بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار المجلد 43

اشارة

سرشناسه: مجلسی محمد باقربن محمدتقی 1037 - 1111ق.

عنوان و نام پدیدآور: بحارالانوار: الجامعة لدرر أخبار الائمة الأطهار تالیف محمدباقر المجلسی.

مشخصات نشر: بیروت داراحیاء التراث العربی [ -13].

مشخصات ظاهری: ج - نمونه.

یادداشت: عربی.

یادداشت: فهرست نویسی بر اساس جلد بیست و چهارم، 1403ق. [1360].

یادداشت: جلد108،103،94،91،92،87،67،66،65،52،24(چاپ سوم: 1403ق.=1983م.=[1361]).

یادداشت: کتابنامه.

مندرجات: ج.24.کتاب الامامة. ج.52.تاریخ الحجة. ج67،66،65.الایمان و الکفر. ج.87.کتاب الصلاة. ج.92،91.الذکر و الدعا. ج.94.کتاب السوم. ج.103.فهرست المصادر. ج.108.الفهرست.-

موضوع: احادیث شیعه — قرن 11ق

رده بندی کنگره: BP135/م3ب31300 ی ح

رده بندی دیویی: 297/212

شماره کتابشناسی ملی: 1680946

کتاب تاریخ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ علیهم السلام

أبواب تاریخ سیدة نساء العالمین و بضعة سید المرسلین و مشکاة أنوار أئمة الدین و زوجة أشرف الوصیین البتول العذراء و الإنسیة الحوراء فاطمة الزهراء صلوات الله علیها و علی أبیها و بعلها و بنیها ما قامت الأرض و السماء

اشارة

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

الحمد لله الذی خص بالبلاء من عباده المحبین النجباء أفاخم الأنبیاء و أعاظم الأوصیاء ثم الأماثل من الأولیاء و البررة من الأتقیاء و الصلاة علی أصفی الأزکیاء و أزکی الأصفیاء و أحب أهل الأرض إلی أهل السماء محمد و أهل بیته المعصومین السفراء المخصوصین بطرف البلاء المکرمین بتحف العناء الذین لم یرضوا بمکابدة اللیل و النهار فی طاعة رب السماء حتی رملوا الوجوه فی الثری و خضبوا اللحاء بالدماء و لعنة الله علی أعدائهم الفجرة الأشقیاء و من ظلهم من الکفرة الأدعیاء أما بعد فهذا هو المجلد العاشر من کتاب بحار الأنوار مما ألفه أحقر خدمة أخبار الأئمة الأطهار و أفقر الخلق إلی رحمة الکریم الغفار محمد بن محمد تقی حشرهما الله مع موالیهما الأخیار صلوات الله علیهم ما اختلف اللیل و النهار.

ص: 1

ترجمه بحارالانوار جلد 43: کتاب تاریخ حضرت زهرا و امام حسن و امام حسین علیهم السلام

مشخصات کتاب

سرشناسه : مجلسی، محمد باقربن محمدتقی، 1037 - 1111ق.

عنوان قراردادی : بحار الانوار .فارسی .برگزیده

عنوان و نام پدیدآور : ترجمه بحارالانوار/ مترجم گروه مترجمان؛ [برای] نهاد کتابخانه های عمومی کشور.

مشخصات نشر : تهران: نهاد کتابخانه های عمومی کشور، موسسه انتشارات کتاب نشر، 1392 -

مشخصات ظاهری : ج.

شابک : دوره : 978-600-7150-66-5 ؛ ج.1 : 978-600-7150-67-2 ؛ ج.2 : 978-600-7150-68-9 ؛ ج.3 : 978-600-7150-69-6 ؛ ج.4 978-600-715070-2 : ؛ ج.5 978-600-7150-71-9 : ؛ ج.6 978-600-7150-72-6 : ؛ ج.7 978-600-7150-73-3 : ؛ ج.8 : 978-600-7150-74-0 ؛ ج.10 978-600-7150-76-4 : ؛ ج.11 978-600-7150-83-2 : ؛ ج.12 978-600-7150-66-5 : ؛ ج.13 978-600-7150-85-6 : ؛ ج.14 978-600-7150-86-3 : ؛ ج.15 978-600-7150-87-0 : ؛ ج.16:978-600-7150-88-7 ؛ ج.17:978-600-7150-89-4 ؛ ج.18: 978-600-7150-90-0 ؛ ج.19:978-600-7150-91-7 ؛ ج.20:978-600-7150-92-4 ؛ ج.21: 978-600-7150-93-1 ؛ ج.22:978-600-7150-94-8 ؛ ج.23:978-600-7150-95-5

مندرجات : ج.1. کتاب عقل و علم و جهل.- ج.2. کتاب توحید.- ج.3. کتاب عدل و معاد.- ج.4. کتاب احتجاج و مناظره.- ج. 5. تاریخ پیامبران.- ج.6. تاریخ حضرت محمد صلی الله علیه وآله.- ج.7. کتاب امامت.- ج.8. تاریخ امیرالمومنین.- ج.9. تاریخ حضرت زهرا و امامان والامقام حسن و حسین و سجاد و باقر علیهم السلام.- ج.10. تاریخ امامان والامقام حضرات صادق، کاظم، رضا، جواد، هادی و عسکری علیهم السلام.- ج.11. تاریخ امام مهدی علیه السلام.- ج.12. کتاب آسمان و جهان - 1.- ج.13. آسمان و جهان - 2.- ج.14. کتاب ایمان و کفر.- ج.15. کتاب معاشرت، آداب و سنت ها و معاصی و کبائر.- ج.16. کتاب مواعظ و حکم.- ج.17. کتاب قرآن، ذکر، دعا و زیارت.- ج.18. کتاب ادعیه.- ج.19. کتاب طهارت و نماز و روزه.- ج.20. کتاب خمس، زکات، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، عقود و معاملات و قضاوت

وضعیت فهرست نویسی : فیپا

ناشر دیجیتالی : مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان

یادداشت : ج.2 - 8 و 10 - 16 (چاپ اول: 1392) (فیپا).

موضوع : احادیث شیعه -- قرن 11ق.

شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور، مجری پژوهش

شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور. موسسه انتشارات کتاب نشر

رده بندی کنگره : BP135/م3ب3042167 1392

رده بندی دیویی : 297/212

شماره کتابشناسی ملی : 3348985

کتاب تاریخ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ علیهم السلام

ابواب تاریخ سرور زنان عالم و پاره تن سیّد رسولان و چراغدان انوار امامان دین و همسر شرافتمندترین اوصیا یعنی بتول عذرا و انسیّه حوراء، فاطمه زهراء که درود خداوند بر او و بر پدرش و شوهرش و فرزندانش تا پایان هستی باد.

مقدمه مولف

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

ستایش ویژه خداوندی است که از میان بندگان دوستدار و نجیبش بزرگان انبیا و اوصیا را به بلا ویژه ساخت و پس از آنان اولیا و نیکان با تقوای را.

و درود بر گزیده ترین پاکان و پاک ترین برگزیدگان و محبوب ترین زمینیان در نزد آسمانیان حضرت محمّد و اهل بیت معصوم او که سفیران الهی اند و به بلا اختصاص یافته اند آنان که با تحفه های رنج تکریم شده اند همان ها که تنها به رنج کشی شب و روز در راه اطاعت از پروردگار آسمان راضی نشدند، مگر اینکه گونه هایشان را بر خاک بمالند و محاسنشان را به خون خضاب کنند.

و لعنت خدا بر دشمنان بدکار و شقی آنان و همه کافران زنا زاده ای باد که به آنان ستم کردند.

این جلد و همه بحار الانوار، تألیف کمترین خدمتگذاران روایات امامان پاک و فقیرترین فرد به رحمت پروردگار بزرگوار آمرزنده محمّد باقر فرزند محمّد تقی است که خداوند هر دو را با موالیان خوبشان محشور فرماید.

صلوات خدا بر آنان باد تا شب و روز در گردش است.

ص: 1

باب 1 ولادتها و حلیتها و شمائلها صلوات الله علیها و جمل تواریخها

الأخبار

«1»

لی، [الأمالی للصدوق] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْخَلِیلِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ الْفَقِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ النَّوْفَلِیِّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ زُرْعَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ علیه السلام کَیْفَ کَانَ وِلَادَةُ فَاطِمَةَ علیها السلام فَقَالَ نَعَمْ إِنَّ خَدِیجَةَ علیهاالسلام لَمَّا تَزَوَّجَ بِهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله هَجَرَتْهَا نِسْوَةُ مَکَّةَ فَکُنَّ لَا یَدْخُلْنَ عَلَیْهَا وَ لَا یُسَلِّمْنَ عَلَیْهَا وَ لَا یَتْرُکْنَ امْرَأَةً تَدْخُلُ عَلَیْهَا فَاسْتَوْحَشَتْ خَدِیجَةُ لِذَلِکَ وَ کَانَ جَزَعُهَا وَ غَمُّهَا حَذَراً عَلَیْهِ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا حَمَلَتْ بِفَاطِمَةَ کَانَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام تُحَدِّثُهَا مِنْ بَطْنِهَا وَ تُصَبِّرُهَا وَ کَانَتْ تَکْتُمُ ذَلِکَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَدَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ یَوْماً فَسَمِعَ خَدِیجَةَ تُحَدِّثُ فَاطِمَةَ علیها السلام فَقَالَ لَهَا یَا خَدِیجَةُ مَنْ تُحَدِّثِینَ قَالَتْ الْجَنِینُ الَّذِی فِی بَطْنِی یُحَدِّثُنِی وَ یُؤْنِسُنِی قَالَ یَا خَدِیجَةُ هَذَا جَبْرَئِیلُ یُخْبِرُنِی أَنَّهَا أُنْثَی وَ أَنَّهَا النَّسْلَةُ الطَّاهِرَةُ الْمَیْمُونَةُ وَ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی سَیَجْعَلُ نَسْلِی مِنْهَا وَ سَیَجْعَلُ مِنْ نَسْلِهَا أَئِمَّةً وَ یَجْعَلُهُمْ خُلَفَاءَهُ فِی أَرْضِهِ بَعْدَ انْقِضَاءِ وَحْیِهِ.

فَلَمْ تَزَلْ خَدِیجَةُ علیها السلام عَلَی ذَلِکَ إِلَی أَنْ حَضَرَتْ وِلَادَتُهَا فَوَجَّهَتْ إِلَی نِسَاءِ

ص: 2

باب اول: ولادت، اوصاف ظاهری و شمائل حضرت زهرا علیها السّلام و اجمالی از تاریخ ایشان

روایات

روایت1.

امالی صدوق: مفضل بن عمر نقل می کند که گفت: «از حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام پرسیدم: «ولادت فاطمه زهرا علیها السّلام چگونه بود؟»

فرمود: «هنگامی که پیامبر اسلام صلّی اللَّه علیه و آله با خدیجه کبرا ازدواج کرد، زنان مکه از آن بانو کناره گیری کردند. آنها دیگر نزد او نمی رفتند، بر او سلام نمی کردند و به هیچ زنی اجازه نمی دادند که نزد آن بانو مشرف شود. این موضوع باعث آزردگی خاطر و ناراحتی خدیجه کبرا شد و پیوسته از این بیمناک بود که مبادا به پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله آسیبی برسد.»

هنگامی که خدیجه حضرت زهرا را باردار شد، آن حضرت در رحم مادر با وی سخن می گفت و او را به صبر و شکیبایی می خواند. ولی خدیجه کبرا این موضوع را از پیامبر اسلام صلّی اللَّه علیه و آله پنهان می کرد. تا اینکه یک روز پیامبر خدا نزد خدیجه کبرا آمد و شنید که آن بانو سرگرم سخن گفتن با فاطمه زهرا است. فرمود: «ای خدیجه! با که سخن می گویی؟ خدیجه پاسخ داد: «این طفلی که در رحم من است با من سخن می گوید و مونس من است.»

پیامبر خدا صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: «آری، این جبرئیل است که به من بشارت می دهد و می گوید که این فرزند دختر و سلاله نسلی طیّب و طاهر است و مبارک خدای توانا نسل مرا به واسطه این دختر برقرار و پایدار خواهد ساخت. به زودی امامان را از دامان این دختر به وجود خواهد آورد و آنان را پس از اینکه وحی پروردگار قطع شود، در زمین خلیفه خویشتن قرار خواهد داد.»

حضرت خدیجه کبرا همواره در همین حال بود تا اینکه سرانجام هنگام وضع حمل وی فرا رسید. در این موقع خدیجه پی زنان

ص: 2

قُرَیْشٍ وَ بَنِی هَاشِمٍ أَنْ تَعَالَیْنَ لِتَلِینَ مِنِّی مَا تَلِی النِّسَاءُ مِنَ النِّسَاءِ فَأَرْسَلْنَ إِلَیْهَا أَنْتَ عَصَیْتِنَا وَ لَمْ تَقْبَلِی قَوْلَنَا وَ تَزَوَّجْتِ مُحَمَّداً یَتِیمَ أَبِی طَالِبٍ فَقِیراً لَا مَالَ لَهُ فَلَسْنَا نَجِی ءُ وَ لَا نَلِی مِنْ أَمْرِکِ شَیْئاً فَاغْتَمَّتْ خَدِیجَةُ علیها السلام لِذَلِکَ فَبَیْنَا هِیَ کَذَلِکَ إِذْ دَخَلَ عَلَیْهَا أَرْبَعُ نِسْوَةٍ سُمْرٍ طِوَالٍ کَأَنَّهُنَّ مِنْ نِسَاءِ بَنِی هَاشِمٍ فَفَزِعَتْ مِنْهُنَّ لَمَّا رَأَتْهُنَّ فَقَالَتْ إِحْدَاهُنَّ لَا تَحْزَنِی یَا خَدِیجَةُ فَإِنَّا رُسُلُ رَبِّکِ إِلَیْکِ وَ نَحْنُ أَخَوَاتُکِ أَنَا سَارَةُ وَ هَذِهِ آسِیَةُ بِنْتُ مُزَاحِمٍ وَ هِیَ رَفِیقَتُکِ فِی الْجَنَّةِ وَ هَذِهِ مَرْیَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ وَ هَذِهِ کُلْثُمُ أُخْتُ مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ بَعَثَنَا اللَّهُ إِلَیْکِ لِنَلِیَ مِنْکِ مَا تَلِی النِّسَاءُ مِنَ النِّسَاءِ فَجَلَسَتْ وَاحِدَةٌ عَنْ یَمِینِهَا وَ أُخْرَی عَنْ یَسَارِهَا وَ الثَّالِثَةُ بَیْنَ یَدَیْهَا وَ الرَّابِعَةُ مِنْ خَلْفِهَا فَوَضَعَتْ فَاطِمَةَ علیها السلام طَاهِرَةً مُطَهَّرَةً فَلَمَّا سَقَطَتْ إِلَی الْأَرْضِ أَشْرَقَ مِنْهَا النُّورُ حَتَّی دَخَلَ بُیُوتَاتِ مَکَّةَ وَ لَمْ یَبْقَ فِی شَرْقِ الْأَرْضِ وَ لَا غَرْبِهَا مَوْضِعٌ إِلَّا أَشْرَقَ فِیهِ ذَلِکَ النُّورُ وَ دَخَلَ عَشْرٌ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ کُلُّ وَاحِدَةٍ مِنْهُنَّ مَعَهَا طَسْتٌ مِنَ الْجَنَّةِ وَ إِبْرِیقٌ مِنَ الْجَنَّةِ وَ فِی الْإِبْرِیقِ مَاءٌ مِنَ الْکَوْثَرِ فَتَنَاوَلَتْهَا الْمَرْأَةُ الَّتِی کَانَتْ بَیْنَ یَدَیْهَا فَغَسَلَتْهَا بِمَاءِ الْکَوْثَرِ وَ أَخْرَجَتْ خِرْقَتَیْنِ بَیْضَاوَیْنِ أَشَدَّ بَیَاضاً مِنَ اللَّبَنِ وَ أَطْیَبَ رِیحاً مِنَ الْمِسْکِ وَ الْعَنْبَرِ فَلَفَّتْهَا بِوَاحِدَةٍ وَ قَنَّعَتْهَا بِالثَّانِیَةِ ثُمَّ اسْتَنْطَقَتْهَا فَنَطَقَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام بِالشَّهَادَتَیْنِ وَ قَالَتْ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ أَبِی رَسُولُ اللَّهِ سَیِّدُ الْأَنْبِیَاءِ وَ أَنَّ بَعْلِی سَیِّدُ الْأَوْصِیَاءِ وَ وُلْدِی سَادَةُ الْأَسْبَاطِ ثُمَّ سَلَّمَتْ عَلَیْهِنَّ وَ سَمَّتْ کُلَّ وَاحِدَةٍ مِنْهُنَّ بِاسْمِهَا وَ أَقْبَلْنَ یَضْحَکْنَ إِلَیْهَا وَ تَبَاشَرَتِ الْحُورُ الْعِینُ وَ بَشَّرَ أَهْلُ السَّمَاءِ بَعْضُهُمْ بَعْضاً بِوِلَادَةِ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ حَدَثَ فِی السَّمَاءِ نُورٌ زَاهِرٌ لَمْ تَرَهُ الْمَلَائِکَةُ قَبْلَ ذَلِکَ وَ قَالَتِ النِّسْوَةُ خُذِیهَا یَا خَدِیجَةُ طَاهِرَةً مُطَهَّرَةً زَکِیَّةً مَیْمُونَةً بُورِکَ فِیهَا وَ فِی نَسْلِهَا فَتَنَاوَلَتْهَا فَرِحَةً مُسْتَبْشِرَةً وَ أَلْقَمَتْهَا ثَدْیَهَا فَدَرَّ عَلَیْهَا فَکَانَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام تَنْمِی فِی الْیَوْمِ کَمَا یَنْمِی الصَّبِیُّ فِی الشَّهْرِ وَ تَنْمِی فِی الشَّهْرِ کَمَا یَنْمِی الصَّبِیُّ فِی السَّنَةِ.

مصباح الأنوار، عن أبی المفضل الشیبانی عن موسی بن محمد الأشعری ابن بنت سعد بن عبد الله عن الحسن بن محمد بن إسماعیل المعروف بابن أبی الشوارب

ص: 3

قریش و بنی هاشم فرستاد و گفت که بیایید و مرا در انجام وضع حمل یاری برسانید. آنان در جواب گفتند: «چون تو سخن ما را نپذیرفتی و با محمّد صلی اللَّه علیه و آله که شخصی فقیر و فرزند یتیم ابوطالب بود ازدواج کردی، ما نیز نزد تو نخواهیم آمد و هیچ کمکی به تو نخواهیم کرد!»

خدیجه کبرا از شنیدن این جواب بسیار غمگین شد. او اندوهگین و پریشان خاطر در اندیشه کار خویش بود که ناگاه چهار زن گندمگون و بلند بالا که به زنان بنی هاشم شباهت داشتند، نزد او آمدند. خدیجه کبرا با دیدن آنان گریه و زاری کرد و از آنها کمک خواست. یکی از زنان گفت: «ای خدیجه، اندوهگین نباش! زیرا ما فرستادگان خداییم. ما خواهران تو هستیم: من ساره ام؛ این بانو آسیه بنت مزاحم است که در بهشت یار و همراه تو خواهد بود؛ این بانو مریم دختر عمران و آن بانوی دیگر کلثم خواهر موسی بن عمران است. ما چهار تن را خدا فرستاده تا تو را در وضع حمل یاری کنیم.»

سپس یکی از زنان طرف راست خدیجه، زن دوم در طرف چپ وی، زن سوم در مقابل او و زن چهارم پشت سر او نشستند و خدیجه، حضرت فاطمه را در حالی که پاک و پاکیزه بود به دنیا آورد.

زمانی که حضرت زهرا متولد شد، نور آن بانو درخشید و داخل خانه های مکه شد. هیچ خانه ای در شرق و غرب زمین نبود که آن نور در آنها نتابیده باشد. آنگاه ده نفر از حورالعین نزد خدیجه کبرا آمدند که هر کدام یک طشت و ابریق بهشتی در دست داشتند. ابریق ها پر از آب کوثر بودند. زنی که در مقابل خدیجه نشسته بود ابریق ها را گرفت و فاطمه زهرا را با آب کوثر شستشو داد. سپس دو حوله که از شیر سفیدتر و از مشک و عنبر خوشبوتر بودند بیرون آورد ویکی از آنها را گرد بدن مبارک حضرت زهرا پیچید و با حوله دیگر برای آن حضرت مقنعه ای درست کرد. آنگاه زن از حضرت زهرا خواست که سخن بگوید. زهرای اطهر زبان به شهادتین گشود و فرمود: «اشهد ان لا اله الا اللَّه و ان ابی رسول اللَّه سید الأنبیاء و ان بعلی سید الاوصیاء و ولدی سادة الاسباط.»

آنگاه بر آن چهار زن سلام کرد و نام هر یک از آنان را بر زبان آورد. آنان از مشاهده آن نوزاد مقدس، خندان و شادمان شدند و به یکدیگر بشارت دادند. اهل آسمان هم ولادت حضرت زهرا را به یکدیگر بشارت گفتند. در آسمان نور درخشنده ای پیدا شد که ملائکه تا پیش از آن نظیرش را ندیده بودند. آن زنان، خدیجه کبرا را خطاب قرار دادند وگفتند: «این مولود پاک و پاکیزه را که مبارک است بگیر! برکت خدا نثار خود این نوزاد و نسل وی خواهد بود» خدیجه کبرا با شادمانی حضرت زهرا را گرفت و پستان خود را در دهان او گذاشت و شیر در دهان وی جاری شد. فاطمه اطهر در هر روز به اندازه یک ماه کودکان معمولی و در هر ماه، به اندازه یک سال آنان رشد می کرد.

ص: 3

عن عبید الله بن علی بن أشیم عن یعقوب بن یزید عن حماد: مثله.

«2»

لی، [الأمالی للصدوق] ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] الْهَمَذَانِیُّ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْهَرَوِیِّ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله: لَمَّا عُرِجَ بِی إِلَی السَّمَاءِ أَخَذَ بِیَدِی جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَأَدْخَلَنِی الْجَنَّةَ فَنَاوَلَنِی مِنْ رُطَبِهَا فَأَکَلْتُهُ فَتَحَوَّلَ ذَلِکَ نُطْفَةً فِی صُلْبِی فَلَمَّا هَبَطْتُ إِلَی الْأَرْضِ وَاقَعْتُ خَدِیجَةَ فَحَمَلَتْ بِفَاطِمَةَ علیهاالسلام فَفَاطِمَةُ حَوْرَاءُ إِنْسِیَّةٌ فَکُلَّمَا اشْتَقْتُ إِلَی رَائِحَةِ الْجَنَّةِ شَمِمْتُ رَائِحَةَ ابْنَتِی فَاطِمَةَ.

ج، [الإحتجاج] مرسلا: مثله.

«3»

مع، [معانی الأخبار] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ سَدِیرٍ الصَّیْرَفِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: خُلِقَ نُورُ فَاطِمَةَ علیها السلام قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ الْأَرْضَ وَ السَّمَاءَ فَقَالَ بَعْضُ النَّاسِ یَا نَبِیَّ اللَّهِ فَلَیْسَتْ هِیَ إِنْسِیَّةً فَقَالَ فَاطِمَةُ حَوْرَاءُ إِنْسِیَّةٌ قَالُوا یَا نَبِیَّ اللَّهِ وَ کَیْفَ هِیَ حَوْرَاءُ إِنْسِیَّةٌ قَالَ خَلَقَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ نُورِهِ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ آدَمَ إِذْ کَانَتِ الْأَرْوَاحُ فَلَمَّا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ آدَمَ عُرِضَتْ عَلَی آدَمَ قِیلَ یَا نَبِیَّ اللَّهِ وَ أَیْنَ کَانَتْ فَاطِمَةُ قَالَ کَانَتْ فِی حُقَّةٍ تَحْتَ سَاقِ الْعَرْشِ قَالُوا یَا نَبِیَّ اللَّهِ فَمَا کَانَ طَعَامُهَا قَالَ التَّسْبِیحُ وَ التَّقْدِیسُ وَ التَّهْلِیلُ وَ التَّحْمِیدُ فَلَمَّا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ آدَمَ وَ أَخْرَجَنِی مِنْ صُلْبِهِ وَ أَحَبَّ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یُخْرِجَهَا مِنْ صُلْبِی جَعَلَهَا تُفَّاحَةً فِی الْجَنَّةِ وَ أَتَانِی بِهَا جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَقَالَ لِی السَّلَامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ یَا مُحَمَّدُ قُلْتُ وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ حَبِیبِی جَبْرَئِیلُ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ رَبَّکَ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ قُلْتُ مِنْهُ السَّلَامُ وَ إِلَیْهِ یَعُودُ السَّلَامُ قَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ هَذِهِ تُفَّاحَةٌ أَهْدَاهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْکَ مِنَ الْجَنَّةِ فَأَخَذْتُهَا وَ ضَمَمْتُهَا إِلَی صَدْرِی قَالَ یَا مُحَمَّدُ یَقُولُ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ کُلْهَا فَفَلَقْتُهَا فَرَأَیْتُ نُوراً سَاطِعاً وَ فَزِعْتُ مِنْهُ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ مَا لَکَ لَا تَأْکُلْ کُلْهَا وَ لَا تَخَفْ فَإِنَّ ذَلِکَ النُّورَ لِلْمَنْصُورَةِ فِی السَّمَاءِ وَ هِیَ فِی الْأَرْضِ فَاطِمَةُ قُلْتُ حَبِیبِی جَبْرَئِیلُ وَ لِمَ سُمِّیَتْ فِی السَّمَاءِ الْمَنْصُورَةَ وَ فِی الْأَرْضِ فَاطِمَةَ قَالَ سُمِّیَتْ فِی الْأَرْضِ فَاطِمَةَ لِأَنَّهَا فُطِمَتْ شِیعَتُهَا مِنَ النَّارِ وَ فُطِمَ أَعْدَاؤُهَا عَنْ حُبِّهَا

ص: 4

مصباح الانوار نیز مانند این روایت را آورده است.

روایت2.

امالی صدوق و عیون الاخبار الرضا: حضرت رضا علیه السّلام از پیامبر خدا صلی اللَّه علیه و آله روایت می کند که فرمود: «آن زمان که مرا به معراج بردند، جبرئیل دست مرا گرفت، داخل بهشت برد و از رطب بهشتی به من داد. من آن رطب را خوردم و آن رطب در صلب من به نطفه مبدل شد. هنگامی که به زمین آمدم و با خدیجه کبرا همبستر شدم، وی فاطمه را حامله شد. پس فاطمه حوریه ای است که به شکل انسان است. هر گاه که من مشتاق بوی بهشتی می شوم، دخترم فاطمه را می بویم.» احتجاج نیز مانند این روایت را آورده است.

روایت3.

معانی الاخبار: از امام جعفر صادق، از پدران بزرگوارش، از پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله نقل می کند که فرمود: «نور فاطمه علیهما السّلام قبل از اینکه زمین و آسمان خلق شوند آفریده شد.» بعضی از مردم گفتند: «یا رسول اللَّه! بنابراین فاطمه از جنس بشر نیست؟» فرمود: «فاطمه حوریه ای انسیه است.» گفتند: «یا رسول اللَّه! چگونه می شود که زهرا حوریه و انسیه باشد؟» فرمود: «خدای توانا قبل از اینکه حضرت آدم را بیافریند، فاطمه اطهر را هنگام خلق ارواح خلائق از نور خود آفرید. هنگامی که آدم علیه السّلام را خلق کرد، فاطمه را به وی عرضه کرد.» پرسیدند: «یا رسول اللَّه! فاطمه در آن موقع کجا بود؟» فرمود: «نور او در میان یک حُقَه در زیر ساق عرش جای داشت.» گفتند: «ای پیامبر خدا! طعام وی چه بود؟» فرمود: «تسبیح و تقدیس و تهلیل (یعنی گفتن لا اله الا اللَّه) و حمد خدا بود. موقعی که خدا حضرت آدم را آفرید و مرا از صلب او خارج کرد، دوست داشت که فاطمه را از صلب من خارج کند. بنابراین او را به صورت یک سیب در آورد و آن سیب را جبرئیل نزد من آورد و گفت: «یا محمّد! السلام علیک و رحمت اللَّه و برکاته.» گفتم: «ای حبیب من و علیک السلام و رحمت اللَّه و برکاته.»

جبرئیل گفت: «یا محمّد! خدا تو را سلام می رساند.» گفتم: «سلامتی از طرف خدا است و به سوی او باز خواهد گشت.» گفت: «یا محمّد! این سیب را خدای مهربان از بهشت برای تو فرستاده.» من آن سیب را گرفتم و به سینه خود گذاشتم. جبرئیل گفت: «یا محمّد! خدای حکیم می فرماید این سیب را تناول کن!» هنگامی که آن سیب را پاره کردم، نوری از آن درخشید که من از دیدن آن هراسان شدم. جبرئیل گفت: «یا رسول اللَّه! پس چرا آن را نمی خوری! بخور و هراسان مباش. زیرا این نور، از آن بانویی است که در آسمان منصوره و در زمین فاطمه می باشد.» گفتم: «ای حبیب من! چرا در آسمان منصوره و در زمین فاطمه است؟» گفت: «از این روی در زمین فاطمه نامیده شده که شیعیان خود را از آتش نجات می دهد و دشمنان وی از محبتش محروم خواهند بود.

ص: 4

وَ هِیَ فِی السَّمَاءِ الْمَنْصُورَةُ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ بِنَصْرِ اللَّهِ یَنْصُرُ مَنْ یَشاءُ(1) یَعْنِی نَصْرَ فَاطِمَةَ لِمُحِبِّیهَا.

بیان

لعل هذا التأویل مبنی علی أن قوله مِنْ بَعْدُ قبل قوله یَوْمَئِذٍ إشارة إلی القیامة.

«4»

ع، [علل الشرائع] الْقَطَّانُ عَنِ السُّکَّرِیِّ عَنِ الْجَوْهَرِیِّ عَنِ ابْنِ عُمَارَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّکَ تَلَثَّمُ فَاطِمَةَ وَ تَلْزَمُهَا وَ تُدْنِیهَا مِنْکَ وَ تَفْعَلُ بِهَا مَا لَا تَفْعَلُهُ بِأَحَدٍ مِنْ بَنَاتِکَ فَقَالَ إِنَّ جَبْرَئِیلَ علیه السلام أَتَانِی بِتُفَّاحَةٍ مِنْ تُفَّاحِ الْجَنَّةِ فَأَکَلْتُهَا فَتَحَوَّلَتْ مَاءً فِی صُلْبِی ثُمَّ وَاقَعْتُ خَدِیجَةَ فَحَمَلَتْ بِفَاطِمَةَ فَأَنَا أَشَمُّ مِنْهَا رَائِحَةَ الْجَنَّةِ.

«5»

ع، [علل الشرائع] الْقَطَّانُ عَنِ السُّکَّرِیِّ عَنِ الْجَوْهَرِیِّ عَنْ عُمَرَ بْنِ عِمْرَانَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی الْعَبْسِیِّ عَنْ جَبَلَةَ الْمَکِّیِّ عَنْ طَاوُسٍ الْیَمَانِیِّ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: دَخَلَتْ عَائِشَةُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ یُقَبِّلُ فَاطِمَةَ فَقَالَتْ لَهُ أَ تُحِبُّهَا یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ أَمَا وَ اللَّهِ لَوْ عَلِمْتِ حُبِّی لَهَا لَازْدَدْتِ لَهَا حُبّاً إِنَّهُ لَمَّا عُرِجَ بِی إِلَی السَّمَاءِ الرَّابِعَةِ أَذَّنَ جَبْرَئِیلُ وَ أَقَامَ مِیکَائِیلُ ثُمَّ قِیلَ لِی ادْنُ یَا مُحَمَّدُ فَقُلْتُ أَتَقَدَّمُ وَ أَنْتَ بِحَضْرَتِی یَا جَبْرَئِیلُ قَالَ نَعَمْ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَضَّلَ أَنْبِیَاءَهُ الْمُرْسَلِینَ عَلَی مَلَائِکَتِهِ الْمُقَرَّبِینَ وَ فَضَّلَکَ أَنْتَ خَاصَّةً فَدَنَوْتُ فَصَلَّیْتُ بِأَهْلِ السَّمَاءِ الرَّابِعَةِ ثُمَّ الْتَفَتُّ عَنْ یَمِینِی فَإِذَا أَنَا بِإِبْرَاهِیمَ علیه السلام فِی رَوْضَةٍ مِنْ رِیَاضِ الْجَنَّةِ وَ قَدِ اکْتَنَفَهَا جَمَاعَةٌ مِنَ الْمَلَائِکَةِ ثُمَّ إِنِّی صِرْتُ إِلَی السَّمَاءِ الْخَامِسَةِ وَ مِنْهَا إِلَی السَّادِسَةِ فَنُودِیتُ یَا مُحَمَّدُ نِعْمَ الْأَبُ أَبُوکَ إِبْرَاهِیمُ وَ نِعْمَ الْأَخُ أَخُوکَ عَلِیٌّ فَلَمَّا صِرْتُ إِلَی الْحُجُبِ أَخَذَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام بِیَدِی فَأَدْخَلَنِی الْجَنَّةَ فَإِذَا أَنَا بِشَجَرَةٍ مِنْ نُورٍ فِی أَصْلِهَا مَلَکَانِ یَطْوِیَانِ الْحُلَلَ وَ الْحُلِیَّ فَقُلْتُ حَبِیبِی جَبْرَئِیلُ لِمَنْ هَذِهِ الشَّجَرَةُ فَقَالَ هَذِهِ لِأَخِیکَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ هَذَانِ الْمَلَکَانِ یَطْوِیَانِ لَهُ الْحُلِیَّ وَ الْحُلَلَ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ

ص: 5


1- 1. الروم: 4 و 5.

و از این روی در آسمان منصوره است که خدا فرموده در آن روز - یعنی روز قیامت - مؤمنین برای نصرت خدا - که هر کس را که خود بخواهد یاری می کند(1) - خوشحال می شوند. منظور از این نصرت، همان نصرتی است که فاطمه اطهر برای دوستان خود خواهد کرد.

توضیح

شاید این تأویل از آیه، بر این مبنی باشد که گفته خداوند «من بعد» پیش از گفته «یؤمئذٍ» اشاره به روز قیامت باشد .

روایت4.

علل الشرائع: امام محمّد باقر علیه السّلام از جابر بن عبداللَّه نقل می کند که گفت: «به پیامبر خدا گفته شد: «یا رسول اللَّه! از چه روست که این قدر فاطمه زهرا را می بوسی و او را در بر می گیری و نزدیک خویشتن جای می دهی؟ چگونه است که با او لطف و مرحمتی داری که با دختران دیگر خود نداری؟» فرمود: «جبرئیل سیبی از سیب های بهشت برای من آورد و من آن را خوردم. آن سیب در صلب من به نطفه مبدل شد و وقتی با خدیجه همبستر شدم، وی فاطمه را حامله شد. لذا من از فاطمه بوی بهشت را می بویم.»

روایت5.

علل الشرائع: همچنین از ابن عباس نقل می کند که گفت: «عایشه یک بار نزد پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله مشرف شد و دید که رسول خدا فاطمه اطهر را می بوسد. عایشه پرسید: «یا رسول اللَّه! آیا فاطمه را دوست می داری؟» پیغمبر اکرم فرمود: «آری. به خدا قسم اگر تو می دانستی من چقدر فاطمه ام را دوست می دارم، تو نیز او را بیشتر دوست می داشتی، زیرا هنگامی که مرا در شب معراج به آسمان چهارم بردند، جبرئیل اذان و میکائیل اقامه گفت. آنگاه به من گفته شد: «یا محمّد! جلو بیا و نماز بگزار.» گفتم: «ای جبرئیل! با بودن تو من جلو بیایم و نماز بگزارم؟» گفت: «آری، زیرا خدای حکیم پیامبران مرسل خود را بر ملائکه مقرب خود فضیلت و برتری داده و گذشته از این تو را فضیلت مخصوصی عطا فرموده است.»

من جلو رفتم و با اهل آسمان چهارم نماز به جای آوردم. وقتی به طرف راست خود نگریستم، حضرت ابراهیم را دیدم که در یکی از باغ های بهشت است و گروهی از ملائکه گرد آن بزرگوار جمع شده اند. آنگاه وقتی به سوی آسمان پنجم و ششم بالا رفتم، ندایی شنیدم که گفت: «یا محمّد! پدر تو ابراهیم خوب پدری و برادرت علی بن ابی طالب خوب برادری است.»

هنگامی که متوجه سراپرده ها شدم، جبرئیل دست مرا گرفت و داخل بهشت کرد. ناگاه چشمم به درختی از نور افتاد که دو ملک مشغول پیچیدن حله و زیورهایی بر آن بودند. گفتم: «ای حبیب من جبرئیل! این درخت از آن کیست؟» گفت: «از آن برادرت حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام است و این دو ملک تا روز قیامت حله و زیور به این درخت می پوشانند.»

ص: 5


1- . روم/ 4 - 5

ثُمَّ تَقَدَّمْتُ أَمَامِی فَإِذَا أَنَا بِرُطَبٍ أَلْیَنَ مِنَ الزُّبْدِ وَ أَطْیَبَ رَائِحَةً مِنَ الْمِسْکِ وَ أَحْلَی مِنَ الْعَسَلِ فَأَخَذْتُ رُطَبَةً فَأَکَلْتُهَا فَتَحَوَّلَتِ الرُّطَبَةُ نُطْفَةً فِی صُلْبِی فَلَمَّا أَنْ هَبَطْتُ إِلَی الْأَرْضِ وَاقَعْتُ خَدِیجَةَ فَحَمَلَتْ بِفَاطِمَةَ فَفَاطِمَةُ حَوْرَاءُ إِنْسِیَّةٌ فَإِذَا اشْتَقْتُ إِلَی الْجَنَّةِ شَمِمْتُ رَائِحَةَ فَاطِمَةَ علیها السلام.

«6»

فس، [تفسیر القمی] أَبِی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یُکْثِرُ تَقْبِیلَ فَاطِمَةَ علیها السلام فَأَنْکَرَتْ ذَلِکَ عَائِشَةُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یَا عَائِشَةُ إِنِّی لَمَّا أُسْرِیَ بِی إِلَی السَّمَاءِ دَخَلْتُ الْجَنَّةَ فَأَدْنَانِی جَبْرَئِیلُ مِنْ شَجَرَةِ طُوبَی وَ نَاوَلَنِی مِنْ ثِمَارِهَا فَأَکَلْتُهُ فَحَوَّلَ اللَّهُ ذَلِکِ مَاءً فِی ظَهْرِی فَلَمَّا هَبَطْتُ إِلَی الْأَرْضِ وَاقَعْتُ خَدِیجَةَ فَحَمَلَتْ بِفَاطِمَةَ فَمَا قَبَّلْتُهَا قَطُّ إِلَّا وَجَدْتُ رَائِحَةَ شَجَرَةِ طُوبَی مِنْهَا.

«7»

قب، [المناقب لابن شهرآشوب] أَنَسُ بْنُ مَالِکٍ قَالَ: سَأَلْتُ أُمِّی عَنْ صِفَةِ فَاطِمَةَ علیها السلام فَقَالَتْ کَانَتْ کَأَنَّهَا الْقَمَرُ لَیْلَةَ الْبَدْرِ أَوِ الشَّمْسُ کُفِرَتْ غَمَاماً أَوْ خَرَجَتْ مِنَ السَّحَابِ وَ کَانَتْ بَیْضَاءَ بَضَّةً.

عَطَاءٌ عَنْ أَبِی رَبَاحٍ قَالَ: کَانَتْ فَاطِمَةُ بِنْتُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله تَعْجِنُ وَ إِنَّ قَصَبَتَهَا تَضْرِبُ إِلَی الْجَفْنَةِ وَ رُوِیَ أَنَّهَا کَانَتْ مُشْرِقَةَ الرَّبَاعِیَّةِ.

جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ: مَا رَأَیْتُ فَاطِمَةَ تَمْشِی إِلَّا ذَکَرْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله تَمِیلُ عَلَی جَانِبِهَا الْأَیْمَنِ مَرَّةً وَ عَلَی جَانِبِهَا الْأَیْسَرِ مَرَّةً وَ وُلِدَتْ فَاطِمَةُ بِمَکَّةَ بَعْدَ النُّبُوَّةِ بِخَمْسِ سِنِینَ وَ بَعْدَ الْإِسْرَاءِ بِثَلَاثِ سِنِینَ فِی الْعِشْرِینَ مِنْ جُمَادَی الْآخِرَةِ وَ أَقَامَتْ مَعَ أَبِیهَا بِمَکَّةَ ثَمَانِیَ سِنِینَ ثُمَّ هَاجَرَتْ مَعَهُ إِلَی الْمَدِینَةِ فَزَوَّجَهَا مِنْ عَلِیٍّ بَعْدَ مَقْدَمِهَا الْمَدِینَةَ بِسَنَتَیْنِ أَوَّلَ یَوْمٍ مِنْ ذِی الْحِجَّةِ وَ رُوِیَ أَنَّهُ کَانَ یَوْمَ السَّادِسِ وَ دَخَلَ بِهَا یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ لِسِتٍّ خَلَوْنَ مِنْ ذِی الْحِجَّةِ بَعْدَ بَدْرٍ وَ قُبِضَ النَّبِیُّ وَ لَهَا یَوْمَئِذٍ ثَمَانِیَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ سَبْعَةُ أَشْهُرٍ وَ وَلَدَتِ الْحَسَنَ وَ لَهَا اثْنَتَا عَشْرَةَ سَنَةً.

بیان

کفرت علی البناء للمجهول أی إن شئت شبهتها بالشمس المستورة بالغمام لسترها و عفافها أو لإمکان النظر إلیها و إن شئت بالشمس الخارجة من تحت

ص: 6

جلوتر که رفتم، با درخت رطبی روبرو شدم که رطب هایش از کره نرم تر، از مشک خوشبوتر و از عسل شیرین تر بود. من یکی از رطب ها را خوردم و آن رطب در پشت من به نطفه مبدل شد. هنگامی که به زمین بازگشتم و با خدیجه کبرا همبستر شدم، وی فاطمه زهرا را حامله شد. بنابراین فاطمه اطهر حوریه ای انسیه است و هر گاه که من مشتاق بهشت می شوم، فاطمه را می بوسم.»

روایت6.

تفسیر علی بن ابراهیم قمی: از حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام نقل می کند که فرمود: «پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله فاطمه زهرا را بسیار می بوسید. یک بار عایشه نسبت به این کار رسول خدا به وی اعتراض کرد. پیغمبر اکرم فرمود: «ای عایشه! در آن شب که مرا به آسمان بردند و داخل بهشت شدم، جبرئیل مرا زیر درخت طوبا برد و از میوه آن به من داد. من آن را خوردم و آن میوه در پشت من به نطفه مبدل شد. هنگامی که به زمین آمدم و با خدیجه کبرا همبستر شدم، وی فاطمه زهرا را حامله شد، از همین روی هر گاه فاطمه را می بوسم، بوی درخت طوبا را از او می بویم.»

روایت7.

مناقب: از انس بن مالک نقل می کند که گفت: «من از مادرم درباره شکل و شمایل فاطمه اطهر پرسیدم. مادرم پاسخ گفت: «فاطمه زهرا نظیر ماه شب چهارده یا همچون آفتابی بود که ابر روی آن را فرا گرفته یا از زیر ابر خارج شده باشد. رنگ فاطمه زهرا نوعی سفیدی لطیف و مخصوص بود.»

و نیز عطا از ابو رباح نقل کرده که گوید: فاطمه دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آرد خمیر می کرد، در حالی که استخوانش به ظرف خمیر می خورد. و روایت شده که بین دندان های جلوی حضرت باز بود (یا دندان هایش برق می زد).

جابر بن عبداللَّه می گوید: «هر گاه من راه رفتن فاطمه زهرا را مشاهده می کردم، به یاد پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله می افتادم. زیرا حضرت زهرا نیز موقع راه رفتن، گاهی به طرف راست و گاهی به طرف چپ متمایل می شد.»

فاطمه اطهر پنج سال بعد از بعثت پدرش و سه سال پس از داستان معراج، در بیستم ماه جمادی الآخر در مکه معظمه متولد شد. وی مدت هشت سال در کنار پدر خویش در مکه زیست. آنگاه با پدر خود به سوی مدینه هجرت کرد و پیامبر خدا دو سال بعد از ورود به مدینه، در روز اول ماه ذیحجه وی را به عقد نکاح علی بن ابی طالب علیه السّلام در آورد.

بنا به قولی تاریخ ازدواج وی ششم ذیحجه بوده و در روز سه شنبه ششم ذیحجه، بعد از داستان جنگ بدر این ازدواج انجام پذیرفت. در زمان رحلت پیامبر خدا، از عمر فاطمه اطهر هجده سال و هفت ماه گذشته بود و هنگام ولادت امام حسن، فاطمه زهرا دوازده ساله بود.

توضیح

«کفرت» به صیغه مجهول است و منظور این است که اگر بخواهی فاطمه را به خورشیدی که با ابر پوشیده است تشبیه می کنی، چون پوشیده و با عفاف بود و یا چون نگاه به او ممکن بود و اگر بخواهی او را به خورشیدی که از زیر

ص: 6

الغمام لنورها و لمعانها و یحتمل أن یکون الغرض التشبیه بالشمس فی حالتی ابتداء الدخول فی الغمام و الخروج منها تشبیها لها بالشمس و لقناعها بالسحاب التی أحاطت ببعض الشمس أو یقال التشبیه بها فی الحالتین لجمعها فیهما بین الستر و التمکن من النظر و عدم محو الضوء و فی الشعاع و علی التقادیر مأخوذ من الکفر بمعنی التغطیة یقال کفرت الشی ء أکفره بالکسر کفرا أی سترته و البضاضة رقة اللون و صفاؤه الذی یؤثر فیه أدنی شی ء.

«8»

کشف، [کشف الغمة] ذَکَرَ ابْنُ الْخَشَّابِ عَنْ شُیُوخِهِ یَرْفَعُهُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: وُلِدَتْ فَاطِمَةُ بَعْدَ مَا أَظْهَرَ اللَّهُ نُبُوَّةَ نَبِیِّهِ وَ أَنْزَلَ عَلَیْهِ الْوَحْیَ بِخَمْسِ سِنِینَ وَ قُرَیْشٌ تَبْنِی الْبَیْتَ وَ تُوُفِّیَتْ وَ لَهَا ثَمَانِیَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ خَمْسَةٌ وَ سبعین [سَبْعُونَ] یَوْماً وَ فِی رِوَایَةِ صَدَقَةَ ثَمَانِیَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ شَهْرٌ وَ خَمْسَةَ عَشَرَ یَوْماً وَ کَانَ عُمُرُهَا مَعَ أَبِیهَا بِمَکَّةَ ثَمَانِیَ سِنِینَ وَ هَاجَرَتْ إِلَی الْمَدِینَةِ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَقَامَتْ مَعَهُ عَشْرَ سِنِینَ وَ کَانَ عُمُرُهَا ثَمَانِیَ عَشْرَةَ سَنَةً فَأَقَامَتْ مَعَ عَلِیٍّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ بَعْدَ وَفَاةِ أَبِیهَا خَمْسَةً وَ سَبْعِینَ یَوْماً وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی أَرْبَعِینَ یَوْماً وَ قَالَ الذَّارِعُ أَنَا أَقُولُ فَعُمُرُهَا عَلَی هَذِهِ الرِّوَایَةِ ثَمَانِیَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ شَهْرٌ وَ عَشَرَةُ أَیَّامٍ وَ وَلَدَتِ الْحَسَنَ وَ لَهَا إِحْدَی عَشْرَةَ سَنَةً بَعْدَ الْهِجْرَةِ بِثَلَاثِ سِنِینَ.

وَ فِی کِتَابِ مَوْلِدِ فَاطِمَةَ علیها السلام لِابْنِ بَابَوَیْهِ یَرْفَعُهُ إِلَی أَسْمَاءَ بِنْتِ عُمَیْسٍ قَالَتْ: قَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ قَدْ کُنْتُ شَهِدْتُ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ قَدْ وَلَدَتْ بَعْضَ وُلْدِهَا فَلَمْ أَرَ لَهَا دَماً فَقَالَ صلی الله علیه و آله إِنَّ فَاطِمَةَ خُلِقَتْ حُورِیَّةً فِی صُورَةِ إِنْسِیَّةٍ.

«9»

ضه، [روضة الواعظین]: وُلِدَتْ علیها السلام بَعْدَ النُّبُوَّةِ بِخَمْسِ سِنِینَ وَ بَعْدَ الْإِسْرَاءِ بِثَلَاثِ سِنِینَ وَ أَقَامَتْ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِمَکَّةَ ثَمَانَ سِنِینَ ثُمَّ هَاجَرَتْ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَی الْمَدِینَةِ فَزَوَّجَهَا مِنْ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ بَعْدَ مَقْدَمِهِمُ الْمَدِینَةَ بِسَنَةٍ وَ قُبِضَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله وَ لِفَاطِمَةَ علیها السلام یَوْمَئِذٍ ثَمَانِیَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ عَاشَتْ بَعْدَ أَبِیهَا اثْنَتَیْنِ وَ سَبْعِینَ یَوْماً.

«10»

کا، [الکافی]: وُلِدَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام بَعْدَ مَبْعَثِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله بِخَمْسِ سِنِینَ وَ تُوُفِّیَتْ وَ لَهَا ثَمَانِیَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ خَمْسَةٌ وَ سَبْعُونَ یَوْماً بَقِیَتْ بَعْدَ أَبِیهَا خَمْسَةً وَ سَبْعِینَ یَوْماً.

ص: 7

ابر بیرون آمده تشبیه کن، چرا که نور و درخشندگی دارد. و احتمال می رود که هدف از تشبیه حضرت به خورشید در دو حالت ابتدای زیر ابر قرار گرفتن و ابتدای بیرون آمدن از ابر، به این جهت باشد که حضرت را به خورشید و پوشش حضرت را به ابری که به بخشی از خورشید احاطه دارد تشبیه کرده است. یا گفته می شود که تشبیه به خورشید در دو حالت، به این جهت است که خورشید در این دو حالت هم پوشیده است و هم دیده می شود و نور و روشنی اش به کلی محو نشده است.

و بنابر همه فرض هایی که در تشبیه به آن اشاره شد، «کفرت» از ریشه کفر به معنای پوشیدن است. گفته می شود: «کفرت الشی أکفره باکسره کفراً» یعنی آن را پوشاندم.

و «بضاضة» همان رقّت رنگ و صفای آن است، به گونه ای که بر کمترین چیز در آن اثر می گذارد.

روایت8.

کشف الغمه: اربلی از حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام نقل می کند که فرمود: «فاطمه زهرا پنج سال بعد از بعثت رسول خدا و نزول وحی بر آن حضرت و در اوانی که قریش کعبه را می ساختند متولد شد. فاطمه اطهر موقعی از دنیا رفت که هجده سال و هفتاد و پنج روز از عمر او گذشته بود.» و در روایت صدقه آمده که حضرت هجده سال و یک ماه و پانزده روز داشت که وفات کرد و ایشان همراه پدرشان در مکه هشت ساله بودند و با رسول خدا صلی الله علیه و آله به مدینه هجرت کردند و ده سال هم با رسول خدا صلی الله علیه و آله در مدینه بودند که عمر ایشان تا ابن جا هجده سال می شود. بعد از رحلت پدر بزرگوارش به روایتی هفتاد و پنج روز و به روایتی چهل روز با امیر مؤمنان به زندگی خود ادامه دادند.

ذارع گوید: من می گویم که بر پایه این روایت، عمر حضرت زهرا سلام الله علیها هجده سال و یک ماه و دو روز بوده است و امام حسن علیه السّلام زمانی متولّد شد که حضرت زهرا یازده سال داشت، یعنی سه سال پس از هجرت. و در کتاب مولد حضرت زهرا سلام الله علیها تألیف ابن بابویه، مرفوعاً از اسماء بنت عمیس روایت می کند که اسماء گفت: «رسول خدا صلی الله علیه و آله در حالی که به هنگام ولادت بعضی از فرزندان حضرت زهرا سلام الله علیها حضور داشتم و ندیدم که وی خون ببیند، به من فرمود: فاطمه حوریه ای است که به شکل انسان آفریده شده است.»

روایت9.

روضه کافی: حضرت زهرا سلام الله علیها پنج سال پس از بعثت و سه سال پس از معراج رسول خدا متولّد شد همراه با ایشان هشت سال در مکه ماند. سپس با رسول خدا صلی الله علیه و آله به مدینه هجرت کرد و پیامبر یک سال پس از آمدن ایشان به مدینه، او را به ازدواج علی علیه السّلام درآورد، و پیامبر صلی الله علیه و آله رحلت کرد، در حالی که فاطمه هجده سال داشت و پس از پدرشان هفتاد و دو روز زندگی کرد.

روایت10.

کافی: فاطمه سلام الله علیها پنج سال بعد از بعثت پیامبر صلی الله علیه و آله متولد شد و در حالی وفات یافت که هجده سال و هفتاد و پنج روز داشت و پس از پدرشان، هفتاد و پنج روز زندگی کردند.

ص: 7

«11»

عُیُونُ الْمُعْجِزَاتِ، رُوِیَ عَنْ حَارِثَةَ بْنِ قُدَامَةَ قَالَ حَدَّثَنِی سَلْمَانُ قَالَ حَدَّثَنِی عَمَّارٌ: وَ قَالَ أُخْبِرُکَ عَجَباً قُلْتُ حَدِّثْنِی یَا عَمَّارُ قَالَ نَعَمْ شَهِدْتُ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ قَدْ وَلَجَ عَلَی فَاطِمَةَ علیها السلام فَلَمَّا أَبْصَرَتْ بِهِ نَادَتْ ادْنُ لِأُحَدِّثَکَ بِمَا کَانَ وَ بِمَا هُوَ کَائِنٌ وَ بِمَا لَمْ یَکُنْ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ حِینَ تَقُومُ السَّاعَةُ قَالَ عَمَّارٌ فَرَأَیْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَرْجِعُ الْقَهْقَرَی فَرَجَعْتُ بِرُجُوعِهِ إِذْ دَخَلَ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لَهُ ادْنُ یَا أَبَا الْحَسَنِ فَدَنَا فَلَمَّا اطْمَأَنَّ بِهِ الْمَجْلِسُ قَالَ لَهُ تُحَدِّثُنِی أَمْ أُحَدِّثُکَ قَالَ الْحَدِیثُ مِنْکَ أَحْسَنُ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ کَأَنِّی بِکَ وَ قَدْ دَخَلْتَ عَلَی فَاطِمَةَ وَ قَالَتْ لَکَ کَیْتَ وَ کَیْتَ فَرَجَعْتَ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام نُورُ فَاطِمَةَ مِنْ نُورِنَا فَقَالَ علیه السلام أَ وَ لَا تَعْلَمُ فَسَجَدَ عَلِیٌّ شُکْراً لِلَّهِ تَعَالَی قَالَ عَمَّارٌ فَخَرَجَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ خَرَجْتُ بِخُرُوجِهِ فَوَلَجَ عَلَی فَاطِمَةَ علیها السلام وَ وَلَجْتُ مَعَهُ فَقَالَتْ کَأَنَّکَ رَجَعْتَ إِلَی أَبِی صلی الله علیه و آله فَأَخْبَرْتَهُ بِمَا قُلْتُهُ لَکَ قَالَ کَانَ کَذَلِکِ یَا فَاطِمَةُ فَقَالَتْ اعْلَمْ یَا أَبَا الْحَسَنِ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی خَلَقَ نُورِی وَ کَانَ یُسَبِّحُ اللَّهَ جَلَّ جَلَالُهُ ثُمَّ أَوْدَعَهُ شَجَرَةً مِنْ شَجَرِ الْجَنَّةِ فَأَضَاءَتْ فَلَمَّا دَخَلَ أَبِی الْجَنَّةَ أَوْحَی اللَّهُ تَعَالَی إِلَیْهِ إِلْهَاماً أَنِ اقْتَطِفِ الثَّمَرَةَ مِنْ تِلْکَ الشَّجَرَةِ وَ أَدِرْهَا فِی لَهَوَاتِکَ فَفَعَلَ فَأَوْدَعَنِی اللَّهُ سُبْحَانَهُ صُلْبَ أَبِی صلی الله علیه و آله ثُمَّ أَوْدَعَنِی خَدِیجَةَ بِنْتَ خُوَیْلِدٍ فَوَضَعَتْنِی وَ أَنَا مِنْ ذَلِکَ النُّورِ أَعْلَمُ مَا کَانَ وَ مَا یَکُونُ وَ مَا لَمْ یَکُنْ یَا أَبَا الْحَسَنِ الْمُؤْمِنُ یَنْظُرُ بِنُورِ اللَّهِ تَعَالَی.

«12»

قل، [إقبال الأعمال] قَالَ الشَّیْخُ الْمُفِیدُ فِی کِتَابِ حَدَائِقِ الرِّیَاضِ: یَوْمَ الْعِشْرِینَ مِنْ جُمَادَی الْآخِرَةِ کَانَ مَوْلِدُ السَّیِّدَةِ الزَّهْرَاءِ علیها السلام سَنَةَ اثْنَتَیْنِ مِنَ الْمَبْعَثِ.

مِنْ بَعْضِ کُتُبِ الْمُخَالِفِینَ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ الْهَاشِمِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ: وُلِدَتْ فَاطِمَةُ سَنَةَ إِحْدَی وَ أَرْبَعِینَ مِنْ مَوْلِدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ زَعَمَ مُحَمَّدُ بْنُ إِسْحَاقَ أَنَّ فَاطِمَةَ وُلِدَتْ قَبْلَ أَنْ یُوحَی إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ کَذَلِکَ سَائِرُ أَوْلَادِهِ مِنْ خَدِیجَةَ.

وَ فِی رِوَایَتِی عَنِ الْحَافِظِ أَبِی الْمَنْصُورِ الدَّیْلَمِیِّ بِرِوَایَتِهِ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْحَدَّادِ عَنْ أَبِی نُعَیْمٍ الْحَافِظِ فِی کِتَابِ مَعْرِفَةِ الصَّحَابَةِ: أَنَّ فَاطِمَةَ کَانَتْ أَصْغَرَ بَنَاتِ رَسُولِ اللَّهِ سِنّاً وُلِدَتْ وَ قُرَیْشٌ تَبْنِی الْکَعْبَةَ وَ کَانَتْ فِیمَا قَبْلُ تُکَنَّی أُمَّ أَسْمَاءَ.

ص: 8

روایت11.

عیون المعجزات: از حارثة بن قدامه روایت شده که گفت: سلمان برایم حدیث و گفت: عمّار برایم حدیث کرد و گفت: «چیز شگفتی به تو بگویم؟» گفتم: «ای عمّار! برایم بگو.» عمّار گفت: «آری، امیرالمؤمنین علیه السّلام را دیدم در زمانی که بر فاطمه سلام الله علیها وارد شده بود. چون فاطمه او را دیده بود، به علی ندا داد که نزدیک بیا تا هر چه در گذشته و آنچه در هم اکنون و آنچه در آینده هنگامی که قیامت برپا می شود رخ داده و می دهد را به تو خبر دهم.» عمّار گوید: امیر مومنان علی علیه السّلام را دیدم که عقب برگشت و من هم با او عقب عقب برگشتم، تا زمانی که حضرت بر پیامبر صلی الله علیه و آله وارد شد. پیامبر صلی الله علیه و آله به او فرمود: «ای ابوالحسن نزدیک بیا!» او نزدیک رفت و چون نشست و آرام گرفت، حضرت رسول به او فرمود: «تو برایم می گویی یا من برایت بگویم؟» امیر مؤمنان گفت: «بازگو کردن شما نیکوتر است ای پیامبر!» حضرت فرمود: «احساس می کنم که نزد فاطمه رفته ای و او به تو چنین و چنان گفته است و تو بازگشته ای!» علی علیه السّلام گفت: «آیا نور فاطمه علیه السّلام از نور ماست؟» پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «آیا نمی دانی؟» اینجا بود که علی علیه السّلام به شکرانه الهی به سجده افتاد.

عمّار گوید: امیرمؤمنان علیه السّلام بیرون آمد و من هم با او همراه شدم. علی علیه السّلام بر فاطمه سلام الله علیها وارد شد و من هم در آمدم. حضرت فاطمه سلام الله علیها گفت: «ای علی! گویا تو از نزد پدرم برگشتی و گفته مرا به او خبر دادی؟» حضرت فرمود: «آری چنین بود ای فاطمه!» حضرت فاطمه گفت: «بدان ای ابوالحسن که خدای متعال نور من را آفرید، در حالی که تسبیح خدا می کرد. سپس آن را در درختی بهشتی به ودیعت نهاد. آن درخت نورافشانی کرد و چون پدرم به بهشت درآمد، خداوند متعال به او از طریق الهام وحی کرد که این میوه را از آن درخت بچین و آن را در گلویت بچرخان. پدرم هم چنین کرد و خداوند مرا در صلب پدرم قرار داد. پس از آن مرا در خدیجه دختر خویلد به ودیعت نهاد و او مرا زایید و من از آن نورم. آنچه قبلاً تحقق یافته و آنچه بعداً تحقق می یابد و آنچه تحقق نمی یابد را می دانم. ای ابوالحسن! مؤمن با نور خدای متعال می نگرد.»

روایت12.

اقبال الاعمال: شیخ مفید در کتاب حدائق الریاض گوید: «روز بیستم جمادی الآخر سال دوّم مبعث، ولادت سرور زنان حضرت زهرا سلام الله علیها است.» از برخی از کتاب های مخالفان با سند خود از عبدالله بن محمد بن سلیمان هاشمی، از پدرش، از جدّش روایت کرده که گوید: «فاطمه در سال چهل و یکم ولادت رسول خدا صلی الله علیه و آله متولد شد.»

و محمّد بن اسحاق گوید: «فاطمه پیش از آنکه به پیامبر صلی الله علیه و آله وحی شود متولد گشته است، همینطور سایر اولاد پیامبر از خدیجه.»

و در روایت من از حافظ ابی منصور دیلمی به روایت او از ابوعلی حدّاد، از ابونعیم حافظ در کتاب معرفت صحابه آمده که فاطمه کوچک ترین دختران رسول خدا از لحاظ سنی بوده. او در زمانی که قریش کعبه را می ساخت متولّد گشته و در گذشته، کنیه او ام اسماء بود.

ص: 8

وَ قَالَ أَبُو الْفَرَجِ فِی کِتَابِ مَقَاتِلِ الطَّالِبِیِّینَ: کَانَ مَوْلِدُ فَاطِمَةَ علیها السلام قَبْلَ النُّبُوَّةِ وَ قُرَیْشٌ حِینَئِذٍ تَبْنِی الْکَعْبَةَ وَ کَانَ تَزْوِیجُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ إِیَّاهَا فِی صَفَرٍ بَعْدَ مَقْدَمِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْمَدِینَةَ وَ بَنَی بِهَا بَعْدَ رُجُوعِهِ مِنْ غَزَاةِ بَدْرٍ وَ لَهَا یَوْمَئِذٍ ثَمَانِیَ عَشْرَةَ سَنَةً حَدَّثَنِی بِذَلِکَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ عَنِ الْحَارِثِ- عَنِ ابْنِ سَعْدٍ عَنِ الْوَاقِدِیِّ عَنْ أَبِی بَکْرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی سَبْرَةَ- عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ أَبِی فَرْوَةَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام:

«13»

کا، [الکافی] عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ وَ سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ جَمِیعاً عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ أَخِیهِ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ حَبِیبٍ السِّجِسْتَانِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: وُلِدَتْ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله بَعْدَ مَبْعَثِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِخَمْسِ سِنِینَ وَ تُوُفِّیَتْ وَ لَهَا ثَمَانِیَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ خَمْسَةٌ وَ سَبْعُونَ یَوْماً.

«14»

کف، [المصباح للکفعمی]: وُلِدَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام فِی الْعِشْرِینَ مِنْ جُمَادَی الْآخِرَةِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ سَنَةَ اثْنَتَیْنِ مِنَ الْمَبْعَثِ وَ قِیلَ سَنَةَ خَمْسٍ مِنَ الْمَبْعَثِ وَ کَانَ نَقْشُ خَاتَمِهَا أَمِنَ الْمُتَوَکِّلُونَ وَ بَوَّابُهَا فِضَّةُ أَمَتُهَا.

«15»

مصبا، [المصباحین]: فِی الْیَوْمِ الْعِشْرِینَ مِنْ جُمَادَی الْآخِرَةِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ سَنَةَ اثْنَتَیْنِ مِنَ الْمَبْعَثِ کَانَ مَوْلِدُ فَاطِمَةَ علیها السلام فِی بَعْضِ الرِّوَایَاتِ وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی سَنَةَ خَمْسٍ مِنَ الْمَبْعَثِ وَ الْعَامَّةُ تَرْوِی أَنَّ مَوْلِدَهَا قَبْلَ الْمَبْعَثِ بِخَمْسِ سِنِینَ.

«16»

کِتَابُ دَلَائِلِ الْإِمَامَةِ، لِمُحَمَّدِ بْنِ جَرِیرٍ الطَّبَرِیِّ الْإِمَامِیِّ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ الشَّیْبَانِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَمَّامٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: وُلِدَتْ فَاطِمَةُ فِی جُمَادَی الْآخِرَةِ الْیَوْمَ الْعِشْرِینَ مِنْهَا سَنَةَ خَمْسٍ وَ أَرْبَعِینَ مِنْ مَوْلِدِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَأَقَامَتْ بِمَکَّةَ ثَمَانَ سِنِینَ وَ بِالْمَدِینَةِ عَشْرَ سِنِینَ وَ بَعْدَ وَفَاةِ أَبِیهَا خَمْساً وَ سَبْعِینَ یَوْماً وَ قُبِضَتْ فِی جُمَادَی الْآخِرَةِ یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ لِثَلَاثٍ خَلَوْنَ مِنْهُ سَنَةَ إِحْدَی عَشْرَةَ مِنَ الْهِجْرَةِ.

15، 14، 1- وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ بْنِ مُوسَی التَّلَّعُکْبَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الضَّبِّیِّ عَنْ

ص: 9

ابوالفرج در کتاب مقاتل الطالبین گوید: ولادت فاطمه سلام الله علیها پیش از بعثت و در زمانی که قریش کعبه را می ساخت بوده است. و ازدواج حضرت علی علیه السّلام با ایشان در ماه صفر پس از ورود رسول خدا صلی الله علیه و آله به مدینه است و عروسی با زهرا سلام الله علیها، پس از بازگشت امیرالمؤمنین از جنگ بدر است و برای حضرت در آن روز هجده سال بود. این جریان را حسن بن علی از حارث، از ابن سعد از واقدی، از ابوبکر بن عبدالله بن ابی بسرة، از اسحاق بن عبدالله ابی فروة، از جعفر بن محمّد بن علی علیه السّلام برایم حدیث کرد.

روایت13.

کافی: حبیب سجستانی گوید: از امام باقر علیه السّلام شنیدم که می فرمود: فاطمه سلام الله علیها دختر پیامبر صلی الله علیه و آله، پنج سال پس از مبعث رسول خدا صلی الله علیه و آله متولّد گشت و در حالی که هجده سال و هفتاد و پنج روز سن داشت، وفات کرد.

روایت14.

مصباح کفعمی: در برخی روایات ولادت فاطمه سلام الله علیها در روز بیستم جمادی الآخر جمعه سال دوّم مبعث بوده است و در روایت دیگری در سال پنجم مبعث و اهل سنت روایت می کنند که ولادت حضرت، پنج سال پیش از مبعث بوده است .

روایت15.

مصباح کفعمی: بر اساس برخی روایات تاریخ ولادت فاطمه سلام الله علیها روز جمعه بیستم جمادی الاخر سال دوم بعثت بود و در روایتی دیگر سال پنجم بعثت. سنی ها سال ولادت ایشان را پنج سال پیش از بعثت می دانند.

روایت16.

دلائل الامامة: از امام صادق علیه السّلام روایت می کند که حضرت فرمود: «حضرت زهرا علیها السّلام هشت سال در مکه و ده سال در مدینه اقامت داشت و هفتاد و پنج روز پس از وفات پیامبر وفات کرد و در جمادی الآخر روز سه شنبه سوم سال یازدهم هجرت درگذشت.»

ص: 9

مُحَمَّدِ بْنِ زَکَرِیَّا الْغَلَابِیِّ عَنْ شُعَیْبِ بْنِ وَاقِدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: لَمْ تَزَلْ فَاطِمَةُ تَشِبُّ فِی الْیَوْمِ کَالْجُمْعَةِ وَ فِی الْجُمْعَةِ کَالشَّهْرِ وَ فِی الشَّهْرِ کَالسَّنَةِ فَلَمَّا هَاجَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله مِنْ مَکَّةَ إِلَی الْمَدِینَةِ وَ ابْتَنَی بِهَا مَسْجِداً وَ أَنِسَ أَهْلُ الْمَدِینَةِ بِهِ وَ عَلَتْ کَلِمَتُهُ وَ عَرَفَ النَّاسُ بَرَکَتَهُ وَ سَارَ إِلَیْهِ الرُّکْبَانُ وَ ظَهَرَ الْإِیمَانُ وَ دُرِسَ الْقُرْآنُ وَ تَحَدَّثَ الْمُلُوکُ وَ الشراف [الْأَشْرَافُ] وَ خَافَ سَیْفَ نَقِمَتِهِ الْأَکَابِرُ وَ الْأَشْرَافُ وَ هَاجَرَتْ فَاطِمَةُ مَعَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ نِسَاءِ الْمُهَاجِرِینَ وَ کَانَتْ عَائِشَةُ فِیمَنْ هَاجَرَ مَعَهَا فَقَدِمَتِ الْمَدِینَةَ فَأُنْزِلَتْ مَعَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله عَلَی أُمِّ أَبِی أَیُّوبَ الْأَنْصَارِیِّ وَ خَطَبَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله النِّسَاءَ وَ تَزَوَّجَ

سَوْدَةَ أَوَّلَ دُخُولِهِ الْمَدِینَةَ وَ نَقَلَ فَاطِمَةَ إِلَیْهَا ثُمَّ تَزَوَّجَ أُمَّ سَلَمَةَ فَقَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ تَزَوَّجَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ فَوَّضَ أَمْرَ ابْنَتِهِ إِلَیَّ فَکُنْتُ أُؤَدِّبُهَا وَ کَانَتْ وَ اللَّهِ أَدْأَبَ مِنِّی وَ أَعْرَفَ بِالْأَشْیَاءِ کُلِّهَا.

باب 2 أسمائها و بعض فضائلها علیها السلام

الأخبار

«1»

لی، [الأمالی للصدوق] ع، [علل الشرائع] ل، [الخصال] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ الْحَسَنِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ یُونُسَ عَنْ یُونُسَ بْنِ ظَبْیَانَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: لِفَاطِمَةَ علیها السلام تِسْعَةُ أَسْمَاءَ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَاطِمَةُ وَ الصِّدِّیقَةُ وَ الْمُبَارَکَةُ وَ الطَّاهِرَةُ وَ الزَّکِیَّةُ وَ الرَّاضِیَةُ وَ الْمَرْضِیَّةُ وَ الْمُحَدَّثَةُ وَ الزَّهْرَاءُ ثُمَّ قَالَ علیه السلام أَ تَدْرِی أَیُّ شَیْ ءٍ تَفْسِیرُ فَاطِمَةَ قُلْتُ أَخْبِرْنِی یَا سَیِّدِی قَالَ فُطِمَتْ مِنَ الشَّرِّ قَالَ ثُمَّ قَالَ لَوْ لَا أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام تَزَوَّجَهَا لَمَا کَانَ لَهَا کُفْوٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ آدَمُ فَمَنْ دُونَهُ.

کتاب دلائل الإمامة للطبری، عن الحسن بن أحمد العلوی عن الصدوق: مثله

بیان

یمکن أن یستدل به علی کون علی و فاطمة علیهاالسلامأشرف من سائر

ص: 10

و باز از امام جعفر صادق علیه السّلام، از پدرشان، از جدشان، از ابن عباس علیهم السّلام روایت کند که او گفت: «فاطمه پیوسته در هر روز به سان یک هفته و در یک هفته به سان یک ماه و در ماه به سان یک سال بزرگ می شد.»

و چون پیامبر صلی الله علیه و آله از مکه به مدینه هجرت کرد و در مدینه مسجدی ساخت، مردم مدینه با او انس گرفتند و سخنش بالا گرفت، مردم مبارک بود وجود او را شناختند، قافله ها برای دیدارش به سوی او روان گردید، ایمان آشکار گشت و قرآن خوانده شد، پادشاهان و اشراف درباره او گفتگو کردند و بزرگان و اشراف از شمشیر خشم و انتقام وی بیم کردند، حضرت فاطمه با امیرمؤمنان و زنان مهاجر هجرت کرد و عایشه نیز در میان زنانی بود که همراه حضرت فاطمه هجرت کرد. حضرت فاطمه به مدینه آمد و همراه با پیامبر، بر مادر ابو ایّوب انصاری وارد شد و رسول خدا از زنان خواستگاری کرد و با سوده در ابتدای ورود به مدینه ازدواج نمود و فاطمه را نزد او برد. سپس با ام سلمه ازدواج کرد. ام سلمه گوید: رسول خدا صلی الله علیه و آله با من ازدواج کرد و اختیار دخترش را به من داد و من او را تربیت می کردم، ولی به خدا سوگند او از من تربیت شده تر و آشناتر با همه چیز بود .

باب دوم : نام ها و بعضی فضایل حضرت زهرا علیها السّلام

روایات

روایت1.

امالی و علل و خصال: یونس بن ظبیان از امام جعفر صادق علیه السّلام نقل می کند که فرمود: «فاطمه اطهر نزد خدا دارای نه اسم بود. این اسامی عبارت بودند: فاطمه، صدیقه، مبارکه، طاهره، زکیه، راضیه، مرضیه، مُحدثّه و زهرا.»

سپس امام صادق فرمود: «آیا تفسیر و معنی کلمه فاطمه را می دانی؟» گفتم: «ای آقای من! برایم شرح بده.» فرمود: «یعنی آن بانو از شر و فتنه بر کنار بود. اگر حضرت علی بن ابی طالب با فاطمه زهرا ازدواج نمی کرد، از زمان حضرت آدم تا روز قیامت، در روی زمین همسری برای فاطمه اطهر یافت نمی شد که هم طراز او باشد.»

توضیح

می توان با استدلال به این حدیث گفت که حضرت علی بن ابی طالب و فاطمه اطهر، از سایر

ص: 10

أولی العزم سوی نبینا صلی الله علیهم أجمعین لا یقال لا یدل علی فضلهما علی نوح و إبراهیم علیهما السلام لاحتمال کون عدم کونهما کفوین لکونهما من أجدادها علیها السلام لأنا نقول ذکر آدم علیه السلام یدل علی أن المراد عدم کونهم أکفاءها مع قطع النظر عن الموانع الأخر علی أنه یمکن أن یتشبث بعدم القول بالفصل نعم یمکن أن یناقش فی دلالته علی فضل فاطمة علیهم بأنه یمکن أن یشترط فی الکفاءة کون الزوج أفضل و لا یبعد ذلک من متفاهم العرف و الله یعلم.

«2»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ سَهْلٍ الصَّیْقَلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الدَّارِمِیِّ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهُرْمُزَانِیِّ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ لِمَ سُمِّیَتِ الزَّهْرَاءُ زَهْرَاءَ فَقَالَ لِأَنَّهَا تَزْهَرُ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی النَّهَارِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ بِالنُّورِ کَانَ یَزْهَرُ نُورُ وَجْهِهَا صَلَاةَ الْغَدَاةِ وَ النَّاسُ فِی فِرَاشِهِمْ فَیَدْخُلُ بَیَاضُ ذَلِکَ النُّورِ إِلَی حُجُرَاتِهِمْ بِالْمَدِینَةِ فَتَبْیَضُّ حِیطَانُهُمْ فَیَعْجَبُونَ مِنْ ذَلِکَ فَیَأْتُونَ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله فَیَسْأَلُونَهُ عَمَّا رَأَوْا فَیُرْسِلُهُمْ إِلَی مَنْزِلِ فَاطِمَةَ علیها السلام فَیَأْتُونَ مَنْزِلَهَا فَیَرَوْنَهَا قَاعِدَةً فِی مِحْرَابِهَا تُصَلِّی وَ النُّورُ یَسْطَعُ مِنْ مِحْرَابِهَا مِنْ وَجْهِهَا فَیَعْلَمُونَ أَنَّ الَّذِی رَأَوْهُ کَانَ مِنْ نُورِ فَاطِمَةَ فَإِذَا انْتَصَفَ النَّهَارُ وَ تَرَتَّبَتْ لِلصَّلَاةِ زَهَرَ نُورُ وَجْهِهَا علیها السلام بِالصُّفْرَةِ فَتَدْخُلُ الصُّفْرَةُ فِی حُجُرَاتِ النَّاسِ فَتُصَفِّرُ ثِیَابَهُمْ وَ أَلْوَانَهُمْ فَیَأْتُونَ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله فَیَسْأَلُونَهُ عَمَّا رَأَوْا فَیُرْسِلُهُمْ إِلَی مَنْزِلِ فَاطِمَةَ علیها السلام فَیَرَوْنَهَا قَائِمَةً فِی مِحْرَابِهَا وَ قَدْ زَهَرَ نُورُ وَجْهِهَا صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهَا وَ عَلَی أَبِیهَا وَ بَعْلِهَا وَ بَنِیهَا بِالصُّفْرَةِ فَیَعْلَمُونَ أَنَّ الَّذِی رَأَوْا کَانَ مِنْ نُورِ وَجْهِهَا فَإِذَا کَانَ آخِرُ النَّهَارِ وَ غَرَبَتِ الشَّمْسُ احْمَرَّ وَجْهُ فَاطِمَةَ فَأَشْرَقَ وَجْهُهَا بِالْحُمْرَةِ فَرَحاً وَ شُکْراً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَکَانَ تَدْخُلُ حُمْرَةُ وَجْهِهَا حُجُرَاتِ الْقَوْمِ وَ تَحْمَرُّ حِیطَانُهُمْ فَیَعْجَبُونَ مِنْ ذَلِکَ وَ یَأْتُونَ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله وَ یَسْأَلُونَهُ عَنْ ذَلِکَ فَیُرْسِلُهُمْ إِلَی مَنْزِلِ فَاطِمَةَ فَیَرَوْنَهَا جَالِسَةً تُسَبِّحُ اللَّهَ وَ تُمَجِّدُهُ وَ نُورُ وَجْهِهَا یَزْهَرُ بِالْحُمْرَةِ فَیَعْلَمُونَ أَنَّ الَّذِی رَأَوْا کَانَ مِنْ نُورِ وَجْهِ فَاطِمَةَ علیها السلام فَلَمْ یَزَلْ ذَلِکَ النُّورُ فِی وَجْهِهَا حَتَّی وُلِدَ الْحُسَیْنُ علیه السلام فَهُوَ یَتَقَلَّبُ فِی وُجُوهِنَا إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ فِی الْأَئِمَّةِ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتَ إِمَامٍ بَعْدَ إِمَامٍ.

ص: 11

پیامبران اولوالعزم، غیر از پیامبر اسلام صلّی اللَّه علیه و آله اشرف و افضل هستند. اگر گفته شود که این حدیث دلالت بر این ندارد که حضرت علی و فاطمه زهرا از حضرت نوح و ابراهیم علیهم السّلام افضل باشند، چون نوح و ابراهیم از اجداد حضرت زهرا به شمار می روند، لذا نمی توان گفت که کفو آن بانو هستند، ما در جواب می گوییم که نام حضرت آدم هم در این حدیث برده شده، پس با صرف نظر از موانع دیگر، می توان گفت که آنان نیز همانند فاطمه نبوده اند. به علاوه می توان با عدم قول به فصل، برتری را ثابت کرد، چون کسی میان پیامبران در این جهت تفضیل نداده است.

آری، می توان مناقشه کرد و گفت که این حدیث بر افضل بودن فاطمه زهرا بر ایشان دلالت ندارد، چرا که در همانند بودن، افضل بودن زوج شرط است و این مطلب از تفاهم عرفی بعید نیست. در نهایت خدا می داند .

روایت2.

علل الشرائع: از ابان بن تغلب نقل می کند که گفت: «از امام جعفر صادق پرسیدم: «یا ابن رسول اللَّه! برای چه فاطمه اطهر، زهرا نامیده شد؟»

فرمود: «برای اینکه نور حضرت زهرا روزی سه مرتبه برای امیرالمؤمنین علیه السّلام می درخشید. نور صورت آن بانوی معظمه در وقت نماز صبح، آن هنگام که مردم هنوز در رختخواب خود بودند می درخشید. سفیدی آن نور داخل اتاق های اهل مدینه می گردید و حیاط خانه هایشان سفید می شد. آنها از مشاهده این منظره در شگفت می شدند، نزد پیامبر خدا صلی اللَّه علیه و آله می آمدند و درباره سرچشمه نور می پرسیدند. پیامبر خدا آنان را به سوی خانه زهرای اطهر روانه می کرد. زمانی که آنها به طرف خانه آن بانو می رفتند، می دیدند که او بر سر سجاده عبادت نشسته و نور صورت وی از محراب عبادتش ساطع می شود. آنگاه در می یافتندآن نوری که دیده اند، از نور فاطمه بوده است.

هنگامی که ظهر می شد و فاطمه اطهر آماده نماز ظهر می گردید، نور زرد خاصی از پیشانی وی می درخشید و داخل خانه های اهل مدینه می شد؛ به گونه ای که در و دیوار خانه ها، لباس و رنگ چهره هایشان زرد می گردید.

وقتی درباره سرچشمه آن نور می پرسیدند، پیامبر خدا صلی اللَّه علیه و آله آنان را به سوی خانه زهرای اطهر روانه می کرد. زمانی که آنها به سمت خانه آن بانوی مکرمه می رفتند، مشاهده می کردند که او در میان محراب عبادت ایستاده و نور زردی از پیشانی وی ساطع می شود. آنگاه در می یافتند آن نوری که دیده اند، از نور پیشانی مبارک آن حضرت بوده است.

زمانی که آفتاب غروب می کرد، صورت حضرت زهرای اطهر سرخفام می شد و نوعی نور سرخ از آن ساطع می گردید و آن بانو بابت این نعمت، شکر حضرت پروردگار را به جای می آورد. نور سرخی که از چهره وی می درخشید، داخل خانه های مردم می گردید، به شکلی که حیاط خانه های آنان به رنگ سرخ فام در می آمد. مردم که از مشاهده آن منظره تعجب می کردند، به حضور رسول خدا می شتافتند و درباره سرچشمه آن نور می پرسیدند. پیامبر خدا آنان را به طرف خانه زهرای اطهر می فرستاد. هنگامی که آنها به خانه فاطمه زهرا می رسیدند، می دیدند که آن بانوی معظمه بر سر سجاده عبادت نشسته و سرگرم تسبیح و تمجید پروردگار است و نور قرمزی از صورت وی می درخشد. آنگاه در می یافتند آن نوری که دیده اند، از نور چهره آن بانوی مکرمه بوده است. آن نور تا زمان ولادت امام حسین علیه السّلام همچنان با او بود و در صورت ما امامان نیز هر کدام پس از دیگری خواهد بود، تا روز قیامت.»

ص: 11

بیان

ترتبت أی ثبتت فی محرابها کما فی اللغة أو تهیأت من الترتیب العرفی بمعنی جعل کل شی ء فی مرتبته و یحتمل أن یکون تصحیف تزینت.

«3»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْإِسْنَادِ إِلَی دَارِمٍ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ مُوسَی الرِّضَا وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ علیه السلام قَالا سَمِعْنَا الْمَأْمُونَ یُحَدِّثُ عَنِ الرَّشِیدِ عَنِ الْمَهْدِیِّ عَنِ الْمَنْصُورِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ: قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ لِمُعَاوِیَةَ أَ تَدْرِی لِمَ سُمِّیَتْ فَاطِمَةُ فَاطِمَةَ قَالَ لَا قَالَ لِأَنَّهَا فُطِمَتْ هِیَ وَ شِیعَتُهَا مِنَ النَّارِ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُهُ.

«4»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنِّی سَمَّیْتُ ابْنَتِی فَاطِمَةَ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَطَمَهَا وَ فَطَمَ مَنْ أَحَبَّهَا مِنَ النَّارِ.

صح، [صحیفة الرضا علیه السلام] عن الرضا عن آبائه علیهم السلام: مثله.

«5»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَعْقِلٍ الْقِرْمِیسِینِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَزِیدَ الْجَزَرِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ النَّهَاوَنْدِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لِمَ سُمِّیَتْ فَاطِمَةُ الزَّهْرَاءُ زَهْرَاءَ فَقَالَ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَهَا مِنْ نُورِ عَظَمَتِهِ فَلَمَّا أَشْرَقَتْ أَضَاءَتِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ بِنُورِهَا وَ غَشِیَتْ أَبْصَارَ الْمَلَائِکَةِ وَ خَرَّتِ الْمَلَائِکَةُ لِلَّهِ سَاجِدِینَ وَ قَالُوا إِلَهَنَا وَ سَیِّدَنَا مَا هَذَا النُّورُ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِمْ هَذَا نُورٌ مِنْ نُورِی وَ أَسْکَنْتُهُ فِی سَمَائِی خَلَقْتُهُ مِنْ عَظَمَتِی أُخْرِجُهُ مِنْ صُلْبِ نَبِیٍّ مِنْ أَنْبِیَائِی أُفَضِّلُهُ عَلَی جَمِیعِ الْأَنْبِیَاءِ وَ أُخْرِجُ مِنْ ذَلِکَ النُّورِ أَئِمَّةً یَقُومُونَ بِأَمْرِی یَهْدُونَ إِلَی حَقِّی وَ أَجْعَلُهُمْ خُلَفَائِی فِی أَرْضِی بَعْدَ انْقِضَاءِ وَحْیِی.

مصباح الأنوار، عن أبی جعفر علیه السلام: مثله

بیان

قال الفیروزآبادی قرمیسین بالکسر بلد قرب الدینور معرب کرمانشاهان.

«6»

مع، [معانی الأخبار] ع، [علل الشرائع] الطَّالَقَانِیُّ عَنِ الْجَلُودِیِّ عَنِ الْجَوْهَرِیِّ عَنِ ابْنِ عُمَارَةَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ فَاطِمَةَ لِمَ سُمِّیَتْ زَهْرَاءَ فَقَالَ لِأَنَّهَا کَانَتْ إِذَا قَامَتْ فِی مِحْرَابِهَا زَهَرَ نُورُهَا لِأَهْلِ السَّمَاءِ کَمَا یَزْهَرُ نُورُ الْکَوَاکِبِ لِأَهْلِ

ص: 12

توضیح

«ترتّبت» یعنی در محرابش ثابت می ایستاد. آنگونه که در لغت آمده یا «تهیّأت» از ریشه همان ترتبت عرفی به معنی که هر چیزی را در مرتبه او قرار دهیم و البته احتمال می رود که در اصل «ترمینت» بوده است.

روایت3.

عیون اخبار الرضا: ابن عباس از معاویه پرسید: «آیا می دانی که فاطمه برای چه فاطمه نامیده شد؟»پاسخ داد: «نه.» گفت: «برای اینکه او و شیعیانش از آتش جهنم آزادند. من این موضوع را خود از پیامبر خدا شنیدم.»

روایت4.

همچنین در کتاب مذکور از حضرت رضا علیه السّلام، از پیامبر خدا صلّی اللَّه علیه و آله نقل می کند که فرمود: «من این دخترم را به این دلیل فاطمه نامیدم که خدای سبحان، وی و دوستدارانش را از آتش جهنم نجات داده است.»

در صحیفة الرضا علیه السّلام نیز مانند این روایت آمده است.

روایت5.

علل الشرائع: از جابر نقل می کند که گفت: «از حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام پرسیدم: «برای چه فاطمه اطهر، زهرا نامیده شد؟»

فرمود: «برای اینکه خدای حکیم آن بانو را از نور با عظمت خود آفرید. هنگامی که این نور درخشید، آسمان ها و زمین از نور او روشن شدند و چشم های ملائکه خیره شد. ملائکه خدای را سجده کردند و پرسیدند: «پروردگار ما! این چه نوری است؟»

خداوند فرمود: «این یکی از نورهای من است که آن را در آسمان خود جای دادم. این نور را از عظمت خویشتن آفریدم و آن را از صلب یکی از پیامبرانم که او را بر تمام انبیا برتری داده ام خارج می کنم. از این نور امامانی به وجود می آورم که پس از قطع شدن وحی من، برای امر و دین من قیام می کنند و به راه راست هدایت خواهند شد.» مصباح الانوار نیز مانند این روایت را از امام صادق علیه السّلام روایت کرده است.

توضیح

فیروز آبادی گوید: «قرمیسین» با کسره شهری است نزدیک دینور که واژه عربی کرمانشاهان است.

روایت6.

معانی الاخبار و علل الشرائع: از پدر ابن عماره نقل می کنند که گفت: «امام جعفر صادق علیه السّلام را گفتم: «برای چه فاطمه اطهر، زهرا نامیده شد؟» فرمود: «برای اینکه هر گاه فاطمه در محراب عبادت می ایستاد، نور او برای اهل آسمان می درخشید، همان گونه که نور ستارگان برای اهل

ص: 12

الْأَرْضِ.

«7»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ مَوْلَی بَنِی هَاشِمٍ قَالَ حَدَّثَنَا شَیْخٌ لَنَا ثِقَةٌ یُقَالُ لَهُ نَجِیَّةُ بْنُ إِسْحَاقَ الْفَزَارِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ حَسَنٍ قَالَ: قَالَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام لِمَ سُمِّیَتْ فَاطِمَةُ فَاطِمَةَ قُلْتُ فَرْقاً بَیْنَهُ وَ بَیْنَ الْأَسْمَاءِ قَالَ إِنَّ ذَلِکَ لَمِنَ الْأَسْمَاءِ وَ لَکِنَّ الِاسْمَ الَّذِی سُمِّیَتْ بِهِ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَلِمَ مَا کَانَ قَبْلَ کَوْنِهِ فَعَلِمَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَتَزَوَّجُ فِی الْأَحْیَاءِ وَ أَنَّهُمْ یَطْمَعُونَ فِی وِرَاثَةِ هَذَا الْأَمْرِ مِنْ قِبَلِهِ فَلَمَّا وُلِدَتْ فَاطِمَةُ سَمَّاهَا اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَاطِمَةَ لِمَا أَخْرَجَ مِنْهَا وَ جَعَلَ فِی وُلْدِهَا فَفَطَمَهُمْ عَمَّا طَمِعُوا فَبِهَذَا سُمِّیَتْ فَاطِمَةُ فَاطِمَةَ لِأَنَّهَا فَطَمَتْ طَمَعَهُمْ وَ مَعْنَی فَطَمَتْ قَطَعَتْ.

بیان

قوله فرقا بینه و بین الأسماء لعله توهم أن هذا الاسم مما لم یسبقها إلیه أحد فلذا سمیت به لئلا یشارکها فیه امرأة ممن مضی فأجاب علیه السلام بأنه کان من الأسماء التی کانوا یسمون بها قبل قوله إن الله أی لأن الله.

«8»

مع، [معانی الأخبار] ع، [علل الشرائع] الْقَطَّانُ عَنِ السُّکَّرِیِّ عَنِ الْجَوْهَرِیِّ عَنْ مُخْدَجِ بْنِ عُمَیْرٍ الْحَنَفِیِّ عَنْ بَشِیرِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْأَنْصَارِیِّ عَنِ الْأَوْزَاعِیِّ عَنْ یَحْیَی بْنِ أَبِی کَثِیرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ قَالَ: إِنَّمَا سُمِّیَتْ فَاطِمَةُ فَاطِمَةَ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَطَمَ مَنْ أَحَبَّهَا مِنَ النَّارِ.

«9»

ع، [علل الشرائع] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ یَزِیدَ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: لَمَّا وُلِدَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام أَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَی مَلَکٍ فَأَنْطَقَ بِهِ لِسَانَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَسَمَّاهَا فَاطِمَةَ ثُمَّ قَالَ إِنِّی فَطَمْتُکِ بِالْعِلْمِ وَ فَطَمْتُکِ عَنِ الطَّمْثِ ثُمَّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَ اللَّهِ لَقَدْ فَطَمَهَا اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بِالْعِلْمِ وَ عَنِ الطَّمْثِ بِالْمِیثَاقِ.

مصباح الأنوار، عنه علیه السلام: مثله

بیان

فطمتک بالعلم أی أرضعتک بالعلم حتی استغنیت و فطمت أو قطعتک عن الجهل بسبب العلم أو جعلت فطامک من اللبن مقرونا بالعلم کنایة عن کونها فی

ص: 13

زمین می درخشد.»

روایت7.

علل الشرائع: از عبداللَّه بن حسن نقل می کند که گفت: «حضرت موسی بن جعفر علیه السّلام به من فرمود: «چرا فاطمه را فاطمه گفتند؟» گفتم: «برای اینکه با نام های دیگران فرق داشته باشد.»

فرمود: «کلمه فاطمه هم جزو نام ها بود، ولی زهرای اطهر به این علت فاطمه نامیده شد که چون خدای حکیم وضع هر چیزی را قبل از اینکه به وجود آمدنشان می داند، می دانست که وقتی پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله با قبایلی ازدواج کند، آنان به طمع خلافت خواهند افتاد. به همین دلیل هنگامی که فاطمه علیها السّلام به دنیا آمد، خدای سبحان او را فاطمه نامید و امر خلافت و امامت را برای فرزندان وی قرار داد و بدین وسیله دست کسانی را که خواهان امر خلافت بودند قطع کرد. از این روی بود که فاطمه، فاطمه نامیده شد، زیرا طمع آنان را قطع کرد.»

توضیح

گفته امام صادق علیه السّلام «فرقاً بینه و بین الاسماء» شاید راوی پنداشته که این اسم از نام های بی سابقه است و به این دلیل حضرت زهرا علیها السلام بدان نامیده شده است تا زنان گذشته با او در این نام شریک نباشند، ولی امام علیه السّلام جواب داد که این اسم هم از نام هایی است که در گذشته بدان نامیده می شده اند. «أن الله» یعنی «لأن الله.»

روایت8.

معانی الاخبار و علل الشرائع: از ابو هریره نقل می کنند که گفت: «فاطمه به این علت فاطمه نامیده شد که خدای رئوف، هر کس که فاطمه را دوست داشته باشد، از آتش جهنم مبرا خواهد کرد.»

روایت9.

علل الشرائع: همچنین از یزید بن عبدالملک، از حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام نقل می کند که فرمود: «هنگامی که فاطمه زهرا متولد شد، خدای تعالی به یکی از ملائکه وحی کرد تا کلمه فاطمه را بر زبان پیامبر اسلام جاری کند. از این روی آن بزرگوار نام وی را فاطمه گذاشت و به او فرمود: «من تو را با علم و دانش قرین و از خون حیض بر کنار کردم.» سپس حضرت باقر فرمود: «به خدا قسم که خدا فاطمه را در روز عهد و میثاق، با علم قرین و از خون حیض بر کنار کرد.»

مصباح الانوار نیز مانند همین روایت را آورده است.

توضیح

«فطمتک بالعلم» یعنی تو را با علم شیر دادم تا آنکه بی نیاز شدی و از شیر بازگرفته شدی، یا تو را از جهل به سبب علم جدا کردم، یا از شیر گرفتن تو را همراه با علم قرار دادم، کنایه از اینکه حضرت زهرا سلام الله علیها در

ص: 13

بدو فطرتها عالمة بالعلوم الربانیة و علی التقادیر کان الفاعل بمعنی المفعول کالدافق بمعنی المدفوق أو یقرأ علی بناء التفعیل أی جعلتک قاطعة الناس من الجهل أو المعنی لما فطمها من الجهل فهی تفطم الناس منه و الوجهان الأخیران یشکل إجراؤهما فی قوله فطمتک عن الطمث إلا بتکلف بأن یجعل الطمث کنایة عن الأخلاق و الأفعال الذمیمة أو یقال علی الثالث لما فطمتک عن الأدناس الروحانیة و الجسمانیة فأنت تفطم الناس عن الأدناس المعنویة.

