشت آن ها.

روایت22.

مناقب: معتب و مصادف دو غلام حضرت صادق علیه السّلام در ضمن یک خبر گفتند: وقتی هشام بن ولید وارد مدینه شد بنی عباس پیش او از حضرت صادق شکایت کردند که او میراث ما و هر حقی را تصاحب نموده و بما نمیدهد. امام صادق علیه السّلام شروع بصحبت نموده از آن جمله که فرمود: خداوند وقتی حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله و سلم را به پیامبری مبعوث نمود پدر ما ابو طالب با جان و مال در راه او فدا کاری نمود در همان زمان پدر شما عباس و ابو لهب او را تکذیب نمودند و ستمکاران و شیطان صفتان علیه او تحریک میکردند عباس فتنه انگیزیها نمود و برای سرکوبی پیامبر در جنگ بدر سپاه های مجهز ترتیب داد و خود او از همه جلوتر بود و در جمع آوری سپاه از همه فعالیت بیشتری مینمود خرج غذای سپاهیان را میداد و آتش جنگ را دامن میزد. در ضمن پدر شما عباس آزاد شده ما بود و به زور شمشیرها در فتح مکه اسلام آورد، او افتخار مهاجرت بسوی خدا و پیامبر را نیافت. خداوند رابطه دوستی و بستگی او را با ما بوسیله این آیه قطع کرد: «وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَمْ یُهاجِرُوا ما لَکُمْ مِنْ وَلایَتِهِمْ مِنْ شَیْ ءٍ»(1) {و کسانی که ایمان آورده اند ولی مهاجرت نکرده اند هیچ گونه خویشاوندی [دینی] با شما ندارند} در ضمن یکی از سخنان خود فرمود: هر شخصی آزاد شده ما بود ارث او بما میرسد زیرا ما فرزند پیامبریم و مادرمان فاطمه زهرا علیها السّلام است بهمین جهت میراث او را تصاحب کردیم(2) .

توضیح

ألبت الجیش یعنی سپاه را جمع آوری کرد، التألیب یعنی تحریک کردن برای انجام کاری ممنوع، الرعیل قسمتی از سپاه.

روایت23.

مناقب: ابو بصیر گفت: با امام محمد باقر ع در مسجد بودم که منصور و داود بن علی و سلیمان بن مجالد نزد وارد شدند و در گوشه ای از مسجد نشستند، منصور به آن ها گفت این ابو جعفر است، داود بن علی و سلیمان بن مجالد نزد امام آمدند. امام فرمود: چه چیز مانع از این شد که متجاوز و پالم شما نزد من بیاید؟ آن ها برای وی نزد امام عذر آوردند. امام ع فرمود: ای داود روزگاری نمی گذرد که بعد از این زمان مردانی می آیند و مالک شرق و غرب این دنیا می شوند، مردان بنده او می شوند و خوار می گردند. گفت: آیا زمان مشخصی دارد؟ فرمود بله به خدا قسم بچه های شما ان را می بلعند هم چنان که توپ بلعیده می شود. آن دو رفتند و منصور را از آنچه از امام محمد باقر شنیدند با خبر کردند و او را به این خبر بشارت دادند. وقتی به آن دو به حکومت رسیدند امام سلیمان بن مجالد را خواند و فرمود: ای سلیمان بن مجالد حکومت آن ها مادامی وسیع و گسترده است که خونی نریزند و با دستش به سینه خود اشاره نمود، هنگامی که آن خون را بریزند درون آن

ص: 176


1- . انفال / 72
2- . مناقب 1 : 224

زیادة أعمالهم فی القبح.

«22»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب مُوسَی بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَسَنِ بْنِ حَسَنٍ وَ مُعَتِّبٌ وَ مُصَادِفٌ مَوْلَیَا الصَّادِقِ علیه السلام: فِی خَبَرٍ أَنَّهُ لَمَّا دَخَلَ هِشَامُ بْنُ الْوَلِیدِ الْمَدِینَةَ أَتَاهُ بَنُو الْعَبَّاسِ وَ شَکَوْا مِنَ الصَّادِقِ علیه السلام أَنَّهُ أَخَذَ تَرِکَاتِ مَاهِرٍ الْخَصِیِّ دُونَنَا فَخَطَبَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَکَانَ مِمَّا قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَمَّا بَعَثَ رَسُولَهُ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله کَانَ أَبُونَا أَبُو طَالِبٍ الْمُوَاسِیَ لَهُ بِنَفْسِهِ وَ النَّاصِرَ لَهُ وَ أَبُوکُمُ الْعَبَّاسُ وَ أَبُو لَهَبٍ یُکَذِّبَانِهِ وَ یُؤَلِّبَانِ عَلَیْهِ شَیَاطِینَ الْکُفْرِ وَ أَبُوکُمْ یَبْغِی لَهُ الْغَوَائِلَ وَ یَقُودُ إِلَیْهِ القَبَائِلَ فِی بَدْرٍ وَ کَانَ فِی أَوَّلِ رَعِیلِهَا وَ صَاحِبَ خَیْلِهَا وَ رَجِلِهَا الْمُطْعِمَ یَوْمَئِذٍ وَ النَّاصِبَ الْحَرْبِ لَهُ ثُمَّ قَالَ فَکَانَ أَبُوکُمْ طَلِیقَنَا وَ عَتِیقَنَا وَ أَسْلَمَ کَارِهاً تَحْتَ سُیُوفِنَا لَمْ یُهَاجِرْ إِلَی اللَّهِ وَ رَسُولِهِ هِجْرَةً قَطُّ فَقَطَعَ اللَّهُ وَلَایَتَهُ مِنَّا بِقَوْلِهِ وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَمْ یُهاجِرُوا ما لَکُمْ مِنْ وَلایَتِهِمْ مِنْ شَیْ ءٍ(1) فِی کَلَامٍ لَهُ ثُمَّ قَالَ هَذَا مَوْلًی لَنَا مَاتَ فَحُزْنَا تُرَاثَهُ إِذْ کَانَ مَوْلَانَا وَ لِأَنَّا وُلْدُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أُمُّنَا فَاطِمَةُ أَحْرَزَتْ مِیرَاثَهُ (2).

بیان

ألبت الجیش أی جمعته و التألیب التحریض و الرعیل القطعة من الخیل.

«23»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب أَبُو بَصِیرٍ قَالَ: کُنْتُ مَعَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی الْمَسْجِدِ إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ أَبُو الدَّوَانِیقِ وَ دَاوُدُ بْنُ عَلِیٍّ وَ سُلَیْمَانُ بْنُ مُجَالِدٍ حَتَّی قَعَدُوا فِی جَانِبِ الْمَسْجِدِ فَقَالَ لَهُمْ هَذَا أَبُو جَعْفَرٍ فَأَقْبَلَ إِلَیْهِ دَاوُدُ بْنُ عَلِیٍّ وَ سُلَیْمَانُ بْنُ مُجَالِدٍ فَقَالَ لَهُمَا مَا مَنَعَ جَبَّارُکُمْ أَنْ یَأْتِیَنِی فَعَذَّرُوهُ عِنْدَهُ فَقَالَ علیه السلام یَا دَاوُدُ أَمَا لَا تَذْهَبُ الْأَیَّامُ حَتَّی یَلِیَهَا وَ یَطَأَ الرِّجَالُ عَقِبَهُ وَ یَمْلِکَ شَرْقَهَا وَ غَرْبَهَا وَ تَدِینَ لَهُ الرِّجَالُ وَ تَذِلَّ رِقَابُهَا قَالَ فَلَهَا مُدَّةٌ قَالَ نَعَمْ وَ اللَّهِ لَیَتَلَقَّفُنَّهَا الصِّبْیَانُ مِنْکُمْ کَمَا تُتُلَقَّفُ الْکُرَةُ فَانْطَلَقَا فَأَخْبَرَا أَبَا جَعْفَرٍ بِالَّذِی سَمِعَا مِنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام فَبَشَّرَاهُ بِذَلِکَ فَلَمَّا وُلِّیَا دَعَا سُلَیْمَانَ بْنَ مُجَالِدٍ فَقَالَ یَا سُلَیْمَانَ بْنَ مُجَالِدٍ إِنَّهُمْ لَا یَزَالُوا فِی فُسْحَةٍ مِنْ مُلْکِهِمْ مَا لَمْ یُصِیبُوا دَماً وَ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی صَدْرِهِ فَإِذَا أَصَابُوا ذَلِکَ الدَّمَ فَبَطْنُهَا

ص: 176


1- 1. سورة الأنفال الآیة: 72.
2- 2. المناقب ج 1 ص 224.

برای آن ها از پشت آن بهتر است. منصور نزد امام رفت و در مورد سخن آن دو از ایشان پرسید امام خبر آن دو را تأیید کرد همان طور بود که ایشان فرموده بود(1).

روایت24.

مناقب ابن شهر آشوب: ابو بصیر گفت وقتی داود بن علی بن عباس معلی بن خمیس را کشت و اموالش را گرفت، امام صادق ع به او فرمود: غلام مرا کشتی و اموالم را گرفتی آیا نمی دانی که انسان به دنبال مصیبت می­تواند بخوابد ولی بر جنگ نمی­تواند بخوابد؟ به خدا قسم تو را نفرین خواهم کرد. داود گویی که سخن ایشان را به تمسخر گرفته گفت ما را به دعایت تهدید می کنی. امام به منزل خویش بازگشت. در آن شب امام نخوابید یا ایستاده بود یا می نشست. داود پنج نفر مأمور فرستاد گفت او را بیاورید اگر نیامد سرش را بیاورید. مأمورین وقتی آمدند امام مشغول نماز بود مأمورین گفتند داود بن علی شما را خواسته. فرمود: اگر نیایم چه میکنید؟ گفتند بما دستور داده سر شما را ببریم. فرمود: برگردید که بنفع دنیا و آخرت شما است. گفتند بخدا نخواهیم رفت مگر شما یا سرتان را ببریم. امام دستهای خود را بلند نموده و روی شانه خود گذاشت، بعد دستهای خود را گشود و با انگشت سبّابه دعا کرد، در بین دعا شنیدیم میگوید الساعة الساعة، ناگهان صدای داد و فریاد و ناله ای بلند شد، مأمورین گفتند بلند شو فرمود این فریاد و فغان مربوط به فرمانروای شما است مأمورین متفرق شدند. از ایشان پرسیدند چه شد؟ فرمود: به دنبال من فرستاد تا گردنم را بزند خدا را باسم اعظمش خواندم. خداوند فرشته ای را فرستاد با حربه شکمش را پاره کرده و او را کشت. در روایت لبابة دختر عبدالله بن عباس آمده است: داود آن شب را متحیر و بیهوش گذراند. برخاستم و هنگام شب به دنبالش گشتم او را در حالی یافتم که خوابیده و ماری روی سینه او حلقه زده و دهانش را بر دهان او گذاشته است دستم در آستین خود برد آن را گرفتم دهانش را به سمت من آورد آن را پرت کردم به گوشه ای از خانه رفت، داود را بیدار کردم دیدم متحیر است و چشمانش سرخ شده است نمی خواستم به او بگویم چه اتفاقی افتاده، دلم برایش سوخت سپس آن مار را یافتم و همان کاری را دفعه اول انجام دادم با او کردم. داود را تکان دادم دیدم مرده است. امام صادق ع سر از سجده بلند نکرده بود که خبر را شنید(2).

ص: 177


1- . مناقب 3 : 324 در مورد حالات امام باقر ع
2- . همان 3 : 357

خَیْرٌ لَهُمْ مِنْ ظَهْرِهَا فَجَاءَ أَبُو الدَّوَانِیقِ إِلَیْهِ وَ سَأَلَهُ عَنْ مَقَالِهِمَا فَصَدَّقَهُمَا الْخَبَرَ فَکَانَ کَمَا قَالَ (1).

«24»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب رَوَی الْأَعْمَشُ وَ الرَّبِیعُ وَ ابْنُ سِنَانٍ وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی حَمْزَةَ وَ حُسَیْنُ بْنُ أَبِی الْعَلَاءِ وَ أَبُو الْمَغْرَاءِ وَ أَبُو بَصِیرٍ: أَنَّ دَاوُدَ بْنَ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ لَمَّا قَتَلَ الْمُعَلَّی بْنَ خُنَیْسٍ وَ أَخَذَ مَالَهُ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام قَتَلْتَ مَوْلَایَ وَ أَخَذْتَ مَالِی أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ الرَّجُلَ یَنَامُ عَلَی الثَّکَلِ وَ لَا یَنَامُ عَلَی الْحَرَبِ أَمَا وَ اللَّهِ لَأَدْعُوَنَّ اللَّهَ عَلَیْکَ فَقَالَ لَهُ دَاوُدُ تُهَدِّدُنَا بِدُعَائِکَ کَالْمُسْتَهْزِئِ بِقَوْلِهِ فَرَجَعَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِلَی دَارِهِ فَلَمْ یَزَلْ لَیْلُهُ کُلُّهُ قَائِماً وَ قَاعِداً فَبَعَثَ إِلَیْهِ دَاوُدُ خَمْسَةً مِنَ الْحَرَسِ وَ قَالَ ائْتُونِی بِهِ فَإِنْ أَبَی فَأْتُونِی بِرَأْسِهِ فَدَخَلُوا عَلَیْهِ وَ هُوَ یُصَلِّی فَقَالُوا لَهُ أَجِبْ دَاوُدَ قَالَ فَإِنْ لَمْ أُجِبْ قَالُوا أَمَرَنَا بِأَمْرٍ قَالَ فَانْصَرِفُوا فَإِنَّهُ هُوَ خَیْرٌ لَکُمْ فِی دُنْیَاکُمْ وَ آخِرَتِکُمْ فَأَبَوْا إِلَّا خُرُوجَهُ فَرَفَعَ یَدَیْهِ فَوَضَعَهُمَا عَلَی مَنْکِبَیْهِ ثُمَّ بَسَطَهُمَا ثُمَّ دَعَا بِسَبَّابَتِهِ فَسَمِعْنَاهُ یَقُولُ السَّاعَةَ السَّاعَةَ حَتَّی سَمِعْنَا صُرَاخاً عَالِیاً فَقَالَ لَهُمْ إِنَّ صَاحِبَکُمْ قَدْ مَاتَ فَانْصَرَفُوا فَسُئِلَ فَقَالَ بَعَثَ إِلَیَّ لِیُضْرَبَ عُنُقِی فَدَعَوْتُ عَلَیْهِ بِالاسْمِ الْأَعْظَمِ فَبَعَثَ اللَّهُ إِلَیْهِ مَلَکاً بِحَرْبَةٍ فَطَعَنَهُ فِی مَذَاکِیرِهِ فَقَتَلَهُ وَ فِی رِوَایَةِ لُبَابَةَ بِنْتِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ بَاتَ دَاوُدُ تِلْکَ اللَّیْلَةَ حَائِراً قَدْ أُغْمِیَ عَلَیْهِ فَقُمْتُ أَفْتَقِدُهُ فِی اللَّیْلِ فَوَجَدْتُهُ مُسْتَلْقِیاً عَلَی قَفَاهُ وَ ثُعْبَانٌ قَدِ انْطَوَی عَلَی صَدْرِهِ وَ جَعَلَ فَاهُ عَلَی فِیهِ فَأَدْخَلْتُ یَدِی فِی کُمِّی فَتَنَاوَلْتُهُ فَعَطَفَ فَاهُ إِلَیَّ فَرَمَیْتُ بِهِ فَانْسَابَ فِی نَاحِیَةِ الْبَیْتِ وَ أَنْبَهْتُ دَاوُدَ فَوَجَدْتُهُ حَائِراً قَدِ احْمَرَّتْ عَیْنَاهُ فَکَرِهْتُ أَنْ أُخْبِرَهُ بِمَا کَانَ وَ جَزِعْتُ عَلَیْهِ ثُمَّ انْصَرَفْتُ فَوَجَدْتُ ذَلِکَ الثُّعْبَانَ کَذَلِکَ فَفَعَلْتُ بِهِ مِثْلَ الَّذِی فَعَلْتُ الْمَرَّةَ الْأُولَی وَ حَرَّکْتُ دَاوُدَ فَأَصَبْتُهُ مَیِّتاً فَمَا رَفَعَ جَعْفَرٌ رَأْسَهُ مِنْ سُجُودِهِ حَتَّی

ص: 177


1- 1. نفس المصدر ج 3 ص 324 فی أحوال الإمام الباقر« ع».

توضیح

حرب با حرکت حروف یعنی غارت دارایی انسان و بی­چیز کردن وی.

روایت25.

مناقب شهر آشوب: ربیع وزیر دربار منصور گفت بحضرت صادق علیه السّلام گفتم که منصور در مورد شما گفته است تو را خواهم کشت و یک نفر از خانواده تو را روی زمین باقی نخواهم گذاشت چنان مدینه را ویران کنم که یک دیوار باقی نماند. فرمود: از حرف او نترس بگذار هر چه میخواهد سرکشی کند. همین که امام را بین دو پرده آوردم شنیدم منصور میگوید: زود او را وارد کنید. حضرت صادق را وارد کردم. دیدم منصور گفت: به به پسر عموی عزیز و آقای بزرگوار دست امام را گرفته پهلوی خود روی تخت نشانده کمال توجه را باو نموده گفت: میدانی چرا به دنبال شما فرستادم؟ فرمود: از کجا علم غیب دارم. منصور گفت: از پی شما فرستادم تا این پول ها را بین خانواده خود تقسیم کنی. ده هزار دینار است. امام عذر خواست که بدیگری واگذارد او را قسم داد که باید خودت تقسیم کنی. بعد امام را در آغوش گرفته جایزه ای داد و خلعت بخشید گفت: ربیع چند نفر مأمور را تعیین کن ایشان را بمدینه برسانند. پس از رفتن امام صادق بمنصور گفتم یا امیر المؤمنین تو از دست او آنقدر خشمگین بودی که حساب نداشت. چه شد که از او خشنود شدی؟ گفت: همین که وارد شد اژدهای بزرگ را دیدم که نیش خود را بیرون آورده و با زبان انسان ها میگوید: اگر سر خاری به بدن پسر پیامبر بزنی تمام گوشت بدنت را از استخوان جدا میکنم. از او ترسیدم و آنچه دیدی انجام دادم بدین جهت بود(1).

توضیح

القرض با حروف نقطه­دار و بدون نقطه یعنی بریدن و گرفتن. أشکت یعنی خار در بدنش فرو کردم که مبالغه است و آن را به انواع آزار رساندن تعمیم می دهند.

روایت26.

مناقب ابن شهر آشوب فی الترغیب و الترهیب از ابو القاسم اصفهانی و العقد از ابن عبد ربه اندلسی: منصور وقتی امام را دید گفت خدا مرا بکشد اگر تو را نکشم. امام ع فرمود: یوسف با اینکه ظلم کرد بخشیده شد و ایوب دچار مصیبت شد و صبر نمود. تو نیز وارث آن ها هستی و شایسته تری که به آن ها تأسی کنی. منصور گفت: ابا عبدالله نزد من بیا چون تو از نزدیکان ما

ص: 178


1- . مناقب 3 : 357

سَمِعَ الْوَاعِیَةَ(1).

بیان

الحرب بالتحریک نهب مال الإنسان و ترکه بلا شی ء.

«25»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب قَالَ الرَّبِیعُ الْحَاجِبُ: أَخْبَرْتُ الصَّادِقَ بِقَوْلِ الْمَنْصُورِ لَأَقْتُلَنَّکَ وَ لَأَقْتُلَنَّ أَهْلَکَ حَتَّی لَا أُبْقِیَ عَلَی الْأَرْضِ مِنْکُمْ قَامَةَ سَوْطٍ وَ لَأُخَرِّبَنَّ الْمَدِینَةَ حَتَّی لَا أَتْرُکَ فِیهَا جِدَاراً قَائِماً فَقَالَ لَا تَرُعْ مِنْ کَلَامِهِ وَ دَعْهُ فِی طُغْیَانِهِ فَلَمَّا صَارَ بَیْنَ السِّتْرَیْنِ سَمِعْتُ الْمَنْصُورَ یَقُولُ أَدْخِلُوهُ إِلَیَّ سَرِیعاً فَأَدْخَلْتُهُ عَلَیْهِ فَقَالَ مَرْحَباً بِابْنِ الْعَمِّ النَّسِیبِ وَ بِالسَّیِّدِ الْقَرِیبِ ثُمَّ أَخَذَ بِیَدِهِ وَ أَجْلَسَهُ عَلَی سَرِیرِهِ وَ أَقْبَلَ عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ أَ تَدْرِی لِمَ بَعَثْتُ إِلَیْکَ فَقَالَ وَ أَنَّی لِی عِلْمٌ بِالْغَیْبِ فَقَالَ أَرْسَلْتُ إِلَیْکَ لِتُفَرِّقَ هَذِهِ الدَّنَانِیرَ فِی أَهْلِکَ وَ هِیَ عَشَرَةُ آلَافِ دِینَارٍ فَقَالَ وَلِّهَا غَیْرِی فَقَالَ أَقْسَمْتُ عَلَیْکَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ لَتُفَرِّقُهَا عَلَی فُقَرَاءِ أَهْلِکَ ثُمَّ عَانَقَهُ بِیَدِهِ وَ أَجَازَهُ وَ خَلَعَ عَلَیْهِ وَ قَالَ لِی یَا رَبِیعُ أَصْحِبْهُ قَوْماً یَرُدُّونَهُ إِلَی الْمَدِینَةِ قَالَ فَلَمَّا خَرَجَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قُلْتُ لَهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ لَقَدْ کُنْتَ مِنْ أَشَدِّ النَّاسِ عَلَیْهِ غَیْظاً فَمَا الَّذِی أَرْضَاکَ عَنْهُ قَالَ یَا رَبِیعُ لَمَّا حَضَرْتُ الْبَابَ رَأَیْتُ تِنِّیناً عَظِیماً یَقْرِضُ بِأَنْیَابِهِ وَ هُوَ یَقُولُ بِأَلْسِنَةِ الْآدَمِیِّینَ إِنْ أَنْتَ أَشَکْتَ ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ لَأَفْصِلَنَّ لَحْمَکَ مِنْ عَظْمِکَ فَأَفْزَعَنِی ذَلِکَ وَ فَعَلْتُ بِهِ مَا رَأَیْتَ (2).

إیضاح

القرض بالمعجمة و المهملة القطع و القبض و أشکت أی أدخلت الشوکة فی جسمه مبالغة فی تعمیم أنواع الضرر.

«26»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب فِی التَّرْغِیبِ وَ التَّرْهِیبِ، عَنْ أَبِی الْقَاسِمِ الْأَصْفَهَانِیِّ وَ الْعِقْدِ(3) عَنِ ابْنِ عَبْدِ رَبِّهِ الْأَنْدُلُسِیِّ: أَنَّ الْمَنْصُورَ قَالَ لَمَّا رَآهُ قَتَلَنِیَ اللَّهُ إِنْ لَمْ أَقْتُلْکَ فَقَالَ لَهُ إِنَّ سُلَیْمَانَ أُعْطِیَ فَشَکَرَ وَ إِنَّ أَیُّوبَ ابْتُلِیَ فَصَبَرَ وَ إِنَّ یُوسُفَ ظُلِمَ فَغَفَرَ وَ أَنْتَ عَلَی إِرْثٍ مِنْهُمْ وَ أَحَقُّ بِمَنْ تَأَسَّی بِهِمْ فَقَالَ إِلَیَّ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ فَأَنْتَ الْقَرِیبُ

ص: 178


1- 1. نفس المصدر ج 3 ص 357.
2- 2. نفس المصدر ج 3 ص 357.
3- 3. العقد الفرید ج 3 ص 224 و الحدیث فیه أو فی ممّا فی الأصل بکثیر.

و دارای اصل و ریشه ای سالم هستی که غائله به پا نمی کنند سپس با دست راست به او دست داد و با دست چپش امام را در آغوش گرفت و دستو داد برای امام لباس و جایزه بیاورند و در خبر دیگری از ربیع نقل شده که او امام را در کنار خود نشاند و گفت: هر حاجتی داری بگو امام کاغذی را که مربوط به اقوام مختلف بود درآورد منصور گفت حاجت خودت را بگو تا برآورده کنم امام فرمود: از من نخواه که نزد تو بیایم منصور گفت من چاره ای جز این ندارم(1) .

توضیح

وشجت العروق و الأغصان یعنی ریشه ها و شاخه ها در یکدیگر داخل شدند.

روایت27.

مناقب: حسین بن محمّد گفت: علی بن هبیره بر رفید خشم گرفت. او بحضرت صادق پناه برد امام علیه السّلام فرمود پیش او برو و سلام مرا برسان بگو: من غلامت رفید را پناه داده ام کاری باو نداشته باش. عرض کردم مردی شامی و بدسیرت است. فرمود: برو هر چه بتو میگویم انجام بده. گفت: در بین راه با مرد عربی برخورد کردم گفت: کجا میروی من در صورت تو میبینم که کشته خواهی شد. گفت: دستت را بده وقتی دست مرا دید گفت: این دست کسی است که بزودی کشته می شود. باز گفت: زبانت را بیرون بیاور بیرون آوردم گفت: برو که هیچ ناراحتی نخواهی دید در زبان تو پیغامی است که اگر به کوه ها برسانی مطیع تو می شوند. رفتم همین که بر علی بن هبیره وارد شدم همان دم دستور کشتنم را داد گفتم: امیر، مرا به زور نیاوردی من بمیل خود آمدم علت آن جریانی است که میگویم بعد هر چه خواستی انجام ده. بحاضرین گفت: بیرون روید وقتی رفتند گفتم:

جعفر بن محمّد سلام رساند و فرمود: من غلامت رفید را پناه دادم باو کاری نداشته باش. گفت تو را بخدا امام صادق علیه السّلام این حرف را بتو زد و بمن سلام رساند. من قسم یاد کردم سه مرتبه تکرار کرد و پرسید. بعد دستهای مرا گشوده گفت: من باین کار قانع نمی شوم. مگر اینکه دستهای مرا همین طور ببندی. گفتم دست من هرگز دستهای تو را نخواهد بست و چنین کاری نمیکنم. گفت: بخدا غیر ممکن است باید این کار را بکنی. من دستهای او را بستم بعد باز نمودم در این موقع مهر خود را داده گفت: اینک انگشتر و مهر خود را در اختیارت گذاشتم هر چه میخواهی بکن. محمّد بن سعید نیز از حضرت صادق خواهش کرد نامه ای برای محمّد بن ابی حمزه ثمالی بنویسد و تقاضا کند که مالیاتش را دیرتر بگیرد: فرمود: برو به او بگو: از حضرت صادق شنیدم که فرمود: هر کس دوست ما را گرامی بدارد خدا را گرامی داشته و هر که باو اهانت کند خود را در معرض خشم خدا قرار داده هر که بشیعیان ما نیکی کند

ص: 179


1- . همان 3 : 358

الْقَرَابَةِ وَ ذُو الرَّحِمِ الْوَاشِجَةُ السَّلِیمُ النَّاحِیَةِ الْقَلِیلُ الْغَائِلَةِ ثُمَّ صَافَحَهُ بِیَمِینِهِ وَ عَانَقَهُ بِشِمَالِهِ وَ أَمَرَ لَهُ بِکِسْوَةٍ وَ جَائِزَةٍ وَ فِی خَبَرٍ آخَرَ عَنِ الرَّبِیعِ أَنَّهُ أَجْلَسَهُ إِلَی جَانِبِهِ فَقَالَ لَهُ ارْفَعْ حَوَائِجَکَ فَأَخْرَجَ رِقَاعاً لِأَقْوَامٍ فَقَالَ الْمَنْصُورُ ارْفَعْ حَوَائِجَکَ فِی نَفْسِکَ فَقَالَ لَا تَدْعُونِی حَتَّی أَجِیئَکَ فَقَالَ مَا إِلَی ذَلِکَ سَبِیلٌ (1).

بیان

وشجت العروق و الأغصان اشتبکت.

«27»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ: سَخِطَ عَلِیُّ بْنُ هُبَیْرَةَ عَلَی رُفَیْدٍ فَعَاذَ بِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لَهُ انْصَرِفْ إِلَیْهِ وَ اقرأه [أَقْرِئْهُ] مِنِّی السَّلَامَ وَ قُلْ لَهُ إِنِّی أجرت [آجَرْتُ] عَلَیْکَ مَوْلَاکَ رُفَیْداً فَلَا تَهِجْهُ بِسُوءٍ فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ شَامِیٌّ خَبِیثُ الرَّأْیِ فَقَالَ اذْهَبْ إِلَیْهِ کَمَا أَقُولُ لَکَ قَالَ فَاسْتَقْبَلَنِی أَعْرَابِیٌّ بِبَعْضِ الْبَوَادِی فَقَالَ أَیْنَ تَذْهَبُ إِنِّی أَرَی وَجْهَ مَقْتُولٍ ثُمَّ قَالَ لِی أَخْرِجْ یَدَکَ فَفَعَلْتُ فَقَالَ یَدُ مَقْتُولٍ ثُمَّ قَالَ لِی أَخْرِجْ لِسَانَکَ فَفَعَلْتُ فَقَالَ امْضِ فَلَا بَأْسَ عَلَیْکَ فَإِنَّ فِی لِسَانِکَ رِسَالَةً لَوْ أَتَیْتَ بِهَا الْجِبَالَ الرَّوَاسِیَ- لَانْقَادَتْ لَکَ قَالَ فَجِئْتُ فَلَمَّا دَخَلْتُ عَلَیْهِ أَمَرَ بِقَتْلِی فَقُلْتُ أَیُّهَا الْأَمِیرُ لَمْ تَظْفَرْ بِی عَنْوَةً وَ إِنَّمَا جِئْتُکَ مِنْ ذَاتِ نَفْسِی وَ هَاهُنَا أَمْرٌ أَذْکُرُهُ لَکَ ثُمَّ أَنْتَ وَ شَأْنَکَ فَأَمَرَ مَنْ حَضَرَ فَخَرَجُوا فَقُلْتُ لَهُ مَوْلَاکَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ قَدْ أجرت [آجَرْتُ] عَلَیْکَ مَوْلَاکَ رُفَیْداً فَلَا تَهِجْهُ بِسُوءٍ فَقَالَ [وَ] اللَّهِ لَقَدْ قَالَ لَکَ جَعْفَرٌ هَذِهِ الْمَقَالَةَ وَ أَقْرَأَنِی السَّلَامَ فَحَلَفْتُ فَرَدَّدَهَا عَلَیَّ ثَلَاثاً ثُمَّ حَلَّ کتافی [أَکْتَافِی] ثُمَّ قَالَ- لَا یُقْنِعُنِی مِنْکَ حَتَّی تَفْعَلَ بِی مَا فَعَلْتُ بِکَ قُلْتُ مَا تُکَتِّفُ یَدِی یَدَیْکَ وَ لَا تَطِیبُ نَفْسِی فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا یُقْنِعُنِی إِلَّا ذَلِکَ فَفَعَلْتُ کَمَا فَعَلَ وَ أَطْلَقْتُهُ فَنَاوَلَنِی خَاتَمَهُ وَ قَالَ أَمْرِی فِی یَدِکَ فَدَبِّرْ فِیهَا مَا شِئْتَ الْتَمَسَ مُحَمَّدُ بْنُ سَعِیدٍ مِنَ الصَّادِقِ رُقْعَةً إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ فِی تَأْخِیرِ خَرَاجِهِ فَقَالَ علیه السلام قُلْ لَهُ سَمِعْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ یَقُولُ مَنْ أَکْرَمَ لَنَا مُوَالِیاً فَبِکَرَامَةِ اللَّهِ تَعَالَی بَدَأَ وَ مَنْ أَهَانَهُ فَلِسَخَطِ اللَّهِ تَعَرَّضَ وَ مَنْ أَحْسَنَ إِلَی شِیعَتِنَا فَقَدْ أَحْسَنَ

ص: 179


1- 1. المناقب ج 3 ص 358.

با امیر المؤمنین نیکی نموده و هر که با امیر المؤمنین نیکی کند به پیامبر نیکی کرده و کسی که به پیامبر نیکی کرد بخدا نیکی نموده و هر کس بخدا نیکی کند بخدا قسم در بهشت برین با ما خواهد بود. من پیش او رفتم و حدیث را نقل کردم. گفت: ترا بخدا این حدیث را از حضرت صادق شنیدی؟ گفتم: بله. گفت: بنشین. بغلام خود گفت: محمّد بن سعید چقدر باید مالیات بپردازد. گفت: شصت هزار درهم. گفت: اسمش را از دفتر پاک کن یک کیسه زر با یک کنیز و یک قاطر زین کرده با لجام بمن بخشید.

خدمت امام صادق علیه السّلام رسیدم امام تبسم نموده فرمود: تو جریان را نقل میکنی یا من بگویم. عرض کردم: از شما شنیدن بهتر است تمام جریان را نقل فرمود مثل اینکه با ما بوده است(1).

مفضل بن عمر گفت: منصور چندین مرتبه تصمیم به کشتن حضرت صادق علیه السّلام گرفت اما هر وقت تصمیم میگرفت و او را احضار میکرد تا چشمش به ایشان می افتاد میترسید و از تصمیم خود صرف نظر میکرد.

ولی دیگر اجازه نمیداد احدی خدمت ایشان برسد یا برای درس و تعلیم مسائل دینی در جایی بنشیند، این مطلب را بسیار پی گیری کرد و امام را سخت در محاصره قرار داد بطوری که اگر گاهی مسأله ای برای یک نفر از شیعیان در دین پیش می آمد که مربوط به ازدواج، یا طلاق و از این قبیل بود کسی هم نمیدانست چه جواب باید داد دستش به امام نمیرسید و بناچار زن از مرد جدا می شد چون حکم این اتفاق را نمیدانستند این جریان خیلی بر شیعیان گران آمد و سخت در فشار قرار گرفتند. بالاخره خداوند بدل منصور انداخت که از حضرت صادق علیه السّلام در خواست کند که از یادگارهای پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله چیزی به او تحفه بدهد که دیگری نداشته باشد. امام علیه السّلام یک چوبدستی کوچک که تقریبا نیم متر طول داشت و متعلق به پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله بود برایش فرستاد منصور خیلی خوشحال شد دستور داد آن را بچهار قسمت کنند و هر قسمتی را در یک محل قرار داد. سپس بحضرت صادق علیه السّلام عرض کرد به عنوان پاداش شما در مقابل این تحفه چیزی نمیتوانم بدهم جز اینکه شما را آزاد بگذارم آشکارا دانش خود را بشیعیان خویش ارزانی داری و کسی مزاحم شما و آنها نشود. بدون ترس مجلسی ترتیب ده و مردم را فتوی بده ولی این کار را در شهری انجام بده که من در آنجا نباشم. از آن روز امام صادق علیه السّلام آزادانه اقدام به نشر علوم و معارف اسلامی نمود(2).

توضیح

در قاموس(3)

آمده است المخصرة بر وزن مکنسة آن چیزی است که بر آن تکیه می کنند مانند عصا و امثال آن و آنچه پادشاه هنگام خطاب کردن کسی و نیز سخنران هنگام سخن گفتن با آن اشاره می کند.

ص: 180


1- . مناقب 3 : 361
2- . همان 3 : 364
3- . قاموس 2 : 20

إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ مَنْ أَحْسَنَ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ فَقَدْ أَحْسَنَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ فَقَدْ أَحْسَنَ إِلَی اللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنَ إِلَی اللَّهِ کَانَ وَ اللَّهِ مَعَنَا فِی الرَّفِیعِ الْأَعْلَی قَالَ فَأَتَیْتُهُ وَ ذَکَرْتُهُ فَقَالَ بِاللَّهِ سَمِعْتَ هَذَا الْحَدِیثَ مِنَ الصَّادِقِ علیه السلام فَقُلْتُ نَعَمْ فَقَالَ اجْلِسْ ثُمَّ قَالَ یَا غُلَامُ مَا عَلَی مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ مِنَ الْخَرَاجِ قَالَ سِتُّونَ أَلْفَ دِرْهَمٍ قَالَ امْحُ اسْمَهُ مِنَ الدِّیوَانِ وَ أَعْطَانِی بَدْرَةً وَ جَارِیَةً وَ بَغْلَةً بِسَرْجِهَا وَ لِجَامِهَا قَالَ فَأَتَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیَّ تَبَسَّمَ فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ تُحَدِّثُنِی أَوْ أُحَدِّثُکَ فَقُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مِنْکَ أَحْسَنُ فَحَدَّثَنِی وَ اللَّهِ الْحَدِیثَ کَأَنَّهُ حَاضِرٌ مَعِی (1).

مُحَمَّدُ بْنُ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ: أَنَّ الْمَنْصُورَ قَدْ کَانَ هَمَّ بِقَتْلِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام غَیْرَ مَرَّةٍ فَکَانَ إِذَا بَعَثَ إِلَیْهِ وَ دَعَاهُ لِیَقْتُلَهُ فَإِذَا نَظَرَ إِلَیْهِ هَابَهُ وَ لَمْ یَقْتُلْهُ غَیْرَ أَنَّهُ مَنَعَ النَّاسَ عَنْهُ وَ مَنَعَهُ مِنَ الْقُعُودِ لِلنَّاسِ وَ اسْتَقْصَی عَلَیْهِ أَشَدَّ الِاسْتِقْصَاءِ حَتَّی أَنَّهُ کَانَ یَقَعُ لِأَحَدِهِمْ مَسْأَلَةٌ فِی دِینِهِ فِی نِکَاحٍ أَوْ طَلَاقٍ أَوْ غَیْرِ ذَلِکَ فَلَا یَکُونُ عِلْمُ ذَلِکَ عِنْدَهُمْ وَ لَا یَصِلُونَ إِلَیْهِ فَیَعْتَزِلُ الرَّجُلُ وَ أَهْلُهُ فَشَقَّ ذَلِکَ عَلَی شِیعَتِهِ وَ صَعُبَ عَلَیْهِمْ حَتَّی أَلْقَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی رَوْعِ الْمَنْصُورِ أَنْ یَسْأَلَ الصَّادِقَ علیه السلام لِیُتْحِفَهُ بِشَیْ ءٍ مِنْ عِنْدِهِ لَا یَکُونُ لِأَحَدٍ مِثْلَهُ فَبَعَثَ إِلَیْهِ بِمِخْصَرَةٍ کَانَتْ لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله طُولُهَا ذِرَاعٌ فَفَرِحَ بِهَا فَرَحاً شَدِیداً وَ أَمَرَ أَنْ تُشَقَّ لَهُ أَرْبَعَةَ أَرْبَاعٍ وَ قَسَمَهَا فِی أَرْبَعَةِ مَوَاضِعَ ثُمَّ قَالَ لَهُ مَا جَزَاؤُکَ عِنْدِی إِلَّا أَنْ أُطْلِقَ لَکَ وَ تُفْشِی عِلْمَکَ لِشِیعَتِکَ وَ لَا أَتَعَرَّضَ لَکَ وَ لَا لَهُمْ فَاقْعُدْ غَیْرَ مُحْتَشِمٍ وَ أَفْتِ النَّاسَ وَ لَا تَکُنْ فِی بَلَدٍ أَنَا فِیهِ فَفَشَی الْعِلْمُ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام (2).

بیان

فی القاموس (3)

المخصرة کمکنسة ما یتوکأ علیها کالعصا و نحوه و ما یأخذه الملک یشیر به إذا خاطب و الخطیب إذا خطب.

ص: 180


1- 1. المناقب ج 3 ص 361.
2- 2. نفس المصدر ج 3 ص 364.
3- 3. القاموس ج 2 ص 20.

برسی در مشارق الأنوار(1) نقل کرده است که امام صادق ع فرمود: معلی بن خنیس به مرتبه ما می رسد و سال آینده داود بن عروة به مدینه می آید و معلی احضار می کند و به او دستور می دهد که اسم شیعیان ما را برایش بنویسد او امتناع می کند در نتیجه معلی را به قتل می رساند و به دار می آویزد و اینچنین او به درجه ما می رسد.وقتی داود حاکم مدینه شد معلی را احضار نمود و از وی در مورد شیعیان سؤال کرد او گفت آن ها را نمی شناسم داود گفت نام آن ها را برایم بنویس وگرنه گردنت را خواهم زد. معلی گفت: مرا تهدید به مرگ می کنی به خدا قسم اگر زیر پاهایم بودند پایم را بلند نمی کردم تا آن ها را نبینی. پس دستور داد گردنش را بزنند و او به دار بیاویزند. هنگامی که امام صادق ع نزد داود رفت فرمود: ای داود غلام من و کارگزار امورم را کشتی، به کشتن او اکتفا نکردی و او را به دار آویختی به خدا قسم تو را نفرین خواهم کرد تا خدا تو را بکشد همان طور که او را کشتی. داود گفت: مرا به دعایت تهدید می کنی از خدا بخواه اگر دعایت را مستجاب نمود از او بخواه مرا بکشد. امام صادق ع بیرون خشمگین خارج شد وقتی شب فرا رسید غسل کرد و رو به قبله ایستاد سپس فرمود: یا ذا یا ذی یا ذوا تیری از تیرهایت را بر داود بزن تا قلب او را از جایش بیرون آوری سپس به غلامش فرمود: برو بیرون و به صدای کسی که فریاد می زند گوش کن. خبر آمد که داود هلاک شده است امام به سجده افتاد و فرمود: من با سه کلمه خدا را بر علیه او خواندم که اگر این کلمات را بر اهل زمین تقسیم می کردم زمین با آنچه در آن است می لرزید و نابود می شد.

روایت شده زمانی که منصور تصمیم به کشتن امام صادق ع گرفت چند نفر از غیر عرب که زبان نمی فهمیدند و درک نداشتند آماده کرد و بآنها خلعت های فاخر و جایزه های گران قیمت داد، آنها صد نفر بودند. به مترجم گفت بآنها بگو من دشمنی دارم که امشب پیش من خواهد آمد وقتی وارد شد او را بکشید. آن ها سلاحهای خود را بدست گرفتند و آماده انجام مأموریت خود شدند منصور به دنبال امام فرستاد و دستور داد که تنها پیش او بیاید. به مترجم گفت بآنها بگوید که دشمن من همین شخص است او را پاره پاره کنید. همین که امام داخل شد آنها صدایی شبیه سگ در آوردند و اسلحه خود را بر زمین انداختند دستهای خود را به پشت سر نهادند و بسجده افتاده صورت بخاک میمالیدند. منصور که این جریان را دید از جان خودش ترسید. گفت آقا برای چه تشریف آورده اید. فرمود بدستور تو آمدم من غسل خویش را نموده و کفن پوشیده ام منصور گفت غیر ممکن است پناه بخدا میبرم از چنین تصمیمی بسلامتی برگرد امام علیه السّلام برگشت آنها همین طور در سجده بودند مترجم گفت بپرس چرا دشمن پادشاه را نکشتید؟ گفتند به ما دستور میدهد سرپرست و آقای خود را بکشیم که

ص: 181


1- . مشارق أنوار الیقین: 111

أَقُولُ رَوَی الْبُرْسِیُّ فِی مَشَارِقِ الْأَنْوَارِ(1)، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِنَّ الْمُعَلَّی بْنَ خُنَیْسٍ یَنَالُ دَرَجَتَنَا وَ إِنَّ الْمَدِینَةَ مِنْ قَابِلٍ یَلِیهَا دَاوُدُ بْنُ عُرْوَةَ وَ یَسْتَدْعِیهِ وَ یَأْمُرُهُ أَنْ یَکْتُبَ لَهُ أَسْمَاءَ شِیعَتِنَا فَیَأْبَی فَیَقْتُلُهُ وَ یَصْلِبُهُ فِینَا وَ بِذَلِکَ یَنَالُ دَرَجَتَنَا فَلَمَّا وَلِیَ دَاوُدُ الْمَدِینَةَ مِنْ قَابِلٍ أَحْضَرَ الْمُعَلَّی وَ سَأَلَهُ عَنِ الشِّیعَةِ فَقَالَ مَا أَعْرِفُهُمْ فَقَالَ اکْتُبْهُمْ لِی وَ إِلَّا ضَرَبْتُ عُنُقَکَ فَقَالَ بِالْقَتْلِ تُهَدِّدُنِی وَ اللَّهِ لَوْ کَانَتْ تَحْتَ أَقْدَامِی مَا رَفَعْتُهَا عَنْهُمْ فَأَمَرَ بِضَرْبِ عُنُقِهِ وَ صَلْبِهِ فَلَمَّا دَخَلَ عَلَیْهِ الصَّادِقُ علیه السلام قَالَ یَا دَاوُدُ قَتَلْتَ مَوْلَایَ وَ وَکِیلِی وَ مَا کَفَاکَ الْقَتْلُ حَتَّی صَلَبْتَهُ وَ اللَّهِ لَأَدْعُوَنَّ اللَّهَ عَلَیْکَ لِیَقْتُلَکَ کَمَا قَتَلْتَهُ فَقَالَ لَهُ دَاوُدُ تُهَدِّدُنِی بِدُعَائِکَ ادْعُ اللَّهَ لَکَ فَإِذَا اسْتَجَابَ لَکَ فَادْعُهُ عَلَیَّ فَخَرَجَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مُغْضَباً فَلَمَّا جَنَّ اللَّیْلُ اغْتَسَلَ وَ اسْتَقْبَلَ الْقِبْلَةَ ثُمَّ قَالَ یَا ذَا یَا ذِی یَا ذَوَا ارْمِ دَاوُدَ بِسَهْمٍ مِنْ سِهَامِکَ تُقَلْقِلْ بِهِ قَلْبَهُ ثُمَّ قَالَ لِغُلَامِهِ اخْرُجْ وَ اسْمَعِ الصَّائِحَ فَجَاءَ الْخَبَرُ أَنَّ دَاوُدَ قَدْ هَلَکَ فَخَرَّ الْإِمَامُ سَاجِداً وَ قَالَ إِنَّهُ لَقَدْ دَعَوْتُ اللَّهَ عَلَیْهِ بِثَلَاثِ کَلِمَاتٍ لَوْ أَقْسَمْتُ عَلَی أَهْلِ الْأَرْضِ لَزُلْزِلَتْ بِمَنْ عَلَیْهَا.

قَالَ وَ رُوِیَ: أَنَّ الْمَنْصُورَ لَمَّا أَرَادَ قَتْلَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ اسْتَدْعَی قَوْماً مِنَ الْأَعَاجِمِ لَا یَفْهَمُونَ وَ لَا یَعْقِلُونَ فَخَلَعَ عَلَیْهِمُ الدِّیبَاجَ وَ الْوَشْیَ وَ حَمَلَ إِلَیْهِمُ الْأَمْوَالَ ثُمَّ اسْتَدْعَاهُمْ وَ کَانُوا مِائَةَ رَجُلٍ وَ قَالَ لِلتَّرْجُمَانِ قُلْ لَهُمْ إِنَّ لِی عَدُوّاً یَدْخُلُ عَلَیَّ اللَّیْلَةَ فَاقْتُلُوهُ إِذَا دَخَلَ قَالَ فَأَخَذُوا أَسْلِحَتَهُمْ وَ وَقَفُوا مُتَمَثِّلِینَ لِأَمْرِهِ فَاسْتَدْعَی جَعْفَراً وَ أَمَرَهُ أَنْ یَدْخُلَ وَحْدَهُ ثُمَّ قَالَ لِلتَّرْجُمَانِ قُلْ لَهُمْ هَذَا عَدُوِّی فَقَطَعُوهُ فَلَمَّا دَخَلَ علیه السلام تَعَاوَوْا عُوَی الْکَلْبِ وَ رَمَوْا أَسْلِحَتَهُمْ وَ کَتَّفُوا أَیْدِیَهُمْ إِلَی ظُهُورِهِمْ وَ خَرُّوا لَهُ سُجَّداً وَ مَرَّغُوا وُجُوهَهُمْ عَلَی التُّرَابِ فَلَمَّا رَأَی الْمَنْصُورُ ذَلِکَ خَافَ عَلَی نَفْسِهِ وَ قَالَ مَا جَاءَ بِکَ قَالَ أَنْتَ وَ مَا جِئْتُکَ إِلَّا مُغْتَسِلًا مُحَنِّطاً فَقَالَ الْمَنْصُورُ مَعَاذَ اللَّهِ أَنْ یَکُونَ مَا تَزْعُمُ ارْجِعْ رَاشِداً فَرَجَعَ جَعْفَرٌ علیه السلام وَ الْقَوْمُ عَلَی وُجُوهِهِمْ سُجَّداً فَقَالَ لِلتَّرْجُمَانِ قُلْ لَهُمْ لِمَ لَا قَتَلْتُمْ عَدُوَّ الْمَلِکِ فَقَالُوا نَقْتُلُ وَلِیَّنَا الَّذِی

ص: 181


1- 1. مشارق أنوار الیقین ص 111.

هر روز بکارهای ما چنان رسیدگی میکند که پدری مواظب فرزندان خویش است ما جز او آقایی نداریم. منصور از سخن آنها ترسید و شبانه آنها را بمحل خود باز گردانید. سپس امام صادق علیه السّلام را بوسیله زهر شهید نمود(1).

روایت28.

کشف الغمه: منصور دوانیقی در سال صد و چهل و هفت برای انجام حج رهسپار مکه گردید وارد مدینه شد. بربیع گفت به دنبال جعفر بن محمّد بفرست و بگو او را با زور بیاورند خدا مرا بکشد اگر او را نکشم. ربیع خود را بغفلت زد که یعنی فراموش کرده است باز برای مرتبه دوم بخاطرش آورد که شخصی را بفرست او را بزور بیاورند باز خود را بغفلت زد. در مرتبه سوم پیغامی سختی برای ربیع فرستاد و چند فحش رکیک نیز باو داد، گفت باید فوری کسی را بفرستی تا جعفر را بیاورند .

به دنبال امام صادق فرستاد همین که امام آمد بایشان عرض کرد یا ابا عبد اللَّه خود را بخدا بسپار او چنان خشمگین است که جز خدا کسی نمیتواند جلوی او را بگیرد. امام صادق فرمود لا حول و لا قوة الّا باللَّه. ربیع بمنصور خبر داد که جعفر بن محمّد آمده است. وقتی وارد شد منصور با خشم تمام گفت: ای دشمن خدا مردم عراق تو را امام خود می دانند و زکات مال خود را برایت میفرستند مخالف سلطنت منی و فتنه انگیزی میکنی. خدا مرا بکشد اگر تو را نکشم. فرمود یا امیر المؤمنین خدا بسلیمان قدرت داد و او شکر کرد، ایوب را مبتلا نمود و او صبر کرد، به یوسف ستم کردند برادران او را بخشید تو از همین خانواده هستی. منصور این سخنان را که شنید گفت نزدیک بیا تو ابا عبد اللَّه هستی دامنت از هر عیب پاک است و از آشوب و فتنه انگیزی بدوری. خداوند بهترین پاداش خویشاوندی را بتو بدهد دست امام را گرفته پهلوی خود نشاند. دستور داد عطر آورند. عطر پاش مخصوص را آوردند خودش چنان سر و صورت امام را عطر آگین کرد که عطر قطره قطره از محاسن شریفش میریخت گفت در پناه خدا تشریف ببرید. به ربیع دستور داد که جایزه و خلعت حضرت صادق را تقدیم کن و ایشان را در پناه خدا بمنزل برسان.

ربیع گفت به همراه حضرت صادق علیه السّلام رفتم در بین راه گفتم قبل از آمدن شما آن چنان منصور را خشمگین دیدم که سابقه نداشت بعد از رفتن باز حالتی بی سابقه پیدا کرده بود وقتی وارد شدی چه گفتی؟ فرمود وقتی وارد شدم گفتم «اللهم احرسنی بعینک التی لا تنام و اکنفنی برکنک الذی لا یرام و اغفر لی بقدرتک علی و لا اهلک و انت رجائی. اللهم انت اکبر و اجل ممّا اخاف و احذر اللهم

ص: 182


1- . مشارق أنوار الیقین: 112

یَلْقَانَا کُلَّ یَوْمٍ وَ یُدَبِّرُ أَمْرَنَا کَمَا یُدَبِّرُ الرَّجُلُ وُلْدَهُ وَ لَا نَعْرِفُ وَلِیّاً سِوَاهُ فَخَافَ الْمَنْصُورُ مِنْ قَوْلِهِمْ وَ سَرَّحَهُمْ تَحْتَ اللَّیْلِ ثُمَّ قَتَلَهُ علیه السلام بِالسَّمِ (1).

«28»

کشف، [کشف الغمة] مِنْ کِتَابِ مُحَمَّدِ بْنِ طَلْحَةَ(2)

قَالَ حَدَّثَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْفَضْلِ بْنِ الرَّبِیعِ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: حَجَّ الْمَنْصُورُ سَنَةَ سَبْعٍ وَ أَرْبَعِینَ وَ مِائَةٍ فَقَدِمَ الْمَدِینَةَ وَ قَالَ لَلرَّبِیعِ ابْعَثْ إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ مَنْ یَأْتِینَا بِهِ مُتْعَباً قَتَلَنِیَ اللَّهُ إِنْ لَمْ أَقْتُلْهُ فَتَغَافَلَ الرَّبِیعُ عَنْهُ لِیَنْسَاهُ ثُمَّ أَعَادَ ذِکْرَهُ لِلرَّبِیعِ وَ قَالَ ابْعَثْ مَنْ یَأْتِی بِهِ مُتْعَباً فَتَغَافَلَ عَنْهُ ثُمَّ أَرْسَلَ إِلَی الرَّبِیعِ رِسَالَةً قَبِیحَةً أَغْلَظَ عَلَیْهِ فِیهَا وَ أَمَرَهُ أَنْ یَبْعَثَ مَنْ یُحْضِرُ جَعْفَراً فَفَعَلَ فَلَمَّا أَتَاهُ قَالَ لَهُ الرَّبِیعُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ اذْکُرِ اللَّهَ فَإِنَّهُ قَدْ أَرْسَلَ إِلَیْکَ بِمَا لَا دَافِعَ لَهُ غَیْرُ اللَّهِ فَقَالَ جَعْفَرٌ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ ثُمَّ إِنَّ الرَّبِیعَ أَعْلَمَ الْمَنْصُورَ بِحُضُورِهِ فَلَمَّا دَخَلَ جَعْفَرٌ عَلَیْهِ أَوْعَدَهُ وَ أَغْلَظَ وَ قَالَ أَیْ عَدُوَّ اللَّهِ اتَّخَذَکَ أَهْلُ الْعِرَاقِ إِمَاماً یَبْعَثُونَ إِلَیْکَ زَکَاةَ أَمْوَالِهِمْ وَ تُلْحِدُ فِی سُلْطَانِی وَ تَبْغِیهِ الْغَوَائِلُ قَتَلَنِیَ اللَّهُ إِنْ لَمْ أَقْتُلْکَ فَقَالَ لَهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنَّ سُلَیْمَانَ علیه السلام أُعْطِیَ فَشَکَرَ وَ إِنَّ أَیُّوبَ ابْتُلِیَ فَصَبَرَ وَ إِنَّ یُوسُفَ ظُلِمَ فَغَفَرَ وَ أَنْتَ مِنْ ذَلِکَ السِّنْخِ فَلَمَّا سَمِعَ الْمَنْصُورُ ذَلِکَ مِنْهُ قَالَ لَهُ إِلَیَّ وَ عِنْدِی أَبَا عَبْدِ اللَّهِ أَنْتَ الْبَرِی ءُ السَّاحَةِ السَّلِیمُ النَّاحِیَةِ الْقَلِیلَةُ الْغَائِلَةِ جَزَاکَ اللَّهُ مِنْ ذِی رَحِمٍ أَفْضَلَ مَا جَزَی ذَوِی الْأَرْحَامِ عَنْ أَرْحَامِهِمْ ثُمَّ تَنَاوَلَ یَدَهُ فَأَجْلَسَهُ مَعَهُ عَلَی فَرْشِهِ ثُمَّ قَالَ عَلَیَّ بِالطِّیبِ فَأُتِیَ بِالْغَالِیَةِ فَجَعَلَ یَغْلِفُ لِحْیَةَ جَعْفَرٍ علیه السلام بِیَدِهِ حَتَّی تَرَکَهَا تَقْطُرُ ثُمَّ قَالَ قُمْ فِی حِفْظِ اللَّهِ وَ کَلَاءَتِهِ ثُمَّ قَالَ یَا رَبِیعُ أَلْحِقْ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ جَائِزَتَهُ وَ کِسَوْتَهُ انْصَرِفْ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ فِی حِفْظِهِ وَ کَنَفِهِ فَانْصَرَفَ قَالَ الرَّبِیعُ وَ لَحِقْتُهُ فَقُلْتُ إِنِّی قَدْ رَأَیْتُ قَبْلَکَ مَا لَمْ تَرَهُ وَ رَأَیْتُ بَعْدَکَ مَا لَا رَأَیْتُهُ فَمَا قُلْتَ یَا أَبَا عَبْدِاللَّهِ حِینَ دَخَلْتَ قَالَ قُلْتُ اللَّهُمَّ احْرُسْنِی بِعَیْنِکَ الَّتِی لَا تَنَامُ وَ اکْنُفْنِی بِرُکْنِکَ الَّذِی لَا یُرَامُ وَ اغْفِرْ لِی بِقُدْرَتِکَ عَلَیَّ وَ لَا أَهْلِکُ وَ أَنْتَ رَجَائِی اللَّهُمَّ أَنْتَ أَکْبَرُ وَ أَجَلُّ مِمَّا أَخَافُ وَ أَحْذَرُ اللَّهُمَ

ص: 182


1- 1. مشارق أنوار الیقین 112.
2- 2. مطالب السئول ص 82.

بک ادفع فی نحره و استعیذ بک من شره»

و خداوند پس از این دعا با من آنچه دیدی کرد(1).

توضیح

جزری(2) گفت: در آن آمده است کنت أغلف لحیة رسول الله ص بالغالیة یعنی محاسن ایشان را به عطر بسیار آغشته کردم و الغالیة نوعی عطر ترکیبی است .

روایت29.

کشف الغمة: از کتاب دلائل حمیری روایت کرده که: منصور به دربان خود گفت هنگامی که جعفر بن محمد وارد شد پیش از آنکه به من برسد او را بکش. امام صادق ع وارد شد و نشست. منصور به دنبال دربان فرستاد و او را خواند، در حالی که امام ع نشسته بود به او نگاه کرد سپس گفت به جایت برگرد، بعد شروع کرد یک دستش را بر دیگری زدن. وقتی امام برخاست و بیرون رفت دربان را صدا زد و گفت: چه دستوری به تو داده بودم؟ گفت به خدا قسم او را نه هنگام ورود دیدم نه هنگام خروج او را وقتی دیدم که نزد تو نشسته بود(3).

عبد اللَّه بن ابی لیلی گفت: در ربذه با منصور بودم که به دنبال حضرت صادق فرستاده بود. منصور از پی من فرستاده بود همین که جلوی در رسیدم شنیدم میگوید زود او را بیاورید عجله کنید خدا مرا بکشد اگر او را نکشم خدا خون مرا بریزد اگر خونش را نریزم. از دربان پرسیدم که را میگوید؟ گفت منظورش جعفر بن محمّد است. در همین موقع دیدم چند نفر مأمور ایشان را می آورند قبل از اینکه پرده بالا رود دیدم لبهایش حرکت میکند وارد شد همین که چشم منصور به ایشان افتاد گفت به به پسر عمو مرحبا به پسر پیامبر مرتب به او احترام میکرد تا او را کنار خود روی جایگاه مخصوص خویش نشاند. بعد غذا خواست. سرم را بلند کردم درست دقت نمودم دیدم لقمه سردشده ی گوشت را بدهان ایشان میگذارد. نیازهای ایشان را برآورد و اجازه بازگشت داد. پس از خارج شدن امام به دنبال ایشان رفتم عرض کردم آقا میدانید که شما را دوست دارم و گرفتار منصور شده ام که مجبورم پیش او بروم من میشنیدم اول منصور چه میگفت و بعد چه کرد، وقتی شما آمدید دیدم لبهایتان حرکت میکرد قطعا دعابی میخواندید که منصور آنقدر تغییر کرد. اگر ممکن است همان دعا را بمن بیاموزید تا هر وقت پیش منصور میروم بخوانم.

ص: 183


1- . کشف الغمة 2 : 374
2- . النهایة 3 : 169 و آنچه مجلسی از او نقل کرده در آن موجود نیست ملاحظه کنید.
3- . کشف الغمة 2 : 421

بِکَ أَدْفَعُ فِی نَحْرِهِ وَ أَسْتَعِیذُ بِکَ مِنْ شَرِّهِ فَفَعَلَ اللَّهُ بِی مَا رَأَیْتَ (1).

توضیح

قال الجزری (2)

فیه کنت أغلف لحیة رسول الله صلی الله علیه و آله بالغالیة أی ألطخها به و أکثر و الغالیة ضرب مرکب من الطیب.

«29»

کشف، [کشف الغمة] مِنْ کِتَابِ الدَّلَائِلِ لِلْحِمْیَرِیِّ عَنْ رِزَامِ بْنِ مُسْلِمٍ مَوْلَی خَالِدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْقَسْرِیِّ قَالَ: إِنَّ الْمَنْصُورَ قَالَ لِحَاجِبِهِ إِذَا دَخَلَ عَلَیَّ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَاقْتُلْهُ قَبْلَ أَنْ یَصِلَ إِلَیَّ فَدَخَلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَجَلَسَ فَأَرْسَلَ إِلَی الْحَاجِبِ فَدَعَاهُ فَنَظَرَ إِلَیْهِ وَ جَعْفَرٌ علیه السلام قَاعِدٌ قَالَ ثُمَّ قَالَ عُدْ إِلَی مَکَانِکَ قَالَ وَ أَقْبَلَ یَضْرِبُ یَدَهُ عَلَی یَدِهِ فَلَمَّا قَامَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ خَرَجَ دَعَا حَاجِبَهُ فَقَالَ بِأَیِّ شَیْ ءٍ أَمَرْتُکَ قَالَ لَا وَ اللَّهِ مَا رَأَیْتُهُ حِینَ دَخَلَ وَ لَا حِینَ خَرَجَ وَ لَا رَأَیْتُهُ إِلَّا وَ هُوَ قَاعِدٌ عِنْدَکَ (3).

وَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی لَیْلَی قَالَ: کُنْتُ بِالرَّبَذَةِ مَعَ الْمَنْصُورِ وَ کَانَ قَدْ وَجَّهَ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأُتِیَ بِهِ وَ بَعَثَ إِلَیَّ الْمَنْصُورُ فَدَعَانِی فَلَمَّا انْتَهَیْتُ إِلَی الْبَابِ سَمِعْتُهُ یَقُولُ عَجِّلُوا عَلَیَّ بِهِ قَتَلَنِیَ اللَّهُ إِنْ لَمْ أَقْتُلْهُ سَقَی اللَّهُ الْأَرْضَ مِنْ دَمِی إِنْ لَمْ أَسْقِ الْأَرْضَ مِنْ دَمِهِ فَسَأَلْتُ الْحَاجِبَ مَنْ یَعْنِی قَالَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَإِذَا هُوَ قَدْ أُتِیَ بِهِ مَعَ عِدَّةِ جَلَاوِزَةٍ فَلَمَّا انْتَهَی إِلَی الْبَابِ قَبْلَ أَنْ یُرْفَعَ السِّتْرُ رَأَیْتُهُ قَدْ تَمَلْمَلَتْ شَفَتَاهُ عِنْدَ رَفْعِ السِّتْرِ فَدَخَلَ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیْهِ الْمَنْصُورُ قَالَ مَرْحَباً یَا ابْنَ عَمِّ مَرْحَباً یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَمَا زَالَ یَرْفَعُهُ حَتَّی أَجْلَسَهُ عَلَی وِسَادَتِهِ ثُمَّ دَعَا بِالطَّعَامِ فَرَفَعْتُ رَأْسِی وَ أَقْبَلْتُ أَنْظُرُ إِلَیْهِ وَ یُلْقِمُهُ جَدْیاً بَارِداً وَ قَضَی حَوَائِجَهُ وَ أَمَرَهُ بِالانْصِرَافِ فَلَمَّا خَرَجَ قُلْتُ لَهُ قَدْ عَرَفْتَ مُوَالاتِی لَکَ وَ مَا قَدِ ابْتُلِیتُ بِهِ فِی دُخُولِی عَلَیْهِمْ وَ قَدْ سَمِعْتُ کَلَامَ الرَّجُلِ وَ مَا کَانَ یَقُولُ فَلَمَّا صِرْتُ إِلَی الْبَابِ رَأَیْتُکَ قَدْ تَمَلْمَلَتْ شَفَتَاکَ وَ مَا أَشُکُّ أَنَّهُ شَیْ ءٌ قُلْتَهُ وَ رَأَیْتُ مَا صَنَعَ بِکَ فَإِنْ رَأَیْتَ أَنْ تُعَلِّمَنِی

ص: 183


1- 1. کشف الغمّة ج 2 ص 374.
2- 2. النهایة ج 3 ص 169 و لیس الموجود فیها مطابقا لما نقله المجلسیّ عنه فلاحظ.
3- 3. کشف الغمّة ج 2 ص 421.

فرمود بسیار خوب. من این دعا را خواندم «ما شاء اللَّه ما شاء اللَّه لا یأتی بالخیر الا اللَّه ما شاء اللَّه ما شاء اللَّه لا یصرف السوء الا اللَّه ما شاء اللَّه ما شاء اللَّه کل نعمة فمن اللَّه ما شاء اللَّه لا حول و لا قوة الا باللَّه»(1) .

منصور به امام صادق ع گفت: من تصمیم دارم مدینه را خراب کنم و هیچ انسانی را در آن زنده نگذارم. امام فرمود: یا امیر المؤمنین چاره ای نیست جز اینکه شما را نصیحت کنم اگر مایل بودی آن را بپذیر. گفت بگو. امام فرمود: پیشینیان تو سه نفر بودند یکی ایوب که دچار مصیبت شد و صبر کرد و سلیمان که به او نعمت عطا شد و شکر به جا آورد و یوسف که برادرانش علیه او توطئه کردند و خدا آن ها را بخشید. به هر کدام می خواهی اقتدا کن. منصور گفت: گذشتم(2).

گفت اهالی مکه و مدینه بدر دار الاماره منصور رفتند و اجازه ورود خواستند ربیع باهالی مکه اجازه داد حضرت صادق علیه السّلام فرمود به اهالی مکه قبل از مدینه اجازه میدهی؟ ربیع گفت اهل مکه ساکن آشیانه پیامبرند. امام صادق علیه السّلام فرمود صحیح است آشیانه ای که پرنده های نیکویش پرواز نموده اند و نابکارهایش باقی مانده اند(3).

بحضرت صادق علیه السّلام گفتند که منصور از وقتی بخلافت رسیده جز لباس خشن نپوشیده و غذای خوب نمیخورد فرمود وای بر او با این همه قدرت که خدا در اختیارش گذاشته و این همه ثروت که برایش می آورند؟! گفتند این کار را بواسطه بخل و علاقه ای که بجمع آوری ثروت دارد میکند فرمود خدا را شکر که اگر منصور ترک دین خدا را نمود خدا هم او را از مالش محروم کرد(4).

ابن حمدون گفت: منصور به امام صادق علیه السّلام نامه ای نوشت که چرا شما مثل سایر مردم با ما رفت و آمد نمیکنی در جواب فرمود: ما ثروتی در اختیار نداریم که بواسطه حفظ آن از تو بترسیم، نزد تو چیزی در رابطه با آخرت نیست که بامید آخرت بیاییم و نه در نعمتی هستی که برای تهنیت بیاییم و نه تو آن موقعیت را بلا می دانی که برای تسلیت بیاییم پس برای چه بیاییم؟! منصور در پاسخ نوشت برای نصیحت پیش ما بیا جواب داد هر کس بدنبال دنیا باشد ترا نصیحت نمیکند و هر کس جویای آخرت باشد با تو همنشین نمیشود. منصور گفت بخدا قسم مردم را خوب به ما معرفی کرد آنهایی

ص: 184


1- . همان 2 : 428
2- . کشف الغمة 2 : 439
3- . همان 2 : 439
4- . کشف الغمة 2 : 440

ذَلِکَ فَأَقُولَهُ إِذَا دَخَلْتُ عَلَیْهِ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ مَا شَاءَ اللَّهُ مَا شَاءَ اللَّهُ- لَا یَأْتِی بِالْخَیْرِ إِلَّا اللَّهُ مَا شَاءَ اللَّهُ مَا شَاءَ اللَّهُ لَا یَصْرِفُ السُّوءَ إِلَّا اللَّهُ مَا شَاءَ اللَّهُ مَا شَاءَ اللَّهُ کُلُّ نِعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ مَا شَاءَ اللَّهُ- لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ (1).

وَ قَالَ الْآبِیُّ: قَالَ لِلصَّادِقِ علیه السلام أَبُو جَعْفَرٍ الْمَنْصُورُ إِنِّی قَدْ عَزَمْتُ عَلَی أَنْ أُخَرِّبَ الْمَدِینَةَ وَ لَا أَدَعَ بِهَا نَافِخَ ضَرْمَةٍ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ لَا أَجِدُ بُدّاً مِنَ النَّصَاحَةِ لَکَ فَاقْبَلْهَا إِنْ شِئْتَ أَوَّلًا قَالَ قُلْ قَالَ إِنَّهُ قَدْ مَضَی لَکَ ثَلَاثَةُ أَسْلَافٍ أَیُّوبُ ابْتُلِیَ فَصَبَرَ وَ سُلَیْمَانُ أُعْطِیَ فَشَکَرَ وَ یُوسُفُ قَدَرَ فَغَفَرَ فَاقْتَدِ بِأَیِّهِمْ شِئْتَ قَالَ قَدْ عَفَوْتُ (2)

وَ قَالَ وَقَفَ أَهْلُ مَکَّةَ وَ أَهْلُ الْمَدِینَةِ بِبَابِ الْمَنْصُورِ فَأَذِنَ الرَّبِیعُ لِأَهْلِ مَکَّةَ قَبْلَ أَهْلِ الْمَدِینَةِ فَقَالَ جَعْفَرٌ علیه السلام أَ تَأْذَنُ لِأَهْلِ مَکَّةَ قَبْلَ أَهْلِ الْمَدِینَةِ فَقَالَ الرَّبِیعُ مَکَّةُ الْعُشُّ فَقَالَ جَعْفَرٌ علیه السلام عُشٌّ وَ اللَّهِ طَارَ خِیَارُهُ وَ بَقِیَ شِرَارُهُ (3) وَ قِیلَ لَهُ إِنَّ أَبَا جَعْفَرٍ الْمَنْصُورَ- لَا یَلْبَسُ مُنْذُ صَارَتِ الْخِلَافَةُ إِلَیْهِ إِلَّا الْخَشِنَ وَ لَا یَأْکُلُ إِلَّا الْجَشِبَ فَقَالَ یَا وَیْحَهُ مَعَ مَا قَدْ مَکَّنَ اللَّهُ لَهُ مِنَ السُّلْطَانِ وَ جُبِیَ إِلَیْهِ مِنَ الْأَمْوَالِ فَقِیلَ إِنَّمَا یَفْعَلُ ذَلِکَ بُخْلًا وَ جَمْعاً لِلْأَمْوَالِ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی حَرَمَهُ مِنْ دُنْیَاهُ مَا لَهُ تَرَکَ دِینَهُ (4).

وَ قَالَ ابْنُ حُمْدُونٍ: کَتَبَ الْمَنْصُورُ إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام لِمَ لَا تَغْشَانَا کَمَا یَغْشَانَا سَائِرُ النَّاسِ فَأَجَابَهُ لَیْسَ لَنَا مَا نَخَافُکَ مِنْ أَجْلِهِ وَ لَا عِنْدَکَ مِنْ أَمْرِ الْآخِرَةِ مَا نَرْجُوکَ لَهُ وَ لَا أَنْتَ فِی نِعْمَةٍ فَنُهَنِّئَکَ وَ لَا تَرَاهَا نَقِمَةً فَنُعَزِّیَکَ بِهَا فَمَا نَصْنَعُ عِنْدَکَ قَالَ فَکَتَبَ إِلَیْهِ تَصْحَبُنَا لِتَنْصَحَنَا فَأَجَابَهُ مَنْ أَرَادَ الدُّنْیَا لَا یَنْصَحُکَ وَ مَنْ أَرَادَ الْآخِرَةَ لَا یَصْحَبُکَ فَقَالَ الْمَنْصُورُ وَ اللَّهِ لَقَدْ مَیَّزَ عِنْدِی مَنَازِلَ النَّاسِ مَنْ

ص: 184


1- 1. نفس المصدر ج 2 ص 428.
2- 2. نفس المصدر ج 2 ص 439.
3- 3. نفس المصدر ج 2 ص 439.
4- 4. نفس المصدر ج 2 ص 440.

که طالب دنیایند و آنهایی که جویای آخرت هستند. خود آن آقا از کسانی است که در پی آخرت است نه دنیا(1).

روایت30.

رجال کشی: عیص بن قاسم گفت: با داییم سلیمان بن خالد خدمت حضرت صادق علیه السّلام رفتیم به داییم فرمود این جوان کیست گفت پسر خواهر من است فرمود شیعه است؟ عرض کرد بله فرمود خدا را سپاس که او را شیطان قرار نداد. فرمود ای کاش با شما در طائف بودم حدیث میگفتم و انس میگرفتیم و برای آنها ضمانت میکردم که هرگز خروج و قیام نکنم(2).

روایت31.

رجال کشی: عنبسه گفت از حضرت صادق علیه السّلام شنیدم میفرمود: شکایت تنهایی خود و ناراحتی که از اهل مدینه میکشم بخدا میکنم وقتی شما می آیید از دیدن شما خوشحال می شوم. ای کاش این ستمگر اجازه میداد من محلی را ترتیب میدادم و در آنجا ساکن می شدم و شما را نیز در همان جا ساکن میکردم قول میدادم که از جانب من کمترین ناراحتی بر علیه او سرنزند(3).

روایت32.

کافی: از علی بن حکم مانند آن را روایت کرده است(4).

روایت33.

در کنز الفوائد مینویسد: که منصور دوانیقی روز جمعه ای خارج شد تکیه بر دست امام صادق علیه السّلام زده بود. مردی که رزام نامیده می شد و آزاد شده خالد بن عبد اللَّه بود گفت این کیست که مقامش بجایی رسیده که امیر المؤمنین بر دست او تکیه میکند باو گفتند این شخص ابو عبد اللَّه جعفر بن محمّد صلّی اللَّه علیه و آله و سلم است. گفت: بخدا من نشناختم و گر نه جا دارد که امام صادق علیه السّلام پا بر روی صورت منصور گذارد. بعد رفت مقابل منصور گفت: یا امیر المؤمنین سؤالی دارم منصور گفت از این شخص سؤال کن. گفت من میخواهم از شما سؤال کنم. باز منصور گفت از این شخص سؤال کن. رزام رو کرد بامام صادق علیه السّلام گفت آقا مایلم نماز و حدود آن را توضیح دهی. امام فرمود نماز دارای چهار هزار حد است که کمتر از همه ی آن حدود باز خواست نمیکنند. عرض کرد آقا آن حدود را نام ببرید که ترکش صحیح نیست و بدون انجام آنها نماز درست نیست.

ص: 185


1- . همان 2 : 448
2- . معرفة أخبار الرجال کشی: 231
3- . همان: 233
4- . کافی 8 : 215

یُرِیدُ الدُّنْیَا مِمَّنْ یُرِیدُ الْآخِرَةَ وَ إِنَّهُ مِمَّنْ یُرِیدُ الْآخِرَةَ لَا الدُّنْیَا(1).

«30»

کش، [رجال الکشی] صَدَقَةُ بْنُ حَمَّادٍ عَنْ سَهْلٍ عَنْ مُوسَی بْنِ سَلَّامٍ عَنِ الْحَکَمِ بْنِ مِسْکِینٍ عَنْ عِیصِ بْنِ الْقَاسِمِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَعَ خَالِی سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ فَقَالَ لِخَالِی مَنْ هَذَا الْفَتَی قَالَ هَذَا ابْنُ أُخْتِی قَالَ فَیَعْرِفُ أَمْرَکُمْ فَقَالَ لَهُ نَعَمْ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یَجْعَلْهُ شَیْطَاناً ثُمَّ قَالَ یَا لَیْتَنِی وَ إِیَّاکُمْ بِالطَّائِفِ أُحَدِّثُکُمْ وَ تُؤْنِسُونِّی وَ أَضْمَنُ لَهُمْ أَنْ لَا نَخْرُجَ عَلَیْهِمْ أَبَداً(2).

«31»

کش، [رجال الکشی] عَلِیُّ بْنُ الْحَکَمِ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ یُونُسَ عَنْ عَنْبَسَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: أَشْکُو إِلَی اللَّهِ وَحْدَتِی وَ تَقَلْقُلِی مِنْ أَهْلِ الْمَدِینَةِ حَتَّی تَقْدِمُوا وَ أَرَاکُمْ وَ أُسَرَّ بِکُمْ فَلَیْتَ هَذِهِ الطَّاغِیَةَ أَذِنَ لِی فَاتَّخَذْتُ قَصْراً فَسَکَنْتُهُ وَ أَسْکَنْتُکُمْ مَعِی وَ أَضْمَنُ لَهُ أَنْ لَا یَجِی ءَ مِنْ نَاحِیَتِنَا مَکْرُوهٌ أَبَداً(3).

«32»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ: مِثْلَهُ (4).

«33»

تم، [فلاح السائل] ذَکَرَ الْکَرَاجُکِیُّ فِی کِتَابِ کَنْزِ الْفَوَائِدِ قَالَ: جَاءَ فِی الْحَدِیثِ أَنَّ أَبَا جَعْفَرٍ الْمَنْصُورَ خَرَجَ فِی یَوْمِ جُمُعَةٍ مُتَوَکِّئاً عَلَی یَدِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَقَالَ رَجُلٌ یُقَالُ لَهُ رِزَامٌ مَوْلَی خَالِدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ مَنْ هَذَا الَّذِی بَلَغَ مِنْ خَطَرِهِ مَا یَعْتَمِدُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَی یَدِهِ فَقِیلَ لَهُ هَذَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الصَّادِقُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ فَقَالَ إِنِّی وَ اللَّهِ مَا عَلِمْتُ لَوَدِدْتُ أَنَّ خَدَّ أَبِی جَعْفَرٍ نَعْلٌ لِجَعْفَرٍ ثُمَّ قَامَ فَوَقَفَ بَیْنَ یَدَیِ الْمَنْصُورِ فَقَالَ لَهُ أَسْأَلُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ لَهُ الْمَنْصُورُ سَلْ هَذَا فَقَالَ إِنِّی أُرِیدُکَ بِالسُّؤَالِ فَقَالَ لَهُ الْمَنْصُورُ سَلْ هَذَا فَالْتَفَتَ رِزَامٌ إِلَی الْإِمَامِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَقَالَ لَهُ أَخْبِرْنِی عَنِ الصَّلَاةِ وَ حُدُودِهَا فَقَالَ لَهُ الصَّادِقُ علیه السلام لِلصَّلَاةِ أَرْبَعَةُ آلَافِ حَدٍّ لَسْتَ تُؤَاخَذُ بِهَا فَقَالَ أَخْبِرْنِی بِمَا لَا یَحِلُّ تَرْکُهُ وَ لَا تَتِمُّ

ص: 185


1- 1. نفس المصدر ج 2 ص 448.
2- 2. معرفة أخبار الرجال للکشّیّ 231.
3- 3. نفس المصدر ص 233.
4- 4. الکافی ج 8 ص 215 و فیه( فاتخذ قصرا بالطائف).

فرمود نماز کامل نیست مگر برای کسی که وضوی شاداب گرفته و بحدّ بلوغ رسیده، در ضمن فتنه انگیز و سخن چین و عیبجو و بدگوی مردم نباشد، از حق روی نگرداند، امام خویش را بشناسد و در راه او استوار باشد، حضور قلب داشته و بخدا توجه نماید و این توجه را از دست ندهد. در این صورت حالتی بین ترس و امید و صبر و اضطراب باو دست میدهد گویی وعده های بهشت برین را می بیند و تهدیدهای دوزخ در مقابل چشم اوست هر چه دارد در پیشگاه خدا در طبق اخلاص نهاده و هدف و آرزوی خویش را آشکار می بیند، از جان خود در راه خدا گذشته و بدون چون و چرا و با کمال خواری و کوچکی بر خدا تکیه کند.

چشم طمع از این و آن بپوشد و بدر خانه او روی آورد و نیاز خویش را از او بخواهد اگر چنین نمازی خواند آن نمازی است که خدا خواسته است. این همان نمازی است که انسان را از گناه و کار زشت و ناپسند باز میدارد. منصور متوجه حضرت صادق شده گفت: یا ابا عبد اللَّه ما پیوسته از دریای سرشار دانش تو مینوشیم و در پناه تو از گرداب نادانی آسوده می شویم با دانش خود ظلمت جهل و نادانی را میزدایی، ما شناور دریای بی کران دانش تو هستیم(1).

توضیح

النزع یعنی ایجاد فساد و وسوسه کردن، الزیغ یعنی میل و الطخیاء تاریکی و ظلمت است، طمی الماء یعنی بالا آمد.

روایت34.

تنبیه الخاطر: بمنصور دوانیقی گفتند: محمّد بن مروان (پسر مروان حمار) در زندان تو است خوب است او را احضار کنی و از جریانی که بین او و پادشاه نوبه اتفاق افتاده بپرسی. منصور او را احضار نموده جریان را جویا شد. محمّد گفت: در آخر حکومت و انتهای فرمانروایی که سلطنت ما دچار اختلال شد من به جزیره نوبه پناهنده شدم دستور دادم خیمه های ما را بزنند خیمه های شاهانه را که زدند اهالی نوبه از دیدن آنها تعجب نمودند. پادشاه آنها که مردی بلند قد و کم مو و پا برهنه بود و جامه ای بر تن داشت پیش ما آمد سلام کرده روی زمین نشست .

گفتم چرا روی فرش نمی نشینی گفت من پادشاهم و شایسته است کسی که خداوند مقام وی را بالا برده است تواضع و کوچکی کند. آنگاه بمن گفت: شما چرا با چارپایان خود زراعت مردم را پایمال میکنید با اینکه تبه کاری در دین شما حرام است. گفتم غلامهای ما از روی نادانی چنین کارهایی را میکنند. گفت: چرا شراب میخورید با اینکه در دین شما حرام است گفتم: گروهی از جوانان ما از سر نادانی مرتکب چنین عملی میشوند.

ص: 186


1- . فلاح السائل: 23

الصَّلَاةُ إِلَّا بِهِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لَا تَتِمُّ الصَّلَاةُ إِلَّا لِذِی طُهْرٍ سَابِغٍ وَ تَمَامٍ بَالِغٍ غَیْرِ نَازِغٍ وَ لَا زَائِغٍ عَرَفَ فَوَقَفَ وَ أَخْبَتَ فَثَبَتَ فَهُوَ وَاقِفٌ بَیْنَ الْیَأْسِ وَ الطَّمَعِ وَ الصَّبْرِ وَ الْجَزَعِ کَأَنَّ الْوَعْدَ لَهُ صُنِعَ وَ الوَعِیدَ بِهِ وَقَعَ بَذَلَ عِرْضَهُ وَ تَمَثَّلَ غَرَضَهُ وَ بَذَلَ فِی اللَّهِ الْمُهْجَةَ وَ تَنَکَّبَ إِلَیْهِ غیر الْمَحَجَّةَ [غَیْرَ] مُرْتَغِمٍ بِارْتِغَامٍ یَقْطَعُ عَلَائِقَ الِاهْتِمَامِ بِعَیْنِ مَنْ لَهُ قَصَدَ وَ إِلَیْهِ وَفَدَ وَ مِنْهُ اسْتَرْفَدَ فَإِذَا أَتَی بِذَلِکَ کَانَتْ هِیَ الصَّلَاةَ الَّتِی بِهَا أُمِرَ وَ عَنْهَا أُخْبِرَ وَ إِنَّهَا هِیَ الصَّلَاةُ الَّتِی تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ فَالْتَفَتَ الْمَنْصُورُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ لَا نَزَالُ مِنْ بَحْرِکَ نَغْتَرِفُ وَ إِلَیْکَ نَزْدَلِفُ تُبَصِّرُ مِنَ الْعَمَی وَ تَجْلُو بِنُورِکَ الطَّخْیَاءَ فَنَحْنُ نَعُومُ فِی سُبُحَاتِ قُدْسِکَ وَ طَامِی بَحْرِکَ (1).

بیان

النزع الطعن و الاغتیاب و الإفساد و الوسوسة و الزیغ المیل و الطخیاء الظلمة و طمی الماء علا.

«34»

نبه، [تنبیه الخاطر]: قِیلَ لِلْمَنْصُورِ فِی حَبْسِکَ مُحَمَّدُ بْنُ مَرْوَانَ فَلَوْ أَمَرْتَ بِإِحْضَارِهِ وَ سَأَلْتَهُ عَمَّا جَرَی بَیْنَهُ وَ بَیْنَ مَلِکِ النُّوبَةِ(2)

فَقَالَ صِرْتُ إِلَی جَزِیرَةِ النُّوبَةِ فِی آخِرِ أَمْرِنَا فَأَمَرْتُ بِالْمَضَارِبِ فَضُرِبَتْ فَخَرَجَ النُّوبُ یَتَعَجَّبُونَ وَ أَقْبَلَ مَلِکُهُمْ رَجُلٌ طَوِیلٌ أَصْلَعُ حَافٍ عَلَیْهِ کِسَاءٌ فَسَلَّمَ وَ جَلَسَ عَلَی الْأَرْضِ فَقُلْتُ مَا لَکَ لَا تَقْعُدُ عَلَی الْبِسَاطِ قَالَ أَنَا مَلِکٌ وَ حَقٌّ لِمَنْ رَفَعَهُ اللَّهُ أَنْ یَتَوَاضَعَ لَهُ إِذَا رَفَعَهُ ثُمَّ قَالَ مَا بَالُکُمْ تَطَئُونَ الزَّرْعَ بِدَوَابِّکُمْ وَ الْفَسَادُ مُحَرَّمٌ عَلَیْکُمْ فِی کِتَابِکُمْ فَقُلْتُ عَبِیدُنَا فَعَلُوهُ بِجَهْلِهِمْ قَالَ فَمَا بَالُکُمْ تَشْرَبُونَ الْخَمْرَ وَ هِیَ مُحَرَّمَةٌ عَلَیْکُمْ فِی دِینِکُمْ قُلْتُ أَشْیَاعُنَا فَعَلُوهُ بِجَهْلِهِمْ

ص: 186


1- 1. فلاح السائل ص 23.
2- 2. النوبة: بالضم، ثمّ السکون، و باء موحدة، و هی بلاد واسعة عریضة فی جنوبی مصر، حدودها القطر المصری و البحر الأحمر و صحراء لیبیا و بلاد الخرطوم، فیها یجری النیل من قرب أسوان الی ملتقی النیل الابیض بالازرق، یتکلم سکانها بالعربیة و النوبیة و هم نصاری أهل شدة فی العیش.« مراصد الاطلاع- المنجد-».

گفت: چرا لباسهای ابریشمی و زینت آلات طلا بر خود می آرایید با اینکه بزبان پیامبرتان بر شما حرام شده است. گفتم: خدمتکاران غیر عرب ما این کارها را میکنند که نمیخواهیم بر خلاف میلشان رفتار کنیم. دیدم خیره خیره بمن نگاه کرد و گفت: غلامان ما جوانان ما خدمتکاران ما چنین میکنند! از باب تمسخر بهانه های مرا تکرار می نمود. گفت: آن طور که تو میگویی نیست ای پسر مروان، شما گروهی هستید که بریاست رسیدید و ستمگری را پیشه کردید و دستورات دینی خود را زیر پا گذاشتید خداوند طعم کیفر رفتارتان را به

شما چشاند هنوز انتقام و کیفر شما تمام نشده و دنباله دارد که وقت آن خواهد رسید. من میترسم در سرزمین ما مورد خشم خدا قرار گیری و ما نیز به کیفر تو دچار شویم. زودتر از اینجا کوچ کن.

روایت35.

غوالی اللئالی: امام صادق ع فرمود: منصور علمای مدینه را احضار نمود وقتی به آنجا رسیدیم ربیع دربان منصور گفت: دو نفر از شما باید نزد امیر المؤمنین برود، من و عبد الله بن حسن وارد شدیم. وقتی نزد او نشستیم گفت: تو کسی هستی که علم غیب داری؟ گفتم تنها خداست که غیب را می داند. گفت تو کسی هستی که مالیات را نزد تو می آورند، گفتم مالیات نزد تو می آید. گفت: می دانی برای چه شما را خوانده ام؟ گفتم: نه. گفت: شما را خواندم تا خانه هایتان را خراب کرده و دل های شما را سرشار از کینه کنم و شما را به فقری دچار کنم که برای گدایی در راه ها بنشینید. به احدی از اهالی شام و حجاز اجازه نخواهم داد که نزد شما بیایند آن ها برای شما مفسده دارند. گفتم: حضرت ایوب دچار مصیبت شد و صبر کرد، به یوسف ع ظلم شد و او از برادران خود را گذشت، به سلیمان نعمت عطا شد و خدا را شک نمود و تو از نسل این قوم هستی. خشم و ناراحتی منصور برطرف شد سپس گفت: حدیثی را چند وقت پیش از رسول خدا ص برایم نقل کردی بگو. گفتم: پدرم از جدم از رسول خدا ص روایت کرد که صله رحم ریسمانی است که از زمین به سوی آسمان کشیده شده است، و می گوید هرکه مرا قطع کند خداوند او را قطع می کند و هرکه مرا وصل کند خداوند او را وصل میکند. گفت: منظورم این حدیث نبود، گفتم: پدرم از جدم از رسول خدا نقل کرد که خداوند متعال فرمود: من رحمان هستم که صله رحم را آفریدم و نامی از نام های خود برای آن انتخاب کردم، هرکه صله رحم به جا آورد او را وصل می کنم و هرکه قطع ارتباط کند او را قطع می کنم، گفت: منظورم این حدیث هم نبود. گفتم:پدرم از جدم از رسول خدا ص نقل کرد ایشان فرمود: پادشاهی از پادشاهان بنی اسرائیل که سه سال از عمرش باقی مانده بود صله رحم به جا آورد در نتیجه خداوند عمر وی را به سی سال افزایش داد و پادشاهی از پادشاهان بنی اسرائیل که از عمرش سی سال باقی مانده بود با اقوام خود قطع ارتباط کرد در نتیجه خداوند عمر وی را به سه سال کاهش داد. منصور گفت: منظورم همین حدیث بود به خدا قسم امروز به خیشاوند خود لطف می کنم

ص: 187

قَالَ فَمَا بَالُکُمْ تَلْبَسُونَ الدِّیبَاجَ وَ تَتَحَلَّوْنَ بِالذَّهَبِ وَ هِیَ مُحَرَّمَةٌ عَلَیْکُمْ عَلَی لِسَانِ نَبِیِّکُمْ قُلْتُ فَعَلَ ذَلِکَ أَعَاجِمُ مِنْ خَدَمِنَا کَرِهْنَا الْخِلَافَ عَلَیْهِمْ فَجَعَلَ یَنْظُرُ فِی وَجْهِی وَ یُکَرِّرُ مَعَاذِیرِی عَلَی وَجْهِ الِاسْتِهْزَاءِ ثُمَّ قَالَ لَیْسَ کَمَا تَقُولُ یَا ابْنَ مَرْوَانَ وَ لَکِنَّکُمْ قَوْمٌ مَلَکْتُمْ فَظَلَمْتُمْ وَ تَرَکْتُمْ مَا أُمِرْتُمْ فَأَذَاقَکُمُ اللَّهُ وَبَالَ أَمْرِکُمْ وَ لِلَّهِ فِیکُمْ نِقَمٌ لَمْ تَبْلُغْ وَ إِنِّی أَخْشَی أَنْ یَنْزِلَ بِکَ وَ أَنْتَ فِی أَرْضِی فَیُصِیبَنِی مَعَکَ فَارْتَحِلْ عَنِّی.

«35»

غو، [غوالی اللئالی] قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: طَلَبَ الْمَنْصُورُ عُلَمَاءَ الْمَدِینَةِ فَلَمَّا وَصَلْنَا إِلَیْهِ خَرَجَ إِلَیْنَا الرَّبِیعُ الْحَاجِبُ فَقَالَ لِیَدْخُلْ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ مِنْکُمُ اثْنَانِ فَدَخَلْتُ أَنَا وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْحَسَنِ فَلَمَّا جَلَسْنَا عِنْدَهُ قَالَ أَنْتَ الَّذِی تَعْلَمُ الْغَیْبَ فَقُلْتُ لَا یَعْلَمُ الْغَیْبَ إِلَّا اللَّهُ فَقَالَ أَنْتَ الَّذِی یُجْبَی إِلَیْکَ الْخَرَاجُ فَقُلْتُ بَلِ الْخَرَاجُ یُجْبَی إِلَیْکَ فَقَالَ أَ تَدْرِی لِمَ دَعَوْتُکُمْ فَقُلْتُ لَا فَقَالَ إِنَّمَا دَعَوْتُکُمْ لِأُخَرِّبَ رِبَاعَکُمْ وَ أُوغِرَ قُلُوبَکُمْ وَ أُنْزِلَکُمْ بِالسَّرَاةِ فَلَا أَدَعَ أَحَداً مِنْ أَهْلِ الشَّامِ وَ الْحِجَازِ یَأْتُونَ إِلَیْکُمْ فَإِنَّهُمْ لَکُمْ مَفْسَدَةٌ فَقُلْتُ إِنَّ أَیُّوبَ ابْتُلِیَ فَصَبَرَ وَ إِنَّ یُوسُفَ ظُلِمَ فَغَفَرَ وَ إِنَّ سُلَیْمَانَ أُعْطِیَ فَشَکَرَ وَ أَنْتَ مِنْ نَسْلِ أُولَئِکَ الْقَوْمِ فَسُرِیَ عَنْهُ.

ثُمَّ قَالَ حَدِّثْنِی الْحَدِیثَ الَّذِی حَدَّثْتَنِی بِهِ مُنْذُ أَوْقَاتٍ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قُلْتُ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ رَسُولِ اللَّهِ أَنَّهُ قَالَ الرَّحِمُ حَبْلٌ مَمْدُودٌ مِنَ الْأَرْضِ إِلَی السَّمَاءِ یَقُولُ مَنْ قَطَعَنِی قَطَعَهُ اللَّهُ وَ مَنْ وَصَلَنِی وَصَلَهُ اللَّهُ فَقَالَ لَسْتُ أَعْنِی هَذَا فَقُلْتُ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی أَنَا الرَّحْمَنُ خَلَقْتُ الرَّحِمَ وَ شَقَقْتُ لَهَا اسْماً مِنْ أَسْمَائِی فَمَنْ وَصَلَهَا وَصَلْتُهُ وَ مَنْ قَطَعَهَا قَطَعْتُهُ قَالَ لَسْتُ أَعْنِی ذَلِکَ فَقُلْتُ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ إِنَّ مَلِکاً مِنْ مُلُوکِ بَنِی إِسْرَائِیلَ کَانَ قَدْ بَقِیَ مِنْ عُمُرِهِ ثَلَاثُ سِنِینَ وَ وَصَلَ رَحِمَهُ فَجَعَلَهَا اللَّهُ ثَلَاثِینَ سَنَةً وَ إِنَّ مَلِکاً مِنْ مُلُوکِ بَنِی إِسْرَائِیلَ کَانَ قَدْ بَقِیَ مِنْ عُمُرِهِ ثَلَاثُونَ سَنَةً فَقَطَعَ رَحِمَهُ فَجَعَلَهُ اللَّهُ ثَلَاثَ سِنِینَ فَقَالَ هَذَا الَّذِی قَصَدْتُ وَ اللَّهِ لَأَصِلَنَ

ص: 187

سپس آزاد شده و به سوی خانواده های خود بازگشتیم که این آزادی بسیار زیبا بود.

توضیح

الوغر یعنی کینه و دشمنی و برافروخته شدن از شدت عصبانیت، أوغر صدره یعنی خشم و کینه وارد دل او کرد، سراة الطریق یعنی راه های بزرگ منظور آن است که شما را فقیر می کنم به طوری که در راه بنشینید و گدایی کنید. معنای سری عنه که از باب تفعیل و مجهول می باشد این است که خشم و ناراحتی او برطرف شد.

روایت36.

مهج الدعوات: یاسر غلام ربیع گفت: از ربیع شنیدم میگفت: سالی که منصور به حج رفت وقتی بمدینه رسید یک شب تا صبح بیدار بود مرا خواست گفت: هم اکنون بسرعت میروی در صورتی که بتوانی بهتر است تنها بروی و جعفر بن محمّد را بیاوری. بگو پسر عمویت سلام رسانده و میگوید گرچه بین ما و شما فاصله زیادی است و اختلاف سلیقه داریم ولی بالاخره قرابت و خویشاوندی نزدیکی با هم داریم، از شما تقاضا دارد در صورت امکان تشریف بیاورید آنجا اگر قبول نکرد و گفت ما برویم آنجا اشکالی ندارد سخت نگیر و عذر او را بپذیر مبادا درشتی کنی. ربیع گفت: به در خانه اش رفتم دیدم در اطاق خلوت خود نشسته بدون اجازه وارد شدم دیدم صورت بر خاک گذاشته و در حال ابتهال و زاری است اثر گرد و خاک زمین که چهره خود را بر آن گذاشته بود روی صورتش بود. باحترام این حالی که داشت چیزی نگفتم تا نماز و دعایش تمام شد. بعد رو بمن نمود عرض کردم سلام علیک یا ابا عبد اللَّه. گفت علیک السلام برادر برای چه کاری آمده ای؟ گفتم: پسر عمویت سلام رسانده و چنین و چنان گفته است گفت وای بر تو ربیع «أَ لَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللَّهِ وَ ما نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ وَ لا یَکُونُوا کَالَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلُ فَطالَ عَلَیْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ»(1) {آیا برای کسانی که ایمان آورده اند هنگام آن نرسیده که دلهایشان به یاد خدا و آن حقیقتی که نازل شده نرم [و فروتن] گردد و مانند کسانی نباشند که از پیش بدانها کتاب داده شد و [عمر و] انتظار بر آنان به درازا کشید، و دلهایشان سخت گردید} وای بر تو ربیع «أَ فَأَمِنَ أَهْلُ الْقُری أَنْ یَأْتِیَهُمْ بَأْسُنا بَیاتاً وَ هُمْ نائِمُونَ أَ وَ أَمِنَ أَهْلُ الْقُری أَنْ یَأْتِیَهُمْ بَأْسُنا ضُحًی وَ هُمْ یَلْعَبُونَ أَ فَأَمِنُوا مَکْرَ اللَّهِ فَلا یَأْمَنُ مَکْرَ اللَّهِ

ص: 188


1- . حدید / 16

الْیَوْمَ رَحِمِی ثُمَّ سَرَّحَنَا إِلَی أَهْلِنَا سَرَاحاً جَمِیلًا.

بیان

الوغر الحقد و الضغن و العداوة و التوقد من الغیظ و أوغر صدره أدخلها فیه و سراة الطریق ظهره و معظمه أی أجعلکم فقراء تجلسون علی الطریق للسؤال و سری عنه علی بناء التفعیل مجهولا أی کشف عنه الحزن و الغضب.

«36»

مهج، [مهج الدعوات] رَوَیْنَا بِإِسْنَادِنَا إِلَی الشَّیْخِ أَبِی مُحَمَّدٍ هَارُونَ بْنِ مُوسَی التَّلَّعُکْبَرِیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الصَّیْرَفِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ یَاسِرٍ مَوْلَی الرَّبِیعِ قَالَ سَمِعْتُ الرَّبِیعَ قَالَ: لَمَّا حَجَّ الْمَنْصُورُ وَ صَارَ بِالْمَدِینَةِ سَهِرَ لَیْلَةً فَدَعَانِی فَقَالَ یَا رَبِیعُ انْطَلِقْ فِی وَقْتِکَ هَذَا عَلَی أَخْفَضِ جَنَاحٍ وَ أَلْیَنِ مَسِیرٍ فَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَکُونَ وَحْدَکَ فَافْعَلْ حَتَّی تَأْتِیَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ فَقُلْ لَهُ هَذَا ابْنُ عَمِّکَ یَقْرَأُ عَلَیْکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ إِنَّ الدَّارَ وَ إِنْ نَأَتْ وَ الْحَالَ وَ إِنِ اخْتَلَفَتْ فَإِنَّا نَرْجِعُ إِلَی رَحِمٍ أَمَسَّ مِنْ یَمِینٍ بِشِمَالٍ وَ نَعْلٍ بِقِبَالٍ وَ هُوَ یَسْأَلُکَ الْمَصِیرَ إِلَیْهِ فِی وَقْتِکَ هَذَا فَإِنْ سَمَحَ بِالْمَسِیرِ مَعَکَ فَأَوْطِهِ خَدَّکَ وَ إِنِ امْتَنَعَ بِعُذْرٍ أَوْ غَیْرِهِ فَارْدُدِ الْأَمْرَ إِلَیْهِ فِی ذَلِکَ فَإِنْ أَمَرَکَ بِالْمَصِیرِ إِلَیْهِ فِی تَأَنٍّ فَیَسِّرْ وَ لَا تُعَسِّرْ وَ اقْبَلِ الْعَفْوَ وَ لَا تعتف [تُعَنِّفْ] فِی قَوْلٍ وَ لَا فِعْلٍ قَالَ الرَّبِیعُ فَصِرْتُ إِلَی بَابِهِ فَوَجَدْتُهُ فِی دَارِ خَلْوَتِهِ فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ مِنْ غَیْرِ اسْتِئْذَانٍ فَوَجَدْتُهُ مُعَفِّراً خَدَّیْهِ مُبْتَهِلًا بِظَهْرِ یَدَیْهِ قَدْ أَثَّرَ التُّرَابُ فِی وَجْهِهِ وَ خَدَّیْهِ فَأَکْبَرْتُ أَنْ أَقُولَ شَیْئاً حَتَّی فَرَغَ مِنْ صَلَاتِهِ وَ دُعَائِهِ ثُمَّ انْصَرَفَ بِوَجْهِهِ فَقُلْتُ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَبَاعَبْدِ اللَّهِ فَقَالَ وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ یَا أَخِی مَا جَاءَ بِکَ فَقُلْتُ ابْنُ عَمِّکَ یَقْرَأُ عَلَیْکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ حَتَّی بَلَغْتُ إِلَی آخِرِ الْکَلَامِ فَقَالَ وَیْحَکَ یَا رَبِیعُ- أَ لَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللَّهِ وَ ما نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ وَ لا یَکُونُوا کَالَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلُ فَطالَ عَلَیْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ (1) وَیْحَکَ یَا رَبِیعُ- أَ فَأَمِنَ أَهْلُ الْقُری أَنْ یَأْتِیَهُمْ بَأْسُنا بَیاتاً وَ هُمْ نائِمُونَ- أَ وَ أَمِنَ أَهْلُ الْقُری أَنْ یَأْتِیَهُمْ بَأْسُنا ضُحًی وَ هُمْ یَلْعَبُونَ- أَ فَأَمِنُوا مَکْرَ اللَّهِ فَلا یَأْمَنُ مَکْرَ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ

ص: 188


1- 1. سورة الحدید الآیة: 16.

إِلَّا الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ»(1) {آیا ساکنان شهرها ایمن شده اند از اینکه عذاب ما شامگاهان- در حالی که به خواب فرو رفته اند- به آنان برسد؟ * و آیا ساکنان شهرها ایمن شده اند از اینکه عذاب ما نیمروز- در حالی که به بازی سرگرمند- به ایشان در رسد؟ *آیا از مکر خدا خود را ایمن دانستند؟ [با آنکه] جز مردم زیانکار [کسی] خود را از مکر خدا ایمن نمی داند}. سلام مرا بامیر المؤمنین برسان باز مشغول نماز و مناجات خویش شد. عرض کردم آقا آیا بعد از سلام گله ای از او نداری و یا درخواست او را نمی پذیری فرمود چرا باو بگو: «أَ فَرَأَیْتَ الَّذِی تَوَلَّی وَ أَعْطی قَلِیلًا وَ أَکْدی أَ عِنْدَهُ عِلْمُ الْغَیْبِ فَهُوَ یَری أَمْ لَمْ یُنَبَّأْ بِما فِی صُحُفِ مُوسی وَ إِبْراهِیمَ الَّذِی وَفَّی أَلَّا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعی وَ أَنَّ سَعْیَهُ سَوْفَ یُری»(2) {پس آیا آن کسی را که [از جهاد] روی برتافت دیدی؟ * و اندکی بخشید و [از باقی] امتناع ورزید. * آیا علم غیب پیش اوست و او می بیند؟ * یا بدانچه در صحیفه های موسی [آمده] خبر نیافته است؟ * و [نیز در نوشته های] همان ابراهیمی که وفا کرد: * که هیچ بردارنده ای بار گناه دیگری را بر نمی دارد * و اینکه برای انسان جز حاصل تلاش او نیست * و [نتیجه] کوشش او به زودی دیده خواهد شد} بگو بخدا قسم یا امیر المؤمنین ما از دست تو در بیم و هراسیم و بواسطه وحشت ما خانواده و زنانمان که خود بهتر آنها را می شناسی در ترس و وحشت هستند مجبورم که پرده از این راز بردارم اگر دست از ما برنداری پنج مرتبه در شبانه روز پس از هر نماز شکایت ترا پیش خدا میکنم خودت برای ما از پدر و از جدت نقل کردی که پیامبر اکرم فرمود: چهار دعا است که به پیشگاه پروردگار میرسد و محجوب نخواهد ماند دعای پدر برای فرزندش، برادر پشت سر برادرش و دعای مظلوم و دعای شخصی که با اخلاص خدا را بخواند.

هنوز سخنان امام تمام نشده بود که پیک منصور از پی من آمد تا خبر بگیرد برگشتم و جریان را برای منصور نقل کردم گریه کرد. گفت: برگرد باو بگو در مورد آمدن اختیار با شما است و اما راجع به زنانی که گفتی سلام مرا به آنها برسان خداوند ترس و وحشت را از آنها برطرف کرد و ناراحتی را از بین برد. من برگشتم و خدمت ایشان سخن منصور را عرض کردم فرمود: بگو صله رحم کردی خدا جزای نیکو بتو بدهد در این موقع چند قطره اشک از چشم او بر دامنش ریخت. سپس فرمود ربیع دنیا گرچه زیبا و فریب دهنده است ولی عاقبت چون بهار سرسبز و خرم است که به پاییز میگراید و زود خشک می شود. کسی که خیر خواه خود باشد و حلال و حرام را تشخیص دهد باید از روی بینایی و عقل خدا داد دقت کند و از گرفتاری عاقبت بر حذر باشد. این دنیا گروهی را فریب داده که در جمع آوری آن زیاد تلاش میکردند و زندگی تجملی خیلی شیرین داشته است. ناگهان شبانگاه که در خواب بودند یا در بین روز که مشغول لهو و لعب بودند مرگ گریبان آنها را گرفت. چگونه دست از دنیا شستند و به چه گرفتاری مبتلا شدند از پی آن عیش و نوش رنج و غم و پشیمانی شروع شد شربت ناگوار مرگ را چشیدند و دچار فراق و جدایی شدند.

ص: 189


1- . اعراف / 97 - 99
2- . نجم / 33 - 40

الْخاسِرُونَ (1) قَرَأْتُ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ السَّلَامَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَی صَلَاتِهِ وَ انْصَرَفَ إِلَی تَوَجُّهِهِ.

فَقُلْتُ هَلْ بَعْدَ السَّلَامِ مِنْ مُسْتَعْتَبٍ عَلَیْهِ أَوْ إِجَابَةٍ فَقَالَ نَعَمْ قُلْ لَهُ أَ فَرَأَیْتَ الَّذِی تَوَلَّی- وَ أَعْطی قَلِیلًا وَ أَکْدی أَ عِنْدَهُ عِلْمُ الْغَیْبِ فَهُوَ یَری- أَمْ لَمْ یُنَبَّأْ بِما فِی صُحُفِ مُوسی- وَ إِبْراهِیمَ الَّذِی وَفَّی- أَلَّا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری- وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعی- وَ أَنَّ سَعْیَهُ سَوْفَ یُری (2) إِنَّا وَ اللَّهِ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَدْ خِفْنَاکَ وَ خَافَتْ لِخَوْفِنَا النِّسْوَةُ اللَّاتِی أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِنَّ وَ لَا بُدَّ لَنَا مِنَ الْإِیضَاحِ بِهِ فَإِنْ کَفَفْتَ وَ إِلَّا أَجْرَیْنَا اسْمَکَ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کُلِّ یَوْمٍ خَمْسَ مَرَّاتٍ وَ أَنْتَ حَدَّثْتَنَا عَنْ أَبِیکَ عَنْ جَدِّکَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ أَرْبَعُ دَعَوَاتٍ لَا یُحْجَبْنَ عَنِ اللَّهِ تَعَالَی دُعَاءُ الْوَالِدِ لِوَلَدِهِ وَ الْأَخِ بِظَهْرِ الْغَیْبِ لِأَخِیهِ وَ الْمَظْلُومِ وَ الْمُخْلِصِ.

قَالَ الرَّبِیعُ فَمَا اسْتَتَمَّ الْکَلَامَ حَتَّی أَتَتْ رُسُلُ الْمَنْصُورِ تَقْفُو أَثَرِی وَ تَعْلَمُ خَبَرِی فَرَجَعْتُ وَ أَخْبَرْتُهُ بِمَا کَانَ فَبَکَی ثُمَّ قَالَ ارْجِعْ إِلَیْهِ وَ قُلْ لَهُ الْأَمْرُ فِی لِقَائِکَ إِلَیْکَ وَ الْجُلُوسِ عَنَّا وَ أَمَّا النِّسْوَةُ اللَّاتِی ذَکَرْتَهُنَّ فَعَلَیْهِنَّ السَّلَامُ فَقَدْ آمَنَ اللَّهُ رَوْعَهُنَّ وَ جَلَا هَمَّهُنَّ قَالَ فَرَجَعْتُ إِلَیْهِ فَأَخْبَرْتُهُ بِمَا قَالَ الْمَنْصُورُ فَقَالَ قُلْ لَهُ وَصَلْتَ رَحِماً وَ جُزِیتَ خَیْراً ثُمَّ اغْرَوْرَقَتْ عَیْنَاهُ حَتَّی قَطَرَ مِنَ الدَّمْعِ فِی حَجْرِهِ قَطَرَاتٌ ثُمَّ قَالَ یَا رَبِیعُ إِنَّ هَذِهِ الدُّنْیَا وَ إِنْ أَمْتَعَتْ بِبَهْجَتِهَا وَ غَرَّتْ بِزِبْرِجِهَا فَإِنَّ آخِرَهَا لَا یَعْدُو أَنْ یَکُونَ کَآخِرِ الرَّبِیعِ الَّذِی یَرُوقُ بِخُضْرَتِهِ ثُمَّ یَهِیجُ عِنْدَ انْتِهَاءِ مُدَّتِهِ وَ عَلَی مَنْ نَصَحَ لِنَفْسِهِ وَ عَرَفَ حَقَّ مَا عَلَیْهِ وَ لَهُ أَنْ یَنْظُرَ إِلَیْهَا نَظَرَ مَنْ عَقَلَ عَنْ رَبِّهِ جَلَّ وَ عَلَا وَ حَذِرَ سُوءَ مُنْقَلَبِهِ فَإِنَّ هَذِهِ الدُّنْیَا قَدْ خَدَعَتْ قَوْماً فَارَقُوهَا أَسْرَعَ مَا کَانُوا إِلَیْهَا وَ أَکْثَرَ مَا کَانُوا اغْتِبَاطاً بِهَا طَرَقَتْهُمْ آجَالُهُمْ بَیاتاً وَ هُمْ نائِمُونَ أَوْ ضُحًی وَ هُمْ یَلْعَبُونَ فَکَیْفَ أُخْرِجُوا عَنْهَا وَ إِلَی مَا صَارُوا بَعْدَهَا أَعْقَبَتْهُمُ الْأَلَمَ وَ أَوْرَثَتْهُمُ النَّدَمَ وَ جَرَّعَتْهُمْ مُرَّ الْمَذَاقِ وَ غَصَّصَتْهُمْ بِکَأْسِ الْفِرَاقِ

ص: 189


1- 1. سورة الأعراف الآیة: 97- 99.
2- 2. سورة النجم الآیة: 33- 40.

وای بر کسی که دل بدنیا ببندد و از انباشتن آن خرسند باشد مگر آبا و اجداد خویش را در تنگنای قبر نمی بیند و دوستان و دشمنان را که چگونه پیکرشان درون خاک تیره نهفته است. ربیع! میدانی شخص دنیا پرست کدام وقت از همه اوقات سرگردان تر و ناراحت تر و غمگین تر است و بیشتر متوجه زیان خود می شود زمانی که با مرگ روبرو شود و آرزوهای دور و دراز خود را بر باد ببیند. فعالیت میکرد بخیال اینکه طولانی ترین عمرها را خواهد داشت و بتمام آرزوهای خویش میرسد آیا جز پیری چیزی در انتظار اوست؟ و سر انجام جز ناامیدی چیزی ندارد. از خداوند برای تو و خود توفیق انجام وظیفه و بازگشت برحمت خدا و فرار از معصیت و بینش واقعی را درخواست میکنم زیرا او میتواند چنین لطفی بنماید. عرض کردم آقا شما را بحقی که بین تو و خداوند است سوگند میدهم بمن همان دعایی را بیاموز که خواندی و با آن دعا و تضرع از وحشت و ناراحتی منصور آسوده شدی شاید خداوند بوسیله شما رفع گرفتاری بنماید و دردی را دوا کند برای خودم میخواهم. در این موقع دست خود را بلند نموده روی بقبله نشست با اینکه میل نداشت دعا را به آن وضع بخواند که حال ابتهال و زاری نداشته باشد و بخواهد بیاموزد فرمود: اللهم انی اسألک یا مدرک الهاربین الی آخر(1).

توضیح

قبال النعل بر وزن کتاب بندی است بین انگشت وسط و انگشت بعد از آن، الزبرج با کسره یعنی زینت، راقه: از آن خوشش آمد، هاج النبت: گیاه خشک شد، الترح: آنچه موجب غم می شود، سخن امام ع که فرمود: قطع بالأمانی أمله بهتر است مجهول خوانده شود یعنی امید او با آرزوهایی که امید رسیدن به آن را داشتند قطع شد و گفته می شود طعام وخیم یعنی غذای مضر و نامناسب.

روایت37.

کتاب العتیق الغروی، مهج الدعوات: از ربیع هم نشین منصور گفت: یک سال با منصور به حج رفتم در راه که بودیم به من گفت: ربیع وقتی به مدینه رسیدیم جعفر بن محمد بن علی بن حسین را به یادم بیاور به خدای بزرگ قسمم کسی جز من او را نخواهد کشت. مبادا به من یادآوری نکنی. وقتی به مدینه رسیدیم خداوند عز و جل یاد او را از خاطرم برد، هنگامی که به مکه رفتیم منصور گفت ربیع مگر به تو دستور ندادم وقتی وارد مدینه شدیم جعفر بن محمد را به یادم بیاوری؟ گفتم مولای من امیر المؤمنین فراموش کردم. به من گفت هنگامی که به مدینه برگشتم یادآوری کن زیرا چاره ای جز کشتن او نیست

ص: 190


1- . مهج الدعوات: 175

فَیَا وَیْحَ مَنْ رَضِیَ عَنْهَا وَ أَقَرَّ عَیْناً بِهَا أَ مَا رَأَی مَصْرَعَ آبَائِهِ وَ مَنْ سَلَفَ مِنْ أَعْدَائِهِ وَ أَوْلِیَائِهِ یَا رَبِیعُ أَطْوِلْ بِهَا حَیْرَةً وَ أَقْبِحْ بِهَا کَثْرَةً وَ أَخْسِرْ بِهَا صَفْقَةً وَ أَکْبِرْ بِهَا تَرَحَةً إِذَا عَایَنَ الْمَغْرُورُ بِهَا أَجَلَهُ وَ قَطَعَ بِالْأَمَانِیِّ أَمَلَهُ وَ لْیَعْمَلْ عَلَی أَنَّهُ أُعْطِیَ أَطْوَلَ الْأَعْمَارِ وَ أَمَدَّهَا وَ بَلَغَ فِیهَا جَمِیعَ الْآمَالِ هَلْ قُصَارَاهُ إِلَّا الْهَرَمَ أَوْ غَایَتُهُ إِلَّا الْوَخْمَ نَسْأَلُ اللَّهَ لَنَا وَ لَکَ عَمَلًا صَالِحاً بِطَاعَتِهِ وَ مَآباً إِلَی رَحْمَتِهِ وَ نُزُوعاً عَنْ مَعْصِیَتِهِ وَ بَصِیرَةً فِی حَقِّهِ فَإِنَّمَا ذَلِکَ لَهُ وَ بِهِ فَقُلْتُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ أَسْأَلُکَ بِکُلِّ حَقٍّ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ اللَّهِ جَلَّ وَ عَلَا إِلَّا عَرَّفْتَنِی مَا ابْتَهَلْتَ بِهِ إِلَی رَبِّکَ تَعَالَی وَ جَعَلْتَهُ حَاجِزاً بَیْنَکَ وَ بَیْنَ حَذَرِکَ وَ خَوْفِکَ لَعَلَّ اللَّهَ یَجْبُرُ بِدَوَائِکَ کَسِیراً وَ یُغْنِی بِهِ فَقِیراً وَ اللَّهِ مَا أَعْنِی غَیْرَ نَفْسِی قَالَ الرَّبِیعُ فَرَفَعَ یَدَهُ وَ أَقْبَلَ عَلَی مَسْجِدِهِ کَارِهاً أَنْ یَتْلُوَ الدُّعَاءَ صُحُفاً(1) وَ لَا یَحْضُرَ ذَلِکَ بِنِیَّةٍ فَقَالَ- اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ یَا مُدْرِکَ الْهَارِبِینَ إِلَی آخِرِ مَا سَیَأْتِی فِی کِتَابِ الدُّعَاءِ(2).

بیان

قبال النعل ککتاب زمام بین الإصبع الوسطی و التی تلیها و الزبرج بالکسر الزینة و راقه أعجبه و هاج النبت یبس و الترح محرکة الهم قوله علیه السلام و قطع بالأمانی أمله ینبغی أن یقرأ علی بناء المجهول أی قطع أمله مع الأمانی التی کان یأمل حصولها و یقال طعام وخیم أی غیر موافق.

«37»

ق، [الکتاب العتیق الغرویّ] مهج، [مهج الدعوات] الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ النَّوْفَلِیُّ عَنِ الرَّبِیعِ صَاحِبِ الْمَنْصُورِ قَالَ: حَجَجْتُ مَعَ أَبِی جَعْفَرٍ الْمَنْصُورِ فَلَمَّا کَانَ فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ قَالَ لِیَ الْمَنْصُورُ یَا رَبِیعُ إِذَا نَزَلْتُ الْمَدِینَةَ فَاذْکُرْ لِی جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ فَوَ اللَّهِ الْعَظِیمِ لَا یَقْتُلُهُ أَحَدٌ غَیْرِی احْذَرْ [أَنْ] تَدَعَ أَنْ تُذَکِّرَنِی بِهِ قَالَ فَلَمَّا صِرْنَا إِلَی الْمَدِینَةِ أَنْسَانِیَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ذِکْرَهُ قَالَ فَلَمَّا صِرْنَا إِلَی مَکَّةَ قَالَ لِی یَا رَبِیعُ أَ لَمْ آمُرْکَ أَنْ تُذَکِّرَنِی بِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ إِذَا دَخَلْنَا الْمَدِینَةَ قَالَ فَقُلْتُ نَسِیتُ ذَلِکَ یَا مَوْلَایَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ فَقَالَ لِی إِذَا رَجَعْتُ إِلَی الْمَدِینَةِ فَاذْکُرْنِی بِهِ فَلَا بُدَّ مِنْ قَتْلِهِ

ص: 190


1- 1. الصحفی محرکة من یخطئ فی قراءة الصحیفة و المراد ان یتلو الدعاء غلطا.
2- 2. مهج الدعوات ص 175 و فیه« الاتضاح» بدل« الإیضاح».

اگر این کار را نکنی حتما گردنت را خواهم زد. گفتم بله یا امیر المؤمنین سپس به غلام ها و یارانم گفتم وقتی انشاء الله به مدینه رسیدیم مرا به یاد جعفر بن محمد بیندازید. غلام ها و یارانم در هر زمان و هر منزلی که در آن توقف می کردیم به من یادآوری می کردند تا اینکه وارد مدینه شدیم وقتی متوقف شدیم نزد منصور رفته در مقابلش ایستادم و گفتم یا امیر المؤمنین جعفر بن محمد، خندید و گفت بله ربیع او را برایم بیاور، او را روی زمین بکش و برایم بیاور، گفتم مولای من یا امیر المؤمنین با محبت و احترام، من به دستور شما این کار را می کنم. سپس برخاستم و من به خاطر ارتکاب این کار در حال بدی بودم. نزد امام جعفر صادق ع رفتم، او در وسط خانه اش نشسته بود، گفتم فدایت شوم امیر المؤمنین شما را نزد خود خوانده است. به من گفت: به روی چشم سپس برخاست و با من براه افتاد. گفتم یا ابن رسول الله منصور به من دستور داده حتما شما را در حالی که روی زمین می کشم نزد او ببرم. فرمود: ای ربیع اطاعت امر کن، گوشه آستینش را گرفتم و ایشان را نزد منصور بردم وقتی امام وارد کردم دیدم بر تختش نشسته و در دستش عمودی آهنین است که می خواهد امام را با آن به قتل برساند، به امام ع نگاه کردم دیدم لب هایش حرکت می کند، شک نداشتم که او را خواهد کشت، نمی فهمیدم امام زیر لب چه می گوید، ایستادم و به آن دو نگاه کردم. وقتی جعفر بن محمد به منصور نزدیک شد به امام گفت پسر عمو نزدیک من بیا، چهره اش از شادی می درخشید، او را به خود نزدیک کرد تا همراه خود روی تخت نشاندم. سپس گفت: غلام آن ظرف کوچک را که عطر در آن است بیاور با دست خود سر و صورت امام را عطراگین کرد سپس امام را بر قاطری سوار نمود و دستور داد برای امام کیسه ای درهم و خلعت بیاورند بعد به ایشان گفت بروید. هنگامی که امام از نزد منصور برخاست من هم بیرون آمدم تا اینکه امام به منزلش رسید. گفتم پدر و مادرم به فدایت یا ابن رسول الله من اصلا شک نداشتم که به محض اینکه نزد او بروید شما را خواهد کشت و دیدم که در زمان ورود لب هایتان حرکت می کرد. چه گفتید؟ فرمود: بله ربیع من گفتم حسبی الرّب من المربوبین الی آخر(1).

ص: 191


1- . مهج الدعوات: 186

فَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ لَأَضْرِبَنَّ عُنُقَکَ فَقُلْتُ نَعَمْ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ثُمَّ قُلْتُ لِغِلْمَانِی وَ أَصْحَابِی اذْکُرُونِی بِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ إِذَا دَخَلْنَا الْمَدِینَةَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَی فَلَمْ یَزَلْ غِلْمَانِی وَ أَصْحَابِی یُذَکِّرُونِی بِهِ فِی کُلِّ وَقْتٍ وَ مَنْزِلٍ نَدْخُلُهُ وَ نَنْزِلُ فِیهِ حَتَّی قَدِمْنَا الْمَدِینَةَ فَلَمَّا نَزَلْنَا بِهَا دَخَلْتُ إِلَی الْمَنْصُورِ فَوَقَفْتُ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ قُلْتُ لَهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ قَالَ فَضَحِکَ وَ قَالَ لِی نَعَمْ اذْهَبْ یَا رَبِیعُ فَأْتِنِی بِهِ وَ لَا تَأْتِنِی بِهِ إِلَّا مَسْحُوباً قَالَ فَقُلْتُ لَهُ یَا مَوْلَایَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ حُبّاً وَ کَرَامَةً وَ أَنَا أَفْعَلُ ذَلِکَ طَاعَةً لِأَمْرِکَ قَالَ ثُمَّ نَهَضْتُ وَ أَنَا فِی حَالٍ عَظِیمٍ مِنِ ارْتِکَابِی ذَلِکَ قَالَ فَأَتَیْتُ الْإِمَامَ الصَّادِقَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام وَ هُوَ جَالِسٌ فِی وَسَطِ دَارِهِ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ یَدْعُوکَ إِلَیْهِ فَقَالَ لِی السَّمْعَ وَ الطَّاعَةَ ثُمَّ نَهَضَ وَ هُوَ مَعِی یَمْشِی قَالَ فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِنَّهُ أَمَرَنِی أَنْ لَا آتِیَهُ بِکَ إِلَّا مَسْحُوباً قَالَ فَقَالَ الصَّادِقُ امْتَثِلْ یَا رَبِیعُ مَا أَمَرَکَ بِهِ قَالَ فَأَخَذْتُ بِطَرَفِ کُمِّهِ أَسُوقُهُ إِلَیْهِ فَلَمَّا أَدْخَلْتُهُ إِلَیْهِ رَأَیْتُهُ وَ هُوَ جَالِسٌ عَلَی سَرِیرِهِ وَ فِی یَدِهِ عَمُودُ حَدِیدٍ یُرِیدُ أَنْ یَقْتُلَهُ بِهِ وَ نَظَرْتُ إِلَی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ هُوَ یُحَرِّکُ شَفَتَیْهِ فَلَمْ أَشُکَّ أَنَّهُ قَاتِلُهُ وَ لَمْ أَفْهَمِ الْکَلَامَ الَّذِی کَانَ جَعْفَرٌ یُحَرِّکُ شَفَتَیْهِ بِهِ فَوَقَفْتُ أَنْظُرُ إِلَیْهِمَا قَالَ الرَّبِیعُ فَلَمَّا قَرُبَ مِنْهُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ لَهُ الْمَنْصُورُ ادْنُ مِنِّی یَا ابْنَ عَمِّی وَ تَهَلَّلَ وَجْهُهُ وَ قَرَّبَهُ مِنْهُ حَتَّی أَجْلَسَهُ مَعَهُ عَلَی السَّرِیرِ ثُمَّ قَالَ یَا غُلَامُ ائْتِنِی بِالْحُقَّةِ فَأَتَاهُ بِالْحُقَّةِ(1)

فَإِذَا فِیهَا قَدَحُ الْغَالِیَةِ(2) فَغَلَفَهُ مِنْهَا بِیَدِهِ ثُمَّ حَمَلَهُ عَلَی بَغْلَةٍ وَ أَمَرَ لَهُ بِبَدْرَةٍ وَ خِلْعَةٍ ثُمَّ أَمَرَهُ بِالانْصِرَافِ قَالَ فَلَمَّا نَهَضَ مِنْ عِنْدِهِ خَرَجْتُ بَیْنَ یَدَیْهِ حَتَّی وَصَلَ إِلَی مَنْزِلِهِ فَقُلْتُ لَهُ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِنِّی لَمْ أَشُکَّ فِیهِ سَاعَةَ تَدْخُلُ عَلَیْهِ یَقْتُلُکَ وَ رَأَیْتُکَ تُحَرِّکُ شَفَتَیْکَ فِی وَقْتِ دُخُولِکَ فَمَا قُلْتَ قَالَ لِی نَعَمْ یَا رَبِیعُ اعْلَمْ أَنِّی قُلْتُ حَسْبِیَ الرَّبُّ مِنَ الْمَرْبُوبِینَ الدُّعَاءَ(3).

ص: 191


1- 1. الحقة: الوعاء الصغیر.
2- 2. الغالیة: أخلاط من الطیب جمع غوال.
3- 3. مهج الدعوات ص 186.

روایت38.

هج الدعوات مخرمة کندی گفت: زمانی که منصور دوانیقی بربذه وارد شد امام صادق علیه السّلام نیز در ربذه بود منصور گفت چه کسی مرا از دست جعفر راحت میکند؟ او اشخاص را تحریک میکند و خود کناره گیری می کند محمّد بن عبد اللَّه بن حسن را تحریک مینماید و میگوید اگر پیروز شد که مقام امامت مال من است اگر کشته شد من جان خویش را حفظ نموده ام. بخدا قسم او را میکشم بعد رو کرد بابراهیم بن جبله گفت پسر جبله حرکت کن برو پیش جعفر بن محمّد لباسش را دور گردنش بپیچ و او را بزور بکش بیاور پیش من. ابراهیم گفت: من بمنزل حضرت صادق رفتم در آنجا نبود بجستجوی ایشان بمسجد ابوذر رفتم جلوی در مسجد خدمت ایشان رسیدم خجالت کشیدم امر منصور را انجام دهم. آستینش را گرفته عرض کردم امیر المؤمنین شما را خواسته است. گفت: إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ اجازه بده دو رکعت نماز بخوانم. در این موقع بشدت شروع بگریه کرد من پشت سر ایشان بودم این دعا را شروع کرد بخواندن «اللهم انت ثقتی ... تا آخر دعا. رو بمن نموده فرمود هر چه بتو دستور داده اند انجام بده. گفتم: بخدا قسم دستور او را انجام نمیدهم حتی اگر کشته شوم. دست ایشان را گرفتم و بردم یقین داشتم او را خواهد کشت. همین که پشت پرده رسید این دعا را خواند: یا اله جبرئیل ... تا آخر. ابراهیم گفت: همین که امام را وارد کردم منصور حرکت کرده نشست و همان سخنان خود را تکرار نمود که مردم را تحریک میکنی بخدا سوگند تو را خواهم کشت ... فرمود یا امیر المؤمنین چنین کاری نکرده ام با من مدارا کن بخدا قسم بزودی از تو مفارقت میجویم منصور گفت برگرد برو. وقتی امام رفت بعیسی بن علی گفت برو از او بپرس این جدایی با مرگ من است یا او. دوید تا خود را بامام رسانیده گفت یا ابا عبد اللَّه امیر المؤمنین میپرسد این جدایی با مرگ اوست یا شما؟ فرمود نه با مرگ من است وقتی جواب را بمنصور رساندم گفت: راست میگوید. ابراهیم گفت: بعد من به دنبال ایشان رفتم دیدم نشسته منتظر من است از من به خاطر خوش رفتاری که با او کرده بودم تشکر کرد و شروع بحمد و ستایش خدا نموده دعا را خواند(1).

توضیح

قدم رجلا و أخر أخری یعنی در برخی امور با محمد بن عبد الله موافق است و او را تشویق به قیام می کند ولی ظاهرا کنار می کشد یا اینکه مردم را از سمت ما منحرف می کند ولی موافق قیام او نیست.

ص: 192


1- . مهج الدعوات: 188
«38»

مهج، [مهج الدعوات] بِإِسْنَادِنَا إِلَی الصَّفَّارِ فِی کِتَابِ فَضْلِ الدُّعَاءِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ مَخْرَمَةَ الْکِنْدِیِّ قَالَ: لَمَّا نَزَلَ أَبُو جَعْفَرٍ الْمَنْصُورُ الرَّبَذَةَ وَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ یَوْمَئِذٍ بِهَا قَالَ مَنْ یَعْذِرُنِی مِنْ جَعْفَرٍ هَذَا قَدَّمَ رِجْلًا وَ أَخَّرَ أُخْرَی یَقُولُ أَتَنَحَّی عَنْ مُحَمَّدٍ أَقُولُ یَعْنِی مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ فَإِنْ یَظْفَرْ فَإِنَّمَا الْأَمْرُ لِی وَ إِنْ تَکُنِ الْأُخْرَی فَکُنْتُ قَدْ أَحْرَزْتُ نَفْسِی أَمَا وَ اللَّهِ لَأَقْتُلَنَّهُ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَی إِبْرَاهِیمَ بْنِ جَبَلَةَ قَالَ یَا ابْنَ جَبَلَةَ قُمْ إِلَیْهِ فَضَعْ فِی عُنُقِهِ ثِیَابَهُ ثُمَّ ائْتِنِی بِهِ سَحْباً قَالَ إِبْرَاهِیمُ فَخَرَجْتُ حَتَّی أَتَیْتُ مَنْزِلَهُ فَلَمْ أُصِبْهُ فَطَلَبْتُهُ فِی مَسْجِدِ أَبِی ذَرٍّ فَوَجَدْتُهُ فِی بَابِ الْمَسْجِدِ قَالَ فَاسْتَحْیَیْتُ أَنْ أَفْعَلَ مَا أُمِرْتُ بِهِ فَأَخَذْتُ بِکُمِّهِ فَقُلْتُ لَهُ أَجِبْ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ دَعْنِی حَتَّی أُصَلِّیَ رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ بَکَی بُکَاءً شَدِیداً وَ أَنَا خَلْفَهُ ثُمَّ قَالَ- اللَّهُمَّ أَنْتَ ثِقَتِی الدُّعَاءَ ثُمَّ قَالَ اصْنَعْ مَا أُمِرْتَ بِهِ فَقُلْتُ وَ اللَّهِ لَا أَفْعَلُ وَ لَوْ ظَنَنْتُ أَنِّی أُقْتَلُ فَأَخَذْتُ بِیَدِهِ فَذَهَبْتُ بِهِ لَا وَ اللَّهِ مَا أَشُکُّ إِلَّا أَنَّهُ یَقْتُلُهُ قَالَ فَلَمَّا انْتَهَیْتُ إِلَی بَابِ السِّتْرِ قَالَ یَا إِلَهَ جَبْرَئِیلَ الدُّعَاءَ ثُمَّ قَالَ إِبْرَاهِیمُ فَلَمَّا أَدْخَلْتُهُ عَلَیْهِ قَالَ فَاسْتَوَی جَالِساً ثُمَّ أَعَادَ عَلَیْهِ الْکَلَامَ فَقَالَ قَدَّمْتَ رِجْلًا وَ أَخَّرْتُ أُخْرَی أَمَا وَ اللَّهِ لَأَقْتُلَنَّکَ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَا فَعَلْتُ فَارْفُقْ بِی فَوَ اللَّهِ لَقَلَّ مَا أَصْحَبُکَ فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ انْصَرِفْ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَی عِیسَی بْنِ عَلِیٍّ فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا الْعَبَّاسِ الْحَقْهُ فَسَلْهُ أَ بِی أَمْ بِهِ فَخَرَجَ یَشْتَدُّ حَتَّی لَحِقَهُ فَقَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ یَقُولُ لَکَ أَ بِکَ أَمْ بِهِ فَقَالَ لَا بَلْ بِی فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ صَدَقَ قَالَ إِبْرَاهِیمُ ثُمَّ خَرَجْتُ فَوَجَدْتُهُ قَاعِداً یَنْتَظِرُنِی یَتَشَکَّرُ لِی صُنْعِی بِهِ وَ إِذَا بِهِ یَحْمَدُ اللَّهَ وَ ذَکَرَ الدُّعَاءَ(1).

بیان

قدم رجلا و أخر أخری أی وافق محمد بن عبد الله فی بعض الأمر و حثه علی الخروج و تنحی عنه ظاهرا أو حرف الناس عن ناحیتنا و لم یوافقه

ص: 192


1- 1. نفس المصدر ص 188.

یعنی امام صادق ع می گوید خود را از قیام محمد بن عبد الله بن حسن کنار می کشم اگر محمد پیروز شد که خلافت برای من است چون تعداد زیاد پیروان من زیاد است و مردم می دانند من داناترین آن ها هستم و برای این کار صلاحیت بیشتری دارم و اگر شکست خورد و کشته شد که خود را از مرگ نجات داده ام.

و ممکن است قدم رجلا و أخر أخری همان معنای معروف را داشته باشد یعنی فکر می کرد و تردید داشت تا اینکه تصمیم به این کار گرفت. اما این معنا از سیاق سخن دور است و سخن سید رحمه الله درست تر است.

روایت39.

مهج الدعوات: فضل بن ربیع از پدر خود نقل کرد که منصور ابراهیم ابن جبله را فرستاد تا جعفر بن محمّد را بیاورد. ابراهیم گفت: وقتی خدمت آن جناب مأموریت خود را عرض کردم دست بدعا برداشته چنین گفت: «اللهم انت ثقتی ...» ربیع گفت: همین که به مقر حکومت منصور رسید، آمدن جعفر بن محمّد را بمنصور اطلاع دادم. مسیب بن زهیر ضبّی را خواست و به او شمشیر داد و گفت وقتی جعفر بن محمّد وارد شد و من با او مشغول صحبت شدم همین که اشاره کردم گردنش را بزن در این مورد دیگر اجازه نخواه، من خدمت ایشان رسیدم سابقه دوستی داشتیم در ایام حج خدمت ایشان میرسیدم. عرض کردم آقا این ستمگر تصمیم بدی درباره شما گرفته اگر وصیتی داری بفرما. فرمود نترس همین که چشمش بمن بیفتد تمام ناراحتی او برطرف می شود.

در این موقع دست به پرده گرفت و فرمود: یا اله جبرئیل ... تا آخر دعا. سپس وارد شد و لبهای خود را بکلماتی تکان داد که من نفهمیدم چشمش که بمنصور افتاد مثل آبی بود که بر روی آتش بریزند و خاموش شود. خشمش فرونشست تا حضرت صادق نزدیک او رفت و کنار تختش رسید. دست امام را گرفت و بالای تخت پهلوی خود نشاند. گفت: یا ابا عبد اللَّه واقعا شرمنده ام از اینکه شما را بزحمت انداختم و اینجا تشریف آوردید خواستم شکایت خویشاوندانت را بکنم که با من قطع رابطه نموده و بمن تهمت میزنند و مردم را بر علیه من می شورانند اگر کس دیگری متصدی این مقام شود که

ص: 193

فی الخروج یقول أی الصادق علیه السلام أتنحی عن محمد بن عبد الله بن الحسن فإن یظفر محمد فالأمر لی لکثرة شیعتی و علم الناس بأنی أعلم و أصلح لذلک و إن انهزم و قتل فقد نجیت نفسی من القتل.

و یحتمل أن یکون قدم رجلا و أخر أخری بمعناه المعروف أی تفکر و تردد حتی عزم علی ذلک لکنه بعید عن السیاق و قوله أقول یعنی کلام السید رحمه الله.

«39»

مهج، [مهج الدعوات] مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی الْقَاسِمِ الطَّبَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ شَهْرِیَارَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ الْعُکْبَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ بْنِ الْقَطَّانِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ خَلَفٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْهَمْدَانِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْبَصْرِیِّ عَنِ الْهَیْثَمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الرُّمَّانِیِّ وَ الْعَبَّاسِ بْنِ عَبْدِ الْعَظِیمِ الْعَنْبَرِیِّ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ الرَّبِیعِ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: بَعَثَ الْمَنْصُورُ إِبْرَاهِیمَ بْنَ جَبَلَةَ لِیُشْخِصَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَحَدَّثَنِی إِبْرَاهِیمُ أَنَّهُ لَمَّا أَخْبَرَهُ بِرِسَالَةِ الْمَنْصُورِ سَمِعَهُ یَقُولُ- اللَّهُمَّ أَنْتَ ثِقَتِی الدُّعَاءَ قَالَ الرَّبِیعُ فَلَمَّا وَافَی إِلَی حَضْرَةِ الْمَنْصُورِ دَخَلْتُ فَأَخْبَرْتُهُ بِقُدُومِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ إِبْرَاهِیمَ فَدَعَا الْمُسَیِّبَ بْنَ زُهَیْرٍ الضَّبِّیَّ فَدَفَعَ إِلَیْهِ سَیْفاً وَ قَالَ لَهُ إِذَا دَخَلَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ فَخَاطَبْتُهُ وَ أَوْمَأْتُ إِلَیْکَ فَاضْرِبْ عُنُقَهُ وَ لَا تَسْتَأْمِرْ فَخَرَجْتُ إِلَیْهِ وَ کَانَ صَدِیقاً لِی أُلَاقِیهِ وَ أُعَاشِرُهُ إِذَا حَجَجْتُ فَقُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِنَّ هَذَا الْجَبَّارَ قَدْ أَمَرَ فِیکَ بِأَمْرٍ کَرِهْتُ أَنْ أَلْقَاکَ بِهِ وَ إِنْ کَانَ فِی نَفْسِکَ شَیْ ءٌ تَقُولُهُ أَوْ تُوصِینِی بِهِ فَقَالَ لَا یَرُوعُکَ ذَلِکَ فَلَوْ قَدْ رَآنِی لَزَالَ ذَلِکَ کُلُّهُ ثُمَّ أَخَذَ بِمَجَامِعِ السِّتْرِ فَقَالَ یَا إِلَهَ جَبْرَئِیلَ الدُّعَاءَ.

ثُمَّ دَخَلَ فَحَرَّکَ شَفَتَیْهِ بِشَیْ ءٍ لَمْ أَفْهَمْهُ فَنَظَرْتُ إِلَی الْمَنْصُورِ فَمَا شَبَّهْتُهُ إِلَّا بِنَارٍ صُبَّ عَلَیْهَا مَاءٌ فَخَمَدَتْ ثُمَّ جَعَلَ یَسْکُنُ غَضَبُهُ حَتَّی دَنَا مِنْهُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام وَ صَارَ مَعَ سَرِیرِهِ فَوَثَبَ الْمَنْصُورُ فَأَخَذَ بِیَدِهِ وَ رَفَعَهُ عَلَی سَرِیرِهِ ثُمَّ قَالَ لَهُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ یَعِزُّ عَلَیَّ تَعَبُکَ وَ إِنَّمَا أَحْضَرْتُکَ لِأَشْکُوَ إِلَیْکَ أَهْلَکَ قَطَعُوا رَحِمِی وَ طَعَنُوا فِی دِینِی وَ أَلَّبُوا النَّاسَ عَلَیَّ وَ لَوْ وَلِیَ هَذَا الْأَمْرَ غَیْرِی مِمَّنْ هُوَ

ص: 193

با آنها خویشاوندی نداشته باشد از او اطاعت میکنند و سخنش را بگوش میگیرند. حضرت صادق فرمود: یا امیر المؤمنین باید از اجداد پاک خود درس بگیری و از آنها پیروی کنی ایوب مبتلا به بیماری شد صبر کرد بیوسف ستم روا داشتند بخشید سلیمان را قدرت دادند شکر کرد. منصور گفت: من نیز صبر میکنم و می بخشم و سپاسگزارم. سپس عرض کرد حدیثی در باره صله رحم از شما شنیده ام مایلم برای من تکرار کنی. فرمود: پدرم از جدم از رسول خدا نقل کرد که فرمود: نیکوکاری و صله رحم باعث آبادی دنیا و طول عمر می شود. گفت: این نیست. فرمود: پدرم از جدم نقل کرد که پیامبر فرمود: هر که مایل است اجلش بدست فراموشی سپرده شود و سلامت باشد صله رحم کند. گفت: این هم نیست. فرمود: پدرم از جدم نقل کرد که پیامبر اکرم فرمود: خویشاوندی بعرش چنگ زده بود و از خویشاوند دیگری شکایت میکرد که او رابطه خویشاوندی را قطع نموده از جبرئیل پرسیدم این دو از نظر خویشاوندی چقدر با هم فاصله دارند گفت: در هفت پشت بهم میرسند. منصور گفت: این نیست. فرمود: پدرم از جدم نقل کرد که پیامبر اکرم فرمود: مرد نیکوکاری بحالت احتضار و مرگ در آمد در همسایگی او مردی بود که صاه رحم را قطع کرده بود خداوند به ملک الموت فرمود: از عمر مرد که قطع ارتباط کرده چقدر مانده گفت سی سال فرمود: آن سی سال را به عمر این مرد نیکوکار واگزار کن. در این موقع منصور گفت: غلام! عطر بیاور با دست خود سر و صورت امام را معطر نمود و چهار هزار دینار تقدیم کرده دستور داد مرکب سواری امام را بیاورند پیوسته دستور میداد جلو بیاورند تا مرکب را جلو تختش آوردند حضرت صادق سوار شد من جلو ایشان میدویدم شنیدم در آن حال میگفت: الحمد للَّه .... تا آخر دعا. عرض کردم یا ابن رسول اللَّه این ستمگر برای هر پیش آمد کوچکی مرا طعمه شمشیر قرار میدهد. به مسیب بن زهیر شمشیری داد و امر کرد گردن شما را بزند من موقع وارد شدن دیدم لبهای شما حرکت میکند و دعایی خواندید که آن را نشنیدم فرمود: حالا وقت تعلیم آن نیست. شب خدمتش رسیدم دعا را بمن آموخت(1).

توضیح

یعرضنی علی السیف کل قلیل یعنی در اندک زمانی به من دستور قتل می دهد یا برای هر موضوع کوچکی دستور قتل مرا می دهد و مقصد این است که بگوید او خون ریز است و ابایی از کشتن ندارد.

ص: 194


1- . مهج الدعوات: 192

أَبْعَدُ رَحِماً مِنِّی لَسَمِعُوا لَهُ وَ أَطَاعُوا.

فَقَالَ لَهُ جَعْفَرٌ علیه السلام یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَأَیْنَ یُعْدَلُ بِکَ عَنْ سَلَفِکَ الصَّالِحِ إِنَّ أَیُّوبَ علیه السلام ابْتُلِیَ فَصَبَرَ وَ إِنَّ یُوسُفَ ظُلِمَ فَغَفَرَ وَ إِنَّ سُلَیْمَانَ أُعْطِیَ فَشَکَرَ فَقَالَ الْمَنْصُورُ قَدْ صَبَرْتُ وَ غَفَرْتُ وَ شَکَرْتُ ثُمَّ قَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ حَدِّثْنَا حَدِیثاً کُنْتُ سَمِعْتُهُ مِنْکَ فِی صِلَةِ الْأَرْحَامِ قَالَ نَعَمْ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ الْبِرُّ وَ صِلَةُ الْأَرْحَامِ عِمَارَةُ الدُّنْیَا وَ زِیَادَةُ الْأَعْمَارِ قَالَ لَیْسَ هَذَا هُوَ قَالَ نَعَمْ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ أَحَبَّ أَنْ یُنْسَی فِی أَجَلِهِ وَ یُعَافَی فِی بَدَنِهِ فَلْیَصِلْ رَحِمَهُ قَالَ لَیْسَ هَذَا هُوَ قَالَ نَعَمْ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ رَأَیْتُ رَحِماً مُتَعَلِّقاً بِالْعَرْشِ یَشْکُو إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَاطِعَهَا فَقُلْتُ یَا جَبْرَئِیلُ کَمْ بَیْنَهُمْ فَقَالَ سَبْعَةُ آبَاءٍ فَقَالَ لَیْسَ هَذَا هُوَ قَالَ نَعَمْ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله احْتَضَرَ رَجُلٌ بَارٌّ فِی جِوَارِهِ رَجُلٌ عَاقٌّ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِمَلَکِ الْمَوْتِ یَا مَلَکَ الْمَوْتِ کَمْ بَقِیَ مِنْ أَجَلِ الْعَاقِّ قَالَ ثَلَاثُونَ سَنَةً قَالَ حَوِّلْهَا إِلَی هَذَا الْبَارِّ فَقَالَ الْمَنْصُورُ یَا غُلَامُ ائْتِنِی بِالْغَالِیَةِ فَأَتَاهُ بِهَا فَجَعَلَ یُغَلِّفُهُ بِیَدِهِ ثُمَّ دَفَعَ إِلَیْهِ أَرْبَعَةَ آلَافٍ وَ دَعَا بِدَابَّتِهِ فَأَتَاهُ بِهَا فَجَعَلَ یَقُولُ قَدِّمْ قَدِّمْ إِلَی أَنْ أَتَی بِهَا إِلَی عِنْدِ سَرِیرِهِ فَرَکِبَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام وَ عَدَوْتُ بَیْنَ یَدَیْهِ فَسَمِعْتُهُ یَقُولُ- الْحَمْدُ لِلَّهِ الدُّعَاءَ فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِنَّ هَذَا الْجَبَّارَ یَعْرِضُنِی عَلَی السَّیْفِ کُلَّ قَلِیلٍ وَ قَدْ دَعَا الْمُسَیِّبَ بْنَ زُهَیْرٍ فَدَفَعَ إِلَیْهِ سَیْفاً وَ أَمَرَهُ أَنْ یَضْرِبَ عُنُقَکَ وَ إِنِّی رَأَیْتُکَ تُحَرِّکُ شَفَتَیْکَ حِینَ دَخَلْتَ بِشَیْ ءٍ لَمْ أَفْهَمْهُ عَنْکَ فَقَالَ لَیْسَ هَذَا مَوْضِعُهُ فَرُحْتُ إِلَیْهِ عَشِیّاً فَعَلَّمَنِی الدُّعَاءَ(1).

بیان

یعرضنی علی السیف کل قلیل أی یأمرنی بالقتل فی کل زمان قلیل أو لکل أمر قلیل أو یأمر بقتلی کذلک و الغرض بیان کونه سفاکا لا یبالی بالقتل.

ص: 194


1- 1. مهج الدعوات ص 192.

روایت40.

مهج الدعوات: محمّد پسر ربیع وزیر دربار منصور گفت: روزی منصور در کاخ سبز که قبل از کشته شدن محمّد و ابراهیم آن را کاخ حمراء مینامیدند نشست. او روز معینی در این محل می نشست که آن روز را روز کشتار نام داده بودند. به دنبال حضرت صادق فرستاده بود تا ایشان را از مدینه بیاورند تمام روز را در آن کاخ بسر برد تا شب شد و مدتی نیز از شب گذشت، در این موقع پدرم ربیع را خواست. گفت: میدانی که من چقدر بتو علاقه دارم وقتی پیش آمدی رخ می دهد هنوز زن و فرزندم اطلاع ندارند که از تو چاره جویی میکنم. گفتم: این لطف خدا و شما نسبت بمن است و اینکه من نهایت خیرخواهی را نسبت بشما دارم گفت: صحیح است. هم اکنون پیش جعفر بن محمّد پسر فاطمه زهرا علیها السّلام برو در هر حالی که بود بدون اینکه بگذاری وضع خود را تغییر دهد او را بیاور. با خود گفتم: إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ. واقعا چه پیش آمد بدی اگر من ایشان را بیاورم با این خشمی که دارد او را خواهد کشت و آخرتم برباد میرود اگر بهانه ای بیاورم و این مأموریت را انجام ندهم من و فرزندانم را خواهد کشت و اموالم را تصرف خواهد کرد بین دنیا و آخرت قرار گرفتم ولی دلم بدنیا متمایل شد. محمّد گفت: پدرم ربیع مرا خواست که از همه فرزندانش سختگیرتر و بی رحم تر بودم، گفت: برو پیش جعفر بن محمّد در نزن از دیوار بالا برو که لباس خود را تغییر ندهد ناگهان بر او وارد شو به همان حالی که هست ایشان را بیاور. وقتی رفتم که چیزی از شب باقی نمانده بود نردبان گذاشتم و از دیوار وارد خانه ایشان شدم وقتی وارد اطاقش شدم مشغول نماز بود، پیراهنی بر تن داشت و حوله ای بر کمر بسته بود. نمازش را که سلام داد عرض کردم بفرمایید امیر المؤمنین شما را میخواهد. گفت بگذار لباسهایم را بپوشم. گفتم: بمن اجازه نداده اند فرمود: اجازه بده بروم غسل کنم و خود را تمیز نمایم. گفتم: غیر ممکن است

ص: 195

«40»

مهج، [مهج الدعوات] مِنْ کِتَابٍ عَتِیقٍ بِهِ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ صَفْوَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْعَبَّاسِ الْعَاصِمِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الرَّبِیعِ الْحَاجِبِ قَالَ: قَعَدَ الْمَنْصُورُ یَوْماً فِی قَصْرِهِ فِی الْقُبَّةِ الْخَضْرَاءِ وَ کَانَتْ قَبْلَ قَتْلِ مُحَمَّدٍ وَ إِبْرَاهِیمَ تُدْعَی الْحَمْرَاءَ وَ کَانَ لَهُ یَوْمٌ یَقْعُدُ فِیهِ یُسَمَّی ذَلِکَ الْیَوْمُ یَوْمَ الذَّبْحِ وَ کَانَ أَشْخَصَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام مِنَ الْمَدِینَةِ فَلَمْ یَزَلْ فِی الْحَمْرَاءِ نَهَارَهُ کُلَّهُ حَتَّی جَاءَ اللَّیْلُ وَ مَضَی أَکْثَرُهُ قَالَ ثُمَّ دَعَا أَبِی الرَّبِیعَ فَقَالَ لَهُ یَا رَبِیعُ إِنَّکَ تَعْرِفُ مَوْضِعَکَ مِنِّی وَ إِنِّی یَکُونُ لِیَ الْخَبَرُ وَ لَا تَظْهَرُ عَلَیْهِ أُمَّهَاتُ الْأَوْلَادِ وَ تَکُونُ أَنْتَ الْمُعَالِجُ لَهُ فَقَالَ قُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ذَلِکَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ عَلَیَّ وَ فَضْلِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ مَا فَوْقِی فِی النُّصْحِ غَایَةٌ قَالَ کَذَلِکَ أَنْتَ سِرِ السَّاعَةَ إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ فَاطِمَةَ فَأْتِنِی عَلَی الْحَالِ الَّذِی تَجِدُهُ عَلَیْهِ- لَا تُغَیِّرْ شَیْئاً مِمَّا هُوَ عَلَیْهِ فَقُلْتُ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ هَذَا وَ اللَّهِ هُوَ الْعَطَبُ إِنْ أَتَیْتُ بِهِ عَلَی مَا أَرَاهُ مِنْ غَضَبِهِ قَتَلَهُ وَ ذَهَبَتِ الْآخِرَةُ وَ إِنْ لَمْ آتِ بِهِ وَ أَدْهَنْتُ فِی أَمْرِهِ قَتَلَنِی وَ قَتَلَ نَسْلِی وَ أَخَذَ أَمْوَالِی فَخُیِّرْتُ بَیْنَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَمَالَتْ نَفْسِی إِلَی الدُّنْیَا قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ الرَّبِیعِ فَدَعَانِی أَبِی وَ کُنْتُ أَفَظَّ(1)

وُلْدِهِ وَ أَغْلَظَهُمْ قَلْباً فَقَالَ لِی امْضِ إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ فَتَسَلَّقْ عَلَی حَائِطِهِ وَ لَا تَسْتَفْتِحْ عَلَیْهِ بَاباً فَیُغَیِّرَ بَعْضَ مَا هُوَ عَلَیْهِ وَ لَکِنِ انْزِلْ عَلَیْهِ نُزُولًا فَأْتِ بِهِ عَلَی الْحَالِ الَّتِی هُوَ فِیهَا قَالَ فَأَتَیْتُهُ وَ قَدْ ذَهَبَ اللَّیْلُ إِلَی أَقَلِّهِ فَأَمَرْتُ بِنَصْبِ السَّلَالِیمِ (2)

وَ تَسَلَّقْتُ عَلَیْهِ الْحَائِطَ فَنَزَلْتُ عَلَیْهِ دَارَهُ فَوَجَدْتُهُ قَائِماً یُصَلِّی وَ عَلَیْهِ قَمِیصٌ وَ مِنْدِیلٌ قَدِ ائْتَزَرَ بِهِ فَلَمَّا سَلَّمَ مِنْ صَلَاتِهِ قُلْتُ لَهُ أَجِبْ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ دَعْنِی أَدْعُو وَ أَلْبَسُ ثِیَابِی فَقُلْتُ لَهُ لَیْسَ إِلَی تَرْکِکَ وَ ذَلِکَ سَبِیلٌ قَالَ وَ أَدْخُلُ الْمُغْتَسَلَ فَأَتَطَهَّرُ قَالَ قُلْتُ وَ لَیْسَ

ص: 195


1- 1. الفظ: الغلیظ السیئ الخلق الخشن الکلام جمع أفظاظ.
2- 2. السلالیم: جمع سلم و هی ما یرتقی علیه، سواء کان من خشب أو حجر أو مدر یذکر و یؤنث.

وقت خود را نگیرید من نمیگذارم این وضع را کوچکترین تغییری بدهید. با همان سر و پای برهنه و همان پیراهن و قطیفه ای که داشت ایشان را آوردم آن وقت بیش از هفتاد سال داشت. مقداری که رفت از راه رفتن باز ماند و سخت خسته شد دلم بحال ایشان سوخت عرض کردم سوار شو. سوار قاطر یکی از همراهان من شد بالاخره پیش ربیع رفتم شنیدم منصور بپدرم میگفت دیر کرد و پیوسته او را بعجله وارد مینمود. همین که چشم پدرم ربیع بجعفر بن محمّد بآن حال افتاد گریه اش گرفت.

ربیع مردی شیعه مذهب بود امام صادق فرمود ربیع میدانم تو بما خانواده علاقه داری بگذار دو رکعت نماز بخوانم و دعا کنم. عرض کرد بفرمایید. دو رکعت نماز مختصر خواند پس از نماز دعایی کرد که نفهمیدم چه بود ولی دعایی طولانی بود منصور پیوسته در این مدت ربیع را سرزنش میکرد و بعجله وادار مینمود. همین که دعای طولانی امام تمام شد ربیع بازوی ایشان را گرفته پیش منصور برد داخل ایوان که رسید ایستاد و لبهایش حرکت کرد دعایی خواند که من نشنیدم. او را وارد کرد مقابل منصور بایستد. منصور گفت جعفر تو دست از حسد و ستمگری و آشوب بر علیه بنی عباس بر نمیداری خداوند پیوسته تو را گرفتار شدت حسد و رنج میکند ولی بآروزی خود نخواهی رسید. فرمود بخدا سوگند از آنچه میگویی بی خبرم و چنین کاری نکرده ام. در زمان حکومت بنی امیه که میدانی آنها از همه مردم با ما و شما دشمن بیشتری داشتند و هیچ حقی در حکومت و جانشینی پیامبر نداشتند بودم، بخدا قسم من برای آنها آشوب طلبی نمیکردم و با وجود ستمی که بمن روا میداشتند از طرف من گزندی بایشان نرسید. حالا چگونه چنین کاری میکنم با اینکه تو پسر عموی من و نزدیکترین خویشاوند من هستی و از همه بیشتر بمن لطف و مرحمت داری. منصور ساعتی سر بزیر انداخت روی نمدی نشسته بود در طرف چپش بالشی قرار داشت زیر نمد شمشیری دو سر پنهان کرده بود که هر وقت در آن کاخ می نشست همیشه همراهش بود. رو بجعفر بن محمّد نموده گفت اشتباه میکنی و خلاف میگویی پشتی را کنار زده از پشت آن کیفی که محتوی نامه هایی بود خدمت امام انداخت. گفت این نامه های تو است که برای خراسانیان نوشته و آنها را به بیعت با خویش دعوت کرده ای تا بیعت مرا بشکنند،

ص: 196

إِلَی ذَلِکَ سَبِیلٌ فَلَا تَشْغَلْ نَفْسَکَ فَإِنِّی لَا أَدَعُکَ شَیْئاً قَالَ فَأَخْرَجْتُهُ حَافِیاً حَاسِراً فِی قَمِیصِهِ وَ مِنْدِیلِهِ وَ کَانَ قَدْ جَاوَزَ علیه السلام السَّبْعِینَ.

فَلَمَّا مَضَی بَعْضُ الطَّرِیقِ ضَعُفَ الشَّیْخُ فَرَحِمْتُهُ فَقُلْتُ لَهُ ارْکَبْ فَرَکِبَ بَغْلَ شَاکِرِیٍ (1) کَانَ مَعَنَا ثُمَّ صِرْنَا إِلَی الرَّبِیعِ فَسَمِعْتُهُ وَ هُوَ یَقُولُ لَهُ وَیْلَکَ یَا رَبِیعُ قَدْ أَبْطَأَ الرَّجُلُ وَ جَعَلَ یَسْتَحِثُّهُ اسْتِحْثَاثاً شَدِیداً فَلَمَّا أَنْ وَقَعَتْ عَیْنُ الرَّبِیعِ عَلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ هُوَ بِتِلْکَ الْحَالِ بَکَی.

وَ کَانَ الرَّبِیعُ یَتَشَیَّعُ فَقَالَ لَهُ جَعْفَرٌ علیه السلام یَا رَبِیعُ أَنَا أَعْلَمُ مَیْلَکَ إِلَیْنَا فَدَعْنِی أُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ وَ أَدْعُو قَالَ شَأْنَکَ وَ مَا تَشَاءُ فَصَلَّی رَکْعَتَیْنِ خَفَّفَهُمَا ثُمَّ دَعَا بَعْدَهُمَا بِدُعَاءٍ لَمْ أَفْهَمْهُ إِلَّا أَنَّهُ دُعَاءٌ طَوِیلٌ وَ الْمَنْصُورُ فِی ذَلِکَ کُلِّهِ یَسْتَحِثُّ الرَّبِیعَ فَلَمَّا فَرَغَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَی طُولِهِ أَخَذَ الرَّبِیعُ بِذِرَاعَیْهِ فَأَدْخَلَهُ عَلَی الْمَنْصُورِ فَلَمَّا صَارَ فِی صَحْنِ الْإِیوَانِ وَقَفَ ثُمَّ حَرَّکَ شَفَتَیْهِ بِشَیْ ءٍ لَمْ أَدْرِ مَا هُوَ ثُمَّ أَدْخَلْتُهُ فَوَقَفَ بَیْنَ یَدَیْهِ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیْهِ قَالَ وَ أَنْتَ یَا جَعْفَرُ مَا تَدَعُ حَسَدَکَ وَ بَغْیَکَ وَ إِفْسَادَکَ عَلَی أَهْلِ هَذَا الْبَیْتِ مِنْ بَنِی الْعَبَّاسِ وَ مَا یَزِیدُکَ اللَّهُ بِذَلِکَ إِلَّا شِدَّةَ حَسَدٍ وَ نَکَدٍ مَا تَبْلُغُ بِهِ مَا تُقَدِّرُهُ فَقَالَ لَهُ وَ اللَّهِ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَا فَعَلْتُ شَیْئاً مِنْ هَذَا وَ لَقَدْ کُنْتُ فِی وَلَایَةِ بَنِی أُمَیَّةَ وَ أَنْتَ تَعْلَمُ أَنَّهُمْ أَعْدَی الْخَلْقِ لَنَا وَ لَکُمْ وَ أَنَّهُمْ لَا حَقَّ لَهُمْ فِی هَذَا الْأَمْرِ فَوَ اللَّهِ مَا بَغَیْتُ عَلَیْهِمْ وَ لَا بَلَغَهُمْ عَنِّی سُوءٌ مَعَ جَفَاهُمُ الَّذِی کَانَ بِی وَ کَیْفَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَصْنَعُ الْآنَ هَذَا وَ أَنْتَ ابْنُ عَمِّی وَ أَمَسُّ الْخَلْقِ بِی رَحِماً وَ أَکْثَرُهُمْ عَطَاءً وَ بِرّاً فَکَیْفَ أَفْعَلُ هَذَا فَأَطْرَقَ الْمَنْصُورُ سَاعَةً وَ کَانَ عَلَی لِبْدٍ(2)

وَ عَنْ یَسَارِهِ مِرْفَقَةٌ جُرْمُقَانِیَّةٌ وَ تَحْتَ لِبْدِهِ سَیْفٌ ذُو فَقَارٍ کَانَ لَا یُفَارِقُهُ إِذَا قَعَدَ فِی الْقُبَّةِ قَالَ أَبْطَلْتَ وَ أَثِمْتَ ثُمَّ رَفَعَ ثِنْیَ الْوِسَادَةِ فَأَخْرَجَ مِنْهَا إِضْبَارَةَ کُتُبٍ فَرَمَی بِهَا إِلَیْهِ وَ قَالَ هَذِهِ کُتُبُکَ إِلَی أَهْلِ خُرَاسَانَ تَدْعُوهُمْ إِلَی نَقْضِ بَیْعَتِی وَ أَنْ یُبَایِعُوکَ دُونِی

ص: 196


1- 1. الشاکری: الاجیر و المستخدم جمع شاکریة، و الکلمة من الدخیل.
2- 2. اللبد: الصوف المتلبد.

فرمود یا امیر المؤمنین بخدا قسم چنین کاری نکرده ام و این کار را صحیح نمیدانم و راه و روش من چنین نیست من از کسانی هستم که اطاعت تو را در هر حال لازم میدانم و آنقدر پیر شده ام که دیگر توان چنین کاری را ندارم مرا با یک گروه از سپاهیان خود بفرست و من با همان لشکر باشم تا مرگ گریبانم را بگیرد دیگر چیزی از عمرم باقی نمانده است. گفت نه هرگز چنین کاری را نمیکنم سربزیر انداخت و دست به دسته شمشیر گرفته مقدار یک وجب آن را خارج کرد با خود گفتم این مرد را کشت إِنَّا لِلَّهِ باز شمشیر را بجای اول برگردانید.

گفت جعفر با وجود پیری و نسبتی که با پیامبر داری از دروغ گفتن و ایجاد اختلاف بین مسلمانان حیا نمیکنی؟ میخواهی خون ریزی شود و آشوب بپا کنی؟ فرمود نه بخدا یا امیر المؤمنین من آنچه میگویی انجام نداده ام نه اینها نامه های من است و نه خط و نه مهر من بر روی آن است. منصور باندازه نیم متر شمشیر را خارج نمود گفتم از بین برد این آقا را با خود تصمیم گرفتم که اگر درباره ایشان بمن دستوری داد اطاعت نکنم. زیرا چنین خیال میکردم خواهد گفت این شمشیر را بگیر و جعفر را بکش و تصمیم داشتم اگر چنین دستوری داد خود او را بکشم گرچه باعث کشتن خود و فرزندانم شود و از کردار قبل خود پیش خدا توبه میکردم. او مرتب حضرت صادق را سرزنش میکرد و امام عذر خواهی مینمود تا بالاخره شمشیر را کشید فقط مختصری از آن باقیماند با خود گفتم دیگر او را خواهد کشت باز شمشیر را در غلاف نمود و ساعتی سر بزیر انداخت آنگاه سر برداشته گفت خیال میکنم تو راست میگویی. گفت ربیع جامه دان را بیاور. جامه دان که در محل مخصوصی بود آوردم. گفت دست در آن کن و محاسن ایشان را عطرآگین نما جامه دان پر از عطر بود دست داخل آن نمودم و محاسن امام که سفید بود عطر آگین نمودم بطوری که سیاه شد. بمن گفت ایشان را سوار بر یکی از بهترین مرکبهای سواری خودم کن و ده هزار درهم باو بده و تا او را منزلش با احترام مشایعت کن وقتی بمنزل رسید مخیرش کن خواست که اگر با احترام پیش ما بماند و در صورتی که مایل نبود بمدینه ی جدش رسول خدا بر گردد. ما از پیش منصور خارج شدیم من خیلی خوشحال بودم که امام صادق علیه السّلام از دست او جان سالم به در برد و از تصمیم منصور تعجب نمودم که بالاخره بکجا منتهی شد. وقتی وسط خانه رسیدیم گفتم آقا من از تصمیمی که او در مورد شما گرفته بود در شگفتم و اینکه چگونه خدا ترا از دست او نجات بخشید! شنیدم پس از دو رکعت نماز دعایی طولانی خواندی ولی نفهمیدم چه بود و در موقع وارد شدن

ص: 197

فَقَالَ وَ اللَّهِ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَا فَعَلْتُ وَ لَا أَسْتَحِلُّ ذَلِکَ وَ لَا هُوَ مِنْ مَذْهَبِی وَ إِنِّی لَمَنْ یَعْتَقِدُ طَاعَتَکَ عَلَی کُلِّ حَالٍ وَ قَدْ بَلَغْتُ مِنَ السِّنِّ مَا قَدْ أَضْعَفَنِی عَنْ ذَلِکَ لَوْ أَرَدْتُهُ فَصَیِّرْنِی فِی بَعْضِ جُیُوشِکَ حَتَّی یَأْتِیَنِی الْمَوْتُ فَهُوَ مِنِّی قَرِیبٌ فَقَالَ لَا وَ لَا کَرَامَةَ ثُمَّ أَطْرَقَ وَ ضَرَبَ یَدَهُ إِلَی السَّیْفِ فَسَلَّ مِنْهُ مِقْدَارَ شِبْرٍ وَ أَخَذَ بِمَقْبِضِهِ فَقُلْتُ إِنَّا لِلَّهِ ذَهَبَ وَ اللَّهِ الرَّجُلُ ثُمَّ رَدَّ السَّیْفَ وَ قَالَ یَا جَعْفَرُ أَ مَا تَسْتَحِی مَعَ هَذِهِ الشَّیْبَةِ وَ مَعَ هَذَا النَّسَبِ أَنْ تَنْطِقَ بِالْبَاطِلِ وَ تَشُقَّ عَصَا الْمُسْلِمِینَ تُرِیدُ أَنْ تُرِیقَ الدِّمَاءَ وَ تَطْرَحَ الْفِتْنَةَ بَیْنَ الرَّعِیَّةِ وَ الْأَوْلِیَاءِ فَقَالَ لَا وَ اللَّهِ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَا فَعَلْتُ وَ لَا هَذِهِ کُتُبِی وَ لَا خَطِّی وَ لَا خَاتَمِی فَانْتَضَی مِنَ السَّیْفِ ذِرَاعاً فَقُلْتُ إِنَّا لِلَّهِ مَضَی الرَّجُلُ وَ جَعَلْتُ فِی نَفْسِی إِنْ أَمَرَنِی فِیهِ بِأَمْرٍ أَنْ أَعْصِیَهُ لِأَنَّنِی ظَنَنْتُ أَنَّهُ یَأْمُرُنِی أَنْ آخُذَ السَّیْفَ فَأَضْرِبَ بِهِ جَعْفَراً فَقُلْتُ إِنْ أَمَرَنِی ضَرَبْتُ الْمَنْصُورَ وَ إِنْ أَتَی ذَلِکَ عَلَیَّ وَ عَلَی وُلْدِی وَ تُبْتُ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِمَّا کُنْتُ نَوَیْتُ فِیهِ أَوَّلًا فَأَقْبَلَ یُعَاتِبُهُ وَ جَعْفَرٌ یَعْتَذِرُ ثُمَّ انْتَضَی السَّیْفَ إِلَّا شَیْئاً یَسِیراً مِنْهُ فَقُلْتُ إِنَّا لِلَّهِ مَضَی وَ اللَّهِ الرَّجُلُ ثُمَّ أَغْمَدَ السَّیْفَ وَ أَطْرَقَ سَاعَةً ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ وَ قَالَ أَظُنُّکَ صَادِقاً یَا رَبِیعُ هَاتِ الْعَیْبَةَ(1)

مِنْ مَوْضِعٍ کَانَتْ فِیهِ فِی الْقُبَّةِ فَأَتَیْتُهُ بِهَا فَقَالَ أَدْخِلْ یَدَکَ فِیهَا فَکَانَتْ مَمْلُوءَةً غَالِیَةً وَضَعَهَا فِی لِحْیَتِهِ وَ کَانَتْ بَیْضَاءَ فَاسْوَدَّتْ وَ قَالَ لِی احْمِلْهُ عَلَی فَارِهٍ (2)

مِنْ دَوَابِّیَ الَّتِی أَرْکَبُهَا وَ أَعْطِهِ عَشَرَةَ آلَافِ دِرْهَمٍ وَ شَیِّعْهُ إِلَی مَنْزِلِهِ مُکَرَّماً وَ خَیِّرْهُ إِذَا أَتَیْتَ بِهِ إِلَی الْمَنْزِلِ بَیْنَ الْمُقَامِ عِنْدَنَا فَنُکْرِمُهُ وَ الِانْصِرَافِ إِلَی مَدِینَةِ جَدِّهِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَخَرَجْنَا مِنْ عِنْدِهِ وَ أَنَا مَسْرُورٌ فَرِحٌ بِسَلَامَةِ جَعْفَرٍ علیه السلام وَ مُتَعَجِّبٌ مِمَّا أَرَادَ الْمَنْصُورُ وَ مَا صَارَ إِلَیْهِ مِنْ أَمْرِهِ فَلَمَّا صِرْنَا فِی الصَّحْنِ قُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِنِّی لَأَعْجَبُ مِمَّا عَمَدَ إِلَیْهِ هَذَا فِی بَابِکَ وَ مَا أَصَارَکَ اللَّهُ إِلَیْهِ مِنْ کِفَایَتِهِ وَ دِفَاعِهِ وَ لَا عَجَبَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَدْ سَمِعْتُکَ تَدْعُو فِی عَقِیبِ الرَّکْعَتَیْنِ بِدُعَاءٍ لَمْ أَدْرِ مَا هُوَ إِلَّا أَنَّهُ طَوِیلٌ وَ رَأَیْتُکَ قَدْ حَرَّکْتَ

ص: 197


1- 1. العیبة: ما تجعل فیه الثیاب کالصندوق جمع عیب و عیاب و عیبات.
2- 2. الفاره: البین الفراهة و رجل فاره إذا نشط و خف.

صحن حیاط باز لبهایت تکان خورد و دعایی خواندی که نفهمیدم چه بود.

فرمود دعای اولی دعایی است که برای ناراحتی و گرفتاری خوانده می شود آن دعا را تا کنون برای کسی نخوانده بودم. آن دعا را بجای دعاهای زیادی که پس از نماز میخواندم خواندم زیرا مایل نیستم دعاهایی که بعد از نماز میخواندم ترک شود ولی دعایی که لبهای خود را حرکت دادم همان دعایی بود که پیامبر اکرم در جنگ احزاب خواند. بعد دعا را برایم ذکر کرد. بعد فرمود اگر از امیر المؤمنین نمی ترسیدم این پول را بتو میبخشیدم ولی تو قبلا زمینی که در مدینه داشتم بمبلغ ده هزار دینار خریدی بتو نفروختم اکنون همان زمین را بتو بخشیدم. عرض کردم آقا من چشمم به همان دعای اول و دوم است اگر بمن ارزانی فرمایی کمال لطف را نموده ای احتیاج بزمین ندارم. فرمود ما خانواده ای هستیم که بخشش خود را پس نمیگیریم زمین را بتو بخشیدم نسخه دعا را هم خواهم داد با هم بمنزل برویم. وقتی بخانه رفتیم سند زمین و نسخه دعای اول و دوم را بمن لطف نمود عرض کردم آقا منصور خیلی عجله داشت در حالی که شما بعد از دو رکعت نماز مشغول خواندن آن دعای طولانی بودید گویا از منصور باکی نداشتید. فرمود همین طور است من دعایی را بعد از نماز صبح پیوسته میخواندم آن دو رکعت هم نماز صبح بود که مختصر خواندم و آن دعا را بعد از نماز صبح خواندم. عرض کردم از تصمیمی که منصور گرفته بود نترسیدی. فرمود ترس از خدا بر ترس از منصور مقدم است خداوند در دل من خیلی بزرگتر از منصور است .

ربیع گفت بواسطه تغییر حالتی که منصور نسبت بحضرت صادق داشت و آن خشم و غضبی که داشت در یک ساعت تبدیل باحترامی گردید که خیال نمیکردم نسبت به کسی انجام دهد تصمیم گرفتم علت آن را بدانم. همین که منصور را تنها و مسرور یافتم گفتم یا امیر المؤمنین چیز عجیبی از شما مشاهده کردم گفت چه چیز؟ گفتم چنان بر جعفر خشم گرفتی که بر هیچ کس از قبیل عبد اللَّه بن حسن و دیگران خشم نگرفته بودی خیال داشتی او را با شمشیر بکشی اول باندازه یک وجب شمشیر را بیرون آوردی بعد باز او را سرزنش کردی و باندازه نیم متر شمشیر را خارج نمودی بعد از سرزنش دیگری تمام شمشیر را جز مقدار کمی از آن را خارج کردی دیگر شکی در کشته شدن او نداشتم. بعد تمام آن ناراحتی برطرف گردید

ص: 198

شَفَتَیْکَ هَاهُنَا أَعْنِی الصَّحْنَ بِشَیْ ءٍ لَمْ أَدْرِ مَا هُوَ.

فَقَالَ لِی أَمَّا الْأَوَّلُ فَدُعَاءُ الْکَرْبِ وَ الشَّدَائِدِ لَمْ أَدْعُ بِهِ عَلَی أَحَدٍ قَبْلَ یَوْمِئِذٍ جَعَلْتُهُ عِوَضاً مِنْ دُعَاءٍ کَثِیرٍ أَدْعُو بِهِ إِذَا قَضَیْتُ صَلَاتِی لِأَنِّی لَمْ أَتْرُکْ أَنْ أَدْعُوَ مَا کُنْتُ أَدْعُو بِهِ وَ أَمَّا الَّذِی حَرَّکْتُ بِهِ شَفَتِی فَهُوَ دُعَاءُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَوْمَ الْأَحْزَابِ ثُمَّ ذَکَرَ الدُّعَاءَ.

ثُمَّ قَالَ لَوْ لَا الْخَوْفُ مِنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ لَدَفَعْتُ إِلَیْکَ هَذَا الْمَالَ وَ لَکِنْ قَدْ کُنْتَ طَلَبْتَ مِنِّی أَرْضِی بِالْمَدِینَةِ وَ أَعْطَیْتَنِی بِهَا عَشَرَةَ آلَافِ دِینَارٍ فَلَمْ أَبِعْکَ وَ قَدْ وَهَبْتُهَا لَکَ قُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِنَّمَا رَغْبَتِی فِی الدُّعَاءِ الْأَوَّلِ وَ الثَّانِی فَإِذَا فَعَلْتَ هَذَا فَهُوَ الْبِرُّ وَ لَا حَاجَةَ لِیَ الْآنَ فِی الْأَرْضِ فَقَالَ إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ لَا نَرْجِعُ فِی مَعْرُوفِنَا نَحْنُ نَنْسَخُکَ الدُّعَاءَ وَ نُسَلِّمُ إِلَیْکَ الْأَرْضَ صِرْ مَعِی إِلَی الْمَنْزِلِ فَصِرْتُ مَعَهُ کَمَا تَقَدَّمَ الْمَنْصُورُ وَ کَتَبَ لِی بِعُهْدَةِ الْأَرْضِ وَ أَمْلَی عَلَیَّ دُعَاءَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَمْلَی عَلَیَّ الَّذِی دَعَا هُوَ بَعْدَ الرَّکْعَتَیْنِ قَالَ فَقُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ لَقَدْ کَثُرَ اسْتِحْثَاثُ الْمَنْصُورِ وَ اسْتِعْجَالُهُ إِیَّایَ وَ أَنْتَ تَدْعُو بِهَذَا الدُّعَاءِ الطَّوِیلِ مُتَمَهِّلًا کَأَنَّکَ لَمْ تَخْشَهُ قَالَ فَقَالَ لِی نَعَمْ قَدْ کُنْتُ أَدْعُو بِهِ بَعْدَ صَلَاةِ الْفَجْرِ بِدُعَاءٍ لَا بُدَّ مِنْهُ فَأَمَّا الرَّکْعَتَانِ فَهُمَا صَلَاةُ الْغَدَاةِ خَفَّفْتُهُمَا وَ دَعَوْتُ بِذَلِکَ الدُّعَاءِ بَعْدَهُمَا فَقُلْتُ لَهُ أَ مَا خِفْتَ أَبَا جَعْفَرٍ وَ قَدْ أَعَدَّ لَکَ مَا أَعَدَّ قَالَ خِیفَةُ اللَّهِ دُونَ خِیفَتِهِ وَ کَانَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی صَدْرِی أَعْظَمَ مِنْهُ قَالَ الرَّبِیعُ کَانَ فِی قَلْبِی مَا رَأَیْتُ مِنَ الْمَنْصُورِ وَ مِنْ غَضَبِهِ وَ خِیفَتِهِ عَلَی جَعْفَرٍ وَ مِنَ الْجَلَالَةِ لَهُ فِی سَاعَةٍ مَا لَمْ أَظُنُّهُ یَکُونُ فِی بَشَرٍ فَلَمَّا وَجَدْتُ مِنْهُ خَلْوَةً وَ طَیَّبَ نَفْسِی قُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ رَأَیْتُ مِنْکَ عَجَباً قَالَ مَا هُوَ قُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ رَأَیْتُ غَضَبَکَ عَلَی جَعْفَرٍ غَضَباً لَمْ أَرَکَ غَضِبْتَهُ عَلَی أَحَدٍ قَطُّ وَ لَا عَلَی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ وَ لَا عَلَی غَیْرِهِ مِنْ کُلِّ النَّاسِ حَتَّی بَلَغَ بِکَ الْأَمْرُ أَنْ تَقْتُلَهُ بِالسَّیْفِ وَ حَتَّی إِنَّکَ أَخْرَجْتَ مِنْ سَیْفِکَ شِبْراً ثُمَّ أَغْمَدْتَهُ ثُمَّ عَاتَبْتَهُ ثُمَّ أَخْرَجْتَ مِنْهُ ذِرَاعاً ثُمَّ عَاتَبْتَهُ ثُمَّ أَخْرَجْتَهُ کُلَّهُ إِلَّا شَیْئاً یَسِیراً فَلَمْ أَشُکَّ فِی قَتْلِکَ لَهُ ثُمَّ انْجَلَی ذَلِکَ کُلُّهُ

ص: 198

و خشنود شدی بطوری که دستور دادی با غالیه مخصوص خودت که حتی اجازه نمیدادی پسرت مهدی و ولی عهدت و عموهایت از آن غالیه استفاده کنند صورت و محاسنش را عطر آگین و سیاه نمایم و جایزه باو دادی و سوار بر مرکب مخصوص خود نمودی و مرا امر به مشایعت و احترامش کردی.

گفت ربیع نباید این مطلب را آشکار نمود بهتر است پوشیده باشد میل ندارم فرزندان فاطمه متوجه شوند و بر ما فخر فروشند و ما را ناچیز انگارند همین گرفتاری که داریم ما را بس است ولی از تو چیزی پنهان ندارم ببین هر کس در خانه هست او را خارج کن. ربیع گفت هر کس در خانه بود بیرون کردم. بعد گفت برگرد کسی را باقی نگذاری این کارها را کردم وقتی آمدم گفت اکنون دیگر کسی جز من و تو نیست اگر آنچه بتو میگویم از کسی بشنوم تو و فرزندانت را بقتل میرسانم و اموالت را خواهم گرفت. گفتم یا امیر المؤمنین بخدا پناه میبرم.

گفت ربیع خیلی مایل بودم که جعفر بن محمّد را بکشم و تصمیم داشتم که سخن او را نشنوم و عذر و پوزش او را نپذیرم وضع او برای من با اینکه از کسانی نبود که با شمشیر قیام کند از عبد اللَّه بن حسن مهمتر بود من در زمان بنی امیه او و پدرانش را شناخته بودم که اهل آشوب نیستند. همین که در مرتبه اول تصمیم کشتنش را گرفتم پیامبر اکرم را دیدم که بین من و او فاصله شد دستهای خود را گشوده و تا آرنج بالا زده و نسبت بمن بسیار ناراحت و خشمگین است. در مرتبه دوم که شمشیر را بیشتر کشیدم دیدم پیامبر خیلی بمن نزدیک شد و تصمیم داشت اگر من گزندی برسانم کار مرا بسازد باز جرأت کردم و با خود گفتم این کار جن گیرها است.

در مرتبه سوم که شمشیر را خارج کردم پیامبر اکرم بمن نزدیک شد پنجه های خود را گشوده بود و دامن بکمر زده چشمانش قرمز شده بود و نهایت خشم از صورتش آشکارا بود نزدیک بود مرا در پنجه های خود بفشارد بخدا ترسیدم اگر او را بیازارم پیامبر مرا کیفر کند دیدی که دیگر با او چه معامله کردم هر کس مقام فرزندان فاطمه زهرا علیها السّلام را منکر شود نادان است و از دین بهره ای نبرده مبادا کسی این جریان را از تو بشنود.

محمّد بن ربیع گفت پدرم این جریان را پس از مرگ منصور برایم نقل کرد من نیز پس از مرگ مهدی و موسی و هارون و کشته شدن محمّد امین نقل کردم(1).

توضیح

تسلق الجدار یعنی از آن بالا رفت. الشاکری یعنی کسی که اجیر شده یا خدمتکار که معرب

ص: 199


1- . مهج الدعوات: 192

فَعَادَ رِضًی حَتَّی أَمَرْتَنِی فَسَوَّدْتَ لِحْیَتَهُ بِالْغَالِیَةِ الَّتِی لَا یَتَغَلَّفُ مِنْهَا إِلَّا أَنْتَ وَ لَا یَغْلِفُ مِنْهَا وَلَدُکَ الْمَهْدِیُّ وَ لَا مَنْ وَلَّیْتَهُ عَهْدَکَ وَ لَا عُمُومَتَکَ وَ أَجَزْتَهُ وَ حَمَلْتَهُ وَ أَمَرْتَنِی بِتَشْیِیعِهِ مُکَرَّماً فَقَالَ وَیْحَکَ یَا رَبِیعُ لَیْسَ هُوَ کَمَا یَنْبَغِی أَنْ تُحَدِّثَ بِهِ وَ سَتْرُهُ أَوْلَی وَ لَا أُحِبُّ أَنْ یَبْلُغَ وُلْدَ فَاطِمَةَ فَیَفْتَخِرُونَ وَ یَتِیهُونَ بِذَلِکَ عَلَیْنَا حَسْبُنَا مَا نَحْنُ فِیهِ وَ لَکِنْ لَا أَکْتُمُکَ شَیْئاً انْظُرْ مَنْ فِی الدَّارِ فَنَحِّهِمْ قَالَ فَنَحَّیْتُ کُلَّ مَنْ فِی الدَّارِ.

ثُمَّ قَالَ لِی ارْجِعْ وَ لَا تُبْقِ أَحَداً فَفَعَلْتُ ثُمَّ قَالَ لِی لَیْسَ إِلَّا أَنَا وَ أَنْتَ وَ اللَّهِ لَئِنْ سَمِعْتُ مَا أَلْقَیْتُهُ إِلَیْکَ مِنْ أَحَدٍ لَأَقْتُلَنَّکَ وَ وُلْدَکَ وَ أَهْلَکَ أَجْمَعِینَ وَ لَآخُذَنَّ مَالَکَ قَالَ قُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أُعِیذُکَ بِاللَّهِ قَالَ یَا رَبِیعُ قَدْ کُنْتُ مُصِرّاً عَلَی قَتْلِ جَعْفَرٍ وَ أَنْ لَا أَسْمَعَ لَهُ قَوْلًا وَ لَا أَقْبَلَ لَهُ عُذْراً وَ کَانَ أَمْرُهُ وَ إِنْ کَانَ مِمَّنْ لَا یَخْرُجُ بِسَیْفٍ أَغْلَظَ عِنْدِی وَ أَهَمَّ عَلَیَّ مِنْ أَمْرِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ فَقَدْ کُنْتُ أَعْلَمُ هَذَا مِنْهُ وَ مِنْ آبَائِهِ عَلَی عَهْدِ بَنِی أُمَیَّةَ فَلَمَّا هَمَمْتُ بِهِ فِی الْمَرَّةِ الْأُولَی تَمَثَّلَ لِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَإِذَا هُوَ حَائِلٌ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ بَاسِطٌ کَفَّیْهِ حَاسِرٌ عَنْ ذِرَاعَیْهِ قَدْ عَبَسَ وَ قَطَّبَ فِی وَجْهِی عَنْهُ ثُمَّ هَمَمْتُ بِهِ فِی الْمَرَّةِ الثَّانِیَةِ وَ انْتَضَیْتُ مِنَ السَّیْفِ أَکْثَرَ مِمَّا انْتَضَیْتُ مِنْهُ فِی الْمَرَّةِ الْأُولَی فَإِذَا أَنَا بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَدْ قَرُبَ مِنِّی وَ دَنَا شَدِیداً وَ هَمَّ لِی أَنْ لَوْ فَعَلْتُ لَفَعَلَ فَأَمْسَکْتُ ثُمَّ تَجَاسَرْتُ وَ قُلْتُ هَذَا بَعْضُ أَفْعَالِ الرَّئِیِّ ثُمَّ انْتَضَیْتُ السَّیْفَ فِی الثَّالِثَةِ فَتَمَثَّلَ لِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بَاسِطَ ذِرَاعَیْهِ قَدْ تَشَمَّرَ وَ احْمَرَّ وَ عَبَسَ وَ قَطَّبَ حَتَّی کَادَ أَنْ یَضَعَ یَدَهُ عَلَیَّ فَخِفْتُ وَ اللَّهِ لَوْ فَعَلْتُ لَفَعَلَ وَ کَانَ مِنِّی مَا رَأَیْتَ وَ هَؤُلَاءِ مِنْ بَنِی فَاطِمَةَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ لَا یَجْهَلُ حَقَّهُمْ إِلَّا جَاهِلٌ لَا حَظَّ لَهُ فِی الشَّرِیعَةِ فَإِیَّاکَ أَنْ یَسْمَعَ هَذَا مِنْکَ أَحَدٌ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ الرَّبِیعِ فَمَا حَدَّثَنِی بِهِ أَبِی حَتَّی مَاتَ الْمَنْصُورُ وَ مَا حَدَّثْتُ أَنَا بِهِ حَتَّی مَاتَ الْمَهْدِیُّ وَ مُوسَی وَ هَارُونُ وَ قُتِلَ مُحَمَّدٌ(1).

بیان

تسلق الجدار تسوره و علاه و الشاکری الأجیر و المستخدم معرب

ص: 199


1- 1. مهج الدعوات ص 192.

چاکر در فارسی می باشد. فیروزآبادی(1) گفت جرامقه گروهی غیر عرب بودند که در اوائل اسلام به موصل رفتند و مفرد آن جرمقانی است و کساء جرمقی با کسره است(2).

روایت41.

مهج الدعوات: صفوان بن مهران گفت مردی از قریش که از بنی مخزوم بود نزد منصور دوانیقی از امام صادق ع سخن چینی کرد. پس از کشته شدن محمّد و ابراهیم فرزندان عبد اللَّه بن حسن گفت: جعفر بن محمّد غلام خود معلی بن خنیس را برای جمع آوری اموال پیش شیعیان خود میفرستد و محمّد بن عبد اللَّه نیز باو کمک میکند. منصور نزدیک بود از خشم دست خود را گاز بگیرد. فوری نامه ای بعموی خود داود که آن زمان فرماندار مدینه بود نوشت که جعفر بن محمّد را نزد او بفرستد و اجازه تأخیر ندهد. داود نامه منصور را خدمت حضرت صادق فرستاده گفت فردا آماده حرکت باش مبادا تأخیر بیندازی. صفوان گفت آن روز من در مدینه بودم. حضرت صادق به دنبال من فرستاد وقتی خدمتش رسیدم فرمود مالهای سواری خود را آماده کن فردا صبح ان شاء اللَّه عازم عراق هستم. همان دم از جا حرکت کرد من در خدمتش بودم وارد مسجد پیامبر شد بین نماز ظهر و عصر بود چند رکعت نماز خواند پس از آن شروع بدعا کرد دستهای خود را بلند نموده گفت:

«یا من لیس له ابتداء ... تا آخر دعاء» من از ایشان درخواست کردم دعا را برایم تکرار کند ایشان دو مرتبه خواند و من نوشتم فردا صبح شتر را آماده کردم و بجانب عراق حرکت کردیم وارد شهر منصور شد اجازه ورود خواست اجازه داد. صفوان گفت کسانی که در مجلس منصور حضور داشتند برایم نقل کردند که وقتی چشم منصور بحضرت صادق افتاد او را احترام کرد و نزدیک خود نشاند و جریان آن مرد را توضیح داد که بمن خبر داده اند

ص: 200


1- . قاموس 2 : 63
2- . همان 3 : 217

چاکر قاله الفیروزآبادی (1) و قال الجرامقة قوم من العجم صاروا بالموصل فی أوائل الإسلام الواحد جرمقانی و کساء جرمقی بالکسر(2).

و قال الإضبارة بالکسر و الفتح الحزمة من الصحف (3) و الرئی علی فعیل التابع من الجن.

«41»

مهج، [مهج الدعوات] وَجَدْتُ فِی حَدِیثٍ عَتِیقٍ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ الرَّزَّازُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ عَنْ بَشِیرِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ مِهْرَانَ الْجَمَّالِ: رُفِعَ رَجُلٌ مِنْ قُرَیْشِ الْمَدِینَةِ مِنْ بَنِی مَخْزُومٍ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ الْمَنْصُورِ وَ ذَلِکَ بَعْدَ قَتْلِهِ لِمُحَمَّدٍ وَ إِبْرَاهِیمَ ابْنَیْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ أَنَّ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ بَعَثَ مَوْلَاهُ الْمُعَلَّی بْنَ خُنَیْسٍ بِجِبَایَةِ الْأَمْوَالِ مِنْ شِیعَتِهِ وَ أَنَّهُ کَانَ یُمِدُّ بِهَا مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ فَکَادَ الْمَنْصُورُ أَنْ یَأْکُلَ کَفَّهُ عَلَی جَعْفَرٍ غَیْظاً وَ کَتَبَ إِلَی عَمِّهِ دَاوُدَ وَ دَاوُدُ إِذْ ذَاکَ أَمِیرُ الْمَدِینَةِ أَنْ یُسَیِّرَ إِلَیْهِ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ وَ لَا یُرَخِّصَ لَهُ فِی التَّلَوُّمِ وَ الْمُقَامِ فَبَعَثَ إِلَیْهِ دَاوُدُ بِکِتَابِ الْمَنْصُورِ وَ قَالَ اعْمَلْ فِی الْمَسِیرِ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ فِی غَدٍ وَ لَا تَتَأَخَّرْ قَالَ صَفْوَانُ وَ کُنْتُ بِالْمَدِینَةِ یَوْمَئِذٍ فَأَنْفَذَ إِلَیَّ جَعْفَرٌ علیه السلام فَصِرْتُ إِلَیْهِ فَقَالَ لِی تَعَهَّدْ رَاحِلَتَنَا فَإِنَّا غَادُونَ فِی غَدٍ إِنْ شَاءَ اللَّهُ إِلَی الْعِرَاقِ وَ نَهَضَ مِنْ وَقْتِهِ وَ أَنَا مَعَهُ إِلَی مَسْجِدِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ کَانَ ذَلِکَ بَیْنَ الْأُولَی وَ الْعَصْرِ فَرَکَعَ فِیهِ رَکَعَاتٍ ثُمَّ رَفَعَ یَدَیْهِ فَحَفِظْتُ یَوْمَئِذٍ مِنْ دُعَائِهِ یَا مَنْ لَیْسَ لَهُ ابْتِدَاءٌ الدُّعَاءَ.

قَالَ صَفْوَانُ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقَ علیه السلام بِأَنْ یُعِیدَ الدُّعَاءَ عَلَیَّ فَأَعَادَهُ وَ کَتَبْتُهُ فَلَمَّا أَصْبَحَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام رَحَلْتُ لَهُ النَّاقَةَ وَ سَارَ مُتَوَجِّهاً إِلَی الْعِرَاقِ حَتَّی قَدِمَ مَدِینَةَ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَقْبَلَ حَتَّی اسْتَأْذَنَ فَأَذِنَ لَهُ قَالَ صَفْوَانُ فَأَخْبَرَنِی بَعْضُ مَنْ شَهِدَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ قَالَ فَلَمَّا رَآهُ أَبُو جَعْفَرٍ قَرَّبَهُ وَ أَدْنَاهُ ثُمَّ أَسْنَدَ قِصَّةَ الرَّافِعِ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ فِی قِصَّتِهِ

ص: 200


1- 1. القاموس ج 2 ص 63.
2- 2. نفس المصدر ج 3 ص 217.
3- 3. نفس المصدر ج 2 ص 74.

معلی بن خنیس غلام شما مأمور جمع آوری اموال برای شما است. حضرت صادق فرمود بخدا پناه می برم از چنین کاری. گفت قسم میخوری که چنین نکرده ای فرمود آری بخدا قسم میخورم که چنین چیزی نبوده. منصور گفت باید بطلاق زنان و آزادی بندگان قسم بخوری فرمود تو راضی نیستی که بخدای یکتا قسم بخورم. منصور گفت برای من اظهار علم فقه نکن. فرمود پس اطلاعات فقهی خود را کجا بکار ببرم یا امیر المؤمنین. منصور گفت این سخنان را رها کن من اکنون بین تو و کسی که این حرفها را در باره ات زده جمع میکنم. آن مرد را آوردند وقتی با حضرت صادق روبرو شد گفت هر چه گفته ام درست است این همان جعفر بن محمّد است. حضرت صادق فرمود قسم میخوری که هر چه گفته ای درست است؟ گفت آری. شروع کرد بقسم خوردن (و اللَّه الذی لا اله الا هو الطالب الغالب الحی القیوم) امام صادق ع فرمود نه عجله نکن آن طور که من میگویم قسم بخور. منصور گفت این قسم چه عیبی دارد؟ فرمود خداوند زنده و کریم است وقتی بنده اش او را بستاید شرم می کند که او را فورا کیفر نماید پس ولی بگو اگر آنچه گفته ام صحیح نباشد بیزارم از نیرو و قدرت خدا و متکی بقدرت و نیروی خود هستم. منصور به قریشی گفت هر طور که ابا عبد اللَّه میگوید قسم بخور. آن مرد همان طور قسم یاد کرد هنوز سخنش تمام نشده بود که بر روی زمین افتاد و مرد. منصور ترسید و بدنش بلرزه افتاد. گفت اگر مایل هستی همین فردا بحرم جدت برو و اگر مایلی اینجا بمان. در احترام به شما فروگذاری نخواهیم کرد به خدا قسم دیگر هرگز سخن کسی را در باره تو نمی پذیرم(1).

توضیح

تلوم فی الأمر مکث کرد و منتظر ماند و عبارت لم نأل یعنی کوتاهی نمی کنیم.

روایت42.

مهج الدعوات: محمّد بن عبد اللَّه اسکندری گفت: من از ندیمان مخصوص منصور بودم و اسرارش را تنها بمن میگفت روزی پیش منصور رفتم دیدم خیلی ناراحت و غمگین است و نفس های سرد میکشد. گفتم این

ص: 201


1- . مهج الدعوات: 198

إِنَّ مُعَلَّی بْنَ خُنَیْسٍ مَوْلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ یَجْبِی لَهُ الْأَمْوَالَ.

فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَعَاذَ اللَّهِ مِنْ ذَلِکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ لَهُ تَحْلِفُ عَلَی بَرَاءَتِکَ مِنْ ذَلِکَ قَالَ نَعَمْ أَحْلِفُ بِاللَّهِ أَنَّهُ مَا کَانَ مِنْ ذَلِکَ شَیْ ءٌ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ لَا بَلْ تَحْلِفُ بِالطَّلَاقِ وَ الْعَتَاقِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ أَ مَا تَرْضَی یَمِینِی بِاللَّهِ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ فَلَا تَفَقَّهْ عَلَیَّ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأَیْنَ یُذْهَبُ بِالْفِقْهِ مِنِّی یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ لَهُ دَعْ عَنْکَ هَذَا فَإِنِّی أَجْمَعُ السَّاعَةَ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ الرَّجُلِ الَّذِی رَفَعَ عَنْکَ حَتَّی یُوَاجِهَکَ فَأَتَوْا بِالرَّجُلِ وَ سَأَلُوهُ بِحَضْرَةِ جَعْفَرٍ فَقَالَ نَعَمْ هَذَا صَحِیحٌ وَ هَذَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ الَّذِی قُلْتُ فِیهِ کَمَا قُلْتُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام تَحْلِفُ أَیُّهَا الرَّجُلُ أَنَّ هَذَا الَّذِی رَفَعْتَهُ صَحِیحٌ قَالَ نَعَمْ ثُمَّ ابْتَدَأَ الرَّجُلُ بِالْیَمِینِ فَقَالَ وَ اللَّهِ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الطَّالِبُ الْغَالِبُ الْحَیُّ الْقَیُّومُ فَقَالَ لَهُ جَعْفَرٌ علیه السلام لَا تَعْجَلْ فِی یَمِینِکَ فَإِنِّی أَنَا أَسْتَحْلِفُ قَالَ الْمَنْصُورُ وَ مَا أَنْکَرْتَ مِنْ هَذِهِ الْیَمِینِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی حَیِیٌّ کَرِیمٌ یَسْتَحْیِی مِنْ عَبْدِهِ إِذَا أَثْنَی عَلَیْهِ أَنْ یُعَاجِلَهُ بِالْعُقُوبَةِ لِمَدْحِهِ لَهُ وَ لَکِنْ قُلْ یَا أَیُّهَا الرَّجُلُ أَبْرَأُ إِلَی اللَّهِ مِنْ حَوْلِهِ وَ قُوَّتِهِ وَ أَلْجَأُ إِلَی حَوْلِی وَ قُوَّتِی إِنِّی لَصَادِقٌ بَرٌّ فِیمَا أَقُولُ فَقَالَ الْمَنْصُورُ لِلْقُرَشِیِّ احْلِفْ بِمَا اسْتَحْلَفَکَ بِهِ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ فَحَلَفَ الرَّجُلُ بِهَذِهِ الْیَمِینِ فَلَمْ یَسْتَتِمَّ الْکَلَامَ حَتَّی أَجْذَمَ وَ خَرَّ مَیِّتاً فَرَاعَ أَبَا جَعْفَرٍ ذَلِکَ وَ ارْتَعَدَتْ فَرَائِصُهُ فَقَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ سِرْ مِنْ غَدٍ إِلَی حَرَمِ جَدِّکَ إِنِ اخْتَرْتَ ذَلِکَ وَ إِنِ اخْتَرْتَ الْمُقَامَ عِنْدَنَا لَمْ نَأْلُ فِی إِکْرَامِکَ وَ بِرِّکَ فَوَ اللَّهِ لَا قَبِلْتُ عَلَیْکَ قَوْلَ أَحَدٍ بَعْدَهَا أَبَداً(1).

بیان

تلوم فی الأمر تمکث و انتظر و قوله لم نأل أی لم نقصر.

«42»

مهج، [مهج الدعوات] رَوَی مُحَمَّدُ بْنُ عُبَیْدِ اللَّهِ الْإِسْکَنْدَرِیُّ أَنَّهُ قَالَ: کُنْتُ مِنْ جُمْلَةِ نُدَمَاءِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ الْمَنْصُورِ أَبِی جَعْفَرٍ وَ خَوَاصِّهِ وَ کُنْتُ صَاحِبَ سِرِّهِ مِنْ بَیْنِ الْجَمِیعِ فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ یَوْماً فَرَأَیْتُهُ مُغْتَمّاً وَ هُوَ یَتَنَفَّسُ نَفَساً بَارِداً فَقُلْتُ مَا هَذِهِ

ص: 201


1- 1. مهج الدعوات ص 198.

ناراحتی از چیست یا امیر المؤمنین گفت محمّد! تاکنون بیش از صد نفر از اولاد فاطمه کشته شده اند اما رئیس و پیشوای آنها باقی مانده است. گفتم رئیس آنها کیست؟ گفت جعفر بن محمّد. گفتم یا امیر المؤمنین او مردی است که عبادت فرسوده اش کرده و متوجه پرستش خدا است کاری بسلطنت و ریاست ندارد. گفت من میدانم تو او را امام میدانی ولی چه کنم که سلطنت نازا است و خویشاوندی بر نمی دارد من قسم خورده ام که امشب تا صبح از دست او آسوده شوم. محمّد گفت از این تصمیم منصور خیلی ناراحت شدم بطوری که زمین با تمام وسعتش برایم تنگ مینمود. جلادی را خواست باو گفت وقتی ابا عبد اللَّه را حاضر کردم و مشغول صحبت با او شدم همین که شب کلاه را از سرم برداشتم گردنش را بزن همین علامت بین من و تو باشد. همان ساعت امام صادق ع را حاضر نمود من داخل حیاط خدمتش رسیدم دیدم لبهایش حرکت می کند و دعایی می خواند نفهمیدم چه میخواند بعد دیدم قصر در حرکت است مثل یک کشتی که داخل امواج دریا قرار گرفته باشد. منصور را دیدم با سر و پای برهنه مقابل امام راه میرود دندانهایش بهم میخورد و تمام اعضای بدنش میلرزد گاهی قرمز و گاهی زرد می شود. بازوی امام صادق را گرفته بالای تخت سلطنت کشاند و خودش دو زانو در مقابلش نشست مثل بنده ای که مقابل آقای خود بنشیند. میگفت یا ابن رسول اللَّه چرا زحمت کشیده و در این ساعت اینجا تشریف آورده ای؟ فرمود: برای اطاعت از خدا و پیامبر و فرمانبرداری از تو آمده ام یا امیر المؤمنین خدا عزت ترا طولانی کند. منصور گفت من شما را نخواستم پیک اشتباه کرده گفت هر حاجت داری بخواه. فرمود: خواهش میکنم بعد از این اگر کاری نداشتی مرا احضار نکن. منصور گفت بسیار خوب جز این نیز هر چه بخواهی انجام میدهم. حضرت صادق فوری خارج شد من خدا را شکر کردم. منصور دستور داد برایش لحاف بیاورند خوابید تا نیمی از شب گذشته بیدار نشد وقتی بیدار شد من بالای سرش نشسته بودم خوشحال شد بمن گفت: نرو تا من نمازهای قضا شده ام را بخوانم آن وقت برایت جریانی را نقل کنم. پس از خواندن نمازها بمن گفت: وقتی ابا عبد اللَّه صادق را احضار نمودم و تصمیم بدی درباره اش گرفتم. ناگاه اژدهایی را دیدم که با دم خود تمام قصر مرا محاصره نموده لب بالای خود را بالای قصر و لب پایین را به پایین قصر گذاشته با زبان فصیح عربی گفت: منصور بخدا سوگند

ص: 202

الْفِکْرَةُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ لِی یَا مُحَمَّدُ لَقَدْ هَلَکَ مِنْ أَوْلَادِ فَاطِمَةَ مِقْدَارُ مِائَةٍ وَ قَدْ بَقِیَ سَیِّدُهُمْ وَ إِمَامُهُمْ.