«10»

ع، [علل الشرائع] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلَوِیَّةَ الْأَصْبَهَانِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِیِّ عَنْ جَنْدَلِ بْنِ وَالِقٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ الْبَصْرِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَا فَاطِمَةُ أَ تَدْرِینَ لِمَ سُمِّیتِ فَاطِمَةَ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا رَسُولَ اللَّهِ لِمَ سُمِّیَتْ قَالَ لِأَنَّهَا فُطِمَتْ هِیَ وَ شِیعَتُهَا مِنَ النَّارِ.

مصباح الأنوار، عنه علیه السلام: مثله

بیان

لا یقال المناسب علی ما ذکر فی وجه التسمیة أن تسمی مفطومة إذ الفطم بمعنی القطع یقال فطمت الأم صبیها و فطمت الرجل عن عادته و فطمت الحبل لأنا نقول کثیرا ما یجی ء فاعل بمعنی مفعول کقولهم سر کاتم و مکان عامر و کما قالوا فی قوله تعالی عِیشَةٍ راضِیَةٍ* و ماءٍ دافِقٍ و یحتمل أن یکون ورد الفطم لازما أیضا.

قال الفیروزآبادی: أفطم السخلة حان أن تفطم فإذا فطمت فهی فاطم و مفطومة و فطیم انتهی و یمکن أن یقال إنها فطمت نفسها و شیعتها عن النار و عن الشرور و فطمت نفسها عن الطمث لکون السبب فی ذلک ما علم الله من محاسن أفعالها و مکارم خصالها فالإسناد مجازی.

«11»

ع، [علل الشرائع] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ الثَّقَفِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ: لِفَاطِمَةَ علیها السلام وَقْفَةٌ عَلَی بَابِ جَهَنَّمَ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ کُتِبَ بَیْنَ عَیْنَیْ کُلِّ رَجُلٍ مُؤْمِنٌ أَوْ کَافِرٌ فَیُؤْمَرُ بِمُحِبٍّ قَدْ کَثُرَتْ ذُنُوبُهُ إِلَی النَّارِ فَتَقْرَأُ فَاطِمَةُ بَیْنَ عَیْنَیْهِ مُحِبّاً فَتَقُولُ

ص: 14

ابتدای آفرینش با علوم الهی آشنا بود، و بر همه تقادیر، فاعل به معنای مفعول است، مانند دافق به معنای مدفوق (فاطمه به معنای مفطومه) یا اینکه به صیغه باب تفعیل خوانده شود، یعنی تو را این گونه قرار دادم که مردم را از جهل جدا سازی، یا معنی این است که چون خداوند او را از جهل جدا ساخته، او هم مردم را از جهل می گیرد و این دو وجه اخیر در گفته امام علیه السّلام «فطمتک عن الطمث» جز با تکلف جاری نمی شود، به این شکل «ترطمث» کنایه از اخلاق و افعال مذموم باشد یا در فرض سوم بگوییم چون تو را از پلیدی های روحانی و جسمانی بازگرفتم، تو هم نیز مردم را از پلیدی های معنوی بازمی گیری.

روایت10.

علل الشرائع: از پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله نقل می کند که به فاطمه فرمود: «آیا می دانی که تو برای چه فاطمه نامیده شدی؟» حضرت علی گفت: «برای چه یا رسول اللَّه!» فرمود: «برای اینکه فاطمه و شیعیانش از آتش جهنم نجات خواهند یافت.»

توضیح

گفته نمی شود که طبق آنچه در وجه نامگذاری یاد شد، مناسب آن است که حضرت «مفطومه» نامیده می شد، زیرا «فطم» به معنای قطع و جدا کردن است. گفته می شود «فطمت الأمُّ صبیّها» مادر فرزندش را از شیر جدا کرد و «فطمت الرجل عن عادته»، من آن فرد را از عادتش گرفتم و «فطمت الحبل»، ریسمان را جدا کردم. چون می گوییم بسیار می شود که فاعل به معنای مفعول می آید، مانند «سرّ کاتم» به معنای «سرّ مکتوم» و «مکان عامر»، به معنای «مکان معمور». و همان گونه که در مورد گفته خدای متعال گفته اند که: «عشیة راضیة» یعنی «عشیة مرضیة» و «ماء وافق»، یعنی «ماء مدفوق» و ممکن است که فطم نیز لازم باشد.

فیروز آبادی گوید: «افطم السخلة» یعنی وقت از شیرگیری او رسیده، چون از شیر گرفته شود به او «فاطم مفطومة و فطیم» گویند. (پایان سخن فیروز آبادی)

و می توان گفت که: حضرت زهرا سلام الله علیها خودش و شیعیانش را از آتش و شرور باز گرفته و جدا کرده است و اینکه گفته شود «فطمت نفسها عن الطمث» خودش را از حیض گرفت، به این جهت است که سبب از حیض گرفته شدن او همان است که خدا از کارها و خصلت های خوب او می داند، پس اسناد مجازی است.

روایت11.

علل الشرائع: از محمّد بن مسلم نقل می کند که گفت: «از حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام شنیدم که فرمود: «فاطمه زهرا بر در جهنم موقفی خواهد داشت. هنگامی که روز قیامت فرا رسد، در میان دو چشم هر کسی نوشته می شود که وی مؤمن یا کافر است، آنگاه به کسی که دوستدار فاطمه است اما بسیارگناه کرده، امر می شود که به طرف جهنم برود. وقتی که آن حضرت می بیند که بین دو چشم آن شخص نوشته شده «دوست فاطمه»، می گوید:

ص: 14

إِلَهِی وَ سَیِّدِی سَمَّیْتَنِی فَاطِمَةَ وَ فَطَمْتَ بِی مَنْ تَوَلَّانِی وَ تَوَلَّی ذُرِّیَّتِی مِنَ النَّارِ وَ وَعْدُکَ الْحَقُّ وَ أَنْتَ لا تُخْلِفُ الْمِیعادَ فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ صَدَقْتِ یَا فَاطِمَةُ إِنِّی سَمَّیْتُکِ فَاطِمَةَ وَ فَطَمْتُ بِکِ مَنْ أَحَبَّکِ وَ تَوَلَّاکِ وَ أَحَبَّ ذُرِّیَّتَکِ وَ تَوَلَّاهُمْ مِنَ النَّارِ وَ وَعْدِیَ الْحَقُّ وَ أَنَا لَا أُخْلِفُ الْمِیعَادَ وَ إِنَّمَا أَمَرْتُ بِعَبْدِی هَذَا إِلَی النَّارِ لِتَشْفَعِی فِیهِ فَأُشَفِّعَکِ وَ لِیَتَبَیَّنَ مَلَائِکَتِی وَ أَنْبِیَائِی وَ رُسُلِی وَ أَهْلَ الْمَوْقِفِ مَوْقِفُکِ مِنِّی وَ مَکَانَتُکِ عِنْدِی فَمَنْ قَرَأْتِ بَیْنَ عَیْنَیْهِ مُؤْمِناً فَخُذِی بِیَدِهِ وَ أَدْخِلِیهِ الْجَنَّةَ.

«12»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] الْفَحَّامُ عَنِ الْمَنْصُورِیِّ عَنْ عَمِّ أَبِیهِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الثَّالِثِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّمَا سَمَّیْتُ ابْنَتِی فَاطِمَةَ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَطَمَهَا وَ فَطَمَ مَنْ أَحَبَّهَا مِنَ النَّارِ.

«13»

مع، [معانی الأخبار] ع، [علل الشرائع] بِإِسْنَادِ الْعَلَوِیِّ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله سُئِلَ مَا الْبَتُولُ فَإِنَّا سَمِعْنَاکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ تَقُولُ إِنَّ مَرْیَمَ بَتُولٌ وَ فَاطِمَةَ بَتُولٌ فَقَالَ علیه السلام الْبَتُولُ الَّتِی لَمْ تَرَ حُمْرَةً قَطُّ أَیْ لَمْ تَحِضْ فَإِنَّ الْحَیْضَ مَکْرُوهٌ فِی بَنَاتِ الْأَنْبِیَاءِ.

مصباح الأنوار، عن علی علیه السلام: مثله

بیان

البتل القطع أی أنها منقطعة عن نساء زمانها بعدم رؤیة الدم قال فی النهایة امرأة بتول منقطعة عن الرجال لا شهوة لها فیهم و بها سمیت مریم أم عیسی علیها السلام و سمیت فاطمة علیهاالسلام البتول لانقطاعها عن نساء زمانها فضلا و دینا و حسبا و قیل لانقطاعها عن الدنیا إلی الله تعالی و نحو ذلک قال الفیروزآبادی.

أقول: قد مضت و سیأتی الأخبار فی أنه

قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله لِفَاطِمَةَ: شَقَّ اللَّهُ لَکِ یَا فَاطِمَةُ اسْماً مِنْ أَسْمَائِهِ فَهُوَ الْفَاطِرُ وَ أَنْتِ فَاطِمَةُ و شبهه.

«14»

قب، [المناقب لابن شهرآشوب] ابْنُ بَابَوَیْهِ فِی کِتَابِ مَوْلِدِ فَاطِمَةَ وَ الْخَرْکُوشِیُّ فِی شَرَفِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ ابْنُ بَطَّةَ فِی الْإِبَانَةِ عَنِ الْکَلْبِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله لِعَلِیٍّ هَلْ تَدْرِی لِمَ سُمِّیَتْ فَاطِمَةَ قَالَ عَلِیٌّ لِمَ سُمِّیَتْ فَاطِمَةَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ لِأَنَّهَا فُطِمَتْ هِیَ وَ شِیعَتُهَا مِنَ النَّارِ.

أَبُو عَلِیٍّ السَّلَامِیُّ فِی تَارِیخِهِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْأَوْزَاعِیِّ عَنْ یَحْیَی بْنِ أَبِی کَثِیرٍ

ص: 15

«پروردگارا! تو مرا فاطمه نامیدی و وعده دادی کسی که مرا و فرزندانم را دوست داشته باشد، به وسیله من از آتش جهنم نجات دهی. همانا که وعده تو بر حق است و خلف وعده نخواهی کرد!»

خداوند رئوف خواهد گفت: «راست می گویی، من تو را فاطمه نامیدم و کسی که تو را و فرزندانت را دوست داشته باشد، از آتش جهنم بر کنار خواهم داشت. وعده من حق است و خلف وعده نخواهم کرد. من بدین منظور دستور دادم این بنده ام را به جهنم ببرند که تو شفیع او شوی و من شفاعت تو را بپذیرم تا مقام و منزلتی که تو نزد من داری، برای ملائکه و پیامبران و اهل محشر معلوم شود. حال دست هر کس را که در میان دو چشم او نوشته شده «مؤمن» بگیر و داخل بهشت کن.»

روایت12.

امالی طوسی: از پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله روایت می کند که فرمود: «دختر من به این علت فاطمه نامیده شد که خداوند رئوف، او و دوستدارانش را از آتش جهنم رهانیده است.»

روایت13.

معانی الاخبار و علل الشرائع: از حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام روایت می کنند که فرمود: «از پیامبر با عظمت اسلام پرسیدند: «معنای کلمه بتول چیست؟ زیرا ما از تو شنیدیم که می فرمودی مریم و فاطمه، بتول هستند.»

مصباح الانوار هم مانند این روایت را آورده است.

توضیح

«بتل» به معنای قطع است، یعنی زهرا سلام الله علیها با خون ندیدن، از زنان زمانش جدا شده است.

در نهایه گوید: «امرأة بتول» یعنی زنی که از مردان جدا شده و میلی به مردان ندارد و به همین نام مادر عیسی علیه السّلام حضرت مریم نامیده شد. و حضرت فاطمه سلام الله علیها بتول نامیده شد چون در فضل دین و حسب، از زنان زمانش جدا و متفاوت بود و گفته شده چون از دنیا منقطع و به خداوند متعال پیوند خورده بود، بتول نامیده شد.

این را فیروز آبادی گفته است.

مؤلف: روایات در این باره که پیامبر صلی الله علیه و آله به فاطمه فرمود: «خداوند برای تو نامی از نام هایش را جدا کرد، او فاطر است و تو فاطمه و شبه او هستی»، گذشت و در آینده هم خواهد آمد.

پیغمبر خدا فرمود: «بتول یعنی زنی که هرگز حیض نشود، زیرا حیض برای دختران انبیا ناپسند است.»

روایت14.

مناقب: از حضرت امام جعفر صادق، از پیامبر اکرم اسلام روایت می کند که به حضرت علی علیه السّلام فرمود: «آیا می دانی که چرا فاطمه، فاطمه نامیده شد؟» امیرالمؤمنین گفت: «برای چه یا رسول اللَّه!» فرمود: «برای اینکه فاطمه و شیعیانش از آتش جهنم در امان خواهند بود.»

ص: 15

عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: إِنَّمَا سُمِّیَتْ فَاطِمَةَ لِأَنَّ اللَّهَ فَطَمَ مَنْ أَحَبَّهَا عَنِ النَّارِ.

شِیرَوَیْهِ فِی الْفِرْدَوْسِ عَنْ جَابِرٍ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله: إِنَّمَا سَمَّیْتُ ابْنَتِی فَاطِمَةَ لِأَنَّ اللَّهَ فَطَمَهَا وَ فَطَمَ مُحِبِّیهَا عَنِ النَّارِ.

الصَّادِقُ علیه السلام: تَدْرِی أَیُّ شَیْ ءٍ تَفْسِیرُ فَاطِمَةَ قَالَ فُطِمَتْ مِنَ الشَّرِّ وَ یُقَالُ إِنَّمَا سُمِّیَتْ فَاطِمَةَ لِأَنَّهَا فُطِمَتْ عَنِ الطَّمْثِ.

أَبُو صَالِحٍ الْمُؤَذِّنُ فِی الْأَرْبَعِینَ: سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله مَا الْبَتُولُ قَالَ الَّتِی لَمْ تَرَ حُمْرَةً قَطُّ وَ لَمْ تَحِضْ فَإِنَّ الْحَیْضَ مَکْرُوهٌ فِی بَنَاتِ الْأَنْبِیَاءِ وَ قَالَ علیه السلام لِعَائِشَةَ یَا حُمَیْرَاءُ إِنَّ فَاطِمَةَ لَیْسَتْ کَنِسَاءِ الْآدَمِیِّینَ لَا تَعْتَلُّ کَمَا تعتلن [تَعْتَلِلْنَ] أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ حَرَّمَ اللَّهُ النِّسَاءَ عَلَی عَلِیٍّ مَا دَامَتْ فَاطِمَةُ حَیَّةً لِأَنَّهَا طَاهِرَةٌ لَا تَحِیضُ.

وَ قَالَ عُبَیْدٌ الْهَرَوِیُّ فِی الْغَرِیبَیْنِ: سُمِّیَتْ مَرْیَمُ بَتُولًا لِأَنَّهَا بُتِلَتْ عَنِ الرِّجَالِ وَ سُمِّیَتْ فَاطِمَةُ بَتُولًا لِأَنَّهَا بُتِلَتْ عَنِ النَّظِیرِ.

أَبُو هَاشِمٍ الْعَسْکَرِیُّ: سَأَلْتُ صَاحِبَ الْعَسْکَرِ علیه السلام لِمَ سُمِّیَتْ فَاطِمَةُ الزَّهْرَاءَ علیها السلام فَقَالَ کَانَ وَجْهُهَا یَزْهَرُ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مِنْ أَوَّلِ النَّهَارِ کَالشَّمْسِ الضَّاحِیَةِ وَ عِنْدَ الزَّوَالَ کَالْقَمَرِ الْمُنِیرِ وَ عِنْدَ غُرُوبِ الشَّمْسِ کَالْکَوْکَبِ الدُّرِّیِّ.

الْحَسَنُ بْنُ یَزِیدَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لِمَ سُمِّیَتْ فَاطِمَةُ الزَّهْرَاءَ قَالَ لِأَنَّ لَهَا فِی الْجَنَّةِ قُبَّةً مِنْ یَاقُوتٍ حَمْرَاءَ ارْتِفَاعُهَا فِی الْهَوَاءِ مَسِیرَةُ سَنَةٍ مُعَلَّقَةً بِقُدْرَةِ الْجَبَّارِ لَا عِلَاقَةَ لَهَا مِنْ فَوْقِهَا فَتُمْسِکَهَا وَ لَا دِعَامَةَ لَهَا مِنْ تَحْتِهَا فَتَلْزَمَهَا لَهَا مِائَةُ أَلْفِ بَابٍ عَلَی کُلِّ بَابٍ أَلْفٌ مِنَ الْمَلَائِکَةِ یَرَاهَا أَهْلُ الْجَنَّةِ کَمَا یَرَی أَحَدُکُمُ الْکَوْکَبَ الدُّرِّیَّ الزَّاهِرَ فِی أُفُقِ السَّمَاءِ فَیَقُولُونَ هَذِهِ الزَّهْرَاءُ لَفَاطِمَةُ علیها السلام.

«15»

قب، [المناقب لابن شهرآشوب]: کُنَاهَا أُمُّ الْحَسَنِ وَ أُمُّ الْحُسَیْنِ وَ أُمُّ الْمُحَسِّنِ وَ أُمُّ الْأَئِمَّةِ وَ أُمُّ أَبِیهَا وَ أَسْمَاؤُهَا عَلَی مَا ذَکَرَهُ أَبُو جَعْفَرٍ الْقُمِّیُّ فَاطِمَةُ الْبَتُولُ الْحَصَانُ الْحُرَّةُ السَّیِّدَةُ الْعَذْرَاءُ الزَّهْرَاءُ الْحَوْرَاءُ الْمُبَارَکَةُ الطَّاهِرَةُ الزَّکِیَّةُ الرَّاضِیَةُ الْمَرْضِیَّةُ الْمُحَدَّثَةُ مَرْیَمُ الْکُبْرَی الصِّدِّیقَةُ الْکُبْرَی وَ یُقَالُ لَهَا فِی السَّمَاءِ النُّورِیَّةُ

ص: 16

علی علیه السّلام فرمود: «تنها فاطمه، فاطمه نامیده شد، چون خداوند دوستان او را از آتش بازگرفته است.» پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «دخترم فاطمه نامیده شده است چون خداوند او و دوستانش را از آتش بازگرفته است.»

امام صادق علیه السّلام فرمود: «می دانی که تفسیر نام فاطمه چیست؟» حضرت فرمود: «از شر و بدی بازگرفته شده است و گفته شده است که تنها فاطمه، فاطمه نامیده شده، چرا که از خون گرفته شده است.»

از رسول خدا صلی الله علیه و آله سوال شد بتول چیست؟ و حضرت به عایشه فرمود: «ای حمیرا! فاطمه مانند زنان عالمیان نیست. او به مانند آنان نقص نمی پذیرد.»

ابو عبداللَّه می گوید: «مادامی که فاطمه اطهر زنده بود، خدا زنان دیگر را به حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام حرام کرده بود؛ زیرا که وی پاک و پاکیزه بود و مبتلا به خون حیض نمی شد .»

عبید هروی در کتاب غریبین می گوید: «حضرت مریم را به این دلیل بتول گفتند که به مردان تمایلی نداشت. فاطمه زهرا را از این روی بتول گفتند که نظیر نداشت.»

ابو هاشم عسکری می گوید: «از امام حسن عسکری علیه السّلام پرسیدم: «برای چه فاطمه اطهر، زهرا نامیده شد؟» فرمود: «برای اینکه صورت وی در اوّل روز برای حضرت علی علیه السّلام همچون آفتاب می درخشید و در موقع ظهر نظیر ماه منیر و به هنگام غروب آفتاب، همانند ستاره ای درخشان بود.»

حسن بن یزید می گوید: «از حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام پرسیدم: «برای چه فاطمه اطهر، زهرا نامیده شد؟» فرمود: «برای اینکه او قصری از یاقوت سرخ در بهشت دارد که به اندازه یک سال راه رفتن ارتفاع دارد و به قدرت خدا در هوا معلق است، به گونه ای که چیزی آن را از طرف بالا نگه نمی دارد و از سمت پایین هم به چیزی متکی نیست. این قصر دارای صد هزار در است که بر هر دری هزار ملک ایستاده است. این قصر به چشم اهل بهشت، همانند ستاره درخشنده ای است که شما در افق آسمان مشاهده می کنید. اهل بهشت می گویند: «این قصر درخشنده از آن فاطمه است.»

روایت15.

مناقب: کنیه های حضرت زهرا عبارتند از: ام الحسن، ام الحسین، ام المحسن، ام الائمة و ام أبیها. نام های مبارک او بنا به روایت ابوجعفر قمی عبارتند از: فاطمه، بتول، حصان، حُرّه، سیده، عذرا، زهرا، حورا، مبارکه، طاهره، زکیه، راضیه، مرضیه، مُحدثّه، مریم کبرا و صدیقه کبرا. در آسمان به آن بانو نوریه

ص: 16

السَّمَاوِیَّةُ الْحَانِیَةُ.

بیان

الحانیة أی المشفقة علی زوجها و أولادها قال الجزری الحانیة التی تقیم علی ولدها لا تتزوج شفقة و عطفا و منه

الحدیث فی نساء قریش: أحناه علی ولد و أرعاه علی زوج.

«16»

إِرْشَادُ الْقُلُوبِ، مَرْفُوعاً إِلَی سَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ رحمه الله قَالَ: کُنْتُ جَالِساً عِنْدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی الْمَسْجِدِ إِذْ دَخَلَ الْعَبَّاسُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ فَسَلَّمَ فَرَدَّ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله وَ رَحَّبَ بِهِ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ عَلَیْنَا أَهْلَ الْبَیْتِ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ وَ الْمَعَادِنُ وَاحِدَةٌ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله إِذاً أُخْبِرَکَ یَا عَمِّ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَنِی وَ خَلَقَ عَلِیّاً وَ لَا سَمَاءَ وَ لَا أَرْضَ وَ لَا جَنَّةَ وَ لَا نَارَ وَ لَا لَوْحَ وَ لَا قَلَمَ فَلَمَّا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بَدْوَ خَلْقِنَا تَکَلَّمَ بِکَلِمَةٍ فَکَانَتْ نُوراً ثُمَّ تَکَلَّمَ کَلِمَةً ثَانِیَةً فَکَانَتْ رُوحاً فَمَزَجَ فِیمَا بَیْنَهُمَا وَ اعْتَدَلَا فَخَلَقَنِی وَ عَلِیّاً مِنْهُمَا ثُمَّ فَتَقَ مِنْ نُورِی نُورَ الْعَرْشِ فَأَنَا أَجَلُّ مِنَ الْعَرْشِ ثُمَّ فَتَقَ مِنْ نُورِ عَلِیٍّ نُورَ السَّمَاوَاتِ فَعَلِیٌّ أَجَلُّ مِنَ السَّمَاوَاتِ ثُمَّ فَتَقَ مِنْ نُورِ الْحَسَنِ نُورَ الشَّمْسِ وَ مِنْ نُورِ الْحُسَیْنِ نُورَ الْقَمَرِ فَهُمَا أَجَلُّ مِنَ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ کَانَتِ الْمَلَائِکَةُ تُسَبِّحُ اللَّهَ تَعَالَی وَ تَقُولُ فِی تَسْبِیحِهَا سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ مِنْ أَنْوَارٍ مَا أَکْرَمَهَا عَلَی اللَّهِ تَعَالَی فَلَمَّا أَرَادَ اللَّهُ تَعَالَی أَنْ یَبْلُوَ الْمَلَائِکَةَ أَرْسَلَ عَلَیْهِمْ سَحَاباً مِنْ ظُلْمَةٍ وَ کَانَتِ الْمَلَائِکَةُ لَا تَنْظُرُ أَوَّلَهَا مِنْ آخِرِهَا وَ لَا آخِرَهَا مِنْ أَوَّلِهَا فَقَالَتِ الْمَلَائِکَةُ إِلَهَنَا وَ سَیِّدَنَا مُنْذُ خَلَقْتَنَا مَا رَأَیْنَا مِثْلَ مَا نَحْنُ فِیهِ فَنَسْأَلُکَ بِحَقِّ هَذِهِ الْأَنْوَارِ إِلَّا مَا کَشَفْتَ عَنَّا فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَأَفْعَلَنَّ فَخَلَقَ نُورَ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءَ علیها السلام یَوْمَئِذٍ کَالْقِنْدِیلِ وَ عَلَّقَهُ فِی قُرْطِ الْعَرْشِ فَزَهَرَتِ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَ الْأَرَضُونَ السَّبْعُ مِنْ أَجْلِ ذَلِکَ سُمِّیَتْ فَاطِمَةُ الزَّهْرَاءَ وَ کَانَتِ الْمَلَائِکَةُ تُسَبِّحُ اللَّهَ وَ تُقَدِّسُهُ فَقَالَ اللَّهُ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَأَجْعَلَنَّ ثَوَابَ تَسْبِیحِکُمْ وَ تَقْدِیسِکُمْ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ لِمُحِبِّی هَذِهِ الْمَرْأَةِ وَ أَبِیهَا وَ بَعْلِهَا وَ بَنِیهَا قَالَ سَلْمَانُ فَخَرَجَ الْعَبَّاسُ فَلَقِیَهُ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَضَمَّهُ إِلَی صَدْرِهِ وَ قَبَّلَ مَا بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ قَالَ بِأَبِی عِتْرَةَ الْمُصْطَفَی مِنْ أَهْلِ بَیْتٍ مَا أَکْرَمَکُمْ عَلَی اللَّهِ تَعَالَی.

ص: 17

سماویه و حانیه گفته می شود.

توضیح

«حانیه» یعنی با محبّت نسبت به شوهر و فرزندانش. جزری گوید: حانیه زنی است که از روی مهر و عطوفت بر سر فرزندانش می ماند و ازدواج نمی کند. و از همین ریشه است روایتی که در مورد زنان قریش آمده که: مهر و حنوّ زن قریشی بر فرزندش، بیشتر و رعایت او نسبت به شوهرش نیز بیشتر است.

روایت16.

ارشاد القلوب: از سلمان فارسی روایت می کند که گفت: «من در مسجد در حضور پیامبر خدا صلی اللَّه علیه و آله نشسته بودم که دیدم عباس بن عبدالمطب به حضور رسول خدا مشرف شد و سلام کرد. بعد از آنکه پیغمبر خدا جواب سلام وی را داد، عباس گفت: «یا رسول اللَّه! از چیست که خدا، علی بن ابی طالب را بر ما اهل بیت فضیلت و برتری داده، در صورتی که ما همه از یک خاندانیم؟»

رسول اعظم اسلام فرمود: «اکنون جواب تو را می دهم. هنگامی که خدای توانا من و علی را خلق کرد، آسمان و زمین، بهشت و دوزخ و لوح و قلمی در کار نبود. موقعی که خدا تصمیم گرفت ما را بیافریند سخنی گفت که از آن سخن نوری به وجود آمد. بعد سخن دیگری گفت که از آن سخن روحی به وجود آمد. آنگاه آن دو را با یک دیگر ممزوج کرد پس متعادل شدند. سپس من و علی را از آنها آفرید و نور عرش را از نور من آفرید. بنابراین من از عرش جلیل ترم. خدای تعالی نور آسمان ها را از نور علی خلق کرد. پس علی از آسمان ها جلیل تر است. خداوند نور آفتاب را از نور حسن و نور ماه را از نور حسین آفرید. پس ایشان از آفتاب و ماهتاب جلیل ترند. ملائکه خدای سبحان را تسبیح می کنند و می گویند: «سبوح قدوس من انوار»، یعنی پاک و منزه است خدا. چقدر این نورها نزد خدا گرامی هستند! آنگاه اراده خدا بر این قرار گرفت که ملائکه را امتحان کند. پس ابری چنان تاریک را بر آنها فرستاد که یکدیگر را نمی دیدند. ملائکه گفتند: «پروردگارا! از آن روزی که ما را آفریده بودی، هیچ گاه چنین منظره ای را ندیده بودیم! تو را به حق این انوار قسم می دهیم که این ظلمت و تاریکی را از ما دور گردانی!»

خدای توانا نور فاطمه را آفرید و آن را مانند قندیل بر کنار عرش آویخت و از آن نور آسمان ها و زمین های هفتگانه را خلق کرد. از این روی است که فاطمه اطهر، زهرا نامیده شد.

ملائکه خدا را تسبیح و تقدیس می کردند. خداوند سبحان فرمود: «به عزت و جلال خودم قسم که من ثواب تسبیح و تقدیس شما را برای دوستان این فاطمه و پدر و شوهر و فرزندان وی قرار خواهم داد.»

سلمان می گوید: «وقتی که عباس از حضور پیامبر خدا خارج شد، با حضرت علی بن ابی طالب رو به رو گردید. وی علی علیه السّلام را به سینه خود فشرد، میان دو چشم وی را بوسید و به او گفت: «پدرم به فدای اهل بیت مصطفی صلی اللَّه علیه و آله باد! شماچه اندازه نزد خدا گرامی هستید!»

ص: 17

بیان

القرط بالضم الذی یعلق فی شحمة الأذن.

«17»

فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] مُوسَی بْنُ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْمُحَارِبِیُّ مُعَنْعَناً عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَعَاشِرَ النَّاسِ تَدْرُونَ لِمَا خُلِقَتْ فَاطِمَةُ قَالُوا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ خُلِقَتْ فَاطِمَةُ حَوْرَاءَ إِنْسِیَّةً لَا إِنْسِیَّةٌ وَ قَالَ خُلِقَتْ مِنْ عَرَقِ جَبْرَئِیلَ وَ مِنْ زَغَبِهِ قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ اسْتَشْکَلَ ذَلِکَ عَلَیْنَا تَقُولُ حَوْرَاءُ إِنْسِیَّةٌ لَا إِنْسِیَّةٌ ثُمَّ تَقُولُ مِنْ عَرَقِ جَبْرَئِیلَ وَ مِنْ زَغَبِهِ قَالَ إِذاً أُنَبِّئُکُمْ أَهْدَی إِلَیَّ رَبِّی تُفَّاحَةً مِنَ الْجَنَّةِ أَتَانِی بِهَا جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَضَمَّهَا إِلَی صَدْرِهِ فَعَرِقَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام وَ عَرِقَتِ التُّفَّاحَةُ فَصَارَ عَرَقُهُمَا شَیْئاً وَاحِداً ثُمَّ قَالَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ قُلْتُ وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ یَا جَبْرَئِیلُ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ أَهْدَی إِلَیْکَ تُفَّاحَةً مِنَ الْجَنَّةِ فَأَخَذْتُهَا وَ قَبَّلْتُهَا وَ وَضَعْتُهَا عَلَی عَیْنِی وَ ضَمَمْتُهَا إِلَی صَدْرِی ثُمَّ قَالَ یَا مُحَمَّدُ کُلْهَا قُلْتُ یَا حَبِیبِی یَا جَبْرَئِیلُ هَدِیَّةُ رَبِّی تُؤْکَلُ قَالَ نَعَمْ قَدْ أُمِرْتَ بِأَکْلِهَا فَأَفْلَقْتُهَا فَرَأَیْتُ مِنْهَا نُوراً سَاطِعاً فَفَزِعْتُ مِنْ ذَلِکَ النُّورِ قَالَ کُلْ فَإِنَّ ذَلِکَ نُورُ الْمَنْصُورَةِ فَاطِمَةَ قُلْتُ یَا جَبْرَئِیلُ وَ مَنِ الْمَنْصُورَةُ قَالَ جَارِیَةٌ تَخْرُجُ مِنْ صُلْبِکَ وَ اسْمُهَا فِی السَّمَاءِ مَنْصُورَةُ وَ فِی الْأَرْضِ فَاطِمَةُ فَقُلْتُ یَا جَبْرَئِیلُ وَ لِمَ سُمِّیَتْ فِی السَّمَاءِ مَنْصُورَةَ وَ فِی الْأَرْضِ فَاطِمَةَ قَالَ سُمِّیَتْ فَاطِمَةَ فِی الْأَرْضِ لِأَنَّهُ فَطَمَتْ شِیعَتَهَا مِنَ النَّارِ وَ فُطِمُوا أَعْدَاؤُهَا عَنْ حُبِّهَا وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ فِی کِتَابِهِ وَ یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ بِنَصْرِ اللَّهِ (1) بِنَصْرِ فَاطِمَةَ علیها السلام.

بیان

الزغب الشعیرات الصغری علی ریش الفرخ و کونها من زغب جبرئیل إما لکون التفاحة فیها و عرقت من بینها أو لأنه التصق بها بعض ذلک الزغب فأکله النبی صلی الله علیه وآله.

«18»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَزِیدَ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: سُمِّیَتْ فَاطِمَةَ لِأَنَّ اللَّهَ فَطَمَهَا وَ ذُرِّیَّتَهَا مِنَ النَّارِ مَنْ لَقِیَ اللَّهَ

ص: 18


1- 1. الروم: 4. راجع المصدر ص 119.

توضیح

«قرط» با ضمّه، چیزی است که در لاله گوش آویزان می شود، یعنی گوشواره.

روایت17.

تفسیر فرات بن ابراهیم: از پیامبر خدا صلی اللَّه علیه و آله نقل می کند که فرمود: «ای گروه های مردم! آیا می دانید که فاطمه از چه آفریده شده؟» گفتند: «خدا و رسول داناترند.»

فرمود: «خدا به وسیله جبرئیل سیبی از بهشت برای من فرستاد. جبرئیل گفت: «السلام علیک یا رسول اللَّه!» گفتم: «علیک السلام یا جبرئیل.» جبرئیل گفت: «این سیب را خدا از بهشت برای تو فرستاده.» من سیب را گرفتم و بوسیدم، روی چشم خود گذاشتم و به سینه خویش چسباندم. سپس جبرئیل به من گفت: «این سیب را بخور!» گفتم: «ای حبیب من! آیا هدیه پروردگار را باید خورد؟» گفت: «آری، تو مأموری که آن را بخوری.» وقتی آن سیب را پاره کردم، نوری از آن ساطع شد که از دیدنش هراسان شدم. جبرئیل گفت: «آن را بخور. این نور منصوره یعنی فاطمه است.» گفتم: «منصوره کیست؟» گفت: «دختری است که از صلب تو به وجود خواهد آمد که در آسمان منصوره و در زمین فاطمه نامیده شده است. گفتم: ای جبرئیل چرا در آسمان منصوره و در زمین فاطمه نامیده شده است؟ گفت: او به این علت در زمین فاطمه نامیده شده که شیعیان وی از آتش جهنم نجات خواهند یافت و دشمنانش از دوستی او محروم خواهند شد و معنی این قول خدای سبحان که در قرآن می فرماید: «در آن روز مؤمنین از نصرت خدا خوشحال می شوند»(1)، همین نصرت و یاری کردن فاطمه خواهد بود .

بیان

الزغب الشعیرات الصغری علی ریش الفرخ و کونها من زغب جبرئیل إما لکون التفاحة فیها و عرقت من بینها أو لأنه التصق بها بعض ذلک الزغب فأکله النبی صلی الله علیه وآله.

روایت18.

شیخ طوسی (ت 436 ه) در امالی، به سندش از امام علی بن ابی طالب علیه السّلام نقل کرده:

از رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم شنیدم که می فرموده:

دخترم فاطمه نامیده شده زیرا خداوند تعالی او و ذرّیّه اش را از آتش جهنّم نجات بخشیده است مشروط بر اینکه در زمان ملاقات پروردگارش

ص: 18


1- . روم / 4

مِنْهُمْ بِالتَّوْحِیدِ وَ الْإِیمَانِ بِمَا جِئْتُ بِهِ.

«19»

أَقُولُ رُوِیَ فِی مَقَاتِلِ الطَّالِبِیِّینَ بِإِسْنَادِهِ إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ علیهم السلام: أَنَّ فَاطِمَةَ علیها السلام کَانَتْ تُکَنَّی أُمَّ أَبِیهَا.

«20»

مِصْبَاحُ الْأَنْوَارِ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: إِنَّمَا سُمِّیَتْ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ الطَّاهِرَةَ لِطَهَارَتِهَا مِنْ کُلِّ دَنَسٍ وَ طَهَارَتِهَا مِنْ کُلِّ رَفَثٍ وَ مَا رَأَتْ قَطُّ یَوْماً حُمْرَةً وَ لَا نِفَاساً.

باب 3 مناقبها و فضائلها و بعض أحوالها و معجزاتها صلوات الله علیها

الأخبار

«1»

أَقُولُ قَدْ مَرَّ فِی بَابِ الرُّکْبَانِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله بِرِوَایَةِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّهُ قَالَ: لَنْ یَرْکَبَ یَوْمَئِذٍ إِلَّا أَرْبَعَةٌ أَنَا وَ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ صَالِحٌ نَبِیُّ اللَّهِ فَأَمَّا أَنَا فَعَلَی الْبُرَاقِ وَ أَمَّا فَاطِمَةُ ابْنَتِی فَعَلَی نَاقَتِی الْعَضْبَاءُ تَمَامَ الْخَبَرِ.

«2»

جا، [المجالس للمفید] عُمَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الصَّیْرَفِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَمَّامٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنِ الْبَاقِرِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ لَیَغْضَبُ لِغَضَبِ فَاطِمَةَ وَ یَرْضَی لِرِضَاهَا.

«3»

ل، [الخصال] ابْنُ إِدْرِیسَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الرَّازِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُثْمَانَ عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی اخْتَارَ مِنَ النِّسَاءِ أربع [أَرْبَعاً] مَرْیَمَ وَ آسِیَةَ وَ خَدِیجَةَ وَ فَاطِمَةَ الْخَبَرَ.

«4»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ لَیَغْضَبُ لِغَضَبِ فَاطِمَةَ وَ یَرْضَی لِرِضَاهَا.

صح، [صحیفة الرضا علیه السلام] عن الرضا عن آبائه علیهم السلام: مثله.

«5»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِإِسْنَادِ التَّمِیمِیِّ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله:

ص: 19

به توحید و آنچه از جانب پروردگارشان آمده ایمان داشته باشند.

روایت 19.

امام باقر علیه السّلام روایت کرده

همانا کنیه فاطمه امّ ابیها- یعنی مادر پدر- بوده است.

«20»

شیخ هاشم بن محمّد در مصباح الانوار از امام باقر و او از پدران بزرگوارش علیهم السّلام روایت نموده است:

فاطمه دختر رسول خدا را به سبب پاک بودنش از هر ننگ و پلیدی، طاهره نامیدند، و او هرگز حیض و نفاس ندید.

باب سوم : مناقب و فضایل و برخی احوال و معجزات حضرت زهرا علیها السّلام

روایات

روایت1.

مؤلف می گوید که قبل از این در باب «سواران در روز قیامت» نوشتیم که ابن عباس از پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله روایت کرده که فرمود: «روز قیامت غیر از چهار نفر کسی سواره نخواهد بود. آن چهار نفر عبارتند از: من، علی، فاطمه و حضرت صالح پیغمبر. من بر براق سوار می شوم، دخترم فاطمه بر ناقه عضباء من سوار خواهد شد و الی آخر حدیث.

روایت2.

مجالس مفید: از رسول با عظمت اسلام نقل می کند که فرمود: «ان اللَّه لیغضب لغضب فاطمة و یرضی لرضاها.»یعنی حقا که خدا برای غضب فاطمه زهرا غضب می کند و از خشنودی او خشنود می شود.

روایت3.

خصال: از پیامبر خدا صلی اللَّه علیه و آله روایت می کند که فرمود: «خدای حکیم چهار نفر از زنان عالم را برگزید که عبارتند از: مریم، آسیه، خدیجه و فاطمه.

روایت4.

در عیون اخبار الرضا و صحیفة الرضا علیه السّلام، روایت شماره دوم این کتاب نقل شده است.

روایت5.

عیون اخبار الرضا: پیغمبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله فرمود:

ص: 19

الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ خَیْرُ أَهْلِ الْأَرْضِ بَعْدِی وَ بَعْدَ أَبِیهِمَا وَ أُمُّهُمَا أَفْضَلُ نِسَاءِ أَهْلِ الْأَرْضِ.

«6»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِإِسْنَادِ التَّمِیمِیِّ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله: إِنَّ فَاطِمَةَ أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَحَرَّمَ اللَّهُ ذُرِّیَّتَهَا عَلَی النَّارِ.

«7»

لی، [الأمالی للصدوق] الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ الْهَاشِمِیُّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الْعَلَوِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ خَلَفٍ عَنْ حُسَیْنِ بْنِ صَالِحِ بْنِ أَبِی الْأَسْوَدِ عَنْ أَبِی مَعْشَرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ قَالَ: کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله إِذَا قَدِمَ مِنْ سَفَرٍ بَدَأَ بِفَاطِمَةَ علیهاالسلام فَدَخَلَ عَلَیْهَا فَأَطَالَ عِنْدَهَا الْمَکْثَ فَخَرَجَ مَرَّةً فِی سَفَرٍ فَصَنَعَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام مَسَکَتَیْنِ مِنْ وَرِقٍ وَ قِلَادَةً وَ قُرْطَیْنِ (1) وَ سِتْراً لِبَابِ الْبَیْتِ لِقُدُومِ أَبِیهَا وَ زَوْجِهَا علیها السلام فَلَمَّا قَدِمَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله دَخَلَ عَلَیْهَا فَوَقَفَ أَصْحَابُهُ عَلَی الْبَابِ لَا یَدْرُونَ یَقِفُونَ أَوْ یَنْصَرِفُونَ لِطُولِ مَکْثِهِ عِنْدَهَا فَخَرَجَ عَلَیْهِمْ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ قَدْ عُرِفَ الْغَضَبُ فِی وَجْهِهِ حَتَّی جَلَسَ عِنْدَ الْمِنْبَرِ فَظَنَّتْ فَاطِمَةُ علیها السلام أَنَّهُ إِنَّمَا فَعَلَ ذَلِکَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله لِمَا رَأَی مِنَ الْمَسَکَتَیْنِ وَ الْقِلَادَةِ وَ الْقُرْطَیْنِ وَ السِّتْرِ فَنَزَعَتْ قِلَادَتَهَا وَ قُرْطَیْهَا وَ مَسَکَتَیْهَا وَ نَزَعَتِ السِّتْرَ فَبَعَثَتْ بِهِ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَالَتْ لِلرَّسُولِ قُلْ لَهُ تَقْرَأُ عَلَیْکَ ابْنَتُکَ السَّلَامَ وَ تَقُولُ اجْعَلْ هَذَا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَلَمَّا أَتَاهُ قَالَ فَعَلَتْ فِدَاهَا أَبُوهَا ثَلَاثَ مَرَّاتٍ لَیْسَتِ الدُّنْیَا مِنْ مُحَمَّدٍ وَ لَا مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ وَ لَوْ کَانَتِ الدُّنْیَا تَعْدِلُ عِنْدَ اللَّهِ مِنَ الْخَیْرِ جَنَاحَ بَعُوضَةٍ مَا أَسْقَی فِیهَا کَافِراً شَرْبَةَ مَاءٍ ثُمَّ قَامَ فَدَخَلَ عَلَیْهَا.

«8»

ج، [الإحتجاج] عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنْ جَعْفَرٍ الصَّادِقِ علیه السلام: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ لِفَاطِمَةَ یَا فَاطِمَةُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَغْضَبُ لِغَضَبِکِ وَ یَرْضَی لِرِضَاکِ قَالَ فَقَالَ الْمُحَدِّثُونَ بِهَا قَالَ فَأَتَاهُ ابْنُ جَرِیحٍ فَقَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ حُدِّثْنَا الْیَوْمَ حَدِیثاً اسْتَشْهَرَهُ النَّاسُ قَالَ وَ مَا هُوَ قَالَ حُدِّثْتُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ لِفَاطِمَةَ إِنَّ اللَّهَ لَیَغْضَبُ

ص: 20


1- 1. المسکة- بالتحریک- السوار و الخلخال و الورق: الفضة، و القلادة- بالکسر ما یجعل فی العنق من الحلی، و القرط- بالضم- ما یعلق فی شحمة الاذن من الجواهر و غیرها.

«حسن و حسین بعد از من و بعد از پدرشان، بهترین اهل زمین هستند و مادرشان بهترین زنان اهل زمین است.»

روایت6.

عیون اخبار الرضا: همچنین از پیامبر اسلام نقل می کند که فرمود: «فاطمه ناموس خود را حفظ کرد و خدا آتش جهنم را بر فرزندان او حرام کرد.»

روایت7.

امالی صدوق: از محمّد بن قیس روایت می کند که گفت: «هر گاه پیامبر خدا صلی اللَّه علیه و آله از سفری مراجعت می کرد، فاطمه زهرا اولین کسی بود که به دیدارش می رفت. وی نزد فاطمه می رفت و مدت زمانی طولانی نزد او می ماند. یک بار که پیغمبر اعظم اسلام به سفری رفته بود، فاطمه اطهر برای موقعی که پدر و شوهرش از سفر باز می گردند، دو خلخال نقره، یک گرد نبند، دو گوشواره و پرده ای آماده کرد.

هنگامی که پیامبر اکرم از مسافرت بازگشت، نزد فاطمه زهرا رفت. اصحاب که همچنان بر در خانه فاطمه ایستاده بودند، نمی دانستند توقف کنند یا برگردند، زیرا از مدت توقف آن حضرت خبر نداشتند. ولی رسول اکرم چندان در آنجا توقف نکرد و در حالی که آثار غضب از صورت مبارکش هویدا بود، از خانه فاطمه خارج شد و با همان حال آمد تا نزدیک منبر نشست.

فاطمه زهرا علیها السّلام دریافت که خشم و ناراحتی پیامبر اعظم اسلام به خاطر خلخال و گوشواره و گردنبند و پرده بوده است. وی آن زیور آلات را به شخصی سپرد تا به حضور حضرت رسول اکرم ببرد و به آن شخص فرمود: «سلام مرا به پدرم برسان و بگو اینها را در راه خدا به مصرف برسان. وقتی که آن شخص به حضور رسول خدا رسید، پیغمبر خدا سه مرتبه فرمود: «فداها ابوها!» یعنی پدرش به فدایش شود. دنیا با محمّد و آل محمّد صلی اللَّه علیهم اجمعین ارزشی ندارد. اگر دنیا نزد خدا به قدر یک بال پشه ارزشی می داشت، یک شربت از آب آن نصیب کافر نمی شد.» سپس برخاست و نزد فاطمه اطهر رفت.

روایت8.

احتجاج: از امام جعفر صادق علیه السّلام روایت می کند که پیغمبر معظم اسلام به فاطمه زهرا فرمود: «ای فاطمه! خدای حکیم برای غضب تو غضب می کند و از خشنودی تو خشنود می شود.»

هنگامی که محدثین این حدیث را نقل کردند، ابن جریح به حضور امام صادق آمد و گفت: «امروز حدیثی به گوش ما رسید که مردم آن را شهرت داده اند.» فرمود: «چه حدیثی؟» گفت: «شما فرموده ای که پیامبر اسلام به فاطمه اطهر فرمود: «خدا برای غضب تو

ص: 20

لِغَضَبِکِ وَ یَرْضَی لِرِضَاکِ قَالَ فَقَالَ علیه السلام نَعَمْ إِنَّ اللَّهَ لَیَغْضَبُ فِیمَا تَرْوُونَ لِعَبْدِهِ الْمُؤْمِنِ وَ یَرْضَی لِرِضَاهُ فَقَالَ نَعَمْ فَقَالَ علیه السلام فَمَا تُنْکِرُونَ أَنْ تَکُونَ ابْنَةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مُؤْمِنَةً یَرْضَی اللَّهُ لِرِضَاهَا وَ یَغْضَبُ لِغَضَبِهَا قَالَ صَدَقْتَ اللَّهُ أَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسالَتَهُ.

«9»

لی، [الأمالی للصدوق] الْقَطَّانُ عَنِ السُّکَّرِیِّ عَنِ الْجَوْهَرِیِّ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ بَکَّارٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُثَنَّی عَنْ عَمِّهِ ثُمَامَةَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ عَنْ أُمِّهِ قَالَتْ: مَا رَأَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام دَماً فِی حَیْضٍ وَ لَا فِی نِفَاسٍ.

«10»

لی، [الأمالی للصدوق] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ زِیَادٍ الْعَطَّارِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَوْلُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَاطِمَةُ سَیِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ أَ سَیِّدَةُ نِسَاءِ عَالَمِهَا قَالَ تَاکَ مَرْیَمُ وَ فَاطِمَةُ سَیِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ فَقُلْتُ فَقَوْلُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ سَیِّدَا شَبَابِ الْجَنَّةِ قَالَ هُمَا وَ اللَّهِ سَیِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ.

«11»

لی، [الأمالی للصدوق] الطَّالَقَانِیُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ الْمَادَرَائِیِّ عَنْ أَبِی قِلَابَةَ عَنْ غَانِمِ بْنِ الْحَسَنِ السَّعْدِیِّ عَنْ مُسْلِمِ بْنِ خَالِدٍ الْمَکِّیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ: قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا أَبَتَاهْ أَیْنَ أَلْقَاکَ یَوْمَ الْمَوْقِفِ الْأَعْظَمِ وَ یَوْمَ الْأَهْوَالِ وَ یَوْمَ الْفَزَعِ الْأَکْبَرِ قَالَ یَا فَاطِمَةُ عِنْدَ بَابِ الْجَنَّةِ وَ مَعِی لِوَاءُ «الْحَمْدُ لِلَّهِ» وَ أَنَا الشَّفِیعُ لِأُمَّتِی إِلَی رَبِّی قَالَتْ یَا أَبَتَاهْ فَإِنْ لَمْ أَلْقَکَ هُنَاکَ قَالَ الْقَیْنِی عَلَی الْحَوْضِ وَ أَنَا أَسْقِی أُمَّتِی قَالَتْ یَا أَبَتَاهْ فَإِنْ لَمْ أَلْقَکَ هُنَاکَ قَالَ الْقَیْنِی عَلَی الصِّرَاطِ وَ أَنَا قَائِمٌ أَقُولُ رَبِّ سَلِّمْ أُمَّتِی قَالَتْ فَإِنْ لَمْ أَلْقَکَ هُنَاکَ قَالَ الْقَیْنِی وَ أَنَا عِنْدَ الْمِیزَانِ أَقُولُ رَبِّ سَلِّمْ أُمَّتِی قَالَتْ فَإِنْ لَمْ أَلْقَکَ هُنَاکَ قَالَ الْقَیْنِی عَلَی شَفِیرِ جَهَنَّمَ أَمْنَعُ شَرَرَهَا وَ لَهَبَهَا عَنْ أُمَّتِی فَاسْتَبْشَرَتْ فَاطِمَةُ بِذَلِکَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهَا وَ عَلَی أَبِیهَا وَ بَعْلِهَا وَ بَنِیهَا.

«12»

لی، [الأمالی للصدوق] یَحْیَی بْنُ زَیْدِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ عَمِّهِ عَلِیِّ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ

ص: 21

غضب می کند و از خشنودی تو خشنود می شود.» فرمود: «آری، آیا شما چنین روایت نمی کنید که خدا برای غضب بنده مؤمن خود غضب می کند و از خشنودی او خشنود می شود؟» پاسخ داد: «چرا.» فرمود: «پس چرا انکار می کنید که خدا برای غضب فاطمه که دختر پیغمبر اسلام است غضب خواهد کرد و از خشنودی او خشنود خواهد شد؟» گفت: «راست گفتی، خدا می داند که مقام پیامبری را نصیب چه خاندانی کند!»

روایت9.

امالی صدوق: از انس بن مالک روایت می کند که گفت: «فاطمه اطهر هرگز خون حیض و نفاس ندید.»

روایت10.

امالی صدوق: همچنین از حسن بن زیاد روایت می کند که گفت: «حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام را گفتم آیا معنی این قول پیغمبر اعظم اسلام که فرموده «فاطمه بزرگ زنان بهشت است»، این است که او بزرگ زنان زمان خود بوده است؟» فرمود: «حضرت مریم بزرگ ترین زنان زمانه خود بوده، ولی فاطمه اطهر (علاوه بر اینکه بزرگ زنان زمانه خود بوده) بزرگ ترین زنان اولین و آخرین اهل بهشت است.»

گفتم: «معنی این قول پیغمبر خدا که درباره حسن و حسین علیهم السّلام فرموده «آنها بزرگ جوانان اهل بهشتند» چیست؟» فرمود: «به خدا قسم که ایشان بزرگ جوانان اولین و آخرین اهل بهشت هستند.»

روایت11.

امالی صدوق: همچنین از حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام روایت می کند که فاطمه اطهر به پیغمبر اسلام صلّی اللَّه علیه و آله گفت: «ای پدر! در روز قیامت، همان روزی که روز هول و قیل و قالی بزرگی خواهد بود، من تو را در کجا ملاقات کنم؟» فرمود: «ای فاطمه! آن روز مرا در حالی در بهشت ملاقات خواهی کرد که پرچم «الحمد للَّه» با من خواهد بود. من آن روز نزد خدا برای امت خود شفاعت خواهم کرد.

فاطمه گفت: «ای پدر! اگر آنجا تو را ملاقات نکنم چه باید کرد؟» فرمود: «نزد حوض کوثر که امت خود را آب می دهم.» گفت: «ای پدر! اگر آنجا هم ملاقات نکردم چه؟» فرمود: «نزد صراط که من آنجا ایستاده ام و می گویم: پروردگارا! امت مرا سلامت بدار.» گفت: «اگر در آنجا نیز تو را نبینم چه؟» فرمود: «مرا لب جهنم خواهی دید که شر و شعله آن را از امتم دور می گردانم.»

فاطمه از این بشارت مسرور گردید. صلی اللَّه علیها و علی ابیها و بعلها و بنیها.

روایت12.

امالی صدوق:

ص: 21

عَلِیِّ بْنِ الْمُنْذِرِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ حُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُمَرَ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: یَا فَاطِمَةُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَیَغْضَبُ لِغَضَبِکِ وَ یَرْضَی لِرِضَاکِ قَالَ فَجَاءَ صَنْدَلٌ فَقَالَ لِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ إِنَّ هَؤُلَاءِ الشَّبَابَ یَجِیئُونَّا عَنْکَ بِأَحَادِیثَ مُنْکَرَةٍ فَقَالَ لَهُ جَعْفَرٌ علیه السلام وَ مَا ذَاکَ یَا صَنْدَلُ قَالَ جَاءُونَا عَنْکَ أَنَّکَ حَدَّثْتَهُمْ إِنَّ اللَّهَ لَیَغْضَبُ لِغَضَبِ فَاطِمَةَ وَ یَرْضَی لِرِضَاهَا قَالَ فَقَالَ جَعْفَرٌ علیه السلام یَا صَنْدَلُ أَ لَسْتُمْ رَوَیْتُمْ فِیمَا تَرْوُونَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَیَغْضَبُ لِغَضَبِ عَبْدِهِ الْمُؤْمِنِ وَ یَرْضَی لِرِضَاهُ قَالَ بَلَی قَالَ فَمَا تُنْکِرُونَ أَنْ تَکُونَ فَاطِمَةُ علیها السلام مُؤْمِنَةً یَغْضَبُ اللَّهُ لِغَضَبِهَا وَ یَرْضَی لِرِضَاهَا قَالَ فَقَالَ لَهُ اللَّهُ أَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسالَتَهُ.

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] الغضائری عن الصدوق عن یحیی: مثله.

«13»

لی، [الأمالی للصدوق] ابْنُ مُوسَی عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنِ الْبَرْمَکِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ أَحْمَدَ التَّمِیمِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ عُمَیْرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: ابْنَتِی فَاطِمَةُ سَیِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ الْخَبَرَ.

«14»

لی، [الأمالی للصدوق] الطَّالَقَانِیُّ عَنِ الْجَلُودِیِّ عَنْ هِشَامِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ قَالَ: قَرَأْتُ فِی الْإِنْجِیلِ فِی وَصْفِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله نَکَّاحُ النِّسَاءِ ذُو النَّسْلِ الْقَلِیلِ إِنَّمَا نَسْلُهُ مِنْ مُبَارَکَةٍ لَهَا بَیْتٌ فِی الْجَنَّةِ لَا صَخَبَ فِیهِ وَ لَا نَصَبَ یَکْفُلُهَا فِی آخِرِ الزَّمَانِ کَمَا کَفَلَ زَکَرِیَّا أُمَّکَ لَهَا فَرْخَانِ مُسْتَشْهَدَانِ.

وَ قَدْ مَرَّ الْخَبَرُ بِتَمَامِهِ فِی کِتَابِ أَحْوَالِ النَّبِیِّ صلی الله علیه وآله.

«15»

لی، [الأمالی للصدوق] ابْنُ إِدْرِیسَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الْخَزَّازِ عَنْ مُوسَی بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله دَخَلَ عَلَی ابْنَتِهِ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ إِذَا فِی عُنُقِهَا قِلَادَةٌ فَأَعْرَضَ عَنْهَا فَقَطَعَتْهَا وَ رَمَتْ بِهَا فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله أَنْتِ مِنِّی یَا فَاطِمَةُ ثُمَّ جَاءَ سَائِلٌ فَنَاوَلَتْهُ الْقِلَادَةَ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله اشْتَدَّ غَضَبُ اللَّهِ وَ غَضَبِی عَلَی مَنْ

ص: 22

از حضرت صادق، از علی بن ابی طالب علیهم السّلام نقل می کند که پیغمبر اکرم اسلام به حضرت فاطمه زهرا فرمود: «ای فاطمه! خدا برای غضب تو غضب می کند و از خشنودی تو خشنود می شود.»

راوی می گوید: «صندل به حضور امام جعفر صادق علیه السّلام آمد و گفت: «این جوانان از تو احادیث عجیب و غریبی برای ما نقل می کنند!» فرمود: «چه حدیثی؟»

گفت: «به ما می گویند که شما گفته ای خدا برای غضب فاطمه غضب می کند و از خشنودی وی خشنود می شود؟»

حضرت صادق علیه السّلام فرمود: «آیا نه چنین است که شما روایت کرده اید: «خدای حکیم برای غضب بنده مؤمن غضب می کند و از رضایت وی راضی و خوشحال می شود؟» گفت: «چرا؟» فرمود: «پس چرا منکر این می شوید که فاطمه مومنه است و خدا برای غضب فاطمه غضب می کند و از خشنودی او خشنود می شود؟» صندل گفت: «خدا بهتر می داند که مقام پیامبری را در چه خاندانی قرار دهد.»

امالی طوسی نیز این روایت را آورده است.

روایت13.

امالی صدوق: از ابن عباس نقل می کند که پیغمبر معظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «دختر من فاطمه بزرگ زنان عالم است...»

روایت14.

امالی صدوق: از عبداللَّه بن سلیمان نقل می کند که گفت: «در کتاب انجیل در وصف پیغمبر اعظم اسلام خواندم که وی زیاد ازدواج می کند، ولی نسل او قلیل خواهد بود. نسل او فقط دختری با برکت خواهد بود که خانه ای در بهشت دارد و در آن خانه، هیاهو و رنج و آزاری برای او نخواهد بود. پیغمبر اسلام در آخرالزمان کفیل آن دختر می شود، همان طور که حضرت زکریا کفیل مادر حضرت عیسی علیه السّلام شد. همه این حدیث در شرح حال پیامبر خدا نوشته شد.»

روایت15.

امالی صدوق: از حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام روایت می کند که فرمود: «یک روز رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله نزد فاطمه اطهر رفت و دید که گردنبندی در گردن آن بانوی بزرگوار است. پیامبر خدا به خاطر آن گردنبند از فاطمه زهرا دل آزرده شد. فاطمه گردنبند را باز کرد و کنار گذاشت. رسول اکرم به وی فرمود: «تو از من هستی.»

پس از این اتفاق شخص سائلی آمد و حضرت زهرا گردنبند را به وی عطا کرد. آنگاه پیغمبر معظم اسلام فرمود: «غضب شدید خدا و غضب من بر کسی باد

ص: 22

أَهْرَقَ دَمِی وَ آذَانِی فِی عِتْرَتِی.

کشف، [کشف الغمة] عن موسی بن جعفر علیهما السلام: مثله.

«16»

فس، [تفسیر القمی] الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمُعَلَّی عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ إِنَّها لَإِحْدَی الْکُبَرِ نَذِیراً لِلْبَشَرِ(1) قَالَ یَعْنِی فَاطِمَةَ علیها السلام.

«17»

جا، [المجالس للمفید] ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] الْمُفِیدُ عَنِ الْمَرَاغِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ الْأَحْمَسِیِّ عَنْ خَالِدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ یَزِیدَ بْنِ أَبِی زِیَادٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَارِثِ عَنْ سَعْدِ بْنِ مَالِکٍ یَعْنِی ابْنَ أَبِی وَقَّاصٍ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّی مَنْ سَرَّهَا فَقَدْ سَرَّنِی وَ مَنْ سَاءَهَا فَقَدْ سَاءَنِی فَاطِمَةُ أَعَزُّ النَّاسِ عَلَیَّ.

«18»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] ابْنُ الصَّلْتِ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یُوسُفَ الضَّبِّیِّ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنْ جَعْفَرٍ الْأَحْمَرِیِّ عَنِ الشَّیْبَانِیِّ عَنْ جُمَیْعِ بْنِ عُمَیْرٍ قَالَ: قَالَتْ عَمَّتِی لِعَائِشَةَ وَ أَنَا أَسْمَعُ لِلَّهِ أَنْتِ (2) مَسِیرُکِ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام مَا کَانَ قَالَتْ دَعِینَا مِنْکِ إِنَّهُ مَا کَانَ مِنَ الرِّجَالِ أَحَبُّ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْ عَلِیٍّ علیه السلام وَ لَا مِنَ النِّسَاءِ أَحَبُّ إِلَیْهِ مِنْ فَاطِمَةَ علیها السلام.

«19»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] بِالْإِسْنَادِ إِلَی عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی عَنْ زَکَرِیَّا عَنْ فِرَاسٍ عَنْ مَسْرُوقٍ عَنْ عَائِشَةَ قَالَتْ: أَقْبَلَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام تَمْشِی لَا وَ اللَّهِ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ مَا مَشْیُهَا یَخْرِمُ مِنْ مِشْیَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا رَآهَا قَالَ مَرْحَباً بِابْنَتِی مَرَّتَیْنِ قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام فَقَالَ لِی أَ مَا تَرْضَیْنَ أَنْ تَأْتِیَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ سَیِّدَةَ نِسَاءِ الْمُؤْمِنِینَ أَوْ سَیِّدَةَ نِسَاءِ هَذِهِ الْأُمَّةِ.

ص: 23


1- 1. المدّثّر: 38 و 39.
2- 2. کلمة یقال عند الاشفاق و قد قال علیّ علیه السلام:« للّه أبوهم و هل أحد أشدّ لها مراسا» و أمّا فی النسخ المطبوعة و هکذا فی المصدر ص 211« و أنا أسمع له أنت مسیرک» و هو تصحیف، و لو کان أراد ارجاع الضمیر لقال:« و أنا أستمع لها» فانه کان یستمع لکلام عمته مع عائشة. علی أنّه لا معنی لقوله:« أنت مسیرک الی علی».

که خون مرا بریزد و به عترتم اذیت و آزاری برساند.»

کشف الغمّه نیز مانند این روایت را آورده است.

روایت16.

تفسیر علی بن ابراهیم قمی: به نقل از حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام روایت می کند که درباره تفسیر آیه: «إِنَّها لَإِحْدَی الْکُبَرِ نَذِیراً لِلْبَشَر»، {وی یکی از بزرگان است و برای بیم دادن بشر آمده.}(1) فرمود: «منظور خدا در این آیه فاطمه زهرا است.»

روایت17.

مجالس مفید و امالی طوسی: از سعد بن مالک روایت می کنند که گفت: «از پیامبر خدا شنیدم که فرمود: «فاطمه پاره تن من است؛ کسی که فاطمه را مسرور کند مرا مسرور کرده و کسی که وی را ناراحت کند مرا ناراحت کرده است. فاطمه عزیزترین مردم است نزد من.»

روایت18.

امالی طوسی: از جمیع بن عمیر نقل می کند که گفت: «یک بار شنیدم که عمه ام به عایشه می گفت: «برای خدا باشی! این چه بود که (برای جنگ) به سوی علی علیه السّلام رفتی؟»

گفت: «ما را وابگذار! نزد پیغمبر معظم اسلام از میان مردان کسی عزیزتر از علی و از میان زنان کسی عزیزتر از فاطمه زهرا نخواهد بود.»

روایت19.

امالی طوسی: همچنین از عایشه روایت می کند که گفت: «به حق آن خدایی که شریک ندارد، هر گاه که فاطمه زهرا راه می رفت، راه رفتن وی با راه رفتن پیغمبر خدا تفاوتی نداشت. هر گاه که پیامبر خدا فاطمه را می دید، دو مرتبه خطاب به او می فرمود: «مرحبا به دختر من!»

فاطمه اطهر می گوید: «پدرم به من می فرمود: «آیا راضی نیستی که فردای قیامت، بزرگ زنان مؤمنین یا زنان این امت باشی؟»

ص: 23


1- . مدثّر / 38 - 39
توضیح

قال الجوهری ما خرمت منه شیئا أی ما نقصت و ما قطعت و قال الجزری فی حدیث سعد: ما خرمت من صلاة رسول الله صلی الله علیه و آله شیئا.

أی ما ترکت.

«20»

لی، [الأمالی] للصدوق الْهَمَذَانِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ سَلَمَةَ الْأَهْوَازِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُوسَی عَنْ أَبِی قَتَادَةَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَلَاءٍ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ سَعِیدِ بْنِ الْمُسَیَّبِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ جَالِساً ذَاتَ یَوْمٍ وَ عِنْدَهُ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ علیهم السلام فَقَالَ اللَّهُمَّ إِنَّکَ تَعْلَمُ أَنَّ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَیْتِی وَ أَکْرَمُ النَّاسِ عَلَیَّ فَأَحْبِبْ مَنْ أَحَبَّهُمْ وَ أَبْغِضْ مَنْ أَبْغَضَهُمْ وَ وَالِ مَنْ وَالاهُمْ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُمْ وَ أَعِنْ مَنْ أَعَانَهُمْ وَ اجْعَلْهُمْ مُطَهَّرِینَ مِنْ کُلِّ رِجْسٍ مَعْصُومِینَ مِنْ کُلِّ ذَنْبٍ وَ أَیِّدْهُمْ بِرُوحِ الْقُدُسِ مِنْکَ ثُمَّ قَالَ علیه السلام یَا عَلِیُّ أَنْتَ إِمَامُ أُمَّتِی وَ خَلِیفَتِی عَلَیْهَا بَعْدِی وَ أَنْتَ قَائِدُ الْمُؤْمِنِینَ إِلَی الْجَنَّةِ وَ کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَی ابْنَتِی فَاطِمَةَ قَدْ أَقْبَلَتْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَلَی نَجِیبٍ مِنْ نُورٍ عَنْ یَمِینِهَا سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ وَ عَنْ یَسَارِهَا سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ وَ بَیْنَ یَدَیْهَا سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ وَ خَلْفَهَا سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ تَقُودُ مُؤْمِنَاتِ أُمَّتِی إِلَی الْجَنَّةِ فَأَیُّمَا امْرَأَةٍ صَلَّتْ فِی الْیَوْمِ وَ اللَّیْلَةِ خَمْسَ صَلَوَاتٍ وَ صَامَتْ شَهْرَ رَمَضَانَ وَ حَجَّتْ بَیْتَ اللَّهِ الْحَرَامَ وَ زَکَّتْ مَالَهَا وَ أَطَاعَتْ زَوْجَهَا وَ وَالَتْ عَلِیّاً بَعْدِی دَخَلَتِ الْجَنَّةَ بِشَفَاعَةِ ابْنَتِی فَاطِمَةَ وَ إِنَّهَا لَسَیِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ فَقِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ هِیَ سَیِّدَةُ نِسَاءِ عَالَمِهَا فَقَالَ صلی الله علیه و آله ذَاکَ لِمَرْیَمَ بِنْتِ عِمْرَانَ فَأَمَّا ابْنَتِی فَاطِمَةُ فَهِیَ سَیِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ إِنَّهَا لَتَقُومُ فِی مِحْرَابِهَا فَیُسَلِّمُ عَلَیْهَا سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ الْمُقَرَّبِینَ وَ یُنَادُونَهَا بِمَا نَادَتْ بِهِ الْمَلَائِکَةُ مَرْیَمَ فَیَقُولُونَ یَا فَاطِمَةُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ وَ اصْطَفاکِ عَلی نِساءِ الْعالَمِینَ (1) ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ یَا عَلِیُّ إِنَّ فَاطِمَةَ بَضْعَةٌ مِنِّی وَ هِیَ نُورُ عَیْنِی وَ ثَمَرَةُ فُؤَادِی یَسُوؤُنِی مَا سَاءَهَا وَ یَسُرُّنِی مَا سَرَّهَا وَ إِنَّهَا أَوَّلُ مَنْ یَلْحَقُنِی مِنْ أَهْلِ

ص: 24


1- 1. آل عمران: 37.

توضیح

جوهری گوید: «ما خرمت منه شیئاً» یعنی «ما نقصت» و «ما قطعت» یعنی خرم به معنای نقص و قطع می آید. جزری گوید: در حدیث سعد آمده: «ما خرمت من صلاة رسول الله صلی الله علیه و آله شیئاً» یعنی «ما ترکت»، هیچ از نماز رسول خدا کم نداشت.

روایت20.

امالی صدوق: از ابن عباس نقل می کند که گفت: «یک روز پیامبر اسلام صلّی اللَّه علیه و آله نشسته بود. علی و زهرا و حسن و حسین علیهم السّلام نیز در حضور آن بزرگوار مشرف بودند. پیغمبر خدا گفت: «پروردگارا! تو می دانی که ایشان اهل بیت من و از همه مردم نزد من گرامی ترند. بار خدایا! محبوب بدار آن کس را که آنها را محبوب می دارد؛ دوست بدار آن کس را که آنها را دوست می دارد؛ دشمن بدار کسی را که به آنها دشمنی می ورزد؛ یاور آن کس باش که یاور آنهاست. پروردگارا! ایشان را از هر گونه پلیدی، پاک و پاکیزه بدار و از هر گناهی نگاهداری فرما! ایشان را به وسیله روح القدس تأیید بفرما!»

سپس روی به حضرت علی بن ابی طالب کرد و فرمود: «یا علی! تو امام امت من و خلیفه من خواهی بود. تو مؤمنین را به سوی بهشت رهبری خواهی کرد. گویا من دخترم فاطمه را می بینم که فردای قیامت بر شتری که از نور است نشسته. در طرف راست وی هفتاد هزار ملک و در سمت چپ او هفتاد هزار ملک خواهد بود. دختر من زنان مؤمنه امتم را به سوی بهشت رهبری خواهد کرد. هر زنی که پنج نماز شبانه روز را بخواند، ماه رمضان را روزه بگیرد، اعمال حج را به جای آورد، زکات مال خود را بدهد، از شوهر خود اطاعت کند و علی را بعد از من دوست داشته باشد، به شفاعت دخترم فاطمه زهرا داخل بهشت خواهد شد. دخترم فاطمه، بزرگ زنان بهشت است.»

گفته شد: «یا رسول اللَّه! آیا فاطمه فقط بزرگ زنان زمانه خود است؟» فرمود: «این مقام حضرت مریم دختر عمران است، ولی دختر من فاطمه زهرا، بزرگ اولین و آخرین زنان جهان است. هنگامی که فاطمه در محراب عبادت می ایستد، هفتاد هزار ملک از ملائکه مقربین به وی سلام می کنند و فاطمه را به گونه ای ندا می دهند که حضرت مریم را ندا می دادند. آنان به فاطمه می گویند: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ وَ اصْطَفاکِ عَلی نِساءِ الْعالَمِین»(1)، {خدا تو را برگزید و پاک و پاکیزه داشت. خدا تو را از میان تمام زنان جهان برگزید.}

پیغمبر خاتم پس از این فرمایش ها، روی به حضرت علی کرد و فرمود: «یا علی! فاطمه پاره تن و نور چشم و میوه دل من است. آنچه که باعث ناراحتی زهرا شود، باعث ناراحتی من و آنچه که موجب خشنودی وی شود، موجب خشنودی من خواهد شد. زهرا اولین کس از اهل

ص: 24


1- . آل عمران / 42

بَیْتِی فَأَحْسِنْ إِلَیْهَا بَعْدِی وَ أَمَّا الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ فَهُمَا ابْنَایَ وَ رَیْحَانَتَایَ وَ هُمَا سَیِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ فَلْیُکْرَمَا عَلَیْکَ کَسَمْعِکَ وَ بَصَرِکَ ثُمَّ رَفَعَ صلی الله علیه و آله یَدَهُ إِلَی السَّمَاءِ فَقَالَ اللَّهُمَّ إِنِّی أُشْهِدُکَ أَنِّی مُحِبٌّ لِمَنْ أَحَبَّهُمْ وَ مُبْغِضٌ لِمَنْ أَبْغَضَهُمْ وَ سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَهُمْ وَ حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَهُمْ وَ عَدُوٌّ لِمَنْ عَادَاهُمْ وَ وَلِیٌّ لِمَنْ وَالاهُمْ.

«21»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِنَّ بَنَاتِ الْأَنْبِیَاءِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ لَا یَطْمَثْنَ إِنَّمَا الطَّمْثُ عُقُوبَةٌ وَ أَوَّلُ مَنْ طَمِثَتْ سَارَةُ.

«22»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] حَمَّوَیْهِ عَنْ أَبِی الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِی خَلِیفَةَ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ الْفَضْلِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عُمَرَ عَنْ إِسْرَائِیلَ عَنْ مَیْسَرَةَ بْنِ حَبِیبٍ عَنِ الْمِنْهَالِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ عَائِشَةَ بِنْتِ طَلْحَةَ عَنْ عَائِشَةَ قَالَتْ: مَا رَأَیْتُ مِنَ النَّاسِ أَحَداً أَشْبَهَ کَلَاماً وَ حَدِیثاً بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْ فَاطِمَةَ کَانَتْ إِذَا دَخَلَتْ عَلَیْهِ رَحَّبَ بِهَا وَ قَبَّلَ یَدَیْهَا وَ أَجْلَسَهَا فِی مَجْلِسِهِ فَإِذَا دَخَلَ عَلَیْهَا قَامَتْ إِلَیْهِ فَرَحَّبَتْ بِهِ وَ قَبَّلَتْ یَدَیْهِ وَ دَخَلَتْ عَلَیْهِ فِی مَرَضِهِ فَسَارَّهَا فَبَکَتْ ثُمَّ سَارَّهَا فَضَحِکَتْ فَقُلْتُ کُنْتُ أَرَی لِهَذِهِ فَضْلًا عَلَی النِّسَاءِ فَإِذَا هِیَ امْرَأَةٌ مِنَ النِّسَاءِ بَیْنَمَا هِیَ تَبْکِی إِذْ ضَحِکَتْ فَسَأَلْتُهَا فَقَالَتْ إِذَنْ إِنِّی لَبَذِرَةٌ فَلَمَّا تُوُفِّیَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله سَأَلْتُهَا فَقَالَتْ إِنَّهُ أَخْبَرَنِی أَنَّهُ یَمُوتُ فَبَکَیْتُ ثُمَّ أَخْبَرَنِی أَنِّی أَوَّلُ أَهْلِهِ لُحُوقاً بِهِ فَضَحِکْتُ.

بیان

قَالَ الْجَزَرِیُّ فِی حَدِیثِ فَاطِمَةَ عِنْدَ وَفَاةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَتْ لِعَائِشَةَ: إِنِّی إِذَنْ لَبَذِرَةٌ.

البذر الذی یفشی السر و یظهر ما یسمعه.

«23»

فس، [تفسیر القمی]: إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً مُهِیناً(1) قَالَ نَزَلَتْ فِیمَنْ غَصَبَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ حَقَّهُ وَ أَخَذَ حَقَّ فَاطِمَةَ وَ آذَاهَا وَ قَدْ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله مَنْ آذَاهَا فِی حَیَاتِی کَمَنْ آذَاهَا بَعْدَ مَوْتِی وَ مَنْ آذَاهَا بَعْدَ مَوْتِی کَمَنْ آذَاهَا فِی حَیَاتِی وَ مَنْ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِی وَ مَنْ آذَانِی فَقَدْ

ص: 25


1- 1. الأحزاب: 57.

بیت من است که به من ملحق می شود. بعد از من با دخترم فاطمه نیک رفتاری کن! حسن و حسین صلی اللَّه علیه و آله پسران و گل های منند؛ آنها بزرگ جوانان بهشت هستند. پس باید آنها را همچون چشم و گوش خود گرامی بداری.»

آنگاه حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله دست خود را به سوی آسمان بلند کرد و گفت: «بار خدایا! من تو را شاهد می گیرم که من دوستِ دوست ایشان هستم؛ به آن کس که بغض ایشان را در دل داشته باشد بغض می ورزم؛ با کسی که با آنان بجنگد می جنگم؛ تسلیم کسی هستم که تسلیم ایشان باشد؛ دشمن کسی هستم که دشمن ایشان باشد و دوستدار کسی هستم که دوستدار آنان باشد.»

روایت21.

علل الشرائع: از حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام روایت می کند که فرمود: «دختران پیامبران صلی اللَّه علیهم اجمعین حیض نمی شوند، زیرا حیض نوعی عقاب است. اولین زنی که خون حیض دید، ساره بود.»

روایت22.

امالی طوسی: از عایشه نقل می کند که گفت: «من هیچ کس را ندیدم که از لحاظ سخن گفتن، بیشتر از فاطمه به رسول خدا شباهت داشته باشد. هر گاه فاطمه به حضور پیامبر اعظم اسلام می آمد، پیغمبر اکرم به وی سلام و خوشامد می گفت، دست هایش را می بوسید و او را به جای خود می نشانید. هر گاه پیغمبر معظم اسلام به دیدن فاطمه می رفت، فاطمه از جای خود بر می خاست و به پدر خویش خوشامد می گفت و دست های مبارکش را می بوسید.

هنگام بیماری پیامبر خدا که به همان علت از دنیا رفت، فاطمه به حضور آن حضرت مشرف شد. رسول اکرم در گوش فاطمه سخنی گفت که فاطمه گریان شد. سپس در گوشش چیزی گفت که فاطمه خندان گردید! من با خود گفتم: «برای فاطمه فضیلت و برتری بسیار قائل بودم. اکنون معلومم شد که وی هم نظیر زنان است، زیرا در حالی که گریان است می خندد! وقتی دلیل خنده اش را از او جویا شدم گفت: «اگر پاسخ تو را بدهم، سرّی را که پیامبر هم اکنون گفته آشکار ساخته ام.»

هنگامی که پیامبر معظم اسلام از دنیا رحلت کرد، من بار دیگر علت آن خنده فاطمه را از او پرسیدم. گفت: «وقتی پدرم خبر فوت خود را به من داد، گریان شدم. سپس خبری را به من داد که از شنیدنش خندان شدم. او فرمود: «تو اولین کس از اهل بیتم هستی که به من ملحق می شوی.»

توضیح

جزری گوید: در حدیث فاطمه علیها السلام به هنگام وفات پیامبر صلی الله علیه و آله که فاطمه علیها السلام به عایشه گفت: «إنی اذاً لبذرة»، «بذر» کسی است که سرّ را افشاء می کند و آنچه را که نهان شنیده، آشکار می سازد.

روایت23.

علی بن ابراهیم قمی: در ذیل آیه «إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً مُهِینا»، {خداوند افرادی که خدا و رسول را اذیت می کنند، در دنیا و آخرت لعنت کرده و عذاب بزرگی برای ایشان مهیا کرده است.}(1) می نویسد: «این آیه در شأن آن کسانی نازل شده که حق علی و زهرا علیهما السّلام را غصب کردند و فاطمه را مورد اذیت و آزار قرار دادند، در صورتی که پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله فرموده است: «هر کس زهرا را در زمان زنده بودن من اذیت کند، مثل این است که وی را بعد از موت من اذیت کرده باشد و هر کسی او را بعد از رحلت من اذیت کند، مثل این است که وی را در زمان حیات من اذیت کرده باشد. کسی که فاطمه را اذیت کند، مثل این است که مرا اذیت کرده باشد و هر کس که مرا اذیت کند،

ص: 25


1- . احزاب / 57

آذَی اللَّهَ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ الْآیَةَ.

«24»

ل، [الخصال]: فِیمَا أَوْصَی بِهِ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام یَا عَلِیُّ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَشْرَفَ عَلَی الدُّنْیَا فَاخْتَارَنِی مِنْهَا عَلَی رِجَالِ الْعَالَمِینَ ثُمَّ اطَّلَعَ الثَّانِیَةَ فَاخْتَارَکَ عَلَی رِجَالِ الْعَالَمِینَ بَعْدِی ثُمَّ اطَّلَعَ الثَّالِثَةَ فَاخْتَارَ الْأَئِمَّةَ مِنْ وُلْدِکَ عَلَی رِجَالِ الْعَالَمِینَ بَعْدَکَ ثُمَّ اطَّلَعَ الرَّابِعَةَ فَاخْتَارَ فَاطِمَةَ عَلَی نِسَاءِ الْعَالَمِینَ.

«25»

مع، [معانی الأخبار] الْهَمَذَانِیُّ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی فَاطِمَةَ أَنَّهَا سَیِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ أَ هِیَ سَیِّدَةُ نِسَاءِ عَالَمِهَا فَقَالَ ذَاکَ لِمَرْیَمَ کَانَتْ سَیِّدَةَ نِسَاءِ عَالَمِهَا وَ فَاطِمَةُ سَیِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ.

«26»

مع، [معانی الأخبار] الْقَطَّانُ عَنْ أَحْمَدَ الْهَمْدَانِیِ (1) عَنِ الْمُنْذِرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ عَبَایَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ فَاطِمَةَ شِجْنَةٌ(2)

مِنِّی یُؤْذِینِی مَا آذَاهَا وَ یَسُرُّنِی مَا سَرَّهَا وَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَیَغْضَبُ لِغَضَبِ فَاطِمَةَ وَ یَرْضَی لِرِضَاهَا.

«27»

مع، [معانی الأخبار] مُحَمَّدُ بْنُ هَارُونَ الزَّنْجَانِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ قَالَ: سَمِعْتُ الْقَاسِمَ بْنَ سَلَّامٍ یَقُولُ فِی مَعْنَی قَوْلِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله الرَّحِمُ شِجْنَةٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یَعْنِی أَنَّهُ قَرَابَةٌ مُشْتَبِکَةٌ کَاشْتِبَاکِ الْعُرُوقِ وَ قَوْلُ الْقَائِلِ الْحَدِیثُ ذُو شُجُونٍ إِنَّمَا هُوَ تُمْسِکُ بَعْضُهُ بِبَعْضٍ وَ قَالَ بَعْضُ أَهْلِ الْعِلْمِ یُقَالُ شَجَرٌ مُشْجِنٌ إِذَا الْتَفَّ بَعْضُهُ بِبَعْضٍ وَ یُقَالُ شِجْنَةٌ وَ شَجْنَةٌ وَ الشِّجْنَةُ کَالْغُصْنِ یَکُونُ مِنَ الشَّجَرَةِ.

«28»

صح، [صحیفة الرضا علیه السلام] عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام قَالَ حَدَّثَتْنِی

ص: 26


1- 1. فی المصدر المطبوع ص 303 السند هکذا: حدّثنا أحمد بن الحسن القطان قال: حدّثنا أحمد بن محمّد بن سعید الکوفیّ مولی بنی هاشم قال: أخبرنا المنذر بن محمّد قراءة قال: حدّثنا جعفر بن سلیمان التمیمی. الخ.
2- 2. الشجنة مثلثة- الشعبة من کل شی ء یقال:« بینهما شجنة رحم» أی شعبة رحم کأنها حبل من حبال صلته.

خدا را اذیت کرده است» و منظور از معنی آیه مذکور همین است.»

روایت24.

خصال: از جمله وصیت هایی که پیامبر اکرم به حضرت علی بن ابی طالب کرد این بود که فرمود: «یا علی! خدا عنایتی به دنیا کرد و مرا بر مردان آن برگزید. سپس عنایت دیگری کرد و تو را بعد از من بر مردان آن برگزید. خداوند برای سومین بار دنیا را مورد عنایت قرار داد و امامانی را که از فرزندان تو هستند، برای بعد از تو برگزید. آنگاه در مرتبه چهارم عنایتی کرد و فاطمه را از میان زنان عالم برگزید.»

روایت25.

معانی الاخبار: از مفضل روایت می کند که گفت: «به امام جعفر صادق علیه السّلام گفتم: «مرا از این قول پیغمبر اکرم اسلام که فرموده فاطمه بزرگ زنان عالم است آگاه کن. آیا وی فقط بزرگِ زنان زمانه خود بود؟»

فرمود: «این مقام از حضرت مریم بود که بزرگِ زنان زمانه خود بود، ولی حضرت زهرا، بزرگِ زنان اولین و آخرین انسان هاست.»

روایت26.

معانی الاخبار: همچنین از پیغمبر اعظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله روایت می کند که فرمود: «فاطمه پاره ای از تن من است. مرا اذیت می کند آنچه که وی را اذیت کند و مرا خشنود می کند آنچه که او را خشنود کند. خدا برای غضب زهرا غضب می کند و از خشنودی او خشنود می شود.»

روایت27.

معانی الاخبار: از علی بن عبدالعزیز روایت می کند که گوید: از قاسم بن سلام شنیدم که در معنای این گفته پیامبر صلی الله علیه و آله که فرمود: «رحم و خویشاوندی شجنه ای از خدای عزّوجل است» گفت: رحم خویشاوندی به هم تنیده است، مانند بهم تنیدن رگ ها، و گفته گوینده که می گوید: «الحدیث ذوشجون» به این معنی که برخی از گفتار را با برخی دیگر می گیری و می فهمی و بعضی از عالمان گفته اند: گفته می شود: شجر مشجن = درخت مشجّن زمانی که بعضی از آن به بعضی دیگر بپیچد و گفته می شود شجنه و شجّنه و الشجنة مانند شاخه درخت نسبت به درخت.

روایت28.

صحیفة الرضا: از حضرت امام زین العابدین علیه السّلام نقل می کند که فرمود:

ص: 26

أَسْمَاءُ بِنْتُ عُمَیْسٍ قَالَتْ: کُنْتُ عِنْدَ فَاطِمَةَ جَدَّتِکَ إِذْ دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ فِی عُنُقِهَا قِلَادَةٌ مِنْ ذَهَبٍ کَانَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام اشْتَرَاهَا لَهُ مِنْ فَیْ ءٍ لَهُ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله لَا یَغُرَّنَّکَ النَّاسُ أَنْ یَقُولُوا بِنْتُ مُحَمَّدٍ وَ عَلَیْکَ لِبَاسُ الْجَبَابِرَةِ فَقَطَعَتْهَا وَ بَاعَتْهَا وَ اشْتَرَتْ بِهَا رَقَبَةً فَأَعْتَقَتْهَا فَسُرَّ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله بِذَلِکَ.

«29»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ الْحُصَیْنِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله جَالِساً إِذْ أَقْبَلَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام وَ قَدْ تَغَیَّرَ وَجْهُهَا مِنَ الْجُوعِ فَقَالَ لَهَا ادْنِی فَدَنَتْ مِنْهُ فَرَفَعَ یَدَهُ حَتَّی وَضَعَهَا عَلَی صَدْرِهَا فِی مَوْضِعِ الْقِلَادَةِ وَ هِیَ صَغِیرَةٌ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ مُشْبِعَ الْجَاعَةِ وَ رَافِعَ الْوَضَعَةِ لَا تُجِعْ فَاطِمَةَ قَالَ فَرَأَیْتُ الدَّمَ عَلَی وَجْهِهَا کَمَا کَانَتِ الصُّفْرَةُ فَقَالَتْ مَا جُعْتُ بَعْدَ ذَلِکَ.

«30»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَقَامَ أَیَّاماً وَ لَمْ یَطْعَمْ طَعَاماً حَتَّی شَقَّ ذَلِکَ عَلَیْهِ فَطَافَ فِی دِیَارِ أَزْوَاجِهِ فَلَمْ یُصِبْ عِنْدَ إِحْدَاهُنَّ شَیْئاً فَأَتَی فَاطِمَةَ فَقَالَ یَا بُنَیَّةِ هَلْ عِنْدَکِ شَیْ ءٌ آکُلُهُ فَإِنِّی جَائِعٌ قَالَتْ لَا وَ اللَّهِ بِنَفْسِی وَ أَخِی فَلَمَّا خَرَجَ عَنْهَا بَعَثَتْ جَارِیَةٌ لَهَا رَغِیفَیْنِ وَ بَضْعَةَ لَحْمٍ فَأَخَذَتْهُ وَ وَضَعَتْهُ تَحْتَ جَفْنَةٍ وَ غَطَّتْ عَلَیْهَا وَ قَالَتْ وَ اللَّهِ لَأُوثِرَنَّ بِهَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَی نَفْسِی وَ غَیْرِی وَ کَانُوا مُحْتَاجِینَ إِلَی شَبْعَةِ طَعَامٍ فَبَعَثَتْ حَسَناً أَوْ حُسَیْناً إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَرَجَعَ إِلَیْهَا فَقَالَتْ قَدْ أَتَانَا اللَّهُ بِشَیْ ءٍ فَخَبَأْتُهُ لَکَ فَقَالَ هَلُمِّی عَلَیَّ یَا بُنَیَّةِ فَکَشَفَتِ الْجَفْنَةَ فَإِذَا هِیَ مَمْلُوءَةٌ خُبْزاً وَ لَحْماً فَلَمَّا نَظَرَتْ إِلَیْهِ بُهِتَتْ وَ عَرَفَتْ أَنَّهُ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ فَحَمِدَتِ اللَّهَ وَ صَلَّتْ عَلَی نَبِیِّهِ أَبِیهَا وَ قَدَّمَتْهُ إِلَیْهِ فَلَمَّا رَآهُ حَمِدَ اللَّهَ وَ قَالَ مِنْ أَیْنَ لَکِ هَذَا قالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ فَبَعَثَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله إِلَی عَلِیٍّ فَدَعَاهُ وَ أَحْضَرَهُ وَ أَکَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ جَمِیعُ أَزْوَاجِ النَّبِیِّ حَتَّی شَبِعُوا قَالَتْ فَاطِمَةُ وَ بَقِیَتِ الْجَفْنَةُ کَمَا هِیَ فَأَوْسَعْتُ مِنْهَا عَلَی جَمِیعِ جِیرَانِی جَعَلَ اللَّهُ فِیهَا بَرَکَةً وَ خَیْراً کَثِیراً.

«31»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ خَدِیجَةَ لَمَّا تُوُفِّیَتْ جَعَلَتْ فَاطِمَةُ تَلُوذُ بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ تَدُورُ حَوْلَهُ وَ تَسْأَلُهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَیْنَ أُمِّی فَجَعَلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله

ص: 27

«اسماء بنت عُمَیس به من گفت: «من نزد جده ات فاطمه زهرا بودم که پیغمبر خدا صلی اللَّه علیه و آله نزد او آمد. حضرت زهرا یک گردنبند طلا در گردن داشت که علی بن ابی طالب آن را از سهم غنیمت خود خریده بود. پیامبر خدا به فاطمه اطهر فرمود: «مردم ترا مغرور نکنند به اینکه بگویند تو دختر محمّد هستی و تو زر و زیور ستمکاران را استعمال کرده باشی؟» فاطمه پس از شنیدن این فرمایش پدرش، گردنبند را باز کرد، آن را فروخت و پول آن را داد و یک غلام خرید و آزاد کرد. رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله از مشاهده این عمل مسرور گردید.»

روایت29.

خرائج و جرائح: از عمران بن حُصَین نقل می کند که گفت: «من در حضور پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله نشسته بودم که فاطمه زهرا که هنوز کودکی بیش نبود وارد شد. رنگ صورت فاطمه از شدت گرسنگی تغییر کرده بود. پیغمبر خدا به فاطمه فرمود: «نزدیک من بیا!» فاطمه نزدیک شد. رسول خدا دست مبارک خود را بلند کرد و روی سینه فاطمه در جای گردنبند او نهاد. آنگاه دعا کرد و گفت: «ای خدایی که گرسنگان را سیر می کنی و افراد متواضع را جایگاه رفیع می بخشی! فاطمه را گرسنه مگذار.»

راوی می گوید: «دیدم که گویی در عوض آن رنگ زرد، خون در صورت فاطمه جریان پیدا کرد و سرخ شد. فاطمه اطهر فرمود: «من بعد از آن گرسنه نشدم.»

روایت30.

خرائج و جرائح: از جابر بن عبداللَّه روایت می کند که گفت: «چند روزی بود که پیغمبر عظیم الشأن اسلام صلی اللَّه علیه و آله غذا نخورده بود و به همین علت دچار مشقت شده بود. ایشان به خانه هر یک از زنان خود رفت، غذایی نزد هیچ کدام نیافت. سپس نزد فاطمه زهرا آمد و فرمود: «ای دخترم! آیا غذایی نزد تو هست که من بخورم، زیرا خیلی گرسنه ام؟» فاطمه پاسخ داد: «نه به خدا قسم. جان من و جان برادرم به فدایت!»

وقتی پیغمبر خدا از خانه فاطمه خارج شد، یکی از کنیزان فاطمه دو گرده نان به همراه مقداری گوشت به حضور آن بانو فرستاد. فاطمه آنها را گرفت و در زیر کاسه پنهان کرد. آنگاه گفت: «به خدا قسم که من در خوردن این غذا پدرم را بر خودم و دیگران مقدم می دارم.» سپس در حالی که خود به یک وعده خوراک محتاج بودند، زهرای اطهر حسن یا حسین را به سراغ پیامبر اسلام فرستاد و آن بزرگوار به خانه فاطمه زهرا بازگشت. فاطمه رو به آن حضرت گفت: «خدا مقداری غذا برای ما فرستاد و من آن را برای شما پنهان کرده ام. رسول خدا فرمود: «آن را بیاور!» وقتی فاطمه کاسه را بیرون آورد، دید کاسه انباشته از نان و گوشت است. بیشتر که دقت کرد، دریافت که آن غذا از طرف خدای سبحان فرستاده شده. لذا حمد خدای را به جای آورد و به پدر بزرگوار خود صلوات و درود فرستاد.

هنگامی که چشم پیغمبر خدا به آن غذا افتاد، حمد خدای را به جای آورد و به فاطمه فرمود: «این غذا را از کجا آورده ای؟» گفت: «این غذا را خدا عطا فرموده. «إِنَّ اللَّهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِساب»، {خدا هر کسی را که بخواهد رزق و روزی بی حساب می دهد.}(1)

پس از این اتفاق، رسول خدا پی حضرت علی بن ابی طالب فرستاد تا او نیز حاضر شود. سپس پیغمبر اکرم، امیرالمؤمنین، فاطمه، حسن، حسین و عموم زنان پیامبر از آن غذا خوردند تا سیر شدند.

فاطمه زهرا فرمود: «با این حال آن کاسه همچنان مملو از غذا مانده بود. من هم آن غذارا بین همه همسایگانم توزیع کردم. خدای توانا خیر و برکت فراوانی به آن غذا عطا کرده بود.»

روایت31.

خرائج و جرائح: از امام جعفر صادق علیه السّلام نقل می کند که فرمود: «هنگامی که خدیجه کبرا علیها السّلام رحلت کرد، فاطمه اطهر به رسول خدا پناه می برد، پیرامون آن حضرت می گردید و می گفت: «یا رسول اللَّه! مادرم کجاست؟» ولی پیامبر اعظم اسلام

ص: 27


1- . آل عمران / 37

لَا یُجِیبُهَا فَجَعَلَتْ تَدُورُ عَلَی مَنْ تَسْأَلُهُ وَ رَسُولُ اللَّهِ لَا یَدْرِی مَا یَقُولُ فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ فَقَالَ إِنَّ رَبَّکَ یَأْمُرُکَ أَنْ تَقْرَأَ عَلَی فَاطِمَةَ السَّلَامَ وَ تَقُولَ لَهَا إِنَّ أُمَّکِ فِی بَیْتٍ مِنْ قَصَبٍ کِعَابُهُ مِنْ ذَهَبٍ وَ عُمُدُهُ مِنْ یَاقُوتٍ أَحْمَرَ بَیْنَ آسِیَةَ امْرَأَةِ فِرْعَوْنَ وَ مَرْیَمَ بِنْتِ عِمْرَانَ فَقَالَتْ فَاطِمَةُ إِنَّ اللَّهَ هُوَ السَّلَامُ وَ مِنْهُ السَّلَامُ وَ إِلَیْهِ السَّلَامُ.

إیضاح

قال الجوهری کعوب الرمح النواشر فی أطراف الأنابیب.

«32»

یج، [الخرائج و الجرائح]: رُوِیَ أَنَّ أُمَّ أَیْمَنَ لَمَّا تُوُفِّیَتْ فَاطِمَةُ حَلَفَتْ أَنْ لَا تَکُونَ بِالْمَدِینَةِ إِذْ لَا تُطِیقُ أَنْ تَنْظُرَ إِلَی مَوَاضِعَ کَانَتْ بِهَا فَخَرَجَتْ إِلَی مَکَّةَ فَلَمَّا کَانَتْ فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ عَطِشَتْ عَطَشاً شَدِیداً فَرَفَعَتْ یَدَیْهَا قَالَتْ یَا رَبِّ أَنَا خَادِمَةُ فَاطِمَةَ،تَقْتُلُنِی عَطَشاً فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْهَا دَلْواً مِنَ السَّمَاءِ فَشَرِبَتْ فَلَمْ تَحْتَجْ إِلَی الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ سَبْعَ سِنِینَ وَ کَانَ النَّاسُ یَبْعَثُونَهَا فِی الْیَوْمِ الشَّدِیدِ الْحَرِّ فَمَا یُصِیبُهَا عَطَشٌ (1).

«33»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ سَلْمَانَ قَالَ: کَانَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام جَالِسَةً قُدَّامَهَا رَحًی تَطْحَنُ بِهَا الشَّعِیرَ وَ عَلَی عَمُودِ الرَّحَی دَمٌ سَائِلٌ وَ الْحُسَیْنُ فِی نَاحِیَةِ الدَّارِ یَتَضَوَّرُ مِنَ الْجُوعِ فَقُلْتُ یَا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ دَبِرَتْ کَفَّاکِ وَ هَذِهِ فِضَّةُ فَقَالَتْ أَوْصَانِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله أَنْ تَکُونَ الْخِدْمَةُ لَهَا یَوْماً فَکَانَ أَمْسِ یَوْمَ خِدْمَتِهَا قَالَ سَلْمَانُ قُلْتُ إِنِّی مَوْلَی عَتَاقَةٍ إِمَّا أَنَا أَطْحَنُ الشَّعِیرَ أَوْ أُسَکِّتُ الْحُسَیْنَ لَکِ فَقَالَتْ أَنَا بِتَسْکِینِهِ أَرْفَقُ وَ أَنْتَ تَطْحَنُ الشَّعِیرَ فَطَحَنْتُ شَیْئاً مِنَ الشَّعِیرِ فَإِذَا أَنَا بِالْإِقَامَةِ فَمَضَیْتُ وَ صَلَّیْتُ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا فَرَغْتُ قُلْتُ لِعَلِیٍّ مَا رَأَیْتُ فَبَکَی وَ خَرَجَ ثُمَّ عَادَ فَتَبَسَّمَ فَسَأَلَهُ عَنْ ذَلِکَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله قَالَ دَخَلْتُ عَلَی فَاطِمَةَ وَ هِیَ مُسْتَلْقِیَةٌ لِقَفَاهَا وَ الْحُسَیْنُ نَائِمٌ عَلَی صَدْرِهَا وَ قُدَّامَهَا رَحًی تَدُورُ مِنْ غَیْرِ یَدٍ فَتَبَسَّمَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ قَالَ یَا عَلِیُّ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ لِلَّهِ مَلَائِکَةً سَیَّارَةً فِی الْأَرْضِ یَخْدُمُونَ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ إِلَی

ص: 28


1- 1. و قد روی مثل ذلک عن أم ایمن عند مهاجرتها من مکّة الی المدینة و روی عنها أیضا أنها قالت: کان للنبی صلّی اللّه علیه و آله فخارة یبول فیها باللیل فکنت إذا أصبحت صببتها فقمت لیلة و أنا عطشانة فغلطت فشربتها فذکرت ذلک للنبی صلّی اللّه علیه و آله فقال:« انک لا تشتکی بطنک بعد یومک هذا» راجع الإصابة ج 4 ص 416.

جواب وی را نمی داد. فاطمه پی آن بود که شاید از دیگری بپرسد.

پیغمبر خدا در اندیشه بود که در جواب وی چه بگوید. جبرئیل نازل شد و به پیامبر خدا گفت: «پروردگارت می فرماید به فاطمه اطهر سلام برسان و بگو که مادرت در بهشت، در خانه ای جای دارد از نی که برآمدگی هایش از طلاست و ستون های آن از یاقوت سرخ است. مادر تو در میان آسیه زن فرعون و مریم دختر عمران جای دارد. فاطمه اطهر گفت: «خدا عین سلامتی است، سلامتی از خدا و به سوی خدا است.»

توضیح

جوهری گوید: «کعوب الرمح» به برآمدگی های اطراف تکه های نی گویند.

روایت32.

خرائج و جرائح: وقتی فاطمه اطهر از دنیا رفت، ام ایمن قسم خورد که در مدینه نماند، زیرا طاقت دیدن چیزهایی که او را به یاد فاطمه می انداخت نداشت.

بنابراین از مدینه خارج و رهسپار مکه شد. هنگامی که وسط راه رسید به شدت تشنه شد. ام ایمن دست هایش را به طرف آسمان بلند کرد و گفت: «پروردگارا! من خدمتگذار فاطمه زهرایم. آیا مرا از تشنگی خواهی کشت؟» خدای رئوف دلوی آب از آسمان برای او نازل کرد. وی از آن دلو آب آشامید و تا هفت سال به آب و غذا محتاج نشد. مردم در روزهای بسیار گرم او را پی کارهایشان می فرستادند، ولی او تشنه نمی شد.»

روایت33.

خرائج و جرائح: از سلمان نقل می کند که گفت: «فاطمه اطهر نشسته بود و با آسیایی که در مقابلش بود جو آسیا می کرد. دسته آسیا خون آلوده شده بود و حسین علیه السّلام در یک گوشه اتاق از گرسنگی بی تابی می کرد، من به فاطمه گفتم: «ای دختر پیامبر خدا! دست های تو به خاطر آسیا کردن جو مجروح شده، در صورتی که فضه خدمتکار حاضر و بی کار است!» فرمود: «پدرم پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله فرموده کار منزل یک روز بر عهده فضه و یک روز بر عهده من باشد. نوبت فضه دیروز بوده است.» سلمان گفت: «من بنده آزادشده شمایم. اجازه بده که من جوها را آسیا کنم یا اینکه حسین را ساکت کنم.» فرمود: «من حسین را بهتر آرام می کنم، تو بیا جو را آسیا کن.» موقعی که من قسمتی از جوها را آسیا کردم، اذان و اقامه برای نماز گفته شد. من رفتم و نمازم را با پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله و سلم به جای آوردم و پس از فراغت از نماز، حکایت را برای امیرالمؤمنین شرح دادم. حضرت علی به گریه افتاد و خارج شد. اما مدتی بعد با چهره ای متبسم بازگشت. وقتی پیغمبر معظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله و سلم علت خنده وی را جویا شد، امیرالمؤمنین گفت: «نزد فاطمه اطهر رفتم. وی را دیدم که به قفا خوابیده و حسین روی سینه اش خواب رفته. آسیایی که در مقابل فاطمه بود نیز خود بخود کار می کرد.» پیامبر اسلام لبخندی زد و فرمود: «یا علی! مگر تو نمی دانی که خدا ملائکه بسیاری در زمین دارد که تا

ص: 28

أَنْ تَقُومَ السَّاعَةُ.

«34»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ أَنَّ أَبَا ذَرٍّ قَالَ: بَعَثَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله أَدْعُو عَلِیّاً فَأَتَیْتُ بَیْتَهُ فَنَادَیْتُهُ فَلَمْ یُجِبْنِی أَحَدٌ وَ الرَّحَی تَطْحَنُ وَ لَیْسَ مَعَهَا أَحَدٌ فَنَادَیْتُهُ فَخَرَجَ وَ أَصْغَی إِلَیْهِ رَسُولُ اللَّهِ فَقَالَ لَهُ شَیْئاً لَمْ أَفْهَمْهُ فَقُلْتُ عَجَباً مِنْ رَحًی فِی بَیْتِ عَلِیٍّ تَدُورُ وَ لَیْسَ مَعَهَا أَحَدٌ قَالَ إِنَّ ابْنَتِی فَاطِمَةَ مَلَأَ اللَّهُ قَلْبَهَا وَ جَوَارِحَهَا إِیمَاناً وَ یَقِیناً وَ إِنَّ اللَّهَ عَلِمَ ضَعْفَهَا فَأَعَانَهَا عَلَی دَهْرِهَا وَ کَفَاهَا أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ لِلَّهِ مَلَائِکَةً مُوَکَّلَیْنِ بِمَعُونَةِ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه وآله.

«35»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ: أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام أَصْبَحَ یَوْماً فَقَالَ لِفَاطِمَةَ عِنْدَکَ شَیْ ءٌ تُغَذِّینِیهِ قَالَتْ لَا فَخَرَجَ وَ اسْتَقْرَضَ دِینَاراً لِیَبْتَاعَ مَا یُصْلِحُهُمْ فَإِذَا الْمِقْدَادُ فِی جَهْدٍ وَ عِیَالُهُ جِیَاعٌ فَأَعْطَاهُ الدِّینَارَ وَ دَخَلَ الْمَسْجِدَ وَ صَلَّی الظُّهْرَ وَ الْعَصْرَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ أَخَذَ النَّبِیُّ بِیَدِ عَلِیٍّ وَ انْطَلَقَا إِلَی فَاطِمَةَ وَ هِیَ فِی مُصَلَّاهَا وَ خَلْفَهَا جَفْنَةٌ تَفُورُ فَلَمَّا سَمِعَتْ کَلَامَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَرَجَتْ فَسَلَّمَتْ عَلَیْهِ وَ کَانَتْ أَعَزَّ النَّاسِ عَلَیْهِ فَرَدَّ السَّلَامَ وَ مَسَحَ بِیَدِهِ عَلَی رَأْسِهَا ثُمَّ قَالَ عَشِّینَا غَفَرَ اللَّهُ لَکِ وَ قَدْ فَعَلَ فَأَخَذَتِ الْجَفْنَةَ فَوَضَعَتْهَا بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ یَا فَاطِمَةُ أَنَّی لَکِ هَذَا الطَّعَامُ الَّذِی لَمْ أَنْظُرْ إِلَی مِثْلِ لَوْنِهِ قَطُّ وَ لَمْ أَشَمَّ مِثْلَ رَائِحَتِهِ قَطُّ وَ لَمْ آکُلْ أَطْیَبَ مِنْهُ وَ وَضَعَ کَفَّهُ بَیْنَ کَتِفَیَّ وَ قَالَ هَذَا بَدَلٌ عَنْ دِینَارِکَ إِنَّ اللَّهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ.

أَقُولُ قَالَ الزَّمَخْشَرِیُّ فِی الْکَشَّافِ عِنْدَ ذِکْرِ قِصَّةِ زَکَرِیَّا وَ مَرْیَمَ وَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه وآله.أَنَّهُ جَاعَ فِی زَمَنِ قَحْطٍ فَأَهْدَتْ لَهُ فَاطِمَةُ رَغِیفَیْنِ وَ بَضْعَةَ لَحْمٍ آثَرَتْهُ بِهَا فَرَجَعَ بِهَا إِلَیْهَا فَقَالَ هَلُمِّی یَا بُنَیَّةُ وَ کَشَفَتْ عَنِ الطَّبَقِ فَإِذَا هُوَ مَمْلُوءٌ خُبْزاً وَ لَحْماً فَبُهِتَتْ وَ عَلِمَتْ أَنَّهَا نَزَلَتْ مِنَ اللَّهِ فَقَالَ لَهَا أَنَّی لَکِ هذا قالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ فَقَالَ علیه السلام الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَکِ شَبِیهَةَ سَیِّدَةِ نِسَاءِ بَنِی إِسْرَائِیلَ ثُمَّ جَمَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ وَ جَمِیعَ أَهْلِ بَیْتِهِ حَتَّی شَبِعُوا وَ بَقِیَ الطَّعَامُ کَمَا هُوَ وَ أَوْسَعَتْ فَاطِمَةُ عَلَی جِیرَانِهَا.

ص: 29

قیام قیامت در خدمت آل محمّد صلی اللَّه علیه و آله هستند؟»

روایت34.

خرائج و جرائح: همچنین از ابوذر نقل می کند که گفت: «پیغمبر اسلام مرا فرستاد که امیرالمؤمنین علی علیه السّلام را به حضور آن حضرت بیاورم. من وارد خانه علی شدم و آن بزرگوار را صدا زدم، ولی کسی جوابم را نداد. دیدم آسیا مشغول کار بود، در صورتی که کسی کنار آن نبود. برای دومین بار که علی را ندا دادم، آن حضرت خارج شد و به حضور پیغمبر خدا آمد. رسول خدا سخنی در گوش علی گفت که من آن را نشنیدم. گفتم: «از دیدن آسیایی که در خانه علی علیه السّلام خود بخود کار می کرد در شگفت مانده ام.» پیغمبر اکرم فرمود: «خدا قلب و جوارح دخترم فاطمه را از ایمان و یقین پر کرده، چون خدا از ضعف و ناتوانی فاطمه خبر دارد، او را یاری کرده است. مگر تو نمی دانی که خدا ملائکه ای دارد که موکل یاری کردن آل محمّد صلی اللَّه علیه و آله هستند؟»

روایت35.

خرائج و جرائح: یک روز صبح حضرت علی ابن ابی طالب به فاطمه اطهر فرمود: «آیا صبحانه ای داری که من بخورم؟» فرمود: «نه.»

امیرالمؤمنین علی از خانه خارج شد و دیناری قرض کرد که به مصرف خورد و خوراک خود برساند. در راه با مقداد مواجه شد که اهل و عیالش گرسنه بودند. علی علیه السّلام آن دینار را به مقداد داد و خود وارد مسجد شد و نماز ظهر و عصر را با پیغمبر معظم اسلام به جای آورد. سپس پیامبر اکرم دست علی را گرفت و با یکدیگر نزد فاطمه زهرا رفتند. فاطمه بر سر سجاده عبادت بود و کاسه ای پشت سر فاطمه قرار داشت که از آن بخار بر می خاست.

فاطمه زهرا که نزد آن حضرت عزیزترین مردم بود، با شنیدن صدای پیامبر خدا از اتاق خارج شد و به آن حضرت سلام کرد. رسول اکرم جواب سلام فاطمه را داد. آنگاه دست مبارک خود را بر سر آن بانوی معظمه کشید و به وی فرمود: «خدا تو را بیامرزد. برای ما شام بیاور.» فاطمه اطهر کاسه غذا را آورد و مقابل پیغمبر اکرم گذاشت. رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «ای فاطمه! این غذا را از کجا آورده ای؟ من هرگز رنگی نظیر رنگ آن را ندیده ام؛ بویی نظیر بوی آن را نبوییده ام و نظیر آن را نخورده ام.»

آنگاه دست مبارک خود را میان دو کتف علی علیه السّلام گذاشت و فرمود: «این غذا در عوض آن دیناری است که در راه خدا دادی، خدا هر کسی را که بخواهد رزق و روزی بدون حساب عطا می کند.»

مؤلف: زمخشری در تفسیر کشاف، در ضمن داستان حضرت زکریا و مریم می نویسد: یک بار که قحطی رخ داده بود، فاطمه اطهر پدرش پیامبر خدا را بر خویشتن مقدم داشت و دو گرده نان و یک تکه گوشت برای پیامبر خدا فرستاد. پیامبر اعظم صلی اللَّه علیه و آله آن نان و گوشت را نزد فاطمه آورد و به وی فرمود: «ای دخترم! بیا این غذا را بگیر.» وقتی فاطمه ظرف غذا را گرفت و درپوش آن را برداشت، دید که ظرف پر از نان و گوشت است. فاطمه در ابتدا مبهوت و متعجب شد، اما بعد دریافت که آن غذا از طرف خدای رئوف عطا شده. پیغمبر خدا به فاطمه زهرا فرمود: «این غذا را از کجا آورده بودی؟»

فاطمه پاسخ داد: «از طرف خدای توانا عطا شده؛ {خدا هر کس را که بخواهد رزق و روزی بی حساب می دهد.} رسول خدا فرمود: «حمد و سپاس تنها آن خدایی راست که تو را شبیه به بانوی بزرگ بنی اسرائیل یعنی حضرت مریم قرار داده است.» سپس پیغمبر اکرم، علی بن ابی طالب. حسن، حسین، و همه اهل بیت خود را جمع کرد. همه به قدری از آن غذا خوردند که سیر شدند، ولی غذا همچنان باقی مانده بود. فاطمه اطهر آن غذا را بین همسایگانش تقسیم کرد.»

ص: 29

«36»

قب، [المناقب لابن شهرآشوب] یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ: أَنَّ عَلِیّاً اسْتَقْرَضَ مِنْ یَهُودِیٍّ شَعِیراً فَاسْتَرْهَنَهُ شَیْئاً فَدَفَعَ إِلَیْهِ مُلَاءَةَ فَاطِمَةَ رَهْناً وَ کَانَتْ مِنَ الصُّوفِ فَأَدْخَلَهَا الْیَهُودِیُّ إِلَی دَارٍ وَ وَضَعَهَا فِی بَیْتٍ فَلَمَّا کَانَتِ اللَّیْلَةُ دَخَلَتْ زَوْجَتُهُ الْبَیْتَ الَّذِی فِیهِ الْمُلَاءَةُ بِشُغُلٍ فَرَأَتْ نُوراً سَاطِعاً فِی الْبَیْتِ أَضَاءَ بِهِ کُلُّهُ فَانْصَرَفَتْ إِلَی زَوْجِهَا فَأَخْبَرَتْهُ بِأَنَّهَا رَأَتْ فِی ذَلِکَ الْبَیْتِ ضَوْءاً عَظِیماً فَتَعَجَّبَ الْیَهُودِیُّ زَوْجُهَا وَ قَدْ نَسِیَ أَنَّ فِی بَیْتِهِ مُلَاءَةَ فَاطِمَةَ فَنَهَضَ مُسْرِعاً وَ دَخَلَ الْبَیْتَ فَإِذَا ضِیَاءُ الْمُلَاءَةِ یَنْشُرُ شُعَاعُهَا کَأَنَّهُ یَشْتَعِلُ مِنْ بَدْرٍ مُنِیرٍ یَلْمَعُ مِنْ قَرِیبٍ فَتَعَجَّبَ مِنْ ذَلِکَ فَأَنْعَمَ النَّظَرَ فِی مَوْضِعِ الْمُلَاءَةِ فَعَلِمَ أَنَّ ذَلِکَ النُّورَ مِنْ مُلَاءَةِ فَاطِمَةَ فَخَرَجَ الْیَهُودِیُّ یَعْدُو إِلَی أَقْرِبَائِهِ وَ زَوْجَتُهُ تَعْدُو إِلَی أَقْرِبَائِهَا فَاجْتَمَعَ ثَمَانُونَ مِنَ الْیَهُودِ فَرَأَوْا ذَلِکَ فَأَسْلَمُوا کُلُّهُمْ.

بیان

الملاءة بالضم و المد الإزار و الریطة(1).

«37»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ: أَنَّ الْیَهُودَ کَانَ لَهُمْ عُرْسٌ فَجَاءُوا إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَالُوا لَنَا حَقُّ الْجِوَارِ فَنَسْأَلُکَ أَنْ تَبْعَثَ فَاطِمَةَ بِنْتَکَ إِلَی دَارِنَا حَتَّی یَزْدَادَ عُرْسُنَا بِهَا وَ أَلَحُّوا عَلَیْهِ فَقَالَ إِنَّهَا زَوْجَةُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ هِیَ بِحُکْمِهِ وَ سَأَلُوهُ أَنْ یَشْفَعَ إِلَی عَلِیٍّ فِی ذَلِکَ وَ قَدْ جَمَعَ الْیَهُودُ الطِّمَّ وَ الرِّمَ (2) مِنَ الْحُلِیِّ وَ الْحُلَلِ وَ ظَنَّ الْیَهُودُ أَنَّ فَاطِمَةَ تَدْخُلُ فِی بِذْلَتِهَا وَ أَرَادُوا اسْتِهَانَةً بِهَا فَجَاءَ جَبْرَئِیلُ بِثِیَابٍ مِنَ الْجَنَّةِ وَ حُلِیٍّ وَ حُلَلٍ لَمْ یَرَوْا مِثْلَهَا فَلَبِسَتْهَا فَاطِمَةُ وَ تَحَلَّتْ بِهَا فَتَعَجَّبَ النَّاسُ مِنْ زِینَتِهَا وَ أَلْوَانِهَا وَ طِیبِهَا فَلَمَّا دَخَلَتْ فَاطِمَةُ دَارَ الْیَهُودِ سَجَدَ لَهَا نِسَاؤُهُمْ یُقَبِّلْنَ الْأَرْضَ بَیْنَ یَدَیْهَا وَ أَسْلَمَ بِسَبَبِ مَا رَأَوْا خَلْقٌ کَثِیرٌ مِنَ الْیَهُودِ.

إیضاح

قال الجوهری الرم بالکسر الثری یقال جاء بالطم و الرم إذا جاء بالمال الکثیر و قال الطم البحر و قال الفیروزآبادی جاء بالطم و الرم

ص: 30


1- 1. کذا فی القاموس، و فی أقرب الموارد: هی الریطة ذات لفقین و- ثوب یلبس علی الفخذین.
2- 2. یقال: جاء بالطم و الرم، أی بکل ما کان عنده مستقصی فما کان من البحر فهو الطم و ما کان من البر فهو الرم.

روایت36.

مناقب و خرائج و جرائح: روایت شده که امیرالمؤمنین علی علیه السّلام مقداری جو از شخصی یهودی قرض کرد. یهودی گفت: «باید چیزی را به عنوان رهن نزد من بگذاری.» علی علیه السّلام چادر فاطمه اطهر را که از پشم بافته شده بود، نزد او گذاشت. یهودی آن چادر را به خانه برد و داخل اتاق گذاشت. شب که فرا رسید، زن یهودی برای انجام کاری وارد آن اتاق شد که دید نوری عجیب سراسر اتاق را روشن کرده است. فورا نزد شوهرش رفت و ماجرا را با او در میان گذاشت. مرد یهودی که ماجرای چادر حضرت زهرارا فراموش کرده بود فوق العاده تعجب کرد. برخاست و شتابان خود را به آن اتاق رساند و در آنجا متوجه شد که نور آن چادر باعث روشنایی اتاق شده است. انگار آن چادر ماه شب چهارده ای باشد که از نزدیک می درخشد. مرد یهودی که بسیار متعجب شده بود دقیق تر که نگاه کرد، متوجه شد که منبع آن همه نور چادری است که امیرالمومنین به او داده است. یهودی از اتاق خارج شد و شتابزده به سراغ قوم و خویش خود رفت. زن وی نیز به سوی خانه اقوام خود شتافت. اندکی بعد هشتاد نفر یهودی در آن اتاق حاضر شده بودند و با مشاهده این منظره، جملگی اسلام آوردند.

توضیح

«مُلاءه» با ضمّه و مدّ به معنای چادر و پوشش است.

روایت37.

خرائج و جرائح: روایت شده است که زمانی گروهی از یهودیان عروسی داشتند. آنها به حضور پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله مشرف شدند و گفتند: «چون ما حق همسایگی داریم، از شما تقاضا می کنیم که فاطمه زهرا را به عروسی ما بفرستی تا باعث سرفرازی ما شود.» آنان خیلی در این کار پافشاری کردند، ولی پیغمبر اکرم اسلام در جوابشان فرمود: «فاطمه زهرا همسر علی بن ابی طالب علیه السّلام و محکوم به حکم و اجازه علی است.» یهودیان تقاضا کردند که آن حضرت در این باره توصیه آنها را به حضرت علی بفرماید.

زنان یهود آنچه زر و زیور که داشتند پوشیده بودند. یهودیان بر این گمان بودند که فاطمه زهرا با حال ذلت و تهیدستی در مجلس آنها حاضر خواهد شد و ایشان می توانند به وی توهین کنند. اما جبرئیل لباس ها و زر و زیورهای بهشتی برای فاطمه اطهر آورد که نظیر آنها دیده نشده بود. وقتی فاطمه زهرا آن لباس ها و زر و زیورها را پوشید، مردم از رنگ و بوی خوش آنها در شگفت ماندند. هنگامی که فاطمه زهرا وارد خانه یهودی همسایه شد، زنان یهود در برابر آن بانو به خاک افتادند و زمین ادب را بوسیدند. تعداد زیادی از یهودیانی که ناظر آن صحنه بودند اسلام آوردند.

توضیح

جوهری گوید: «رمّ» با کسره به معنای خاک و زمینی است. گفته می شود: «جاء بالطمّ و الرمّ» هنگامی که مال فراوانی بیاورد. و باز گوید: «طمّ» یعنی دریا. فیروز آبادی گوید: «جاء بالطمّ و الرمّ»

ص: 30

بالبحری و البری أو الرطب و الیابس أو التراب و الماء أو بالمال الکثیر و الرم بالکسر ما یحمله الماء أو ما علی وجه الأرض من فتات الحشیش و قال الطم بالکسر الماء أو ما علی وجهه أو ما ساقه من غثاء و البحر و العدد الکثیر.

«38»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ سَیْفٍ عَنْ نَجْمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِنَّ فَاطِمَةَ علیها السلام ضَمِنَتْ لِعَلِیٍّ علیه السلام عَمَلَ الْبَیْتِ وَ الْعَجِینَ وَ الْخُبْزَ وَ قَمَّ الْبَیْتِ وَ ضَمِنَ لَهَا عَلِیٌّ علیه السلام مَا کَانَ خَلْفَ الْبَابِ نَقْلَ الْحَطَبِ وَ أَنْ یَجِی ءَ بِالطَّعَامِ فَقَالَ لَهَا یَوْماً یَا فَاطِمَةُ هَلْ عِنْدَکِ شَیْ ءٌ

قَالَتْ وَ الَّذِی عَظَّمَ حَقَّکَ مَا کَانَ عِنْدَنَا مُنْذُ ثَلَاثَةِ أَیَّامٍ (1)

شَیْ ءٌ نَقْرِیکَ بِهِ قَالَ أَ فَلَا أَخْبَرْتِنِی قَالَتْ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله نَهَانِی أَنْ أَسْأَلَکَ شَیْئاً فَقَالَ لَا تَسْأَلِینَ ابْنَ عَمِّکِ شَیْئاً إِنْ جَاءَکِ بِشَیْ ءٍ [عَفْوٍ] وَ إِلَّا فَلَا تَسْأَلِیهِ قَالَ فَخَرَجَ علیه السلام فَلَقِیَ رَجُلًا فَاسْتَقْرَضَ مِنْهُ دِینَاراً ثُمَّ أَقْبَلَ بِهِ وَ قَدْ أَمْسَی فَلَقِیَ مِقْدَادَ بْنَ الْأَسْوَدِ فَقَالَ لِلْمِقْدَادِ مَا أَخْرَجَکَ فِی هَذِهِ السَّاعَةِ قَالَ الْجُوعُ وَ الَّذِی عَظَّمَ حَقَّکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله حَیٌّ قَالَ وَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله حَیٌّ قَالَ فَهُوَ أَخْرَجَنِی وَ قَدِ اسْتَقْرَضْتُ دِینَاراً وَ سَأُوثِرُکَ بِهِ فَدَفَعَهُ إِلَیْهِ فَأَقْبَلَ فَوَجَدَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله جَالِساً وَ فَاطِمَةُ تُصَلِّی وَ بَیْنَهُمَا شَیْ ءٌ مُغَطًّی فَلَمَّا فَرَغَتْ اجْتَرَّتْ ذَلِکَ الشَّیْ ءَ فَإِذَا جَفْنَةٌ مِنْ خُبْزٍ وَ لَحْمٍ قَالَ یَا فَاطِمَةُ أَنَّی لَکِ هذا قالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله أَ لَا أُحَدِّثُکَ بِمَثَلِکَ وَ مَثَلِهَا قَالَ بَلَی قَالَ مَثَلُکَ مَثَلُ زَکَرِیَّا إِذَا دَخَلَ عَلَی مَرْیَمَ الْمِحْرَابَ فَ وَجَدَ عِنْدَها رِزْقاً قالَ یا مَرْیَمُ أَنَّی لَکِ هذا قالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ فَأَکَلُوا مِنْهَا شَهْراً وَ هِیَ الْجَفْنَةُ الَّتِی یَأْکُلُ مِنْهَا الْقَائِمُ علیه السلام وَ هِیَ عِنْدَنَا.

«39»

قب، [المناقب لابن شهرآشوب] الْخَرْکُوشِیُّ فِی کِتَابَیْهِ اللَّوَامِعِ وَ شَرَفِ الْمُصْطَفَی بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَلْمَانَ وَ أَبُو بَکْرٍ الشِّیرَازِیُّ فِی کِتَابِهِ عَنْ أَبِی صَالِحٍ وَ أَبُو إِسْحَاقَ الثَّعْلَبِیُّ وَ عَلِیُّ بْنُ

ص: 31


1- 1. صححناه علی المصدر راجع ج 1 ص 171.

دریایی و بیابانی یا خشک و تر و یا خاک و آب و یا مال فراوان آورد، و رمّ با کسره چیزی است که آب آن را با خود می برد و یا آنچه از سبزه ها که بر روی زمین است. و باز گوید: طمّ با کسره آب است و یا آنچه روی آب است و یا آنچه را که آب بیاورد و نیز به معنای دریا و تعداد فراوان می آید.

روایت38.

تفسیر عیاشی: از حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام نقل می کند که فرمود: «حضرت زهرای اطهر به علی بن ابی طالب ضمانت داد که رسیدگی به امور خانه از قبیل خمیر کردن، نان پختن و آب و جارو کردن خانه را به عهده بگیرد. حضرت علی هم ضمانت داد که امور خارج از خانه از قبیل آوردن هیزم و تهیه طعام را عهده دار شود. یک روز امیرالمؤمنین علی به فاطمه اطهر علیهما السّلام فرمود: «آیا در خانه غذایی موجود است؟» فرمود: «قسم به حق آن خدایی که به تو مقامی والا بخشیده، سه روز است که در خانه غذایی وجود ندارد که برای تو بیاوریم.»

امیرالمؤمنین فرمود: «پس چرا مرا آگاه نکردی؟» گفت: «پدرم رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله مرا نهی کرده که از تو چیزی بخواهم. او مرا فرموده است که اگر علی چیزی برای تو آورد بپذیر، وگرنه مبادا از او چیزی خواهش کنی.» راوی می گوید: «علی علیه السّلام از خانه خارج شد. در بین راه با شخصی رو به رو شد و مبلغ یک دینار از او قرض کرد تا برای اهل خانه خود خورد و خوراکی تهیه کند. کمی جلوتر با مقداد بن اسود مواجه شد و به او فرمود: «برای چه در این موقع روز از خانه خارج شده ای؟» گفت: «یا امیرالمؤمنین! به حق آن خدایی که این جاه و جلال رفیع را به تو عطا کرده، گرسنگی موجب خروج من از خانه گردیده است.»

راوی می گوید: «از حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام پرسیدم: «آیا در آن موقع پیامبر اسلام صلّی اللَّه علیه و آله زنده بود؟» فرمود: «آری، زنده بود.» امیرالمؤمنین علی به مقداد فرمود من نیز به همین علت از خانه بیرون آمده و یک دینار قرض کرده ام. اکنون این یک دینار را به تو می دهم و تو را بر خویشتن مقدم می دارم.»

علی علیه السّلام آن دینار را به مقداد داد و به سوی خانه خویش بازگشت. وقتی به آنجا رسید دید که پیامبر اکرم نشسته و حضرت زهرای اطهر مشغول نماز است و یک ظرف سر پوشیده نیز مابین ایشان قرار دارد. هنگامی که حضرت زهرا از نماز فراغت یافت، ظرف را جلو کشید. دیدند کاسه انباشته از نان و گوشت است. امیرالمؤمنین فرمود: «یا فاطمه! این غذا را از کجا آورده ای؟» گفت: «از طرف خدا آمده. {خدا هر کس را که بخواهد رزق و روزی بی حساب می دهد.}

پیامبر اعظم اسلام فرمود: «یا علی! آیا دوست داری برای تو و زهرای اطهر مثالی بزنم؟» گفت: «آری.» فرمود: «تو مثل حضرت زکریا علیه السّلام هستی، زیرا آن حضرت هم زمانی که در محراب عبادت حضرت مریم حاضر شده بود، ظرف غذایی نزد او یافت و از مریم پرسید: «این غذا را از کجا آورده ای؟» مریم پاسخ گفت: {از طرف خدا آمده. خدا هر کس را که بخواهد رزق و روزی بی حساب می دهد.} آنها به مدت یک ماه از غذای آن کاسه می خوردند. آن کاسه همان است که حضرت قائم علیه السّلام هم از غذای آن می خورد. حضرت امام محمّد باقر فرمود: «آن کاسه اکنون نزد ما است.»

روایت39.

خرکوشی در کتاب لوامع و کتاب شرف المصطفی، ابوبکر شیرازی در کتاب خود، ابو اسحاق ثعلبی، علی بن

ص: 31

أَحْمَدَ الطَّائِیُّ وَ أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ عَلَوِیَّةَ الْقَطَّانُ فِی تَفَاسِیرِهِمْ عَنْ سَعِیدِ بْنِ جُبَیْرٍ وَ سُفْیَانَ الثَّوْرِیِّ وَ أَبُو نُعَیْمٍ الْأَصْفَهَانِیُّ فِیمَا نَزَلَ مِنَ الْقُرْآنِ فِی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَنْ حَمَّادِ بْنِ سَلَمَةَ عَنْ ثَابِتٍ عَنْ أَنَسٍ وَ عَنْ أَبِی مَالِکٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ الْقَاضِی النَّطَنْزِیُّ عَنْ سُفْیَانَ بْنِ عُیَیْنَةَ عَنْ جَعْفَرٍ الصَّادِقِ علیه السلام وَ اللَّفْظُ لَهُ: فِی قَوْلِهِ مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیانِ (1) قَالَ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَةُ بَحْرَانِ عَمِیقَانِ لَا یَبْغِی أَحَدُهُمَا عَلَی صَاحِبِهِ وَ فِی رِوَایَةٍ بَیْنَهُما بَرْزَخٌ رَسُولُ اللَّهِ یَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجانُ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ علیهما السلام.

عَمَّارُ بْنُ یَاسِرٍ: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّی لا أُضِیعُ عَمَلَ عامِلٍ مِنْکُمْ مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثی (2) قَالَ فَالذَّکَرُ عَلِیٌّ وَ الْأُنْثَی فَاطِمَةُ علیها السلام وَقْتَ الْهِجْرَةِ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی اللَّیْلَةِ(3).

الْبَاقِرُ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ ما خَلَقَ الذَّکَرَ وَ الْأُنْثی (4) فَالذَّکَرُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأُنْثَی فَاطِمَةُ علیها السلام إِنَّ سَعْیَکُمْ لَشَتَّی لَمُخْتَلَفٌ فَأَمَّا مَنْ أَعْطی وَ اتَّقی وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی بِقُوتِهِ وَ صَامَ حَتَّی وَفَی بِنَذْرِهِ وَ تَصَدَّقَ بِخَاتَمِهِ وَ هُوَ رَاکِعٌ وَ آثَرَ الْمِقْدَادَ بِالدِّینَارِ عَلَی نَفْسِهِ قَالَ وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی وَ هِیَ الْجَنَّةُ وَ الثَّوَابُ مِنَ اللَّهِ فَسَنُیَسِّرُهُ لَکَ فَجَعَلَهُ إِمَاماً فِی الْخَیْرِ وَ قُدْوَةً وَ أَباً لِلْأَئِمَّةِ یَسَّرَهُ اللَّهُ لِلْیُسْری.

الْبَاقِرُ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ لَقَدْ عَهِدْنا إِلی آدَمَ مِنْ قَبْلُ (5) کَلِمَاتٍ فِی مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ ذُرِّیَّتِهِمْ علیهم السلام کَذَا نَزَلَتْ عَلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه وآله.

الْقَاضِی أَبُو مُحَمَّدٍ الْکَرْخِیُّ فِی کِتَابِهِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام: لَمَّا

ص: 32


1- 1. الرحمن: 19.
2- 2. آل عمران: 195.
3- 3. یرید معنی قوله تعالی فی تمام الآیة:« فَالَّذِینَ هاجَرُوا وَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ وَ أُوذُوا فِی سَبِیلِی» ای وقت الهجرة.
4- 4. اللیل: 3- 7.
5- 5. طه: 115.

احمد طائی و حسن بن علویه قطان در تفسیرهای خود و نیز ابو نُعَیم و قاضی نظری همگی از حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام نقل کرده اند که منظور از این آیه که می فرماید: «مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیانِ»(1)، {دو دریا را [به گونه ای] روان کرد [که] با هم برخورد کنند.} حضرت علی و زهرا علیهما السّلام است که دو دریای عمیق هستند که هیچ کدام بر دیگری ظلم و تعدی نمی کنند.

در روایت دیگر است که منظور از این جمله که می فرماید «بَیْنَهُما بَرْزَخٌ لا یَبْغِیانِ»، {میان آن دو، حدّ فاصلی است که به هم تجاوز نمی کنند.} پیامبر اسلام است و مقصود از این جمله که فرمود: «یَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجانُ»، {از هر دو [دریا] مروارید و مرجان برآید.} امام حسن و امام حسین علیهما السّلام است.

عمار بن یاسر در تفسیر این آیه که می فرماید: «فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّی لا أُضِیعُ عَمَلَ عامِلٍ مِنْکُمْ مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثی»(2) {پس، پروردگارشان دعای آنان را اجابت کرد [و فرمود که:] من عملِ هیچ صاحب عملی از شما را، از مرد یا زن، که همه از یکدیگرید، تباه نمی کنم.} می گوید: «منظور از کلمه: «ذَکَرٍ» که در آیه شریفه است، حضرت علی و منظور از کلمه «أُنْثی» فاطمه اطهر است که به طرف مدینه و به حضور پیامبر خدا صلی اللَّه علیه و آله هجرت کردند.»

حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام در تفسیر این آیه که می فرماید: «وَ ما خَلَقَ الذَّکَرَ وَ الْأُنْثی»(3)، {و [سوگند به] آنکه نر و ماده را آفرید.} فرموده است: «منظور از «ذکر» که در این آیه مبارکه آمده حضرت علی بن ابی طالب و منظور از کلمه «انثی» حضرت فاطمه زهرا است.

معنی«إِنَّ سَعْیَکُمْ لَشَتَّی» یعنی مختلف و منظور از«فَأَمَّا مَنْ أَعْطی وَ اتَّقی وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی»، {امّا آنکه [حقّ خدا را] داد و پروا داشت.} علی است که قوت و غذای خود را به فقیر داد و روزه گرفت تا نذر خود را ادا کند، انگشتر خویش را در حال رکوع به عنوان تصدق داد و مقداد را بر خویشتن مقدم داشت و آن دیناری را که قرض کرده بود به وی داد.

منظور از«وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی»، بهشت و ثوابی است از طرف خدا.

منظور از«فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْری» این است که علی علیه السّلام را پیشوای خیر و پدر امامان علیهم السّلام قرار داد.»

همچنین حضرت باقر علیه السّلام در تفسیر این آیه که می فرماید: «وَ لَقَدْ عَهِدْنا إِلی آدَمَ مِنْ قَبْلُ»(4)، {و به یقین پیش از این با آدم پیمان بستیم.} فرموده است: «منظور کلماتی است که درباره حضرت محمّد و علی و فاطمه و حسن و حسین و فرزندان آنان علیهم السّلام نازل شده است.»

قاضی ابو محمّد کرخی در کتاب خود از حضرت امام صادق، از فاطمه زهرا علیها السّلام روایت می کند که فرمود: وقتی

ص: 32


1- . الرحمن / 19
2- . آل عمران / 195
3- . واللیل / 3 -7
4- . طه / 115

نَزَلَتْ لا تَجْعَلُوا دُعاءَ الرَّسُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعاءِ بَعْضِکُمْ بَعْضاً(1) رَهِبْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ أَقُولَ لَهُ یَا أَبَتِ فَکُنْتُ أَقُولُ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَأَعْرَضَ عَنِّی مَرَّةً أَوِ اثْنَتَیْنِ أَوْ ثَلَاثاً ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیَّ فَقَالَ یَا فَاطِمَةُ إِنَّهَا لَمْ تَنْزِلْ فِیکِ وَ لَا فِی أَهْلِکِ وَ لَا فِی نَسْلِکِ أَنْتِ مِنِّی وَ أَنَا مِنْکِ إِنَّمَا نَزَلَتْ فِی أَهْلِ الْجَفَاءِ وَ الْغِلْظَةِ مِنْ قُرَیْشٍ أَصْحَابِ الْبَذَخِ وَ الْکِبْرِ قُولِی یَا أَبَتِ فَإِنَّهَا أَحْیَا لِلْقَلْبِ وَ أَرْضَی لِلرَّبِّ وَ اعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی ذَکَرَ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ امْرَأَةً فِی الْقُرْآنِ عَلَی وَجْهِ الْکِنَایَةِ اسْکُنْ أَنْتَ وَ زَوْجُکَ الْجَنَّةَ(2) حَوَّاءَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِینَ کَفَرُوا امْرَأَتَ نُوحٍ وَ امْرَأَتَ لُوطٍ(3) إِذْ قالَتْ رَبِّ ابْنِ لِی عِنْدَکَ بَیْتاً فِی الْجَنَّةِ(4) امْرَأَةَ فِرْعَوْنَ وَ امْرَأَتُهُ قائِمَةٌ(5) لِإِبْرَاهِیمَ وَ أَصْلَحْنا لَهُ زَوْجَهُ (6) لِزَکَرِیَّا الْآنَ حَصْحَصَ الْحَقُ (7) زَلِیخَا وَ آتَیْناهُ أَهْلَهُ (8) لِأَیُّوبَ إِنِّی وَجَدْتُ امْرَأَةً تَمْلِکُهُمْ (9) بِلْقِیسَ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أُنْکِحَکَ (10) لِمُوسَی وَ إِذْ أَسَرَّ النَّبِیُّ إِلی بَعْضِ أَزْواجِهِ حَدِیثاً(11) حَفْصَةَ وَ عَائِشَةَ وَ وَجَدَکَ عائِلًا(12) خَدِیجَةَ مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ (13) فَاطِمَةَ علیها السلام ثُمَّ ذَکَرَهُنَّ بِخِصَالٍ التَّوْبَةِ مِنْ حَوَّاءَ قالا رَبَّنا ظَلَمْنا(14) وَ الشَّوْقِ مِنْ آسِیَةَ رَبِّ ابْنِ لِی عِنْدَکَ بَیْتاً(15) وَ الضِّیَافَةِ مِنْ سَارَةَ وَ امْرَأَتُهُ قائِمَةٌ(16) وَ الْعَقْلِ مِنْ بِلْقِیسَ إِنَّ الْمُلُوکَ إِذا دَخَلُوا قَرْیَةً(17) وَ الْحَیَاءِ مِنِ امْرَأَةِ مُوسَی

ص: 33


1- 1. النور: 63.
2- 2. البقرة: 35.
3- 3. التحریم: 10.
4- 4. التحریم: 11.
5- 5. هود: 71.
6- 6. الأنبیاء: 90.
7- 7. یوسف: 51.
8- 8. الأنبیاء: 84.
9- 9. النمل: 23.
10- 10. القصص: 27.
11- 11. التحریم: 2.
12- 12. الضحی: 8.
13- 13. الرحمن: 19.
14- 14. الأعراف: 22.
15- 15. التحریم: 11.
16- 16. هود: 71.
17- 17. النمل: 34.

آیه «لا تَجْعَلُوا دُعاءَ الرَّسُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعاءِ بَعْضِکُمْ بَعْضاً»(1)، {خطاب کردن پیامبر را در میان خود، مانند خطاب کردن بعضی از خودتان به بعضی [دیگر] قرار مدهید.} نازل شد، من از گفتن پدر به رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله می ترسیدم، بلکه به آن حضرت می گفتم یا رسول اللَّه.

پدرم به این علت تا سه مرتبه از من اعراض کرد. تا اینکه روزی به من توجه کرد و فرمود: «ای فاطمه! این آیه درباره تو و اهل خانه و نسل تو نازل نشده، زیرا تو از من و من از تو هستم. بلکه این آیه درباره جفاکاران قریش که متکبرند نازل شده است تو از این پس مرا پدر خطاب کن، زیرا من این کلمه را خوش تر دارم و خدای را بیشتر خشنود می گرداند.»

بدان که خدای حکیم در قرآن مجید به کنایه، به وجود دوازده زن اشاره فرموده است بدین شرح:

1.

منظور از این آیه که می فرماید: «اسْکُنْ أَنْتَ وَ زَوْجُکَ الْجَنَّةَ»(2)، {ای آدم، خود و همسرت در این باغ سکونت گیر[ید]}حضرت حوا است.

2.

و 3) منظور از این آیه که می فرماید: «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِینَ کَفَرُوا امْرَأَتَ نُوحٍ وَ امْرَأَتَ لُوطٍ»(3)، {خدا برای کسانی که کفر ورزیده اند، آن نوح و آن لوط را مَثَل آورده.} زن نوح و زن لوط است.

4.

منظور از این آیه که می فرماید: «إِذْ قالَتْ رَبِّ ابْنِ لِی عِنْدَکَ بَیْتاً فِی الْجَنَّةِ»(4)، {آنگاه که گفت«پروردگارا، پیش خود در بهشت خانه ای برایم بساز.}آسیه زن فرعون است.

5.

منظور از این آیه که می فرماید: «وَ امْرَأَتُهُ قائِمَةٌ»(5)، {و زن او ایستاده بود.} ساره زن حضرت ابراهیم است.

6.

منظور از این آیه که می فرماید: «وَ أَصْلَحْنا لَهُ زَوْجَهُ»(6)، {و همسرش را برای او شایسته [و آماده حمل] کردیم.} زن حضرت زکریا است.

7.

منظور از این آیه که می فرماید: «الْآنَ حَصْحَصَ الْحَقُ»(7)، {اکنون حقیقت آشکار شد.} زلیخاست.

8.

منظور از این آیه که می فرماید: «وَ آتَیْناهُ أَهْلَهُ»(8)، {و کسان او و نظیرشان را همراه با آنان [مجدداً] به وی عطا کردیم.} اهل و عیال حضرت ایوب است.

9.

منظور از این آیه که می فرماید: «إِنِّی وَجَدْتُ امْرَأَةً تَمْلِکُهُمْ»(9)، {من [آنجا] زنی را یافتم که بر آنها سلطنت می کرد.} بلقیس است .

10.

منظور از این آیه که می فرماید إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أُنْکِحَکَ»(10)، {من می خواهم یکی از این دو دختر خود را [که مشاهده می کنی] به نکاح تو در آورم.} زوجه حضرت موسی است.

11.

و 12) منظور از این آیه که می فرماید: «وَ إِذْ أَسَرَّ النَّبِیُّ إِلی بَعْضِ أَزْواجِهِ حَدِیثاً»(11)، {و چون پیامبر با یکی از همسرانش سخنی نهانی گفت.} حفصه و عایشه است.

13.

منظور از این آیه که می فرماید: «وَ وَجَدَکَ عائِلًا»(12)، {و تو را تنگدست یافت.} حضرت خدیجه کبری است.

14.

منظور از این آیه که می فرماید: «مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیانِ»، حضرت فاطمه زهرا است

سپس خدای حکیم خصلت های آنان را شرح داده و فرموده است که حضرت حوا توبه کرد، چنان که در این آیه می فرماید: «قالا رَبَّنا ظَلَمْنا»(13)، {گفتند «پروردگارا، ما بر خویشتن ستم کردیم.»}

راجع به اشتیاق آسیه می فرماید: «ربِّ ابْنِ لِی عِنْدَکَ بَیْتاً»(14)، {پروردگارا، پیش خود در بهشت خانه ای برایم بساز.}

درباره مهمان نوازی ساره می فرماید: «وَ امْرَأَتُهُ قائِمَةٌ»، {و زن ایستاده بود.}

راجع به عقل بلقیس می فرماید: «ا نَّ الْمُلُوکَ إِذا دَخَلُوا قَرْیَةً»(15)، {پادشاهان چون به شهری درآیند.}

درباره حیای زوجه حضرت موسی می فرماید:

ص: 33


1- . نور / 63
2- . بقره / 35
3- . تحریم / 10
4- . تحریم / 11
5- . هود / 71
6- . انبیاء / 6
7- . یوسف / 51
8- . انبیاء / 84
9- . نمل / 17
10- . قصص / 27
11- . تحریم / 2
12- . الضحی / 8
13- . اعراف / 22
14- . تحریم / 11
15- . نمل / 34

فَجاءَتْهُ إِحْداهُما تَمْشِی (1) وَ الْإِحْسَانِ مِنْ خَدِیجَةَ وَ وَجَدَکَ عائِلًا(2) وَ النَّصِیحَةِ لِعَائِشَةَ وَ حَفْصَةَ یا نِساءَ النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَأَحَدٍ إِلَی قَوْلِهِ وَ أَطِعْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ (3) وَ الْعِصْمَةِ مِنْ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ (4) وَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَعْطَی عَشَرَةَ أَشْیَاءَ لِعَشَرَةٍ مِنَ النِّسَاءِ التَّوْبَةَ لِحَوَّاءَ زَوْجَةِ آدَمَ وَ الْجَمَالَ لِسَارَةَ زَوْجَةِ إِبْرَاهِیمَ وَ الْحِفَاظَ لِرَحْمَةَ زَوْجَةِ أَیُّوبَ وَ الْحُرْمَةَ لِآسِیَةَ زَوْجَةِ فِرْعَوْنَ وَ الْحِکْمَةَ لِزَلِیخَا زَوْجَةِ یُوسُفَ وَ الْعَقْلَ لِبِلْقِیسَ زَوْجَةِ سُلَیْمَانَ وَ الصَّبْرَ لبرخانة أُمِّ مُوسَی وَ الصَّفْوَةَ لِمَرْیَمَ أُمِّ عِیسَی وَ الرِّضَی لِخَدِیجَةَ زَوْجَةِ الْمُصْطَفَی وَ الْعِلْمَ لِفَاطِمَةَ زَوْجَةِ الْمُرْتَضَی وَ الْإِجَابَةَ لِعَشَرَةٍ وَ لَقَدْ نادانا نُوحٌ فَلَنِعْمَ الْمُجِیبُونَ (5) فَاسْتَجابَ لَهُ رَبُّهُ فَصَرَفَ عَنْهُ کَیْدَهُنَ (6) یُوسُفَ قالَ قَدْ أُجِیبَتْ دَعْوَتُکُما(7) مُوسَی وَ هَارُونَ فَاسْتَجَبْنا لَهُ (8) یُونُسَ فَاسْتَجَبْنا لَهُ فَکَشَفْنا ما بِهِ مِنْ ضُرٍّ(9) أَیُّوبَ فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَ وَهَبْنا لَهُ یَحْیی (10) زَکَرِیَّا ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ (11) لِلْمُخْلِصِینَ أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ(12) لِلْمُضْطَرِّینَ وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی (13) لِلدَّاعِینَ فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ (14) فَاطِمَةَ وَ زَوْجِهَا وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یَهْتَمُّ لِعَشَرَةِ أَشْیَاءَ فَآمَنَهُ اللَّهُ مِنْهَا وَ بَشَّرَهُ بِهَا لِفِرَاقِهِ وَطَنَهُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلی مَعادٍ(15) وَ لِتَبْدِیلِ الْقُرْآنِ بَعْدَهُ کَمَا فُعِلَ بِسَائِرِ الْکُتُبِ فَنَزَلَ إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ (16)

ص: 34


1- 1. القصص: 25.
2- 2. الضحی: 8.
3- 3. الأحزاب: 32.
4- 4. آل عمران: 61.
5- 5. الصافّات: 75.
6- 6. یوسف: 32.
7- 7. یونس: 89.
8- 8. الأنبیاء: 88.
9- 9. الأنبیاء: 84.
10- 10. الأنبیاء: 90.
11- 11. المؤمن: 60.
12- 12. النمل: 62.
13- 13. البقرة: 186.
14- 14. آل عمران: 195.
15- 15. القصص: 85.
16- 16. الحجر: 9.

«فَجاءَتْهُ إِحْداهُما تَمْشِی عَلَی اسْتِحْیاءٍ»(1)، {پس یکی از آن دو زن - در حالی که به آزرم گام بر می داشت.} راجع به احسان حضرت خدیجه کبرا می فرماید: «وَ وَجَدَکَ عائِلًا فَأَغْنی.»، {و تو را تنگدست یافت.}

درباره نصیحت و اندرز به عایشه و حفصه می فرماید: «یا نِساءَ النَّبِیِّ لَسْتُنَ» تا آنجا که فرموده است: «وَ أَطِعْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ»(2)، {ای همسران پیامبر، شما مانند هیچ یک از زنان [دیگر] نیستید... و خدا و فرستاده اش را فرمان برید.}

راجع به عصمت حضرت فاطمه اطهر می فرماید: «وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ»(3)، {و زنانمان و زنانتان.}

خدای رئوف این ده خصلت را به این ده زن عطا فرموده است: توبه؛ حضرت حوا. زیبایی؛ ساره زوجه حضرت ابراهیم علیه السّلام. حفاظ؛ زوجه ایوب که نامش رحبه بود. احترام؛ آسیه زن فرعون. حکمت؛ زلیخا زوجه حضرت یوسف. عقل؛ بلقیس زوجه حضرت سلیمان. صبر؛ مادر حضرت موسی که نامش برخانه بود. برگزیدگی؛ مریم مادر حضرت عیسی. رضایت و خشنودی؛ حضرت خدیجه. علم و دانش؛ فاطمه زوجه مرتضی علی.

خدای رئوف دعای ده نفر را مستجاب کرده است بدین شرح:

1.

در این آیه که می فرماید: «وَ لَقَدْ نادانا نُوحٌ فَلَنِعْمَ الْمُجِیبُون»(4)، {حضرت نوح ما را خواند و ما اجابت کردیم.}

2.

در این آیه که می فرماید: «فَاسْتَجابَ لَهُ رَبُّهُ فَصَرَفَ عَنْهُ کَیْدَهُن»(5)، {خدا دعای یوسف را مستجاب و مکر و حیله زنان را از او رد کرد.}

3.

در این آیه که راجع به حضرت موسی و هارون می فرماید: «قالَ قَدْ أُجِیبَتْ دَعْوَتُکُما»(6)، {دعای شما مستجاب شد.}

4.

در این آیه که می فرماید: «فَاسْتَجَبْنا لَه»(7)، {دعای یونس را مستجاب کردیم.}

5.

در این آیه که درباره حضرت ایوب می فرماید: «فَاسْتَجَبْنا لَهُ فَکَشَفْنا ما بِهِ مِنْ ضُر»(8)، {ما دعای او را مستجاب کردیم.}

6.

در این آیه که راجع به حضرت زکریا می فرماید: «فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَ وَهَبْنا لَهُ یَحْیی»(9)، {ما دعای وی را اجابت و حضرت یحیی را بدو عطا کردیم.}

7.

در این آیه درباره مخلصین می فرماید: «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُم»(10)، {دعا کنید تا مستجاب کنیم.}

8.

در این آیه که راجع به افراد مضطر و ناچار می فرماید: «أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ»(11)، {یا [کیست] آن کس که درمانده را .}

9.

در این آیه که درباره دعای بندگان نیکوکار می فرماید: «وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی»(12)، {یا محمّد! هر گاه بندگان من از تو سؤالی بکنند، من اجابت می کنم.}

10.

در این آیه که درباره حضرت فاطمه اطهر و امیرالمؤمنین علی می فرماید: «فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُم»(13)، {خدا دعای ایشان را مستجاب کرد.}

پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله راجع به ده موضوع خائف و مضطرب بود و خدای توانا آن حضرت را در امان خود نگه داشت و به وی بشارت داد:

1.

مفارقت از وطن خود (یعنی مکه معظمه) که در این آیه می فرماید: «إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلی مَعاد»(14)، {همان خدایی که قرآن را بر تو واجب کرد، ترا به سوی وطن باز می گرداند.}

2.

آن حضرت راجع به قرآن خائف بود که مبادا بعد از او نظیر کتاب های آسمانی گذشتگان دچار تغییر و تبدیل شود. خداوند می فرماید: «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُون»(15)، {ما قرآن را نازل کردیم و حتما آن را حفظ خواهیم کرد.}

ص: 34


1- . قصص / 25
2- . احزاب / 32
3- . آل عمران / 61
4- . صافات / 57
5- . یوسف / 32
6- . یونس / 89
7- . انبیا / 88
8- . انبیا / 84
9- . انبیا / 90
10- . مومن / 69
11- . نمل / 62
12- . بقره / 186
13- . آل عمران / 195
14- . قصص / 85
15- . حجر / 9

وَ لِأُمَّتِهِ مِنَ الْعَذَابِ فَنَزَلَ وَ ما کانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِیهِمْ (1) وَ لِظُهُورِ الدِّینِ فَنَزَلَ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ (2) وَ لِلْمُؤْمِنِینَ بَعْدَهُ فَنَزَلَ یُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ فِی الْآخِرَةِ(3) وَ لِخُصَمَائِهِمْ فَنَزَلَ یَوْمَ لا یُخْزِی اللَّهُ النَّبِیَّ وَ الَّذِینَ آمَنُوا(4) وَ الشَّفَاعَةِ فَنَزَلَ وَ لَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضی (5) وَ لِلْفِتْنَةِ بَعْدَهُ عَلَی وَصِیِّهِ فَنَزَلَ فَإِمَّا نَذْهَبَنَّ بِکَ فَإِنَّا مِنْهُمْ مُنْتَقِمُونَ (6) یَعْنِی بِعَلِیٍّ وَ لِثَبَاتِ الْخِلَافَةِ فِی أَوْلَادِهِ فَنَزَلَ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ (7) وَ لِابْنَتِهِ حَالَ الْهِجْرَةِ فَنَزَلَ الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً(8) الْآیَاتِ وَ رَأْسُ التَّوَّابِینَ أَرْبَعَةٌ آدَمُ قالا رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا(9) وَ یُونُسُ قَالَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ (10) وَ دَاوُدُ وَ خَرَّ راکِعاً وَ أَنابَ (11) وَ فَاطِمَةُ الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً(12) وَ خُوِّفَ أَرْبَعَةٌ مِنَ الصَّالِحَاتِ آسِیَةُ عُذِّبَتْ بِأَنْوَاعِ الْعَذَابِ فَکَانَتْ تَقُولُ رَبِّ ابْنِ لِی عِنْدَکَ بَیْتاً فِی الْجَنَّةِ(13) وَ مَرْیَمُ خَافَتْ مِنَ النَّاسِ وَ هَرَبَتْ فَناداها مِنْ تَحْتِها أَلَّا تَحْزَنِی (14) وَ خَدِیجَةُ عَذَلَهَا النِّسَاءُ فِی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَهَجَرْنَهَا فَقَالَتْ فَاطِمَةُ(15)

أَ مَا کَانَ أَبِی رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَ لَا یُحْفَظُ فِی وُلْدِهِ أَسْرَعَ مَا أَخَذْتُمْ وَ أَعْجَلَ مَا نَکَصْتُمْ وَ رَأْسُ الْبَکَّاءِینَ ثَمَانِیَةٌ آدَمُ وَ نُوحٌ وَ یَعْقُوبُ وَ یُوسُفُ وَ شُعَیْبٌ وَ دَاوُدُ وَ فَاطِمَةُ وَ زَیْنُ الْعَابِدِینَ علیهم السلام قَالَ الصَّادِقُ أَمَّا فَاطِمَةُ فَبَکَتْ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَتَّی تَأَذَّی بِهَا أَهْلُ الْمَدِینَةِ فَقَالُوا لَهَا قَدْ آذَیْتِینَا بِکَثْرَةِ بُکَائِکِ إِمَّا أَنْ تَبْکِی

ص: 35


1- 1. الأنفال: 33.
2- 2. براءة: 34.
3- 3. إبراهیم: 27.
4- 4. التحریم: 8.
5- 5. الضحی: 4.
6- 6. الزخرف: 41.
7- 7. النور: 55.
8- 8. آل عمران: 191.
9- 9. الأعراف: 22.
10- 10. الأنبیاء: 87.
11- 11. صلی الله علیه وآله.24.
12- 12. آل عمران: 191.
13- 13. التحریم: 11.
14- 14. مریم: 23.
15- 15. کذا فی النسخ و فی المصدر أیضا ج 3 ص 322 و الظاهر أن الصحیح هکذا: و فاطمة فقالت.

3.

راجع به عذاب امت آن حضرت، این آیه را نازل کرد که می فرماید: «وَ ما کانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِیهِم»(1)، {چون تو در میان این امت هستی، خدا ایشان را عذاب نخواهد کرد.}

4.

برای توسعه دین آن بزرگوار می فرماید: «لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّه»،(2) {خداپیامبر خود را به کلیه ادیان مسلط خواهد کرد.}

5.

برای ثبات و استقامت مؤمنین بعد از رسول خدا می فرماید: «یُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ فِی الْآخِرَة»(3)، {خدا مؤمنین را در دنیا و آخرت در قول خود ثابت نگاه می دارد.}

6.

درباره دشمنان مؤمنین می فرماید: «یَوْمَ لا یُخْزِی اللَّهُ النَّبِیَّ وَ الَّذِینَ آمَنُوا»(4)، {روزی که خدای رئوف پیامبر و مؤمنین را رسوا نخواهد کرد.}

7.

راجع به شفاعت آن حضرت می فرماید: «وَ لَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضی»(5)، {به زودی خدا آنقدر به تو ببخشد که راضی شود.}

8.

درباره فتنه و آشوبی که بعد از آن حضرت دچار وصی او علی بن ابی طالب شد، می فرماید: «فَإِمَّا نَذْهَبَنَّ بِکَ فَإِنَّا مِنْهُمْ مُنْتَقِمُون»(6)، {وقتی ترا از دنیا بردیم از آنان انتقام خواهیم گرفت.}

9.

راجع به تداوم خلافت فرزندان علی بن ابی طالب علیه السّلام می فرماید: «لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْض»(7)، {حتما آنان را در زمین خلیفه خواهیم کرد.}

10.

راجع به هجرت حضرت فاطمه اطهر از مکه به مدینه می فرماید: «الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً»(8)، {آن افرادی که خدا را در حال ایستادن و نشستن یاد می کنند والی آخر.}

رئیس توبه کنندگان چهار نفر بودند، بدین شرح:

1.

حضرت آدم، چنان که در این آیه از قول وی می فرماید: «قالا رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا»(9)، {گفتند: پروردگارا! ما به نفس خود ظلم کردیم} و الی آخر.

2.

حضرت یونس، چنان که در این آیه از قول او می فرماید: «سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِین»(10)، {بار خدایا! تو پاک و منزه هستی و من از ستمکارانم.}

3.

حضرت داوود، چنان که در این آیه می فرماید: «وَ خَرَّ راکِعاً وَ أَناب»،(11) {داود به خاک افتاد و توبه کرد.}

4.

فاطمه اطهر، چنان که در این آیه می فرماید: «الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُودا»(12)، آن افرادی که فاطمه هم یکی از آنان بود، {در حال نشستن و ایستادن به یاد خدا هستند.}

چهار نفر از زنان نیکوکار خائف و ترسان شدند، بدین شرح:

1.

آسیه زن فرعون که از طرف فرعون دچار انواع و اقسام عذاب شد، چنان که در این آیه از قول وی می فرماید: «رَبِّ ابْنِ لِی عِنْدَکَ بَیْتاً فِی الْجَنَّة»(13)، {که گفت: پروردگارا! یک خانه ای نزد خود در بهشت برایم بنا کن.}

2. حضرت مریم که از مردم گریخت، چنان که در این آیه از زیر آن درخت ندا کرد: «فَناداها مِنْ تَحْتِها أَلَّا تَحْزَنِی»(14)، {محزون و افسرده مباش.}

3 و 4 خدیجه کبرا و فاطمه زهرا، زیرا وقتی خدیجه با رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله ازدواج کرد زنان قریش از وی کناره گیری کردند و فاطمه اطهر می گفت: «آیا پدر من پیامبر خدا نیست، آیا حرمت مرد در فرزندانش پاس داشته نمی شود؟ چه با شتاب گرفتید و چه با عجله عقب کشیدید.»

رئیس گریه کنندگان هشت نفر بودند، بدین شرح:

آدم، نوح، یعقوب، یوسف، شعیب، داوود، فاطمه، امام زین العابدین.

حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام می فرماید: «فاطمه زهرا به قدری برای پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله گریه کرد که اهل مدینه به ستوه آمدند و به وی گفتند: «از شدت گریه ات ما در رنجیم. یا

ص: 35


1- . انفال / 33
2- . برائت / 34
3- . ابراهیم / 27
4- . تحریم / 8
5- . الضحی / 4
6- . زخرف / 41
7- . نور / 55
8- . آل عمران 191
9- . اعراف / 22
10- . انبیا / 87
11- . ص / 42
12- . آل عمران / 191
13- . تحریم / 11
14- . مریم / 23

بِاللَّیْلِ وَ إِمَّا أَنْ تَبْکِی بِالنَّهَارِ فَکَانَتْ تَخْرُجُ إِلَی مَقَابِرِ الشُّهَدَاءِ فَتَبْکِی.

وَ خَیْرُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ أَرْبَعَةٌ کِتَابُ أَبِی بَکْرٍ الشِّیرَازِیِّ وَ رَوَی أَبُو الْهُذَیْلِ عَنْ مُقَاتِلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِیَّةِ عَنْ أَبِیهِ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَرَأَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ الْآیَةَ فَقَالَ لِی یَا عَلِیُّ خَیْرُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ أَرْبَعٌ مَرْیَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ وَ خَدِیجَةُ بِنْتُ خُوَیْلِدٍ وَ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ وَ آسِیَةُ بِنْتُ مُزَاحِمٍ.

أَبُو نُعَیْمٍ فِی الْحِلْیَةِ وَ ابْنُ الْبَیِّعِ فِی الْمُسْنَدِ وَ الْخَطِیبُ فِی التَّارِیخِ وَ ابْنُ بَطَّةَ فِی الْإِبَانَةِ وَ أَحْمَدُ السَّمْعَانِیُّ فِی الْفَضَائِلِ بِأَسَانِیدِهِمْ عَنْ مَعْمَرٍ عَنْ قَتَادَةَ عَنْ أَنَسٍ وَ رَوَی الثَّعْلَبِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ وَ السَّلَامِیُّ فِی تَارِیخِ خُرَاسَانَ وَ أَبُو صَالِحٍ الْمُؤَذِّنُ فِی الْأَرْبَعِینَ بِأَسَانِیدِهِمْ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ وَ رَوَی الشَّعْبِیُّ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ وَ سَعِیدِ بْنِ الْمُسَیَّبِ وَ رَوَی کُرَیْبٌ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ رَوَی مُقَاتِلٌ عَنْ سُلَیْمَانَ عَنِ الضَّحَّاکِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ قَدْ رَوَاهُ أَبُو مَسْعُودٍ وَ عَبْدُ الرَّزَّاقِ وَ أَحْمَدُ وَ إِسْحَاقُ کُلُّهُمْ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ اللَّفْظُ لِلْحُلْیَةِ أَنَّهُ قَالَ صلی الله علیه وآله.حَسْبُکَ مِنْ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ مَرْیَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ وَ خَدِیجَةُ بِنْتُ خُوَیْلِدٍ وَ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ وَ آسِیَةُ امْرَأَةُ فِرْعَوْنَ وَ فِی رِوَایَةِ مُقَاتِلٍ وَ الضَّحَّاکِ وَ عِکْرِمَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ أَفْضَلُهُنَّ فَاطِمَةُ.

الْفَضَائِلُ عَنْ عَبْدِ الْمَلِکِ الْعُکْبَرِیِّ وَ مُسْنَدُ أَحْمَدَ بِإِسْنَادِهِمَا عَنْ کُرَیْبٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّهُ قَالَ صلی الله علیه وآله.سَیِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ مَرْیَمُ.

الْخَبَرَ سَوَاءً

تَارِیخُ بَغْدَادَ بِإِسْنَادِ الْخَطِیبِ عَنْ حُمَیْدٍ الطَّوِیلِ عَنْ أَنَسٍ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله: خَیْرُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ الْخَبَرَ سَوَاءً ثُمَّ إِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله فَضَّلَهَا عَلَی سَائِرِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ.

رَوَتْ عَائِشَةُ وَ غَیْرُهَا عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: یَا فَاطِمَةُ أَبْشِرِی فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی اصْطَفاکِ عَلی نِساءِ الْعالَمِینَ وَ عَلَی نِسَاءِ الْإِسْلَامِ وَ هُوَ خَیْرُ دِینٍ.

حُذَیْفَةُ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله قَالَ: أَتَانِی مَلَکٌ فَبَشَّرَنِی أَنَّ فَاطِمَةَ سَیِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ أَوْ نِسَاءِ أُمَّتِی.

الْبُخَارِیُّ وَ مُسْلِمٌ فِی صَحِیحَیْهِمَا وَ أَبُو السَّعَادَاتِ فِی فَضَائِلِ الْعَشَرَةِ وَ أَبُو بَکْرِ بْنُ شَیْبَةَ

ص: 36

شب گریه کن یا روز!» از این رو فاطمه از مدینه خارج می شد و بر سر قبر شهدا گریه می کرد.»

ابوبکر شیرازی از حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام روایت کرده که فرمود: پیغمبر خدا آیه «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ» را تلاوت کرد و به من فرمود: «یا علی! بهترین زنان چهار نفرند: مریم دختر عمران؛ خدیجه دختر خُویَلد؛ فاطمه دختر محمّد و آسیه دختر مزاحم.»

ابو نُعَیم در کتاب حلیة الاولیاء و گروه دیگری از اهل تسنن، از پیامبر اعظم اسلام روایت کرده اند که فرمود: «زنان بزرگ عالم چهارنفرند: مریم دختر عمران؛ خدیجه دختر خُوَیلد؛ فاطمه دختر حضرت محمّد و آسیه زن فرعون.»

ابن عباس گفته است: «فاطمه اطهر از همه آنان افضل است.»

عایشه و دیگران از پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله و سلم روایت کرده اند که فرمود: «ای فاطمه! به تو مژده می دهم که خدا ترا از کلیه زنان عالم و زنان اسلام که بهترین دین است، افضل و برتر دانسته است.» حُذَیفه از رسول اکرم اسلام روایت می کند که فرمود: «ملکی نزد من آمد و گفت: «مژده باد ترا که فاطمه بزرگ ترین زنان اهل بهشت یا زنان امت من است.»

ص: 36

فِی أَمَالِیهِ وَ الدَّیْلَمِیُّ فِی فِرْدَوْسِهِ أَنَّهُ ص قَالَ: فَاطِمَةُ سَیِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ.

حِلْیَةُ أَبِی نُعَیْمٍ رَوَی جَابِرُ بْنُ سَمُرَةَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی خَبَرٍ: أَمَا إِنَّهَا سَیِّدَةُ نِسَاءِ یَوْمِ الْقِیَامَةِ.

تَارِیخُ الْبَلاذُرِیِّ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله قَالَ لِفَاطِمَةَ أَنْتِ أَسْرَعُ أَهْلِی لَحَاقاً بِی فَوَجَمَتْ فَقَالَ لَهَا أَ مَا تَرْضَیْنَ أَنْ تَکُونِی سَیِّدَةَ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ فَتَبَسَّمَتْ.

بیان

وجم کوعد أی سکت علی غیظ.

«40»

قب، [المناقب لابن شهرآشوب] الشَّعْبِیُّ عَنْ مَسْرُوقٍ عَنْ عَائِشَةَ قَالَتْ: أَسَرَّ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله إِلَی فَاطِمَةَ شَیْئاً فَضَحِکَتْ فَسَأَلْتُهَا فَقَالَتْ قَالَ لِی أَ لَا تَرْضَیْنَ أَنْ تَکُونِی سَیِّدَةَ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ أَوْ نِسَاءِ أُمَّتِی.

حِلْیَةُ الْأَوْلِیَاءِ وَ کِتَابُ الشِّیرَازِیِّ رَوَی عِمْرَانُ بْنُ حُصَیْنٍ وَ جَابِرُ بْنُ سَمُرَةَ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله دَخَلَ عَلَی فَاطِمَةَ فَقَالَ کَیْفَ تَجِدِینَکِ یَا بُنَیَّةِ قَالَتْ إِنِّی لَوَجِعَةٌ وَ إِنَّهُ لَیَزِیدُنِی أَنَّهُ مَا لِی طَعَامٌ آکُلُهُ قَالَ یَا بُنَیَّةِ أَ مَا تَرْضَیْنَ أَنَّکِ سَیِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ قَالَتْ یَا أَبَتِ فَأَیْنَ مَرْیَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ قَالَ تِلْکِ سَیِّدَةُ نِسَاءِ عَالَمِهَا وَ إِنَّکِ سَیِّدَةُ نِسَاءِ عَالَمِکِ أَمَ وَ اللَّهِ زَوَّجْتُکِ سَیِّداً فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ.

وَ قِیلَ لِلصَّادِقِ علیها السلام: قَوْلُ الرَّسُولِ ص فَاطِمَةُ سَیِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ أَیْ سَیِّدَةُ نِسَاءِ عَالَمِهَا قَالَ ذَاکَ مَرْیَمُ وَ فَاطِمَةُ سَیِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ.

وَ فِی الْحَدِیثِ: أَنَّ آسِیَةَ بِنْتَ مُزَاحِمٍ وَ مَرْیَمَ بِنْتَ عِمْرَانَ وَ خَدِیجَةَ یَمْشِینَ أَمَامَ فَاطِمَةَ کَالْحِجَابِ لَهَا إِلَی الْجَنَّةِ.

وَ سَأَلَ بزل الْهَرَوِیُّ الْحُسَیْنَ بْنَ رَوْحٍ ره: فَقَالَ کَمْ بَنَاتُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ أَرْبَعٌ فَقَالَ أَیَّتُهُنَّ أَفْضَلُ فَقَالَ فَاطِمَةُ قَالَ وَ لِمَ صَارَتْ أَفْضَلَ وَ کَانَتْ أَصْغَرَهُنَّ سِنّاً وَ أَقَلَّهُنَّ صُحْبَةً لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ لِخَصْلَتَیْنِ خَصَّهَا اللَّهُ بِهِمَا إِنَّهَا وَرِثَتْ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ نَسْلُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْهَا وَ لَمْ یَخُصَّهَا بِذَلِکَ إِلَّا بِفَضْلِ إِخْلَاصٍ عَرَفَهُ مِنْ نِیَّتِهَا.

ص: 37

در تاریخ بلاذری نقل می کند که پیامبر خدا به فاطمه زهرا فرمود: «تو از کلیه اهل بیت من زودتر به من ملحق خواهی شد. فاطمه خشمگین شد. رسول خدا به وی فرمود: «آیا راضی نیستی که بزرگ زنان بهشت باشی؟» فاطمه اطهر خندان گردید.

توضیح

«وجم» مانند وعد، یعنی با خشم سکوت کرد.

روایت40.

مناقب: از جابر بن سَمره روایت کرده است که گفت: «پیغمبر اعظم اسلام نزد دخترش فاطمه آمد و فرمود: «ای دختر عزیزم! در چه حالی هستی؟» گفت: «من گذشته از اینکه ناراحتم، غذایی هم ندارم که بخورم.»

رسول خدا فرمود: «ای دخترم! آیا راضی نیستی که بزرگ ترین زنان عالم باشی؟» فاطمه اطهر گفت: «پدر جان، مگر این مقام از آن مریم دختر عمران نیست؟» فرمود: «مریم فقط بزرگ ترین زنان زمانه خود بود. تو نیز بزرگ ترین زنان زمانه خود هستی، آری، به خدا قسم که شوهرت علی، بزرگ اهل دنیا و آخرت است.»

از حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام پرسیده شد: «آیا منظور از این قول پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله که فرموده فاطمه بزرگ ترین زنان اهل بهشت است، یعنی زنان زمان فاطمه؟» فرمود: «این مقام مریم دختر عمران است، ولی فاطمه اطهر بزرگ ترین اولین و آخرین زنان بهشت است.»

در روایتی وارد شده که آسیه دختر مزاحم و مریم دختر عمران و خدیجه کبرا، آن هنگام که فاطمه علیها السّلام به سوی بهشت می رود، پرده دار او خواهند بود.

بزل هروی از حسین بن روح پرسید: «دختران پیغمبر اکرم اسلام چند نفر بودند؟» گفت: «چهار نفر، گفت کدام یک از آنان افضل بودند؟» پاسخ گفت: «فاطمه.» پرسید: «چرا؟ فاطمه که از همه کوچک تر بود و کمتر از همه با رسول خدا زندگی کرد؟» گفت: «برای دو خصلت بود که خدا این مقام را به او اختصاص داد. اول اینکه وی وارث پیامبر خدا بود و دوم اینکه نسل پیغمبر اکرم از وی به یادگار ماند. خدای حکیم فاطمه را به جهت آن خلوص نیتی که داشت بدین مقام اختصاص داد.»

ص: 37

وَ قَالَ الْمُرْتَضَی رَحِمَهُ اللَّهُ التَّفْضِیلُ هُوَ کَثْرَةُ الثَّوَابِ بِأَنْ یَقَعَ إِخْلَاصٌ وَ یَقِینٌ وَ نِیَّةٌ صَافِیَةٌ وَ لَا یَمْتَنِعُ مِنْ أَنْ تَکُونَ علیها السلام قَدْ فُضِّلَتْ عَلَی أَخَوَاتِهَا بِذَلِکَ وَ یُعْتَمَدُ عَلَی أَنَّهَا علیها السلام أَفْضَلُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ بِإِجْمَاعِ الْإِمَامِیَّةِ وَ عَلَی أَنَّهُ قَدْ ظَهَرَ مِنْ تَعْظِیمِ الرَّسُولِ صلی الله علیه و آله لِشَأْنِ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ تَخْصِیصِهَا مِنْ بَیْنِ سَائِرِهِنَّ مَا رُبَّمَا لَا یَحْتَاجُ إِلَی الِاسْتِدْلَالِ عَلَیْهِ.

جَامِعُ التِّرْمِذِیِّ وَ إِبَانَةُ الْعُکْبَرِیِّ وَ أَخْبَارُ فَاطِمَةَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الصَّوْلِیِّ وَ تَارِیخُ خُرَاسَانَ عَنِ السَّلَامِیِّ مُسْنَداً أَنَّ جُمَیْعاً التَّیْمِیَّ قَالَ: دَخَلْتُ مَعَ عَمَّتِی عَلَی عَائِشَةَ فَقَالَتْ لَهَا عَمَّتِی مَا حَمَلَکِ عَلَی الْخُرُوجِ عَلَی عَلِیٍّ فَقَالَتْ عَائِشَةُ دَعِینَا فَوَ اللَّهِ مَا کَانَ أَحَدٌ مِنَ الرِّجَالِ أَحَبَّ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ مِنْ عَلِیٍّ وَ لَا مِنَ النِّسَاءِ أَحَبَّ إِلَیْهِ مِنْ فَاطِمَةَ.

فَضَائِلُ الْعَشَرَةِ عَنْ أَبِی السَّعَادَاتِ وَ فَضَائِلُ الصَّحَابَةِ عَنِ السَّمْعَانِیِّ وَ فِی رِوَایَاتٍ عَنِ الشَّرِیکِ وَ الْأَعْمَشِ وَ کَثِیرٍ النَّوَّاءِ وَ ابْنِ الْحَجَّامِ کُلُّهُمْ عَنْ جُمَیْعِ بْنِ عُمَیْرٍ عَنْ عَائِشَةَ وَ عَنْ أُسَامَةَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ رُوِیَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَطَاءٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُرَیْدَةَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَیُّ النِّسَاءِ أَحَبُّ إِلَیْکَ قَالَ فَاطِمَةُ قُلْتُ مِنَ الرِّجَالِ قَالَ زَوْجُهَا.

جَامِعُ التِّرْمِذِیِّ قَالَ بُرَیْدَةُ: کَانَ أَحَبَّ النِّسَاءِ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَاطِمَةُ وَ مِنَ الرِّجَالِ عَلِیٌّ.

قُوتُ الْقُلُوبِ عَنْ أَبِی طَالِبٍ الْمَکِّیِّ وَ الْأَرْبَعِینُ عَنْ أَبِی صَالِحٍ الْمُؤَذِّنِ وَ فَضَائِلُ الصَّحَابَةِ عَنْ أَحْمَدَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ سُفْیَانَ وَ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ أَبِی الْجَحَّافِ عَنْ جُمَیْعٍ عَنْ عَائِشَةَ: أَنَّهُ قَالَ عَلِیٌّ لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله لَمَّا جَلَسَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ فَاطِمَةَ وَ هُمَا مُضْطَجِعَانِ أَیُّنَا أَحَبُّ إِلَیْکَ أَنَا أَوْ هِیَ فَقَالَ صلی الله علیه و آله هِیَ أَحَبُّ إِلَیَّ وَ أَنْتَ أَعَزُّ عَلَیَّ مِنْهَا.

وَ فِی خَبَرٍ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ: أَنَّهُ افْتَخَرَ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَةُ بِفَضَائِلِهِمَا فَأَخْبَرَ جَبْرَئِیلُ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله أَنَّهُمَا قَدْ أَطَالا الْخُصُومَةَ فِی مَحَبَّتِکَ فَاحْکُمْ بَیْنَهُمَا فَدَخَلَ وَ قَصَّ عَلَیْهِمَا مَقَالَتَهُمَا ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَی فَاطِمَةَ وَ قَالَ لَکِ حَلَاوَةُ الْوَلَدِ وَ لَهُ

ص: 38

سید مرتضی فرموده: «معنی افضل بودن این است که اخلاص و یقین و نیت صاف در کار باشد تا ثواب زیاد نصیب شود. مانعی ندارد که فاطمه زهرا به همین جهت بر خواهران خود فضیلت و برتری داشته باشد.

این مطلب مورد اعتماد است که فاطمه به اتفاق و اجماع گروه امامیه، از کلیه زنان عالم افضل و برتر است.

همچنین به علت تعظیم و تمجیدی که پیغمبر خدا از شأن و مقام فاطمه اطهر می کرد و او را در میان زنان گرامی می داشت، افضل بودن وی محتاج به استدلال نیست. در کتاب جامع ترمذی از جُمَیع تیمی و دیگر کتب نقل می کنند که گفت: «من با عمه ام نزد عایشه رفتم، عمه ام به عایشه گفت: «چه باعث شد که تو علیه علی ابن ابی طالب خروج کردی؟» عایشه گفت: «مرا به حال خود واگذار! به خدا قسم که از مردان کسی بیشتر از علی و از زنان کسی بیشتر از فاطمه زهرا نزد پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله و سلم عزیز نبودند.»

در کتاب فضائل العشرة و کتاب فضائل الصحابة از پدر عبداللَّه بن بریده روایت می کند که گفت: «از رسول معظم اسلام پرسیدم: کدام زنان نزد تو محبوب ترند؟» فرمود: «فاطمه.» گفتم: «از مردان چه؟» فرمود: «شوهرش علی.»

در جامع ترمذی آمده: «برید گفت: محبوب ترین زنان نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله فاطمه و محبوب ترین مردان علی بود.»

در کتاب قوت القلوب از عایشه روایت می کند گفت: «یک بار علی و زهرا به پهلو خوابیده بودند و پیامبر خدا در میان ایشان نشسته بود. علی به رسول خدا گفت: «من نزد تو محبوب ترم یا فاطمه؟» پیغمبر خدا فرمود: «فاطمه نزد من محبوب تر و تو از او نزد من عزیزتری.»

در روایتی از جابر بن عبداللَّه آمده است که گفت: «علی و فاطمه اطهر هر کدام به فضائل و مناقب خویشتن فخر می کردند. جبرئیل این موضوع را به پیغمبر خدا خبر داد و گفت: «ایشان درباره محبت تو گفتگوی طولانی دارند، تو در میان ایشان قضاوت کن!» رسول خدا نزد حضرت علی و زهرا آمد و ماجرا را برای آنان شرح داد. سپس روی به فاطمه کرد و فرمود: «تو نزد من حلاوت و شیرینی فرزندی را داری و علی

ص: 38

عِزُّ الرِّجَالِ وَ هُوَ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْکِ فَقَالَتْ فَاطِمَةُ وَ الَّذِی اصْطَفَاکَ وَ اجْتَبَاکَ وَ هَدَاکَ وَ هَدَی بِکَ الْأُمَّةَ لَا زِلْتُ مُقِرَّةً لَهُ مَا عِشْتُ.

عَامِرٌ الشَّعْبِیُّ وَ الْحَسَنُ الْبَصْرِیُّ وَ سُفْیَانُ الثَّوْرِیُّ وَ مُجَاهِدٌ وَ ابْنُ جُبَیْرٍ وَ جَابِرٌ الْأَنْصَارِیُّ وَ مُحَمَّدٌ الْبَاقِرُ وَ جَعْفَرٌ الصَّادِقُ علیهما السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: إِنَّمَا فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّی فَمَنْ أَغْضَبَهَا فَقَدْ أَغْضَبَنِی.

أَخْرَجَهُ الْبُخَارِیُّ عَنِ الْمِسْوَرِ بْنِ مَخْرَمَةَ:

وَ فِی رِوَایَةِ جَابِرٍ: فَمَنْ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِی وَ مَنْ آذَانِی فَقَدْ آذَی اللَّهَ. وَ فِی مُسْلِمٍ وَ الْحِلْیَةِ: إِنَّمَا فَاطِمَةُ ابْنَتِی بَضْعَةٌ مِنِّی یُرِیبُنِی مَا أَرَابَهَا وَ یُؤْذِینِی مَا آذَاهَا.

بیان

قال الجزری و فی الحدیث: فاطمة بضعة منی.

البضعة بالفتح القطعة من اللحم و قد تکسر أی إنها جزء منی کما أن القطعة من اللحم جزء من اللحم و قال و

فی حدیث: فاطمة یریبنی ما یریبها.

أی یسوؤنی ما یسوؤها و یزعجنی ما یزعجها یقال رابنی هذا الأمر و أرابنی إذا رأیت منه ما تکره.

«41»

قب، [المناقب لابن شهرآشوب] سَعْدُ بْنُ أَبِی وَقَّاصٍ سَمِعْتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله یَقُولُ: فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّی مَنْ سَرَّهَا فَقَدْ سَرَّنِی وَ مَنْ سَاءَهَا فَقَدْ سَاءَنِی فَاطِمَةُ أَعَزُّ الْبَرِیَّةِ عَلَیَّ.

مُسْتَدْرَکُ الْحَاکِمِ عَنْ أَبِی سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ وَ حِلْیَةُ أَبِی نُعَیْمٍ عَنِ الزُّهْرِیِّ وَ ابْنُ أَبِی مُلَیْکَةَ وَ الْمِسْوَرُ بْنُ مَخْرَمَةَ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله قَالَ: إِنَّمَا فَاطِمَةُ شِجْنَةٌ مِنِّی یَقْبِضُنِی مَا یَقْبِضُهَا وَ یَبْسُطُنِی مَا یَبْسُطُهَا.

وَ جَاءَ سَهْلُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ إِلَی عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ فَقَالَ: إِنَّ قَوْمَکَ یَقُولُونَ إِنَّکَ تُؤْثِرُ عَلَیْهِمْ وُلْدَ فَاطِمَةَ فَقَالَ عُمَرُ سَمِعْتُ الثِّقَةَ مِنَ الصَّحَابَةِ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله قَالَ فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّی یُرْضِینِی مَا أَرْضَاهَا وَ یُسْخِطُنِی مَا أَسْخَطَهَا فَوَ اللَّهِ إِنِّی لَحَقِیقٌ أَنْ أَطْلُبَ رِضَی رَسُولِ اللَّهِ وَ رِضَاهُ وَ رِضَاهَا فِی رِضَی وُلْدِهَا

وَ قَدْ عَلِمُوا أَنَّ النَّبِیَّ یَسُرُّهُ***مَسَرَّتُهَا جِدّاً وَ یشنی [یَشْنَأُ] اغْتِمَامَهَا(1)

قوله صلی الله علیه و آله هذا یدل علی عصمتها لأنها لو کانت ممن تقارف الذنوب لم یکن مؤذیها مؤذیا له صلی الله علیه و آله علی کل حال بل کان من فعل المستحق (2) من ذمها و إقامة

ص: 39


1- 1. یشنی من شنأ الرجل: أبغضه.
2- 2. یعنی ما یستحقها بعد تقارف الذنوب.

عزت مردان را دارد، علی از تو نزد من محبوب تر است.»

فاطمه اطهر گفت: «به حق آن خدایی که تو را برگزید و تو را هدایت کرد و امت تو را به وسیله تو هدایت کرد، من مادامی که زنده باشم به این مطلب اقرار دارم.»

عامر شعبی و دیگران از امام باقر و امام جعفر صادق علیه السّلام، از رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله و سلم روایت کرده اند که فرمود: «فاطمه پاره ای از تن من است. هر کس که غضب وی را برانگیزد، غضب مرا برانگیخته است.»

در روایت دیگری آمده است که فرمود: «هر کس فاطمه را اذیت کند، مرا اذیت کرده و کسی که مرا اذیت کند، همانا که خدا را اذیت کرده است.»

در کتاب صحیح مسلم و کتاب حلیة الاولیاء از رسول اکرم روایت می کنند که فرمود: «فاطمه پاره تن من است. هر چه وی را ناراحت کند مرا ناراحت خواهد کرد و هر چه او را اذیت کند، مرا اذیت می کند.»

توضیح

جزری گوید: در حدیث آمده: «فاطمة بضعة منی» فاطمه پاره تن من است، «بضعه» با فتح، قطعه ای از گوشت است و گاهی هم به کسره خوانده می شود، یعنی فاطمه پاره تن من است همان گونه که تکه ای از گوشت جزو گوشت است. او گوید: در حدیث فاطمه آمده: «یریینی ما یریبها» یعنی آنچه او را ناراحت می کند مرا ناراحت می کند و آنچه او را در فشار قرار می دهد مرا نیز در فشار قرار می دهد. گفته می شود «رابنی هذا الامر و أرابنی» زمانی که از او چیزی ببینی که خوش نداری.

روایت41.

مناقب: از سعد بن ابی وقاص نقل می کند که گفت: «از پیامبر اعظم اسلام شنیدم که می فرمود: «فاطمه پاره ای از تن من است، هر کس که او را خشنود گرداند مرا خشنود گردانده و هر کس که وی را ناراحت کند، مرا ناراحت کرده است. فاطمه نزد من عزیزترین مردم است.» حاکم در کتاب مستدرک از پیغمبر گرامی اسلام روایت کرده که فرمود: «فاطمه از من است، آنچه که او را ناراحت کند مرا ناراحت می کند و آنچه که وی را خوشحال گرداند مرا خوشحال می گرداند.»

سهل بن عبداللَّه نزد عمر بن عبدالعزیز آمد و گفت: «قوم تو می گویند که تو فرزندان فاطمه را بر آنان مقدم می داری.» گفت: «این طور به ما رسیده است که پیغمبر اکرم اسلام صلی اللَّه علیه و آله فرموده «فاطمه پاره تن من است، هر چه باعث رضایت زهرا شود باعث رضایت من می شود و هر آنچه که موجب خشم فاطمه شود، موجب خشم من نیز خواهد شد.» به خدا قسم من سزاوارترم که رضایت پیامبر خدا را حاصل گردانم. رضایت فاطمه و پدرش در رضایت فرزندان فاطمه است.»

حقا که دانستند مسرور بودن فاطمه، پیامبر اسلام را مسرور می کند و اندوهگین بودنش، او را به خشم خواهد آورد

این سخن پیغمبر که درباره فاطمه فرموده، بر معصوم بودن آن بانوی با عظمت دلالت می کند، زیرا اگر فاطمه اطهر مرتکب معصیت می شد، هر عملی که باعث ناراحتی وی می گردید، باعث ناراحتی رسول خدا نمی شد، بلکه هرکس که آنچه سزاوار فاطمه بود انجام می داد مثل اینکه او را نکوهش می کرد و یا حد بر او اقامه

ص: 39

الحد إن کان الفعل یقتضیه سارا له صلی الله علیه و آله و مطیعا.

أَبُو ثَعْلَبَةَ الْخُشَنِیُّ قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله إِذَا قَدِمَ مِنْ سَفَرِهِ یَدْخُلُ عَلَی فَاطِمَةَ فَدَخَلَ عَلَیْهَا فَقَامَتْ إِلَیْهِ وَ اعْتَنَقَتْهُ وَ قَبَّلَتْ بَیْنَ عَیْنَیْهِ.

الْأَرْبَعِینُ عَنِ ابْنِ الْمُؤَذِّنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ شُمَیْلٍ عَنْ مَیْسَرَةَ عَنِ الْمِنْهَالِ عَنْ عَائِشَةَ بِنْتِ طَلْحَةَ عَنْ عَائِشَةَ بِنْتِ أَبِی بَکْرٍ وَ فِی فَضَائِلِ السَّمْعَانِیِّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عِکْرِمَةَ قَالا: کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله إِذَا قَدِمَ مِنْ مَغَازِیهِ قَبَّلَ فَاطِمَةَ.

وَ رَوَوْا عَنْ عَائِشَةَ: أَنَّ فَاطِمَةَ کَانَتْ إِذَا دَخَلَتْ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَامَ لَهَا مِنْ مَجْلِسِهِ وَ قَبَّلَ رَأْسَهَا وَ أَجْلَسَهَا مَجْلِسَهُ وَ إِذَا جَاءَ إِلَیْهَا لَقِیَتْهُ وَ قَبَّلَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا صَاحِبَهُ وَ جَلَسَا مَعاً.

أَبُو السَّعَادَاتِ فِی فَضَائِلِ الْعَشَرَةِ وَ ابْنُ الْمُؤَذِّنِ فِی الْأَرْبَعِینِ بِالْإِسْنَادِ عَنْ عِکْرِمَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ عَنْ أَبِی ثَعْلَبَةَ الْخُشَنِیِّ وَ عَنْ نَافِعٍ عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالُوا: کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله إِذَا أَرَادَ سَفَراً کَانَ آخِرَ النَّاسِ عَهْداً بِفَاطِمَةَ وَ إِذَا قَدِمَ کَانَ أَوَّلَ النَّاسِ عَهْداً بِفَاطِمَةَ.

وَ لَوْ لَمْ یَکُنْ لَهَا عِنْدَ اللَّهِ تَعَالَی فَضْلٌ عَظِیمٌ لَمْ یَکُنْ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یَفْعَلُ مَعَهَا ذَلِکَ إِذْ کَانَتْ وَلَدَهُ وَ قَدْ أَمَرَ اللَّهُ بِتَعْظِیمِ الْوَلَدِ لِلْوَالِدِ وَ لَا یَجُوزُ أَنْ یَفْعَلَ مَعَهَا ذَلِکَ وَ هُوَ بِضِدِّ مَا أَمَرَ بِهِ أُمَّتَهُ عَنِ اللَّهِ تَعَالَی.

أَبُو سَعِیدٍ الْخُدْرِیُّ قَالَ: کَانَتْ فَاطِمَةُ مِنْ أَعَزِّ النَّاسِ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَدَخَلَ عَلَیْهَا یَوْماً وَ هِیَ تُصَلِّی فَسَمِعَتْ کَلَامَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی رَحْلِهَا فَقَطَعَتْ صَلَاتَهَا وَ خَرَجَتْ مِنَ الْمُصَلَّی فَسَلَّمَتْ عَلَیْهِ فَمَسَحَ یَدَهُ عَلَی رَأْسِهَا وَ قَالَ یَا بُنَیَّةِ کَیْفَ أَمْسَیْتِ رَحِمَکِ اللَّهُ عَشِّینَا غَفَرَ اللَّهُ لَکِ وَ قَدْ فَعَلَ.