فَقُلْتُ لَهُ مَنْ ذَلِکَ قَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الصَّادِقُ فَقُلْتُ لَهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنَّهُ رَجُلٌ أَنْحَلَتْهُ الْعِبَادَةُ وَ اشْتَغَلَ بِاللَّهِ عَنْ طَلَبِ الْمُلْکِ وَ الْخِلَافَةِ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ وَ قَدْ عَلِمْتُ أَنَّکَ تَقُولُ بِهِ وَ بِإِمَامَتِهِ وَ لَکِنَّ الْمُلْکَ عَقِیمٌ وَ قَدْ آلَیْتُ عَلَی نَفْسِی أَنْ لَا أُمْسِیَ عَشِیَّتِی هَذِهِ أَوْ أَفْرَغَ مِنْهُ قَالَ مُحَمَّدٌ وَ اللَّهِ لَقَدْ ضَاقَتْ عَلَیَّ الْأَرْضُ بِرُحْبِهَا ثُمَّ دَعَا سَیَّافاً وَ قَالَ لَهُ إِذَا أَنَا أَحْضَرْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقَ وَ شَغَلْتُهُ بِالْحَدِیثِ وَ وَضَعْتُ قَلَنْسُوَتِی عَنْ رَأْسِی فَهِیَ الْعَلَامَةُ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ فَاضْرِبْ عُنُقَهُ ثُمَّ أَحْضَرَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی تِلْکَ السَّاعَةِ وَ لَحِقْتُهُ فِی الدَّارِ وَ هُوَ یُحَرِّکُ شَفَتَیْهِ فَلَمْ أَدْرِ مَا الَّذِی قَرَأَ فَرَأَیْتُ الْقَصْرَ یَمُوجُ کَأَنَّهُ سَفِینَةٌ فِی لُجَجِ الْبِحَارِ فَرَأَیْتُ أَبَا جَعْفَرٍ الْمَنْصُورَ وَ هُوَ یَمْشِی بَیْنَ یَدَیْهِ حَافِیَ الْقَدَمَیْنِ مَکْشُوفَ الرَّأْسِ قَدِ اصْطَکَّتْ أَسْنَانُهُ وَ ارْتَعَدَتْ فَرَائِصُهُ یَحْمَرُّ سَاعَةً وَ یَصْفَرُّ أُخْرَی وَ أَخَذَ بِعَضُدِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ علیه السلام وَ أَجْلَسَهُ عَلَی سَرِیرِ مُلْکِهِ وَ جَثَا بَیْنَ یَدَیْهِ کَمَا یَجْثُو الْعَبْدُ بَیْنَ یَدَیْ مَوْلَاهُ ثُمَّ قَالَ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا الَّذِی جَاءَ بِکَ فِی هَذِهِ السَّاعَةِ قَالَ جِئْتُکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ طَاعَةً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ أَدَامَ اللَّهُ عِزَّهُ قَالَ مَا دَعَوْتُکَ وَ الْغَلَطُ مِنَ الرَّسُولِ ثُمَّ قَالَ سَلْ حَاجَتَکَ فَقَالَ أَسْأَلُکَ أَنْ لَا تَدْعُوَنِی لِغَیْرِ شُغُلٍ قَالَ لَکَ ذَلِکَ وَ غَیْرُ ذَلِکَ ثُمَّ انْصَرَفَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام سَرِیعاً وَ حَمِدْتُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ کَثِیراً وَ دَعَا أَبُو جَعْفَرٍ الْمَنْصُورُ بِالدَّوَاوِیجِ وَ نَامَ وَ لَمْ یَنْتَبِهْ إِلَّا فِی نِصْفِ اللَّیْلِ فَلَمَّا انْتَبَهَ کُنْتُ عِنْدَ رَأْسِهِ جَالِساً فَسَرَّهُ ذَلِکَ وَ قَالَ لِی- لَا تَخْرُجْ حَتَّی أَقْضِیَ مَا فَاتَنِی مِنْ صَلَاتِی فَأُحَدِّثَکَ بِحَدِیثٍ فَلَمَّا قَضَی صَلَاتَهُ أَقْبَلَ عَلَیَّ وَ قَالَ لِی لَمَّا أَحْضَرْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقَ وَ هَمَمْتُ بِهِ مَا هَمَمْتُ مِنَ السُّوءِ رَأَیْتُ تِنِّیناً قَدْ حَوَی بِذَنَبِهِ جَمِیعَ دَارِی وَ قَصْرِی وَ قَدْ وَضَعَ شَفَتَیْهِ الْعُلْیَا فِی أَعْلَاهَا وَ السُّفْلَی فِی أَسْفَلِهَا وَ هُوَ یُکَلِّمُنِی بِلِسَانٍ طَلْقٍ ذَلْقٍ عَرَبِیٍّ مُبِینٍ یَا مَنْصُورُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی جَدُّهُ قَدْ بَعَثَنِی إِلَیْکَ وَ أَمَرَنِی إِنْ

ص: 202

اگر کوچکترین آسیبی به حضرت صادق برسانی تو و تمام قصر و ساکنان آن را میبلعم هوش از سرم پرید و به لرزه افتادم، دندانهایم بهم میخورد. گفت: بمنصور گفتم یا امیر المؤمنین این موضوع برای کسی که اسمها و دعاهایی را میداند که اگر بر شب بخواند مثل روز روشن میگردد و بر روز بخواند چون شب تیره میگردد و اگر بر امواج دریاها بخواند آرام می شوند عجیب نیست. پس از چند روز گفتم اجازه میدهی خدمت حضرت صادق علیه السّلام بروم اجازه داد و مانع نشد. خدمت ایشان رسیدم سلام کرده گفتم: آقای من ترا بحق جدت قسم میدهم آن دعایی که وقتی وارد قصر منصور شدی میخواندی بمن بیاموز فرمود: مانعی ندارد دعا را بمن تعلیم فرمود که در جای خود ذکر خواهد شد(1).

روایت43.

مهج الدعوات: از عبید الله اسکندری مانند آن را روایت کرده است(2).

توضیح

الدواج مانند رمان و غراب، لحافی است که آن را روی خود می اندازند و فیروزآبادی آن را بیان کرده است(3).

روایت44.

کافی: صفوان جمال گفت امام صادق ع را برای بار دوم به کوفه بردم منصور نیز در آنجا بود وقتی به هاشمیه شهر ابوجعفر نزدیک شد پایش را از رکاب بیرون آورد و پایین آمد سپس قاطری سفید خواست و لباسی سفید پوشید وقتی وارد آنجا شد منصور به او گفت خود را شبیه پیامبران کرده ای امام فرمود: چطور مرا از فرزند پیامبران دور می دانی،

ص: 203


1- . مهج الدعوات: 251
2- . همان: 18
3- . قاموس 1 : 189

أَنْتَ أَحْدَثْتَ فِی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ علیه السلام حَدَثاً فَأَنَا أَبْتَلِعُکَ وَ مَنْ فِی دَارِکَ جَمِیعاً فَطَاشَ عَقْلِی وَ ارْتَعَدَتْ فَرَائِصِی وَ اصْطَکَّتْ أَسْنَانِی.

قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْإِسْکَنْدَرِیُّ قُلْتُ لَهُ لَیْسَ هَذَا بِعَجِیبٍ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ عِنْدَهُ مِنَ الْأَسْمَاءِ وَ سَائِرِ الدَّعَوَاتِ الَّتِی لَوْ قَرَأَهَا عَلَی اللَّیْلِ لَأَنَارَ وَ لَوْ قَرَأَهَا عَلَی النَّهَارِ لَأَظْلَمَ وَ لَوْ قَرَأَهَا عَلَی الْأَمْوَاجِ فِی الْبُحُورِ لَسَکَنَتْ قَالَ مُحَمَّدٌ فَقُلْتُ لَهُ بَعْدَ أَیَّامٍ أَ تَأْذَنُ لِی یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْ أَخْرُجَ إِلَی زِیَارَةِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ فَأَجَابَ وَ لَمْ یَأْبَ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ وَ سَلَّمْتُ وَ قُلْتُ لَهُ أَسْأَلُکَ یَا مَوْلَایَ بِحَقِّ جَدِّکَ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ تُعَلِّمَنِی الدُّعَاءَ الَّذِی تَقْرَؤُهُ عِنْدَ دُخُولِکَ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ الْمَنْصُورِ قَالَ لَکَ ذَلِکَ ثُمَّ عَلَّمَهُ علیه السلام الدُّعَاءَ عَلَی مَا سَیَأْتِی فِی مَوْضِعِهِ (1).

«43»

مهج، [مهج الدعوات] عَلِیُّ بْنُ عَبْدِ الصَّمَدِ عَنْ عَمِّ وَالِدِهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الصَّمَدِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الدُّورْیَسْتِیِّ عَنْ وَالِدِهِ عَنِ الصَّدُوقِ قَالَ وَ حَدَّثَنِی الشَّیْخُ جَدِّی عَنْ وَالِدِهِ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الصَّمَدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ نَبَّالٍ عَنِ الصَّدُوقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ شُیُوخِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ الْإِسْکَنْدَرِیِّ: مِثْلَهُ (2)

بیان

الدواج کرمان و غراب اللحاف الذی یلبس ذکره الفیروزآبادی (3).

«44»

کا، [الکافی] عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ صَفْوَانَ الْجَمَّالِ قَالَ: حَمَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ الْحَمْلَةَ الثَّانِیَةَ إِلَی الْکُوفَةِ وَ أَبُو جَعْفَرٍ الْمَنْصُورُ بِهَا فَلَمَّا أَشْرَفَ عَلَی الْهَاشِمِیَّةِ مَدِینَةِ أَبِی جَعْفَرٍ أَخْرَجَ رِجْلَهُ مِنْ غَرْزِ الرَّحْلِ (4) ثُمَّ نَزَلَ وَ دَعَا بِبَغْلَةٍ شَهْبَاءَ وَ لَبِسَ ثِیَاباً بِیضاً وَ تِکَّةً بَیْضَاءَ فَلَمَّا دَخَلَ عَلَیْهِ قَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ لَقَدْ تَشَبَّهْتَ بِالْأَنْبِیَاءِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ وَ أَنَّی تُبَعِّدُنِی مِنْ أَبْنَاءِ الْأَنْبِیَاءِ

ص: 203


1- 1. مهج الدعوات ص 251.
2- 2. نفس المصدر ص 18.
3- 3. القاموس ج 1 ص 189.
4- 4. غرز الرحل: هو رکاب من جلد یقال: غرز رجله فی الغرز إذا وضعها فیه کاغترز( القاموس).

گفت: تصمیم گرفتم کسی را به مدینه بفرستم تا نخل هایش را از بیخ ببرد و ذریه آن را دشنام دهد. امام فرمود: برای چه امیر المؤمنین؟ گفت: برایم خبر آورده اند که غلامت معلی بن خنیس به بیعت با تو دعوت کرده و برایت پول جمع می کند. فرمود: به خدا قسم چنین نیست. گفت: از تو راضی نمی شوم مگر اینکه به طلاق زنان و آزاد کردن بندگان قسم بخوری فرمود آیا از من می خواهی که به غیر خدا قسم بخورم؟ آنکه به خدا راضی نباشد .... گفت برای من اظهار فقه نکن فرمود: مرا از اظهار فقه دور می دانی در حالی که فرزند رسول خدا هستم. گفت: من تو را با کسی که از تو خبر آورده روبرو می کنم فرمود این کار را بکن. مردی که در مورد امام خبر آورده بود آمد امام ع فرمود: ای مرد تو این حرف را زدی؟ گفت بله قسم به خدایی که جز او خدایی نیست و عالم به غیب و گواه است به خداوند رحمان و رحیم تو این کار را انجام دادی. امام به او فرمود: وای بر تو خداوند را بزرگ می شماری تا از عذاب تو شرم کند بگو از نیرو و قدرت خدا بیزارم و به نیرو و قدرت خویش پناه می برم اگر دروغ گفته باشم. مرد همین سوگند را یاد کرد هنوز سخنش تمام نشده بود که افتاد و مرد. منصور گفت: پس از این هرگز سخن کسی را در مورد شما باور نمی کنم و بعد پاداشی نیکو به امام داد و ایشان را بازگرداند(1).

روایت45.

مهج الدعوات: رزام بن مسلم غلام خالد گفت: منصور دوانیقی مرا با چند نفر فرستاد که شبانه امام صادق را بکشم در آن موقع امام صادق در حیره بود. شب داخل ایوان ایشان شدیم و مأموریت خود را نسبت باو و فرزندش اسماعیل انجام دادیم برگشتیم پیش منصور و او را از جریان مطلع کردیم. فردا صبح دیدیم دو شتر کشته در ایوان افتاده است. ابو الحسن محمّد بن یوسف گفت: خداوند حضرت صادق را از شر آنها نگه داشت(2) .

روایت46.

مهج الدعوات: قیس بن ربیع گفت:

ص: 204


1- . کافی 6 : 445
2- . مهج الدعوات: 212

قَالَ لَقَدْ هَمَمْتُ أَنْ أَبْعَثَ إِلَی الْمَدِینَةِ مَنْ یَعْقِرُ نَخْلَهَا وَ یَسْبِی ذُرِّیَّتَهَا فَقَالَ وَ لِمَ ذَاکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ رُفِعَ إِلَیَّ أَنَّ مَوْلَاکَ الْمُعَلَّی بْنَ خُنَیْسٍ یَدْعُو إِلَیْکَ وَ یَجْمَعُ لَکَ الْأَمْوَالَ فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا کَانَ فَقَالَ لَسْتُ أَرْضَی مِنْکَ إِلَّا بِالطَّلَاقِ وَ الْعَتَاقِ وَ الْهَدْیِ وَ الْمَشْیِ فَقَالَ أَ بِالْأَنْدَادِ مِنْ دُونِ اللَّهِ تَأْمُرُنِی أَنْ أَحْلِفَ إِنَّهُ مَنْ لَمْ یَرْضَ بِاللَّهِ فَلَیْسَ مِنَ اللَّهِ فِی شَیْ ءٍ فَقَالَ أَ تَتَفَقَّهُ عَلَیَّ فَقَالَ وَ أَنَّی تُبَعِّدُنِی مِنَ التَّفَقُّهِ وَ أَنَا ابْنُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ فَإِنِّی أَجْمَعُ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ مَنْ سَعَی بِکَ قَالَ فَافْعَلْ قَالَ فَجَاءَ الرَّجُلُ الَّذِی سَعَی بِهِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا هَذَا قَالَ فَقَالَ نَعَمْ وَ اللَّهِ الَّذِی لا إِلهَ إِلَّا هُوَ عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ ... الرَّحْمنُ الرَّحِیمُ لَقَدْ فَعَلْتَ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا وَیْلَکَ تُجَلِّلُ اللَّهَ فَیَسْتَحْیِی مِنْ تَعْذِیبِکَ وَ لَکِنْ قُلْ بَرِئْتُ مِنْ حَوْلِ اللَّهِ وَ قُوَّتِهِ وَ أَلْجَأْتُ إِلَی حَوْلِی وَ قُوَّتِی فَحَلَفَ بِهَا الرَّجُلُ فَلَمْ یَسْتَتِمَّهَا حَتَّی وَقَعَ مَیِّتاً فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ لَا أُصَدِّقُ بَعْدَهَا عَلَیْکَ أَبَداً وَ أَحْسَنَ جَائِزَتَهُ وَ رَدَّهُ (1).

«45»

مهج، [مهج الدعوات] رَأَیْتُ بِخَطِّ عَبْدِ السَّلَامِ الْبَصْرِیِّ بِمَدِینَةِ السَّلَامِ أَخْبَرَنَا أَبُو غَالِبٍ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الرَّازِیُّ عَنْ جَدِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ وَ أَبِی سَعِیدٍ الْمُکَارِی وَ غَیْرِ وَاحِدٍ مِنْ عَبْدِ الْأَعْلَی بْنِ أَعْیَنَ عَنْ رِزَامِ بْنِ مُسْلِمٍ مَوْلَی خَالِدٍ قَالَ: بَعَثَنِی أَبُو الدَّوَانِیقِ أَنَا وَ نَفَراً مَعِی إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ هُوَ بِالْحِیرَةِ لِنَقْتُلَهُ فَدَخَلْنَا عَلَیْهِ فِی رِوَاقِهِ لَیْلًا فَنِلْنَا مِنْهُ حَاجَتَنَا وَ مِنِ ابْنِهِ إِسْمَاعِیلَ ثُمَّ رَجَعْنَا إِلَی أَبِی الدَّوَانِیقِ فَقُلْنَا لَهُ فَرَغْنَا مِمَّا أَمَرْتَنَا بِهِ فَلَمَّا أَصْبَحْنَا مِنَ الْغَدِ وَجَدْنَا فِی رِوَاقِهِ نَاقَتَیْنِ مَنْحُورَتَیْنِ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ مُحَمَّدُ بْنُ یُوسُفَ إِنَّ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ حَالَ اللَّهُ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَهُ (2).

«46»

مهج، [مهج الدعوات] مِنْ کِتَابِ الْخَصَائِصِ لِلْحَافِظِ أَبِی الْفَتْحِ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ

ص: 204


1- 1. الکافی ج 6 ص 445 و فیه( تمجد) بدل( تجلل).
2- 2. مهج الدعوات ص 212.

پدرم نقل کرد که منصور مرا خواست گفت: نمی بینی این حبشی مرا چقدر ناراحت کرده؟! گفتم: کدام؟ گفت جعفر بن محمّد بخدا ریشه اش را قطع میکنم. بعد یکی از سرهنگان را خواست گفت هم اکنون با هزار نفر بمدینه برو و بجعفر بن محمّد هجوم ببر و سر او و پسرش موسی بن جعفر را برایم بیاور. سرهنگ همان ساعت رفت وارد مدینه شد. بحضرت صادق خبر دادند دستور داد دو شتر آوردند و بر در خانه بستند بچه های خود موسی و اسماعیل و محمّد و عبد اللَّه را خواست همه را جمع نمود و در محراب نشست و شروع کرد بدعا خواندن. ابو بصیر گفت: حضرت موسی بن جعفر فرمود: آن سرهنگ حمله کرد دیدم پدرم دعای خویش را با ابتهال میخواند تمام سپاهیان با فرمانده خود آمدند سرهنگ گفت سر همین دو نفر را که ایستاده اند ببرید. سر آنها را بریدند و پیش منصور برگشتند وقتی وارد شدند منصور داخل خرجینی که سرها در آن قرار داشت نگاه کرد دید سر دو شتر است. بفرمانده سپاه گفت: اینها چیست؟ گفت: آقا ما با تمام سرعت بمدینه رفتیم و داخل خانه جعفر بن محمّد شدیم سرم چرخید جلوی خود را ندیدم، چشمم به دو نفر افتاد که ایستاده اند خیال کردم آن دو جعفر بن محمّد و پسرش موسی بن جعفر است سر هر دو را سربریدم. منصور گفت این جریان را برای کسی نقل نکنی من نیز بکسی نگفتم تا منصور مرد. ربیع گفت: از موسی بن جعفر علیه السّلام پرسیدم آن دعا چه بود گفت: من از پدرم سؤال کردم فرمود: این دعای حجاب است و دعا را ذکر کرد(1).

توضیح

جوهری گفت: الشأفة(2) جراحتی است که در پایین پا ایجاد می شود سپس می سوزاند و می رود و وقتی آن جراحت قطع شود شخص مجروح می میرد. الأصل و استأصل الله شأفته یعنی خداوند او را از بین برد هم چنان که آن جراحت از بین می برد یا معنایش آن است که ریشه او را از بین برد.

ص: 205


1- . مهج الدعوات: 213
2- . قاموس 2 : 184

النَّطَنْزِیِ عَنْ عَبْدِ الْوَاحِدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ أَحْمَدَ الصَّیْرَفِیِّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَبْدِ الرَّبِّ بْنِ الْمُفَضَّلِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مِهْرَانَ الْأَصْفَهَانِیِّ عَنْ خَلَّادِ بْنِ یَحْیَی عَنْ قَیْسِ بْنِ الرَّبِیعِ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: دَعَانِی الْمَنْصُورُ یَوْماً قَالَ أَ مَا تَرَی مَا هُوَ هَذَا یَبْلُغُنِی عَنْ هَذَا الْحَبَشِیِّ قُلْتُ وَ مَنْ هُوَ یَا سَیِّدِی قَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ اللَّهِ لَأَسْتَأْصِلَنَّ شَأْفَتَهُ ثُمَّ دَعَا بِقَائِدٍ مِنْ قُوَّادِهِ فَقَالَ انْطَلِقْ إِلَی الْمَدِینَةِ فِی أَلْفِ رَجُلٍ فَاهْجِمْ عَلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ خُذْ رَأْسَهُ وَ رَأْسَ ابْنِهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ فِی مَسِیرِکَ فَخَرَجَ الْقَائِدُ مِنْ سَاعَتِهِ حَتَّی قَدِمَ الْمَدِینَةَ وَ أَخْبَرَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ فَأَمَرَ فَأُتِیَ بِنَاقَتَیْنِ فَأَوْثَقَهُمَا عَلَی بَابِ الْبَیْتِ وَ دَعَا بِأَوْلَادهِ مُوسَی وَ إِسْمَاعِیلَ وَ مُحَمَّدٍ وَ عَبْدِ اللَّهِ فَجَمَعَهُمْ وَ قَعَدَ فِی الْمِحْرَابِ وَ جَعَلَ یُهَمْهِمُ قَالَ أَبُو بَصِیرٍ فَحَدَّثَنِی سَیِّدِی مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ أَنَّ الْقَائِدَ هَجَمَ عَلَیْهِ فَرَأَیْتُ أَبِی وَ قَدْ هَمْهَمَ بِالدُّعَاءِ فَأَقْبَلَ الْقَائِدُ وَ کُلُّ مَنْ کَانَ مَعَهُ قَالَ خُذُوا رَأْسَیْ هَذَیْنِ الْقَائِمَیْنِ فَاجْتَزُّوا رَأْسَهُمَا فَفَعَلُوا وَ انْطَلَقُوا إِلَی الْمَنْصُورِ فَلَمَّا دَخَلُوا عَلَیْهِ اطَّلَعَ الْمَنْصُورُ فِی الْمِخْلَاةِ الَّتِی کَانَ فِیهَا الرَّأْسَانِ فَإِذَا هُمَا رَأْسَا نَاقَتَیْنِ فَقَالَ الْمَنْصُورُ أَیُّ شَیْ ءٍ هَذَا قَالَ یَا سَیِّدِی مَا کَانَ بِأَسْرَعَ مِنْ أَنِّی دَخَلْتُ الْبَیْتَ الَّذِی فِیهِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ فَدَارَ رَأْسِی وَ لَمْ أَنْظُرْ مَا بَیْنَ یَدَیَّ فَرَأَیْتُ شَخْصَیْنِ قَائِمَیْنِ خُیِّلَ إِلَیَّ أَنَّهُمَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ مُوسَی ابْنُهُ فَأَخَذْتُ رَأْسَیْهِمَا فَقَالَ الْمَنْصُورُ اکْتُمْ عَلَیَّ فَمَا حَدَّثْتُ بِهِ أَحَداً حَتَّی مَاتَ قَالَ الرَّبِیعُ فَسَأَلْتُ مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ علیه السلام عَنِ الدُّعَاءِ فَقَالَ سَأَلْتُ أَبِی عَنِ الدُّعَاءِ فَقَالَ هُوَ دُعَاءُ الْحِجَابِ وَ ذَکَرَ الدُّعَاءَ(1).

بیان

قال الجوهری الشأفة(2)

قرحة تخرج فی أسفل القدم فتکوی فتذهب و إذا قطعت مات صاحبها و الأصل و استأصل الله شأفته أذهبه کما تذهب تلک القرحة أو معناه أزاله من أصله.

ص: 205


1- 1. مهج الدعوات ص 213.
2- 2. هذا نص القاموس ج 2 ص 184.

روایت47.

کشف الغمة: امام صادق ع فرمود: هنگامی که مرا نزد منصور بردند او با خشونت بسیار با من سخن گفت سپس به من گفت ای جعفر من میدانم که محمد بن عبدالله که او را نفس زکیه می نامند چه کرده و چه اتفاقی برایش افتاده است. الآن منتظرم احدی از شما حرکتی انجام دهد تا من کوچک و بزرگ شما را نابود کنم. گفتم یا امیر المؤمنین پدرم از پدرش و او حسین بن علی و او از علی ع و ایشان از پیامبر برایم نقل کرده است که اگر فردی که از عمرش سه سال باقی مانده صله رحم به جا آورد خداوند عمرش را به سی و سه سال خواهد افزود و اگر فردی که از عمرش سی و سه سال باقی مانده است با خویشاوندان خود قطع ارتباط کند خداوند عمرش را به سه سال کاهش خواهد داد. منصور گفت تو را به خدا این حدیث را از پدرت شنیدی؟ گفتم بله او این حدیث را سه بار تکرار کرد سپس گفت برو(1).

اسحاق فرزند امام صادق ع از پدرش نقل کرده است: امام صادق ع نزد منصور رفت و با او سخن گفت وقتی از آنجا خارج شدند منصور به دنبال امام ع فرستاد و او را بازگرداند. امام وقتی برگشت لبهایش را حرکت داده و چیزی گفت به ایشان گفتند چه گفتید فرمود گفتم «اللَّهُمَّ أَنْتَ تَکْفِی مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ لَا یَکْفِی مِنْکَ شَیْ ءٌ فَاکْفِنِیهِ» به من گفت: چه چیز تو را در نظر من بزرگ کرده است؟ امام صادق ع فرمود: من به چیزهایی رسیدم که هیچ یک از پدرانم در اسلام به آن نرسیدند و فکر نمی کنم که مدت زمان زیادی تو را همراهی کنم و تمام شدن این سال را نخواهم دید. گفت: اگر زنده ماندی چه؟ فرمود: فکر نمی کنم بمانم. منصور گفت: زمانی را که گفته محاسبه کنید محاسبه کردند و امام در ماه شوال وفات یافت(2).

روایت48.

کافی: مرازم از پدر خود نقل کرد که گفت: وقتی منصور دوانیقی اجازه داد که امام صادق ع از حیره خارج شود من در خدمت ایشان بودم، با هم رفتیم تا بسالحین رسیدیم (محلی است در چهار فرسخی بغداد)

ص: 206


1- . کشف الغمة 2 : 383
2- . همان 2 : 384
«47»

کشف، [کشف الغمة] وَ قَالَ الْحَافِظُ عَبْدُ الْعَزِیزِ رُوِیَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: لَمَّا دُفِعْتُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ الْمَنْصُورِ انْتَهَرَنِی وَ کَلَّمَنِی بِکَلَامٍ غَلِیظٍ ثُمَّ قَالَ لِی یَا جَعْفَرُ قَدْ عَلِمْتُ بِفِعْلِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الَّذِی یُسَمُّونَهُ النَّفْسَ الزَّکِیَّةَ وَ مَا نَزَلَ بِهِ وَ إِنَّمَا أَنْتَظِرُ الْآنَ أَنْ یَتَحَرَّکَ مِنْکُمْ أَحَدٌ فَأُلْحِقَ الْکَبِیرَ بِالصَّغِیرِ قَالَ فَقُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ إِنَّ الرَّجُلَ لَیَصِلُ رَحِمَهُ وَ قَدْ بَقِیَ مِنْ عُمُرِهِ ثَلَاثُ سِنِینَ فَیَمُدُّهَا اللَّهُ إِلَی ثَلَاثٍ وَ ثَلَاثِینَ سَنَةً وَ إِنَّ الرَّجُلَ لَیَقْطَعُ رَحِمَهُ وَ قَدْ بَقِیَ مِنْ عُمُرِهِ ثَلَاثٌ وَ ثَلَاثُونَ سَنَةً فَیَبْتُرُهَا اللَّهُ إِلَی ثَلَاثِ سِنِینَ قَالَ فَقَالَ لِی [وَ] اللَّهِ لَقَدْ سَمِعْتَ هَذَا مِنْ أَبِیکَ قُلْتُ نَعَمْ حَتَّی رَدَّدَهَا عَلَیَّ ثَلَاثاً ثُمَّ قَالَ انْصَرِفْ (1).

وَ مِنْ کِتَابِ الْحَافِظِ عَبْدِ الْعَزِیزِ قَالَ حَدَّثَ أَبُو الْحُسَیْنِ یَحْیَی بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ کَتَبَ إِلَیَّ عَبَّادُ بْنُ یَعْقُوبَ یُخْبِرُنِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: دَخَلَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ الْمَنْصُورِ فَتَکَلَّمَ فَلَمَّا خَرَجُوا مِنْ عِنْدِهِ أَرْسَلَ إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَرَدَّهُ فَلَمَّا رَجَعَ حَرَّکَ شَفَتَیْهِ بِشَیْ ءٍ فَقِیلَ لَهُ مَا قُلْتَ قَالَ قُلْتُ اللَّهُمَّ أَنْتَ تَکْفِی مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ لَا یَکْفِی مِنْکَ شَیْ ءٌ فَاکْفِنِیهِ فَقَالَ لِی مَا یَبَرُّکَ عِنْدِی فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَدْ بَلَغْتُ أَشْیَاءَ لَمْ یَبْلُغْهَا أَحَدٌ مِنْ آبَائِی فِی الْإِسْلَامِ وَ مَا أَرَانِی أَصْحَبُکَ إِلَّا قَلِیلًا مَا أَرَی هَذِهِ السَّنَةَ تَتِمُّ لِی قَالَ فَإِنْ بَقِیتَ قَالَ مَا أَرَانِی أَبْقَی قَالَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ احْسِبُوا لَهُ فَحَسَبُوا فَمَاتَ فِی شَوَّالٍ (2).

«48»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُرَازِمٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: خَرَجْنَا مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام حَیْثُ خَرَجَ مِنْ عِنْدِ أَبِی جَعْفَرٍ مِنَ الْحِیرَةِ فَخَرَجَ سَاعَةَ أُذِنَ لَهُ وَ انْتَهَی إِلَی السَّالِحِینَ (3) فِی أَوَّلِ اللَّیْلِ فَعَرَضَ لَهُ عَاشِرٌ(4) کَانَ یَکُونُ فِی السَّالِحِینَ

ص: 206


1- 1. کشف الغمّة ج 2 ص 383.
2- 2. نفس المصدر ج 2 ص 384.
3- 3. السالحین موضع علی أربعة فراسخ من بغداد الی المغرب.
4- 4. العاشر: من یأخذ العشر، یقال: عشرت ماله أعشره عشرا فأنا عاشر، و عشرته فأنا معشر و عشار، اذا أخذت عشره.« النهایة».

سر شب بود یکی از کسانی که مسئول جمع آوری مالیات و ساکن سالحین بود جلوی ایشان را گرفت و گفت: نمیگذارم رد شوی هر چه امام اصرار کرد و خواهش نمود قبول نکرد و امتناع ورزید. مصادف که در خدمت امام بود عرض کرد آقا اجازه بدهید این مرد را که باعث ناراحتی شما شده بکشم میترسم شما را برگرداند و نمیدانیم منصور این بار چه تصمیمی درباره شما خواهد گرفت، من و مرازم گردنش را میزنیم و پیکر او را در نهر می اندازیم. فرمود دست نگهدار مصادف. امام پیوسته از او خواهش میکرد اجازه دهد و او امتناع میورزید تا مقدار زیادی از شب گذشت بالاخره در این موقع اجازه داد و رفت. فرمود: مرازم این بهتر است یا آنچه شما میگفتید. عرض کردم این بهتر است فرمود: مرازم گاهی شخص از یک ناراحتی کوچک بیرون می آید ولی در ناراحتی بزرگتری قرار میگیرد(1).

روایت49.

اعلام الدین دیلمی: از حسن بن علی بن یقطین از پدر خود و او از جدش روایت میکند که در اهواز مردی از نویسندگان یحیی بن خالد فرماندار شد من یک بدهی مالیاتی داشتم که با پرداخت آن تمام ثروت و مالم از بین میرفت بمن گفتند آن مرد شیعه است. میترسیدم او را ببینم مبادا آنچه گفته اند صحیح نباشد و در اثر آن زندگی من متلاشی شود. بخدا پناه بردم، خدمت حضرت صادق رسیدم و از ایشان تقاضای کمک کردم. نامه ی کوچکی نوشت: «بسم اللَّه الرحمن الرحیم ان للَّه فی ظلّ عرشه ظلا لا یسکنه الا من نفس عن اخیه کربة و اعانه بنفسه او صنع الیه معروفا و لو بشق تمرة و هذا اخوک و السلام» خدا در زیر عرش سایبانی دارد و کسی زیر آن سایبان ساکن می شود که رنجی از دل برادر مؤمن خود برطرف کند یا با جان خویش باو کمک کند و یا به او نیکی نماید، گر چه با یک دانه خرما باشد این مرد برادر تو است و السلام. امام نامه را امضا نمود و بمن سپرد دستور داد باو برسانم وقتی وارد شهر خود شدم بر در منزل او رفتم و اجازه خواستم گفتم بگویید پیکی از طرف حضرت صادق آمده ناگاه دیدم با پای برهنه آمد همین که مرا دید سلام کرد و پیشانی مرا بوسید گفت آقا شما پیک مولایم امام صادق هستید؟ گفتم آری. گفت: باعث نجات من از آتش جهنم می شوی اگر راست بگویی. دست مرا گرفت و داخل منزل نمود، مرا در جای خود نشاند روبروی من نشست. گفت: آقای من حال مولایم چطور است؟ گفتم: بسیار خوب گفت: راست میگویی تو را بخدا گفتم بخدا قسم خوب بود. بعد نامه را باو دادم خواند بوسید و بر روی چشمهای خود گذاشت. آنگاه گفت: برادر هر چه مایلی بگو. گفتم: در دفتر مالیات، من فلان مبلغ بدهکارم اگر پرداخت کنم از بین میروم. دفتر را خواست و تمام مالیات مرا خط زد و نامه ای داد مبنی بر اینکه بدهی مالیاتی ندارم

ص: 207


1- . کافی 8 : 87

فِی أَوَّلِ اللَّیْلِ فَقَالَ لَهُ- لَا أَدَعُکَ تَجُوزُ فَأَلَحَّ عَلَیْهِ وَ طَلَبَ إِلَیْهِ فَأَبَی إِبَاءً وَ مُصَادِفٌ مَعَهُ فَقَالَ لَهُ مُصَادِفٌ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّمَا هَذَا کَلْبٌ قَدْ آذَاکَ وَ أَخَافُ أَنْ یَرُدَّکَ وَ مَا أَدْرِی مَا یَکُونُ مِنْ أَمْرِ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَنَا وَ مُرَازِمٍ أَ تَأْذَنُ لَنَا أَنْ نَضْرِبَ عُنُقَهُ ثُمَّ نَطْرَحَهُ فِی النَّهَرِ فَقَالَ کُفَّ یَا مُصَادِفُ فَلَمْ یَزَلْ یَطْلُبُ إِلَیْهِ حَتَّی ذَهَبَ مِنَ اللَّیْلِ أَکْثَرُهُ فَأَذِنَ لَهُ فَمَضَی فَقَالَ یَا مُرَازِمُ هَذَا خَیْرٌ أَمِ الَّذِی قُلْتُمَاهُ قُلْتُ هَذَا جُعِلْتُ فِدَاکَ فَقَالَ یَا مُرَازِمُ إِنَّ الرَّجُلَ یَخْرُجُ مِنَ الذُّلِّ الصَّغِیرِ فَیُدْخِلُهُ ذَلِکَ فِی الذُّلِّ الْکَبِیرِ(1).

«49»

أَعْلَامُ الدِّینِ، لِلدَّیْلَمِیِّ رُوِیَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ: وُلِّیَ عَلَیْنَا بِالْأَهْوَازِ رَجُلٌ مِنْ کُتَّابِ یَحْیَی بْنِ خَالِدٍ وَ کَانَ عَلَیَّ بَقَایَا مِنْ خَرَاجٍ کَانَ فِیهَا زَوَالُ نِعْمَتِی وَ خُرُوجِی مِنْ مِلْکِی فَقِیلَ لِی إِنَّهُ یَنْتَحِلُ هَذَا الْأَمْرَ فَخَشِیتُ أَنْ أَلْقَاهُ مَخَافَةَ أَنْ لَا یَکُونَ مَا بَلَغَنِی حَقّاً فَیَکُونَ خُرُوجِی مِنْ مِلْکِی وَ زَوَالَ نِعْمَتِی فَهَرَبْتُ مِنْهُ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی وَ أَتَیْتُ الصَّادِقَ علیه السلام مُسْتَجِیراً فَکَتَبَ إِلَیْهِ رُقْعَةً صَغِیرَةً فِیهَا بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ إِنَّ لِلَّهِ فِی ظِلِّ عَرْشِهِ ظِلًّا لَا یَسْکُنُهُ إِلَّا مَنْ نَفَّسَ عَنْ أَخِیهِ کُرْبَةً وَ أَعَانَهُ بِنَفْسِهِ أَوْ صَنَعَ إِلَیْهِ مَعْرُوفاً وَ لَوْ بِشِقِّ تَمْرَةٍ وَ هَذَا أَخُوکَ الْمُسْلِمُ ثُمَّ خَتَمَهَا وَ دَفَعَهَا إِلَیَّ وَ أَمَرَنِی أَنْ أُوصِلَهَا إِلَیْهِ فَلَمَّا رَجَعْتُ إِلَی

بِلَادِی صِرْتُ إِلَی مَنْزِلِهِ فَاسْتَأْذَنْتُ عَلَیْهِ وَ قُلْتُ رَسُولُ الصَّادِقِ علیه السلام بِالْبَابِ فَإِذَا أَنَا بِهِ وَ قَدْ خَرَجَ إِلَیَّ حَافِیاً فَلَمَّا بَصُرَ بِی سَلَّمَ عَلَیَّ وَ قَبَّلَ مَا بَیْنَ عَیْنَیَّ ثُمَّ قَالَ لِی یَا سَیِّدِی أَنْتَ رَسُولُ مَوْلَایَ فَقُلْتُ نَعَمْ فَقَالَ هَذَا عِتْقِی مِنَ النَّارِ إِنْ کُنْتَ صَادِقاً فَأَخَذَ بِیَدِی وَ أَدْخَلَنِی مَنْزِلَهُ وَ أَجْلَسَنِی فِی مَجْلِسِهِ وَ قَعَدَ بَیْنَ یَدَیَّ ثُمَّ قَالَ یَا سَیِّدِی کَیْفَ خَلَّفْتَ مَوْلَایَ فَقُلْتُ بِخَیْرٍ فَقَالَ اللَّهَ اللَّهَ قُلْتُ اللَّهَ حَتَّی أَعَادَهَا ثُمَّ نَاوَلْتُهُ الرُّقْعَةَ فَقَرَأَهَا وَ قَبَّلَهَا وَ وَضَعَهَا عَلَی عَیْنَیْهِ ثُمَّ قَالَ یَا أَخِی مُرْ بِأَمْرِکَ فَقُلْتُ فِی جَرِیدَتِکَ عَلَیَّ کَذَا وَ کَذَا أَلْفَ دِرْهَمٍ وَ فِیهِ عَطَبِی (2)

وَ هَلَاکِی فَدَعَا بِالْجَرِیدَةِ فَمَحَا عَنِّی کُلَّ مَا کَانَ فِیهَا وَ أَعْطَانِی بَرَاءَةً مِنْهَا

ص: 207


1- 1. الکافی ج 8 ص 87.
2- 2. العطب: الهلاک یقال عطب کفرح، هلک.

بعد مخزن اموال خود را خواست و تمام ثروت خویش را با من نصف نمود. از چهار پایان یک مرکب را خود برمیداشت و یکی را بمن میداد آنگاه غلامان را خواست یک غلام را بمن داد و دیگری را برای خود نگه داشت. لباسهای خود را خواست یک جامه بمن میداد دیگری را نگه میداشت تمام ثروت خود را نصف کرد در بین میگفت آیا تو را شاد کردم. گفتم بخدا قسم شاد شدم. زمان حج که رسید با خود گفتم پاداش این عمل چیزی نیست جز اینکه بمکه بروم و در آنجا برایش دعا کنم و خدمت مولایم حضرت صادق برسم و از ایشان سپاس گزاری کرده و تقاضا کنم برایش دعا کند بمکه رفتم و خدمت حضرت صادق رسیدم. همین که چشمم به آقا افتاد دیدم آثار شادی بر چهره اش آشکارا نمایان شد. فرمود: با آن مرد چه کردی؟ من جریان را برایش شرح میدادم و او پیوسته شاد و خوشحال می شد عرض کردم آقا شما از کاری که برای من کرد خوشحال شدید؟ فرمود بله بخدا قسم مرا شاد کرد بخدا سوگند پدران مرا شاد نمود بخدا سوگند پیامبر اکرم را شاد کرد و اللَّه خدا را نیز در عرش شاد نمود.

روایت50.

عدة از حسین مانند آن را روایت کرده است(1)، در اختصاص(2) نیز مانند آن آمده و در آن به جای امام صادق ع از امام موسی کاظم ع روایت کرده است.

روایت51.

کافی: ظریف بن ناصح گفت هنگامی که منصور به دنبال امام صادق ع فرستاد ایشان دستش را به سمت آسمان بلند کرد و فرمود: خداوندا تو دو بچه را به خاطر صالح بودن پدر و مادرشان حفظ نمودی پس مرا نیز به خاطر پدران صالحم محمد و علی و حسن و حسین و علی بن الحسین و محمد بن علی حفظ نما خدایا... و به تو پناه می برم از شر او. سپس به شتربان فرمود حرکت کن. وقتی ربیع بر در کاخ منصور به استقبال ایشان رفت گفت یا ابا عبد الله خیلی از شما خشمگین است شنیدم که می گفت به خدا قسم نخلی برای آن ها باقی نمی گذارم

ص: 208


1- . عدة الداعی: 136
2- . این روایت را در اختصاص نیافتیم ولی نامه ای که امام صادق ع به نجاشی در مورد یکی از کارگزاران مالیات در دیوان او نوشته است در این کتاب موجود است، و این نامه در برخی از معانی به این روایت نزدیک است، ص 260 اختصاص را ملاحظه کنید.

ثُمَّ دَعَا بِصَنَادِیقِ مَالِهِ فَنَاصَفَنِی عَلَیْهَا ثُمَّ دَعَا بِدَوَابِّهِ فَجَعَلَ یَأْخُذُ دَابَّةً وَ یُعْطِینِی دَابَّةً ثُمَّ دَعَا بِغِلْمَانِهِ فَجَعَلَ یُعْطِینِی غُلَاماً وَ یَأْخُذُ غُلَاماً ثُمَّ دَعَا بِکِسْوَتِهِ فَجَعَلَ یَأْخُذُ ثَوْباً وَ یُعْطِینِی ثَوْباً حَتَّی شَاطَرَنِی جَمِیعَ مِلْکِهِ وَ یَقُولُ هَلْ سَرَرْتُکَ وَ أَقُولُ إِی وَ اللَّهِ وَ زِدْتَ عَلَیَّ السُّرُورَ فَلَمَّا کَانَ فِی الْمَوْسِمِ قُلْتُ وَ اللَّهِ لَا کَانَ جَزَاءُ هَذَا الْفَرَحِ بِشَیْ ءٍ أَحَبَّ إِلَی اللَّهِ وَ إِلَی رَسُولِهِ مِنَ الْخُرُوجِ إِلَی الْحَجِّ وَ الدُّعَاءِ لَهُ وَ الْمَصِیرِ إِلَی مَوْلَایَ وَ سَیِّدِی الصَّادِقِ علیه السلام وَ شُکْرِهِ عِنْدَهُ وَ أَسْأَلُهُ الدُّعَاءَ لَهُ فَخَرَجْتُ إِلَی مَکَّةَ وَ جَعَلْتُ طَرِیقِی إِلَی مَوْلَایَ علیه السلام فَلَمَّا دَخَلْتُ عَلَیْهِ رَأَیْتُهُ وَ السُّرُورُ فِی وَجْهِهِ وَ قَالَ یَا فُلَانُ مَا کَانَ مِنْ خَبَرِکَ مِنَ الرَّجُلِ فَجَعَلْتُ أُورِدُ عَلَیْهِ خَبَرِی وَ جَعَلَ یَتَهَلَّلُ وَجْهُهُ وَ یَسُرُّ السُّرُورَ فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی هَلْ سُرِرْتَ بِمَا کَانَ مِنْهُ إِلَیَّ فَقَالَ إِی وَ اللَّهِ سَرَّنِی إِی وَ اللَّهِ لَقَدْ سَرَّ آبَائِی إِی وَ اللَّهِ لَقَدْ سَرَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِی وَ اللَّهِ لَقَدْ سَرَّ اللَّهَ فِی عَرْشِهِ.

«50»

عِدَّةٌ عَنِ الْحُسَیْنِ: مِثْلَهُ (1)

وَ رَوَاهُ فِی الْإِخْتِصَاصِ (2) وَ فِیهِ مَکَانَ الصَّادِقِ الْکَاظِمِ علیه السلام.

وَ لَعَلَّهُ أَظْهَرُ.

«51»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ الْأَحْمَرِ عَنْ أَبِی الْقَاسِمِ الْکُوفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ وَ الْعَلَاءِ بْنِ سَیَابَةَ وَ ظَرِیفِ بْنِ نَاصِحٍ قَالَ: لَمَّا بَعَثَ أَبُو الدَّوَانِیقِ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ رَفَعَ یَدَهُ إِلَی السَّمَاءِ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ إِنَّکَ حَفِظْتَ الْغُلَامَیْنِ لِصَلَاحِ أَبَوَیْهِمَا فَاحْفَظْنِی لِصَلَاحِ آبَائِی مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام اللَّهُمَّ إِنِّی أَدْرَأُ بِکَ فِی نَحْرِهِ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّهِ ثُمَّ قَالَ لِلْجَمَّالِ سِرْ فَلَمَّا اسْتَقْبَلَهُ الرَّبِیعُ بِبَابِ أَبِی الدَّوَانِیقِ قَالَ لَهُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ مَا أَشَدَّ بَاطِنَهُ عَلَیْکَ لَقَدْ سَمِعْتُهُ یَقُولُ وَ اللَّهِ لَا تَرَکْتُ لَهُمْ نَخْلًا إِلَّا

ص: 208


1- 1. عدّة الداعی ص 136.
2- 2. لم نقف علی هذا الخبر فی المصدر المطبوع، و الموجود فیه رسالة الإمام الصّادق علیه السلام الی النجاشیّ فی شأن بعض أهل عمله لخراج کان علیه فی دیوانه، و هی تقرب من هذه الروایة فی بعض معانیها فلاحظ ص 260 من الاختصاص.

مگر آن که آن را قطع می کنم، تمام اموال او را تصاحب و تمام خانواده اش را اسیر خواهم کرد. ربیع گفت امام چیزی زمزمه زمزمه کرد و لب هایش حرکت کرد وقتی وارد شد سلام کرد و نشست منصور جوابش را داد و گفت: به خدا قسم نخلی برایت باقی نمی گذارم مگر آن که آن را قطع خواهم کرد و تمام اموالت را تصاحب خواهم کرد. امام صادق ع فرمود: یا امیر المؤمنین خداوند عز و جل ایوب را مبتلا کرد و او صبر کرد، به داود نعمت عطا کرد و او شکر کرد، یوسف را قدرت بخشید و او برادرانش را بخشید و تو از نسل آن ها هستی و نسل چنین اشخاصی شبیه خود آن هاست. منصور گفت: راست گفتی شما را بخشیدم. امام فرمود: یا امیر المؤمنین احدی به ما اهل بیت آسیب نمی رساند مگر آنکه حکومت از او گرفته خواهد شد، منصور از این حرف خشمگین شد و خشمش شعله ور شد امام فرمود: صبر داشته باش یا امیر المؤمنین این حکومت در دست خاندان ابو سفیان بود هنگامی که یزید که خدا او را لعنت کند حسین ع را به قتل رساند خداوند حکومت را از او گرفت، خاندان مروان حکومت او را به ارث بردند، وقتی هشام زید را به قتل رساند خداوند حکومت را از وی گرفت و مروان بن محمد آن را به ارث برد وقتی مروان ابراهیم را به قتل رساند خداوند حکومت را از او گرفت و به شما عطا کرد منصور گفت راست گفتی بیا و حاجت های خود را برآورده کن فرمود اجازه می خواهم که بروم گفت اجازه در دست توست هر وقت خواستی خارج شو امام بیرون رفت ربیع به ایشان گفت: منصور دستور داده است ده هزار درهم به شما بدهم امام فرمود: من نیازی به این پول ندارم ربیع گفت منصور عصبانی خواهد شد پس آن را بگیر و صدقه بده(1).

توضیح

الرسل با کسره یعنی با لطف و ملایمت برخورد کردن.

روایت52.

کافی: مسمعی گفت وقتی داود بن علی معلی بن خنیس را کشت امام صادق ع فرمود: از خدا می خواهم کسی را که غلام مرا کشت و اموالم را گرفت عذاب کند. داود گفت تو مرا با دعایت تهدید می کنی. حماد گفت که مسمعی گفت معتب به من گفت امام صادق ع تمام طول شب در حال رکوع و سجود بود وقتی سحر شد شنیدم در حالی که سجده کرده بود می فرمود: خدایا به قدرت عظیم و به جلال و جبروتت که هر موجودی در برابر آن ذلیل است از تو می خواهم که بر محمد و اهل بیت او دروود فرستی و او را هم اکنون عذاب کنی. هنوز سر از سجده برنداشته بود که صدای فریادی از خانه داود شنیدیم امام صادق ع سر بلند کرد و فرمود از خدا درخواست کردم و خداوند عز و جل ملکی فرستاد آن ملک با عمودی آهنین بر سرش زد و با آن مثانه اش را به دو نیم کرد و مرد(2).

ص: 209


1- . کافی 2 : 562
2- . کافی 2 : 513

عَقَرْتُهُ وَ لَا مَالًا إِلَّا نَهَبْتُهُ وَ لَا ذُرِّیَّةً إِلَّا سَبَیْتُهَا قَالَ فَهَمَسَ بِشَیْ ءٍ خَفِیٍّ وَ حَرَّکَ شَفَتَیْهِ فَلَمَّا دَخَلَ سَلَّمَ وَ قَعَدَ فَرَدَّ عَلَیْهِ السَّلَامَ ثُمَّ قَالَ أَ مَا وَ اللَّهِ لَقَدْ هَمَمْتُ أَنْ لَا أَتْرُکَ لَکَ نَخْلًا إِلَّا عَقَرْتُهُ وَ لَا مَالًا إِلَّا أَخَذْتُهُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ ابْتَلَی أَیُّوبَ فَصَبَرَ وَ أَعْطَی دَاوُدَ فَشَکَرَ وَ قَدَّرَ یُوسُفَ فَغَفَرَ وَ أَنْتَ مِنْ ذَلِکَ النَّسْلِ وَ لَا یَأْتِی ذَلِکَ النَّسْلُ إِلَّا بِمَا یُشْبِهُهُ فَقَالَ صَدَقْتَ قَدْ عَفَوْتُ عَنْکُمْ فَقَالَ لَهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنَّهُ لَمْ یَنَلْ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ أَحَدٌ دَماً إِلَّا سَلَبَهُ اللَّهُ مُلْکَهُ فَغَضِبَ لِذَلِکَ وَ اسْتَشَاطَ فَقَالَ عَلَی رِسْلِکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنَّ هَذَا الْمُلْکَ کَانَ فِی آلِ أَبِی سُفْیَانَ فَلَمَّا قَتَلَ یَزِیدُ لَعَنَهُ اللَّهُ حُسَیْناً سَلَبَهُ اللَّهُ مُلْکَهُ فَوَرَّثَهُ آلَ مَرْوَانَ فَلَمَّا قَتَلَ هِشَامٌ زَیْداً سَلَبَهُ اللَّهُ مُلْکَهُ فَوَرَّثَهُ مَرْوَانَ بْنَ مُحَمَّدٍ فَلَمَّا قَتَلَ مَرْوَانُ إِبْرَاهِیمَ سَلَبَهُ اللَّهُ مُلْکَهُ فَأَعْطَاکُمُوهُ فَقَالَ صَدَقْتَ هَاتِ ارْفَعْ حَوَائِجَکَ فَقَالَ الْإِذْنُ فَقَالَ هُوَ فِی یَدِکَ مَتَی شِئْتَ فَخَرَجَ فَقَالَ لَهُ الرَّبِیعُ قَدْ أَمَرَ لَکَ بِعَشَرَةِ آلَافِ دِرْهَمٍ قَالَ لَا حَاجَةَ لِی فِیهَا قَالَ إِذَنْ تُغْضِبَهُ فَخُذْهَا ثُمَّ تَصَدَّقْ بِهَا(1).

بیان

الرسل بالکسر الرفق و التؤدة.

«52»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْمِسْمَعِیِّ قَالَ: لَمَّا قَتَلَ دَاوُدُ بْنُ عَلِیٍّ الْمُعَلَّی بْنَ خُنَیْسٍ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لَأَدْعُوَنَّ اللَّهَ تَعَالَی عَلَی مَنْ قَتَلَ مَوْلَایَ وَ أَخَذَ مَالِی فَقَالَ لَهُ دَاوُدُ بْنُ عَلِیٍّ إِنَّکَ لَتُهَدِّدُنِی بِدُعَائِکَ قَالَ حَمَّادٌ قَالَ الْمِسْمَعِیُّ فَحَدَّثَنِی مُعَتِّبٌ أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لَمْ یَزَلْ لَیْلَتَهُ رَاکِعاً وَ سَاجِداً فَلَمَّا کَانَ فِی السَّحَرِ سَمِعْتُهُ یَقُولُ وَ هُوَ سَاجِدٌ- اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِقُوَّتِکَ الْقَوِیَّةِ وَ بِجَلَالِکَ الشَّدِیدِ الَّذِی کُلُّ خَلْقِکَ لَهُ ذَلِیلٌ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ أَنْ تَأْخُذَهُ السَّاعَةَ السَّاعَةَ فَمَا رَفَعَ رَأْسَهُ حَتَّی سَمِعْنَا الصَّیْحَةَ فِی دَارِ دَاوُدَ بْنِ عَلِیٍّ فَرَفَعَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام رَأْسَهُ وَ قَالَ إِنِّی دَعَوْتُ اللَّهَ عَلَیْهِ بِدَعْوَةٍ بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِ مَلَکاً فَضَرَبَ رَأْسَهُ بِمِرْزَبَةٍ مِنْ حَدِیدٍ

ص: 209


1- 1. الکافی ج 2 ص 562.

توضیح

المزربة با کسره ابزار آهنین بزرگی که برای آهنگر است.

روایت53.

کافی: زمان ابو العباس سفاح که امام صادق ع در حیره بود فرمود: من پیش ابو العباس رفتم مردم از اینکه آن روز ماه رمضان است یا نه در شک بودند با اینکه بخدا سوگند روز اول ماه رمضان بود سلام کردم. گفت: یا ابا عبد اللَّه شما روزه دارید گفتم: نه. سفره غذا مقابل ابو العباس بود. گفت: بفرمایید بخورید. من جلو رفته خوردم گفتم: روزه را بدستور تو میگیریم و بدستور تو میخوریم. آن مرد که راوی حدیث بود بحضرت صادق گفت: در روز ماه رمضان روزه میخورید؟ فرمود: آری بخدا قسم یک روز از ماه رمضان را روزه بخورم بهتر از این است که گردنم زده شود(1).

روایت54.

کافی: امام صادق ع فرمود: در حیره نزد ابو العباس رفتم ابو العباس گفت نظرت در مورد روزه امروز چیست؟ گفتم این به عهده امام است اگر روزه بگیری روزه می گیرم و اگر افطار کنی افطار می کنیم ابو العباس گفت ای غلام برایم سفره بیاور با او همراهی کرده و خوردم با اینکه به خدا قسم می دانستم آن روز یکی از روزهای ماه رمضان بود اما یک روز روزه خوردن در ماه رمضان و به جا آوردن قضای آن برایم آسان تر از آن بود که گردنم زده شود و خداوند پرستش نشود(2).

ابو الفرج اصفهانی در کتاب مقاتل الطالبیین مینویسد: حضرت صادق علیه السّلام منصور دوانیقی را ملاقات نمود باو گفت چشمه آب ابی زیاد را بمن برگردان تا از درآمد آن روزگار را بگذرانم. منصور گفت: با من این طور صحبت میکنی بخدا تو را هلاک میکنم. امام فرمود: عجله نکن من بسن شصت و سه سالگی رسیده ام در همین سن پدرم و جدم علی بن ابی طالب از دنیا رفتند من متعهد می شوم که اگر آزارم بتو برسد چنین و چنان کنم و اگر بعد از تو زنده ماندم با جانشین تو نیز کاری نداشته باشم. منصور دلش بحال امام سوخت و او را بخشید(3).

ص: 210


1- . همان 3 : 83
2- . کافی 3 : 82
3- . مقاتل الطالبیین: 273 ، طبری در تارخ خود 9 : 232 این روایت را آورده است.

انْشَقَّتْ مِنْهَا مَثَانَتُهُ فَمَاتَ (1).

بیان

المرزبة بالکسر المطرقة الکبیرة التی تکون للحداد.

«53»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ الْحُصَیْنِ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: قَالَ وَ هُوَ بِالْحِیرَةِ فِی زَمَانِ أَبِی الْعَبَّاسِ إِنِّی دَخَلْتُ عَلَیْهِ وَ قَدْ شَکَّ النَّاسُ فِی الصَّوْمِ وَ هُوَ وَ اللَّهِ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَقَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ أَ صُمْتَ الْیَوْمَ فَقُلْتُ لَا وَ الْمَائِدَةُ بَیْنَ یَدَیْهِ قَالَ فَادْنُ فَکُلْ قَالَ فَدَنَوْتُ فَأَکَلْتُ قَالَ وَ قُلْتُ الصَّوْمُ مَعَکَ وَ الْفِطْرُ مَعَکَ فَقَالَ الرَّجُلُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام تُفْطِرُ یَوْماً مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فَقَالَ إِی وَ اللَّهِ أُفْطِرُ یَوْماً مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ یُضْرَبَ عُنُقِی (2).

«54»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ سَهْلٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ رِفَاعَةَ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی الْعَبَّاسِ بِالْحِیرَةِ فَقَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ مَا تَقُولُ فِی الصِّیَامِ الْیَوْمَ فَقُلْتُ ذَاکَ إِلَی الْإِمَامِ إِنْ صُمْتَ صُمْنَا وَ إِنْ أَفْطَرْتَ أَفْطَرْنَا فَقَالَ یَا غُلَامُ عَلَیَّ بِالْمَائِدَةِ فَأَکَلْتُ مَعَهُ وَ أَنَا أَعْلَمُ وَ اللَّهِ أَنَّهُ یَوْمٌ مِنْ یَوْمِ شَهْرِ رَمَضَانَ فَکَانَ إِفْطَارِی یَوْماً وَ قَضَاؤُهُ أَیْسَرَ عَلَیَّ مِنْ أَنْ یُضْرَبَ عُنُقِی وَ لَا یُعْبَدَ اللَّهُ (3).

أَقُولُ رَوَی أَبُو الْفَرَجِ الْأَصْفَهَانِیُّ فِی کِتَابِ مَقَاتِلِ الطَّالِبِیِّینَ بِإِسْنَادِهِ إِلَی أَیُّوبَ بْنِ عُمَرَ قَالَ: لَقِیَ جَعْفَرٌ علیه السلام أَبَا جَعْفَرٍ الْمَنْصُورَ فَقَالَ ارْدُدْ عَلَیَّ عَیْنَ أَبِی زِیَادٍ آکُلْ مِنْ سَعَفِهَا قَالَ إِیَّایَ تُکَلِّمُ بِهَذَا الْکَلَامِ وَ اللَّهِ لَأَزْهَقَنَّ نَفْسَکَ قَالَ لَا تَعْجَلْ قَدْ بَلَغْتُ ثَلَاثاً وَ سِتِّینَ وَ فِیهَا مَاتَ أَبِی وَ جَدِّی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ فَعَلَیَّ کَذَا وَ کَذَا إِنْ آذَیْتُکَ بِنَفْسِی أَبَداً وَ إِنْ بَقِیتُ بَعْدَکَ إِنْ آذَیْتُ الَّذِی یَقُومُ مُقَامَکَ فَرَقَّ لَهُ وَ أَعْفَاهُ (4).

ص: 210


1- 1. نفس المصدر ج 2 ص 513.
2- 2. نفس المصدر ج 3 ص 83.
3- 3. المصدر السابق ج 3 ص 82.
4- 4. مقاتل الطالبیین ص 273 و أخرجه الطبریّ فی تاریخه ج 9 ص 232.

یونس بن یعقوب گفت: امام صادق ع بمن فرمود: پس از آنکه ابراهیم پسر عبد اللَّه بن حسن در باضمرا (که محلی است نزدیک کوفه) بوسیله سپاهیان منصور کشته شد، ما را از مدینه خواستند هیچ مردی از ما را در مدینه نگذاشتند وارد کوفه شدیم یک ماه در آنجا بودیم و پیوسته انتظار کشته شدن را میکشیدیم. بالاخره ربیع وزیر دربار منصور آمد و گفت: این علویین کجا هستند دو نفر از فهمیده هایتان بروید پیش امیر المؤمنین. فرمود: من و حسن بن زید رفتیم همین که چشم منصور بمن افتاد گفت: تویی که خبر از غیب میدهی؟ گفتم جز خدا کسی از غیب خبر ندارد. گفت برای تو خراج می آورند. گفتم خراج را برای تو می آورند گفت: میدانی برای چه شما را خواستم؟ گفتم: نه. گفت: میخواهم خانه های شما را ویران کنم، چاه های آب را پر نمایم و نخلستانها را قطع نمایم و شما را به شراة(1) تبعید کنم تا یک نفر از اهالی حجاز و عراق نتواند به شما نزدیک شود زیرا اینها باعث فساد شما می شوند. گفتم: یا امیر المؤمنین خداوند بسلیمان قدرت داد و او شکر کرد ایوب را مبتلا نمود و او صبر کرد به یوسف ستم روا داشتند و بخشید تو از همین خانواده هستی. در این موقع منصور لبخندی زده گفت: این جملات را تکرار کن دو مرتبه گفتم. منصور گفت کسی چون تو باید رهبر مردم شود من شما را بخشیدم و جرم اهالی بصره را نیز به شما بخشیدم همان حدیثی که برایم از پدرت و از اجدادش و از پیامبر اکرم برایم نقل کردی کن نقل کن. گفتم پدرم از پدران خود از علی علیه السّلام از پیامبر اکرم نقل کرد که صله رحم باعث آبادی ملک و طولانی شدن عمر و زیادی جمعیت می شود گرچه مردم کافر باشند گفت: این حدیث نبود.

گفتم پدرم از پدران خود از علی ع از پیامبر اکرم نقل کرد که فرمود: خویشاوندان بعرش چنگ میزنند و

ص: 211


1- . شراة کوه بلندی است نزدیک عسفان که بین شام و مدینه است.

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ یُونُسَ بْنِ أَبِی یَعْقُوبَ قَالَ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ مِنْ فِیهِ إِلَی أُذُنِی: قَالَ لَمَّا قُتِلَ إِبْرَاهِیمُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ بِبَاخَمْرَا(1) وَ حُشِرْنَا مِنَ الْمَدِینَةِ فَلَمْ یُتْرَکْ فِیهَا مِنَّا مُحْتَلِمٌ حَتَّی قَدِمْنَا الْکُوفَةَ فَمَکَثْنَا فِیهَا شَهْراً نَتَوَقَّعُ فِیهَا الْقَتْلَ ثُمَّ خَرَجَ إِلَیْنَا الرَّبِیعُ الْحَاجِبُ فَقَالَ أَیْنَ هَؤُلَاءِ الْعَلَوِیَّةُ أَدْخِلُوا عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ رَجُلَیْنِ مِنْکُمْ مِنْ ذَوِی الْحِجَی قَالَ فَدَخَلْنَا إِلَیْهِ أَنَا وَ حَسَنُ بْنُ زَیْدٍ فَلَمَّا صِرْتُ بَیْنَ یَدَیْهِ قَالَ لِی أَنْتَ الَّذِی تَعْلَمُ الْغَیْبَ قُلْتُ لَا یَعْلَمُ الْغَیْبَ إِلَّا اللَّهُ قَالَ أَنْتَ الَّذِی یُجْبَی إِلَیْکَ هَذَا الْخَرَاجُ قُلْتُ إِلَیْکَ یُجْبَی یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ الْخَرَاجُ قَالَ أَ تَدْرُونَ لِمَ دَعَوْتُکُمْ قُلْتُ لَا قَالَ أَرَدْتُ أَنْ أَهْدِمَ رِبَاعَکُمْ وَ أَغُورَ قَلِیبَکُمْ وَ أَعْقِرَ نَخْلَکُمْ وَ أُنْزِلَکُمْ بِالشَّرَاةِ(2)

لَا یَقْرَبُکُمْ أَحَدٌ مِنْ أَهْلِ الْحِجَازِ وَ أَهْلِ الْعِرَاقِ فَإِنَّهُمْ لَکُمْ مَفْسَدَةٌ فَقُلْتُ لَهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنَّ سُلَیْمَانَ أُعْطِیَ فَشَکَرَ وَ إِنَّ أَیُّوبَ ابْتُلِیَ فَصَبَرَ وَ إِنَّ یُوسُفَ ظُلِمَ فَغَفَرَ وَ أَنْتَ مِنْ ذَلِکَ النَّسْلِ قَالَ فَتَبَسَّمَ وَ قَالَ أَعِدْ عَلَیَّ فَأَعَدْتُ فَقَالَ مِثْلُکَ فَلْیَکُنْ زَعِیمَ الْقَوْمِ وَ قَدْ عَفَوْتُ عَنْکُمْ وَ وَهَبْتُ لَکُمْ جُرْمَ أَهْلِ الْبَصْرَةِ حَدِّثْنِی الْحَدِیثَ الَّذِی حَدَّثْتَنِی عَنْ أَبِیکَ عَنْ آبَائِهِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قُلْتُ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ صِلَةُ الرَّحِمِ تَعْمُرُ الدِّیَارَ وَ تُطِیلُ الْأَعْمَارَ وَ تُکْثِرُ الْعُمَّارَ وَ إِنْ کَانُوا کُفَّاراً فَقَالَ لَیْسَ هَذَا فَقُلْتُ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ الْأَرْحَامُ مُعَلَّقَةٌ

ص: 211


1- 1. باخمرا: بالراء المهملة موضع بین الکوفة و واسط، و هو الی الکوفة أقرب به قبر إبراهیم بن عبد اللّه بن حسن بن الحسن قتله بها أصحاب المنصور، و ایاها عنی دعبل ابن علی الخزاعیّ بقوله: و قبر بأرض الجوزجان محله***و قبر بباخمرا لدی الغربات.
2- 2. الشراة: جبل شامخ مرتفع من دون عسفان تأوی إلیه القرود. و اسم صقع بالشام بین دمشق و المدینة، من بعض نواحیه القریة المعروفة بالحمیمة التی کان یسکنها ولد علیّ بن عبد اللّه بن عبّاس فی أیّام بنی مروان.

میگویند خداوندا وصل کن با کسی که ما را وصل نموده و قطع فرما از کسی که ما را قطع نموده گفت این نبود.

گفتم پدرم از پدران خود از علی از پیامبر اکرم نقل کرد که فرمود: خداوند فرموده است من رحمان هستم و رحم را آفریده ام و از اسم خود برای آن نام گذاشته ام هر که پیوند خویشاوندی را مراعات کند با او خواهم بود و هرکه قطع کند از او قطع مینمایم گفت این نیست. گفتم پدرم از پدران خود از علی علیه السّلام از پیامبر اکرم نقل کرد که یکی از پادشاهان روی زمین سه سال بیشتر از عمرش باقی نمانده بود صله رحم نمود خداوند سه سال را به سی سال تمدید نمود. گفت منظورم همین حدیث بود اکنون بگو ببینم مایلی در کدام شهر ساکن شوی من تصمیم دارم که صله رحم کنم. گفتم مدینه ما را بمدینه فرستاد و از شر او راحت شدیم(1) .

ص: 212


1- . مقاتل الطالبیین: 450

بِالْعَرْشِ تُنَادِی صِلْ مَنْ وَصَلَنِی وَ اقْطَعْ مَنْ قَطَعَنِی قَالَ لَیْسَ هَذَا.

قُلْتُ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ أَنَا الرَّحْمَنُ خَلَقْتُ الرَّحِمَ وَ شَقَقْتُ لَهَا اسْماً مِنِ اسْمِی فَمَنْ وَصَلَهَا وَصَلْتُهُ وَ مَنْ قَطَعَهَا قَطَعْتُهُ قَالَ لَیْسَ هَذَا الْحَدِیثَ.

قُلْتُ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّ مَلِکاً مِنْ مُلُوکِ الْأَرْضِ کَانَ بَقِیَ مِنْ عُمُرِهِ ثَلَاثَ سِنِینَ فَوَصَلَ رَحِمَهُ فَجَعَلَهَا اللَّهُ ثَلَاثِینَ سَنَةً فَقَالَ هَذَا الْحَدِیثَ أَرَدْتُ أَیُّ الْبِلَادِ أَحَبُّ إِلَیْکَ فَوَ اللَّهِ لَأَصِلَنَّ رَحِمِی إِلَیْکُمْ قُلْنَا الْمَدِینَةُ فَسَرَّحَنَا إِلَی الْمَدِینَةِ وَ کَفَی اللَّهُ مَئُونَتَهُ (1).

ص: 212


1- 1. مقاتل الطالبیین ص 450.

باب هفتم : مناظرات امام صادق علیه السّلام با ابو حنیفه و سایر اهل زمانش و آنچه مخافان از علوم نادر ایشان بیان کردند

روایات

روایت1.

احتجاج طبرسی: سماعة گفت ابو حنیفه بحضرت صادق علیه السّلام عرض کرد چقدر بین مغرب و مشرق فاصله است؟ فرمود باندازه یک روز بلکه کمتر از یک روز، ابو حنیفه این جواب را نپسندید و نظرش این بود که از این بیشتر است. فرمود بیچاره چرا منکر این مطلب می شود. مگر خورشید در فاصله ای کمتر از یک روز از مشرق طلوع نمیکند و در مغرب غروب نمی نماید... تا آخر خبر(1).

روایت2.

احتجاج طبرسی: عبد الکریم پسر عتبه هاشمی گفت خدمت حضرت صادق در مکه بودم گروهی از معتزله از قبیل عمرو بن عبید و واصل بن عطا و حفص ابن سالم و چند نفر از سران آن دسته خدمت حضرت صادق رسیدند این جریان موقع کشته شدن ولید بود که در میان شامیان اختلاف افتاده بود. اینها شروع بصحبت کردند و سخن را طولانی کردند حضرت صادق فرمود شما خیلی صحبت کردید یک نفر را نماینده خود قرار دهید او با من باختصار حرف بزند. عمرو بن عبید را نماینده کردند سخنرانی طولانی کرد و از جمله سخنان او این بود که گفت مردم شام خلیفه خود را کشتند و بین آنها اختلاف افتاد. بالاخره ما یک نفر که دارای دین و مروت و عقل است و از خاندان رهبری و خلافت بشمار میرود یعنی محمّد بن عبد اللَّه بن حسن را انتخاب نمودیم. تصمیم گرفتیم با او بیعت کنیم و مردم را به پیروی از او دعوت نماییم هر که با ما موافقت نمود از او پشتیبانی کنیم هر که از ما کناره گرفت باو کاری نداشته باشیم و هر که با ما مخالفت کرد با او پیکار میکنیم تا او را بواسطه ستمگری و انحرافش وادار به پیروی از حق نماییم. تصمیم گرفتیم این جریان را بشما بگوییم

ص: 213


1- . احتجاج طبرسی: 197

باب 7 مناظراته علیه السلام مع أبی حنیفة و غیره من أهل زمانه و ما ذکره المخالفون من نوادر علومه علیه السلام

الأخبار

«1»

أقول: قد مضی أخبار کثیرة فی باب البدع و المقاییس و أبواب الاحتجاجات.

ج، [الإحتجاج] عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: قَالَ أَبُو حَنِیفَةَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کَمْ بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ قَالَ مَسِیرَةُ یَوْمٍ بَلْ أَقَلُّ مِنْ ذَلِکَ فَاسْتَعْظَمَهُ فَقَالَ یَا عَاجِزُ لِمَ تُنْکِرُ هَذَا إِنَّ الشَّمْسَ تَطْلُعُ مِنَ الْمَشْرِقِ وَ تَغْرُبُ إِلَی الْمَغْرِبِ فِی أَقَلَّ مِنْ یَوْمٍ تَمَامَ الْخَبَرِ(1).

«2»

ج، [الإحتجاج] عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ بْنِ عُتْبَةَ الْهَاشِمِیِّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِمَکَّةَ إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ أُنَاسٌ مِنَ الْمُعْتَزِلَةِ فِیهِمْ عَمْرُو بْنُ عُبَیْدٍ وَ وَاصِلُ بْنُ عَطَا وَ حَفْصُ بْنُ سَالِمٍ وَ أُنَاسٌ مِنْ رُؤَسَائِهِمْ وَ ذَلِکَ حِینَ قُتِلَ الْوَلِیدُ وَ اخْتَلَفَ أَهْلُ الشَّامِ بَیْنَهُمْ فَتَکَلَّمُوا وَ أَکْثَرُوا وَ خَطَبُوا فَأَطَالُوا فَقَالَ لَهُمْ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام إِنَّکُمْ قَدْ أَکْثَرْتُمْ عَلَیَّ وَ أَطَلْتُمْ فَأَسْنِدُوا أَمْرَکُمْ إِلَی رَجُلٍ مِنْکُمْ فَلْیَتَکَلَّمْ بِحُجَّتِکُمْ وَ لْیُوجِزْ فَأَسْنَدُوا أَمْرَهُمْ إِلَی عَمْرِو بْنِ عُبَیْدٍ فَأَبْلَغَ وَ أَطَالَ فَکَانَ فِیمَا قَالَ أَنْ قَالَ قَتَلَ أَهْلُ الشَّامِ خَلِیفَتَهُمْ وَ ضَرَبَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ وَ تَشَتَّتَ أَمْرُهُمْ فَنَظَرْنَا فَوَجَدْنَا رَجُلًا لَهُ دِینٌ وَ عَقْلٌ وَ مُرُوَّةٌ وَ مَعْدِنٌ لِلْخِلَافَةِ وَ هُوَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ فَأَرَدْنَا أَنْ نَجْتَمِعَ مَعَهُ فَنُبَایِعَهُ ثُمَّ نُظْهِرَ أَمْرَنَا مَعَهُ وَ نَدْعُوَ النَّاسَ إِلَیْهِ فَمَنْ بَایَعَهُ کُنَّا مَعَهُ وَ کَانَ مَعَنَا وَ مَنِ اعْتَزَلَنَا کَفَفْنَا عَنْهُ وَ مَنْ نَصَبَ لَنَا جَاهَدْنَاهُ وَ نَصَبْنَا لَهُ عَلَی بَغْیِهِ وَ رَدِّهِ إِلَی الْحَقِّ وَ أَهْلِهِ وَ قَدْ أَحْبَبْنَا أَنْ نَعْرِضَ ذَلِکَ عَلَیْکَ فَإِنَّهُ لَا غِنَی بِنَا عَنْ

ص: 213


1- 1. الاحتجاج للطبرسیّ ص 197.

چون بواسطه دانش زیاد و پیروان فراوانی که دارید بدون شما نمیتوانیم این کار را از پیش ببریم. سخن خود را که تمام کرد حضرت صادق فرمود همه شما همین سخن را میگویید گفتند بله. آنگاه حمد و سپاس خدا را نموده و بر پیامبر اکرم درود فرستاد سپس فرمود: وقتی مردم بمعصیت خدا مشغول شوند ما ناراحت میشویم اما اگر اطاعت خدا را نمایند خشنودیم. اکنون بگو ببینم اگر ملت مسلمان بدون جنگ و خونریزی اختیار خود را بتو بسپارند و بگویند هر کس را تو انتخاب کنی ما قبول داریم تو چه کسی را انتخاب میکنی؟ گفت من این موضوع را بین مسلمانان به مشورت میگذارم فرمود بین همه مسلمانان؟ گفت آری. پرسید بین دانشمندان و مردمان خوب؟ گفت بله فرمود: قریش و غیر قریش؟ گفت بین عرب و عجم. فرمود بگو ببینم ابا بکر و عمر را دوست داری یا از آن دو بیزاری؟ گفت دوست میدارم. فرمود اگر از آن دو بیزار بودی میتوانستی با ایشان مخالفت کنی ولی در صورتی که آنها را دوست بداری اکنون مخالف آن دو رفتار کردی زیرا عمر ابا بکر را تعیین نمود و با او بیعت کرد و با هیچ کس مشورت نکرد باز ابا بکر خلافت را بعمر واگذاشت بدون اینکه با کسی مشورت کند. عمر در شوری شش نفر قرار داد و تمام انصار را، جز آن شش نفر که از قریش بودند از مشورت محروم نمود. سپس در مورد آنها بمردم سفارشی کرد که خیال نمیکنم تو و هم مسلک هایت بپسندید. گفت چه کرد؟ فرمود دستور داد سه روز صهیب بر مردم نماز بگذارد و آنها بمشورت بپردازند و احدی به آنها نپیوندد مگر پسر عمر با او مشورت بکنند ولی از خلافت نصیبی نداشته باشد. بمهاجرین و انصاری که حضور داشتند سفارش کرد که اگر سه روز گذشت و با کسی بیعت نکردند گردن هر شش نفر را بزنند اگر چهار نفر با یکی بیعت کردند و دو نفر مخالف بودند گردن آن دو نفر را بزنند. آیا بچنین شورایی تن میدهید و مایلید همین شوری را بین مسلمانان قرار دهید ؟ گفتند نه. فرمود عمرو! از این جریان نیز میگذریم حالا بگو اگر با این دوست تو (محمّد بن عبد اللَّه بن حسن) بیعت شود و تمام مسلمانان در پیشوایی او اتحاد کنند حتی دو نفر مخالف هم نداشته باشد آن وقت بخواهید تکلیف کافرهایی که نه مسلمان شده اند و نه جزیه (مالیات) می پردازند معین کنید آیا آن علم و دانش را دارید که مطابق رفتار پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله با آن ها بجنگید؟ گفتند بله. فرمود: گرچه مجوسی و اهل کتاب باشند؟ گفتند آری فرمود در صورتی که اهل کتاب نباشند آتش پرست یا بت پرست یا حیوان پرست باشند باز میدانید با آنها چگونه رفتار کنید؟ گفتند بین این دو دسته که گفتید فرقی نیست. فرمود قرآن میخوانید؟ گفتند آری فرمود این آیه را بخوان «قاتِلُوا

ص: 214

مِثْلِکَ لِفَضْلِکَ وَ کَثْرَةِ شِیعَتِکَ فَلَمَّا فَرَغَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَ کُلُّکُمْ عَلَی مِثْلِ مَا قَالَ عَمْرٌو قَالُوا نَعَمْ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ وَ صَلَّی عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ثُمَّ قَالَ إِنَّمَا نَسْخَطُ إِذَا عُصِیَ اللَّهُ فَإِذَا أُطِیعَ رَضِینَا أَخْبِرْنِی یَا عَمْرُو لَوْ أَنَّ الْأُمَّةَ قَلَّدَتْکَ أَمْرَهَا فَمَلَکْتَهُ بِغَیْرِ قِتَالٍ وَ لَا مَئُونَةٍ فَقِیلَ لَکَ وَلِّهَا مَنْ شِئْتَ مَنْ کُنْتَ تُوَلِّی قَالَ کُنْتُ أَجْعَلُهَا شُورَی بَیْنَ الْمُسْلِمِینَ قَالَ بَیْنَ کُلِّهِمْ قَالَ نَعَمْ قَالَ بَیْنَ فُقَهَائِهِمْ وَ خِیَارِهِمْ قَالَ نَعَمْ قَالَ قُرَیْشٍ وَ غَیْرِهِمْ قَالَ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ قَالَ أَخْبِرْنِی یَا عَمْرُو أَ تَتَوَلَّی أَبَا بَکْرٍ وَ عُمَرَ أَوْ تَتَبَرَّأُ مِنْهُمَا قَالَ أَتَوَلَّاهُمَا قَالَ یَا عَمْرُو إِنْ کُنْتَ رَجُلًا تَتَبَرَّأُ مِنْهُمَا فَإِنَّهُ یَجُوزُ لَکَ الْخِلَافُ عَلَیْهِمَا وَ إِنْ کُنْتَ تَتَوَلَّاهُمَا فَقَدْ خَالَفْتَهُمَا قَدْ عَهِدَ عُمَرُ إِلَی أَبِی بَکْرٍ فَبَایَعَهُ وَ لَمْ یُشَاوِرْ أَحَداً ثُمَّ رَدَّهَا أَبُو بَکْرٍ عَلَیْهِ وَ لَمْ یُشَاوِرْ أَحَداً ثُمَّ جَعَلَهَا عُمَرُ شُورَی بَیْنَ سِتَّةٍ فَأَخْرَجَ مِنْهَا الْأَنْصَارَ غَیْرَ أُولَئِکَ السِّتَّةِ مِنْ قُرَیْشٍ ثُمَّ أَوْصَی فِیهِمُ النَّاسَ بِشَیْ ءٍ مَا أَرَاکَ تَرْضَی بِهِ أَنْتَ وَ لَا أَصْحَابُکَ قَالَ وَ مَا صَنَعَ قَالَ أَمَرَ صُهَیْباً أَنْ یُصَلِّیَ بِالنَّاسِ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ وَ أَنْ یتشاوروا [یُشَاوِرَ] أُولَئِکَ السِّتَّةَ لَیْسَ فِیهِمْ أَحَدٌ سِوَاهُمْ إِلَّا ابْنُ عُمَرَ وَ یُشَاوِرُونَهُ وَ لَیْسَ لَهُ مِنَ الْأَمْرِ شَیْ ءٌ وَ أَوْصَی مَنْ بِحَضْرَتِهِ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ إِنْ مَضَتْ ثَلَاثَةُ أَیَّامٍ قَبْلَ أَنْ یَفْرُغُوا وَ یُبَایِعُوا أَنْ یُضْرَبَ أَعْنَاقُ السِّتَّةِ جَمِیعاً وَ إِنِ اجْتَمَعَ أَرْبَعَةٌ قَبْلَ أَنْ تَمْضِیَ ثَلَاثَةُ أَیَّامٍ وَ خَالَفَ اثْنَانِ أَنْ یُضْرَبَ أَعْنَاقُ الِاثْنَیْنِ أَ فَتَرْضَوْنَ بِذَا فِیمَا تَجْعَلُونَ مِنَ الشُّورَی فِی الْمُسْلِمِینَ قَالُوا لَا قَالَ یَا عَمْرُو دَعْ ذَا أَ رَأَیْتَ لَوْ بَایَعْتُ صَاحِبَکَ هَذَا الَّذِی تَدْعُو إِلَیْهِ ثُمَّ اجْتَمَعَتْ لَکُمُ الْأُمَّةُ وَ لَمْ یَخْتَلِفْ عَلَیْکُمْ فِیهَا رَجُلَانِ فَأَفْضَیْتُمْ إِلَی الْمُشْرِکِینَ الَّذِینَ لَمْ یُسْلِمُوا وَ لَمْ یُؤَدُّوا الْجِزْیَةَ أَ کَانَ عِنْدَکُمْ وَ عِنْدَ صَاحِبِکُمْ مِنَ الْعِلْمِ مَا تَسِیرُونَ فِیهِمْ بِسِیرَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی الْمُشْرِکِینَ فِی حَرْبِهِ قَالُوا نَعَمْ قَالَ فَتَصْنَعُونَ مَا ذَا قَالُوا نَدْعُوهُمْ إِلَی الْإِسْلَامِ فَإِنْ أَبَوْا دَعَوْنَاهُمْ إِلَی الْجِزْیَةِ قَالَ وَ إِنْ کَانُوا مَجُوساً وَ أَهْلَ الْکِتَابِ قَالُوا وَ إِنْ کَانُوا مَجُوساً وَ أَهْلَ الْکِتَابِ قَالَ وَ إِنْ کَانُوا أَهْلَ الْأَوْثَانِ وَ عَبْدَةَ النِّیرَانِ وَ الْبَهَائِمِ وَ لَیْسُوا بِأَهْلِ الْکِتَابِ قَالُوا سَوَاءٌ قَالَ فَأَخْبِرْنِی عَنِ الْقُرْآنِ أَ تَقْرَؤُهُ قَالَ نَعَمْ قَالَ اقْرَأْ- قاتِلُوا

ص: 214

الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ لا بِالْیَوْمِ الْآخِرِ وَ لا یُحَرِّمُونَ ما حَرَّمَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ لا یَدِینُونَ دِینَ الْحَقِّ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ حَتَّی یُعْطُوا الْجِزْیَةَ عَنْ یَدٍ وَ هُمْ صاغِرُونَ»(1) {با کسانی از اهل کتاب که به خدا و روز بازپسین ایمان نمی آورند، و آنچه را خدا و فرستاده اش حرام گردانیده اند حرام نمی دارند و متدیّن به دین حق نمی گردند، کارزار کنید، تا با [کمالِ] خواری به دست خود جزیه دهند}. در این آیه خداوند شرط میکند که از کسانی که اهل کتاب هستند جزیه را بگیرید تو میگویی اهل کتاب با دیگران مساویند!؟ گفت بله فرمود این علم را از کجا آموخته ای. عرض کرد شنیدم مردم چنین میگویند. فرمود از این هم بگذریم اگر این اهل کتاب از دادن جزیه امتناع ورزند و با آنها جنگ کنی و پیروز شوی درباره غنیمت جنگی چه خواهی کرد؟ گفت یک پنجم آن را جدا میکنم و چهار پنجم را بین سربازانی که جنگ کرده اند تقسیم مینمایم. فرمود بین تمام سربازان قسمت میکنی؟ گفت آری. فرمود این کار مخالف دستور و رفتار پیغمبر است اکنون میتوانی از فقهای مدینه و کهنسالان آنها بپرسی که در جواب همه میگویند که پیغمبر اکرم با اعراب مصالحه نمود باین شرط که در مسکن و وطن خود باشند و مهاجرت نکنند در صورتی که احتیاج بکمک جنگی پیدا کرد آنها سرباز بدهند و پیامبر را کمک کنند ولی از غنیمت نصیبی نداشته باشند باز تو میگویی بین همه مساوی تقسیم میکنی؟ در این صورت در مورد مشرکین مخالف با رفتار پیامبر عمل کرده ای. از این نیز بگذریم در باره زکات چه میگویی؟ این آیه را خواند «إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکِینِ وَ الْعامِلِینَ عَلَیْها»(2) {صدقات، تنها به تهیدستان و بینوایان و متصدّیان [گردآوری و پخش] آن} تا آخر آیه. فرمود بسیار خوب چطور بین آنها تقسیم میکنی؟ گفت به هشت قسمت تقسیم میکنم و به هر دسته ای یک سهم از این هشت قسمت میدهم فرمود اگر یک دسته ده هزار نفر و یک دسته فقط یک نفر یا دو یا سه نفر باشند چه میکنی؟ گفت: به آن یک نفر برابر با ده هزار نفر میدهم. فرمود: بسیار خوب همین کار را در مورد زکات شهرنشینان و بادیه نشینان نیز میکنی و هر دو را مساوی قرار میدهی؟ گفت: بله. فرمود: در هر دو مورد مخالف دستور و رفتار پیامبر اکرم عمل کرده ای زیرا پیامبر اکرم زکات بادیه نشینان را بین خودشان و شهرنشینان را بین شهرنشینان تقسیم مینمود و مساوی تقسیم نمیکرد باندازه ای که حضور داشتند و بمقداری که صلاح میدانست میداد اگر حرف مرا قبول نداری از فقهای مدینه و پیرمردان بپرس بدون اختلاف خواهند گفت که پیامبر اکرم چنین تقسیم میکرد. در این موقع بعمرو بن عبید فرمود: از خدا بترس

ص: 215


1- . توبه / 29
2- . توبه / 60

الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ لا بِالْیَوْمِ الْآخِرِ وَ لا یُحَرِّمُونَ ما حَرَّمَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ لا یَدِینُونَ دِینَ الْحَقِّ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ حَتَّی یُعْطُوا الْجِزْیَةَ عَنْ یَدٍ وَ هُمْ صاغِرُونَ (1)

قَالَ فَاسْتَثْنَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ اشْتَرَطَ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ فَهُمْ وَ الَّذِینَ لَمْ یُؤْتَوُا الْکِتَابَ سَوَاءٌ قَالَ نَعَمْ قَالَ علیه السلام عَمَّنْ أَخَذْتَ هَذَا قَالَ سَمِعْتُ النَّاسَ یَقُولُونَهُ قَالَ فَدَعْ ذَا فَإِنَّهُمْ إِنْ أَبَوُا الْجِزْیَةَ فَقَاتَلْتَهُمْ وَ ظَهَرْتَ عَلَیْهِمْ کَیْفَ تَصْنَعُ بِالْغَنِیمَةِ قَالَ أُخْرِجُ الْخُمُسَ وَ أُخْرِجُ أَرْبَعَةَ أَخْمَاسٍ بَیْنَ مَنْ قَاتَلَ عَلَیْهَا قَالَ تَقْسِمُهُ بَیْنَ جَمِیعِ مَنْ قَاتَلَ عَلَیْهَا قَالَ نَعَمْ قَالَ قَدْ خَالَفْتَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی فِعْلِهِ وَ فِی سِیرَتِهِ وَ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ فُقَهَاءُ أَهْلِ الْمَدِینَةِ وَ مَشِیخَتُهُمْ فَسَلْهُمْ فَإِنَّهُمْ لَا یَخْتَلِفُونَ وَ لَا یَتَنَازَعُونَ فِی أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّمَا صَالَحَ الْأَعْرَابَ عَلَی أَنْ یَدَعَهُمْ فِی دِیَارِهِمْ وَ أَنْ لَا یُهَاجِرُوا عَلَی أَنَّهُ إِنْ دَهِمَهُ مِنْ عَدُوِّهِ دَهْمٌ فَیَسْتَفِزَّهُمْ فَیُقَاتِلَ بِهِمْ وَ لَیْسَ لَهُمْ مِنَ الْغَنِیمَةِ نَصِیبٌ وَ أَنْتَ تَقُولُ بَیْنَ جَمِیعِهِمْ فَقَدْ خَالَفْتَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی سِیرَتِهِ فِی الْمُشْرِکِینَ دَعْ ذَا مَا تَقُولُ فِی الصَّدَقَةِ قَالَ فَقَرَأَ عَلَیْهِ هَذِهِ الْآیَةَ- إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکِینِ وَ الْعامِلِینَ عَلَیْها(2) إِلَی آخِرِهَا قَالَ نَعَمْ فَکَیْفَ تَقْسِمُ بَیْنَهُمْ قَالَ أَقْسِمُهَا عَلَی ثَمَانِیَةِ أَجْزَاءٍ فَأُعْطِی کُلَّ جُزْءٍ مِنَ الثَّمَانِیَةِ جُزْءاً قَالَ علیه السلام إِنْ کَانَ صِنْفٌ مِنْهُمْ عَشَرَةَ آلَافٍ وَ صِنْفٌ رَجُلًا وَاحِداً وَ رَجُلَیْنِ وَ ثَلَاثَةً جَعَلْتَ لِهَذَا الْوَاحِدِ مِثْلَ مَا جَعَلْتَ لِلْعَشَرَةِ آلَافٍ قَالَ نَعَمْ قَالَ وَ کَذَا تَصْنَعُ بَیْنَ صَدَقَاتِ أَهْلِ الْحَضَرِ وَ أَهْلِ الْبَوَادِی فَتَجْعَلُهُمْ فِیهَا سَوَاءً قَالَ نَعَمْ قَالَ فَخَالَفْتَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی کُلِّ مَا بِهِ أَتَی فِی سِیرَتِهِ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ یَقْسِمُ صَدَقَةَ الْبَوَادِی فِی أَهْلِ الْبَوَادِی وَ صَدَقَةَ الْحَضَرِ فِی أَهْلِ الْحَضَرِ لَا یَقْسِمُهُ بَیْنَهُمْ بِالسَّوِیَّةِ إِنَّمَا یَقْسِمُ عَلَی قَدْرِ مَا یَحْضُرُهُ مِنْهُمْ وَ عَلَی مَا یَرَی فَإِنْ کَانَ فِی نَفْسِکَ شَیْ ءٌ ما [مِمَّا] قُلْتُ فَإِنَّ فُقَهَاءَ أَهْلِ الْمَدِینَةِ وَ مَشِیخَتَهُمْ کُلَّهُمْ- لَا یَخْتَلِفُونَ فِی أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَذَا کَانَ یَصْنَعُ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَی عَمْرٍو وَ قَالَ اتَّقِ اللَّهَ یَا عَمْرُو وَ أَنْتُمْ أَیُّهَا الرَّهْطُ

ص: 215


1- 1. سورة التوبة الآیة: 29.
2- 2. سورة التوبة الآیة: 60.

شما نیز از خدا بترسید پدرم که بهترین مردم روی زمین و داناترین آنها نسبت بقرآن و سنت پیامبر بود میگفت: که پیامبر اکرم فرموده: هر کس مردم را با شمشیر به پیروی از خود دعوت بنماید در حالی که در میان مسلمانان داناتر از او باشد، او گمراه و زورگو است(1).

روایت3.

کافی: از عبد الکریم مانند آن را روایت کرده است(2).

روایت4.

مناقب شهر آشوب: عمرو بن عبید خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسید و این آیه را خواند: «إِنْ تَجْتَنِبُوا کَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ»(3) {اگر از گناهان بزرگی که از آن [ها] نهی شده اید دوری گزینید} گفت: آقا مایلم گناهان کبیره را بر اساس قرآن بشناسم. امام علیه السّلام شروع به تفصیل نموده فرمود: 1- شرک به خدا بدلیل «إِنَّ اللَّهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ»(4) {مسلّماً خدا، این را که به او شرک ورزیده شود نمی بخشاید} 2- یأس و ناامیدی از رحمت خدا بدلیل «وَ لا تَیْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ»(5) {و از رحمت خدا نومید مباشید} 3- نافرمانی پدر و مادر زیرا نافرمان پدر و مادر شقی است بدلیل این آیه «وَ بَرًّا بِوالِدَتِی وَ لَمْ یَجْعَلْنِی جَبَّاراً شَقِیًّا»(6) {و مرا نسبت به مادرم نیکوکار کرده و زورگو و نافرمانم نگردانیده است} 4- آدم کشی بدلیل این آیه «وَ مَنْ یَقْتُلْ مُؤْمِناً مُتَعَمِّداً»(7) {و هر کس عمداً مؤمنی را بکشد} 5 و 6- نسبت دادن عمل زشت بزنان پاک دادن و خوردن مال یتیم بدلیل این آیه «إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامی ظُلْماً»(8) {در حقیقت، کسانی که اموال یتیمان را به ستم می خورند} 7- فرار از جنگ بدلیل این آیه «وَ مَنْ یُوَلِّهِمْ یَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ»(9) {و هر که در آن هنگام به آنان پشت کند} 8- رباخواری از این آیه استفاده می شود «الَّذِینَ یَأْکُلُونَ الرِّبا»(10) {کسانی که ربا می خورند} 9- سحر و جادوگری بدلیل این آیه «وَ لَقَدْ عَلِمُوا لَمَنِ اشْتَراهُ»(11) {و قطعاً [یهودیان] دریافته بودند که هر کس خریدار این [متاع] باشد} 10- زنا بدلیل آیه «وَ لا یَزْنُونَ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ یَلْقَ أَثاماً»(12) {و زنا نمی کنند، و هر کس اینها را انجام دهد سزایش را دریافت خواهد کرد} 11- قسم دروغ «إِنَّ الَّذِینَ یَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ أَیْمانِهِمْ ثَمَناً»(13) {کسانی که پیمان خدا و سوگندهای خود را به بهای ناچیزی می فروشند} 12- خیانت کردن «وَ مَنْ یَغْلُلْ یَأْتِ بِما غَلَ»(14) {و هر کس خیانت ورزد، روز قیامت با آنچه در آن خیانت کرده بیاید} 13- ندادن زکات بدلیل آیه «یَوْمَ یُحْمی عَلَیْها فِی نارِ جَهَنَّمَ»(15) {روزی که آن [گنجینه] ها را در آتش دوزخ بگدازند} 14- شهادت دروغ و کتمان شهادت

ص: 216


1- . احتجاج طبرسی: 197
2- . کافی 5 : 23
3- . نساء / 31
4- . نساء / 48
5- . یوسف / 87
6- . مریم / 32
7- . نساء / 93
8- . نساء / 10
9- . انفال / 16
10- . بقره / 275
11- . بقره / 102
12- . فرقان / 68
13- . آل عمران / 77
14- . آل عمران / 161
15- . توبه / 35

فَاتَّقُوا اللَّهَ فَإِنَّ أَبِی حَدَّثَنِی وَ کَانَ خَیْرَ أَهْلِ الْأَرْضِ وَ أَعْلَمَهُمْ بِکِتَابِ اللَّهِ وَ سُنَّةِ رَسُولِهِ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ قَالَ مَنْ ضَرَبَ النَّاسَ بِسَیْفِهِ وَ دَعَاهُمْ إِلَی نَفْسِهِ وَ فِی الْمُسْلِمِینَ مَنْ هُوَ أَعْلَمُ مِنْهُ فَهُوَ ضَالٌّ مُتَکَلِّفٌ (1).

«3»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ: مِثْلَهُ (2).

«4»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: دَخَلَ عَمْرُو بْنُ عُبَیْدٍ عَلَی الصَّادِقِ علیه السلام وَ قَرَأَ إِنْ تَجْتَنِبُوا کَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ (3) وَ قَالَ أُحِبُّ أَنْ أَعْرِفَ الْکَبَائِرَ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ فَقَالَ نَعَمْ یَا عَمْرُو ثُمَّ فَصَّلَهُ بِأَنَّ الْکَبَائِرَ الشِّرْکُ بِاللَّهِ- إِنَّ اللَّهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ (4) وَ الْیَأْسُ وَ لا تَیْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ (5) وَ عُقُوقُ الْوَالِدَیْنِ لِأَنَّ الْعَاقَّ جَبَّارٌ شَقِیٌ وَ بَرًّا بِوالِدَتِی وَ لَمْ یَجْعَلْنِی جَبَّاراً شَقِیًّا(6) وَ قَتْلُ النَّفْسِ- وَ مَنْ یَقْتُلْ مُؤْمِناً مُتَعَمِّداً(7) وَ قَذْفُ الْمُحْصَنَاتِ وَ أَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ- إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامی ظُلْماً(8) وَ الْفِرَارُ مِنَ الزَّحْفِ وَ مَنْ یُوَلِّهِمْ یَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ (9) وَ أَکْلُ الرِّبَا الَّذِینَ یَأْکُلُونَ الرِّبا(10) وَ السِّحْرُ وَ لَقَدْ عَلِمُوا لَمَنِ اشْتَراهُ (11) وَ الزِّنَا وَ لا یَزْنُونَ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ

یَلْقَ أَثاماً(12) وَ الْیَمِینُ الْغَمُوسُ إِنَّ الَّذِینَ یَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ أَیْمانِهِمْ ثَمَناً(13) وَ الْغُلُولُ وَ مَنْ یَغْلُلْ یَأْتِ بِما غَلَ (14) وَ مَنْعُ الزَّکَاةِ یَوْمَ یُحْمی عَلَیْها فِی نارِ جَهَنَّمَ (15) وَ شَهَادَةُ الزُّورِ وَ کِتْمَانُ الشَّهَادَةِ

ص: 216


1- 1. الاحتجاج للطبرسیّ ص 197.
2- 2. الکافی ج 5 ص 23.
3- 3. سورة النساء الآیة 31.
4- 4. سورة النساء الآیة 48.
5- 5. سورة یوسف الآیة 87.
6- 6. سورة مریم الآیة 32.
7- 7. سورة النساء الآیة 93.
8- 8. سورة النساء الآیة 10.
9- 9. سورة الأنفال الآیة 16.
10- 10. سورة البقرة الآیة 275.
11- 11. سورة البقرة الآیة 102.
12- 12. سورة الفرقان الآیة 68.
13- 13. سورة آل عمران الآیة 77.
14- 14. سورة آل عمران الآیة 161.
15- 15. سورة التوبة الآیة 35.

«وَ مَنْ یَکْتُمْها فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ»(1) {و هر که آن را کتمان کند قلبش گناهکار است} 15- شراب خواری بدلیل فرمایش پیامبر اکرم شراب خوار مانند بت پرست است. 16- ترک نماز بدلیل این فرمایش هر کس نماز را عمدا ترک کند دیگر با خدا و پیامبرش کاری نخواهد داشت. 17- و 18- پیمان شکنی و قطع پیوند خویشاوندی بدلیل آیه «الَّذِینَ یَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ»(2) {همانانی که پیمان خدا را پس از بستن آن می شکنند} 19- دروغگویی و گزاف سرایی بدلیل آیه «وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ»(3) {و از گفتار باطل اجتناب ورزید} 20- جرات پیدا کردن بر خدا بدلیل این آیه «أَ فَأَمِنُوا مَکْرَ اللَّهِ»(4) {آیا از مکر خدا خود را ایمن دانستند؟} 21- کفران نعمت بدلیل این آیه «وَ لَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابِی لَشَدِیدٌ»(5) {و اگر ناسپاسی نمایید، قطعاً عذاب من سخت خواهد بود} 22- کم فروشی بدلیل آیه «وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفِینَ»(6) {وای بر کم فروشان} 23- لواط بدلیل آیه «الَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبائِرَ الْإِثْمِ»(7) {آنان که از گناهان بزرگ و زشتکاریها- جز لغزشهای کوچک- خودداری می ورزند} 24- دین سازی و بدعت بدلیل قول پیامبر اکرم: هر کس به چهره کسی که بدعت ایجاد کرده تبسم کند مثل اینست که بنابودی دین خود کمک کرده است. عمرو بن عبید از خدمت امام خارج شد بلند بلند گریه میکرد و می گفت: هر کس میراث شما را تصاحب کند و در علم و مقام با شما مبارزه کند هلاک می شود(8) .

ابو القاسم بغار در مسند ابی حنیفه نقل میکند که حسن بن زیاد گفت: از ابو حنیفه پرسیدند فقیه ترین مردمی که دیده ای کیست؟ گفت: جعفر بن محمّد. وقتی منصور او را احضار نمود به دنبال من فرستاده گفت: مردم خیلی فریفته جعفر بن محمّد شده اند از مسائل مشکل خود مقداری آماده کن. من چهل مسأله تهیه دیدم بعد منصور به دنبال من فرستاد نزد او رفتم جعفر سمت راست منصور نشسته بود چشمم که به ایشان افتاد هیبت و جلالش چنان مرا گرفت که هیبت منصور مرا نگرفته بود سلام کردم اشاره کرد بنشین نشستم. در این موقع منصور گفت: یا ابا عبد اللَّه این شخص ابو حنیفه است فرمود: بله او را می شناسم. منصور بمن گفت: خوب است مسائل خود را از ابا عبد اللَّه بپرسی من شروع کردم بسؤال کردن امام جواب میداد و میفرمود شما این طور میگویید ولی اهل مدینه چنین میگویند و ما چنین میگوییم گاهی حرف ما را می پذیرفت و گاهی حرف اهل مدینه را گاهی نیز هر دو را رد میکرد. بالاخره چهل مسأله را پرسیدم حتی یکی را بی جواب نگذاشت

ص: 217


1- . بقره / 283
2- . بقره / 27
3- . حج / 30
4- . اعراف / 99
5- . ابراهیم / 7
6- . مطففین / 1
7- . نجم / 32
8- مناقب 3 : 375

وَ مَنْ یَکْتُمْها فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ (1) وَ شُرْبُ الْخَمْرِ لِقَوْلِهِ علیه السلام شَارِبُ الْخَمْرِ کَعَابِدِ وَثَنٍ وَ تَرْکُ الصَّلَاةِ لِقَوْلِهِ مَنْ تَرَکَ الصَّلَاةَ مُتَعَمِّداً فَقَدْ بَرِئَ مِنْ ذِمَّةِ اللَّهِ وَ ذِمَّةِ رَسُولِهِ وَ نَقْضُ الْعَهْدِ وَ قَطِیعَةُ الرَّحِمِ- الَّذِینَ یَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ (2) وَ قَوْلُ الزُّورِ- وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ(3) وَ الْجُرْأَةُ عَلَی اللَّهِ- أَ فَأَمِنُوا مَکْرَ اللَّهِ (4) وَ کُفْرَانُ النِّعْمَةِ- وَ لَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابِی لَشَدِیدٌ(5) وَ بَخْسُ الْکَیْلِ وَ الْوَزْنِ وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفِینَ (6) وَ اللِّوَاطُ- الَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبائِرَ الْإِثْمِ (7) وَ الْبِدْعَةُ قَوْلُهُ علیه السلام مَنْ تَبَسَّمَ فِی وَجْهِ مُبْتَدِعٍ فَقَدْ أَعَانَ عَلَی هَدْمِ دِینِهِ قَالَ فَخَرَجَ عَمْرٌو وَ لَهُ صُرَاخٌ مِنْ بُکَائِهِ وَ هُوَ یَقُولُ هَلَکَ مَنْ سَلَبَ تُرَاثَکُمْ وَ نَازَعَکُمْ فِی الْفَضْلِ وَ الْعِلْمِ (8).

وَ ذَکَرَ أَبُو الْقَاسِمِ الْبَغَّارُ فِی مُسْنَدِ أَبِی حَنِیفَةَ قَالَ الْحَسَنُ بْنُ زِیَادٍ: سَمِعْتُ أَبَا حَنِیفَةَ وَ قَدْ سُئِلَ مَنْ أَفْقَهُ مَنْ رَأَیْتَهُ قَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ لَمَّا أَقْدَمَهُ الْمَنْصُورُ بَعَثَ إِلَیَّ فَقَالَ یَا أَبَا حَنِیفَةَ إِنَّ النَّاسَ قَدْ فُتِنُوا بِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ فَهَیِّئْ لَهُ مِنْ مَسَائِلِکَ الشِّدَادِ فَهَیَّأْتُ لَهُ أَرْبَعِینَ مَسْأَلَةً ثُمَّ بَعَثَ إِلَیَّ أَبُو جَعْفَرٍ وَ هُوَ بِالْحِیرَةِ فَأَتَیْتُهُ فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ وَ جَعْفَرٌ جَالِسٌ عَنْ یَمِینِهِ فَلَمَّا بَصُرْتُ بِهِ دُخِلْتُ مِنَ الْهَیْبَةِ لِجَعْفَرٍ مَا لَمْ یَدْخُلْنِی لِأَبِی جَعْفَرٍ فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَأَوْمَأَ إِلَیَّ فَجَلَسْتُ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَیْهِ فَقَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ هَذَا أَبُو حَنِیفَةَ قَالَ نَعَمْ أَعْرِفُهُ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَیَّ فَقَالَ یَا أَبَا حَنِیفَةَ أَلْقِ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ مِنْ مَسَائِلِکَ فَجَعَلْتُ أُلْقِی عَلَیْهِ فَیُجِیبُنِی فَیَقُولُ أَنْتُمْ تَقُولُونَ کَذَا وَ أَهْلُ الْمَدِینَةِ یَقُولُونَ کَذَا وَ نَحْنُ نَقُولُ کَذَا فَرُبَّمَا تَابَعَنَا وَ رُبَّمَا تَابَعَهُمْ وَ رُبَّمَا خَالَفَنَا جَمِیعاً حَتَّی أَتَیْتُ عَلَی الْأَرْبَعِینَ مَسْأَلَةً فَمَا أَخَلَّ مِنْهَا بِشَیْ ءٍ

ص: 217


1- 1. سورة البقرة الآیة 283.
2- 2. سورة البقرة الآیة 27.
3- 3. سورة الحجّ الآیة 30.
4- 4. سورة الأعراف الآیة 99.
5- 5. سورة إبراهیم الآیة 7.
6- 6. سورة المطففین الآیة 1.
7- 7. سورة النجم الآیة 32.
8- 8. المناقب ج 3 ص 375.

سپس فرمود: ابو حنیفه! مگر داناترین مردم کسی نیست که از اختلاف مردم اطلاع داشته باشد(1)

ابان بن تغلب در ضمن خبری گفت: مردی از اهل یمن خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسید امام علیه السّلام فرمود خوش آمدی سعد! آن مرد گفت: آقا این نامی است که مادرم برایم گذاشته ولی مرا خیلی کم باین نام می شناسند امام فرمود: راست میگویی سعد مولی. عرض کرد: فدایت شوم این لقبی است که بمن داده اند. فرمود: لقب خوب نیست خداوند میفرماید: «وَ لا تَنابَزُوا بِالْأَلْقابِ»(2) {و به همدیگر لقبهای زشت مدهید} فرمود: چه شغلی داری؟ گفت خانواده ما منجم هستند. فرمود: نور خورشید چند درجه از نور ماه بیشتر است؟ گفت: نمیدانم. فرمود: نور ماه چند درجه از زهره بیشتر است؟ جواب داد نمیدانم. فرمود: نسبت نور ستاره مشتری و عطارد چقدر است؟ گفت: نمیدانم. فرمود: اسم ستاره هایی که وقتی طلوع میکنند گاوها بهیجان می آیند چیست؟ گفت: نمیدانم. فرمود: برادر یمنی در یمن شما دانشمند هم هست؟ عرض کرد: بله. عالم یمن پرنده را پرواز میدهد و در یک ساعت اطلاع از جریانی میدهد که باید یک اسب سوار تند رو در یک روز آن مسافت را طی کند. فرمود: عالم مدینه از عالم یمن داناتر است زیرا عالم مدینه خبر از جایی میدهد که نمی توان از آنجا خبر داد و پرنده فکر را پرواز میدهد و در یک چشم برهم زدن از جریانهایی که در مسیر خورشید اتفاق می افتد اطلاع دارد با اینکه خورشید دوازده برج و دوازده دریا و دوازده عالم را می پیماید. یمنی گفت: خیال نمی کنم کسی پیدا شود که چنین اطلاعاتی داشته باشد و این جریانها را بداند.

سالم ضریر گفت: مردی نصرانی از حضرت صادق راجع به بدن انسان پرسید فرمود: خداوند انسان را بر دوازده بند و چهل و شش استخوان و صد و شصت و سه رگ آفریده است، رگ بدن را آبیاری میکنند و استخوانها آن را سر پا نگه میدارند و گوشت استخوانها را نگه میدارد و عصب ها گوشت را نگه میدارند. در دستش هشتاد و دو استخوان قرار دارد، در هر دست چهل و یک استخوان از این چهل و یکی، سی و پنج استخوان در دستش و دو استخوان در آرنج و یک استخوان در بازو و سه استخوان در شانه وجود دارد، مجموع آنها چهل و یک استخوان می شود در دست دیگر همین طور است. در پایش چهل و سه استخوان وجود دارد، سی و پنج استخوان در پا و دو استخوان در ساق پا و سه استخوان در زانو و یک استخوان در رانش و دو استخوان در نشیمنگاه همین مقدار در پای دیگر هم وجود دارد. در ستون فقرات دوازده فقره است در هر

ص: 218


1- . همان 3 : 378
2- . حجرات / 11

ثُمَّ قَالَ أَبُو حَنِیفَةَ أَ لَیْسَ أَنَّ أَعْلَمَ النَّاسِ أَعْلَمُهُمْ بِاخْتِلَافِ النَّاسِ (1).

أَبَانُ بْنُ تَغْلِبَ فِی خَبَرٍ: أَنَّهُ دَخَلَ یَمَانِیٌّ عَلَی الصَّادِقِ علیه السلام فَقَالَ لَهُ مَرْحَباً بِکَ یَا سَعْدُ فَقَالَ الرَّجُلُ بِهَذَا الِاسْمِ سَمَّتْنِی أُمِّی وَ قَلَّ مَنْ یَعْرِفُنِی بِهِ فَقَالَ صَدَقْتَ یَا سَعْدُ الْمَوْلَی فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ بِهَذَا کُنْتُ أُلَقَّبُ فَقَالَ لَا خَیْرَ فِی اللَّقَبِ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ وَ لا تَنابَزُوا بِالْأَلْقابِ (2) مَا صِنَاعَتُکَ یَا سَعْدُ قَالَ أَنَا مِنْ أَهْلِ بَیْتٍ نَنْظُرُ فِی النُّجُومِ فَقَالَ کَمْ ضَوْءُ الشَّمْسِ عَلَی ضَوْءِ الْقَمَرِ دَرَجَةً قَالَ لَا أَدْرِی قَالَ فَکَمْ ضَوْءُ الْقَمَرِ عَلَی ضَوْءِ الزُّهَرَةِ دَرَجَةً قَالَ لَا أَدْرِی قَالَ فَکَمْ لِلْمُشْتَرِی مِنْ ضَوْءِ عُطَارِدٍ قَالَ لَا أَدْرِی قَالَ فَمَا اسْمُ النُّجُومِ الَّتِی إِذَا طَلَعَتْ هَاجَتِ الْبَقَرُ قَالَ لَا أَدْرِی فَقَالَ یَا أَخَا أَهْلِ الْیَمَنِ عِنْدَکُمْ عُلَمَاءُ قَالَ نَعَمْ إِنَّ عَالِمَهُمْ لَیَزْجُرُ الطَّیْرَ وَ یَقْفُو الْأَثَرَ فِی السَّاعَةِ الْوَاحِدَةِ مَسِیرَةَ سَیْرِ الرَّاکِبِ الْمُجِدِّ فَقَالَ علیه السلام إِنَّ عَالِمَ الْمَدِینَةِ أَعْلَمُ مِنْ عَالِمِ الْیَمَنِ لِأَنَّ عَالِمَ الْمَدِینَةِ یَنْتَهِی إِلَی حَیْثُ لَا یَقْفُو الْأَثَرَ وَ یَزْجُرُ الطَّیْرَ وَ یَعْلَمُ مَا فِی اللَّحْظَةِ الْوَاحِدَةِ مَسِیرَةَ الشَّمْسِ یَقْطَعُ اثْنَیْ عَشَرَ بُرْجاً وَ اثْنَیْ عَشَرَ بَحْراً وَ اثْنَیْ عَشَرَ عَالِماً قَالَ مَا ظَنَنْتُ أَنَّ أَحَداً یَعْلَمُ هَذَا وَ یَدْرِی.

سَالِمٌ الضَّرِیرُ: إِنَّ نَصْرَانِیّاً سَأَلَ الصَّادِقَ علیه السلام عَنْ تَفْصِیلِ الْجِسْمِ فَقَالَ علیه السلام إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی خَلَقَ الْإِنْسَانَ عَلَی اثْنَیْ عَشَرَ وَصْلًا وَ عَلَی مِائَتَیْنِ وَ سِتَّةٍ وَ أَرْبَعِینَ عَظْماً وَ عَلَی ثَلَاثِ مِائَةٍ وَ سِتِّینَ عِرْقاً فَالْعُرُوقُ هِیَ الَّتِی تَسْقِی الْجَسَدَ کُلَّهُ وَ الْعِظَامُ تُمْسِکُهَا وَ اللَّحْمُ یُمْسِکُ الْعِظَامَ وَ الْعَصَبُ یُمْسِکُ اللَّحْمَ وَ جَعَلَ فِی یَدَیْهِ اثْنَیْنِ وَ ثَمَانِینَ عَظْماً فِی کُلِّ یَدٍ أَحَدٌ وَ أَرْبَعُونَ عَظْماً مِنْهَا فِی کَفِّهِ خَمْسَةٌ وَ ثَلَاثُونَ عَظْماً وَ فِی سَاعِدِهِ اثْنَانِ وَ فِی عَضُدِهِ وَاحِدٌ وَ فِی کَتِفِهِ ثَلَاثَةٌ فَذَلِکَ أَحَدٌ وَ أَرْبَعُونَ عَظْماً وَ کَذَلِکَ فِی الْأُخْرَی وَ فِی رِجْلِهِ ثَلَاثَةٌ وَ أَرْبَعُونَ عَظْماً مِنْهَا فِی قَدَمِهِ خَمْسَةٌ وَ ثَلَاثُونَ عَظْماً وَ فِی سَاقِهِ اثْنَانِ وَ فِی رُکْبَتِهِ ثَلَاثَةٌ وَ فِی فَخِذِهِ وَاحِدٌ وَ فِی وَرِکِهِ اثْنَانِ وَ کَذَلِکَ فِی الْأُخْرَی وَ فِی صُلْبِهِ ثَمَانِیَ عَشْرَةَ فَقَارَةً وَ فِی

ص: 218


1- 1. نفس المصدر ج 3 ص 378.
2- 2. سورة الحجرات الآیة 11.

یک از پهلوهایش هفت دنده است و در گردنش هشت استخوان است و در سرش سی و شش استخوان و در دهان بیست و هشت و سی و دو(1).

توضیح

شاید منظور از الوقصة گردن باشد فیروزآبادی(2) گفت: وقص عنقه بر وزن وعد یعنی شکستن گردن و الوقص با حرکت حروف یعنی شکستن گردن و احتمال دارد فی وقصه باشد که وقص استخوان پشت است. سخن امام که فرموده در دهان بیست و هشت و سی و دو استخوان وجود دارد منظور در ابتدای روییدن استخوان است بعد نزدیک بیست سالگی چهار دندان دیگر میروید بهمین جهت بعد میفرماید سی و دو.

ممکن است بواسطه اختلاف اشخاص این تعداد تفاوت داشته باشد از این خبر چنین استفاده می شود که بدندان استخوان گفته نمی شود.

روایت5.

مناقب: یکی از خوارج بهشام بن حکم گفت: آیا غیر عرب می توانند از اعراب زن بگیرند؟ گفت: آری. پرسید عربها با نژاد قریش می توانند ازدواج کنند؟ گفت: آری. گفت: قریش می توانند با بنی هاشم ازدواج کنند؟ گفت: آری. آن مرد خارجی خدمت حضرت صادق رسید و جریان را عرض کرده اضافه نمود که هشام مدعی بود از شما شنیده است. فرمود: بله صحیح است من این حرف را زده ام. مرد خارجی گفت: اکنون من از شما خواستگاری میکنم. حضرت صادق علیه السّلام فرمود تو در دین خود هم طراز داری و خویشاوندانت برای تو کافی هستند. ولی خداوند ما خاندان پیامبر را از گرفتن زکات حفظ نموده زیرا زکات چرک دست مردم است بهمین جهت ما خوش نداریم کسانی که در امتیاز ما سهمی ندارند با خود شریک کنیم. مرد خارجی از جای حرکت نموده میگفت: بخدا سوگند مانند این شخص را تا کنون ندیده ام به بدترین صورت مرا رد کرد و در ضمن گفتار دوست خود را هم پذیرفت(3).

ابو هفان در حضور ابن ماسویه گفت: امام صادق علیه السّلام فرمود: مزاج مردم چهار نوع است: 1- مزاج دموی (خونی) که او بنده است و گاهی بنده آقای خود را میکشد. 2- طبیعت بادی او دشمن است اگر روزنی را ببندی باز از جای دیگر به سوی تو می آید. 3- بلغمی مزاج پادشاهی است که اداره میکند 4- تلخ مزاج که زمین است اگر فرو برود ساکنین روی خود را نیز فرو میبرد. ابن ماسویه گفت: دو مرتبه بگو بخدا قسم جالینوس طبیب نمی تواند این طورتوصیف کند(4).

ص: 219


1- . مناقب 3 : 379
2- . قاموس 2 : 321 - 322
3- . مناقب 3 : 381
4- . همان 3 : 382

کُلِّ وَاحِدٍ مِنْ جَنْبَیْهِ تِسْعَةُ أَضْلَاعٍ وَ فِی وَقَصَتِهِ ثَمَانِیَةٌ وَ فِی رَأْسِهِ سِتَّةٌ وَ ثَلَاثُونَ عَظْماً وَ فِی فِیهِ ثَمَانِیَةٌ وَ عِشْرُونَ وَ اثْنَانِ وَ ثَلَاثُونَ (1).

بیان

لعل المراد بالوقصة العنق قال الفیروزآبادی (2) وقص عنقه کوعد کسرها و الوقص بالتحریک قصر العنق و یحتمل أن یکون و فی قصه و هی عظام وسط الظهر قوله علیه السلام و فی فیه ثمانیة و عشرون أی فی بدو الإنبات ثم تنبت فی قریب من العشرین أربعة أخری فلذا قال علیه السلام بعده و اثنان و ثلاثون.

و یحتمل أن یکون باعتبار اختلافها فی الأشخاص و یدل الخبر علی أن السن لیس بعظم.

«5»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: قَالَ بَعْضُ الْخَوَارِجِ لِهِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ- الْعَجَمُ تَتَزَوَّجُ فِی الْعَرَبِ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَالْعَرَبُ تَتَزَوَّجُ فِی قُرَیْشٍ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَقُرَیْشٌ تَتَزَوَّجُ فِی بَنِی هَاشِمٍ قَالَ نَعَمْ فَجَاءَ الْخَارِجِیُّ إِلَی الصَّادِقِ علیه السلام فَقَصَّ عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ أَ سَمِعَهُ مِنْکَ فَقَالَ علیه السلام نَعَمْ قَدْ قُلْتُ ذَاکَ قَالَ الْخَارِجِیُّ فَهَا أَنَا ذَا قَدْ جِئْتُکَ خَاطِباً فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّکَ لَکُفْوٌ فِی دِینِکَ وَ حَسَبُکَ فِی قَوْمِکَ وَ لَکِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ صَانَنَا عَنِ الصَّدَقَاتِ وَ هِیَ أَوْسَاخُ أَیْدِی النَّاسِ فَنَکْرَهُ أَنْ نُشْرِکَ فِیمَا فَضَّلَنَا اللَّهُ بِهِ مَنْ لَمْ یَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ مِثْلَ مَا جَعَلَ لَنَا فَقَامَ الْخَارِجِیُّ وَ هُوَ یَقُولُ بِاللَّهِ مَا رَأَیْتُ رَجُلًا مِثْلَهُ رَدَّنِی وَ اللَّهِ أَقْبَحَ رَدٍّ وَ مَا خَرَجَ مِنْ قَوْلِ صَاحِبِهِ (3).

وَ حَدَّثَ أَبُو هِفَّانَ وَ ابْنُ مَاسُوَیْهِ حَاضِرٌ أَنَّ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: الطَّبَائِعُ أَرْبَعٌ الدَّمُ وَ هُوَ عَبْدٌ وَ رُبَّمَا قَتَلَ الْعَبْدُ سَیِّدَهُ وَ الرِّیحُ وَ هُوَ عَدُوٌّ إِذَا سَدَدْتَ لَهُ بَاباً أَتَاکَ مِنْ آخَرَ وَ الْبَلْغَمُ وَ هُوَ مَلِکٌ یُدَارَی وَ الْمِرَّةُ وَ هِیَ الْأَرْضُ إِذَا رَجَفَتْ رَجَفَتْ بِمَنْ عَلَیْهَا فَقَالَ أَعِدْ عَلَیَّ فَوَ اللَّهِ مَا یُحْسِنُ جَالِینُوسُ أَنْ یَصِفَ هَذَا الْوَصْفَ (4).

ص: 219


1- 1. المناقب ج 3 ص 379.
2- 2. القاموس ج 2 ص 321- 322.
3- 3. المناقب ج 3 ص 381.
4- 4. نفس المصدر ج 3 ص 382.

در کتاب امتحان الفقهاء می نویسد: مرد دلاکی بنا به درخواست پدری جهت ختنه کردن پسرش مشغول کار شد ولی در موقع کار آلت بچه قطع گردید اگر بچه مرد باید نصف خون بها را بدهد اما اگر زنده بماند باید تمام دیه را بپردازد اگر بمیرد نصف خون بها را او میدهد و نصف دیگر را پدرش می پردازد زیرا در مرگ فرزندش شریک بوده اما اگر زنده ماند باید دیه کامل بدهد زیرا قطع نسل کرده چنین خبری از حضرت صادق نقل شده است(1).

در همان کتاب آمده است که مردی بحال مرگ درآمد وصیت کرد یک غلامم بنام یسار پسر من است او را ارث بدهید و غلام دیگرم بنام یسار و آزاد است. جواب: باید سؤال شود کدام یک از این دو غلام بدون پرده پیش زنان آن مرد میرفته اند که پدرش میگفته از او حجاب نگیرید همان غلام پسر اوست. اگر بچه هایش گفتند پدرمان که دستور حجاب بزنان نمیداده بواسطه آن بوده که این پسر کوچک بوده و در دامن آنها بزرگ شده است. باز میپرسند آیا در میان شما خانواده علامتی اختصاصی وجود دارد اگر گفتند آری باید دقت نمود اگر آن علامت در پسر کوچک بود او برادر آنها است و اگر آن علامت نبود باید بین آن دو غلام قرعه کشی کنند قرعه بنام هر کدام در آمد او آزاد است. از حضرت صادق نیز نقل شده است(2).

توضیح

این دو روایت را با اینکه مورد اعتماد نیست از آن جهت نقل کردیم تا متوجه شوید که اهل سنت نیز از حضرت صادق روایت نقل میکنند و بفرمایش امام اعتماد دارند. روایت دوم: مختصری با اصول شیعه موافق هست که در جای دیگر باید این مطلب را تحقیق نمود.

روایت6.

مناقب: مردی بی دین از حضرت صادق پرسید چرا باید غسل جنابت نمود با اینکه کار حلالی انجام داده شده، عمل حلال که باعث کثیفی نمی شود. فرمود: زیرا جنابت مانند حیض است چون نطفه خونی است که محکم نشده عمل آمیزشی با جنبشی زیاد انجام می شود پس از تمام شدن آمیزش بدن نفس میکشد انسان از تنفس آن بوی بدی استشمام میکند غسل جنابت از همین جهت لازم می شود. غسل جنابت امانتی است که خداوند مردم را مأمور به آن نموده تا آنها را آزمایش نماید(3).

ابو حنیفه از حضرت صادق در مورد این آیه پرسید: «وَ اللَّهِ رَبِّنا ما کُنَّا مُشْرِکِینَ»(4) {به خدا، پروردگارمان سوگند که ما مشرک نبودیم} فرمود: نظر تو درباره این آیه چیست ؟ ابو حنیفه گفت: اینها مشرک نبوده اند. حضرت صادق علیه السّلام فرمود: خداوند میفرماید: «انْظُرْ کَیْفَ کَذَبُوا

ص: 220


1- . مناقب 3 : 386
2- . همان 3 : 387
3- . مناقب 3 : 387
4- . انعام / 23

وَ فِی امْتِحَانِ الْفُقَهَاءِ،: رَجُلٌ صَانِعٌ قَطَعَ عُضْوَ صَبِیٍّ بِأَمْرِ أَبِیهِ فَإِنْ مَاتَ فَعَلَیْهِ نِصْفُ الدِّیَةِ وَ إِنْ عَاشَ فَعَلَیْهِ الدِّیَةُ کَامِلَةً هَذَا حَجَّامٌ قَطَعَ حَشَفَةَ صَبِیٍّ وَ هُوَ یَخْتِنُهُ فَإِنْ مَاتَ فَعَلَیْهِ نِصْفُ الدِّیَةِ وَ نِصْفُ الدِّیَةِ عَلَی أَبِیهِ لِأَنَّهُ شَارَکَهُ فِی مَوْتِهِ وَ إِنْ عَاشَ فَعَلَیْهِ الدِّیَةُ کَامِلَةً لِأَنَّهُ قَطَعَ النَّسْلَ وَ بِهِ وَرَدَ الْأَثَرُ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام (1)

وَ فِیهِ أَنَّ رَجُلًا حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ فَأَوْصَی أَنَّ غُلَامِی یَسَارَ هُوَ ابْنِی فَوَرِّثُوهُ وَ غُلَامِی یَسَارَ فَأَعْتِقُوهُ فَهُوَ حُرٌّ الْجَوَابُ یُسْأَلُ أَیُّ الْغُلَامَیْنِ کَانَ یَدْخُلُ عَلَیْهِنَّ فَیَقُولُ أَبُوهُمْ لَا یَسْتَتِرْنَ مِنْهُ فَإِنَّمَا هُوَ وَلَدُهُ فَإِنْ قَالَ أَوْلَادُهُ إِنَّمَا أَبُونَا قَالَ لَا یَسْتَتِرْنَ مِنْهُ فَإِنَّهُ نَشَأَ فِی حُجُورِنَا وَ هُوَ صَغِیرٌ فَیُقَالُ لَهُمْ أَ فِیکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ عَلَامَةٌ فَإِنْ قَالُوا نَعَمْ نُظِرَ فَإِنْ وُجِدَتْ تِلْکَ الْعَلَامَةُ بِالصَّغِیرِ فَهُوَ أَخُوهُمْ وَ إِنْ لَمْ تُوجَدْ فِیهِ یُقْرَعُ بَیْنَ الْغُلَامَیْنِ فَأَیُّهُمَا خَرَجَ سَهْمُهُ فَهُوَ حُرٌّ بِالْمَرْوِیِّ عَنْهُ علیه السلام (2).

بیان

إنما ذکر الروایتین مع أنهما لیسا بمعتمدین لبیان أن المخالفین یروون عنه علیه السلام و یثقون بقوله و الأخیرة فیها موافقة فی الجملة للأصول و لتحقیقها مقام آخر.

«6»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: سَأَلَ زِنْدِیقٌ الصَّادِقَ علیه السلام فَقَالَ مَا عِلَّةُ الْغُسْلِ مِنَ الْجَنَابَةِ وَ إِنَّمَا أَتَی حَلَالًا وَ لَیْسَ فِی الْحَلَالِ تَدْنِیسٌ فَقَالَ علیه السلام لِأَنَّ الْجَنَابَةَ بِمَنْزِلَةِ الْحَیْضِ وَ ذَلِکَ أَنَّ النُّطْفَةَ دَمٌ لَمْ یَسْتَحْکِمْ وَ لَا یَکُونُ الْجِمَاعُ إِلَّا بِحَرَکَةٍ غَالِبَةٍ فَإِذَا فُرِّغَ تَنَفَّسَ الْبَدَنُ وَ وَجَدَ الرَّجُلُ مِنْ نَفْسِهِ رَائِحَةً کَرِیهَةً فَوَجَبَ الْغُسْلُ لِذَلِکَ غُسْلُ الْجَنَابَةِ أَمَانَةٌ ائْتَمَنَ اللَّهُ عَلَیْهَا عَبِیدَهُ لِیَخْتَبِرَهُمْ بِهَا(3). وَ سَأَلَهُ علیه السلام أَبُو حَنِیفَةَ عَنْ قَوْلِهِ وَ اللَّهِ رَبِّنا ما کُنَّا مُشْرِکِینَ (4) فَقَالَ مَا تَقُولُ فِیهَا یَا أَبَا حَنِیفَةَ فَقَالَ أَقُولُ إِنَّهُمْ لَمْ یَکُونُوا مُشْرِکِینَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ اللَّهُ تَعَالَی- انْظُرْ کَیْفَ کَذَبُوا

ص: 220


1- 1. نفس المصدر ج 3 ص 386.
2- 2. نفس المصدر ج 3 ص 387.
3- 3. نفس المصدر ج 3 ص 387.
4- 4. سورة الأنعام الآیة 23.

عَلی أَنْفُسِهِمْ»(1) {ببین، چگونه به خود دروغ می گویند} ابو حنیفه گفت: نظر شما در این باره چیست؟ فرمود: اینها گروهی از مسلمانانند که از راهی که خود متوجه نبوده اند مشرک شده اند.

عباد مکی از حضرت صادق علیه السّلام پرسید: مرد مریضی با زنی زنا کرده اگر حد بر او جاری کنند ممکن است بمیرد چه باید کرد؟ فرمود: این مسأله را از طرف خود میپرسی یا کسی گفته بپرسی؟ گفت: سفیان ثوری گفت از شما بپرسم. فرمود: مردی را پیش پیامبر آوردند که به بیماری استسقاء مبتلا بود بطوری که شکمش ورم کرده بود و رگهای رانش معلوم میشد. با زنی مریض زنا کرده بود پیامبر دستور داد یک شاخه بزرگ بیاورند که صد شاخه داشته باشد. یک ضربت به آن مرد و یک ضربت به زن زد و آنها را آزاد نمود تفسیر فرمایش ایشان این است: یک دسته چوب بدست خود بگیر و آن را بزن(2).

توضیح

الحبن آنچه موجب درد در شکم می شود که در اثر آن شکم بزرگ شده و ورم می کند.

روایت7.

کشف الغمه: محمّد بن طلحه(3) از سفیان ثوری نقل کرد که خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسیدم دیدم جبه ای از خز سیاهرنگ(4) و ردایی از خز پوشیده بود. سفیان گفت: از روی تعجب باو نگاه کردم فرمود: ثوری! چرا این طور نگاه میکنی؟! شاید تو از دیدن لباس من در شگفتی. گفتم: یا ابن رسول اللَّه این لباس شایسته شما نیست، پدران شما نیز چنین لباسی نداشته اند. فرمود ثوری! آن زمان هنگام تنگدستی و فلاکت مردم بود و آن ها بمقدار تنگدستی و گرفتاری زمان لباس می پوشیدند. اما حالا زمانی است که نعمت از هر سو سرازیر شده است. در این موقع آستین جبه خود را کنار زد در زیر آن جبه ای پشمی و سفید داشت که آستین و دامنش از آن کوتاهتر بود. گفت: ثوری! این لباس را برای خدا پوشیده ام و این لباس رویی را برای شما پوشیده ام، آنچه برای خداست پنهان کرده ام و لباسی که برای شما پوشیده ام آشکار است.

روایت8.

کافی: داود رقی گفت: یکی از خوارج در مورد این آیه از من پرسید: «و مِنَ الضَّأْنِ اثْنَیْنِ وَ مِنَ الْمَعْزِ اثْنَیْنِ

ص: 221


1- . انعام / 24
2- . منناقب 3 : 390
3- . مطالب السئول: 82
4- . لباسی که از پشم و ابریشم بافته شود.

عَلی أَنْفُسِهِمْ فَقَالَ مَا تَقُولُ فِیهَا یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَقَالَ هَؤُلَاءِ قَوْمٌ مِنْ أَهْلِ الْقِبْلَةِ أَشْرَکُوا مِنْ حَیْثُ لَا یَعْلَمُونَ.

وَ سَأَلَهُ علیه السلام عُبَّادٌ الْمَکِّیُّ عَنْ رَجُلٍ زَنَی وَ هُوَ مَرِیضٌ فَإِنْ أُقِیمَ عَلَیْهِ الْحَدُّ خَافُوا أَنْ یَمُوتَ مَا تَقُولُ فِیهِ فَقَالَ هَذِهِ الْمَسْأَلَةُ مِنْ تِلْقَاءِ نَفْسِکَ أَوْ أَمَرَکَ بِهَا إِنْسَانٌ فَقَالَ إِنَّ سُفْیَانَ الثَّوْرِیَّ أَمَرَنِی بِهَا فَقَالَ علیه السلام إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ أُتِیَ بِرَجُلٍ أَحْبَنَ قَدِ اسْتَسْقَی بَطْنُهُ وَ بَدَتْ عُرُوقُ فَخِذَیْهِ وَ قَدْ زَنَی بِامْرَأَةٍ مَرِیضَةٍ فَأَمَرَ رَسُولُ اللَّهُ فَأُتِیَ بِعُرْجُونٍ فِیهِ مِائَةُ شِمْرَاخٍ فَضَرَبَهُ بِهِ ضَرْبَةً وَ ضَرَبَهَا ضَرْبَةً وَ خَلَّی سَبِیلَهُمَا وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ وَ خُذْ بِیَدِکَ ضِغْثاً فَاضْرِبْ بِهِ (1).

بیان

الحبن محرکة داء فی البطن یعظم منه و یرم فهو أحبن.

«7»

کشف، [کشف الغمة] رَوَی مُحَمَّدُ بْنُ طَلْحَةَ(2) عَنْ سُفْیَانَ الثَّوْرِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ عَلَیْهِ جُبَّةُ خَزٍّ دَکْنَاءُ وَ کِسَاءُ خَزٍّ فَجَعَلْتُ أَنْظُرُ إِلَیْهِ تَعَجُّباً فَقَالَ لِی یَا ثَوْرِیُّ مَا لَکَ تَنْظُرُ إِلَیْنَا لَعَلَّکَ تَعْجَبُ مِمَّا تَرَی فَقُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ لَیْسَ هَذَا مِنْ لِبَاسِکَ وَ لَا لِبَاسِ آبَائِکَ قَالَ یَا ثَوْرِیُّ کَانَ ذَلِکَ زَمَانُ إِقْتَارٍ وَ افْتِقَارٍ وَ کَانُوا یَعْمَلُونَ عَلَی قَدْرِ إِقْتَارِهِ وَ افْتِقَارِهِ وَ هَذَا زَمَانٌ قَدْ أَسْبَلَ کُلُّ شَیْ ءٍ عَزَالِیَهُ (3)

ثُمَّ حَسَرَ رُدْنَ جُبَّتِهِ فَإِذَا تَحْتَهَا جُبَّةُ صُوفٍ بَیْضَاءُ یَقْصُرُ الذَّیْلُ عَنِ الذَّیْلِ وَ الرُّدْنُ عَنِ الرُّدْنِ وَ قَالَ یَا ثَوْرِیُّ لَبِسْنَا هَذَا لِلَّهِ تَعَالَی وَ هَذَا لَکُمْ وَ مَا کَانَ لِلَّهِ أَخْفَیْنَاهُ وَ مَا کَانَ لَکُمْ أَبْدَیْنَاهُ.

«8»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ السَّلَمِیِّ عَنْ دَاوُدَ الرَّقِّیِّ قَالَ: سَأَلَنِی بَعْضُ الْخَوَارِجِ عَنْ هَذِهِ الْآیَةِ- مِنَ الضَّأْنِ اثْنَیْنِ وَ مِنَ الْمَعْزِ اثْنَیْنِ

ص: 221


1- 1. المناقب ج 3 ص 390 و الآیة الثانیة فی سورة الأنعام برقم 24.
2- 2. مطالب السئول ص 82.
3- 3. العزالی: جمع عزلاء و هی مصب الراویة فقوله: قد أسبل کل شی ء عزالیه، یرید به وفور الخیر و انتشار البرکة و کثرة النعم و تفشی الرخاء.

قُلْ آلذَّکَرَیْنِ حَرَّمَ أَمِ الْأُنْثَیَیْنِ * وَ مِنَ الْإِبِلِ اثْنَیْنِ وَ مِنَ الْبَقَرِ اثْنَیْنِ»(1) {از گوسفند دو تا، و از بز دو تا. بگو: آیا [خدا] نرها [ی آنها] را حرام کرده یا ماده را؟* و از شتر دو، و از گاو دو} کدام نوع را حلال نموده و کدام نوع را حرام؟ من نمیدانستم چه جوابی باو بدهم. هنگامی که بحج رفته بودم خدمت امام صادق ع رسیدم جریان را بایشان عرض کردم. فرمود: خداوند برای قربانی در منی گوسفند و بز اهلی را حلال کرده و قربانی کردن بز کوهی را حرام نموده است. این فرموده خدا که از شتر دو تا و از گاو دو تا یعنی خداوند قربانی شترهای عربی را حلال نموده و قربانی شتر خراسانی را حرام نموده، گاو اهلی را حلال کرده و گاو کوهی را حرام نموده است.

داود رقی گفت: این جواب را برای آن مرد بردم گفت این جوابی است که شتران از حجاز آورده اند (اشاره به اینست که این جواب را از خاندان نبوت که ساکن حجاز هستند بدست آورده ای)(2).

روایت9.

کافی: حسین بن یزید گفت: از امام صادق ع شنیدم که میفرمود: ابو حنیفه بمن گفت: دیروز مردم از کار شما تعجب کردند از آن همه چانه زدن برای خریدن شتری که برای قربانی میخریدی زیرا تا جایی که ممکن بود چانه زدی. باو فرمود خدا راضی نیست که من در مال خود فریب بخورم و کلاه سرم برود. ابو حنیفه گفت نه بخدا هرگز خدا راضی نیست که در مال خود فریب بخوری چه کم و چه زیاد. ما چیزی بشما نگفتیم مگر اینکه چنان راه جواب را برای ما بستید که راه فرار نداشتیم(3).

روایت10.

کافی: عبد اللَّه بن سنان گفت وقتی حضرت صادق در حیره نزد ابو العباس سفاح رفت. روزی برای دیدن

ص: 222


1- . انعام / 143 - 144
2- . کافی 4 : 492
3- . کافی 4 : 546

قُلْ آلذَّکَرَیْنِ حَرَّمَ أَمِ الْأُنْثَیَیْنِ- وَ مِنَ الْإِبِلِ اثْنَیْنِ وَ مِنَ الْبَقَرِ اثْنَیْنِ (1) مَا الَّذِی أَحَلَّ اللَّهُ مِنْ ذَلِکَ وَ مَا الَّذِی حَرَّمَ فَلَمْ یَکُنْ عِنْدِی فِیهِ شَیْ ءٌ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ وَ أَنَا حَاجٌّ فَأَخْبَرْتُهُ بِمَا کَانَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَحَلَّ فِی الْأُضْحِیَّةِ بِمِنًی الضَّأْنَ وَ الْمَعْزَ الْأَهْلِیَّةَ وَ حَرَّمَ أَنْ یُضَحَّی بِالْجَبَلِیَّةِ وَ أَمَّا قَوْلُهُ وَ مِنَ الْإِبِلِ اثْنَیْنِ وَ مِنَ الْبَقَرِ اثْنَیْنِ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَحَلَّ فِی الْأُضْحِیَّةِ الْإِبِلَ الْعِرَابَ (2) وَ حَرَّمَ فِیهَا الْبَخَاتِیَ (3) وَ أَحَلَّ الْبَقَرَ الْأَهْلِیَّةَ أَنْ یُضَحَّی بِهَا وَ حَرَّمَ الْجَبَلِیَّةَ فَانْصَرَفْتُ إِلَی الرَّجُلِ فَأَخْبَرْتُهُ بِهَذَا الْجَوَابِ فَقَالَ هَذَا شَیْ ءٌ حَمَلَتْهُ الْإِبِلُ مِنَ الْحِجَازِ(4).

«9»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ سَهْلٍ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَزِیدَ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ وَ قَدْ قَالَ أَبُو حَنِیفَةَ عَجِبَ النَّاسُ مِنْکَ أَمْسِ وَ أَنْتَ بِعَرَفَةَ تُمَاکِسُ (5) بِبُدْنِکَ (6) أَشَدَّ مِکَاساً یَکُونُ قَالَ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ مَا لِلَّهِ مِنَ الرِّضَا أَنْ أُغْبَنَ فِی مَالِی قَالَ فَقَالَ أَبُو حَنِیفَةَ لَا وَ اللَّهِ مَا لِلَّهِ فِی هَذَا مِنَ الرِّضَا قَلِیلٌ وَ لَا کَثِیرٌ وَ مَا نَجِیئُکَ بِشَیْ ءٍ إِلَّا جِئْتَنَا بِمَا لَا مَخْرَجَ لَنَا مِنْهُ (7).

«10»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ خَلَفِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: لَمَّا قَدِمَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَلَی أَبِی الْعَبَّاسِ وَ هُوَ بِالْحِیرَةِ(8) خَرَجَ یَوْماً یُرِیدُ

ص: 222


1- 1. سورة الأنعام الآیة: 142- 143.
2- 2. الإبل العراب: بکسر العین و هی الإبل العربیة خلاف البخاتی.
3- 3. الإبل البخاتی: جمع بختیة و بخت بالضم و هی الخراسانیة.
4- 4. الکافی ج 4 ص 492.
5- 5. المماکسة: فی البیع انتقاص الثمن و استحطاطه.
6- 6. البدن: بالضم جمع بدنة کقصبة و تجمع علی بدنات کقصبات و هی من الإبل ما کان له خمس سنین و دخل فی السادسة، و انما سمیت بذلک لعظم بدنها و سمنها.
7- 7. الکافی ج 4 ص 546.
8- 8. الحیرة: بالکسر: ثم السکون، وراء: مدینة کانت علی ثلاثة أمیال من الکوفة علی النجف، و قیل سمیت بذلک لان تبعا لما قصد خراسان خلف ضعفة جنده بذلک الموضع و قال لهم: حیروا به، أی أقیموا.

عیسی بن موسی خارج شد در بین راه کوفه و حیره عیسی بن موسی با ابن شبرمه قاضی بامام علیه السّلام رسید. عرض کرد آقا کجا تشریف میبردید؟ فرمود پیش تو می آمدم. گفت خدا زحمت این راه را برای شما کم کرد در خدمت امام رفت ابن شبرمه عرض کرد آقا در مورد سؤالی که امیر از من نموده ولی من جواب آن را نمیدانستم چه می فرمایید ؟ فرمود: چه سؤالی؟ عرض کرد از من پرسید اولین نوشته ای که در زمین نوشته شد کدام نامه بود؟ فرمود خداوند بحضرت آدم فرزندانش را بصورت ذرّ نشان داد پیامبران، پادشاهان و مؤمنین و کفار را یکی یکی دید. همین که به داود پیامبر رسید عرض کرد خدایا این کیست که او را گرامی داشته و بمقام پیامبری مفتخر کرده ای اما عمر کوتاهی دارد؟ خداوند وحی کرد که این پسرت داود است که چهل سال عمر میکند من مدت زندگی و روزی ها را معین کرده ام اما هر کدام را بخواهم کم و زیاد میکنم نوشته اصلی نزد من است. اگر تو از عمر خود چیزی باو ببخشی باو خواهم داد. عرض کرد خدایا من شصت سال از عمرم را باو میدهم تا صد سال تمام داشته باشد. خداوند بجبرئیل و میکائیل و ملک الموت دستور داد این جریان را یادداشت کنید او بزودی فراموش میکند. یادداشتی نوشتند و با بالهای خود آن را از طینت علیین امضا نمودند.

هنگام وفات آدم که رسید ملک الموت برای قبض روح او آمد آدم گفت برای چه آمده ای؟ گفت برای قبض روح تو. گفت هنوز شصت سال دیگر از عمر من باقیمانده است. گفت آن شصت سال را بفرزندت داود بخشیدی. جبرئیل فرود آمد و آن یادداشت را آورد. حضرت صادق فرمود به همین جهت وقتی یادداشت و سند مدیون را بدهی کوچک می شود، و بالاخره روح او را قبض نمود(1).

روایت11.

کافی: محمّد بن مسلم گفت خدمت حضرت صادق رسیدم ابو حنیفه آنجا بود عرض کردم آقا خواب عجیبی دیده ام. فرمود خواب خود را بگو که معبّر خواب اینجا است اشاره به ابو حنیفه نمود. گفتم در خواب دیدم مثل اینکه وارد خانه ام شدم یک مرتبه زنم بیرون آمد و مقدار زیادی گردو را شکست و بر سر و صورت من پاشید از این خواب تعجب کردم. ابو حنیفه گفت تو با بستگان زنت که اشخاص پستی هستند در مورد ارث اختلاف خواهی داشت پس از ناراحتی زیاد بالاخره سهم خود را خواهی گرفت ان شاء اللَّه. حضرت صادق فرمود بخدا قسم خوب گفتی. سپس ابو حنیفه رفت گفتم فدایت شوم من از تعبیر این ناصبی خوشم نیامد. فرمود خدا برایت ناراحتی نیاورد! نه تعبیر ما با آنها یکی است و نه تعبیر آنها موافق تعبیر ما است، جواب خواب تو آن نبود. عرضکردم: پس چرا شما قسم خوردید که خوب گفتی با اینکه اشتباه بود؟ فرمود بله منظورم این بود که خوب اشتباه گفتی. عرض کردم تعبیر آن چیست؟ فرمود تو زنی به دست می آوری و از او بهره جنسی میبری همسرت میفهمد و لباسهای تو را پاره پاره میکند زیرا پوست لباس مغز است. محمّد بن مسلم گفت بخدا قسم فاصله تعبیر و ظهور خواب تا روز جمعه بیشتر طول نکشید صبح جمعه من در خانه نشسته بودم زنی رد شد از او خوشم آمد به غلام خود را دستور دادم او را بیاورد. غلام آن زن را آورد و داخل خانه نمود از او بهره جنسی بردم همسرم متوجه جریان شد وارد اطاق شد زن که فرار کرد و از در خارج شد من تنها ماندم لباسهای تازه ام را که در عیدها میپوشیدم پاره پاره کرد(2).

روایت12.

کافی: هشام خفاف گفت حضرت صادق بمن فرمود از علم نجوم چقدر اطلاع داری؟ گفتم در عراق کسی در علم نجوم از من واردتر نیست. فرمود گردش فلک چگونه است؟ من شب کلاه را از سرم برداشتم و چرخی داده گفتم این طور. فرمود اگر گردش فلک این طور باشد پس چرا ستاره های بنات النعش و جدی و فرقدین(3)

از طرف قبله یک روز گردش نکرده اند. عرض کردم بخدا قسم تا کنون متوجه آن نشده ام، از کسی هم که بحساب نجوم وارد بوده در این مورد چیزی نشنیده ام. فرمود نسبت نور ستاره سکینه و زهره چقدر است؟ گفتم تا کنون نام این ستاره را نشنیده ام و کسی هم اسم آن را نبرده است. فرمود سبحان اللَّه نام یک ستاره را بکلی از بین برده اید پس چطور حساب میکنید؟ فرمود نسبت نور زهره با ماه چقدر است؟ گفتم جز خدا کسی نمیداند.

فرمود نسبت نور ماه با خورشید چقدر است؟ عرض کردم نمیدانم فرمود راست میگویی.

ص: 224


1- . کافی 7 : 378
2- . کافی 8 : 292
3- . یک ستاره پرنور طرف شمال است و ستاره کم نورتری در مقابل آن که با آنها راه را می یابند.

عِیسَی بْنَ مُوسَی فَاسْتَقْبَلَهُ بَیْنَ الْحِیرَةِ وَ الْکُوفَةِ وَ مَعَهُ ابْنُ شُبْرُمَةَ الْقَاضِی فَقَالَ لَهُ إِلَی أَیْنَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ فَقَالَ أَرَدْتُکَ فَقَالَ قَدْ قَصَّرَ اللَّهُ خَطْوَکَ قَالَ فَمَضَی مَعَهُ فَقَالَ لَهُ ابْنُ شُبْرُمَةَ مَا تَقُولُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ فِی شَیْ ءٍ سَأَلَنِی عَنْهُ الْأَمِیرُ فَلَمْ یَکُنْ عِنْدِی فِیهِ شَیْ ءٌ فَقَالَ وَ مَا هُوَ قَالَ سَأَلَنِی عَنْ أَوَّلِ کِتَابٍ کُتِبَ فِی الْأَرْضِ قَالَ نَعَمْ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ عَرَضَ عَلَی آدَمَ ذُرِّیَّتَهُ عَرْضَ الْعَیْنِ فِی صُوَرِ الذَّرِّ نَبِیّاً فَنَبِیّاً وَ مَلِکاً فَمَلِکاً وَ مُؤْمِناً فَمُؤْمِناً وَ کَافِراً فَکَافِراً فَلَمَّا انْتَهَی إِلَی دَاوُدَ علیه السلام قَالَ مَنْ هَذَا الَّذِی نَبَّأْتَهُ وَ کَرَّمْتَهُ وَ قَصَّرْتَ عُمُرَهُ قَالَ فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِ هَذَا ابْنُکَ دَاوُدُ عُمُرُهُ أَرْبَعُونَ سَنَةً وَ إِنِّی قَدْ کَتَبْتُ الْآجَالَ وَ قَسَمْتُ الْأَرْزَاقَ وَ أَنَا أَمْحُو مَا أَشَاءُ وَ أُثْبِتُ وَ عِنْدِی أُمُّ الْکِتَابِ فَإِنْ جَعَلْتَ لَهُ شَیْئاً مِنْ عُمُرِکَ أَلْحَقْتُهُ لَهُ قَالَ یَا رَبِّ قَدْ جَعَلْتُ لَهُ مِنْ عُمُرِی سِتِّینَ سَنَةً تَمَامَ الْمِائَةِ قَالَ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِجَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ وَ مَلَکِ الْمَوْتِ اکْتُبُوا عَلَیْهِ کِتَاباً فَإِنَّهُ سَیَنْسَی قَالَ فَکَتَبُوا عَلَیْهِ کِتَاباً وَ خَتَمُوهُ بِأَجْنِحَتِهِمْ مِنْ طِینَةِ عِلِّیِّینَ قَالَ فَلَمَّا حَضَرَتْ آدَمَ الْوَفَاةُ أَتَاهُ مَلَکُ الْمَوْتِ فَقَالَ آدَمُ یَا مَلَکَ الْمَوْتِ مَا جَاءَ بِکَ قَالَ جِئْتُ لِأَقْبِضَ رُوحَکَ قَالَ قَدْ بَقِیَ مِنْ عُمُرِی سِتُّونَ سَنَةً فَقَالَ إِنَّکَ جَعَلْتَهَا لِابْنِکَ دَاوُدَ قَالَ وَ نَزَلَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ وَ أَخْرَجَ لَهُ الْکِتَابَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَمِنْ أَجْلِ ذَلِکَ إِذَا خَرَجَ الصَّکُّ عَلَی الْمَدْیُونِ ذَلَّ الْمَدْیُونُ فَقَبَضَ رُوحَهُ (1).

«11»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الصَّائِغِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ عِنْدَهُ أَبُو حَنِیفَةَ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ رَأَیْتُ رُؤْیَا عَجِیبَةً فَقَالَ یَا ابْنَ مُسْلِمٍ هَاتِهَا فَإِنَّ الْعَالِمَ بِهَا جَالِسٌ وَ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی أَبِی حَنِیفَةَ قَالَ فَقُلْتُ رَأَیْتُ کَأَنِّی دَخَلْتُ دَارِی وَ إِذَا أَهْلِی قَدْ خَرَجَتْ عَلَیَّ فَکَسَرَتْ جَوْزاً کَثِیراً وَ نَثَرَتْهُ عَلَیَّ فَتَعَجَّبْتُ مِنْ هَذِهِ الرُّؤْیَا فَقَالَ أَبُو حَنِیفَةَ أَنْتَ رَجُلٌ تُخَاصِمُ وَ تُجَادِلُ لِئَاماً فِی مَوَارِیثِ أَهْلِکَ فَبَعْدَ نَصَبٍ (2) شَدِیدٍ تَنَالُ حَاجَتَکَ

ص: 223


1- 1. الکافی ج 7 ص 378.
2- 2. النصب: محرکة التعب و الاعیاء.

فرمود چطور می شود که دو سپاه که در هر کدام یک منجم هست منجم این لشکر برای سپاهیان خود پیش بینی پیروزی میکند منجم سپاه دیگر نیز برای لشکر خود همین طور. پس از برخورد و جنگ یکی فرار میکند و دیگری پیروز می شود. علم نجوم چه سودی داشت؟ عرض کردم بخدا قسم این را هم نمیدانم. فرمود راست میگویی اصل حساب درست است ولی کسی نمیتواند به آن پی ببرد مگر تاریخ ولادت تمام مردم را بداند(1).

روایت13.

کافی: محمّد بن حسن گفت ابن ابی العوجاء از هشام بن حکم پرسید مگر خداوند حکیم نیست؟ گفت چرا احکم الحاکمین است. گفت پس چگونه این دو آیه درست است که میگوید «فَانْکِحُوا ما طابَ لَکُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنی وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَواحِدَةً»(2) {هر چه از زنان [دیگر] که شما را پسند افتاد، دو دو، سه سه، چهار چهار، به زنی گیرید. پس اگر بیم دارید که به عدالت رفتار نکنید، به یک [زنِ آزاد] یا به آنچه [از کنیزان] مالک شده اید [اکتفاء کنید]}. این دستور واجب نیست؟ گفت بله. گفت باز در این آیه میفرماید «وَ لَنْ تَسْتَطِیعُوا أَنْ تَعْدِلُوا بَیْنَ النِّساءِ وَ لَوْ حَرَصْتُمْ فَلا تَمِیلُوا کُلَّ الْمَیْلِ»(3) {و شما هرگز نمی توانید میان زنان عدالت کنید هر چند [بر عدالت] حریص باشید} کدام حکیم این طور صحبت میکند. هشام بن حکم نتوانست جواب او را بدهد. عازم سفر بمدینه شد و خدمت حضرت صادق رسید. فرمود هشام نه وقت حج است و نه عمره برای چه کاری آمده ای؟ گفت فدایت شوم جریانی بود که خیلی مرا مشغول کرده است. ابن ابی العوجاء سؤالی از من پرسید که نتوانستم جوابش را بدهم. فرمود: چه سؤالی؟ جریان را تعریف کرد حضرت صادق فرمود در این آیه که میفرماید دو یا سه یا چهار زن بگیرید اگر میترسید که عدالت نورزید به یک زن اکتفا کنید در مورد نفقه و مخارج است. اما در آن آیه که میفرماید هرگز نمیتوانید عدالت را بین زنان مراعات کنید گرچه علاقه زیاد داشته باشید پس متوجه باشید که در تمایل به یک طرف زیاد روی نکنید که طرف دیگر را حیران و سرگردان کنید، در این آیه منظورش دوست داشتن است. هشام وقتی این جواب را برای ابن ابی العوجاء نقل کرد گفت بخدا قسم این جواب مال تو نیست(4).

روایت14.

کافی: زراره گفت

ص: 225


1- . کافی 8 : 351
2- . نساء / 3
3- . نساء / 129
4- . کافی 5 : 362

مِنْهَا إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَصَبْتَ وَ اللَّهِ یَا أَبَا حَنِیفَةَ.

قَالَ ثُمَّ خَرَجَ أَبُو حَنِیفَةَ مِنْ عِنْدِهِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی کَرِهْتُ تَعْبِیرَ هَذَا النَّاصِبِ فَقَالَ یَا ابْنَ مُسْلِمٍ لَا یَسُؤْکَ اللَّهُ فَمَا یُوَاطِئُ تَعْبِیرُهُ تَعْبِیرَنَا وَ لَا تَعْبِیرُنَا تَعْبِیرَهُمْ وَ لَیْسَ التَّعْبِیرُ کَمَا عَبَّرَهُ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَقَوْلُکَ أَصَبْتَ وَ تَحْلِفُ عَلَیْهِ وَ هُوَ مُخْطِئٌ قَالَ نَعَمْ حَلَفْتُ عَلَیْهِ أَنَّهُ أَصَابَ الْخَطَاءَ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ فَمَا تَأْوِیلُهَا قَالَ یَا ابْنَ مُسْلِمٍ إِنَّکَ تَتَمَتَّعُ بِامْرَأَةٍ فَتَعْلَمُ بِهَا أَهْلُکَ فَتَخْرِقُ عَلَیْکَ ثِیَاباً جُدُداً فَإِنَّ الْقِشْرَ کِسْوَةُ اللُّبِّ قَالَ ابْنُ مُسْلِمٍ فَوَ اللَّهِ مَا کَانَ بَیْنَ تَعْبِیرِهِ وَ تَصْحِیحِ الرُّؤْیَا إِلَّا صَبِیحَةُ الْجُمُعَةِ فَلَمَّا کَانَ غَدَاةُ الْجُمُعَةِ أَنَا جَالِسٌ بِالْبَابِ إِذْ مَرَّتْ بِی جَارِیَةٌ فَأَعْجَبَتْنِی فَأَمَرْتُ غُلَامِی فَرَدَّهَا ثُمَّ أَدْخَلَهَا دَارِی فَتَمَتَّعْتُ بِهَا فَأَحَسَّتْ بِی وَ بِهَا أَهْلِی فَدَخَلَتْ عَلَیْنَا الْبَیْتَ فَبَادَرَتِ الْجَارِیَةُ نَحْوَ الْبَابِ فَبَقِیتُ أَنَا فَمَزَّقَتْ عَلَیَّ ثِیَاباً جُدُداً کُنْتُ أَلْبَسُهَا فِی الْأَعْیَادِ(1).

«12»

کا، [الکافی] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ التَّیْمِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْخَطَّابِ الْوَاسِطِیِّ عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ الْحَلَبِیِّ عَنْ حَمَّادٍ الْأَزْدِیِّ عَنْ هِشَامٍ الْخَفَّافِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کَیْفَ بَصَرُکَ بِالنُّجُومِ قَالَ قُلْتُ مَا خَلَّفْتُ بِالْعِرَاقِ أَبْصَرَ بِالنُّجُومِ مِنِّی فَقَالَ کَیْفَ دَوَرَانُ الْفَلَکِ عِنْدَکُمْ قَالَ فَأَخَذْتُ قَلَنْسُوَتِی عَنْ رَأْسِی فَأَدَرْتُهَا قَالَ فَقَالَ فَإِنْ کَانَ الْأَمْرُ عَلَی مَا تَقُولُ فَمَا بَالُ بَنَاتِ نَعْشٍ وَ الْجَدْیِ وَ الْفَرْقَدَیْنِ- لَا یُرَوْنَ یَدُورُونَ یَوْماً مِنَ الدَّهْرِ فِی الْقِبْلَةِ قَالَ قُلْتُ وَ اللَّهِ هَذَا شَیْ ءٌ لَا أَعْرِفُهُ وَ لَا سَمِعْتُ أَحَداً مِنْ أَهْلِ الْحِسَابِ یَذْکُرُهُ فَقَالَ لِی کَمِ السُّکَیْنَةُ مِنَ الزُّهَرَةِ جُزْءاً فِی ضَوْئِهَا قَالَ قُلْتُ هَذَا وَ اللَّهِ نَجْمٌ مَا سَمِعْتُ بِهِ وَ لَا سَمِعْتُ أَحَداً مِنَ النَّاسِ یَذْکُرُهُ فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ فَأَسْقَطْتُمْ نَجْماً بِأَسْرِهِ فَعَلَی مَا تَحْسُبُونَ ثُمَّ قَالَ فَکَمِ الزُّهَرَةُ مِنَ الْقَمَرِ جُزْءاً فِی ضَوْئِهِ قَالَ فَقُلْتُ هَذَا شَیْ ءٌ لَا یَعْلَمُهُ إِلَّا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ فَکَمِ الْقَمَرُ جُزْءاً مِنَ الشَّمْسِ فِی ضَوْئِهَا قَالَ فَقُلْتُ مَا أَعْرِفُ هَذَا قَالَ صَدَقْتَ.

ص: 224


1- 1. ج 8 ص 292 و فیه« تمزق» بدل« تخرق».

امام صادق فرمود روزی من نزد زیاد بن عبید اللَّه حارثی بودم مردی از پدرش شکایت کرده گفت پدرم دختر مرا بدون اجازه من شوهر داده است. زیاد باطرافیان خود گفت درباره این پیش آمد چه میگویید؟ گفتند ازدواجش باطل است. بعد زیاد روی به من نموده گفت شما چه میگویید؟ وقتی از من پرسید رو بجانب کسانی که جواب دادند کرده گفتم مگر شما از پیامبر اکرم روایت نمی کنید که مردی از پدر خود در همین مورد شکایت کرد فرمود تو و ثروتت متعلق بپدرت هستید؟ گفتند بله. گفتم چگونه ممکن است خودش و مالش متعلق بپدرش باشد و جایز نباشد دخترش را شوهر بدهد؟ آن شخص گفته آنها را قبول کرد و سخن مرا نپذیرفت(1).

روایت15.

کافی: معاویة بن عمار گفت خواهر مفضل بن غیاث از دنیا رفت وصیت کرد مقداری از مالش را در این موارد خرج کنند. یک ثلث در راه خدا و یک ثلث بمستمندان و یک ثلث در انجام حج اگر به سه قسمت مساوی تقسیم میشد برای حج کافی نبود. من و او نزد ابن ابی لیلی رفتیم و جریان را گفت. او گفت که یک ثلث در این و یک ثلث در آن و یک ثلث هم برای قسمت سوم. رفتیم پیش ابن شبرمه او هم مثل ابن ابی لیلی جواب داد. ابو حنیفه نیز مثل آن دو جواب داد. بمکه رفتیم بمن گفت: از امام صادق ع بپرس آن زن فریضه حج را انجام نداده بود. از حضرت صادق پرسیدم فرمود: اول باید حج را بجا آورد چون از جانب خدا بر او واجب شده هر چه از پول باقیماند نصفش را در آن راه و نصف دیگر را در راه دوم باید صرف نمود. وقتی از مکه برگشتم بمسجد رفتم ابو حنیفه را دیدم باو گفتم: از حضرت صادق پرسیدم فرمود: اول باید حج را بجا آوری که بر او واجب شده بقیه را در دو قسمت وصیتش بطور مساوی صرف میکنید. ابو حنیفه در جواب من هیچ چیز نگفت بعد بمجلس درس او رفتم دیدم همین مسأله را شاگردانش طرح کرده اند و میگویند که ابو حنیفه گفته باید اول حج را بجا آورد که از جانب خدا بر او واجب شده است. پرسیدم ابو حنیفه این حرف را زد؟ گفتند: بله. او بما چنین گفت(2).

روایت16.

کافی: عیسی بن عبد اللَّه قرشی گفت: ابو حنیفه خدمت امام صادق ع رفت. امام باو فرمود: ابو حنیفه شنیده ام تو

ص: 226


1- . کافی 5 : 395
2- . همان 7 : 63

ثُمَّ قَالَ مَا بَالُ الْعَسْکَرَیْنِ یَلْتَقِیَانِ فِی هَذَا حَاسِبٌ وَ فِی هَذَا حَاسِبٌ فَیَحْسُبُ هَذَا لِصَاحِبِهِ بِالظَّفَرِ وَ یَحْسُبُ هَذَا لِصَاحِبِهِ بِالظَّفَرِ ثُمَّ یَلْتَقِیَانِ فَیَهْزِمُ أَحَدُهُمَا الْآخَرَ فَأَیْنَ کَانَتِ النُّجُومُ قَالَ فَقُلْتُ لَا وَ اللَّهِ مَا أَعْلَمُ ذَلِکَ قَالَ فَقَالَ علیه السلام صَدَقْتَ إِنَّ أَصْلَ الْحِسَابِ حَقٌّ وَ لَکِنْ لَا یَعْلَمُ ذَلِکَ إِلَّا مَنْ عَلِمَ مَوَالِیدَ الْخَلْقِ کُلِّهِمْ (1).

«13»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ نُوحِ بْنِ شُعَیْبٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ قَالَ: سَأَلَ ابْنُ أَبِی الْعَوْجَاءِ هِشَامَ بْنَ الْحَکَمِ فَقَالَ لَهُ أَ لَیْسَ اللَّهُ حَکِیماً قَالَ بَلَی هُوَ أَحْکَمُ الْحَاکِمِینَ قَالَ فَأَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ فَانْکِحُوا ما طابَ لَکُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنی وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَواحِدَةً(2) أَ لَیْسَ هَذَا فَرْضٌ قَالَ بَلَی قَالَ فَأَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ لَنْ تَسْتَطِیعُوا أَنْ تَعْدِلُوا بَیْنَ النِّساءِ وَ لَوْ حَرَصْتُمْ فَلا تَمِیلُوا کُلَّ الْمَیْلِ (3) أَیُّ حَکِیمٍ یَتَکَلَّمُ بِهَذَا فَلَمْ یَکُنْ عِنْدَهُ جَوَابٌ فَرَحَلَ إِلَی الْمَدِینَةِ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ یَا هِشَامُ فِی غَیْرِ وَقْتِ حَجٍّ وَ لَا عُمْرَةٍ قَالَ نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاکَ لِأَمْرٍ أَهَمَّنِی إِنَّ ابْنَ أَبِی الْعَوْجَاءِ سَأَلَنِی عَنْ مَسْأَلَةٍ لَمْ یَکُنْ عِنْدِی فِیهَا شَیْ ءٌ قَالَ وَ مَا هِیَ قَالَ فَأَخْبَرَهُ بِالْقِصَّةِ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَمَّا قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ- فَانْکِحُوا ما طابَ لَکُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنی وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَواحِدَةً یَعْنِی فِی النَّفَقَةِ.

وَ أَمَّا قَوْلُهُ وَ لَنْ تَسْتَطِیعُوا أَنْ تَعْدِلُوا بَیْنَ النِّساءِ وَ لَوْ حَرَصْتُمْ فَلا تَمِیلُوا کُلَّ الْمَیْلِ فَتَذَرُوها کَالْمُعَلَّقَةِ یَعْنِی فِی الْمَوَدَّةِ قَالَ فَلَمَّا قَدِمَ عَلَیْهِ هِشَامٌ بِهَذَا الْجَوَابِ وَ أَخْبَرَهُ قَالَ وَ اللَّهِ مَا هَذَا مِنْ عِنْدِکَ (4).

«14»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ سَهْلٍ عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ أَبِی الْمَغْرَاءِ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ

ص: 225


1- 1. الکافی ج 8 ص 351.
2- 2. سورة النساء، الآیة: 3.
3- 3. سورة النساء، الآیة: 129.
4- 4. الکافی ج 5 ص 362.

قیاس میکنی. گفت: بله. فرمود: قیاس نکن اولین کسی که قیاس کرد شیطان بود که گفت: «خَلَقْتَنِی مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طِینٍ»(1) {مرا از آتشی آفریدی و او را از گل آفریدی}. بین آتش و گل قیاس کرد اگر نورانیت آدم را با نورانیت آتش مقایسه میکرد می فهمید بین این دو نور و بین صفای این دو چقدر فرق است(2).

روایت17.

کافی: حبیب خثعمی گفت: منصور دوانیقی به محمّد بن خالد که فرماندار او در مدینه بود نامه ای نوشت تا از اهل مدینه سؤال کند چطور شده که در زمان پیامبر ص زکات دویست درهم، پنج درهم بوده ولی حالا زکات دویست درهم هفت درهم است. در نامه دستور داده بود که از عبد اللَّه بن حسن و جعفر ابن محمّد نیز سؤال کند. محمّد بن خالد از مردم مدینه پرسید گفتند: ما دیده ایم که پدرانمان این کار را می کرده اند، نزد عبد اللَّه بن حسن و حضرت صادق فرستاد. عبد اللَّه بن حسن نیز همان جواب مردم مدینه را داد. از حضرت صادق که پرسید فرمود: پیامبر اکرم در هر چهل اوقیه(3) یک اوقیه قرار داده چون زکات یک چهلم است وقتی حساب کنیم هفت درهم می شود که هفت درهم بوزن همان شش درهم سابق است درهمهای سابق پنج دانق بوده است. حبیب گفت: ما حساب کردیم دیدیم آنچه فرموده صحیح است. عبد اللَّه بن حسن گفت: این مطلب را از کجا آوردی؟ امام فرمود: در نوشته مادرت فاطمه علیها السلام دیدم او رفت. محمّد بن خالد پیغام فرستاد که کتاب فاطمه زهرا علیها السّلام را برای من بفرست. در جواب او فرمود: بگو من گفتم در کتاب فاطمه زهرا خواندم نگفتم آن کتاب نزد من است. حبیب گفت: محمّد بن خالد بمن گفت: هرگز کسی را مثل جعفر بن محمّد ندیده ام(4).

توضیح

درهم در زمان پیامبر شش دانق بوده بعد کم کردند و هر درهم پنج دانق شد در نتیجه هر شش درهم معادل پنج درهم زمان پیامبر گردید باز تغییر کرد بطوری که وزن هفت درهم زمان حضرت صادق معادل پنج درهم زمان پیامبر گردید با این توضیح اکنون میتوان خبر را بدو صورت توجیه نمود:

ص: 227


1- . اعراف / 12
2- . کافی 1 : 58
3- . هر اوقیه چهل درهم است و هر درهم 18 نخود نقره است.
4- . کافی 3 : 507

زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنِّی لَذَاتَ یَوْمٍ عِنْدَ زِیَادِ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ الْحَارِثِیِّ إِذْ جَاءَ رَجُلٌ یَسْتَعْدِی عَلَی أَبِیهِ فَقَالَ أَصْلَحَ اللَّهُ الْأَمِیرَ إِنَّ أَبِی زَوَّجَ ابْنَتِی بِغَیْرِ إِذْنِی فَقَالَ زِیَادٌ لِجُلَسَائِهِ الَّذِینَ عِنْدَهُ مَا تَقُولُونَ فِیمَا یَقُولُ هَذَا الرَّجُلُ قَالُوا نِکَاحُهُ بَاطِلٌ قَالَ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیَّ فَقَالَ مَا تَقُولُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ فَلَمَّا سَأَلَنِی أَقْبَلْتُ عَلَی الَّذِینَ أَجَابُوهُ فَقُلْتُ لَهُمْ أَ لَیْسَ فِیمَا تَرْوُونَ أَنْتُمْ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّ رَجُلًا جَاءَ یَسْتَعْدِیهِ عَلَی أَبِیهِ فِی مِثْلِ هَذَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْتَ وَ مَالُکَ لِأَبِیکَ فَقَالُوا بَلَی فَقُلْتُ لَهُمْ فَکَیْفَ یَکُونُ هَذَا وَ هُوَ وَ مَالُهُ لِأَبِیهِ وَ لَا یَجُوزُ نِکَاحُهُ قَالَ فَأَخَذَ بِقَوْلِهِمْ وَ تَرَکَ قَوْلِی (1).

«15»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: مَاتَتْ أُخْتُ مُفَضَّلِ بْنِ غِیَاثٍ فَأَوْصَتْ بِشَیْ ءٍ مِنْ مَالِهَا الثُّلُثِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ الثُّلُثِ فِی الْمَسَاکِینِ وَ الثُّلُثِ فِی الْحَجِّ فَإِذَا هُوَ لَا یَبْقَی مَا یَبْلُغُ مَا قَالَتْ فَذَهَبْتُ أَنَا وَ هُوَ إِلَی ابْنِ أَبِی لَیْلَی فَقَصَّ عَلَیْهِ الْقِصَّةَ فَقَالَ اجْعَلُوا ثُلُثاً فِی ذَا وَ ثُلُثاً فِی ذَا وَ ثُلُثاً فِی ذَا فَأَتَیْنَا ابْنَ شُبْرُمَةَ فَقَالَ أَیْضاً کَمَا قَالَ ابْنُ أَبِی لَیْلَی فَأَتَیْنَا أَبَا حَنِیفَةَ فَقَالَ کَمَا قَالا فَخَرَجْنَا إِلَی مَکَّةَ فَقَالَ لِی سَلْ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ لَمْ تَکُنْ حَجَّتِ الْمَرْأَةُ فَسَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لِی ابْدَأْ بِالْحَجِّ فَإِنَّهُ فَرِیضَةٌ مِنَ اللَّهِ عَلَیْهَا وَ مَا بَقِیَ اجْعَلْهُ بَعْضاً فِی ذَا وَ بَعْضاً فِی ذَا قَالَ فَقَدِمْتُ فَدَخَلْتُ الْمَسْجِدَ وَ اسْتَقْبَلْتُ أَبَا حَنِیفَةَ وَ قُلْتُ لَهُ سَأَلْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ عَنِ الَّذِی سَأَلْتُکَ عَنْهُ فَقَالَ لِی ابْدَأْ بِحَقِّ اللَّهِ أَوَّلًا فَإِنَّهُ فَرِیضَةٌ عَلَیْهَا وَ مَا بَقِیَ فَاجْعَلْهُ بَعْضاً فِی ذَا وَ بَعْضاً فِی ذَا قَالَ فَوَ اللَّهِ مَا قَالَ لِی خَیْراً وَ لَا شَرّاً وَ جِئْتُ إِلَی حَلْقَتِهِ وَ قَدْ طَرَحُوهَا وَ قَالُوا قَالَ أَبُو حَنِیفَةَ ابْدَأْ بِالْحَجِّ فَإِنَّهُ فَرِیضَةُ اللَّهِ عَلَیْهَا قَالَ فَقُلْتُ هُوَ بِاللَّهِ قَالَ کَذَا وَ کَذَا فَقَالُوا هُوَ خَبَّرَنَا هَذَا(2).

«16»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْعَقِیلِیِّ عَنْ عِیسَی بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْقُرَشِیِّ قَالَ: دَخَلَ أَبُو حَنِیفَةَ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا حَنِیفَةَ بَلَغَنِی

ص: 226


1- 1. نفس المصدر ج 5 ص 395.
2- 2. المصدر السابق ج 7 ص 63.

اول اینکه چون آنها شنیده بودند نصاب اول نقره دویست درهم است و در دویست درهم پنج درهم زکات باید داد ولی دیدند فقها در این زمان میگویند نصاب اول 240 درهم است که باید 7 درهم زکات داد و آن ها نمیدانستند علت آن چیست. امام جواب داد علت آن اینست که وزن درهم از زمان پیامبر کم شده به همین جهت امام با اوقیه توضیح داد چون آنها میدانستند هر اوقیه چهل درهم است و از آن زمان تغییری نکرده وقتی این حساب را کردند نسبت بین درهم زمان پیامبر و زمان خود را فهمیدند پدر علامه قدس اللَّه روحه چنین توجیه کرد. دوم اینکه آنها متوجه کم شدن درهم در زمان خود بودند ولی نمی دانستند چرا نمی شود در دویست درهم زمان پیامبر پنج درهم از درهم های زمان خود بدهند. امام جواب داد که پیامبر یک چهلم معین کرده چنانچه فرمود در هر چهل اوقیه یک اوقیه بهمین جهت در دویست درهم زمان پیامبر باید هفت درهم از درهمهای زمان خود بدهند تا یک چهلم درست شود وقتی حساب کردند دیدند همین طور است.

روایت18.

کافی: ابو جعفر احول گفت: یکی از زندیق ها(1) پرسید: چرا در هر هزار درهم بیست و پنج درهم زکات باید داد؟ گفتم: این مثل نماز است که دو رکعت و سه رکعت و چهار رکعت تعیین شده او از من قبول کرد. بعد من خدمت حضرت صادق رسیدم و این سؤال را از ایشان پرسیدم. فرمود: خداوند درآمد مردم و تعداد مستمندان را حساب نموده و چنین تعیین کرده که اگر از هر هزار درهم بیست و پنج درهم بدهند برای مستمندان کافی است اگر این مقدار کافی نبود بیشتر قرار میداد. گفت: این جواب را برای آن مرد آوردم گفت این جواب بر پشت شتر از حجاز آمده است اگر من بخواهم از کسی اطاعت کنم از صاحب این سخن اطاعت می کنم(2).

روایت19.

کافی: کلبی نساب گفت وارد مدینه شدم در حالی که اعتقادی بمذهب شیعه نداشتم بمسجد رفتم گروهی از قریش را دیدم. از آنها تقاضا کردم عالم اهل بیت پیامبر را بمن معرفی کنند. عبد اللَّه بن حسن را نشان دادند.

ص: 228


1- . زندیق معرب زندی است پیروان زرتشت ولی بطور کلی باشخاص بیدین میگویند.
2- . کافی 3 : 305

أَنَّکَ تَقِیسُ قَالَ نَعَمْ قَالَ لَا تَقِسْ فَإِنَّ أَوَّلَ مَنْ قَاسَ إِبْلِیسُ حِینَ قَالَ خَلَقْتَنِی مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طِینٍ (1) فَقَاسَ مَا بَیْنَ النَّارِ وَ الطِّینِ وَ لَوْ قَاسَ نُورِیَّةَ آدَمَ بِنُورِیَّةِ النَّارِ عَرَفَ فَضْلَ مَا بَیْنَ النُّورَیْنِ وَ صَفَاءَ أَحَدِهِمَا عَلَی الْآخَرِ(2).

«17»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْخَطَّابِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الْمِیثَمِیِّ عَنْ حَبِیبٍ الْخَثْعَمِیِّ قَالَ: کَتَبَ أَبُو جَعْفَرٍ الْمَنْصُورُ إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ وَ کَانَ عَامِلَهُ عَلَی الْمَدِینَةِ أَنْ یَسْأَلَ أَهْلَ الْمَدِینَةِ عَنِ الْخَمْسِ فِی الزَّکَاةِ مِنَ الْمِائَتَیْنِ کَیْفَ صَارَتْ وَزْنَ سَبْعَةٍ وَ لَمْ یَکُنْ هَذَا عَلَی عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَمَرَهُ أَنْ یَسْأَلَ فِیمَنْ یَسْأَلُ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ الْحَسَنِ وَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ فَسَأَلَ أَهْلَ الْمَدِینَةِ فَقَالُوا أَدْرَکْنَا مَنْ کَانَ قَبْلَنَا عَلَی هَذَا فَبَعَثَ إِلَی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ وَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَسَأَلَ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ الْحَسَنِ فَقَالَ کَمَا قَالَ الْمُسْتَفْتَوْنَ مِنْ أَهْلِ الْمَدِینَةِ فَقَالَ مَا تَقُولُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله جَعَلَ فِی کُلِّ أَرْبَعِینَ أُوقِیَّةً أُوقِیَّةً فَإِذَا حَسَبْتَ ذَلِکَ کَانَ وَزْنَ سَبْعَةٍ وَ قَدْ کَانَتْ عَلَی وَزْنِ سِتَّةٍ کَانَتِ الدَّرَاهِمُ خَمْسَةَ دَوَانِقَ قَالَ حَبِیبٌ فَحَسَبْنَاهُ فَوَجَدْنَاهُ کَمَا قَالَ فَأَقْبَلَ عَلَیْهِ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْحَسَنِ فَقَالَ مِنْ أَیْنَ أَخَذْتَ هَذَا قَالَ قَرَأْتُ فِی کِتَابِ أُمِّکَ فَاطِمَةَ قَالَ ثُمَّ انْصَرَفَ فَبَعَثَ إِلَیْهِ مُحَمَّدُ بْنُ خَالِدٍ ابْعَثْ إِلَیَّ بِکِتَابِ فَاطِمَةَ علیها السلام فَأَرْسَلَ إِلَیْهِ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنِّی إِنَّمَا أَخْبَرْتُکَ أَنِّی قَرَأْتُهُ وَ لَمْ أُخْبِرْکَ أَنَّهُ عِنْدِی قَالَ حَبِیبٌ فَجَعَلَ یَقُولُ مُحَمَّدُ بْنُ خَالِدٍ یَقُولُ لِی مَا رَأَیْتُ مِثْلَ هَذَا قَطُّ(3).

بیان

اعلم أن الدرهم کان فی زمن الرسول صلی الله علیه وآله ستة دوانیق ثم نقص فصار خمسة دوانیق فصار ستة منها علی وزن خمسة مما کان فی زمن الرسول صلی الله علیه وآله ثم تغیر إلی أن صار سبعة دراهم علی وزن خمسة من دراهم زمانه صلی الله علیه و آله فإذا عرفت هذا فیمکن توجیه الخبر بوجهین:

ص: 227


1- 1. سورة الأعراف، الآیة: 12.
2- 2. الکافی ج 1 ص 58.
3- 3. المصدر السابق ج 3 ص 507.

بمنزلش رفتم شخصی بیرون آمد که خیال کردم غلام اوست گفتم: از آقایت برایم اجازه بگیر. رفت و برگشت گفت: وارد شو وقتی داخل شدم پیر مردی را دیدم که مشغول بعبادت است معلوم می شد خیلی در راه عبادت می کوشد. سلام کردم. گفت: شما کیستید؟ گفتم: من کلبی نساب هستم. گفت: چکار دارید؟ گفتم: آمده ام از شما سؤال کنم. گفت: آیا نز پسرم محمد رفتی؟ گفتم: از شما شروع کردم. گفت: بپرس گفتم: مردی بزنش گفته تو را باندازه ستاره های آسمان طلاق دادم گفت: با رأس الجوزاء از او جدا می شود بقیه ستاره ها برایش گناه و عقوبت است. با خود گفتم این یکی. گفتم درباره مسح بروی کفش چه میگویید؟ گفت گروهی از مردان صالح این کار را کرده اند ولی ما خانواده پیامبر این کار را نمی کنیم با خود گفتم این دو تا. گفتم مار آبی حلال است یا حرام؟ گفت حلال است ولی ما خانواده از خوردن آن صرف نظر کردیم گفتم این سه تا. گفتم: در مورد آشامیدن نبیذ(1)چه می گویید؟ گفت: حلال است اما ما خانواده نمی آشامیم. از جای حرکت کرده رفتم با خود می گفتم اینها به این خانواده دروغ می بندند. وارد مسجد شدم دیدم گروهی از قریش و دیگران اجتماع کرده اند سلام کرده گفتم دانا ترین شخص این خانواده کیست؟ گفتند: عبد اللَّه بن حسن. گفتم پیش او رفتم چیزی نزد او نیافتم. یکی از آن میان سر بلند نموده گفت برو نزد جعفر بن محمّد او دانشمند این خانواده است ولی بعضی از حاضرین او را سرزنش کردند. با خود گفتم اینها که بار اول مرا به عبد اللَّه بن حسن راهنمایی کردند بواسطه حسد بود گفتم من هم منظورم همان شخص بود. بدر منزل ایشان رفتم در زدم غلامی بیرون آمده گفت وارد شو برادر کلبی. از شنیدن این سخن که فهمیده بود من که هستم و مرا با نام و نشان اسم برد بوحشت افتادم با اضطراب وارد شدم دیدم پیر مردی روی جانماز نشسته است بدون بالش و تشک. پس از اینکه سلام کردم گفت که هستی؟ با خود گفتم سبحان اللَّه غلامش بر در خانه گفت داخل شو برادر کلبی حالا آقای خودش از من می پرسد که هستی گفتم: من کلبی هستم که در علم نسب شناسی شهرت دارم با دست بر پیشانی خود زده گفت منحرفین از خدا دروغ گفتند و در گمراهی و زیان بسیار هستند. فرمود: برادر کلبی «وَ عاداً وَ ثَمُودَ وَ أَصْحابَ الرَّسِّ وَ قُرُوناً بَیْنَ ذلِکَ کَثِیراً»(2) {و [نیز] عادیان و ثمودیان و اصحابِ رَسّ و نسلهایِ بسیاری میان این [جماعتها] را [هلاک کردیم]}

ص: 229


1- . شرابی که از انگور و خرما و گندم و جو میگیرند.
2- . فرقان / 38

الأول أن یقال إنهم لما سمعوا أن النصاب الأول مائتا درهم و فیه خمسة دراهم و رأوا فی زمانهم أن الفقهاء یحکمون بأن النصاب الأول مائتان و أربعون و فیها سبعة دراهم و لم یدروا ما السبب فی ذلک فأجابهم علیه السلام بأن علة ذلک نقص وزن الدراهم و إنما ذکر الأوقیة لأنهم کانوا یعلمون أن الأوقیة کان فی زمن الرسول صلی الله علیه وآله وزن أربعین درهما و کانت الأوقیة لم تتغیر عما کانت علیه فلما حسبوا ذلک علموا النسبة بین الدرهمین کذا أفاده الوالد العلامة قدس الله روحه الثانی أن یقال إنهم کانوا یعلمون تغیر الدراهم و نقصها و إنما اشتبه علیهم أنه لم لا یجزی فی مائتی درهم من دراهم زمن الرسول صلی الله علیه وآله خمسة من دراهم زمانهم فأجاب علیه السلام بأن النبی صلی الله علیه وآله قرر لذلک نصف العشر حیث جعل فی کل أربعین أوقیة أوقیة فلا یجزی فی تینک المائتین إلا سبعة من دراهم زمانهم حتی یکون ربع العشر فحسبوه فوجدوه کما قال علیه السلام قوله مثل هذا أی مثل هذا الرجل أو هذا الجواب.

«18»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ عَنْ یُونُسَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْأَحْوَلِ قَالَ: سَأَلَنِی رَجُلٌ مِنَ الزَّنَادِقَةِ فَقَالَ کَیْفَ صَارَتِ الزَّکَاةُ مِنْ کُلِّ أَلْفٍ خَمْسَةً وَ عِشْرِینَ دِرْهَماً فَقُلْتُ لَهُ إِنَّمَا ذَلِکَ مِثْلُ الصَّلَاةِ ثَلَاثٌ وَ ثِنْتَانِ وَ أَرْبَعٌ قَالَ فَقَبِلَ مِنِّی ثُمَّ لَقِیتُ بَعْدَ ذَلِکَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَسَأَلْتُهُ عَنْ ذَلِکَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ حَسَبَ الْأَمْوَالَ وَ الْمَسَاکِینَ فَوَجَدَ مَا یَکْفِیهِمْ مِنْ کُلِّ أَلْفٍ خَمْسَةً وَ عِشْرِینَ وَ لَوْ لَمْ یَکْفِهِمْ لَزَادَهُمْ قَالَ فَرَجَعْتُ إِلَیْهِ فَأَخْبَرْتُهُ فَقَالَ جَاءَتْ هَذِهِ الْمَسْأَلَةُ عَلَی الْإِبِلِ مِنَ الْحِجَازِ ثُمَّ قَالَ لَوْ أَنِّی أَعْطَیْتُ أَحَداً طَاعَةً لَأَعْطَیْتُ صَاحِبَ هَذَا الْکَلَامِ (1).

«19»

کا، [الکافی] الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمُعَلَّی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ سَمَاعَةَ عَنِ الْکَلْبِیِّ النَّسَّابَةِ قَالَ: دَخَلْتُ الْمَدِینَةَ وَ لَسْتُ أَعْرِفُ شَیْئاً مِنْ هَذَا الْأَمْرِ فَأَتَیْتُ الْمَسْجِدَ فَإِذَا جَمَاعَةٌ مِنْ قُرَیْشٍ فَقُلْتُ أَخْبِرُونِی عَنْ عَالِمِ أَهْلِ هَذَا الْبَیْتِ فَقَالُوا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْحَسَنِ

ص: 228


1- 1. الکافی ج 3 ص 305.

میتوانی نسبت و نژاد آنها را بیان کنی؟ گفتم نه آقا فرمود نسب و نژاد خود را می توانی بگویی؟ گفتم آری من فلانی پسر فلان و او پسر فلان کس است تا چند پشت را نام بردم فرمود بس است این طور که گفتی درست نیست. یکی از اجداد مرا نام برده گفت میدانی او پسر کیست؟ گفتم پسر فلان کس است. فرمود پسر فلان چوپان کرد است که آن چوپان در کوههایی که مربوط بفلان قبیله بود گوسفند میچرانید رفت پیش زن فلان کس که در آن کوه گوسفند میچرانید مقداری خوراکی باو داد و با او همبستر شد از آن زن فلان کس متولد شد که او پسر فلان کس از همان زن و فلانی و فلانی است. فرمود این نامها را در میان اجداد خود می شناختی؟ گفتم نه فدایت شوم اگر صلاح میدانی از این مبحث چشم بپوشیم. فرمود چون تو گفتی من نسب شناسم من چنین گفتم. عرض کردم من دیگر نخواهم گفت فرمود من نیز تکرار نخواهم کرد اکنون سؤالی را که به خاطر آن آمدی بپرس. عرض کردم مردی بزنش گفت تو را بعدد ستاره های آسمان طلاق دادم.

فرمود: مگر سوره طلاق را نخوانده ای؟ گفتم: چرا فرمود بخوان خواندم: «فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ»(1) {در [زمان بندی] عدّه آنان طلاقشان گویید و حساب آن عدّه را نگه دارید} فرمود در این آیه ستاره های آسمان هست؟ گفتم نه. عرض کردم آقا مردی که بزنش بگوید تو را سه بار طلاق دادم چگونه است؟ فرمود بکتاب خدا و سنت پیامبر برگشت داده می شود ، سپس فرمود طلاق صحیح نیست مگر در ایام پاکی زن در صورتی که با او همبستر نشده باشد با دو شاهد عادل. با خود گفتم این یکی. باز فرمود بپرس. عرض کردم در مورد مسح روی کفش چه میفرمایید؟ لبخندی زده گفت روز قیامت که خداوند هر چیزی را باصل خود برمی گرداند و پوست کفش را بگوسفند بر می گرداند آن وقت کسانی که مسح روی کفش کرده اند معلوم است وضوی آنها کجا میرود. گفتم این دو تا. باز بمن توجه نموده فرمود بپرس گفتم خوردن مار آبی چگونه است؟ فرمود: خداوند گروهی از بنی اسرائیل را مسخ نمود هر کدام در دریا فرو رفتند تبدیل به مار آبی و ماهی تیغ دار و مارماهی و شکل های دیگر شدند، آنها که آواره بیابان شدند بصورت میمون و خوک و موش صحرایی و سوسمار و صورتهای دیگر درآمدند. گفتم این سه مسأله. بعد بمن توجه نموده فرمود سؤال دیگرت را بپرس و برو عرض کردم درباره نبیذ چه میگویید: فرمود حلال است. گفتم آقا ما شراب میگیریم و در آن مقداری ته مانده روغن زیتون یا چیزهای دیگر میریزیم و آن را می نوشیم. فرمود: بد است بد آن شراب است که بوی گند میدهد. عرض کردم آقا پس شما چه نوع نبیذی را میفرمودید؟ فرمود

ص: 230


1- . طلاق / 1

فَأَتَیْتُ مَنْزِلَهُ فَاسْتَأْذَنْتُ فَخَرَجَ إِلَیَّ رَجُلٌ ظَنَنْتُ أَنَّهُ غُلَامٌ لَهُ فَقُلْتُ لَهُ اسْتَأْذِنْ لِی عَلَی مَوْلَاکَ فَدَخَلَ ثُمَّ خَرَجَ فَقَالَ لِی ادْخُلْ فَدَخَلْتُ فَإِذَا أَنَا بِشَیْخٍ مُعْتَکِفٍ شَدِیدِ الِاجْتِهَادِ فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَقَالَ لِی مَنْ أَنْتَ فَقُلْتُ أَنَا الْکَلْبِیُّ النَّسَّابَةُ فَقَالَ مَا حَاجَتُکَ فَقُلْتُ جِئْتُ أَسْأَلُکَ فَقَالَ أَ مَرَرْتَ بِابْنِی مُحَمَّدٍ قُلْتُ بَدَأْتُ بِکَ فَقَالَ سَلْ قُلْتُ أَخْبِرْنِی عَنْ رَجُلٍ قَالَ لِامْرَأَتِهِ أَنْتِ طَالِقٌ عَدَدَ نُجُومِ السَّمَاءِ فَقَالَ تَبِینُ بِرَأْسِ الْجَوْزَاءِ وَ الْبَاقِی وِزْرٌ عَلَیْهِ وَ عُقُوبَةٌ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی وَاحِدَةٌ فَقُلْتُ مَا یَقُولُ الشَّیْخُ فِی الْمَسْحِ عَلَی الْخُفَّیْنِ فَقَالَ قَدْ مَسَحَ قَوْمٌ صَالِحُونَ وَ نَحْنُ أَهْلُ بَیْتٍ لَا نَمْسَحُ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی ثِنْتَانِ فَقُلْتُ مَا تَقُولُ فِی أَکْلِ الْجِرِّیِّ أَ حَلَالٌ هُوَ أَمْ حَرَامٌ فَقَالَ حَلَالٌ إِلَّا أَنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ نَعَافُهُ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی ثَلَاثٌ فَقُلْتُ وَ مَا تَقُولُ فِی شُرْبِ النَّبِیذِ فَقَالَ حَلَالٌ إِلَّا أَنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ لَا نَشْرَبُهُ فَقُمْتُ فَخَرَجْتُ مِنْ عِنْدِهِ وَ أَنَا أَقُولُ هَذِهِ الْعِصَابَةُ تَکْذِبُ عَلَی أَهْلِ هَذَا الْبَیْتِ فَدَخَلْتُ الْمَسْجِدَ فَنَظَرْتُ إِلَی جَمَاعَةٍ مِنْ قُرَیْشٍ وَ غَیْرِهِمْ مِنَ النَّاسِ فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِمْ ثُمَّ قُلْتُ لَهُمْ مَنْ أَعْلَمُ أَهْلِ هَذَا الْبَیْتِ فَقَالُوا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْحَسَنِ فَقُلْتُ قَدْ أَتَیْتُهُ فَلَمْ أَجِدْ عِنْدَهُ شَیْئاً فَرَفَعَ رَجُلٌ مِنَ الْقَوْمِ رَأْسَهُ فَقَالَ ائْتِ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَهُوَ عَالِمُ أَهْلِ هَذَا الْبَیْتِ فَلَامَهُ بَعْضُ مَنْ کَانَ بِالْحَضْرَةِ.

فَقُلْتُ إِنَّ الْقَوْمَ إِنَّمَا مَنَعَهُمْ مِنْ إِرْشَادِی إِلَیْهِ أَوَّلَ مَرَّةٍ الْحَسَدُ فَقُلْتُ لَهُ وَیْحَکَ إِیَّاهُ أَرَدْتُ فَمَضَیْتُ حَتَّی صِرْتُ إِلَی مَنْزِلِهِ فَقَرَعْتُ الْبَابَ فَخَرَجَ غُلَامٌ لَهُ فَقَالَ ادْخُلْ یَا أَخَا کَلْبٍ فَوَ اللَّهِ لَقَدْ أَدْهَشَنِی فَدَخَلْتُ وَ أَنَا مُضْطَرِبٌ وَ نَظَرْتُ فَإِذَا بِشَیْخٍ عَلَی مُصَلًّی بِلَا مِرْفَقَةٍ وَ لَا بَرْدَعَةٍ فَابْتَدَأَنِی بَعْدَ أَنْ سَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَقَالَ لِی مَنْ أَنْتَ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی یَا سُبْحَانَ اللَّهِ غُلَامُهُ یَقُولُ لِی بِالْبَابِ ادْخُلْ یَا أَخَا کَلْبٍ وَ یَسْأَلُنِی الْمَوْلَی مَنْ أَنْتَ فَقُلْتُ لَهُ أَنَا الْکَلْبِیُّ النَّسَّابَةُ فَضَرَبَ بِیَدِهِ عَلَی جَبْهَتِهِ وَ قَالَ کَذَبَ الْعَادِلُونَ بِاللَّهِ وَ ضَلُّوا ضَلالًا بَعِیداً قَدْ خَسِرُوا خُسْراناً مُبِیناً یَا أَخَا کَلْبٍ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ- وَ عاداً وَ ثَمُودَ وَ أَصْحابَ الرَّسِّ وَ قُرُوناً بَیْنَ ذلِکَ کَثِیراً(1)

ص: 229


1- 1. سورة الفرقان الآیة: 38.

اهل مدینه خدمت پیامبر از تغییر طعم آب شکایت کردند که باعث ناراحتی مزاج ما شده دستور داد که چند دانه خرما در آن بیاندازند شخصی بخدمتکارش میگفت یک مشت خرما بریز در مشک آب از همان می آشامید و وضو میگرفت. عرض کردم چند عدد خرما می انداخت؟ فرمود آنقدر که در مشت او جا بگیرد گفتم یکی یا دو تا. فرمود همین طور گاهی یکی و گاهی دو تا عرض کردم آقا مشک چقدر آب میگرفت؟ فرمود بین چهل تا هشتاد رطل عراقی(1) سماعه راوی حدیث گفت کلبی گفت امام از جای حرکت کرد من نیز حرکت کرده خارج شدم با یک دست بروی دست دیگر میزدم و میگفتم اگر دانایی باشد این شخص است. کلبی شیعه بود تا از دنیا رفت(2).

توضیح

«المرفقة» با کسره یعنی بالش و «البرذعة» پوششی که بر زیر خورجین می اندازند و «الوبر» با سکون باء حشره کوچکی است به اندازه گربه، خاکستری یا سفید رنگ و «الورل» با حروف متحرک جنبنده ای است مثل مارمولک و «العکر» باقی مانده روغن و غیره و « شاه وجهه شوها » یعنی: زشت شد و « شاهه یشیهه » یعنی بر او عیب گرفت.

روایت20.

تهذیب: قرة غلام خالد گفت اهل مدینه بناله در آمده پیش محمّد بن خالد (فرماندار مدینه) رفتند و تقاضای طلب باران کردند. قرة گفت خالد بمن دستور داد نزد حضرت صادق برو و بگو نظر شما چیست اینها با ناله و فغان پیش من آمده اند. مأموریت را انجام دادم فرمود بگو برای طلب باران خارج شود. عرض کردم چه وقت؟ فرمود: روز دوشنبه. گفتم چکار بکند؟ فرمود منبر را بیرون ببرند بعد پیاده خارج می شود همان طوری که روز عید قربان و عید فطر میرود، جلوی او اذان گویان در حالی که نیزه کوتاهی شبیه عصا در دست دارند حرکت می کنند تا بجایگاه نماز برسند در آنجا دو رکعت نماز بدون اذان و اقامه می خواند

ص: 231


1- . هر رطل عراقی 91 مثقال است در حدود 450 گرم 2 کافی 1 : 348
2- 3. تهذیب 3 : 148

أَ فَتَنْسُبُهَا أَنْتَ فَقُلْتُ لَا جُعِلْتُ فِدَاکَ فَقَالَ لِی أَ فَتَنْسُبُ نَفْسَکَ قُلْتُ نَعَمْ أَنَا فُلَانُ بْنُ فُلَانِ بْنِ فُلَانٍ حَتَّی ارْتَفَعْتُ فَقَالَ لِی قِفْ لَیْسَ حَیْثُ تَذْهَبُ وَیْحَکَ أَ تَدْرِی مَنْ فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ قُلْتُ نَعَمْ فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ قَالَ إِنَّ فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ [ابْنُ فُلَانٍ] الرَّاعِی الْکُرْدِیِّ إِنَّمَا کَانَ فُلَانٌ الْکُرْدِیُّ الرَّاعِی عَلَی جَبَلِ آلِ فُلَانٍ فَنَزَلَ إِلَی فُلَانَةَ امْرَأَةِ فُلَانٍ مِنْ جَبَلِهِ الَّذِی کَانَ یَرْعَی غَنَمَهُ عَلَیْهِ فَأَطْعَمَهَا شَیْئاً وَ غَشِیَهَا فَوَلَدَتْ فُلَاناً [وَ] فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ مِنْ فُلَانَةَ وَ فُلَانِ بْنِ فُلَانٍ ثُمَّ قَالَ أَ تَعْرِفُ هَذِهِ الْأَسَامِیَ قُلْتُ لَا وَ اللَّهِ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَإِنْ رَأَیْتَ أَنْ تَکُفَّ عَنْ هَذَا فَعَلْتَ فَقَالَ إِنَّمَا قُلْتَ فَقُلْتُ فَقُلْتُ إِنِّی لَا أَعُودُ قَالَ لَا نَعُودُ إِذاً وَ اسْأَلْ عَمَّا جِئْتَ لَهُ فَقُلْتُ لَهُ أَخْبِرْنِی عَنْ رَجُلٍ قَالَ لِامْرَأَتِهِ أَنْتِ طَالِقٌ عَدَدَ النُّجُومِ فَقَالَ وَیْحَکَ أَ مَا تَقْرَأُ سُورَةَ الطَّلَاقِ قُلْتُ بَلَی قَالَ فَاقْرَأْ فَقَرَأْتُ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ(1)

قَالَ أَ تَرَی هَاهُنَا نُجُومَ السَّمَاءِ قُلْتُ لَا قُلْتُ فَرَجُلٌ قَالَ لِامْرَأَتِهِ أَنْتِ طَالِقٌ ثَلَاثاً قَالَ تُرَدُّ إِلَی کِتَابِ اللَّهِ وَ سُنَّةِ نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ قَالَ لَا طَلَاقَ إِلَّا عَلَی طُهْرٍ مِنْ غَیْرِ جِمَاعٍ بِشَاهِدَیْنِ مَقْبُولَیْنِ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی وَاحِدَةٌ ثُمَّ قَالَ سَلْ فَقُلْتُ مَا تَقُولُ فِی الْمَسْحِ عَلَی الْخُفَّیْنِ فَتَبَسَّمَ ثُمَّ قَالَ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ وَ رَدَّ اللَّهُ کُلَّ شَیْ ءٍ إِلَی شَیْئِهِ وَ رَدَّ الْجِلْدَ إِلَی الْغَنَمِ فَتَرَی أَصْحَابَ الْمَسْحِ أَیْنَ یَذْهَبُ وُضُوؤُهُمْ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی ثِنْتَانِ.

ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَیَّ فَقَالَ سَلْ فَقُلْتُ أَخْبِرْنِی عَنْ أَکْلِ الْجِرِّیِّ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ مَسَخَ طَائِفَةً مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ فَمَا أَخَذَ مِنْهُمْ بَحْراً فَهُوَ الْجِرِّیُّ وَ الزِّمَّارُ وَ الْمَارْمَاهِی وَ مَا سِوَی ذَلِکَ وَ مَا أَخَذَ مِنْهُمْ بَرّاً فَالْقِرَدَةُ وَ الْخَنَازِیرُ وَ الْوَبَرُ وَ الْوَرَلُ وَ مَا سِوَی ذَلِکَ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی ثَلَاثٌ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَیَّ وَ قَالَ سَلْ وَ قُمْ فَقُلْتُ مَا تَقُولُ فِی النَّبِیذِ فَقَالَ علیه السلام حَلَالٌ فَقُلْتُ إِنَّا نَنْبِذُ فَنَطْرَحُ فِیهِ الْعَکَرَ وَ مَا سِوَی ذَلِکَ وَ نَشْرَبُهُ فَقَالَ شَهْ شَهْ تِلْکَ الْخَمْرَةُ الْمُنْتِنَةُ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَأَیُّ نَبِیذٍ تَعْنِی فَقَالَ

ص: 230


1- 1. سورة الطلاق الآیة: 1.

بعد بالای منبر میرود ردای خود را چپه می پوشد طرف راست را بطرف چپ و طرف چپ را بطرف راست میپوشد رو بقبله می ایستد با صدای بلند صد تکبیر میگوید بعد متوجه جمعیت طرف راست خود شده با صدای بلند صد مرتبه سبحان اللَّه می گوید بعد متوجه جمعیت طرف چپ شده صد مرتبه لا اله الا اللَّه میگوید با صدای بلند سپس رو بمردم نموده صد مرتبه الحمد للَّه میگوید بعد از آن دست بلند نموده دعا می کند مردم نیز دعا میکنند امیدوارم که نا امید نشوند. گفت همین کار را کرد وقتی برگشتیم مردم میگفتند این روش درخواست باران را حضرت صادق تعلیم داده است. در روایت یونس میگویند هنوز باز نگشته بودیم که به خاطر شدت باران از جان خود ترسیدیم(1).

روایت21.

کافی: حماد بن عثمان گفت: مردی بنام ابن ابی عوانة از غلامان بنی امیه در مکه بود، عبایی بدوش می افکند هر وقت حضرت صادق علیه السّلام یا یکی از بزرگان آل محمّد بمکه وارد می شد با آنها شوخی میکرد. یک روز که حضرت صادق مشغول طواف بود عرض کرد آقا در مورد بوسیدن حجر الاسود چه میفرمایید؟ فرمود پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله بوسیده است. گفت: من ندیدم شما ببوسید. فرمود خوشم نمی آید ناتوانی را اذیت کنم یا خودم بواسطه ازدحام جمعیت اذیت شوم. عرض کرد شما که میفرمایید پیامبر اکرم میبوسید؟ فرمود بله اما مردم وقتی چشمشان به پیامبر می افتاد باو احترام میگذاشتند و مراعات حق ایشان را میکردند ولی مردم برای من حقی قائل نیستند(2).

روایت22.

کافی: سفیان ثوری خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسید دید لباسی سفید مثل پوست تخم مرغ پوشیده است. عرض کرد آقا شما نباید این لباس را بپوشید. فرمود آنچه میگویم گوش کن و سخنانم را حفظ نما که اگر بدین اسلام و سنت پیامبر بمیری و بی دین از دنیا نروی در دنیا و آخرت برای تو بهتر است. پیامبر اکرم در زمان فقر و تنگدستی زندگی میکرد اما وقتی دنیا روی آورد و نعمت فراوان شد شایسته ترین مردم به استفاده از این نعمتها پاکان مردم و نیکوکاران و مؤمنین هستند نه کافران و منافقان و تبهکاران. ثوری از وقتی بیاد دارم با همین لباسی که بنظر تو بد آمد

ص: 232


1-
2- . کافی 4 : 409

إِنَّ أَهْلَ الْمَدِینَةِ شَکَوْا إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله تَغَیُّرَ الْمَاءِ وَ فَسَادَ طَبَائِعِهِمْ فَأَمَرَهُمْ أَنْ یَنْبِذُوا فَکَانَ الرَّجُلُ یَأْمُرُ خَادِمَهُ أَنْ یَنْبِذَ لَهُ فَیَعْمِدُ إِلَی کَفٍّ مِنَ التَّمْرِ فَیَقْذِفُ بِهِ فِی الشَّنِّ فَمِنْهُ شُرْبُهُ وَ مِنْهُ طَهُورُهُ.

فَقُلْتُ وَ کَمْ کَانَ عَدَدُ التَّمْرِ الَّذِی فِی الْکَفِّ فَقَالَ مَا حَمَلَ الْکَفُّ فَقُلْتُ وَاحِدَةٌ و [أَوْ] ثِنْتَانِ فَقَالَ رُبَّمَا کَانَتْ وَاحِدَةً وَ رُبَّمَا کَانَتْ ثِنْتَیْنِ فَقُلْتُ وَ کَمْ کَانَ یَسَعُ الشَّنُّ فَقَالَ مَا بَیْنَ الْأَرْبَعِینَ إِلَی الثَّمَانِینَ إِلَی مَا فَوْقَ ذَلِکَ فَقُلْتُ بِالْأَرْطَالِ فَقَالَ نَعَمْ أَرْطَالٌ بِمِکْیَالِ الْعِرَاقِ قَالَ سَمَاعَةُ قَالَ الْکَلْبِیُّ ثُمَّ نَهَضَ علیه السلام فَقُمْتُ فَخَرَجْتُ وَ أَنَا أَضْرِبُ بِیَدِی عَلَی الْأُخْرَی وَ أَنَا أَقُولُ إِنْ کَانَ شَیْ ءٌ فَهَذَا فَلَمْ یَزَلِ الْکَلْبِیُّ یَدِینُ اللَّهَ بِحُبِّ أَهْلِ هَذَا الْبَیْتِ حَتَّی مَاتَ (1).

توضیح

المرفقة بالکسر المخدة و البرذعة الحلس الذی یلقی تحت الرحل و الوبر بسکون الباء دویبة علی قدر السنور غبراء أو بیضاء و الورل محرکة دابة کالضب و العکر دردی الزیت و غیره و شاه وجهه شوها قبح و شاهه یشیهه عابه.

«20»

یب، [تهذیب الأحکام] مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ سُلَیْمَانَ جَمِیعاً عَنْ قُرَّةَ مَوْلَی خَالِدٍ قَالَ: صَاحَ أَهْلُ الْمَدِینَةِ إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ فِی الِاسْتِسْقَاءِ فَقَالَ لِی انْطَلِقْ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَسَلْهُ مَا رَأْیُکَ فَإِنَّ هَؤُلَاءِ قَدْ صَاحُوا إِلَیَّ فَأَتَیْتُهُ فَقُلْتُ لَهُ مَا قَالَ لِی فَقَالَ لِی قُلْ لَهُ فَلْیَخْرُجْ قُلْتُ لَهُ مَتَی یَخْرُجُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ قُلْتُ لَهُ کَیْفَ یَصْنَعُ قَالَ یُخْرِجُ الْمِنْبَرَ ثُمَّ یَخْرُجُ یَمْشِی کَمَا یَخْرُجُ یَوْمَ الْعِیدَیْنِ وَ بَیْنَ یَدَیْهِ الْمُؤَذِّنُونَ فِی أَیْدِیهِمْ عَنَزُهُمْ (2) حَتَّی إِذَا انْتَهَی إِلَی الْمُصَلَّی صَلَّی بِالنَّاسِ رَکْعَتَیْنِ

ص: 231


1- 1. الکافی ج 1 ص 348.
2- 2. العنزة: بالتحریک جمع عنز و عنزات کقصبة و قصبات و قصب، و هی أطول من العصا و أقصر من الرمح، فیها زج کزج الرمح.

هیچ گاه صبح را بشام نرسانده ام که در مالم حقی باشد و خداوند به من دستور داده باشد مالم را در محل معینی صرف کنم مگر اینکه خرج کرده ام .

بعد گروهی از همفکران سفیان ثوری که بظاهر خود را زاهد نشان میدادند و مردم را دعوت میکردند که در پشمینه پوشی با آنها هم آهنگ شوند آمدند و گفتند دوست ما نتوانست جواب شما را بدهد و از آوردن دلیل عاجز شد. فرمود شما دلیل های خود را بیاورید گفتند دلیل ما از قرآن است فرمود پس به آن استدلال کنید قرآن شایسته ترین برنامه ایست که باید عمل شود. گفتند خداوند از حال گروهی از اصحاب پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله حکایت میکند «وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»(1) {آنها را بر خودشان مقدّم می دارند. و هر کس از خسّت نفس خود مصون ماند، ایشانند که رستگارانند} خداوند این دسته را ستایش میکند بواسطه اینکه دیگران را بر خود مقدم میدارند. در آیه دیگر میفرماید: «وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ مِسْکِیناً وَ یَتِیماً وَ أَسِیراً»(2) {و به [پاس] دوستیِ [خدا]، بینوا و یتیم و اسیر را خوراک می دادند} گفتند: ما بهمین دو آیه اکتفا می کنیم. یکی از حاضرین گفت ما شما را دیدیم که از غذاهای لذیذ پرهیز می کنید با این حال بمردم دستور میدهید دست از اموال خود بردارند تا شما از ثروت آنها بهره مند شوید. امام علیه السّلام فرمود: سخنان بی فایده را رها کنید اکنون بگویید آیا شما از ناسخ و منسوخ قرآن اطلاع دارید و محکم و متشابه را می شناسید زیرا هر کس گمراه شد بواسطه اطلاع نداشتن از ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه بود. گفتند از تمام آنها را اطلاع نداریم ولی بعضی از موارد ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه را می شناسیم. فرمود به همین جهت گرفتار شده اید احادیث پیامبر نیز همین طور است. اما آیه ای که گفتید خداوند گروهی را بواسطه کردار نیک آنها می ستاید این عمل جایز و مباح بود و از این کار نهی نشده بودند خدا پاداش آنها را خواهد داد ولی بعد دستوری داد بر خلاف عمل آنها. دستور خداوند ناسخ عمل آنها می شود و این نهی خدا بواسطه ترحم بر مؤمنین و توجه به آنها بود که خود و خانواده شان را بواسطه کمک کردن بدیگران به مشقت نیندازند در میان این خانواده ها اطفال ناتوان و بچه های کوچک و پیرمردان فرتوت و زنان کهنسالی هستند که طاقت گرسنگی ندارند اگر همان گرده نانی که دارم بدیگران بدهم با اینکه نان دیگری ندارم از گرسنگی از دست میروند. بهمین جهت پیامبر اکرم فرموده وقتی انسان پنج دانه خرما یا پنج گرده نان یا پنج درهم دارد

ص: 233


1- . حشر / 9
2- . دهر / 8

بِغَیْرِ أَذَانٍ وَ لَا إِقَامَةٍ ثُمَّ یَصْعَدُ الْمِنْبَرَ فَیَقْلِبُ رِدَاءَهُ فَیَجْعَلُ الَّذِی عَلَی یَمِینِهِ عَلَی یَسَارِهِ وَ الَّذِی عَلَی یَسَارِهِ عَلَی یَمِینِهِ ثُمَّ یَسْتَقْبِلُ الْقِبْلَةَ فَیُکَبِّرُ اللَّهَ مِائَةَ تَکْبِیرَةٍ رَافِعاً بِهَا صَوْتَهُ ثُمَّ یَلْتَفِتُ إِلَی النَّاسِ عَنْ یَمِینِهِ فَیُسَبِّحُ اللَّهَ مِائَةَ تَسْبِیحَةٍ رَافِعاً بِهَا صَوْتَهُ ثُمَّ یَلْتَفِتُ إِلَی النَّاسِ عَنْ یَسَارِهِ فَیُهَلِّلُ اللَّهَ مِائَةَ تَهْلِیلَةٍ رَافِعاً بِهَا صَوْتَهُ ثُمَّ یَسْتَقْبِلُ النَّاسَ فَیَحْمَدُ اللَّهَ مِائَةَ تَحْمِیدَةٍ ثُمَّ یَرْفَعُ یَدَیْهِ فَیَدْعُو ثُمَّ یَدْعُونَ فَإِنِّی لَأَرْجُو أَنْ لَا یَخِیبُوا قَالَ فَفَعَلَ فَلَمَّا رَجَعْنَا قَالُوا هَذَا مِنْ تَعْلِیمِ جَعْفَرٍ وَ فِی رِوَایَةِ یُونُسَ فَمَا رَجَعْنَا حَتَّی أَهَمَّتْنَا أَنْفُسُنَا(1).

«21»

کا، [الکافی] الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ أَوْ غَیْرِهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: کَانَ بِمَکَّةَ رَجُلٌ مَوْلَی لِبَنِی أُمَیَّةَ یُقَالُ لَهُ- ابْنُ أَبِی عَوَانَةَ لَهُ عباءة- [عِنَادَةٌ] وَ کَانَ إِذَا دَخَلَ إِلَی مَکَّةَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَوْ أَحَدٌ مِنْ أَشْیَاخِ آلِ مُحَمَّدٍ یَعْبَثُ بِهِ وَ إِنَّهُ أَتَی أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ هُوَ فِی الطَّوَافِ فَقَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ مَا تَقُولُ فِی اسْتِلَامِ الْحَجَرِ فَقَالَ اسْتَلَمَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ مَا أَرَاکَ اسْتَلَمْتَهُ قَالَ أَکْرَهُ أَنْ أُوذِیَ ضَعِیفاً أَوْ أَتَأَذَّی قَالَ فَقَالَ فَقَدْ زَعَمْتَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله اسْتَلَمَهُ قَالَ نَعَمْ وَ لَکِنْ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذَا رَأَوْهُ عَرَفُوا لَهُ حَقَّهُ وَ أَنَا فَلَا یَعْرِفُونَ لِی حَقِّی (2).

«22»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ قَالَ: دَخَلَ سُفْیَانُ الثَّوْرِیُّ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَرَأَی عَلَیْهِ ثِیَابَ بَیَاضٍ کَأَنَّهَا غِرْقِئُ الْبَیْضِ فَقَالَ لَهُ إِنَّ هَذَا اللِّبَاسَ لَیْسَ مِنْ لِبَاسِکَ فَقَالَ لَهُ اسْمَعْ مِنِّی وَ عِ مَا أَقُولُ لَکَ فَإِنَّهُ خَیْرٌ لَکَ عَاجِلًا وَ آجِلًا إِنْ أَنْتَ مِتَّ عَلَی السُّنَّةِ وَ الْحَقِّ وَ لَمْ تَمُتْ عَلَی بِدْعَةٍ أُخْبِرُکَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ فِی زَمَانٍ مُقْفِرٍ جَدْبٍ فَأَمَّا إِذَا أَقْبَلَتِ الدُّنْیَا فَأَحَقُّ أَهْلِهَا بِهَا أَبْرَارُهَا- لَا فُجَّارُهَا وَ مُؤْمِنُوهَا لَا مُنَافِقُوهَا وَ مُسْلِمُوهَا لَا کُفَّارُهَا فَمَا أَنْکَرْتَ یَا ثَوْرِیُّ فَوَ اللَّهِ إِنَّنِی لَمَعَ مَا تَرَی مَا أَتَی عَلَیَّ مُذْ عَقَلْتُ

ص: 232


1- 1. التهذیب ج 3 ص 148.
2- 2. الکافی ج 4 ص 409.

و می خواهد آن را خرج کند بهتر از همه آن است که صرف مخارج پدر و مادر خود کند بعدا در راه خود و خانواده در مرتبه سوم آن را بخویشاوندان فقیر خود بدهد در مرتبه چهارم به همسایگان تنگدست و در مرتبه پنجم آن را در راه خدا مصرف کند که این ثوابش از همه کمتر است. پیامبر اکرم بآن مرد انصاری که در هنگام مرگ پنج یا شش برده خود را آزاد نمود در حالی که چیز دیگری نداشت و چند بچه صغیر داشت. فرمود اگر بمن اطلاع میدادید نمیگذاشتم او را در قبرستان مسلمانان دفن کنید چند دختر بچه کوچک را میگذارد که از مردم گدایی کنند!! آنگاه فرمود پدرم از پیامبر اکرم نقل کرد که فرمود شروع بکمک کردن کسانی کن که با تو خویشاوند هستند و از نزدیکترین آنها شروع کن سپس خویشاوندی که بعد از او قرار دارد. در ضمن قرآن مجید شاهد است بر رد گفتار شما و از این کار بشدت باز میدارد «وَ الَّذِینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً»(1) {و کسانی اند که چون انفاق کنند، نه ولخرجی می کنند و نه تنگ می گیرند، و میان این دو [روش] حد وسط را برمی گزینند}. آیا نمی بینید خداوند در این آیه بر خلاف نظر شما که میگویید مردم را بر خود مقدم بدارید دستور میدهد و کسی که بگفته شما عمل نماید خداوند او را اسراف کار مینامد در چند آیه از قرآن میفرماید: « إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ»(2) {خداوند اسرافکاران را دوست ندارد} هم از زیاده روی در انفاق باز داشته و هم از سخت گیری، و دستور داده حد وسط را رعایت کنند نه اینکه آنچه دارد انفاق کند بعد دست بدعا بردارد که خدایا بمن روزی عنایت کن خداوند هم دعایش را مستجاب نمی کند چنانچه از پیامبر اکرم نقل شده که فرمود خداوند دعای چند دسته از امت مرا مستجاب نخواهد کرد. 1- کسی که پدر و مادر خود را نفرین کند. 2- کسی که بدیگری قرض داده نه شاهدی گرفته و نه نوشته ای از او دارد، بدهکار پولش را نمیدهد و او نفرین می کند .

3- مردی که همسر خود را نفرین میکند با اینکه خداوند حق طلاق را به او داده و میتواند رهایش کند. 4- مردی که در خانه بنشیند و دعا کند خدایا بمن روزی بده و بدنبال کاری نرود و در جستجوی روزی نباشد. خداوند میفرماید بنده من مگر بتو اعضا و جوارح سالم نداده ام که در پی روزی بروی و در جستجوی نان خارج شوی و خود را بر بستگان و خویشاوندانت تحمیل نکنی اگر چنین میکردی بهانه ای داشتی، اکنون اگر بخواهم بتو روزی میدهم و اگر بخواهم بر تو سخت میگیرم دیگر بهانه ای نداری. 5- کسی که خداوند باو ثروت زیاد داده است همه را انفاق کند بعد دست بدعا بردارد که خدایا بمن روزی عنایت کن خداوند میفرماید مگر بتو روزی فراوان ندادم آیا اقتصاد و میانه روی را که من دستور داده بودم رعایت کردی و

ص: 234


1- . فرقان / 67
2- . انعام / 141

صَبَاحٌ وَ لَا مَسَاءٌ وَ لِلَّهِ فِی مَالِی حَقٌّ أَمَرَنِی أَضَعُهُ مَوْضِعاً إِلَّا وَضَعْتُهُ قَالَ وَ أَتَاهُ قَوْمٌ مِمَّنْ یُظْهِرُونَ التَّزَهُّدَ وَ یَدْعُونَ النَّاسَ أَنْ یَکُونُوا مَعَهُمْ عَلَی مِثْلِ الَّذِی هُمْ عَلَیْهِ مِنَ التَّقَشُّفِ فَقَالُوا لَهُ إِنَّ صَاحِبَنَا حَصِرَ عَنْ کَلَامِکَ وَ لَمْ یَحْضُرْهُ حُجَجُهُ فَقَالَ لَهُمْ فَهَاتُوا حُجَجَکُمْ فَقَالُوا لَهُ إِنَّ حُجَجَنَا مِنْ کِتَابِ اللَّهِ فَقَالَ لَهُمْ فَأَدْلُوا بِهَا فَإِنَّهَا أَحَقُّ مَا اتُّبِعَ وَ عُمِلَ بِهِ.

فَقَالُوا یَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مُخْبِراً عَنْ قَوْمٍ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (1) فَمَدَحَ فِعْلَهُمْ.

وَ قَالَ فِی مَوْضِعٍ آخَرَ- وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ مِسْکِیناً وَ یَتِیماً وَ أَسِیراً(2) فَنَحْنُ نَکْتَفِی بِهَذَا فَقَالَ رَجُلٌ مِنَ الْجُلَسَاءِ إِنَّا رَأَیْنَاکُمْ تَزْهَدُونَ فِی الْأَطْعِمَةِ الطَّیِّبَةِ وَ مَعَ ذَلِکَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْخُرُوجِ مِنْ أَمْوَالِهِمْ حَتَّی تَمَتَّعُوا أَنْتُمْ مِنْهَا فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام دَعُوا عَنْکُمْ مَا لَا یُنْتَفَعُ بِهِ أَخْبِرُونِی أَیُّهَا النَّفَرُ أَ لَکُمْ عِلْمٌ بِنَاسِخِ الْقُرْآنِ مِنْ مَنْسُوخِهِ وَ مُحْکَمِهِ مِنْ مُتَشَابِهِهِ الَّذِی فِی مِثْلِهِ ضَلَّ مَنْ ضَلَّ وَ هَلَکَ مَنْ هَلَکَ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ فَقَالُوا لَهُ أَوْ بَعْضِهِ فَأَمَّا کُلُّهُ فَلَا فَقَالَ لَهُمْ فَمِنْ هَاهُنَا أُتِیتُمْ وَ کَذَلِکَ أَحَادِیثُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَمَّا مَا ذَکَرْتُمْ مِنْ إِخْبَارِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِیَّانَا فِی کِتَابِهِ عَنِ الْقَوْمِ الَّذِینَ أَخْبَرَ عَنْهُمْ بِحُسْنِ فِعَالِهِمْ فَقَدْ کَانَ مُبَاحاً جَائِزاً وَ لَمْ یَکُونُوا نُهُوا عَنْهُ وَ ثَوَابُهُمْ مِنْهُ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ تَقَدَّسَ أَمَرَ بِخِلَافِ مَا عَمِلُوا بِهِ فَصَارَ أَمْرُهُ نَاسِخاً لِفِعْلِهِمْ وَ کَانَ نَهْیُ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی رَحْمَةً مِنْهُ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ نَظَراً لِکَیْ لَا یُضِرُّوا بِأَنْفُسِهِمْ وَ عِیَالاتِهِمْ مِنْهُمُ الضَّعَفَةُ الصِّغَارُ وَ الْوِلْدَانُ وَ الشَّیْخُ الْفَانِی وَ الْعَجَوُزةُ الْکَبِیرَةُ الَّذِینَ لَا یَصْبِرُونَ عَلَی الْجُوعِ فَإِنْ تَصَدَّقْتُ بِرَغِیفِی وَ لَا رَغِیفَ لِی غَیْرُهُ ضَاعُوا وَ هَلَکُوا جُوعاً فَمِنْ ثَمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَمْسُ تَمَرَاتٍ أَوْ خَمْسُ قُرَصٍ أَوْ دَنَانِیرُ أَوْ درهم [دَرَاهِمُ] یَمْلِکُهَا الْإِنْسَانُ

ص: 233


1- 1. سورة الحشر الآیة: 9.
2- 2. سورة الدهر الآیة: 8.

از اسرافی که نهی کرده بودم خودداری نمودی. 6- کسی که درباره قطع رحم نفرین نماید.

آنگاه خداوند پیغمبرش را تعلیم می دهد که چگونه انفاق کند زیرا مقداری طلا در نزد آن حضرت بود نخواست شب آنها را نگه دارد همه را صدقه داد صبح فقیری آمد و در خواستی کرد ولی چیزی نبود که باو بدهد سائل پیامبر را به خاطر نداشتن سرزنش کرد ایشان غمگین شد چون بسیار رقیق القلب و مهربان بود. خداوند پیامبرش را تأدیب نموده فرمود «لا تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَةً إِلی عُنُقِکَ وَ لا تَبْسُطْها کُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً»(1) {و دستت را به گردنت زنجیر مکن و بسیار [هم] گشاده دستی منما تا ملامت شده و حسرت زده بر جای مانی} میفرماید مردم از تو میخواهند و عذری نمی پذیرند وقتی همه را بخشیدی دستت خالی می شود اینها احادیث پیامبر است که قرآن آن را تصدیق میکند و قرآن را مؤمنینی که اهل آن هستند تصدیق مینمایند. هنگام مرگ ابو بکر گفتند وصیت کن گفت وصیت به یک پنجم مال خود می کنم خیلی زیاد است! خدا به یک پنجم هم راضی است بالاخره به یک پنجم وصیت کرد با اینکه تا ثلث مال خود را میتوانست وصیت نماید اگر میدانست ثلث برایش بهتر است وصیت میکرد. کسان دیگری که در فضل و پارسایی بعد از ابو بکر میشناسید سلمان و ابوذر رحمة اللَّه علیها هستند. اما سلمان وقتی حقوق خود را میگرفت مقدار خوراک سالیانه اش را کنار میگذاشت تا سال دیگر که حقوق بگیرد. گفتند سلمان تو با این پارسایی چنین میکنی مگر نمیدانی شاید امروز یا فردا مردی؟! میگفت شما این طور که انتظار مرگ مرا دارید چرا انتظار زنده ماندن مرا ندارید ای نادان ها نمیدانید نفس انسان وقتی از لحاظ زندگی آن قدر نداشته باشد که باعث اعتمادش شود سرکشی میکند اما وقتی اطمینان یافت که بقدر کفایت هست آسوده می شود. ابوذر تعدادی شتر و گوسفند داشت که از شیر آنها استفاده مینمود وقتی خانواده اش احتیاج بگوشت پیدا میکردند یکی را میکشت گاهی نیز وقتی میهمانی میرسید یا میدید آنها که در کنار این آبگیر با او زندگی میکنند در فشار هستند شتر یا گوسفندی باندازه ی رفع احتیاج میکشت و بین آنها مساوی تقسیم میکرد و خود نیز باندازه ی یکی از آنها بر میداشت چه کسی از اینها زاهدتر است با وجود سخنانی که پیامبر اکرم در مدح آنها فرموده است، زمانی نبود که هیچ نداشته باشند. چنانچه شما مردم را وادار به چنین کاری میکنید که دست از مال و زندگی خود بردارند و دیگران را بر خود و خانواده خویش مقدم دارند.

ص: 235


1- . اسراء / 29

وَ هُوَ یُرِیدُ أَنْ یُمْضِیَهَا فَأَفْضَلُهَا مَا أَنْفَقَهُ الْإِنْسَانُ عَلَی وَالِدَیْهِ ثُمَّ الثَّانِیَةُ عَلَی نَفْسِهِ وَ عِیَالِهِ ثُمَّ الثَّالِثَةُ عَلَی قَرَابَتِهِ الْفُقَرَاءِ ثُمَّ الرَّابِعَةُ عَلَی جِیرَانِهِ الْفُقَرَاءِ ثُمَّ الْخَامِسَةُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ هُوَ أحسنها [أَخَسُّهَا] أَجْراً وَ قَالَ صلی الله علیه و آله لِلْأَنْصَارِیِّ حِینَ أَعْتَقَ عِنْدَ مَوْتِهِ خَمْسَةً أَوْ سِتَّةً مِنَ الرَّقِیقِ وَ لَمْ یَکُنْ یَمْلِکُ غَیْرَهُمْ وَ لَهُ أَوْلَادٌ صِغَارٌ لَوْ أَعْلَمْتُمُونِی أَمْرَهُ مَا تَرَکْتُکُمْ تَدْفِنُوهُ مَعَ الْمُسْلِمِینَ یَتْرُکُ صِبْیَتَهُ صِغَاراً یَتَکَفَّفُونَ النَّاسَ ثُمَّ قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ ابْدَأْ بِمَنْ تَعُولُ الْأَدْنَی فَالْأَدْنَی ثُمَّ هَذَا مَا نَطَقَ بِهِ الْکِتَابُ رَدّاً لِقَوْلِکُمْ وَ نَهْیاً عَنْهُ مَفْرُوضاً مِنَ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْحَکِیمِ قَالَ وَ الَّذِینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً(1) أَ فَلَا تَرَوْنَ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَالَ غَیْرَ مَا أَرَاکُمْ تَدْعُونَ النَّاسَ إِلَیْهِ مِنَ الْأَثَرَةِ عَلَی أَنْفُسِهِمْ وَ سَمَّی مَنْ فَعَلَ مَا تَدْعُونَ إِلَیْهِ مُسْرِفاً وَ فِی غَیْرِ آیَةٍ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ یَقُولُ- إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ (2) فَنَهَاهُمْ عَنِ الْإِسْرَافِ وَ نَهَاهُمْ عَنِ التَّقْتِیرِ لَکِنْ أَمْرٌ بَیْنَ الْأَمْرَیْنِ- لَا یُعْطِی جَمِیعَ مَا عِنْدَهُ ثُمَّ یَدْعُو اللَّهَ أَنْ یَرْزُقَهُ فَلَا یَسْتَجِیبُ لَهُ لِلْحَدِیثِ الَّذِی جَاءَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّ أَصْنَافاً مِنْ أُمَّتِی لَا یُسْتَجَابُ لَهُمْ دُعَاؤُهُمْ رَجُلٌ یَدْعُو عَلَی وَالِدَیْهِ وَ رَجُلٌ یَدْعُو عَلَی غَرِیمٍ ذَهَبَ لَهُ بِمَالٍ فَلَمْ یَکْتُبْ عَلَیْهِ وَ لَمْ یُشْهِدْ عَلَیْهِ وَ رَجُلٌ یَدْعُو عَلَی امْرَأَتِهِ وَ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ تَخْلِیَةَ سَبِیلِهَا بِیَدِهِ وَ رَجُلٌ یَقْعُدُ فِی بَیْتِهِ وَ یَقُولُ رَبِّ ارْزُقْنِی وَ لَا یَخْرُجُ وَ لَا یَطْلُبُ الرِّزْقَ فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ عَبْدِی أَ لَمْ أَجْعَلْ لَکَ السَّبِیلَ إِلَی الطَّلَبِ وَ الضَّرْبِ فِی الْأَرْضِ بِجَوَارِحَ صَحِیحَةٍ فَتَکُونَ قَدْ أَعْذَرْتَ فِیمَا بَیْنِی وَ بَیْنَکَ فِی الطَّلَبِ لِاتِّبَاعِ أَمْرِی وَ لِکَیْلَا تَکُونَ کَلًّا عَلَی أَهْلِکَ فَإِنْ شِئْتُ رَزَقْتُکَ وَ إِنْ شِئْتُ قَتَّرْتُ عَلَیْکَ وَ أَنْتَ مَعْذُورٌ عِنْدِی وَ رَجُلٌ رَزَقَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَالًا کَثِیراً فَأَنْفَقَهُ ثُمَّ أَقْبَلَ یَدْعُو یَا رَبِّ ارْزُقْنِی فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَ لَمْ أَرْزُقْکَ رِزْقاً وَاسِعاً فَهَلَّا اقْتَصَدْتَ فِیهِ کَمَا أَمَرْتُکَ وَ لَمْ

ص: 234


1- 1. سورة الفرقان الآیة: 67.
2- 2. سورة الأنعام الآیة: 141.

بدانید که من از پدرم شنیدم که از پدران خود نقل میکرد که روزی پیامبر اکرم فرمود: از هیچ چیز باندازه موقعیت مؤمن تعجب نمیکنم اگر پیکر او را در دنیا با قیچی ریز ریز نمایند بنفع اوست و اگر مالک مشرق و مغرب زمین گردد باز بنفع اوست هر چه خدا نصیبش فرماید بصلاح اوست کاش معلوم میشد آنچه توضیح دادم مطلب را برای شما ثابت کرد یا باز هم بگویم.

مگر نمیدانید خداوند در ابتدای اسلام دستور داد هر مؤمنی در مقابل ده نفر از کفار باید جنگ کند و پایدار باشد و اجازه فرار نداشت. اگر فرار میکرد وعده آتش جهنم باو داده شده بود بعد این حکم را به خاطر ترحم بر مؤمنین تغییر داد و دستور رسید که هر یک از مؤمنین در مقابل دو نفر کافر باید پایدار باشند خداوند بایشان تخفیف داد دستور دو نفر ده نفر را نسخ کرد و از بین برد. اکنون بگویید اگر مردی ادّعا کند من پارسا و زاهدم چیزی ندارم که خرجی زنم را بدهم چنانچه زن شکایت کند و قاضی مرد را مجبور به پرداخت مخارج زن نماید آیا این قاضی بر خلاف حق حکم کرده اگر بگویید بر خلاف حق حکم نموده تمام مسلمانان به شما نسبت ناحق میدهند چنانچه قبول کنید که درست است مطلب تمام است و خود را مغلوب نموده اید. چنانچه میگویید کسی که در هنگام مرگ بیش از ثلث اموال خود وصیت کند وصیت اضافه بر ثلث اموال او قبول نیست. دیگر بگویید اگر تمام مردم همان طور که شما میگویید زاهد و پارسا باشند و احتیاجی بمال دیگران نداشته باشند پس کفاره قسم و نذر و نیازها و زکات واجب از طلا و نقره و خرما و مویز و شتر و گاو و گوسفند و سایر چیزهایی که زکات دارد به که باید پرداخت؟! اگر آن راهی که شما میروید درست باشد باید هر چه دارند بدهند گرچه خودشان بسیار احتیاج بآن داشته باشند. بد راهی را انتخاب کرده اید و مردم را بر خلاف کتاب خدا و سنت پیامبر و احادیثی که قرآن آنها را تصدیق مینماید تشویق میکنید از روی نادانی آنها را رد میکنید چون بتفسیر قرآن و ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه و امر و نهی توجه ندارید. مگر داستان سلیمان پیامبر را نمی دانید که گفت خدایا بمن قدرتی بده که شایسته هیچ کس بعد از من نباشد خداوند این قدرت به او را داد با همان و سلطنت و قدرت بحق عمل میکرد و تبلیغ مینمود. خداوند نیز در هیچ جا بر او عیب نگرفته که چرا چنین قدرتی را خواست و مؤمنین هم از او ایراد نگرفته اند و داود نیز

ص: 236

تُسْرِفْ وَ قَدْ نَهَیْتُکَ عَنِ الْإِسْرَافِ وَ رَجُلٌ یَدْعُو فِی قَطِیعَةِ رَحِمٍ ثُمَّ عَلَّمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ اسْمُهُ نَبِیَّهُ صلی الله علیه و آله کَیْفَ یُنْفِقُ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ کَانَتْ عِنْدَهُ أُوقِیَّةٌ مِنَ الذَّهَبِ فَکَرِهَ أَنْ تَبِیتَ عِنْدَهُ فَتَصَدَّقَ بِهَا فَأَصْبَحَ وَ لَیْسَ عِنْدَهُ شَیْ ءٌ وَ جَاءَهُ مَنْ یَسْأَلُهُ فَلَمْ یَکُنْ عِنْدَهُ مَا یُعْطِیهِ فَلَامَهُ السَّائِلُ وَ اغْتَمَّ هُوَ حَیْثُ لَمْ یَکُنْ عِنْدَهُ مَا یُعْطِیهِ وَ کَانَ رَحِیماً رَقِیقاً فَأَدَّبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ نَبِیَّهُ صلی الله علیه و آله بِأَمْرِهِ فَقَالَ- وَ لا تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَةً إِلی عُنُقِکَ وَ لا تَبْسُطْها کُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً(1) یَقُولُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ یَسْأَلُونَکَ وَ لَا یَعْذِرُونَکَ فَإِذَا أَعْطَیْتَ جَمِیعَ مَا عِنْدَکَ مِنَ الْمَالِ کُنْتَ قَدْ حَسَرْتَ مِنَ الْمَالِ فَهَذِهِ أَحَادِیثُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یُصَدِّقُهَا الْکِتَابُ وَ الْکِتَابُ یُصَدِّقُهُ أَهْلُهُ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ قَالَ أَبُو بَکْرٍ عِنْدَ مَوْتِهِ حَیْثُ قِیلَ لَهُ أَوْصِ فَقَالَ أُوْصِی بِالْخُمُسِ وَ الْخُمُسُ کَثِیرٌ فَإِنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ قَدْ رَضِیَ بِالْخُمُسِ فَأَوْصَی بِالْخُمُسِ وَ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ الثُّلُثَ عِنْدَ مَوْتِهِ وَ لَوْ عَلِمَ أَنَّ الثُّلُثَ خَیْرٌ لَهُ أَوْصَی بِهَا ثُمَّ مَنْ قَدْ عَلِمْتُمْ بَعْدَهُ فِی فَضْلِهِ وَ زُهْدِهِ سَلْمَانُ رض وَ أَبُو ذَرٍّ رحمه الله فَأَمَّا سَلْمَانُ فَکَانَ إِذَا أَخَذَ عَطَاءَهُ رَفَعَ مِنْ قُوتِهِ لِسَنَتِهِ حَتَّی یَحْضُرَ عَطَاؤُهُ مِنْ قَابِلٍ فَقِیلَ لَهُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ أَنْتَ فِی زُهْدِکَ تَصْنَعُ هَذَا وَ أَنْتَ لَا تَدْرِی لَعَلَّکَ تَمُوتُ الْیَوْمَ أَوْ غَداً فَکَانَ جَوَابَهُ أَنْ قَالَ مَا لَکُمْ لَا تَرْجُونَ لِیَ الْبَقَاءَ کَمَا خِفْتُمْ عَلَیَّ الْفَنَاءَ أَ مَا عَلِمْتُمْ یَا جَهَلَةُ أَنَّ النَّفْسَ قَدْ تَلْتَاثُ عَلَی صَاحِبِهَا إِذَا لَمْ یَکُنْ لَهَا مِنَ الْعَیْشِ مَا تَعْتَمِدُ عَلَیْهِ فَإِذَا هِیَ أَحْرَزَتْ مَعِیشَتَهَا اطْمَأَنَّتْ وَ أَمَّا أَبُو ذَرٍّ رض فَکَانَتْ لَهُ نُوَیْقَاتٌ وَ شُوَیْهَاتٌ یَحْلُبُهَا وَ یَذْبَحُ مِنْهَا إِذَا اشْتَهَی أَهْلُهُ اللَّحْمَ أَوْ نَزَلَ بِهِ ضَیْفٌ أَوْ رَأَی بِأَهْلِ الْمَاءِ الَّذِینَ هُمْ مَعَهُ خَصَاصَةً نَحَرَ لَهُمُ الْجَزُورَ أَوْ مِنَ الشَّاةِ عَلَی قَدْرِ مَا یَذْهَبُ عَنْهُمْ بِقَرَمِ اللَّحْمِ فَیَقْسِمُهُ بَیْنَهُمْ وَ یَأْخُذُ هُوَ کَنَصِیبِ وَاحِدٍ مِنْهُمْ- لَا یَتَفَضَّلُ عَلَیْهِمْ وَ مَنْ أَزْهَدُ مِنْ هَؤُلَاءِ وَ قَدْ قَالَ فِیهِمْ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا قَالَ وَ لَمْ یَبْلُغْ مِنْ أَمْرِهِمَا أَنْ صَارَا لَا یَمْلِکَانِ شَیْئاً الْبَتَّةَ کَمَا تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِإِلْقَاءِ أَمْتِعَتِهِمْ وَ شَیْئِهِمْ وَ یُؤْثِرُونَ بِهِ عَلَی أَنْفُسِهِمْ وَ عِیَالاتِهِمْ.

ص: 235


1- 1. سورة الإسراء الآیة: 29.

که قبل از او بود کمال قدرت و فرمانروایی را داشت. یوسف پیامبر بپادشاه مصر گفت «اجْعَلْنِی عَلی خَزائِنِ الْأَرْضِ إِنِّی حَفِیظٌ عَلِیمٌ»(1) {مرا بر خزانه های این سرزمین بگمار، که من نگهبانی دانا هستم}. بالاخره بپادشاهی مصر و اطراف آن تا یمن رسید می آمدند برای خوراک خود از او گندم میگرفتند چون گرفتار قحط سالی شدند طرفدار حق بود و بآن عمل میکرد و کسی از یوسف ایرادی نگرفته است. ذو القرنین بنده ای بود دوستدار خدا، خداوند نیز او را دوست میداشت چرخ وی را گردانید و فرمانروای مغرب و مشرق شد طرفدار حق و عامل به آن بود کسی هم باو اشکالی نگرفته است. اکنون متوجه شوید و تربیت خدا را پیش بگیرید و دست از دستورات او برندارید در مسائلی که وارد نیستید باهلش مراجعه کنید تا پاداش آن را بیابید و بهانه ای در جستجوی راه حق نگذاشته باشید. و ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه قرآن را یاد بگیرید و حلال و حرام را تشخیص دهید تا بخدا نزدیک شوید و از جهل و نادانی فاصله پیدا کنید نادانی را بنادانان سپارید که بسیار زیادند و دانشمندان کم هستند خداوند میفرماید «وَ فَوْقَ کُلِّ ذِی عِلْمٍ عَلِیمٌ»(2) {و فوق هر صاحب دانشی دانشوری است}(3).

توضیح

«الغرقئ» بر وزن زبرج یعنی: پوستی که به سفیدی تخم مرغ چسبیده و « المتقشف » یعنی: کسی که به قوتی راضی شود و جامه ی وصله دار و چرکین پوشد و به آلودگی جسمش اهمیتی ندهد و « أدلی بحجته » یعنی: حجت خویش را آشکار کرد. قول حضرت علیه السلام « حسرت » به صورت مجهول از حسر به معنی کشف و گشودن است یعنی: برهنه و عریان از مال یا از «حسور» به معنی جدا شدن است. گفته می شود: حسره السفر وقتی او را جدا کرده باشد و تفسیر قول خداوند متعال: « مَحْسُوراً » بنا بر هر دو تقدیر است. «التیاث» یعنی در هم آمیخته شدن و پیچیده شدن و به تأخیر انداختن و «القرم» با حروف متحرک یعنی: اشتیاق به گوشت. قول حضرت علیه السلام « ظلمکم » بر باب تفعیل یعنی: شما را به ستم نسبت دادند و قولش « حیث یردون » معطوف است بر قولش « حیث یقضون ».

ص: 237


1- . یوسف / 55
2- . یوسف / 76
3- . کافی 5 : 65

وَ اعْلَمُوا أَیُّهَا النَّفَرُ أَنِّی سَمِعْتُ أَبِی یَرْوِی عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ یَوْماً مَا عَجِبْتُ مِنْ شَیْ ءٍ کَعَجَبِی مِنَ الْمُؤْمِنِ إِنَّهُ إِنْ قُرِّضَ جَسَدُهُ فِی دَارِ الدُّنْیَا بِالْمَقَارِیضِ کَانَ خَیْراً لَهُ وَ إِنْ مَلَکَ مَا بَیْنَ مَشَارِقِ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبِهَا کَانَ خَیْراً لَهُ وَ کُلُّ مَا یَصْنَعُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ فَلَیْتَ شِعْرِی هَلْ یَحِقُّ فِیکُمْ مَا قَدْ شَرَحْتُ لَکُمْ مُنْذُ الْیَوْمِ أَمْ أَزِیدُکُمْ أَ مَا عَلِمْتُمْ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ فَرَضَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ فِی أَوَّلِ الْأَمْرِ یُقَاتِلُ الرَّجُلُ مِنْهُمْ عَشَرَةً مِنَ الْمُشْرِکِینَ لَیْسَ لَهُ أَنْ یُوَلِّیَ وَجْهَهُ عَنْهُمْ وَ مَنْ وَلَّاهُمْ یَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ فَقَدْ تَبَوَّأَ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ ثُمَّ حَوَّلَهُمْ مِنْ حَالِهِمْ رَحْمَةً مِنْهُ لَهُمْ فَصَارَ الرَّجُلُ مِنْهُمْ عَلَیْهِ أَنْ یُقَاتِلَ رَجُلَیْنِ مِنَ الْمُشْرِکِینَ تَخْفِیفاً مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِلْمُؤْمِنِینَ فَنَسَخَ الرَّجُلَانِ الْعَشَرَةَ وَ أَخْبِرُونِی أَیْضاً عَنِ الْقُضَاةِ أَ جَوَرَةٌ هُمْ حَیْثُ یَقْضُونَ عَلَی الرَّجُلِ مِنْکُمْ نَفَقَةَ امْرَأَتِهِ إِذَا قَالَ إِنِّی زَاهِدٌ وَ إِنِّی لَا شَیْ ءَ لِی فَإِنْ قُلْتُمْ جَوَرَةٌ ظَلَّمَکُمْ أَهْلُ الْإِسْلَامِ وَ إِنْ قُلْتُمْ بَلْ عُدُولٌ خَصَمْتُمْ أَنْفُسَکُمْ وَ حَیْثُ یَرُدُّونَ صَدَقَةَ مَنْ تَصَدَّقَ عَلَی الْمَسَاکِینِ عِنْدَ الْمَوْتِ بِأَکْثَرَ مِنَ الثُّلُثِ أَخْبِرُونِی لَوْ کَانَ النَّاسُ کُلُّهُمْ کَالَّذِینَ تُرِیدُونَ زُهَّاداً- لَا حَاجَةَ لَهُمْ فِی مَتَاعِ غَیْرِهِمْ فَعَلَی مَنْ کَانَ یُصَّدَّقُ بِکَفَّارَاتِ الْأَیْمَانِ وَ النُّذُورِ وَ الصَّدَقَاتِ مِنْ فَرْضِ الزَّکَاةِ مِنَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ التَّمْرِ وَ الزَّبِیبِ وَ سَائِرِ مَا وَجَبَ فِیهِ الزَّکَاةُ مِنَ الْإِبِلِ وَ الْبَقَرِ وَ الْغَنَمِ وَ غَیْرِ ذَلِکَ إِذَا کَانَ الْأَمْرُ کَمَا تَقُولُونَ لَا یَنْبَغِی لِأَحَدٍ أَنْ یَحْبِسَ شَیْئاً مِنْ عَرَضِ الدُّنْیَا إِلَّا قَدَّمَهُ وَ إِنْ کَانَ بِهِ خَصَاصَةٌ فَبِئْسَ مَا ذَهَبْتُمْ فِیهِ وَ حَمَلْتُمُ النَّاسَ عَلَیْهِ مِنَ الْجَهْلِ بِکِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سُنَّةِ نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَحَادِیثِهِ الَّتِی یُصَدِّقُهَا الْکِتَابُ الْمُنْزَلُ وَ رَدِّکُمْ إِیَّاهَا بِجَهَالَتِکُمْ وَ تَرْکِکُمُ النَّظَرَ فِی غَرَائِبِ الْقُرْآنِ مِنَ التَّفْسِیرِ بِالنَّاسِخِ مِنَ الْمَنْسُوخِ وَ الْمُحْکَمِ وَ الْمُتَشَابِهِ وَ الْأَمْرِ وَ النَّهْیِ وَ أَخْبِرُونِی أَیْنَ أَنْتُمْ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ علیهما السلام حَیْثُ سَأَلَ اللَّهَ مُلْکاً لَا یَنْبَغِی لِأَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ فَأَعْطَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ اسْمُهُ ذَلِکَ وَ کَانَ یَقُولُ الْحَقَّ وَ یَعْمَلُ بِهِ ثُمَّ لَمْ نَجِدِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ عَابَ عَلَیْهِ ذَلِکَ وَ لَا أَحَداً مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ دَاوُدَ النَّبِیِ

ص: 236

روایت23.

احتجاج طبرسی: حضرت صادق علیه السّلام درباره این آیه: «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ»(1) فرمود میگوید ما را براهی که موجب محبت تو و بهشت برین شود هدایت کن راهی که مانع پیروی هوای نفس گردد و مانع از آن شود که بدبخت شویم و یا بدلخواه خود رفتار کنیم و هلاک گردیم کسی که پیرو هوای نفس باشد و بدلخواه خود عمل کند مانند آن مردی است که شنیدم عوام مردم خیلی به او احترام می گذارند و از او تعریف می کنند علاقمند شدم او را ببینم بطوری که مرا نشناسد تا ببینم قدر و قیمتش چه قدر است. بالاخره دیدم در محلی گروهی از عوام اهل سنت اطرافش را گرفته اند در گوشه ای ایستادم و صورت خود را پوشانده بودم نگاهش میکردم پیوسته از جمعیت کناره میگرفت تا از آنها جدا شد و براه خود ادامه داد مردم از به دنبال کار خود رفتند من از پی او رفتم ببینم چه میکند. بدکان نانوایی رسید همین که نانوا غافل شد دو گرده نان دزدید خیلی تعجب کردم با خود گفتم شاید با او معامله دارد بعد به انار فروشی رسید او را نیز غافل نموده دو انار دزدید بیشتر تعجب کردم باز گفتم شاید معامله ایست. ولی میگفتم پس چه نیازی دارد بصورت دزدی بردارد. همین طور رفت تا بشخص مریضی رسید دو گرده نان و انارها را باو داده رفت. به دنبال او رفتم تا بصومعه ای در بیابان رسید گفتم بنده ی خدا آوازه تو را شنیدم دوست داشتم ترا ببینم ولی از تو چیزی مشاهده کردم که نگران شدم مایلم بپرسم تا نگرانی من برطرف شود. گفت چه چیزی؟ گفتم دیدم از نانوا دو گرده نان دزدیدی از انار فروش نیز همین طور. اول پرسید تو که هستی؟ گفتم یکی از فرزندان آدم از امت محمّد. باز گفت از کدام خانواده هستی؟ گفتم از اهل بیت پیامبر. گفت: از کدام شهری جواب دادم مدینه. گفت شاید شما جعفر بن محمّد بن علی بن حسین ابن علی بن ابی طالبی. گفتم بله. گفت شرافت نژادی چه فایده ای برای تو دارد وقتی اطلاعی از دانش جد و پدرت نداری و گر نه کاری را که باید انجام دهنده ی آن را ستایش کنی ناپسند نمی شمردی. گفتم چه چیز را نفهمیده ام؟ گفت قرآن کتاب خدا را. گفتم کدام آیه آن را نمیدانم. گفت

ص: 238


1- . فاتحه / 6

قَبْلَهُ فِی مُلْکِهِ وَ شِدَّةِ سُلْطَانِهِ.

ثُمَّ یُوسُفَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله حَیْثُ قَالَ لِمَلِکِ مِصْرَ- اجْعَلْنِی عَلی خَزائِنِ الْأَرْضِ إِنِّی حَفِیظٌ عَلِیمٌ (1) فَکَانَ مِنْ أَمْرِهِ الَّذِی کَانَ أَنِ اخْتَارَ مَمْلَکَةَ الْمَلِکِ وَ مَا حَوْلَهَا إِلَی الْیَمَنِ وَ کَانُوا یَمْتَارُونَ الطَّعَامَ مِنْ عِنْدِهِ لِمَجَاعَةٍ أَصَابَتْهُمْ وَ کَانَ یَقُولُ الْحَقَّ وَ یَعْمَلُ بِهِ فَلَمْ نَجِدْ أَحَداً عَابَ ذَلِکَ عَلَیْهِ ثُمَّ ذُو الْقَرْنَیْنِ علیه السلام عَبْدٌ أَحَبَّ اللَّهَ فَأَحَبَّهُ اللَّهُ طَوَی لَهُ الْأَسْبَابَ وَ مَلَّکَهُ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبَهَا وَ کَانَ یَقُولُ الْحَقَّ وَ یَعْمَلُ بِهِ ثُمَّ لَمْ نَجِدْ أَحَداً عَابَ ذَلِکَ عَلَیْهِ فَتَأَدَّبُوا أَیُّهَا النَّفَرُ بِآدَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِلْمُؤْمِنِینَ اقْتَصِرُوا عَلَی أَمْرِ اللَّهِ وَ نَهْیِهِ وَ دَعُوا عَنْکُمْ مَا اشْتَبَهَ عَلَیْکُمْ مِمَّا لَا عِلْمَ لَکُمْ بِهِ وَ رُدُّوا الْعِلْمَ إِلَی أَهْلِهِ تُؤْجَرُوا وَ تُعْذَرُوا عِنْدَ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ کُونُوا فِی طَلَبِ عِلْمِ نَاسِخِ الْقُرْآنِ مِنْ مَنْسُوخِهِ وَ مُحْکَمِهِ مِنْ مُتَشَابِهِهِ وَ مَا أَحَلَّ اللَّهُ فِیهِ مِمَّا حَرَّمَ فَإِنَّهُ أَقْرَبُ لَکُمْ مِنَ اللَّهِ وَ أَبْعَدُ لَکُمْ مِنَ الْجَهْلِ وَ دَعُوا الْجَهَالَةَ لِأَهْلِهَا فَإِنَّ أَهْلَ الْجَهْلِ کَثِیرٌ وَ أَهْلَ الْعِلْمِ قَلِیلٌ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ (2) وَ فَوْقَ کُلِّ ذِی عِلْمٍ عَلِیمٌ (3).

بیان

الغرقئ کزبرج القشرة الملتزقة ببیاض البیض و المتقشف المتبلغ بقوت و مرقع و من لا یبالی بما یلطخ بجسده و أدلی بحجته أی أظهرها قوله علیه السلام حسرت علی بناء المجهول من الحسر بمعنی الکشف أی مکشوفا عاریا من المال أو من الحسور و هو الانقطاع یقال حسره السفر إذا قطع به و علی التقدیرین تفسیر لقوله تعالی مَحْسُوراً و الالتیاث الاختلاط و الالتفاف و الإبطاء و القرم محرکة شهوة اللحم قوله علیه السلام ظلمکم علی بناء التفعیل أی نسبوکم إلی الظلم و قوله حیث یردون معطوف علی قوله حیث یقضون.

ص: 237


1- 1. سورة یوسف، الآیة 55.
2- 2. نفس السورة، الآیة: 76.
3- 3. الکافی ج 5 ص 65.

این آیه که میفرماید «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها وَ مَنْ جاءَ بِالسَّیِّئَةِ فَلا یُجْزی إِلَّا مِثْلَها»(1) {هر کس کار نیکی بیاورد، ده برابر آن [پاداش] خواهد داشت، و هر کس کار بدی بیاورد، جز مانند آن جزا نیابد} وقتی من دو گرده نان دزدیدم دو گناه کردم با دزدیدن دو انار نیز چهار گناه می شود وقتی آنها را صدقه دادم می شود چهل ثواب از چهل ثواب چهار گناه کم کن باقی می ماند سی و شش ثواب. گفتم: مادرت بعزایت بنشیند تو قرآن را نمیفهمی خداوند میفرماید: «إِنَّما یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ»(2) {خدا فقط از تقواپیشگان می پذیرد} وقتی دو نان دزدیدی دو گناه کردی، با دزدیدن دو انار چهار گناه کردی چون بدون اجازه صاحبش بدیگری دادی چهار گناه دیگر بر آن افزودی نه اینکه چهل ثواب کرده باشی در مقابل چهار گناه. شروع کرد با من به بحث و نزاع رهایش کردم و براه خود رفتم(3).

توضیح

فیروزآبادی گفت: راغ الرجل یعنی فرد از چیزی روی گردان شد، مکر روباه بین عرب و عجم مشهور است، لاحه یعنی با او جدل کرد.

روایت24.

اختصاص: سماعه گفت: مردی از ابو حنیفه پرسید (لا شی ء) هیچی چیست این سؤال را نیز کرد که آن چیست که خدا جز آن را نمی پذیرد در جواب (لا شی ء) فروماند، به سئوال کننده گفت همین قاطر مرا سوار شو برو پیش امام رافضیان به او بقیمت (لا شی ء) بفروش و بهایش را بگیر. آن قاطر را سوار شده خدمت حضرت صادق رفت امام فرمود برو از ابو حنیفه اجازه فروش این قاطر را بگیر. عرض کرد بمن اجازه داده فرمود بچند؟ گفت: (بلا شی ء) هیچی بغلام خود امر کرد که قاطر را بطویله ببرد. فرستاده ابو حنیفه محمّد ابن حسن ساعتی منتظر بهای قاطر شد چون چیزی ندادند عرض کرد آقا پول قاطر چه شد؟ فرمود فردا صبح. برگشت پیش ابو حنیفه جریان را گفت خوشحال شد فردا صبح ابو حنیفه خدمت امام رسید. فرمود آمده ای بهای قاطر را که «لا شی ء» است بگیری. عرض کرد بله.

ص: 239


1- . انعام / 160
2- . مائده / 27
3- 3. احتجاج طبرسی: 200
«23»

ج، [الإحتجاج] بِالْإِسْنَادِ إِلَی أَبِی مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیِّ عَنْ آبَائِهِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ (1) یَقُولُ أَرْشِدْنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ أَرْشِدْنَا لِلُزُومِ الطَّرِیقِ الْمُؤَدِّی إِلَی مَحَبَّتِکَ وَ الْمُبَلِّغِ إِلَی جَنَّتِکَ مِنْ أَنْ نَتَّبِعَ أَهْوَاءَنَا فَنَعْطَبَ أَوْ نَأْخُذَ بِآرَائِنَا فَنَهْلِکَ فَإِنَّ مَنِ اتَّبَعَ هَوَاهُ وَ أُعْجِبَ بِرَأْیِهِ کَانَ کَرَجُلٍ سَمِعْتُ غُثَاءَ النَّاسِ تُعَظِّمُهُ وَ تَصِفُهُ فَأَحْبَبْتُ لِقَاءَهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَعْرِفُنِی لِأَنْظُرَ مِقْدَارَهُ وَ مَحَلَّهُ فَرَأَیْتُهُ فِی مَوْضِعٍ قَدْ أَحْدَقَ بِهِ خَلْقٌ مِنْ غُثَاءِ الْعَامَّةِ فَوَقَفْتُ مُنْتَبِذاً عَنْهُمْ مَغْشِیّاً بِلِثَامٍ أَنْظُرُ إِلَیْهِ وَ إِلَیْهِمْ فَمَا زَالَ یُرَاوِغُهُمْ حَتَّی خَالَفَ طَرِیقَهُمْ وَ فَارَقَهُمْ وَ لَمْ یَقِرَّ فَتَفَرَّقَتِ الْعَوَامُ عَنْهُ لِحَوَائِجِهِمْ وَ تَبِعْتُهُ أَقْتَفِی أَثَرَهُ فَلَمْ یَلْبَثْ أَنْ مَرَّ بِخَبَّازٍ فَتَغَفَّلَهُ فَأَخَذَ مِنْ دُکَّانِهِ رَغِیفَیْنِ مُسَارَقَةً فَتَعَجَّبْتُ مِنْهُ ثُمَّ قُلْتُ فِی نَفْسِی لَعَلَّهُ مُعَامَلَةٌ ثُمَّ مَرَّ مِنْ بَعْدِهِ بِصَاحِبِ رُمَّانٍ فَمَا زَالَ بِهِ حَتَّی تَغَفَّلَهُ فَأَخَذَ مِنْ عِنْدِهِ رُمَّانَتَیْنِ مُسَارَقَةً فَتَعَجَّبْتُ مِنْهُ ثُمَّ قُلْتُ فِی نَفْسِی لَعَلَّهُ مُعَامَلَةٌ ثُمَّ أَقُولُ وَ مَا حَاجَتُهُ إِذاً إِلَی الْمُسَارَقَةِ ثُمَّ لَمْ أَزَلْ أَتْبَعُهُ حَتَّی مَرَّ بِمَرِیضٍ فَوَضَعَ الرَّغِیفَیْنِ وَ الرُّمَّانَتَیْنِ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ مَضَی وَ تَبِعْتُهُ حَتَّی اسْتَقَرَّ فِی بُقْعَةٍ مِنْ صَحْرَاءَ فَقُلْتُ لَهُ یَا عَبْدَ اللَّهِ لَقَدْ سَمِعْتُ بِکَ وَ أَحْبَبْتُ لِقَاءَکَ فَلَقِیتُکَ لَکِنِّی رَأَیْتُ مِنْکَ مَا شَغَلَ قَلْبِی وَ إِنِّی سَائِلُکَ عَنْهُ لِیَزُولَ بِهِ شُغُلُ قَلْبِی قَالَ مَا هُوَ قُلْتُ رَأَیْتُکَ مَرَرْتَ بِخَبَّازٍ وَ سَرَقْتَ مِنْهُ رَغِیفَیْنِ ثُمَّ بِصَاحِبِ الرُّمَّانِ فَسَرَقْتَ مِنْهُ رُمَّانَتَیْنِ فَقَالَ لِی قَبْلَ کُلِّ شَیْ ءٍ حَدِّثْنِی مَنْ أَنْتَ قُلْتُ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِ آدَمَ مِنْ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله قَالَ حَدِّثْنِی مِمَّنْ أَنْتَ قُلْتُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ أَیْنَ بَلَدُکَ قُلْتُ الْمَدِینَةُ. قَالَ لَعَلَّکَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ قُلْتُ بَلَی قَالَ لِی فَمَا یَنْفَعُکَ شَرَفُ أَصْلِکَ مَعَ جَهْلِکَ بِمَا شُرِّفْتَ بِهِ وَ تَرْکِکَ عِلْمَ جَدِّکَ وَ أَبِیکَ لِأَنْ لَا تُنْکِرَ مَا یَجِبُ أَنْ یُحْمَدَ وَ یُمْدَحَ فَاعِلُهُ قُلْتُ وَ مَا هُوَ قَالَ الْقُرْآنُ کِتَابُ اللَّهِ قُلْتُ وَ مَا الَّذِی جَهِلْتُ قَالَ قَوْلُ

ص: 238


1- 1. سورة الفاتحة، الآیة: 6.

حضرت صادق سوار همان قاطر شد ابو حنیفه نیز سوار یکی از مرکبها هر دو بطرف بیابان رفتند همین که خورشید بالا آمد امام صادق علیه السّلام چشمش بسراب افتاد که بنظر میرسید دریای آبی در حرکت است. فرمود ابو حنیفه در آن فاصله یک میلی چه میبینی عرض کرد آب است یا بن رسول اللَّه باز به آن مکان که رسیدند دیدند در فاصله یک میل دیگر دیده می شود و دور شد امام صادق فرمود بهای قاطر خود را بگیر زیرا خداوند در این آیه میفرماید: «کَسَرابٍ بِقِیعَةٍ یَحْسَبُهُ الظَّمْآنُ ماءً حَتَّی إِذا جاءَهُ لَمْ یَجِدْهُ شَیْئاً وَ وَجَدَ اللَّهَ عِنْدَهُ»(1) { کارهایشان چون سرابی در زمینی هموار است که تشنه، آن را آبی می پندارد، تا چون بدان رسد آن را چیزی نیابد و خدا را نزد خویش یابد} ابو حنیفه با ناراحتی بسیار پیش دوستان خود برگشت گفتند چه شده؟ گفت: قاطرم از دست رفت. آن قاطر را ده هزار درهم خریده بود(2).

روایت25.

کنز الفوائد کراجکی: نوشته است که ابو حنیفه با امام صادق ع غذا خورد وقتی امام دست از غذا کشید فرمود: الحمد للَّه رب العالمین اللهم ان هذا منک و من رسولک یعنی خدایا این نعمت از جانب تو و پیامبر تو است. ابو حنیفه گفت: یا ابا عبد اللَّه برای خدا شریک قرار می دهی؟ فرمود: وای بر تو خداوند در قرآن میفرماید: «وَ ما نَقَمُوا إِلَّا أَنْ أَغْناهُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ مِنْ فَضْلِهِ»(3) {و به عیبجویی برنخاستند مگر [بعد از] آنکه خدا و پیامبرش از فضل خود آنان را بی نیاز گردانیدند} در آیه دیگر میفرماید: «وَ لَوْ أَنَّهُمْ رَضُوا ما آتاهُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ قالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ سَیُؤْتِینَا اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ رَسُولُهُ»(4) {و اگر آنان بدانچه خدا و پیامبرش به ایشان داده اند خشنود می گشتند و می گفتند: «خدا ما را بس است به زودی خدا و پیامبرش از کرم خود به ما می دهند} ابو حنیفه گفت: بخدا قسم مثل اینکه تا کنون این دو آیه را در قرآن نخوانده بودم و تا به حال نشنیده بودم. حضرت صادق فرمود: بله من خوانده ام و شنیده ام ولی خداوند این آیه را در باره تو و امثال تو نازل نموده است «أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها»(5) {یا [مگر] بر دلهایشان قفلهایی نهاده شده است؟} و فرمود: «کَلَّا بَلْ رانَ عَلی قُلُوبِهِمْ ما کانُوا یَکْسِبُونَ»(6) {نه چنین است، بلکه آنچه مرتکب می شدند زنگار بر دلهایشان بسته است}(7) .

ص: 240


1- . نور / 39
2- . اختصاص: 190 ، سید بحرانی در تفسیر البرهان 3 : 140 آن را آورده است.
3- . توبه / 74
4- . توبه / 59
5- . محمد / 24
6- . مطففین / 14
7- . کنز الفوائد کراجکی: 196

اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها وَ مَنْ جاءَ بِالسَّیِّئَةِ فَلا یُجْزی إِلَّا مِثْلَها(1) وَ إِنِّی لَمَّا سَرَقْتُ الرَّغِیفَیْنِ کَانَتْ سَیِّئَتَیْنِ وَ لَمَّا سَرَقْتُ الرُّمَّانَتَیْنِ کَانَتْ سَیِّئَتَیْنِ فَهَذِهِ أَرْبَعُ سَیِّئَاتٍ فَلَمَّا تَصَدَّقْتُ بِکُلِّ وَاحِدٍ مِنْهَا کَانَتْ أَرْبَعِینَ حَسَنَةً فَانْتَقَصَ مِنْ أَرْبَعِینَ حَسَنَةً أَرْبَعُ سَیِّئَاتٍ بَقِیَ لِی سِتٌّ وَ ثَلَاثُونَ قُلْتُ ثَکِلَتْکَ أُمُّکَ أَنْتَ الْجَاهِلُ بِکِتَابِ اللَّهِ أَ مَا سَمِعْتَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ إِنَّما یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ (2) إِنَّکَ لَمَّا سَرَقْتَ الرَّغِیفَیْنِ کَانَتْ سَیِّئَتَیْنِ وَ لَمَّا سَرَقْتَ الرُّمَّانَتَیْنِ کَانَتْ سَیِّئَتَیْنِ وَ لَمَّا دَفَعْتَهُمَا إِلَی غَیْرِ صَاحِبِهِمَا بِغَیْرِ أَمْرِ صَاحِبِهِمَا کُنْتَ إِنَّمَا أَضَفْتَ أَرْبَعَ سَیِّئَاتٍ إِلَی أَرْبَعِ سَیِّئَاتٍ وَ لَمْ تُضِفْ أَرْبَعِینَ حَسَنَةً إِلَی أَرْبَعِ سَیِّئَاتٍ فَجَعَلَ یُلَاحِینِی فَانْصَرَفْتُ وَ تَرَکْتُهُ (3).

بیان

قال الفیروزآبادی راغ الرجل مال و حاد عن الشی ء(4) و روغان الثعلب مشهور بین العجم و العرب و لاحاه نازعه.

«24»

ختص، [الإختصاص] عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ أَبَا حَنِیفَةَ عَنِ اللَّاشَیْ ءِ وَ عَنِ الَّذِی لَا یَقْبَلُ اللَّهُ غَیْرَهُ فَعَجَزَ عَنْ لَا شَیْ ءٍ فَقَالَ اذْهَبْ بِهَذِهِ الْبَغْلَةِ إِلَی إِمَامِ الرَّافِضَةِ فَبِعْهَا مِنْهُ بِلَا شَیْ ءٍ وَ اقْبِضِ الثَّمَنَ فَأَخَذَ بِعِذَارِهَا وَ أَتَی بِهَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ اسْتَأْمِرْ أَبَا حَنِیفَةَ فِی بَیْعِ هَذِهِ الْبَغْلَةِ قَالَ فَأَمَرَنِی بِبَیْعِهَا قَالَ بِکَمْ قَالَ بِلَا شَیْ ءٍ قَالَ لَا مَا تَقُولُ قَالَ الْحَقَّ أَقُولُ فَقَالَ قَدِ اشْتَرَیْتُهَا مِنْکَ بِلَا شَیْ ءٍ قَالَ وَ أَمَرَ غُلَامَهُ أَنْ یُدْخِلَهُ الْمَرْبِطَ قَالَ فَبَقِیَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ سَاعَةً یَنْتَظِرُ الثَّمَنَ فَلَمَّا أَبْطَأَ الثَّمَنُ قَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ الثَّمَنَ قَالَ الْمِیعَادُ إِذَا کَانَ الْغَدَاةُ فَرَجَعَ إِلَی أَبِی حَنِیفَةَ فَأَخْبَرَهُ فَسُرَّ بِذَلِکَ فَرِیضَةً مِنْهُ فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْغَدِ وَافَی أَبُو حَنِیفَةَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام جِئْتَ لِتَقْبِضَ ثَمَنَ الْبَغْلَةِ لَا شَیْ ءَ قَالَ نَعَمْ قَالَ وَ لَا شَیْ ءَ ثَمَنُهَا قَالَ نَعَمْ

ص: 239


1- 1. سورة الأنعام، الآیة: 160.
2- 2. سورة المائدة، الآیة: 27.
3- 3. احتجاج الطبرسیّ ص 200 طبع النجف.
4- 4. القاموس ج 3 ص 107.

باب هشتم : شرح زندگی همسران و فرزندان امام و رد امامت اسماعیل و عبد اللَّه

روایات

روایت1.

کشف الغمه: محمّد بن طلحه شافعی(1) مینویسد فرزندان امام صادق ع هفت نفر بودند شش پسر و یک دختر بعضی بیشتر از این نیز گفته اند. اسمهای ایشان موسی علیه السّلام که لقب کاظم داشت، اسماعیل، محمّد، علی و عبد اللَّه و اسحاق و ام فروة(2).

عبد العزیز بن اخضر گفت فرزندان حضرت صادق عبارتند از اسماعیل ملقب باعرج و عبد اللَّه و ام فروة که مادرشان فاطمه دختر حسین اثرم فرزند حسن بن علی بن ابی طالب بود. و موسی بن جعفر امام بعد از حضرت صادق که مادرش ام حمیده کنیز ام ولدی بود و اسحاق و محمّد و فاطمه که بازدواج محمّد بن ابراهیم پسر محمّد بن علی ابن عبد اللَّه بن عباس در آمد و در خانه او از دنیا رفت مادر آنها کنیز ام ولد بود. یحیی و عباس و اسماء و فاطمه صغری که اینها نیز فرزند چند کنیز صاحب فرزندی بودند(3).

ابن خشاب گفته است: امام صادق علیه السّلام شش پسر و یک دختر داشت. اسماعیل و امام موسی کاظم علیه السّلام و محمّد و علی و عبد اللَّه و اسحاق و ام فروه که او را بازدواج پسر عمویش در آورد که با زید بن علی قیام کرد(4) .

روایت2.

ارشاد: امام صادق ع دارای ده فرزند بود اسماعیل و عبد اللَّه و ام فروة که مادرشان فاطمه دختر حسین بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب بود و موسی علیه السّلام و اسحاق و محمّد فرزندان کنیزی ام ولد بودند. عباس و علی و اسماء و فاطمه که فرزند چند کنیز ام ولد دیگرند.

ص: 241


1- . مطالب السئول: 82
2- . کشف الغمة 2 : 378
3- . همان 2 : 378
4- . کشف الغمة 2 : 415

فَرَکِبَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام الْبَغْلَةَ وَ رَکِبَ أَبُو حَنِیفَةَ بَعْضَ الدَّوَابِّ فَتَصَحَّرَا جَمِیعاً فَلَمَّا ارْتَفَعَ النَّهَارُ نَظَرَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِلَی السَّرَابِ یَجْرِی قَدِ ارْتَفَعَ کَأَنَّهُ الْمَاءُ الْجَارِی فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا أَبَا حَنِیفَةَ مَا ذَا عِنْدَ الْمِیلِ کَأَنَّهُ یَجْرِی قَالَ ذَاکَ الْمَاءُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَلَمَّا

وَافَیَا الْمِیلَ وَجَدَاهُ أَمَامَهُمَا فَتَبَاعَدَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام اقْبِضْ ثَمَنَ الْبَغْلِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی کَسَرابٍ بِقِیعَةٍ یَحْسَبُهُ الظَّمْآنُ ماءً حَتَّی إِذا جاءَهُ لَمْ یَجِدْهُ شَیْئاً وَ وَجَدَ اللَّهَ عِنْدَهُ (1) قَالَ خَرَجَ أَبُو حَنِیفَةَ إِلَی أَصْحَابِهِ کَئِیباً حَزِیناً فَقَالُوا لَهُ مَا لَکَ یَا أَبَا حَنِیفَةَ قَالَ ذَهَبَتِ الْبَغْلَةُ هَدَراً وَ کَانَ قَدْ أُعْطِیَ بِالْبَغْلَةِ عَشَرَةَ آلَافِ دِرْهَمٍ (2).

«25»

کَنْزُ الْفَوَائِدِ لِلْکَرَاجُکِیِّ ذَکَرَ: أَنَّ أَبَا حَنِیفَةَ أَکَلَ طَعَاماً مَعَ الْإِمَامِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَلَمَّا رَفَعَ علیه السلام یَدَهُ مِنْ أَکْلِهِ قَالَ- الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ اللَّهُمَّ إِنَّ هَذَا مِنْکَ وَ مِنْ رَسُولِکَ فَقَالَ أَبُو حَنِیفَةَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ أَ جَعَلْتَ مَعَ اللَّهِ شَرِیکاً فَقَالَ لَهُ وَیْلَکَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ فِی کِتَابِهِ- وَ ما نَقَمُوا إِلَّا أَنْ أَغْناهُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ مِنْ فَضْلِهِ (3) وَ یَقُولُ فِی مَوْضِعٍ آخَرَ وَ لَوْ أَنَّهُمْ رَضُوا ما آتاهُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ قالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ سَیُؤْتِینَا اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ رَسُولُهُ (4) فَقَالَ أَبُو حَنِیفَةَ وَ اللَّهِ لَکَأَنِّی مَا قَرَأْتُهُمَا قَطُّ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ وَ لَا سَمِعْتُهُمَا إِلَّا فِی هَذَا الْوَقْتِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بَلَی قَدْ قَرَأْتَهُمَا وَ سَمِعْتَهُمَا وَ لَکِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَنْزَلَ فِیکَ وَ فِی أَشْبَاهِکَ- أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها(5) وَ قَالَ (6)

کَلَّا بَلْ رانَ عَلی قُلُوبِهِمْ ما کانُوا یَکْسِبُونَ (7).

ص: 240


1- 1. سورة النور الآیة: 39.
2- 2. الاختصاص ص 190 و أخرجه السیّد البحرانیّ فی تفسیره البرهان ج 3 ص 140.
3- 3. سورة التوبة، الآیة: 74.
4- 4. سورة التوبة، الآیة: 59.
5- 5. سورة محمد« ص» الآیة: 24.
6- 6. سورة المطففین، الآیة: 14.
7- 7. کنز الفوائد للکراجکیّ ص 196 طبع ایران سنة 1322.

اسماعیل بزرگترین برادر امام موسی کاظم بود حضرت صادق علیه السّلام او را بسیار دوست داشت و مورد محبت و لطف خویش قرار میداد گروهی از شیعه خیال می کردند او بعد از حضرت صادق امام و جانشین پدرش است چون از همه برادران سنش زیادتر بود و امام هم او را خیلی دوست داشت و احترام می کرد اسماعیل در زمان حیات پدر در محلی نزدیک مدینه بنام عریض از دنیا رفت از همان جا جنازه را بر روی دوش مردم بمدینه نزد حضرت صادق آوردند و در بقیع دفن شد(1). روایت شده که امام صادق علیه السّلام در فوت او بسیار بی تابی کرد و خیلی محزون و اندوهناک شد بدون کفش و رداء جلوی جنازه فرزندش آمد چندین مرتبه دستور داد جنازه را بزمین بگذارند روپوش از روی صورتش بر می داشت و او را میدید. قصد امام این بود که برای آنهایی که گمان میکردند او بعد از پدرش امام است ثابت کند پسرش از دنیا رفته است و این شبهه از میان برود. پس از فوت اسماعیل رحمة اللَّه علیه، کسانی که از اصحاب حضرت صادق بودند و چنین گمانی داشتند دست از این اعتقاد کشیدند جز گروه اندکی که معتقد بودند اسماعیل زنده است که آنها از اصحاب خاص یا راویان امام صادق ع محسوب نمی شدند بلکه اشخاصی دور از امام و با فاصله بودند پس از درگذشت امام صادق علیه السّلام بعضی از همین اشخاص بامامت حضرت موسی بن جعفر معتقد شدند و بقیه دو فرقه تشکیل دادند. 1- گروهی گفتند اسماعیل از دنیا رفته و پسرش محمّد بن اسماعیل را امام میدانستند زیرا معتقد بودند که امامت متعلق بپدرش بوده و پسر برای امامت از برادر مقدم تر است. 2- گروهی دیگر معتقد بودند اسماعیل زنده است که هم اکنون عده ی کمی از آن ها باقی ماندند و قابل توجه نیستند این دو دسته مشهور باسماعیلیه میباشند. اما گروه معروف از این دو دسته همان هایی هستند که میگویند امامت بعد از اسماعیل متعلق به فرزندش است و تا روز قیامت همین طور در میان فرزندان و اعقاب اسماعیل است(2).

عبد اللَّه بن جعفر بزرگترین برادر امام پس از اسماعیل بود هیچ کدام از برادران به اندازه او نزد پدر قرب و منزلت نداشتند درباره اش حرفها میزدند از جمله اینکه مخالف پدرش حضرت صادق است، با حشویه رفت و آمد می کند و به مذهب مرجئه علاقه دارد. او پس از پدر ادعای امامت کرد

ص: 242


1- . ارشاد: 303
2- . همان: 304

باب 8 أحوال أزواجه و أولاده صلوات الله علیه و فیه نفی إمامة إسماعیل و عبد الله

الأخبار

«1»

کشف، [کشف الغمة] قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ طَلْحَةَ(1): وَ أَمَّا أَوْلَادُهُ فَکَانُوا سَبْعَةً سِتَّةٌ ذُکُورٌ وَ بِنْتٌ وَاحِدَةٌ وَ قِیلَ أَکْثَرُ مِنْ ذَلِکَ وَ أَسْمَاءُ أَوْلَادِهِ مُوسَی وَ هُوَ الْکَاظِمُ علیه السلام وَ إِسْمَاعِیلُ وَ مُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌّ وَ عَبْدُ اللَّهِ وَ إِسْحَاقُ وَ أُمُّ فَرْوَةَ(2).

وَ قَالَ عَبْدُ الْعَزِیزِ بْنُ الْأَخْضَرِ: وُلْدُ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام إِسْمَاعِیلُ الْأَعْرَجُ وَ عَبْدُ اللَّهِ وَ أُمُّ فَرْوَةَ وَ أُمُّهُمْ فَاطِمَةُ بِنْتُ الْحُسَیْنِ الْأَثْرَمِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ الْإِمَامُ وَ أُمُّهُ حَمِیدَةُ أُمُّ وَلَدٍ وَ إِسْحَاقُ وَ مُحَمَّدٌ وَ فَاطِمَةُ تَزَوَّجَهَا مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ فَمَاتَتْ عِنْدَهُ وَ أُمُّهُمْ أُمُّ وَلَدٍ وَ یَحْیَی وَ الْعَبَّاسُ وَ أَسْمَاءُ وَ فَاطِمَةُ الصُّغْرَی وَ هُمْ لِأُمَّهَاتِ أَوْلَادٍ شَتَّی (3).

وَ قَالَ ابْنُ الْخَشَّابِ: کَانَ لَهُ سِتَّةُ بَنِینَ وَ ابْنَةٌ وَاحِدَةٌ إِسْمَاعِیلُ وَ مُوسَی الْإِمَامُ علیه السلام وَ مُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌّ وَ عَبْدُ اللَّهِ وَ إِسْحَاقُ وَ أُمُّ فَرْوَةَ وَ هِیَ الَّتِی زَوَّجَهَا مِنِ ابْنِ عَمِّهِ الْخَارِجِ مَعَ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍ (4).

«2»

شا، [الإرشاد]: کَانَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَشَرَةُ أَوْلَادٍ- إِسْمَاعِیلُ وَ عَبْدُ اللَّهِ وَ أُمُّ فَرْوَةَ أُمُّهُمْ فَاطِمَةُ بِنْتُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ مُوسَی علیه السلام وَ إِسْحَاقُ وَ مُحَمَّدٌ لِأُمِّ وَلَدٍ وَ الْعَبَّاسُ وَ عَلِیٌّ وَ أَسْمَاءُ وَ فَاطِمَةُ لِأُمَّهَاتِ أَوْلَادٍ شَتَّی

ص: 241


1- 1. مطالب السئول ص 82 لابن طلحة الشافعی.
2- 2. کشف الغمّة ج 2 ص 378.
3- 3. نفس المصدر ج 2 ص 378.
4- 4. نفس المصدر ج 2 ص 415.

و بر این استدلال می نمود که از همه برادرانی که باقی مانده اند بزرگتر است. بعضی از اصحاب حضرت صادق بامامت او معتقد شدند بعد همه برگشتند و بامامت حضرت موسی بن جعفر علیهما السّلام معتقد شدند چون متوجه نارسایی دلیل وی شدند، در ضمن وقتی امام موسی بن جعفر علیه السّلام با دلایل و معجزات امامتش روشن گشت تعداد بسیار کمی بر امامت عبد اللَّه باقی ماندند که مشهور بفطحی شدند این لقب را از آن جهت بایشان دادند که عبد اللَّه پاهایش دراز بود بعضی گفته اند کسی که مردم را بامامت عبد اللَّه دعوت میکرد نامش عبد اللَّه بن افطح بود، به این خاطر به آن ها لقب فطحی دادند. اسحاق بن جعفر فرزند دیگر امام صادق ع بسیار دانا و صالح، پرهیزکار و در عبادت کوشا بود، مردم از او حدیث و آثاری نقل نموده اند او بامامت برادرش موسی بن جعفر علیه السّلام معتقد بود خودش حدیث تصریح بامامت آن حضرت را از پدرش نقل کرده است. محمّد بن جعفر یکی دیگر از فرزندان امام صادق مردی شجاع و سخاوتمند بود یک روز در میان روزه میگرفت و در قیام با شمشیر هم عقیده با زندیها بود همسرش خدیجه دختر عبد اللَّه بن حسن میگفت محمّد هرگز با لباسی از خانه خارج نشد مگر اینکه آن لباس را به دیگری بخشید هر روز یک گوسفند برای مهمانان خود میکشت. در سال 199 زمان مأمون در مکه قیام کرد پیروان زید که مشهور بزیدیه جارودی بودند با او همداستان شدند. عیسی جلودی مأمور جنگ با او شد سپاهیانش را متفرق نموده او را گرفت و پیش مأمون فرستاد. وقتی بر مأمون وارد شد او را احترام کرد و نزدیک خود جای داد جایزه گرانی باو بخشید در خراسان همراه او بود هر وقت بدربار مأمون میرفت با گروهی از پسر عموهای خود سوار می شد و به مقر خلافت میرفت. مأمون خیلی او را تحمل میکرد بطوری که کمتر پادشاهان از رعایای خود چنان تحملی دارند. مأمون گفت: من خوشم نمی آید هر وقت میخواهی پیش من بیایی با این خویشاوندانت که در سال 200 بر علیه من خروج کرده اند و آنها را امان دادم می آیی دستور داد که دیگر با محمّد بن جعفر سوار نشوند. هر وقت میخواهند بیرون بیایند با عبید اللَّه بن حسین سوار شوند. آنها پس از این دستور ملازم منزل شدند و از بیرون آمدن با عبید اللَّه بن حسین امتناع کردند. باز دستور داد با هر کس مایلید خارج شوید.

ص: 243

وَ کَانَ إِسْمَاعِیلُ أَکْبَرَ إِخْوَتِهِ وَ کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام شَدِیدَ الْمَحَبَّةِ لَهُ وَ الْبِرِّ بِهِ وَ الْإِشْفَاقِ عَلَیْهِ وَ کَانَ قَوْمٌ مِنَ الشِّیعَةِ یَظُنُّونَ أَنَّهُ الْقَائِمُ بَعْدَ أَبِیهِ وَ الْخَلِیفَةُ لَهُ مِنْ بَعْدِهِ إِذْ کَانَ أَکْبَرَ إِخْوَتِهِ سِنّاً وَ لِمَیْلِ أَبِیهِ إِلَیْهِ وَ إِکْرَامِهِ لَهُ فَمَاتَ فِی حَیَاةِ أَبِیهِ علیه السلام بِالْعُرَیْضِ (1) وَ حُمِلَ عَلَی رِقَابِ الرِّجَالِ إِلَی أَبِیهِ بِالْمَدِینَةِ حَتَّی دُفِنَ بِالْبَقِیعِ (2)

وَ رُوِیَ أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام جَزِعَ عَلَیْهِ جَزَعاً شَدِیداً وَ حَزِنَ عَلَیْهِ حَزَناً عَظِیماً وَ تَقَدَّمَ سَرِیرَهُ بِغَیْرِ حِذَاءٍ وَ لَا رِدَاءٍ وَ أَمَرَ بِوَضْعِ سَرِیرِهِ عَلَی الْأَرْضِ مِرَاراً کَثِیرَةً وَ کَانَ یَکْشِفُ عَنْ وَجْهِهِ وَ یَنْظُرُ إِلَیْهِ یُرِیدُ بِذَلِکَ تَحْقِیقَ أَمْرِ وَفَاتِهِ عِنْدَ الظَّانِّینَ خِلَافَتَهُ لَهُ مِنْ بَعْدِهِ وَ إِزَالَةِ الشُّبْهَةِ عَنْهُ فِی حَیَاتِهِ وَ لَمَّا مَاتَ إِسْمَاعِیلُ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ انْصَرَفَ عَنِ الْقَوْلِ بِإِمَامَتِةِ بَعْدَ أَبِیهِ مَنْ کَانَ یَظُنُّ ذَلِکَ وَ یَعْتَقِدُهُ مِنْ أَصْحَابِ أَبِیهِ علیه السلام وَ أَقَامَ عَلَی حَیَاتِهِ شِرْذِمَةٌ لَمْ تَکُنْ مِنْ خَاصَّةِ أَبِیهِ وَ لَا مِنَ الرُّوَاةِ عَنْهُ وَ کَانُوا مِنَ الْأَبَاعِدَ وَ الْأَطْرَافِ فَلَمَّا مَاتَ الصَّادِقُ علیه السلام انْتَقَلَ فَرِیقٌ مِنْهُمْ إِلَی الْقَوْلِ بِإِمَامَةِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیه السلام بَعْدَ أَبِیهِ وَ افْتَرَقَ الْبَاقُونَ فِرْقَتَیْنِ فَرِیقٌ مِنْهُمْ رَجَعُوا عَلَی حَیَاةِ إِسْمَاعِیلَ وَ قَالُوا بِإِمَامَةِ ابْنِهِ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ لِظَنِّهِمْ أَنَّ الْإِمَامَةَ کَانَتْ فِی أَبِیهِ وَ أَنَّ الِابْنَ أَحَقُّ بِمَقَامِ الْإِمَامَةِ مِنَ الْأَخِ وَ فَرِیقٌ ثَبَتُوا عَلَی حَیَاةِ إِسْمَاعِیلَ وَ هُمُ الْیَوْمَ شُذَّاذٌ لَا یُعْرَفُ مِنْهُمْ أَحَدٌ یُومَأُ إِلَیْهِ وَ هَذَانِ الْفَرِیقَانِ یُسَمَّیَانِ بِالْإِسْمَاعِیلِیَّةِ وَ الْمَعْرُوفُ مِنْهُمُ الْآنَ مَنْ یَزْعُمُ أَنَّ الْإِمَامَةَ بَعْدَ إِسْمَاعِیلَ فِی وُلْدِهِ وَ وُلْدِ وُلْدِهِ إِلَی آخِرِ الزَّمَانِ (3)

وَ کَانَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ أَکْبَرَ إِخْوَتِهِ بَعْدَ إِسْمَاعِیلَ وَ لَمْ یَکُنْ مَنْزِلَتُهُ عِنْدَ أَبِیهِ مَنْزِلَةَ غَیْرِهِ مِنْ وُلْدِهِ فِی الْإِکْرَامِ وَ کَانَ مُتَّهَماً بِالْخِلَافِ عَلَی أَبِیهِ فِی الِاعْتِقَادِ فَیُقَالُ إِنَّهُ کَانَ یُخَالِطُ الْحَشْوِیَّةَ وَ یَمِیلُ إِلَی مَذَاهِبِ الْمُرْجِئَةِ وَ ادَّعَی بَعْدَ أَبِیهِ الْإِمَامَةَ

ص: 242


1- 1. العریض کزبیر تصغیر عرض، واد بالمدینة.
2- 2. الإرشاد ص 303.
3- 3. نفس المصدر ص 304.

پس از این دستور هر وقت محمّد بن جعفر میخواست پیش مأمون برود با او سوار می شدند و به همراه او از دربار مأمون برمیگشتند. موسی بن سلمه گفت به محمّد بن جعفر خبر دادند که غلامان ذو الریاستین غلامانت را بر سر خریدن هیزم کتک زدند. از منزل خارج شد یک برد بکمر و یکی بشانه انداخته بود و بر دست چوبدستی ضخیمی داشت این رجز را میخواند: (الموت خیر لک من عیش بذل) مرگ بهتر از زندگی با خواری است، گروهی از مردم به حمایت او آمدند غلامان ذو الریاستین را زدند و هیزم را از آنها گرفتند این خبر بمأمون رسید به ذو الریاستین پیغام داد که نزد محمّد بن جعفر برو و از او عذر خواهی کن. محمّد بن سلمه گفت: من پیش محمّد بن جعفر بودم که ذو الریاستین آمد باو گفتند اینک ذو الریاستین وارد می شود گفت باید روی زمین بنشیند فرشی که در خانه بود جمع نمودند و بگوشه ای انداختند در اطاق جز یک تشک که محمّد بن جعفر بر روی آن نشسته بود وجود نداشت وقتی ذو الریاستین وارد شد محمّد او را تعارف کرد که روی تشک بنشیند. ولی ذو الریاستین امتناع ورزیده روی زمین نشست و عذرخواهی نمود و تنبیه غلامان خود را در اختیار او گذاشت تا هر کیفری بخواهد بکند. محمّد بن جعفر در زمان مأمون در خراسان از دنیا رفت مأمون برای تشییع جنازه اش خارج شد وقتی رسید که او را بیرون آورده بودند همین که چشمش افتاد از مرکب پیاده شد همان طور جلوی جنازه پیاده رفت تا آن را بر زمین گذاشتند بر جنازه او نماز خواند پیکرش را بلند کرد و داخل قبر گذاشت در همان جا بود تا لحد را ترتیب دادند بعد خارج شد باز ایستاد تا کار دفن او بپایان رسید. عبید اللَّه بن حسین در حالی که برای مأمون دعا میکرد گفت یا امیر المؤمنین خیلی خسته و ناراحت شدید اگر سوار شوید بهتر است گفت این یک خویشاوندی بود که مدت دویست سال قطع شده بود. اسماعیل بن محمّد بن جعفر گفت: من به برادرم که پهلویم ایستاده بود گفتم خوب است با مأمون درباره قرض پدرمان صحبت کنیم که موقعی مناسبتر از این نیست. مأمون قبل از اینکه چیزی بگوییم گفت پدرتان چقدر بدهی دارد؟ گفتم بیست و پنج هزار دینار. گفت خدا قرض او را پرداخت نموده است. بکه وصیت کرده گفتم پسری

ص: 244

وَ احْتَجَّ بِأَنَّهُ أَکْبَرُ إِخْوَتِهِ الْبَاقِینَ فَتَابَعَهُ عَلَی قَوْلِهِ جَمَاعَةٌ مِنْ أَصْحَابِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ثُمَّ رَجَعَ أَکْثَرُهُمْ بَعْدَ ذَلِکَ إِلَی الْقَوْلِ بِإِمَامَةِ أَخِیهِ مُوسَی علیه السلام لَمَّا تَبَیَّنُوا ضَعْفَ دَعْوَاهُ وَ قُوَّةَ أَمْرِ أَبِی الْحَسَنِ وَ دَلَالَةَ حَقِیقَتِهِ وَ بَرَاهِینَ إِمَامَتِهِ وَ أَقَامَ نَفَرٌ یَسِیرٌ مِنْهُمْ عَلَی أَمْرِهِمْ وَ دَانُوا بِإِمَامَةِ عَبْدِ اللَّهِ وَ هُمُ الطَّائِفَةُ الْمُلَقَّبَةُ بِالْفَطَحِیَّةِ وَ إِنَّمَا لَزِمَهُمْ هَذَا اللَّقَبُ لِقَوْلِهِمْ بِإِمَامَةِ عَبْدِ اللَّهِ وَ کَانَ أَفْطَحَ الرِّجْلَیْنِ وَ یُقَالُ إِنَّهُمْ لُقِّبُوا بِذَلِکَ لِأَنَّ دَاعِیَهُمْ إِلَی إِمَامَةِ عَبْدِ اللَّهِ کَانَ یُقَالُ لَهُ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَفْطَحَ (1) وَ کَانَ إِسْحَاقُ بْنُ جَعْفَرٍ مِنْ أَهْلِ الْفَضْلِ وَ الصَّلَاحِ وَ الْوَرَعِ وَ الِاجْتِهَادِ وَ رَوَی عَنْهُ النَّاسُ الْحَدِیثَ وَ الْآثَارَ وَ کَانَ ابْنُ کَاسِبٍ (2)

إِذَا حَدَّثَ عَنْهُ یَقُولُ حَدَّثَنِی الثِّقَةُ(3)

الرَّضِیُّ إِسْحَاقُ بْنُ جَعْفَرٍ علیه السلام وَ کَانَ إِسْحَاقُ یَقُولُ بِإِمَامَةِ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیه السلام وَ رَوَی عَنْ أَبِیهِ النَّصَّ بِالْإِمَامَةِ عَلَی أَخِیهِ مُوسَی علیه السلام وَ کَانَ مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ سَخِیّاً شُجَاعاً وَ کَانَ یَصُومُ یَوْماً وَ یُفْطِرُ یَوْماً وَ یَرَی رَأْیَ الزَّیْدِیَّةِ بِالْخُرُوجِ بِالسَّیْفِ وَ رُوِیَ عَنْ زَوْجَتِهِ خَدِیجَةَ بِنْتِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ أَنَّهَا قَالَتْ مَا خَرَجَ مِنْ عِنْدِنَا مُحَمَّدٌ یَوْماً قَطُّ فِی ثَوْبٍ فَرَجَعَ حَتَّی یَکْسُوَهُ وَ کَانَ یَذْبَحُ فِی کُلِّ یَوْمٍ کَبْشاً لِأَضْیَافِهِ وَ خَرَجَ عَلَی الْمَأْمُونِ فِی سَنَةِ تِسْعٍ وَ تِسْعِینَ وَ مِائَةٍ بِمَکَّةَ وَ اتَّبَعَتْهُ الزَّیْدِیَّةُ الْجَارُودِیَّةُ فَخَرَجَ لِقِتَالِهِ عِیسَی الْجَلُودِیُّ فَفَرَّقَ جَمْعَهُ وَ أَخَذَهُ وَ أَنْفَذَهُ إِلَی الْمَأْمُونِ فَلَمَّا وَصَلَ إِلَیْهِ أَکْرَمَهُ الْمَأْمُونُ وَ أَدْنَی مَجْلِسَهُ مِنْهُ وَ وَصَلَهُ وَ أَحْسَنَ جَائِزَتَهُ فَکَانَ مُقِیماً مَعَهُ بِخُرَاسَانَ یَرْکَبُ إِلَیْهِ فِی مَرْکَبٍ مِنْ بَنِی عَمِّهِ وَ کَانَ الْمَأْمُونُ یَحْتَمِلُ مِنْهُ مَا لَا یَحْتَمِلُهُ السُّلْطَانُ مِنْ رَعِیَّتِهِ وَ رُوِیَ أَنَّ الْمَأْمُونَ أَنْکَرَ رُکُوبَهُ إِلَیْهِ فِی جَمَاعَةٍ مِنَ الطَّالِبِیِّینَ الَّذِین خَرَجُوا عَلَی الْمَأْمُونِ فِی سَنَةِ الْمِائَتَیْنِ فَآمَنَهُمْ وَ خَرَجَ التَّوْقِیعُ إِلَیْهِمْ- لَا تَرْکَبُوا مَعَ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ وَ ارْکَبُوا مَعَ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَیْنِ فَأَبَوْا أَنْ یَرْکَبُوا وَ لَزِمُوا مَنَازِلَهُمْ فَخَرَجَ التَّوْقِیعُ ارْکَبُوا مَعَ مَنْ أَحْبَبْتُمْ

ص: 243


1- 1. الإرشاد ص 304.
2- 2. لم نقف علی ترجمته رغم الفحص و المراجعة عاجلا.
3- 3. ما بین القوسین زیادة من المصدر.

بنام یحیی دارد که ساکن مدینه است. گفت او در مدینه نیست در مصر است. ما اطلاع داشتیم که او در مصر است نمی خواستیم چیزی بگوییم مبادا ناراحت شود چون می دانست ما خوش نداشتیم آنها از مدینه خارج شوند(1). علی بن جعفر (رضی اللَّه عنه) فرزند دیگر حضرت صادق راوی حدیث و صاحب عقیده کامل و بسیار پرهیزکار و دانشمند بود که پیوسته ملازم برادر خود موسی بن جعفر علیه السّلام بود و احادیث زیادی از برادر خود نقل کرده است. عباس فرزند دیگر امام صادق (رحمة اللَّه علیه) مردی فاضل بود. امام موسی بن جعفر علیه السّلام باشخصیت ترین فرزند حضرت صادق علیه السّلام بود از همه بالاتر و مشهورتر و سخاوتمندترین مردم و گرامی ترین اشخاص از نظر زندگی و عابدترین و پرهیزکارترین و بزرگوارترین و فقیه ترین فرد روی زمین بشمار میرفت. تمام شیعیان پدرش امامت او را پذیرفته و بحق ایشان احترام نموده و در مقابل دستورش تسلیم شدند روایات زیادی از پدرش در مورد امامت ایشان نقل کردند و دلایل زیادی که شاهد جانشینی ایشان بود ذکر نمودند. پناه علمی شیعیان بود و دستورات دینی را به آنها می آموخت معجزات و دلایل زیادی از ایشان نقل کردند که موجب یقین بامامت و اعتقاد برهبری ایشان است(2).

روایت3.

کمال الدین(3)، امالی صدوق: عنبسة بن بجاد عابد گفت: پس از اینکه اسماعیل پسر امام صادق ع فوت شد و از کار تجهیز و دفن او فارغ شدیم امام صادق علیه السّلام نشسته سر بزیر انداخت ما نیز اطراف ایشان جمع شدیم. سر بلند کرده فرمود: مردم دنیا محل جدایی و جایگاه موقتی است نه منزلگاه همیشگی ولی جدایی انسان از کسی که باو انس گرفته واقعا دل را می سوزاند و سخت ناراحت کننده است که علاج پذیر نیست ولی شخصیت اشخاص با مقاومت نیکو در مقابل این حوادث و اندیشه صحیح در چنین مواردی سنجیده می شود هر که بر برادر خود گریه نکند برادرش بر او خواهد گریست کسی که فرزند خویش را پیش نفرستد خودش جلوتر از فرزند خواهد رفت در این موقع شعر ابی خراش هذلی(4)

ص: 245


1- . ارشاد: 306
2- . ارشاد:307
3- . کمال الدین و تمام النعمة 1 : 163
4- . امیمه همسر عروة برادر ابی خراش بود پس از فوت عروه ابی خراش با بچه او بازی میکرد امیمه گفت انتقام و مصیبت برادرت را فراموش کرده ای که با بچه او بازی میکنی بخدا قسم اگر تو کشته شده بودی او تو را فراموش نمی کرد ابو خراش گریه کرد و این شعر را سرود که خیال نکن او را فراموش کرده ام اما در مصیبت او صبر جمیل دارم. لعمری لقد راعت امیمة طلعتی و ان ثوائی عندها لقلیل و قالت أراه بعد عروة لاهیا و ذلک رزء لو علمت جلیل فلا تحسبی أنی تناسیت فقده و لکن صبری یا امیم جمیل أ لم تعلمی أن قد تفرق قبلنا ندیما صفاء مالک و عقیل أبی الصبر أنی لا یزال یهیجنی مبیت لنا فیما خلا و مقیل و انی إذا ما الصبح آنست ضوعه یعاودنی قطع علی ثقیل اغانی 21: 45

وَ کَانُوا یَرْکَبُونَ مَعَ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ إِذَا رَکِبَ إِلَی الْمَأْمُونِ وَ یَنْصَرِفُونَ بِانْصِرَافِهِ (1) وَ ذُکِرَ عَنْ مُوسَی بْنِ سَلَمَةَ أَنَّهُ قَالَ أُتِیَ إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ فَقِیلَ لَهُ إِنَّ غِلْمَانَ ذِی الرِّئَاسَتَیْنِ قَدْ ضَرَبُوا غِلْمَانَکَ عَلَی حَطَبٍ اشْتَرَوْهُ فَخَرَجَ مُتَّزِراً بِبُرْدَتَیْنِ وَ مَعَهُ هِرَاوَةٌ وَ هُوَ یَرْتَجِزُ وَ یَقُولُ:

الْمَوْتُ خَیْرٌ لَکَ مِنْ عَیْشٍ بِذُلٍّ.

وَ تَبِعَهُ النَّاسُ حَتَّی ضَرَبَ غِلْمَانَ ذِی الرِّئَاسَتَیْنِ وَ أَخَذَ الْحَطَبَ مِنْهُمْ فَرُفِعَ الْخَبَرُ إِلَی الْمَأْمُونِ فَبَعَثَ إِلَی ذِی الرِّئَاسَتَیْنِ فَقَالَ لَهُ ائْتِ مُحَمَّدَ بْنَ جَعْفَرٍ فَاعْتَذِرْ إِلَیْهِ وَ حَکِّمْهُ فِی غِلْمَانِکَ قَالَ فَخَرَجَ ذُو الرِّئَاسَتَیْنِ إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ فَقَالَ لَهُ مُوسَی بْنُ سَلَمَةَ کُنْتُ عِنْدَ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ جَالِساً حَتَّی أَتَی فَقِیلَ لَهُ هَذَا ذُو الرِّئَاسَتَیْنِ فَقَالَ لَا یَجْلِسُ إِلَّا عَلَی الْأَرْضِ فَتَنَاوَلَ بِسَاطاً کَانَ فِی الْبَیْتِ فَرَمَی بِهِ هُوَ وَ مَنْ مَعَهُ نَاحِیَةً وَ لَمْ یَبْقَ فِی الْبَیْتِ إِلَّا وِسَادَةٌ جَلَسَ عَلَیْهَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ فَلَمَّا دَخَلَ ذُو الرِّئَاسَتَیْنِ وَسَّعَ لَهُ مُحَمَّدٌ عَلَی الْوِسَادَةِ فَأَبَی أَنْ یَجْلِسَ عَلَیْهَا وَ جَلَسَ عَلَی الْأَرْضِ وَ اعْتَذَرَ إِلَیْهِ وَ حَکَّمَهُ فِی غِلْمَانِهِ وَ تُوُفِّیَ مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ فِی خُرَاسَانَ مَعَ الْمَأْمُونِ فَرَکِبَ الْمَأْمُونُ لِیَشْهَدَهُ فَلَقِیَهُمْ وَ قَدْ خَرَجُوا بِهِ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَی السَّرِیرِ نَزَلَ فَتَرَجَّلَ وَ مَشَی حَتَّی دَخَلَ بَیْنَ الْعَمُودَیْنِ فَلَمْ یَزَلْ بَیْنَهُمَا حَتَّی وُضِعَ بِهِ فَتَقَدَّمَ فَصَلَّی عَلَیْهِ ثُمَّ حَمَلَهُ حَتَّی بَلَغَ بِهِ الْقَبْرَ ثُمَّ دَخَلَ قَبْرَهُ وَ لَمْ یَزَلْ فِیهِ حَتَّی بَنَی عَلَیْهِ ثُمَّ خَرَجَ فَقَامَ عَلَی قَبْرِهِ حَتَّی دُفِنَ فَقَالَ لَهُ عُبَیْدُ اللَّهِ بْنُ الْحُسَیْنِ وَ دَعَا لَهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنَّکَ قَدْ تَعِبْتَ فَلَوْ رَکِبْتَ فَقَالَ لَهُ الْمَأْمُونُ إِنَّ هَذِهِ رَحِمٌ قُطِعَتْ مِنْ مِائَتَیْ سَنَةٍ وَ رُوِیَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ أَنَّهُ قَالَ قُلْتُ لِأَخِی وَ هُوَ إِلَی جَنْبِی وَ الْمَأْمُونُ قَائِمٌ عَلَی الْقَبْرِ لَوْ کَلَّمْنَاهُ فِی دَیْنِ الشَّیْخِ وَ لَا نَجِدُهُ أَقْرَبَ مِنْهُ فِی وَقْتِهِ هَذَا فَابْتَدَأَنَا الْمَأْمُونُ فَقَالَ کَمْ تَرَکَ أَبُو جَعْفَرٍ مِنَ الدَّیْنِ فَقُلْتُ لَهُ خَمْسَةٌ وَ عِشْرُونَ أَلْفَ دِینَارٍ فَقَالَ قَدْ قَضَی اللَّهُ عَنْهُ دَیْنَهُ إِلَی مَنْ وَصَّی قُلْتُ إِلَی ابْنٍ

ص: 244


1- 1. الإرشاد ص 305.

امالی صدوق: 237(1)

روایت4.

عیون اخبار الرضا: عمیر بن یزید گفت: خدمت امام رضا علیه السّلام بودم سخن از محمّد بن جعفر بمیان آمد فرمود: من تصمیم گرفتم که با او در یک اطاق نباشم. من با خود فکر کردم این آقا ما را به صله رحم امر میکند و خودش درباره عموی خود چنین میگوید. در این موقع نگاهی بمن نموده فرمود همین کار من از خیر خواهی و صله رحم است او وقتی با من رفت و آمد داشته باشد مردم سخنانی که درباره ام میگوید تصدیق میکنند ولی وقتی نه من با او رفت و آمد داشته باشم نه او با من کسی حرفش را قبول نمیکند(2).

روایت5.

عیون اخبار الرضا: اسحاق بن موسی گفت وقتی عمویم محمّد بن جعفر در مکه قیام کرد و مردم را برهبری خویش دعوت نمود اسم خود را امیر المؤمنین گذاشت و برای خلافت با او بیعت نمودند. امام رضا علیه السّلام پیش او رفت من هم بودم. فرمود: بپدر و برادرت دروغ نبند زیرا این جریان برای تو تمام نخواهد شد این سخن را فرمود و با هم بطرف مدینه رفتیم چیزی نگذشت که جلودی مأموریت یافت و محمّد بن جعفر را شکست داد او امان خواست لباس سیاه پوشیده بر منبر رفت و خود را از خلافت خلع نمود و گفت

ص: 246


1- را که در مرثیه برادرش سروده بود بعنوان شاهد خواند و لا تحسبی انی تناسیت عهده و لکن صبری یا امیم جمیل
2- . عیون اخبار رضا ع 2 : 204

لَهُ یُقَالُ لَهُ یَحْیَی بِالْمَدِینَةِ فَقَالَ لَیْسَ هُوَ بِالْمَدِینَةِ وَ هُوَ بِمِصْرَ وَ قَدْ عَلِمْنَا کَوْنَهُ فِیهَا وَ لَکِنْ کَرِهْنَا أَنْ نُعْلِمَهُ بِخُرُوجِهِ مِنَ الْمَدِینَةِ لِئَلَّا یَسُوؤَهُ ذَلِکَ لِعِلْمِهِ بِکَرَاهَتِنَا لِخُرُوجِهِمْ عَنْهَا(1) وَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ رَاوِیَةً لِلْحَدِیثِ سَدِیدَ الطَّرِیقِ شَدِیدَ الْوَرَعِ کَثِیرَ الْفَضْلِ وَ لَزِمَ مُوسَی أَخَاهُ علیه السلام وَ رَوَی عَنْهُ شَیْئاً کَثِیراً وَ کَانَ الْعَبَّاسُ بْنُ جَعْفَرٍ رَحِمَهُ اللَّهُ فَاضِلًا وَ کَانَ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ علیه السلام أَجَلَّ وُلْدِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَدْراً وَ أَعْظَمَهُمْ مَحَلًّا وَ أَبْعَدَهُمْ فِی النَّاسِ صِیتاً وَ لَمْ یُرَ فِی زَمَانِهِ أَسْخَی مِنْهُ وَ لَا أَکْرَمَ نَفْساً وَ عِشْرَةً وَ کَانَ أَعْبَدَ أَهْلِ زَمَانِهِ وَ أَوْرَعَهُمْ وَ أَجَلَّهُمْ وَ أَفْقَهَهُمْ وَ اجْتَمَعَ جُمْهُورُ شِیعَةِ أَبِیهِ علیه السلام عَلَی الْقَوْلِ بِإِمَامَتِهِ وَ التَّعْظِیمِ لِحَقِّهِ وَ التَّسْلِیمِ لِأَمْرِهِ وَ رَوَوْا عَنْ أَبِیهِ علیه السلام نُصُوصاً عَلَیْهِ بِالْإِمَامَةِ وَ إِشَارَاتٍ إِلَیْهِ بِالْخِلَافَةِ وَ أَخَذُوا عَنْهُ مَعَالِمَ دِینِهِمْ وَ رُوِیَ عَنْهُ مِنَ الْآیَاتِ وَ الْمُعْجِزَاتِ مَا یُقْطَعُ بِهَا عَلَی حُجَّتِهِ وَ صَوَابِ الْقَوْلِ بِإِمَامَتِهِ (2).

«3»

ک (3)،[إکمال الدین] لی، [الأمالی] للصدوق الدَّقَّاقُ عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنِ الْبَرْمَکِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْهَیْثَمِ عَنْ عَبَّادِ بْنِ یَعْقُوبَ الْأَسَدِیِّ عَنْ عَنْبَسَةَ بْنِ بِجَادٍ الْعَابِدِ قَالَ: لَمَّا مَاتَ إِسْمَاعِیلُ بْنُ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام وَ فَرَغْنَا مِنْ جِنَازَتِهِ جَلَسَ الصَّادِقُ جَعْفَرُ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام وَ جَلَسْنَا حَوْلَهُ وَ هُوَ مُطْرِقٌ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ فَقَالَ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ هَذِهِ الدُّنْیَا دَارُ فِرَاقٍ وَ دَارُ الْتِوَاءٍ لَا دَارُ اسْتِوَاءٍ عَلَی أَنَّ لِفِرَاقِ الْمَأْلُوفِ حُرْقَةً لَا تُدْفَعُ وَ لَوْعَةً لَا تُرَدُّ وَ إِنَّمَا یَتَفَاضَلُ النَّاسُ بِحُسْنِ الْعَزَاءِ وَ صِحَّةِ الْفِکْرَةِ فَمَنْ لَمْ یَثْکَلْ أَخَاهُ ثَکِلَهُ أَخُوهُ وَ مَنْ لَمْ یُقَدِّمْ وَلَداً کَانَ هُوَ الْمُقَدَّمَ دُونَ الْوَلَدِ ثُمَّ تَمَثَّلَ علیه السلام بِقَوْلِ أَبِی خِرَاشٍ الْهُذَلِیِ (4) یَرْثِی أَخَاهُ

ص: 245


1- 1. المصدر السابق ص 306.
2- 2. نفس المصدر ص 307.
3- 3. کمال الدین و تمام النعمة ج 1 ص 163.
4- 4. هذا البیت من أبیات قالها أبو خراش الهذلی بعد مقتل أخیه عروة، و قد دخلت. علیه امیمة امرأة عروة و هو یلاعب ابنه، فقالت له، یا أبا خراش تناسیت عروة و ترکت الطلب بثاره و لهوت مع ابنک، أما و اللّه لو کنت المقتول ما غفل عنک و لطلب قاتلک حتّی یقتله فبکی أبو خراش و أنشأ یقول: لعمری لقد راعت امیمة طلعتی***و ان ثوائی عندها لقلیل و قالت أراه بعد عروة لاهیا***و ذلک رزء لو علمت جلیل فلا تحسبی أنی تناسیت فقده***و لکن صبری یا امیم جمیل أ لم تعلمی أن قد تفرق قبلنا***ندیما صفاء مالک و عقیل أبی الصبر أنی لا یزال یهیجنی***مبیت لنا فیما خلا و مقیل و انی إذا ما الصبح آنست ضوعه***یعاودنی قطع علی ثقیل ( الأغانی ج 21 ص 45 طبعة الساسی).

خلافت متعلق بمأمون است و من حقی در آن ندارم او را به خراسان فرستادند و در گرگان از دنیا رفت(1).

روایت6.

کمال الدین: ولید بن صبیح گفت مردی پیش من آمده گفت بیا تا بتو نشان بدهم آن مرد کجاست (منظورش اسماعیل پسر حضرت صادق بود که این شخص باو ارادت داشت) با او رفتم مرا پیش چند نفر برد که مشغول شراب خواری بودند اسماعیل بن جعفر نیز با آنها بود با اندوه تمام از آنها جدا شدم کنار خانه کعبه آمدم دیدم اسماعیل بن جعفر دست به پرده کعبه گرفته چنان اشک میریزد که پرده از اشکش تر شده است. با عجله برگشتم دیدم اسماعیل با همان چند نفر نشسته است. باز بطرف کعبه برگشتم دیدم دست به پرده دارد و اشک میریزد. جریان را برای امام صادق علیه السّلام عرض کردم فرمود پسرم اسماعیل گرفتار شیطانی شده که خود را بشکل او در می آورد(2).

روایت7.

در خرایج از ولید نقل میکند که گفت بیا برویم پسر خدایت را بتو نشان دهم .

روایت8.

کمال الدین: حسن بن راشد گفت از امام صادق ع در مورد اسماعیل پرسیدم گفت او گناهکار است گناهکاری که بمن و هیچ کدام از اجدادش شباهت ندارد(3).

روایت9.

کمال الدین: عبید بن زرارة گفت نزد امام صادق ع سخن از اسماعیل شد امام فرمود او به من و هیچ کدام از اجدادش شباهت ندارد(4).

روایت10.

کمال الدین : سعید بن عبید اللَّه گفت امام صادق ع فرمود وقتی اسماعیل از دنیا رفت در حالی که او را پیچیده بودند گفتم بازش کنند صورت و چانه و گردنش را بوسیدم باز گفتم او را بپوشانند. دو مرتبه گفتم باز کنند باز پیشانی و چانه و زیر گلویش را بوسیدم باز گفتم بپوشانند سپس دستور دادم او را غسل بدهند وقتی کفن بر پیکرش کرده بودند گفتم صورتش را باز کنند

ص: 247


1- .[2] عیون اخبار رضا ع 2 : 207
2- . کمال الدین و تمام النعمة 1 : 159
3- . همان 1 : 159
4- . کمال الدین و تمام النعمة 1 : 159

وَ لَا تَحْسَبِی أَنِّی تَنَاسَیْتُ عَهْدَهُ***وَ لَکِنَّ صَبْرِی یَا أُمَیْمُ جَمِیلٌ (1)

«4»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] الْهَمْدَانِیُّ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عُمَیْرِ بْنِ یَزِیدَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام فَذَکَرَ مُحَمَّدَ بْنَ جَعْفَرٍ فَقَالَ إِنِّی جَعَلْتُ عَلَی نَفْسِی أَنْ لَا یُظِلَّنِی وَ إِیَّاهُ سَقْفُ بَیْتٍ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی هَذَا یَأْمُرُنَا بِالْبِرِّ وَ الصِّلَةِ وَ یَقُولُ هَذَا لِعَمِّهِ فَنَظَرَ إِلَیَّ فَقَالَ هَذَا مِنَ الْبِرِّ وَ الصِّلَةِ إِنَّهُ مَتَی یَأْتِینِی وَ یَدْخُلُ عَلَیَّ فَیَقُولُ فِیَّ فَیُصَدِّقُهُ النَّاسُ وَ إِذَا لَمْ یَدْخُلْ عَلَیَّ وَ لَمْ أَدْخُلْ عَلَیْهِ لَمْ یُقْبَلْ قَوْلُهُ إِذَا قَالَ (2).

«5»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] الْوَرَّاقُ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ مُوسَی قَالَ: لَمَّا خَرَجَ عَمِّی مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ بِمَکَّةَ وَ دَعَا إِلَی نَفْسِهِ وَ دُعِیَ بِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ بُویِعَ لَهُ بِالْخِلَافَةِ دَخَلَ عَلَیْهِ الرِّضَا علیه السلام وَ أَنَا مَعَهُ فَقَالَ لَهُ یَا عَمِّ لَا تُکَذِّبْ أَبَاکَ وَ لَا أَخَاکَ فَإِنَّ هَذَا الْأَمْرَ لَا یَتِمُّ ثُمَّ خَرَجَ وَ خَرَجْتُ مَعَهُ إِلَی الْمَدِینَةِ فَلَمْ یَلْبَثْ إِلَّا قَلِیلًا حَتَّی قَدِمَ الْجَلُودِیُّ فَلَقِیَهُ فَهَزَمَهُ ثُمَّ اسْتَأْمَنَ إِلَیْهِ فَلَبِسَ السَّوَادَ وَ صَعِدَ الْمِنْبَرَ فَخَلَعَ نَفْسَهُ وَ قَالَ

ص: 246


1- 1. أمالی الصدوق ص 237.
2- 2. عیون أخبار الرضا ج 2 ص 204.

پیشانی و چانه و زیر گلویش را بوسیدم و دعایی برای اینکه در آینده محفوظ باشد خواندم سپس در کفن پوشاندند عرض کردم از چه دعایی برای حفظ او استفاده کردید؟ فرمود از قرآن.

صدوق بعد از این روایت مینویسد این که امام فرمود دستور دادم او را کفن کنند امامت اسماعیل را باطل میکند زیرا امام را فقط امام باید غسل بدهد وقتی حضور داشته باشد(1).

روایت11.

(12)

کمال الدین: ابو کهمس گفت در هنگام مرگ اسماعیل پسر حضرت صادق حضور داشتم. امام صادق سجده ای طولانی نمود بعد سر برداشت و نگاه مختصری بصورت او نمود باز بسجده رفت که از سجده اول طولانی تر بود بعد سر برداشت در این موقع اسماعیل بحال مرگ رسید امام چشمهای او را بست و چانه اش را بهم نزدیک نمود و روی او لحافی انداخت آنگاه از جای حرکت نمود ولی چنان ناراحت بود که خدا میداند .

داخل اندرون شد پس از ساعتی بیرون آمد سرمه کشیده بود و خود را روغن زده لباسهایش را تغییر داده بود و آن ناراحتی بکلی از بین رفته بود در مورد کفن و دفن او دستورات لازم را داد وقتی کارش تمام شد کفن او را خواست و در حاشیه کفن نوشت اسماعیل گواهی میدهد که خدایی جز خدای یکتا وجود ندارد(2).

روایت13.

کمال الدین: حسن بن زید گفت

ص: 248


1- . همان 1 : 160
2- . کمال الدین و تمام النعمة 1 : 161، شیخ طوسی در تهذیب 1 : 289 با کمی تفاوت و ص 309

إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ لِلْمَأْمُونِ وَ لَیْسَ لِی فِیهِ حَقٌّ ثُمَّ أُخْرِجَ إِلَی خُرَاسَانَ فَمَاتَ بِجُرْجَانَ (1).

«6»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ ابْنِ أَبِی بَکْرَانَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنِ الْوَلِیدِ بْنِ صَبِیحٍ قَالَ: جَاءَنِی رَجُلٌ فَقَالَ لِی تَعَالَ حَتَّی أُرِیَکَ أَیْنَ الرَّجُلُ قَالَ فَذَهَبْتُ مَعَهُ قَالَ فَجَاءَنِی إِلَی قَوْمٍ یَشْرَبُونَ فِیهِمْ إِسْمَاعِیلُ بْنُ جَعْفَرٍ فَخَرَجْتُ مَغْمُوماً فَجِئْتُ إِلَی الْحَجَرِ فَإِذَا إِسْمَاعِیلُ بْنُ جَعْفَرٍ مُتَعَلِّقٌ بِالْبَیْتِ یَبْکِی قَدْ بَلَّ أَسْتَارَ الْکَعْبَةِ بِدُمُوعِهِ فَرَجَعْتُ أَشْتَدُّ فَإِذَا إِسْمَاعِیلُ جَالِسٌ مَعَ الْقَوْمِ فَرَجَعْتُ فَإِذَا هُوَ آخِذٌ بِأَسْتَارِ الْکَعْبَةِ قَدْ بَلَّهَا بِدُمُوعِهِ قَالَ فَذَکَرْتُ ذَلِکَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لَقَدِ ابْتُلِیَ ابْنِی بِشَیْطَانٍ یَتَمَثَّلُ فِی صُورَتِهِ (2).

«7»

یج، [الخرائج و الجرائح] عَنِ الْوَلِیدِ: مِثْلَهُ وَ فِیهِ حَتَّی أُرِیَکَ ابْنَ إِلَهِکَ.

«8»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ إِسْمَاعِیلَ فَقَالَ عَاصٍ عَاصٍ لَا یُشْبِهُنِی وَ لَا یُشْبِهُ أَحَداً مِنْ آبَائِی (3).

«9»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ إِدْرِیسَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ قَالَ: ذَکَرْتُ إِسْمَاعِیلَ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لَا وَ اللَّهِ لَا یُشْبِهُنِی وَ لَا یُشْبِهُ أَحَداً مِنْ آبَائِی (4).

«10»

ک، [إکمال الدین] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْأَهْوَازِیِّ عَنْ فَضَالَةَ وَ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ سَعِیدِ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ الْأَعْرَجِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: لَمَّا مَاتَ إِسْمَاعِیلُ أَمَرْتُ بِهِ وَ هُوَ مُسَجًّی بِأَنْ یُکْشَفَ عَنْ وَجْهِهِ فَقَبَّلْتُ جَبْهَتَهُ وَ ذَقَنَهُ وَ نَحْرَهُ ثُمَّ أَمَرْتُ بِهِ فَغُطِّیَ ثُمَّ قُلْتُ اکْشِفُوا عَنْهُ فَقَبَّلْتُ أَیْضاً

ص: 247


1- 1. نفس المصدر ج 2 ص 207.
2- 2. کمال الدین و تمام النعمة ج 1 ص 159.
3- 3. نفس المصدر ج 1 ص 159.
4- 4. المصدر السابق ج 1 ص 159.

دختری از امام صادق ع فوت شد یک سال بر او نوحه و زاری داشت باز فرزند دیگری از دنیا رفت یک سال دیگر نوحه و زاری داشت سپس اسماعیل از دنیا رفت بسیار اندوهگین و ناراحت شد دیگر نوحه و زاری را قطع نمود. بحضرت صادق عرض کردند آقا در خانه شما صدای نوحه و زاری می آمد فرمود پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و سلم فرمود (لکن حمزة لا بواکی له) ولی عمویم حمزه گریه کننده ندارد(1).

روایت14.

کمال الدین: محمّد بن عبد اللَّه کوفی گفت هنگام وفات اسماعیل که رسید امام صادق ع سخت ناراحت شد پس از اینکه چشمهای او را بست پیراهنی کوتاه یا تازه خواست و پوشید آنگاه بیرون رفت و در مورد کفن و دفن او دستوراتی داد. یکی از اصحاب عرض کرد فدایت شوم ما خیال کردیم به خاطر شدت ناراحتی مدتی از وجود شما محروم خواهیم شد. فرمود ما خانواده ی هستیم که تا مصیبت وارد نشده جزع میکنیم وقتی گرفتار مصیبت شدیم صبر می کنیم(2).

روایت15.

کمال الدین: مرة غلام محمّد بن خالد گفت پس از فوت اسماعیل حضرت صادق تا لب قبر رفت و نگاهی درون قبر نمود و در کنار آن نشست ولی داخل قبر نشد فرمود پیامبر اکرم نسبت بابراهیم همین کار را کرد(3).

روایت16.

کافی: مانند آن را روایت کرده است(4).

روایت17.

کمال الدین: وقتی که اسماعیل فوت کرد امام صادق ع بدون کفش و ردا جلوی جنازه او حرکت کرد(5) .

ص: 249


1- . همان 1 : 162
2- . کمال الدین و تمام النعمة 1 : 162
3- . همان 1 : 161
4- . کافی 3 : 193
5- . کمال الدین 1 : 161

جَبْهَتَهُ وَ ذَقَنَهُ وَ نَحْرَهُ ثُمَّ أَمَرْتُهُمْ فَغَطَّوْهُ ثُمَّ أَمَرْتُ بِهِ فَغُسِّلَ ثُمَّ دَخَلْتُ عَلَیْهِ وَ قَدْ کُفِّنَ فَقُلْتُ اکْشِفُوا عَنْ وَجْهِهِ فَقَبَّلْتُ جَبْهَتَهُ وَ ذَقَنَهُ وَ نَحْرَهُ وَ عَوَّذْتُهُ ثُمَّ قُلْتُ أَدْرِجُوهُ فَقُلْتُ بِأَیِّ شَیْ ءٍ عَوَّذْتَهُ قَالَ بِالْقُرْآنِ.

أقول: قال الصدوق بعد ذلک قوله علیه السلام أمرت به فغسل یبطل إمامة إسماعیل لأن الإمام لا یغسله إلا إمام إذا حضره (1).

«11»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ وَ ابْنِ یَزِیدَ مَعاً عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ شُعَیْبٍ عَنْ أَبِی کَهْمَسٍ قَالَ: حَضَرْتُ مَوْتَ إِسْمَاعِیلَ وَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عِنْدَهُ فَلَمَّا حَضَرَهُ الْمَوْتُ شَدَّ لَحْیَیْهِ وَ غَمَّضَهُ وَ غَطَّاهُ بِالْمِلْحَفَةِ ثُمَّ أَمَرَ بِتَهْیِئَتِهِ فَلَمَّا فُرِغَ مِنْ أَمْرِهِ دَعَا بِکَفَنِهِ وَ کَتَبَ فِی حَاشِیَةِ الْکَفَنِ إِسْمَاعِیلُ یَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ (2).

«12»

ک، [إکمال الدین] الْعَطَّارُ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ وَ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ مَعاً عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ الثَّقَفِیِّ عَنْ أَبِی کَهْمَشٍ قَالَ: حَضَرْتُ مَوْتَ إِسْمَاعِیلَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَرَأَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ وَ قَدْ سَجَدَ سَجْدَةً فَأَطَالَ السُّجُودَ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ فَنَظَرَ إِلَیْهِ قَلِیلًا وَ نَظَرَ إِلَی وَجْهِهِ ثُمَّ سَجَدَ سَجْدَةً أُخْرَی أَطْوَلَ مِنَ الْأُولَی ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ وَ قَدْ حَضَرَهُ الْمَوْتُ فَغَمَّضَهُ وَ رَبَطَ لَحْیَیْهِ وَ غَطَّی عَلَیْهِ مِلْحَفَةً ثُمَّ قَامَ وَ قَدْ رَأَیْتُ وَجْهَهُ وَ قَدْ دَخَلَهُ مِنْهُ شَیْ ءٌ اللَّهُ أَعْلَمُ بِهِ قَالَ ثُمَّ قَامَ فَدَخَلَ مَنْزِلَهُ فَمَکَثَ سَاعَةً ثُمَّ خَرَجَ عَلَیْنَا مُدَّهِناً مُکْتَحِلًا عَلَیْهِ ثِیَابٌ غَیْرُ الثِّیَابِ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِ وَ وَجْهُهُ غَیْرُ الَّذِی دَخَلَ بِهِ فَأَمَرَ وَ نَهَی فِی أَمْرِهِ حَتَّی إِذَا فَرَغَ دَعَا بِکَفَنِهِ فَکَتَبَ فِی حَاشِیَةِ الْکَفَنِ- إِسْمَاعِیلُ یَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ (3).

«13»

ک، [إکمال الدین] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ بَزِیعٍ عَنْ ظَرِیفِ بْنِ

ص: 248


1- 1. المصدر السابق ج 1 ص 160.
2- 2. المصدر السابق ج 1 ص 161 و أخرجه الشیخ الطوسیّ فی التهذیب ج 1 ص 289 بتفاوت و ص 309.
3- 3. المصدر السابق ج 1 ص 162.

روایت18.

کافی: مانند آن را روایت کرده است(1).

روایت19.

کمال الدین: ارقط بن عمر گفت امام صادق ع در زمان وفات اسماعیل نزد او بود تا اینکه فوت کرد وقتی ارقط جزع و ناراحتی امام را دید گفت: یا ابا عبدالله رسول خدا ص نیز وفات یافت امام لرزید بعد فرمود راست گفتی من امروز از تو سپاسگذارم(2).

روایت20.

بصائر الدرجات: از هشام بن سالم روایت شده که گفت: بر عبد الله بن جعفر و ابو الحسن در مجلس وارد شدم و روبروی او آینه ای بود و شرمگاهش را با رداء پوشانده بود و مُوَزَّراً پس به عبدالله رو کردم و از او نپرسیدم تا اینکه سخن از زکات به میان آمد و من از او سؤال کردم و گفت: از من درباره زکات می پرسی؟ چه کسی چهل درهم داشت و در آن نیز درهمی بود؟ گوید: متوجه مقصودش شدم و شگفت زده گشتم و گفتم: خداوند اصلاحت کند. تو دوستی مرا با پدرت و دل کندنم به سوی او را شناخته ای، از او کتاب هایی شنیده ام آیا دوست داری آن ها را برایت بیاورم؟ گفت: آری برادرزاده ها نزد ما آئید. برخاستم و از رسول خدا صلی الله علیه و آله یاری جستم و به سوی قبر مبارک آمدم و عرضه داشتم: یا رسول الله! به طرف که؟ به طرف قدریه؟ حروریه؟ به سمت مرجئه؟ به سوی زیدیه؟ گفت: در همین حال بودم که پسرکی که کمتر از پنج سال سن داشت نزد من آمد و پیراهنم را گرفت و به من گفت: جواب بده. گفتم: که؟ گفت: سرورم موسی بن جعفر، پس به صحن خانه داخل شدم و دیدم ایشان در خانه تشریف دارند و سرپوش بر سر مبارک بود، فرمود: ای هشام! عرض کردم: لبیک. فرمود: نه به مرجئه و نه به قدریه، بلکه به سوی ما. سپس به محضر حضرت وارد شدم.(3)

توضیح

شاید مراد از استشعار نگاه کردن از روی تعجب باشد و الکلة با کسره پوشش نازکی است که به شکل خانه دوخته شده و برای حفاظت در برابر حشره استفاده می شود.

روایت21.

الخرائج و الجرائح: مفضل بن مرثد گفت: به امام صادق ع گفتم اسماعیل

ص: 250


1- . کافی 3 : 204 ، شیخ طوسی در تهذیب 1 : 463 آن را آورده و شیخ صدوق در من لا یحضره الفقیه 1 : 112 آن را روایت کرده است.
2- . کمال الدین 1 : 161
3- . بصائر الدرجات 5 : 68 باب 12

نَاصِحٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ زَیْدٍ قَالَ: مَاتَتِ ابْنَةٌ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَنَاحَ عَلَیْهَا سَنَةً ثُمَّ مَاتَ وَلَدٌ آخَرُ فَنَاحَ عَلَیْهِ سَنَةً ثُمَّ مَاتَ إِسْمَاعِیلُ فَجَزِعَ عَلَیْهِ جَزَعاً شَدِیداً فَقَطَعَ النَّوْحَ قَالَ فَقِیلَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَصْلَحَکَ اللَّهُ یُنَاحُ فِی دَارِکَ فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَالَ لَکِنَّ حَمْزَةَ لَا بَوَاکِیَ لَهُ (1).

«14»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ ابْنِ مَتِّیلٍ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْکُوفِیِّ قَالَ: لَمَّا حَضَرَتْ إِسْمَاعِیلَ بْنَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْوَفَاةُ جَزِعَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ جَزَعاً شَدِیداً قَالَ فَلَمَّا أَنْ أَغْمَضَهُ دَعَا بِقَمِیصٍ قَصِیرٍ أَوْ جَدِیدٍ فَلَبِسَهُ ثُمَّ تَسَرَّحَ وَ خَرَجَ یَأْمُرُ وَ یَنْهَی قَالَ فَقَالَ لَهُ بَعْضُ أَصْحَابِهِ جُعِلْتُ فِدَاکَ لَقَدْ ظَنَنَّا أَنَّا لَا نَنْتَفِعُ بِکَ زَمَاناً لِمَا رَأَیْنَا مِنْ جَزَعِکَ قَالَ إِنَّا أَهْلَ بَیْتٍ نَجْزَعُ مَا لَمْ تَنْزِلِ الْمُصِیبَةُ فَإِذَا نَزَلَتْ صَبَرْنَا(2).

«15»

ک، [إکمال الدین] أَبِی عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ أَخِیهِ عَلِیٍّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ مُرَّةَ مَوْلَی مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ قَالَ: لَمَّا مَاتَ إِسْمَاعِیلُ فَانْتَهَی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِلَی الْقَبْرِ أَرْسَلَ نَفْسَهُ فَقَعَدَ عَلَی حَاشِیَةِ الْقَبْرِ لَمْ یَنْزِلْ فِی الْقَبْرِ ثُمَّ قَالَ هَکَذَا صَنَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِإِبْرَاهِیمَ (3).

«16»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ رَجُلٍ: مِثْلَهُ (4).

«17»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ ابْنِ أَبَانٍ عَنِ الْأَهْوَازِیِّ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُمَرَ عَنْ رَجُلٍ مِنْ بَنِی هَاشِمٍ قَالَ: لَمَّا مَاتَ إِسْمَاعِیلُ خَرَجَ إِلَیْنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقْدُمُ السَّرِیرَ بِلَا حِذَاءٍ وَ لَا رِدَاءٍ(5).

ص: 249


1- 1. المصدر السابق ج 1 ص 162.
2- 2. المصدر السابق ج 1 ص 162.
3- 3. المصدر السابق ج 1 ص 161.
4- 4. الکافی ج 3 ص 193.
5- 5. کمال الدین ج 1 ص 161.

پسر شماست خداوند ما یاری کند تا همان طور که از اجداد او اطاعت کردیم از اسماعیل نیز اطاعت کنیم، اسماعیل در آن زمان زنده بود. امام فرمود: او از این امر بی نیاز می شود، گمان کردم که امام میخواهد از من پنهان کند امام طولی نکشید که اسماعیل فوت کرد.

توضیح

شاید منظور این باشد که خداوند اسماعیل را با مرگش از این سختی بی نیاز کرد.

روایت22.

خرایج: مفضل بن عمر گفت وقتی امام صادق ع از دنیا رفت، امام پس از خود را موسی بن جعفر قرار داد اما برادرش عبد اللَّه مشهور بافطح که بزرگترین فرزند امام بود ادعای امامت نمود. موسی بن جعفر علیه السّلام دستور داد مقداری هیزم در وسط حیاط جمع کردند آنگاه به دنبال عبد اللَّه فرستاد و از او خواست که به آنجا بیاید گروهی از شیعیان در خدمت امام حضور داشتند وقتی عبد اللَّه آمد و نشست امام دستور داد آتش را بیفروزند تمام هیزمها آتش گرفت کسی نمیدانست این آتش افروزی برای چیست بالاخره تمام آن بصورت آتش گداخته در آمد امام موسی ابن جعفر از جا حرکت کرد و با لباسهایش وسط آتش نشست نزدیک به یک ساعت شروع کرد با ما سخن گفتن بعد از جا حرکت نموده لباسهای خود را تکان داد و به جای اول خویش برگشت.

آنگاه رو بعبد اللَّه نموده فرمود اگر گمان میکنی که تو بعد از پدرت امام هستی برو درون همان آتش ها بنشین. رنگ عبد اللَّه پرید از جا حرکت نموده با ناراحتی بسیار از منزل موسی بن جعفر خارج شد(1) .

روایت23.

خرایج: داود بن کثیر رقی گفت شخصی بنام ابا جعفر وارد خراسان شد گروهی از خراسانیان پیش او اجتماع نموده تقاضا کردند پولها و امانتها و مسائل و درخواستهایی که دارند پیش امام ببرد. ابو جعفر وارد کوفه شد و برای زیارت حضرت امیر المؤمنین علیه السّلام رفت در یک قسمت حرم مردی را دید که گروهی اطرافش را گرفته اند پس از زیارت پیش آنها رفت دید همه شیعه و فقیه هستند و از استاد خود درس میگیرند.

از کسی که درس میداد پرسید که کیست؟ گفتند ابو حمزه ثمالی است گفت در همین بین که نشسته بودیم مردی عربی وارد شده گفت من از مدینه آمده ام امام صادق ع از دنیا رفت ابو حمزه ناله ای بلندی زده و دو دست خود را بر زمین کوبید. پرسید شنیدی که وصیتی کرده باشد. گفت بله بفرزندش عبد اللَّه و پسرش موسی و منصور دوانیقی وصیت کرد. ابو حمزه گفت خدا را سپاس که ما را راهنمایی کرد. ما را متوجه کرد که فرزند کوچک امام است و بزرگ را مشخص گردانید و امر امامت را با وصیت کردن بمنصور مخفی نگه داشت. ابو حمزه بطرف قبر امیر المؤمنین رفت و شروع کرد بنماز خواندن. ما هم نماز خواندیم من باو گفتم نفهمیدم چه گفتی برایم تفسیر کن. گفت با این وصیت فهماند که بزرگی لیاقت امامت را ندارد

ص: 251


1- . الخرائج و الجرائح: 200
«18»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُثْمَانَ: مِثْلَهُ (1).

«19»

ک، [إکمال الدین] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ أَخِیهِ عَلِیٍّ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَابِرٍ وَ الْأَرْقَطِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عِنْدَ إِسْمَاعِیلَ حَتَّی قَضَی فَلَمَّا رَأَی الْأَرْقَطُ جَزَعَهُ قَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ قَدْ مَاتَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ فَارْتَدَعَ ثُمَّ قَالَ صَدَقْتَ أَنَا لَکَ الْیَوْمَ أَشْکُرُ(2).

«20»

یر، [بصائر الدرجات] الْهَیْثَمُ النَّهْدِیُّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ سَهْلٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ وَ أَبُو الْحَسَنِ فِی الْمَجْلِسِ قُدَّامُهُ مِرْآةٌ وَ آلَتُهَا مُرَدًّی بِالرِّدَاءِ مُوَزَّراً فَأَقْبَلْتُ عَلَی عَبْدِ اللَّهِ فَلَمْ أَسْأَلْهُ حَتَّی جَرَی ذِکْرُ الزَّکَاةِ فَسَأَلْتُهُ فَقَالَ تَسْأَلُنِی عَنِ الزَّکَاةِ مَنْ کَانَتْ عِنْدَهُ أَرْبَعُونَ دِرْهَماً فَفِیهَا دِرْهَمٌ قَالَ فَاسْتَشْعَرْتُهُ وَ تَعَجَّبْتُ مِنْهُ فَقُلْتُ لَهُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ قَدْ عَرَفْتَ مَوَدَّتِی لِأَبِیکَ وَ انْقِطَاعِی إِلَیْهِ وَ قَدْ سَمِعْتُ مِنْهُ کُتُباً فَتُحِبُّ أَنْ آتِیَکَ بِهَا قَالَ نِعْمَ بَنُو أَخٍ ائْتِنَا فَقُمْتُ مُسْتَغِیثاً بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَتَیْتُ الْقَبْرَ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِلَی مَنْ إِلَی الْقَدَرِیَّةِ إِلَی الْحَرُورِیَّةِ إِلَی الْمُرْجِئَةِ إِلَی الزَّیْدِیَّةِ قَالَ فَإِنِّی کَذَلِکَ إِذَا أَتَانِی غُلَامٌ صَغِیرٌ دُونَ الْخَمْسِ فَجَذَبَ ثَوْبِی فَقَالَ لِی أَجِبْ قُلْتُ مَنْ قَالَ سَیِّدِی مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ فَدَخَلْتُ إِلَی صَحْنِ الدَّارِ فَإِذَا هُوَ فِی بَیْتٍ وَ عَلَیْهِ کِلَّةٌ فَقَالَ یَا هِشَامُ قُلْتُ لَبَّیْکَ فَقَالَ لِی لَا إِلَی الْمُرْجِئَةِ وَ لَا إِلَی الْقَدَرِیَّةِ وَ لَکِنْ إِلَیْنَا ثُمَّ دَخَلْتُ عَلَیْهِ (3).

بیان

لعل المراد بالاستشعار النظر إلیه علی وجه التعجب و الکلة بالکسر الستر الرقیق یخاط کالبیت یتوقی فیه من البق.

«21»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ مَرْثَدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِسْمَاعِیلُ

ص: 250


1- 1. الکافی ج 3 ص 204 و أخرجه الشیخ الطوسیّ فی التهذیب ج 1 ص 463 و رواه الشیخ الصدوق فی من لا یحضره الفقیه ج 1 ص 112 مرسلا.
2- 2. کمال الدین ج 1 ص 161.
3- 3. بصائر الدرجات ج 5 باب 12 ص 68.

و فرزند کوچک را بعنوان امامت برگزید زیرا او را با فرزند بزرگ خود شریک قرار داد و با وصی قرار دادن منصور امر امامت را مخفی نمود. خراسانی گفت باز هم توضیح ابو حمزه را نفهمیدم بالاخره وارد مدینه شدم تمام پولها و امانت و نامه ها همراه من بود از آن جمله یک درهم بود که زنی بنام شطیطه با حوله ای داد. باو گفتم این یک درهم چیست برای امام باید صد درهم بفرستی گفت «ان اللَّهُ لا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقِ» خدا از بیان حق خجالتی ندارد. من درهم او را برای اینکه نشانه داشته باشد کج کردم و داخل یکی از کیسه ها انداختم وارد مدینه شدم از جانشین امام صادق علیه السّلام سؤال کردم گفتند پسرش عبد اللَّه است. پیش او رفتم دیدم در خانه آب پاشی شده و جارو کرده اند و خدمتکاری بر در خانه است با خود گفتم این رسم امام نبوده بالاخره اجازه خواستم. پس از اجازه دادن وارد شدم. دیدم عبد اللَّه در محل مخصوص خود نشسته این نیز بنظر من خوب نیامد. گفتم آقا شما جانشین حضرت صادق امام و پیشوای خدا بر خلق هستی؟ گفت بله. گفتم در دویست درهم چقدر باید زکات بدهند گفت پنج درهم. گفتم در صد درهم چقدر گفت دو درهم و نیم. گفتم مردی بزنش گفت تو بعدد ستارگان آسمان طلاق داده شده ای بدون شاهد. گفت طلاقش صحیح است و از میان ستارگان همان رأس الجوزاء برای سه مرتبه طلاق کافی است. از جوابهای او و وضعی که برای خود ترتیب داده بود در شگفت شدم. گفت هر چه با خود آورده ای بمنزل ما بیاور گفتم من چیزی نیاورده ام. از آنجا خارج شده بزیارت قبر پیامبر رفتم پس از بازگشت بمنزل دیدم غلام سیاهی ایستاده بمن سلام کرد جواب دادم گفت بیا پیش کسی برویم که او را جستجو میکنی. با او رفتم مرا بدر خانه ای دور افتاده برد خودش داخل شد بعد مرا نیز داخل خانه نمود چشمم بموسی بن جعفر علیه السّلام افتاد که روی بوریای نماز است فرمود جلو بیا ابا جعفر! مرا نزدیک خود نشاند دلایل امامت را از نظر ادب و علم و سخن گفتن در ایشان آشکارا دیدم. فرمود هر چه با خود داری بیاور. امانتها را خدمت ایشان بردم بیک کیسه اشاره نمود فرمود این کیسه را باز کن باز کردم فرمود هر چه دارد روی زمین بریز روی زمین ریختم یک درهم کج شطیطه آشکار شد همان را برداشت فرمود این بسته را نیز باز کن باز کردم حوله ای که او داده بود برداشت فرمود این را برایم فرستاده «ان اللَّهُ لا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقِ» خدا از بیان حق خجالتی ندارد سلام مرا بشطیطه برسان و این کیسه پول را باو بده. بقیه امانتهایی که آورده ای برگردان بخراسان و بصاحبانش بده و بگو قبول کرد و بخودتان باز گردانید مدتی در خدمت امام بودم مرا تعلیم مینمود و سخن میکرد فرمود مگر وقتی برای زیارت امیر المؤمنین علیه السّلام رفته بودی ابو حمزه ثمالی بتو نگفت

ص: 252

ابْنُکَ جَعَلَ اللَّهُ لَهُ عَلَیْنَا مِنَ الطَّاعَةِ مَا جَعَلَ لِآبَائِهِ وَ إِسْمَاعِیلُ یَوْمَئِذٍ حَیٌّ فَقَالَ یُکْفَی ذَلِکَ فَظَنَنْتُ أَنَّهُ اتَّقَانِی فَمَا لَبِثَ أَنْ مَاتَ إِسْمَاعِیلُ.

بیان

لعل المعنی أن الله یکفی عن إسماعیل مئونة ذلک بموته.

«22»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: لَمَّا قَضَی الصَّادِقُ علیه السلام کَانَتْ وَصِیَّتُهُ فِی الْإِمَامَةِ إِلَی مُوسَی الْکَاظِمِ فَادَّعَی أَخُوهُ عَبْدُ اللَّهِ الْإِمَامَةَ وَ کَانَ أَکْبَرَ وُلْدِ جَعْفَرٍ علیه السلام فِی وَقْتِهِ ذَلِکَ وَ هُوَ الْمَعْرُوفُ بِالْأَفْطَحِ فَأَمَرَ مُوسَی بِجَمْعِ حَطَبٍ کَثِیرٍ فِی وَسَطِ دَارِهِ فَأَرْسَلَ إِلَی أَخِیهِ عَبْدِ اللَّهِ یَسْأَلُهُ أَنْ یَصِیرَ إِلَیْهِ فَلَمَّا صَارَ عِنْدَهُ وَ مَعَ مُوسَی جَمَاعَةٌ مِنْ وُجُوهِ الْإِمَامِیَّةِ فَلَمَّا جَلَسَ إِلَیْهِ أَخُوهُ عَبْدُ اللَّهِ أَمَرَ مُوسَی أَنْ یُجْعَلَ النَّارُ فِی ذَلِکَ الْحَطَبِ کُلِّهِ فَاحْتَرَقَ کُلُّهُ وَ لَا یَعْلَمُ النَّاسُ السَّبَبَ فِیهِ حَتَّی صَارَ الْحَطَبُ کُلُّهُ جَمْراً ثُمَّ قَامَ مُوسَی وَ جَلَسَ بِثِیَابِهِ فِی وَسَطِ النَّارِ وَ أَقْبَلَ یُحَدِّثُ النَّاسَ سَاعَةً ثُمَّ قَامَ فَنَفَضَ ثَوْبَهُ وَ رَجَعَ إِلَی الْمَجْلِسِ فَقَالَ لِأَخِیهِ عَبْدِ اللَّهِ إِنْ کُنْتَ تَزْعُمُ أَنَّکَ الْإِمَامُ بَعْدَ أَبِیکَ فَاجْلِسْ فِی ذَلِکَ الْمَجْلِسِ فَقَالُوا فَرَأَیْنَا عَبْدَ اللَّهِ قَدْ تَغَیَّرَ لَوْنُهُ فَقَامَ یَجُرُّ رِدَاءَهُ حَتَّی خَرَجَ مِنْ دَارِ مُوسَی علیه السلام (1).

«23»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ دَاوُدَ بْنِ کَثِیرٍ الرَّقِّیِّ قَالَ: وَفَدَ مِنْ خُرَاسَانَ وَافِدٌ یُکَنَّی أَبَا جَعْفَرٍ وَ اجْتَمَعَ إِلَیْهِ جَمَاعَةٌ مِنْ أَهْلِ خُرَاسَانَ فَسَأَلُوهُ أَنْ یَحْمِلَ لَهُمْ أَمْوَالًا وَ مَتَاعاً وَ مَسَائِلَهُمْ فِی الْفَتَاوِی وَ الْمُشَاوَرَةِ فَوَرَدَ الْکُوفَةَ وَ نَزَلَ وَ زَارَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ رَأَی فِی نَاحِیَةٍ رَجُلًا حَوْلَهُ جَمَاعَةٌ فَلَمَّا فَرَغَ مِنْ زِیَارَتِهِ قَصَدَهُمْ فَوَجَدَهُمْ شِیعَةً فُقَهَاءَ یَسْمَعُونَ مِنَ الشَّیْخِ فَقَالُوا هُوَ أَبُو حَمْزَةَ الثُّمَالِیُّ قَالَ فَبَیْنَمَا نَحْنُ جُلُوسٌ إِذْ أَقْبَلَ أَعْرَابِیٌّ فَقَالَ جِئْتُ مِنَ الْمَدِینَةِ وَ قَدْ مَاتَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَشَهَقَ أَبُو حَمْزَةَ ثُمَّ ضَرَبَ بِیَدِهِ الْأَرْضَ ثُمَّ سَأَلَ الْأَعْرَابِیَّ هَلْ سَمِعْتَ لَهُ بِوَصِیَّةٍ قَالَ أَوْصَی إِلَی ابْنِهِ عَبْدِ اللَّهِ وَ إِلَی ابْنِهِ مُوسَی وَ إِلَی الْمَنْصُورِ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یُضِلَّنَا دَلَّ عَلَی الصَّغِیرِ وَ بَیَّنَ عَلَی الْکَبِیرِ وَ سَرَّ الْأَمْرَ الْعَظِیمَ وَ وَثَبَ إِلَی قَبْرِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَصَلَّی وَ صَلَّیْنَا ثُمَّ أَقْبَلْتُ عَلَیْهِ وَ قُلْتُ لَهُ فَسِّرْ لِی مَا قُلْتَهُ قَالَ بَیَّنَ أَنَّ الْکَبِیرَ ذُو عَاهَةٍ

ص: 251


1- 1. الخرائج و الجرائح ص 200.

جانشین حضرت صادق کیست. گفتم چرا. فرمود مؤمن (1)

این طور است وقتی خداوند قلب او را نورانی کند از اشاره ها واقع را درک کند سپس فرمود اکنون برو از اصحاب مورد اعتماد پدرم بپرس که وصی و جانشین پدرم کیست. گروهی از اصحاب حضرت صادق را دیدم که گواهی دادند امام صادق موسی بن جعفر را وصی خود قرار داده است. داود رقی گفت از خراسان برایم نامه نوشت: اشخاصی که پولهایشان را امام نپذیرفت همه فطحی مذهب شده بودند ولی شطیطه منتظر بازگشت من بود. وقتی او را دیدم سلام مولا را رساندم و گفتم که تنها پول او را قبول کرد و پول بقیه را باز گردانید و کیسه زر را باو دادم خیلی خوشحال شد گفت این پولها نزد تو امانت باشد برای کفن و دفنم و پس از سه روز از دنیا رفت.

توضیح

این عبارت که می گوید «بین أن الکبیر ذو عاهة» یعنی اگر فرزند بزرگ تر عیبی نداشت تنها او را وصی قرار می داد بنابراین وقتی فرزند کوچک را هم در وصیت با او شریک می کند متوجه می شوم که فرزند بزرگ صلاحیت امامت را ندارد. عبارت «احمل عنک مائة درهم» به این معناست که مرد شرم می کرد که تنها یک درهم با خود ببرد به خاطر کم بودنش به همین خاطر گفت فقط صد درهم از جانب تو می برم که زن جواب داد «إن الله لا یستحیی من الحقّ» از این کار خجالت نکش، و مرد آن یک درهم را کج کرد که با بقیه پول ها اشتباه گرفته نشود.

سخن امام که فرمود: «کان علمه بالوجه» یعنی چیزی را که باید درک کند درک می کند یا اینکه حتی با اشارات و بدون بیان آشکار حقیقت را در می یابد، هم چنان که وارد شده قرآن صاحب وجوه مختلف است و چند وجه دارد یا هنگامی که به چهره آن مرد نگاه می کند از باطن او آگاه می شود، این عبارت به عنوان مثال ذکر شد.

روایت24.

مناقب: امت اسلام پس از درگذشت پیامبر اختلاف کردند که آیا امامت باید با تعیین پیامبر باشد یا بانتخاب مردم. برای کسانی که میگویند باید پیامبر تعیین کند و نص صریح داشته باشد از طریق شیعه و اهل سنت ثابت شد که ائمه دوازده نفرند ولی پس از امام صادق ع گروهی پیدا شدند که بر خلاف همه مدعی شدند امامت در هفت نفر تمام میگردد و هفت امامی شدند. با اینکه حضرت صادق بامامت پسرش موسی بن جعفر تصریح کرده بود و دو فرزندش اسحاق و علی را شاهد و مفضل بن عمر و معاذ بن کثیر، عبد الرحمن ابن حجاج و فیض بن مختار و یعقوب سراج و عمران بن اعین و ابا بصیر و داود رقی و یونس بن ظبیان و یزید بن سلیط و سلیمان بن خالد و صفوان جمال را شاهد گرفت و نوشته هایی

ص: 253


1- . اشاره به ابو حمزه میفرماید که با همان اشارات جریان را درک کرد.

وَ دَلَّ عَلَی الصَّغِیرِ أَنْ أَدْخَلَ یَدَهُ مَعَ الْکَبِیرِ وَ سَرَّ الْأَمْرَ الْعَظِیمَ بِالْمَنْصُورِ حَتَّی إِذَا سَأَلَ الْمَنْصُورُ مَنْ وَصِیُّهُ قِیلَ أَنْتَ قَالَ الْخُرَاسَانِیُّ فَلَمْ أَفْهَمْ جَوَابَ مَا قَالَهُ وَ وَرَدْتُ الْمَدِینَةَ وَ مَعِیَ الْمَالُ وَ الثِّیَابُ وَ الْمَسَائِلُ وَ کَانَ فِیمَا مَعِی دِرْهَمٌ دَفَعَتْهُ إِلَیَّ امْرَأَةٌ تُسَمَّی شَطِیطَةَ وَ مِنْدِیلٌ فَقُلْتُ لَهَا أَنَا أَحْمِلُ عَنْکِ مِائَةَ دِرْهَمٍ فَقَالَتْ إِنَّ اللَّهَ لا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقِ فَعَوَّجْتُ الدِّرْهَمَ وَ طَرَحْتُهُ فِی بَعْضِ الْأَکْیَاسِ فَلَمَّا حَصَلْتُ بِالْمَدِینَةِ سَأَلْتُ عَنِ الْوَصِیِّ فَقِیلَ عَبْدُ اللَّهِ ابْنُهُ فَقَصَدْتُهُ فَوَجَدْتُ بَاباً مَرْشُوشاً مَکْنُوساً عَلَیْهِ بَوَّابٌ فَأَنْکَرْتُ ذَلِکَ فِی نَفْسِی وَ اسْتَأْذَنْتُ وَ دَخَلْتُ بَعْدَ الْإِذْنِ فَإِذَا هُوَ جَالِسٌ فِی مَنْصِبِهِ فَأَنْکَرْتُ ذَلِکَ أَیْضاً فَقُلْتُ أَنْتَ وَصِیُّ الصَّادِقِ الْإِمَامِ الْمُفْتَرَضِ الطَّاعَةِ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ کَمْ فِی الْمِائَتَیْنِ مِنَ الدَّرَاهِمِ الزَّکَاةُ قَالَ خَمْسَةُ دَرَاهِمَ فَقُلْتُ وَ کَمْ فِی الْمِائَةِ قَالَ دِرْهَمَانِ وَ نِصْفٌ قُلْتُ وَ رَجُلٌ قَالَ لِامْرَأَتِهِ أَنْتِ طَالِقٌ بِعَدَدِ نُجُومِ السَّمَاءِ تُطَلَّقُ بِغَیْرِ شُهُودٍ قَالَ نَعَمْ وَ یَکْفِی مِنَ النُّجُومِ رَأْسُ الْجَوْزَاءِ ثَلَاثاً فَتَعَجَّبْتُ مِنْ جَوَابَاتِهِ وَ مَجْلِسِهِ فَقَالَ احْمِلْ إِلَیَّ مَا مَعَکَ قُلْتُ مَا مَعِی شَیْ ءٌ وَ جِئْتُ إِلَی قَبْرِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا رَجَعْتُ إِلَی بَیْتِی إِذَا أَنَا بِغُلَامٍ أَسْوَدَ وَاقِفٍ فَقَالَ سَلَامٌ عَلَیْکَ فَرَدَدْتُ عَلَیْهِ السَّلَامَ قَالَ أَجِبْ مَنْ تُرِیدُ فَنَهَضْتُ مَعَهُ فَجَاءَ بِی إِلَی بَابِ دَارٍ مَهْجُورَةٍ وَ دَخَلَ فَأَدْخَلَنِی فَرَأَیْتُ مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ علیه السلام عَلَی حَصِیرِ الصَّلَاةِ فَقَالَ إِلَیَّ یَا أَبَا جَعْفَرٍ وَ أَجْلَسَنِی قَرِیباً فَرَأَیْتُ دَلَائِلَهُ أَدَباً وَ عِلْماً وَ مَنْطِقاً وَ قَالَ لِی احْمِلْ مَا مَعَکَ فَحَمَلْتُهُ إِلَی حَضْرَتِهِ فَأَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی الْکِیسِ فَقَالَ لِی افْتَحْهُ فَفَتَحْتُهُ وَ قَالَ لِی اقْلِبْهُ فَقَلَبْتُهُ فَظَهَرَ دِرْهَمُ شَطِیطَةَ الْمُعْوَجُّ فَأَخَذَهُ وَ قَالَ افْتَحْ تِلْکَ الرِّزْمَةَ(1)

فَفَتَحْتُهَا وَ أَخَذَ الْمِنْدِیلَ مِنْهَا بِیَدِهِ وَ قَالَ وَ هُوَ مُقْبِلٌ عَلَیَّ إِنَّ اللَّهَ لا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقِ یَا أَبَا جَعْفَرٍ اقْرَأْ عَلَی شَطِیطَةَ السَّلَامَ مِنِّی وَ ادْفَعْ إِلَیْهَا هَذِهِ الصُّرَّةَ وَ قَالَ لِی ارْدُدْ مَا مَعَکَ إِلَی مَنْ حَمَلَهُ وَ ادْفَعْهُ إِلَی أَهْلِهِ وَ قُلْ قَدْ قَبِلَهُ وَ وَصَلَکُمْ بِهِ وَ أَقَمْتُ عِنْدَهُ وَ حَادَثَنِی وَ عَلَّمَنِی وَ قَالَ أَ لَمْ یَقُلْ لَکَ أَبُو حَمْزَةَ الثُّمَالِیُّ بِظَهْرِ

ص: 252


1- 1. الرزمة: من الثیاب و غیرها: ما جمع و شد معا جمع رزم.

که بآنها داد گواه بر این مطلب است که خود امام نیز اطلاع داد که بعد از درگذشت او چه فتنه ای می شود. بهمین جهت مرگ فرزند خود اسماعیل را آشکارا کرد و غسل و تجهیز و دفن و تشییع جنازه او را با پای برهنه انجام داد و بعد از فوت او کسی را مأمور کرد که به نیابت از او حج گزارد(1).

منصور بن حازم گفت بر در خانه خدمت حضرت صادق نشسته بودم اسماعیل نیز حضور داشت در این موقع موسی بن جعفر که پسر بچه ای بود رد شد اسماعیل گفت پسر کنیزی تمام سعادت و نیکی را بدست آورد.

زرارة بن اعین گفت: امام صادق ع داود بن کثیر رقی و حمران بن اعین و ابا بصیر را خواست مفضل بن عمر نیز آمد و گروهی را آورد تا به سی نفر رسیدند. گفت داود صورت اسماعیل را باز کن رو پوش از روی او برداشت فرمود خوب نگاه کن مرده است یا زنده؟ عرض کرد آقا مرده است به یک یک آنها نشان داد تا همه دیدند فرمود خدایا تو شاهد باش. دستور داد او را غسل دهند و کفن کنند بعد فرمود مفضل صورتش را باز کن ببین زنده است یا مرده همه نگاه کنید گفت آقا مرده است فرمود درست نگاه کردید دقت نمودید؟ گفتند آری از این کار امام تعجب کردند. گفت خدایا تو شاهد باش او را برای دفن بردند وقتی درون قبر گذاشتند فرمود مفضل صورتش را باز کن. صورت او را که باز کرد فرمود نگاه کنید ببینید مرده است یا زنده عرض کرد آقا مرده است گفت خدایا شاهد باش بزودی گروهی هواپرست تصمیم میگیرند نور خدا را خاموش کنند بعد اشاره بموسی بن جعفر نمود ولی خداوند نور خود را کامل خواهد کرد گرچه کافران نخواهند. خاک بر روی قبر او ریختند باز سخن خود را تکرار نمود و رو بمردم نموده فرمود: این مرده غسل داده و کفن کرده که در لحد گذاشته شده کیست؟ گفتند اسماعیل پسر شما است. فرمود خدایا شاهد باش. در این موقع دست موسی را گرفته فرمود: این شخص حق است و حق با اوست و بقیه ائمه و پیشوایان از نسل او خواهند بود تا خداوند زمین و ساکنان آن را در اختیار دوازدهمین پیشوا گذارد .

عنبسة العابد گفت: وقتی اسماعیل فوت کرد امام صادق ع فرمود: ای مردم این دنیا دار جدایی و سختی است نه دار آسایش و راحتی بعد شعر ابو خراش را به عنوان شاهد خواند:

ص: 254


1- . مناقب ابن شهر آشوب 1 : 228

الْکُوفَةِ وَ أَنْتُمْ زُوَّارُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام کَذَا وَ کَذَا قُلْتُ نَعَمْ قَالَ کَذَلِکَ یَکُونُ الْمُؤْمِنُ إِذَا نَوَّرَ اللَّهُ قَلْبَهُ کَانَ عِلْمُهُ بِالْوَجْهِ ثُمَّ قَالَ قُمْ إِلَی ثِقَاتِ أَصْحَابِ الْمَاضِی فَسَلْهُمْ عَنْ نَصِّهِ.

قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ الْخُرَاسَانِیُّ فَلَقِیتُ جَمَاعَةً کَثِیرَةً مِنْهُمْ شَهِدُوا بِالنَّصِّ عَلَی مُوسَی عَلَیْهِ السَّلَامُ ثُمَّ مَضَی أَبُو جَعْفَرٍ إِلَی خُرَاسَانَ قَالَ دَاوُدُ الرَّقِّیُّ فَکَاتَبَنِی مِنْ خُرَاسَانَ أَنَّهُ وَجَدَ جَمَاعَةً مِمَّنْ حَمَلُوا الْمَالَ قَدْ صَارُوا فَطَحِیَّةً وَ أَنَّهُ وَجَدَ شَطِیطَةَ عَلَی أَمْرِهَا تَتَوَقَّعُهُ یَعُودُ قَالَ فَلَمَّا رَأَیْتُهَا عَرَّفْتُهَا سَلَامَ مَوْلَانَا عَلَیْهَا وَ قَبُولَهُ مِنْهَا دُونَ غَیْرِهَا وَ سَلَّمْتُ إِلَیْهَا الصُّرَّةَ فَفَرِحَتْ وَ قَالَتْ لِی أَمْسِکِ الدَّرَاهِمَ مَعَکَ فَإِنَّهَا لِکَفَنِی فَأَقَامَتْ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ وَ تُوُفِّیَتْ.

بیان

قوله بین أن الکبیر ذو عاهة أی لو لم یکن الکبیر ذا عاهة لأفرده فی الوصیة فلما أشرک معه الصغیر أعلم أنه غیر صالح للإمامة قوله أحمل عنک مائة درهم کان الرجل استحیا عن أن یحمل درهما واحدا لقلته فقال لا أحمل عنک إلا مائة درهم فأجابته بقوله إن الله لا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقِ فلا تستح من ذلک و إنما عوج الدرهم لئلا یلتبس بغیره.

قوله علیه السلام کان علمه بالوجه أی بالوجه الذی ینبغی أن یعلم به أو بوجه الکلام و إیمائه من غیر تصریح کما ورد أن القرآن ذو وجوه أو إذا نظر إلی وجه الرجل علم ما فی ضمیره فیکون ذکره علی التنظیر.

«24»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: اخْتَلَفَتِ الْأُمَّةُ بَعْدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی الْإِمَامَةِ بَیْنَ النَّصِّ وَ الِاخْتِیَارِ فَصَحَّ لِأَهْلِ النَّصِّ مِنْ طُرُقِ الْمُخَالِفِ وَ الْمُؤَالِفِ بِأَنَّ الْأَئِمَّةَ اثْنَا عَشَرَ وَ نَبَغَتِ السَّبْعِیَّةُ بَعْدَ جَعْفَرٍ الصَّادِقِ علیه السلام وَ ادَّعَوْا دَعْوَی فَارَقُوا بِهَا الْأُمَّةَ بِأَسْرِهَا وَ کَانَ الصَّادِقُ علیه السلام قَدْ نَصَّ عَلَی ابْنِهِ مُوسَی علیه السلام وَ أَشْهَدَ عَلَی ذَلِکَ ابْنَیْهِ إِسْحَاقَ وَ عَلِیّاً وَ الْمُفَضَّلَ بْنَ عُمَرَ وَ مُعَاذَ بْنَ کَثِیرٍ وَ عَبْدَ الرَّحْمَنِ بْنَ الْحَجَّاجِ وَ الْفَیْضَ بْنَ الْمُخْتَارِ وَ یَعْقُوبَ السَّرَّاجَ وَ حُمْرَانَ بْنَ أَعْیَنَ وَ أَبَا بَصِیرٍ وَ دَاوُدَ الرَّقِّیَّ وَ یُونُسَ بْنَ ظَبْیَانَ وَ یَزِیدَ بْنَ سَلِیطٍ وَ سُلَیْمَانَ بْنَ خَالِدٍ وَ صَفْوَانَ الْجَمَّالَ وَ الْکُتُبُ

ص: 253

فَلَا تَحْسَبِنَّ أَنِّی تَنَاسَیْتُ عَهْدَهُ-

وَ لَکِنَّ صَبْرِی یَا أُمَیْمُ جَمِیلٌ

ابو کهمس در حدیثی گفت: هنگام وفات اسماعیل من آنجا بودم، امام صادق ع نیز نزد او نشسته بود سپس بعد از سخنی فرمود بر حاشیه کفن اسماعیل نوشته شده که او شهادت می دهد خدایی جز خدای یکتا وجود ندارد(1).

روایت شده که حضرت صادق یکی از شیعیان را خواست و باو مقداری پول داد تا به نیابت از اسماعیل حج گزارد باو فرمود وقتی تو به نیابت از او حج بگزاری نه سهم از ثواب مال تو است و یک سهم باسماعیل میرسد(2).

روایت25.

مناقب: امام صادق فرمود: پدرم فرمود: بدان که عبد الله برادرت مردم را به سوی خود می خواند با او کاری نداشته باش زیرا عمر او کوتاه است. همان طور شد که پدرم گفته بود طولی نکشید که عبد الله فوت کرد(3).

روایت26.

مناقب: فرزندان امام صادق ع ده نفر بودند اسماعیل امین. لقب اسماعیل که بزرگ ترین فرزند پدرش بود امین و اعرج بود، پدرش به او محبت بسیار داشت و نسبت به او لطف و محبت می کرد. گروهی از شیعیان گمان می کردند بعد از پدرش او به امامت خواهد رسید، هم به این خاطر که از همه برادرانش بزرگ تر بود و هم اینکه پدرش به وی احترام می گذاشت و او را دوست داشت. اسماعیل در زمان حیات پدرش در عریض از دنیا رفت و بر روی شانه مردم نزد پدرش به مدینه برده شد تا در بقیع دفن گردد، این اتفاق در سال 133 و تقریبا بیست سال قبل از وفات امام صادق ع رخ داد. هنگام وفات اسماعیل امام صادق ع حالی داشت که وصف آن شایسته است، امام ع شدیدا جزع و ناله می کرد و بدون کفش و ردا جلوی جنازه اش حرکت می کرد، دستور داد پیش از دفنش تابوت او را بر زمین بگذارند، این کار را چندین بار انجام داد، هر بار صورت او را باز کرده و به او می نگریست، هدف امام این بود که کسانی که گمان می کردند اسماعیل جانشین پدرش خواهد بود یقین پیدا کنند که اسماعیل فوت کرده است و در زمان حیات امام این شبهه از بین برود. با وجود این باز هم گروهی اصرار داشتند اسماعیل امام بعد پدرش است این گروه را اسماعیلیه می گفتند.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (ط - بیروت)، 111جلد، دار إحیاء التراث العربی - بیروت، چاپ: دوم، 1403 ق.

ص: 255


1- . مناقب ابن شهر آشوب 1 : 229
2- . همان 1 : 230
3- . مناقب 3 : 351

بِذَلِکَ شَاهِدَةٌ وَ کَانَ الصَّادِقُ علیه السلام أَخْبَرَ بِهَذِهِ الْفِتْنَةِ بَعْدَهُ وَ أَظْهَرَ مَوْتَ إِسْمَاعِیلَ وَ غُسْلَهُ وَ تَجْهِیزَهُ وَ دَفْنَهُ وَ تَشَیَّعَ فِی جِنَازَتِهِ بِلَا حِذَاءٍ وَ أَمَرَ بِالْحَجِّ عَنْهُ بَعْدَ وَفَاتِهِ (1).

ابْنُ بَابَوَیْهِ بِالْإِسْنَادِ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ قَالَ: کُنْتُ جَالِساً مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَلَی الْبَابِ وَ مَعَهُ إِسْمَاعِیلُ إِذْ مَرَّ عَلَیْنَا مُوسَی وَ هُوَ غُلَامٌ فَقَالَ إِسْمَاعِیلُ سَبَقَ بِالْخَیْرِ ابْنُ الْأَمَةِ.

زُرَارَةُ بْنُ أَعْیَنَ قَالَ: دَعَا الصَّادِقُ علیه السلام دَاوُدَ بْنَ کَثِیرٍ الرَّقِّیَّ وَ حُمْرَانَ بْنَ أَعْیَنَ وَ أَبَا بَصِیرٍ وَ دَخَلَ عَلَیْهِ الْمُفَضَّلُ بْنُ عُمَرَ وَ أَتَی بِجَمَاعَةٍ حَتَّی صَارُوا ثَلَاثِینَ رَجُلًا فَقَالَ یَا دَاوُدُ اکْشِفْ عَنْ وَجْهِ إِسْمَاعِیلَ فَکَشَفَ عَنْ وَجْهِهِ فَقَالَ تَأَمَّلْهُ یَا دَاوُدُ فَانْظُرْهُ أَ حَیٌّ هُوَ أَمْ مَیِّتٌ فَقَالَ بَلْ هُوَ مَیِّتٌ فَجَعَلَ یَعْرِضُهُ عَلَی رَجُلٍ رَجُلٍ حَتَّی أَتَی عَلَی آخِرِهِمْ فَقَالَ علیه السلام اللَّهُمَّ اشْهَدْ ثُمَّ أَمَرَ بِغُسْلِهِ وَ تَجْهِیزِهِ ثُمَّ قَالَ یَا مُفَضَّلُ احْسِرْ عَنْ وَجْهِهِ فَحَسَرَ عَنْ وَجْهِهِ فَقَالَ حَیٌّ هُوَ أَمْ مَیِّتٌ انْظُرُوهُ أَجْمَعُکُمْ فَقَالَ بَلْ هُوَ یَا سَیِّدَنَا مَیِّتٌ فَقَالَ شَهِدْتُمْ بِذَلِکَ وَ تَحَقَّقْتُمُوهُ قَالُوا نَعَمْ وَ قَدْ تَعَجَّبُوا مِنْ فِعْلِهِ فَقَالَ اللَّهُمَّ اشْهَدْ عَلَیْهِمْ ثُمَّ حُمِلَ إِلَی قَبْرِهِ فَلَمَّا وُضِعَ فِی لَحْدِهِ قَالَ یَا مُفَضَّلُ اکْشِفْ عَنْ وَجْهِهِ فَکَشَفَ فَقَالَ لِلْجَمَاعَةِ انْظُرُوا أَ حَیٌّ هُوَ أَمْ مَیِّتٌ فَقَالُوا بَلَی مَیِّتٌ یَا وَلِیَّ اللَّهِ فَقَالَ اللَّهُمَّ اشْهَدْ فَإِنَّهُ سَیَرْتَابُ الْمُبْطِلُونَ یُرِیدُونَ إِطْفَاءَ نُورِ اللَّهِ ثُمَّ أَوْمَأَ إِلَی مُوسَی علیه السلام وَ قَالَ- وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْکافِرُونَ ثُمَّ حَثَوْا عَلَیْهِ التُّرَابَ ثُمَّ أَعَادَ عَلَیْنَا الْقَوْلَ فَقَالَ الْمَیِّتُ الْمُکَفَّنُ الْمُحَنَّطُ الْمَدْفُونُ فِی هَذَا اللَّحْدِ مَنْ هُوَ قُلْنَا إِسْمَاعِیلُ وَلَدُکَ فَقَالَ اللَّهُمَّ اشْهَدْ ثُمَّ أَخَذَ بِیَدِ مُوسَی فَقَالَ هُوَ حَقٌّ وَ الْحَقُّ مَعَهُ وَ مِنْهُ إِلَی أَنْ یَرِثَ اللَّهُ الْأَرْضَ وَ مَنْ عَلَیْها.

عَنْبَسَةُ الْعَابِدُ قَالَ: لَمَّا تُوُفِّیَ إِسْمَاعِیلُ بْنُ جَعْفَرٍ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ هَذِهِ الدُّنْیَا دَارُ فِرَاقٍ وَ دَارُ الْتِوَاءٍ لَا دَارُ اسْتِوَاءٍ فِی کَلَامٍ لَهُ ثُمَّ تَمَثَّلَ بِقَوْلِ أَبِی خِرَاشٍ

ص: 254


1- 1. مناقب ابن شهرآشوب ج 1 ص 228.

(1). عبد الله معروف به افطح بود ( زیرا همان طور که در رجال کشی: 164 آمده سر بزرگی داشته یا همان طور که در ارشاد: 305 آمده پاهای بزرگی داشته است)، او بعد از اسماعیل از همه برادرانش بزرگ تر بود. شیخ مفید در ارشاد گفته است که جایگاه عبد الله نزد پدرش به لحاظ احترام مانند دیگر فرزندان نبود، او به مخالفت با اعتقاد پدرش متهم بود، گفته شده او با حشویه در آمیخته بود و به مذهب مرجئه گرایش داشت. او بعد از پدرش ادعای امامت کرد با این برهان که بزرگ تر از برادران خود است و گروهی پیرو او شدند. عبد الله هفت روز بعد از پدرش فوت کرد و اولین فرد از خانواده ایشان بود که به او پیوست. از پدر او امام صادق ع روایت شده که ایشان به امام موسی کاظم ع فرمود: پسرم برادرت بر جای من می نشیند و بعد از من ادعای امامت می کند کلمه ای با او بحث نکن چون او اولین کسی است که از خانواده به من ملحق می شود. وفات عبد الله تقریبا در سال 149 و دهه اول ماه محرم بود. او فقط دختری به اسم فاطمه داشت که نام مادرش علیه دختر حسین بن زید بن علی بود. ابتدا عباس بن موسی عباسی با او ازدواج کرد و بعد پسر عمویش علی بن اسماعیل.

اخبار عبد الله را در کتب فرقه ها در ذکر فطحیه، و در جمهرة انساب العرب: 59 و نسب قریش مصعب: 64 و رجال کشی: 164 – 165 و جامع الرواة 1 : 479 ملاحظه کنید.

ص: 256


1- و عبد الله

فَلَا تَحْسَبِنَّ أَنِّی تَنَاسَیْتُ عَهْدَهُ***وَ لَکِنَّ صَبْرِی یَا أُمَیْمُ جَمِیلٌ.

أَبُو کَهْمَسٍ فِی حَدِیثِهِ: حَضَرْتُ مَوْتَ إِسْمَاعِیلَ وَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام جَالِسٌ عِنْدَهُ ثُمَّ قَالَ بَعْدَ کَلَامٍ کُتِبَ عَلَی حَاشِیَةِ الْکَفَنِ- إِسْمَاعِیلُ یَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ (1).

وَ رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: أَنَّهُ اسْتَدْعَی بَعْضَ شِیعَتِهِ وَ أَعْطَاهُ دَرَاهِمَ وَ أَمَرَهُ أَنْ یَحُجَّ بِهَا عَنِ ابْنِهِ إِسْمَاعِیلَ وَ قَالَ لَهُ إِنَّکَ إِذَا حَجَجْتَ عَنْهُ لَکَ تِسْعَةُ أَسْهُمٍ مِنَ الثَّوَابِ وَ لِإِسْمَاعِیلَ سَهْمٌ وَاحِدٌ(2).

«25»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب أَبُو بَصِیرٍ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: قَالَ أَبِی اعْلَمْ أَنَّ عَبْدَ اللَّهِ أَخَاکَ سَیَدْعُو النَّاسَ إِلَی نَفْسِهِ فَدَعْهُ فَإِنَّ عُمُرَهُ قَصِیرٌ فَکَانَ کَمَا قَالَ أَبِی وَ مَا لَبِثَ عَبْدُ اللَّهِ إِلَّا یَسِیراً حَتَّی مَاتَ (3).

«26»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: أَوْلَادُهُ عَشَرَةٌ إِسْمَاعِیلُ الْأَمِینُ (4)

ص: 255


1- 1. نفس المصدر ج 1 ص 229.
2- 2. نفس المصدر ج 1 ص 230.
3- 3. نفس المصدر ج 3 ص 351.
4- 4. هو الملقب بالامین و الأعرج و کان أکبر ولد أبیه، و کان أبوه شدید المحبة له و البرّ به و الاشفاق علیه، و کان قوم من الشیعة یظنون انه القائم بعد أبیه، لانه کان أکبر أخوته سنا، و لمیل أبیه إلیه و إکرامه له فمات فی حیاة أبیه علیه السلام بالعریض، و حمل علی رقاب الرجال الی أبیه بالمدینة حتّی دفن بالبقیع و ذلک فی سنة( 133) قبل وفاة الصادق علیه السلام بعشرین سنة تقریبا، و للإمام الصّادق« ع» عند موته حال یجل وصفها فقد جزع علیه جزعا شدیدا و تقدم سریره بغیر حذاء و لا رداء، و کان یأمر بوضع سریره علی الأرض قبل دفنه، صنع ذلک مرارا، فی کلها یکشف عن وجهه و ینظر إلیه، یرید بذلک تحقیق أمر وفاته عند الظانین خلافته من بعده و إزالة الشبهة عنهم فی حیاته، و رغم تلک الحیطة فقد أصر فریق علی القول بإمامته و هم الذین یدعون( بالاسماعیلیة) و ممّا یحز فی النفس أن یکتب مستشرق کبیر یعتبر من محققی علماء الاستشراق ذلک هو الاسناد فیلیب استاد التاریخ فی الجامعة الامیرکیة ببیروت و أستاذ جامعة کولومبیا فی نیویورک و و ... أقول: ممّا یحز فی النفس ان یکتب استاذ کبیر کهذا و یتجنی فی کتابته فیبهت أعلام الدین و أئمة المسلمین بما هم منه براء، براءة الذئب من دم ابن یعقوب، و المضحک- و شر البلیة ما یضحک- أن یطبع کتابه فی بلد إسلامی کمصر و لم یتناوله أحد- فیما أعلم- بنقد أو برد فیبطل مزاعمه، و یوضح بهتانه لقرائه، و خاصّة طلاب الجامعات المذکورة التی ود المستشرق المذکور أن یکون کتاب« مختصر کتاب الفرق بین الفرق» الذین اختصره الرسعنی و حرره المستشرق المذکور-: ککتاب مدرسی فی صفوف التاریخ فی الجامعة الامیرکیة و لهذه الغایة أضاف علیه شروحا بصورة حواشی ممّا یسهل علی الطالب فهم المقصود، فیما یزعم قال: فی هامش 3 ص 85: « کان الامام السادس جعفر قد عین- کذا؟!- ابنه إسماعیل خلفا له، و کنه عاد فعین- کذا؟!- ابنه موسی الکاظم( المتوفی 183 و 799) لانه وجد إسماعیل مرة فی حالة السکر- کذا؟!- و لکن بعض أتباعه لم یسلموا له بحق نزع الإمامة عن إسماعیل فحافظوا علی ولائه، و ساقوها بعده فی ابنه محمد ...) لیت الأستاذ المستشرق- المحرر- لاحظ أصل کتاب الفرق بین الفرق ص 39 و ان بعد عنه فکان علیه ان یلاحظ نفس المختصر ص 58 ملاحظة جیدة لیقرأ ما یقوله البغدادیّ مؤلف الأصل و تبعه الرسعنی فی مختصر الأصل حیث قالا:« و افترق هؤلاء[ الاسماعیلیة] فرقتین فرقة منتظرة لإسماعیل بن جعفر- مع اجماع أصحاب التواریخ علی موت إسماعیل فی حیاة أبیه- و فرقة منهم قالت کان الامام بعد جعفر سبطه محمّد بن إسماعیل و قالوا: ان جعفرا نصب ابنه إسماعیل للإمامة بعده فلمّا مات إسماعیل فی حیاة أبیه علمنا انه انما نصب إسماعیل للدلالة علی امامة ابنه محمّد بن إسماعیل و الی هذا القول قالت الاسماعیلیة من الباطنیة.» فمن أین له اثبات دعواه من نصب إسماعیل و العدول عنه لسکره و نصب موسی ولیته دلنا علی مصدر هذا الادعاء الکاذب، و کیف له باثبات زعمه من تعیین إسماعیل للإمامة؟ و متی کان ذلک؟ و أین ذکر؟ و لما ذا یذکر لنا مصدرا تاریخیا- و هو استاذ التاریخ- و کان علیه ان یقرأ تاریخ الفرق الإسلامیة قراءة تفهم و بعدها یصدر أحکامه. و ذی کتب الفرق من الملل و النحل، و التبصیر، و الفصل، و اعتقادات فرق المسلمین للفخر الرازیّ، و فرق الشیعة، و الفرق الإسلامیة، و الفرق بین الفرق، و مختصره کلها خالیة عن مثل هذه الدعوی. و لو صحت لاشار إلیها بعض أصحاب هذه الکتب ممن لم ینزه کتابه و قلمه من الطعن فی أئمة المسلمین، و لکنها فریة و بهتان، و البلیة کل البلیة ان یحررها مستشرق یحمل من الألقاب العلمیة اللامعة فی دنیا الثقافة الیوم، و تعتز به المجامع العلمیة فی البلاد الإسلامیة. و إذا کان هذا تحقیقه و هذا تحریره فأی قیمة لالقابه- الفارغة- فی میزان التقییم الفکری؟!.

(1). او به خاطر زیبایی چهره اش معروف به دیباج یا دیباجه است و لقب وی مأمون و کنیه اش ابو جعفر می باشد، مادر او مادر برادرانش موسی و اسحاق، ام ولد است که به او حمیده می گفتند. محمد دیباج استادی آرام و نزد مردم محبوب بود، او علم و دانش را از پدرش امام جعفر صادق ع روایت می کرد و مردم می نوشتند

ص: 257


1- که فرزند فاطمه دختر حسین اصغر بود و موسی که امام بعد از ایشان بود و محمد دیباج

وَ عَبْدُ اللَّهِ-(1)

مِنْ فَاطِمَةَ بِنْتِ الْحُسَیْنِ الْأَصْغَرِ وَ مُوسَی الْإِمَامُ

ص: 256


1- 1. هو المعروف بالافطح( لانه کان أفطح الرأس کما فی الکشّیّ ص 164 أو أفطح الرجلین کما فی الإرشاد ص 305) کان أکبر إخوته سنا بعد إسماعیل، قال الشیخ المفید فی الإرشاد و لم یکن منزلته عند أبیه منزلة غیره من ولده فی الإکرام، و کان متّهما بالخلاف علی أبیه فی الاعتقاد، و یقال: إنّه کان یخالط الحشویة و یمیل إلی مذهب المرجئة، و ادعی بعد أبیه الإمامة و احتج بأنّه أکبر إخوته الباقین فاتبعه علی قوله جماعة إلخ. توفی بعد أبیه بسبعین یوما؛ و کان أول من لحق به من أهله فصح فیه ما روی عن أبیه- الصادق علیه السلام انه قال لموسی« ع»: یا بنی ان أخاک سیجلس مجلسیّ و یدعی الإمامة بعدی فلا تنازعه بکلمة فانه أول أهلی لحوقا بی. و کانت وفاته سنة 149 فی العشر الأول من المحرم تقریبا و لم یعقب سوی بنتا اسمها فاطمة و أمها علیة بنت الحسین بن زید بن علیّ. تزوجها العباس بن موسی العباسیّ، ثمّ ابن عمها علیّ بن إسماعیل. لاحظ أخباره فی کتب الفرق عند ذکر الفطحیة، و فی جمهرة أنساب العرب لابن حزم ص 59 و نسب قریش لمصعب ص 64 و الکشّیّ ص 164- 165 و جامع الرواة ج 1 ص 479 و غیرها.

(1). او به عریضی معروف است چون در عریض متولد شد، کنیه اش ابو محمد بود و بیش از همه مردم به رسول خدا ص شباهت داشت، مادرش مادر برادرانش موسی و عبد الله بود. شیخ طوسی در کتاب رجال خود او را از اصحاب پدرش امام جعفر صادق ع به شمار آورده است و از قول او حدیث روایت کرده است، شیخ مفید نیز در ارشاد او را ستوده و گقته است: اسحاق شخصی صالح و اهل فضیلت، پرهیزگاری و اجتهاد بود و مردم از قول او حدیث روایت کرده اند. او معتقد به امامت برادرش موسی کاظم ع، و محدثی جلیل القدر بود.

(2). او ابو الحسن عریضی است نسبت او به عریض بر وزن زبیر می رسد که سرزمینی در مدینه است، اموال خانواده او در این سرزمین قرار داشت. زبیدی در تاج العروس زیل کلمه «عرض» از او نام برده و گفته است: نسب امام ابو الحسن علی بن جعفر عریضی به این سرزمین برمی گردد زیرا به آنجا رفته و در آن سکونت داشت، فرزندان او عریضی ها بودند که به این اسم شناخته می شدند و تعداد فرزندان او زیاد بود. ابو الحسن عریضی کوچک ترین فرزند پدرش بود و در زمان کودکی پدرش را از دست داد، او همراه برادرش محمد دیباج بود هنگامی با گروه طالبیین در مکه قیام کرد.

ص: 258


1- و اسحاق
2- پسر ام ولد که سومین آن ها بود و علی عریضی

وَ مُحَمَّدٌ الدِّیبَاجُ (1)

ص: 257


1- 1. هو المعروف بالدیباج- او الدیباجة- لحسن وجهه و یلقب بالمأمون و یکنی أبا جعفر، أمه أم أخویه موسی و إسحاق أم ولد تدعی حمیدة، و کان شیخا و ادعا محببا فی الناس، و کان یروی العلم عن أبیه جعفر بن محمّد و کان الناس یکتبون عنه هکذا قال الطبریّ فی تاریخه ج 10 ص 233 و قال الخطیب فی تاریخه ج 2 ص 113 و أبو الفرج فی مقاتله ص 538 انه کان شجاعا عاقلا فاضلا، و کان یصوم یوما و یفطر یوما، و کانت زوجته خدیجة بنت عبد اللّه بن الحسین تقول: ما خرج من عندنا فی ثوب قط فرجع حتّی یکسوه، قال ابن عنبة فی عمدة الطالب ص 245 خرج داعیا الی محمّد بن إبراهیم بن طباطبا الحسنی، فلما مات محمّد بن إبراهیم دعا محمّد الدیباج الی نفسه و بویع له بمکّة، و ذکر الخطیب فی تاریخه عن وکیع انه قال فی بیعة الدیباج کان قد بایعه أهل الحجاز و تهامة بالخلافة و لم یبایعوا بعد علیّ بن أبی طالب لعلوی غیره. و کان السبب فی دعوته الناس إلیه انه کتب رجل- أیام أبی السرایا- کتابا یسب فیه فاطمة بنت رسول اللّه« ص» و جمیع أهل البیت و کان محمّد ابن جعفر معتزلا تلک الأمور لم یدخل فی شی ء منها، فجاءه الطالبیون فقرءوه علیه فلم یرد علیهم جوابا حتّی دخل بیته فخرج علیهم و قد لبس الدرع و تقلد السیف و دعا الی نفسه و تسمی بالخلافة و هو یتمثل: لم أکن من جناتها علم اللّه***و انی بحرها الیوم صالی و فی سنة 200 حج المعتصم بالناس فوقع القتال بین الدیباج و من معه و بین هارون ابن المسیب من قوّاد المعتصم. و استحر القتال حتّی حوصر الدیباج فی ثبیر- جبل بمکّة فبقی محصورا ثلاثة أیّام حتّی نفد زادهم و ماؤهم و جعل أصحابه یتفرقون، فلما رأی ذلک طلب الأمان لنفسه و لمن معه فأعطی ذلک ثمّ غدر به و بهم فحملوا الجمیع مقیدین فی محامل بلا وطاء یریدون بهم خراسان، فخرج علیهم فی الطریق بنو نبهان و قیل الغاضریون و ذلک فی زبالة فاستنقذوا الدیباج و من معه من أیدی العباسیین بعد حرب شعواء، ثمّ مضی الدیباج و من معه بأنفسهم الی الحسن بن سهل فی بغداد فأنفذهم الی خراسان حیث المأمون فأمر المأمون آل أبی طالب بخراسان أن یرکبوا مع غیر الدیباج من آل أبی طالب، فأبوا ان یرکبوا إلا معه و قد مر فی الأصل شی ء من أخباره فلاحظ.

پسر ام ولد و عباس پسر ام ولد، دختر او اسماء ام فروة بود که با پسر عموی امام ازدواج کرد و گفته شده ایشان سه دختر داشته ام فروة دختر فاطمه دختر حسین اصغر و اسماء پسر ام ولد و فاطمه دختر ام ولد(1).

روایت27.

غیبت نعمانی: فیض بن مختار گفت به امام صادق علیه السّلام عرض کردم فدایت شوم من زمینی را از سلطان اجاره میکنم بعد بدیگری اجاره میدهم که نصف محصول آن یا ثلث یا بیشتر و یا کمتر مال من باشد این کار اشکالی دارد؟ فرمود نه. پسرش اسماعیل عرض کرد پدر جان این کار سابقه ندارد. فرمود پسر جان مگر من همین کار را با کشاورزان خودم نمیکنم مگر بهمین جهت بتو نمیگویم با من باش تو این کار را نمیکنی. اسماعیل از جای بلند شد و رفت. عرض کردم آقا چه لزومی دارد تا وقتی خودت هستی اسماعیل با شما باشد هر وقت شما رفتی میراث انبیا و امامت باو میرسد همان طور که از پدر بشما رسید. فرمود: فیض! اسماعیل نسبت بمن آن طور که من برای پدرم بودم نیست. عرض کردم آقا شکی نیست که بعد از شما مرجع مردم خواهد بود بالاخره خدای ناکرده اگر اتفاقی افتاد امام ما کیست؟ حضرت صادق جوابی نداد. زانوان مبارکش را بوسیده عرض کردم آقا با این ریش سفید بمن رحم بفرمایید

ص: 259


1- . مناقب 3 : 400

وَ إِسْحَاقُ (1) لِأُمِّ وَلَدٍ ثَلَاثَتُهُمْ وَ عَلِیٌّ الْعُرَیْضِیُ (2)

لِأُمِّ وَلَدٍ

ص: 258


1- 1. هو المعروف بالعریضی- لانه ولد بالعریض- یکنی أبا محمّد و کان من أشبه الناس برسول اللّه، و أمه أم أخویه موسی و عبد اللّه، و قد عده الشیخ الطوسیّ فی رجاله من أصحاب أبیه الصادق علیه السلام و روی عنه الحدیث، و قد أثنی علیه الشیخ المفید فی الإرشاد بقوله: کان من أهل الفضل و الصلاح و الورع و الاجتهاد و روی عنه الناس الحدیث و الآثار و کان یقول بامامة أخیه موسی علیه السلام، و کان محدثا جلیلا، و ادعت فیه طائفة من الشیعة الإمامة، و کان سفیان بن عیینة إذا روی عنه أثنی علیه کما مرّ فی الأصل و هو أقل المعقبین من ولد جعفر الصادق علیه السلام عددا، لاحظ أخباره فی العمدة ص 249 و المشجر الکشّاف ص 68 و سر السلسلة العلویة ص 44 و هو من أعلام منتقلة الطالبیین.
2- 2. هو أبو الحسن العریضیّ- نسبة الی العریض کزبیر واد بالمدینة به أموال لأهلها ذکره الزبیدیّ فی تاج العروس« عرض» و قال: و إلیه نسب الإمام أبو الحسن علیّ بن جعفر العریضیّ لانه نزل به و سکنه، فأولاده العریضیون و به یعرفون و فیهم کثرة و عدد اه و کان اصغر ولد أبیه، مات أبوه و هو طفل، خرج مع أخیه محمد- الدیباج- حین نهض بمکّة مع جماعة الطالبیین. کما انه اشترک مع اخیه زید بن موسی و العباس بن محمّد الجعفری فی ثورة البصرة أیّام ابی السرایا سنة 199 ثمّ رجع عن ذلک و کان یری رای الإمامیّة، عده الشیخ فی رجاله من أصحاب الأئمّة الصادق و الکاظم و الرضا علیهم السلام و ذکره الذهبی فی العبر ج 1 ص 358 و قال: کان من جلة السادة الاشراف، و ترجمه سماحة سیدی الوالد روحی فداه فی شرح مشیخة الفقیه و ذکر ان فی الکافی ما یدلّ علی بقائه حیا الی سنة 252 و نبه علی خطأ ابن حجر فی تقریب التهذیب حیث ذکر موته سنة 210 تابعا للذهبی فی العبر و غیره، و کان سیدی دام ظله قد اعتمد قول ابن حجر فی شرح مشیخة الاستبصار ج 4 ص 332 عمر أکثر من مائة سنة، له کتاب المناسک، و کتاب الحلال و الحرام و لعله هو المسائل التی سأل عنها أخاه موسی بن جعفر« ع» و الاخبار دالة علی جلالة قدره و عظم شأنه. لاحظ أخباره فی مقاتل الطالبیین ص 534 و ص 540 و عمدة الطالب ص 241 و شرح مشیخة الفقیه ص 4 و رجال الشیخ الطوسیّ و غیرها.

مسأله آتش جهنم است خدا شاهد است اگر میدانستم قبل از شما می میرم باکی نداشتم ولی میترسم پس از شما بمانم (و امام خود را نشناسم). فرمود صبر کن از جای حرکت نموده پرده ای را بالا زد و داخل شد مختصری که گذشت مرا صدا زد، وارد شدم دیدم در محل نماز است نماز را خواند و روی از قبله برگردانید در خدمتش نشستم. در این موقع حضرت موسی بن جعفر که کودکی بود وارد شد در دستش شلاقی بود او را روی زانوان خود نشاند فرمود پدر و مادرم به فدایت این شلّاق چیست که در دست داری؟ عرض کرد این شلاق دست برادرم علی بود که با آن چهارپایان را میزد از دستش گرفتم. امام صادق ع فرمود فیض! صحف ابراهیم و موسی به پیامبر اکرم رسید او در اختیار علی گذاشت بعد ایشان بامام حسن سپرد و امام حسن ع در اختیار امام حسین گذاشت و ایشان به علی بن الحسین دادند و ایشان به محمّد بن علی ع داد و پدرم آنها را بمن سپرد این صحف نزد من بود به همین جهت من هم با وجود سنّ کمی که این پسرم دارد در اختیار او گذاشتم آن صحف نزد اوست فهمیدم منظورش چیست. عرض کردم آقا باز هم بفرمایید. فرمود پدرم هر وقت میخواست دعایش مستجاب گردد مرا در طرف راست خود می نشاند دعا میکرد و من آمین میگفتم دعایش رد نمیشد من نیز همین کار را نسبت باین پسرم انجام می دهم. دیروز در موقف حج دعا کردم برای تو نیز دعای خیر کردم من از شادی اشک هایم جاری شد. باز گفتم آقا اضافه بفرمایید. فرمود هر وقت پدرم بسفر میرفت و من با ایشان بودم اگر خوابش میگرفت مرکب سواری خود را نزدیک مرکب ایشان میبردم یک یا دو میل تکیه بر شانه من میکرد و باندازه ای که مایل بود استراحت مینمود این پسرم نیز نسبت بمن همین طور است. عرض کردم باز بفرمایید فرمود من همان آینده ای که یعقوب در یوسف می دید در آینده این پسرم می بینم. باز گفتم اضافه بفرمایید. فرمود این امام تو است که از من می پرسیدی اکنون برخیز و به حق او اقرار کن. برخواستم و دست و سرش را بوسیدم و برایش دعا کردم. امام صادق ع فرمود بار اول بمن اجازه داده نشده بود این موضوع را برای تو بازگو کنم. عرض کردم آقا اجازه میدهید این جریان را بدیگران بگویم؟ فرمود آری بزن و بچه ات و رفیق هایت بگو. زن و بچه ام همراه من بودند. یونس بن ظبیان نیز از رفقای من بود که در این سفر همراهم بود. وقتی بآنها جریان را گفتم خدا را بر این نعمت بزرگ سپاس گفتند. یونس گفت نه بخدا من باید از خود امام بشنوم مردی عجول بود خدمت حضرت صادق ع رفت منهم به دنبال او رفتم همین که بدر خانه رسید شنیدم حضرت صادق باو میفرماید

ص: 260

وَ الْعَبَّاسُ (1) لِأُمِّ وَلَدٍ ابْنَتُهُ أَسْمَاءُ أُمُّ فَرْوَةَ الَّتِی زَوَّجَهَا مِنِ ابْنِ عَمِّهِ الْخَارِجِ وَ یُقَالُ لَهُ ثَلَاثُ بَنَاتٍ أُمُّ فَرْوَةَ مِنْ فَاطِمَةَ بِنْتِ الْحُسَیْنِ الْأَصْغَرِ وَ أَسْمَاءُ مِنْ أُمِّ وَلَدٍ وَ فَاطِمَةُ مِنْ أُمِّ وَلَدٍ(2).

«27»

نی، [الغیبة] للنعمانی مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَبِی نَجِیحٍ الْمِسْمَعِیِّ عَنِ الْفَیْضِ بْنِ الْمُخْتَارِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا تَقُولُ فِی الْأَرْضِ أَتَقَبَّلُهَا مِنَ السُّلْطَانِ ثُمَّ أُوَاجِرُهَا مِنَ الْغَیْرِ عَلَی أَنَّ مَا أَخْرَجَ اللَّهُ فِیهَا مِنْ شَیْ ءٍ کَانَ لِی مِنْ ذَلِکَ النِّصْفُ أَوِ الثُّلُثُ أَوْ أَقَلُّ مِنْ ذَلِکَ أَوْ أَکْثَرُ هَلْ یَصْلُحُ ذَلِکَ قَالَ لَا بَأْسَ بِهِ فَقَالَ لَهُ إِسْمَاعِیلُ ابْنُهُ یَا أَبَتَاهْ لِمَ یحفظ [تَحَفَّظُ] قَالَ أَ وَ لَیْسَ کَذَلِکَ أُعَامِلُ أَکَرَتِی یَا بُنَیَّ أَ لَیْسَ مِنْ أَجْلِ ذَلِکَ کَثِیراً مَا أَقُولُ لَکَ الْزَمْنِی فَلَا تَفْعَلُ فَقَامَ إِسْمَاعِیلُ فَخَرَجَ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَمَا عَلَی إِسْمَاعِیلَ أَلَّا یَلْزَمَکَ إِذَا کُنْتَ مَتَی مَضَیْتَ أَفْضَیْتَ الْأَشْیَاءَ إِلَیْهِ مِنْ بَعْدِکَ کَمَا أُفْضِیَتِ الْأَشْیَاءُ إِلَیْکَ مِنْ بَعْدِ أَبِیکَ فَقَالَ یَا فَیْضُ إِنَّ إِسْمَاعِیلَ لَیْسَ مِنِّی کَمَا أَنَا مِنْ أَبِی قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَقَدْ کَانَ لَا شَکَّ فِی أَنَّ الرِّحَالَ تُحَطُّ إِلَیْهِ مِنْ بَعْدِکَ فَإِنْ کَانَ مَا نَخَافُ وَ نَسْأَلُ اللَّهَ مِنْ ذَلِکَ الْعَافِیَةَ فَإِلَی مَنْ وَ أَمْسَکَ عَنِّی فَقَبَّلْتُ رُکْبَتَیْهِ وَ قُلْتُ ارْحَمِ شَیْبَتِی فَإِنَّمَا

ص: 259


1- 1. ذکره مصعب الزبیری فی کتابه نسب قریش ص 63 و العمیدی فی مشجره ص 76 و الشیخ المفید فی ارشاده و قال: کان فاضلا نبیلا اه و قال مصعب فی کتابه: لا بقیة له.
2- 2. المناقب ج 3 ص 400.

جریان همان طوری است که فیض برایت نقل کرده ساکت باش و قبول کن. گفت آقا بچشم قبول کردم. وقتی من وارد شدم حضرت صادق علیه السّلام فرمود فیض این مطلب را داشته باش و محفوظ نگه دار عرض کردم بچشم(1).

روایت28.

غیبت نعمانی: اسحاق بن عمار گفت برادرم اسماعیل برای حضرت صادق اعتقاد و دین خود را بازگو کرد. گفت بوحدانیت خدای یکتا و رسالت پیامبر اسلام محمّد مصطفی شهادت میدهم و اینکه جانشینان او علی بن ابی طالب علیه السّلام است یکی یکی ائمه را نام برد تا بحضرت صادق رسید گفت پس از شما اسماعیل فرمود نه اسماعیل نیست(2).

روایت29.

رجال کشی: فطحی مذهبان معتقد بامامت عبد اللَّه بن جعفر بن محمّد علیه السّلام هستند آنها را فطحی گفته اند چون میگویند عبد اللَّه سر بزرگی داشت بعضی گفته اند پاهایش دراز بود. گروهی نیز میگویند این لقب بواسطه یکی از رئیسهای آنها در کوفه است که عبد اللَّه بن فطیح نام داشت ابتدا گروهی از بزرگان صحابه و فقها باین مطلب اعتقاد داشتند چون روایتی داشتند که فرموده اند: امامت در فرزند بزرگتر است. بعضی پس از اینکه او را امتحان کردند و مسائلی از حلال و حرام پرسیدند و جواب صحیح نشنیدند از امامت او برگشتند در ضمن کارهایی میکرد که شایسته امام نبود. عبد اللَّه هفتاد روز پس از درگذشت امام صادق ع از دنیا رفت بقیه از امامت او دست کشیدند و بامامت موسی بن جعفر علیه السّلام معتقد شدند مگر گروه اندکی که میگفتند امامت در هیچ دو برادری جز امام حسن و امام حسین نخواهد بود این دسته معدود بر امامت عبد اللَّه باقیماندند که آنها نیز بعد از فوت عبد اللَّه معتقد بامامت حضرت موسی ابن جعفر شدند.

از امام صادق ع روایت شده که به پسرش موسی بن جعفر ع فرمود: پسرم برادرت ادعای مقام مرا خواهد کرد با او نزاع مکن و حرفی باو مزن او اولین کسی است که بمن ملحق می شود(3) .