أَخْبَارُ فَاطِمَةَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الصَّوْلِیِّ قَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْحَسَنِ: دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله عَلَی فَاطِمَةَ فَقَدَّمَتْ إِلَیْهِ کِسْرَةً یَابِسَةً مِنْ خُبْزِ شَعِیرٍ فَأَفْطَرَ عَلَیْهَا ثُمَّ قَالَ یَا بُنَیَّةِ هَذَا أَوَّلُ خُبْزٍ أَکَلَ أَبُوکِ مُنْذُ ثَلَاثَةِ أَیَّامِ فَجَعَلَتْ فَاطِمَةُ تَبْکِی وَ رَسُولُ اللَّهِ یَمْسَحُ وَجْهَهَا بِیَدِهِ.

أَبُو صَالِحٍ الْمُؤَذِّنُ فِی الْأَرْبَعِینِ بِالْإِسْنَادِ عَنْ شُعْبَةَ عَنْ عَمْرِو بْنِ مُرَّةَ عَنْ

ص: 40

می کرد اگر زهرا حدّ را می طلبید در این صورت پیامبر خدا را خوشحال کرده بود و از پیامبر خدا اطاعت کرده بود.

ابو ثعلبه می گوید: «هر گاه رسول خدا از مسافرت بازمی گشت و به دیدار فاطمه اطهر می رفت، او بر می خاست، با پیغمبر خدا معانقه می کرد و میان دو چشم آن حضرت را می بوسید.»

در کتاب اربعین از عکرمه روایت می کند که هر گاه پیغمبر خدا از جنگ باز می گشت، فاطمه اطهر را می بوسید.

از عایشه روایت کرده اند که گفت: «هر گاه فاطمه زهرا نزد پیامبر اسلام می آمد، پیامبر از جای خود بر می خاست، سر فاطمه را می بوسید و او را در جای خود می نشانید و هر گاه رسول خدا نزد فاطمه می رفت و فاطمه آن حضرت را ملاقات می کرد، یکدیگر را می بوسیدند و پهلو به پهلوی هم می نشستند.»

ابوالسعادات در کتاب فضائل العشرة از ابن عمر نقل می کند که گفت: «هر گاه پیامبر اسلام عازم سفر می شد، آخرین شخصی که به دیدارش می رفت، فاطمه اطهر بود. پس از بازگشت از سفر نیز اول کسی را که ملاقات می کرد، فاطمه زهرا بود. اگر فاطمه اطهر نزد خدا یک چنین فضیلت مهمی را نمی داشت، پیامبر خدا با وی این رفتار را نمی کرد. زیرا او فرزند رسول خدا بود و خدا دستور داده که فرزند نسبت به پدر خود احترام کند و جایز نبود پیغمبر اکرم این همه فاطمه را احترام کند. زیرا این عمل بر خلاف دستوری است که آن حضرت از طرف خدا به امت خود داده است.

ابو سعید خُدری می گوید: «فاطمه نزد رسول خدا عزیزترین مردم بود. یک روز فاطمه مشغول نماز بود که پیغمبر معظم اسلام نزد او آمد. فاطمه که مشغول نماز بود، نماز را قطع کرد و به سوی آن حضرت آمد و بر او سلام کرد. رسول خدا دست مبارک خود را بر سر فاطمه اطهر کشید و به او گفت: «ای دخترم! روزت را چگونه را شب کردی؟ خدا تو را رحمت کند. شامی برای ما بیاور. خداوند تو را بیامرزد که آمرزنده است.»

در کتاب اخبار فاطمه از عبداللَّه بن حسن روایت می کند که گفت: «یک روز پیغمبر خدا نزد فاطمه اطهر آمد. فاطمه پاره ای نان جو خشک به حضور آن حضرت آورد و آن بزرگوار با آن نان افطار کرد. سپس فرمود: «ای دخترم! این اولین نانی است که پدرت بعد از سه روز می خورد.» فاطمه اطهر پس از شنیدن این سخن به گریه افتاد و پیغمبر خدا با دست مبارک خود صورت حضرت زهرا را نوازش کرد.»

ابوصالح مؤذن در کتاب اربعین،

ص: 40

إِبْرَاهِیمَ عَنْ مَسْرُوقٍ عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَمَّا أَمَرَنِی أَنْ أُزَوِّجَ فَاطِمَةَ مِنْ عَلِیٍّ فَفَعَلْتُ فَقَالَ لِی جَبْرَئِیلُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی بَنَی جَنَّةً مِنْ لُؤْلُؤَةٍ بَیْنَ کُلِّ قَصَبَةٍ إِلَی قَصَبَةٍ لُؤْلُؤَةٌ مِنْ یَاقُوتٍ مُشَذَّرَةٌ بِالذَّهَبِ وَ جَعَلَ سُقُوفَهَا زَبَرْجَداً أَخْضَرَ وَ جَعَلَ فِیهَا طَاقَاتٍ مِنْ لُؤْلُؤٍ مُکَلَّلَةٍ بِالْیَاقُوتِ ثُمَّ جَعَلَ غُرَفَهَا لَبِنَةً مِنْ ذَهَبٍ وَ لَبِنَةً مِنْ فِضَّةٍ وَ لَبِنَةً مِنْ دُرٍّ وَ لَبِنَةً مِنْ یَاقُوتٍ وَ لَبِنَةً مِنْ زَبَرْجَدٍ ثُمَّ جَعَلَ فِیهَا عُیُوناً تَنْبُعُ مِنْ نَوَاحِیهَا وَ حُفَّتْ بِالْأَنْهَارِ وَ جَعَلَ عَلَی الْأَنْهَارِ قِبَاباً مِنْ دُرٍّ قَدْ شُعِّبَتْ بِسَلَاسِلِ الذَّهَبِ وَ حُفَّتْ بِأَنْوَاعِ الشَّجَرِ وَ بَنَی فِی کُلِّ غُصْنٍ قُبَّةً وَ جَعَلَ فِی کُلِّ قُبَّةٍ أَرِیکَةً مِنْ دُرَّةٍ بَیْضَاءَ غِشَاؤُهَا السُّنْدُسُ وَ الْإِسْتَبْرَقُ وَ فَرَشَ أَرْضَهَا بِالزَّعْفَرَانِ وَ فَتَقَ بِالْمِسْکِ وَ الْعَنْبَرِ وَ جَعَلَ فِی کُلِّ قُبَّةٍ حَوْرَاءَ وَ الْقُبَّةُ لَهَا مِائَةُ بَابٍ عَلَی کُلِّ بَابٍ جَارِیَتَانِ وَ شَجَرَتَانِ فِی کُلِّ قُبَّةٍ مِفْرَشٌ وَ کِتَابٌ مَکْتُوبٌ حَوْلَ الْقِبَابِ آیَةُ الْکُرْسِیِّ فَقُلْتُ یَا جَبْرَئِیلُ لِمَنْ بَنَی اللَّهُ هَذِهِ الْجَنَّةَ قَالَ بَنَاهَا لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ فَاطِمَةَ ابْنَتِکَ سِوَی جِنَانِهِمَا تُحْفَةً أَتْحَفَهُمَا اللَّهُ وَ لْتَقَرَّ بِذَلِکَ عَیْنُکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ.

بیان

قوله لؤلؤ من یاقوت لعل المعنی أنها فی صفاء اللؤلؤ و لون الیاقوت و لا یبعد أن تکون من زائدة من النساخ أو یکون الظرف متعلقا بقوله مشذرة أی اللؤلؤ مرصعة من الیاقوت بالذهب قال الفیروزآبادی الشذر قطع من الذهب تلقط من معدنه بلا إذابة أو خرز یفصل بها النظم أو هو اللؤلؤ الصغار.

قوله قد شعبت الشعب الجمع و التفریق و لعل الأظهر هنا الأول و قال الفیروزآبادی الأریکة کسفینة سریر فی حجلة أو کل ما یتکأ علیه من سریر و منصة و فراش أو سریر منجد مزین فی قبة أو بیت فإذا لم یکن فیه سریر فهو حجلة و السندس الرقیق من الحریر و الإستبرق الغلیظ منه.

قوله و فتق أی جعل بین الزعفران المسک و العنبر أو بین فرشها المبسوطة من الفتق بمعنی الشق و المفرش کمنبر شی ء کالشاذکونة.

ص: 41

از ابن مسعود روایت می کند که گفت: «از پیامبر خدا شنیدم که فرمود: «خدا به من دستور داد تا فاطمه را به نکاح علی درآورم. پس از این ازدواج جبرئیل به من گفت: «خدای توانا بهشتی از لؤلؤ که بین هر قصبه تا قصبه دیگرش مرواریدی مرصع به طلا قرار دارد، سقف هایش را از زبرجد سبز ساخته است و در آن بهشت اتاق هایی از مروارید بنا نهاده که از یاقوت مکلل است. غرفه های آن را یک در میان با خشتی از طلا، خشتی از نقره، خشتی از درّ، خشتی از یاقوت و خشتی از زبرجد ساخته شده. در آن بهشت چشمه هایی آفریده که از اطراف این غرفه ها جریان دارند که نهرهایی در اطراف آنها در جریانند و قبه هایی از مروارید بر آنها ساخته شده. آن قبه ها را به وسیله زنجیر طلا بسته اند و در اطراف آنها انواع و اقسام درختان میوه رسته است. بر هر شاخی قبه ای بنا شده، در هر قبه ای تختی از درّ سفید گذاشته اند، و پرده هایی از سندس و استبرق بر روی آنها گسترده اند و فرش زمین آنها از زعفران است. تخت ها را با مشک و زعفران خوشبو کرده اند. در هر قبه ای حوریه ای جای داده اند و هر قبه ای صد در دارد، بر هر دری دو کنیزک ایستاده اند و در اطراف آن قبه آیة الکرسی نوشته شده.»

من به جبرئیل گفتم: «این بهشت برای که بنا شده؟» گفت: «برای حضرت علی بن ابی طالب و فاطمه زهرا که افزون بر بهشت های دیگری که خدا به ایشان مرحمت فرموده، این هم یکی از آن بهشت ها به شمار می رود. خدای رئوف این بهشت ها را بدین جهت به آنها عطا فرموده که چشم تو روشن شود.»

توضیح

گفته «لؤلؤة من یاقوت» شاید معنا این باشد که آن لؤلؤه در صفای لؤلؤ و از نظر رنگ یاقوت است. و شاید هم «من» را نسّاخ افزوده اند و یا اینکه ظرف متعلّق به گفته «شذرة» باشد، یعنی لؤلؤئی که با یاقوت و طلا ساخته شده.

فیروز آبادی گوید: «شذر» تکه های طلاست که از معدن برداشته می شود بدون اینکه ذوب شود، یا دانه هایی است که با فاصله گذاشته می شود، یا همان لولو کوچک است. این گفته که: «قد شعبت شعب» جمع کردن و جدا کردن است و شاید اظهر همان اوّل باشد.

فیروز آبادی گوید: اریکه مانند سفینه تختی است در حجله یا هرچه که بر آن تکیه زده می شود، مانند تخت، جایگاه بلند و بستر و یا تخت مزیّنی که در قبّه و یا خانه ای باشد و اگر تخت در آن نباشد، همان حجله است. سندس هم همان ابریشم نازک و استبرق ابریشم کلفت است .

این گفته که «و فتق» یعنی میان زعفران مشک و عنبر گذاشت و یا میان فرش های پهن شده از فتق به معنای شکافتن و مفرش مانند منبر، چیزی است مانند شاذ کونه (نوعی لباس که در یمن بافته می شود)

ص: 41

«42»

قب، [المناقب لابن شهرآشوب] ابْنُ عَبْدِ رَبِّهِ الْأَنْدُلُسِیُّ فِی الْعِقْدِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الزُّبَیْرِ فِی خَبَرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ أَبِی سُفْیَانَ قَالَ: دَخَلَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ عَلَی جَدِّهِ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ یَتَعَثَّرُ بِذَیْلِهِ فَأَسَرَّ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله سِرّاً فَرَأَیْتُهُ وَ قَدْ تَغَیَّرَ لَوْنُهُ ثُمَّ قَامَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله حَتَّی أَتَی مَنْزِلَ فَاطِمَةَ فَأَخَذَ بِیَدِهَا فَهَزَّهَا إِلَیْهِ هَزّاً قَوِیّاً ثُمَّ قَالَ یَا فَاطِمَةُ إِیَّاکِ وَ غَضَبَ عَلِیٍّ فَإِنَّ اللَّهَ یَغْضَبُ لِغَضَبِهِ وَ یَرْضَی لِرِضَاهُ ثُمَّ جَاءَ عَلِیٌّ فَأَخَذَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله بِیَدِهِ ثُمَّ هَزَّهَا إِلَیْهِ هَزّاً خَفِیفاً ثُمَّ قَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ إِیَّاکَ وَ غَضَبَ فَاطِمَةَ فَإِنَّ الْمَلَائِکَةَ تَغْضَبُ لِغَضَبِهَا وَ تَرْضَی لِرِضَاهَا فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهُ مَضَیْتَ مَذْعُوراً وَ قَدْ رَجَعْتَ مَسْرُوراً فَقَالَ یَا مُعَاوِیَةُ کَیْفَ لَا أَسُرُّ وَ قَدْ أَصْلَحْتُ بَیْنَ اثْنَیْنِ هُمَا أَکْرَمُ الْخَلْقِ عَلَی اللَّهِ.

وَ فِی رِوَایَةِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَارِثِ وَ حَبِیبِ بْنِ ثَابِتٍ وَ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ: أَحَبُّ اثْنَیْنِ فِی الْأَرْضِ إِلَیَّ.

قَالَ ابْنُ بَابَوَیْهِ هَذَا غَیْرُ مُعْتَمَدٍ لِأَنَّهُمَا مُنَزَّهَانِ أَنْ یَحْتَاجَا أَنْ یُصْلِحَ بَیْنَهُمَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله.

الْبَاقِرُ وَ الصَّادِقُ علیهما السلام: أَنَّهُ کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله لَا یَنَامُ حَتَّی یُقَبِّلَ عُرْضَ وَجْهِ فَاطِمَةَ یَضَعُ وَجْهَهُ بَیْنَ ثَدْیَیْ فَاطِمَةَ وَ یَدْعُو لَهَا وَ فِی رِوَایَةٍ حَتَّی یُقَبِّلَ عُرْضَ وَجْنَةِ فَاطِمَةَ أَوْ بَیْنَ ثَدْیَیْهَا.

أَبُو بَکْرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الشَّافِعِیُّ وَ ابْنُ شِهَابٍ الزُّهْرِیُّ وَ ابْنُ الْمُسَیَّبِ کُلُّهُمْ عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِی وَقَّاصٍ وَ أَبُو مُعَاذٍ النَّحْوِیُّ الْمَرْوَزِیُّ وَ أَبُو قَتَادَةَ الْحَرَّانِیُّ عَنْ سُفْیَانَ الثَّوْرِیِّ عَنْ هَاشِمِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَائِشَةَ وَ الْخَرْکُوشِیُّ فِی شَرَفِ النَّبِیِّ وَ الْأُشْنُهِیُّ فِی الِاعْتِقَادِ وَ السَّمْعَانِیُّ فِی الرِّسَالَةِ وَ أَبُو صَالِحٍ الْمُؤَذِّنُ فِی الْأَرْبَعِینَ وَ أَبُو السَّعَادَاتِ فِی الْفَضَائِلِ وَ مِنْ أَصْحَابِنَا أَبُو عُبَیْدَةَ الْحَذَّاءُ وَ غَیْرُهُ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: أَنَّهُ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یُکْثِرُ تَقْبِیلَ فَاطِمَةَ فَأَنْکَرَتْ عَلَیْهِ بَعْضُ نِسَائِهِ فَقَالَ صلی الله علیه و آله إِنَّهُ لَمَّا عُرِجَ بِی إِلَی السَّمَاءِ أَخَذَ بِیَدِی جَبْرَئِیلُ فَأَدْخَلَنِی الْجَنَّةَ فَنَاوَلَنِی مِنْ رُطَبِهَا فَأَکَلْتُهَا فِی رِوَایَةٍ فَنَاوَلَنِی مِنْهَا تُفَّاحَةً فَأَکَلْتُهَا

ص: 42

روایت42.

مناقب: از معاویة بن ابی سفیان روایت کرده که گفت: «یک روز حضرت امام حسن مجتبی علیه السّلام به حضور پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله مشرف شد و پس از اینکه دامن آن حضرت را گرفت، آهسته مطلبی را به عرض آن بزرگوار رسانید که رنگ مبارک پیغمبر خدا از شنیدنش تغییر کرد.

آنگاه رسول خدا برخاست و به منزل فاطمه زهرا رفت، دست فاطمه را گرفت و او را به سوی خود کشید و به وی فرمود: «از غضب علی بترس! زیرا خدا از غضب علی غضب می کند و از رضایت وی راضی می شود.» وقتی علی علیه السّلام آمد، پیامبر اکرم دست او را گرفت و پس از اینکه فاطمه را حرکت داد، به حضرت علی ابن ابی طالب فرمود: «یا علی! از غضب فاطمه بیمناک باش! زیرا ملائکه از غضب فاطمه غضب می کنند و از رضایت وی راضی می شوند.»

من گفتم: «یا رسول اللَّه! با ناراحتی رفتی و با حالتی مسرور مراجعت کردی.» فرمود: «ای معاویه! چگونه خوشحال نباشم در صورتی که بین دو نفری را صلح و سازش دادم که نزد خدا گرامی ترین خلق محسوب می شوند؟»

و در روایت عبدالله بن حارث و حبیب بن ثابت و علی بن ابراهیم است که «این دو در زمین محبوب ترین دو نفر نزد من هستند.»

ابن بابویه می گوید: «این روایت مورد اعتماد نیست، زیرا مقام حضرت علی و فاطمه بالاتر از این است که ما بین آنها اختلاف به وجود بیاید و کار به جایی برسد که رسول خدا بین ایشان را صلح و سازش دهد.»

امام باقر و امام صادق علیهما السّلام می فرمایند: «محال بود پیامبر خدا صلی اللَّه علیه و آله و سلم بخوابد و صورت فاطمه را نبوسد صورتش را میان پستان های فاطمه می گذاشت و برای آن حضرت دعا می کرد.» و در روایتی دیگر وارد شده است که آن حضرت گونه ها و یا میان دو پستان وی را می بوسید .

گروهی از اهل تسنن و نیز ابو عبیده حذاء، و دیگران از اصحاب ما از حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام روایت کرده اند که فرمود: «پیغمبر اکرم حضرت فاطمه اطهر را زیاد می بوسید. تا جایی که بعضی از زنان آن حضرت نسبت به این امر به آن بزرگوار اعتراض کردند. رسول خدا فرمود: «هنگامی که مرا به معراج بردند، جبرئیل دستم را گرفت و داخل بهشت کرد. آنگاه از رطب های بهشتی به من داد (و بنا به روایتی «یک سیب به من داد»). من آن را خوردم

ص: 42

فَتَحَوَّلَ ذَلِکِ نُطْفَةً فِی صُلْبِی فَلَمَّا هَبَطْتُ إِلَی الْأَرْضِ وَاقَعْتُ خَدِیجَةَ فَحَمَلَتْ بِفَاطِمَةَ فَفَاطِمَةُ حَوْرَاءُ إِنْسِیَّةٌ فَکُلَّمَا اشْتَقْتُ إِلَی رَائِحَةِ الْجَنَّةِ شَمِمْتُ رَائِحَةَ ابْنَتِی وَ دَخَلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله عَلَی فَاطِمَةَ فَرَآهَا مُنْزَعِجَةً فَقَالَ لَهَا مَا بِکِ فَقَالَتْ الْحُمَیْرَاءُ افْتَخَرَتْ عَلَی أُمِّی أَنَّهَا لَمْ تَعْرِفْ رَجُلًا قَبْلَکَ وَ إِنَّ أُمِّی عَرَفَتْهَا مُسِنَّةً فَقَالَ صلی الله علیه و آله إِنَّ بَطْنَ أُمِّکِ کَانَ لِلْإِمَامَةِ وِعَاءً.

ابْنُ عَبْدِ رَبِّهِ فِی الْعِقْدِ: إِنَّ الْمَهْدِیَّ رَأَی فِی مَنَامِهِ شَرِیکاً الْقَاضِیَ مَصْرُوفاً وَجْهُهُ عَنْهُ فَلَمَّا انْتَبَهَ قَصَّ رُؤْیَاهُ عَلَی الرَّبِیعِ فَقَالَ إِنَّ شَرِیکاً مُخَالِفٌ لَکَ وَ إِنَّهُ فَاطِمِیٌّ مَحْضاً قَالَ الْمَهْدِیُّ عَلَیَّ بِشَرِیکٍ فَأُتِیَ بِهِ فَلَمَّا دَخَلَ عَلَیْهِ قَالَ بَلَغَنِی أَنَّکَ فَاطِمِیٌّ قَالَ أُعِیذُکَ بِاللَّهِ أَنْ تَکُونَ غَیْرَ فَاطِمِیٍّ إِلَّا أَنْ تَعْنِیَ فَاطِمَةَ بِنْتَ کِسْرَی قَالَ لَا وَ لَکِنْ أَعْنِی فَاطِمَةَ بِنْتَ مُحَمَّدٍ قَالَ فَتَلْعَنُهَا قَالَ لَا مَعَاذَ اللَّهِ قَالَ فَمَا تَقُولُ فِی مَنْ یَلْعَنُهَا قَالَ عَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ قَالَ فَالْعَنْ هَذَا یَعْنِی الرَّبِیعَ قَالَ لَا وَ اللَّهِ مَا أَلْعَنُهَا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ لَهُ شَرِیکٌ یَا مَاجِنُ فَمَا ذِکْرُکَ لِسَیِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ وَ ابْنَةِ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ فِی مَجَالِسِ الرِّجَالِ قَالَ الْمَهْدِیُّ فَمَا وَجْهُ الْمَنَامِ قَالَ إِنَّ رُؤْیَاکَ لَیْسَتْ بِرُؤْیَا یُوسُفَ علیه السلام وَ إِنَّ الدِّمَاءَ لَا تُسْتَحَلُّ بِالْأَحْلَامِ وَ أُتِیَ بِرَجُلٍ شَتَمَ فَاطِمَةَ إِلَی الْفَضْلِ بْنِ الرَّبِیعِ فَقَالَ لِابْنِ غَانِمٍ انْظُرْ فِی أَمْرِهِ مَا تَقُولُ قَالَ یَجِبُ عَلَیْهِ الْحَدُّ قَالَ لَهُ الْفَضْلُ هِیَ ذَا أُمُّکَ إِنْ حَدَّدْتَهُ فَأَمَرَ بِأَنْ یُضْرَبَ أَلْفَ سَوْطٍ وَ یُصْلَبَ فِی الطَّرِیقِ.

«43»

قب، [المناقب لابن شهرآشوب] رُوِیَ: أَنَّ فَاطِمَةَ تَمَنَّتْ وَکِیلًا عِنْدَ غَزَاةِ عَلِیٍّ علیه السلام فَنَزَلَ رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَکِیلًا(1).

صَحِیحُ الدَّارَقُطْنِیِّ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَمَرَ بِقَطْعِ لِصٍّ فَقَالَ اللِّصُّ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَدَّمْتُهُ فِی الْإِسْلَامِ وَ تَأْمُرُهُ بِالْقَطْعِ فَقَالَ لَوْ کَانَتِ ابْنَتِی فَاطِمَةُ فَسَمِعَتْ فَاطِمَةُ فَحَزِنَتْ فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ بِقَوْلِهِ لَئِنْ أَشْرَکْتَ لَیَحْبَطَنَّ عَمَلُکَ (2) فَحَزِنَ

ص: 43


1- 1. المزّمّل: 9.
2- 2. الزمر: 65.

و آن میوه در صلب من به نطفه تبدیل شد. موقعی که به زمین بازگشتم و با خدیجه کبرا همبستر شدم، وی فاطمه را حامله شد. بنابراین فاطمه حوریه ای است انسیه و هر گاه که من مشتاق بوی بهشت می شوم، دخترم فاطمه را می بویم.»

یک روز پیغمبر اکرم نزد فاطمه آمد و دید آن بانو ناراحت است. فرمود: «چه پیش آمده؟» گفت: «عایشه بر مادر من فخر می فروشد و می گوید که من قبل از پیغمبر با کسی ازدواج نکردم، ولی مادر تو پیرزنی بود.» پیامبر خدا به فاطمه فرمود: «رحم مادر تو این لیاقت و ظرفیت را داشت که امام از آن به وجود بیاید.»

ابن عبد ربه در کتاب عقدالفرید می نویسد: مهدی در عالم خواب دید که شریک قاضی صورت خود را از او برگردانیده است. از خواب که بیدار شد این خواب را برای ربیع نقل کرد. ربیع خواب وی را تعبیر کرد و گفت: شریک با تو مخالف و از دوستداران فاطمه است. مهدی گفت: «شریک را نزد من بیاورید.» هنگامی که شریک نزد مهدی آمد، مهدی به وی گفت: «به من گفته اند که تو دوستدار فاطمه هستی؟» شریک گفت: «من تو را در پناه خدا قرار می دهم که دوستدار فاطمه نباشی، مگر اینکه فاطمه دختر کسری را منظور داشته باشی.» مهدی گفت: «منظور من فاطمه دختر حضرت محمّد است.» شریک گفت: «تو فاطمه را لعنت می کنی؟» مهدی پاسخ داد: «پناه به خدا! ابدا!» شریک گفت: «عقیده تو درباره کسی که فاطمه را لعنت کند چیست؟» مهدی گفت: «خدا هر کس را که فاطمه را لعنت می کند، لعنت کند.» شریک گفت: «پس این ربیع را لعنت کن.» ربیع گفت: «نه، یا امیرالمؤمنین! به خدا قسم که من فاطمه را لعنت نمی کنم.» شریک به ربیع گفت: «ای بدجنس! پس آن سخنانی که در مجالس و انجمن های مردان درباره فاطمه اطهر می گفتی چه بود!» مهدی گفت: «پس تعبیر خواب من چیست؟» شریک گفت: «خواب تو که خواب یوسف نیست و ریختن خون ها که به وسیله خواب های آشفته حلال نخواهد شد.»

یک بار مردی را که به فاطمه اطهر ناسزا گفته بود نزد فضل بن ربیع آوردند. فضل به ابن غانم گفت: «تو درباره این مرد چه نظری داری؟» گفت: «باید بر او حد جاری کرد.» فضل به وی گفت: «اگر تو حد خدا را بر او جاری کنی، مثل این است که از مادر خود دفاع کرده باشی.» سپس دستور داد تا هزار تازیانه به او زدند و جنازه اش را بر سر راه به دار آویختند.

روایت43.

مناقب: همچنین می نویسد: «فاطمه اطهر یک بار که حضرت علی علیه السّلام به جنگ رفته بود، آرزوی داشتن وکیل و کمک کار کرد، این آیه نازل شد: «ربُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ، لا إِلهَ إِلَّا هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَکِیلًا.»(1)، {[اوست] پروردگار خاور و باختر، خدایی جز او نیست، پس او را کارساز خویش اختیار کن.}

در صحیح دارقطنی می نویسد: «پیغمبر معظم اسلام دستور به قطع کردن دست یک دزد داد. دزد گفت: «یا رسول اللَّه! من در اسلام بر او [مجری حد] مقدم بودم، با این حال او را مأمور به قطع دست می کنی؟» فرمود: «آری، ولو اینکه دخترم فاطمه باشد.» چون فاطمه این سخن را شنید محزون گردید. آنگاه جبرئیل نازل شد و این آیه را آورد که می فرماید: «لَئِنْ أَشْرَکْتَ لَیَحْبَطَنَّ عَمَلُک»(2)، {اگر برای خدا شریک قائل شوی، ثواب عمل تو نابود خواهد شد.}

پس از نزول این آیه رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله محزون گردید.

ص: 43


1- . مزمل / 1
2- . زمر / 65

رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَنَزَلَ لَوْ کانَ فِیهِما آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتا(1) فَتَعَجَّبَ النَّبِیُّ مِنْ ذَلِکَ فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ وَ قَالَ کَانَتْ حَزِنَتْ مِنْ قَوْلِکَ فَهَذِهِ الْآیَاتُ لِمُوَافَقَتِهَا لِتَرْضَی.

بیان

لعل المعنی أن هذه الآیات نزلت لتعلم فاطمة علیها السلام أن مثل هذا الکلام المشروط لا ینافی جلالة المخاطب و المسند إلیه و براءته لوقوع ذلک بالنسبة إلی الرسول صلی الله علیه و آله من الله عز و جل أو لبیان أن قطع ید فاطمة بمنزلة الشرک أو أن هذا النوع من الخطاب المراد به الأمة إنما صدر لصدور هذا النوع من الکلام بالنسبة إلی فاطمة فکان خلافا للأولی و الأول أصوب و أوفق بالأصول.

«44»

قب، [المناقب لابن شهرآشوب]: سُئِلَ الصَّادِقُ عَنْ مَعْنَی حَیَّ عَلَی خَیْرِ الْعَمَلِ فَقَالَ خَیْرُ الْعَمَلِ بِرُّ فَاطِمَةَ وَ وُلْدِهَا وَ فِی خَبَرٍ آخَرَ الْوَلَایَةُ.

أَبُو صَالِحٍ فِی الْأَرْبَعِینَ عَنْ أَبِی حَامِدٍ الْأَسْفَرَائِینِیُّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَوَّلُ شَخْصٍ تَدْخُلُ الْجَنَّةَ فَاطِمَةُ.

عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ الْجَنَّةَ خَلَقَهَا مِنْ نُورِ وَجْهِهِ ثُمَّ أَخَذَ ذَلِکَ النُّورَ فَقَذَفَهُ فَأَصَابَنِی ثُلُثُ النُّورِ وَ أَصَابَ فَاطِمَةَ ثُلُثُ النُّورِ وَ أَصَابَ عَلِیّاً وَ أَهْلَ بَیْتِهِ ثُلُثُ النُّورِ فَمَنْ أَصَابَهُ مِنْ ذَلِکَ النُّورِ اهْتَدَی إِلَی وَلَایَةِ آلِ مُحَمَّدٍ وَ مَنْ لَمْ یُصِبْهُ مِنْ ذَلِکَ النُّورِ ضَلَّ عَنْ وَلَایَةِ آلِ مُحَمَّدٍ.

الْحُسَیْنُ بْنُ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام وَ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ عَنِ الْبَاقِرِ علیه السلام قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله: إِنَّ اللَّهَ لَیَغْضَبُ لِغَضَبِ فَاطِمَةَ وَ یَرْضَی لِرِضَاهَا.

ابْنُ شُرَیْحٍ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام وَ أَبُو سَعِیدٍ الْوَاعِظُ فِی شَرَفِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ أَبُو صَالِحٍ الْمُؤَذِّنُ فِی الْفَضَائِلِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْعُکْبَرِیُّ فِی الْإِبَانَةِ وَ مَحْمُودٌ الْأَسْفَرَائِینِیُّ فِی الدِّیَانَةِ رَوَوْا جَمِیعاً أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله قَالَ: یَا فَاطِمَةُ إِنَّ اللَّهَ لَیَغْضَبُ لِغَضَبِکِ وَ یَرْضَی لِرِضَاکِ.

أَبُو بَکْرٍ مَرْدَوَیْهِ فِی کِتَابِهِ بِالْإِسْنَادِ عَنْ سِنَانٍ الْأَوْسِیِّ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله: حَدَّثَنِی جَبْرَئِیلُ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَمَّا زَوَّجَ فَاطِمَةَ عَلِیّاً علیه السلام أَمَرَ رِضْوَانَ فَأَمَرَ شَجَرَةَ

ص: 44


1- 1. الأنبیاء: 22.

آنگاه این آیه نازل شد که می فرماید: «لَوْ کانَ فِیهِما آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتا»(1)، {اگر خدایانی غیر از خدای یکتا در آسمان و زمین وجود می داشتند، آسمان و زمین فاسد می شدند.} پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله و سلم از نزول این آیه تعجب کرد. آنگاه جبرئیل نازل شد و گفت: «چون فاطمه زهرا از این سخن تو که گفتی «و لو اینکه دخترم باشد» ناراحت شد، لذا این آیات برای موافقت فاطمه اطهر نازل شد که خشنود شود.»

توضیح

شاید معنی چنین باشد که این آیات نازل شد تا فاطمه سلام الله علیها بداند که چنین کلام مشروطی، با جلال و عظمت مخاطب و کسی که به او نسبت داده می شود و نیز با برائت ساحت او منافاتی ندارد، چون همین جریان از سوی خداوند عزوجل نسبت به پیامبر صلی الله علیه و آله اتفاق افتاد. یا برای بیان این جهت است که قطع دست فاطمه به منزله شرک است و یا اینکه منظور از این نوع خطاب امّت هستند و این گونه خطاب صادر گشت، برای اینکه چنین کلامی در حق فاطمه صادر گشته بود که در این صورت بر خلاف احتمال اوّل است و احتمال اوّل درست تر و با اصول سازگارتر است.

روایت44.

مناقب: همچنین روایت می کند: از حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام راجع به معنی«حی علی خیر العمل» پرسیدند. فرمود: «منظور از این جمله نیکویی کردن به فاطمه اطهر و فرزندان وی است.» و بنا به روایتی دیگر منظور ولایت آل محمّد صلی اللَّه علیه و آله است.

ابوصالح در کتاب اربعین از ابو هُرَیره، از پیغمبر مکرم اسلام روایت می کند که فرمود: «اولین شخصی که داخل بهشت می شود فاطمه زهرا است.»

از پیامبر خدا صلی اللَّه علیه و آله روایت شده که فرمود: «خدای توانا هنگام آفرینش بهشت، آن را از نور وجه خویشتن آفرید. سپس آن نور را گرفت و پرتاب کرد؛ یک سوم آن نصیب من شد و یک سوم دیگرش به دخترم فاطمه رسید. یک سوم مانده آن نیز به علی و فرزندانش رسید. هر کس که از آن نور به وی رسیده باشد، به ولایت و دوستی آل محمّد صلی اللَّه علیه و آله هدایت خواهد شد. کسی که از آن نور به او نرسیده باشد، از ولایت آنان گمراه می گردد.»

گروهی از شیعه و گروه از اهل تسنن از رسول معظم اسلام روایت کرده اند که فرمود: «خدا از رضایت فاطمه راضی و از غضب وی غضبناک می شود.» ابوبکر مردویه در کتاب خود از پیغمبر اعظم اسلام روایت می کند که فرمود: جبرئیل به من گفت: «هنگامی که خدای رئوف فاطمه را برای علی بن ابی طالب علیهما السّلام تزویج کرد، به رضوان امر کرد که به درخت

ص: 44


1- . انبیاء / 22

طُوبَی فَحَمَلَتْ رِقَاعاً لِمُحِبِّی آلِ بَیْتِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله ثُمَّ أَمْطَرَهَا مَلَائِکَةً مِنْ نُورٍ بِعَدَدِ تِیکَ الرِّقَاعِ فَأَخَذَ تِلْکَ الْمَلَائِکَةُ الرِّقَاعَ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ وَ اسْتَوَتْ بِأَهْلِهَا أَهْبَطَ اللَّهُ الْمَلَائِکَةَ بِتِلْکَ الرِّقَاعِ فَإِذَا لَقِیَ مَلَکٌ مِنْ تِلْکَ الْمَلَائِکَةِ رَجُلًا مِنْ مُحِبِّی آلِ بَیْتِ مُحَمَّدٍ دَفَعَ إِلَیْهِ رُقْعَةَ بَرَاءَةٍ مِنَ النَّارِ.

وَ جَاءَ فِی کَثِیرٍ مِنَ الْکُتُبِ مِنْهَا کَشْفُ الثَّعْلَبِیِّ وَ فَضَائِلُ أَبِی السَّعَادَاتِ: فِی مَعْنَی قَوْلِهِ لا یَرَوْنَ فِیها شَمْساً وَ لا زَمْهَرِیراً(1) أَنَّهُ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ بَیْنَا أَهْلُ الْجَنَّةِ فِی الْجَنَّةِ بَعْدَ مَا سَکَنُوا رَأَوْا نُوراً أَضَاءَ الْجِنَانَ فَیَقُولُ أَهْلُ الْجَنَّةِ یَا رَبِّ إِنَّکَ قَدْ قُلْتَ فِی کِتَابِکَ الْمُنْزَلِ عَلَی نَبِیِّکَ الْمُرْسَلِ لا یَرَوْنَ فِیها شَمْساً فَیُنَادِی مُنَادٍ لَیْسَ هَذَا نُورَ الشَّمْسِ وَ لَا نُورَ الْقَمَرِ وَ إِنَّ عَلِیّاً وَ فَاطِمَةَ تَعَجَّبَا مِنْ شَیْ ءٍ فَضَحِکَا فَأَشْرَقَتِ الْجِنَانُ مِنْ نُورِهِمَا.

أَبُو عَلِیٍّ الصَّوْلِیُّ فِی أَخْبَارِ فَاطِمَةَ وَ أَبُو السَّعَادَاتِ فِی فَضَائِلِ الْعَشَرَةِ بِالْإِسْنَادِ عَنْ أَبِی ذَرٍّ الْغِفَارِیِّ قَالَ: بَعَثَنِی النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله أَدْعُو عَلِیّاً فَأَتَیْتُ بَیْتَهُ وَ نَادَیْتُهُ فَلَمْ یُجِبْنِی فَأَخْبَرْتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله فَقَالَ عُدْ إِلَیْهِ فَإِنَّهُ فِی الْبَیْتِ وَ دَخَلْتُ عَلَیْهِ فَرَأَیْتُ الرَّحَی تَطْحَنُ وَ لَا أَحَدَ عِنْدَهَا فَقُلْتُ لِعَلِیٍّ إِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله یَدْعُوکَ فَخَرَجَ مُتَوَحِّشاً حَتَّی أَتَی النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله فَأَخْبَرْتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله بِمَا رَأَیْتُ فَقَالَ یَا أَبَا ذَرٍّ لَا تَعْجَبْ فَإِنَّ لِلَّهِ مَلَائِکَةً سَیَّاحُونَ فِی الْأَرْضِ مُوَکَّلُونَ بِمَعُونَةِ آلِ مُحَمَّدٍ.

الْحَسَنُ الْبَصْرِیُّ وَ ابْنُ إِسْحَاقَ عَنْ عَمَّارٍ وَ مَیْمُونَةَ أَنَّ کِلَیْهِمَا قَالا: وَجَدْتُ فَاطِمَةَ نَائِمَةً وَ الرَّحَی تَدُورُ فَأَخْبَرْتُ رَسُولَ اللَّهِ بِذَلِکَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَلِمَ ضَعْفَ أَمَتِهِ فَأَوْحَی إِلَی الرَّحَی أَنْ تَدُورَ فَدَارَتْ.

وَ قَدْ رَوَاهُ أَبُو الْقَاسِمِ الْبُسْتِیُّ فِی مَنَاقِبِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ أَبُو صَالِحٍ الْمُؤَذِّنُ فِی الْأَرْبَعِینَ عَنِ الشَّعْبِیِّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مَیْمُونَةَ وَ ابْنِ فَیَّاضٍ فِی شَرْحِ الْأَخْبَارِ.

وَ رُوِیَ: أَنَّهَا علیها السلام رُبَّمَا اشْتَغَلَتْ بِصَلَاتِهَا وَ عِبَادَتِهَا فَرُبَّمَا بَکَی وُلْدُهَا فَرَأَی الْمَهْدَ یَتَحَرَّکُ وَ کَانَ مَلَکٌ یُحَرِّکُهُ.

ص: 45


1- 1. الدهر: 13.

طوبا دستور دهد که آن درخت، رقعه هایی را برای دوستداران آل محمّد صلی اللَّه علیه و آله و سلم برگ و بار گیرد. آنگاه ملائکه ای از نور که تعداد آنها با آن رقعه ها مطابق بود، باران بر آنها فرو ریختند و آنها را برگرفتند. وقتی روز قیامت فرا رسد، خدای حکیم ملائکه را با آن رقعه ها فرو می فرستد. هر گاه یکی از آن ملائکه یکی از دوستان آل محمّد را می بیند، یکی از آن رقعه ها را که حکم آزادی وی از جهنم در آن نوشته شده، به وی خواهد داد.»

در کتاب های متعدد، از جمله کشف ثعلبی و کتاب فضائل أبی السعادات، در ذیل این آیه که می فرماید: «لا یَرَوْنَ فِیها شَمْساً وَ لا زَمْهَرِیرا»(1)، {اهل بهشت در بهشت آفتاب و سرمایی نمی بینند.} از ابن عباس نقل می کنند که گفت: بعد از آنکه اهل بهشت داخل و ساکن بهشت می شوند، نوری را می بینند که بهشت را نورانی می کند. اهل بهشت می گویند: «پروردگارا! تو در قرآنی که به پیغمبر خود نازل کردی، فرموده ای که آفتاب را در بهشت نمی بینند.» خطاب می رسد: «این نور آفتاب و ماهتاب نیست.» علی و زهرا از چیزی تعجب کردند و خندیدند، این نورانیت بهشت از نور ایشان است.»

ابو علی صولی و ابوالسعادات از ابوذر غفاری روایت می کنند که گفت: «پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله مرا فرستاد تا علی بن ابی طالب علیه السّلام را به حضور آن حضرت بیاورم. من به خانه علی رفتم و او را صدا زدم، ولی آن بزرگوار جواب مرا نداد. نزد پیغمبر خدا باز آمدم و ماجرا را گفتم. فرمود: «علی در خانه است.» برگشتم و زمانی که داخل خانه علی شدم، دیدم که آسیا خود بخود می چرخد و کسی کنار آن نیست. به علی گفتم: «رسول خدا ترا می خواهد.» علی علیه السّلام به سرعت به حضور پیغمبر آمد. من جریان آسیا را به عرض پیامبر خدا رساندم. آن حضرت فرمود: «ای ابوذر تعجب مکن! زیرا خدا ملائکه ای دارد که در زمین می گردند و موکلند که به آل محمّد صلی اللَّه علیه و آله کمک کنند.»

حسن بصری و ابن اسحاق از عمار و میمونه روایت کرده اند که: فاطمه اطهر در عالم خواب بود و آسیای وی کار می کرد. وقتی این داستان را برای رسول خدا گفتیم فرمود: «چون خدا ضعف و ناتوانی فاطمه را دید، به آسیا دستور داد که بچرخد و آسیا هم اطاعت کرد.» همین روایت در کتاب مناقب امیرالمؤمنان علیه السّلام و در کتاب اربعین و نیز در شرح الاخبار آورده اند.

روایت شده است که: «چه بسا می شد مواقعی که فاطمه زهرا مشغول نماز و عبادت خویشتن بود و اگر فرزندش گریه می کرد، گهواره وی به حرکت درمی آمد. ملکی بود که آن گهواره را حرکت می داد.»

ص: 45


1- . دهر / 13

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: بَعَثَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله سَلْمَانَ إِلَی فَاطِمَةَ قَالَ فَوَقَفْتُ بِالْبَابِ وَقْفَةً حَتَّی سَلَّمْتُ فَسَمِعْتُ فَاطِمَةَ تَقْرَأُ الْقُرْآنَ مِنْ جَوَّا وَ الرَّحَی تَدُورُ مِنْ بَرَّا وَ مَا عِنْدَهَا أَنِیسٌ وَ قَالَ فِی آخِرِ الْخَبَرِ فَتَبَسَّمَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ قَالَ یَا سَلْمَانُ إِنَّ ابْنَتِی فَاطِمَةَ مَلَأَ اللَّهُ قَلْبَهَا وَ جَوَارِحَهَا إِیمَاناً إِلَی مُشَاشِهَا تَفَرَّغَتْ لِطَاعَةِ اللَّهِ فَبَعَثَ اللَّهُ مَلَکاً اسْمُهُ زُوقَابِیلُ وَ فِی خَبَرٍ آخَرَ جَبْرَئِیلُ فَأَدَارَ لَهَا الرَّحَی وَ کَفَاهَا اللَّهُ مَئُونَةَ الدُّنْیَا مَعَ مَئُونَةِ الْآخِرَةِ.

بیان

المراد بالجوا داخل البیت و بالبرا خارجه و لم أظفر بهما فی اللغة نعم قال فی النهایة

فِی حَدِیثِ سَلْمَانَ: مَنْ أَصْلَحَ جَوَّانِیَّهُ أَصْلَحَ اللَّهُ بَرَّانِیَّهُ.

أراد بالبرانی العلانیة و الألف و النون من زیادات النسب و أصله من قولهم خرج فلان برا أی خرج إلی البر و الصحراء و قال الفیروزآبادی الجو داخل البیت کالجوانیة و قال فی النهایة فی صفته صلی الله علیه و آله جلیل المشاش أی عظیم رءوس العظام کالمرفقین و الکعبین و الرکبتین و قال الجوهری هی رءوس العظام اللینة التی یمکن مضغها و منه

الحدیث: ملی ء عمار إیمانا إلی مشاشه.

انتهی.

«45»

قب، [المناقب لابن شهرآشوب] عَلِیُّ بْنُ مَعْمَرٍ قَالَ: خَرَجَتْ أُمُّ أَیْمَنَ إِلَی مَکَّةَ لَمَّا تُوُفِّیَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام وَ قَالَتْ لَا أَرَی الْمَدِینَةَ بَعْدَهَا فَأَصَابَهَا عَطَشٌ شَدِیدٌ فِی الْجُحْفَةِ حَتَّی خَافَتْ عَلَی نَفْسِهَا قَالَ فَکَسَرَتْ عَیْنَیْهَا نَحْوَ السَّمَاءِ ثُمَّ قَالَتْ یَا رَبِّ أَ تُعْطِشُنِی وَ أَنَا خَادِمَةُ بِنْتِ نَبِیِّکَ قَالَ فَنَزَلَ إِلَیْهَا دَلْوٌ مِنْ مَاءِ الْجَنَّةِ فَشَرِبَتْ وَ لَمْ تَجُعْ وَ لَمْ تَطْعَمْ سَبْعَ سِنِینَ.

بیان

قال الفیروزآبادی کسر من طرفه غض.

«46»

قب، [المناقب لابن شهرآشوب] مَالِکُ بْنُ دِینَارٍ: رَأَیْتُ فِی مُوَدَّعِ الْحَجِّ امْرَأَةً ضَعِیفَةً عَلَی دَابَّةٍ نَحِیفَةٍ وَ النَّاسُ یَنْصَحُونَهَا لِتَنْکُصَ فَلَمَّا تَوَسَّطْنَا الْبَادِیَةَ کَلَّتْ دَابَّتُهَا فَعَذَلْتُهَا فِی إِتْیَانِهَا فَرَفَعَتْ رَأْسَهَا إِلَی السَّمَاءِ وَ قَالَتْ لَا فِی بَیْتِی تَرَکْتَنِی وَ لَا إِلَی بَیْتِکَ حَمَلْتَنِی فَوَ عِزَّتِکَ وَ جَلَالِکَ لَوْ فَعَلَ بِی هَذَا غَیْرُکَ لَمَا شَکَوْتُهُ إِلَّا إِلَیْکَ فَإِذَا شَخْصٌ أَتَاهَا مِنَ الْفَیْفَاءِ وَ فِی یَدِهِ زِمَامُ نَاقَةٍ فَقَالَ لَهَا ارْکَبِی فَرَکِبَتْ وَ سَارَتِ النَّاقَةُ کَالْبَرْقِ الْخَاطِفِ فَلَمَّا بَلَغْتُ الْمَطَافَ رَأَیْتُهَا تَطُوفُ فَحَلَفْتُهَا مَنْ أَنْتَ فَقَالَتْ أَنَا شُهْرَةُ بِنْتُ مُسْکَةَ بِنْتِ فِضَّةَ خَادِمَةِ الزَّهْرَاءِ علیها السلام.

ص: 46

حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام می فرماید: «پیامبر اسلام سلمان فارسی را نزد فاطمه اطهر فرستاد. سلمان می گوید: «من کنار در ماندم و سلام کردم. شنیدم که فاطمه در داخل خانه مشغول تلاوت قرآن است و آسیا می چرخید، اما کسی کنار آن نبود.»

در آخر روایت می گوید: «پیغمبر خدا لبخند زد و فرمود: «ای سلمان! خدا قلب و اعضای دخترم فاطمه اطهر را از ایمان پر کرده. از این رو فاطمه با فراغ خاطر مشغول عبادت پروردگار می شود. خدا ملکی که نام او زوقابیل (و به روایتی جبرئیل) است فرستاده تا آسیا را بچرخاند. خدا عهده دار کارهای دنیوی و اخروی دخترم می شود.»

توضیح

منظور از «جوّا» داخل خانه و منظور از «البرّا» خارج خانه است و من به این دو واژه با این معنی در کتاب های لغت دست نیافته ام.

در نهایه گوید: در حدیث سلمان آمده: «من أصلح جوّانیه اصلح الله برانیه»، منظور از «برّانی» همان علانیه و آشکار است و الف و نون هم از فزونی های به هنگام نسبت است و اصل آن از این ریشه است که می گویند «خرج فلان برّاً»، یعنی به بیابان و صحرا رفت .

فیروز آبادی گوید: «جوّ» داخل خانه است، مانند جوّانیه و در نهایه آمده: در وصف پیامبر صلی الله علیه و آله گفته اند: «جلیل المشاش» بود، یعنی سر استخوان های شان بزرگ بود، مانند دو مفرق، کعبین و دو زانو.

جوهری گوید: «مشاش» سر استخوان های نرم است که می شود آنها را جوید و از همین ریشه است حدیثی که می گوید: «ملئ عمّار ایماناً الی مشاشه»، عمّار تا سر استخوان هایش پر از ایمان است. (پایان کلام جوهری)

روایت45.

مناقب: ام ایمن پس از فاطمه اطهر گفت که من طاقت دیدن جای فاطمه را در مدینه ندارم. بنابراین رهسپار مکه معظمه گردید. هنگامی که به جحفه رسید، آنقدر تشنه اش شده بود که ترسید تلف شود. او چشمان خود را به آسمان دوخت و گفت: «پروردگارا! آیا مرا که خدمتکار دختر پیامبر تویم تشنه می گذاری؟» ناگاه دلوی از آب بهشت برای وی نازل شد. وقتی ام ایمن از آن آب آشامید، به مدت هفت سال گرسنه نشد و غذا نخورد.»

توضیح

فیروز آبادی گوید: «کسر من طرفه» (نگاهش را شکست)، یعنی چشمش را فرو انداخت.

روایت46.

مناقب: همچنین از مالک بن دینار روایت می کند که گفت: «نزدیک مراسم حج، زن ناتوانی را دیدم که بر شتری ضعیف و نحیف سوار و عازم حج بود. مردم از همه سو او را نصیحت می کردند که باز گردد. هنگامی که به وسط صحرا رسیدیم، شتر او از حرکت ماند. آن زن مدتی شتر خود را سرزنش می کرد که چرا راه نمی رود. سپس سرش را به طرف آسمان بلند کرد و گفت: «بار خدایا! نه مرا در خانه ام گذاشتی و نه به خانه خودت رسانیدی. به عزت و جلال خودت قسم اگر کسی غیر از تو این عمل را با من انجام داده بود، شکایت او را به تو می کردم!» ناگاه شخصی که مهار ناقه ای را در دست داشت، از طرف بیابان به سوی او آمد و به وی گفت: «سوار شو!» وقتی زن سوار شد، آن ناقه همچون برق جهنده به راه افتاد. موقعی که من مشغول طواف بودم آن زن را دیدم که طواف می کرد. او را قسم دادم و گفتم: «تو کیستی؟» گفت: «من شهره، دختر مسکه، دختر فضه کنیز فاطمه زهرایم.

ص: 46

وَ رَهَنَتْ علیها السلام کِسْوَةً لَهَا عِنْدَ امْرَأَةِ زَیْدٍ الْیَهُودِیِّ فِی الْمَدِینَةِ وَ اسْتَقْرَضَتِ الشَّعِیرَ فَلَمَّا دَخَلَ زَیْدٌ دَارَهُ قَالَ مَا هَذِهِ الْأَنْوَارُ فِی دَارِنَا قَالَتْ لِکِسْوَةِ فَاطِمَةَ فَأَسْلَمَ فِی الْحَالِ وَ أَسْلَمَتِ امْرَأَتُهُ وَ جِیرَانُهُ حَتَّی أَسْلَمَ ثَمَانُونَ نَفْساً.

وَ سَأَلَتْ علیها السلام رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَاتَماً فَقَالَ أَ لَا أُعَلِّمُکَ مَا هُوَ خَیْرٌ مِنَ الْخَاتَمِ إِذَا صَلَّیْتَ صَلَاةَ اللَّیْلِ فَاطْلُبِی مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ خَاتَماً فَإِنَّکَ تَنَالِینَ حَاجَتَکِ قَالَ فَدَعَتْ رَبَّهَا تَعَالَی فَإِذَا بِهَاتِفٍ یَهْتِفُ یَا فَاطِمَةُ الَّذِی طَلَبْتِ مِنِّی تَحْتَ الْمُصَلَّی فَرَفَعَتِ الْمُصَلَّی فَإِذَا الْخَاتَمُ یَاقُوتٌ لَا قِیمَةَ لَهُ فَجَعَلَتْهُ فِی إِصْبَعِهَا وَ فَرِحَتْ فَلَمَّا نَامَتْ مِنْ لَیْلَتِهَا رَأَتْ فِی مَنَامِهَا کَأَنَّهَا فِی الْجَنَّةِ فَرَأَتْ ثَلَاثَةَ

قُصُورٍ لَمْ تُرَ فِی الْجَنَّةِ مِثْلُهَا قَالَتْ لِمَنْ هَذِهِ الْقُصُورُ قَالُوا لِفَاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ قَالَ فَکَأَنَّهَا دَخَلَتْ قَصْراً مِنْ ذَلِکَ وَ دَارَتْ فِیهِ فَرَأَتْ سَرِیراً قَدْ مَالَ عَلَی ثَلَاثِ قَوَائِمَ فَقَالَتْ علیها السلام مَا لِهَذَا السَّرِیرِ قَدْ مَالَتْ عَلَی ثَلَاثٍ قَالُوا لِأَنَّ صَاحِبَتَهُ طَلَبَتْ مِنَ اللَّهِ خَاتَماً فَنُزِعَ أَحَدُ الْقَوَائِمِ وَ صِیغَ لَهَا خَاتَماً وَ بَقِیَ السَّرِیرُ عَلَی ثَلَاثِ قَوَائِمَ فَلَمَّا أَصْبَحَتْ دَخَلَتْ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَصَّتِ الْقِصَّةَ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله مَعَاشِرَ آلِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ لَیْسَ لَکُمُ الدُّنْیَا إِنَّمَا لَکُمُ الْآخِرَةُ وَ مِیعَادُکُمُ الْجَنَّةُ مَا تَصْنَعُونَ بِالدُّنْیَا فَإِنَّهَا زَائِلَةٌ غَرَّارَةٌ فَأَمَرَهَا النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله أَنْ تَرُدَّ الْخَاتَمَ تَحْتَ الْمُصَلَّی فَرَدَّتْ ثُمَّ نَامَتْ عَلَی الْمُصَلَّی فَرَأَتْ فِی الْمَنَامِ أَنَّهَا دَخَلَتِ الْجَنَّةَ فَدَخَلَتْ ذَلِکَ الْقَصْرَ وَ رَأَتِ السَّرِیرَ عَلَی أَرْبَعِ قَوَائِمَ فَسَأَلَتْ عَنْ حَالِهِ فَقَالُوا رَدَّتِ الْخَاتَمَ وَ رَجَعَ السَّرِیرُ إِلَی هَیْئَتِهِ.

أَبُو جَعْفَرٍ الطُّوسِیُّ فِی اخْتِیَارِ الرِّجَالِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ: أَنَّهُ لَمَّا اسْتُخْرِجَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مِنْ مَنْزِلِهِ خَرَجَتْ فَاطِمَةُ حَتَّی انْتَهَتْ إِلَی الْقَبْرِ فَقَالَتْ خَلُّوا عَنِ ابْنِ عَمِّی فَوَ الَّذِی بَعَثَ مُحَمَّداً بِالْحَقِّ لَئِنْ لَمْ تُخَلُّوا عَنْهُ لَأَنْشُرَنَّ شَعْرِی وَ لَأَضَعَنَّ قَمِیصَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَی رَأْسِی وَ لَأَصْرُخَنَّ إِلَی اللَّهِ فَمَا نَاقَةُ صَالِحٍ بِأَکْرَمَ عَلَی اللَّهِ مِنْ وُلْدِی قَالَ سَلْمَانُ فَرَأَیْتُ وَ اللَّهِ أَسَاسَ حِیطَانِ الْمَسْجِدِ تَقَلَّعَتْ مِنْ أَسْفَلِهَا حَتَّی لَوْ أَرَادَ رَجُلٌ أَنْ یَنْفُذَ مِنْ تَحْتِهَا نَفَذَ فَدَنَوْتُ مِنْهَا وَ قُلْتُ یَا سَیِّدَتِی وَ مَوْلَاتِی إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بَعَثَ أَبَاکِ رَحْمَةً فَلَا تَکُونِی نَقِمَةً فَرَجَعَتِ الْحِیطَانُ حَتَّی سَطَعَتِ الْغَبَرَةُ مِنْ أَسْفَلِهَا فَدَخَلَتْ فِی خَیَاشِیمِنَا.

ص: 47

فاطمه اطهر در مدینه طیبه لباس خود را نزد زن مردی یهودی که او را زید می گفتند به عنوان وثیقه گذاشت و مقداری جو قرض کرد. موقعی که زید داخل خانه خویش شد و نوری را که از آن لباس می تراوید مشاهده کرد، پرسید: «این نورها از کجا در خانه ما می تابد؟» همسرش پاسخ داد: «از لباس فاطمه زهرا است.» آن یهودی به همراه همسرش فورا اسلام آوردند و تعداد هشتاد نفر از همسایگان وی نیز به دین مقدس اسلام مشرف شدند.

یک بار فاطمه زهرا علیها السّلام از پدرش پیغمبر اعظم اسلام انگشتری خواست. پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم به وی فرمود: «آیا می خواهی مطلبی را به تو تعلیم دهم که بهتر از انگشتر باشد؟ هر گاه نماز شب خواندی، از خدای رئوف انگشتر بخواه تا حاجت تو روا شود.»

وقتی آن بانوی معظمه دعا کرد، هاتفی ندا داد: «ای فاطمه! آن چیزی که تو از من می خواهی زیر جانماز تو است» موقعی که جانماز را برداشت، با انگشتر یاقوتی مواجه شد که فوق العاده گرانبها بود. آن را در دست کرد و بسیار خوشحال گردید.

یک بار فاطمه زهرا در خواب، در عالم رویا دید که گویی در بهشت است و سه قصر را دید که در بهشت نظیر آنها وجود نداشت. پرسید: «این قصرها از آن کیست؟» گفتند: «از آن فاطمه دختر محمّد است.» سپس گویا داخل یکی از آن قصرها شد، گردشی در قصر کرد و چشمش به تختی افتاد که بر سه پایه کج شده بود. پرسید: «چرا این تخت بر سه پایه کج شده است؟» گفتند: «صاحب قصر یک انگشتر از خدا خواست. یک پایه آن را کندند و با آن انگشتری ساختند. به همین خاطر است که تخت دارای سه پایه است.»

صبح که شد فاطمه زهرا به حضور پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله رسید و داستان خواب خود را برای آن حضرت شرح داد. پیغمبر فرمود: «ای گروه عبدالمطب! دنیا برای شما نیست، بلکه آخرت از برای شماست. وعده گاه شما بهشت است. دنیا را برای چه می خواهید، چرا که دنیا از بین رفتنی و فریبنده است؟»

سپس پیغمبر به حضرت فاطمه اطهر دستور داد تا آن انگشتر را زیر جا نماز بگذارد و روی آن به خواب رود. در عالم خواب دید که داخل بهشت شد و دوباره وارد آن قصر گردید. وقتی به آن تخت رسید دید که تخت دارای چهار پایه است. وقتی علت را جویا شد گفتند: «چون صاحب آن انگشتر آن را برگرداند، این تخت به صورت اولیه خود بازگشت.»

ابوجعفر طوسی در کتاب اختیارالرجال، از امام جعفر صادق علیه السّلام، از سلمان فارسی روایت می کند که فرمود: «روزی که امیرالمؤمنین علی علیه السّلام را از خانه اش به طرف مسجد بردند، فاطمه زهرا هم از خانه خارج شد، کنار قبر پدرش پیغمبر آمد و گفت: «پسر عموی مرا رها کنید! به حق آن خدایی که حضرت محمّد را به حق مبعوث کرده، اگر علی را رها نکنید، موی سرم را پریشان می کنم، پیراهن پدرم رسول خدا را روی سرم می گذارم و به خدا شکایت می برم. نزد خدا ناقه صالح که از فرزندان من عزیزتر نبود.»

سلمان می گوید: «به خدا قسم که دیدم پایه های دیوارهای مسجد به گونه ای از پی کنده شد که اگر شخصی می خواست داخل آنها شود، می توانست. من نزدیک فاطمه اطهر رفتم و گفتم: «ای بانوی بزرگوار! خدای سبحان پدر تو را مبعوث کرد که (برای عالم) رحمت باشد. مبادا تو در حق این مردم نفرین کنی.» ناگاه دیدم پایه های دیوارها به جای خود بازگشتند. به قدری گرد و غبار از زیر آنها برخاست که داخل بینی های ما شد.»

ص: 47

بُرَیْدَةُ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله: إِنَّ مَلَکَ الْمَوْتِ خَیَّرَنِی فَاسْتَنْظَرْتُهُ إِلَی نُزُولِ جَبْرَئِیلَ فَتَجَلَّی ابْنَتَهُ فَاطِمَةَ الْغَشْیُ فَقَالَ لَهَا یَا بِنْتِی احْفَظِی عَلَیْکِ فَإِنَّکِ وَ بَعْلَکِ وَ ابْنَیْکِ مَعِی فِی الْجَنَّةِ.

بُشِّرَتْ مَرْیَمُ بِوَلَدِهَا إِنَّ اللَّهَ یُبَشِّرُکِ بِکَلِمَةٍ(1) وَ بُشِّرَتْ فَاطِمَةُ بِالْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ فِی الْحَدِیثِ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله بَشَّرَهَا عِنْدَ وِلَادَةِ کُلٍّ مِنْهُمَا بِأَنْ یَقُولَ لَهَا لِیَهْنِئْکِ أَنْ وَلَدْتِ إِمَاماً یَسُودُ أَهْلَ الْجَنَّةِ وَ أَکْمَلَ اللَّهُ تَعَالَی ذَلِکِ فِی عَقِبِهَا قَوْلُهُ وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ (2) یَعْنِی عَلِیّاً علیه السلام.

أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: کَانَتْ مُدَّةُ حَمْلِهَا تِسْعَ سَاعَاتٍ.

وَ وَلَدَتْ فَاطِمَةُ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ وَ بَیْنَهُمَا سِتَّةُ أَشْهُرٍ عَلَی رِوَایَةٍ وَرَدَتْ.

وَ مَرْیَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ وَ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ شَرَفُ النَّاسِ بِآبَائِهِمْ وَ نَذَرَتْ أُمُّ مَرْیَمَ لِلَّهِ مُحَرَّراً وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله أَکْثَرُ الْخَلْقِ تَقَرُّباً إِلَی اللَّهِ فِی سَائِرِ الْأَحْوَالِ وَ ذَلِکَ یُوجِبُ أَنْ یَکُونَ قَدْ أَتَی عِنْدَ أَنْ سَأَلَهُ الزَّهْرَاءُ علیها السلام بِأَضْعَافِ مَا قَالَتْ أُمُّ مَرْیَمَ بِمُوجِبِ فَضْلِهِ عَلَی الْخَلَائِقِ وَ کَانَ نَذْرُهَا مِنْ قِبَلِ الْأُمِّ وَ هُوَ یَقْتَضِی تَنَصُّفَ مَنْزِلَتِهِ مِمَّا یُنْذِرُهُ الْأَبُ قَوْلُهُ وَ کَفَّلَها زَکَرِیَّا(3) وَ الزَّهْرَاءُ کَفَّلَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ لَا خِلَافَ فِی فَضْلِ کَفَالَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَی کُلِّ کَفَالَةٍ وَ کَفَالَةُ الْیَتِیمِ مَنْدُوبٌ إِلَیْهَا وَ کَفَالَةُ الْوَلَدِ وَاجِبَةٌ وَلَدَتْ مَرْیَمُ بِعِیسَی علیه السلام فِی أَیَّامِ الْجَاهِلِیَّةِ وَ وَلَدَتْ فَاطِمَةُ بِالْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ عَلَی فِطْرَةِ الْإِسْلَامِ وَ کَانَ اللَّهُ أَعْلَمَ مَرْیَمَ بِسَلَامَتِهَا وَ بِسَلَامَةِ مَا حَمَلَتْهُ فَلَا یَجُوزُ أَنْ یَتَطَرَّقَ إِلَیْهَا خَوْفٌ وَ الزَّهْرَاءُ حَمَلَتْ بِهِمَا وَ هِیَ لَا تَعْلَمُ مَا یَکُونُ مِنْ حَالِهَا فِی الْحَمْلِ وَ الْوَضْعِ مِنَ السَّلَامَةِ وَ الْعَطَبِ فَیَنْبَغِی أَنْ یَکُونَ فِی ذَلِکَ مَثُوبَةٌ زَائِدَةٌ وَ لِذَلِکَ فُضِّلَ الْمُسْلِمُونَ عَلَی الْمَلَائِکَةِ یَوْمَ بَدْرٍ فِی الْقِتَالِ لِأَنَّهُمْ کَانُوا بَیْنَ الْخَوْفِ وَ الرَّجَاءِ فِی سَلَامَتِهِمْ

ص: 48


1- 1. آل عمران: 40.
2- 2. الزخرف: 28.
3- 3. آل عمران: 33.

بُرَیده از پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله روایت کرده که فرمود: «موقعی که ملک الموت نزد من آمد گفتم: «صبر کن تا جبرئیل بیاید.» فاطمه اطهر پس از شنیدن این حرف از حال رفت. رسول خدا به وی فرمود: «ای دختر عزیزم! خویشتندار باش، زیرا تو با شوهرت و فرزندانت با من در بهشت خواهید بود.»

ولادت حضرت عیسی به مریم بشارت داده شد. چنان که خدای علیم در این آیه به مریم می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ یُبَشِّرُکِ بِکَلِمَة»(1)، {خدا تو را به ولادت عیسی مژده می دهد.} بشارت ولادت حسن و حسین نیز به فاطمه اطهر داده شد. چنان که در روایت وارد شده: «پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله پیش از ولادت هر یک از ایشان، به فاطمه بشارت داد و فرمود: «مبارک باشد، این امامی که تو به دنیا می آوری بزرگ اهل بهشت خواهد بود، خدا نعمت امامت را در نسل او تکمیل خواهد کرد.»

منظور از این آیه که می فرماید: «وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ»(2)، {و او آن را در پی خود سخنی جاویدان کرد.} حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام است.

امام جعفر صادق علیه السّلام می فرماید: «مدت باردار بودن حضرت مریم نه ساعت بوده. فاطمه اطهر هم حضرت حسنین را به ترتیبی به دنیا آورد که فاصله بین تولد ایشان شش ماه بود. مریم دختر عمران بود و فاطمه دختر حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله و سلم بود و شریف و محترم بودن انسان ها از ناحیه پدرانشان است.»

مادر حضرت مریم نذر کرد فرزندی بیاورد که جز به عبادت، به کار دیگری نپردازد. حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله در هر حال بیشتر از همه مردم به خدا تقرب می جست. به همین علت زمانی که زهرا را از خدا خواست، خواسته اش فراتر از خواسته مادر مریم بود. زیرا حضرت محمّد بر تمامی خلائق افضل بود (پس باید خواسته وی هم افضل باشد). حضرت مریم را مادرش نذر کرد، ولی فاطمه اطهر را پدرش نذر کرد. معلوم است که اهمیت مادر نصف اهمیت پدر است.

همان طور که خدا در این آیه می فرماید: «وَ کَفَّلَها زَکَرِیَّا»(3)، {حضرت زکریا متکفل مریم شد}، پیامبر اسلام صلّی اللَّه علیه و آله نیز متکفل حضرت فاطمه زهرا گردید. اختلافی نیست که تکفل و سرپرستی پیغمبر اسلام از هر سرپرستی بالاتر است. کفالت یتیم مستحب است ولی کفالت فرزند واجب.

حضرت مریم فرزند خود عیسی را در زمان جاهلیت به دنیا آورد، ولی فاطمه اطهر حضرت حسنین علیهما السّلام را بر فطرت اسلام زایید. خدای علیم حضرت مریم را آگاه کرد که تو و فرزندت به سلامت خواهید بود، از این روی دلیلی نداشت که مریم بیمناک و ترسان باشد. ولی موقعی که حضرت فاطمه زهراحسنین را حامله شد، نمی دانست در زمان حاملگی و زایمان چه حالی خواهد داشت. این خود باعث می شود که ثواب حضرت زهرا بیشتر باشد.

به همین علت است که مقام مسلمین در جنگ بدر از مقام ملائکه بالاتر بود، زیرا مسلمین در مورد سلامتی خود در خوف و رجاء بودند،

ص: 48


1- . انبیا / 40
2- . زخرف / 40
3- . آل عمران / 33

وَ الْمَلَائِکَةُ لَیْسُوا کَذَلِکَ وَ قِیلَ لَهَا لا تَحْزَنِی (1) وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله یَا فَاطِمَةُ إِنَّ اللَّهَ یَرْضَی لِرِضَاکِ. وَ قِیلَ لَهَا فَنَفَخْنا فِیهِ مِنْ رُوحِنا(2) وَ فَاطِمَةُ علیها السلام خَامِسَةُ أَهْلِ الْعَبَاءِ وَ افْتِخَارُ جَبْرَئِیلَ بِکُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ قَوْلُهُ مَنْ مِثْلِی وَ أَنَا سَادِسُ خَمْسَةٍ وَ لَهَا تُساقِطْ عَلَیْکِ رُطَباً جَنِیًّا فَکُلِی وَ اشْرَبِی (3) یَحْتَمِلُ أَنَّ النَّخْلَةَ وَ النَّهَرَ کَانَا مَوْجُودَیْنِ قَبْلَ ذَلِکَ لِأَنَّهُ لَمْ یَبْقَ لَهُمَا أَثَرٌ مِثْلُ مَا بَقِیَ لِزَمْزَمَ وَ الْمَقَامِ وَ مَوْضِعِ التَّنُّورِ وَ انْفِلَاقِ الْبَحْرِ وَ رَدِّ الشَّمْسِ وَ لِلزَّهْرَاءِ علیها السلام حَدِیثُ التَّمْرِ الصَّیْحَانِیِّ وَ قُدْسُ الْمَاءِ.

وَ رُوِیَ: أَنَّهُ بَکَتْ أُمُّ أَیْمَنَ وَ قَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَاطِمَةُ زَوَّجْتَهَا وَ لَمْ تَنْثُرْ عَلَیْهَا شَیْئاً فَقَالَ یَا أُمَّ أَیْمَنَ لِمَ تَکْذِبِینَ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَمَّا زَوَّجَ فَاطِمَةَ عَلِیّاً أَمَرَ أَشْجَارَ الْجَنَّةِ أَنْ تَنْثُرَ عَلَیْهِمْ مِنْ حُلِیِّهَا وَ حُلَلِهَا وَ یَاقُوتِهَا وَ دُرِّهَا وَ زُمُرُّدِهَا وَ إِسْتَبْرَقِهَا فَأَخَذُوا مِنْهَا مَا لَا یَعْلَمُونَ.

وَ تَکَلَّمَتِ الْمَلَائِکَةُ مَعَ مَرْیَمَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ وَ اصْطَفاکِ عَلی نِساءِ الْعالَمِینَ (4) أَرَادَ نِسَاءَ عَالَمِ أَهْلِ زَمَانِهَا کَقَوْلِهِ لِبَنِی إِسْرَائِیلَ وَ أَنِّی فَضَّلْتُکُمْ عَلَی الْعالَمِینَ (5) وَ لَیْسُوا بِأَفْضَلَ مِنَ الْمُسْلِمِینَ قَوْلُهُ کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ(6) ثُمَّ إِنَّ الصِّفَاتِ فِی هَذِهِ الْآیَةِ یُشَارِکُهَا غَیْرُهَا قَوْلُهُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی آدَمَ إِلَی قَوْلِهِ ذُرِّیَّةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ (7) وَ فَاطِمَةُ وَ ذُرِّیَّتُهَا مِنْ جُمْلَتِهِمْ. وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله: فَاطِمَةُ سَیِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ.

وَ إِنَّهَا لَتَقُومُ فِی مِحْرَابِهَا فَیُسَلِّمُ عَلَیْهَا سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ وَ یُنَادُونَهَا بِمَا نَادَتْ بِهِ الْمَلَائِکَةُ مَرْیَمَ فَیَقُولُونَ یَا فَاطِمَةُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ وَ اصْطَفاکِ عَلی نِساءِ الْعالَمِینَ (8)

ص: 49


1- 1. مریم: 24.
2- 2. التحریم: 12.
3- 3. مریم: 25 و 26.
4- 4. آل عمران: 37.
5- 5. البقرة: 44.
6- 6. آل عمران: 106.
7- 7. آل عمران: 31.
8- 8. آل عمران: 37.

ولی ملائکه این طور نبودند (یعنی سلامتی ملائکه در معرض خطر قرار نگرفته بود).

به حضرت مریم چنان که در این آیه می فرماید، گفته شد: {محزون مباش}، پیامبر اسلام هم به حضرت زهرای اطهر فرمود: «ای فاطمه! خدا از خشنودی تو خشنود می شود.»

در این آیه درباره حضرت مریم می فرماید: «فَنَفَخْنا فِیهِ مِنْ رُوحِنا»(1)، {ما از روح خود به حضرت مریم دمیدیم.} فاطمه هم پنجمین نفر از اهل کساء بود که جبرئیل به وجود ایشان افتخار کرد و گفت: «کیست مثل من، در صورتی که ششمین نفر آنان هستم.»

در این آیات که درباره حضرت مریم می فرماید: «تُساقِطْ عَلَیْکِ رُطَباً جَنِیًّا فَکُلِی وَ اشْرَبِی»(2)، {درخت، خرمای تازه برای تو فرو می ریزد. پس تو از آن خرما بخور و از آب نهر بیاشام.} احتمال می رود که آن درخت خرما و نهر آب، پیش از این اتفاق وجود داشته اند، زیرا اثری از آنها باقی نمانده است. ولی اثر زمزم، مقام ابراهیم، موضع تنور، شکافته شدن دریا و برگشتن آفتاب (برای حضرت علی) همچنان باقی است. داستان خرمای صیحانی و آب مقدس درباره حضرت فاطمه است.

روایت شده است که ام ایمن گریان نزد حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله آمد و گفت: «یا رسول اللَّه! تو فاطمه را شوهر دادی و چیزی نثار او نکردی!» پیامبر خدا فرمود: «ای ام ایمن، چرا کذب می گویی؟ زیرا موقعی که خدای حکیم فاطمه زهرا را به نکاح علی درآورد، به درختان بهشت دستور داد تا از زر و زیور، یاقوت، درّ، زمرد و استبرق خود فرو ریختند و به قدری از این جواهرات برگرفتند که اندازه آن را نمی دانند.»

ملائکه چنان که در این آیه می فرماید: {با حضرت مریم به تکلم درآمدند و گفتند: «خدا ترا برگزید و پاکیزه ساخت و از میان زنان عالم انتخاب کرد.»}، منظور از زنان عالم که قرآن فرموده، فقط زنان زمان حضرت مریم بوده است. همان طور که خدای سبحان در این آیه درباره بنی اسرائیل می فرماید: «وَ أَنِّی فَضَّلْتُکُمْ عَلَی الْعالَمِین»(3)، {من شما را بر اهل عالم برتری دادم..} در صورتی که بنی اسرائیل از مسلمانان افضل و برتر نیستند، زیرا خدای رئوف در این آیه درباره مسلمانان می فرماید: «کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّة»(4)، {شما بهترین امت هستید.}

صفاتی که در این آیه است با آیه دیگر مشابهت دارند. چنان که در آیه می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی آدَم»(5)، {خدا حضرت آدم را برگزید} تا آنجا که می فرماید: «ذُرِّیَّةً بَعْضُها مِنْ بَعْض»(6)، {ذریه ای که بعضی از آنان از بعضی دیگرند.} فاطمه و ذریه وی از همین ذریه اند که قرآن فرموده است.

از طرفی پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله درباره فاطمه فرموده است: «فاطمه بزرگ ترین زنان اولین و آخرین اهل عالم است. هر گاه که وی در محراب عبادت می ایستد، هفتاد هزار نفر از ملائکه مقربین به او سلام می کنند و همان سخنی را به او می گویند که به حضرت مریم می گفتند.»یعنی همان سخن که در این آیه به آن اشاره شده و می فرماید: {خدا ترا انتخاب کرد و از بین زنان عالم برگزید.}

ص: 49


1- . تحریم / 12
2- . مریم / 25 - 26
3- . بقره / 44
4- . آل عمران / 106
5- . آل عمران / 31
6- . آل عمران / 34

وَ إِنَّهُ کُلَّما دَخَلَ عَلَیْها زَکَرِیَّا الْمِحْرابَ وَجَدَ عِنْدَها رِزْقاً(1) وَ لَیْسَ فِی نَفْسِ الْآیَةِ أَنَّ ذَلِکَ کَانَ اللَّهُ تَعَالَی یَخْلُقُهُ اخْتِرَاعاً أَوْ یَأْتِیهَا بِهِ الْمَلَکُ وَ إِنَّمَا هُوَ یَدُلُّ عَلَی کَثْرَةِ شُکْرِهَا لِلَّهِ تَعَالَی کَمَا تَقُولُ رَزَقَنِیَ اللَّهُ الْیَوْمَ دِرْهَماً کَمَا قَالَ قُلْ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ (2) وَ لِلزَّهْرَاءِ مِنْ هَذَا الْبَابِ مَا لَا یُنْکِرُهُ مُسْلِمٌ مِنْ حَدِیثِ الْمِقْدَادِ وَ خَبَرِ الطَّائِرِ وَ الرُّمَّانِ وَ الْعِنَبِ وَ التُّفَّاحِ وَ السَّفَرْجَلِ وَ غَیْرِهَا وَ ذَلِکَ مِمَّا یُقْطَعُ عَلَی أَنَّهَا کَانَتْ تَأْکُلُ مَا لَمْ یَکُنْ لِغَیْرِهَا مِنْ جَمِیعِ الْخَلْقِ بَعْدَ هُبُوطِ آدَمَ وَ حَوَّاءَ.

وَ فِی الْحَدِیثِ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله دَخَلَ عَلَی فَاطِمَةَ وَ هِیَ فِی مُصَلَّاهَا وَ خَلْفَهَا جَفْنَةٌ یَفُورُ دُخَانُهَا فَأَخْرَجَتْ فَاطِمَةُ الْجَفْنَةَ فَوَضَعَتْهَا بَیْنَ أَیْدِیهِمَا فَسَأَلَ عَلِیٌّ علیه السلام أَنَّی لَکِ هَذَا قَالَتْ هُوَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَ رِزْقِهِ إِنَّ اللَّهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ.

وَ رُزِقَ مَرْیَمُ مِنَ الْجَنَّةِ وَ خُلِقَ فَاطِمَةُ مِنْ رِزْقِ الْجَنَّةِ وَ فِی الْحَدِیثِ: فَنَاوَلَنِی جَبْرَئِیلُ رُطَبَةً مِنْ رُطَبِهَا فَأَکَلْتُهَا فَتَحَوَّلَتْ ذَلِکِ نُطْفَةً فِی صُلْبِی.

وَ قَدْ مَدَحَ اللَّهُ تَعَالَی مَرْیَمَ فِی الْقُرْآنِ بِعِشْرِینَ مِدْحَةً وَ صَحَّ فِی الْأَخْبَارِ لِفَاطِمَةَ عِشْرُونَ اسْماً کُلُّ اسْمٍ یَدُلُّ عَلَی فَضِیلَةٍ ذَکَرَهَا ابْنُ بَابَوَیْهِ فِی کِتَابِ مَوْلِدِ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ قَالَ لَهَا وَ مَرْیَمَ ابْنَتَ عِمْرانَ الَّتِی أَحْصَنَتْ فَرْجَها(3) یُرِیدُ بِذَلِکَ الْعَفَافَ لَا الْمُلَامَسَةَ وَ الذُّرِّیَّةَ لِأَنَّهُ لَوْ لَمْ یَکُنْ کَذَلِکَ لَجَعَلَ حَمْلَهَا لَهُ وَ وَضْعَهَا وَ مَخَاضَهَا بِغَیْرِ مَا جَرَتْ بِهِ الْعَادَةُ فَلَمَّا جَعَلَهُ عَلَی مَجْرَی الْعَادَةِ دَلَّ عَلَی مَقَالِنَا وَ یُؤَکِّدُ ذَلِکَ الْأَخْبَارُ الْوَارِدَةُ فِی مَدْحِ التَّزْوِیجِ وَ طَلَبِ الْوَلَدِ وَ ذَمِّ الْعُزُوبَةِ وَ قَالَ تَعَالَی لِلزَّهْرَاءِ وَ لِأَوْلَادِهَا إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ (4) حَسَّانُ بْنُ ثَابِتٍ

وَ إِنَّ مَرْیَمَ أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا*** وَ جَاءَتْ بِعِیسَی کَبَدْرِ الدُّجَی

فَقَدْ أَحْصَنَتْ فَاطِمُ بَعْدَهَا*** وَ جَاءَتْ بِسِبْطَیْ نَبِیِّ الْهُدَی.

«47»

یل، [الفضائل لابن شاذان] فض، [کتاب الروضة]: دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله عَلَی عَلِیٍّ فَوَجَدَهُ هُوَ وَ فَاطِمَةَ علیها السلام

ص: 50


1- 1. آل عمران: 34.
2- 2. النساء: 81.
3- 3. التحریم: 12.
4- 4. الأحزاب: 34.

در این آیه می فرماید: {هر گاه حضرت زکریا نزد مریم می رفت، غذایی نزد او می یافت.} در این آیه نوشته نشده که خدا غذای حضرت مریم را فورا برای وی مهیا می کرد، یا اینکه ملکی غذای وی را حاضر می کرد. معنایی که از این آیه فقط مستفاد می شود فقط این است که حضرت مریم خیلی شکرگزار بود. مثل اینکه بگویی خدا یک درهم به من رزق و روزی داد. همچنین در این آیه به پیغمبر می فرماید: «قُلْ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ اللَّه»(1)، {بگو هر نعمتی از سوی خداست.}

از این قبیل فضائل و مناقب به اندازه ای برای فاطمه برشمارده شده که هیچ مسلمانی آنها را انکار نمی کند. نظیر حدیث مقداد، خبر طیر، انار، انگور، سیب، گلابی و غیره. این موضوع قطعی است که فاطمه زهرا بعد از هبوط حضرت آدم و حوا، میوه هایی مصرف می کرد که برای دیگران نبود.

در حدیث وارد شده که پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله یک بار زمانی به خانه فاطمه اطهر آمد که آن بانو در محراب عبادت بود. پشت سر آن بانو کاسه ای غذا قرار داشت که بخار از آن بر می خاست. فاطمه اطهر آن کاسه را نزد پیغمبر و حضرت علی گذاشت تا تناول کنند. علی علیه السّلام به فاطمه گفت: «این غذا از کجا نصیب تو شده؟» گفت: از فضل خدا، زیرا {خدا هر کس را که بخواهد رزق و روزی بی حساب می دهد.}

رزق و روزی حضرت مریم از بهشت عطا شده، ولی فاطمه اطهر از رزق و روزی بهشت آفریده شد. همان طور که در حدیث وارد شده پیغمبر خدا فرمود: «یک بار جبرئیل از رطب های بهشتی به من داد و من آن را خوردم آن میوه به نطفه تبدیل گردید (و فاطمه از آن خلق شد). خدا در قرآن مجید در بیست جا حضرت مریم را مدح فرموده، ولی فاطمه زهرا دارای بیست نام است که هر یک از آنها بر فضیلت او دلالت می کنند. این بیست نام را ابن بابویه در کتاب مولد فاطمه ثبت کرده است.

خدای حکیم در این آیه درباره حضرت مریم می فرماید: «وَ مَرْیَمَ ابْنَتَ عِمْرانَ الَّتِی أَحْصَنَتْ فَرْجَها»(2)، {مریم دختر عمران که ناموس خود را نگاه داشت.} منظور از این آیه عفت داشتن است، نه ملامسه و ذریه، زیرا اگر چنین نبود، حمل و زایمانی غیر عادی را برای وی قرار می داد. همین که خداوند حمل و زایمان او را به طور عادی قرار داده، بر قول ما دلالت می کند. اخباری که بر مدح ازدواج و طلب فرزند و مذمت عزب بودن وارد شده نیز تأیید کننده این موضوع است.

در صورتی که خدا درباره حضرت فاطمه، در این آیه می فرماید: «إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْت»(3)، {جز این نیست که خدا تصمیم گرفته رجس و پلیدی را از شما اهل بیت دور گرداند.}

حسان بن ثابت می گوید:

مریم ناموس خود را حفظ کرد و عیسی را نظیر ماه شب چهارده به دنیا آورد.

بعد از مریم، حضرت زهرا بود که ناموس خویش را حفظ کرد و دو سبط هدایت گر پیامبر را به دنیا آورد

روایت47.

فضائل و روضة الواعظین: یک روز پیامبر معظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله نزد امیرالمؤمنین علی علیه السّلام آمد و دید که علی و فاطمه علیهما السّلام

ص: 50


1- . نسا / 81
2- . تحریم / 12
3- . احزاب / 34

یَطْحَنَانِ فِی الجاروش [الْجَاوَرْسِ] فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله أَیُّکُمَا أَعْیَا فَقَالَ عَلِیٌّ فَاطِمَةُ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ لَهَا قُومِی یَا بُنَیَّةِ فَقَامَتْ وَ جَلَسَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله مَوْضِعَهَا مَعَ عَلِیٍّ علیه السلام فَوَاسَاهُ فِی طَحْنِ الْحَبِّ.

«48»

کشف، [کشف الغمة] مِنْ کِتَابِ مَعَالِمِ الْعِتْرَةِ، لِعَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ الْأَخْضَرِ بِأَسَانِیدِهِ مَرْفُوعاً إِلَی قَتَادَةَ عَنْ أَنَسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: خَیْرُ نِسَائِهَا مَرْیَمُ وَ خَیْرُ نِسَائِهَا فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه وآله.

وَ بِإِسْنَادِهِ إِلَی أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ یَرْفَعُهُ إِلَی أَنَسٍ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله قَالَ: حَسْبُکَ مِنْ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ مَرْیَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ وَ خَدِیجَةُ بِنْتُ خُوَیْلِدٍ وَ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ آسِیَةُ بِنْتُ مُزَاحِمٍ امْرَأَةُ فِرْعَوْنَ.

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَنَسٍ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله قَالَ: حَسْبُکَ مِنْ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ مَرْیَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ وَ خَدِیجَةُ بِنْتُ خُوَیْلِدٍ وَ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ مِنْهُ قَالَتْ عَائِشَةُ لِفَاطِمَةَ عَلَیْهَا السَّلَامُ أَ لَا أُبَشِّرُکِ أَنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ لَسَیِّدَاتُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ أَرْبَعٌ مَرْیَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ وَ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ وَ خَدِیجَةُ بِنْتُ خُوَیْلِدٍ وَ آسِیَةُ بِنْتُ مُزَاحِمٍ امْرَأَةُ فِرْعَوْنَ.

وَ مِنْ مُسْنَدِ أَحْمَدَ عَنْ عَائِشَةَ قَالَتْ: أَقْبَلَتْ فَاطِمَةُ تَمْشِی کَأَنَّ مِشْیَتَهَا مِشْیَةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ مَرْحَباً یَا بِنْتِی ثُمَّ أَجْلَسَهَا عَنْ یَمِینِهِ أَوْ عَنْ شِمَالِهِ ثُمَّ أَسَرَّ إِلَیْهَا حَدِیثاً فَبَکَتْ قُلْتُ اسْتَخَصَّکِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله بِحَدِیثِهِ ثُمَّ تَبْکِینَ ثُمَّ أَسَرَّ إِلَیْهَا حَدِیثاً فَضَحِکَتْ فَقُلْتُ مَا رَأَیْتُ کَالْیَوْمِ فَرَحاً أَقْرَبَ مِنْ حُزْنٍ فَسَأَلْتُهَا عَمَّا قَالَ فَقَالَتْ مَا کُنْتُ لِأُفْشِیَ سِرَّ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَتَّی قُبِضَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله سَأَلْتُهَا فَقَالَتْ أَسَرَّ إِلَیَّ فَقَالَ إِنَّ جَبْرَئِیلَ عَلَیْهِ السَّلَامُ کَانَ یُعَارِضُنِی بِالْقُرْآنِ فِی کُلِّ عَامٍ مَرَّةً وَ إِنَّهُ عَارَضَنِی بِهِ الْعَامَ مَرَّتَیْنِ وَ لَا أَرَاهُ إِلَّا قَدْ حَضَرَ أَجَلِی وَ إِنَّکِ أَوَّلُ أَهْلِ بَیْتِی لُحُوقاً بِی وَ نِعْمَ السَّلَفُ أَنَا لَکِ فَبَکَیْتُ لِذَلِکِ فَقَالَ أَ لَا تَرْضَیْنَ أَنْ تَکُونِی سَیِّدَةَ نِسَاءِ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ نِسَاءِ الْمُؤْمِنِینَ قَالَتْ فَضَحِکْتُ لِذَلِکِ (1).

ص: 51


1- 1. راجع المصدر ج 2 ص 8- المطبعة الإسلامیة.

مشغول آسیا کردن هستند. رسول خدا فرمود: «کدام یک از شما خسته شده اید؟» علی گفت: «فاطمه.» پیغمبر فرمود: «ای دختر عزیزم برخیز!» فاطمه برخاست و پیامبر به جای وی نشست و با علی علیه السّلام مشغول آسیا کردن گردید.

روایت48.

کشف الغمه: از انس، از رسول اعظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله و سلم روایت می کند که فرمود: «بهترین زنان مریم است و بهترین زنان، فاطمه دختر حضرت محمّد است.»

همچنین از انس روایت می کند که پیغمبر معظم اسلام فرمود: «بزرگ ترین زنان عالم مریم بنت عمران، خدیجه دختر خُوَیلد، فاطمه دختر حضرت محمّد و آسیه بنت مزاحم زن فرعون است.»

وی همچنین می گوید: «عایشه به فاطمه زهرا می گفت: «مژده باد ترا که من از پیامبر اسلام شنیدم که می فرمود: «زنان بزرگ اهل بهشت چهار نفرند: مریم بنت عمران، فاطمه دختر حضرت محمّد، خدیجه دختر خُوَیلد و آسیه بنت مزاحم زن فرعون.» در کتاب مُسند احمد از عایشه نقل می کند که گفت: یک بار فاطمه زهرا که راه رفتن وی نظیر راه رفتن رسول خدا بود، نزد پدرش آمد. پیامبر اکرم پس از خوشامدگویی به فاطمه، او را طرف راست (یا طرف چپ خویش) جای داد. آنگاه سخنی به گوش فاطمه گفت که وی به گریه افتاد. من به او گفتم: «رسول خدا ترا بالاتر از همه هم صحبت خود قرار می دهد و تو گریه می کنی؟» سپس پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله برای دومین بار سخنی به گوش زهرا گفت که وی خندان شد.

من گفتم: «تا امروز هیچ ندیده بودم که شادمانی به این زودی به غم و اندوه تبدیل شود.» وقتی از فاطمه پرسیدم که پیغمبر چه در گوش تو گفته است، فرمود: «من سّر پیامبر خدا را افشا نخواهم کرد.» هنگامی که رسول خدا از دنیا رحلت کرد، بار دیگرهمین را از فاطمه پرسیدم. در پاسخ فرمود: «پدرم به گوشم گفت: جبرئیل در هر سال یک مرتبه قرآن را با من مقابله می کرد، اما امسال دو مرتبه قرآن را با من مقابله کرده است. این عمل او دلیلی بر فرا رسیدن اجل من است و تو در میان اهل بیت من، اول کسی هستی که به من ملحق خواهی شد و من بهترین گذشتگان تو هستم.» من از شنیدن این خبر گریان شدم. آنگاه پدرم به من گفت: «آیا تو راضی نیستی که بزرگ ترین زنان این امت و بزرگ ترین زنان مؤمن باشی؟» این بار من از شنیدم این حرف خندان شدم.»

ص: 51

وَ رَوَی ابْنُ خَالَوَیْهِ فِی کِتَابِ الْآلِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْحَنْبَلِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ قُضَاعَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ (1) بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیِّ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ آدَمَ وَ حَوَّاءَ تَبَخْتَرَا فِی الْجَنَّةِ فَقَالَ آدَمُ لِحَوَّاءَ مَا خَلَقَ اللَّهُ خَلْقاً هُوَ أَحْسَنُ مِنَّا فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَی جَبْرَئِیلَ ائْتِ بِعَبْدَیَّ الْفِرْدَوْسَ الْأَعْلَی فَلَمَّا دَخَلَا الْفِرْدَوْسَ نَظَرا إِلَی جَارِیَةٍ عَلَی دُرْنُوکٍ مِنْ دَرَانِیکِ الْجَنَّةِ وَ عَلَی رَأْسِهَا تَاجٌ مِنْ نُورٍ وَ فِی أُذُنَیْهَا قُرْطَانِ مِنْ نُورٍ قَدْ أَشْرَقَتِ الْجِنَانُ مِنْ حُسْنِ (2)

وَجْهِهَا فَقَالَ آدَمُ حَبِیبِی جَبْرَئِیلُ مَنْ هَذِهِ الْجَارِیَةُ الَّتِی قَدْ أَشْرَقَتِ الْجِنَانُ مِنْ حُسْنِ (3) وَجْهِهَا فَقَالَ هَذِهِ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ نَبِیٍّ مِنْ وُلْدِکَ یَکُونُ فِی آخِرِ الزَّمَانِ قَالَ فَمَا هَذَا التَّاجُ الَّذِی عَلَی رَأْسِهَا قَالَ بَعْلُهَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ ابْنُ خَالَوَیْهِ الْبَعْلُ فِی کَلَامِ الْعَرَبِ خَمْسَةُ أَشْیَاءَ

الزَّوْجُ وَ الصَّنَمُ مِنْ قَوْلِهِ أَ تَدْعُونَ بَعْلًا(4) وَ الْبَعْلُ اسْمُ امْرَأَةٍ وَ بِهَا سُمِّیَتْ بَعْلَبَکَ وَ الْبَعْلُ مِنَ النَّخْلِ مَا شَرِبَ بِعُرُوقِهِ مِنْ غَیْرِ سَقْیٍ وَ الْبَعْلُ السَّمَاءُ وَ الْعَرَبُ یَقُولُ السَّمَاءُ بَعْلُ الْأَرْضِ قَالَ فَمَا الْقُرْطَانِ اللَّذَانِ فِی أُذُنَیْهَا قَالَ وَلَدَاهَا الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ قَالَ آدَمُ حَبِیبِی جَبْرَئِیلُ أَ خُلِقُوا قَبْلِی قَالَ هُمْ مَوْجُودُونَ فِی غَامِضِ عِلْمِ اللَّهِ قَبْلَ أَنْ تُخْلَقَ بِأَرْبَعَةِ آلَافِ سَنَةٍ.

وَ عَنِ ابْنِ خَالَوَیْهِ مِنْ کِتَابِ الْآلِ یَرْفَعُهُ إِلَی عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ نَادَی مُنَادٍ مِنْ بُطْنَانِ الْعَرْشِ یَا مَعْشَرَ الْخَلَائِقِ غُضُّوا أَبْصَارَکُمْ حَتَّی تَجُوزَ فَاطِمَةُ عَلَیْهَا السَّلَامُ بِنْتُ

ص: 52


1- 1. فی المصدر: عبدان راجع ج 2 ص 12، اختصر العلّامة المجلسیّ قدّس سرّه سند الحدیث.
2- 2. و( 3) فی المصدر من نور وجهها فی کلا الموضعین.
3- 2. و( 3) فی المصدر من نور وجهها فی کلا الموضعین.
4- 4. الصافّات: 125.

ابن خالویه در کتاب آل از حضرت امام حسن عسکری، از پدران بزرگوارش علیهم السّلام روایت می کند که فرمودند: «موقعی که خدای توانا حضرت آدم و حوا را آفرید، آنها در بهشت به خود بالیدند و حضرت آدم به حوا فرمود: «خدا خلقی را نیافریده که از ما نیکوتر باشد.»

خدای علیم به جبرئیل وحی کرد: «این دو نفر بندگان مرا به فردوس اعلی ببر.» وقتی آنان وارد فردوس گردیدند، با دختری مواجه شدند که بر فراز فرشی از فرش های بهشت نشسته بود، تاجی از نور بر سر و دو گوشواره از نور در گوش داشت. از نیکویی صورتش بهشت روشن شده بود.

حضرت آدم علیه السّلام به جبرئیل گفت: «ای حبیب من! این دختر کیست که بهشت از نیکویی صورتش نورانی گردیده است؟» پاسخ شنید: «این بانو، فاطمه دختر حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله است که از فرزندان تو محسوب می شود و در آخرالزمان به وجود می آید.» حضرت آدم پرسید: «این تاج چیست که بر سر دارد؟» گفت: «این شوهرش علی بن ابی طالب علیه السّلام است.» (ابن خالویه گوید: بعل (شوهر) در کلام عرب پنج چیز است شوهر، بت برگرفته از آیه «اتدعون بعلاً»(1) و بعل اسم زنی است و به همین نام بعلیک نامیده است، و بعل از درخت خرما همان درختی است که بدون آب دهی با رشته های خودش سیراب می شود و بعل به معنای آسمان و عرب می گوید: آسمان بعل زمین است.)

گفت: «این دو گوشواره چیست که در گوش دارد؟» گفت: «دو فرزندش حسن و حسین علیهما السّلام هستند.» حضرت آدم پرسید: «ای حبیب من جبرئیل! آیا ایشان قبل از من آفریده شده اند؟» گفت: «آری، ایشان چهار هزار سال قبل از اینکه تو آفریده شوی، موجود بوده اند.»

همچنین در کتاب مذکور از حضرت علی بن ابی طالب، از پیامبر معظم اسلام نقل می کند که فرمود: «موقعی که روز قیامت فرا رسد، منادی از وسط عرش ندا می کند: «ای گروه مردم! چشمان خود را ببندید تا فاطمه دختر

ص: 52


1- . صافات / 125

مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله.

وَ زَادَ ابْنُ عَرَفَةَ عَنْ رِجَالِهِ یَرْفَعُهُ إِلَی أَبِی أَیُّوبَ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ نَادَی مُنَادٍ مِنْ بُطْنَانِ الْعَرْشِ یَا أَهْلَ الْجَمْعِ نَکِّسُوا رُءُوسَکُمْ وَ غُضُّوا أَبْصَارَکُمْ حَتَّی تَجُوزَ فَاطِمَةُ عَلَیْهَا السَّلَامُ عَلَی الصِّرَاطِ فَتَمُرُّ وَ مَعَهَا سَبْعُونَ أَلْفَ جَارِیَةٍ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ.

وَ مِنْهُ عَنْ نَافِعِ بْنِ أَبِی الْحَمْرَاءِ قَالَ: شَهِدْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثَمَانِیَةَ أَشْهُرٍ إِذَا خَرَجَ إِلَی صَلَاةِ الْغَدَاةِ مَرَّ بِبَابِ فَاطِمَةَ عَلَیْهَا السَّلَامُ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ الصَّلَاةَ إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً(1).

وَ مِنْهُ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: یَا فَاطِمَةُ إِنَّ اللَّهَ لَیَغْضَبُ لِغَضَبِکِ وَ یَرْضَی لِرِضَاکِ.

وَ مِنْ کِتَابِ أَبِی إِسْحَاقَ الثَّعْلَبِیِّ عَنْ جُمَیْعِ بْنِ عُمَیْرٍ عَنْ عَمَّتِهِ قَالَتْ: سَأَلْتُ عَائِشَةَ مَنْ کَانَ أَحَبَ (2) إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَتْ فَاطِمَةُ عَلَیْهَا السَّلَامُ قُلْتُ إِنَّمَا أَسْأَلُکِ عَنِ الرِّجَالِ قَالَتْ زَوْجُهَا وَ مَا یَمْنَعُهُ فَوَ اللَّهِ إِنْ کَانَ مَا عَلِمْتُ صَوَّاماً قَوَّاماً جَدِیراً أَنْ یَقُولَ بِمَا یُحِبُّ اللَّهُ وَ یَرْضَی.

وَ عَنْ جَابِرٍ قَالَ: مَا رَأَیْتُ فَاطِمَةَ عَلَیْهَا السَّلَامُ تَمْشِی (3) إِلَّا ذَکَرْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله تَمِیلُ عَلَی جَانِبِهَا الْأَیْمَنِ مَرَّةً وَ عَلَی جَانِبِهَا الْأَیْسَرِ مَرَّةً.

وَ عَنْ عَائِشَةَ: وَ ذَکَرَتْ فَاطِمَةَ عَلَیْهَا السَّلَامُ مَا رَأَیْتُ أَصْدَقَ مِنْهَا إِلَّا أَبَاهَا.

وَ مِنْ کِتَابِ مَوْلِدِ فَاطِمَةَ لِابْنِ بَابَوَیْهِ رُوِیَ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله قَالَ: اشْتَاقَتِ الْجَنَّةُ إِلَی أَرْبَعٍ مِنَ النِّسَاءِ مَرْیَمَ بِنْتِ عِمْرَانَ وَ آسِیَةَ بِنْتِ مُزَاحِمٍ زَوْجَةِ فِرْعَوْنَ وَ هِیَ زَوْجَةُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی الْجَنَّةِ وَ خَدِیجَةَ بِنْتِ خُوَیْلِدٍ زَوْجَةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی الدُّنْیَا

ص: 53


1- 1. الأحزاب: 34.
2- 2. فی المصدر: أحب الناس، راجع ج 2 ص 19.
3- 3. فی المصدر: مشیة رسول اللّه.

حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله عبور کند.»

ابن عرفه اضافه کرده و گفته است: «پیغمبر فرمود: «هنگامی که روز قیامت فرامی رسد، منادی از وسط عرش ندا می کند: ای جمعیت محشر! سرهای خود را فرود آورید و چشمان خود را ببندید تا فاطمه زهرا از صراط عبور کند. آنگاه فاطمه در حالی از صراط عبور می کند که هفتاد هزار حوریه با وی خواهند بود.»

همچنین از نافع بن ابی الحمراء نقل می کند که گفت: «من مدت هشت ماه با پیامبر خدا بودم. هر گاه آن حضرت برای نماز می رفت، از در خانه فاطمه عبور می کرد و می فرمود: السلام علیکم یا اهل البیت و رحمة اللَّه و برکاته. برای نماز قیام کنید! زیرا خدای سبحان درباره شما فرموده: «إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرا»(1)، {جز این نیست که خدا تصمیم گرفته پلیدی را از شما اهل بیت دور کند و شما را پاک و پاکیزه گرداند، یک نوع پاکیزگی مخصوص.}

در کتاب ابو اسحاق ثعلبی از عمّه جمیع بن عمیر نقل می کند که گفت: «از عایشه پرسیدم: «چه کسی نزد رسول خدا محبوب تر بود؟» گفت: «فاطمه زهرا.» گفتم: «منظور من از این پرسش در میان مردها بود.» گفت: «شوهرش علی بن ابی طالب. به خدا سوگند من روزه دار شب زنده دار که شایسته باشد که بگوید آنچه خدا دوست دارد و خوشنود از آن است (جز علی) نمی شناسم.

جابر گوید: من ندیدم فاطمه علیها السلام راه رود مگر اینکه به یاد رسول خدا افتادم، گاه به سمت راست و گاه به سمت چپ متمایل می شد.

عایشه می گوید: «گذشته از پیغمبر اکرم، من کسی را راستگوتر از فاطمه زهرا ندیدم.» ابن بابویه در کتاب مولد فاطمه می نویسد: «از پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله روایت شده که فرمود: «بهشت مشتاق وصال چهار زن است: مریم بنت عمران؛ آسیه بنت مزاحم زن فرعون که در بهشت زوجه پیامبر اسلام خواهد بود؛ خدیجه دختر خُوَیلد که در دنیا

ص: 53


1- . احزاب / 34

وَ الْآخِرَةِ وَ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه وآله.

وَ رُوِیَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: کُنَّا جُلُوساً عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ أَخْبِرُونِی أَیُّ شَیْ ءٍ خَیْرٌ لِلنِّسَاءِ فَعَیِینَا بِذَلِکَ کُلُّنَا حَتَّی تَفَرَّقْنَا فَرَجَعْتُ إِلَی فَاطِمَةَ عَلَیْهَا السَّلَامُ فَأَخْبَرْتُهَا الَّذِی قَالَ لَنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ لَیْسَ أَحَدٌ مِنَّا عَلِمَهُ وَ لَا عَرَفَهُ فَقَالَتْ وَ لَکِنِّی أَعْرِفُهُ خَیْرٌ لِلنِّسَاءِ أَنْ لَا یَرَیْنَ الرِّجَالَ وَ لَا یَرَاهُنَّ الرِّجَالُ فَرَجَعْتُ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ سَأَلْتَنَا أَیُّ شَیْ ءٍ خَیْرٌ لِلنِّسَاءِ وَ خَیْرٌ لَهُنَّ أَنْ لَا یَرَیْنَ الرِّجَالَ وَ لَا یَرَاهُنَّ الرِّجَالُ قَالَ مَنْ أَخْبَرَکَ فَلَمْ تَعْلَمْهُ وَ أَنْتَ عِنْدِی قُلْتُ فَاطِمَةُ فَأَعْجَبَ ذَلِکَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَالَ إِنَّ فَاطِمَةَ بَضْعَةٌ مِنِّی.

وَ رُوِیَ عَنْ مُجَاهِدٍ قَالَ: خَرَجَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله وَ هُوَ آخِذٌ بِیَدِ فَاطِمَةَ عَلَیْهَا السَّلَامُ فَقَالَ مَنْ عَرَفَ هَذِهِ فَقَدْ عَرَفَهَا وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْهَا فَهِیَ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ وَ هِیَ بَضْعَةٌ مِنِّی وَ هِیَ قَلْبِی وَ رُوحِیَ الَّتِی بَیْنَ جَنْبَیَّ فَمَنْ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِی وَ مَنْ آذَانِی فَقَدْ آذَی اللَّهَ.

وَ رُوِیَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِمَا السَّلَامُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ لَیَغْضَبُ لِغَضَبِ فَاطِمَةَ وَ یَرْضَی لِرِضَاهَا وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْهُ علیه السلام مِثْلَهُ فَقَالَ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ بَلَغَنَا أَنَّکَ قُلْتَ وَ ذَکَرَ الْحَدِیثَ قَالَ فَمَا تُنْکِرُونَ مِنْ هَذَا فَوَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لَیَغْضَبُ لِغَضَبِ عَبْدِهِ الْمُؤْمِنِ وَ یَرْضَی لِرِضَاهُ (1).

وَ عَنْهُ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ فَاطِمَةَ شِجْنَةٌ مِنِّی یُسْخِطُنِی مَا أَسْخَطَهَا وَ یُرْضِینِی مَا أَرْضَاهَا.

و بالإسناد عنه علیه السلام: مثله.

وَ نَقَلْتُ مِنْ کِتَابٍ لِأَبِی إِسْحَاقَ الثَّعْلَبِیِّ عَنْ مُجَاهِدٍ قَالَ: خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ قَدْ أَخَذَ بِیَدِ فَاطِمَةَ وَ قَالَ مَنْ عَرَفَ هَذِهِ فَقَدْ عَرَفَهَا وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْهَا فَهِیَ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ وَ هِیَ بَضْعَةٌ مِنِّی وَ هِیَ قَلْبِیَ الَّذِی بَیْنَ جَنْبَیَّ فَمَنْ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِی وَ مَنْ آذَانِی فَقَدْ آذَی اللَّهَ.

وَ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ: إِنَّ فَاطِمَةَ شَعْرَةٌ مِنِّی فَمَنْ آذَی شَعْرَةً مِنِّی فَقَدْ آذَانِی وَ مَنْ آذَانِی فَقَدْ آذَی اللَّهَ وَ مَنْ آذَی اللَّهَ لَعَنَهُ اللَّهُ مِلْ ءَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ.

ص: 54


1- 1. ما جعلناه بین العلامتین ساقط عن النسخ المطبوعة، و الضمیر فی قوله:« و عنه علیه السلام» راجع الی الصادق علیه السلام راجع المصدر ج 2 ص 57- المطبعة الإسلامیة.

و آخرت زوجه پیغمبر اسلام است و فاطمه زهرا دختر حضرت محمّد.»

از حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام روایت شده که فرمود: روزی ما نزد رسول خدا بودیم. آن حضرت فرمود: «به من بگویید چه چیزی برای زنان بهتر است؟» ما همه از جواب این پرسش حضرت درماندیم تا اینکه عاقبت پراکنده گردیدیم. من نزد فاطمه اطهر آمدم و ماجرای پرسش پیغمبر اکرم و از پاسخ درماندن شنوندگان را برای وی شرح دادم. زهرای اطهر فرمود: «من پاسخ این سئوال را می دانم و آن پاسخ این است که نه مردان زنان را ببینند و نه زنان مردان را مشاهده کنند.»

من به سوی پیامبر خدا بازگشتم و گفتم: «یا رسول اللَّه! شما از ما پرسش کردی که چه چیزی برای زنان بهتر است. پاسخ این است که چیزی برای زنان بهتر از این نیست که آنان مردان را نبینند و مردان هم ایشان را نبینند.» رسول اکرم فرمود: «تا نزد من بودی این جواب را نگفتی. بگو بدانم چه کسی ترا آگاه کرد؟ گفتم: فاطمه زهرا.» پیغمبر اکرم پس از تعجب فراوان گفت: «فاطمه پاره تن من است.»

از مجاهد روایت شده که گفت: «پیامبر عظیم الشأن اسلام صلی اللَّه علیه و آله و سلم در حالی که دست فاطمه اطهر را در دست داشت از خانه خارج شد و فرمود: «هر کسی که فاطمه را می شناسد که می شناسد. هر کسی که وی را نمی شناسد (باید بداند که وی) دختر حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله است. این فاطمه پاره تن من است؛ قلب و روح من است؛ کسی که او را اذیت کند مرا اذیت کرده و کسی که مرا اذیت کند خدا را اذیت کرده است.» رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «خداوند برای خشم فاطمه خشم می کند و برای خشنودی او خشنود می شود.»

مشابه همین از امام صادق علیه السّلام روایت شده که به حضرت گفتند: ای فرزند رسول خدا! به ما رسیده که شما فرمودی... و همین روایت را آورده اند. حضرت فرمود: «چه انکاری دارد این مطلب؟ به خدا سوگند خداوند بر خشم بنده مؤمن خود خشم می گیرد و برای خشنودی او خشنود می شود.» و باز رسول خدا فرمود: «فاطمه سلام الله علیها قطعه ای از من است هرچه او را به خشم آورد، مرا به خشم می آورد و هرچه او را خشنود سازد مرا خشنود می سازد.» رسول خدا صلی الله علیه و آله در حالی که دست فاطمه را گرفته بود بیرون آمد و فرمود: «هر کس این فاطمه را شناسد که شناخته و هرکس نمی شناسد بداند که وی دختر محمّد است. او پاره تن من است که در سینه ام است، پس هرکس او را آزار دهد مرا آزار داده و هر کس مرا آزار دهد، خدا را آزار داده است.»

از جابر بن عبداللَّه انصاری، از رسول معظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله روایت شده که فرمود: «حقا که فاطمه یگانه دختر من است. کسی که این یگانه دختر مرا اذیت کند بی شک مرا اذیت کرده، کسی که مرا اذیت کند، بی شک خدا را اذیت کرده، کسی که خدا را اذیت کند، خدا او را به قدر ظرفیت آسمان ها و زمین لعنت خواهد کرد.»

ص: 54

وَ عَنْ حُذَیْفَةَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله لَا یَنَامُ حَتَّی یُقَبِّلَ عُرْضَ وَجْنَةِ فَاطِمَةَ عَلَیْهَا السَّلَامُ أَوْ بَیْنَ ثَدْیَیْهَا.

وَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام: کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله لَا یَنَامُ لَیْلَتَهُ حَتَّی یَضَعَ وَجْهَهُ بَیْنَ ثَدْیَیْ فَاطِمَةَ عَلَیْهَا السَّلَامُ.

وَ رُوِیَ: أَنَّ مُحَمَّدَ بْنَ أَبِی بَکْرٍ قَرَأَ وَ مَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رَسُولٍ وَ لَا نَبِیٍ (1) وَ لَا مُحَدَّثٍ قُلْتُ وَ هَلْ تُحَدِّثُ الْمَلَائِکَةُ إِلَّا الْأَنْبِیَاءَ قَالَ مَرْیَمُ لَمْ تَکُنْ نَبِیَّةً وَ سَارَةُ امْرَأَةُ إِبْرَاهِیمَ قَدْ عَایَنَتِ الْمَلَائِکَةَ وَ بَشَّرُوهَا بِإِسْحاقَ وَ مِنْ وَراءِ إِسْحاقَ یَعْقُوبَ (2) وَ لَمْ تَکُنْ نَبِیَّةً وَ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَتْ مُحَدَّثَةً وَ لَمْ تَکُنْ نَبِیَّةً.

وَ عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ قَالَتْ: کَانَتْ فَاطِمَةُ بِنْتُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَشْبَهَ النَّاسِ وَجْهاً وَ شِبْهاً بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله.

وَ رُوِیَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام عَنْ فَاطِمَةَ عَلَیْهَا السَّلَامُ قَالَتْ: قَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یَا فَاطِمَةُ مَنْ صَلَّی عَلَیْکِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ وَ أَلْحَقَهُ بِی حَیْثُ کُنْتُ مِنَ الْجَنَّةِ.

وَ رُوِیَ عَنِ الزُّهْرِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام قَالَ: قَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ لِفَاطِمَةَ عَلَیْهَا السَّلَامُ سَأَلْتِ أَبَاکِ فِیمَا سَأَلْتِ أَیْنَ تَلْقَیْنَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ قَالَتْ نَعَمْ قَالَ لِی اطْلُبِینِی عِنْدَ الْحَوْضِ قُلْتُ إِنْ لَمْ أَجِدْکَ هَاهُنَا قَالَ تَجِدِینِی إِذَنْ مُسْتَظِلًّا بِعَرْشِ رَبِّی وَ لَنْ یَسْتَظِلَّ بِهِ غَیْرِی قَالَتْ فَاطِمَةُ فَقُلْتُ یَا أَبَتِ أَهْلُ الدُّنْیَا یَوْمَ الْقِیَامَةِ عُرَاةٌ فَقَالَ نَعَمْ یَا بُنَیَّةِ فَقُلْتُ وَ أَنَا عُرْیَانَةٌ قَالَ نَعَمْ وَ أَنْتِ عُرْیَانَةٌ وَ إِنَّهُ لَا یَلْتَفِتُ فِیهِ أَحَدٌ إِلَی أَحَدٍ قَالَتْ فَاطِمَةُ عَلَیْهَا السَّلَامُ فَقُلْتُ لَهُ وَا سَوْأَتَاهْ یَوْمَئِذٍ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَمَا خَرَجْتُ حَتَّی قَالَ لِی هَبَطَ عَلَیَّ جَبْرَئِیلُ الرُّوحُ الْأَمِینُ علیه السلام فَقَالَ لِی یَا مُحَمَّدُ أَقْرِئْ فَاطِمَةَ السَّلَامَ وَ أَعْلِمْهَا أَنَّهَا اسْتَحْیَتْ مِنَ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَاسْتَحْیَا اللَّهُ مِنْهَا فَقَدْ وَعَدَهَا أَنْ یَکْسُوَهَا یَوْمَ الْقِیَامَةِ حُلَّتَیْنِ مِنْ نُورٍ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام فَقُلْتُ لَهَا فَهَلَّا سَأَلْتِیهِ عَنِ ابْنِ عَمِّکِ فَقَالَتْ قَدْ فَعَلْتُ فَقَالَ إِنَّ عَلِیّاً أَکْرَمُ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ أَنْ یُعْرِیَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.

ص: 55


1- 1. الحجّ: 51.
2- 2. إشارة الی الآیة 74 من سورة هود.

حذیفه گوید: پیوسته رسول خدا صلی الله علیه و آله نمی خوابید تا آنکه پهنای گونه فاطمه را و یا میان پستان او را ببوسد.

از امام جعفر صادق علیه السّلام روایت شده است که فرمود: «محال بود که پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله شبی را بخوابد و پیش از آن صورت مبارک خود را در میان پستان های فاطمه اطهر نگذاشته باشد.».

روایت شده است که«محمّد بن ابی بکر، این آیه را این طور تلاوت می کرد: «و ما أرسلنا من قبلک من رسول و لا نبیّ و لا محدث....»(1) {و ما پیش از تو رسول و نبی و محدَّثی را نفرستادیم مگر ...} وی می گوید: «از وی پرسیدم مگر ملائکه با غیر از انبیا هم حدیث می گویند و گفتگو می کنند؟ پاسخ داد: «حضرت مریم پیغمبر نبود (و ملائکه با وی گفتگو می کردند). ساره زوجه حضرت ابراهیم ملائکه را دید. ملائکه به وی بشارت اسحاق و بعد از اسحاق بشارت یعقوب را دادند، در صورتی که او پیغمبر نبود. فاطمه دختر محمّد صلی اللَّه علیه و آله پیغمبر نبود، ولی ملائکه با وی سخن می گفتند.»

ام سلمه می گوید: «فاطمه زهرا از لحاظ سیما و اندام، بیشترین شباهت را با پیامبر اسلام داشت.»

از فاطمه اطهر علیها السّلام روایت شده که فرمود: «پدرم رسول خدا به من فرمود: «ای فاطمه! کسی که بر تو صلوات بفرستد خدا او را می آمرزد و در هر جای بهشت که من باشم، وی را به من ملحق می کند.»

از زُهری روایت شده که گفت: «حضرت علی بن ابی طالب از فاطمه زهرا پرسید: «آیا از پدرت پرسیدی که فردای قیامت وی را کجا ملاقات خواهی کرد؟» گفت: «آری، پدرم به من گفت: «کنار حوض کوثر مرا بجوی.» گفتم: «اگر ترا آنجا نیافتم چه؟» گفت: «مرا در سایه عرش پروردگارم خواهی یافت، چرا که غیر از من کسی در سایه عرش نخواهد بود.» فاطمه اطهر می گوید: «گفتم ای پدر! آیا اهل دنیا در آخرت برهنه و عریان خواهند بود؟» گفت: «آری ای دختر عزیزم.» گفتم: «آیا من هم عریان خواهم بود؟» گفت: «آری، تو نیز عریان خواهی بود، ولی در آن روز هیچ کس متوجه دیگری نخواهد شد.» گفتم: «وای چه بد است برهنگی من نسبت به خدا!» هنوز خارج نشده بودم که پدرم به من فرمود: «این جبرئیل است که بر من نازل شده. می گوید: «یا محمّد! به فاطمه زهرا سلام برسان و او را آگاه کن که چون وی از خدا حیا می کند، خدا هم از او حیا می کند (که وی را برهنه محشور کند)، از این روی به فاطمه وعده می دهد که روز قیامت، دو حله از نور بر بدن او بپوشاند.»

امیرالمؤمنین علیه السّلام می فرماید: «از حضرت زهرا پرسیدم: «پس چرا درباره پسر عمویت نپرسیدی؟» فاطمه پاسخ داد: «پرسیدم. پدرم گفت: علی نزد خدا از این گرامی تر است که فردای قیامت وی را برهنه و عریان محشور گرداند.»

ص: 55


1- . حج / 51
«49»

فَضَائِلُ شَهْرِ رَمَضَانَ، لِلصَّدُوقِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْکُوفِیِّ عَنِ الْمُنْذِرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْخَزَّازِ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ: کَانَتْ فَاطِمَةُ عَلَیْهَا السَّلَامُ إِذَا طَلَعَ هِلَالُ شَهْرِ رَمَضَانَ یَغْلِبُ نُورُهَا الْهِلَالَ وَ یَخْفَی فَإِذَا غَابَتْ عَنْهُ ظَهَرَ.

«50»

بشا، [بشارة المصطفی] بِالْإِسْنَادِ إِلَی أَبِی عَلِیٍّ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ الطُّوسِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ الْمَعْرُوفِ بِابْنِ الصَّقَّالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَعْقِلٍ الْعِجْلِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الصُّهْبَانِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ حُمْرَانَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: صَلَّی بِنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله صَلَاةَ الْعَصْرِ فَلَمَّا انْفَتَلَ جَلَسَ فِی قِبْلَتِهِ وَ النَّاسُ حَوْلَهُ فَبَیْنَا هُمْ کَذَلِکَ إِذْ أَقْبَلَ إِلَیْهِ شَیْخٌ مِنْ مُهَاجِرَةِ الْعَرَبِ عَلَیْهِ سَمَلٌ قَدْ تَهَلَّلَ وَ أَخْلَقَ وَ هُوَ لَا یَکَادُ یَتَمَالَکُ کِبَراً وَ ضَعْفاً فَأَقْبَلَ عَلَیْهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یَسْتَحِثُّهُ الْخَبَرَ فَقَالَ الشَّیْخُ یَا نَبِیَّ اللَّهِ أَنَا جَائِعُ الْکَبِدِ فَأَطْعِمْنِی وَ عَارِی الْجَسَدِ فَاکْسُنِی وَ فَقِیرٌ فَأَرِشْنِی فَقَالَ صلی الله علیه و آله مَا أَجِدُ لَکَ شَیْئاً وَ لَکِنَّ الدَّالَّ عَلَی الْخَیْرِ کَفَاعِلِهِ انْطَلِقْ إِلَی مَنْزِلِ مَنْ یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ یُؤْثِرُ اللَّهَ عَلَی نَفْسِهِ انْطَلِقْ إِلَی حُجْرَةِ فَاطِمَةَ وَ کَانَ بَیْتُهَا مُلَاصِقَ بَیْتِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الَّذِی یَنْفَرِدُ بِهِ لِنَفْسِهِ مِنْ أَزْوَاجِهِ وَ قَالَ یَا بِلَالُ قُمْ فَقِفْ بِهِ عَلَی مَنْزِلِ فَاطِمَةَ فَانْطَلَقَ الْأَعْرَابِیُّ مَعَ بِلَالٍ فَلَمَّا وَقَفَ عَلَی بَابِ فَاطِمَةَ نَادَی بِأَعْلَی صَوْتِهِ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ یَا أَهْلَ بَیْتِ النُّبُوَّةِ وَ مُخْتَلَفَ الْمَلَائِکَةِ وَ مَهْبِطَ جَبْرَئِیلَ الرُّوحِ الْأَمِینِ بِالتَّنْزِیلِ مِنْ عِنْدِ رَبِّ الْعَالَمِینَ فَقَالَتْ فَاطِمَةُ وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ فَمَنْ أَنْتَ یَا هَذَا قَالَ شَیْخٌ مِنَ الْعَرَبِ أَقْبَلْتُ عَلَی أَبِیکِ سَیِّدِ الْبَشَرِ مُهَاجِراً مِنْ شُقَّةٍ وَ أَنَا یَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ عَارِی الْجَسَدِ جَائِعُ الْکَبِدِ فَوَاسِینِی یَرْحَمُکِ اللَّهُ وَ کَانَ لِفَاطِمَةَ وَ عَلِیٍّ فِی تِلْکَ الْحَالِ وَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثلاثا [ثَلَاثٌ] مَا طَعِمُوا فِیهَا طَعَاماً وَ قَدْ عَلِمَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله ذَلِکَ مِنْ شَأْنِهِمَا

ص: 56

روایت49.

فضائل ماه رمضان: از حضرت علی بن موسی الرضا علیه السّلام در یک حدیث طولانی روایت می کند که فرمود: «هر گاه هلال ماه رمضان طلوع می کرد، نور فاطمه زهرا آن را تحت الشعاع قرار می داد و هر گاه که فاطمه غایب می شد، نور هلال ظاهر می گردید.»

روایت50.

بشارة المصطفی: از جابر بن عبداللَّه انصاری روایت می کند که گفت: یک روز پیغمبر معظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله پس از خواندن نماز عصر، در میان محراب عبادت نشست و مردم پیرامون آن بزرگوار گرد آمدند. در آن هنگام پیرمردی از مهاجرین عرب که لبا س های مندرسی بر تن داشت و از شدت ضعف و پیری نمی توانست درست روی پاهای خود بایستد، به حضور آن حضرت وارد شد. پیامبر مهربان اسلام رو به او کرد و از حال او جویا شد.

پیرمرد گفت: «یا محمّد! من گرسنه ام، به من غذا بده. برهنه ام، لباس می خواهم. تهیدستم، مرا بی نیاز بگردان!» پیغمبر خدا فرمود: «من که چیزی ندارم به تو عطا کنم، ولی با این حال الدال علی الخیر کفاعله، (یعنی راهنمای خیر نظیر عامل خیر است). برخیز و به سوی خانه کسی برو که خدا و رسول را دوست دارد و خدا و رسول هم وی را دوست دارند؛ کسی که خدا را بر خویشتن مقدم می دارد. به طرف حجره فاطمه برو.» خانه فاطمه اطهر به خانه ای که پیامبر اسلام جداگانه در آن سکونت داشت، متصل بود.

رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله به بلال فرمود: «برخیز و این اعرابی را بر در خانه فاطمه ببر.» وقتی اعرابی با هدایت بلال پشت در خانه فاطمه اطهر رسید، با صدای بلند گفت: «السلام علیکم یا اهل بیت النبوة و مختلف الملائکة و مهبط جبرئیل الروح الامین بالتنزیل من عند رب العالمین.» {سلام بر شما ای خاندان نبوت و محل آمد و شد فرشتگان و محل فرود جبرییل روح الامین با آیات الهی از جانب پروردگار جهانیان}

فاطمه اطهر فرمود: «و علیک السّلام، تو کیستی؟» گفت: «من پیرمردی از عرب هستم که از راه دور به سوی پدر تو آمده ام. ای دختر حضرت محمّد! من برهنه ام، گرسنه ام، به من رسیدگی کن. خدا تو را رحمت کند.»

این همه در حالی رخ می داد که سه روز بود پیغمبر اعظم اسلام و نیز حضرت علی و فاطمه زهرا غذا نخورده بودند و رسول خدا از حال علی و زهرا علیهما السّلام آگاه بود.

ص: 56

فَعَمَدَتْ فَاطِمَةُ إِلَی جِلْدِ کَبْشٍ مَدْبُوغٍ بِالْقَرَظِ کَانَ یَنَامُ عَلَیْهِ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ فَقَالَتْ خُذْ هَذَا أَیُّهَا الطَّارِقُ فَعَسَی اللَّهُ أَنْ یَرْتَاحَ لَکَ مَا هُوَ خَیْرٌ مِنْهُ قَالَ الْأَعْرَابِیُّ یَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ شَکَوْتُ إِلَیْکَ الْجُوعَ فَنَاوَلْتِینِی جِلْدَ کَبْشٍ مَا أَنَا صَانِعٌ بِهِ مَعَ مَا أَجِدُ مِنَ السَّغَبِ قَالَ فَعَمَدَتْ لَمَّا سَمِعَتْ هَذَا مِنْ قَوْلِهِ إِلَی عِقْدٍ کَانَ فِی عُنُقِهَا أَهْدَتْهُ لَهَا فَاطِمَةُ بِنْتُ عَمِّهَا حَمْزَةَ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ فَقَطَعَتْهُ مِنْ عُنُقِهَا وَ نَبَذَتْهُ إِلَی الْأَعْرَابِیِّ فَقَالَتْ خُذْهُ وَ بِعْهُ فَعَسَی اللَّهُ أَنْ یُعَوِّضَکَ بِهِ مَا هُوَ خَیْرٌ مِنْهُ فَأَخَذَ الْأَعْرَابِیُّ الْعِقْدَ وَ انْطَلَقَ إِلَی مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ وَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله جَالِسٌ فِی أَصْحَابِهِ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَعْطَتْنِی فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ هَذَا الْعِقْدَ فَقَالَتْ بِعْهُ فَعَسَی اللَّهُ أَنْ یَصْنَعَ لَکَ قَالَ فَبَکَی النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله وَ قَالَ وَ کَیْفَ لَا یَصْنَعُ اللَّهُ لَکَ وَ قَدْ أَعْطَتْکَهُ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ سَیِّدَةُ بَنَاتِ آدَمَ فَقَامَ عَمَّارُ بْنُ یَاسِرٍ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ تَأْذَنُ لِی بِشِرَاءِ هَذَا الْعِقْدِ قَالَ اشْتَرِهِ یَا عَمَّارُ فَلَوِ اشْتَرَکَ فِیهِ الثَّقَلَانِ مَا عَذَّبَهُمُ اللَّهُ بِالنَّارِ فَقَالَ عَمَّارٌ بِکَمِ الْعِقْدُ یَا أَعْرَابِیُّ قَالَ بِشَبْعَةٍ مِنَ الْخُبْزِ وَ اللَّحْمِ وَ بُرْدَةٍ یَمَانِیَّةٍ أَسْتُرُ بِهَا عَوْرَتِی وَ أُصَلِّی فِیهَا لِرَبِّی وَ دِینَارٍ یُبْلِغُنِی إِلَی أَهْلِی وَ کَانَ عَمَّارٌ قَدْ بَاعَ سَهْمَهُ الَّذِی نَفَلَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله مِنْ خَیْبَرَ وَ لَمْ یُبْقِ مِنْهُ شَیْئاً فَقَالَ لَکَ عِشْرُونَ دِینَاراً وَ مِائَتَا دِرْهَمٍ هَجَرِیَّةٌ وَ بُرْدَةٌ یَمَانِیَّةٌ وَ رَاحِلَتِی تُبْلِغُکَ أَهْلَکَ وَ شِبَعُکَ مِنْ خُبْزِ الْبُرِّ وَ اللَّحْمِ فَقَالَ الْأَعْرَابِیُّ مَا أَسْخَاکَ بِالْمَالِ أَیُّهَا الرَّجُلُ وَ انْطَلَقَ بِهِ عَمَّارٌ فَوَفَّاهُ مَا ضَمِنَ لَهُ وَ عَادَ الْأَعْرَابِیُّ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله أَ شَبِعْتَ وَ اکْتَسَیْتَ قَالَ الْأَعْرَابِیُّ نَعَمْ وَ اسْتَغْنَیْتُ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی قَالَ فَاجْزِ فَاطِمَةَ بِصَنِیعِهَا فَقَالَ الْأَعْرَابِیُّ اللَّهُمَّ إِنَّکَ إِلَهٌ مَا اسْتَحْدَثْنَاکَ وَ لَا إِلَهَ لَنَا نَعْبُدُهُ سِوَاکَ وَ أَنْتَ رَازِقُنَا عَلَی کُلِّ الْجِهَاتِ اللَّهُمَّ أَعْطِ فَاطِمَةَ مَا لَا عَیْنٌ رَأَتْ وَ لَا أُذُنٌ سَمِعَتْ فَأَمَّنَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله عَلَی دُعَائِهِ وَ أَقْبَلَ عَلَی أَصْحَابِهِ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ قَدْ أَعْطَی

ص: 57

فاطمه زهرا علیها السّلام پوست گوسفندی را که حضرت حسنین علیهما السّلام روی آن می خوابیدند برداشت، آن را به اعرابی عطا کرد و به او گفت: «بگیر! شاید خدای توانا بهتر از این را هم به تو عطا فرماید.»

اعرابی گفت: «ای دختر حضرت محمّد! من از گرسنگی به تو شکایت می کنم، تو یک پوست گوسفند به من عطا می کنی؟ من با این شکم گرسنه و حال نزار این پوست را می خواهم چه کنم؟»

راوی می گوید: وقتی حضرت زهرا این سخن را از اعرابی شنید، گردنبند خویش را که فاطمه دختر حمزة بن عبدالمطب به عنوان هدیه برایش آورده بود از گردن خود باز کرد و آن را به اعرابی عطا کرد و گفت: «این گردنبند را بگیر و بفروش، شاید. خدای مهربان به جایش بهتر از این را به تو عطا فرماید.»

اعرابی پس از آنکه گردنبند را گرفت، به طرف مسجد پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله بازگشت. پیغمبر خدا در میان اصحاب نشسته بود. اعرابی گفت: «یا رسول اللَّه! این گردنبند را دخترت فاطمه به من عطا کرد و گفت این گردنبند را بفروش، شاید خدا به تو مرحمتی بفرماید.»

پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله که از شنیدن این حرف گریان شده بود فرمود: «چگونه خدا به تو مرحمتی نفرماید در صورتی که فاطمه دختر حضرت محمّد، بزرگ ترین دختران حضرت آدم این گردنبند را به تو عطا کرده است!» عمار بن یاسر برخاست و گفت: «یا رسول اللَّه! آیا اجازه می فرمایی که من این گردنبند را بخرم؟» فرمود: «بخر. اگر ثقلین در خریدن این گردنبند شرکت کنند، خدا آنان را به آتش عذاب نخواهد کرد.»

عمار گفت: «ای اعرابی! این گردنبند را چند می فروشی؟» گفت: «به یک شکم نان و گوشت و یک برد یمانی که عورت خود را به وسیله آن بپوشانم و با آن برای خدا نماز بخوانم، بعلاوه یک دینار که با آن خود را به اهل و عیالم برسانم.»

عمار که سهم غنیمت خیبر را که رسول خدا به وی عطا کرده بود فروخته و چیزی از برایش نمانده بود گفت: «مبلغ بیست دینار و دویست درهم هجریه و یک برد یمانی و شتر راهوار خودم را که تو را به وطنت برساند، بعلاوه یک شکم نان گندم و گوشت به تو می دهم.» اعرابی گفت: «ای مرد! تو چقدر باسخاوتی!» عمار او را با خود برد و آنچه را که وعده داده بود به وی پرداخت.

مدتی بعد اعرابی نزد رسول خدا بازگشت. آن حضرت به وی فرمود: «آیا سیر شدی؟ آیا بدن برهنه ات پوشیده شد؟» گفت: «آری، پدر و مادرم به فدای تو، من بی نیاز گردیدم.» رسول خدا به اعرابی فرمود: «اکنون این عطای فاطمه را تلافی کن!» اعرابی گفت: «پروردگارا! تو خدایی هستی ازلی. ما غیر از تو را نمی پرستیم، تو از هر جهت روزی رسان مایی. بار خدایا! به فاطمه اطهر عطایی کن که چشمی ندیده و گوشی نشنیده باشد!»

پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله پس از اینکه آمین گفت، رو به اصحاب خود کرد و فرمود: «خدا این دعا را

ص: 57

فَاطِمَةَ فِی الدُّنْیَا ذَلِکَ أَنَا أَبُوهَا وَ مَا أَحَدٌ مِنَ الْعَالَمِینَ مِثْلِی وَ عَلِیٌّ بَعْلُهَا وَ لَوْ لَا عَلِیٌّ مَا کَانَ لِفَاطِمَةَ کُفْوٌ أَبَداً وَ أَعْطَاهَا الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ وَ مَا لِلْعَالَمِینَ مِثْلُهُمَا سَیِّدَا شَبَابِ أَسْبَاطِ الْأَنْبِیَاءِ وَ سَیِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ کَانَ بِإِزَائِهِ مِقْدَادٌ وَ عَمَّارٌ وَ سَلْمَانُ فَقَالَ وَ أَزِیدُکُمْ قَالُوا نَعَمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ أَتَانِی الرُّوحُ یَعْنِی جَبْرَئِیلَ علیه السلام أَنَّهَا إِذَا هِیَ قُبِضَتْ وَ دُفِنَتْ یَسْأَلُهَا الْمَلَکَانِ فِی قَبْرِهَا مَنْ رَبُّکِ فَتَقُولُ اللَّهُ رَبِّی فَیَقُولَانِ فَمَنْ نَبِیُّکِ فَتَقُولُ أَبِی فَیَقُولَانِ فَمَنْ وَلِیُّکِ فَتَقُولُ هَذَا الْقَائِمُ عَلَی شَفِیرِ قَبْرِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام أَلَا وَ أَزِیدُکُمْ مِنْ فَضْلِهَا إِنَّ اللَّهَ قَدْ وَکَّلَ بِهَا رَعِیلًا مِنَ الْمَلَائِکَةِ یَحْفَظُونَهَا مِنْ بَیْنِ یَدَیْهَا وَ مِنْ خَلْفِهَا وَ عَنْ یَمِینِهَا وَ عَنْ شِمَالِهَا وَ هُمْ مَعَهَا فِی حَیَاتِهَا وَ عِنْدَ قَبْرِهَا وَ عِنْدَ مَوْتِهَا یُکْثِرُونَ الصَّلَاةَ عَلَیْهَا وَ عَلَی أَبِیهَا وَ بَعْلِهَا وَ بَنِیهَا فَمَنْ زَارَنِی بَعْدَ وَفَاتِی فَکَأَنَّمَا زَارَنِی فِی حَیَاتِی وَ مَنْ زَارَ فَاطِمَةَ فَکَأَنَّمَا زَارَنِی وَ مَنْ زَارَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ فَکَأَنَّمَا زَارَ فَاطِمَةَ وَ مَنْ زَارَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ فَکَأَنَّمَا زَارَ عَلِیّاً وَ مَنْ زَارَ ذُرِّیَّتَهُمَا فَکَأَنَّمَا زَارَهُمَا فَعَمَدَ عَمَّارٌ إِلَی الْعِقْدِ فَطَیَّبَهُ بِالْمِسْکِ وَ لَفَّهُ فِی بُرْدَةٍ یَمَانِیَّةٍ وَ کَانَ لَهُ عَبْدٌ اسْمُهُ سَهْمٌ ابْتَاعَهُ مِنْ ذَلِکَ السَّهْمِ الَّذِی أَصَابَهُ بِخَیْبَرَ فَدَفَعَ الْعِقْدَ إِلَی الْمَمْلُوکِ وَ قَالَ لَهُ خُذْ هَذَا الْعِقْدَ فَادْفَعْهُ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَنْتَ لَهُ فَأَخَذَ الْمَمْلُوکُ الْعِقْدَ فَأَتَی بِهِ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَخْبَرَهُ بِقَوْلِ عَمَّارٍ فَقَالَ النَّبِیُّ انْطَلِقْ إِلَی فَاطِمَةَ فَادْفَعْ إِلَیْهَا الْعِقْدَ وَ أَنْتَ لَهَا فَجَاءَ الْمَمْلُوکُ بِالْعِقْدِ وَ أَخْبَرَهَا بِقَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَخَذَتْ فَاطِمَةُ عَلَیْهَا السَّلَامُ الْعِقْدَ وَ أَعْتَقَتِ الْمَمْلُوکَ فَضَحِکَ الْغُلَامُ فَقَالَتْ مَا یُضْحِکُکَ یَا غُلَامُ فَقَالَ أَضْحَکَنِی عِظَمُ بَرَکَةِ هَذَا الْعِقْدِ أَشْبَعَ جَائِعاً وَ کَسَا عُرْیَاناً وَ أَغْنَی فَقِیراً وَ أَعْتَقَ عَبْداً وَ رَجَعَ إِلَی رَبِّهِ.

بیان

السمل بالتحریک الثوب الخلق قوله قد تهلل أی الرجل من قولهم تهلل وجهه إذا استنار و ظهر فیه آثار السرور أو الثوب کنایة عن انخراقه (1).

ص: 58


1- 1. هذا هو المتعین لانه وصف للسمل لا للرجل، و القیاس أن یقول: قد تهلهل.

در دنیا در حق فاطمه زهرا مستجاب کرده است، زیرا من پدر فاطمه هستم که احدی نظیر من نیست. علی شوهر فاطمه است که اگر علی نبود محال بود همسر و همانندی برای فاطمه اطهر یافت شود. خدا حسنین را به فاطمه زهرا عطا کرده که نظیر ایشان در عالم وجود ندارد؛ حسنین بزرگ سبط های پیامبران و بزرگ جوانان اهل بهشتند.» آنگاه آن حضرت به مقداد و عمار و سلمان که در مقابلش بودند گفت: «آیا می خواهید بیش از این برای شما بگویم؟» گفتند: «آری یا رسول اللَّه.»

رسول اعظم فرمود: «زمانی جبرئیل نزد من آمد و گفت: «هنگامی که فاطمه اطهر رحلت کند و دفن شود، فرشته ها در قبر از وی می پرسند: «پروردگار تو کیست؟» او خواهد گفت: «پروردگار من خدا است.» از او می پرسند: «پیغمبر تو کیست؟» او خواهد گفت: «پدرم.» می پرسند: «ولی تو کیست؟» می گوید: «همین علی بن ابی طالب که بر لب قبرم ایستاده است.»

آنگاه رسول خدا افزود: «گوش به من بسپارید تا بیش از این از فضائل فاطمه برای شما بگویم. خدای مهربان گروهی از ملائکه را مأمور کرده که فاطمه را از جلو، عقب، راست و چپ محافظت کنند، این ملائکه که در زمان حیات فاطمه و کنار قبر او و موقع رحلت وی با او هستند، صلوات بسیاری به فاطمه و پدر و شوهر و فرزندانش می فرستند. کسی که مرا پس از فوت زیارت کند، گویی مرا در زمان حیات زیارت کرده باشد؛ کسی که فاطمه را زیارت کند، مانند این است که مرا زیارت کرده باشد؛ کسی که علی بن ابی طالب را زیارت کند، مثل این است که فاطمه را زیارت کرده باشد؛ کسی که حسن و حسین علیهما السّلام را زیارت کند، گویی علی بن ابی طالب را زیارت کرده باشد؛ کسی که فرزندان حسنین علیهما السّلام را زیارت کند، مانند این است که خود ایشان را زیارت کرده باشد.»

عمار گردنبند فاطمه زهرا را با مشک خوشبو کرد و آن را در میان یک برد یمانی پیچید. سپس آن را به غلامی که نامش سهم بود داد (این برده را عمّار از سهمی که در جنگ خیبر به او رسیده بود خریداری کرده بود) و به وی گفت: «این گردنبند را بگیر و به حضور پیامبر اعظم اسلام تقدیم کن. من تو را نیز به آن حضرت هدیه کردم.»

غلام گردنبند را گرفت، به حضور رسول خدا آمد و سخن عمار را به عرض آن حضرت رسانید. پیغمبر اکرم به آن غلام گفت: «نزد دخترم زهرا برو، چرا که من تو را با این گردنبند به وی بخشیدم.» هنگامی که غلام با آن گردنبند به حضور فاطمه اطهر آمد و سخن پیامبر خدا را به عرض او رساند، آن بانو گردنبند را گرفت و خود غلام را در راه خدا آزاد کرد.

غلام پس از شنیدن مژده آزادی اش خندید. فاطمه گفت: «برای چه می خندی ای غلام؟» گفت: «وفور خیر و برکت این گرد بند مرا خندان کرده. زیرا گرسنه ای را سیر کرد، برهنه ای را پوشانید، فقیری را بی نیاز کرد، غلام زر خریدی را آزاد کرد و خود عاقبت به دست صاحب خویش بازگشت!»

توضیح

«سمل» با حرکت عین الفعل به معنای جامه کهنه است. «قد تهلّل» یعنی آن مرد از گفته آنان چهره اش باز شد نورانی شد و آثارش شادی در آن آشکار گشت، و اگر تهلّل به جامه اسناد داده شده، کنایه از پاره شدن جامه است.

ص: 58

قوله یستحثه الخبر أی یسأله الخبر و یحثه و یرغبه علی ذکر أحواله.

قوله أرشنی قال الجزری یقع الریاش علی الخصب و المعاش و المال المستفاد و منه حدیث عائشة و یریش مملقها أی یکسوه و یعینه و أصله من الریش کان الفقیر المملق لا نهوض به کالمقصوص الجناح یقال راشه یریشه إذا أحسن إلیه و القرظ ورق السلم یدبغ به و یقال ارتاح الله لفلان أی رحمه و السغب الجوع و قال الجزری یقال للقطعة من الفرسان رعلة و لجماعة الخیل رعیل و منه حدیث علی علیه السلام سراعا إلی أمره رعیلا أی رکابا علی الخیل.

«51»

فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] عُبَیْدُ بْنُ کَثِیرٍ مُعَنْعَناً عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ: أَصْبَحَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام ذَاتَ یَوْمٍ سَاغِباً فَقَالَ یَا فَاطِمَةُ هَلْ عِنْدَکِ شَیْ ءٌ تُغَذِّینِیهِ قَالَتْ لَا وَ الَّذِی أَکْرَمَ أَبِی بِالنُّبُوَّةِ وَ أَکْرَمَکَ بِالْوَصِیَّةِ مَا أَصْبَحَ الْغَدَاةَ عِنْدِی شَیْ ءٌ وَ مَا کَانَ شَیْ ءٌ أُطْعِمْنَاهُ مُذْ یَوْمَیْنِ إِلَّا شَیْ ءٌ کُنْتُ أُوثِرُکَ بِهِ عَلَی نَفْسِی وَ عَلَی ابْنَیَّ هَذَیْنِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ فَقَالَ عَلِیٌّ یَا فَاطِمَةُ أَ لَا کُنْتِ أَعْلَمْتِینِی فَأَبْغِیَکُمْ شَیْئاً فَقَالَتْ یَا أَبَا الْحَسَنِ إِنِّی لَأَسْتَحْیِی مِنْ إِلَهِی أَنْ أُکَلِّفَ نَفْسَکَ مَا لَا تَقْدِرُ عَلَیْهِ فَخَرَجَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ مِنْ عِنْدِ فَاطِمَةَ عَلَیْهَا السَّلَامُ وَاثِقاً بِاللَّهِ بِحُسْنِ الظَّنِّ فَاسْتَقْرَضَ دِینَاراً فَبَیْنَا الدِّینَارُ فِی یَدِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یُرِیدُ أَنْ یَبْتَاعَ لِعِیَالِهِ مَا یُصْلِحُهُمْ فَتَعَرَّضَ لَهُ الْمِقْدَادُ بْنُ الْأَسْوَدِ فِی یَوْمٍ شَدِیدِ الْحَرِّ قَدْ لَوَّحَتْهُ الشَّمْسُ مِنْ فَوْقِهِ وَ آذَتْهُ مِنْ تَحْتِهِ فَلَمَّا رَآهُ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام أَنْکَرَ شَأْنَهُ فَقَالَ یَا مِقْدَادُ مَا أَزْعَجَکَ هَذِهِ السَّاعَةَ مِنْ رَحْلِکَ قَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ خَلِّ سَبِیلِی وَ لَا تَسْأَلْنِی عَمَّا وَرَائِی فَقَالَ یَا أَخِی إِنَّهُ لَا یَسَعُنِی أَنْ تُجَاوِزَنِی حَتَّی أَعْلَمَ عِلْمَکَ فَقَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ رَغْبَةً إِلَی اللَّهِ وَ إِلَیْکَ أَنْ تُخَلِّیَ سَبِیلِی وَ لَا تَکْشِفَنِی عَنْ حَالِی فَقَالَ لَهُ یَا أَخِی إِنَّهُ لَا یَسَعُکَ أَنْ تَکْتُمَنِی حَالَکَ فَقَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ أَمَّا إِذْ أَبَیْتَ فَوَ الَّذِی أَکْرَمَ مُحَمَّداً بِالنُّبُوَّةِ وَ أَکْرَمَکَ بِالْوَصِیَّةِ مَا أَزْعَجَنِی مِنْ رَحْلِی إِلَّا الْجُهْدُ وَ قَدْ تَرَکْتُ عِیَالِی یَتَضَاغَوْنَ جُوعاً فَلَمَّا سَمِعْتُ بُکَاءَ الْعِیَالِ لَمْ تَحْمِلْنِی الْأَرْضُ فَخَرَجْتُ مَهْمُوماً رَاکِبَ رَأْسِی هَذِهِ حَالِی وَ قِصَّتِی فَانْهَمَلَتْ عَیْنَا عَلِیٍّ بِالْبُکَاءِ

ص: 59

یستحثّه الخبر: یعنی از او خبر می گرفت و او را تحریک و ترغیب می کرد که احوالش را بازگو کند.

ارشنی: جزری گوید: «ریاش» به فراوانی، معیشت و مال به دست آمده اطلاق می شود و از همین جاست حدیث عایشه که: «ویریش مملقها»، یعنی نادار را می پوشاند و کمک می کند، و ریشه اش از «ریش» به معنای پر است. فقیر گرفتار نمی تواند بایستد، به سان حیوانی که بالش بریده است. گفته می شود: «راشه یریشه»، زمانی که به او احسان و نیکی کند، و «الفرظ» برگ درختی است که با آن دبّاغی می شود. و گفته می شود «ارتاح الله لفلان» یعنی به او رحم کرد (و برایش فراهم نمود). «سغب» گرسنگی است و جزری گوید: «رعله» به دسته ای از سواران گفته می شود و به جمعی از اسبان رعیل و از همین معنی است حدیث علی علیه السّلام که: «سراعاً الی امره رعیلاً» یعنی با شتاب به سوی دستور او در حالی که بر اسبان سوار هستند.

روایت51.

تفسیر فرات بن ابراهیم: به نقل از ابو سعید خُدری روایت کرده است که گفت: یک روز صبح حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام به فاطمه زهرا فرمود: «آیا غذایی در خانه پیدا می شود که به من بدهی؟» حضرت زهرا گفت: «نه، به حق آن خدایی که پدرم را به پیامبری برانگیخته و تو را به وصی او قرار داده، از امروز صبح تا به حال چیزی در خانه نداریم. مدت دو روز است که ما چیزی نخورده ایم، مختصر غذایی بود که من تو را بر خودم و حسنین علیهما السّلام مقدم داشته ام.»

امیرالمؤمنین فرمود: «ای فاطمه! پس چرا مرا آگاه نکردی تا غذایی برای شما تهیه کنم؟» گفت: «یا اباالحسن! من از پروردگار خویش خجالت می کشم از تو چیزی بخواهم که برای تو مقدور نباشد.» حضرت علی بن ابی طالب با توکل و امید به خدا از خانه خارج شد و یک دینار قرض کرد. همان وقت که علی علیه السّلام در نظر داشت آن دینار را بدهد و خورد و خوراکی برای اهل و عیالش بخرد، ناگاه با مقداد مواجه شد که در آن روز بسیار گرم، در زیر آفتاب سوزان عرق می ریخت و در رنج و عذاب بود. وقتی چشم علی علیه السّلام به وی افتاد به او فرمود: «برای چه در چنین موقعی از خانه خود خارج شدی؟» مقداد گفت: «یا علی مرا واگذار و از سرّ دلم چیزی مپرس.» حضرت علی فرمود: «ای برادرم! تا از حاجت تو آگاه نشده ام از تو درنمی گذرم.» گفت: «یا اباالحسن! من راغب ترم که مرا به خود واگذاری و چیزی از حال من نجویی.»

علی علیه السّلام فرمود: «ای برادر من! تو نباید اوضاع و احوال خود را از من پنهان کنی.» مقداد گفت: «یا اباالحسن! اکنون که مرا معاف نمی داری، به حق آن خدایی که محمّد صلی اللَّه علیه و آله را به پیامبری مبعوث کرده و تو را وصی او قرار داده، چیزی جز گرسنگی مرا از خانه ام بیرون نرانده. من اهل و عیال خویش را گرسنه گذاشته ام. وقتی صدای گریه اهل خانه ام را شنیدم، زمین مرا از جای کند و مغموم و سر افکنده از خانه خود خارج شده ام. این است حال و روزگار من که می بینی.»

هنگامی که علی علیه السّلام این ماجرا را از مقداد شنید، چشمانش پر از اشک شد

ص: 59

حَتَّی بَلَّتْ دَمْعَتُهُ لِحْیَتَهُ فَقَالَ لَهُ أَحْلِفُ بِالَّذِی حَلَفْتُ مَا أَزْعَجَنِی إِلَّا الَّذِی أَزْعَجَکَ مِنْ رَحْلِکَ فَقَدِ اسْتَقْرَضْتُ دِینَاراً فَقَدْ آثَرْتُکَ عَلَی نَفْسِی فَدَفَعَ الدِّینَارَ إِلَیْهِ وَ رَجَعَ حَتَّی دَخَلَ مَسْجِدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَصَلَّی فِیهِ الظُّهْرَ وَ الْعَصْرَ وَ الْمَغْرِبَ فَلَمَّا قَضَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله الْمَغْرِبَ مَرَّ بِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ هُوَ فِی الصَّفِّ الْأَوَّلِ فَغَمَزَهُ بِرِجْلِهِ فَقَامَ عَلِیٌّ علیه السلام مُتَعَقِّباً خَلْفَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَتَّی لَحِقَهُ عَلَی بَابٍ مِنْ أَبْوَابِ الْمَسْجِدِ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ فَرَدَّ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله السَّلَامَ فَقَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ هَلْ عِنْدَکَ شَیْ ءٌ نَتَعَشَّاهُ فَنَمِیلَ مَعَکَ فَمَکَثَ مُطْرِقاً لَا یُحِیرُ جَوَاباً حَیَاءً مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ یَعْلَمُ مَا کَانَ مِنْ أَمْرِ الدِّینَارِ وَ مِنْ أَیْنَ أَخَذَهُ وَ أَیْنَ وَجَّهَهُ وَ قَدْ کَانَ أَوْحَی اللَّهُ تَعَالَی إِلَی نَبِیِّهِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله أَنْ یَتَعَشَّی اللَّیْلَةَ عِنْدَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَلَمَّا نَظَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله إِلَی سُکُوتِهِ فَقَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ مَا لَکَ لَا تَقُولُ لَا فَأَنْصَرِفَ أَوْ تَقُولَ نَعَمْ فَأَمْضِیَ مَعَکَ فَقَالَ حَیَاءً وَ تَکَرُّماً فَاذْهَبْ بِنَا فَأَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یَدَ [یْ] عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَانْطَلَقَا حَتَّی دَخَلَا عَلَی فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ عَلَیْهَا السَّلَامُ وَ هِیَ فِی مُصَلَّاهَا قَدْ قَضَتْ صَلَاتَهَا وَ خَلْفَهَا جَفْنَةٌ تَفُورُ دُخَاناً فَلَمَّا سَمِعَتْ کَلَامَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی رَحْلِهَا خَرَجَتْ مِنْ مُصَلَّاهَا فَسَلَّمَتْ عَلَیْهِ وَ کَانَتْ أَعَزَّ النَّاسِ عَلَیْهِ فَرَدَّ عَلَیْهِ السَّلَامَ وَ مَسَحَ بِیَدِهِ عَلَی رَأْسِهَا وَ قَالَ لَهَا یَا بِنْتَاهْ کَیْفَ أَمْسَیْتِ رَحِمَکِ اللَّهُ تَعَالَی (1) عَشِّینَا غَفَرَ اللَّهُ لَکِ وَ قَدْ فَعَلَ فَأَخَذَتِ الْجَفْنَةَ فَوَضَعَتْهَا بَیْنَ یَدَیِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَلَمَّا نَظَرَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ إِلَی طَعَامٍ وَ شَمَّ رِیحَهُ رَمَی فَاطِمَةَ بِبَصَرِهِ رَمْیاً شَحِیحاً قَالَتْ لَهُ فَاطِمَةُ سُبْحَانَ اللَّهِ مَا أَشَحَّ نَظَرَکَ وَ أَشَدَّهُ هَلْ أَذْنَبْتُ فِیمَا بَیْنِی وَ بَیْنَکَ ذَنْباً اسْتَوْجَبْتُ بِهِ السَّخْطَةَ قَالَ وَ أَیُّ ذَنْبٍ أَعْظَمُ مِنْ ذَنْبٍ أَصَبْتِیهِ أَ لَیْسَ عَهْدِی إِلَیْکِ الْیَوْمَ الْمَاضِیَ وَ أَنْتِ تَحْلِفِینَ بِاللَّهِ مُجْتَهِدَةً مَا طَعِمْتِ طَعَاماً مُذْ یَوْمَیْنِ قَالَ فَنَظَرَتْ إِلَی السَّمَاءِ فَقَالَتْ إِلَهِی یَعْلَمُ فِی سَمَائِهِ وَ یَعْلَمُ فِی أَرْضِهِ أَنِّی لَمْ أَقُلْ إِلَّا حَقّاً فَقَالَ لَهَا یَا فَاطِمَةُ أَنَّی لَکِ هَذَا الطَّعَامُ الَّذِی لَمْ أَنْظُرْ إِلَی مِثْلِ لَوْنِهِ قَطُّ وَ لَمْ أَشَمَّ مِثْلَ رِیحِهِ قَطُّ وَ مَا آکُلُ أَطْیَبَ مِنْهُ

ص: 60


1- 1. کذا فی النسخ و المصدر و فی کشف الغمّة: قالت بخیر، قال: عشینا رحمک اللّه-

و آنقدر گریست که اشک ریش مبارکش را نمناک کرد. سپس به مقداد فرمود: «قسم به حق آن کسی که تو قسم خوردی، همان دلیلی که تو را از خانه ات خارج کرده، مرا نیز واداشته که از خانه خارج شود. من یک دینار قرض کرده ام، ولی تو را بر خویشتن مقدم می دارم.» آنگاه آن بزرگوار آن دینار را به مقداد عطا گرد، به طرف مسجد حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله رفت و نماز ظهر و عصر و مغرب را به جای آورد. رسول خدا پس از بجای آوردن نماز مغرب، نزد حضرت علی که در صف اول نماز بود آمد و به پای خویش به آن حضرت اشاره کرد که برخیزد. علی علیه السّلام برخاست و به دنبال پیغمبر خدا آمد تا در نزدیکی درب مسجد به آن حضرت پیوست. علی سلام کرد و پیغمبر خدا سلام وی را جواب داد. آنگاه فرمود: «یا علی! آیا غذایی داری که ما امشب مهمان تو باشیم؟»

علی علیه السّلام سر مبارک خود را به زیر انداخت و مکث کرد و چون از رسول خدا خجالت می کشید چیزی نمی گفت، زیرا آن حضرت از داستان دیناری که قرض کرده بود و به مقداد عطا کرده بود آگاه بود. خدای علیم به پیغمبر معظم خود وحی کرده بود که امشب باید شام مهمان علی بن ابی طالب علیه السّلام باشد. وقتی پیامبر عزیز اسلام سکوت حضرت علی را دید فرمود: «یا علی! یا بگو نه تا من باز گردم یا بگو آری تا با تو بیایم!» گفت: «یا رسول اللَّه! چه کنم، از روی تو خجالت می کشم. چه مانعی دارد، بفرمایید برویم.»

پیغمبر اکرم دست امیرالمؤمنین علی را گرفت و به طرف خانه حضرت علی رفتند. وقتی وارد خانه شدند، دیدند که فاطمه اطهر در محراب عبادت است و نماز خود را تمام کرده. پشت سر فاطمه کاسه ای پر از غذا دیده می شد که بخار از آن برمی خاست. هنگامی که فاطمه زهرا صدای مبارک رسول خدا را شنید، از محل نماز خارج گردید و بر آن حضرت سلام کرد. پیغمبر خدا جواب سلام آن بانو را که نزد او عزیزترین مردم محسوب می شد داد، دست مبارک خود را بر سر فاطمه کشید و به وی فرمود: «ای دخترم! روز خود را چگونه شب کردی؟ خدا تو را رحمت کند، برای ما شام بیاور، خدا تو را آمرزیده است.»

فاطمه زهرا آن کاسه غذا را آورد و در حضور رسول خدا و حضرت مرتضی علی گذاشت. وقتی چشم حضرت علی بن ابی طالب به آن غذا افتاد و بوی آن در مشامش پیچید، با نگاهی شگفت زده به فاطمه اطهر نگریست. فاطمه زهرا گفت: «یا علی! عجب نظر تندی به من می افکنی، آیا من گناهی کرده ام که مستوجب غضب تو شده باشم؟» علی علیه السّلام فرمود: «چه گناهی بزرگ تر از این که تو مرتکب شده ای؟ مگر نه چنین است که تو روز گذشته قسم خوردی و گفتی که مدت دو روز است غذا نخورده ای؟» فاطمه اطهر سرش را به طرف آسمان گرفت و گفت: «پروردگاری که از آسمان و زمین خود آگاه است، می داند که من حق گفته ام.»

حضرت علی رو به حضرت زهرا کرد و به وی فرمود: «این غذایی که من رنگی نظیر رنگ آن را هرگز ندیده ام و بویی نظیر بوی آن را نبوییده ام و بهتر از آن را نخورده ام، از کجا نصیب تو شده؟»

ص: 60

قَالَ فَوَضَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله کَفَّهُ الطَّیِّبَةَ الْمُبَارَکَةَ بَیْنَ کَتِفَیْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَغَمَزَهَا ثُمَّ قَالَ یَا عَلِیُّ هَذَا بَدَلُ دِینَارِکَ وَ هَذَا جَزَاءُ دِینَارِکَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ (1) ثُمَّ اسْتَعْبَرَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله بَاکِیاً ثُمَّ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هُوَ أَبَی لَکُمْ

أَنْ تَخْرُجَا مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی یَجْزِیَکُمَا وَ یُجْرِیَکَ (2)

یَا عَلِیُّ مُجْرَی زَکَرِیَّا وَ یُجْرِیَ فَاطِمَةَ مُجْرَی مَرْیَمَ بِنْتِ عِمْرَانَ کُلَّما دَخَلَ عَلَیْها زَکَرِیَّا الْمِحْرابَ وَجَدَ عِنْدَها رِزْقاً(3).

کشف، [کشف الغمة] عن أبی سعید: مثله (4) ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] جماعة عن أبی المفضل عن محمد بن جعفر بن مسکان عن عبد الله بن الحسین عن یحیی بن عبد الحمید الحمانی عن قیس بن الربیع عن أبی هارون العبدی عن أبی سعید: مثله

بیان

قال الجوهری لوحت الشی ء بالنار أحمیته و قال فی النهایة فیه إن شئت دعوت الله أن یسمعک تضاغیهم فی النار أی صیاحهم و بکاءهم یقال ضغا یضغو ضغوا و ضغاء إذا صاح و منه الحدیث و صبیتی یتضاغون حولی.

قوله رمیا شحیحا الشح البخل مع حرص و هو لا یناسب المقام إلا بتکلف و یحتمل أن یکون أصله سحیحا بالسین المهملة من السح بمعنی السیلان کنایة عن المبالغة فی النظر و التحدیق بالبصر و علی ما فی النسخ یحتمل أن یکون من الحرص کنایة عن المبالغة فی النظر أو البخل کنایة عن النظر بطرف البصر علی وجه الغیظ.

«52»

کا، [الکافی] عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ

ص: 61


1- 1. آل عمران: 33.
2- 2. کذا فی النسخ و فی المصدر، حتی یجزیکما هدایا یا علی فی المنازل الذی جزی فیها زکریا و یجزیک یا فاطمة فی الذی جزیت فیه مریم إلخ و فی کشف الغمّة: الحمد للّه الذی أبی لکما أن تخرجا من الدنیا حتّی یجریک- الخ.
3- 3. المصدر: 21، و الآیة فی آل عمران: 33.
4- 4. راجع کشف الغمّة المطبعة الإسلامیة ج 2 ص 26- 29.

در همین موقع بود که پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله کف دست مبارک خود را میان دو کتف حضرت علی بن ابی طالب گذاشت و فشار داد و به آن بزرگوار فرمود: «یا علی! این غذا عوض و جزای آن دیناری است که تو به مقداد دادی.»آنگاه فرمود: {خدا هر کس را که بخواهد رزق و روزی بی حساب می دهد.}

سپس رسول خدا گریست و فرمود: «سپاس مخصوص آن خدایی است که تا جزایتان را عطا نکند، شما را از دنیا نبرد. یا علی! خدا تو را نظیر حضرت زکریا و فاطمه را نظیر حضرت مریم علیهم السّلام قرار داد، همان طور که می فرماید: {هر گاه حضرت زکریا به محراب عبادت مریم می آمد، غذایی را نزد او می یافت.}

کشف الغمه نیز همین روایت را آورده است.

امالی طوسی نیز مانند این روایت را آورده است.

توضیح

جوهری گوید: «لوّحت الشئ بالنار» یعنی «احمیته»، داغ کردم آن را. در نهایه گوید: در حدیث است که: «ان شئت دعوت الله ان یسمعک تضاغیهم فی النار ای صیاحهم و بکاءهم»، یعنی فریاد کشیدن و گریه کردن. آنان گفته می شود: «ضغا یضغوا ضغواً و ضغاءً» زمانی که فریاد بکشد و از همین معنی است حدیثی که می گوید: «و صبیتی یقضاغون حولی» و فرزندانم در اطرافم فریاد می کشیدند.

رمیاً شحیحاً شحّ: یعنی بخل به همراه حرص و این معنی با این مورد مناسبت ندارد مگر با سختی، و احتمال می رود که اصل عبارت «سحیحاً» با سین بدون نقطه از «سحّ» به معنای جریان باشد، کنایه از مبالغه در نگاه کردن و تیز نگاه کردن و طبق آنچه در نسخه هاست احتمال می رود که از حرص باشد، کنایه از مبالغه در نگاه کردن یا از بخل باشد، کنایه از نگاه به گوشه چشم از روی کینه.

روایت52.

کافی:

ص: 61

زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: جَاءَتْ فَاطِمَةُ تَشْکُو إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بَعْضَ أَمْرِهَا فَأَعْطَاهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله کَرَبَةً وَ قَالَ تَعَلَّمِی مَا فِیهَا فَإِذَا فِیهَا مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَلَا یُؤْذِی جَارَهُ وَ مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَلْیُکْرِمْ ضَیْفَهُ وَ مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَلْیَقُلْ خَیْراً أَوْ لِیَسْکُتْ.

بیان

کرب النخل أصول السعف أمثال الکتف.

«53»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ مُعَاوِیَةَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ شُرَیْحٍ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یُرِیدُ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ أَنَا مَعَهُ فَلَمَّا انْتَهَیْنَا إِلَی الْبَابِ وَضَعَ یَدَهُ عَلَیْهِ فَدَفَعَهُ ثُمَّ قَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ فَقَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام عَلَیْکَ السَّلَامُ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ أَدْخُلُ قَالَتْ ادْخُلْ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ أَدْخُلُ أَنَا وَ مَنْ مَعِی فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ لَیْسَ عَلَیَّ قِنَاعٌ فَقَالَ یَا فَاطِمَةُ خُذِی فَضْلَ مِلْحَفَتِکِ فَقَنِّعِی بِهِ رَأْسَکِ فَفَعَلَتْ ثُمَّ قَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ فَقَالَتْ وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ أَدْخُلُ قَالَتْ نَعَمْ ادْخُلْ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ

أَنَا وَ مَنْ مَعِی قَالَتْ أَنْتَ وَ مَنْ مَعَکَ قَالَ جَابِرٌ فَدَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ دَخَلْتُ أَنَا وَ إِذَا وَجْهُ فَاطِمَةَ أَصْفَرُ کَأَنَّهُ بَطْنُ جَرَادَةٍ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله مَا لِی أَرَی وَجْهَکِ أَصْفَرَ قَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ الْجُوعُ فَقَالَ اللَّهُمَّ مُشْبِعَ الْجَوْعَةِ وَ رَافِعَ الضَّیْعَةِ أَشْبِعْ فَاطِمَةَ بِنْتَ مُحَمَّدٍ فَقَالَ جَابِرٌ فَوَ اللَّهِ فَنَظَرْتُ إِلَی الدَّمِ یَنْحَدِرُ مِنْ قُصَاصِهَا حَتَّی عَادَ وَجْهُهَا أَحْمَرَ فَمَا جَاعَتْ بَعْدَ ذَلِکَ الْیَوْمِ.

«54»

فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] الْحُسَیْنُ بْنُ سَعِیدٍ مُعَنْعَناً عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ نَادَی مُنَادٍ مِنْ بُطْنَانِ الْعَرْشِ یَا مَعْشَرَ الْخَلَائِقِ غُضُّوا أَبْصَارَکُمْ حَتَّی تَمُرَّ بِنْتُ حَبِیبِ اللَّهِ إِلَی قَصْرِهَا فَتَمُرُّ إِلَی قَصْرِهَا فَاطِمَةُ ابْنَتِی وَ عَلَیْهَا رَیْطَتَانِ خَضْرَاوَانِ حَوَالَیْهَا سَبْعُونَ أَلْفَ حَوْرَاءَ فَإِذَا بَلَغَتْ إِلَی بَابِ قَصْرِهَا وَجَدَتِ الْحَسَنَ قَائِماً وَ الْحُسَیْنَ نَائِماً مَقْطُوعَ الرَّأْسِ فَتَقُولُ لِلْحَسَنِ مَنْ هَذَا فَیَقُولُ هَذَا أَخِی إِنَّ أُمَّةَ أَبِیکِ قَتَلُوهُ وَ قَطَعُوا رَأْسَهُ فَیَأْتِیهَا النِّدَاءُ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ یَا بِنْتَ حَبِیبِ اللَّهِ إِنِّی إِنَّمَا أَرَیْتُکِ

ص: 62

از امام جعفر صادق علیه السّلام روایت می کند که فرمود: یک بار فاطمه اطهر راجع از برخی مشکلات زندگی اش به رسول خدا صلی الله علیه و آله شکوه و شکایت کرد. پیغمبر خدا لوحی به وی داد و فرمود: «آنچه را که در آن نوشته شده یاد بگیر.» در آن لوح نوشته بود: «هر کسی به خدا و روز قیامت ایمان داشته باشد، نباید همسایه خود را اذیت کند. هر کسی به خدا و روز قیامت ایمان داشته باشد، باید به مهمان خود احترام بگذارد. هر کسی که به خدا و روز قیامت ایمان داشته باشد، باید سخن خیر بگوید یا سکوت اختیار کند.»

توضیح

«کرب النحل» همان ریشه های شاخه های درخت خرماست به سان کتف.

روایت53.

کافی: از جابر بن عبداللَّه انصاری روایت می کند که گفت: «یک روز که پیغمبر اسلام به طرف خانه فاطمه زهرا می رفت، من هم با آن بزرگوار بودم. موقعی که پشت در خانه رسیدیم، رسول خدا دست مبارک خود را روی در گذاشت و فرمود: «السلام علیکم.» فاطمه زهرا پاسخ داد: «علیک السلام، یا رسول اللَّه! داخل شو.» پیامبر اسلام فرمود: «شخصی به همراه من است. آیا با او داخل شوم؟» فاطمه گفت: «من مقنعه ندارم.» پیغمبر خدا فرمود: «گوشه لباس خود را مقنعه قرار بده.» وقتی فاطمه این عمل را انجام داد، رسول خدا دیگر بار فرمود: «السلام علیکم.» فاطمه پاسخ داد: «و علیکم السلام یا رسول اللَّه! داخل شو.» فرمود: «اجازه هست که داخل شوم؟» فاطمه گفت: «آری.» فرمود: «با شخصی که همراه من است داخل شوم؟» گفت: «آری.»

جابر می گوید: «پیغمبر اعظم داخل شد و من هم داخل شدم.» صورت مبارک فاطمه نظیر شکم ملخ زرد شده بود. رسول خدا به او فرمود: «چرا صورتت زرد شده؟» گفت: «از شدت گرسنگی.» پیامبر خدا دعا کرد و گفت: «ای خدایی که گرسنگان را سیر می کنی! فاطمه دختر محمّد را سیر کن.» جابر می گوید: «به خدا قسم که (در همان حال) خون در زیر پوست صورت فاطمه اطهر به شکلی جریان یافت که صورتش قرمز و گلگون گردید و بعد از آن روز گرسنه نشد.»

روایت54.

تفسیر فرات بن ابراهیم: از پیامبر اسلام روایت می کند که فرمود: «موقعی که روز قیامت فرا می رسد، منادی از وسط عرش ندا می کند: «ای گروه خلائق! چشم خود را ببندید تا دختر حبیب خدا به سوی قصر خود رود!» فاطمه در حالی به طرف قصر خویش می رود که دو چادر سبز بر سردارد و هفتاد هزار ملک در اطراف آن بانو خواهند بود.

هنگامی که زهرا بر در قصر خود می آید، می بیند که حسن ایستاده و حسین در حالی که سر ندارد خوابیده است. به امام حسن می گوید: «این کیست که خوابیده!» می گوید: «برادرم حسین است که امت پدرت او را کشته و سرش را بریده اند.» در همین موقع است که از طرف خدا خطاب می شود: «ای دختر حبیب من! من این ظلم

ص: 62

مَا فَعَلَتْ بِهِ أُمَّةُ أَبِیکِ لِأَنِّی ادَّخَرْتُ لَکِ عِنْدِی تَعْزِیَةً بِمُصِیبَتِکِ فِیهِ إِنِّی جَعَلْتُ تَعْزِیَتَکِ الْیَوْمَ أَنِّی لَا أَنْظُرُ فِی مُحَاسَبَةِ الْعِبَادِ حَتَّی تَدْخُلَ الْجَنَّةَ أَنْتِ وَ ذُرِّیَّتُکِ وَ شِیعَتُکِ وَ مَنْ أَوْلَاکُمْ مَعْرُوفاً مِمَّنْ لَیْسَ هُوَ مِنْ شِیعَتِکِ قَبْلَ أَنْ أَنْظُرَ فِی مُحَاسَبَةِ الْعِبَادِ فَتَدْخُلُ فَاطِمَةُ ابْنَتِی الْجَنَّةَ وَ ذُرِّیَّتُهَا وَ شِیعَتُهَا وَ مَنْ أولادها [أَوْلَاهَا] مَعْرُوفاً مِمَّنْ لَیْسَ مِنْ شِیعَتِهَا فَهُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ لا یَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَکْبَرُ(1) قَالَ هَوْلُ یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ هُمْ فِی مَا اشْتَهَتْ أَنْفُسُهُمْ خالِدُونَ (2) هِیَ وَ اللَّهِ فَاطِمَةُ وَ ذُرِّیَّتُهَا وَ شِیعَتُهَا وَ مَنْ أَوْلَاهُمْ مَعْرُوفاً مِمَّنْ لَیْسَ هُوَ مِنْ شِیعَتِهَا.

«55»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله لِفَاطِمَةَ یَا فَاطِمَةُ قُومِی فَاخْرُجِی تِلْکِ الصَّحْفَةَ فَقَامَتْ فَأَخْرَجَتْ صَحْفَةً فِیهَا تَرِیدٌ وَ عُرَاقٌ یَفُورُ فَأَکَلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله وَ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ علیهم السلام ثَلَاثَةَ عَشَرَ یَوْماً ثُمَّ إِنَّ أُمَّ أَیْمَنَ رَأَتِ الْحُسَیْنَ مَعَهُ شَیْ ءٌ فَقَالَتْ لَهُ مِنْ أَیْنَ لَکَ هَذَا قَالَ إِنَّا لَنَأْکُلُهُ مُنْذُ أَیَّامٍ فَأَتَتْ أُمُّ أَیْمَنَ فَاطِمَةَ علیها السلام فَقَالَتْ یَا فَاطِمَةُ إِذَا کَانَ عِنْدَ أُمِّ أَیْمَنَ شَیْ ءٌ فَإِنَّمَا هُوَ لِفَاطِمَةَ وَ لِوُلْدِهَا وَ إِذَا کَانَ عِنْدَ فَاطِمَةَ شَیْ ءٌ فَلَیْسَ لِأُمِّ أَیْمَنَ مِنْهُ شَیْ ءٌ فَأَخْرَجَتْ لَهَا مِنْهُ فَأَکَلَتْ مِنْهُ أُمُّ أَیْمَنَ وَ نَفِدَتِ الصَّحْفَةُ فَقَالَ لَهَا النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله أَمَا لَوْ لَا أَنَّکِ أَطْعَمْتِهَا لَأَکَلْتِ مِنْهَا أَنْتِ وَ ذُرِّیَّتُکِ إِلَی أَنْ تَقُومَ السَّاعَةُ ثُمَّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَ الصَّحْفَةُ عِنْدَنَا یَخْرُجُ بِهَا قَائِمُنَا علیه السلام فِی زَمَانِهِ.

بیان

قال الجوهری العرق العظم الذی أخذ عنه اللحم و الجمع عراق بالضم انتهی.

و المراد هنا العظم مع اللحم کما ورد فی اللغة أیضا قال الفیروزآبادی العرق و کغراب العظم أکل لحمه و الجمع ککتاب و غراب نادر أو العرق العظم بلحمه فإذا أکل لحمه فعراق أو کلاهما لکلیهما.

ص: 63


1- 1. الأنبیاء: 103.
2- 2. الأنبیاء: 102.

و ستمی را که امت پدرت انجام داده اند، به این دلیل به تو نشان دادم که تسلیتی را بابت آن برایت در نظر گرفته ام با تو بگویم. تسلیت تو این است که من امروز به حساب هیچ کس رسیدگی نخواهم کرد تا تو و فرزندانت و شیعیانت و افرادی که شیعه نبودند ولی به شما خدمتی کرده اند، داخل بهشت شوید.»

در همین موقع است که دخترم فاطمه و فرزندان و شیعیانش و اشخاصی که شیعه نیستند ولی به ایشان خدمتی کرده اند، داخل بهشت خواهند شد. به خدا معنای این آیه که می فرماید: «لا یَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَکْبَر»(1)، {جزع و فزع بزرگ ایشان را محزون نخواهد کرد} همین است.

روز قیامت چنان که در این آیه می فرماید: «وَ هُمْ فِی مَا اشْتَهَتْ أَنْفُسُهُمْ خالِدُون»(2)، {ایشان در حالی در بهشت جاویدان ساکن خواهند بود که هر چه بخواهند موجود است} به خدا قسم منظور از افرادی که این آیه فرموده، فاطمه و فرزندان و شیعیان او و افرادی است که به وی خدمتی کرده باشند.»

روایت55.

کافی: از امام محمّد باقر علیه السّلام روایت می کند که فرمود: «روزی پیغمبر معظم اسلام به فاطمه اطهر فرمود: «برخیز و آن ظرف غذا را بیاور.» فاطمه برخاست و آن ظرف ترید و استخوان را در حالی که بخار از آن برمی خاست آورد. پیغمبر خدا، حضرت علی، فاطمه اطهر، حسن و حسین به مدت سیزده روز از آن ظرف غذا خوردند، تا اینکه ام ایمن آن ظرف را در دست امام حسین دید و از وی پرسید: «این غذا را از کجا آورده ای؟» فرمود: «ما چند روز است که از این غذا می خوریم.»

ام ایمن نزد حضرت فاطمه آمد و گفت: «چگونه است که هر گاه غذایی نزد من است تو و فرزندانت در آن سهیم هستید، ولی هر گاه غذایی نزد تو باشد، ام ایمن حقی نسبت به آن ندارد؟» فاطمه اطهر از آن غذا به ام ایمن داد. وقتی ام ایمن از آن خورد، ظرف ناپدید گردید. پیامبر خدا به فاطمه زهرا فرمود: «اگر از این غذا به ام ایمن نداده بودی، تو و فرزندانت تا قیام قیامت از آن می خوردید.» امام محمّد باقر می فرماید: «آن ظرف نزد ماست و امام زمان علیه السّلام در زمان خود آن را ظاهر خواهد کرد.»

توضیح

جوهری گوید: «عرق» استخوانی است که گوشت آن گرفته شده و جمع آن عُراق با ضمّه است.

منظور در اینجا استخوان همراه با گوشت است، همان گونه که در لغت نیز آمده است. فیروز آبادی گوید: عرق و عُراق مانند غراب، استخوانی است که گوشتش خورده شده و جمع آن مانند کتاب و غراب نادر است، و یا عرق، استخوان به همراه گوشت آن است، ولی وقتی گوشتش خورده شود عُراق است، یا هر دو برای هر دو معنا است.

ص: 63


1- . انبیاء / 103
2- . انبیاء / 102
«56»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ ابْنِ بَزِیعٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ عُقْبَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَیْ ءٍ مِنَ التَّمْجِیدِ أَفْضَلَ مِنْ تَسْبِیحِ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ لَوْ کَانَ شَیْ ءٌ أَفْضَلَ مِنْهُ لَنَحَلَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله فَاطِمَةَ.

«57»

فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] سَهْلُ بْنُ أَحْمَدَ الدِّینَوَرِیُّ مُعَنْعَناً عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: قَالَ جَابِرٌ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام جُعِلْتُ فِدَاکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ حَدِّثْنِی بِحَدِیثٍ فِی فَضْلِ جَدَّتِکَ فَاطِمَةَ إِذَا أَنَا حَدَّثْتُ بِهِ الشِّیعَةَ فَرِحُوا بِذَلِکَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ نُصِبَ لِلْأَنْبِیَاءِ وَ الرُّسُلِ مَنَابِرُ مِنْ نُورٍ فَیَکُونُ مِنْبَرِی أَعْلَی مَنَابِرِهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ ثُمَّ یَقُولُ اللَّهُ یَا مُحَمَّدُ اخْطُبْ فَأَخْطُبُ بِخُطْبَةٍ لَمْ یَسْمَعْ أَحَدٌ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ وَ الرُّسُلِ بِمِثْلِهَا ثُمَّ یُنْصَبُ لِلْأَوْصِیَاءِ مَنَابِرُ مِنْ نُورٍ وَ یُنْصَبُ لِوَصِیِّی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فِی أَوْسَاطِهِمْ مِنْبَرٌ مِنْ نُورٍ فَیَکُونُ مِنْبَرُهُ أَعْلَی مَنَابِرِهِمْ ثُمَّ یَقُولُ اللَّهُ یَا عَلِیُّ اخْطُبْ فَیَخْطُبُ بِخُطْبَةٍ لَمْ یَسْمَعْ أَحَدٌ مِنَ الْأَوْصِیَاءِ بِمِثْلِهَا ثُمَّ یُنْصَبُ لِأَوْلَادِ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْمُرْسَلِینَ مَنَابِرُ مِنْ نُورٍ فَیَکُونُ لِابْنَیَّ وَ سِبْطَیَّ وَ رَیْحَانَتَیَّ أَیَّامَ حَیَاتِی مِنْبَرٌ مِنْ نُورٍ ثُمَّ یُقَالُ لَهُمَا اخْطُبَا فَیَخْطُبَانِ بِخُطْبَتَیْنِ لَمْ یَسْمَعْ أَحَدٌ مِنْ أَوْلَادِ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْمُرْسَلِینَ بِمِثْلِهِمَا ثُمَّ یُنَادِی الْمُنَادِی وَ هُوَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام أَیْنَ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ أَیْنَ خَدِیجَةُ بِنْتُ خُوَیْلِدٍ أَیْنَ مَرْیَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ أَیْنَ آسِیَةُ بِنْتُ مُزَاحِمٍ أَیْنَ أُمُّ کُلْثُومٍ أُمُّ یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا فَیَقُمْنَ فَیَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَا أَهْلَ الْجَمْعِ لِمَنِ الْکَرَمُ الْیَوْمَ فَیَقُولُ مُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ لِلَّهِ الْواحِدِ الْقَهَّارِ فَیَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی یَا أَهْلَ الْجَمْعِ إِنِّی قَدْ جَعَلْتُ الْکَرَمَ لِمُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ فَاطِمَةَ یَا أَهْلَ الْجَمْعِ طَأْطِئُوا الرُّءُوسَ وَ غُضُّوا الْأَبْصَارَ فَإِنَّ هَذِهِ فَاطِمَةُ تَسِیرُ إِلَی الْجَنَّةِ فَیَأْتِیهَا جَبْرَئِیلُ بِنَاقَةٍ مِنْ نُوقِ الْجَنَّةِ مُدَبَّجَةَ الْجَنْبَیْنِ خِطَامُهَا مِنَ اللُّؤْلُؤِ الْمُخْفَقِ الرَّطْبِ عَلَیْهَا رَحْلٌ مِنَ الْمَرْجَانِ فَتُنَاخُ بَیْنَ یَدَیْهَا فَتَرْکَبُهَا فَیُبْعَثُ إِلَیْهَا مِائَةُ أَلْفِ

ص: 64

روایت56.

کافی: از حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام روایت می کند که فرمود: «بهترین ذکر برای پرستش خدا، تسبیح فاطمه زهراست. اگر چیزی بهتر از آن بود، رسول خدا آن را به فاطمه تعلیم می داد.»

روایت57.

تفسیر فرات بن ابراهیم: به نقل از از جابر روایت می کند که گفت: به حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام گفتم: «فدایت شوم یا ابن رسول اللَّه! حدیثی راجع به فضیلت جده ات فاطمه برای من بگو که هر گاه آن را برای شیعیانت نقل کنم خوشحال شوند.»

امام محمّد باقر فرمود: پیامبر معظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «هنگامی که روز قیامت فرا می رسد، منبرهایی از نور برای پیامبران نصب خواهد شد. در آن روز منبر من از منبر همه بالاتر خواهد بود و خدای سبحان می فرماید: «یا محمّد! سخن بگو!» من آن روز خطبه ای خواهم خواند که هیچ کس از انبیا، نظیر آن را نشنیده باشند.

سپس منبرهایی از نور برای وصی های انبیا نصب خواهد شد که منبر وصی من علی بن ابی طالب علیه السّلام در وسط منبرهای آنان قرار خواهد داشت و بالاتر از منبر ایشان خواهد بود. آنگاه خطاب می رسد: «یا علی سخن بگو!» و علی خطبه ای می خواند که هیچ کس از اوصیا، نظیر آن را نشنیده باشند.

بعد از آن منبرهایی از نور برای فرزندان پیامبران نصب خواهند کرد. منبری از نور برای دو فرزندم، دو سبط من، دو نوگل من نصب خواهد شد و به ایشان گفته می شود: «سخن بگویید!» و ایشان خطبه ای می خوانند که احدی از فرزندان انبیا، نظیر آنها را نشنیده باشند.

پس از آن منادی که جبرئیل است ندا می کند: «فاطمه دختر حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله کجاست؟ خدیجه دختر خُوَیلد کجاست؟ مریم دختر عمران کجاست؟ آسیه دختر مزاحم کجاست؟ ام کلثوم مادر یحیی بن زکریا کجاست؟» وقتی ایشان همه برخاستند، خدای رئوف می فرماید: «ای اهل محشر! امروز کرامت از کیست؟» حضرت محمّد و علی و حسن و حسین علیهم السّلام می گویند: «از خدایی که یکتا و قهار است.» خدای توانا خواهد فرمود: «ای اهل محشر! من کرامت را برای محمّد و علی و حسن و حسین و فاطمه قرار دادم. ای اهل محشر! سرهایتان را به زیر بیندازید و چشم هایتان را ببندید تا فاطمه زهرا به سوی بهشت رود!»

در همین موقع جبرئیل ناقه ای از بهشت برای آن بانو می آورد که دو پهلوی آن را با دیبای بهشتی تزیین کرده اند، مهار آن از مروارید و جهاز آن از مرجان است. جبرئیل ناقه را می خواباند و فاطمه سوار بر آن خواهد شد. آنگاه خدای رئوف صد هزار ملک می فرستد تا طرف راست آن بانو بایستند، صد هزار ملک دیگر می فرستد تا در طرف چپ وی قرار بگیرند و صد هزار

ص: 64

مَلَکٍ فَیَسِیرُونَ عَلَی یَمِینِهَا وَ یُبْعَثُ إِلَیْهَا مِائَةُ أَلْفِ مَلَکٍ فَیَصِیرُونَ عَلَی یَسَارِهَا وَ یُبْعَثُ إِلَیْهَا مِائَةُ أَلْفِ مَلَکٍ یَحْمِلُونَهَا عَلَی أَجْنِحَتِهِمْ حَتَّی یُسَیِّرُونَهَا عَلَی بَابِ الْجَنَّةِ فَإِذَا صَارَتْ عِنْدَ بَابِ الْجَنَّةِ تَلْتَفِتُ فَیَقُولُ اللَّهُ یَا بِنْتَ حَبِیبِی مَا الْتِفَاتُکِ وَ قَدْ أَمَرْتُ بِکِ إِلَی جَنَّتِی فَتَقُولُ یَا رَبِّ أَحْبَبْتُ أَنْ یُعْرَفَ قَدْرِی فِی مِثْلِ هَذَا الْیَوْمِ فَیَقُولُ اللَّهُ یَا بِنْتَ حَبِیبِی ارْجِعِی فَانْظُرِی مَنْ کَانَ فِی قَلْبِهِ حُبٌّ لَکِ أَوْ لِأَحَدٍ مِنْ ذُرِّیَّتِکِ خُذِی بِیَدِهِ فَأَدْخِلِیهِ الْجَنَّةَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَ اللَّهِ یَا جَابِرُ إِنَّهَا ذَلِکَ الْیَوْمَ لَتَلْتَقِطُ شِیعَتَهَا وَ مُحِبِّیهَا کَمَا یَلْتَقِطُ الطَّیْرُ الْحَبَّ الْجَیِّدَ مِنَ الْحَبِّ الرَّدِی ءِ فَإِذَا صَارَ شِیعَتُهَا مَعَهَا عِنْدَ بَابِ الْجَنَّةِ یُلْقِی اللَّهُ فِی قُلُوبِهِمْ أَنْ یَلْتَفِتُوا فَإِذَا الْتَفَتُوا فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَا أَحِبَّائِی مَا الْتِفَاتُکُمْ وَ قَدْ شَفَّعْتُ فِیکُمْ فَاطِمَةَ بِنْتَ حَبِیبِی فَیَقُولُونَ یَا رَبِّ أَحْبَبْنَا أَنْ یُعْرَفَ قَدْرُنَا فِی مِثْلِ هَذَا الْیَوْمِ فَیَقُولُ اللَّهُ یَا أَحِبَّائِی ارْجِعُوا وَ انْظُرُوا مَنْ أَحَبَّکُمْ لِحُبِّ فَاطِمَةَ انْظُرُوا مَنْ أَطْعَمَکُمْ لِحُبِّ فَاطِمَةَ انْظُرُوا مَنْ کَسَاکُمْ لِحُبِّ فَاطِمَةَ انْظُرُوا مَنْ سَقَاکُمْ شَرْبَةً فِی حُبِّ فَاطِمَةَ انْظُرُوا مَنْ رَدَّ عَنْکُمْ غَیْبَةً فِی حُبِّ فَاطِمَةَ خُذُوا بِیَدِهِ وَ أَدْخِلُوهُ الْجَنَّةَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ وَ اللَّهِ لَا یَبْقَی فِی النَّاسِ إِلَّا شَاکٌّ أَوْ کَافِرٌ أَوْ مُنَافِقٌ فَإِذَا صَارُوا بَیْنَ الطَّبَقَاتِ نَادَوْا کَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فَما لَنا مِنْ شافِعِینَ وَ لا صَدِیقٍ حَمِیمٍ (1) فَیَقُولُونَ فَلَوْ أَنَّ لَنا کَرَّةً فَنَکُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ (2) قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام هَیْهَاتَ هَیْهَاتَ مُنِعُوا مَا طَلَبُوا وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَکاذِبُونَ (3).

«58»

فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ بْنِ عُبَیْدٍ مُعَنْعَناً عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ(4) اللَّیْلَةُ فَاطِمَةُ وَ الْقَدْرُ اللَّهُ فَمَنْ عَرَفَ فَاطِمَةَ حَقَّ مَعْرِفَتِهَا فَقَدْ أَدْرَکَ لَیْلَةَ الْقَدْرِ وَ إِنَّمَا سُمِّیَتْ فَاطِمَةَ لِأَنَّ الْخَلْقَ فُطِمُوا عَنْ مَعْرِفَتِهَا.