ص: 261


1- . غیبة النعمانی: 176
2- . همان: 176
3- . رجال کشی: 164

هِیَ النَّارُ إِنِّی وَ اللَّهِ لَوْ طَمِعْتُ أَنْ أَمُوتَ قَبْلَکَ مَا بَالَیْتُ وَ لَکِنِّی أَخَافُ أَنْ أَبْقَی بَعْدَکَ فَقَالَ لِی مَکَانَکَ ثُمَّ قَامَ إِلَی سِتْرٍ فِی الْبَیْتِ فَرَفَعَهُ وَ دَخَلَ فَمَکَثَ قَلِیلًا ثُمَّ صَاحَ بِی یَا فَیْضُ ادْخُلْ فَدَخَلْتُ فَإِذَا هُوَ بِمَسْجِدٍ قَدْ صَلَّی وَ انْحَرَفَ عَنِ الْقِبْلَةِ فَجَلَسْتُ بَیْنَ یَدَیْهِ فَدَخَلَ عَلَیْهِ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام وَ هُوَ یَوْمَئِذٍ غُلَامٌ فِی یَدِهِ دِرَّةٌ فَأَقْعَدَهُ عَلَی فَخِذِهِ وَ قَالَ لَهُ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی مَا هَذِهِ الْمِخْفَقَةُ الَّتِی بِیَدِکَ فَقَالَ مَرَرْتُ بِعَلِیٍّ أَخِی وَ هُوَ فِی یَدِهِ وَ هُوَ یَضْرِبُ بِهَا بَهِیمَةً فَانْتَزَعْتُهَا مِنْ یَدِهِ فَقَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا فَیْضُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ أُفْضِیَتْ إِلَیْهِ صُحُفُ إِبْرَاهِیمَ وَ مُوسَی فَائْتَمَنَ عَلَیْهَا عَلِیّاً ثُمَّ ائْتَمَنَ عَلَیْهَا عَلِیٌّ الْحَسَنَ ثُمَّ ائْتَمَنَ عَلَیْهَا الْحَسَنُ الْحُسَیْنَ وَ ائْتَمَنَ الْحُسَیْنُ عَلَیْهَا عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ ثُمَّ ائْتَمَنَ عَلَیْهَا عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ وَ ائْتَمَنَنِی عَلَیْهَا أَبِی فَکَانَتْ عِنْدِی وَ لِهَذَا ائْتَمَنْتُ ابْنِی هَذَا عَلَیْهَا عَلَی حَدَاثَتِهِ وَ هِیَ عِنْدَهُ فَعَرَفْتُ مَا أَرَادَ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ زِدْنِی فَقَالَ یَا فَیْضُ إِنَّ أَبِی کَانَ إِذَا أَرَادَ أَنْ لَا تُرَدَّ لَهُ دَعْوَةٌ أَجْلَسَنِی عَنْ یَمِینِهِ وَ دَعَا فَأَمَّنْتُ فَلَا تُرَدُّ لَهُ دَعْوَةٌ وَ کَذَلِکَ أَصْنَعُ بِابْنِی هَذَا وَ قَدْ ذَکَرْتُ أَمْسِ بِالْمَوْقِفِ فَذَکَرْتُکَ بِخَیْرٍ قَالَ فَیْضٌ فَبَکَیْتُ سُرُوراً ثُمَّ قُلْتُ لَهُ یَا سَیِّدِی زِدْنِی فَقَالَ إِنَّ أَبِی کَانَ إِذَا أَرَادَ سَفَراً وَ أَنَا مَعَهُ فَنَعَسَ وَ کَانَ عَلَی رَاحِلَتِهِ أَدْنَیْتُ رَاحِلَتِی مِنْ رَاحِلَتِهِ فَوَسَّدْتُهُ ذِرَاعِی الْمِیلَ وَ الْمِیلَیْنِ حَتَّی یَقْضِیَ وَطَرَهُ مِنَ النَّوْمِ وَ کَذَلِکَ یَصْنَعُ بِی وَلَدِی هَذَا فَقُلْتُ زِدْنِی جُعِلْتُ فِدَاکَ فَقَالَ یَا فَیْضُ إِنِّی لَأَجِدُ بِابْنِی هَذَا مَا کَانَ یَعْقُوبُ یَجِدُهُ مِنْ یُوسُفَ فَقُلْتُ سَیِّدِی زِدْنِی فَقَالَ هُوَ صَاحِبُکَ الَّذِی سَأَلْتَ عَنْهُ قُمْ فَأَقِرَّ لَهُ بِحَقِّهِ فَقُمْتُ حَتَّی قَبَّلْتُ یَدَهُ وَ رَأْسَهُ وَ دَعَوْتُ اللَّهَ لَهُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَمَا إِنَّهُ لَمْ یُؤْذَنْ لِی فِی الْمَرَّةِ الْأُولَی مِنْکَ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أُخْبِرُ بِهِ عَنْکَ قَالَ نَعَمْ أَهْلَکَ وَ وُلْدَکَ وَ رُفَقَاءَکَ وَ کَانَ مَعِی أَهْلِی وَ وُلْدِی وَ کَانَ مَعِی یُونُسُ بْنُ ظَبْیَانَ مِنْ رُفَقَائِی فَلَمَّا أَخْبَرْتُهُمْ حَمِدُوا اللَّهَ عَلَی ذَلِکَ وَ قَالَ یُونُسُ- لَا وَ اللَّهِ حَتَّی أَسْمَعَ ذَلِکَ مِنْهُ وَ کَانَتْ فِیهِ عَجَلَةٌ فَخَرَجَ فَاتَّبَعْتُهُ فَلَمَّا انْتَهَیْتُ إِلَی الْبَابِ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ لَهُ وَ قَدْ سَبَقَنِی

ص: 260

توضیح

جوهری گفت رجل افطح بین الفطح یعنی کسی که سر بزرگی دارد.

روایت30.

رجال کشی: هشام بن سالم گفت: پس از درگذشت امام صادق علیه السّلام ما در مدینه بودیم من و مؤمن طاق و ابو جعفر و سایر مردم بامامت عبد اللَّه اعتقاد داشتیم. من و مؤمن طاق زمانی که گروهی از مردم در خانه او جمع شده بودند وارد شدیم. اعتقاد ما بامامت ایشان بواسطه روایتی بود که می گفت امامت متعلق بفرزند بزرگتر است مگر آنکه نقصی و عیبی داشته باشد. خواستیم چند مسأله از او سؤال کنیم. گفتیم زکات در چه مقدار واجب می شود؟ گفت در دویست درهم پنج درهم. گفتیم در صد درهم چقدر گفت دو درهم و نصف.

گفتیم بخدا مرجئه چنین نمیگویند. عبد اللَّه دست به آسمان برداشته گفت بخدا من نمیدانم مرجئه چه میگویند.

با گمراهی از پیش او خارج شدیم نمیدانستیم بکه پناه بریم. میان کوچه های مدینه نشستیم بگریه کردن حیران و سرگردان نمیدانستیم بکه پناه بریم، امام ما کیست با خود میگفتیم بمرجئه بپیوندیم یا بقدریه، جزو زیدی ها شویم یا بمعتزله ملحق گردیم یا جزو خوارج شویم. در همین موقع ناگاه چشمم به پیرمردی افتاد که با دست بمن اشاره میکند ترسیدیم از جاسوسهای منصور باشد زیرا او در مدینه جاسوسهایی داشت که مواظب باشند طرفداران حضرت بامامت چه کسی معتقد می شوند تا گردن او را بزنند ترسیدیم این شخص از همان ها باشد.

بمؤمن طاق گفتم تو کناره بگیر من از این شخص میترسم اکنون که مرا میخواهد و بتو کاری ندارد خودت را بدام نینداز و بی جهت بکشتن مده او فاصله گرفت من به دنبال پیرمرد رفتم گویا از چنگ او خلاصی نداشتم مرتب او را تعقیب می کردم تا به در خانه موسی بن جعفر علیه السّلام رسیدیم پیر مرد مرا رها کرد و خودش رفت. در این موقع غلامی بر در خانه ایستاد بمن گفت وارد شو خدا تو را رحمت کند وارد شدم حضرت موسی بن جعفر قبل از هر چیز فرمود: بمرجئه و قدریها و زیدیها و معتزله و خوارج پناه نبر بسوی من بسوی من بیا بسوی من!! عرض کردم فدایت شوم پدرت از دنیا رفت؟ فرمود آری. گفتم پس از او امام ما کیست فرمود؟ اگر خدا بخواهد هدایت میشوی. گفتم عبد اللَّه خود را امام میداند فرمود عبد اللَّه مایل است خدا پرستیده نشود. گفتم پس امام کیست؟

ص: 262

یُونُسُ الْأَمْرُ کَمَا قَالَ لَکَ فَیْضٌ اسْکُتْ وَ اقْبَلْ فَقَالَ سَمِعْتُ وَ أَطَعْتُ ثُمَّ دَخَلْتُ فَقَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام حِینَ دَخَلْتُ یَا فَیْضُ زرقه قُلْتُ لَهُ قَدْ فَعَلْتُ (1).

«28»

نی، [الغیبة] للنعمانی ابْنُ عُقْدَةَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْمُحَمَّدِیِّ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: وَصَفَ إِسْمَاعِیلُ أَخِی لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام دِینَهُ وَ اعْتِقَادَهُ فَقَالَ إِنِّی أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ أَنَّکُمْ وَ وَصَفَهُمْ یَعْنِی الْأَئِمَّةَ وَاحِداً وَاحِداً حَتَّی انْتَهَی إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ وَ إِسْمَاعِیلُ مِنْ بَعْدِکَ قَالَ أَمَّا إِسْمَاعِیلُ فَلَا(2).

«29»

کش، [رجال الکشی]: الْفَطَحِیَّةُ هُمُ الْقَائِلُونَ بِإِمَامَةِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام وَ سُمُّوا بِذَلِکَ لِأَنَّهُ قِیلَ إِنَّهُ کَانَ أَفْطَحَ الرَّأْسِ وَ قَالَ بَعْضُهُمْ کَانَ أَفْطَحَ الرِّجْلَیْنِ وَ قَالَ بَعْضُهُمْ إِنَّهُمْ نُسِبُوا إِلَی رَئِیسٍ مِنْ أَهْلِ الْکُوفَةِ یُقَالُ لَهُ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ فطیح وَ الَّذِینَ قَالُوا بِإِمَامَتِهِ عَامَّةُ مَشَایِخِ الْعِصَابَةِ وَ فُقَهَاؤُهَا مَالُوا إِلَی هَذِهِ الْمَقَالَةِ فَدَخَلَتْ عَلَیْهِمُ الشُّبْهَهُ لِمَا رُوِیَ عَنْهُمْ علیه السلام أَنَّهُمْ قَالُوا الْإِمَامَةُ فِی الْأَکْبَرِ مِنْ وُلْدِ الْإِمَامِ إِذَا مَضَی إِمَامٌ ثُمَّ مِنْهُمْ مَنْ رَجَعَ عَنِ الْقَوْلِ بِإِمَامَتِهِ لَمَّا امْتَحَنَهُ بِمَسَائِلَ مِنَ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ لَمْ یَکُنْ عِنْدَهُ فِیهَا جَوَابٌ وَ لَمَّا ظَهَرَ مِنْهُ مِنَ الْأَشْیَاءِ الَّتِی لَا یَنْبَغِی أَنْ تَظْهَرَ مِنَ الْإِمَامِ ثُمَّ إِنَّ عَبْدَ اللَّهِ مَاتَ بَعْدَ أَبِیهِ بِسَبْعِینَ یَوْماً فَرَجَعَ الْبَاقُونَ إِلَّا شُذَّاذاً مِنْهُمْ عَنِ الْقَوْلِ بِإِمَامَتِهِ إِلَی الْقَوْلِ بِإِمَامَةِ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام وَ رَجَعُوا إِلَی الْخَبَرِ الَّذِی رُوِیَ أَنَّ الْإِمَامَةَ- لَا تَکُونُ فِی الْأَخَوَیْنِ بَعْدَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ بَقِیَ شُذَّاذٌ مِنْهُمْ عَلَی الْقَوْلِ بِإِمَامَتِهِ وَ بَعْدَ أَنْ مَاتَ قَالَ بِإِمَامَةِ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام.

وَ رُوِیَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَنَّهُ قَالَ لِمُوسَی یَا بُنَیَّ إِنَّ أَخَاکَ سَیَجْلِسُ مَجْلِسِی وَ یَدَّعِی الْإِمَامَةَ بَعْدِی فَلَا تُنَازِعْهُ بِکَلِمَةٍ فَإِنَّهُ أَوَّلُ أَهْلِی لُحُوقاً بِی (3).

ص: 261


1- 1. غیبة النعمانیّ ص 176.
2- 2. نفس المصدر ص 176.
3- 3. رجال الکشّیّ ص 164.

باز فرمود: اگر خدا بخواهد هدایت میشوی. عرض کردم شما امام هستی؟ فرمود: این جواب را نمیدهم. با خود گفتم درست سؤال نکردم گفتم فدایت شوم آیا شما امام داری؟ فرمود نه. ناگهان چنان هیبت و جلال و عظمت آن آقا بر دلم وارد شد، بیش از هیبتی که در زمان امام صادق ع از ایشان در دل داشتم عرض کردم آقا اجازه میدهی از همان مسائلی که از پدرت میپرسیدم سؤال کنم؟ فرمود بپرس ولی مبادا این مطلب را آشکار کنی که کشته خواهی شد. سؤال کردم دریایی خروشان بود عرض کردم آقا شیعیان شما و پدرت گمراه و سر گردانند اجازه میدهی آنها را متوجه کنم شما دستور دادی که آشکار نکنم. فرمود هر کدام را لایق و شایسته راهنمایی می بینی باو بگو ولی پیمان بگیر که آشکار نکنند اگر آشکار کنند سبب کشته شدن می گردند اشاره بحلقوم مبارک خود نمود. از خدمت ایشان خارج شدم در بین راه مؤمن طاق را دیدم گفت: چه خبر؟ گفتم هدایت یافتیم جریان را توضیح دادم بعد مفضل عمر و ابا بصیر را دیدم آنها خدمت موسی بن جعفر رفتند سخنان ایشان را شنیده مسائلی سؤال کردند و بامامت ایشان یقین پیدا کردند. گفت بعد دسته دسته مردم را میفرستادم همه بامامت موسی بن جعفر یقین پیدا می کردند جز گروهی چون عمار و دوستانش اما عبد اللَّه دیگر بازارش کساد شد و کسی پیش او نمی رفت. پرسید چه شده که کسی اینجا نمی آید باو گفتند هشام بن سالم مردم را از شما برگردانده چند نفر را در مدینه مأمور کرده بود که مرا بزنند(1).

روایت31.

رجال کشی: علی بن جعفر پسر امام صادق ع گفت مردی که گمان می کنم از واقفی(2)

مذهبان بود بمن گفت برادرت موسی بن جعفر چه شد؟ گفتم: از دنیا رفت گفت از کجا می دانی؟ گفتم اموالش را تقسیم کردیم، زنانش ازدواج کردند و امام بعد از او جانشینش شد. گفت امام بعد او کیست؟ گفتم پسرش علی (بن موسی الرضا) گفت او چه شد؟ گفتم از دنیا رفت. باز گفت از کجا میدانی مرده است؟ گفتم اموالش را تقسیم کردیم و زنانش ازدواج نمودند و جانشین او اکنون امام است. گفت جانشین او کیست؟ گفتم پسرش ابو جعفر محمّد تقی گفت: تو با این سن و مقامی که داری و با وجود اینکه پدرت امام صادق ع بوده درباره پسر بچه ای این حرف را میزنی؟ گفت تو یک شیطان هستی.

ص: 263


1- . رجال کشی: 182
2- . کسانی که به امامت حضرت رضا ع اعتقاد نداشتند و در موسی بن جعفر ع توقف کردند.
بیان

قال الجوهری رجل أفطح بین الفطح أی عریض الرأس.

«30»

کش، [رجال الکشی] جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ أَبِی یَحْیَی عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ: کُنَّا بِالْمَدِینَةِ بَعْدَ وَفَاةِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَا وَ مُؤْمِنُ الطَّاقِ وَ أَبُو جَعْفَرٍ وَ النَّاسُ مُجْتَمِعُونَ عَلَی أَنَّ عَبْدَ اللَّهِ صَاحِبُ الْأَمْرِ بَعْدَ أَبِیهِ فَدَخَلْنَا عَلَیْهِ أَنَا وَ صَاحِبُ الطَّاقِ وَ النَّاسُ مُجْتَمِعُونَ عِنْدَ عَبْدِ اللَّهِ وَ ذَلِکَ أَنَّهُمْ رَوَوْا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّ الْأَمْرَ فِی الْکَبِیرِ مَا لَمْ یَکُنْ بِهِ عَاهَةٌ فَدَخَلْنَا نَسْأَلُهُ عَمَّا کُنَّا نَسْأَلُ عَنْهُ أَبَاهُ فَسَأَلْنَاهُ عَنِ الزَّکَاةِ فِی کَمْ تَجِبُ قَالَ فِی مِائَتَیْنِ خَمْسَةٌ قُلْنَا فَفِی مِائَةٍ قَالَ دِرْهَمَانِ وَ نِصْفٌ قُلْنَا لَهُ وَ اللَّهِ مَا تَقُولُ الْمُرْجِئَةُ هَذَا فَرَفَعَ یَدَهُ إِلَی السَّمَاءِ فَقَالَ لَا وَ اللَّهِ مَا أَدْرِی مَا تَقُولُ الْمُرْجِئَةُ قَالَ فَخَرَجْنَا مِنْ عِنْدِهِ ضُلَّالًا لَا نَدْرِی إِلَی أَیْنَ نَتَوَجَّهُ أَنَا وَ أَبُو جَعْفَرٍ الْأَحْوَلُ فَقَعَدْنَا فِی بَعْضِ أَزِقَّةِ الْمَدِینَةِ بَاکِینَ حَیَارَی- لَا نَدْرِی إِلَی مَنْ نَقْصِدُ وَ إِلَی مَنْ نَتَوَجَّهُ نَقُولُ إِلَی الْمُرْجِئَةِ إِلَی الْقَدَرِیَّةِ إِلَی الزَّیْدِیَّةِ إِلَی الْمُعْتَزِلَةِ إِلَی الْخَوَارِجِ قَالَ فَنَحْنُ کَذَلِکَ إِذْ رَأَیْتُ رَجُلًا شَیْخاً لَا أَعْرِفُهُ یُومِئُ إِلَیَّ بِیَدِهِ فَخِفْتُ أَنْ یَکُونَ عَیْناً مِنْ عُیُونِ أَبِی جَعْفَرٍ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ کَانَ لَهُ بِالْمَدِینَةِ جَوَاسِیسُ یَنْظُرُونَ عَلَی مَنِ اتَّفَقَ شِیعَةُ جَعْفَرٍ عَلَیْهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ فَیَضْرِبُونَ عُنُقَهُ فَخِفْتُ أَنْ یَکُونَ مِنْهُمْ فَقُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ تَنَحَّ فَإِنِّی خَائِفٌ عَلَی نَفْسِی وَ عَلَیْکَ وَ إِنَّمَا یُرِیدُنِی لَیْسَ یُرِیدُکَ فَتَنَحَّ عَنِّی لَا تَهْلِکْ وَ تُعِینَ عَلَی نَفْسِکَ فَتَنَحَّی غَیْرَ بَعِیدٍ وَ تَبِعْتُ الشَّیْخَ وَ ذَلِکَ أَنِّی ظَنَنْتُ أَنِّی لَا أَقْدِرُ عَلَی التَّخَلُّصِ مِنْهُ فَمَا زِلْتُ أَتْبَعُهُ حَتَّی وَرَدَ بِی عَلَی بَابِ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام ثُمَّ خَلَّانِی وَ مَضَی فَإِذَا خَادِمٌ بِالْبَابِ فَقَالَ لِی ادْخُلْ رَحِمَکَ اللَّهُ قَالَ فَدَخَلْتُ فَإِذَا أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام فَقَالَ لِی ابْتِدَاءً- لَا إِلَی الْمُرْجِئَةِ وَ لَا إِلَی الْقَدَرِیَّةِ وَ لَا إِلَی الزَّیْدِیَّةِ وَ لَا إِلَی الْمُعْتَزِلَةِ وَ لَا إِلَی الْخَوَارِجِ إِلَیَّ إِلَیَّ إِلَیَّ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَضَی أَبُوکَ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَنْ لَنَا بَعْدَهُ فَقَالَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَکَ هَدَاکَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ عَبْدَ اللَّهِ یَزْعُمُ أَنَّهُ مِنْ بَعْدِ أَبِیهِ قَالَ یُرِیدُ عَبْدُ اللَّهِ أَنْ لَا یُعْبَدَ اللَّهُ قَالَ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَمَنْ لَنَا بَعْدَهُ؟

ص: 262

در این موقع محاسن خود را گرفت و بطرف آسمان بلند کرده گفت چه می توان کرد وقتی خداوند او را لایق منصب امامت میداند ولی مرا با این محاسن و پیری شایسته نمی داند(1).

روایت32.

رجال کشی: حسین بن موسی بن جعفر گفت: خدمت امام جواد ع در مدینه بودم. علی بن جعفر (پسر حضرت صادق) نیز حضور داشت مردی عربی از اهالی مدینه در مجلس بود. اعرابی گفت این جوان کیست؟ و به امام محمّد تقی اشاره کرد. گفتم این وصی پیامبر است. گفت سبحان اللَّه پیامبر بیش از دویست و چند سال است که فوت شده این شخص جوان است چطور می شود وصی پیغمبر باشد. گفتم این وصی علی بن موسی است ایشان وصی موسی بن جعفر و ایشان وصی محمّد بن علی و ایشان وصی علی بن الحسین و ایشان وصی حسین بن علی و آن جناب وصی حسن بن علی و ایشان وصی علی بن ابی طالب است که علی بن ابی طالب وصی پیامبر است صلوات اللَّه علیهم. در این موقع طبیب جلو آمد تا امام محمّد تقی را فصد کند علی بن جعفر از جای حرکت نموده گفت: آقای من اجازه بدهید اول مرا فصد کند تا زهر آهن در من اثر کند بعد شما را فصد نماید. به آن مرد عرب گفتم: این شخص عموی پدر اوست. طبیب رگ او را زد وقتی امام محمّد تقی ع خواست برخیزد علی بن جعفر بلند شد و کفش های امام را جفت کرد و مقابلش گذاشت تا بپوشد(2).

روایت33.

کافی: عبد الله بن راشد گفت: وقتی اسماعیل پسر امام صادق ع فوت کرد من همراه امام بودم ایشان داخل قبر رفت بعد به سمت قبله خود را بر زمین انداخت و فرمود: پیامبر ص با فرزندش ابراهیم چنین کرد(3) .

روایت34.

کافی: زراره گفت: پسری از امام صادق ع دیدم که در زمان حیات پدرش حضرت باقر تازه براه افتاده بود. غلامی به همراه او بود به آن پسربچه گفتم این کیست؟

ص: 264


1- . رجال کشی: 269
2- . همان: 269
3- . کافی 3 : 194 با مطلبی اضافه در آخرش.

فَقَالَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَکَ هَدَاکَ أَیْضاً قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَنْتَ هُوَ قَالَ لِی مَا أَقُولُ ذَلِکَ.

قُلْتُ فِی نَفْسِی لَمْ أُصِبْ طَرِیقَ الْمَسْأَلَةِ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ عَلَیْکَ إِمَامٌ قَالَ لَا فَدَخَلَنِی شَیْ ءٌ لَا یَعْلَمُهُ إِلَّا اللَّهُ إِعْظَاماً لَهُ وَ هَیْبَةً أَکْثَرَ مَا کَانَ یَحُلُّ بِی مِنْ أَبِیهِ إِذَا دَخَلْتُ عَلَیْهِ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَسْأَلُکَ عَمَّا کَانَ یُسْأَلُ أَبُوکَ فَقَالَ سَلْ تُخْبَرْ وَ لَا تُذِعْ فَإِنْ أَذَعْتَ فَهُوَ الذَّبْحُ فَسَأَلْتُهُ فَإِذَا هُوَ بَحْرٌ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ شِیعَتُکَ وَ شِیعَةُ أَبِیکَ ضُلَّالٌ فَأُلْقِی إِلَیْهِمْ وَ أَدْعُوهُمْ إِلَیْکَ فَقَدْ أَخَذْتَ عَلَیَّ بِالْکِتْمَانِ قَالَ مَنْ آنَسْتَ مِنْهُمْ رُشْداً فَأَلْقِ عَلَیْهِمْ وَ خُذْ عَلَیْهِمْ بِالْکِتْمَانِ فَإِنْ أَذَاعُوا فَهُوَ الذَّبْحُ وَ أَشَارَ بِیَدِهِ إِلَی حَلْقِهِ قَالَ فَخَرَجْتُ مِنْ عِنْدِهِ فَلَقِیتُ أَبَا جَعْفَرٍ فَقَالَ لِی مَا وَرَاکَ قَالَ قُلْتُ الْهُدَی قَالَ فَحَدَّثْتُهُ بِالْقِصَّةِ ثُمَّ لَقِیتُ الْمُفَضَّلَ بْنَ عُمَرَ وَ أَبَا بَصِیرٍ قَالَ فَدَخَلُوا عَلَیْهِ وَ سَلَّمُوا وَ سَمِعُوا کَلَامَهُ وَ سَأَلُوهُ ثُمَّ قَطَعُوا عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ ثُمَّ لَقِیتُ النَّاسَ أَفْوَاجاً قَالَ فَکَانَ کُلُّ مَنْ دَخَلَ عَلَیْهِ قَطَعَ عَلَیْهِ إِلَّا طَائِفَةً مِثْلَ عَمَّارٍ وَ أَصْحَابِهِ فَبَقِیَ عَبْدُ اللَّهِ لَا یَدْخُلُ عَلَیْهِ أَحَدٌ إِلَّا قَلِیلًا مِنَ النَّاسِ قَالَ فَلَمَّا رَأَی ذَلِکَ وَ سَأَلَ عَنْ حَالِ النَّاسِ قَالَ فَأُخْبِرَ أَنَّ هِشَامَ بْنَ سَالِمٍ صَدَّ عَنْهُ النَّاسَ فَقَالَ هِشَامٌ فَأُقْعِدَ لِی بِالْمَدِینَةِ غَیْرُ وَاحِدٍ لِیَضْرِبُونِی (1).

«31»

کش، [رجال الکشی] حَمْدَوَیْهِ عَنِ الْخَشَّابِ عَنْ أَبِی أَسْبَاطٍ وَ غَیْرِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ: قَالَ لِی رَجُلٌ أَحْسَبُهُ مِنَ الْوَاقِفَةِ مَا فَعَلَ أَخُوکَ أَبُو الْحَسَنِ قُلْتُ قَدْ مَاتَ قَالَ وَ مَا یُدْرِیکَ بِذَلِکَ قَالَ قُلْتُ اقْتُسِمَتْ أَمْوَالُهُ وَ أُنْکِحَتْ نِسَاؤُهُ وَ نَطَقَ النَّاطِقُ مِنْ بَعْدِهِ قَالَ وَ مَنِ النَّاطِقُ مِنْ بَعْدِهِ قُلْتُ ابْنُهُ عَلِیٌّ قَالَ فَمَا فَعَلَ قُلْتُ لَهُ مَاتَ قَالَ وَ مَا یُدْرِیکَ أَنَّهُ مَاتَ قُلْتُ قُسِمَتْ أَمْوَالُهُ وَ نُکِحَتْ نِسَاؤُهُ وَ نَطَقَ النَّاطِقُ مِنْ بَعْدِهِ قَالَ وَ مَنِ النَّاطِقُ مِنْ بَعْدِهِ قُلْتُ أَبُو جَعْفَرٍ ابْنُهُ قَالَ فَقَالَ لَهُ أَنْتَ فِی سِنِّکَ وَ قَدْرِکَ وَ أَبُوکَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ تَقُولُ هَذَا القَوْلَ فِی هَذَا الْغُلَامِ قَالَ قُلْتُ مَا أَرَاکَ إِلَّا شَیْطَاناً

ص: 263


1- 1. رجال الکشّیّ ص 182.

گفت غلام من است غلام از روی شوخی گفت من غلام تو نیستم پسربچه گفت این بضرر تو است غلام پسربچه را طوری زد که مرد. جنازه او را در پارچه ای پیچیده بقبرستان بقیع آوردند حضرت باقر در حالی که جبّه ی خز زرد رنگ و عمامه ای بهمین رنگ و ردای خز زرد رنگی بر تن داشت بطرف بقیع می آمد بمن تکیه کرده بود مردم بواسطه فوت پسرزاده اش به او تسلیت می گفتند وقتی به بقیع رسید جنازه بچه را جلو برد و نماز خواند چهار تکبیر گفت دستور داد او را دفن نمایند. بعد دست مرا گرفت و به یک کنار برد فرمود لازم نیست برای بچه ها نماز بخوانند. بعد از پیامبر امیر المؤمنین دستور میداد آنها را دفن میکردند و نماز بر آنها خوانده نمی شد ولی من بر این پسر بچه نماز خواندم تا مردم مدینه نگویند اینها بر بچه های خود نماز نمی خوانند(1).

توضیح

قد درج یعنی تازه به راه افتاده بود، عبارت ذاک شر لک یعنی اینکه انکار می کنی غلام من هستی برای تو بد است زیرا اینکه غلام من باشی موجب شرافت توست. عبارت فی جنازة الغلام گویا از باب مجاز است از باب مشارفت و نزدیکی این اتفاق. در تهذیب(2) جنان آمده است که این کلمه واضح تر است و گفته شده حتار با کسره، در قاموس(3) آمده که حتار حلقه پشت است یا قسمتی که بین پشت و جلوست......... .

عبارت من وراء در تهذیب و استبصار من وراء وراء با تکرار آمده است و در نهایة(4) آمده است از آن جمله حدیث شفاعت که ابراهیم می گوید إنی کنت خلیلا من وراء وراء که مبنی بر فتح روایت شده است یعنی من دوستی بودم از ورای حجاب .

از آن جمله حدیث معقل است که برای ابن زیاد حدیثی روایت می کند، او گفت: آیا این حدیث را از رسول خدا ص شنیدی أو من وراء وراء یعنی یا از کسی شنیدی که پس از او آمده است، به فرزند فرزند وراء گفته می شود.

ص: 265


1- . کافی 3 : 206
2- . تهذیب 3 : 198 ، شیخ نیز در استبصار 1 : 479 آن را آورده است.
3- . قاموس 2 : 4
4- . نهایة 4 : 207

قَالَ ثُمَّ أَخَذَ بِلِحْیَتِهِ فَرَفَعَهَا إِلَی السَّمَاءِ ثُمَّ قَالَ فَمَا حِیلَتِی إِنْ کَانَ اللَّهُ رَآهُ أَهْلًا لِهَذَا وَ لَمْ یَرَ هَذِهِ الشَّیْبَةَ لِهَذَا أَهْلًا(1).

«32»

کش، [رجال الکشی] نَصْرُ بْنُ الصَّبَّاحِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَصْرِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام بِالْمَدِینَةِ وَ عِنْدَهُ عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ وَ أَعْرَابِیٌّ مِنْ أَهْلِ الْمَدِینَةِ جَالِسٌ فَقَالَ لِیَ الْأَعْرَابِیُّ مَنْ هَذَا الْفَتَی وَ أَشَارَ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قُلْتُ هَذَا وَصِیُّ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ یَا سُبْحَانَ اللَّهِ- رَسُولُ اللَّهِ قَدْ مَاتَ مُنْذُ مِائَتَیْ سَنَةٍ وَ کَذَا وَ کَذَا سَنَةً وَ هَذَا حَدَثٌ کَیْفَ یَکُونُ هَذَا وَصِیَّ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قُلْتُ هَذَا وَصِیُّ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی وَ عَلِیٌّ وَصِیُّ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ وَ مُوسَی وَصِیُّ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ جَعْفَرٌ وَصِیُّ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ وَ مُحَمَّدٌ وَصِیُّ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ عَلِیٌّ وَصِیُّ الْحُسَیْنِ وَ الْحُسَیْنُ وَصِیُّ الْحَسَنِ وَ الْحَسَنُ وَصِیُّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَصِیُّ رَسُولِ اللَّهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ قَالَ وَ دَنَا الطَّبِیبُ لِیَقْطَعَ لَهُ الْعِرْقَ فَقَامَ عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ فَقَالَ یَا سَیِّدِی تَبْدَأُ بِی لِتَکُونَ حِدَّةُ الْحَدِیدِ فِیَّ قَبْلَکَ قَالَ قُلْتُ یَهْنِئُکَ هَذَا عَمُّ أَبِیهِ قَالَ وَ قَطَعَ لَهُ الْعِرْقَ ثُمَّ أَرَادَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام النُّهُوضَ فَقَامَ عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ علیه السلام فَسَوَّی لَهُ نَعْلَیْهِ حَتَّی یَلْبَسَهُمَا(2).

«33»

کا، [الکافی] حُمَیْدُ بْنُ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْکِنْدِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْمِیثَمِیِّ عَنْ أَبَانٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ رَاشِدٍ قَالَ: کُنْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام حِینَ مَاتَ إِسْمَاعِیلُ ابْنُهُ فَأُنْزِلَ فِی قَبْرِهِ ثُمَّ رَمَی بِنَفْسِهِ عَلَی الْأَرْضِ مِمَّا یَلِی الْقِبْلَةَ ثُمَّ قَالَ هَکَذَا صَنَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِإِبْرَاهِیمَ (3).

«34»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: رَأَیْتُ ابْناً لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی حَیَاةِ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام یُقَالُ لَهُ عَبْدُ اللَّهِ فَطِیمٌ (4) قَدْ

ص: 264


1- 1. نفس المصدر ص 269.
2- 2. المصدر السابق ص 269.
3- 3. الکافی ج 3 ص 194 بزیادة فی آخره.
4- 4. الفطیم: الطفل الذی انتهت مدة رضاعه ففطم، و درج بمعنی مشی.

می گویم ظاهرا این عبارت یا کنایه از عدم حضور در جمع برای خواندن نماز برای بچه است و یا احضار نکردن مردم و خبر ندادن به آن ها برای خواندن نماز است.

احتمال دارد که این کلمه توضیحی برای ضمیر یدفنون باشد یعنی ایشان در مورد فرزندان فرزندانش این دستور را می داد، احتمال دیگر آن است که امام ع بعد از پیامبر ص و بعد از زمان های متصل به عصر ایشان این کار را انجام می داد در نتیجه غرض آن است که بگوید این حکم از زمان پیامبر تا زمان های پس از ایشان استمرار داشته با این هدف که بگوید کاری که آن ها بر خلاف آن انجام می دهند بدعت آشکار است.

روایت35.

کافی: محمّد بن حسن بن عماد گفت: نزد علی بن جعفر بن محمّد پسر حضرت صادق نشسته بودم مدت دو سال بود نزد او بودم و هر چه از برادرش موسی بن جعفر علیه السّلام شنیده بود و میگفت و من می نوشتم. در این موقع محمّد بن علی پسر امام رضا ع وارد مسجد پیامبر شد علی بن جعفر با پای برهنه و بدون ردا از جای حرکت کرده باستقبال او رفت دستش را بوسید و بسیار احترام نمود. امام محمّد تقی باو گفت: عمو جان بنشین خدا تو را رحمت کند. گفت: آقای من چگونه بنشینم در حالی که شما ایستاده اید. وقتی علی بن جعفر بازگشت اصحاب او شروع بسرزنش نموده گفتند شما عموی پدر او هستید چرا این کارها را نسبت به او انجام میدهی؟ گفت ساکت باشید بعد با دست محاسن خود را گرفته گفت وقتی خداوند مرا با این پیری شایسته امامت ندانسته و این جوان را لایق امامت دانسته و او را باین مقام مفتخر نموده است من منکر مقامش شوم؟ بخدا پناه میبرم از آنچه شما میگویید من بنده ی او هستم(1) .

روایت36.

تهذیب: محمّد بن مسلم گفت خواستم وارد خیمه حضرت صادق شوم دیدم امام با زنی صحبت میکند لحظه ای صبر کردم فرمود وارد شو این زن مادر اسماعیل است که آمده من خیال میکنم اینجا همان مکانی است که سال اول او حج خود را از بین برد و خداوند آن حج را قبول نکرد. من تصمیم داشتم احرام ببندم گفتم آب داخل خیمه بگذارید کنیزم رفت تا آب را داخل خیمه ببرد من که وارد شدم دیدم مانعی برای همبستر شدن با کنیز نیست با او همبستر شدم. گفتم سرت را غسل بده ولی خوب خشک کن که همسرم صاحب تو نفهمد وقتی خواستی احرام ببندی بدنت را غسل بده دیگر سرت را غسل نده مبادا همسرم متوجه شود.

ص: 266


1- . کافی 1 : 322

دَرَجَ فَقُلْتُ لَهُ یَا غُلَامُ مَنْ ذَا الَّذِی إِلَی جَنْبِکَ لِمَوْلًی لَهُمْ فَقَالَ هَذَا مَوْلَایَ فَقَالَ لَهُ الْمَوْلَی یُمَازِحُهُ لَسْتُ لَکَ بِمَوْلًی فَقَالَ ذَاکَ شَرٌّ لَکَ فَطَعَنَ فِی جِنَازَةِ الْغُلَامِ فَمَاتَ فَأُخْرِجَ فِی سَفَطٍ إِلَی الْبَقِیعِ فَخَرَجَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَ عَلَیْهِ جُبَّةُ خَزٍّ صَفْرَاءُ وَ عِمَامَةٌ صَفْرَاءُ وَ مِطْرَفُ خَزٍّ أَصْفَرُ فَانْطَلَقَ یَمْشِی إِلَی الْبَقِیعِ وَ هُوَ مُعْتَمِدٌ عَلَیَّ وَ النَّاسُ یُعَزُّونَهُ عَلَی ابْنِ ابْنِهِ فَلَمَّا انْتَهَی إِلَی الْبَقِیعِ تَقَدَّمَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فَصَلَّی عَلَیْهِ وَ کَبَّرَ عَلَیْهِ أَرْبَعاً ثُمَّ أَمَرَ بِهِ فَدُفِنَ ثُمَّ أَخَذَ بِیَدِی فَتَنَحَّی بِی ثُمَّ قَالَ إِنَّهُ لَمْ یَکُنْ یُصَلَّی عَلَی الْأَطْفَالِ إِنَّمَا کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ یَأْمُرُ بِهِمْ فَیُدْفَنُونَ مِنْ وَرَاءُ وَ لَا یُصَلِّی عَلَیْهِمْ وَ إِنَّمَا صَلَّیْتُ عَلَیْهِ مِنْ أَجْلِ أَهْلِ الْمَدِینَةِ کَرَاهِیَةَ أَنْ یَقُولُوا لَا یُصَلُّونَ عَلَی أَطْفَالِهِمْ (1).

بیان

قد درج أی کان ابتداء مشیه قوله ذاک شر لک أی نفی کونک مولی لی شر لک إذ کونک مولی لی شرف لک.

قوله فی جنازة الغلام کأنه من باب مجاز المشارفة و فی التهذیب (2) جنان و هو أظهر و قیل هو حتار بالکسر قال فی القاموس (3) الحتار حلقة الدبر أو ما بینه و بین القبل أو الخط بین الخصیتین و رتق الجفن و شی ء فی أقصی فم البعیر.

قوله من وراء فی التهذیب و الإستبصار من وراء وراء مکررا و قال فی النهایة(4) و منه حدیث الشفاعة یقول إبراهیم إنی کنت خلیلا من وراء وراء هکذا یروی مبنیا علی الفتح أی من خلف حجاب.

و منه حدیث معقل أنه حدث ابن زیاد بحدیث فقال أ شی ء سمعته من رسول الله صلی الله علیه و آله أو من وراء وراء أی ممن جاء خلفه و بعده و یقال لولد الولد

ص: 265


1- 1. الکافی ج 3 ص 206.
2- 2. التهذیب ج 3 ص 198 و فی المطبوع حدیثا« فی جنازة الغلام» و أخرجه الشیخ أیضا فی الاستبصار ج 1 ص 479.
3- 3. القاموس ج 2 ص 4.
4- 4. النهایة ج 4 ص 207.

کنیز وارد خیمه همسرم شد رفت تا چیزی بر دارد صاحبش دست به سر او کشید متوجه شد که تر است سر او را تراشید و کتک زد اکنون باو گفتم اینجا همان محلی است که خدا حج تو را نپذیرفت(1).

توضیح

سخن امام که فرمود: فاستخففتها یعنی همبستر شدن با او را آسان یافتم و احتمال دارد که کنایه از مراوده باشد و از این سخن آن ها گرفته می شود که استخف فلانا عن رأیه یعنی از نادانی او انتقاد کرد و او را از نظرش منصرف ساخت.

روایت37.

تهذیب الأحکام: اسماعیل بن جابر گفت: زمانی که اسماعیل پسر امام صادق ع فوت کرد نزد امام رفتم، اسماعیل فوت کرده بود و امام شروع کرد به بوسیدن او، گفتم فدایت شوم مگر چنین نیست که نباید مرده را بعد از مرگش لمس کرد که در این صورت فرد باید غسل کند امام فرمود: اگر مرده هنوز گرم باشد عیبی ندارد او را لمس کنیم اما وجوب غسل در صورتی است که مرده سرد شده باشد(2).

روایت38.

کافی: اسماعیل پسر امام صادق ع مقداری پول داشت مردی از قریش تصمیم گرفت به یمن سفر کند. اسماعیل خدمت حضرت صادق رسیده عرض کرد پدر جان فلان کس میخواهد بیمن برود و من فلان قدر پول دارم صلاح میدانی در اختیار او بگذارم تا از یمن چیزی برایم بخرد؟ امام صادق فرمود: پسر جان مگر نشنیدی که او شراب میخورد؟ اسماعیل گفت: مردم چنین میگویند. فرمود: این کار را نکن. ولی اسماعیل بر خلاف دستور پدر پول را باو سپرد آن مرد پول اسماعیل را هدر داد و چیزی از سفر یمن نیاورد. اتفاقا همان سال اسماعیل و امام صادق ع بحج رفتند اسماعیل مشغول طواف خانه خدا بود و میگفت خدایا پاداش مرا در مورد آن پول بده و عوض آن را عطا کن. امام صادق علیه السّلام از پشت با دست بازویش را فشار داده فرمود نه پسرم حقی بر خدا نداری نه پاداش میدهد و نه عوض آن را خواهد داد چون تو شنیده بودی که او شراب میخورد گفت پدر! من که ندیدم او شراب بخورد از مردم شنیدم. فرمود پسر جان خداوند در قرآن میفرماید: «یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ یُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِینَ»(3) {به خدا ایمان دارد و [سخن] مؤمنان را باور می کند} یعنی سخن خداوند و مؤمنین را باور می کند. وقتی مؤمنین گفتند او شراب خوار است باید سخن ایشان را باور می کردی و به شراب خوار اعتماد نمی کردی خداوند در قرآن میفرماید: «وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَکُمُ»(4){ و اموال خود را به سفیهان مدهید}. چه کسی از شراب خوار نادان تر است به شراب خوار نباید زن داد و نباید وساطت او را پذیرفت و نباید او را امین دانست هر کس باو اعتماد کند اگر مالش از دست رفت نه خدا باو اجری میدهد و نه عوض آن مال را خواهد داد(5).

می گویم بعضی از احوال امام صادق ع را در باب احتجاج امام رضا ع بر ارباب ملت ها و بعضی از احوال اسماعیل را در باب مکارم اخلاق پدر او آورده ایم.

روایت39.

تمحیص: عبد اللَّه بن سنان گفت از معتب شنیدم که اسماعیل پسر امام صادق ع مبتلا به تب شدیدی شد جریان را بحضرت صادق خبر دادند فرمود برو از او بپرس امروز چه کار ناشایستی کرده ای که خداوند فوری تو را بکیفر آن مبتلا ساخت؟ وقتی وارد شدم در بستر افتاده بود از کارش پرسیدم چیزی نگفت ولی بمن گفتند امروز کنیزی را که دختر شخصی بنام زلفی بود زده است. کنیز به در اطاق بر خورد نموده و صورتش مجروح شده است. خدمت حضرت صادق رسیدم و جریان را عرض کردم. فرمود خدا را سپاس که فرزندان ما خانواده را در همین دنیا کیفر میکند. آن کنیز را خواست باو فرمود: اسماعیل را به خاطر کتکی که بتو زده حلال کن گفت حلال کردم. امام علیه السّلام باو چیزی بخشید باز فرمود برو ببین حالش چطور است وقتی رفتم دیدم تب او قطع شده است.

روایت40.

بصائر: عمار بن حیان گفت امام صادق علیه السّلام از نیکوکاری که اسماعیل فرزندش نسبت باو نموده خبر داد و فرمود من او را دوست داشتم ولی حالا محبتم به او زیادتر شد.

ص: 268


1- . تهذیب 1 : 134 ، شیخ در استبصار 1 : 124 آن را آورده است.
2- . تهذیب 1 : 429
3- . توبه / 61
4- . نساء / 5
5- . کافی 6 : 299

الوراء انتهی.

أقول: الظاهر أنه کنایة إما عن عدم الإحضار فی محضر الجماعة للصلاة علیه أو عدم إحضار الناس و إعلامهم لذلک.

و یحتمل أن یکون بیانا للضمیر فی یدفنون أی کان یأمر فی أولاد أولاده بذلک و یحتمل وجها آخر و هو أن یکون المعنی أنه علیه السلام کان یفعل ذلک بعد النبی صلی الله علیه وآله و بعد الأزمنة المتصلة بعصره فیکون الغرض بیان کون هذا الحکم مستمرا من زمن النبی صلی الله علیه وآله إلی الأعصار بعده لیظهر کون فعلهم علی خلافه بدعة واضحة.

«35»

کا، [الکافی] الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ النَّهْدِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَلَّادٍ الصَّیْقَلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عِمَادٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام جَالِساً وَ کُنْتُ أَقَمْتُ عِنْدَهُ سَنَتَیْنِ أَکْتُبُ عَنْهُ مَا سَمِعَ مِنْ أَخِیهِ یَعْنِی أَبَا الْحَسَنِ إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الرِّضَا علیه السلام الْمَسْجِدَ مَسْجِدَ رَسُولِ اللَّهِ فَوَثَبَ عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ بِلَا حِذَاءٍ وَ لَا رِدَاءٍ فَقَبَّلَ یَدَهُ وَ عَظَّمَهُ فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام یَا عَمِّ اجْلِسْ رَحِمَکَ اللَّهُ فَقَالَ یَا سَیِّدِی کَیْفَ أَجْلِسُ وَ أَنْتَ قَائِمٌ فَلَمَّا رَجَعَ عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ إِلَی مَجْلِسِهِ جَعَلَ أَصْحَابُهُ یُوَبِّخُونَهُ وَ یَقُولُونَ أَنْتَ عَمُّ أَبِیهِ وَ أَنْتَ تَفْعَلُ بِهِ هَذَا الْفِعْلَ فَقَالَ اسْکُتُوا إِذَا کَانَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَبَضَ عَلَی لِحْیَتِهِ لَمْ یُؤَهِّلْ هَذِهِ الشَّیْبَةَ وَ أَهَّلَ هَذَا الْفَتَی وَ وَضَعَهُ حَیْثُ وَضَعَهُ أُنْکِرُ فَضْلَهُ نَعُوذُ بِاللَّهِ مِمَّا تَقُولُونَ بَلْ أَنَا لَهُ عَبْدٌ(1).

«36»

یب، [تهذیب الأحکام] الْحُسَیْنُ بْنُ سَعِیدٍ عَنِ النَّضْرِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فُسْطَاطَهُ وَ هُوَ یُکَلِّمُ امْرَأَةً فَأَبْطَأْتُ عَلَیْهِ فَقَالَ ادْنُهْ هَذِهِ أُمُّ إِسْمَاعِیلَ جَاءَتْ وَ أَنَا أَزْعُمُ أَنَّ هَذَا الْمَکَانَ الَّذِی أَحْبَطَ اللَّهُ فِیهِ حَجَّهَا عَامَ أَوَّلَ کُنْتُ أَرَدْتُ الْإِحْرَامَ فَقُلْتُ ضَعُوا لِیَ الْمَاءَ فِی الْخِبَاءِ فَذَهَبَتِ الْجَارِیَةُ بِالْمَاءِ فَوَضَعَتْهُ فَاسْتَخْفَفْتُهَا فَأَصَبْتُ مِنْهَا فَقُلْتُ اغْسِلِی رَأْسَکِ وَ امْسَحِیهِ مَسْحاً شَدِیداً لَا تَعْلَمُ بِهِ مَوْلَاتُکِ فَإِذَا أَرَدْتِ الْإِحْرَامَ فَاغْسِلِی جَسَدَکِ وَ لَا تَغْسِلِی رَأْسَکِ فَتَسْتَرِیبَ مَوْلَاتُکِ

ص: 266


1- 1. الکافی ج 1 ص 322.

می گویم این حدیث به صورت کامل در باب نیکی به والدین خواهد آمد.

روایت41.

زید نرسی: امام صادق ع فرمود: برای خدا بدائی بزرگتر از بدائی که برای اسماعیل پسرم پدید آمد پیدا نشده است(1).

روایت42.

در همان کتاب می نویسد: امام صادق ع فرمود: من با خدا درباره اسماعیل راز و نیاز کردم که او امام پس از من باشد ولی خداوند امتناع ورزید و خواست که حتما پسرم موسی امام باشد(2).

روایت43.

امام صادق ع فرمود: شیطانی شیفته پسرم اسماعیل شده است و به شکل او در می آید تا مردم را فریب دهد این شیطان به شکل پیامبر و یا جانشین پیامبر در نمی آید پس هر کس از مردم به تو گفت که پسرم اسماعیل زنده است و نمرده بدان که او همان شیطان است که به شکل اسماعیل برای او ظاهر شده است. من پیوسته در مورد اسماعیل پسرم با خدا رسساز و نیاز و زاری می کردم تا خداوند او را برایم زنده کند و او پس از من قیم باشد امام خداوند از این کار امتناع ورزید و این امری است که در اختیار هیچ یک از ما نیست تا بتوانیم هر که را بخواهیم انتخاب کنیم بلکه این امر عهدی است از جانب خداوند عز و جل که آن را به هر که بخواهد عطا می کند و خداوند خواست امام پس از من پسرم موسی باشد و امتناع ورزید از اینکه اسماعیل امام باشد. اگر شیطان تلاش می کرد که به شکل پسرم موسی ظهور کند هرگز نمی توانست چنین کاری کند، خدا را شکر(3) .

ص: 269


1- . اصل زید النرسی: 49 از اصول شش گانه
2- . اصل زید النرسی: 49 از اصول شش گانه
3- . اصل زید النرسی: 49 از اصول شش گانه

فَدَخَلَتْ فُسْطَاطَ مَوْلَاتِهَا فَذَهَبَتْ تَتَنَاوَلُ شَیْئاً فَمَسَّتْ مَوْلَاتُهَا رَأْسَهَا فَإِذَا لُزُوجَةُ الْمَاءِ فَحَلَقَتْ رَأْسَهَا وَ ضَرَبَتْهَا فَقُلْتُ لَهَا هَذَا الْمَکَانُ الَّذِی أَحْبَطَ اللَّهُ فِیهِ حَجَّکِ (1).

بیان

قوله علیه السلام فاستخففتها أی فوجدت إتیانها خفیفة سهلة و یحتمل أن یکون کنایة عن المراودة من قولهم استخف فلانا عن رأیه أی حمله علی الخفة و الجهل و أزاله عن رأیه.

«37»

یب، [تهذیب الأحکام] الْحُسَیْنُ بْنُ سَعِیدٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ حَرِیزٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَابِرٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام حِینَ مَاتَ ابْنُهُ إِسْمَاعِیلُ الْأَکْبَرُ فَجَعَلَ یُقَبِّلُهُ وَ هُوَ مَیِّتٌ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَ لَیْسَ لَا یَنْبَغِی أَنْ یُمَسَّ الْمَیِّتُ بَعْدَ مَا یَمُوتُ وَ مَنْ مَسَّهُ فَعَلَیْهِ الْغُسْلُ فَقَالَ أَمَّا بِحَرَارَتِهِ فَلَا بَأْسَ إِنَّمَا ذَلِکَ إِذَا بَرَدَ(2).

«38»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ قَالَ: کَانَتْ لِإِسْمَاعِیلَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ دَنَانِیرُ وَ أَرَادَ رَجُلٌ مِنْ قُرَیْشٍ أَنْ یَخْرُجَ إِلَی الْیَمَنِ فَقَالَ إِسْمَاعِیلُ یَا أَبَهْ إِنَّ فُلَاناً یُرِیدُ الْخُرُوجَ إِلَی الْیَمَنِ وَ عِنْدِی کَذَا وَ کَذَا دِینَاراً أَ فَتَرَی أَنْ أَدْفَعَهَا إِلَیْهِ یَبْتَاعُ لِی بِهَا بِضَاعَةً مِنَ الْیَمَنِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا بُنَیَّ أَ مَا بَلَغَکَ أَنَّهُ یَشْرَبُ الْخَمْرَ فَقَالَ إِسْمَاعِیلُ هَکَذَا یَقُولُ النَّاسُ فَقَالَ علیه السلام یَا بُنَیَّ لَا تَفْعَلْ فَعَصَی إِسْمَاعِیلُ أَبَاهُ وَ دَفَعَ إِلَیْهِ دَنَانِیرَ فَاسْتَهْلَکَهَا وَ لَمْ یَأْتِهِ بِشَیْ ءٍ مِنْهَا فَخَرَجَ إِسْمَاعِیلُ وَ قُضِیَ أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام حَجَّ وَ حَجَّ إِسْمَاعِیلُ تِلْکَ السَّنَةَ فَجَعَلَ یَطُوفُ بِالْبَیْتِ وَ یَقُولُ اللَّهُمَّ آجِرْنِی وَ أَخْلِفْ عَلَیَّ فَلَحِقَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَهَمَزَهُ بِیَدِهِ مِنْ خَلْفِهِ وَ قَالَ لَهُ مَهْ یَا بُنَیَّ فَلَا وَ اللَّهِ مَا لَکَ عَلَی اللَّهِ هَذَا وَ لَا لَکَ أَنْ یُؤْجِرَکَ وَ لَا یُخْلِفَ عَلَیْکَ وَ قَدْ بَلَغَکَ أَنَّهُ یَشْرَبُ الْخَمْرَ فَائْتَمَنْتَهُ.

فَقَالَ إِسْمَاعِیلُ یَا أَبَهْ إِنِّی لَمْ أَرَهُ یَشْرَبُ الْخَمْرَ إِنَّمَا سَمِعْتُ النَّاسَ یَقُولُونَ فَقَالَ یَا بُنَیَّ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ- یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ یُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِینَ (3)

ص: 267


1- 1. التهذیب ج 1 ص 134 و أخرجه الشیخ فی الاستبصار ج 1 ص 124.
2- 2. نفس المصدر ج 1 ص 429.
3- 3. سورة التوبة، الآیة: 61.

باب نهم: زندگی خویشاوندان امام و شرح قیام فرزندان امام حسن و اولاد زید

روایات

روایت1.

بصائر الدرجات: علی صائغ گفت حضرت صادق با محمّد بن عبد اللَّه بن حسن ملاقات کرد محمّد او را بمنزل خود دعوت نمود امام علیه السّلام از رفتن امتناع ورزید اسماعیل را فرستاد و اشاره کرد که چیزی نگوید با دست بر روی دهان خود گذاشت که سخنی نگوید. وقتی بمنزل رفت باز یک نفر را فرستاد که امام بیاید امام صادق ع نرفت. فرستاده برگشت و اطلاع داد که امام امتناع کرده است. محمّد خندیده گفت چیزی او را از آمدن باز نمیدارد جز اینکه مشغول مطالعه صحف است (از روی تمسخر این حرف را زد). اسماعیل برگشت و حرف محمّد را برای پدر خود نقل نمود امام علیه السّلام یک نفر را فرستاده فرمود اسماعیل سخن تو را بمن گفت، راست میگویی من صحف اولی را صحف ابراهیم و موسی را مطالعه میکنم. از خود و پدرت بپرس ببین این کتابها پیش شما هست. پیغام امام را که رساند محمّد سکوت کرده جوابی نداد فرستاده سکوت محمّد را بامام عرض کرد فرمود وقتی جواب درستی بشنوند کمتر سخن میگویند(1).

روایت2.

بصائر: محمّد بن عبد الملک گفت ما در حدود شصت نفر در خدمت حضرت صادق بودیم و ایشان در وسط ما بود عبد الخالق پسر عبد ربه آمد و گفت من پیش ابراهیم بن محمّد نشسته بودم صحبت از این شد که شما مدعی هستی کتاب حضرت علی نزد شما است. امام صادق فرمود نه بخدا حضرت علی ع کتابی نداشت فقط دو پوست پیش ما هست که میل داشتم آنها پیش این غلامم باشد و اهمیتی ندارد.

ص: 270


1- . بصائر الدرجات 3 : 37 باب 10

یَقُولُ یُصَدِّقُ لِلَّهِ وَ یُصَدِّقُ لِلْمُؤْمِنِینَ فَإِذَا شَهِدَ عِنْدَکَ الْمُؤْمِنُونَ فَصَدِّقْهُمْ وَ لَا تَأْتَمِنْ شَارِبَ الْخَمْرِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ- وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَکُمُ (1) فَأَیُّ سَفِیهٍ أَسْفَهُ مِنْ شَارِبِ الْخَمْرِ إِنَّ شَارِبَ الْخَمْرِ لَا یُزَوَّجُ إِذَا خَطَبَ وَ لَا یُشَفَّعُ إِذَا شَفَعَ وَ لَا یُؤْتَمَنُ عَلَی أَمَانَةٍ فَمَنِ ائْتَمَنَهُ عَلَی أَمَانَةٍ فَاسْتَهْلَکَهَا لَمْ یَکُنْ لِلَّذِی ائْتَمَنَهُ عَلَی اللَّهِ أَنْ یُؤْجِرَهُ وَ لَا یُخْلِفَ عَلَیْهِ (2).

أقول: أوردنا بعض أحوال محمد بن جعفر فی باب احتجاج الرضا علیه السلام علی أرباب الملل و بعض أحوال إسماعیل فی باب مکارم أخلاق أبیه علیه السلام.

«39»

محص، [التمحیص] بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ سَمِعْتُ مُعَتِّباً یُحَدِّثُ: أَنَّ إِسْمَاعِیلَ بْنَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام حُمَّ حُمَّی شَدِیدَةً فَأَعْلَمُوا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِحُمَّاهُ فَقَالَ ائْتِهِ فَسَلْهُ أَیَّ شَیْ ءٍ عَمِلْتَ الْیَوْمَ مِنْ سُوءٍ فَعَجَّلَ اللَّهُ عَلَیْکَ الْعُقُوبَةَ قَالَ فَأَتَیْتُهُ فَإِذَا هُوَ مَوْعُوکٌ فَسَأَلْتُهُ عَمَّا عَمِلَ فَسَکَتَ وَ قِیلَ لِی إِنَّهُ ضَرَبَ بِنْتَ زُلْفَی الْیَوْمَ بِیَدِهِ فَوَقَعَتْ عَلَی دُرَّاعَةِ الْبَابِ فَعَقَرَ وَجْهَهَا فَأَتَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأَخْبَرْتُهُ بِمَا قَالُوا فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ یُعَجِّلُ اللَّهُ لِأَوْلَادِنَا الْعُقُوبَةَ فِی الدُّنْیَا ثُمَّ دَعَا بِالْجَارِیَةِ فَقَالَ اجْعَلِی إِسْمَاعِیلَ فِی حِلٍّ مِمَّا ضَرَبَکِ فَقَالَتْ هُوَ فِی حِلٍّ فَوَهَبَ لَهَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ شَیْئاً ثُمَّ قَالَ لِی اذْهَبْ فَانْظُرْ مَا حَالُهُ قَالَ فَأَتَیْتُهُ وَ قَدْ تَرَکَتْهُ الْحُمَّی.

«40»

یر، [بصائر الدرجات] فَضَالَةُ عَنِ ابْنِ عَمِیرَةَ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ حَیَّانَ قَالَ: أَخْبَرَنِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِبِرِّ ابْنِهِ إِسْمَاعِیلَ لَهُ وَ قَالَ لَقَدْ کُنْتُ أُحِبُّهُ وَ قَدِ ازْدَادَ إِلَیَّ حُبّاً الْخَبَرَ(3).

ص: 268


1- 1. سورة النساء، الآیة: 5.
2- 2. الکافی ج 6 ص 299.
3- 3. وقع وهم من النسّاخ فی وضع رمز( یر) الذی هو رمز لبصائر الدرجات، و الصواب( ین) الذی هو رمز لکتاب الزهد للحسین بن سعید الأهوازی، کما فی ج 16 ص 25 باب بر الوالدین من البحار، و الحدیث موجود فی کتاب الزهد المذکور باب بر الوالدین و القرابة و العشیرة و القطیعة و هو الحدیث الثالث من الباب، و تمام الخبر نقلا. عنه: ان رسول اللّه« ص» أتته أخته من الرضاعة، فلما أن نظر إلیها سربها و بسط رداءه لها فأجلسها علیه، ثمّ أقبل یحدثها و یضحک فی وجهها ثمّ قامت فذهبت، ثمّ جاء أخوها فلم یصنع به ما صنع بها، فقیل یا رسول اللّه صنعت بأخته ما لم تصنع به و هو رجل؟ فقال: لانها کانت أبر بأبیها منه.

امام علیه السّلام نشست بعد بما توجه نموده فرمود بخدا آن طور که میگویند نیست که دو جفر نوشته باشد بخدا دو پوست تخت است که هنوز پشم ها و مویهای آن نریخته یکی از آن دو پر از کتاب و نوشته است و در پوست تخت دیگر اسلحه پیامبر اکرم است. بخدا سوگند پیش ما صحیفه ایست بطول هفتاد ذراع خداوند حلال و حرامی ندارد جز اینکه در آن صحیفه ذکر شده حتی جریمه یک خدشه وارد کردن. با ناخن خود روی دست خط کشید حتی باین اندازه خدشه وارد کردن. مصحف فاطمه علیها السّلام که در قرآن نیست نزد ما است(1).

توضیح

مدحوسین یعنی پر.

روایت3.

بصائر: علی بن سعید گفت: خدمت امام صادق ع نشسته بودم مردی گفت: فدایت شوم عبد اللَّه بن حسن میگوید آنچه از امر امامت در اختیار ما است نزد دیگری نیست. امام صادق علیه السّلام پس از سخنانی فرمود از عبد اللَّه تعجب نمی کنید؟ خیال میکند پدرش علی امام نبوده میگوید علمی نزد ما نیست بخدا راست میگوید او علمی ندارد ولی بخدا سوگند- اشاره بسینه خود کرد- اسلحه پیامبر زره و شمشیرش نزد ما است و مصحف فاطمه که یک آیه از قرآن در آن نیست نزد ما است و گفتاری از پیامبر اکرم وجود دارد که علی علیه السّلام بخط خود نوشته است. جفر نیز نزد ما است که نمیدانند جفر چیست پوست گوسفند یا شتر نیست(2).

روایت4.

بصائر: علی بن سعید گفت خدمت حضرت صادق نشسته بودم گروهی از شیعیان نیز حضور داشتند. معلی بن خنیس گفت فدایت شوم چقدر از حسن بن حسن مصیبت کشیدی. طیار عرض کرد در بین راه محمّد بن عبد اللَّه بن حسن را دیدم سوار بر الاغ بود و گروهی از زیدیه اطرافش را گرفته بودند چشمش که بمن افتاد گفت بیا بیا! پیامبر اکرم فرمود هر که نماز ما را بخواند و بطرف قبله ما بایستد و کشتار ما را بخورد او مسلمانی است که در پناه خدا و پیامبر است هر که میخواهد بخواهد و هر که نمیخواهد برود. گفتم از خدا بترس اینها که اطراف تو را گرفته اند فریبت ندهند.

ص: 271


1- . همان 3 : 40 باب 14
2- . بصائر الدرجات 3 : 41 باب 14 با اضافاتی در آخر آن

أقول: سیأتی تمامه فی باب بر الوالدین.

«41»

کِتَابُ زَیْدٍ النَّرْسِیِّ، عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَا بَدَا لِلَّهِ بَدَاءٌ أَعْظَمُ مِنْ بَدَاءٍ لَهُ فِی إِسْمَاعِیلَ ابْنِی (1).

«42»

وَ مِنْهُ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنِّی نَاجَیْتُ اللَّهَ وَ نَازَلْتُهُ فِی إِسْمَاعِیلَ ابْنِی أَنْ یَکُونَ مِنْ بَعْدِی فَأَبَی رَبِّی إِلَّا أَنْ یَکُونَ مُوسَی ابْنِی (2).

«43»

وَ مِنْهُ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ شَیْطَاناً قَدْ وَلِعَ بِابْنِی إِسْمَاعِیلَ یَتَصَوَّرُ فِی صُورَتِهِ لِیَفْتِنَ بِهِ النَّاسَ وَ إِنَّهُ لَا یَتَصَوَّرُ فِی صُورَةِ نَبِیٍّ وَ لَا وَصِیِّ نَبِیٍّ فَمَنْ قَالَ لَکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ إِسْمَاعِیلَ ابْنِی حَیٌّ لَمْ یَمُتْ فَإِنَّمَا ذَلِکَ الشَّیْطَانُ تَمَثَّلَ لَهُ فِی صُورَةِ إِسْمَاعِیلَ مَا زِلْتُ أَبْتَهِلُ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی إِسْمَاعِیلَ ابْنِی أَنْ یُحْیِیَهُ لِی وَ یَکُونَ الْقَیِّمَ مِنْ بَعْدِی فَأَبَی رَبِّی ذَلِکَ وَ إِنَّ هَذَا شَیْ ءٌ لَیْسَ إِلَی الرَّجُلِ مِنَّا یَضَعُهُ حَیْثُ یَشَاءُ وَ إِنَّمَا ذَلِکَ عَهْدٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یَعْهَدُهُ إِلَی مَنْ یَشَاءُ فَشَاءَ اللَّهُ أَنْ یَکُونَ ابْنِی مُوسَی وَ أَبَی أَنْ یَکُونَ إِسْمَاعِیلَ وَ لَوْ جَهَدَ الشَّیْطَانُ أَنْ یَتَمَثَّلَ بِابْنِی مُوسَی مَا قَدَرَ عَلَی ذَلِکَ أَبَداً وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ (3).

ص: 269


1- 1. أصل زید النرسی ص 49 من الأصول الستة عشر طبع ایران.
2- 2. أصل زید النرسی ص 49 من الأصول الستة عشر طبع ایران.
3- 3. أصل زید النرسی ص 49 من الأصول الستة عشر طبع ایران.

امام صادق علیه السّلام به طیار گفت: دیگر چیزی نگفتی؟ گفت: نه. فرمود: چرا نگفتی که این فرمایش را پیامبر موقعی فرمود که مسلمانان همه مطیع او بودند بعد از درگذشت او اختلاف ایجاد شد و این مطلب از بین رفت. محمّد بن عبد اللَّه بن علی گفت از عبد اللَّه بن حسن تعجب می کنم که از روی تمسخر میگوید این مطلب در جفر شما است که ادعا میکنید؟ امام صادق خشمگین شده فرمود: از عبد اللَّه بن حسن باید تعجب کرد که میگوید در میان ما امام واقعی نیست راست گفت نه خودش امام است و نه پدرش امام بود او خیال میکند علی بن ابی طالب امام نبوده و این مطلب را ردّ میکند. اما اینکه از جفر صحبت کرده آن جفر پوست گاوی است مانند خیک و در آن نوشته هایی است که جواب هر چه مردم تا روز قیامت از حلال و حرام بآن احتیاج داشته باشند بفرموده پیغمبر و خط علی وجود دارد و در همان جفر مصحف فاطمه هست که یک آیه از قرآن در آن نیست انگشتر پیامبر و زره و شمشیر و پرچم در نزد من است بله جفر نزد من است دماغ کسی که به تمسخر میگیرد بخاک مالیده شود(1).

روایت5.

بصائر: ابن خنیس گفت خدمت حضرت صادق بودم محمّد بن عبد اللَّه بن حسن آمد سلام کرده رفت امام علیه السّلام چشمهایش پر از اشک شد عرض کردم آقا کاری کردی که تاکنون نمیکردی. فرمود دلم بحالش سوخت زیرا مردم او را بمقامی نسبت میدهند که مال او نیست در نوشته های حضرت علی علیه السّلام نام او را جزو خلفا و پادشاهان ندیده ام(2).

روایت6.

بصائر الدرجات: از امام صادق ع در مورد محمد سؤال شد فرمود: دو کتاب نزد من است که در آن اسم هر پیامبر و پادشاهی که حکومت کند نوشته شده است، نه به خدا قسم نام محمد بن عبد الله در هیچ یک از آن دو نیست(3).

روایت7.

بصائر الدرجات: فضیل سکرة گفت نزد امام صادق ع رفتم فرمود: ای فضیل

ص: 272


1- .بصائر الدرجات 3 : 41 باب 14
2- . همان 4 : 45 باب 2
3- . بصائر الدرجات 4 : 45 باب 2

باب 9 أحوال أقربائه و عشائره و ما جری بینه و بینهم و ما وقع علیهم من الجور و الظلم و أحوال من خرج فی زمانه علیه السلام من بنی الحسن علیه السلام و أولاد زید و غیرهم

الأخبار

«1»

یر، [بصائر الدرجات] إِبْرَاهِیمُ بْنُ هَاشِمٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ أَبِی عِمْرَانَ الْهَمْدَانِیِّ عَنْ یُونُسَ عَنْ عَلِیٍّ الصَّائِغِ قَالَ: لَقِیَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ فَدَعَاهُ مُحَمَّدٌ إِلَی مَنْزِلِهِ فَأَبَی أَنْ یَذْهَبَ مَعَهُ وَ أَرْسَلَ مَعَهُ إِسْمَاعِیلَ وَ أَوْمَأَ إِلَیْهِ أَنْ کُفَّ وَ وَضَعَ یَدَهُ عَلَی فِیهِ وَ أَمَرَهُ بِالْکَفِّ فَلَمَّا انْتَهَی إِلَی مَنْزِلِهِ أَعَادَ إِلَیْهِ الرَّسُولَ لِیَأْتِیَهُ فَأَبَی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ وَ أَتَی الرَّسُولُ مُحَمَّداً فَأَخْبَرَهُ بِامْتِنَاعِهِ فَضَحِکَ مُحَمَّدٌ ثُمَّ قَالَ مَا مَنَعَهُ مِنْ إِتْیَانِی إِلَّا أَنَّهُ یَنْظُرُ فِی الصُّحُفِ قَالَ فَرَجَعَ إِسْمَاعِیلُ فَحَکَی لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام الْکَلَامَ فَأَرْسَلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام رَسُولًا مِنْ قِبَلِهِ وَ قَالَ إِنَّ إِسْمَاعِیلَ أَخْبَرَنِی بِمَا کَانَ مِنْکَ وَ قَدْ صَدَقْتَ إِنِّی أَنْظُرُ فِی الصُّحُفِ الْأُولی صُحُفِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی فَسَلْ نَفْسَکَ وَ أَبَاکَ هَلْ ذَلِکَ عِنْدَکُمَا قَالَ فَلَمَّا أَنْ بَلَّغَهُ الرَّسُولُ سَکَتَ فَلَمْ یُجِبْ بِشَیْ ءٍ وَ أَخْبَرَ الرَّسُولُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِسُکُوتِهِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذَا أَصَابَ وَجْهُ الْجَوَابِ قَلَّ الْکَلَامُ (1).

«2»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمَلِکِ قَالَ: کُنَّا عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام نَحْواً مِنْ سِتِّینَ رَجُلًا وَ هُوَ وَسَطُنَا فَجَاءَ عَبْدُ الْخَالِقِ بْنُ عَبْدِ رَبِّهِ فَقَالَ لَهُ کُنْتُ مَعَ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَالِساً فَذَکَرُوا أَنَّکَ تَقُولُ إِنَّ عِنْدَنَا کِتَابَ عَلِیٍّ فَقَالَ لَا وَ اللَّهِ مَا تَرَکَ عَلِیٌّ کِتَاباً وَ إِنْ کَانَ تَرَکَ عَلِیٌّ کِتَاباً مَا هُوَ إِلَّا إِهَابَیْنِ وَ لَوَدِدْتُ أَنَّهُ عِنْدَ غُلَامِی هَذَا فَمَا أُبَالِی عَلَیْهِ

ص: 270


1- 1. بصائر الدرجات ج 3 باب 10 ص 37.

آیا می دانی پیش از این به چه چیزی نگاه می کردم؟ گفتم نه فرمود: به کتاب فاطمه علیها السلام نگاه می کردم هیچ پادشاهی حکومت نمی کند مگر آنکه اسم او و پدرش در آن نوشته شده است من نامی از فرزندان حسن در آن نیافتم(1).

توضیح

شاید منظور فرزندان امام حسن ع باشد که در آن زمان بودند.

روایت8.

: امام صادق ع فرمود: هیچ پیامبر، وصی و پادشاهی نیست مگر آنکه اسم او در کتابی نزد من است نه به خدا قسم نامی از محمد بن عبد الله بن حسن در آن نیست(2).

روایت9.

بصائر الدرجات: از امام صادق ع مانند آن را روایت کرده است(3).

روایت10.

احتجاج: امام صادق ع فرمود: هیچ یک از ما نیست مگر آنکه دشمنی از اهل بیت خود دارد. به او گفته شد فرزندان حسن نمی دانند حق از آن کیست امام فرمود: آن ها می دانند اما حسادت مانع آن ها می شود(4).

روایت11.

احتجاج: ابن ابی یعفور گفت: من و معلی بن خنیس به حسن بن حسن برخورد کردیم گفت یهودی بیا ببینم جعفر بن محمّد چه گفته؟ امام علیه السّلام فرمود بخدا او از شما به یهودی بودن سزاوارتر است یهودی کسی است که شراب میخورد(5).

روایت12

احتجاج: با همین اسناد گفت: شنیدم امام صادق علیه السّلام میفرمود اگر حسن ابن حسن با زنا و ربا و شراب بمیرد بهتر است از مردن بحالی که اکنون دارد(6).

روایت13.

عیون اخبار الرضا: عبید بن زرارة گفت

ص: 273


1- . همان 4 : 45 باب 2
2- . بصائر الدرجات 4 : 45 باب 2
3- . بصائر الدرجات 4 : 45 باب 2
4- . احتجاج: 204
5- . همان: 204
6- . احتجاج: 204

قَالَ فَجَلَسَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیْنَا فَقَالَ مَا هُوَ وَ اللَّهِ کَمَا یَقُولُونَ إِنَّهُمَا جَفْرَانِ مَکْتُوبٌ فِیهِمَا- لَا وَ اللَّهِ إِنَّهُمَا لَإِهَابَانِ عَلَیْهِمَا أَصْوَافُهُمَا وَ أَشْعَارُهُمَا مَدْحُوسَیْنِ کُتُباً فِی أَحَدِهِمَا وَ فِی الْآخَرِ سِلَاحُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عِنْدَنَا وَ اللَّهِ صَحِیفَةٌ طُولُهَا سَبْعُونَ ذِرَاعاً مَا خَلَقَ اللَّهُ مِنْ حَلَالٍ وَ حَرَامٍ إِلَّا وَ هُوَ فِیهَا حَتَّی إِنَّ أَرْشَ الْخَدْشِ وَ قَالَ بِظُفُرِهِ عَلَی ذِرَاعِهِ فَخَطَّ بِهِ وَ عِنْدَنَا مُصْحَفُ فَاطِمَةَ عَلَیْهَا السَّلَامُ أَمَا وَ اللَّهِ مَا هُوَ فِی الْقُرْآنِ (1).

بیان

مدحوسین أی مملوءین.

«3»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سَعِیدٍ قَالَ: کُنْتُ جَالِساً عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ رَجُلٌ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ الْحَسَنِ یَقُولُ مَا لَنَا فِی هَذَا الْأَمْرِ مَا لَیْسَ لِغَیْرِنَا فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بَعْدَ کَلَامٍ أَ مَا تَعْجَبُونَ مِنْ عَبْدِ اللَّهِ یَزْعُمُ أَنَّ أَبَاهُ عَلِیّاً لَمْ یَکُنْ إِمَاماً وَ یَقُولُ إِنَّهُ لَیْسَ عِنْدَنَا عِلْمٌ وَ صَدَقَ وَ اللَّهِ مَا عِنْدَهُ عِلْمٌ وَ لَکِنْ وَ اللَّهِ وَ أَهْوَی بِیَدِهِ إِلَی صَدْرِهِ إِنَّ عِنْدَنَا سِلَاحَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ سَیْفَهُ وَ دِرْعَهُ وَ عِنْدَنَا وَ اللَّهِ مُصْحَفُ فَاطِمَةَ مَا فِیهِ آیَةٌ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ وَ إِنَّهُ لَإِمْلَاءٌ مِنْ إِمْلَاءِ رَسُولِ اللَّهِ وَ خَطَّهُ عَلِیٌّ بِیَدِهِ وَ الْجَفْرُ وَ مَا یَدْرُونَ مَا هُوَ مِسْکُ شَاةٍ أَوْ مِسْکُ بَعِیرٍ(2).

«4»

یر، [بصائر الدرجات] ابْنُ یَزِیدَ وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سَعِیدٍ قَالَ: کُنْتُ قَاعِداً عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ عِنْدَهُ أُنَاسٌ مِنْ أَصْحَابِنَا فَقَالَ لَهُ مُعَلَّی بْنُ خُنَیْسٍ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا لَقِیتَ مِنَ الْحَسَنِ بْنِ الْحَسَنِ ثُمَّ قَالَ لَهُ الطَّیَّارُ جُعِلْتُ فِدَاکَ بَیْنَا أَنَا أَمْشِی فِی بَعْضِ السِّکَکِ إِذْ لَقِیتُ مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَلَی حِمَارٍ حَوْلَهُ أُنَاسٌ مِنَ الزَّیْدِیَّةِ فَقَالَ لِی أَیُّهَا الرَّجُلُ إِلَیَّ إِلَیَّ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ مَنْ صَلَّی صَلَاتَنَا وَ اسْتَقْبَلَ قِبْلَتَنَا وَ أَکَلَ ذَبِیحَتَنَا فَذَاکَ الْمُسْلِمُ الَّذِی لَهُ ذِمَّةُ اللَّهِ وَ ذِمَّةُ رَسُولِهِ مَنْ شَاءَ أَقَامَ وَ مَنْ شَاءَ ظَعَنَ فَقُلْتُ لَهُ اتَّقِ اللَّهَ وَ لَا یَغُرَّنَّکَ

ص: 271


1- 1. نفس المصدر ج 3 باب 14 ص 40.
2- 2. المصدر السابق ج 3 باب 14 ص 41 بزیادة فی آخره.

در همان سالی که ابراهیم بن عبد اللَّه بن حسن قیام کرد خدمت امام صادق علیه السّلام رسیدم عرض کردم فدایت شوم این مرد مردم را فریب داده و گروهی را اطراف خود جمع کرد شما چه میفرمایید؟ فرمود از خدا بترسید تا آسمان و زمین پا برجا است شما نیز سکون را اختیار کنید(1).

روایت14.

کشف الغمه: عبد العزیز بن اخضر گفت بین امام صادق ع و عبد اللَّه بن حسن گفتگویی سر گرفت اول صبح عبد اللَّه بن حسن خیلی درشتی کرد از هم جدا شدند و بطرف مسجد رفتند. جلوی در مسجد بهم رسیدند.

امام صادق بعبد اللَّه بن حسن فرمود شب شما چطورگذشت؟ با خشم و عصبانیت گفت خوش گذشت. فرمود ای ابا محمّد مگر نمیدانی صله رحم باعث تخفیف حساب روز قیامت می شود. گفت همیشه یک حرفهایی میزنی که ما نمی فهمیم. فرمود من برایت از قرآن دلیل می آورم گفت از قرآن هم دلیل می آوری؟ فرمود آری. گفت بیاور. فرمود خداوند میفرماید «وَ الَّذِینَ یَصِلُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَ یَخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ»(2)

{و آنان که آنچه را خدا به پیوستنش فرمان داده می پیوندند و از پروردگارشان می ترسند و از سختی حساب بیم دارند} عبد اللَّه بن حسن گفت دیگر نخواهی دید که من قطع رحم نمایم(3).

روایت15.

ابن ابی زکار واسطی گفت: نزد امام صادق ع بودم که مردی آمد و سلام کرد سپس سر امام را بوسید امام لباس او را لمس کرد و فرمود: تا امروز لباسی سفید تر و زیباتر از این ندیدم،

ص: 274


1- . عیون اخبار الرضا ع 1 : 310 ، منظورش این است که او ادعای مهدویت میکند امام میفرماید تا آسمان صدا بنام مهدی بلند نکرده و زمین سپاه را فرو نبرده زمان ظهور مهدی نیست.
2- . رعد / 21
3- . کشف الغمة 2 : 381

هَؤُلَاءِ الَّذِینَ حَوْلَکَ.

فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لِلطَّیَّارِ فَلَمْ تَقُلْ لَهُ غَیْرَهُ قَالَ لَا قَالَ فَهَلَّا قُلْتَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ ذَلِکَ وَ الْمُسْلِمُونَ مُقِرُّونَ لَهُ بِالطَّاعَةِ فَلَمَّا قُبِضَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ وَقَعَ الِاخْتِلَافُ انْقَطَعَ ذَلِکَ فَقَالَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِیٍّ الْعَجَبُ لِعَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ إِنَّهُ یَهْزَأُ وَ یَقُولُ هَذَا فِی جَفْرِکُمُ الَّذِی تَدَّعُونَ فَغَضِبَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ الْعَجَبُ لِعَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ یَقُولُ لَیْسَ فِینَا إِمَامٌ صَدَقَ مَا هُوَ بِإِمَامٍ وَ لَا کَانَ أَبُوهُ إِمَاماً یَزْعُمُ أَنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام لَمْ یَکُنْ إِمَاماً وَ یُرَدِّدُ ذَلِکَ وَ أَمَّا قَوْلُهُ فِی الْجَفْرِ فَإِنَّمَا هُوَ جِلْدُ ثَوْرٍ مَذْبُوحٍ کَالْجِرَابِ فِیهِ کُتُبٌ وَ عِلْمُ مَا یَحْتَاجُ النَّاسُ إِلَیْهِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ مِنْ حَلَالٍ وَ حَرَامٍ إِمْلَاءُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ خَطَّ عَلِیٌّ علیه السلام بِیَدِهِ وَ فِیهِ مُصْحَفُ فَاطِمَةَ مَا فِیهِ آیَةٌ مِنَ الْقُرْآنِ وَ إِنَّ عِنْدِی خَاتَمَ رَسُولِ اللَّهِ وَ دِرْعَهُ وَ سَیْفَهُ وَ لِوَاءَهُ وَ عِنْدِی الْجَفْرُ عَلَی رَغْمِ أَنْفِ مَنْ زَعَمَ (1).

«5»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی هَاشِمٍ وَ جَعْفَرُ بْنُ بَشِیرٍ عَنْ عَنْبَسَةَ عَنِ ابْنِ خُنَیْسٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذْ أَقْبَلَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ ثُمَّ ذَهَبَ وَ رَقَّ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ دَمَعَتْ عَیْنُهُ فَقُلْتُ لَهُ لَقَدْ رَأَیْتُکَ صَنَعْتَ بِهِ مَا لَمْ تَکُنْ تَصْنَعُ قَالَ رَقَقْتُ لَهُ لِأَنَّهُ یَنْسُبُ فِی أَمْرٍ لَیْسَ لَهُ لَمْ أَجِدْهُ فِی کِتَابِ عَلِیٍّ مِنْ خُلَفَاءِ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ لَا مُلُوکِهَا(2).

«6»

یر، [بصائر الدرجات] ابْنُ یَعْقُوبَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ جَمَاعَةٍ سَمِعُوا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: یَقُولُ وَ قَدْ سُئِلَ عَنْ مُحَمَّدٍ فَقَالَ إِنَّ عِنْدِی لَکِتَابَیْنِ فِیهِمَا اسْمُ کُلِّ نَبِیٍّ وَ کُلِّ مَلِکٍ یَمْلِکُ- لَا وَ اللَّهِ مَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ فِی أَحَدِهِمَا(3).

«7»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْأَهْوَازِیِّ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ فُضَیْلِ سُکَّرَةَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ یَا فُضَیْلُ

ص: 272


1- 1. بصائر الدرجات ج 3 باب 14 ص 41.
2- 2. نفس المصدر ج 4 باب 2 ص 45.
3- 3. المصدر السابق ج 4 باب 2 ص 45.

مرد گفت: فدایت شوم این لباس سرزمین ماست و من بهتر از آن را برای شما آورده ام. امام فرمود: معتب آن را بگیر بعد مرد بیرون رفت امام صادق ع فرمود: توصیف او درست از آب در آمد و آن زمان نزدیک شده است او صاحب پرچم هایی است که از خراسان می آید سپس فرمود: معتب خود را به او برسان و اسمش را بپرس سپس فرمود: اگر نامش عبد الرحمن باشد به خدا قسم خود اوست معتب برگشت و گفت که گفته نام من عبد الرحمن است. زکار بن ابی زکار گفت زمانی گذشت وقتی که بنی عباس بر سر کار آمدند به او که با سپاهی آمده بود نگاه کردم به یارانش گفتم این مرد کیست؟ گفتند عبد الرحمن ابو مسلم.

ابن جمهور در کتاب واحدة مینویسد: که محمّد بن عبد اللَّه بن حسن بن حسن به امام صادق ع گفت بخدا من از تو داناتر، سخاوتمندتر و شجاعتر هستم. فرمود اما اینکه گفتی از من داناتری جد تو و من هزار بنده از دسترنج خود آزاد کرد آنها را نام ببر. اگر بخواهی اسامی آنها را تا آدم برایت ذکر میکنم. اما اینکه گفتی سخاوتمندتری بخدا من سوگند یک شب نخوابیده ام که خدا بر گردن من حقی داشته باشد که از من مطالبه فرماید. اما اینکه گفتی که تو شجاع تری گویا سر تو را می بینم که آورده اند و در فلان محل بر در لانه زنبورها آویزان کرده اند و خون از آن جاری است. محمّد نزد پدر خود رفت و جریان را نقل کرد که با جعفر بن محمّد گفتگویی کردم او چنین گفت. پدرش گفت خداوند مرا به خاطر مصیبت تو اجر دهد جعفر بمن به من خبر داده که سر تو را بر کنار لانه زنبوران می آویزند(1).

روایت16.

رجال کشی: سلیمان بن خالد گفت: حسن بن حسن را ملاقات کردم گفت: بدان که ما حق و حرمتی داریم که اگر یکی از ما را انتخاب کنی تو را کفایت می کند. من جوابی نداشتم که به او بدهم امام صادق ع را ملاقات کردم و ایشان را از سخن او باخبر کردم. فرمود: نزد شما آمدیم و گفتیم که آیا چیزی نزد شما هست که نزد دیگران نباشد؟ گفتید نه ما شما را باور کردیم همین طور هم بود. نزد پسر عموهایتان آمدیم و گفتیم آیا چیزی نزد شما هست که نزد مردم نباشد؟ گفتند بله آن ها را باور کردیم همین طور هم بود. حسن بن حسن را دیدم و آنچه امام فرموده بود گفتم.

ص: 275


1- . اعلام الوری: 272

أَ تَدْرِی فِی أَیِّ شَیْ ءٍ کُنْتُ أَنْظُرُ فِیهِ قَبْلُ قَالَ قُلْتُ لَا قَالَ کُنْتُ أَنْظُرُ فِی کِتَابِ فَاطِمَةَ علیها السلام فَلَیْسَ مَلِکٌ یَمْلِکُ وَ فِیهِ مَکْتُوبٌ اسْمُهُ وَ اسْمُ أَبِیهِ فَمَا وَجَدْتُ لِوُلْدِ الْحَسَنِ فِیهِ شَیْئاً(1).

بیان

لعل المراد أولاد الحسن علیه السلام الذین کانوا فی ذلک الزمان.

«8»

یر، [بصائر الدرجات] عَلِیُّ بْنُ إِسْمَاعِیلَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنِ الْعِیصِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ ابْنِ خُنَیْسٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مَا مِنْ نَبِیٍّ وَ لَا وَصِیٍّ وَ لَا مَلِکٍ إِلَّا فِی کِتَابٍ عِنْدِی- لَا وَ اللَّهِ مَا لِمُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ فِیهِ اسْمٌ (2).

«9»

یر، [بصائر الدرجات] عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ صَفْوَانَ عَنِ الْعِیصِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: مِثْلَهُ (3).

«10»

ج، [الإحتجاج] رُوِیَ عَنْهُ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: لَیْسَ مِنَّا إِلَّا وَ لَهُ عَدُوٌّ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ فَقِیلَ لَهُ- بَنُو الْحَسَنِ لَا یَعْرِفُونَ لِمَنِ الْحَقُّ قَالَ بَلَی وَ لَکِنْ یَمْنَعُهُمُ الْحَسَدُ(4).

«11»

ج، [الإحتجاج] عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ: لَقِیتُ أَنَا وَ مُعَلَّی بْنُ خُنَیْسٍ الْحَسَنَ بْنَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ یَا یَهُودِیُّ فَأَخْبَرْنَا بِمَا قَالَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَقَالَ هُوَ وَ اللَّهِ أَوْلَی بِالْیَهُودِیَّةِ مِنْکُمَا إِنَّ الْیَهُودِیَّ مَنْ شَرِبَ الْخَمْرَ(5).

«12»

ج، [الإحتجاج] بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: لَوْ تُوُفِّیَ الْحَسَنُ بْنُ الْحَسَنِ بِالزِّنَا وَ الرِّبَا وَ شُرْبِ الْخَمْرِ کَانَ خَیْراً مِمَّا تُوُفِّیَ عَلَیْهِ (6).

«13»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] أَبِی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ سَهْلٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الرَّیَّانِ عَنِ الدِّهْقَانِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ خَالِدٍ الْکُوفِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: قُلْتُ

ص: 273


1- 1. المصدر السابق ج 4 باب 2 ص 45.
2- 2. المصدر السابق ج 4 باب 2 ص 45.
3- 3. المصدر السابق ج 4 باب 2 ص 45.
4- 4. الاحتجاج ص 204.
5- 5. نفس المصدر ص 204.
6- 6. المصدر السابق ص 204.

حسن گفت: نزد ما چیزی است که نزد مردم نیست، من جوابی برایش نداشتم نزد امام صادق ع رفتم و ایشان را باخبر کردم ایشان فرمود: او ملاقات کن و بگو خداوند عز و جل در کتابش می فرماید: «ائْتُونِی بِکِتابٍ مِنْ قَبْلِ هذا أَوْ أَثارَةٍ مِنْ عِلْمٍ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ»(1) {اگر راست می گویید، کتابی پیش از این [قرآن] یا بازمانده ای از دانش نزد من آورید} با ما بنشینید تا از شما سؤال کنیم او را ملاقات کرده سخن امام را بیان کرده و با او بحث کردم گفت: چیزی پیش شما نیست جز اینکه از ما عیبجویی کنید اینکه فلانی (منظورش حضرت صادق است) بیکار است و بمطالعه علوم می پردازد ولی ما گرفتار هستیم و به دنبال علم نمی رویم باعث می شود که او از ما عالم تر بوده و حق ما از بین برود(2).

توضیح

إلا تعیبونا یعنی إلا أن تعیبونا و ممکن است ألا خوانده شود با فتحه تا بدل یا عطف بیان از شیء باشد. فلانی کنایه از امام صادق ع است و منظور او این است که فارغ و آسوده بودن او باعث اعلمیت او شده و سرگرم بودن ما به امور موجب جهلمان شده است.

روایت17.

غیبت شیخ طوسی: سالمة کنیز امام صادق ع گفت: هنگامی که امام صادق ع در آستانه وفات بود من نزد ایشان بودم بیهوش شد وقتی به هوش آمد فرمود به حسن بن علی بن حسین که افطس است هفتاد دینار بدهید و به فلانی این قدر و به فلانی این قدر گفتم: آیا به کسی پول می دهی که می خواست شما را با شمشیر بکشد؟ فرمود: می خواهی از کسانی نباشم که خداوند عز و جل فرمود: «وَ الَّذِینَ یَصِلُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَ یَخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ»(3) {و آنان که آنچه را خدا به پیوستنش فرمان داده می پیوندند و از پروردگارشان می ترسند و از سختی حساب بیم دارند} بله سالمة خداوند بهشت را آفرید و آن را خوش بو ساخت، رایحه بهشت از مسیر هزار سال به مشام می رسد، کسی که عاق والدین شده و قطع رحم کرده است رایحه بهشت را استشمام نمی کند(4).

روایت18.

اعلام الوری(5)، مقایل الطالبیین(6):

ص: 276


1- . احقاف / 4
2- . رجال کشی: 230
3- . رعد / 21
4- . غیبت شیخ طوسی: 128
5- . اعلام الوری: 271 - 272
6- . مقاتل الطالبیین: 205 - 208

جُعِلْتُ فِدَاکَ حَدِیثٌ کَانَ یَرْوِیهِ عَبْدُ اللَّهِ (1) بْنُ بُکَیْرٍ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ قَالَ لَقِیتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی السَّنَةِ الَّتِی خَرَجَ فِیهَا إِبْرَاهِیمُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ هَذَا قَدْ أَلِفَ الْکَلَامَ وَ سَارَعَ النَّاسُ إِلَیْهِ فَمَا الَّذِی تَأْمُرُ بِهِ قَالَ فَقَالَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اسْکُنُوا مَا سَکَنَتِ السَّمَاءُ وَ الْأَرْضُ الْخَبَرَ(2).

«14»

کشف، [کشف الغمة] عَنِ الْحَافِظِ عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ الْأَخْضَرِ قَالَ: وَقَعَ بَیْنَ جَعْفَرٍ علیه السلام وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ کَلَامٌ فِی صَدْرِ یَوْمٍ فَأَغْلَظَ لَهُ فِی الْقَوْلِ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ حَسَنٍ ثُمَّ افْتَرَقَا وَ رَاحَا إِلَی الْمَسْجِدِ فَالْتَقَیَا عَلَی بَابِ الْمَسْجِدِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام لِعَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ کَیْفَ أَمْسَیْتَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ فَقَالَ بِخَیْرٍ کَمَا یَقُولُ الْمُغْضَبُ فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ صِلَةَ الرَّحِمِ تُخَفِّفُ الْحِسَابَ فَقَالَ لَا تَزَالُ تَجِی ءُ بِالشَّیْ ءِ لَا نَعْرِفُهُ قَالَ فَإِنِّی أَتْلُو عَلَیْکَ بِهِ قُرْآناً قَالَ وَ ذَلِکَ أَیْضاً قَالَ نَعَمْ قَالَ فَهَاتِهِ قَالَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ الَّذِینَ یَصِلُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَ یَخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ (3) قَالَ فَلَا تَرَانِی بَعْدَهَا قَاطِعاً رَحِمَنَا(4).

«15»

عم، [إعلام الوری] مِنْ کِتَابِ نَوَادِرِ الحِکْمَةِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ الْوَلِیدِ بْنِ الْعَلَاءِ بْنِ سَیَابَةَ عَنْ زَکَّارِ بْنِ أَبِی زَکَّارٍ الْوَاسِطِیِّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذْ أَقْبَلَ رَجُلٌ فَسَلَّمَ ثُمَّ قَبَّلَ رَأْسَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ فَمَسَّ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ثِیَابَهُ وَ قَالَ مَا رَأَیْتُ کَالْیَوْمِ ثِیَاباً أَشَدَّ بَیَاضاً وَ لَا أَحْسَنَ مِنْهَا

ص: 274


1- 1. ما بین القوسین ساقط من مطبوعة الکمبانیّ و هو فی المصدر.
2- 2. عیون أخبار الرضا( ع) ج 1 ص 310 بتفاوت، و تمام الخبر قال: و کان عبد اللّه بن بکیر یقول: و اللّه لئن کان عبید بن زرارة صادقا فما من خروج و ما من قائم، قال: فقال لی أبو الحسن« ع»: ان الحدیث علی ما رواه عبید و لیس علی ما تأوله عبد اللّه بن بکیر، انما عنی أبو عبد اللّه علیه السلام بقوله: ما سکنت السماء، من النداء باسم صاحبکم، و ما سکنت الأرض من الخسف بالجیش.
3- 3. سورة الرعد، الآیة: 21.
4- 4. کشف الغمّة ج 2 ص 381.

گروهی از بنی هاشم در ابواء اجتماع نمودند از آن جمله ابراهیم بن محمّد بن علی بن عبد اللَّه بن عباس و منصور (دوانیقی) و صالح ابن علی و عبد اللَّه بن حسن و دو پسرش محمّد و ابراهیم و محمّد بن عبد اللَّه بن عمرو بن عثمان. صالح بن علی گفت: میدانید که امروز چشم مردم بشما است خداوند شما را اینجا جمع کرده است اکنون با یک نفر از بین خود بیعت کنید و به او اعتماد کنید تا خداوند فرجی عنایت کند. عبد اللَّه بن حسن پس از حمد خدا و ستایش او گفت شما میدانید که این پسرم مهدی است بیایید با او بیعت کنید. ابو جعفر منصور گفت چرا خود را فریب میدهید میدانید مردم به هیچ کس آنقدر که باین جوان تمایل دارند میل و علاقه اطاعت ندارند منظورش همان محمّد بن عبد اللَّه بود. گفتند واقعا این مطلب را همه قبول دارند. همه با محمّد بیعت کردند و دست در دستش گذاشتند. عیسی بن عبد اللَّه گفت: فرستاده ای از طرف عبد اللَّه بن حسن پیش پدرم آمد و پیغام آورد که تو نیز بیا ما در اینجا برای کاری جمع شده ایم، به جعفر بن محمّد نیز خبر بده او هم بیاید ولی دیگران این قسمت را چنین نقل کرده اند که عبد اللَّه بن حسن گفت: به جعفر بن محمّد چیزی نگویید او کار را خراب خواهد کرد. عیسی گفت: پدرم مرا فرستاد تا ببینم اجتماع آنها برای چیست؟ وقتی رسیدم که محمد بن عبد اللَّه روی جل الاغی مشغول نماز بود. گفتم پدرم مرا پیش شما فرستاده تا بپرسم برای چه اجتماع کرده اید. عبد اللَّه گفت: جمع شده ایم تا با مهدی محمّد بن عبد اللَّه بیعت کنیم در این موقع جعفر بن محمّد ع وارد شد عبد اللَّه بن حسن باو احترام نموده او را پهلوی خود نشاند و همان سخن را تکرار نمود. جعفر بن محمّد ع فرمود: چنین کاری نکنید که فایده ای ندارد اگر تو خیال میکنی این پسرت مهدی است چنین نیست الآن زمان ظهور مهدی نیست

ص: 277

فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ هَذِهِ ثِیَابُ بِلَادِنَا وَ جِئْتُکَ مِنْهَا بِخَیْرٍ مِنْ هَذِهِ قَالَ فَقَالَ یَا مُعَتِّبُ اقْبِضْهَا مِنْهُ ثُمَّ خَرَجَ الرَّجُلُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام صَدَقَ الْوَصْفُ وَ قَرُبَ الْوَقْتُ هَذَا صَاحِبُ الرَّایَاتِ الَّذِی یَأْتِی بِهَا مِنْ خُرَاسَانَ.

ثُمَّ قَالَ یَا مُعَتِّبُ الْحَقْهُ فَسَلْهُ مَا اسْمُهُ ثُمَّ قَالَ لِی إِنْ کَانَ عَبْدَ الرَّحْمَنِ فَهُوَ وَ اللَّهِ هُوَ قَالَ فَرَجَعَ مُعَتِّبٌ فَقَالَ قَالَ اسْمِی عَبْدُ الرَّحْمَنِ قَالَ زَکَّارُ بْنُ أَبِی زَکَّارٍ فَمَکَثَ زَمَاناً فَلَمَّا وَلِیَ وُلْدُ الْعَبَّاسِ نَظَرْتُ إِلَیْهِ وَ هُوَ یُعْطِی الْجُنْدَ فَقُلْتُ لِأَصْحَابِهِ مَنْ هَذَا الرَّجُلُ فَقَالُوا هَذَا عَبْدُ الرَّحْمَنِ أَبُو مُسْلِمٍ.

وَ ذَکَرَ ابْنُ جُمْهُورٍ الْعَمِّیُّ فِی کِتَابِ الْوَاحِدَةِ قَالَ حَدَّثَ أَصْحَابُنَا: أَنَّ مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحَسَنِ قَالَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ وَ اللَّهِ إِنِّی لَأَعْلَمُ مِنْکَ وَ أَسْخَی مِنْکَ وَ أَشْجَعُ مِنْکَ فَقَالَ أَمَّا مَا قُلْتَ إِنَّکَ أَعْلَمُ مِنِّی فَقَدْ أَعْتَقَ جَدِّی وَ جَدُّکَ أَلْفَ نَسَمَةٍ مِنْ کَدِّ یَدِهِ فَسَمِّهِمْ لِی وَ إِنْ أَحْبَبْتَ أَنْ أُسَمِّیَهُمْ لَکَ إِلَی آدَمَ فَعَلْتُ وَ أَمَّا مَا قُلْتَ إِنَّکَ أَسْخَی مِنِّی فَوَ اللَّهِ مَا بِتُّ لَیْلَةً وَ لِلَّهِ عَلَیَّ حَقٌّ یُطَالِبُنِی بِهِ وَ أَمَّا مَا قُلْتَ إِنَّکَ أَشْجَعُ فَکَأَنِّی أَرَی رَأْسَکَ وَ قَدْ جِی ءَ بِهِ وَ وُضِعَ عَلَی حَجَرِ الزَّنَابِیرِ یَسِیلُ مِنْهُ الدَّمُ إِلَی مَوْضِعِ کَذَا وَ کَذَا قَالَ فَصَارَ إِلَی أَبِیهِ وَ قَالَ یَا أَبَتِ کَلَّمْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ بِکَذَا فَرَدَّ عَلَیَّ کَذَا فَقَالَ أَبُوهُ یَا بُنَیَّ آجَرَنِیَ اللَّهُ فِیکَ إِنَّ جَعْفَراً أَخْبَرَنِی أَنَّکَ صَاحِبُ حَجَرِ الزَّنَابِیرِ(1).

«16»

کش، [رجال الکشی] حَمْدَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ: لَقِیتُ الْحَسَنَ بْنَ الْحَسَنِ فَقَالَ أَ مَا لَنَا حَقٌّ أَ مَا لَنَا حُرْمَةٌ إِذَا اخْتَرْتُمْ مِنَّا رَجُلًا وَاحِداً کَفَاکُمْ فَلَمْ یَکُنْ لَهُ عِنْدِی جَوَابٌ فَلَقِیتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأَخْبَرْتُهُ بِمَا کَانَ مِنْ قَوْلِهِ فَقَالَ لِی الْقَهُ فَقُلْ لَهُ أَتَیْنَاکُمْ فَقُلْنَا هَلْ عِنْدَکُمْ مَا لَیْسَ عِنْدَ غَیْرِکُمْ فَقُلْتُمْ لَا فَصَدَّقْنَاکُمْ وَ کُنْتُمْ أَهْلَ ذَلِکَ وَ أَتَیْنَا بَنِی عَمِّکُمْ فَقُلْنَا هَلْ عِنْدَکُمْ مَا لَیْسَ عِنْدَ النَّاسِ فَقَالُوا نَعَمْ فَصَدَّقْنَاهُمْ وَ کَانُوا أَهْلَ ذَلِکَ قَالَ فَلَقِیتُهُ فَقُلْتُ لَهُ مَا قَالَ لِی

ص: 275


1- 1. إعلام الوری ص 272.

اگر می خواهی او را بواسطه امر بمعروف و نهی از منکر بقیام وادار کنی در این صورت ما از تو نمی گذریم زیرا تو بزرگ قبیله ما هستی ما با خودت بیعت میکنیم نه با پسرت. عبد اللَّه بن حسن خشمگین شده گفت: میدانستم تو موافقت نخواهی کرد از کجا معلوم خدا تو را از غیب با خبر کرده باشد تو این حرفها را به خاطر حسادت به فرزندش می زنی. فرمود: نه بخدا حسد مرا وادار نکرده این حرف را بزنم این شخص، برادرهایش و فرزندان آنها این موفقیت را بچنگ می آورند و دست بر شانه ابو العباس سفاح زد باز دست روی شانه عبد اللَّه بن حسن گذاشته فرمود: بخدا خلافت به تو و دو پسرت نخواهد رسید این مقام را آنها بدست می آورند و دو پسرت کشته خواهند شد. در این موقع از جا برخاست بر دست عبد العزیز بن عمران زهری تکیه زده فرمود: آن کس که ردای زرد دارد می بینی منظورش منصور دوانیقی بود گفت بله فرمود من می بینم که او را می کشد. عبد العزیز گفت: محمّد را میکشد؟ فرمود: آری و من با خود گفتم این از سر حسادت است. ولی بخدا هنوز نمرده بودم که دیدم هر دو را منصور کشت. وقتی امام صادق ع این حرف را فرمود و رفت آنها متفرق شدند. عبد الصمد و ابو جعفر (منصور دوانیقی) به دنبال امام رفته گفتند این حرف را از روی حقیقت میگویی؟ فرمود: بله میگویم و به آن یقین دارم(1).

ابو الفرج(2) از عنبسة بن بجاد عابد نقل می کند: وقتی امام صادق ع محمد بن عبد الله بن حسن را دید اشک در چشمانش حلقه و به من گفت او کسی است که مردم در موردش این حرف ها را می زنند ولی او کشته خواهد شد در کتاب علی ع نام او جزو خلفای این امت نیست(3).

بیان

مار الشی ء یمور مورا أی تحرک و جاء و ذهب و مور العنق هنا کنایة عن شدة التسلیم و الانقیاد له و خفض الرءوس عنده.

روایت19.

کافی: عبد اللَّه بن ابراهیم بن محمّد جعفری گفت: نزد خدیجه دختر

ص: 278


1- . ارشاد المفید: 294 - 296
2- . مقاتل الطالبیین: 205
3- . اعلام الوری: 272، ارشاد: 296

فَقَالَ لِیَ الْحَسَنُ فَإِنَّ عِنْدَنَا مَا لَیْسَ عِنْدَ النَّاسِ فَلَمْ یَکُنْ عِنْدِی شَیْ ءٌ فَأَتَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأَخْبَرْتُهُ فَقَالَ لِی الْقَهُ وَ قُلْ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ ائْتُونِی بِکِتابٍ مِنْ قَبْلِ هذا أَوْ أَثارَةٍ مِنْ عِلْمٍ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ (1) فَاقْعُدُوا لَنَا حَتَّی نَسْأَلَکُمْ قَالَ فَلَقِیتُهُ فَحَاجَجْتُهُ بِذَلِکَ فَقَالَ أَ فَمَا عِنْدَکُمْ شَیْ ءٌ إِلَّا تَعِیبُونَا إِنْ کَانَ فُلَانٌ تَفَرَّغَ وَ شُغِلْنَا فَذَاکَ الَّذِی یَذْهَبُ بِحَقِّنَا(2).

بیان

إلا تعیبونا أی إلا أن تعیبونا و یمکن أن یقرأ ألا بالفتح لیکون بدلا أو عطف بیان لقوله شی ء و فلان کنایة عن الصادق علیه السلام و غرضه أن تفرغه صار سببا لأعلمیته و اشتغالنا بالأمور سببا لجهلنا.

«17»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنِ الْبَزَوْفَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ أَحْمَرَ عَنْ سَالِمَةَ مَوْلَاةِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَتْ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام حِینَ حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ وَ أُغْمِیَ عَلَیْهِ فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ أَعْطُوا الْحَسَنَ بْنَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ هُوَ الْأَفْطَسُ سَبْعِینَ دِینَاراً وَ أَعْطِ فُلَاناً کَذَا وَ فُلَاناً کَذَا فَقُلْتُ أَ تُعْطِی رَجُلًا حَمَلَ عَلَیْکَ بِالشَّفْرَةِ یُرِیدُ أَنْ یَقْتُلَکَ قَالَ تُرِیدِینَ أَنْ لَا أَکُونَ مِنَ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ الَّذِینَ یَصِلُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَ یَخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ (3) نَعَمْ یَا سَالِمَةُ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ الْجَنَّةَ فَطَیَّبَهَا وَ طَیَّبَ رِیحَهَا وَ إِنَّ رِیحَهَا لَتُوجَدُ مِنْ مَسِیرَةِ أَلْفَیْ عَامٍ وَ لَا یَجِدُ رِیحَهَا عَاقٌّ وَ لَا قَاطِعُ رَحِمٍ (4).

«18»

عم (5)،[إعلام الوری] شا، [الإرشاد] وَجَدْتُ بِخَطِّ أَبِی الْفَرَجِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَصْفَهَانِیِّ فِی أَصْلِ کِتَابِهِ الْمَعْرُوفِ بِمَقَاتِلِ الطَّالِبِیِّینَ (6) أَخْبَرَنِی عُمَرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عُمَرَ بْنِ

ص: 276


1- 1. سورة الاحقاف، الآیة: 4.
2- 2. رجال الکشّیّ ص 230.
3- 3. سورة الرعد، الآیة: 21.
4- 4. الغیبة للشیخ الطوسیّ ص 128.
5- 5. إعلام الوری ص 271- 272.
6- 6. مقاتل الطالبیین ص 205- 208.

عمر بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب رفتیم تا برای فوت پسر دخترش به او تسلیت بگوییم دیدیم موسی بن عبد اللَّه بن حسن نیز آنجا است خدیجه پهلوی زنان بود به آنها تسلیت گفتیم بعد متوجه موسی شدیم که به دختر ابی یشکر مرثیه خوان میگفت این شعرها را بخوان او خواند:

اعدد رسول اللَّه و اعدد بعده

اسد الا له و ثالثا عباس

و اعدد علی الخیر و اعدد جعفرا

و اعدد عقیلا بعده الرواسا

گفت بارک اللَّه مرا محزون کردی باز هم بخوان شروع کرد بخواندن:

و منا امام المتقین محمّد

حمزة منا و المهذب جعفر

و منا علی صهره و ابن عمه

و فارسه ذاک الامام المطهر تا نزدیک غروب آنجا بودیم در این هنگام خدیجه گفت: از عمویم محمّد بن علی صلوات اللَّه علیه شنیدم میگفت: زن به نوحه سرا احتیاج دارد تا اشکش جاری شود ولی شایسته نیست که او در نوحه سرایی فحش و ناسزا بگوید. وقتی شب شد ملائکه را با نوحه سرایی اذیت نکنید. ما خارج شدیم فردا صبح زود پیش آنها رفتیم با خدیجه صحبت از این شد که چرا از خانه حضرت صادق فاصله گرفته است. موسی بن عبد اللَّه گفت: خانه خدیجه را خانه دزد مینامند بواسطه دزدی که آنجا می شد این انتخابی بود که مهدی ما کرد منظورش محمّد بن عبد اللَّه بن حسن بود با نسبت مهدی او را مسخره میکرد و شوخی می نمود منظورش این بود که او ما را در آن خانه جای داد. موسی بن عبد اللَّه گفت: به شما از یک جریان شگفت انگیز خبر دهم!! پدرم وقتی تصمیم گرفت کار محمّد بن عبد اللَّه را درست کند و با یاران او ملاقات نماید گفت: این کار روبراه نخواهد شد مگر اینکه با جعفر بن محمّد ملاقات کنم. با هم رفتیم پدرم بمن تکیه کرده بود وقتی نزدیک منزلش رسیدیم از خانه خارج شده بود و تصمیم داشت به مسجد برود پدرم او را نگه داشت و صحبت کرد فرمود اینجا مناسب نیست در این مورد حرف بزنیم ان شاء اللَّه همدیگر را خواهیم دید. پدرم شادمان برگشت فردا صبح یا یک روز بعد با هم رفتیم پدرم وارد شد من هم با او بودم شروع بصحبت کرد از آن جمله گفت فدایت شوم خودت میدانی

ص: 279

شَیْبَةَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْهَاشِمِیِّ وَ ابْنِ دَاجَةَ قَالَ أَبُو زَیْدٍ وَ حَدَّثَنِی عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ عَمْرِو بْنِ جَبَلَةَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَیُّوبَ مَوْلَی بَنِی نُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی بْنِ أَعْیَنَ قَالَ وَ حَدَّثَنِی إِبْرَاهِیمُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْکَرَّامِ الْجَعْفَرِیُّ عَنْ أَبِیهِ قَالَ وَ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ یَحْیَی قَالَ وَ حَدَّثَنِی عِیسَی بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ وَ قَدْ دَخَلَ حَدِیثُ بَعْضِهِمْ فِی حَدِیثِ الْآخَرِینَ: أَنَّ جَمَاعَةً مِنْ بَنِی هَاشِمٍ اجْتَمَعُوا بِالْأَبْوَاءِ وَ فِیهِمْ إِبْرَاهِیمُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ وَ أَبُو جَعْفَرٍ الْمَنْصُورُ وَ صَالِحُ بْنُ عَلِیٍّ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْحَسَنِ وَ ابْنَاهُ مُحَمَّدٌ وَ إِبْرَاهِیمُ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ فَقَالَ صَالِحُ بْنُ

عَلِیٍّ قَدْ عَلِمْتُمْ أَنَّکُمُ الَّذِینَ تَمُدُّ النَّاسُ إِلَیْهِمْ أَعْیُنَهُمْ وَ قَدْ جَمَعَکُمُ اللَّهُ فِی هَذَا الْمَوْضِعِ فَاعْقِدُوا بَیْعَةً لِرَجُلٍ مِنْکُمْ تُعْطُونَهُ إِیَّاهَا مِنْ أَنْفُسِکُمْ وَ تَوَاثَقُوا عَلَی ذَلِکَ حَتَّی یَفْتَحَ اللَّهُ وَ هُوَ خَیْرُ الْفَاتِحِینَ فَحَمِدَ اللَّهَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْحَسَنِ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ قَدْ عَلِمْتُمْ أَنَّ ابْنِی هَذَا هُوَ الْمَهْدِیُّ فَهَلُمَّ لِنُبَایِعَهُ وَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ لِأَیِّ شَیْ ءٍ تَخْدَعُونَ أَنْفُسَکُمْ وَ اللَّهِ لَقَدْ عَلِمْتُمْ مَا النَّاسُ إِلَی أَحَدٍ أَمْوَرُ أَعْنَاقاً وَ لَا أَسْرَعُ إِجَابَةً مِنْهُمْ إِلَی هَذَا الْفَتَی یُرِیدُ بِهِ مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ قَالُوا قَدْ وَ اللَّهِ صَدَقْتَ إِنَّ هَذَا الَّذِی نَعْلَمُ فَبَایَعُوا مُحَمَّداً جَمِیعاً وَ مَسَحُوا عَلَی یَدِهِ قَالَ عِیسَی وَ جَاءَ رَسُولُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَسَنٍ إِلَی أَبِی أَنِ ائْتِنَا فَإِنَّا مُجْتَمِعُونَ لِأَمْرٍ وَ أَرْسَلَ بِذَلِکَ إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام وَ قَالَ غَیْرُ عِیسَی إِنَّ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ الْحَسَنِ قَالَ لِمَنْ حَضَرَ- لَا تُرِیدُوا جَعْفَراً فَإِنَّا نَخَافُ أَنْ یُفْسِدَ عَلَیْکُمْ أَمْرَکُمْ قَالَ عِیسَی بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ فَأَرْسَلَنِی أَبِی أَنْظُرُ مَا اجْتَمَعُوا لَهُ فَجِئْتُهُمْ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ یُصَلِّی عَلَی طِنْفِسَةِ رَحْلٍ مَثْنِیَّةٍ فَقُلْتُ لَهُمْ أَرْسَلَنِی أَبِی إِلَیْکُمْ أَسْأَلُکُمْ لِأَیِّ شَیْ ءٍ اجْتَمَعْتُمْ فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ اجْتَمَعْنَا لِنُبَایِعَ الْمَهْدِیَّ مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ وَ جَاءَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ فَأَوْسَعَ لَهُ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْحَسَنِ إِلَی جَنْبِهِ فَتَکَلَّمَ بِمِثْلِ کَلَامِهِ فَقَالَ جَعْفَرٌ لَا تَفْعَلُوا فَإِنَّ هَذَا الْأَمْرَ لَمْ یَأْتِ بَعْدَ أَنْ کُنْتَ تَرَی یَعْنِی عَبْدَ اللَّهِ أَنَّ ابْنَکَ هَذَا هُوَ الْمَهْدِیُّ فَلَیْسَ بِهِ وَ لَا هَذَا أَوَانُهُ وَ إِنْ کُنْتَ إِنَّمَا تُرِیدُ أَنْ تُخْرِجَهُ غَضَباً لِلَّهِ وَ لِیَأْمُرَ

ص: 277

من از تو سنّم زیادتر است در میان فامیل از تو بزرگتر هست از نظر من با این موضع خداوند ترا دارای مقامی کرده که هیچ کس آن مقام را ندارد من باعتماد لطفی که داری پیش تو آمده ام میدانم اگر با من موافقت کنی یک نفر از اصحاب هم از من کناره نمیگیرد از قبیله قریش و سایر مردم دو نفر هم مخالف من نخواهند بود. امام صادق فرمود: تو برای این کار از من شنواتر پیدا میکنی بمن احتیاجی نداری خودت میدانی که من وقتی میخواهم بروم خارج شهر یا تصمیم این کار را میگیرم عاجز میمانم یا برای انجام حج جز با مشقت و ناراحتی زیاد نمی- توانم این کار را بکنم برو کسی دیگری را پیدا کن و به کسی نگو پیش من آمده ای. پدرم گفت: مردم همه چشم بتو دوخته اند اگر تو دعوت مرا بپذیری هیچ کس با من مخالفت نمیکند تو می توانی جنگ نکنی و خود را بزحمت نیندازی. در این موقع شلوغ شد، چند نفر آمدند و صحبت ناتمام ماند. پدرم گفت: فدایت شوم چه میگویی؟ فرمود: ان شاء اللَّه همدیگر را خواهیم دید گفت آن طور که من میخواهم فرمود آن طور که تو میخواهی ان شاء اللَّه بنحوی که بصلاح تو باشد.

پدرم بخانه برگشت کسی را بنام اشقر پیش محمّد فرستاد که در کوه بجهینه بود و دو شبانه روز راه تا مدینه فاصله داشت باو اطلاع داد که تا حدودی بمنظور و هدف او نزدیک شده است. پس از سه روز باز رفتیم جلوی در ایستادیم هر وقت ما میخواستیم وارد شویم کسی مانع نمیشد. ولی غلام طول داد و دیر جواب آورد بعد اجازه داد وارد شدیم من در یک گوشه نشستم پدرم نزدیک شد سر ایشان را بوسیده گفت من بامیدی آمده ام مرتبه سوم است با این امید آمده ام که به هدف خود خواهم رسید. امام صادق فرمود: پسر عمو جان تو را از اقدام کردن به این کاری که تصمیم گرفته ای بخدا میسپارم میترسم انجام این کار موجب ناراحتی تو بشود بین آنها سخنانی رد و بدل شد

ص: 280

بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَی عَنِ الْمُنْکَرِ فَإِنَّا وَ اللَّهِ لَا نَدَعُکَ وَ أَنْتَ شَیْخُنَا وَ نُبَایِعُ ابْنَکَ فِی هَذَا الْأَمْرِ فَغَضِبَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْحَسَنِ وَ قَالَ لَقَدْ عَلِمْتُ خِلَافَ مَا تَقُولُ وَ اللَّهِ مَا أَطْلَعَکَ عَلَی غَیْبِهِ وَ لَکِنْ یَحْمِلُکَ عَلَی هَذَا الْحَسَدُ لِابْنِی فَقَالَ مَا وَ اللَّهِ ذَاکَ یَحْمِلُنِی وَ لَکِنْ هَذَا إِخْوَتُهُ وَ أَبْنَاؤُهُمْ دُونَکُمْ وَ ضَرَبَ بِیَدِهِ عَلَی ظَهْرِ أَبِی الْعَبَّاسِ ثُمَّ ضَرَبَ بِیَدِهِ عَلَی کَتِفِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ وَ قَالَ إِنَّهَا وَ اللَّهِ مَا هِیَ إِلَیْکَ وَ لَا إِلَی ابْنَیْکَ وَ لَکِنَّهَا لَهُمْ وَ إِنَّ ابْنَیْکَ لَمَقْتُولَانِ ثُمَّ نَهَضَ فَتَوَکَّأَ عَلَی یَدِ عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ عِمْرَانَ الزُّهْرِیِّ فَقَالَ أَ رَأَیْتَ صَاحِبَ الرِّدَاءِ الْأَصْفَرِ یَعْنِی أَبَا جَعْفَرٍ فَقَالَ لَهُ نَعَمْ قَالَ قَالَ إِنَّا وَ اللَّهِ نَجِدُهُ یَقْتُلُهُ قَالَ لَهُ عَبْدُ الْعَزِیزِ أَ یَقْتُلُ مُحَمَّداً قَالَ نَعَمْ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی حَسَدَهُ وَ رَبِّ الْکَعْبَةِ ثُمَّ قَالَ وَ اللَّهِ مَا خَرَجْتُ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی رَأَیْتُهُ قَتَلَهُمَا قَالَ فَلَمَّا قَالَ جَعْفَرٌ علیه السلام ذَلِکَ وَ نَهَضَ وَ افْتَرَقُوا تَبِعَهُ عَبْدُ الصَّمَدِ وَ أَبُو جَعْفَرٍ فَقَالا یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ أَ تَقُولُ هَذَا قَالَ نَعَمْ أَقُولُهُ وَ اللَّهِ وَ أَعْلَمُهُ (1).

قَالَ أَبُو الْفَرَجِ (2) وَ حَدَّثَنِی عَلِیُّ بْنُ الْعَبَّاسِ الْمُقَانِعِیُّ عَنْ بَکَّارِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ حَسَنِ بْنِ حُسَیْنٍ عَنْ عَنْبَسَةَ بْنِ بِجَادٍ الْعَابِدِ قَالَ: کَانَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام إِذَا رَأَی مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ تَغَرْغَرَتْ عَیْنَاهُ ثُمَّ یَقُولُ بِنَفْسِی هُوَ إِنَّ النَّاسَ لَیَقُولُونَ فِیهِ وَ إِنَّهُ لَمَقْتُولٌ لَیْسَ هُوَ فِی کِتَابِ عَلِیٍّ مِنْ خُلَفَاءِ هَذِهِ الْأُمَّةِ(3).

بیان

مار الشی ء یمور مورا أی تحرک و جاء و ذهب و مور العنق هنا کنایة عن شدة التسلیم و الانقیاد له و خفض الرءوس عنده.

«19»

کا، [الکافی] بَعْضُ أَصْحَابِنَا عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَسَّانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زَنْجَوَیْهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَکَمِ الْأَرْمَنِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْجَعْفَرِیِّ قَالَ: أَتَیْنَا خَدِیجَةَ بِنْتَ

ص: 278


1- 1. الإرشاد للمفید ص 294- 296.
2- 2. مقاتل الطالبیین ص 205.
3- 3. إعلام الوری ص 272، الإرشاد ص 296.

تا بجایی رسید که نباید میرسید از جمله گفتار پدرم این بود که گفت: بچه دلیل اولاد حسین بخلافت از اولاد حسن سزاوارترند. امام صادق ع فرمود: خدا امام حسن و امام حسین را رحمت کند تو چرا چنین حرفی را میزنی؟ گفت: برای اینکه امام حسین ع باید امامت را به بزرگترین فرزندان امام حسن میداد.

امام صادق فرمود: خداوند وقتی بحضرت محمّد وحی کرد هر چه مایل بود دستور داد و دیگری را معین نکرد. حضرت محمّد نیز علی را وصی قرار داد او نیز آنچه پیامبر دستور داده بود انجام داد ما هرگز درباره علی چیزی جز همان احترام و گواهی که پیامبر نسبت بمقام او داشت نمیگوییم اگر بنا بود امام حسین امامت را به بزرگترین فرزند امام حسن بدهد یا امامت را در اولاد هر دو قرار دهد قرار میداد ما هرگز به باو بدبین نیستیم و فکر نمی کنیم که او امامت را از پیش خود برای فرزندان خویش نگه داشت او از دنیا رفت و چنین کاری را نکرد و بدستور خدا عمل نمود او جد تو (از طرف مادر است زیرا مادرش دختر امام حسین بود) و عموی تو است اگر نسبت خوبی باو بدهی وظیفه خود را انجام داده ای و اگر نسبت ناروایی به او بدهی خدا تو را بیامرزد به من گوش کن و اطاعت نما قسم بخدای یکتا که در خیر خواهی چیزی فروگذاری نکردم ولی خیال نمیکنم تو به حرف من عمل کنی قضای خدا قابل برگشت نیست. در این موقع پدرم روزنه ی امیدی پیدا کرده شاد شد. حضرت صادق علیه السّلام فرمود بخدا قسم میدانی این همان چشم چپی است که جلو سرش مو ندارد و سیاه چهره است همان کسی است که در سیل بند اشجع بین کوچه ها کشته می شود نزدیک رودخانه. پدرم گفت: این آن شخص نیست در آینده انتقام خون فرزندان ابو طالب را خواهیم گرفت کاملا مطابق ستمی که بما روا داشته شد. حضرت صادق فرمود خدا ترا بیامرزد میترسم معنی این شعر درباره تو صدق کند

«منتک نفسک فی الخلاء ضلالا»(1)

ص: 281


1- . نیم خط دوم شعر است که مربوط باخظل شاعر است نیم خط اول آن اینست انعق بضأنک یا جریر فإنما یعنی میش خود را باز دار که با گرگ پنجه نیفکند نفس بتو وعده های شیرینی داده و باعث بدبختی تو خواهد شد.

عُمَرَ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام نُعَزِّیهَا بِابْنِ بِنْتِهَا فَوَجَدْنَا عِنْدَهَا مُوسَی بْنَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ فَإِذَا هِیَ فِی نَاحِیَةٍ قَرِیباً مِنَ النِّسَاءِ فَعَزَّیْنَاهُمْ ثُمَّ أَقْبَلْنَا عَلَیْهِ فَإِذَا هُوَ یَقُولُ لِابْنَةِ أَبِی یَشْکُرَ الرَّاثِیَةِ قُولِی فَقَالَتْ:

اعْدُدْ رَسُولَ اللَّهِ وَ اعْدُدْ بَعْدَهُ***أَسَدَ الْإِلَهِ وَ ثَالِثاً عَبَّاسَا

وَ اعْدُدْ عَلِیَّ الْخَیْرِ وَ اعْدُدْ جَعْفَراً***وَ اعْدُدْ عَقِیلًا بَعْدَهُ الرُّؤَّاسَا

فَقَالَ أَحْسَنْتِ وَ أَطْرَبْتِینِی زِیدِینِی فَانْدَفَعَتْ تَقُولُ:

وَ مِنَّا إِمَامُ الْمُتَّقِینَ مُحَمَّدٌ***وَ حَمْزَةُ مِنَّا وَ الْمُهَذَّبُ جَعْفَرٌ

وَ مِنَّا عَلِیٌّ صِهْرُهُ وَ ابْنُ عَمِّهِ***وَ فَارِسُهُ ذَاکَ الْإِمَامُ الْمُطَهَّرُ

فَأَقَمْنَا عِنْدَهُ حَتَّی کَادَ اللَّیْلُ أَنْ یَجِی ءَ ثُمَّ قَالَتْ خَدِیجَةُ سَمِعْتُ عَمِّی مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ هُوَ یَقُولُ إِنَّمَا تَحْتَاجُ الْمَرْأَةُ فِی الْمَأْتَمِ إِلَی النَّوْحِ لِتَسِیلَ دَمْعَتُهَا وَ لَا یَنْبَغِی لَهَا أَنْ تَقُولَ هُجْراً فَإِذَا جَاءَ اللَّیْلُ فَلَا تُؤْذِی الْمَلَائِکَةَ بِالنَّوْحِ ثُمَّ خَرَجْنَا فَغَدَوْنَا إِلَیْهَا غُدْوَةً فَتَذَاکَرْنَا عِنْدَهَا اخْتِزَالَ مَنْزِلِهَا مِنْ دَارِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَقَالَ (1) هَذِهِ دَارٌ تُسَمَّی دَارَ السَّرَقِ فَقَالَتْ هَذَا مَا اصْطَفَی مَهْدِیُّنَا تَعْنِی مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ تُمَازِحُهُ بِذَلِکَ فَقَالَ مُوسَی بْنُ عَبْدِ اللَّهِ- وَ اللَّهِ لَأُخْبِرَنَّکُمْ بِالْعَجَبِ رَأَیْتُ أَبِی رَحِمَهُ اللَّهُ لَمَّا أَخَذَ فِی أَمْرِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ وَ أَجْمَعَ عَلَی لِقَاءِ أَصْحَابِهِ فَقَالَ لَا أَجِدُ هَذَا الْأَمْرَ یَسْتَقِیمُ إِلَّا أَنْ أَلْقَی أَبَا عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَانْطَلَقَ وَ هُوَ مُتَّکِئٌ عَلَیَّ فَانْطَلَقْتُ مَعَهُ حَتَّی أَتَیْنَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ فَلَقِینَاهُ خَارِجاً یُرِیدُ الْمَسْجِدَ فَاسْتَوْقَفَهُ أَبِی وَ کَلَّمَهُ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لَیْسَ هَذَا مَوْضِعَ ذَلِکَ نَلْتَقِی إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَرَجَعَ إِلَیَّ مَسْرُوراً ثُمَّ أَقَامَ حَتَّی إِذَا کَانَ الْغَدُ أَوْ بَعْدَهُ بِیَوْمٍ انْطَلَقْنَا حَتَّی أَتَیْنَاهُ فَدَخَلَ عَلَیْهِ أَبِی وَ أَنَا مَعَهُ فَابْتَدَأَ الْکَلَامَ ثُمَّ قَالَ لَهُ فِیمَا یَقُولُ قَدْ عَلِمْتُ (2)

ص: 279


1- 1. القائل هو موسی بن عبد اللّه المعروف بالجون.
2- 2. علی صیغة المتکلم، و یحتمل الامر و فدیتک معترضة أی فدیتک بنفسی،« منه ره» عن هامش المطبوعة.

بخدا قسم حکومت او از مدینه تجاوز نخواهد کرد و بطائف نمیرسد هر چه کوشش کند بالاخره اتفاق خواهد افتاد بخود و برادرانت رحم کن بخدا قسم میبینم که او منفورترین فرد روی زمین خواهد بود او را در میان قبیله اشجع میکشند اکنون پیکرش را می بینم که روی زمین افتاده و با لباس بدار آویخته شده و زیر پای او را آجر چیده اند این برادرش که حرفهای ما را می شنود بگوشش نمیرود. موسی بن عبد اللَّه گفت: از این سخن منظورش من بودم. با او قیام می کند برادرش کشته می شود او فرار میکند باز پرچم دیگری را بدوش میگیرد (با برادر دیگرش بنام ابراهیم) ابراهیم کشته می شود و سپاهش فرار می کنند اگر این شخص بحرف من گوش بکند در آن زمان از بنی عباس امان میگیرد تا خدا به او فرجی بدهد ولی من میدانم این کار شدنی نیست من و تو هر دو میدانیم که پسرت همان که چشمش چپ است و سیاه چهره و موی پیشانیش کم است در سیل بند محله اشجع داخل کوچه ها نزدیک رودخانه کشته می شود. پدرم برخاست در حاالی که میگفت: خدا ما را از تو بی نیاز میکند بالاخره تو و دوستانت بزور خواهید آمد منظورت از بیعت نکردن اینست که دیگران بواسطه عقب نشینی تو با ما همداستان نشوند. فرمود: خدا میداند که من جز خیر خواهی نظری ندارم چاره ی دیگری نیست. پدرم با خشم تمام از جا بلند شد لباسش روی زمین کشیده می شد امام صادق ع به دنبال او آمده گفت: من از عمویت که دایی تو نیز هست شنیدم میگفت تو و برادرهایت کشته خواهید شد. اگر اطاعت میکنی راه بهتری را انتخاب کن و خود را از این گرفتاری خلاص کن به آن خدای یکتا و بی همتا که پنهان و آشکار را میداند رحمان و رحیم و بزرگ و بلند مرتبه است دوست داشتم خود یا عزیزترین فرد خانواده ام فدایت بشویم من هیچ کس را مثل تو دوست ندارم مبادا خیال کنی من بتو خیانت میکنم. پدرم با ناراحتی و خشم از خدمت ایشان رفت. بیش از بیست روز طول نکشید که فرستاده های منصور آمدند پدرم و عموهایم سلیمان بن حسن و حسن بن حسن و علی بن حسن و داود بن حسن و علی بن حسن و سلیمان بن داود بن حسن و علی بن

ص: 282

جُعِلْتُ فِدَاکَ أَنَّ السِّنَ (1) لِی عَلَیْکَ فَإِنَّ فِی قَوْمِکَ مَنْ هُوَ أَسَنُّ مِنْکَ وَ لَکِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ قَدَّمَ لَکَ فَضْلًا لَیْسَ هُوَ لِأَحَدٍ مِنْ قَوْمِکَ وَ قَدْ جِئْتُکَ مُعْتَمِداً لِمَا أَعْلَمُ مِنْ بِرِّکَ وَ اعْلَمْ فَدَیْتُکَ أَنَّکَ إِذَا أَجَبْتَنِی لَمْ یَتَخَلَّفْ عَنِّی أَحَدٌ مِنْ أَصْحَابِکَ وَ لَمْ یَخْتَلِفْ عَلَیَّ اثْنَانِ مِنْ قُرَیْشٍ وَ لَا غَیْرِهِمْ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّکَ تَجِدُ غَیْرِی أَطْوَعَ لَکَ مِنِّی وَ لَا حَاجَةَ لَکَ فَوَ اللَّهِ إِنَّکَ لَتَعْلَمُ أَنِّی أُرِیدُ الْبَادِیَةَ أَوْ أَهُمُّ بِهَا(2)

فَأَثْقُلُ عَنْهَا وَ أُرِیدُ الْحَجَّ فَمَا أُدْرِکُهُ إِلَّا بَعْدَ کَدٍّ وَ تَعَبٍ وَ مَشَقَّةٍ عَلَی نَفْسِی فَاطْلُبْ غَیْرِی وَ سَلْهُ ذَلِکَ وَ لَا تُعْلِمْهُمْ أَنَّکَ جِئْتَنِی فَقَالَ لَهُ إِنَّ النَّاسَ مَادُّونَ أَعْنَاقَهُمْ إِلَیْکَ وَ إِنْ أَجَبْتَنِی لَمْ یَتَخَلَّفْ عَنِّی أَحَدٌ وَ لَکَ أَنْ لَا تُکَلَّفَ قِتَالًا وَ لَا مَکْرُوهاً قَالَ وَ هَجَمَ عَلَیْنَا نَاسٌ فَدَخَلُوا وَ قَطَعُوا کَلَامَنَا فَقَالَ أَبِی جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا تَقُولُ فَقَالَ نَلْتَقِی إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَقَالَ أَ لَیْسَ عَلَی مَا أُحِبُّ قَالَ عَلَی مَا تُحِبُّ إِنْ شَاءَ اللَّهُ مِنْ إِصْلَاحِ حَالِکَ ثُمَّ انْصَرَفَ حَتَّی جَاءَ الْبَیْتَ فَبَعَثَ رَسُولًا إِلَی مُحَمَّدٍ فِی جَبَلٍ بِجُهَیْنَةَ یُقَالُ لَهُ الْأَشْقَرُ عَلَی لَیْلَتَیْنِ مِنَ الْمَدِینَةِ فَبَشَّرَهُ وَ أَعْلَمَهُ أَنَّهُ قَدْ ظَفِرَ لَهُ بِوَجْهِ حَاجَتِهِ وَ مَا طَلَبَ ثُمَّ عَادَ بَعْدَ ثَلَاثَةِ أَیَّامٍ فَوُقِفْنَا بِالْبَابِ وَ لَمْ نَکُنْ نُحْجَبُ إِذَا جِئْنَا فَأَبْطَأَ الرَّسُولُ ثُمَّ أَذِنَ لَنَا فَدَخَلْنَا عَلَیْهِ فَجَلَسْتُ فِی نَاحِیَةِ الْحُجْرَةِ وَ دَنَا أَبِی إِلَیْهِ فَقَبَّلَ رَأْسَهُ ثُمَّ قَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَدْ عُدْتُ إِلَیْکَ رَاجِیاً مُؤَمِّلًا قَدِ انْبَسَطَ رَجَائِی وَ أَمَلِی وَ رَجَوْتُ الدَّرْکَ لِحَاجَتِی فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا ابْنَ عَمِّ إِنِّی أُعِیذُکَ بِاللَّهِ مِنَ التَّعَرُّضِ لِهَذَا الْأَمْرِ الَّذِی أَمْسَیْتَ فِیهِ وَ إِنِّی لَخَائِفٌ عَلَیْکَ أَنْ یَکْسِبَکَ شَرّاً فَجَرَی الْکَلَامُ بَیْنَهُمَا

ص: 280


1- 1. ان السن لی علیک أی أنا أسن منک، و غرضه من هذه الکلمات نفی امامته« ع» حتی یستقیم تکلیفه بالبیعة، و لم یعلم انها تدلّ علی عدم امامة ابنه ایضا، مع ان قوله قدم لک فضلا حجة علیه و لم یشعر به.( منه ره) عن هامش المطبوعة.
2- 2. الهم فوق الإرادة و کلمة« أو» بمعنی بل، أو الشک من الراوی« منه ره» عن هامش المطبوعة.

ابراهیم بن حسن و حسن بن جعفر بن حسن و طباطبا ابراهیم بن اسماعیل بن حسن و عبد اللَّه بن داود را گرفتند و در غل و زنجیر بستند آنها را درون محمل های بدون سرپوش و فرش جای داده به مصلی بردند تا مردم بایشان ناسزا بگویند ولی مردم علاوه بر اینکه ناسزا نگفتند به خاطر ناراحتی و کمال آزاری که بآنها روا داشتند دلشان بحال آنها سوخت و گریه کردند. بعد آنها را جلوی در مسجد پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله و سلم بردند. عبد اللَّه بن ابراهیم جعفری گفت خدیجه دختر عمر بن علی نقل کرد که وقتی آنها را جلو در مسجد همان در موسوم بباب جبرئیل نگه داشتند امام صادق علیه السّلام از پنجره خانه آنها را تماشا میکرد بعد خود را بدر مسجد رساند تمام ردایش از ناراحتی و اندوه روی زمین کشیده میشد سه مرتبه فرمود خدا شما انصار را لعنت کند با پیامبر اکرم چنین پیمانی نبستید و با این وضع بیعت نکردید(1). بخدا قسم چقدر تلاش کردم و علاقه نشان دادم که به این روز نیفتند اما چاره ای نداشتم نمیتوان جلوی قضا را گرفت. در این موقع از جای بلند شد از ناراحتی که داشت یک نعلین خود را بپا کرد و یکی را در دست گرفت تمام ردایش روی زمین کشیده میشد سپس وارد منزل خود شد و بیست روز تمام تب داشت شب و روز گریه میکرد بطوری که ترسیدیم جانش را از دست بدهد.

جعفری گفت موسی بن عبد اللَّه نقل کرد وقتی محمل های آنها نمودار شد امام صادق علیه السّلام از مسجد بیرون آمده بطرف محملی که عبد اللَّه بن حسن در آن بود رفت میخواست با او صحبت کند به شدت مانع او شدند و یکی از پاسبانان بامام حمله کرد و با دست ایشان را زده گفت از این شخص دور شو بزودی خدا چاره ی شما و دیگران را می سازد. آنها را در کوچه ها بردند. امام صادق ع بطرف منزل خود رفت. هنوز به بقیع نرسیده بودند که آن پاسبان را یکی از شترها با پای خود زد ران پایش را چنان کوبید که از دنیا رفت آنها رفتند. بعد محمّد بن عبد اللَّه بن حسن آمد و خبر آورد که منصور همه آنها را به جز حسن بن جعفر و طباطبا و علی بن ابراهیم و سلیمان بن داود بن حسن و عبد اللَّه بن داود کشته است. در این موقع محمّد بن عبد اللَّه قیام کرد و مردم را به بیعت با خود دعوت کرد. گفت: من سومین نفر بودم که با او بیعت کردم مردم در بیعت با او همداستان شدند یک نفر از قریش و انصار و سایر عرب مخالفت نکرد. محمّد بن عبد اللَّه با عیسی بن زید که از محرمان او بود و ریاست شهربانی را بعهده داشت مشورت کرد

ص: 283


1- . انصار در بیعت عقبه ضمن بیعت شرط کردند که از زن و فرزند و اولاد پیامبر دفاع کنند همان طوری که از زن و فرزند خود دفاع میکنند.

حَتَّی أَفْضَی إِلَی مَا لَمْ یَکُنْ یُرِیدُ وَ کَانَ مِنْ قَوْلِهِ بِأَیِّ شَیْ ءٍ کَانَ الْحُسَیْنُ أَحَقَّ بِهَا مِنَ الْحَسَنِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام رَحِمَ اللَّهُ الْحَسَنَ وَ رَحِمَ الْحُسَیْنَ وَ کَیْفَ ذَکَرْتَ هَذَا قَالَ لِأَنَّ الْحُسَیْنَ کَانَ یَنْبَغِی لَهُ إِذَا عَدَلَ أَنْ یَجْعَلَهَا فِی الْأَسَنِّ مِنْ وُلْدِ الْحَسَنِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمَّا أَنْ أَوْحَی إِلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله أَوْحَی إِلَیْهِ بِمَا شَاءَ وَ لَمْ یُؤَامِرْ أَحَداً مِنْ خَلْقِهِ وَ أَمَرَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً علیه السلام بِمَا شَاءَ فَفَعَلَ مَا أُمِرَ بِهِ (1) وَ لَسْنَا نَقُولُ فِیهِ إِلَّا مَا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْ تَبْجِیلِهِ وَ تَصْدِیقِهِ فَلَوْ کَانَ أَمَرَ الْحُسَیْنَ علیه السلام أَنَّ یُصَیِّرَهَا فِی الْأَسَنِّ أَوْ یَنْقُلَهَا فِی وُلْدِهِمَا یَعْنِی الْوَصِیَّةَ لَفَعَلَ ذَلِکَ الْحُسَیْنُ وَ مَا هُوَ بِالْمُتَّهَمِ عِنْدَنَا فِی الذَّخِیرَةِ لِنَفْسِهِ وَ لَقَدْ وَلَّی وَ تَرَکَ ذَلِکَ وَ لَکِنَّهُ مَضَی لِمَا أُمِرَ بِهِ وَ هُوَ جَدُّکَ وَ عَمُّکَ فَإِنْ قُلْتَ خَیْراً فَمَا أَوْلَاکَ بِهِ وَ إِنْ قُلْتَ هُجْراً فَیَغْفِرُ اللَّهُ لَکَ أَطِعْنِی یَا ابْنَ عَمِّ وَ اسْمَعْ کَلَامِی فَوَ اللَّهِ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ لَا آلُوکَ نُصْحاً وَ حِرْصاً فَکَیْفَ وَ لَا أَرَاکَ تَفْعَلُ وَ مَا لِأَمْرِ اللَّهِ مِنْ مَرَدٍّ فَسُرَّ أَبِی عِنْدَ ذَلِکَ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ اللَّهِ إِنَّکَ لَتَعْلَمُ أَنَّهُ الْأَحْوَلُ الْأَکْشَفُ الْأَخْضَرُ الْمَقْتُولُ بِسُدَّةِ أَشْجَعَ بَیْنَ دُورِهَا عِنْدَ بَطْنِ مَسِیلِهَا فَقَالَ أَبِی لَیْسَ

هُوَ ذَاکَ وَ اللَّهِ لَنُجَازِیَنَّ بِالْیَوْمِ یَوْماً وَ بِالسَّاعَةِ سَاعَةً وَ بِالسَّنَةِ سَنَةً وَ لَنَقُومَنَّ بِثَأْرِ بَنِی أَبِی طَالِبٍ جَمِیعاً فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَغْفِرُ اللَّهُ لَکَ مَا أَخْوَفَنِی أَنْ یَکُونَ هَذَا الْبَیْتُ یَلْحَقُ صَاحِبَنَا مَنَّتْکَ نَفْسُکَ فِی الْخَلَاءِ ضَلَالًا(2)

ص: 281


1- 1. و لسنا نقول فیه أی فی علی« ع» من تبجیله أی تعظیمه فیه و فی تعظیمه لعلی« ع» أوحی اللّه، و المعنی انا لا نقول فی علی« ع» انه یجوز له تبدیل أحد من الأوصیاء بغیره أو لا نقول ما ینافی تبجیله و تصدیقه و هو انه خان فیما أمر به و غیر أمر الرسول صلّی اللّه علیه و آله، فلو کان أمر علی المعلوم او المجهول فی الاسن أی من أولادهما أو فی أولاد الاسن أو ینقلها بان یعطی تارة ولد هذا، و تارة ولد هذا، و قیل فی ولدهما یعنی من ولداه جمیعا کعبد اللّه و ولده و هو بعید، و یحتمل أن یکون فی معنی من کما فی بعض النسخ أیضا ای ینقلها من اولادهما الی غیرهم( منه ره) عن هامش المطبوعة.
2- 2. هذا عجز بیت للاخطل و صدره: انعق بضأنک یا جریر فانما***منتک نفسک فی الخلاء ضلالا. و هو من قصیدة تقرب من خمسین بیتا قالها یهجو بها جریرا و یفتخر فیها علی قیس، اولها. کذبتک عینک أم رأیت بواسط غلس الظلام من الرباب خیالا و هی مثبتة فی دیوانه ص 41- 51 طبع بیروت.

که آیا به دنبال سران قوم خود بفرستد یا نه؟ عیسی گفت: اگر آنها را با ملایمت بخوانی جواب نخواهند داد مگر اینکه سخت بگیری بمن اجازه بده تا با آنها روبرو شوم. گفت: پیش هر کدام مایلی برو. گفت: اول به دنبال رئیس و بزرگ آنها ابا عبد اللَّه جعفر بن محمّد بفرست وقتی بر او سخت بگیری دیگران میفهمند بقیه را نیز به همین طریق وادار خواهی نمود. چیزی نگذشت که امام صادق را آوردند عیسی بن زید گفت: (اسلم تسلم) اسلام آور تا سالم بمانی. فرمود: بعد از حضرت محمّد پیامبر تازه ای آمده محمّد گفت: نه اما بیعت کن تا مال و جان و خانواده ات در امان باشد تو را بجنگ وادار نخواهم کرد. امام صادق ع فرمود مرا توان جنگ و جدال نیست من قبلا پدرت را نسبت بآن گرفتاری که مبتلا شد گوشزد کرده او را بر حذر داشتم ولی ترسانیدن از چیزی که مقدر شده است چه سودی می بخشد پسر برادر تو نیز جوانان را جمع کن و به پیر مردها کاری نداشته باش .

محمّد گفت سن من و شما خیلی بهم نزدیک است. امام فرمود من با تو سر ستیز ندارم و نیامده ام که خود را قبل از تو بریاست رسانم. محمّد گفت بخدا قسم چاره ای جز بیعت نداری. فرمود پسر برادر در من جنبش و جست و گریزی باقی نمانده گاهی که تصمیم میگیرم که از ملک و باغ خود خبر بگیرم ضعف و ناتوانی مانع می شود بارها خانواده ام مرا فقط بواسطه ضعف از رفتن بازداشته اند تو را بخدا و حرمت خویشاوندی قسم میدهم که مرا مجبور به بیعت نکن. که بعد از تو ما را بواسطه این بیعت شکنجه کنند. گفت: ابو الدوانیق (منصور) مرد فرمود مرا چه کار با اینکه او مرده است یا زنده گفت: خواستم خوشحال شوی و خود را زینت نمایی. فرمود: دیگر موقع این کارها گذشته بخدا قسم منصور نمرده مگر اینکه بخواب رفته باشد. گفت بخدا اگر بیعت نکنی بزور وادار خواهی شد که آن وقت بیعت خوبی نخواهد بود هر چه او اصرار ورزید امام صادق ع انکار کرد دستور داد ایشان را زندانی کنند. عیسی گفت میترسم اگر او را زندانی کنیم چون زندان خراب شده و قفل و بندی ندارد فرار کند. امام علیه السّلام خندیده گفت: لا حول و لا قوة الا باللَّه العلی العظیم . واقعا میخواهی مرا زندانی کنی؟ گفت: آری بآن خدایی که محمّد را به پیامبری گرامی داشته تو را زندانی میکنم و سخت هم میگیرم. عیسی بن زید گفت: اگر صلاح است او را در مخفی گاه زندانی کنیم. اکنون آن محل خانه ریطه مادر یحیی بن زید است. امام علیه السّلام فرمود: من میگویم و بزودی باثبات میرسانم. عیسی گفت: اگر حرف بزنی دهانت را میشکنم.

ص: 284

لَا وَ اللَّهِ لَا یَمْلِکُ أَکْثَرَ مِنْ حِیطَانِ الْمَدِینَةِ وَ لَا یَبْلُغُ عَمَلُهُ الطَّائِفَ إِذَا أَحْفَلَ یَعْنِی إِذَا أَجْهَدَ نَفْسَهُ وَ مَا لِلْأَمْرِ مِنْ بُدٍّ أَنْ یَقَعَ فَاتَّقِ اللَّهَ وَ ارْحَمْ نَفْسَکَ وَ بَنِی أَبِیکَ فَوَ اللَّهِ إِنِّی لَأَرَاهُ أَشْأَمَ سَلْحَةٍ أَخْرَجَتْهَا أَصْلَابُ الرِّجَالِ إِلَی أَرْحَامِ النِّسَاءِ وَ اللَّهِ إِنَّهُ الْمَقْتُولُ بِسُدَّةِ أَشْجَعَ بَیْنَ دُورِهَا وَ اللَّهِ لَکَأَنِّی بِهِ صَرِیعاً مَسْلُوباً بِزَّتُهُ بَیْنَ رِجْلَیْهِ لَبِنَةٌ وَ لَا یَنْفَعُ هَذَا الْغُلَامَ مَا یَسْمَعُ قَالَ مُوسَی بْنُ عَبْدِ اللَّهِ یَعْنِینِی وَ لَیَخْرُجَنَّ مَعَهُ فَیَنْهَزِمُ وَ یُقْتَلُ صَاحِبُهُ ثُمَّ یَمْضِی فَیَخْرُجُ مَعَهُ رَایَةٌ أُخْرَی فَیُقْتَلُ کَبْشُهَا وَ یَتَفَرَّقُ جَیْشُهَا فَإِنْ أَطَاعَنِی فَلْیَطْلُبِ الْأَمَانَ عِنْدَ ذَلِکَ مِنْ بَنِی الْعَبَّاسِ حَتَّی یَأْتِیَهُ اللَّهُ بِالْفَرَجِ وَ لَقَدْ عَلِمْتُ بِأَنَّ هَذَا الْأَمْرَ لَا یَتِمُّ وَ إِنَّکَ لَتَعْلَمُ وَ نَعْلَمُ أَنَّ ابْنَکَ الْأَحْوَلَ الْأَخْضَرَ الْأَکْشَفَ الْمَقْتُولَ بِسُدَّةِ أَشْجَعَ بَیْنَ دُورِهَا عِنْدَ بَطْنِ مَسِیلِهَا.

فَقَامَ أَبِی وَ هُوَ یَقُولُ بَلْ یُغْنِی اللَّهُ عَنْکَ وَ لَتَعُودَنَّ أَوْ لیفی ء [لَیَقِی] اللَّهُ بِکَ وَ بِغَیْرِکَ وَ مَا أَرَدْتَ بِهَذَا إِلَّا امْتِنَاعَ غَیْرِکَ وَ أَنْ تَکُونَ ذَرِیعَتَهُمْ إِلَی ذَاکَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام اللَّهُ یَعْلَمُ مَا أُرِیدُ إِلَّا نُصْحَکَ وَ رُشْدَکَ وَ مَا عَلَیَّ إِلَّا الْجَهْدُ فَقَامَ أَبِی یَجُرُّ ثَوْبَهُ مُغْضَباً فَلَحِقَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لَهُ أُخْبِرُکَ أَنِّی سَمِعْتُ عَمَّکَ وَ هُوَ خَالُکَ یَذْکُرُ أَنَّکَ وَ بَنِی أَبِیکَ سَتُقْتَلُونَ فَإِنْ أَطَعْتَنِی وَ رَأَیْتَ أَنْ تَدْفَعَ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَافْعَلْ وَ وَ اللَّهِ الَّذِی لا إِلهَ إِلَّا هُوَ عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ- ... الرَّحْمنُ الرَّحِیمُ الْکَبِیرُ الْمُتَعالِ عَلَی خَلْقِهِ لَوَدِدْتُ أَنِّی فَدَیْتُکَ بِوُلْدِی وَ بِأَحَبِّهِمْ إِلَیَّ وَ بِأَحَبِّ أَهْلِ بَیْتِی إِلَیَّ وَ مَا یَعْدِلُکَ عِنْدِی شَیْ ءٌ فَلَا تَرَی أَنِّی غَشَشْتُکَ فَخَرَجَ أَبِی مِنْ عِنْدِهِ مُغْضَباً أَسِفاً قَالَ فَمَا أَقَمْنَا بَعْدَ ذَلِکَ إِلَّا قَلِیلًا عِشْرِینَ لَیْلَةً أَوْ نَحْوَهَا حَتَّی قَدِمَتْ رُسُلُ أَبِی جَعْفَرٍ فَأَخَذُوا أَبِی وَ عُمُومَتِی سُلَیْمَانَ بْنَ حَسَنٍ وَ حَسَنَ بْنَ حَسَنٍ وَ إِبْرَاهِیمَ بْنَ حَسَنٍ وَ دَاوُدَ بْنَ حَسَنٍ وَ عَلِیَّ بْنَ حَسَنٍ وَ سُلَیْمَانَ بْنَ دَاوُدَ بْنِ حَسَنٍ وَ عَلِیَّ بْنَ

ص: 282

فرمود ای چشم آبی سیاه چهره تو را می بینم که در جستجوی سوراخی هستی تا خود را پنهان کنی تو که لیاقت جنگ و نیروی نبرد نداری من خیال میکنم اگر پشت سرت دست را بهم بزنند از ترس مثل شترمرغ پرواز میکنی. محمّد با تندی و شدت سخت گیری گفت او را زندانی کن و بر او سخت بگیر. امام صادق ع فرمود ترا نیز می بینم بخدا قسم از سیل بند محله اشجع بطرف بیابان خارج میشوی. سواری که نشانی بر سینه دارد بتو حمله میکند نیزه کوتاهی که نصف آن سفید و نصف دیگرش سیاه است بدست گرفته سوار بر اسبی است که رنگش بین سیاه و قرمز است روی پیشانی اسب مقداری سفید است آن سوار نیزه ای بتو میزند ولی کارگر نمیشود ولی تو با شمشیر بر بینی اسب او میزنی از اسب بزمین می افتد. یک نفر دیگر از کوچه آل ابی عمار که در قبیله دئلیها است به تو حمله میکند دارای دو زلف است که آنها را بافته و از زیر او آشکارا دیده می شود بخدا قسم او قاتل تو است خدا هرگز او را نیامرزد. محمّد گفت یا ابا عبد اللَّه حساب تو اشتباه است. در این موقع سراقی پسر مسلح از جا بلند شد و با مشت بر پشت مبارک امام زده بزور ایشان را زندانی کرد و اموال امام و اصحابش را که با محمّد بیعت نکردند بنفع خود ضبط کردند. اسماعیل بن عبد اللَّه بن جعفر بن ابی طالب که پیرمردی ضعیف و از یک چشم نابینا بود آوردند پاهایش از گیر افتاده بود او را بدوش گرفته بودند گفتند باید بیعت کنی. گفت: من پیر مردی ضعیف و ناتوانم اکنون بکمک شما احتیاج دارم نه بیعت کردن گفتند: چاره ای نیست باید بیعت کنی. گفت: از بیعت من چه سودی میبری جز اینکه با نوشتن نام من جای اسم یک نفر را در دفتر تو میگیرم گفت راهی ندارد با شدت بر او سخت گرفت. اسماعیل گفت پس جعفر بن محمّد را بیاورید شاید با هم بیعت کنیم امام صادق ع را آوردند اسماعیل گفت آقا فدایت شوم آینده آنها را خوب آشکار کن شاید دست از سر ما بردارند. فرمود: من تصمیم گرفته ام با او صحبت نکنم هر کار مایل است بکند. اسماعیل به امام صادق عرض کرد: بخاطر داری روزی که ما خدمت پدرت حضرت باقر رسیدیم و من دو جامه زرد رنگ پوشیده بودم، با دقت بمن نگاه کرده اشکش جاری شد. عرض کردم آقا چرا گریه میکنید؟ فرمود: گریه ام برای اینست که تو را در آخر پیری بی سر و صدا بدون اینکه اختلافی و زد وخوردی شود می کشند.

ص: 285

إِبْرَاهِیمَ بْنِ حَسَنٍ وَ حَسَنَ بْنَ جَعْفَرِ بْنِ حَسَنٍ وَ طَبَاطَبَا إِبْرَاهِیمَ بْنَ إِسْمَاعِیلَ بْنِ حَسَنٍ وَ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ دَاوُدَ وَ قَالَ فَصُفِّدُوا فِی الْحَدِیدِ ثُمَّ حُمِلُوا فِی مَحَامِلَ أَعْرَاءً لَا وِطَاءَ فِیهَا وَ وُقِفُوا بِالْمُصَلَّی لِکَیْ یَشْتِمَهُمُ النَّاسُ قَالَ فَکَفَّ النَّاسُ عَنْهُمْ وَ رَقُّوا لَهُمْ لِلْحَالِ الَّتِی هُمْ فِیهَا ثُمَّ انْطَلَقُوا بِهِمْ حَتَّی وُقِفُوا عِنْدَ بَابِ مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله.

قَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ إِبْرَاهِیمَ الْجَعْفَرِیُّ فَحَدَّثَتْنَا خَدِیجَةُ بِنْتُ عُمَرَ بْنِ عَلِیٍّ أَنَّهُمْ لَمَّا أُوقِفُوا عِنْدَ بَابِ الْمَسْجِدِ الْبَابِ الَّذِی یُقَالُ لَهُ بَابُ جَبْرَئِیلَ اطَّلَعَ عَلَیْهِمْ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ عَامَّةُ رِدَائِهِ مَطْرُوحٌ بِالْأَرْضِ ثُمَّ اطَّلَعَ مِنْ بَابِ الْمَسْجِدِ فَقَالَ لَعَنَکُمُ اللَّهُ یَا مَعْشَرَ الْأَنْصَارِ ثَلَاثاً مَا عَلَی هَذَا عَاهَدْتُمْ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ لَا بَایَعْتُمُوهُ أَمَا وَ اللَّهِ إِنْ کُنْتُ حَرِیصاً وَ لَکِنِّی غُلِبْتُ وَ لَیْسَ لِلْقَضَاءِ مَدْفَعٌ ثُمَّ قَامَ وَ أَخَذَ إِحْدَی نَعْلَیْهِ فَأَدْخَلَهَا رِجْلَهُ وَ الْأُخْرَی فِی یَدِهِ وَ عَامَّةُ رِدَائِهِ یَجُرُّهُ فِی الْأَرْضِ ثُمَّ دَخَلَ فِی بَیْتِهِ فَحُمَّ عِشْرِینَ لَیْلَةً لَمْ یَزَلْ یَبْکِی فِیهَا اللَّیْلَ وَ النَّهَارَ حَتَّی خِفْنَا عَلَیْهِ فَهَذَا حَدِیثُ خَدِیجَةَ.

قَالَ الْجَعْفَرِیُّ وَ حَدَّثَنَا مُوسَی بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ أَنَّهُ لَمَّا طُلِعَ بِالْقَوْمِ فِی الْمَحَامِلِ قَامَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مِنَ الْمَسْجِدِ ثُمَّ أَهْوَی إِلَی الْمَحْمِلِ الَّذِی فِیهِ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْحَسَنِ یُرِیدُ کَلَامَهُ فَمُنِعَ أَشَدَّ الْمَنْعِ وَ أَهْوَی إِلَیْهِ الْحَرَسِیُّ فَدَفَعَهُ وَ قَالَ تَنَحَّ عَنْ هَذَا فَإِنَّ اللَّهَ سَیَکْفِیکَ وَ یَکْفِی غَیْرَکَ ثُمَّ دَخَلَ بِهِمُ الزُّقَاقَ وَ رَجَعَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِلَی مَنْزِلِهِ فَلَمْ یَبْلُغْ بِهِمُ الْبَقِیعَ حَتَّی ابْتُلِیَ الْحَرَسِیُّ بَلَاءً شَدِیداً رَمَحَتْهُ نَاقَتُهُ فَدَقَّتْ وَرِکَهُ فَمَاتَ فِیهَا وَ مَضَی الْقَوْمُ فَأَقَمْنَا بَعْدَ ذَلِکَ حِیناً ثُمَّ أَتَی مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ فَأُخْبِرَ أَنَّ أَبَاهُ وَ عُمُومَتَهُ قُتِلُوا قَتَلَهُمْ أَبُو جَعْفَرٍ إِلَّا حَسَنَ بْنَ جَعْفَرٍ وَ طَبَاطَبَا وَ عَلِیَّ بْنَ إِبْرَاهِیمَ وَ سُلَیْمَانَ بْنَ دَاوُدَ وَ دَاوُدَ بْنَ حَسَنٍ وَ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ دَاوُدَ قَالَ فَظَهَرَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عِنْدَ ذَلِکَ وَ دَعَا النَّاسَ لِبَیْعَتِهِ قَالَ فَکُنْتُ ثَالِثَ ثَلَاثَةٍ بَایَعُوهُ وَ اسْتَوْثَقَ النَّاسَ لِبَیْعَتِهِ وَ لَمْ یَخْتَلِفْ عَلَیْهِ قُرَشِیٌّ وَ لَا أَنْصَارِیٌّ وَ لَا عَرَبِیٌّ.

قَالَ وَ شَاوَرَ عِیسَی بْنَ زَیْدٍ وَ کَانَ مِنْ ثِقَاتِهِ وَ کَانَ عَلَی شُرْطَتِهِ فَشَاوَرَهُ فِی

ص: 283

گفتم این جریان چه وقت خواهد بود فرمود وقتی تو را دعوت بکار ناشایستی کنند و تو خودداری نمایی همان موقعی که چشمت به آن مرد چشم چپ از اولاد امام حسن افتاد که بالای منبر پیامبر رفته مردم را بسوی خویش فرا می خواند تا با او بیعت کنند. نامی که مربوط باو نیست روی خود گذاشته (مهدی، نفس زکیه) وصیت خود را کن و هر چه لازم میدانی سفارش کنی بگو که امروز یا فردا کشته خواهی شد. امام صادق علیه السّلام فرمود: آری. ولی نه بپروردگار کعبه قسم این شخص هم مختصری از ماه رمضان را روزه میگیرد. تو را بخدا می سپارم و اجر مصیبت تو را از خداوند می خواهم خداوند نگه دار فرزندان و خانواده ات باشد «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ» اسماعیل را بردند و امام صادق علیه السّلام را بزندان بر گرداندند. بخدا قسم هنوز شب نشده بود که پسران برادر اسماعیل یعنی پسران معاویة ابن عبد اللَّه بن جعفر آن پیرمرد را آنقدر زیر پا کوبیدند تا از دنیا رفت، ولی محمّد امام صادق ع را آزاد کرد. تا اول ماه رمضان به همین وضع گذشت بعد شنیدیم که عیسی بن موسی برادرزاده منصور مأمور سرکوبی مدینه شده است. محمّد بن عبد اللَّه سپاه خود را ترتیب داد جلودار سپاه یزید بن معاویة بن عبد اللَّه ابن جعفر بود. جلودار سپاه عیسی بن موسی پسر حسن بن زید بن حسن(1) قاسم و محمّد پسر زید و علی و ابراهیم پسران حسن بن زید بودند. جلو دار سپاه محمّد زید بن معاویه فرار کرد عیسی وارد مدینه شد داخل شهر بجنگ پرداختند و بکوه ذباب پناه بردند، سیاه پوشان از پشت حمله کردند محمّد و سپاهیانش وارد بازار شدند محمّد رفت تا سپاهیان خود را جمع کند، بمسجد چرم فروشان رسید در آنجا نه از سپاهیان بنی عباس (سیاهپوشان) و نه از سپاهیان خود (سفیدپوشان) اثری ندید پیش رفت تا رسید بدره ی بنی فزاره بعد داخل محله هذیل شد تا بالاخره بمحله اشجع رسید. در اینجا همان سواری که حضرت صادق فرمود از پشت سر بر او حمله کرد و نیزه ای بر او زد ولی کارگر نشد محمّد باو حمله نمود و شمشیری بر پیشانی اسبش زد سوار نیزه را حواله محمّد نمود نیزه او داخل زره محمّد گردید. ولی او با یک حمله دیگر سوار نیزه دار را مجروح کرد. در این موقع حمید بن قحطبه در حالی که محمّد سوار را تعقیب میکرد از طرف کوچه های عماریها بیرون آمد. نیزه ای به محمّد حواله نمود که کارگر افتاد و نیزه شکست محمّد بحمید حمله کرد. حمید بن قحطبه با آهن ته نیزه ضربتی به محمّد زد که از روی اسب بزمین افتاد بعد از اسب پیاده شد آن قدر بر او جراحت وارد کرد که توانش را از دست داد حمید سر او را جدا نمود سپاه آنها از هر طرف حمله کردند و مدینه را بتصرف در آوردند ما فراری شدیم. موسی بن عبد اللَّه گفت: من بالاخره خود را بابراهیم ابن عبد اللَّه (2)

ص: 286


1- . صاحب عمدة الطالب می نویسد زید بن حسن بن علی متصدی موقوفات پیغمبر بود و در کربلا با عموی خود نرفت پس از شهادت امام حسین ع با عبد اللَّه بن زبیر بیعت کرد چون خواهرش زن او بود پس از کشته شدن عبد اللَّه بن زبیر زید دست خواهرش را گرفت و بمدینه آورد چند سال زندگی کرد پسرش حسن بن زید است که از طرف منصور فرماندار مدینه و ناظر اوضاع خارج از مدینه بود بنی عباس را یاری میکرد بر خلاف پسر عموهایش حسن مثنی این شخص اولین نفر از بنی هاشم بود که لباس سیاه بنی عباس را پوشید و تا زمان هارون الرشید زنده بود.
2- . ابراهیم برادر محمد پنج سال فراری بود تا بالاخره وارد بصره شد در همان سالی که برادرش در مدینه قیام کرد چهار هزار نفر با او بیعت کردند برادرش محمد نوشت که قیام کند اول ماه رمضان سال صد و چهل و پنج قیام کرد بصره را بتصرف درآورد و لشکر باهواز و فارس فرستاد کم کم تقویت شد بطوری که در دفتر سپاهیانش نام صد هزار مرد جنگی نوشته شده بود در اهالی بصره میگفتند از بصره خارج نشود و لشکر باطراف نفرستد ولی بحرف آنها گوش نداد بطرف کوفه رفت منصور که از او بوحشت افتاده بود عیسی بن موسی را با پانزده هزار جنگجو فرستاد جلودار آنها حمید بن قحطبه بود با سه هزار نفر بین آنها جنگ سختی درگرفت و سپاه عیسی که هوادار منصور بودند فرار کردند بطوری که بیش از چند نفر با عیسی باقی نماند در این موقع جعفر و ابراهیم فرزندان سلیمان بن عیسی از پشت سر سپاه ابراهیم بن عبد اللَّه آمدند هزیمت شدگان نیز از جلو برگشتند و سپاه محمد را محاصره نمودند ابراهیم کشته شد و سپاهش متفرق شدند سر او را برای منصور آوردند روز دوشنبه پنج روز باقی مانده از ذی قعده کشته شد از مدت حکومت او از زمان خروج سه ماه و پنج روز کم شد.

الْبِعْثَةِ إِلَی وُجُوهِ قَوْمِهِ فَقَالَ لَهُ عِیسَی بْنُ زَیْدٍ إِنْ دَعَوْتَهُمْ دُعَاءً یَسِیراً لَمْ یُجِیبُوکَ أَوْ تَغْلُظَ عَلَیْهِمْ فَخَلِّنِی وَ إِیَّاهُمْ فَقَالَ لَهُ مُحَمَّدٌ امْضِ إِلَی مَنْ أَرَدْتَ مِنْهُمْ فَقَالَ ابْعَثْ إِلَی رَئِیسِهِمْ وَ کَبِیرِهِمْ یَعْنِی أَبَا عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَإِنَّکَ إِذَا أَغْلَظْتَ عَلَیْهِ عَلِمُوا جَمِیعاً أَنَّکَ سَتُمِرُّهُمْ عَلَی الطَّرِیقِ الَّتِی أَمْرَرْتَ عَلَیْهَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ قَالَ فَوَ اللَّهِ مَا لَبِثْنَا أَنْ أُتِیَ بِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام حَتَّی أُوقِفَ بَیْنَ یَدَیْهِ فَقَالَ لَهُ عِیسَی بْنُ زَیْدٍ أَسْلِمْ تَسْلَمْ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَ حَدَثَتْ نُبُوَّةٌ بَعْدَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لَهُ مُحَمَّدٌ لَا وَ لَکِنْ بَایِعْ تَأْمَنْ عَلَی نَفْسِکَ وَ مَالِکَ وَ وُلْدِکَ وَ لَا تُکَلَّفَنَّ حَرْباً فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ مَا فِیَّ حَرْبٌ وَ لَا قِتَالٌ وَ لَقَدْ تَقَدَّمْتُ إِلَی أَبِیکَ وَ حَذَّرْتُهُ الَّذِی حَاقَ بِهِ وَ لَکِنْ لَا یَنْفَعُ حَذَرٌ مِنْ قَدَرٍ یَا ابْنَ أَخِی عَلَیْکَ بِالشَّبَابِ وَ دَعْ عَنْکَ الشُّیُوخَ فَقَالَ لَهُ مُحَمَّدٌ مَا أَقْرَبَ مَا بَیْنِی وَ بَیْنَکَ فِی السِّنِّ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنِّی لَمْ أُعَازَّکَ وَ لَمْ أَجِی ءْ لِأَتَقَدَّمَ عَلَیْکَ فِی الَّذِی أَنْتَ فِیهِ فَقَالَ لَهُ مُحَمَّدٌ لَا وَ اللَّهِ لَا بُدَّ مِنْ أَنْ تُبَایِعَ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا فِیَّ یَا ابْنَ أَخِی طَلَبٌ وَ لَا هَرَبٌ وَ إِنِّی لَأُرِیدُ الْخُرُوجَ إِلَی الْبَادِیَةِ فَیَصُدُّنِی ذَلِکَ وَ یَثْقُلُ عَلَیَّ حَتَّی یُکَلِّمَنِی فِی ذَلِکَ الْأَهْلُ غَیْرَ مَرَّةٍ وَ مَا یَمْنَعُنِی مِنْهُ إِلَّا الضَّعْفُ وَ اللَّهِ وَ الرَّحِمِ أَنْ تُدْبِرَ عَنَّا وَ نَشْقَی بِکَ فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ قَدْ وَ اللَّهِ مَاتَ أَبُو الدَّوَانِیقِ یَعْنِی أَبَا جَعْفَرٍ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ مَا تَصْنَعُ بِی وَ قَدْ مَاتَ قَالَ أُرِیدُ الْجَمَالَ بِکَ قَالَ مَا إِلَی مَا تُرِیدُ سَبِیلٌ لَا وَ اللَّهِ مَا مَاتَ أَبُو الدَّوَانِیقِ إِلَّا أَنْ یَکُونَ مَاتَ مَوْتَ النَّوْمِ قَالَ وَ اللَّهِ لَتُبَایِعُنِی طَائِعاً أَوْ مُکْرَهاً وَ لَا تُحْمَدُ فِی بَیْعَتِکَ فَأَبَی عَلَیْهِ إِبَاءً شَدِیداً فَأَمَرَ بِهِ إِلَی الْحَبْسِ فَقَالَ لَهُ عِیسَی بْنُ زَیْدٍ أَمَا إِنْ طَرَحْنَاهُ فِی السِّجْنِ وَ قَدْ خَرِبَ السِّجْنُ وَ لَیْسَ عَلَیْهِ الْیَوْمَ غَلَقٌ خِفْنَا أَنْ یَهْرُبَ مِنْهُ فَضَحِکَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ثُمَّ قَالَ- لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ أَ وَ تُرَاکَ تُسْجِنُنِی قَالَ نَعَمْ وَ الَّذِی أَکْرَمَ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله بِالنُّبُوَّةِ لَأُسْجِنَنَّکَ وَ لَأُشَدِّدَنَّ عَلَیْکَ فَقَالَ عِیسَی بْنُ زَیْدٍ احْبِسُوهُ فِی الْمَخْبَإِ وَ ذَلِکَ دَارُ رَیْطَةَ الْیَوْمَ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَمَا وَ اللَّهِ إِنِّی سَأَقُولُ ثُمَّ أُصَدَّقُ فَقَالَ لَهُ عِیسَی بْنُ زَیْدٍ لَوْ تَکَلَّمْتَ

ص: 284

رساندم دیدم عیسی بن زید نیز پیش او مخفی شده او را از تدبیر بدی که در مورد آزاد کردن امام صادق و کشتن اسماعیل و ستم بمردم و حفر خندق با اینکه مردم آنها را از این کار برحذر داشته بودند سرزنش کردم. با هم رفتیم بالاخره عیسی بن زید در بین راه از دنیا رفت من با پسر برادرم عبد اللَّه بن محمّد بن عبد اللَّه بن حسن بهند رفتم در آنجا پسر برادرم نیز از دنیا رفت من آواره و سرگردان برگشتم روی زمین جایی برایم نبود در این موقع که از ترس در هیچ جا نمی توانستم بمانم به یاد فرمایش امام صادق علیه السّلام افتادم. در همان سال مهدی خلیفه عباسی بحج رفته بود من نیز بمکه آمدم مشغول سخنرانی بود که من از پای منبرش برخاستم فریاد زدم ای امیر المؤمنین بمن امان بده تا جریانی را که بنفع تو است برایت بگویم. گفت اشکالی ندارد در امان هستی. آن جریان چیست؟ گفتم: من تو را راهنمایی میکنم که موسی بن عبد اللَّه بن حسن کجا است. گفت بسیار خوب در امان هستی. گفتم به من اطمینان بده. او قسم خورد و آنقدر اصرار کردم و او پیمان میداد تا یقین کردم امان خود را از بین نمیبرد در این موقع گفتم من موسی بن عبد اللَّه بن حسن هستم. مهدی تحت تأثیر این کار من قرار گرفته گفت: بسیار خوب تو گرامی هستی و مورد لطف ما خواهی بود. گفتم: مرا به یکی از خویشاوندانت بسپار تا تحت نظر او باشم. گفت: هر کدام را مایلی انتخاب کن. گفتم: عمویت عباس. عباس گفت: من کاری بتو ندارم. گفتم: امروز من بتو کار دارم تو را بجان امیر المؤمنین قبول کن. از روی ناچاری قبول کرد. مهدی گفت: در میان اینها که حضور دارند چه کسی تو را می شناسد بیشتر هواداران ما اطراف او جمع بودند. گفتم: حسن بن زید مرا می شناسد. موسی ابن جعفر (امام هفتم) و حسن بن عبد اللَّه بن عباس نیز مرا می شناسند. اینها همه تصدیق کردند. بمهدی گفتم: قبل از اینکه دچار چنین وضعی شوم و سرگردان شهرها گردم پدر این شخص اشاره بموسی بن جعفر نمودم مرا از تمام این پیش آمدها با خبر کرد. یک دروغ هم بحضرت صادق بستم گفتم بمن گفت: سلام مرا بمهدی برسان که او پیشوایی عادل و بخشنده است. مهدی دستور داد بموسی بن جعفر علیه السّلام پنج هزار دینار بدهند. امام موسی بن جعفر ع از آن مبلغ دو هزار دینار را بمن بخشید بزرگان اصحاب او نیز بمن کمک می نمودند او خود نیز لطف فراوانی کرد. هر وقت صحبت از فرزندان امام باقر محمّد بن علی بن الحسین شود بگویید: خداوند و ملائکه و حاملین عرش و کرام الکاتبین به آنها صلوات و درود فرستند و از میان آن خانواده به امام صادق ع بهترین درود را فرستند و خداوند بموسی بن جعفر جزای خیر دهد بخدا قسم من غلام آنهایم و آنها را بعد از خدا رهبر خود میدانم(1).

ص: 287


1- . کافی 1 : 358 - 366

لَکَسَرْتُ فَمَکَ.

فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَمَا وَ اللَّهِ یَا أَکْشَفُ یَا أَزْرَقُ لَکَأَنِّی بِکَ تَطْلُبُ لِنَفْسِکَ جُحْراً تَدْخُلُ فِیهِ وَ مَا أَنْتَ فِی الْمَذْکُورِینَ عِنْدَ اللِّقَاءِ وَ إِنِّی لَأَظُنُّکَ إِذَا صُفِّقَ خَلْفَکَ طِرْتَ مِثْلَ الْهَیْقِ النَّافِرِ فَنَفَرَ عَلَیْهِ مُحَمَّدٌ بِانْتِهَارٍ احْبِسْهُ وَ شَدِّدْ عَلَیْهِ وَ اغْلُظْ عَلَیْهِ.

فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَمَا وَ اللَّهِ لَکَأَنِّی بِکَ خَارِجاً مِنْ سُدَّةِ أَشْجَعَ إِلَی بَطْنِ الْوَادِی وَ قَدْ حَمَلَ عَلَیْکَ فَارِسٌ مُعْلَمٌ فِی یَدِهِ طِرَادَةٌ نِصْفُهَا أَبْیَضُ وَ نِصْفُهَا أَسْوَدُ عَلَی فَرَسٍ کُمَیْتٍ أَقْرَحَ فَطَعَنَکَ فَلَمْ یَصْنَعْ فِیکَ شَیْئاً وَ ضَرَبْتَ خَیْشُومَ فَرَسِهِ فَطَرَحْتَهُ وَ حَمَلَ عَلَیْکَ آخَرُ خَارِجٌ مِنْ زُقَاقِ آلِ أَبِی عَمَّارٍ الدُّؤَلِیِّینَ عَلَیْهِ غَدِیرَتَانِ مَضْفُورَتَانِ قَدْ خَرَجَتَا مِنْ تَحْتِ بَیْضَتِهِ کَثِیرُ شَعْرِ الشَّارِبَیْنِ فَهُوَ وَ اللَّهِ صَاحِبُکَ فَلَا رَحِمَ اللَّهُ رِمَّتَهُ.

فَقَالَ لَهُ مُحَمَّدٌ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام حَسِبْتَ فَأَخْطَأْتَ وَ قَامَ إِلَیْهِ السُّرَاقِیُّ بْنُ سَلْحِ الْحُوتِ فَدَفَعَ فِی ظَهْرِهِ حَتَّی أُدْخِلَ السِّجْنَ وَ اصْطُفِیَ مَا کَانَ لَهُ مِنْ مَالٍ وَ مَا کَانَ لِقَوْمِهِ مِمَّنْ لَمْ یَخْرُجْ مَعَ مُحَمَّدٍ قَالَ فَطُلِعَ بِإِسْمَاعِیلَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ هُوَ شَیْخٌ کَبِیرٌ ضَعِیفٌ قَدْ ذَهَبَتْ إِحْدَی عَیْنَیْهِ وَ ذَهَبَتْ رِجْلَاهُ وَ هُوَ یُحْمَلُ حَمْلًا فَدَعَاهُ إِلَی الْبَیْعَةِ فَقَالَ لَهُ یَا ابْنَ أَخِی إِنِّی شَیْخٌ کَبِیرٌ ضَعِیفٌ وَ أَنَا إِلَی بِرِّکَ وَ عَوْنِکَ أَحْوَجُ فَقَالَ لَهُ- لَا بُدَّ مِنْ أَنْ تُبَایِعَ فَقَالَ لَهُ وَ أَیَّ شَیْ ءٍ تَنْتَفِعُ بِبَیْعَتِی وَ اللَّهِ إِنِّی لَأُضَیِّقُ عَلَیْکَ مَکَانَ اسْمِ رَجُلٍ إِنْ کَتَبْتَهُ قَالَ لَا بُدَّ لَکَ أَنْ تَفْعَلَ فَأَغْلَظَ عَلَیْهِ فِی الْقَوْلِ فَقَالَ لَهُ إِسْمَاعِیلُ ادْعُ لِی جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ فَلَعَلَّنَا نُبَایِعُ جَمِیعاً قَالَ فَدَعَا جَعْفَراً علیه السلام فَقَالَ لَهُ إِسْمَاعِیلُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنْ رَأَیْتَ أَنْ تُبَیِّنَ لَهُ فَافْعَلْ لَعَلَّ اللَّهَ یَکُفُّهُ عَنَّا قَالَ قَدْ أَجْمَعْتُ أَلَّا أُکَلِّمَهُ فَلْیَرَ فِیَّ رَأْیَهُ فَقَالَ إِسْمَاعِیلُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنْشُدُکَ اللَّهَ هَلْ تَذْکُرُ یَوْماً أَتَیْتُ أَبَاکَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ علیه السلام وَ عَلَیَّ حُلَّتَانِ صَفْرَاوَانِ فَأَدَامَ النَّظَرَ إِلَیَّ ثُمَّ بَکَی فَقُلْتُ لَهُ مَا یُبْکِیکَ فَقَالَ لِی یُبْکِینِی أَنَّکَ تُقْتَلُ عِنْدَ کِبَرِ سِنِّکَ ضَیَاعاً- لَا یَنْتَطِحُ فِی دَمِکَ عَنْزَانِ قَالَ

ص: 285

توضیح

عبارت «قریبا» حال برای ضمیر مستتر در ظرف و مذکر بودن آن به خاطر آن چیزی است که جوهری(1) ذکر کرده و آن سخن خداوند متعال است که فرموده: «إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِنَ الْمُحْسِنِینَ»(2) {رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است} و نگفته است: «قریبة» زیرا منظور از رحمت در این آیه احسان است و به این دلیل که آنچه مؤنث حقیقی نباشد مذکر بودن آن جایز است. فراء(3) گفته است: اگر «قریب» به معنای مسافت باشد هم مذکر می شود هم مؤنث و علما در این مورد اختلاف نظری ندارند. پایان

«أسد الإله» حمزه رحمة الله است و منظور از «علی الخیر» بنا بر اضافه امیرالمؤمنین علی ع است که سرچشمه هر خیری است و «الرؤاس» با ضمه راء و تشدید همزه جمع رأس و صفتی برای جمیع است. «الطرب» یعنی شادی و اندوه و معنای دوم مناسب تر است. «اندفعت» یعنی یعنی کلام را آغاز کرد ، «الهجر» با ضمه یعنی سخن ناسزا.

«الاختزال» یعنی تنها ماندن و دوری. «فقال فقال أی جعفری» یعنی: خانه خدیجه که «دار السرقة» نامیده شده به خاطر سرقت های زیادی که در آن اتفاق افتاده است.

خدیجه گفت: که محمد بن عبد الله این خانه را انتخاب کرده وپس از آن ما در آنجا ماندیم و احتمال دارد که ضمیر عائد در عبارت «فقال» به موسی برگردد و این خانه را بدین دلیل دار السرقة نامیده که این خانه از آن مکان هایی است که حضرت محمد بن عبدالله از مخالفان خود گرفت و منظور از الاصطفاء (برگزیدن) نیز همین است، مورد اول اظهر است. ضمیر «تمازحه للجعفری» بنا بر التفات یا به موسی یا به محمد باز می گردد؛ یعنی او را مورد تمسخر قرار می دهد؛ چراکه ادعای مهدویت کرده بعد کشته می شود و دروغش آشکار می گردد.

سخن امام که فرمود: «لقد ولی و ترک» (حکومت کرد و آن را رها کرد) یعنی چگونه آن را برای خود ذخیره می کند در حالی که شهید شده و آن را برای دیگری به جا گذاشته است؟ سخن امام ع که فرمود «هو جدک» به این دلیل بود که مادر او دختر امام حسین ع بود. مطرزی(4) گفته است: «لا آلوک نصحا» یعنی: که تو را از آن منع نمی کنم، از «آلی فی الأمر یألو» وقتی قصور کند. پایان.

ص: 288


1- . صحاح 1 : 198
2- . اعراف / 56
3- . معانی القرآن 1 : 380 با کمی تفاوت در نقل از آن.
4- . مغرب 1 : 18 و در نقل مؤلف از او تقدیم و تأخیر وجود دارد.

فَقُلْتُ مَتَی ذَاکَ قَالَ إِذَا دُعِیتَ إِلَی الْبَاطِلِ فَأَبَیْتَهُ وَ إِذَا نَظَرْتَ إِلَی أحول [الْأَحْوَلِ] مَشُومِ قَوْمِهِ یَنْتَمِی مِنْ آلِ الْحَسَنِ عَلَی مِنْبَرِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَدْعُو إِلَی نَفْسِهِ قَدْ تَسَمَّی بِغَیْرِ اسْمِهِ فَأَحْدِثْ عَهْدَکَ وَ اکْتُبْ وَصِیَّتَکَ فَإِنَّکَ مَقْتُولٌ مِنْ یَوْمِکَ أَوْ مِنْ غَدٍ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام نَعَمْ وَ هَذَا وَ رَبِّ الْکَعْبَةِ لَا یَصُومُ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ إِلَّا أَقَلَّهُ فَأَسْتَوْدِعُکَ اللَّهَ یَا أَبَا الْحَسَنِ وَ أَعْظَمَ اللَّهُ أَجْرَنَا فِیکَ وَ أَحْسَنَ الْخِلَافَةَ عَلَی مَنْ خَلَّفْتَ وَ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ قَالَ ثُمَّ احْتُمِلَ إِسْمَاعِیلُ وَ رُدَّ جَعْفَرٌ إِلَی الْحَبْسِ قَالَ فَوَ اللَّهِ مَا أَمْسَیْنَا حَتَّی دَخَلَ عَلَیْهِ بَنُو أَخِیهِ بَنُو مُعَاوِیَةَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ فَتَوَطَّئُوهُ حَتَّی قَتَلُوهُ وَ بَعَثَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ إِلَی جَعْفَرٍ علیه السلام فَخَلَّی سَبِیلَهُ قَالَ وَ أَقَمْنَا بَعْدَ ذَلِکَ حَتَّی اسْتَهْلَلْنَا شَهْرَ رَمَضَانَ فَبَلَغَنَا خُرُوجُ عِیسَی بْنِ مُوسَی یُرِیدُ الْمَدِینَةَ قَالَ فَتَقَدَّمَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَلَی مُقَدِّمَتِهِ یَزِیدُ بْنُ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ وَ کَانَ عَلَی مُقَدِّمَةِ عِیسَی بْنِ مُوسَی وُلْدُ الْحَسَنِ بْنِ زَیْدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحَسَنِ وَ قَاسِمٌ وَ مُحَمَّدُ بْنُ زَیْدٍ وَ عَلِیٌّ وَ إِبْرَاهِیمُ بَنُو الْحَسَنِ بْنِ زَیْدٍ فَهُزِمَ یَزِیدُ بْنُ مُعَاوِیَةَ وَ قَدِمَ عِیسَی بْنُ مُوسَی الْمَدِینَةَ وَ صَارَ الْقِتَالُ بِالْمَدِینَةِ فَنَزَلَ بِذُبَابٍ وَ دَخَلَتْ عَلَیْنَا الْمُسَوِّدَةُ مِنْ خَلْفِنَا وَ خَرَجَ مُحَمَّدٌ فِی أَصْحَابِهِ حَتَّی بَلَغَ السُّوقَ فَأَوْصَلَهُمْ وَ مَضَی ثُمَّ تَبِعَهُمْ حَتَّی انْتَهَی إِلَی مَسْجِدِ الْخَوَّامِینَ فَنَظَرَ إِلَی مَا هُنَاکَ فَضَاءٍ لَیْسَ مُسَوِّدٌ وَ لَا مُبَیِّضٌ فَاسْتَقْدَمَ حَتَّی انْتَهَی إِلَی شِعْبِ فَزَارَةَ ثُمَّ دَخَلَ هُذَیْلَ ثُمَّ مَضَی إِلَی أَشْجَعَ فَخَرَجَ إِلَیْهِ الْفَارِسُ الَّذِی قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مِنْ خَلْفِهِ مِنْ سِکَّةِ هُذَیْلَ فَطَعَنَهُ فَلَمْ یَصْنَعْ فِیهِ شَیْئاً وَ حَمَلَ عَلَی الْفَارِسِ وَ ضَرَبَ خَیْشُومَ فَرَسِهِ بِالسَّیْفِ فَطَعَنَهُ الْفَارِسُ فَأَنْفَذَهُ فِی الدِّرْعِ وَ انْثَنَی عَلَیْهِ مُحَمَّدٌ فَضَرَبَهُ فَأَثْخَنَهُ وَ خَرَجَ إِلَیْهِ حُمَیْدُ بْنُ قَحْطَبَةَ وَ هُوَ مُدْبِرٌ عَلَی الْفَارِسِ یَضْرِبُهُ مِنْ زُقَاقِ الْعَمَّارِیِّینَ فَطَعَنَهُ طَعْنَةً أَنْفَذَ السِّنَانَ فِیهِ فَکُسِرَ الرُّمْحُ وَ حَمَلَ عَلَی حُمَیْدٍ فَطَعَنَهُ حُمَیْدٌ بِزُجِّ الرُّمْحِ فَصَرَعَهُ ثُمَّ نَزَلَ فَضَرَبَهُ حَتَّی أَثْخَنَهُ وَ قَتَلَهُ وَ أَخَذَ رَأْسَهُ وَ دَخَلَ الْجُنْدُ مِنْ کُلِّ جَانِبٍ وَ أُخِذَتِ الْمَدِینَةُ وَ أُجْلِینَا هَرَباً فِی الْبِلَادِ.

قَالَ مُوسَی بْنُ عَبْدِ اللَّهِ فَانْطَلَقْتُ حَتَّی لَحِقْتُ بِإِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ فَوَجَدْتُ

ص: 286

سخنش «فکیف» از نوع اکتفا به بخشی از کلام است؛ یعنی: چگونه در خیر خواهی تو کوتاهی کنم در حالی که به خاطر سنت و نسبتی که با من داری دوستی و محبت به تو بر من واجب است؟ سخنش «و لا أراک» جمله مستأنفه است و احتمال دارد به این معنا باشد که چگونه سخن من حمل بر غیر خیرخواهی شود در حالی که من می دانم تو چنین نمی کنی، اگر این نبود که از امر خداوند اطاعت کند قطعا سخن او با وجود عدم جواز تأثیر، لغو و بیهوده بود و معنای اول اظهر است و سخنش «لتعلم» برای زمان آینده است و دخول لام برای تحقق وقوع است گوئی که این امر واقع شده و ممکن است برای زمان حال باشد به این معنا که او به اخبار پدرانش یا اخبار آن حضرت علیه السلام آگاه است و با این وجود می کوشیده به سبب حرص و آز به فرمانروایی آن را به چنگ آورد یا بنا به احتمال بداء و «الأکشف» یعنی کسی که «کَشَف» دارد یعنی برگشتن تارهای موی سر از طرف پیشانی به شکل دایره. و اعراب این را نشانه شومی می دانند و «الأخضر» چنانچه در القاموس(1) آمده یعنی سیاه یا اینکه مراد از آن سبز چشم است و «السدة» با ضمه یعنی در و گاه با فتحه خوانده می شود به سبب مناسبت با مسیل[=آبراهه سیل]

«الأشجع» نام قبیله ای از غطفان است و ضمیر «مسیلها» برای «سدة» یا «أشجع» است؛ زیرا اسم قبیله است. «لیس هو» یعنی محمد کسی نیست که ذکر کردم یا موضوع آنچنان که امروز گفتم نیست یعنی به ازای هر روز ظلم بنی امیه و بنی عباس روزی وجود دارد یعنی روز انتقام و بیت برای اخطل است که در آن جریر را هجو می گوید و صدر آن چنین است:

انعق بضأنک یا جریر فإنما(2)

یعنی: بخشش تو در مورد تو بخل ورزید و مانع از رویارویی تو با گرگ شد یعنی موجب شد تو آرزوهای باطل در سر بپرورانی. «ضلالا» یعنی محال و معنای بیت این است که گوسفند بر گرگ غلبه پیدا کند و «طائف» طائف حجاز است و گفته شده مراد در اینجا مکانی نزدیک مدینه است.

در القاموس(3) آمده «الإحتفال» یعنی: مبالغه و نیک پرداختن به امور، رجل حفیل یعنی: در کاری که انجام داده زیاده روی می کند و «ما للأمر» یعنی آنچه ذکر کردم در مورد عدم استمرار دولت او یا قضای خداوند متعال و در القاموس(4) گفته است: «السلاح» بر وزن غراب یعنی: باد معده و در المغرب(5)

ص: 289


1- . القاموس 2 : 21
2- . پیش از این به تعیین شعر اشاره شد.
3- . القاموس 3 : 358
4- . القاموس 1 : 229
5- . المغرب مطرزی 1 : 259

عِیسَی بْنَ زَیْدٍ مُکْمَناً عِنْدَهُ فَأَخْبَرْتُهُ بِسُوءِ تَدْبِیرِهِ وَ خَرَجْنَا مَعَهُ حَتَّی أُصِیبَ رَحِمَهُ اللَّهُ ثُمَّ مَضَیْتُ مَعَ ابْنِ أَخِی الْأَشْتَرِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَسَنٍ حَتَّی أُصِیبَ بِالسِّنْدِ ثُمَّ رَجَعْتُ شَرِیداً طَرِیداً تُضَیَّقُ عَلَیَّ الْبِلَادُ فَلَمَّا ضَاقَتْ عَلَیَّ الْأَرْضُ وَ اشْتَدَّ الْخَوْفُ ذَکَرْتُ مَا قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَجِئْتُ إِلَی الْمَهْدِیِّ وَ قَدْ حَجَّ وَ هُوَ یَخْطُبُ النَّاسَ فِی ظِلِّ الْکَعْبَةِ فَمَا شَعَرَ إِلَّا وَ أَنِّی قَدْ قُمْتُ مِنْ تَحْتِ الْمِنْبَرِ فَقُلْتُ لِیَ الْأَمَانُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ أَدُلُّکَ عَلَی نَصِیحَةٍ لَکَ عِنْدِی فَقَالَ نَعَمْ مَا هِیَ قُلْتُ أَدُلُّکَ عَلَی مُوسَی بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَسَنٍ فَقَالَ نَعَمْ لَکَ الْأَمَانُ فَقُلْتُ لَهُ أَعْطِنِی مَا أَثِقُ بِهِ فَأَخَذْتُ مِنْهُ عُهُوداً وَ مَوَاثِیقَ وَ وَثَّقْتُ لِنَفْسِی ثُمَّ قُلْتُ أَنَا مُوسَی بْنُ عَبْدِ اللَّهِ فَقَالَ لِی إِذاً تُکْرَمَ وَ تُحْبَی فَقُلْتُ لَهُ أَقْطِعْنِی إِلَی بَعْضِ أَهْلِ بَیْتِکَ یَقُومُ بِأَمْرِی عِنْدَکَ فَقَالَ انْظُرْ إِلَی مَنْ أَرَدْتَ فَقُلْتُ عَمَّکَ الْعَبَّاسَ بْنَ مُحَمَّدٍ فَقَالَ الْعَبَّاسُ لَا حَاجَةَ لِی فِیکَ فَقُلْتُ وَ لَکِنْ لِی فِیکَ الْحَاجَةُ أَسْأَلُکَ بِحَقِّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ إِلَّا قَبِلْتَنِی فَقَبِلَنِی شَاءَ أَوْ أَبَی وَ قَالَ لِیَ الْمَهْدِیُّ مَنْ یَعْرِفُکَ وَ حَوْلَهُ أَصْحَابُنَا أَوْ أَکْثَرُهُمْ فَقُلْتُ هَذَا الْحَسَنُ بْنُ زَیْدٍ یَعْرِفُنِی وَ هَذَا مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ یَعْرِفُنِی وَ هَذَا الْحَسَنُ بْنُ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ یَعْرِفُنِی فَقَالُوا نَعَمْ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ کَأَنَّهُ لَمْ یَغِبْ عَنَّا ثُمَّ قُلْتُ لِلْمَهْدِیِّ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ لَقَدْ أَخْبَرَنِی بِهَذَا الْمَقَامِ أَبُو هَذَا الرَّجُلِ وَ أَشَرْتُ إِلَی مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ مُوسَی بْنُ عَبْدِ اللَّهِ وَ کَذَبْتُ عَلَی جَعْفَرٍ کَذِبَةً فَقُلْتُ لَهُ وَ أَمَرَنِی أَنْ أُقْرِئَکَ السَّلَامَ وَ قَالَ إِنَّهُ إِمَامُ عَدْلٍ وَ سَخِیٌّ قَالَ فَأَمَرَ لِمُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیه السلام بِخَمْسَةِ آلَافِ دِینَارٍ فَأَمَرَ لِی مُوسَی علیه السلام مِنْهَا بِأَلْفَیْ دِینَارٍ وَ وَصَلَ عَامَّةَ أَصْحَابِهِ وَ وَصَلَنِی فَأَحْسَنَ صِلَتِی فَحَیْثُ مَا ذُکِرَ وُلْدُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فَقُولُوا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَ مَلَائِکَتُهُ وَ حَمَلَةُ عَرْشِهِ وَ الْکِرَامُ الْکَاتِبُونَ وَ خُصُّوا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِأَطْیَبِ ذَلِکَ وَ جَزَی مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ عَنِّی خَیْراً فَأَنَا وَ اللَّهِ مَوْلَاهُمْ بَعْدَ اللَّهِ (1).

ص: 287


1- 1. الکافی ج 1 ص 358- 366.

گفته: «السلح» یعنی بیرون دادن غائط و در مثل گفته می شود: « أسلح من حباری » و سخن عمر به زیاد در شهادت بر مغیره: « قم یا سلح الغراب » به این معناست که «ای خبیث» و در المصباح(1)

آمده: «سلحة» اسم مصدر است. ضمیر «بین دورها» به قبیله اشجع و گفته شده به سدة برمی گردد.

در القاموس(2)

گفته است: «البز» یعنی لباس و سلاح، همانند بزة با کسره و «بزة» با کسره هیئت است. «یقتل صاحبه» یعنی: محمد. «فیخرج معه» یعنی با موسی و اظهر این است که مع بدون ضمیر بیاید و «الکبش» با فتحه یعنی بزرگ و رهبر قوم و مراد در اینجا ابراهیم است. «لتعودن» یعنی به وقت برپایی دولت ما با انتخاب خود از امتناع بازخواهی گشت. « أو لیفی ء الله بک » از ریشه «فیء» به معنای گرسنگی است و باء برای تعدیه است یعنی: خداوند برای ما میسر می کند تا تو را با زور ببریم. «إلا امتناع غیرک» یعنی: تو می خواهی به دلیل امتناع خودت از بیعت، دیگری هم با ما بیعت نکند و تو وسیله ای باشی برای جلوگیری آنان و این اشاره ای است به امتناع و در برخی نسخ آمده: « بهذا الامتناع غیرک » یعنی: هدف تو از امتناع این است که تو خروج کنی و بیعت را برای خودت بخواهی و وسیله آنان برای خروج و جهاد گردی و معنای اول اظهر است.

«الجهد» با فتحه یعنی تلاش با نهایت توان. «عمک» مجازاً یعنی: علی بن حسین علیه السلام، در صورتی که در حقیقت او دائی او بود؛ زیرا مادر عبدالله فاطمه بنت حسین علیه السلام بود. «بنی أبیک» یعنی برادرانت و پسرانشان و «رأیت» یعنی تو انتخاب کردی که به بهترین شیوه دفع کنی یعنی آنچه را که از من به بدی گمان بردی با گذشت و نیکی پاسخ دهی که اشاره ای است به قول باری تعالی: « ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ السَّیِّئَةَ »(3) {بدی را به شیوه ای نیکو دفع کن.}

یا یعنی: قتل را با شیوه ای که بهتر است از خودت دفع می کنی و آن عدم خروج است بنا بر احتمال بداء و برداشت اول اظهر است. «علی خلقه» متعلق است به متعال. « فدیتک علی المعلوم » یعنی فدایت گردم و احتمال دارد مراد در اینجا نجات او از گمراهی و عذاب باشد و « ما یعدلک » یعنی با تو برابری نمی کند. « رسل أبی جعفر » یعنی: دوانیقی.

« فصفدوا » به صورت مجهول از باب ضرب و تفعیل از «صفده» است یعنی آن را محکم بست و «الأعراء» جمع عراء است بر وزن سحاب یعنی: پوششی بر بالای سر و فرش و زیراندازی در زیر خود نداشتند. «عنهم» یعنی از شماتت آنان یا ناسزاگوئی به آنان.

ص: 290


1- . المصباح المنیر فیومی : 386 چاپ بولاق، چ دوم
2- . القاموس 2 : 166
3- . مؤمنون / 96
بیان

قوله قریبا حال عن الضمیر المستتر فی الظرف و التذکیر لما ذکره الجوهری (1)

حیث قال و قوله تعالی إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِنَ الْمُحْسِنِینَ (2) و لم یقل قریبة لأنه أراد بالرحمة الإحسان و لأن ما لا یکون تأنیثه حقیقیا جاز تذکیره. و قال الفراء(3) إذا کان القریب فی معنی المسافة یذکر و یؤنث و إذا کان فی معنی النسب یؤنث بلا اختلاف بینهم انتهی.

و أسد الإله حمزة رحمه الله و علی الخیر علی الإضافة هو أمیر المؤمنین علیه السلام الذی هو منبع جمیع الخیرات و الرؤاس بضم الراء و تشدید الهمزة جمع رأس صفة للجمیع و الطرب الفرح و الحزن و الثانی أنسب فاندفعت أی شرعت فی الکلام و الهجر بالضم الفحش من القول.

و الاختزال الانفراد و البعد فقال أی الجعفری هذه أی دار خدیجة تسمی دار السرقة لکثرة وقوع السرقة فیها.

فقالت خدیجة إنما اختارها محمد بن عبد الله فبقینا فیها بعده و یحتمل أن یکون العائد فی قوله فقال راجعا إلی موسی و إنما سماها دار السرقة لأنها مما غصبها محمد بن عبد الله ممن خالفه و هو المراد بالاصطفاء و الأول أظهر و ضمیر تمازحه للجعفری علی الالتفات أو لموسی أو لمحمد أی تستهزئ به لأنه ادعی المهدویة و قتل و تبین کذبه.

قوله علیه السلام و لقد ولی و ترک أی کیف یدخره لنفسه و قد استشهد و ترک لغیره.

قوله علیه السلام و هو جدک لأن أمه کانت بنت الحسین علیه السلام.

و قال المطرزی (4) لا آلوک نصحا معناه لا أمنعکه و لا أنقصکه من آلی فی الأمر

ص: 288


1- 1. الصحاح 1 ص 198 طبع مطابع دار الکتاب العربی بمصر.
2- 2. سورة الأعراف الآیة 56.
3- 3. معانی القرآن للفراء ج 1 ص 380 طبع دار الکتب بمصر، بتفاوت فی النقل عنه.
4- 4. المغرب ج 1 ص 18 طبع حیدرآباد، و فی نقل المؤلّف عنه تقدیم و تأخیر.

« أطلع علیهم » از باب افعال یعنی سر او به آن ها [مشرف شد] و در دومی از باب افتعال یعنی از در بیرون آمد و به آنان مشرف شد یا هر دو از باب افتعال و اطلاع هستند؛ اولا از درب کوچک مسجد که به راه گشوده شده در مقابل مقام جبرئیل قبل از رسیدن به درب و ثانیا به هنگام خروج از درب یا هر دو آن ها از درب صورت گرفته و اولی به معنای اشراف است و دومی به معنای خروج یا اطلاع اولا بر مسیر و ثانیا بر اهل مسجد و سخن گفتن با آنان و اظهر این است که اطلاع در ابتدا از خانه حضرت علیه السلام بوده باشد و دوم از درب مسجد، اهل خود را از انصار صدا می کند چنانچه در روایت ابو الفرج ذکر خواهد شد و انداختن رداء و کشیدن آن بر روی زمین به دلیل خشم است و تذکیر «مطروح» به اعتبار این است که تأنیث آن غیر حقیقی است یا به اعتبار رداء یا به دلیل اینکه به معنای «أکثر» است.