ص: 65


1- 1. و( 2) الشعراء: 100- 102.
2- 1. و( 2) الشعراء: 100- 102.
3- 3. الأنعام: 28.
4- 4. القدر: 1.

ملک دیگر می فرستد تا فاطمه را بر فراز پر و بال خود به سوی بهشت برند.

موقعی که به در بهشت رسیدند، فاطمه زهرا به پشت سر خود نگاه خواهد کرد. خطاب می رسد که «ای دختر حبیب من! برای چه به پشت سر خویش می نگری، در صورتی که من دستور داده ام که داخل بهشت شوی؟» فاطمه می گوید: «پروردگارا! دوست داشتم در چنین روزی قدر و قابلیت من شناخته شود.» خدا می فرماید: «ای دختر حبیب من! برگرد و ببین و دست هر کس که محبت تو یا یکی از فرزندان تو را در قلب دارد بگیر و او را داخل بهشت کن.»

امام محمّد باقر علیه السّلام فرمود: «ای جابر! به خدا قسم که فاطمه در آن روز شیعیان خود را به گونه ای از میان اهل محشر جدا می کند و نجات می دهد که پرنده دانه های نیکو را از میان دانه های بی ارزش برمی چیند. هنگامی که او با شیعیانش به در بهشت می رسند، خدا به دل شیعیان فاطمه می اندازد که به پشت سر خود بنگرند. وقتی آنها به پشت سرشان نگاه کردند، خدای رئوف می فرماید: «ای دوستان من! برای چه به پشت سر خویش می نگرید، در صورتی که من شفاعت فاطمه، دختر حبیب خود را درباره شما پذیرفتم؟»

می گویند: «پروردگارا ما دوست داریم در یک چنین روزی قدر و اهمیت ما شناخته شود.» خدا می فرماید: «ای دوستان من! برگردید و هر کسی که شما را به خاطر دوستی فاطمه دوست داشته، هر کسی که به خاطر محبت فاطمه به شما غذا داده، هر کسی که بدن شما را به خاطر دوستی فاطمه پوشانیده، هر کسی که یک جرعه آب به خاطر محبت فاطمه به شما داده و هر کسی که به خاطر دوستی فاطمه در غیاب از شما دفاع کرده، دست همه آنان را بگیرید و داخل بهشت کنید.»

حضرت باقر علیه السّلام می فرماید: «به خدا قسم که از آن جماعت، غیر از افراد شکاک و کافر و منافق کسی باقی نخواهد ماند. وقتی که ایشان، یعنی کفار در میان طبقات مردم آمدند، چنان که در قرآن خبر داده، می گویند: «فَلَوْ أَنَّ لَنا کَرَّةً فَنَکُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِین»(1)، ما شفیع و دوست مهربانی نداریم، {ای کاش ما نیز چاره ای می داشتیم و از مؤمنین محسوب می شدیم.}

حضرت باقر علیه السّلام گفت: «هیهات هیهات! آنان به خواسته خود نخواهند رسید و چنان که خداوند متعال می فرماید: «وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَکاذِبُون»(2)، {اگر بر می گشتند نیز مشغول آن کاری می شدند که نباید بشوند؛ آنان دروغگو هستند.}

روایت58.

تفسیر فرات بن ابراهیم: در تفسیر آیه «انّا انزلناه فی لیلة القدر»،(3){ ما قران را در شب قدر نازل کردیم} از امام جعفر صادق علیه السّلام روایت می کند که گفت: «معنی کلمه «لیلة» که در آیه یکم این سوره مبارکه آمده، فاطمه و معنی کلمه «قدر» یعنی خدا. پس هر کس که فاطمه را آن طور که باید و شاید بشناسد، لیلة القدر را درک کرده است. فاطمه از این روی فاطمه نامیده شد که خلق نتوانستند او را کاملا بشناسند.»

ص: 65


1- . شعرا / 100 - 102
2- . انعام / 28
3- . قدر / 1
«59»

مهج، [مهج الدعوات] عَنِ الشَّیْخِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الصَّمَدِ عَنْ جَدِّهِ عَنِ الْفَقِیهِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ عَنْ أَبِی الْبَرَکَاتِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ الْجَوْزِیِّ عَنِ الصَّدُوقِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فُرَاتِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بُشْرَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِدْرِیسَ بْنِ سَعِیدٍ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ دَاوُدَ بْنِ رُشَیْدٍ وَ الْوَلِیدِ بْنِ شُجَاعِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ عَاصِمٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: خَرَجْتُ مِنْ مَنْزِلِی یَوْماً بَعْدَ وَفَاةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِعَشَرَةِ أَیَّامٍ فَلَقِیَنِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام ابْنُ عَمِّ الرَّسُولِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لِی یَا سَلْمَانُ جَفَوْتَنَا بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقُلْتُ حَبِیبِی أَبَا الْحَسَنِ مِثْلُکُمْ لَا یُجْفَی غَیْرَ أَنَّ حُزْنِی عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله طَالَ فَهُوَ الَّذِی مَنَعَنِی مِنْ زِیَارَتِکُمْ فَقَالَ علیه السلام یَا سَلْمَانُ ائْتِ مَنْزِلَ فَاطِمَةَ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَإِنَّهَا إِلَیْکَ مُشْتَاقَةٌ تُرِیدُ أَنْ تُتْحِفَکَ بِتُحْفَةٍ قَدْ أُتْحِفَتْ بِهَا مِنَ الْجَنَّةِ قُلْتُ لِعَلِیٍّ علیه السلام قَدْ أُتْحِفَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام بِشَیْ ءٍ مِنَ الْجَنَّةِ بَعْدَ وَفَاةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ نَعَمْ بِالْأَمْسِ قَالَ سَلْمَانُ الْفَارِسِیُّ فَهَرْوَلْتُ إِلَی مَنْزِلِ فَاطِمَةَ علیها السلام بِنْتِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَإِذَا هِیَ جَالِسَةٌ وَ عَلَیْهَا قِطْعَةُ عَبَاءٍ إِذَا خَمَّرَتْ رَأْسَهَا انْجَلَی سَاقُهَا وَ إِذَا غَطَّتْ سَاقَهَا انْکَشَفَ رَأْسُهَا فَلَمَّا نَظَرَتْ إِلَیَّ اعْتَجَرَتْ ثُمَّ قَالَ یَا سَلْمَانُ جَفَوْتَنِی بَعْدَ وَفَاةِ أَبِی صلی الله علیه و آله قُلْتُ حَبِیبَتِی أ أجفاکم [لَمْ أَجْفُکُمْ] قَالَتْ فَمَهْ اجْلِسْ وَ اعْقِلْ مَا أَقُولُ لَکَ إِنِّی کُنْتُ جَالِسَةً بِالْأَمْسِ فِی هَذَا الْمَجْلِسِ وَ بَابُ الدَّارِ مُغْلَقٌ وَ أَنَا أَتَفَکَّرُ فِی انْقِطَاعِ الْوَحْیِ عَنَّا وَ انْصِرَافِ الْمَلَائِکَةِ عَنْ مَنْزِلِنَا فَإِذَا انْفَتَحَ الْبَابُ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَفْتَحَهُ أَحَدٌ فَدَخَلَ عَلَیَّ ثَلَاثُ جَوَارٍ لَمْ یَرَ الرَّاءُونَ بِحُسْنِهِنَّ وَ لَا کَهَیْئَتِهِنَّ وَ لَا نَضَارَةِ وُجُوهِهِنَّ وَ لَا أَزْکَی مِنْ رِیحِهِنَّ فَلَمَّا رَأَیْتُهُنَّ قُمْتُ إِلَیْهِنَّ مُتَنَکِّرَةً لَهُنَّ فَقُلْتُ بِأَبِی أَنْتُنَّ مِنْ أَهْلِ مَکَّةَ أَمْ مِنْ أَهْلِ الْمَدِینَةِ فَقُلْنَ یَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ لَسْنَا مِنْ أَهْلِ مَکَّةَ وَ لَا مِنْ أَهْلِ الْمَدِینَةِ وَ لَا مِنْ أَهْلِ الْأَرْضِ جَمِیعاً غَیْرَ أَنَّنَا جَوَارٍ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ مِنْ دَارِ السَّلَامِ أَرْسَلَنَا رَبُّ الْعِزَّةِ إِلَیْکِ یَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ إِنَّا إِلَیْکِ مُشْتَاقَاتٌ

ص: 66

روایت59.

مهج الدعوات: از سلمان فارسی روایت می کند که گفت: ده روز بعد از رحلت پیغمبر عزیز اسلام صلی اللَّه علیه و آله و سلم از منزل خود خارج و با حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام مواجه شدم. علی به من گفت: «ای سلمان! تو بعد از پیامبر خدا بر ما جفا کردی.» گفتم: «ای حبیب من، ای اباالحسن! جفایی به شما نکرده ام. چیزی که مرا از زیارت شما محروم کرده، غم و اندوه رحلت رسول خداست. علی فرمود: «ای سلمان، به منزل فاطمه زهرا بیا. زیرا او به تو لطف دارد و می خواهد از تحفه ای که از بهشت برایش آمده به تو عطا کند.» من گفتم: «آیا بعد از رحلت رسول اکرم اسلام برای فاطمه از بهشت تحفه آمده؟» فرمود: «آری، دیروز آمده.» سلمان می گوید: من به طرف خانه زهرای اطهر رفتم. وقتی وارد شدم، دیدم فاطمه نشسته و قطعه ای عبا در بر دارد. هر گاه آن عبا را روی سر خود می کشید پاهایش پیدا می شد و هر گاه پای خود را به وسیله آن می پوشاند، سر مبارکش باز می شد. وقتی چشم آن بانو به من افتاد عبا را به سر خود پیچید و گفت: «ای سلمان! تو بعد از رحلت پدرم به من جفا کردی.» گفتم: «ای دختر رسول خدا! مگر می شود که من به شما جفا کنم؟» فرمود: «پس بنشین و درباره آنچه به تو می گویم اندیشه کن.

من دیروز در همین جا نشسته بودم و در خانه بسته بود. من فکر می کردم به این دلیل که وحی از خاندان ما منقطع شده، ملائکه از منزل ما پا کشیده اند. ناگاه دیدم در خانه خود بخود باز شد و سه دختر وارد شدند که کسی به نیکویی، قد و قامت، تازگی صورت و خوشبویی آنان ندیده است. وقتی چشم من به ایشان افتاد، بدون اینکه آنان را بشناسم از جای برخاستم و گفتم: «پدرم به فدای شما! آیا از اهل مکه هستید یا اهل مدینه؟» گفتند: «ای دختر حضرت محمّد! ما اهل مکه و مدینه و اهل زمین نیستیم، بلکه از حوریه های بهشتی هستیم که خدای مهربان ما را برای زیارت تو فرستاده، زیرا ما مشتاق تو هستیم.»

ص: 66

فَقُلْتُ لِلَّتِی أَظُنُّ أَنَّهَا أَکْبَرُ سِنّاً مَا اسْمُکِ قَالَتْ اسْمِی مَقْدُودَةُ قُلْتُ وَ لِمَ سُمِّیتِ مَقْدُودَةَ قَالَتْ خُلِقْتُ لِلْمِقْدَادِ بْنِ الْأَسْوَدِ الْکِنْدِیِّ صَاحِبِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقُلْتُ لِلثَّانِیَةِ مَا اسْمُکِ قَالَتْ ذَرَّةُ قُلْتُ وَ لِمَ سُمِّیتِ ذَرَّةَ وَ أَنْتِ فِی عَیْنِی نَبِیلَةٌ قَالَتْ خُلِقْتُ لِأَبِی ذَرٍّ الْغِفَارِیِّ صَاحِبِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقُلْتُ لِلثَّالِثَةِ مَا اسْمُکِ قَالَتْ سَلْمَی قُلْتُ وَ لِمَ سُمِّیتِ سَلْمَی قَالَتْ أَنَا لِسَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ مَوْلَی أَبِیکِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَتْ فَاطِمَةُ ثُمَّ أَخْرَجْنَ لِی رُطَباً أَزْرَقَ کَأَمْثَالِ الْخُشْکَنَانَجِ (1) الْکِبَارِ أَبْیَضَ مِنَ الثَّلْجِ وَ أَزْکَی رِیحاً مِنَ الْمِسْکِ الْأَذْفَرِ فَأَحْضَرَتْهُ (2)

فَقَالَتْ لِی یَا سَلْمَانُ أَفْطِرْ عَلَیْهِ عَشِیَّتَکَ فَإِذَا کَانَ غَداً فَجِئْنِی بِنَوَاهُ أَوْ قَالَتْ عَجَمِهِ قَالَ سَلْمَانُ فَأَخَذْتُ الرُّطَبَ فَمَا مَرَرْتُ بِجَمْعٍ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَّا قَالُوا یَا سَلْمَانُ أَ مَعَکَ مِسْکٌ قُلْتُ نَعَمْ فَلَمَّا کَانَ وَقْتُ الْإِفْطَارِ أَفْطَرْتُ عَلَیْهِ فَلَمْ أَجِدْ لَهُ عَجَماً وَ لَا نَوًی فَمَضَیْتُ إِلَی بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی الْیَوْمِ الثَّانِی فَقُلْتُ لَهَا إِنِّی أَفْطَرْتُ عَلَی مَا أَتْحَفْتِینِی بِهِ فَمَا وَجَدْتُ لَهُ عَجَماً وَ لَا نَوًی قَالَتْ یَا سَلْمَانُ وَ لَنْ یَکُونَ لَهُ عَجَمٌ وَ لَا نَوًی وَ إِنَّمَا هُوَ نَخْلٌ غَرَسَهُ اللَّهُ فِی دَارِالسَّلَامِ بِکَلَامٍ عَلَّمَنِیهِ أَبِی مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله کُنْتُ أَقُولُهُ غُدْوَةً وَ عَشِیَّةً قَالَ سَلْمَانُ قُلْتُ علمنی [عَلِّمِینِی] الْکَلَامَ یَا سَیِّدَتِی فَقَالَتْ إِنْ سَرَّکَ أَنْ لَا یَمَسَّکَ أَذَی الْحُمَّی مَا عِشْتَ فِی دَارِ الدُّنْیَا فَوَاظِبْ عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ سَلْمَانُ عَلَّمَتْنِی هَذَا الْحِرْزَ فَقَالَتْ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ بِسْمِ اللَّهِ النُّورِ بِسْمِ اللَّهِ نُورِ النُّورِ بِسْمِ اللَّهِ نُورٌ عَلَی نُورٍ بِسْمِ اللَّهِ الَّذِی هُوَ مُدَبِّرُ الْأُمُورِ بِسْمِ اللَّهِ الَّذِی خَلَقَ النُّورَ مِنَ النُّورِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی خَلَقَ النُّورَ مِنَ النُّورِ وَ أَنْزَلَ النُّورَ عَلَی الطُّورِ فِی کِتابٍ مَسْطُورٍ فِی رَقٍّ مَنْشُورٍ بِقَدَرِ مَقْدُورٍ عَلَی نَبِیٍّ مَحْبُورٍ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هُوَ بِالْعِزِّ مَذْکُورٌ

ص: 67


1- 1. خشکنانج معرب خشکنانه و هو الخبز السکریّ الذی یختبز مع الفستق و اللوز.
2- 2. ما جعلناه بین العلامتین ساقط عن النسخ المطبوعة. راجع المصدر ص 8 و قد نقله المصنّف رحمه اللّه فی المجلد المتمم للعشرین فراجع.

من به یکی از ایشان که به نظرم می آمد از لحاظ سن بزرگ تر بود گفتم: «نام تو چیست؟» گفت: «مقدوده.» پرسیدم: «برای چه به این نام نامیده شدی؟» گفت: «برای اینکه من از برای مقداد بن اسود کندی، صحابه رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله آفریده شده ام.» از دومی پرسیدم: «نام تو چیست؟» گفت: «نام من ذره است.» گفتم: «تو را برای چه ذره می نامند، در صورتی که به نظر من شخص شریفی می آیی؟» گفت: «به این دلیل که برای ابوذر که صحابه رسول خداست آفریده شده ام.» به سومی گفتم: «نام تو چیست؟» گفت: «نامم سلمی است.» گفتم: «چرا تو را سلمی نام نهاده اند؟» گفت: «برای اینکه من برای سلمان، دوست پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله و سلم خلق شده ام.»

فاطمه اطهر گفت: «سپس آن حوریه ها رطب کبود رنگی را که همانند نان قندی بزرگ و از برف سفیدتر و از مشک خوشبوتر بود به من دادند.» آنگاه زهرای اطهر آن رطب را نزد من آورد و فرمود: «امشب با این رطب افطار کن و فردا هسته آن را نزد من بیاور.»

سلمان می گوید: «پس از گرفتن آن رطب از کنار گروهی از اصحاب پیامبر خدا عبور می کردم. آنها از من پرسیدند: «مگر مشک و عنبر همراه داری؟» گفتم: «آری، دارم.» وقت افطار با آن رطب افطار کردم، اما هسته ای در میان آن نیافتم. روز بعد به حضور دختر پیغمبر خدا رفتم و به وی گفتم: «من با آن تحفه ای که به من عطا کردی افطار کردم، ولی هسته ای در میان آن نیافتم.» فرمود: «ای سلمان! آن رطب نباید هم هسته ای داشته باشد، زیرا درخت این رطب را خدا بابت این دعایی که پدرم به من تعلیم داده و من آن را صبح و شام می خوانم، در بهشت غرس کرده است.» گفتم: آن دعا را به من یاد بده. فاطمه زهرا گفت: «اگر دوست داری تا زنده ای رنج تب به سراغت نیاید، به هوش باش که این دعا را همیشه بخوانی.» دوباره گفتم: «این حرز را به من تعلیم بده.»

فاطمه زهرا فرمود: «بگو بسم اللَّه النور، بسم اللَّه نور النور. بسم اللَّه نور علی نور، بسم اللَّه الذی هو مدبر الامور، بسم اللَّه الذی خلق النور من النور، الحمد للَّه الذی خلق النور من النور، و أنزل النور علی الطور، فی کِتابٍ مَسْطُورٍ، فِی رَقٍّ مَنْشُورٍ، بقدر مقدور، علی نبیّ محبور الحمد للَّه الذی هو بالعز مذکور،

ص: 67

وَ بِالْفَخْرِ مَشْهُورٌ وَ عَلَی السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ مَشْکُورٌ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ قَالَ سَلْمَانُ فَتَعَلَّمْتُهُنَّ فَوَ اللَّهِ لَقَدْ عَلَّمْتُهُنَّ أَکْثَرَ مِنْ أَلْفِ نَفْسٍ مِنْ أَهْلِ الْمَدِینَةِ وَ مَکَّةَ مِمَّنْ بِهِمُ الْحُمَّی فَکُلٌّ بَرَأَ مِنْ مَرَضِهِ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی.

بیان

الاعتجار لف العمامة علی الرأس قولها علیها السلام فمه أی فما السبب فی ترک زیارتنا أو اسکت و التنکر التغیر علی وجه الاستیحاش و الکراهة و لما کانت الذرة موضوعة للصغیرة من النملة قالت علیها السلام أنت مع نبلک و شرفک لم سمیت باسم یدل علی الحقارة و الخشکنانج لعله معرب أی الخبز الیابس.

«60»

مِنْ بَعْضِ کُتُبِ الْمَنَاقِبِ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ أُسَامَةَ قَالَ: مَرَرْتُ بِعَلِیٍّ وَ الْعَبَّاسِ وَ هُمَا قَاعِدَانِ فِی الْمَسْجِدِ فَقَالا یَا أُسَامَةُ اسْتَأْذِنْ لَنَا عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ هَذَا عَلِیٌّ وَ الْعَبَّاسُ یَسْتَأْذِنَانِ فَقَالَ هَلْ تَدْرِی مَا جَاءَ بِهِمَا قُلْتُ لَا وَ اللَّهِ مَا أَدْرِی قَالَ لَکِنِّی أَدْرِی مَا جَاءَ بِهِمَا فَأَذِنَ لَهُمَا فَدَخَلَا فَسَلَّمَا ثُمَّ قَعَدَا فَقَالا یَا رَسُولَ اللَّهِ أَیُّ أَهْلِکَ أَحَبُّ إِلَیْکَ قَالَ فَاطِمَةُ.

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الزُّبَیْرِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَائِشَةَ: أَنَّهَا کَانَتْ إِذَا ذُکِرَتْ فَاطِمَةُ بِنْتُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَتْ مَا رَأَیْتُ أَحَداً کَانَ أَصْدَقَ لَهْجَةً مِنْهَا إِلَّا أَنْ یَکُونَ الَّذِی وَلَدَهَا.

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الثَّعْلَبِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَامِدٍ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْمُزَنِیِّ عَنْ أَبِی یَعْلَی الْمَوْصِلِیِّ عَنْ سَهْلِ بْنِ زَنْجَلَةَ الرَّازِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ صَالِحٍ عَنِ ابْنِ لَهِیعَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُنْکَدِرِ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله أَقَامَ أَیَّاماً لَمْ یَطْعَمْ طَعَاماً حَتَّی شَقَّ ذَلِکَ عَلَیْهِ وَ طَافَ فِی مَنَازِلِ أَزْوَاجِهِ فَلَمْ یُصِبْ عِنْدَ وَاحِدَةٍ مِنْهُنَّ شَیْئاً فَأَتَی فَاطِمَةَ فَقَالَ یَا بُنَیَّةِ هَلْ عِنْدَکِ شَیْ ءٌ آکُلُهُ فَإِنِّی جَائِعٌ فَقَالَتْ لَا وَ اللَّهِ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی فَلَمَّا خَرَجَ مِنْ عِنْدِهَا بَعَثَ إِلَیْهَا جَارَةً لَهَا بِرَغِیفَیْنِ وَ قِطْعَةِ لَحْمٍ فَأَخَذَتْهُ مِنْهَا فَوَضَعَتْهُ فِی جَفْنَةٍ لَهَا وَ غَطَّتْ عَلَیْهَا وَ قَالَتْ لَأُوثِرَنَّ بِهَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَی نَفْسِی وَ مَنْ عِنْدِی وَ کَانُوا جَمِیعاً مُحْتَاجِینَ إِلَی شُبْعَةِ طَعَامٍ

ص: 68

و بالفخر مشهور، و علی السراء و الضراء مشکور، و صلی اللَّه علی سیدنا محمّد و آله الطاهرین.»

سلمان می گوید: «من این دعا را گرفتم. به خدا قسم من این دعا را به بیشتر از هزار نفر از اهل مدینه و مکه که دچار تب شده بودند تعلیم دادم و تک تک آنان به لطف خدا از مرض تب شفا یافتند.»

توضیح

«اعتجار» پیچیدن عمّامه به سر است. «فمه» به این معنی است که سبب ترک زیارت ما چیست و یا به این معنی است که «اسکت» (خاموش باش) و «تنکّر»، تغیّر است به گونه ای که بخواهد وحشت و ناخوشایندی ایجاد کند، و چون «ذرّه» (مورچه ریز) است، حضرت فرمود: تو با بزرگواری و شرافتی که داری، چرا به نامی که خفارت را می رساند نامیده شده ای، و «الخشکنانج» شاید معرّب است، به معنای نان خشک .

روایت60.

در بعضی از کتب مناقب: از اسامه نقل می کند که گفت: من نزد علی و عباس که در مسجد نشسته بودند رفتم. آنان به من گفتند: «برای ما از رسول خدا اجازه ورود بگیر.» من به پیغمبر خدا گفتم: «علی و عباس از شما اجازه تشرف می خواهند.» پیامبر فرمود: «آیا می دانی برای چه می خواهند نزد من بیایند؟» گفتم: «نه به خدا.» فرمود: «ولی من می دانم. اجازه ورود به ایشان بده.» وقتی آنها به حضور آن حضرت مشرف شدند، سلام کردند، نشستند و گفتند: «یا رسول اللَّه! کدام یک از اهل و عیالت نزد تو عزیزترند؟» فرمود: «فاطمه زهرا.»

همچنین از قول عایشه نقل می کند که هر گاه به یاد فاطمه می افتاد می گفت: «من جز پیامبر اسلام، کسی را راستگوتر از او ندیده ام.»

همچنین از جابر بن عبداللَّه نقل می کند که گفت: «چند روزی بود که رسول خدا غذا نخورده بود و آن حضرت از این بابت در رنج و تعب بود. ایشان بعد از آنکه به منزل هر یک از زنان خود رفت و غذایی نزد آنان نیافت، نزد فاطمه اطهر رفت و گفت: «ای دختر عزیزم! من گرسنه ام. آیا چیزی داری من بخورم؟»

زهرای اطهر گفت: «نه به خدا.» بعد از خارج شدن پیامبر اسلام از خانه فاطمه، یکی از همسایگان حضرت زهرا دو گرده نان و مقداری گوشت برای آن بانو فرستاد. فاطمه آن غذا را گرفت و در میان کاسه ای گذاشت و سر آن را پوشانید. آنگاه با خویشتن گفت: «اگر پدرم، خودم و اهل خانه ام گرسنه و محتاج غذا باشیم، من پدرم را بر خودم و اهل خانه ام مقدم می دانم.»

ص: 68

فَبَعَثَتْ حَسَناً أَوْ حُسَیْناً إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَرَجَعَ إِلَیْهَا فَقَالَتْ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی قَدْ أَتَانَا اللَّهُ بِشَیْ ءٍ فَخَبَأْتُهُ قَالَ هَلُمِّی فَأَتَتْهُ فَکَشَفَتْ عَنِ الْجَفْنَةِ فَإِذَا هِیَ مَمْلُوءَةٌ خُبْزاً وَ لَحْماً فَلَمَّا نَظَرَتْ إِلَیْهِ بُهِتَتْ فَعَرَفَتْ أَنَّهَا کَرَامَةٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَحَمِدَتِ اللَّهَ وَ صَلَّتْ عَلَی نَبِیِّهِ فَقَالَ صلی الله علیه و آله مِنْ أَیْنَ لَکِ هَذَا یَا بُنَیَّةِ فَقَالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ فَحَمِدَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَکِ شَبِیهَةً بِسَیِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ فِی نِسَاءِ بَنِی إِسْرَائِیلَ فِی وَقْتِهِمْ فَإِنَّهَا کَانَتْ إِذَا رَزَقَهَا اللَّهُ تَعَالَی فَسُئِلَتْ عَنْهُ قالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ فَبَعَثَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله إِلَی عَلِیٍّ ثُمَّ أَکَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ جَمِیعُ أَزْوَاجِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ أَهْلُ بَیْتِهِ جَمِیعاً وَ شَبِعُوا وَ بَقِیَتِ الْجَفْنَةُ کَمَا هِیَ قَالَتْ فَاطِمَةُ فَأَوْسَعْتُ مِنْهَا عَلَی جَمِیعِ جِیرَانِی وَ جَعَلَ اللَّهُ فِیهَا الْبَرَکَةَ وَ الْخَیْرَ کَمَا فَعَلَ اللَّهُ بِمَرْیَمَ علیها السلام.

قب، [المناقب لابن شهرآشوب] الثعلبی فی تفسیره و ابن المؤذن فی الأربعین بإسنادهما عن محمد بن المنکدر عن جابر: مثله.

«61»

وَ مِنْ کِتَابِ الْمَنَاقِبِ، الْمَذْکُورِ عَنْ أَبِی الْفَرَجِ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْمَکِّیِّ عَنِ الْمُظَفَّرِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ الْوَاحِدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْحُلْوَانِیِّ عَنْ کَرِیمَةَ بِنْتِ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمَرْوَزِیِّ وَ أَخْبَرَنِی أَیْضاً بِهِ عَالِیاً قَاضِی الْقُضَاةِ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ الْبَغْدَادِیُّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الزَّیْنَبِیِّ عَنِ الْکَرِیمَةِ فَاطِمَةَ بِنْتِ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمَرْوَزِیَّةِ بِمَکَّةَ حَرَسَهَا اللَّهُ تَعَالَی عَنْ أَبِی عَلِیٍّ زَاهِرِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُعَاذِ بْنِ یُوسُفَ الْجُرْجَانِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ غَالِبٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ أَبِی شَیْبَةَ عَنِ ابْنِ نُمَیْرٍ عَنْ مُجَالِدٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: خَرَجَ أَعْرَابِیٌّ مِنْ بَنِی سُلَیْمٍ یَتَبَدَّی فِی الْبَرِّیَّةِ فَإِذَا هُوَ بِضَبٍّ قَدْ نَفَرَ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ فَسَعَی وَرَاءَهُ حَتَّی اصْطَادَهُ ثُمَّ جَعَلَهُ فِی کُمِّهِ وَ أَقْبَلَ یَزْدَلِفُ نَحْوَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا أَنْ وَقَفَ بِإِزَائِهِ نَادَاهُ یَا مُحَمَّدُ یَا مُحَمَّدُ وَ کَانَ مِنْ أَخْلَاقِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذَا قِیلَ لَهُ یَا مُحَمَّدُ قَالَ یَا مُحَمَّدُ وَ إِذَا قِیلَ لَهُ یَا أَحْمَدُ قَالَ یَا أَحْمَدُ وَ إِذَا قِیلَ

ص: 69

سپس حسن یا حسین را به دنبال پیغمبر خدا فرستاد و آن حضرت به منزل فاطمه بازگشت.

زهرای اطهر گفت: «پدر جان! خدا مختصر غذایی برای ما عطا کرده که من آن را برای تو نگه داشته ام.» پیامبر اکرم فرمود: «آن را بیاور.» وقتی زهرای اطهر کاسه غذا را آورد و درپوش آن را برداشت، دید کاسه انباشته از نان و گوشت است. فاطمه با مشاهده آن غذا، دریافت که برکت آن از خیر و برکت پروردگار است. پس حمد خدای را به جای آورد و بر پیامبر او صلوات فرستاد.

پیغمبر اعظم فرمود: «ای دختر عزیزم! این غذا را از کجا آورده ای؟» گفت: «خدا آن را رسانده است. {خدا هر کس را که بخواهد رزق و روزی بی حساب می دهد.} رسول اکرم نیز حمد خدای را به جای آورد و به فاطمه گفت: «خدای را سپاسگزارم که ترا شبیه به حضرت مریم که بزرگ ترین زنان زمان خود بود قرار داد، زیرا حضرت مریم نیز هر گاه خدا رزق و روزی به وی عطا میکرد و از او می پرسیدند: «این غذا از کجا نصیب تو شده؟» می گفت: {از طرف پروردگار، زیرا خدا هر کس را که بخواهد رزق و روزی بی حساب عطا می کند.}

مناقب نیز این روایت را آورده است.

پیغمبر خدا صلی اللَّه علیه و آله به دنبال حضرت علی بن ابی طالب فرستاد که بیاید. آنگاه رسول خدا، علی مرتضی، فاطمه زهرا، امام حسن مجتبی، امام حسین و تمامی زنان پیغمبر اکرم از آن کاسه غذا خوردند تا سیر شدند. ولی غذای آن کاسه هنوز هیچ کاستی نیافته بود. فاطمه زهرا می فرماید: «من آن غذا را بین تمام همسایگانم تقسیم کردم. خدای توانا همان اندازه به آن غذا خیر و برکت داده بود که به غذای حضرت مریم عطا کرده بود.»

روایت61.

مناقب: از ابن عباس روایت می کند که گفت: «یک اعرابی از قبیله بنی سلیم به صحرا رفت. ناگاه دید سوسماری دوید و از جلوی او فرار کرد. اعرابی سوسمار را تعقیب کرد و بعد از شکار سوسمار، آن را در میان آستین خود جای داد. آنگاه به حضور پیغمبر معظم اسلام رفت.

وقتی در مقابل آن حضرت قرار گرفت گفت: «یا محمّد یا محمّد!» اخلاق رسول خدا این بود که هر گاه به آن حضرت می گفتند: «یا محمّد!» آن بزرگوار هم می فرمود: «یا محمّد!» هر گاه به او گفته می شد : «یا احمد!» می فرمود: «یا احمد!» هر گاه به آن حضرت گفته می شد:

ص: 69

لَهُ یَا أَبَا الْقَاسِمِ قَالَ یَا أَبَا الْقَاسِمِ وَ إِذَا قِیلَ لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ لَبَّیْکَ وَ سَعْدَیْکَ وَ تَهَلَّلَ وَجْهُهُ فَلَمَّا أَنْ نَادَاهُ الْأَعْرَابِیُّ یَا مُحَمَّدُ یَا مُحَمَّدُ قَالَ لَهُ النَّبِیُّ یَا مُحَمَّدُ یَا مُحَمَّدُ قَالَ لَهُ أَنْتَ السَّاحِرُ الْکَذَّابُ الَّذِی مَا أَظَلَّتِ الْخَضْرَاءُ وَ لَا أَقَلَّتِ الْغَبْرَاءُ مِنْ ذِی لَهْجَةٍ هُوَ أَکْذَبُ مِنْکَ أَنْتَ الَّذِی تَزْعَمُ أَنَّ لَکَ فِی هَذِهِ الْخَضْرَاءِ إِلَهاً بَعَثَ بِکَ إِلَی الْأَسْوَدِ وَ الْأَبْیَضِ وَ اللَّاتِ وَ الْعُزَّی لَوْ لَا أَنِّی أَخَافُ أَنَّ قَوْمِی یُسَمُّونَنِی الْعَجُولَ لَضَرَبْتُکَ بِسَیْفِی هَذَا ضَرْبَةً أَقْتُلُکَ بِهَا فَأَسُودَ بِکَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ فَوَثَبَ إِلَیْهِ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ لِیَبْطِشَ بِهِ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله اجْلِسْ یَا أَبَا حَفْصٍ فَقَدْ کَادَ الْحَلِیمُ أَنْ یَکُونَ نَبِیّاً ثُمَّ الْتَفَتَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله إِلَی الْأَعْرَابِیِّ فَقَالَ لَهُ یَا أَخَا بَنِی سُلَیْمٍ هَکَذَا تَفْعَلُ الْعَرَبُ یَتَهَجَّمُونَ عَلَیْنَا فِی مَجَالِسِنَا یَجْبَهُونَنَا بِالْکَلَامِ الْغَلِیظِ یَا أَعْرَابِیُّ وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً إِنَّ مَنْ ضَرَّ بِی فِی دَارِ الدُّنْیَا هُوَ غَداً فِی النَّارِ یَتَلَظَّی یَا أَعْرَابِیُّ وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً إِنَّ أَهْلَ السَّمَاءِ السَّابِعَةِ یُسَمُّونَنِی أَحْمَدَ الصَّادِقَ یَا أَعْرَابِیُّ أَسْلِمْ تَسْلَمْ مِنَ النَّارِ یَکُونُ لَکَ مَا لَنَا وَ عَلَیْکَ مَا عَلَیْنَا وَ تَکُونُ أَخَانَا فِی الْإِسْلَامِ قَالَ فَغَضِبَ الْأَعْرَابِیُّ وَ قَالَ وَ اللَّاتِ وَ الْعُزَّی لَا أُومِنُ بِکَ یَا مُحَمَّدُ أَوْ یُؤْمِنَ هَذَا الضَّبُّ ثُمَّ رَمَی بِالضَّبِّ عَنْ کُمِّهِ فَلَمَّا أَنْ وَقَعَ الضَّبُّ عَلَی الْأَرْضِ وَلَّی هَارِباً فَنَادَاهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله أَیُّهَا الضَّبُّ أَقْبِلْ إِلَیَّ فَأَقْبَلَ الضَّبُّ یَنْظُرُ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله أَیُّهَا الضَّبُّ مَنْ أَنَا فَإِذَا هُوَ یَنْطِقُ بِلِسَانٍ فَصِیحٍ ذَرِبٍ غَیْرِ قَطِعٍ فَقَالَ أَنْتَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ بْنِ هَاشِمِ بْنِ عَبْدِ مَنَافٍ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله مَنْ تَعْبُدُ قَالَ أَعْبُدُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ وَ اتَّخَذَ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلًا وَ اصْطَفَاکَ یَا مُحَمَّدُ حَبِیباً ثُمَّ أَنْشَأَ یَقُولُ

أَلَا یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّکَ صَادِقٌ*** فَبُورِکْتَ مَهْدِیّاً وَ بُورِکْتَ هَادِیاً

شَرَعْتَ لَنَا دِینَ الْحَنِیفَةِ بَعْدَ مَا*** عَبَدْنَا کَأَمْثَالِ الْحَمِیرِ الطَّوَاغِیَا

ص: 70

«یا ابوالقاسم!» می فرمود: «یا ابوالقاسم!» ولی هر وقت به آن بزرگوار گفته می شد: «یا رسول اللَّه!» می فرمود: «لبیک و سعدیک!» و صورت مبارکش می درخشید. وقتی آن اعرابی رسول خدا را با گفتن: «یا محمّد! یا محمّد!» خطاب قرار داد، آن بزرگوار هم طبق اخلاقی که داشت فرمود: «یا محمّد یا محمّد!»

آنگاه اعرابی به آن برگزیده خدا گفت: «تو همان جادوگر و دروغگویی هستی که آسمان در زیر خود و زمین در روی خود، همانند تو ندیده است. تو همان کسی هستی که گمان می کنی در این آسمان خدایی داری و آن خدا هم تو را بر هر سیاه و سفیدی و لات و عزی مبعوث کرده است! اگر من این بیمناک نبودم که قبیله ام مرا مردی عجول و بی صبر بنامند، با همین شمشیرم ضربتی به تو می زدم که تو را هلاک کند و به این ترتیب بر اولین و آخرین سیادت می کردم.»

عمر بن خطاب از جای جست تا به آن مرد حمله کند، ولی پیامبر اسلام رو به او کرد و فرمود: «بنشین! زیرا مقام شخص بردبار و صبور، کم از مقام پیغمبری نیست.» سپس رو به اعرابی کرد و به او فرمود: «ای عرب بنی سلیم! آیا از عرب عملی همچون عملی که تو انجام دادی سر می زند و این طور به ما و مجلس ما هجوم می آورد و این گونه خشونت و درشتی می کند؟ ای اعرابی! قسم به حق آن خدایی که مرا به پیامبری مبعوث کرده، هر کس که در دنیا به من زیانی برساند، فردای قیامت گرفتار آتش سوزان خواهد شد. ای اعرابی! قسم به آن خدایی که مرا به پیغمبری برگزیده، اهل آسمان هفتم مرا احمد صادق می نامند. ای اعرابی! اسلام بیاور تا از آتش در امان باشی، آنچه که موافق ما باشد، موافق تو نیز باشد، آنچه که بر علیه ما باشد، بر علیه تو نیز باشد و تو برادر دینی ما باشی.»

اعرابی خشمگین شد و گفت: «به حق بت لات و عزی قسم تا این سوسمار به تو ایمان نیاورد، من ایمان نخواهم آورد.» آنگاه آن سوسمار را از آستین خود بیرون آورد. همین که سوسمار روی زمین افتاد، پا به فرار گذاشت. رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله سوسمار را صدا زد و فرمود: «نزد من بیا!» سوسمار بازگشت، مقابل آن حضرت آمد و به جمال مبارکش نگریست! آنگاه پیغمبر اعظم به سوسمار فرمود: «من کیستم؟»

ناگاه سوسمار با زبانی فصیح به سخن درآمد و گفت: «تو محمّد بن عبداللَّه بن عبدالمطب بن هاشم بن عبد مناف هستی.» رسول اکرم به سوسمار فرمود: «تو که را می پرستی؟» گفت: «آن خدایی را می پرستم که دل دانه را می شکافد، انسان را می آفریند و حضرت ابراهیم را خلیل خود و تو را حبیب خویش قرار داده است.» سپس این اشعار را سرود:

ای رسول خدا! حقا که تو راستگو هستی. تو هدایت شده ای با برکت هستی تو دین یکتاپرستی را برای ما آوردی که همچون الاغ بت ها را پرستش می کردیم.

ص: 70

فَیَا خَیْرَ مَدْعُوٍّ وَ یَا خَیْرَ مُرْسَلٍ*** إِلَی الْجِنِّ بَعْدَ الْإِنْسِ لَبَّیْکَ دَاعِیاً

وَ نَحْنُ أُنَاسٌ مِنْ سُلَیْمٍ وَ إِنَّنَا*** أَتَیْنَاکَ نَرْجُو أَنْ نَنَالَ الْعَوَالِیَا

أَتَیْتَ بِبُرْهَانٍ مِنَ اللَّهِ وَاضِحٍ*** فَأَصْبَحْتَ فِینَا صَادِقَ الْقَوْلِ زَاکِیاً

فَبُورِکْتَ فِی الْأَحْوَالِ حَیّاً وَ مَیِّتاً*** وَ بُورِکْتَ مَوْلُوداً وَ بُورِکْتَ نَاشِیاً

قَالَ ثُمَّ أَطْبَقَ عَلَی فَمِ الضَّبِّ فَلَمْ یُحِرْ جَوَاباً فَلَمَّا أَنْ نَظَرَ الْأَعْرَابِیُّ إِلَی ذَلِکَ قَالَ وَا عَجَبَا ضَبٌّ اصْطَدْتُهُ مِنَ الْبَرِّیَّةِ ثُمَّ أَتَیْتُ بِهِ فِی کُمِّی لَا یَفْقَهُ وَ لَا یَنْقَهُ وَ لَا یَعْقِلُ یُکَلِّمُ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله بِهَذَا الْکَلَامِ وَ یَشْهَدُ لَهُ بِهَذِهِ الشَّهَادَةِ أَنَا لَا أَطْلُبُ أَثَراً بَعْدَ عَیْنٍ مُدَّ یَمِینَکَ فَأَنَا أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ فَأَسْلَمَ الْأَعْرَابِیُّ وَ حَسُنَ إِسْلَامُهُ ثُمَّ الْتَفَتَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله إِلَی أَصْحَابِهِ فَقَالَ لَهُمْ عَلِّمُوا الْأَعْرَابِیَّ سُوَراً مِنَ الْقُرْآنِ قَالَ فَلَمَّا أَنْ عُلِّمَ الْأَعْرَابِیُّ سُوَراً مِنَ الْقُرْآنِ قَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله هَلْ لَکَ شَیْ ءٌ مِنَ الْمَالِ قَالَ وَ الَّذِی بَعَثَکَ بِالْحَقِّ نَبِیّاً إِنَّا أَرْبَعَةُ آلَافِ رَجُلٍ مِنْ بَنِی سُلَیْمٍ مَا فِیهِمْ أَفْقَرُ مِنِّی وَ لَا أَقَلُّ مَالًا ثُمَّ الْتَفَتَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله إِلَی أَصْحَابِهِ فَقَالَ لَهُمْ مَنْ یَحْمِلِ الْأَعْرَابِیَّ عَلَی نَاقَةٍ أَضْمَنْ لَهُ عَلَی اللَّهِ نَاقَةً مِنْ نُوقِ الْجَنَّةِ قَالَ فَوَثَبَ إِلَیْهِ سَعْدُ بْنُ عُبَادَةَ قَالَ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی عِنْدِی نَاقَةٌ حَمْرَاءُ عُشَرَاءُ وَ هِیَ لِلْأَعْرَابِیِّ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله یَا سَعْدُ تَفْخَرُ عَلَیْنَا بِنَاقَتِکَ أَ لَا أَصِفُ لَکَ النَّاقَةَ الَّتِی نُعْطِیکَهَا بَدَلًا مِنْ نَاقَةِ الْأَعْرَابِیِّ فَقَالَ بَلَی فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی فَقَالَ یَا سَعْدُ نَاقَةٌ مِنْ ذَهَبٍ أَحْمَرَ وَ قَوَائِمُهَا مِنَ الْعَنْبَرِ وَ وَبَرُهَا مِنَ الزَّعْفَرَانِ وَ عَیْنَاهَا مِنْ یَاقُوتَةٍ حَمْرَاءَ وَ عُنُقُهَا مِنَ الزَّبَرْجَدِ الْأَخْضَرِ وَ سَنَامُهَا مِنَ الْکَافُورِ الْأَشْهَبِ وَ ذَقَنُهَا مِنَ الدُّرِّ وَ خِطَامُهَا مِنَ اللُّؤْلُؤِ الرَّطْبِ عَلَیْهَا قُبَّةٌ مِنْ دُرَّةٍ بَیْضَاءَ یُرَی بَاطِنُهَا مِنْ ظَاهِرِهَا وَ ظَاهِرُهَا مِنْ بَاطِنِهَا تَطِیرُ بِکَ فِی الْجَنَّةِ ثُمَّ الْتَفَتَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله إِلَی أَصْحَابِهِ فَقَالَ لَهُمْ مَنْ یُتَوِّجِ الْأَعْرَابِیَّ أَضْمَنْ لَهُ

ص: 71

ای بهترین خوانده شدگان! و ای بهترین فرستاده شدگان به سوی انس و جن!

دعوت تو را لبیک می گویم. ما مردمانی از قبیله سلیم می باشیم که نزد تو آمده ایم تا به مقامی عالی نائل شویم.

تو از طرف خدا دلیل و برهان واضحی آورده ای و ما تو رابه صدق گفتار و پاکیزگی می شناسیم

تو چه در حیات و چه در ممات، چه در کودکی و چه در بزرگسالی، با خیر و برکت بوده و هستی

آنگاه سوسمار دهان از سخن گفتن فرو بست. وقتی مرد اعرابی با این منظره مواجه شد گفت: «شگفتا! این سوسمار که من آن را از بیابان ها شکار کردم و در میان آستین خویشتن جای دادم، این جانداری که دانش و بینش و عقلی ندارد با محمّد این چنین سخن می گوید و چنین شهادتی را درباره نبوت وی می دهد، دیگر من در پی چه برهانی هستم؟» آنگاه رو به پیامبر خدا کرد و گفت: «یا محمّد! دست خود را پیش آور تا من با تو بیعت کنم. من شهادت می دهم که خدایی جز خدای یکتا نیست و شهادت می دهم که محمّد رسول اوست.» به این ترتیب مرد اعرابی اسلام آورد و در زمره مسلمانان ثابت قدم قرار گرفت.

پس از آن پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله رو به اصحاب خود کرد و به آنان فرمود: «چند سوره ای از قرآن به این اعرابی بیاموزید.» وقتی اعرابی تعدادی از سوره های قرآن را آموخت، رسول خدا به وی پرسید: «آیا از مال دنیا چیزی داری؟» گفت: «قسم به حق آن خدایی که تو را به پیامبری مبعوث فرموده، در میان چهار هزار نفر اهالی قبیله بنی سلیم، من از همه فقیرترم.» پیغمبر اکرم رو به یاران خود کرد و فرمود: «چه کسی یک ناقه به این اعرابی می دهد تا من از طرف خدا تضمین دهم که یک ناقه بهشتی به او عطا فرماید؟» سعد بن عباده برخاست و گفت: «پدر و مادرم به فدای تو! من یک ناقه سرخ دارم و به او می دهم.» پیامبر اعظم به سعد فرمود: «تو به واسطه این ناقه به ما فخر فروشی می کنی؟ آیا دوست داری صفات آن ناقه را که به تو عطا خواهیم کرد برایت وصف کنم؟» گفت: «آری، پدرم و مادرم به فدای تو!»

فرمود: «ای سعد! آن ناقه، ناقه ای است از طلای قرمز که پاهای آن از عنبر، کرک آن از زعفران، چشم هایش از یاقوت قرمز، گردن آن از زبرجد سبز، کوهان آن از کافور اشهب، چانه آن از درّ و عنان آن از مروارید تازه است. بر پشت آن قبه ای قرار دارد از درّ سفید که باطن آن از ظاهرش و ظاهرش از باطنش دیده می شود. همان ناقه است که پرواز کنان تو را به طرف بهشت می برد.»

آنگاه رسول خدا بار دیگر رو به صحابه کرد و فرمود: «چه کسی عمامه ای به این اعرابی می دهد تا من از طرف خدای تعالی ضامن شوم

ص: 71

عَلَی اللَّهِ تَاجَ التُّقَی قَالَ فَوَثَبَ إِلَیْهِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ قَالَ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی وَ مَا تَاجُ التُّقَی فَذَکَرَ مِنْ صِفَتِهِ قَالَ فَنَزَعَ عَلِیٌّ علیه السلام عِمَامَتَهُ فَعَمَّمَ بِهَا الْأَعْرَابِیَّ ثُمَّ الْتَفَتَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله فَقَالَ مَنْ یُزَوِّدِ الْأَعْرَابِیَّ وَ أَضْمَنَ لَهُ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ زَادَ التَّقْوَی قَالَ فَوَثَبَ إِلَیْهِ سَلْمَانُ الْفَارِسِیُّ فَقَالَ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی وَ مَا زَادُ التَّقْوَی قَالَ یَا سَلْمَانُ إِذَا کَانَ آخِرُ یَوْمٍ مِنَ الدُّنْیَا لَقَّنَکَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قَوْلَ شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ فَإِنْ أَنْتَ قُلْتَهَا لَقِیتَنِی وَ لَقِیتُکَ وَ إِنْ أَنْتَ لَمْ تَقُلْهَا لَمْ تَلْقَنِی وَ لَمْ أَلْقَکَ أَبَداً قَالَ فَمَضَی سَلْمَانُ حَتَّی طَافَ تِسْعَةَ أَبْیَاتٍ مِنْ بُیُوتِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَلَمْ یَجِدْ عِنْدَهُنَّ شَیْئاً فَلَمَّا أَنْ وَلَّی رَاجِعاً نَظَرَ إِلَی حُجْرَةِ فَاطِمَةَ علیها السلام فَقَالَ إِنْ یَکُنْ خَیْرٌ فَمِنْ مَنْزِلِ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَقَرَعَ الْبَابَ فَأَجَابَتْهُ مِنْ وَرَاءِ الْبَابِ مَنْ بِالْبَابِ فَقَالَ لَهَا أَنَا سَلْمَانُ الْفَارِسِیُّ فَقَالَتْ لَهُ یَا سَلْمَانُ وَ مَا تَشَاءُ فَشَرَحَ قِصَّةَ الْأَعْرَابِیِّ وَ الضَّبِّ مَعَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَتْ لَهُ یَا سَلْمَانُ وَ الَّذِی بَعَثَ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله بِالْحَقِّ نَبِیّاً إِنَّ لَنَا ثَلَاثاً مَا طَعِمْنَا وَ إِنَّ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ قَدْ اضْطَرَبَا عَلَیَّ مِنْ شِدَّةِ الْجُوعِ ثُمَّ رَقَدَا کَأَنَّهُمَا فَرْخَانِ مَنْتُوفَانِ وَ لَکِنْ لَا أَرُدُّ الْخَیْرَ إِذَا نَزَلَ الْخَیْرُ بِبَابِی یَا سَلْمَانُ خُذْ دِرْعِی هَذَا ثُمَّ امْضِ بِهِ إِلَی شَمْعُونَ الْیَهُودِیِّ وَ قُلْ لَهُ تَقُولُ لَکَ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ أَقْرِضْنِی عَلَیْهِ صَاعاً مِنْ تَمْرٍ وَ صَاعاً مِنْ شَعِیرٍ أَرُدَّهُ عَلَیْکَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَی قَالَ فَأَخَذَ سَلْمَانُ الدِّرْعَ ثُمَّ أَتَی بِهِ إِلَی شَمْعُونَ الْیَهُودِیِّ فَقَالَ لَهُ یَا شَمْعُونُ هَذَا دِرْعُ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله تَقُولُ لَکَ أَقْرِضْنِی عَلَیْهِ صَاعاً مِنْ تَمْرٍ وَ صَاعاً مِنْ شَعِیرٍ أَرُدَّهُ عَلَیْکَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ قَالَ فَأَخَذَ شَمْعُونُ الدِّرْعَ ثُمَّ جَعَلَ یُقَلِّبُهُ فِی کَفِّهِ وَ عَیْنَاهُ تَذْرِفَانِ بِالدُّمُوعِ وَ هُوَ یَقُولُ یَا سَلْمَانُ هَذَا هُوَ الزُّهْدُ فِی الدُّنْیَا هَذَا الَّذِی أَخْبَرَنَا بِهِ مُوسَی بْنُ عِمْرَانَ

ص: 72

که تاج تقوا به وی عطا فرماید؟» حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام از جای برخاست و گفت: «پدر و مادرم به فدای تو، یا رسول اللَّه! تاج تقوا چگونه تاجی است؟» پس از اینکه رسول خدا وصف آن را شرح داد، علی علیه السّلام عمامه خود را باز کرد و آن را به سر اعرابی بست.

پیامبر اکرم دیگر بار رو به یاران خود کرد و فرمود: «چه کسی به این اعرابی زاد راه و توشه می دهد تا من ضامن شوم که خدا زاد راه و توشه تقوا به وی عطا کند؟» سلمان فارسی از جای برخاست و گفت: «پدر و مادرم به فدای تو، یا رسول اللَّه! زاد راه و توشه تقوا چیست؟» فرمود: «ای سلمان! آنگاه که روز آخر عمر تو فرا رسد، خدا شهادت لا اله الا اللَّه و ان محمّد! رسول اللَّه را به تو تلقین خواهد کرد. اگر تو این شهادتین را بر زبان آوری، مرا ملاقات می کنی و من هم تو را ملاقات خواهم کرد. اگر آن را بر زبان نیاوری، مرا ملاقات نمی کنی و من نیز تو را نخواهم دید.»

سلمان رفت و نه خانه از خانه های پیغمبر خدا را جستجو کرد، ولی غذایی نزد زنان آن بزرگوار نیافت. دست آخر به طرف خانه فاطمه اطهر رفت و با خود گفت: «اگر خیری باشد، در منزل فاطمه دختر حضرت محمّد باید سراغش را گرفت.» وقتی دق الباب کرد، فاطمه زهرا از پشت در فرمود: «کیستی؟» گفت: «من سلمان فارسی ام.» فرمود: «چه حاجتی داری؟» سلمان ماجرای ملاقات اعرابی و سوسمارش با رسول خدا را شرح داد. فاطمه فرمود: «ای سلمان! به حق آن خدایی که حضرت محمّد را به پیامبری مبعوث فرموده، سه روز است که ما غذایی نخورده ایم. حسن و حسین از شدت گرسنگی بهانه جویی می کنند و حال همچون دو جوجه به خواب رفته اند. با این حال هر گاه خیری بر در خانه من بیاید، من آن را رد نخواهم کرد. بیا ای سلمان! این پیراهن مرا بگیر و نزد شمعون یهودی ببر و به او بگو که فاطمه دختر محمّد می گوید این پیراهن را بردار و در مقابل آن، یک من خرما و یک من جو به من بده تا به خواست خدا بعدا دینم را بپردازم.»

سلمان پیراهن را گرفت، نزد شمعون یهودی رفت و به وی گفت: «این پیراهن فاطمه دختر حضرت محمّد است. فاطمه می گوید این پیراهن را بگیر و در مقابل آن یک من خرما و یک من جو به من بده تا به خواست خدا بعدا دینم را به تو بپردازم. شمعون پیراهن را گرفت و همان طور که آن را با دو دست زیر و رو می کرد، از چشمانش اشک سرازیر بود و می گفت: «ای سلمان! این همان زهد و تقوای واقعی است در دنیا! این همان زهدی است که تورات حضرت موسی

ص: 72

فِی التَّوْرَاةِ أَنَا أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ فَأَسْلَمَ وَ حَسُنَ إِسْلَامُهُ.

ثُمَّ دَفَعَ إِلَی سَلْمَانَ صَاعاً مِنْ تَمْرٍ وَ صَاعاً مِنْ شَعِیرٍ فَأَتَی بِهِ سَلْمَانُ إِلَی فَاطِمَةَ فَطَحَنَتْهُ بِیَدِهَا وَ اخْتَبَزَتْهُ خُبْزاً ثُمَّ أَتَتْ بِهِ إِلَی سَلْمَانَ فَقَالَتْ لَهُ خُذْهُ وَ امْضِ بِهِ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ فَقَالَ لَهَا سَلْمَانُ یَا فَاطِمَةُ خُذِی مِنْهُ قُرْصاً تُعَلِّلِینَ بِهِ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ فَقَالَتْ یَا سَلْمَانُ هَذَا شَیْ ءٌ أَمْضَیْنَاهُ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَسْنَا نَأْخُذُ مِنْهُ شَیْئاً قَالَ فَأَخَذَهُ سَلْمَانُ فَأَتَی بِهِ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله فَلَمَّا نَظَرَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله إِلَی سَلْمَانَ قَالَ لَهُ یَا سَلْمَانُ مِنْ أَیْنَ لَکَ هَذَا قَالَ مِنْ مَنْزِلِ بِنْتِکَ فَاطِمَةَ قَالَ وَ کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله لَمْ یَطْعَمْ طَعَاماً مُنْذُ ثَلَاثٍ قَالَ فَوَثَبَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله حَتَّی وَرَدَ إِلَی حُجْرَةِ فَاطِمَةَ فَقَرَعَ الْبَابَ وَ کَانَ إِذَا قَرَعَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله الْبَابَ لَا یَفْتَحُ لَهُ الْبَابَ إِلَّا فَاطِمَةُ فَلَمَّا أَنْ فَتَحَتْ لَهُ الْبَابَ نَظَرَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله إِلَی صُفَارِ وَجْهِهَا وَ تَغَیُّرِ حَدَقَتَیْهَا فَقَالَ لَهَا یَا بُنَیَّةِ مَا الَّذِی أَرَاهُ مِنْ صُفَارِ وَجْهِکِ وَ تَغَیُّرِ حَدَقَتَیْکِ فَقَالَتْ یَا أَبَتِ إِنَّ لَنَا ثَلَاثاً مَا طَعِمْنَا طَعَاماً وَ إِنَّ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ قَدِ اضْطَرَبَا عَلَیَّ مِنْ شِدَّةِ الْجُوعِ ثُمَّ رَقَدَا کَأَنَّهُمَا فَرْخَانِ مَنْتُوفَانِ قَالَ فَأَنْبَهَهُمَا النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله فَأَخَذَ وَاحِداً عَلَی فَخِذِهِ الْأَیْمَنِ وَ الْآخَرَ عَلَی فَخِذِهِ الْأَیْسَرِ وَ أَجْلَسَ فَاطِمَةَ بَیْنَ یَدَیْهَا وَ اعْتَنَقَهَا النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله وَ دَخَلَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَاعْتَنَقَ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله مِنْ وَرَائِهِ ثُمَّ رَفَعَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله طَرْفَهُ نَحْوَ السَّمَاءِ فَقَالَ إِلَهِی وَ سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَیْتِی اللَّهُمَّ أَذْهِبْ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهِّرْهُمْ تَطْهِیراً قَالَ ثُمَّ وَثَبَتْ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله حَتَّی دَخَلَتْ إِلَی مِخْدَعٍ لَهَا فَصَفَّتْ قَدَمَیْهَا فَصَلَّتْ رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ رَفَعَتْ بَاطِنَ کَفَّیْهَا إِلَی السَّمَاءِ وَ قَالَتْ إِلَهِی وَ سَیِّدِی هَذَا مُحَمَّدٌ نَبِیُّکَ وَ هَذَا عَلِیٌّ ابْنُ عَمِّ نَبِیِّکَ وَ هَذَانِ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ

ص: 73

به ما خبر داده. من همین حالا شهادت می دهم که خدا یکی است و حضرت محمّد بنده و رسول او است.» به این ترتیب یهودی اسلام آورد و از مسلمانان ثابت قدم شد. سپس یک من خرما و یک من جو به سلمان داد. سلمان هم آنها را برد و به حضرت فاطمه تقدیم کرد.

حضرت زهرا جوها را به دست خود آسیا کرد و از آرد آن نان پخت. آنگاه نان ها را به سلمان داد و به او فرمود: «این نان ها را بگیر و به حضور رسول خدا ببر.» سلمان گفت: «یا فاطمه! یک گرده از این نان ها را برای حسنین بردار که آرام بگیرند.» فاطمه فرمود: «ای سلمان! ما از چیزی که در راه خدا دادیم نمی خوریم.» سلمان نان ها را برداشت و به حضور پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله و سلم آورد. وقتی چشم رسول اعظم به سلمان افتاد فرمود: «ای سلمان! این نان ها را از کجا آورده ای؟» گفت: «از منزل دخترت فاطمه.» پیغمبر خدا هم که مدت سه روز بود غذا نخورده بود، پس از مشاهده این صحنه به طرف خانه فاطمه رفت و دق الباب کرد. هر گاه پیامبر خدا دق الباب می کرد، کسی غیر از فاطمه در را باز نمی کرد .

وقتی که فاطمه در را برای پیغمبر خدا باز کرد، چشم مبارک رسول خدا به چهره زرد و چشمان از حدقه بیرون زده فاطمه افتاد و به وی فرمود: «ای دختر عزیزم! چرا رنگ صورتت زرد شده و حدقه چشمانت تغییر کرده؟» گفت: «ای پدر عزیزم! ما سه روز است که غذایی نخورده ایم. حسن و حسین از شدت گرسنگی بهانه گرفته اند و اکنون به خواب رفته اند.» پیامبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله حسنین علیهم السّلام را از خواب بیدار کرد و یکی از آنها را روی زانوی راست و دیگری را روی زانوی چپ نشاند. فاطمه اطهر را هم در مقابل خویش نشاند و دست به گردن او گذاشت. حضرت علی بن ابی طالب هم وارد شد و از پشت سر پیامبر دست به گردن پیامبر گذاشت.

آنگاه پیغمبر خدا سرش را به سوی آسمان بلند کرد و گفت: «بار خدایا! ای مولای من! اینان اهل بیت منند، رجس و پلیدی ها را از ایشان دور نگه دار و ایشان را پاک و پاکیزه کن؛ یک نوع پاکیزگی مخصوص.» سپس فاطمه اطهر داخل اتاق خلوت خویش شد و پس از آنکه دو رکعت نماز خواند، دو دست خود را به سوی آسمان بلند کرد و گفت: «پروردگارا! این حضرت محمّد پیامبر تو، این علی پسر عموی او و اینان حسن و حسین

ص: 73

سِبْطَا نَبِیِّکَ إِلَهِی أَنْزِلْ عَلَیْنا مائِدَةً مِنَ السَّماءِ کَمَا أَنْزَلْتَهَا عَلَی بَنِی إِسْرَائِیلَ أَکَلُوا مِنْهَا وَ کَفَرُوا بِهَا اللَّهُمَّ أَنْزِلْهَا عَلَیْنَا فَإِنَّا بِهَا مُؤْمِنُونَ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ وَ اللَّهِ مَا اسْتَتَمَّتِ الدَّعْوَةُ فَإِذَا هِیَ بِصَحْفَةٍ مِنْ وَرَائِهَا یَفُورُ قُتَارُهَا وَ إِذَا قُتَارُهَا أَزْکَی مِنَ الْمِسْکِ الْأَذْفَرِ فَاحْتَضَنَتْهَا ثُمَّ أَتَتْ بِهَا إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ عَلِیٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ فَلَمَّا أَنْ نَظَرَ إِلَیْهَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ لَهَا یَا فَاطِمَةُ مِنْ أَیْنَ لَکِ هَذَا وَ لَمْ یَکُنْ عَهِدَ عِنْدَهَا شَیْئاً فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله کُلْ یَا أَبَا الْحَسَنِ وَ لَا تَسْأَلْ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یُمِتْنِی حَتَّی رَزَقَنِی وَلَداً مَثَلُهَا مَثَلُ مَرْیَمَ بِنْتِ عِمْرَانَ کُلَّما دَخَلَ عَلَیْها زَکَرِیَّا الْمِحْرابَ وَجَدَ عِنْدَها رِزْقاً قالَ یا مَرْیَمُ أَنَّی لَکِ هذا قالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ (1) قَالَ فَأَکَلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله وَ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ خَرَجَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله وَ تَزَوَّدَ الْأَعْرَابِیُّ وَ اسْتَوَی عَلَی رَاحِلَتِهِ وَ أَتَی بَنِی سُلَیْمٍ وَ هُمْ یَوْمَئِذٍ أَرْبَعَةُ آلَافِ رَجُلٍ فَلَمَّا أَنْ وَقَفَ فِی وَسْطِهِمْ نَادَاهُمْ بِعُلُوِّ صَوْتِهِ قُولُوا لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ قَالَ فَلَمَّا سَمِعُوا مِنْهُ هَذِهِ الْمَقَالَةَ أَسْرَعُوا إِلَی سُیُوفِهِمْ فَجَرَّدُوهَا ثُمَّ قَالُوا لَهُ لَقَدْ صَبَوْتَ إِلَی دِینِ مُحَمَّدٍ السَّاحِرِ الْکَذَّابِ فَقَالَ لَهُمْ مَا هُوَ بِسَاحِرٍ وَ لَا کَذَّابٍ ثُمَّ قَالَ یَا مَعْشَرَ بَنِی سُلَیْمٍ إِنَّ إِلَهَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله خَیْرُ إِلَهٍ وَ إِنَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله خَیْرُ نَبِیٍّ أَتَیْتُهُ جَائِعاً فَأَطْعَمَنِی وَ عَارِیاً فَکَسَانِی وَ رَاجِلًا فَحَمَلَنِی ثُمَّ شَرَحَ لَهُمْ قِصَّةَ الضَّبِّ مَعَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ أَنْشَدَهُمُ الشَّعْرَ الَّذِی أَنْشَدَ فِی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ثُمَّ قَالَ یَا مَعَاشِرَ بَنِی سُلَیْمٍ أَسْلِمُوا تَسْلَمُوا مِنَ النَّارِ فَأَسْلَمَ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ أَرْبَعَةُ آلَافِ رَجُلٍ وَ هُمْ أَصْحَابُ الرَّایَاتِ الْخُضْرِ وَ هُمْ حَوْلَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله.

أقول: وجدت هذا الحدیث فی کتاب قدیم من مؤلفات العامة قال حدثنا أبو بکر أحمد بن علی الطرشیشی ببغداد سنة أربع و ثمانین و أربعمائة قال حدثتنا

ص: 74


1- 1. آل عمران: 33.

دو سبط پیامبر تویند. بار خدایا! برای ما غذایی از آسمان فرو بفرست، همان طور که برای بنی اسرائیل فرستادی. گرچه آنها کفران نعمت ورزیدند، خدایا! اگر آن غذا را برای ما بفرستی، ما به آن ایمان داریم.»

ابن عباس می گوید: «به خدا قسم هنوز دعای فاطمه علیها السّلام تمام نشده بود که یک کاسه در پشت سر او حاضر شد که هنوز بخار از آن برمی خاست؛ بخاری که از مشک اذفر خوشبوتر بود. فاطمه اطهر کاسه غذا را برداشت و به حضور پیغمبر خدا، علی مرتضی و حضرت حسنین آورد. حضرت علی که می دانست آن بانو غذایی در خانه ندارد، وقتی چشمش به آن غذا افتاد از زهرای اطهر پرسید: «این غذا را از کجا آورده ای؟»

پیغمبر اکرم به علی بن ابی طالب علیه السّلام فرمود: «یا اباالحسن! از این غذا بخور و پرس و جوی مکن. سپاس مخصوص آن خدایی است که تا این فرزند را به من عطا نکرد، مرا از دنیا نبرد؛ فرزندی که نظیر مریم دختر عمران است، همان مریمی که هر گاه زکریا در میان محراب عبادت نزد او می رفت و غذایی در آنجا می یافت به مریم می فرمود: «این غذا را از کجا آورده ای؟» مریم پاسخ می داد: {از طرف خدا به من عطا شده. خدا هر کس را که بخواهد رزق و روزی بی حساب می دهد.} پیغمبر خدا، علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السّلام از آن غذا خوردند و پیامبر اعظم بیرون آمد.

اعرابی زاد راه و توشه خود را گرفت، بر ناقه خود سوار شد و نزد قبیله بنی سلیم بازگشت که چهار هزار مرد بودند. مرد اعرابی به میان آنان رفت، تا جایی که می توانست صدایش را بلند کرد و گفت: «قولوا لا اله الا اللَّه محمّد رسول اللَّه.» همین که آنان این سخن را از او شنیدند، از جا جستند، شمشیرهایشان را بیرون کشیدند و به او گفتند: «آیا تو به دین محمّد که شخصی ساحر و دروغگو است گرویدی؟» اعرابی جواب داد: «نه. محمّد ساحر و دروغگو نیست!»

سپس گفت: «ای قبیله بنی سلیم! حقا که خدای حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله بهترین خداست و آن بزرگوار بهترین پیامبر است. گرسنه نزد او رفتم مرا سیر کرد؛ برهنه بودم مرا پوشانید؛ پیاده بودم سواره ام کرد.» آنگاه ماجرای سوسمار را برای آنان شرح داد و اشعاری را که برای رسول خدا سروده بود، برای آنان خواند. در انتها نیز گفت: «ای قبیله بنی سلیم! اسلام بیاورید تا از آتش جهنم در امان بمانید.» در آن روز تعداد چهار هزار مرد ایمان آوردند. اینان صاحب پرچم های سبز هستند که هم اکنون گرد پیغمبر خدا هستند.

مؤلف: این روایت را در کتابی قدیمی از تألیفات اهل سنّت نیز یافته ام.

ص: 74

کریمة بنت أحمد بن محمد بن حاتم المروزی بمکة حرسها الله بقراءتها علینا فی المسجد الحرام فی ذی الحجة سنة إحدی و ثلاثین و أربعمائة قالت أخبرنا أبو علی زاهر بن أحمد الفقیه بسرخس قال حدثنا معاذ بن یوسف الجرجانی قال حدثنا أحمد بن محمد بن غالب عن عثمان بن أبی شیبة عن ابن نمیر عن مجالد عن ابن عباس: مثله

بیان

قال الجوهری تبدی الرجل أقام بالبادیة و ازدلف أی تقدم و قطع کفرح و کرم لم یقدر علی الکلام و نقه الحدیث کفرح فهمه و العشراء من النوق بضم العین و فتح الشین التی مضی لحملها عشرة أشهر أو ثمانیة أو هی کالنفساء من النساء و ذرفت عینه أی سال دمعها و یقال علله بطعام و غیره أی شغله به و المخدع البیت الصغیر الذی یکون داخل البیت الکبیر و تضم میمه و تفتح و یقال صبأ فلان إذا خرج عن دین إلی دین غیره و قد تقلب الهمزة واوا.

«62»

وَ مِنَ الْکِتَابِ الْمَذْکُورِ، رُوِیَ فِی الْمَرَاسِیلِ: أَنَّ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ کَانَ عَلَیْهِمَا ثِیَابٌ خَلَقٌ وَ قَدْ قَرُبَ الْعِیدُ فَقَالا لِأُمِّهِمَا فَاطِمَةَ علیها السلام إِنَّ بَنِی فُلَانٍ خِیطَتْ لَهُمُ الثِّیَابُ الْفَاخِرَةُ أَ فَلَا تَخِیطِینَ لَنَا ثِیَاباً لِلْعِیدِ یَا أُمَّاهْ فَقَالَتْ یُخَاطُ لَکُمَا إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَلَمَّا أَنْ جَاءَ الْعِیدُ جَاءَ جَبْرَئِیلُ بِقَمِیصَیْنِ مِنْ حُلَلِ الْجَنَّةِ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله مَا هَذَا یَا أَخِی جَبْرَئِیلُ فَأَخْبَرَهُ بِقَوْلِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنَ لِفَاطِمَةَ وَ بِقَوْلِ فَاطِمَةَ یُخَاطُ لَکُمَا إِنْ شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ قَالَ جَبْرَئِیلُ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی لَمَّا سَمِعَ قَوْلَهَا لَا نَسْتَحْسِنُ أَنْ نُکَذِّبَ فَاطِمَةَ بِقَوْلِهَا یُخَاطُ لَکُمَا إِنْ شَاءَ اللَّهُ.

وَ عَنْ سَعِیدٍ الْحَفَّاظِ الدَّیْلَمِیِّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَنَسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: بَیْنَمَا أَهْلُ الْجَنَّةِ فِی الْجَنَّةِ یَتَنَعَّمُونَ وَ أَهْلُ النَّارِ فِی النَّارِ یُعَذَّبُونَ إِذَا لِأَهْلِ الْجَنَّةِ نُورٌ سَاطِعٌ فَیَقُولُ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ مَا هَذَا النُّورُ لَعَلَّ رَبَّ الْعِزَّةِ اطَّلَعَ فَنَظَرَ إِلَیْنَا فَیَقُولُ لَهُمْ رِضْوَانُ لَا وَ لَکِنْ عَلِیٌّ علیه السلام مَازَحَ فَاطِمَةَ فَتَبَسَّمَتْ فَأَضَاءَ ذَلِکَ النُّورُ مِنْ ثَنَایَاهَا.

ص: 75

توضیح

جوهری گوید: «تبدّی الرجل» یعنی «اقام بالبادیه»، یعنی در بیابان زندگی کرد. «ازدلف» یعنی تقدّم یا پیش رفت. «قطع» مانند فرح و کرم، به معنای این است که نمی تواند سخن بگوید و «نقه الحدیث» مانند فرح، یعنی سخن را فهمید. «عشراء» از ناقه ها با ضم عین و فتح شین ناقه ای است که ده ماه یا هشت مامه از حاملگی او بگذرد یا ناقه ای که به سان زن نفساء (زنی که تازه زایمان کرده) باشد.

ذرفت عینه: یعنی «دمعت» (اشکش جاری شد) و گفته می شود «علله بطعام و غیره» یعنی او را به آن مشغول ساخت. «مخدع» یعنی اتاق کوچکی که داخل خانه بزرگ است و میم مخدع هم مضموم و هم مفتوح خوانده نمی شود. گفته می شود «صبأ فلان»، زمانی که از دینی به دین دیگر رود و گاهی همزه صبأ به او قلب می شود.

روایت62.

مناقب: همچنین روایت می کند که زمانی امام حسن و امام حسین لباس های مندرسی در بر داشتند. ایام عید که فرا رسید به مادرشان زهرا گفتند: «فرزندان فلان همسایه لباس فاخر برای خود دوخته اند. ای مادر! تو برای عید ما لباس نمی دوزی؟» فاطمه فرمود: «به خواست خدا برای شما هم دوخته خواهد شد.»

هنگامی که روز عید فرا رسید، جبرئیل دو پیراهن از حله های بهشتی به حضور پیغمبر خدا آورد. رسول خدا به جبرئیل فرمود: «این لباس ها چیست؟» جبرئیل ماجرا را برای آن حضرت شرح داد و گفت: «چون فاطمه فرموده به خواست خدا برای شما هم لباس دوخته می شود، از این روی خدا می فرماید ما نیکو نمی دانیم که فاطمه نزد حسنین دروغگو در آید.»

سعید دیلمی از انس، از پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله روایت می کند که فرمود: «در آن هنگامی که اهل بهشت برخوردار از نعمت های بهشتی اند و اهل جهنم در عذاب به سر می برند، نوری از داخل بهشت ساطع می شود. بعضی از اهالی دوزخ می گویند: «این نور از چیست؟ شاید خدای مهربان به ما نظر مرحمتی فرموده باشد!» رضوان به آنان می گوید: «نخیر. علی بن ابی طالب با فاطمه زهرا مزاح کرد و آن بانو لبخندی زد. این نور از دندان های ثنایای وی درخشید.»

ص: 75

وَ بِالْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: لَمَّا أُسْرِیَ بِی وَ دَخَلْتُ الْجَنَّةَ بَلَغْتُ إِلَی قَصْرِ فَاطِمَةَ فَرَأَیْتُ سَبْعِینَ قَصْراً مِنْ مَرْجَانَةٍ حَمْرَاءَ مُکَلَّلَةٍ بِاللُّؤْلُؤِ أَبْوَابُهَا وَ حِیطَانُهَا وَ أُسْرَتُهَا مِنْ عِرْقٍ وَاحِدٍ.

وَ قَالَ الْحَسَنُ: مَا کَانَ فِی الدُّنْیَا أَعْبَدَ مِنْ فَاطِمَةَ علیها السلام کَانَتْ تَقُومُ حَتَّی تَتَوَرَّمَ قَدَمَاهَا.

«63»

نبه، [تنبیه الخاطر]: بَیْنَمَا النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله وَ النَّاسُ فِی الْمَسْجِدِ یَنْتَظِرُونَ بِلَالًا أَنْ یَأْتِیَ فَیُؤَذِّنَ إِذْ أَتَی بَعْدَ زَمَانٍ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله مَا حَبَسَکَ یَا بِلَالُ فَقَالَ إِنِّی اجْتَزْتُ بِفَاطِمَةَ علیهاالسلام وَ هِیَ تَطْحَنُ وَاضِعَةً ابْنَهَا الْحَسَنَ عِنْدَ الرَّحَی وَ هِیَ تَبْکِی فَقُلْتُ لَهَا أَیُّمَا أَحَبُّ إِلَیْکِ إِنْ شِئْتِ کَفَیْتُکِ ابْنَکِ وَ إِنْ شِئْتِ کَفَیْتُکِ الرَّحَی فَقَالَتْ أَنَا أَرْفَقُ بِابْنِی فَأَخَذْتُ الرَّحَی فَطَحَنْتُ فَذَاکَ الَّذِی حَبَسَنِی فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله رَحِمْتَهَا رَحِمَکَ اللَّهُ.

أَقُولُ رَوَی ابْنُ شِیرَوَیْهِ فِی الْفِرْدَوْسِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ أَبِی سَعِیدٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: فَاطِمَةُ سَیِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ مَا خَلَا مَرْیَمَ بِنْتَ عِمْرَانَ.

وَ عَنِ الْمِسْوَرِ بْنِ مَخْرَمَةَ عَنْهُ صلی الله علیه و آله قَالَ: فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّی فَمَنْ أَغْضَبَهَا أَغْضَبَنِی أَوْ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِی.

وَ عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ عَنْهُ صلی الله علیه وآله.فَاطِمَةُ وَ عَلِیٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ فِی حَظِیرَةِ الْقُدْسِ فِی قُبَّةٍ بَیْضَاءَ سَقْفُهَا عَرْشُ الرَّحْمَنِ عَزَّ وَ جَلَّ.

أَقُولُ قَالَ السَّیِّدُ ابْنُ طَاوُسٍ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ فِی کِتَابِ سَعْدِ السُّعُودِ قَالَ وَجَدْتُ فِی کِتَابِ مَا نَزَلَ مِنَ الْقُرْآنِ الْحَکِیمِ فِی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ أَهْلِ بَیْتِهِ علیهم السلام تَأْلِیفِ مُحَمَّدِ بْنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ بْنِ عُبَیْدٍ الْبُخَارِیُّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْعَلَوِیِّ عَنْ یَحْیَی بْنِ هَاشِمٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ أَبِی هَارُونَ الْعَبْدِیِّ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ: أُهْدِیَتْ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَطِیفَةٌ مَنْسُوجَةٌ بِالذَّهَبِ أَهْدَاهَا لَهُ مَلِکُ الْحَبَشَةِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله لَأُعْطِیَنَّهَا رَجُلًا یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللَّهُ

ص: 76

نیز از ابن عباس، از رسول اکرم روایت می کند که فرمود: «موقعی که مرا به معراج بردند و داخل بهشت شدم، به قصر فاطمه زهرا رسیدم. در آنجا هفتاد قصر را دیدم از جنس مرجان سرخ و مکلل به مروارید که در و دیوارهای آنها از یک جنس بودند.»

حسن می گوید: «کسی در دنیا از فاطمه اطهر عابدتر نبود، زیرا در حین عبادت، به قدری می ایستاد که پاهایش ورم می کرد.»

روایت63.

تنبیه الخاطر: یک روز پیغمبر اکرم و مردم در مسجد، به انتظار بلال بودند که بیاید و اذان بگوید. اما بلال بعد از لختی معطلی آمد. رسول خدا از وی پرسید: «چه شد که دیر آمدی؟» بلال پاسخ داد: «از نزدیک خانه فاطمه اطهر عبور کردم که دیدم آن بانو، با چشم هایی گریان در حال آسیا کردن بود، در حالی که فرزندش حسن را هم در کنار خود داشت. من به او گفتم: «میل داری که در عوض تو آسیا کنم یا اگر می خواهی امام حسن را آرام کنم؟» فرمود: «من به فرزندم مهربان ترم.» من هم مشغول آسیا کردن گردیدم. این شد که دیر آمدم.» پیامبر خدا به بلال فرمود: «خدا تو را رحمت کند که به دخترم فاطمه رحم کردی»

مؤلف: پیامبر فرمود: فاطمه سرور زنان جهانیان است به استثنای مریم بنت عمران. پیامبر فرمود: «فاطمه پاره تن من است هرکس او را به خشم آورد مرا به خشم آورده و یا او را آزار دهد مرا آزار داده است.»

عمر بن خطاب از پیغمبر عظیم الشأن اسلام روایت می کند که فرمود: «فاطمه، علی، حسن و حسین در حظیرة القدس، یعنی فردوس برین، در قبه سفیدی هستند که سقف آن، عرش حضرت پروردگار است.»

مؤلف: از ابو سعید خُدری روایت شده که گفت: «پادشاه حبشه قطیفه ای زرباف به پیغمبر مکرم اسلام اهدا کرد. پیامبر خدا فرمود: «من این قطیفه را به مردی عطا می کنم که خدا و رسول را دوست دارد و خدا

ص: 76

وَ رَسُولُهُ فَمَدَّ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَعْنَاقَهُمْ إِلَیْهَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله أَیْنَ عَلِیٌّ قَالَ عَمَّارُ بْنُ یَاسِرٍ فَلَمَّا سَمِعْتُ ذَلِکَ وَثَبْتُ حَتَّی أَتَیْتُ عَلِیّاً علیه السلام فَأَخْبَرْتُهُ فَجَاءَ فَدَفَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله الْقَطِیفَةَ إِلَیْهِ فَقَالَ أَنْتَ لَهَا فَخَرَجَ بِهَا إِلَی سُوقِ اللَّیْلِ فَنَقَضَهَا سِلْکاً سِلْکاً فَقَسَمَهَا فِی الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ ثُمَّ رَجَعَ إِلَی مَنْزِلِهِ وَ مَا مَعَهُ مِنْهَا دِینَارٌ فَلَمَّا کَانَ مِنْ غَدٍ اسْتَقْبَلَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله فَقَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ أَخَذْتَ أَمْسِ ثَلَاثَ آلَافِ مِثْقَالٍ مِنْ ذَهَبٍ فَأَنَا وَ الْمُهَاجِرُونَ وَ الْأَنْصَارُ نَتَغَدَّی عِنْدَکَ غَداً فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام نَعَمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَلَمَّا کَانَ الْغَدُ أَقْبَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله فِی الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ حَتَّی قَرَعُوا الْبَابَ فَخَرَجَ إِلَیْهِمْ وَ قَدْ عَرِقَ مِنَ الْحَیَاءِ لِأَنَّهُ لَیْسَ فِی مَنْزِلِهِ قَلِیلٌ وَ لَا کَثِیرٌ فَدَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ دَخَلَ الْمُهَاجِرُونَ وَ الْأَنْصَارُ حَتَّی جَلَسُوا وَ دَخَلَ عَلِیٌّ عَلَی فَاطِمَةَ فَإِذَا هُوَ بِجَفْنَةٍ مَمْلُوءَةٍ ثَرِیداً عَلَیْهَا عُرَاقٌ یَفُورُ مِنْهَا رِیحُ الْمِسْکِ الْأَذْفَرِ فَضَرَبَ عَلِیٌّ بِیَدِهِ عَلَیْهَا فَلَمْ یَقْدِرْ عَلَی حَمْلِهَا فَعَاوَنَهُ فَاطِمَةُ عَلَی حَمْلِهَا حَتَّی أَخْرَجَهَا فَوَضَعَهَا بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ فَدَخَلَ صلی الله علیه و آله عَلَی فَاطِمَةَ فَقَالَ أَیْ بُنَیَّةِ أَنَّی لَکِ هَذَا قَالَتْ یَا أَبَتِ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یُخْرِجْنِی مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی رَأَیْتُ فِی ابْنَتِی مَا رَأَی زَکَرِیَّا فِی مَرْیَمَ بِنْتِ عِمْرَانَ فَقَالَتْ فَاطِمَةُ یَا أَبَتِ أَنَا خَیْرٌ أَمْ مَرْیَمُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله أَنْتِ فِی قَوْمِکِ وَ مَرْیَمُ فِی قَوْمِهَا.

«64»

مِصْبَاحُ الْأَنْوَارِ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: أَقْبَلَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَعَرَفَ فِی وَجْهِهَا الْخَمْصَ قَالَ یَعْنِی الْجُوعَ فَقَالَ لَهَا یَا بُنَیَّةِ هَاهُنَا فَأَجْلَسَهَا عَلَی فَخِذِهِ الْأَیْمَنِ فَقَالَتْ یَا أَبَتَاهْ إِنِّی جَائِعَةٌ فَرَفَعَ یَدَیْهِ إِلَی السَّمَاءِ فَقَالَ اللَّهُمَّ رَافِعَ الْوَضَعَةِ وَ مُشْبِعَ الْجَاعَةِ أَشْبِعْ فَاطِمَةَ بِنْتَ نَبِیِّکَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فَوَ اللَّهِ مَا جَاعَتْ بَعْدَ یَوْمِهَا حَتَّی فَارَقَتِ الدُّنْیَا.

وَ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: إِنَّ فَاطِمَةَ بِنْتَ مُحَمَّدٍ وَجَدَتْ عِلَّةً فَجَاءَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله عَائِداً فَجَلَسَ عِنْدَهَا وَ سَأَلَهَا عَنْ حَالِهَا فَقَالَتْ إِنِّی أَشْتَهِی طَعَاماً

ص: 77

و رسول هم او را دوست می دارند.» صحابه هر یک به طرف پیامبر خدا گردن کشیدند، ولی آن حضرت فرمود: «علی بن ابی طالب کجا است؟» عمار بن یاسر می گوید: «وقتی من این سخن را از آن حضرت شنیدم، از جا جستم، خود را به حضرت علی بن ابی طالب رساندم و ماجرا را برایش شرح دادم. وقتی علی علیه السّلام به حضور آن حضرت مشرف شد، پیامبر اعظم آن قطیفه را به وی عطا کرد و فرمود: «تو سزاوار این قطیفه خواهی بود.» حضرت علی علیه السّلام قطیفه را گرفت، آن را به بازار برد و فروخت و پول آن را به تساوی بین مهاجرین و انصار تقسیم کرد.

سپس در حالی به طرف خانه بازگشت که یک دینار هم نداشت. فردای آن روز پیغمبر خدا به حضرت علی برخورد و به وی گفت: «یا علی! تو دیروز از فروش قطیفه سه هزار مثقال طلا گرفتی. فردا من و مهاجرین و انصار برای صبحانه مهمان تو خواهیم بود.» علی گفت: «مانعی ندارد.» فردای آن روز پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله با مهاجرین و انصار به سوی خانه حضرت علی بن ابی طالب رفتند و دق الباب کردند. علی علیه السّلام در حالی به استقبالشان آمد که از خجالت عرق از چهره مبارکش جاری شده بود، زیرا غذا و طعامی در منزل نداشت. پیغمبر اعظم به همراه مهاجرین و انصار داخل خانه علی شدند و نشستند.

وقتی حضرت علی علیه السّلام نزد فاطمه زهرا آمد، دید ظرفی پر از ترید پیش فاطمه است که عطر مشک اذفر از آن برمی خیزد. وقتی که علی دست دراز کرد تا ظرف را بلند کند، از سنگینی آن در شگفت شد. بنابراین با کمک فاطمه اطهر ظرف را به حضور پیامبر اکرم و مهمانانشان آوردند.

پس از اتمام غذا پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله نزد فاطمه آمد و گفت: «ای دختر عزیزم! این غذا را از کجا آورده بودی؟» گفت: «پدر جان، این غذا را خدا به من عطا کرد، زیرا {خدا هر کس را که بخواهد رزق و روزی بی حساب عطا می کند.} رسول خدا فرمود: «سپاس مخصوص آن خدایی است که مرا از دنیا نبرد تا معجزه ای را از دخترم ببینم که حضرت زکریا از حضرت مریم دید.» فاطمه زهرا پرسید: «یا رسول اللَّه! من بهترم یا حضرت مریم؟» پیامبر اکرم فرمود: «تو بهترین زنان قوم خود هستی، مریم هم بهترین زنان قوم خود بود.»

روایت64.

مصباح الانوار: از حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام روایت می کند که گفت: یک روز فاطمه به حضور پیغمبر اعظم اسلام آمد. رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله که آثار گرسنگی را در صورت او مشاهده کرده بود به وی گفت: «ای دختر عزیزم! بیا روی زانوی راستم بنشین.» حضرت زهرا گفت: «پدر جان من گرسنه ام.» پیامبر خدا دست های مبارکش را به سوی آسمان بلند کرد و گفت: «ای خدایی که تواضع کنندگان را جایگاه بلند می بخشی و گرسنگان را سیر می کنی! فاطمه دختر محمّد را سیر کن.» امام باقر گفت: «به خدا قسم فاطمه بعد از آن، تا روز رحلتش دیگر هیچ گاه گرسنه نشد.» حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام می فرماید: «یک بار فاطمه اطهر بیمار شد. رسول خدا به عیادت وی آمد و گفت: «حالت چگونه است؟» فاطمه گفت: «میل غذا خوردن دارم.»

ص: 77

طَیِّباً فَقَامَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله إِلَی طَاقٍ فِی الْبَیْتِ فَجَاءَ بِطَبَقٍ فِیهِ زَبِیبٌ وَ کَعْکٌ وَ أَقِطٌ وَ قِطْفُ عِنَبٍ (1) فَوَضَعَهُ بَیْنَ یَدِی فَاطِمَةَ علیها السلام فَوَضَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یَدَهُ فِی الطَّبَقِ وَ سَمَّی اللَّهَ وَ قَالَ کُلُوا بِسْمِ اللَّهِ فَأَکَلَتْ فَاطِمَةُ وَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ عَلِیٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ فَبَیْنَمَا هُمْ یَأْکُلُونَ إِذْ وَقَفَ سَائِلٌ عَلَی الْبَابِ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ أَطْعِمُونَا مِمَّا رَزَقَکُمُ اللَّهُ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله اخْسَأْ فَقَالَتْ فَاطِمَةُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا هَکَذَا تَقُولُ لِلْمِسْکِینِ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله إِنَّهُ الشَّیْطَانُ وَ إِنَّ جَبْرَئِیلَ جَاءَکُمْ بِهَذَا الطَّعَامِ مِنَ الْجَنَّةِ فَأَرَادَ الشَّیْطَانُ أَنْ یُصِیبَ مِنْهُ وَ مَا کَانَ ذَلِکِ یَنْبَغِی لَهُ.

وَ عَنْ حُذَیْفَةَ قَالَ: کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله لَا یَنَامُ حَتَّی یُقَبِّلَ عُرْضَ وَجْنَةِ فَاطِمَةَ علیها السلام أَوْ بَیْنَ ثَدْیَیْهَا.

وَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله لَا یَنَامُ حَتَّی یَضَعَ وَجْهَهُ الْکَرِیمَ بَیْنَ ثَدْیَیْ فَاطِمَةَ علیها السلام.

«65»

ع، [علل الشرائع] الْقَطَّانُ عَنِ السُّکَّرِیِّ عَنِ الْجَوْهَرِیِّ عَنْ شُعَیْبِ بْنِ وَاقِدٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی بْنِ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: إِنَّمَا سُمِّیَتْ فَاطِمَةُ مُحَدَّثَةً لِأَنَّ الْمَلَائِکَةَ کَانَتْ تَهْبِطُ مِنَ السَّمَاءِ فَتُنَادِیهَا کَمَا تُنَادِی مَرْیَمَ بِنْتَ عِمْرَانَ فَتَقُولُ یَا فَاطِمَةُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ وَ اصْطَفاکِ عَلی نِساءِ الْعالَمِینَ یَا فَاطِمَةُ اقْنُتِی لِرَبِّکِ وَ اسْجُدِی وَ ارْکَعِی مَعَ الرَّاکِعِینَ (2) فَتُحَدِّثُهُمْ وَ یُحَدِّثُونَهَا فَقَالَتْ لَهُمْ ذَاتَ لَیْلَةٍ أَ لَیْسَتِ الْمُفَضَّلَةُ عَلَی نِسَاءِ الْعَالَمِینَ مَرْیَمَ بِنْتَ عِمْرَانَ فَقَالُوا إِنَّ مَرْیَمَ کَانَتْ سَیِّدَةَ نِسَاءِ عَالَمِهَا وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَکِ سَیِّدَةَ نِسَاءِ عَالَمِکِ وَ عَالَمِهَا وَ سَیِّدَةَ نِسَاءِ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ.

ص: 78


1- 1. الکعک خبز معروف فارسی معرب-. و الاقط بفتح الهمزة و کسر القاف و قد تسکن للتخفیف مع فتح الهمزة و کسرها لبن یابس متحجر یتخذ من مخیض الغنم یقال له بالفارسیة« کشک»-. و القطف بالکسر العنقود.
2- 2. آل عمران: 37 و 38.

پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله برخاست و از بالای طاقی که در آن خانه بود، طبقی را که مقداری مویز، نان شیری، کشک، و خوشه انگور در آن بود آورد و مقابل فاطمه گذاشت.

سپس پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله دست مبارک خود را روی آن طبق گذاشت، نام خدای را بر زبان آورد و رو به اهل بیت خود گفت: «بسم اللَّه، بخورید!» رسول خدا، فاطمه زهرا علی مرتضی، امام حسن مجتبی و امام حسین علیهم السّلام مشغول خوردن غذا شدند. اما در همان حین مرد سائلی پشت در خانه آمد و گفت: «السلام علیکم، از آن غذایی که خدا به شما عطا کرده به من هم بدهید.» پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله گفت: «گم شو!» زهرای اطهر با شگفتی گفت: «پدر جان، تاکنون ندیده بودم که با هیچ سائلی این گونه سخن بگویی؟» رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله گفت: «این سائل، شیطان است. این غذا را جبرئیل از بهشت آورده. حال شیطان در این خیال است که از این غذا بخورد، اما هیچ چیز نصیبش نخواهد شد.»

حُذیفه می گوید: «پیامبر معظم اسلام تا صورت یا ما بین پستان های فاطمه را نمی بوسید، نمی خوابید.»

امام جعفر صادق علیه السّلام می فرماید: «رسول اکرم اسلام تا صورت مبارک خود را روی سینه فاطمه نمی گذاشت، به خواب نمی رفت.»

روایت65.

علل الشرائع: از حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام روایت می کند که گفت: «فاطمه از این روی محدثه نامیده شد که ملائکه از آسمان به زمین می آمدند و آن بانو را ندا می کردند، همان گونه که حضرت مریم بنت عمران را ندا می کردند.

ملائکه به فاطمه زهرا می گفتند: «ای فاطمه! {خدا تو را پاک و پاکیزه کرد و بر زنان عالم برتری داد.} ای فاطمه! «اقْنُتِی لِرَبِّکِ وَ اسْجُدِی وَ ارْکَعِی مَعَ الرَّاکِعِین»،(1) {برای خدای خود قنوت به جای آور و با رکوع کنندگان سجده و رکوع کن.} فاطمه با ملائکه و ملائکه با فاطمه گفتگو می کردند. یک شب زهرای اطهر به ملائکه گفت: «آیا نه چنین است که حضرت مریم از زنان عالم افضل بود؟» گفتند: «مریم بر زنان زمان خود افضل و برتر بود، ولی خدا تو را بر تمام زنان زمان خود و زنان زمان حضرت مریم و اولین و آخرین زنان برتری بخشیده است.»

ص: 78


1- . آل عمران / 37 - 38

کتاب دلائل الإمامة، للطبری عن أبی محمد هارون بن موسی التلعکبری عن الصدوق: مثله.

«66»

ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ الْمُؤَدِّبِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الْأَصْبَهَانِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَشَّارٍ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ الْحَضْرَمِیُّ بِمِصْرَ مُنْذُ ثَلَاثِینَ سَنَةً قَالَ حَدَّثَنَا سُلَیْمَانُ: قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی بَکْرٍ لَمَّا قَرَأَ وَ مَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رَسُولٍ وَ لَا نَبِیٍ (1) وَ لَا مُحَدَّثٍ قُلْتُ وَ هَلْ یُحَدِّثُ الْمَلَائِکَةُ إِلَّا الْأَنْبِیَاءَ قَالَ إِنَّ مَرْیَمَ لَمْ تَکُنْ نَبِیَّةً وَ کَانَتْ مُحَدَّثَةً وَ أُمَّ مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ کَانَتْ مُحَدَّثَةً وَ لَمْ تَکُنْ نَبِیَّةً وَ سَارَةَ امْرَأَةَ إِبْرَاهِیمَ قَدْ عَایَنَتِ الْمَلَائِکَةَ فَبَشَّرُوهَا بِإِسْحاقَ وَ مِنْ وَراءِ إِسْحاقَ یَعْقُوبَ وَ لَمْ تَکُنْ نَبِیَّةً وَ فَاطِمَةَ بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَتْ مُحَدَّثَةً وَ لَمْ تَکُنْ نَبِیَّةً.

قال الصدوق رحمه الله قد أخبر الله عز و جل فی کتابه بأنه ما أرسل من النساء أحدا إلی الناس فی قوله تبارک و تعالی وَ ما أَرْسَلْنا قَبْلَکَ إِلَّا رِجالًا نُوحِی إِلَیْهِمْ (2) و لم یقل نساء و المحدثون لیسوا برسل و لا أنبیاء.

«67»

یر، [بصائر الدرجات] کا، [الکافی] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ قَالَ: سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام بَعْضُ أَصْحَابِنَا عَنِ الْجَفْرِ فَقَالَ هُوَ جِلْدُ ثَوْرٍ مَمْلُوءٌ عِلْماً فَقَالَ لَهُ مَا الْجَامِعَةُ قَالَ تِلْکَ صَحِیفَةٌ طُولُهَا سَبْعُونَ ذِرَاعاً فِی عَرْضِ الْأَدِیمِ مِثْلُ فَخِذِ الْفَالِجِ فِیهَا کُلُّ مَا یَحْتَاجُ النَّاسُ إِلَیْهِ وَ لَیْسَ مِنْ قَضِیَّةٍ إِلَّا وَ فِیهَا حَتَّی أَرْشُ الْخَدْشِ قَالَ لَهُ فَمُصْحَفُ فَاطِمَةَ فَسَکَتَ طَوِیلًا ثُمَّ قَالَ إِنَّکُمْ لَتَبْحَثُونَ عَمَّا تُرِیدُونَ وَ عَمَّا لَا تُرِیدُونَ إِنَّ فَاطِمَةَ مَکَثَتْ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَمْسَةً وَ سَبْعِینَ یَوْماً وَ قَدْ کَانَ دَخَلَهَا حُزْنٌ شَدِیدٌ عَلَی أَبِیهَا وَ کَانَ جَبْرَئِیلُ یَأْتِیهَا فَیُحْسِنُ عَزَاءَهَا عَلَی أَبِیهَا وَ یُطَیِّبُ نَفْسَهَا وَ یُخْبِرُهَا عَنْ أَبِیهَا وَ مَکَانِهِ وَ یُخْبِرُهَا بِمَا یَکُونُ بَعْدَهَا فِی ذُرِّیَّتِهَا وَ کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام یَکْتُبُ ذَلِکَ فَهَذَا مُصْحَفُ فَاطِمَةَ(3).

ص: 79


1- 1. الحجّ: 51.
2- 2. الأنبیاء: 7.
3- 3. أصول الکافی ج 1 ص 241.

روایت66.

علل الشرائع: محمّد بن ابی بکر گوید: چون آیه «و ما ارسلنا من قلبک من رسول و لا نبی و لا محدّث» نازل گردید، پرسیدم: «آیا ملائکه جز با پیامبر سخن می گویند؟ فرمود: مریم پیامبر نبود، ولی محدّثه بود، یعنی فرشته ها را دید و آنان او را «بِإِسْحاقَ وَ مِنْ وَراءِ إِسْحاقَ یَعْقُوب»(1)، {به اسحاق و از پس اسحاق به یعقوب بشارت دادند}، با اینکه پیامبر نبود و فاطمه دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله محدّثه بود، ولی پیامبر نبود.

شیخ صدوق رحمة الله گوید: خداوند در کتابش خبر داده که از زنان فردی را به سوی مردم به پیامبری نفرستاده است در این آیه که: «و ما ارسلنا قبلک الّا رجالاً نوحی الیهم»(2) {و پیش از تو [نیز] جز مردانی را که به آنان وحی می کردیم گسیل نداشتیم.} و نگفته است «نساءً»، و زنانی که فرشته ها با آنان سخن می گویند نه رسول هستند و نه پیامبر.

روایت67.

کافی: از ابو عبیده روایت می کند که گفت: «برخی از اصحاب حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام از آن حضرت پرسیدند که «جفر» چیست. امام صادق علیه السّلام فرمود: «جفر پوست گاوی است که علوم فراوانی بر آن نوشته شده.» پرسیدند: «جامعه چیست؟» فرمود: «جامعه صحیفه ای است به طول هفتاد ذراع و به پهنای یک پوست. در آن جامعه هر آنچه را که مردم نیاز داشته باشند وجود دارد. هیچ موضوعی نیست که در آن نباشد، حتی تاوان و دیه خراش.» پرسیدند: «مصحف فاطمه علیها السّلام چیست؟» امام صادق پس از مکثی طولانی فرمود: «شما درباره موضوعی که تصمیم دارید و ندارید جستجو می کنید .

فاطمه اطهر بعد از رحلت رسول خدا، با دلی بسیار محزون به مدت هفتاد و پنج روز زنده بود. در این مدت جبرئیل نزد او می آمد و به خاطر رحلت پیامبر خدا به او تسلیت می گفت، او را از مکان پدرش آگاه می کرد و از مصائبی که فرزندانش بعدها به آن مبتلا می شدند با خبر می کرد. علی ابن ابی طالب علیه السّلام این موضوعات را می نوشت. این نوشته ها مصحف فاطمه است.»

ص: 79


1- . هود / 71
2- . انبیاء / 7
«68»

یر، [بصائر الدرجات] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: تَظْهَرُ زَنَادِقَةٌ سَنَةَ ثَمَانِیَةٍ وَ عِشْرِینَ وَ مِائَةٍ وَ ذَلِکَ لِأَنِّی نَظَرْتُ فِی مُصْحَفِ فَاطِمَةَ قَالَ فَقُلْتُ وَ مَا مُصْحَفُ فَاطِمَةَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمَّا قَبَضَ نَبِیَّهُ صلی الله علیه و آله دَخَلَ عَلَی فَاطِمَةَ مِنْ وَفَاتِهِ مِنَ الْحُزْنِ مَا لَا یَعْلَمُهُ إِلَّا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَأَرْسَلَ إِلَیْهَا مَلَکاً یُسَلِّی عَنْهَا غَمَّهَا وَ یُحَدِّثُهَا فَشَکَتْ ذَلِکَ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَ لَهَا إِذَا أَحْسَسْتِ بِذَلِکِ وَ سَمِعْتِ الصَّوْتَ قُولِی لِی فَأَعْلَمَتْهُ فَجَعَلَ یَکْتُبُ کُلَّمَا سَمِعَ حَتَّی أَثْبَتَ مِنْ ذَلِکَ مُصْحَفاً قَالَ ثُمَّ قَالَ أَمَا إِنَّهُ لَیْسَ مِنَ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ وَ لَکِنْ فِیهِ عِلْمُ مَا یَکُونُ.

«69»

کا، [الکافی] الْعِدَّةُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ: مِثْلَهُ (1)

أقول: قد أوردنا کثیرا من فضائلها و مناقبها و سیرها صلوات الله علیها فی باب غصب فدک و باب فضائل أصحاب الکساء علیهم السلام.

وَ رَوَی الْحَسَنُ بْنُ سُلَیْمَانَ فِی کِتَابِ الْمُحْتَضَرِ مِنْ تَفْسِیرِ الثَّعْلَبِیِّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُجَاهِدٍ قَالَ: خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ قَدْ أَخَذَ بِیَدِ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ قَالَ مَنْ عَرَفَ هَذِهِ فَقَدْ عَرَفَهَا وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْهَا فَهِیَ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ وَ هِیَ بَضْعَةٌ مِنِّی وَ هِیَ قَلْبِیَ الَّذِی بَیْنَ جَنْبَیَّ فَمَنْ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِی وَ مَنْ آذَانِی فَقَدْ آذَی اللَّهَ.

کِتَابُ الدَّلَائِلِ، لِلطَّبَرِیِّ عَنْ أَبِی الْفَرَجِ الْمُعَافَی عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَمِّهِ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ قَالَ: حَدَّثَتْنِی فَاطِمَةُ بِنْتُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَتْ قَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله أَ لَا أُبَشِّرُکِ إِذَا أَرَادَ اللَّهُ أَنْ یُتْحِفَ زَوْجَةَ وَلِیِّهِ فِی الْجَنَّةِ بَعَثَ إِلَیْکِ تَبْعَثِینَ إِلَیْهَا مِنْ حُلِیِّکِ.

ص: 80


1- 1. الکافی ج 1 ص 240.

روایت68.

بصائرالدرجات: از حماد بن عثمان روایت می کند که گفت: «از امام جعفر صادق علیه السّلام شنیدم که می گفت: «در سال 128 قمری زندیق هایی به وجود خواهند آمد. من با نگاه به مصحف فاطمه این خبر غیبی را می دهم.» من از امام صادق پرسیدم: «مصحف فاطمه چیست؟» فرمود: «موقعی که خدای توانا پیامبر خود را قبض روح کرد، چنان غم و اندوه ژرفی فاطمه اطهر را فرا گرفت که جز خدا کسی از وسعت آن با خبر نبود. خدای رئوف ملکی را نزد او فرستاد که به او تسلیت بگوید و با او گفتگو کند. فاطمه این مطلب را برای علی علیه السّلام شرح می داد. حضرت علی به وی می گفت: «هر گاه که صدای آن ملک را احساس کردی به من بگو.»

به این ترتیب هر گاه که فاطمه اطهر مطلبی را از آن ملک می شنید، برای حضرت علی شرح می داد و آن بزرگوار هم آن را می نوشت. نوشته های آن حضرت را مصحف فاطمه می گویند. حکم حلال و حرامی در آن نیست، ولی علم به امور آینده در آن موجود است»

روایت69.

کافی نیز همین روایت را آورده است.

مؤلف: بسیاری از فضیلت ها و منقبت ها و سیره های حضرت را در باب «غصب فدک» و نیز باب «فضیلت های اصحاب کساء» آورده ایم.

مجاهد گوید: رسول خدا دست فاطمه را گرفته بیرون آمد و فرمود: «هرکس این فاطمه را شناخته که شناخته است ولی هرکس که نشناخته، این فاطمه دختر محمّد است و این پاره تن من است و این قلب من در سینه ام است. هرکس او را آزار دهد، مرا آزار داده و هرکس مرا آزار دهد، خدا را آزار داده است.» طبری در کتاب دلائل الامامة، از حضرت فاطمه زهرا روایت می کند که فرمود: «پدرم رسول خدا به من گفت: «به تو بشارت می دهم هر گاه که خدای رئوف بخواهد در بهشت برای زوجه ولی و دوست خود تحفه ای عطا کند، نزد تو می فرستد که تو از زر و زیور خود برایش بفرستی.»

ص: 80

باب 4 سیرها و مکارم أخلاقها صلوات الله علیها و سیر بعض خدمها

الأخبار

«1»

ب، [قرب الإسناد] السِّنْدِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ علیهم السلام قَالَ: تَقَاضَی عَلِیٌّ وَ فَاطِمَةُ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی الْخِدْمَةِ فَقَضَی عَلَی فَاطِمَةَ بِخِدْمَةِ مَا دُونَ الْبَابِ وَ قَضَی عَلَی عَلِیٍّ بِمَا خَلْفَهُ قَالَ فَقَالَتْ فَاطِمَةُ فَلَا یَعْلَمُ مَا دَاخَلَنِی مِنَ السُّرُورِ إِلَّا اللَّهُ بِإِکْفَائِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله تَحَمُّلَ رِقَابِ الرِّجَالِ.

بیان

تحمل رقاب الرجال أی تحمل أمور تحملها رقابهم من حمل القرب و الحطب و یحتمل أن یکون کنایة عن التبرز من بین الرجال أو المشی علی رقاب النائمین عند خروجها لیلا للاستقاء أی التحمل علی رقابهم و لا یبعد أن یکون أصله ما تحمل فأسقطت کلمة ما من النساخ.

ثم اعلم أن المعروف فی اللغة کفاه لا أکفاه و لعل فیه أیضا تصحیفا(1).

«2»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام أَنَّهُ قَالَ حَدَّثَتْنِی أَسْمَاءُ بِنْتُ عُمَیْسٍ قَالَتْ: کُنْتُ عِنْدَ فَاطِمَةَ علیها السلام إِذْ دَخَلَ عَلَیْهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ فِی عُنُقِهَا قِلَادَةٌ مِنْ ذَهَبٍ کَانَ اشْتَرَاهَا لَهَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام مِنْ فَیْ ءٍ فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یَا فَاطِمَةُ لَا یَقُولُ النَّاسُ إِنَّ فَاطِمَةَ بِنْتَ مُحَمَّدٍ تَلْبَسُ لِبَاسَ الْجَبَابِرَةِ فَقَطَعَتْهَا وَ بَاعَتْهَا وَ اشْتَرَتْ بِهَا رَقَبَةً فَأَعْتَقَتْهَا فَسُرَّ بِذَلِکَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله.

«3»

ع، [علل الشرائع] ابْنُ مَقْبُرَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ جَنْدَلِ بْنِ وَالِقٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ الْمَازِنِیِّ عَنْ عُبَادَةَ الْکَلْبِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ فَاطِمَةَ الصُّغْرَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَخِیهِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ: رَأَیْتُ أُمِّی فَاطِمَةَ علیها السلام قَامَتْ فِی مِحْرَابِهَا لَیْلَةَ جُمُعَتِهَا فَلَمْ تَزَلْ رَاکِعَةً سَاجِدَةً حَتَّی اتَّضَحَ عَمُودُ الصُّبْحِ وَ سَمِعْتُهَا تَدْعُو لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ

ص: 81


1- 1. بل هو مصدر أکفأ مهموزا و المراد کفاءة الزوجة تحملا مثل تحمل رقاب الرجال.

باب چهارم : سیره عملی و کرامتهای اخلاقی فاطمه زهرا علیها السّلام

روایات

روایت1.

قرب الاسناد: از امام محمّد باقر علیه السّلام روایت می کند که فرمود: حضرت علی علیه السّلام و فاطمه علیها السّلام، از پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله تقاضا کردند که آن حضرت دستور و برنامه زندگی ایشان را تعیین کند. پیغمبر اکرم امور داخلی خانه را بر عهده حضرت فاطمه و کارهای خارج از منزل را بر عهده حضرت علی بن ابی طالب گذاشت. حضرت زهرای اطهر از اینکه پیامبر خدا با این دستور خود او را از معامله کردن با مردان نجات داده بود، به قدری خوشحال شد که فقط خدا می دانست.

بیان

تحمل رقاب الرجال أی تحمل أمور تحملها رقابهم من حمل القرب و الحطب و یحتمل أن یکون کنایة عن التبرز من بین الرجال أو المشی علی رقاب النائمین عند خروجها لیلا للاستقاء أی التحمل علی رقابهم و لا یبعد أن یکون أصله ما تحمل فأسقطت کلمة ما من النساخ.

ثم اعلم أن المعروف فی اللغة کفاه لا أکفاه و لعل فیه أیضا تصحیفا(1).

روایت2.

عیون اخبار الرضا: از اسماء بنت عُمَیس روایت می کند که گفت: «من نزد فاطمه زهرا بودم که حضرت رسول اعظم صلی اللَّه علیه و آله به منزل آن بانو آمد. گردنبندی در گردن فاطمه اطهر بود که علی بن ابی طالب آن را از سهم غنیمت خود خریده بود. پیغمبر اکرم به فاطمه اطهر فرمود: «ای فاطمه! مبادا مردم بگویند فاطمه دختر محمّد، لباس و زر و زیور ستمکاران را پوشیده است!» فاطمه گردنبند را باز کرد، آن را فروخت و با پول آن غلام زر خریدی را در راه خدا آزاد کرد.»

روایت3.

علل الشرائع: از حضرت امام حسن مجتبی علیه السّلام روایت می کند که گفت: «شب های جمعه فاطمه اطهر را می دیدم که تا طلوع صبح مشغول رکوع و سجود بود و می شنیدم که مادرم، برای زنان و مردان مؤمن دعا می کرد

ص: 81


1- 1. بل هو مصدر أکفأ مهموزا و المراد کفاءة الزوجة تحملا مثل تحمل رقاب الرجال.

وَ تُسَمِّیهِمْ وَ تُکْثِرُ الدُّعَاءَ لَهُمْ وَ لَا تَدْعُو لِنَفْسِهَا بِشَیْ ءٍ فَقُلْتُ لَهَا یَا أُمَّاهْ لِمَ لَا تَدْعِینَ لِنَفْسِکِ کَمَا تَدْعِینَ لِغَیْرِکِ فَقَالَتْ یَا بُنَیَّ الْجَارَ ثُمَّ الدَّارَ.

«4»

ع، [علل الشرائع] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْمَرْوَزِیُّ عَنْ جَعْفَرٍ الْمُقْرِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الْمَوْصِلِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَاصِمٍ عَنْ أَبِی زَیْدٍ الْکَحَّالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: کَانَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام إِذَا دَعَتْ تَدْعُو لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ لَا تَدْعُو لِنَفْسِهَا فَقِیلَ لَهَا یَا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ إِنَّکِ تَدْعِینَ لِلنَّاسِ وَ لَا تَدْعِینَ لِنَفْسِکِ فَقَالَتِ الْجَارَ ثُمَّ الدَّارَ.

«5»

ع، [علل الشرائع] الْقَطَّانُ عَنِ السُّکَّرِیِّ عَنِ الْحَکَمِ بْنِ أَسْلَمَ عَنِ ابْنِ عُلَیَّةَ عَنِ الْحَرِیرِیِّ عَنْ أَبِی الْوَرْدِ بْنِ ثُمَامَةَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام: أَنَّهُ قَالَ لِرَجُلٍ مِنْ بَنِی سَعْدٍ أَ لَا أُحَدِّثُکَ عَنِّی وَ عَنْ فَاطِمَةَ إِنَّهَا کَانَتْ عِنْدِی وَ کَانَتْ مِنْ أَحَبِّ أَهْلِهِ إِلَیْهِ وَ أَنَّهَا اسْتَقَتْ بِالْقِرْبَةِ حَتَّی أَثَّرَ فِی صَدْرِهَا وَ طَحَنَتْ بِالرَّحَی حَتَّی مَجِلَتْ یَدَاهَا وَ کَسَحَتِ الْبَیْتَ حَتَّی اغْبَرَّتْ ثِیَابُهَا وَ أَوْقَدَتِ النَّارَ تَحْتَ الْقِدْرِ حَتَّی دَکِنَتْ ثِیَابُهَا فَأَصَابَهَا مِنْ ذَلِکَ ضَرَرٌ شَدِیدٌ فَقُلْتُ لَهَا لَوْ أَتَیْتِ أَبَاکِ فَسَأَلْتِیهِ خَادِماً یَکْفِیکِ ضُرَّ مَا أَنْتِ فِیهِ مِنْ هَذَا الْعَمَلِ فَأَتَتِ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله فَوَجَدَتْ عِنْدَهُ حُدَّاثاً فَاسْتَحَتْ فَانْصَرَفَتْ قَالَ فَعَلِمَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله أَنَّهَا جَاءَتْ لِحَاجَةٍ قَالَ فَغَدَا عَلَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ نَحْنُ فِی لِفَاعِنَا فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ فَسَکَتْنَا وَ اسْتَحْیَیْنَا لِمَکَانِنَا ثُمَّ قَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ فَسَکَتْنَا ثُمَّ قَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ فَخَشِینَا إِنْ لَمْ نَرُدَّ عَلَیْهِ أَنْ یَنْصَرِفَ وَ قَدْ کَانَ یَفْعَلُ ذَلِکَ یُسَلِّمُ ثَلَاثاً فَإِنْ أُذِنَ لَهُ وَ إِلَّا انْصَرَفَ فَقُلْتُ وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ یَا رَسُولَ اللَّهِ ادْخُلْ فَلَمْ یَعْدُ أَنْ جَلَسَ عِنْدَ رُءُوسِنَا فَقَالَ یَا فَاطِمَةُ مَا کَانَتْ حَاجَتُکِ أَمْسِ عِنْدَ مُحَمَّدٍ قَالَ فَخَشِیتُ إِنْ لَمْ نُجِبْهُ أَنْ یَقُومَ قَالَ فَأَخْرَجْتُ رَأْسِی فَقُلْتُ أَنَا وَ اللَّهِ أُخْبِرُکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّهَا اسْتَقَتْ بِالْقِرْبَةِ حَتَّی أَثَّرَتْ فِی صَدْرِهَا وَ جَرَتْ بِالرَّحَی حَتَّی مَجِلَتْ یَدَاهَا وَ کَسَحَتِ الْبَیْتَ حَتَّی اغْبَرَّتْ ثِیَابُهَا وَ أَوْقَدَتْ تَحْتَ الْقِدْرِ حَتَّی دَکِنَتْ ثِیَابُهَا فَقُلْتُ لَهَا لَوْ أَتَیْتِ أَبَاکِ فَسَأَلْتِیهِ خَادِماً یَکْفِیکِ ضُرَّ مَا أَنْتِ فِیهِ مِنْ هَذَا

ص: 82

و نام ایشان را می برد و مکررا برای آنان دعا می کرد، ولی برای خود دعا نمی کرد. من از مادرم پرسیدم: «پس چرا همچنان که برای دیگران دعا می کنی، برای خود دعا نمی کنی؟» گفت: «ای پسر عزیزم! اول همسایه، سپس اهل خانه.»

روایت4.

علل الشرائع: همچنین از حضرت موسی بن جعفر علیه السّلام روایت می کند که فرمود: «فاطمه اطهر برای مؤمنین و مؤمنات دعا می کرد و برای خویش دعا نمی کرد. وقتی از آن بانو پرسیده می شد: «تو برای مردم دعا می کنی، پس چرا برای خود دعا نمی کنی؟» می فرمود: «اول همسایه، دوم اهل خانه.»

روایت5.

علل الشرائع: همچنین روایت می کند که حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام به یکی از مردان بنی سعد فرمود: «می خواهی داستان خودم و فاطمه را برای تو باز گویم؟ بدان که فاطمه اطهر زوجه من، نزد رسول خدا از محبوب ترین اهل و عیالش بود.

فاطمه آنقدر با مشک آب می آورد که اثر آن در سینه اش بر جای می ماند؛ آنقدر آسیا کرده بود که دست هایش پینه بسته بودند؛ آنقدر خانه را رفت و روب می کرد که لباس هایش غبارآلود می شد؛ آنقدر در زیر دیگ آتش می افروخت که لباس هایش چرک می شد. به همین خاطر او دچار زحمت و مشقت شدیدی شده بود. یک بار به حضرت زهرا گفتم: «کاش پیش پدرت پیغمبر خدا می رفتی و از آن حضرت تقاضا می کردی که یک خدمتکار به تو عطا کند تا یاور و کمک حال تو باشد!»

هنگامی که زهرای اطهر برای این درخواست به حضور پیامبر اسلام رفت، دید گروهی با آن حضرت مشغول گفتگو می باشند. پس فاطمه زهرا خجالت کشید و مراجعت کرد. چون پیغمبر اعظم اسلام دریافت که فاطمه حاجتی داشته، فردای آن روز صبح زود که ما هنوز در خواب بودیم، آن بزرگوار به خانه ما آمد و گفت: «السلام علیکم.» ما سکوت اختیار کردیم و چون به وقت آمدن آن حضرت خوابیده بودیم، خجل شدیم. رسول خدا برای دومین بار گفت: «السلام علیکم» و ما همچنان ساکت ماندیم. وقتی برای سومین بار گفت: «السلام علیکم»، ما ترسیدیم که اگر جواب آن حضرت را نگوییم مراجعت فرماید، زیرا سه مرتبه به ما سلام کرده بود. و رسم رسول خدا بود که سه مرتبه سلام می داد، اگر اجازه ورود به خانه به ایشان داده می شد وارد می شدند وگرنه باز می گشتند. من گفتم: «و علیک السلام یا رسول اللَّه، وارد شو!» وقتی وارد شد بالای سر ما نشست و به فاطمه اطهر گفت: «دیروز چه حاجتی داشتی که نزد من آمده بودی؟»

من ترسیدم اگر جواب آن برگزیده خدا را ندهیم، برخیزد و برود. بنابراین سر خود را از زیر لحاف در آوردم و گفتم: «یا رسول اللَّه! من ماجرا را برایتان شرح می دهم. بدان که فاطمه زهرا آنقدر با مشک آب آورده که اثر مشک بر سینه او مانده؛ آنقدر آسیا کرده که دست هایش پینه بسته؛ آنقدر خانه را رفت و روب کرده که لباس هایش غبار آلوده شده؛ آنقدر در زیر دیگ آتش افروخته که لباس هایش چرک شده. من به فاطمه زهرا گفتم کاش نزد پدرت رسول خدا می رفتی و تقاضا می کردی که یک خدمتکار به تو عطا کند تا در این امور یاور و کمک حال تو باشد.»

ص: 82

الْعَمَلِ قَالَ أَ فَلَا أُعَلِّمُکُمَا مَا هُوَ خَیْرٌ لَکُمَا مِنَ الْخَادِمِ إِذَا أَخَذْتُمَا مَنَامَکُمَا فَسَبِّحَا ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ وَ احْمَدَا ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ وَ کَبِّرَا أربع [أَرْبَعاً] وَ ثَلَاثِینَ قَالَ فَأَخْرَجَتْ علیها السلام رَأْسَهَا فَقَالَتْ رَضِیتُ عَنِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثَلَاثَ دَفَعَاتٍ.

بیان

قال الجزری مجلت یده تمجل مجلا إذا ثخن جلدها فی العمل بالأشیاء الصلبة و منها

حدیث فاطمة أنها شکت إلی علی علیه السلام مجل یدها من الطحن.

و قال فی حدیث فاطمة أنها أوقدت القدر حتی دکنت ثیابها.

دکن الثوب إذا اتسخ و اغبر لونه یدکن دکنا.

و قال اللفاع ثوب یجلل به الجسد کله کساء کان أو غیره و منه

حدیث علی و فاطمة و قد دخلنا فی لفاعنا أی لحافنا.

و قال فی حدیث فاطمة إنها جاءت إلی النبی صلی الله علیه و آله فوجدت عنده حداثا. أی جماعة یتحدثون و هو جمع علی غیر قیاس حملا علی نظیره نحو سامر و سمار فإن السمار المحدثون.

قوله فلم یعد أن جلس أی لم یتجاوز عن الجلوس من عدا یعدو قال الجوهری عداه أی جاوزه و ما عدا فلان أن صنع کذا.

«6»

کا، [الکافی] مکا، [مکارم الأخلاق] عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله إِذَا أَرَادَ السَّفَرَ سَلَّمَ عَلَی مَنْ أَرَادَ التَّسْلِیمَ عَلَیْهِ مِنْ أَهْلِهِ ثُمَّ یَکُونُ آخِرُ مَنْ یُسَلِّمُ عَلَیْهِ فَاطِمَةَ علیها السلام فَیَکُونُ وَجْهُهُ إِلَی سَفَرِهِ مِنْ بَیْتِهَا وَ إِذَا رَجَعَ بَدَأَ بِهَا فَسَافَرَ مَرَّةً وَ قَدْ أَصَابَ عَلِیٌّ علیه السلام شَیْئاً مِنَ الْغَنِیمَةِ فَدَفَعَهُ إِلَی فَاطِمَةَ فَخَرَجَ فَأَخَذَتْ سِوَارَیْنِ مِنْ فِضَّةٍ وَ عَلَّقَتْ عَلَی بَابِهَا سِتْراً فَلَمَّا قَدِمَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله دَخَلَ الْمَسْجِدَ فَتَوَجَّهَ نَحْوَ بَیْتِ فَاطِمَةَ کَمَا کَانَ یَصْنَعُ فَقَامَتْ فَرِحَةً إِلَی أَبِیهَا صَبَابَةً وَ شَوْقاً إِلَیْهِ فَنَظَرَ فَإِذَا فِی یَدِهَا سِوَارَانِ مِنْ فِضَّةٍ وَ إِذَا عَلَی بَابِهَا سِتْرٌ فَقَعَدَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله حَیْثُ یَنْظُرُ إِلَیْهَا فَبَکَتْ فَاطِمَةُ وَ حَزِنَتْ وَ قَالَتْ مَا صَنَعَ هَذَا بِی قَبْلَهَا فَدَعَتِ ابْنَیْهَا فَنَزَعَتِ السِّتْرَ مِنْ بَابِهَا وَ خَلَعَتِ السِّوَارَیْنِ مِنْ یَدَیْهَا ثُمَّ دَفَعَتِ السِّوَارَیْنِ إِلَی أَحَدِهِمَا وَ السِّتْرَ إِلَی الْآخَرِ ثُمَّ قَالَتْ لَهُمَا انْطَلِقَا إِلَی أَبِی فَأَقْرِئَاهُ

ص: 83

پیامبر اعظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «آیا بهتر نیست دعایی به شما تعلیم دهم که از خدمتکار برایتان بهتر باشد؟ هر گاه خواستید بخوابید سی و سه مرتبه سبحان اللَّه، سی و سه مرتبه الحمدللَّه و سی و چهار مرتبه اللَّه اکبر بگوید.» فاطمه زهرا سر خود را از زیر لحاف خارج کرد و سه مرتبه گفت: «من از خدا و رسول راضی شدم.»

توضیح

جزری گوید: «مجلت یده»، تمجل مجلاً هنگامی که پوست دستش در کار یا چیزهای سفت و سخت، کلفت شود و از همین جاست حدیث فاطمه علیها السلام که: «شکّت الی علی علیه السّلام مجل یدها من الطحن» حضرت علی علیه السّلام از کلفت شدن پوست دستش به خاطر آسیاب کردن شکوه کرد.

انّها أوقدت القدر حتّی دکنت ثیابها: آنقدر زیر دیگ را روشن کرد تا آنجا که لباس هایش چرکین گشت. «دکن الثوب» زمانی است که رنگ لباس چرک و غبار آلود شود. یدکن دَکناً مضارع و مصدر آن است.

لفاع: پارچه ای است که روی همه بدن می افتد، چه کساء باشد یا غیر آن و از همین است حدیث علی علیه السّلام و فاطمه که: «و قد دخلنا فی اناعنا»، یعنی در لحاف.

و باز گوید: در حدیث فاطمه است که او خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و دید نزد پیامبر حدّاث هستند. «حدّاث» جماعتی هستند که گفتگو می کنند .

حدّاث جمع غیر قیاسی است، مانند مشابه های دیگرش مثل سامر و سمّار چون سمّار هم به معنای حدّاث است.

فلم یعدان جلس: یعنی از جلوس فراتر نرفت، از عدوا یعدو. جوهری گوید: «عداه» یعنی «جاوزه»، از آن گذشت. و «ما افلان ان صنع کذا» یعنی از انجام این کار نگذشت.

روایت6.

کافی و مکارم الاخلاق: از حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام روایت می کنند که فرمود: «هر گاه رسول اعظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله می خواست مسافرت کند، اهل بیت خویش را وداع می گفت. آخرین نفری که به وداعش می رفت، حضرت فاطمه اطهر بود. آنگاه از خانه فاطمه زهرا به مسافرت می رفت. پس از بازگشت از سفر نیز قبل از همه جا، به خانه زهرای اطهر سر می زد. یک بار پس از عزیمت پیغمبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله، حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام مقداری از غنیمت هایی را که سهم آن حضرت شده بود به فاطمه زهرا داد. پیامبر به مسافرت رفت و حضرت زهرا سلام الله علیها با آن غنیمت دو عدد النگوی نقره و یک پرده برای در اتاق خود خرید. وقتی پیغمبر خدا از سفر بازگشت، وارد مسجد شد و مثل همیشه به طرف خانه فاطمه زهرا رفت. فاطمه اطهر از جای برخاست و با شوق فراوان به پیشواز پدرش رفت.

هنگامی که چشم پیامبر اسلام به النگوهای نقره حضرت زهرا و پرده در خانه وی افتاد، نشست و با دیدگانی شگفت زده به فاطمه زهرا نگریست. فاطمه اطهر که سابقه چنین رفتاری را از پدرش به یاد نداشت، غمگین شد، به گریه افتاد و گفت: «پدرم قبلا چنین رفتاری با من نمی کرد.»

آنگاه حضرت حسنین علیهما السّلام را صدا زد، پرده را کند، النگوها را از دستش درآورد، پرده را به یکی از آنها و النگوها را به دیگری داد و به آنان فرمود: «اینها را نزد پدرم پیغمبر خدا ببرید.

ص: 83

السَّلَامَ وَ قُولَا لَهُ مَا أَحْدَثْنَا بَعْدَکَ غَیْرَ هَذَا فَشَأْنَکَ بِهِ فَجَاءَاهُ فَأَبْلَغَاهُ ذَلِکَ عَنْ أُمِّهِمَا فَقَبَّلَهُمَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ الْتَزَمَهُمَا وَ أَقْعَدَ کُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا عَلَی فَخِذِهِ ثُمَّ أَمَرَ بِذَیْنِکَ السِّوَارَیْنِ فَکُسِرَا فَجَعَلَهُمَا قِطَعاً ثُمَّ دَعَا أَهْلَ الصُّفَّةِ وَ هُمْ قَوْمٌ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ لَمْ یَکُنْ لَهُمْ مَنَازِلُ وَ لَا أَمْوَالٌ فَقَسَّمَهُ بَیْنَهُمْ قِطَعاً ثُمَّ جَعَلَ یَدْعُو الرَّجُلَ مِنْهُمُ الْعَارِیَ الَّذِی لَا یَسْتَتِرُ بِشَیْ ءٍ وَ کَانَ ذَلِکَ السِّتْرُ طَوِیلًا لَیْسَ لَهُ عَرْضٌ فَجَعَلَ یُؤَزِّرُ الرَّجُلَ فَإِذَا الْتَقَیَا عَلَیْهِ قَطَعَهُ حَتَّی قَسَّمَهُ بَیْنَهُمْ أُزُراً ثُمَّ أَمَرَ النِّسَاءَ لَا یَرْفَعْنَ رُءُوسَهُنَّ مِنَ الرُّکُوعِ وَ السُّجُودِ حَتَّی یَرْفَعَ الرِّجَالُ رُءُوسَهُمْ وَ ذَلِکَ أَنَّهُمْ کَانُوا مِنْ صِغَرِ إِزَارِهِمْ إِذَا رَکَعُوا وَ سَجَدُوا بَدَتْ عَوْرَتُهُمْ مِنْ خَلْفِهِمْ ثُمَّ جَرَتْ بِهِ السُّنَّةُ أَنْ لَا یَرْفَعَ النِّسَاءُ رُءُوسَهُنَّ مِنَ الرُّکُوعِ وَ السُّجُودِ حَتَّی یَرْفَعَ الرِّجَالُ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله رَحِمَ اللَّهُ فَاطِمَةَ لَیَکْسُوَنَّهَا اللَّهُ بِهَذَا السِّتْرِ مِنْ کِسْوَةِ الْجَنَّةِ وَ لَیُحَلِّیَنَّهَا بِهَذَیْنِ السِّوَارَیْنِ مِنْ حِلْیَةِ الْجَنَّةِ-.

عَنِ الْکَاظِمِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله دَخَلَ عَلَی ابْنَتِهِ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ فِی عُنُقِهَا قِلَادَةٌ فَأَعْرَضَ عَنْهَا فَقَطَعَتْهَا وَ رَمَتْ بِهَا فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله أَنْتِ مِنِّی ائْتِینِی یَا فَاطِمَةُ ثُمَّ جَاءَ سَائِلٌ فَنَاوَلَتْهُ الْقِلَادَةَ.

«7»

قب، [المناقب لابن شهرآشوب] حِلْیَةُ أَبِی نُعَیْمٍ وَ مُسْنَدُ أَبِی یَعْلَی قَالَتْ عَائِشَةُ: مَا رَأَیْتُ أَحَداً قَطُّ أَصْدَقَ مِنْ فَاطِمَةَ غَیْرَ أَبِیهَا.

وَ رَوَیَا: أَنَّهُ کَانَ بَیْنَهُمَا شَیْ ءٌ فَقَالَتْ عَائِشَةُ یَا رَسُولَ اللَّهُ سَلْهَا فَإِنَّهَا لَا تَکْذِبُ.

وَ قَدْ رَوَی الْحَدِیثَیْنِ عَطَاءٌ وَ عَمْرُو بْنُ دِینَارٍ.

الْحَسَنُ الْبَصْرِیُّ: مَا کَانَ فِی هَذِهِ الْأُمَّةِ أَعْبَدَ مِنْ فَاطِمَةَ کَانَتْ تَقُومُ حَتَّی تَوَرَّمَ قَدَمَاهَا.

وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله لَهَا أَیُّ شَیْ ءٍ خَیْرٌ لِلْمَرْأَةِ قَالَتْ أَنْ لَا تَرَی رَجُلًا وَ لَا یَرَاهَا رَجُلٌ فَضَمَّهَا إِلَیْهِ وَ قَالَ ذُرِّیَّةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ.

وَ فِی الْحِلْیَةِ الْأَوْزَاعِیُّ عَنِ الزُّهْرِیِّ قَالَ: لَقَدْ طَحَنَتْ فَاطِمَةُ بِنْتُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله

ص: 84

سلام مرا به ایشان برسانید و بگویید ما بعد از مسافرت تو چیزی غیر از اینها به دارایی خود اضافه نکرده ایم. اکنون هر معامله ای که می پسندی با این النگوها و پرده انجام بده.» هنگامی که حضرت حسنین آمدند و پیام مادر خود را رسانیدند، پیغمبر خدا ایشان را بوسید و به خود چسبانید و بر زانوهای مبارک خود نشاند.

آنگاه دستور داد تا النگوها را قطعه قطعه کردند. سپس اهل صفه را خواست و تکه های النگوها را بین آنان تقسیم کرد. اهل صفه که از مهاجرین بودند، منزل و اموالی نداشتند. پس از تقسیم النگوها پیامبر خدا افرادی را از اهل صفّه که لباسی برای ستر عورت خود نداشتند صدا می زد و به اندازه یک لنگ از آن پرده را که طولانی بود ولی چندان عرضی نداشت، به ایشان عطا می کرد. تا اینکه آن کل پرده را بین آنان تقسیم کرد. سپس به زنان دستور داد وقتی به نماز می ایستند، قبل از آنکه مردان سر از رکوع و سجود بر نداشته باشند، سر از رکوع و سجود بر ندارند. زیرا مردان به دلیل کوچک بودن لنگی که عورت خود را با آن می پوشاندند، هر گاه که به رکوع و سجود می رفتند، عورت ایشان از عقب پیدا می شد. بدین جهت است که سنّت شد زنان نباید قبل از مردان سر از رکوع و سجود بردارند.»

پس از این اتفاق پیغمبر معظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله فرمود: «خدا فاطمه را رحمت کند. خدا در ازای پرده ای که زهرا در راه خدا داد، از لباس های بهشتی به وی می پوشاند و در عوض این دو النگویی که داد، از زر و زیورهای بهشتی به او عطا می کند.»

حضرت موسی بن جعفر علیه السّلام می فرماید: «یک بار پیغمبر اسلام نزد فاطمه اطهر رفت. اما با دیدن یک گردنبند در گردن آن بانو، از او رویگردانی کرد. وقتی فاطمه زهرا گردنبند را باز کرد و کنار گذاشت، رسول خدا به وی فرمود: «تو از من هستی. اکنون نزد من بیا!» سپس شخص سائلی از راه رسید و حضرت زهرا آن گردنبند را به او عطا کرد.»

روایت7.

مناقب: عایشه گفت: من هرگز راستگوتر از فاطمه کسی را ندیدم جز پدرش. و میان فاطمه و عایشه جریانی بود. عایشه گفت: ای رسول خدا! از فاطمه بپرس، او دروغ نمی گوید

و حسن بصری گوید: در میان این امّت عابدتر از فاطمه نبود. او آنقدر به نماز می ایستاد که پا هایش ورم می کرد .

پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله به فاطمه اطهر فرمود: «چه چیزی برای زن بهتر است؟» زهرای اطهر پاسخ داد: «اینکه زن مرد نامحرمی را نبیند و مرد نامحرمی هم او را نبیند.» پیغمبر خدا آن بانو را به خود چسبانید و فرمود: «ذریه ای که بعضی از آنها از بعضی دیگرند.»

زهری گوید: آنقدر فاطمه دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله

ص: 84

حَتَّی مَجِلَتْ (1)

یَدَاهَا وَ طَبَّ الرَّحَی فِی یَدِهَا.

بیان

طب أی تأنی فی الأمور و تلطف و لعل المعنی أثرت فیها قلیلا قلیلا و لعل فیه تصحیفا(2).

«8»

قب، [المناقب لابن شهرآشوب] فِی الصَّحِیحَیْنِ: إِنَّ عَلِیّاً علیه السلام قَالَ أَشْتَکِی مِمَّا أَنْدَأُ بِالْقِرَبِ فَقَالَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام وَ اللَّهِ إِنِّی أَشْتَکِی یَدِی مِمَّا أَطْحَنُ بِالرَّحَی وَ کَانَ عِنْدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أُسَارَی فَأَمَرَهَا أَنْ تَطْلُبَ مِنَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله خَادِماً فَدَخَلَتْ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ سَلَّمَتْ عَلَیْهِ وَ رَجَعَتْ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مَا لَکِ قَالَتْ وَ اللَّهِ مَا اسْتَطَعْتُ أَنْ أُکَلِّمَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْ هَیْبَتِهِ فَانْطَلَقَ عَلِیٌّ مَعَهَا إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لَهُمَا لَقَدْ جَاءَتْ بِکُمَا حَاجَةٌ فَقَالَ عَلِیٌّ مُجَارَاتُهُمَا فَقَالَ صلی الله علیه و آله لَا وَ لَکِنِّی أَبِیعُهُمْ وَ أُنْفِقُ أَثْمَانَهُمْ عَلَی أَهْلِ الصُّفَّةِ وَ عَلَّمَهَا تَسْبِیحَ الزَّهْرَاءِ.

کِتَابُ الشِّیرَازِیِّ: أَنَّهَا لَمَّا ذَکَرَتْ حَالَهَا وَ سَأَلَتْ جَارِیَةً بَکَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله فَقَالَ یَا فَاطِمَةُ وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ إِنَّ فِی الْمَسْجِدِ أَرْبَعَمِائَةِ رَجُلٍ مَا لَهُمْ طَعَامٌ وَ لَا ثِیَابٌ وَ لَوْ لَا خَشْیَتِی خَصْلَةً لَأَعْطَیْتُکِ مَا سَأَلْتِ یَا فَاطِمَةُ إِنِّی لَا أُرِیدُ أَنْ یَنْفَکَّ عَنْکِ أَجْرُکِ إِلَی الْجَارِیَةِ وَ إِنِّی أَخَافُ أَنْ یَخْصِمَکِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یَوْمَ الْقِیَامَةِ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا طَلَبَ حَقَّهُ مِنْکِ ثُمَّ عَلَّمَهَا صَلَاةَ التَّسْبِیحِ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ مَضَیْتِ تُرِیدِینَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الدُّنْیَا فَأَعْطَانَا اللَّهُ ثَوَابَ الْآخِرَةِ قَالَ قَالَ أَبُو هُرَیْرَةَ فَلَمَّا خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله مِنْ عِنْدِ فَاطِمَةَ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَی رَسُولِهِ وَ إِمَّا تُعْرِضَنَّ عَنْهُمُ ابْتِغاءَ رَحْمَةٍ مِنْ رَبِّکَ تَرْجُوها یَعْنِی عَنْ قَرَابَتِکَ وَ ابْنَتِکَ فَاطِمَةَ ابْتِغَاءَ مَرْضَاةِ اللَّهِ یَعْنِی طَلَبَ رَحْمَةٍ مِنْ رَبِّکَ یَعْنِی رِزْقاً مِنْ رَبِّکَ تَرْجُوهَا فَقُلْ لَهُمْ قَوْلًا مَیْسُوراً(3) یَعْنِی قَوْلًا حَسَناً فَلَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ أَنْفَذَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله جَارِیَةً إِلَیْهَا لِلْخِدْمَةِ وَ سَمَّاهَا فِضَّةَ.

تَفْسِیرُ الثَّعْلَبِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام وَ تَفْسِیرُ الْقُشَیْرِیِّ عَنْ جَابِرٍ الْأَنْصَارِیِّ: أَنَّهُ

ص: 85


1- 1. مجلت یده قرحت یده او تجمع ماء فیها بین الجلد و اللحم بسبب العمل.
2- 2. بل المراد بالطب أن تجعل طبابة أی سیرا من الجلد علی الرحی فتمسکها بیدها و تدیر.
3- 3. الإسراء: 30.

آرد کرد تا آنجا که دستانش پینه بست (پوست آن کلفت شد)

توضیح

«طبّ ای تأنّی فی الامور» و تلطّف و شاید معنی این باشد که آسیاب کم کم در او اثر گذاشت و شاید در این عبارت غلط نوشتاری رخ داده باشد.

روایت8.

مناقب: در صحیحین آمده است: حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام از بس با مشک آب کشیده بود، از این کار خسته شده بود. فاطمه اطهر فرمود: «من هم از بس آسیا کرده ام دستم خسته شده.» چون تعدادی اسیر نزد پیامبر خدا بودند، از این روی حضرت علی علیه السّلام به فاطمه فرمود: «از پدرت بخواه که یکی از این اسیران را به منظور خدمتکاری به تو عطا کند.» فاطمه زهرا به حضور پیغمبر اکرم مشرف شد و سلام کرد، ولی (بدون اظهار حاجت) به خانه بازگشت. امیرالمؤمنین علی به او فرمود: «پس چه شد؟» فاطمه گفت: «به خدا قسم وقتی هیبت پدرم را دیدم، نتوانستم با آن حضرت سخن بگویم!» علی و زهرا علیهما السّلام با یکدیگر برای عرض حاجت خود به حضور پیغمبر اکرم رفتند. رسول خدا فرمود: «گویا حاجتی دارید؟» علی گفت: «کنیزی برای فاطمه می خواهیم.» رسول معظم خدا فرمود: «نه، من این کار را نمی کنم. بلکه این اسیرها را می فروشم و پول آنها را به مصرف اهل صفه می رسانم.» آنگاه تسبیح حضرت زهرا را به آن بانو تعلیم داد.

در کتاب شیرازی آمده است: «هنگامی که فاطمه زهرا شرح حال خود را گفت و از رسول خدا کنیزی تقاضا کرد، پیامبر اکرم گریان شد و فرمود: ا ی فاطمه! قسم به حق آن خدایی که مرا به پیامبری مبعوث کرده، چهارصد مرد فقیر در مسجد من زندگی می کنند که نه غذا دارند و نه لباس. اگر من از یک خصلتی نمی ترسیدم، خواسته تو را انجام می دادم. ای فاطمه! من نمی خواهم که اجر و ثواب تو نصیب یک کنیز شود. من می ترسم که علی بن ابی طالب فردای قیامت پیش خدا حق خود را از تو مطالبه کند.» سپس حضرت محمّد صلّی اللَّه علیه و آله تسبیح معروف فاطمه زهرا را به آن بانو تعلیم داد.» حضرت علی بن ابی طالب با خوشحالی فراوان به فاطمه فرمود: «گرچه تو به منظور حاجت دنیوی به حضور پدرت مشرف شدی، ولی خدای رئوف ثواب اخروی را به ما عطا فرمود!»

ابو هُریره می گوید: «وقتی پیغمبر خدا از نزد فاطمه خارج شد، این آیه نازل شد که می فرماید: «وَ إِمَّا تُعْرِضَنَّ عَنْهُمُ ابْتِغاءَ رَحْمَةٍ مِنْ رَبِّکَ تَرْجُوها»(1)، {اگر از آنها رویگردان شدی که به رحمت پروردگار خود امیدوار باشی، پس در جواب ایشان سخن نیکویی بگو.} منظور از رحمت پروردگار این آیه شریفه، همان چیزی است که رسول اکرم برای فاطمه اطهر می خواست.

زمانی که این آیه شریفه نازل شد، پیامبر اعظم اسلام صلّی اللَّه علیه و آله و سلم کنیزی را برای خدمت فاطمه به خانه اش فرستاد که نامش فضه بود.

ثعلبی و قُشَیری در تفسیرهای خود از امام جعفر صادق و جابر انصاری روایت می کنند که

ص: 85


1- . اسراء / 30

رَأَی النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله فَاطِمَةَ وَ عَلَیْهَا کِسَاءٌ مِنْ أَجِلَّةِ الْإِبِلِ وَ هِیَ تَطْحَنُ بِیَدَیْهَا وَ تُرْضِعُ وُلْدَهَا فَدَمَعَتْ عَیْنَا رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا بِنْتَاهْ تَعَجَّلِی مَرَارَةَ الدُّنْیَا بِحَلَاوَةِ الْآخِرَةِ فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی نَعْمَائِهِ وَ الشُّکْرُ لِلَّهِ عَلَی آلَائِهِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ وَ لَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضی (1).

ابْنُ شَاهِینٍ فِی مَنَاقِبِ فَاطِمَةَ وَ أَحْمَدُ فِی مُسْنَدِ الْأَنْصَارِ بِإِسْنَادِهِمَا عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ وَ ثَوْبَانَ أَنَّهُمَا قَالا: کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله یَبْدَأُ فِی سَفَرِهِ بِفَاطِمَةَ وَ یَخْتِمُ بِهَا فَجَعَلَتْ وَقْتاً سِتْراً مِنْ کِسَاءٍ خَیْبَرِیَّةٍ لِقُدُومِ أَبِیهَا وَ زَوْجِهَا فَلَمَّا رَآهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله تَجَاوَزَ عَنْهَا وَ قَدْ عُرِفَ الْغَضَبُ فِی وَجْهِهِ حَتَّی جَلَسَ عِنْدَ الْمِنْبَرِ فَنَزَعَتْ قِلَادَتَهَا وَ قُرْطَیْهَا وَ مَسَکَتَیْهَا وَ نَزَعَتِ السِّتْرَ فَبَعَثَتْ بِهِ إِلَی أَبِیهَا وَ قَالَتْ اجْعَلْ هَذَا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَلَمَّا أَتَاهُ قَالَ علیه السلام قَدْ فَعَلَتْ فِدَاهَا أَبُوهَا ثَلَاثَ مَرَّاتٍ مَا لِآلِ مُحَمَّدٍ وَ لِلدُّنْیَا فَإِنَّهُمْ خُلِقُوا لِلْآخِرَةِ وَ خُلِقَتِ الدُّنْیَا لَهُمْ وَ فِی رِوَایَةِ أَحْمَدَ فَإِنَّ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَیْتِی وَ لَا أُحِبُّ أَنْ یَأْکُلُوا طَیِّبَاتِهِمْ فِی حَیَاتِهِمُ الدُّنْیَا.

أَبُو صَالِحٍ الْمُؤَذِّنُ فِی کِتَابِهِ بِالْإِسْنَادِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله دَخَلَ عَلَی ابْنَتِهِ فَاطِمَةَ فَإِذَا فِی عُنُقِهَا قِلَادَةٌ فَأَعْرَضَ عَنْهَا فقطعها [فَقَطَعَتْهَا] فَرَمَتْ بِهَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ أَنْتِ مِنِّی یَا فَاطِمَةُ ثُمَّ جَاءَهَا سَائِلٌ فَنَاوَلَتْهُ الْقِلَادَةَ.

أَبُو الْقَاسِمِ الْقُشَیْرِیُّ فِی کِتَابِهِ قَالَ بَعْضُهُمْ: انْقَطَعْتُ فِی الْبَادِیَةِ عَنِ الْقَافِلَةِ فَوَجَدْتُ امْرَأَةً فَقُلْتُ لَهَا مَنْ أَنْتِ فَقَالَتْ وَ قُلْ سَلَامٌ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ (2) فَسَلَّمْتُ عَلَیْهَا فَقُلْتُ مَا تَصْنَعِینَ هَاهُنَا قَالَتْ مَنْ یَهْدِ اللَّهُ فَلَا مُضِلَّ لَهُ (3) فَقُلْتُ أَ مِنَ الْجِنِّ أَنْتِ أَمْ مِنَ الْإِنْسِ قَالَتْ یا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ (4) فَقُلْتُ مِنْ أَیْنَ

ص: 86


1- 1. الضحی: 5.
2- 2. الزخرف: 89.
3- 3. لم نجد بهذا اللفظ آیة فی القرآن و الموجود فیه: الزمر: 38 وَ مَنْ یَهْدِ اللَّهُ فَما لَهُ مِنْ مُضِلٍ.
4- 4. الأعراف: 29.

پیغمبر اعظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله، فاطمه را در حالی دید که عبایی از پشم شتر به دوش انداخته و با دست خود مشغول آسیا کردن و شیر دادن فرزندش است. پیامبر خدا که چشمانش پر از اشک شده بودبه فاطمه فرمود: «ای دختر عزیزم! مرارت و تلخی های دنیا را در مقابل شیرینی آخرت قرار بده.»

فاطمه زهرا گفت: «یا رسول اللَّه! الحمد للَّه علی نعمائه و الشکر للَّه علی آلائه.» {خدای را بر نعمتهایش حمد و سپاس می گویم} در همین موقع بود که خدای رئوف این آیه را نازل کرد که می فرماید: «وَ لَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضی»(1)، {پروردگار تو به قدری از گنهکاران را به تو ببخشد که راضی شوی.}

ابن شاهین و احمد، از ابوهریره و ثوبان روایت می کنند که گفت: «هر گاه پیغمبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله از سفر باز می گشت، فاطمه اولین کسی بود که پیامبر به دیدارش می رفت و هر گاه به سفر می رفت، فاطمه آخرین کسی بود که پیامبر با وی وداع می گفت.»

یک بار فاطمه زهرا هنگام بازگشت پیامبر خدا و شوهرش از سفر، یک پرده از کسای خیبری بر در خانه اش آویخت. وقتی رسول خدا از راه رسید و چشم مبارکش به آن پرده افتاد، آثار غضب در صورت مقدسش مشاهده شد و نزد منبر نشست. فاطمه زهرا گردنبند، دو گوشواره، النگو و پرده را به حضور پدر بزرگوارش فرستاد و پیغام داد که اینها را در راه خدا مصرف کن! زمانی که آنها را به رسول خدا تقدیم کردند، سه مرتبه فرمود: «پدرش به فدای او باد که کار خوبی کرده! محمّد و آل محمّد را با دنیا چه کار! زیرا ایشان برای آخرت آفریده شده اند و دنیا از برای ایشان خلق شده است.»

در روایت احمد آمده است که: «پیغمبر فرمود اینان اهل بیت منند و من دوست ندارم چیزهای طیب و طاهر خود را در دنیا داشته باشند.»

پیامبر صلی الله علیه و آله بر دخترشان فاطمه علیه السّلام وارد شدند در گردن حضرت فاطمه سلام الله علیها گردنبندی بود پیامبر از حضرت زهرا سلام الله علیها رو گرداندند حضرت زهرا آن گردنبند را از گردنش بیرون آورد و تکه تکه کرد. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: ای فاطمه تو از منی!» آنگاه سائلی آمد و حضرت زهرا گردنبند را به او داد.

ابوالقاسم قشیری در کتاب خود از شخصی نقل می کند که گفت: «یک بار در صحرا از کاروان دور افتادم و با زنی رو به رو شدم. از وی پرسیدم: «تو کیستی؟» پاسخ داد: «و قل سلام فسوف یعلمون»(2)، {و بگو سلام، پس خواهند دانست} به او سلام کردم و پرسیدم اینجا چه می کنی، گفت: «مَنْ یَهْدِ اللَّهُ فلا مضل له»(3){و هر که را خدا هدایت کند گمراه کننده ای ندارد.} گفتم از جنی یا انس؟ گفت: «یا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ»(4)، {ای فرزندان آدم، جامه خود را در هر نمازی برگیرید.} پرسیدم از کجا

ص: 86


1- . الضحی / 5
2- . زخرف / 89
3- . زمر / 28 . در قران آیه بدین صورت است: «من یهد الله فما له من مضل»
4- . اعراف / 29

أَقْبَلْتِ قَالَتْ یُنادَوْنَ مِنْ مَکانٍ بَعِیدٍ(1) فَقُلْتُ أَیْنَ تَقْصِدِینَ قَالَتْ وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ (2) فَقُلْتُ مَتَی انْقَطَعْتِ قَالَتْ وَ لَقَدْ خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ ...

فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ (3) فَقُلْتُ أَ تَشْتَهِینَ طَعَاماً فَقَالَتْ وَ ما جَعَلْناهُمْ جَسَداً لا یَأْکُلُونَ الطَّعامَ (4) فَأَطَعَمْتُهَا ثُمَّ قُلْتُ هَرْوِلِی وَ لَا تَعَجَّلِی قَالَتْ لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها(5) فَقُلْتُ أُرْدِفُکِ فَقَالَتْ لَوْ کانَ فِیهِما آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتا(6) فَنَزَلْتُ فَأَرْکَبْتُهَا فَقَالَتْ سُبْحانَ

الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا(7) فَلَمَّا أَدْرَکْنَا الْقَافِلَةَ قُلْتُ أَ لَکِ أَحَدٌ فِیهَا قَالَتْ یا داوُدُ إِنَّا جَعَلْناکَ خَلِیفَةً فِی الْأَرْضِ (8) وَ ما مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ (9) یا یَحْیی خُذِ الْکِتابَ (10) یا مُوسی إِنِّی أَنَا اللَّهُ (11) فَصِحْتُ بِهَذِهِ الْأَسْمَاءِ فَإِذَا أَنَا بِأَرْبَعَةِ شَبَابٍ مُتَوَجِّهَیْنِ نَحْوَهَا فَقُلْتُ مَنْ هَؤُلَاءِ مِنْکِ قَالَتْ الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیاةِ الدُّنْیا(12) فَلَمَّا أَتَوْهَا قَالَتْ یا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَیْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِیُّ الْأَمِینُ (13) فَکَافُونِی بِأَشْیَاءَ فَقَالَتْ وَ اللَّهُ یُضاعِفُ لِمَنْ یَشاءُ(14) فَزَادُوا عَلَیَّ فَسَأَلْتُهُمْ عَنْهَا فَقَالُوا هَذِهِ أُمُّنَا فِضَّةُ جَارِیَةُ الزَّهْرَاءِ علیها السلام مَا تَکَلَّمَتْ مُنْذُ عِشْرِینَ سَنَةً إِلَّا بِالْقُرْآنِ.

«9»

قیه، [الدروع الواقیة] مِنْ کِتَابِ زُهْدِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله لِأَبِی جَعْفَرٍ أَحْمَدَ الْقُمِّیِّ: أَنَّهُ لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِینَ لَها سَبْعَةُ أَبْوابٍ لِکُلِّ بابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ (15) بَکَی النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله بُکَاءً شَدِیداً وَ بَکَتْ صَحَابَتُهُ لِبُکَائِهِ

ص: 87


1- 1. فصّلت: 44.
2- 2. آل عمران: 91.
3- 3. ق: 37 بزیادة: وَ ما بَیْنَهُما. بعد الْأَرْضَ.
4- 4. الأنبیاء: 8.
5- 5. البقرة: 286.
6- 6. الأنبیاء: 22.
7- 7. الزخرف: 12.
8- 8. صلی الله علیه وآله.25.
9- 9. آل عمران: 138.
10- 10. مریم: 13.
11- 11. طه: 11 و 13.
12- 12. الکهف: 44.
13- 13. القصص: 26.
14- 14. البقرة: 263.
15- 15. الحجر: 43 و 44.

می آیی؟ گفت: «یُنادَوْنَ مِنْ مَکانٍ بَعِیدٍ»(1)، {و [گویی] آنان را از جایی دور ندا می دهند!} گفتم به کجا می روی؟ گفت: «وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ.»(2) {و برای خدا، حج آن خانه، بر عهده مردم است.} گفتم چند وقت است که از قافله دور افتادی؟ گفت: «وَ لَقَدْ خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ ... فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ»(3)، {و در حقیقت، آسمان ها و زمین و آنچه را که میان آن دو است در شش هنگام آفریدیم.} گفتم آیا میل به غذا داری؟گفت: «وَ ما جَعَلْناهُمْ جَسَداً لا یَأْکُلُونَ الطَّعامَ»(4)، {و ایشان را جسدی که غذا نخورند قرار ندادیم.}

پس از آنکه به وی غذا دادم، گفتم هروله کن ولی تعجیل نکن! گفت: «لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها»(5)، {خداوند هیچ کس را جز به قدر توانایی اش تکلیف نمی کند.} گفتم بیا تا تو را در ترک زین خود سوار کنم. گفت: «لَوْ کانَ فِیهِما آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتا»(6)، {اگر در آنها [زمین و آسمان] جز خدا، خدایانی [دیگر] وجود داشت، قطعاً [زمین و آسمان] تباه می شد.} وقتی من پیاده شدم و او را سوار کردم گفت: «سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا»(7)، {پاک است کسی که این را برای ما رام کرد.} وقتی به قافله رسیدیم به وی گفتم: «آیا کسی را در این قافله داری؟» گفت: «یا داوُدُ إِنَّا جَعَلْناکَ خَلِیفَةً فِی الْأَرْضِ (8)... وَ ما مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ (9) ...، یا یَحْیی خُذِ الْکِتابَ (10)...، یا مُوسی إِنِّی أَنَا اللَّهُ»(11)، {ای داوود، ما تو را در زمین خلیفه [و جانشین] گردانیدیم...و محمد، جز فرستاده ای که پیش از او [هم] پیامبرانی [آمده و] گذشتند، نیست...ای یحیی، کتاب [خدا] را به جد و جهد بگیر... «ای موسی، منم، من، خداوند، پروردگار جهانیان.»}

آنگاه صاحبان این نام ها را صدا زد و دیدم چهار جوان به سوی او شتافتند. از زن پرسیدم اینها چه نسبتی با تو دارند؟ گفت: «الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیاةِ الدُّنْیا»(12)، {مال و پسران زیور زندگی دنیایند.} وقتی آن چهار جوان به مقابل او رسیدند گفت: «یا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ، إِنَّ خَیْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِیُّ الْأَمِینُ»(13)، {«ای پدر، او را استخدام کن، چرا که بهترین کسی است که استخدام می کنی: هم نیرومند [و هم] درخور اعتماد است.»} آنان اشیایی به من عطا کردند و زن گفت: «وَ اللَّهُ یُضاعِفُ لِمَنْ یَشاءُ»(14)، {و خداوند برای هر کس که بخواهد [آن را] چند برابر می کند.} آنها چیزهای دیگری نیز به من دادند. من از آن چهار جوان پرسیدم این زن کیست؟ گفتند: «این مادر ما فضه است که خادمه فاطمه زهرا بوده. الان مدت بیست سال است که جز با آیات قرآن سخن نمی گوید.»

روایت9.

الدروع الواقیه: وقتی این آیات که می فرماید: «وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِینَ لَها سَبْعَةُ أَبْوابٍ لِکُلِّ بابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُوم»(15)، {حتما جهنم جایگاه جمیع آنان خواهد بود. جهنم دارای هفت در است که هر دری مخصوص گروهی خواهد بود} نازل شد، پیامبر اعظم اسلام به شدت گریان شد و اصحاب آن حضرت هم از گریه او به گریه افتادند.

ص: 87


1- . فصلت / 44
2- . آل عمران / 91
3- . ق / 37
4- . انبیا / 8
5- . بقره / 286
6- . انبیا / 22
7- . زخرف / 12
8- . ص / 25
9- . آل عمران / 138
10- . مریم / 13
11- . طه / 11 - 13
12- . کهف / 44
13- . قصص / 26
14- . بقره / 263
15- . حجر / 43 - 44

وَ لَمْ یَدْرُوا مَا نَزَلَ بِهِ جَبْرَئِیلُ علیه السلام وَ لَمْ یَسْتَطِعْ أَحَدٌ مِنْ صَحَابَتِهِ أَنْ یُکَلِّمَهُ وَ کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله إِذَا رَأَی فَاطِمَةَ علیها السلام فَرِحَ بِهَا فَانْطَلَقَ بَعْضُ أَصْحَابِهِ إِلَی بَابِ بَیْتِهَا فَوَجَدَ بَیْنَ یَدَیْهَا شَعِیراً وَ هِیَ تَطْحَنُ فِیهِ وَ تَقُولُ وَ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ وَ أَبْقی (1) فَسَلَّمَ عَلَیْهَا وَ أَخْبَرَهَا بِخَبَرِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ بُکَائِهِ فَنَهَضَتْ وَ الْتَفَّتْ بِشَمْلَةٍ لَهَا خَلَقَةٍ قَدْ خِیطَتْ فِی اثْنَیْ عَشَرَ مَکَاناً بِسَعَفِ النَّخْلِ فَلَمَّا خَرَجَتْ نَظَرَ سَلْمَانُ الْفَارِسِیُّ إِلَی الشَّمْلَةِ وَ بَکَی وَ قَالَ وَا حُزْنَاهُ إِنَّ بَنَاتِ قَیْصَرَ وَ کِسْرَی لَفِی السُّنْدُسِ وَ الْحَرِیرِ وَ ابْنَةُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله عَلَیْهَا شَمْلَةُ صُوفٍ خَلَقَةٌ قَدْ خِیطَتْ فِی اثْنَیْ عَشَرَ مَکَاناً فَلَمَّا دَخَلَتْ فَاطِمَةُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ سَلْمَانَ تَعَجَّبَ مِنْ لِبَاسِی فَوَ الَّذِی بَعَثَکَ بِالْحَقِّ مَا لِی وَ لِعَلِیٍّ مُنْذُ خَمْسِ سِنِینَ إِلَّا مَسَکُ کَبْشٍ نَعْلِفُ عَلَیْهَا بِالنَّهَارِ بَعِیرَنَا فَإِذَا کَانَ اللَّیْلُ افْتَرَشْنَاهُ وَ إِنَّ مِرْفَقَتَنَا لَمِنْ أَدَمٍ حَشْوُهَا لِیفٌ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله یَا سَلْمَانُ إِنَّ ابْنَتِی لَفِی الْخَیْلِ السَّوَابِقِ ثُمَّ قَالَتْ یَا أَبَتِ فَدَیْتُکَ مَا الَّذِی أَبْکَاکَ فَذَکَرَ لَهَا مَا نَزَلَ بِهِ جَبْرَئِیلُ مِنَ الْآیَتَیْنِ الْمُتَقَدِّمَتَیْنِ قَالَ فَسَقَطَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام عَلَی وَجْهِهَا وَ هِیَ تَقُولُ الْوَیْلُ ثُمَّ الْوَیْلُ لِمَنْ دَخَلَ النَّارَ فَسَمِعَ سَلْمَانُ

فَقَالَ یَا لَیْتَنِی کُنْتُ کَبْشاً لِأَهْلِی فَأَکَلُوا لَحْمِی وَ مَزَّقُوا جِلْدِی وَ لَمْ أَسْمَعْ بِذِکْرِ النَّارِ وَ قَالَ أَبُو ذَرٍّ یَا لَیْتَ أُمِّی کَانَتْ عَاقِراً وَ لَمْ تَلِدْنِی وَ لَمْ أَسْمَعْ بِذِکْرِ النَّارِ وَ قَالَ مِقْدَادٌ یَا لَیْتَنِی کُنْتُ طَائِراً فِی الْقِفَارِ وَ لَمْ یَکُنْ عَلَیَّ حِسَابٌ وَ لَا عِقَابٌ وَ لَمْ أَسْمَعْ بِذِکْرِ النَّارِ وَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا لَیْتَ السِّبَاعَ مَزَّقَتْ لَحْمِی وَ لَیْتَ أُمِّی لَمْ تَلِدْنِی وَ لَمْ أَسْمَعْ بِذِکْرِ النَّارِ ثُمَّ وَضَعَ عَلِیٌّ علیه السلام یَدَهُ عَلَی رَأْسِهِ وَ جَعَلَ یَبْکِی وَ یَقُولُ وَا بُعْدَ سَفَرَاهْ وَا قِلَّةَ زَادَاهْ فِی سَفَرِ الْقِیَامَةِ یَذْهَبُونَ فِی النَّارِ وَ یُتَخَطَّفُونَ مَرْضَی لَا یُعَادُ سَقِیمُهُمْ وَ جَرْحَی لَا یُدَاوَی جَرِیحُهُمْ وَ أَسْرَی لَا یُفَکُّ أَسْرُهُمْ مِنَ النَّارِ یَأْکُلُونَ وَ مِنْهَا یَشْرَبُونَ وَ بَیْنَ أَطْبَاقِهَا یَتَقَلَّبُونَ وَ بَعْدَ لُبْسِ الْقُطْنِ مُقَطَّعَاتِ النَّارِ یَلْبَسُونَ وَ بَعْدَ مُعَانَقَةِ الْأَزْوَاجِ

ص: 88


1- 1. القصص: 60.

آنها نمی دانستند که جبرئیل چه آیه ای نازل کرده است و کسی از صحابه هم این جسارت را نداشت که با آن حضرت سخن بگوید .

چون پیغمبر اعظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله هر گاه فاطمه را می دید خوشحال می شد، بنابراین یکی از صحابه به سوی خانه فاطمه زهرا رفت. وقتی پشت در خانه آن بانو رسید، دید مقداری جو در مقابل آن شفیعه روز جزاء بود و در حالی که جوها را آسیا می کرد، این آیه را می خواند که می فرماید: «وَ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ وَ أَبْقی»(1)، {آنچه نزد خدا باشد بهتر و باقی خواهد بود.} آن مرد به حضرت زهرا سلام کرد و ماجرای گریه رسول خدا را شرح داد. فاطمه اطهر از جای برخاست و لباس مندرس خود را که دوازده نقطه با شاخه درخت خرما به هم دوخته شده بود پوشید. وقتی فاطمه اطهر از اتاق خود خارج شد تا نزد رسول خدا بیاید، سلمان فارسی لباس آن بانو را که مشاهده کرد به گریه افتاد و گفت: «آه آه! که دختران قیصر و کسری غرق ابریشم هستند و لباس دختر حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله و سلم تکه پشمینه ای است مندرس که از دوازده نقطه وصله دارد!»

هنگامی که حضرت زهرای اطهر به حضور پیامبر اکرم مشرف شد گفت: «یا رسول اللَّه! سلمان از دیدن لباس من شگفت زده گردیده. به حق آن خدایی که تو را به حق مبعوث کرده، پنج سال است که من و علی بن ابی طالب علیه السّلام جز تکه ای پوست گوسفند که روزها شتر ما روی آن علف می خورد و شب ها آن را به جای فرش می گسترانیم چیزی نداریم. متکای ما نیز از تکه پوستی است که آن را با لیف خرما پر کرده ایم.» آنگاه رسول اکرم رو به سلمان کرد و فرمود: «دخترم فاطمه از گروه سابقین و پیشتازان است.»

سپس حضرت فاطمه اطهر به رسول اکرم گفت: «فدای تو گردم! چه چیز تو را گریان کرده؟» رسول اکرم نیز ماجرای آن دو آیه ای را که جبرئیل آورده بود برای حضرت زهرا شرح داد. فاطمه اطهر پس از شنیدن این موضوع چهره خود را روی زمین نهاد و گفت: «وای بر آن کسی که داخل دوزخ شود! وای بر آن کسی که داخل دوزخ شود!» هنگامی که سلمان فارسی با این منظره مواجه شد گفت: «کاش من گوسفندی بودم و اهل و عیالم گوشت مرا می خوردند و پوستم را پاره می کردند، اما این داستان جهنم را نمی شنیدم.»

ابوذر می گفت: «ای کاش مادرم نازا بود و مرا نمی زایید و داستان جهنم به گوشم نمی خورد!» مقداد می گفت: «ای کاش من پرنده ای بودم، در بیابان ها می زیستم و حساب و عقابی نمی داشتم و این شرح دوزخ را نمی شنیدم!»

حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام می فرمود: «ای کاش درندگان گوشت مرا پاره پاره می کردند و مادرم مرا نمی زایید و این داستان جهنم را نشنیده بودم.» سپس آن امام عالی مقام دستش را بالای سر مبارک خود گذاشت و با چشمانی گریان فرمود: «آه از دوری سفرت آخرت! آه از اندکی زاد و توشه سفر قیامت! به سوی آتش می روند و ربوده می شوند. بیمارانی هستند که عیادتی از آنان نمی شود؛ مجروحینی هستند که مداوا نمی شوند و اسیرانی که آزاد نمی گردند، از آتش می خورند، از آن می آشامند، در میان طبقات جهنم می غلتند وپاره های آتش را به جای لباس می پوشند، در صورتی که قبلا لباس های نرم پنبه ای بر تن می کردند؛

ص: 88


1- . قصص / 60

مَعَ الشَّیَاطِینِ مُقَرَّنُونَ.

«10»

کشف، [کشف الغمة] مِنْ مُسْنَدِ أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ (1) عَنْ ثَوْبَانَ مَوْلَی رَسُولِ اللَّهِ قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ إِذَا سَافَرَ آخِرُ عَهْدِهِ بِإِنْسَانٍ مِنْ أَهْلِهِ فَاطِمَةُ وَ أَوَّلُ مَنْ یَدْخَلُ عَلَیْهِ إِذَا قَدِمَ فَاطِمَةُ علیها السلام قَالَ فَقَدِمَ مِنْ غَزَاةٍ فَأَتَاهَا فَإِذَا هُوَ بِمِسْحٍ عَلَی بَابِهَا وَ رَأَی عَلَی الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ علیهما السلام قُلْبَیْنِ مِنْ فِضَّةٍ فَرَجَعَ وَ لَمْ یَدْخُلْ عَلَیْهَا فَلَمَّا رَأَتْ ذَلِکَ فَاطِمَةُ ظَنَّتْ أَنَّهُ لَمْ یَدْخُلْ عَلَیْهَا مِنْ أَجْلِ مَا رَأَی فَهَتَکَتِ السِّتْرَ وَ نَزَعَتِ الْقُلْبَیْنِ مِنَ الصَّبِیَّیْنِ فَقَطَعَتْهُمَا فَبَکَی الصِّبْیَانُ فَقَسَمَتْهُ بَیْنَهُمَا فَانْطَلَقَا إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ هُمَا یَبْکِیَانِ فَأَخَذَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله مِنْهُمَا وَ قَالَ یَا ثَوْبَانُ اذْهَبْ بِهَذَا إِلَی بَنِی فُلَانٍ أَهْلِ بَیْتٍ بِالْمَدِینَةِ وَ اشْتَرِ لِفَاطِمَةَ قِلَادَةً مِنْ عَصَبٍ وَ سِوَارَیْنِ مِنْ عَاجٍ فَإِنَّ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَیْتِی وَ لَا أُحِبُّ أَنْ یَأْکُلُوا طَیِّبَاتِهِمْ فِی حَیَاتِهِمُ الدُّنْیَا.

بیان

القلب بالضم السوار

قال الجزری فی حدیث ثوبان أن فاطمة حلت الحسن و الحسین بقلبین من فضة. القلب السوار.

و قال و فیه أنه قال لثوبان اشتر لفاطمة قلادة من عصب و سوارین من عاج.

قال الخطابی فی المعالم إن لم تکن الثیاب الیمانیة فلا أدری ما هو و ما أری أن القلادة تکون منها و قال أبو موسی یحتمل عندی أن الروایة إنما هی العصب بفتح الصاد و هو أطناب مفاصل الحیوان و هو شی ء مدور فیحتمل أنهم کانوا یأخذون عصب

بعض الحیوانات الطاهرة فیقطعونه و یجعلونه شبه الخرز فإذا یبس یتخذون منه القلائد و إذا جاز و أمکن أن یتخذ من عظام السلحفاة و غیرها الأسورة جاز و أمکن أن یتخذ من عصب أشباهها خرز ینظم القلائد.

قال ثم ذکر لی بعض أهل الیمن أن العصب سن دابة بحریة تسمی فرس فرعون یتخذ منها الخرز و غیر الخرز من نصاب سکین و غیره و یکون أبیض.

«11»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ فُرَاتِ بْنِ أَحْنَفَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: لَیْسَ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ بَقْلَةٌ أَشْرَفَ وَ لَا أَنْفَعَ مِنَ الْفَرْفَخِ وَ هُوَ بَقْلَةُ فَاطِمَةَ علیها السلام ثُمَّ قَالَ لَعَنَ اللَّهُ بَنِی أُمَیَّةَ هُمْ سَمَّوْهَا

ص: 89


1- 1. و الظاهر أنّه منقول من کتاب معالم العترة، راجع المصدر ج 2 ص 6.

با شیاطین همنشین خواهند شد، در صورتی که در دنیا زنان خویش را در آغوش می کشیدند.»

روایت10.

کشف الغمّه: احمد بن حنبل در کتاب مُسند خود از ثوبان غلام پیغمبر معظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله و سلم روایت می کند که گفت: «هر گاه رسول خدا به سفرمی رفت، آخرین کسی که با او وداع می کرد فاطمه زهرا بود و هر گاه که از سفر باز می گشت، اولین کسی را که دیدار می کرد، آن بانو بود.»

یک بار رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله و سلم از یکی از جنگ ها مراجعت فرمود. وقتی به در خانه فاطمه آمد، دید که حضرت حسنین علیهما السّلام دستبند نقره بر دست دارند. آن حضرت از همان جا برگشت و به دیدن فاطمه نرفت. وقتی فاطمه اطهر با این منظره مواجه شد، دریافت که پیغمبر خدا به خاطر آن دستبندها مراجعت کرده. او فورا آن پرده ای را که داشت کند و دستبندهای حسنین را باز کرد و آنها را به حسنین داد. آنها نیز با چشم هایی گریان به حضور پیغمبر خدا مشرف شدند. رسول خدا پرده و دستبندها را از آنان گرفت و به ثوبان داد و گفت: «اینها را ببر نزد فلان قبیله مدینه و برای فاطمه یک جامه یمانی و دو دستبند عاج خریداری کن. آنها اهل بیت منند و من دوست ندارم اشیای نیکو و نفیس خود را در دنیا به مصرف برسانند.»

توضیح

«قلب» با ضمه به معنای «سوار» است، سوار یعنی دستبند. جزری گوید: در حدیث ثوبان آمده که فاطمه علیها سلام حسن و حسین با دو دستبند فضّه زینت کرد. قلب به معنای سوار است.

و گوید: در حدیث ثوبان آمده که به ثوبان گفت: برای فاطمه گردنبندی از رشته های پارچه ای و دو دستبند از عاج خریداری کن. خطّابی در معالم گوید: اگر پارچه ها یمانی نباشد من نمی دانم که چیست و من فکر نمی کنم که گردنبند از این پارچه های یمانی درست شود. ابو موسی گوید: نزد من این احتمال می رود که روایت این گونه بوده. «عَصب» به فتح صاد و آن طناب هایی است که از مفاصل حیوان درست می کنند و آن چیز مدوّری است، پس احتمال می رود که آنان عصب برخی از حیوانات پاک را می گرفتند و آن را می بریدند و مثل بند در می آوردند و چون خشک می شد، از آنها دستبند ساخته می شد. می توان از رگ های مشابه، بندی ساخت که گردنبندها را درست کند.

او گوید: برخی از اهل یمن برایم گفته اند که عصب دندان حیوانی دریایی است که اسب فرعون نام دارد که از این دانه ها و غیر دانه ها مثل دسته کارد و غیر کارد از آن ساخته می شود و آن سفید است.

روایت11.

کافی: از فرات بن احنف روایت می کند که گفت: «از امام جعفر صادق علیه السّلام شنیدم که می فرمود: «در تمام روی زمین گیاهی شریف تر و نافع تر از خُرفه نیست؛ خُرفه سبزی فاطمه است.» آنگاه فرمود: «خدا بنی امیه را لعنت کند،

ص: 89

بَقْلَةَ الْحَمْقَاءِ بُغْضاً لَنَا وَ عَدَاوَةً لِفَاطِمَةَ علیها السلام.

«12»

کا، [الکافی] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی یَحْیَی الْوَاسِطِیِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: بَقْلَةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْهِنْدَبَاءُ وَ بَقْلَةُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام الْبَاذَرُوجُ وَ بَقْلَةُ فَاطِمَةَ علیها السلام الْفَرْفَخُ.

«13»

یب، [تهذیب الأحکام] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَسِّنِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَنَابٍ عَنْ یُونُسَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ فَاطِمَةَ علیها السلام کَانَتْ تَأْتِی قُبُورَ الشُّهَدَاءِ فِی کُلِّ غَدَاةِ سَبْتٍ فَتَأْتِی قَبْرَ حَمْزَةَ وَ تَتَرَحَّمُ عَلَیْهِ وَ تَسْتَغْفِرُ لَهُ.

«14»

فس، [تفسیر القمی] إِنَّمَا النَّجْوی مِنَ الشَّیْطانِ لِیَحْزُنَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَیْسَ بِضارِّهِمْ شَیْئاً إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ وَ عَلَی اللَّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ (1) قَالَ فَإِنَّهُ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَ سَبَبُ نُزُولِ هَذِهِ الْآیَةِ أَنَّ فَاطِمَةَ علیها السلام رَأَتْ فِی مَنَامِهَا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله هَمَّ أَنْ یَخْرُجَ هُوَ وَ فَاطِمَةُ وَ عَلِیٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ علیهم السلام مِنَ الْمَدِینَةِ فَخَرَجُوا حَتَّی جَاوَزُوا مِنْ حِیطَانِ الْمَدِینَةِ فَتَعَرَّضَ لَهُمْ طَرِیقَانِ فَأَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله ذَاتَ الْیَمِینِ حَتَّی انْتَهَی بِهِمْ إِلَی مَوْضِعٍ فِیهِ نَخْلٌ وَ مَاءٌ فَاشْتَرَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله شَاةً کَبْرَاءَ وَ هِیَ الَّتِی فِی إِحْدَی أُذُنَیْهَا نُقَطٌ بِیضٌ فَأَمَرَ بِذَبْحِهَا فَلَمَّا أَکَلُوا مَاتُوا فِی مَکَانِهِمْ فَانْتَبَهَتْ فَاطِمَةُ بَاکِیَةً ذَعِرَةً فَلَمْ تُخْبِرْ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِذَلِکَ فَلَمَّا أَصْبَحَتْ جَاءَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله بِحِمَارٍ فَأَرْکَبَ عَلَیْهِ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ أَمَرَ أَنْ یَخْرُجَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ علیهم السلام مِنَ الْمَدِینَةِ کَمَا رَأَتْ فَاطِمَةُ فِی نَوْمِهَا فَلَمَّا خَرَجُوا مِنْ حِیطَانِ الْمَدِینَةِ عَرَضَ لَهُ طَرِیقَانِ فَأَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله ذَاتَ الْیَمِینِ کَمَا رَأَتْ فَاطِمَةُ حَتَّی انْتَهَوْا إِلَی مَوْضِعٍ فِیهِ نَخْلٌ وَ مَاءٌ فَاشْتَرَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله شَاةً کَمَا رَأَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام فَأَمَرَ بِذَبْحِهَا فَذُبِحَتْ وَ شُوِیَتْ فَلَمَّا أَرَادُوا أَکْلَهَا قَامَتْ فَاطِمَةُ وَ تَنَحَّتْ نَاحِیَةً مِنْهُمْ تَبْکِی مَخَافَةَ أَنْ یَمُوتُوا فَطَلَبَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله حَتَّی وَقَعَ عَلَیْهَا وَ هِیَ تَبْکِی فَقَالَ مَا شَأْنُکِ یَا بُنَیَّةِ قَالَتْ

ص: 90


1- 1. المجادلة: 11.

زیرا آنان به دلیل بغضی که با ما و عداوتی که با فاطمه داشتند، این گیاه را «گیاه احمق» نامیدند.»

روایت12.

کافی: همچنین از امام جعفر صادق روایت می کند که گفت: «کاسنی سبزی حضرت رسول، ریحان سبزی حضرت علی بن ابی طالب و خُرفه سبزی فاطمه زهرا است.»

روایت13.

تهذیب: از صادق آل محمّد صلی اللَّه علیه و آله و سلم روایت می کند که فرمود: «حضرت زهرا صبح روزهای شنبه به سراغ قبور شهدای احد می رفت، کنار قبر حضرت حمزه می ایستاد و بر او رحمت می فرستاد و برایش طلب مغفرت می کرد.»

روایت14.

تفسیر قمی: علی بن ابراهیم سبب نزول این آیه را که می فرماید: «إِنَّمَا النَّجْوی مِنَ الشَّیْطانِ لِیَحْزُنَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَیْسَ بِضارِّهِمْ شَیْئاً إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ وَ عَلَی اللَّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُون»(1)، {چنان نجوایی صرفاً از [القائات] شیطان است، تا کسانی را که ایمان آورده اند دلتنگ گرداند، و[لی] جز به فرمان خدا هیچ آسیبی به آنها نمی رساند، و مؤمنان باید بر خدا اعتماد کنند.} از امام جعفر صادق بدین شرح نقل می کند: «یک شب فاطمه زهرا در عالم خواب دید که پیغمبر اکرم، فاطمه اطهر، علی مرتضی، امام حسن مجتبی، و امام حسین علیهم السّلام تصمیم گرفتند که از مدینه طیبه خارج شوند. وقتی از دیوارهای مدینه گذشتند، بر سر یک دو راهی رسیدند. رسول خدا راه دست راست را انتخاب کرد و رفتند تا به منطقه ای که دارای نخلستان و آب بود رسیدند. آنگاه پیغمبر گوسفندی خرید که در یکی از گوش هایش خال ها و نقطه های سفیدی دیده می شد. سپس دستور داد تا آن را سر بریدند و وقتی از گوشت آن خوردند، همگی وفات کردند. فاطمه زهرا لرزان و هراسان از خواب بیدار شد، ولی چیزی از خواب خود به پیغمبر خدا نگفت.

صبح که شد رسول خدا الاغی آورد و حضرت زهرا را بر آن سوار کرد. آنگاه دستور داد که امیرالمؤمنین علی علیه السّلام و حسن و حسین علیهم السّلام هم از مدینه خارج شوند. سپس آنها همان گونه که حضرت فاطمه در عالم خواب دیده بود، از مدینه بیرون رفتند. وقتی از دیوارهای مدینه گذشتند و بر سر دو راهی رسیدند، پیغمبر خدا همان طور که فاطمه در خواب دیده بود، راه دست راست را برگزید و رفتند تا به منطقه ای رسیدند که دارای نخلستان و آب بود. سپس حضرت محمّد همان طور که فاطمه در خواب دیده بود، گوسفندی خرید و دستور داد تا آن را ذبح و کباب کردند.

هنگامی که نشستند تا از آن کباب بخورند، فاطمه زهرا برخاست و به گوشه ای رفت. آنگاه از ترس اینکه مبادا بمیرند، شروع کرد به گریه کردن. پیامبر خدا به دنبال او رفت و وقتی چشم های اشکبار دخترش را دید، پرسید: «ای دختر عزیزم! برای چه می گریی؟»

ص: 90


1- . مجادله / 10

یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّی رَأَیْتُ الْبَارِحَةَ کَذَا وَ کَذَا فِی نَوْمِی وَ قَدْ فَعَلْتَ أَنْتَ کَمَا رَأَیْتُهُ فَتَنَحَّیْتُ عَنْکُمْ فَلَا أَرَاکُمْ تَمُوتُونَ فَقَامَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله فَصَلَّی رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ نَاجَی رَبَّهُ فَنَزَلَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ هَذَا شَیْطَانٌ یُقَالُ لَهُ الدِّهَارُ وَ هُوَ الَّذِی أَرَی فَاطِمَةَ هَذِهِ الرُّؤْیَا وَ یُؤْذِی (1)

الْمُؤْمِنِینَ فِی نَوْمِهِمْ مَا یَغْتَمُّونَ بِهِ فَأَمَرَ جَبْرَئِیلَ فَجَاءَ بِهِ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لَهُ أَنْتَ أَرَیْتَ فَاطِمَةَ هَذِهِ الرُّؤْیَا فَقَالَ نَعَمْ یَا مُحَمَّدُ فَبَزَقَ عَلَیْهِ ثَلَاثَ بَزَقَاتٍ فَشَجَّهُ فِی ثَلَاثِ مَوَاضِعَ ثُمَّ قَالَ جَبْرَئِیلُ لِمُحَمَّدٍ قُلْ یَا مُحَمَّدُ إِذَا رَأَیْتَ فِی مَنَامِکَ شَیْئاً تَکْرَهُهُ أَوْ رَأَی أَحَدٌ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ فَلْیَقُلْ أَعُوذُ بِمَا عَاذَتْ بِهِ مَلَائِکَةُ اللَّهِ الْمُقَرَّبُونَ وَ أَنْبِیَاؤُهُ الْمُرْسَلُونَ وَ عِبَادُهُ الصَّالِحُونَ مِنْ شَرِّ مَا رَأَیْتُ وَ مِنْ رُؤْیَایَ وَ یَقْرَأُ الْحَمْدَ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ وَ یَتْفُلُ عَنْ یَسَارِهِ ثَلَاثَ تَفَلَاتٍ فَإِنَّهُ لَا یَضُرُّهُ مَا رَأَی وَ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَی رَسُولِهِ إِنَّمَا النَّجْوی مِنَ الشَّیْطانِ الْآیَةَ.

بیان

ما رأیت کبراء و أشکالها فیما عندنا من کتب اللغة بهذا المعنی.

«15»

شی، [تفسیر العیاشی] عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: رَأَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام فِی النَّوْمِ کَأَنَّ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ ذُبِحَا أَوْ قُتِلَا فَأَحْزَنَهَا ذَلِکَ فَأَخْبَرَتْ بِهِ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا رُؤْیَا فَتَمَثَّلَتْ بَیْنَ یَدَیْهِ قَالَ أَنْتِ أَرَیْتِ فَاطِمَةَ هَذَا الْبَلَاءَ قَالَتْ لَا فَقَالَ یَا أَضْغَاثُ أَنْتِ أَرَیْتِ فَاطِمَةَ هَذَا الْبَلَاءَ قَالَتْ نَعَمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ فَمَا أَرَدْتِ بِذَلِکِ قَالَتْ أَرَدْتُ أَنْ أُحْزِنَهَا فَقَالَ لِفَاطِمَةَ اسْمَعِی لَیْسَ هَذَا بِشَیْ ءٍ.

«16»

نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: اسْتَأْذَنَ أَعْمَی عَلَی فَاطِمَةَ علیها السلام فَحَجَبَتْهُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله لَهَا لِمَ حَجَبْتِیهِ وَ هُوَ لَا یَرَاکِ فَقَالَتْ علیها السلام إِنْ لَمْ یَکُنْ یَرَانِی فَإِنِّی أَرَاهُ وَ هُوَ یَشَمُّ الرِّیحَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله أَشْهَدُ أَنَّکِ بَضْعَةٌ مِنِّی.

ص: 91


1- 1. یری، ظ.

گفت: «یا رسول اللَّه! من شب گذشته چنین خوابی دیده ام و چون شما درست همان اعمالی را انجام دادی که من در خواب دیده ام، از شما دور شدم تا شاهد مرگ شما نباشم.»

رسول اکرم از جای برخاست و پس از اینکه دو رکعت نماز بجا آورد، با خدای خویش در این باره مناجات کرد. جبرئیل نازل شد و گفت: «یا محمّد! شیطانی وجود دارد که به او «دهار» می گویند. اوست که باعث شده فاطمه چنین خواب وحشتناکی ببیند؛ اوست که مؤمنین را اذیت و مؤمنین را دچار خواب های وحشتناک و حزن انگیز می کند.» رسول خدا فرمود تا جبرئیل آن شیطان را نزد او آورد و آنگاه از او پرسید: «تو فاطمه را دچار چنین خوابی کرده ای؟» گفت: «آری.» پیغمبر خدا سه مرتبه آب دهان به او افکند که هر کدام آنها بر یکی از مواضع بدن او اثر گذاشت.

آنگاه جبرئیل به حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله و سلم گفت که هر گاه تو یا یکی از مؤمنین خوابی خوفناک دیدید، بگویید: «اعوذ به ما عاذت به ملائکة اللَّه المقربون و انبیائه المرسلون و عباده الصالحون من شر ما رئیت و من رؤیای.» سپس سوره حمد و سوره «قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ و سوره قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ» و سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» را بخوانید و سه مرتبه آب دهان به طرف چپ خود بیندازید. هر کس که این کار را انجام دهد، ضرری از خواب های ترسناکش متوجه او نخواهد شد.» به همین جهت بود که آیه «انّما النجوی من الشیطان» بر حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله نازل شد.

توضیح

واژه «کبراء» و مانند آن را در کتاب های لغتی که در اختیار داشتم به این معنی ندیدم .

روایت15.

تفسیر عیاشی: از صادق آل محمّد صلی اللَّه علیه و آله روایت می کند که فرمود: «فاطمه اطهر در عالم خواب دید که گویا حسن و حسین ذبح یا کشته شدند. چون آن بانو از دیدن این خواب محزون شده بود، پدرش پیامبر خدا را از آن آگاه کرد. پیغمبر فرمود: «ای رویا، بیا!» وقتی رویا نزد آن حضرت مجسم شد، پیامبر خدا به وی گفت: «تو این خواب وحشتناک را به فاطمه نمایان کردی؟» گفت: «نه.» رسول خدا گفت: «ای اضغاث! آیا تو فاطمه زهرا را دچار این خواب خوفناک کردی؟» گفت: «آری یا رسول اللَّه!» فرمود: «از این کار چه منظوری داشتی؟» گفت: «می خواستم فاطمه را اندوهناک کنم.» پیامبر خدا رو به فاطمه کرد و گفت: «ببین چه می گوید و اطمینان داشته باش که چیزی نیست.»

روایت16.

نوادر راوندی: از حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام روایت می کند که گفت: «یک بار شخص کوری از فاطمه زهرا اجازه خواست که به حضورش مشرف شود. فاطمه اطهر اجازه داد که آن شخص کور به حضورش برسد، اما خود را از وی پوشانید. پیامبر اسلام به زهرا گفت: «این مرد کور بود و تو را را نمی دید. چرا خود را از او پوشاندی؟» فاطمه پاسخ گفت: «اگر چه او مرا نمی دید، ولی من او را می دیدم. گذشته از این بویم به مشام او می رسید!» رسول خدا فرمود: «شهادت می دهم که تو پاره تن من هستی.»

ص: 91

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ: سَأَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله أَصْحَابَهُ عَنِ الْمَرْأَةِ مَا هِیَ قَالُوا عَوْرَةٌ قَالَ فَمَتَی تَکُونُ أَدْنَی مِنْ رَبِّهَا فَلَمْ یَدْرُوا فَلَمَّا سَمِعَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام ذَلِکَ قَالَتْ أَدْنَی مَا تَکُونُ مِنْ رَبِّهَا أَنْ تَلْزَمَ قَعْرَ بَیْتِهَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله إِنَّ فَاطِمَةَ بَضْعَةٌ مِنِّی.

باب 5 تزویجها صلوات الله علیها

الأخبار

«1»

قل، [إقبال الأعمال] بِإِسْنَادِهِ إِلَی شَیْخِنَا الْمُفِیدِ فِی کِتَابِ حَدَائِقِ الرِّیَاضِ قَالَ: لَیْلَةَ إِحْدَی وَ عِشْرِینَ مِنَ الْمُحَرَّمِ وَ کَانَتْ لَیْلَةَ خَمِیسٍ سَنَةَ ثَلَاثٍ مِنَ الْهِجْرَةِ کَانَ زِفَافُ فَاطِمَةَ ابْنَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَی مَنْزِلِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یُسْتَحَبُّ صَوْمُهُ شُکْراً لِلَّهِ تَعَالَی لِمَا وُفِّقَ مِنْ جَمْعِ حُجَّتِهِ وَ صَفْوَتِهِ.