« ما علی هذا عاهدتم » اشاره ای است به بیعتی که در عقبه با او بستند تا مانع رسول خدا صلی الله علیه و آله و ذریه او نشوند آنگونه که خود و اولاد را منع می کنند. « أن کنت » أن مخففه است و ضمیر شأن محذوف است و «حریصا» یعنی حریص بر دفع این امر از آنان با پند و اندرز. « لکنی غلبت » بنا بر مجهول یعنی قضا بر من غلبه کرد یا اینکه بدبختی کسی که او را نصیحت می کند و کم عقلی او و ... در دست اوست، این حالت کسی است که نهایت اندوه و تأسف بر او غلبه یافته باشد. « حتی خفنا علیه » یعنی: بر مرگ. « لما طلع » بنا بر مجهول از «طلع فلان» یعنی ظاهر شد و باء برای تعدیه است. « ثم أهوی » یعنی: تمایل پیدا کرد و «الحرسی» مفرد حرس یعنی نگهبان پادشاه. « سیکفیک » یعنی: شر تو را دفع می کند. « فلم یبلغ » یا معلوم است یا مجهول و گفته می شود: « رمحه الفرس » یعنی: با پا به او لگد زد و او مرد. «فیها» یعنی به سبب آن و ضمیر به «رمحة» یا «ناقة» باز می گردد و « مضی و أتی و أخبر » همه مجهول هستند و « استوسق الناس » یعنی گرد آمدند و در برخی نسخ با ثاء آمده یعنی: وثیقه گرفت و رفع و نصب «ناس» هر دو احتمال دارد.

چنانچه در مقاتل الطالبین(1) تصریح کرده عیسی پسر زید بن علی بن حسین است و «الشرط» بر وزن صرد جمع شرطة است با ضمه و آن اولین لشکری است که در جنگ حاضر و برای مرگ آماده می شود

ص: 291


1- . مقاتل الطالبین : 296

یألو إذا قصر انتهی.

و قوله فکیف من باب الاکتفاء ببعض الکلام أی کیف أقصر فی نصحک مع ما یلزمنی من مودتک لقرابتک و سنک و قوله و لا أراک کلام مستأنف و یحتمل أن یکون المعنی کیف یکون کلامی محمولا علی غیر النصح و الحال أنی أعلم أنک لا تفعل إذ لو لم یکن لله تعالی و إطاعة أمره لکان ذکره مع عدم تجویز التأثیر لغوا و الأول أظهر و قوله لتعلم للاستقبال و دخول اللام لتحقق الوقوع کأنه واقع و یمکن أن یکون للحال بأن یکون علم بإخبار آبائه أو بإخباره علیه السلام و مع ذلک کان یسعی فی الأمر حرصا علی الملک أو لاحتمال البداء و الأکشف من به کشف محرکة أی انقلاب من قصاص الناصیة کأنها دائرة و العرب تتشأم به و الأخضر الأسود کما فی القاموس (1) أو المراد به الأخضر العین و السدة بالضم الباب و قد یقرأ بالفتح لمناسبة المسیل.

و الأشجع اسم قبیلة من غطفان و ضمیر مسیلها للسدة أو للأشجع لأنه اسم القبیلة لیس هو أی محمد ذاک الذی ذکرت أو لیس الأمر کما ذکرت بالیوم أی بکل یوم ظلم لبنی أمیة و بنی العباس یوما أی یوم انتقام و البیت للأخطل یهجو جریرا صدره انعق بضأنک یا جریر فإنما(2)

أی إنه ضأنک عن مقابلة الذئب منتک أی جعلتک متمنیا بالأمانی الباطلة ضلالا أی محالا و هو أن یغلب الضأن علی الذئب و الطائف طائف الحجاز و قیل المراد هنا موضع قرب المدینة.

و فی القاموس (3) الاحتفال المبالغة و حسن القیام بالأمور رجل حفیل مبالغ فیما أخذ فیه و ما للأمر أی الذی ذکرت من عدم استمرار دولته أو لقضاء الله تعالی و فی القاموس (4) السلاح کغراب النجو و فی المغرب (5) السلح

ص: 289


1- 1. القاموس ج 2 ص 21.
2- 2. سبقت الإشارة الی تعیین البیت.
3- 3. القاموس ج 3 ص 358.
4- 4. نفس المصدر ج 1 ص 229.
5- 5. المغرب للمطرزی ج 1 ص 259.

و نیز گروهی از کمک کاران حکمرانان. «یسیرا» یعنی با مدارا. «أو تغلظ» أو به معنای «إلی أن» یا «إلا أن» است.

«أسلم» از اسلام است به معنای ترک کفر یا تسلیم شدن. «تسلم» از ریشه سلامة است و قول حضرت علیه السلام « أحدثت نبوة » بنا بر معنای اول مشخص است و بنا بر دومی مبتنی بر آن است که تغییر موضع امام از آنچه رسول اکرم صلی الله علیه و آله بر گردن او نهاده اتفاق نمی افتد مگر با بعثت پیامبری دیگر که دین او را منسوخ کند. « لا تکلفن » به صورت مجهول. « و لا قتال » با کسره یعنی مبارزه و « قوة علیها » از نوع عطف یکی از دو مترادف به دیگری است یا با فتحه به معنی قوت. «من قدر» متعلق است به «حذر» یا به «ینفع» با تضمین معنای «إنجاء[=آزاد کردن]» و «المعازة» یعنی چیره شدن و از همین ریشه است فرمایش باری تعالی: « وَ عَزَّنِی فِی الْخِطابِ »(1) {و در سخنوری بر من غالب آمده است} «فیصدنی ذلک» یعنی: این خروج برای من میسر نیست گوئی که او مرا باز می دارد یا اشاره ای است به ضعفی که از کلام پیش فهمیده می شود. « و الله و الرحم » با جر یعنی به خدا و رحمتش سوگند یاد کرد که پشت نکنی یا با نصب با تقدیر «أذکرهما». « فی أن تدبر » یعنی: نصیحت ما را قبول نکنی و ما با کشته شدن و از دست دادن تو رنج ببینیم یا بیعت را بر ما تحمیل نکن که همانطور که مقدر شده کشته شوی و با بیعت خویش موجب رنج و سختی ما مشو و این اظهر است. «جمال» یعنی زینت. «إلا أن» استثناء منقطع است و « موت النوم[=خواب مرگ] » از نوع لجین الماء[=آب نقره ای] است.

« أما إن طرحناه بالتخفیف » «خفنا» جواب شرط است. « دار ریطة » در برخی نسخ با باء آمده یعنی: خانه ای که در آن اسبان را می بندند و در برخی نسخ با یاء مثنای تحتانی آمده و آن نام دختر عبدالله بن محمد بن حنفیه مادر یحیی بن زید است که در آنجا سکونت داشت، اینگونه به ذهن خطور کرد. نیز «ریطة» نام نوعی لباس است و این معنا نیز احتمال می رود. «سأقول» سین برای تأکید است. « ثم أصدق » بر بنای مفعول از باب تفعیل است یعنی: مردم به هنگام وقوع آن مرا تأیید می کنند یا اینکه مجرد معلوم است، در اینجا برای آگاه ساختن آنان به این مطلب است که صداقت در مورد آن مهم است. « دون القول عند اللقاء » یعنی رویارویی با دشمن. « إذا صفق » به صورت مجهول، زدن همراه با تولید صداست.

« الهیق » یعنی شترمرغ نر و به این حیوان اختصاص داده زیرا سریع تر و هوشیارتر می دود و در القاموس(2)

آمده: « نفره علیه » او را با چیرگی کشت و « الانتهار » یعنی: راندن با صدا و مخاطب عیسی یا سراقی است

ص: 292


1- . ص / 23
2- . القاموس 2 : 146

التغوط و فی المثل أسلح من حباری و قول عمر لزیاد فی الشهادة علی المغیرة قم یا سلح الغراب معناه یا خبیث و فی المصباح (1) سلحة تسمیة بالمصدر بین دورها أی قبیلة الأشجع و قیل السدة.

و فی القاموس (2) البز الثیاب و السلاح کالبزة بالکسر و البزة بالکسر الهیئة و یقتل صاحبه أی محمد فیخرج معه أی مع موسی و الأظهر مع بلا ضمیر و الکبش بالفتح سید القوم و قائدهم و المراد هنا إبراهیم لتعودن أی عن الامتناع باختیارک عند ظهور دولتنا أو لیفی ء الله بک من الفی ء بمعنی الرجوع و الباء للتعدیة أی یسهل الله أن نذهب بک جبرا إلا امتناع غیرک أی ترید أن لا یبایعنا غیرک بسبب امتناعک عن البیعة و أن تکون وسیلتهم إلی الامتناع فذاک إشارة إلی الامتناع و فی بعض النسخ بهذا الامتناع غیرک أی غرضک من الامتناع أن تخرج أنت و تطلب البیعة لنفسک و أن تکون وسیلتهم إلی الخروج و الجهاد و الأول أظهر.

و الجهد بالفتح السعی بأقصی الطاقة عمک أی علی بن الحسین علیهما السلام مجازا و هو خاله حقیقة لأن أم عبد الله هی فاطمة بنت الحسین علیهما السلام و بنی أبیک أی إخوتک و بنیهم و رأیت أی اخترت أن تدفع بالتی هی أحسن أی تدفع ما زعمته منی سیئة بالصفح و الإحسان مشیرا إلی قوله تعالی ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ السَّیِّئَةَ(3). أو المعنی تدفع القتل عنک بالتی هی أحسن و هی ترک الخروج بناء علی احتمال البداء و الأول أظهر علی خلقه متعلق بالمتعال فدیتک علی المعلوم أی صرت فداءک و یحتمل أن یکون المراد هنا إنقاذه من الضلالة و من العذاب و ما یعدلک أی یساویک رسل أبی جعفر أی الدوانیقی.

فصفدوا علی بناء المجهول من باب ضرب و التفعیل من صفده إذا شده و أوثقه و الأعراء جمع عراء کسحاب أی لیس لها أغشیة فوقهم و لا وطاء و فرش

ص: 290


1- 1. المصباح المنیر للفیومی ص 386 طبع بولاق- الطبعة الثانیة.
2- 2. القاموس ج 2 ص 166.
3- 3. سورة المؤمنون، الآیة: 96.

و بدان سوار برای خود نشانه دلاوران را در نبرد قرار داده و خود می داند و «الطراد» با کسره یعنی نیزه کوچک و «الکمیت» بین سیاهی و قرمزی است و «القرحة» یعنی: سفیدی در پیشانی سواران و غیر از غرّه[=زیبایی و سفیدی چهره] است.

« فطرحته » ضمیر به خیشوم یا فارس برمی گردد و « الدئل » با کسره نام دو قبیله است و «الغدیرة» یعنی موی سر. «الظفر» یعنی موی بافته. «صاحبک» یعنی قاتلت و «الرمة» با کسره یعنی: استخوان های پوسیده یعنی خداوند هیچ وقت او را نیامرزد حتی پس از تبدیل شدنش به استخوان پوسیده. «حسبت» از حساب یعنی: به تعداد ستارگان آن سخن را گفتم یا از حسبان به معنی گمان است. «فدفع» یعنی: او که خدایش لعنت کناد با دست خود زد. «حتی أدخل» به صورت معلوم یا مجهول و همینطور «اصطفی» هم احتمال دارد معلوم یا مجهول باشد؛ یعنی: اموال او و یارانش را غصب و غارت کرد. «فطلع» مجهول است. «احوج» یعنی: از من به درخواست بیعت محتاج تر است. « لأضیق علیک » یعنی: در دفتر. «أن تبین له» یعنی: عاقبت امرش و عدم جواز آنچه انجام می دهد بر او روشن شود. « قد أجمعت » یعنی تصمیم گرفت.

و در القاموس(1)

آمده است: مات ضیاعا بر وزن سحاب یعنی: بی آنکه کسی در پی اش باشد. « لا ینتطح فی دمک » کنایه است از عدم وقوع ستیزه در انتقام خون او و گفته شده از کم خونی او به خاطر کهنسالیش یعنی: وقتی آن دو با شاخ خود به زمین بزنند خونت پایمال می شود و ظاهر معنای اول است. در المغرب(2) گفته است: در امثال گفته شده است: «لا ینتطح فیها عنزان» برای مسئله آسانی مثل زده می شود که قابل تغییر و انکار نیست و در النهایة(3) گفته: در این امر دو ضعیف با هم نبرد نمی کنند؛ زیرا شاخ زدن کار بزغاله های پرجهش و میشان است نه بزان. «ینتمی» یعنی: از درجه خویش بالا رود و ادعای چیزی را کند که از آن او نیست. گاه به نام غیر خود نامیده می شود مثل مهدی و صاحب نفس زکیه. « فأحدث عهدک » یعنی: وصیت یا ایمان به تو و پیمانت را تجدید کنم. « أو من غد » تردید از سوی راوی یا حضرت علیه السلام است بنا به مصلحت تا علم غیب به او نسبت داده نشود. و «هذا» یعنی محمد .

و پسران معاویه مردانی بدکردار بودند از آن جمله بودند عبدالله و حسن و یزید و علی و صالح که همگی پسران معاویة بن عبدالله بن جعفر بودند و عبدالله در زمان یزید بن ولید خروج کرد و تعدادی از

ص: 293


1- . القاموس 3 : 58
2- . المغرب مطرزی 2 : 215، جاحظ گفته است: هنگامی که عمیر بن عدی کشته شد اولین کسی که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله با او صحبت کرد عصماء بود.
3- . النهایة 4 : 153

تحتهم عنهم أی شماتتهم أو شتمهم.

أطلع علیهم من باب الإفعال أی رأسه و فی الثانی من باب الافتعال أی خرج من الباب و أشرف علیهم أو کلاهما من الافتعال و الاطلاع أولا من الخوخة المفتوحة من المسجد إلی الطریق مقابل مقام جبرئیل قبل الوصول إلی الباب و ثانیا عند الخروج من الباب أو کلاهما من الباب و الأول بمعنی الإشراف و الثانی بمعنی الخروج أو الاطلاع أولا علی الطریق و ثانیا علی أهل المسجد و الخطاب معهم و الأظهر أن الاطلاع أولا کان من داره علیه السلام و ثانیا من باب المسجد ینادی أهله من الأنصار کما سیأتی فی روایة أبی الفرج و طرح الرداء و جره علی الأرض للغضب و تذکیر مطروح باعتبار أن تأنیثه غیر حقیقی أو باعتبار الرداء أو لأنها بمعنی أکثر.

ما علی هذا عاهدتم إشارة إلی ما بایعوه علیه فی العقبة علی أن یمنعوا رسول الله صلی الله علیه و آله و ذریته مما یمنعون منه أنفسهم و ذراریهم أن کنت أن مخففة و ضمیر الشأن محذوف حریصا یعنی علی دفع هذا الأمر عنهم بالوعظ و النصیحة و لکنی غلبت علی المجهول أی غلبنی القضاء أو شقاوة المنصوح و قلة عقله و الأخری فی یده هذه حالة من غلب علیه غایة الحزن و الأسف حتی خفنا علیه أی الموت لما طلع علی المجهول من طلع فلان إذا ظهر و الباء للتعدیة ثم أهوی أی مال و الحرسی واحد حرس السلطان سیکفیک أی یدفع شرک فلم یبلغ علی المعلوم أو المجهول و یقال رمحه الفرس أی ضربه برجله فمات فیها أی بسببها و الضمیر للرمحة أو الناقة و مضی و أتی و أخبر کلها علی بناء المجهول و استوسق الناس أی اجتمعوا و فی بعض النسخ بالثاء المثلثة أی أخذ الوثیقة فیحتمل رفع الناس و نصبه.

و عیسی هو ابن زید بن علی بن الحسین کما صرح به فی مقاتل الطالبیین (1) و الشرط کصرد جمع شرطة بالضم و هو أول کتیبة تشهد الحرب و تتهیأ للموت و

ص: 291


1- 1. مقاتل الطالبیین ص 296.

کوفیان گرد او درآمدند و سپس خروج کرد و بر بصره و همدان و قم و ری و قومس و اصفهان و فارس مسلط شد و در اصفهان اقامت گزید و برادرانش را به عنوان کارگزار به شهرها فرستاد.

صاحب مقاتل الطالبین(1) گفته است: در نبرد رفتارش ناپسند و شیوه اش بد بود و کسانی که از فرزندان معاویه با محمد بیعت کردند بر اساس آنچه صاحب مقاتل ذکر کرده، حسن و یزید و صالح بودند. « فتوطئوه » یعنی او را لگدکوب کردند.

عیسی پسر برادر دوانیقی است و نامش عیسی بن موسی بن محمد بن علی بن عبدالله بن عباس است.

سخنش « ولد الحسن بن زید »، ظاهر آن است او نیز پسر حسن بن زید بن حسن بود. قاسم و زید و علی و ابراهیم پسران حسن بن زید بودند و محمد بن زید درست درنمی آید؛ زیرا زید فرزندی جز حسن نداشت و حسن هفت فرزند پسر داشت که عبارت بودند از قاسم و اسماعیل و علی و اسحاق و زید و عبدالله و ابراهیم.

صاحب عمدة الطالب(2)

گفته است: زید بن حسن بن علی علیه السلام متولی صدقات رسول خدا صلی الله علیه و آله و جانشین عمویش حسین بود و با او به عراق نرفت و پس از قتل عمویش با عبدالله بن زبیر بیعت کرد؛ زیرا خواهرش همسر او بود، وقتی عبدالله کشته شد زید دست خواهرش را گرفت و به مدینه بازگشت و صد سال و گفته شده نود و پنج سال زندگی کرد و در محلی بین مکه و مدینه از دنیا رفت.

پسرش حسن بن زید از سوی دوانیقی امیر مدینه و نیز جاسوس او در سایر شهرها بود و پشتیبان بنی عباس علیه پسران عمویش حسن مثنی بود و اولین کس از علویان بود که جامه سیاه بر تن کرد و زمان رشید را نیز درک کرد. سپس گفت: حسن هفت پسر از خود به جا گذاشت: قاسم که بزرگترین فرزندش و زاهد و عابد بود، ولی طرفدار بنی عباس بر ضد پسران عمویش حسن بن مثنی بود. پایان.

از آنچه ذکر کردیم معلوم می شود که چیزی جز آنچه ما ذکر کردیم در عبارت درست در نمی آید یا اینکه چنین باشد: فرزندان حسن بن زید بن حسن قاسم و محمد و ابراهیم پسران حسن بن زید بودند و محمد بن زید، محمد بن زید بن علی بن حسن علیه السلام است و این وجه نیز شواهدی دارد.

ص: 294


1- . مقاتل الطالبین : 162
2- . عمدة الطالب : 54

طائفة من أعوان الولاة یسیرا أی رفیقا أو تغلظ أو بمعنی إلی أن أو إلا أن.

أسلم من الإسلام و هو ترک الکفر أو الانقیاد تسلم من السلامة و قوله علیه السلام أحدثت نبوة علی الأول ظاهر و علی الثانی مبنی علی أن تغییر الإمام عما وضع علیه الرسول صلی الله علیه وآله لا یکون إلا ببعثة نبی آخر ینسخ دینه لا تکلفن علی المجهول و لا قتال بالکسر أی مقاتلة و قوة علیها من عطف أحد المترادفین علی الآخر أو بالفتح بمعنی القوة من قدر متعلق بحذر أو بینفع بتضمین معنی الإنجاء و المعازة المغالبة و منه قوله تعالی وَ عَزَّنِی فِی الْخِطابِ (1) فیصدنی ذلک أی لا یتیسر لی ذلک الخروج کأنه یمنعنی أو ذلک إشارة إلی الضعف المفهوم من الکلام السابق و الله و الرحم بالجر أی أنشد بالله و بالرحم فی أن لا تدبر أو بالنصب بتقدیر أذکرهما فی أن تدبر أی لا تقبل نصیحتنا و نتعب بما یصیبنا من قتلک و مفارقتک أو لا تکلفنا البیعة فتقتل أنت کما هو المقدر و نقع فی تعب و مشقة بسبب مبایعتک و هذا أظهر و الجمال الزینة إلا أن یکون استثناء منقطع و موت النوم من قبیل لجین الماء.

أما إن طرحناه بالتخفیف خفنا جواب الشرط دار ریطة فی بعض النسخ بالباء الموحدة أی دار تربط فیها الخیل و فی بعضها بالمثناة التحتانیة و هی اسم بنت عبد الله بن محمد بن الحنفیة أم یحیی بن زید فإنها کانت تسکنها کذا خطر بالبال و الریطة أیضا اسم نوع من الثیاب فیحتمل ذلک أیضا إنی سأقول السین للتأکید ثم أصدق علی بناء المفعول من التفعیل أی یصدقنی الناس عند وقوعه أو علی بناء المجرد المعلوم فثم للإشعار بأن الصدق فی ذلک عظیم دون القول عند اللقاء أی ملاقاة العدو إذا صفق علی المجهول و هو الضرب الذی له صوت.

و الهیق ذکر النعام و خص به لأنه أشد عدوا و أحذر و فی القاموس (2) نفره علیه قضی له علیه بالغلبة و الانتهار الزجر و المخاطب عیسی أو السراقی و

ص: 292


1- 1. سورة ص، الآیة: 23.
2- 2. القاموس ج 2 ص 146.

«ذباب» با ضمه نام کوهی است در مدینه و « المسودة » با کسر واو سپاهیان بنی عباس است به خاطر سیاه بودن رنگ لباس هایشان همانند «المبیضة» برای سپاهیان محمد به خاطر سفیدی رنگ لباسشان.

سخنش « من خلفنا » اشاره ای است به آنچه ابن اثیر(1) ذکر کرده و آن اینکه در اثنای نبرد پس از شکست بسیاری از یاران محمد، پسران ابو عمرو غفاری راهی را در بین بنی غفار برای یاران عیسی گشودند و از آنجا وارد شدند و از پشت لشکریان محمد هجوم آوردند.

سخنش: « و مضی » یعنی: برای گرد آوردن سایر لشکریان یا سایر مصالح جنگ به مسجد خوامین رفت یعنی فروشندگان «خام» و خام به معنای پوست دباغی نشده و کرباس شسته نشده و تربچه است و سخنش « فضاء » با جر بدل است و یا با رفع خبر محذوف. «استقدم» یعنی: پیش رفت یا با جرأت اقدام به کاری کرد.

حاصل اینکه او پیش رفت تا اینکه به دره قبیله فزاره رسید، آنگاه وارد دره هذیل یا محل آنان شد و سپس به دره اشجع یا محله آنان رهسپار شد. « فأنفذه » یعنی: نیزه را در زره فرو برد و به بدنش نرسید. و « انثنی » یعنی: خم شد. « فأثخنه » یعنی: او را با زخم زدن سست کرد و او یعنی: محمد به ایرانیان پشت کرده بود با تضمین معنای رو کردن یا حمله و «الزجّ» با ضمه و تشدید یعنی: آهن قسمت پائین نیزه و گفته می شود: « أجلوا عن البلاد و أجلیتهم أنا » یعنی: از شهر بیرون رفتند و من آنان را بیرون کردم. هم متعدی و هم لازم می آید.

در المقاتل(2)

آمده که محمد بن عبدالله دو شب از جمادی الثانی سال صد و چهل و پنج مانده بود خروج کرد و در روز(3)

دوشنبه شب چهاردهم ماه رمضان کشته شد.

و ابراهیم برادر محمد پنج سال در شهرها فراری بود تا اینکه در سالی که برادرش در مدینه خروج کرد به بصره آمد و چهار هزار نفر از اهالی بصره با او بیعت کردند و برادرش به او نامه نوشت و به او دستور داد خود را نشان دهد و او نیز در اول ماه رمضان سال صد و چهل و پنج خروج کرد و بر بصره سیطره یافت و سپاهیانی را به اهواز و فارس فرستاد و قدرت یافت و منصور مضطرب شد. دیوان او صد هزار مبارز شمارش شده بود و نظر بصریان این بود

ص: 295


1- . تاریخ ابن اثیر 5 : 221 چاپ بولاق
2- . مقاتل الطالبین : 263
3- . مقاتل الطالبین : 275

أعلم الفارس جعل لنفسه علامة الشجعان فی الحرب و هو معلم و الطراد بالکسر رمح صغیر و الکمیت بین السواد و الحمرة و القرحة البیاض فی جبهة الفرس دون الغرة.

فطرحته الضمیر للخیشوم أو الفارس و الدئل بالکسر حیان و الغدیرة الذؤابة الضفر نسج الشعر صاحبک أی قاتلک و الرمة بالکسر العظام البالیة أی لا رحمه الله أبدا و لو بعد صیرورته رمیما حسبت من الحساب أی قلت ذلک بحساب النجوم أو من الحسبان بمعنی الظن فدفع أی ضرب بیده لعنه الله حتی أدخل علی المعلوم أو المجهول و کذا اصطفی یحتملهما أی غصب و نهب أمواله و أموال أصحابه فطلع علی المجهول أحوج أی منی إلی طلب البیعة لأضیق علیک أی فی الدفتر أن تبین له أی عاقبة أمره و عدم جواز ما یفعله قد أجمعت أی عزمت.

و فی القاموس (1) مات ضیاعا کسحاب أی غیر مفتقد لا ینتطح فی دمک کنایة عن عدم وقوع التخاصم فی دمه و قیل عن قلة دمه لکبر سنه أی إذا ضربا بقرنهما الأرض فنی دمک و الظاهر هو الأول قال فی المغرب (2) فی الأمثال لا ینتطح فیها عنزان یضرب فی أمر هین لا یکون له تغییر و لا نکیر و فی النهایة(3) لا یلتقی فیها اثنان ضعیفان لأن النطاح من شأن التیوس و الکباش لا العنوز ینتمی أی یرتفع عن درجته و یدعی ما لیس له قد تسمی بغیر اسمه کالمهدی و صاحب النفس الزکیة فأحدث عهدک أی وصیتک أو إیمانک و میثاقک أو من غد التردید من الراوی أو منه علیه السلام للمصلحة لئلا ینسب إلیه علم الغیب و هذا أی محمد.

و بنو معاویة کانوا رجال سوء منهم عبد الله و الحسن و یزید و علی و صالح کلهم أولاد معاویة بن عبد الله بن جعفر و خرج عبد الله فی زمان یزید بن الولید فاجتمع إلیه

ص: 293


1- 1. القاموس ج 3 ص 58.
2- 2. المغرب للمطرزی ج 2 ص 215. قال الجاحظ أول من تکلم به النبیّ صلّی اللّه علیه و آله و سلم قاله حین قتل عمیر بن عدی عصماء.
3- 3. النهایة ج 4 ص 153.

که از آنجا خارج نشود و سپاهیان را به شهرها گسیل دارد، ولی او مرتکب اشتباه شد و به آنان گوش فرا نداد و به سمت کوفه خروج کرد. منصور هم عیسی بن موسی را در رأس پانزده هزار سرباز به رویارویی با او فرستاد و پیش قراول لشکرش حمید بن قحطبه در رأس سه هزار نفر بود. ابراهیم حرکت کرد تا اینکه در اخمری فرود آمد که در فاصله شانزده فرسخی کوفه قرار داشت و نبرد در آنجا درگرفت و لشکر عیسی شکست خورد تا جایی که تنها تعدادی اندک همراه او باقی ماند. جعفر و ابراهیم دو پسر سلیمان بن علی از پشت سر یاران ابراهیم سر رسیدند و از دو طرف آنان را احاطه کردند و ابراهیم کشته و یارانش پراکنده شدند و سرش را برای منصور آوردند. وی در روز دوشنبه پنج روز از ذی قعده باقی مانده بود کشته شد و از مدت خروج تا کشته شدنش از سی ماه پنج روز کمتر طول کشید.

سخنش « مکمنا » یعنی از ترس منصور یا ترس از مردم به خاطر رفتار بد و تدبیر نادرستش پنهان شده بود. ضمیر به عیسی یا محمد بازمی گردد و سوء تدبیر آن دو از چند جهت است؛ زیان رساندن و توهین آن دو به شریف ترین ذریه طیبه علیه السلام و کشتن اسماعیل و عدم خروج از مدینه در حالی که محمد بن خالد به آنان دستور داده بود و حفر خندق با وجود مخالفت مردم با آن و سایر عوامل یا در اصل خروج با وجود اینکه امام صادق علیه السلام آنان را از این کار باز داشته بود و از کشته شدن آنان خبر داده بود.

سخنش «ثم مضیت» صاحب مقاتل(1) گفته است: عبدالله اشتر بن محمد بن عبدالله بن حسن همان عبدالله بن محمد بن مسعده بود که معلمش پس از قتل پدرش او را به کشور هند تبعید کرده بود و در آنجا کشته شد و سرش را برای منصور فرستادند. ابن مسعده گفته: وقتی محمد کشته شد همراه پسرش اشتر خروج کردیم و به کوفه آمدیم، سپس به سمت بصره روانه شدیم و پس از آن به سند رفتیم و وارد منصوریه شدیم و چیزی در آنجا نیافتیم. آنگاه وارد قندهار شدیم و من در آنجا در قلعه ای ساکن شدم که هیچ کسی قصد آن را نمی کرد و پرنده ای در آنجا پر نمی زد و او دلیرترین کسی بود که در بین بندگان خدا دیده بودم، گمان نمی کنم نیزه ای را در دستش دیده باشم مگر به ندرت. گفت: برای حاجتی از قلعه خارج شدم و در پشت سرم چند تن از تاجران عراقی بودند. به او گفتند: اهل منصوریه با تو بیعت کرده اند و همچنان به آن پایبند هستند تا اینکه به آنجا رفت، پس منصور هشام بن عمر را به سند فرستاد و او را کشت و سرش را برایش فرستاد.

و مهدی محمد بن منصور پس از پدرش در ذی حجه شال دویست و پنجاه و هشت خلیفه شد و «تحبی» به صورت مجهول از ریشه «حباء» به معنی بخشش است. سخنش « أقطعنی » شاید از این ریشه باشد: « أقطعه قطیعة » یعنی بخشی از زمین خراج، کنایه است از نگهداری آن برای او و انفاقش؛ آنچنان که گویی ملک اوست یا از ریشه « أقطع فلانا » وقتی او را از رودی گذراند. «مولاهم» یعنی بنده یا آزاد شده آنان یا دوست دار یا پیروشان.

صاحب عمدة الطالب(2) گفته است: زید بن حسن بن علی ع مسئول صدقات پیامبر ص بود، او از عمویش حسین ع عقب ماند و با ایشان به عراق نرفت، بعد از کشته شدن امام ع با عبد الله بن زبیر بیعت کرد چون خواهرش همسر عبد الله بود، وقتی عبد الله به قتل رسید زید دست خواهرش را گرفت و به مدینه بازگشت و صد سال زندگی کرد، گفته شده نود و پنج سال عمر کرده و بین مکه و مدینه از دنیا رفته است.

ص: 296


1- . مقاتل الطالبین : 310 با اندکی تصرف و اقتباس
2- . عمدة الطالب: 54

نفر من أهل الکوفة ثم خرج و غلب علی البصرة و همدان و قم و الری و قومس و أصبهان و فارس و أقام بأصبهان و استعمل إخوته علی البلاد.

و قال صاحب مقاتل الطالبیین (1)

کان سیئ السیرة ردی ء المذهب قتالا و کان الذین بایعوا محمدا من أولاد معاویة علی ما ذکره صاحب المقاتل الحسن و یزید و صالحا فتوطئوه أی داسوه بأرجلهم.

و عیسی هو ابن أخی الدوانیقی و هو عیسی بن موسی بن محمد بن علی بن عبد الله بن العباس.

قوله ولد الحسن بن زید الظاهر أنه کان هکذا ولد الحسن بن زید بن الحسن قاسم و زید و علی و إبراهیم بنو الحسن بن زید و محمد بن زید لا یستقیم لأنه لم یکن لزید ولد سوی الحسن و کان للحسن سبعة أولاد ذکور القاسم و إسماعیل و علی و إسحاق و زید و عبد الله و إبراهیم.

قال صاحب عمدة الطالب (2): إن زید بن الحسن بن علی علیهما السلام کان یتولی صدقات رسول الله صلی الله علیه و آله و تخلف عن عمه الحسین و لم یخرج معه إلی العراق و بایع بعد قتل عمه عبد الله بن الزبیر لأن أخته کان تحته فلما قتل عبد الله أخذ زید بید أخته و رجع إلی المدینة و عاش مائة سنة و قیل خمسا و تسعین و مات بین مکة و المدینة.

و ابنه الحسن بن زید کان أمیر المدینة من قبل الدوانیقی و عینا له علی غیر المدینة أیضا و کان مظاهرا لبنی العباس علی بنی عمه الحسن المثنی و هو أول من لبس السواد من العلویین و أدرک زمن الرشید ثم قال و أعقب الحسن من سبعة رجال القاسم و هو أکبر أولاده و کان زاهدا عابدا إلا أنه کان مظاهرا لبنی العباس علی بنی عمه الحسن بن المثنی انتهی فظهر مما ذکرنا أنه لا یستقیم فی العبارة إلا ما ذکرنا أو یکون هکذا ولد الحسن بن زید بن الحسن قاسم و محمد و إبراهیم بنو الحسن بن زید و محمد بن زید فیکون هو محمد بن زید بن علی بن الحسن علیهما السلام و له أیضا شواهد.

ص: 294


1- 1. مقاتل الطالبیین ص 162.
2- 2. عمدة الطالب ص 54.

روایت20.

کافی: فضل کاتب گفته است: نزد امام صادق ع بودم که نامه ابو مسلم به ایشان رسید امام به آن شخص فرمود: نامه تو جوابی ندارد از نزد ما برو. ما آهسته با یکدیگر سخن گفتیم امام فرمود: ای فضل چه می گویید؟ خداوند که یاد نامش عزیز و بلند مرتبه است به خاطر شتاب و عجله بندگان شتاب نمی کند. از هم پاشیدن کوهی از جایش آسان تر از فروپاشی حکومتی است که مدت آن به پایان نرسیده است. سپس فرمود: فلانی فرزند فلانی است و تا هفت نفر از فرزند فلانی رسید گفتم فدایت شوم علامت و نشانه بین ما و شما چیست؟ فرمود: ای فضل زمین از بین نمی رود تا شخصی به نام سفیانی قیام کند هنگامی که سفیانی قیام کند به ما جواب دهید این را سه بار فرمود که این امر حتمی است(1).

روایت21.

امالی شیخ طوسی: هشام بن سالم گفت: وقتی طالب الحق قیام کرد مردم بحضرت صادق عرض کردند امیدواریم همین شخص آن یمانی معروف باشد (که قبل از ظهور مهدی قیام میکند) فرمود نه آن یمانی دوستدار علی است ولی این مرد دشمن علی بن ابی طالب است(2).

روایت22.

کافی: معلی بن خنیس گفت: قبل از ظهور بنی عباس وقتی سیاهپوشان قیام کرده بودند چند نامه از عبد السلام بن نعیم و سدیر و چند نفر دیگر برای حضرت صادق بردم. در آن نامه ها نوشته بودند: ما چنین پیش بینی کرده ایم که این مقام بتو خواهد رسید شما چه دستور میدهی ما چه کنیم؟امام علیه السّلام نامه ها را بر زمین زده فرمود: اف اف بر این ها بیزارم من امام ایشان نیستم مگر نمیدانند که مهدی موعود سفیانی را میکشد(3) .

ص: 297


1- . کافی 8 : 274
2- . امالی ابن شیخ طوسی: 59
3- . کافی 8 : 331

و الذباب بالضم جبل بالمدینة و المسودة بکسر الواو جند بنی العباس لتسویدهم ثیابهم کالمبیضة لأصحاب محمد لتبییضهم ثیابهم.

و قوله من خلفنا إشارة إلی ما ذکره ابن الأثیر(1)

أن فی أثناء القتال بعد انهزام کثیر من أصحاب محمد فتح بنو أبی عمرو الغفاریون طریقا فی بنی غفار لأصحاب عیسی فدخلوا منه أیضا و جاءوا من وراء أصحاب محمد.

قوله و مضی أی لجمع سائر العساکر أو لغیره من مصالح الحرب إلی مسجد الخوامین أی بیاعتی الخام و هو الجلد لم یدبغ و الکرباس لم یغسل و الفجل و قوله فضاء بالجر بدل أو بالرفع خبر محذوف فاستقدم أی تقدم أو اجترأ.

و الحاصل أنه تقدم حتی انتهی إلی شعب قبیلة فزارة ثم دخل شعب هذیل أو محلتهم ثم مضی إلی شعب أشجع أو محلتهم فأنفذه أی الرمح فی الدرع و لم یصل إلی بدنه و انثنی أی انعطف فأثخنه أی أوهنه بالجراحة و هو أی محمد مدبر علی الفارس بتضمین معنی الإقبال أو الحملة و الزج بالضم و التشدید الحدیدة فی أسفل الرمح و یقال أجلوا عن البلاد و أجلیتهم أنا یتعدی و لا یتعدی.

و فی المقاتل (2): أن محمد بن عبد الله خرج للیلتین بقیتا من جمادی الآخرة سنة خمس و أربعین و مائة و قتل یوم (3) الإثنین لأربع عشرة لیلة خلت من شهر رمضان.

و إبراهیم هو أخو محمد کان یهرب فی البلاد خمس سنین إلی أن قدم البصرة فی السنة التی خرج فیها أخوه بالمدینة و بایعه من أهلها أربعة آلاف رجل فکتب إلیه أخوه یأمره بالظهور فظهر أمره أول شهر رمضان سنة خمس و أربعین و مائة فغلب علی البصرة و وجه جنودا إلی الأهواز و فارس و قوی أمره و اضطرب المنصور و کان قد أحصی دیوانه مائة ألف مقاتل و کان رأی أهل البصرة أن

ص: 295


1- 1. تاریخ ابن الأثیر ج 5 ص 221 طبع بولاق.
2- 2. مقاتل الطالبیین ص 263.
3- 3. نفس المصدر ص 275.

روایت23.

کافی: معتب گفت: عبد الله بن حسن شخصی را نزد امام صادق ع فرستاد که می گفت ابو محمد می گوید من از تو شجاع تر، بخشنده تر و دانا تر هستم. امام به فرستاده او فرمود: در مورد شجاعت به خدا قسم تو در جنگی شرکت نکردی که مشخص شود شجاع هستی یا ترسو، و در مورد سخاوت شخص سخاوتمند کسی است هر چه بگیرد آن را در جایی که حق آن است قرار می دهد و در مورد علم، پدرت امام علی بن ابی طالب ع هزار بنده آزاد کرد اگر پنج نفر از آن ها را نام ببری تو عالم هستی. آن شخص نزد ابو محمد رفت و او را از این مطالب آگاه کرد سپس بازگشت و گفت: عبد الله بن حسن می گوید تو اهل کتاب خواندن هستی. امام فرمود: بله به خدا قسم کتاب های حضرت ابراهیم و موسی و عیسی را از اجدادم به ارث برده ام(1).

روایت24.

کافی: صفوان جمّال گفت: بین امام صادق ع و عبد الله بن حسن صحبتی شروع شد که در نهایت منجر به بحث بین آن دو شد، مردم جمع شدند، این اتفاق باعث جدایی خانواده آن دو از یکدیگر شد. صبح برای انجام کاری بیرون رفته بودم که دیدم امام صادق ع به خانه عبد الله بن حسن رفته و می گوید ای کنیز به ابو محمد بگو که آمده ام، ابو محمد بیرون آمد و گفت ابو عبد الله چه باعث شده صبح به این زودی به اینجا بیایی؟ امام فرمود: دیشب آیه ای از قرآن کتاب خداوند عز و جل تلاوت کردم که مرا نگران کرد، گفت کدام آیه؟ فرمود: آنجا که خداوند عز و جل می فرماید: «الَّذِینَ یَصِلُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَ یَخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ»(2) {و کسانی که آنچه را خدا فرمان داده که پیوسته باشد پیوسته می دارند و از پروردگارشان پروا دارند و از بدی حساب می ترسند}. گفت: حق با توست گویی هرگز این آیه را در کتاب خدا نخوانده ام بعد یکدیگر را در آغوش گرفتند و گریستند(3) .

روایت25.

اقبال الاعمال:

ص: 298


1- . همان 8 : 363
2- . رعد / 21
3- . کافی 2 : 155

لا یخرج عنهم و یبعث الجنود إلی البلاد فأخطأ و لم یسمع منهم و خرج نحو الکوفة فبعث إلیه المنصور عیسی بن موسی فی خمسة عشر ألفا و علی مقدمته حمید بن قحطبة فی ثلاثة آلاف فسار إبراهیم حتی نزل باخمری و هی من الکوفة علی ستة عشر فرسخا و وقع القتال فیه و انهزم عسکر عیسی حتی لم یبق معه إلا قلیل فأتی جعفر و إبراهیم ابنا سلیمان بن علی من وراء ظهور أصحاب إبراهیم و أحاطوا بهم من الجانبین و قتل إبراهیم و تفرق أصحابه و أتی برأسه إلی المنصور و کان قتله یوم الإثنین لخمس بقین من ذی القعدة و مکث مذ خرج إلی أن قتل ثلاثة أشهر إلا خمسة أیام.

قوله مکمنا أی مختفیا عنده خوفا من المنصور أو من الناس لسوء صنیعه بسوء تدبیره الضمیر لعیسی أو لمحمد و سوء تدبیرهما کان من جهات شتی لإضرارهم و إهانتهم بأشرف الذریة الطیبة علیه السلام و قتلهم إسماعیل و عدم خروجهم من المدینة و قد أمرهم به محمد بن خالد و حفرهم الخندق مع منع الناس عنه و غیر ذلک أو فی أصل الخروج مع نهی الصادق علیه السلام عنه و إخباره بقتلهم.

قوله ثم مضیت قال صاحب المقاتل (1): عبد الله الأشتر بن محمد بن عبد الله بن الحسن کان عبد الله بن محمد بن مسعدة الذی کان معلمه أخرجه بعد قتل أبیه إلی بلاد الهند فقتل بها و وجه برأسه إلی المنصور قال ابن مسعدة لما قتل محمد خرجنا بابنه الأشتر فأتینا الکوفة ثم انحدرنا إلی البصرة ثم خرجنا إلی السند ثم دخلنا المنصوریة فلم نجد شیئا فدخلنا قندهار فأحللته قلعة لا یرومها رائم و لا یطور بها طائر و کان أفرس من رأیت من عباد الله ما إخال الرمح فی یده إلا قلما قال فخرجت لبعض حاجتی و خلفی بعض تجار أهل العراق فقالوا له قد بایع لک أهل المنصوریة فلم یزالوا به حتی صار إلیها فبعث المنصور هشام بن عمر إلی السند فقتله و بعث برأسه إلیه. و المهدی محمد بن منصور صار خلیفة بعد أبیه فی ذی الحجة سنة ثمان و خمسین و مائتین و تحبی علی بناء المجهول

ص: 296


1- 1. مقاتل الطالبیین ص 310 بتصرف و اقتباس.

عطیة بن نجیح بن مطهر رازی و اسحاق بن عمار گفتند: وقتی عبد اللَّه بن حسن و خانواده اش را بزندان بردند و منصور آنها را گرفت امام صادق علیه السّلام جهت تسلیت از این پیش آمد نامه ای برایش نوشت: به نام خداوند بخشنده مهربان این نامه ایست برای بازمانده صالح و اولاد پاک امام حسن ع از طرف پسر برادر و پسر عمویش جعفر بن محمّد. بدان که اگر تو و خانواده ات مبتلا باین گرفتاری شده اید، این حزن و اندوه و ناراحتی تنها برای تو نبوده من نیز به همان اندازه که تو ناراحت و اندوهگین شده ای در جزع و ناراحتی هستم اما من بدستور خداوند توجه میکنم که پرهیزکاران را به صبر و تسلیت یافتن امر فرموده است. چنانچه در این آیه به پیامبر خود میفرماید: «وَ اصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ فَإِنَّکَ بِأَعْیُنِنا»(1) {و در برابر دستور پروردگارت شکیبایی پیشه کن که تو خود در حمایت مایی} باز میفرماید: «فَاصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ وَ لا تَکُنْ کَصاحِبِ الْحُوتِ»(2) {پس در [امتثال] حکم پروردگارت شکیبایی ورز، و مانند همدم ماهی [یونس] مباش} وقتی حمزه را گوش و بینی بریدند به پیامبرش فرمود: «وَ إِنْ عاقَبْتُمْ فَعاقِبُوا بِمِثْلِ ما عُوقِبْتُمْ بِهِ وَ لَئِنْ صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَیْرٌ لِلصَّابِرِینَ»(3) {و اگر عقوبت کردید، همان گونه که مورد عقوبت قرار گرفته اید [متجاوز را] به عقوبت رسانید، و اگر صبر کنید البته آن برای شکیبایان بهتر است} پیامبر بواسطه همین دستور، صبر کرد و از کیفر آنها گذشت. در این آیه میفرماید: «وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها لا نَسْئَلُکَ رِزْقاً نَحْنُ نَرْزُقُکَ وَ الْعاقِبَةُ لِلتَّقْوی»(4) {و کسان خود را به نماز فرمان ده و خود بر آن شکیبا باش. ما از تو جویای روزی نیستیم، ما به تو روزی می دهیم، و فرجام [نیک] برای پرهیزگاری است} در این آیه میفرماید: «الَّذِینَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصِیبَةٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ أُولئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ»(5) { [همان] کسانی که چون مصیبتی به آنان برسد، می گویند: «ما از آنِ خدا هستیم، و به سوی او باز می گردیم. بر ایشان درودها و رحمتی از پروردگارشان [باد] و راه یافتگان [هم] خود ایشانند} در آیه دیگر میفرماید: «إِنَّما یُوَفَّی الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسابٍ»(6) {شکیبایان پاداش خود را بی حساب [و] به تمام خواهند یافت} در آیه دیگر از لقمان حکایت میکند که بفرزندش میگوید: «وَ اصْبِرْ عَلی ما أَصابَکَ إِنَ ذلِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ»(7) {و بر آسیبی که بر تو وارد آمده است شکیبا باش. این [حاکی] از عزم [و اراده تو در] امور است} از قول حضرت موسی نیز نقل میکند که بقوم خود میگوید: « قالَ مُوسی لِقَوْمِهِ اسْتَعِینُوا بِاللَّهِ وَ اصْبِرُوا إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ یُورِثُها مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ»(8) {موسی به قوم خود گفت: «از خدا یاری جویید و پایداری ورزید، که زمین از آنِ خداست آن را به هر کس از بندگانش که بخواهد می دهد و فرجام [نیک] برای پرهیزگاران است}

ص: 299


1- . طور / 48
2- . قلم / 48
3- . نحل / 126
4- . طه / 132
5- . بقره / 156
6- . زمر / 10
7- . لقمان / 17
8- . اعراف / 128

من الحباء و هو العطاء قوله أقطعنی لعله من قولهم أقطعه قطیعة أی طائفة من أرض الخراج کنایة عن حفظه له و إنفاقه علیه کأنه ملکه أو من أقطع فلانا إذا جاوز به نهرا مولاهم أی عبدهم أو معتقهم أو محبهم أو تابعهم.

«20»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی هَاشِمٍ عَنِ الْفَضْلِ الْکَاتِبِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأَتَاهُ کِتَابُ أَبِی مُسْلِمٍ فَقَالَ لَیْسَ لِکِتَابِکَ جَوَابٌ اخْرُجْ عَنَّا فَجَعَلْنَا یُسَارُّ بَعْضُنَا بَعْضاً فَقَالَ أَیَّ شَیْ ءٍ تُسَارُّونَ یَا فَضْلُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ ذِکْرُهُ لَا یَعْجَلُ لِعَجَلَةِ الْعِبَادِ وَ لَإِزَالَةُ جَبَلٍ عَنْ مَوْضِعِهِ أَیْسَرُ مِنْ زَوَالِ مُلْکٍ لَمْ یَنْقَضِ أَجَلُهُ ثُمَّ قَالَ إِنَّ فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ حَتَّی بَلَغَ السَّابِعَ مِنْ وُلْدِ فُلَانٍ قُلْتُ فَمَا الْعَلَامَةُ فِیمَا بَیْنَنَا وَ بَیْنَکَ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ لَا تَبْرَحِ الْأَرْضَ یَا فَضْلُ حَتَّی یَخْرُجَ السُّفْیَانِیُّ فَإِذَا خَرَجَ السُّفْیَانِیُّ فَأَجِیبُوا إِلَیْنَا یَقُولُهَا ثَلَاثاً وَ هُوَ مِنَ الْمَحْتُومِ (1).

«21»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْحُسَیْنُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ الْقَزْوِینِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ وَهْبَانَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الزَّعْفَرَانِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَمَّا خَرَجَ طَالِبُ الْحَقِّ قِیلَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام نَرْجُو أَنْ یَکُونَ هَذَا الْیَمَانِیَّ فَقَالَ لَا الْیَمَانِیُّ یَتَوَالَی عَلِیّاً وَ هَذَا یَبْرَأُ مِنْهُ (2).

«22»

کا، [الکافی] حُمَیْدُ بْنُ زِیَادٍ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ الدِّهْقَانِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ الطَّاطَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ بَیَّاعِ السَّابِرِیِّ عَنْ أَبَانٍ عَنْ صَبَّاحِ بْنِ سَیَابَةَ عَنِ الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ قَالَ: ذَهَبْتُ بِکِتَابِ عَبْدِ السَّلَامِ بْنِ نُعَیْمٍ وَ سَدِیرٍ وَ کُتُبِ غَیْرِ وَاحِدٍ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام حِینَ ظَهَرَتِ الْمُسَوِّدَةُ قَبْلَ أَنْ یَظْهَرَ وُلْدُ الْعَبَّاسِ بِأَنَّا قَدْ قَدَّرْنَا أَنْ یَئُولَ هَذَا الْأَمْرُ إِلَیْکَ فَمَا تَرَی قَالَ فَضَرَبَ بِالْکُتُبِ الْأَرْضَ ثُمَّ قَالَ أُفٍّ أُفٍّ مَا أَنَا لِهَؤُلَاءِ بِإِمَامٍ أَ مَا یَعْلَمُونَ أَنَّهُ إِنَّمَا یَقْتُلُ السُّفْیَانِیَ (3).

ص: 297


1- 1. الکافی ج 8 ص 274.
2- 2. أمالی ابن الشیخ الطوسیّ ص 59.
3- 3. الکافی ج 8 ص 331.

در آیه دیگر میفرماید «الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ»(1) { کسانی که گرویده و کارهای شایسته کرده و همدیگر را به حقّ سفارش و به شکیبایی توصیه کرده اند}. در آیه دیگر میفرماید «ثُمَّ کانَ مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ وَ تَواصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ»(2){علاوه بر این از زمره کسانی باشد که گرویده و یکدیگر را به شکیبایی و مهربانی سفارش کرده اند} در این آیه میفرماید: «وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ»(3) {و قطعاً شما را به چیزی از [قبیلِ] ترس و گرسنگی، و کاهشی در اموال و جانها و محصولات می آزماییم و مژده ده شکیبایان را}. در این آیه میفرماید «وَ کَأَیِّنْ مِنْ نَبِیٍّ قاتَلَ مَعَهُ رِبِّیُّونَ کَثِیرٌ فَما وَهَنُوا لِما أَصابَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ ما ضَعُفُوا وَ مَا اسْتَکانُوا وَ اللَّهُ یُحِبُّ الصَّابِرِینَ»(4) {و چه بسیار پیامبرانی که همراه او توده های انبوه، کارزار کردند و در برابر آنچه در راه خدا بدیشان رسید، سستی نورزیدند و ناتوان نشدند و تسلیم [دشمن] نگردیدند، و خداوند، شکیبایان را دوست دارد} در این آیه میفرماید: «وَ الصَّابِرِینَ وَ الصَّابِراتِ»(5) {و مردان و زنان شکیبا} در جای دیگر میفرماید: «وَ اصْبِرْ حَتَّی یَحْکُمَ اللَّهُ وَ هُوَ خَیْرُ الْحاکِمِینَ»(6) {شکیبا باش تا خدا [میان تو و آنان] داوری کند، و او بهترین داوران است} و از این قبیل آیات در قرآن بسیار است.

بدان عموجان! و پسر عموی عزیزم خداوند برای دوست خود اهمیتی بناراحتی در دنیا نمیدهد و برای دوست خود چیزی را بیشتر از ناراحتی و کوشش و گرفتاری که با صبر همراه باشد دوست ندارد. و هرگز برای دشمن خود به ثروت دنیا اهمیت نداده اگر چنین نبود دشمنان خدا دوستانش را نمیکشتند و آنها را پیوسته در وحشت و ناراحتی قرار نمیدادند در صورتی که خودشان آسوده و راحت و دارای قدرت و حکومت هستند و اگر چنین نبود حضرت زکریا و یحیی پسرش از سر ظلم و دشمنی کشته نمی شدند و جدّت علی بن ابی طالب و نیز عمویت حسین پسر فاطمه زهرا علیها السّلام را از روی ستم و دشمنی بواسطه قیام بحق نمیکشتند. اگر چنین نبود خداوند در قرآن نمی فرمود «وَ لَوْ لا أَنْ یَکُونَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً لَجَعَلْنا لِمَنْ یَکْفُرُ بِالرَّحْمنِ لِبُیُوتِهِمْ سُقُفاً مِنْ فِضَّةٍ وَ مَعارِجَ عَلَیْها یَظْهَرُونَ»(7)

{و اگر نه آن بود که [همه] مردم [در انکار خدا] امّتی واحد گردند، قطعاً برای خانه های آنان که به [خدای] رحمان کفر می ورزیدند، سقفها و نردبانهایی از نقره که بر آنها بالا روند قرار می دادیم} و در این آیه نمیفرمود «أَ یَحْسَبُونَ أَنَّما نُمِدُّهُمْ بِهِ مِنْ مالٍ وَ بَنِینَ نُسارِعُ لَهُمْ فِی الْخَیْراتِ بَلْ لا

یَشْعُرُونَ»(8) {آیا می پندارند که آنچه از مال و پسران که بدیشان مدد می دهیم*[از آن روی است که] می خواهیم به سودشان در خیرات شتاب ورزیم؟ [نه،] بلکه نمی فهمند}. اگر چنین نبود در حدیث نمی آمد که اگر مؤمن محزون نمیشد برای کافر یک روسری از آهن قرار میدادم که هرگز سرش درد نگیرد

ص: 300


1- . عصر / 3
2- . بلد / 17
3- . بقره / 155
4- . آل عمران / 146
5- . احزاب/ 35
6- . یونس / 109
7- . زخرف / 33
8- . مؤمنون / 55 و56
«23»

کا، [الکافی] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْکُوفِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ التَّیْمِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ قَالَ حَدَّثَنِی مُعَتِّبٌ أَوْ غَیْرُهُ قَالَ: بَعَثَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْحَسَنِ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ لَکَ أَبُو مُحَمَّدٍ أَنَا أَشْجَعُ مِنْکَ وَ أَنَا أَسْخَی مِنْکَ وَ أَنَا أَعْلَمُ مِنْکَ فَقَالَ لِرَسُولِهِ أَمَّا الشَّجَاعَةُ فَوَ اللَّهِ مَا کَانَ مَوْقِفٌ یُعْرَفُ بِهِ جُبْنُکَ مِنْ شَجَاعَتِکَ وَ أَمَّا السَّخِیُّ فَهُوَ الَّذِی یَأْخُذُ الشَّیْ ءَ فَیَضَعُهُ فِی حَقِّهِ وَ أَمَّا الْعِلْمُ فَقَدْ أَعْتَقَ أَبُوکَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام أَلْفَ مَمْلُوکٍ فَسَمِّ لَنَا خَمْسَةً مِنْهُمْ وَ أَنْتَ عَالِمٌ فَعَادَ إِلَیْهِ فَأَعْلَمَهُ ثُمَّ عَادَ إِلَیْهِ فَقَالَ یَقُولُ إِنَّکَ رَجُلٌ صُحُفِیٌّ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قُلْ إِی وَ اللَّهِ صُحُفُ إِبْرَاهِیمَ وَ مُوسَی وَ عِیسَی وَرِثْتُهَا عَنْ آبَائِی علیهم السلام (1).

«24»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ صَفْوَانَ الْجَمَّالِ قَالَ: وَقَعَ بَیْنَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ بَیْنَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ کَلَامٌ حَتَّی وَقَعَتِ الضَّوْضَاءُ بَیْنَهُمْ وَ اجْتَمَعَ النَّاسُ فَافْتَرَقَا عَشِیَّتَهُمَا بِذَلِکَ وَ غَدَوْتُ فِی حَاجَةٍ فَإِذَا أَنَا بِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَلَی بَابِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ وَ هُوَ یَقُولُ یَا جَارِیَةُ قُولِی لِأَبِی مُحَمَّدٍ قَالَ فَخَرَجَ فَقَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ مَا بَکَّرَ بِکَ قَالَ إِنِّی تَلَوْتُ آیَةً فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الْبَارِحَةَ فَأَقْلَقَتْنِی فَقَالَ وَ مَا هِیَ قَالَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ذِکْرُهُ الَّذِینَ یَصِلُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَ یَخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ (2) فَقَالَ صَدَقْتَ لَکَأَنِّی لَمْ أَقْرَأْ هَذِهِ الْآیَةَ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ قَطُّ فَاعْتَنَقَا وَ بَکَیَا(3).

«25»

قل، [إقبال الأعمال] بِإِسْنَادِهِ عَنْ شَیْخِ الطَّائِفَةِ عَنِ الْمُفِیدِ وَ الْغَضَائِرِیِّ عَنِ الصَّدُوقِ عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ وَ أَیْضاً بِالْإِسْنَادِ عَنِ الشَّیْخِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدِ بْنِ مُوسَی الْأَهْوَازِیِ

ص: 298


1- 1. نفس المصدر ج 8 ص 363.
2- 2. سورة الرعد الآیة 21.
3- 3. الکافی ج 2 ص 155.

و باز در حدیث دیگر نمیفرمود دنیا در نظر خدا باندازه پر مگسی ارزش ندارد و اگر چنین نبود از این دنیا بکافر شربت آبی نمیداد. و اگر چنین نبود در حدیث دیگر نمیفرمود اگر مؤمنی در قله کوهی باشد خداوند کافر یا منافقی را میفرستد تا او را اذیت کند و در حدیث نمی آمد که وقتی خدا مردمی را دوست داشته باشد یا بنده ای را دوست بدارد بشدت بر او بلا میبارد و آن بنده از غمی خارج نمیشود مگر اینکه دچار غم دیگری میشود. اگر این مطلب نبود در حدیث نمی آمد که چیزی از این دو جرعه نزد خدا محبوبتر نیست که بنده مؤمن آن ها را در دنیا بیاشامد، جرعه خشمی که آن را فرو خورد و جرعه اندوه در مصیبت که با شکیبایی کامل و امید ثواب از خدا بر آن صبر کند.

اگر این گونه نبود اصحاب پیامبر برای کسانی که بآنها ستم روا میداشتند از خدا تقاضای طول عمر و صحت بدن و کثرت مال و فرزند نمیکردند، اگر جز این بود بما نمیرسید که پیغمبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله هر وقت به یکی از اصحاب خود امتیاز می بخشید و او را مورد لطف خویش قرار میداد طلب رحمت میکرد و استغفار مینمود و از خدا برای خود درخواست شهادت میکرد. اکنون عمو جان و پسر عموها و برادرانم شکیبا و راضی بقضای خدا و تسلیم در مقابل فرمان او باشید کارها را بخدا بسپارید و بر این پیش آمد صبر کنید و بفرمان او تمسک جویید و سر باطاعتش فرود آورید. خداوند صبر فراوان بشما عنایت کند و عاقبت ما و شما را بسعادت و پاداش ختم نماید و ما را به نیرو و قدرت خودش از هر هلاکتی نجات بخشد، او شنوا و بما نزدیک است و درود بر روان پاک محمّد مصطفی برگزیده تمام جهانیان و خاندان بزرگوارش باد.

در اینجا نامه تسلیت آمیز حضرت صادق بپایان میرسد با خط محمّد بن علی بن مهجناب بزاز در ماه صفر سال 448 این نامه بر مقام و شخصیت عبد اللَّه بن حسن دلالت میکند چون او را عبد صالح خطاب میکند و برای او و پسر عموهایش تقاضای سعادت مینماید. اینها نشانه آن است که کسانی که منصور آن ها را برده نزد حضرت صادق پسندیده سیرت و مظلوم بودند و بمقام امامت ایشان آشنا بوده اند .

و شاید آنچه در بعضی کتاب ها دیده می شود که اولاد امام حسن از قبیل عبد اللَّه بن حسن از حضرت صادق و امام باقر کناره میگرفتند، از باب تقیه بوده تا قیامها و مخالفتهای آنها با حکومت وقت را بائمه طاهرین نسبت ندهند.

از مطالبی که دلیل بر این مطلب است روایتی است که از

ص: 301

عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الْقَطِرَانِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَیُّوبَ الْخَثْعَمِیِّ عَنْ صَالِحِ بْنِ أَبِی الْأَسْوَدِ عَنْ عَطِیَّةَ بْنِ نَجِیحِ بْنِ الْمُطَهَّرِ الرَّازِیِّ وَ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ الصَّیْرَفِیِّ قَالا: إِنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام کَتَبَ إِلَی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ حِینَ حُمِلَ هُوَ وَ أَهْلُ بَیْتِهِ یُعَزِّیهِ عَمَّا صَارَ إِلَیْهِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ إِلَی الْخَلَفِ الصَّالِحِ وَ الذُّرِّیَّةِ الطَّیِّبَةِ مِنْ وُلْدِ أَخِیهِ وَ ابْنِ عَمِّهِ أَمَّا بَعْدُ فَلَئِنْ کُنْتَ قَدْ تَفَرَّدْتَ أَنْتَ وَ أَهْلُ بَیْتِکَ مِمَّنْ حُمِلَ مَعَکَ بِمَا أَصَابَکُمْ مَا انْفَرَدْتَ بِالْحُزْنِ وَ الْغَیْظِ وَ الْکَآبَةِ وَ أَلِیمِ وَجَعِ الْقَلْبِ دُونِی وَ لَقَدْ نَالَنِی مِنْ ذَلِکَ مِنَ الْجَزَعِ وَ الْقَلَقِ وَ حَرِّ الْمُصِیبَةِ مِثْلُ مَا نَالَکَ وَ لَکِنْ رَجَعْتُ إِلَی مَا أَمَرَ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ بِهِ الْمُتَّقِینَ مِنَ الصَّبْرِ وَ حُسْنِ الْعَزَاءِ حِینَ یَقُولُ لِنَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله وَ اصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ فَإِنَّکَ بِأَعْیُنِنا(1) وَ حِینَ یَقُولُ فَاصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ وَ لا تَکُنْ کَصاحِبِ

الْحُوتِ (2) وَ حِینَ یَقُولُ لِنَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله حِینَ مُثِّلَ بِحَمْزَةَ- وَ إِنْ عاقَبْتُمْ فَعاقِبُوا بِمِثْلِ ما عُوقِبْتُمْ بِهِ وَ لَئِنْ صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَیْرٌ لِلصَّابِرِینَ (3) فَصَبَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ لَمْ یُعَاقِبْ وَ حِینَ یَقُولُ وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها- لا نَسْئَلُکَ رِزْقاً نَحْنُ نَرْزُقُکَ وَ الْعاقِبَةُ لِلتَّقْوی (4) وَ حِینَ یَقُولُ الَّذِینَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصِیبَةٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ- أُولئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ (5) وَ حِینَ یَقُولُ إِنَّما یُوَفَّی الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسابٍ (6) وَ حِینَ یَقُولُ لُقْمَانُ لِابْنِهِ- وَ اصْبِرْ عَلی ما أَصابَکَ إِنَّ ذلِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ(7) وَ حِینَ یَقُولُ عَنْ مُوسَی- قالَ مُوسی لِقَوْمِهِ اسْتَعِینُوا بِاللَّهِ وَ اصْبِرُوا إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ یُورِثُها مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ (8)

ص: 299


1- 1. سورة الطور الآیة: 48.
2- 2. سورة القلم الآیة: 48.
3- 3. سورة النحل، الآیة 126.
4- 4. سورة طه، الآیة: 132.
5- 5. سورة البقرة، الآیة: 156.
6- 6. سورة الزمر، الآیة: 10.
7- 7. سورة لقمان، الآیة: 17.
8- 8. سورة الأعراف، الآیة: 128.

خلاد بن عمیر کندی نقل کردیم که گفت: خدمت حضرت صادق رسیدم ایشان فرمود: آیا شما خبری از اولاد امام حسن که آنها را بردند دارید؟ ما خبری داشتیم ولی مایل نبودیم ما این خبر را بگوییم و گفتیم ان شاء اللَّه خدا آنها را نجات خواهد داد. فرمود کجا نجات خواهند یافت آن وقت چنان با صدای بلند شروع کرد بگریه کردن که ما نیز گریه کردیم. بعد فرمود: پدرم از فاطمه دختر امام حسین ع نقل کرد که گفت از پدرم شنیدم میفرمود گروهی از اولاد تو در کنار شط فرات کشته میشوند که نه گذشتگان بر آنها پیشی نگرفته اند و نه دیگران بآنها خواهند رسید اکنون جز آنها از فرزندان فاطمه کسی باقی نمانده است.

این دلیل واضحی است بر اینکه کسانی که از فرزندان امام حسن در دست منصور گرفتار شدند اشخاص پسندیده و خوبی بودند و با مقامی ارجمند بسوی خدا رهسپار شده و بسعادت و ثواب آخرت نایل شدند.

از آن جمله روایتی است که ابو الفرج اصفهانی از یحیی بن عبد اللَّه نقل میکند یحیی از فرزندان امام حسن علیه السّلام بود که از زندان منصور نجات یافت. عبد اللَّه پسر فاطمه صغری از پدر خود از جده اش فاطمه زهرا دختر پیامبر اکرم روایت کرد که رسول خدا ص فرمود: هفت نفر از فرزندان من در کنار شط فرات دفن میشوند که گذشتگان در نیکی بر آنها سبقت نگرفته اند و آیندگان بآنها نخواهند رسید. گفتم ما که هشت نفر هستیم. گفت: من این طور شنیده ام. اما وقتی در را باز کردند همه مرده بودند من مختصر رمقی داشتم. مقداری آب بمن دادند و از زندان خارج نمودند من زنده ماندم.

از خبرهایی که دلیل بر عارف بودن آنها بمقام امام است خبری است که در کتاب مصابیح نقل شده: زمانی که عبد اللَّه بن حسن در محمل بود و او را بطرف زندان کوفه میبردند چند نفر از او پرسیدند یا بن رسول اللَّه پسر شما مهدی است؟ در جواب آنها گفت: محمّد از اینجا خروج میکند بمدینه اشاره کرد و باندازه ای که گاو دماغش را می لیسد حکومت خواهد کرد سپس کشته می شود

ص: 302

وَ حِینَ یَقُولُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ(1) وَ حِینَ یَقُولُ- ثُمَّ کانَ مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ وَ تَواصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ(2) وَ حِینَ یَقُولُ وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ (3) وَ حِینَ یَقُولُ وَ کَأَیِّنْ مِنْ نَبِیٍّ قاتَلَ مَعَهُ رِبِّیُّونَ کَثِیرٌ فَما وَهَنُوا لِما أَصابَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ ما ضَعُفُوا وَ مَا اسْتَکانُوا وَ اللَّهُ یُحِبُّ الصَّابِرِینَ (4) وَ حِینَ یَقُولُ وَ الصَّابِرِینَ وَ الصَّابِراتِ (5) وَ حِینَ یَقُولُ- وَ اصْبِرْ حَتَّی یَحْکُمَ اللَّهُ وَ هُوَ خَیْرُ الْحاکِمِینَ (6) وَ أَمْثَالُ ذَلِکَ مِنَ الْقُرْآنِ کَثِیرٌ وَ اعْلَمْ أَیْ عَمِّ وَ ابْنَ عَمِّ أَنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ لَمْ یُبَالِ بِضُرِّ الدُّنْیَا لِوَلِیِّهِ سَاعَةً قَطُّ وَ لَا شَیْ ءَ أَحَبُّ إِلَیْهِ مِنَ الضُّرِّ وَ الْجَهْدِ وَ الْبَلَاءِ مَعَ الصَّبْرِ وَ أَنَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمْ یُبَالِ بِنَعِیمِ الدُّنْیَا لِعَدُوِّهِ سَاعَةً قَطُّ وَ لَوْ لَا ذَلِکَ مَا کَانَ أَعْدَاؤُهُ یَقْتُلُونَ أَوْلِیَاءَهُ وَ یُخَوِّفُونَهُمْ وَ یَمْنَعُونَهُمْ وَ أَعْدَاؤُهُ آمِنُونَ مُطْمَئِنُّونَ عَالُونَ ظَاهِرُونَ وَ لَوْ لَا ذَلِکَ لَمَا قُتِلَ زَکَرِیَّا وَ یَحْیَی بْنُ زَکَرِیَّا ظُلْماً وَ عُدْوَاناً فِی بَغِیٍّ مِنَ الْبَغَایَا وَ لَوْ لَا ذَلِکَ مَا قُتِلَ جَدُّکَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام لَمَّا قَامَ بِأَمْرِ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ ظُلْماً وَ عَمُّکَ الْحُسَیْنُ بْنُ فَاطِمَةَ صلوات الله علیهما اضْطِهَاداً وَ عُدْوَاناً وَ لَوْ لَا ذَلِکَ مَا قَالَ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ فِی کِتَابِهِ- وَ لَوْ لا أَنْ یَکُونَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً لَجَعَلْنا لِمَنْ یَکْفُرُ

بِالرَّحْمنِ لِبُیُوتِهِمْ سُقُفاً مِنْ فِضَّةٍ وَ مَعارِجَ عَلَیْها یَظْهَرُونَ (7) وَ لَوْ لَا ذَلِکَ لَمَا قَالَ فِی کِتَابِهِ- أَ یَحْسَبُونَ أَنَّما نُمِدُّهُمْ بِهِ مِنْ مالٍ وَ بَنِینَ- نُسارِعُ لَهُمْ فِی الْخَیْراتِ بَلْ لا یَشْعُرُونَ (8) وَ لَوْ لَا ذَلِکَ لَمَا جَاءَ فِی الْحَدِیثِ لَوْ لَا أَنْ یَحْزَنَ الْمُؤْمِنُ لَجَعَلْتُ لِلْکَافِرِ عِصَابَةً

ص: 300


1- 1. سورة العصر، الآیة: 3.
2- 2. سورة البلد، الآیة: 17.
3- 3. سورة المائدة، الآیة: 155.
4- 4. سورة آل عمران، الآیة: 146.
5- 5. سورة الأحزاب، الآیة: 35.
6- 6. سورة یونس، الآیة: 109.
7- 7. سورة الأحزاب، الآیة: 33.
8- 8. سورة المؤمنون، الآیة: 56.

ولی هر وقت شنیدید انتقام گیرنده ای از خراسان قیام کرد او مهدی است.

این اعتراف دلیل بر این است که آنها عارف بمقام امام و مهدی موعود بوده اند.

آنچه بیشتر این مطلب را ثابت میکند روایتی است که ابو جعفر طوسی از ابو الفرج معروف به سندی نقل میکند. گفت: امام صادق علیه السّلام برای انجام حج بمکه آمده بود زیر ناودان خانه خدا رفت و شروع بدعا کرد. در طرف راست ایشان عبد اللَّه بن حسن و طرف چپ حسن بن حسن و پشت سرش جعفر بن حسن قرار داشت.

در این موقع عباد بن کثیر بصری آمده گفت: یا ابا عبد اللَّه حضرت جوابی نداد تا سه مرتبه ایشان را صدا زد مرتبه چهارم گفت: ای جعفر. فرمود: چه میخواهی ابا کثیر؟ گفت: من کتابی دارم که در آن نوشته است که مردی سنگهای این خانه را دانه دانه بر میکند. فرمود: کتاب تو دروغ گفته است، بخدا قسم مثل اینکه اکنون می بینم مردی را که پاهای زرد رنگ و ساقهای باریک دارد با شکم بزرگ و گردن باریک و سری بزرگ در کنار این رکن ایستاده، برکن یمانی اشاره کرد، و مردم را از طواف باز میدارد بطوری که مردم از او میترسند. بعد خداوند مردی از فرزندان مرا (بسینه خود اشاره نمود) میفرستد او را میکشد همان طور که عاد و ثمود و فرعون ذی الاوتاد کشته شدند. در این موقع عبد اللَّه بن حسن گفت: بخدا قسم حضرت ابا عبد اللَّه راست میگوید همه ایشان را تصدیق کردند.

این تصدیق از آن جهت بود که آنها عارف بمقام مهدی موعود و آن پرچمدار حقیقت بودند. در ضمن باید توجه داشته باشید که فرزندان امام حسن اعتقاد نداشتند کسی که از بین آنها قیام میکند مهدی واقعی است گرچه این نام را بر خود میگذاشتند اولین کسی که خروج کرد و این نام را داشت محمّد بن عبد اللَّه بن حسن است .

با اینکه یحیی بن حسین حسنی در کتاب امالی مینویسد: طاهر بن عبید از ابراهیم بن عبد اللَّه سؤال کرد آیا برادرت محمّد همان مهدی معروف است؟ گفت: مهدی وعده ایست که خدا به پیامبر خود داده که از خانواده اش یک نفر را مهدی قرار خواهد داد او را به طور دقیق نام نبرده و زمانش را مشخص نکرده است. برادرم برای اقامه دین و امر بمعروف و نهی از منکر قیام کرد اگر خدا بخواهد

ص: 303

مِنْ حَدِیدٍ فَلَا یُصَدَّعُ رَأْسُهُ أَبَداً وَ لَوْ لَا ذَلِکَ لَمَا جَاءَ فِی الْحَدِیثِ أَنَّ الدُّنْیَا لَا تُسَاوِی عِنْدَ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ جَنَاحَ بَعُوضَةٍ وَ لَوْ لَا ذَلِکَ مَا سَقَی کَافِراً مِنْهَا شَرْبَةً مِنْ مَاءٍ وَ لَوْ لَا ذَلِکَ لَمَا جَاءَ فِی الْحَدِیثِ لَوْ أَنَّ مُؤْمِناً عَلَی قُلَّةِ جَبَلٍ- لَابْتَعَثَ اللَّهُ لَهُ کَافِراً أَوْ مُنَافِقاً یُؤْذِیهِ وَ لَوْ لَا ذَلِکَ لَمَا جَاءَ فِی الْحَدِیثِ أَنَّهُ إِذَا أَحَبَّ اللَّهُ قَوْماً أَوْ أَحَبَّ عَبْداً صَبَّ عَلَیْهِ الْبَلَاءَ صَبّاً فَلَا یَخْرُجُ مِنْ غَمٍّ إِلَّا وَقَعَ فِی غَمٍّ وَ لَوْ لَا ذَلِکَ لَمَا جَاءَ فِی الْحَدِیثِ مَا مِنْ جُرْعَتَیْنِ أَحَبَّ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یَجْرَعَهُمَا عَبْدُهُ الْمُؤْمِنُ فِی الدُّنْیَا مِنْ جُرْعَةِ غَیْظٍ کَظَمَ عَلَیْهَا وَ جُرْعَةِ حُزْنٍ عِنْدَ مُصِیبَةٍ صَبَرَ عَلَیْهَا بِحُسْنِ عَزَاءٍ وَ احْتِسَابٍ وَ لَوْ لَا ذَلِکَ لَمَا کَانَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَدْعُونَ عَلَی مَنْ ظَلَمَهُمْ بِطُولِ الْعُمُرِ وَ صِحَّةِ الْبَدَنِ وَ کَثْرَةِ الْمَالِ وَ الْوَلَدِ وَ لَوْ لَا ذَلِکَ مَا بَلَغَنَا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ إِذَا خَصَّ رَجُلًا بِالتَّرَحُّمِ عَلَیْهِ وَ الِاسْتِغْفَارِ اسْتُشْهِدَ فَعَلَیْکُمْ یَا عَمِّ وَ ابْنَ عَمِّ وَ بَنِی عُمُومَتِی وَ إِخْوَتِی بِالصَّبْرِ وَ الرِّضَا وَ التَّسْلِیمِ وَ التَّفْوِیضِ إِلَی اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ وَ الرِّضَا بِالصَّبْرِ عَلَی قَضَائِهِ وَ التَّمَسُّکِ بِطَاعَتِهِ وَ النُّزُولِ عِنْدَ أَمْرِهِ أَفْرَغَ اللَّهُ عَلَیْنَا وَ عَلَیْکُمُ الصَّبْرَ وَ خَتَمَ لَنَا وَ لَکُمْ بِالْأَجْرِ وَ السَّعَادَةِ وَ أَنْقَذَنَا وَ إِیَّاکُمْ مِنْ کُلِّ هَلَکَةٍ بِحَوْلِهِ وَ قُوَّتِهِ إِنَّهُ سَمِیعٌ قَرِیبٌ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی صَفْوَتِهِ مِنْ خَلْقِهِ مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ (1).

أقول: و هذا آخر التعزیة بلفظها من أصل صحیح بخط محمد بن علی بن مهجناب البزاز تاریخه فی صفر سنة ثمان و أربعین و أربعمائة و قد اشتملت هذه التعزیة علی وصف عبد الله بن الحسن بالعبد الصالح و الدعاء له و بنی عمه بالسعادة و هذا یدل علی أن الجماعة المحمولین کانوا عند مولانا الصادق علیه السلام معذورین و ممدوحین و مظلومین و بحبه عارفین.

أقول: و قد یوجد فی الکتب أنهم کانوا للصادقین علیهما السلام مفارقین و ذلک محتمل للتقیة لئلا ینسب إظهارهم لإنکار المنکر إلی الأئمة الطاهرین.

و مما یدل علیه

مَا رَوَیْنَاهُ بِإِسْنَادِنَا إِلَی أَبِی الْعَبَّاسِ أَحْمَدَ بْنِ نَصْرِ بْنِ سَعْدٍ مِنْ

ص: 301


1- 1. الإقبال ص 49- 51.

او همان مهدی معروف باشد این فضل و لطفی از جانب او است که بهر کس بخواهد میدهد و گر نه برادرم واجب خدا را که قیام برای امر بمعروف و نهی از منکر است بانتظار وعده ای که دستور انتظار آن را نداده اند ترک نکرده است.

در حدیث قبل از همان امالی از ابی خالد واسطی نقل میکند: که محمّد بن عبد اللَّه ابن حسن گفت ابا خالد من قیام میکنم و بخدا قسم کشته خواهم شد بعد عذر خویش را با اینکه میدانست کشته می شود بیان نمود.

تمام اینها دلیل بر این است که آن ها بخدا و رسولش متمسک شده اند. این آخرین قسمتی بود که از کتاب اقبال نقل کردیم(1).

روایت26.

کافی: علی بن ابی حمزه از اسماعیل بن ارقط و مادرش ام سلمه خواهر حضرت صادق نقل کرد: که من در ماه رمضان سخت مریض شدم بطوری که بمرگ نزدیک شدم بنی هاشم برای برداشتن جنازه جمع شدند همه یقین داشتند که من میمیرم مادرم خیلی ناراحتی کرد. دایی من حضرت صادق باو فرمود بالای پشت بام برو دست بدعا بردار و بخدا توجه کن و دو رکعت نماز بگذار پس از نماز بگو بار خدایا تو این فرزند را بمن دادی با اینکه وجود نداشت خدایا من او را از تو میخواهم بمن برگردان. مادرم باین دستور عمل کرد من بهوش آمدم و نشستم موقع سحر شد سحری آوردند من نیز با آنها سحری خوردم(2).

ابو الفرج اصفهانی از حسین بن زید نقل میکند که گفت: من بین قبر و منبر پیامبر ایستاده بودم دیدم فرزندان امام حسن را به همراه ابو الازهر از خانه مروان خارج نمودند و میخواهند بربذه ببرند حضرت صادق به دنبال من فرستاده پرسید چه خبر داری؟ گفتم

ص: 304


1- . اقبال: 51
2- . کافی 3 : 478

کِتَابِ الرِّجَالِ مِمَّا خَرَجَ مِنْهُ وَ عَلَیْهِ سَمَاعُ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ وَ هُوَ نُسْخَةٌ عَتِیقَةٌ بِلَفْظِهِ قَالَ أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَعِیدٍ الْکِنْدِیُّ قَالَ هَذَا کِتَابُ غَالِبِ بْنِ عُثْمَانَ الْهَمْدَانِیِّ وَ قَرَأْتُ فِیهِ أَخْبَرَنِی خَلَّادُ بْنُ عُمَیْرٍ الْکِنْدِیُّ مَوْلَی آلِ حُجْرِ بْنِ عَدِیٍّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ هَلْ لَکُمْ عِلْمٌ بِآلِ الْحَسَنِ الَّذِینَ خُرِجَ بِهِمْ مِمَّا قِبَلَنَا وَ کَانَ قَدِ اتَّصَلَ بِنَا عَنْهُمْ خَبَرٌ فَلَمْ نُحِبَّ أَنْ نَبْدَأَهُ بِهِ فَقُلْنَا نَرْجُو أَنْ یُعَافِیَهُمُ اللَّهُ فَقَالَ وَ أَیْنَ هُمْ مِنَ الْعَافِیَةِ ثُمَّ بَکَی علیه السلام حَتَّی عَلَا صَوْتُهُ وَ بَکَیْنَا ثُمَّ قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ فَاطِمَةَ بِنْتِ الْحُسَیْنِ قَالَتْ سَمِعْتُ أَبِی صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ یَقُولُ یُقْتَلُ مِنْکِ أَوْ یُصَابُ مِنْکِ نَفَرٌ بِشَطِّ الْفُرَاتِ مَا سَبَقَهُمُ الْأَوَّلُونَ وَ لَا یُدْرِکُهُمُ الْآخِرُونَ وَ إِنَّهُ لَمْ یَبْقَ مِنْ وُلْدِهِمْ غَیْرُهُمْ.

أقول: و هذه شهادة صریحة من طرق صحیحة بمدح المأخوذین من بنی الحسن علیه و علیهم السلام و أنهم مضوا إلی الله جل جلاله بشرف المقام و الظفر بالسعادة و الإکرام.

وَ مِنْ ذَلِکَ مَا رَوَاهُ أَبُو الْفَرَجِ الْأَصْفَهَانِیُ (1) عَنْ یَحْیَی بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الَّذِی سَلِمَ مِنَ الَّذِینَ تَخَلَّفُوا فِی الْحَبْسِ مِنْ بَنِی الْحَسَنِ فَقَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ فَاطِمَةَ الصُّغْرَی عَنْ أَبِیهَا عَنْ جَدَّتِهَا فَاطِمَةَ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَتْ قَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یُدْفَنُ مِنْ وُلْدِی سَبْعَةٌ بِشَطِّ الْفُرَاتِ لَمْ یَسْبِقْهُمُ الْأَوَّلُونَ وَ لَمْ یُدْرِکْهُمُ الْآخِرُونَ فَقُلْتُ نَحْنُ ثَمَانِیَةٌ فَقَالَ هَکَذَا سَمِعْتُ فَلَمَّا فَتَحُوا الْبَابَ وَجَدُوهُمْ مَوْتَی وَ أَصَابُونِی وَ بِی رَمَقٌ وَ سَقَوْنِی مَاءً وَ أَخْرَجُونِی فَعِشْتُ.

وَ مِنَ الْأَخْبَارِ الشَّاهِدَةِ بِمَعْرِفَتِهِمْ بِالْحَقِّ مَا رَوَاهُ أَحْمَدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ الْحُسَیْنِیُّ فِی کِتَابِ الْمَصَابِیحِ بِإِسْنَادِهِ: أَنَّ جَمَاعَةً سَأَلُوا عَبْدَ اللَّهِ بْنَ الْحَسَنِ وَ هُوَ فِی الْمَحْمِلِ الَّذِی حُمِلَ فِیهِ إِلَی سِجْنِ الْکُوفَةِ فَقُلْنَا یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مُحَمَّدٌ ابْنُکَ الْمَهْدِیُّ فَقَالَ یَخْرُجُ مُحَمَّدٌ مِنْ هَاهُنَا وَ أَشَارَ إِلَی الْمَدِینَةِ فَیَکُونُ کَلَحْسِ الثَّوْرِ أَنْفَهُ حَتَّی یُقْتَلَ وَ لَکِنْ

ص: 302


1- 1. مقاتل الطالبیین ص 193.

فرزندان امام حسن را بیرون آوردند و سوار محمل نمودند فرمود بنشین من نشستم غلامی را خواست بعد دعای زیادی کرد آنگاه بغلام خود فرمود برو هر وقت آنها را سوار کردند بیا بمن خبر بده. غلام آمده گفت آنها را میاورند. حضرت صادق از جای حرکت کرد و پشت پرده ای که از موی سفید بافته شده بود ایستاد عبد اللَّه بن حسن و ابراهیم بن حسن و سایرین را آوردند در مقابل هر کدام از آنها یک نفر از سپاهیان بنی عباس قرار داشت و همین که چشم امام صادق ع بآنها افتاد اشکش جاری شد و بر روی محاسن مبارکش ریخت. رو بمن نموده فرمود بخدا بعد از این کار دیگر احترامی برای خدا نگه نمی دارند بخدا انصار و فرزندان انصار به پیمانی که در بیعت عقبه با پیامبر بستند وفا نکردند. امام صادق ع فرمود پدرم از پدر خود از جدش از علی بن ابی طالب نقل کرد که پیامبر به علی علیه السّلام فرمود: از آنها در عقبه بیعت بگیر. عرض کرد چگونه بیعت بگیرم فرمود پیمان بگیر که با خدا و پیامبرش بیعت میکنند مشروط بر اینکه: ابن جعد در حدیث خود دنباله آن را چنین نقل کرده که بیعت بگیر معصیت خدا را نکنند و مطیع او باشند. سایر محدثین گفته اند بیعت بگیر بر اینکه از رسول خدا و خانواده و فرزندانش دفاع کنند همان طوری که از خود و فرزندان خویش دفاع می کنند بخدا قسم وفا نکردند تا پیامبر از میان آنها رفت بعد از او نیز احدی جلو دست کسی را نگرفت خدایا انتقامی سخت از انصار بگیر.

با همین سند از علی بن اسماعیل نقل میکند که عیسی بن موسی را آوردند امام صادق ع فرمود این همان است عرض کردند منظورتان کیست؟ فرمود کسی که با خون ما خاندان پیامبر بازی میکرد بخدا ذره ای از آب حوض کوثر نخواهد آشامید(1).

سعید رومی غلام امام جعفر صادق ع گفت: امام جعفر صادق ع مرا فرستاد تا ببینم آن ها چه می کنند به ایشان خبر دادم که محمد کشته شده و عیسی ابو زیاد را دستگیر کرده است، امام مدت زیادی سرش را پایین انداخت سپس فرمود: چه باعث شده عیسی به ما بد کرده و رابطه اش را با ما قطع کند به خدا قسم نه او و نه فرزندانش از حوض کوثر نخواهند چشید(2).

ص: 305


1- . مقاتل الطالبیین: 272 با کمی تفاوت
2- . مقاتل الطالبیین: 273

إِذَا سَمِعْتُمْ بِالْمَأْثُورِ وَ قَدْ خَرَجَ بِخُرَاسَانَ فَهُوَ صَاحِبُکُمْ.

أقول: لعلها بالموتور و هذا صریح أنه عارف بما ذکرناه.

وَ مِمَّا یَزِیدُکَ بَیَاناً مَا رَوَیْنَاهُ بِإِسْنَادِنَا إِلَی جَدِّی أَبِی جَعْفَرٍ الطُّوسِیِّ عَنْ جَمَاعَةٍ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُوسَی التَّلَّعُکْبَرِیِّ عَنِ ابْنِ هَمَّامٍ عَنْ جَمِیلٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ رِیَاحٍ عَنْ أَبِی الْفَرَجِ أَبَانِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمَعْرُوفِ بِالسِّنْدِیِّ نَقَلْنَاهُ مِنْ أَصْلِهِ قَالَ: کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی الْحَجِّ فِی السَّنَةِ الَّتِی قَدِمَ فِیهَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام تَحْتَ الْمِیزَابِ وَ هُوَ یَدْعُو وَ عَنْ یَمِینِهِ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْحَسَنِ وَ عَنْ یَسَارِهِ حَسَنُ بْنُ حَسَنٍ وَ خَلْفَهُ جَعْفَرُ بْنُ الْحَسَنِ قَالَ فَجَاءَهُ عَبَّادُ بْنُ کَثِیرٍ الْبَصْرِیُّ فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ قَالَ فَسَکَتَ عَنْهُ حَتَّی قَالَهَا ثَلَاثاً قَالَ ثُمَّ قَالَ لَهُ یَا جَعْفَرُ قَالَ فَقَالَ لَهُ قُلْ مَا تَشَاءُ یَا أَبَا کَثِیرٍ قَالَ إِنِّی وَجَدْتُ فِی کِتَابٍ لِی عِلْمَ هَذِهِ الْبَنِیَّةِ رَجُلٌ یَنْقُضُهَا حَجَراً حَجَراً قَالَ فَقَالَ کَذَبَ کِتَابُکَ یَا أَبَا کَثِیرٍ وَ لَکِنْ کَأَنِّی وَ اللَّهِ بِأَصْفَرِ الْقَدَمَیْنِ حَمْشِ السَّاقَیْنِ ضَخْمِ الْبَطْنِ رَقِیقِ الْعُنُقِ ضَخْمِ الرَّأْسِ عَلَی هَذَا الرُّکْنِ وَ أَشَارَ بِیَدِهِ إِلَی الرُّکْنِ الْیَمَانِیِّ یَمْنَعُ النَّاسَ مِنَ الطَّوَافِ حَتَّی یَتَذَعَّرُوا مِنْهُ ثُمَّ یَبْعَثُ اللَّهُ لَهُ رَجُلًا مِنِّی وَ أَشَارَ بِیَدِهِ إِلَی صَدْرِهِ فَیَقْتُلُهُ قَتْلَ عَادٍ وَ ثَمُودَ وَ فِرْعَوْنَ ذِی الْأَوْتادِ قَالَ فَقَالَ لَهُ عِنْدَ ذَلِکَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْحَسَنِ صَدَقَ وَ اللَّهِ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام حَتَّی صَدَّقُوهُ کُلُّهُمْ جَمِیعاً.

أقول: فهل تراهم إلا عارفین بالمهدی و بالحق الیقین.

و مما یزیدک بیانا أن بنی الحسن علیه السلام ما کانوا یعتقدون فیمن خرج منهم أنه المهدی و إن تسموا بذلک إن أولهم خروجا و أولهم تسمیا بالمهدی محمد بن عبد الله بن الحسن و قد ذکر یحیی بن الحسین الحسنی فی کتاب الأمالی بإسناده عن طاهر بن عبید عن إبراهیم بن عبد الله بن الحسن: أنه سئل عن أخیه محمد أ هو المهدی الذی یذکر فقال إن المهدی عدة من الله تعالی لنبیه صلوات الله علیه وعده أن یجعل من أهله مهدیا لم یسم بعینه و لم یوقت زمانه و قد قام أخی لله بفریضة علیه فی الأمر بالمعروف و النهی عن المنکر فإن أراد الله تعالی

ص: 303

از مخول بن ابراهیم روایت شده که گفت: حسین بن زید در جنگ محمّد و و ابراهیم پسران عبد اللَّه بن حسن حضور داشت بعد پنهان شد و در خانه امام صادق علیه السّلام بود، امام صادق ع از زمانی که پدرش کشته شد او را در دامن خود بزرگ کرده بود و او در محضر امام صادق ع دانش فراوان کسب کرد.

عباد بن یعقوب گفت حسن بن زید را بواسطه گریه زیادی که میکرد(ذو الدمعه) صاحب اشک میگفتند.

روایت27.

عیون اخبار رضا ع: حاکم ابو احمد محمّد بن محمّد بن اسحاق انماطی نیشابوری با اسناد متصل گفت که: وقتی منصور دوانیقی خانه های بغداد را می ساخت، با جدیت هر چه تمام تر شروع بجستجوی سادات علوی کرد هر کس را پیدا میکرد درون دیوارها و پایه هایی که از گچ و آجر ساخته میشد قرار میداد. روزی پسر بچه ی زیبایی از سادات بدست آورد که موهای مشکی داشت و از فرزندان حسن بن علی بن ابی طالب بود او را در اختیار بنا گذاشت تا درون دیوار بگذارد و چند نفر از اشخاص مورد اعتمادش را گماشت که مواظب کار بنا باشند و مشاهده نمایند که آن پسربچه را داخل پایه دیوار بگذارد. بنا بدستور عمل کرد ولی خیلی دلش بحال او سوخت به همین خاطر در دیوار منفذ و سوراخی باقی گذاشت تا هوا داخل شود و پسرک بتواند نفس بکشد باو گفت ناراحت نباش صبر کن من به زودی تو را بیرون می آورم تاریکی شب که همه جا را بگیرد از داخل دیوار خارج خواهی شد. وقتی شب شد بنا در آن تاریکی آمد و پسر بچه سید را از بین دیوار خارج نمود ولی به او سفارش کرد که مواظب خون من و کارگرانی که با من کار میکردند باش مبادا بر باد دهی به هر وسیله که ممکن است خود را مخفی نما، من در این دل شب تو را از داخل دیوار خارج کردم تا مبادا جدت روز قیامت از من دادخواهی کند بعد با همان ابزار بنایی مقداری از موی سر آن پسر را چید باز سفارش نمود که خود را پنهان کن

ص: 306

أن یجعله المهدی الذی یذکر فهو فضل الله یمن به عَلی مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ و إلا فلم یترک أخی فریضة الله علیه لانتظار میعاد لم یؤمر بانتظاره.

وَ رَوَی فِی حَدِیثٍ قَبْلَهُ بِکَرَارِیسَ مِنَ الْأَمَالِی عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْوَاسِطِیِّ: أَنَّ مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ قَالَ یَا أَبَا خَالِدٍ إِنِّی خَارِجٌ وَ أَنَا وَ اللَّهِ مَقْتُولٌ ثُمَّ ذَکَرَ عُذْرَهُ فِی خُرُوجِهِ مَعَ عِلْمِهِ أَنَّهُ مَقْتُولٌ.

وَ کُلُّ ذَلِکَ یَکْشِفُ عَنْ تَمَسُّکِهِمْ بِاللَّهِ وَ الرَّسُولِ صلی الله علیه و آله.

و روی فی حدیث علم محمد بن عبد الله بن الحسن أنه یقتل أحمد بن إبراهیم فی کتاب المصابیح فی الفصل المتقدم.

هذا آخر ما أخرجناه من کتاب الإقبال (1).

«26»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُثْمَانَ أَبِی إِسْمَاعِیلَ السَّرَّاجِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ وَضَّاحٍ وَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ الْأَرْقَطِ وَ أُمُّهُ أُمُّ سَلَمَةَ أُخْتُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَرِضْتُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ مَرَضاً شَدِیداً حَتَّی ثَقُلْتُ وَ اجْتَمَعَتْ بَنُو هَاشِمٍ لَیْلًا لِلْجَنَازَةِ وَ هُمْ یَرَوْنَ أَنِّی مَیِّتٌ فَجَزِعَتْ أُمِّی عَلَیَّ فَقَالَ لَهَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام خَالِی اصْعَدِی إِلَی فَوْقِ الْبَیْتِ فَابْرُزِی إِلَی السَّمَاءِ وَ صَلِّی رَکْعَتَیْنِ فَإِذَا سَلَّمْتِ قُولِی- اللَّهُمَّ إِنَّکَ وَهَبْتَهُ لِی وَ لَمْ یَکُ شَیْئاً اللَّهُمَّ وَ إِنِّی أَسْتَوْهِبُکَهُ مُبْتَدِئاً فَأَعِرْنِیهِ قَالَ فَفَعَلَتْ فَأَفَقْتُ وَ قَعَدْتُ وَ دَعَوْا بِسَحُورٍ لَهُمْ هَرِیسَةٍ فَتَسَحَّرُوا بِهَا وَ تَسَحَّرْتُ مَعَهُمْ (2).

أَقُولُ رَوَی أَبُو الْفَرَجِ الْأَصْفَهَانِیُ (3) بِأَسَانِیدِهِ الْمُتَکَثِّرَةِ إِلَی الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ قَالَ: إِنِّی لَوَاقِفٌ بَیْنَ الْقَبْرِ وَ الْمِنْبَرِ إِذَا رَأَیْتُ بَنِی حَسَنٍ یُخْرَجُ بِهِمْ مِنْ دَارِ مَرْوَانَ مَعَ أَبِی الْأَزْهَرِ یُرَادُ بِهِمُ الرَّبَذَةُ فَأَرْسَلَ إِلَیَّ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ فَقَالَ مَا وَرَاکَ قُلْتُ

ص: 304


1- 1. الإقبال ص 51.
2- 2. الکافی ج 3 ص 478.
3- 3. مقاتل الطالبیین ص 219 و فیه تفاوت.

مبادا دیگر پیش مادرت برگردی. پسرک گفت اگر چنین است که نباید پیش مادرم برگردم به مادرم خبر برسان که نجات یافته ام و فراری هستم تا نگران من نباشد شاید کمتر گریه کند. پسرک فرار کرد نمیدانست کجا برود بالاخره راه افتاد و بدون هدف پیش رفت. بنا گفت آن پسر بچه نشانی مادرش را بمن داده بود و به عنوان نشانه از موی خود در اختیار من گذاشت. من بهمان آدرس مراجعه کردم صدایی مانند صدای زنبور شنیدم. این صدای گریه مادرش بود پیش رفتم و جریان پسرش را نقل کردم و موی پسرش را باو دادم و برگشتم(1).

روایت28.

اقبال الاعمال: می نویسد از روایاتی که در باره دعای نیمه رجب رسیده یکی اینست که وقتی منصور عبد اللَّه بن حسن و گروهی دیگر از فرزندان ابی طالب را زندانی کرد و دو فرزند عبد اللَّه محمّد و ابراهیم را کشت داود بن حسن ابن حسن را نیز گرفت. این داود پسر دایه ی حضرت صادق علیه السّلام بود زیرا ام داود امام صادق علیه السّلام را با شیر همین بچه شیر داده بود. داود را در غل و زنجیر بردند. مادرش گفت مدتها از نظرم دور بود و در عراق در زندان بسر می برد هیچ خبری از او نداشتم پیوسته دعا و زاری میکردم و از خداوند تقاضای نجات او را مینمودم از دوستان متدینم که اهل عبادت و کوشش در راه خدا بودند التماس دعا مینمودم ولی هیچ اثر اجابتی در دعای خود نمیدیدم. روزی برای عیادت خدمت حضرت صادق رسیدم چون بیمار بود جویای حالش شدم و دعا کردم بمن فرمود ام داود! از داود که من از شیر او خوردم چه خبر؟ عرض کردم آقا داود کجاست. مدت زیادی است که او را ندیده ام در زندان عراق است. فرمود پس چرا دعای استفتاح را نمیخوانی؟ استفتاح دعایی است که درهای آسمان برایش گشوده می شود و دعای فرد همان ساعت مستجاب میگردد صاحب آن دعا در نزد خدا جزایی جز بهشت ندارد عرض کرد آقا فدایت شوم آن دعا چیست؟ فرمود: ام داود ماه بزرگ حرام نزدیک می شود. رجب ماهی است که دعا در آن مستجاب است ماه خداست که آن را اصمّ(2) مینامند. در ایام البیض سه روز روزه بگیر روز سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم در روز پانزدهم هنگام ظهر غسل کن(3).

ص: 307


1- . عیون اخبار الرضا ع 1 : 111
2- . چون معنی اصم کر است کسی که نمیشنود این ماه را چنین نامیده اند چون جنگ در این ماه حرام است و صدای نیزه و شمشیر و ناله مجروح شنیده نمیشود. مجمع البحرین
3- . اقبال: 147 - 148

رَأَیْتُ بَنِی الْحَسَنِ یُخْرَجُ بِهِمْ فِی مَحَامِلَ فَقَالَ اجْلِسْ فَجَلَسْتُ قَالَ فَدَعَا غُلَاماً لَهُ ثُمَّ دَعَا رَبَّهُ کَثِیراً ثُمَّ قَالَ لِغُلَامِهِ اذْهَبْ فَإِذَا حُمِلُوا فَأْتِ فَأَخْبِرْنِی قَالَ فَأَتَاهُ الرَّسُولُ فَقَالَ قَدْ أُقْبِلَ بِهِمْ فَقَالَ جَعْفَرٌ علیه السلام فَوَقَفَ وَرَاءَ سِتْرِ شَعْرٍ أَبْیَضَ مِنْ وَرَائِهِ فَطَلَعَ بِعَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ وَ إِبْرَاهِیمَ بْنِ الْحَسَنِ وَ جَمِیعِ أَهْلِهِمْ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ مُعَادٍ لَهُ مُسَوِّدٌ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیْهِمْ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام هَمَلَتْ عَیْنَاهُ حَتَّی جَرَتْ دُمُوعُهُ عَلَی لِحْیَتِهِ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیَّ فَقَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ وَ اللَّهِ لَا تُحْفَظُ لِلَّهِ حُرْمَةٌ بَعْدَ هَذَا وَ اللَّهِ مَا وَفَتِ الْأَنْصَارُ وَ لَا أَبْنَاءُ الْأَنْصَارِ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِمَا أَعْطَوْهُ مِنَ الْبَیْعَةِ عَلَی الْعَقَبَةِ ثُمَّ قَالَ جَعْفَرٌ علیه السلام حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ لَهُ خُذْ عَلَیْهِمُ الْبَیْعَةَ بِالْعَقَبَةِ فَقَالَ کَیْفَ آخُذُ عَلَیْهِمْ قَالَ خُذْ عَلَیْهِمْ یُبَایِعُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ قَالَ ابْنُ الْجَعْدِ فِی حَدِیثِهِ عَلَی أَنْ یُطَاعَ اللَّهَ فَلَا یُعْصَی وَ قَالَ الْآخَرُونَ عَلَی أَنْ یَمْنَعُوا رَسُولَ اللَّهِ وَ ذُرِّیَّتَهُ مِمَّا یَمْنَعُونَ مِنْهُ أَنْفُسَهُمْ وَ ذَرَارِیَّهُمْ قَالَ فَوَ اللَّهِ مَا وَفَوْا لَهُ حَتَّی خَرَجَ مِنْ بَیْنِ أَظْهُرِهِمْ ثُمَّ لَا أَحَدَ یَمْنَعُ یَدَ لَامِسٍ اللَّهُمَّ فَاشْدُدْ وَطْأَتَکَ عَلَی الْأَنْصَارِ.

وَ بِإِسْنَادِهِ إِلَی عَلِیِّ بْنِ إِسْمَاعِیلَ: أَنَّ عِیسَی بْنَ مُوسَی لَمَّا قَدِمَ قَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام أَ هُوَ هُوَ قِیلَ مَنْ تَعْنِی یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ قَالَ الْمُتَلَعِّبُ بِدِمَائِنَا وَ اللَّهِ لَا یُحَلَّأُ مِنْهَا بِشَیْ ءٍ(1).

وَ بِإِسْنَادِهِ إِلَی سَعِیدٍ الرُّومِیِّ مَوْلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ: أَرْسَلَنِی جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام أَنْظُرُ مَا یَصْنَعُونَ فَجِئْتُهُ فَأَخْبَرْتُهُ أَنَّ مُحَمَّداً قُتِلَ وَ أَنَّ عِیسَی قَبَضَ عَلَی عَیْنِ أَبِی زِیَادٍ فَنَکَسَ طَوِیلًا ثُمَّ قَالَ مَا یَدْعُو عِیسَی إِلَی أَنْ یُسِی ءَ بِنَا وَ یَقْطَعَ أَرْحَامَنَا فَوَ اللَّهِ لَا یَذُوقُ هُوَ وَ لَا وُلْدُهُ مِنْهَا شَیْئاً(2).

ص: 305


1- 1. مقاتل الطالبیین ص 272 بتفاوت یسیر و حلاء عن الحوض صد و منع من وروده.
2- 2. نفس المصدر ص 273. و فیه« فأبلس» بدل« فنکس» و زیادة قوله« أبدا» فی آخره.

بعد دعایی با اعمال مخصوص باو آموخت که در جای خود خواهد آمد (که معروف باعمال ام داود است)(1). سپس سید گفت مادر جدمان داود رضوان اللَّه علیه گفت آن دعا را نوشتم و رفتم ماه رجب آمدم هر چه دستور داده بود انجام دادم. آن شب بخواب رفتم آخر شب در خواب دیدم حضرت محمّد و تمام کسانی که بر آنها صلوات فرستادم از ملائکه و پیامبران حضور دارند. حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله و سلم فرمود ام داود مژده باد تو را و تمام دوستانت را (در روایت دیگر است تمام برادر و یارانت را) همه تو را شفاعت کردند و به برآورده شدن حاجتت مژده میدهند. خداوند تو و فرزندت را حفظ میکند و بزودی پیش تو خواهد آمد. از خواب بیدار شدم. باندازه زمانی که لازم است یک مسافر با عجله و مرکب راهوار از عراق بمدینه رسد بیشتر نگذشت داود آمد جریان را پرسیدم گفت به بدترین وضع با غل و زنجیر زندانی بودم (در روایت دیگری است با سنگین ترین غلها) تا روز نیمه رجب. شب در خواب دیدم گویی راه و فاصله بین ما از بین رفت و شما روی همان حصیر نماز هستی در اطراف تو را مردانی هستند که سرهایشان بسوی آسمان است و پای ایشان بروی زمین و اطراف تو مشغول تسبیح پروردگارند. یک نفر از آنها نیکو صورت بود و لباسهای تمیزی داشت و بوی خوشی از او به مشام می رسید گمان میکنم جدت پیغمبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و سلم بود گفت مژده باد تو را ای پسر پیرزن صالحه خداوند دعای مادرت را در مورد تو مستجاب نمود از خواب بیدار شدم فرستادگان منصور جلوی در زندان منتظر بودند در همان نیمه شب مرا پیش منصور بردند دستور داد آهن و زنجیر را باز کردند و بمن نیکی نمود و ده هزار درهم نیز بخشید سوار مرکبی تندرو شدم و با سرعت تمام بطرف مدینه آمدم تا بالاخره وارد مدینه شدم. ام داود گفت او را خدمت حضرت صادق علیه السّلام بردم. ایشان فرمود منصور حضرت امیر المؤمنین علی علیه السّلام را در خواب دید باو فرمود پسرم را رها کن و گر نه تو را در آتش می افکنم منصور زیر پای خود آتش را احساس کرد بسیار پشیمان شد بهمین جهت تو را آزاد کرد(2).

ص: 308


1- . شیخ مجلسی این دعا را در کتاب دعا 20 : 345 ذکر کرده و آن را از کتاب اقبال: 149 – 152 نقل نموده است.
2- . اقبال: 153

وَ رَوَی بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُخَوَّلِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ قَالَ: شَهِدَ الْحُسَیْنُ بْنُ زَیْدٍ حَرْبَ مُحَمَّدٍ وَ إِبْرَاهِیمَ ابْنَیْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحَسَنِ ثُمَّ تَوَارَی وَ کَانَ مُقِیماً فِی مَنْزِلِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام وَ کَانَ جَعْفَرٌ رَبَّاهُ وَ نَشَأَ فِی حَجْرِهِ مُنْذُ قُتِلَ أَبُوهُ وَ أَخَذَ عَنْهُ عِلْماً کَثِیراً.

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبَّادِ بْنِ یَعْقُوبَ قَالَ: کَانَ الْحَسَنُ بْنُ زَیْدٍ یُلَقَّبُ ذَا الدَّمْعَةِ لِکَثْرَةِ بُکَائِهِ (1).

«27»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] حَدَّثَنَا أَبُو الْحُسَیْنِ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ الْبَزَّازُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو مَنْصُورٍ الْمُطَرِّزُ قَالَ سَمِعْتُ الْحَاکِمَ أَبَا أَحْمَدَ مُحَمَّدَ بْنَ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ الْأَنْمَاطِیَّ النَّیْسَابُورِیَّ یَقُولُ بِإِسْنَادٍ مُتَّصِلٍ ذَکَرُهُ مُحَمَّدٌ: أَنَّهُ لَمَّا بَنَی الْمَنْصُورُ الْأَبْنِیَةَ بِبَغْدَادَ جَعَلَ یَطْلُبُ الْعَلَوِیَّةَ طَلَباً شَدِیداً وَ یَجْعَلُ مَنْ ظَفِرَ بِهِ مِنْهُمْ فِی الْأُسْطُوَانَاتِ الْمُجَوَّفَةِ الْمَبْنِیَّةِ مِنَ الْجِصِّ وَ الْآجُرِّ فَظَفِرَ ذَاتَ یَوْمٍ بِغُلَامٍ مِنْهُمْ حَسَنِ الْوَجْهِ عَلَیْهِ شَعْرٌ أَسْوَدُ مِنْ وُلْدِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَسَلَّمَهُ إِلَی الْبَنَّاءِ الَّذِی کَانَ یَبْنِی لَهُ وَ أَمَرَهُ أَنْ یَجْعَلَهُ فِی جَوْفِ أُسْطُوَانَةٍ وَ یَبْنِیَ عَلَیْهِ وَ وَکَّلَ بِهِ مِنْ ثِقَاتِهِ مَنْ یُرَاعِی ذَلِکَ حَتَّی یَجْعَلَهُ فِی جَوْفِ أُسْطُوَانَةٍ بِمَشْهَدِهِ فَجَعَلَهُ الْبَنَّاءُ فِی جَوْفِ أُسْطُوَانَةٍ فَدَخَلَتْهُ رِقَّةٌ عَلَیْهِ وَ رَحْمَةٌ لَهُ فَتَرَکَ فِی الْأُسْطُوَانَةِ فُرْجَةً یَدْخُلُ مِنْهَا الرَّوْحُ (2) وَ قَالَ لِلْغُلَامِ لَا بَأْسَ عَلَیْکَ فَاصْبِرْ فَإِنِّی سَأُخْرِجُکَ مِنْ جَوْفِ هَذِهِ الْأُسْطُوَانَةِ إِذَا جَنَّ اللَّیْلُ وَ لَمَّا جَنَّ اللَّیْلُ جَاءَ الْبَنَّاءُ فِی ظُلْمَتِهِ وَ أَخْرَجَ ذَلِکَ الْعَلَوِیَّ مِنْ جَوْفِ تِلْکَ الْأُسْطُوَانَةِ وَ قَالَ لَهُ اتَّقِ اللَّهَ فِی دَمِی وَ دَمِ الْفَعَلَةِ الَّذِینَ مَعِی وَ غَیِّبْ شَخْصَکَ فَإِنِّی إِنَّمَا أَخْرَجْتُکَ فِی ظُلْمَةِ هَذِهِ اللَّیْلَةِ مِنْ جَوْفِ هَذِهِ الْأُسْطُوَانَةِ لِأَنِّی خِفْتُ إِنْ تَرَکْتُکَ فِی جَوْفِهَا أَنْ یَکُونَ جَدُّکَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَوْمَ الْقِیَامَةِ خَصْمِی بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ثُمَّ أَخَذَ شَعْرَهُ بِآلَاتِ اْلَجَصَّاصِینَ کَمَا أَمْکَنَ وَ قَالَ لَهُ غَیِّبْ شَخْصَکَ وَ انْجُ

ص: 306


1- 1. المصدر السابق ص 387.
2- 2. الروح: نسیم الریح.

توضیح

سقط فی یدیه به صورت مجهول یعنی پشیمان شد همان طور که در سخن خداوند متعال آمده «و لما سقط فی أیدیهم»(1) {و چون انگشت ندامت گزیدند}.

روایت29.

در کتاب استدراک مینویسد که اعمش گفت: منصور مرا خواست غسل کردم و کفن پوشیده حنوط بکار بردم وقتی رفتم بمن گفت آن حدیثی که هر دوی ما در محله بنی حمان از حضرت صادق علیه السّلام شنیدیم برایم نقل کن. گفتم کدام حدیث؟ گفت حدیث ارکان جهنم. گفتم مرا معاف دار. گفت چاره ای نیست باید نقل کنی. گفتم جعفر بن محمّد از پدران خود نقل کرد که پیامبر اکرم فرمود: جهنم دارای هفت در است و همان درها پایه و ارکان جهنم است که متعلق به هفت فرعون ستمگر است. اعمش گفت: نمرود پسر کنعان که فرعون ابراهیم خلیل بود، مصعب بن ولید فرعون موسی، ابا جهل پسر هشام، اولی، دومی و ششم یزید قاتل فرزندم. اعمش در اینجا سکوت کرد. منصور گفت فرعون هفتم را بگو. گفتم مردی از فرزندان عباس که عهده دار خلافت می شود لقب او دوانیقی و اسمش منصور است. گفت راست می گویی حضرت صادق ع همین طور برای ما نقل کرد.

در این موقع سر خود را بلند نمود بالای سرش پسر بچه ای زیبا که مانند او را ندیده بودم ایستاده بود. گفت اگر من یکی از درهای جهنم بودم بر این پسرک پیروز نمیشدم. آن پسر از فرزندان علی از نسل امام حسین علیه السّلام بود، پسر بچه گفت ای امیر مؤمنان تو را بحق اجداد خود سوگند میدهم مرا ببخش، منصور قبول نکرد.

به یکی از مأمورین دستور داد او را بقتل برساند. همین که مأمور دست بسوی او دراز کرد آن پسرک لبهای خود را بدعایی حرکت داد که من نشنیدم و مثل پرنده ای پرواز کرد. اعمش گفت پس از چند روز او را دیدم گفتم تو را بامیر المؤمنین قسم میدهم که آن دعا را بمن بیاموز. گفت آن دعای محبت است مخصوص ما خانواده است همان دعایی است که امیر المؤمنین وقتی در شب هجرت در رختخواب پیامبر خوابید آن را خواند. دعا را نقل کرد اعمش گفت منصور درباره مردی فرمان سختی داد و در خانه ای نشست تا نتیجه فرمان خود را ببیند وقتی در را باز کردند کسی نبود منصور گفت نشنیدید چیزی بگوید؟ نگهبان او گفت شنیدم می گفت: «یا من لا اله غیره فأدعوه، و لا رب سواه فأرجوه نجنی الساعة». منصور گفت بخدا قسم بکریمی پناه برد که او را نجات داد.

اخباری مناسب این باب در بخش اسم های پادشاهان در نزد ائمه گذشت .

ص: 309


1- . اعراف / 149

بِنَفْسِکَ وَ لَا تَرْجِعْ إِلَی أُمِّکَ قَالَ الْغُلَامُ فَإِنْ کَانَ هَذَا هَکَذَا فَعَرِّفْ أُمِّی أَنِّی قَدْ نَجَوْتُ وَ هَرَبْتُ لِتَطِیبَ نَفْسُهَا وَ یَقِلَّ جَزَعُهَا وَ بُکَاؤُهَا إِنْ لَمْ یَکُنْ لِعَوْدِی إِلَیْهَا وَجْهٌ فَهَرَبَ الْغُلَامُ وَ لَا یُدْرَی أَیْنَ قَصَدَ مِنْ أَرْضِ اللَّهِ وَ لَا إِلَی أَیِّ بَلَدٍ وَقَعَ قَالَ ذَلِکَ الْبَنَّاءُ وَ قَدْ کَانَ الْغُلَامُ عَرَّفَنِی مَکَانَ أُمِّهِ وَ أَعْطَانِی الْعَلَامَةَ شَعْرَهُ فَانْتَهَیْتُ إِلَیْهَا فِی الْمَوْضِعِ الَّذِی کَانَ دَلَّنِی عَلَیْهِ فَسَمِعْتُ دَوِیّاً کَدَوِیِّ النَّحْلِ مِنَ الْبُکَاءِ فَعَلِمْتُ أَنَّهَا أُمُّهُ فَدَنَوْتُ مِنْهَا وَ عَرَّفْتُهَا خَبَرَ ابْنِهَا وَ أَعْطَیْتُهَا شَعْرَهُ وَ انْصَرَفْتُ (1).

«28»

قل، [إقبال الأعمال] إِنَّا رَوَیْنَا دُعَاءَ النِّصْفِ مِنْ رَجَبٍ عَنْ خَلْقٍ کَثِیرٍ قَدْ تَضَمَّنَ ذِکْرَ أَسْمَائِهِمْ کِتَابُ الْإِجَازَاتِ وَ سَوْفَ أَذْکُرُ کُلَّ رِوَایَاتِهِ فَمِنَ الرِّوَایَاتِ فِی ذَلِکَ: أَنَّ الْمَنْصُورَ لَمَّا حَبَسَ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ الْحَسَنِ وَ جَمَاعَةً مِنْ آلِ أَبِی طَالِبٍ وَ قَتَلَ وَلَدَیْهِ مُحَمَّداً وَ إِبْرَاهِیمَ أَخَذَ دَاوُدَ بْنَ الْحَسَنِ بْنِ الْحَسَنِ وَ هُوَ ابْنُ دَایَةِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ علیه السلام لِأَنَّ أُمَّ دَاوُدَ أَرْضَعَتِ الصَّادِقَ علیه السلام مِنْهَا بِلَبَنِ وَلَدِهَا دَاوُدَ وَ حَمَلَهُ مُکَبَّلًا بِالْحَدِیدِ قَالَتْ أُمُّ دَاوُدَ فَغَابَ عَنِّی حِیناً بِالْعِرَاقِ وَ لَمْ أَسْمَعْ لَهُ خَبَراً وَ لَمْ أَزَلْ أَدْعُو وَ أَتَضَرَّعُ إِلَی اللَّهِ جَلَّ اسْمُهُ وَ أَسْأَلُ إِخْوَانِی مِنْ أَهْلِ الدِّیَانَةِ وَ الْجِدِّ وَ الِاجْتِهَادِ أَنْ یَدْعُوا اللَّهَ تَعَالَی وَ أَنَا فِی ذَلِکَ کُلِّهِ لَا أَرَی فِی دُعَائِی الْإِجَابَةَ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُ عَلَیْهِمَا یَوْماً أَعُودُهُ فِی عِلَّةٍ وَجَدَهَا فَسَأَلْتُهُ عَنْ حَالِهِ وَ دَعَوْتُ لَهُ فَقَالَ لِی یَا أُمَّ دَاوُدَ وَ مَا فَعَلَ دَاوُدُ وَ کُنْتُ قَدْ أَرْضَعْتُهُ بِلَبَنِهِ فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی وَ أَیْنَ دَاوُدُ وَ قَدْ فَارَقَنِی مُنْذُ مُدَّةٍ طَوِیلَةٍ وَ هُوَ مَحْبُوسٌ بِالْعِرَاقِ فَقَالَ وَ أَیْنَ أَنْتِ عَنْ دُعَاءِ الِاسْتِفْتَاحِ وَ هُوَ الدُّعَاءُ الَّذِی تُفْتَحُ لَهُ أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَ یَلْقَی صَاحِبُهُ الْإِجَابَةَ مِنْ سَاعَتِهِ وَ لَیْسَ لِصَاحِبِهِ عِنْدَ اللَّهِ تَعَالَی جَزَاءٌ إِلَّا الْجَنَّةَ فَقُلْتُ لَهُ کَیْفَ ذَلِکَ یَا ابْنَ الصَّادِقِینَ فَقَالَ لِی یَا أُمَّ دَاوُدَ قَدْ دَنَا الشَّهْرُ الْحَرَامُ الْعَظِیمُ شَهْرُ رَجَبٍ وَ هُوَ شَهْرٌ مَسْمُوعٌ فِیهِ الدُّعَاءُ شَهْرُ اللَّهِ الْأَصَمُّ وَ صُومِی الثَّلَاثَةَ الْأَیَّامَ الْبِیضَ وَ هِیَ یَوْمُ الثَّالِثَ عَشَرَ وَ الرَّابِعَ عَشَرَ وَ الْخَامِسَ عَشَرَ وَ اغْتَسِلِی فِی یَوْمِ الْخَامِسَ عَشَرَ وَقْتَ الزَّوَالِ-(2)

ص: 307


1- 1. عیون أخبار الرضا« ع» ج 1 ص 111.
2- 2. الإقبال ص 147- 148.

باب دهم: مدح و ستایشهای امام علیه السّلام

روایات

روایت1.

امالی شیخ طوسی: موسی بن جعفر علیه السّلام فرمود: خدمت پدرم حضرت صادق بودم اشجع(1) سلمی آمد تا مدح امام را بگوید. دید امام علیه السّلام بیمار و بستری است چیزی نگفت: امام صادق ع فرمود:

ص: 310


1- . اشجع سلمی: نام او ابن عمرو، ابو الولید یا ابو عمرو و از فرزندان شرید بن مطرود سلمی است. او شاعری نوآور بود که بسیار شعر می سرود و اشعارش بین مردم رواج داشت، اشجع جزو شعرای برتر و در ردیف ابو نواس و ابو العتاهیه و بشار و امثال آن ها به شمار می رود. او خلفا، ولی عهد ها، وزیران، امیران و دیگران را مدح میکرد و از آن ها جایزه دریافت می نمود و نزد آن ها بهره مند می شد. اشجع نزد امام صادق ع رفت و مدح ایشان را گفت و امام ع به او پاداش عطا نمود. اشجع قصیده ای در رثای امام رضا ع سرود که ابو الفرج اصفهانی آن را در کتاب خود مقاتل ذکر کرده و مطلع قصیده این است: یا صاحب العیس یحدی فی أزمتها اسمع و أسمع غدا یا صاحب العیس اقرأ السلام علی قبر بطوس و لا تقرا السلام و لا النعمی علی طوس تا پایان آنچه از ابیات آن ذکر کرده این قصیده 22 بیت است. ابو الفرج گفت علی بن حسین بن علی بن حمزه از عموی خود محمد بن علی بن حمزه علوی قصیده را اینگونه برایم نقل کرده است. او گفته که وقتی کسانی غیر از اشجع الفاظ این شعر را رواج دادند آن را در مدح رشید بکار بردند. همچنبن گفته است این قصیده را محمد بن علی بن حمزه در مدح امام علی بن موسی الرضا ذکر کرده است. صولی در کتاب اوراق ابیاتی از این قصیده را آورده و گفته که این ابیات در رثای رشید سروده شده است، این حرف گفته علوی را تأیید می کند. همان طور که گذشت این قصیده در رثای امام رضا ع سروده شده اما وقتی کسانی غیر از اشجع الفاظ این شعر را رواج دادند آن را در مدح رشید بکار بردند. در اغانی 17: 30 تا 51 اخبار و اشعار اشجع را به تفصیل می یابید، همچنین نام او را در اغانی 4 : 185 و ج 6 : 73 و ج 21 : 84 و در تاریخ بغداد 7 : 45 و تاریخ ابن عساکر 3 : 59 – 63 می یابید. ابن شهر آشوب نیز در معالم العلما: 142 نام اشجع را در زمره شعرای متکلف اهل بیت آورده است چرا که او شعرای اهل بیت را به چهار طبقه تقسیم کرده: شعرای صریح، مقتصد، پرهیزگار و متکلف. او اشجع را از شعرای متکلف به شمار آورده است. سید الاعیان شرح حال او را در کتاب خود ج 12: 346 تا 399 آورده است.

ثم علمها علیه السلام دعاء و عملا مخصوصا سیأتی شرحهما فی موضعه (1) ثُمَّ قَالَ السَّیِّدُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ فَقَالَتْ أُمُّ جَدِّنَا دَاوُدَ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَیْهِ فَکَتَبْتُ هَذَا الدُّعَاءَ وَ انْصَرَفْتُ وَ دَخَلَ شَهْرُ رَجَبٍ وَ فَعَلْتُ مِثْلَ مَا أَمَرَنِی بِهِ یَعْنِی الصَّادِقَ علیه السلام ثُمَّ رَقَدْتُ تِلْکَ اللَّیْلَةَ فَلَمَّا کَانَ فِی آخِرِ اللَّیْلِ رَأَیْتُ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله وَ کُلَّ مَنْ صَلَّیْتُ عَلَیْهِمْ مِنَ الْمَلَائِکَةِ وَ النَّبِیِّینَ وَ مُحَمَّدٌ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ یَقُولُ یَا أُمَّ دَاوُدَ أَبْشِرِی وَ کُلَّ مَنْ تَرِینَ مِنْ إِخْوَانِکِ وَ فِی رِوَایَةٍ أَعْوَانِکِ وَ إِخْوَانِکِ وَ کُلُّهُمْ یَشْفَعُونَ لَکِ وَ یُبَشِّرُونَکِ بِنُجْحِ حَاجَتِکِ وَ أَبْشِرِی فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَحْفَظُکِ وَ یَحْفَظُ وَلَدَکِ وَ یَرُدُّهُ عَلَیْکِ قَالَتْ فَانْتَبَهْتُ فَمَا لَبِثْتُ إِلَّا قَدْرَ مَسَافَةِ الطَّرِیقِ مِنَ الْعِرَاقِ إِلَی الْمَدِینَةِ لِلرَّاکِبِ الْمُجِدِّ الْمُسْرِعِ الْمُعَجِّلِ حَتَّی قَدِمَ عَلَیَّ دَاوُدُ فَسَأَلْتُهُ عَنْ حَالِهِ فَقَالَ إِنِّی کُنْتُ مَحْبُوساً فِی أَضْیَقِ حَبْسٍ وَ أَثْقَلِ حَدِیدٍ وَ فِی رِوَایَةٍ وَ أَثْقَلِ قَیْدٍ إِلَی یَوْمِ النِّصْفِ مِنْ رَجَبٍ.

فَلَمَّا کَانَ اللَّیْلُ رَأَیْتُ فِی مَنَامِی کَأَنَّ الْأَرْضَ قَدْ قُبِضَتْ لِی فَرَأَیْتُکِ عَلَی حَصِیرِ صَلَاتِکِ وَ حَوْلَکِ رِجَالٌ رُءُوسُهُمْ فِی السَّمَاءِ وَ أَرْجُلُهُمْ فِی الْأَرْضِ یُسَبِّحُونَ اللَّهَ تَعَالَی حَوْلَکِ فَقَالَ لِی قَائِلٌ مِنْهُمْ حَسَنُ الْوَجْهِ نَظِیفُ الثَّوْبِ طَیِّبُ الرَّائِحَةِ خِلْتُهُ جَدِّی رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَبْشِرْ یَا ابْنَ الْعَجُوزَةِ الصَّالِحَةِ فَقَدِ اسْتَجَابَ اللَّهُ لِأُمِّکَ فِیکَ دُعَاءَهَا فَانْتَبَهْتُ وَ رُسُلُ الْمَنْصُورِ عَلَی الْبَابِ فَأُدْخِلْتُ عَلَیْهِ فِی جَوْفِ اللَّیْلِ فَأَمَرَ بِفَکِّ الْحَدِیدِ عَنِّی وَ الْإِحْسَانِ إِلَیَّ وَ أَمَرَ لِی بِعَشَرَةِ آلَافِ دِرْهَمٍ وَ حُمِلْتُ عَلَی نَجِیبٍ وَ سُوِّقْتُ بِأَشَدِّ السَّیْرِ وَ أَسْرَعِهِ حَتَّی دَخَلْتُ الْمَدِینَةَ قَالَتْ أُمُّ دَاوُدَ فَمَضَیْتُ بِهِ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ فَقَالَ علیه السلام إِنَّ الْمَنْصُورَ رَأَی أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیّاً علیه السلام فِی الْمَنَامِ یَقُولُ لَهُ أَطْلِقْ وَلَدِی وَ إِلَّا أُلْقِیکَ فِی النَّارِ وَ رَأَی کَأَنَّ تَحْتَ قَدَمَیْهِ النَّارَ فَاسْتَیْقَظَ وَ قَدْ سُقِطَ فِی یَدَیْهِ فَأَطْلَقَکَ یَا دَاوُدُ(2).

ص: 308


1- 1. ذکرها الشیخ المجلسیّ فی کتاب الدعاء ج 20 ص 345 و نقلهما عن الاقبال ص 149- 152.
2- 2. الإقبال ص 153.

از بیماری بگذر بگو برای چه آمده ای این شعر را خواند.

البسک اللَّه منه عافیه

فی نومک المعتری و فی ارقک

یخرج من جسمک السقام کما

اخرج ذل السؤال من عننک

فرمود غلام چقدر پول داری؟ عرض کرد چهار صد درهم. فرمود باشجع بده پول را گرفت سپاسگزاری کرد و رفت. امام فرمود او را برگردانید. وقتی آمد عرض کرد آقا من درخواستی کردم و شما عطا فرمودی چرا مرا بازگردانیدید؟ فرمود پدرم مرا از اجداد خود و ایشان از پیامبرنقل نمودند که بهترین بخشش بخششی است که بصورت نعمتی پایدار باقی بماند آنچه بتو دادم برایت نخواهد ماند ولی این انگشتر مرا بگیر اگر ده هزار درهم از تو خریدند بده و گر نه فلان وقت نزد خودم بیاور آن مبلغ را به تو خواهم داد. عرض کرد آقا مرا ثروتمند کردی ولی چون من مسافرت زیاد میروم و گاهی گذارم به محلهای خوفناک می افتد، چیزی بمن بیاموز که جانم از خطر محفوظ بماند. فرمود هر وقت احساس خطر کردی دست راست خود را روی سرت بگذار و با صدای بلند این آیه را بخوان «أَ فَغَیْرَ دِینِ اللَّهِ یَبْغُونَ وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ»(1)

{آیا جز دین خدا را می جویند؟ با آنکه هر که در آسمانها و زمین است خواه و ناخواه سر به فرمان او نهاده است، و به سوی او بازگردانیده می شوند} اشجع گفت گذارم به دره ای افتاد که در آنجا جن وجود داشت. شنیدم کسی می گوید او را بگیرید، همان آیه را خواندم. دیگری گفت چگونه او را بگیریم در حالی که بآیه طیبه پناه برده است(2) .

روایت2.

دعوات الراوندی، مرسلا: مثله.

روایت3.

امالی: محمّد بن رشید گفت آخرین شعر سید بن محمّد رحمة اللَّه علیه شعری بود که یک ساعت قبل از فوتش سرود، زیرا بیهوش شد و صورتش سیاه گردید بعد بهوش آمد و صورتش سفید شد سپس این شعر را سرود.

احب الذی من مات من اهل وده تلقاه بالبشری لدی الموت یضحک

و من مات یهوی غیره من عدوه فلیس له الا النار مسلک

ابا حسن تفدیک نفسی و اسرتی و مالی و ما اصبحت فی الارض املک

ابا حسن انی بفضلک عارف و انی بحبل من هواک لممسک

ص: 311


1- . آل عمران / 83
2- . امال شیخ طوسی: 176
بیان

سقط فی یدیه علی بناء المجهول أی ندم و منه قوله تعالی وَ لَمَّا سُقِطَ فِی أَیْدِیهِمْ (1).

«29»

کِتَابُ الْإِسْتِدْرَاکِ، بِإِسْنَادِهِ إِلَی الْأَعْمَشِ: أَنَّ الْمَنْصُورَ حَیْثُ طَلَبَهُ فَتَطَهَّرَ وَ تَکَفَّنَ وَ تَحَنَّطَ قَالَ لَهُ حَدِّثْنِی بِحَدِیثٍ سَمِعْتُهُ أَنَا وَ أَنْتَ مِنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ فِی بَنِی حِمَّانَ قَالَ قُلْتُ لَهُ أَیَّ الْأَحَادِیثِ قَالَ حَدِیثَ أَرْکَانِ جَهَنَّمَ قَالَ قُلْتُ أَ وَ تُعْفِینِی قَالَ لَیْسَ إِلَی ذَلِکَ سَبِیلٌ قَالَ قُلْتُ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ- لِجَهَنَّمَ سَبْعَةُ أَبْوَابٍ وَ هِیَ الْأَرْکَانُ لِسَبْعَةِ فَرَاعِنَةٍ ثُمَّ ذَکَرَ الْأَعْمَشُ نُمْرُودَ بْنَ کَنْعَانَ فِرْعَوْنَ الْخَلِیلِ وَ مُصْعَبَ بْنَ الْوَلِیدِ فِرْعَوْنَ مُوسَی وَ أَبَا جَهْلِ بْنَ هِشَامٍ وَ الْأَوَّلَ وَ الثَّانِیَ وَ السَّادِسَ یَزِیدَ قَاتِلَ وَلَدِی ثُمَّ سَکَتُّ فَقَالَ لِی الْفِرْعَوْنُ السَّابِعُ قُلْتُ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِ الْعَبَّاسِ یَلِی الْخِلَافَةَ یُلَقَّبُ بِالدَّوَانِیقِیِّ اسْمُهُ الْمَنْصُورُ قَالَ فَقَالَ لِی صَدَقْتَ هَکَذَا حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ فَرَفَعَ رَأْسَهُ وَ إِذَا عَلَی رَأْسِهِ غُلَامٌ أَمْرَدُ مَا رَأَیْتُ أَحْسَنَ وَجْهاً مِنْهُ فَقَالَ إِنْ کُنْتُ أَحَدَ أَبْوَابِ جَهَنَّمَ فَلَمْ أَسْتَبْقِ هَذَا وَ کَانَ الْغُلَامُ عَلَوِیّاً حُسَیْنِیّاً فَقَالَ لَهُ الْغُلَامُ سَأَلْتُکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ بِحَقِّ آبَائِی إِلَّا عَفَوْتَ عَنِّی فَأَبَی ذَلِکَ وَ أَمَرَ الْمَرْزُبَانَ بِهِ فَلَمَّا مَدَّ یَدَهُ حَرَّکَ شَفَتَیْهِ بِکَلَامٍ لَمْ أَعْلَمْهُ فَإِذَا هُوَ کَأَنَّهُ طَیْرٌ قَدْ طَارَ مِنْهُ قَالَ الْأَعْمَشُ فَمَرَّ عَلَیَّ بَعْدَ أَیَّامٍ فَقُلْتُ أَقْسَمْتُ عَلَیْکَ بِحَقِّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ لَمَّا عَلَّمْتَنِی الْکَلَامَ فَقَالَ ذَاکَ دُعَاءُ الْمِحْنَةِ لَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ هُوَ الَّذِی دَعَا بِهِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لَمَّا نَامَ عَلَی فِرَاشِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ ذَکَرَ الدُّعَاءَ قَالَ الْأَعْمَشُ وَ أَمَرَ الْمَنْصُورُ فِی رَجُلٍ بِأَمْرٍ غَلِیظٍ فَجَلَسَ فِی بَیْتٍ لِیُنَفِّذَ فِیهِ أَمْرَهُ ثُمَّ فَتَحَ عَنْهُ فَلَمْ یُوجَدْ فَقَالَ الْمَنْصُورُ أَ سَمِعْتُمُوهُ یَقُولُ شَیْئاً فَقَالَ الْمُوَکَّلُ سَمِعْتُهُ یَقُولُ یَا مَنْ لَا إِلَهَ غَیْرُهُ فَأَدْعُوَهُ وَ لَا رَبَّ سِوَاهُ فَأَرْجُوَهُ نَجِّنِی السَّاعَةَ فَقَالَ وَ اللَّهِ لَقَدْ اسْتَغَاثَ بِکَرِیمٍ فَنَجَّاهُ.

أقول: مضت الأخبار المناسبة للباب فی باب أسماء الملوک عند الأئمة علیهم السلام.

ص: 309


1- 1. سورة الأعراف، الآیة: 149.

و انت وصی المصطفی و ابن عمه و انا نعادی مبغضیک و نترک

موالیک ناج مؤمن بین الهدی و قالیک معروف الضلالة مشرک

و لاج لحانی فی علی و حزبه فقلت لحاک اللَّه انک اعفک

معنای اعفک احمق است، جوهری گفته

لحیت الرجل لحاء و لحیا زمانی است که او را سرزنش می کنی و اینکه می گویند لحاه الله یعنی خداوند او را زشت نمود ونفرین کرد.

بیان

قال الجوهری (1) لحیت الرجل لحاء و لحیا إذا لمته و قولهم لحاه الله أی قبحه و لعنه.

«4»

4. امالی: علی بن حسین بن ابی حرب از پدر خود نقل کرد که: برای عیادت سید بن محمّد حمیری نزد او رفتم در همان بیماری که به سبب آن از دنیا رفت دیدم در حال جان دادن است گروهی از همسایگانش نیز حضور داشتند آنها تمام عثمانی مذهب بودند. سید مردی خوش صورت بود با پیشانی بلند و گردنی کشیده، در صورتش نقطه ای سیاه پیدا شد مانند اثر یک مداد پیوسته زیاد میشد تا انکه تمام صورتش را گرفت شیعیانی که حضور داشتند از این جریان ناراحت شدند اما آثار شادی و شماتت و سرزنش در چهره ناصبیان نمودار بود.

چیزی نگذشت که از همان محل نقطه سیاه نوری سفید درخشید پیوسته اضافه میشد تا اینکه تمام صورتش نورانی گردید سید چشم باز کرد و خندید و این شعر را سرود:

ص: 312


1- 2. الصحاح ج 6 ص 2481 طبع دار الکتاب العربی.

باب 10 مداحیه صلوات الله علیه

الأخبار

«1»

الْفَحَّامُ عَنِ الْمَنْصُورِیِّ عَنْ عَمِّ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیِّ عَنْ آبَائِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ سَیِّدِنَا الصَّادِقِ علیه السلام إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ أَشْجَعُ السُّلَمِیُ (1) یَمْدَحُهُ فَوَجَدَهُ عَلِیلًا فَجَلَسَ وَ أَمْسَکَ فَقَالَ لَهُ سَیِّدُنَا

ص: 310


1- 1. الاشجع السلمی: هو ابن عمرو، أبو الولید او أبو عمرو من ولد الشرید بن مطرود السلمی، کان شاعرا مفلقا مکثرا سائر الشعر معدودا فی فحول الشعراء فی طبقة أبی نواس و أبی المتاهیة و بشار و أمثالهم مدح الخلفاء و ولاة العهود و الوزراء و الامراء و غیرهم و أخذ جوائزهم و حظی عندهم، و دخل علی الإمام الصّادق« ع» فمدحه کما فی الأصل و أجازه الامام« ع» و قد رثی الإمام الرضا« ع» بقصیدة عصماء ذکرها أبو الفرج الأصبهانیّ فی مقاتله ص 568 أولها: یا صاحب العیس یحدی فی أزمتها***اسمع و أسمع غدا یا صاحب العیس اقرأ السلام علی قبر بطوس و لا***تقرا السلام و لا النعمی علی طوس الی آخر ما ذکره من أبیاتها و هی 22 بیتا، قال أبو الفرج هکذا انشدنیها علی ابن الحسین بن علیّ بن حمزة عن عمه- محمّد بن علیّ بن حمزة العلوی- و ذکر انها لما شاعت غیر أشجع ألفاظها فجعلها فی الرشید. و قال ایضا: هذه القصیدة ذکر محمّد ابن علیّ بن حمزة انها فی علیّ بن موسی الرضا« ع». و قد أورد الصولی فی کتاب الاوراق ابیاتا من هذه القصیدة و ذکر انها فی رثاء الرشید و هذا ممّا یؤید مقالة العلوی- کما مر- ان القصیدة فی رثاء الرضا« ع» و لما شاعت غیر الاشجع ألفاظها فجعلها فی الرشید. و تجد فی الأغانی ج 17- ص 30 الی 51 مفصل اخباره و اشعاره، کما تجد له ذکرا فی الأغانی ج 4 ص 185 و ج 6 ص 73 و ج 21 ص 84 و فی تاریخ بغداد ج 7 ص 45 و تاریخ ابن عساکر ج 3 ص 59- 63 و ذکره ابن شهرآشوب فی معالم العلماء ص 142 فی شعراء أهل البیت المتکلفین و ذلک انه عدهم أربع طبقات: المجاهرون و المقتصدون و المتقون و المتکلفون. فعد من المتکلفین الاشجع السلمی. و قد ترجمه سید الأعیان فی کتابه ج 12 ص 346 الی ص 399.

کذب الزاعمون ان علیا

لن ینجی محبه من هنات

قد و ربی دخلت جنة عدن

و عفانی الاله عن سیئاتی

فابشروا الیوم اولیاء علی

و تولوا علیّ حتی الممات ثم من بعده تولوا بنیه

واحد بعد واحد بالصفات

پس از این اشعار گفت: اشهد ان لا اله الا اللَّه حقا حقا اشهد ان محمّدا رسول اللَّه حقا حقا، اشهد ان علیا امیر المؤمنین حقا حقا اشهد ان لا اله الا اللَّه. در این موقع چشم روی هم گذاشت گویی روح او چراغ روشنی بود که خاموش شد یا ریگی بود که بر زمین افتاد این جریان بین مردم مشهور شد بخدا قسم مخالفین و موافقین همه در تشییع جنازه ی او شرکت کردند(1).

روایت5.

رجال کشی: محمد بن رشید هروی گفت: سید برایم روایت کرد، نام او را برد و از او به نیکی یاد کرد(2)

و گفت از او در مورد خبری که در مورد سید حمیری روایت شده پرسیدم اینکه سید بن محمد شاعر در هنگام مرگ چهره اش سیاه شد و گفت ای امیر مؤمنان آیا اینچنین با دوستان خود رفتار می کنید؟ در این هنگام چهره اش سپید شد به طوری که گویی ماه شب چهاردهم است پس این شعر را سرود:

أُحِبُّ الَّذِی مَنْ مَاتَ مِنْ أَهْلِ وُدِّهِ-

تا آخر ابیات(3).

ص: 313


1- . امالی ابن شیخ طوسی: 43 . این حدیث و شعر را اربلی در کشف الغمه 1 : 549 و روضاتی در روضات الجنات: 30 و ابن شهر آشوب در مناقب 3 : 23 و قاضی نور الله در مجالس خود 2 : 515 و سید الاعیان در کتابش 12: 206 و شیخ امینی در الغدیر 2 : 274 آورده است. این ابیات را حافظ مرزبانی در اخبار سید حمیری: 47 چاپ نجف اشرف بیان کرده است. یکی از دوستان ما از محمد بن یزید نحوی و او از یکی از شیوخ نقل کرده که او سید بن محمد را در خواب دیده از او پرسیده خدا با تو چه کرد؟ گفت: مرا آمرزید سپس این شعر را سرود: و همین شعر را ذکر کرد.
2- . ظاهرا یک واسطه در سند از قلم افتاده شاید کلمه ای که به سید اضافه شده بوده مثل غلام سید یا دوست سید یا پسر سید یعنی یکی از کسانی که به حال سید توجه داشته و در هنگام فوت او حضور داشته است و نام او حذف شده یا به این دلیل که کشی اسمش را فراموش کرده یا هروی نامش را از یاد برده و به ذکر اینکه شخص خوبی بوده اکتفا کرده است.
3- . رجال کشی: 185 پیش تر این ابیات با ذکر مصادر آن بیان شد مراجعه کنید.

الصَّادِقُ علیه السلام عُدْ عَنِ الْعِلَّةِ وَ اذْکُرْ مَا جِئْتَ لَهُ فَقَالَ لَهُ:

أَلْبَسَکَ اللَّهُ مِنْهُ عَافِیَةً***فِی نَوْمِکَ الْمُعْتَرِی وَ فِی أَرَقِکَ

یُخْرِجُ مِنْ جِسْمِکَ السِّقَامَ کَمَا***أَخْرَجَ ذُلَّ السُّؤَالِ مِنْ عُنُقِکَ

فَقَالَ یَا غُلَامُ أَیْشٍ مَعَکَ قَالَ أَرْبَعُمِائَةِ دِرْهَمٍ قَالَ أَعْطِهَا لِلْأَشْجَعِ قَالَ فَأَخَذَهَا وَ شَکَرَ وَ وَلَّی فَقَالَ رُدُّوهُ فَقَالَ یَا سَیِّدِی سَأَلْتُ فَأَعْطَیْتَ وَ أَغْنَیْتَ فَلِمَ رَدَدْتَنِی قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ آبَائِهِ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ خَیْرُ الْعَطَاءِ مَا أَبْقَی نِعْمَةً بَاقِیَةً وَ إِنَّ الَّذِی أَعْطَیْتُکَ لَا یُبْقِی لَکَ نِعْمَةً بَاقِیَةً وَ هَذَا خَاتَمِی فَإِنْ أُعْطِیتَ بِهِ عَشَرَةَ آلَافِ دِرْهَمٍ وَ إِلَّا فَعُدْ إِلَیَّ وَقْتَ کَذَا وَ کَذَا أُوفِکَ إِیَّاهَا قَالَ یَا سَیِّدِی قَدْ أَغْنَیْتَنِی وَ أَنَا کَثِیرُ الْأَسْفَارِ وَ أَحْصُلُ فِی الْمَوَاضِعِ الْمُفْزِعَةِ فَتُعَلِّمُنِی مَا آمَنُ بِهِ عَلَی نَفْسِی قَالَ فَإِذَا خِفْتَ أَمْراً فَاتْرُکْ یَمِینَکَ عَلَی أُمِّ رَأْسِکَ وَ اقْرَأْ بِرَفِیعِ صَوْتِکَ أَ فَغَیْرَ دِینِ اللَّهِ یَبْغُونَ وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ (1) قَالَ أَشْجَعُ فَحَصَلْتُ فِی وَادٍ تَعْبَثُ فِیهِ الْجِنُّ فَسَمِعْتُ قَائِلًا یَقُولُ خُذُوهُ فَقَرَأْتُهَا فَقَالَ قَائِلٌ کَیْفَ نَأْخُذُهُ وَ قَدِ احْتَجَزَ بِآیَةٍ طَیِّبَةٍ(2).

«2»

دعوات الراوندی، مرسلا: مثله.

«3»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی المفید عن محمد بن عمران عن عبید الله بن الحسن عن محمد بن رشید قال: آخر شعر قاله السید بن محمد رحمه الله قبل وفاته بساعة و ذلک أنه أغمی علیه و اسود لونه ثم أفاق و قد ابیض وجهه و هو یقول:

أحب الذی من مات من أهل وده***تلقاه بالبشری لدی الموت یضحک

و من مات یهوی غیره من عدوه***فلیس له إلا إلی النار مسلک

أبا حسن تفدیک نفسی و أسرتی***و مالی و ما أصبحت فی الأرض أملک

أبا حسن إنی بفضلک عارف***و إنی بحبل من هواک لممسک

ص: 311


1- 1. سورة آل عمران الآیة: 83.
2- 2. أمالی الشیخ الطوسیّ ص 176.

روایت6.

امالی: محمّد بن جبله گفت روزی سید بن محمّد حمیری با جعفر بن عفان طائی(1) پیش من بودند و سید به جعفر گفت وای بر تو که درباره آل محمّد علیهم السّلام چنین شعر میسرایی .

ص: 314


1- . او ابو عبد الله طائی از شعرای کوفه بود که اشعار بسیاری با موضوعات مختلف داشت، کشی در رجال خود ص 187 از او به اسم جعفر بن عثمان طائی نام برده، و سید امین در اعیان الشیعه 16 : 58 نام او را آورده است، نام او در نسخه ای از خلاصه علامه حلی آمده و نسخه ای مقابل نسخه فرزند فرزند مصنف است که نام او را به نقل از کشی جعفر بن عفان ذکر کرده نه عثمان. می گویم کشی آن را ذکر کرده و از زید شحام روایت کرده که همین جعفر نزد امام صادق ع رفته امام از وی استقبال کرده او نزدیک خود نشانده و از وی خواسته تا شعری را که در رثای امام حسین ع سروده برایش بخواند امام با شنیدن این شعر گریست و فرمود: ای جعفر به خدا قسم ملائکه خداوند شهادت می دهند که سخن تو را در مورد امام حسین ع شنیدند، آن ها همان قدر که ما گریستیم گریه کردند شاید هم بیشتر، ای جعفر خداوند متعال در این ساعت تمامی بهشت را بر تو واجب نمود و تو را آمرزید. فرمود: ای جعفر می خواهی بیشتر بگویم؟ گفت بله آقای من. فرمود: هر کس شعری در رثای حسین بسراید سپس بگرید و بگریاند خداوند بهشت را بر او واجب کرده و او را می بخشد. سید اعیان برخی از اشعار وی در مورد اهل بیت علیهم السلام را در کتاب خود آورده است. از آنچه در مورد او گفته شده پاسخ او به مروان بن ابو حفصه است که این شعر را سروده: أنی یکون و لیس ذلک بکائن لبنی البنات وراثة الاعمام این شعر از اغانی ذکر شده و ابو الفرج آن را در اغانی 9 : 45 به نقل از محمد بن یحیی بن ابو مرة ثعلبی ذکر کرده که گفته: روزی از نزد جعفر بن عفان طائی که بر در منزلش ایستاده بود می گذشتم به او سلام کردم گفت: سلام برادر تغلبی بنشین نشستم به من گفت: آیا از ابن ابو حفصة که لعنت خدا بر او باد تعجب نمی کنی که می گوید: أنی یکون و لیس ذاک بکائن لبنی البنات وراثة الاعمام گفتم بله به خدا قسم تعجبی ندارد که او چنبن شعری بگوید لعنت خدا بر او باد آیا در جواب او شعری سروده ای؟ گفت بله گفتم: لم لا یکون و ان ذاک لکائن لبنی البنات وراثة الاعمام للبنت نصف کامل من ماله و العم متروک بغیر سهام ما للطلیق و للتراث و انما صلی الطلیق مخافة الصمصام جعفر بن عفان شاعر مذکور حدود سال 150 وفات یافت.

و أنت وصی المصطفی و ابن عمه***و إنا نعادی مبغضیک و نترک

موالیک ناج مؤمن بین الهدی***و قالیک معروف الضلالة مشرک

و لاح لحانی فی علی و حزبه***فقلت لحاک الله إنک أعفک.

و معنی أعفک أحمق (1)

بیان

قال الجوهری (2) لحیت الرجل لحاء و لحیا إذا لمته و قولهم لحاه الله أی قبحه و لعنه.

«4»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ یَحْیَی بْنِ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی حَرْبٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی السَّیِّدِ ابْنِ مُحَمَّدٍ الْحِمْیَرِیِّ عَائِداً فِی عِلَّتِهِ الَّتِی مَاتَ فِیهَا فَوَجَدْتُهُ یُسَاقُ بِهِ وَ وَجَدْتُ عِنْدَهُ جَمَاعَةً مِنْ جِیرَانِهِ وَ کَانُوا عُثْمَانِیَّةً وَ کَانَ السَّیِّدُ جَمِیلَ الْوَجْهِ رَحْبَ الْجَبْهَةِ عَرِیضَ مَا بَیْنَ السَّالِفَتَیْنِ (3)

فَبَدَتْ فِی وَجْهِهِ نُکْتَةٌ سَوْدَاءُ مِثْلُ النُّقْطَةِ مِنَ الْمِدَادِ ثُمَّ لَمْ تَزَلْ تَزِیدُ وَ تَنْمِی حَتَّی طَبَّقَتْ وَجْهَهُ یَعْنِی اسْوِدَاداً فَاغْتَمَّ لِذَلِکَ مَنْ حَضَرَهُ مِنَ الشِّیعَةِ وَ ظَهَرَ مِنَ النَّاصِبَةِ سُرُورٌ وَ شَمَاتَةٌ فَلَمْ یَلْبَثْ بِذَلِکَ إِلَّا قَلِیلًا حَتَّی بَدَتْ فِی ذَلِکَ الْمَکَانِ مِنْ وَجْهِهِ لُمْعَةٌ بَیْضَاءُ فَلَمْ تَزَلْ تَزِیدُ أَیْضاً وَ تَنْمِی حَتَّی أَسْفَرَ وَجْهُهُ وَ أَشْرَقَ وَ افْتَرَّ السَّیِّدُ ضَاحِکاً وَ أَنْشَأَ یَقُولُ:

ص: 312


1- 1. أمالی الشیخ الطوسیّ ص 31 و أخرج الحدیث و الشعر الشیخ الجلیل أبو جعفر الطبریّ فی بشارة المصطفی ص 92 طبع النجف( الطبعة الأولی) بزیادة فی الأبیات و هی عنده ثلاثة عشر بیتا، و أخرجها أیضا الکشّیّ فی رجاله ص 185 و الأبیات عنده سبعة کما فی الأصل بتقدیم و تأخیر و صاحب الروضات فی کتابه ص 30 و نحوه السیّد الأمین فی الأعیان ج 12 ص 207 و الامینی فی الغدیر ج 2 ص 274 لکن القاضی نور اللّه فی مجالسه ج 2 ص 514 ذکر الأبیات بنحوهما فی الأصل فی الترتیب. و بیتان منها فی مناقب ابن شهرآشوب ج 3 ص 24.
2- 2. الصحاح ج 6 ص 2481 طبع دار الکتاب العربی.
3- 3. السالفتین: صفحتا العنق عند معلق القرط.

ما بال بیتکم تخرب سقفه

و ثیابکم من ارذل الاثواب

چه شده سقف خانه های شما خراب است و بی ارزشترین لباسها را میپوشید.

جعفر گفت: چه اشکالی دارد؟ سید گفت: وقتی نمیتوانی درست مدح کسی را بگویی نگو و ساکت باش آیا آل محمّد را اینطور مدح می کنند. ولی من عذر تو را می پذیرم این طبع تو است تو همین مقدار علم داری و کمال قدرت تو تا همین جا است من این شعر را درباره آنها سروده ام تا ننگ شعر تو را از بین ببرد.

اقسم باللَّه و آلائه

و المرء عما قال مسئول

ان علی بن ابی طالب

علی التقی و البر مجبول

و انه کان الامام الذی

له علی الامة تفضیل

یقول بالحق و یعنی به

و لا تلهیه الاباطیل

کان اذا الحرب مرتها القنا

و احجمت عنها البهالیل

یمشی الی القرن و فی کفه

ابیض ماضی الحد مصقول

مشی العفرنی بین اشباله

ابرزه للقنص الغیل

ذاک الذی سلم فی لیلة

علیه میکال و جبریل

میکال فی الف و جبریل فی

الف و یتلوهم سرافیل

لیلة بدر مددا انزلوا

کأنهم طیر ابابیل

فسلموا لما أتوا حذوه

و ذاک اعظام و تبجیل

جعفر باید این طور شعر گفت. شعر تو شایسته اشخاص پست و دون همت است. جعفر پیشانی سید حمیری را بوسیده گفت: بخدا تو سر آمد شاعرانی ما دنباله رو شما هستیم(1) .

ص: 315


1- . امالی شیخ طوسی: 124 این روایت را شیخ ابو جعفر طبری در بشارة المصطفی: 64 و همین طور در امالی خود این روایت را آورده، صاحب الروضات نیز در ص 29 از وی نقل کرده. ابوالفرج اصفهانی در اغانی 7 : 274 از اسحاق بن محمد این روایت را نقل کرده که گفته: شنیدم عتبی می گوید: در عصر کنونی ما کسی نیست که مذهب شعری اش از سید بهتر و الفاظش از او خالص تر و ناب تر باشد سپس به یکی از حاضران گفت: آن قصیده لامیه ای که روزی برایمان خواندی بخوان آن شخص خواند: هل عند من أحببت تنویل أم لا فان اللوم تضلیل أم فی الحشی منک جوی باطن لیس تداویه الاباطیل علقت یا مغرور خداعة بالوعد منها لک تخییل ریا رداح النوم خصمانة کأنها ادماء عطبول یشفیک منها حین تخلو بها ضم الی النحر و تقبیل و ذوق ریق طیب طعمه کأنّه بالمسک معلول فی نسوة مثل المها خرد تضیق عنهن الخلاخیل یقول فیها: أقسم باللّه و آلائه و المرء عما قال مسئول ان علیّ بن أبی طالب علی التقی و البر مجبول عتبی گفت: احسنت ماشاء الله به خدا قسم این شعر شعری است که بدون هیچ مانعی به قلب هجوم می برد. حدیث ابو الفرج را سید امین در اعیان 12 : 146 روایت کرده، شیخ امینی نیز حدیث امالی را در الغدیر 2 : 268 روایت کرده و تنها ابیات مدح همان طور که در اصل آمده در کشف الغمة 1 : 523 ذکر شده است.

کَذَبَ الزَّاعِمُونَ أَنَّ عَلِیّاً***لَنْ یُنَجِّیَ مُحِبَّهُ مِنْ هَنَاتٍ

قَدْ وَ رَبِّی دَخَلْتُ جَنَّةَ عَدْنٍ***وَ عَفَا لِیَ الْإِلَهُ عَنْ سَیِّئَاتِی

فَأَبْشِرُوا الْیَوْمَ أَوْلِیَاءَ عَلِیٍّ***وَ تَوَلَّوْا عَلِیَّ حَتَّی الْمَمَاتِ

ثُمَّ مِنْ بَعْدِهِ تَوَلَّوْا بَنِیهِ***وَاحِداً بَعْدَ وَاحِدٍ بِالصِّفَاتِ

ثُمَّ أَتْبَعَ قَوْلَهُ هَذَا أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ حَقّاً حَقّاً أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ حَقّاً حَقّاً أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیّاً أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ حَقّاً حَقّاً أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ ثُمَّ أَغْمَضَ عَیْنَهُ بِنَفْسِهِ فَکَأَنَّمَا کَانَتْ رُوحُهُ ذُبَالَةً طُفِئَتْ أَوْ حَصَاةً سَقَطَتْ فَانْتَشَرَ هَذَا القَوْلُ فِی النَّاسِ فَشَهِدَ جَنَازَتَهُ وَ اللَّهِ الْمُوَافِقُ وَ الْمُفَارِقُ (1).

«5»

کش، [رجال الکشی] مُحَمَّدُ بْنُ رُشَیْدٍ الْهَرَوِیُّ قَالَ: حَدَّثَنِی السَّیِّدُ وَ سَمَّاهُ وَ ذَکَرَ أَنَّهُ خَیْرٌ(2) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْخَبَرِ الَّذِی یُرْوَی أَنَّ السَّیِّدَ اسْوَدَّ وَجْهُهُ عِنْدَ مَوْتِهِ فَقَالَ الشِّعْرَ الَّذِی یُرْوَی لَهُ فِی ذَلِکَ حَدَّثَنِی أَبُو الْحَسَنِ بْنُ أَیُّوبَ الْمَرْوَزِیُّ قَالَ رُوِیَ أَنَّ السَّیِّدَ ابْنَ مُحَمَّدٍ الشَّاعِرَ اسْوَدَّ وَجْهُهُ عِنْدَ الْمَوْتِ فَقَالَ هَکَذَا یُفْعَلُ بِأَوْلِیَائِکُمْ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ فَابْیَضَّ وَجْهُهُ کَأَنَّهُ الْقَمَرُ لَیْلَةَ الْبَدْرِ فَأَنْشَأَ یَقُولُ:

أُحِبُّ الَّذِی مَنْ مَاتَ مِنْ أَهْلِ وُدِّهِ إِلَی آخِرِ الْأَبْیَاتِ (3).

ص: 313


1- 1. أمالی ابن الشیخ الطوسیّ ص 43 و أخرج الحدیث و الشعر الاربلی فی کشف الغمّة ج 1 ص 549 و الروضاتی فی روضات الجنّات ص 30 و ابن شهرآشوب فی المناقب ج 3 ص 23 و القاضی نور اللّه فی مجالسه ج 2 ص 515 و سید الأعیان فی کتابه ج 12 ص 206 و الشیخ الامینی فی الغدیر ج 2 ص 274 و ذکر الأبیات الحافظ المرزبانی فی أخبار السیّد الحمیری ص 47 طبع النجف الأشرف- قال حدّثنا بعض أصحابنا عن محمّد بن یزید النحوی عن بعض الاشیاخ انه رأی السیّد ابن محمّد فی النوم فقال له ما فعل اللّه بک؟ فقال: غفر لی ثمّ انشأ یقول: و ذکر الشعر.
2- 2. الظاهر سقوط واسطة فی السند ممن یضاف الی السیّد کغلام السیّد أو صاحب السیّد أو ابن السیّد ممن له المام بحال السیّد و کان حاضرا عند موته، و هو محذوف اما لنسیان الکشّیّ لاسمه أو أن الهروی نسیه و اکتفی بوصف کونه خیرا.
3- 3. رجال الکشّیّ ص 185 و قد تقدمت الأبیات مع ذکر مصادرها قریبا فراجع.

توضیح

فیروزآبادی(1) گفت: منظور از بهلول بر وزن سرسرور، خندان است و سید ی جامع هر خیر و خوبی، و شیر، عفرنی یعنی با شدت، الأشبال جمع شبل و به معنای بچه شیر است. فیروزآبادی گفته که قنص با حرکت حروف یکی از پسران معد بن عدنان بوده و إبل یا بقر غیل به معنای شتر یا گاو زیاد است یا شتر یا گاو فربه.

روایت7.

امالی شیخ طوسی: از حمدونی شاعر نقل شده که: شنیدم ریاشی بران سید حمیری این شعر را می خواند

إِنَّ امْرَأً خَصْمُهُ أَبُو حَسَنٍ-

لَعَازِبُ الرَّأْیِ دَاحِضُ الْحُجَجِ-

لَا یَقْبَلُ اللَّهُ مِنْهُ مَعْذِرَةً-

وَ لَا یُلَقِّنُهُ حُجَّةَ الْفَلَجِ (2)

ص: 316


1- . قاموس 3 : 339
2- . امالی شیخ: 144 ، این دو بیت را اربلی در کشف الغمة 1 : 528 و قاضی نور الله در مجالس خود 2 : 513 و امین در اعیان الشیعة 12 : 237 و نیز دیگران بیان کرده اند.
«6»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الْمَرْزُبَانِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ جَبَلَةَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: اجْتَمَعَ عِنْدَنَا السَّیِّدُ ابْنُ مُحَمَّدٍ الْحِمْیَرِیُّ وَ جَعْفَرُ بْنُ عَفَّانَ الطَّائِیُ (1)

فَقَالَ لَهُ السَّیِّدُ وَیْکَ تَقُولُ فِی آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام

ص: 314


1- 1. هو أبو عبد اللّه الطائی المکفوف کان من شعراء الکوفة، و له اشعار کثیرة فی معان مختلفة و قد ذکره الکشّیّ فی رجاله ص 187 باسم جعفر بن عثمان الطائی، و قد ذکر السیّد الأمین فی أعیان الشیعة ج 16 ص 58 أنّه ورد فی نسخة من الخلاصة للعلامة الحلی عنده مخطوطة مقابلة علی نسخة ولد ولد المصنّف نقله عن الکشّیّ جعفر بن عفان لا عثمان. أقول ذکره الکشّیّ و روی عن زید الشحام دخول جعفر المذکور علی الإمام الصّادق علیه السلام فقربه و أدناه و استنشده شعره فی رثاء الحسین علیه السلام و بکائه لما أنشده و قال: یا جعفر و اللّه لقد شهدت ملائکة اللّه المقربون هاهنا یسمعون قولک فی الحسین علیه السلام و لقد بکوا کما بکینا أو أکثر، و لقد أوجب اللّه تعالی لک یا جعفر فی ساعتک الجنة بأسرها و غفر لک، فقال یا جعفر ألا أزیدک؟ قال نعم یا سیدی قال: ما من أحد قال فی الحسین شعرا فبکی و أبکی به الا أوجب اللّه له الجنة و غفر له و ذکر سید الأعیان من شعره فی أهل البیت علیهم السلام فی کتابه. و ممّا ذکره رده علی مروان بن أبی حفصة قوله: أنی یکون و لیس ذلک بکائن***لبنی البنات وراثة الاعمام و نقل ذلک عن الأغانی و قد ذکره أبو الفرج فی الأغانی ج 9 ص 45 بسنده عن محمّد ابن یحیی بن أبی مرة التغلبی قال مررت بجعفر بن عفان الطائی یوما و هو علی باب منزله فسلمت علیه فقال لی: مرحبا یا أخا تغلب اجلس فجلست فقال لی: أ ما تعجب من ابن أبی حفصة لعنه اللّه حیث یقول: أنی یکون و لیس ذاک بکائن***لبنی البنات وراثة الاعمام فقلت: بلی و اللّه انی لا تعجب منه و أکثر اللعن له فهل قلت فی ذلک شیئا؟ فقال: نعم قلت: لم لا یکون و ان ذاک لکائن***لبنی البنات وراثة الاعمام للبنت نصف کامل من ماله***و العم متروک بغیر سهام ما للطلیق و للتراث و انما***صلی الطلیق مخافة الصمصام توفی جعفر بن عفان الشاعر المذکور فی حدود سنة 150.

روایت8.

إکمال الدین: حیان سراج گفت از سید حمیری شنیدم میگفت: من ابتدا غالی(1) مذهب بودم، معتقد بودم محمّد بن حنفیه امام است و غایب شده مدتها همین مذهب من بود تا اینکه خداوند بر من منت نهاد و به وسیله امام صادق ع را هدایت شدم ایشان مرا از آتش جهنم نجات داد و به راه مستقیم راهنمایی کرد دلایل و شواهدی از ایشان مشاهده کردم که یقین پیدا کردم او حجت خدا بر من و تمام مردم زمان است همان امامی که خداوند اطاعت او را واجب و لازم دانسته است. روزی عرض کردم یا ابن رسول اللَّه اخباری ازپدران گرامی شما در مورد غیبت نقل شده است و اینکه بالاخره واقع خواهد شد بفرمایید کدام یک از امامان غایب میشوند فرمود: این غیبت مربوط بششمین فرزند از نسل من است که او دوازدهمین امام از ائمه هدی بعد از پیامبر اکرم است اول آنها امیر المؤمنین علی بن ابی طالب و آخرین آنها قائم بحق بقیة اللَّه در زمین است و صاحب الزمان. بخدا قسم اگر در غیبت خود باقی بماند بمقداری که نوح در میان مردم زندگی کرد بالاخره ظهور خواهد نمود و دنیا را پر از عدل و داد میکند همان طور که پر از ظلم و جور شده بود. سید حمیری گفت این فرمایش را از مولایم امام صادق شنیدم و به دست او توبه کردم و قصیده ای گفتم که اولش این است:

فلما رأیت الناس فی الدین قد غووا

تجعفرت باسم اللَّه فیمن تجعفروا

و دنت بدین غیر ما کنت داینا

و ایقنت ان اللَّه یعفو و یغفر

و انی الی الرحمن من ذاک تائب

و انی قد اسلمت و اللَّه اکبر

فلست بغال ما حییت و راجع

الی ما علیه کنت اخفی و اظهر

و لا قائلا حی برضوی محمّد

و ان عاب جهال مقالی فاکثروا

تا آخر قصیده. بعد باز این اشعار را گفتم:

ص: 317


1- . غالی مذهب کسانی را گویند که مرتبه خدایی برای ائمه قائل بوده اند سید جزء کیسانی ها بوده که بامامت محمد بن حنفیه قائل بودند و میگفتند او غائب شده و نمرده است.

مَا بَالُ بَیْتِکُمْ تَخَرَّبَ سَقْفُهُ***وَ ثِیَابُکُمْ مِنْ أَرْذَلِ الْأَثْوَابِ

فَقَالَ جَعْفَرٌ مَا أَنْکَرْتَ مِنْ ذَلِکَ فَقَالَ لَهُ السَّیِّدُ إِذَا لَمْ تُحْسِنِ الْمَدْحَ فَاسْکُتْ أَ تُوصِفُ آلَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله بِمِثْلِ هَذَا وَ لَکِنِّی أَعْذِرُکَ هَذَا طَبْعُکَ وَ عِلْمُکَ وَ مُنْتَهَاکَ وَ قَدْ قُلْتُ أَمْحُو عَنْهُمْ عَارَ مَدْحِکَ:

أُقْسِمُ بِاللَّهِ وَ آلَائِهِ***وَ الْمَرْءُ عَمَّا قَالَ مَسْئُولٌ

إِنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ***عَلَی التُّقَی وَ الْبِرِّ مَجْبُولٌ

وَ إِنَّهُ کَانَ الْإِمَامَ الَّذِی***لَهُ عَلَی الْأُمَّةِ تَفْضِیلٌ

یَقُولُ بِالْحَقِّ وَ یَعْنِی بِهِ ***وَ لَا تُلْهِیهِ الْأَبَاطِیلُ

کَانَ إِذَا الْحَرْبُ مَرَتْهَا الْقَنَا***وَ أَحْجَمَتْ عَنْهَا الْبَهَالِیلُ

یَمْشِی إِلَی الْقِرْنِ وَ فِی کَفِّهِ***أَبْیَضُ مَاضِی الْحَدِّ مَصْقُولٌ

مَشْیَ الْعَفَرْنَی بَیْنَ أَشْبَالِهِ***أَبْرَزَهُ لِلْقُنَّصِ الْغِیلُ

ذَاکَ الَّذِی سَلَّمَ فِی لَیْلَةٍ ***عَلَیْهِ مِیکَالُ وَ جِبْرِیلُ

مِیکَالُ فِی أَلْفٍ وَ جِبْرِیلُ فِی***أَلْفٍ وَ یَتْلُوهُمْ سَرَافِیلُ

لَیْلَةَ بَدْرٍ مَدَداً أُنْزِلُوا***کَأَنَّهُمْ طَیْرٌ أَبَابِیلُ

فَسَلَّمُوا لَمَّا أَتَوْا حَذْوَهُ***وَ ذَاکَ إِعْظَامٌ وَ تَبْجِیلٌ

کَذَا یُقَالُ فِیهِ یَا جَعْفَرُ وَ شِعْرُکَ یُقَالُ مِثْلُهُ لِأَهْلِ الْخَصَاصَةِ وَ الضَّعْفِ فَقَبَّلَ جَعْفَرٌ رَأْسَهُ وَ قَالَ أَنْتَ وَ اللَّهِ الرَّأْسُ یَا أَبَا هَاشِمٍ وَ نَحْنُ الْأَذْنَابُ (1).

ص: 315


1- 1. أمالی الشیخ الطوسیّ ص 124 و أخرج الحدیث الشیخ أبو جعفر الطبریّ فی بشارة المصطفی ص 64 بسنده عن الشیخ أبی علیّ بن الشیخ الطوسیّ عن أبیه شیخ الطائفة الی آخر اسناده کما فی أمالیه و عنه صاحب الروضات فیها ص 29 و ذکر أبو الفرج الأصبهانیّ فی أغانیه ج 7 ص 247 طبعة دار الکتب بمصر عن إسحاق بن محمّد قال: سمعت العتبی یقول: لیس فی عصرنا هذا أحسن مذهبا فی شعره و لا أنقی ألفاظا من السیّد، ثمّ قال لبعض من حضر: أنشدنا قصیدته اللامیة التی أنشدتناها الیوم فأنشده قوله: هل عند من أحببت تنویل***أم لا فان اللوم تضلیل. أم فی الحشی منک جوی باطن***لیس تداویه الاباطیل علقت یا مغرور خداعة***بالوعد منها لک تخییل ریا رداح النوم خصمانة***کأنها ادماء عطبول یشفیک منها حین تخلو بها***ضم الی النحر و تقبیل و ذوق ریق طیب طعمه***کأنّه بالمسک معلول فی نسوة مثل المها خرد***تضیق عنهن الخلاخیل یقول فیها: أقسم باللّه و آلائه***و المرء عما قال مسئول ان علیّ بن أبی طالب***علی التقی و البر مجبول فقال العتبی: أحسن و اللّه ما شاء، هذا و اللّه الشعر الذی یهجم علی القلب بلا حجاب اه و روی حدیث أبی الفرج السیّد الأمین فی الأعیان ج 12 ص 146 کما روی الشیخ الامینی حدیث الأمالی فی الغدیر ج 2 ص 268 و ذکر أبیات المدح فقط کما فی الأصل الاربلی فی کشف الغمّة ج 1 ص 523.

ایا راکبا نحو المدینة حسرة

عذافرة یطوی بها کل سبسب

اذا ما هداک اللَّه عاینت جعفرا

فقل لولی اللَّه و این المهذب

الا یا امین اللَّه و ابن امینه

اتوب الی الرحمن ثم تأوبی

تا آخر اشعار سید. حیان سراج راوی این حدیث خودش از کیسانی ها بوده است(1) .

ص: 318


1- . کمال الدین و تمام النعمة 1 : 112- 115 ، مرزبانی در اخبار سید: 40 دو بیت از قصیده رائیه او را بیان کرده (تجعفرت باسم الله و الله أکبر- تا آخر) اما ابن معتز آن را در طبقات خود: 7 ذکر کرده و این بیت را به آن اضافه کرده است: و یثبت مهما شاء ربی بأمره و یمحو و یقضی فی الأمور و یقدر قصیده رائیه مشهور وی را برخی به طور کامل و برخی دیگر قسمتی از آن را آورده اند، کسانی چون ابو جعفر طبری در بشارة المصطفی: 343 و قاضی نور الله در مجالس خود 1 : 506 و صاحب روضات: 29 و طبرسی در اعلام الوری: 279 و ابن شهر آشوب در مناقب 3 : 371 و شیخ مفید در فصول المختارة: 94 چاپ اول در نجف کشی در رجال خود: 186 و ابن حجر در لسان المیزان 1 : 436 و مسعودی در مروج الطهب 2 : 102 چاپ مصر سال 1346 و ابو الفرج در اغانی 7 : 231 و برخی دیگر نیز به قصیده اشاره کردند. اما قصیده بائیه وی را مرزبانی در اخبار سید: 43 و قسمتی از آن را اربلی در کشف الغمة 3 : 450 و طبرسی در اعلام الوری: 279 و ابن شهر آشوب در مناقب 3 : 371 و ابو جعفر طبری در بشارة المصطفی: 343 بیان کردند و سید امین در اعیان 12 : 157 و شیخ امینی در غدیر 2 : 246 از برخی از آن ها نقل کردند.
إیضاح

قال الفیروزآبادی (1) البهلول کسرسور الضحاک و السید الجامع لکل خیر و أسد عفرنی شدید و الأشبال جمیع الشبل و هو ولد الأسد و قال القنص محرکة ابنا معد بن عدنان (2) و إبل أو بقر غیل بضمتین کثیرة أو سمان.

«7»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنِ الْمَرْزُبَانِیِّ قَالَ وَجَدْتُ بِخَطِّ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ بْنِ مَهْرَوَیْهِ قَالَ حَدَّثَنِی الْحَمْدُونِیُّ الشَّاعِرُ قَالَ: سَمِعْتُ الرِّیَاشِیَّ یُنْشِدُ لِلسَّیِّدِ ابْنِ مُحَمَّدٍ الْحِمْیَرِیِ:

إِنَّ امْرَأً خَصْمُهُ أَبُو حَسَنٍ***لَعَازِبُ الرَّأْیِ دَاحِضُ الْحُجَجِ

لَا یَقْبَلُ اللَّهُ مِنْهُ مَعْذِرَةً***وَ لَا یُلَقِّنُهُ حُجَّةَ الْفَلَجِ (3).

ص: 316


1- 1. القاموس ج 3 ص 339.
2- 2. فی القاموس: قناصة و قنص محرکة ابنا معد بن عدنان.
3- 3. أمالی الشیخ ص 144 و ذکر البیتین الاربلی فی کشف الغمّة ج 1 ص 528 و القاضی نور اللّه فی مجالسه ج 2 ص 513 و الأمین فی أعیان الشیعة ج 12 ص 237 و غیرهم.

روایت9.

ارشاد: سید حمیری گفته است که او زمانی که باخبر شد امام صادق ع سخن وی را تکذیب کرده و او را به اعتقاد به امامت دعوت کرده از اعتقاد به مذهب کیسانی صرف نظر کرد، سپس این ابیات را به صورت مختصر بیان نمود(1).

توضیح

العذافرة یعنی شتر بزرگ و السبسب به معنای صحرایی است مهلک که آبی در آن وجود ندارد یا زمینی که مسطح و دور افتاده است. فیروزآبادی(2) گفته است که الصفیح به معنای آسمان یا سطح هر چیز عریضی است که احتمال هر دو معنا وجود دارد و اگر منظور معنای دوم باشد منظور سنگی است که بر روی قبر می گذارند و خشتی که روی قبر چیده می­شود؛ و گفته می شود جرن جونا یعنی به آن کار عادت کرده و آن را ادامه می دهد. (ما) در عبارت غیر ما تعصب زائد است و طرا به معنای همه می باشد.

روایت10.

خرایج و جرائح: روایت شده که امام باقر ع وقتی دشمنان آل محمّد خواستند کمیت شاعر را بگیرند و او را از بین ببرند برایش دعا کرد در آن هنگام کمیت متواری بود. در تاریکی شب برای فرار بیرون آمد بر سر راه او گروهی را گماشته بودند تا هر وقت بیرون آمد او را بگیرند. کمیت همین که به بیابان رسید و خواست راهی پیدا کند شیری آمد و مانع شد که از آن راه برود تصمیم گرفت از راه دیگری برود باز شیر مانع شد

ص: 319


1- [1]. ارشاد: 303
2- . قاموس 1 : 234
«8»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ عُبْدُوسٍ عَنِ ابْنِ قُتَیْبَةَ عَنْ حَمْدَانَ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ حَیَّانَ السَّرَّاجِ قَالَ سَمِعْتُ السَّیِّدَ ابْنَ مُحَمَّدٍ الْحِمْیَرِیَّ یَقُولُ: کُنْتُ أَقُولُ بِالْغُلُوِّ وَ أَعْتَقِدُ غَیْبَةَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ ابْنِ الْحَنَفِیَّةِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَدْ ضَلَلْتُ فِی ذَلِکَ زَمَاناً فَمَنَّ اللَّهُ عَلَیَّ بِالصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام وَ أَنْقَذَنِی بِهِ مِنَ النَّارِ وَ هَدَانِی إِلَی سَوَاءِ الصِّرَاطِ فَسَأَلْتُهُ بَعْدَ مَا صَحَّ عِنْدِی بِالدَّلَائِلِ الَّتِی شَاهَدْتُهَا مِنْهُ أَنَّهُ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَیَّ وَ عَلَی جَمِیعِ أَهْلِ زَمَانِهِ وَ أَنَّهُ الْإِمَامُ الَّذِی فَرَضَ اللَّهُ طَاعَتَهُ وَ أَوْجَبَ الِاقْتِدَاءَ بِهِ- فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَدْ رُوِیَ لَنَا أَخْبَارٌ عَنْ آبَائِکَ علیهم السلام فِی الْغَیْبَةِ وَ صِحَّةِ کَوْنِهَا فَأَخْبِرْنِی بِمَنْ یَقَعُ فَقَالَ علیه السلام سَتَقَعُ بِالسَّادِسِ مِنْ وُلْدِی وَ هُوَ الثَّانِی عَشَرَ مِنَ الْأَئِمَّةِ الْهُدَاةِ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَوَّلُهُمْ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ آخِرُهُمُ الْقَائِمُ بِالْحَقِّ بَقِیَّةُ اللَّهِ فِی الْأَرْضِ وَ صَاحِبُ الزَّمَانِ وَ اللَّهِ لَوْ بَقِیَ فِی غَیْبَتِهِ مَا بَقِیَ نُوحٌ فِی قَوْمِهِ لَمْ یَخْرُجْ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی یَظْهَرَ فَیَمْلَأَ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً قَالَ السَّیِّدُ فَلَمَّا سَمِعْتُ ذَلِکَ مِنْ مَوْلَایَ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِمَا السَّلَامُ تُبْتُ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی ذِکْرُهُ عَلَی یَدَیْهِ وَ قُلْتُ قَصِیدَةً أَوَّلُهَا:

فَلَمَّا رَأَیْتُ النَّاسَ فِی الدِّینِ قَدْ غَوَوْا***تَجَعْفَرْتُ بِاسْمِ اللَّهِ فِیمَنْ تَجَعْفَرُوا

تَجَعْفَرْتُ بِاسْمِ اللَّهِ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ***وَ أَیْقَنْتُ أَنَّ اللَّهَ یَعْفُو وَ یَغْفِرُ

وَ دِنْتُ بِدِینٍ غَیْرِ مَا کُنْتُ دَیِّناً***بِهِ وَ نَهَانِی وَاحِدُ النَّاسِ جَعْفَرٌ

فَقُلْتُ فَهَبْنِی قَدْ تَهَوَّدْتُ بُرْهَةً***وَ إِلَّا فَدِینِی دِینُ مَنْ یَتَنَصَّرُ

وَ إِنِّی إِلَی الرَّحْمَنِ مِنْ ذَاکَ تَائِبٌ***وَ إِنِّی قَدْ أَسْلَمْتُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ

فَلَسْتُ بِغَالٍ مَا حَیِیتُ وَ رَاجِعٍ***إِلَی مَا عَلَیْهِ کُنْتُ أُخْفِی وَ أُظْهِرُ

وَ لَا قَائِلًا حَیٌّ بِرَضْوَی مُحَمَّدٌ***وَ إِنْ عَابَ جُهَّالٌ مَقَالِی فَأَکْثَرُوا

وَ لَکِنَّهُ مِمَّنْ مَضَی لِسَبِیلِهِ***عَلَی أَفْضَلِ الْحَالاتِ یُقْفَی وَ یُخْبَرُ

مَعَ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ الْأُولَی لَهُمْ***مِنَ الْمُصْطَفَی فَرْعٌ زَکِیٌّ وَ عُنْصُرٌ

إِلَی آخِرِ الْقَصِیدَةِ وَ قُلْتُ بَعْدَ ذَلِک:

ص: 317

انگار می خواست به کمیت بفهماند باید راه پشت سرت را بروی. شیر هم از همان راه آمد تا کمیت از دست دشمنان نجات یافت(1).

همچنین حضرت صادق علیه السّلام وقتی سید حمیری از پدر و مادر خود فرار می نمود برایش دعا کرد چون آنها سلطان را تحریک کرده بودند که سید را کیفر کند- هر دو ناصبی و دشمن اهل بیت بودند- درنده ای سید را راهنمایی کرد و نجات یافت.

روایت11.

مناقب شهر آشوب: داود رقی گفت بسید حمیری خبر دادند که امروز اسم تو پیش حضرت صادق برده شد. فرمود کافر است. سید خدمت امام رسید و عرض کرد آقا آیا من کافرم با وجود این علاقه ای که به خانواده شما دارم و دشمنی که با مردم بواسطه شما دارم؟ فرمود چه فایده وقتی نسبت بحجت زمان و امام وقت خود کافر هستی. دست او را گرفت و داخل خانه ای برد در آنجا قبری بود دو رکعت نماز خواند. با دست خود بر روی قبر زد قبر شکافته و یک نفر خارج شد که خاک از سر و صورت خود میزدود. امام فرمود تو کیستی؟ گفت من محمد بن علی معروف بابن حنفیه هستم. فرمود من که هستم؟ گفت جعفر بن محمّد حجت زمان و امام وقت هستی. سید از خدمت امام بیرون آمد و این شعر را سرود:

تجعفرت باسم اللَّه فیمن تجعفرا(2)

روایت12.

مناقب: عثمان بن عمر کواء در ضمن خبری گفت سید حمیری بمن گفت از خانه بیرون برو غلامی از اهل نوبه خواهی دید که سوار قاطر سیاه سفید است همراه خود مقداری حنوط(3) و کفنی دارد آن را بگیر. گفت خارج شدم همان غلام را دیدم تا چشمش بمن افتاد گفت عثمان! حضرت فرمود هنوز موقع آن نشده که از کفر و گمراهی خود برگردی. خداوند متوجه توست چون دید خدمتکار سید حمیری هستی تو را برای این کار انتخابت نمود اینک آماده کار دفن و کفن سید باش(4).

روایت13.

مناقب: عباد بن صهیب گفت خدمت حضرت صادق بودم. خبر درگذشت سید حمیری را بایشان دادند برای او دعا کرد و طلب مغفرت نمود. مردی گفت یا ابن رسول اللَّه او شراب میخورد و برجعت (محمّد بن حنیفه) ایمان داشت فرمود پدرم از جدش نقل کرد: (ان محبّی آل محمد لا یموتون الا تائبین) دوست آل محمّد نمی میرد مگر اینکه توبه می کند. در این هنگام فرش نمازی که روی آن نشسته بود بلند کرد و نامه ای بیرون آورد

ص: 320


1- . خرائج و جرائح: 246
2- . مناقب ابن شهر آشوب 3 : 370
3- . یک نوع عطری است که برای مرده پس از غسل دادن بکار میبرند تا مدتی جلوگیری از فاسد شدن بدن میکند.
4- . مناقب ابن شهر آشوب 3 : 370

أَیَا رَاکِباً نَحْوَ الْمَدِینَةِ حَسْرَةً***عُذَافِرَةً یَطْوِی بِهَا کُلَّ سَبْسَبٍ

إِذَا مَا هَدَاکَ اللَّهُ عَایَنْتِ جَعْفَراً***فَقُلْ لِوَلِیِّ اللَّهِ وَ ابْنِ الْمُهَذَّبِ

أَلَا یَا أَمِینَ اللَّهِ وَ ابْنَ أَمِینِهِ***أَتُوبُ إِلَی الرَّحْمَنِ ثُمَّ تَأَوُّبِی

إِلَیْکَ مِنَ الْأَمْرِ الَّذِی کُنْتُ مُبْطِناً***أُحَارِبُ فِیهِ جَاهِداً کُلَّ مُعَرَّبٍ

وَ مَا کَانَ قَوْلِی فِی ابْنِ خَوْلَةَ مُطْنَباً***مُعَانَدَةً مِنِّی لِنَسْلِ الْمُطَیَّبِ

وَ لَکِنْ رُوِینَا عَنْ وَصِیِّ مُحَمَّدٍ***وَ مَا کَانَ فِیمَا قَالَ بِالْمُتَکَذِّبِ

بِأَنَّ وَلِیَّ اللَّهِ یُفْقَدُ لَا یُرَی***سِنِینَ کَفِعْلِ الْخَائِفِ الْمُتَرَقِّبِ

فَتُقْسَمُ أَمْوَالُ الْفَقِیدِ کَأَنَّمَا***تَغَیُّبُهُ بَیْنَ الصَّفِیحِ الْمُنَصَّبِ

فَیَمْکُثُ حِیناً ثُمَّ یَنْبَعُ نَبْعَةً***کَنَبْعَةِ جَدْیٍ مِنَ الْأُفُقِ کَوْکَبٍ

یَسِیرُ بِنَصْرِ اللَّهِ مِنْ بَیْتِ رَبِّهِ***عَلَی سُؤْدُدٍ مِنْهُ وَ أَمْرٍ مُسَبَّبٍ

یَسِیرُ إِلَی أَعْدَائِهِ بِلِوَائِهِ***فَیَقْتُلُهُمْ قَتْلًا کَجِرَانِ مُغْضَبٍ

فَلَمَّا رُوِیَ أَنَّ ابْنَ خَوْلَةَ غَائِبٌ***صَرَفْنَا إِلَیْهِ قَوْلَنَا لَمْ نُکَذِّبْ

وَ قُلْنَا هُوَ الْمَهْدِیُّ وَ الْعَالِمُ الَّذِی***یَعِیشُ بِهِ مِنْ عَدْلِهِ کُلُّ مُجْدِبٍ

فَإِذْ قُلْتَ لَا فَالْحَقُّ قَوْلُکَ وَ الَّذِی***أُمِرْتَ فَحَتْمٌ غَیْرَ مَا مُتَعَصِّبٍ

وَ أُشْهِدُ رَبِّی أَنَّ قَوْلَکَ حُجَّةٌ***عَلَی النَّاسِ طُرّاً مِنْ مُطِیعٍ وَ مُذْنِبٍ

بِأَنَّ وَلِیَّ الْأَمْرِ وَ الْعَالِمَ الَّذِی***تَطَلَّعُ نَفْسِی نَحْوَهُ بِتَطَرُّبٍ

لَهُ غَیْبَةٌ لَا بُدَّ مِنْ أَنْ یَغِیبَهَا***فَصَلَّی عَلَیْهِ اللَّهُ مِنْ مُتَغَیَّبٍ

فَیَمْکُثُ حِیناً ثُمَّ یَظْهَرُ حِینَهُ***فَیَمْلَأُ عَدْلًا کُلَّ شَرْقٍ وَ مَغْرِبٍ

بِذَاکَ أَدِینُ اللَّهَ سِرّاً وَ جَهْرَةً***وَ لَسْتُ وَ إِنْ عُوتِبْتُ فِیهِ بِمُعْتِبٍ

و کان حیان السراج الراوی لهذا الحدیث من الکیسانیة(1).

ص: 318


1- 1. کمال الدین و تمام النعمة ج 1 ص 112- 115 و ذکر المرزبانی فی أخبار السیّد ص 40 طبع النجف الأشرف بیتا من قصیدته الرائیة و هو قوله( تجعفرت باسم اللّه و اللّه أکبر- الخ) اما ابن المعتز فقد ذکره فی طبقاته ص 7 و زاد علیه قوله: و یثبت مهما شاء ربی بأمره و یمحو و یقضی فی الأمور و یقدر. و قصیدته الرائیة مشهورة أخرجها أو بعضها کل من أبی جعفر الطبریّ فی بشارة المصطفی ص 343 و القاضی نور اللّه فی مجالسه ج 2 ص 506 و صاحب الروضات ص 29 و الطبرسیّ فی إعلام الوری ص 279 و ابن شهرآشوب فی المناقب ج 3 ص 371 و الشیخ المفید فی الفصول المختارة ص 94 طبع النجف الطبعة الأولی. و أشار الی القصیدة الکشّیّ فی رجاله ص 186 و ابن حجر فی لسان المیزان ج 1 ص 436 و المسعودیّ فی مروج الذهب ج 2 ص 102 طبع مصر سنة 1346 و أبو الفرج فی الأغانی ج 7 ص 231، و غیرهم. أما قصیدته البائیة فقد ذکرها المرزبانی فی أخبار السیّد ص 43 و ذکر بعضها الاربلی فی کشف الغمّة ج 3 ص 450 و الطبرسیّ فی إعلام الوری ص 279 و ابن شهرآشوب فی المناقب ج 3 ص 371 و أبو جعفر الطبریّ فی بشارة المصطفی ص 343 و أخرجها عن بعضهم السیّد الأمین فی الأعیان ج 12 ص 157 و الشیخ الامینی فی الغدیر ج 2 ص 246.

که سید اظهار توبه کرده بود و تقاضای دعا می نمود. در اخبار سید آمده مؤمن الطاق در مورد ابن حنفیه با وی مناظره کرد سید بر او پیروز شد و گفت:

تَرَکْتَ ابْنَ خَوْلَةَ لَا عَنْ

قِلًی وَ إِنِّی لَکَالْکَلِفِ

الْوَامِقِ وَ إِنِّی لَهُ حَافِظٌ فِی

الْمَغِیبِ أَدِینُ بِمَا دَانَ فِی

الصَّادِقِ هُوَ الْحَبْرُ حَبْرُ بَنِی

هَاشِمٍ وَ نُورٌ مِنَ الْمَلِکِ

الرَّازِقِ بِهِ یَنْعَشُ اللَّهُ جَمْعَ

الْعِبَادِ وَ یُجْرِی الْبَلَاغَةَ فِی

النَّاطِقِ أَتَانِی بُرْهَانُهُ مُعْلِناً

فَدِنْتُ وَ لَمْ أَکُ کَالْمَائِقِ

کَمَنْ صُدَّ بَعْدَ بَیَانِ الْهُدَی

إِلَی حَبْتَرٍ وَ أَبِی حَامِقٍ

طاقی به سید گفت آفرین بر تو اکنون بر سر عقل آمدی و به مقامی از خیر و نیکی رسیده و در بهشت جایگاهی داری(1).

توضیح

عبارت کلفت بهذا الأمر یعنی به شدت به آن امر علاقه داشت، الوامق یعنی عاشق و الموق یعنی حماقت و نادانی به فرد نادان می گویند أحمق وامق، حبتر و أبو حامق کنایه از ( اولی و دومی ) یا هردو کنایه از اولی است و گفته شد که حبتر اکثرا در مورد اولی بکار می رود.

روایت14.

مناقب: سید حمیری درباره حضرت صادق این شعر را سرود که چند بیت آن انتخاب می شود.

امدح ابا عبد الا له

فتی البریة فی احتماله

سبط النبی محمّد

حبل تفرع من حباله

الارض میراث له

و الناس طرا فی عیاله

یا حجة اللَّه الجلیل

و عینه و زعیم آله

ص: 321


1- . همان 3 : 370 این روایت را در الغدیر 2 : 250 از وی نقل کرده است
«9»

شا، [الإرشاد] وَ فِیهِ یَقُولُ السَّیِّدُ الْحِمْیَرِیُّ: وَ قَدْ رَجَعَ عَنْ قَوْلِهِ بِمَذْهَبِ الْکِیسَانِیَّةِ لَمَّا بَلَغَهُ إِنْکَارُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَقَالَهُ وَ دُعَاؤُهُ إِلَی الْقَوْلِ بِنِظَامِ الْإِمَامَةِ ثُمَّ ذَکَرَ الْأَبْیَاتَ مَعَ اخْتِصَارٍ(1).

بیان

العذافرة العظیمة الشدیدة من الإبل و السبسب المفازة أو الأرض المستویة البعیدة و قال الفیروزآبادی (2)

الصفیح السماء و وجه کل شی ء عریض و هنا یحتمل الوجهین و علی الثانی یکون المراد الحجر الذی یفرش علی القبر و اللبن التی تنضد علی اللحد و یقال جرن جرونا تعود الأمر و مرن و ما فی قوله غیر ما متعصب زائدة و قوله طرا أی جمیعا.

«10»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ: أَنَّ الْبَاقِرَ عَلَیْهِ السَّلَامُ دَعَا لِلْکُمَیْتِ لَمَّا أَرَادَ أَعْدَاءُ آلِ مُحَمَّدٍ أَخْذَهُ وَ إِهْلَاکَهُ وَ کَانَ مُتَوَارِیاً فَخَرَجَ فِی ظُلْمَةِ اللَّیْلِ هَارِباً وَ قَدْ أَقْعَدُوا عَلَی کُلِّ طَرِیقٍ جَمَاعَةً لِیَأْخُذُوهُ إِذَا مَا خَرَجَ فِی خُفْیَةٍ فَلَمَّا وَصَلَ الْکُمَیْتُ إِلَی الْفَضَاءِ وَ أَرَادَ أَنْ یَسْلُکَ طَرِیقاً فَجَاءَ أَسَدٌ مَنَعَهُ مِنْ أَنْ یَسْرِیَ مِنْهَا فَسَلَکَ جَانِباً آخَرَ فَمَنَعَهُ

ص: 319


1- 1. الإرشاد ص 303.
2- 2. القاموس ج 1 ص 234.

و ابن الوصی المصطفی

و شبیه احمد فی کماله

فضیاء نورک نوره

و ظلال روحک من ظلاله

اثنی و لست ببالغ

عشر الفریدة من خصاله(1)

روایت15.

رجال کشی: یونس بن یعقوب گفته: کمیت این شعر برای امام صادق ع خواند:

أَخْلَصَ

اللَّهُ فِی هَوَایَ فَمَا-

أُغْرِقُ

نَزْعاً وَ مَا تَطِیشُ سِهَامِی

امام ع به او فرمود اینگونه نخوان بلکه بگو:

... قَدْ

أُغْرِقُ

نَزْعاً وَ مَا تَطِیشُ سِهَامِی(2)

ص: 322


1- . مناقب ابن شهر آشوب 3 : 371، سید امین در اعیان 12 : 260 و شیخ امینی در الغدیر 2 : 251 آن را آورده اند.
2- . رجال کشی: 135 این بیت از قصیده میمیه او و از هاشمیات است که جزو اولین قصیده هاشمیات اوست که چاپ شد و 103 بیت میرسد. روایت شده که کمیت این قصیده را برای تمامی اهل بیت علیهم السلام و سادات آن ها خوانده است. بغدادی در خزانة الأدب 1 : 69 روایت کرده که کمیت این قصیده را برای امام سجاد ع قرائت کرد وقتی به پایان آن رسید امام برایش دعا نمود و طلب مغفرت کرد و چهار صد هزار درهم به وی عطا کرده و یکی از لباس هایی را که به تن داشته به او بخشیده و برایش طلب سعادت و شهادت و ثواب نموده است. کمیت گفت که هنوز برکت دعای ایشان را درک می کنم. ابو الفرج در اغانی 15 : 123 روایت کرده که کمیت این قصیده را برای امام باقر ع خوانده و امام ع فرموده: خداوندا کمیت را بیامرز و این عبارت را دوبار تکرار کرده است. در کشی: 136 آمده است که امام برایش دعا که که تا زمانی که در مورد اهل بیت شعر می سراید مورد تأیید پروردگار باشد، مانند این نقل در مروج الذهب 2 : 195 و اعلام الوری: 265 آمده است. کشی در رجال خود: 135 روایت کرده که کمیت این قصیده را برای امام صادق ع خوانده و مسعودی در مروج الذهب 2 : 195 روایت کرده که آن را برای عبد الله بن حسن ابن علی نیز خوانده است و به او کیسه ای عطا کرده که حاوی چهار هزار دینار بوده نوشته که آن پول را به وی بدهند و برای این کار شاهد هم داشته اما کمیت پول را نپذیرفته و نامه را برگردانده است. در شرح حال امام باقر ع نیز در این رابطه مطالبی آمده است مراجعه کنید به ج 46 : 338

مِنْهُ أَیْضاً وَ کَأَنَّهُ أَشَارَ إِلَی الْکُمَیْتِ أَنْ یَسْلُکَ خَلْفَهُ وَ مَضَی الْأَسَدُ فِی جَانِبِ الْکُمَیْتِ إِلَی أَنْ أَمِنَ وَ تَخَلَّصَ مِنَ الْأَعْدَاءِ وَ کَذَلِکَ کَانَ حَالُ السَّیِّدِ الْحِمْیَرِیِّ دَعَا لَهُ الصَّادِقُ علیه السلام لَمَّا هَرَبَ عَنْ أَبَوَیْهِ وَ قَدْ حَرَّشَا السُّلْطَانَ عَلَیْهِ لِنُصْبِهِمَا فَدَلَّهُ سَبُعٌ عَلَی طَرِیقٍ وَ نَجَا مِنْهُمَا(1).

«11»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب دَاوُدُ الرَّقِّیُّ: بَلَغَ السَّیِّدُ الْحِمْیَرِیُّ أَنَّهُ ذُکِرَ عِنْدَ الصَّادِقِ علیه السلام فَقَالَ السَّیِّدُ کَافِرٌ فَأَتَاهُ وَ قَالَ یَا سَیِّدِی أَنَا کَافِرٌ مَعَ شِدَّةِ حُبِّی لَکُمْ وَ مُعَادَاتِی النَّاسَ فِیکُمْ قَالَ وَ مَا یَنْفَعُکَ ذَاکَ وَ أَنْتَ کَافِرٌ بِحُجَّةِ الدَّهْرِ وَ الزَّمَانِ ثُمَّ أَخَذَ بِیَدِهِ وَ أَدْخَلَهُ بَیْتاً فَإِذَا فِی الْبَیْتِ قَبْرٌ فَصَلَّی رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ ضَرَبَ بِیَدِهِ عَلَی الْقَبْرِ فَصَارَ الْقَبْرُ قِطَعاً فَخَرَجَ شَخْصٌ مِنْ قَبْرِهِ یَنْفُضُ التُّرَابَ عَنْ رَأْسِهِ وَ لِحْیَتِهِ فَقَالَ لَهُ الصَّادِقُ علیه السلام مَنْ أَنْتَ قَالَ أَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الْمُسَمَّی بِابْنِ الْحَنَفِیَّةِ فَقَالَ فَمَنْ أَنَا قَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ حُجَّةُ الدَّهْرِ وَ الزَّمَانِ فَخَرَجَ السَّیِّدُ یَقُولُ:

تَجَعْفَرْتُ بِاسْمِ اللَّهِ فِیمَنْ تَجَعْفَرَا(2)

«12»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عُثْمَانُ بْنُ عُمَرَ الْکَوَّاءُ فِی خَبَرٍ: أَنَّ السَّیِّدَ قَالَ لَهُ اخْرُجْ إِلَی بَابِ الدَّارِ تُصَادِفْ غُلَاماً نُوبِیّاً عَلَی بَغْلَةٍ شَهْبَاءَ مَعَهُ حَنُوطٌ وَ کَفَنٌ یَدْفَعُهَا إِلَیْکَ قَالَ فَخَرَجْتُ فَإِذَا بِالْغُلَامِ الْمَوْصُوفِ فَلَمَّا رَآنِی قَالَ یَا عُثْمَانُ إِنَّ سَیِّدِی جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ یَقُولُ لَکَ مَا آنَ أَنْ تَرْجِعَ عَنْ کُفْرِکَ وَ ضَلَالِکَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ اطَّلَعَ عَلَیْکَ فَرَآکَ لِلسَّیِّدِ خَادِماً فَانْتَجَبَکَ فَخُذْ فِی جَهَازِهِ (3).

«13»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب الْأَغَانِی قَالَ عَبَّادُ بْنُ صُهَیْبٍ: کُنْتُ عِنْدَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ فَأَتَاهُ نَعْیُ السَّیِّدِ فَدَعَا لَهُ وَ تَرَحَّمَ عَلَیْهِ فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ هُوَ یَشْرَبُ الْخَمْرَ وَ یُؤْمِنُ بِالرَّجْعَةِ فَقَالَ علیه السلام حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی أَنَّ مُحِبِّی آلِ مُحَمَّدٍ لَا یَمُوتُونَ إِلَّا تَائِبِینَ وَ قَدْ تَابَ وَ رَفَعَ مُصَلًّی کَانَ تَحْتَهُ فَأَخْرَجَ کِتَاباً مِنَ السَّیِّدِ

ص: 320


1- 1. الخرائج و الجرائح ص 264.
2- 2. المناقب لابن شهرآشوب ج 3 ص 370.
3- 3. نفس المصدر ج 3 ص 370.

روایت16.

کافی: محمد بن ولید مانند آن را نقل کرده است(1).

روایت17.

رجال کشی: داود بن نعمان گفت کمیت خدمت امام صادق ع رسید شعری سرود امام شعر او را تصحیح نمود آنگاه فرمود خداوند کارهای عالی را دوست دارد و از چیزهای نامرغوب و بد خوشش نمی آید. کمیت عرض کرد آقا اجازه میدهید سؤالی بکنم امام تکیه کرده بود راست نشست و سینه خود را بر بالشی تکیه داد فرمود: سؤال کن. عرض کرد نظر شما درباره آن دو نفر چیست؟ فرمود: کمیت! اگر در اسلام باندازه یک حجامت خون ریخته شود یا مالی از راه حرام بدست آید و یا زنا و زناشویی حرامی انجام شود گناه آن بگردن آن دو نفر است تا روز قیامت و تا زمانی که قائم ما قیام کند. ما بنی هاشم به بزرگ و کوچک خود دستور میدهیم که بآنها ناسزا گویند و از ایشان بیزاری بجویند(2).

توضیح

جوهری(3) گفت: السفساف به معنای هر کار و چیز پست و حقیر است.

روایت18.

رجال کشی: درست بن ابی منصور گفت: خدمت موسی بن جعفر علیه السّلام بودم کمیت نیز حضور داشت امام ع باو فرمود کمیت تو این شعر را گفته ای؟

فالان صرت الی امیّة و الامور الی مصائر

اینک پناه به بنی امیه آوردم و کارها باشخاص لایق سپرده شده .

عرض کرد آقا این شعر را گفته ام ولی ایمان خود را از دست ندادم من به شما ارادت دارم و از دشمنتان بیزارم ولی این شعر را از روی تقیه گفته ام فرمود توجه داشته باش حالا که این را گفته ای پس تقیه

ص: 323


1- . کافی 8 : 215
2- . رجال کشی: 135
3- . صحاح 4 : 1375

یُعَرِّفُهُ أَنَّهُ قَدْ تَابَ وَ یَسْأَلُهُ الدُّعَاءَ.

وَ فِی أَخْبَارِ السَّیِّدِ أَنَّهُ نَاظَرَ مَعَهُ مُؤْمِنَ الطَّاقِ فِی ابْنِ الْحَنَفِیَّةِ فَغَلَبَهُ عَلَیْهِ فَقَالَ:

تَرَکْتَ ابْنَ خَوْلَةَ لَا عَنْ قِلًی***وَ إِنِّی لَکَالْکَلِفِ الْوَامِقِ

وَ إِنِّی لَهُ حَافِظٌ فِی الْمَغِیبِ***أَدِینُ بِمَا دَانَ فِی الصَّادِقِ

هُوَ الْحَبْرُ حَبْرُ بَنِی هَاشِمٍ***وَ نُورٌ مِنَ الْمَلِکِ الرَّازِقِ

بِهِ یَنْعَشُ اللَّهُ جَمْعَ الْعِبَادِ***وَ یُجْرِی الْبَلَاغَةَ فِی النَّاطِقِ

أَتَانِی بُرْهَانُهُ مُعْلِناً***فَدِنْتُ وَ لَمْ أَکُ کَالْمَائِقِ

کَمَنْ صُدَّ بَعْدَ بَیَانِ الْهُدَی***إِلَی حَبْتَرٍ وَ أَبِی حَامِقٍ

فَقَالَ الطَّاقِیُّ أَحْسَنْتَ الْآنَ أَتَیْتَ رُشْدَکَ وَ بَلَغْتَ أَشُدَّکَ وَ تَبَوَّأْتَ مِنَ الْخَیْرِ مَوْضِعاً وَ مِنَ الْجَنَّةِ مَقْعَداً(1).

بیان

یقال کلفت بهذا الأمر أی أولعت به و الوامق المحب و الموق حمق فی غباوة یقال أحمق وامق و الحبتر و أبو حامق کنایة عن [الأول و الثانی] أو کلاهما عن الأول و قد مر أن حبتر کثیرا ما یعبر به عن [الأول].

«14»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: وَ أَنْشَدَ فِیهِ:

امْدَحْ أَبَا عَبْدِ الْإِلَهِ***فَتَی الْبَرِیَّةِ فِی احْتِمَالِهِ

سِبْطَ النَّبِیِّ مُحَمَّدٍ***حَبْلٌ تَفَرَّعَ مِنْ حِبَالِهِ

تَغْشَی الْعُیُونُ النَّاظِرَاتُ***إِذَا سَمَوْنَ إِلَی جَلَالِهِ

عَذْبُ الْمَوَارِدِ بَحْرُهُ***یَرْوِی الْخَلَائِقَ مِنْ سِجَالِهِ

بَحْرٌ أَطَلَّ عَلَی الْبُحُورِ***یَمُدُّهُنَّ نَدَی بِلَالِهِ

سَقَتِ الْعِبَادَ یَمِینُهُ***وَ سَقَی الْبِلَادَ نَدَی شِمَالِهِ

یَحْکِی السَّحَابَ یَمِینُهُ***وَ الْوَدْقُ یَخْرُجُ مِنْ خِلَالِهِ

الْأَرْضُ مِیرَاثٌ لَهُ***وَ النَّاسُ طُرّاً فِی عِیَالِهِ

یَا حُجَّةَ اللَّهِ الْجَلِیلِ***وَ عَیْنَهُ وَ زَعِیمَ آلِهِ

ص: 321


1- 1. المصدر السابق ج 3 ص 370 و أخرجها عنه فی الغدیر ج 2 ص 250.

در شراب خواری هم جایز است(1).

روایت19.

رجال کشی: کمیت بن زید اسدی گفت: خدمت حضرت باقر رسیدم فرمود کمیت اگر پولی داشتیم بتو میدادیم ولی آنچه پیغمبر اکرم در باره حسان فرمود در باره تو میگویم: «لا یزال معک روح القدس ما ذببت عنا» تا زمانی که از ما اهل بیت دفاع میکنی پیوسته در پناه روح القدس باشی(2).

روایت20.

رجال کشی: عبید بن زرارة از پدرش نقل کرده: کمیت بن زید نزد امام محمد باقر ع آمد من نیز نزد ایشان بودم کمیت این شعر را خواند

مَنْ لِقَلْبٍ مُتَیَّمٍ مُسْتَهَامٍ

وقتی شعرش پایان یافت امام به او فرمود: تا زمانی که در مورد ما اهل بیت شعر می سرایی پیوسته مورد تأیید روح القدس باشی(3).

روایت21.

رجال کشی: ابو المسیح عبد اللَّه بن مروان جوّانی گفت: مردی نیکوکار در محله ما بود که شعر کمیت را روایت میکرد همان قصیده هاشمیات را که از خود کمیت شنیده بود و بآن شعر وارد بود. مدت بیست و پنج سال آن شعر را ترک کرد و خواندن و روایت کردن آن را حلال نمی دانست. بعد از این مدت دو مرتبه شروع کرد بروایت کردن. گفتند: چه شد تو که مدتها بود این شعر را روایت نمیکردی؟ گفت: صحیح است اما خوابی دیدم که مرا وادار نمود آن شعر را بار دیگر روایت کنم. پرسیدند چه خوابی دیدی؟ گفت: در خواب دیدم قیامت برپا شده گویی من در محشر هستم کتابچه ای بدست من دادند آن را باز کردم در اولش نوشته بود: بسم اللَّه الرحمن الرحیم نام کسانی که از دوستان علی بن ابی طالب علیه السّلام هستند و وارد بهشت میشوند در خط اول نام هایی را دیدم که نمیشناختم در خط دوم نیز همین طور بخط سوم و چهارم نگاه کردم ناگاه چشمم بنام کمیت بن زید اسدی افتاد این جریان باعث شد که شعر او را دو مرتبه روایت کنم(4).

روایت22.

رجال کشی: فضیل رسان گفت پس از شهادت زید بن علی خدمت حضرت صادق رسیدم مرا داخل اطاق عقب برده فرمود فضیل عمویم شهید شد؟ عرضکردم: آری فدایت شوم. فرمود خدا او را رحمت کند مؤمن و عارف و عالم و راستگو بود اگر پیروز میشد بعهد خود وفا میکرد اگر زمامدار میشد میدانست باید چه کند و در اختیار که بسپارد. عرضکردم آقا اجازه میدهی برایت شعری بخوانم؟ فرمود: صبر کن دستور داد پرده بیاویزند و درب ها را باز کنند بعد فرمود بخوان و من شروع کردم بخواندن.

لام عمرو باللوی مربع

طامسة اعلامه بلقع

لَمَّا وَقَفْتُ الْعِیسَ فِی رَسْمِهِ-

وَ الْعَیْنُ مِنْ عِرْفَانِهِ تَدْمَعُ-

ذَکَرْتُ مَنْ قَدْ کُنْتُ أَهْوَی بِهِ-

فَبِتُّ وَ الْقَلْبُ شَجًا مُوجَعٌ-

عَجِبْتُ مِنْ قَوْمٍ أَتَوْا أَحْمَداً-

بِخُطَّةٍ لَیْسَ لَهَا مَدْفَعٌ-

قَالُوا لَهُ لَوْ شِئْتَ أَخْبَرْتَنَا-

إِلَی مَنِ الْغَایَةُ وَ الْمَفْزَعُ-

إِذَا تَوَلَّیْتَ وَ فَارَقْتَنَا-

وَ مِنْهُمْ فِی الْمُلْکِ مَنْ یَطْمَعُ-

فَقَالَ لَوْ أَخْبَرْتُکُمْ مَفْزَعاً-

مَا ذَا عَسَیْتُمْ فِیهِ أَنْ تَصْنَعُوا- صَنِیعَ أَهْلِ الْعِجْلِ إِذْ فَارَقُوا-

هَارُونَ فَالتَّرْکُ لَهُ أَوْدَعُ

فَالنَّاسُ یَوْمَ الْبَعْثِ رَایَاتُهُمْ-

خَمْسٌ فَمِنْهَا هَالِکٌ أَرْبَعٌ-

در این موقع صدای گریه و ناله از پشت پرده بانوان بلند شد: فرمود: این شعر را که سروده؟ گفتم سید بن محمّد حمیری. فرمود: خدا او را رحمت کند. گفتم: آقا من دیدم او نبیذ مینوشید باز فرمود: خدا رحمتش کند گفتم: آقا او نبیذ رستاق می آشامید. فرمود: منظورت شراب است؟ عرض کردم: بلی. فرمود: خدا رحمتش کند «و ما ذلک علی اللَّه ان یغفر لمحب علیّ» بعید نیست که خدا دوستدار علی را بیامرزد(5).

توضیح

«ام عمرو» منظور معشوق است به طور عام، «اللوی» هر آنچه پوشیده از شن یا چیز دیگر باشد، «المربع» محل سکونت قوم در فصل بهار است، «الطموس» یعنی از بین رفتن و محو شدن اثر چیزی، «البلقع» زمین خالی است که چیزی در آن نیست، «العیس» مفعول فعل وقفت و با کسره به معنای شتر سفیدی است که سفیدی آن با رنگ قرمز و زرد مخلوط باشد، «الشجو» یعنی غم و اندوه. عبارت «فالترک له اودع» یعنی اگر شما نیز کاری را که آن ها انجام دادند انجام دادید پس رها کردن این سؤال راحت تر است. اودع از الدعة می آید به معنی راحتی است.

عبارت «و سامری الأمة» اشاره دارد به عثمان یا عمر حال ممکن است عطف باشد و تفسیر برای فرعونها یا ممکن است فرعونها اشاره به عثمان داشته باشد و در صورت اول منظور از مجدع عثمان و منظور از اجدع معاویه است اما به نظر می رسد که کل بیت توصیف معاویه باشد.

فیروزآبادی(6) گفته «الجدع» قطع شدن بینی یا گوش یا دست یا لب است و به کسی که این مشکل را دارد أجدع می گویند، الأجدع شیطان است و «حمار مجدع» بر وزن معظم یعنی الاغی که گوش هایش قطع شده، «جادع مجادعة و جداعا» یعنی دشنام گفت و دشمنی کرد مانند تجادع و گفت(7) که «اللکع» بر وزن صرد به معنای پست و بنده و احمق است و گفت(8) «وکع» بر وزن کرم، پست و سخت شد، شدت یافت؛ فلان وکیع لکیع و وکوع لکوع یعنی پست و حقیر است.

روایت23.

رجال کشی: محمّد بن نعمان گفت به عیادت سید حمیری رفتم صورتش سیاه و چشمانش برگشته بود و سخت تشنه میشد در آن موقع معتقد بامامت محمّد بن حنفیه بود و از اطرافیان او به حساب می آمد، شراب نیز میخورد من خدمت حضرت صادق رفتم که بتازگی از پیش منصور دوانیقی برگشته بود. عرضکردم: فدایت شوم من از نزد سید حمیری می آیم صورتش سیاه شده و چشمانش برگشته و لبهایش از تشنگی خشک میشود و قادر به سخن گفتن نیست او شراب مینوشید. امام فرمود: الاغ مرا زین کنید سوار شد و رفت من نیز با ایشان رفتم وارد خانه سید شدیم گروهی اطراف بستر او را گرفته بودند امام علیه السّلام کنار سر او نشست صدا زد سید! سید حمیری چشم باز کرده نگاهی بحضرت صادق نمود نمیتوانست سخن بگوید سیاه شده بود شروع بگریه کرد چشم بامام داشت نمیتوانست حرف بزند کاملا آشکار بود که میخواهد حرف بزند ولی نمیتواند.

در این موقع امام علیه السّلام لبانش را حرکت داد سید بسخن در آمده گفت آقا با دوستان شما چنین معامله میکنند؟ فرمود: سید اقرار بحق بکن تا خداوند این ناراحتی را از تو برطرف کند و تو را بیامرزد و وارد بهشتی کند که بدوستانش وعده داده است. سید این شعر را سرود «تجعفرت بسم اللَّه و اللَّه اکبر» هنوز امام علیه السّلام از منزل او خارج نشده بود که سید حرکت کرد و نشست. روایت شده که حضرت صادق سید بن محمّد حمیری را ملاقات کرد و به او فرمود:

مادرت تو را سید نامیده و در این راه توفیق یافته ای تو واقعا سرور شاعرانی. سید در همین زمینه سروده:

و لقد عجبت لقائل لی مرة

علامة فهم من الفقهاء

سماک قومک سیدا صدقوا به

انت الموفق سید الشعراء ما انت حین تخص آل محمّد

بالمدح منک و شاعر بسواء

مدح الملوک ذوی الغنی لعطائهم

و المدح منک لهم یغیر عطاء

فابشر فانک فائز فی حبهم

لو قد وردت علیهم بجزاء

ما یعدل الدنیا جمیعا کلها

من حوض احمد شربة من ماء(9)

در یکی از نوشته های علمای شیعه دیدم که با اسناد خود از سهل بن ذبیان نقل کرده بود: روزی خدمت حضرت علیّ بن موسی الرضا رسیدم قبل از اینکه کسی وارد شود فرمود خوش آمدی پسر ذبیان هم اکنون میخواستم کسی را به دنبال تو بفرستم. عرض کردم: چرا یا ابن رسول اللَّه؟ فرمود به خاطر خوابی که دیشب دیده بودم مرا ناراحت کرد و دلم سوخت. عرض کردم: خیر است ان شاء اللَّه. فرمود در خواب دیدم یک نردبان صد پله برای من گذاشته شده از تمام پله های آن بالا رفتم عرض کردم آقا ان شاء اللَّه صد سال عمر خواهید کرد برای هر پله ای یک سال فرمود: هر چه خدا بخواهد. فرمود وقتی بآخر نردبان رسیدم وارد قبه ای سبز شدم که از داخل بیرون آن دیده میشد در خواب جدم پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله را دیدم که در آن قبه نشسته است در طرف راست و چپ آن آقا دو پسر بچه نیکو صورت هستند که نور از صورت آنها میدرخشید. زنی آراسته و خوش منظر و مرد دیگری با قیافه ای بسیار جذاب در خدمت پیامبر نشسته بودند مرد دیگری نیز در حضور آنها ایستاده بود و این قصیده را میخواند «لام عمرو باللوی مربع». همین که پیامبر اکرم چشمش بمن افتاد فرمود خوش آمدی فرزندم علی بن موسی الرضا به پدرت علی سلام کن. سلام کردم فرمود بمادرت فاطمه زهرا نیز سلام کن سلام کردم. فرمود به دو پدر گرامیت حسن و حسین نیز سلام کن بر آن دو نیز سلام کردم فرمود بشاعر و مدیحه سرای ما در دنیا سید اسماعیل حمیری نیز سلام کن. به او نیز سلام کردم و نشستم. پیامبر اکرم رو بسید اسماعیل کرده فرمود مشغول کار خود باش قصیده را بخوان شروع کرد بخواندن: لام عمرو باللوی مربع

طامسة اعلامه بلقع

محبوب من در لوی چمن زاری خرم داشت که اکنون متروک و بی آب و گیاه شده از محبوب منظورش پیامبر و از چمن زار خرم علی است که مردم او را تنها گذاشته اند.

اشک از چشمان پیامبر فرو ریخت باین قسمت شعر که رسید:

و وجهه کالشمس اذ تطلع.

پرچمی است که در اختیار حیدر کرار است وقتی می آید صورتش همچون خورشید میدرخشد.

پیغمبر اکرم و فاطمه زهرا و آنهایی که حضور داشتند همه گریه کردند وقتی رسید باین شعر:

قالوا له لو شئت اخبرتنا

الی من الغایة و المفزع

(به پیامبر اکرم گفتند اگر لطف بفرمایید و تعیین کنید بعد از خودتان ما به که باید پناه بریم و رهبر ما کیست).

پیغمبر اکرم دستهای خود را بلند نموده گفت خدایا تو گواه باش بر من و آنها من معین کردم رهبر و پناه آنها علی بن ابی طالب است با دست به ایشان اشاره نمود که در مقابلش نشسته بود صلوات اللَّه علیه. وقتی سید اسماعیل از خواندن قصیده فارغ شد پیغمبر اکرم رو بمن نموده فرمود: علی بن موسی این قصیده را حفظ کن و بشیعیان ما بگو حفظ کنند و به آنها بگو هر کس حفظ کند و خواندن این قصیده را ادامه دهد من از طرف خدا برایش بهشت را ضمانت میکنم.

حضرت رضا فرمود آنقدر قصیده را برایم تکرار کرد تا حفظ شدم. قصیده این است (10).

لام عمرو باللوی مربع

طامسة اعلامه بلقع عجبت من قوم اتوا احمدا

بخطة لیس لها موضع

قالوا له لو شئت اعلمتنا

انی من الغایة و المفزع

فقال لو اعلمتکم مفزعا

کنتم عسیتم فیه ان تصنعوا

صنیع اهل العجل اذ فارقوا

هارون فالترک له اودع

ثم اتته بعد ذا عزمة

من ربه لیس لها مدفع

ابلغ و الا لم تکن مبلغا

و اللَّه منهم عاصم یمنع

فعندها قام النبی الذی

کان بما یأمره یصدع

یخطب مأمورا و فی کفه

کف علی ظاهرا تلمع

من کنت مولاه فهذا له

مولی فلم یرضوا و لم یقنعوا

حتی اذا واروه فی قبره

و انصرفوا عن دفنه ضیعوا

ما قال بالامس و اوصی به

و اشتروا الضرّ بما ینفع

فالناس یوم الحشر رایاتهم

خمس فمنها هالک اربع

فرایة العجل و فرعونها

و سامری الامة المشنع

و رایة یقدمها ادلم

عبد لئیم لکع اکوع

و رایة یقدمها حبتر

للزور و التیهان قد ابدعوا

و رایة یقدمها نعثل

لا بردّ اللَّه له مضجع

اربعة فی سقر اودعوا

لیس لها من قعرها مطلع

و رایة یقدمها حیدر

و وجهه کالشمس اذ تطلع

الحمیری مادحکم لم یزل

و لو یقطع اصبع اصبع (11)

روایت24.

کتاب مقتضب الاثر: عیسی بن داب گفت: وقتی جنازه حضرت صادق علیه السّلام را بیرون آوردند تا به بقیع ببرند و دفن کنند ابو هریره این شعر را گفت(12): اقول و قد راحوا به یحملونه

علی کاهل من حاملیه و عاتق

ا تدرون ما ذا تحملون الی الثری

ثبیرا ثوی من رأس علیاء شاهق

ایا صادق بن الصادقین الیة

بآبائک الاطهار حلفه صادق

لحقا بکم ذو العرش اقسم فی الوری

فقال تعالی اللَّه رب المشارق

نجوم هی اثنا عشرة کن سبقا

الی اللَّه فی علم من اللَّه سابق(13)

باب یازدهم : اصحاب و اهل زمان امام علیه السّلام

روایات

روایت1.

احتجاج: سعید بن الخصیب گفت: من و ابن ابی لیلی وارد مدینه شدیم در مسجد پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله و سلم بودیم که امام صادق علیه السّلام وارد شد ما به احترام ایشان از جا برخاستیم از حال من و خانواده ام پرسید بعد فرمود: این کیست با تو؟ گفتم: این ابی لیلی قاضی مسلمانان. فرمود: بسیار خوب رو به او نموده فرمود: مال این را میگیری و به آن دیگری میدهی بین زن و شوهر جدایی می افکنی و از کسی هم باکی نداری؟! گفت: بله. فرمود: بر اساس چه چیزی قضاوت میکنی؟ گفت: بر اساس آنچه از پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و سلم و ابو بکر و عمر بمن رسیده است. فرمود: این حدیث را از پیغمبر شنیده ای که فرموده است بهترین داوران شما علی است. گفت بله. فرمود: با شنیدن این حدیث چطور بر اساس قضاوت کسی غیر از علی ع قضاوت میکنی؟

رنگ صورت ابن ابی لیلی زرد شد امام علیه السّلام بمن فرمود: برای خود همسفر دیگری انتخاب کن که بخدا سوگند دیگر یک کلمه با تو صحبت نخواهم کرد(14).

روایت2.

احتجاج: کلینی از اسحاق بن یعقوب نقل میکند که بوسیله محمّد بن عثمان عمری توقیعی از ناحیه مقدسه امام زمان باین مضمون آمد: اما راجع به ابو الخطاب محمّد بن زینبة اجدع او مردی ملعون است و پیروان او نیز همه ملعون هستند مبادا با هم عقیده های او بنشینی من از آنها بیزارم و پدرانم نیز از آنها بیزار بوده اند(15) .

روایت3.

قرب الإسناد: امام صادق ع فرمود: اگر نگریستن به بهترین ها در این دنیا و در آخرت تو را شاد می کند پس به

ص: 334


1- . رجال کشی: 136 این بیت از قصیده ایست که آن را در مورد بنی امیه گفته و مطلع آن این بیت است: قف بالدیار وقوف زائر .... در روایت کشی به نظر می آید که کمیت در زمان ابی الحسن موسی علیه السلام نبوده زیرا کمیت در سال 126 فوت کرده و این اتفاق دو سال قبل از ولادت امام موسی بن جعفر ع یا بیشتر است. سپس ابو الفرج اصفهانی در اغانی 15 : 121 روایت کرده که کمیت بن زید اسدی نزد امام محمد باقر ع رفته و امام از وی پرسیده آیا تو این بیت را سروده ای؟ فالآن صرت الی أمیّة و الأمور الی مصائر؟ گفته بله من گفته ام ولی به خدا قسم فقط برای پول این شعر را گفته ام وگرنه من از برتری و فضیلت شما آگاهم. امام فرمود اگر تقیه باشد اشکالی ندارد.
2- . رجال کشی: 136
3- . همان: 136
4- . همان: 136
5- . رجال کشی: 184
6- . قاموس 3 : 11 با اقتباس
7- . قاموس 3 : 82
8- . قاموس 3 : 97 با اقتباس
9- . رجال کشی: 135، ابو علی در منتهی المقال: 58 و مامقانی در رجال خود 1 : 143 این حدیث را روایت کرده اند. خونساری در روضات: 31 به آن اشاره کرده و امین در اعیان الشیعة 12 : 213 این ابیات را آورده است.
10- . قاضی نور الله در مجالس خود 2 : 508 حدیث سهل بن ذبیان و داستان خواب را از رجال کشی نقل کرده، همان طور که ابو علی در رجال خود: 59 و مامقانی در رجال خود 1 : 143 داستان خواب را از عیون شیخ صدوق نقل کرده، شیخ امینی در الغدیر 2 : 223 نیز آن را ذکر کرده و از گروهی که این خواب را در تألیفات خود ذکر کردند نقل کرده است مراجعه کنید.
11- . این قصیده را گروهی از اعلام در چهار قرن اخیر شرح دادند، که آن ها در ذریعه شیخ رازی 14 : 9 – 11 و الغدیر شیخ امینی 2 : 224 ذکر کردیم مراجعه کنید.
12- . او ابو هریره الأبار از شعرای پرهیزگار اهل بیت است. ابن شهر آشوب در معالم: 140 و سید امین در طلیعه و اعیان الشیعة 7 : 260 از او نام بردند سماوی او را به عجلی توصیف کرده و گفته است: وی شاعری پرهیزگار بود که امام باقر ع و امام صادق ع را ملاقات نمود و در بصره سکونت داشت.... . ابن شهر آشوب در مناقب 3 : 341 این شعر ابو هریره را که در مدح باقر ع است آورده است: أبا جعفر انت الامام احبه و أرضی الذی یرضی به و اتابع اتانا رجال یحملون علیکم أحادیث قد ضاقت بهن الاضالع در مناقب 3 : 356 نیز این ابیات آمده است در یکی از تاریخ ها خواندم که وقتی نامه ابو مسلم خراسانی شب هنگام به امام صادق ع رسید آن را خواند سپس روی چراغ گذاشت و سوزاند فرستاده گمان کرد که امام برای حفظ امنیت و پنهان کردن موضوع این کار را کرده است گفت جواب شما چیست؟ فرمود: جواب همان است که دیدی. ابو هریره ابار که همراه امام ع بود این شعر را سرود: و لما دعا الداعون مولای لم یکن لیثنی الیهم عزمه بصواب و لما دعوه بالکتاب اجابهم بحرق الکتاب دون ردّ جواب و ما کان مولائی کمشری ضلالة و لا ملبسا منها الردی بصواب و لکنه للّه فی الأرض حجة دلیل الی خیر و حسن مآب اگر ابار همان عجلی باشد آن چنان که علامه سماوی ذکر کرده پس ابو هریره آشکارا از شعرای اهل بیت بوده است. ابن شهر آشوب در معالم العلماء: 136 نام وی را در بین آن ها آورده و گفته است: از ابو بصیر نقل شده که امام صادق ع فرمود: چه کسی شعر ابو هریره را برای ما می خواند؟ گفتم: فدایت شوم او شراب می نوشید فرمود خداوند او را رحمت کند اگر دشمنی با امام علی ع نباشد گناهی نیست خداوند او را می آمرزد. در خلاصه ابو هریره بزاز آمده عقیقی گفت: امام صادق ع برایش طلب رحمت کرد به ایشان گفته شد که او شراب می نوشید فرمود: آیا برای خداوند سخت که دوستدار علی ع را با وجود آنکه شراب می نوشیده بیامرزد. پس احتمال دارد که او همان عجلی باشد و منظور از همه این اسم ها یک نفر باشد.
13- . مقتضب الاثر: 54 ، ابن شهر آشوب در مناقب3 : 398 آن را آورده و سید امین در اعیان 7 : 261 از آن دو نقل کرده است.
14- . احتجاج: 193
15- . همان: 263 - 264

وَ ابْنَ الْوَصِیِّ الْمُصْطَفَی***وَ شَبِیهَ أَحْمَدَ فِی کَمَالِهِ

أَنْتَ ابْنُ بِنْتِ مُحَمَّدٍ***حَذْواً خُلِفْتَ عَلَی مِثَالِهِ

فَضِیَاءُ نُورِکَ نُورُهُ***وَ ظِلَالُ رُوحِکَ مِنْ ظِلَالِهِ

فِیکَ الْخَلَاصُ مِنَ الرَّدَی***وَ بِکَ الْهِدَایَةُ مِنْ ضَلَالِهِ

أُثْنِی وَ لَسْتُ بِبَالِغٍ***عُشْرَ الْفَرِیدَةِ مِنْ خِصَالِهِ (1).

«15»

کش، [رجال الکشی] طَاهِرُ بْنُ عِیسَی عَنْ جَعْفَرِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ صَالِحِ بْنِ أَبِی حَمَّادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ قَالَ: أَنْشَدَ الْکُمَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ شِعْرَهُ:

أَخْلَصَ اللَّهُ فِی هَوَایَ فَمَا***أُغْرِقُ نَزْعاً وَ مَا تَطِیشُ سِهَامِی

فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لَا تَقُلْ هَکَذَا وَ لَکِنْ قُلْ: قَدْ أُغْرِقُ نَزْعاً وَ مَا تَطِیشُ سِهَامِی (2)

ص: 322


1- 1. المصدر السابق ج 3 ص 371 و أخرجها السیّد الأمین فی الأعیان ج 12 ص 260 و الشیخ الامینی فی الغدیر ج 2 ص 251.
2- 2. رجال الکشّیّ ص 135 و البیت من قصیدته المیمیة من الهاشمیات و هی أولی قصائده الهاشمیات المطبوعة تبلغ 103 أبیات حسب مطبوعة لیدن باعتناء جوزیف هو رویتز الالمانی سنة 1904 من ص 1 الی ص 26 مشروحة بشرح أبی ریاش أحمد بن إبراهیم القیسی، و کذا فی مطبوعة مصر بشرح محمّد شاکر الخیاط النابلسی الازهری و هی من ص 4 الی ص 15، و قد روی ان الکمیت أنشد قصیدته هذه جملة من أئمة أهل البیت« ع» و ساداتهم، فقد روی البغدادیّ فی خزانة الأدب ج 1 ص 69 أنّه أنشدها الإمام السجّاد« ع» فلما أتی علی آخرها دعا له الامام السجّاد بالمغفرة و وصله باربعمائة الف درهم و دفع إلیه بعض اثوابه التی یلی جسده و دعا له بالسعادة و الشهادة و المثوبة حتّی قال الکمیت ما زلت أعرف برکة دعائه. و روی أبو الفرج فی الأغانی ج 15 ص 123 انه أنشدها الإمام الباقر« ع» و قال الإمام« ع» اللّهمّ اغفر للکمیت کررها مرتین و فی الکشّیّ ص 136 انه دعا له بالتأیید بروح القدس ما دام یقول فیهم، و نحوه فی مروج الذهب ج 2 ص 195 و إعلام الوری ص 265. و روی الکشّیّ فی رجاله ص 135 أنّه أنشدها الإمام الصّادق علیه السلام و روی المسعودیّ فی مروج الذهب ج 2 ص 195 انه أنشدها أیضا عبد اللّه بن الحسن ابن علی و قد أجازه بضیعة أعطی فیها أربعة آلاف دینار و کتب له بها و أشهد علی ذلک فأبی أخیرا قبولها و ردّ الکتاب. و قد تقدم أیضا فی أحوال الإمام الباقر علیه السلام ما یتعلق بالمقام فراجع ج 46 ص 338.

این شیخ یعنی عیسی بن ابی منصور نگاه کن(1).

روایت4.

اختصاص: موسی بن طلحه از مردی کوفی نقل کرد که گفت: در منی بودم عمران بن عبد اللَّه قمی آمد چند خیمه از خیمه های مردانه و زنانه آورد که در آنها پرده داشت. آن خیمه را در محل مخصوص خیمه های حضرت صادق بزمین کوبید. چیزی نگذشت که حضرت صادق با خانواده خود آمد فرمود: اینها از کجاست؟ گفتم: فدایت شوم این خیمه را عمران بن عبد اللَّه قمی برای شما زده امام علیه السّلام در آن خیمه فرود آمد بغلام خود فرمود: عمران بن عبد اللَّه را بیاور. عمران آمد. گفت: آقا فدایت شوم این همان خیمه هایی است که دستور دادی درست کنم. فرمود: چقدر شد؟ عرضکرد آقا کرباسهای آن را خودم بافته ام و با دست خود اینها را ترتیب داده ام دوست دارم از من بعنوان هدیه بپذیری آن پولی که بمن داده بودید رد کردم. امام علیه السّلام دست او را گرفت آنگاه فرمود. : از خداوند متعال می خواهم بر محمد و خاندان محمد درود فرستد و در روزی که سایه ای جز سایه خود او نیست تو را در سایه سار رحمت خویش قرار دهد.(2)

روایت5.

رجال کشی: مانند آن را روایت کرده است(3).

توضیح

الکنف با ضمه جمع الکنیف است.

روایت6.

اختصاص: از حماد الناب نقل کرده که: گروهی از ما در منی نزد امام صادق ع بودیم که عمران بن عبد الله قمی وارد شد امام حالش را پرسید و با خوش رویی از وی استقبال کرد به محض اینکه برخاست به امام گفتم شخصی که تا این حد به او نیکی کردید که بود؟ او از خانواده ایست نجیب که هر یک از ستمگران روزگار قصد سوئی نسبت به آنها نمودند خدا آنها را نابود کرد(4) .

ص: 335


1- . قرب الإسناد: 12
2- . اختصاص: 69- 68
3- . رجال کشی: 213
4- . اختصاص: 69 ، کشی در رجال خود: 214 آن را آورده است
«16»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ سَهْلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِیدِ: مِثْلَهُ (1).

«17»

کش، [رجال الکشی] نَصْرُ بْنُ صَبَّاحٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَصْرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ الْعَمِّیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ بَشَّارٍ الْوَشَّاءِ عَنْ دَاوُدَ بْنِ النُّعْمَانِ قَالَ: دخلت [دَخَلَ] الْکُمَیْتُ فَأَنْشَدَهُ وَ ذَکَرَ نَحْوَهُ ثُمَّ قَالَ فِی آخِرِهِ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُحِبُّ مَعَالِیَ الْأُمُورِ وَ یَکْرَهُ سَفْسَافَهَا فَقَالَ الْکُمَیْتُ یَا سَیِّدِی أَسْأَلُکَ عَنْ مَسْأَلَةٍ وَ کَانَ مُتَّکِئاً فَاسْتَوَی جَالِساً وَ کَسَرَ فِی صَدْرِهِ وِسَادَةً ثُمَّ قَالَ سَلْ فَقَالَ أَسْأَلُکَ عَنِ الرَّجُلَیْنِ فَقَالَ یَا کُمَیْتَ بْنَ زَیْدٍ مَا أُهَرِیقَ فِی الْإِسْلَامِ مِحْجَمَةٌ مِنْ دَمٍ وَ لَا اکْتُسِبَ مَالٌ مِنْ غَیْرِ حِلِّهِ وَ لَا نُکِحَ فَرْجٌ حَرَامٌ إِلَّا وَ ذَلِکَ فِی أَعْنَاقِهِمَا إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ حَتَّی یَقُومَ قَائِمُنَا وَ نَحْنُ مَعَاشِرَ بَنِی هَاشِمٍ نَأْمُرُ کِبَارَنَا وَ صِغَارَنَا بِسَبِّهِمَا وَ الْبَرَاءَةِ مِنْهُمَا(2).

بیان

قال الجوهری (3) السفساف الردی ء من کل شی ء و الأمر الحقیر و فی الحدیث: أن الله یحب معالی الأمور و یکره سفسافها.

«18»

کش، [رجال الکشی] نَصْرُ بْنُ صَبَّاحٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَصْرِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْفُضَیْلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْهَمْدَانِیِّ عَنْ دُرُسْتَ بْنِ أَبِی مَنْصُورٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام وَ عِنْدَهُ الْکُمَیْتُ بْنُ زَیْدٍ فَقَالَ لِلْکُمَیْتِ أَنْتَ الَّذِی تَقُولُ:

فَالْآنَ صِرْتُ إِلَی أُمَیَّةَ وَ الْأُمُورُ إِلَی مَصَایِرَ

قَالَ قَدْ قُلْتُ ذَلِکَ فَوَ اللَّهِ مَا رَجَعْتُ عَنْ إِیمَانِی وَ إِنِّی لَکُمْ لَمُوَالٍ وَ لِعَدُوِّکُمْ لَقَالٍ وَ لَکِنِّی قُلْتُهُ عَلَی التَّقِیَّةِ قَالَ أَمَا لَأَنْ قُلْتَ ذَلِکَ إِنَّ التَّقِیَّةَ

ص: 323


1- 1. الکافی ج 8 ص 215.
2- 2. رجال الکشّیّ ص 135.
3- 3. الصحاح ج 4 ص 1375 طبع دار الکتاب العربی.

روایت7.

از ابان بن عثمان نقل شده: عمران بن عبد الله نزد امام صادق ع آمد امام او را نزدیک خود نشاند و فرمود: فرزندان و خانواده ات چطور هستند؟ بسر عموها و اهل بیتت چطورند؟ سپس مدت زمان طولانی با وی سخن گفت وقتی رفت به امام گفته شد او که بود؟ فرمود: کریمی از قوم کریمان که هر ستمگری به آن ها ظلم نمود خداوند او را نابود کرد(1).

روایت8.

قرب الإسناد: از ازدی نقل کرده که از مدینه خارج شدیم قصد داشتیم به خانه امام صادق ع برویم در یکی از کوچه های مدینه ابوبصیر را دیدیم که جنب بود ولی ما از این موضوع خبر نداشتیم تا اینکه نزد امام صادق ع رفتیم به ایشان سلام کردیم امام سرش را به سمت ابو بصیر بلند کرد و فرمود ای ابو بصیر مگر نمی دانی که شایسته نیست جنب به منزل پیامبران وارد شود پس ابو بصیر بازگشت و ما داخل شدیم(2).

روایت9.

بصائر الدرجات: از ازدی مانند آن را روایت کرده است(3).

روایت10.

قرب الإسناد: صفوان جمال گفت: به امام صادق ع عرض کردم شهادت می دهم که خدایی جز خدای یکتا وجود ندارد و شریکی برای او نیست سپس گفتم شهادت می دهم که محمد ص فرستاده خدا و حجت او بر خلق اوست سپس امیر المؤمنین صلی الله علیه که حجت خدا بر خلق اوست. فرمود: خدا تو را رحمت کند. بعد حسن بن علی صلی الله علیه که حجت خدا بر خلق او بود، فرمود: خدا تو را رحمت کند. بعد حسین بن علی ع که حجت خدا بر خلق او بود فرمود: خدا تو را رحمت کند. بعد علی بن حسین ع که حجت خدا بر خلق او بود و بعد محمد بن علی ع که حجت خدا بر خلق او بود و شما که حجت خدا بر خلق او هستید فرمود: خدا تو را رحمت کند(4) .

روایت11.

قرب الإسناد: امام موسی بن جعفر ع فرمود: ابو الخطاب از کسانی بود که ایمان را ننگ و عار می دانست سپس خداوند ایمان را از او گرفت(5).

ص: 336


1- . اختصاص: 69
2- . قرب الإسناد: 69
3- . بصائر الدرجات 5 : 65 باب 10
4- . قرب الإسناد: 42
5- . همان: 193 که در آیا خبر به طور کامل آمده است.

تَجُوزُ فِی شُرْبِ الْخَمْرِ(1).

«19»

کش، [رجال الکشی] مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ الْقَصَبَانِیِّ وَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حَکِیمٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عُقْبَةَ بْنِ بَشِیرٍ الْأَسَدِیِّ عَنْ کُمَیْتِ بْنِ زَیْدٍ الْأَسَدِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَقَالَ وَ اللَّهِ یَا کُمَیْتُ لَوْ أَنَّ عِنْدَنَا مَالًا لَأَعْطَیْنَاکَ مِنْهُ وَ لَکِنْ لَکَ مَا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِحَسَّانَ- لَا یَزَالُ مَعَکَ رُوحُ الْقُدُسِ مَا ذَبَبْتَ عَنَّا(2).

«20»

کش، [رجال الکشی] حَمْدَوَیْهِ بْنُ نُصَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ حَنَانٍ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: دَخَلَ الْکُمَیْتُ بْنُ زَیْدٍ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ أَنَا عِنْدَهُ فَأَنْشَدَهُ مَنْ لِقَلْبٍ مُتَیَّمٍ مُسْتَهَامٍ فَلَمَّا فَرَغَ مِنْهَا قَالَ لِلْکُمَیْتِ- لَا تَزَالُ مُؤَیَّداً بِرُوحِ الْقُدُسِ مَا دُمْتَ تَقُولُ فِینَا(3).

«21»

کش، [رجال الکشی] عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ قُتَیْبَةَ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ أَبِی الْمَسِیحِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَرْوَانَ الْجَوَّانِیِّ قَالَ: کَانَ عِنْدَنَا رَجُلٌ مِنْ عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِینَ وَ کَانَ رَاوِیَةً لِشِعْرِ الْکُمَیْتِ یَعْنِی الْهَاشِمِیَّاتِ وَ کَانَ سَمِعَ ذَلِکَ مِنْهُ وَ کَانَ عَالِماً

ص: 324


1- 1. رجال الکشّیّ ص 136. و البیت من قصیدة قالها فی بنی أمیّة و أولها: قف بالدیار وقوف زائر .... و فی روایة الکشّیّ نظر من امتناع حضور الکمیت علی أبی الحسن موسی علیه السلام لان الکمیت مات سنة 126 و ذلک قبل ان یولد موسی بن جعفر علیه السلام بسنتین أو أکثر ثمّ ان أبا الفرج الأصبهانیّ روی فی الأغانی ج 15 ص 121 بسنده عن عبد اللّه بن الجارود ابن أبی سبرة قال: دخل الکمیت بن زید الأسدی علی أبی جعفر محمّد بن علی علیهما السلام فقال له یا کمیت أنت القائل: فالآن صرت الی أمیّة و الأمور الی مصائر؟ قال نعم قد قلت، و لا و اللّه ما اردت به الا الدنیا، و لقد عرفت فضلکم، قال أما ان قلت ذلک. ان التقیة لتحل.
2- 2. رجال الکشّیّ ص 136.
3- 3. نفس المصدر ص 136.

روایت12.

امالی شیخ طوسی: سالم بن ابی حفصه گفت: وقتی امام محمد باقر ع به شهادت رسید به یارانم منتظر بمانید تا نزد امام صادق ع بروم و به ایشان تسلیت بگویم نزد ایشان رفتم و تسلیت عرض کردم سپس گفتم إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ به خدا قسم رفت آنکه می گفت رسول خدا فرمود و دیگر از واسطه بین او و رسول خدا سؤال نمی شد نه به خدا قسم دیگر هرگز مثل او دیده نخواهد شد امام ساعتی سکوت کرد سپس فرمود: خداوند متعال فرمود: از میان بندگان من هر کس نصف خرما صدقه بدهد آن را چنان بزرگ میکنم که شما یک کره اسب را پرورش میدهید، همان صدقه را آن قدر بزرگ میکنم تا باندازه ی کوه احد شود. نزد اصحاب خود رفتم و گفتم شگفت انگیزتر از جریان امروز ندیده ام، ما امام باقر ع را که بدون واسطه میگفت پیغمبر فرموده است، بسیار بزرگ میشمردیم، در حالی که امام صادق ع امروز سخن خداوند را بدون واسطه نقل فرمود(1).

روایت13.

امالی شیخ طوسی: احمد بن یحیی گفت که از ابو عنان شنیدم می گفت: در جعفی بهتر از مسعود بن سعد ندیدم و او ابو سعد جعفی است(2).

روایت14.

علل الشرایع: ولید بن صبیح گفت: مردی آمد خدمت حضرت صادق ادعا کرد من از معلی بن خنیس طلبکارم گفت حق مرا از بین برده امام فرمود: حق تو را کسی از بین برد که او را کشت. سپس بولید فرمود: حرکت کن حق او را بده من مایلم پیکر معلی را خنک گردانم گرچه پیکر او خنک و آسوده هست(3).

ص: 337


1- . امالی طوسی: 78
2- . همان: 171
3- . علل الشرایع: 528

بِهَا فَتَرَکَهُ خَمْساً وَ عِشْرِینَ سَنَةً لَا یَسْتَحِلُّ رِوَایَتَهُ وَ إِنْشَادَهُ ثُمَّ عَادَ فِیهِ فَقِیلَ لَهُ أَ لَمْ تَکُنْ زَهِدْتَ فِیهَا وَ تَرَکْتَهَا فَقَالَ نَعَمْ وَ لَکِنِّی رَأَیْتُ رُؤْیَا دَعَتْنِی إِلَی الْعَوْدِ فِیهِ فَقِیلَ لَهُ وَ مَا رَأَیْتَ قَالَ رَأَیْتُ کَأَنَّ الْقِیَامَةَ قَدْ قَامَتْ وَ کَأَنَّمَا أَنَا فِی الْمَحْشَرِ فَدُفِعَتْ إِلَیَّ مَجَلَّةٌ قَالَ أَبُو مُحَمَّدٍ فَقُلْتُ لِأَبِی الْمَسِیحِ وَ مَا الْمَجَلَّةُ قَالَ الصَّحِیفَةُ قَالَ نَشَرْتُهَا فَإِذَا فِیهَا بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ أَسْمَاءُ مَنْ یَدْخُلُ الْجَنَّةَ مِنْ مُحِبِّی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ فَنَظَرْتُ فِی السَّطْرِ الْأَوَّلِ فَإِذَا أَسْمَاءُ قَوْمٍ لَمْ أَعْرِفْهُمْ وَ نَظَرْتُ فِی السَّطْرِ الثَّانِی فَإِذَا هُوَ کَذَلِکَ وَ نَظَرْتُ فِی السَّطْرِ الثَّالِثِ وَ الرَّابِعِ فَإِذَا فِیهِ وَ الْکُمَیْتُ بْنُ زَیْدٍ الْأَسَدِیُّ قَالَ فَذَلِکَ دَعَانِی إِلَی الْعَوْدِ فِیهِ (1).

«22»

کش، [رجال الکشی] نَصْرُ بْنُ الصَّبَّاحِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَصْرِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ فُضَیْلٍ الرَّسَّانِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بَعْدَ مَا قُتِلَ زَیْدُ بْنُ عَلِیٍّ فَأُدْخِلْتُ بَیْتاً جَوْفَ بَیْتٍ فَقَالَ لِی یَا فُضَیْلُ قُتِلَ عَمِّی زَیْدٌ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ رَحِمَهُ اللَّهُ أَمَا إِنَّهُ کَانَ مُؤْمِناً وَ کَانَ عَارِفاً وَ کَانَ عَالِماً وَ کَانَ صَدُوقاً أَمَا إِنَّهُ لَوْ ظَفِرَ لَوَفَی أَمَا إِنَّهُ لَوْ مَلَکَ لَعَرَفَ کَیْفَ یَضَعُهَا قُلْتُ یَا سَیِّدِی أَ لَا أُنْشِدُکَ شِعْراً قَالَ أَمْهِلْ ثُمَّ أَمَرَ بِسُتُورٍ فَسُدِلَتْ وَ بِأَبْوَابٍ فَفُتِحَتْ ثُمَّ قَالَ أَنْشِدْ فَأَنْشَدْتُهُ:

لِأُمِّ عَمْرٍو بِاللَّوَی مَرْبَعٌ***طَامِسَةٌ أَعْلَامُهُ بَلْقَعٌ

لَمَّا وَقَفْتُ الْعِیسَ فِی رَسْمِهِ***وَ الْعَیْنُ مِنْ عِرْفَانِهِ تَدْمَعُ

ذَکَرْتُ مَنْ قَدْ کُنْتُ أَهْوَی بِهِ***فَبِتُّ وَ الْقَلْبُ شَجًا مُوجَعٌ

عَجِبْتُ مِنْ قَوْمٍ أَتَوْا أَحْمَداً***بِخُطَّةٍ لَیْسَ لَهَا مَدْفَعٌ

قَالُوا لَهُ لَوْ شِئْتَ أَخْبَرْتَنَا***إِلَی مَنِ الْغَایَةُ وَ الْمَفْزَعُ

إِذَا تَوَلَّیْتَ وَ فَارَقْتَنَا***وَ مِنْهُمْ فِی الْمُلْکِ مَنْ یَطْمَعُ

فَقَالَ لَوْ أَخْبَرْتُکُمْ مَفْزَعاً***مَا ذَا عَسَیْتُمْ فِیهِ أَنْ تَصْنَعُوا

صَنِیعَ أَهْلِ الْعِجْلِ إِذْ فَارَقُوا***هَارُونَ فَالتَّرْکُ لَهُ أَوْدَعُ

ص: 325


1- 1. المصدر السابق ص 136.

روایت15.

کافی: از ابن ابی عمیر مانند آن را روایت کرده است(1).

روایت16.

معانی الأخبار: ذریح محاربی گفت که به امام صادق ع عرض کردم خداوند در کتابش به من دستوری داده که دوست دارم از آن آگاه باشم امام فرمود: کدام آیه؟ گفتم سخن خداوند عز و جل که می فرماید: «ثُمَّ لْیَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَ لْیُوفُوا نُذُورَهُمْ»(2) {سپس باید آلودگی خود را بزدایند و به نذرهای خود وفا کنند} فرمود:

« لیقضوا تفتهم » دیدار امام است و « لیوفوا نذورهم » همان مناسک و دستورات حج است. عبد الله بن سنان گفت نزد امام صادق ع رفتم و عرض کردم خدا مرا فدایت کند منظور از این سخن خداوند عزو جل «ثُمَّ لْیَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَ لْیُوفُوا نُذُورَهُمْ» چیست فرمود: کوتاه کردن شارب و گرفتن ناخن ها و چیزهای شبیه به این گفتم فدایت شوم ذریح محاربی از شما نقل کرد که فرمودید« لیقضوا تفتهم » دیدار امام است و« لیوفوا نذورهم » همان مناسک فرمود: ذریح درست گفته تو نیز درست گفتی زیرا قرآن ظاهر و باطنی دارد و چه کسی می تواند آنچه را ذریح تحمل می کند تحمل کند(3).

روایت17.

معانی الاخبار: یکی از اصحاب از امام جعفر صادق ع نقل کرد که شخصی باو گفت: ابو الخطاب میگوید: شما باو فرموده اید: وقتی بحق رسیدی هر کار میخواهی بکن فرمود: خدا لعنت کند ابو الخطاب را بخدا قسم من چنین چیزی به او نگفته ام(4).

روایت18.

کمال الدین: محمّد همدانی گفت: به امام رضا علیه السّلام عرض کردم آقا آیا زرارة بمقام پدرت موسی بن جعفر آگاه بود فرمود: بلی. عرضکردم پس چرا پسر خود را فرستاد تا جستجو کند ببیند امام بعد از حضرت صادق کیست؟ فرمود: زراره عارف بمقام پدرم بود و میدانست که پدرش حضرت صادق او را امام قرار داده پسر خود را فرستاد تا از پدرم موسی بن جعفر جویا شود و بفهمد که آیا می شود

ص: 338


1- . کافی 5 : 94
2- . حج / 29
3- . معانی الأخبار: 340
4- . همان: 388

فَالنَّاسُ یَوْمَ الْبَعْثِ رَایَاتُهُمْ***خَمْسٌ فَمِنْهَا هَالِکٌ أَرْبَعٌ

قَائِدُهَا الْعِجْلُ وَ فِرْعَوْنُهَا***وَ سَامِرِیُّ الْأُمَّةِ الْمُفْظَعُ

وَ مُجْدِعٌ مِنْ دِینِهِ مَارِقٌ***أَجْدَعُ عَبْدٌ لُکَعٌ أَوْکَعُ

وَ رَایَةٌ قَائِدُهَا وَجْهُهُ***کَأَنَّهُ الشَّمْسُ إِذَا تَطْلُعُ

قَالَ سَمِعْتُ نَحِیباً مِنْ وَرَاءِ السِّتْرِ وَ قَالَ مَنْ قَالَ هَذَا الشِّعْرَ قُلْتُ السَّیِّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْحِمْیَرِیُّ فَقَالَ رَحِمَهُ اللَّهُ فَقُلْتُ إِنِّی رَأَیْتُهُ یَشْرَبُ النَّبِیذَ فَقَالَ رَحِمَهُ اللَّهُ قُلْتُ إِنِّی رَأَیْتُهُ یَشْرَبُ النَّبِیذَ الرُّسْتَاقَ قَالَ تَعْنِی الْخَمْرَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ رَحِمَهُ اللَّهُ وَ مَا ذَلِکَ عَلَی اللَّهِ أَنْ یَغْفِرَ لِمُحِبِّ عَلِیٍّ علیه السلام (1).

توضیح

أم عمرو یعبر به عن مطلق الحبیبة و اللوی کإلی ما التوی من الرمل أو مسترقه و المربع منزل القوم فی الربیع و الطموس الدروس و الانمحاء و البلقع الأرض القفر الذی لا شی ء بها و العیس مفعول لقوله وقفت و هو بالکسر الإبل البیض یخالط بیاضها

شی ء من الشقرة و الشجو الهم و الحزن قوله فالترک له أودع أی إن کنت تصنعون مثل صنیعهم فالترک لهذا السؤال أودع لکم من الدعة بمعنی الراحة و الخفض.

و قوله و سامری الأمة إشارة إلی عثمان أو إلی عمر إما بأن یکون عطف تفسیر لقوله فرعونها أو بأن یکون فرعونها إشارة إلی عثمان و علی الأول یکون المجدع عبارة عن عثمان و الأجدع إلی معاویة لکن الأظهر أن تمام البیت وصف لمعاویة.

و قال الفیروزآبادی (2)

الجدع قطع الأنف أو الأذن أو الید أو الشفة فهو أجدع و الأجدع الشیطان و حمار مجدع کمعظم مقطوع الأذنین و جادع مجادعة و جداعا شاتم و خاصم کتجادع و قال (3) اللکع کصرد اللئیم و العبد

ص: 326


1- 1. المصدر السابق ص 184.
2- 2. القاموس ج 3 ص 11 باقتباس.
3- 3. القاموس ج 3 ص 82.

تقیه را کنار گذاشته و آشکارا مردم را دعوت بامامت ایشان نمود. چون پسرش دیر کرد مردم سخت گرفتند که بگوید امام کیست نخواست قبل از اینکه دستور پدرم باو برسد اقدام بکاری بکند بهمین جهت قرآن را برداشت و گفت: امام من کسی است که این قرآن او را از میان فرزندان حضرت صادق علیه السّلام تعیین کند.(1)

روایت19.

کمال الدین: وقتی بعد از شهادت امام صادق ع زراره پسرش عبید را فرستاد تا از امام موسی بن جعفر جویای خبر شود مردم به وی سخت گرفتند تا بفهمند امام بعدی کیست به همین خاطر گفت: امام من کسی است که این قرآن او را از میان فرزندان حضرت صادق علیه السّلام تعیین کند.

صدوق رحمة اللَّه علیه میگوید: این خبر دلیل بر این نیست که زراره امام خود را نمی شناخته زیرا راوی این خبر احمد بن هلال است که علمای شیعه او را در صداقت و درستی قبول ندارند(2).

احمد بن ولید گفت: از سعد بن عبد اللَّه شنیدم میگفت: نشنیده بودیم که یک شیعه برگردد و ناصبی و دشمن آل رسول شود جز احمد بن هلال.

علمای حدیث میگفتند هر روایتی را که احمد بن هلال تنها نقل کند مورد عمل قرار نمی گیرد(3).

روایت20.

کمال الدین: از درست نقل میکند که در خدمت موسی بن جعفر علیه السّلام سخن از زراره شد فرمود: من از خدا در خواست میکنم او را بمن ببخشد و خواهد بخشید چه میگویی زرارة بن اعین کسی است که در راه خدا با دشمن ما دشمن و با دوست ما دوست بود(4).

روایت21.

تفسیر عیاشی: ابن ابی عمیر میگوید: زراره پسر خود را بمدینه فرستاد تا جویای حال امام شود قبل از اینکه پسرش برگردد از دنیا رفت. محمد بن حکم گفت: بامام جریان زراره را عرض کردم حضرت ابو الحسن فرمود: امید است زراره از اشخاصی باشد که مشمول این آیه هستند «وَ مَنْ یَخْرُجْ مِنْ بَیْتِهِ مُهاجِراً إِلَی اللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ یُدْرِکْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ

ص: 339


1- . کمال الدین و تمام النعمة 1 : 165 ،
2- . کمال الدین و تمام النعمة ج 1 ص 165.
3- . همان 1 : 166
4- . کمال الدین و تمام النعمة 1 : 166

و الأحمق و قال (1) وکع ککرم لؤم و صلب و اشتد و فلان وکیع لکیع و وکوع لکوع لئیم.

«23»

کش، [رجال الکشی] نَصْرُ بْنُ الصَّبَّاحِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ النُّعْمَانِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی السَّیِّدِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ هُوَ لِمَا بِهِ قَدِ اسْوَدَّ وَجْهُهُ وَ زَرِقَ عَیْنَاهُ وَ عَطِشَ کَبِدُهُ وَ هُوَ یَوْمَئِذٍ یَقُولُ بِمُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِیَّةِ وَ هُوَ مِنْ حَشَمِهِ وَ کَانَ مِمَّنْ یَشْرَبُ الْمُسْکِرَ فَجِئْتُ وَ کَانَ قَدْ قَدِمَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام الْکُوفَةَ لِأَنَّهُ کَانَ انْصَرَفَ مِنْ عِنْدِ أَبِی جَعْفَرٍ الْمَنْصُورِ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی فَارَقْتُ السَّیِّدَ ابْنَ مُحَمَّدٍ الْحِمْیَرِیَّ لِمَا بِهِ قَدِ اسْوَدَّ وَجْهُهُ وَ ازْرَقَّتْ عَیْنَاهُ وَ عَطِشَ کَبِدُهُ وَ سُلِبَ الْکَلَامَ فَإِنَّهُ کَانَ یَشْرَبُ الْمُسْکِرَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَسْرِجُوا حِمَارِی فَأُسْرِجَ لَهُ وَ رَکِبَ وَ مَضَی وَ مَضَیْتُ مَعَهُ حَتَّی دَخَلْنَا عَلَی السَّیِّدِ وَ إِنَّ جَمَاعَةً مُحْدِقُونَ بِهِ فَقَعَدَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عِنْدَ رَأْسِهِ وَ قَالَ یَا سَیِّدُ فَفَتَحَ عَیْنَهُ یَنْظُرُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ لَا یُمْکِنُهُ الْکَلَامُ وَ قَدِ اسْوَدَّ فَجَعَلَ یَبْکِی وَ عَیْنُهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ لَا یُمْکِنُهُ الْکَلَامُ وَ إِنَّا لَنَتَبَیَّنُ مِنْهُ أَنَّهُ یُرِیدُ الْکَلَامَ وَ لَا یُمْکِنُهُ فَرَأَیْنَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام حَرَّکَ شَفَتَیْهِ فَنَطَقَ السَّیِّدُ فَقَالَ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ أَ بِأَوْلِیَائِکَ یُفْعَلُ هَذَا فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا سَیِّدُ قُلْ بِالْحَقِّ یَکْشِفِ اللَّهُ مَا بِکَ وَ یَرْحَمْکَ وَ یُدْخِلْکَ جَنَّتَهُ الَّتِی وَعَدَ أَوْلِیَاءَهُ فَقَالَ فِی ذَلِکَ تَجَعْفَرْتُ بِسْمِ اللَّهِ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ فَلَمْ یَبْرَحْ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام حَتَّی قَعَدَ السَّیِّدُ عَلَی اسْتِهِ.

وَ رُوِیَ: أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لَقِیَ السَّیِّدَ ابْنَ مُحَمَّدٍ الْحِمْیَرِیَّ قَالَ سَمَّتْکَ أُمُّکَ سَیِّداً وَ وُفِّقْتَ فِی ذَلِکَ وَ أَنْتَ سَیِّدُ الشُّعَرَاءِ ثُمَّ أَنْشَدَ السَّیِّدُ فِی ذَلِکَ:

وَ لَقَدْ عَجِبْتُ لِقَائِلٍ لِی مَرَّةً***عَلَّامَةٌ فَهِمٌ مِنَ الْفُقَهَاءِ

سَمَّاکَ قَوْمُکَ سَیِّداً صَدَقُوا بِهِ***أَنْتَ الْمُوَفَّقُ سَیِّدُ الشُّعَرَاءِ

ص: 327


1- 1. القاموس ج 3 ص 97 باقتباس.

أَجْرُهُ عَلَی اللَّهِ»(1) {و هر کس [به قصد] مهاجرت در راه خدا و پیامبر او، از خانه اش به درآید، سپس مرگش دررسد، پاداش او قطعاً بر خداست}.

روایت22.

اختصاص: محمّد بن اسماعیل بن عبد الرحمن جعفی گفت: من و عمویم حصین ابن عبد الرحمن خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسیدیم امام عمویم را بسیار گرامی داشت پرسید این کیست که همراه توست. گفت: پسر برادر من است پسر اسماعیل. فرمود: خدا اسماعیل را رحمت کند و از گناه او بگذرد حالش چطور بود گفت: بسیار خوب است تا وقتی خداوند نعمت ارادت بشما خاندان را از ما نگیرد. فقال (یا حصین لا تستصغروا مودتنا فإنها من الباقیات الصالحات) حصین مباد دوستی ما را سبک بشماری دوستی ما از باقیات الصالحات است. عرض کرد: آقا من دوستی شما را کوچک نمی شمارم بلکه از خدا به خاطر این نعمت سپاسگزارم(2).

روایت23.

کمال الدین: فضل بن عبد الملک از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که فرمود: چهار نفرند که مرده و زنده ی آنها را از همه مردم بیشتر دوست دارم. برید عجلی و زرارة بن اعین و محمّد بن مسلم و احول. این چهار نفر را از همه مردم بیشتر دوست دارم(3).

روایت24.

غیبت شیخ طوسی: هشام بن احمر گفت: خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسیدم تا از موقعیت و مقام مفضل بن عمر بپرسم امام در باغ خود کار میکرد هوا خیلی گرم بود عرق از سر و صورتش میریخت قبل از اینکه چیزی بگویم فرمود: بخدای یکتا و بی همتا مفضل بن عمر مرد خوبی است آری بخدای یکتا و بی همتا مفضل بن عمر جعفی مرد خوبی است. شمردم این سخن را سی و چند مرتبه تکرار کرد فرمود خانواده آنها خوبند(4) .

ص: 340


1- . نساء / 100 و حدیث در تفسیر عیاشی 1 : 270 میباشد، طبرسی نیز در مجمع 3 : 100 آن را آورده است
2- . اختصاص: 85
3- . کمال الدین 1 : 166
4- . غیبت شیخ طوسی: 223

مَا أَنْتَ حِینَ تَخُصُّ آلَ مُحَمَّدٍ***بِالْمَدْحِ مِنْکَ وَ شَاعِرٌ بِسَوَاءٍ

مَدَحَ الْمُلُوکُ ذَوِی الْغِنَی لِعَطَائِهِمْ***وَ الْمَدْحُ مِنْکَ لَهُمْ بِغَیْرِ عَطَاءٍ

فَأَبْشِرْ فَإِنَّکَ فَائِزٌ فِی حُبِّهِمْ***لَوْ قَدْ وَرَدْتَ عَلَیْهِمْ بِجَزَاءٍ

مَا یَعْدِلُ الدُّنْیَا جَمِیعاً کُلَّهَا***مِنْ حَوْضِ أَحْمَدَ شَرْبَةً مِنْ مَاءٍ(1)

أَقُولُ وَجَدْتُ فِی بَعْضِ تَأْلِیفَاتِ أَصْحَابِنَا أَنَّهُ رَوَی بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ ذُبْیَانَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی الْإِمَامِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضَا علیهما السلام فِی بَعْضِ الْأَیَّامِ قَبْلَ أَنْ یَدْخُلَ عَلَیْهِ أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ فَقَالَ لِی مَرْحَباً بِکَ یَا ابْنَ ذُبْیَانَ السَّاعَةَ أَرَادَ رَسُولُنَا أَنْ یَأْتِیَکَ لِتَحْضُرَ عِنْدَنَا فَقُلْتُ لِمَا ذَا یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَقَالَ لِمَنَامٍ رَأَیْتُهُ الْبَارِحَةَ وَ قَدْ أَزْعَجَنِی وَ أَرَّقَنِی فَقُلْتُ خَیْراً یَکُونُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَی فَقَالَ یَا ابْنَ ذُبْیَانَ رَأَیْتُ کَأَنِّی قَدْ نُصِبَ لِی سُلَّمٌ فِیهِ مِائَةُ مِرْقَاةٍ فَصَعِدْتُ إِلَی أَعْلَاهُ فَقُلْتُ یَا مَوْلَایَ أُهَنِّیکَ بِطُولِ الْعُمُرِ وَ رُبَّمَا تَعِیشُ مِائَةَ سَنَةٍ لِکُلِّ مِرْقَاةٍ سَنَةٌ فَقَالَ لِی علیه السلام مَا شَاءَ اللَّهُ کَانَ ثُمَّ قَالَ یَا ابْنَ ذُبْیَانَ فَلَمَّا صَعِدْتُ إِلَی أَعْلَی السُّلَّمِ رَأَیْتُ کَأَنِّی دَخَلْتُ فِی قُبَّةٍ خَضْرَاءَ یُرَی ظَاهِرُهَا مِنْ بَاطِنِهَا وَ رَأَیْتُ جَدِّی رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله جَالِساً فِیهَا وَ إِلَی یَمِینِهِ وَ شِمَالِهِ غُلَامَانِ حَسَنَانِ یُشْرِقُ النُّورُ مِنْ وُجُوهِهِمَا وَ رَأَیْتُ امْرَأَةً بَهِیَّةَ الْخِلْقَةِ وَ رَأَیْتُ بَیْنَ یَدَیْهِ شَخْصاً بَهِیَّ الْخِلْقَةِ جَالِساً عِنْدَهُ وَ رَأَیْتُ رَجُلًا وَاقِفاً بَیْنَ یَدَیْهِ وَ هُوَ یَقْرَأُ هَذِهِ الْقَصِیدَةَ: لِأُمِّ عَمْرٍو بِاللِّوَی مَرْبَعٌ

فَلَمَّا رَآنِی النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله قَالَ لِی مَرْحَباً بِکَ یَا وَلَدِی یَا عَلِیَّ بْنَ مُوسَی الرِّضَا سَلِّمْ عَلَی أَبِیکَ عَلِیٍّ فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ لِی سَلِّمْ عَلَی أُمِّکَ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ فَسَلَّمْتُ عَلَیْهَا فَقَالَ لِی وَ سَلِّمْ عَلَی أَبَوَیْکَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِمَا ثُمَ

ص: 328


1- 1. رجال الکشّیّ ص 135 و روی الحدیث عنه أبو علیّ فی منتهی المقال ص 58 و المامقانی فی رجاله ج 1 ص 143 و أشار إلیه الخونساری فی الروضات ص 31 و أخرج الأبیات الأمین فی أعیان الشیعة ج 12 ص 213.

روایت25.

بصائر: خالد بن نجیح گفت: خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسیدم گروهی حضور نزد امام داشتند سر خود را پوشیده گوشه ای نشستم با خود گفتم چقدر این مردم غافل هستند نمیدانند نزد چه کسی صحبت میکنند پیش خدای جهانیان. تا این مطلب بر دلم خطور کرد فریاد زد خالد بخدا قسم من بنده ای مخلوق هستم، خدایی دارم که او را میپرستم بخدا قسم اگر عبادتش نکنم مرا با آتش عذاب خواهد کرد. گفتم نه بخدا دیگر هرگز درباره شما چنین چیزی نخواهم گفت و به همان چه خودتان میفرمایید معتقد می شوم(1).

روایت26.

محاسن برقی: امام صادق علیه السّلام فرمود: هر کس بین دو حرم (مکه و مدینه) از دنیا برود خداوند روز قیامت او را آسوده و در امان قرار خواهد داد عبد الرحمن ابن حجاج و ابو عبیده از این اشخاص هستند(2).

روایت27.

بصائر الدرجات: امام محمد باقر از قول رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: از اهل بیت من دوازده تن محدث خواهد بود. عبدالله بن زید که برادر مادری حضرت علی بن حسین علیه السلام بود مثل اینکه انکار کند به حضرت گفت: سبحان الله! محدث بود! حضرت امام باقر علیه السلام پیش آمد و فرمود: به خدا سوگند پسر مادر تو این را می دانست. گوید: وقتی حضرت این سخن را فرمود آن مرد خاموش شد. در این هنگام امام باقر علیه السلام فرمود: این همان دلیلی است که ابو خطاب به سبب آن هلاک شد چرا که تفسیر محدث و پیامبر را نفهمید.(3)

توضیح

غرابت این روایت پوشیده نیست زیرا اینکه ابو الخطاب امام باقر ع را درک کرده باشد نقل نشده است و اگر هم درک کرده باشد این مذهب فاسد در اواسط زمان امام صادق ع

ص: 341


1- . بصائر الدرجات 5 : 65 باب 10
2- . محاسن برقی 7 : 91 باب 5
3- . بصائر الدرجات 5: 65 باب 10

قَالَ لِی وَ سَلِّمْ عَلَی شَاعِرِنَا وَ مَادِحِنَا فِی دَارِ الدُّنْیَا- السَّیِّدِ إِسْمَاعِیلَ الْحِمْیَرِیِّ فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ وَ جَلَسْتُ فَالْتَفَتَ النَّبِیُّ إِلَی السَّیِّدِ إِسْمَاعِیلَ فَقَالَ لَهُ عُدْ إِلَی مَا کُنَّا فِیهِ مِنْ إِنْشَادِ الْقَصِیدَةِ فَأَنْشَدَ یَقُولُ:

لِأُمِّ عَمْرٍو بِاللِّوَی مَرْبَعٌ***طَامِسَةٌ أَعْلَامُهُ بَلْقَعٌ

فَبَکَی النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا بَلَغَ إِلَی قَوْلِهِ: وَ وَجْهُهُ کَالشَّمْسِ إِذْ تَطْلُعُ، بَکَی النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ فَاطِمَةُ علیها السلام مَعَهُ وَ مَنْ مَعَهُ وَ لَمَّا بَلَغَ إِلَی قَوْلِهِ:

قَالُوا لَهُ لَوْ شِئْتَ أَعْلَمْتَنَا***إِلَی مَنِ الْغَایَةُ وَ الْمَفْزَعُ

رَفَعَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَدَیْهِ وَ قَالَ إِلَهِی أَنْتَ الشَّاهِدُ عَلَیَّ وَ عَلَیْهِمْ أَنِّی أَعْلَمْتُهُمْ أَنَّ الْغَایَةَ وَ الْمَفْزَعَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ أَشَارَ بِیَدِهِ إِلَیْهِ وَ هُوَ جَالِسٌ بَیْنَ یَدَیْهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ عَلِیُّ بْنُ مُوسَی الرِّضَا علیه السلام فَلَمَّا فَرَغَ السَّیِّدُ إِسْمَاعِیلُ الْحِمْیَرِیُّ مِنْ إِنْشَاءِ الْقَصِیدَةِ الْتَفَتَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِلَیَّ وَ قَالَ لِی یَا عَلِیَّ بْنَ مُوسَی احْفَظْ هَذِهِ الْقَصِیدَةَ وَ مُرْ شِیعَتَنَا بِحِفْظِهَا وَ أَعْلِمْهُمْ أَنَّ مَنْ حَفِظَهَا وَ أَدْمَنَ قِرَاءَتَهَا ضَمِنْتُ لَهُ الْجَنَّةَ عَلَی اللَّهِ تَعَالَی قَالَ الرِّضَا علیه السلام وَ لَمْ یَزَلْ یُکَرِّرُهَا عَلَیَّ حَتَّی حَفِظْتُهَا مِنْهُ وَ الْقَصِیدَةُ هَذِهِ:(1)

لِأُمِّ عَمْرٍو بِاللِّوَی مَرْبَعٌ***طَامِسَةٌ أَعْلَامُهُ بَلْقَعٌ

تَرُوحُ عَنْهُ الطَّیْرُ وَحْشِیَّةً***وَ الْأُسْدُ مِنْ خِیفَتِهِ تَفْزَعُ

بِرَسْمِ دَارٍ مَا بِهَا مُونِسٌ***إِلَّا صِلَالٌ فِی الثَّرَی وُقَّعٌ

ص: 329


1- 1. نقل القاضی نور اللّه فی مجالسه ج 2 ص 508 عن رجال الکشّیّ حدیث سهل بن ذبیان و قصة المنام و لم نقف علیه فی المطبوع منه، کما أن أبا علی فی رجاله ص 59 و المامقانی فی رجاله ج 1 ص 143 نقلا عن العیون لشیخنا الصدوق قصة المنام، و ذکر شیخنا الامینی فی الغدیر ج 2 ص 223 خلو نسخ العیون المخطوطة و المطبوعة من ذلک. و نقل عن جماعة ذکروا المنام فی مؤلّفاتهم فراجع.

از جانب وی ظاهر شده مگر اینکه گفته شود ابو جعفری که بار دوم ذکر شد منظور امام محمد باقر ع است که در این صورت روایت سخن علی بن حسان میباشد که معصوم نیست و خدا می داند .

روایت28.

محاسن: یحیی بن شاپور خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسید تا با ایشان وداع کند امام علیه السّلام فرمود: بخدا قسم شما بر حق هستید و مخالفین شما باطلند بخدا سوگند من شک ندارم که شما اهل بهشتید و امیدوارم بزودی چشم شما روشن شود(1).

روایت29.

غیبت شیخ طوسی: هشام ابن احمر گفت: مقداری پول خدمت حضرت موسی بن جعفر بمدینه بردم فرمود: بر گردان و به بمفضل بن عمر بده. پول را برگرداندم بجعفی و دادم به مفضل بن عمر(2).

روایت30.

غیبت شیخ طوسی: موسی بن بکر گفت: خدمت حضرت ابو الحسن بودم هر چه پول بایشان تقدیم می شد از طرف مفضل می آمد. بسیاری از اوقات برایش چیزی می آوردند قبول نمیکرد میفرمود: بدهید به مفضل(3).

روایت31.

غیبت شیخ طوسی: زراره گفت: خدمت حضرت باقر صحبت از حمران بن اعین شد فرمود: بخدا قسم او هرگز مرتد نخواهد شد لحظه ای سر بزیر انداخت سپس سربرداشته باز فرمود: آری بخدا قسم هرگز مرتد نمی شود(4).

روایت32.

غیبت شیخ طوسی: از کسانی که نزد امام ستوده بودند معلی بن خنیس بود که از عاملان اساسی امام صادق ع بود که داود بن علی وی را به بهانه ای کشت. معلی مورد ستایش امام بود و بر اساس روش ایشان عمل می کرد و کارش معروف بود از ابو بصیر روایت شده که وقتی داود بن علی معلی بن خنیس را به قتل رساند و او به صلیب کشید امام صادق ع بسیار ناراحت شد و این اتفاق برایش خیلی سخت بود امام به داود فرمود: به چه دلیلی غلام و قیم من در امور خانواده و اموالم را کشتی به خدا قسم او نزد خدا از تو موجه تر است و این گفته در حدیثی طولانی است

ص: 342


1- . محاسن 1 : 146
2- . غیبت شیخ طوسی: 224
3- . همان: 224
4- . همان: 223

رُقْشٌ یَخَافُ الْمَوْتُ نَفَثَاتِهَا***وَ السَّمُّ فِی أَنْیَابِهَا مُنْقَعٌ

لَمَّا وَقَفْنَ الْعِیسُ فِی رَسْمِهَا***وَ الْعَیْنُ مِنْ عِرْفَانِهِ تَدْمَعُ

ذَکَرْتُ مَنْ قَدْ کُنْتُ أَلْهُو بِهِ***فَبِتُّ وَ الْقَلْبُ شَجًا مُوجَعٌ

کَأَنَّ بِالنَّارِ لِمَا شَفَّنِی***مِنْ حُبٍّ أَرْوَی کَبِدِی تَلْذَعُ

عَجِبْتُ مِنْ قَوْمٍ أَتَوْا أَحْمَداً***بِخُطَّةٍ لَیْسَ لَهَا مَوْضِعٌ

قَالُوا لَهُ لَوْ شِئْتَ أَعْلَمْتَنَا***إِلَی مَنِ الْغَایَةُ وَ الْمَفْزَعُ

إِذَا تُوُفِّیتَ وَ فَارَقْتَنَا***وَ فِیهِمْ فِی الْمُلْکِ مَنْ یَطْمَعُ

فَقَالَ لَوْ أَعْلَمْتُکُمْ مَفْزَعاً***کُنْتُمْ عَسَیْتُمْ فِیهِ أَنْ تَصْنَعُوا

صَنِیعَ أَهْلِ الْعِجْلِ إِذْ فَارَقُوا***هَارُونَ فَالتَّرْکُ لَهُ أَوْدَعُ

وَ فِی الَّذِی قَالَ بَیَانٌ لِمَنْ***کَانَ إِذَا یَعْقِلُ أَوْ یَسْمَعُ

ثُمَّ أَتَتْهُ بَعْدَ ذَا عَزْمَةٌ ***مِنْ رَبِّهِ لَیْسَ لَهَا مَدْفَعٌ

أَبْلِغْ وَ إِلَّا لَمْ تَکُنْ مُبْلِغاً***وَ اللَّهُ مِنْهُمْ عَاصِمٌ یَمْنَعُ

فَعِنْدَهَا قَامَ النَّبِیُّ الَّذِی***کَانَ بِمَا یَأْمُرُهُ یَصْدَعُ

یَخْطُبُ مَأْمُوراً وَ فِی کَفِّهِ***کَفُّ عَلِیٍّ ظَاهِراً تَلْمَعُ

رَافِعُهَا أَکْرِمْ بِکَفِّ الَّذِی***یَرْفَعُ وَ الْکَفِّ الَّذِی یُرْفَعُ

یَقُولُ وَ الْأَمْلَاکُ مِنْ حَوْلِهِ***وَ اللَّهُ فِیهِمْ شَاهِدٌ یَسْمَعُ

مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا لَهُ***مَوْلًی فَلَمْ یَرْضَوْا وَ لَمْ یَقْنَعُوا

فَاتَّهَمُوهُ وَ حَنَّتْ مِنْهُمْ***عَلَی خِلَافِ الصَّادِقِ الْأَضْلَعُ

وَ ضَلَّ قَوْمٌ غَاظَهُمْ فِعْلُهُ***کَأَنَّمَا آنَافُهُمْ تُجْدَعُ

حَتَّی إِذَا وَارَوْهُ فِی قَبْرِهِ***وَ انْصَرَفُوا عَنْ دَفْنِهِ ضَیَّعُوا

مَا قَالَ بِالْأَمْسِ وَ أَوْصَی بِهِ***وَ اشْتَرَوُا الضُّرَّ بِمَا یَنْفَعُ

وَ قَطَّعُوا أَرْحَامَهُ بَعْدَهُ***فَسَوْفَ یُجْزَوْنَ بِمَا قَطَّعُوا

وَ أَزْمَعُوا غَدْراً بِمَوْلَاهُمُ***تَبّاً لِمَا کَانَ بِهِ أَزْمَعُوا

لَا هُمْ عَلَیْهِ یَرِدُوا حَوْضَهُ***غَداً وَ لَا هُوَ فِیهِمُ یَشْفَعُ

ص: 330

و در روایت دیگر آمده که امام ع فرمود به خدا قسم معلی وارد بهشت شد .

از آن جمله نصر بن قابوس لخمی فروی است که بیست سال وکیل امام صادق ع بود ولی کسی نمی دانست که وکیل امام است او مردی نیکوکار و فاضل بود. عبد الرحمن بن حجاج نیز وکیل امام صادق ع بود که در زمان امام رضا ع و با اعتقاد به ولایت ایشان از دنیا رفت(1).

می گویم شیخ در این کتاب افراد دیگری چون حمران بن أعین و مفضل بن عمر را نیز جزو کسانی که نزد امام ستوده بودند شمرده و ما آن ها را در روایات ذکر کردیم.

روایت33.

خرائج و جرائح: از زید شحام روایت شده که امام صادق ع به او فرمود: چند سال داری؟ گفتم: این مقدار فرمود: پروردگارت را از نو عبادت کن و دوباره توبه کن گریه کردم فرمود چرا گریه می کنی؟ گفتم شما خبر مرگ خودم را به من دادید فرمود: به تو بشارت می دهم که تو از شیعیان ما و در بهشت با ما هستی صراط و میزان و حساب شیعیان ما به دست ماست به خدا قسم من نسبت به شما از خود شما مهربان ترم و اکنون مرتبه ای که تو و رفیقت حارث بن مغیره نضری در بهشت دارید می بینم(2).

روایت34.

در ارشاد مفید: مینویسد: از کسانی که نقل کرده اند و بامامت موسی بن جعفر پس از امام صادق ع تصریح نمودند و جزو بزرگان و اصحاب خاص و مورد اعتماد امام علیه السّلام بوده و از دانشمندان برجسته و نیکوکار محسوب میشدند، مفضل بن عمر جعفی و معاذ بن کثیر و عبد الرحمن بن حجاج و فیض بن مختار و یعقوب السراج و سلیمان بن خالد و صفوان جمال هستند و برخی دیگر که نام بردن آنها باعث طولانی شدن کتاب می شود(3).

روایت35.

ارشاد: از هشام بن سالم روایت شده که گفت: بعد از وفات امام صادق ع من و محمد بن نعمان صاحب الطاق در مدینه بودیم، مردم با این تصور که عبد الله بن جعفر امام بعد از پدرش است در اطراف او جمع شده بودند. نزد او رفتیم مردم نیز نزد او بودند در مورد زکات از وی پرسیدیم که در چه مقدار پول زکات واجب می شود گفت: در دویست درهم پنج درهم گفتیم در صد درهم چطور؟

ص: 343


1- . غیبت شیخ طوسی: 224
2- . خرائج و جرائح: 264
3- . ارشاد: 307

حَوْضٌ لَهُ مَا بَیْنَ صَنْعَا إِلَی***أَیْلَةَ(1) وَ الْعَرْضُ بِهِ أَوْسَعُ

یُنْصَبُ فِیهِ عَلَمٌ لَلْهُدَی***وَ الْحَوْضُ مِنْ مَاءٍ لَهُ مُتْرَعٌ

یَفِیضُ مِنْ رَحْمَتِهِ کَوْثَرٌ***أَبْیَضُ کَالْفِضَّةِ أَوْ أَنْصَعُ

حَصَاهُ یَاقُوتٌ وَ مَرْجَانَةٌ***وَ لُؤْلُؤٌ لَمْ تَجْنِهِ إِصْبَعُ

بَطْحَاؤُهُ مِسْکٌ وَ حَافَاتُهُ***یَهْتَزُّ مِنْهَا مُونِقٌ مَرْبَعٌ

أَخْضَرُ مَا دُونَ الْوَرَی نَاضِرٌ***وَ فَاقِعٌ أَصْفَرُ أَوْ أَنْصَعُ

فِیهِ أَبَارِیقُ وَ قِدْحَانُهُ***یَذُبُّ عَنْهَا الرَّجُلُ الْأَصْلَعُ

یُذَبُّ عَنْهَا ابْنُ أَبِی طَالِبٍ***ذَبَّاً کَجَرْبَا إِبِلٍ شُرَّعٌ

وَ الْعِطْرُ وَ الرَّیْحَانُ أَنْوَاعُهُ***زَاکٍ وَ قَدْ هَبَّتْ بِهِ زَعْزَعُ

رِیحٍ مِنَ الْجَنَّةِ مَأْمُورَةٌ***ذَاهِبَةٌ لَیْسَ لَهَا مَرْجِعٌ

إِذَا دَنَوْا مِنْهُ لِکَیْ یَشْرَبُوا***قِیلَ لَهُمْ تَبّاً لَکُمْ فَارْجِعُوا

دُونَکُمْ فَالْتَمِسُوا مَنْهَلًا***یُرْوِیکُمْ أَوْ مَطْعَماً یُشْبِعُ

هَذَا لِمَنْ وَالَی بَنِی أَحْمَدَ***وَ لَمْ یَکُنْ غَیْرُهُمْ یَتْبَعُ

فَالْفَوْزُ لِلشَّارِبِ مِنْ حَوْضِهِ***وَ الْوَیْلُ وَ الذُّلُّ لِمَنْ یَمْنَعُ

وَ النَّاسُ یَوْمَ الْحَشْرِ رَایَاتُهُمْ***خَمْسٌ فَمِنْهَا هَالِکٌ أَرْبَعُ

فَرَایَةُ الْعِجْلِ وَ فِرْعَوْنُهَا***وَ سَامِرِیُّ الْأُمَّةِ الْمُشْنَعُ

وَ رَایَةٌ یَقْدُمُهَا أَدْلَمٌ***عَبْدٌ لَئِیمٌ لُکَعٌ أَکْوَعُ

وَ رَایَةٌ یَقْدُمُهَا حَبْتَرٌ***لِلزُّورِ وَ الْبُهْتَانِ قَدْ أَبْدَعُوا

وَ رَایَةٌ یَقْدُمُهَا نَعْثَلٌ***لَا بَرَّدَ اللَّهُ لَهُ مَضْجَعٌ (2)

أَرْبَعَةٌ فِی سَقَرَ أُودِعُوا***لَیْسَ لَهَا مِنْ قَعْرِهَا مَطْلَعٌ

وَ رَایَةٌ یَقْدُمُهَا حَیْدَرٌ***وَ وَجْهُهُ کَالشَّمْسِ إِذْ تَطْلُعُ

ص: 331


1- 1. أیلة: بالفتح مدینة علی ساحل بحر القلزم ممّا یلی الشام قیل هی آخر الحجاز و أول الشام.
2- 2. کذا.

گفت: دو درهم و نیم گفتیم به خدا قسم مرجئه این را نمی گویند گفت: به خدا قسم نمی دانم مرجئه چه می گویند. از آنجا بیرون آمدیم در حالی که سردرگم بودیم و نمی دانستیم به کدام سو برویم من با ابو جعفر احول بودم سر به زیر انداخته و در یکی از کوچه های مدینه نشسته بودیم نمی دانستیم به کدام سو و نزد چه کسی برویم به سمت مرجئه؟ یا قدریه؟ یا معتزله؟ یا زیدیه؟ در این حال بودیم که ناگاه پیرمردی را دیدم که او را نمی شناختم با دست به من اشاره کرد ترسیدم که از جاسوس های ابو جعفر منصور باشد چرا که او در مدینه جاسوس های گمارده بود تا ببیند مردم بعد از امام صادق ع در اطراف چه کسی جمع می شوند تا او را گرفته و گردن بزنند. ترسیدم که آن پیرمرد از آن ها باشد به احول گفتم از من دور شو که از جان خودم و تو می ترسم چون او مرا می خواهد نه تو را از من دور شو تا هلاک نشوی و جانت را نجات بدهی. احول دور شد و من پیرمرد را دنبال کردم گویا قادر نبودم از دست او خلاص شوم همچنان او را دنبال می کردم و خود را برای مرگ آماده کرده بودم تا اینکه من را بر در منزل ابو الحسن موسی بن جعفر ع برد بعد مرا تنها گذاشت و رفت خدمتکاری بر در منزل ایستاده بود گفت خدا تو را رحمت کند وارد شو. ناگاه ابو الحسن موسی ع بدون مقدمه به من فرمود: نه به سوی مرجئه و نه قدریه و نه معتزله و نه زیدیه و نه خوارج. گفتم فدایت شوم پدرت رفت فرمود: بله گفتم: فوت کرد فرمود: بله گفتم پس امام ما بعد ایشان کیست؟ فرمود: اگر خداوند متعال بخواهد هدایت می شوی گفتم: فدایت شوم برادرت عبد الله گمان می کند که او امام بعد از پدرش است فرمود: عبدالله می خواهد خداوند پرستش نشود. گفتم فدایت شوم پس امام ما بعد از پدرت کیست؟ فرمود: اگر خداوند متعال بخواهد هدایت می شوی. گفتم فدایت شوم شما امام هستی؟ فرمود: من این را نمی گویم. با خود گفتم درست نپرسیدم. بعد به ایشان گفتم فدایت شوم آیا شما امام داری؟ فرمود: نه. در این موقع بزرگی و هیبت ایشان چنان به دلم افتاد که فقط خدا می داند. سپس گفتم فدایت شوم همان طور که از پدرت می پرسیدم از شما می پرسم فرمود: بپرس باخبر شو ولی منتشر مکن که اگر این موضوع را فاش کنی سرانجام آن هلاکت است. از ایشان پرسیدم متوجه شدم که او دریایی است که تمامی ندارد گفتم فدایت شوم شیعیان پدرت سردرگم هستند این موضوع را به آن ها می گویم و آن ها را به سوی تو دعوت می کنم ولی شما از من قول گرفتی که این موضوع را پنهان کنم. فرمود: هر کس که او را آماده هدایت یافتی این امر را برایش بیان کن و از او قول بگیر که پنهان کند

ص: 344

غَداً یُلَاقِی الْمُصْطَفَی حَیْدَرٌ***وَ رَایَةُ الْحَمْدِ لَهُ تُرْفَعُ

مَوْلًی لَهُ الْجَنَّةُ مَأْمُورَةٌ***وَ النَّارُ مِنْ إِجْلَالِهِ تَفْزَعُ

إِمَامُ صِدْقٍ وَ لَهُ شِیعَةٌ***یُرْوَوْا مِنَ الْحَوْضِ وَ لَمْ یُمْنَعُوا

بِذَاکَ جَاءَ الْوَحْیُ مِنْ رَبِّنَا***یَا شِیعَةَ الْحَقِّ فَلَا تَجْزَعُوا

الْحِمْیَرِیُّ مَادِحُکُمْ لَمْ یَزَلْ***وَ لَوْ یُقَطَّعُ إِصْبَعٌ إِصْبَعٌ

وَ بَعْدَهَا صَلُّوا عَلَی الْمُصْطَفَی***وَ صِنْوِهِ حَیْدَرَةَ الْأَصْلَعِ (1)

«24»

کِتَابُ مُقْتَضَبِ الْأَثَرِ، لِابْنِ عَیَّاشٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمَسْعُودِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْوَهْبِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ قَادِمٍ عَنْ عِیسَی بْنِ دَأْبٍ قَالَ: لَمَّا حُمِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام عَلَی سَرِیرِهِ وَ أُخْرِجَ إِلَی الْبَقِیعِ لِیُدْفَنَ قَالَ أَبُو هُرَیْرَةَ(2)

ص: 332


1- 1. قد شرح هذه القصیدة جملة من الاعلام فی القرون الأربعة المتأخرة، وقفنا علی ذکرهم فی الذریعة ج 14 ص 9- 11 لشیخنا الرازیّ دام ظله و الغدیر ج 2 ص 224 لشیخنا الامینی سلمه اللّه فمن شاء المزید فلیراجع.
2- 2. هو أبو هریرة الأبار من شعراء أهل البیت المتقین ذکره ابن شهرآشوب فی المعالم ص 140 طبع ایران و ذکره المرحوم السماوی و السیّد الأمین فی الطلیعة و اعیان الشیعة ج 7 ص 260 وصفه السماوی بالعجلیّ أیضا و قال: کان راویة شاعرا ناسکا لقی الباقر و الصادق علیهما السلام و کان یسکن البصرة، و الذی یظهر من صاحب المعالم تعدّد الأبار و العجلیّ، و قد أورد ابن شهرآشوب فی المناقب ج 3 ص 341 فی مدح الباقر علیه السلام لابی هریرة قوله: أبا جعفر انت الامام احبه***و أرضی الذی یرضی به و اتابع اتانا رجال یحملون علیکم***أحادیث قد ضاقت بهن الاضالع و فی المناقب أیضا ج 3 ص 356 قرأت فی بعض التواریخ لما اتی کتاب ابی مسلم الخراسانیّ الی الصادق« ع» باللیل قرأه ثمّ وضعه علی المصباح فحرقه فقال الرسول- و ظنّ ان حرقه له تغطیة و سترا و صیانة للامر- هل من جواب قال: الجواب ما قد رایت، فقال ابو هریرة الأبار صاحب الصادق« ع»: و لما دعا الداعون مولای لم یکن*** لیثنی الیهم عزمه بصواب و لما دعوه بالکتاب اجابهم*** بحرق الکتاب دون ردّ جواب و ما کان مولائی کمشری ضلالة***و لا ملبسا منها الردی بصواب و لکنه للّه فی الأرض حجة*** دلیل الی خیر و حسن مآب اه و إذا صح اتّحاد الأبار مع العجلیّ کما ذکره العلامة السماوی« ره» فهو من شعراء اهل البیت المجاهرین. و قد ذکره ابن شهرآشوب فی معالم العلماء ص 136 فیهم و قال: قال أبو بصیر قال أبو عبد اللّه« ع» من ینشدنا شعر ابی هریرة؟ قلت: جعلت فداک انه کان یشرب فقال: رحمه اللّه و ما ذنب یغفره اللّه لو لا بغض علی اه. و ورد فی الخلاصة أبو هریرة البزاز قال العقیقی: ترحم علیه أبو عبد اللّه« ع» و قیل له انه کان یشرب النبیذ فقال: أ یعز علی اللّه ان یغفر لمحب علی شرب النبیذ و الخمر اه فیحتمل أن یکون هو العجلیّ و إذا تمّ فیکون الجمیع واحدا.

که اگر پخش شود سرانجامش هلاکت است و با دستش به حلقوم مبارک اشاره کرد. از نزد ایشان بیرون آمدم ابو جعفر احول را دیدم گفت: چه خبر بود؟ گفتم هدایت شدیم و داستان را برایش بازگو کردم سپس با زراره و ابو بصیر ملاقات کردیم آن دو نیز نزد امام رفتند کلامش را شنیدند و از ایشان پرسیدند و یقین کردند که او امام است سپس مردم را دسته دسته نزد امام فرستادیم هر کس نز ایشان می رفت در مورد امامت ایشان به یقین می رسید جز طایفه عمار ساباطی. عبد الله نیز باقی ماند که جز عده اندکی کسی نزد او نمی رفت(1).

روایت36.

مناقب: ابن ششهر آشوب مانند آن را روایت کرده است(2).

روایت37.

ارشاد: حبیب زیات گفت: کسی که نزد امام رضا ع بود به من خبر داد وقتی قوم از نزد امام برخاستند امام به ایشان فرمود: به ملاقات ابو جعفر بروید به او سلام کرده با وی تجدید پیمان کنید. وقتی آن عده از نزد امام رفتند امام رو به من کرد و فرمود: خدا مفضل را رحمت کند او بدون این کار هم قانع می شد(3).

روایت38.

سرائر: ابو الحسن گفت: همسر ابو عبیده پس از درگذشت او خدمت حضرت صادق آمد و گفت: گریه ام برای اینست که ابو عبیده غریب از دنیا رفت فرمود: نه او غریب نیست ابو عبیده از ما اهل بیت است(4).

روایت39.

سرائر: از حنان بن سدیر روایت کرده که گفت: من و گروهی از یارانمان نزد امام صادق ع بودیم، سخن از کثیر النواء به میان آمد و گفت به او خبر رسیده است که آلت مردانگی او فلان است. فرمود: اگر در مورد او پرس و جو کنید در می یابید که او ولادتی خبیث داشته است (زنا زاده است) وقتی به کوفه رفتیم نشانی منزل او را پرسیدم به خانه اش رفتیم خانه بزرگی بود ، درباره او پرسیدیم

ص: 345


1- . ارشاد: 310
2- . مناقب 3 : 409
3- . ارشاد: 342
4- . سرائر در مستطرفات از کتاب ابان بن تغلب

أَقُولُ وَ قَدْ رَاحُوا بِهِ یَحْمِلُونَهُ***عَلَی کَاهِلٍ مِنْ حَامِلِیهِ وَ عَاتِقٍ

أَ تَدْرُونَ مَا ذَا تَحْمِلُونَ إِلَی الثَّرَی***ثَبِیراً ثَوَی مِنْ رَأْسِ عَلْیَاءَ شَاهِقٍ

غَدَاةَ حَثَا الْحَاثُونَ فَوْقَ ضَرِیحِهِ***تُرَاباً وَ أَوْلَی کَانَ فَوْقَ الْمَفَارِقِ

أَیَا صَادِقَ ابْنَ الصَّادِقِینَ أَلِیَّةً(1)

***بِآبَائِکَ الْأَطْهَارِ حَلْفَةَ صَادِقٍ

لَحَقّاً بِکُمْ ذُو الْعَرْشِ أُقْسِمُ فِی الْوَرَی***فَقَالَ تَعَالَی اللَّهُ رَبُّ الْمَشَارِقِ

نُجُومٌ هِیَ اثْنَتَا عَشْرَةَ کُنَّ سُبَّقاً***إِلَی اللَّهِ فِی عِلْمٍ مِنَ اللَّهِ سَابِقٍ (2)

ص: 333


1- 1. الالیة القسم و جمعها ألایا.
2- 2. مقتضب الاثر ص 54 و أخرجه ابن شهرآشوب فی المناقب ج 3 ص 398 و عنهما السیّد الأمین فی الأعیان ج 7 ص 261.

گفتند که در آن خانه پیره زنی صالح است که سن زیادی دارد. به او سلام کردیم گفتیم در مورد کثیر النواء از تو می پرسیم، گفت: کار شما چیست که از او می پرسید؟ گفتم: کاری با او دارم به ما گفت: در آن خانه متولد شد او ششمین نفری است که مادرش او را از راه زنا به دنیا آورد. محمد بن ادریس که خدا او را رحمت کند گفت این کثیر النواء به بتریه از زیدیه منسوب می شود زیرا دست بریده است محمد بن ادریس رحمة الله گفت: در این جا بهتر است گفته شود که او بریده دست است(1).

روایت40.

سرائر: هشام بن سالم گفت: از حضرت صادق راجع به یونس بن ظبیان پرسیدم فرمود: خدا او را رحمت کند و خانه ای در بهشت برایش ترتیب دهد. بخدا قسم در حدیث مرد مورد اعتمادی بود(2).

روایت41.

کافی: علی بن عقبه گفت: ابو الخطاب قبل از آنکه فاسد شود مسائل یاران ما را می برد و با پاسخ آن ها می آمد.

روایت42.

تفسیر عیاشی: ابو بصیر گفت: حضرت باقر علیه السّلام میفرمود: حکم بن عتیبه و کثیر النواء و ابو المقدام و سالم تمار گروهی از این مردم را گمراه کردند آنها از کسانی هستند که خداوند در این آیه میفرماید: «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ وَ بِالْیَوْمِ الْآخِرِ وَ ما هُمْ بِمُؤْمِنِینَ»(3) {و برخی از مردم می گویند: «ما به خدا و روز بازپسین ایمان آورده ایم»، ولی گروندگان [راستین] نیستند} و از افراد این آیه نیز هستند «أَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ* یحلفون باللَّه إِنَّهُمْ لَمَعَکُمْ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فَأَصْبَحُوا خاسِرِینَ»(4){آیا اینان بودند که به خداوند سوگندهای سخت می خوردند که جدّا با شما هستند؟» اعمالشان تباه شد و زیانکار گردیدند}.

روایت43.

تفسیر عیاشی: داود بن فرقد گفت: به امام صادق ع که نزدیک قبر پیامبر مشغول نماز بود عرض کردم مردی پشت سرم میگفت: أَ تُرِیدُونَ أَنْ تَهْدُوا مَنْ أَضَلَّ اللَّهُ

ص: 346


1- . سرائر در مستطرفات از کتاب ابان بن تغلب
2- . سرائر در مستطرفات از جامع بزنطی
3- . بقره / 8
4- . تفسیر عیاشی 1 : 326 ، سید بحرانی در تفسیر البرهان 1 : 478 این روایت را آورده است ، مائده / 53

باب 11 أحوال أصحابه و أهل زمانه صلوات الله علیه و ما جری بینه و بینهم

الأخبار

«1»

ج، [الإحتجاج] سَعِیدُ بْنُ أَبِی الْخَصِیبِ قَالَ: دَخَلْتُ أَنَا وَ ابْنُ أَبِی لَیْلَی الْمَدِینَةَ فَبَیْنَا نَحْنُ فِی مَسْجِدِ الرَّسُولِ صلی الله علیه و آله إِذْ دَخَلَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَقُمْنَا إِلَیْهِ فَسَأَلَنِی عَنْ نَفْسِی وَ أَهْلِی ثُمَّ قَالَ مَنْ هَذَا مَعَکَ فَقُلْتُ ابْنُ أَبِی لَیْلَی قَاضِی الْمُسْلِمِینَ فَقَالَ نَعَمْ ثُمَّ قَالَ لَهُ تَأْخُذُ مَالَ هَذَا فَتُعْطِیهِ هَذَا وَ تُفَرِّقُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَ زَوْجِهِ لَا تَخَافُ فِی هَذَا أَحَداً قَالَ نَعَمْ قَالَ بِأَیِّ شَیْ ءٍ تَقْضِی قَالَ بِمَا بَلَغَنِی عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عَنْ أَبِی بَکْرٍ وَ عُمَرَ قَالَ فَبَلَغَکَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ أَقْضَاکُمْ عَلِیٌّ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَکَیْفَ تَقْضِی بِغَیْرِ قَضَاءِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ قَدْ بَلَغَکَ هَذَا قَالَ فَاصْفَرَّ وَجْهُ ابْنِ أَبِی لَیْلَی ثُمَّ قَالَ الْتَمِسْ زَمِیلًا لِنَفْسِکَ وَ اللَّهِ لَا أُکَلِّمُکَ مِنْ رَأْسِی کَلِمَةً أَبَداً(1).

«2»

ج، [الإحتجاج] الْکُلَیْنِیُّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ یَعْقُوبَ قَالَ وَرَدَ التَّوْقِیعُ عَلَی یَدِ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ الْعَمْرِیِّ: وَ أَمَّا أَبُو الْخَطَّابِ مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی زَیْنَبَةَ الْأَجْدَعُ مَلْعُونٌ وَ أَصْحَابُهُ مَلْعُونُونَ فَلَا تُجَالِسْ أَهْلَ مَقَالَتِهِمْ فَإِنِّی مِنْهُمْ بَرِی ءٌ وَ آبَائِی مِنْهُمْ بُرَآءُ الْخَبَرَ(2).

«3»

ب، [قرب الإسناد] مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَالَ إِذَا سَرَّکَ أَنْ تَنْظُرَ إِلَی خِیَارٍ فِی الدُّنْیَا خِیَارٍ فِی الْآخِرَةِ فَانْظُرْ إِلَی

ص: 334


1- 1. الاحتجاج ص 193.
2- 2. نفس المصدر ص 263- 264.

وَ اللَّهُ أَرْکَسَهُمْ بِما کَسَبُوا(1) میخواهید کسی را هدایت کنید که خدا گمراه نموده خدا آنها را بواسطه اعمالشان زیرورو کرده است. در همان موقع این آیه بخاطرم گذشت با اینکه نمیدانستم کیست خواندم: «إِنَّ الشَّیاطِینَ لَیُوحُونَ إِلی أَوْلِیائِهِمْ لِیُجادِلُوکُمْ وَ إِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ إِنَّکُمْ لَمُشْرِکُونَ»(2)

{و در حقیقت، شیطانها به دوستان خود وسوسه می کنند تا با شما ستیزه نمایند. و اگر اطاعتشان کنید قطعاً شما هم مشرکید} وقتی نگاه کردم دیدم هارون بن سعید است. امام صادق علیه السّلام خندید فرمود:

وقتی جواب درست بیابی به اذن خدا سخن کوتاه می شود(3).

روایت44.

تفسیر عیاشی: داود بن فرقد گفت: حضرت صادق فرمود: حاجتی پیدا کردم بعد از ظهر بمسجد رفتم همیشه اگر حاجتی داشته باشم چنین میکنم. در همان بین که در حرم نماز میخواندم مردی بالای سرم ایستاد گفتم: اهل کجا هستی؟ گفت: کوفه. گفتم از کدام قبیله؟ جواب داد: اسلم. پرسیدم از کدام گروه هستی؟ گفت:

از مدینه. پرسیدم از زیدیها که را می شناسی؟ گفت: بهترین و برجسته ترین آنها هارون بن سعید را می شناسم گفتم: برادر اسلمی او سر سلسله گوساله پرستان است که خدا در این آیه میفرماید: «إِنَّ الَّذِینَ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ سَیَنالُهُمْ غَضَبٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ ذِلَّةٌ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا»(4) {آری، کسانی که گوساله را [به پرستش] گرفتند، به زودی خشمی از پروردگارشان و ذلّتی در زندگی دنیا به ایشان خواهد رسید و ما این گونه، دروغ پردازان را کیفر می دهیم} فرمود: زیدی واقعی محمّد بن سالم نیشکر فروش است.(5)

روایت45.

تفسیر عیاشی: امام صادق ع فرمود: گفتم عبد الله بن عجلان در همان بیماری که به خاطر آن فوت کرد گفت که نمی میرد اما فوت کرد

ص: 347


1- . اقتباس از این سخن خداوند متعال است: «فَما لَکُمْ فِی الْمُنافِقِینَ فِئَتَیْنِ وَ اللَّهُ أَرْکَسَهُمْ بِما کَسَبُوا أَ تُرِیدُونَ أَنْ تَهْدُوا مَنْ أَضَلَّ اللَّهُ».
2- . انعام / 121
3- . تفسیر عیاشی 1 : 375 ، بحرانی نیز در البرهان 1 : 552 آن را آورده است.
4- . اعراف / 152
5- . تفسیر عیاشی 2 : 29 ، کشی در: 151 و بحرانی در البرهان 2 : 38 آن را آورده اند

هَذَا الشَّیْخِ یَعْنِی عِیسَی بْنَ أَبِی مَنْصُورٍ(1).

«4»

ختص، [الإختصاص] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ مُوسَی بْنِ طَلْحَةَ عَنْ بَعْضِ الْکُوفِیِّینَ رَفَعَهُ قَالَ: کُنْتُ بِمِنًی إِذْ أَقْبَلَ عِمْرَانُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْقُمِّیُّ وَ مَعَهُ مَضَارِبُ لِلرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ وَ فِیهَا کُنُفٌ وَ ضَرَبَهَا فِی مِضْرَبِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذْ أَقْبَلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ مَعَهُ نِسَاؤُهُ فَقَالَ مِمَّا هَذَا فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ هَذِهِ مَضَارِبُ ضَرَبَهَا لَکَ عِمْرَانُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْقُمِّیُّ قَالَ فَنَزَلَ بِهَا ثُمَّ قَالَ یَا غُلَامَ- عِمْرَانَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ فَأَقْبَلَ فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ هَذِهِ الْمَضَارِبُ الَّتِی أَمَرْتَنِی أَنْ أَعْمَلَهَا لَکَ فَقَالَ بِکَمِ ارْتَفَعَتْ فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ الْکَرَابِیسَ مِنْ صَنْعَتِی وَ عَمِلْتُهَا لَکَ فَأَنَا أُحِبُّ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَنْ تَقْبَلَهَا مِنِّی هَدِیَّةً وَ قَدْ رَدَدْتُ الْمَالَ الَّذِی أَعْطَیْتَنِیهِ قَالَ فَقَبَضَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَلَی یَدِهِ ثُمَّ قَالَ أَسْأَلُ اللَّهَ تَعَالَی أَنْ یُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ یُظِلَّکَ یَوْمَ لَا ظِلَّ إِلَّا ظِلُّهُ (2).

«5»

کش، [رجال الکشی] ابْنُ قُولَوَیْهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی: مِثْلَهُ (3)

بیان

الکنف بالضم جمع الکنیف.

«6»

ختص، [الإختصاص] ابْنُ قُولَوَیْهِ عَنِ ابْنِ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ حَمْزَةَ بْنِ عِمْرَانَ الْقُمِّیِّ عَنْ حَمَّادٍ النَّابِ قَالَ: کُنَّا عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِمِنًی وَ نَحْنُ جَمَاعَةٌ إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ عِمْرَانُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْقُمِّیُّ فَسَأَلَهُ وَ بَرَّهُ وَ بَشَّهُ (4) فَلَمَّا أَنْ قَامَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَنْ هَذَا الَّذِی بَرِرْتَهُ هَذَا الْبِرَّ فَقَالَ هَذَا مِنْ أَهْلِ الْبَیْتِ النُّجَبَاءِ مَا أَرَادَ بِهِمْ جَبَّارٌ مِنَ الْجَبَابِرَةِ إِلَّا قَصَمَهُ اللَّهُ (5).

ص: 335


1- 1. قرب الإسناد ص 12.
2- 2. الاختصاص ص 68- 69.
3- 3. رجال الکشّیّ ص 213.
4- 4. بشه: أی ابتش به بأن سر و فرح به و اقبل علیه بطلاقة وجه.
5- 5. الاختصاص ص 69 و أخرجه الکشّیّ فی رجاله ص 214.

گفت که خداوند او را از گناهانش آگاه نکرد کجا رفت؟ موسی ع هفتاد نفر از قومش را برگزید وقتی ساعقه آن ها را گرفت فرمود: پروردگارا یاران من یاران من خداوند فرمود من به جای آن ها یارانی بهتر به تو خواهم داد فرمود: من آن ها را می شناسم و بوی آن ها را می یابم پس خداوند آن ها را برای او پیامبر، مبعوث کرد.(1)

توضیح

شاید این حرف را به این دلیل گفته که از امام ع شنیده او از یاران امام زمان ع است، و امام ع با تعریف قصه حضرت موسی بیان می کند که این اتفاق در رجعت رخ می دهد. پس دریاب.

روایت46.

مجالس مفید: محمّد بن حسن بن زیاد عطار از پدر خود نقل کرد که وقتی زیاد وارد کوفه شد دلم از این جریان بی قرار شد. بمکه رفتم گذارم بمدینه افتاد خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسیدم مریض بود و در رختخواب خوابیده بود خیلی لاغر و ضعیف شده بود. عرض کردم: آقا علاقه دارم عقاید دینی خود را پیش شما بازگو کنم. به پهلو خوابید نگاهی بمن نموده فرمود: حسن خیال نمیکنم احتیاج به بازگو کردن عقاید داشته باشی؟ حالا بگو. گفتم: «اشهد ان لا اله الا اللَّه و اشهد ان محمّدا رسول اللَّه. امام نیز با من تکرار کرد گفت: اقرار دارم بهر چه محمّد مصطفی صلّی اللَّه علیه و آله و سلم آورده. امام سکوت کرد گفتم: گواهی میدهم که علی علیه السّلام بعد از پیامبر اکرم امام و پیشوا است و اطاعت او واجب است، هر که در این خصوص شک کند گمراه است و منکر مقام او کافر است باز امام سکوت کرد. گفتم: گواهی میدهم که حسن و حسین علیهما السّلام جانشین علی هستند تا بخود حضرت صادق رسیدم. گفتم گواهی میدهم که شما همچون حسن و حسین و سایر امامهای گذشته هستی. فرمود: بس است بمنظور خود رسیدی تو منظوری نداری جز اینکه به خاطر همین عقیده تو را دوست بدارم. عرضکردم: اگر مرا به خاطر این عقیده دوست بداری بمنظور خود رسیده ام. فرمود: به خاطر همین عقیده دوستت دارم. عرضکردم: آقا دلم میخواهد در مدینه بمانم. فرمود: چرا؟ عرض کردم: اگر زید و یارانش بر بنی امیه پیروز شوند وضع ما از همه مردم بدتر است. اگر بنی امیه پیروز شوند باز وضع ما همان طور است. فرمود: نه. بمحل خود بر گرد از هیچ کدام آنها آسیبی نخواهی دید(2).

ص: 348


1- . همان 2 : 30
2- . امالی مفید: 18
«7»

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ حَمْزَةَ عَنْ مَرْزُبَانَ بْنِ عِمْرَانَ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: دَخَلَ عِمْرَانُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ فَقَرَّبَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ کَیْفَ أَنْتَ وَ کَیْفَ وُلْدُکَ وَ کَیْفَ أَهْلُکَ وَ کَیْفَ بَنُو عَمِّکَ وَ کَیْفَ أَهْلُ بَیْتِکِ ثُمَّ حَدَّثَهُ مَلِیّاً فَلَمَّا خَرَجَ قِیلَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَنْ هَذَا قَالَ نَجِیبُ قَوْمٍ نُجَبَاءَ مَا نَصَبَ لَهُمْ جَبَّارٌ إِلَّا قَصَمَهُ اللَّهُ (1).

«8»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ سَعْدٍ عَنِ الْأَزْدِیِّ قَالَ: خَرَجْنَا مِنَ الْمَدِینَةِ نُرِیدُ مَنْزِلَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ فَلَحِقَنَا أَبُو بَصِیرٍ خَارِجاً مِنْ زُقَاقٍ مِنْ أَزِقَّةِ الْمَدِینَةِ وَ هُوَ جُنُبٌ وَ نَحْنُ لَا عِلْمَ لَنَا حَتَّی دَخَلْنَا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ فَسَلَّمْنَا عَلَیْهِ فَرَفَعَ رَأْسَهُ إِلَی أَبِی بَصِیرٍ فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا بَصِیرٍ أَ مَا تَعْلَمُ أَنَّهُ لَا یَنْبَغِی لِلْجُنُبِ أَنْ یَدْخُلَ بُیُوتَ الْأَنْبِیَاءِ فَرَجَعَ أَبُو بَصِیرٍ وَ دَخَلْنَا(2).

«9»

یر، [بصائر الدرجات] أَبُو طَالِبٍ عَنِ الْأَزْدِیِّ: مِثْلَهُ (3).

«10»

ب، [قرب الإسناد] السِّنْدِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ صَفْوَانَ الْجَمَّالِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ ثُمَّ قُلْتُ لَهُ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ حُجَّةَ اللَّهِ عَلَی خَلْقِهِ ثُمَّ کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ کَانَ حُجَّةَ اللَّهِ عَلَی خَلْقِهِ فَقَالَ رَحِمَکَ اللَّهُ ثُمَّ کَانَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ کَانَ حُجَّةَ اللَّهِ عَلَی خَلْقِهِ قَالَ رَحِمَکَ اللَّهُ ثُمَّ کَانَ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ علیه السلام وَ کَانَ حُجَّةَ اللَّهِ عَلَی خَلْقِهِ فَقَالَ رَحِمَکَ اللَّهُ ثُمَّ کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام وَ کَانَ حُجَّةَ اللَّهِ عَلَی خَلْقِهِ وَ کَانَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ وَ کَانَ حُجَّةَ اللَّهِ عَلَی خَلْقِهِ وَ أَنْتَ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَی خَلْقِهِ فَقَالَ رَحِمَکَ اللَّهُ (4).

«11»

ب، [قرب الإسناد] مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ عِیسَی شَلَقَانَ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِنَّ أَبَا الْخَطَّابِ مِمَّنْ أُعِیرَ الْإِیمَانَ ثُمَّ سَلَبَهُ اللَّهُ

ص: 336


1- 1. نفس المصدر ص 69.
2- 2. قرب الإسناد ص 30.
3- 3. بصائر الدرجات ج 5 باب 10 ص 65.
4- 4. قرب الإسناد ص 42.

روایت47.

مجالس مفید: یونس بن یعقوب گفت: در مدینه بودم میان بازار با حضرت صادق علیه السّلام برخورد کردم بمن فرمود: یونس بخانه برو جلو در خانه مردی منتظر است که از ما اهل بیت پیامبر است. به در خانه حضرت صادق رفتم دیدم عیسی ابن عبد اللَّه نشسته است. گفتم: اهل کجا هستی؟ گفت: قم. چیزی نگذشت که امام صادق علیه السّلام که سوار بر الاغ بود آمد و با همان الاغ وارد منزل شد بما فرمود: داخل شوید. بعد رو بمن نموده فرمود: یونس گمان میکنم این حرف مرا که گفتم عیسی بن عبد اللَّه از ما خانواده است قبول نداری عرضکردم: آری. بخدا قسم زیرا عیسی بن عبد اللَّه از اهالی قم است چطور از شما خانواده خواهد بود. فرمود: یونس! عیسی بن عبد اللَّه از ما است در زندگی و پس از مرگ(1).

روایت48.

اختصاص: ابن ولید از سعد مانند آن را روایت کرده است(2).

روایت49.

اختصاص: یونس بن یعقوب گفت: عیسی بن عبد اللَّه قمی خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسید وقتی مرخص شد و رفت امام بخادم خود فرمود: برو او را برگردان عیسی برگشت سفارشهایی باو نمود. آنگاه فرمود: عیسی خداوند در قرآن میفرماید: «وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ»(3) {و کسان خود را به نماز فرمان ده} .تو از ما خانواده هستی وقتی خورشید باین قسمت عصر رسید شش رکعت نماز بخوان بعد با او وداع نمود پیشانی عیسی را بوسید و او رفت(4).

روایت50.

اعلام الوری ، مناقب ابن شهر آشوب: شقرانی آزادشده ی پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله و سلم گفت: موقع تقسیم بیت المال شد در زمان منصور کسی را نداشتم که برایم واسطه شود همان طور در خانه منصور متحیر بودم ناگاه چشمم بحضرت صادق علیه السّلام افتاد از جا بلند شدم گفتم: فدایت شوم من غلام شما از خانواده شقرانی هستم. خیلی بمن احترام نمود حاجت خود را عرض کردم پیاده شد و داخل گردید پس از مختصر زمانی بیرون آمد از داخل آستین خود مقداری پول در آستین من ریخت. فرمود شقرانی! کار خوب

ص: 349


1- . مجالس مفید: 76
2- . اختصاص: 68 ، کشی نیز در رجال خود: 213 آن را آورده
3- . طه / 132
4- . اختصاص: 195

الْخَبَرَ(1).

«12»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی الْمُفِیدُ عَنِ الْمُظَفَّرِ بْنِ أَحْمَدَ الْبَلْخِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَمَّامٍ الْإِسْکَافِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مَابُنْدَادَ بْنِ مَنْصُورٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْخَزَّازِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ سَالِمِ بْنِ أَبِی حَفْصَةَ قَالَ: لَمَّا هَلَکَ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الْبَاقِرُ علیهما السلام قُلْتُ لِأَصْحَابِی انْتَظِرُونِی حَتَّی أَدْخُلَ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَأُعَزِّیَهُ بِهِ فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ فَعَزَّیْتُهُ ثُمَّ قُلْتُ- إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ ذَهَبَ وَ اللَّهِ مَنْ کَانَ یَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَلَا یُسْأَلُ عَنْ مَنْ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ رَسُولِ اللَّهِ- لَا وَ اللَّهِ لَا یُرَی مِثْلُهُ أَبَداً قَالَ فَسَکَتَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام سَاعَةً ثُمَّ قَالَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی إِنَّ مِنْ عِبَادِی مَنْ یَتَصَدَّقُ بِشِقِّ تَمْرَةٍ فَأُرَبِّیهَا لَهُ کَمَا یُرَبِّی أَحَدُکُمْ فَلُوَّهُ حَتَّی أَجْعَلَهَا لَهُ مِثْلَ جَبَلِ أُحُدٍ فَخَرَجْتُ إِلَی أَصْحَابِی فَقُلْتُ مَا رَأَیْتُ أَعْجَبَ مِنْ هَذَا کُنَّا نَسْتَعْظِمُ قَوْلَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِلَا وَاسِطَةٍ فَقَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ اللَّهُ تَعَالَی بِلَا وَاسِطَةٍ(2).

«13»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی أَبُو عَمْرٍو عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عِنَانٍ یَقُولُ: مَا رَأَیْتُ فِی جُعْفِیٍّ أَفْضَلَ مِنْ مَسْعُودِ بْنِ سَعْدٍ وَ هُوَ أَبُو سَعْدٍ الْجُعْفِیُ (3).

«14»

ع، [علل الشرائع] ابْنُ إِدْرِیسَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْهَیْثَمِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْوَلِیدِ بْنِ صَبِیحٍ قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَدَّعِی عَلَی الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ دَیْناً عَلَیْهِ قَالَ فَقَالَ ذَهَبَ بِحَقِّی فَقَالَ ذَهَبَ بِحَقِّکَ الَّذِی قَتَلَهُ ثُمَّ قَالَ لِلْوَلِیدِ قُمْ إِلَی الرَّجُلِ فَاقْضِهِ مِنْ حَقِّهِ فَإِنِّی أُرِیدُ أَنْ أُبَرِّدَ عَلَیْهِ جِلْدَهُ وَ إِنْ کَانَ بَارِداً(4).

ص: 337


1- 1. نفس المصدر ص 193 و فیه تمام الخبر.
2- 2. أمالی الطوسیّ ص 78.
3- 3. نفس المصدر ص 171.
4- 4. علل الشرائع ص 528.

از همه مردم خوب است ولی از تو بهتر است و کار زشت از همه کس زشت است ولی از تو زشت تر است (1) امام علیه السّلام با کنایه او را موعظه کرد چون شرب خمر مینمود(2).

روایت51.

العدد: از شقرانی مانند آن را روایت کرده است.

روایت52.

مناقب: دربان امام، محمّد بن سنان بود. تمام علمای شیعه شش نفر از فقهای شاگرد حضرت صادق علیه السّلام را قبول دارند: جمیل بن دراج، عبد اللَّه ابن مسکان، عبد اللَّه بن بکیر و حماد بن عیسی. و حماد بن عثمان و ابان بن عثمان. اصحاب امام صادق از تابعین مانند اسماعیل بن عبد الرحمن کوفی و عبد اللَّه ابن حسن بن حسن بن علی است. از جمله اصحاب خاص امام معاویة بن عمار و مولی بنی دهن که قبیله ای از بجیله هستند و زید شحام و عبد اللَّه بن ابی یعفور و ابی جعفر محمّد ابن نعمان احول و ابو الفضل سدیر بن حکیم و عبد السلام بن عبد الرحمن و جابر بن یزید جعفی و ابو حمزه ثمالی و ثابت بن دینار و مفضل بن قیس بن رمانه و مفضل بن عمر جعفی و نوفل بن حارث بن عبد المطلب و میسرة بن عبد العزیز و عبد اللَّه بن عجلان و جابر نابینا و ابو داود مشرق و ابراهیم بن مهزم اسدی و بسام صیرفی و سلیمان بن مهران ابو محمّد اسدی که اعمش آزادشده ی آنها است و ابو خالد قماط و ثعلبة بن میمون و ابو بکر حضرمی و حسن بن زیاد و عبد الرحمن ابن عبد العزیز انصاری از فرزندان ابو امامه و سفیان بن عیینة بن ابی عمران هلالی و عبد العزیز بن ابی حازم و سلمة بن دینار مدنی. غلامان امام نیز معتب و مسلم و مصادف بودند(3).

روایت53.

اختصاص: کسانی که از یاران امام صادق و امام محمد باقر ع و مجهول هستند عبارتند از محمد بن مسکان طاطری عمر کردی که مفضل هشام بن مثنی رازی از وی روایت کرده است(4).

روایت54.

رجال کشی: میسر بن عبد العزیز گفت:

ص: 350


1- . در روایت دیگری است بواسطه انتساب تو بما خانواده.
2- . مناقب 3 : 362
3- . همان 3 : 400
4- . اختصاص: 196
«15»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ: مِثْلَهُ (1).

«16»

مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنْ سَهْلٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ زِیَادٍ الْقَنْدِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ ذَرِیحٍ الْمُحَارِبِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ اللَّهَ أَمَرَنِی فِی کِتَابِهِ بِأَمْرٍ فَأُحِبُّ أَنْ أَعْلَمَهُ قَالَ وَ مَا ذَاکَ قُلْتُ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- ثُمَّ لْیَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَ لْیُوفُوا نُذُورَهُمْ (2) قَالَ لْیَقْضُوا تَفَثَهُمْ لِقَاءُ الْإِمَامِ وَ لْیُوفُوا نُذُورَهُمْ تِلْکَ الْمَنَاسِکُ قَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ سِنَانٍ فَأَتَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقُلْتُ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- ثُمَّ لْیَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَ لْیُوفُوا نُذُورَهُمْ قَالَ أَخْذُ الشَّارِبِ وَ قَصُّ الْأَظْفَارِ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَإِنَّ ذَرِیحاً الْمُحَارِبِیَّ حَدَّثَنِی عَنْکَ أَنَّکَ قُلْتَ لَهُ- ثُمَّ لْیَقْضُوا تَفَثَهُمْ لِقَاءُ الْإِمَامِ- وَ لْیُوفُوا نُذُورَهُمْ تِلْکَ الْمَنَاسِکُ فَقَالَ صَدَقَ ذَرِیحٌ وَ صَدَقْتَ إِنَّ لِلْقُرْآنِ ظَاهِراً وَ بَاطِناً وَ مَنْ یَحْتَمِلُ مَا یَحْتَمِلُ ذَرِیحٌ (3).

«17»

مع، [معانی الأخبار] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قِیلَ لَهُ إِنَّ أَبَا الْخَطَّابِ یَذْکُرُ عَنْکَ أَنَّکَ قُلْتَ لَهُ إِذَا عَرَفْتَ الْحَقَّ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ فَقَالَ لَعَنَ اللَّهُ أَبَا الْخَطَّابِ وَ اللَّهِ مَا قُلْتُ لَهُ هَکَذَا(4).

«18»

ک، [إکمال الدین] الْهَمْدَانِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْهَمْدَانِیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: قُلْتُ لِلرِّضَا علیه السلام یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَخْبِرْنِی عَنْ زُرَارَةَ هَلْ کَانَ یَعْرِفُ حَقَّ أَبِیکَ علیه السلام فَقَالَ نَعَمْ فَقُلْتُ لَهُ فَلِمَ بَعَثَ ابْنَهُ عُبَیْداً لِیَتَعَرَّفَ الْخَبَرَ إِلَی مَنْ أَوْصَی الصَّادِقُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَقَالَ إِنَّ زُرَارَةَ کَانَ یَعْرِفُ أَمْرَ أَبِی علیه السلام وَ نَصَّ أَبِیهِ عَلَیْهِ وَ إِنَّمَا بَعَثَ ابْنَهُ لِیَعْرِفَ مِنْ أَبِی علیه السلام هَلْ یَجُوزُ

ص: 338


1- 1. الکافی ج 5 ص 94.
2- 2. سورة الحجّ الآیة: 29.
3- 3. معانی الأخبار ص 340.
4- 4. نفس المصدر ص 388 بزیادة فی آخره.

امام صادق علیه السّلام بمن فرمود: در خواب دیدم گویا بالای کوهی هستم مردم بر فراز این کوه بالا می آیند همین که زیاد میشوند کوه آنها را بالا می برد و پرت میکند همه بر زمین می افتند جز چند نفر که با من باقی نماندند تو یکی از آنها بودی و دوستت عبد اللَّه بن عجلان(1).

روایت55.

رجال کشی: عبد الحمید بن ابی دیلم گفت: خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودم نامه ای از عبد السلام بن عبد الرحمن بن نعیم و نامه ای از فیض بن مختار و سلیمان ابن خالد آمد نوشته بودند که کوفه سرپرستی ندارد اگر اجازه بدهید کوفه را بتصرف در می آوریم. همین که نامه را خواند بزمین انداخته فرمود من امام اینها نیستم مگر نمیدانند قبل از قیام قائم ما سفیانی خواهد آمد(2).

توضیح

فیروزآبادی گفت «شغر الرجل المرأة» یعنی پایش را بالا برد تا با وی در آمیزد. مانند أشغرها فشغرت الأرض یعنی کسی در آن باقی نماند که از آن حمایت و امورش را ضبط و ربط کند. «بلدة شاغرة برجلها» یعنی به خاطر خالی بودن آن هیچ کس مانع از غارت این شهر نمی شود.

روایت56.

رجال کشی: عباس بن هلال از حضرت رضا نقل کرد که فرمود: سعیده کنیز حضرت صادق علیه السّلام از زنان دانشمند بود. مطالبی از حضرت صادق علیه السّلام می آموخت. وصیت پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله و سلم نزد آن کنیز بود. امام صادق علیه السّلام باو فرمود: از خدا بخواه همان طور که در دنیا خداوند مرا بتو معرفی نموده و بمقام امام خود آشنا هستی در آخرت نیز تو را بازدواج من در آورد. منزل او نزدیک خانه حضرت صادق بود هر وقت در مسجد دیده میشد برای سلام به پیامبر اکرم رفته بود یا بمکه میرفت و یا از مکه می آمد آخرین گفتار او این بود. خشنودیم از ثواب و آسوده شدیم از عقاب(3).

روایت57.

اختصاص: هشام بن حکم

ص: 351


1- . رجال کشی: 158
2- . همان: 226
3- . رجال کشی: 234

أَنْ یَرْفَعَ التَّقِیَّةَ فِی إِظْهَارِ أَمْرِهِ وَ نَصِّ أَبِیهِ عَلَیْهِ وَ أَنَّهُ لَمَّا أَبْطَأَ عَنْهُ ابْنُهُ طُولِبَ بِإِظْهَارِ قَوْلِهِ فِی أَبِی علیه السلام فَلَمْ یُحِبَّ أَنْ یُقْدِمَ عَلَی ذَلِکَ دُونَ أَمْرِهِ فَرَفَعَ الْمُصْحَفَ وَ قَالَ اللَّهُمَّ إِنَّ إِمَامِی مَنْ أَثْبَتَ هَذَا الْمُصْحَفُ إِمَامَتَهُ مِنْ وُلْدِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام (1).

«19»

ک، [إکمال الدین] أَبِی عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هِلَالٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: لَمَّا بَعَثَ زُرَارَةُ عُبَیْداً ابْنَهُ إِلَی الْمَدِینَةِ لِیَسْأَلَ عَنِ الْخَبَرِ بَعْدَ مُضِیِّ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَلَمَّا اشْتَدَّ بِهِ الْأَمْرُ أَخَذَ الْمُصْحَفَ وَ قَالَ مَنْ أَثْبَتَ إِمَامَتَهُ هَذَا الْمُصْحَفُ فَهُوَ إِمَامِی.

قال الصدوق رحمه الله هذا الخبر لا یوجب أنه لم یعرف علی أن راوی هذا الخبر أحمد بن هلال و هو مجروح عند مشایخنا رضی الله عنهم (2).

حدثنا شیخنا محمد بن الحسن بن أحمد بن الولید رضی الله عنه قال سمعت سعد بن عبد الله یقول: ما رأینا و لا سمعنا بمتشیع رجع عن التشیع إلی النصب إلا أحمد بن هلال.

و کانوا یقولون إن ما تفرد بروایته أحمد بن هلال فلا یجوز استعماله (3).

«20»

ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ مَرْوَکِ بْنِ عُبَیْدٍ عَنْ دُرُسْتَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام قَالَ: ذُکِرَ بَیْنَ یَدَیْهِ زُرَارَةُ بْنُ أَعْیَنَ فَقَالَ وَ اللَّهِ إِنِّی سَأَسْتَوْهِبُهُ مِنْ رَبِّی یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَیَهَبُهُ لِی وَیْحَکَ إِنَّ زُرَارَةَ بْنَ أَعْیَنَ أَبْغَضَ عَدُوَّنَا فِی اللَّهِ وَ أَحَبَّ وَلِیَّنَا فِی اللَّهِ (4).

«21»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ قَالَ: وَجَّهَ زُرَارَةُ ابْنَهُ عُبَیْداً إِلَی الْمَدِینَةِ یَسْتَخْبِرُ لَهُ خَبَرَ أَبِی الْحَسَنِ وَ عَبْدِ اللَّهِ فَمَاتَ قَبْلَ أَنْ یَرْجِعَ إِلَیْهِ ابْنُهُ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی عُمَیْرٍ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ حَکِیمٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ فَذَکَرْتُ لَهُ زُرَارَةَ وَ تَوْجِیهَ ابْنِهِ عُبَیْداً إِلَی الْمَدِینَةِ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ إِنِّی لَأَرْجُو أَنْ یَکُونَ زُرَارَةُ مِمَّنْ قَالَ اللَّهُ- وَ مَنْ یَخْرُجْ مِنْ بَیْتِهِ مُهاجِراً إِلَی اللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ یُدْرِکْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ

ص: 339


1- 1. کمال الدین و تمام النعمة ج 1 ص 165.
2- 2. کمال الدین و تمام النعمة ج 1 ص 165.
3- 3. نفس المصدر ج 1 ص 166.
4- 4. نفس المصدر ج 1 ص 166.

از حضرت صادق نقل کرد که فرمود من و پدرم برای حمران بن اعین شفیع خوبی هستیم. در روز قیامت دست او را میگیریم و رها نمی کنیم تا با هم وارد بهشت شویم(1).

روایت58.

اختصاص: در روایت دیگر راجع بحمران میفرماید او مردی از اهل بهشت است(2).

روایت59.

رجال کشی: مسمعی گفت: وقتی داود بن علی معلی بن خنیس را گرفت زندانی کرد. هنگامی که تصمیم به کشتن او گرفت، معلی گفت مرا میان بازار ببر قرض زیادی دارم و ثروتی نیز دارم مرا ببر تا مردم را گواه بگیرم. او را میان بازار بردند. همین که مردم جمع شدند گفت: مردم من معلی بن خنیس هستم هر که میشناسد که میشناسد من هر چه دارم از ملک و قرض، کنیز یا غلام یا خانه چه کم یا زیاد همه متعلق بجعفر بن محمّد علیه السّلام است در این موقع رئیس شهربانی داود باو حمله کرده او را کشت. این خبر که بحضرت صادق رسید با ناراحتی تمام با پسرش اسماعیل پیش داود بن علی رفت فرمود: داود غلام مرا کشتی و مالم را تصرف نمودی؟ گفت: من او را نکشته ام و اموال شما را هم تصرف نکرده ام فرمود بخدا کسی را که غلام مرا کشته نفرین میکنم. داود گفت: او را رئیس شهربانی من کشته است. فرمود با اجازه تو یا بدون اجازه؟ گفت: بدون اجازه من. بفرزند خود اسماعیل فرمود: برو سزای این مرد را بده اسماعیل با شمشیر خارج شده او را کشت. حماد گفت: مسمعی از معتب نقل کرد که تمام آن شب را امام بسجده و قیام پرداخت در آخر شب شنیدم در سجده میگوید:

«اللهمّ انی أسألک بقوتک القویه و محالک الشدیدة و بعزتک التی خلقک لها ذلیل ان تصلّی علی محمّد و آل محمّد و ان تأخذه الساعة الساعه». بخدا هنوز سر از سجده برنداشته بود که صدای ناله و شیون از خانه داود بلند شد. امام فرمود: من از خدا تقاضا کردم خداوند فرشته ای را فرستاد و با حربه آهنی شکمش را پاره کرد(3).

روایت60.

رجال کشی:

ص: 352


1- . اختصاص: 196
2- . همان: 196
3- . رجال کشی: 240

وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَی اللَّهِ (1).

«22»

ختص، [الإختصاص] أَبُو غَالِبٍ الزُّرَارِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ الْکُوفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ فَضْلِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ عَمْرٍو الْجُعْفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْجُعْفِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ أَنَا وَ عَمِّیَ الْحُصَیْنُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ فَأَدْنَاهُ وَ قَالَ مَنْ هَذَا مَعَکَ قَالَ ابْنُ أَخِی إِسْمَاعِیلَ فَقَالَ رَحِمَ اللَّهُ إِسْمَاعِیلَ وَ تَجَاوَزَ عَنْهُ سَیِّئِ عَمَلِهِ کَیْفَ خَلَّفْتُمُوهُ قَالَ بِخَیْرٍ مَا أَبْقَی اللَّهُ لَنَا مَوَدَّتَکُمْ فَقَالَ یَا حُصَیْنُ لَا تَسْتَصْغِرُوا مَوَدَّتَنَا فَإِنَّهَا مِنَ الْبَاقِیَاتِ الصَّالِحَاتِ قَالَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا اسْتَصْغَرْتُهَا وَ لَکِنْ أَحْمَدُ اللَّهَ عَلَیْهَا(2).

«23»

ک، [إکمال الدین] أَبِی وَ ابْنُ الْوَلِیدِ مَعاً عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ وَ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ مَعاً عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: أَرْبَعَةٌ أَحَبُّ النَّاسِ إِلَیَّ أَحْیَاءً وَ أَمْوَاتاً بُرَیْدٌ الْعِجْلِیُّ وَ زُرَارَةُ بْنُ أَعْیَنَ وَ مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ وَ الْأَحْوَلُ أَحَبُّ النَّاسِ أَحْیَاءً وَ أَمْوَاتاً(3).

«24»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْغَضَائِرِیُّ عَنِ الْبَزَوْفَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَسَدِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ عَنْ هِشَامِ بْنِ أَحْمَرَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ أَنَا أُرِیدُ أَنْ أَسْأَلَهُ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ وَ هُوَ فِی ضَیْعَةٍ لَهُ فِی یَوْمٍ شَدِیدِ الْحَرِّ وَ الْعَرَقُ یَسِیلُ عَلَی صَدْرِهِ فَابْتَدَأَنِی فَقَالَ نِعْمَ وَ اللَّهِ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الرَّجُلُ الْمُفَضَّلُ بْنُ عُمُرَ نِعْمَ وَ اللَّهِ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الرَّجُلُ الْمُفَضَّلُ بْنُ عُمَرَ الْجُعْفِیُّ حَتَّی أَحْصَیْتُ بِضْعاً وَ ثَلَاثِینَ مَرَّةً یَقُولُهَا وَ یُکَرِّرُهَا وَ قَالَ إِنَّمَا هُوَ وَالِدٌ بَعْدَ وَالِدٍ(4).

ص: 340


1- 1. سورة النساء، الآیة: 100 و الحدیث فی تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 270 و أخرجه الطبرسیّ فی المجمع ج 3 ص 100.
2- 2. الاختصاص ص 85.
3- 3. کمال الدین ج 1 ص 166.
4- 4. غیبة الشیخ الطوسیّ ص 223.

ولید بن صبیح گفت: داود بن علی به امام صادق ع گفت من معلی بن خنیس را نکشته ام فرمود: پس چه کسی او را کشته؟ گفت: سیرافی که رئیس شهربانی او بود. فرمود: بگذار قصاصش کنیم گفت اجازه می دهم او را قصاص کنید. وقتی سیرافی را گرفته و آوردند تا قصاص شود می گفت: ای جماعت مسلمان مرا مأمور میکنند مردم را بکشم مردم را برای آن ها می کشم حالا اجازه میدهند قصاص شوم.

توضیح

أقدنا منه یعنی اجازه بده او را قصاص کرده و بکشیم.

روایت61.

رجال کشی: اسماعیل بن جابر گفت: وقتی امام صادق ع از مکه آمد به گفتند که معلی بن خنیس کشته شده برخاست خشمگین بود و لباسش بر روی زمین کشیده می شد پسرش اسماعیل گفت پدر کجا می روی؟ فرمود: .... آمد تا نزد داود بن علی وارد شد فرمود: ای داود گناهی مرتکب شدی که خدا آن را نمی بخشد گفت: کدام گناه؟ فرمود: مردی از اهل بهشت را کشتی کمی مکث کرد و سپس فرمود: انشاء الله داود گفت: تو نیز گناهی مرتکب شدی که خداوند تو را نمی بخشد فرمود: چه گناهی؟ گفت: اینکه دخترت را به ازدواج فلان اموی درآوردی فرمود: اگر من دخترم را به ازدواج فلان اموی درآوردم پیامبر ص نیز دخترش را به ازدواج عثمان درآورد و رسول خدا ص الگوی من است داود گفت من او را نکشتم فرمود: پس چه کسی او را کشته؟ گفت سیرافی فرمود: او را قصاص می کنیم صبح فردا وقتی سیرافی آمد او را گرفته و کشتند در آن هنگام فریاد می زد ای بندگان خدا به من دستور می دهند مردم را برایشان بکشم بعد مرا می کشند(1).

روایت62.

رجال کشی: سفیان بن عیینة به امام صادق ع گفت روایت شده که امام علی بن ابی طالب ع لباس خشن می پوشیده ولی شما لباس خراسانی می پوشی فرمود: وای بر تو

ص: 353


1- . رجال کشی: 241
«25»

یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ مُوسَی بْنِ سَعْدَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ خَالِدِ بْنِ نَجِیحٍ الْجَوَّازِ(1) قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ عِنْدَهُ خَلْقٌ فَقَنَّعْتُ رَأْسِی وَ جَلَسْتُ فِی نَاحِیَةٍ وَ قُلْتُ فِی نَفْسِی وَیْحَکُمْ مَا أَغْفَلَکُمْ عِنْدَ مَنْ تَکَلَّمُونَ عِنْدَ رَبِّ الْعَالَمِینَ قَالَ فَنَادَانِی وَیْحَکَ یَا خَالِدُ إِنِّی وَ اللَّهِ عَبْدٌ مَخْلُوقٌ لِی رَبٌّ أَعْبُدُهُ إِنْ لَمْ أَعْبُدْهُ وَ اللَّهِ عَذَّبَنِی بِالنَّارِ فَقُلْتُ لَا وَ اللَّهِ لَا أَقُولُ فِیکَ أَبَداً إِلَّا قَوْلَکَ فِی نَفْسِکَ (2).

«26»

سن، [المحاسن] الْحَسَنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَمِیلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مَنْ مَاتَ بَیْنَ الْحَرَمَیْنِ بَعَثَهُ اللَّهُ فِی الْآمِنِینَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَمَا إِنَّ عَبْدَ الرَّحْمَنِ بْنَ حَجَّاجٍ وَ أَبَا عُبَیْدَةَ مِنْهُمْ (3).

«27»

یر، [بصائر الدرجات] عَلِیُّ بْنُ حَسَّانَ عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ عَنْ حُمْرَانَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مِنْ أَهْلِ بَیْتِی اثْنَا عَشَرَ مُحَدَّثاً فَقَالَ لَهُ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ زَیْدٍ کَانَ أخو [أَخَا] عَلِیٍّ لِأُمِّهِ سُبْحَانَ اللَّهِ کَانَ مُحَدَّثاً کَالْمُنْکِرِ لِذَلِکَ فَأَقْبَلَ عَلَیْهِ أَبُو جَعْفَرٍ فَقَالَ أَمَا وَ اللَّهِ إِنَّ ابْنَ أُمِّکَ بَعْدُ قَدْ کَانَ یَعْرِفُ ذَلِکَ قَالَ فَلَمَّا قَالَ ذَلِکَ سَکَتَ الرَّجُلُ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام هِیَ الَّتِی هَلَکَ فِیهَا أَبُو الْخَطَّابِ لَمْ یَدْرِ تَأْوِیلَ الْمُحَدَّثِ وَ النَّبِیِ (4).

بیان

لا یخفی غرابة هذا الخبر إذ لم ینقل أن أبا الخطاب أدرک الباقر علیه السلام و لو کان أدرکه فلا شک أن هذا المذهب الفاسد إنما ظهر منه فی أواسط زمن الصادق

ص: 341


1- 1. ورد ضبطه فی رجال ابن داود ص 139 بالجیم و النون بیاع الجون و کذلک فی إیضاح الاشتباه ص 35 و فی الکشّیّ فی ترجمة المفضل بن عمر ص 209 فی طریق روایة خالد الجوان، و فی النجاشیّ ص 109 أیضا الجوان و حکی عن خطّ العلامة فی الخلاصة مضبوطا الجوان.
2- 2. بصائر الدرجات ج 5 باب 10 ص 65.
3- 3. المحاسن للبرقی ج 1 ص 70.
4- 4. بصائر الدرجات ج 7 باب 5 ص 91.

علی ع در زمان سختی و تنگ دستی زندگی می کرد وقتی نعمت فراوان شود نیکان شایسته ترند که از آن بهره مند شوند(1).

روایت63.

رجال کشی: یکی از یاران امام صادق ع روایت کرده که سفیان ثوری نزد امام صادق ع آمد امام لباس خوبی به تن داشت گفت یا ابا عبدالله ع پدرانت چنین لباس هایی نمی پوشیدند فرمود: پدران من که چنان لباس هایی می پوشیدند در زمان فقر و سختی و تنگ دستی زندگی می کردند ولی این زمان زمانی آسایش و گسترش نعمت هاست و نیکان زمان شایسته ترین اهل آن به بهره مندی از نعمت ها هستند(2).

توضیح

«العزال» با کسره لام و فتح آن جمع العزلاء است و معنای آن دهان پایینی است که پهن و باز بودن آن کنایه از فراوانی نعمت و گسترش آن است همان طور که برای بیان فراوانی باران می گویند «أرخت السماء عزالیها».

روایت64.

رجال کشی: میمون بن عبد اللَّه گفت: گروهی برای شنیدن حدیث خدمت حضرت صادق علیه السّلام آمدند. اهل مدینه نبودند از شهرهای دیگری آمده بودند. من نیز حضور داشتم فرمود: هیچ کدام از اینها را نمی شناسی؟ گفتم نه فرمود: چطور اینها وارد خانه من شدند؟ گفتم اینها گروهی هستند که حدیث جمع آوری میکنند اهمیتی نمیدهند گوینده ی حدیث هر که باشد. به یکی از آنها فرمود آیا از دیگری غیر از من نیز حدیثی شنیده ای؟ گفت: بله فرمود: مقداری از آنچه شنیده ای برایم نقل کن. گفت: آمده ام از شما بشنوم نیامده ام برایت حدیث نقل کنم بدیگری فرمود: چه مانعی دارد که بعضی از حدیثهای خود را نقل کند. فرمود: از حدیثهای خود برایم نقل کن من شرط میکنم نام کسی که برایت حدیث گفته هرگز نبرم. گفت نه. فرمود: از علومی که استفاده کرده ای برای ما نقل کن تا ببینم چه داری و مقامت برای ما معلوم شود. گفت: سفیان ثوری مرا از جعفر بن محمّد حدیث کرد که ایشان فرموده: نبیذ(3) همه نوعش حلال است مگر شراب. دیگر چیزی نگفت. امام صادق ع فرمود نقل کن.

ص: 354


1- . همان: 248
2- . همان: 249
3- . نبیذ مسکری است که از جو یا گندم یا انگور و یا کشمش میگیرند.

علیه السلام إلا أن یقال إن أبا جعفر الذی ذکر ثانیا هو الثانی علیه السلام فیکون من کلام علی بن حسان أو یکون غیر المعصوم و الله یعلم.

«28»

سن، [المحاسن] أَبِی عَنِ النَّضْرِ عَنْ یَحْیَی الْحَلَبِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ عَنْ بَدْرِ بْنِ الْوَلِیدِ الْخَثْعَمِیِّ قَالَ: دَخَلَ یَحْیَی بْنُ سَابُورَ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لِیُوَدِّعَهُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَمَا وَ اللَّهِ إِنَّکُمْ لَعَلَی الْحَقِّ وَ إِنَّ مَنْ خَالَفَکُمْ لَعَلَی غَیْرِ الْحَقِّ وَ اللَّهِ مَا أَشُکُّ أَنَّکُمْ فِی الْجَنَّةِ فَإِنِّی لَأَرْجُو أَنْ یُقِرَّ اللَّهُ أَعْیُنَکُمْ إِلَی قَرِیبٍ (1).

«29»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی رُوِیَ عَنْ هِشَامِ بْنِ أَحْمَرَ قَالَ: حَمَلْتُ إِلَی أَبِی إِبْرَاهِیمَ علیه السلام إِلَی الْمَدِینَةِ أَمْوَالًا فَقَالَ رُدَّهَا فَادْفَعْهَا إِلَی الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ فَرَدَدْتُهَا إِلَی جُعْفِیٍّ فَحَطَطْتُهَا عَلَی بَابِ الْمُفَضَّلِ (2).

«30»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی رُوِیَ عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ قَالَ: کُنْتُ فِی خِدْمَةِ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام فَلَمْ أَکُنْ أَرَی شَیْئاً یَصِلُ إِلَیْهِ إِلَّا مِنْ نَاحِیَةِ الْمُفَضَّلِ وَ لَرُبَّمَا رَأَیْتُ الرَّجُلَ یَجِی ءُ بِالشَّیْ ءِ فَلَا یَقْبَلُهُ مِنْهُ وَ یَقُولُ أَوْصِلْهُ إِلَی الْمُفَضَّلِ (3).

«31»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی الْغَضَائِرِیُّ عَنِ الْبَزَوْفَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ فَضْلٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: وَ ذَکَرْنَا حُمْرَانَ بْنَ أَعْیَنَ فَقَالَ لَا یَرْتَدُّ وَ اللَّهِ أَبَداً ثُمَّ أَطْرَقَ هُنَیْهَةً ثُمَّ قَالَ أَجَلْ لَا یَرْتَدُّ وَ اللَّهِ أَبَداً(4).

«32»

غط، [الغیبة] للشیخ الطوسی: وَ مِنَ الْمَحْمُودِینَ الْمُعَلَّی بْنُ خُنَیْسٍ وَ کَانَ مِنْ قُوَّامِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ وَ إِنَّمَا قَتَلَهُ دَاوُدُ بْنُ عَلِیٍّ بِسَبَبِهِ وَ کَانَ مَحْمُوداً عِنْدَهُ وَ مَضَی عَلَی مِنْهَاجِهِ وَ أَمْرُهُ مَشْهُورٌ فَرُوِیَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ لَمَّا قَتَلَ دَاوُدُ بْنُ عَلِیٍّ الْمُعَلَّی بْنَ خُنَیْسٍ وَ صَلَبَهُ عَظُمَ ذَلِکَ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ اشْتَدَّ عَلَیْهِ وَ قَالَ لَهُ یَا دَاوُدُ عَلَی مَا قَتَلْتَ مَوْلَایَ وَ قَیِّمِی فِی مَالِی وَ عَلَی عِیَالِی وَ اللَّهِ إِنَّهُ لَأَوْجَهُ عِنْدَ اللَّهِ مِنْکَ فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ

ص: 342


1- 1. المحاسن ج 1 ص 146.
2- 2. غیبة الشیخ الطوسیّ ص 224.
3- 3. غیبة الشیخ الطوسیّ ص 224.
4- 4. نفس المصدر ص 223.

گفت: سفیان از شخصی نقل کرد که آن شخص از حضرت باقر نقل نمود که فرمود: هر که روی کفش مسح نکند بدعت در دین گذاشته و هر که شراب نیاشامد همین طور است هر کس مار آبی و غذای یهود و نصاری و گوشت کشته شده بدست آنها را نخورد گمراه است. زیرا نبیذ را عمر نوشیده مقداری آب داخل آن کرده تا رقیق شود، مسح روی کفش را نیز سه مرتبه عمر در سفر انجام داده. علی علیه السّلام هم یک شبانه روز در غیر مسافرت حیوان ذبح شده یهود و نصارا را خورده و فرموده است بخورید خداوند میفرماید «الْیَوْمَ أُحِلَّ لَکُمُ الطَّیِّباتُ وَ طَعامُ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ حِلٌّ لَکُمْ وَ طَعامُکُمْ حِلٌّ لَهُمْ»(1)

{امروز چیزهای پاکیزه برای شما حلال شده، و طعام کسانی که اهل کتابند برای شما حلال، و طعام شما برای آنان حلال است} بعد از این حدیث سکوت کرد. امام صادق علیه السّلام فرمود باز هم بگو. گفت آنچه شنیده بودم نقل کردم. فرمود: همه را نقل کردی؟ گفت: نه فرمود: پس بگو گفت: عمرو بن عبید از حسن نقل کرد که او گفت: بعضی از چیزها را مردم قبول دارند با اینکه در قرآن از آن ها خبری نیست از آن جمله عذاب قبر میزان، حوض، شفاعت، نیت اینکه شخص نیت کار خوب یا بد را میکند ولی انجام نمیدهد میگویند باو پاداش میدهند با اینکه ثواب برای عمل است چه خوب باشد و چه بد. راوی میگوید: من از حدیث او خنده ام گرفت. حضرت صادق با چشم اشاره کرد که بگذار بشنویم. آن مردک سر را بلند کرده گفت چرا میخندی از حق خنده ات گرفت یا از باطل. گفتم خنده ام برای این بود که چگونه این حدیثها را حفظ کرده ای؟ سکوت کرد. امام فرمود: بگو. گفت: سفیان ثوری از محمّد بن منکدر نقل کرد که او گفت: علی را روی منبر در کوفه دیدم میگفت اگر ببینم یک نفر مرا بر ابو بکر و عمر ترجیح میدهد و مرا از آنها بالاتر میداند او را باندازه شخص تهمت زنی که افترا می زند تازیانه میزنم. فرمود باز هم بگو. گفت: سفیان از جعفر نقل کرد که فرموده دوستی ابا بکر و عمر ایمان است و دشمنی با آنها کفر. فرمود: باز هم بگو. گفت: یونس بن عبید از حسن نقل کرد که علی علیه السّلام وقتی در بیعت با ابو بکر تاخیر نمود ابو بکر به او گفت چرا در بیعت با من تأخیر کردی بخدا تصمیم داشتم

ص: 355


1- . مائده / 5

وَ فِی خَبَرٍ آخَرَ أَنَّهُ قَالَ أَمَا وَ اللَّهِ لَقَدْ دَخَلَ الْجَنَّةَ.

وَ مِنْهُمْ نَصْرُ بْنُ قَابُوسَ اللَّخْمِیُّ فَرُوِیَ: أَنَّهُ کَانَ وَکِیلًا لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عِشْرِینَ سَنَةً وَ لَمْ یُعْلَمْ أَنَّهُ وَکِیلٌ وَ کَانَ خَیِّراً فَاضِلًا وَ کَانَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ الْحَجَّاجِ وَکِیلًا لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ مَاتَ فِی عَصْرِ الرِّضَا علیه السلام عَلَی وَلَایَتِهِ (1).

أقول: و عد الشیخ فی هذا الکتاب من المحمودین حمران بن أعین و المفضل بن عمر و ذکر ما أوردنا من الأخبار.

«33»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ: أَنَّهُ قَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کَمْ أَتَی عَلَیْکَ مِنْ سَنَةٍ قَالَ قُلْتُ کَذَا وَ کَذَا قَالَ جَدِّدْ عِبَادَةَ رَبِّکَ وَ أَحْدِثْ تَوْبَةً فَبَکَیْتُ فَقَالَ مَا یُبْکِیکَ فَقُلْتُ نَعَیْتَ إِلَیَّ نَفْسِی قَالَ أَبْشِرْ فَإِنَّکَ مِنْ شِیعَتِنَا وَ مَعَنَا فِی الْجَنَّةِ إِلَیْنَا الصِّرَاطُ وَ الْمِیزَانُ وَ حِسَابُ شِیعَتِنَا وَ اللَّهِ أَنَا أَرْحَمُ بِکُمْ مِنْکُمْ بِأَنْفُسِکُمْ وَ إِنِّی أنذر [أَنْظُرُ] إِلَیْکَ وَ إِلَی رَفِیقِکَ- الْحَارِثِ بْنِ الْمُغِیرَةِ النَّضْرِیِّ فِی دَرَجَتِکَ فِی الْجَنَّةِ(2).

«34»

شا، [الإرشاد]: مِمَّنْ رَوَی صَرِیحَ النَّصِّ بِالْإِمَامَةِ مِنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ علیه السلام عَلَی ابْنِهِ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام ثُمَّ مِنْ شُیُوخِ أَصْحَابِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ خَاصَّتِهِ وَ بِطَانَتِهِ وَ ثِقَاتِهِ الْفُقَهَاءِ الصَّالِحِینَ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ- الْمُفَضَّلُ بْنُ عُمَرَ الْجُعْفِیُّ وَ مُعَاذُ بْنُ کَثِیرٍ وَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ الْحَجَّاجِ وَ الْفَیْضُ بْنُ الْمُخْتَارِ وَ یَعْقُوبُ السَّرَّاجُ وَ سُلَیْمَانُ بْنُ خَالِدٍ وَ صَفْوَانُ الْجَمَّالُ وَ غَیْرُهُمْ مِمَّنْ یَطُولُ بِذِکْرِهِمُ الْکِتَابُ (3).

«35»

شا، [الإرشاد] ابْنُ قُولَوَیْهِ عَنِ الْکُلَیْنِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی یَحْیَی الْوَاسِطِیِّ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ: کُنَّا بِالْمَدِینَةِ بَعْدَ وَفَاةِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَا وَ مُحَمَّدُ بْنُ النُّعْمَانِ صَاحِبُ الطَّاقِ وَ النَّاسُ مُجْتَمِعُونَ عِنْدَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ أَنَّهُ صَاحِبُ الْأَمْرِ بَعْدَ أَبِیهِ فَدَخَلْنَا عَلَیْهِ وَ النَّاسُ عِنْدَهُ فَسَأَلْنَاهُ عَنِ الزَّکَاةِ فِی کَمْ تَجِبُ قَالَ فِی مِائَتَیْنِ دِرْهَمٍ خَمْسَةُ دَرَاهِمَ فَقُلْنَا فَفِی مِائَةِ دِرْهَمٍ

ص: 343


1- 1. نفس المصدر ص 224.
2- 2. الخرائج و الجرائح ص 264.
3- 3. الإرشاد ص 307.

گردنت را بزنم. علی علیه السّلام گفت: خلیفه پیغمبر هر چه بخواهد انجام دهد قابل بحث نیست. فرمود: باز هم بگو. گفت: سفیان ثوری از حسن نقل کرد که ابو بکر بخالد بن ولید دستور داد بعد از سلام دادن نماز صبح گردن علی را بزند. ابو بکر در دل سلام نماز را داد بعد گفت: خالد آنچه بتو دستور دادم انجام نده. امام صادق فرمود: باز هم بگو. گفت: نعیم بن عبید اللَّه از جعفر بن محمّد نقل کرد که او گفت: علی بن ابی طالب دلش میخواست در نخلستانهای ینبع می بود. زیر سایه آن درختها از خرماهای آن میخورد اما در جنگ جمل و جنگ نهروان شرکت نمی کرد. فرمود باز هم بگو.

گفت: عباد از جعفر بن محمّد نقل کرد که او گفت: وقتی علی علیه السّلام متوجه خونریزی زیاد در جنگ جمل شد به پسر خود حسن گفت: پسر جان هلاک شدم. پسرش حسن گفت: بابا جان من نگفتم جنگ نکن. علی علیه السّلام گفت: نمیدانستم کار باینجا میرسد. حضرت صادق فرمود: باز هم بگو. گفت: سفیان ثوری از جعفر بن محمّد نقل کرد که علی علیه السّلام پس از اینکه گروهی را در جنگ صفین کشت برای آنها گریه کرد آنگاه گفت خداوند بین من و آنها در بهشت جمع نماید. راوی گفت خیلی ناراحت شدم از ناراحتی عرق بر بدنم نشست نزدیک بود دلم بترکد تصمیم گرفتم حرکت کنم و او را زیر لگد بگیرم یادم از چشمک حضرت صادق آمد خودداری کردم. حضرت صادق باو فرمود: از کدام شهرستانی؟ گفت: اهل بصره هستم. فرمود: این کسی که حدیث از او نقل میکنی و اسمش را بنام جعفر بن محمّد می بری او را میشناسی؟ گفت: نه. فرمود: از زبان خودش چیزی شنیده ای؟ گفت: نه فرمود: همه این حدیثهایی که نقل کردی بنظر تو درست است؟ گفت: بله. پرسید چه وقت اینها را شنیده ای؟ جواب داد یادم نیست ولی اینها حدیث های مشهوری در شهر و دیار ما است که مردم شکی در آنها ندارند. امام صادق ع فرمود: اگر خود آن مردی را که از او حدیث نقل میکنی ببینی و بتو بگوید این حدیثها که از من نقل کرده اند دروغ است من از آن حدیثها خبر ندارم و بکسی چنین نگفته ام آیا او را تصدیق میکنی؟ گفت: نه فرمود: چرا؟ گفت: زیرا اشخاصی این حدیثها را از قول او نقل کرده اند که اگر شهادت بدهند به آزادی مردی از بردگی و بندگی قبول می شود.

ص: 356

قَالَ دِرْهَمَانِ وَ نِصْفٌ قُلْنَا وَ اللَّهِ مَا تَقُولُ الْمُرْجِئَةُ هَذَا فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا أَدْرِی مَا تَقُولُ الْمُرْجِئَةُ قَالَ فَخَرَجْنَا ضُلَّالًا مَا نَدْرِی إِلَی أَ یْنَ نَتَوَجَّهُ أَنَا وَ أَبُو جَعْفَرٍ الْأَحْوَلُ فَقَعَدْنَا فِی بَعْضِ أَزِقَّةِ الْمَدِینَةِ نَاکِسِینَ- لَا نَدْرِی أَیْنَ نَتَوَجَّهُ وَ إِلَی مَنْ نَقْصِدُ نَقُولُ إِلَی الْمُرْجِئَةِ أَمْ إِلَی الْقَدَرِیَّةِ أَمْ إِلَی الْمُعْتَزِلَةِ أَمْ إِلَی الزَّیْدِیَّةِ فَنَحْنُ کَذَلِکَ إِذْ رَأَیْتُ رَجُلًا شَیْخاً لَا أَعْرِفُهُ یُومِئُ إِلَیَّ بِیَدِهِ فَخِفْتُ أَنْ یَکُونَ عَیْناً مِنْ عُیُونِ أَبِی جَعْفَرٍ الْمَنْصُورِ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ کَانَ لَهُ بِالْمَدِینَةِ جَوَاسِیسُ عَلَی مَنْ تَجْتَمِعُ بَعْدَ جَعْفَرٍ النَّاسُ إِلَیْهِ فَیُؤْخَذُ وَ یُضْرَبُ عُنُقُهُ فَخِفْتُ أَنْ یَکُونَ ذَلِکَ مِنْهُمْ فَقُلْتُ لِلْأَحْوَلِ تَنَحَّ فَإِنِّی خَائِفٌ عَلَی نَفْسِی وَ عَلَیْکَ وَ إِنَّمَا یُرِیدُنِی لَیْسَ یُرِیدُکَ فَتَنَحَّ عَنِّی لَا تَهْلِکْ فَتُعِینَ عَلَی نَفْسِکَ فَتَنَحَّی بَعِیداً وَ تَبِعْتُ الشَّیْخَ وَ ذَلِکَ أَنِّی ظَنَنْتُ أَنِّی لَا أَقْدِرُ عَلَی التَّخَلُّصِ مِنْهُ فَمَا زِلْتُ أَتْبَعُهُ وَ قَدْ عَزَمْتُ عَلَی الْمَوْتِ حَتَّی وَرَدَ بِی عَلَی بَابِ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام ثُمَّ خَلَّانِی وَ مَضَی فَإِذَا خَادِمٌ بِالْبَابِ قَالَ لِی- ادْخُلْ رَحِمَکَ اللَّهُ فَدَخَلْتُ فَإِذَا أَبُو الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام فَقَالَ لِیَ ابْتِدَاءً مِنْهُ إِلَیَّ إِلَیَّ لَا إِلَی الْمُرْجِئَةِ وَ لَا إِلَی الْقَدَرِیَّةِ وَ لَا إِلَی الْمُعْتَزِلَةِ وَ لَا إِلَی الزَّیْدِیَّةِ وَ لَا إِلَی الْخَوَارِجِ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَضَی أَبُوکَ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ مَضَی مَوْتاً قَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَمَنْ لَنَا مِنْ بَعْدِهِ قَالَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَی أَنْ یَهْدِیَکَ هَدَاکَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ عَبْدَ اللَّهِ أَخَاکَ یَزْعُمُ أَنَّهُ الْإِمَامُ بَعْدَ أَبِیهِ فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ یُرِیدُ أَنْ لَا یَعْبُدَ اللَّهَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَمَنْ لَنَا بَعْدَهُ قَالَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَکَ هَدَاکَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَنْتَ هُوَ قَالَ لَا أَقُولُ ذَلِکَ قَالَ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی لَمْ أُصِبْ طَرِیقَ الْمَسْأَلَةِ ثُمَّ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ عَلَیْکَ إِمَامٌ قَالَ- لَا فَدَخَلَنِی شَیْ ءٌ لَا یَعْلَمُهُ إِلَّا اللَّهُ إِعْظَاماً لَهُ وَ هَیْبَةً ثُمَّ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَسْأَلُکَ کَمَا کُنْتُ أَسْأَلُ أَبَاکَ قَالَ اسْأَلْ تُخْبَرْ وَ لَا تُذِعْ فَإِنْ أَذَعْتَ فَهُوَ الذَّبْحُ فَسَأَلْتُهُ فَإِذَا هُوَ بَحْرٌ لَا یُنْزَفُ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ شِیعَةُ أَبِیکَ ضُلَّالٌ فَأُلْقِی إِلَیْهِمْ هَذَا الْأَمْرَ وَ أَدْعُوهُمْ إِلَیْکَ فَقَدْ أَخَذْتَ عَلَیَّ الْکِتْمَانَ قَالَ مَنْ آنَسْتَ مِنْهُمْ رُشْداً فَأَلْقِ إِلَیْهِ وَ خُذْ عَلَیْهِ الْکِتْمَانَ

ص: 344

فرمود: بنویس بسم اللَّه الرحمن الرحیم حدیث کرد مرا پدرم از جدّم. پرسید اسم شما چیست؟ فرمود: باسم من چکار داری؟ پیامبر اکرم فرمود خداوند ارواح را دو هزار سال قبل از بدنها آفرید هر کدام از آنجا با هم علاقه و انسی داشتند در این دنیا نیز با هم الفت و دوستی پیدا کردند هر کدام در آنجا نفرت داشتند اینجا نیز با هم اختلاف پیدا کردند. هر کس بر ما خانواده دروغ ببندد روز قیامت کور و یهودی محشور می شود و اگر دجال را بیابد باو ایمان می آورد و اگر او را درک نکند در قبر به او ایمان می آورد. در این موقع رو بغلام خود نموده فرمود: برایم آب آماده کن. با چشم نیز بمن اشاره کرد که همین جا باش. آنها از جا برخاستند و رفتند همین حدیث را که شنیدند نوشتند. امام علیه السّلام با ناراحتی تمام که از چهره اش آشکار بود خارج شد فرمود: شنیدی چه حدیثهایی نقل میکنند. عرض کردم: آقا اینها که هستند حدیث آنها چیست قابل اهمیت نیستند. فرمود: از همه مهمتر این است که از قول من چیزی را که نگفته ام و احدی از من نشنیده می گویند و از من حکایت میکنند تازه میگویند اگر خودم این حدیثها را قبول نکنم آنها از خود منهم نمی پذیرند خدا آنها را مهلت ندهد و دست و پایشان را باز نگذارد. آنگاه فرمود: وقتی علی علیه السّلام خواست از بصره خارج شود نگاهی باطراف بصره نموده فرمود: خدا لعنت کند تو را ای گندترین سرزمین که از همه جا زودتر خراب می شوی و از همه جا بیشتر عذاب می کشی درد بی دوایی در تو است. عرض کردند آقا آن درد چیست؟ فرمود: سخن قدری که دروغ بر خدا می بندد و باعث دشمنی با ما خانواده و خشم خدا و پیامبر است و دروغ بستن آن ها بر ما اهل بیت پیامبر و حلال دانستن تهمت زدن بر ما اهل بیت(1) .

روایت65.

رجال کشی: عباس بن هلال گفت: امام رضا ع فرمود: سفیان ابن عیینه به امام صادق علیه السّلام بر خورد عرض کرد آقا تا کی باید تقیه کرد با اینکه شما باین سن رسیده اید. فرمود: به آن خدایی که محمّد را بحقیقت بر انگیخت اگر شخصی تمام عمرش را بین رکن و مقام بنماز بسر برد بعد خدا را بدون ولایت ما اهل بیت ملاقات کند خدا را به مرگ جاهلیت ملاقات می کند(2).

روایت66.

بشارة المصطفی:

ص: 357


1- . رجال کشی: 249
2- . همان: 248

فَإِنْ أَذَاعَ فَهُوَ الذَّبْحُ وَ أَشَارَ بِیَدِهِ إِلَی حَلْقِهِ قَالَ فَخَرَجْتُ مِنْ عِنْدِهِ وَ لَقِیتُ أَبَا جَعْفَرٍ الْأَحْوَلَ فَقَالَ لِی مَا وَرَاکَ قُلْتُ الْهُدَی وَ حَدَّثْتُهُ بِالْقِصَّةِ ثُمَّ لَقِینَا زُرَارَةَ(1)

وَ أَبَا بَصِیرٍ فَدَخَلَا عَلَیْهِ وَ سَمِعَا کَلَامَهُ وَ سَأَلَاهُ وَ قَطَعَا عَلَیْهِ ثُمَّ لَقِینَا النَّاسَ أَفْوَاجاً وَ کُلُّ مَنْ دَخَلَ إِلَیْهِ قَطَعَ عَلَیْهِ إِلَّا طَائِفَةَ عَمَّارٍ السَّابَاطِیِّ وَ بَقِیَ عَبْدُ اللَّهِ لَا یَدْخُلُ إِلَیْهِ مِنَ النَّاسِ إِلَّا قَلِیلٌ (2).

«36»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب مُرْسَلًا: مِثْلَهُ (3).

«37»

شا، [الإرشاد] ابْنُ قُولَوَیْهِ عَنِ الْکُلَیْنِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ یَحْیَی بْنِ حَبِیبٍ الزَّیَّاتِ قَالَ: أَخْبَرَنِی مَنْ کَانَ عِنْدَ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام فَلَمَّا نَهَضَ الْقَوْمُ قَالَ لَهُمْ أَبُو الْحَسَنِ الرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ الْقَوْا أَبَا جَعْفَرٍ فَسَلِّمُوا عَلَیْهِ وَ أَحْدِثُوا بِهِ عَهْداً فَلَمَّا نَهَضَ الْقَوْمُ الْتَفَتَ إِلَیَّ وَ قَالَ یَرْحَمُ اللَّهُ الْمُفَضَّلَ إِنَّهُ کَانَ لَیَقْنَعُ بِدُونِ ذَلِکَ (4).

«38»

سر، [السرائر] أَبَانُ بْنُ تَغْلِبَ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ الْحَجَّالِ عَنْ حَمَّادٍ أَوْ دَاوُدَ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ: جَاءَتِ امْرَأَةُ أَبِی عُبَیْدَةَ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بَعْدَ مَوْتِهِ قَالَتْ إِنَّمَا أَبْکِی أَنَّهُ مَاتَ وَ هُوَ غَرِیبٌ فَقَالَ لَیْسَ هُوَ بِغَرِیبٍ إِنَّ أَبَا عُبَیْدَةَ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ (5).

«39»

سر، [السرائر] أَبَانُ بْنُ تَغْلِبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَا وَ جَمَاعَةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا فَذُکِرَ کَثِیرٌ النَّوَّاءُ قَالَ وَ بَلَغَهُ عَنْهُ أَنَّهُ ذَکَرُهُ بِشَیْ ءٍ فَقَالَ لَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ أَمَا إِنَّکُمْ إِنْ سَأَلْتُمْ عَنْهُ وَجَدْتُمُوهُ أَنَّهُ لِغَیَّةٍ فَلَمَّا قَدِمْنَا الْکُوفَةَ سَأَلْتُ عَنْ مَنْزِلِهِ فَدُلِلْتُ عَلَیْهِ فَأَتَیْنَا مَنْزِلَهُ فَإِذَا دَارٌ کَبِیرَةٌ فَسَأَلْنَا

ص: 345


1- 1. ذکر زرارة هنا غریب، اذ غیبته فی هذا الوقت عن المدینة معروف- کذا- و الظاهر مکانه المفضل کما مر، او الفضیل کما فی الکافی، منه رحمه اللّه- عن هامش المطبوعة.
2- 2. الإرشاد ص 310.
3- 3. المناقب ج 3 ص 409.
4- 4. الإرشاد ص 342.
5- 5. السرائر فی المستطرفات من کتاب أبان بن تغلب.

شریک گفت: من در آن بیماری که سلیمان اعمش به خاطر آن از دنیا رفت کنار بستر او بودم. ابن ابی لیلی و ابن شبرمه و ابو حنیفه وارد شدند ابو حنیفه بسلیمان اعمش گفت: سلیمان از خدا بترس آخرین روزهای زندگی و اولین روزهای آخرت را طی میکنی تو حدیثهایی از علی بن ابی طالب نقل کرده ای که اگر خود داری میکردی بهتر بود. سلیمان گفت: بمثل من چنین حرفی را میزنی مرا بنشانید تکیه کنم. رو کرد به ابو حنیفه گفت: ابو المتوکل ناجی از ابی سعید خدری برایم نقل کرد که پیامبر اکرم فرمود: روز قیامت که شود خداوند بمن و علی بن ابی طالب میفرماید: هر کس شما را دوست دارد وارد بهشت کنید و هر که با شما دشمن است وارد آتش شود تفسیر همین این آیه شریفه است و «أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ»(1) {[به آن دو فرشته خطاب می شود:] «هر کافر سرسختی را در جهنّم فروافکنید} ابو حنیفه گفت حرکت کنید برویم که حدیثی بزرگتر از این را نگوید. فضل گفت: از امام حسن علیه السّلام پرسیدم منظور از کفار در این آیه چه کسانی هستند؟ فرمود: کسی که بجدم رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله و سلم کافر باشد. عرض کردم عنید کیست؟ فرمود: منکر حق علی بن ابی طالب علیه السّلام(2).

روایت67.

تنبیه الخواطر: مینویسد طاوس یمانی خدمت حضرت صادق رسید امام باو فرمود: تو طاوس هستی؟ عرض کرد: بله. فرمود: طاوس پرنده بد قدمی است که وارد هر خانواده ای شد اعلان کوچ بآنها میدهد. آنگاه فرمود: تو را بخدا سوگند کسی از خدا بهتر عذر و پوزش را میپذیرد؟ گفت: نه. فرمود: تو را بخدا قسم کسی راستگوتر از آن شخصی هست که میگوید قدرت انجام دادن این کار را ندارم واقعا هم قدرت نداشته باشد؟ باز گفت: نه. فرمود: پس چه شده خدایی که از همه زودتر عذر و پوزش میپذیرد این سخن بنده خود را که میگوید قدرت ندارم نمی پذیرد و باز او را عذاب میکند. طاوس دامن خود را تکانی داده از جای حرکت نمود گفت: من که با واقعیت و حقیقت دشمنی ندارم(3).

ص: 358


1- . ق / 24
2- . بشارة المصطفی: 59
3- . تنبیه الخواطر: 12

عَنْهُ فَقَالَ فِی ذَلِکَ الْبَیْتِ عَجُوزَةٌ کَبِیرَةٌ قَدْ أَتَی عَلَیْهَا سِنُونَ کَثِیرَةٌ فَسَلَّمْنَا عَلَیْهَا وَ قُلْنَا لَهَا نَسْأَلُکِ عَنْ کَثِیرٍ النَّوَّاءِ قَالَتْ وَ مَا حَاجَتُکُمْ إِلَی أَنْ تَسْأَلُوا عَنْهُ قُلْتُ لِحَاجَةٍ إِلَیْهِ قَالَتْ لَنَا وُلِدَ فِی ذَلِکَ الْبَیْتِ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ سَادِسَ سِتَّةٍ مِنَ الزِّنَاءِ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ إِدْرِیسَ رَحِمَهُ اللَّهُ هَذَا کَثِیرٌ النَّوَّاءُ الَّذِی یُنْسَبُ الْبُتْرِیَّةُ مِنَ الزَّیْدِیَّةِ إِلَیْهِ لِأَنَّهُ کَانَ أَبْتَرَ الْیَدِ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ إِدْرِیسَ رحمه الله یَحْسُنُ أَنْ یُقَالَ هَاهُنَا کَانَ مَقْطُوعَ الْیَدِ(1).

«40»

سر، [السرائر] مِنْ جَامِعِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ یُونُسَ بْنِ ظَبْیَانَ فَقَالَ رَحِمَهُ اللَّهُ وَ بَنَی لَهُ بَیْتاً فِی الْجَنَّةِ کَانَ وَ اللَّهِ مَأْمُوناً عَلَی الْحَدِیثِ (2).

«41»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ الْحَکَمِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ قَالَ: کَانَ أَبُو الْخَطَّابِ قَبْلَ أَنْ یَفْسُدَ هُوَ یَحْمِلُ الْمَسَائِلَ لِأَصْحَابِنَا وَ یَجِی ءُ بِجَوَابَاتِهَا.

«42»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّ الْحَکَمَ بْنَ عُتَیْبَةَ وَ سَلَمَةَ وَ کَثِیرَ النَّوَّاءِ وَ أَبَا الْمِقْدَامِ وَ التَّمَّارَ یَعْنِی سَالِماً أَضَلُّوا کَثِیراً مِمَّنْ ضَلَّ مِنْ هَؤُلَاءِ النَّاسِ وَ إِنَّهُمْ مِمَّنْ قَالَ اللَّهُ- وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ وَ بِالْیَوْمِ الْآخِرِ وَ ما هُمْ بِمُؤْمِنِینَ (3) وَ إِنَّهُمْ مِمَّنْ قَالَ اللَّهُ- أَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ یَحْلِفُونَ بِاللَّهِ إِنَّهُمْ لَمَعَکُمْ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فَأَصْبَحُوا خاسِرِینَ (4).

«43»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام جُعِلْتُ فِدَاکَ کُنْتُ أُصَلِّی عِنْدَ الْقَبْرِ وَ إِذَا رَجُلٌ خَلْفِی یَقُولُ- أَ تُرِیدُونَ أَنْ تَهْدُوا مَنْ أَضَلَّ اللَّهُ

ص: 346


1- 1. السرائر فی المستطرفات من کتاب أبان بن تغلب.
2- 2. السرائر فی المستطرفات من جامع البزنطی.
3- 3. سورة البقرة الآیة: 8.
4- 4. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 326 و أخرجه السیّد البحرانیّ فی تفسیره البرهان ج 1 ص 478 و الآیة 53 فی سورة المائدة.

توضیح

گویا امام ع قصد داشته که این مذهب جبریها را که میگویند بنده با قدرت خود کاری نمی کند و خدا او را مجبور مینماید رد کند.

روایت68.

کافی: یونس گفت: امام صادق علیه السّلام بعباد بن کثیر بصری صوفی گفت: وای بر تو عباد مغرورشده ای باینکه جلو شکم و خواهش نفس خود را گرفته ای خداوند در قرآن میفرماید: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ قُولُوا قَوْلًا سَدِیداً یُصْلِحْ لَکُمْ أَعْمالَکُمْ»(1) {ای کسانی که ایمان آورده اید، از خدا پروا دارید و سخنی استوار گویید* تا اعمال شما را به صلاح آورد} بدان خداوند از تو عملی را قبول نمیکند مگر اینکه بر اساس واقعیت و عدالت سخن بگویی(2).

روایت69.

کافی: زرعه گفت: مردی در مدینه بود که کنیز زیبا و کم نظیری داشت عشق این کنیز بدل شخصی قرار گرفت شکایت این عشق و محبت را بحضرت صادق علیه السّلام عرضکرد. فرمود: خود را در سر راه او قرار ده هر وقت او را دیدی بگو «اسأل اللَّه من فضله» از فضل خدا در خواست میکنم. این کار را کرد. چیزی نگذشت که برای صاحب کنیز سفری پیش آمد بهمان مرد مراجعه نموده گفت: تو همسایه من هستی و از همه ی مردم بیشتر مورد اعتماد منی برایم سفری پیش آمده من مایلم کنیز خود فلانی را پیش تو امانت بگذارم. آن مرد گفت: من زن ندارم و در خانه ام زنی وجود ندارد چطور ممکن است کنیز تو پیش من باشد. گفت: اشکالی ندارد من او را بتو میفروشم در ضمن تعهد میکنی که او را نگهداری وقتی بر گشتم باز بخودم میفروشی اگر با او همبستر هم شدی برایت حلال خواهد بود. قبول کرد با بهای گرانی کنیز را خرید. آن مرد بسفر رفت مدتی در مسافرت بود تا بالاخره کارش تمام شد. در این بین نماینده ای از طرف یکی از خلفای بنی امیه آمد که برای خلیفه کنیز میخرید او را برای خریدن کنیز فلانی راهنمایی کردند. در جواب نماینده خلیفه گفت: صاحب کنیز بسفر رفته بزور کنیز را از او خرید از مبلغی که خریده بود بیشتر داد همین که کنیز را از مدینه خارج کرد، صاحب سابقش آمد اولین چیزی که پرسید راجع بکنیز بود که حالش چطور است. جریان را برای او نقل کرد و تمام پولی که نماینده خلیفه داده بود در اختیار آن مرد گذاشت گفت: این پولی است که من گرفته ام. صاحب کنیز گفت من همان قدر که قیمت کرده ام برای تو می گیرم زیادی مال تو است

ص: 359


1- . احزاب / 70
2- . کافی 8: 107

وَ اللَّهُ أَرْکَسَهُمْ بِما کَسَبُوا(1) قَالَ فَالْتَفَتُّ إِلَیْهِ وَ قَدْ تَأَوَّلَ عَلَیَّ هَذِهِ الْآیَةَ وَ مَا أَدْرِی مَنْ هُوَ وَ أَنَا أَقُولُ- وَ إِنَّ الشَّیاطِینَ لَیُوحُونَ إِلی أَوْلِیائِهِمْ لِیُجادِلُوکُمْ وَ إِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ إِنَّکُمْ لَمُشْرِکُونَ (2) فَإِذَا هُوَ هَارُونُ بْنُ سَعِیدٍ قَالَ فَضَحِکَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ثُمَّ قَالَ إِذَا أَصَبْتَ الْجَوَابَ قَلَّ الْکَلَامُ بِإِذْنِ اللَّهِ (3).

«44»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: عَرَضَتْ لِی إِلَی رَبِّی حَاجَةٌ فَهَجَرْتُ (4) فِیهَا إِلَی الْمَسْجِدِ وَ کَذَلِکَ أَفْعَلُ إِذَا عَرَضَتِ الْحَاجَةُ فَبَیْنَا أَنَا أُصَلِّی فِی الرَّوْضَةِ إِذَا رَجُلٌ عَلَی رَأْسِی قَالَ فَقُلْتُ مِمَّنِ الرَّجُلُ فَقَالَ مِنْ أَهْلِ الْکُوفَةِ قَالَ قُلْتُ مِمَّنِ الرَّجُلُ قَالَ مِنْ أَسْلَمَ قَالَ فَقُلْتُ مِمَّنِ الرَّجُلُ قَالَ مِنَ الزَّیْدِیَّةِ قَالَ قُلْتُ یَا أَخَا أَسْلَمَ مَنْ تَعْرِفُ مِنْهُمْ قَالَ أَعْرِفُ خَیْرَهُمْ وَ سَیِّدَهُمْ وَ أَفْضَلَهُمْ هَارُونَ بْنَ سَعِیدٍ قُلْتُ یَا أَخَا أَسْلَمَ ذَاکَ رَأْسُ الْعِجْلِیَّةِ کَمَا سَمِعْتَ اللَّهَ یَقُولُ- إِنَّ الَّذِینَ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ سَیَنالُهُمْ غَضَبٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ ذِلَّةٌ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا(5) وَ إِنَّمَا الزَّیْدِیُّ حَقّاً مُحَمَّدُ بْنُ سَالِمٍ بَیَّاعُ الْقَصَبِ (6).

«45»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِنَّ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عَجْلَانَ قَالَ فِی مَرَضِهِ الَّذِی مَاتَ فِیهِ إِنَّهُ لَا یَمُوتُ فَمَاتَ فَقَالَ- لَا أَعْرَفَهُ

ص: 347


1- 1. هذا اقتباس من قوله تعالی:« فَما لَکُمْ فِی الْمُنافِقِینَ فِئَتَیْنِ وَ اللَّهُ أَرْکَسَهُمْ بِما کَسَبُوا أَ تُرِیدُونَ أَنْ تَهْدُوا مَنْ أَضَلَّ اللَّهُ».
2- 2. سورة الأنعام الآیة: 121.
3- 3. تفسیر العیّاشیّ ج 1 ص 375 و أخرجه البحرانیّ فی البرهان ج 1 ص 552 و فی المصدر: إذا اصبت الجواب، او قال الکلام.
4- 4. هجرت: ای خرجت وقت الهاجرة و هی نصف النهار فی القیظ او من عند زوال الشمس الی العصر، لان الناس یستکنون فی بیوتهم کأنهم قد تهاجروا.
5- 5. سورة الأعراف الآیة: 152.
6- 6. تفسیر العیّاشیّ ج 2 ص 29 و أخرجه الکشّیّ ص 151 و البحرانیّ فی البرهان ج 2 ص 38.

برا در حلالت باد خداوند بواسطه نیت خوب او هم کنیز را نصیبش کرد و هم سودی برد(1).

روایت70.

کافی: فضیل بن یسار گفت: عباد بصری خدمت حضرت صادق ع بود امام غذا میخورد امام دست خود را روی زمین گذاشت عباد عرضکرد: آقا مگر نمیدانی پیغمبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و سلم از این کار نهی نموده. امام دست خود را برداشت شروع بغذا خوردن نمود باز دو مرتبه بر زمین گذاشت عباد همان سخن اول را گفت امام دست را برداشت باز غذا خورد دو مرتبه گذاشت برای مرتبه سوم عباد اعتراض کرد. امام صادق علیه السّلام فرمود: نه بخدا پیامبر اکرم هرگز از این کار نهی نکرده است(2).

روایت71.

کافی: سفیان ثوری در مسجد الحرام بحضرت صادق علیه السّلام رسید دید ایشان لباسهای گرانبهایی پوشیده گفت: بخدا قسم میروم و او را سرزنش می کنم. نزدیک امام شده گفت: یا ابن رسول اللَّه بخدا قسم پیغمبر اکرم و علی مرتضی و هیچ کدام از پدران گرامیت چنین لباسی را نپوشیده اند. حضرت صادق فرمود: پیغمبر اکرم در زمان فقر و تنگدستی مردم زندگی می کرد مطابق همان سختی گذران می نمود ولی بعد که نعمت فراوان شد شایسته ترین مردم بنعمتهای دنیا ابرار و نیکان هستند بعد این آیه را قرائت نمود: «قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللَّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ»(3)

{[ای پیامبر] بگو: «زیورهایی را که خدا برای بندگانش پدید آورده، و [نیز] روزیهای پاکیزه را چه کسی حرام گردانیده؟} ما از همه مردم بنعمتهای خدا شایسته تریم. در ضمن آنچه تو در ظاهر لباس من می بینی برای مردم پوشیده ام (تا نگویند جعفر بن محمّد فقیر و محتاج است) دست سفیان را گرفته کشید و لباسهای رو را کنار زد لباس خشنی را که زیر پوشیده بود باو نشان داد. فرمود: این لباس را برای خودم پوشیده ام که درشت و خشن است آنچه دیدی برای مردم بود آنگاه دامن سفیان را بالا زد که در رو لباس درشت و خشنی پوشیده بود ولی در زیر لباس نرم، فرمود این لباس خشن و درشت را رو پوشیده ای تا بمردم بنمایانی که زاهد و پارسایی و این لباس نرم را برای آسایش خود پوشیده ای که خوش بگذرانی(4).

ص: 360


1- . کافی 5 : 559
2- . همان 6 : 271
3- . اعراف / 32
4- . کافی 6 : 442

اللَّهُ شَیْئاً مِنْ ذُنُوبِهِ أَیْنَ ذَهَبَ إِنَّ مُوسَی علیه السلام اخْتَارَ سَبْعِینَ مِنْ قَوْمِهِ فَلَمَّا أَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ قَالَ رَبِّ أَصْحَابِی أَصْحَابِی قَالَ إِنِّی أُبْدِلُکَ بِهِمْ مَنْ هُوَ خَیْرٌ لَکَ مِنْهُمْ فَقَالَ إِنِّی عَرَفْتُهُمْ وَ وَجَدْتُ رِیحَهُمْ قَالَ فَبَعَثَهُمُ اللَّهُ لَهُ أَنْبِیَاءَ(1).

بیان

لعله إنما قال ذلک لما سمع منه علیه السلام أنه یکون من أنصار القائم فبین علیه السلام أنه إنما یکون ذلک فی الرجعة لما ذکر من القصة فتفهّم.

«46»

جا، [المجالس] للمفید أَبُو غَالِبٍ الزُّرَارِیُّ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ زِیَادٍ الْعَطَّارِ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: لَمَّا قَدِمَ زَیْدٌ الْکُوفَةَ دَخَلَ قَلْبِی مِنْ ذَلِکَ بَعْضُ مَا یَدْخُلُ قَالَ فَخَرَجْتُ إِلَی مَکَّةَ وَ مَرَرْتُ بِالْمَدِینَةِ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ هُوَ مَرِیضٌ فَوَجَدْتُهُ عَلَی سَرِیرٍ مُسْتَلْقِیاً عَلَیْهِ وَ مَا بَیْنَ جِلْدِهِ وَ عَظْمِهِ شَیْ ءٌ فَقُلْتُ إِنِّی أُحِبُّ أَنْ أَعْرِضَ عَلَیْکَ دِینِی فَانْقَلَبَ عَلَی جَنْبِهِ ثُمَّ نَظَرَ إِلَیَّ فَقَالَ یَا حَسَنُ مَا کُنْتُ أَحْسَبُکَ إِلَّا وَ قَدِ اسْتَغْنَیْتَ عَنْ هَذَا ثُمَّ قَالَ هَاتِ فَقُلْتُ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ فَقَالَ علیه السلام مَعِی مِثْلُهَا فَقُلْتُ وَ أَنَا مُقِرٌّ بِجَمِیعِ مَا جَاءَ بِهِ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ فَسَکَتَ قُلْتُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیّاً إِمَامٌ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَرْضٌ طَاعَتُهُ مَنْ شَکَّ فِیهِ کَانَ ضَالًّا وَ مَنْ جَحَدَهُ کَانَ کَافِراً قَالَ فَسَکَتَ قُلْتُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ علیهما السلام بِمَنْزِلَتِهِ حَتَّی انْتَهَیْتُ إِلَیْهِ علیه السلام فَقُلْتُ وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ بِمَنْزِلَةِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ مَنْ تَقَدَّمَ مِنَ الْأَئِمَّةِ قَالَ کُفَّ قَدْ عَرَفْتُ الَّذِی تُرِیدُ مَا تُرِیدُ إِلَّا أَنْ أَتَوَلَّاکَ عَلَی هَذَا قَالَ قُلْتُ فَإِذَا تَوَلَّیْتَنِی عَلَی هَذَا فَقَدْ بَلَغْتُ الَّذِی أَرَدْتُ قَالَ قَدْ تَوَلَّیْتُکَ عَلَیْهِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی قَدْ هَمَمْتُ بِالْمُقَامِ قَالَ وَ لِمَ قَالَ قُلْتُ إِنْ ظَفِرَ زَیْدٌ وَ أَصْحَابُهُ فَلَیْسَ أَحَدٌ أَسْوَأَ حَالًا عِنْدَهُمْ مِنَّا وَ إِنْ ظَفِرَ بَنُو أُمَیَّةَ فَنَحْنُ عِنْدَهُمْ بِتِلْکَ الْمَنْزِلَةِ قَالَ فَقَالَ لِی انْصَرِفْ لَیْسَ عَلَیْکَ بَأْسٌ مِنْ أُلَی وَ لَا مِنْ أُلَی (2).

ص: 348


1- 1. نفس المصدر ج 2 ص 30.
2- 2. أمالی المفید ص 18.

روایت72.

کافی: عبد اللَّه بن سنان گفت. از حضرت صادق شنیدم فرمود من مشغول طواف خانه خدا بودم که مردی دامن لباسم را گرفته کشید نگاه کردم عباد بن کثیر بصری بود گفت: جعفر در چنین مکانی و با وجود نسبتی که با علی بن ابی طالب داری این لباس را پوشیده ای؟ فرمود: این لباس کتان معروف بعرقبی است که به یک دینار خریده ام. علی علیه السّلام در زمانی بسر میبرد که لباس ایشان معمول بود و اگر همان لباس را من در این زمان بپوشم مردم می گویند این شخص نیز مثل عباد بن کثیر بصری ریا کار است(1).

توضیح

فیروزآبادی گفت: فرقب مانند قنفذ نام مکان است(2) و لباس فرقبی از این مکان است که لباسی سفید از جنس کتان است.

روایت73.

کافی: از ابن قداح نقل کرده که گفت: امام صادق ع به من یا پدرم تکیه داده بود عباد بن کثیر امام را که لباس مروی خوبی بر تن داشت دید گفت یا ابا عبد الله شما از اهل بیت پیامبر هستی پدرت هم از اهل بیت پیامبر بود پس چطور این لباس زیبا و فاخر را پوشیده ای ای کاش لباسی غیر از این می پوشیدی. امام صادق ع فرمود: وای بر تو عباد « مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللَّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ» خداوند عز و جل وقتی به بنده ای نعمتی عطا میکند دوست دارد که بنده از آن نعمت بهره مند شود هیچ اشکالی ندارد وای بر تو عباد من پاره تن رسول خدا ص هستم مرا آزار مده، خود عباد دو لباس قطوی بر تن داشت(3).

روایت74.

کافی: یونس بن عمار گفت: بحضرت صادق علیه السّلام عرض کردم من همسایه ای از قبیله قریش از خانواده محرز دارم که مرا بین مردم مشهور نموده و رفتار و کردار مرا بمردم خبر داده، گفته است این رافضی

ص: 361


1- . همان 6 : 443
2- . قاموس 1 : 116
3- . کافی 6 : 443
«47»

جا، [المجالس] للمفید ابْنُ قُولَوَیْهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ مُوسَی بْنِ طَلْحَةَ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ أَخِی یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ أَخِیهِ یُونُسَ قَالَ: کُنْتُ بِالْمَدِینَةِ فَاسْتَقْبَلَنِی جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فِی بَعْضِ أَزِقَّتِهَا فَقَالَ اذْهَبْ یَا یُونُسُ فَإِنَّ بِالْبَابِ رَجُلًا مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ قَالَ فَجِئْتُ إِلَی الْبَابِ فَإِذَا عِیسَی بْنُ عَبْدِ اللَّهِ جَالِسٌ فَقُلْتُ لَهُ مَنْ أَنْتَ قَالَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ قُمَّ قَالَ فَلَمْ یَکُنْ بِأَسْرَعَ أَنْ أَقْبَلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَلَی حِمَارٍ فَدَخَلَ عَلَی الْحِمَارِ الدَّارَ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَیْنَا فَقَالَ ادْخُلَا ثُمَّ قَالَ یَا یُونُسُ أَحْسَبُ أَنَّکَ أَنْکَرْتَ قَوْلِی لَکَ إِنَّ عِیسَی بْنَ عَبْدِ اللَّهِ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ قَالَ إِی وَ اللَّهِ جُعِلْتُ فِدَاکَ لِأَنَّ عِیسَی بْنَ عَبْدِ اللَّهِ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ قُمَّ فَکَیْفَ یَکُونُ مِنْکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ قَالَ یَا یُونُسُ عِیسَی بْنُ عَبْدِ اللَّهِ رَجُلٌ مِنَّا حی [حَیّاً] وَ هُوَ مِنَّا میت [مَیِّتاً](1).

«48»

ختص، [الإختصاص] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنْ سَعْدٍ: مِثْلَهُ (2).

«49»

ختص، [الإختصاص] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِیدِ الْخَزَّازِ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ قَالَ: دَخَلَ عِیسَی بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْقُمِّیُّ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَلَمَّا انْصَرَفَ قَالَ لِخَادِمِهِ ادْعُهُ فَانْصَرَفَ إِلَیْهِ فَأَوْصَاهُ بِأَشْیَاءَ ثُمَّ قَالَ یَا عِیسَی بْنَ عَبْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ- وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ(3) وَ إِنَّکَ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ فَإِذَا کَانَتِ الشَّمْسُ مِنْ هَاهُنَا مِقْدَارَهَا مِنْ هَاهُنَا مِنَ الْعَصْرِ فَصَلِّ سِتَّ رَکَعَاتٍ قَالَ ثُمَّ وَدَّعَهُ وَ قَبَّلَ مَا بَیْنَ عَیْنَیْ عِیسَی وَ انْصَرَفَ (4).

«50»

عم، [إعلام الوری] قب، [المناقب] لابن شهرآشوب الشَّقْرَانِیُّ مَوْلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: خَرَجَ الْعَطَاءُ أَیَّامَ أَبِی جَعْفَرٍ وَ مَا لِی شَفِیعٌ فَبَقِیتُ عَلَی الْبَابِ مُتَحَیِّراً وَ إِذَا أَنَا بِجَعْفَرٍ الصَّادِقِ علیه السلام فَقُمْتُ إِلَیْهِ فَقُلْتُ لَهُ جَعَلَنِی اللَّهُ فِدَاکَ أَنَا مَوْلَاکَ الشَّقْرَانِیُّ فَرَحَّبَ بِی وَ ذَکَرْتُ لَهُ حَاجَتِی فَنَزَلَ وَ دَخَلَ وَ خَرَجَ وَ أَعْطَانِی مِنْ کُمِّهِ فَصَبَّهُ فِی کُمِّی ثُمَّ قَالَ یَا شَقْرَانِیُّ إِنَّ الْحَسَنَ

ص: 349


1- 1. نفس المصدر ص 76.
2- 2. الاختصاص ص 68 و أخرجه الکشّیّ فی رجاله ص 213.
3- 3. سورة طه الآیة: 132.
4- 4. الاختصاص ص 195 بزیادة فی آخره.

پول برای جعفر بن محمّد میفرستد. فرمود: وقتی مشغول نماز شب شدی در سجده دوم از دو رکعت اول او را نفرین کن حمد و سپاس خدا را بجای آور، آنگاه بگو: خدایا فلانی اسم مرا بین مردم انداخته و کینه مرا بدل گرفته و مرا بخطر انداخته است خدایا بزودی او را هدف تیر بلایی قرار بده تا دست از من بر دارد. خدایا مرگ او را نزدیک کن و اثر او را از بین ببر خدایا بزودی زود هم اکنون این لطف را بفرما. گفت وقتی وارد کوفه شدم شب بود از خانواده ام راجع به آن همسایه پرسیدم که فلانی چه شد؟ گفتند مریض است هنوز صحبت ما تمام نشده بود که صدای ناله و فریاد از خانه اش بلند شد گفتند: مرد(1).

روایت75.

کافی: سعید بن یسار گفت: دو پسر شاپور مردان متدین و پرهیز کار و پارسایی بودند یکی از آنها که خیال میکنم زکریا بود مریض شد من هنگام مرگ او در کنار بالینش بودم. دست خود را گشوده گفت: دستم سفید شد یا علی. بعد من خدمت حضرت صادق رسیدم محمّد بن مسلم نیز آنجا حضور داشت خیال کردم این جریان را محمّد بن مسلم برای امام نقل کرده من از جا برخاستم و رفتم ولی امام کسی را به دنبال من فرستاد بر گشتم فرمود: شنیدی آن مرد موقع مرگ چیزی بگوید. گفتم: آقا دست خود را گشوده گفت: دستم سفید شد یا علی. حضرت صادق فرمود: بخدا او را دیده بخدا او را دیده. بخدا او را دیده(2). (منظورش علی بن ابی طالب علیه السّلام بود)

روایت76.

کافی: ابن ابی یعفور گفت: خطاب جهنی با ما رفت و آمد داشت با آل محمّد صلّی اللَّه علیه و آله و سلم دشمنی بسیار داشت از اصحاب نجدة حروری بشمار میرفت. من بجهت آمد و شدی که داشتیم و نیز برای تقیه بعیادتش رفتم بی هوش بود و در حال مرگ. شنیدم میگفت مرا با تو چکار یا علی. این جریان را به حضرت صادق علیه السّلام عرض کردم فرمود: بخدای کعبه او را دیده این سخن را سه مرتبه تکرار کرد(3).

ص: 362


1- . همان 2 : 512
2- . همان 3 : 130
3- . کافی 3 : 133

مِنْ کُلِّ أَحَدٍ حَسَنٌ وَ إِنَّهُ مِنْکَ أَحْسَنُ لِمَکَانِکَ مِنَّا وَ إِنَّ الْقَبِیحَ مِنْ کُلِّ أَحَدٍ قَبِیحٌ وَ إِنَّهُ مِنْکَ أَقْبَحُ وَعَظَهُ عَلَی جِهَةِ التَّعْرِیضِ لِأَنَّهُ کَانَ یَشْرَبُ (1).

«51»

د، [العدد القویة] فِی رَبِیعِ الْأَبْرَارِ عَنِ الشَّقْرَانِیِّ: مِثْلَهُ.

«52»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: بَابُهُ مُحَمَّدُ بْنُ سِنَانٍ وَ اجْتَمَعَتِ الْعِصَابَةُ عَلَی تَصْدِیقِ سِتَّةٍ مِنْ فُقَهَائِهِ علیه السلام وَ هُمْ جَمِیلُ بْنُ دَرَّاجٍ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُسْکَانَ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ بُکَیْرٍ وَ حَمَّادُ بْنُ عِیسَی وَ حَمَّادُ بْنُ عُثْمَانَ وَ أَبَانُ بْنُ عُثْمَانَ وَ أَصْحَابِهِ مِنَ التَّابِعِینَ نَحْوُ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْکُوفِیِّ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ مِنْ خَوَاصِّ أَصْحَابِهِ مُعَاوِیَةُ بْنُ عَمَّارٍ مَوْلَی بَنِی دُهْنٍ وَ هُوَ حَیٌّ مِنْ بَجِیلَةَ وَ زَیْدٌ الشَّحَّامُ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَبِی یَعْفُورٍ وَ أبی [أَبُو] جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ الْأَحْوَلُ وَ أبی [أَبُو] الْفَضْلِ سَدِیرُ بْنُ حَکِیمٍ وَ عَبْدُ السَّلَامِ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ وَ جَابِرُ بْنُ یَزِیدَ الْجُعْفِیُّ وَ أبی [أَبُو] حَمْزَةَ الثُّمَالِیُّ وَ ثَابِتُ بْنُ دِینَارٍ وَ الْمُفَضَّلُ بْنُ قَیْسِ بْنِ رُمَّانَةَ وَ الْمُفَضَّلُ بْنُ عُمَرَ الْجُعْفِیُّ وَ نَوْفَلُ بْنُ الْحَارِثِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ وَ مَیْسَرَةُ بْنُ عَبْدِ الْعَزِیزِ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَجْلَانَ وَ جَابِرٌ الْمَکْفُوفُ وَ أَبُو دَاوُدَ الْمُسْتَرِقُّ وَ إِبْرَاهِیمُ بْنُ مِهْزَمٍ الْأَسَدِیُّ وَ بَسَّامٌ الصَّیْرَفِیُّ وَ سُلَیْمَانُ بْنُ مِهْرَانَ أَبُو مُحَمَّدٍ الْأَسَدِیُّ مَوْلَاهُمُ الْأَعْمَشُ وَ أَبُو خَالِدٍ الْقَمَّاطُ وَ اسْمُهُ یَزِیدُ وَ ثَعْلَبَةُ بْنُ مَیْمُونٍ وَ أَبُو بَکْرٍ الْحَضْرَمِیُّ وَ الْحَسَنُ بْنُ زِیَادٍ وَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ عَبْدِ الْعَزِیزِ الْأَنْصَارِیُّ مِنْ وُلْدِ أَبِی أُمَامَةَ وَ سُفْیَانُ بْنُ عُیَیْنَةَ بْنِ أَبِی عِمْرَانَ الْهِلَالِیُّ وَ عَبْدُ الْعَزِیزِ بْنُ أَبِی حَازِمٍ وَ سَلَمَةُ بْنُ دِینَارٍ الْمَدَنِیُّ وَ مِنْ مَوَالِیهِ مُعَتِّبٌ وَ مُسْلِمٌ وَ مُصَادِفٌ (2).

«53»

ختص، [الإختصاص]: الْمَجْهُولُونَ مِنْ أَصْحَابِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ وَ أَبِی جَعْفَرٍ علیهما السلام مُحَمَّدُ بْنُ مُسْکَانَ یُوسُفُ الطَّاطَرِیُّ عُمَرُ الْکُرْدِیُّ رَوَی عَنْهُ الْمُفَضَّلُ هِشَامُ بْنُ الْمُثَنَّی الرَّازِیُ (3).

«54»

کش، [رجال الکشی] جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَخَوَیْهِ مُحَمَّدٍ وَ

ص: 350


1- 1. المناقب ج 3 ص 362.
2- 2. نفس المصدر ج 3 ص 400.
3- 3. الاختصاص ص 196.

روایت77.

تفسیر فرات بن ابراهیم: سفیان گفت: حضرت صادق بمن فرمود سفیان مبادا منحرف شوی مواظب باش که از جاده دور نشوی از هدایت پیروی کن. عرض کردم پیروی از هدایت چیست؟ فرمود: کتاب خدا و چنگ زدن به دامن آن مرد. فرمود: سفیان تو نمیدانی آن مرد کیست؟ گفتم: نه. آقا از کجا بدانم او کیست؟ فرمود: بخدا سوگند تو دنیا را بر آخرت ترجیح داده ای و هر کس دنیا را بر آخرت مقدم دارد خداوند روز قیامت او را کور محشور می کند. گفتم: یا ابن رسول اللَّه بفرمایید آن مرد کیست؟ شاید از او بهره مند شوم. فرمود: سفیان بخدا قسم آن مرد امیر المؤمنین علی بن ابی طالب است هر که پیرو او باشد نعمتی دارد که به هیچ کس چنان نعمتی داده نشده و هر که سر از او باز زند زیانی آشکار نموده بخدا قسم او جدّ ما علی بن ابی طالب است. سفیان! اگر مایلی چنگ بدست آویز محکم زنی بدامن علی دست بیانداز به خدا قسم او تو را از آتش جهنم نجات میبخشد. مبادا پیرو هوای نفس شوی که از جاده منحرف خواهی شد(1).

روایت78.

رجال کشی: معلی بن خنیس رحمة اللَّه علیه هر وقت روز عید می شد با قیافه گرفته و درهم با موی پریشان و غبار آلود چون مصیبت زدگان به بیابان میرفت وقتی خطیب بر منبر میرفت معلی دست به آسمان بر میداشت و میگفت: بار خدایا این جایگاه خلفا و بر گزیدگان تو است این مقام امنای وحی تو است کسانی که به آنها اختیار بخشیده ای حال آن را غصب نموده اند و بزور بر این مقام تکیه کرده اند. خدایا زمام امور بدست تو است کسی نمی تواند تصمیم تو را در هم شکند و نقشه تو را بنابودی سپارد هر طور و هر وقت که تو بخواهی خواسته، خواسته تو است دانش تو در اراده و آفرینش یکسان است. اینک بر گزیدگان و خلفای تو مغلوب و شکست خورده هستند چرا که مقام آنها را بزور صاحب شده اند. آشکارا مشاهده می کنند که دستورات تو را زیر پا نهاده اند و کتاب آسمانی را کنار گذاشته و واجبات دینی را تغییر داده اند و سنت پیامبر را پشت سر انداخته اند.

خدایا لعنت کن دشمنان آنها را از پیشینیان و طبقات بعد و آنها که صبح و شام بدر خانه این دغل بازان رفت و آمد دارند و کسانی که مرده اند و آنها که می آیند. خدایا ستمکاران زمان ما و پیروان آنها و همکارانشان را لعنت فرما تو بر هر کار قادر و توانا هستی(2).

ص: 363


1- . تفسیر فرات بن ابراهیم: 29
2- . رجال کشی: 243

أَحْمَدَ عَنْ أَبِیهِمْ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ مُیَسِّرِ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ قَالَ قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: رَأَیْتُ کَأَنِّی عَلَی جَبَلٍ فَیَجِی ءُ النَّاسُ فَیَرْکَبُونَهُ فَإِذَا کَثُرُوا عَلَیْهِ تَصَاعَدَ بِهِمُ الْجَبَلُ فَیَنْتَشِروُنَ عَنْهُ وَ یَسْقُطُونَ فَلَمْ یَبْقَ مَعِی إِلَّا عِصَابَةٌ یَسِیرَةٌ أَنْتَ مِنْهُمْ وَ صَاحِبُکَ الْأَحْمَرُ یَعْنِی عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عَجْلَانَ (1).

«55»

کش، [رجال الکشی] حَمْدَوَیْهِ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْمَنْصُورِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْفَضْلِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ بْنِ أَبِی الدَّیْلَمِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأَتَاهُ کِتَابُ عَبْدِ السَّلَامِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ نُعَیْمٍ وَ کِتَابُ الْفَیْضِ بْنِ الْمُخْتَارِ وَ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ یُخْبِرُونَهُ أَنَّ الْکُوفَةَ شَاغِرَةٌ بِرِجْلِهَا وَ أَنَّهُ إِنْ أَمَرَهُمْ أَنْ یأْخُذُوهَا أَخَذُوهَا فَلَمَّا قَرَأَ کِتَابَهُمْ رَمَی بِهِ ثُمَّ قَالَ مَا أَنَا لِهَؤُلَاءِ بِإِمَامٍ أَ مَا عَلِمُوا أَنَّ صَاحِبَهُمُ السُّفْیَانِیُ (2).

بیان

قال الفیروزآبادی شغر الرجل المرأة رفع رجلها للنکاح کأشغرها فشغرت و الأرض لم یبق بها أحد یحمیها و یضبطها و بلدة شاغرة برجلها لم تمتنع من غارة أحد لخلوها.

«56»

کش، [رجال الکشی] مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ هِلَالٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام ذَکَرَ: أَنَّ سَعِیدَةَ مَوْلَاةَ جَعْفَرٍ علیه السلام کَانَتْ مِنْ أَهْلِ الْفَضْلِ کَانَتْ تَعَلَّمُ کَلِمَاتٍ سَمِعَتْ مِنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَإِنَّهُ کَانَ عِنْدَهَا وَصِیَّةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ إِنَّ جَعْفَراً قَالَ لَهَا اسْأَلِی اللَّهَ الَّذِی عَرَّفَنِیکِ فِی الدُّنْیَا أَنْ یُزَوِّجَنِیکِ فِی الْجَنَّةِ وَ إِنَّهَا کَانَتْ فِی قُرْبِ دَارِ جَعْفَرٍ علیه السلام لَمْ تَکُنْ تُرَی فِی الْمَسْجِدِ إِلَّا مُسَلِّمَةً عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله خَارِجَةً إِلَی مَکَّةَ أَوْ قَادِمَةً مِنْ مَکَّةَ وَ ذَکَرَ أَنَّهُ کَانَ آخِرُ قَوْلِهَا وَ قَدْ رَضِینَا الثَّوَابَ وَ أَمِنَّا الْعِقَابَ (3).

«57»

ختص، [الإختصاص] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنْ مَرْوَکٍ عَنْ هِشَامِ

ص: 351


1- 1. رجال الکشّیّ ص 158.
2- 2. نفس المصدر ص 226.
3- 3. المصدر السابق ص 234.

روایت79.

کافی: ولید بن صبیح گفت: شهاب بن عبد ربه بمن گفت: سلام مرا بحضرت صادق علیه السّلام برسان بگو در خواب میترسم. خدمت امام رسیدم و عرضکردم که شهاب بشما سلام رساند و گفت: در خواب میترسم.

فرمود: بگو مالش را پاک کند و پیغام امام را رساندم: گفت: اگر بتو پیغامی بدهم میرسانی؟ گفتم بلی گفت: بگو حتی بچه ها هم میدانند چه رسد بمردان که من زکات مالم را میدهم. من پیغام او را رساندم امام علیه السّلام فرمود: باو بگو زکات میدهی ولی در جایی که باید مصرف نمیکنی(1).

روایت80.

کافی: معتب گفت: محمّد بن بشر وشاء خدمت امام صادق علیه السّلام رسیده درخواست کرد که با شهاب صحبت کنند تا او را برای پرداخت قرضی که داشته مهلت دهد تا وقتی ایام حج تمام شود. شهاب هزار دینار از او طلب داشت. امام علیه السّلام از پی شهاب فرستاد آمد باو فرمود: میدانی محمّد علاقمند بما است گفت: تو از او هزار دینار طلب داری که این پول را در راه شکم چرانی و هواپرستی خرج نکرده از دیگران طلب دارد که از بین رفته یا از بابت مالیات پرداخته من مایلم او را حلال کنی. گفت شاید شما هم این عقیده را داری که از حسنات او در قیامت بر میدارند و قرضش را پرداخت میکنند این طور بین مردم مشهور است. امام صادق علیه السّلام فرمود خداوند عادلتر و کریم تر از آن است که بنده اش شبهای سرد بمناجات و شب زنده داری بپردازد و در روزهای گرم روزه بدارد یا طواف خانه کعبه کند آن وقت این اعمال او را بگیرد و بدهد بطلبکار ولی خداوند فضل و لطفش زیاد است جبران بدهی او را میکند. گفت: آقا او را حلال نمودم(2).

روایت81.

کافی: سدیر گفت امام باقر ع داخل مسجد الحرام میشد و من خارج میشدم امام دست مرا گرفت و رو بقبله ایستاد فرمود: سدیر بمردم دستور داده اند که

ص: 364


1- . کافی 3 : 546
2- . کافی 4 : 36

بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: نِعْمَ الشَّفِیعُ أَنَا وَ أَبِی لِحُمْرَانَ بْنِ أَعْیَنَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ-. نَأْخُذُ بِیَدِهِ وَ لَا نُزَایِلُهُ حَتَّی نَدْخُلَ الْجَنَّةَ جَمِیعاً(1).

«58»

ختص، [الإختصاص] رَوَی مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ عَنْ زِیَادٍ الْقَنْدِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَنَّهُ قَالَ فِی حُمْرَانَ إِنَّهُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ(2).

«59»

کش، [رجال الکشی] عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ حَمَّادٍ النَّابِ عَنِ الْمِسْمَعِیِّ قَالَ: لَمَّا أَخَذَ دَاوُدُ بْنُ عَلِیٍّ الْمُعَلَّی بْنَ خُنَیْسٍ حَبَسَهُ فَأَرَادَ قَتْلَهُ فَقَالَ لَهُ الْمُعَلَّی أَخْرِجْنِی إِلَی النَّاسِ فَإِنَّ لِی دَیْناً کَثِیراً وَ مَالًا حَتَّی أُشْهِدَ بِذَلِکَ فَأَخْرَجَهُ إِلَی السُّوقِ فَلَمَّا اجْتَمَعَ النَّاسُ قَالَ أَیُّهَا النَّاسُ أَنَا مُعَلَّی بْنُ خُنَیْسٍ فَمَنْ عَرَفَنِی فَقَدْ عَرَفَنِی اشْهَدُوا أَنِّی مَا تَرَکْتُ مِنْ مَالٍ عَیْنٍ أَوْ دَیْنٍ أَوْ أَمَةٍ أَوْ عَبْدٍ أَوْ دَارٍ أَوْ قَلِیلٍ أَوْ کَثِیرٍ فَهُوَ لِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ فَشَدَّ عَلَیْهِ صَاحِبُ شُرْطَةِ دَاوُدَ فَقَتَلَهُ قَالَ فَلَمَّا بَلَغَ ذَلِکَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام خَرَجَ یَجُرُّ ذَیْلَهُ حَتَّی دَخَلَ عَلَی دَاوُدَ بْنِ عَلِیٍّ وَ إِسْمَاعِیلُ ابْنُهُ خَلْفَهُ فَقَالَ یَا دَاوُدُ قَتَلْتَ مَوْلَایَ وَ أَخَذْتَ مَالِی فَقَالَ مَا أَنَا قَتَلْتُهُ وَ لَا أَخَذْتُ مَالَکَ فَقَالَ وَ اللَّهِ لَأَدْعُوَنَّ عَلَی مَنْ قَتَلَ مَوْلَایَ وَ أَخَذَ مَالِی قَالَ مَا قَتَلْتُهُ وَ لَکِنْ قَتَلَهُ صَاحِبُ شُرْطَتِی فَقَالَ بِإِذْنِکَ أَوْ بِغَیْرِ إِذْنِکَ فَقَالَ بِغَیْرِ إِذْنِی فَقَالَ یَا إِسْمَاعِیلُ شَأْنَکَ بِهِ فَخَرَجَ إِسْمَاعِیلُ وَ السَّیْفُ مَعَهُ حَتَّی قَتَلَهُ فِی مَجْلِسِهِ قَالَ حَمَّادٌ فَأَخْبَرَنِی الْمِسْمَعِیُّ عَنْ مُعَتِّبٍ قَالَ فَلَمْ یَزَلْ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لَیْلَتَهُ سَاجِداً وَ قَائِماً فَسَمِعْتُهُ فِی آخِرِ اللَّیْلِ وَ هُوَ سَاجِدٌ یَقُولُ- اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِقُوَّتِکَ الْقَوِیَّةِ وَ مَحَالِّکَ الشَّدِیدَةِ وَ بِعِزَّتِکَ الَّتِی خَلْقُکَ لَهَا ذَلِیلٌ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَأْخُذَهُ السَّاعَةَ السَّاعَةَ قَالَ فَوَ اللَّهِ مَا رَفَعَ رَأْسَهُ مِنْ سُجُودِهِ حَتَّی سَمِعْنَا الصَّائِحَةَ فَقَالُوا مَاتَ دَاوُدُ بْنُ عَلِیٍّ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنِّی دَعَوْتُ اللَّهَ عَلَیْهِ بِدَعْوَةٍ بَعَثَ اللَّهُ إِلَیْهِ مَلَکاً فَضَرَبَ رَأْسَهُ بِمِرْزَبَّةٍ انْشَقَّتْ مَثَانَتُهُ (3).

«60»

کش، [رجال الکشی] حَمْدَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی وَ مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ عَنْ جَبْرَئِیلَ بْنِ

ص: 352


1- 1. الاختصاص ص 196.
2- 2. الاختصاص ص 196.
3- 3. رجال الکشّیّ ص 240.

بیایند اطراف این خانه سنگی طواف نمایند بعد بیایند پیش ما و ولایت و ارادت خود را بما اهل بیت اعلام نمایند این آیه اشاره به همین مطلب است «وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدی»(1) {و به یقین، من آمرزنده کسی هستم که توبه کند و ایمان بیاورد و کار شایسته نماید و به راه راست راهسپر شود} با دست بسینه خود اشاره نمود هدایت یابند بولایت ما خاندان. فرمود: سدیر میخواهی کسانی که مانع دین خدا میشوند به تو نشان دهم به ابو حنیفه و سفیان ثوری نگاه نمود که در گوشه ای از مسجد اجتماع کرده بودند. فرمود: اینها مانع دین خدایند بدون اطلاعی از جانب خدا و یا کتاب مبین. اگر اینها در خانه خود بنشینند مردم در اطراف جستجو میکنند وقتی کسی را پیدا نکردند که آنها را از خدا و پیامبر اطلاع دهد پیش ما می آیند و ما آنها را از خدا و پیامبر خبر میدهیم(2).

روایت82.

کافی: مردی از قریش که اهل مکه بود گفت سفیان ثوری بمن گفت مرا پیش جعفر بن محمّد ببر او را بردم خدمت امام صادق علیه السّلام سوار مرکب شده بود سفیان عرض کرد یا ابا عبد اللَّه خطبه ای را که پیغمبر در مسجد خیف ایراد نموده برایم نقل کن فرمود بگذار بروم دنبال کارم می بینی سوار شده ام وقتی برگشتم برایت نقل میکنم. عرض کرد تو را بخویشاوندی که با پیامبر داری سوگند میدهم برایم نقل کن امام پیاده شد. سفیان عرض کرد دستور بدهید دوات و کاغذی بیاورند تا بنویسم. امام علیه السّلام دوات و کاغذ خواست بسفیان فرمود: بنویس. بسم اللَّه الرحمن الرحیم خطبه پیامبر در مسجد خیف: خداوند یاری کند هر بنده ای را که سخن مرا بشنود و آن را حفظ نماید و بکسانی که نشنیده اند برساند مردم! حاضرین بغائبین برسانند: چه بسا کسانی که حامل فقهند ولی فقیه نیستند چه بسیار فقیهانی هستند که بدانشمندتر از خود احتیاج دارند. سه چیز است که مسلمان در آن سه چیز خیانت نمیکند: اخلاص عمل برای خدا، خیر خواهی نسبت بائمه مسلمانان و شرکت در اجتماع آنها که دعوت اسلامی تمام آنها را فرا میگیرد. مؤمنین برادران یکدیگرند که از خون یکدیگر دفاع میکنند آنها بصورت یک نیروی واحد در مقابل مخالفین هستند پست ترین مسلمانان در انجام تعهدات برادران دینی خود سعی و کوشش میکند. سفیان خطبه را نوشت و خدمت امام علیه السّلام نشان داد. حضرت صادق سوار شده رفت من و سفیان برگشتیم در بین راه گفت:

ص: 365


1- . طه / 82
2- . کافی 1 : 392

أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنِ الْوَلِیدِ بْنِ صَبِیحٍ قَالَ: قَالَ دَاوُدُ بْنُ عَلِیٍّ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا أَنَا قَتَلْتُهُ یَعْنِی مُعَلَّی بْنَ خُنَیْسٍ قَالَ فَمَنْ قَتَلَهُ قَالَ السِّیرَافِیُّ وَ کَانَ صَاحِبَ شُرْطَتِهِ قَالَ أَقِدْنَا مِنْهُ قَالَ قَدْ أَقَدْتُکَ قَالَ فَلَمَّا أُخِذَ السِّیرَافِیُّ وَ قُدِّمَ لِیُقْتَلَ جَعَلَ یَقُولُ یَا مَعْشَرَ الْمُسْلِمِینَ یَأْمُرُونِّی بِقَتْلِ النَّاسِ فَأَقْتُلُهُمْ لَهُمْ ثُمَّ یَقْتُلُونِّی فَقُتِلَ السَّیْرَافِیُ (1).

بیان

أقدنا منه أی مکنا نقتله قودا و قصاصا.

«61»

کش، [رجال الکشی] مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ قَالَ کَتَبَ إِلَیَّ الْفَضْلُ قَالَ حَدَّثَنَا ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَابِرٍ قَالَ: لَمَّا قَدِمَ أَبُو إِسْحَاقَ [ع] مِنْ مَکَّةَ فَذُکِرَ لَهُ قَتْلُ الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ قَالَ فَقَامَ مُغْضَباً یَجُرُّ ثَوْبَهُ فَقَالَ لَهُ إِسْمَاعِیلُ ابْنُهُ یَا أَبَتِ أَیْنَ تَذْهَبُ فَقَالَ لَوْ کَانَتْ نَازِلَةٌ لَقَدِمْتُ عَلَیْهَا فَجَاءَ حَتَّی دَخَلَ عَلَی دَاوُدَ بْنِ عَلِیٍّ فَقَالَ یَا دَاوُدُ لَقَدْ أَتَیْتَ ذَنْباً لَا یَغْفِرُهُ اللَّهُ لَکَ قَالَ وَ مَا ذَلِکَ الذَّنْبُ قَالَ قَتَلْتَ رَجُلًا مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ ثُمَّ مَکَثَ سَاعَةً ثُمَّ قَالَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ قَالَ لَهُ دَاوُدُ وَ أَنْتَ قَدْ أَتَیْتَ ذَنْباً لَا یَغْفِرُهُ اللَّهُ لَکَ قَالَ وَ مَا ذَلِکَ الذَّنْبُ قَالَ زَوَّجْتَ ابْنَتَکَ فُلَاناً الْأُمَوِیَّ قَالَ إِنْ کُنْتُ زَوَّجْتُ فُلَاناً الْأُمَوِیَّ فَقَدْ زَوَّجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عُثْمَانَ وَ لِی بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أُسْوَةٌ قَالَ مَا أَنَا قَتَلْتُهُ قَالَ فَمَنْ قَتَلَهُ قَالَ قَتَلَهُ السِّیرَافِیُّ قَالَ فَأَقِدْنَا مِنْهُ قَالَ فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْغَدِ غَدَا السِّیرَافِیُّ فَأَخَذَهُ فَقَتَلَهُ فَجَعَلَ یَصِیحُ یَا عِبَادَ اللَّهِ یَأْمُرُونِّی أَنْ أَقْتُلَ لَهُمُ النَّاسَ ثُمَّ یَقْتُلُونِّی (2).

«62»

کش، [رجال الکشی] حَمْدَوَیْهِ بْنُ نُصَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ قَالَ: قَالَ سُفْیَانُ بْنُ عُیَیْنَةَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّهُ یُرْوَی أَنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام کَانَ یَلْبَسُ الْخَشِنَ مِنَ الثِّیَابِ وَ أَنْتَ تَلْبَسُ الْقُوهِیَّ الْمَرْوِیَ (3) قَالَ وَیْحَکَ إِنَ

ص: 353


1- 1. رجال الکشّیّ ص 241.
2- 2. نفس المصدر ص 241.
3- 3. القوهی المروی: ضرب من الثیاب بیض منسوبة الی قوهستان و هی قصبة من قصبات خراسان.

صبر کن من نگاهی باین حدیث بکنم. گفتم بخدا قسم حضرت صادق بگردن تو تکلیفی نسبت بخود واجب نموده که هرگز قابل فرار نیست. گفت: چطور آن تکلیف چیست؟ گفتم: اینکه فرمود مسلمان در سه چیز خیانت نمیکند اول اینکه اخلاص عمل برای خداست قابل بحث نیست خودمان میدانیم اما خیرخواهی نسبت بائمه و پیشوایان مسلمانان. این پیشوایان چه کسانی هستند که واجب است ما خیرخواه آنها باشیم؟ معاویة بن ابی سفیان یا یزید بن معاویه یا مروان حکم از کسانی که ما شهادت آنها را نمی پذیریم و نماز خواندن پشت سر آنها صحیح نیست؟ آیا اینها هستند. سخن دیگرش که شرکت در اجتماع بود، کدام اجتماع است. آیا منظور اجتماع مرجئه است که میگویند هر که نماز نخواند و روزه نگیرد و غسل جنابت نکند و کعبه را ویران نماید و با مادر خود ازدواج کند او ایمان جبرئیل و میکائیل را دارد. یا منظور قدری ها هستند که میگویند آنچه خدا بخواهد نمیشود هر چه شیطان بخواهد می شود؟ یا منظور حروریها هستند که از علی بن ابی طالب بیزارند و میگویند او کافر است؟ یا جهمی ها هستند که میگویند فقط باید خدا را شناخت ایمان غیر از این نیست. با ناراحتی گفت: پس اینها چه میگویند؟ گفتم: میگویند امامی که لازم است از او پیروی کنیم و خیر خواهش باشیم علی بن ابی طالب است و باید در اجتماع اهل بیت او شرکت بکنیم. سفیان نوشته را پاره کرده گفت مبادا بکسی این جریان را بگویی(1).

روایت83.

کافی: عبد العزیز بن نافع گفت: از امام صادق ع اذن دخول خواستیم و نزد ایشان فرستادیم برایمان فرستاد که دو نفر دو نفر وارد شوید من و مردی که همراهم بود وارد شدیم به او گفتم دوست دارم که تو سؤالت را بپرسی گفت بله فدایت شوم پدرم از کسانی بود که بنی امیه او را اسیر کردند در حالی که می دانستم بنی امیه این حق را نداشتند که چیزی را حرام یا حلال کنند و هیچ کدام از چیزهایی که در اختیارشان بود چه کم چه زیاد متعلق به آن ها نبود بلکه متعلق به شماست. وقتی مشکل خودم را مطرح کردم دچار حالتی شدم که نزدیک بود عقلم را از دست بدهم. امام به آن مرد فرمود: تو را برای هر آنچه بوده حلال می کنم و هر کس که پشت سر ماست و حالش چون توست حلال می کنم. ما برخاستیم و بیرون رفتیم. معتب با یکی از کسانی که منتظر اذن امام بودند قبل از خروج ما وارد شد امام به آن ها فرمود: عبد العزیز بن نافع چیزی بدست آورد که هرگز احدی مانند آن را بدست نیاورده است. گفته شد او چه بدست آورده؟ امام برای آن ها توضیح داد. دو نفر برخاستند و نزد امام ع رفتند یکی از آن ها گفت: بله فدایت شوم پدرم از کسانی بود بنی امیه او را اسیر کردند و هیچ کدام از چیزهایی که در اختیارشان بود چه کم چه زیاد متعلق به آن ها نبود و من دوست دارم مرا حلال کنید فرمود: این چه ارتباطی به ما دارد که حلال یا حرام کنیم. آن دو مرد خارج شدند و امام صادق ع عصبانی شد آن شب احدی نزد امام نیامد مگر آنکه امام ع سخن را آغاز کرد و فرمود: آیا از فلانی تعجب نمی کنید که به خاطر کاری که بنی امیه انجام دادند از ما طلب حلالیت می کند گویا حق حلال و حرام کردن از آن ماست. آن شب هیچ کس چه کم چه زیاد بهره ای نبرد مگر همان دو نفر اول که حاجتشان برآورده شد(2) .

روایت84.

تهذیب: ابو الطیار گفت: بحضرت صادق علیه السّلام عرضکردم سرمایه ای داشتم ولی از دستم رفت اکنون سخت در مضیقه هستم. فرمود: در بازار دکان داری؟ عرضکردم: بله دارم ولی آن را رها کرده ام فرمود: وقتی بکوفه برگشتی برو در دکان را باز کن جارو کن وقتی خواستی بروی بازار دو رکعت یا چهار رکعت نماز بخوان پس از نماز این دعا را بخوان «توجهت بلا حول منی و لا قوة و لکن بحولک یا رب و قوتک و أبرأ من الحول و القوة الا بک فانت حولی و منک قوتی اللهم فارزقنی من فضلک الواسع رزقا کثیرا طیبا و انا خافض فی عافیتک فإنه لا یملکها احد غیرک». گفت همین کار را کردم مرتب در دکان میرفتم بطوری که از خراج بگیر میترسیدم مبادا مطالبه اجاره دکانم را نماید چیزی نداشتم که باو بدهم روزی فروشنده ای جنسی آورده بمن گفت: نصف دکان را بمن اجاره میدهی؟ نصف دکان را باو اجاره دادم بمقدار اجاره همه دکان جنس های خود را گذاشت ولی چیزی نفروخت. گفتم: ممکن است کار خیری بکنی یک عدل از جنس خود را بمن بفروشی وقتی فروختم پولش را بدهم اضافه آن مال خودم باشد. گفت از کجا بدانم بعد خواهی داد.

ص: 367


1- . کافی 1 : 403
2- . همان 1 : 545

عَلِیّاً علیه السلام کَانَ فِی زَمَانٍ ضَیِّقٍ فَإِذَا اتَّسَعَ الزَّمَانُ فَأَبْرَارُ الزَّمَانِ أَوْلَی بِهِ (1).

«63»

کش، [رجال الکشی] مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِشْکِیبَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ الْمَرْوَزِیِّ عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ قَالَ سَمِعْتُ بَعْضَ أَصْحَابِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یُحَدِّثُ: أَنَّ سُفْیَانَ الثَّوْرِیَّ دَخَلَ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ عَلَیْهِ ثِیَابٌ جِیَادٌ فَقَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ آبَاءَکَ لَمْ یَکُونُوا یَلْبَسُونَ مِثْلَ هَذِهِ الثِّیَابِ فَقَالَ لَهُ إِنَّ آبَائِی علیهم السلام کَانُوا یَلْبَسُونَ ذَاکَ فِی زَمَانٍ مُقْفِرٍ مُقْصِرٍ مُقْتِرٍ وَ هَذَا زَمَانٌ قَدْ أَرْخَتِ الدُّنْیَا عَزَالِیَهَا فَأَحَقُّ أَهْلِهَا بِهَا أَبْرَارُهُمْ (2).

بیان

العزالی بکسر اللام و فتحها جمع العزلاء و هی فم المزادة الأسفل و إرخاؤها کنایة عن کثرة النعم و اتساعها کما یقال لبیان کثرة المطر أرخت السماء عزالیها.

«64»

کش، [رجال الکشی] وَجَدْتُ فِی کِتَابِ أَبِی مُحَمَّدٍ جَبْرَئِیلَ بْنِ أَحْمَدَ الْفَارَیَابِیِّ بِخَطِّهِ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ الْکُوفِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنِ الْهَیْثَمِ بْنِ وَاقِدٍ عَنْ مَیْمُونِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: أَتَی قَوْمٌ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَسْأَلُونَهُ الْحَدِیثَ مِنَ الْأَمْصَارِ وَ أَنَا عِنْدَهُ فَقَالَ لِی أَ تَعْرِفُ أَحَداً مِنَ الْقَوْمِ قُلْتُ لَا فَقَالَ کَیْفَ دَخَلُوا عَلَیَّ قُلْتُ هَؤُلَاءِ قَوْمٌ یَطْلُبُونَ الْحَدِیثَ مِنْ کُلِّ وَجْهٍ- لَا یُبَالُونَ مِمَّنْ أَخَذُوا فَقَالَ لِرَجُلٍ مِنْهُمْ هَلْ سَمِعْتَ مِنْ غَیْرِی مِنَ الْحَدِیثِ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَحَدِّثْنِی بِبَعْضِ مَا سَمِعْتَ قَالَ إِنَّمَا جِئْتُ لِأَسْمَعَ مِنْکَ لَمْ أَجِئْ أُحَدِّثُکَ وَ قَالَ لِلْآخَرِ ذَلِکَ مَا یَمْنَعُهُ أَنْ یُحَدِّثَنِی مَا سَمِعَ قَالَ تَتَفَضَّلُ أَنْ تُحَدِّثَنِی بِمَا سَمِعْتَ أَ جَعَلَ الَّذِی حَدَّثَکَ حَدِیثَهُ أَمَانَةً لَا أتحدث [تُحَدِّثُ] بِهِ أَبَداً قَالَ لَا قَالَ فَسَمِّعْنَا بَعْضَ مَا اقْتَبَسْتَ مِنَ الْعِلْمِ حَتَّی نَعْتَدَّ بِکَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنِی سُفْیَانُ الثَّوْرِیُّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ النَّبِیذُ کُلُّهُ حَلَالٌ إِلَّا الْخَمْرَ ثُمَّ سَکَتَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام زِدْنَا قَالَ حَدَّثَنِی

ص: 354


1- 1. رجال الکشّیّ ص 248 و لیس فی آخر الحدیث لفظ« به».
2- 2. نفس المصدر ص 249 و فیه« عرابها» بدل« عزالیها».

گفتم خدا را گواه میگیرم بر این کار. یک عدل بمن داد قیمت آن را تعیین کردیم سرمای شدیدی آمد همان روز جنس را فروختم و پولش را دادم اضافه آن را برداشتم مرتب یک عدل میگرفتم و میفروختم اضافه آن را بر میداشتم و بقیه را باو میدادم تا صاحب سرمایه و مالهای سواری شدم غلام و کنیز خریدم و چند خانه ساختم(1).

روایت85.

کافی: اسحاق بن عمار گفت: بحضرت صادق علیه السّلام عرضکردم: مردی با من مشورت کرد در مورد حج وضع او خوب نبود من گفتم: بمکه نرو. فرمود: گمان میکنم یک سال بیمار شوی همان طور شد یک سال مریض شدم(2).

روایت86.

کافی: سلام بن سعید مخزومی گفت: در خدمت حضرت صادق نشسته بودم که عباد بن کثیر عابد اهل بصره و ابن شریح فقیه مکه وارد شدند. میمون قداح غلام حضرت باقر نیز حضور داشت. عباد بن کثیر گفت: یا ابا عبد اللَّه پیامبر اکرم را در چند جامه کفن نمودند؟ فرمود: در سه جامه دو پارچه یمنی از پارچه های قریه صحاری و یکپارچه هم از بردهای خط دار کتان معروف بحبره برد کمی کوتاه بود. عباد بن کثیر مثل اینکه از این توضیح خیلی راضی بنظر نمیرسید. حضرت صادق فرمود: درخت خرمایی که مریم از آن خورد از بهترین خرماها بنام عجوه بود از آسمان نازل شده بود هر درختی خرمایی که از ریشه آن بوجود آید همان طور عجوه است و از بهترین خرماها است

ص: 368


1- . تهذیب 3 : 312
2- . کافی 4 : 271

سُفْیَانُ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ مَنْ لَمْ یَمْسَحْ عَلَی خُفَّیْهِ فَهُوَ صَاحِبُ بِدْعَةٍ وَ مَنْ لَمْ یَشْرَبِ النَّبِیذَ فَهُوَ مُبْتَدِعٌ وَ مَنْ لَمْ یَأْکُلِ الْجِرِّیثَ (1) وَ طَعَامَ أَهْلِ الذِّمَّةِ وَ ذَبَائِحَهُمْ فَهُوَ ضَالٌّ أَمَّا النَّبِیذُ فَقَدْ شَرِبَهُ عُمَرُ نَبِیذُ زَبِیبٍ فَرَشَحَهُ بِالْمَاءِ وَ أَمَّا الْمَسْحُ عَلَی الْخُفَّیْنِ فَقَدْ مَسَحَ عُمَرُ عَلَی الْخُفَّیْنِ ثَلَاثاً فِی السَّفَرِ وَ یَوْماً وَ لَیْلَةً فِی الْحَضَرِ وَ أَمَّا الذَّبَائِحُ فَقَدْ أَکَلَهَا عَلِیٌّ علیه السلام وَ قَالَ کُلُوهَا فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ الْیَوْمَ أُحِلَّ لَکُمُ الطَّیِّباتُ وَ طَعامُ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ حِلٌّ لَکُمْ وَ طَعامُکُمْ حِلٌّ لَهُمْ (2) ثُمَّ سَکَتَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام زِدْنَا فَقَالَ فَقَدْ حَدَّثْتُکَ بِمَا سَمِعْتُ فَقَالَ أَ کُلُّ الَّذِی سَمِعْتَ هَذَا قَالَ لَا قَالَ زِدْنَا قَالَ حَدَّثَنَا عَمْرُو بْنُ عُبَیْدٍ عَنِ الْحَسَنِ قَالَ أَشْیَاءُ صَدَّقَ النَّاسُ بِهَا وَ أَخَذُوا بِمَا لَیْسَ فِی کِتَابِ اللَّهِ لَهَا أَصْلٌ مِنْهَا عَذَابُ الْقَبْرِ وَ مِنْهَا الْمِیزَانُ وَ مِنْهَا الْحَوْضُ وَ مِنْهَا الشَّفَاعَةُ وَ مِنْهَا النِّیَّةُ یَنْوِی الرَّجُلُ مِنَ الْخَیْرِ وَ الشَّرِّ فَلَا یَعْمَلُهُ فَیُثَابُ عَلَیْهِ وَ لَا یُثَابُ الرَّجُلُ إِلَّا بِمَا عَمِلَ إِنْ خَیْراً فَخَیْراً وَ إِنْ شَرّاً فَشَرّاً قَالَ فَضَحِکْتُ مِنْ حَدِیثِهِ فَغَمَزَنِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنْ کُفَّ حَتَّی نَسْمَعَ قَالَ فَرَفَعَ رَأْسَهُ إِلَیَّ فَقَالَ وَ مَا یُضْحِکُکَ مِنَ الْحَقِّ أَمْ مِنَ الْبَاطِلِ قُلْتُ لَهُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ وَ أَبْکِی وَ إِنَّمَا یُضْحِکُنِی مِنْکَ تَعَجُّباً کَیْفَ حَفِظْتَ هَذِهِ الْأَحَادِیثَ فَسَکَتَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام زِدْنَا قَالَ حَدَّثَنِی سُفْیَانُ الثَّوْرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُنْکَدِرِ أَنَّهُ رَأَی عَلِیّاً علیه السلام عَلَی مِنْبَرٍ بِالْکُوفَةِ وَ هُوَ یَقُولُ لَئِنْ أُتِیتُ بِرَجُلٍ یُفَضِّلُنِی عَلَی أَبِی بَکْرٍ وَ عُمَرَ لَأَجْلِدَنَّهُ حَدَّ الْمُفْتَرِی فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام زِدْنَا فَقَالَ حَدَّثَنِی سُفْیَانُ عَنْ جَعْفَرٍ أَنَّهُ قَالَ حُبُّ أَبِی بَکْرٍ وَ عُمَرَ إِیمَانٌ وَ بُغْضُهُمَا کُفْرٌ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام زِدْنَا قَالَ حَدَّثَنِی یُونُسُ بْنُ عُبَیْدٍ عَنِ الْحَسَنِ أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام أَبْطَأَ عَلَی بَیْعَةِ أَبِی بَکْرٍ فَقَالَ لَهُ عَتِیقٌ مَا خَلَّفَکَ عَنِ الْبَیْعَةِ وَ اللَّهِ لَقَدْ هَمَمْتُ أَنْ

ص: 355


1- 1. الجریث: هو بالثاء المثلثة کسکیت ضرب من السمک یشبه الحیات.
2- 2. سورة المائدة الآیة: 5.

ولی آنچه از دانه های افتاده آن بوجود آید خرمای پست و بدی میدهد. وقتی از خدمت امام خارج شدند عباد بن کثیر به ابن شریح گفت: بخدا نفهمیدم منظورحضرت صادق این مثلی که زد چه بود؟ این شریح گفت: این غلام برایت توضیح میدهد او از این خانواده محسوب می شود منظورش میمون بود از او سؤال کرد. میمون گفت: واقعا نفهمیدی منظورش چه بود؟ گفت: نه بخدا. میمون گفت: مثل خودش را برای تو زد. فرمود من از اولاد پیغمبرم و علم پیغمبر نزد من است هر چه از این خانواده بشنوی درست است و هر چه از دیگران استفاده کنی مانند همان دانه افتاده بر زمین است که میوه بد میدهد(1).

روایت87.

کافی: امام صادق ع فرمود: در حال طواف بودم و سفیان ثوری نزدیک من بود گفت یا اب عبد الله رسول خدا وقتی به حجر الأسود می رسید چه می کرد؟ گفتم: رسول خدا ص در هر طواف واجب و مستحب آن را می بوسید. امام فرمود: کمی از من عقب تر رفت وقتی به حجر الأسود رسیدم از آن گذشتم و رفتم آن را نبوسیدم به من رسید و گفت: یا ابا عبد الله مگر به من نفرمودی که رسول خدا ص در هر طواف واجب و مستحب آن را می بوسید گفتم: بله گفت: اما شما عبور کردی و آن را نبوسیدی گفتم: مردم در مورد رسول خدا ص چیزهایی را مراعات می کردند که در مورد من مراعات نمی کنند وقتی رسول خدا ص به حجر الأسود می رسید راه را برایش باز می کردند تا آن را ببوسد حال آنکه من از ازدحام خوشم نمی آید(2) .

روایت88.

کافی: عمرو بن یزید گفت: در مدینه بودم زنم حیض شد تاریخ حرکت ما و خارج شدنمان از مدینه قبل از پاک شدن او بود وارد مسجد نشد و پیامبر را زیارت نکرد و نزدیک قبر هم رفته بود. این جریان را بحضرت صادق عرض کردم. فرمود: باو بگو غسل کند و به مقام جبرئیل برود زیرا

ص: 369


1- . همان 1 : 400
2- . کافی 4 : 404

أَضْرِبَ عُنُقَکَ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام خَلِیفَةَ رَسُولِ اللَّهِ لَا تَثْرِیبَ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام زِدْنَا.

قَالَ حَدَّثَنِی سُفْیَانُ الثَّوْرِیُّ عَنِ الْحَسَنِ أَنَّ أَبَا بَکْرٍ أَمَرَ خَالِدَ بْنَ الْوَلِیدِ أَنْ یَضْرِبَ عُنُقَ عَلِیٍّ علیه السلام إِذَا سَلَّمَ مِنْ صَلَاةِ الصُّبْحِ وَ أَنَّ أَبَا بَکْرٍ سَلَّمَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ نَفْسِهِ ثُمَّ قَالَ یَا خَالِدُ لَا تَفْعَلْ مَا أَمَرْتُکَ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام زِدْنَا قَالَ حَدَّثَنِی نُعَیْمُ بْنُ عُبَیْدِ اللَّهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام أَنَّهُ قَالَ وَدَّ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام أَنَّهُ بِنُخَیْلَاتِ یَنْبُعَ یَسْتَظِلُّ بِظِلِّهِنَّ وَ یَأْکُلُ مِنْ حَشَفِهِنَّ وَ لَمْ یَشْهَدْ یَوْمَ الْجَمَلِ وَ لَا النَّهْرَوَانِ وَ حَدَّثَنِی بِهِ سُفْیَانُ عَنِ الْحَسَنِ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلامزِدْنَا قَالَ حَدَّثَنَا عَبَّادٌ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ أَنَّهُ قَالَ لَمَّا رَأَی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یَوْمَ الْجَمَلِ کَثْرَةَ الدِّمَاءِ قَالَ لِابْنِهِ الْحَسَنِ یَا بُنَیَّ هَلَکْتُ قَالَ لَهُ الْحَسَنُ یَا أَبَتِ أَ لَیْسَ قَدْ نَهَیْتُکَ عَنْ هَذَا الْخُرُوجِ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا بُنَیَّ لَمْ أَدْرِ أَنَّ الْأَمْرَ یَبْلُغُ هَذَا الْمَبْلَغَ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام زِدْنَا قَالَ حَدَّثَنَا سُفْیَانُ الثَّوْرِیُّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام لَمَّا قَتَلَ أَهْلَ صِفِّینَ بَکَی عَلَیْهِمْ ثُمَّ قَالَ جَمَعَ اللَّهُ بَیْنِی وَ بَیْنَهُمْ فِی الْجَنَّةِ قَالَ فَضَاقَ بِیَ الْبَیْتُ وَ عَرِقْتُ وَ کِدْتُ أَنْ أَخْرُجَ مِنْ مَسْکِی (1) فَأَرَدْتُ أَنْ أَقُومَ إِلَیْهِ فَأَتَوَطَّأَهُ ثُمَّ ذَکَرْتُ غَمْزَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَکَفَفْتُ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مِنْ أَیِّ الْبِلَادِ أَنْتَ قَالَ مِنْ أَهْلِ الْبَصْرَةِ قَالَ هَذَا الَّذِی تُحَدِّثُ عَنْهُ وَ تَذْکُرُ اسْمَهُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ تَعْرِفُهُ قَالَ لَا قَالَ فَهَلْ سَمِعْتَ مِنْهُ شَیْئاً قَطُّ قَالَ لَا قَالَ فَهَذِهِ الْأَحَادِیثُ عِنْدَکَ حَقٌّ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَمَتَی سَمِعْتَهَا قَالَ لَا أَحْفَظُ قَالَ إِلَّا أَنَّهَا أَحَادِیثُ أَهْلِ مِصْرِنَا مُنْذُ دَهْرِنَا لَا یَمْتَرُونَ فِیهَا قَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لَوْ رَأَیْتَ هَذَا الرَّجُلَ الَّذِی تُحَدِّثُ عَنْهُ فَقَالَ لَکَ هَذِهِ الَّتِی تَرْوِیهَا عَنِّی کَذِبٌ وَ قَالَ لَا أَعْرِفُهَا وَ لَمْ أُحَدِّثْ بِهَا هَلْ کُنْتَ تُصَدِّقُهُ قَالَ لَا قَالَ لِمَ قَالَ لِأَنَّهُ شَهِدَ عَلَی قَوْلِهِ رِجَالٌ لَوْ شَهِدَ أَحَدُهُمْ عَلَی عِتْقِ رَجُلٍ لَجَازَ

ص: 356


1- 1. مسکی: المسک بسکون السین: الجلد جمع مسک و مسوک و القطعة منه مسکة.

جبرئیل خدمت پیامبر می آمد و اجازه ورود میخواست اگر پیامبر در حالی بود که صحیح نبود جبرئیل وارد شود همان جا می ایستاد تا خود ایشان خارج گردد اگر اجازه میداد وارد میشد. عرض کردم: آقا آن محل کجاست؟ فرمود: زیر ناودانی که مقابل در معروف بباب فاطمه است مقابل قبر بطوری که سر را بلند کنی ناودان بالای سر تو است و در پشت سرت در آن محل می نشیند زنان همراهش نیز با او می نشینند او دعا میکند زنان دیگر آمین میگویند. عرضکردم: چه بگوید؟ فرمود: میگوید: «اللّهم انی أسألک بانک اللَّه الذی لیس کمثله شی ء ان تفضل بی کذا و کذا» هر چه گفتم زنم انجام داد پاک شد و داخل مسجد گردید. کنیزی داشتیم او نیز حائض شد. گفت: آقا اجازه میدهی من هم همان کار خانم را بکنم؟ گفتم: بکن. او نیز رفت و همان کار را کرد پاک شد و داخل مسجد گردید(1).

توضیح

گفته شده «زادة» اسم آن کنیز بوده پس بدل یا عطف بیان برای ضمیر متکلم است و احتمال دارد مهموز و با همزه مکسور باشد گفته می شود زاده مانند منعه یعنی آن را خالی کرد و در تهذیب زیادة آمده یعنی اضافه تر از آنچه بانوی من انجام داد. بیشتر به نظر می رسد که زادة به معنای همچنین باشد این معنا اگرچه در کتب لغت شایع نیست اما اکنون بین عرب متداول است به طوری که کم پیش می آید سخنشان از این کلمه خالی باشد می گویند أنا زاد أفعل أو أنا عاد أفعل یعنی من نیز انجام می دهم پس تاء یا برای تأنیث است یا نسخه نویس ها آن را افزودند اما امروزه دیگر به آن تاء نمی دهند.

روایت89.

کافی: محمّد بن جمهور گفت: نجاشی یکی از ثروتمندان بود و فرمانداری اهواز و فارس را بعهده داشت. مردی از آن ناحیه خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسید. عرضکرد: من مالیاتی بنجاشی بدهکارم او مردی شیعه و ارادتمند بشما است اگر صلاح بدانی نامه ای برای او بنویسی. امام صادق علیه السّلام نامه ای نوشت:

بسم اللَّه الرحمن الرحیم سرّ اخاک یسرک اللَّه: برادرت را خشنود کن تا خدا تو را خشنود کند. وقتی وارد آن محل شد پیش فرماندار رفت صبر کرد تا خلوت شد بعد نامه را باو داده گفت: این

ص: 370


1- . کافی 4 : 452

قَوْلُهُ فَقَالَ اکْتُبْ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی قَالَ مَا اسْمُکَ قَالَ مَا تَسْأَلُ عَنِ اسْمِی إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ خَلَقَ اللَّهُ الْأَرْوَاحَ قَبْلَ الْأَجْسَادِ بِأَلْفَیْ عَامٍ ثُمَّ أَسْکَنَهَا الْهَوَاءَ فَمَا تَعَارَفَ مِنْهَا ثَمَّ ائْتَلَفَ هَاهُنَا وَ مَا تَنَاکَرَ ثَمَّ اخْتَلَفَ هَاهُنَا وَ مَنْ کَذَبَ عَلَیْنَا أَهْلَ الْبَیْتِ حَشَرَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَعْمَی یَهُودِیّاً وَ إِنْ أَدْرَکَ الدَّجَّالَ آمَنَ بِهِ وَ إِنْ لَمْ یُدْرِکْهُ آمَنَ بِهِ فِی قَبْرِهِ یَا غُلَامُ ضَعْ لِی مَاءً وَ غَمَزَنِی وَ قَالَ لَا تَبْرَحْ وَ قَامَ الْقَوْمُ فَانْصَرَفُوا وَ قَدْ کَتَبُوا الْحَدِیثَ الَّذِی سَمِعُوا مِنْهُ ثُمَّ إِنَّهُ خَرَجَ وَ وَجْهُهُ مُنْقَبِضٌ فَقَالَ أَ مَا سَمِعْتَ مَا یُحَدِّثُ بِهِ هَؤُلَاءِ قُلْتُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ مَا هَؤُلَاءِ وَ مَا حَدِیثُهُمْ قَالَ أَعْجَبُ حَدِیثِهِمْ کَانَ عِنْدِی الْکَذِبُ عَلَیَّ وَ الْحِکَایَةُ عَنِّی مَا لَمْ أَقُلْ وَ لَمْ یَسْمَعْهُ عَنِّی أَحَدٌ وَ قَوْلُهُمْ لَوْ أَنْکَرَ الْأَحَادِیثَ مَا صَدَّقْنَاهُ مَا لِهَؤُلَاءِ لَا أَمْهَلَ اللَّهُ لَهُمْ وَ لَا أَمْلَی لَهُمْ ثُمَّ قَالَ لَنَا إِنَّ عَلِیّاً علیه السلام لَمَّا أَرَادَ الْخُرُوجَ مِنَ الْبَصْرَةِ قَالَ عَلَی أَطْرَافِهَا ثُمَّ قَالَ لَعَنَکِ اللَّهُ یَا أَنْتَنَ الْأَرْضِ تُرَاباً وَ أَسْرَعَهَا خَرَاباً وَ أَشَدَّهَا عَذَاباً فِیکِ الدَّاءُ الدَّوِیُّ قِیلَ مَا هُوَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ کَلَامُ الْقَدَرِ الَّذِی فِیهِ الْفِرْیَةُ عَلَی اللَّهِ وَ بُغْضُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ فِیهِ سَخَطُ اللَّهِ وَ سَخَطُ نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله وَ کَذِبُهُمْ عَلَیْنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ اسْتِحْلَالُهُمُ الْکَذِبَ عَلَیْنَا(1).

«65»

کش، [رجال الکشی] مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ هِلَالٍ قَالَ ذَکَرَ أَبُو الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام: أَنَّ سُفْیَانَ بْنَ عُیَیْنَةَ لَقِیَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ إِلَی مَتَی هَذِهِ التَّقِیَّةُ وَ قَدْ بَلَغْتَ هَذَا السِّنَّ فَقَالَ وَ الَّذِی بَعَثَ مُحَمَّداً بِالْحَقِّ لَوْ أَنَّ رَجُلًا صَلَّی مَا بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ عُمُرَهُ ثُمَّ لَقِیَ اللَّهَ بِغَیْرِ وَلَایَتِنَا أَهْلَ الْبَیْتَ لَلَقِیَ اللَّهَ بِمِیتَةٍ جَاهِلِیَّةٍ(2).

«66»

بشا، [بشارة المصطفی] مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْوَهَّابِ الرَّازِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ النَّیْسَابُورِیِ

ص: 357


1- 1. رجال الکشّیّ ص 249 بتفاوت.
2- 2. نفس المصدر ص 248.

نامه حضرت صادق علیه السّلام است. نجاشی نامه را بوسید و بر روی چشم گذاشت. گفت: چه حاجتی داری؟ گفت: مالیاتی بدهکارم پرسید چقدر است؟ گفت: ده هزار درهم. منشی خود را خواست و گفت: رسید کند آن سال را بخشید و سال دیگر را نوشت. گفت: خوشحال شدی؟ گفت: آری. فدایت شوم. فرماندار دستور داد چند اسب سواری و غلام و کنیزی باو دادند و یک صندوق لباس، هر کدام را که میداد میگفت: شادمانت کردم؟ در جواب میگفت: بله فدایت شوم هر چه او جواب میداد بله باز بیشتر میداد تا تمام شد. گفت: فرش های همین اطاق را که نشسته بودیم و در روی آن نامه حضرت صادق را بمن دادی بردار ببر مال تو باشد. بعد از این اگر احتیاجی داشتی بمن خبر بده. قبول کرد و رفت. بعد از مدتی خدمت حضرت صادق رسید و جریان را بطور مفصل شرح داد. امام علیه السّلام از کار او پیوسته شاد می شد. آن مرد عرض کرد: یا ابن رسول اللَّه مثل اینکه کار او شما را خرسند کرد. فرمود: آری بخدا قسم خدا و پیامبر را نیز خرسند نمود(1).

روایت90.

اختصاص: از ابن جمهور مانند آن را روایت کرده است(2).

روایت91.

کافی: عبد اللَّه بن سنان گفت: امام صادق علیه السّلام فرمود: ابراهیم بن میمون گفت: پیش ابو حنیفه نشسته بودم مردی آمد و درباره شخصی سؤال کرد که حج واجب را بجا آورده آیا باز بمکه برود و حج بگذارد بهتر است یا بنده ای را آزاد کند؟ ابو حنیفه گفت: نه. بنده آزاد کند. امام صادق علیه السّلام فرمود: دروغ گفته و گناه کرده حج از آزادی یک بنده و دو بنده بهتر است تا به ده بنده رسید. فرمود: کدام بنده برابری دارد با طواف خانه خدا و سعی بین صفا و مروه و ایستادن در عرفات و تراشیدن سر و سنگ زدن اگر آن طور که او گفته باشد مردم حج را تعطیل میکنند اگر چنین کنند امام باید آنها را مجبور به حج خانه خدا نماید چه بخواهند و چه نخواهند این خانه برای انجام مراسم حج تأسیس شده است(3).

روایت92.

کافی: عبد الاعلی گفت:

ص: 371


1- . همان 2 : 190
2- . اختصاص: 260
3- . کافی 4 : 259

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْبَزَّازِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْهَاشِمِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَاذِلٍ الْقَطَّانِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ تَمِیمٍ الْوَاسِطِیِّ عَنِ الْحِمَّانِیِّ عَنْ شَرِیکٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ سُلَیْمَانَ الْأَعْمَشِ فِی مَرْضَتِهِ الَّتِی قُبِضَ فِیهَا إِذْ دَخَلَ عَلَیْنَا ابْنُ أَبِی لَیْلَی وَ ابْنُ شُبْرُمَةَ وَ أَبُو حَنِیفَةَ فَأَقْبَلَ أَبُو حَنِیفَةَ عَلَی سُلَیْمَانَ الْأَعْمَشِ فَقَالَ یَا سُلَیْمَانُ الْأَعْمَشَ اتَّقِ اللَّهَ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ اعْلَمْ أَنَّکَ فِی أَوَّلِ یَوْمٍ مِنْ أَیَّامِ الْآخِرَةِ وَ آخِرِ یَوْمٍ مِنْ أَیَّامِ الدُّنْیَا وَ قَدْ کُنْتَ تَرْوِی فِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ أَحَادِیثَ لَوْ أَمْسَکْتَ عَنْهَا لَکَانَ أَفْضَلَ فَقَالَ سُلَیْمَانُ الْأَعْمَشُ لِمِثْلِی یُقَالُ هَذَا أَقْعِدُونِی أَسْنِدُونِی ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَی أَبِی حَنِیفَةَ فَقَالَ یَا أَبَا حَنِیفَةَ حَدَّثَنِی أَبُو الْمُتَوَکِّلِ النَّاجِی عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِی وَ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ أَدْخِلَا الْجَنَّةَ مَنْ أَحَبَّکُمَا وَ النَّارَ مَنْ أَبْغَضَکُمَا وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ(1) قَالَ أَبُو حَنِیفَةَ قُومُوا بِنَا لَا یَأْتِی بِشَیْ ءٍ هُوَ أَعْظَمُ مِنْ هَذَا قَالَ الْفَضْلُ سَأَلْتُ الْحَسَنَ علیه السلام فَقُلْتُ مَنِ الْکَفَّارُ قَالَ الْکَافِرُ بِجَدِّی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قُلْتُ وَ مَنِ الْعَنِیدُ قَالَ الْجَاحِدُ حَقَّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام (2).

«67»

نبه، [تنبیه الخاطر]: دَخَلَ طَاوُسٌ الْیَمَانِیُّ عَلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ علیه السلام فَقَالَ لَهُ أَنْتَ طَاوُسُ فَقَالَ نَعَمْ فَقَالَ طَاوُسُ طَیْرٌ مَشُومٌ مَا نَزَلَ بِسَاحَةِ قَوْمٍ إِلَّا آذَنَهُمْ بِالرَّحِیلِ نَشَدْتُکَ اللَّهَ هَلْ تَعْلَمُ أَنَّ أَحَداً أَقْبَلُ لِلْعُذْرِ مِنَ اللَّهِ قَالَ اللَّهُمَّ لَا قَالَ فَنَشَدْتُکَ اللَّهَ هَلْ تَعْلَمُ أَصْدَقَ مِمَّنْ قَالَ- لَا أَقْدِرُ وَ لَا قُدْرَةَ لَهُ قَالَ اللَّهُمَّ لَا قَالَ فَلِمَ لَا یَقْبَلُ مَنْ لَا أَقْبَلَ لِلْعُذْرِ مِنْهُ مِمَّنْ لَا أَصْدَقَ فِی الْقَوْلِ مِنْهُ قَالَ فَنَفَضَ أَثْوَابَهُ وَ قَالَ مَا بَیْنِی وَ بَیْنَ الْحَقِّ عَدَاوَةٌ(3).

ص: 358


1- 1. سورة ق الآیة: 24.
2- 2. بشارة المصطفی ص 59 مع ذکر خصوصیات فی السند.
3- 3. تنبیه الخواطر ص 12 طبع النجف الأشرف.

از امام صادق علیه السّلام شنیدم میفرمود از شرایط تشیع و ارادت بما خانواده فقط این نیست که امامت ما را تصدیق کنید و آن را قبول نمایید. بلکه یکی از شرایط آن مخفی نگاه داشتن و حفظ کردن آن از نا اهلان است. سلام مرا به آنها برسان بگو خدا رحمت کند بنده ای را که محبت مردم را نسبت بخود جلب کند. هر چه مورد قبول آنها است بایشان بگویند و آنچه منکرند از آنها مخفی نماید. سپس فرمود: بخدا قسم دشمن ما که با ما سر جنگ دارد برایمان دشوارتر از دوستی نیست که از طرف ما صحبت هایی میکند که ما خوش نداریم هر وقت کسی را دیدید که اسرار ما را فاش میکند پیش او بروید و او را از این کار منصرف کنید. اگر قبول کرد بهتر و گر نه کسی را بفرستید که حرف او را گوش می کند. شما اگر حاجتی داشته باشید برای بر آورده شدن آن هر نوع وسیله ای که ممکن باشد بکار میبرید، در مورد حاجت من نیز مضایقه نکنید همان طوری که برای خود این کار را میکنید. اگر آن شخص از شما قبول کرد بهتر و گر نه سخن او را زیر پای خود مخفی کنید و این طرف و آن طرف نگویید فلانی این طور میگوید این کار او را بر من و شما جری می کند. بخدا قسم اگر آنچه میگویم انجام دهید گواهی میکنم که شما اصحاب من هستید. ابو حنیفه اصحاب دارد حسن بصری اصحاب دارد من نیز مردی از قریشم که جدم پیامبر اکرم است و بکتاب خدا که در آن بیان هر چیزی هست عالم هستم ابتدای آفرینش و امر آسمان و زمین و امر پیشینیان و آیندگان و آنچه بوده و خواهد آمد اکنون در مقابل چشم من است گویی آنها را تماشا می کنم(1).

روایت93.

کافی: سدیر صیرفی گفت: خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسیده عرض کردم: بخدا دیگر جای نشستن نیست. فرمود: چرا؟ عرض کردم: به خاطر کثرت دوستان و شیعیان و یاورانت بخدا قسم اگر امیر المؤمنین این قدر که شما یاور داری میداشت ابو بکر و عمر در خلافت او طمع پیدا نمی کردند. فرمود: سدیر خیال میکنی چقدر یاور داشته باشم؟ گفتم: صد هزار. فرمود: فقط صد هزار نفر. گفتم: دویست هزار. فرمود: دویست هزار. گفتم: بله. نصف دنیا دیگر چیزی نفرمود. سپس فرمود: کاری نداری که با هم برویم تا ینبع. عرض کردم: بسیار خوب دستور داد یک الاغ و یک قاطر زین کنند. من جلوتر سوار الاغ شدم فرمود: ممکن است الاغ را بمن ببخشی عرض کردم: قاطر بهتر و باارزش تر است. فرمود: الاغ برای من راحت تر است پایین آمد و سوار الاغ شد

ص: 372


1- . همان 2 : 222
بیان

کأنه علیه السلام رد علیه فی القول بالجبر و نفی الاستطاعة.

«68»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لِعَبَّادِ بْنِ کَثِیرٍ الْبَصْرِیِّ الصُّوفِیِّ وَیْحَکَ یَا عَبَّادُ غَرَّکَ أَنْ عَفَّ بَطْنُکَ وَ فَرْجُکَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ- یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ قُولُوا قَوْلًا سَدِیداً یُصْلِحْ لَکُمْ أَعْمالَکُمْ (1) اعْلَمْ أَنَّهُ لَا یَتَقَبَّلُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْکَ شَیْئاً حَتَّی تَقُولَ قَوْلًا عَدْلًا(2).

«69»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ زُرْعَةَ قَالَ: کَانَ رَجُلٌ بِالْمَدِینَةِ وَ کَانَ لَهُ جَارِیَةٌ نَفِیسَةٌ فَوَقَعَتْ فِی قَلْبِ رَجُلٍ وَ أَعْجَبَ بِهَا فَشَکَا ذَلِکَ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ تَعَرَّضْ لِرُؤْیَتِهَا وَ کُلَّمَا رَأَیْتَهَا فَقُلْ أَسْأَلُ اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ فَفَعَلَ فَمَا لَبِثَ إِلَّا یَسِیراً حَتَّی عَرَضَ لِوَلِیِّهَا سَفَرٌ فَجَاءَ إِلَی الرَّجُلِ فَقَالَ یَا فُلَانُ أَنْتَ جَارِی وَ أَوْثَقُ النَّاسِ عِنْدِی وَ قَدْ عَرَضَ لِی سَفَرٌ وَ أَنَا أُحِبُّ أَنْ أُودِعَکَ فُلَانَةَ جَارِیَتِی تَکُونُ عِنْدَکَ فَقَالَ الرَّجُلُ لَیْسَ لِی امْرَأَةٌ وَ لَا مَعِی فِی مَنْزِلِی امْرَأَةٌ فَکَیْفَ تَکُونُ جَارِیَتُکَ عِنْدِی فَقَالَ أُقَوِّمُهَا عَلَیْکَ بِالثَّمَنِ وَ تَضْمَنُهُ لِی تَکُونُ عِنْدَکَ فَإِذَا أَنَا قَدِمْتُ فَبِعْنِیهَا أَشْتَرِیهَا مِنْکَ وَ إِنْ نِلْتَ مِنْهَا نِلْتَ مَا یَحِلُّ لَکَ فَفَعَلَ وَ غَلَّظَ عَلَیْهِ فِی الثَّمَنِ وَ خَرَجَ الرَّجُلُ فَمَکَثَتْ عِنْدَهُ مَا شَاءَ اللَّهُ حَتَّی قَضَی وَطَرَهُ مِنْهَا ثُمَّ قَدِمَ رَسُولٌ لِبَعْضِ خُلَفَاءِ بَنِی أُمَیَّةَ یَشْتَرِی لَهُ جَوَارِیَ فَکَانَتْ هِیَ فِیمَنْ سُمِّیَ أَنْ یَشْتَرِیَ فَبَعَثَ الْوَالِی إِلَیْهِ فَقَالَ لَهُ جَارِیَةُ فُلَانٍ قَالَ فُلَانٌ غَائِبٌ فَقَهَرَهُ عَلَی بَیْعِهَا فَأَعْطَاهُ مِنَ الثَّمَنِ مَا کَانَ فِیهِ رِبْحٌ فَلَمَّا أُخِذَتِ الْجَارِیَةُ وَ أُخْرِجَ بِهَا مِنَ الْمَدِینَةِ قَدِمَ مَوْلَاهَا فَأَوَّلُ شَیْ ءٍ سَأَلَهُ سَأَلَهُ عَنِ الْجَارِیَةِ کَیْفَ هِیَ فَأَخْبَرَهُ بِخَبَرِهَا وَ أَخْرَجَ إِلَیْهِ الْمَالَ کُلَّهُ الَّذِی قَوَّمَهُ عَلَیْهِ وَ الَّذِی رَبِحَ فَقَالَ هَذَا ثَمَنُهَا فَخُذْهُ فَأَبَی الرَّجُلُ فَقَالَ- لَا آخُذُ إِلَّا مَا قَوَّمْتُ عَلَیْکَ وَ مَا کَانَ مِنْ فَضْلٍ فَخُذْهُ

ص: 359


1- 1. سورة الأحزاب الآیة: 70.
2- 2. الکافی ج 8 ص 107.

من هم سوار قاطر شدم رفتیم موقع نماز شد. فرمود: پیاده شو نماز بخوانیم. بعد فرمود: این زمین بی آب و علفی است نماز در آن جایز نیست رفتیم تا رسیدیم به زمین قرمز رنگی چشم امام به پسر بچه ای افتاد که بزغاله می چراند فرمود: سدیر بخدا قسم اگر من به تعداد این بزغاله ها شیعه داشتم نباید گوشه نشینی می کردم. فرود آمدیم و نماز خواندیم. بعد از نماز من متوجه بزغاله ها شده آنها را شمردم هفده بزغاله بود(1).

روایت94.

کافی: سماعة بن مهران گفت، موسی بن جعفر علیه السّلام فرمود: سماعه آنها در خانه هایشان آسوده هستند ولی مرا میترسانند و در ناراحتی قرار داده اند. بخدا قسم در این دنیا زمانی بود که بیش از یک نفر خدا پرست وجود نداشت اگر بیشتر از یک نفر وجود می داشت در این آیه او را هم اضافه می نمود. بابراهیم میفرماید: «إِنَّ إِبْراهِیمَ کانَ أُمَّةً قانِتاً لِلَّهِ حَنِیفاً وَ لَمْ یَکُ مِنَ الْمُشْرِکِینَ»(2) {به راستی ابراهیم، پیشوایی مطیع خدا [و] حق گرای بود و از مشرکان نبود} مدتی به تنهایی صبر کرد بعد خداوند او را بوسیله فرزندش اسماعیل و اسحاق دلگرم نمود و سه نفر شدند بخدا قسم مؤمن کم است ولی کفار زیاد هستند میدانی علت آن چیست؟ گفتم: نه فدایت شوم. فرمود: آنها شبیه مؤمنین هستند و با ایشان رفت و آمد دارند و اسرار خود را با هم در میان می گذارند مؤمنین خیال میکنند اینها هم با آنها هم عقیده هستند دلگرم می شوند و با آنها مأنوس می شوند و متوجه تعداد کم خود نمی شوند(3).

توضیح

این سخن امام ع که می فرماید «صیروا أنسا» منظور آنست که خداوند متعال این منافقین را به مؤمنین شبیه ساخته تا با آن ها رفت و آمد داشته باشند و مؤمنین از تعداد کم خود وحشت نکنند.

روایت95.

اختصاص: حماد بن عثمان گفت: تصمیم گرفتم بمکه بروم پیش ابن ابی یعفور رفتم تا از او خداحافظی کنم. گفتم کاری نداری؟ گفت: چرا سلام مرا بحضرت صادق برسان. بمدینه رفتم خدمت امام صادق رسیدم، از حالم پرسید بعد فرمود ابن ابی یعفور چطور است؟ عرض کردم: خوب است فدایت شوم آخرین ساعتی که او را ملاقات کردم برای خداحافظی رفتم

ص: 373


1- . کافی 2 : 242
2- . نحل / 120
3- . کافی 2 : 243

لَکَ هَنِیئاً فَصَنَعَ اللَّهُ لَهُ بِحُسْنِ نِیَّتِهِ (1).

«70»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی إِسْمَاعِیلَ الْبَصْرِیِّ عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: کَانَ عَبَّادٌ الْبَصْرِیُّ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَأْکُلُ فَوَضَعَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ یَدَهُ عَلَی الْأَرْضِ فَقَالَ لَهُ عَبَّادٌ أَصْلَحَکَ اللَّهُ أَ مَا تَعْلَمُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله نَهَی عَنْ ذَا فَرَفَعَ یَدَهُ فَأَکَلَ ثُمَّ أَعَادَهَا أَیْضاً فَقَالَ لَهُ أَیْضاً فَرَفَعَهَا ثُمَّ أَکَلَ فَأَعَادَهَا فَقَالَ لَهُ عَبَّادٌ أَیْضاً فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لَا وَ اللَّهِ مَا نَهَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنْ هَذَا قَطُّ(2).

«71»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ رَفَعَهُ قَالَ: مَرَّ سُفْیَانُ الثَّوْرِیُّ فِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ فَرَأَی أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ عَلَیْهِ ثِیَابٌ کَثِیرَةُ الْقِیمَةِ حِسَانٌ فَقَالَ وَ اللَّهِ لَآتِیَنَّهُ وَ لَأُوَبِّخَنَّهُ فَدَنَا مِنْهُ فَقَالَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ اللَّهِ مَا لَبِسَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِثْلَ هَذَا اللِّبَاسِ وَ لَا عَلِیٌّ وَ لَا أَحَدٌ مِنْ آبَائِکَ؟

فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی زَمَنٍ قَتْرٍ مُقْتِرٍ وَ کَانَ یَأْخُذُ لِقَتْرِهِ وَ إِقْتَارِهِ وَ إِنَّ الدُّنْیَا بَعْدَ ذَلِکَ أَرْخَتْ عَزَالِیَهَا فَأَحَقُّ أَهْلِهَا بِهَا أَبْرَارُهَا ثُمَّ تَلَا- قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللَّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ (3) فَنَحْنُ أَحَقُّ مَنْ أَخَذَ مِنْهَا مَا أَعْطَاهُ اللَّهُ غَیْرَ أَنِّی یَا ثَوْرِیُّ مَا تَرَی عَلَیَّ مِنْ ثَوْبٍ إِنَّمَا لَبِسْتُهُ لِلنَّاسِ ثُمَّ اجْتَذَبَ بِیَدِ سُفْیَانَ فَجَرَّهَا إِلَیْهِ ثُمَّ رَفَعَ الثَّوْبَ الْأَعْلَی وَ أَخْرَجَ ثَوْباً تَحْتَ ذَلِکَ عَلَی جِلْدِهِ غَلِیظاً فَقَالَ هَذَا لَبِسْتُهُ لِنَفْسِی غَلِیظاً وَ مَا رَأَیْتَهُ لِلنَّاسِ ثُمَّ جَذَبَ ثَوْباً عَلَی سُفْیَانَ أَعْلَاهُ غَلِیظٌ خَشِنٌ وَ دَاخِلُ ذَلِکَ ثَوْبٌ لَیِّنٌ فَقَالَ لَبِسْتَ هَذَا الْأَعْلَی لِلنَّاسِ وَ لَبِسْتَ هَذَا لِنَفْسِکَ تَسُرُّهَا(4).

ص: 360


1- 1. نفس المصدر ج 5 ص 559.
2- 2. الکافی ج 6 ص 271.
3- 3. سورة الأعراف، الآیة: 32.
4- 4. نفس المصدر ج 6 ص 442 و فیه« اقتداره» مکان« اقتاره».

در خواست کرد سلامش را بشما برسانم (قال و علیه السلام اقرئه السلام صلّی اللَّه علیه) فرمود سلام بر او باد سلام مرا باو برسان خدا بر او درود فرستد باو بگو بر همان پیمانی که با من بسته ای استوار باش(1).

روایت96.

اختصاص: سلیمان فراء از عبد اللَّه بن ابی یعفور نقل کرد که شیعیان زکات مال خود را در اختیار او قرار میدادند و او بین مستحقینی که از دوستان علی علیه السّلام بودند تقسیم میکرد در موقع تقسیم گریه میکرد. سلیمان گفت باو گفتم چرا گریه میکنی؟ می گفت: میترسم خیال کنند این پول از طرف من است(2).

روایت97.

کافی: زکریای ابراهیم گفت: من نصرانی بودم مسلمان شدم و بحج رفتم خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسیدم گفتم: من نصرانی بودم اسلام آوردم. فرمود: در اسلام چه دیدی؟ گفتم: این آیه سبب هدایت من شد: «ما کُنْتَ تَدْرِی مَا الْکِتابُ وَ لَا الْإِیمانُ وَ لکِنْ جَعَلْناهُ نُوراً نَهْدِی بِهِ مَنْ نَشاءُ»(3) {تو نمی دانستی کتاب چیست و نه ایمان [کدام است؟] ولی آن را نوری گردانیدیم که هر که از بندگان خود را بخواهیم به وسیله آن راه می نماییم} امام علیه السّلام فرمود واقعا خدا ترا هدایت نموده بعد سه مرتبه فرمود: خدایا او را هدایت کن. هر سؤالی داری بکن پسر جان. عرضکردم: پدر و مادر و فامیلمان نصرانی هستند مادرم کور است من با آنها باشم و در ظرفهای آنها غذا بخورم. فرمود: گوشت خوک میخورند؟ گفتم: نه. دست به آن نمیزنند. فرمود: اشکالی ندارد. ولی متوجه باش که بمادرت مهربانی کن وقتی از دنیا رفت جنازه او را به دیگری نسپار تو خودت کارهای کفن و دفن او را انجام بده بکسی نگو پیش من آمده ای در منی باز پیش من خواهی آمد. ان شاء اللَّه.

در منی خدمت ایشان رسیدم گروهی اطرافش را گرفته بودند گویی بچه ها را درس میداد هر کدام یک سؤال میکردند وقتی بکوفه بر گشتم نسبت بمادرم مهربانی کردم غذا باو میدادم و لباس و سرش را از جانور میجستم و خدمتکار او بودم روزی گفت: مادر جان وقتی تو نصرانی بودی نسبت بمن این کارها را نمیکردی چرا از وقتی دین ما را رها کرده ای و وارد دین اسلام شده ای این محبت ها را میکنی؟ گفتم مردی از اولاد پیامبرمان چنین دستور داد. مادرم گفت: او خودش پیامبر است؟ گفتم: نه. او پسر پیغمبر است. گفت: پسرم او پیغمبر است. این نوع دستورها مال پیامبران است. گفتم: مادر بعد از پیغمبر ما پیامبری نیست.

ص: 374


1- . اختصاص: 195
2- .همان: 195
3- . شوری / 52
«72»

کا، [الکافی] الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمُعَلَّی عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: بَیْنَا أَنَا فِی الطَّوَافِ فَإِذَا رَجُلٌ یَجْذِبُ ثَوْبِی وَ إِذَا عَبَّادُ بْنُ کَثِیرٍ الْبَصْرِیُّ فَقَالَ یَا جَعْفَرُ تَلْبَسُ مِثْلَ هَذِهِ الثِّیَابِ وَ أَنْتَ فِی هَذَا الْمَوْضِعِ مَعَ الْمَکَانِ الَّذِی أَنْتَ فِیهِ مِنْ عَلِیٍّ علیه السلام فَقُلْتُ ثَوْبٌ فُرْقُبِیٌّ اشْتَرَیْتُهُ بِدِینَارٍ وَ کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام فِی زَمَانٍ یَسْتَقِیمُ لَهُ مَا لَبِسَ فِیهِ وَ لَوْ لَبِسْتُ مِثْلَ هَذَا اللِّبَاسِ فِی زَمَانِنَا لَقَالَ النَّاسُ هَذَا مُرَاءٍ مِثْلُ عَبَّادٍ(1).

بیان

قال الفیروزآبادی فرقب کقنفذ موضع (2)

و منه الثیاب الفرقبیة أو هی ثیاب بیض من کتان.

«73»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ سَهْلٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ قَالَ: کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مُتَّکِئاً عَلَیَّ أَوْ قَالَ عَلَی أَبِی فَلَقِیَهُ عَبَّادُ بْنُ کَثِیرٍ وَ عَلَیْهِ ثِیَابٌ مَرْوِیَّةٌ حِسَانٌ فَقَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ إِنَّکَ مِنْ أَهْلِ بَیْتِ نُبُوَّةٍ وَ کَانَ أَبُوکَ وَ کَانَ فَمَا هَذِهِ الْمُزَیَّنَةُ عَلَیْکَ فَلَوْ لَبِسْتَ دُونَ هَذِهِ الثِّیَابِ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ وَیْلَکَ یَا عَبَّادُ- مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللَّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَنْعَمَ عَلَی عَبْدٍ نِعْمَةً أَحَبَّ أَنْ یَرَاهَا عَلَیْهِ لَیْسَ بِهِ بَأْسٌ وَیْلَکَ یَا عَبَّادُ إِنَّمَا أَنَا بَضْعَةٌ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَلَا تُؤْذِنِی وَ کَانَ عَبَّادٌ یَلْبَسُ ثَوْبَیْنِ قَطَوِیَّیْنِ (3).

«74»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ مَالِکِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ یُونُسَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ لِی جَاراً مِنْ قُرَیْشٍ مِنْ آلِ مُحْرِزٍ قَدْ نَوَّهَ بِاسْمِی وَ شَهَرَنِی فِی کُلِّ مَا مَرَرْتُ بِهِ قَالَ هَذَا الرَّافِضِیُّ یَحْمِلُ

ص: 361


1- 1. الکافی ج 6 ص 443.
2- 2. القاموس ج 1 ص 116.
3- 3. نفس المصدر ج 6 ص 443 و فیه« قطربین» مکان« قطوبین» و الظاهر أنّه تصحیف أو هو نسبة الی قطر و هی قریة فی سوریا أو هی قطر التی تقع علی سیف الخط بین عمان و العقیر و التی هی الیوم مشیخة مستقلة شبه جزیرة علی ساحل جزیرة العرب شرقا فی خلیج فارس غنیة بالنفط.

آن شخص پسر پیغمبر است. گفت: مادر جان دین تو بهترین دینها است دینت را بر من عرضه کن. من شرایط اسلام را باو گفتم. مسلمان شد و نماز باو آموختم نماز ظهر و عصر با مغرب و عشاء را خواند همان شب بیمار شد گفت: پسر جان باز دو مرتبه آنچه گفتی برایم تکرار کن باز تکرار کردم. او اقرار نمود و از دنیا رفت. فردا صبح مسلمانان برای غسل و کفن و دفن او اجتماع نمودند من بر پیکر او نماز خواندم و داخل قبرش شدم(1).

توضیح

«أفلی ثوبها» یعنی لباسش را نگاه می کردم تا شپش های آن را درآورم.

روایت98.

کافی: ابی ولاد آسیابان گفت: قاطری بفلان مبلغ کرایه کردم تا بقصر ابن هبیره بروم و بر گردم. در جستجوی بدهکاری که داشتم رفتم. همین که بنزدیک پل کوفه رسیدم شنیدم بدهکارم بطرف نیل رفته بآنجا رفتم وقتی به نیل رسیدم گفتند به بغداد رفته بالاخره در بغداد او را پیدا کردم و حساب خود را گرفتم باز بر گشتم بکوفه رفت و بر گشت من پانزده روز طول کشید جریان را بصاحب قاطر گفتم برای اینکه او را راضی کنم و حلالیت بطلبم پانزده درهم باو دادم قبول نکرد. قرار شد برویم پیش ابو حنیفه هر چه او قضاوت نمود قبولانجام دهیم. من جریان خود را گفتم او نیز شرح حکایت خود را داد. ابو حنیفه پرسید قاطر را چه کردی؟ گفتم: سالم بصاحبش تحویل دادم. گفت: بله تحویل داد ولی پس از پانزده روز گفت حالا از این مرد چه میخواهی؟ گفت: کرایه پانزده روز قاطرم را. ابو حنیفه گفت دیگر حقی بر او نداری. زیرا او قاطر را تا قصر ابن هبیره کرایه کرده بعد رفته به نیل و از آنجا به بغداد. از آنجا که جزو اجاره اش نبوده ضامن قیمت قاطر است کرایه از بین میرود وقتی قاطر را سالم بتو رد کند دیگر کرایه بدهکار نیست. هر دو از پیش ابو حنیفه خارج شدیم صاحب قاطر پیوسته با خود کلمه استرجاع (إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ) میگفت: به خاطر فتوایی که ابو حنیفه برایش داده بود دلم بحال او سوخت مقداری پول به او دادم و از او حلالیت خواستم.

ص: 375


1- . کافی 2 : 160

الْأَمْوَالَ إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ فَقَالَ لِی ادْعُ اللَّهَ عَلَیْهِ إِذَا کُنْتَ فِی صَلَاةِ اللَّیْلِ وَ أَنْتَ سَاجِدٌ فِی السَّجْدَةِ الْأَخِیرَةِ مِنَ الرَّکْعَتَیْنِ الْأَوَّلَتَیْنِ فَاحْمَدِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَجِّدْهُ وَ قُلِ- اللَّهُمَّ إِنَّ فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ قَدْ شَهَرَنِی وَ نَوَّهَ بِی وَ غَاظَنِی وَ عَرَّضَنِی لِلْمَکَارِهِ اللَّهُمَّ اضْرِبْهُ بِسَهْمٍ عَاجِلٍ تَشْغَلُهُ بِهِ عَنِّی اللَّهُمَّ وَ قَرِّبْ أَجَلَهُ وَ اقْطَعْ أَثَرَهُ وَ عَجِّلْ ذَلِکَ یَا رَبِّ السَّاعَةَ السَّاعَةَ قَالَ فَلَمَّا قَدِمْنَا إِلَی الْکُوفَةِ قَدِمْنَا لَیْلًا فَسَأَلْتُ أَهْلَنَا عَنْهُ قُلْتُ مَا فَعَلَ فُلَانٌ فَقَالُوا هُوَ مَرِیضٌ فَمَا انْقَضَی آخِرُ کَلَامِی حَتَّی سَمِعْتُ الصِّیَاحَ مِنْ مَنْزِلِهِ وَ قَالُوا قَدْ مَاتَ (1).

«75»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ سَعِیدِ بْنِ یَسَارٍ: أَنَّهُ حَضَرَ أَحَدُ ابْنَیْ سَابُورَ وَ کَانَ لَهُمَا فَضْلٌ وَ وَرَعٌ وَ إِخْبَاتٌ ثُمَّ مَرِضَ أَحَدُهُمَا وَ لَا أَحْسَبُهُ إِلَّا زَکَرِیَّا بْنَ سَابُورَ قَالَ فَحَضَرْتُ عِنْدَ مَوْتِهِ فَبَسَطَ یَدَهُ ثُمَّ

قَالَ ابْیَضَّتْ یَدِی یَا عَلِیُّ قَالَ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ عِنْدَهُ مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ قَالَ فَلَمَّا قُمْتُ مِنْ عِنْدِهِ ظَنَنْتُ أَنَّ مُحَمَّداً یُخْبِرُهُ بِخَبَرِ الرَّجُلِ فَأَتْبَعَنِی بِرَسُولٍ فَرَجَعْتُ إِلَیْهِ فَقَالَ أَخْبِرْنِی عَنْ هَذَا الرَّجُلِ الَّذِی حَضَرْتَهُ عِنْدَ الْمَوْتِ أَیَّ شَیْ ءٍ سَمِعْتَهُ یَقُولُ قَالَ قُلْتُ بَسَطَ یَدَهُ وَ قَالَ ابْیَضَّتْ یَدِی یَا عَلِیُّ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ رَآهُ وَ اللَّهِ رَآهُ وَ اللَّهِ رَآهُ وَ اللَّهِ (2).

«76»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ سَهْلٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ الْعَزِیزِ الْعَبْدِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ: کَانَ خَطَّابٌ الْجُهَنِیُّ خَلِیطاً لَنَا وَ کَانَ شَدِیدَ النَّصْبِ لِآلِ مُحَمَّدٍ وَ کَانَ یَصْحَبُ نَجْدَةَ الْحَرُورِیَّ قَالَ فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ أَعُودُهُ لِلْخُلْطَةِ وَ التَّقِیَّةِ فَإِذَا هُوَ مُغْمًی عَلَیْهِ فِی حَدِّ الْمَوْتِ فَسَمِعْتُهُ یَقُولُ مَا لِی وَ لَکَ یَا عَلِیُّ فَأَخْبَرْتُ بِذَلِکَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام رَآهُ وَ رَبِّ الْکَعْبَةِ رَآهُ وَ رَبِّ الْکَعْبَةِ رَآهُ وَ رَبِّ الْکَعْبَةِ(3).

ص: 362


1- 1. الکافی ج 2 ص 512.
2- 2. نفس المصدر ج 3 ص 130.
3- 3. المصدر السابق ج 3 ص 133.

آن سال بحج رفتم جریان را خدمت حضرت صادق عرض کردم فتوای ابو حنیفه را نیز گفتم. فرمود: بواسطه همین قضاوتها و کارهای شبیه بآن است که باران از آسمان نمی بارد و جلو برکت های زمین گرفته می شود. عرضکردم شما چه میفرمایید؟ فرمود باید کرایه قاطر را باندازه ای که تا نیل رفتی و از آنجا تا بغداد و برگشتن تا کوفه بدهی. عرضکردم: فدایت شوم من در این مدت او را خوراک داده ام پول علوفه را طلبکارم؟ فرمود: نه چون تو قاطر او را غصب کرده ای گفتم: اگر قاطر سقط میشد و می مرد نمی بایست پولش را می دادم؟ فرمود: چرا معادل قیمت روزی که بر خلاف قرار داد عمل کرده ای. گفتم اگر قاطر عیبی پیدا میکرد از قبیل شکستن دست و پا یا زخم پیدا میکرد یا لنگ میشد فرمود معادل تفاوت قیمت صحیح و معیوب آن را در تاریخی که باو رد کرده ای باید بدهی. عرضکردم آقا که میتواند آن را تعیین کند؟ فرمود: تو و او یا او قسم میخورد برای قیمت باید بپردازی اگر قسم را بتو بر گرداند و قسم خوردی او باید قبول کند یا صاحب قاطر شاهد می آورد گواهی میدهند روزی که بتو تسلیم نموده فلان مبلغ ارزش داشته باز باید قبول کنی. عرضکردم: من اگر مقداری باو پول داده باشم و از من راضی شده باشد چه اشکالی دارد؟ فرمود: بواسطه آن قضاوت ظالمانه ای که ابو حنیفه کرده بود بآن مبلغ راضی شده و حلالت کرده حالا برگرد پیش او و آنچه من فتوی داده ام بگو اگر بعد از اینکه فهمید چقدر طلبکار است حلال کرد اشکالی ندارد و چیزی نباید بپردازی. ابو ولاد گفت: بعد از بر گشتن آن مرد را دیدم و فتوای حضرت صادق را برایش توضیح دادم گفتم بگو هر چه می شود بدهم: گفت: چه محبتی از حضرت صادق در دل من انداختی فهمیدم آن آقا بر اینها فضیلت دارد تو را حلال کردم اگر بخواهی همان پولی که از تو گرفته ام بر میگردانم(1).

روایت99.

کافی: از ابو عمار طیار نقل کرده که گفت: به امام صادق ع عرض کردم من مالم و هر چه داشته ام از دست دادم خانواده پر جمعیتی هم دارم امام صادق ع به او فرمود: وقتی به کوفه رفتی در مغازه ات را باز کن بساطت را پهن کن و ترازویت را بگذار و منتظر روزی پروردگارت باش وقتی به کوفه رفت در مغازه اش را باز کرد بساطش را پهن کرد و ترازویش را گذاشت از اطراف خودش تعجب کرد نه در خانه اش هیچ وسیله ای داشت و نه خودش چیزی داشت. مردی نزد او آمد و گفت این لباس را برای من بفروش آن را برایش فروخت و پولش را گرفت و سود خود را برداشت بعد کس دیگری آمد و گفت لباسی برایم بفروش در بازار صدا زد و لباسی برایش فروخت بعد پولش را گرفت و سود کرد. تجار نیز همین کار را می کردند یکی از آن ها از دیگری می گرفت تا اینکه مرد دیگری آمد و گفت: ابو عماره من یک عدل کتان دارم آیا آن ها را از من میخری تا پول آن را یک سال بعد از تو بگیرم گفت: بله آن ها را بیاور آن مرد بارش را آورد اجناس را با یک سال تأخیر از او خرید مرد برخاست و رفت سپس یکی ار اهل بازار آمد و گفت: ابو عماره این عدل چیست؟ گفت: این عدلی است که خریده ام آن مرد گفت: نصف آن را به من میفروشی تا پولش را به تو بدهم؟ گفت: بله اجناس را از او خرید، نصف اجناس را به او داد و نصف قیمت را گرفت باقی اجناس تا سال بعد نزدش باقی ماند. با پول آن یکی دو لباس خرید و عرضه کرد میخرید و میفروخت تا اینکه ثروتمند، آبرومند و معروف شد(2).

روایت100.

کافی: عبد الرحمن بن حجاج گفت مردی از دوستان ما در مدینه سخت تنگدست شد و بسیار گرفتار گردید امام صادق ع فرمود: برو در بازار دکانی بگیر و فرشی بیانداز یک کوزه آب هم آنجا بگذار مرتب در دکان بنشین. همین کار را کرد مدتی بهمان وضع بود بعد چند نفر تاجر از مصر آمدند هر کدام اجناس خود را در مدینه در دکان دوستان خود گذاشتند تمام دکانها پر شد یک نفر باقی ماند که دکانی پیدا نکرد اجناس خود را آنجا بگذارد. بازاریان باو گفتند مردی اینجا دکان دارد که در دکانش جنسی نیست می توانی اجناس خود را آنجا بگذاری. پیش او رفت اجازه خواست که اجناس خود را آنجا بگذارد قبول کرد و شروع بفروش نمود مقداری که فروخت دوستانش آماده حرکت شدند از اجناس او قدری باقی ماند نخواست از دوستان خود عقب بماند به صاحب دکان گفت: این جنسها را پیش تو میگذارم می توانی وقتی فروختی پولش را برایم بفرستی؟ قبول کرد. با دوستان خود بطرف مصر رفت

ص: 377


1- . کافی 5 : 290
2- . کافی 5 : 304
«77»

فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] الْحُسَیْنُ بْنُ سَعِیدٍ مُعَنْعَناً عَنْ سُفْیَانَ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام یَا سُفْیَانُ لَا تَذْهَبَنَّ بِکَ الْمَذَاهِبُ عَلَیْکَ بِالْقَصْدِ وَ عَلَیْکَ أَنْ تَتَّبِعَ الْهُدَی قُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ مَا اتِّبَاعُ الْهُدَی قَالَ کِتَابُ اللَّهِ وَ لُزُومُ هَذَا الرَّجُلِ فَقَالَ لِی یَا سُفْیَانُ أَنْتَ لَا تَدْرِی مَنْ هُوَ قُلْتُ لَا وَ اللَّهِ مَا أَدْرِی مَنْ هُوَ قَالَ فَقَالَ لِی وَ اللَّهِ لَکِنَّکَ آثَرْتَ الدُّنْیَا عَلَی الْآخِرَةِ وَ مَنْ آثَرَ الدُّنْیَا عَلَی الْآخِرَةِ حَشَرَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَعْمَی قَالَ قُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَخْبِرْنِی عَنْ هَذَا الرَّجُلِ لَعَلَّ اللَّهَ یَنْفَعُنِی بِهِ قَالَ یَا سُفْیَانُ هُوَ وَ اللَّهِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام مَنِ اتَّبَعَهُ فَقَدْ أُعْطِیَ مَا لَمْ یُعْطَ أَحَدٌ وَ مَنْ لَمْ یَتَّبِعْهُ فَقَدْ خَسِرَ خُسْراناً مُبِیناً هُوَ وَ اللَّهِ جَدُّنَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یَا سُفْیَانُ إِنْ أَرَدْتَ الْعُرْوَةَ الْوُثْقَی فَعَلَیْکَ بِعَلِیٍّ فَإِنَّهُ وَ اللَّهِ یُنْجِیکَ مِنَ الْعَذَابِ یَا سُفْیَانُ لَا تَتَّبِعْ هَوَاکَ فَتَضِلَّ عَنْ سَوَاءِ السَّبِیلِ (1).

«78»

کش، [رجال الکشی] أَبُو جَعْفَرٍ أَحْمَدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ الْقُرَشِیُّ قَالَ أَخْبَرَنِی بَعْضُ أَصْحَابِنَا قَالَ: کَانَ الْمُعَلَّی بْنُ خُنَیْسٍ رَحِمَهُ اللَّهُ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْعِیدِ خَرَجَ إِلَی الصَّحْرَاءِ شَعِثاً مُغْبَرّاً فِی زِیِّ مَلْهُوفٍ فَإِذَا صَعِدَ الْخَطِیبُ الْمِنْبَرَ مَدَّ یَدَهُ نَحْوَ السَّمَاءِ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ هَذَا مَقَامُ خُلَفَائِکَ وَ أَصْفِیَائِکَ وَ مَوَاضِعُ أُمَنَائِکَ الَّذِینَ خَصَصْتَهُمْ ابْتَزُّوهَا وَ أَنْتَ الْمُقَدِّرُ لِلْأَشْیَاءِ- لَا یُغَالَبُ قَضَاؤُکَ وَ لَا یُجَاوَزُ الْمَحْتُومُ مِنْ تَدْبِیرِکَ کَیْفَ شِئْتَ وَ أَنَّی شِئْتَ عِلْمُکَ فِی إِرَادَتِکَ کَعِلْمِکَ فِی خَلْقِکَ حَتَّی عَادَ صَفْوَتُکَ وَ خُلَفَاؤُکَ مَغْلُوبِینَ مَقْهُورِینَ مُبْتَزِّینَ یَرَوْنَ حُکْمَکَ مُبَدَّلًا وَ کِتَابَکَ مَنْبُوذاً وَ فَرَائِضَکَ مُحَرَّفَةً عَنْ جِهَاتِ شَرَائِعِکَ وَ سُنَنَ نَبِیِّکَ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مَتْرُوکَةً اللَّهُمَّ الْعَنْ أَعْدَاءَهُمْ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ الْغَادِینَ وَ الرَّائِحِینَ وَ الْمَاضِینَ وَ الْغَابِرِینَ اللَّهُمَّ وَ الْعَنْ جَبَابِرَةَ زَمَانِنَا وَ أَشْیَاعَهُمْ وَ أَتْبَاعَهُمْ وَ أَحْزَابَهُمْ وَ أَعْوَانَهُمْ إِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ(2).

ص: 363


1- 1. تفسیر فرات بن إبراهیم ص 29.
2- 2. رجال الکشّیّ ص 243.

و اجناس خود را گذاشت آن مرد وقتی اجناس را فروخت پولش را فرستاد باز وقتی تجار مصری جنس بمدینه آوردند بهمراه آنها مقداری جنس برای او فرستاد پس از فروش پولش را فرستاد وقتی از درستی او مطمئن شد از آن پس از مصر جنس میفرستاد و او پس از فروش پولش را میفرستاد از همین راه مقدار زیادی ثروت بدست آورد(1).

روایت101.

در کتاب زید نرسی مینویسد: وقتی ابو الخطاب در کوفه پیدا شد و در مورد حضرت صادق ادعای خود را نمود من با عبیدة بن زراره خدمت حضرت صادق رسیدم عرض کردم: آقا ابو الخطاب و پیروانش درباره شما ادعای بزرگی میکنند او بجای اللهم لبیک میگوید لبیک جعفر لبیک معراج. پیروان او عقیده دارند همان طور که پیامبر اکرم ص بمعراج رفت او هم به معراج رفته ولی معراج بسوی شما وقتی از معراج بر زمین فرود آمده برای شما ادعای خدایی کرده و لبیک جعفر میگوید. چشمان امام علیه السّلام پر از اشک شد و دانه دانه از گوشه چشم ایشان ریخت دست بلند نموده گفت: خدایا من از آنچه ابو الخطاب در باره ام ادعا میکند بیزارم خدایا پوست و موی تنم اظهار بندگی تو را میکنند من بنده ی تو و فرزند بنده ی تو هستم و در نزد تو ذلیل و خوارم. ساعتی سر بزمین انداخت گویی مناجات میکرد. بعد سر بلند نموده فرمود: آری! آری! بنده خاضع و خاشع و ذلیل برای خدای خود کوچک و خوار و خائف و ترسان از خدای خود. بخدا قسم مرا پروردگاریست که او را می پرستم و برایش شریکی قائل نیستم خدا ابو الخطاب را خوار و زار کند و چنان او را در روز قیامت به وحشت اندازد که هرگز آسودگی را نبیند. لبیک پیمبران چنین نبود نه خود من و نه پیامبران چنین لبیک نگفته اند من این طور لبیک میگویم: اللهم لبیک لبیک لا شریک لک. ما از خدمت ایشان مرخص شدیم به من فرمود: زید این سخنان را بتو گفتم تا در قبر آسوده باشم این مطالب را از دشمنان مخفی بدار.(2)

ص: 379


1- . همان 5 : 309
2- . اصل زید نرسی: 46 از اصول شانزده گانه
«79»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنِ الْوَلِیدِ بْنِ صَبِیحٍ قَالَ: قَالَ لِی شِهَابُ بْنُ عَبْدِ رَبِّهِ أَقْرِئْ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِّی السَّلَامَ وَ أَعْلِمْهُ أَنَّهُ یُصِیبُنِی فَزَعٌ فِی مَنَامِی قَالَ فَقُلْتُ لَهُ إِنَّ شِهَاباً یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ إِنَّهُ یُصِیبُنِی فَزَعٌ فِی مَنَامِی قَالَ قُلْ لَهُ فَلْیُزَکِّ مَالَهُ قَالَ فَأَبْلَغْتُ شِهَاباً ذَلِکَ فَقَالَ لِی فَتُبْلِغُهُ عَنِّی فَقُلْتُ نَعَمْ فَقَالَ قُلْ لَهُ إِنَّ الصِّبْیَانَ فَضْلًا عَنِ الرِّجَالِ لَیَعْلَمُونَ أَنِّی أُزَکِّی مَالِی قَالَ قَالَ فَأَبْلَغْتُهُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قُلْ لَهُ إِنَّکَ تُخْرِجُهَا وَ لَا تَضَعُهَا فِی مَوَاضِعِهَا(1).

«80»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنِ الْوَلِیدِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ عَنْ مُعَتِّبٍ قَالَ: دَخَلَ مُحَمَّدُ بْنُ بِشْرٍ الْوَشَّاءُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ یُسَائِلُهُ أَنْ یُکَلِّمَ شِهَاباً أَنْ یُخَفِّفَ عَنْهُ حَتَّی یَنْقَضِیَ الْمَوْسِمُ وَ کَانَ لَهُ عَلَیْهِ أَلْفُ دِینَارٍ فَأَرْسَلَ إِلَیْهِ فَأَتَاهُ فَقَالَ لَهُ قَدْ عَرَفْتَ حَالَ مُحَمَّدٍ وَ انْقِطَاعَهُ إِلَیْنَا وَ قَدْ ذَکَرَ أَنَّ لَکَ عَلَیْهِ أَلْفَ دِینَارٍ وَ لَمْ یَذْهَبْ فِی بَطْنٍ وَ لَا فَرْجٍ وَ إِنَّمَا ذَهَبَتْ دَیْناً عَلَی الرِّجَالِ وَ وَضَائِعَ وَضَعَهَا وَ أَنَا أُحِبُّ أَنْ تَجْعَلَهُ فِی حِلٍّ فَقَالَ لَعَلَّکَ مِمَّنْ یَزْعُمُ أَنَّهُ یُقْتَصُّ مِنْ حَسَنَاتِهِ فَیُعْطَاهَا فَقَالَ کَذَلِکَ فِی أَیْدِینَا فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام اللَّهُ أَکْرَمُ وَ أَعْدَلُ مِنْ أَنْ یَتَقَرَّبَ إِلَیْهِ عَبْدُهُ فَیَقُومَ فِی اللَّیْلَةِ الْقَرَّةِ(2) أَوْ یَصُومَ فِی الْیَوْمِ الْحَارِّ أَوْ یَطُوفَ بِهَذَا الْبَیْتِ ثُمَّ یَسْلُبَهُ ذَلِکَ فَیُعْطَاهُ وَ لَکِنْ لِلَّهِ فَضْلٌ کَثِیرٌ یُکَافِی الْمُؤْمِنَ فَقَالَ فَهُوَ فِی حِلٍ (3).

«81»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ صَالِحِ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ جَمِیعاً عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنْ خَالِدِ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ سَدِیرٍ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام وَ هُوَ دَاخِلٌ وَ أَنَا خَارِجٌ وَ أَخَذَ بِیَدِی ثُمَّ اسْتَقْبَلَ الْبَیْتَ فَقَالَ یَا سَدِیرُ إِنَّمَا أُمِرَ النَّاسُ أَنْ

ص: 364


1- 1. الکافی ج 3 ص 546.
2- 2. القرة: أی الباردة و هو من القر بمعنی البرد.
3- 3. الکافی ج 4 ص 36.

بشار مکاری گفت: در کوفه خدمت حضرت صادق رسیدم. خدمت آن جناب ظرفی از خرمای طبرزد بود که میل مینمود فرمود. بشار بیا جلو بخور. عرضکردم گوارا باد فدایت شوم چیزی در بین راه دیدم که سخت ناراحتم دلم را بدرد آورده و تأثیر زیادی در من گذاشته است. فرمود تو را بحقی که بر گردنت دارم جلو بیا بخور. پیش رفته شروع بخوردن نمودم. فرمود: چه دیده بودی؟ گفتم: در بین راه پاسبانی را دیدم که بر سر پیره زنی میزد و او را بطرف زندان می برد

ص: 379

یَأْتُوا هَذِهِ الْأَحْجَارَ فَیَطُوفُوا بِهَا ثُمَّ یَأْتُونَا فَیُعْلِمُونَا وَلَایَتَهُمْ لَنَا وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدی (1) ثُمَّ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی صَدْرِهِ إِلَی وَلَایَتِنَا ثُمَّ قَالَ یَا سَدِیرُ أَ فَأُرِیکَ الصَّادِّینَ عَنْ دِینِ اللَّهِ ثُمَّ نَظَرَ إِلَی أَبِی حَنِیفَةَ وَ سُفْیَانَ الثَّوْرِیِّ فِی ذَلِکَ الزَّمَانِ وَ هُمْ حَلَقٌ فِی الْمَسْجِدِ فَقَالَ هَؤُلَاءِ الصَّادُّونَ عَنْ دِینِ اللَّهِ بِلَا هُدًی مِنَ اللَّهِ وَ لَا کِتَابٍ مُبِینٍ إِنَّ هَؤُلَاءِ الْأَخَابِثَ لَوْ جَلَسُوا فِی بُیُوتِهِمْ فَجَالَ النَّاسُ فَلَمْ یَجِدُوا أَحَداً یُخْبِرُهُمْ عَنِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ عَنْ رَسُولِهِ ص حَتَّی یَأْتُونَا فَنُخْبِرَهُمْ عَنِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ عَنْ رَسُولِهِ صلی الله علیه و آله(2).

«82»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الْحَکَمِ بْنِ مِسْکِینٍ عَنْ رَجُلٍ مِنْ قُرَیْشٍ مِنْ أَهْلِ مَکَّةَ قَالَ: قَالَ سُفْیَانُ الثَّوْرِیُّ اذْهَبْ بِنَا إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ فَذَهَبْتُ مَعَهُ إِلَیْهِ فَوَجَدْنَاهُ قَدْ رَکِبَ دَابَّتَهُ فَقَالَ لَهُ سُفْیَانُ یَا أَبَا

عَبْدِ اللَّهِ حَدِّثْنَا بِحَدِیثِ خُطْبَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی مَسْجِدِ الْخَیْفِ قَالَ دَعْنِی حَتَّی أَذْهَبَ فِی حَاجَتِی فَإِنِّی قَدْ رَکِبْتُ فَإِذَا جِئْتُ حَدَّثْتُکَ فَقَالَ أَسْأَلُکَ بِقَرَابَتِکَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمَّا حَدَّثْتَنِی قَالَ فَنَزَلَ فَقَالَ لَهُ سُفْیَانُ مُرْ لِی بِدَوَاةٍ وَ قِرْطَاسٍ حَتَّی أُثْبِتَهُ فَدَعَا بِهِ ثُمَّ قَالَ اکْتُبْ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ خُطْبَةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی مَسْجِدِ الْخَیْفِ نَصَرَ اللَّهُ عَبْداً سَمِعَ مَقَالَتِی فَوَعَاهَا وَ بَلَّغَهَا مَنْ لَمْ تَبْلُغْهُ یَا أَیُّهَا النَّاسُ لِیُبَلِّغِ الشَّاهِدُ الْغَائِبَ فَرُبَّ حَامِلِ فِقْهٍ لَیْسَ بِفَقِیهٍ وَ رُبَّ حَامِلِ فِقْهٍ إِلَی مَنْ هُوَ أَفْقَهُ مِنْهُ ثَلَاثٌ لَا یُغِلُّ عَلَیْهِنَّ قَلْبُ امْرِئٍ مُسْلِمٍ إِخْلَاصُ الْعَمَلِ لِلَّهِ وَ النَّصِیحَةُ لِأَئِمَّةِ الْمُسْلِمِینَ وَ اللُّزُومُ لِجَمَاعَتِهِمْ فَإِنَّ دَعْوَتَهُمْ مُحِیطَةٌ مِنْ وَرَائِهِمْ- الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ تَتَکَافَی دِمَاؤُهُمْ وَ هُمْ یَدٌ عَلَی مَنْ سِوَاهُمْ یَسْعَی بِذِمَّتِهِمْ أَدْنَاهُمْ فَکَتَبَهُ ثُمَّ عَرَضَهُ عَلَیْهِ وَ رَکِبَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ جِئْتُ أَنَا وَ سُفْیَانُ فَلَمَّا کُنَّا فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ فَقَالَ

ص: 365


1- 1. سورة طه، الآیة: 82.
2- 2. الکافی ج 1 ص 392.

او با صدای بلند میگفت: پناه بخدا و پیامبر میبرم بفریادم برسید هیچ کس بداد او نرسید. فرمود: برای چه او را چنین میزدند؟ گفتم: از مردم شنیدم که آن زن بزمین خورده در این موقع گفته بود: ای فاطمه زهرا خدا لعنت کند ظالمین تو را. این آزار و شکنجه برای همان حرف بوده: امام دست از خوردن کشید شروع کرد به زار زار گریستن بطوری که دستمال و محاسن و سینه اش از اشک تر شد فرمود: بشار حرکت کن برویم بمسجد سهله دعا کنیم و از خداوند عزیز خلاصی آن زن را بخواهیم، امام یکی از شیعیان را فرستاد بدار الاماره فرمود: از همان جا تکان نمیخوری تا فرستاده ما بیاید اگر پیش آمدی برای آن زن اتفاق افتاد می آیی و ما را پیدا میکنی. بمسجد سهله رفتیم هر کدام دو رکعت نماز خواندیم آنگاه امام صادق دست بآسمان بلند نموده این دعا را خواند «انت اللَّه تا آخر دعا» بعد از دعا بسجده رفت که من جز صدای نفس آقا چیزی نمی شنیدم سر بلند نموده فرمود: حرکت کن که زن را آزاد کردند. از مسجد خارج شدیم در بین راه آن مردی که فرستاده بود بدار الاماره رسید امام علیه السّلام پرسید چه خبر شد؟ گفت: آزادش کردند فرمود: چطور شد که آزادش کردند؟ گفت: من نفهمیدم ولی در دار الاماره ایستاده بودم یک دربان آمد و او را خواست گفت: چه گفته بودی؟ جواب داد: من بزمین خوردم گفتم: خدا لعنت کند ظالمین تو را یا فاطمه مرا چنین آزردند، دویست درهم باو داد گفت؟ این پول را بگیر و امیر را حلال کن ولی آن پیره زن نگرفت وقتی دید از گرفتن پول امتناع دارد بامیر خبر داد بعد بیرون آمده گفت: برو بمنزلت. پیره زن بمنزلش رفت. امام علیه السّلام فرمود: از گرفتن دویست درهم خود داری کرد؟ گفت آری با اینکه بخدا بآن پول احتیاج داشت. امام از جیب خود هفت دینار بیرون آورده فرمود: این پول را به منزلش ببر و سلام مرا باو برسان باو بده. ما با هم به خانه او رفتیم و سلام امام را رساندیم. گفت: بخدا قسم جعفر بن محمّد علیه السّلام بمن سلام رسانده؟ گفتم: خدا تو را بیامرزد بخدا سوگند جعفر بن محمّد علیه السّلام سلام بتو رساند دست برد گریبان خود را چاک زده بیهوش گردید.

ایستادیم تا بهوش آمد گفت: سخن امام را برایم دو مرتبه بگویید. تکرار کردیم تا سه مرتبه این کار را کرد بعد گفتیم: این پول را بگیر امام علیه السّلام برایت فرستاده مژده باد تو را. پول را گرفت

ص: 380

لِی کَمَا أَنْتَ حَتَّی أَنْظُرَ فِی هَذَا الْحَدِیثِ فَقُلْتُ لَهُ قَدْ وَ اللَّهِ أَلْزَمَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام رَقَبَتَکَ شَیْئاً- لَا یَذْهَبُ مِنْ رَقَبَتِکَ أَبَداً فَقَالَ وَ أَیُّ شَیْ ءٍ ذَلِکَ فَقُلْتُ لَهُ ثَلَاثٌ لَا یُغِلُّ عَلَیْهِنَّ قَلْبُ امْرِئٍ مُسْلِمٍ إِخْلَاصُ الْعَمَلِ لِلَّهِ قَدْ عَرَفْنَاهُ وَ النَّصِیحَةُ لِأَئِمَّةِ الْمُسْلِمِینَ مِنْ هَؤُلَاءِ الْأَئِمَّةِ الَّذِینَ تَجِبُ عَلَیْنَا نَصِیحَتُهُمْ- مُعَاوِیَةُ بْنُ أَبِی سُفْیَانَ وَ یَزِیدُ بْنُ مُعَاوِیَةَ وَ مَرْوَانُ بْنُ الْحَکَمِ وَ کُلُّ مَنْ لَا تَجُوزُ شَهَادَتُهُ عِنْدَنَا وَ لَا تَجُوزُ الصَّلَاةُ خَلْفَهُمْ وَ قَوْلُهُ وَ اللُّزُومُ لِجَمَاعَتِهِمْ فَأَیُّ الْجَمَاعَةِ- مُرْجِئٌ یَقُولُ مَنْ لَمْ یُصَلِّ وَ لَمْ یَصُمْ وَ لَمْ یَغْتَسِلْ مِنْ جَنَابَةٍ وَ هَدَمَ الْکَعْبَةَ وَ نَکَحَ أُمَّهُ فَهُوَ عَلَی إِیمَانِ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ أَوْ قَدَرِیٌّ یَقُولُ لَا یَکُونُ مَا شَاءَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ یَکُونُ مَا شَاءَهُ إِبْلِیسُ أَوْ حَرُورِیٌّ یَبْرَأُ مِنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ شَهِدَ عَلَیْهِ بِالْکُفْرِ أَوْ جَهْمِیٌّ یَقُولُ إِنَّمَا هِیَ مَعْرِفَةُ اللَّهِ وَحْدَهُ لَیْسَ الْإِیمَانُ شَیْ ءٌ غَیْرُهَا قَالَ وَیْحَکَ وَ أَیَّ شَیْ ءٍ یَقُولُونَ فَقُلْتُ یَقُولُونَ إِنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ وَ اللَّهِ الْإِمَامُ الَّذِی یَجِبُ عَلَیْنَا نَصِیحَتُهُ وَ لُزُومُ جَمَاعَةِ أَهْلِ بَیْتِهِ قَالَ فَأَخَذَ الْکِتَابَ فَخَرَقَهُ ثُمَّ قَالَ لَا تُخْبِرْ بِهَا أَحَداً(1).

«83»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ نَافِعٍ قَالَ: طَلَبْنَا الْإِذْنَ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ أَرْسَلْنَا إِلَیْهِ فَأَرْسَلَ إِلَیْنَا ادْخُلُوا اثْنَیْنِ اثْنَیْنِ فَدَخَلْتُ أَنَا وَ رَجُلٌ مَعِی فَقُلْتُ لِلرَّجُلِ أُحِبُّ أَنْ تَسْأَلَ الْمَسْأَلَةَ فَقَالَ نَعَمْ فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ أَبِی کَانَ مِمَّنْ سَبَاهُ بَنُو أُمَیَّةَ وَ قَدْ عَلِمْتُ أَنَّ بَنِی أُمَیَّةَ لَمْ یَکُنْ لَهُمْ أَنْ یُحَرِّمُوا وَ لَا یُحَلِّلُوا وَ لَمْ یَکُنْ لَهُمْ مِمَّا فِی أَیْدِیهِمْ قَلِیلٌ وَ لَا کَثِیرٌ وَ إِنَّمَا ذَلِکَ لَکُمْ فَإِذَا ذَکَرْتُ الَّذِی کُنْتُ فِیهِ دَخَلَنِی مِنْ ذَلِکَ مَا یَکَادُ یُفْسِدُ عَلَیَّ عَقْلِی مَا أَنَا فِیهِ فَقَالَ لَهُ أَنْتَ فِی حِلٍّ مِمَّا کَانَ مِنْ ذَلِکَ وَ کُلُّ مَنْ کَانَ فِی مِثْلِ حَالِکَ مِنْ وَرَائِی فَهُوَ فِی حِلٍّ مِنْ ذَلِکَ قَالَ فَقُمْنَا وَ خَرَجْنَا فَسَبَقَنَا مُعَتِّبٌ إِلَی النَّفَرِ الْقُعُودِ الَّذِینَ یَنْتَظِرُونَ إِذْنَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لَهُمْ قَدْ ظَفِرَ

ص: 366


1- 1. نفس المصدر ج 1 ص 403 و فیه« نضر اللّه عبدا سمع مقالتی» بدل« نصر اللّه إلخ» و لعله الانسب.

(و قالت سلوه ان یستوهب امته من اللَّه) بامام علیه السّلام بگویید از خدا بخواهد این کنیزش را ببخشد کسی بیشتر از او و پدران گرام و اجداد طاهرش در نزد خدا محبوب نیست که واسطه توسل شود. خدمت حضرت صادق برگشتیم و داستان زن را برای ایشان نقل کردیم امام علیه السّلام شروع بگریه کرده برایش دعا کرد. عرضکردم: ای کاش فرج آل محمّد را میدیدم. فرمود: بشار وقتی چهارمین فرزند من (امام علی النقی) در سخت ترین سرزمینها بین بدترین مردم از دنیا برود در این موقع بنی عباس گرفتار مصیبتی بزرگ می شوند زمانی که چنین سانحه ای اتفاق افتاد گرفتاری زیاد پیش خواهد آمد ولی قضا و قدر خدا را برگشتی نیست. (اشاره بابتدای ضعف و سستی بنی عباس است که بعد از فوت حضرت امام علی النقی شروع می شود)

توضیح

مراد از «بنی فلان» بنی عباس هستند که ابتدای ضعف دولت آن ها در زمان وفات امام حسن عسگری ع بود. «البطان للقتب» افساری است که زیر شکم شتر قرار داده می شود و گفته می شود «التقت حلقتا البطان للأمر» وقتی کاری شدت می یابد و سخت می شود.

روایت102.

در کتاب تمحیص از فرات بن ابراهیم نقل میکند که گفت من خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودم مردی از این نابکاران ملعون وارد شد گفت: بخدا او را درباره شیعیانش ناراحت خواهم کرد گفت: یا ابا عبد اللَّه بمن توجه کن امام توجهی نکرد باز گفت. یا ابا عبد اللَّه بمن توجه کن. باز توجهی نکرد برای سومین بار گفت امام علیه السّلام توجه نموده فرمود بگو با اینکه حرف خوبی نخواهی زد. گفت: شیعیان شما نبیذ می آشامند، فرمود: چه اشکالی دارد پدرم از جابر نقل کرد که اصحاب پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله نبیذ می آشامند. گفت: منظورم شراب است. فرمود: شیعیان ما پاک تر و تمیزترند از اینکه شیطان در امعاء آنها رخنه کند اگر احیانا یکی از بی شخصیت های ایشان چنین کند با خدایی مهربان و پیامبری دلسوز و آمرزش طلب و امامی که در جلو حوض کوثر نورش فضا را روشن نموده روبرو می شود. ولی تو با دوستانت در برهوت (1) جمع خواهید بود. آن مرد نتوانست چیزی بگوید ساکت شد باز گفت منظورم شراب نبود مرادم خمر است. فرمود: خدا زبانت را بگیرد چرا امروز مرا در مورد شیعیانم می آزاری پدرم از علی بن الحسین از پدرش از علی بن ابی طالب از پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله نقل کرد از جبرئیل

ص: 381


1- . برهوت سرزمینی است در حضرموت که در آنجا چاهی است که از آن آتش بیرون می آید با صدای جوشیدن و بویهای بد روایت رسیده که ارواح کفار در این سرزمین است.

عَبْدُ الْعَزِیزِ بْنُ نَافِعٍ بِشَیْ ءٍ مَا ظَفِرَ بِمِثْلِهِ أَحَدٌ قَطُّ قِیلَ لَهُ وَ مَا ذَاکَ فَفَسَّرَهُ لَهُمْ فَقَامَ اثْنَانِ فَدَخَلَا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ أَحَدُهُمَا جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ أَبِی کَانَ مِنْ سَبَایَا بَنِی أُمَیَّةَ وَ قَدْ عَلِمْتُ أَنَّ بَنِی أُمَیَّةَ لَمْ یَکُنْ لَهُمْ مِنْ ذَلِکَ قَلِیلٌ وَ لَا کَثِیرٌ وَ أَنَا أُحِبُّ أَنْ تَجْعَلَنِی

مِنْ ذَلِکَ فِی حِلٍّ فَقَالَ مَا ذَلِکَ إِلَیْنَا مَا لَنَا أَنْ نُحِلَّ وَ لَا أَنْ نُحَرِّمَ فَخَرَجَ الرَّجُلَانِ وَ غَضِبَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَلَمْ یَدْخُلْ عَلَیْهِ أَحَدٌ فِی تِلْکَ اللَّیْلَةِ إِلَّا بَدَأَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ أَ لَا تَعْجَبُونَ مِنْ فُلَانٍ یَجِیئُنِی فَیَسْتَحِلُّنِی مِمَّا صَنَعَتْ بَنُو أُمَیَّةَ کَأَنَّهُ یَرَی أَنَّ ذَلِکَ لَنَا وَ لَمْ یَنْتَفِعْ أَحَدٌ فِی تِلْکَ اللَّیْلَةِ بِقَلِیلٍ وَ لَا کَثِیرٍ إِلَّا الْأَوَّلَیْنِ فَإِنَّهُمَا غَنِیَا بِحَاجَتِهِمَا(1).

«84»

یب، [تهذیب الأحکام] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ صَبَّاحٍ الْحَذَّاءِ عَنْ أَبِی الطَّیَّارِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ إِنَّهُ کَانَ فِی یَدِی شَیْ ءٌ فَتَفَرَّقَ وَ ضِقْتُ بِهِ ضَیْقاً شَدِیداً فَقَالَ لِی أَ لَکَ حَانُوتٌ فِی السُّوقِ فَقُلْتُ نَعَمْ وَ قَدْ تَرَکْتُهُ فَقَالَ إِذَا رَجَعْتَ إِلَی الْکُوفَةِ فَاقْعُدْ فِی حَانُوتِکَ وَ اکْنُسْهُ وَ إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَخْرُجَ إِلَی سُوقِکَ فَصَلِّ رَکْعَتَیْنِ أَوْ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ ثُمَّ قُلْ فِی دُبُرِ صَلَاتِکَ- تَوَجَّهْتُ بِلَا حَوْلٍ مِنِّی وَ لَا قُوَّةٍ وَ لَکِنْ بِحَوْلِکَ یَا رَبِّ وَ قُوَّتِکَ وَ أَبْرَأُ مِنَ الْحَوْلِ وَ الْقُوَّةِ إِلَّا بِکَ فَأَنْتَ حَوْلِی وَ مِنْکَ قُوَّتِی اللَّهُمَّ فَارْزُقْنِی مِنْ فَضْلِکَ الْوَاسِعِ رِزْقاً کَثِیراً طَیِّباً وَ أَنَا خَافِضٌ (2)

فِی عَافِیَتِکَ فَإِنَّهُ لَا یَمْلِکُهَا أَحَدٌ غَیْرُکَ قَالَ فَفَعَلْتُ ذَلِکَ وَ کُنْتُ أَخْرُجُ إِلَی دُکَّانِی حَتَّی خِفْتُ أَنْ یَأْخُذَنِی الْجَابِی (3) بِأُجْرَةِ دُکَّانِی وَ مَا عِنْدِی شَیْ ءٌ قَالَ فَجَاءَ جَالِبٌ بِمَتَاعٍ فَقَالَ لِی تُکْرِینِی نِصْفَ بَیْتِکَ فَأَکْرَیْتُهُ نِصْفَ بَیْتِی بِکِرَی الْبَیْتِ کُلِّهِ قَالَ وَ عَرَضَ مَتَاعَهُ فَأُعْطِیَ بِهِ شَیْئاً لَمْ یَبِعْهُ فَقُلْتُ لَهُ هَلْ لَکَ إِلَی خَیْرٍ تَبِیعُنِی عِدْلًا مِنْ مَتَاعِکَ هَذَا أَبِیعُهُ وَ آخُذُ فَضْلَهُ وَ أَدْفَعُ إِلَیْکَ ثَمَنَهُ قَالَ فَکَیْفَ لِی بِذَلِکَ قَالَ

ص: 367


1- 1. المصدر السابق ج 1 ص 545 و فیه« ان تستأذن» بدل« تسأل» و فی أصل مطبوعة الکمبانیّ« تحل» و تفاوت و زیادة فلتلاحظ.
2- 2. خافض: هو فاعل من الخفض و هو لین العیش و سعته.
3- 3. الجابی: هو الذی یأخذ الخراج و یجمعه.

از خداوند بزرگ که فرمود: یا محمّد من بهشت را برای تمام پیامبران ممنوع کرده ام تا زمانی که تو و علی و شیعیانتان داخل شوید مگر آن شیعیانی که مرتکب گناه کبیره شوند که در این صورت او را از نظر مالی یا ترس از سلطان مبتلا و گرفتار میکنم تا پاک و پاکیزه شود و با ملائکه بخوشی و شادی روبرو گردد و من از او راضی باشم. بگو ببینم آیا دوستان تو ذرّه ای از این موقعیت را دارند؟

می گویم برسی در مشارق الأنوار مانند آن را از ابو الحسن دوم ع روایت کرده است(1).

توضیح

«الرسیس» یعنی یک چیز ثابت و ابتدای عشق است گفته می شود «ولف البرق» وقتی پی­در پی شود و «الولوف البرق» یعنی درخشش پی در پی و بعید نیست که با کاف باشد از «وکف البیت» یعنی سقف خانه چکه کرد. عبارت عطوفا نیز در نسخه ای که نزد ماست و نیز در مشارق الأنوار(2) مکوفا آمده از الکوف به معنای جمع که درست می باشد.

روایت103.

اختصاص: از جمله یاران امام صادق ع عبارتند از عبد الله بن یعفور، ابان بن تغلب بکیر بن اعین، محمد بن مسلم ثقفی محمد بن نعمان(3).

روایت104.

کافی: حفص بن عمر بجلی گفت: خدمت حضرت صادق از فقر و فلاکت و اوضاع درهم ریخته خود شکایت کردم فرمود: وقتی بکوفه برگشتی یک بالش در خانه داری به ده درهم بفروش برادرانت را دعوت کن و برای آنها غذایی تهیه کن از آنها درخواست کن برایت دعا کنند. گفت: این کار را کردم جز فروش بالش چاره ای نداشتم از پول آن غذایی تهیه دیدم بدستور امام علیه السّلام از دوستان و برادران دینی دعوت کرده درخواست نمودم برایم دعا کنند بخدا قسم دیگر جز اندکی برایم باقی نمانده بود یک بدهکاری در خانه را کوبید. طلب زیادی که از او داشتم با من مصالحه نمود گمان میکنم ده هزار درهم بود بعد دیگر دنیا بمن رو آورد و کارها درست شد(4) .

روایت105.

کافی: از علی بن ابی حمزه نقل کرد

ص: 382


1- . مشارق أنوار الیقین: 221
2- . همان: 221
3- . اختصاص: 8 در نسخه چاپی نام ابان بن تغلب با این گروه ذکر نشده است.
4- . کافی 5 : 314

قُلْتُ لَهُ لَکَ اللَّهُ عَلَیَّ بِذَلِکَ قَالَ فَخُذْ عِدْلًا مِنْهَا قَالَ فَأَخَذْتُهُ وَ رَقَمْتُهُ وَ جَاءَ بَرْدٌ شَدِیدٌ فَبِعْتُ الْمَتَاعَ مِنْ یَوْمِی وَ دَفَعْتُ إِلَیْهِ الثَّمَنَ فَأَخَذْتُ الْفَضْلَ فَمَا زِلْتُ آخُذُ عِدْلًا وَ أَبِیعُهُ وَ آخُذُ فَضْلَهُ وَ أَرُدُّ عَلَیْهِ رَأْسَ الْمَالِ حَتَّی رَکِبْتُ الدَّوَابَّ وَ اشْتَرَیْتُ الرَّقِیقَ وَ بَنَیْتُ الدُّورَ(1).

«85»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ رَجُلًا اسْتَشَارَنِی فِی الْحَجِّ وَ کَانَ ضَعِیفَ الْحَالِ فَأَشَرْتُ عَلَیْهِ أَنْ لَا یَحُجَّ فَقَالَ مَا أَخْلَقَکَ أَنْ تَمْرَضَ سَنَةً فَمَرِضْتُ سَنَةً(2).

«86»

کا، [الکافی] عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ بَدْرٍ قَالَ حَدَّثَنِی سَلَّامٌ أَبُو عَلِیٍّ الْخُرَاسَانِیُّ عَنْ سَلَّامِ بْنِ سَعِیدٍ الْمَخْزُومِیِّ قَالَ: بَیْنَا أَنَا جَالِسٌ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ عَبَّادُ بْنُ کَثِیرٍ عَابِدُ أَهْلِ الْبَصْرَةِ وَ ابْنُ شُرَیْحٍ فَقِیهُ أَهْلِ مَکَّةَ وَ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَیْمُونٌ الْقَدَّاحُ مَوْلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَسَأَلَهُ عَبَّادُ بْنُ کَثِیرٍ فَقَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ فِی کَمْ ثَوْبٍ کُفِّنَ رَسُولُ اللَّهِ فَقَالَ

فِی ثَلَاثَةِ أَثْوَابٍ ثَوْبَیْنِ صُحَارِیَّیْنِ (3) وَ ثَوْبٍ حِبَرَةٍ(4)

وَ کَانَ فِی الْبُرْدِ قِلَّةٌ فَکَأَنَّمَا ازْوَرَّ عَبَّادُ بْنُ کَثِیرٍ مِنْ ذَلِکَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ نَخْلَةَ مَرْیَمَ علیها السلام إِنَّمَا کَانَتْ عَجْوَةً(5) وَ نَزَلَتْ مِنَ السَّمَاءِ فَمَا نَبَتَ مِنْ أَصْلِهَا کَانَ عَجْوَةً وَ مَا کَانَ

ص: 368


1- 1. التهذیب ج 3 ص 312.
2- 2. الکافی ج 4 ص 271.
3- 3. الصحاری: نسبة الی صحار بالمهملات مع التحریک قریة بالیمن تنسب إلیها الثیاب.
4- 4. الحبرة: کعنبة ثوب یصنع بالیمن من قطن أو کتان مخطط یقال برد حبرة علی الوصف و برد حبرة علی الإضافة و الجمع حبر و حبرات کعنب و عنبات ففی القاموس: کسحاب السنبل الذی تخطئه المناجل.
5- 5. العجوة: ضرب من أجود التمر یضرب الی السواد.

که گفت: من دوستی داشتم که از کاتبان بنی امیه بود به من گفت از امام صادق ع برایم اجازه بگیر برایش اجازه خواستم امام اجازه ورود داد وقتی نزد امام آمد سلام کرد و نشست سپس گفت در دیوان این قوم بودم و از دنیای آن ها ثروت بسیار بدست آوردم و از اموال حرام و شبهه ناک نیز پرهیزی نداشتم. امام فرمود: اگر بنی امیه کسی را نمی یافتند که برایشان بنویسد و مالیات برایشان بیاورد و برای دفاع از آن ها بجنگد و جزو جماعت آن ها باشد، حق ما را غصب نمی کردند و اگر مردم آن ها را با آنچه داشتند رها می کردند اکنون چیزی جز آنچه در اختیارشان بود نداشتند. آن جوان گفت فدایت شوم آیا راه خلاصی برای من هست؟ فرمود: اگر راهش را به تو بگویم انجام می دهی؟ گفت: انجام می دهم فرمود: هر چه در دیوان آن ها بدست آوردی کنار بگذار پول هر کدام از آن ها را می شناسی به او برگردان و هرکه را نمی شناسی از طرف او صدقه بده در این صورت من نزد خدا بهشت را برایت تضمین می کنم جوان رفت و بعد از مدت زمانی آمد و گفت فدایت شوم آن کار را انجام دادم. ابن حمزه گفت جوان با ما به کوفه برگشت هیچ چیزی برای خودش باقی نگذاشته همه چیز حتی لباسی که به تن داشت را درآورده بود. برایش فسمتی را مشخص کردم و لباسی برایش خریده و پولی فرستادیم. چند ماه نگذشته بود که بیمار شد به عیادتش رفته بودیم روزی نزد او رفته بودم در حال جان دادن بود چشمانش را باز کرد بعد گفت علی به خدا قسم مولایت به آنچه وعده داده بود وفا کرد سپس مرد و ما کارهای کفن و دفن وی را انجام دادیم از آن جا آمدم و نزد امام صادق ع رفتم وقتی مرا دید فرمود: علی به خدا قسم به آنچه که به رفیقت وعده داده بودیم وفا کردیم گفتم فدایت شوم راست می گویی همین طور است به خدا قسم هنگام مرگ همین را به من گفت(1).

روایت106.

کافی: داود زربی گفت: غلام علی بن الحسین علیه السّلام گفت: در کوفه بودم که حضرت صادق علیه السّلام وارد حیره شد خدمت ایشان رفتم عرض کردم، فدایت شوم اگر با داود بن علی یا یکی از آنها صحبت کنی مرا بعنوان فرماندار بجایی بفرستید بسیار خوب است فرمود: این کار را نمی کنم. من بمنزل خود برگشتم فکر کردم

ص: 383


1- . کافی 5 : 106

مِنْ لُقَاطٍ(1)

فَهُوَ لَوْنٌ (2) فَلَمَّا خَرَجُوا مِنْ عِنْدِهِ قَالَ عَبَّادُ بْنُ کَثِیرٍ لِابْنِ شُرَیْحٍ وَ اللَّهِ مَا أَدْرِی مَا هَذَا الْمَثَلُ الَّذِی ضَرَبَهُ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ ابْنُ شُرَیْحٍ هَذَا الْغُلَامُ یُخْبِرُکَ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ یَعْنِی میمون- [مَیْمُوناً] فَسَأَلَهُ فَقَالَ مَیْمُونٌ أَ مَا تَعْلَمُ مَا قَالَ لَکَ قَالَ لَا وَ اللَّهِ قَالَ إِنَّهُ ضَرَبَ لَکَ مَثَلَ نَفْسِهِ فَأَخْبَرَکَ أَنَّهُ وَلَدٌ مِنْ وُلْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عِلْمُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عِنْدَهُمْ فَمَا جَاءَ مِنْ عِنْدِهِمْ فَهُوَ صَوَابٌ وَ مَا جَاءَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِهِمْ فَهُوَ لُقَاطٌ(3).

«87»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی وَ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کُنْتُ أَطُوفُ وَ سُفْیَانُ الثَّوْرِیُّ قَرِیبٌ مِنِّی فَقَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ کَیْفَ کَانَ یَصْنَعُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِالْحَجَرِ إِذَا انْتَهَی إِلَیْهِ فَقُلْتُ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَسْتَلِمُهُ فِی کُلِّ طَوَافِ فَرِیضَةٍ وَ نَافِلَةٍ قَالَ فَتَخَلَّفَ عَنِّی قَلِیلًا فَلَمَّا انْتَهَیْتُ إِلَی الْحَجَرِ جُزْتُ وَ مَشَیْتُ فَلَمْ أَسْتَلِمْهُ فَلَحِقَنِی فَقَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ أَ لَمْ تُخْبِرْنِی أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ یَسْتَلِمُ الْحَجَرَ فِی کُلِّ طَوَافِ فَرِیضَةٍ وَ نَافِلَةٍ قُلْتُ بَلَی قَالَ فَقَدْ مَرَرْتَ بِهِ فَلَمْ تَسْتَلِمْ فَقُلْتُ إِنَّ النَّاسَ کَانُوا یَرَوْنَ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا لَا یَرَوْنَ لِی وَ کَانَ إِذَا انْتَهَی إِلَی الْحَجَرِ أَفْرَجُوا لَهُ حَتَّی یَسْتَلِمَهُ وَ إِنِّی أَکْرَهُ الزِّحَامَ (4).

«88»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ: حَاضَتْ صَاحِبَتِی وَ أَنَا بِالْمَدِینَةِ وَ کَانَ مِیعَادُ جَمَّالِنَا وَ إِبَّانُ مُقَامِنَا وَ خُرُوجِنَا قَبْلَ أَنْ تَطْهُرَ وَ لَمْ تَقْرَبِ الْمَسْجِدَ وَ لَا الْقَبْرَ وَ لَا الْمِنْبَرَ فَذَکَرْتُ ذَلِکَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ مُرْهَا فَلْتَغْتَسِلْ وَ لْتَأْتِ مَقَامَ جَبْرَئِیلَ علیه السلام فَإِنَ

ص: 369


1- 1. اللقاط: من التمر هو ما تخطئه الأیدی.
2- 2. لون: هو جنس ردی ء من التمر. و قیل هو الدقل.
3- 3. الکافی ج 1 ص 400.
4- 4. نفس المصدر ج 4 ص 404.

که امام بواسطه اینکه مبادا ستم روا دارم مانع شد با خود گفتم: خدمت امام میروم سوگند می خورم که همه زنانم را طلاق داده و بندگان آزاد شوند اگر به احدی ستم روا دارم و عدالت را پیش نگیرم. خدمت امام رفتم عرض کردم: فدایت شوم من فکر کردم امتناع شما برای این بود که مبادا ستم روا دارم همه زنانم طلاق داده باشد و هر چه بنده دارم آزاد باشند و چنین و چنان شود اگر من باحدی ظلم کنم یا ستم روا دارم و عدالت نکنم. فرمود: چه گفتی؟ باز تکرار کردم سر بسوی آسمان بلند نموده فرمود: بچنگ آوردن آسمان برایت خیلی ساده تر از انجام این تعهد است(1).

روایت107.

کافی: عبد الرحمن بن سیابة گفت: وقتی پدرم سیابة فوت کرد مردی از دوستانش نزد من آمد و در را کوبید بیرون رفتم به من تسلیت عرض کرد و گفت آیا پدرت ارثی برایت باقی گذاشته است؟ گفتم نه. پس کیسه ای که حاوی هزار درهم بود به من داد و گفت آن را حفظ کن و از خیرش بهره ببر. با خوشحالی نزد مادرم رفتم و او را با خبر کردم وقتی شب شد نزد یکی از دوستانم رفتم او برایم لباس های شاپوری خرید من در مغازه نشستم خداوند عز و جل روزی خوبی به من عطا کرد زمان حج فرا رسید به دلم افتاد که به حج بروم نزد مادرم رفتم و گفتم دوست دارم که به حج بروم مادرم گفت پول فلانی را به وی برگردان پولش را آماده کردم و پول را به وی برگرداندم گویا داشتم به او می بخشیدم گفت شاید این پول برایت کم بود بیشتر به تو می دهم گفتم نه دوست دارم که به حج بروم و مایلم که پولت نزد خودت باشد. سپس به حج رفته و مناسک را انجام دادم بعد خارج شده و به مدینه بازگشتم با گروهی از مردم نزد امام صادق ع رفتم امام به همه اذن ورود داد چون جوان بودم پشت سر باقی مردم نشستم مردم شروع به سؤال از امام کردند و ایشان جواب می داد وقتی تعداد مردمی که نزد امام بودن کمتر شد امام به من اشاره نمود به ایشان نزدیک شدم فرمود: حاجتی داری؟ گفتم فدایت شوم من عبد الرحمن بن سیابة هستم فرمود: پدرت چه می کند؟ گفتم فوت کرده امام ناراحت شد و دلش سوخت فرمود: آیا ارثی برایت باقی گذاشته؟ گفتم نه فرمود: پس با کدام پول به حج آمدی؟

ص: 384


1- . همان 5 : 107

جَبْرَئِیلَ علیه السلام کَانَ یَجِی ءُ فَیَسْتَأْذِنُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ إِنْ کَانَ عَلَی حَالٍ لَا یَنْبَغِی أَنْ یَأْذَنَ لَهُ قَامَ فِی مَکَانِهِ حَتَّی یَخْرُجَ إِلَیْهِ وَ إِنْ أَذِنَ لَهُ دَخَلَ عَلَیْهِ فَقُلْتُ وَ أَیْنَ الْمَکَانُ قَالَ حِیَالَ الْمِیزَابِ الَّذِی إِذَا خَرَجْتَ مِنَ الْبَابِ یُقَالُ لَهُ بَابُ فَاطِمَةَ علیها السلام بِحِذَاءِ الْقَبْرِ إِذَا رَفَعْتَ رَأْسَکَ بِحِذَاءِ الْمِیزَابِ وَ الْمِیزَابُ فَوْقَ رَأْسِکَ وَ الْبَابُ مِنْ وَرَاءِ ظَهْرِکَ وَ تَجْلِسُ فِی ذَلِکَ الْمَوْضِعِ وَ تَجْلِسُ مَعَهَا نِسَاءٌ وَ لْتَدْعُ رَبَّهَا وَ لْتُؤَمِّنَّ عَلَی دُعَائِهَا قَالَ فَقُلْتُ وَ أَیَّ شَیْ ءٍ تَقُولُ قَالَ تَقُولُ- اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِأَنَّکَ أَنْتَ اللَّهُ الَّذِی لَیْسَ کَمِثْلِکَ شَیْ ءٌ أَنْ تَفْعَلَ بِی کَذَا وَ کَذَا قَالَ فَصَنَعَتْ صَاحِبَتِی الَّذِی أَمَرَنِی فَطَهُرَتْ وَ دَخَلَتِ الْمَسْجِدَ قَالَ وَ کَانَتْ لَنَا خَادِمٌ أَیْضاً فَحَاضَتْ فَقَالَتْ یَا سَیِّدِی أَ لَا أَذْهَبُ أَنَا زَادَةً فَأَصْنَعَ کَمَا صَنَعَتْ سَیِّدَتِی فَقُلْتُ بَلَی فَذَهَبَتْ فَصَنَعَتْ مِثْلَ مَا صَنَعَتْ مَوْلَاتُهَا فَطَهُرَتْ وَ دَخَلَتِ الْمَسْجِدَ(1).

بیان

قیل زادة اسم الجاریة فیکون بدلا أو عطف بیان لضمیر المتکلم و یحتمل أن یکون مهموزا بکسر الهمزة یقال زاده کمنعه أفرغه و فی التهذیب زیادة أی زیادة علی ما فعلت سیدتی و الأظهر أن زادة بمعنی أیضا و هو و إن لم یکن مذکورا فی کتب اللغة لکنه شائع متداول بین العرب الآن حتی أنه قل ما یخلو کلام منهم عنه یقولون أنا زاد أفعل أو أنا عاد أفعل أی أنا أیضا أفعل فالتاء إما للتأنیث أو زیدت من النساخ و أما الیوم فلا یلحقون التاء.

«89»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ السَّیَّارِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ قَالَ: کَانَ النَّجَاشِیُّ وَ هُوَ رَجُلٌ مِنَ الدَّهَاقِینِ عَامِلًا عَلَی الْأَهْوَازِ وَ فَارِسَ فَقَالَ بَعْضُ أَهْلِ عَمَلِهِ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ فِی دِیوَانِ النَّجَاشِیِّ عَلَیَّ خَرَاجاً وَ هُوَ مُؤْمِنٌ یَدِینُ بِطَاعَتِکَ فَإِنْ رَأَیْتَ أَنْ تَکْتُبَ إِلَیْهِ کِتَاباً قَالَ فَکَتَبَ إِلَیْهِ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ سُرَّ أَخَاکَ یَسُرَّکَ اللَّهُ قَالَ فَلَمَّا وَرَدَ الْکِتَابُ عَلَیْهِ دَخَلَ عَلَیْهِ وَ هُوَ فِی مَجْلِسِهِ فَلَمَّا خَلَا نَاوَلَهُ الْکِتَابَ وَ قَالَ هَذَا

ص: 370


1- 1. نفس المصدر ج 4 ص 452.

قصه آن مرد را برایش تعریف کردم هنوز حرفم تمام نشده بود که فرمود: آن هزار درهم را چه کردی؟ گفتم به صاحبش برگرداندم فرمود: آفرین بر تو فرمود: می خواهی نصیحتی به تو کنم؟ گفتم بله فدایت شوم فرمود: تو را به راست گویی و برگرداندن امانت توصیه می کنم که این گونه با مردم در اموال آن ها شریک شوی و انگشتانش را جمع کرد. این توصیه امام را حفظ کرده و هزار و سیصد درهم زکات دادم(1).

روایت108.

کافی: سعید بن عمرو جعفی گفت: سعید بن عمرو جعفی گفت به مکه رفتم با اینکه نسبت به باقی مردم وضعیت مالی بدی داشتم نزد امام صادق ع از وضعیت خود شکایت کردم وقتی بیرون رفتم نزدیک در ایشان کیسه ای یافتم که حاوی هفتصد دینار بود فورا نزد امام برگشتم و ایشان را باخبر کردم فرمود: سعید از خدا بترس و او را در مشاهد بشناس در حالی که امید داشتم به من اجازه دهد از آن استفاده کنم با ناراحتی بیرون آمدم به منی رفتم از مردم کناره گرفتم و دور شدم تا به مأروقه رفتم دور از مردم در خانه ای توقف کردم سپس گفتم چه کسی این کیسه را می شناسد؟ با اولین صدایی که زدم مردی بالای سرم آمد و گفت من صاحب کیسه هستم با خود گفتم تو نبودی گفتم نشانه کیسه چیست؟ علامت آن را به من گفت پول را به او پرداختم به کناری رفت و آن را شمرد متوجه شد که دینارها سر جایش است سپس هفتاد دینار آن را شمرد و گفت این را بگیر حلالت باشد بهتر از هفتصد دینار حرام است پول را گرفتم و نزد امام صادق ع رفتم به ایشان گفتم چطور کناره گرفتم و چه کردم فرمود: وقتی از حال خودت شکایت کردی دستور دادم سی دینار به تو بدهند کنیز پول را بیاور آن را گرفتم حال من از تمام افراد قومم بهتر شد(2).

ص: 385


1- . کافی 5 : 134
2- . همان 5 : 138

کِتَابُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَبَّلَهُ وَ وَضَعَهُ عَلَی عَیْنَیْهِ وَ قَالَ لَهُ مَا حَاجَتُکَ قَالَ خَرَاجٌ عَلَیَّ فِی دِیوَانِکَ فَقَالَ لَهُ وَ کَمْ هُوَ قَالَ عَشَرَةُ آلَافِ دِرْهَمٍ فَدَعَا کَاتِبَهُ وَ أَمَرَهُ بِأَدَائِهَا عَنْهُ ثُمَّ أَخْرَجَهُ مِنْهَا وَ أَمَرَ أَنْ یُثْبِتَهَا لَهُ لِقَابِلٍ ثُمَّ قَالَ لَهُ سَرَرْتُکَ فَقَالَ نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاکَ ثُمَّ أَمَرَ بِرَکْبٍ وَ جَارِیَةٍ وَ غُلَامٍ وَ أَمَرَ لَهُ بِتَخْتِ ثِیَابٍ فِی کُلِّ ذَلِکَ یَقُولُ هَلْ سَرَرْتُکَ فَیَقُولُ نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَکُلَّمَا قَالَ نَعَمْ زَادَهُ حَتَّی فَرَغَ ثُمَّ قَالَ لَهُ احْمِلْ فَرْشَ هَذَا الْبَیْتِ الَّذِی کُنْتُ جَالِساً فِیهِ حِینَ دَفَعْتَ إِلَیَّ کِتَابَ مَوْلَایَ الَّذِی نَاوَلْتَنِی فِیهِ وَ ارْفَعْ إِلَیَّ حَوَائِجَکَ قَالَ فَفَعَلَ وَ خَرَجَ الرَّجُلُ فَصَارَ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بَعْدَ ذَلِکَ فَحَدَّثَهُ بِالْحَدِیثِ عَلَی جِهَتِهِ فَجَعَلَ یُسَرُّ بِمَا فَعَلَ فَقَالَ الرَّجُلُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ کَأَنَّهُ قَدْ سَرَّکَ مَا فَعَلَ بِی فَقَالَ إِی وَ اللَّهِ لَقَدْ سَرَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ (1).

«90»

ختص، [الإختصاص] السَّیَّارِیُّ عَنِ ابْنِ جُمْهُورٍ: مِثْلَهُ (2).

«91»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: قَالَ لِی إِبْرَاهِیمُ بْنُ مَیْمُونٍ کُنْتُ جَالِساً عِنْدَ أَبِی حَنِیفَةَ فَجَاءَهُ رَجُلٌ فَسَأَلَهُ فَقَالَ مَا تَرَی فِی رَجُلٍ قَدْ حَجَّ حَجَّةَ الْإِسْلَامِ أَ یَحُجُّ أَفْضَلُ أَمْ یُعْتِقُ رَقَبَةً قَالَ لَا بَلْ عِتْقُ رَقَبَةٍ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کَذَبَ وَ اللَّهِ وَ أَثِمَ الْحَجَّةُ أَفْضَلُ مِنْ عِتْقِ رَقَبَةٍ- وَ رَقَبَةٍ حَتَّی عَدَّ عَشْراً ثُمَّ قَالَ وَیْحَهُ فِی أَیِّ رَقَبَةٍ طَوَافٌ بِالْبَیْتِ وَ سَعْیٌ بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ وَ الْوُقُوفُ بِعَرَفَةَ وَ حَلْقُ الرَّأْسِ وَ رَمْیُ الْجِمَارِ لَوْ کَانَ کَمَا قَالَ لَعَطَّلَ النَّاسُ الْحَجَّ وَ لَوْ فَعَلُوا کَانَ یَنْبَغِی لِلْإِمَامِ أَنْ یُجْبِرَهُمْ عَلَی الْحَجِّ إِنْ شَاءُوا وَ إِنْ أَبَوْا فَإِنَّ هَذَا الْبَیْتَ إِنَّمَا وُضِعَ لِلْحَجِ (3).

«92»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی

ص: 371


1- 1. الکافی ج 2 ص 190.
2- 2. الاختصاص ص 260.
3- 3. الکافی ج 4 ص 259.

روایت109.

کافی: سماعه گفت: مردی از فرزندان عمر بن خطاب مزاحم دختری از فرزندان عقیل شد بپدرش گفت: این عمری مرا اذیت میکند. پدرش گفت: برو او را داخل خانه کن. دخترک برگشت آن مرد را بداخل خانه دعوت کرد پدرش به او حمله نمود و او را کشت و بدنش را در میان راه انداخت. هواداران ابو بکر و عمر و عثمان اجتماع کرده گفتند: ما کسی را در مقابل دوستمان نخواهیم کشت مگر جعفر بن محمّد. کسی جز او این شخص را نکشته است. آن زمان امام صادق علیه السّلام بطرف قبا رفته بود. من خدمت ایشان رسیدم و جریان را عرض کردم. فرمود: ناراحت نباش همین که امام آمد جلو ایشان را گرفته گفتند این شخص را کسی غیر از تو نکشته و ما از دیگری قصاص نخواهیم کرد. فرمود: از میان خود چند نفر را انتخاب کنید با من صحبت کنند. چند نفر جلو آمدند دست آنها را گرفت و داخل مسجد نمود از مسجد که بیرون آمدند میگفتند ابو عبد اللَّه جعفر بن محمّد سرور ما است او هرگز چنین کاری نمیکند و دستور آن را نمی دهد بخانه های خود بروید. من در خدمت امام علیه السّلام رفتم گفتم: فدایت شوم چه زود خشم آنها فرو نشست. فرمود: بله. به آنها گفتم دست بردارید اگر نه آن نامه را بیرون می آورم. عرض کردم: نامه چه بود. فرمود: مادر خطاب کنیز زبیر بن عبد المطلب بود نفیل با او همبستر شد و حامله گردید. زبیر خواست او را کیفر کند بطرف طائف فرار کرد زبیر در پی او بطائف رفت قبیله ثقیف او را دیدند سؤال کردند چرا اینجا آمده ای؟ گفت: کنیزی داشتم که نفیل شما با او درآمیخته است. نفیل از طائف بشام فرار کرد. زبیر برای تجارت بشام رفت بر پادشاه شام وارد شد. پادشاه باو گفت من یک حاجت از تو میخواهم. گفت: حاجت شما چیست؟ گفت مردی

ص: 386

قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّهُ لَیْسَتْ مِنِ احْتِمَالِ أَمْرِنَا التَّصْدِیقُ لَهُ وَ الْقَبُولُ فَقَطْ مِنِ احْتِمَالِ أَمْرِنَا سَتْرُهُ وَ صِیَانَتُهُ مِنْ غَیْرِ أَهْلِهِ فَأَقْرِئْهُمُ السَّلَامَ وَ قُلْ لَهُمْ رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً اجْتَرَّ(1) مَوَدَّةَ النَّاسِ إِلَی نَفْسِهِ حَدِّثُوهُمْ بِمَا یَعْرِفُونَ وَ اسْتُرُوا عَنْهُمْ مَا یُنْکِرُونَ ثُمَّ قَالَ وَ اللَّهِ مَا النَّاصِبُ لَنَا حَرْباً بِأَشَدَّ عَلَیْنَا مَئُونَةً مِنَ النَّاطِقِ عَلَیْنَا بِمَا نَکْرَهُ فَإِذَا عَرَفْتُمْ مِنْ عَبْدٍ إِذَاعَةً فَامْشُوا إِلَیْهِ وَ رُدُّوهُ عَنْهَا فَإِنْ قَبِلَ مِنْکُمْ وَ إِلَّا فَتَحَمَّلُوا عَلَیْهِ بِمَنْ یُثَقِّلُ عَلَیْهِ وَ یَسْمَعُ مِنْهُ فَإِنَّ الرَّجُلَ مِنْکُمْ یَطْلُبُ الْحَاجَةَ فَیَلْطُفُ فِیهَا حَتَّی تُقْضَی لَهُ فَالْطُفُوا فِی حَاجَتِی کَمَا تَلْطُفُونَ فِی حَوَائِجِکُمْ فَإِنْ هُوَ قَبِلَ مِنْکُمْ وَ إِلَّا فَادْفِنُوا کَلَامَهُ تَحْتَ أَقْدَامِکُمْ وَ لَا تَقُولُوا إِنَّهُ یَقُولُ وَ یَقُولُ فَإِنَّ ذَلِکَ یُحْمَلُ عَلَیَّ وَ عَلَیْکُمْ أَمَا وَ اللَّهِ لَوْ کُنْتُمْ تَقُولُونَ مَا أَقُولُ لَأَقْرَرْتُ أَنَّکُمْ أَصْحَابِی هَذَا أَبُو حَنِیفَةَ لَهُ أَصْحَابٌ وَ هَذَا الْحَسَنُ الْبَصْرِیُّ لَهُ أَصْحَابٌ وَ أَنَا امْرُؤٌ مِنْ قُرَیْشٍ قَدْ وَلَدَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عَلِمْتُ کِتَابَ اللَّهِ وَ فِیهِ تِبْیَانُ کُلِّ شَیْ ءٍ بَدْءِ الْخَلْقِ وَ أَمْرِ السَّمَاءِ وَ أَمْرِ الْأَرْضِ وَ أَمْرِ الْأَوَّلِینَ وَ أَمْرِ الْآخِرِینَ وَ أَمْرِ مَا کَانَ وَ مَا یَکُونُ کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَی ذَلِکَ نُصْبَ عَیْنِی (2).

«93»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ وَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ سَدِیرٍ الصَّیْرَفِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقُلْتُ لَهُ وَ اللَّهِ مَا یَسَعُکَ الْقُعُودُ قَالَ وَ لِمَ یَا سَدِیرُ قُلْتُ لِکَثْرَةِ مَوَالِیکَ وَ شِیعَتِکَ وَ أَنْصَارِکَ وَ اللَّهِ لَوْ کَانَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ مَا لَکَ مِنَ الشِّیعَةِ وَ الْأَنْصَارِ وَ الْمَوَالِی مَا طَمِعَ فِیهِ تَیْمٌ وَ لَا عَدِیٌّ فَقَالَ یَا سَدِیرُ وَ کَمْ عَسَی أَنْ تَکُونُوا قُلْتُ مِائَةَ أَلْفٍ قَالَ مِائَةَ أَلْفٍ قُلْتُ نَعَمْ وَ مِائَتَیْ أَلْفٍ فَقَالَ وَ مِائَتَیْ أَلْفٍ قُلْتُ نَعَمْ وَ نِصْفَ الدُّنْیَا قَالَ فَسَکَتَ عَنِّی ثُمَّ قَالَ یَخِفُّ عَلَیْکَ أَنْ تَبْلُغَ مَعَنَا إِلَی یَنْبُعَ قُلْتُ نَعَمْ فَأَمَرَ بِحِمَارٍ وَ بَغْلٍ أَنْ یُسْرَجَا فَبَادَرْتُ فَرَکِبْتُ الْحِمَارَ فَقَالَ یَا سَدِیرُ تَرَی أَنْ تُؤْثِرَنِی بِالْحِمَارِ قُلْتُ الْبَغْلُ أَزْیَنُ وَ أَنْبَلُ قَالَ الْحِمَارُ أَرْفَقُ بِی فَنَزَلَ فَرَکِبَ الْحِمَارَ

ص: 372


1- 1. اجتر: و أجدر، الشی ء: جره.
2- 2. الکافی ج 2 ص 222.

از بستگان شما مدعی است فرزندش را شما گرفته اید من مایلم فرزند او را برگردانی. گفت: او را بیاورید من او را به بینم کیست؟ فردا پیش پادشاه رفت همین که چشم پادشاه باو افتاد خنده اش گرفت زبیر پرسید چرا می خندی؟ گفت: خیال نمی کنم این مرد از نژاد عرب باشد همین که چشمش بتو افتاد که وارد شدی از ترس نتوانست خود را نگه دارد مرتب میگوزید. زبیر گفت: وقتی بمکه رفتم حاجت شما را بر آورده میکنم. وارد مکه که شد از سران قریش خواست که بچه او را بدهند آنها قبول نکردند. عبد المطلب را وادار نمود او گفت: من باو کاری ندارم ندیدید با فلان بچه من چه کرد خودتان پیش او بروید. رفتند و با او صحبت کردند، بالاخره زبیر گفت: شیطان قدرتی پیدا خواهد کرد پسر او نیز پسر شیطان است من مطمئن نیستم که روزی بر ما ریاست نکند بروید آن پسر بچه را از درب مسجد بیاورید من با آهن تفتیده بر پیشانی او داغ بگذارم و چند خط روی صورتش باقی بگذارم و صورت جلسه ای تهیه کنم که او و پسرش بالای مجلس ننشینند و بر ما و اولادمان حکومت نکنند و با ما تیراندازی ننمایند. این کار را کردند با آهن روی صورتش علامت گذاشت و صورت جلسه را نوشتند همان نامه پیش من است به آنها گفتم اگر دست برندارید آن نامه را بیرون می آورم که در این صورت آبرویتان میرود بهمین جهت خودداری کردند.

یکی از غلام های پیامبر ص فوت کرد وارثی نداشت بنی عباس بر سر آن با امام صادق ع جدال کردند، هشام بن عبد الملک آن سال به حج رفته بود با آن ها جلسه گذاشت. داود بن علی گفت آن غلام منتسب به ماست و امام صادق ع فرمود: منتسب به من است. داود بن علی گفت پدر تو با معاویه جنگید امام فرمود: اگر پدر من با معاویه جنگید سهم پدرت در آن بیشتر بود چراکه مرتکب جنایت شد و فرار کرد(1) فرمود: به خدا قسم فردا طوقی مانند طوق کبوتر بر گردن تو خواهم انداخت داود بن

ص: 387


1- . این حدیث از احادیثی است که در آن اغراق شده. برای روی گرداندن از این حدیث همین بس که احمد ابن هلال از راویان آن است او عبرتائی است که شیخ او را به غلو و مبالغه در دینش وصف کرده است. علامه در مورد او گفته: امام حسن عسکری ع وی را ذم نموده است و میرزا محمد در رجال کبیر خود گفته که از نظر من روایت او مورد قبول نیست.

وَ رَکِبْتُ الْبَغْلَ فَمَضَیْنَا فَحَانَتِ الصَّلَاةُ فَقَالَ یَا سَدِیرُ انْزِلْ بِنَا نُصَلِّی ثُمَّ قَالَ هَذِهِ أَرْضٌ سَبِخَةٌ لَا یَجُوزُ الصَّلَاةُ فِیهَا فَسِرْنَا حَتَّی صِرْنَا إِلَی أَرْضٍ حَمْرَاءَ وَ نَظَرَ إِلَی غُلَامٍ یَرْعَی جِدَاءً(1) فَقَالَ وَ اللَّهِ یَا سَدِیرُ لَوْ کَانَ لِی شِیعَةٌ بِعَدَدِ هَذِهِ الْجِدَاءِ مَا وَسِعَنِی الْقُعُودُ وَ نَزَلْنَا وَ صَلَّیْنَا فَلَمَّا فَرَغْنَا مِنَ الصَّلَاةِ عَطَفْتُ إِلَی الْجِدَاءِ فَعَدَدْتُهَا فَإِذَا هِیَ سَبْعَةَ عَشَرَ(2).

«94»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ قَالَ لِی عَبْدٌ صَالِحٌ علیه السلام: یَا سَمَاعَةُ أَمِنُوا عَلَی فُرُشِهِمْ وَ أَخَافُونِی أَ مَا وَ اللَّهِ لَقَدْ کَانَتِ الدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا إِلَّا وَاحِدٌ یَعْبُدُ اللَّهَ وَ لَوْ کَانَ مَعَهُ غَیْرُهُ لَأَضَافَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِ حَیْثُ یَقُولُ إِنَّ إِبْراهِیمَ کانَ أُمَّةً قانِتاً لِلَّهِ حَنِیفاً وَ لَمْ یَکُ مِنَ الْمُشْرِکِینَ (3) فَصَبَرَ بِذَلِکَ مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ إِنَّ اللَّهَ آنَسَهُ بِإِسْمَاعِیلَ وَ إِسْحَاقَ فَصَارُوا ثَلَاثَةً أَ مَا وَ اللَّهِ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَقَلِیلٌ وَ إِنَّ أَهْلَ الْکُفْرِ کَثِیرٌ أَ تَدْرِی لِمَ ذَاکَ فَقُلْتُ لَا أَدْرِی جُعِلْتُ فِدَاکَ فَقَالَ صُیِّرُوا أُنْساً لِلْمُؤْمِنِینَ یَبُثُّونَ إِلَیْهِمْ مَا فِی صُدُورِهِمْ فَیَسْتَرِیحُونَ إِلَی ذَلِکَ وَ یَسْکُنُونَ إِلَیْهِ (4).

بیان

قوله علیه السلام صیروا أنسا أی إنما جعل الله تعالی هؤلاء المنافقین فی صورة المؤمنین مختلطین بهم لئلا یتوحش المؤمنین لقلتهم.

«95»

ختص، [الإختصاص] عِدَّةٌ مِنْ مَشَایِخِنَا عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: أَرَدْتُ الْخُرُوجَ إِلَی مَکَّةَ فَأَتَیْتُ ابْنَ أَبِی یَعْفُورٍ مُوَدِّعاً لَهُ فَقُلْتُ لَکَ حَاجَةٌ قَالَ نَعَمْ تُقْرِئُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام السَّلَامَ قَالَ فَقَدِمْتُ الْمَدِینَةَ فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ فَسَأَلَنِی ثُمَّ قَالَ مَا فَعَلَ ابْنُ أَبِی یَعْفُورٍ قُلْتُ صَالِحٌ جُعِلْتُ فِدَاکَ آخِرُ عَهْدِی بِهِ وَ قَدْ أَتَیْتُهُ مُوَدِّعاً لَهُ

ص: 373


1- 1. الجداء: جمع جدی و هو ولد الماعز فی السنة الأولی جمع أجد و جداء و جدیان.
2- 2. الکافی ج 2 ص 242.
3- 3. سورة النحل، الآیة: 120.
4- 4. الکافی ج 2 ص 243.

علی گفت: این حرف تو از تاریکی در سرزمین ازرق در حجاز برایم آسان تر است. امام فرمود: ازرق سرزمینی است که تو و پدرت در آن حقی ندارید. هشام گفت فردا با شما جلسه می گذارم. صبح فردا امام صادق ع در حالی که کتابی در کرباس با خود داشت بیرون آمد هشام با آن ها جلسه گذاشت. امام صادق ع کتاب را مقابل خود قرار داد وقتی آن را خواند فرمود: جندل خزاعی و عکاشة ضمیری را نزد من بخوانید آن دو شیوخی بودند که زمان جاهلیت را درک کرده بودند کتاب را سمت آن ها انداخته فرمود: آیا این خطوط را می شناسید گفتند بله این خط عاص بن امیه و این خط فلانی و فلانی و برای فلانی از قریش است و این خط حرب بن امیه است هشام گفت یا ابا عبد الله خط اجداد خود را نزد تو می بینم فرمود: بله گفت من به قرابت آن غلام با تو حکم می دهم هشام در حالی که این شعر را می خواند بیرون رفت:

إِنْ عَادَتِ الْعَقْرَبُ عُدْنَا

لَهَا- وَ کَانَتِ النَّعْلُ لَهَاحَاضِرَةً(1)

ص: 388


1- . این بیت از ابیات فضل بن عباس بن عتبة اللهبی است که در مورد مردی از بنی کنانة گفته که به او عقرب بن ابی عقرب می گفتند او تاجر حانوط بود و بسیار در کارهایش تأخیر می انداخت تا آنجا در مورد تأخیر او مثل گفتند گفته شد أمطل من عقرب یعنی از عقرب بیشتر تأخیر دارد. او از فضل اللهبی که شخص قاطعی بود قرض گرفت اما عقرب ادای دین را به تأخیر می انداخت روزی فضل از کنار او گذشت در حال فروختن حانوط بود و می گفت: جاءت به ضابطة التجار ضافیة کقطع الاوتار فضل وی هجو کرد و گفت: قد تجرت عقرب فی سوقنا یا عجبا للعقرب التاجرة قد صافت العقرب و استیقنت أن ما لها دنیا و لا آخرة ان عادت العقرب عدنا لها و کانت النعل لها حاضرة ان عدوا کیده فی استه لغیر ذی کید و لا ثائرة کل عدو یتقی مقبلا و عقرب تخشی من الدابرة کأنها اذ خرجت هودج سدت کواه رقعة بائرة اغانی 15 : 7 و امثال میدانی: 133 و حیاة الحیوان دمیری ماده عقرب قسمت امثال را ملاحظه کنید.

فَسَأَلَنِی أَنْ أُقْرِئَکَ السَّلَامَ قَالَ وَ عَلَیْهِ السَّلَامُ أَقْرِئْهُ السَّلَامَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ قُلْ کُنْ عَلَی مَا عَهِدْتُکَ عَلَیْهِ (1).

«96»

ختص، [الإختصاص] جَعْفَرُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ سُلَیْمَانَ الْفَرَّاءِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ: کَانَ أَصْحَابُنَا یَدْفَعُونَ إِلَیْهِ الزَّکَاةَ یَقْسِمُهَا فِی أَصْحَابِهِ فَکَانَ یَقْسِمُهَا فِیهِمْ وَ هُوَ یَبْکِی قَالَ سُلَیْمَانُ فَأَقُولُ لَهُ مَا یُبْکِیکَ قَالَ فَیَقُولُ أَخَافُ أَنْ یَرَوْا أَنَّهَا مِنْ قِبَلِی (2).

«97»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ مُعَاوِیَةَ [بْنِ] وَهْبٍ عَنْ زَکَرِیَّا بْنِ إِبْرَاهِیمَ قَالَ: کُنْتُ نَصْرَانِیّاً فَأَسْلَمْتُ وَ حَجَجْتُ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقُلْتُ إِنِّی کُنْتُ عَلَی النَّصْرَانِیَّةِ وَ إِنِّی أَسْلَمْتُ فَقَالَ وَ أَیَّ شَیْ ءٍ رَأَیْتَ فِی الْإِسْلَامِ قُلْتُ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- ما کُنْتَ تَدْرِی مَا الْکِتابُ وَ لَا الْإِیمانُ وَ لکِنْ جَعَلْناهُ نُوراً نَهْدِی بِهِ مَنْ نَشاءُ(3) فَقَالَ لَقَدْ هَدَاکَ اللَّهُ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ اهْدِهِ ثَلَاثاً سَلْ عَمَّا شِئْتَ یَا بُنَیَّ فَقُلْتُ إِنَّ أَبِی وَ أُمِّی عَلَی النَّصْرَانِیَّةِ وَ أَهْلَ بَیْتِی وَ أُمِّی مَکْفُوفَةُ الْبَصَرِ فَأَکُونُ مَعَهُمْ وَ آکُلُ فِی آنِیَتِهِمْ فَقَالَ یَأْکُلُونَ لَحْمَ الْخِنْزِیرِ فَقُلْتُ لَا وَ لَا یَمَسُّونَهُ فَقَالَ لَا بَأْسَ فَانْظُرْ أُمَّکَ فَبَرَّهَا فَإِذَا مَاتَتْ فَلَا تَکِلْهَا إِلَی غَیْرِکَ کُنْ أَنْتَ الَّذِی تَقُومُ بِشَأْنِهَا وَ لَا تُخْبِرَنَّ أَحَداً أَنَّکَ أَتَیْتَنِی حَتَّی تَأْتِیَنِی بِمِنًی إِنْ شَاءَ اللَّهُ قَالَ فَأَتَیْتُهُ بِمِنًی وَ النَّاسُ حَوْلَهُ کَأَنَّهُ مُعَلِّمُ صِبْیَانٍ هَذَا یَسْأَلُهُ وَ هَذَا یَسْأَلُهُ فَلَمَّا قَدِمْتُ الْکُوفَةَ أَلْطَفْتُ لِأُمِّی وَ کُنْتُ أُطْعِمُهَا وَ أَفْلِی ثَوْبَهَا وَ رَأْسَهَا وَ أَخْدُمُهَا فَقَالَتْ لِی یَا بُنَیَّ مَا کُنْتَ تَصْنَعُ بِی هَذَا وَ أَنْتَ عَلَی دِینِی فَمَا الَّذِی أَرَی مِنْکَ مُنْذُ هَاجَرْتَ فَدَخَلْتَ فِی الْحَنِیفِیَّةِ فَقُلْتُ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِ نَبِیِّنَا أَمَرَنِی بِهَذَا فَقَالَتْ هَذَا الرَّجُلُ هُوَ نَبِیٌّ فَقُلْتُ لَا وَ لَکِنَّهُ ابْنُ نَبِیٍّ فَقَالَتْ یَا بُنَیَّ هَذَا نَبِیٌّ إِنَّ هَذِهِ وَصَایَا الْأَنْبِیَاءِ فَقُلْتُ یَا أُمِّ إِنَّهُ لَیْسَ یَکُونُ بَعْدَ

ص: 374


1- 1. الاختصاص ص 195.
2- 2. نفس المصدر ص 195.
3- 3. سورة الشوری، الآیة: 52.

گفتم این کتاب چیست فدایت شوم؟ فرمود: نثیلة یکی از کنیزان ام زبیر و ابو طالب و عبد الله بود عبد المطلب او را گرفت و فلانی را برایش به دنیا آورد زبیر به او گفت: ما این کنیز را از مادرمان به ارث بردیم و این پسرت برده ماست که مادرش وی را از پشت قریش حامله شده است گفت قَدْ أَجَبْتُکَ عَلَی خَلَّة پسر تو نباید در صدر هیچ مجلسی بشیند و نباید با ما شمشیر بزند کتابی در این مورد نوشت و بر آن گواهی گرفت این همان کتاب است(1) .

می گویم شرح این خبر در کتاب فتنه ها گذشت و احوال هشام بن حکم در باب جداگانه خواهد آمد. احوال هر دو هشام در باب نفی جسم و صورت و احوال گروهی از یاران امام در باب مکارم اخلاق امام صادق ع آمد.

روایت101.

اختصاص: هشام بن سالم گفت: من و زرارة در هر موضوعی که اختلاف پیدا کردیم وقتی به محمّد بن مسلم مراجعه نمودیم و در آن باره سؤال نمودیم گفت: حضرت باقر در این مورد چنین فرموده یا گفت: حضرت صادق چنین فرموده است(2).

روایت111.

اختصاص: محمّد بن مسعود از پدر خود نقل کرد که گفت: از عبد اللَّه بن محمّد بن خالد راجع به محمّد بن مسلم سؤال کردم گفت: محمّد بن مسلم مرد شریف و ثروتمندی بود حضرت باقر باو فرمود: تواضع کن. وقتی برگشت بکوفه یک زنبیل خرما با ترازو برداشت و بر در مسجد جامع نشست شروع کرد بفریاد زدن و خرما فروختن. فامیل او آمدند گفتند: با این کار ما را رسوا کردی. گفت: مولای من دستوری داده که با دستورش مخالفت نخواهم کرد. از جا حرکت نمی کنم تا این زنبیل خرما را بفروشم. گفتند: اگر تصمیم داری خرید و فروش کنی در بازار آسیابانان یک دکان بگیر مشغول کار شو.

ص: 389


1- . کافی 8 : 258
2- . اختصاص: 53

نَبِیِّنَا نَبِیٌّ وَ لَکِنَّهُ ابْنُهُ فَقَالَتْ یَا بُنَیَّ دِینُکَ خَیْرُ دِینٍ اعْرِضْهُ عَلَیَّ فَعَرَضْتُهُ عَلَیْهَا فَدَخَلَتْ فِی الْإِسْلَامِ وَ عَلَّمْتُهَا فَصَلَّتِ الظُّهْرَ وَ الْعَصْرَ وَ الْمَغْرِبَ وَ الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ ثُمَّ عَرَضَ بِهَا عَارِضٌ فِی اللَّیْلِ فَقَالَتْ یَا بُنَیَّ أَعِدْ عَلَیَّ مَا عَلَّمْتَنِی فَأَعَدْتُهُ عَلَیْهَا فَأَقَرَّتْ بِهِ وَ مَاتَتْ فَلَمَّا أَصْبَحْتُ کَانَ الْمُسْلِمُونَ الَّذِینَ غَسَّلُوهَا وَ کُنْتُ أَنَا الَّذِی صَلَّیْتُ عَلَیْهَا وَ نَزَلْتُ فِی قَبْرِهَا(1).

بیان

أفلی ثوبها أی أنظر فیه لأستخرج قملها.

«98»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی وَلَّادٍ الْحَنَّاطِ قَالَ: اکْتَرَیْتُ بَغْلًا إِلَی قَصْرِ ابْنِ هُبَیْرَةَ(2) ذَاهِباً وَ جَائِیاً بِکَذَا وَ کَذَا وَ خَرَجْتُ فِی طَلَبِ غَرِیمٍ لِی فَلَمَّا صِرْتُ قُرْبَ قَنْطَرَةِ الْکُوفَةِ أُخْبِرْتُ أَنَّ صَاحِبِی تَوَجَّهَ إِلَی النِّیلِ (3) فَتَوَجَّهْتُ نَحْوَ النِّیلِ فَلَمَّا أَتَیْتُ النِّیلَ أُخْبِرْتُ أَنَّ صَاحِبِی تَوَجَّهَ إِلَی بَغْدَادَ فَاتَّبَعْتُهُ وَ ظَفِرْتُ بِهِ وَ فَرَغْتُ مِمَّا بَیْنِی وَ بَیْنَهُ وَ رَجَعْنَا إِلَی الْکُوفَةِ وَ کَانَ ذَهَابِی وَ مَجِیئِی خَمْسَةَ عَشَرَ یَوْماً فَأَخْبَرْتُ صَاحِبَ الْبَغْلِ بِعُذْرِی وَ أَرَدْتُ أَنْ أَتَحَلَّلَ مِنْهُ مِمَّا صَنَعْتُ وَ أُرْضِیَهُ فَبَذَلْتُ خَمْسَةَ عَشَرَ دِرْهَماً فَأَبَی أَنْ یَقْبَلَ فَتَرَاضَیْنَا بِأَبِی حَنِیفَةَ فَأَخْبَرْتُهُ بِالْقِصَّةِ وَ أَخْبَرَهُ الرَّجُلُ فَقَالَ لِی مَا صَنَعْتَ بِالْبَغْلِ فَقُلْتُ قَدْ دَفَعْتُهُ إِلَیْهِ سَلِیماً قَالَ نَعَمْ بَعْدَ خَمْسَةَ عَشَرَ یَوْماً قَالَ فَمَا تُرِیدُ مِنَ الرَّجُلِ قَالَ أُرِیدُ کِرَی بَغْلِی فَقَدْ حَبَسَهُ عَلَیَّ خَمْسَةَ عَشَرَ یَوْماً فَقَالَ مَا أَرَی لَکَ حَقّاً لِأَنَّهُ اکْتَرَاهُ إِلَی قَصْرِ ابْنِ هُبَیْرَةَ فَخَالَفَ وَ رَکِبَهُ إِلَی النِّیلِ وَ إِلَی بَغْدَادَ فَضَمِنَ قِیمَةَ الْبَغْلِ وَ سَقَطَ الْکِرَی فَلَمَّا رَدَّ الْبَغْلَ سَلِیماً وَ قَبَضْتَهُ لَمْ یَلْزَمْهُ الْکِرَی قَالَ فَخَرَجْنَا مِنْ عِنْدِهِ وَ جَعَلَ صَاحِبُ الْبَغْلِ یَسْتَرْجِعُ فَرَحِمْتُهُ مِمَّا أَفْتَی بِهِ أَبُو حَنِیفَةَ فَأَعْطَیْتُهُ شَیْئاً وَ تَحَلَّلْتُ مِنْهُ

ص: 375


1- 1. الکافی ج 2 ص 160.
2- 2. قصر ابن هبیرة: ینسب الی یزید بن عمر بن هبیرة و الی العراق لمروان بن محمّد، بناه بالقرب من جرسورا.
3- 3. النیل: بکسر أوله اسم لعدة مواضع منها: بلیدة فی سواد الکوفة، قرب حلة بنی مزید یخترقها نهر یتخلج من الفرات العظمی حفره الحجاج بن یوسف.

در آنجا دکانی گرفت با آسیاب و یک شتر شروع کرد به آسیابانی. ابو محمّد عبد اللَّه بن محمّد بن خالد برقی گفته که محمّد بن مسلم از عباد مشهور بود و در عبادت از شخصیت های انگشت شمار بود(1).

روایت112.

اختصاص: سلیمان بن خالد گفت: از حضرت صادق علیه السّلام شنیدم می فرمود: کسی یاد ما و حدیث های پدرم را زنده نکرد مگر زراره و ابو بصیر مرادی و محمّد بن مسلم و برید بن معاویه اگر این چند نفر نبودند کسی راه هدایت را نمی یافت اینها نگهبان دین و اشخاص مورد اعتماد پدرم در حلال و حرام بودند و اینها در دنیا و آخرت به سوی ما سبقت گرفته اند(2) .

روایت113.

اختصاص: ابراهیم بن عبد الحمید گفت: حضرت صادق فرمود خدا زرارة بن اعین را رحمت کند اگر زراره نبود احادیث پدرم از دست رفته بود(3).

روایت114.

اختصاص: ابو بصیر گفت: روزی خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسیدم هنگام ناتوانی و پیری که دیگر ضعیف و لاغر شده و نزدیک مرگم بود ولی از آخرت بیمناک بودم که چگونه می توان در گرفتاریهای آخرت صبر نمود. امام صادق علیه السّلام از روی تعجب فرمود: ابو محمّد! تو هم این حرف را میزنی. عرض کردم: فدایت شوم چرا نگویم. فرمود: مگر نمیدانی خداوند تبارک و تعالی جوانان شما را گرامی میدارد و از پیر مردان حیا میکند. عرضکردم: چطور جوانان را گرامی میدارد و از پیر مردان خجالت میکشد؟ فرمود: جوانان شما را گرامی میدارد از اینکه آنها را عذاب نماید و خجالت میکشد از پیر مردان شما حساب بکشد. خوشحال شدی؟ عرض کردم: آقا باز هم بفرمایید. بما یک لقبی داده اند که کمر ما را شکسته اند و ما را دلمرده کرده اند، بواسطه همین لقب و بواسطه حدیثی که فقهای آنها نقل کرده اند حکمرانان خون ما را حلال میدانند. فرمود: منظورت لقب رافضی است؟ عرضکردم: بله.

ص: 390


1- . همان: 51 ، کشی نیز در رجال خود: 110 آن را آورده است
2- . همان: 66 کشی نیز در رجال خود: 90 آن را آورده است
3- . همان: 66 کشی نیز در رجال خود: 90 آن را آورده است

فَحَجَجْتُ تِلْکَ السَّنَةَ فَأَخْبَرْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِمَا أَفْتَی بِهِ أَبُو حَنِیفَةَ(1) فَقَالَ لِی فِی مِثْلِ هَذَا الْقَضَاءِ وَ شِبْهِهِ تَحْبِسُ السَّمَاءُ مَاءَهَا وَ تَمْنَعُ الْأَرْضُ بَرَکَتَهَا قَالَ فَقُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَمَا تَرَی أَنْتَ قَالَ أَرَی لَهُ عَلَیْکَ مِثْلَ کِرَی بَغْلٍ ذَاهِباً مِنَ الْکُوفَةِ إِلَی النِّیلِ وَ مِثْلَ کِرَی بَغْلٍ رَاکِباً مِنَ النِّیلِ إِلَی بَغْدَادَ وَ مِثْلَ کِرَی بَغْلٍ مِنْ بَغْدَادَ إِلَی الْکُوفَةِ تُوَفِّیهِ إِیَّاهُ قَالَ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَدْ عَلَفْتُهُ بِدَرَاهِمَ فَلِی عَلَیْهِ عَلَفُهُ فَقَالَ لَا لِأَنَّکَ غَاصِبٌ فَقُلْتُ أَ رَأَیْتَ لَوْ عَطِبَ الْبَغْلُ وَ نَفَقَ أَ لَیْسَ کَانَ یَلْزَمُنِی قَالَ نَعَمْ قِیمَةُ بَغْلٍ یَوْمَ خَالَفْتَهُ قُلْتُ فَإِنْ أَصَابَ الْبَغْلَ کَسْرٌ أَوْ دَبَرٌ أَوْ غَمْزٌ فَقَالَ عَلَیْکَ قِیمَةُ مَا بَیْنَ الصِّحَّةِ وَ الْعَیْبِ یَوْمَ تَرُدُّهُ عَلَیْهِ قُلْتُ فَمَنْ یَعْرِفُ ذَلِکَ قَالَ أَنْتَ وَ هُوَ إِمَّا أَنْ یَحْلِفَ هُوَ عَلَی الْقِیمَةِ فَیَلْزَمَکَ فَإِنْ رَدَّ الْیَمِینَ عَلَیْکَ فَحَلَفْتَ عَلَی الْقِیمَةِ لَزِمَهُ ذَلِکَ أَوْ یَأْتِیَ صَاحِبُ الْبَغْلِ بِشُهُودٍ یَشْهَدُونَ أَنَّ قِیمَةَ الْبَغْلِ حِینَ أَکْرَی کَذَا وَ کَذَا فَیَلْزَمَکَ قُلْتُ إِنْ کُنْتُ أَعْطَیْتُهُ دَرَاهِمَ وَ رَضِیَ بِهَا وَ حَلَّلَنِی فَقَالَ إِنَّمَا رَضِیَ بِهَا وَ حَلَّلَکَ حِینَ قَضَی عَلَیْهِ أَبُو حَنِیفَةَ بِالْجَوْرِ وَ الظُّلْمِ وَ لَکِنِ ارْجِعْ إِلَیْهِ فَأَخْبِرْهُ بِمَا أَفْتَیْتُکَ بِهِ فَإِنْ جَعَلَکَ فِی حِلٍّ بَعْدَ مَعْرِفَتِهِ فَلَا شَیْ ءَ عَلَیْکَ بَعْدَ ذَلِکَ قَالَ أَبُو وَلَّادٍ فَلَمَّا انْصَرَفْتُ مِنْ وَجْهِی ذَلِکَ لَقِیتُ الْمُکَارِیَ فَأَخْبَرْتُهُ بِمَا أَفْتَانِی بِهِ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ قُلْتُ لَهُ قُلْ مَا شِئْتَ حَتَّی أُعْطِیَکَهُ فَقَالَ قَدْ حَبَّبْتَ إِلَیَّ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام وَ وَقَعَ فِی قَلْبِی لَهُ التَّفْضِیلُ وَ أَنْتَ فِی حِلٍّ وَ إِنْ أَحْبَبْتَ أَنْ أَرُدَّ عَلَیْکَ الَّذِی أَخَذْتُهُ مِنْکَ فَعَلْتُ (2).

«99»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِی عُمَارَةَ الطَّیَّارِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنِّی قَدْ ذَهَبَ مَالِی وَ تَفَرَّقَ مَا فِی یَدِی وَ عِیَالِی کَثِیرٌ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذَا قَدِمْتَ الْکُوفَةَ فَافْتَحْ بَابَ حَانُوتِکَ وَ ابْسُطْ بِسَاطَکَ وَ ضَعْ مِیزَانَکَ وَ تَعَرَّضْ لِرِزْقِ رَبِّکَ فَلَمَّا أَنْ قَدِمَ الْکُوفَةَ

ص: 376


1- 1. ما بین القوسین موجود فی المصدر و قد سقط من مطبوعة الکمبانیّ.
2- 2. الکافی ج 5 ص 290.

فرمود: آن نام را ایشان برای شما نگذاشته اند خداوند شما را باین لقب مفتخر نموده مگر نمیدانی که هفتاد نفر از بنی اسرائیل در دربار فرعون دین او را پذیرفته بودند. وقتی معلوم شد فرعون ادعای باطل میکند و موسی پیامبر خداست فرعون را رها کردند و بموسی پیوستند در میان سپاه موسی اینها بیشتر از تمام سپاهیان در عبادت کوشش و فعالیت داشتند جز اینکه آنها فرعون را ترک کرده بودند (رفضوا فرعون) خداوند بموسی وحی کرد که این لقب را در تورات برای ایشان ثبت کن من این لقب را به آنها بخشیدم بعد خداوند همین لقب را ذخیره نمود تا شما را به آن مفتخر گردانید. زیرا شما نیز فرعون و هامان و سپاهیان آن دو را ترک کردید و پیرو محمّد صلّی اللَّه علیه و آله و آل محمّد شدید. خوشحالت کردم؟ عرضکردم: فدایت شوم باز هم بفرمایید. فرمود: مردم بفرقه های مختلف تقسیم شده اند هر کدام از کسی پیروی می کنند شما هم گام و پیرو اهل بیت پیغمبر هستید و راه خدا و برگزیدگان او را انتخاب کرده اید کسی را که خدا دوست میدارد دوست دارید و بکسی توجه کرده اید که خدا او را انتخاب نموده و مژده باد مژده باد مژده بشما که بخدا آمرزیده هستید زیرا که عمل نیکوکاران شما را می پذیرند و از گناه گنه کاران شما می گذرند. هر کس با غیر عقیده شما خدا را ملاقات کند یک ثواب او پذیرفته نمی شود و از یک گناهش نمی گذرند. خوشحالت کردم ابا محمّد؟! گفتم: آقا باز هم بفرمایید. فرمود: خدا و ملائکه چنانچه باد خزان برگها را از درخت میریزد از پشت شیعیان ما گناهانشان را فرو میریزند این معنی آیه شریفه است: «وَ الْمَلائِکَةُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِی الْأَرْضِ»(1){فرشتگان به سپاس پروردگارشان تسبیح می گویند و برای کسانی که در زمین هستند آمرزش می طلبند} بخدا قسم طلب آمرزش آنها بشما اختصاص دارد نه مردم جهان. خوشحالت کردم عرضکردم: آقا باز هم بفرمایید. فرمود: خداوند در قرآن مجید شما را یاد کرده در این آیه: «مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَیْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضی نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظِرُ وَ ما بَدَّلُوا تَبْدِیلًا»(2) {از میان مؤمنان مردانی اند که به آنچه با خدا عهد بستند صادقانه وفا کردند. برخی از آنان به شهادت رسیدند و برخی از آنها در [همین] انتظارند و [هرگز عقیده خود را] تبدیل نکردند.} بخدا قسم خداوند در این آیه غیر شما را اراده نکرده زیرا به پیمان خود در باره ولایت ما اهل بیت وفا کردید و دیگری را بجای ما نگرفتید اگر چنین می کردید خداوند شما را سرزنش می نمود چنانچه دیگران را سرزنش کرده میفرماید: «وَ ما وَجَدْنا لِأَکْثَرِهِمْ مِنْ

ص: 391


1- . شوری / 5
2- . احزاب / 23

فَتَحَ بَابَ حَانُوتِهِ وَ بَسَطَ بِسَاطَهُ وَ وَضَعَ مِیزَانَهُ قَالَ فَتَعَجَّبَ مَنْ حَوْلَهُ بِأَنْ لَیْسَ فِی بَیْتِهِ قَلِیلٌ وَ لَا کَثِیرٌ مِنَ الْمَتَاعِ وَ لَا عِنْدَهُ شَیْ ءٌ قَالَ فَجَاءَهُ رَجُلٌ فَقَالَ اشْتَرِ لِی ثَوْباً قَالَ فَاشْتَرَی لَهُ وَ أَخَذَ ثَمَنَهُ وَ صَارَ الثَّمَنُ إِلَیْهِ ثُمَّ جَاءَهُ آخَرُ فَقَالَ اشْتَرِ لِی ثَوْباً قَالَ فَجَلَبَ لَهُ

فِی السُّوقِ ثُمَّ اشْتَرَی لَهُ ثَوْباً فَأَخَذَ ثَمَنَهُ فَصَارَ فِی یَدِهِ وَ کَذَلِکَ یَصْنَعُ التُّجَّارُ یَأْخُذُ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ ثُمَّ جَاءَهُ رَجُلٌ آخَرُ فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا عُمَارَةَ إِنَّ عِنْدِی عِدْلًا مِنْ کَتَّانٍ فَهَلْ تَشْتَرِیهِ وَ أُؤَخِّرَکَ بِثَمَنِهِ سَنَةً فَقَالَ نَعَمْ احْمِلْهُ وَ جِئْ بِهِ قَالَ فَحَمَلَهُ إِلَیْهِ فَاشْتَرَاهُ مِنْهُ بِتَأْخِیرِ سَنَةٍ قَالَ فَقَامَ الرَّجُلُ فَذَهَبَ ثُمَّ أَتَاهُ آتٍ مِنْ أَهْلِ السُّوقِ فَقَالَ یَا أَبَا عُمَارَةَ مَا هَذَا الْعِدْلُ قَالَ هَذَا عِدْلٌ اشْتَرَیْتُهُ فَقَالَ فَتَبِیعُنِی نِصْفَهُ وَ أُعَجِّلَ لَکَ ثَمَنَهُ قَالَ نَعَمْ فَاشْتَرَاهُ مِنْهُ وَ أَعْطَاهُ نِصْفَ الْمَتَاعِ فَأَخَذَ نِصْفَ الثَّمَنِ قَالَ فَصَارَ فِی یَدِهِ الْبَاقِی إِلَی سَنَةٍ قَالَ فَجَعَلَ یَشْتَرِی بِثَمَنِهِ الثَّوْبَ وَ الثَّوْبَیْنِ وَ یَعْرِضُ وَ یَشْتَرِی وَ یَبِیعُ حَتَّی أَثْرَی وَ عَرَضَ وَجْهُهُ وَ أَصَابَ مَعْرُوفاً(1).

«100»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ اللُّؤْلُؤِیِّ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ: کَانَ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِنَا بِالْمَدِینَةِ فَضَاقَ ضَیْقاً شَدِیداً وَ اشْتَدَّتْ حَالُهُ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام اذْهَبْ فَخُذْ حَانُوتاً فِی السُّوقِ وَ ابْسُطْ بِسَاطاً وَ لْیَکُنْ عِنْدَکَ جَرَّةٌ مِنْ مَاءٍ وَ الْزَمْ بَابَ حَانُوتِکَ قَالَ فَفَعَلَ الرَّجُلُ فَمَکَثَ مَا شَاءَ اللَّهُ قَالَ ثُمَّ قَدِمَتْ رِفْقَةٌ مِنْ مِصْرَ فَأَلْقَوْا مَتَاعَهُمْ کُلُّ رَجُلٍ مِنْهُمْ عِنْدَ مَعْرِفَتِهِ وَ عِنْدَ صَدِیقِهِ حَتَّی مَلَئُوا الْحَوَانِیتَ وَ بَقِیَ رَجُلٌ لَمْ یُصِبْ حَانُوتاً یُلْقِی فِیهِ مَتَاعَهُ فَقَالَ لَهُ أَهْلُ السُّوقِ هَاهُنَا رَجُلٌ لَیْسَ بِهِ بَأْسٌ وَ لَیْسَ فِی حَانُوتِهِ مَتَاعٌ فَلَوْ أَلْقَیْتَ مَتَاعَکَ فِی حَانُوتِهِ فَذَهَبَ إِلَیْهِ فَقَالَ لَهُ أُلْقِی مَتَاعِی فِی حَانُوتِکَ فَقَالَ لَهُ نَعَمْ فَأَلْقَی مَتَاعَهُ فِی حَانُوتِهِ وَ جَعَلَ یَبِیعُ مَتَاعَهُ الْأَوَّلَ فَالْأَوَّلَ حَتَّی إِذَا حَضَرَ خُرُوجُ الرِّفْقَةِ بَقِیَ عِنْدَ الرَّجُلِ شَیْ ءٌ یَسِیرٌ مِنْ مَتَاعِهِ فَکَرِهَ الْمُقَامَ عَلَیْهِ فَقَالَ لِصَاحِبِنَا أُخَلِّفُ هَذَا الْمَتَاعَ عِنْدَکَ تَبِیعُهُ وَ تَبْعَثُ إِلَیَّ بِثَمَنِهِ قَالَ فَقَالَ نَعَمْ فَخَرَجَتِ الرِّفْقَةُ

ص: 377


1- 1. الکافی ج 5 ص 304 و فیه« جئنی به» بدل« و جی ء به».

عَهْدٍ وَ إِنْ وَجَدْنا أَکْثَرَهُمْ لَفاسِقِینَ»(1) {و در بیشتر آنان عهدی [استوار] نیافتیم و بیشترشان را جداً نافرمان یافتیم}. خوشحالت کردم. عرض کردم: فدایت شوم باز هم بفرمایید. فرمود: خداوند در این آیه قرآن شما را یاد آوری کرده «الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ»(2) {در آن روز، یاران- جز پرهیزگاران- بعضی شان دشمن بعضی دیگرند} مردم با یک دیگر دشمن هستند مگر ما و شیعیانمان- منظورش از متقین فقط ما و شیعیانمان است آیا خوشحالت کردم؟ گفتم: فدایت شوم هنوز هم بفرمایید. فرمود: خداوند شما را در قرآن مجید یادآوری کرده در این آیه «وَ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً»(3)

{و کسانی که از خدا و پیامبر اطاعت کنند، در زمره کسانی خواهند بود که خدا ایشان را گرامی داشته [یعنی] با پیامبران و راستان و شهیدان و شایستگانند و آنان چه نیکو همدمانند.} فرمود منظور از پیامبرانی که در این آیه اشاره شده حضرت محمّد است و ما صدیقین و شهداء هستیم شما نیز همین صالحین هستید که در آیه ذکر شده خود را بزیور صلاح بیارایید همان طوری که خداوند بشما لقب داده بخدا جز شما را اراده نکرده آیا مسرورت کردم؟ عرضکردم: باز هم بفرمایید. فرمود: خداوند ما و دوستان و دشمنانمان را در یک آیه جمع نموده «قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ إِنَّما یَتَذَکَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ»(4) {بگو: آیا کسانی که می دانند و کسانی که نمی دانند یکسانند؟ تنها خردمندانند که پندپذیرند} فرمود: شاد شدی؟ عرضکردم: باز هم بفرمایید. فرمود: خدا در این آیه نیز بشما اشاره نموده «وَ قالُوا ما لَنا لا نَری رِجالًا کُنَّا نَعُدُّهُمْ مِنَ الْأَشْرارِ»(5) {و می گویند: «ما را چه شده است که مردانی را که ما آنان را از [زمره] اشرار می شمردیم نمی بینیم؟} شما را در آتش جهنم می جویند با اینکه بخدا قسم در بهشت متنعم بنعمتهای خدا هستند آیا مسرورت کردم ابا محمّد! عرضکردم: آقا باز هم بفرمایید. فرمود: در این آیه خداوند شما را یادآوری کرده و وعده نگهداری از شر شیطان داده فرموده «إِنَّ عِبادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطانٌ*»(6)

{در حقیقت، تو را بر بندگان من تسلطی نیست} بخدا جز ما و شیعیانمان را اراده نکرده آیا مسرورت کردم؟ عرضکردم: فدایت شوم باز هم بفرمایید. فرمود: بخدا قسم در قرآن از شما یاد نموده و آمرزش را برای شما تضمین کرده

ص: 392


1- . اعراف / 102
2- . زخرف / 67
3- . نساء / 69
4- . زمر / 9
5- . ص / 62
6- . حجر / 42

وَ خَرَجَ الرَّجُلُ مَعَهُمْ وَ خَلَّفَ الْمَتَاعَ عِنْدَهُ فَبَاعَهُ صَاحِبُنَا وَ بَعَثَ بِثَمَنِهِ إِلَیْهِ قَالَ فَلَمَّا أَنْ تَهَیَّأَ خُرُوجُ رِفْقَةِ مِصْرَ مِنْ مِصْرَ بَعَثَ إِلَیْهِ بِبِضَاعَةٍ فَبَاعَهَا وَ رَدَّ إِلَیْهِ ثَمَنَهَا فَلَمَّا رَأَی ذَلِکَ مِنْهُ الرَّجُلُ أَقَامَ بِمِصْرَ وَ جَعَلَ یَبْعَثُ إِلَیْهِ بِالْمَتَاعِ وَ یُجَهِّزُ عَلَیْهِ قَالَ فَأَصَابَ وَ کَثُرَ مَالُهُ وَ أَثْرَی (1).

«101»

کِتَابُ زَیْدٍ النَّرْسِیِّ،: قَالَ لَمَّا ظَهْرَ أَبُو الْخَطَّابِ بِالْکُوفَةِ وَ ادَّعَی فِی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا ادَّعَاهُ دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَعَ عُبَیْدَةَ بْنِ زُرَارَةَ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ لَقَدِ ادَّعَی أَبُو الْخَطَّابِ وَ أَصْحَابُهُ فِیکَ أَمْراً عَظِیماً إِنَّهُ لَبَّی بِلَبَّیْکَ جَعْفَرُ لَبَّیْکَ مِعْرَاجٍ وَ زَعَمَ أَصْحَابُهُ أَنَّ أَبَا الْخَطَّابِ أُسْرِیَ بِهِ إِلَیْکَ فَلَمَّا هَبَطَ إِلَی الْأَرْضِ دَعَا إِلَیْکَ وَ لِذَا لَبَّی بِکَ قَالَ فَرَأَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَدْ أَرْسَلَ دَمْعَتَهُ مِنْ حَمَالِیقِ (2) عَیْنَیْهِ وَ هُوَ یَقُولُ یَا رَبِّ بَرِئْتُ إِلَیْکَ مِمَّا ادَّعَی فِیَّ الْأَجْدَعُ (3) عَبْدُ بَنِی أَسَدٍ خَشَعَ لَکَ شَعْرِی وَ بَشَرِی عَبْدٌ لَکَ ابْنُ عَبْدٍ لَکَ خَاضِعٌ ذَلِیلٌ ثُمَّ أَطْرَقَ سَاعَةً فِی الْأَرْضِ کَأَنَّهُ یُنَاجِی شَیْئاً ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ وَ هُوَ یَقُولُ أَجَلْ أَجَلْ عَبْدٌ خَاضِعٌ خَاشِعٌ ذَلِیلٌ لِرَبِّهِ صَاغِرٌ رَاغِمٌ مِنْ رَبِّهِ خَائِفٌ وَجِلٌ لِی وَ اللَّهِ رَبٌّ أَعْبُدُهُ لَا أُشْرِکُ بِهِ شَیْئاً مَا لَهُ أَخْزَاهُ اللَّهُ وَ أَرْعَبَهُ وَ لَا آمَنَ رَوْعَتَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَا کَانَتْ تَلْبِیَةُ الْأَنْبِیَاءِ هَکَذَا وَ لَا تَلْبِیَتِی وَ لَا تَلْبِیَةُ الرُّسُلِ إِنَّمَا لَبَّیْتُ بِلَبَّیْکَ اللَّهُمَّ لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ لَا شَرِیکَ لَکَ ثُمَّ قُمْنَا مِنْ عِنْدِهِ فَقَالَ یَا زَیْدُ إِنَّمَا قُلْتُ لَکَ هَذَا لِأَسْتَقِرَّ فِی قَبْرِی یَا زَیْدُ اسْتُرْ ذَلِکَ عَنِ الْأَعْدَاءِ(4).

أَقُولُ وَجَدْتُ فِی کِتَابِ مَزَارٍ لِبَعْضِ قُدَمَاءِ أَصْحَابِنَا وَ فِی کِتَابِ مَقْتَلٍ لِبَعْضِ

ص: 378


1- 1. نفس المصدر ج 5 ص 309.
2- 2. الحمالیق: جمع حملاق و حملاق و حملوق کعصفور، من العین: باطن أجفانها الذی یسوده الکحل أو هو ما غطته الاجفان من بیاض المقلة.
3- 3. الاجدع: مقطوع الانف.
4- 4. أصل زید النرسی ص 46 من الأصول الستة عشر طبع ایران.

در این آیه «یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً»(1)

{بگو: «ای بندگان من- که بر خویشتن زیاده روی روا داشته اید- از رحمت خدا نومید مشوید. در حقیقت، خدا همه گناهان را می آمرزد} اگر خداوند تمام گناهان را بیامرزد پس که را عذاب خواهد کرد. بخدا قسم از این آیه جز ما و شیعیانمان را اراده نکرده مخصوص ما و شما است شاد شدی؟ عرضکردم. باز هم بفرمایید. فرمود: هیچ یک از اوصیای پیامبران را خداوند استثنا نکرده جز علی و شیعیانش را در این آیه که میفرماید «یَوْمَ لا یُغْنِی مَوْلًی عَنْ مَوْلًی شَیْئاً وَ لا هُمْ یُنْصَرُونَ* إِلَّا مَنْ رَحِمَ اللَّهُ إِنَّهُ هُوَ الْعَزِیزُ الرَّحِیمُ»(2)

{همان روزی که هیچ دوستی از هیچ دوستی نمی تواند حمایتی کند، و آنان یاری نمی شوند* مگر کسی را که خدا رحمت کرده است، زیرا که اوست همان ارجمند مهربان. } بخدا سوگند منظور خدا در این آیه که میفرماید مگر کسانی که خداوند آنها را مشمول رحمت خویش قرار داده فقط علی علیه السّلام و شیعیان ایشان است آیا مسرور شدی؟ عرضکردم: باز هم بفرمایید. فرمود: علی بن الحسین علیه السّلام فرموده است: غیر ما و شیعیانمان کسی بر فطرت اسلام نیست بقیه مردم از اسلام فاصله زیادی دارند(3).

روایت115.

اختصاص: زراره گفت: ابو کدینه ازدی و محمّد بن مسلم ثقفی برای شهادت پیش قاضی شهر که نامش شریک بود رفتند. شریک با دقت نگاهی بچهره آن دو نمود سپس گفت: هر دوی شما جعفری و فاطمی هستید (منظورش این بود که شیعه و دوست دار فاطمه زهرا علیها السّلام هستید). اشک از دیدگان هر دو جاری شد؟ شریک گفت: چرا گریه میکنید؟! گفتند: ما را بگروهی نسبت دادی که بواسطه کمی پرهیزگاری ما و لیاقت نداشتن مان راضی نیستند کسانی مثل ما جزو برادران دینی آنها محسوب شویم و ما را بمردی منتسب کردی که راضی نمیشود مثل ما را شیعه خود بشمارد اگر لطف فرماید و قبول کند بر ما منت نهاده و بزرگواری فرموده است. شریک لبخندی زده گفت: اگر کسی ارادتمند و پیرو داشته باشد ای کاش کسی چون شما باشد. اینک ولید! شهادت آنها را این مرتبه قبول کن برای مرتبه بعد از آنها نمی پذیریم دیگر شهادت نخواهند داد. گفت ما برای حج بمکه رفتیم خدمت حضرت صادق جریان را نقل نمودیم فرمود: وای بر شریک خدا او را روز قیامت با دو زنجیر آتشین ببندد(4).

روایت116.

اختصاص: هشام بن سالم گفت: محمّد بن مسلم چهار سال در مدینه اقامت گزید

ص: 393


1- . زمر / 53
2- . دخان / 41 - 42
3- . اختصاص: 104 ، کلینی در الروضة: 33 آن را آورده است
4- . همان: 202 ، کشی در رجال خود: 108 آن را آورده است

مُتَأَخِّرِیهِمْ خَبَراً أَحْبَبْتُ إِیرَادَهُ وَ اللَّفْظُ لِلْأَوَّلِ:

قَالَ حَدَّثَنَا جَمَاعَةٌ عَنِ الشَّیْخِ الْمُفِیدِ أَبِی عَلِیٍّ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الطُّوسِیِّ وَ عَنِ الشَّرِیفِ أَبِی الْفَضْلِ الْمُنْتَهی بْنِ أَبِی زَیْدِ بْنِ کیابکی الْحُسَیْنِیِّ وَ عَنِ الشَّیْخِ الْأَمِینِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدِ بْنِ شَهْرِیَارَ الْخَازِنِ وَ عَنِ الشَّیْخِ الْجَلِیلِ ابْنِ شَهْرَآشُوبَ عَنِ الْمُقْرِی عَبْدِ الْجَبَّارِ الرَّازِیِّ وَ کُلُّهُمْ یَرْوُونَ عَنِ الشَّیْخِ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الطُّوسِیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا الشَّیْخُ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الطُّوسِیُّ بِالْمَشْهَدِ الْمُقَدَّسِ بِالْغَرِیِّ عَلَی صَاحِبِهِ السَّلَامُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ مِنْ سَنَةِ ثَمَانٍ وَ خَمْسِینَ وَ أَرْبَعِمِائَةٍ قَالَ حَدَّثَنَا الشَّیْخُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَیْنُ بْنُ عُبَیْدِ اللَّهِ الْغَضَائِرِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْمُفَضَّلِ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ السُّلَمِیُّ قَالُوا وَ حَدَّثَنَا الشَّیْخُ الْمُفِیدُ أَبُو عَلِیٍّ الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الطُّوسِیُّ وَ الشَّیْخُ الْأَمِینُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ شَهْرِیَارَ الْخَازِنُ قَالا جَمِیعاً حَدَّثَنَا الشَّیْخُ أَبُو مَنْصُورٍ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ الْعُکْبَرِیُّ الْمُعَدِّلُ بِهَا فِی دَارِهِ بِبَغْدَادَ سَنَةَ سَبْعٍ وَ سِتِّینَ وَ أَرْبَعِمِائَةٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْفَضْلِ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الشَّیْبَانِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ یَزِیدَ بْنِ أَبِی الْأَزْهَرِ الْبُوشَنْجِیُّ النَّحْوِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الصَّبَّاحِ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ زَیْدٍ النَّهْلِیُّ قَالَ أَخْبَرَنِی أَبِی قَالَ حَدَّثَنَا الشَّرِیفُ زَیْدُ بْنُ جَعْفَرٍ الْعَلَوِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ وُهْبَانَ الهناتی [الَهُنَائِیُ] قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ سُفْیَانَ الْبَزَوْفَرِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْعَلَوِیِّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جُمْهُورٍ الْعَمِّیُّ عَنِ الْهَیْثَمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ النَّاقِدِ عَنْ بَشَّارٍ الْمُکَارِی قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِالْکُوفَةِ وَ قَدْ قُدِّمَ لَهُ طَبَقُ رُطَبٍ طَبَرْزَدٍ(1)

وَ هُوَ یَأْکُلُ فَقَالَ یَا بَشَّارُ ادْنُ فَکُلْ فَقُلْتُ هَنَّأَکَ اللَّهُ وَ جَعَلَنِی فِدَاکَ قَدْ أَخَذَتْنِی الْغِیرَةُ مِنْ شَیْ ءٍ رَأَیْتُهُ فِی طَرِیقِی أَوْجَعَ قَلْبِی وَ بَلَغَ مِنِّی فَقَالَ لِی بِحَقِّی لَمَّا دَنَوْتَ فَأَکَلْتَ قَالَ فَدَنَوْتُ فَأَکَلْتُ فَقَالَ لِی حَدِیثَکَ قُلْتُ رَأَیْتُ جِلْوَازاً(2) یَضْرِبُ رَأْسَ امْرَأَةٍ وَ یَسُوقُهَا إِلَی الْحَبْسِ

ص: 379


1- 1. الطبرزد: نوع من التمر سمی به لشدة حلاوته تشبیها بالسکر الطبرزد.
2- 2. الجلواز: الشرطی الذی یحف فی الذهاب و المجی ء بین یدی الامیر جمع جلاوزة.

خدمت حضرت باقر ع میرسید از آن جناب استفاده میکرد بعد از حضرت باقر از حضرت صادق علیه السّلام استفاده مینمود. ابن ابی نمیر گفت. از عبد الرحمن بن حجاج و حماد بن عثمان شنیدم آن دو میگفتند: در میان شیعیان کسی فقیه تر از محمّد بن مسلم نیست(1).

روایت117.

اختصاص: ابو جعفر احول موسوم بمحمد بن لقمان و مشهور به مؤمن طاق که آزاد شده قبیله ی بجیله بود و بکار زرگری و صرافی اشتغال داشت، مردم او را شیطان طاق میگفتند زیرا در مورد پول نقره ای بین چند نفر اختلاف افتاد بمحض اینکه بمؤمن طاق نشان دادند گفت: این درهم را آب نقره داده اند. اسم او را از این جهت شیطان طاق گذاشتند ولی شیعیان او را مؤمن طاق مینامند. از متکلمین و عقیده شناسان شیعه بود که حضرت صادق علیه السّلام او را بر قدرت در این فن ستوده است(2).

روایت118.

اختصاص: ابو النصر محمّد بن مسعود میگفت: که ابن مسکان میترسید آن طور که لازم است شاید نتواند احترام و جلال حضرت صادق را مراعات نماید به همین جهت خدمت ایشان نمی رفت. از اصحاب ایشان درس میگرفت. یونس بن عبد الرحمن گفت: ابن مسکان مرد مؤمنی بود که با اصحاب حضرت صادق برخورد میکرد و از آنچه از آنها فرا گرفته بودند استفاده مینمود(3) .

روایت119.

اختصاص: حریز بن عبد اللَّه به سجستان منتقل گردید و در آنجا کشته شد مردم آن ناحیه بیشتر از خوارج بودند که آنها را (شراة) می نامیدند(4) دوستان حریز میشنیدند که خوارج به علی بن ابی طالب ع ناسزا می گویند. از حریز اجازه گرفتند هر کس را که دیدند به علی ع جسارت میکند او را بکشند حریز اجازه داد. خوارج دیدند یکی پس از دیگری از آنها کشته می شود بشیعیان بدگمان نمیشدند چون آنها تعدادشان خیلی کم بود و چنین احتمالی درباره آنها داده نمیشد ولی انتقام کشته خود را از مرجئه(5) میگرفتند و با آنها جنگ میکردند مدتی به همین وضع گذشت تا بالاخره به جریان پی بردند. یک روز دوستان حریز

ص: 394


1- . همان: 203 ، کشی در رجال خود: 111 آن را آورده است
2- . اختصاص: 204، کشی در رجال خود: 122 آن را آورده است
3- . همان: 207، کشی در رجال خود: 243 آن را آورده است
4- . چون آنها مدعی بودند که جان خود را در راه اطاعت خدا فروخته ایم.
5- . مرجئه گروهی بودند که می گفتند ایمان فقط گفتن: لا اله الا اللَّه است هیچ عمل لازم نیست لذا هر گناهی را مرتکب می شدند.

وَ هِیَ تُنَادِی بِأَعْلَا صَوْتِهَا الْمُسْتَغَاثُ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ لَا یُغِیثُهَا أَحَدٌ قَالَ وَ لِمَ فَعَلَ بِهَا ذَلِکَ قَالَ سَمِعْتُ النَّاسَ یَقُولُونَ إِنَّهَا عَثَرَتْ فَقَالَتْ لَعَنَ اللَّهُ ظَالِمِیکِ یَا فَاطِمَةُ فَارْتَکَبَ مِنْهَا مَا ارْتَکَبَ قَالَ فَقَطَعَ الْأَکْلَ وَ لَمْ یَزَلْ یَبْکِی حَتَّی ابْتَلَّ مِنْدِیلُهُ وَ لِحْیَتُهُ وَ صَدْرُهُ بِالدُّمُوعِ ثُمَّ قَالَ یَا بَشَّارُ قُمْ بِنَا إِلَی مَسْجِدِ السَّهْلَةِ فَنَدْعُوَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ نَسْأَلَهُ خَلَاصَ هَذِهِ الْمَرْأَةِ قَالَ وَ وَجَّهَ بَعْضَ الشِّیعَةِ إِلَی بَابِ السُّلْطَانِ وَ تَقَدَّمَ إِلَیْهِ بِأَنْ لَا یَبْرَحَ إِلَی أَنْ یَأْتِیَهُ رَسُولُهُ فَإِنْ حَدَثَ بِالْمَرْأَةِ صَارَ إِلَیْنَا حَیْثُ کُنَّا قَالَ فَصِرْنَا إِلَی مَسْجِدِ السَّهْلَةِ وَ صَلَّی کُلُّ وَاحِدٍ مِنَّا رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ رَفَعَ الصَّادِقُ علیه السلام یَدَهُ إِلَی السَّمَاءِ وَ قَالَ- أَنْتَ اللَّهُ إِلَی آخِرِ الدُّعَاءِ قَالَ فَخَرَّ سَاجِداً لَا أَسْمَعُ مِنْهُ إِلَّا النَّفَسَ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ فَقَالَ قُمْ فَقَدْ أُطْلِقَتِ المَرْأَةُ قَالَ فَخَرَجْنَا جَمِیعاً فَبَیْنَمَا نَحْنُ فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ إِذْ لَحِقَ بِنَا الرَّجُلُ الَّذِی وَجَّهْنَاهُ إِلَی بَابِ السُّلْطَانِ فَقَالَ لَهُ علیه السلام مَا الْخَبَرُ قَالَ قَدْ أُطْلِقَ عَنْهَا قَالَ کَیْفَ کَانَ إِخْرَاجُهَا قَالَ- لَا أَدْرِی وَ لَکِنَّنِی کُنْتُ وَاقِفاً عَلَی بَابِ السُّلْطَانِ إِذْ خَرَجَ حَاجِبٌ فَدَعَاهَا وَ قَالَ لَهَا مَا الَّذِی تَکَلَّمْتِ قَالَتْ عَثَرْتُ فَقُلْتُ لَعَنَ اللَّهُ ظَالِمِیکِ یَا فَاطِمَةُ فَفُعِلَ بِی مَا فُعِلَ قَالَ فَأَخْرَجَ مِائَتَیْ دِرْهَمٍ وَ قَالَ خُذِی هَذِهِ وَ اجْعَلِی الْأَمِیرَ فِی حِلٍّ فَأَبَتْ أَنْ تَأْخُذَهَا فَلَمَّا رَأَی ذَلِکَ مِنْهَا دَخَلَ وَ أَعْلَمَ صَاحِبَهُ بِذَلِکَ ثُمَّ خَرَجَ فَقَالَ انْصَرِفِی إِلَی بَیْتِکِ فَذَهَبَتْ إِلَی مَنْزِلِهَا فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَبَتْ أَنْ تَأْخُذَ الْمِائَتَیْ دِرْهَمٍ قَالَ نَعَمْ وَ هِیَ وَ اللَّهِ مُحْتَاجَةٌ إِلَیْهَا قَالَ فَأَخْرَجَ مِنْ جَیْبِهِ صُرَّةً فِیهَا سَبْعَةُ دَنَانِیرَ وَ قَالَ اذْهَبْ أَنْتَ بِهَذِهِ إِلَی مَنْزِلِهَا فَأَقْرِئْهَا مِنِّی السَّلَامَ وَ ادْفَعْ إِلَیْهَا هَذِهِ الدَّنَانِیرَ قَالَ فَذَهَبْنَا جَمِیعاً فَأَقْرَأْنَاهَا مِنْهُ السَّلَامَ فَقَالَتْ بِاللَّهِ أَقْرَأَنِی جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ السَّلَامَ فَقُلْتُ لَهَا رَحِمَکِ اللَّهُ وَ اللَّهِ إِنَّ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ أَقْرَأَکِ السَّلَامَ فَشَقَّتْ جَیْبَهَا وَ وَقَعَتْ مَغْشِیَّةً عَلَیْهَا قَالَ فَصَبَرْنَا حَتَّی أَفَاقَتْ وَ قَالَتْ أَعِدْهَا عَلَیَّ فَأَعَدْنَاهَا عَلَیْهَا حَتَّی فَعَلَتْ ذَلِکَ ثَلَاثاً ثُمَّ قُلْنَا لَهَا خُذِی هَذَا مَا أَرْسَلَ بِهِ إِلَیْکِ وَ أَبْشِرِی بِذَلِکِ فَأَخَذَتْهُ مِنَّا وَ قَالَتْ:

ص: 380

در مسجد اطراف او جمع بودند خوارج مسجد را بر سر آنها خراب کرده و خاک آن را زیرورو نمودند(1).

روایت120.

اختصاص: عبد اللَّه بن فضل هاشمی گفت: خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودم که مفضل بن عمر وارد شد همین که چشم امام باو افتاد خندیده فرمود بیا پیش من قسم به پروردگارم که تو را و کسی که تو را دوست داشته باشد دوست دارم. اگر تمام اصحاب من عرفان تو را داشته باشند و آنچه تو میدانی بدانند دو نفر با یک دیگر اختلاف پیدا نخواهند کرد. مفضل عرض کرد: آقا خیال میکنم مرا خیلی بالا بردی فرمود: نه. همان مقامی را بتو دادم که خدا بتو ارزانی داشته است. پرسید یا ابن رسول اللَّه مقام جابر بن یزید در نزد شما چگونه است؟ فرمود: مانند مقام سلمان نسبت به پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله گفت: مقام داود بن کثیر رقی چگونه است؟ فرمود: مانند مقداد نسبت به پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله. آنگاه بمن توجه نموده فرمود: عبد اللَّه بن فضل! خداوند بزرگ ما را از نور عظمت خویش آفریده و به رحمت خود سرشته است ارواح شما را از ما آفریده ما بشما علاقه داریم و شما نیز بما علاقمندید. بخدا قسم اگر تمام ساکنین روی زمین از مغرب تا مشرق بکوشند که یک نفر بشیعیان ما بیفزایند یا کم کنند نمی توانند. اسم آنها و اسم اجداد و قبیله و خانواده آنها در نزد ما هست اگر علاقه داشته باشی اسم خودت را در کتابی که نام شیعیان در آن است نشان بدهم. کتابی را خواست آن را گشود دیدم صفحات کتاب سفید است اثری از کتابت در آن نیست. عرض کردم: یا بن رسول اللَّه من در این کتاب نوشته ای نمی بینم. امام علیه السّلام با دست روی آن کشید دیدم نوشته است در پایین صفحه نام خود را مشاهده کردم خدای را شکر نمودم و بسجده رفتم(2) .

ص: 395


1- . اختصاص: 207 ، کشی در رجال خود: 244 آن را آورده است
2- . همان: 216 ، کشی در رجال خود: 108 آن را آورده است

سَلُوهُ أَنْ یَسْتَوْهِبَ أَمَتَهُ مِنَ اللَّهِ فَمَا أَعْرِفُ أَحَداً تُوُسِّلَ بِهِ إِلَی اللَّهِ أَکْثَرَ مِنْهُ وَ مِنْ آبَائِهِ وَ أَجْدَادِهِ علیهم السلام.

قَالَ فَرَجَعْنَا إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَجَعَلْنَا نُحَدِّثُهُ بِمَا کَانَ مِنْهَا فَجَعَلَ یَبْکِی وَ یَدْعُو لَهَا ثُمَّ قُلْتُ لَیْتَ شِعْرِی مَتَی أَرَی فَرَجَ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام قَالَ یَا بَشَّارُ إِذَا تُوُفِّیَ وَلِیُّ اللَّهِ وَ هُوَ الرَّابِعُ مِنْ وُلْدِی فِی أَشَدِّ الْبِقَاعِ بَیْنَ شِرَارِ الْعِبَادِ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَصِلُ إِلَی وُلْدِ بَنِی فُلَانٍ مُصِیبَةٌ سَوَاءٌ فَإِذَا رَأَیْتَ ذَلِکَ الْتَقَتْ حَلَقُ الْبِطَانِ وَ لَا مَرَدَّ لِأَمْرِ اللَّهِ.

بیان

المراد ببنی فلان بنی العباس و کان ابتداء وهی دولتهم عند وفاة أبی الحسن العسکری علیه السلام و البطان للقتب الحزام الذی یجعل تحت بطن البعیر و یقال التقت حلقتا البطان للأمر إذا اشتد.

«102»

محص، [التمحیص] عَنْ فُرَاتِ بْنِ أَحْنَفَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ رَجُلٌ مِنْ هَؤُلَاءِ الْمَلاعِینِ فَقَالَ وَ اللَّهِ لَأَسُوءَنَّهُ فِی شِیعَتِهِ فَقَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ أَقْبِلْ إِلَیَّ فَلَمْ یُقْبِلْ إِلَیْهِ فَأَعَادَ فَلَمْ یُقْبِلْ إِلَیْهِ ثُمَّ أَعَادَ الثَّالِثَةَ فَقَالَ هَا أَنَا ذَا مُقْبِلٌ فَقُلْ وَ لَنْ تَقُولَ خَیْراً فَقَالَ إِنَّ شِیعَتَکَ یَشْرَبُونَ النَّبِیذَ فَقَالَ وَ مَا بَأْسٌ بِالنَّبِیذِ أَخْبَرَنِی أَبِی عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ أَنَّ أَصْحَابَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانُوا یَشْرَبُونَ النَّبِیذَ فَقَالَ لَسْتُ أَعْنِیکَ النَّبِیذَ أَعْنِیکَ الْمُسْکِرَ فَقَالَ شِیعَتُنَا أَزْکَی وَ أَطْهَرُ مِنْ أَنْ یَجْرِیَ لِلشَّیْطَانِ فِی أَمْعَائِهِمْ رَسِیسٌ وَ إِنْ فَعَلَ ذَلِکَ الْمَخْذُولُ مِنْهُمْ فَیَجِدُ رَبّاً رَءُوفاً وَ نَبِیّاً بِالاسْتِغْفَارِ لَهُ عَطُوفاً وَ وَلِیّاً لَهُ عِنْدَ الْحَوْضِ وَلُوفاً وَ تَکُونُ وَ أَصْحَابَکَ بِبَرَهُوتَ (1)

عَطُوفاً قَالَ فَأُفْحِمَ الرَّجُلُ وَ سَکَتَ ثُمَّ قَالَ لَسْتُ أَعْنِیکَ الْمُسْکِرَ إِنَّمَا أَعْنِیکَ الْخَمْرَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام سَلَبَکَ اللَّهُ لِسَانَکَ مَا لَکَ تُؤْذِینَا فِی شِیعَتِنَا مُنْذُ الْیَوْمِ أَخْبَرَنِی أَبِی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنْ جَبْرَئِیلَ

ص: 381


1- 1. برهوت: بضم الهاء و سکون الواو و تاء فوقها نقطتان: واد فی حضرموت فیه بئر یتصاعد منها لهیب الاسفلت مع صوت الغلیان و روائح کریهة، جاء أن فیه أرواح الکفّار.

باب دوازدهم : بحث و مناظره اصحاب امام صادق علیه السّلام با مخالفین

روایات

روایت1.

احتجاج طبرسی: شریک بن عبد اللَّه از اعمش نقل کرد که گروهی از شیعیان و خوارج در کوفه پیش ابو نعیم نخعی اجتماع نمودند. ابو جعفر محمّد بن نعمان مؤمن طاق نیز حضور داشت. ابن ابی خدرة گفت: من به شما شیعیان ثابت میکنم که ابو بکر از علی و تمام اصحاب پیامبر بهتر است با چهار امتیاز که هیچ کس نمی تواند آن را رد کند. 1- او دومین نفری است که در خانه پیغمبر دفن شده است. 2- دومین نفری است که با پیامبر در غار بود. 3- دومین نفری است که در آخرین نمازی که پیامبر پس از آن وفات یافت با مردم نماز خواند. 4- او دومین نفری است که لقب صدیق را در این امت گرفته است. مؤمن طاق گفت: پسر ابی خدره من برای تو ثابت میکنم که علی علیه السّلام از ابو بکر و تمام اصحاب پیامبر بهتر است با همین امتیازاتی که برای ابو بکر شمردی و اثبات میکنم که این امتیازات برای ابو بکر عیب و نقص است و برای تو ثابت میکنم که واجب است پیرو علی شوی و از او اطاعت کنی با سه دلیل از قرآن با اشاره و توصیف از پیغمبر اکرم با تصریح و نام بردن و بر اساس عقل و با اندیشه و تفکر. قرار شد ابراهیم نخعی و اسحاق سبیعی و سلیمان بن مهران داور این بحث و مناظره باشند و قضاوت کنند. ابو جعفر مؤمن طاق گفت: پسر ابی خدره بگو ببینم خانه ای را که خداوند به پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله و سلم نسبت داده و از اینکه بدون اجازه داخل شوند نهی نموده بعنوان میراث برای بازماندگان خود نهاده یا صدقه است بر تمام مسلمانان هر کدام را مایلی انتخاب کن. ابن ابی خدره فرو ماند چون میدانست هر کدام را انتخاب کند ایراد بر او وارد است. مؤمن طاق گفت: اگر برای خانواده خود میراث گذاشته باشد وقتی از دنیا رفت دارای نه زن بود بعائشه دختر ابی بکر یک نهم از یک هشتم

ص: 396

عَنِ اللَّهِ تَعَالَی أَنَّهُ قَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّنِی حَظَرْتُ الْفِرْدَوْسَ عَلَی جَمِیعِ النَّبِیِّینَ حَتَّی تَدْخُلَهَا أَنْتَ وَ عَلِیٌّ وَ شِیعَتُکُمَا إِلَّا مَنِ اقْتَرَفَ مِنْهُمْ کَبِیرَةً فَإِنِّی أَبْلُوهُ فِی مَالِهِ أَوْ بِخَوْفٍ مِنْ سُلْطَانِهِ حَتَّی تَلَقَّاهُ الْمَلَائِکَةُ بِالرَّوْحِ وَ الرَّیْحَانِ وَ أَنَا عَلَیْهِ غَیْرُ غَضْبَانَ فَهَلْ عِنْدَ أَصْحَابِکَ هَؤُلَاءِ شَیْ ءٌ مِنْ هَذَا.

أَقُولُ رَوَی الْبُرْسِیُّ فِی مَشَارِقِ الْأَنْوَارِ مِثْلَهُ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الثَّانِی علیه السلام (1):

بیان

الرسیس الشی ء الثابت و ابتداء الحب و یقال ولف البرق إذا تتابع و الولوف البرق المتتابع اللمعان و لا یبعد أن یکون بالکاف من وکف البیت أی قطر قوله عطوفا کذا فی النسخة التی عندنا و فی مشارق الأنوار(2) مکوفا من الکوف بمعنی الجمع و هو الصواب.

«103»

ختص، [الإختصاص]: مِنْ أَصْحَابِهِ علیه السلام عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَبِی یَعْفُورٍ- أَبَانُ بْنُ تَغْلِبَ بُکَیْرُ بْنُ أَعْیَنَ- مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ الثَّقَفِیُّ مُحَمَّدُ بْنُ النُّعْمَانِ (3).

«104»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ سَهْلٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْمَسْعُودِیِّ عَنْ حَفْصِ بْنِ عُمَرَ الْبَجَلِیِّ قَالَ: شَکَوْتُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام حَالِی وَ انْتِشَارَ أَمْرِی عَلَیَّ قَالَ فَقَالَ لِی إِذَا قَدِمْتَ الْکُوفَةَ فَبِعْ وِسَادَةً مِنْ بَیْتِکَ بِعَشَرَةِ دَرَاهِمَ وَ ادْعُ إِخْوَانَکَ وَ أَعِدَّ لَهُمْ طَعَاماً وَ سَلْهُمْ یَدْعُونَ اللَّهَ لَکَ قَالَ فَفَعَلْتُ وَ مَا أَمْکَنَنِی ذَلِکَ حَتَّی بِعْتُ وِسَادَةً وَ اتَّخَذْتُ طَعَاماً کَمَا أَمَرَنِی وَ سَأَلْتُهُمْ أَنْ یَدْعُوا اللَّهَ لِی قَالَ فَوَ اللَّهِ مَا مَکَثْتُ إِلَّا قَلِیلًا حَتَّی أَتَانِی غَرِیمٌ لِی فَدَقَّ الْبَابَ عَلَیَّ وَ صَالَحَنِی مِنْ مَالٍ لِی کَثِیرٍ کُنْتُ أَحْسَبُهُ نَحْواً مِنْ عَشَرَةِ آلَافِ دِرْهَمٍ قَالَ ثُمَّ أَقْبَلَتِ الْأَشْیَاءُ عَلَیَ (4).

«105»

کا، [الکافی] عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ

ص: 382


1- 1. مشارق أنوار الیقین ص 221 بتفاوت.
2- 2. نفس المصدر ص 221 و فیه« و اماما له علی الحوض عروفا».
3- 3. الاختصاص ص 8 و لیس فی المطبوع ذکر أبان بن تغلب مع الجماعة.
4- 4. الکافی ج 5 ص 314.

خانه ای که در آن ابو بکر دفن شده میرسد از تمام آن منزل نیم متر در نیم متر باو میرسد، اگر صدقه گذاشته باشد از این بدتر در این صورت آنقدر باو از خانه میرسد که بکوچکترین افراد مسلمان برسد داخل شدن در خانه پیغمبر بدون اجازه اش در زمان حیات و بعد از مرگش گناه است مگر برای علی بن ابی طالب و فرزندانش زیرا خداوند آنچه برای پیغمبر حلال نموده برای آنها نیز حلال است. سپس گفت: شما میدانید که پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله دستور داد درهای تمام کسانی که بمسجد باز میشد ببندند مگر در خانه علی. ابو بکر تقاضا کرد یک سوراخ برایش باز بگذارند تا از آن سوراخ پیغمبر را ببیند قبول نکرد. عمویش عباس از این جریان ناراحت شد. پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله خطبه ای ایراد کرد در آن سخنرانی فرمود خداوند بموسی و هارون امر کرد که برای قوم خود در مصر خانه بسازند دستور داد که در مسجد آنها شخص جنب نخوابد و با زنان نزدیک نشوند مگر موسی و هارون و فرزندان آنها. علی نسبت بمن مانند هارون است نسبت بموسی و فرزندانش چون فرزندان هارون برای هیچ کس حلال نیست که در مسجد پیغمبر با زنان همبستر شود و یا جنب در آنجا بسر برد مگر برای علی و فرزندانش همه قبول کرده گفتند: صحیح است. مؤمن طاق گفت: یک چهارم دینت از بین رفت پسر ابی خدره این خود امتیازی بود برای علی علیه السّلام که هیچ کس همتا و مانند او نبود اما اینکه ابو بکر در غار نفر دوم و با پیغمبر بود، بگو ببینم خداوند سکینه و آرامش را بر مؤمنین و پیغمبر در غیر غار نازل نموده؟ ابن ابی خدره گفت: آری. مؤمن طاق گفت: پس در این صورت خداوند در غار بر او سکینه و آرامش نازل نکرده و حزن و اندوه او را یادآور شده است. ولی علی بن ابی طالب همان شب در بستر پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله خوابیده بود و جان خویش را در راه پیامبر در کف نهاده مقام او از دوست تو که در غار با خود پیغمبر بود (و باز هم ناراحت و محزون بود) بالاتر است. گفتند: صحیح است. مؤمن طاق گفت: پسر ابی خدره نصف دین تو از بین رفت. اما اینکه ابو بکر دومین نفر است که لقب صدیق یافته. خداوند بر ابو بکر واجب نموده که برای علی بن ابی طالب طلب آمرزش کند در این آیه: «وَ الَّذِینَ جاؤُ مِنْ بَعْدِهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونا بِالْإِیمانِ»(1)

{و [نیز] کسانی که بعد از آنان [مهاجران و انصار] آمده اند [و] می گویند: «پروردگارا، بر ما و بر آن برادرانمان که در ایمان آوردن بر ما پیشی گرفتند ببخشای} تا آخر آیه این لقبی که برای ابو بکر ادعا میکنی چیزی است که مردم برایش تراشیده اند کسی را

ص: 397


1- . حشر / 10

بْنِ حَمَّادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ: کَانَ لِی صَدِیقٌ مِنْ کُتَّابِ بَنِی أُمَیَّةَ فَقَالَ لِی اسْتَأْذِنْ لِی عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَاسْتَأْذَنْتُ لَهُ فَأَذِنَ لَهُ فَلَمَّا أَنْ دَخَلَ سَلَّمَ وَ جَلَسَ ثُمَّ قَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی کُنْتُ فِی دِیوَانِ هَؤُلَاءِ الْقَوْمِ فَأَصَبْتُ مِنْ دُنْیَاهُمْ مَالًا کَثِیراً وَ أَغْمَضْتُ

فِی مَطَالِبِهِ (1)

فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لَوْ لَا أَنَّ بَنِی أُمَیَّةَ وَجَدُوا مَنْ یَکْتُبُ لَهُمْ وَ یَجْبِی لَهُمُ الْفَیْ ءَ وَ یُقَاتِلُ عَنْهُمْ وَ یَشْهَدُ جَمَاعَتَهُمْ لَمَا سَلَبُونَا حَقَّنَا وَ لَوْ تَرَکَهُمُ النَّاسُ وَ مَا فِی أَیْدِیهِمْ مَا وَجَدُوا شَیْئاً إِلَّا مَا وَقَعَ فِی أَیْدِیهِمْ قَالَ فَقَالَ الْفَتَی جُعِلْتُ فِدَاکَ فَهَلْ لِی مَخْرَجٌ مِنْهُ قَالَ إِنْ قُلْتُ لَکَ تَفْعَلُ قَالَ أَفْعَلُ قَالَ فَاخْرُجْ مِنْ جَمِیعِ مَا کَسَبْتَ فِی دِیوَانِهِمْ فَمَنْ عَرَفْتَ مِنْهُمْ رَدَدْتَ عَلَیْهِ مَالَهُ وَ مَنْ لَمْ تَعْرِفْ تَصَدَّقْتَ بِهِ وَ أَنَا أَضْمَنُ لَکَ عَلَی اللَّهِ الْجَنَّةَ فَأَطْرَقَ الْفَتَی طَوِیلًا ثُمَّ قَالَ لَهُ قَدْ فَعَلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ ابْنُ أَبِی حَمْزَةَ فَرَجَعَ الْفَتَی مَعَنَا إِلَی الْکُوفَةِ فَمَا تَرَکَ شَیْئاً عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ إِلَّا خَرَجَ مِنْهُ حَتَّی ثِیَابِهِ الَّتِی عَلَی بَدَنِهِ قَالَ فَقَسَمْتُ لَهُ قِسْمَةً وَ اشْتَرَیْنَا لَهُ ثِیَاباً وَ بَعَثْنَا إِلَیْهِ بِنَفَقَةٍ قَالَ فَمَا أَتَی عَلَیْهِ إِلَّا أَشْهُرٌ قَلَائِلُ حَتَّی مَرِضَ فَکُنَّا نَعُودُهُ قَالَ فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ یَوْماً وَ هُوَ فِی السَّوْقِ (2) قَالَ فَفَتَحَ عَیْنَیْهِ ثُمَّ قَالَ یَا عَلِیُّ وَفَی لِی وَ اللَّهِ صَاحِبُکَ قَالَ ثُمَّ مَاتَ فَتَوَلَّیْنَا أَمْرَهُ فَخَرَجْتُ حَتَّی دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیَّ قَالَ یَا عَلِیُّ وَفَیْنَا وَ اللَّهِ لِصَاحِبِکَ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ صَدَقْتَ جُعِلْتُ فِدَاکَ هَکَذَا وَ اللَّهِ قَالَ لِی عِنْدَ مَوْتِهِ (3).

«106»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ زُرْبِیٍّ قَالَ أَخْبَرَنِی مَوْلًی لِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام قَالَ: کُنْتُ بِالْکُوفَةِ فَقَدِمَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام الْحِیرَةَ فَأَتَیْتُهُ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ لَوْ کَلَّمْتَ دَاوُدَ بْنَ عَلِیٍّ أَوْ بَعْضَ هَؤُلَاءِ فَأَدْخُلَ فِی بَعْضِ هَذِهِ الْوِلَایَاتِ فَقَالَ مَا کُنْتُ لِأَفْعَلَ قَالَ فَانْصَرَفْتُ إِلَی مَنْزِلِی فَتَفَکَّرْتُ

ص: 383


1- 1. أغمضت فی مطالبه: أی تساهلت فی تحصیله و لم أجتنب فیه الحرام و الشبهات.
2- 2. السوق: هو حالة نزع الروح من المیت.
3- 3. الکافی ج 5 ص 106.

که قرآن گواهی بصدق و راستگویی او داده و او را تصدیق کرده بالاتر از کسی است که مردم برایش چنین لقبی بگذارند. علی علیه السّلام در منبر بصره فرمود: من صدیق اکبر قبل از ابو بکر ایمان آوردم و پیش از او رسالت پیامبر را تصدیق کردم مردم همه گفتند راست میگویی. مؤمن طاق گفت: پسر ابی خدره سه چهارم دینت از بین رفت اما اینکه گفتی نماز بر مردم خوانده ادعایی برای دوست خود کردی که ثابت نشد و به انجام نرسید این امتیاز به تهمت نزدیک تر از فضیلت و مقام است. اگر این نماز خواندن بدستور پیغمبر بود او را از نماز جلوگیری نمیکرد مگر نمیدانی وقتی ابو بکر جلو ایستاد که نماز بخواند پیغمبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله بیرون آمد و جلو ایستاد و نماز خواند و مانع ابو بکر شده و او را کنار زد این نماز از دو صورت خارج نیست یا دسیسه ای بود که انجام داد همین که پیامبر متوجه حیله او گردید با ناراحتی و شدت بیماری که داشت بیرون آمد و نگذاشت نماز بخواند تا بعد همین کار را دلیل بر موقعیت و مقام خود نگیرد و آنها مجبور شوند قبول کنند. وجه دوم اینکه بگوییم خود پیغمبر او را مأمور کرده بود و باو واگذار نموده بود مانند رساندن سوره برائت که ابتدا به ابو بکر داد جبرئیل نازل شد و گفت: نه باید خودت یا یکی از افراد خانواده باشد جریان نماز هم همین طور بوده در هر دو صورت دلالت بر ذمّ ابو بکر است زیرا آنچه پنهان بود و دیگران نمیدانستند کشف گردید این خود دلیل آشکاری است بر اینکه ابو بکر لیاقت خلافت بعد از پیغمبر را نداشت و در امور دینی مورد اعتماد وی نبود، گفتند: راست میگویی. مؤمن طاق گفت: پسر ابی خدره تمام دینت از بین رفت با این مدحی که کردی رسوا شدی. حاضرین به ابو جعفر مؤمن طاق گفتند: حالا دلیلی که در مورد اطاعت کردن از علی علیه السّلام گفتی بیاور. مؤمن طاق گفت: از قرآن که او را در این آیه توصیف نموده «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ کُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ»(1) {ای کسانی که ایمان آورده اید، از خدا پروا کنید و با راستان باشید} علی علیه السّلام را دارای این صفت می یابیم که در این آیه خداوند فرموده: «وَ الصَّابِرِینَ فِی الْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِینَ الْبَأْسِ»(2) {و در سختی و زیان، و به هنگام جنگ شکیبایانند}. یعنی آنهایی که در جنگ و رنج شکیبایند «* أُولئِکَ الَّذِینَ صَدَقُوا وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ»(3) {آنانند کسانی که راست گفته اند، و آنان همان پرهیزگارانند } تمام امت اسلام اجماع نموده اند بر اینکه

ص: 398


1- . براءة / 119
2- . بقره / 177
3- . بقره / 177

فَقُلْتُ مَا أَحْسَبُهُ مَنَعَنِی إِلَّا مَخَافَةَ أَنْ أَظْلِمَ أَوْ أَجُورَ وَ اللَّهِ لَآتِیَنَّهُ وَ لَأُعْطِیَنَّهُ الطَّلَاقَ وَ الْعَتَاقَ وَ الْأَیْمَانَ الْمُغَلَّظَةَ أَنْ لَا أَظْلِمَ أَحَداً وَ لَا أَجُورَ وَ لَأَعْدِلَنَّ قَالَ فَأَتَیْتُهُ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی فَکَّرْتُ فِی إِبَائِکَ عَلَیَّ فَظَنَنْتُ أَنَّکَ إِنَّمَا کَرِهْتَ ذَلِکَ مَخَافَةَ أَنْ أَجُورَ أَوْ أَظْلِمَ وَ إِنَّ کُلَّ امْرَأَةٍ لِی طَالِقٌ وَ کُلَّ مَمْلُوکٍ لِی حُرٌّ وَ عَلَیَّ وَ عَلَیَّ إِنْ ظَلَمْتُ أَحَداً أَوْ جُرْتُ عَلَیْهِ وَ إِنْ لَمْ أَعْدِلْ قَالَ کَیْفَ قُلْتَ قَالَ فَأَعَدْتُ عَلَیْهِ الْأَیْمَانَ فَرَفَعَ رَأْسَهُ إِلَی السَّمَاءِ فَقَالَ تَنَاوُلُ السَّمَاءِ أَیْسَرُ عَلَیْکَ مِنْ ذَلِکَ (1).

«107»

کا، [الکافی] الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ النَّهْدِیِّ عَنْ کَثِیرِ بْنِ یُونُسَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَیَابَةَ قَالَ: لَمَّا أَنْ هَلَکَ أَبِی سَیَابَةُ جَاءَ رَجُلٌ مِنْ إِخْوَانِهِ إِلَیَّ فَضَرَبَ الْبَابَ عَلَیَّ فَخَرَجْتُ إِلَیْهِ فَعَزَّانِی وَ قَالَ لِی هَلْ تَرَکَ أَبُوکَ شَیْئاً فَقُلْتُ لَهُ لَا فَدَفَعَ إِلَیَّ کِیساً فِیهِ أَلْفُ دِرْهَمٍ وَ قَالَ لِی أَحْسِنْ حِفْظَهَا وَ کُلْ فَضْلَهَا فَدَخَلْتُ إِلَی أُمِّی وَ أَنَا فَرِحٌ فَأَخْبَرْتُهَا فَلَمَّا کَانَ بِالْعَشِیِّ أَتَیْتُ صَدِیقاً کَانَ لِأَبِی فَاشْتَرَی لِی بِضَائِعَ سابریا [سَابِرِیٍ](2) وَ جَلَسْتُ فِی حَانُوتٍ فَرَزَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهَا خَیْراً وَ حَضَرَ الْحَجُّ فَوَقَعَ فِی قَلْبِی فَجِئْتُ إِلَی أُمِّی فَقُلْتُ لَهَا إِنَّهُ قَدْ وَقَعَ فِی قَلْبِی أَنْ أَخْرُجَ إِلَی مَکَّةَ فَقَالَتْ لِی فَرُدَّ دَرَاهِمَ فُلَانٍ عَلَیْهِ فَهَیَّأْتُهَا وَ جِئْتُ بِهَا إِلَیْهِ فَدَفَعْتُهَا إِلَیْهِ فَکَأَنِّی وَهَبْتُهَا لَهُ فَقَالَ لَعَلَّکَ اسْتَقْلَلْتَهَا فَأَزِیدَکَ قُلْتُ لَا وَ لَکِنْ وَقَعَ فِی قَلْبِیَ الْحَجُّ وَ أَحْبَبْتُ أَنْ یَکُونَ شَیْئُکَ عِنْدَکَ ثُمَّ خَرَجْتُ فَقَضَیْتُ نُسُکِی ثُمَّ رَجَعْتُ إِلَی الْمَدِینَةِ فَدَخَلْتُ مَعَ النَّاسِ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ کَانَ یَأْذَنُ إِذْناً عَامّاً فَجَلَسْتُ فِی مَوَاخِیرِ(3)

النَّاسِ وَ کُنْتُ حَدَثاً فَأَخَذَ النَّاسُ یَسْأَلُونَهُ وَ یُجِیبُهُمْ فَلَمَّا خَفَّ النَّاسُ عَنْهُ أَشَارَ إِلَیَّ فَدَنَوْتُ إِلَیْهِ فَقَالَ لِی أَ لَکَ حَاجَةٌ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَنَا عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ سَیَابَةَ فَقَالَ مَا فَعَلَ أَبُوکَ فَقُلْتُ هَلَکَ قَالَ فَتَوَجَّعَ وَ تَرَحَّمَ قَالَ ثُمَّ قَالَ لِی أَ فَتَرَکَ شَیْئاً قُلْتُ لَا قَالَ فَمِنْ أَیْنَ حَجَجْتَ

ص: 384


1- 1. نفس المصدر ج 5 ص 107.
2- 2. السابری: ضرب من الثیاب الرقاق تعمل بسابور موضع بفارس.
3- 3. المواخیر: جلس فی مواخیر الناس أی فی مؤخرتهم.

این صفتها شایسته علی علیه السّلام است زیرا او هرگز در جنگ فرار نکرد با اینکه دیگران چندین مرتبه فرار نمودند. همه گفتند: راست گفتی. اما چیزی که پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله و سلم بنام او تصریح نموده است اینست که فرمود: انی تارک فیکم الثقلین ما ان تمسکتم بهما لن تضلوا بعدی کتاب اللَّه و عترتی اهل بیتی فإنهما لن یفترقا حتی یردا علی الحوض. قوله مثل اهل بیتی فیکم کمثل سفینة نوح من رکبها نجا و من تخلف عنها غرق و من تقدمها مرق و من لزمها لحق. من میان شما دو امانت گرانبار به جا میگذارم تا وقتی بدامن آن دو چنگ بزنید گمراه نخواهید شد کتاب خدا و خانواده ام این دو از یک دیگر جدا نمیشوند تا وقتی که در حوض کوثر پیش من آیند. و این فرمایش دیگر پیغمبر که فرمود مثل اهل بیت من همچون کشتی نوح است هر که سوار آن شد نجات یافت و هر که کناره گرفت غرق شد و هر که بر آنها پیشی بگیرد گمراه است و کسی که به آنها چنگ زند بمقصود میرسد. پس طبق فرمایش خود پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله کسی که بدامن اهل بیت پیغمبر چنگ زند هدایت یافته و سبب هدایت دیگران می شود و هر که بدامن دیگران چنگ زند گمراه و گمراه کننده است. حاضرین گفتند: راست میگویی. اما دلیل عقلی اینکه تمام دنیا و مردم پیرو عالم و دانشمند هستند ما می بینیم ملت مسلمان بر این معنی اتفاق و اجماع دارند که علی ع داناترین اصحاب پیامبر بود و همه مردم از او استفاده میکردند و باو محتاج بودند اما علی علیه السّلام به هیچ کدام آنها احتیاج نداشت این یک واقعیت انکارناپذیر است دلیل اینکه باید از عالم پیروی کرد در قرآن این آیه است «أَ فَمَنْ یَهْدِی إِلَی الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلَّا أَنْ یُهْدی فَما لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ»(1) {پس، آیا کسی که به سوی حقّ رهبری می کند سزاوارتر است مورد پیروی قرار گیرد یا کسی که راه نمی یابد مگر آنکه هدایت شود؟ شما را چه شده، چگونه داوری می کنید؟}. بحث و مناظره ای مانند آن روز اتفاق نیافتاده بود گروه زیادی پیرو اهل بیت پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله و سلم شدند. ابو جعفر مؤمن طاق برخوردها و بحثهایی با ابو حنیفه داشته از آن جمله میگوید: روزی ابو حنیفه باو گفت: تو قائل به رجعت هستی؟ مؤمن طاق گفت آری ابو حنیفه گفت امروز بمن هزار درهم (سکه نقره) بده تا در رجعت بتو هزار دینار (سکه طلا) بدهم، مؤمن طاق گفت: اشکالی ندارد تو یک ضامن بده که در رجعت بصورت انسان بیایی نه بصورت خوک. روز دیگری باو گفت اگر علی بن ابی طالب حقی در خلافت داشت چرا بعد از درگذشت پیامبر حق خود را مطالبه نکرد؟ مؤمن طاق گفت: ترسید او را هم جنیان بکشند چنانچه سعد بن عباده را کشتند ولی با تیر مغیرة بن شعبه و این طور پخش کردند که جنی ها او را کشته اند. یک روز ابو حنیفه با مؤمن طاق گردش میکرد در یکی از بازارهای کوفه یک نفر فریاد میزد چه کسی بچه ای که گمشده است میشناسد و دیده است؟ مؤمن طاق گفت: بچه

ص: 399


1- . یونس / 35

قَالَ فَابْتَدَأْتُ فَحَدَّثْتُهُ بِقِصَّةِ الرَّجُلِ قَالَ فَمَا تَرَکَنِی أَفْرُغُ مِنْهَا حَتَّی قَالَ لِی- فَمَا فَعَلْتَ [فِی] الْأَلْفِ قَالَ قُلْتُ رَدَدْتُهَا عَلَی صَاحِبِهَا قَالَ فَقَالَ لِی قَدْ أَحْسَنْتَ وَ قَالَ لِی أَ لَا أُوصِیکَ قُلْتُ بَلَی جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ عَلَیْکَ بِصِدْقِ الْحَدِیثِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ تَشْرَکُ النَّاسَ فِی أَمْوَالِهِمْ هَکَذَا وَ جَمَعَ بَیْنَ أَصَابِعِهِ قَالَ فَحَفِظْتُ ذَلِکَ عَنْهُ فَزَکَّیْتُ ثَلَاثَمِائَةِ أَلْفِ دِرْهَمٍ (1).

«108»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَجَّالِ عَنْ ثَعْلَبَةَ عَنْ سَعِیدِ بْنِ عَمْرٍو الْجُعْفِیِّ قَالَ: خَرَجْتُ إِلَی مَکَّةَ وَ أَنَا مِنْ أَشَدِّ النَّاسِ حَالًا فَشَکَوْتُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَلَمَّا خَرَجْتُ مِنْ عِنْدِهِ وَجَدْتُ عَلَی بَابِهِ کِیساً فِیهِ سَبْعُمِائَةِ دِینَارٍ فَرَجَعْتُ إِلَیْهِ مِنْ فَوْرِی ذَلِکَ فَأَخْبَرْتُهُ فَقَالَ یَا سَعِیدُ اتَّقِ اللَّهَ وَ عَرِّفْهُ فِی الْمَشَاهِدِ وَ کُنْتُ رَجَوْتُ أَنْ یُرَخِّصَ لِی فِیهِ فَخَرَجْتُ وَ أَنَا مُغْتَمٌّ فَأَتَیْتُ مِنًی فَتَنَحَّیْتُ عَنِ النَّاسِ وَ تَقَصَّیْتُ حَتَّی أَتَیْتُ الْمَاوَرْقَةَ(2)

فَنَزَلْتُ فِی بَیْتٍ مُتَنَحِّیاً مِنَ النَّاسِ ثُمَّ قُلْتُ مَنْ یَعْرِفُ الْکِیسَ قَالَ فَأَوَّلُ صَوْتٍ صَوَّتُّهُ إِذَا رَجُلٌ عَلَی رَأْسِی یَقُولُ أَنَا صَاحِبُ الْکِیسِ قَالَ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی أَنْتَ فَلَا کُنْتَ قُلْتُ مَا عَلَامَةُ الْکِیسِ فَأَخْبَرَنِی بِعَلَامَتِهِ فَدَفَعْتُهُ إِلَیْهِ قَالَ فَتَنَحَّی نَاحِیَةً فَعَدَّهَا فَإِذَا الدَّنَانِیرُ عَلَی حَالِهَا ثُمَّ عَدَّ مِنْهَا سَبْعِینَ دِینَاراً فَقَالَ خُذْهَا حَلَالًا خَیْرٌ مِنْ سَبْعِمِائَةٍ حَرَاماً فَأَخَذْتُهَا ثُمَّ دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأَخْبَرْتُهُ کَیْفَ تَنَحَّیْتُ وَ کَیْفَ صَنَعْتُ فَقَالَ أَمَا إِنَّکَ حِینَ شَکَوْتَ إِلَیَّ أَمَرْنَا لَکَ بِثَلَاثِینَ دِینَاراً یَا جَارِیَةُ هَاتِهَا فَأَخَذْتُهَا وَ أَنَا مِنْ أَحْسَنِ قَوْمِی

ص: 385


1- 1. الکافی ج 5 ص 134.
2- 2. الماورقة: لم نعثر لهذه الکلمة علی معنی مناسب سوی ما یستفاد من السیاق من أنّها اسم مکان لم نتحقّق من موضعه و قد نقل انها وردت بصور مختلفة منها: الماروقة و الماقوقة و المأفوقة و قد یکون فی الکلمة تصحیف و أن الصواب فیها الماقوفة اسم مفعول من الوقف علی غیر القیاس و أن المراد بها المنازل الموقوفة بمنی لمن لا فسطاط له، کما و نقل أن فی نسخة صحیحة من الکافی« الموقوفة» و معناها ظاهر یغنی عن البیان.

گمشده را ندیده ایم اما پیرمرد گمراه را اگر میخواهی دست این شخص را بگیر اشاره به ابو حنیفه کرد. پس از فوت حضرت صادق ابو حنیفه مؤمن طاق را دید باو گفت: امامت مرد؟ گفت: بله ولی امام تو را تا روز قیامت مهلت داده اند و زنده است (مقصودش شیطان بود)(1).

روایت2.

احتجاج طبرسی: روزی فضال بن حسن بن فضال کوفی از کنار ابو حنیفه که گروهی اطرافش را گرفته بودند گذشت. او داشت از فتوا ها و حدیث های خود برای آنها نقل میکرد مینوشتند. فضال بدوست خود گفت: بخدا قسم از اینجا رد نمیشوم تا ابو حنیفه را شرمنده کنم. دوستش گفت: ابو حنیفه کسی است که نمیتوان بر او چیره شد و خیلی سفسطه باز است آدم را مغلوب میکند. گفت: این سخنان را بگذار تو دیده ای که دلیل شخص گمراهی بر دلیل مؤمنی پیروز شود! نزدیک ابو حنیفه رفته سلام کرد او جواب داد اطرافیانش نیز جواب سلام را دادند. گفت: یا ابو حنیفه من برادری دارم که میگوید بهترین مردم بعد از پیامبر علی بن ابی طالب ع است من میگویم نه ابو بکر است و بعد از او عمر شما چه میگویید؟ مدتی سر بزیر انداخت آنگاه سر برداشته گفت در مقام آن دو همین بس که هر دو در خانه پیغمبر کنار قبر او دفن شده اند دلیلی واضح تر از این میخواهی؟ گفت: من به برادرم همین حرف را زدم او گفت: اگر آن خانه مال پیامبر بوده و اینها در آنجا دفن شده اند ستم بر پیغمبر روا داشته اند که در خانه شخصی او دفن شده اند اگر مال ابو بکر و عمر بوده و به پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله بخشیده اند باز کار خوبی نکردند خانه ای را که به پیغمبر بخشیده اند دو مرتبه از بخشش خود برگشته اند و در آن تصرف کرده اند. ابو حنیفه سر بزیر انداخت بعد گفت: نه تنها مال پیغمبر بود و نه مال آن دو ولی از جهت سهم دختران خود عایشه و حفصه در آنجا دفن شدند. فضال گفت: من همین حرف را باو زدم در جواب من گفت: تو خودت میدانی وقتی پیامبر اکرم از دنیا رفت نه زن داشت به هر زنی یک نهم از یک هشتم میرسد (یعنی یک هفتاد و دوم)(2) خانه پیامبر را اگر باین مقدار تقسیم کنیم سهم هر زنی یک وجب در یک وجب بیشتر نمیشود چطور شده که این دو نفر در بیشتر از این مقدار تصرف کرده اند. از آن گذشته چطور شد که عایشه و حفصه از پیغمبر ارث برند ولی فاطمه دختر پیامبر اکرم ارث نبرد. ابو حنیفه فریاد زد: این مرد را از من دور کنید که یک رافضی خبیث است(3).

ص: 400


1- . احتجاج: 205
2- . اگر به هفتاد و دو قسمت تقسیم کنند به هر زنی یک قسمت میرسد.
3- . اختصاص: 207

حَالًا(1).

«109»

کا، [الکافی] الْحُسَیْنُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هِلَالٍ عَنْ زُرْعَةَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: تَعَرَّضَ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ بِجَارِیَةِ رَجُلٍ عَقِیلِیٍّ فَقَالَتْ لَهُ إِنَّ هَذَا الْعُمَرِیَّ قَدْ آذَانِی فَقَالَ لَهَا عِدِیهِ وَ أَدْخِلِیهِ الدِّهْلِیزَ فَأَدْخَلَتْهُ فَشَدَّ عَلَیْهِ فَقَتَلَهُ وَ أَلْقَاهُ فِی الطَّرِیقِ فَاجْتَمَعَ الْبَکْرِیُّونَ وَ الْعُمَرِیُّونَ وَ الْعُثْمَانِیُّونَ وَ قَالُوا مَا لِصَاحِبِنَا کُفْوٌ لَنْ نَقْتُلَ بِهِ إِلَّا جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ وَ مَا قَتَلَ صَاحِبَنَا غَیْرُهُ وَ کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَدْ مَضَی نَحْوَ قُبَاءَ فَلَقِیتُهُ بِمَا اجْتَمَعَ الْقَوْمُ عَلَیْهِ فَقَالَ دَعْهُمْ قَالَ فَلَمَّا جَاءَ وَ رَأَوْهُ وَثَبُوا عَلَیْهِ وَ قَالُوا مَا قَتَلَ صَاحِبَنَا أَحَدٌ غَیْرُکَ وَ مَا نَقْتُلُ بِهِ أَحَداً غَیْرَکَ فَقَالَ لِتُکَلِّمْنِی مِنْکُمْ جَمَاعَةٌ فَاعْتَزَلَ قَوْمٌ مِنْهُمْ فَأَخَذَ بِأَیْدِیهِمْ فَأَدْخَلَهُمُ الْمَسْجِدَ فَخَرَجُوا وَ هُمْ یَقُولُونَ شَیْخُنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ مَعَاذَ اللَّهِ أَنْ یَکُونَ مِثْلُهُ یَفْعَلُ هَذَا وَ لَا یَأْمُرُ بِهِ انْصَرِفُوا قَالَ فَمَضَیْتُ مَعَهُ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا کَانَ أَقْرَبَ رِضَاهُمْ مِنْ سَخَطٍ قَالَ نَعَمْ دَعَوْتُهُمْ فَقُلْتُ أَمْسِکُوا وَ إِلَّا أَخْرَجْتُ الصَّحِیفَةَ فَقُلْتُ وَ مَا هَذِهِ الصَّحِیفَةُ جَعَلَنِی اللَّهُ فِدَاکَ فَقَالَ أُمُّ الْخَطَّابِ کَانَتْ أَمَةً لِلزُّبَیْرِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ فَسَطَّرَ(2) بِهَا نُفَیْلٌ فَأَحْبَلَهَا فَطَلَبَهُ الزُّبَیْرُ فَخَرَجَ هَارِباً إِلَی الطَّائِفِ فَخَرَجَ الزُّبَیْرُ خَلْفَهُ فَبَصُرَتْ بِهِ ثَقِیفٌ فَقَالُوا یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ مَا تَعْمَلُ هَاهُنَا قَالَ جَارِیَتِی سَطَّرَ بِهَا نُفَیْلُکُمْ فَخَرَجَ مِنْهُ إِلَی الشَّامِ وَ خَرَجَ الزُّبَیْرُ فِی تِجَارَةٍ لَهُ إِلَی الشَّامِ فَدَخَلَ عَلَی مَلِکِ الدُّومَةِ(3) فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ لِی إِلَیْکَ حَاجَةٌ قَالَ وَ مَا حَاجَتُکَ أَیُّهَا الْمَلِکُ فَقَالَ رَجُلٌ

ص: 386


1- 1. الکافی ج 5 ص 138 و فیه[ الموقوفة] مکان[ الماورقة].
2- 2. سطر: بالمهملات: أی زخرف لها الکلام و خدعها، و فی بعض النسخ شطر بها- بالمعجمة- أی قصد قصدها و من المحتمل قویا تصحیف الکلمة و صوابها« فسطا بها» من السطو بمعنی الوثوب علیها و القهر لها.
3- 3. الدومة: بالضم و قد تفتح هی دومة الجندل، قیل هی من أعمال المدینة حصن علی سبعة مراحل من دمشق، بینها و بین المدینة.

روایت3.

مناقب شهر آشوب: ابو عبیده معتزلی بهشام بن حکم گفت: دلیل بر صحت عقیده ما و بطلان عقیده شما اینست پیروان ما زیادند و پیروان عقیده شما کم هستند با اینکه اولاد علی زیاد بودند و همه ادعای حق خود را مینمودند. هشام گفت: با این دلیل بر مذهب ما خورده نگرفته ای بر نوح پیامبر ایراد گرفته ای زیرا او نهصد و پنجاه سال در میان قوم خود تبلیغ کرد شب و روز آنها را دعوت بحقیقت مینمود اما قرآن حاکی است که مقدار کمی باو ایمان آوردند. هشام بن حکم از گروهی عقیده شناس و متکلم سؤال کرد: وقتی خداوند پیامبر خود را برانگیخت او را با نعمت تکمیل فرستاد یا نعمت ناقص؟ گفتند: با نعمت کامل و تمام. گفت: حالا بگویید ببینم نعمت کامل و تمام اگر بنا باشد در یک خانواده قرار بگیرد باینست که فقط نبوت در آن خانواده باشد یا هم نبوت و هم خلافت هر دو باشد تا نعمت تمام شود. گفتند: در صورتی تمام و تکمیل است که هم نبوت و هم خلافت در آن خانواده باشد. گفت: پس چرا خلافت را از خانواده او خارج کردید و موقعی که خلافت بآنها رسید شمشیر بر ایشان کشیدید؟ نتوانستند جوابی بدهند(1).

روایت4.

امالی مفید: محمّد بن نوفل گفت: پیش هیثم بن حبیب صیرفی بودم که ابو حنیفه نعمان بن ثابت وارد شد صحبت از امیر المؤمنین علی علیه السّلام بمیان آمد و حرفهایی زده شد ابو حنیفه گفت: من باصحاب و پیروان خود گفته ام برای مردم حدیث جریان غدیر را اثبات نکنید که بوسیله آن حدیث شما را محکوم میکنند چهره هیثم بن حبیب صیرفی برافروخته گردیده گفت: چرا اثبات نکنند مگر تو آن حدیث را قبول نداری؟ گفت: چرا آن را خودم روایت کرده ام. هیثم گفت: چرا اقرار نکنند با اینکه حبیب بن ابی ثابت از ابی الطفیل از زید بن ارقم نقل کرد که حضرت علی در میدان کوفه مردم را قسم داد که هر کس حدیث غدیر را شنیده بگوید. ابو حنیفه گفت: می بینید کار بکجا رسید و چقدر مردم صحبت از این حدیث کرده اند که علی علیه السّلام مردم را قسم میدهد. هیثم گفت: تو میگویی ما علی را تکذیب کنیم یا سخن او را رد کنیم. ابو حنیفه گفت: ما علی را تکذیب نمی کنیم و قول او را رد نخواهیم نمود ولی می بینی که مردم درباره آنها خیلی زیادروی کرده اند. هیثم گفت: پیغمبر اکرم این جریان را بگوید و در این مورد برای مردم خطبه ایراد کند ما دلمان بسوزد و بترسیم که بعضی غلو میکنند و زیاد روی مینمایند ما به خاطر حرف مردم از صحبت کردن درباره حدیث غدیر دست برداریم؟ در این موقع یک نفر آمده گفتگوی ما را قطع نمود و مسأله ای پرسید دنباله این حدیث را

ص: 401


1- . مناقب 1 : 236 - 237

مِنْ أَهْلِکَ قَدْ أَخَذْتَ وَلَدَهُ فَأُحِبُّ أَنْ تَرُدَّهُ عَلَیْهِ قَالَ لِیَظْهَرْ لِی حَتَّی أَعْرِفَهُ فَلَمَّا أَنْ کَانَ مِنَ الْغَدِ دَخَلَ إِلَی الْمَلِکِ فَلَمَّا رَآهُ الْمَلِکُ ضَحِکَ فَقَالَ مَا یُضْحِکُکَ أَیُّهَا الْمَلِکُ قَالَ مَا أَظُنُّ هَذَا الرَّجُلَ وَلَدَتْهُ عَرَبِیَّةٌ لَمَّا رَآکَ قَدْ دَخَلْتَ لَمْ یَمْلِکِ اسْتَهُ أَنْ جَعَلَ یَضْرِطُ فَقَالَ أَیُّهَا الْمَلِکُ إِذَا صِرْتُ إِلَی مَکَّةَ قَضَیْتُ حَاجَتَکَ فَلَمَّا قَدِمَ الزُّبَیْرُ تَحَمَّلَ [عَلَیْهِ] بِبُطُونِ قُرَیْشٍ کُلِّهَا أَنْ یَدْفَعَ إِلَیْهِ ابْنَهُ فَأَبَی ثُمَّ تَحَمَّلَ عَلَیْهِ بِعَبْدِ الْمُطَّلِبِ فَقَالَ مَا بَیْنِی وَ بَیْنَهُ عَمَلٌ أَ مَا عَلِمْتُمْ مَا فَعَلَ فِی ابْنِی فُلَانٍ وَ لَکِنِ امْضُوا أَنْتُمْ إِلَیْهِ فَقَصَدُوهُ وَ کَلَّمُوهُ فَقَالَ لَهُمُ الزُّبَیْرُ إِنَّ الشَّیْطَانَ لَهُ دَوْلَةٌ وَ إِنَّ ابْنَ هَذَا ابْنُ الشَّیْطَانِ وَ لَسْتُ آمَنُ أَنْ یَتَرَأَّسَ عَلَیْنَا وَ لَکِنْ أَدْخِلُوهُ مِنْ بَابِ الْمَسْجِدِ عَلَیَّ عَلَی أَنْ أَحْمِیَ لَهُ حَدِیدَةً وَ أَخُطَّ فِی وَجْهِهِ خُطُوطاً وَ أَکْتُبَ عَلَیْهِ وَ عَلَی ابْنِهِ أَنْ لَا یَتَصَدَّرَ فِی مَجْلِسٍ وَ لَا یَتَأَمَّرَ عَلَی أَوْلَادِنَا وَ لَا یَضْرِبَ مَعَنَا بِسَهْمٍ قَالَ فَفَعَلُوا وَ خَطَّ وَجْهَهُ بِالْحَدِیدَةِ وَ کَتَبَ عَلَیْهِ الْکِتَابَ وَ ذَلِکَ الْکِتَابُ عِنْدَنَا فَقُلْتُ لَهُمْ إِنْ أَمْسَکْتُمْ وَ إِلَّا أَخْرَجْتُ الْکِتَابَ فَفِیهِ فَضِیحَتُکُمْ فَأَمْسَکُوا.

وَ تُوُفِّیَ مَوْلًی لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمْ یُخَلِّفْ وَارِثاً فَخَاصَمَ فِیهِ وُلْدُ الْعَبَّاسِ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ کَانَ هِشَامُ بْنُ عَبْدِ الْمَلِکِ قَدْ حَجَّ فِی تِلْکَ السَّنَةِ فَجَلَسَ لَهُمْ فَقَالَ دَاوُدُ بْنُ عَلِیٍّ الْوَلَاءُ لَنَا وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بَلِ الْوَلَاءُ لِی فَقَالَ دَاوُدُ بْنُ عَلِیٍّ إِنَّ أَبَاکَ قَاتَلَ مُعَاوِیَةَ

فَقَالَ إِنْ کَانَ أَبِی قَاتَلَ مُعَاوِیَةَ فَقَدْ کَانَ حَظُّ أَبِیکَ فِیهِ الْأَوْفَرَ ثُمَّ فَرَّ بِجِنَایَتِهِ (1) وَ قَالَ وَ اللَّهِ لَأُطَوِّقَنَّکَ غَداً طَوْقَ الْحَمَامَةِ فَقَالَ لَهُ دَاوُدُ بْنُ

ص: 387


1- 1. هذا الحدیث من حدیث الغالیة، و یکفی فی الاعراض عنه ان فی طریقه أحمد ابن هلال و هو العبرتائی الذی وصفه الشیخ بانه کان غالیا متّهما فی دینه، و قال فیه العلامة: ورد فیه ذموم عن سیدنا أبی محمّد العسکریّ علیه السلام، و قال المیرزا محمّد فی رجاله الکبیر: و عندی ان روایته غیر مقبولة. هذا من جهة السند، و اما نسبة الخیانة الی حبر الأمة عبد اللّه بن عبّاس( رض) فهی من أحادیث الوضاعین و قد اشترک فی ترکیزها عدة عوامل أهمها سلطان بنی أمیّة بادئ الامر و خصوم بنی العباس أخیرا، و قد استعرضنا فی کتابنا الکبیر فی حیاة عبد اللّه بن عبّاس( رض) فی الجزء الرابع منه جمیع النقود التی طعن بها فی ساحة ابن عبّاس( رض) و منها- و هو أهمها- حدیث الخیانة المزعوم، و قد ذکرنا صوره و أدلة القائلین به، و ناقشناه من حیث السند و الدلالة مضافا الی ما ذکرناه من مکانة الحبر ابن عبّاس( رض) عند أئمة أهل البیت من معاصریه، و شیعتهم، و غیر ذلک ممّا یکذب الحدیث المزعوم و یبری ساحة ذلک الحبر الجلیل، و اسأل اللّه أن یوفقنا لطبعه و نشره لیعم نفعه.

در بازار کوفه گرفتیم حبیب بن نزار بن حسان نیز حضور داشت به هیثم گفت: شنیده ام در باره علی ع گفتگویی که با ابو حنیفه کرده ای. حبیب آزاد شده بنی هاشم بود هیثم باو گفت اظهار نظر در آن مورد بیش از اینها است ولی صلاح نیست زیاد دنباله آن را بگیریم. در همان سال بمکه رفتیم حبیب بن نزار نیز با ما بود خدمت حضرت صادق رسیدیم سلام کردیم حبیب عرض کرد: آقا چنین جریانی اتفاق افتاد همه را شرح داد. از چهره حضرت صادق آثار کراهت و نارضایتی آشکار شد حبیب گفت: این محمّد بن نوفل نیز آنجا حضور داشت. امام صادق فرمود: حبیب خودداری کن با مردم مطابق میلشان رفتار کنید ولی در عمل مخالف آنها باشید هر که نتیجه کردار خود را می بیند و با هر کس که دوست دارد روز قیامت محشور می شود مردم را بر علیه ما و خودتان جری نکنید در اجتماع مردم وارد شوید ما دارای دولت و اقتداری هستیم که هر وقت خدا اراده کند خواهد آمد. حبیب سکوت کرد. امام فرمود: فهمیدی حبیب؟! مبادا با دستور من مخالفت بکنید که پشیمان خواهید شد. عرض کرد: هرگز با شما مخالفت نخواهم کرد. ابو العباس گفت: از علی بن الحسن راجع بمحمد بن نوفل پرسیدم گفت: از اهل کوفه است پرسیدم از کدام قبیله؟ گفت بنظرم غلام بنی هاشم باشد حبیب بن بن نزار بن حسان نیز غلام بنی هاشم بود. این گفتگو که بین او و ابو حنیفه شد موقع روی کار آمدن بنی عباس بود که برای آنها ممکن نبود موقعیت و مقام اهل بیت پیغمبر را آشکارا بیان کنند(1).

روایت5.

رجال کشی: ابو کهمس گفت خدمت حضرت صادق رسیدم فرمود: شنیده ام محمّد بن مسلم پیش ابن ابی لیلی شهادتی داده ابن ابی لیلی شهادت او را قبول نکرده؟! گفتم: آری. فرمود: وقتی بکوفه رفتی برو پیش ابن ابی لیلی باو بگو سه سؤال دارم مایلم از روی قیاس جواب آن را ندهی و نگویی اصحاب ما چنین گفته اند: بعد بپرس حکم کسی که در دو رکعت اول نماز واجب شک کند چیست و کسی که به بدن و یا لباسش ادرار رسیده چگونه آن را بشوید و کسی که هفت ریگ در منی بزند یکی از ریگها از دستش بیافتد چکار باید بکند. اگر نتوانست جواب بدهد باو بگو جعفر بن محمّد گفت: چه چیز تو را واداشت که شهادت کسی را که از تو باحکام خدا واردتر و از تو به سیرت پیغمبر داناتر است رد کنی.

ص: 402


1- . امالی مفید: 14

عَلِیٍّ کَلَامُکَ هَذَا أَهْوَنُ عَلَیَّ مِنْ بَعْرَةٍ فِی وَادِی الْأَزْرَقِ (1)

فَقَالَ أَمَا إِنَّهُ وَادٍ لَیْسَ لَکَ وَ لَا لِأَبِیکَ فِیهِ حَقٌّ قَالَ فَقَالَ هِشَامٌ إِذَا کَانَ غَداً جَلَسْتُ لَکُمْ فَلَمَّا أَنْ کَانَ مِنَ الْغَدِ خَرَجَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ مَعَهُ کِتَابٌ فِی کِرْبَاسَةٍ وَ جَلَسَ لَهُمْ هِشَامٌ فَوَضَعَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام الْکِتَابَ بَیْنَ یَدَیْهِ فَلَمَّا قَرَأَهُ قَالَ ادْعُوا إِلَیَّ جَنْدَلَ الْخُزَاعِیَّ وَ عُکَّاشَةَ الضَّمِیرِیَّ وَ کَانَا شَیْخَیْنِ قَدْ أَدْرَکَا الْجَاهِلِیَّةَ فَرَمَی الْکِتَابَ إِلَیْهِمَا فَقَالَ تَعْرِفَانِ هَذِهِ الْخُطُوطَ قَالا نَعَمْ هَذَا خَطُّ الْعَاصِ بْنِ أُمَیَّةَ وَ هَذَا خَطُّ فُلَانٍ وَ فُلَانٍ لِفُلَانٍ مِنْ قُرَیْشٍ وَ هَذَا خَطُّ حَرْبِ بْنِ أُمَیَّةَ فَقَالَ هِشَامٌ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ أَرَی خُطُوطَ أَجْدَادِی عِنْدَکُمْ فَقَالَ نَعَمْ قَالَ قَدْ قَضَیْتُ بِالْوَلَاءِ لَکَ قَالَ فَخَرَجَ وَ هُوَ یَقُولُ:

إِنْ عَادَتِ الْعَقْرَبُ عُدْنَا لَهَا***وَ کَانَتِ النَّعْلُ لَهَا حَاضِرَةً(2)

ص: 388


1- 1. وادی الأزرق: بالحجاز.
2- 2. هذا البیت من أبیات للفضل بن العباس بن عتبة اللهبی قالها فی رجل من بنی کنانة یقال له عقرب بن أبی عقرب و کان تاجرا حناطا و هو شدید المطل حتّی ضرب المثل بمطله فقیل( أمطل من عقرب) فداین الفضل اللهبی و کان شدید الاقتضاء، فمطله عقرب ثمّ مر به الفضل و هو یبیع حنطة له و یقول: جاءت به ضابطة التجار***ضافیة کقطع الاوتار فقال الفضل یهجوه: قد تجرت عقرب فی سوقنا***یا عجبا للعقرب التاجرة قد صافت العقرب و استیقنت***أن ما لها دنیا و لا آخرة ان عادت العقرب عدنا لها***و کانت النعل لها حاضرة ان عدوا کیده فی استه***لغیر ذی کید و لا ثائرة کل عدو یتقی مقبلا***و عقرب تخشی من الدابرة کأنها اذ خرجت هودج***سدت کواه رقعة بائرة لاحظ الأغانی ج 15 ص 7 طبع الساسی، و الامثال للمیدانی ص 133 طبع البهیة بمیدان الازهر بمصر، و حیاة الحیوان للدمیری طبع ایران مادة« عقرب» الامثال.

ابو کهمس گفت: وقتی وارد کوفه شدم قبل از اینکه بمنزل خود بروم پیش ابن ابی لیلی رفتم گفتم: سه مسأله دارم جواب بده ولی نه از روی قیاس و نگو که اصحاب ما چنین گفته اند، ابن ابی لیلی گفت مسائل خود را بگو. گفتم: کسی که در دو رکعت اول نمازهای واجب شک کند چه باید بکند؟ مدتی سر بزیر انداخت آنگاه سربرداشت گفت: اصحاب ما چنین گفته اند. گفتم: قرار نبود بگویی اصحاب ما چنین گفته اند: گفت نمیدانم. گفتم اگر کسی ببدن یا لباسش ادرار برسد چگونه باید بشوید گفت: اصحاب ما چنین گفته اند. گفتم: ما شرط کردیم نگویی اصحاب ما چنین گفته اند. گفت: نمی دانم چه باید بکند. پرسیدم شخصی هفت ریگ در منی میزند یک ریگ آن می افتد چه باید بکند باز سر بزیر انداخته بعد سر برداشت گفت اصحاب چنین گفته اند اعتراض کردم گفتم: چنین قراری نداشتیم. گفت نمیدانم چه باید بکند. باو گفتم. حضرت صادق فرموده: چه چیز تو را واداشت که شهادت مردی را که از تو باحکام خدا و سیرت پیغمبر داناتر است رد کنی. گفت: آن شخص که بوده؟ گفتم: محمّد بن مسلم طائفی. گفت: تو را بخدا جعفر بن محمّد بتو این حرف را زده؟ گفتم بخدا قسم آن آقا فرموده همان ساعت از پی محمّد بن مسلم فرستاد آمد همان شهادت را داد شهادتش را پذیرفت(1).

روایت6.

اختصاص: از ابو کهمس مانند آن را روایت کرده است(2).

روایت7.

رجال کشی: محمّد بن حکیم و رفیقش (که ابو محمّد گفت: نام او در نوشته پدرم پاک شده بود) این دو نفر گفتند: شریک قاضی را دیدم در باغ فلان کس (که اسم او نیز پاک شده بود) ایستاده است و رفیقم گفت: می آیی برویم از شریک سؤالی بکنیم؟ دو نفری آمدیم سلام کردیم جواب داد گفتیم: یا ابا عبد اللَّه مسأله ای داریم پرسید در چه مورد است؟ گفتیم در نماز ولی مایلیم که در جواب نگویی فلانی چنین گفت اگر میدانی

ص: 403


1- . رجال کشی: 109
2- . اختصاص: 202

قَالَ فَقُلْتُ مَا هَذَا الْکِتَابُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ فَإِنَّ نُثَیْلَةَ کَانَتْ أَمَةً لِأُمِّ الزُّبَیْرِ وَ لِأَبِی طَالِبٍ وَ عَبْدِ اللَّهِ فَأَخَذَهَا عَبْدُ الْمُطَّلِبِ فَأَوْلَدَهَا فُلَاناً فَقَالَ لَهُ الزُّبَیْرُ هَذِهِ الْجَارِیَةُ وَرِثْنَاهَا مِنْ أُمِّنَا وَ ابْنُکَ هَذَا عَبْدٌ لَنَا فَتَحَمَّلَ عَلَیْهِ بِبُطُونِ قُرَیْشٍ قَالَ فَقَالَ قَدْ أَجَبْتُکَ عَلَی خَلَّةٍ عَلَی أَنْ لَا یَتَصَدَّرَ ابْنُکَ هَذَا فِی مَجْلِسٍ وَ لَا یَضْرِبَ مَعَنَا بِسَهْمٍ فَکَتَبَ عَلَیْهِ کِتَاباً وَ أَشْهَدَ عَلَیْهِ فَهُوَ هَذَا الْکِتَابُ (1).

أقول: قد مضی شرح الخبر فی کتاب الفتن و سیأتی أحوال هشام بن الحکم فی باب مفرد و قد مضی أحوال الهشامین فی باب نفی الجسم و الصورة و أحوال جماعة من أصحابه فی باب مکارم أخلاقه علیه السلام.

«110»

ختص، [الإختصاص] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ أَنَّ هِشَامَ بْنَ سَالِمٍ قَالَ لَهُ: مَا اخْتَلَفْتُ أَنَا وَ زُرَارَةُ قَطُّ فَأَتَیْنَا مُحَمَّدَ بْنَ مُسْلِمٍ فَسَأَلْنَاهُ عَنْ ذَلِکَ إِلَّا قَالَ لَنَا قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فِیهَا کَذَا وَ کَذَا وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِیهَا کَذَا وَ کَذَا(2).

«111»

ختص، [الإختصاص] ابْنُ قُولَوَیْهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعُودٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: سَأَلْتُ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ کَانَ رَجُلًا شَرِیفاً مُوسِراً فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ تَوَاضَعْ یَا مُحَمَّدُ فَلَمَّا انْصَرَفَ إِلَی الْکُوفَةِ أَخَذَ قَوْسَرَةً مِنْ تَمْرٍ مَعَ الْمِیزَانِ وَ جَلَسَ عَلَی بَابِ مَسْجِدِ الْجَامِعِ وَ جَعَلَ یُنَادِی عَلَیْهِ فَأَتَاهُ قَوْمُهُ فَقَالُوا لَهُ فَضَحْتَنَا فَقَالَ إِنَّ مَوْلَایَ أَمَرَنِی بِأَمْرٍ فَلَنْ أُخَالِفَهُ وَ لَنْ أَبْرَحَ حَتَّی أَفْرُغَ مِنْ بَیْعِ مَا فِی هَذِهِ الْقَوْسَرَةِ فَقَالَ لَهُ قَوْمُهُ أَمَّا إِذْ أَبَیْتَ إِلَّا أَنْ تَشْتَغِلَ بِبَیْعٍ وَ شِرًی فَاقْعُدْ فِی الطَّحَّانِینَ

ص: 389


1- 1. الکافی ج 8 ص 258.
2- 2. الاختصاص ص 53.

به پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله و سلم نسبت بده که آن جناب فرموده گفت: مگر نمی گویید در مورد نماز است؟ گفتیم: چرا. گفت: بپرسید هر چه هست. گفتیم: در چه مسافتی باید نماز را قصر نمود و شکست؟ گفت: ابن مسعود میگفت این شهر ما شما را فریب ندهد و فلان کس چنین میگفت. گفتم ما قرار گذاشتیم که از پیغمبر حدیث کنی نه از این و آن. گفت: بخدا زشت است که از پیر دانایی سؤالی در مورد نماز بکنند و بخواهند که از پیغمبر نقل کند ولی او جواب نداشته باشد از این زشت تر آن است که دروغ بر پیغمبر ببندد. گفتم: یک سؤال دیگر. گفت در نماز است؟ گفتم بلی. گفت: بپرسید. گفتم: نماز جمعه بر چه کسی واجب می شود؟ گفت: باز دو مرتبه تازه شد مثل همان سؤال اول از پیغمبر در این مورد چیزی ندارم. ما تصمیم به رفتن گرفتیم. گفت: شما قطعا خودتان جواب این سؤالها را که پرسیدید میدانید. گفتم: صحیح است محمّد بن مسلم ثقفی از حضرت باقر و ایشان از پدرش از جد خود پیغمبر اکرم نقل کرد. گفت: همان محمّد بن مسلمی که ریش بلند دارد گفتم: بله گفت: او مرد مورد اعتمادی است در حدیث اما میگویند شیعه است. پرسید بالاخره چه گفته: گفتم: از پیغمبر روایت کرده که فرموده است: واجب است نماز را در فاصله دو میل بشکنید و هر گاه پنج نفر جمع شدند لازم است نماز جمعه را بخوانند که یکی از آن پنج نفر امام باشد(1).

توضیح

جذعة یعنی جوان و تازه منظور این است که به همان حالت قبل و سؤال اول بازگشت که جواب این سؤال را هم مانند آن نمی دانم. در مورد این سخن که گفت او خشبی است سمعانی در انساب(2) گفت: الخشبی با خاء و شین مفتوح معجمی که در آخر آن باء وحدت آمده منسوب به گروهی از خشبة است که طایفه از رافصیان هستند به هر یک از آن ها خشبی گفته می شود. از منصور بن معتمر حکایت می کند که گفت اگر کسی علی بن ابی طالب را دوست داشت به او خشبی می گفتند پس شاهد باشید که من ساج هستم ساج چوبی است که به بزرگی و سختی معروف است. در النهایة و در حدیث ابن عمر گفته که او پشت سر خشبیة که یاران مختار بن

ص: 404


1- . رجاال کشی: 111
2- . تهذیب الأنساب ابن اثیر 1 : 272

فَقَعَدَ فِی الطَّحَّانِینَ فَهَیَّأَ رَحًی وَ جَمَلًا وَ جَعَلَ یَطْحَنُ وَ ذَکَرَ أَبُو مُحَمَّدٍ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیُّ أَنَّهُ کَانَ مَشْهُوراً فِی الْعِبَادَةِ وَ کَانَ مِنَ الْعُبَّادِ فِی زَمَانِهِ (1).

«112»

ختص، [الإختصاص] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: مَا أَحَدٌ أَحْیَا ذِکْرَنَا وَ أَحَادِیثَ أَبِی إِلَّا زُرَارَةُ وَ أَبُو بَصِیرٍ الْمُرَادِیُّ وَ مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ وَ بُرَیْدُ بْنُ مُعَاوِیَةَ وَ لَوْ لَا هَؤُلَاءِ مَا کَانَ أَحَدٌ یَسْتَنْبِطُ هُدًی هَؤُلَاءِ حُفَّاظُ الدِّینِ وَ أُمَنَاءُ أَبِی عَلَی حَلَالِ اللَّهِ وَ حَرَامِهِ وَ هُمُ السَّابِقُونَ إِلَیْنَا فِی الدُّنْیَا وَ فِی الْآخِرَةِ(2).

«113»

ختص، [الإختصاص] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: رَحِمَ اللَّهُ زُرَارَةَ بْنَ أَعْیَنَ لَوْ لَا زُرَارَةُ لَانْدَرَسَتْ أَحَادِیثُ أَبِی (3).

«114»

ختص، [الإختصاص] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ ابْنِ مَتِّیلٍ عَنِ النَّهَاوَنْدِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ سُلَیْمَانَ الدَّیْلَمِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: أَتَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بَعْدَ أَنْ کَبِرَتْ سِنِّی وَ دَقَّ عَظْمِی وَ اقْتَرَبَ أَجَلِی مَعَ أَنِّی لَسْتُ أَرَی مَا أصبر [أَصِیرُ] إِلَیْهِ فِی آخِرَتِی فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ إِنَّکَ لَتَقُولُ هَذَا الْقَوْلَ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ کَیْفَ لَا أَقُولُهُ فَقَالَ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یُکْرِمُ الشَّبَابَ مِنْکُمْ وَ یَسْتَحْیِی مِنَ الْکُهُولِ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ کَیْفَ یُکْرِمُ الشَّبَابَ مِنَّا وَ یَسْتَحْیِی مِنَ الْکُهُولِ قَالَ یُکْرِمُ الشَّبَابَ مِنْکُمْ أَنْ یُعَذِّبَهُمْ وَ یَسْتَحْیِی مِنَ الْکُهُولِ أَنْ یُحَاسِبَهُمْ فَهَلْ سَرَرْتُکَ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ زِدْنِی فَإِنَّا قَدْ نُبِزْنَا نَبْزاً انْکَسَرَتْ لَهُ ظُهُورُنَا وَ مَاتَتْ لَهُ أَفْئِدَتُنَا وَ اسْتَحَلَّتْ بِهِ الْوُلَاةُ دِمَاءَنَا فِی حَدِیثٍ رَوَاهُ فُقَهَاؤُهُمْ هَؤُلَاءِ قَالَ فَقَالَ الرَّافِضَةُ قُلْتُ نَعَمْ

ص: 390


1- 1. الاختصاص ص 51 و أخرجه الکشّیّ فی رجاله ص 110.
2- 2. نفس المصدر ص 66 و أخرجه الکشّیّ فی رجاله ص 90.
3- 3. المصدر السابق ص 66 و أخرجه الکشّیّ فی رجاله ص 90.

ابی عبید بودند نماز می خواند. گفته شده که به گروهی از شیعه خشبیة می گفتند چون آن ها چوب زید بن علی را وقتی بر آن به صلیب کشیده شد نگاه داشتند. توضیح اول درست تر است چون زید مدت ها بعد از ابن عمر به صلیب کشیده شد(1).

روایت8.

رجال کشی: ابو جعفر احول گفت که نزد امام صادق ع بودم که زید بن علی وارد شد به من گفت محمد بن علی تو کسی هستی که گمان می کنی بین خاندان محمد ص امامی وجود دارد که اطاعتش واجب است و از چشمانش شناخته می شود گفتم بله پدر تو نیز یکی از آن ها بود. گفت وای بر تو چه چیزی مانع می شود که من را نیز امام بداند به خدا قسم وقتی برای پدرم غذای داغی می آوردند مرا روی پایش می نشاند لقمه ای بر میداشت و آن را سرد می کرد بعد آن لقمه را به من میداد آیا نمی بینی که او در مورد داغی غذا نگران من بود چطور ممکن است در مورد داغی آتش جهنم دلسوز من نباشد گفتم کراهت دارد که این را بگوید و تو کفر بورزی... وقتی امام صادق ع وفات یافت ابو حنیفه به مؤمن طاق گفت ابو جعفر امامت مرد مؤمن طاق گفت بله ولی امام تو از کسانی است که تا روز قیامت به او مهلت داده شده است(2).

روایت9.

رجال کشی: گفت ضحاک شاری در کوفه خروج کرد و خود را امیر المؤمنین نامید و مردم را بحکومت خویش دعوت نمود تا با او بیعت کنند. مؤمن طاق پیش او رفت همین که یاران ضحاک چشمشان بمؤمن افتاد از جای حرکت کردند. مؤمن گفت: علاقه دارم بمذهب شما درآیم او را پیش ضحاک بردند. مؤمن طاق باو گفت: من مردی هستم که در دین خود وارد و بصیرم شنیدم که تو دم از عدالت میزنی دلم خواست با تو هم آهنگ شوم. ضحاک بیاران خود گفت: اگر این شخص با شما هم آهنگ شود بنفع شما است. مؤمن طاق روی بضحاک نموده گفت: چرا شما از علی بن ابی طالب بیزاری میجویید و کشتن و جنگ با او را حلال میدانید؟ گفت: چون او در دین حکم و داور قرار داد. گفت: هر کس در دین حکم و داور

ص: 405


1- . النهایة ابن اثیر 1 : 294
2- . رجال کشی: 123

قَالَ فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا هُمْ سَمَّوْکُمْ بَلِ اللَّهُ سَمَّاکُمُ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّهُ کَانَ مَعَ فِرْعَوْنَ سَبْعُونَ رَجُلًا مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ یَدِینُونَ بِدِینِهِ فَلَمَّا اسْتَبَانَ لَهُمْ ضَلَالُ فِرْعَوْنَ وَ هُدَی مُوسَی رَفَضُوا فِرْعَوْنَ وَ لَحِقُوا مُوسَی وَ کَانُوا فِی عَسْکَرِ مُوسَی أَشَدَّ أَهْلِ ذَلِکَ الْعَسْکَرِ عِبَادَةً وَ أَشَدَّهُمُ اجْتِهَاداً إِلَّا أَنَّهُمْ رَفَضُوا فِرْعَوْنَ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَی مُوسَی أَنْ أَثْبِتْ لَهُمْ هَذَا الِاسْمَ فِی التَّوْرَاةِ فَإِنِّی قَدْ نَحَلْتُهُمْ ثُمَّ ذَخَرَ اللَّهُ هَذَا الِاسْمَ حَتَّی سَمَّاکُمُ بِهِ إِذْ رَفَضْتُمْ فِرْعَوْنَ وَ هَامَانَ وَ جُنُودَهُمَا وَ اتَّبَعْتُمْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ فَهَلْ سَرَرْتُکَ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ زِدْنِی فَقَالَ افْتَرَقَ النَّاسُ کُلَّ فُرْقَةٍ وَ اسْتَشْیَعُوا کُلَّ شِیعَةٍ فَاسْتَشْیَعْتُمْ مَعَ أَهْلِ بَیْتِ نَبِیِّکُمْ فَذَهَبْتُمْ حَیْثُ ذَهَبَ اللَّهُ وَ اخْتَرْتُمْ مَا اخْتَارَ اللَّهُ وَ أَحْبَبْتُمْ مَنْ أَحَبَّ اللَّهُ وَ أَرَدْتُمْ مَنْ أَرَادَ اللَّهُ فَأَبْشِرُوا ثُمَّ أَبْشِرُوا ثُمَّ أَبْشِرُوا فَأَنْتُمْ وَ اللَّهِ الْمَرْحُومُونَ الْمُتَقَبَّلُ مِنْ مُحْسِنِکُمْ وَ الْمُتَجَاوَزُ عَنْ مُسِیئِکُمْ مَنْ لَمْ یَلْقَ اللَّهَ بِمِثْلِ مَا أَنْتُمْ عَلَیْهِ لَمْ یَتَقَبَّلِ اللَّهُ مِنْهُ حَسَنَةً وَ لَمْ یَتَجَاوَزْ عَنْهُ سَیِّئَةً یَا أَبَا مُحَمَّدٍ فَهَلْ سَرَرْتُکَ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ زِدْنِی فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ وَ مَلَائِکَتَهُ یُسْقِطُونَ الذُّنُوبَ مِنْ ظُهُورِ شِیعَتِنَا کَمَا تُسْقِطُ الرِّیحُ الْوَرَقَ عَنِ الشَّجَرِ فِی أَوَانِ سُقُوطِهِ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ وَ الْمَلائِکَةُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِی الْأَرْضِ (1) فَاسْتِغْفَارُهُمْ وَ اللَّهِ لَکُمْ دُونَ هَذَا الْعَالَمِ فَهَلْ سَرَرْتُکَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ زِدْنِی فَقَالَ لَقَدْ ذَکَرَکُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ فَقَالَ- مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجالٌ

صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَیْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضی نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظِرُ وَ ما بَدَّلُوا تَبْدِیلًا(2) وَ اللَّهِ مَا عَنَی غَیْرَکُمْ إِذْ وَفَیْتُمْ بِمَا أَخَذَ عَلَیْکُمْ مِیثَاقَکُمْ مِنْ وَلَایَتِنَا إِذْ لَمْ تُبَدِّلُوا بِنَا غَیْرَنَا وَ لَوْ فَعَلْتُمْ لَعَیَّرَکُمُ اللَّهُ کَمَا عَیَّرَ غَیْرَکُمْ فِی کِتَابِهِ إِذْ یَقُولُ- وَ ما وَجَدْنا لِأَکْثَرِهِمْ مِنْ

ص: 391


1- 1. سورة الشوری، الآیة: 3.
2- 2. سورة الأحزاب، الآیة: 23.

قرار دهد از او بیزاری میجویید و کشتن و جنگ کردن با او را حلال میشمارید؟ گفت: بله. مؤمن طاق گفت: حالا بگو اگر من با تو مناظره کردم و دلیل من بر تو غالب شد یا دلیل تو بر من غالب گردید کسی هست که داوری کند و بگوید حرف فلانی صحیح است و آن دیگری اشتباه گفت یا نه؟ بالاخره باید یک نفر بین ما داور باشد. ضحاک بیکی از یاران خود اشاره نموده گفت: این مرد بین من و تو داور باشد در امور دینی مرد وارد و مطّلعی است. مؤمن طاق گفت: هم اکنون تو خودت در دین حکم و داور قرار دادی. گفت: درست است. مؤمن طاق روی باصحاب ضحاک نموده گفت: ملاحظه کنید رئیس شما خودش در دین داور قرار داد هر معامله ای میخواهید با او بکنید. ضحاک را هدف شمشیرهای خود قرار دادند تا ساکت شد(1).

توضیح

جانح یعنی من به سوی شما تمایل دارم، از این سخن خداوند متعال آمده که فرمود: «وَ إِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَها»(2) {و اگر به صلح گراییدند، تو [نیز] بدان گرای} و در برخی نسخه ها به جای جانح صالح آمده است.

روایت10.

رجال کشی: ابو جعفر احول گفت: روزی ابن ابی العوجاء بمن گفت: هر کس چیزی را بوجود آورد و ایجاد کند بطوری که خودش بداند او بوجود آورده آیا خالق آن چیز نیست؟ گفتم: چرا. گفت: پس دو ماه یا یک ماه بمن مهلت بده بعد بیا تا بتو نشان بدهم. ابو جعفر گفت: عازم مکه شدم خدمت حضرت صادق علیه السّلام رسیدم ایشان فرمود: او برای تو دو گوسفند تهیه کرده یک روز با گروهی از هم مسلکان خود خواهد آمد آن دو گوسفند را روی زمین می اندازد که به بینی. تمام گوشت آنها پر از کرم شده میگوید: این کرم ها را من بوجود آورده ام. باو بگو اگر واقعا تو آفریده ای نر و ماده آن را از هم مشخص کن. ابن ابی العوجاء همین کار را کرد باو گفتم: میتوانی نر و ماده این کرمها را برایم جدا کنی؟ گفت: بخدا قسم این جواب مال تو نیست این جواب با شتر از حجاز رسیده است. امام صادق فرمود: ابن ابی العوجاء بتو خواهد گفت مگر تو مدعی نیستی که خدا غنی است و بی نیاز است بگو چرا. میگوید هیچ عقلی قبول نمیکند یک نفر غنی باشد ولی نز او یک شاهی پول طلا یا نقره وجود نداشته باشد. بگو بله. میگوید: چطور؟ باو بگو اگر بی نیازی و غنی را در طلا و نقره و تجارت می بینی که این رسم بین مردم است که با آن معامله میکنند بگو ببینم غنی کدام یک از این دو هستند کسی که غنی را بوجود آورده و مردم را بوسیله آن بی نیاز کرده با اینکه هیچ بوده اند که او خدای تعالی است

ص: 406


1- . رجال کشی: 124
2- . انفال / 61

عَهْدٍ وَ إِنْ وَجَدْنا أَکْثَرَهُمْ لَفاسِقِینَ (1) فَهَلْ سَرَرْتُکَ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ زِدْنِی قَالَ لَقَدْ ذَکَرَکُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ فَقَالَ- الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ (2) فَالْخَلْقُ وَ اللَّهِ أَعْدَاءٌ غَیْرَنَا وَ شِیعَتَنَا وَ مَا عَنَی بِالْمُتَّقِینَ غَیْرَنَا وَ غَیْرَ شِیعَتِنَا فَهَلْ سَرَرْتُکَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ زِدْنِی فَقَالَ لَقَدْ ذَکَرَکُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ فَقَالَ- وَ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً(3)

فَمُحَمَّدٌ ص النَّبِیِّینَ وَ نَحْنُ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَدَاءِ وَ أَنْتُمُ الصَّالِحُونَ فَتَسَمَّوْا بِالصَّلَاحِ کَمَا سَمَّاکُمُ اللَّهُ فَوَ اللَّهِ مَا عَنَی غَیْرَکُمْ فَهَلْ سَرَرْتُکَ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ زِدْنِی فَقَالَ لَقَدْ جَمَعَنَا اللَّهُ وَ وَلِیَّنَا وَ عَدُوَّنَا فِی آیَةٍ مِنْ کِتَابِهِ فَقَالَ قُلْ یَا مُحَمَّدُ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ إِنَّما یَتَذَکَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ (4) فَهَلْ سَرَرْتُکَ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ زِدْنِی فَقَالَ ذَکَرَکُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ فَقَالَ- ما لَنا لا نَری رِجالًا کُنَّا نَعُدُّهُمْ مِنَ الْأَشْرارِ(5) فَأَنْتُمْ فِی النَّارِ تُطْلَبُونَ وَ فِی الْجَنَّةِ وَ اللَّهِ تُحْبَرُونَ فَهَلْ سَرَرْتُکَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ زِدْنِی قَالَ فَقَالَ لَقَدْ ذَکَرَکُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ فَأَعَاذَکُمْ مِنَ الشَّیْطَانِ فَقَالَ- إِنَّ عِبادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطانٌ (6) وَ اللَّهِ مَا عَنَی غَیْرَنَا وَ غَیْرَ شِیعَتِنَا فَهَلْ سَرَرْتُکَ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ زِدْنِی قَالَ وَ اللَّهِ لَقَدْ ذَکَرَکُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ فَأَوْجَبَ لَکُمْ

ص: 392


1- 1. سورة الأعراف، الآیة: 102.
2- 2. سورة الزخرف، الآیة: 67.
3- 3. سورة النساء، الآیة: 71.
4- 4. سورة الزمر، الآیة: 9.
5- 5. سورة ص؛ الآیة: 62.
6- 6. سورة الحجر، الآیة: 42.

یا کسی که از راه کسب و بخشش یا صدقه یا تجارت ثروتی برهم انباشته که در جواب ابن ابی العوجاء همین حرف را زدم گفت: این جواب نیز مال تو نیست این جواب هم باید از حجاز آمده باشد. گفته اند روزی مؤمن طاق پیش ابو حنیفه رفت. ابو حنیفه گفت: شنیده ام شما شیعه ها وقتی یک نفرتان میمیرد دست چپ او را میشکنید تا نامه ی عملش را بدست راست او بدهند. گفت: دروغ گفته اند اما من شنیده ام شما مرجئه وقتی یک نفرتان می میرد مقعد او را باز میکنید و یک کوزه آب در مقعدش جا میکنید تا روز قیامت تشنه نشود. ابو حنیفه گفت: هر دو دروغ است آنچه در مورد شما گفته اند و آنچه برای ما گفته اند(1).

روایت11.

رجال کشی: هشام بن سالم گفت: با چند نفر از اصحاب خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودم مردی شامی وارد شد و اجازه خواست سلام کرد امام به او اجازه نشستن داده فرمود: چه حاجتی داری؟ گفت: شنیده ام هر چه از شما بپرسند میدانی آمده ام با شما مناظره کنم امام پرسید در چه مورد؟ گفت: در باره قطع و وصل قرآن و رفع و نصب و جر و سکون آن. حضرت صادق رو بحمران نموده فرمود: با این مرد بحث کن. شامی گفت: من میخواهم با شما مناظره کنم نه با او. فرمود: اگر او را شکست دادی مرا شکست داده ای. مرد شامی شروع کرد بسؤال کردن از حمران آنقدر سؤال کرد که خسته شد و حمران پیوسته به او جواب میداد. امام صادق فرمود: شامی! حمران را چگونه یافتی ؟ گفت: استاد است هر چه پرسیدم جواب داد. امام بحمران فرمود: حالا تو از شامی سؤال کن. حمران نگذاشت که مرد شامی تکان بخورد و بتواند خود را جمع و جور کند. مرد شامی عرض کرد آقا اگر اجازه بدهی درباره عربی با شما مناظره کنم امام به ابان بن تغلب فرمود: با او مناظره کن ابان نیز نگذاشت مرد شامی تکان بخورد. شامی گفت: میخواهم در مورد اعتقادات دینی بحث کنم او را حواله بمؤمن طاق داده فرمود: با او مناظره کن بحث بین آنها شروع شد

ص: 407


1- . رجال کشی: 125

الْمَغْفِرَةَ فَقَالَ- یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ- لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً(1) قَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ فَإِذَا غَفَرَ اللَّهُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً فَمَنْ یُعَذِّبُ وَ اللَّهِ مَا عَنَی غَیْرَنَا وَ غَیْرَ شِیعَتِنَا وَ إِنَّهَا لَخَاصَّةٌ لَنَا وَ لَکُمْ فَهَلْ سَرَرْتُکَ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ زِدْنِی قَالَ وَ اللَّهِ مَا اسْتَثْنَی اللَّهُ أَحَداً مِنَ الْأَوْصِیَاءِ وَ لَا أَتْبَاعِهِمْ مَا خَلَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ شِیعَتَهُ إِذْ یَقُولُ یَوْمَ لا یُغْنِی مَوْلًی

عَنْ مَوْلًی شَیْئاً وَ لا هُمْ یُنْصَرُونَ إِلَّا مَنْ رَحِمَ اللَّهُ إِنَّهُ هُوَ الْعَزِیزُ الرَّحِیمُ (2) وَ اللَّهِ مَا عَنَی بِالرَّحْمَةِ غَیْرَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ شِیعَتِهِ فَهَلْ سَرَرْتُکَ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ زِدْنِی قَالَ فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام لَیْسَ عَلَی فِطْرَةِ الْإِسْلَامِ غَیْرُنَا وَ غَیْرُ شِیعَتِنَا وَ سَائِرُ النَّاسِ مِنْ ذَلِکَ بِرَاءٌ(3).

«115»

ختص، [الإختصاص] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هِلَالٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: شَهِدَ أَبُو کُدَیْنَةَ الْأَزْدِیُّ وَ مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ الثَّقَفِیُّ عِنْدَ شَرِیکٍ بِشَهَادَةٍ وَ هُوَ قَاضٍ وَ نَظَرَ فِی وَجْهِهِمَا مَلِیّاً ثُمَّ قَالَ جَعْفَرِیِّینَ فَاطِمِیِّینَ فَبَکَیَا فَقَالَ لَهُمَا مَا یُبْکِیکُمَا فَقَالا نَسَبْتَنَا إِلَی أَقْوَامٍ لَا یَرْضَوْنَ بِأَمْثَالِنَا أَنْ نَکُونَ مِنْ إِخْوَانِهِمْ لِمَا یَرَوْنَ مِنْ سُخْفِ وَرَعِنَا وَ نَسَبْتَنَا إِلَی رَجُلٍ لَا یَرْضَی بِأَمْثَالِنَا أَنْ نَکُونَ مِنْ شِیعَتِهِ فَإِنْ تَفَضَّلَ وَ قَبِلَنَا فَلَهُ الْمَنُّ عَلَیْنَا وَ الْفَضْلُ قَدِیماً فِینَا فَتَبَسَّمَ شَرِیکٌ ثُمَّ قَالَ إِذَا کَانَتِ الرِّجَالُ فَلْتَکُنْ أَمْثَالَکُمْ یَا وَلِیدُ أَجِزْهُمَا هَذِهِ الْمَرَّةَ وَ لَا یَعُودَا قَالَ فَحَجَجْنَا فَخَبَّرْنَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِالْقِصَّةِ فَقَالَ وَ مَا لِشَرِیکٍ شَرَکَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ بِشِرَاکَیْنِ مِنَ نَارٍ(4).

«116»

ختص، [الإختصاص] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ: أَقَامَ مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ أَرْبَعَ سِنِینَ بِالْمَدِینَةِ

ص: 393


1- 1. سورة الزمر، الآیة: 53.
2- 2. سورة الدخان، الآیة 42- 43.
3- 3. الاختصاص ص 104 و أخرجه الکلینی فی الروضة ص 33 بتفاوت بین الجمیع.
4- 4. نفس المصدر ص 202 و أخرجه الکشّیّ فی رجاله ص 108.

بالاخره مؤمن طاق با حرف خودش او را مغلوب نمود. گفت: مایلم در باره استطاعت بحث کنم. امام بطیار فرمود: تو با او بحث کن طیار نیز نگذاشت او تکان بخورد، گفت: میخواهم درباره توحید بحث کنم. امام به هشام بن سالم فرمود با او بحث کن مناظره آنها نیز بدین طریق بود که گاهی شامی و گاهی هشام پیروز می شد بالاخره هشام او را مغلوب کرد. گفت: میخواهم در مورد امامت با شما مناظره کنم. امام رو بهشام بن حکم نموده فرمود: ابو الحکم تو با او مناظره کن هشام نگذاشت یک کلمه حرف بزند چنان او را پیچاند که حرف زدن را فراموش کرد. امام صادق علیه السّلام از مناظره هشام چنان خوشش آمده بود که شروع بخنده نمود بطوری که دندانهای مبارکش معلوم می شد. مرد شامی گفت: مثل اینکه شما میخواهی بمن بفهمانی در میان شاگردانت چنین اشخاصی هستند. فرمود: همین است. سپس فرمود: برادر شامی اما حمران تو را به زبان گرفت متحیر شدی و مغلوب گردیدی ولی یک سؤال واقعی نمود جواب آن را ندانستی ابان بن تغلب نیز حق را با باطل آمیخت و بر تو پیروز شد ولی زرارة با تو بقیاس مناظره کرد قیاس او بر تو غالب آمد. ولی طیار مانند کبوتری بود که گاهی می پرید و گاهی بزمین میخورد و چون تو کبوتری که قدرت پرواز ندارد بودی. هشام بن سالم گاهی بزمین میخورد و گاهی حرکت میکرد ولی هشام ابن حکم هر چه گفت واقعیت و حقیقت بود نگذاشت آب دهانت را فرو بری.برادر شامی خداوند حق را بباطل آمیخته و در اختیار مردم جهان گذاشته پیامبران را فرستاده تا بین حق و باطل تمییز بدهند. بانبیا و اوصیا حق و باطل را شناسانده و پیامبران را جلوتر از اوصیا فرستاد تا کسانی را که خداوند بآنها مزیت عنایت فرموده و آنها را بمقام رهبری اختصاص بخشیده بمردم معرفی کنند (منظور معرفی ائمه و پیشوایان دین است). اگر باطل جدا و حق نیز جداگانه بود مردم به پیامبر و جانشین او احتیاج نداشتند ولی خداوند آن دو را مخلوط کرد و پیامبران و جانشینان آنها را موظف نمود تا برای بندگانش بین حق و باطل تمییز بدهند .

مرد شامی گفت: هر کس با تو بنشیند رستگار است. حضرت صادق فرمود: پیغمبر اکرم با جبرئیل و اسرافیل می نشست جبرئیل بآسمان صعود میکرد و اخبار را از جانب خدا می آورد و اگر آن نشستن پیامبر با ایشان سبب رستگاریش شود نشستن تو نیز همین طور است (1) مرد شامی گفت: مرا جزو شیعیان خود قرار بده و بمن تعلیم بفرما امام علیه السّلام روی بهشام بن حکم نموده فرمود: این مرد را تعلیم بده من دوست دارم شاگرد تو باشد.

علی بن منصور و ابو مالک خضرمی گفتند شامی را بعد از درگذشت

ص: 408


1- . منظور امام اینست که تنها مجالست سبب رستگاری نمی شود بلکه شخص خودش باید در راه باشد و حقیقت بین و واقعیت جو باشد چنانچه نشستن پیامبر با فرشتگان سبب رستگاری او نبوده به همین جهت شامی فوری می گوید مرا از شیعیان خود قرار ده.

یَدْخُلُ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام یَسْأَلُهُ ثُمَّ کَانَ یَدْخُلُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَسْأَلُهُ قَالَ ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ سَمِعْتُ عَبْدَ الرَّحْمَنِ بْنَ الْحَجَّاجِ وَ حَمَّادَ بْنَ عُثْمَانَ یَقُولَانِ مَا کَانَ أَحَدٌ مِنَ الشِّیعَةِ أَفْقَهَ مِنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ (1).

«117»

ختص، [الإختصاص]: أَبُو جَعْفَرٍ الْأَحْوَلُ مُحَمَّدُ بْنُ النُّعْمَانِ مُؤْمِنُ الطَّاقِ مَوْلًی لِبَجِیلَةَ وَ کَانَ صَیْرَفِیّاً وَ لَقَّبَهُ النَّاسُ شَیْطَانَ الطَّاقِ وَ ذَلِکَ أَنَّهُمْ شَکَوْا فِی دِرْهَمٍ فَعَرَضُوهُ عَلَیْهِ فَقَالَ لَهُمْ سُتُّوقٌ (2) فَقَالُوا مَا هُوَ إِلَّا شَیْطَانُ الطَّاقِ وَ أَصْحَابُنَا یُلَقِّبُونَهُ مُؤْمِنَ الطَّاقِ کَانَ مِنْ مُتَکَلِّمِی الشِّیعَةِ مَدَحَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَلَی ذَلِکَ (3).

«118»

ختص، [الإختصاص] ذَکَرَ أَبُو النَّصْرِ مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ: أَنَّ ابْنَ مُسْکَانَ کَانَ لَا یَدْخُلُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام شَفَقَةَ أَنْ لَا یُوَفِّیَهُ حَقَّ إِجْلَالِهِ فَکَانَ یَسْمَعُ مِنْ أَصْحَابِهِ وَ یَأْبَی أَنْ یَدْخُلَ عَلَیْهِ إِجْلَالًا لَهُ وَ إِعْظَاماً لَهُ علیه السلام وَ ذَکَرَ یُونُسُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ أَنَّ ابْنَ مُسْکَانَ کَانَ رَجُلًا مُؤْمِناً وَ کَانَ یَتَلَقَّی أَصْحَابَهُ إِذَا قَدِمُوا فَیَأْخُذُ مَا عِنْدَهُمْ (4).

«119»

ختص، [الإختصاص]: حَرِیزُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ انْتَقَلَ إِلَی سِجِسْتَانَ وَ قُتِلَ بِهَا وَ کَانَ سَبَبُ قَتْلِهِ أَنْ کَانَ لَهُ أَصْحَابٌ یَقُولُونَ بِمَقَالَتِهِ وَ کَانَ الْغَالِبُ عَلَی سِجِسْتَانَ الشُّرَاةَ(5) وَ کَانَ أَصْحَابُ حَرِیزٍ یَسْمَعُونَ مِنْهُمْ ثَلْبَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ سَبَّهُ فَیُخْبِرُونَ حَرِیزاً وَ یَسْتَأْمِرُونَهُ فِی قَتْلِ مَنْ یَسْمَعُونَ مِنْهُ ذَلِکَ فَأَذِنَ لَهُمْ فَلَا یَزَالُ الشُّرَاةُ یَجِدُونَ مِنْهُمُ الْقَتِیلَ بَعْدَ الْقَتِیلِ فَلَا یَتَوَهَّمُونَ عَلَی الشِّیعَةِ لِقِلَّةِ عَدَدِهِمْ وَ یُطَالِبُونَ الْمُرْجِئَةَ وَ یُقَاتِلُونَهُمْ فَلَا یَزَالُ الْأَمْرُ هَکَذَا حَتَّی وَقَفُوا عَلَیْهِ فَطَلَبُوهُمْ فَاجْتَمَعَ أَصْحَابُ حَرِیزٍ إِلَی حَرِیزٍ

ص: 394


1- 1. المصدر السابق ص 203 و أخرجه الکشّیّ فی رجاله ص 111.
2- 2. ستوق: درهم زیف ملبس بالفضة.
3- 3. الاختصاص ص 204 و أخرجه الکشّیّ فی رجاله ص 122.
4- 4. نفس المصدر ص 207 و أخرجه الکشّیّ فی رجاله ص 243.
5- 5. الشراة: هم الخوارج سموا بذلک لقولهم شرینا أنفسنا فی طاعة اللّه.

حضرت صادق علیه السّلام نیز میدیدیم که از هدایای شام برای هشام می آورد وقتی برمیگشت هشام از سوقاتی های عراق باو پیشکش می نمود. علی بن منصور گفت: شامی مرد پاک دلی بود(1).

توضیح

«عرض» یعنی خسته شد و توقف کرد از این سخن آن ها می آید که می گویند «عرضت الناقة» بالکسر یعنی دچار شکستگی شد یا از این سخن که می گویند «عرض الشاء با کسره یعنی از فراوانی علف شکاف برداشت و «کشر عن اسنانه یکشر» یعنی دندان هایش را نشان داد و «الکشر» یعنی تبسم. جزری گفت: «السجل» سطل پر از آب است که جمع آن سجال می شود که حدیث از آن آمده. «الحرب بیننا سجال» یعنی جنگ گاهی به نفع ما بود و گاهی به ضرر ما و گفت که گفته می شود« سجلت الماء سجلا» وقتی دائم آن را می ریزم(2) و گفته می شود «ما رتم فلان بکلمة» یعنی کلمه ای سخن نگفت جوهری این را گفته است(3).

گفته که گفته می شود «ما أمر و لا أحلی» وقتی که چیزی نگفته است. «المغث» یعنی مخلوط شدن در آب. سخن امام که فرمود: «ما سوغک بریقک» یعنی نگذاشت آب دهانت را فرو ببری .

روایت12.

رجال کشی: حریز گفت: پیش ابو حنیفه رفتم جلوی او کتابهای زیادی بود که بین من و او حایل میشد، گفت تمام این کتابها درباره طلاق است. شروع کرد آنها را زیرورو کردن. گفت: ولی شما. من گفتم: ما همه این کتابها را در یک جمله جمع کرده ایم. گفت: کدام جمله؟ گفتم: این آیه شریفه: «یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذا طَلَّقْتُمُ النِّساءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ»(4) {ای پیامبر، چون زنان را طلاق گویید، در [زمان بندی] عدّه آنان طلاقشان گویید و حساب آن عدّه را نگه دارید} گفت: تو هیچ اطلاعی از خود نداری مگر روایتی که برایت نقل کرده باشند. گفتم: صحیح است. گفت: در باره بنده و برده ای که قرارداد نوشته اند که هزار درهم بدهد آزاد باشد اگر نهصد و نود و نه درهم را داد بعد مرتکب زنا شد خدا چگونه حد را بر او جاری میکند. گفتم: در همین مورد مخصوصا حدیثی دارم که محمّد بن مسلم از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرد که حضرت علی علیه السّلام نصف یا ثلث یا کمتر از آن را شلاق میزد مناسب با مقداری که پول پرداخته بود. ابو حنیفه گفت: حالا من سؤالی میکنم که در باره آن دیگر روایت نداشته باشی. در باره

ص: 409


1- . رجال کشی: 178
2- . النهایة 2 : 148
3- . الصحاح 5 : 1927
4- . طلاق / 1

فِی الْمَسْجِدِ فَعَرْقَبُوا(1) عَلَیْهِمُ الْمَسْجِدَ وَ قَلَبُوا أَرْضَهُ رَحِمَهُمُ اللَّهُ (2).

«120»

ختص، [الإختصاص] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ عَنِ ابْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنْ أَبِی أَحْمَدَ الْأَزْدِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ الْهَاشِمِیِّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِمَا السَّلَامُ إِذْ دَخَلَ الْمُفَضَّلُ بْنُ عُمَرَ فَلَمَّا بَصُرَ بِهِ ضَحِکَ إِلَیْهِ ثُمَّ قَالَ إِلَیَّ یَا مُفَضَّلُ فَوَ رَبِّی إِنِّی لَأُحِبُّکَ وَ أُحِبُّ مَنْ یُحِبُّکَ یَا مُفَضَّلُ لَوْ عَرَفَ جَمِیعُ أَصْحَابِی مَا تَعْرِفُ مَا اخْتَلَفَ اثْنَانِ فَقَالَ لَهُ الْمُفَضَّلُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ لَقَدْ حَسِبْتُ أَنْ أَکُونَ قَدْ أُنْزِلْتُ فَوْقَ مَنْزِلَتِی فَقَالَ علیه السلام بَلْ أُنْزِلْتَ الْمَنْزِلَةَ الَّتِی أَنْزَلَکَ اللَّهُ بِهَا فَقَالَ- یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَمَا مَنْزِلَةُ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ مِنْکُمْ قَالَ مَنْزِلَةُ سَلْمَانَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ فَمَا مَنْزِلَةُ دَاوُدَ بْنِ کَثِیرٍ الرَّقِّیِّ مِنْکُمْ قَالَ مَنْزَلِةُ الْمِقْدَادِ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله.

قَالَ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیَّ فَقَالَ یَا عَبْدَ اللَّهِ بْنَ الْفَضْلِ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی خَلَقَنَا مِنْ نُورِ عَظَمَتِهِ وَ صَنَعَنَا بِرَحْمَتِهِ وَ خَلَقَ أَرْوَاحَکُمْ مِنَّا فَنَحْنُ نَحِنُّ إِلَیْکُمْ وَ أَنْتُمْ تَحِنُّونَ إِلَیْنَا وَ اللَّهِ لَوْ جَهَدَ أَهْلُ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ أَنْ یَزِیدُوا فِی شِیعَتِنَا رَجُلًا وَ یَنْقُصُوا مِنْهُمْ رَجُلًا مَا قَدَرُوا عَلَی ذَلِکَ وَ إِنَّهُمْ لَمَکْتُوبُونَ عِنْدَنَا بِأَسْمَائِهِمْ وَ أَسْمَاءِ آبَائِهِمْ وَ عَشَائِرِهِمْ وَ أَنْسَابِهِمْ یَا عَبْدَ اللَّهِ بْنَ الْفَضْلِ وَ لَوْ شِئْتُ لَأَرَیْتُکَ اسْمَکَ فِی صَحِیفَتِنَا قَالَ ثُمَّ دَعَا بِصَحِیفَةٍ فَنَشَرَهَا فَوَجَدْتُهَا بَیْضَاءَ لَیْسَ فِیهَا أَثَرُ الْکِتَابَةِ فَقُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا أَرَی فِیهَا أَثَرَ الْکِتَابَةِ قَالَ فَمَسَحَ یَدَهُ عَلَیْهَا فَوَجَدْتُهَا مَکْتُوبَةً وَ وَجَدْتُ فِی أَسْفَلِهَا اسْمِی فَسَجَدْتُ لِلَّهِ شُکْراً(3).

ص: 395


1- 1. عرقبوا علیهم المسجد: أی هدموه علیهم من قواعده أخذا من قولهم عرقب الفرس ضربه علی قوائمه.
2- 2. الاختصاص ص 207 و أخرجه الکشّیّ فی رجاله ص 244.
3- 3. نفس المصدر ص 216 و أخرجه الکشّیّ فی رجاله ص 108.

شتر دریایی چه میگویی حلال است یا حرام؟ گفتم میخواهد شتر باشد یا گاو هر چه بود اگر فلس داشت حلال است اگر نداشت حرام(1).

روایت13.

اختصاص: از جعفر بن احمد مانند آن را روایت کرده است(2).

روایت14.

رجال کشی: محمّد بن مسلم گفت: شبی بالای پشت بام خواب بودم صدای در بلند شد پرسیدم کیست؟ گفت شریک است خدا تو را رحمت کند از بالای پشت بام نگاه کردم دیدم زنی گفت دختری داشتم که عروس کردم درد زایمان بر او مستولی شد بالاخره از دنیا رفت بچه در شکمش زنده و در حرکت است چکار باید بکنم. گفتم: از امام محمّد باقر شبیه همین سؤال را کردند فرمود: باید شکم او را شکافت و بچه را بیرون آورد همین کار را بکن. بگو ببینم من مخفی زندگی میکنم چه کسی تو را پیش من راهنمایی کرده؟ گفت: به ابو حنیفه قاضی معروف مراجعه کردم گفت؟ من در این مورد چیزی ندارم ولی برو پیش محمّد بن مسلم ثقفی او جواب تو را خواهد داد. هر جوابی که داد بیا بمن بگو. گفتم: برو بسلامت فردا صبح رفتم به مسجد ابو حنیفه همین مسأله را طرح کرده بود و از اصحاب خود میپرسید. سرفه ای کردم گفت خداوندا خطای ما را بپوشان بگذار زندگی کنیم(3).

روایت15.

مناقب ابن شهر آشوب: از محمد بن مسلم مانند آن را روایت کرده است(4).

روایت16.

اختصاص: از ابن فضال مانند آن را روایت کرده است(5).

توضیح

الغفر یعنی پوشاندن.

ص: 410


1- . رجال کشی: 244
2- . اختصاص: 206
3- . رجال کشی: 108
4- . مناقب 3 : 331
5- . اختصاص: 203

باب 12 مناظرات أصحابه علیه السلام مع المخالفین

الأخبار

«1»

ج، [الإحتجاج] الْبَرْقِیُّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ شَرِیکِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْأَعْمَشِ قَالَ: اجْتَمَعَتِ الشِّیعَةُ وَ الْمُحَکِّمَةُ عِنْدَ أَبِی نُعَیْمٍ النَّخَعِیِّ بِالْکُوفَةِ وَ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ النُّعْمَانِ مُؤْمِنُ الطَّاقِ حَاضِرٌ فَقَالَ ابْنُ أَبِی خُدْرَةَ أَنَا أُقَرِّرُ مَعَکُمْ أَیَّتُهَا الشِّیعَةُ أَنَّ أَبَا بَکْرٍ أَفْضَلُ مِنْ عَلِیٍّ وَ جَمِیعِ أَصْحَابِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله بِأَرْبَعِ خِصَالٍ- لَا یَقْدِرُ عَلَی دَفْعِهَا أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ هُوَ ثَانٍ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی بَیْتِهِ مَدْفُونٌ وَ هُوَ ثَانِی اثْنَیْنِ مَعَهُ فِی الْغَارِ وَ هُوَ ثَانِی اثْنَیْنِ صَلَّی بِالنَّاسِ آخِرَ صَلَاةٍ قُبِضَ بَعْدَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ ثَانِی اثْنَیْنِ الصِّدِّیقُ مِنَ الْأُمَّةِ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ مُؤْمِنُ الطَّاقِ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ یَا ابْنَ أَبِی خُدْرَةَ وَ أَنَا أُقَرِّرُ مَعَکَ أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام أَفْضَلُ مِنْ أَبِی بَکْرٍ وَ جَمِیعِ أَصْحَابِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله بِهَذِهِ الْخِصَالِ الَّتِی وَصَفْتَهَا وَ إِنَّهَا مَثْلُبَةٌ لِصَاحِبِکَ وَ أُلْزِمُکَ طَاعَةَ عَلِیٍّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ مِنْ ثَلَاثِ جِهَاتٍ مِنَ الْقُرْآنِ وَصْفاً وَ مِنْ خَبَرِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله نَصّاً وَ مِنْ حُجَّةِ الْعَقْلِ اعْتِبَاراً وَ وَقَعَ الِاتِّفَاقُ عَلَی إِبْرَاهِیمَ النَّخَعِیِّ وَ عَلَی أَبِی إِسْحَاقَ السَّبِیعِیِّ وَ عَلَی سُلَیْمَانَ بْنِ مِهْرَانَ الْأَعْمَشِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ مُؤْمِنُ الطَّاقِ أَخْبِرْنِی یَا ابْنَ أَبِی خُدْرَةَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَ تَرَکَ بُیُوتَهُ الَّتِی أَضَافَهَا اللَّهُ إِلَیْهِ وَ نَهَی النَّاسَ عَنْ دُخُولِهَا إِلَّا بِإِذْنِهِ مِیرَاثاً لِأَهْلِهِ وَ وُلْدِهِ أَوْ تَرَکَهَا صَدَقَةً عَلَی جَمِیعِ الْمُسْلِمِینَ قُلْ مَا شِئْتَ فَانْقَطَعَ ابْنُ أَبِی خُدْرَةَ لَمَّا أَوْرَدَ عَلَیْهِ ذَلِکَ وَ عَرَفَ خَطَأَ مَا فِیهِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ مُؤْمِنُ الطَّاقِ إِنْ تَرَکَهَا مِیرَاثاً لِوُلْدِهِ وَ أَزْوَاجِهِ فَإِنَّهُ قُبِضَ عَنْ تِسْعِ نِسْوَةٍ وَ إِنَّمَا لِعَائِشَةَ بِنْتِ أَبِی بَکْرٍ تُسْعُ ثُمُنِ هَذَا

ص: 396

روایت17.

کافی: ابو حنیفه از مؤمن طاق پرسید که نظر تو در باره صیغه (عقد موقت) چیست حلال است یا حرام؟ گفت: حلال است. گفت: پس چرا نمیگذاری زنانت برای تو کاسبی کنند و صیغه بشوند؟ گفت: انسان بتمام کارها علاقمند نیست گرچه حلال باشد مردم هر کدام دارای مقام و منزلتی هستند که پیوسته میخواهند خود را بالاتر ببرند. مؤمن طاق از ابو حنیفه پرسید که تو در باره شراب چه میگویی حلال است یا حرام؟ گفت: حلال است. گفت: پس چرا برای زنهایت دکان باز نمیکنی بنفع تو پیاله فروشی کنند. ابو حنیفه در جواب گفت: این یکی بآن که من گفتم ولی سؤال تو جاگیرتر بود. ابو حنیفه گفت: آیه ای که در سوره سأل سائل هست شاهد حرام شدن صیغه است روایتی نیز از پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله و سلم رسیده که حکم حلال بودن صیغه را نسخ میکند.

ابو حنیفه گفت: سوره سأل سائل در مکه نازل شده و آیه صیغه در مدینه روایتی که نقل میکنی قابل توجه نیست و بی ربط است. باز ابو حنیفه گفت: آیه ارث نیز شاهد حرام بودن صیغه است (زیرا زن باید ارث ببرد ولی زن صیغه ای ارث نمیبرد) ابو جعفر گفت: نکاح بدون ارث نیز هست. گفت از کجا میتوانی این مطلب را ثابت کنی؟ گفت اگر یک مسلمان با زنی از اهل کتاب ازدواج کند و بعد بمیرد آیا آن زن از مرد مسلمان ارث میبرد؟ گفت: نه. ابو جعفر گفت: دیدی ازدواجی که میراث هم از هم نمیبرند ثابت شد. از یک دیگر جدا شدند(1).

روایت18.

کافی: سیّاری گفت: مردی از شخصی پیش ابن ابی لیلی شکایت برده گفت: این شخص بمن این کنیز را فروخته ولی وقتی پاهای او را نگاه کردم دیدم هیچ مویی ندارد از اول مو نروییده است. ابن ابی لیلی گفت: مردم با حیله و نیرنگ موی را می تراشند تو حالا ناراحتی که مو ندارد. گفت: آقای قاضی اگر این نداشتن مو عیب است فتوای خود را بده. ابن ابی لیلی گفت: کمی صبر کن هم اکنون جواب تو را خواهم داد. من گرفتار ناراحتی معده شده ام داخل خانه شد و از در دیگر خارج گردیده پیش محمّد بن مسلم ثقفی رفت گفت: از حضرت باقر در باره زنی که در پاهایش موی نروید چه روایتی دارید آیا این عیب بشمار میرود؟ محمّد بن مسلم گفت: در این مورد بخصوص روایتی ندارم ولی حضرت باقر از پدر خود نقل کرد

ص: 411


1- . کافی 5 : 450

الْبَیْتِ الَّذِی دُفِنَ فِیهِ صَاحِبُکَ وَ لَمْ یُصِبْهَا مِنَ الْبَیْتِ ذِرَاعٌ فِی ذِرَاعٍ وَ إِنْ کَانَ صَدَقَةً فَالْبَلِیَّةُ أَطَمُّ وَ أَعْظَمُ فَإِنَّهُ لَمْ یُصَبْ لَهُ مِنَ الْبَیْتِ إِلَّا مَا لِأَدْنَی رَجُلٍ مِنَ الْمُسْلِمِینَ فَدُخُولُ بَیْتِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله بِغَیْرِ إِذْنِهِ فِی حَیَاتِهِ وَ بَعْدَ وَفَاتِهِ مَعْصِیَةٌ إِلَّا لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ وُلْدِهِ فَإِنَّ اللَّهَ أَحَلَّ لَهُمْ مَا أَحَلَّ لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ثُمَّ قَالَ إِنَّکُمْ تَعْلَمُونَ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله أَمَرَ بِسَدِّ أَبْوَابِ جَمِیعِ النَّاسِ الَّتِی کَانَتْ مَشْرَعَهً إِلَی الْمَسْجِدِ مَا خَلَا بَابَ عَلِیٍّ علیه السلام فَسَأَلَهُ أَبُو بَکْرٍ أَنْ یَتْرُکَ لَهُ کُوَّةً لِیَنْظُرَ مِنْهَا إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَبَی عَلَیْهِ وَ غَضِبَ عَمُّهُ الْعَبَّاسُ مِنْ ذَلِکَ فَخَطَبَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله خُطْبَةً وَ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَمَرَ لِمُوسَی وَ هَارُونَ- أَنْ تَبَوَّءا لِقَوْمِکُما بِمِصْرَ بُیُوتاً وَ أَمَرَهُمَا أَنْ لَا یَبِیتَ فِی مَسْجِدِهِمَا جُنُبٌ وَ لَا یُقْرَبَ فِیهِ النِّسَاءُ إِلَّا مُوسَی وَ هَارُونُ وَ ذُرِّیَّتُهُمَا وَ إِنَّ عَلِیّاً مِنِّی هُوَ بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی وَ ذُرِّیَّتَهُ کَذُرِّیَّةِ هَارُونَ وَ لَا یَحِلُّ لِأَحَدٍ أَنْ یَقْرَبَ النِّسَاءَ فِی مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ لَا یَبِیتَ فِیهِ جُنُباً إِلَّا عَلِیٌّ وَ ذُرِّیَّتُهُ علیه السلام فَقَالُوا بِأَجْمَعِهِمْ کَذَلِکَ کَانَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ذَهَبَ رُبُعُ دِینِکَ یَا ابْنَ أَبِی خُدْرَةَ وَ هَذِهِ مَنْقَبَةٌ لِصَاحِبِی لَیْسَ لِأَحَدٍ مِثْلُهَا وَ مَثْلُبَةٌ لِصَاحِبِکَ وَ أَمَّا قَوْلُکَ ثانِیَ اثْنَیْنِ إِذْ هُما فِی الْغارِ أَخْبِرْنِی هَلْ أَنْزَلَ اللَّهُ سَکِینَتَهُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ فِی غَیْرِ الْغَارِ قَالَ ابْنُ أَبِی خُدْرَةَ نَعَمْ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ فَقَدْ أَخْرَجَ صَاحِبَکَ فِی الْغَارِ مِنَ السَّکِینَةِ وَ خَصَّهُ بِالْحُزْنِ وَ مَکَانُ عَلِیٍّ علیه السلام فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ عَلَی فِرَاشِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ بَذْلُ مُهْجَتِهِ دُونَهُ أَفْضَلُ مِنْ مَکَانِ صَاحِبِکَ فِی الْغَارِ فَقَالَ النَّاسُ صَدَقْتَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ یَا ابْنَ أَبِی خُدْرَةَ ذَهَبَ نِصْفُ دِینِکَ وَ أَمَّا قَوْلُکَ ثَانِی اثْنَیْنِ الصِّدِّیقُ مِنَ الْأُمَّةِ أَوْجَبَ اللَّهُ عَلَی صَاحِبِکَ الِاسْتِغْفَارَ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ الَّذِینَ جاؤُ مِنْ بَعْدِهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونا بِالْإِیمانِ (1) إِلَی آخِرِ الْآیَةِ وَ الَّذِی ادَّعَیْتَ إِنَّمَا هُوَ شَیْ ءٌ سَمَّاهُ النَّاسُ وَ مَنْ

ص: 397


1- 1. الحشر: 11.

که ایشان از اجداد گرامی خود از پیغمبر اکرم نقل کرد فرمود: هر چه در اصل خلقت شخص باشد زیاد باشد یا کم عیب است. ابن ابی لیلی گفت: همین کافی است آمد پیش آن مرد و گفت آنچه تو گفتی عیب حساب می شود(1).

روایت19.

امالی شیخ: شریک بن عبد اللَّه قاضی گفت: من بعیادت اعمش رفته بودم در همان بیماری که به سبب آن از دنیا رفت ابن شبرمه و ابن ابی لیلی و ابو حنیفه وارد شدند. حال او را پرسیدند از شدت ضعف شکایت میکرد و از گناهان خود بیمناک بود در این موقع ناله ای کرد و گریه نمود. ابو حنیفه گفت: یا ابا محمّد از خدا بترس مواظب خود باش تو آخرین روزهای دنیا و اولین روزهای آخرت را طی میکنی درباره علی بن ابی طالب حدیثهایی نقل کرده ای که اگر از آنها برگردی برایت بهتر است. اعمش گفت: مثل کدام حدیث؟ ابو حنیفه گفت مانند حدیث «انا قسیم النار» من تقسیم کننده آتشم. اعمش با ناراحتی گفت: یهودی بمن چنین میگویی مرا بنشانید بنشانید مرا تکیه بدهید. قسم بخدا موسی بن طریف که بهترین افراد قبیله بنی اسد است این حدیث را از عبایة بن ربعی برایم نقل کرد گفت: شنیدم علی علیه السّلام میفرمود: من تقسیم کننده جهنم هستم میگویم: این دوست من است باو کاری نداشته باش و این دشمن من است او را بگیر. ابو المتوکل ناجی که در باره زن حجاج صحبت میکرد و حجاج بحضرت علی ناسزاهای بسیار بدی میگفت از ابو سعید خدری نقل کرد که پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: وقتی روز قیامت شود خداوند دستور میدهد که من و علی بر صراط بنشینیم میفرماید: هر کس را که ایمان بمن دارد و دوستدار شما است داخل بهشت کنید و هر کس که کافر بمن و دشمن شما است داخل جهنم کنید. پیغمبر فرمود: بخدا ایمان نیاورده کسی که بمن ایمان نیاورد و ایمان بمن نیاورده کسی که علی را دوست نداشته باشد و این آیه را خواند: «أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ»(2) {[به آن دو فرشته خطاب می شود:] هر کافر سرسختی را در جهنّم فروافکنید}.

ص: 412


1- . کافی 5 : 215
2- . ق / 24

سَمَّاهُ الْقُرْآنُ وَ شَهِدَ لَهُ بِالصِّدْقِ وَ التَّصْدِیقِ أَوْلَی بِهِ مِمَّنْ سَمَّاهُ النَّاسُ وَ قَدْ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام عَلَی مِنْبَرِ الْبَصْرَةِ أَنَا الصِّدِّیقُ الْأَکْبَرُ آمَنْتُ قَبْلَ أَنْ آمَنَ أَبُو بَکْرٍ وَ صَدَّقْتُ.

قَبْلَهُ قَالَ النَّاسُ صَدَقْتَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ مُؤْمِنُ الطَّاقِ یَا ابْنَ أَبِی خُدْرَةَ ذَهَبَ ثَلَاثُ أَرْبَاعِ دِینِکَ وَ أَمَّا قَوْلُکَ فِی الصَّلَاةِ بِالنَّاسِ کُنْتَ ادَّعَیْتَ لِصَاحِبِکَ فَضِیلَةً لَمْ تَقُمْ لَهُ وَ إِنَّمَا إِلَی التُّهَمَةِ أَقْرَبُ مِنْهَا إِلَی الْفَضِیلَةِ فَلَوْ کَانَ ذَلِکَ بِأَمْرِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمَا عَزَلَهُ عَنْ تِلْکَ الصَّلَاةِ بِعَیْنِهَا أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّهُ لَمَّا تَقَدَّمَ أَبُو بَکْرٍ لِیُصَلِّیَ بِالنَّاسِ خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَتَقَدَّمَ وَ صَلَّی بِالنَّاسِ وَ عَزَلَهُ عَنْهَا وَ لَا تَخْلُو هَذِهِ الصَّلَاةُ مِنْ أَحَدِ وَجْهَیْنِ إِمَّا أَنْ تَکُونَ حِیلَةً وَقَعَتْ مِنْهُ فَلَمَّا حَسَّ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِذَلِکَ خَرَجَ مُبَادِراً مَعَ عِلَّتِهِ فَنَحَّاهُ عَنْهَا لِکَیْ لَا یُحْتَجَّ بَعْدَهُ عَلَی أُمَّتِهِ فَیَکُونُوا فِی ذَلِکَ مَعْذُورِینَ وَ إِمَّا أَنْ یَکُونَ هُوَ الَّذِی أَمَرَهُ بِذَلِکَ وَ کَانَ ذَلِکَ مُفَوَّضاً إِلَیْهِ کَمَا فِی قِصَّةِ تَبْلِیغِ بَرَاءَةَ فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام وَ قَالَ لَا یُؤَدِّیهَا إِلَّا أَنْتَ أَوْ رَجُلٌ مِنْکَ فَبَعَثَ عَلِیّاً علیه السلام فِی طَلَبِهِ وَ أَخَذَهَا مِنْهُ وَ عَزَلَهُ عَنْهَا وَ عَنْ تَبْلِیغِهَا فَکَذَلِکَ کَانَتْ قِصَّةُ الصَّلَاةِ وَ فِی الْحَالَتَیْنِ هُوَ مَذْمُومٌ لِأَنَّهُ کَشَفَ عَنْهُ مَا کَانَ مَسْتُوراً عَلَیْهِ وَ ذَلِکَ دَلِیلٌ وَاضِحٌ لِأَنَّهُ لَا یَصْلُحُ لِلِاسْتِخْلَافِ بَعْدَهُ وَ لَا هُوَ مَأْمُونٌ عَلَی شَیْ ءٍ مِنْ أَمْرِ الدِّینِ فَقَالَ النَّاسُ صَدَقْتَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ مُؤْمِنُ الطَّاقِ یَا ابْنَ أَبِی خُدْرَةَ ذَهَبَ دِینُکَ کُلُّهُ وَ فُضِحْتَ حَیْثُ مَدَحْتَ فَقَالَ النَّاسُ لِأَبِی جَعْفَرٍ هَاتِ حُجَّتَکَ فِیمَا ادَّعَیْتَ مِنْ طَاعَةِ عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ مُؤْمِنُ الطَّاقِ أَمَّا مِنَ الْقُرْآنِ وَصْفاً فَقَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ- یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ کُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ (1) فَوَجَدْنَا عَلِیّاً علیه السلام بِهَذِهِ الصِّفَةِ فِی الْقُرْآنِ فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ الصَّابِرِینَ فِی الْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِینَ الْبَأْسِ (2) یَعْنِی فِی الْحَرْبِ وَ التَّعَبِ أُولئِکَ الَّذِینَ صَدَقُوا وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ فَوَقَعَ الْإِجْمَاعُ مِنَ الْأُمَّةِ بِأَنَّ عَلِیّاً

ص: 398


1- 1. براءة 119.
2- 2. البقرة: 177.

ابو حنیفه پیراهن خود را روی سر انداخته گفت: حرکت کنید برویم که برای ما روایتی سخت تر از این نیاورد. شریک گفت: آن روز بپایان نرسیده بود که اعمش از دنیا رفت(1).

ص: 413


1- . امالی ابن شیخ طوسی: 43

علیه السلام أَوْلَی بِهَذَا الْأَمْرِ مِنْ غَیْرِهِ لِأَنَّهُ لَمْ یَفِرَّ عَنْ زَحْفٍ قَطُّ کَمَا فَرَّ غَیْرُهُ فِی غَیْرِ مَوْضِعٍ فَقَالَ النَّاسُ صَدَقْتَ.

وَ أَمَّا الْخَبَرُ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله نَصّاً فَقَالَ إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ مَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِی کِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی فَإِنَّهُمَا لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ وَ قَوْلُهُ ص مَثَلُ أَهْلِ بَیْتِی فِیکُمْ کَمَثَلِ سَفِینَةِ نُوحٍ مَنْ رَکِبَهَا نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِقَ وَ مَنْ تَقَدَّمَهَا مَرَقَ وَ مَنْ لَزِمَهَا لَحِقَ فَالْمُتَمَسِّکُ بِأَهْلِ بَیْتِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله هَادٍ مُهْتَدٍ بِشَهَادَةٍ مِنَ الرَّسُولِ صلی الله علیه و آله وَ الْمُتَمَسِّکُ بِغَیْرِهِمْ ضَالٌّ مُضِلٌّ قَالَ النَّاسُ صَدَقْتَ یَا أَبَا جَعْفَرٍ.

وَ أَمَّا مِنْ حُجَّةِ الْعَقْلِ فَإِنَّ النَّاسَ کُلَّهُمْ یُسْتَعْبَدُونَ بِطَاعَةِ الْعَالِمِ وَ وَجَدْنَا الْإِجْمَاعَ قَدْ وَقَعَ عَلَی عَلِیٍّ علیه السلام أَنَّهُ کَانَ أَعْلَمَ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ کَانَ جَمِیعُ النَّاسِ یَسْأَلُونَهُ وَ یَحْتَاجُونَ إِلَیْهِ وَ کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام مُسْتَغْنِیاً عَنْهُمْ هَذَا مِنَ الشَّاهِدِ وَ الدَّلِیلُ عَلَیْهِ مِنَ الْقُرْآنِ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ- أَ فَمَنْ یَهْدِی إِلَی الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلَّا أَنْ یُهْدی فَما لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ (1) فَمَا اتَّفَقَ یَوْمٌ أَحْسَنُ مِنْهُ وَ دَخَلَ فِی هَذَا الْأَمْرِ عَالَمٌ کَثِیرٌ وَ قَدْ کَانَتْ لِأَبِی جَعْفَرٍ مُؤْمِنِ الطَّاقِ مَقَامَاتٌ مَعَ أَبِی حَنِیفَةَ فَمِنْ ذَلِکَ مَا رُوِیَ أَنَّهُ قَالَ یَوْماً مِنَ الْأَیَّامِ لِمُؤْمِنِ الطَّاقِ إِنَّکُمْ تَقُولُونَ بِالرَّجْعَةِ قَالَ نَعَمْ قَالَ أَبُو حَنِیفَةَ فَأَعْطِنِی الْآنَ أَلْفَ دِرْهَمٍ حَتَّی أُعْطِیَکَ أَلْفَ دِینَارٍ إِذَا رَجَعْنَا قَالَ الطَّاقِیُّ لِأَبِی حَنِیفَةَ فَأَعْطِنِی کَفِیلًا بِأَنَّکَ تَرْجِعُ إِنْسَاناً وَ لَا تَرْجِعُ خِنْزِیراً وَ قَالَ لَهُ یَوْماً آخَرَ لِمَ لَمْ یُطَالِبْ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ بِحَقِّهِ بَعْدَ وَفَاةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنْ کَانَ لَهُ حَقٌّ فَأَجَابَهُ مُؤْمِنُ الطَّاقِ فَقَالَ خَافَ أَنْ تَقْتُلَهُ الْجِنُّ کَمَا قَتَلُوا سَعْدَ بْنَ عُبَادَةَ بِسَهْمِ الْمُغِیرَةِ بْنِ شُعْبَةَ.

وَ کَانَ أَبُو حَنِیفَةَ یَوْماً آخَرَ یَتَمَاشَی مَعَ مُؤْمِنِ الطَّاقِ فِی سِکَّةٍ مِنْ سِکَکِ الْکُوفَةِ إِذَا بِمُنَادٍ یُنَادِی مَنْ یَدُلُّنِی عَلَی صَبِیٍّ ضَالٍّ فَقَالَ مُؤْمِنُ الطَّاقِ أَمَّا الصَّبِیُ

ص: 399


1- 1. یونس: 35.

ناشر دیجیتالی : مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان

کلمة المحقّق

ص: 414

الضَّالُّ فَلَمْ نَرَهُ وَ إِنْ أَرَدْتَ شَیْخاً ضَالًّا فَخُذْ هَذَا عَنَی بِهِ أَبَا حَنِیفَةَ وَ لَمَّا مَاتَ الصَّادِقُ علیه السلام رَأَی أَبُو حَنِیفَةَ مُؤْمِنَ الطَّاقِ فَقَالَ لَهُ مَاتَ إِمَامُکَ قَالَ نَعَمْ أَمَّا إِمَامُکَ فَ مِنَ الْمُنْظَرِینَ إِلی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ (1).

«2»

ج، [الإحتجاج]: إِنَّهُ مَرَّ فَضَّالُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ الْکُوفِیُّ بِأَبِی حَنِیفَةَ وَ هُوَ فِی جَمْعٍ کَثِیرٍ یُمْلِی عَلَیْهِمْ شَیْئاً مِنْ فِقْهِهِ وَ حَدِیثِهِ فَقَالَ لِصَاحِبٍ کَانَ مَعَهُ وَ اللَّهِ لَا أَبْرَحُ أَوْ أُخْجِلَ أَبَا حَنِیفَةَ فَقَالَ صَاحِبُهُ الَّذِی کَانَ مَعَهُ إِنَّ أَبَا حَنِیفَةَ مِمَّنْ قَدْ عَلَتْ حَالَتُهُ وَ ظَهَرَتْ حُجَّتُهُ قَالَ مَهْ هَلْ رَأَیْتَ حُجَّةَ ضَالٍّ عَلَتْ عَلَی حُجَّةِ مُؤْمِنٍ ثُمَّ دَنَا مِنْهُ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ فَرَدَّهَا وَ رَدَّ الْقَوْمُ السَّلَامَ بِأَجْمَعِهِمْ فَقَالَ یَا أَبَا حَنِیفَةَ إِنَّ أَخاً لِی یَقُولُ إِنَّ خَیْرَ النَّاسِ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ أَنَا أَقُولُ أَبُو بَکْرٍ خَیْرُ النَّاسِ وَ بَعْدَهُ عُمَرُ فَمَا تَقُولُ أَنْتَ رَحِمَکَ اللَّهُ فَأَطْرَقَ مَلِیّاً ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ فَقَالَ کَفَی بِمَکَانِهِمَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَرَماً وَ فَخْراً أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّهُمَا ضَجِیعَاهُ فِی قَبْرِهِ فَأَیُّ حُجَّةٍ تُرِیدُ أَوْضَحُ مِنْ هَذَا فَقَالَ لَهُ فَضَّالٌ إِنِّی قَدْ قُلْتُ ذَلِکَ لِأَخِی فَقَالَ وَ اللَّهِ لَئِنْ کَانَ الْمَوْضِعُ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله دُونَهُمَا فَقَدْ ظَلَمَا بِدَفْنِهِمَا فِی مَوْضِعٍ لَیْسَ لَهُمَا فِیهِ حَقٌّ وَ إِنْ کَانَ الْمَوْضِعُ لَهُمَا فَوَهَبَاهُ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَقَدْ أَسَاءَا وَ مَا أَحْسَنَا إِذْ رَجَعَا فِی هِبَتِهِمَا وَ نَسِیَا عَهْدَهُمَا فَأَطْرَقَ أَبُو حَنِیفَةَ سَاعَةً ثُمَّ قَالَ لَهُ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَ لَا لَهُمَا خَاصَّةً وَ لَکِنَّهُمَا نَظَرَا فِی حَقِّ عَائِشَةَ وَ حَفْصَةَ فَاسْتَحَقَّا الدَّفْنَ فِی ذَلِکَ الْمَوْضِعِ بِحُقُوقِ ابْنَتَیْهِمَا فَقَالَ لَهُ فَضَّالٌ قَدْ قُلْتُ لَهُ ذَلِکَ فَقَالَ أَنْتَ تَعْلَمُ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله مَاتَ عَنْ تِسْعِ نِسَاءٍ وَ نَظَرْنَا فَإِذَا لِکُلِّ وَاحِدَةٍ مِنْهُنَّ تُسْعُ الثُّمُنِ ثُمَّ نَظَرْنَا فِی تُسْعِ الثُّمُنِ فَإِذَا هُوَ شِبْرٌ فِی شِبْرٍ فَکَیْفَ یَسْتَحِقُّ الرَّجُلَانِ أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ وَ بَعْدَ ذَلِکَ فَمَا بَالُ عَائِشَةَ وَ حَفْصَةَ یَرِثَانِ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ فَاطِمَةُ بِنْتُهُ تُمْنَعُ الْمِیرَاثَ فَقَالَ أَبُو حَنِیفَةَ یَا قَوْمِ نَحُّوهُ عَنِّی فَإِنَّهُ رَافِضِیٌّ خَبِیثٌ (2).

ص: 400


1- 1. الاحتجاج ص 205.
2- 2. نفس المصدر ص 207.

ص: 415

«3»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: قَالَ أَبُو عُبَیْدَةَ الْمُعْتَزِلِیُّ لِهِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ الدَّلِیلُ عَلَی صِحَّةِ مُعْتَقَدِنَا وَ بُطْلَانِ مُعْتَقَدِکُمْ کَثْرَتُنَا وَ قِلَّتُکُمْ مَعَ کَثْرَةِ أَوْلَادِ عَلِیٍّ وَ ادِّعَائِهِمْ فَقَالَ هِشَامٌ لَسْتَ إِیَّانَا أَرَدْتَ بِهَذَا الْقَوْلِ إِنَّمَا أَرَدْتَ الطَّعْنَ عَلَی نُوحٍ علیه السلام حَیْثُ لَبِثَ فِی قَوْمِهِ أَلْفَ سَنَةٍ إِلَّا خَمْسِینَ عاماً یَدْعُوهُمْ إِلَی النَّجَاةِ لَیْلًا وَ نَهَاراً- وَ ما آمَنَ مَعَهُ إِلَّا قَلِیلٌ وَ سَأَلَ هِشَامُ بْنُ الْحَکَمِ جَمَاعَةً مِنَ الْمُتَکَلِّمِینَ فَقَالَ أَخْبِرُونِی حِینَ بَعَثَ اللَّهُ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله بَعَثَهُ بِنِعْمَةٍ تَامَّةٍ أَوْ بِنِعْمَةٍ نَاقِصَةٍ قَالُوا بِنِعْمَةٍ تَامَّةٍ قَالَ فَأَیُّمَا أَتَمُّ أَنْ یَکُونَ فِی أَهْلِ بَیْتٍ وَاحِدٍ نُبُوَّةٌ وَ خِلَافَةٌ أَوْ یَکُونَ نُبُوَّةٌ بِلَا خِلَافَةٍ قَالُوا بَلْ یَکُونَ نُبُوَّةٌ وَ خِلَافَةٌ قَالَ فَلِمَا ذَا جَعَلْتُمُوهَا فِی غَیْرِهَا فَإِذَا صَارَتْ فِی بَنِی هَاشِمٍ ضَرَبْتُمْ وُجُوهَهُمْ بِالسُّیُوفِ فَأُفْحِمُوا(1).

«4»

جا، [المجالس] للمفید الْجِعَابِیُّ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ التَّیْمُلِیِّ قَالَ وَجَدْتُ فِی کِتَابِ أَبِی حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ الْأَشْجَعِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ نَوْفَلٍ قَالَ: [کُنْتُ عِنْدَ الْهَیْثَمِ بْنِ حَبِیبٍ الصَّیْرَفِیِ](2) فَدَخَلَ عَلَیْنَا أَبُو حَنِیفَةَ النُّعْمَانُ بْنُ ثَابِتٍ فَذَکَرْنَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ دَارَ بَیْنَنَا کَلَامٌ فِیهِ فَقَالَ أَبُو حَنِیفَةَ قَدْ قُلْتُ لِأَصْحَابِنَا لَا تُقِرُّوا لَهُمْ بِحَدِیثِ غَدِیرِ خُمٍّ فَیَخْصِمُوکُمْ فَتَغَیَّرَ وَجْهُ الْهَیْثَمِ بْنِ حَبِیبٍ الصَّیْرَفِیِّ وَ قَالَ لَهُ لِمَ لَا یُقِرُّونَ بِهِ أَ مَا هُوَ عِنْدَکَ یَا نُعْمَانُ قَالَ هُوَ عِنْدِی وَ قَدْ رُوِّیتُهُ قَالَ فَلِمَ لَا یُقِرُّونَ بِهِ وَ قَدْ حَدَّثَنَا بِهِ حَبِیبُ بْنُ أَبِی ثَابِتٍ عَنْ أَبِی الطُّفَیْلِ عَنْ زَیْدِ بْنِ أَرْقَمَ أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام نَشَدَ اللَّهَ فِی الرَّحْبَةِ مَنْ سَمِعَهُ فَقَالَ أَبُو حَنِیفَةَ أَ فَلَا تَرَوْنَ أَنَّهُ قَدْ جَرَی فِی ذَلِکَ خَوْضٌ حَتَّی نَشَدَ عَلِیٌّ النَّاسَ لِذَلِکَ فَقَالَ الْهَیْثَمُ فَنَحْنُ نُکَذِّبُ عَلِیّاً أَوْ نَرُدُّ قَوْلَهُ فَقَالَ أَبُو حَنِیفَةَ مَا نُکَذِّبُ عَلِیّاً وَ لَا نَرُدُّ قَوْلًا قَالَهُ وَ لَکِنَّکَ تَعْلَمُ أَنَّ النَّاسَ قَدْ غَلَا فِیهِمْ قَوْمٌ فَقَالَ الْهَیْثَمُ یَقُولُهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ یَخْطُبُ بِهِ وَ نُشْفِقُ نَحْنُ مِنْهُ وَ نَتَّقِیهِ لِغُلُوِّ غَالٍ أَوْ قَوْلِ قَائِلٍ ثُمَّ جَاءَ مَنْ قَطَعَ الْکَلَامَ بِمَسْأَلَةٍ سَأَلَ عَنْهَا وَ دَارَ الْحَدِیثُ

ص: 401


1- 1. المناقب ج 1 ص 236- 237.
2- 2. ما بین القوسین زیادة من المصدر.

کلمة المصحّح

ص: 416

بِالْکُوفَةِ وَ کَانَ مَعَنَا فِی السُّوقِ حَبِیبُ بْنُ نِزَارِ بْنِ حَسَّانَ فَجَاءَ إِلَی الْهَیْثَمِ فَقَالَ لَهُ قَدْ بَلَغَنِی مَا دَارَ عَنْکَ فِی عَلِیٍّ وَ قَوْلِهِ وَ کَانَ حَبِیبٌ مَوْلًی لِبَنِی هَاشِمٍ فَقَالَ لَهُ الْهَیْثَمُ النَّظَرُ یَمُرُّ فِیهِ أَکْثَرُ مِنْ هَذَا فَخَفِّضِ الْأَمْرَ فَحَجَجْنَا بَعْدَ ذَلِکَ وَ مَعَنَا حَبِیبٌ فَدَخَلْنَا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام فَسَلَّمْنَا عَلَیْهِ فَقَالَ لَهُ حَبِیبٌ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ کَانَ مِنَ الْأَمْرِ کَذَا وَ کَذَا فَتَبَیَّنَ الْکَرَاهِیَةُ فِی وَجْهِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لَهُ حَبِیبٌ هَذَا مُحَمَّدُ بْنُ نَوْفَلٍ حَضَرَ ذَلِکَ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَیْ حَبِیبُ کُفَّ خَالِقُوا النَّاسَ بِأَخْلَاقِهِمْ وَ خَالِفُوهُمْ بِأَعْمَالِکُمْ فَإِنَ لِکُلِّ امْرِئٍ ... مَا اکْتَسَبَ وَ هُوَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَعَ مَنْ أَحَبَّ- لَا تَحْمِلُوا النَّاسَ عَلَیْکُمْ وَ عَلَیْنَا وَ ادْخُلُوا فِی دَهْمَاءِ النَّاسِ فَإِنَّ لَنَا أَیَّاماً وَ دَوْلَةً یَأْتِی بِهَا اللَّهُ إِذَا شَاءَ فَسَکَتَ حَبِیبٌ فَقَالَ أَ فَهِمْتَ یَا حَبِیبُ لَا تُخَالِفُوا أَمْرِی فَتَنْدِمُوا قَالَ لَنْ أُخَالِفَ أَمْرَکَ قَالَ أَبُو الْعَبَّاسِ سَأَلْتُ عَلِیَّ بْنَ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ نَوْفَلٍ فَقَالَ کُوفِیٌّ قُلْتُ مِمَّنْ قَالَ أَحْسَبُهُ مَوْلًی لِبَنِی هَاشِمٍ وَ کَانَ حَبِیبُ بْنُ نِزَارِ بْنِ حَسَّانَ مَوْلًی لِبَنِی هَاشِمٍ وَ کَانَ الْخَبَرُ فِیمَا جَرَی بَیْنَهُ وَ بَیْنَ أَبِی حَنِیفَةَ حِینَ ظَهَرَ أَمْرُ بَنِی الْعَبَّاسِ فَلَمْ یُمْکِنْهُمْ إِظْهَارَ مَا کَانَ عَلَیْهِ آلُ مُحَمَّدٍ علیهم السلام (1).

«5»

کش، [رجال الکشی] مُحَمَّدُ بْنُ قُولَوَیْهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِی کَهْمَسٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ فَقَالَ لِی شَهِدَ مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ الثَّقَفِیُّ الْقَصِیرُ عِنْدَ ابْنِ أَبِی لَیْلَی بِشَهَادَةٍ فَرَدَّ شَهَادَتَهُ فَقُلْتُ نَعَمْ فَقَالَ إِذَا صِرْتَ إِلَی الْکُوفَةِ فَأَتَیْتَ ابْنَ أَبِی لَیْلَی فَقُلْ لَهُ أَسْأَلُکَ عَنْ ثَلَاثِ مَسَائِلَ لَا تُفْتِنِی فِیهَا بِالْقِیَاسِ وَ لَا تَقُولُ قَالَ أَصْحَابُنَا ثُمَّ سَلْهُ عَنِ الرَّجُلِ یَشُکُّ فِی الرَّکْعَتَیْنِ

الْأُولَیَیْنِ مِنَ الْفَرِیضَةِ وَ عَنِ الرَّجُلِ یُصِیبُ جَسَدَهُ أَوْ ثِیَابَهُ الْبَوْلُ کَیْفَ یَغْسِلُهُ وَ عَنِ الرَّجُلِ یَرْمِی الْجِمَارَ بِسَبْعِ حَصَیَاتٍ فَیَسْقُطُ مِنْهُ وَاحِدَةٌ کَیْفَ یَصْنَعُ فَإِذَا لَمْ یَکُنْ عِنْدَهُ فِیهَا شَیْ ءٌ فَقُلْ لَهُ یَقُولُ لَکَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ مَا حَمَلَکَ عَلَی أَنْ رَدَدْتَ شَهَادَةَ رَجُلٍ أَعْرَفَ بِأَحْکَامِ اللَّهِ مِنْکَ وَ أَعْلَمَ بِسِیرَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْکَ

ص: 402


1- 1. أمالی المفید ص 14.

فهرس ما فی هذا الجزء من الأبواب

ص: 417

قَالَ أَبُو کَهْمَسٍ فَلَمَّا قَدِمْتُ أَتَیْتُ ابْنَ أَبِی لَیْلَی قَبْلَ أَنْ أَصِیرَ إِلَی مَنْزِلِی فَقُلْتُ لَهُ أَسْأَلُکَ عَنْ ثَلَاثِ مَسَائِلَ- لَا تُفْتِنِی فِیهَا بِالْقِیَاسِ وَ لَا تَقُولُ قَالَ أَصْحَابُنَا قَالَ هَاتِ قَالَ قُلْتُ مَا تَقُولُ فِی رَجُلٍ شَکَّ فِی الرَّکْعَتَیْنِ الْأُولَیَیْنِ مِنَ الْفَرِیضَةِ فَأَطْرَقَ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَیَّ فَقَالَ قَالَ أَصْحَابُنَا فَقُلْتُ هَذَا شَرْطِی عَلَیْکَ أَلَّا تَقُولَ قَالَ أَصْحَابُنَا فَقَالَ مَا عِنْدِی فِیهَا شَیْ ءٌ فَقُلْتُ لَهُ مَا تَقُولُ فِی الرَّجُلَیْنِ یُصِیبُ جَسَدَهُ أَوْ ثِیَابَهُ الْبَوْلُ کَیْفَ یَغْسِلُهُ فَأَطْرَقَ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ فَقَالَ قَالَ أَصْحَابُنَا فَقُلْتُ هَذَا شَرْطِی عَلَیْکَ فَقَالَ مَا عِنْدِی فِیهَا شَیْ ءٌ فَقُلْتُ رَجُلٌ رَمَی الْجِمَارَ بِسَبْعِ حَصَیَاتٍ فَسَقَطَتْ مِنْهُ حَصَاةٌ کَیْفَ یَصْنَعُ فِیهَا فَطَأْطَأَ رَأْسَهُ ثُمَّ رَفَعَهُ فَقَالَ قَالَ أَصْحَابُنَا فَقُلْتُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ هَذَا شَرْطِی عَلَیْکَ فَقَالَ لَیْسَ عِنْدِی فِیهَا شَیْ ءٌ فَقُلْتُ یَقُولُ لَکَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ مَا حَمَلَکَ عَلَی أَنْ رَدَدْتَ شَهَادَةَ رَجُلٍ أَعْرَفَ مِنْکَ بِأَحْکَامِ اللَّهِ وَ أَعْرَفَ مِنْکَ بِسِیرَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لِی وَ مَنْ هُوَ فَقُلْتُ مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ الطَّائِفِیُّ الْقَصِیرُ قَالَ فَقَالَ وَ اللَّهِ إِنَّ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ لَکَ هَذَا فَقُلْتُ وَ اللَّهِ إِنَّهُ قَالَ لِی جَعْفَرٌ هَذَا فَأَرْسَلَ إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ فَدَعَاهُ فَشَهِدَ عِنْدَهُ بِتِلْکَ الشَّهَادَةِ فَأَجَازَ شَهَادَتَهُ (1).

«6»

ختص، [الإختصاص] أَحْمَدُ بْنُ هَارُونَ وَ جَعْفَرُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ وَ سَعْدٌ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ أَوْ غَیْرِهِ عَنْ أَبِی کَهْمَسٍ: مِثْلَهُ (2).

«7»

کش، [رجال الکشی] ابْنُ قُتَیْبَةَ عَنِ الْفَضْلِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَکِیمٍ وَ صَاحِبٍ لَهُ قَالَ أَبُو مُحَمَّدٍ: قَدْ کَانَ دَرَسَ اسْمُهُ فِی کِتَابِ أَبِی قَالا رَأَیْنَا شَرِیکاً وَاقِفاً فِی حَائِطٍ مِنْ حِیطَانِ فُلَانٍ قَدْ کَانَ دَرَسَ اسْمُهُ أَیْضاً فِی الْکِتَابِ قَالَ أَحَدُنَا لِصَاحِبِهِ هَلْ لَکَ فِی خَلْوَةٍ مِنْ شَرِیکٍ فَأَتَیْنَاهُ فَسَلَّمْنَا عَلَیْهِ فَرَدَّ عَلَیْنَا السَّلَامَ فَقُلْنَا یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ مَسْأَلَةٌ فَقَالَ فِی أَیِّ شَیْ ءٍ فَقُلْنَا فِی الصَّلَاةِ فَقَالَ سَلُوا عَمَّا بَدَا لَکُمْ فَقُلْنَا لَا نُرِیدُ أَنْ تَقُولَ قَالَ فُلَانٌ وَ قَالَ فُلَانٌ إِنَّمَا نُرِیدُ أَنْ تُسْنِدَهُ إِلَی

ص: 403


1- 1. رجال الکشّیّ ص 109.
2- 2. الاختصاص ص 202.

ص: 418

النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ أَ لَیْسَ فِی الصَّلَاةِ فَقُلْنَا بَلَی فَقَالَ سَلُوا عَمَّا بَدَا لَکُمْ فَقُلْنَا فِی کَمْ یَجِبُ التَّقْصِیرُ قَالَ کَانَ ابْنُ مَسْعُودٍ یَقُولُ لَا یَغُرَّنَّکُمْ سَوَادُنَا هَذَا وَ کَانَ یَقُولُ فُلَانٌ قَالَ قُلْتُ إِنَّا اسْتَثْنَیْنَا عَلَیْکَ أَلَّا تُحَدِّثَنَا إِلَّا عَنْ نَبِیِّ اللَّهِ ص قَالَ وَ اللَّهِ إِنَّهُ لَقَبِیحٌ لِشَیْخٍ یَسْأَلُ عَنْ مَسْأَلَةٍ فِی الصَّلَاةِ عَنِ النَّبِیِّ لَا یَکُونُ عِنْدَهُ فِیهَا شَیْ ءٌ وَ أَقْبَحُ مِنْ ذَلِکَ أَنْ أَکْذِبَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قُلْتُ فَمَسْأَلَةٌ أُخْرَی فَقَالَ أَ لَیْسَ فِی الصَّلَاةِ قُلْنَا بَلَی قَالَ سَلُوا عَمَّا بَدَا لَکُمْ قُلْنَا عَلَی مَنْ تَجِبُ صَلَاةُ الْجُمُعَةِ قَالَ عَادَتِ الْمَسْأَلَةُ جَذَعَةً مَا عِنْدِی فِی هَذَا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله شَیْ ءٌ قَالَ فَأَرَدْنَا الِانْصِرَافَ قَالَ إِنَّکُمْ لَمْ تَسْأَلُوا عَنْ هَذَا إِلَّا وَ عِنْدَکُمْ مِنْهُ عِلْمٌ قَالَ قُلْتُ نَعَمْ أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ الثَّقَفِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ الثَّقَفِیُّ الطَّوِیلُ اللِّحْیَةِ فَقُلْنَا نَعَمْ قَالَ أَمَا إِنَّهُ لَقَدْ کَانَ مَأْمُوناً عَلَی الْحَدِیثِ وَ لَکِنْ کَانُوا یَقُولُونَ إِنَّهُ خَشَبِیٌّ ثُمَّ قَالَ مَا ذَا رَوَی قُلْنَا عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّ التَّقْصِیرَ یَجِبُ فِی بَرِیدَیْنِ وَ إِذْ اجْتَمَعَ خَمْسَةٌ أَحَدُهُمُ الْإِمَامُ فَلَهُمْ أَنْ یُجَمِّعُوا(1).

بیان

قوله جذعة أی شابة طریة أی عادت الحالة السابقة المسألة الأولی حیث لا أعلمها.

قوله إنه خشبی قال السمعانی فی الأنساب (2)

الخشبی بفتح الخاء و الشین المعجمتین و فی آخرها الباء الموحدة هذه النسبة إلی جماعة من الخشبة و هم طائفة من الروافض یقال لکل واحد منهم الخشبی و یحکی عن منصور بن المعتمر قال إن کان من یحب علی بن أبی طالب یقال له خشبی فاشهدوا أنی ساجه (3)

و قال فی النهایة فی حدیث ابن عمر إنه کان یصلی خلف الخشبیة هم أصحاب المختار بن

ص: 404


1- 1. رجال الکشّیّ ص 111.
2- 2. انساب السمعانیّ ظهر ورقة 199 طبع لیدن و لاحظ اللباب فی تهذیب الأنساب لابن الأثیر ج 1 ص 272.
3- 3. مراده بالساج هو الخشب المعروف بالعظم و الصلابة، و وجه النکتة فیه ظاهر.

رموز الکتاب

ص: 419

أبی عبید و یقال لضرب من الشیعة الخشبیة قیل لأنهم حفظوا خشبة زید بن علی حین صلب و الوجه الأول و لأن صلب زید بعد ابن عمر بکثیر(1).

«8»

کش، [رجال الکشی] مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَصْرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ صَدَقَةَ الْکَاتِبِ عَنْ أَبِی مَالِکٍ الْأَحْمَسِیِّ عَنْ مُؤْمِنِ الطَّاقِ وَ اسْمُهُ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ أَبُو جَعْفَرٍ الْأَحْوَلُ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَدَخَلَ زَیْدُ بْنُ عَلِیٍّ فَقَالَ لِی یَا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ أَنْتَ الَّذِی تَزْعُمُ أَنَّ فِی آلِ مُحَمَّدٍ إِمَاماً مُفْتَرَضَ الطَّاعَةِ مَعْرُوفاً بِعَیْنِهِ قَالَ قُلْتُ نَعَمْ فَکَانَ أَبُوکَ أَحَدَهُمْ قَالَ وَیْحَکَ فَمَا کَانَ یَمْنَعُهُ مِنْ أَنْ یَقُولَ لِی فَوَ اللَّهِ لَقَدْ کَانَ یُؤْتَی بِالطَّعَامِ الْحَارِّ فَیُقْعِدُنِی عَلَی فَخِذِهِ وَ یَتَنَاوَلُ الْبَضْعَةَ فَیُبَرِّدُهَا ثُمَّ یُلْقِمُنِیهَا أَ فَتَرَاهُ کَانَ یُشْفِقُ عَلَیَّ مِنْ حَرِّ الطَّعَامِ وَ لَا یُشْفِقُ عَلَیَّ مِنْ حَرِّ النَّارِ قَالَ قُلْتُ کَرِهَ أَنْ یَقُولَ فَتَکْفُرَ فَیَجِبَ مِنَ اللَّهِ عَلَیْکَ الْوَعِیدُ وَ لَا یَکُونَ لَهُ فِیکَ شَفَاعَةٌ فَتَرَکَکَ مُرْجِئاً لِلَّهِ فِیکَ الْمَشِیَّةَ وَ لَهُ فِیکَ الشَّفَاعَةُ قَالَ وَ قَالَ أَبُو حَنِیفَةَ لِمُؤْمِنِ الطَّاقِ وَ قَدْ مَاتَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام یَا أَبَا جَعْفَرٍ إِنَّ إِمَامَکَ قَدْ مَاتَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ لَکِنَّ إِمَامَکَ مِنَ الْمُنْظَرِینَ إِلی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ (2).

«9»

کش، [رجال الکشی] مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ عَنْ أَبِی یَعْقُوبَ إِسْحَاقَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ أَبِی مَالِکٍ الْأَحْمَسِیِّ قَالَ: خَرَجَ الضَّحَّاکُ الشَّارِیُّ بِالْکُوفَةِ فَحَکَمَ وَ تَسَمَّی بِإِمْرَةِ الْمُؤْمِنِینَ وَ دَعَا النَّاسَ إِلَی نَفْسِهِ فَأَتَاهُ مُؤْمِنُ الطَّاقِ فَلَمَّا رَأَتْهُ الشُّرَاةُ وَثَبُوا فِی وَجْهِهِ فَقَالَ لَهُمْ جَانِحٌ قَالَ فَأُتِیَ بِهِ صَاحِبُهُمْ فَقَالَ لَهُ مُؤْمِنُ الطَّاقِ أَنَا رَجُلٌ عَلَی بَصِیرَةٍ مِنْ دِینِی وَ سَمِعْتُکَ تَصِفُ الْعَدْلَ فَأَحْبَبْتُ الدُّخُولَ مَعَکَ فَقَالَ الضَّحَّاکُ لِأَصْحَابِهِ إِنْ دَخَلَ هَذَا مَعَکُمْ نَفَعَکُمْ.

قَالَ ثُمَّ أَقْبَلَ مُؤْمِنُ الطَّاقِ عَلَی الضَّحَّاکِ فَقَالَ لِمَ تَبَرَّأْتُمْ مِنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ اسْتَحْلَلْتُمْ قَتْلَهُ وَ قِتَالَهُ قَالَ لِأَنَّهُ حَکَّمَ فِی دِینِ اللَّهِ قَالَ وَ کُلُّ مَنْ حَکَّمَ

ص: 405


1- 1. النهایة لابن الأثیر ج 1 ص 294.
2- 2. رجال الکشّیّ ص 123.

فِی دِینِ اللَّهِ اسْتَحْلَلْتُمْ قَتْلَهُ وَ قِتَالَهُ وَ الْبَرَاءَةَ مِنْهُ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَأَخْبِرْنِی عَنِ الدِّینِ الَّذِی جِئْتُ أُنَاظِرُکَ عَلَیْهِ لِأَدْخُلَ مَعَکَ فِیهِ إِنْ غَلَبَتْ حُجَّتِی حُجَّتَکَ أَوْ حُجَّتُکَ حُجَّتِی مَنْ یُوقِفُ الْمُخْطِئَ عَلَی خَطَائِهِ وَ یَحْکُمُ لِلْمُصِیبِ بِصَوَابِهِ فَلَا بُدَّ لَنَا مِنْ إِنْسَانٍ یَحْکُمُ بَیْنَنَا قَالَ فَأَشَارَ الضَّحَّاکُ إِلَی رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِهِ فَقَالَ هَذَا الْحَکَمُ بَیْنَنَا فَهُوَ عَالِمٌ بِالدِّینِ قَالَ وَ قَدْ حَکَّمْتَ هَذَا فِی الدِّینِ الَّذِی جِئْتُ أُنَاظِرُکَ فِیهِ قَالَ نَعَمْ فَأَقْبَلَ مُؤْمِنُ الطَّاقِ عَلَی أَصْحَابِهِ فَقَالَ إِنَّ هَذَا صَاحِبَکُمْ قَدْ حَکَّمَ فِی دِینِ اللَّهِ فَشَأْنَکُمْ بِهِ فَضَرَبُوا الضَّحَّاکَ بِأَسْیَافِهِمْ حَتَّی سَکَتَ (1).

بیان

جانح أی أنا مائل إلیکم من قوله تعالی وَ إِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَها(2) و فی بعض النسخ صالح.

«10»

کش، [رجال الکشی] مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِشْکِیبَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ یُونُسَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْأَحْوَلِ قَالَ: قَالَ ابْنُ أَبِی الْعَوْجَاءِ مَرَّةً أَ لَیْسَ مَنْ صَنَعَ شَیْئاً وَ أَحْدَثَهُ حَتَّی یَعْلَمَ أَنَّهُ مِنْ صَنْعَتِهِ فَهُوَ خَالِقُهُ قُلْتُ بَلَی قَالَ فَأَخْلِنِی شَهْراً أَوْ شَهْرَیْنِ ثُمَّ تَعَالَ حَتَّی أُرِیَکَ قَالَ فَحَجَجْتُ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ أَمَا إِنَّهُ قَدْ هَیَّأَ لَکَ شَاتَیْنِ وَ هُوَ جَاءَ مَعَهُ بِعِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِهِ ثُمَّ یُخْرِجُ لَکَ الشَّاتَیْنِ قَدِ امْتَلَئَا دُوداً وَ یَقُولُ لَکَ هَذَا الدُّودُ یَحْدُثُ مِنْ فِعْلِی فَقُلْ لَهُ إِنْ کَانَ مِنْ صُنْعِکَ وَ أَنْتَ أَحْدَثْتَهُ فَمَیِّزْ ذُکُورَهُ مِنْ إِنَاثِهِ وَ أَخْرَجَ إِلَیَّ الدُّودَ فَقُلْتُ لَهُ مَیِّزِ الذُّکُورَ مِنَ الْإِنَاثِ فَقَالَ هَذِهِ وَ اللَّهِ لَیْسَتْ مِنْ إِبْرَازِکَ هَذِهِ الَّتِی حَمَلَتْهَا الْإِبِلُ مِنَ الْحِجَازِ ثُمَّ قَالَ وَ یَقُولُ لَکَ أَ لَیْسَ تَزْعُمُ أَنَّهُ غَنِیٌّ فَقُلْ بَلَی فَیَقُولُ أَ یَکُونُ الْغَنِیُّ عِنْدَکَ مِنَ الْمَعْقُولِ فِی وَقْتٍ مِنَ الْأَوْقَاتِ لَیْسَ عِنْدَهُ ذَهَبٌ وَ لَا فِضَّةٌ فَقُلْ لَهُ نَعَمْ فَإِنَّهُ سَیَقُولُ لَکَ کَیْفَ یَکُونُ هَذَا غَنِیّاً فَقُلْ إِنْ کَانَ الْغِنَی عِنْدَکَ أَنْ یَکُونَ الْغَنِیُّ غَنِیّاً مِنْ قِبَلِ فِضَّتِهِ وَ ذَهَبِهِ وَ تِجَارَتِهِ فَهَذَا کُلُّهُ مِمَّا یَتَعَامَلُ النَّاسُ بِهِ فَأَیُّ الْقِیَاسِ أَکْثَرُ وَ أَوْلَی بِأَنْ یُقَالَ غَنِیٌّ مَنْ أَحْدَثَ الْغِنَی فَأَغْنَی بِهِ النَّاسَ قَبْلَ أَنْ یَکُونَ شَیْ ءٌ وَ هُوَ وَحْدَهُ

ص: 406


1- 1. رجال الکشّیّ ص 124 و فیه صالح بدل جانح.
2- 2. سورة الأنفال الآیة: 61.

و مَنْ أَفَادَ مَالًا مِنْ هِبَةٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ تِجَارَةٍ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ ذَلِکَ قَالَ فَقَالَ وَ هَذِهِ وَ اللَّهِ لَیْسَتْ مِنْ إِبْرَازِکَ هَذِهِ وَ اللَّهِ مِمَّا تَحْمِلُهَا الْإِبِلُ.

وَ قِیلَ إِنَّهُ دَخَلَ عَلَی أَبِی حَنِیفَةَ یَوْماً فَقَالَ لَهُ أَبُو حَنِیفَةَ بَلَغَنِی عَنْکُمْ مَعْشَرَ الشِّیعَةِ شَیْ ءٌ فَقَالَ فَمَا هُوَ قَالَ بَلَغَنِی أَنَّ الْمَیِّتَ مِنْکُمْ إِذَا مَاتَ کَسَرْتُمْ یَدَهُ الْیُسْرَی لِکَیْ یُعْطَی کِتَابَهُ بِیَمِینِهِ فَقَالَ مَکْذُوبٌ عَلَیْنَا یَا نُعْمَانُ وَ لَکِنِّی بَلَغَنِی عَنْکُمْ مَعْشَرَ الْمُرْجِئَةِ أَنَّ الْمَیِّتَ مِنْکُمْ إِذَا مَاتَ قَمَعْتُمْ فِی دُبُرِهِ قَمْعاً فَصَبَبْتُمْ فِیهِ جَرَّةً مِنْ مَاءٍ لِکَیْ لَا یَعْطَشَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَقَالَ أَبُو حَنِیفَةَ مَکْذُوبٌ عَلَیْنَا وَ عَلَیْکُمْ (1).

«11»

کش، [رجال الکشی] مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ یَزِیدَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَمَّادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ: کُنَّا عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام جَمَاعَةً مِنْ أَصْحَابِهِ فَوَرَدَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ فَاسْتَأْذَنَ فَأُذِنَ لَهُ فَلَمَّا دَخَلَ سَلَّمَ فَأَمَرَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بِالْجُلُوسِ ثُمَّ قَالَ لَهُ مَا حَاجَتُکَ أَیُّهَا الرَّجُلُ قَالَ بَلَغَنِی أَنَّکَ عَالِمٌ بِکُلِّ مَا تُسْأَلُ عَنْهُ فَصِرْتُ إِلَیْکَ لِأُنَاظِرَکَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِیمَا ذَا قَالَ فِی الْقُرْآنِ وَ قَطْعِهِ وَ إِسْکَانِهِ وَ خَفْضِهِ وَ نَصْبِهِ وَ رَفْعِهِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا حُمْرَانُ دُونَکَ الرَّجُلَ فَقَالَ الرَّجُلُ إِنَّمَا أُرِیدُکَ أَنْتَ لَا حُمْرَانَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنْ غَلَبْتَ حُمْرَانَ فَقَدْ غَلَبْتَنِی فَأَقْبَلَ الشَّامِیُّ یَسْأَلُ حُمْرَانَ حَتَّی ضَجِرَ وَ مَلَّ وَ عَرَضَ وَ حُمْرَانُ یُجِیبُهُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کَیْفَ رَأَیْتَ یَا شَامِیُّ قَالَ رَأَیْتُهُ حَاذِقاً مَا سَأَلْتُهُ عَنْ شَیْ ءٍ إِلَّا أَجَابَنِی فِیهِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا حُمْرَانُ سَلِ الشَّامِیَّ فَمَا تَرَکَهُ یَکْشِرُ فَقَالَ الشَّامِیُّ أَ رَأَیْتَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ أُنَاظِرُکَ فِی الْعَرَبِیَّةِ فَالْتَفَتَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ یَا أَبَانَ بْنَ تَغْلِبَ نَاظِرْهُ فَنَاظَرَهُ فَمَا تَرَکَ الشَّامِیُّ یَکْشِرُ قَالَ أُرِیدُ أَنْ أُنَاظِرَکَ فِی الْفِقْهِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا زُرَارَةُ نَاظِرْهُ فَمَا تَرَکَ الشَّامِیُّ یَکْشِرُ قَالَ أُرِیدُ أَنْ أُنَاظِرَکَ فِی الْکَلَامِ فَقَالَ یَا مُؤْمِنَ الطَّاقِ نَاظِرْهُ فَنَاظَرَهُ فَسُجِلَ الْکَلَامُ

ص: 407


1- 1. رجال الکشّیّ ص 125.

بَیْنَهُمَا ثُمَّ تَکَلَّمَ مُؤْمِنُ الطَّاقِ بِکَلَامِهِ فَغَلَبَهُ بِهِ فَقَالَ أُرِیدُ أَنْ أُنَاظِرَکَ فِی الِاسْتِطَاعَةِ فَقَالَ لِلطَّیَّارِ کَلِّمْهُ فِیهَا قَالَ فَکَلَّمَهُ فَمَا تَرَکَ یَکْشِرُ فَقَالَ أُرِیدُ أُنَاظِرُکَ فِی التَّوْحِیدِ فَقَالَ لِهِشَامِ بْنِ سَالِمٍ کَلِّمْهُ فَسُجِلَ الْکَلَامُ بَیْنَهُمَا ثُمَّ خَصَمَهُ هِشَامٌ فَقَالَ أُرِیدُ أَنْ أَتَکَلَّمَ فِی الْإِمَامَةِ فَقَالَ- لِهِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ کَلِّمْهُ یَا أَبَا الْحَکَمِ فَکَلَّمَهُ مَا تَرَکَهُ یَرْتِمُ وَ لَا یُحْلِی وَ لَا یُمِرُّ قَالَ فَبَقِیَ یَضْحَکُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام حَتَّی بَدَتْ نَوَاجِذُهُ فَقَالَ الشَّامِیُّ کَأَنَّکَ أَرَدْتَ أَنْ تُخْبِرَنِی أَنَّ فِی شِیعَتِکَ مِثْلَ هَؤُلَاءِ الرِّجَالِ قَالَ هُوَ ذَلِکَ ثُمَّ قَالَ یَا أَخَا أَهْلِ الشَّامِ أَمَّا حُمْرَانُ فَحَرَفَکَ فَحِرْتَ لَهُ فَغَلَبَکَ بِلِسَانِهِ وَ سَأَلَکَ عَنْ حَرْفٍ مِنَ الْحَقِّ فَلَمْ تَعْرِفْهُ وَ أَمَّا أَبَانُ بْنُ تَغْلِبَ فَمَغَثَ حَقّاً بِبَاطِلٍ فَغَلَبَکَ وَ أَمَّا زُرَارَةُ فَقَاسَکَ فَغَلَبَ قِیَاسُهُ قِیَاسَکَ وَ أَمَّا الطَّیَّارُ فَکَانَ کَالطَّیْرِ یَقَعُ وَ یَقُومُ وَ أَنْتَ کَالطَّیْرِ الْمَقْصُوصِ [لَا نُهُوضَ لَکَ](1) وَ أَمَّا هِشَامُ بْنُ سَالِمٍ قَامَ حُبَارَی یَقَعُ وَ یَطِیرُ وَ أَمَّا هِشَامُ بْنُ الْحَکَمِ فَتَکَلَّمَ بِالْحَقِّ فَمَا سَوَّغَکَ بِرِیقِکَ یَا أَخَا أَهْلِ الشَّامِ إِنَّ اللَّهَ أَخَذَ ضِغْثاً مِنَ الْحَقِّ وَ ضِغْثاً مِنَ الْبَاطِلِ فَمَغَثَهُمَا ثُمَّ أَخْرَجَهُمَا إِلَی النَّاسِ ثُمَّ بَعَثَ أَنْبِیَاءَ یُفَرِّقُونَ بَیْنَهُمَا فَعَرَّفَهَا الْأَنْبِیَاءَ وَ الْأَوْصِیَاءَ فَبَعَثَ اللَّهُ الْأَنْبِیَاءَ لِیُفَرِّقُوا ذَلِکَ وَ جَعَلَ الْأَنْبِیَاءَ قَبْلَ الْأَوْصِیَاءِ لِیَعْلَمَ النَّاسُ مَنْ فَضَّلَ اللَّهُ وَ مَنْ یَخْتَصُّ وَ لَوْ کَانَ الْحَقُّ عَلَی حِدَةٍ وَ الْبَاطِلُ عَلَی حِدَةٍ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا قَائِمٌ بِشَأْنِهِ مَا احْتَاجَ النَّاسُ إِلَی نَبِیٍّ وَ لَا وَصِیٍّ وَ لَکِنَّ اللَّهَ خَلَطَهُمَا وَ جَعَلَ یُفَرِّقُهُمَا الْأَنْبِیَاءُ وَ الْأَئِمَّةُ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ مِنْ عِبَادِهِ.

فَقَالَ الشَّامِیُّ قَدْ أَفْلَحَ مَنْ جَالَسَکَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یُجَالِسُهُ جَبْرَائِیلُ وَ مِیکَائِیلُ وَ إِسْرَافِیلُ یَصْعَدُ إِلَی السَّمَاءِ فَیَأْتِیهِ الْخَبَرُ مِنْ عِنْدِ الْجَبَّارِ فَإِنْ کَانَ ذَلِکَ کَذَلِکَ فَهُوَ کَذَلِکَ فَقَالَ الشَّامِیُّ اجْعَلْنِی مِنْ شِیعَتِکَ وَ عَلِّمْنِی فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لِهِشَامٍ عَلِّمْهُ فَإِنِّی أُحِبُّ أَنْ یَکُونَ تِلْمَاذاً لَکَ.

قَالَ عَلِیُّ بْنُ مَنْصُورٍ وَ أَبُو مَالِکٍ الْخَضْرَمِیُّ رَأَیْنَا الشَّامِیَّ عِنْدَ هِشَامٍ بَعْدَ مَوْتِ

ص: 408


1- 1. ما بین القوسین زیادة من المصدر.

أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ یَأْتِی الشَّامِیُّ بِهَدَایَا أَهْلِ الشَّامِ وَ هِشَامٌ یَرُدُّهُ هَدَایَا أَهْلِ الْعِرَاقِ قَالَ عَلِیُّ بْنُ مَنْصُورٍ وَ کَانَ الشَّامِیُّ ذَکِیَّ الْقَلْبِ (1).

بیان

قوله عرض أی تعب و وقف من قولهم عرضت الناقة بالکسر أی أصابها کسر أو عن قولهم عرض الشاء بالکسر أیضا أی انشق من کثرة العشب و کشر عن أسنانه یکشر أبدی و الکشر التبسم و قال الجزری السجل الدلو الملأی ماء و یجمع علی سجال و منه الحدیث و الحرب بیننا سجال أی مرة لنا و مرة علینا و قال یقال سجلت الماء سجلا إذا صببته صبا متصلا(2)

و یقال ما رتم فلان بکلمة ما تکلم بها ذکره الجوهری (3).

و قال یقال ما أمر و لا أحلی إذا لم یقل شیئا و المغث المرس فی الماء و المزج و قوله علیه السلام ما سوغک بریقک أی ما ترک ریقک یسوغ و یدخل حلقک.

«12»

کش، [رجال الکشی] مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ الْعَمْرَکِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ شَیْبَةَ عَنْ یَحْیَی بْنِ الْمُثَنَّی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ رِبَاطٍ عَنْ حَرِیزٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی حَنِیفَةَ وَ عِنْدَهُ کُتُبٌ کَادَتْ تَحُولُ فِیمَا بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ فَقَالَ لِی هَذِهِ الْکُتُبُ کُلُّهَا فِی الطَّلَاقِ وَ أَنْتُمْ وَ أَقْبَلَ یُقَلِّبُ بِیَدِهِ قَالَ قُلْتُ نَحْنُ نَجْمَعُ هَذَا کُلَّهُ فِی حَرْفٍ قَالَ وَ مَا هُوَ قُلْتُ قَوْلُهُ تَعَالَی یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذا طَلَّقْتُمُ النِّساءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ(4) فَقَالَ لِی وَ أَنْتَ لَا تَعْلَمُ شَیْئاً إِلَّا بِرِوَایَةٍ قُلْتُ أَجَلْ فَقَالَ لِی مَا تَقُولُ فِی مُکَاتَبٍ کَانَتْ مُکَاتَبَتُهُ أَلْفَ دِرْهَمٍ فَأَدَّی تِسْعَمِائَةٍ وَ تِسْعَةً وَ تِسْعِینَ دِرْهَماً ثُمَّ أَحْدَثَ یَعْنِی الزِّنَا کَیْفَ تَحُدُّهُ فَقُلْتُ عِنْدِی بِعَیْنِهَا حَدِیثٌ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام کَانَ یَضْرِبُ بِالسَّوْطِ وَ بِثُلُثِهِ وَ بِنِصْفِهِ وَ بِبَعْضِهِ بِقَدْرِ أَدَائِهِ فَقَالَ لِی أَمَا إِنِّی أَسْأَلُکَ عَنْ مَسْأَلَةٍ لَا یَکُونُ فِیهَا شَیْ ءٌ فَمَا تَقُولُ فِی

ص: 409


1- 1. رجال الکشّیّ ص 178.
2- 2. النهایة ج 2 ص 148.
3- 3. الصحاح ج 5 ص 1927 طبع دار الکتاب العربی بمصر.
4- 4. سورة الطلاق الآیة 1.

جَمَلٍ أُخْرِجَ مِنَ الْبَحْرِ فَقُلْتُ إِنْ شَاءَ فَلْیَکُنْ جَمَلًا وَ إِنْ شَاءَ فَلْیَکُنْ بَقَرَةً إِنْ کَانَ عَلَیْهِ فُلُوسٌ أَکَلْنَاهُ وَ إِلَّا فَلَا(1).

«13»

ختص، [الإختصاص] جَعْفَرُ بْنُ الْحُسَیْنِ الْمُؤْمِنُ عَنْ حَیْدَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ نُعَیْمٍ وَ حَدَّثَنَا ابْنُ قُولَوَیْهِ عَنِ ابْنِ الْعَیَّاشِیِّ جَمِیعاً عَنِ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ أَحْمَدَ: مِثْلَهُ (2).

«14»

کش، [رجال الکشی] حَمْدَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: إِنِّی لَنَائِمٌ ذَاتَ لَیْلَةٍ عَلَی سَطْحٍ إِذْ طَرَقَ الْبَابَ طَارِقٌ فَقُلْتُ مَنْ هَذَا فَقَالَ شَرِیکٌ یَرْحَمُکَ اللَّهُ فَأَشْرَفْتُ فَإِذَا امْرَأَةٌ فَقَالَتْ لِی بِنْتٌ عَرُوسٌ ضَرَبَهَا الطَّلْقُ فَمَا زَالَتْ تُطْلَقُ حَتَّی مَاتَتْ وَ الْوَلَدُ یَتَحَرَّکُ فِی بَطْنِهَا وَ یَذْهَبُ وَ یَجِی ءُ فَمَا أَصْنَعُ فَقُلْتُ یَا أَمَةَ اللَّهِ سُئِلَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ الْبَاقِرُ علیه السلام عَنْ مِثْلِ ذَلِکَ فَقَالَ یُشَقُّ بَطْنُ الْمَیِّتِ وَ یُسْتَخْرَجُ الْوَلَدُ یَا أَمَةَ اللَّهِ افْعَلِی مِثْلَ ذَلِکَ أَنَا یَا أَمَةَ اللَّهِ رَجُلٌ فِی سِتْرٍ مَنْ وَجَّهَکِ إِلَیَّ قَالَ قَالَتْ لِی رَحِمَکَ اللَّهُ جِئْتُ إِلَی أَبِی حَنِیفَةَ صَاحِبِ الرَّأْیِ فَقَالَ لِی مَا عِنْدِی فِیهَا شَیْ ءٌ وَ لَکِنْ عَلَیْکِ بِمُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ الثَّقَفِیِّ فَإِنَّهُ یُخْبِرُکِ فَمَا أَفْتَاکِ بِهِ مِنْ شَیْ ءٍ فَعُودِی إِلَیَّ فَأَعْلِمْنِیهِ فَقُلْتُ لَهَا امْضِی بِسَلَامَةٍ فَلَمَّا کَانَ الْغَدُ خَرَجْتُ إِلَی الْمَسْجِدِ وَ أَبُو حَنِیفَةَ یَسْأَلُ عَنْهَا أَصْحَابَهُ فَتَنَحْنَحْتُ فَقَالَ اللَّهُمَّ غَفْراً دَعْنَا نَعِیشُ (3).

«15»

قب، [المناقب] لابن شهرآشوب عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ: مِثْلَهُ (4)

«16»

ختص، [الإختصاص] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ: مِثْلَهُ (5)

بیان

الغفر الستر.

ص: 410


1- 1. رجال الکشّیّ ص 244.
2- 2. الاختصاص ص 206.
3- 3. رجال الکشّیّ ص 108.
4- 4. المناقب ج 3 ص 331.
5- 5. الاختصاص ص 203.
«17»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ رَفَعَهُ قَالَ: سَأَلَ أَبُو حَنِیفَةَ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ النُّعْمَانِ صَاحِبَ الطَّاقِ فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا جَعْفَرٍ مَا تَقُولُ فِی الْمُتْعَةِ أَ تَزْعُمُ أَنَّهَا حَلَالٌ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَمَا مَنَعَکَ أَنْ تَأْمُرَ نِسَاءَکَ أَنْ یُسْتَمْتَعْنَ وَ یَکْتَسِبْنَ عَلَیْکَ فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ لَیْسَ کُلُّ الصِّنَاعَاتِ یُرْغَبُ فِیهَا وَ إِنْ کَانَتْ حَلَالًا وَ لِلنَّاسِ أَقْدَارٌ وَ مَرَاتِبُ یَرْفَعُونَ أَقْدَارَهُمْ وَ لَکِنْ مَا تَقُولُ یَا أَبَا حَنِیفَةَ فِی النَّبِیذِ أَ تَزْعُمُ أَنَّهُ حَلَالٌ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَمَا یَمْنَعُکَ أَنْ تُقْعِدَ نِسَاءَکَ فِی الْحَوَانِیتِ نَبَّاذَاتٍ فَیَکْسِبْنَ عَلَیْکَ فَقَالَ أَبُو حَنِیفَةَ وَاحِدَةٌ بِوَاحِدَةٍ وَ سَهْمُکَ أَنْفَذُ ثُمَّ قَالَ لَهُ یَا أَبَا جَعْفَرٍ إِنَّ الْآیَةَ الَّتِی فِی سَأَلَ سَائِلٌ تَنْطِقُ بِتَحْرِیمِ الْمُتْعَةِ وَ الرِّوَایَةَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَدْ جَاءَتْ بِنَسْخِهَا فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام یَا أَبَا حَنِیفَةَ إِنَّ سُورَةَ سَأَلَ سَائِلٌ مَکِّیَّةٌ وَ آیَةُ الْمُتْعَةِ مَدَنِیَّةٌ وَ رِوَایَتَکَ شَاذَّةٌ رَدِیَّةٌ فَقَالَ لَهُ أَبُو حَنِیفَةَ وَ آیَةُ الْمِیرَاثِ أَیْضاً تَنْطِقُ بِنَسْخِ الْمُتْعَةِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ قَدْ ثَبَتَ النِّکَاحُ بِغَیْرِ مِیرَاثٍ قَالَ أَبُو حَنِیفَةَ مِنْ أَیْنَ قُلْتَ ذَاکَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام لَوْ أَنَّ رَجُلًا مِنَ الْمُسْلِمِینَ تَزَوَّجَ امْرَأَةً مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ ثُمَّ تُوُفِّیَ عَنْهَا مَا تَقُولُ فِیهَا قَالَ لَا تَرِثُ مِنْهُ قَالَ فَقَدْ ثَبَتَ النِّکَاحُ بِغَیْرِ مِیرَاثٍ ثُمَّ افْتَرَقَا(1).

«18»

کا، [الکافی] الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ السَّیَّارِیِّ قَالَ رُوِیَ عَنِ ابْنِ أَبِی لَیْلَی: أَنَّهُ قَدَّمَ إِلَیْهِ رَجُلٌ خَصْماً لَهُ فَقَالَ إِنَّ هَذَا بَاعَنِی هَذِهِ الْجَارِیَةَ فَلَمْ أَجِدْ عَلَی رَکَبِهَا حِینَ کَشَفْتُهَا شَعْراً وَ زَعَمَتْ أَنَّهُ لَمْ یَکُنْ لَهَا قَطُّ قَالَ فَقَالَ لَهُ ابْنُ أَبِی لَیْلَی إِنَّ النَّاسَ لَیَحْتَالُونَ لِهَذَا بِالْحِیَلِ حَتَّی یَذْهَبُوا بِهِ فَمَا الَّذِی کَرِهْتَ قَالَ أَیُّهَا الْقَاضِی إِنْ کَانَ عَیْباً فَاقْضِ لِی بِهِ قَالَ اصْبِرْ حَتَّی أَخْرُجَ إِلَیْکَ فَإِنِّی أَجِدُ أَذًی فِی بَطْنِی ثُمَّ دَخَلَ وَ خَرَجَ مِنْ بَابٍ آخَرَ فَأَتَی مُحَمَّدَ بْنَ مُسْلِمٍ الثَّقَفِیَّ فَقَالَ لَهُ أَیَّ شَیْ ءٍ تَرْوُونَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ فِی الْمَرْأَةِ لَا یَکُونُ عَلَی رَکَبِهَا شَعْرٌ أَ یَکُونُ ذَلِکَ عَیْباً فَقَالَ لَهُ مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ أَمَّا هَذَا نَصّاً فَلَا أَعْرِفُهُ وَ لَکِنْ حَدَّثَنِی أَبُو جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ

ص: 411


1- 1. الکافی ج 5 ص 450.

آبَائِهِ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ کُلُّ مَا کَانَ فِی أَصْلِ الْخِلْقَةِ فَزَادَ أَوْ نَقَصَ فَهُوَ عَیْبٌ فَقَالَ لَهُ ابْنُ أَبِی لَیْلَی حَسْبُکَ ثُمَّ رَجَعَ إِلَی الْقَوْمِ فَقَضَی لَهُمْ بِالْعَیْبِ (1).

«19»

ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ حَفْصٍ الْعَسْکَرِیِّ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ الْهَیْثَمِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ سَعِیدٍ ابْنِ عَمِّ شَرِیکٍ عَنْ شَرِیکِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْقَاضِی قَالَ: حَضَرْتُ الْأَعْمَشَ فِی عِلَّتِهِ الَّتِی قُبِضَ فِیهَا فَبَیْنَا أَنَا عِنْدَهُ إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ ابْنُ شُبْرُمَةَ وَ ابْنُ أَبِی لَیْلَی وَ أَبُو حَنِیفَةَ فَسَأَلُوهُ عَنْ حَالِهِ فَذَکَرَ ضَعْفاً شَدِیداً وَ ذَکَرَ مَا یَتَخَوَّفُ مِنْ خَطِیئَاتِهِ وَ أَدْرَکَتْهُ رَنَّةٌ فَبَکَی فَأَقْبَلَ عَلَیْهِ أَبُو حَنِیفَةَ فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ اتَّقِ اللَّهَ وَ انْظُرْ لِنَفْسِکَ فَإِنَّکَ فِی آخِرِ یَوْمٍ مِنْ أَیَّامِ الدُّنْیَا وَ أَوَّلِ یَوْمٍ مِنْ أَیَّامِ الْآخِرَةِ وَ قَدْ کُنْتَ تُحَدِّثُ فِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام بِأَحَادِیثَ لَوْ رَجَعْتَ عَنْهَا کَانَ خَیْراً لَکَ قَالَ الْأَعْمَشُ مِثْلُ مَا ذَا یَا نُعْمَانُ قَالَ مِثْلُ حَدِیثِ عَبَایَةَ أَنَا قَسِیمُ النَّارِ قَالَ أَ وَ لِمِثْلِی تَقُولُ یَا یَهُودِیُّ أَقْعِدُونِی سَنِّدُونِی أَقْعِدُونِی حَدَّثَنِی وَ الَّذِی إِلَیْهِ مَصِیرِی مُوسَی بْنُ طَرِیفٍ وَ لَمْ أَرَ أَسَدِیّاً کَانَ خَیْراً مِنْهُ قَالَ سَمِعْتُ عَبَایَةَ بْنَ رِبْعِیٍّ إِمَامَ الْحَیِّ قَالَ سَمِعْتُ عَلِیّاً أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَقُولُ أَنَا قَسِیمُ النَّارِ أَقُولُ هَذَا وَلِیِّی دَعِیهِ وَ هَذَا عَدُوِّی خُذِیهِ وَ حَدَّثَنِی أَبُو الْمُتَوَکِّلِ النَّاجِی فِی امْرَأَةِ الْحَجَّاجِ وَ کَانَ یَشْتِمُ عَلِیّاً علیه السلام شَتْماً مُقْذِعاً یَعْنِی الْحَجَّاجَ لَعَنَهُ اللَّهُ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ رحمه الله قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ یَأْمُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَأَقْعُدُ أَنَا وَ عَلِیٌّ عَلَی الصِّرَاطِ وَ یُقَالُ لَنَا أَدْخِلَا الْجَنَّةَ مَنْ آمَنَ بِی وَ أَحَبَّکُمَا وَ أَدْخِلَا النَّارَ مَنْ کَفَرَ بِی وَ أَبْغَضَکُمَا قَالَ أَبُو سَعِیدٍ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا آمَنَ بِاللَّهِ مَنْ لَمْ یُؤْمِنْ بِی وَ لَمْ یُؤْمِنْ بِی مَنْ لَمْ یَتَوَلَّ أَوْ قَالَ لَمْ یُحِبَّ عَلِیّاً وَ تَلَا أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ(2)

ص: 412


1- 1. نفس المصدر ج 5 ص 215.
2- 2. سورة ق، الآیة: 24.

قَالَ فَجَعَلَ أَبُو حَنِیفَةَ إِزَارَهُ عَلَی رَأْسِهِ وَ قَالَ قُومُوا بِنَا لَا یَجِیئُنَا أَبُو مُحَمَّدٍ بِأَطَمَّ مِنْ هَذَا قَالَ الْحَسَنُ بْنُ سَعِیدٍ قَالَ لِی شَرِیکُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ فَمَا أَمْسَی یَعْنِی الْأَعْمَشَ حَتَّی فَارَقَ الدُّنْیَا رَحِمَهُ اللَّهُ (1).

ص: 413


1- 1. أمالی ابن الشیخ الطوسیّ ص 43 و فیه ذکر خصوصیات السند. تمت- و للّه الحمد و المنة- مراجعة هذا الجزء المختص بأحوال سیدنا الامام أبی عبد اللّه الصادق علیه السلام علی جل مصادره ممّا وقع بیدی و تیسرت لی مراجعته و نسأل اللّه التوفیق لاکمال الجزء المختص بأحوال سیدنا الامام أبی الحسن موسی بن جعفر علیه السلام کما نرجو منه سبحانه القبول و الاثابة انه ولی ذلک، و أنا الاقل محمّد مهدیّ السیّد حسن الموسوی الخراسان.

کلمة المحقّق

بسم اللّه الرحمن الرحیم

و به نستعین و له الحمد

الحمد للّه ربّ العالمین و الصلاة و السلام علی عباده الذین اصطفی محمّد و آله الطیّبین الطاهرین و اللعنة الدائمة علی أعدائهم أجمعین.

و بعد: فقد تمّ بحمد اللّه و منّه شرف مراجعة الجزة السادس و الأربعین حسب تجزئة سیادة الناشر المحترم من موسوعة بحار الأنوار الجلیة و کان مختصّا بأحوال الإمامین الهمامین أبی محمّد علیّ بن الحسین و ابنه أبی جعفر محمّد بن علیّ الباقر علیهما السلام و بذلت جهدی فی تیسیر ما یعین القاری ء من شرح ما یحتاج إلی بیان، و تعین صفحات المصادر و لمّا کان سیادة الناشر المحترم فی إیران و أنا فی النجف الأشرف فقد عهد بتصحیحه المطبعی إلی بعض مصحّحیه فأضاف ذلک من عنده بعض الحواشی و رمز لها مشکورا برمزه الخاصّ فکان منها ما هو فی غیر محلّه، لذلک أحببت التنویه بذلک لیکون کلّ مسؤلا عمّا کتب.

أمّا الآن و نحن علی أبواب هذا الجزء السابع و الأربعین حسب تجزئة سیادة الناشر المحترم و لا أظنّ بحاجة ماسّة إلی تعریف المؤلّف أو مؤلّف بعد أن سبق التعریف بکلّ منهما فی بعض الأجزاء السابغة کما أرانی فی غنی عن التقدیم لموضوع هذا الجزء الذی یضمّ بین دفتیه سیرة سیّد من أکابر سادات أهل البیت و هو سادس أئمة المسلمین المعصومین و خلفاء اللّه فی العالمین و من أذغن بفضله خصومه فضلا عن موالیه و أثنی علیه أئمّة المذاهب الإسلامیة الأخری معترفین بفضله علیهم و أخذهم عنه کما تجده مفصّلا فی هذا الجزء.

ص: 414

أمّا اسلوبنا فی مراجعته فهو لا یختلف عمّا سبق فی سالفه و إنّی لأعترف بکبیر الفضل الذی أولانیه سماحة آیة اللّه سیّدی الوالد دام ظلّه فیما کنت أسترشده و أستعینه فی إنجاز هذا العمل المضنیّ لتشتت مصادره و تشعّب موارده فطالما سهر لیله و أجهد نفسه فی تیسیر بعض ما صعب علیّ کشفه فجزاه اللّه عن الإسلام و أهله خیر الجزاء.

کما لا یفوتنی التنویه بجهود العلّامة الأخّ السیّد محمّد رضا الخرسان سلّمه اللّه حیث شارک فی إنجاز عملیّ هذا و أرجو من اللّه تعالی وحده أن یتولّی جزاء الجمیع فمنه التوفیق و منه العون و هو ولیّ ذلک إنه سمیع مجیب.

محمّد مهدیّ السیّد حسن الخرسان

النجف الأشرف 10 رجب المرجب سنة 1385

ص: 415

کلمة المصحّح

بسمه تعالی شأنه

إلی هنا انتهی الجزء السابع و الأربعون من کتاب بحار الأنوار من هذه الطبعة النفیسة و هو الجزء الثانی من المجلّد الحادی عشر یحتوی علی تاریخ الإمام أبی عبد اللّه جعفر الصادق علیه الصلاة و السلام

و لفد بذلنا جهدنا فی تصحیحه و مقابلته عند الطباعة و بالغنا فی ذلک و للّه المنّ علی توفیقه لذلک و هو الموفّق و المعین.

السیّد إبراهیم المیانجی محمّد باقر البهبودیّ

ص: 416

فهرس ما فی هذا الجزء من الأبواب

الموضوع/ الصفحه

أبواب تاریخ الإمام الهمام مظهر الحقائق أبی عبد اللّه جعفر بن محمّد الصادق صلوات اللّه علیه

«1»

باب ولادته صلوات اللّه علیه و وفاته و مبلغ سنّه و وصیّته 8- 1

«2»

باب أسمائه و ألقابه و کناه و عللها و نقش خاتمه و حلیته و شمائله صلوات اللّه علیه 11- 8

«3»

باب النصّ علیه صلوات اللّه علیه 15- 12

«4»

باب مکارم سیره و محاسن أخلاقه و إقرار المخالفین و المؤالفین بفضله 62- 16

«5»

باب معجزاته و استجابة دعواته و معرفته بجمیع اللغات و معالی أموره صلوات اللّه علیه 121- 63

«6»

باب ما جری بینه علیه السلام و بین المنصور و ولاته و سائر الخلفاء الغاصبین و الأمراء الجائرین و ذکر بعض أحوالهم 212- 162

«7»

باب مناظراته علیه السلام مع أبی حنیفة و غیره من أهل زمانه و ما ذکره المخالفون من نوادر علومه علیه السلام 240- 213

ص: 417

«8»

باب أحوال أزواجه و أولاده صلوات اللّه علیه و فیه نفی إمامة إسماعیل و عبد اللّه 269- 241

«9»

باب أحوال أقربائه و عشائره و ما جری بینه و بینهم و ما وقع علیهم من الجور و الظلم و أحوال من خرج فی زمانه علیه السلام من بنی الحسن علیه السلام و أولاد زید و غیرهم 309- 270

«10»

باب مدّاحیه صلوات اللّه علیه 333- 310

«11»

باب أحوال أصحابه و أهل زمانه صلوات اللّه علیه و ما جری بینه و بینهم 395- 334

«12»

باب مناظرات أصحابه علیه السلام مع المخالفین 413- 396

ص: 418

رموز الکتاب

ب: لقرب الإسناد.

بشا: لبشارة المصطفی.

تم: لفلاح السائل.

ثو: لثواب الأعمال.

ج: للإحتجاج.

جا: لمجالس المفید.

جش: لفهرست النجاشیّ.

جع: لجامع الأخبار.

جم: لجمال الأسبوع.

جُنة: للجُنة.

حة: لفرحة الغریّ.

ختص: لکتاب الإختصاص.

خص: لمنتخب البصائر.

د: للعَدَد.

سر: للسرائر.

سن: للمحاسن.

شا: للإرشاد.

شف: لکشف الیقین.

شی: لتفسیر العیاشیّ

ص: لقصص الأنبیاء.

صا: للإستبصار.

صبا: لمصباح الزائر.

صح: لصحیفة الرضا علیه السلام

ضا: لفقه الرضا علیه السلام

ضوء: لضوء الشهاب.

ضه: لروضة الواعظین.

ط: للصراط المستقیم.

طا: لأمان الأخطار.

طب: لطبّ الأئمة.

ع: لعلل الشرائع.

عا: لدعائم الإسلام.

عد: للعقائد.

عدة: للعُدة.

عم: لإعلام الوری.

عین: للعیون و المحاسن.

غر: للغرر و الدرر.

غط: لغیبة الشیخ.

غو: لغوالی اللئالی.

ف: لتحف العقول.

فتح: لفتح الأبواب.

فر: لتفسیر فرات بن إبراهیم.

فس: لتفسیر علیّ بن إبراهیم.

فض: لکتاب الروضة.

ق: للکتاب العتیق الغرویّ

قب: لمناقب ابن شهر آشوب.

قبس: لقبس المصباح.

قضا: لقضاء الحقوق.

قل: لإقبال الأعمال.

قیة: للدُروع.

ک: لإکمال الدین.

کا: للکافی.

کش: لرجال الکشیّ.

کشف: لکشف الغمّة.

کف: لمصباح الکفعمیّ.

کنز: لکنز جامع الفوائد و تأویل الآیات الظاهرة معا.

ل: للخصال.

لد: للبلد الأمین.

لی: لأمالی الصدوق.

م: لتفسیر الإمام العسکریّ علیه السلام

ما: لأمالی الطوسیّ.

محص: للتمحیص.

مد: للعُمدة.

مص: لمصباح الشریعة.

مصبا: للمصباحین.

مع: لمعانی الأخبار.

مکا: لمکارم الأخلاق.

مل: لکامل الزیارة.

منها: للمنهاج.

مهج: لمهج الدعوات.

ن: لعیون أخبار الرضا علیه السلام

نبه: لتنبیه الخاطر.

نجم: لکتاب النجوم.

نص: للکفایة.

نهج: لنهج البلاغة.

نی: لغیبة النعمانیّ.

هد: للهدایة.

یب: للتهذیب.

یج: للخرائج.

ید: للتوحید.

یر: لبصائر الدرجات.

یف: للطرائف.

یل: للفضائل.

ین: لکتابی الحسین بن سعید او لکتابه و النوادر.

یه: لمن لا یحضره الفقیه.

ص: 419

درباره مركز

بسمه تعالی
جَاهِدُواْ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
با اموال و جان های خود، در راه خدا جهاد نمایید، این برای شما بهتر است اگر بدانید.
(توبه : 41)
چند سالی است كه مركز تحقيقات رايانه‌ای قائمیه موفق به توليد نرم‌افزارهای تلفن همراه، كتاب‌خانه‌های ديجيتالی و عرضه آن به صورت رایگان شده است. اين مركز كاملا مردمی بوده و با هدايا و نذورات و موقوفات و تخصيص سهم مبارك امام عليه السلام پشتيباني مي‌شود. براي خدمت رسانی بيشتر شما هم می توانيد در هر كجا كه هستيد به جمع افراد خیرانديش مركز بپيونديد.
آیا می‌دانید هر پولی لایق خرج شدن در راه اهلبیت علیهم السلام نیست؟
و هر شخصی این توفیق را نخواهد داشت؟
به شما تبریک میگوییم.
شماره کارت :
6104-3388-0008-7732
شماره حساب بانک ملت :
9586839652
شماره حساب شبا :
IR390120020000009586839652
به نام : ( موسسه تحقیقات رایانه ای قائمیه)
مبالغ هدیه خود را واریز نمایید.
آدرس دفتر مرکزی:
اصفهان -خیابان عبدالرزاق - بازارچه حاج محمد جعفر آباده ای - کوچه شهید محمد حسن توکلی -پلاک 129/34- طبقه اول
وب سایت: www.ghbook.ir
ایمیل: Info@ghbook.ir
تلفن دفتر مرکزی: 03134490125
دفتر تهران: 88318722 ـ 021
بازرگانی و فروش: 09132000109
امور کاربران: 09132000109