وَ مِنْ تَارِیخِ بَغْدَادَ بِإِسْنَادِهِ إِلَی ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: لَمَّا زُفَّتْ فَاطِمَةُ علیها السلام إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله قُدَّامَهَا وَ جَبْرَئِیلُ عَنْ یَمِینِهَا وَ مِیکَائِیلُ عَنْ یَسَارِهَا وَ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ خَلْفَهَا یُسَبِّحُونَ اللَّهَ وَ یُقَدِّسُونَهُ حَتَّی طَلَعَ الْفَجْرُ.

«2»

مصباح،: فِی أَوَّلِ یَوْمٍ مِنْ ذِی الْحِجَّةِ زَوَّجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله فَاطِمَةَ علیها السلام مِنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ رُوِیَ أَنَّهُ کَانَ یَوْمَ السَّادِسِ.

«3»

ن، عیون أخبار الرضا علیه السلام جَعْفَرُ بْنُ نُعَیْمٍ الشَّاذَانِیُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَعْبَدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضَا عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: قَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یَا عَلِیُّ لَقَدْ عَاتَبَنِی رِجَالٌ مِنْ قُرَیْشٍ فِی أَمْرِ فَاطِمَةَ وَ قَالُوا خَطَبْنَاهَا إِلَیْکَ فَمَنَعْتَنَا وَ زَوَّجْتَ عَلِیّاً فَقُلْتُ لَهُمْ وَ اللَّهِ مَا أَنَا مَنَعْتُکُمْ وَ زَوَّجْتُهُ بَلِ اللَّهُ مَنَعَکُمْ وَ زَوَّجَهُ فَهَبَطَ عَلَیَّ جَبْرَئِیلُ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ جَلَالُهُ یَقُولُ لَوْ لَمْ أَخْلُقْ عَلِیّاً لَمَا کَانَ

ص: 92

نیز می نویسد: «پیغمبر عظیم الشأن اسلام از اصحاب خود پرسید: «زن چیست؟» گفتند: «زن عورت است.» (یعنی باید از انظار نامحرمان پوشیده باشد) فرمود: «زن چه موقع به خدای خود نزدیک تر است؟» اصحاب نتوانستند به این پرسش پیامبر اسلام پاسخ دهند. موقعی که این پرسش به گوش فاطمه اطهر رسید گفت: «نزدیک ترین اوقات زن به خدای خود هنگامی است که در اندرون خانه خود باشد.» پس از این جواب بود که پیامبر خدا گفت: «حقا که فاطمه پاره تن من است.»

باب پنجم : ماجرای ازدواج فاطمه زهرا علیها السّلام

روایات

روایت1.

اقبال الاعمال: ازدواج فاطمه زهرا دختر حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله با حضرت علی بن ابی طالب، در شب پنجشنبه بیست و یکم ماه محرم سال سوم هجری واقع شد. روزه گرفتن در این روز مستحب است. به پاس شکر خدا که توفیق داد حجت او (علی علیه السّلام) و برگزیده او (فاطمه سلام الله علیها) با هم ازدواج کنند.»

در تاریخ بغداد از ابن عباس روایت می کند: آن شبی که فاطمه زهرا را به خانه حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام بردند، پیغمبر معظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله جلو فاطمه، جبرئیل سمت راست، میکائیل طرف چپ و تعداد هفتاد هزار ملک در پشت سر آن بانو بودند که خدا را تا طلوع فجر تسبیح و تقدیس می گفتند.

روایت2.

مصباح: رسول خدا روز اول ماه ذی الحجه و به قولی روز ششم این ماه، فاطمه اطهر را به نکاح حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام درآورد.

روایت3.

عیون اخبار الرضا: از حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام روایت می کند که گفت: «پیغمبر اکرم اسلام به من گفت: «یا علی! گروهی از مردان قریش درباره فاطمه زهرا مرا مورد عتاب قرار دادند و گفتند که ما خواستگار فاطمه بودیم و تو نپذیرفتی، اکنون او را به علی بن ابی طالب دادی.» من گفتم: «به خدا قسم من نبودم که درخواست ازدواج شما با فاطمه را رد کردم، بلکه خدا خواستگاری شما را نپذیرفت و فاطمه را برای علی تزویج کرد، زیرا جبرئیل بر من نازل شد و گفت: «خدای تعالی می فرماید اگر من علی را خلق نمی کردم،

ص: 92

لِفَاطِمَةَ ابْنَتِکَ کُفْوٌ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ آدَمُ فَمَنْ دُونَهُ.

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] الهمدانی عن علی عن أبیه عن علی بن معبد: مثله.

«4»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] الْمُفِیدُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَسَدِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْعَلَوِیِّ عَنْ یَحْیَی بْنِ هَاشِمٍ الْغَسَّانِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ جُوَیْرِ بْنِ سَعْدٍ عَنِ الضَّحَّاکِ بْنِ مُزَاحِمٍ قَالَ سَمِعْتُ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یَقُولُ: أَتَانِی أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ فَقَالا لَوْ أَتَیْتَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَذَکَرْتَ لَهُ فَاطِمَةَ قَالَ فَأَتَیْتُهُ فَلَمَّا رَآنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله ضَحِکَ ثُمَّ قَالَ مَا جَاءَ بِکَ یَا أَبَا الْحَسَنِ حَاجَتُکَ قَالَ فَذَکَرْتُ لَهُ قَرَابَتِی وَ قِدَمِی فِی الْإِسْلَامِ وَ نُصْرَتِی لَهُ وَ جِهَادِی فَقَالَ یَا عَلِیُّ صَدَقْتَ فَأَنْتَ أَفْضَلُ مِمَّا تَذْکُرُ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَاطِمَةُ تُزَوِّجُنِیهَا فَقَالَ یَا عَلِیُّ إِنَّهُ قَدْ ذَکَرَهَا قَبْلَکَ رِجَالٌ فَذَکَرْتُ ذَلِکَ لَهَا فَرَأَیْتُ الْکَرَاهَةَ فِی وَجْهِهَا وَ لَکِنْ عَلَی رِسْلِکَ حَتَّی أَخْرُجَ إِلَیْکَ فَدَخَلَ عَلَیْهَا فَقَامَتْ فَأَخَذَتْ رِدَاءَهُ وَ نَزَعَتْ نَعْلَیْهِ وَ أَتَتْهُ بِالْوَضُوءِ فَوَضَّأَتْهُ بِیَدِهَا وَ غَسَلَتْ رِجْلَیْهِ ثُمَّ قَعَدَتْ فَقَالَ لَهَا یَا فَاطِمَةُ فَقَالَتْ لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ حَاجَتُکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ إِنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ مَنْ قَدْ عَرَفْتِ قَرَابَتَهُ وَ فَضْلَهُ وَ إِسْلَامَهُ وَ إِنِّی قَدْ سَأَلْتُ رَبِّی أَنْ یُزَوِّجَکِ خَیْرَ خَلْقِهِ وَ أَحَبَّهُمْ إِلَیْهِ وَ قَدْ ذَکَرَ مِنْ أَمْرِکِ شَیْئاً فَمَا تَرَیْنَ فَسَکَتَتْ وَ لَمْ تُوَلِّ وَجْهَهَا وَ لَمْ یَرَ فِیهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله کَرَاهَةً فَقَامَ وَ هُوَ یَقُولُ اللَّهُ أَکْبَرُ سُکُوتُهَا إِقْرَارُهَا فَأَتَاهُ جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ زَوِّجْهَا عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ رَضِیَهَا لَهُ وَ رَضِیَهُ لَهَا قَالَ عَلِیٌّ فَزَوَّجَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله ثُمَّ أَتَانِی فَأَخَذَ بِیَدِی فَقَالَ قُمْ بِسْمِ اللَّهِ وَ قُلْ عَلَی بَرَکَةِ اللَّهِ وَ ما شاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ ثُمَّ جَاءَنِی حَتَّی أَقْعَدَنِی عِنْدَهَا علیها السلام ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ إِنَّهُمَا أَحَبُّ خَلْقِکَ إِلَیَّ فَأَحِبَّهُمَا وَ بَارِکْ فِی ذُرِّیَّتِهِمَا وَ اجْعَلْ عَلَیْهِمَا مِنْکَ حَافِظاً وَ إِنِّی أُعِیذُهُمَا بِکَ وَ ذُرِّیَّتَهُمَا مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ.

بیان

الرسل بالکسر التأنی و الرفق.

ص: 93

از حضرت آدم به بعد شوهری که شایسته فاطمه باشد در روی زمین یافت نمی شد.»

عیون اخبار الرضا باز به سند دیگر، مانند این روایت را آورده است .

روایت4.

امالی طوسی: از ضحاک بن مزاحم نقل می کند که گفت: ازحضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام شنیدم که می فرمود: «یک روز ابوبکر و عمر نزد من آمدند و گفتند که کاش پیش رسول خدا می رفتی و درباره ازدواج فاطمه گفتگو می کردی. وقتی که من نزد پیامبر خدا رفتم و آن بزرگوار مرا دید، خندید و گفت: «یا اباالحسن! آیا برای حاجتی که داری نزد من آمده ای؟» من خویشاوندی و پیشقدمی در اسلام و یاری های خود به آن حضرت و جهادهایی را که در راه خدا کرده بودم، برای آن حضرت شرح دادم. پیغمبر اکرم فرمود: «یا علی! راست می گویی. مقام تو بالاتر از این است که ذکر کردی.» گفتم: «یا رسول اللَّه! فاطمه زهرا را به همسری من درآور!» گفت: «یا علی! قبل از تو چند نفر دیگر این درخواست را از من کرده اند، ولی هر بار که به فاطمه می گفتم اظهار بی میلی می کرد. لختی بمان تا من نزد او بروم و برگردم.»

هنگامی که رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله نزد فاطمه اطهر رفت، آن بانو از جای بر خاست، عبای پدر خود را گرفت، نعلین های آن حضرت را از پا خارج کرد، آب آورد و پاهای آن حضرت را با دست های خود شستشو کرد و آنگاه نشست. پیغمبر خدا فرمود: «ای فاطمه!» گفت: «لبیک یا رسول اللَّه!» گفت: «تو خود از خویشاوندی، فضایل و پیشقدمی علی بن ابی طالب در اسلام آگاهی. من از خدای سبحان خواسته ام که ترا به همسری بهترین و محبوب ترین خلق خود درآورد. علی درباره ازدواج با تو با من سخن گفته. تو چه صلاح می دانی؟» فاطمه اطهر ساکت شد و صورت خود را از پیغمبر خدا بر نگردانید. رسول خدا عدم رضایت فاطمه را از صورتش دریافت، از این روی برخاست و فرمود: «اللَّه اکبر! سکوت فاطمه دلیل بر رضایت وی خواهد بود.»

پس از این ماجرا جبرئیل نزد پیامبر اکرم آمد و گفت: «یا محمّد! فاطمه را به نکاح حضرت علی بن ابی طالب درآور، زیرا خدا راضی است که زهرا برای علی و علی برای زهرا باشد.» حضرت امیر می فرماید: «رسول خدا فاطمه را به نکاح من درآورد، آنگاه نزد من آمد، دستم را گرفت و فرمود: «بسم اللَّه! برخیز و این دعا را بخوان: «علی برکة اللَّه، و ما شاءَ اللَّهُ، لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ، تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ!» سپس مرا آورد و نزد حضرت زهرای اطهر نشانید. آنگاه فرمود: «بار خدایا! اینان نزد من محبوب ترین خلق تویند. تو ایشان را دوست داشته باش و خیر و برکت به فرزندانشان عطا بفرما و ایشان را محفوظ بدار. پروردگارا! من ایشان و ذریه ایشان را از شر شیطان رجیم به تو می سپارم.»

توضیح

«رِسل» با کسره، به معنای تأنّی و رفق است.

ص: 93

«5»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی غَالِبٍ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الزُّرَارِیِّ عَنْ خَالِهِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ دَاوُدَ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ شُعَیْبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَمَّا زَوَّجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله عَلِیّاً فَاطِمَةَ علیها السلام دَخَلَ عَلَیْهَا وَ هِیَ تَبْکِی فَقَالَ لَهَا مَا یُبْکِیکِ فَوَ اللَّهِ لَوْ کَانَ فِی أَهْلِ بَیْتِی خَیْرٌ مِنْهُ زَوَّجْتُکِ وَ مَا أَنَا زَوَّجْتُکِ وَ لَکِنَّ اللَّهَ زَوَّجَکِ وَ أَصْدَقَ عَنْکِ الْخُمُسَ مَا دَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله قُمْ فَبِعِ الدِّرْعَ فَقُمْتُ فَبِعْتُهُ وَ أَخَذْتُ الثَّمَنَ وَ دَخَلْتُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَسَکَبْتُ الدَّرَاهِمَ فِی حَجْرِهِ فَلَمْ یَسْأَلْنِی کَمْ هِیَ وَ لَا أَنَا أَخْبَرْتُهُ ثُمَّ قَبَضَ قَبْضَةً وَ دَعَا بِلَالًا فَأَعْطَاهُ فَقَالَ ابْتَعْ لِفَاطِمَةَ طِیباً ثُمَّ قَبَضَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله مِنَ الدَّرَاهِمِ بِکِلْتَا یَدَیْهِ فَأَعْطَاهُ أَبَا بَکْرٍ وَ قَالَ ابْتَعْ لِفَاطِمَةَ مَا یُصْلِحُهَا مِنْ ثِیَابٍ وَ أَثَاثِ الْبَیْتِ وَ أَرْدَفَهُ بِعَمَّارِ بْنِ یَاسِرٍ وَ بِعِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِهِ فَحَضَرُوا السُّوقَ فَکَانُوا یَعْتَرِضُونَ الشَّیْ ءَ مِمَّا یُصْلِحُ فَلَا یَشْتَرُونَهُ حَتَّی یُعْرِضُوهُ عَلَی أَبِی بَکْرٍ فَإِنِ اسْتَصْلَحَهُ اشْتَرَوْهُ فَکَانَ مِمَّا اشْتَرَوْهُ قَمِیصٌ بِسَبْعَةِ دَرَاهِمَ وَ خِمَارٌ بِأَرْبَعَةِ دَرَاهِمَ وَ قَطِیفَةٌ سَوْدَاءُ خَیْبَرِیَّةٌ وَ سَرِیرٌ مُزَمَّلٌ بِشَرِیطٍ وَ فِرَاشَیْنِ مِنْ خَیْشِ مِصْرَ حَشْوُ أَحَدِهِمَا لِیفٌ وَ حَشْوُ الْآخَرِ مِنْ جِزِّ الْغَنَمِ وَ أَرْبَعَ مَرَافِقَ مِنْ أَدَمِ الطَّائِفِ حَشْوُهَا إِذْخِرٌ وَ سِتْرٌ مِنْ صُوفٍ وَ حَصِیرٌ هَجَرِیٌ (1) وَ رَحًی لِلْیَدِ وَ مِخْضَبٌ مِنْ نُحَاسٍ وَ سِقَاءٌ مِنْ أَدَمٍ وَ قَعْبٌ لِلَّبَنِ وَ شَنٌّ لِلْمَاءِ وَ مِطْهَرَةٌ مُزَفَّتَةٌ(2) وَ جَرَّةٌ خَضْرَاءُ وَ کِیزَانُ خَزَفٍ حَتَّی إِذَا اسْتَکْمَلَ الشِّرَاءَ حَمَلَ أَبُو بَکْرٍ بَعْضَ الْمَتَاعِ وَ حَمَلَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الَّذِینَ کَانُوا مَعَهُ الْبَاقِیَ فَلَمَّا عَرَضَ الْمَتَاعَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله جَعَلَ یُقَلِّبُهُ بِیَدِهِ وَ یَقُولُ بَارَکَ اللَّهُ لِأَهْلِ الْبَیْتِ

ص: 94


1- 1. قال الفیروزآبادی: هجر محرکة بلدة بالیمن بینه و بین عثر یوم و لیلة مذکر مصروف و قد یؤنث و یمنع و النسبة هجری و هاجری و اسم لجمیع ارض البحرین، و قریة کانت قرب المدینة.
2- 2. المزفت: المطلی بالزفت.

روایت5.

امالی طوسی: همچنین از حضرت صادق آل محمّد صلی اللَّه علیه و آله روایت می کند که فرمود: «هنگامی که پیغمبر معظم اسلام فاطمه اطهر را به عقد علی بن ابی طالب درآورد و نزد فاطمه آمد، دید آن بانو گریان است. فرمود: «برای چه گریانی! به خدا قسم اگر در میان اهل بیت من کسی از علی بهتر می بود، من تو را به عقد او در می آوردم. نه اینکه من تو را تزویج کرده باشم، بلکه خدا تو را برای علی تزویج کرده و مادامی که آسمان ها و زمین برقرار باشند، خمس را به جای مهریه تو قرار داده است.»

حضرت امیر می فرماید: «پیغمبر خدا به من فرمود که برخیز و برو زره خود را بفروش. من برخاستم و رفتم زره خود را فروختم، پول آن را گرفتم و به حضور پیامبر اکرم آوردم. آن بزرگوار پول ها را در کنار خود ریخت و از من نپرسید که چه مبلغ پول است. من هم چیزی به آن حضرت نگفتم. سپس بلال را خواست، یک مشت از آن پول ها را برگرفت و به وی داد و فرمود: «با این پول برای فاطمه عطر خریداری کن.» بعد هر دو مشت خود را از آن پول ها پر کرد، آن را به ابوبکر داد و به وی فرمود: «با این پول برای فاطمه لباس و اثاثیّه منزل خریداری کن.»

آنگاه عمار بن یاسر و گروه دیگری از اصحاب را همراه ابوبکر روانه کرد. هنگامی که آنها وارد بازار شدند، اشیایی را که به دنبالش بودند انتخاب می کردند، ولی نمی خریدند تا ابوبکر آنها را پسند کند، آنگاه آنها را خریداری می کردند.»

یک پیراهن به مبلغ هفت درهم؛ یک نقاب به مبلغ چهار درهم؛ یک قطیفه مشکی خیبری؛ یک تخت که وسط آن را با لیف خرما بافته بودند؛ دو عدد تشک که یکی از آنها را از لیف خرما و دیگری را از پشم پر کرده بودند؛ تعداد چهار متکا از پوست طائف که وسط آنها را با علف اذخر پر کرده بودند؛ یک پرده پشمی؛ یک حصیر حجری؛ یک آسیای دستی؛ یک بادیه مسی؛ یک ظرف آبخوری که از پوست ساخته شده بود؛ یک کاسه چوبی برای شیر؛ یک مشک آب؛ یک آفتابه قیر اندود؛ یک سبوی سبز و چند کوزه سفالی.

هنگامی که اشیای مذکور را خریدند، ابوبکر مقداری از آنها را برداشت و بقیه آنها را هم اصحاب پیامبر خدا برداشتند و به طرف منزل رسول اکرم رفتند. وقتی که آنها را به رسول خدا عرضه کردند، آن حضرت آنها را با دست مبارک خود زیر و رو می کرد و می فرمود: «خدا اینها را برای اهل بیت من مبارک گرداند!»

ص: 94

قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام فَأَقَمْتُ بَعْدَ ذَلِکَ شَهْراً أُصَلِّی مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَرْجِعُ إِلَی مَنْزِلِی وَ لَا أَذْکُرُ شَیْئاً مِنْ أَمْرِ فَاطِمَةَ علیها السلام ثُمَّ قُلْنَ أَزْوَاجُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَ لَا نَطْلُبُ لَکَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله دُخُولَ فَاطِمَةَ عَلَیْکَ فَقُلْتُ افْعَلْنَ فَدَخَلْنَ عَلَیْهِ فَقَالَتْ أُمُّ أَیْمَنَ یَا رَسُولَ اللَّهِ لَوْ أَنَّ خَدِیجَةَ بَاقِیَةٌ لَقَرَّتْ عَیْنُهَا بِزِفَافِ فَاطِمَةَ وَ إِنَّ عَلِیّاً یُرِیدُ أَهْلَهُ فَقَرَّ عَیْنَ فَاطِمَةَ بِبَعْلِهَا وَ اجْمَعْ شَمْلَهَا وَ قَرَّ عُیُونَنَا بِذَلِکَ فَقَالَ فَمَا بَالُ عَلِیٍّ لَا یَطْلُبُ مِنِّی زَوْجَتَهُ فَقَدْ کُنَّا نَتَوَقَّعُ ذَلِکَ مِنْهُ قَالَ عَلِیٌّ فَقُلْتُ الْحَیَاءُ یَمْنَعُنِی یَا رَسُولَ اللَّهِ فَالْتَفَتَ إِلَی النِّسَاءِ فَقَالَ مَنْ هَاهُنَا فَقَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ أَنَا أُمُّ سَلَمَةَ وَ هَذِهِ زَیْنَبُ وَ هَذِهِ فُلَانَةُ وَ فُلَانَةُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله هَیِّئُوا لِابْنَتِی وَ ابْنِ عَمِّی فِی حُجَرِی بَیْتاً فَقَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ فِی أَیِّ حُجْرَةٍ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ فِی حُجْرَتِکِ وَ أَمَرَ نِسَاءَهُ أَنْ یُزَیِّنَّ وَ یُصْلِحْنَ مِنْ شَأْنِهَا قَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ فَسَأَلْتُ فَاطِمَةَ هَلْ عِنْدَکِ طِیبٌ ادَّخَرْتِیهِ لِنَفْسِکِ قَالَتْ نَعَمْ فَأَتَتْ بِقَارُورَةٍ فَسَکَبَتْ مِنْهَا فِی رَاحَتِی فَشَمِمْتُ مِنْهَا رَائِحَةً مَا شَمِمْتُ مِثْلَهَا قَطُّ فَقُلْتُ مَا هَذَا فَقَالَتْ کَانَ دِحْیَةُ الْکَلْبِیُّ یَدْخُلُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَیَقُولُ لِی یَا فَاطِمَةُ هَاتِی الْوِسَادَةَ فَاطْرَحِیهَا لِعَمِّکِ فَأَطْرَحُ لَهُ الْوِسَادَةَ فَیَجْلِسُ عَلَیْهَا فَإِذَا نَهَضَ سَقَطَ مِنْ بَیْنِ ثِیَابِهِ شَیْ ءٌ فَیَأْمُرُنِی بِجَمْعِهِ فَسَأَلَ عَلِیٌّ علیه السلام رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنْ ذَلِکَ فَقَالَ هُوَ عَنْبَرٌ یَسْقُطُ مِنْ أَجْنِحَةِ جَبْرَئِیلَ قَالَ عَلِیٌّ ثُمَّ قَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ یَا عَلِیُّ اصْنَعْ لِأَهْلِکَ طَعَاماً فَاضِلًا ثُمَّ قَالَ مِنْ عِنْدِنَا اللَّحْمُ وَ الْخُبْزُ وَ عَلَیْکَ التَّمْرُ وَ السَّمْنُ فَاشْتَرَیْتُ تَمْراً وَ سَمْناً فَحَسَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله عَنْ ذِرَاعِهِ وَ جَعَلَ یَشْدَخُ التَّمْرَ فِی السَّمْنِ حَتَّی اتَّخَذَهُ حَیْساً وَ بَعَثَ إِلَیْنَا کَبْشاً سَمِیناً فَذُبِحَ وَ خُبِزَ لَنَا خُبْزٌ کَثِیرٌ ثُمَّ قَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله ادْعُ مَنْ أَحْبَبْتَ فَأَتَیْتُ الْمَسْجِدَ وَ هُوَ مُشْحَنٌ بِالصَّحَابَةِ فأحییت [فَحَیِیتُ] أَنْ أُشْخِصَ قَوْماً وَ أَدَعَ قَوْماً ثُمَّ صَعِدْتُ عَلَی رَبْوَةٍ هُنَاکَ وَ نَادَیْتُ أَجِیبُوا إِلَی وَلِیمَةِ فَاطِمَةَ فَأَقْبَلَ النَّاسُ أَرْسَالًا فَاسْتَحْیَیْتُ مِنْ کَثْرَةِ النَّاسِ وَ قِلَّةِ

ص: 95

حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام می فرماید: «من پس از این ماجرا به مدت یک ماه با پیغمبر معظم اسلام نماز می خواندم و به منزل خویش بازمی گشتم، بی آنکه درباره فاطمه اطهر چیزی به رسول خدا بگویم. تا اینکه زنان پیامبر اکرم به من گفتند: «می خواهی ما از حضرت رسول اکرم خواهش کنیم که فاطمه را در اختیار تو بگذارد؟» گفتم بلی. وقتی آنها به حضور رسول مشرف شدند، ام ایمن گفت: «یا رسول اللَّه! اگر خدیجه کبرا زنده بود چشمش به خاطر عروسی فاطمه زهرا روشن می شد. علی بن ابی طالب علیه السّلام دوست دارد که فاطمه را ببرد. ما تقاضا داریم چشم فاطمه را به علی روشن کنی و ایشان را در اختیار یکدیگر بگذاری تا چشم های ما هم روشن گردد.

رسول اعظم فرمود: «پس چرا علی زوجه خود را از من مطالبه نمی کند، در صورتی که من انتظار داشتم علی این کار را کند؟» من گفتم: «یا رسول اللَّه! من از شما خجالت می کشیدم.» سپس آن بزرگوار رو به سوی زنان کرد و فرمود: «چه کسانی اینجایند؟»ام سلمه گفت: «من و زینب و فلان و فلان.» فرمود: «یکی از حجره های مرا برای پسر عمویم علی و دخترم فاطمه زهرا آماده کنید.» ام سلمه گفت: «کدام حجره یا رسول اللَّه؟» فرمود: «حجره تو.» آنگاه به زنان خویش دستور داد تا خود را آراستند و لوازم عروسی زهرای اطهر را مهیا کردند.

ام سلمه می گوید: «من به فاطمه اطهر گفتم آیا برای خود عطری تهیه کرده ای؟» فرمود آری. فاطمه زهرا یک شیشه عطر آورد و مقداری از آن در دست من ریخت. آن عطر شمیم خوشی داشت که من هرگز بویی نظیر آن را نبوییده بودم .

از فاطمه پرسیدم: «این عطر را از کجا آورده ای؟» فرمود: «هر گاه دحیه کلبی به حضور رسول خدا مشرف می شد، آن حضرت به من می فرمود که برای عموی خود پشتی بگذار. بعد از آنکه برایش پشتی می گذاشتم، چیزی از میان لباس های او فرو می ریخت و به من دستور می داد که آن را جمع کنم.» حضرت علی بن ابی طالب از رسول خدا پرسید: «این چیست که فرو می ریزد؟» فرمود: «عنبری است که از بال های جبرئیل فرو می ریزد.»

حضرت علی علیه السّلام می فرماید: «پیامبر معظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله به من فرمود: «یا علی! غذای فراوانی برای عروسی و اهل و عیال خود درست کن! یا علی! گوشت و نان به عهده ما، خرما و روغن هم به عهده تو.» من رفتم مقداری خرما و روغن خریدم. پیغمبر معظم اسلام آستین های خود را بالا زد، خرماها را خرد کرد و در میان روغن ریخت و با آن غذایی طبخ کرد که به عربی آن را خبیص می نامند. آنگاه گوسفند فربهی نیزبه ما عطا کرد و نان فراوانی را تدارک دید.

آنگاه حضرت رسول به من فرمود: «هر کسی را که دوست داری برای صرف غذای عروسی خود دعوت کن.» من وارد مسجد که تمام صحابه در آن حضور داشتند شدم. خجالت کشیدم که گروهی را دعوت کنم و گروهی دیگر را دعوت نکنم. از این روی بالای یک بلندی که در آنجا بود رفتم و ندا در دادم که بیایید و از ولیمه عروسی فاطمه بهره مند شوید! جمعیت زیادی از مردم آمدند. من از کثرت جمعیت

ص: 95

الطَّعَامِ فَعَلِمَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله مَا تَدَاخَلَنِی فَقَالَ یَا عَلِیُّ إِنِّی سَأَدْعُو اللَّهَ بِالْبَرَکَةِ قَالَ عَلِیٌّ فَأَکَلَ الْقَوْمُ عَنْ آخِرِهِمْ طَعَامِی وَ شَرِبُوا شَرَابِی وَ دَعَوْا لِی بِالْبَرَکَةِ وَ صَدَرُوا وَ هُمْ أَکْثَرُ مِنْ أَرْبَعَةِ آلَافِ رَجُلٍ وَ لَمْ یَنْقُصْ مِنَ الطَّعَامِ شَیْ ءٌ ثُمَّ دَعَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله بِالصِّحَافِ فَمُلِئَتْ وَ وَجَّهَ بِهَا إِلَی مَنَازِلِ أَزْوَاجِهِ ثُمَّ أَخَذَ صَحْفَةً وَ جَعَلَ فِیهَا طَعَاماً وَ قَالَ هَذَا لِفَاطِمَةَ وَ بَعْلِهَا حَتَّی إِذَا انْصَرَفَتِ الشَّمْسُ لِلْغُرُوبِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یَا أُمَّ سَلَمَةَ هَلُمِّی فَاطِمَةَ فَانْطَلَقَتْ فَأَتَتْ بِهَا وَ هِیَ تَسْحَبُ أَذْیَالَهَا وَ قَدْ تَصَبَّبَتْ عَرَقاً حَیَاءً مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَعَثَرَتْ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله أَقَالَکِ اللَّهُ الْعَثْرَةَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَلَمَّا وَقَفَتْ بَیْنَ یَدَیْهِ کَشَفَ الرِّدَاءَ عَنْ وَجْهِهَا حَتَّی رَآهَا عَلِیٌّ علیه السلام ثُمَّ أَخَذَ یَدَهَا فَوَضَعَهَا فِی یَدِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ قَالَ بَارَکَ اللَّهُ لَکَ فِی ابْنَةِ رَسُولِ اللَّهِ یَا عَلِیُّ نِعْمَ الزَّوْجَةُ فَاطِمَةُ وَ یَا فَاطِمَةُ نِعْمَ الْبَعْلُ عَلِیٌّ انْطَلِقَا إِلَی مَنْزِلِکُمَا وَ لَا تُحْدِثَا أَمْراً حَتَّی آتِیَکُمَا قَالَ عَلِیٌّ فَأَخَذْتُ بِیَدِ فَاطِمَةَ وَ انْطَلَقْتُ بِهَا حَتَّی جَلَسَتْ فِی جَانِبِ الصُّفَّةِ وَ جَلَسْتُ فِی جَانِبِهَا وَ هِیَ مُطْرِقَةٌ إِلَی الْأَرْضِ حَیَاءً مِنِّی وَ أَنَا مُطْرِقٌ إِلَی الْأَرْضِ حَیَاءً مِنْهَا ثُمَّ جَاءَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله فَقَالَ مَنْ هَاهُنَا فَقُلْنَا ادْخُلْ یَا رَسُولَ اللَّهُ مَرْحَباً بِکَ زَائِراً وَ دَاخِلًا فَدَخَلَ فَأَجْلَسَ فَاطِمَةَ مِنْ جَانِبِهِ ثُمَّ قَالَ یَا فَاطِمَةُ ایتِینِی بِمَاءٍ فَقَامَتْ إِلَی قَعْبٍ فِی الْبَیْتِ فَمَلَأَتْهُ مَاءً ثُمَّ أَتَتْهُ بِهِ فَأَخَذَ جُرْعَةً فَتَمَضْمَضَ بِهَا ثُمَّ مَجَّهَا فِی الْقَعْبِ ثُمَّ صَبَّ مِنْهَا عَلَی رَأْسِهَا ثُمَّ قَالَ أَقْبِلِی فَلَمَّا أَقْبَلَتْ نَضَحَ مِنْهُ بَیْنَ ثَدْیَیْهَا ثُمَّ قَالَ أَدْبِرِی فَأَدْبَرَتْ فَنَضَحَ مِنْهُ بَیْنَ کَتِفَیْهَا ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ هَذِهِ ابْنَتِی وَ أَحَبُّ الْخَلْقِ إِلَیَّ اللَّهُمَّ وَ هَذَا أَخِی وَ أَحَبُّ الْخَلْقِ إِلَیَّ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ لَکَ وَلِیّاً وَ بِکَ حَفِیّاً وَ بَارِکْ لَهُ فِی أَهْلِهِ ثُمَّ قَالَ یَا عَلِیُّ ادْخُلْ بِأَهْلِکَ بَارَکَ اللَّهُ لَکَ وَ رَحْمَتُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ عَلَیْکُمْ ... إِنَّهُ حَمِیدٌ مَجِیدٌ.

بیان

مزمل أی ملفوف و الشریط خوص مفتول یشرط به السریر و نحوه

ص: 96

و کمبود غذا خجالت می کشیدم. وقتی پیغمبر از دلیل خجلت من آگاه شد فرمود: «یا علی! من دعا می کنم که خدا به غذای شما برکت دهد.»

علی علیه السّلام می فرماید: «جمعیت که بیشتر از چهار هزار نفر بودند، تا آخرین نفر از غذا و آب خوردند و آشامیدند تا همه سیر شدند و باز هم غذا اضافه آمد. آنان برای من دعای خیر و برکت کردند. آنگاه پیغمبر اعظم اسلام دستور فرمود کاسه هایی را پر از غذا کنند و آنها را برای زنان خویش عطا کرد. سپس آن بزرگوار کاسه ای را پر از غذا کرد و فرمود: «این هم برای فاطمه و شوهرش.»

نزدیکی های غروب حضرت رسول به ام سلمه فرمود که فاطمه زهرا را بیاورد. ام سلمه رفت و حضرت زهرا آورد. پر لباس های آن حضرت به زمین کشیده می شد و به قدری از روی پدر بزرگوارش خجالت می کشید که یک بار به زمین خورد. پیامبر خدا به او فرمود: «خدا تو را در دنیا و آخرت از زمین خوردن نگه دارد.» موقعی که فاطمه اطهر مقابل پدر خود رسید، رسول خدا نقاب را از صورت آن بانو برداشت تا حضرت علی سیمای آن شفیعه روز جزا را ببیند. سپس حضرت محمّد صلی اللَّه علیه و آله دست فاطمه عزیز را گرفت، دستش را در میان دست امیرالمؤمنین گذاشت و فرمود: «یا علی! خدا قدم این دختر پیغمبر را برای تو مبارک کند! یا علی! فاطمه خوب زوجه ای است، ای فاطمه! علی خوب شوهری است. حال به خانه روید و عملی انجام ندهید تا خود بیایم.»

حضرت امیر می فرماید: «من دست فاطمه را گرفتم و به طرف خانه رفتیم. وقتی به آنجا رسیدیم وی گوشه ای نشست و من هم کنار او نشستم. من و فاطمه هر کدام به این دلیل که از یکدیگر خجالت می کشیدیم، به زمین نگاه می کردیم. سپس پیامبر خدا آمد و فرمود: «چه کسی اینجاست؟» گفتیم: «یا رسول اللَّه! بفرمایید، بسیار خوش آمدید!» رسول خدا وارد شد، فاطمه اطهر را در یک طرف خود نشاند و به وی فرمود: «مقداری آب برایم بیاور.»

فاطمه زهرا برخاست، ظرفی را پر از آب کرد و به حضور آن حضرت آورد. رسول خدا مقداری از آن آب را در دهان مبارک خود ریخت و پس از مضمضه کردن آب، دوباره آن را در کاسه ریخت و پس از آنکه مقداری از آب کاسه را به سر فاطمه اطهر ریخت به بانو فرمود: «نزدیک من بیا!» وقتی نزدیک آمد مقداری از آن آب را در میان پستان های آن بانو پاشید. سپس به او فرمود که برگردد. وقتی برگشت مقدار دیگری از آن آب را در میان دو کتف وی پاشید و فرمود: «بار خدایا! این دخترم محبوب ترین خلق است نزد من. پروردگارا! این علی برادر من است که محبوب ترین مخلوق است نزد من. بار خدایا! این علی را ولی و مطیع خود قرار بده و اهل و عیالش را برایش مبارک بگردان!» پس از این سخنان فرمود: «یا علی! اکنون نزد زوجه ات برو! برکت و رحمت خدا که پسندیده و با عظمت است بر شما اهل بیت باد!»

توضیح

«مزمّل» یعنی ملفوف (پیچیده شده). «شریط» برگ درخت خرماست که به شکل مفتولی درآمده و با آن تخت و مانند آن بسته می شود.

ص: 96

و قال الفیروزآبادی الخیش ثیاب فی نسجها رقة و خیوطها غلاظ من مشاقة الکتان أو من أغلظ العصب قوله من جز الغنم بالکسر أی الصوف الذی جز من الغنم و المخضب کمنبر المرکن.

قوله فقر عین فاطمة ظاهره أنه بصیغة الأمر بناء علی أن مجرده یکون متعدیا أیضا لکنه لم یرد فیما عندنا من کتب اللغة.

و قال الجوهری جمع الله شملهم أی ما تشتت من أمرهم و شتت الله شمله أی ما اجتمع من أمره و قال الشدخ کسر الشی ء الأجوف و قال الحیس هو تمر یخلط بسمن و أقط و السحب الجر و القعب قدح من خشب قوله صلی الله علیه و آله و بک حفیا قال الجوهری تقول حفیت به بالکسر أی بالغت فی إکرامه و إلطافه انتهی أی مطیعا لک غایة الإطاعة أو مشفقا علی الخلق ناصحا لهم بسبب إطاعة أمرک.

«6»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی غَالِبٍ الزُّرَارِیِّ عَنِ الْکُلَیْنِیِّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنِ الْخَیْبَرِیِّ عَنْ یُونُسَ بْنِ ظَبْیَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: لَوْ لَا أَنَّ اللَّهَ خَلَقَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ لِفَاطِمَةَ مَا کَانَ لَهَا کُفْوٌ عَلَی الْأَرْضِ.

«7»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] رُوِیَ: أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام دَخَلَ بِفَاطِمَةَ بَعْدَ وَفَاةِ أُخْتِهَا رُقَیَّةَ زَوْجَةِ عُثْمَانَ بِسِتَّةَ عَشَرَ یَوْماً وَ ذَلِکَ بَعْدَ رُجُوعِهِ مِنْ بَدْرٍ وَ ذَلِکَ لِأَیَّامٍ خَلَتْ مِنْ شَوَّالٍ وَ رُوِیَ أَنَّهُ دَخَلَ بِهَا یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ لِسِتٍّ خَلَوْنَ مِنْ ذِی الْحِجَّةِ وَ اللَّهُ تَعَالَی أَعْلَمُ.

«8»

ل، [الخصال] الطَّالَقَانِیُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْعَدَوِیِّ عَنْ عَمْرِو بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ یَحْیَی الْحِمَّانِیِّ عَنْ قَیْسِ بْنِ الرَّبِیعِ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ عَبَایَةَ بْنِ رِبْعِیٍّ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَرِضَ مَرَضَهُ فَأَتَتْهُ فَاطِمَةُ علیها السلام تَعُودُهُ وَ هُوَ نَاقِهٌ (1)

مِنْ مَرَضِهِ فَلَمَّا رَأَتْ مَا بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنَ الْجُهْدِ

ص: 97


1- 1. یقال: نقه المریض من علته إذا بری ء و أفاق لکن فیه ضعف لم یرجع الی کمال قوته بعد، فهو ناقه.

فیروز آبادی گوید: «خیش» پارچه هایی است که در بافت آن لطافتی است و نخ های آن کلفت است از پارچه های کتان پس از رسیدن آن و یا از رشته های پارچه ای کلفت.

من جزّ الغنم: با کسره یعنی پشمی از گوسفند بریده می شود و «مخضب» مانند منبر به معنای مرکن است، مرکن یعنی طشت.

فقّر عین فاطمة: ظاهر آن این است که به صیغه امر است، بنابر اینکه ثلاثی مجرد آن نیز متعدی باشد ولی در کتاب های لغتی که ما داریم متعدّی نیامده است.

جوهری گوید: «شدخ» شکستن چیز توخالی است و نیز گوید: «حین» خرمایی است که با روغن و پنیر مخلوط شده است. «سحب» به معنای کشیدن است. «قعب» کاسه چوبی است،

بک حفیّاً: جوهری گوید: می گویی «حفیت به» با کسره یعنی در تکریم و لطف به او مبالغه کردم.

بنابر این «حفِّنابک» یعنی مطیع تو در نهایت اطاعت و یا با محبّت به خلق و خیر خواهی آنان به سبب اطاعت از دستور تو.

روایت6.

امالی طوسی: از یونس بن ظبیان روایت می کند که از امام جعفر صادق علیه السّلام شنیدم که می فرمود: «اگر خدا حضرت علی بن ابی طالب را خلق نمی کرد، در سراسر زمین کفو و همسری برای فاطمه زهرا پیدا نمی شد .»

روایت7.

امالی طوسی: همچنین نقل می کند که علی بن ابی طالب علیه السّلام، شانزده روز بعد از رحلت رقیه خواهر حضرت زهرا علیها السّلام، با فاطمه اطهر عروسی کرد. این عروسی در چند روزی که از ماه شوال می گذشت و علی علیه السّلام تازه از جنگ بدر مراجعت کرده بود انجام گرفت. بنا به روایتی حضرت علی در روز سه شنبه که ششم ماه ذیحجه بود عروسی کرد. و خدای متعال می داند.

روایت8.

خصال: از ابو ایوب انصاری روایت می کند که گفت: «یک بار پیغمبر اکرم اسلام بیمار شد و فاطمه زهرا در مدتی که رسول خدا دوره نقاهت را طی می کرد، به عیادت پدرش آمد. هنگامی که ضعف

ص: 97

وَ الضَّعْفِ خَنَقَتْهَا الْعَبْرَةُ حَتَّی جَرَتْ دَمْعَتُهَا عَلَی خَدِّهَا فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله لَهَا یَا فَاطِمَةُ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ ذِکْرُهُ اطَّلَعَ إِلَی الْأَرْضِ اطِّلَاعَةً فَاخْتَارَ مِنْهَا بَعْلَکِ فَأَوْحَی إِلَیَّ فَأَنْکَحْتُکَهُ أَ مَا عَلِمْتِ یَا فَاطِمَةُ أَنَّ لِکَرَامَةِ اللَّهِ إِیَّاکِ زَوَّجَکِ أَقْدَمَهُمْ سِلْماً وَ أَعْظَمَهُمْ حِلْماً وَ أَکْثَرَهُمْ عِلْماً قَالَ فَسُرَّتْ بِذَلِکَ فَاطِمَةُ علیها السلام وَ اسْتَبْشَرَتْ بِمَا قَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله فَأَرَادَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله أَنْ یَزِیدَهَا مَزِیدَ الْخَیْرِ کُلِّهِ مِنَ الَّذِی قَسَمَهُ اللَّهُ لَهُ وَ لِمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَقَالَ یَا فَاطِمَةُ لِعَلِیٍّ ثَمَانُ خِصَالٍ إِیمَانُهُ بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ وَ عِلْمُهُ وَ حِکْمَتُهُ وَ زَوْجَتُهُ وَ سِبْطَاهُ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ أَمْرُهُ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهْیُهُ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ قَضَاؤُهُ بِکِتَابِ اللَّهِ یَا فَاطِمَةُ إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ أُعْطِینَا سَبْعَ خِصَالٍ لَمْ یُعْطَهَا أَحَدٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ قَبْلَنَا وَ لَا یُدْرِکُهَا أَحَدٌ مِنَ الْآخِرِینَ بَعْدَنَا نَبِیُّنَا خَیْرُ الْأَنْبِیَاءِ وَ هُوَ أَبُوکِ وَ وَصِیُّنَا خَیْرُ الْأَوْصِیَاءِ وَ هُوَ بَعْلُکِ وَ شَهِیدُنَا سَیِّدُ الشُّهَدَاءِ وَ هُوَ حَمْزَةُ عَمُّ أَبِیکِ وَ مِنَّا مَنْ لَهُ جَنَاحَانِ یَطِیرُ بِهِمَا فِی الْجَنَّةِ وَ هُوَ جَعْفَرٌ وَ مِنَّا سِبْطَا هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ هُمَا ابْنَاکِ.

«9»

لی، [الأمالی للصدوق] أَبِی وَ الْعَطَّارُ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ أَبِی أَحْمَدَ الْأَزْدِیِّ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ عَنْ عِکْرِمَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی آخَی بَیْنِی وَ بَیْنَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ زَوَّجَهُ ابْنَتِی مِنْ فَوْقِ سَبْعِ سَمَاوَاتِهِ وَ أَشْهَدَ عَلَی ذَلِکَ مُقَرَّبِی مَلَائِکَتِهِ وَ جَعَلَهُ لِی وَصِیّاً وَ خَلِیفَةً فَعَلِیٌّ مِنِّی وَ أَنَا مِنْهُ مُحِبُّهُ مُحِبِّی وَ مُبْغِضُهُ مُبْغِضِی وَ إِنَّ الْمَلَائِکَةَ لَتَتَقَرَّبُ إِلَی اللَّهِ بِمَحَبَّتِهِ.

«10»

لی، [الأمالی للصدوق] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: دَخَلَتْ أُمُّ أَیْمَنَ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ فِی مِلْحَفَتِهَا شَیْ ءٌ فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله مَا مَعَکِ یَا أُمَّ أَیْمَنَ فَقَالَتْ إِنَّ فُلَانَةَ أَمْلَکُوهَا فَنَثَرُوا عَلَیْهَا فَأَخَذْتُ مِنْ نُثَارِهَا

ص: 98

و ناتوانی پیامبر اکرم را مشاهده کرد، چنان محزون و دلشکسته شد که اشک از گونه های مبارکش جاری شد. پیغمبر اکرم به حضرت زهرا فرمود: «خدای علیم عنایتی به زمین کرد و شوهر تو را انتخاب کرد. آنگاه به من وحی کرد تا تو را به نکاح او در آوردم.ای فاطمه! آیا نمی دانی که خدا تو را گرامی داشته؟ زیرا تو را به همسری علی درآورده که در اسلام آوردن پیشقدم همگان است، حلمش سرآمد و علمش فراتر از دیگران است؟»

فاطمه اطهر پس از شنیدن این مژده بسیار شادمان شد. پیغمبر اعظم اسلام بر آن شد خصالی را که خدا به علی بن ابی طالب نصیب کرده، بیشتر برای فاطمه شرح دهد. از این روی فرمود: «ای فاطمه! حضرت علی بن ابی طالب دارای هشت خصلت است: به خدا ایمان دارد؛ دارای علم است؛ حکمت دارد؛ زوجه ای مثل تو و فرزندانی چون حسن و حسین دارد؛ دارای مقام امر به معروف است؛ نهی از منکر می کند و قضاوت هایش طبق قرآن مجید است. ای فاطمه! ما اهل بیتی هستیم که خدا هفت خصلت به ما عطا کرده که آن هفت خصلت را پیش از ما به هیچ کس عطا نفرموده است و بعد از ما نیز هیچ کس به این خصلت ها نخواهد رسید. این هفت خصلت عبارتند از: پیغمبر ما که پدر تو باشد، بهترین پیامبران است؛ وصی پیغمبر ما که شوهرت علی باشد، بهترین اوصیا است؛ حضرت حمزه که عموی پدر تو است، بزرگ شهیدان و از ما است؛ جعفر طیار که با دو بال خود در بهشت پرواز می کند از ماست و حسنین که فرزندان و دو سبط این امت به شمار می روند، از ما هستند.»

روایت9.

امالی صدوق: از ابن عباس، از رسول خدا روایت می کند که فرمود: «خدای سبحان بین من و علی بن ابی طالب عقد برادری قرار داد؛ دخترم فاطمه را در بالای آسمان های هفتگانه به نکاح علی درآورد و ملائکه مقربین را شهود این ازدواج قرار داد و علی را وصی و خلیفه من کرد. پس علی از من و من از علی هستم. دوست علی دوست من، و دشمن وی دشمن من خواهد بود. ملائکه مقربین به وسیله محبت علی بن ابی طالب به خدا تقرب می جویند.»

روایت10.

امالی صدوق: همچنین از حضرت علی بن ابی طالب روایت می کند که فرمود: «یک بار ام ایمن در حالی که چیزی در میان چادر خود داشت، به حضور رسول خدا مشرف شد ، رسول اکرم به او فرمود: «این چیست که همراه داری؟» گفت: «من به عروسی فلان دختر رفته بودم. چیزی که در زیر چادر دارم، یکی از چیزهایی است که برای عروس نثار کرده بودند.»

ص: 98

ثُمَّ بَکَتْ أُمُّ أَیْمَنَ وَ قَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَاطِمَةُ زَوَّجْتَهَا وَ لَمْ تَنْثُرْ عَلَیْهَا شَیْئاً فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یَا أُمَّ أَیْمَنَ لِمَ تَکْذِبِینَ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمَّا زَوَّجْتُ فَاطِمَةَ عَلِیّاً علیه السلام أَمَرَ أَشْجَارَ الْجَنَّةِ أَنْ تَنْثُرَ عَلَیْهِمْ مِنْ حُلِیِّهَا وَ حُلَلِهَا وَ یَاقُوتِهَا وَ دُرِّهَا وَ زُمُرُّدِهَا وَ إِسْتَبْرَقِهَا فَأَخَذُوا مِنْهَا مَا لَا یَعْلَمُونَ وَ لَقَدْ نَحَلَ اللَّهُ طُوبَی فِی مَهْرِ فَاطِمَةَ علیها السلام فَجَعَلَهَا فِی مَنْزِلِ عَلِیٍّ علیه السلام.

شی، [تفسیر العیاشی] عن عمرو بن شمر عن جابر عن أبی جعفر علیه السلام: مثله.

«11»

فس، [تفسیر القمی] أَبِی عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ رَفَعَهُ قَالَ: کَانَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام لَا یَذْکُرُهَا أَحَدٌ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَّا أَعْرَضَ عَنْهُ حَتَّی أَیِسَ النَّاسُ مِنْهَا فَلَمَّا أَرَادَ أَنْ یُزَوِّجَهَا مِنْ عَلِیٍّ أَسَرَّ إِلَیْهَا فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَنْتَ أَوْلَی بِمَا تَرَی غَیْرَ أَنَّ نِسَاءَ قُرَیْشٍ تُحَدِّثُنِی عَنْهُ أَنَّهُ رَجُلٌ دَحْدَاحُ الْبَطْنِ طَوِیلُ الذِّرَاعَیْنِ ضَخْمُ الْکَرَادِیسِ أَنْزَعُ عَظِیمُ الْعَیْنَیْنِ وَ السَّکِنَةِ [مشاشار کَمَشَاشِیرِ الْبَعِیرِ](1) ضَاحِکُ السِّنِّ لَا مَالَ لَهُ فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یَا فَاطِمَةُ أَ مَا عَلِمْتِ أَنَّ اللَّهَ أَشْرَفَ عَلَی الدُّنْیَا فَاخْتَارَنِی عَلَی رِجَالِ الْعَالَمِینَ ثُمَّ اطَّلَعَ فَاخْتَارَ عَلِیّاً عَلَی رِجَالِ الْعَالَمِینَ ثُمَّ اطَّلَعَ فَاخْتَارَکِ عَلَی نِسَاءِ الْعَالَمِینَ یَا فَاطِمَةُ إِنَّهُ لَمَّا أُسْرِیَ بِی إِلَی السَّمَاءِ وَجَدْتُ مَکْتُوباً عَلَی صَخْرَةِ بَیْتِ الْمَقْدِسِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ أَیَّدْتُهُ بِوَزِیرِهِ وَ نَصَرْتُهُ بِوَزِیرِهِ فَقُلْتُ لِجَبْرَئِیلَ وَ مَنْ وَزِیرِی فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ فَلَمَّا انْتَهَیْتُ إِلَی سِدْرَةِ الْمُنْتَهَی وَجَدْتُ مَکْتُوباً عَلَیْهَا إِنِّی أَنَا اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا أَنَا وَحْدِی مُحَمَّدٌ صَفْوَتِی مِنْ خَلْقِی أَیَّدْتُهُ بِوَزِیرِهِ وَ نَصَرْتُهُ بِوَزِیرِهِ فَقُلْتُ لِجَبْرَئِیلَ وَ مَنْ وَزِیرِی قَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَلَمَّا جَاوَزْتُ السِّدْرَةَ انْتَهَیْتُ إِلَی عَرْشِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَجَدْتُ مَکْتُوباً عَلَی

ص: 99


1- 1. الظاهر أن الصحیح هکذا: مشاشاه کمشاشی البعیر، فصحف، و قد ذکر فی کتاب الصفین فی حلیته علیه السلام: عظیم المشاشین کمشاش السبع الضاری بلفظ التثنیة، و قال الجزریّ جلیل المشاش ای عظیم رءوس العظام کالمرفقین و الکتفین و الرکبتین، و هذا واضح.

آنگاه ام ایمن به گریه افتاد و گفت: «یا رسول اللَّه! تو فاطمه را عروس کردی، ولی چیزی برایش نثار نکردی.» پیغمبر خدا به او فرمود: «دروغ مگو! زیرا وقتی خدای رئوف فاطمه را به نکاح علی درآورد، به درختان بهشت دستور داد تا از زیور، حله، یاقوت، درّ، زمرد و استبرق خود برای آنان نثار کردند و آنها به اندازه ای از آنها برگرفتند که کسی غیر از خدا نمی داند. خدا درخت طوبا را مهریه فاطمه زهرا قرار داده که در منزل بهشتی علی علیه السّلام قرار دارد»

تفسیر عیّاشی نیز همین روایت را آورده است.

روایت11.

تفسیرعلی بن ابراهیم قمی: هر کس نزد رسول خدا به خواستگاری حضرت فاطمه می رفت، آن بزرگوار به او جواب منفی می داد تا اینکه کار به جایی رسید که مردم به کلی از ازدواج با فاطمه اطهر مأیوس شدند.

وقتی رسول خدا بر آن شد که حضرت فاطمه را به نکاح حضرت علی درآورد و با فاطمه اطهر در این باره مشورت کرد، زهرای اطهر گفت: «پدر جان! در این مورد نظر شما بر نظر من مقدم است، اما زنان قریش می گویند که علی شکم بزرگی دارد، ساق دست هایش بلند و بند استخوان هایش ضخیم است، جلوی سرش مو ندارد، چشمان بزرگی دارد، دائما خنده بر لب دارد و از مال و ثروت هم بی بهره است.»

رسول اعظم در جوابش فرمود: «آیا نمی دانی که خدای علیم عنایتی به زمین کرد و مرا از میان مردان عالم انتخاب کرد. آنگاه بار دیگرعنایت فرمود و علی ابن ابی طالب را از میان مردان جهان برگزید. سپس برای بار سوم عنایتی کرد و تو را از میان زنان عالمین انتخاب کرد؟ ای فاطمه! وقتی مرا به آسمان بردند، دیدم بر سنگ بیت المقدس نوشته شده«خدایی غیر از خدای یکتا نیست، محمّد رسول خدا است من محمّد را به وسیله وزیر او تأیید و یاری کرده ام» من از جبرئیل پرسیدم: «وزیر من کیست؟» گفت علی بن ابی طالب. هنگامی که به سدرة المنتهی رسیدم، دیدم بر آن نوشته شده

ص: 99

قَائِمَةٍ مِنْ قَوَائِمِ الْعَرْشِ أَنَا اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا أَنَا مُحَمَّدٌ حَبِیبِی أَیَّدْتُهُ بِوَزِیرِهِ وَ نَصَرْتُهُ بِوَزِیرِهِ فَلَمَّا دَخَلْتُ الْجَنَّةَ رَأَیْتُ فِی الْجَنَّةِ شَجَرَةَ طُوبَی أَصْلُهَا فِی دَارِ عَلِیٍّ وَ مَا فِی الْجَنَّةِ قَصْرٌ وَ لَا مَنْزِلٌ إِلَّا وَ فِیهَا فِتْرٌ مِنْهَا وَ أَعْلَاهَا أَسْفَاطُ حُلَلٍ مِنْ سُنْدُسٍ وَ إِسْتَبْرَقٍ یَکُونُ لِلْعَبْدِ الْمُؤْمِنِ أَلْفُ أَلْفِ سَفَطٍ فِی کُلِّ سَفَطٍ مِائَةُ أَلْفِ حُلَّةٍ مَا فِیهِ حُلَّةٌ تُشْبِهُ الْأُخْرَی عَلَی أَلْوَانٍ مُخْتَلِفَةٍ وَ هُوَ ثِیَابُ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَسَطُهَا ظِلٌّ مَمْدُودٌ عَرْضُ الْجَنَّةِ کَعَرْضِ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ یَسِیرُ الرَّاکِبُ فِی ذَلِکَ الظِّلِّ مَسِیرَةَ مِائَةِ عَامٍ فَلَا یَقْطَعُهُ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ وَ ظِلٍّ مَمْدُودٍ(1) وَ أَسْفَلُهَا ثِمَارُ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ طَعَامُهُمْ مُتَدَلِّلٌ فِی بُیُوتِهِمْ یَکُونُ فِی الْقَضِیبِ مِنْهَا

مِائَةُ لَوْنٍ مِنَ الْفَاکِهَةِ مِمَّا رَأَیْتُمْ فِی دَارِ الدُّنْیَا وَ مَا لَمْ تَرَوْهُ وَ مَا سَمِعْتُمْ بِهِ وَ مَا لَمْ تَسْمَعُوا مِثْلَهَا وَ کُلَّمَا یُجْتَنَی مِنْهَا شَیْ ءٌ نَبَتَتْ مَکَانَهَا أُخْرَی لا مَقْطُوعَةٍ وَ لا مَمْنُوعَةٍ وَ یَجْرِی نَهَرٌ فِی أَصْلِ تِلْکَ الشَّجَرَةِ تَنْفَجِرُ مِنْهَا الْأَنْهَارُ الْأَرْبَعَةُ أَنْهارٌ مِنْ ماءٍ غَیْرِ آسِنٍ وَ أَنْهارٌ مِنْ لَبَنٍ لَمْ یَتَغَیَّرْ طَعْمُهُ وَ أَنْهارٌ مِنْ خَمْرٍ لَذَّةٍ لِلشَّارِبِینَ وَ أَنْهارٌ مِنْ عَسَلٍ مُصَفًّی (2) یَا فَاطِمَةُ إِنَّ اللَّهَ أَعْطَانِی فِی عَلِیٍّ سَبْعَ خِصَالٍ هُوَ أَوَّلُ مَنْ یَنْشَقُّ عَنْهُ الْقَبْرُ مَعِی وَ هُوَ أَوَّلُ مَنْ یَقِفُ مَعِی عَلَی الصِّرَاطِ فَیَقُولُ لِلنَّارِ خُذِی ذَا وَ ذَرِی ذَا وَ أَوَّلُ مَنْ یُکْسَی إِذَا کُسِیتُ وَ أَوَّلُ مَنْ یَقِفُ مَعِی عَلَی یَمِینِ الْعَرْشِ وَ أَوَّلُ مَنْ یُقْرِعُ مَعِی بَابَ الْجَنَّةِ وَ أَوَّلُ مَنْ یَسْکُنُ مَعِی عِلِّیِّینَ وَ أَوَّلُ مَنْ یَشْرَبُ مَعِی مِنَ الرَّحِیقِ الْمَخْتُومِ خِتامُهُ مِسْکٌ وَ فِی ذلِکَ فَلْیَتَنافَسِ الْمُتَنافِسُونَ یَا فَاطِمَةُ هَذَا مَا أَعْطَاهُ اللَّهُ عَلِیّاً فِی الْآخِرَةِ وَ أَعَدَّ لَهُ فِی الْجَنَّةِ إِذَا کَانَ فِی الدُّنْیَا لَا مَالَ لَهُ فَأَمَّا مَا قُلْتَ إِنَّهُ بَطِینٌ فَإِنَّهُ مَمْلُوءٌ مِنْ عِلْمٍ خَصَّهُ اللَّهُ بِهِ وَ أَکْرَمَهُ مِنْ بَیْنِ أُمَّتِی

ص: 100


1- 1. الواقعة: 29.
2- 2. القتال: 17.

«من خدایی هستم که غیر از من خدایی نیست، محمّد صلی اللَّه علیه و آله برگزیده من است من محمّد را به وسیله وزیرش تایید و نصرت کرده ام.» گفتم: «جبرئیل! وزیر من کیست؟» گفت علی بن ابی طالب. موقعی که از سدرة المنتهی گذشتم و به عرش پروردگار عالم رسیدم، دیدم بر یکی از ستون های عرش نوشته شده «من همان خدایی هستم که غیر از من خدایی نیست، محمّد حبیب من است من او را به وسیله وزیرش تأیید و یاری کرده ام.»

وقتی داخل بهشت شدم درخت طوبا را دیدم. ریشه آن درخت در منزل علی بن ابی طالب بود. هیچ قصر و منزلی در بهشت نیست که یکی از شاخه های آن درخت در آن وجود نداشته باشد؛ بالای آن درخت سبدهایی پر از سندس و استبرق وجود دارد که در هر سبدی، هزار هزار سبد وجود دارد و در هر سبدی صد هزار حله است؛ هیچ حله ای در آن نیست که به دیگری شباهت داشته باشد، با اینکه هر کدام به رنگی هستند. آنها لباس های اهل بهشت هستند. در وسط آن سایه ای است کشیده شده، پهنای بهشت به اندازه پهنای آسمان و زمین است. بهشت برای افرادی که به خدا و رسولش ایمان داشته باشند آماده شده است.

اگر کسی سواره مدت صد سال در آن سایه راه طی کند، آن سایه تمام نخواهد شد و همین است قول خدا که می فرماید: «وَ ظِلٍّ مَمْدُودٍ»(1)، { سایه کشیده.} اهل بهشت میوه خود را از زیر آن درخت می گیرند. غذای اهل بهشت در میان خانه هایشان آویزان است. در هر شاخه از آن درخت، صد رنگ میوه وجود دارد که بعضی از آن رنگ ها را در دنیا دیده و شنیده اید و بقیه دیگر را نه دیده و نه شنیده اید. هر گاه یکی از آن میوه ها چیده شود، میوه دیگری به جای آن نمایان می شود. آن میوه ها هیچ گاه پایان نمی پذیرند و ممنوع نخواهد شد.

نهری در زیر آن درخت در جریان است که چهار نهر دیگر از آن جاری می شود. آن چهار نهر همان است که قرآن می فرماید: «أَنْهارٌ مِنْ ماءٍ غَیْرِ آسِنٍ وَ أَنْهارٌ مِنْ لَبَنٍ لَمْ یَتَغَیَّرْ طَعْمُهُ وَ أَنْهارٌ مِنْ خَمْرٍ لَذَّةٍ لِلشَّارِبِینَ وَ أَنْهارٌ مِنْ عَسَلٍ مُصَفًّی»، {نهرهایی از آبی که فاسد نمی شود؛ نهرهایی از شیری که طعم آن تغییر نمی کند؛ نهرهایی از خمر که به آشامندگان لذت می دهند؛ نهرهایی از عسل تصفیه شده.}(2) ای فاطمه! خدای رئوف هفت خصلت به علی عطا فرموده که عبارتند از:

علی اولین کسی است که با من از قبر خارج خواهد شد.

علی اولین کسی است که با من بر لب صراط می ایستد و به آتش می گوید: «این شخص را بگیر و آن را رها کن.»

علی اولین کسی است که بدنش بعد از من پوشیده خواهد شد.

علی اولین کسی است که با من در طرف راست عرش توقف خواهد کرد.

علی اولین کسی است که با من در بهشت را خواهد کوبید.

علی اولین کسی است که با من ساکن علیین خواهد شد.

علی اولین کسی است که با من از شراب سر به مهر بهشت می آشامد؛ همان شرابی که مهر آن از مشک است و افراد راغب به آن رغبت پیدا می کنند.

ای فاطمه! اینها نعمت هایی هستند که خدای رئوف برای اینکه علی در دنیا ثروتی ندارد، در عالم آخرت در بهشت به وی عطا فرموده است. اما اینکه می گویی علی دارای شکم بزرگی است؛ علی دارای علم مخصوصی است که به واسطه آن خدا او را در میان امت من گرامی داشته است.

ص: 100


1- . واقعه / 29
2- . قتال / 17

وَ أَمَّا مَا قُلْتَ إِنَّهُ أَنْزَعُ عَظِیمُ الْعَیْنَیْنِ فَإِنَّ اللَّهَ خَلَقَهُ بِصِفَةِ آدَمَ علیه السلام وَ أَمَّا طُولُ یَدَیْهِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ طَوَّلَهَا لِیَقْتُلَ بِهَا أَعْدَاءَهُ وَ أَعْدَاءَ رَسُولِهِ وَ بِهِ یُظْهِرُ اللَّهُ الدِّینَ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ وَ بِهِ یَفْتَحُ اللَّهُ الْفُتُوحَ وَ یُقَاتِلُ الْمُشْرِکِینَ عَلَی تَنْزِیلِ الْقُرْآنِ وَ الْمُنَافِقِینَ مِنْ أَهْلِ الْبَغْیِ وَ النَّکْثِ وَ الْفُسُوقِ عَلَی تَأْوِیلِهِ وَ یُخْرِجُ اللَّهُ مِنْ صُلْبِهِ سَیِّدَیْ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ یُزَیِّنُ بِهِمَا عَرْشَهُ یَا فَاطِمَةُ مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیّاً إِلَّا جَعَلَ لَهُ ذُرِّیَّةً مِنْ صُلْبِهِ وَ جَعَلَ ذُرِّیَّتِی مِنْ صُلْبِ عَلِیٍّ وَ لَوْ لَا عَلِیٌّ مَا کَانَتْ لِی ذُرِّیَّةٌ فَقَالَتْ فَاطِمَةُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَخْتَارُ عَلَیْهِ أَحَداً مِنْ أَهْلِ الْأَرْضِ فَزَوَّجَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ عِنْدَ ذَلِکَ وَ اللَّهِ مَا کَانَ لِفَاطِمَةَ کُفْوٌ غَیْرُ عَلِیٍّ علیه السلام.

إیضاح

الدحداح القصیر السمین و اندح بطنه اندحاحا اتسع و کل عظمین التقیا فی مفصل فهو کردوس نحو المنکبین و الرکبتین و الورکین و الأنزع هو الذی انحسر الشعر عن جانبی جبهته و السکنة کقرحة مقر الرأس من العنق و لم أجد لمشاشار معنی فی اللغة و لعله کان فی الأصل له مشاش کمشاش البعیر و المشاش رءوس العظام و لم تکن تلک الفقرة فی بعض النسخ و هو أصوب (1).

قوله إلا و فیها فتر بالفاء المکسورة ما بین طرف الإبهام و طرف المشیرة و فی بعضها بالقاف قال الفیروزآبادی القتر القدر و یحرک و فی بعضها قنو بالکسر أی عذق و التدلل التدلی و الآسن الآجن المتغیر و قد مر شرح سائر أجزاء الخبر فی کتاب الفتن و کتاب أحوال أمیر المؤمنین علیه السلام.

«12»

لی، [الأمالی للصدوق] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْخَطَّابِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُقَاتِلٍ عَنْ حَامِدِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ هَارُونَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: لَقَدْ هَمَمْتُ بِتَزْوِیجِ فَاطِمَةَ ابْنَةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ لَمْ أَتَجَرَّأْ

ص: 101


1- 1. و ذلک لان معنی قوله:« ضخم الکرادیس» هو معنی قوله« مشاشاه کمشاشی البعیر».

اما اینکه می گویی جلوی سر علی مو ندارد و چشمانی بزرگ دارد، برای این است که خدا او را به صفت حضرت آدم آفریده است. علت بلند بودن دست های علی این است که دشمنان خود و دشمنان رسول را با آنها به قتل برساند. به وسیله علی است که خدا دین خود را ظاهر می کند، ولو اینکه مشرکین نپسندند. به وسیله علی است که خدا فتح و فیروزی به اسلام می دهد و مشرکین را همان طور که در قرآن نازل شده، به قتل می رساند. او ستمکاران و پیمان شکنان و فاسقین را که از منافقین باشند، با تأویل قرآن به قتل خواهد رسانید. خدا از صلب علی دو بزرگ جوانان اهل بهشت را که زینت بخش بهشت می شوند خارج می کند. ای فاطمه! خدا هر پیغمبری را که مبعوث کرده، از صلب او ذریه و نسلی قرار داده، ولی نسل مرا از صلب علی قرار داده است. اگر علی نبود من ذریه و نسلی نمی داشتم.

پس از این گفتگوها فاطمه اطهر گفت: «یا رسول اللَّه! من احدی از اهل زمین را بر علی مقدم نخواهم داشت.» آنگاه پیغمبر خدا حضرت فاطمه را به نکاح علی درآورد.

ابن عباس می گوید: «به خدا قسم که غیر از علی کسی لایق و همانند فاطمه یافت نمی شد.»

توضیح

«دحداح» یعنی کوتاه قد و چاق. «اندّح بطنه اندحاحاً»، «اتّسع»، شکمش بزرگ شد و هر دو استخوانی که در مفصل به هم می رسند کردوس نام دارد مانند دو شانه و دو زانو و دو ران، و «انزع» کسی است که موی سرش از دو سوی پیشانی اش عقب نشینی کرده است و شاید در اصل چنین بود که: «له مشاش کمشاش البعیر»، و «مشاش» سرهای استخوان ها است.

الّا و فیها فتر: با فاء کسره دار مابین کنار انگشت ابهام اشاره و در بعضی از نسخه ها با قاف آمده. فیروز آبادی گوید: «فتر» به معنای قدر است و عین الفعل آن حرکت داده می شود و در برخی نسخه ها «قِنو» با کسره است، یعنی «عذق» (شاخه). و «تدّلل» همان است کشیده شدن و «آسن» همان آجن به معنای متغیّر است و شرح دیگر بندهای روایت در کتاب فتن و نیز کتاب احوال امیر مؤمنان علیه السّلام گذشت.

روایت12.

امالی صدوق: از حضرت علی بن ابی طالب روایت می کند که فرمود: «من در این آرزو بودم که با فاطمه دختر حضرت محمّد ازدواج کنم، ولی جرات نمی کردم

ص: 101

أَنْ أَذْکُرَ ذَلِکَ لِلنَّبِیِّ وَ إِنَّ ذَلِکَ لَیَخْتَلِجُ فِی صَدْرِی لَیْلِی وَ نَهَارِی حَتَّی دَخَلْتُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا عَلِیُّ قُلْتُ لَبَّیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ هَلْ لَکَ فِی التَّزْوِیجِ قُلْتُ رَسُولُ اللَّهِ أَعْلَمُ وَ إِذَا هُوَ یُرِیدُ أَنْ یُزَوِّجَنِی بَعْضَ نِسَاءِ قُرَیْشٍ وَ إِنِّی لَخَائِفٌ عَلَی فَوْتِ فَاطِمَةَ فَمَا شَعَرْتُ بِشَیْ ءٍ إِذْ أَتَانِی رَسُولُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لِی أَجِبِ النَّبِیَّ صلی الله علیه وآله وَ أَسْرِعْ فَمَا رَأَیْنَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَشَدَّ فَرَحاً مِنْهُ الْیَوْمَ قَالَ فَأَتَیْتُهُ مُسْرِعاً فَإِذَا هُوَ فِی حُجْرَةِ أُمِّ سَلَمَةَ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیَّ تَهَلَّلَ وَجْهُهُ فَرَحاً وَ تَبَسَّمَ حَتَّی نَظَرْتُ إِلَی بَیَاضِ أَسْنَانِهِ یَبْرُقُ فَقَالَ أَبْشِرْ یَا عَلِیُّ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ کَفَانِی مَا قَدْ کَانَ أَهَمَّنِی مِنْ أَمْرِ تَزْوِیجِکَ فَقُلْتُ وَ کَیْفَ ذَلِکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ أَتَانِی جَبْرَئِیلُ وَ مَعَهُ مِنْ سُنْبُلِ الْجَنَّةِ وَ قَرَنْفُلِهَا فَنَاوَلَنِیهِمَا فَأَخَذْتُهُمَا وَ شَمِمْتُهُمَا فَقُلْتُ مَا سَبَبُ هَذَا السُّنْبُلِ وَ الْقَرَنْفُلِ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَمَرَ سُکَّانَ الْجِنَانِ مِنَ الْمَلَائِکَةِ وَ مَنْ فِیهَا أَنْ یُزَیِّنُوا الْجِنَانَ کُلَّهَا بِمَغَارِسِهَا وَ أَشْجَارِهَا وَ ثِمَارِهَا وَ قُصُورِهَا وَ أَمَرَ رِیحَهَا فَهَبَّتْ بِأَنْوَاعِ الْعِطْرِ وَ الطِّیبِ وَ أَمَرَ حُورَ عِینِهَا بِالْقِرَاءَةِ فِیهَا بِسُورَةِ طه وَ طَوَاسِینَ وَ یس وَ حمعسق ثُمَّ نَادَی مُنَادٍ مِنْ تَحْتِ الْعَرْشِ أَلَا إِنَّ الْیَوْمَ یَوْمُ وَلِیمَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام أَلَا إِنِّی أُشْهِدُکُمْ أَنِّی قَدْ زَوَّجْتُ فَاطِمَةَ بِنْتَ مُحَمَّدٍ مِنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ رِضًی مِنِّی بَعْضُهُمَا لِبَعْضٍ ثُمَّ بَعَثَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی سَحَابَةً بَیْضَاءَ فَقَطَرَتْ عَلَیْهِمْ مِنْ لُؤْلُئِهَا وَ زَبَرْجَدِهَا وَ یَوَاقِیتِهَا وَ قَامَتِ الْمَلَائِکَةُ فَنَثَرَتْ مِنْ سُنْبُلِ الْجَنَّةِ وَ قَرَنْفُلِهَا هَذَا مِمَّا نَثَرَتِ الْمَلَائِکَةُ ثُمَّ أَمَرَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مَلَکاً مِنْ مَلَائِکَةِ الْجَنَّةِ یُقَالُ لَهُ رَاحِیلُ وَ لَیْسَ فِی الْمَلَائِکَةِ أَبْلَغُ مِنْهُ فَقَالَ اخْطُبْ یَا رَاحِیلُ فَخَطَبَ بِخُطْبَةٍ لَمْ یَسْمَعْ بِمِثْلِهَا أَهْلُ السَّمَاءِ وَ لَا أَهْلُ الْأَرْضِ ثُمَّ نَادَی مُنَادٍ أَلَا یَا مَلَائِکَتِی وَ سُکَّانَ جَنَّتِی بَارِکُوا عَلَی عَلِیِّ بْنِ

ص: 102

این مطلب را با رسول خدا در میان بگذارم.این آرزو پیوسته در سینه من بود، تا اینکه بالاخره به حضور پیامبر خدا مشرف شدم. آن حضرت به من فرمود: «یا علی!» گفتم: لبیک یا رسول اللَّه! فرمود: «تصمیم به ازدواج داری؟» گفتم: «رسول خدا بهتر می داند.» پیغمبر خدا در نظر داشت که یکی از زنان قریش را برایم بگیرد، ولی من این خوف را داشتم که مبادا فاطمه از دستم برود .

هنگامی که پیامبر خدا شخصی را نزد من فرستاد و مرا احضار فرمود، من در حالی که از شدت شادمانی سر از پا نمی شناختم به حضور آن حضرت مشرف شدم که در آن موقع در اتاق ام سلمه بود. دیدم آن برگزیده خدا به قدری مسرور و خوشحال است که تا آن روز ندیده بودم. وقتی چشم مبارک آن حضرت به من افتاد، صورت مبارکش می درخشید و آنقدر شادمان و متبسم بود که سفیدی و درخشندگی دندان هایش را به روشنی می دیدم.

رسول خدا به من فرمود: «یا علی! مژده باد تو را! زیرا خدا آن غم و اندوهی که من درباره ازدواج تو داشتم بر طرف کرد.» گفتم: «چگونه یا رسول اللَّه!» فرمود: «جبرئیل نزد من آمد و یک سنبل و قرنفل بهشتی به من داد. من آنها را گرفتم و بوییدم و از جبرئیل پرسیدم: «این سنبل و قرنفل برای چیست؟» گفت: «خدای توانا به ملائکه و ساکنین بهشت دستور داده که بهشت را با درخت و میوه و قصرهای آن را زینت کنند. باد بهشت را مأمور کرد تا انواع و اقسام عطر و بوی خوش را در بهشت منتشر کند. حورالعین بهشتی را دستور داده که سوره طه و طاسین ها و یاسین و حمعسق را تلاوت کنند. سپس منادی از زیر عرش ندا در داده که: «آگاه باشید که امروز روز ولیمه و عروسی علی بن ابی طالب علیه السّلام است. من شما را شاهد می گیرم که فاطمه زهرا دختر محمّد را با رضایت خود به نکاح علی بن ابی طالب درآوردم.»

آنگاه خدای رئوف ابر سفیدی را فرستاد تا لؤلؤ و زبرجد و یاقوت بر سر آنها نثار کند. سپس ملائکه برخاستند و سنبل و قرنفل بهشت را نثار آنها کردند که این سنبل و قرنفل از جمله همان هاست. پس از این ماجرا خدا ملکی را که نامش راحیل است و در میان ملائکه خطیبی بلیغ تر از او وجود ندارد، مامور خواندن خطبه کرد. راحیل خطبه ای خواند که اهل آسمان و زمین نظیر آن را نشنیده بودند، آنگاه منادی بار دیگر در بهشت ندا کرد: «ای ملائکه و ساکنین بهشت من! ازدواج علی بن

ص: 102

أَبِی طَالِبٍ حَبِیبِ مُحَمَّدٍ وَ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ فَقَدْ بَارَکْتُ عَلَیْهِمَا أَلَا إِنِّی قَدْ زَوَّجْتُ أَحَبَّ النِّسَاءِ إِلَیَّ مِنْ أَحَبِّ الرِّجَالِ إِلَیَّ بَعْدَ النَّبِیِّینَ وَ الْمُرْسَلِینَ فَقَالَ رَاحِیلُ الْمَلَکُ یَا رَبِّ وَ مَا بَرَکَتُکَ فِیهِمَا بِأَکْثَرَ مِمَّا رَأَیْنَا لَهُمَا فِی جِنَانِکَ وَ دَارِکَ فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ یَا رَاحِیلُ إِنَّ مِنْ بَرَکَتِی عَلَیْهِمَا أَنْ أَجْمَعَهُمَا عَلَی مَحَبَّتِی وَ أَجْعَلَهُمَا حُجَّةً عَلَی خَلْقِی وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَأَخْلُقَنَّ مِنْهُمَا خَلْقاً وَ لَأُنْشِئَنَّ مِنْهُمَا ذُرِّیَّةً أَجْعَلُهُمْ خُزَّانِی فِی أَرْضِی وَ مَعَادِنَ لِعِلْمِی وَ دُعَاةً إِلَی دِینِی بِهِمْ أَحْتَجُّ عَلَی خَلْقِی بَعْدَ النَّبِیِّینَ وَ الْمُرْسَلِینَ فَأَبْشِرْ یَا عَلِیُّ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَکْرَمَکَ کَرَامَةً لَمْ یُکْرِمْ بِمِثْلِهَا أَحَداً وَ قَدْ زَوَّجْتُکَ ابْنَتِی فَاطِمَةَ عَلَی مَا زَوَّجَکَ الرَّحْمَنُ وَ قَدْ رَضِیتُ لَهَا بِمَا رَضِیَ اللَّهُ لَهَا فَدُونَکَ أَهْلَکَ فَإِنَّکَ أَحَقُّ بِهَا مِنِّی وَ لَقَدْ أَخْبَرَنِی جَبْرَئِیلُ علیه السلام أَنَّ الْجَنَّةَ مُشْتَاقَةٌ إِلَیْکُمَا وَ لَوْ لَا أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدَّرَ أَنْ یُخْرِجَ مِنْکُمَا مَا یَتَّخِذُهُ عَلَی الْخَلْقِ حُجَّةً لَأَجَابَ فِیکُمَا الْجَنَّةَ وَ أَهْلَهَا فَنِعْمَ الْأَخُ أَنْتَ وَ نِعْمَ الْخَتَنُ أَنْتَ وَ نِعْمَ الصَّاحِبُ أَنْتَ وَ کَفَاکَ بِرِضَی اللَّهِ رِضًی قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ بَلَغَ مِنْ قَدْرِی حَتَّی إِنِّی ذُکِرْتُ فِی الْجَنَّةِ وَ زَوَّجَنِیَ اللَّهُ فِی مَلَائِکَتِهِ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَکْرَمَ وَلِیَّهُ وَ أَحَبَّهُ أَکْرَمَهُ بِمَا لَا عَیْنٌ رَأَتْ وَ لَا أُذُنٌ سَمِعَتْ فَحَبَاهَا اللَّهُ لَکَ یَا عَلِیُّ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام رَبِّ أَوْزِعْنِی أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتِی أَنْعَمْتَ عَلَیَ (1) فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله آمِینَ.

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] محمد بن علی بن الشاه عن أحمد بن المظفر عن محمد بن زکریا عن مهدی بن سابق عن الرضا عن آبائه عن علی علیه السلام: مثله ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] الدقاق عن ابن زکریا القطان عن ابن حبیب عن أحمد بن الحارث عن أبی معاویة عن الأعمش عن الصادق علیه السلام عن آبائه عن علی علیه السلام: مثله

«13»

فر، [تفسیر فرات بن إبراهیم] عُقْبَةُ بْنُ مُکْرَمٍ الضَّبِّیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عَمْرٍو عَنْ عَمْرِو بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ هَارُونَ الطُّوسِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الشَّیْبَانِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیهم السلام: مِثْلَهُ وَ فِی آخِرِهِ فَإِنَّمَا حَبَاکَ

ص: 103


1- 1. النمل: 19.

ابی طالب را که حبیب محمّد است با دختر محمّد تبریک بگویید، زیرا من هم به ایشان تبریک گفته ام. آگاه باشید که من بعد از پیامبران و رسولان، محبوب ترین زنان را به نکاح محبوب ترین مردان درآوردم.» راحیل گفت: «پروردگارا! چه برکتی بیشتر از آنچه که ما شاهدیم در بهشت به آنها داده ای، به آنها عطا خواهی کرد؟» خدای رئوف فرمود: «برکت بیشتری که به ایشان می دهم این است که آنها با محبت من زندگی خواهند کرد و آنها را برای خلق خود حجت قرار داده ام. به عزت و جلال خودم قسم که من مخلوقی از ایشان به وجود می آورم و نسلی از ایشان ایجاد می کنم که خزانه داران زمین و معدن علم و طرفداران دین خواهند بود و بعد از پیامبران، به وسیله آنان بر خلقم اتمام حجت می کنم.»

پس مژده باد تو را یا علی! زیرا خدا هیچ کس را به اندازه تو گرامی نداشته است. یا علی! من دخترم فاطمه را برای تو تزویج کردم، همان طور که خدای رحمان و رحیم تزویج کرده است. من برای زهرا به همان چیزی راضی شده ام که خدا راضی شده است. اکنون این زن تو و در اختیار تو است. تو از من به وی محق تر و سزاوارتری. جبرئیل به من خبر داده که بهشت مشتاق شما دو نفر است. اگر چنین نبود که خدای توانا مقدر فرموده فرزندانی از شما به وجود بیاید که بر خلق حجت باشند، دعای بهشت و بهشتیان را در حق شما مستجاب می کرد و شما را زودتر به بهشت می برد. یا علی! تو بهترین برادر و بهترین داماد و بهترین همدم منی. یا علی! برای تو همین بس که خدا از تو راضی است.

علی علیه السّلام می فرماید: از رسول خدا پرسیدم: «آیا مقام من به آنجا رسیده که در بهشت از من نام برده شود و خدا ملائکه را برای ازدواج من شاهد بگیرد؟» پیغمبر اکرم فرمود: «خدای رئوف هر گاه ولی و دوست خود را گرامی بدارد، به نوعی گرامی می دارد که تا آن زمان نه چشمی دیده و نه گوشی شنیده باشد. آری، خدا این مقام را به تو عطا فرموده است.» علی علیه السّلام فرمود: «رَبِّ أَوْزِعْنِی أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتِی أَنْعَمْتَ عَلَی»(1)، {پروردگارا! به من توفیق بده که در برابر نعمت تو شکرگزار باشم.} پیغمبر خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمود: آمین!»

عیون اخبار الرضا علیه السّلام به دو سند این روایت را آورده است .

روایت13.

تفسیر فرات بن ابراهیم: این روایت با اندک اختلافی در آخر آن نقل شده است.

ص: 103


1- . نمل / 19

اللَّهُ فِی الْجَنَّةِ بِمَا لَا عَیْنٌ رَأَتْ وَ لَا أُذُنٌ سَمِعَتْ فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یَا رَبِّ أَوْزِعْنِی أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتِی أَنْعَمْتَ عَلَیَّ وَ عَلی والِدَیَّ وَ أَنْ أَعْمَلَ صالِحاً تَرْضاهُ وَ أَصْلِحْ لِی فِی ذُرِّیَّتِی فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله آمِینَ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ وَ یَا خَیْرَ النَّاصِرِینَ.

«14»

ب، [قرب الإسناد] ابْنُ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیهم السلام قَالَ: کَانَ فِرَاشُ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ حِینَ دَخَلَتْ عَلَیْهِ إِهَابُ کَبْشٍ إِذَا أَرَادَا أَنْ یَنَامَا عَلَیْهِ قَلَّبَاهُ فَنَامَا عَلَی صُوفِهِ قَالَ وَ کَانَتْ وِسَادَتُهُمَا أَدَماً حَشْوُهَا لِیفٌ قَالَ وَ کَانَ صَدَاقُهَا دِرْعاً مِنْ حَدِیدٍ.

«15»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] أَبُو عَمْرٍو عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُوسَی بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْمَرْوَزِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیه السلام عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: لَمَّا زَوَّجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله فَاطِمَةَ مِنْ عَلِیٍّ أَتَاهُ أُنَاسٌ مِنْ قُرَیْشٍ فَقَالُوا إِنَّکَ زَوَّجْتَ عَلِیّاً بِمَهْرٍ خَسِیسٍ فَقَالَ مَا أَنَا زَوَّجْتُ عَلِیّاً وَ لَکِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ زَوَّجَهُ لَیْلَةَ أُسْرِیَ بِی عِنْدَ سِدْرَةِ الْمُنْتَهَی أَوْحَی اللَّهُ إِلَی السِّدْرَةِ أَنِ انْثُرِی مَا عَلَیْکِ فَنَثَرَتِ الدُّرَّ وَ الْجَوْهَرَ وَ الْمَرْجَانَ فَابْتَدَرَ الْحُورُ الْعِینُ فَالْتَقَطْنَ فَهُنَّ یَتَهَادَیْنَهُ وَ یَتَفَاخَرْنَ وَ یَقُلْنَ هَذَا مِنْ نُثَارِ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا کَانَتْ لَیْلَةُ الزِّفَافِ أَتَی النَّبِیُّ بِبَغْلَتِهِ الشَّهْبَاءِ وَ ثَنَی عَلَیْهَا قَطِیفَةً وَ قَالَ لِفَاطِمَةَ ارْکَبِی وَ أَمَرَ سَلْمَانَ أَنْ یَقُودَهَا وَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله یَسُوقُهَا فَبَیْنَمَا هُوَ فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ إِذْ سَمِعَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله وَجْبَةً فَإِذَا هُوَ بِجَبْرَئِیلَ فِی سَبْعِینَ أَلْفاً وَ مِیکَائِیلَ فِی سَبْعِینَ أَلْفاً فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله مَا أَهْبَطَکُمْ إِلَی الْأَرْضِ قَالُوا جِئْنَا نَزُفُّ فَاطِمَةَ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَکَبَّرَ جَبْرَئِیلُ وَ کَبَّرَ مِیکَائِیلُ وَ کَبَّرَتِ الْمَلَائِکَةُ وَ کَبَّرَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله فَوَقَعَ التَّکْبِیرُ عَلَی الْعَرَائِسِ مِنْ تِلْکَ اللَّیْلَةِ.

بیان

الوجبة السقطة مع الهدة أو صوت الساقط و فی بعض النسخ وحیة بالحاء المهملة و الیاء المثناة و الوحی الکلام الخفی.

«16»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِإِسْنَادِ التَّمِیمِیِّ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله: مَا زَوَّجْتُ فَاطِمَةَ إِلَّا بَعْدَ مَا أَمَرَنِیَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِتَزْوِیجِهَا.

ص: 104

روایت14.

قرب الاسناد: از حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام روایت می کند که فرمود: «موقعی که فاطمه اطهر با حضرت علی بن ابی طالب ازدواج کرد، فرش ایشان تکه ای پوست گوسفند بود. هر گاه می خواستند روی آن بخوابند، آن را بر می گرداندند و روی پشم آن می خوابیدند. متکای آنان از پوستی بود که آن را با لیف خرما پر کرده بودند. مهریه فاطمه اطهر نیز یک زره آهنی بود.»

روایت15.

امالی طوسی: از جابر بن عبداللَّه انصاری روایت می کند که گفت: هنگامی که رسول خدا فاطمه زهرا را به نکاح حضرت علی درآورد، گروهی از قریش نزد پیغمبر خدا آمدند و گفتند: «تو فاطمه را با مهریه اندکی به همسری علی درآوری!» آن حضرت فرمود: «من فاطمه را به نکاح علی درنیاوردم، بلکه آن شبی که مرا به معراج بردند، خدا کنار سدرة المنتهی ازدواج فاطمه را انجام داد و به سدرة المنتهی فرمود آنچه درّ و گوهر و مرجان داری برای فاطمه زهرا نثار کن. آنگاه حوریان بهشتی سبقت گرفتند و آنها را جمع کردند و فخریه کردند و گفتند: «اینها از نثارهای فاطمه زهرا است!»

هنگامی که شب عروسی فاطمه زهرا فرا رسید، پیغمبر معظم اسلام صلی اللَّه علیه و آله و سلم استر خود را آورد، قطیفه ای روی آن افکند و به فاطمه فرمود که سوار شود. آنگاه به سلمان دستور داد تا مهار آن را بکشد و خود آن حضرت آن استر را می راند. در بین راه بود که رسول خدا صدایی شنید. ناگاه دید جبرئیل و میکائیل هر کدام با هفتاد هزار ملک آمده اند. پیامبر خدا به ایشان فرمود: «برای چه به زمین آمده اید؟» گفتند که ما آمده ایم فاطمه زهرا را برای علی بن ابی طالب ببریم. سپس جبرئیل و میکائیل و رسول خدا تکبیر گفتند. از آن زمان به بعد بود که تکبیر گفتن در عروسی ها رواج یافت.

توضیح

«وجبه» افتادن با شدّت و صداست و در برخی نسخه ها وجیبه با حاء بی نقطه و یاء دو نقطه آمده است، و وحی سخن نهانی است .

روایت16.

عیون اخبار الرضا: از پیغمبر اکرم روایت می کند که فرمود: «تا وقتی خدا به من دستور نداد، من فاطمه را تزویج نکردم.»

ص: 104

«17»

ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَتَانِی مَلَکٌ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ یَقْرَأُ عَلَیْکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ قَدْ زَوَّجْتُ فَاطِمَةَ مِنْ عَلِیٍّ فَزَوِّجْهَا مِنْهُ وَ قَدْ أَمَرْتُ شَجَرَةَ طُوبَی أَنْ تَحْمِلَ الدُّرَّ وَ الْیَاقُوتَ وَ الْمَرْجَانَ وَ إِنَّ أَهْلَ السَّمَاءِ قَدْ فَرِحُوا لِذَلِکَ وَ سَیُولَدُ مِنْهَا وَلَدَانِ سَیِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ بِهِمَا یُزَیَّنُ أَهْلُ الْجَنَّةِ فَأَبْشِرْ یَا مُحَمَّدُ فَإِنَّکَ خَیْرُ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ.

صح، [صحیفة الرضا علیه السلام] عنه علیه السلام: مثله.

«18»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] الْحَفَّارُ عَنِ الْجِعَابِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ الْعِجْلِیِّ عَنْ عَبَّادِ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ عِیسَی بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْعَلَوِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: جَاءَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یَطْلُبُنِی فَقَالَ أَیْنَ أَخِی یَا أُمَّ أَیْمَنَ قَالَتْ وَ مَنْ أَخُوکَ قَالَ عَلِیٌّ قَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ تُزَوِّجُهُ ابْنَتَکَ وَ هُوَ أَخُوکَ قَالَ نَعَمْ أَمَا وَ اللَّهِ یَا أُمَّ أَیْمَنَ لَقَدْ زَوَّجْتُهَا کُفْواً شَرِیفاً وَجِیهاً فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ.

«19»

ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] الْحُسَیْنُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ الْقَزْوِینِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ وَهْبَانَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حُبَیْشٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی غُنْدَرٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ وَ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَمْهَرَ فَاطِمَةَ علیها السلام رُبُعَ الدُّنْیَا فَرُبُعُهَا لَهَا وَ أَمْهَرَهَا الْجَنَّةَ وَ النَّارَ تُدْخِلُ أَعْدَاءَهَا النَّارَ وَ تُدْخِلُ أَوْلِیَاءَهَا الْجَنَّةَ وَ هِیَ الصِّدِّیقَةُ الْکُبْرَی وَ عَلَی مَعْرِفَتِهَا دَارَتِ الْقُرُونُ الْأُولَی.

«20»

ب، [قرب الإسناد] مُحَمَّدُ بْنُ الْوَلِیدِ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ: زَوَّجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله عَلِیّاً فَاطِمَةَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمَا عَلَی دِرْعٍ لَهُ حُطَمِیَّةٍ تَسْوَی ثَلَاثِینَ دِرْهَماً.

أَقُولُ: سَیَأْتِی فِی تَزْوِیجِ أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی علیه السلام أَنَّهُ قَالَ إِنَّ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی یَخْطُبُ أُمَّ الْفَضْلِ بِنْتَ عَبْدِ اللَّهِ الْمَأْمُونِ وَ بَذَلَ لَهَا مِنَ الصَّدَاقِ مَهْرَ جَدَّتِهِ فَاطِمَةَ وَ هُوَ خَمْسُمِائَةِ دِرْهَمٍ جِیَادٍ.

ص: 105

روایت17.

عیون اخبار الرضا: همچنین از رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله روایت می کند که فرمود: «ملکی نزد من آمد و گفت: «یا محمّد! خدا تو را سلام می رساند و می فرماید که چون من فاطمه را به نکاح علی درآوردم، تو نیز این کار را بکن. من به درخت طوبا دستور داده ام که درّ و یاقوت و مرجان ها را آماده کنند. اهل آسمان از این ازدواج مسرور و خوشحال شدند. به زودی دو فرزند از او به وجود می آید که زینت و بزرگ جوانان اهل بهشت خواهند بود. یا محمّد! مژده باد تو را که تو بهترین اولین و آخرین خواهی بود.»

صحیفة الرضا علیه السّلام نیز همین روایت را آورده است.

روایت18.

امالی طوسی: از حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام روایت می کند که فرمود: یک بار پیغمبر اعظم اسلام از ام ایمن پرسید: «برادرم کجا است؟» گفت: «برادرت کیست؟» فرمود علی. گفت: «یا رسول اللَّه! تو دختر خود را به همسری علی داده ای و باز هم به او می گویی برادرم؟» فرمود: «آری ای ام ایمن! به خدا قسم که من دخترم را به همسری داده ام که در دنیا شریف است و در دنیا و آخرت بسیار آبرومند و از مقربین خواهد بود.»

روایت19.

امالی طوسی: همچنین از حضرت امام جعفر صادق روایت می کند که فرمود: «خدای رئوف یک چهارم دنیا را مهریه فاطمه قرار داده است. بنابراین یک چهارم دنیا مال فاطمه است. گذشته از این، بهشت و دوزخ را نیز مهریه زهرا قرار داده است. زهرا دشمنان خود را روانه دوزخ و دوستان خود را وارد بهشت می کند. فاطمه صدیقه کبرا است و قرن های گذشته نسبت به وی معرفت داشتند.»

روایت20.

قرب الاسناد: از حضرت صادق آل محمّد روایت می کند که فرمود: «پیامبر خدا فاطمه را در مقابل یک زره که معادل سی درهم بود، به نکاح علی علیه السّلام درآورد.» مؤلف: در ازدواج امام جواد علیه السّلام می آید که فرمود: محمّد بن علی بن موسی از امّ الفضل دختر عبدالله خواستگاری می کند و مهر جدّه اش فاطمه را که پانصد درهم کامل بود را به عنوان صداق به او می دهد.

ص: 105

«21»

یج، [الخرائج و الجرائح] رُوِیَ: أَنَّهُ لَمَّا کَانَ وَقْتُ زِفَافِ فَاطِمَةَ علیها السلام اتَّخَذَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآ