سرشناسه: مجلسی محمد باقربن محمدتقی 1037 - 1111ق.
عنوان و نام پدیدآور: بحارالانوار: الجامعة لدرر أخبار الائمة الأطهار تالیف محمدباقر المجلسی.
مشخصات نشر: بیروت داراحیاء التراث العربی [ -13].
مشخصات ظاهری: ج - نمونه.
یادداشت: عربی.
یادداشت: فهرست نویسی بر اساس جلد بیست و چهارم، 1403ق. [1360].
یادداشت: جلد108،103،94،91،92،87،67،66،65،52،24(چاپ سوم: 1403ق.=1983م.=[1361]).
یادداشت: کتابنامه.
مندرجات: ج.24.کتاب الامامة. ج.52.تاریخ الحجة. ج67،66،65.الایمان و الکفر. ج.87.کتاب الصلاة. ج.92،91.الذکر و الدعا. ج.94.کتاب السوم. ج.103.فهرست المصادر. ج.108.الفهرست.-
موضوع: احادیث شیعه — قرن 11ق
رده بندی کنگره: BP135/م3ب31300 ی ح
رده بندی دیویی: 297/212
شماره کتابشناسی ملی: 1680946
ص: 1
یف، [الطرائف] رَوَی أَبُو هِلَالٍ الْعَسْکَرِیُّ فِی کِتَابِ الْأَوَائِلِ قَالَ: أَوَّلُ مَنْ قَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ عَلِیٌّ علیه السلام لَمَّا دَعَا عَمْرُو بْنُ عَبْدِ وُدٍّ إِلَی الْبِرَازِ یَوْمَ الْخَنْدَقِ وَ لَمْ یُجِبْهُ أَحَدٌ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام جُعِلْتُ فِدَاکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ تَأْذَنُ لِی قَالَ إِنَّهُ عَمْرُو بْنُ عَبْدِ وُدٍّ قَالَ وَ أَنَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ فَخَرَجَ إِلَیْهِ فَقَتَلَهُ وَ أَخَذَ النَّاسُ مِنْهُ.
وَ مِنْ غَیْرِ کِتَابِ الْأَوَائِلِ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله لَمَّا أَذِنَ لِعَلِیٍّ علیه السلام فِی لِقَاءِ عَمْرِو بْنِ عَبْدِ وُدٍّ وَ خَرَجَ إِلَیْهِ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بَرَزَ الْإِیمَانُ کُلُّهُ إِلَی الْکُفْرِ کُلِّهِ (1).
وَ مِنْ کِتَابِ صَدْرِ الْأَئِمَّةِ عِنْدَهُمْ مُوَفَّقُ بْنُ أَحْمَدَ الْمَکِّیُّ أَخْطَبُ خَوَارِزْمَ بِإِسْنَادِهِ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ: لَمُبَارَزَةُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ لِعَمْرِو بْنِ عَبْدِ وُدٍّ أَفْضَلُ مِنْ أَعْمَالِ أُمَّتِی إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ(2).
أَقُولُ: رَوَی ابْنُ شِیرَوَیْهِ فِی الْفِرْدَوْسِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ حَیْدَةَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: مِثْلَهُ وَ فِیهِ مِنْ عَمَلِ أُمَّتِی.
و روی صاحب کتاب الأربعین عن الأربعین عن إسحاق بن بشیر القرشی عن وهب بن الحکم عن أبیه عن جده عن النبی صلی الله علیه و آله: مثله
وَ قَالَ الْعَلَّامَةُ فِی شَرْحِهِ عَلَی التَّجْرِیدِ قَالَ حُذَیْفَةُ: لَمَّا دَعَا عَمْرٌو إِلَی الْمُبَارَزَةِ أَحْجَمَ
ص: 1
ترجمه بحارالانوار جلد 39: تاریخ امیرالمومنین علیه السلام - 5
مشخصات کتاب
سرشناسه : مجلسی، محمد باقربن محمدتقی، 1037 - 1111ق.
عنوان قراردادی : بحار الانوار .فارسی .برگزیده
عنوان و نام پدیدآور : ترجمه بحارالانوار/ مترجم گروه مترجمان؛ [برای] نهاد کتابخانه های عمومی کشور.
مشخصات نشر : تهران: نهاد کتابخانه های عمومی کشور، موسسه انتشارات کتاب نشر، 1392 -
مشخصات ظاهری : ج.
شابک : دوره : 978-600-7150-66-5 ؛ ج.1 : 978-600-7150-67-2 ؛ ج.2 : 978-600-7150-68-9 ؛ ج.3 : 978-600-7150-69-6 ؛ ج.4 978-600-715070-2 : ؛ ج.5 978-600-7150-71-9 : ؛ ج.6 978-600-7150-72-6 : ؛ ج.7 978-600-7150-73-3 : ؛ ج.8 : 978-600-7150-74-0 ؛ ج.10 978-600-7150-76-4 : ؛ ج.11 978-600-7150-83-2 : ؛ ج.12 978-600-7150-66-5 : ؛ ج.13 978-600-7150-85-6 : ؛ ج.14 978-600-7150-86-3 : ؛ ج.15 978-600-7150-87-0 : ؛ ج.16:978-600-7150-88-7 ؛ ج.17:978-600-7150-89-4 ؛ ج.18: 978-600-7150-90-0 ؛ ج.19:978-600-7150-91-7 ؛ ج.20:978-600-7150-92-4 ؛ ج.21: 978-600-7150-93-1 ؛ ج.22:978-600-7150-94-8 ؛ ج.23:978-600-7150-95-5
مندرجات : ج.1. کتاب عقل و علم و جهل.- ج.2. کتاب توحید.- ج.3. کتاب عدل و معاد.- ج.4. کتاب احتجاج و مناظره.- ج. 5. تاریخ پیامبران.- ج.6. تاریخ حضرت محمد صلی الله علیه وآله.- ج.7. کتاب امامت.- ج.8. تاریخ امیرالمومنین.- ج.9. تاریخ حضرت زهرا و امامان والامقام حسن و حسین و سجاد و باقر علیهم السلام.- ج.10. تاریخ امامان والامقام حضرات صادق، کاظم، رضا، جواد، هادی و عسکری علیهم السلام.- ج.11. تاریخ امام مهدی علیه السلام.- ج.12. کتاب آسمان و جهان - 1.- ج.13. آسمان و جهان - 2.- ج.14. کتاب ایمان و کفر.- ج.15. کتاب معاشرت، آداب و سنت ها و معاصی و کبائر.- ج.16. کتاب مواعظ و حکم.- ج.17. کتاب قرآن، ذکر، دعا و زیارت.- ج.18. کتاب ادعیه.- ج.19. کتاب طهارت و نماز و روزه.- ج.20. کتاب خمس، زکات، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، عقود و معاملات و قضاوت
وضعیت فهرست نویسی : فیپا
ناشر دیجیتالی : مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان
یادداشت : ج.2 - 8 و 10 - 16 (چاپ اول: 1392) (فیپا).
موضوع : احادیث شیعه -- قرن 11ق.
شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور، مجری پژوهش
شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور. موسسه انتشارات کتاب نشر
رده بندی کنگره : BP135/م3ب3042167 1392
رده بندی دیویی : 297/212
شماره کتابشناسی ملی : 3348985
ص: 1
ادامه کتاب تاریخ أمیر المؤمنین علیه السلام - 5
ادامه باب های فضائل و مناقب دارای نص امیرالمؤمنین صلوات الله علیه
باب هفتادم: فضیلتهای امیرالمؤمنین صلوات الله علیه که در جنگ خندق آشکار گردید
روایات
روایت1.
الطرائف: ابوهلال عسکری در کتاب «الأوائل» روایت کرده گوید: اولین کسی که عبارت «جعلت فداک» (یعنی «فدایت گردم!») را به کار برد؛ علی علیه السّلام بود آنگاه که در جنگ خندق عمرو بن عبد وُدّ عامری هماورد طلبید و کسی به مصاف وی نرفت، علی علیه السّلام عرض کرد: فدایت گردم یا رسول الله، آیا به من اجازه میفرمایی؟ فرمود: او عمرو بن عبد وُدّ است!! عرض کرد: من هم علیّ بن أبی طالب هستم! سپس به مصاف او رفته و وی را به قتل رساند و مردم این عبارت (جعلت فداک) را از او گرفتند. چون پیامبر صَلی الله علیهِ و آله اجازه فرمود که علی علیه السّلام به رویارویی با عمرو بن عبد وُدّ رود و علی علیه السّلام نیز به مصاف وی رفت، پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: تمام ایمان به جنگ تمام کفر رفت! و از کتاب پیشوای ائمه ی اهل سنت، موفّق بن احمد مکّی أخطب خوارزم با اسنادش آورده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: به راستی که جنگ علی بن أبی طالب با عمرو بن عبد وُدّ عامری افضل از تمام اعمال اُمّت من تا روز قیامت است.(1)
میگویم:ابن شیرویه در «الفردوس» از معاویۀ بن حیدۀ از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نظیر این روایت را نقل کرده است و در آن است: «از عمل اُمّت من». و صاحب کتاب الأربعین ازکتاب الأربعین از اسحاق بن بشیر قرشیّ از وَهَب بن حَکَم از پدرش از جدش از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نظیر این روایت را آورده است .
علّامۀ در شرحی که بر کتاب «التجرید» نوشته گوید: حذیفه گفت: چون عمرو بن عبد وُدّ هماورد طلبید، همه
ص: 1
الْمُسْلِمُونَ (1) کَافَّةً مَا خَلَا عَلِیّاً فَإِنَّهُ بَرَزَ إِلَیْهِ فَقَتَلَهُ اللَّهُ عَلَی یَدَیْهِ وَ الَّذِی نَفْسُ حُذَیْفَةَ بِیَدِهِ لَعَمَلُهُ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ أَعْظَمُ أَجْراً مِنْ عَمَلِ أَصْحَابِ مُحَمَّدٍ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ کَانَ الْفَتْحُ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ عَلَی یَدِ عَلِیٍّ علیه السلاموَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لَضَرْبَةُ عَلِیٍّ خَیْرٌ مِنْ عِبَادَةِ الثَّقَلَیْنِ. و ذکره القوشجی أیضا فی شرحه من غیر تفاوت.
وَ رَوَی الشَّیْخُ أَمِینُ الدِّینِ الطَّبْرِسِیُّ فِی مَجْمَعِ الْبَیَانِ عِنْدَ سِیَاقِ هَذِهِ الْقِصَّةِ بِرِوَایَةِ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ: فَجَزَّ عَلِیٌّ علیه السلام رَأْسَهُ وَ أَقْبَلَ نَحْوَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ وَجْهُهُ یَتَهَلَّلُ (2) قَالَ حُذَیْفَةُ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَبْشِرْ یَا عَلِیُّ فَلَوْ وُزِنَ الْیَوْمَ عَمَلُکَ بِعَمَلِ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله لَرَجَحَ عَمَلُکَ بِعَمَلِهِمْ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ لَمْ یَبْقَ بَیْتٌ مِنْ بُیُوتِ الْمُشْرِکِینَ إِلَّا وَ قَدْ دَخَلَهُ وَهْنٌ بِقَتْلِ عَمْرٍو وَ لَمْ یَبْقَ بَیْتٌ مِنْ بُیُوتِ الْمُسْلِمِینَ إِلَّا وَ قَدْ دَخَلَهُ عِزٌّ بِقَتْلِ عَمْرٍو.
وَ رَوَی السَّیِّدُ أَبُو مُحَمَّدٍ الْحُسَیْنِیُّ عَنِ الْحَاکِمِ أَبِی الْقَاسِمِ الْحَسْکَانِیِّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سُفْیَانَ الثَّوْرِیِّ عَنْ زُبَیْدٍ الشَّامِیِّ عَنْ مُرَّةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ: وَ کَانَ یَقْرَأُ وَ کَفَی اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ الْقِتَالَ بِعَلِیٍ (3).
أقول: و قال السید ابن طاوس فی کتاب سعد السعود: قَوْلُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: لَضَرْبَةُ عَلِیٍّ لِعَمْرِو بْنِ عَبْدِ وُدٍّ أَفْضَلُ مِنْ عَمَلِ أُمَّتِی إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ.
رواه موفق (4) بن أحمد المکی أخطب خطباء خوارزم فی کتاب المناقب و أبو هلال العسکری فی کتاب الأوائل (5).
و قال ابن أبی الحدید فی شرح نهج البلاغة فأما الجراحة التی جرحها یوم الخندق إلی عمرو بن عبد ود فإنها أجل من أن یقال جلیلة و أعظم من أن یقال عظیمة و ما هی إلا کما قال شیخنا أبو الهذیل و قد سأله سائل أیما أعظم منزلة عند الله علی أم أبو بکر فقال یا ابن أخی و الله لمبارزة علی عمرا یوم الخندق یعدل
ص: 2
مسلمانان جز علی علیه السلام از رویارویی با او خود داری نمودند. پس علی علیه السلام به جنگ او رفت و خداوند او را به دست وی به قتل رساند و سوگند به آنکه جان حذیفه در دست اوست، کار آن روز علی علیه السّلام به جهت پاداش، ارجمندتر از عمل اصحاب محمّد تا به روز قیامت است و پیروزی در جنگ آن روز بر دست علی علیه السّلام رقم خورد و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «تحقیقاً ضربت علی بهتر از عبادت همه جن و انس است». و قوشچی نیز آن را در شرح خود بدون هیچ اختلافی نقل کرده است.
شیخ امین الدین طبرسی ضمن بیان این داستان در «مجمع البیان» با روایت محمّد بن اسحاق آورده است که علی علیه السّلام سر وی را از تن جدا کرده و در حالی که رخسارش میدرخشید، به سوی رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله رفت. حذیفه گوید: پس پیامبر فرمود: بشارت باد تو را ای علی که اگر کار تو را با کار اُمّت محمّد صَلی الله علیهِ و آله بسنجند، قطعاً عمل تو گران سنگتر از عمل ایشان است، زیرا با قتل عمرو بن عبد وُدّ سستی و شکست تمام خانههای مشرکان را فراگرفت و هیچ خانهای از خانههای مسلمانان نماند مگر اینکه از بابت قتل عمرو، عزّت وارد آن شد. و سید ابومحمّد حسینی از الحاکم ابوالقاسم حسکانی با اسناد خود از سفیان ثوری از زبید شامی از مرّۀ از عبدالله بن مسعود روایت کرده؛ * گفت: عبد الله بن مسعود در این مورد چنین قرائت میکرد: «وَ کَفَی اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ الْقِتَالَ» بِعلیّ{و خدا [زحمت] جنگ را} بر دست علی{از مؤمنان برداشت}(1)
میگویم: سیّد بن طاوس در کتاب «سعد السعود» گوید: قول پیامبر صَلی الله علیهِ و آله که«تحقیقاً ضربتی که علی به عمرو بن عبد وُدّ زد، بهتر از عمل اُمّت من تا روز قیامت است» را موفّق بن احمد مکّی بزرگترین خطیبان خوارزم در کتاب «المناقب» و ابوهلال عسکری در کتاب «الأوائل» نقل کردهاند.(2)
ابن أبی الحدید در کتاب شرح النهج گوید: اما زخمی که در جنگ خندق بر عمرو بن عبد وُدّ وارد فرمود، بسیار گران سنگتر از آن است که گفته شود «ضربت بزرگی بود» و با عظمت تر از آن است که گفته شود «با عظمت بود» و این ضربت مصداق سخن شیخ ما ابوالهذیل است که در پاسخ پرسندهای که پرسید: منزلت علی نزد خدا بزرگتر است یا منزلت ابوبکر؟ و او گفت: برادر زاده، به خدا سوگند که نبرد علی با عمرو در جنگ خندق
ص: 2
أعمال المهاجرین و الأنصار و طاعاتهم کلها و تربی علیها فضلا عن أبی بکر وحده.
وَ قَدْ رُوِیَ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ الْیَمَانِ مَا یُنَاسِبُ هَذَا بَلْ مَا هُوَ أَبْلَغُ مِنْهُ رَوَی قَیْسُ بْنُ الرَّبِیعِ عَنْ أَبِی هَارُونَ الْعَبْدِیِّ عَنْ رَبِیعَةَ بْنِ مَالِکٍ السَّعْدِیِّ قَالَ: أَتَیْتُ حُذَیْفَةَ بْنَ الْیَمَانِ فَقُلْتُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ إِنَّ النَّاسَ لَیَتَحَدَّثُونَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ مَنَاقِبِهِ فَیَقُولُ لَهُمْ أَهْلُ الْبَصِیرَةِ إِنَّکُمْ لَتُفَرِّطُونَ فِی تَقْرِیظِ هَذَا الرَّجُلِ فَهَلْ أَنْتَ مُحَدِّثِی بِحَدِیثٍ عَنْهُ أَذْکُرُهُ لِلنَّاسِ فَقَالَ یَا رَبِیعَةُ وَ مَا الَّذِی تَسْأَلُنِی عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام وَ مَا الَّذِی أُحَدِّثُکَ بِهِ عَنْهُ وَ الَّذِی نَفْسُ حُذَیْفَةَ بِیَدِهِ لَوْ وُضِعَ جَمِیعُ أَعْمَالِ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فِی کِفَّةِ الْمِیزَانِ مُنْذُ بَعَثَ اللَّهُ تَعَالَی مُحَمَّداً إِلَی یَوْمِ النَّاسِ هَذَا وَ وُضِعَ عَمَلُ وَاحِدٍ مِنْ أَعْمَالِ عَلِیٍّ فِی الْکِفَّةِ الْأُخْرَی لَرَجَحَ عَلَی أَعْمَالِهِمْ کُلِّهَا فَقَالَ رَبِیعَةُ هَذَا الْمَدْحُ الَّذِی لَا یُقَامُ لَهُ وَ لَا یَعْقِدُ وَ لَا یُحْمَلُ إِنِّی لَأَظُنُّهُ إِسْرَافاً یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ فَقَالَ حُذَیْفَةُ یَا لُکَعُ (1) وَ کَیْفَ لَا یُحْمَلُ وَ أَیْنَ کَانَ الْمُسْلِمُونَ یَوْمَ الْخَنْدَقِ وَ قَدْ عَبَرَ إِلَیْهِمْ عَمْرٌو وَ أَصْحَابُهُ فَمَلَکَهُمْ الْهَلَعُ (2) وَ الْجَزَعُ وَ دَعَا إِلَی الْمُبَارَزَةِ فَأَحْجَمُوا عَنْهُ حَتَّی بَرَزَ إِلَیْهِ عَلِیٌّ علیه السلام فَقَتَلَهُ وَ الَّذِی نَفْسُ حُذَیْفَةَ بِیَدِهِ لَعَمَلُهُ ذَلِکَ الْیَوْمِ أَعْظَمُ أَجْراً مِنْ أَعْمَالِ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ إِلَی هَذَا الْیَوْمِ وَ إِلَی أَنْ تَقُومَ الْقِیَامَةُ.
وَ جَاءَ فِی الْحَدِیثِ الْمَرْفُوعِ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ ذَلِکَ الْیَوْمَ حِینَ بَرَزَ إِلَیْهِ: بَرَزَ الْإِیمَانُ کُلُّهُ إِلَی الشِّرْکِ کُلِّهِ.
و قال أبو بکر بن عیاش لقد ضرب علی بن أبی طالب علیه السلام ضربة ما کان فی الإسلام أیمن منها ضربته عمرا یوم الخندق و لقد ضرب علی ضربة ما کان أشأم منها(3) یعنی ضربة ابن ملجم لعنه الله
وَ فِی الْحَدِیثِ الْمَرْفُوعِ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمَّا بَارَزَ عَلِیٌّ عَمْراً مَا زَالَ رَافِعاً یَدَیْهِ مُقْمِحاً رَأْسَهُ قِبَلَ السَّمَاءِ دَاعِیاً رَبَّهُ قَائِلًا اللَّهُمَّ إِنَّکَ أَخَذْتَ مِنِّی عُبَیْدَةَ یَوْمَ بَدْرٍ وَ حَمْزَةَ یَوْمَ أُحُدٍ فَاحْفَظْ عَلَیَّ الْیَوْمَ عَلِیّاً رَبِّ لا تَذَرْنِی فَرْداً وَ أَنْتَ خَیْرُ الْوارِثِینَ.
ص: 3
با اعمال مهاجرین و انصار و تمام طاعات ایشان برابری کرده و افزون بر آن نیز هست چه رسد به ابوبکر به تنهایی!
و از حذیفة بن یمان مطلبی نقل شده است که با این مقام مناسبت دارد بلکه از جمله ابو الهذیل هم بلیغ تر است. قیس بن ربیع از ابوهارون عبدی از ربیعۀ بن مالک سعدی روایت کرده که گفت: نزد حذیفۀ بن یمان آمده و گفتم: ای ابوعبدالله، مردم درباره علی بن أبی طالب و مناقب وی گفتگو میکنند اما مردم بصره به آنان میگویند: شما درباره منزلت این مرد افراط میورزید، آیا حدیثی درباره آن حضرت برای من نقل میکنی که آن را برای مردم روایت کنم؟ گفت: ای ربیعه، این چه پرسشی است که از من میکنی و من کدام فضیلت او را برای تو بازگو کنم؟ سوگند به خدایی که جانم در قبضه قدرت اوست، اگر همه اعمال امت محمّد، از روزی که به نبوّت مبعوث شده تا به امروز را در یک کفّه ترازو قرار دهند و یکی از اعمال علی علیه السّلام را در کفّه دیگر قرار دهند، قطعاً بر همه اعمال ایشان برتری خواهد یافت. پس ربیعه گفت: این مدحی بس بزرگ است که نمیتوان برای آن ایستاد و نشست و مجلسی را برای بازگوی آن ترتیب داد و تحمّلناپذیر است (یعنی اینکه این حدیث چنان سنگین است که قبول آن دشوار و بازگو کردنش دشوارتر است)، ای أبا عبدالله، گمان میکنم که افراط به آن راه یافته است. پس حذیفۀ گفت: ای نادان، چگونه قابل پذیرش نیست؟ کجا بودند مسلمانان هنگامی که در روز خندق عمرو بن عبد وُدّ و یارانش از خندق عبور کرده و ترس و وحشت آنان را فرا گرفت و او آنان را به مبارزه طلبید ولی به هماورد طلبی او پاسخ ندادند تا اینکه علی علیه السّلام به مصافش رفته و وی را به قتل رساند؟! سوگند به آنکه جان حدیفۀ در دست اوست که کار علی در آن روز به جهت پاداش ارجمندتر از اعمال اُمّت محمّد صَلی الله علیهِ و آله تا به امروز و تا قیام قیامت است!
و در حدیث مرفوع آمده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در آن روز، زمانی که علی علیه السّلام به مصاف عمرو رفت، فرمود: تمام ایمان به مصاف تمام شرک رفت. و ابوبکر بن عیاش گوید: به راستی که علی بن أبی طالب ضربتی وارد کرده که هرگز در اسلام ضربتی بدان خوش یُمنی زده نشده است: ضربت وی بر عمرو در جنگ خندق، و علی علیه السّلام ضربتی خورده است که بدشگونتر از آن ضربتی نیست یعنی ضربتی که ابن ملجم لعنهُ الله بر آن حضرت وارد نمود. و در حدیث مرفوع آمده است که چون علی علیه السّلام به مصاف عمرو رفت رسول خدا صلی الله علیه و آله دستان و سر مبارک خود را به آسمان بلند کرده به درگاه خداوند دعا نموده و میگفت: خداوندا، تو در جنگ بدر عبیده را و در جنگ اُحد حمزه را از من گرفتی پس امروز نگهدار علی باش، «پروردگارا مرا تنها مگذار که بهترین وارثان تویی!»
ص: 3
و قال جابر بن عبد الله الأنصاری و الله ما شبهت یوم الأحزاب قتل علی عمرا و تخاذل المشرکین بعده إلا بما قصه تعالی قصة داود(1) و جالوت فی قوله فَهَزَمُوهُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ قَتَلَ داوُدُ جالُوتَ (2)
وَ رَوَی عُمَرُ بْنُ عزهر(3) عَنْ عَمْرِو بْنِ عُبَیْدٍ عَنِ الْحَسَنِ: أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام لَمَّا قَتَلَ عَمْراً جَزَّ رَأْسَهُ وَ حَمَلَهُ فَأَلْقَاهُ بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَامَ أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ فَقَبَّلَا رَأْسَهُ وَ وَجْهُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یُهَلِّلَ فَقَالَ هَذَا النَّصْرُ أَوْ قَالَ هَذَا أَوَّلُ النَّصْرِ.
وَ فِی الْحَدِیثِ الْمَرْفُوعِ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَوْمَ قَتْلِ عَمْرٍو ذَهَبَ رِیحُهُمْ وَ لَا یَغْزُونَنَا بَعْدَ الْیَوْمِ وَ نَحْنُ نَغْزُوهُمْ إِنْ شَاءَ اللَّهُ.
وَ یَنْبَغِی أَنْ یُذْکَرَ مُلَخَّصُ هَذِهِ الْقِصَّةِ مِنْ مَغَازِی الْوَاقِدِیِّ وَ ابْنُ إِسْحَاقَ قَالا: خَرَجَ عَمْرُو بْنُ عَبْدِ وُدٍّ یَوْمَ الْخَنْدَقِ وَ قَدْ کَانَ شَهِدَ بَدْراً فَارْتُثَّ جَرِیحاً وَ لَمْ یَشْهَدْ أُحُداً فَحَضَرَ الْخَنْدَقَ شَاهِراً نَفْسَهُ مُعْلِماً مُدِلًّا بِشَجَاعَتِهِ وَ بَأْسِهِ وَ خَرَجَ مَعَهُ ضِرَارُ بْنُ الْخَطَّابِ الْفِهْرِیُّ وَ عِکْرِمَةُ بْنُ أَبِی جَهْلٍ وَ هُبَیْرَةُ بْنُ أَبِی وَهْبٍ وَ نَوْفَلُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ الْمَخْزُومِیُّونَ فَطَافُوا بِخُیُولِهِمْ عَلَی الْخَنْدَقِ إِصْعَاداً وَ انْحِدَاراً یَطْلُبُونَ مَوْضِعاً ضَیِّقاً یَعْبُرُونَهُ حَتَّی وَقَفُوا عَلَی أَضْیَقِ مَوْضِعٍ فِیهِ فَأَکْرَهُوا خَیْلَهُمْ (4) عَلَی الْعُبُورِ فَعَبَرَتْ وَ صَارُوا مَعَ الْمُسْلِمِینَ عَلَی أَرْضِ وَاحِدَةٍ وَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله جَالِسٌ وَ أَصْحَابُهُ قِیَامٌ عَلَی رَأْسِهِ فَتَقَدَّمَ عَمْرُو بْنُ عَبْدِ وُدٍّ فَدَعَا إِلَی الْبِرَازِ مِرَاراً فَلَمْ یَقُمْ إِلَیْهِ أَحَدٌ فَلَمَّا أَکْثَرَ قَامَ عَلِیٌّ علیه السلام فَقَالَ أَنَا أُبَارِزُهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَأَمَرَ(5) بِالْجُلُوسِ وَ أَعَادَ عَمْرٌو النِّدَاءَ وَ النَّاسُ سُکُوتٌ عَلَی رُءُوسِهِمُ الطَّیْرُ(6) فَقَالَ عَمْرٌو أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّکُمْ تَزْعُمُونَ أَنَّ قَتْلَاکُمْ فِی الْجَنَّةِ وَ قَتْلَانَا فِی النَّارِ أَ فَمَا یُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَنْ یُقْدِمَ عَلَی الْجَنَّةِ أَوْ یُقْدِمَ عَدُّواً لَهُ إِلَی النَّارِ فَلَمْ یَقُمْ إِلَیْهِ أَحَدٌ فَقَامَ عَلِیٌّ علیه السلام دَفْعَةً
ص: 4
جابربن عبدالله انصاری گوید: به خدا سوگند که ماجرای جنگ احزاب و کشته شدن عمرو به دست علی و به ذلّت و خواری افتادن مشرکان به چیزی شباهت ندرد مگر به آنچه خدای متعال از داستان داود و جالوت در قرآن روایت فرموده که: «فَهَزَمُوهُم بِإِذْنِ اللَّهِ وَ قَتَلَ دَاوُدُ جَالُوت»(1){پس آنان را به اذن خدا شکست دادند، و داوود، جالوت را کشت} عمر بن عزهر(2) از عمرو بن عبید از حسن روایت کرده است که چون علی علیه السّلام عمرو را به قتل رساند، سر از تنش جدا نموده و آن را در مقابل رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بر زمین افکند، پس ابوبکر و عمر از جای برخاسته و سر و صورت وی را بوسیدند در حالی که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله تهلیل (لا إله إلّا الله) گفته و سپس فرمود: این حادثه به معنای پیروزی است. یا اینکه فرمود: این حادثه ابتدای پیروزی ماست. و در حدیث مرفوع آمده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: روزی که عمرو کشته شد، هیبت آنها شکست و از این پس هرگز به جنگ ما نخواهند آمد و اگر خدا بخواهد ما به جنگ آنان خواهیم رفت.
و لازم است خلاصه این داستان از کتاب «مغازی» واقدی و ابن اسحاق ذکر شود، آن دو گویند: عمرو بن عبد وُدّ که در جنگ بدر به سختی زخمی شده بود و در جنگ اُحد حضور نداشت در نبرد خندق حضور یافته شمشیر برکشیده و از شجاعت و هیبت و صلابت خود دادِ سخن سر داد و ضرار بن خطّاب فهری، عکرمۀ بن أبی جهل، هبیرۀ بن أبی وهب و نوفل بن عبدالله بن مغیرۀ که از بنیمخزوم بودند، او را همراهی میکردند. آنها سوار بر اسبان خود در طول خندق جولان میدادند، گاهی از خندق پایین میآمدند و گاهی بالا میرفتند تا شاید مکانی تنگ بیابند و از روی آن بپرند تا اینکه به باریکترین نقطه خندق رسیده و اسبان خود را وادار به تاخت و پریدن از روی آن نمودند و توانستند به آن سوی خندق برسند و بدین ترتیب بر روی یک زمین رو در روی مسلمانان قرار گرفتند در حالی که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نشسته و صحابه آن حضرت برپا ایستاده بودند. پس عمرو پیش آمده و بارها و بارها حریف طلبید اما کسی به مصافش برنخاست، و چون بر خواسته خود اصرار ورزید، علی برخاسته و عرض کرد: یا رسول الله، من با او مبارزه میکنم! اما پیامبر او را به نشستن فرمان داد و عمرو همچنان خواسته خود را تکرار میکرد در حالی که مردم چنان سکوت اختیار کرده بودند که گویی پرنده روی سرشان نشسته باشد از این رو عمرو گفت: ای مردم، شما میپندارید کشتههایتان در بهشتاند و کشتههای ما در دوزخ، آیا از میان شما کسی نیست که دوست داشته باشد وارد بهشت شود یا اینکه دشمنش را به دوزخ بفرستد؟! اما کسی برای مقابله با او برنخاست، سپس علی برای
ص: 4
ثَانِیَةً وَ قَالَ أَنَا لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَأَمَرَهُ بِالْجُلُوسِ فَجَالَ عَمْرٌو بِفَرَسِهِ مُقْبِلًا وَ مُدْبِراً إِذْ جَاءَتْ (1) عُظَمَاءُ الْأَحْزَابِ فَوَقَفَتْ مِنْ وَرَاءِ الْخَنْدَقِ وَ مَدَّتْ أَعْنَاقَهَا تَنْظُرُ فَلَمَّا رَأَی عَمْرٌو أَنَّ أَحَداً لَا یُجِیبُهُ قَالَ:
وَ لَقَدْ بَحَحْتُ مِنَ النِّدَاءِ بِجَمْعِهِمْ هَلْ مِنْ مُبَارِزٍ***وَ وَقَفْتُ إِذْ جَبُنَ الشُّجَاعُ مَوْقِفَ الْقَرْنِ الْمُنَاجِزِ(2)
إِنِّی کَذَلِکَ لَمْ أَزَلْ مُتَسَرِّعاً قَبْلَ الْهَزَاهِزِ(3)***إِنَّ الشَّجَاعَةَ فِی الْفَتَی وَ الْجُودَ مِنْ خَیْرِ الْغَرَائِزِ.
فَقَامَ عَلِیٌّ علیه السلام فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ ائْذَنْ لِی فِی مُبَارَزَتِهِ فَقَالَ ادْنُ فَدَنَا فَقَلَّدَهُ سَیْفَهُ وَ عَمَّمَهُ بِعِمَامَتِهِ وَ قَالَ امْضِ لِشَأْنِکَ فَلَمَّا انْصَرَفَ قَالَ اللَّهُمَّ أَعِنْهُ عَلَیْهِ فَلَمَّا قَرُبَ مِنْهُ قَالَ لَهُ مُجِیباً إِیَّاهُ مِنْ شِعْرِهِ:
لَا تَعْجَلَنَّ فَقَدْ أَتَاکَ مُجِیبُ صَوْتِکَ غَیْرَ عَاجِزٍ***ذُو نِیَّةٍ وَ بَصِیرَةٍ یَرْجُو بِذَاکَ نَجَاةَ فَائِزٍ
إِنِّی لَآمِلٌ أَنْ أُقِیمَ عَلَیْکَ نَائِحَةَ الْجَنَائِزِ***مِنْ ضَرْبَةٍ فَوْهَاءَ یَبْقَی ذِکْرُهَا عِنْدَ الْهَزَاهِزِ(4).
فَقَالَ عَمْرٌو مَنْ أَنْتَ وَ کَانَ عَمْرٌو شَیْخاً کَبِیراً قَدْ جَاوَزَ الثَّمَانِینَ وَ کَانَ نَدِیمَ أَبِی طَالِبٍ فِی الْجَاهِلِیَّةِ فَانْتَسَبَ عَلِیٌّ علیه السلام لَهُ وَ قَالَ أَنَا ابْنُ أَبِی طَالِبٍ فَقَالَ أَجَلْ لَقَدْ کَانَ أَبُوکَ نَدِیماً لِی وَ صَدِیقاً فَارْجِعْ فَإِنِّی لَا أُحِبُّ أَنْ أَقْتُلَکَ کَانَ شَیْخُنَا أَبُو الْخَیْرِ مُصَدِّقُ بْنُ شَبِیبٍ النَّحْوِیُّ یَقُولُ إِذَا مَرَرْنَا فِی الْقِرَاءَةِ عَلَیْهِ بِهَذَا الْمَوْضِعِ وَ اللَّهِ مَا أَمَرَهُ بِالرُّجُوعِ إِبْقَاءً عَلَیْهِ بَلْ خَوْفاً مِنْهُ فَقَدْ عَرَفَ قَتْلَاهُ بِبَدْرٍ وَ أُحُدٍ وَ عَلِمَ أَنَّهُ إِنْ نَاهَضَهُ قَتَلَهُ فَاسْتَحْیَا أَنْ یُظْهِرَ الْفَشَلَ فَأَظْهَرَ الْإِبْقَاءَ وَ الْإِرْعَاءَ وَ إِنَّهُ لَکَاذِبٌ فِیهَا قَالُوا فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام لَکِنِّی أُحِبُّ أَنْ أَقْتُلَکَ فَقَالَ یَا ابْنَ أَخِی
ص: 5
بار دوم به پا خاسته و عرض کرد: حریف او من هستم یا رسول الله، اما آن حضرت به وی امر فرمود که بنشیند. آنگاه عمرو با اسب خود جولان میداد و گاهی به جلو میآمد و گاهی به عقب میرفت در حالی که در آن طرف خندق بزرگان احزاب گردن فراز میکردند تا از آنجا صحنه را نظاره کنند. و چون عمرو دریافت کسی به رویارویی با وی نمیآید گفت: (شعر) - «از بس که در جمع ایشان هماورد طلبیدم صدایم گرفت،و در آنجا که مردان دلاور، بزدلی و ترس اختیار کردند، شجاعانه ایستاده و حریف طلبیدم،
- و شیوه من چنین است که شتابان به سوی نبرد روم، زیرا که شجاعت و سخاوت در مرد از بهترین غریزههاست »
سپس علی علیه السّلام برخاسته و عرض کرد: یا رسول الله، به من اجازه دهید با او نبرد کنم. پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: نزدیک بیا! و چون نزدیک آمد، شمشیر خود را بر وی حمایل فرمود و عمامه خویش را سر وی گذاشته و فرمود: دنبال کار خویش گیر. و چون علی علیه السّلام رفت، پیامبر صَلی الله علیهِ و آله عرض کرد: خداوندا، او را بر عمرو یاری فرما! و چون به وی نزدیک شد، در پاسخ شعر وی فرمود:
- «شتاب مکن که پاسخگوی هماورد طلبیات که ناتوان نیست، آمد، مردی مصمم و آگاه که آرزو دارد به رستگاری دست یابد؛ من امید آن دارم که زنان نوحه خوان بر سر جنازهها، بر کشتهات به نوحهخوانی وا دارم، از ضربت نیزهای جانکاه که پیوسته در جنگها یاد آن باقی بماند»
سپس عمرو گفت: کیستی؟- و عمرو مردی کهنسال بود که هشتاد سالگی را پشت سر گذاشته بود و در جاهلیت ندیم ابوطالب بود- پس علی علیه السّلام نست خود را برای وی آشکار نموده و فرمود: من فرزند ابوطالبم! عمرو گفت: بلی؛ پدرت ندیم و دوست من بوده است، برگرد که من دوست ندارم تو را به قتل رسانم- شیخ ما ابوالخیر مصدّق بن شبیب نحوی هرگاه به خواندن این مطلب میرسیدیم، میگفت: به خدا سوگند که عمرو برای حفظ جان علی از وی نخواست که بازگردد بلکه بدان جهت بود که از وی ترسیده بود، زیرا میدانست در بدر و اُحد چه کسانی را به قتل رسانده است و دریافت که اگر با وی بجنگد، کشته خواهد شد، از این رو شرم کرد که اظهار ناتوانی کند و تظاهر نمود که نمیخواهد او را به قتل رساند و اینکه دلش به حال وی میسوزد، و او در این کار به راستی که سخت دروغگو بود- گویند: پس علی علیه السّلام به وی فرمود: اما من دوست دارم تو را بکشم. عمرو گفت: برادرزاده،
ص: 5
إِنِّی لَأَکْرَهُ أَنْ أَقْتُلَ الرَّجُلَ الْکَرِیمَ مِثْلَکَ فَارْجِعْ وَرَاءَکَ خَیْراً لَکَ (1) فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام إِنَّ قُرَیْشاً یَتَحَدَّثُ عَنْکَ أَنَّکَ قُلْتَ لَا یَدْعُونِی أَحَدٌ إِلَی ثَلَاثٍ إِلَّا أُجِیبُ (2) وَ لَوْ إِلَی وَاحِدَةٍ مِنْهَا قَالَ أَجَلْ قَالَ فَإِنِّی أَدْعُوکَ إِلَی الْإِسْلَامِ قَالَ دَعْ هَذِهِ قَالَ فَإِنِّی أَدْعُوکَ إِلَی أَنْ تَرْجِعَ بِمَنْ یَتَّبِعُکَ مِنْ قُرَیْشٍ إِلَی مَکَّةَ قَالَ إِذًا تَتَحَدَّثَ نِسَاءُ قُرَیْشٍ عَنِّی أَنَّ غُلَاماً خَدَعَنِی قَالَ فَإِنِّی أَدْعُوکَ إِلَی الْبِرَازِ رَاجِلًا فَحَمِیَ عَمْرٌو(3) وَ قَالَ مَا کُنْتُ أَظُنُّ أَحَداً مِنَ الْعَرَبِ یَرُومُهَا مِنِّی ثُمَّ نَزَلَ فَعَقَرَ فَرَسَهُ وَ قِیلَ ضَرَبَ وَجْهَهُ فَفَرَّ وَ تَجَاوَلَا فَثَارَتْ لَهُمَا غَبَرَةٌ وَارَتْهُمَا عَنِ الْعُیُونِ إِلَی أَنْ سَمِعَ النَّاسُ التَّکْبِیرَ عَالِیاً مِنْ تَحْتِ الْغَبَرَةِ فَعَلِمُوا أَنَّ عَلِیّاً قَتَلَهُ وَ انْجَلَتِ الْغَبَرَةُ عَنْهُمَا وَ عَلِیٌّ رَاکِبٌ صَدْرَهُ یَجُزُّ رَأْسَهُ وَ فَرَّ أَصْحَابُهُ لِیَعْبُرُوا الْخَنْدَقَ فَظَفِرَتْ بِهِمْ خَیْلُهُمْ إِلَّا نَوْفَلُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ فَإِنَّهُ قَصُرَ فَرَسُهُ فَوَقَعَ فِی الْخَنْدَقِ فَرَمَاهُ الْمُسْلِمُونَ بِالْحِجَارَةِ فَقَالَ یَا مَعْشَرَ النَّاسِ أَکْرِمُوا مِنْ هَذِهِ (4) فَنَزَلَ إِلَیْهِ عَلِیٌّ علیه السلام فَقَتَلَهُ وَ أَدْرَکَ الزُّبَیْرُ هُبَیْرَةَ بْنَ أَبِی وَهْبٍ فَضَرَبَهُ فَقَطَعَ قَرَبُوسَهُ (5) وَ سَقَطَتْ دِرْعٌ کَانَ حَمَلَهَا مِنْ وَرَائِهِ فَأَخَذَهُ الزُّبَیْرُ وَ أَلْقَی عِکْرِمَةُ رُمْحَهُ وَ نَاوَشَ عُمَرُ(6) بْنُ الْخَطَّابِ ضِرَارَ بْنَ عَمْرٍو(7) فَحَمَلَ عَلَیْهِ ضِرَارٌ حَتَّی إِذَا وَجَدَ عُمَرُ مَسَّ الرُّمْحِ رَفَعَهُ عَنْهُ وَ قَالَ إِنَّهَا لَنِعْمَةٌ مَشْکُورَةٌ فَاحْفَظْهَا یَا ابْنَ الْخَطَّابِ إِنِّی کُنْتُ آلَیْتُ أَنْ لَا یَمْتَلِئَ یَدَایَ (8) مِنْ قَتْلِ قُرَشِیٍّ فَأَقْتُلَهُ فَانْصَرَفَ ضِرَارٌ رَاجِعاً إِلَی أَصْحَابِهِ؛ و قد کان جری له معه
ص: 6
اما من کشتن بزرگوار مردی چون تو را خوش نمیدارم، پس برگرد که خیر و صلاح تو در همین است. علی علیه السّلام فرمود: قریش از قول تو میگویند که گفتهای: کسی نیست که از من سه چیز بخواهد و من لااقل یکی از خواستههای او را برآورده نسازم! عمرو گفت: آری، چنین است! علی علیه السّلام فرمود: پس من تو را به پذیرفتن اسلام دعوت میکنم. عمرو گفت: از قبول این خواسته معذورم بدار. فرمود: پس، از تو میخواهم با کسانی از قریش که از تو پیروی میکنند، به مکه بازگردی! عمرو گفت: تا زنان قریش بگویند که پسر بچهای مرا فریب داد؟! فرمود: پس تو را به نبرد پیاده دعوت میکنم! اما عمرو از این کار سرباز زده و گفت: هرگز گمان نمیکردم هیچ مردی از عرب چنین در خواستی از من بکند، سپس پیاده گشته و اسب خود را پی نمود- و گفتهاند که ضربتی بر صورت آن زد و اسب گریخت- و بدین ترتیب به جنگ پرداخته، غباری از کشاکش آنها به هوا خاست که موجب گردید از دیدهها نهان شوند تا اینکه مردم صدای فریاد بلند تکبیر را از میان گردوخاک شنیدند و دریافتند که علی علیه السّلام وی را به قتل رسانده است و چون غبار کنار رفت، دیدند که آن حضرت بر سینه وی نشسته و سر از تنش جدا میکند. یاران او پا به فرار گذاشته تا از خندق بگذرند و توانستند از آن عبور کنند مگر نوفل بن عبدالله که اسبش کم آورده در خندق افتاد و مسلمانان با سنگ به وی حمله بردند، پس گفت: ای مردم، بزرگواری کنید و با من چنین نکنید! سپس علی علیه السّلام وارد خندق گشته، وی را به قتل رساند. و زبیر خود را به هبیرۀ بن أبی وهب رسانده، ضربتی بر وی زد که بر اثر آن تسمه پشت اسبش پاره شد و سپری را که به پشت بسته بود، بر زمین افتاد و زبیر آن را برداشت. عکرمه نیز نیزه خود را بر زمین انداخت و عمر بن خطّاب به زد و خورد با ضرار بن عمرو(1)
پرداخت، پس ضرار به عمر حمله برد و چون نیزه او بدن عمر را لمس کرد نیزه را از او برداشت - از کشتن او منصرف شد- و گفت: ای پسر خطاب، این که تو را نکشتم نعمتی است که سزاوار شکر است پس آن را به یاد داشته باش. من سوگند یاد کردهام دستم به خون یک قریشی آلوده نگردد و او را نکشم، سپس ضرار به نزد یاران خود بازگشت.
ص: 6
مثل هذه فی یوم أحد و قد ذکرناها ذکر القصتین (1) معا محمد بن عمرو الواقدی فی کتاب المغازی (2).
التقریظ مدح الحی و وصفه و ارتث فلان علی بناء المجهول حمل من المعرکة جریحا و قد مر مرارا أن کون الطیر علی رءوسهم کنایة عن سکونهم و عدم تحرکهم للخوف فإن الطیر لا یقع إلا علی شی ء ساکن ثم اعلم أن تفصیل القصة و شرحها و سائر ما یتعلق بها مذکورة فی کتاب النبوة و إنما ذکرنا هاهنا قلیلا منها لمناسبتها لأبواب المناقب و لا یخفی علی أحد أن من کان عمل من أعماله معادلا لأعمال الثقلین إلی یوم القیامة و بضربة منه تشید أرکان الدین لا ینبغی أن یکون رعیة لمن امتن علیه ضرار فأعتقه و أمثاله من المنافقین.
یف، [الطرائف] رَوَی أَحْمَدُ بْنُ حَنْبَلٍ فِی مُسْنَدِهِ مِنْ أَکْثَرَ مِنْ ثَلَاثَةَ عَشَرَ طَرِیقاً فَمِنْهَا عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُرَیْدَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبِی یَقُولُ: حَاضَرْنَا(3) خَیْبَرَ فَأَخَذَ اللِّوَاءَ أَبُو بَکْرٍ فَانْصَرَفَ وَ لَمْ یُفْتَحْ لَهُ ثُمَّ أَخَذَهَا مِنَ الْغَدِ عُمَرُ فَرَجَعَ وَ لَمْ یُفْتَحْ لَهُ ثُمَّ أَخَذَهَا عُثْمَانُ وَ لَمْ یُفْتَحْ لَهُ وَ أَصَابَ النَّاسَ یَوْمَئِذٍ شِدَّةٌ وَ جُهْدٌ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنِّی دَافِعٌ الرَّایَةَ غَداً إِلَی رَجُلٍ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَا یَرْجِعُ حَتَّی یَفْتَحَ اللَّهُ لَهُ وَ بِتْنَا طِیبَةَ أَنْفُسِنَا أَنْ نَفْتَحَ غَداً ثُمَّ قَامَ قَائِماً وَ دَعَا بِاللِّوَاءِ وَ النَّاسُ عَلَی مَصَافِّهِمْ وَ دَعَا عَلِیّاً علیه السلام وَ هُوَ أَرْمَدُ فَتَفَلَ فِی عَیْنِهِ وَ دَفَعَ إِلَیْهِ اللِّوَاءَ وَ فُتِحَ لَهُ (4).
و رواه البخاری فی صحیحه فی أواخر الجزء الثالث منه عن سلمة بن الأکوع:
ص: 7
همین ماجرا در اُحد برای ضرار و عمر پیش آمده بود که آن را نقل کردیم. محمّد بن عمر واقدی هر دو داستان را در کتاب «المغازی» باهم آورده است.
توضیح
التقریض: ستایش و وصف زنده. اُرتُثَّ فلان (مبنی بر مجهول): زخمی از میدان جنگ بیرون برده شد. و بارها یادآور شدهایم که منظور از اینکه «پرنده روی سر آن آنها لانه کرده» کنایه از ساکت و بیحرکت بودن آنها به خاطر ترس است زیرا پرنده جز بر روی اشیاء ساکن نمینشیند. از طرفی دیگر، بدان که تفصیل داستان و شرح آن و هرچه مربوط به آن است، در کتاب «النبوّۀ» مذکور افتاده است و در اینجا مقداری اندک از آن را نقل کردیم آن هم به خاطر تناسبی که با بابهای مناقب آن حضرت داشت. بر کسی پوشیده نیست کسی که تنها یکی از کارهای او با عمل جن و انس تا به روز قیامت برابری کند، و کسی که ضربتی از شمشیر او موجب استحکام و برافراشته شدن ارکان دین میگردد، نباید رعیّت و زیر مجموعه کسی شود که ضرار بر وی منّت نهاده و از قتلش گذشته، وی را آزاد نموده یا رعیّت دیگر منافقان امثال وی گردد .
باب هفتاد و یکم : فضیلتهای امیرالمرمنین صلوات الله علیه که در غزوه خیبر به ظهور رسید
روایات
روایت1.
الطرائف: احمد بن حنبل در مسند خود از پیش از سیزده طریق از جمله از طریق عبدالله بن بریده روایت کرده که گفت: شنیدم پدرم میگفت: در غزوه خیبر حضور داشتیم که پرچم را ابوبکر به دست گرفت و عازم فتح قلعه شد اما ناکام ماند و خیبر به دست وی گشوده نشد. فردای آن روز عمر پرچم را گرفت و ناکام بازگشت، سپس عثمان آن را گرفت و دروازه خیبر به رویش باز نشد در پی آن مردم دچار خستگی و سختی شدند. پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: من فردا پرچم را به دست مردی میسپارم که خدا و رسولش وی را دوست دارند و او نیز خدا و رسولش را دوست میدارد، کسی که تا خداوند پیروزی را بر دست وی رقم نزند، باز نمیگردد. آن شب را با این فکر که فردا پیروزی به دست خواهیم آورد، خرسند به صبح رساندیم. سپس آن حضرت به پا خاسته و در حالی که مردم به صف ایستاده بودند، پرچم را طلبید و علی علیه السّلام را که دچار چشم درد بود، خواست، و در چشمانش آب دهان انداخته آنگاه پرچم را به دستش سپرد و خیبر به دست وی گشوده شد.
بخاری در اواخر جزء سوم از صحیح خود آن را از وی از سلمۀ بن الأکوع روایت کرده است،
ص: 7
و رواه أیضا البخاری فی الجزء المذکور عن سهل، و رواه أیضا البخاری فی الجزء الرابع فی رابع کراس من النسخة المنقول منها و رواه أیضا فی الجزء الرابع فی ثلثه الأخیر من صحیحه فی مناقب أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب علیه السلام، و رواه البخاری فی الجزء الخامس من صحیحه فی رابع کراس من أوله من النسخة المنقولة منها، و رواه مسلم أیضا(1) فی صحیحه فی أواخر کراس من الجزء المذکور من النسخة المشار إلیها:
فَمِنْ رِوَایَةِ الْبُخَارِیِّ وَ مُسْلِمٍ فِی صحیحهما [صَحِیحَیْهِمَا] مِنْ بَعْضِ طُرُقِهِمَا: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ فِی یَوْمِ الْخَیْبَرِ(2) لَأُعْطِیَنَّ هَذِهِ الرَّایَةَ غَداً رَجُلًا یَفْتَحُ اللَّهُ عَلَی یَدَیْهِ یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ قَالَ فَبَاتَ النَّاسُ یَدُوکُونَ (3) لَیْلَتَهُمْ أَیُّهُمْ یُعْطَاهَا فَلَمَّا أَصْبَحَ النَّاسُ غُدُوّاً إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کُلُّهُمْ یَرْجُونَ (4) أَنْ یُعْطَاهَا فَقَالَ أَیْنَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ فَقَالُوا هُوَ یَا رَسُولَ اللَّهِ یَشْتَکِی عَیْنَیْهِ قَالَ فَأَرْسِلُوا إِلَیْهِ فَأُتِیَ بِهِ فَبَصَقَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی عَیْنِهِ وَ دَعَا لَهُ فَبَرَأَ کَأَنْ لَمْ یَکُنْ بِهِ وَجَعٌ فَأَعْطَاهُ الرَّایَةَ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا رَسُولَ اللَّهِ أُقَاتِلُهُمْ حَتَّی یَکُونُوا مِثْلَنَا فَقَالَ انْفُذْ عَلَی رِسْلِکَ (5) حَتَّی تَنْزِلَ بِسَاحَتِهِمْ ثُمَّ ادْعُهُمْ إِلَی الْإِسْلَامِ فَأَخْبِرْهُمْ بِمَا یَجِبُ عَلَیْهِمْ مِنْ حَقِّ اللَّهِ تَعَالَی فِیهِ فَوَ اللَّهِ لَأَنْ یَهْدِیَ اللَّهُ بِکَ رَجُلًا وَاحِداً خَیْرٌ لَکَ مِنْ أَنْ تَکُونَ لَکَ حُمْرُ النَّعَمِ.
و رووه فی الجمع بین الصحاح الستة من جزء الثالث فی غزوة خیبر من صحیح الترمذی، و رواه فی الجمع بین الصحیحین للحمیدی فی مسند سهل بن سعد و فی مسند سعد بن أبی وقاص و فی مسند أبی هریرة و فی مسند سلمة بن الأکوع، و رواه الفقیه
ص: 8
و نیز بخاری در جزء مذکور آن را از سهل روایت کرده است، باز هم بخاری آن را در دفتر چهارم از جزء چهارم که ما داستان را از آن نقل کردیم، روایت کرده است، همچنین آن را در ثلث آخر جزء چهارم صحیح خود در ضمن مناقب امیرالمؤمنین علیه السّلام روایت کرده است، و بخاری در دفتر چهارم از جزء پنجم صحیح خود آن را از ابتدا از نسخهای که از آن نقل شد، روایت کرده است. مسلم نیز آن را در اواخر دفتر از جزء مذکور از نسخه مورد اشاره، روایت کرده است.
در روایت بخاری و مسلم در صحاح خود از یکی از طرق خود آوردهاند که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در روز خیبر فرمود: «این پرچم را فردا حتماً به دست مردی خواهم سپرد که خداوند فتح و پیروزی را بر دست وی رقم میزند، مردی که خدا و رسولش را دوست میدارد و خدا و رسولش نیز او را دوست میدارند». گوید: مردم آن شب را با گفتگو در این مورد که فردا رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله پرچم را به دست چه کسی از ایشان خواهد داد، سپری کردند و چون مردم شب را به صبح آوردند همگی بدان امید که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله پرچم را به دست آنها بسپارد، نزد وی رفتند. پس فرمود: علی بن أبی طالب کجاست؟ عرض کردند: یا رسول الله، به چشم درد دچار شده است. فرمود: در پی او بفرستید. و چون او را آوردند، رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آب دهان مبارک خود را به چشمانش مالیده، در حق وی دعا فرمود که در حال شفا یافت به گونهای که گویی هرگز بیمار نبوده است. سپس پرچم را به وی سپرد. پس علی علیه السّلام عرض کرد: یا رسول الله، آیا چنان با آنها بجنگم تا اینکه به کیش ما در آیند؟ فرمود: با درنگ حرکت کن تا اینکه به آستانه ایشان رسی، سپس آنان را به اسلام دعوت کن و آنها را از حق خدا که در آن (پذیرش اسلام را) بر گردن دارند، آگاه کن، به خدا سوگند اگر خداوند یک نفر را به دست تو هدایت کند، از اینکه شتران سرخ موی داشته باشی برای تو بهتر است.
و این حدیث را در کتاب «الجمع بین الصحاح الستّۀ» از جزء سوم در غزوه خیبر از صحیح ترمذی نقل کردهاند، و آن را در کتاب «الجمع بین الصحیحین» حمیدی در مسند سهل بن سعد و در مسند سعد بن أبی وقّاص و و در مسند ابوهریره و در مسند سلمۀ بن الأکوع روایت کرده است.
ص: 8
الشافعی ابن المغازلی أیضا من طرق جماعة:
فَمِنْ رِوَایَاتِ الشَّافِعِیِّ ابْنِ الْمَغَازِلِیِّ فِی کِتَابِ الْمَنَاقِبِ عَنْ سَعِیدِ بْنِ الْمُسَیَّبِ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ قَالَ: بَعَثَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَبَا بَکْرٍ إِلَی خَیْبَرَ فَلَمْ یُفْتَحْ لَهُ ثُمَّ بَعَثَ عُمَرَ فَلَمْ یُفْتَحْ لَهُ فَقَالَ لَأُعْطِیَنَّ الرَّایَةَ غَداً رَجُلًا کَرَّاراً غَیْرَ فَرَّارٍ یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ فَدَعَا عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ هُوَ أَرْمَدُ الْعَیْنِ فَتَفَلَ فِی عَیْنَیْهِ فَفَتَحَ عَیْنَیْهِ کَأَنَّهُ لَمْ یَرْمَدْ قَطُّ فَقَالَ خُذْ هَذِهِ الرَّایَةَ فَامْضِ بِهَا حَتَّی یَفْتَحَ اللَّهُ عَلَیْکَ فَخَرَجَ یُهَرْوِلُ وَ أَنَا خَلْفَ أَثَرِهِ حَتَّی رَکَزَ رَایَتَهُ (1) فِی أَصْلِهِمْ تَحْتَ الْحِصْنِ فَاطَّلَعَ رَجُلٌ یَهُودِیٌّ مِنْ رَأْسِ الْحِصْنِ فَقَالَ مَنْ أَنْتَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ فَالْتَفَتَ إِلَی أَصْحَابِهِ فَقَالَ غُلِبْتُمْ وَ الَّذِی أَنْزَلَ التَّوْرَاةَ عَلَی مُوسَی قَالَ فَمَا رَجَعَ حَتَّی فَتَحَ اللَّهُ عَلَیْهِ.
وَ رَوَاهُ عُلَمَاءُ التَّارِیخِ مِثْلُ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الْأَزْدِیِّ وَ ابْنِ جَرِیرٍ الطَّبَرِیِّ وَ الْوَاقِدِیِّ وَ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ وَ أَبِی بِکْرٍ الْبَیْهَقِیِّ فِی دَلَائِلِ النُّبُوَّةِ وَ أَبِی نُعَیْمٍ فِی کِتَابِ حِلْیَةِ الْأَوْلِیَاءِ وَ الْأُشْنُهِیِّ فِی الِاعْتِقَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ وَ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ وَ سَلَمَةَ بْنِ الْأَکْوَعِ وَ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ وَ جَابِرٍ الْأَنْصَارِیِّ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله بَعَثَ أَبَا بِکْرٍ بِرَایَتِهِ مَعَ الْمُهَاجِرِینَ هِیَ رَایَتُهُ الْبَیْضَاءُ(2) فَعَادَ یُؤَنِّبُ قَوْمَهُ وَ یُؤَنِّبُونَهُ (3) ثُمَّ بَعَثَ عُمَرَ مِنْ بَعْدِهِ فَرَجَعَ یُجَبِّنُ أَصْحَابَهُ وَ یُجَبِّنُونَهُ حَتَّی سَاءَ ذَلِکَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لَأُعْطِیَنَّ الرَّایَةَ غَداً رَجُلًا یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ (4) کَرَّاراً غَیْرَ فَرَّارٍ لَا یَرْجِعُ حَتَّی یَفْتَحَ اللَّهُ عَلَی یَدَیْهِ فَأَعْطَاهَا عَلِیّاً فَفُتِحَ عَلَی یَدَیْهِ (5).
وَ رَوَاهُ الثَّعْلَبِیُّ: فِی تَفْسِیرِ قَوْلِهِ تَعَالَی وَ یَهْدِیَکَ صِراطاً مُسْتَقِیماً وَ یَنْصُرَکَ اللَّهُ نَصْراً عَزِیزاً(6) وَ ذَلِکَ فِی فَتْحِ خَیْبَرَ قَالَ حَاصَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَهْلَ خَیْبَرَ حَتَّی
ص: 9
و آن را فقیه شافعی ابن مغازلی نیز از طریق جمعی روایت کرده است .
از جمله روایات ابن مغازلی شافعی در کتاب المناقب از سعید بن مسیّب از ابوهریره روایت کرده که گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله ابوبکر را به خیبر گسیل داشت لیکن نتوانست آن را فتح کند. سپس عمر را فرستاد لیکن بر دست او نیز گشوده نشد، سپس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: فردا پرچم را به مردی خواهم سپرد که اهل حمله است و اهل گریز نیست، خدا و رسولش را دوست میدارد و خدا و رسولش او را دوست میدارند. آنگاه علی بن أبی طالب علیه السّلام را که از چشم درد رنج میبرد، فراخوانده و آب دهان در چشمان وی انداخت و علی علیه السّلام چشم گشود چنانکه گویی هرگز بیمار نبوده است. سپس فرمود: این پرچم را بگیر و با آن روانه شو تا اینکه خداوند تو را به پیروزی رساند. پس علی علیه السّلام هروله کنان به راه افتاد و من هم پشت سر وی حرکت میکردم تا اینکه آن را پی دیوار قلعه آنها فرو برد. پس مردی یهودی از بالای قلعه نگاهی کرده و گفت: کیستی؟ فرمود: علی بن أبی طالب! پس آن مرد رو به دوستان خود کرده و گفت: قسم به آنکه تورات را بر موسی نازل کرد، شکست خوردید. گوید: آن حضرت تا خداوند پیروزی را نصیب وی نفرمود، باز نگشت.
و علمای تاریخ امثال محمّد بن یحیی ازدی، ابن جریر طبری، واقدی، محمّد بن اسحاق، ابوبکر بیهقی در دلائل النبوّۀ، ابونعیم در کتاب حلیۀ الأولیاء، أشنهی در الإعتقاد از عبدالله بن عمر، سهل بن سعد، سلمۀ بن الأکوع، ابوسعید خدری و جابر بن عبدالله انصاری روایت کردهاند که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله ابوبکر را با پرچم سفید خویش به همراه مهاجران روانه فتح خیبر کرد اما ابوبکر در حالی بازگشت که یاران خود را نکوهش میکرد و آنان نیز وی را نکوهش میکردند. سپس عمر را بعد از وی مأمور فتح خیبرنمود و او نیز در حالی بازگشت که همراهان خود را متهم به ترسویی و بزدلی میکرد و آنان نیز وی را به ترس و جُبن متهم میکردند چنانکه پیامبر صَلی الله علیهِ و آله از کار ایشان ناخرسند شده سپس فرمود: فردا پرچم را به دست مردی خواهم داد که خدا و رسولش او را دوست دارند و او نیز خدا و رسولش را دوست میدارد، اهل حمله است نه اهل گریز، باز نمیگردد تا اینکه خداوند پیروزی را بر دستان وی رقم زند، پس پرچم را به علی علیه السّلام داد و خیبر بر دستان او گشوده شد.
و ثعلبی آن را در تفسیر قول خدای متعال: «وَ یهَْدِیَکَ صِرَاطًا مُّسْتَقِیمًاوَ یَنصُرَکَ اللَّهُ نَصْرًا عَزِیزًا»(1){و تو را به راهی راست هدایت کند.و تو را به نصرتی ارجمند یاری نماید} که درباره فتح خیبر است، آورده و گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله مردم خیبر را به
ص: 9
أَصَابَتْنَا مَخْمَصَةٌ شَدِیدَةٌ وَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَعْطَی اللِّوَاءَ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ وَ نَهَضَ مَنْ نَهَضَ مَعَهُ مِنَ النَّاسِ فَلَقُوا أَهْلَ خَیْبَرَ فَانْکَشَفَ عُمَرُ وَ أَصْحَابُهُ وَ رَجَعُوا إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یُجَبِّنُهُ أَصْحَابُهُ وَ یُجَبِّنُهُمْ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَدْ أَخَذَتْهُ الشَّقِیقَةُ فَلَمْ یَخْرُجْ إِلَی النَّاسِ فَأَخَذَ أَبُو بِکْرٍ رَایَةَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ نَهَضَ فَقَاتَلَ ثُمَّ رَجَعَ فَأَخَذَهَا عُمَرُ فَقَاتَلَ ثُمَّ رَجَعَ فَأَخْبَرَ بِذَلِکَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ أَنَا وَ اللَّهِ لَأُعْطِیَنَّ الرَّایَةَ غَداً رَجُلًا یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ یَأْخُذُهَا عَنْوَةً وَ لَیْسَ ثَمَّ عَلِیٌّ فَلَمَّا کَانَ الْغَدُ تَطَاوَلَ إِلَیْهَا أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ وَ رِجَالٌ مِنْ قُرَیْشٍ رَجَاءَ کُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ أَنْ یَکُونَ هُوَ صَاحِبَ ذَلِکَ فَأَرْسَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله سَلَمَةَ بْنَ الْأَکْوَعِ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَجَاءَهُ عَلَی بَعِیرٍ لَهُ حَتَّی أَنَاخَ قَرِیباً مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ أَرْمَدُ قَدْ عَصَّبَ عَیْنَیْهِ بِشِقَّةِ بُرْدٍ قِطْرِیٍّ قَالَ سَلَمَةُ فَجِئْتُ بِهِ أَقُودُهُ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا لَکَ قَالَ رَمِدْتُ قَالَ ادْنُ مِنِّی فَدَنَا مِنْهُ فَتَفَلَ فِی عَیْنَیْهِ فَمَا شَکَا وَجَعَهَا بَعْدُ حَتَّی مَضَی لِسَبِیلِهِ ثُمَّ أَعْطَاهُ الرَّایَةَ فَنَهَضَ بِالرَّایَةِ.
ثُمَّ ذَکَرَ الثَّعْلَبِیُّ صُورَةَ حَالِ الْحَرْبِ بَیْنَ عَلِیٍّ وَ بَیْنَ مَرْحَبٍ: وَ کَانَ عَلَی رَأْسِ مَرْحَبٍ مِغْفَرٌ مُصْفَرٌّ وَ حَجَرٌ قَدْ ثَقَبَهُ مِثْلَ الْبَیْضَةِ عَلَی رَأْسِهِ ثُمَّ قَالَ فَاخْتَلَفَا ضَرْبَتَیْنِ فَبَدَرَهُ عَلِیٌّ علیه السلام بِضَرْبَةٍ فَقَدَّ الْحَجَرَ وَ الْمِغْفَرَ وَ فَلَقَ رَأْسَهُ حَتَّی أَخَذَ السَّیْفُ فِی الْأَضْرَاسِ وَ أَخَذَ الْمَدِینَةَ وَ کَانَ الْفَتْحُ عَلَی یَدِهِ.
قَالَ السَّیِّدُ وَ رَأَیْتُ فِی الْحَدِیثِ الَّذِی رَوَاهُ مُسْلِمٌ فِی صَحِیحِهِ فِی الْمَوْضِعِ الَّذِی تَقَدَّمَتِ الْإِشَارَةُ إِلَیْهِ وَ هُوَ فِی أَوَاخِرِ کُرَّاسٍ مِنَ الْجُزْءِ الرَّابِعِ زِیَادَةٌ: وَ هِیَ أَنَّ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ قَالَ مَا أَحْبَبْتُ الْإِمَارَةَ إِلَّا یَوْمَئِذٍ فَتَشَاوَقْتُ لَهَا(1) رَجَاءَ أَنْ أُدْعَی لَهَا فَدَعَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَأَعْطَاهُ الرَّایَةَ(2) وَ قَالَ امْشِ وَ لَا تَلْتَفِتْ حَتَّی یَفْتَحَ اللَّهُ عَلَیْکَ قَالَ فَسَارَ عَلِیٌّ شَیْئاً ثُمَّ وَقَفَ وَ لَمْ یَلْتَفِتْ فَصَرَخَ یَا رَسُولَ اللَّهِ عَلَی مَا ذَا أُقَاتِلُ قَالَ قَاتِلْهُمْ حَتَّی یَشْهَدُوا أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً
ص: 10
محاصره در آورد و این محاصره آنقدر طول کشید تا اینکه به شدت به جهت آذوقه در تنگنا قرار گرفتیم، و رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله پرچم را به دست عمر بن خطاب داد و عدهای با وی همراه شدند تا اینکه با خیبریان روبرو گشته و عمر و یارانش شکست خورده، به نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بازگشتند در حالی که او و یارانش یکدیگر را متهم به ترس میکردند. و رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله گرفتار سردرد شده بود، از این رو در جمع حاضر نمیشد، پس ابوبکر رایت رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را به دست گرفته آنگاه برخاسته و به جنگ پرداخت ولی برگشت و عمر پرچم را به دست گرفت و به جنگ پرداخت اما او هم بازگشت. پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را از ماجرا آگاه نمودند که آن حضرت فرمود: به خدا سوگند من رایت را فردا به مردی میدهم که خدا و رسولش را دوست میدارد و خدا و رسولش او را دوست میدارند و قلعه را با قدرت فتح خواهد کرد و در آن هنگام علی علیه السّلام در آنجا نبود. چون فردا شد ابوبکر و عمر و مردانی از قریش به سوی پرچم گردن کشیدند و امید هریک از آنها این بود که این افتخار نصیب آنها شود. پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله سلمۀ بن الأکوع را نزد علی علیه السّلام فرستاد و علی علیه السّلام سوار بر شتر خود آمد و چون به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نزدیک شد، شتر را خواباند در حالی که دچار چشم درد بود و چشمان خود را با تکه پارچهای از بُرد قطری بسته بود. سلمه گوید: من او را به سوی رسول خدا راه بردم پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: تو را چه میشود؟ عرض کرد: به چشم درد مبتلا شدهام. فرمود: به من نزدیک شو! پس علی علیه السّلام به وی نزدیک شد و پیامبر آب دهان خود را به چشمان وی مالید که چشم درد آن حضرت فوراً بهبود یافت و تا پایان عمر دیگر مبتلا به چشم درد نشد. سپس رایت را به وی سپرد و او با آن پرچم حرکت کرد. سپس ثعلبی به صحنه درگیری میان علی علیه السّلام و مرحب پرداخته گوید: مرحب کلاه خُودی مسی بر سر داشت و سنگی را که همچون تخممرغ وسط آن را سوراخ کرده بود، بر روی آن قرار داده بود. سپس گوید: آن دو هرکدام ضربتی بر یکدیگر زدند، آنگاه علی علیه السّلام چنان ضربتی بر فرق وی وارد کرد که سنگ و خُود و فرق وی را باهم شکافت و تا دندانهایش رسید، و شهر را به تصرّف درآورد و پیروزی بر دست وی رقم خورد.
سیّد گوید: در حدیثی که مسلم آن را در صحیح خود آورده و پیش از این بدان اشاره شد که در اواخر دفتری از جزء چهارم است، زیادتی دیدم و آن اینکه عمر بن خطّاب گفت: قبل از آن روز فرماندهی را دوست نمیداشتم، اما آن روز با گردن کشیدن خود را مشتاق به آن نشان دادم به این امید که بدان فراخوانده شوم، لیکن رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله علی بن أبی طالب علیه السّلام را فراخواند و رایت را به وی داده و فرمود: برو و به کاری جز آن نپرداز تا اینکه خداوند فتح را بر دست تو محقق سازد. راوی گوید: پس علی علیه السّلام مقداری پیش رفت و ایستاد و بدون آنکه رو به طرف پیامبر صَلی الله علیهِ و آله برگرداند با صدای بلند عرض کرد: یا رسول الله، بر چه چیزی بجنگم؟ فرمود: آنقدر با آنان بجنگ تا شهادت دهند خدایی جز الله نیست و محمّد
ص: 10
رَسُولُ اللَّهِ فَإِنْ فَعَلُوا فَقَدْ مَنَعُوا مِنْکَ دِمَاءَهُمْ وَ أَمْوَالَهُمْ إِلَّا بِحَقِّهَا وَ حِسَابُهُمْ عَلَی اللَّهِ.انتهی کلام السید(1)
أَقُولُ: وَ رَوَی ابْنُ الْأَثِیرِ فِی جَامِعِ الْأُصُولِ مِنْ صَحِیحِ التِّرْمِذِیِّ عَنِ الْبَرَاءِ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بَعَثَ إِلَی الْیَمَنِ جَیْشَیْنِ وَ أَمَّرَ عَلَی أَحَدِهِمَا عَلِیّاً وَ عَلَی الْآخَرِ خَالِداً فَقَالَ إِذَا کَانَ الْقِتَالُ فَعَلِیٌّ قَالَ فَفَتَحَ عَلِیٌّ حِصْناً فَأَخَذَ مِنْهُ جَارِیَةً قَالَ فَکَتَبَ مَعِی خَالِدٌ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِخَبَرِهِ قَالَ فَلَمَّا قَدِمْتُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَرَأَ الْکِتَابَ رَأَیْتُهُ یَتَغَیَّرُ لَوْنُهُ فَقَالَ مَا تَرَی فِی رَجُلٍ یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ فَقُلْتُ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ غَضَبِ اللَّهِ وَ غَضَبِ رَسُولِهِ وَ إِنَّمَا أَنَا رَسُولٌ فَسَکَتَ.
وَ رُوِیَ أَیْضاً مِنَ التِّرْمِذِیِّ عَنْ بُرَیْدَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَمَرَنِی بِحُبِّ أَرْبَعَةٍ وَ أَخْبَرَنِی أَنَّهُ یُحِبُّهُمْ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ سَمِّهِمْ لَنَا قَالَ عَلِیٌّ مِنْهُمْ یَقُولُ ذَلِکَ ثَلَاثاً وَ أَبُو ذَرٍّ وَ الْمِقْدَادُ وَ سَلْمَانُ أَمَرَنِی بِحُبِّهِمْ وَ أَخْبَرَنِی أَنَّهُ یُحِبُّهُمْ.
وَ رُوِیَ مِنْ صَحِیحَیْ مُسْلِمٍ وَ التِّرْمِذِیِّ عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِی وَقَّاصٍ قَالَ: سَمِعْتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله یَقُولُ یَوْمَ خَیْبَرَ لَأُعْطِیَنَّ الرَّایَةَ غَداً رَجُلًا یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ فَتَطَاوَلْنَا(2) فَقَالَ ادْعُوا لِی عَلِیّاً فَأُتِیَ بِهِ أَرْمَدَ فَبَصَقَ فِی عَیْنِهِ وَ دَفَعَ الرَّایَةَ إِلَیْهِ فَفَتَحَ اللَّهُ عَلَیْهِ (3).
وَ رُوِیَ مِنَ الصَّحِیحَیْنِ عَنْ: سَلَمَةَ بْنِ الْأَکْوَعِ قَالَ: کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام قَدْ تَخَلَّفَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی خَیْبَرَ وَ کَانَ رَمِداً فَقَالَ أَنَا أَتَخَلَّفُ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَخَرَجَ عَلِیٌّ فَلَحِقَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا کَانَ مَسَاءٌ اللَّیْلَةِ الَّتِی فَتَحَهَا اللَّهُ فِی صَبَاحِهَا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَأُعْطِیَنَّ الرَّایَةَ أَوْ لَیَأْخُذَنَّ الرَّایَةَ غَداً رَجُلٌ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَوْ قَالَ
ص: 11
فرستاده خداست. اگر چنین گفتند، خون و مال خود را جز در آنچه خدا مقرر فرموده، از گزند تو در امان نگاه داشتهاند و حسابشان با خداست. کلام سید تمام.(1)
میگویم: ابن أثیر در جامع الاصول از صحیح ترمذی از براء روایت کرده که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله دو سپاه را به یمن گسیل داشت و علی و خالد را به فرماندهی آنها گمارده سپس فرمود: اگر جنگ در گرفت، فرمانده هر دو سپاه علی است. راوی گوید: علی علیه السّلام قلعهای را به تصرّف در آورد و از غنایم آن کنیزی را برای خود برگزید. گوید: پس خالد مرا با نامهای در این مورد نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرستاد. گوید: چون بر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله وارد گشتم و نامه را خواند، دیدم که رنگ رخسارش دگرگون گشته سپس فرمود: چه عیبی در مردی میبینی که خدا و رسولش را دوست دارد و خدا و رسولش او را دوست میدارند؟ عرض کردم: از خشم خدا و رسول او به خدا پناه میبرم، من قاصدی بیش نیستم! پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله سکوت فرمود.
نیز از ترمذی از بُریده روایت کرده که گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خداوند متعال مرا امر فرمود چهار شخص را دوست داشته باشم و مرا آگاه فرمود که خود آنان را دوست میدارد؛ عرض شد: یا رسول الله ایشان را به ما معرّفی کنید، فرمود: علی از جمله ایشان است- سه بار آن را تکرار فرمود- و ابوذر، مقداد و سلمان؛ به من امر فرمود دوستشان بدارم و مرا خبر داد که خود نیز آنها را دوست میدارد.
و از صحیح مسلم و صحیح ترمذی از سعد بن أبی وقّاص روایت کرده که گفت: در روز خیبر شنیدم که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: فردا رایت را به کسی خواهم داد که خدا و رسول را دوست میدارد و خدا و رسول او نیز او را دوست میدارند. پس گردنهایمان را دراز کردیم (شاید ما را انتخاب کند) که فرمود: علی را نزد من بیاورید. پس علی علیه السّلام را که چشم درد داشت، نزد وی آوردند، پس آب دهان خود را به چشمان وی مالید و رایت را به دستش سپرد و خداوند خیبر را بر دست وی گشود.
و از صحیحین از سلمۀ بن الأکوع روایت کرده که گفت: علی علیه السّلام به سبب چشم درد از همراهی با پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بازماند. سپس گفت: من از همراهی رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله باز بمانم؟! پس علی علیه السّلام بیرون آمده و خود را به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله رساند. و چون عصر قبل از صبحی که خداوند خیبر را گشود فرا رسید، رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: فردا رایت را به مردی خواهم داد- یا اینکه فرمود: فردا مردی رایت را خواهد گرفت- که خداوند و رسولش او را دوست میدارند- یا فرمود:
ص: 11
یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ یَفْتَحُ اللَّهُ عَلَی یَدَیْهِ فَإِذَا نَحْنُ بِعَلِیٍّ وَ مَا نَرْجُوهُ فَقَالُوا هَذَا عَلِیٌّ فَفَتَحَ اللَّهُ عَلَیْهِ.
وَ رُوِیَ أَیْضاً مِنَ الصَّحِیحَیْنِ عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ یَوْمَ خَیْبَرَ لَأُعْطِیَنَّ الرَّایَةَ غَداً رَجُلًا یَفْتَحُ اللَّهُ عَلَی یَدَیْهِ یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ قَالَ فَبَاتَ النَّاسُ یَدُوکُونَ لَیْلَتَهُمْ أَیُّهُمْ یُعْطَاهَا فَلَمَّا أَصْبَحَ النَّاسُ غَدَوْا عَلَی رَسُولِ اللَّهِ کُلُّهُمْ یَرْجُو أَنْ یُعْطَاهَا فَقَالَ أَیْنَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ فَقِیلَ هُوَ یَا رَسُولَ اللَّهِ یَشْتَکِی عَیْنَیْهِ قَالَ فَأَرْسَلُوا إِلَیْهِ فَأُتِیَ بِهِ فَبَصَقَ فِی عَیْنِهِ وَ دَعَا لَهُ فَبَرَأَ حَتَّی کَانَ کَأَنْ لَمْ یَکُنْ بِهِ وَجَعٌ فَأَعْطَاهُ الرَّایَةَ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا رَسُولَ اللَّهِ أُقَاتِلُهُمْ حَتَّی یَکُونُوا مِثْلَنَا قَالَ انْفِذْ عَلَی رِسْلِکَ حَتَّی تَنْزِلَ بِسَاحَتِهِمْ ثُمَّ ادْعُهُمْ إِلَی الْإِسْلَامِ وَ أَخْبِرْهُمْ بِمَا یَجِبُ عَلَیْهِمْ مِنْ حَقِّ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهِ فَوَ اللَّهِ لَأَنْ یَهْدِیَ اللَّهُ بِکَ رَجُلًا وَاحِداً خَیْرٌ لَکَ مِنْ حُمْرِ النَّعَمِ.
وَ رُوِیَ مِنَ الصَّحِیحَیْنِ عَنِ أَبِی هُرَیْرَةَ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ یَوْمَ خَیْبَرَ لَأُعْطِیَنَّ هَذِهِ الرَّایَةَ رَجُلًا یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ یَفْتَحُ اللَّهُ عَلَی یَدَیْهِ قَالَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ مَا أَحْبَبْتُ الْإِمَارَةَ إِلَّا یَوْمَئِذٍ قَالَ فَتَسَاوَرْتُ لَهَا رَجَاءَ أَنْ أُدْعَی لَهَا قَالَ فَدَعَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَأَعْطَاهُ إِیَّاهَا وَ قَالَ امْشِ وَ لَا تَلْتَفِتْ حَتَّی یَفْتَحَ اللَّهُ عَلَیْکَ قَالَ فَسَارَ عَلِیٌّ شَیْئاً ثُمَّ وَقَفَ وَ لَمْ یَلْتَفِتْ فَصَرَخَ بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَی مَا ذَا أُقَاتِلُ النَّاسَ قَالَ قَاتِلْهُمْ حَتَّی یَشْهَدُوا أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ فَإِذَا فَعَلُوا ذَلِکَ فَقَدْ مَنَعُوا مِنْکَ دِمَاءَهُمْ وَ أَمْوَالَهُمْ إِلَّا بِحَقِّهَا وَ حِسَابُهُمْ عَلَی اللَّهِ (1).
وَ رَوَی ابْنُ شِیرَوَیْهِ فِی الْفِرْدَوْسِ عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: لَأُعْطِیَنَّ الرَّایَةَ غَداً رَجُلًا یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ لَا یَرْجِعُ حَتَّی یُفْتَحَ عَلَیْهِ یَعْنِی عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ (2).
قال فی النهایة فی حدیث خیبر لأعطین الرایة غدا رجلا یحبه الله و رسوله و یحب الله و رسوله یفتح الله علی یدیه فبات الناس یدوکون تلک اللیلة
ص: 12
خدا و رسولش را دوست میدارد- خداوند خیبر را بر دست وی خواهد گشود، ناگاه دیدیم که علی آمد بیآنکه انتظارآمدنش را داشته باشیم، پس همه گفتند: این علی است، سپس خداوند بر دست او خیبر را گشود.
نیز از صحیحین از سهل بن سعد روایت کرده که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در روز خیبر فرمود: فردا رایت را به مردی خواهم داد که خداوند خیبر را بدست او خواهد گشود، کسی که خدا و رسولش را دوست میدارد و خدا و رسولش نیز او را دوست میدارند. گوید: آن شب مردم در حالی به خواب رفتند که در این اندیشه بودند که فردا پرچمدار اسلام کدام یک از آنها خواهد بود. و چون صبح شد، نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله رفته و هر کدامشان امید داشتند در آن روز رایت به وی سپرده شود. پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی بن أبی طالب کجاست؟ عرض شد: یا رسول الله، چشمانش درد میکنند. فرمود: به دنبالش بفرستید. چون علی علیه السّلام را آوردند، آن حضرت آب دهان به چشمانش مالید و در حق وی دعا فرمود که درجا چنان شفا یافت چنانکه گویی پیش از آن بیمار نبوده است. سپس رایت را به وی داد. علی علیه السّلام عرض کرد: یا رسول الله، با آنها بجنگم تا اینکه چون ما اسلام بیاورند؟ فرمود: با درنگ برو تا اینکه به خیبر برسی. سپس آنان را به اسلام دعوت کن و آنان را از حقی که خداوند بر گردن آنها در پذیرش اسلام دارد آگاه کن زیرا به خدا سوگند اگر خداوند یک نفر را به وسیله تو هدایت فرماید از شتران سرخ موی برای تو نیکوتر است.
و از صحیحین از ابوهریره روایت کرده که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در روز خیبر فرمود: این رایت را به مردی خواهم داد که خدا و رسولش را دوست میدارد، کسی که خدا خیبر را بر دستان او خواهد گشود. عمر بن خطاب گفت: فرماندهی را جز در آن روز دوست نداشتهام، وی گوید: پس برای به دست آوردن پرچمداری آن روز خودنمایی کردم بدان امید که برای این سمت دعوت شوم، وی گوید: سپس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله علی بن أبی طالب علیه السّلام را فراخواند و رایت را به دست وی سپرده و فرمود: حرکت کن و روی برنگردان تا اینکه خداوند خیبر را بر دست تو بگشاید. گوید: پس علی مقداری جلو رفته سپس ایستاد و بیآنکه روی برگرداند، فریاد زد: یا رسول الله، بر سر چه چیزی با آنان بجنگم؟ فرمود: با آنان بجنگ تا اینکه گواهی دهند که خدایی جز الله نیست و اینکه محمّد فرستاده خداست؛ پس اگر چنین کردند، خون و مالشان را جز در مواردی که به حق است، از تو مصون داشتهاند و حسابشان با خداست.(1)
و ابن شیرویه در الفردوس از سهل بن سعد روایت کرده که گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: فردا رایت را به مردی خواهم داد که خدا و رسولش را دوست میدارد و خدا و رسولش نیز او را دوست دارند، تا خداوند پیروزی را نصیب وی نگرداند، باز نمیگردد و منظور آن حضرت علی بن أبی طالب علیه السّلام بود.(2)
توضیح
در النهایۀ در ضمن حدیث خبیر آمده است: «لأُعطِیَنَّ الرّایۀ غداً رجلاً یحبّهُ الله و رسوله وَ یُحبُّ اللهَ و رسولَه یَفتح الله علی یدیه فبات الناس یدوکون تلک اللیلة
ص: 12
أی یخوضون و یموجون فیمن یدفعها إلیه یقال وقع الناس فی دوکة و دوکة أی فی خوض و اختلاط(1) و قال القطری أی بالکسر ضرب من البرود فیه حمرة و لها أعلام فیها بعض الخشونة و قیل هی حلل جیاد تحمل من قبل البحرین و قال الأزهری فی أعراض البحرین قریة یقال لها قطر و أحسب الثیاب القطریة نسبت إلیها فکسروا القاف للنسبة و خففوا(2) و کأن المراد بالمصفر المذهب و فی القاموس اشتاف تطاول و نظر و تشوف إلی الخبر تطلع و من السطح تطاول و نظر و أشرف (3) و بالراء معناه قریب من ذلک و الأظهر فتساورت قال فی النهایة فی الحدیث فتساورت لها أی رفعت لها شخصی (4) و التطاول أیضا قریب منه أی کل منهم یمد عنقه لیراه النبی صلی الله علیه و آله رجاء أن یعطاها(5).
مد، [العمدة] بِالْإِسْنَادِ إِلَی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ وَکِیعٍ عَنِ ابْنِ لَیْلَی عَنِ الْمِنْهَالِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی لَیْلَی (6) قَالَ: کَانَ أَبِی یَسْمُرُ مَعَ عَلِیٍّ علیه السلام وَ کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام یَلْبَسُ ثِیَابَ الصَّیْفِ فِی الشِّتَاءِ وَ ثِیَابَ الشِّتَاءِ فِی الصَّیْفِ فَقِیلَ لَهُ لَوْ سَأَلْتَهُ عَنْ هَذَا فَسَأَلَهُ عَنْ هَذَا(7) فَقَالَ صَدَقَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بَعَثَ إِلَیَّ وَ أَنَا أَرْمَدُ یَوْمَ خَیْبَرَ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّی أَرْمَدُ فَتَفَلَ فِی عَیْنِی وَ قَالَ اللَّهُمَّ أَذْهِبْ عَنْهُ الْحَرَّ وَ الْقُرَّ فَمَا وَجَدْتُ حَرّاً وَ لَا بَرْداً قَالَ وَ قَالَ لَأَبْعَثَنَّ رَجُلًا یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَیْسَ بِفَرَّارٍ قَالَ فَتَشَوَّفَ لَهَا النَّاسُ فَبَعَثَ عَلِیّاً علیه السلام(8).
ص: 13
(یعنی به گفتگو و تبادل نظر پرداختند در مورد اینکه پرچم را به چه کسی خواهد داد)»، گفته میشود: «وقع الناس فی دوکۀٍ و دوکۀ»: مردم باهم به تکاپو افتاده و به جرّ و بحث پرداختند.(1) و گوید: القِطریّ: یعنی با کسر- نوعی پارچه است که کمی سرخ است و نقش هایی بر آن وجود دارد و کمی زبر است. و گفته شده: زیور اسبان است که از بحرین آورده میشود، و ازهری گوید: در اطراف بحرین روستایی به نام «قطر» هست و گمان دارم جامههای قطری منسوب به آن است. پس قاف را برای نسبت، مکسور کردند و آن را با تخفیف خواندند.(2)
و گویا مراد از «المصفّر»،«المذهَّب» باشد. و در القاموس آمده است: اشتاف: گردن کشید و نگاه کرد؛ تشوّف إلی الخبر: کسب اطلاع کرد، و من السطح: سرک کشید و نگاه کرد و مُشرِف شد.(3)
و با راء معنایش نزدیک به آن است و بلکه ظاهر تر است در این معنا .
اما در مورد «فتساورت» در النهایۀ گوید: در حدیث آمده است: «فَتَساورتُ لَها» یعنی بدن خودم را برای آن به طرف بالا کشیدم(4)
و «التطاول» نیز نزدیک به آن است یعنی اینکه هرکدام گردن میکشید تا پیامبر صَلی الله علیهِ و آله وی را ببیند بدان امید که پرچم به وی داده شود.
روایت2.
العمدۀ: عبدالرحمن بن أبی لیلی گوید: پدرم با علی علیه السّلام شبنشینی داشت و به گفتگو میپرداخت. علی علیه السّلام جامههای تابستانی را در زمستان و جامههای زمستانی را در تابستان میپوشید. پس به پدرم گفتند: کاش در این باره از وی سؤال میکردی؟! پس پدرم از آن حضرت پرسید و ایشان پاسخ داد: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله درست فرمود. در روز خیبر در حالی که به چشم درد مبتلا بودم به دنبال من فرستاد. من عرض کردم: یا رسول الله، چشمانم درد میکند. پس آب دهان به چشمانم مالید و فرمود: «خداوندا، او را از گزند گرما و سرما نگاهدار» از آن پس از گرما و سرما آزرده نمیشوم. گوید: و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: مردی را خواهم فرستاد که خدا و رسولش او را دوست دارند و او نیز خدا و رسولش را دوست میدارد، کسی که اهل فرار نیست گوید: پس مردم برای اینکه این سمت به ایشان برسد گردن فرازی کردند، پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله علی علیه السّلام را فرستاد.(5)
ص: 13
أقول:روی ابن بطریق ما مر من الأخبار من مسند أحمد بن حنبل باثنی عشر طریقا آخر عن أبی سعید الخدری و سعید بن المسیب و بریدة و أبی هریرة و سهل بن سعد و أبی لیلی و سعد بن أبی وقاص و من صحیح مسلم بستة طرق عن سلمة بن الأکوع و سهل بن سعد و من صحیح مسلم (1) بستة طرق عن عمر بن الخطاب و ابن عباس و أبی هریرة و سهل بن سعد و سلمة بن الأکوع و من مناقب ابن المغازلی باثنی عشر طریقا عن سلمة و أبی موسی الأشعری و عمران بن حصین و أبی هریرة و أبی سعید الخدری و سعد و بریدة و عامر بن سعد و من الجمع بین الصحاح الستة مما رواه من صحیح الترمذی بسندین عن سلمة و سعد و من تفسیر الثعلبی مثل ما مر و ساق الحدیث إلی أن قال ثم أعطاه الرایة فنهض بالرایة و علیه حلة أرجوانیة حمراء قد أخرج کمیها فأتی مدینة خیبر فخرج مرحب صاحب الحصن و علیه مغفر مصفر(2) و حجر قد ثقبه مثل البیضة و وضعه علی رأسه و هو یرتجز و یقول:
قد علمت خیبر أنی مرحب***شاک السلاح بطل مجرب
أطعن أحیانا و حینا أضرب***إذ الحروب أقبلت تلهب
کان حمای کالحمی لا تقرب
فبرز إلیه علی صلوات الله علیه فقال:
أَنَا الَّذِی سَمَّتْنِی أُمِّی حَیْدَرَةَ***کَلَیْثِ غَابَاتٍ شَدِیدَ الْقَسْوَرَةِ
أَکِیلُکُمْ بِالسَّیْفِ کَیْلَ السَّنْدَرَةِ.
فاختلفا ضربتین فبدره علی علیه السلام بضربة فقد الحجر و المغفر و فلق رأسه حتی أخذ السیف فی الأضراس و أخذ المدینة و کان الفتح علی یدیه.
ثم قال ابن بطریق قال أبو محمد عبد الله بن مسلم سألت بعض آل أبی طالب عن قوله: أنا الذی سمتنی أمی حیدرة فذکر أن أم علی علیه السلام کانت فاطمة بنت أسد ولدت علیا علیه السلام و
ص: 14
میگویم: ابن بطریق اخبار نقل شده را از مسند احمد بن حنبل با دوازده طریق دیگر از ابوسعید خدری، سعید بن مسیّب، بُریده، ابوهریره، سهل بن سعد، ابولیلی، و سعد بن أبی وقّاص نقل کرده است، و از صحیح مسلم* با شش طریق از سلمۀ بن الأکوع، سهل بن سعد و از صحیح مسلم(1) با شش طریق از عمر بن خطّاب، ابن عباس، ابوهریره، سهل بن سعد و سلمۀ بن الأکوع، و از مناقب ابن مغازلی با دوازده طریق از سلمۀ، ابوموسی اشعری، عمران بن حصین، ابوهریره، ابو سعید خدری، سعد، بریده، و عامر بن سعد؛ و از کتاب الجمع بین الصحاح الستّۀ از جمله روایاتی را که از صحیح ترمذی با دو سند از سلمۀ و سعد، و از تفسیر ثعلبی مانند آنچه گذشت را روایت نموده، سخن را ادامه داده تا اینکه گوید: سپس رایت را به وی داد، پس علی در حالی که جامهای ارغوانی متمایل به سرخ بر تن و آستینهایش را در آورده بود، پرچم به دست حرکت کرده، و به شهر خیبر آمد. پس مرحب مالک قلعه در حالی که کلاه خُودی زر اندود و سنگی که چون تخممرغ آن را سوراخ کرده و بر سر نهاده بود به میدان آمد در حالی که چنین رجز میخواند:
-«مردم خیبر میدانند که مرحب منم، با سلاح کامل، پهلوانی کار آزمودهام،
- گاهی با نیزه ضربت میزنم و گاهی با شمشیر، آنگاه که نایره جنگ افروخته شود،
- شیران که به من روی آورند، از ترس چون شعلههای آتش برخود میلرزند»
پس علی علیه السّلام به مصاف وی رفته فرمود:
- «من آنم که مادرم مرا حیدره نامید، همچون شیران بیشه چهرهای مهیب و ترسناک دارم،
- شما را به سان سندره (که نام پیمانهای بوده) به پیمانه شمشیر میسنجم»
سپس دو ضربت را رد و بدل کردند آنگاه علی علیه السّلام ضربتی بر فرق وی فرود آورد که سنگ و خُود را شکافته سرش را نیز شکافت تا به دندانهایش رسید، و شهر را به تصرّف در آورد و پیروزی بر دست وی رقم خورد. سپس ابن بطریق گوید: ابو محمّد عبدالله بن مسلم گفت: از یکی از خاندان ابی طالب درباره قول حضرت علی علیه السّلام که «من آنم که مادرم مرا حیدره نامید» پرسیدم، گفت: مادر علی علیه السّلام فاطمه بنت اسد در غیاب ابوطالب علی علیه السّلام را به دنیا آورد،
ص: 14
أبو طالب غائب فسمته أسدا باسم أبیها فلما قدم أبو طالب کره هذا الاسم الذی سمته به أمه و سماه علیا فلما رجز علی علیه السلام یوم خیبر ذکر الاسم الذی سمته أمه فقال حیدرة اسم من أسماء الأسد و السندرة شجرة یعمل منها القسی و فی الحدیث یحتمل أن یکون مکیالا یتخذ من هذه الشجرة و یحتمل أن یکون السندرة أیضا امرأة تکیل کیلا وافیا(1).
أقول: قد مضت الأخبار المعتبرة فی ذلک فی أنواع ما ظهر من إعجازه صلوات الله علیه فی تلک الغزوة فی باب قصة خیبر و إنما أوردنا هاهنا قلیلا من الأخبار من طرق المخالفین إلزاما علیهم.
وَ رَوَی السَّیِّدُ الْمُرْتَضَی فِی کِتَابِ الشَّافِی عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله أَرْسَلَ عُمَرَ إِلَی خَیْبَرَ فَانْهَزَمَ وَ مَنْ مَعَهُ فَقَدِمَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یُجَبِّنُ أَصْحَابَهُ وَ یُجَبِّنُونَهُ فَبَلَغَ ذَلِکَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کُلَّ مَبْلَغٍ فَبَاتَ لَیْلَتَهُ مَهْمُوماً فَلَمَّا أَصْبَحَ خَرَجَ إِلَی النَّاسِ وَ مَعَهُ الرَّایَةُ فَقَالَ لَأُعْطِیَنَّ الرَّایَةَ الْیَوْمَ رَجُلًا یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ کَرَّاراً غَیْرَ فَرَّارٍ فَتَعَرَّضَ لَهَا جَمِیعُ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ فَقَالَ صلی الله علیه و آله أَیْنَ عَلِیٌّ فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ هُوَ أَرْمَدُ فَبَعَثَ إِلَیْهِ أَبَا ذَرٍّ وَ سَلْمَانَ فَجَاءَا بِهِ یُقَادُ لَا یَقْدِرُ عَلَی فَتْحِ عَیْنَیْهِ مِنَ الرَّمَدِ فَلَمَّا دَنَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله تَفَلَ فِی عَیْنَیْهِ وَ قَالَ اللَّهُمَّ أَذْهِبْ عَنْهُ الْحَرَّ وَ الْبَرْدَ وَ انْصُرْهُ عَلَی عَدُوِّهِ فَإِنَّهُ عَبْدُکَ یُحِبُّکَ وَ یُحِبُّ رَسُولَکَ غَیْرَ فَرَّارٍ(2) ثُمَّ دَفَعَ إِلَیْهِ الرَّایَةَ وَ اسْتَأْذَنَهُ حَسَّانُ بْنُ ثَابِتٍ أَنْ یَقُولَ فِیهِ شِعْراً فَأَذِنَ (3) فَأَنْشَأَ یَقُولُ:
وَ کَانَ عَلِیٌّ أَرْمَدَ الْعَیْنِ یَبْتَغِی***دَوَاءً فَلَمَّا لَمْ یُحِسَّ مُدَاوِیاً
شَفَاهُ رَسُولُ اللَّهِ مِنْهُ بِتَفْلَةٍ***فَبُورِکَ مَرْقِیّاً وَ بُورِکَ رَاقِیاً
ص: 15
از این رو نام پدر خود«اسد» را بر وی نهاد، و چون ابوطالب بازگشت این نام را که مادرش بر وی نهاده بود، نپسندید و او را «علی» نامید و چون علی علیه السّلام در روز خیبر رجز خواند، نامی را که مادرش بر وی نهاده بود بر زبان آورد و گفت: «حیدرۀ» یکی از نامهای شیر است. و «سندرۀ» نام درختی است که از آن کمان میسازند و نیز در این حدیث احتمل دارد به معنای پیمانه ای باشد که از این درخت میسازند و احتمال دارد زنی باشد که پیمانه را پُر میکشد.(1)
میگویم: روایات معتبری در خصوص انواع معجزاتی که در این جنگ از آن حضرت ظاهر شد ، در باب داستان خیبر بیان شد و در اینجا تنها اندکی از روایات را که از طرق مخالفان نقل شده آوردیم تا آنها را ملزم به شناخت جایگاه والای آن حضرت کرده باشیم.
سید مرتضی در کتاب «الشافی» از ابوسعید خدری روایت کرده که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله عمر را به خیبر فرستاد، لیکن او و همراهانش شکست خوردند، لذا نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بازگشت در حالی که همراهان خود را ترسو میخواند و آنها نیز او را متهم به جُبن و بزدلی میکردند. این موضوع رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را بسیار آزرده خاطر نمود و شب را با غم و غصه پشت سر گذاشت. و چون صبح شد، در حالی که رایت را با خود داشت، به میان سپاه رفته و فرمود: «امروز رایت را به دست مردی خواهم سپرد که خدا و رسولش را دوست میدارد و خدا و رسولش نیز او را دوست میدارند، مردی که یورش بَر است نه اهل گریز» پس همه مهاجرین و انصار خودی نشان دادند تا آن مرد خودشان باشند، لیکن رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی کجاست؟ عرض کردند: یا رسول الله، به چشم درد مبتلا شده است. پس ابوذر و سلمان را در پی او فرستاد و او را در حالی آوردند که از شدت چشم درد قادر نبود چشمانش را باز کند. و چون علی علیه السّلام به آن حضرت نزدیک شد، آب دهان در چشمانش انداخته و عرض کرد: «خداوندا، او را از سرما و گرما نگهدار و وی را بر دشمنش پیروز گردان که او بنده توست، تو را دوست میدارد و رسول تو را دوست میدارد و اهل گریز نیست» سپس پرچم را به دست وی داد، پس حسّان از آن حضرت اجازه خواست ابیاتی در مدح علی علیه السّلام بگوید و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به وی اجازه داد، پس گفت: - «علی به چشم درد مبتلا بود و دارویی طلب میکرد، و چون درمانگری نیافت،
- رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله با آب دهانی شفایش بخشید؛ چه فرخنده بود آنچه که ریخته شد و چه مبارک بود آن کس که آب دهانش را ریخت.
ص: 15
وَ قَالَ سَأُعْطِی الرَّایَةَ الْیَوْمَ صَارِماً***کَمِیّاً مُحِبّاً لِلرَّسُولِ مُوَالِیاً(1)
یُحِبُّ إِلَهِی وَ الْإِلَهُ یُحِبُّهُ***بِهِ یَفْتَحُ اللَّهُ الْحُصُونَ الأَوَابِیَا
فَأَصْفَی بِهَا دُونَ الْبَرِیَّةِ کُلِّهَا***عَلِیّاً وَ سَمَّاهُ الْوَزِیرَ الْمُوَاخِیَا.
وَ یُقَالُ إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لَمْ یَجِدْ بَعْدَ ذَلِکَ أَذَی حَرٍّ وَ بَرْدٍ(2).
وَ رَوَی سَعِیدُ بْنُ جُبَیْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ هَذَا الْخَبَرَ عَلَی وَجْهٍ آخَرَ قَالَ: بَعَثَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَبَا بَکْرٍ إِلَی خَیْبَرَ فَرَجَعَ وَ قَدِ انْهَزَمَ وَ انْهَزَمَ النَّاسُ مَعَهُ ثُمَّ بَعَثَ مِنَ الْغَدِ عُمَرَ فَرَجَعَ وَ قَدْ جُرِحَ فِی رِجْلَیْهِ وَ انْهَزَمَ النَّاسُ مَعَهُ فَهُوَ یُجَبِّنُ أَصْحَابَهُ وَ أَصْحَابُهُ یُجَبِّنُونَهُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَأُعْطِیَنَّ الرَّایَةَ غَداً رَجُلًا یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ لَیْسَ بِفَرَّارٍ وَ لَا یَرْجِعُ حَتَّی یَفْتَحَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ فَأَصْبَحْنَا مُتَشَوِّقِینَ نُرَائِی وُجُوهَنَا رَجَاءَ أَنْ یَکُونَ یُدْعَی رَجُلٌ مِنَّا فَدَعَا 14 رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً علیه السلام وَ هُوَ أَرْمَدُ فَتَفَلَ فِی عَیْنَیْهِ وَ دَفَعَ إِلَیْهِ الرَّایَةَ فَفُتِحَ بَابُهُ عَلَیْهِ (3).
ثم قال السید: فهذه الأخبار و جمیع ما روی فی هذه القصة و کیفیة ما جرت علیه یدل علی غایة التفضیل و التقدیم لأنه لو لم یفد القول إلا المحبة التی هی حاصلة فی الجماعة و موجودة فیهم لما قصدوا لدفع الرایة و تشوقوا إلی دعائهم إلیها و لا غبط أمیر المؤمنین بها و لا مدحته الشعراء و لا افتخرت له بذلک المقام و فی مجموع القصة و تفصیلها إذا تأملت ما یکاد یضطر إلی غایة التفضیل و نهایة التقدیم.
ثم ذکر عن بعض الأصحاب استدلالا وثیقا علی أن ما ذکره النبی صلی الله علیه و آله فی شأنه بعد فرار أبی بکر و عمر و سخطه علیهما فی ذلک یدل علی أنهما لم یکونا متصفین بشی ء من تلک الصفات و قال إنهم لم یرجعوا فی نفی الصفة عن غیره إلی مجرد
ص: 16
- و فرمود که امروز رایت را به دلاوری خواهم سپرد که قوی و قاطع است و دوستدار و سرسپرده پیامبر است،
- او خدای مرا دوست میدارد و خدا هم او را دوست میدارد و به دست او دژهای مستحکم را خواهد گشود،
- پیامبر صَلی الله علیهِ و آله او را از میان همه مردم برگزید و او را وزیری که برادر نیز هست، نامید»
و گفته میشود که امیرالمؤمنین علیه السّلام از آن پس هرگز از گرما و سرما گزندی ندید.
سعید بن جبیر از ابن عباس این خبر را به شکل دیگری آورده و گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله ابوبکر را مأمور فتح خیبر کرد اما خود و همراهانش شکست خورده بازگشتند. فردای آن روز عمر را فرستاد که پایش زخم برداشت و گریخت و مردم هم با وی گریختند و در حالی که خود و همراهانش یکدیگر را متَّهم به جُبن و بزدلی میکردند، بازگشتند، پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «فردا رایت را به مردی خواهم داد که خدا و رسولش را دوست دارد و خدا و رسولش نیز او را دوست میدارند، اهل فرار نیست و تا خداوند پیروزی را نصیب وی نفرماید، باز نگردد» و ابن عباس گوید: پس صبح کردیم در حالی که با شوق و رغبت خود را در معرض دید رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله قرار میدادیم بدان امید که یکی از ما را برای این مأموریت فرا بخواند، اما رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله علی علیه السّلام را که چشم درد داشت، فراخواند و در چشمانش آب دهان انداخت و پرچم را به وی سپرد و خداوند پیروزی را بر دست او رقم زد.
سپس سید مرتضی گوید: این روایات و هرچه درباره این داستان و چگونگی جریان آن نقل شده بر اوج فضیلت و تقدّم آن حضرت دلالت دارد، زیرا اگر از این سخنان پیامبر صلی الله علیه و آله صرفا محبت ایشان به علی فهمیده میشد در حالی که این محبت از طرف ایشان نسبت به سائرین هم وجود داشت، در این صورت دیگر قصد پرچمدار شدن نمیکردند و مشتاق آن نمیشدند که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله ایشان را فرا بخواند و امیرالمؤمنین علیه السّلام بابت آن مورد غبطه دیگران قرار نمیگرفت و شعرا زبان به مدح وی نمیگشودند و این منزلت را افتخاری برای وی به شمار نمیآوردند، و اگر در مجموع داستان و تفصیل آن تأمّل کنی خواهی دید که بیانگر اوج فضیلت آن حضرت و مقدّم بودنش بر دیگران اقران است.
سپس از برخی صحابه، استدلالی محکم را ذکر کرده مبنی بر اینکه قول رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله درباره علی علیه السّلام بعد از فرار ابوبکر و عمر و خشم آن حضرت بر آن دو از این بابت، دلیل بر آن است که آن دو از صفاتی که حضرت رسول برای علی علیه السّلام برشمردند، بهرهمند نبودهاند. و میگوید: آن ها برای نفی این صفات از دیگران صرفا ص: 16
إثباتها له و إنما استدلوا بکیفیة ما جری فی الحال علی ذلک لأنه لا یجوز أن یغضب من فرار من فر و ینکره ثم یقول إنی أدفع الرایة إلی من عنده کذا و کذا و ذلک عند من تقدم أ لا تری أن بعض الملوک لو أرسل رسولا إلی غیره ففرط فی أداء رسالته و حرفها و لم یوردها(1) علی حقها فغضب لذلک و أنکر فعله و قال لأرسلن رسولا حسن القیام بأداء رسالتی مضطلعا(2) بها لکنا نعلم (3) أن الذی أثبته منفی عن الأول و قال کما انتفی عمن تقدم فتح الحصن علی أیدیهم و عدم فرارهم کذلک یجب أن ینتفی سائر ما أثبت له لأن الکل خرج مخرجا واحدا أورد علی طریقة واحدة انتهی.
أقول: لا یخفی متانة هذا الکلام علی من راجع وجدانه و جانب تعسفه و عدوانه فیلزم منه عدم کون الشخصین محبین لله و لرسوله و من لم یحبهما فقد أبغضهما و من أبغضهما فقد کفر و یلزم منه أن لا یحبهما الله و رسوله و لا ریب فی أن من کان مؤمنا صالحا یحبه الله و رسوله بل یکفی الإیمان فی ذلک و قد قال تعالی وَ الَّذِینَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ (4) و قال قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ (5) و یلزم منه أن لا یقبل الله منهما شیئا من الطاعات لأن الله تعالی یقول إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الَّذِینَ یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِهِ صَفًّا(6) إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ (7) فلو کان الله تعالی قبل منهما الجهاد لکان یحبهما و لو کان قبل منهما توبتهما عن الشرک لکان یحبهما و لو کانا متطهرین لکان یحبهما و یلزم أن لا یکونا من الصَّابِرِینَ
ص: 17
به اثبات آن برای علی علیه السلام تمسک نکرده اند بلکه به چگونگی وقوع این امر و شرایط و ظروف آن توجه دارند و اینکه جایز نیست آن حضرت از فرار کسی به خشم آید و این کار را زشت شمارد، سپس در حضور قبلیها بگوید: من رایت را به کسی خواهم داد که چنین و چنان ویژگیهایی داشته باشد؛ مگر نمیبینی اگر پادشاهی فرستادهای را نزد شخصی بفرستد و او در انجام مأموریت خویش کوتاهی کند و آن را تحریف نموده حق مطلب را ادا نکند، پادشاه از این بایت به خشم آمده و کار وی را نکوهش کرده و میگوید: «کسی را به این مأموریت خواهم فرستاد که به خوبی از عهده ادای رسالتم برآمده و کاملاً به این کار وارد باشد *.» در این صورت خواهیم فهمید که اوصافی که این پادشاه برای دومی ثابت کرده است در شخص اول وجود نداشته است. و گوید: پس همانگونه که فتح قلعه و عدم فرار نسبت به کسانی که قبل از علی علیه السلام بودند، منتفی است به همین دلیل بایستی سائر فضائلی هم که رسول خدا صلی الله علیه و آله برای ایشان بیان کرده اند نیز از آن ها نفی شود زیرا همه این صفات در سخن پیامبر در یک سیاق و به یک سبک ادا شده است. پایان کلام .
میگویم: برای هرکسی که به وجدان خود مراجعه کند و از سرکشی و لجبازی خود داری کند، متانت این سخن پوشیده نیست و ثابت میکند که آن دو نه خدا را دوست میداشتهاند و نه رسول خدا را و هرکس آن دو را دوست نداشته باشد، دشمن آنهاست و هرکس دشمن آن دو (خدا و پیامبر) باشد کفر ورزیده است کما اینکه ایجاب میکند خدا و رسولش آن دو را دوست نداشته باشند. و شکی نیست که هرکس مؤمنی صالح باشد، خدا و رسولش او را دوست میدارند. بلکه صرف ایمان داشتن در تحقق این امر کافیست زیرا خدای متعال فرموده است: «وَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ أَشَدُّ حُبًّا لِّلَّهِ»(1){ولی
کسانی که ایمان آورده اند، به خدا محبت بیشتری دارند.}و نیز فرمود: «قُلْ إِن کُنتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونیِ یُحْبِبْکُمُ الله»(2){بگو: «اگر خدا را دوست دارید، از من پیروی کنید تا خدا دوستتان بدارد} و الزام میکند که چیزی از طاعات ایشان را نپذیرد زیرا خدای متعال میفرماید: «إِنَّ اللَّهَ یحُِبُّ الَّذِینَ یُقَتِلُونَ فیِ سَبِیلِهِ صَفًّا»(3){در حقیقت، خدا دوست دارد کسانی را که در راه او صف در صف جهاد میکنند}و: «إِنَّ اللَّهَ یحُِبُّ التَّوَّابِینَ وَ یحُِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ»(4){خداوند توبه کاران و پاکیزگان را دوست می دارد} زیرا اگر خداوند جهادشان را قبول میفرمود، آنها دوست میداشت و اگر توبه آنها را از شرک میپذیرفت، آنها را دوست میداشت و اگر پاکیزه بودند، ایشان را دوست میداشت، و حال که چنین نیستند لازم میآید که از صابران،
ص: 17
و لا من الْمُتَّقِینَ و لا من الْمُتَوَکِّلِینَ و لا من الْمُحْسِنِینَ و لا من الْمُقْسِطِینَ لأن الله بین حبه لهم فی آیات کثیرة و أن الله إنما نسب عدم حبه إلی الْخائِنِینَ و الظَّالِمِینَ و الْکافِرِینَ و الْفَرِحِینَ و الْمُسْتَکْبِرِینَ و الْمُسْرِفِینَ و الْمُعْتَدِینَ و الْمُفْسِدِینَ و کُلَّ کَفَّارٍ أَثِیمٍ و کُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ و أمثالهم کما لا یخفی علی من تدبر فی الآیات الکریمة و من کان بهذه المثابة کیف یستحق الخلافة و الإمامة و التقدم علی جمیع الأمة لا سیما خیرهم و أفضلهم علی بن أبی طالب علیه السلام و أیضا یدل علی أن قوله تعالی یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ (1) نازل فیه صلوات الله علیه لا فی أبی بکر کما زعمه إمامهم الرازی فی تفسیره إذ لا یجوز أن ینفی الرسول عنه ما أثبته الله له.
وَ مِمَّا ظَهَرَ مِنْ فَضْلِهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ مَا رَوَاهُ الشَّیْخُ الطَّبْرِسِیُّ فِی کِتَابِ إِعْلَامِ الْوَرَی مِنْ کِتَابِ الْمَعْرِفَةَ لِإِبْرَاهِیمَ بْنِ سَعِیدٍ الثَّقَفِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ الْعُرَنِیِ (2) وَ کَانَ صَالِحاً عَنْ کَادِحِ بْنِ جَعْفَرٍ الْبَجَلِیِّ وَ کَانَ مِنَ الْأَبْدَالِ عَنْ لَهِیعَةَ(3) عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُسْلِمِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: لَمَّا قَدِمَ عَلِیٌّ علیه السلام عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِفَتْحِ خَیْبَرَ قَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَوْ لَا أَنْ تَقُولَ فِیکَ طَوَائِفُ مِنْ أُمَّتِی مَا قَالَتِ النَّصَارَی فِی عِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ لَقُلْتُ فِیکَ الْیَوْمَ قَوْلًا لَا تَمُرُّ بِمَلَإٍ إِلَّا أَخَذُوا مِنْ تُرَابِ رِجْلَیْکَ وَ مِنْ فَضْلِ طَهُورِکَ یَسْتَشْفُونَ بِهِ وَ لَکِنْ حَسْبُکَ أَنْ تَکُونَ مِنِّی وَ أَنَا مِنْکَ تَرِثُنِی وَ أَرِثُکَ وَ أَنَّکَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِیَّ بَعْدِی وَ أَنَّکَ تُبْرِئُ ذِمَّتِی وَ تُقَاتِلُ عَلَی سُنَّتِی وَ أَنَّکَ فِی الْآخِرَةِ أَقْرَبُ النَّاسِ مِنِّی وَ أَنَّکَ غَداً عَلَی الْحَوْضِ خَلِیفَتِی وَ أَنَّکَ أَوَّلُ مَنْ یَرِدُ عَلَیَّ الْحَوْضَ غَداً وَ أَنَّکَ أَوَّلُ مَنْ یُکْسَی مَعِی وَ أَنَّکَ أَوَّلُ مَنْ یَدْخُلُ الْجَنَّةَ مِنْ أُمَّتِی وَ أَنَّ شِیعَتَکَ عَلَی مَنَابِرَ مِنْ نُورٍ مُبْیَضَّةً وُجُوهُهُمْ حَوْلِی أَشْفَعُ لَهُمْ وَ یَکُونُونَ فِی الْجَنَّةِ جِیرَانِی وَ أَنَّ حَرْبَکَ حَرْبِی وَ أَنَّ سِلْمَکَ سِلْمِی وَ
ص: 18
پارسایان، متوکّلان، محسنان و عدالت پیشگان نباشند، زیرا خداوند محبت خود را نسبت به ایشان در آیات بسیاری بیان فرموده و خداوند عدم دوست داشتن خویش را فقط به خائنان، ظالمان، کافران،شادمانان به دنیا، مستکبران، اسرافگران، تجاوزگران، مفسدان، هر کافر گناهکاری و هر متکبر فخر فروشی منسوب فرموده است، و این مطالب بر هرکس که در این آیات کریمه تدبّر کند، پوشیده نیست. و هرکس به این مثابه باشد، چگونه میتواند استحقاق خلافت و امامت و مقدم شدن بر همه امت خصوصا بر بهترین ایشان و افضل آنها یعنی علی بن أبی طالب علیه السّلام را داشته باشد؟! و نیز دلیل بر آن است که قول خدای متعال: «یحُِبهُُّمْ وَ یحُِبُّونَه»(1){آنان را دوست می دارد و آنان [نیز] او را دوست دارند} در حق حضرت علی علیه السّلام نازل شده باشد نه درباره ابوبکر آنگونه اماماشان رازی در تفسیر خود ادّعا کرده است. زیرا بر رسول روا نیست چیزی را که خداوند برای وی اثبات نمود، نفی کند.
و از جمله اموری که در فضل ایشان صلوات الله علیه در روز خیبر به ظهور پیوسته مطلبی است که شیخ طبرسی در کتاب «إعلام الوری» از کتاب «المعرفۀ» ابراهیم بن سعید ثقفی از حسن بن حسین عرنی- که مردی صالح بود- از کادح بن جعفر بجلی- که از أبدال بود- از لهیعه از عبدالرحمن بن زیاد از مسلم بن یسار از جابر بن عبدالله انصاری روایت کرده که گفت: چون علی علیه السّلام هنگام فتح خیبر بر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله وارد شد، رسول خدا به وی فرمود: اگر نبود اینکه گروهایی از امّت من آنچه را نصاری درباره عیسی بن مردم میگفتند، در مورد تو بگویند، امروز درباره تو سخنی میگفتم که بر هر جمع نگذری مگر اینکه خاک پایت و باقی مانده آب وضویت را برای شفا گرفتن، برگیرند. اما همین تو را بس که بگویم «تو از منی و من از تو، از من ارث میبری و از تو ارث میبرم، و تو از من منزلت هارون از موسی را داری إلّا اینکه پس از من پیامبری نیست، و تو ذمّه مرا آزاد میکنی و بر سر سنّت من میجنگی، و تو در آخرت نزدیکترین مردم به من هستی، و اینکه تو فردا بر سر حوض کوثر جانشین منی، و تو فردای قیامت اوّلین کسی هستی که بر سر حوض کوثر بر من وارد میشوی، و تو اوّلین کسی هستی که در روز قیامت با من جامه پوشانده میشوی، و تو اوّلین کسی از امّت منی که وارد بهشت میشود، و شیعیان تو با رو سفیدی بر منبرهایی از نور پیرامون من قرار دارند و من ایشان را شفاعت میکنم و در بهشت همسایه من خواهند بود، و جنگ تو جنگ من و صلح تو صلح من، نهان تو نهان من، آشکار تو آشکار من،
ص: 18
أَنَّ سِرَّکَ سِرِّی وَ أَنَّ عَلَانِیَتَکَ عَلَانِیَتِی وَ أَنَّ سَرِیرَةَ صَدْرِکَ کَسَرِیرَةِ صَدْرِی وَ أَنَّ وُلْدَکَ وُلْدِی وَ أَنَّکَ تُنْجِزُ عِدَاتِی (1) وَ أَنَّ الْحَقَّ مَعَکَ وَ أَنَّ الْحَقَّ عَلَی لِسَانِکَ وَ فِی قَلْبِکَ وَ بَیْنَ عَیْنَیْکَ وَ أَنَّ الْإِیمَانَ مُخَالِطٌ لَحْمَکَ وَ دَمَکَ کَمَا خَالَطَ لَحْمِی وَ دَمِی وَ أَنَّهُ لَا یَرِدُ عَلَیَّ الْحَوْضَ مُبْغِضٌ لَکَ وَ لَنْ یَغِیبَ عَنْهُ مُحِبٌّ لَکَ غَداً حَتَّی یَرِدَ الْحَوْضَ مَعَکَ فَخَرَّ عَلِیٌّ علیه السلام سَاجِداً(2) ثُمَّ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی مَنَّ عَلَیَّ بِالْإِسْلَامِ وَ عَلَّمَنِی الْقُرْآنَ وَ حَبَّبَنِی إِلَی خَیْرِ الْبَرِیَّةِ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ إِحْسَاناً مِنْهُ إِلَیَّ وَ فَضْلًا مِنْهُ عَلَیَّ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عِنْدَ ذَلِکَ لَوْ لَا أَنْتَ یَا عَلِیُّ لَمْ یُعْرَفِ الْمُؤْمِنُونَ بَعْدِی (3).
لی، [الأمالی] للصدوق الحافظ عن عبد الله بن یزید عن محمد بن ثواب عن إسحاق بن منصور عن کادح البجلی عن عبد الله بن لهیعة: مثله (4).
لی، [الأمالی للصدوق] الْحَافِظُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُوسَی عَنْ خَلَفِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ غُنْدَرٍ عَنْ عَوْفٍ عَنْ مَیْمُونٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ أَرْقَمَ قَالَ: کَانَ لِنَفَرٍ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَبْوَابٌ شَارِعَةٌ فِی الْمَسْجِدِ فَقَالَ یَوْماً سُدُّوا هَذِهِ الْأَبْوَابَ إِلَّا بَابَ عَلِیٍّ فَتَکَلَّمَ فِی ذَلِکَ النَّاسُ قَالَ فَقَامَ رَسُولُ اللَّهِ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّی أُمِرْتُ بِسَدِّ هَذِهِ الْأَبْوَابِ غَیْرَ بَابِ عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ فِیهِ قَائِلُکُمْ وَ إِنِّی وَ اللَّهِ مَا سَدَدْتُ شَیْئاً وَ لَا
ص: 19
راز سینه تو همانند راز سینه من، و فرزندان تو فرزندان منند؛ تو وعدههای مرا به جا میآوری و حق با توست و حق بر زبان تو و در قلب تو و در معرض دید توست، و ایمان با گوشت و خونت در آمیخته آنگونه که با گوشت و خون من درآمیخته است، و تاکیداً دشمن تو بر سر حوض کوثر بر من وارد نخواهد شد و فردای قیامت دوستدارت از آن بیبهره نخواهد شد تا اینکه به همراه تو بر آن وارد شود.» پس علی علیه السّلام سجده شکر به جای آورده سپس فرمود: سپاس خداوندی را سزد که با اسلام بر من منّت نهاد و قرآن را به من آموخت و مرا نزد بهترین خلق خود خاتم پیامبران و سیّد مرسلین از روی احسانی که در حق من فرموده و فضلی که بر من دارد، محبوب گردانید! پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله با شنیدن این سخنان فرمود: یا علی، اگر تو نبودی بعد از من مؤمنان شناخته نمیشدند.(1)
امالی صدوق: با سندی نظیر این روایت را از عبدالله بن لهیعه نقل کرده است.(2)
باب هفتاد و دوم : پیامبر صَلی الله علیهِ و آله امر فرمود جز در خانه علی صلوات الله علیه، درهایی را که به مسجد باز میشدند، بسته شوند
روایات
روایت1.
امالی صدوق: با سندی از زید بن ارقم آورده است که گفت: در خانه برخی از صحابه رو به مسجد باز میشد و از آنجا رفت و آمد میکردند. روزی رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمودند، جز در خانه علی، به بقیه درهایی را که به مسجد باز میشوند، ببندید. مردم در این مورد سخنها گفتند. گوید: پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بر منبر رفته و حمد و سپاس خدا را به جا آورد سپس فرمود: اما بعد، من دستور داده بودم که درهایی که به مسجد باز میشوند ، بسته شوند إلّا در خانه علی علیه السّلام را، اما برخی از شما چیزهایی در این مورد گفتهاند، و به خدا سوگند من نه دری بستهام و نه
ص: 19
فَتَحْتُهُ وَ لَکِنِّی أُمِرْتُ بِشَیْ ءٍ فَاتَّبَعْتُهُ (1).
ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] لی، [الأمالی للصدوق] بِإِسْنَادِ التَّمِیمِیِّ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَا یَحِلُّ لِأَحَدٍ أَنْ یُجْنِبَ فِی هَذَا الْمَسْجِدِ إِلَّا أَنَا وَ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ علیهم السلام وَ مَنْ کَانَ مِنْ أَهْلِی فَإِنَّهُمْ مِنِّی (2).
ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] لی، [الأمالی] للصدوق بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: سُدُّوا الْأَبْوَابَ الشَّارِعَةَ فِی الْمَسْجِدِ إِلَّا بَابَ عَلِیٍ (3).
لی، [الأمالی] للصدوق أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ الدِّینَوَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ شُعَیْبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ وَهْبٍ عَنْ مِسْکِینِ بْنِ بُکَیْرٍ عَنْ شُعْبَةَ عَنْ أَبِی بَلْحٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ مَیْمُونٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: أَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِأَبْوَابِ الْمَسْجِدِ فَسُدَّتْ إِلَّا بَابَ عَلِیٍ (4).
لی، [الأمالی] للصدوق الدِّینَوَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ عَنْ زَیْدِ بْنِ أَبِی أَنِیسَةَ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنِ ابْنِ عُمَرَ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ: سُدُّوا الْأَبْوَابَ إِلَی الْمَسْجِدِ إِلَّا بَابَ عَلِیٍ (5).
لی، [الأمالی] للصدوق ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] فِیمَا بَیَّنَ الرِّضَا علیه السلام مِنْ فَضَائِلِ الْعِتْرَةِ الطَّاهِرَةِ قَالَ: فَأَمَّا الرَّابِعَةُ فَإِخْرَاجُهُ النَّاسَ مِنْ مَسْجِدِهِ مَا خَلَا الْعِتْرَةَ حَتَّی تَکَلَّمَ النَّاسُ فِی ذَلِکَ وَ تَکَلَّمَ الْعَبَّاسُ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ تَرَکْتَ عَلِیّاً وَ أَخْرَجْتَنَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا أَنَا تَرَکْتُهُ وَ أَخْرَجْتُکُمْ وَ لَکِنَّ اللَّهَ تَرَکَهُ وَ أَخْرَجَکُمْ وَ فِی هَذَا تِبْیَانُ قَوْلِهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام أَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی قَالَتِ الْعُلَمَاءُ وَ أَیْنَ هَذَا مِنَ الْقُرْآنِ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ أُوجِدُکُمْ فِی ذَلِکَ قُرْآناً أَقْرَؤُهُ عَلَیْکُمْ قَالُوا هَاتِ قَالَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ أَوْحَیْنا إِلی مُوسی وَ أَخِیهِ أَنْ تَبَوَّءا لِقَوْمِکُما بِمِصْرَ بُیُوتاً وَ اجْعَلُوا
ص: 20
دری را گشوده ام، بلکه به این کار فرمان یافتهام و به فرمان عمل کردهام.(1)
روایت2.
عیون أخبار الرضا- امالی صدوق: امام رضا علیه السّلام گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: کسی جز من، علی، فاطمه، حسن و حسین حق ندارد در این مسجد جُنُب شود و هرکه از خاندان من است، که آنها از من هستند.(2)
روایت3.
عیون اخبار الرضا- امالی صدوق: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: در خانههایی که به مسجد باز میشوند، همه را ببندید جز در خانه علی را.(3)
روایت4.
امالی صدوق: ابن عباس گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله امر فرمود درهایی را که به مسجد باز میشوند، ببندند مگر در خانه علی علیه السّلام را.(4)
روایت5.
ابن عمر گوید:پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: درهایی که به مسجد باز میشوند، ببندید إلّا در خانه علی را .(5)
روایت6.
امالی صدوق- عیون أخبار الرضا: از جمله فضیلتهایی که عترت طاهره رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله از آن برخوردارند و امام رضا علیه السّلام آنها را بیان فرموده یکی آن است که فرمود: اما فضیلت چهارم عترت، آن است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله مردم را از مسجد بیرون کرد إلّا عترت را تا اینکه مردم در این موضوع سخنها گفتند و عباس عرض کرد: یا رسول الله: علی را ابقا کردی و ما را بیرون کردی؟! پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: من او را ابقا نکرده و شما را اخراج نکردهام بلکه خداوند او را ابقا فرموده و شما را بیرون کرده است. و این کلام بیانگر قول رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله است که فرمود: «تو از من منزلت هارون از موسی را داری» عُلما گفتند: مصداق این معنا در قرآن کجاست؟ ابوالحسن گفت: میخواهید برایتان آیهای از قرآن پیدا کنم و آن را بر شما بخوانم؟ گفتند: بله. فرمود: خدای عزّوجل میفرماید: «وَ أَوْحَیْنَا إِلیَ مُوسیَ وَ أَخِیهِ أَن تَبَوَّءَا لِقَوْمِکُمَا بِمِصْرَ بُیُوتًا وَ اجْعَلُواْ
ص: 20
بُیُوتَکُمْ قِبْلَةً(1) فَفِی هَذِهِ الْآیَةِ مَنْزِلَةُ هَارُونَ مِنْ مُوسَی وَ فِیهَا أَیْضاً مَنْزِلَةُ عَلِیٍّ علیه السلام مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ مَعَ هَذَا دَلِیلٌ ظَاهِرٌ فِی قَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حِینَ قَالَ أَلَا إِنَّ هَذَا الْمَسْجِدَ لَا یَحِلُّ لِجُنُبٍ إِلَّا لِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ (2).
اختلف المفسرون فی تفسیر الآیة فقیل لما دخل موسی مصر أمروا باتخاذ مساجد و أن یجعلوا مساجدهم نحو القبلة أی الکعبة و کانت قبلتهم إلی الکعبة و قیل إن فرعون أمر بتخریب مساجد بنی إسرائیل فأمروا أن یتخذوا مساجد فی بیوتهم و به وردت روایة عن إبراهیم (3) و قیل معناه اجعلوا بیوتکم یقابل بعضها بعضا و یحتمل أن یکون علی تأویله علیه السلام المعنی قولا لسائر بنی إسرائیل أن یتخذوا لأنفسهم بیوتا و یخرجوا من المسجد وَ اجْعَلُوا بُیُوتَکُمْ أی بیوت موسی و هارون و ذریتهما مسجدا لا یبیت فیها غیرکم و یحتمل أن یکون الاستشهاد بالآیة لبیان اختصاص هارون بموسی حیث ضمهما فی الخطاب و نسب القوم إلیهما فیدل قوله صلی الله علیه و آله أنت منی بمنزلة هارون من موسی بتوسط الآیة علی ذلک الاختصاص و من لوازم هذا الاختصاص کونهما مختصین بدخول المسجد جنبا دون سائر الناس.
ع، [علل الشرائع] مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ الشَّیْبَانِیُ (4) عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنِ الْبَرْمَکِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ حَفْصٍ الْمَرْوَزِیِّ عَنْ عَمْرِو بْنِ ثَابِتٍ عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِیفٍ عَنْ سَعِیدِ بْنِ جُبَیْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: لَمَّا سَدَّ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْأَبْوَابَ الشَّارِعَةَ إِلَی الْمَسْجِدِ إِلَّا بَابَ عَلِیٍّ ضَجَّ أَصْحَابُهُ مِنْ ذَلِکَ فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ لِمَ سَدَدْتَ أَبْوَابَنَا وَ تَرَکْتَ بَابَ هَذَا الْغُلَامِ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَمَرَنِی بِسَدِّ أَبْوَابِکُمْ وَ تَرْکِ بَابِ عَلِیٍّ فَإِنَّمَا أَنَا مُتَّبِعٌ لِمَا یُوحَی إِلَیَّ مِنْ رَبِّی (5).
ص: 21
بُیُوتَکُمْ قِبْلَةً»(1){و
به موسی و برادرش وحی کردیم که شما دو تن برای قوم خود در مصر خانه هایی ترتیب دهید و سراهایتان را رو به روی هم قرار دهید} پس منزلت هارون از موسی در این آیه است همچنین در بردارنده منزلت علی علیه السّلام از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نیز هست. با این وجود، در قول رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله که فرمود: بدانید که جز محمّد و آل محمّد هیچ جُنُبی روا نیست که در این مسجد اقامت کند، دلیلی آشکار بر این مطلب است.(2)
توضیح
مفسّران در تفسیر این آیه اختلاف نظر دارند. گفته شده: چون موسی وارد مصر گردید فرمان یافتند که مسجدهایی را برگزینند و مساجد خود را رو به قبله یعنی کعبه قرار دهند و قبله آنها رو به کعبه بود؛ و گفته شده: فرعون دستور داد که مساجد بنیاسرائیل را ویران سازند پس فرمان داده شدند که عبادتگاههایشان را در خانههایشان قرار دهند، و در این مورد روایتی از ابراهیم(3)
نیز نقل شده است. و گفته شده: معنای آن چنین است: خانههایتان را روبروی هم قرار دهید، و احتمال دارد بر اساس تأویل امام علیه السلام معنی چنین باشد که به بقیه بنیاسرائیل گفته شده باشد که برای خود خانههایی بسازند و از مسجد خارج شوند: «وَ اجْعَلُواْ بُیُوتَکُمْ » یعنی خانههای موسی و هارون و ذریّه آنها را مسجد قرار دهید و جز شما کسی در آن بیتوته نکند، و ممکن است استشهاد به آیه برای بیان اختصاص هارون به موسی باشد چون خطاب آن دو نفر را دربرگرفته است و قوم به ایشان نسبت داده شده است؛ لذا قول آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله که «تو نزد من منزلت هارون از موسی را داری» به ضمیمه این آیه، دلالت بر این اختصاص علی علیه السلام نسبت به پیامبر دارد و از لوازم این اختصاص آن است که هر دو بر خلاف همه مردم، مجاز به ورود به مسجد در حالت جنابت باشند.
روایت7.
علل الشرائع: ابن عباس گوید: چون رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در خانههایی که به مسجد باز میشدند، بستند و در خانه علی را مستثنی نمودند، صحابه آن حضرت از این بابت لب به اعتراض گشوده و گفتند: یا رسول الله، چرا درهای ما را بستی و در این خانه جوان را نبستی؟! فرمود: خدای تبارک و تعالی مرا امر فرمود که در خانههای شما را ببندم و کاری به در خانه علی نداشته باشم؛ من فقط پیرو وحیای هستم که از جانب پروردگار به من شود.(4)
ص: 21
ع، [علل الشرائع] الْمُظَفَّرُ الْعَلَوِیُّ عَنِ ابْنِ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ نُصَیْرِ بْنِ أَحْمَدَ الْبَغْدَادِیِّ عَنْ عِیسَی بْنِ مِهْرَانَ عَنْ مُخَوَّلٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْأَسْوَدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی رَافِعٍ عَنْ أَبِیهِ وَ عَمِّهِ عَنْ أَبِیهِمَا عَنْ أَبِی رَافِعٍ قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَطَبَ النَّاسَ فَقَالَ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَمَرَ مُوسَی وَ هَارُونَ أَنْ یَبْنِیَا لِقَوْمِهِمَا بِمِصْرَ بُیُوتاً وَ أَمَرَهُمَا أَنْ لَا یَبِیتَ فِی مَسْجِدِهِمَا جُنُبٌ وَ لَا یَقْرَبَ فِیهِ النِّسَاءَ إِلَّا هَارُونُ وَ ذُرِّیَّتُهُ وَ إِنَّ عَلِیّاً مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی فَلَا یَحِلُّ لِأَحَدٍ أَنْ یَقْرَبَ النِّسَاءَ فِی مَسْجِدِی وَ لَا یَبِیتُ فِیهِ جُنُبٌ إِلَّا عَلِیٌّ وَ ذُرِّیَّتُهُ فَمَنْ شَاءَ ذَلِکَ فَهَاهُنَا وَ ضَرَبَ بِیَدِهِ نَحْوَ الشَّامِ (1).
شی، [تفسیر العیاشی] عن أبی رافع: مثله (2)
الإشارة نحو الشام لبیان أن آثارهما هاهنا موجودة و یظهر منها أن أبواب بیوت موسی و هارون شارعة إلی المسجد دون سائر الناس و فیه أن موسی و هارون علی المشهور لم یدخلا الشام فکیف بنیا فیه البیوت و یمکن أن یکون یوشع علیه السلام بنی بیوت ذریة هارون بجنب بیت المقدس و فتح أبوابها إلی المسجد بأمر موسی علیه السلام.
ع، [علل الشرائع] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ نُصَیْرِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُبَیْدِ بْنِ عُتْبَةَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ أَبَانٍ عَنْ سَلَّامِ بْنِ أَبِی عَمِیرَةَ عَنْ مَعْرُوفِ بْنِ خَرَّبُوذَ عَنْ أَبِی الطُّفَیْلِ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ أَسِیدٍ الْغِفَارِیِّ قَالَ: إِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَامَ خَطِیباً فَقَالَ إِنَّ رِجَالًا لَا یَجِدُونَ فِی أَنْفُسِهِمْ أَنْ أُسْکِنَ عَلِیّاً فِی الْمَسْجِدِ وَ أُخْرِجَهُمْ وَ سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَی آخِرِ مَا سَیَأْتِی فِی رِوَایَةِ ابْنِ الْمَغَازِلِیِ (3).
م، [تفسیر الإمام علیه السلام] عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمَّا بَنَی مَسْجِدَهُ بِالْمَدِینَةِ وَ أَشْرَعَ بَابَهُ (4) وَ أَشْرَعْ الْمُهَاجِرُونَ وَ الْأَنْصَارُ أَبْوَابَهُمْ أَرَادَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِبَانَةَ
ص: 22
روایت8.
علل الشرائع: ابورافع گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله برای مردم خطبه خوانده و فرمود: ای مردم، خدای عزّوجل به موسی و هارون امر فرمود که برای قومشان خانههایی* در مصر بنا کنند و به آنها دستور داد که کسی در حالت جُنُب در مسجد آنها بیتوته نکرده و در آنجا با زنان نزدیکی نکنند مگر هارون و ذریّه او. و بیتردید علی از من منزلت هارون از موسی را دارد، بنابراین هیچ کس حق ندارد در مسجد من با زنان نزدیکی کند یا در حالت جُنُب در آن بیتوته کند مگر علی و ذریّه او، پس هر کس که میخواهد از این مطلب اطلاع یابد، از این طرف- و با دست به سمت شام اشاره فرمود-(1)!
تفسیر عیاشی: نظیر این روایت را از ابورافع نقل کرده است.
توضیح
اشاره کردن به شام ظاهراً بدان مفهوم بوده که آثار آن دو هنوز در آنجا موجود است و تنها در خانههای موسی و هارون به سمت صحن مسجد باز بوده است. و در این مورد میتوان گفت: که موسی و هارون طبق نظر مشهور وارد شام نشدهاند پس چگونه میتوانند در آن خانه ساخته باشند؟ و ممکن است یوشع علیه السّلام خانههای ذریّه *هارون را در آنجا در جوار بیت المقدّس بنا کرده و درهای آنها را به دستور موسی به سوی مسجد قرار داده باشد.
علل الشرائع: حذیفۀ بن اسید غفاری گوید: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله مشغول خواندن خطبه بود که فرمود: مردانی هستند که نمیتوانند به خود بقبولانند که علی را در مسجد اقامت دهم ولی آنها را از آن بیرون کنم، و سخن را به آنجا کشاند که در روایت ابن مغازلی خواهد آمد.(2)
روایت9.
تفسیر امام عسکری: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: چون رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله مسجد خود را در مدینه بنا نهاد و درِ خانه خود را رو به آن کار گذاشت و مهاجران و انصار نیز در خانههای خود را به سمت مسجد کار گذاشتند، اراده خدای عزّوجل
ص: 22
مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الْأَفْضَلِینَ بِالْفَضِیلَةِ فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام عَنِ اللَّهِ بِأَنْ سُدُّوا الْأَبْوَابَ عَنْ مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَبْلَ أَنْ یَنْزِلَ بِکُمُ الْعَذَابَ فَأَوَّلُ مَنْ بَعَثَ إِلَیْهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَأْمُرُهُ بِسَدِّ الْأَبْوَابِ (1) الْعَبَّاسُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ فَقَالَ سَمْعاً وَ طَاعَةً لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ کَانَ الرَّسُولُ مُعَاذُ بْنُ جَبَلٍ ثُمَّ مَرَّ الْعَبَّاسُ بِفَاطِمَةَ علیها السلام فَرَآهَا قَاعِدَةً عَلَی بَابِهَا وَ قَدْ أَقْعَدَتِ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ علیهما السلام فَقَالَ لَهَا مَا بَالُکِ قَاعِدَةً انْظُرُوا إِلَیْهَا کَأَنَّهَا لَبُؤَةٌ بَیْنَ یَدَیْهَا جِرَاؤُهَا تَظُنُّ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یُخْرِجُ عَمَّهُ وَ یُدْخِلُ ابْنَ عَمِّهِ فَمَرَّ بِهِمْ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لَهَا مَا بَالُکِ قَاعِدَةً فَقَالَتْ أَنْتَظِرُ أَمْرَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِسَدِّ الْأَبْوَابِ فَقَالَ صلی الله علیه و آله إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَمَرَهُمْ بِسَدِّ الْأَبْوَابِ وَ اسْتَثْنَی مِنْهُمْ رَسُولَهُ وَ أَنْتُمْ نَفْسُ رَسُولِ اللَّهِ ثُمَّ إِنَّ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ جَاءَ فَقَالَ إِنِّی أُحِبُّ النَّظَرَ إِلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِذَا مَرَرْتُ إِلَی مُصَلَّاکَ فَأْذَنْ لِی فِی خَوْخَةٍ(2) أَنْظُرْ إِلَیْکَ مِنْهَا فَقَالَ قَدْ أَبَی اللَّهُ ذَلِکَ فَقَالَ فَمِقْدَارَ مَا أَضَعُ عَلَیْهِ وَجْهِی قَالَ قَدْ أَبَی اللَّهُ ذَلِکَ قَالَ فَمِقْدَارَ مَا أَضَعُ عَلَیْهِ عَیْنِی فَقَالَ قَدْ أَبَی اللَّهُ ذَلِکَ وَ لَوْ قُلْتَ قَدْرَ طَرَفِ إِبْرَةٍ لَمْ آذَنْ لَکَ وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ (3) مَا أَنَا أَخْرَجْتُکُمْ وَ لَا أَدْخَلْتُهُمْ وَ لَکِنَّ اللَّهَ أَدْخَلَهُمْ وَ أَخْرَجَکُمْ ثُمَّ قَالَ لَا یَنْبَغِی لِأَحَدٍ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ یَبِیتُ (4) فِی هَذَا الْمَسْجِدِ جُنُباً إِلَّا مُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ الْمُنْتَجَبُونَ مِنْ آلِهِمُ الطَّیِّبُونَ مِنْ أَوْلَادِهِمْ قَالَ علیه السلام فَأَمَّا الْمُؤْمِنُونَ فَرَضُوا وَ أَسْلَمُوا(5) وَ أَمَّا الْمُنَافِقُونَ فَاغْتَاظُوا لِذَلِکَ وَ أَنِفُوا وَ مَشَی بَعْضُهُمْ إِلَی بَعْضٍ یَقُولُونَ فِیمَا بَیْنَهُمْ أَ لَا تَرَوْنَ مُحَمَّداً لَا یَزَالُ یَخُصُّ بِالْفَضْلِ (6) ابْنَ عَمِّهِ لِیُخْرِجَنَا مِنْهَا صُفْراً(7) وَ اللَّهِ لَئِنْ أَنْفَذْنَا لَهُ فِی حَیَاتِهِ لَنَتَأَبَّیَنَ
ص: 23
بر آن قرار گرفت که محمد صلی الله علیه و آله و خواندان بزرگوارش را به وسیله فضیلتی از دیگران متمایز کند، از این رو جبرئیل علیه السّلام از جانب خدا فرمان آورد درهایی را که به مسجد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله باز کردهاید، پیش از آنکه بر شما عذاب نازل شود، ببندید. پس نخستین کسی که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به وی پیام فرستاد که در خانهاش را که به مسجد باز میشود، ببندد، عباس بن عبدالمطلّب بود. عباس گفت: فرمان خدا و رسولش مطاع است و قاصد پیامبر صَلی الله علیهِ و آله معاذ بن جبل بود. سپس عباس بر فاطمه علیها السّلام گذر کرد و وی را در حالی یافت که بر در خانهاش نشسته و حسن و حسین علیهما السّلام را نیز نشانده است. پس به وی عرض کرد: چرا اینجا نشستهاید؟ به وی بنگرید که به ماده شیری میماند که بچههایش را در مقابل خود نشانده و گمان میکند رسول خدا عمویش را از مسجد بیرون ولی پسرعمویش را ابقا میکند! پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بر ایشان گذشته و به فاطمه علیها السّلام فرمود: چرا اینجا نشستهاید؟ عرض کرد: منتظر فرمان رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله برای بستن درها هستم. آن حضرت فرمود: خدای متعال همه را امر فرموده که در خانههای خود را ببندند و رسولش را از این امر مستثنی فرموده و شماها نفس رسول خدا هستید. از طرفی عمر بن خطّاب آمده و عرض کرد: یا رسول الله، من دوست دارم شما را هنگامی که به مصلّایتان میروید، ببینم، پس اجازه بفرمایید دریچهای داشته باشم که از آن شما را نظاره کنم! فرمود: خداوند چنین اجازهای نداده است. عمر گفت: فقط به اندازهای که صورتم را روی آن قرار دهم! فرمود: خداوند اجازه نداده است. عرض کرد: به اندازهای که بتوانم چشمانم را روی آن بگذارم! فرمود: خداوند اجازه نداده است، حتی اگر بگویی به اندازه سر سوزنی باشد، به تو اجازه آن را نمیدهم؛ سوگند به کسی که جانم در دست اوست، این من نبودهام که شماها را خارج کرده ام و من ایشان را وارد نکردهام بلکه خداوند بوده است که آنها را وارد و شما را خارج کرده است؛ سپس فرمود: بر کسی که به خدا و روز قیامت ایمان دارد لازم است که با حالت جنابت در این مسجد بیتوته نکند به استثنای محمّد، علی، فاطمه، حسن، حسین و برگزیدگان پاکیزه از خاندان و فرزندان ایشان. علی علیه السّلام فرمود: اما مؤمنان، این فرمان را پذیرفته و اطاعت کردند، اما منافقان، به خشم آمده و امتناع ورزیدند، نزد یکدیگر رفته و میان خود میگفتند: مگر نمیبینید که محمّد همچنان فضائلی را صرفا به پسر عموی خود اختصاص میدهد تا ما را از حیطه فضائل دست خالی خارج کند؟! به خدا سوگند اگر در حیات پیامبر از او اطاعت کنیم مسلما
ص: 23
عَلَیْهِ (1) بَعْدَ وَفَاتِهِ وَ جَعَلَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أُبَیٍّ یُصْغِی إِلَی مَقَالَتِهِمْ فَیَغْضَبُ تَارَةً وَ یَسْکُنُ أُخْرَی فَیَقُولُ لَهُمْ إِنَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله لَمُتَأَلِّهٌ فَإِیَّاکُمْ وَ مُکَاشَفَتَهُ فَإِنَّ مَنْ کَاشَفَ الْمُتَأَلِّهَ انْقَلَبَ خَاسِئاً حَسِیراً وَ تَنَغَّصُ عَلَیْهِ عَیْشُهُ وَ إِنَّ الْفَطِنَ اللَّبِیبَ مَنْ تَجَرَّعَ عَلَی الْغُصَّةِ لِیَنْتَهِزَ الْفُرْصَةَ فَبَیْنَا هُمْ کَذَلِکَ إِذْ طَلَعَ عَلَیْهِمْ رَجُلٌ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ یُقَالُ لَهُ زَیْدُ بْنُ أَرْقَمَ فَقَالَ لَهُمْ یَا أَعْدَاءَ اللَّهِ أَ بِاللَّهِ تُکَذِّبُونَ وَ عَلَی رَسُولِهِ تَطْعُنُونَ وَ اللَّهَ وَ دِینَهُ تَکِیدُونَ (2) لَأُخْبِرَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِکُمْ فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أُبَیٍّ وَ الْجَمَاعَةُ وَ اللَّهِ لَئِنْ أَخْبَرْتَهُ بِنَا لَنُکَذِّبَنَّکَ وَ لَنَحْلِفَنَّ لَهُ فَإِنَّهُ إِذًا یُصَدِّقُنَا ثُمَّ وَ اللَّهِ لَنُقِیمَنَ (3) مَنْ یَشْهَدُ عَلَیْکَ عِنْدَهُ بِمَا یُوجِبُ قَتْلَکَ أَوْ قَطَعَکَ أَوْ حَدَّکَ قَالَ فَأَتَی زَیْدٌ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَسَرَّ إِلَیْهِ مَا کَانَ مِنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أُبَیٍّ وَ أَصْحَابِهِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی وَ لا تُطِعِ الْکافِرِینَ (4) الْمُجَاهِدِینَ لَکَ یَا مُحَمَّدُ فِیمَا تَدْعُوهُمْ إِلَیْهِ مِنَ الْإِیمَانِ بِاللَّهِ وَ الْمُوَالاةِ لَکَ وَ لِأَوْلِیَائِکَ وَ الْمُعَادَاةِ لِأَعْدَائِکَ وَ الْمُنافِقِینَ الَّذِینَ یُطِیعُونَکَ فِی الظَّاهِرِ وَ یُخَالِفُونَک فِی الْبَاطِنِ وَ دَعْ أَذاهُمْ وَ مَا یَکُونُ مِنْهُمْ مِنَ الْقَوْلِ السَّیِّئِ فِیکَ وَ فِی ذَوِیکَ وَ تَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ فِی تَمَامِ أَمْرِکَ (5) وَ إِقَامَةِ حُجَّتِکَ فَإِنَّ الْمُؤْمِنَ هُوَ الظَّاهِرُ وَ إِنْ غُلِبَ فِی الدُّنْیَا لِأَنَّ الْعَاقِبَةَ لَهُ لِأَنَّ غَرَضَ الْمُؤْمِنِینَ فِی کَدْحِهِمْ فِی الدُّنْیَا إِنَّمَا هُوَ الْوُصُولُ إِلَی نَعِیمِ الْأَبَدِ فِی الْجَنَّةِ وَ ذَلِکَ حَاصِلٌ لَکَ وَ لِآلِکَ وَ أَصْحَابِکَ وَ شِیعَتِهِمْ. ثُمَّ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمْ یَلْتَفِتْ إِلَی مَا بَلَغَهُ عَنْهُمْ وَ أَمَرَ الرَّجُلَ (6) زَیْداً فَقَالَ لَهُ إِنْ أَرَدْتَ أَلَّا یُصِیبَکَ شَرُّهُمْ وَ لَا یَنَالَکَ مَکْرُوهُهُمْ (7) فَقُلْ إِذَا أَصْبَحْتَ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ فَإِنَّ اللَّهَ یُعِیذُکَ مِنْ شَرِّهِمْ فَإِنَّهُمْ شَیَاطِینُ یُوحِی بَعْضُهُمْ إِلی
ص: 24
بعد از وفات او از از قبول فضیلت علی علیه السلام خود داری خواهیم کرد. عبدالله بن اُبیّ به سخنان ایشان گوش میداد گاه به خشم میآمد و گاه آرام میشد و به آنان میگفت: تحقیقاً محمّد صَلی الله علیهِ و آله مرد خداست پس برحذر باشید از اینکه با وی آشکارا دشمنی کنید، زیرا هر کس با مرد خدا آشکارا دشمنی ورزد، سرنگون و خوار و درمانده خواهد شد و زندگی بر وی تنگ خواهد گشت، و انسان زیرک و باهوش کسی است که غم و غصّه را تحمّل میکند و منتظر فرصت مناسب میماند، آنها در چنین وضعیتی بودند که مردی از مؤمنان که زید بن ارقم نامیده میشد بر ایشان گذشته و به آنان گفت: ای دشمنان خدا، آیا خداوند را تکذیب میکنید و بر رسولش خرده میگیرید و بر علیه خدا و دین او دسیسهچینی میکنید؟ حتماً رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را از سخنان شما آگاه خواهم نمود. پس عبدالله بن اُبی و جماعت همراهش گفتند: به خدا سوگند اگر وی را از سخنان ما با خبر کنی تو را تکذیب نموده و برای آن حضرت سوگند یاد خواهیم کرد که در این صورت ما را تصدیق خواهد نمود و به خدا سوگند کسانی را میآوریم که نزد وی بر علیه تو چنان شهادتی دهند که مستوجب قتل یا قطع عضو یا حد گردی! گوید: سپس زید نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آمده و آنچه را که از عبدالله بن اُبیّ و یارانش شنیده بود، پنهانی گزارش داد و خدای متعال آیه: «وَلَاتُطِعِ الْکَفِرِین...»(1){و کافران و منافقان را فرمان مبَر...} نازل فرمود که ای محمّد سخن کافرانی را که با تو منازعه میکنند در آنچه آنان را به ایمان به خدا و دوستی با خودت و دوستداران خودت و دشمنی با دشمنان خودت دعوت میکنی، نپذیر؛ همچنین سخن «منافقان» را که در ظاهر از تو اطاعت میکنند و در باطن به مخالفت با تو برمیخیزند، نپذیر و «اهمیتی به آزارشان مده» و اهمیتی به حرف های بدی که درباره تو و خواندانت میزنند، نده و در به پایان رساندن مأموریت خود و اقامه حجّتت «بر خدا توکّل کن»، زیرا در حقیقت پیروز مؤمن است هرچند در این دنیا مغلوب گردد، چون فرجام از آنِ اوست، زیرا تنها هدف مؤمنین از تلاش کردنشان در دنیا، رسیدن به نعیم جاوید در بهشت است و این امر برای تو و خاندانت و اصحابت و شیعیان ایشان حاصل است.
از طرفی، رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله توجّه چندانی به گزارشی که از آنها به وی داده شد نفرمود و به زید فرمود: اگر میخواهی از شرّ آنها در امان بمانی و آسیبشان به تو نرسد، هر صبح که از خواب برخاستی بگو: «أعوذ بالله من الشیطان الرجیم» که خداوند تو را از شرّ آنها نگاه خواهد داشت زیرا آنان شیاطینی هستند که «یوحی بعضهم الی بعض زخرف القول غرورا» {سخنان زیبا و فریبکارانه خود را به یکدیگر منتقل میکنند}،
ص: 24
بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُوراً فَإِذَا أَرَدْتَ أَنْ یُؤْمِنَکَ بَعْدَ ذَلِکَ مِنَ الْغَرَقِ وَ الْحَرَقِ وَ السَّرَقِ فَقُلْ إِذَا أَصْبَحْتَ بِسْمِ اللَّهِ مَا شَاءَ اللَّهُ لَا یَصْرِفُ السُّوءَ إِلَّا اللَّهُ بِسْمِ اللَّهِ مَا شَاءَ اللَّهُ لَا یَسُوقُ الْخَیْرَ إِلَّا اللَّهُ بِسْمِ اللَّهِ مَا شَاءَ اللَّهُ مَا یَکُونُ مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ بِسْمِ اللَّهِ مَا شَاءَ اللَّهُ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ بِسْمِ اللَّهِ مَا شَاءَ اللَّهُ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ فَإِنَّ مَنْ قَالَهَا ثَلَاثاً إِذَا أَصْبَحَ أَمِنَ مِنَ الْحَرَقِ وَ الْغَرَقِ وَ السَّرَقِ حَتَّی یُمْسِیَ وَ مَنْ قَالَهَا ثَلَاثاً إِذَا أَمْسَی أَمِنَ مِنَ الْحَرَقِ وَ الْغَرَقِ وَ السَّرَقِ حَتَّی یُصْبِحَ وَ إِنَّ الْخَضِرَ وَ إِلْیَاسَ علیهما السلام یَلْتَقِیَانِ فِی کُلِّ مَوْسِمٍ فَإِذَا تَفَرَّقَا تَفَرَّقَا عَنْ هَذِهِ الْکَلِمَاتِ وَ إِنَّ ذَلِکَ شِعَارُ شِیعَتِی وَ بِهِ یَمْتَازُ أَعْدَائِی مِنْ أَوْلِیَائِی یَوْمَ خُرُوجِ قَائِمِهِمْ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ الْبَاقِرُ علیه السلام لَمَّا أُمِرَ الْعَبَّاسُ (1) بِسَدِّ الْأَبْوَابِ وَ أُذِنَ لِعَلِیٍّ علیه السلام بِتَرْکِ بَابِهِ جَاءَ الْعَبَّاسُ وَ غَیْرُهُ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا بَالُ عَلِیٍّ یَدْخُلُ وَ یَخْرُجُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ذَلِکَ إِلَی اللَّهِ فَسَلِّمُوا لَهُ حُکْمَهُ (2) هَذَا جَبْرَئِیلُ جَاءَنِی عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِذَلِکَ ثُمَّ أَخَذَهُ مَا کَانَ یَأْخُذُهُ إِذَا نَزَلَ الْوَحْیُ فَسُرِّیَ عَنْهُ فَقَالَ یَا عَبَّاسُ یَا عَمَّ رَسُولِ اللَّهِ إِنَّ جَبْرَئِیلَ یُخْبِرُنِی عَنِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ أَنَّ عَلِیّاً لَمْ یُفَارِقْکَ فِی وَحْدَتِکَ وَ آنَسَکَ فِی وَحْشَتِکَ فَلَا تُفَارِقْهُ فِی مَسْجِدِکَ لَوْ رَأَیْتَ عَلِیّاً وَ هُوَ یَتَضَوَّرُ(3) عَلَی فِرَاشِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَاقِیاً رُوحَهُ بِرُوحِهِ مُتَعَرِّضاً لِأَعْدَائِهِ مُسْتَسْلِماً لَهُمْ أَنْ یَقْتُلُوهُ کَافِیاً شَرَّ قَتْلِهِ لَعَلِمْتَ أَنَّهُ یَسْتَحِقُّ مِنْ مُحَمَّدٍ الْکَرَامَةَ وَ التَّفْضِیلَ وَ مِنَ اللَّهِ تَعَالَی التَّعْظِیمَ وَ التَّبْجِیلَ إِنَّ عَلِیّاً قَدِ انْفَرَدَ عَنِ الْخَلْقِ بِالْبَیْتُوتَةِ(4) عَلَی فِرَاشِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ وِقَایَةِ رُوحِهِ بِرُوحِهِ فَأَفْرَدَهُ اللَّهُ تَعَالَی دُونَهُمْ بِسُلُوکِهِ فِی مَسْجِدِهِ وَ لَوْ رَأَیْتَ عَلِیّاً یَا عَمَّ رَسُولِ اللَّهِ وَ عَظِیمَ مَنْزِلَتِهِ عِنْدَ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ شَرِیفَ مَحَلِّهِ عِنْدَ مَلَائِکَتِهِ الْمُقَرَّبِینَ وَ عَظِیمَ شَأْنِهِ فِی أَعْلَی
ص: 25
پس اگر بخواهی از این پس خداوند تو را از غرق شدن، سوختن و دزدی ایمن دارد، چون صبح بیدار شدی بگو: «بسم الله ما شاء الله لا یصرِفُ السّوءَ إلّا اللهُ، بسم الله ما شاء الله لا یَسُوقُ الخیرَ إلّا اللهُ، بسم الله ما شاء الله ما یکونُ من نعمَۀٍ فَمِنَ اللهِ، بسم الله ما شاء الله لا حولَ و لا قُوّۀَ إلّا بالله العلیّ العظیم، بسم الله ما شاء الله صلّی اللهُ علی محمّدٍ و آلِه الطیِّبین».
زیرا هر کسی که صبح آن را سه بار تکرار کند تا شب، از سوختن، غرق شدن و مورد دستبرد قرار گرفتن در امان خواهد بود، و اگر شب آن را سه بار تکرار کند، تا صبح از سوختن، غرق شدن و مورد دستبرد قرار گرفتن در امان خواهد بود و حضرت خضر و الیاس علیهما السّلام در هر موسم حجّی باهم ملاقات میکنند و چون از هم جدا گشتند، با این کلمات از یکدیگر جدا میشوند و این کلمات شعار شیعه من است و با این کلمات است که دوستانم از دشمنان متمایز میگردند، در آن روزی که قائم ایشان صلوات الله علیه، خروج کند.
امام باقر علیه السّلام فرمود: چون به عباس امر شد درهای خانهاش را که به مسجد النبی باز میشدند، ببندد و علی علیه السّلام اجازه یافت در خانهاش* به مسجدالنبی باز بماند، به همراه جمعی از خاندان محمّد صَلی الله علیهِ و آله نزد آن حضرت آمده و عرض کردند: یا رسول الله، چرا علی باید بتواند از مسجد وارد خانهاش شود و از همانجا بیرون رود؟ فرمود: این خواست خداست، پس تسلیم حکم خدا باشید، این جبرئیل است که از جانب خدای عزّوجل با همین دستور نزد من آمده است، سپس آن حالتی که به هنگام نزول وحی عارض وی میگردید، عارض او گشت و چون آن حالت زایل شد، فرمود: ای عباس، ای عموی رسول خدا، جبرئیل از جانب خداوند جلّ جلاله به من خبر داد که علی آنگاه که تنها بودی تو را تنها نگذاشت و مونس تنهایی تو بود از این رو در مسجدت، او را از خودت جدا مکن، اگر علی را میدیدی که چگونه در بستر محمّد بر خود میپیچید و جان خود را سپر بلای جان محمّد کرده، خود را در معرض ضربات دشمنانش قرار داد و راضی بود آن ها او را به قتل برسانند ولی مصیبت قتل رسول خدا دفع شود؛ آن وقت در مییافتی که علی مستحق بهترین کرامت و تفضیل از جانب محمّد و از جانب خدای متعال شایسته بزرگداشت و نکو داشت است. چون علی علیه السلام سوای همه مردم، در بستر محمّد صَلی الله علیهِ و آله خوابید و جان خود را فدای جان وی کرد، خداوند او را از بقیه ممتاز گردانیده به وی اجازه فرمود در مسجد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله سکونت گزیند، و اگر علی را- ای عمّ رسول خدا- میدیدی که چه منزلت عظیمی نزد پروردگار عالم دارد و از چه شرافتی نزد ملائکه مقرّب وی برخوردار است و چه شأن و منزلت سترگی که در اعلا
ص: 25
عِلِّیِّینَ لَاسْتَقْلَلْتَ مَا تَرَاهُ لَهُ هَاهُنَا إِیَّاکَ یَا عَمَّ رَسُولِ اللَّهِ أَنْ تَجِدَ لَهُ فِی قَلْبِکَ مَکْرُوهاً فَتَصِیرَ کَأَخِیکَ أَبِی لَهَبٍ فَإِنَّکُمَا شَقِیقَانِ یَا عَمَّ رَسُولِ اللَّهِ لَوْ أَبْغَضَ عَلِیّاً أَهْلُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ لَأَهْلَکَهُمُ اللَّهُ بِبُغْضِهِ وَ لَوْ أَحَبَّهُ الْکُفَّارُ أَجْمَعُونَ لَأَثَابَهُمُ اللَّهُ عَنْ مَحَبَّتِهِ بِالْخِلْقَةِ الْمَحْمُودَةِ(1) بِأَنْ یُوَفِّقَهُمْ لِلْإِیمَانِ ثُمَّ یُدْخِلَهُمُ الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِهِ یَا عَمَّ رَسُولِ اللَّهِ إِنَّ شَأْنَ عَلِیٍّ عَظِیمٌ إِنَّ حَالَ عَلِیٍّ جَلِیلٌ إِنَّ وَزْنَ عَلِیٍّ ثَقِیلٌ مَا وُضِعَ حُبُّ عَلِیٍّ فِی مِیزَانِ أَحَدٍ إِلَّا رَجَحَ عَلَی سَیِّئَاتِهِ وَ لَا وُضِعَ بُغْضُهُ فِی مِیزَانِ أَحَدٍ إِلَّا رَجَحَ عَلَی حَسَنَاتِهِ فَقَالَ الْعَبَّاسُ قَدْ سَلَّمْتُ وَ رَضِیتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا عَمِّ انْظُرْ إِلَی السَّمَاءِ فَنَظَرَ الْعَبَّاسُ فَقَالَ مَا ذَا تَرَی قَالَ أَرَی شَمْساً طَالِعَةً نَقِیَّةً مِنْ سَمَاءٍ صَافِیَةٍ جَلِیَّةٍ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا عَبَّاسُ یَا عَمَّ رَسُولِ اللَّهِ إِنَّ حُسْنَ تَسْلِیمِکَ لِمَا وَهَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِعَلِیٍّ مِنَ الْفَضِیلَةِ أَحْسَنُ مِنْ هَذِهِ الشَّمْسِ فِی هَذِهِ السَّمَاءِ وَ عِظَمَ بَرَکَةِ هَذَا التَّسْلِیمِ عَلَیْکَ أَکْثَرُ مِنْ عَظِیمِ (2) بَرَکَةِ هَذَا الشَّمْسِ عَلَی النَّبَاتِ وَ الْحُبُوبِ وَ الثِّمَارِ حَیْثُ تُنْضِجُهَا وَ تُنْمِیهَا وَ تُرَبِّیهَا فَاعْلَمْ أَنَّهُ قَدْ صَافَاکَ بِتَسْلِیمِکَ لِعَلِیٍّ فَضِیلَتَهُ مِنَ الْمَلَائِکَةِ(3) الْمُقَرَّبِینَ أَکْثَرَ مِنْ عَدَدِ قَطْرِ الْمَطَرِ وَ وَرَقِ الشَّجَرِ وَ رَمْلِ عَالِجٍ وَ عَدَدِ شُعُورِ الْحَیَوَانَاتِ وَ أَصْنَافِ النَّبَاتِ (4) وَ عَدَدِ خُطَی ابْنِ آدَمَ (5) وَ أَنْفَاسِهِمْ وَ أَلْفَاظِهِمْ وَ أَلْحَاظِهِمْ کُلٌّ یَقُولُونَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی الْعَبَّاسِ عَمِّ نَبِیِّکَ فِی تَسْلِیمِهِ لِنَبِیِّکَ فَضْلَ أَخِیهِ عَلِیٍّ فَاحْمَدِ اللَّهَ وَ اشْکُرْهُ فَلَقَدْ عَظُمَ رِبْحُکَ (6) وَ جَلَّتْ رُتْبَتُکَ فِی مَلَکُوتِ السَّمَاوَاتِ (7).
اللبؤة بفتح و ضم الباء أنثی الأسد و اللبوة ساکنة الباء غیر مهموز
ص: 26
علِّیّین دارد، آنگاه آنچه را در اینجا برای وی میبینی، اندک میشمردی؛ عموجان، برحذر باش از اینکه در دل خود کراهتی نسبت به وی داشته باشی که در این صورت به سرنوشت برادرت ابولهب گرفتار خواهی آمد که شما باهم برادر تنی هستید؛ ای عموی رسول خدا، اگر ساکنان آسمانها و زمینها دشمنی علی علیه السلام را در دل داشته باشند، قطعاً خداوند ایشان را هلاک خواهد فرمود و اگر کفّار جملگی مهر وی را به دل سپارند، خداوند به خاطر محبتشان به علی آنها را «عاقبت به خیری» پاداش خواهد داد و به ایمان رهنمون خواهد گشت و سپس با رحمت خود آنان را به بهشت وارد خواهد نمود؛ ای عموی رسول خدا، به راستی که شأن و منزلت علی سخت بزرگ است، علی بسیار پرشوکت است و وزن علی بسیار سنگین است، حُبّ علی را در ترازوی هرکس قرار دهند، بر بدیهای وی رجحان و برتری خواهد یافت و نفرت از وی را در ترازوی هرکس قرار دهند، بر حسنات وی خواهد چربید؛ پس عباس عرض کرد: یا رسول الله، تسلیم شده و رضایت دادم! سپس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: عموجان، به آسمان نگاه کن! چون عباس نگاه کرد، فرمود: چه میبینی؟ عرض کرد: خورشیدی برآمده و پاک از آسمانی صاف و روشن میبینم، پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: عباس، ای عموی رسول خدا، فضیلت اینکه آنچه را که خدای عزّوجل به علی مرحمت فرموده بپذیری، نیکوتر از این خورشید در این آسمان است و برکت این تسلیم شدنت برای تو، فزونتر از برکت این خورشید بر گیاهان، دانهها و میوههایی خواهد بود که خورشید آنها را رسانده، رشد و نموّ داده و پرورش میدهد، پس بدان که با پذیرفتن فضیلت علی و تسلیم شدنت در برابر آن، تعدادی از فرشتگان مقرّب که عددشان بر قطرههای باران، برگ درختان، شنهای روان، موهای حیوانات، گونههای نباتات، گامهای فرزندان آدم و نَفَسهای ایشان و الفاظ و پلک برهم زدن آنها افزونتر است، با تو دوستی و مودت میورزند. آنها جملگی یکصدا خواهند گفت: خداوندا، بر عباس عموی پیامبرت به خاطر اطاعت از پیامبرت در مورد پذیرفتن فضیلت برادرش علی، دورد فرست! پس حمد و ثنای خدا را به جای آر و شکرگزار او باش که سود و بهرهات را بس بزرگ قرار داده است و منزلتت در ملکوت آسمانها بس شکوهمند شده است.(1)
توضیح
اللَّبُوءَۀ: ماده شیر؛اللَّبوَۀ (با سکون باء و بدون همزه)
ص: 26
لغة و الجراء جمع الجرو و هو ولد السبع و الخوخة بالفتح کوة فی الجدار تؤدی الضوء.
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب حَدِیثُ سَدِّ الْأَبْوَابِ رَوَاهُ نَحْوُ ثَلَاثِینَ رَجُلًا مِنَ الصَّحَابَةِ مِنْهُمْ زَیْدُ بْنُ أَرْقَمَ وَ سَعْدُ بْنُ أَبِی وَقَّاصٍ وَ أَبُو سَعِیدٍ الْخُدْرِیُّ وَ أُمُّ سَلَمَةَ وَ أَبُو رَافِعٍ وَ أَبُو الطُّفَیْلِ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ أَسِیدٍ الْغِفَارِیِّ وَ أَبُو حَازِمٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ العَلَاءُ عَنِ ابْنِ عُمَرَ وَ شُعْبَةُ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَخِیهِ الْبَاقِرِ علیه السلام عَنْ جَابِرٍ وَ عَلِیُّ بْنُ مُوسَی الرِّضَا علیهما السلام وَ قَدْ تَدَاخَلَتِ الرِّوَایَاتُ بَعْضُهَا فِی بَعْضٍ: إِنَّهُ لَمَّا قَدِمَ الْمُهَاجِرُونَ إِلَی الْمَدِینَةِ بَنَوْا حَوَالَیْ مَسْجِدِهِ بُیُوتاً فِیهَا أَبْوَابٌ شَارِعَةٌ فِی الْمَسْجِدِ وَ نَامَ بَعْضُهُمْ فِی الْمَسْجِدِ فَأَرْسَلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مُعَاذَ بْنَ جَبَلٍ فَنَادَی إِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله یَأْمُرُکُمْ أَنْ تَسُدُّوا أَبْوَابَکُمْ إِلَّا بَابَ عَلِیٍّ فَأَطَاعُوهُ إِلَّا رَجُلٌ قَالَ فَقَامَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ.
ثُمَّ قَالَ مَا حَدَّثَنِی بِهِ أَبُو الْحَسَنِ الْعَاصِمِیُّ الْخُوارِزْمِیُّ عَنْ أَبِی الْبَیْهَقِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ عَوْنٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ أَرْقَمَ أَنَّهُ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّی أُمِرْتُ بِسَدِّ هَذِهِ الْأَبْوَابِ غَیْرَ بَابِ عَلِیٍّ فَقَالَ فِیهِ قَائِلُکُمْ وَ إِنِّی وَ اللَّهِ مَا سَدَدْتُ شَیْئاً وَ لَا فَتَحْتُهُ وَ لَکِنْ أُمِرْتُ بِشَیْ ءٍ فَاتَّبَعْتُهُ- ذَکَرَهُ أَحْمَدُ فِی الْفَضَائِلِ.
مُسْنَدُ أَبِی یَعْلَی عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِی وَقَّاصٍ: أَنَا مَا فَتَحْتُهُ وَ لَکِنَّ اللَّهَ فَتَحَهُ.
خَصَائِصُ الْعَلَوِیَّةِ عَنْ بُرَیْدَةَ الْأَسْلَمِیِّ: یَا أَیُّهَا النَّاسُ مَا أَنَا سَدَدْتُهَا وَ مَا أَنَا فَتَحْتُهَا بَلِ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ سَدَّهَا ثُمَّ قَرَأَ وَ النَّجْمِ إِذا هَوی إِلَی قَوْلِهِ إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْیٌ یُوحی.
مُسْنَدُ أَبِی یَعْلَی وَ فَضَائِلُ السَّمْعَانِیِّ وَ حِلْیَةُ الْأَوْلِیَاءِ عَنْ أَبِی نُعَیْمٍ بِطَرِیقَیْنِ عَنْ أَبِی صَالِحٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ مَیْمُونٍ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: سُدُّوا أَبْوَابَ الْمَسْجِدِ کُلَّهَا إِلَّا بَابَ عَلِیٍّ. وَ فِی رِوَایَةٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: سُدُّوا هَذِهِ الْأَبْوَابَ إِلَّا بَابَ عَلِیٍّ قَبْلَ أَنْ یَنْزِلَ الْعَذَابُ.
تَارِیخُ بَغْدَادَ فِیمَا أَسْنَدَهُ الْخَطِیبُ إِلَی زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَخِیهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام
ص: 27
نیز در لهجه ای استعمال شده است. الجراء، جمع «جَرو»، توله درندگان. الخَوخه( با فتح خاء): دریچه یا پنجرهای در دیوار که نور از آن وارد خانه شود.
روایت10.
مناقب ابن شهر آشوب: حدیث بستن درها را نزدیک به سینفر از صحابه نقل کردهاند از جمله زید بن ارقم، سعد بن أبی وقّاص، ابوسعید خدری، اُمّ سلمۀ، ابورافع و ابوطفیل از حذیفۀ بن اُسید غفاری و ابو حازم از ابن عباس و علاء از عمر، شعبه از زید بن علی از برادرش امام باقر علیه السّلام از جابر، علی بن موسی الرضا علیه السّلام. و روایات در این مورد باهم تداخل پیدا کردهاند اما حاصل آنها چنین است که چون مهاجران به مدینه آمدند، در پیرامون مسجد النبی خانههایی ساختند که درهای آنها به مسجد باز میشدند و عدهای از آنها در مسجد میخوابیدند. پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله معاذ بن جبل را روانه فرمود تا ندا در دهد که: پیامبر شما را فرمان میدهد که جملگی به استثای علی، در خانههایتان را ببندید که همه جز یک نفر اطاعت کردند. گوید: پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله برخاسته خطبه خوانده و حمد و ثنای خدا را به جای آورد. زید بن ارقم نقل میکند که سپس پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:
اما بعد، من امر به بستن این درها به استثنای در خانه علی دادم که یکی از شما در این مورد سخنی گفته است؛ «به خدا سوگند که من نه دری را بستهام و نه دری را گشودهام بلکه چنین دستور یافتم و آن را اجرا کردم» احمد آن را در الفضائل آورده است.
مسند ابویعلی از سعد بن أبی وقّاص: من آن را (در خانه علی علیه السّلام) نگشودم بلکه خداوند آن را گشوده است.
خصائص العلویّه از بُریده أسلمیّ: ای مردم، من آنها را نبسته و باز نگذاشتهام بلکه خدای عزّوجل آنها را بسته است سپس آیات «وَ النَّجْمِ إِذَا هَوَی» تا «إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْیٌ یُوحَی» را تلاوت فرمود.
مسند ابویعلی، فضائل سمعانی و حلیۀ الأولیاء از ابونعیم با دو طریق از ابوصالح از عمرو بن میمون آوردهاند که ابن عباس گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: همه درهایی که به مسجد باز میشوند را به استثنای در خانه علی ببندید؛ و در روایتی از ابن عباس: این درها را به جز در خانه علی، قبل از اینکه عذاب شوید، ببندید.
تاریخ بغداد با اسناد آن توسط خطیب به زید بن علی از برادرش محمّد بن علی علیه السّلام آورده است که وی
ص:27
أَنَّهُ سَمِعَ جَابِرَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ یَقُولُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: سُدُّوا الْأَبْوَابَ کُلَّهَا إِلَّا بَابَ عَلِیٍّ وَ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی بَابِ عَلِیٍّ.
الْفِرْدَوْسُ عَنِ الْکِیَاشِیرَوَیْهِ (1): سُدُّوا الْأَبْوَابَ کُلَّهَا إِلَّا بَابَ عَلِیٍّ.
جَامِعُ التِّرْمِذِیِّ عَنْ شُعْبَةَ عَنْ أَبِی بَلْجٍ یَحْیَی بْنِ أَبِی سُلَیْمٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ مَیْمُونٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَمَرَ بِسَدِّ الْأَبْوَابِ إِلَّا بَابَ عَلِیٍّ.
مُسْنَدُ الْعَشَرَةِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الرَّقِیمِ الْکِنَانِیِّ قَالَ: خَرَجْنَا إِلَی الْمَدِینَةِ زَمَنَ الْجَمَلِ (2) فَلَقِیَنَا سَعْدُ بْنُ مَالِکٍ یَقُولُ أَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِسَدِّ الْأَبْوَابِ الشَّارِعَةِ فِی الْمَسْجِدِ وَ تَرَکَ بَابَ عَلِیٍّ.
تَارِیخُ الْبَلَاذُرِیِّ وَ مُسْنَدُ أَحْمَدَ قَالَ عَمْرُو بْنُ مَیْمُونٍ فِی خَبَرٍ: خَلَا ابْنُ عَبَّاسٍ مَعَ جَمَاعَةٍ ثُمَّ قَامَ یَقُولُ أُفٍّ أُفٍّ وَقَعُوا فِی رَجُلٍ قَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلَاهُ وَ قَالَ لَهُ مَنْ کُنْتُ وَلِیَّهُ فَعَلِیٌّ وَلِیُّهُ وَ قَالَ لَهُ أَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی الْخَبَرَ وَ قَالَ لَهُ لَأَدْفَعَنَّ الرَّایَةَ غَداً إِلَی رَجُلٍ الْخَبَرَ وَ سَدَّ الْأَبْوَابَ إِلَّا بَابَ عَلِیٍّ وَ نَامَ مَکَانَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَیْلَةَ الْغَارِ وَ بَعَثَ بَرَاءَةَ مَعَ أَبِی بَکْرٍ ثُمَّ أَرْسَلَ عَلِیّاً فَأَخَذَهَا.
الْإِبَانَةُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْعُکْبَرِیِّ وَ الْمُسْنَدُ عَنْ أَبِی یَعْلَی وَ أَحْمَدَ وَ فَضَائِلُ أَحْمَدَ وَ شَرَفُ الْمُصْطَفَی عَنْ أَبِی سَعِیدٍ النَّیْسَابُورِیِّ وَ اللَّفْظُ لَهُ قَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عُمَرَ: ثَلَاثَةُ أَشْیَاءَ لَوْ کَانَ لِی وَاحِدَةٌ مِنْهُنَّ لَکَانَ أَحَبَّ إِلَیَّ مِنْ حُمْرِ النَّعَمِ أَحَدُهَا إِعْطَاءُ الرَّایَةِ إِیَّاهُ یَوْمَ خَیْبَرَ وَ تَزْوِیجُهُ فَاطِمَةَ إِیَّاهُ وَ سَدُّ الْأَبْوَابِ إِلَّا بَابَ عَلِیٍّ.
قَالُوا: فَخَرَجَ الْعَبَّاسُ یَبْکِی وَ قَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَخْرَجْتَ عَمَّکَ وَ أَسْکَنْتَ ابْنَ عَمِّکَ فَقَالَ مَا أَخْرَجْتُکَ وَ لَا أَسْکَنْتُهُ وَ لَکِنَّ اللَّهَ أَسْکَنَهُ.
وَ رُوِیَ: أَنَّ الْعَبَّاسَ قَالَ لِفَاطِمَةَ علیها السلام انْظُرُوا إِلَیْهَا کَأَنَّهَا لَبُؤَةٌ بَیْنَ یَدَیْهَا جِرَاؤُهَا تَظُنُّ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ یُخْرِجُ عَمَّهُ وَ یُدْخِلُ ابْنَ عَمِّهِ وَ جَاءَهُ حَمْزَةُ یَبْکِی وَ یَجُرُّ عَبَاءَهُ الْأَحْمَرَ فَقَالَ لَهُ کَمَا قَالَ لِلْعَبَّاسِ فَقَالَ
ص: 28
شنیده است که جابر بن عبدالله میگفته: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله میفرمود: جز در خانه علی، همه درها را ببندید- و با دست به خانه علی اشاره فرمود-.
الفردوس از کیا شیرویه: همه درها جز در خانه علی را ببندید .
جامع ترمذی از شعبه از ابوبلج یحیی بن أبی سلیم از عمرو بن میمون از ابن عباس آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمان داد جز در خانه علی، همه درها بسته شوند.
مسند العشرۀ از احمد بن عبدالله بن رقیم کنانی آورده است که گفت: هنگام جنگ جمل به سوی مدینه حرکت کردیم و با سعد بن مالک دیدار کردیم، میگفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله دستور فرموده درهایی که به مسجدالنبی باز شدهاند، بسته شوند و در خانه علی را ابقا فرمود.
تاریخ بلاذری و مسند احمد آوردهاند که عمرو بن میمون در روایتی آورده است: ابن عباس با جماعتی به گفتگو نشست سپس برخاست در حالی که میگفت: اُف، اُف بر کسانی که از مردی بد میگویند که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در حق وی فرموده است: «هرکس من مولای اویم اینک علی مولای اوست» و فرموده است: «من ولیّ هرکس بودهام، اینک علی ولیّ اوست» و فرمود: «تو نزد من منزلت هارون از موسی را داری...» و فرمود: «فردا رایت را به دست مردی خواهم داد که ...» و جز در خانه علی همه درها را بست و در لیلۀ المبیت در بستر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله خوابید و پس از فرستادن ابوبکر با سوره برائت، علی را جایگزین وی نمود.
الإبانه از ابوعبدالله عکبری و المسند از ابویعلی و احمد و فضائل احمد و شرف المصطفی از ابوسعید نیشابوری و لفظ از اوست آورده است که عبدالله بن عمر گفت: سه چیز هست که اگر از یکی از آنها برخوردار بودم، برایم از شتران سرخ مو نکوتر بود: یکی از آنها دادن پرچم به علی در جنگ خیبر، تزویج وی به فاطمه و بستن درهای مردم و مستثنی کردن در خانه علی از این امر. گویند: پس عباس گریان بیرون آمده و عرض کرد: یا رسول الله، آیا عمویت را از مسجد بیرون کردی و پسرعمویت را اسکان دادی؟! پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: من نه تو را بیرون کردم و نه او را اسکان دادهام بلکه خداوندش اسکان داده است. و نقل است که عبّاس با اشاره به فاطمه علیها السّلام گفت: نگاه کنید، به ماده شیری میماند که شیر بچههایش را در مقابل خود دارد و گمان دارد که رسول خدا عموی خود را از مسجد بیرون کرده و عموزادهاش را اسکان خواهد داد! و حمزه نیز گریان در حالی که عبای سرخش را بر دوش داشت، آمد و رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آنچه را که با عباس گفته بود، به وی نیز گفت، پس
ص: 28
عُمَرُ دَعْ لِی خَوْخَةً أَطَّلِعُ مِنْهَا إِلَی الْمَسْجِدِ فَقَالَ لَا وَ لَا بِقَدْرِ إِصْبَعَةٍ فَقَالَ أَبُو بِکْرٍ دَعْ لِی کُوَّةً أَنْظُرْ إِلَیْهَا فَقَالَ وَ لَا رَأْسَ إِبْرَةٍ فَسَأَلَ عُثْمَانُ مِثْلَ ذَلِکَ فَأَبَی.
الْفَائِقُ عَنِ الزَّمَخْشَرِیِّ قَالَ سَعْدٌ: لَمَّا نُودِیَ لِیَخْرُجْ مَنْ فِی الْمَسْجِدِ إِلَّا آلَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ آلَ عَلِیٍّ خَرَجْنَا نَجُرُّ قِلَاعَنَا.
هو جمع قلع و هو الکنف (1)
قال فی النهایة فی حدیث سعد قال لما نودی لیخرج من فی المسجد إلا آل رسول الله صلی الله علیه و آله و آل علی خرجنا من المسجد نجر قلاعنا أی کنفنا و أمتعتنا واحدها قلع بالفتح و هو الکنف یکون فیه زاد الراعی و متاعه (2).
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب فَضَائِلُ السَّمْعَانِیِّ رَوَی جَابِرٌ عَنِ ابْنِ عُمَرَ فِی خَبَرٍ: أَنَّهُ سَأَلَهُ رَجُلٌ فَقَالَ مَا قَوْلُکَ فِی عَلِیٍّ وَ عُثْمَانَ فَقَالَ أَمَّا عُثْمَانُ فَکَأَنَّ اللَّهُ قَدْ عَفَا عَنْهُ فَکَرِهْتُمْ أَنْ یَعْفُوَ عَنْهُ وَ أَمَّا عَلِیٌّ فَابْنُ عَمِّ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ خَتَنُهُ وَ هَذَا بَیْتُهُ وَ أَشَارَ بِیَدِهِ إِلَی بَیْتِهِ حَیْثُ تَرَوْنَ أَمَرَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ نَبِیَّهُ أَنْ یَبْنِیَ مَسْجِدَهُ فَبَنَی فِیهِ عَشَرَةَ أَبْیَاتٍ تِسْعَةٌ لِبَنِیهِ وَ أَزْوَاجِهِ وَ عَاشِرُهَا وَ هُوَ مُتَوَسِّطُهَا لِعَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ علیهما السلام وَ کَانَ ذَلِکَ فِی أَوَّلِ سَنَةِ الْهِجْرَةِ وَ قَالُوا کَانَ فِی آخِرِ عُمُرِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ الْأَوَّلُ أَصَحُّ وَ أَشْهَرُ وَ بَقِیَ عَلَی کَوْنِهِ فَلَمْ یَزَلْ عَلِیٌّ وَ وُلْدُهُ فِی بَیْتِهِ إِلَی أَیَّامِ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ مَرْوَانَ فَعَرَفَ الْخَبَرَ فَحَسَدَ الْقَوْمُ عَلَی ذَلِکَ وَ اغْتَاظَ وَ أَمَرَ بِهَدْمِ الدَّارِ وَ تَظَاهَرَ أَنَّهُ یُرِیدُ أَنْ یُزَادَ(3) فِی الْمَسْجِدِ وَ کَانَ فِیهَا الْحَسَنُ بْنُ الْحَسَنِ فَقَالَ لَا أَخْرُجُ وَ لَا أُمَکِّنُ مِنْ هَدْمِهَا فَضُرِبَ بِالسِّیَاطِ وَ تَسَابِیحِ النَّاسِ (4) وَ أُخْرِجَ عِنْدَ ذَلِکَ وَ هُدِّمَتِ الدَّارُ وَ زِیدَ فِی الْمَسْجِدِ. وَ رَوَی عِیسَی بْنُ عَبْدِ اللَّهِ: أَنَّ دَارَ فَاطِمَةَ علیها السلام حَوْلَ تُرْبَةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ بَیْنَهُمَا حَوْضٌ.
وَ فِی مِنْهَاجِ الْکَرَاجُکِیِّ: أَنَّهُ مَا بَیْنَ الْبَیْتِ الَّذِی فِیهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ بَیْنَ الْبَابِ الْمُحَاذِی لِزُقَاقِ الْبَقِیعِ (5)
ص: 29
عمر گفت: اجازه دهید دریچهای داشته باشم که از آن نظری به مسجد بیندازم! فرمود: نه، حتی اگر به اندازه یک انگشت باشد. پس ابوبکر عرض کرد: اجازه فرمایید روزنهای داشته باشم که از آن نگاه کنم، فرمود: نه، حتی اگر به اندازه سر سوزنی باشد؛ پس عثمان نیز چنین درخواستی را مطرح کرد و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نپذیرفت.
الفائق از زمخشری آورده است که سعد گفت: چون ندا در داده شد که جز خاندان رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله و خاندان علی علیه السّلام همه باید از مسجد بیرون روند، در حالی که باروبنه خود را کشان کشان بیرون میبردیم، از آن خارج شدیم.(1)
توضیح
در النهایه گفته است: در حدیث سعد آمده: «گوید: چون ندا در داده شد که هر که در مسجد است از آن خارج شود مگر آل رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله و آل علی علیه السّلام، در حالی که قلاع خود را کشان کشان میبردیم، از مسجد خارج شدیم» و «قلاع» به معنای باروبنه است و مفرد آن «قَلَع» با فتح است که و آن توبرهای است که توشه چوپان و لوازم او در آن قرار دارد.(2)
روایت11.
مناقب ابن شهر آشوب، فضایل سمعانی: جابر از ابن عمر در روایتی آورده است که مردی از وی پرسیده و گفت: درباره علی و عثمان چه میگویی؟ گفت: اما عثمان، گویی خدا از وی درگذشته بود لیکن خوش نداشتید که از وی درگذرد. و امّا علی پسرعمّ رسول خدا و داماد اوست و خانهاش این است- و با دست به خانه وی اشاره نمود- که میبینید، خداوند سبحان به پیامبرش فرمان داد که مسجد خود را بنا کند و آن حضرت ده خانه درون مسجد ساخت که نه خانه آن برای فرزندان و همسرانش بود و دهمین خانه که در وسط آن خانهها واقع بود، به علی و فاطمه علیهما السّلام تعلّق داشت و این کار در سال اول هجری اتفاق افتاد و گفتهاند: این کار در پایان عمر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بوده که نظر اول صحیحتر و مشهورتر است و این خانهها همچنان پابرجا بودند و علی و فرزندانش تا روزگار خلافت عبدالملک بن مروان در این خانه سکونت داشتند که چون از این امر اطلاع یافت، بر ایشان حسادت برده به خشم آمد و دستور داد آن را ویران کنند و برای توجیه کار خود مدعی شد که هدفش افزون کردن مساحت مسجد است! در آن موقع حسن بن حسن در خانه سکونت داشت که فرمود: نه از این خانه بیرون میروم و نه اجازه ویران کردن آن را میدهم. لیکن وی را با تازیانه زده و در میان داد و فریاد مردم از خانه بیرون رانده شده سپس خانه ویران گشته و به مساحت مسجد افزوده شد. و عیسی بن عبدالله روایت کرده که خانه فاطمه علیها السّلام پیرامون مرقد پیامبر صَلی الله علیهِ و آله قرار دارد و حوضی در میان آنها واقع است.
و در منهاج کراجکی آمده است که میان خانه رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله و دری که مقابل کوچه بقیع واقع بود، دری برای علی علیه السلام به مسجد گشوده شد
ص: 29
فُتِحَ لَهُ (1) بَابٌ وَ سُدَّ عَلَی سَائِرِ الْأَصْحَابِ مَنْ قَلَعَ الْبَابَ (2) کَیْفَ یُسَدُّ عَلَیْهِ الْبَابُ قَلَعَ بَابَ الْکُفْرِ مِنَ التُّخُومِ فُتِحَ لَهُ أَبْوَابٌ مِنَ الْعُلُومِ.
وَ فِی رِوَایَةِ أَبِی رَافِعٍ: أَنَّهُ صلی الله علیه و آله صَعِدَ الْمِنْبَرَ وَ قَالَ إِنَّ رِجَالًا یَجِدُونَ فِی أَنْفُسِهِمْ أَنْ سَکَنَ عَلِیٌّ فِی الْمَسْجِدِ وَ خَرَجُوا وَ اللَّهِ مَا فَعَلْتُ إِلَّا عَنْ أَمْرِ رَبِّی إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَوْحَی إِلَی مُوسَی أَنْ یَسْکُنَ مَسْجِدَهُ فَلَا یَدْخُلْ جُنُبٌ غَیْرُهُ وَ غَیْرُ أَخِیهِ هَارُونَ وَ ذُرِّیَّتِهِ وَ اعْلَمُوا رَحِمَکُمُ اللَّهُ أَنَّ عَلِیّاً مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِیَّ بَعْدِی وَ لَوْ کَانَ کَانَ عَلِیّاً.
جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ: کُنَّا نَنَامُ فِی الْمَسْجِدِ وَ مَعَنَا عَلِیٌّ علیه السلام فَدَخَلَ عَلَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ قُومُوا فَلَا تَنَامُوا فِی الْمَسْجِدِ فَقُمْنَا لِنَخْرُجَ فَقَالَ أَمَّا أَنْتَ یَا عَلِیُّ فَنَمْ (3) فَقَدْ أُذِنَ لَکَ.
أَبُو صَالِحٍ الْمُؤَذِّنُ فِی الْأَرْبَعِینِ وَ أَبُو الْعَلَاءِ الْعَطَّارُ الْهَمْدَانِیُّ فِی کِتَابِهِ بِالْإِسْنَادِ عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ أَنَّهُ قَالَ بِأَعْلَی صَوْتِهِ (4): أَلَا إِنَّ هَذَا الْمَسْجِدَ لَا یَحِلُّ لِجُنُبٍ وَ لَا حَائِضٍ إِلَّا لِلنَّبِیِّ وَ أَزْوَاجِهِ وَ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ أَلَا بَیَّنْتُ لَکُمْ أَنْ تَضِلُّوا مَرَّتَیْنِ (5).
جَامِعُ التِّرْمِذِیِّ وَ مُسْنَدُ أَبِی یَعْلَی أَبُو سَعِیدٍ الْخُدْرِیُّ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: یَا عَلِیُّ لَا یَحِلُّ لِأَحَدٍ أَنْ یُجْنِبَ فِی هَذَا الْمَسْجِدِ غَیْرِی وَ غَیْرُکَ.
وَ فِی رِوَایَةٍ: یَا عَلِیُّ لَا یَحِلُّ لِأَحَدٍ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ غَیْرِی وَ غَیْرِکَ.
وَ فِی رِوَایَةٍ: وَ لَا یَحِلُّ أَنْ یَدْخُلَ مَسْجِدِی جُنُبٌ غَیْرِی وَ غَیْرُهُ وَ غَیْرُ ذُرِّیَّتِهِ فَمَنْ شَاءَ فَهُنَا وَ أَشَارَ بِیَدِهِ نَحْوَ الشَّامِ فَقَالَ الْمُنَافِقُونَ لَقَدْ ضَلَّ وَ غَوَی فِی أَمْرِ خَتَنِهِ فَنَزَلَ ما ضَلَّ صاحِبُکُمْ وَ ما غَوی (6).
ص: 30
و بقیه درهای صحابه بسته شدند. کسی که دروازه قلعه خیبر را برکنده چکونه ممکن است دری به رویش بسته شود؟! او دروازه کفر را از ریشه درآورد و خداوند دری از علوم را برایش گشود.
و در روایت ابورافع آمده است که آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله بر بالای منبر رفته و فرمود: برخی از اینکه خود از مسجد رانده شدهاند در حالی که علی در مسجد سکونت دارد، ناراحت هستند. به خدا سوگند من این کار را جز به فرمان خدا انجام ندادهام، خداوند متعال به موسی وحی فرمود که در مسجد خود سکونت کرده کسی جز او ، برادرش هارون و ذرّیه او در حال جنابت وارد آن نشود. و بدانید خدایتان رحمت کند که علی از من منزلت هارون از موسی را دارد إلّا اینکه پس از من پیامبری نیست و اگر پیامبری میبود، آن نبوّت از آن علی بود.
جابر بن عبدالله: ما در مسجد میخوابیدیم و علی علیه السّلام با ما بود، پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله برما وارد گشته و فرمود: برخیزید و در مسجد نخوابید. پس برخاستیم تا بیرون رویم که آن حضرت فرمود: امّا تو ای علی، در مسجد بخواب که این اجازه به تو داده شده است.
ابوصالح مؤذن در «الأربعین» و ابوالعلاء عطّار همدانی در کتابش با اسناد از ام سلمه آورده است که آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله با صدای بلند فرمود: بدانید که اقامت در این مسجد برای کسی که جُنُب یا دچار حیض شده باشد جایز نیست مگر برای پیامبر و همسران وی و فاطمه بنت محمّد و علی، هان که برایتان روشن کردم تا گمراه نشوید- دوبار- .
جامع ترمذی و مسند ابویعلی: ابوسعید خدری آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: یا علی، جز من و تو کسی حق ندارد در این مسجد جُنُب شود. و در روایتی آمده است: جایز نیست برای احدی از این امت جز برای من و تو ... و در روایتی: جز من و او و ذریّه او، برای کسی از این اُمّت روا نیست که با جنابت وارد این مسجد شود، پس هرکس میخواهد اطلاع یابد، اینجا- و با دست خود به سمت شام اشاره فرمود- پس منافقان گفتند: در کار دامادش به گمراهی و نادانی افتاد! آنگاه آیه: «مَا ضَلَّ صَاحِبُکمُ ْ وَ مَا غَوَی»(1){[که]
یار شما نه گمراه شده و نه در نادانی مانده} نازل گردید.
ص: 30
کشف، [کشف الغمة] مِنْ مُسْنَدِ أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ أَرْقَمَ قَالَ: کَانَ لِنَفَرٍ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَبْوَابٌ شَارِعَةٌ فِی الْمَسْجِدِ فَقَالَ یَوْماً سُدُّوا هَذِهِ الْأَبْوَابَ إِلَّا بَابَ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ فَتَکَلَّمَ فِی ذَلِکَ أُنَاسٌ قَالَ فَقَامَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّی أُمِرْتَ بِسَدِّ هَذِهِ الْأَبْوَابِ غَیْرَ بَابِ عَلِیٍّ فَقَالَ فِیهِ قَائِلُکُمْ وَ اللَّهِ مَا سَدَدْتُ شَیْئاً وَ لَا فَتَحْتُهُ وَ لَکِنِّی أُمِرْتُ بِشَیْ ءٍ فَاتَّبَعْتُهُ.
وَ بِالْإِسْنَادِ الْمُقَدَّمِ عَنْ سُهَیْلِ بْنِ أَبِی صَالِحٍ عَنْ أَبِیهِ أَنَّ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ قَالَ: لَقَدْ أُوتِیَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ثَلَاثاً لَأَنْ أَکُونَ أُوتِیتُهَا أَحَبُّ إِلَیَّ أَنْ أُعْطَی (1) حُمْرَ النَّعَمِ جِوَارُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَهُ فِی الْمَسْجِدِ وَ الرَّایَةُ یَوْمَ خَیْبَرَ وَ الثَّالِثَةُ نَسِیَهَا سُهَیْلٌ.
وَ بِالْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ: کُنَّا نَقُولُ خَیْرُ النَّاسِ أَبُو بَکْرٍ ثُمَّ عُمَرُ وَ لَقَدْ أُوتِیَ ابْنُ أَبِی طَالِبٍ ثَلَاثَ خِصَالٍ لَأَنْ یَکُونَ لِی وَاحِدَةٌ مِنْهُنَّ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ حُمْرِ النَّعَمِ زَوَّجَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِنْتَهُ وَ وَلَدَتْ لَهُ وَ سَدَّ الْأَبْوَابَ إِلَّا بَابَهُ فِی الْمَسْجِدِ وَ أَعْطَاهُ الرَّایَةَ یَوْمَ خَیْبَرَ.
وَ مِنْ مَنَاقِبِ الْفَقِیهِ ابْنِ الْمَغَازِلِیِّ عَنْ عَدِیِّ بْنِ ثَابِتٍ قَالَ: خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَی الْمَسْجِدِ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ أَوْحَی إِلَی نَبِیِّهِ مُوسَی أَنِ ابْنِ لِی مَسْجِداً طَاهِراً لَا یَسْکُنُهُ إِلَّا مُوسَی وَ هَارُونُ وَ ابْنَا هَارُونَ وَ إِنَّ اللَّهَ أَوْحَی إِلَیَّ أَنْ أَبْنِیَ مَسْجِداً طَاهِراً لَا یَسْکُنُهُ إِلَّا أَنَا وَ عَلِیٌّ وَ ابْنَا عَلِیٍّ.
وَ بِالْإِسْنَادِ الْمُقَدَّمِ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ أَسِیدٍ الْغِفَارِیِّ قَالَ: لَمَّا قَدِمَ أَصْحَابُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله الْمَدِینَةَ لَمْ تَکُنْ لَهُمْ بُیُوتٌ فَکَانُوا یَبِیتُونَ فِی الْمَسْجِدِ فَقَالَ لَهُمُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لَا تَبِیتُوا فِی الْمَسْجِدِ فَتَحْتَلِمُوا ثُمَّ إِنَّ الْقَوْمَ بَنَوْا بُیُوتاً حَوْلَ الْمَسْجِدِ وَ جَعَلُوا أَبْوَابَهَا إِلَی الْمَسْجِدِ وَ إِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله بَعَثَ إِلَیْهِمْ مُعَاذَ بْنَ جَبَلٍ فَنَادَی أَبَا بَکْرٍ فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَأْمُرُکَ أَنْ تَخْرُجَ مِنَ الْمَسْجِدِ وَ تَسُدَّ بَابَکَ فَقَالَ سَمْعاً وَ طَاعَةً فَسَدَّ بَابَهُ وَ خَرَجَ مِنَ الْمَسْجِدِ ثُمَّ أَرْسَلَ إِلَی عُمَرَ فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَأْمُرُکَ أَنْ
ص: 31
روایت12.
کشف الغمّۀ: از مسند احمد بن حنبل از زید بن ارقم روایت شده که گفت: تعدادی از صحابه رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در خانههایشان به مسجد النبی باز میشد، روزی آن حضرت فرمود: این درها را به جز در خانه علی علیه السّلام، ببندید! راوی گوید: در پی آن عدهای بر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله خرده گرفتند، گوید: پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله برخاسته و حمد و ثنای خدا را به جا آورده و سپس فرمود: امّا بعد، به من امر شده است که این درها بسته شوند به جز در خانه علی سپس برخی از شما در این مورد چیزهایی گفتهاید، به خدا سوگند که من نه چیزی را بسته و نه گشودهام بلکه فرمانی یافتم و از آن اطاعت نمودم .
و با اسناد مذکور از سهیل بن ابی صالح از پدرش روایت شده است که عمر بن خطّاب گفت: به علی بن أبی طالب سه چیز داده شده است که اگر به من داده میشد، نزد من دوست داشتنیتر از شتران سرخ موی بود: همسایه رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بودن در مسجد او، رایتی که در جنگ خیبر به وی داده شد و سومین مورد را سهیل فراموش کرده است.
و با همان اسناد از ابن عمر روایت شده که گفت: ما میگفتیم که بهترین مردم ابوبکر و بعد از او عمر است لیکن به علی سه خصلت داده شده که اگر یکی از آنها به من تعلّق داشت نزد من نیکوتر از شتران سرخ موی بود: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله دختر خود را به همسری وی در آورد و از وی صاحب فرزند شد، جز درِ خانه او بقیه درهایی را که رو به مسجدالنبی باز میشدند، بست و در جنگ خیبر رایت را به وی داد.
و از مناقب فقیه ابن مغازلی از عدّی بن ثابت آورده است که گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به سوی مسجد بیرون رفته و فرمود: همانا خداوند به نبیّ خود موسی وحی فرمود که مسجدی پاکیزه را برای من بنا کن که جز موسی و هارون و دو پسر هارون در آن اقامت نکنند، و خداوند به من وحی فرمود که مسجدی پاکیزه بسازم که جز من و علی و دو پسر علی در آن سکونت نکنند.
و با اسناد مذکور از حذیفۀ بن أسید غفاری آورده است که گفت: چون صحابه پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به مدینه آمدند، خانه نداشتند از این رو در مسجد میخوابیدند. سپس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به ایشان فرمود: در مسجد نخوابید تا در آن محتلم نشوید. سپس آن جماعت خانههایی پیرامون مسجد ساختند و درهای این خانه را به سوی مسجد قرار دادند و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله معاذ بن جبل را نزد ایشان فرستاده و او به ابوبکر گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به تو دستور میدهد که از مسجد خارج شده و در خانهات را ببندی. ابوبکر گفت: سمعاً و طاعۀً! سپس در خانه خود را بسته، از مسجد خارج شد. آنگاه معاذ را نزد عمر فرستاده و گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به تو دستور میدهد که
ص: 31
تَسُدَّ بَابَکَ الَّذِی فِی الْمَسْجِدِ وَ تَخْرُجَ مِنْهُ فَقَالَ سَمْعاً وَ طَاعَةً لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ غَیْرَ أَنِّی أَرْغَبُ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی فِی خَوْخَةٍ فِی الْمَسْجِدِ فَأَبْلَغَهُ مُعَاذٌ مَا قَالَهُ عُمَرُ ثُمَّ أَرْسَلَ إِلَی عُثْمَانَ وَ عِنْدَهُ رُقَیَّةُ فَقَالَ سَمْعاً وَ طَاعَةً فَسَدَّ بَابَهُ وَ خَرَجَ مِنَ الْمَسْجِدِ ثُمَّ أَرْسَلَ إِلَی حَمْزَةَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ فَسَدَّ بَابَهُ وَ قَالَ سَمْعاً وَ طَاعَةً لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ عَلِیٌّ علیه السلام عَلَی ذَلِکَ مُتَرَدِّدٌ لَا یَدْرِی أَ هُوَ فِیمَنْ یُقِیمُ أَوْ فِیمَنْ یَخْرُجُ وَ کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله قَدْ بَنَی لَهُ فِی الْمَسْجِدِ بَیْتاً بَیْنَ أَبْیَاتِهِ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله اسْکُنْ طَاهِراً مُطَهَّراً فَبَلَغَ حَمْزَةَ قَوْلُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ تُخْرِجُنَا وَ تُمْسِکُ غِلْمَانَ بَنِی عَبْدِ الْمُطَّلِبِ فَقَالَ لَهُ نَبِیُّ اللَّهِ لَوْ کَانَ الْأَمْرُ إِلَیَّ مَا جَعَلْتُ دُونَکُمْ مِنْ أَحَدٍ وَ اللَّهِ مَا أَعْطَاهُ إِیَّاهُ إِلَّا اللَّهُ وَ إِنَّکَ لَعَلَی خَیْرٍ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ أَبْشِرْ فَبَشَّرَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَقُتِلَ یَوْمَ أُحُدٍ شَهِیداً وَ نَفِسَ ذَلِکَ (1) رِجَالٌ عَلَی عَلِیٍّ فَوَجَدُوا فِی أَنْفُسِهِمْ وَ تَبَیَّنَ فَضْلُهُ عَلَیْهِمْ وَ عَلَی غَیْرِهِمْ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَبَلَغَ ذَلِکَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَقَامَ خَطِیباً فَقَالَ إِنَّ رِجَالًا یَجِدُونَ فِی أَنْفُسِهِمْ فِی أَنْ أُسْکِنَ عَلِیّاً فِی الْمَسْجِدِ وَ أُخْرِجَهُمْ وَ اللَّهِ مَا أَخْرَجْتُهُمْ وَ لَا أَسْکَنْتُهُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَوْحَی إِلَی مُوسَی وَ أَخِیهِ أَنْ تَبَوَّءا لِقَوْمِکُما بِمِصْرَ بُیُوتاً وَ اجْعَلُوا بُیُوتَکُمْ قِبْلَةً وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ(2) وَ أَمَرَ مُوسَی أَنْ لَا یَسْکُنَ مَسْجِدَهُ وَ لَا یَنْکِحَ فِیهِ وَ لَا یَدْخُلَهُ إِلَّا هَارُونُ وَ ذُرِّیَّتُهُ وَ إِنَّ عَلِیّاً بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی وَ هُوَ أَخِی دُونَ أَهْلِی وَ لَا یَحِلُّ مَسْجِدِی لِأَحَدٍ یَنْکِحُ فِیهِ النِّسَاءَ إِلَّا عَلِیٌّ وَ ذُرِّیَّتُهُ فَمَنْ شَاءَهُ (3) فَهَاهُنَا وَ أَوْمَأَ بِیَدِهِ نَحْوَ الشَّامِ.
وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِی وَقَّاصٍ قَالَ: کَانَتْ لِعَلِیٍّ علیه السلام مَنَاقِبُ لَمْ یَکُنْ لِأَحَدٍ کَانَ یَبِیتُ فِی الْمَسْجِدِ وَ أَعْطَاهُ الرَّایَةَ یَوْمَ خَیْبَرَ وَ سَدَّ الْأَبْوَابَ إِلَّا بَابَ عَلِیٍّ.
وَ بِالْإِسْنَادِ عَنِ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ قَالَ: کَانَ لِنَفَرٍ مِنَ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَبْوَابٌ شَارِعَةٌ فِی الْمَسْجِدِ وَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ سُدُّوا هَذِهِ الْأَبْوَابَ غَیْرَ بَابِ عَلِیٍّ قَالَ فَتَکَلَّمَ فِی ذَلِکَ أُنَاسٌ قَالَ فَقَامَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ
ص: 32
در خانهات را که به مسجد باز میشود ببندی و از مسجد خارج شوی. عمر گفت: فرمان خدا و رسولش اطاعت میشود، لیکن من از خدای متعال میخواهم به من اجازه دهد دریچهای رو به مسجد داشته باشیم. پس معاذ پیغام عمر را به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله رساند. سپس آن حضرت در پی عثمان فرستاد که رقیه دختر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله همسر وی بود، عثمان نیز گفت: سمعاً و طاعۀً و از مسجد خارج شد. آنگاه نزد حمزه رضی الله عنه فرستاد و او در خانهاش را بسته و گفت: فرمان خدا و رسولش اطاعت میشود و این در حالی بود که علی در تردید به سر میبرد و نمیدانست که او هم از جمله کسانی است که باید در خانهاش را ببندد و از مسجد خارج شود یا اینکه در آن بماند. و رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله خانهای میان خانههای خود در مسجد برای وی ساخته بود. و سپس به وی فرمود: طاهر و مطَهَّر در این خانه اقامت کن. چون سخن پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام به گوش حمزه رسید، عرض کرد: یا محمّد، ما را بیرون میکنی و کودکان بنی عبدالمطلّب را ابقا میکنی؟! پیامبر خدا صَلی الله علیهِ و آله به وی فرمود: اگر اختیار به دست من بود جز شما احدی در اینجا قرار نمیدادم به خدا سوگند که این حق را کسی جز خدا به وی نداده است و تو را نیز بشارت باد که نزد خدا و رسول منزلتی ارجمند داری؛ سپس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله وی را بشارت داد و حمزه در جنگ اُحد به شهادت رسید.در این مورد مردانی نسبت به علی علیه السّلام حسادت ورزیدند ودر دل خود نسبت به وی احساس ناخوشایندی پیدا کردند و فضیلت علی علیه السّلام بر ایشان و دیگر صحابه رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آشکار گشت. و چون این خبر به گوش پیامبر صَلی الله علیهِ و آله رسید، طی خطبهای فرمود: کسانی از اینکه علی را در مسجد ابقا کرده و آنها را بیرون ساختهام، ناراحتند، به خدا سوگند این من نبودهام که آنها را بیرون کرده یا علی را اسکان داده باشم، خداوند عزّوجل به موسی و برادرش وحی فرمود که: «أَن تَبَوَّءَا لِقَوْمِکُمَا بِمِصْرَ بُیُوتًا وَ اجْعَلُواْ بُیُوتَکُمْ قِبْلَةً وَ أَقِیمُواْ الصَّلَوةَ»(1){که
شما دو تن برای قوم خود در مصر خانه هایی ترتیب دهید و سراهایتان را رو به روی هم قرار دهید و نماز برپا دارید} و به موسی امر فرمود که در مسجد خود کسی جز هارون و ذریّه او سکونت نکند و نزدیکی نکند و وارد آن نشود، و علی منزلت هارون از موسی را دارد و تنها او از بین خویشان من برادر من است و جز علی و ذرّیه او بر کسی روا نیست که در مسجد من با زنان نزدیکی کند و هرکس این را خوش نیاید، برود به آنجا- و با دست خود به طرف شام اشاره فرمود- .
و با اسناد از سعد بن أبی وقّاص آورده است که گفت: علی علیه السّلام از مناقبی برخوردار بود که احدی جز او از آنها برخوردار نبود. در مسجد النبی میخوابید، پیامبرصَلی الله علیهِ و آله در جنگ خیبر پرچم را به او داد و همه درهایی را که رو به مسجد النبی باز میشدند، بست إلّا در خانه علی را.
و با اسناد از براء بن عازب گوید: در خانههای عدهای از صحابه رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به مسجد باز میشدند و آن حضرت فرمود: این درها را به جز در خانه علی، ببندید. گوید: پس عدهای در این مورد اعتراض کردند. گوید: پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله برخاسته و حمد و ثنای خدا را به جا آورده
ص: 32
ثُمَّ قَالَ أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّی أُمِرْتُ بِسَدِّ هَذِهِ الْأَبْوَابِ غَیْرَ بَابِ عَلِیٍّ فَقَالَ قَائِلُکُمْ مَا سَدَدْتُ شَیْئاً وَ لَا فَتَحْتُهُ وَ لَکِنِّی أُمِرْتُ بِشَیْ ءٍ فَاتَّبَعْتُهُ.
وَ بِالْإِسْنَادِ الْمُقَدَّمِ عَنْ سَعِیدٍ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله أَمَرَ بِالْأَبْوَابِ (1) فَسُدَّتْ وَ تَرَکَ بَابَ عَلِیٍّ فَأَتَاهُ الْعَبَّاسُ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ سَدَدْتَ أَبْوَابَنَا وَ تَرَکْتَ بَابَ عَلِیٍّ فَقَالَ مَا أَنَا فَتَحْتُهَا وَ لَا سَدَدْتُهَا(2).
وَ بِالْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَیْضاً(3): أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَمَرَ بِسَدِّ الْأَبْوَابِ کُلِّهَا فَسُدَّتْ إِلَّا بَابَ عَلِیٍّ علیه السلام.
وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ نَافِعٍ مَوْلَی ابْنِ عُمَرَ قَالَ: قُلْتُ لِابْنِ عُمَرَ مَنْ خَیْرُ النَّاسِ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ مَا أَنْتَ وَ ذَاکَ لَا أُمَّ لَکَ ثُمَّ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ وَ قَالَ خَیْرُهُمْ بَعْدَهُ مَنْ کَانَ یَحِلُّ لَهُ مَا یَحِلُّ لَهُ وَ یَحْرُمُ عَلَیْهِ مَا یَحْرُمُ عَلَیْهِ قُلْتُ مَنْ هُوَ قَالَ عَلِیٌّ سَدَّ أَبْوَابَ الْمَسْجِدِ وَ تَرَکَ بَابَ عَلِیٍّ علیه السلام وَ قَالَ لَکَ فِی هَذَا الْمَسْجِدِ مَا لِی وَ عَلَیْکَ فِیهِ مَا عَلَیَّ وَ أَنْتَ وَارِثِی وَ وَصِیِّی تَقْضِی دَیْنِی وَ تُنْجِزُ عِدَاتِی وَ تُقْتَلُ عَلَی سُنَّتِی کَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ یُبْغِضُکَ وَ یُحِبُّنِی (4).
یف، [الطرائف] ابن المغازلی بإسناده إلی نافع: مثله (5).
نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام: أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَوْحَی إِلَی مُوسَی علیه السلام أَنِ ابْنِ مَسْجِداً طَاهِراً لَا یَکُونُ فِیهِ إِلَّا مُوسَی وَ هَارُونُ وَ ابْنَا هَارُونَ شَبَّرُ وَ شَبِیرٌ وَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَمَرَنِی أَنْ أَبْنِیَ مَسْجِداً لَا یَکُونُ فِیهِ غَیْرِی وَ غَیْرُ أَخِی عَلِیٍّ وَ ابْنَیَّ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ.
ص: 33
سپس فرمود: اما بعد، دستور یافتهام جز در خانه علی، همه درهای دیگر را ببندم، لیکن برخی از شما چیزهایی گفتند، من نه دری را بسته یا باز کردهام ، بلکه فرمانی یافتم و از آن پیروی نمودم.
و با اسناد مذکور از سعید آمده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله امر فرمود در ها را بستند و در خانه علی را ابقا نمود، پس عباس نزد وی آمده و عرض کرد: یا رسول الله، درهای ما را بستی و در خانه علی را ابقا کردی؟! پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: من آنها را نبسته و باز نکردم.
و نیز با اسناد از ابن عباس آمده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله امر فرمود همه درها بسته شوند که بسته شدند مگر درِ خانه علی علیه السّلام .
و با اسناد از نافع غلام ابن عمر گوید: به ابن عمر گفتم: بعد از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله چه کسی بهترینِ مردم است؟ گفت: بیمادر! تو را به این مورد چه کار؟ سپس از خدا طلب آمرزش کرده و گفت: بهترینِ مردم بعد از وی کسی است که هرچه بر او حلال بوده، بر این هم حلال بوده و هرچه بر او حرام بوده، بر این هم حرام بوده است. گفتم: این شخص کیست؟ گفت: علی، درهایی را که به مسجد باز میشدند، بست و در خانه علی علیه السّلام را بازگذاشت و فرمود: هرچه در این مسجد برای من رواست، برای تو نیز رواست و آنچه برای من نارواست، برای تو هم نارواست، و تو وارث و وصیّ منی، وام مرا میپردازی و وعدههای مرا به جا میآوری و در دفاع از سنّت کشته میشوی، دروغ میگوید کسی که تو را دشمن بدارد و گمان بَرَد مرا دوست میدارد.(1)
الطرائف:ابن مغازلی با اسنادش به نافع مانند آن را روایت کرده است.(2)
روایت13.
نوادر راوندی: با اسنادش از جعفر بن محمّد از پدرانش علیهم السّلام آورده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خدای متعال به موسی علیه السّلام وحی فرمودکه مسجدی پاکیزه بنا کند و جز موسی و هارون و دو پسر هارون شبّر و شبیر در آن سکونت نکنند، و همانا خدای متعال مرا فرمان داده که مسجدی بنا کنیم که کسی جز خودم و برادرم علی و دو پسرم حسن و حسین صلوات الله علیهم در آن ساکن نباشد.
ص: 33
یف، [الطرائف] رَوَی أَحْمَدُ بْنُ حَنْبَلٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ رَوَی أَبُو زَکَرِیَّا بْنُ مَنْدَةَ الْأَصْفَهَانِیُّ الْحَافِظُ فِی مَسَانِیدِ الْمَأْمُونِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ سَعِیدٍ الْجَوْهَرِیِّ قَالَ حَدَّثَنِی الْمَأْمُونُ قَالَ حَدَّثَنِی الرَّشِیدُ قَالَ حَدَّثَنِی الْمَهْدِیُّ قَالَ حَدَّثَنِی الْمَنْصُورُ قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ لِعَلِیٍّ علیه السلام أَنْتَ وَارِثِی وَ قَالَ إِنَّ مُوسَی سَأَلَ اللَّهَ تَعَالَی أَنْ یُطَهِّرُ لَهُ مَسْجِداً لَا یَسْکُنُهُ إِلَّا مُوسَی وَ هَارُونُ وَ ابْنَا هَارُونَ وَ إِنِّی سَأَلْتُ اللَّهَ تَعَالَی أَنْ یُطَهِّرَ مَسْجِداً لَکَ وَ لِذُرِّیَّتِکَ
مِنْ بَعْدِکَ ثُمَّ أَرْسَلَ إِلَی أَبِی بَکْرٍ أَنْ سُدَّ بَابَکَ فَاسْتَرْجَعَ وَ قَالَ فَعَلَ هَذَا بِغَیْرِی فَقِیلَ لَا فَقَالَ سَمْعاً وَ طَاعَةً فَسَدَّ بَابَهُ ثُمَّ أَرْسَلَ إِلَی عُمَرَ فَقَالَ سُدَّ بَابَکَ فَاسْتَرْجَعَ وَ قَالَ فَعَلَ هَذَا بِغَیْرِی فَقِیلَ بِأَبِی بِکْرٍ فَقَالَ إِنَّ فِی أَبِی بَکْرٍ أُسْوَةً حَسَنَةً فَسَدَّ بَابَهُ ثُمَّ ذَکَرَ رَجُلًا آخَرَ فَسَدَّ النَّبِیُّ بَابَهُ وَ ذَکَرَ کَلَاماً لَهُ ثُمَّ قَالَ فَصَعِدَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْمِنْبَرَ فَقَالَ مَا أَنَا سَدَدْتُ أَبْوَابَکُمْ وَ لَا فَتَحْتُ (1) بَابَ عَلِیٍّ علیه السلام وَ لَکِنَّ اللَّهَ سَدَّ أَبْوَابَکُمْ وَ فَتَحَ بَابَ عَلِیٍّ علیه السلام. وَ رَوَاهُ الشَّافِعِیُّ ابْنُ الْمَغَازِلِیِّ مِنْ ثَمَانِیَةِ طُرُقٍ فَمِنْهَا عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ أَسِیدٍ الْغِفَارِیِّ قَالَ: لَمَّا قَدِمَ أَصْحَابُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله(2) الْمَدِینَةَ لَمْ یَکُنْ لَهُمْ بُیُوتٌ یَسْکُنُونَ فِیهَا وَ کَانُوا یَبِیتُونَ فِی الْمَسْجِدِ وَ سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَی آخِرِ مَا مَرَّ(3).
هذا الخبر من المتواترات و رواه ابن بطریق فی العمدة من مسند أحمد بن حنبل بثلاثة أسانید عن زید بن أرقم و عمر بن الخطاب و ابنه و من مناقب ابن المغازلی بثمانیة طرق عن عدی بن ثابت و حذیفة بن أسید و سعد بن أبی وقاص و البراء بن عازب و سعید و نافع و ابن عباس بسندین (4) و هو یدل علی فضیلة جلیلة و منقبة نبیلة تستلزم الإمامة و الخلافة و العصمة و الطهارة و لذا احتج صلوات الله علیه
ص: 34
روایت14.
الطرائف: احمد بن حنبل از عبدالله بن عمر از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله و نیز ابو زکریا بن منده اصفهانیِ حافظ در مسانید المأمون با اسنادش از عبدالله بن عباس روایت کرده که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام فرمود: تو وارث منی؛ و فرمود: موسی از خدا خواست که مسجدی را برای وی پاکیزه و طاهر گرداند که جز موسی و هارون و دو پسر هارون در آن اقامت نکنند؛ و من از خدا خواستم مسجدی را برای تو و ذریّهات بعد از خودت پاکیزه و طاهر گرداند؛ سپس به ابوبکر پیغام فرستاد که در خانهات را ببند. ابوبکر استرجاع (إنّا لله و إنّا إلیه راجعون) نموده و گفت: آیا با دیگری نیز چنین کرده است؟ گفته شد: خیر! سپس گفت: اطاعت میشود، پس درِ خانهاش را بست! سپس به عمر پیغام داد که در خانهات را ببند. عمر استرجاع نموده و گفت: آیا با دیگری چنین کرده است؟ گفته شد: با ابوبکر؛ پس گفت: برای تأسی کردن، ابوبکر اُسوه حسنهای است؛ سپس در خانه خود را بست. سپس مرد دیگری را نام برده که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله در خانهاش را بست و سخنی از وی را نقل کرده سپس گوید: پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله از منبر بالا رفته و فرمود: من نه درهای شما را بستهام و نه در خانه علی علیه السّلام را باز گذاشتهام بلکه خداوند درهای شما را بسته و در علی را باز گذاشته است. این حدیث را ابن مغازلی شافعی از هشت طریق روایت کرده از جمله، از حذیفۀ بن أسید غفاری آورده است که چون صحابه پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به مدینه آمدند خانههایی نداشتند که در آن سکونت گزینند و در مسجد میخوابیدند و سپس ماجرا را همانطور که بیان گردید، تا آخر نقل میکند.(1)
توضیح
این حدیث از احادیث متواتر است و ابن بطریق آن را در «العمدۀ» از مسند احمد بن حنبل با سه اسناد از زید بن ارقم و عمر بن خطّاب و پسرش نقل کرده است، و از مناقب ابن مغازلی آن را از هشت طریق از عدیّ بن ثابت، حذیفۀ بن أسید، سعد بن أبی وقّاص، براء بن عازب، سعید، نافع و از ابن عباس با دو سند(2) نقل کرده است، و این خود بر فضیلتی ارجمند و منقبتی گرانمایه دلالت دارد که لازمهاش امامت، خلافت، عصمت و طهارت است، و به همین دلیل است که آن حضرت صلوات الله علیه
ص: 34
به فی الشوری و أی فضیلة أسنی من إدخاله بعد إخراج حمزة سید الشهداء مع کبر سنه و تقادم عهده و تجویز أن یجنب هو فی المسجد و یمر فیه جنبا دون غیره و هل یکون مثل هذا إلا لبیان استحقاقه للرئاسة العظمی و الخلافة الکبری؟
ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] الْمُفِیدُ عَنِ الْجُبَّائِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عِیسَی عَنْ مِسْعَرِ بْنِ یَحْیَی عَنْ شَرِیکٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله جَالِساً فِی جَمَاعَةٍ مِنْ أَصْحَابِهِ إِذْ أَقْبَلَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی آدَمَ فِی عِلْمِهِ وَ إِلَی نُوحٍ فِی حِکْمَتِهِ وَ إِلَی إِبْرَاهِیمَ فِی حِلْمِهِ فَلْیَنْظُرْ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (1).
لی، [الأمالی للصدوق] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ ابْنِ مَتِّیلٍ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام قَالَ: نَظَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ذَاتَ یَوْمٍ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام قَدْ أَقْبَلَ وَ حَوْلَهُ جَمَاعَةٌ مِنْ أَصْحَابِهِ فَقَالَ مَنْ أَحَبَ (2) أَنْ یَنْظُرَ إِلَی یُوسُفَ فِی جَمَالِهِ وَ إِلَی إِبْرَاهِیمَ فِی سَخَائِهِ وَ إِلَی سُلَیْمَانَ فِی بَهْجَتِهِ وَ إِلَی دَاوُدَ فِی حِکْمَتِهِ فَلْیَنْظُرْ إِلَی هَذَا(3).
ک، [إکمال الدین] ابْنُ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ هَارُونَ بْنِ عَنْتَرَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: کُنَّا جُلُوساً عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی آدَمَ فِی عِلْمِهِ وَ إِلَی نُوحٍ فِی
ص: 35
در شوری بدان احتجاج نمود؛ و چه فضیلتی درخشانتر از این که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله حمزه سیدالشهدا را با وجود بزرگسالیاش و قدمت اسلامش از مسجد بیرون کرد اما تنها به علی علیه السّلام اجازه داد که در مسجد جنب شود و در حال جنابت در مسجد رفت و آمد کند و آیا صدور چنین کاری جز برای بیان کردن استحقاق وی برای زعامت عظمی و خلافت کُبری است؟
باب هفتاد و سوم : امیرالمؤمنین علیه السّلام از ویژگیهای انبیا برخوردار بود و در همه فضائل به غیر از نبوّت با پیامبر ما وجه اشتراک داشت
روایات
روایت 1.
امالی طوسی: عبدالله بن مسعود گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در میان جمعی از صحابه خود نشسته بود که علی بن أبی طالب علیه السّلام آمد. پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هرکه خواسته باشد به آدم در علمش، به نوح در حکمتش و به ابراهیم در حلمش بنگرد، به علی بن أبی طالب نگاه کند.(1)
روایت2.
امالی صدوق: علی بن الحسین از پدرش علیهما السّلام روایت کرده گوید: روزی رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله علی علیه السّلام را دید که به همراه عدهای از یاران خود در حال آمدن است، پس فرمود: اگر کسی خواسته باشد به یوسف در جمالش، به ابراهیم در سخایش، به سلیمان در خوشروییاش و به داود در حکمتش نظر کند، به این (علی علیه السّلام) نگاه کند.
روایت3.
إکمال الدین: عبدالله بن عباس گوید: در محضر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نشسته بودیم که فرمود: هرکه خواهد به آدم در علمش، به نوح
ص: 35
سِلْمِهِ وَ إِلَی إِبْرَاهِیمَ فِی حِلْمِهِ وَ إِلَی مُوسَی فِی فِطْنَتِهِ (1) وَ إِلَی دَاوُدَ فِی زُهْدِهِ فَلْیَنْظُرْ إِلَی هَذَا فَنَظَرْنَا إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام(2) قَدْ أَقْبَلَ کَالْمَاءِ یَنْحَدِرُ مِنْ صَبَبٍ (3).
جا، [المجالس] للمفید مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ بْنِ مُسْلِمٍ (4) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی الْعِجْلِیِّ عَنْ مَسْعُودِ بْنِ یَحْیَی النَّهْدِیِّ عَنْ شَرِیکٍ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: بَیْنَمَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله جَالِسٌ فِی جَمَاعَةٍ مِنْ أَصْحَابِهِ إِذْ أَقْبَلَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام نَحْوَهُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی آدَمَ فِی خَلْقِهِ وَ إِلَی نُوحٍ فِی حِکْمَتِهِ وَ إِلَی إِبْرَاهِیمَ فِی حِلْمِهِ فَلْیَنْظُرْ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام(5).
ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَیْنِ الْبَغْدَادِیُ (6) عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَنْبَسَةَ(7) عَنِ الْحَسَنِ بْنِ سُلَیْمَانَ الْمَلَطِیِّ وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ الْعَلَوِیُّ وَ دَارِمُ بْنُ قَبِیصَةَ جَمِیعاً عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَا عَلِیُّ مَا سَأَلْتُ رَبِّی شَیْئاً إِلَّا سَأَلْتُ لَکَ مِثْلَهُ غَیْرَ أَنَّهُ قَالَ لَا نُبُوَّةَ بَعْدَکَ (8) أَنْتَ خَاتَمُ النَّبِیِّینَ وَ عَلِیٌّ خَاتَمُ الْوَصِیِّینَ (9).
ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] ابْنُ الصَّلْتِ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُنْذِرِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ أَخْرَجَنِی وَ رَجُلًا مَعِی مِنْ ظَهْرٍ إِلَی ظَهْرٍ(10) مِنْ
ص: 36
در سِلمش(صلح جوییاش)، به ابراهیم در حِلمش، به موسی در فراستش و به داود در زهدش نظر کند، به این نگاه کند، پس نگاه کردیم به علی بن أبی طالب علیه السّلام که همچون آب روانی که در سراشیبی جاری شده باشد، در حال آمدن بود.(1)
روایت4.
امالی مفید: ابی اسحاق از پدرش روایت کرده است که گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در میان جمعی از صحابه خود نشسته بود که علی بن أبی طالب علیه السّلام به سمت آن حضرت آمد، پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هرکس بخواهد به آدم در خلقش، به نوح در حکمتش و به ابراهیم در حلمش نظر کند، به علی بن أبی طالب علیه السّلام نگاه کند.(2)
روایت5.
عیون اخبار الرضا: علی علیه السّلام میفرماید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای علی، از پروردگارم چیزی نخواستهام مگر اینکه مانند آن را برای تو نیز خواسته باشم؛ البته خداوند فرمود: نبوّتی پس از تو نخواهد بود، تو خاتم پیامبرانی و علی خاتم اوصیاست.(3)
روایت6.
امالی طوسی: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: تحقیقاً خداوند من و مرد دیگری را از پشتی به پشت دیگر منتقل فرمود، از
ص: 36
صلب آدم حتی خرجنا من صلب أبینا، و سبقته بفضل هذه علی هذه- وضمّ بین السبابة و الوسطی و هو النبوة، فقیل له: من هو یا رسول الله؟ قال: علی بن أبیطالب.
لی، [الأمالی للصدوق] أَبِی عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُمْرُوسٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الْقَحْطَبِیِّ عَنْ سَعِیدِ بْنِ الْحَکَمِ بْنِ أَبِی مَرْیَمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَوْزَاعِیِّ عَنْ یَحْیَی بْنِ أَبِی کَثِیرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُرَّةَ عَنْ سَلَمَةَ بْنِ قَیْسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: عَلِیٌّ فِی السَّمَاءِ السَّابِعَةِ کَالشَّمْسِ بِالنَّهَارِ فِی الْأَرْضِ وَ فِی السَّمَاءِ الدُّنْیَا کَالْقَمَرِ بِاللَّیْلِ فِی الْأَرْضِ أَعْطَی اللَّهُ عَلِیّاً مِنَ الْفَضْلِ جُزْءاً لَوْ قُسِمَ عَلَی أَهْلِ الْأَرْضِ لَوَسِعَهُمْ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ مِنَ الْفَهْمِ لَوْ قُسِمَ عَلَی أَهْلِ الْأَرْضِ لَوَسِعَهُمْ شَبَّهْتُ لِینَهُ بِلِینِ لُوطٍ وَ خُلُقَهُ بِخُلُقِ یَحْیَی وَ زُهْدَهُ بِزُهْدِ أَیُّوبَ وَ سَخَاءَهُ بِسَخَاءِ إِبْرَاهِیمَ وَ بَهْجَتَهُ بِبَهْجَةِ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ وَ قُوَّتَهُ بِقُوَّةِ دَاوُدَ وَ لَهُ اسْمٌ مَکْتُوبٌ عَلَی کُلِّ حِجَابٍ فِی الْجَنَّةِ بَشَّرَنِی بِهِ رَبِّی وَ کَانَتْ لَهُ الْبِشَارَةُ عِنْدِی عَلِیٌّ مَحْمُودٌ عِنْدَ الْحَقِّ مُزَکَّی عِنْدَ الْمَلَائِکَةِ وَ خَاصَّتِی وَ خَالِصَتِی وَ ظَاهِرَتِی وَ مِصْبَاحِی وَ جُنَّتِی وَ رَفِیقِی آنَسَنِی بِهِ رَبِّی فَسَأَلْتُ رَبِّی أَنْ لَا یَقْبِضَهُ قَبْلِی وَ سَأَلْتُهُ أَنْ یَقْبِضَهُ شَهِیداً(1) أُدْخِلْتُ الْجَنَّةَ فَرَأَیْتُ حُورَ عَلِیٍّ أَکْثَرَ مِنْ وَرَقِ الشَّجَرِ وَ قُصُورَ عَلِیٍّ کَعَدَدِ الْبَشَرِ عَلِیٌّ مِنِّی وَ أَنَا مِنْ عَلِیٍّ مَنْ تَوَلَّی عَلِیّاً فَقَدْ تَوَلَّانِی حُبُّ عَلِیٍّ نِعْمَةٌ وَ اتِّبَاعُهُ فَضِیلَةٌ دَانَ بِهِ الْمَلَائِکَةُ وَ حَفَّتْ بِهِ الْجِنُّ الصَّالِحُونَ لَمْ یَمْشِ عَلَی الْأَرْضِ مَاشٍ بَعْدِی إِلَّا کَانَ هُوَ أَکْرَمَ مِنْهُ عِزّاً وَ فَخْراً وَ مِنْهَاجاً لَمْ یَکُ فَظّاً عَجُولًا وَ لَا مُسْتَرْسِلًا لِفَسَادٍ وَ لَا مُتَعَنِّداً حَمَلَتْهُ الْأَرْضُ فَأَکْرَمَتْهُ لَمْ یَخْرُجْ مِنْ بِطْنِ أُنْثَی بَعْدِی أَحَدٌ کَانَ أَکْرَمَ خُرُوجاً مِنْهُ وَ لَمْ یَنْزِلْ مَنْزِلًا إِلَّا کَانَ مَیْمُوناً أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْهِ الْحِکْمَةَ وَ رَدَّاهُ (2) بِالْفَهْمِ تُجَالِسُهُ
ص: 37
صلب آدم، تا اینکه از صلب پدرمان درآمدیم و من از آن مرد به اندازه فضیلت این بر این- و انگشتان سبابه و میانه را نشان داد- پیشی گرفتم و این سبقت همان نبوت است. پس به آن حضرت عرض شد: این مرد کیست یا رسول الله؟ فرمود: علی بن أبی طالب.
روایت7.
امالی صدوق: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی در آسمان هفتم به خورشید روز در زمین، و در آسمان دنیا به ماهِ شب در زمین شباهت دارد، خداوند جزئی از فضیلت را به علی عطا فرموده که اگر بر همه زمینیان تقسیم میشد، همه را در بر میگرفت. خداوند آنقدر به وی فهم مرحمت فرموده که اگر به کل ساکنان روی زمین داده میشد، همه را کفایت میکرد، نرم خویی او به لوط، خلق او به یحیی، زهد او به ایّوب، سخاوتش به ابراهیم، خوش روییش به سلیمان بن داود و قدرتش به قدرت داود شباهت دارد و او را نامی است که بر تمام پردههای بهشت نوشته شده و پروردگارم مرا به وجودش بشارت داده است و بشارت دادن آن به وی بر عهده من بود؛ علی نزد حق تعالی ستوده و نزد فرشتگان تزکیه شده است، او خاص و خالصه من است و اعلان من، چراغ من و سپر بلای من و رفیق همراه من است، پروردگارم مرا مأنوس او کرد و از وی خواستم که او را پیش از من از دنیا نبرد و از وی خواستم که او را شهید از دنیا ببرد؛ به بهشتم در آوردند و دیدم حوریان علی بیش از برگ درختان است و کاخهای علی به شماره افراد بشر است؛ علی از من است و من از علی، هرکس علی را دوست بدارد، مرا دوست داشته است، حبّ علی نعمت و پیروی او فضیلت است فرشتگان به او اعتقاد دارند و صالحان جن وی را احاطه کردهاند، پس از من کسی بر زمین گام ننهاده مگر اینکه علی به جهت عزّت و افتخار و دلیل راه بودن بهتر از او باشد؛ نه تند خوی شتاب کار است و نه طالب شدید فساد کردن است و نه اهل عناد، زمین او را برداشته و گرامی داشته است؛ پس از من بزرگوار تر از او کسی از مادر زائیده نشده است، و به هرجا وارد گشته خجسته گام بوده است، خداوند حکمت را بر وی نازل فرمود و جامه فهم بر وی پوشانید
ص: 37
الْمَلَائِکَةُ وَ لَا یَرَاهَا وَ لَوْ أُوحِیَ إِلَی أَحَدٍ بَعْدِی لَأُوْحِیَ إِلَیْهِ فَزَیَّنَ اللَّهُ بِهِ الْمَحَافِلَ وَ أَکْرَمَ بِهِ الْعَسَاکِرَ وَ أَخْصَبَ بِهِ الْبِلَادَ وَ أَعَزَّ بِهِ الْأَجْنَادَ مَثَلُهُ کَمَثَلِ بَیْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ یُزَارُ وَ لَا یَزُورُ وَ مَثَلُهُ کَمَثَلِ الْقَمَرِ إِذَا طَلَعَ أَضَاءَ الظُّلْمَةَ وَ مَثَلُهُ کَمَثَلِ الشَّمْسِ إِذَا طَلَعَتْ أَنَارَتِ الدُّنْیَا وَصَفَهُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ وَ مَدَحَهُ بِآیَاتِهِ وَ وَصَفَ فِیهِ آثَارَهُ وَ أَجْرَی مَنَازِلَهُ فَهُوَ الْکَرِیمُ حَیّاً وَ الشَّهِیدُ مَیِّتاً(1).
یر، [بصائر الدرجات] ابْنُ أَبِی الْخَطَّابِ عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ فُضَیْلٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: کَانَتْ فِی عَلِیٍّ سُنَّةُ أَلْفِ نَبِیٍ (2).
فض، [کتاب الروضة] أَحْمَدُ بْنُ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ زَیْدِ بْنِ الْحَارِثِ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ التَّمِیمِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی ذَرٍّ الْغِفَارِیِّ قَالَ: بَیْنَمَا ذَاتَ یَوْمٍ مِنَ الْأَیَّامِ بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذْ قَامَ وَ رَکَعَ وَ سَجَدَ شُکْراً لِلَّهِ تَعَالَی ثُمَّ قَالَ یَا جُنْدَبُ مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی آدَمَ فِی عِلْمِهِ وَ إِلَی نُوحٍ فِی فَهْمِهِ وَ إِلَی إِبْرَاهِیمَ فِی خَلَّتِهِ وَ إِلَی مُوسَی فِی مُنَاجَاتِهِ وَ إِلَی عِیسَی فِی سِیَاحَتِهِ (3) وَ إِلَی أَیُّوبَ فِی صَبْرِهِ وَ بَلَائِهِ (4) فَلْیَنْظُرْ إِلَی هَذَا الرَّجُلِ الْمُقَابِلِ (5) الَّذِی هُوَ کَالشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ السَّارِی وَ الْکَوْکَبِ الدُّرِّیِّ أَشْجَعُ النَّاسِ قَلْباً وَ أَسْخَی النَّاسِ کَفّاً(6) فَعَلَی مُبْغِضِهِ لَعْنَةُ اللَّهِ وَ الْمَلَائِکَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ قَالَ فَالْتَفَتَ النَّاسُ یَنْظُرُونَ مِنْ هَذَا الْمُقْبِلِ فَإِذَا هُوَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ عَلَیْهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ (7).
کشف، [کشف الغمة] مِنْ مَنَاقِبِ الْخُوارِزْمِیِّ عَنْ أَبِی الْحَمْرَاءِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ
ص: 38
فرشتگان با وی همنشین میشوند بیآنکه آنها را ببیند، اگر بنا بود بعد از من بر کسی وحی نازل شود، قطعاً آن شخص علی بود، خداوند محفلها را بدو آراسته و سپاهیان را بدو گرامی داشته و زمین را به برکت وجود او حاصلخیز گردانیده و لشکرها را بدو عزّت بخشیده است، مَثَل او به بیتالحرام میماند که به دیدارش روند و او به دیدار کسی نرود و همانند ماه است که چون برآید، بر هر ظلمتی پرتو افکند و به خورشید ماند که چون برآید، دنیا را روشن سازد، خداوند او را در کتاب خود توصیف کرده و به آیات خود ستوده است و در کتابش آثار او را توصیف کرده و منزلت های او را بیان نموده است؛ او تا زنده است ارجمند است و چون بمیرد، با شهادت از دنیا میرود.(1)
روایت8.
بصائر الدرجات: امام باقر علیه السّلام فرمود: علی از سنّت هزار پیامبر برخوردار بود.(2)
روایت9.
کتاب الروضۀ: ابوذر غفاری گوید: روزی در محضر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بودیم که آن حضرت قیام و رکوع نموده سجده شکر به درگاه خدای متعال به جای آورده سپس فرمود: ای جندب، هر که بخواهد به آدم در علمش، به نوح در فهمش، به ابراهیم در دوستی اش با خدا، به موسی در مناجات، به عیسی در جهان گردی اش برای عبادت و به ایّوب در صبر و امتحانش نظر کند، به این مرد روبرو نگاه کند که به خورشید و ماه در گردش و ستاره درخشان میماند، کسی که دلش شجاعتر از همه و دستش بخشنده تر از همه مردم است. پس لعنت خدا و فرشتگان و همه مردم بر دشمن او باد! پس مردم برگشته تا ببینند چه کسی در حال آمدن است که ناگاه علی بن ابی طالب علیه الصلاة و السلام نمودار شد.(3)
روایت10.
کشف الغمّۀ: از مناقب خوارزمی از ابوالحمراء روایت کرده که گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود:
ص: 38
صلی الله علیه و آله: مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی آدَمَ فِی عِلْمِهِ وَ إِلَی نُوحٍ فِی فَهْمِهِ وَ إِلَی یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا فِی زُهْدِهِ وَ إِلَی مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ فِی بَطْشِهِ فَلْیَنْظُرْ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام.قَالَ أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَیْنِ الْبَیْهَقِیُّ لَمْ أَکْتُبْهُ إِلَّا بِهَذَا الْإِسْنَادِ.
وَ قَدْ رَوَی الْبَیْهَقِیُّ فِی کِتَابِهِ الْمُصَنَّفِ فِی فَضَائِلِ الصَّحَابَةِ یَرْفَعُهُ بِسَنَدِهِ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی آدَمَ فِی عِلْمِهِ وَ إِلَی نُوحٍ فِی تَقْوَاهُ وَ إِلَی إِبْرَاهِیمَ فِی حِلْمِهِ وَ إِلَی مُوسَی فِی هَیْبَتِهِ وَ إِلَی عِیسَی فِی عِبَادَتِهِ فَلْیَنْظُرْ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام.
وَ مِنْ کِتَابِ الْمَنَاقِبِ عَنِ الْحَارِثِ الْأَعْوَرِ صَاحِبِ رَایَةِ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: بَلَغَنَا أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله کَانَ فِی جَمْعٍ مِنْ أَصْحَابِهِ فَقَالَ أُرِیکُمْ آدَمَ فِی عِلْمِهِ وَ نُوحاً فِی فَهْمِهِ وَ إِبْرَاهِیمَ فِی حِکْمَتِهِ فَلَمْ یَکُنْ بِأَسْرَعَ مِنْ أَنْ طَلَعَ عَلِیٌّ علیه السلام فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ قِسْتَ رَجُلًا بِثَلَاثَةٍ مِنَ الرُّسُلِ بَخْ بَخْ لِهَذَا الرَّجُلِ مَنْ هُوَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَ لَا تَعْرِفُهُ یَا أَبَا بَکْرٍ قَالَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ قَالَ أَبُو بَکْرٍ بَخْ بَخْ لَکَ یَا أَبَا الْحَسَنِ وَ أَیْنَ مِثْلُکَ یَا أَبَا الْحَسَنِ (1).
فض، [کتاب الروضة] یل، [الفضائل] لابن شاذان بالإسناد إلی الحارث: مثله (2).
مد، [العمدة] مِنْ مَنَاقِبِ ابْنِ الْمَغَازِلِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْوَهَّابِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَدْلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَحْمُودٍ(3) عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ سُلَیْمَانَ بْنِ رُشَیْدٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ أَبَانِ بْنِ فَیْرُوزَ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی عِلْمِ آدَمَ وَ فِقْهِ نُوحٍ فَلْیَنْظُرْ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام(4).
ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ ابْنِ أَبَانٍ عَنِ ابْنِ أُورَمَةَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ بُرَیْدٍ الْعِجْلِیِّ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: قَامَ ابْنُ الْکَوَّاءِ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام وَ هُوَ عَلَی الْمِنْبَرِ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَخْبِرْنِی عَنْ ذِی الْقَرْنَیْنِ أَ نَبِیّاً کَانَ أَمْ مَلَکاً؟
ص: 39
هر که بخواهد به آدم در علمش، به نوح در فهمش، به یحیی بن زکریا در زهدش، به موسی بن عمران در شدت عمل به خرج دادنش نگاه کند، باید به علی بن أبی طالب علیه السّلام نظر کند. احمد بن حسین بیهقی گفت: این حدیث را تنها با همین اسناد روایت کردهام.
بیهقی در کتابی که در فضائل صحابه نوشته است با سند خود از رسول خدا آورده است که فرمود: هرکه بخواهد به آدم در علمش، به نوح در تقوایش، به ابراهیم در حلمش، به موسی در هیبتش و به عیسی در عبادتش نظر کند، به علی بن أبی طالب علیه السّلام نگاه کند.
و از کتاب «المناقب» از حارث أعور پرچمدار علی علیه السلام نقل کرده، گوید: روایت شده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله در میان جمعی از صحابه خود بود که فرمود: اکنون آدم را در علمش، نوح را در فهمش و ابراهیم را در حکمتش به شما نشان میدهم که فوراً علی علیه السّلام سر رسید، پس ابوبکر عرض کرد: یا رسول الله، آیا یک مرد را با سه پیامبر قیاس فرمودی؟ خوشا، خوشا به حال این مرد! او کیست یا رسول الله؟ پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: أبابکر، مگر او را نمیشناسی؟ عرض کرد: خدا و رسولش داناترند! فرمود: او ابوالحسن علی بن أبی طالب است. ابوبکر گفت: خوشا، خوشا به حالت یا أبا الحسن، کجا چون تو پیدا شود یا أبا الحسن؟!(1)
کتاب الروضۀ- الفضائل: با اسناد به حارث مانند آن را روایت کردهاند.
روایت11.
العمدۀ: از مناقب ابن مغازلی مرفوعاً از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آورده است که آن حضرت فرمود: هر که بخواهد به علم آدم و فقه نوح بنگرد، به علی بن أبی طالب علیه السّلام نگاه کند.(2)
روایت12.
علل الشرائع: ابن نباته گوید: علی بر منبر بود که ابن الکوّاء برخاسته و عرض کرد: یا امیرالمؤمنین، مرا از ذوالقرنین آگاه کنید، پیامبر بود یا پادشاه؟
ص: 39
وَ أَخْبِرْنِی عَنْ قَرْنِهِ أَ مِنْ ذَهَبٍ کَانَ أَمْ مِنْ فِضَّةٍ فَقَالَ لَهُ لَمْ یَکُنْ نَبِیّاً وَ لَا مَلَکاً وَ لَمْ یَکُنْ قَرْنَاهُ مِنْ ذَهَبٍ وَ لَا فِضَّةٍ(1) وَ لَکِنَّهُ کَانَ عَبْداً أَحَبَّ اللَّهَ فَأَحَبَّهُ اللَّهُ وَ نَصَحَ لِلَّهِ وَ نَصَحَهُ اللَّهُ وَ إِنَّمَا سُمِّیَ ذَا الْقَرْنَیْنِ لِأَنَّهُ دَعَا قَوْمَهُ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَضَرَبُوهُ عَلَی قَرْنِهِ فَغَابَ عَنْهُمْ حِیناً ثُمَّ عَادَ إِلَیْهِمْ فَضَرَبَ عَلَی قَرْنِهِ الْآخَرِ وَ فِیکُمْ مِثْلُهُ (2).
قوله و فیکم مثله یعنی نفسه علیه السلام و قد اشتهر فی الحدیث: أنه ذو قرنی هذه الأمة، و فیه وجوه:
أحدها أنه عاش قرنین قرنا مع الرسول صلی الله علیه و آله و قرنا بعده و هذا الخبر لا یحتمله (3).
و ثانیها أنه یشبهه فی کونه عبدا صالحا مؤیدا ملهما بإلهام الله تعالی مطاعا للخلق بإذنه تعالی مع کونه غیر نبی و علیه تدل الأخبار الکثیرة التی أوردناها فی کتاب الإمامة فی باب مفرد.
و ثالثها أنه یشبهه فی أنه ضرب علی قرنیه.
و رابعها أنه صاحب القوتین العظیمتین فی الدنیا و الدین.
و خامسها أنه یشبهه فی أنه دعاهم فضربوه علی قرنه و سیرجع إلی الدنیا و ینقاد له شرق الأرض و غربها.
و سادسها أنه خلق الله تعالی له طرفی الأرض شرقها و غربها و سیملکهما إیاه و خلق له طرفی الجنة فهو قسیمها.
و قال الجزری فی النهایة فیه أنه قال لعلی علیه السلام إن لک بیتا فی الجنة و إنک ذو قرنیها أی طرفی الجنة و جانبیها قال أبو عبید و أنا أحسب أنه أراد
ص: 40
و مرا از شاخ او خبر دهید که از طلا بود یا نقره؟ به وی فرمود: نه پیامبر بود و نه پادشاه و شاخهای او نیز نه از طلا بودند نه از نقره، بلکه او بندهای بود که خداوند را دوست میداشت از این رو خدا هم وی را دوست داشت، و در راه خدا خیر خواهی میکرد از این رو خدا هم خیر خواه او بود، علّت اینکه وی را ذوالقرنین نامیدند آن بود که مردم را به پرستش خدای عزّوجل دعوت نمود که آنها بر یک طرف سرش کوبیدند و او را زدند، پس مدتی از ایشان نهان گشت و سپس به سوی ایشان بازگشت که این بار نیز بر طرف دیگر سرش زدند و در میان شما نیز شخصی چون او هست.(1)
توضیح
منظور آن حضرت از عبارت: «و در میان شما نیز شخصی چون او هست» خود اوست و در حدیث است که او ذوالقرنین این اُمّت است و برای مفهوم این حدیث وجوهی را ذکر کردهاند:
یکی اینکه آن حضرت دو قرن زیست: یک قرن با رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله و قرنی دیگر بعد از رحلت آن حضرت که این روایت محتمل این معنا نیست.
دوم اینکه ان حضرت به جهت اینکه عبدی صالح، تأیید شده و الهام شده به الهام خدای متعال است، به إذن خدا مردم ملزم به اطاعت از وی هستند بیآنکه نبی باشد، به ذوالقرنین شباهت دارد. و روایات بسیاری در تأیید این مفهوم وجود دارد که آنها را در کتاب «الإمامۀ» در بابی مستقل نقل کردهایم.
سوم اینکه: آن حضرت از جهت اینکه بر دو فرق ذوالقرنین زدند، به وی شباهت دارد .
چهارم اینکه آن حضرت صاحب دو قدرت بزرگ در دنیا و دین است.
پنجم اینکه آن حضرت به ذوالقرنین شباهت دارد که مردم را دعوت کرد ولی بر فرقش زدند و به دنیا برخواهد گشت و شرق و غرب عالم به فرمانش درخواهد آمد.
ششم اینکه خدای متعال دو سوی جهان یعنی شرق و غرب آن را برای وی آفریده است و روزی آن را به تمّلک وی درخواهد آورد و دو سوی بهشت را برای وی آفرید و تقسیم کننده آن است.
جزری در النهایۀ در مورد این موضوع گوید: پیامبر به علی علیه السّلام فرمود: «تحقیقاً خانهای در بهشت داری که تو ذوالقرنین بهشت هستی» یعنی اینکه صاحب هر دو طرف بهشتی، ابوعبید گوید: گمان دارم که منظور آن حضرت
ص: 40
ذو قرنی الأمة فأضمر و قیل أراد الحسن و الحسین علیهما السلام و أرضاهما(1) و منه حدیث علی علیه السلام و ذکر قصة ذی القرنین ثم قال و فیکم مثله فیری أنه إنما عنی نفسه لأنه ضرب علی رأسه ضربتین إحداهما یوم الخندق و الأخری ضربة ابن ملجم، لعنه الله انتهی (2) و سیأتی ذکر الوجوه الأخر.
مع، [معانی الأخبار] الْأُشْنَانِیُّ عَنْ جَدِّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ مُوسَی بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ سَلَمَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ التَّیْمِیِ (3) عَنْ سَلَمَةَ عَنْ أَبِی الطُّفَیْلِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ لَهُ یَا عَلِیُّ إِنَّ لَکَ کَنْزاً فِی الْجَنَّةِ وَ أَنْتَ ذُو قَرْنَیْهَا فَلَا تُتْبِعِ النَّظْرَةَ فِی الصَّلَاةِ(4) فَإِنَّ لَکَ الْأُولَی وَ لَیْسَتْ لَکَ الْأَخِیرَةُ.
قال الصدوق رضی الله عنه معنی قوله صلی الله علیه و آله إن لک کنزا فی الجنة یعنی مفتاح نعمها(5) و ذلک أن الکنز فی المتعارف لا یکون إلا المال من ذهب أو فضة
ص: 41
«ذوقرنی الاُمّۀ» بوده و لفظ«اُمّت» را مستتر کرده است. و گفتهاند: منظور آن حضرت حسن و حسین علیهما السّلام است و هردو معنا را ابو عبید پسندیده است و از آن است حدیث علی علیه السّلام و داستان ذوالقرنین را ذکر کرد و سپس فرمود: «در میان شما شخصی چون او هست» که به نظر میرسد منظور خود آن حضرت باشد، زیرا دو بار بر فرقش زدند: یکی در جنگ خندق و دیگری ضربت ابن ملجم لعنه الله*، تمام (1).
توضیح وجوه دیگر بعداً خواهد آمد.
روایت13.
معانی الأخبار: علی بن أبی طالب علیه السّلام آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به وی فرمود: یا علی، تو را در بهشت گنجی است و تو ذوالقرنین آن هستی. پس در نماز نگاه به نامحرم را تکرار مکن که فقط در نظر اول مجازی و حق نداری نگاه اول را با بار دوم تکرار کنی.
شیخ صدوق رضی الله عنه گوید: معنی عبارت: «تو را در بهشت گنجی است» کلید نعمتهای آن است، زیرا عرفاً گنج چیزی جز مال طلا و نقره نیست
ص: 41
و لا یکنز إلا خیفة الفقر(1) و لا یصلحان إلا للإنفاق فی أوقات الافتقار إلیهما و لا حاجة فی الجنة و لا فقر و لا فاقة لأنها دار السلام من جمیع ذلک و من الآفات کلها و فیها ما تشتهی الأنفس و تلذ الأعین و هذا الکنز هو المفتاح و ذلک أنه علیه السلام قسیم الجنة و إنما صار علیه السلام قسیم الجنة و النار لأن قسمة الجنة و النار إنما هی علی الإیمان و الکفر وَ قَدْ قَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: یَا عَلِیٌّ حُبُّکَ إِیمَانٌ وَ بُغْضُکَ نِفَاقٌ وَ کُفْرٌ.
فهو علیه السلام بهذا الوجه قسیم الجنة و النار و قد سمعت بعض المشایخ یذکر أن هذا الکنز هو ولده المحسن علیه السلام و هو السقط الذی ألقته فاطمة علیها السلام لما ضغطت بین البابین و احتج علی ذلک (2) بما روی فی السقط أنه یکون محبنطئا علی باب الجنة فیقال له ادخل الجنة فیقول لا حتی یدخل أبوای قبلی و
ما روی: أن الله تعالی کفل سارة و إبراهیم أولاد المؤمنین یغذونهم بشجر فی الجنة لها أظلاف کأظلاف البقر(3) فإذا کان یوم القیامة ألبسوا و طیبوا و أهدوا إلی آبائهم فهم فی الجنة ملوک مع آبائهم.
أما قوله صلی الله علیه و آله و أنت ذو قرنیها فإن قرنیها(4) الحسن و الحسین علیهما السلام لَمَّا رُوِیَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُزَیِّنُ بِهِمَا جَنَّتَهُ کَمَا تُزَیِّنُ الْمَرْأَةُ بِقِرْطَیْهَا(5).
وَ فِی خَبَرٍ آخَرَ: یُزَیِّنُ اللَّهُ بِهِمَا عَرْشَهُ.
و فی وجه آخر معنی قوله صلی الله علیه و آله و أنت ذو قرنیها أی أنک صاحب قرنی الدنیا و أنک الحجة علی شرق الدنیا و غربها و صاحب الأمر فیها و النهی فیها،
ص: 42
و جز از بیم فقر اندوخته نمیشوند، و جز به درد خرج کردن هنگام نیاز به آنها، به دردی دیگر نمیخورند، و در بهشت نه احتیاجی به آنها وجود دارد و نه فقر و فاقهای، زیرا بهشت دارالسلام و خانه امن است که از همه این امور و آفات خالی است و هرچه دل بخواهد و چشم را لذت بخشد در آن هست و این گنج کلید ورود به بهشت است زیرا آن حضرت قسمت کننده بهشت است و قسمت کننده بهشت و دوزخ بودن علی علیه السّلام بدین سبب است که ملاک ورود به هریک از آنها ایمان و کفر است و پیغمبر صَلی الله علیهِ و آله فرموده است: «علی، دوستی با تو ایمان و کینهتوزی با تو نفاق و کفر است» لذا آن حضرت علیه السّلام به همین جهت قسمت کننده بهشت و دوزخ میباشد، و شنیدهام که یکی از بزرگان میفرمود: این گنج، پسرش محسن علیه السّلام است، همان که چون فاطمه علیهالسّلام میان فشار دو در قرار گرفت، وی را سقط نمود و بر درستی قول خود حدیثی را که درباره اولاد سقط شده روایت شده دلیل آورد که فرزند سقط شده بر در بهشت خشمگین میایستد پس به وی گفته میشود: به بهشت درآی! گوید: تا پدر و مادرم قبل از من وارد آن نشوند، من وارد بهشت نمیشوم؛ و نیز روایتی که طبق آن خداوند متعال ابراهیم و ساره را سرپرست اولاد مؤمنان نموده و آنان به وسیله درختی که در بهشت است و دارای نوکی به مانند نوک پستان گاو میباشد، تغذیه میشوند، و چون قیامت سررسد، جامههای زیبا بر آنان پوشانده و خوشبو گردند و به پدر و مادرانشان هدیه داده میشوند، آنها به همراه پدرانشان در بهشت فرمانروایند. اما منظور از قول آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله که فرمود: «تو ذوالقرنین آنی» حسن و حسین علیهما السّلام است به دلیل روایتی از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله که فرموده است: به راستی که خداوند بهشت خود را با آن دو زینت میبخشد همانطور که زن خود را با دو گوشواره میآراید؛ و نیز طبق روایت دیگری که خداوند به وسیله آن دو عرش خود را میآراید.
و از زاویه دیگری منظور از قول آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله: «و تو ذوالقرنین آن هستی» یعنی اینکه تو صاحب دو سوی دنیایی و بر شرق و غرب آن حجّتی و در آن صاحب امر و نهی میباشی،
ص: 42
و کل ذی قرن فی الشاهد إذا أخذ بقرنه فقد أخذ به و قد یعبر عن الملک بالآخذ بالناصیة کما قال عز و جل ما مِنْ دَابَّةٍ إِلَّا هُوَ آخِذٌ بِناصِیَتِها(1) و معناه علی هذا أنه علیه السلام مالک حکم الدنیا فی إنصاف المظلومین و الأخذ علی أیدی الظالمین و فی إقامة الحدود إذا وجبت و ترکها إذا لم تجب و فی الحل و العقد و فی النقض و الإبرام و فی الحظر و الإباحة و فی الأخذ و الإعطاء و فی الحبس و الإطلاق و فی الترغیب و الترهیب.
و فی وجه آخر معناه أنه علیه السلام ذو قرنی هذه الأمة کما کان ذو القرنین لأهل وقته و ذلک أن ذا القرنین ضرب علی قرنه الأیمن فغاب ثم حضر فضرب علی قرنه الآخر و تصدیق ذلک
قول الصادق علیه السلام: إن ذا القرنین لم یکن نبیا و لا ملکا و إنما کان عبدا أحب الله فأحبه الله و نصح لله فنصحه الله و فیکم مثله یعنی بذلک أمیر المؤمنین علیه السلام. و هذه المعانی کلها صحیحة یتناولها ظاهر قوله صلی الله علیه و آله لک کنز فی الجنة و أنت ذو قرنیها(2).
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب أَبُو عُبَیْدٍ فِی غَرِیبِ الْحَدِیثِ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِنَّ لَکَ (3) بَیْتاً فِی الْجَنَّةِ وَ إِنَّکَ لَذُو قَرْنَیْهَا.
سُوَیْدُ بْنُ غَفَلَةَ وَ أَبُو الطُّفَیْلِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: إِنَّ ذَا الْقَرْنَیْنِ کَانَ مَلِکاً عَادِلًا فَأَحَبَّهُ اللَّهُ وَ نَاصَحَ لِلَّهِ فَنَصَحَهُ اللَّهُ أَمَرَ قَوْمَهُ بِتَقْوَی اللَّهِ فَضَرَبُوهُ عَلَی قَرْنِهِ بِالسَّیْفِ فَغَابَ عَنْهُمْ مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ رَجَعَ إِلَیْهِمْ فَدَعَاهُمْ إِلَی اللَّهِ فَضَرَبُوهُ عَلَی قَرْنِهِ الْآخَرِ بِالسَّیْفِ فَذَلِکَ قَرْنَاهُ وَ فِیکُمْ مِثْلُهُ یَعْنِی نَفْسَهُ لِأَنَّهُ ضُرِبَ عَلَی رَأْسِهِ ضَرْبَتَیْنِ أَحَدُهُمَا یَوْمَ الْخَنْدَقِ وَ الثَّانِی ضَرْبَةُ ابْنِ مُلْجَمٍ لَعَنَهُ اللَّهُ.
الرضی فی مجازات الآثار النبویة عنی رأس الأمة أن القرنین إنما یکونان فیه و هذا یدل علی أنه کان رأس أمته و رئیس أسرته و یقال: أی
ص: 43
و به عنوان شاهد مثال گفته میشود که هرگاه شاخ شاخداری را بگیرند، او را مطیع و رام خود کردهاند؛ و گاهی به پادشاهی که زمام امور کشور را به دست گرفته باشد گفته میشود که: موی پیشانی را گرفته چنانکه خداوند عزّوجل فرموده است: «مَّا مِن دَابَّةٍ إِلَّا هُوَ ءَاخِذُ بِنَاصِیَتهَِا»(1){هیچ
جنبنده ای نیست مگر اینکه او مهار هستی اش را در دست دارد}، بنابراین معنایش این است که امیرالمؤمنین علیه السّلام در گرفتن داد ستم دیدگان و رسوا ساختن ستمکاران در اقامه حدود الهی آنگاه که واجب شوند و ترک آن در صورتی که واجب نباشند و در گشودن و بستن پیمانها و نقض و ابرام و در منع و جواز انجام کارها و در داد و ستدها و در حبس کردن و آزاد ساختن و در ترغیب و ترساندن، مالک حکومت دنیاست.
و از وجهی دیگر بدان معناست که آن حضرت علیه السّلام ذوالقرنین این اُمّت است همانطور که ذوالقرنین برای مردم زمان خودش * بود، بدین معنا که چون بر فرق راستش ضربه زدند، مدتی از آنان دوری گزید و سپس به میانشان بازگشت که این بار فرق چپ او را زدند؛ و آنچه این امر را تأیید میکند، قول امام صادق علیه السّلام است که از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل میکند که فرمود: «ذوالقرنین نه پیامبر بود و نه سلطان بلکه بندهای بود که خدا را دوست میداشت از این رو خداوند نیز وی را دوست داشت، او برای رضای خدا نصیحت کرد و خداوند نیز او را پند و اندرز داد و در میان شما هم مانند او هست» و منظور وی امیرالمؤمنین علیه السّلام است. و همه این معانی صحیح هستند و ظاهر کلام رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله که میفرماید: «در بهشت تو را گنجی است و تو ذوالقرنین آنی» با تمام آنها سازگار است.(2)
روایت14.
مناقب ابن شهر آشوب: ابو عبید در کتاب«غریب الحدیث» آورده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: بیتردید تو خانهای در بهشت داری و بیشک تو ذوالقرنین آن هستی.
سوید بن غفلۀ و ابوطفیل: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: ذوالقرنین فرمانروایی دادگر بود از این رو خداوند وی را دوست داشت، وی برای رضای خدا خیر خواه مردم بود و خداوند هم خیر خواه او بود، قوم خود را به ترس از خدا فرمان داد لیکن آنها با شمشیر بر فرق وی زدند که بر اثر آن مدتی از ایشان دور شد، سپس نزد آنان بازگشته و آنان را به پرستش خدا دعوت نمود لیکن با شمشیر بر فرق دیگرش کوفتند و دو فرق او این دو هستند و در میان شما نیز مانند او هست، و منظور آن حضرت خودش بود که دو ضربت بر فرقش وارد شد؛ یک ضربت در جنگ خندق و ضربت ابن ملجم لعنهالله.
سید رضی در کتاب «مجازات الآثار النبویّۀ» گوید: منظور آن حضرت زمامدار و رئیس اُمّت است، زیرا این دو فرق تنها میتوانند در سر باشند و این خود بر آن دلالت دارد که آن حضرت پیشوای اُمّت خود و رئیس خانواده خویش بوده است؛ و گفته میشود:
ص: 43
کذی القرنین أی الإسکندر الرومی و یدل أیضا علی سیادته لأنه کان قد أخذ بأزمة الملوک و إن أراد اسم نبی من الأنبیاء فهو أفضل أهل زمانه کما کان ذو القرنین فی زمانه و قال ثعلب کان وصفه ببلوغ غایات المثابین فی الجنة کأنه أخذ طرفی الجنة و قال ثعلب أیضا أی ذو جبلیها یعنی الحسن و الحسین علیهما السلام و قال أی طرفی الأمة أی أنت إمام فی الابتداء و المهدی ولدک إمام
فی الانتهاء و یجوز من قولهم عصرت الفرس قرنا أو قرنین أی استخرجت عرقه بالجری مرة أو مرتین و کأنه ذو اقتباس العلم الظاهر و استخراج العلم الباطن (1).
قب، [المناقب] لابن شهرآشوب: لِنَبِیِّهِ آمَنَ الرَّسُولُ (2) وَ لَهُ وَ صالِحُ الْمُؤْمِنِینَ (3) وَ قَالَ لِنَفْسِهِ إِنَّ بَطْشَ رَبِّکَ لَشَدِیدٌ(4) وَ لِنَبِیِّهِ أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ (5) وَ لَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ(6) وَ قَالَ لِنَفْسِهِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ لِنَبِیِّهِ وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلَّا رَحْمَةً(7) وَ لَهُ قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ (8) وَ قَالَ لِنَفْسِهِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْحَکِیمِ (9) وَ لِنَبِیِّهِ لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزِیزٌ(10) وَ لَهُ وَ تُعِزُّ مَنْ تَشاءُ وَ قَالَ لِنَفْسِهِ وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ (11) وَ لِنَبِیِّهِ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ (12)
ص: 44
«مانند ذوالقرنین» یعنی مانند اسکندر رومی کما اینکه بر زعامت و سیادت آن حضرت دلالت دارد، زیرا اسکندر رومی زمام فرمانروایان را به دست گرفته بود، و اگر منظور وی نام بردن پیامبری از پیامبران بود، باز هم او افضل زمان خویش است همانطور که ذوالقرنین افضل زمان خود بود. و ثعلب گوید: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله وی (علی علیه السّلام) را به رسیدن به عالی ترین درجات پاداش یافتگان در بهشت توصیف فرموده چنانکه گویی دو سوی بهشت را از آنِ خود ساخته باشد. نیز ثعلب گوید: یعنی صاحب دو کوه آن یعنی حسن و حسین علیهما السّلام، یا اینکه منظور این باشد که دو طرف امت را گرفته ای زیرا تو امام مردم در ابتدا هستی و مهدی که از فرزندان توست امام مردم در انتها است. و جایز است از باب قول عرب باشد که میگویند: «عَصَرتُ الفَرَسَ قَرناً أو قرنین» یعنی: با دواندن، عرق اسب را یکی دو بار درآوردم و گویی علی علیه السلام صاحب اقتباس علم ظاهر و استخراج علم باطن است.(1)
روایت15.
مناقب ابن شهر آشوب: خداوند درباره پیامبرش میفرماید: «ءَامَنَ الرَّسُولُ»(2){پیامبر ایمان آورد} و در مورد علی علیه السلام میفرماید: «صَالِحُ الْمُؤْمِنِینَ»(3){و صالح مؤمنان} .
و درباره خود میفرماید: «إِنَّ بَطْشَ رَبِّکَ لَشَدِیدٌ»(4){آری، عِقاب پروردگارت سخت سنگین است} و درباره پیامبرش میفرماید: «أَشَدُّ حُبًّا لِّلَّهِ»(5){خدا را بسیار دوست میدارد} و درباره علی علیه السلام میفرماید: «أَشِدَّاءُ عَلیَ الْکُفَّارِ»(6){بر کافران سختگیر هستند}.
و درباره خود میفرماید: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم» و به پیامبرش میفرماید: «وَ مَا أَرْسَلْنَکَ إِلَّا رَحْمَةً لِّلْعَالَمِین»(7){و تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم.}و درباره او (علی علیه السّلام) میفرماید: «قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ»(8){بگو: «به فضل و رحمت خداست}.
و درباره خود میفرماید: «مِنَ اللَّهِ الْعَزِیزِ الحَْکِیم»(9){از
جانب خدایِ شکست ناپذیرِ سنجیده کار است} و به پیامبرش میفرماید: «لَقَدْ جَاءَکُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِکُمْ عَزِیز»(10){قطعاً،
برای شما پیامبری از خودتان آمد که شکستناپذیر است} و درباره او میفرماید: «و یُعزّ من یشاء»{و هرکه را خواهد عزّت عطا میفرماید}
و درباره خود میفرماید: «وَ هُوَ الْعَلیِ ُّ الْعَظِیمُ»(11){و
اوست والایِ بزرگ.} و به پیامبر خود میفرماید: «وَ إِنَّکَ لَعَلیَ خُلُقٍ عَظِیم»(12){و راستی که تو را خویی والاست!}
ص: 44
وَ لَهُ عَمَّ یَتَساءَلُونَ عَنِ النَّبَإِ الْعَظِیمِ (1) وَ قَالَ لِنَفْسِهِ اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ (2) وَ لِنَبِیِّهِ قَدْ جاءَکُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ(3) وَ لَهُ وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِی أُنْزِلَ مَعَهُ (4) ثُمَّ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی سَمَّی عَلِیّاً مِثْلَ مَا سَمَّی بِهِ کُتُبَهُ قَالَ إِنَّا أَنْزَلْنَا التَّوْراةَ فِیها هُدیً (5) وَ لِعَلِیٍ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ(6) وَ قَالَ فِیها هُدیً وَ نُورٌ(7) وَ لِلْقُرْآنِ وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِی أُنْزِلَ مَعَهُ (8) وَ لِعَلِیٍ جَعَلْناهُ نُوراً نَهْدِی بِهِ (9) وَ قَالَ یَحْکُمُ بِهَا
النَّبِیُّونَ (10) وَ لِعَلِیٍ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ (11) وَ قَالَ صُحُفِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی (12) وَ لِعَلِیٍ الم ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فِیهِ (13) وَ الْکِتَابُ أَکْبَرُ وَ قَالَ فِی الْقُرْآنِ وَ کُلَّ شَیْ ءٍ أَحْصَیْناهُ فِی إِمامٍ مُبِینٍ (14) وَ لَهُ یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ (15) وَ فِی الْقُرْآنِ هذا بَیانٌ لِلنَّاسِ (16) وَ لَهُ أَ فَمَنْ کانَ عَلی بَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ (17) وَ فِی الْقُرْآنِ هذا بَصائِرُ لِلنَّاسِ (18) وَ لَهُ قُلْ هذِهِ سَبِیلِی أَدْعُوا إِلَی اللَّهِ عَلی بَصِیرَةٍ(19) وَ
ص: 45
و درباره علی علیه السلام میفرماید: «عَمَّ یَتَسَاءَلُونَ عَنِ النَّبَإِ الْعَظِیمِ»(1){درباره چه چیز از یکدیگر می پرسند؟از آن خبر بزرگ} و درباره خود میفرماید: اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ»(2){خدا
نور آسمانها و زمین است} و درباره پیامبرش میفرماید: «قَدْ جَاءَکُم مِّنَ اللَّهِ نُور»(3){قطعاً برای شما از جانب خدا نوری آمده است} و درباره علی علیه السّلام میفرماید: «وَ اتَّبَعُواْ النُّورَ الَّذِی أُنزِلَ مَعَهُ»(4){و نوری را که با او نازل شده است پیروی کردند}
از طرفی، خداوند علی را به نام کتابهای خود نامیده گوید: «إِنَّا أَنزَلْنَا التَّوْرَئةَ فِیهَا هُدًی»(5){ما تورات را که در آن رهنمونی است فرستادیم} و درباره علی علیه السّلام میفرماید: «وَ لِکلُ ِّ قَوْمٍ هَاد»(6){و برای هر قومی رهبری است.} و فرمود: «فیها هُدًی وَ نُورٌ»(7){در آن، هدایت و نوری است} و درباره قرآن میفرماید: «وَ اتَّبَعُواْ النُّورَ الَّذِی أُنزِلَ مَعَهُ»(8){و نوری را که با او نازل شده است پیروی کردند} و درباره علی علیه السّلام میفرماید: «جَعَلْنَاهُ نُورًا نهَّْدِی بِهِ»(9){و آن را نوری گردانیدیم که به وسیله آن راه می نماییم}
و فرمود: «یحَْکُمُ بهَِا النَّبِیُّونَ»(10){پیامبرانی که تسلیم [فرمان خدا] بودند، به موجب آن برای یهود داوری می کردند} و درباره علی فرمود: «لَدَیْنَا لَعَلیِ ٌّ حَکِیم»(11){به نزد ما سخت والا و پرحکمت است.}
و فرمود: «صحُُفِ إِبْرَاهِیمَ وَ مُوسی»(12){صحیفه های ابراهیم و موسی} و درباره علی علیه السّلام میفرماید: «ذَالِکَ الْکِتَبُ لَا رَیْبَ فِیهِ *»(13){الف،
لام، میم.این است کتابی که در [حقانیت] آن هیچ تردیدی نیست} و کتاب بزرگتر است .
و درباره قرآن فرمود: «وَ کلُ َّ شیَ ْءٍ أَحْصَیْنَاهُ فیِ إِمَامٍ مُّبِین»(14){و هر چیزی را در کارنامه ای روشن برشمرده ایم.} و درباره وی میفرماید: «یَوْمَ نَدْعُواْ کُلَّ أُنَاسِ بِإِمَامِهِمْ»(15){[یاد کن] روزی را که هر گروهی را با پیشوایشان فرا می خوانیم}
و درباره قرآن میفرماید: «هَذَا بَیَانٌ لِّلنَّاس»(16){این [قرآن] برای مردم، بیانی است} و درباره وی گوید: «أَ فَمَن کاَنَ عَلیَ بَیِّنَةٍ مِّن رَّبِّهِ...»(17){آیا کسی که از جانب پروردگارش بر حجّتی روشن است...}
و درباره قرآن فرمود: «هَذَا بَصَئرُِ لِلنَّاس»(18){این [کتاب] برای مردم، بینش بخش است} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «قُلْ هَذِهِ سَبِیلیِ أَدْعُواْ إِلیَ اللَّهِ عَلیَ بَصِیرَة»(19){بگو: «این است راه من، که من و هر کس (پیروی ام) کرد با بینایی به سوی خدا دعوت می کنیم}
ص: 45
فِی الْقُرْآنِ یَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاوَتِهِ (1) وَ لَهُ وَ یَتْلُوهُ شاهِدٌ(2) وَ فِی الْقُرْآنِ هُدیً وَ بُشْری (3) وَ لَهُ لَهُمُ الْبُشْری (4) وَ فِی الْقُرْآنِ سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلًا ثَقِیلًا(5) وَ لَهُ إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ الْخَبَرَ وَ فِی الْقُرْآنِ وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ (6) وَ لَهُ أَ فَمَنْ یَهْدِی إِلَی الْحَقِ (7) وَ فِی الْقُرْآنِ قُلْ فَلِلَّهِ الْحُجَّةُ(8) وَ لَهُ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ وَ أَنَا خَلِیفَةُ اللَّهِ وَ فِی الْقُرْآنِ إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ(9) وَ لَهُ وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ(10) وَ فِی الْقُرْآنِ وَ لا تَکْتُمُوا الشَّهادَةَ(11) وَ لَهُ قُلْ کَفی بِاللَّهِ شَهِیداً بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ (12) وَ
فِی الْقُرْآنِ وَ الَّذِی جاءَ بِالصِّدْقِ (13) وَ لَهُ وَ کُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ (14) وَ فِی الْقُرْآنِ تَفْصِیلَ کُلِّ شَیْ ءٍ(15) وَ لَهُ إِنَّهُ لَقَوْلٌ فَصْلٌ (16) وَ فِی الْقُرْآنِ وَ لَمْ یَجْعَلْ لَهُ عِوَجاً قَیِّماً(17) وَ لَهُ ذلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ (18) وَ فِی الْقُرْآنِ اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِیثِ (19) وَ لَهُ مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ(20)
ص: 46
ودرباره قرآن فرمود: «یَتْلُونَهُ حَقَّ تِلَاوَتِهِ»(1){[و] آن را چنان که باید می خوانند} و درباره علی علیه السّلام میفرماید: «وَ یَتْلُوهُ شَاهِد»(2){و
شاهدی آن را تلاوت میکند}
و درباره قرآن فرمود: «وَ هُدًی وَ بُشْرَی»(3){رهنمون و بشارت دهنده میباشد}و درباره وی میفرماید: «لَهُمُ الْبُشْرَی»(4){بشارت
است ایشان را} و خداوند درباره قرآن فرمود: «سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلًا ثَقِیلا»(5){در حقیقت ما به زودی بر تو گفتاری گرانبار القا می کنیم} و پیامبر صلی الله علیه و آله درباره وی فرمود: من دو شیء گرانسنگ را در میان شما بر جای میگذارم...
و درباره قرآن فرمود: «وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَّک»(6){و به راستی که [قرآن] برای تو و برای قوم تو [مایه] تذکّری است} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «أَ فَمَن یهَْدِی إِلیَ الْحَق...»(7){آیا کسی که به سوی حقّ رهبری می کند...}
و درباره قرآن فرمود: «قُلْ فَللهِ َِّ الحُْجَّة»(8){بگو: «برهانِ رسا ویژه خداست} و درباره خویش امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: حجت خدا منم و خلیفه خدا من هستم.
و درباره قرآن فرمود: «إِنَّا نحَْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْر»(9){بی تردید، ما این قرآن را به تدریج نازل کرده ایم} و درباره وی فرمود: «وَ أَنزَلْنَا إِلَیْکَ الذِّکْر»(10){و
ذکر را به سوی تو فرود آوردیم}
و درباره قرآن فرمود: «وَ لَا تَکْتُمُواْ الشَّهَدَةَ»(11){و شهادت را کتمان نکنید} و درباره وی فرمود: «قُلْ کَفَی بِاللَّهِ شَهِیدَا بَیْنیِ وَ بَیْنَکُمْ وَ مَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْکِتَاب»(12){بگو: «کافی است خدا و آن کس که نزد او علم کتاب است، میان من و شما گواه باشد.»}
و درباره قرآن فرمود: «وَ الَّذِی جَاءَ بِالصِّدْقِ»(13){و آن کس که راستی آورد} و درباره وی فرمود: «وَ کُونُواْ مَعَ الصَّادِقِینَ»(14){و با راست گویان باشید} و درباره قرآن فرمود: «وَ تَفْصِیلَ کُلّ ِ شیَ ْء»(15){و روشنگر هر چیز است} و درباره وی فرمود: «إِنَّهُ لَقَوْلٌ فَصْل»(16){[که] در حقیقت، او گفتاری قاطع و روشنگر است}
و درباره قرآن فرمود: «وَ لَمْ یجَْعَل لَّهُ عِوَجَا قَیِّما»(17){و هیچ گونه کژی در آن ننهاد، [کتابی] راست و درست} و درباره وی فرمود: «ذَالِکَ الدِّینُ الْقَیِّم»(18){این است آیین استوار}
و درباره قرآن فرمود: «اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الحَْدِیثِ»(19){خدا زیباترین سخن را نازل کرده است} و درباره وی فرمود: «مَن جَاءَ بِالحَْسَنَةِ ...»(20){هر کس کار نیکی به میان آورد}
ص: 46
وَ فِی الْقُرْآنِ قالُوا خَیْراً(1) وَ لَهُ أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ(2) وَ فِی الْقُرْآنِ ما نَفِدَتْ کَلِماتُ اللَّهِ (3) وَ لَهُ وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً(4) وَ فِی الْقُرْآنِ هُدیً لِلْمُتَّقِینَ (5) وَ لَهُ وَ قالُوا إِنْ نَتَّبِعِ الْهُدی (6) وَ فِی الْقُرْآنِ یس وَ الْقُرْآنِ الْحَکِیمِ (7) وَ لَهُ وَ إِنَّهُ فِی أُمِّ الْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ (8) أَیْ عَالٍ فِی الْبَلَاغَةِ وَ عَلَا عَلَی کُلِّ کِتَابٍ لِکَوْنِهِ مُعْجِزاً وَ نَاسِخاً وَ مَنْسُوخاً وَ کَذَلِکَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام ثُمَّ قَالَ حَکِیمٌ أَیْ مُظْهِرٌ لِلْحِکْمَةِ الْبَالِغَةِ بِمَنْزِلَةِ حَکِیمٍ یَنْطِقُ بِالصَّوَابِ وَ هَذَا(9) فِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ هَاتَانِ الصِّفَتَانِ لَهُ خَلِیقَةٌ لِأَنَّهُمَا مِنْ صِفَاتِ الْحَیِّ وَ فِی الْقُرْآنِ عَلَی سَبِیلِ التَّوَسُّعِ ثُمَّ قَالَ لِلْقُرْآنِ أَ فَنَضْرِبُ عَنْکُمُ الذِّکْرَ(10) وَ لَهُ فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ(11)
وَ فِی الْقُرْآنِ وَ لا رَطْبٍ وَ لا یابِسٍ إِلَّا فِی کِتابٍ مُبِینٍ (12) وَ عِلْمُ هَذَا الْکِتَابِ عِنْدَهُ لِقَوْلِهِ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ (13) وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله الْإِسْلَامُ یَعْلُو وَ لَا یُعْلَی وَ قَالَ تَعَالَی وَ کَلِمَةُ اللَّهِ هِیَ الْعُلْیا(14) وَ بَیَانُهُ وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ (15).
ساواه مع آدم فی أشیاء فی العلم وَ عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْماءَ کُلَّها(16) و له أنا مدینة العلم و علی بابها.
و التزویج لأنه جری تزویجهما فی الجنة و أنزل الحدید علی آدم و أنزل علی علی علیه السلام ذا الفقار و آدم أبو الآدمیین و علی أبو العلویین و اعتذر
ص: 47
و درباره قرآن میفرماید: «قَالُواْ خَیرًْا»(1){میگویند: «خوبی»...} و درباره وی فرمود: «أُوْلَئکَ هُمْ خَیرُْ الْبرَِیَّةِ»(2){آنانند که بهترین آفریدگانند}
و درباره قرآن فرمود: «مَّا نَفِدَتْ کلَِمَاتُ اللَّهِ»(3){کلمات خدا پایان نپذیرد} و درباره وی فرمود: «وَ جَعَلَهَا کلَِمَةَ بَاقِیَةً»(4){و او آن را سخنی جاویدان قرار داد}
و درباره قرآن فرمود: «هُدًی لِّلْمُتَّقِینَ»(5){مایه هدایت تقوا پیشگان است} و درباره وی فرمود: «وَ قَالُواْ إِن نَّتَّبِعِ الهُْدَی»(6){و گفتند: اگر از هدایت پیروی کنیم ...} و درباره قرآن فرمود: «یس،وَ الْقُرْءَانِ الحَْکِیم»(7){یاسین، سوگند به قرآن دارای حکمت} و درباره وی فرمود: «وَ إِنَّهُ فیِ أُمّ ِ الْکِتَابِ لَدَیْنَا لَعَلیِ ٌّ حَکِیمٌ»(8){و همانا که آن در کتاب اصلی [لوح محفوظ] به نزد ما سخت والا و پرحکمت است.} یعنی در بلاغت والا مرتبت است و بر هر کتابی برتری یافته چون هم معجزه است و هم آیات آن از، ناسخ و منسوخ تشکیل یافتهاند و علی بن أبی طالب علیه السّلام نیز چنین است. سپس فرمود: «حکیم» یعنی آشکار کننده حکمت بالغه است به منزلت حکیمی که سخن راست گوید؛ و این ویژگی در علی بن أبی طالب علیه السّلام نیز هست و این دو صفت با وی سرشسته شدهاند چون از صفات انسان زنده هستند، و در مورد قرآن بر سبیل توسع در معنا به کار رفتهاند.
سپس درباره قرآن فرمود: «أَ فَنَضْرِبُ عَنکُمُ الذِّکْر»(9){آیا [باید] قرآن را از شما بازداریم؟} و درباره وی فرمود: «فَسَْلُواْ أَهْلَ الذِّکْر»(10){پس،
از پژوهندگان کتابهای آسمانی جویا شوید،} و درباره قرآن فرمود: «وَ لَا رَطْبٍ وَ لَا یَابِسٍ إِلَّا فیِ کِتَابٍ مُّبِین»(11){و هیچ تر و خشکی نیست مگر اینکه در کتابی روشن [ثبت] است} و علمِ کتاب نزد علی علیه السلام است، زیرا خداوند میفرماید: «وَ مَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْکِتَاب»(12){و آن کس که علم کتاب نزد اوست}
و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «اسلام رفعت مییابد و چیزی فراتر از آن نیست» و خداوند متعال فرمود: «وَ کَلِمَةُ اللَّهِ هِیَ الْعُلْیَا»(13){و کلمه خداست که برتر است} و تفسیر آن«وَ جَعَلَهَا کلَِمَةَ بَاقِیَةً فیِ عَقِبِهِ»(14){و او آن را در پی خود سخنی جاویدان کرد} میباشد .
*در برابری آن حضرت علیه السّلام با حضرت آدم و ادریس و نوح علیهم السّلام
او را با حضرت آدم در چند چیز برابر فرمود. در علم«وَ عَلَّمَ ءَادَمَ الْأَسمَْاءَ کلَُّهَا»(15){و [خدا] همه [معانی] نامها را به آدم آموخت} و پیامبر درباره علی علیه السّلام فرمود: «من شهر علم هستم و علی دروازه آن»؛ در شیوه ازدواج کردن، زیرا ازدواج هر دو آنها در بهشت صورت گرفته است؛ و آهن را بر آدم نازل فرمود و ذوالفقار را بر علی علیه السّلا م؛ و آدم ابوالبشر است و علی پدر علویان؛ و عذر
ص: 47
عن آدم فَنَسِیَ وَ لَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْماً(1) و شکر عن علی یُوفُونَ بِالنَّذْرِ(2) و آمن آدم فی قوله ثُمَّ اجْتَباهُ رَبُّهُ (3) و کذلک لعلی علیه السلام فَوَقاهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذلِکَ الْیَوْمِ (4) و کان آدم خلیفة الله إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً(5) و علی خلیفة الله قوله علیه السلام من لم یقل إنی رابع الخلفاء الخبر.
خلق آدم من التراب فکان ترابیا فَإِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ تُرابٍ (6) و سمی النبی علیا أبا تراب و قال آدم وقت خلقته و قد عطس الحمد لله فقال الله رحمک الله و لهذا خلقتک سبقت رحمتی غضبی فهو أول کلمة قالها و علی علیه السلام لما ولد سجد لله علی الأرض و حمده و آدم خلق بین مکة و الطائف و علی ولد فی الکعبة و اصطفی الله آدم إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی آدَمَ (7) و لعلی وَ آلَ عِمْرانَ عَلَی الْعالَمِینَ (8) و الأنبیاء کلهم من صلب آدم و أوصیاء النبی صلی الله علیه و آله من صلب علی رفع آدم (9) علی مناکب الملائکة و رفع جنازة علی علی مناکبهم أیضا نسب أولاد آدم إلیه فقالوا آدمی و نسب أولاد النبی صلی الله علیه و آله إلیه فقالوا علوی أمر الله الملائکة بالسجود لآدم و علی أمر بأن یؤتی إلیه، رَوَی الْعَبَّاسُ بْنُ بَکَّارٍ عَنْ شَرِیکٍ عَنْ سَلَمَةَ بْنِ کُهَیْلٍ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: یَا عَلِیُّ أَنْتَ بِمَنْزِلَةِ الْکَعْبَةِ تُؤْتَی وَ لَا تَأْتِی. آدم باع الجنة بحبات حنطة فأمر بالخروج منها قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْها جَمِیعاً(10) و علی اشتری الجنة بقرص فأذن له بالدخول فیها وَ جَزاهُمْ بِما صَبَرُوا جَنَّةً(11) وَ عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْماءَ کُلَّها(12) و کان اسم علی و أسماء أولاده علیهم السلام فعلم الله آدم أسماءهم، أَخْبَرَنِی مَحْمُودُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ الْحَافِظُ بِإِسْنَادِهِ
ص: 48
آدم را پذیرفته: «فَنَسیِ َ وَ لَمْ نجَِدْ لَهُ عَزْمًا»(1){و [لی آن را] فراموش کرد، و برای او عزمی [استوار] نیافتیم} اما از علی علیه السّلام را به وفای به عهد ستوده: «یُوفُونَ بِالنَّذْر»(2){[همان بندگانی که] به نذر خود وفا می کردند}؛ به آدم ایمنی از عذاب عطا کرده است در قولش: «ثمُ َّ اجْتَبَاهُ رَبُّهُ»(3){سپس پروردگارش او را برگزید} و همینطور به علی علیه السلام: «فَوَقاهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذلِکَ الْیَوْم»(4){پس خدا [هم] آنان را از آسیب آن روز نگاه داشت}؛ و آدم خلیفه الله بود: «إِنیّ ِ جَاعِلٌ فیِ الْأَرْضِ خَلِیفَةً»(5){«من در زمین جانشینی خواهم گماشت»} و علی علیه السّلام به فرموده خود: «و هرکس نپذیرد که چهارمین خلیفه هستم...» *خلیفه الله است.
آدم را از خاک آفرید از این رو «خاکی» بود: «فَإِنَّا خَلَقْنَاکمُ مِّن تُرَاب»(6){پس [بدانید] که ما شما را از خاک آفریده ایم} و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله علی را «أبوتراب» نامید؛ و آدم به هنگام آفرینش در حالی که عطسه کرده بود، گفت: «الحمدُ لله»، پس خداوند فرمود: «رَحِمَکَ اللهُ، و تو را برای همین آفریدم، رحمت من بر خشمم پیشی گرفته است» و این نخستین کلمهای بود که آدم بر زبان آورد، و چون علی علیه السّلام متولد شد بر زمین به درگاه خدا سجده نموده و حمد او را به جای آورد؛ و آدم میان مکه و طائف آفریده شد و علی علیه السّلام درون کعبه به دنیا آمد؛ و خداوند آدم را برگزید: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَی ءَادَمَ»(7){به یقین، خداوند، آدم را برگزید} و در مورد علی علیه السّلام میفرماید: «وَ ءَالَ عِمْرَانَ عَلیَ الْعَالَمِین»(8){و خاندان عمران را بر مردم جهان برتری داده است.} و پیامبران جملگی از صلب آدم و اوصیای پیامبر اکرم صَلی الله علیهِ و آله از صلب علی هستند؛ * آدم بر دوش فرشتگان حمل گردید و جنازه علی علیه السّلام نیز بر دوش فرشتگان حمل شد، فرزندان آدم به وی نسبت داده شده و گفتند: «آدمی زاد» و فرزندان پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به علی نسبت داده شده و به ایشان گفتند: «علویّ»، خداوند به فرشتگان فرمان داد تا بر آدم سجده کنند و فرمان آمد که به سوی علی علیه السّلام بیایند؛ عبّاس بن بکّار از شریک از سلمۀ بن کهیل از علی علیه السّلام روایت کرده که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای علی، تو منزلت کعبه را داری، همگی نزد تو آیند و تو نزد کسی نمیروی. آدم بهشت را به چند دانه گندم فروخت از این رو فرمان به خروج وی از آن داده شده: «قُلْنَا اهْبِطُواْ مِنهَْا جَمِیعًا»(9){فرمودیم: جملگی از آن فرود آیید} و علی علیه السّلام بهشت را به قرص نانی خرید و به وی اجازه داده شد وارد آن گردد: «وَ جَزَئهُم بِمَا صَبرَُواْ جَنَّة»(10){و به [پاس] آنکه صبر کردند، بهشت و پرنیان پاداششان داد}«وَ عَلَّمَ ءَادَمَ الْأَسمَْاءَ کلَُّهَا»(11){و [خدا] همه [معانی] نامها را به آدم آموخت} و نام علی و نامهای فرزندانش علیهم السّلام بود که خداوند نامهای ایشان را به آدم آموخت. مرا محمود بن عبدالله بن عبیدالله حافظ روایت کرد با اسنادش
ص: 48
عَنْ زَیْدِ بْنِ أَسْلَمَ عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَفْتَخِرُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ آدَمُ بِابْنِهِ شِیثٍ وَ أَفْتَخِرُ أَنَا بِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ.
المفجع:
کان فی علمه لآدم إذ علم شرح الأسماء و المکنیا.
و ساواه مع إدریس علیه السلام بأشیاء أطعم إدریس بعد وفاته من طعام الجنة و أطعم علی فی حیاته من طعامها مرارا و سمی إدریس لأنه درس الکتب کلها و قوله تعالی فی علی علیه السلام وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ (1) و إدریس أول من وضع الخط و علی أول من وضع النحو و الکلام.
و ساواه مع نوح علیه السلام فی خمسة عشر موضعا فی المیثاق وَ إِذْ أَخَذْنا مِنَ النَّبِیِّینَ مِیثاقَهُمْ (2) وَ لِعَلِیٍّ مَا رُوِیَ: أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَخَذَ مِیثَاقِی عَلَی النُّبُوَّةِ وَ مِیثَاقَ اثْنَیْ عَشَرَ بَعْدِی. و خص بطول العمر فلبث فیهم ألف سنة و طول عمر ولده القائم علیه السلام وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا(3) الآیة و نوح شیخ المرسلین و علی شیخ الأئمة و قیل لنوح یا نُوحُ قَدْ جادَلْتَنا(4) و لعلی فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ (5) و نبع الماء لنوح من بین النار وَ فارَ التَّنُّورُ(6) و هوی النجم لعلی من بئر الدار وَ النَّجْمِ إِذا هَوی (7) أجیبت دعوة نوح فهطلت (8) له السماء بالعقوبة و أجیبت لعلی بالرحمة فنبعت له الأرض فی أرض بلقع و یمنی السواد و غیرهما ذکر الله نوحا فی کتابه فی اثنین و أربعین موضعا أوله قوله إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی آدَمَ وَ نُوحاً(9) و آخره وَ قالَ نُوحٌ رَبِّ لا تَذَرْ(10) و ذکر علیا فی تسعة و ثمانین موضعا أنه أمیر المؤمنین
ص: 49
از زید بن أسلم از ابن عمر که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: در روز قیامت آدم به پسرش شیث افتخار میکند و من به علی بن أبی طالب مباهات میکنم .
مفجع:
- «از جمله نامهایی بود که به آدم آموخته شد آنگاه که شرح اسماء و کنیهها به وی آموخته شد»
* و خداوند او را با ادریس در چند چیز برابر کرد:
به ادریس پس از مرگش از طعام بهشت خورانده شد و علی بارها در حیاتش با خوراک بهشتی اطعام شد؛ و ادریس را بدان جهت ادریس نامیدند که تمام کتابها را خوانده بود و خداوند درباره علی علیه السّلام فرمود: «وَ مَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْکِتَاب»(1){و آن کس که نزد او علم کتاب است} و ادریس نخستین کسی بود که خط را وضع کرد و علی علیه السّلام نخستین کسی است که علم نحو و کلام را وضع کرد.
* و آن حضرت را در پانزده جا با نوح علیه السّلام برابر کرد: در پیمان گرفتن: «وَ إِذْ أَخَذْنَا مِنَ النَّبِیِّنَ مِیثَاقَهُم»(2){و [یاد کن] هنگامی را که از پیامبران پیمان گرفتیم} و درباره علی علیه السّلام آنچه در روایت آمده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خدای متعال از من بر نبوت پیمان گرفت همچنین پیمان دوازده امام بعد از من؛ و نوح مخصوص به عمر طولانی گردید و هزار سال در میان قوم خود زیست و طول عمر فرزند علی علیه السّلام حضرت قائم علیه السّلام را طولانی فرمود: «وَ نُرِیدُ أَن نَّمُنَّ عَلیَ الَّذِینَ اسْتُضْعِفُواْ فیِ الْأَرْضِ وَ نجَْعَلَهُمْ أَئمَّةً وَ نجَْعَلَهُمُ الْوَارِثِین»(3){و خواستیم بر کسانی که در زمین فرو دست شده بودند منّت نهیم و آنان را پیشوایان [مردم] گردانیم، و ایشان را وارث [زمین] کنیم} و نوح شیخ المرسلین است و علی شیخ أئِمّۀ؛ و به نوح گفته شد: «یَانُوحُ قَدْ جَادَلْتَنَا»(4){ای نوح، واقعاً با ما جدال کردی!} و در مورد علی گفته شد: «فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ...»(5){پس هر که در این [باره] با تو محاجه کند...} و برای نوح از میان آتش چشمه آب جوشید: «وَ فَارَ التَّنُّور»(6){و تنور فوران کرد} و از چاه خانه، ستاره برای علی فرود افتاد: «وَ النَّجْمِ إِذَا هَوَی»(7){سوگند به اختر [قرآن] چون فرود می آید} دعای نوح مستجاب شد و بارانی با قطرات درشت و پیاپی به عنوان مجازات نازل شد، لیکن این دعا برای علی همراه با رحمت اجابت شد از این رو زمین در سرزمین بلقع و یمنی السواد و غیره، برایش به جوشش درآمد ؛ خداوند در چهل و دو جای قرآن نوح را یاد کرده که اولش قول خدای متعال است که فرمود: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَی ءَادَمَ وَ نُوحًا»(8){به یقین خداوند، آدم و نوح را برتری داد} و آخرش «وَ قَالَ نُوحٌ رَّبّ ِ لَا تَذَر...»(9){و نوح گفت: «پروردگارا، هیچ کس از کافران را بر روی زمین مگذار!} از علی علیه السّلام در 89 بار به عنوان «امیرالمؤمنین»
ص: 49
و سمی نوحا لکثرة نوحه و زهادته و قال لعلی أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ (1) و سماه شکورا إِنَّهُ کانَ عَبْداً شَکُوراً(2) و سمی علیا باسمه وَ جَعَلْنا لَهُمْ لِسانَ صِدْقٍ عَلِیًّا(3) و أهلک جمیع الخلق بالطوفان سوی قومه فَأَنْجَیْناهُ وَ الَّذِینَ مَعَهُ فِی الْفُلْکِ (4) و أهلک أعداء علی فی طوفان النصب فیلقی فی جهنم و یفوز أحباؤه إِنَّ لِلْمُتَّقِینَ مَفازاً(5) نوح أب ثانی و علی أبو الأئمة و السادات و اشتق لنوح اسمه من صفته لما ناح و اشتق اسم علی من صفته لأنه علا قِیلَ یا نُوحُ اهْبِطْ بِسَلامٍ مِنَّا(6) و قیل لعلی سلام علی آل یس (7) و حمله علی السفینة عند طوفان الماء وَ حَمَلْناهُ عَلی ذاتِ أَلْواحٍ وَ دُسُرٍ(8) و قیل لعلی مثل أهل بیتی کسفینة نوح الخبر فسفینة علی نجاة من النار.
المفجع:
و کنوح نجا من الهلک من س-***ی-رفی الفلک إذ علا الجودیا.
ساوی علیا مع إبراهیم علیه السلام فی ثلاثین خصلة الاجتباء اجْتَباهُ وَ هَداهُ (9) و لعلی إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی آدَمَ (10) و فی الهدی وَ هَداهُ إِلی صِراطٍ(11) و لعلی علیه السلام وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ(12) و فی الحسنة وَ آتَیْناهُ فِی الدُّنْیا حَسَنَةً(13) و لعلی مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ(14) و فی البرکة وَ بارَکْنا عَلَیْهِ (15) و لعلی وَ بَرَکاتُهُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ (16) و فی البشارة وَ بَشَّرْناهُ بِإِسْحاقَ (17) و لعلی وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ
ص: 50
یاد فرموده است؛ و نوح به سبب کثرت زاری و زهدش «نوح» نامیده شد ولی به علی علیه السّلام فرمود: «أَمَّنْ هُوَ قَانِت»(1){[آیا چنین کسی بهتر است] یا آن کسی که او در طول شب در سجده و قیام اطاعت [خدا] می کند} و نوح را «شکور» نامید: «إِنَّهُ کاَنَ عَبْدًا شَکُورًا»(2){راستی که او بنده ای سپاسگزار بود} و خداوند علی علیه السلام را به نام خویش نام گذاری کرد: «وَ جَعَلْنَا لهَُمْ لِسَانَ صِدْقٍ عَلِیًّا»(3){و ذکر خیر بلندی برایشان قرار دادیم} و جز قوم او همه خلق در طوفان هلاک گشتند: «فَأَنجَیْنَاهُ وَ الَّذِینَ مَعَهُ فیِ الْفُلْک»(4){و ما او و کسانی را که با وی در کشتی بودند نجات دادیم} و دشمنان علی علیه السّلام نیز در طوفان دشمنی با او به هلاکت رسیدند و به جهنم انداخته خواهند شد و دوستداران وی به رستگاری میرسند: «إِنَّ لِلْمُتَّقینَ مَفازاً»(5){مسلّماً پرهیزگاران را رستگاری است}؛ نوح پدر دوم است و علی علیه السّلام ابوالأئمّۀ و سادات است؛ نام نوح از صفتش برگرفته شده آنگاه که نوحه و زاری سرداد و نام علی علیه السّلام نیز از صفتش برگرفته شده است زیرا آن حضرت رفعت یافت: «قیلَ یَنُوحُ اهْبِطْ بِسَلَمٍ مِّنَّا»(6){گفته شد: «ای نوح، با درودی از ما فرود آی} و به علی علیه السّلام گفته شد: «سَلَامٌ عَلیَ إِلْ یَاسِین»(7){درود
بر پیروان الیاس} و نوح را به هنگام طوفان بر کشتی حمل فرمود: «وَ حَمَلْنَاهُ عَلیَ ذَاتِ أَلْوَاحٍ وَ دُسُر»(8){و او را بر [کشتیِ] تخته دار و میخ آجین سوار کردیم}و به علی علیه السّلام گفته شد: «مَثَل اهل بیت من به کشتی نوح میماند...» بنابراین، کشتی علی علیه السّلام نجات از دوزخ است.
مفجع:
- «و هرکه بر کشتی سوار گردد همانند نوح رستگار میگردد آنگاه که کشتی بر کوه جودی در آید»
* در برابری وی با ابراهیم و اسماعیل و اسحاق علیهم السّلام
خداوند علی را در سی خصلت با ابراهیم علیه السّلام برابر فرمود: او را برگزید و هدایت فرمود: «اجْتَبَئهُ وَ هَدَئه»(9)
و درباره علی علیه السّلام فرمود: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَی ءَادَم»(10){به یقین، خداوند، آدم را برگزید}؛
در هدایت: «وَ هَدَئهُ إِلیَ صِرَاطٍ مُّسْتَقِیم»(11){و به راهی راست هدایتش کرد.} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «وَ لِکلُ ِّ قَوْمٍ هَادٍ»(12){و برای هر قومی رهبری است}؛
در نیکوکاری: «وَ ءَاتَیْنَاهُ فیِ الدُّنْیَا حَسَنَةً»(13){و در دنیا به او نیکویی و [نعمت] دادیم} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «مَن جَاءَ بِالحَْسَنَة»(14){هر کس کار نیکی بیاورد} در برکت: «وَ بَارَکْنَا عَلَیْه»(15){و به او برکت دادیم} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «وَ بَرَکَاتُهُ عَلَیْکمُ ْ أَهْلَ الْبَیْت»(16){برکات او بر شما خاندان [رسالت] باد}
در بشارت: «وَ بَشَّرْنَاهُ بِإِسْحَاق»(17){و او را به اسحاق بشارت دادیم} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ
ص: 50
مِنَ الْماءِ بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً(1) و فی السلام سَلامٌ عَلی إِبْراهِیمَ (2) و لعلی سلام علی آل یاسین (3) و فی الخلة وَ اتَّخَذَ اللَّهُ إِبْراهِیمَ خَلِیلًا(4) و لعلی إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ (5) و فی الثناء الحسن وَ جَعَلْنا لَهُمْ لِسانَ صِدْقٍ عَلِیًّا(6) و لعلی وَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ (7) و فی المقام وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِیمَ مُصَلًّی (8) و لعلی و هو أول من صلی مع رسول الله صلی الله علیه و آله.
و فی الإمامة إِنِّی جاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِماماً(9) و لعلی وَ کُلَّ شَیْ ءٍ أَحْصَیْناهُ فِی إِمامٍ مُبِینٍ (10) و جعل مثابته قبلة للخلق وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثابَةً(11) و لعلی حب علی إیمان و بناؤه طواف المؤمنین وَ طَهِّرْ بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ (12) و لعلی إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ (13) و أمر إبراهیم بتطهیر البیت وَ طَهِّرْ بَیْتِیَ (14) و الله تعالی طهر بیت علی وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً(15) و ملوک الروم من نسل إبراهیم و الأئمة الاثنا عشر من صلب علی و أثنی الله علیه إن إبراهیم کان أمة لأنه کان وحیدا فی زمانه بالتوحید و علی أول من أسلم و قال إِنَّ إِبْراهِیمَ کانَ أُمَّةً قانِتاً لِلَّهِ (16) و لعلی أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ (17) و قال له وَ لکِنْ کانَ حَنِیفاً مُسْلِماً(18) و لعلی علی ملة إبراهیم و دین محمد و منهاج علی حنیفا مسلما و قال له شاکِراً لِأَنْعُمِهِ (19) و لعلی الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ (20) و قال وَ إِبْراهِیمَ
ص: 51
مِنَ الْمَاءِ بَشَرًا فَجَعَلَهُ نَسَبًا وَ صِهْرًا»(1){و اوست کسی که از آب، بشری آفرید و او را [دارای خویشاوندیِ] نَسَبی و دامادی قرار داد}
در سلام: «سَلَامٌ عَلیَ إِبْرَاهِیمَ»(2){درود بر ابراهیم} و درباره علی فرمود: «سَلَامٌ عَلیَ إِلْ یَاسِین»(3){درود بر پیروان یاسین}
در دوستی: «وَ اتخََّذَ اللَّهُ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلا»(4){و خدا ابراهیم را دوست گرفت} و درباره علی فرمود: «إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ»(5){ولیّ
شما، تنها خداست}
در ثنای حَسَن: «وَ جَعَلْنَا لهَُمْ لِسَانَ صِدْقٍ عَلِیًّا»(6){و ذکر خیر بلندی برایشان قرار دادیم} و به علی علیه السّلام فرمود: «وَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ أُوْلَئکَ هُمُ الصِّدِّیقُون»(7){و کسانی که به خدا و پیامبران وی ایمان آورده اند، آنان همان راست گویانند}، در مقام: «وَ اتخَِّذُواْ مِن مَّقَامِ إِبْرَاهِمَ مُصَلی»(8){«در مقام ابراهیم، نمازگاهی برای خود اختیار کنید»} و درباره علی آمده است که«او نخستین کسی است که با رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نماز گزارد»
در امامت: «إِنیّ ِ جَاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِمَامًا»(9){«من تو را پیشوای مردم قرار دادم.»} و درباره علی: «وَ کلُ َّ شیَ ْءٍ أَحْصَیْنَاهُ فیِ إِمَامٍ مُّبِین»(10){و هر چیزی را در کارنامه ای روشن برشمرده ایم}؛
خانه ابراهیم علیه السّلام را قبله مردم قرار داد: «وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثَابَة»(11){و چون خانه [کعبه] را برای مردم محل اجتماع قرار دادیم} و درباره علی علیه السّلام آمده است که «حُبّ علی ایمان است»؛
بنای او را محل طواف مؤمنان قرار داد: «وَ طَهِّرْ بَیْتیِ َ لِلطَّائفِین»(12){و خانه ام را برای طواف کنندگان پاکیزه دار} و درباره علی فرمود: «إنّمایریدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْس»(13){خدا فقط می خواهد آلودگی را از شما بزداید}؛
به ابراهیم فرمان داد که کعبه را پاکیزه کند: «وَ طَهِّرْ بَیْتی»(14){و خانه ام را پاکیزه دار!} و خدای متعال خانه علی را پاکیزه گردانید: «وَ یُطَهِّرَکمُ ْ تَطْهِیرًا»(15){و شما را پاک و پاکیزه گرداند}؛
ملوک روم از نسل ابراهیم و امامان دوازده گانه از صلب علی علیه السّلام هستند؛ خداوند وی را ستایش کرده که ابراهیم علیه السّلام یک اُمّت بود، چون تنها موحِّد زمان خود بود، و علی علیه السّلام نخستین کسی است که اسلام آورد؛ و فرمود: «إِنَّ إِبْرَاهِیمَ کاَنَ أُمَّةً قَانِتًا لِّلَّه»(16){به راستی ابراهیم، پیشوایی مطیع خدا بود} و درباره علی: «أَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ »(17){[آیا چنین کسی بهتر است] یا آن کسی که او در طول شب خا ضعانه ملازم اطاعت است؟}
به ابراهیم فرمود: «وَ لَاکِن کاَنَ حَنِیفًا مُّسْلِمًا»(18){بلکه حق گرایی فرمانبردار بود} و درباره علی علیه السّلام آمده است که در برکیش ابراهیم و دین محمّد و آیین علی حقگرایی فرمانبردار بود»؛
درباره ابراهیم فرمود: «شَاکِرًا لّأَِنْعُمِهِ»(19){[و] نعمتهای او را شکرگزار بود} و درباره علی: «الَّذِینَ یَذْکُرُونَ الله»(20){کسانی که خدا را یاد میکنند}
درباره ابراهیم فرمود: «وَ إِبْرَاهِیمَ
ص: 51
الَّذِی وَفَّی (1) و لعلی یُوفُونَ بِالنَّذْرِ(2) و قال وَ إِنَّهُ فِی الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِینَ (3) و لعلی وَ صالِحُ الْمُؤْمِنِینَ (4) و قال إِنَّ إِبْراهِیمَ لَحَلِیمٌ أَوَّاهٌ مُنِیبٌ (5) و لعلی یَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ یَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ (6) و کان إبراهیم مؤذنا للحج وَ أَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِ (7) و علی مؤذن لله وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ (8) و إبراهیم فارق قومه وَ أَعْتَزِلُکُمْ وَ ما تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ (9) فأخرج الله من نسله سبعین ألف نبی وَ وَهَبْنا لَهُ إِسْحاقَ وَ یَعْقُوبَ (10) و علی فارق قریشا فجعله الله فی أفضلها و هم بنو هاشم و أعطاه النسل الطیب و عادی إبراهیم قومه فَإِنَّهُمْ عَدُوٌّ لِی إِلَّا رَبَّ الْعالَمِینَ (11) و عادت قریش علیا فأبادهم (12) بالسیف و قال إبراهیم إِنَّ هذا لَهُوَ الْبَلاءُ الْمُبِینُ (13) و قال النبی صلی الله علیه و آله أنا ابن الذبیحین یعنی إسماعیل و عبد الله و ابتلاء علی أکثر و رمی إبراهیم مشدودا علی المنجنیق (14) و هو مکره و رمی علی علی المنجنیق فی ذات السلاسل و هو مختار و قال فی حق إبراهیم فَأَلْقُوهُ فِی الْجَحِیمِ (15) و ألقی علی نفسه فی وادی الجن و حاربهم و صارت نار الدنیا علی إبراهیم بردا و سلاما قُلْنا یا نارُ کُونِی بَرْداً وَ سَلاماً(16) و تصیر نار الآخرة علی محبی علی علیه السلام بردا و سلاما حتی تنادی الجحیم جز یا مؤمن فقد أطفأ نورک لهبی ادعی فی محبة إبراهیم خلق فقال فَمَنْ تَبِعَنِی فَإِنَّهُ مِنِّی (17) و ادعی فی محبة علی خلق فقال الله إِنَّ أَوْلَی النَّاسِ بِإِبْراهِیمَ لَلَّذِینَ اتَّبَعُوهُ (18) الآیة
ص: 52
الَّذِی وَفی»(1){و همان ابراهیمی که وفا کرد} و درباره علی علیه السّلام: «یُوفُونَ بِالنَّذْرِ»(2){به
نذر خود وفا می کردند}؛
درباره ابراهیم فرمود: «وَ إِنَّهُ فیِ الاَْخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِینَ»(3){البته در آخرت [نیز] از شایستگان خواهد بود}و درباره علی: «وَ صَالِحُ الْمُؤْمِنِین»(4)؛
فرمود: «إِنَّ إِبْرَاهِیمَ لَحَلِیمٌ أَوَّاهٌ مُّنِیبٌ»(5){همانا ابراهیم، بردبار و نرمدل و بازگشت کننده [به سوی خدا] بود} و درباره علی: «یحَْذَرُ الاَْخِرَةَ وَ یَرْجُواْ رَحْمَةَ رَبِّهِ»(6){و] از آخرت می ترسد و رحمت پروردگارش را امید دارد؟} ابراهیم مؤذّن حج بود: «وَ أَذِّن فیِ النَّاسِ بِالحَْج»(7){و در میان مردم برای [ادای] حج بانگ برآور} و علی علیه السّلام مؤذّن الله است: «وَ أَذَانٌ مِّنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ»(8){و [این آیات] اعلامی است از جانب خدا و پیامبرش}؛
ابراهیم از قوم خود کناره گرفت: «وَ أَعْتزَِلُکُمْ وَ مَا تَدْعُونَ مِن دُونِ الله»(9){و از شما و [از] آنچه غیر از خدا می خوانید کناره می گیرم} پس خداوند از نسل او هفتاد هزار پیامبر بیرون آورد: «وَ وَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَ یَعْقُوبَ ...»(10){و به او اسحاق و یعقوب را بخشیدیم...} و علی از قریش جدا گشت، پس خداوند وی را در برترین تیره قریش که بنیهاشم باشد، قرار داد و به وی نسل پاکیزه عطا فرمود؛
و قوم ابراهیم با او دشمنی کردند: «فَإِنهَُّمْ عَدُوٌّ لیّ ِ إِلَّا رَبَّ الْعَالَمِینَ»(11){قطعاً همه آنها- جز پروردگار جهانیان- دشمن منند} و قریش با علی علیه السّلام به دشمنی برخاست پس آن حضرت با شمشیر ایشان را به هلاکت رساند؛
ابراهیم گفت: «إِنَّ هَاذَا لهَُوَ الْبَلَؤُاْ الْمُبِین»(12){راستی که این همان آزمایش آشکار بود} و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: من پسر دو ذبیح هستم- و منظور آن حضرت اسماعیل و عبدالله بود- و ابتلاء علی بیشتر است؛
ابراهیم دست بسته با منجنیق در حالی که مجبورش کرده بودند، به درون آتش پرتاب شد و علی علیه السّلام در جنگ ذات السلاسل با اختیار خود به وسیله منجنیق به میان دشمن پرتاب شد؛ و در حق ابراهیم فرمود: «فَأَلْقُوهُ فیِ الجَْحِیم»(13){و در آتشش بیندازید.} و علی علیه السّلام خود را در درّه جنّیان انداخته و با آنها جنگید؛ و آتش دنیا بر ابراهیم سرد همراه با سلامتی شد«قُلْنَا یَنَارُ کُونیِ بَرْدًا وَ سَلَامًا»(14){ای آتش، برای ابراهیم سرد و بی آسیب باش.!} و آتش دوزخ بر دوستداران علی سرد و بیآسیب خواهد بود به گونهای که دوزخ به فریاد آمده گوید: زود بگذر ای مؤمن که نور تو شعله آتش مرا خاموش کرد!
خلقی مدّعی محبّت ابراهیم شدند پس گفت: «فَمَن تَبِعَنیِ فَإِنَّهُ مِنیّ ِ»(15){پس هر که از من پیروی کند، بی گمان، او از من است} و خلقی مدّعی محّبت علی علیه السّلام شدند، سپس خداوند فرمود: «إِنَّ أَوْلیَ النَّاسِ بِإِبْرَاهِیمَ لَلَّذِینَ اتَّبَعُوهُ ...»(16){در حقیقت، نزدیکترین مردم به ابراهیم، همان کسانی هستند که او را پیروی کرده اند...}
ص: 52
و إبراهیم أوجس فی نفسه خیفة من الملائکة و تکلم علی معهم و سائر الأنبیاء بعد إبراهیم من نسله مِلَّةَ أَبِیکُمْ إِبْراهِیمَ هُوَ سَمَّاکُمُ الْمُسْلِمِینَ (1) و سائر الأوصیاء من ولد علی وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّیَّتُهُمْ بِإِیمانٍ (2) إبراهیم أسس الکعبة إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ (3) و علی أظهر الإسلام و طهر الکعبة من الأزلام و إبراهیم کسر أصناما قالُوا مَنْ فَعَلَ هذا بِآلِهَتِنا قالَ بَلْ فَعَلَهُ کَبِیرُهُمْ هذا(4) یعنی أفلون (5) و علی کسر ثلاثمائة و ستین صنما أکبرها هبل ابتلی الله إبراهیم بقربان الولد إِنِّی أَری فِی الْمَنامِ أَنِّی أَذْبَحُکَ (6) و أبات أبو طالب علیا علی فراش رسول الله صلی الله علیه و آله کل لیلة فی الشعب و أباته النبی صلی الله علیه و آله لیلة الهجرة و بین الفداءین فروق و ربما یشفق الوالد علی ولده فلا یذبحه و علی کان علی یقین من الکفار و یقوی فی ظن ولده أن أباه یمتحنه فی طاعته فیزول کثیر من الخوف و یرجو السلامة و علی خائف بلا رجاء و أمره مسند إلی الوحی فیجب الانقیاد و علی علی غیر ذلک (7) و أثنی الله علی إبراهیم فی خمسة و ستین موضعا أوله ابْتَلی إِبْراهِیمَ رَبُّهُ (8) و آخره صُحُفِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی (9) و أنزل الله ربع القرآن فی علی. إسحاق و إسماعیل علیهما السلام.
المفجع البصری:
و له من صفات إسحاق حال***صار فی فضلها لإسحاق سیا
صبره إذ تل للذبح حتی***ظل بالکبش عندها مفدیا
ص: 53
و ابراهیم از فرشتگان ترسی به دل گرفت اما علی علیه السّلام با فرشتگان سخن گفت.
سایر پیامبران که بعد از ابراهیم آمدند از نسل او هستند: «مِّلَّةَ أَبِیکُمْ إِبْرَاهِیمَ هُوَ سَمَّاکُمُ الْمُسْلِمِین»(1){آیین پدرتان ابراهیم [نیز چنین بوده است] او بود که قبلًا شما را مسلمان نامید}و سایر اوصیا از فرزندان علی علیه السّلام هستند: «وَ اتَّبَعَتهُْمْ ذُرِّیَّتهُُم بِإِیمَانٍ»(2){و کسانی که گرویده و فرزندانشان آنها را در ایمان پیروی کرده اند}؛
ابراهیم کعبه را پی افکند: «إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاس...»(3){در حقیقت، نخستین خانه ای که برای [عبادت] مردم، نهاده شده، همان است که در مکه است} و علی علیه السّلام اسلام را آشکار نموده، کعبه را از لوث بتها پاک نمود؛
ابراهیم بتهایی را در هم شکست: «قَالُواْ من فَعَلَ هَذَا بَِالهَِتِنَا قَالَ بَلْ فَعَلَهُ کَبِیرُهُمْ هَذَا»(4){گفتند: «ای ابراهیم، آیا تو با خدایان ما چنین کردی؟» گفت: «[نه] بلکه آن را این بزرگترشان کرده است} یعنی «أفلون»(5)
و علی علیه السّلام سیصدوشصت بت را درهم شکست که بزرگترین آنها «هُبَل» بود؛
خداوند ابراهیم را به قربانی کردن پسرش آزمود: «إِنیّ ِ أَرَی فیِ الْمَنَامِ أَنیّ ِ أَذْبحَُک»(6){من در خواب [چنین] می بینم که تو را سر می بُرَم} و ابوطالب علی را هر شب در شِعب در بستر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله میخواباند، و در شب هجرت پیامبر صَلی الله علیهِ و آله او را در بستر خود خواباند و میان این دو قربانی تفاوتها بسیار است، زیرا ممکن است که دل پدر به حال فرزند بسوزد و وی را ذبح نکند و علی علیه السّلام یقین داشت که کفّار از کشتن او صرفنظر نخواهند کرد، همینطور در چنین حالتی ذهن فرزند به این سمت میرود که پدر قصد آزمودن او را دارد و همین باعث میشود که تا حدّ زیادی از ترس وی کاسته شود و امید به جان سالم بردن داشته باشد لیکن علی علیه السّلام ترسان و ناامید بود؛ ماجرای اسماعیل مستند به وحی بود بنابر این اطاعت برای او واجب بود، لیکن در مورد علی علیه السّلام چنین نبود؛
خداوند در شصت و پنج مورد از ابراهیم ستایش فرموده که نخستین آن: «إبْتَلیَ إِبْرَاهِیمَ ربّۀ»(7){و چون ابراهیم را پروردگارش با کلماتی بیازمود} و آخرینِ آن: «صحُُفِ إِبْرَاهِیمَ وَ مُوسیَ»(8){صحیفه های ابراهیم و موسی} است و این در حالی است که خداوند ¼ قرآن را در شأن علی علیه السّلام نازل فرموده است.
اسحاق و اسماعیل علیهما السّلام.
مفجع بصری:
-«او را از صفات اسحاق حالتی است که به سبب فضیلت آن قرین اسحاق شده است، - صبرش، آنگاه که برای ذبح شدن فراخوانده شد تا اینکه قوچی به جای وی قربانی شد،
ص: 53
و کذا استسلم الوصی لأسی-***اف قریش إذ بیتوه عتیا(1)
فوقی لیلة الفراش أخاه***بأبی ذاک واقیا و ولیا
و له من أبیه ذی الأید إس-***ماعیل شبه ما کان عنی خفیا
إنه عاون الخلیل علی الکع-***بة إذ شاد رکنها المبنیا(2)
و لقد عاون الوصی حبیب ال--ّ***له أن یغسلان منه الصفیا(3)
کان مثل الذبیح فی الصبر و التس-***لیم سمحا بالنفس ثم سخیا.
کان لیعقوب اثنا عشر ابنا أحبهم إلیه یوسف و یامین (4) و کان لعلی سبعة عشر ابنا أحبهم إلیه الحسن و الحسین و کان أصغر أولاده لاوی لأنه أخذ بعقب عیص (5) فصارت النبوة له و لأولاده ألقی له یوسف فی غیابة الجب و ذبح لعلی الحسین علیه السلام(6) و ابتلی یعقوب بفراق یوسف و ابتلی علی بذبح الحسین علیه السلام لم یرتفع یوسف من یعقوب و إن بعد عنه و لم ترتفع الخلافة عن علی و إن بعدت عنه أیاما کان لیعقوب بیت الأحزان و لآل النبی علیهم السلام کربلاء و یعقوب ارتد بصیرا بقمیص ابنه و کان لعلی قمیص من غزل فاطمة علیها السلام یتقی به نفسه فی الحروب و کلم ذئب یعقوب و قال لحوم الأنبیاء علینا حرام و کلم ثعبان علیا علی المنبر و کلمه ذئب و أسد أیضا.
المرزکی:
و کیعقوب کلم الذئب لما***حل فی الجب یوسف الصدیق.
ص: 54
- وصیّ پیامبر نیز چنین تسلیم شمشیرهای قریش گردید آنگاه که شب هنگام سرکشانه به سراغ او آمدند،
- بدین ترتیب در لیلۀ المبیت جان خود را فدای برادرش کرد، پدرم فدای او باد که چه نیکو بازدارنده و چه نیکو ولیّی است،
- و از پدرش اسماعیل بخشنده شباهتی به ارث برده بود که از من پنهان نبود،
- او پدرش ابراهیم خلیل الله را در بالا بردن دیوار کعبه یاری نمود آنگاه که دیوار ساخته شده آن را بالا میبرد،
- یقیناً آن وصی، حبیب خدا را در تطهیر کعبه از بتها یاری نموده است،
- در شکیبایی و تسلیم و جان فشانی همانند *ذبیح الله بود و نیز همانند وی سخاوتمند»
* در اینکه آن حضرت با یعقوب و یوسف علیهما السّلام برابر بود.
یعقوب دوازده فرزند داشت که یوسف و یامین (بنیامین) را بیشتر از همه دوست میداشت و علی علیه السّلام هفده پسر داشت که محبوبترین آنها نزد وی حسن و حسین علیهما السّلام بودند و کوچکترین فرزندان یعقوب«لاوی» بود [زیرا هنگام، تولد پای برادرش عیص را گرفته بود](1) از این رو نبوّت به او و اولادش رسید. و یعقوب به فراق یوسف آزموده شد و علی علیه السّلام به ذبح حسین علیه السّلام آزموده شد؛ یوسف گرچه از یعقوب دور افتاد اما یعقوب وی را از دست نداد و خلافت نیز از علی علیه السّلام گرفته نشد هرچند مدتی از آن دور بود؛ یعقوب «بیت الأحزان» داشت و آل پیامبر صَلی الله علیهِ و آله کربلا را دارند؛ یعقوب با پیراهن یوسف بینایی خویش را بازیافت و علی پیراهنی دستبافت فاطمه علیها السّلام داشت که در جنگها خود را با آن از آسیب نگاه میداشت؛ گرگ داستان یعقوب با وی سخن گفته عرض کرد: گوشت پیامبران بر ما حرام است و یک افعی با علی علیه السّلام بر بالای منبر سخن گفت و نیز یک گرگ و یک شیر با آن حضرت سخن گفتند.
مرزکی:
- «و همانند یعقوب آنگاه که یوسف صدّیق در چاه مقیم شد، با گرگ سخن گفت»
ص: 54
سمّی یعقوب لأنه أخذ بعقب أخیه عیص و سمی علیا لأنه علا فی حسبه و نسبه و علمه و زهده و غیر ذلک و کان لیعقوب اثنا عشر ولدا منهم مطیع و منهم عاص و لعلی اثنا عشر ولدا کلهم معصومون مطهرون.
المفجع
و له من نعوت یعقوب نعت***لم أکن فیه ذا شکوک عتیا
کان أسباطه کأسباط یعق-***وب و إن کان نجرهم نبویا(1)
أشبهوهم فی البأس و العدة و العل-***م فافهم إن کنت ندبا ذکیا(2)
کلهم فاضل و جاز حسین (3)***و أخوه بالسبق فضلا سنیا.
و ساواه مع یوسف علیه السلام فی أشیاء قال یوسف رَبِّ قَدْ آتَیْتَنِی مِنَ الْمُلْکِ (4) و قال فی علی علیه السلام وَ إِذا رَأَیْتَ ثَمَّ رَأَیْتَ نَعِیماً وَ مُلْکاً کَبِیراً(5) و لما رأی إخوته زیادة النعمة و کمال الشفقة حسدوه کذلک حال علی أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلی ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ (6) فزادهما علوا و شرفا وَ لا تَتَمَنَّوْا ما فَضَّلَ اللَّهُ بِهِ بَعْضَکُمْ عَلی بَعْضٍ (7) و قال إخوة یوسف فی الظاهر وَ إِنَّا لَهُ لَناصِحُونَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ (8) و عادوه فی الباطن فقال الله تعالی إِنَّکُمْ لَسارِقُونَ (9) إِنَّا إِذاً لَظالِمُونَ (10) و کذلک حال علی نصحوه ظاهرا و مقتوه باطنا و قال لیوسف:
ص: 55
بدان جهت یعقوب نامیده شد که هنگام تولّد، پای برادرش عیص را گرفته بود، و علی علیه السّلام بدان جهت «علی» نامیده شد که از حسب و نسبی والا و علم و زهد و صفات دیگر برخوردار بود؛ و یعقوب دوازده پسر داشت که برخی از آنها مطیع و برخی نافرمان بودند و علی علیه السّلام دوازده فرزند داشت که همگی معصوم بودند.
مفجع:
- «و از صفات یعقوب صفتی داشت، که در باره او تردید نکردهام و از او سر نخواهم پیچید،
- فرزندانش همانند فرزندان یعقوب بودند، هرچند اصل و حسب آنها نبوی بود،
- آنها در صلابت و تعداد و علم به ایشان شبیه بودند، پس معنی این سخن را دریاب اگر فضیلتشناس و باهوش هستی،
- جملگی فاضلاند و حسین و برادرش در پیشی گرفتن بر آنان فضیلتی آشکار دارند»
* او را با یوسف علیه السّلام در چند چیز برابر کرد:
یوسف گفت: «رَبّ ِ قَدْ ءَاتَیْتَنیِ مِنَ الْمُلْک»(1){«پروردگارا، تو به من دولت دادی} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «وَ إِذَا رَأَیْتَ ثمَ َّ رَأَیْتَ نَعِیمًا وَ مُلْکاً کَبِیرًا»(2){و چون بدانجا نگری [سرزمینی از] نعمت و کشوری پهناور می بینی} و چون برادران یوسف فزونی نعمت و زیادت محبّت پدر را در حق وی دیدند، به او حسد ورزیدند! و حال علی علیه السّلام نیز چنین بود: «أَمْ یحَْسُدُونَ النَّاسَ عَلیَ مَا ءَاتَئهُمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ »(3){بلکه به مردم، برای آنچه خدا از فضل خویش به آنان عطا کرده رشک می ورزند} و خداوند بر علوّ مرتبت و شرافت آن دو افزود: «وَ لَا تَتَمَنَّوْاْ مَا فَضَّلَ اللَّهُ بِهِ بَعْضَکُمْ عَلیَ بَعْضٍ»(4){و زنهار، آنچه را خداوند به [سببِ] آن، بعضی از شما را بر بعضی [دیگر] برتری داده آرزو مکنید}؛ و برادران یوسف به حسب ظاهر گفتند: «وَ إِنَّا لَهُ لَنَاصِحُونَ - وَ إِنَّا لَهُ لَحَفِظُون»(5){ما خیرخواه او هستیم- و ما به خوبی نگهبان او خواهیم بود.} اما در باطن با او دشمنی کردند پس خدای متعال فرمود: «إِنَّکُمْ لَسَارِقُون»(6){قطعاً شما دزد هستید.}«إِنَّا إِذًا لَّظَلِمُون»(7){زیرا
در آن صورت قطعاً ستمکار خواهیم بود} و حال علی علیه السّلام نیز چنین بود، تظاهر به خیرخواهی وی کردند و در باطن با او کینهتوزی کردند؛ و به یوسف فرمود:
ص: 55
أَیُّهَا الصِّدِّیقُ (1) و قال علی علیه السلام أنا الصدیق الأکبر إخوة یوسف وافقوه باللسان و خالفوه بالجنان أَرْسِلْهُ مَعَنا غَداً(2) و کذلک حال المنافقین مع علی علیه السلام(3) فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ تَوَلَّیْتُمْ (4) و قالوا عند أبیه إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ (5) و هم مضیعوه و قالت المنافقون علی مولانا و ظلموه بعد وفاته أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئاتِ (6).
سلّم یعقوب إلیهم یوسف بالأمانة إِنِّی لَیَحْزُنُنِی أَنْ تَذْهَبُوا بِهِ (7) و المصطفی صلی الله علیه و آله قال إنی تارک فیکم الثقلین الخبر و قال یعقوب یا أَسَفی عَلی یُوسُفَ (8) و قال المصطفی ما أوذی نبی مثل ما أوذیت و قال الله تعالی وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ آتَیْناهُ حُکْماً وَ عِلْماً(9) و أوتی علی حکمة فی صغره بأشیاء کما تقدم أطعم یوسف لأهل مصر و أطعم علی الملائکة وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ (10) الجائع کان یشبع بلقاء یوسف و المؤمن ینجو بلقاء علی من النار أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ (11) مدح یوسف نفسه فقال إِنِّی حَفِیظٌ عَلِیمٌ (12) و قوله أَ لا تَرَوْنَ أَنِّی أُوفِی الْکَیْلَ (13) و قد مدح علیا وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ (14) یُوفُونَ بِالنَّذْرِ(15) وجد یعقوب رائحة قمیص یوسف من مسیرة شهر و ستجد شیعة علی رائحة الجنة من فوق سبع سماوات فَأَمَّا إِنْ کانَ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ (16). ادعوا فی یوسف أربعة دعاوی قال یعقوب یا بُنَیَّ لا تَقْصُصْ رُؤْیاکَ (17) و قال العزیز عَسی أَنْ یَنْفَعَنا أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَداً(18) و استرقه إخوته وَ شَرَوْهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ
ص: 56
«أَیهَُّا الصِّدِّیق»(1){ای یوسف، ای مرد راستگوی!} و علی علیه السّلام فرمود: «صدِّیق اکبر من هستم»؛ برادران یوسف با زبان با وی همراه شدند و در دل به مخالفتش برخاستند: «أَرْسِلْهُ مَعَنَا غَدًا»(2){فردا او را با ما بفرست} و حال مخالفان با علی علیه السّلام نیز چنین است: «فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِن تَوَلَّیْتُم»(3){پس [ای منافقان،] آیا امید بستید که چون [از خدا] برگشتید [یا سرپرست مردم شدید] در [روی] زمین فساد کنید و خویشاوندیهای خود را از هم بگسلید؟} و نزد پدرش گفتند: «إِنَّا لَهُ لَحَفِظُونَ»(4){ما به خوبی نگهبان او خواهیم بود} در حالی که قصد نابود کردنش را داشتند، و منافقان گفتند: علی مولای ماست ولی پس از وفات پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به علی ستم کردند: «أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْترََحُواْ السَّیَِّات»(5){آیا کسانی که مرتکب کارهای بد شده اند پنداشته اند که آنان را مانند کسانی قرار می دهیم که ایمان آورده اند}،
یعقوب یوسف را به امانت به دست ایشان سپرد: «إِنیّ ِ لَیَحْزُنُنیِ أَن تَذْهَبُواْ بِهِ»(6){گفت: «اینکه او را ببرید سخت مرا اندوهگین می کند} و پیامبر مصطفی صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «من دو شیء گرانبها را در میان شما بر جای میگذارم...»؛ و یعقوب گفت: «یَأَسَفَی عَلیَ یُوسُفَ»(7){«ای دریغ بر یوسف!} و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «هیچ پیامبری چون من مورد آزار قرار نگرفت» و خدای متعال فرمود: «وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ ءَاتَیْنَاهُ حُکْمًا وَ عِلْمًا»(8){و چون به حد رشد رسید، او را حکمت و دانش عطا کردیم} و به علی علیه السّلام همانطور که پیش از این بیان شد، به سبب اموری در کودکی حکمت داده شد، یوسف مردم مصر را اطعام نمود و علی علیه السّلام فرشتگان را اطعام نمود: «وَ یُطْعِمُونَ الطَّعَامَ ...»(9){خوراک می دادند}؛ گرسنه با دیدار یوسف سیر میشد و مؤمن به دیدار علی علیه السّلام از آتش نجات مییافت: «أَلْقِیَا فیِ جَهَنَّمَ...»(10){هر کافر سرسختی را در جهنّم فرو افکنید} یوسف خود را ستوده و گفت: «إِنیّ ِ حَفِیظٌ عَلِیمٌ»(11){من نگهبانی دانا هستم.} و نیز گفت: «أَ لَا تَرَوْنَ أَنیّ ِ أُوفیِ الْکَیْل»(12){مگر نمی بینید که من پیمانه را تمام می دهم} و خداوند علی علیه السّلام را مدح فرمود: «وَ یُطْعِمُونَ الطَّعَامَ»(13)،
«یُوفُونَ بِالنَّذْر»(14){به نذر خود وفا می کردند}؛ یعقوب از فاصله مسیر یک ماهه بوی پیراهن یوسف را استشمام کرد و شیعیان علی علیه السّلام بوی بهشت را از بالای هفت آسمان به زودی حس خواهند کرد: «فَأَمَّا إِن کاَنَ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ...»(15){و امّا اگر [او] از مقرّبان باشد}
در مورد یوسف چهار ادّعا مطرح شده است: یعقوب گفت: «یَابُنیَ َّ لَا تَقْصُصْ رُءْیَاک»(16){ای پسرک من، خوابت را برای برادرانت حکایت مکن} و عزیز مصر گفت: «عَسیَ أَن یَنفَعَنَا أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَدًا»(17){شاید به حال ما سود بخشد یا او را به فرزندی اختیار کنیم}و برادرانش او را به بردگی گرفته و به ثمن بخش
ص: 56
و اتخذته زلیخا معشوقا قَدْ شَغَفَها حُبًّا(1) و قال الله تعالی فی علی إِنْ هُوَ إِلَّا عَبْدٌ أَنْعَمْنا عَلَیْهِ (2) و
قال المصطفی صلی الله علیه و آله: علی أخی. و أنکره جماعة یُرِیدُونَ لِیُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ (3) و اعتقدت الشیعة إمامته رِجالٌ صَدَقُوا(4) و سموا یوسف ولدا و أخا و عبدا و معشوقا کذلک علی قالت الغلاة هو الله و قالت الخوارج هو کافر و قال المرجئة(5) هو المؤخر و قالت الشیعة هو معصوم مطهر. نظر فی یوسف ثمانیة(6) نظر یعقوب بالمحبة فحرم لقاؤه یا أَسَفی عَلی یُوسُفَ (7) و مالک بن الذعر(8) بالحرمة فصار ملکا أَکْرِمِی مَثْواهُ و العزیز بالفتوة فوجد منه الصیانة قالَتْ هَیْتَ لَکَ قالَ مَعاذَ اللَّهِ (9) و زلیخا بالشهوة فسخر منها وَ قالَ نِسْوَةٌ فِی الْمَدِینَةِ(10) و المؤمنون بالنبوة یُوسُفُ أَیُّهَا الصِّدِّیقُ (11) و کذلک نظر فی علی علیه السلام ثمانیة نظر الکفار بالعداوة فالنار مأواهم ذلِکَ لَهُمْ خِزْیٌ و المنافقون بالحسد فخسروا قُلْ هَلْ نُنَبِّئُکُمْ بِالْأَخْسَرِینَ أَعْمالًا(12) و المصطفی بالوصیة و الإمامة و النظارة فصار ختنه و صاحب جیشه وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً(13) و سلمان و أبو ذر و المقداد بالشفقة فصاروا خواص الصحابة و سرور
ص: 57
فروختند و زلیخا او را به عنوان معشوق خود برگزید«قَدْ شَغَفَهَا حُبًّا»(1){[زلیخا] سخت خاطرخواه او شده است}و خدای متعال درباره علی علیه السّلام فرمود: «إِنْ هُوَ إِلَّا عَبْدٌ أَنْعَمْنَا عَلَیْه»(2){و او نیست جز بنده ای که بر وی منّت نهادهایم» و پیامبر مصطفی صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «علی برادر من است» و جماعتی منکر وی شدند: «یُرِیدُونَ لِیُطْفُِؤاْ نُورَ الله»(3){می خواهند
نور خدا را با دهان خود خاموش کنند} و شیعه امامتش را پذیرفت: «رِجَالٌ صَدَقُواْ...»(4){مردانی اند که صادقانه وفا کردند} و یوسف را «پسر»، «برادر»، «بنده» و «معشوق» نامیدند و علی علیه السّلام نیز توسط غلاۀ «الله» و توسط خوارج «کافر» نامیده شد و مرجئه او را «مؤخر» و شیعه وی را «معصوم مطهَّر» دانستند.
هشت کس به یوسف نظر کردند: یعقوب نظر کرد و از دیدارش محروم شد: «یَأَسَفَی عَلیَ یُوسُفَ»(5){ای دریغ بر یوسف!} مالک بن ذعر(6)
با احترام به وی نظر کرد و فرمانروا شد: «أَکْرِمِی مَثْوَئه»(7){نیکش بدار} و عزیز مصر به جوانمردیش نظر کرد و خویشتنداری و امانت را از وی بهرهمند شد: «قَالَتْ هَیْتَ لَکَ قَالَ مَعَاذَ الله»(8){گفت: «بیا که از آنِ توام!» [یوسف] گفت: «پناه بر خدا} و زلیخا با دیده شهوانی در وی نگریست و یوسف مسخرهاش کرد: «وَ قَالَ نِسْوَةٌ فیِ الْمَدِینَة»(9){و [دسته ای از] زنان در شهر گفتند...} و مؤمنان با دیده نبوّت در وی نظر کردند: «یُوسُفُ أَیهَُّا الصِّدِّیق»(10){«ای یوسف، ای مرد راستگوی}
به علی علیه السّلام نیز هشت نوع نگاه صورت گرفته است: کفّار به دیده دشمنی در وی نگریستند، که جایگاه آنها دوزخ است و این خود برای آنها مایه رسوایی است، و منافقان به دیده حسادت در وی نظر کردند و زیان کردند: «قُلْ هَلْ نُنَبِّئُکُم بِالْأَخْسَرِینَ أَعْمَالا»(11){بگو: «آیا شما را از زیانکارترین مردم آگاه گردانم؟»} و پیامر مصطفی صَلی الله علیهِ و آله با دیده وصایت، امامت و نظیر خود بودن در وی نگریست از این رو وی را داماد خود کرد و او را به فرماندهی سپاهش منصوب نمود: «وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْمَاءِ بَشَرًا...»(12){و اوست کسی که از آب، بشری آفرید...} و سلمان و ابوذر و مقداد از روی محبّت و شفقت در وی نظر کردند و از این رو از خواص صحابه شدند و سرور
ص: 57
الشیعة وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ (1) و النواصب بالحقارة فضلوا إِذْ تَبَرَّأَ الَّذِینَ اتُّبِعُوا مِنَ الَّذِینَ اتَّبَعُوا(2) و الغلاة بالمحال فصاروا من الضلال وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دِیناً(3) و الملاحدة بالکذب فصاروا مبتدعین إِنَّ الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی آیاتِنا(4) و الشیعة بالدیانة فصاروا مقربین انْظُرُونا نَقْتَبِسْ مِنْ نُورِکُمْ (5).
المفجع:
ابن راحیل یوسف و أخوه (6)فضلا القوم ناشئا و فتیا
و مقال النبی فی ابنیه یحکی***فی ابن راحیل قوله المرویا
کان ذاک الکریم و ابناه سادا***کل من حل فی الجنان نجیا.
ربی موسی فی حجر عدو الله فرعون و ربی علی فی حجر حبیب الله محمد صلی الله علیه و آله و هو موسی بن عمران و علی آل عمران و قالوا إن اسم أبی طالب عمران و حفظ الله موسی فی صغره من فرعون و فی کبره من البحر و حفظ علیا فی صغره من الحیة حین قتلها و فی کبره من الفرات حین أغارها و کان لموسی علیه السلام انفلاق البحر و هو نیل مصر اضْرِبْ بِعَصاکَ الْبَحْرَ(7) و انشق نهروان بإشارة علی حین یبس ضرب موسی بعصاه علی البحر و قال اخرجی أیتها الضفادع فخرجت و أطاعت الحیة و الثعبان علیا و ذلک أهول و سخر لموسی الجراد و القمل و سخر لعلی علیه السلام حیتان نهروان إذ نطقت معه و سلمت علیه و سخر لموسی الدم آیاتٍ مُفَصَّلاتٍ (8) و علی أراق دماء الکفار حتی سموه الموت الأحمر و کان موسی صاحب تسع آیات بینات و علی صاحب کذا و کذا معجزات و أحیا الله بدعاء موسی قوما ثُمَّ بَعَثْناکُمْ مِنْ
ص: 58
شیعیان. «وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُون»(1){و
سبقت گیرندگان مقدّمند} و ناصبیها با حقارت در وی نگریستند از این رو گمراه شدند: «إِذْ تَبَرَّأَ الَّذِینَ اتُّبِعُواْ مِنَ الَّذِینَ اتَّبَعُوا...»(2){آن
گاه که پیشوایان از پیروان بیزاری جویند...} و غلاۀ نیز به دیده محال در وی نگریستند و از گمراهان شدند: «وَ مَن یَبْتَغِ غَیرَْ الْاسْلَمِ دِینًا...»(3){و هر که جز اسلام، دینی [دیگر] جوید...} و ملاحده با دیده دروغ در وی نگریستند و بدعت گذار شدند: «إِنَّ الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فیِ ءَایَاتِنَا»(4){کسانی که در [فهم و ارائه] آیات ما کژ می روند...} و شیعه با دیانت در وی نگریستند از این رو مقرّب شدند: «انظُرُونَا نَقْتَبِسْ مِن نُّورِکُم»(5){«ما را مهلت دهید تا از نورتان [اندکی] برگیریم.»}
مفجع:
-«پسر راحیل، یوسف و برادرش، چه در نوجوانی و چه در جوانی بر قوم خود فضیلت یافتند؛
- و سخن پیامبر صَلی الله علیهِ و آله درباره دو فرزندش، همانند قول روایت شده درباره پسر راحیل است؛
- آن مرد بزرگوار (علی علیه السلام) و دو پسرش بر هر کسی که در بهشت ساکن شود؛ سروری یافته اند»
*در برابری آن حضرت با موسی علیه السّلام
موسی در دامن فرعون دشمن خدا پرورش یافت و علی در دامن حبیب خدا محمّد صَلی الله علیهِ و آله پرورش یافت، او موسی بن عمران بود و علی علیه السّلام آل عمران، و گفتند: نام ابوطالب عمران بوده است؛ و خداوند موسی را در کودکی از فرعون و در بزرگسالی از دریا حفظ فرمود و علی علیه السّلام را در کودکی از مار هنگامی که آن را کُشت و در بزرگسالی از آب فرات آنگاه که بدان حمله برد، محافظت فرمود، برای موسی دریا از هم شکافته شد که نیل مصر است: «اضْرِب بِّعَصَاکَ الْبَحْر»(6){با عصای خود بر این دریا بزن} و با اشاره علی علیه السّلام نهروان از هم شکافت؛ آنگاه که خشک شد، موسی با عصای خود بر دریا زده و گفت: بیرون آیید ای قوم قورباغهها! پس بیرون آمدند، و مار و افعی از علی علیه السّلام اطاعت کردند و این کار هول انگیز تر است؛ و ملخها و شپشها به فرمان موسی در آمدند و ماهی های نهروان رام علی علیه السّلام شدند آنگاه که با وی سخن گفته و به آن حضرت سلام کردند؛ و خداوند خون را مسخر موسی کرد: «آیات مفصّلات»{به صورت نشانههایی آشکار} و علی علیه السّلام خون کفّار را چنان جاری فرمود که او را «مرگ سرخ» نامیدند؛ و موسی صاحب نه معجزه آشکار بود و علی علیه السلام صاحب معجزات بسیار بود؛ و خداوند قومی را به دعای موسی زنده گردانید: «ثمُ َّ بَعَثْنَاکُم مِّن
ص: 58
بَعْدِ مَوْتِکُمْ (1) و أحیا بدعاء علی سام بن نوح و أصحاب الکهف و بوادی صرصر و غیرها و ذکر الله موسی فی کتابه فی مائة و ثلاثین موضعا و سمی علیا فی کتابه فی ثلاثمائة موضع و قیل لموسی وَ قَرَّبْناهُ نَجِیًّا(2) و قیل لعلی وَ جَعَلْنا لَهُمْ لِسانَ صِدْقٍ عَلِیًّا(3) وَ کَلَّمَ اللَّهُ مُوسی تَکْلِیماً و علی علمه الله تعلیما الرَّحْمنُ عَلَّمَ الْقُرْآنَ خَلَقَ الْإِنْسانَ عَلَّمَهُ الْبَیانَ (4) و سخرت الأرض لموسی حتی خسف بقارون و دمر علی علی أعداء النبی فَإِنَّا مِنْهُمْ مُنْتَقِمُونَ (5) و قال موسی اجْعَلْ لِی وَزِیراً مِنْ أَهْلِی هارُونَ أَخِی (6) و فی آیة أخری اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی (7) و قال الله قَدْ أُوتِیتَ سُؤْلَکَ یا مُوسی (8) و قال الله لیلة المعراج أخلف علیا و قال صلی الله علیه و آله: انت منی بمنزلة هارون من موسی؛ و سقی الله موسی من الحجر «فانفجرت منه اثنتا عشرة عینا» و علی «هوالذی خلق من الماء بشرا» اثنا عشر اماما.
و أخو المصطفی الذی قلب الصخ-***رة عن مشرب هناک رویا
بعد أن رام قلبها الجیش جمعا***فرأوا قلبها علیهم أبیا
و أنزل الله علی موسی المن و السلوی و علی أعطاه النبی من تفاح الجنة و رمانها و عنبها و غیر ذلک خاصم موسی و هارون مع فرعون فی کثرة خیله قال الطبری کان الذهلی و البوقی (9) أربعة آلاف رجل و ظفرا بهم و إن محمدا و علیا خاصما الیهود و النصاری و المجوس و المشرکین و الزنادقة و قد ظفرا علیهم هُوَ الَّذِی
ص: 59
بَعْدِ مَوْتِکُمْ»(1){سپس شما را پس از مرگتان برانگیختیم} و با دعای علی علیه السّلام سام بن نوح، اصحاب کهف، بادیههای صرصر و جاهای دیگر را احیا کرد؛ و خداوند در کتاب خود موسی را یکصدوسی بار یاد فرموده است؛ و به موسی گفته شد: «وَ قَرَّبْنَاهُ نجَِیًّا»(2){با وی راز گفتیم او را به خود نزدیک ساختیم} و به علی علیه السّلام گفته شد: «وَ جَعَلْنَا لهَُمْ لِسَانَ صِدْقٍ عَلِیًّا»(3){و ذکر خیر بلندی برایشان قرار دادیم.}؛ «و کلم الله موسی تکلیما» {و خداوند با موسی سخن گفت} و خداوند علی را علم آموخت: «الرَّحْمَانُ * عَلَّمَ الْقُرْءَانَ*خَلَقَ الْانسَنَ*عَلَّمَهُ الْبَیَانَ»(4){[خدای]
رحمان، قرآن را یاد داد. انسان را آفرید، به او بیان آموخت.}
و زمین رام موسی گردید تا اینکه قارون را در خود فرو برد و علی علیه السّلام نیز دشمنان پیامبر صَلی الله علیهِ و آله را درهم شکست: «فَإِنَّا مِنهُْم مُّنتَقِمُون»(5){قطعاً از آنان انتقام می کشیم} و موسی گفت: «وَ اجْعَل لیّ ِ وَزِیرًا مِّنْ أَهْلیِ هَارُونَ أَخِی»(6){و برای من دستیاری از کسانم قرار ده، هارون برادرم را} و در یک آیه دیگر: «اخْلُفْنیِ فیِ قَوْمِی»(7){در میان قوم من جانشینم باش} و خداوند فرمود: «قَدْ أُوتِیتَ سُؤْلَکَ یَامُوسی»(8){«ای موسی، خواسته ات به تو داده شد.»} و خداوند در شب معراج به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «علی را جانشین خود کن!»، و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «تو نزد من منزلت هارون از موسی را داری»؛ و خدوند از دل سنگ برای موسی آب جاری کرد: «فَانفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَیْنًا»(9){پس دوازده چشمه از آن جوشیدن گرفت} و در مورد علی علیه السّلام: «وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْمَاءِ بَشَرًا»(10){و اوست کسی که از آب، بشری آفرید} دوازده امام!
- «و برادر پیامبر برگزیده که صخره را آنجا از آبشخور کنار زد؛
- بعد از آنکه تمام سپاه قصد کنار زدن آن را کردند و این کار را برای خود ناشدنی دانستند»
و خداوند «مَن و سلوی» را بر موسی نازل فرمود و پیامبر از سیب و انار و انگور و ... بهشتی به علی علیه السّلام داد؛ موسی و هارون با فرعون با وجود کثرت سوارانش به جنگ پرداختند، طبری گوید: فقط دهلزن و شیپورچی سپاه فرعون چهار هزار نفر بودند ولی با این حال موسی و هارون بر آنها پیروز شدند و محمّد و علی صلوات الله علیهما با یهود، نصاری، مجوس، مشرکان و زندیقان جنگیدند و بر همه آنها ظفر یافتند: «هُوَ الَّذِی
ص: 59
أَیَّدَکَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِینَ (1). و کان خصم موسی و هارون فرعون و هامان و قارون و جنودهما و خصماء محمد و علی عدد النحل و الرمل من الأولین و الآخرین و أغرق الله أعداءهما فی البحر وَ أَنْجَیْنا مُوسی وَ مَنْ مَعَهُ أَجْمَعِینَ ثُمَّ أَغْرَقْنَا الْآخَرِینَ (2) و سیلقی الله أعداء محمد و علی فی جهنم أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ(3) و ینجیهما و أحباءهما الله ثُمَّ نُنَجِّی الَّذِینَ اتَّقَوْا(4) عدو موسی برص و من عادی علیا برص قال أنس هذه دعوة علی خاف موسی من الحیة فی کبره فقیل خُذْها وَ لا تَخَفْ (5) و مزق علی الحیة فی صغره و تقول العامة من هذا الوجه حیدر خاف موسی و هارون من الاستهزاء فقال لا تَخافا إِنَّنِی مَعَکُما(6) و لم یخف محمد و علی منه اللَّهُ یَسْتَهْزِئُ بِهِمْ (7). خاف موسی من عصاه خُذْها وَ لا تَخَفْ (8) و لم یخف علی من الثعبان و کلمه کان لموسی عصا و لعلی سیف و کان فی عصا موسی عجائب عجزت السحرة عنها و فی سیف علی عجائب عجزت الکفرة عنها و فی عصا موسی أربعة أحوال هِیَ عَصایَ (9) ثم تحرکت حَیَّةٌ تَسْعی (10) ثم کبرت فَإِذا هِیَ ثُعْبانٌ (11) ثم لقفت فَإِذا هِیَ تَلْقَفُ (12) و فی سیف علی أربعة أحوال مذکورة فی بابه نزل جبرئیل بعصا موسی فأعطاها شعیبا و أعطاها شعیب موسی ثم أنزل ذا الفقار فأعطی محمد(13) و أعطاه محمد علیا و کان عصا موسی من اللوز المر و شجرة طوبی فی دار فاطمة و علی علیهما السلام و کان رأسها
ص: 60
أَیَّدَکَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِین»(1){همو بود که تو را با یاری خود و مؤمنان نیرومند گردانید}
دشمن موسی و هارون، فرعون و هامان و قارون و سربازان ایشان بودند و دشمنان محمّد و علی به تعداد زنبورهای عسل و دانههای شن از اوّلین و آخرین؛ و خداوند دشمنان آنها را در دریا غرق کرد: «وَ أَنجَیْنَا مُوسیَ وَ مَن مَّعَهُ أَجْمَعِینَ * ثُمَّ أَغْرَقْنَا الاَْخَرِینَ»(2){و موسی و همه کسانی را که همراه او بودند نجات دادیم آنگاه دیگران را غرق کردیم} و خداوند دشمنان محمّد و علی را در دوزخ خواهد افکند: «أَلْقِیَا فیِ جَهَنَّمَ کلُ َّ کَفَّارٍ عَنِید»(3){[به آن دو فرشته خطاب می شود:] «هر کافر سرسختی را در جهنّم فروافکنید} و خداوند آن دو و دوستدارانشان را نجات خواهد داد: «ثمُ َّ نُنَجِّی الَّذِینَ اتَّقَوا»(4){آن گاه کسانی را که پرهیزگار بوده اند می رهانیم} دشمن موسی به بیماری برص(پیسی) دچار میشد و دشمن علی نیز پیسی گرفت. أنس گوید: این پیسی نتیجه نفرین علی است؛ موسی در بزرگسالی از مار ترسید از این رو به وی گفته شد: «خُذْهَا وَ لَا تخََفْ»(5){آن را بگیر و مترس} و علی در کودکی اژدها را از هم درید، و عامه مردم از این جهت به وی «حیدر» گفتهاند؛ موسی و هارون از اینکه مورد استهزا قرار گیرند، ترسیدند که خداوند فرمود: «لَا تخََافَا إِنَّنیِ مَعَکُمَا»(6){فرمود: «مترسید، من همراه شمایم} ولی محمّد و علی از این بابت نترسیدند: «اللَّهُ یَسْتهَْزِئُ بهِِمْ»(7){خدا [است که] ریشخندشان می کند}
موسی از عصای خود ترسید: «خُذْهَا وَ لَا تخََفْ»(8){«آن را بگیر و مترس} ولی علی از اژدها نترسید و با آن سخن گفت؛ موسی عصا داشت و علی شمشیر، و در عصای موسی شگفتیها بود که جادوگران از مقابله با آن در ماندند و در شمشیر علی نیز شگفتیها بود که کفار از رویارویی با وی در ماندند؛ و در عصای موسی چهار حالت است: «هِیَ عَصَایَ»(9){آن عصا و چوبدستی من است} سپس به حرکت درآمد: «حَیَّةٌ تَسْعَی»(10){ماری شد که به سرعت می خزید.} سپس بزرگ شد: «فَإِذَا هِیَ ثُعْبَان»(11){و بناگاه اژدهایی آشکار شد} سپس فرو بلعید: «فَإِذَا هِیَ تَلْقَف»(12){و ناگهان آنچه را به دروغ ساخته بودند فرو بلعید} و شمشیر علی علیه السّلام را نیز چهار حالت بود که در باب آن مذکور افتاده است؛ جبرئیل عصای موسی را نازل کرده و آن را به شعیب داد و شعیب آن را به موسی داد، سپس ذوالفقار را نازل کرده به محمّد صَلی الله علیهِ و آله داده شد و محمّد صَلی الله علیهِ و آله آن را به علی علیه السّلام داد؛ و عصای موسی از چوب درخت بادام تلخ بود و درخت طوبی در خانه فاطمه و علی علیه السّلام است؛ و سر عصای موسی
ص: 60
ذا شعبتین و کان ذو الفقار ذا شعبتین و عین اسم علی ذو شعبتین موسی قذفته أمه فی تنور مسجور و قذف علی من منجنیق إن ابتلی موسی بفرعون فقد ابتلی علی بفراعنة و کان لموسی اثنا عشر سبطا و لعلی اثنا عشر إماما(1) و قیل لموسی فَاخْلَعْ نَعْلَیْکَ (2) و أمر علی أن یضع رجله علی کتف محمد صلی الله علیه و آله و کان موطأ موسی حجرا و موطأ علی منکب محمد صلی الله علیه و آله ارتفع موسی علی الطور و ارتفع علی علی کتف الرسول و قال لموسی وَ أَلْقَیْتُ عَلَیْکَ مَحَبَّةً مِنِّی (3) فکان کل من رآه أحبه و فرض حب علی علی الخلق و حبه یمیز بین الحق و الباطل لا یحبک إلا مؤمن تقی الخبر و قال لموسی وَ أَنَا اخْتَرْتُکَ (4) و لعلی وَ رَبُّکَ یَخْلُقُ ما یَشاءُ وَ یَخْتارُ(5) و قال لموسی وَ اصْطَنَعْتُکَ لِنَفْسِی (6) و لعلی إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ (7) الآیة و قال لموسی إِنَّهُ کانَ مُخْلَصاً(8) و لعلی إِنَّما نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ (9). وَ إِذْ قالَ مُوسی لِفَتاهُ (10) و کان فتی موسی یوشع و فتی محمد علی و لا فتی إلا علی و کان لموسی شبر و شبیر و لعلی شبیر و شبر(11) و کان ولایة موسی فی أولاد هارون و ولایة محمد صلی الله علیه و آله فی أولاد علی
عبدوا العجل و ترکوا هارون (12) عِجْلًا جَسَداً لَهُ خُوارٌ(13) و ترکوا علیا و عبدوا بنی أمیة إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ (14) موسی ساقی بنات شعیب وَ وَجَدَ مِنْ دُونِهِمُ امْرَأَتَیْنِ تَذُودانِ (15) و علی ساقی المؤمنین فی القیامة
ص: 61
دو فرق (شاخه) داشت و شمشیر علی نیز دو فرق بود، و حرف عین نام علی نیز دو فرق دارد؛ مادر موسی او را در تنوری برافروخته انداخت و علی با منجنیق پرتاب شد؛ اگر موسی به یک فرعون آزموده شد، علی علیه السّلام به فرعونها آزموده شد؛ و موسی دوازده سبط داشت و علی علیه السّلام دوازده امام دارد؛(1)
و به موسی گفته شد: «اخْلَعْ نَعْلَیْک»(2){پای پوش خویش بیرون آور!} و به علی علیه السّلام امر شد که پا بر دوش محمّد صَلی الله علیهِ و آله بگذارد؛ و قدمگاه موسی یک سنگ بود و قدمگاه علی علیه السّلام شانه محمّد صَلی الله علیهِ و آله؛ موسی از طور بالا رفت علی از کتف رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله؛ به موسی فرمود: «وَ أَلْقَیْتُ عَلَیْکَ محََبَّةً مِّنی»(3){و مهری از خودم بر تو افکندم} و به همین سبب هر کس او را میدید، دوستش میداشت و خداوند حُبّ علی علیه السّلام را بر همه خلایق فرض فرمود و حُبّ اوست که حق را از باطل متمایز میکند «جز مؤمن پارسا تو را دوست نمیدارد» تا آخر روایت؛ و به موسی فرمود: «وَ أَنَا اخْترَْتُک»(4){و من تو را برگزیده ام} و به علی علیه السّلام: «وَ رَبُّکَ یخَْلُقُ مَا یَشَاءُ وَ یخَْتَارُ»(5){و پروردگار تو هر چه را بخواهد می آفریند و انتخواب میکند} و به موسی فرمود: «وَ اصْطَنَعْتُکَ لِنَفْسی»(6){و
تو را برای خود پَروردم.} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ الله...»(7){ولیّ شما، تنها خدا و پیامبر اوست و کسانی که ایمان آورده اند: همان کسانی که نماز برپا می دارند و در حال رکوع زکات می دهند} و درباره موسی فرمود: «إِنَّهُ کاَنَ مخُْلَصًا»(8){او پاکدل بود.} و درباره علی: «إِنمََّا نُطْعِمُکمُ ْ لِوَجْهِ الله»(9){ما برای خشنودی خداست که به شما می خورانیم}
«وَ إِذْ قَالَ مُوسیَ لِفَتَاه»(10){و [یاد کن] هنگامی را که موسی به جوانِ [همراه] خود گفت:} و جوان همراه موسی یوشع بود و جوانِ همراه محمّد صَلی الله علیهِ و آله علی علیه السّلام بود و * «لا فتی إلّا علی»؛ و موسی شُبّر و شُبّیر را داشت و علی علیه السّلام شُبّیر و شُبّر را داشت؛ و ولایت موسی از طریق فرزندان هارون استمرار یافت و ولایت محمّد صَلی الله علیهِ و آله از طریق فرزندان علی علیه السّلام استمرار یافت؛ قوم موسی هارون را رها کرده و گوساله پرست شدند: «عِجْلًا جَسَدًا لَّهُ خُوَار»(11){پیکر گوساله ای که صدایی داشت} و مردم نیز علی را رها کرده و بنیاُمیّه را پرستیدند: «إِذَا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّون»(12){بناگاه قوم تو از آن [سخن] هلهله درانداختند [و اعراض کردند} موسی ساقی گلّه دختران شعیب بود: «وَ وَجَدَ مِن دُونِهِمُ امْرَأَتَینْ ِ تَذُودَانِ...»(13){دو زن را یافت که [گوسفندان خود را] دور می کردند} و علی علیه السّلام ساقی مؤمنان در روز قیامت است
ص: 61
و الولدان سقاة أهل الجنة و المولی (1) ساقی علی و سقاهم و وقاهم و لقاهم و جزاهم (2) و جر موسی الحجر من رأس البئر و کان یجرونه أربعون رجلا وَ لَمَّا وَرَدَ ماءَ مَدْیَنَ (3) و علی جر الحجر من عین زاحوما و کانت مائة رجل عجزت عن قلعه.
المفجع:
کان فیه من الکلیم خلال***لم یکن عنک علمها مطویا
کلم الله لیلة الطور موسی***و اصطفاه علی الأنام نجیا
و أبان النبی فی لیلة الط-***ائف أن الإله ناجی علیا
و له منه عفوة عن أناس***عکفوا یعبدون عجلا حلیا
حرق العجل ثم من علیهم***إذ أنابوا و أمهل السامریا
و علی فقد عفا عن أناس***شرعوا نحوه القنا الزاعبیا.
قول النبی صلی الله علیه و آله یوم بیعة العشیرة و یوم أحد و یوم تبوک و غیرها یا علی أنت منی بمنزلة هارون من موسی فالمؤمنون أحبوا علیا کما أحب أصحاب هارون هارون و لم یکن لأحد منزلة عند موسی کمنزلة هارون و لا لأحد عند النبی صلی الله علیه و آله کمنزلة علی و کان هارون خلیفة موسی و علی خلیفة محمد صلی الله علیه و آله و لما دخل موسی علی فرعون و دعاه إلی الله قال و من یشهد لک بذلک قال هذا القائم علی رأسک یعنی هارون فسأله عن ذلک قال أشهد أنه صادق (4) و أنه رسول الله إلیک قال أما إنی لا أعاقبه إلا بإخراجه من تکرمتی و إلحاقه بدرجتک فدعا له بجبة صوف و ألبسه إیاه و جاء بعصا فوضعها فی یده فعوضه الله من ذلک أن ألبسه قمیص الحیاة
ص: 62
و پسران ساقی بهشتیاناند و خداوند ساقی علی علیه السّلام است «وسقاهم؛ و وقاهم؛ و لقّاهم؛ و جزاهم»(1)
و موسی سنگ را از روی چاه آب کشان کشان کنار زد در حالی که چهل مرد این کار را میکردند «و لما ورد ماء مدین» {و هنگامی که وارد آبشخور شهر مدین شد ...} و علی علیه السّلام سنگ را از چشمه زاحوما کنار زد در حالی که یکصد نفر نمیتوانستند آن را از جا بلند کنند.
مفجع:
-خصلتهایی از موسی کلیم الله در او بود که علم آنها بر تو پوشیده نبوده است؛
- در شب طور خداوند با موسی سخن گفت و او را از میان خلایق برگزید در حالی که با او نجوا میکرد؛
- و پیامبر اکرم صَلی الله علیهِ و آله در شب طائف آشکار فرمود که خداوند، با علی علیه السلام نجوا کرده است؛
- و خداوند به خاطر موسی یک بار عفو کرد مردمی را که گوساله ای را میپرستیدند که از زیور آلات ساخته بودند؛
- گوساله را آتش زده و چون توبه کردند، برایشان منّت نهاده توبهشان را پذیرفت و سامری را مهلت داد؛
- اما علی علیه السّلام، مردمانی را بخشید که با نیزههای زاغبی به وی حملهور شده بودند»
* در برابری آن حضرت با هارون، یوشع و لوط علیهم السّلام
سخنان پیامبر صَلی الله علیهِ و آله در روز بیعت خویشاوندان، روز اُحُد، روز تبوک و جز اینها: «ای علی، تو از من منزلت هارون از موسی را داری» پس مؤمنان مهر علی علیه السّلام را در دل گرفتند همانطور که یاران هارون او را دوست میداشتند، و هیچکس از منزلتی همچون منزلت هارون نزد موسی برخوردار نبود کمااینکه هیچکس از منزلت علی علیه السّلام نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله برخوردار نبود؛ هارون جانشین موسی بود و علی جانشین محمّد صَلی الله علیهِ و آله؛ و چون موسی بر فرعون وارد گشته او را به پرستش خدا دعوت نمود، فرعون گفت: چه کسی بر صدق ادّعایت گواهی میدهد؟ موسی گفت: این که بالای سرت ایستاده- منظورش هارون بود- پس فرعون در این مورد از هارون پرسید و هارون گفت: گواهی میدهم که او راستگوست و او فرستاده خدا به سوی توست، فرعون گفت: اما من(هارون) را کیفر نمیدهم جز به اینکه او را از کرم خودم محروم ساخته *و به مرتبه تو تنزّل دهم، سپس فرمان داد جامهای پشمین آوردند و آن را بر وی پوشانید، و عصایی آورده به دست او داد و خداوند در عوض آن، جامه زندگانی
ص: 62
فکان هارون آمنا فی سربه ما دام علیه ذلک و کذلک ألبس الله علیا قمیص الأمن بقول النبی صلی الله علیه و آله إن من المحتوم أن لا تموت إلا بعد ثلاثین سنة بعد أن تؤمر و تقاتل الناکثین و القاسطین و المارقین ثم یخضب لحیته من دم رأسه (1) وقت کذا فکان هارون إذا نزع القمیص مخوفا و کان علی علیه السلام آمنا علی کل حال و کان أول من صدق بموسی هارون و هکذا أول من صدق بالنبی صلی الله علیه و آله علی و لما ولد الحسن سماه علی حربا فقال النبی صلی الله علیه و آله سمه حسنا فلما ولد الحسین علیه السلام سماه أیضا حربا فقال صلی الله علیه و آله لا هو الحسین کأولاد هارون شبر و شبیر.
المفجع:
إن هارون کان یخلف موسی***و کذا استخلف النبی الوصیا
و کذا استضعف القبائل هارو ***ن و راموا له الحمام الوحیا(2)
نصبوا للوصی کی یقتلوه***و لقد کان ذا محال قویا
و أخو المصطفی کما کان هارو***ن أخا لابن أمه لا دعیا
و ساواه مع یوشع بن نون علی بن مجاهد فی تاریخه مسندا قال النبی صلی الله علیه و آله عند وفاته أنت منی بمنزلة یوشع من موسی.
المفجع:
و له من صفات یوشع عندی***رتب لم أکن لهن نسیا
کان هذا لما دعا الناس موسی***سابقا قادحا زنادا وریا
و علی قبل البریة صلی***خائفا حیث لا یعاین ربا
کان سبقا مع النبی یصلی***ثانی اثنین لیس یخشی ثویا
و ساواه مع أیوب علیه السلام فأیوب أصبر الأنبیاء و علی أصبر الأوصیاء صبر أیوب ثلاث سنین فی البلایا و علی صبر فی الشعب مع النبی صلی الله علیه و آله ثلاث سنین ثم صبر
ص: 63
بر وی پوشانید به گونهای که چون آن جامه را بر تن داشت، در میان قوم خود احساس امنیت میکرد، همچنین خداوند به قول پیامبر صَلی الله علیهِ و آله جامه امنیت و سلامتی بر تن علی علیه السّلام کرد: «حتم آن است که تا سی سال دیگر نخواهی مُرد تا اینکه به امارت رسیده و با «ناکثین» و «قاسطین» و «مارقین» بجنگی آنگاه در فلان هنگام موی صورتت به خون فرقت خضاب خواهد شد» پس هرگاه هارون آن جامه را از تن بیرون میکرد، بیمناک میشد لیکن علی علیه السّلام در همه حال احساس امنیت میکرد و اوّلین کسی که موسی را تصدیق نمود، هارون بود، همچنین نخستین کسی که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله را تصدیق نمود علی علیه السّلام بود؛ و چون حسن علیه السّلام به دنیا آمد، علی علیه السّلام او را «حرب» نامید که پیامبر فرمود: او را «حسن» بنام، و چون حسین علیه السّلام به دنیا آمد بازهم علی علیه السّلام او را «حرب» نامید لیکن پیامبر فرمود: نه، او «حسین» است همانند پسران هارون که «شبّر» و «شبّیر» نام داشتند.
مفجع:
-«هارون جانشین موسی میشد، همچنین وصی پیامبر صَلی الله علیهِ و آله جانشین وی شد؛
- همانطور که قبایل هارون را به استضعاف کشیدند و قصد کشتن او را کردند؛
- در پی آن برآمدند که وصی را به قتل برسانند در حالی که او بسیار نیرومند و قوی بود؛
- و برادر پیامبر مصطفی همانند هارون برادرِی بود که پسر مادرش بود نه برادر خوانده» و او را با یوشع بن نون برابر دانست، علی بن مجاهد در تاریخ خود با سندی آورده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به هنگام وفاتش فرمود: تو منزلت یوشع از موسی را نزد من داری.
مفجع:
-«او را نزد من، از صفات یوشع، مراتبی است که آنها را فراموش نمیکنم؛
- چنین بود که زمانی که موسی مردم را دعوت کرد، او سبقت گیرنده و تفکر کننده بود و به مطلوب خویش میرسید؛
- و علی علیه السّلام پیش از خلایق ترسان نماز خواند، در جایی که پروردگاری را نمیدید؛
- او در نماز خواندن با پیامبر پیشتاز بود آنگاه که دومین نفری بود که پیوسته نماز میگزارد بیآنکه ترسیده باشد»
و او را با ایّوب علیه السّلام برابر دانست، ایّوب صبورترین پیامبران بود و علی شکیباترین اوصیا، ایّوب سه سال بلایا را صبورانه تحمّل کرد و علی علیه السّلام نیز سه سال در شِعب أبی طالب سختیها را با پیامبر صَلی الله علیهِ و آله تحمّل نمود و
ص: 63
بعده ثلاثین سنة و قد وصف الله صبر أیوب إِنَّا وَجَدْناهُ صابِراً(1) و قال لعلی علیه السلام الَّذِینَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصِیبَةٌ(2) و قال وَ الصَّابِرِینَ فِی الْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِینَ الْبَأْسِ (3).
و ساواه مع لوط علیه السلام و قد ذکره الله فی کتابه فی ستة و عشرین موضعا و ذکر علیا فی کذا موضعا.
المفجع:
و دعا قومه فآمن لوط***أقرب الناس منه رحما و ریا
و علیا لما دعاه أخوه***سبق الحاضرین و البدویا.
قال فی أیوب: مَسَّنِیَ الشَّیْطانُ بِنُصْبٍ وَ عَذابٍ (4) و لعلی نصب من نواصب و عداوة شیاطین الإنس و قال لأیوب ارْکُضْ بِرِجْلِکَ (5) و لعلی بوادی بلقع و غیره و لأیوب إِنَّا وَجَدْناهُ صابِراً(6) و لعلی وَ جَزاهُمْ بِما صَبَرُوا(7) و قال أیوب إِنَّما أَشْکُوا بَثِّی وَ حُزْنِی إِلَی اللَّهِ (8) و قال علی علیه السلام إلی کم أغضی الجفون علی القذی؟(9).
ص: 64
پس از آن نیز سی سال شکیبایی به خرج داد؛ و خداوند ایّوب را چنین وصف فرموده است: «إِنَّا وَجَدْنَاهُ صَابِرًا»(1){و
ما او را شکیبا یافتیم} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِیبَة...»(2){[همان]
کسانی که چون مصیبتی به آنان برسد، می گویند: «ما از آنِ خدا هستیم، و به سوی او باز می گردیم.»} و نیز فرمود: «وَ الصَّابرِِینَ فیِ الْبَأْسَاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِینَ الْبَأْسِ»(3){و
در سختی و زیان، و به هنگام جنگ شکیبایانند} و او را با لوط برابر دانسته و این در حالی است که خداوند در بیست و شش جای قرآن لوط را یاد فرموده و علی علیه السلام را نیز در موارد بسیاری از کتابش یاد کرده است.
مفجع:
- «ابراهیم علیه السلام قومش را دعوت کرد و لوط که نزدیک ترین مردم از لحاظ خویشاوندی و از نظر ظاهر به او بود، دعوتش را اجابت نمود؛
- و علی نیز چون برادرش وی را به اسلام دعوت نمود، در اجابت دعوت وی بر شهرنشینان و بادیهنشینان پیشی گرفت»
* در برابر دانستن وی با ایّوب، جرجیس، یونس، زکریا و یحیی علیهم السّلام
درباره ایّوب میفرماید: «مَسَّنیِ َ الشَّیْطَانُ بِنُصْبٍ وَ عَذَاب»(4){«شیطان مرا به رنج و عذاب مبتلا کرد.»} و علی نیز رنج و دشمنیها از جانب شیاطین انسان نما داشت، و به ایّوب فرمود: «ارْکُضْ بِرِجْلِک»(5){[به او گفتیم:] «با پای خود [به زمین] بکوب}و علی در درّه بلقع و جاهای دیگر چنین وضعی داشت؛ و به ایّوب فرمود: «إِنَّا وَجَدْنَاهُ صَابِرًا»(6){ما او را شکیبا یافتیم} و درباره علی علیه السّلام: «وَ جَزَئهُم بِمَا صَبرَُوا...»(7){و به [پاس] آنکه صبر کردند...} و ایّوب گفت: «إِنَّمَا أَشْکُواْ بَثیّ ِ وَ حُزْنیِ إِلیَ اللَّهِ وَ أَعْلَمُ مِنَ الله»(8){من شکایت غم و اندوه خود را پیش خدا می برم} و علی علیه السّلام فرمود: «تا به کی با خار در چشم صبر پیشه کنم؟!
ص: 64
المفجع:
و له من عزاء أیوب و الصب-***ر نصیب ما کان بردا ندیا
جرجیس علیه السلام صبر فی المحن و علی صبر فی المحن و الفتن و لم یقبل قوله الحق و قتل فی الحق و علی کان علی الحق و قتل فی الحق للحق و عذب جرجیس بأنواع العذاب و عذب علی بأنواع الحروب کسر جرجیس صنما و کسر علی علیه السلام ثلاثمائة و ستین فی الکعبة سوی ما کسره فی غیرها أهلک الله أعداء جرجیس بالنار و سیهلک أعداء علی بنار جهنم أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ (1).
یونس علیه السلام إِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً(2) فذهب علی مجاهدا محاربا فَالْتَقَمَهُ الْحُوتُ وَ هُوَ مُلِیمٌ (3) و سلمت الحیتان علی علی علیه السلام و شتان بین الغالب و المغلوب و سماه الله ذا النون و سمی النبی صلی الله علیه و آله علیا ذا الریحانتین و قال فی یونس إِذْ أَبَقَ إِلَی الْفُلْکِ الْمَشْحُونِ (4) و علی علیه السلام فلک مشحون من العلم أنا مدینة العلم الخبر و قیل لیونس لَنُبِذَ بِالْعَراءِ وَ هُوَ مَذْمُومٌ (5) و فی موضع وَ هُوَ مُلِیمٌ (6) و علی ترکوه و خذلوه و لعنوه ألف شهر و فی حق یونس وَ أَنْبَتْنا عَلَیْهِ شَجَرَةً مِنْ یَقْطِینٍ (7) و أطعم علی علیه السلام من فواکه الجنة و قال وَ أَرْسَلْناهُ إِلی مِائَةِ أَلْفٍ أَوْ یَزِیدُونَ (8) و علی إمام الإنس و الجن و إنه عبد الله فی مکان ما عبده فیه بشر(9) و علی ولد فی موضع ما ولد فیه قبله و لا بعده أحد.
زکریا بشر زکریا بیحیی فی المحراب و علی بشر بالحسن و الحسین علیهما السلام و سأل زکریا رَبِّ هَبْ لِی مِنْ لَدُنْکَ ذُرِّیَّةً طَیِّبَةً(10) و قیل للنبی صلی الله علیه و آله بلا سؤال:
ص: 65
مفجع:
- «و از ماتم و صبر ایّوب بهرهها دارد آن ماتم هایی که سرد و بارنده است؛ جرجیس علیه السّلام بر سختیها صبوری پیشه کرد و علی علیه السّلام نیز در سختیها و فتنهها شکیبایی به خرج داد؛ و سخن حقّ او پذیرفته نشد و در راه دفاع از حقّ کشته شد و علی علیه السّلام نیز بر حق بود و در راه حق و به خاطر دفاع از حق کشته شد؛ و جرجیس را انواع شکنجه دادند و علی علیه السّلام را با انواع جنگها شکنجه کردند؛ جرجیس یک بت را شکست و علی علیه السّلام 360 بت درون کعبه را شکست غیر از بتهایی که در جاهای دیگر شکست؛ خداوند دشمنان جرجیس را با آتش به هلاکت رساند و دشمنان علی علیه السّلام را به آتش جهنم خواهد سوزاند: «أَلْقِیَا فیِ جَهَنَّمَ »(1){در جهنّم فروافکنید}
درباره یونس علیه السّلام میفرماید: «إِذ ذَّهَبَ مُغَضِبًا»(2){آنگاه
که خشمگین رفت} اما علی علیه السّلام مجاهد و جنگو رفت؛ درباره یونس میفرماید: «فَالْتَقَمَهُ الحُْوتُ وَ هُوَ مُلِیم»(3){[او
را به دریا افکندند] و عنبرماهی او را بلعید در حالی که او نکوهشگر خویش بود} و ماهی ها بر علی علیه السّلام سلام کردند و میان غالب و مغلوب فرق بسیار است! و خدوند یونس را «ذوالنون» نامید و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله علی علیه السّلام را «ذوالرّیحانتین» (صاحب دو گل خوشبو) نامید؛ و درباره یونس میفرماید: «إِذْ أَبَقَ إِلیَ الْفُلْکِ الْمَشْحُونِ»(4){آن گاه که به سوی کشتی پُر، بگریخت} و علی علیه السّلام کشتی آکنده از علم است: «من شهر علم هستم و علی دروازه آن»؛ و در مورد یونس گفته شد: «لَنُبِذَ بِالْعَرَاءِ وَ هُوَ مَذْمُوم»(5){قطعاً نکوهش شده بر زمین خشک انداخته می شد.} و در جای دیگر: «وَ هُوَ مُلِیم»(6){در حالی که او نکوهشگر خویش بود} و علی علیه السّلام را به مدت هزار ماه رها کرده، تنها گذاشته و لعنت کردند؛ و در حق یونس فرمود: «وَ أَنبَتْنَا عَلَیْهِ شَجَرَةً مِّن یَقْطِین»(7){و بر بالای [سَرِ] او درختی از [نوع] کدوبُن رویانیدیم} و علی علیه السّلام از میوههای بهشتی خورانده شد؛ و فرمود: «وَ أَرْسَلْنَاهُ إِلیَ مِاْئَةِ أَلْفٍ أَوْ یَزِیدُون»(8){و او را به سوی یکصد هزار [نفر از ساکنان نینوا] یا بیشتر روانه کردیم} و علی علیه السّلام امام و پیشوای انس و جن است؛ و یونس در جایی خدا را پرستش کرد که هیچ بشری در آنجا عبادت نکرده بود(9)
و علی علیه السّلام در مکانی به دنیا آمد که نه قبل و نه بعد از او کسی در آنجا متولد نشده و نخواهد شد.
زکریّا، در محراب مژده یحیی را به زکریا دادند و علی علیه السّلام نیز به تولّد حسن و حسین علیهما السّلام بشارت یافت؛ و زکریّا عرض کرد: «رَبّ ِ هَبْ لیِ مِن لَّدُنکَ ذُرِّیَّةً طَیِّبَةً»(10){پروردگارا، از جانب خود، فرزندی پاک و پسندیده به من عطا کن} اما بدون درخواست، به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله گفته شد:
ص: 65
ذُرِّیَّةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ (1) و قالت امرأة عمران إِنِّی نَذَرْتُ لَکَ ما فِی بَطْنِی مُحَرَّراً(2) و قال للمرتضی یُوفُونَ بِالنَّذْرِ(3) و قالت رَبِّ إِنِّی وَضَعْتُها أُنْثی (4) و قال الله تعالی فی زوجة علی وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ (5) أجاب الله دعاء زکریا رَبِّ لا تَذَرْنِی فَرْداً(6) الآیة و أجاب علیا من غیر سؤال فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ (7) نشر زکریا فی الشجر و جز رأس یحیی فی الطشت و قتل علی فی المحراب و ذبح الحسین علیه السلام بکربلاء و ذکره الله فی کتابه فی سبعة عشر موضعا أولها البقرة و آخرها فی ص و ذکر علیا فی کذا
موضع أوله صِراطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ (8) و آخره وَ تَواصَوْا بِالْحَقِ (9) و قالت إِنِّی أُعِیذُها بِکَ وَ ذُرِّیَّتَها(10) و قال المصطفی صلی الله علیه و آله للحسن و الحسین علیهما السلام أعیذکما من شر السامة و الهامة و من شر کل عین لامة(11) و زکریا کان واعظ بنی إسرائیل و کافل مریم و علی کان مفتی الأمة و کافل فاطمة علیها السلام.
المفجع:
و له خلتان من زکریا***و هما غاظتا الحسود الغویا
کفل الله ذاک مریم إذ ک-ا***ن تقیا و کان برا حفیا
فرأی عندها و قد دخل المح-***راب من ذی الجلال رزقا هنیا
و کذا کفل الإله علیا***خیرة الله و ارتضاه کفیا
خیرة بنت خیر رضی الله***لها الخیر و الإمام الرضیا
و رأی جفنة تفور لدیها***من طعام الجنان لحما طریا
ص: 66
«ذُرِّیَّةَ بَعْضُهَا مِن بَعْض»(1){فرزندانی که بعضی از آنان از [نسل] بعضی دیگرند} و زن عمران گفت: «إِنیّ ِ نَذَرْتُ لَکَ مَا فیِ بَطْنیِ مُحَرَّرًا»(2){آنچه در شکم خود دارم نذر تو کردم تا آزاد شده [از مشاغل دنیا و پرستشگر تو] باشد} و درباره علی مرتضی علیه السّلام فرمود: «یُوفُونَ بِالنَّذْرِ»(3){[همان بندگانی که] به نذر خود وفا می کردند} و زن عمران گفت: «رَبّ ِ إِنیّ ِ وَضَعْتهَُا أُنثی»(4){پروردگارا، من دختر زاده ام} و خداوند متعال درباره همسر علی فرمود: «وَ نِسَاءَنَا وَ نِسَاءَکُمْ »(5){و زنانمان و زنانتان} خداوند دعای زکریا را اجابت فرمود: «زَکَرِیَّا إِذْ نَادَی رَبَّهُ رَبّ ِ لَا تَذَرْنیِ فَرْدًا وَ أَنتَ خَیرُْ الْوَارِثِین»(6){و زکریّا را [یاد کن] هنگامی که پروردگار خود را خواند: «پروردگارا، مرا تنها مگذار و تو بهترین ارث برندگانی} و علی علیه السّلام را بدون خواستن اجابت فرمود: «فَاسْتَجَابَ لَهُمْ رَبُّهُم» (7){پس پروردگارشان آنها را اجابت کرد...} و زکریّا را در وسط درختی اره کردند و سر یحیی را در طشت از بدن جدا کردند و علی علیه السّلام در محراب به قتل رسید و حسین علیه السّلام در کربلا سر بریده شد و خداوند در هفده جای از کتاب خود وی را یاد فرموده که اولین آن در سوره بقره است و آخرین آن در سوره «ص» و علی علیه السّلام را در مواضع بسیاری در قرآن یاد فرموده که اولین آن در آیه: «صِرَاطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ»(8){راه
آنهایی که برخوردارشان کرده ای} و آخرین آن در آیه«و تَوَاصَوْاْ بِالصَّبر»(9){و همدیگر را به حقّ سفارش کردند} و زن عمران گفت: «وَ إِنیّ ِ أُعِیذُهَا بِکَ وَ ذُرِّیَّتَهَا»(10){و او و فرزندانش را از شیطان رانده شده، به تو پناه می دهم.»} و پیامبر مصطفی صَلی الله علیهِ و آله به حسن و حسین علیهما السّلام فرمود: من شما را از شرّ هر گزندهای که نکشد و هر گزنده کشندهای و از شرّ هر چشم زخمی به خدا پناه میدهم» و زکریا واعظ بنیاسرائیل بود و سرپرستی مریم را بر عهده داشت و علی علیه السّلام مفتی اُمّت بود و سرپرستی فاطمه علیهما السّلام را برعهده داشت.
مفجع:
- «و از زکریا دو خصلت دارد و این دو، حسود سرکش را به خشم آوردهاند،
- خداوند سرپرستی مریم را به آن (زکریا) واگذار کرد که پارسا بود و نیکو کردار و مهربان بود؛
- و چون بر وی در محراب عبادت وارد گشت رزق و روزی گوارایی از جانب خدای ذوالجلال نزد وی یافت؛ - به همین شکل خداوند علی علیه السلام را کفیل قرار داد که او برگزیده خدا بود و خداوند پسندید که او کفایت کننده باشد؛
- برای نیکو دختری که دختر نیکو مردی بود و خداوند خیر را برای او و امام خرسند به خواست خدا خواست؛
- و علی نزد وی دیگی یافت که میجوشید، از خوراکیهای بهشت که گوشتی تازه بود»
ص: 66
یحیی علیه السلام قال الله لیحیی وَ سَلامٌ عَلَیْهِ یَوْمَ وُلِدَ وَ یَوْمَ یَمُوتُ وَ یَوْمَ یُبْعَثُ حَیًّا(1) و قال لعلی سلام علی آل یاسین (2) و قال لیحیی وَ بَرًّا بِوالِدَیْهِ (3) و لعلی إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ (4).
الحمیری:
أ لم یؤت الهدی و الحکم طفلا***کیحیی یوم أوتیه صبیا
المفجع:
و له من صفات یحیی محل***لم أغادره مهملا منسیا
إن رجسا من النساء بغیا***کفلت قتله کفورا شقیا
و کذاک ابن ملجم، فرض الله***له اللعن بکرة و عشیا
ذو القرنین قال النبی صلی الله علیه و آله إنک لذو قرنیها و قد شرحناه و إنه قد سد علی یأجوج و مأجوج و سد الله علی الشیعة کید الشیاطین و إنه قد کان یعرف لغات الخلق و علی علم منطق الطیر و الدواب و الوحش و الجن و الإنس و الملائکة طلب ذو القرنین عین الحیاة و لم یجدها و علی علیه السلام عین الحیاة من أحبه لم یمت قلبه قط. و لقمان ظهرت الحکمة منه و علی استفاضت العلوم کلها منه و قال الله تعالی وَ لَقَدْ آتَیْنا لُقْمانَ الْحِکْمَةَ(5) و قال لعلی علیه السلام الرَّحْمنُ عَلَّمَ الْقُرْآنَ (6).
المفجع (7):
نظیر الخضر فی العلماء فینا***و ذاک له بلا کذب نظیر
و هو فینا کذی القرنین فیهم***برجعته له لون نضیر(8)
ص: 67
یحیی علیه السّلام، خداوند به یحیی گفت: «وَ سَلَامٌ عَلَیْهِ یَوْمَ وُلِدَ وَ یَوْمَ یَمُوتُ وَ یَوْمَ یُبْعَثُ حَیًّا»(1){و
درود بر او، روزی که زاده شد و روزی که می میرد و روزی که زنده برانگیخته می شود}و به علی علیه السّلام فرمود: «سَلَامٌ عَلیَ إِلْ یَاسِینَ»(2){درود بر آل یاسین} و به یحیی فرمود: «وَ بَرَّا بِوَالِدَیْهِ»(3){و با پدر و مادر خود نیک رفتار بود} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «إِنَّ الْأَبْرَارَ یَشْرَبُونَ ...»(4){همانا
نیکان از جامی نوشند...}
سیّد حمیری:
- «آیا در کودکی هدایت و حکمت به وی داده نشد؟ همانند یحیی آن روز که در کودکی به وی داده شد؟»
مفجع:
- «و از صفات یحیی وی را جایگاهی است که آن را نادیده نمیگیرم و فراموش نمیکنم؛
- زنی نجس و بدکاره کافرانه و بدبختانه کشتن وی را به عهده گرفت؛
- و نیز ابن ملجم (قتل علی علیه السّلام را برعهده گرفت) که خداوند لعن فرستادن را بر او را در هر بامداد و شامگاه فرض کرده است» ذوالقرنین، پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام فرمود: «تو ذوالقرنین اُمّت منی» که شرح آن پیش از این گذشت؛ و اینکه ذوالقرنین در مقابل تجاوز قوم یأجوج و مأجوج سدّی بنا کرد و خداوند کید شیاطین را بر شیعیان بسته است؛ و اینکه ذوالقرنین زبانهای همه خلایق را میدانست و به علی علیه السّلام زبان پرندگان چهار پایان، وحوش، جن، انس و فرشتگان آموخته شد؛ ذوالقرنین در جستجوی آب حیات برآمد و آن را نیافت و علی علیه السّلام خود چشمه حیات است، هرکس او را دوست بدارد، هرگز قلبش نمیمیرد.
و از لقمان حکمت به ظهور پیوست و از علی علیه السّلام تمام علوم استفاضه شد و خدای متعال فرمود: «وَ لَقَدْ ءَاتَیْنَا لُقْمَانَ الحِْکْمَة»(5){و
به راستی، لقمان را حکمت دادیم} و به علی علیه السّلام فرمود: «الرَّحْمَانُ عَلَّمَ الْقُرْءَان»(6){[خدای]
رحمان، قرآن را یاد داد}
مفجع:
-«در میان ما علی علیه السّلام همانند خضر در میان عُلماست، و بدون دروغ - به راستی - که او نظیر و همتای وی است؛
- و او در میان ما همانند ذوالقرنین در میان ایشان است، در رجعت خود رخساری نیکو و زیبا دارد»
ص: 67
شعیب علیه السلام
المفجع:
و کما آجر الکلیم شعیبا***نفسه فاصطفی فتی عبقریا
و کذاک النبی کان مدی الأی_***ام مستأجرا أخاه التقیا
فوفی فی سنین عشر بما ع_***اهد عفوا و لم یجده عصیا
فحباه بخیرة الله فی النس_***وان عرسا و حبة و صفیا(1)
و شعیبا کان الخطیب إذا ما***حضر القوم محفلا أو ندیا
و علی خطیب فهم إذا المن_***طق أعیا المفوه اللوذعیا(2).
قال الله تعالی یا داوُدُ إِنَّا جَعَلْناکَ خَلِیفَةً فِی الْأَرْضِ (3) و علی علیه السلام قال من لم یقل إنی رابع الخلفاء الخبر و قال وَ قَتَلَ داوُدُ جالُوتَ (4) و قتل علی عمرا و مرحبا و کان له حجر فیه سبب قتل جالوت و لعلی سیف یدمر الکفار و قال لداود بَقِیَّةٌ مِمَّا تَرَکَ آلُ مُوسی وَ آلُ هارُونَ (5) و لعلی و ولده بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُمْ (6) و بقیة الله خیر من بقیة موسی و لداود سلسلة الحکومة و علی فلاق الأغلاق (7) أقضاکم علی و قال داود الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی فَضَّلَنا علی العالمین (8) و هذا دعوی و قال الله لعلی فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدِینَ (9) و هذا دلیل و قال الله لداود وَ الطَّیْرَ مَحْشُورَةً کُلٌّ لَهُ أَوَّابٌ (10) و قوله یا جِبالُ أَوِّبِی مَعَهُ (11) و کان علی یسبح بالحصی و یسبحن معه و قال الله لداود عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ(12)
ص: 68
* شُعیب علیه السّلام
مفجع:
-«و همان طور که موسی کلیم الله خود را أجیر (مزدور)
شعیب کرد، و شعیب جوانی هوشمند و زیرک را برگزید؛
پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نیز در تمام ایام برادر پارسای خویش را اجیر خود فرمود،
- پس به ده سال خدمتی که تعهد کرده بود مجانی خدمت کند، وفا کرد و او را در این مدت نافرمان نیافت؛ - پس خداوند به او برگزیده ترین زنان دوران را بخشید، تا به عنوان عروس و محبوب و برگزیده موسی باشد؛
- و شعیب چون در میان محفل آن قوم حاضر میشد، در میان آنها به سخنرانی میپرداخت؛
- و آنگاه سخنوران چیره دست و تیزهوش از سخن گفتن باز میماندند، علی علیه السّلام در میان ایشان سخنوری بسیار دانا بود»
* در برابر دانستن وی با داود، طالوت و سلیمان علیهم السّلام
خداوند متعال فرمود: «یَادَاوُدُ إِنَّا جَعَلْنَاکَ خَلِیفَةً فیِ الْأَرْض»(1){ای
داوود، ما تو را در زمین خلیفه [و جانشین] گردانیدیم} و علی علیه السّلام فرمود: «هرکس قائل به این نباشد که چهارمین خلیفه من هستم... الخ» و فرمود: «وَ قَتَلَ دَاوُدُ جَالُوت»(2){و داوود، جالوت را کُشت} و علی علیه السّلام عمرو بن عبد وُدّ عامری و مرحب را به قتل رساند؛ و داود سنگی داشت که عامل قتل جالوت بود و علی علیه السّلام شمشیری داشت که کفّار را درهم میشکست؛ و به داود فرمود: «وَ بَقِیَّةٌ مِّمَّا تَرَکَ ءَالُ مُوسیَ وَ ءَالُ هَرُونَ»(3){و بازمانده ای از آنچه خاندان موسی و خاندان هارون [در آن] بر جای نهاده اند} و به علی و فرزندان ایشان فرمود: «بَقِیَّةُ اللَّهِ خَیرٌْ لَّکُمْ»(4){باقیمانده [حلال] خدا برای شما بهتر است} و «بقیه الله» بهتر از«بقیه موسی» است؛ سلسله فرمانروایی از آن داود است و علی علیه السّلام مشکل گشاست و - پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: - علی از همه شما در قضاوت تواناتر است؛ و داود گفت: «الحَْمْدُ لِلَّهِ الَّذِی فَضَّلَنَا عَلیَ العالمین»(5){سپاس خداوندی را سزاست که ما را بر جهانیان برتری داد} و این یک ادعاست و در مقابل، خداوند به علی علیه السّلام فرمود: «فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِین»(6){خداوند مجاهدان را برتری داد} و این خود یک دلیل (بر افضیلت علی علیه السّلام است»؛ و خداوند به داود فرمود: «وَ الطَّیرَْ محَْشُورَةً کلُ ٌّ لَّهُ أَوَّاب»(7){و پرندگان را از هر سو [بر او] گرد [آوردیم] همگی [به نوای دلنوازش] به سوی او بازگشت کننده [و خدا را ستایشگر] بودند.} و نیز قول خداوند: «یَاجِبَالُ أَوِّبیِ مَعَهُ»(8){ای کوه ها، با او [در تسبیح خدا] همصدا شوید} و علی علیه السّلام با سنگریزه تسبیح میفرمود و آنها نیز با وی تسبیح میگفتند. و خداوند به داود فرمود: «عُلِّمْنَا مَنطِقَ الطَّیر»(9){ما زبان پرندگان را تعلیم یافته ایم}
ص: 68
و کان لعلی صوت یمیت الشجعان و تکلمه مع الطیر فی الهواء و قال لداود وَ آتَیْناهُ الْحِکْمَةَ وَ فَصْلَ الْخِطابِ (1) و قال لعلی علیه السلام قُلْ کَفی بِاللَّهِ شَهِیداً بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ (2) و قال وَ اذْکُرْ عَبْدَنا داوُدَ ذَا الْأَیْدِ(3) و قال فی علی هُوَ الَّذِی أَیَّدَکَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِینَ (4) و داود خطیب الأنبیاء و علی أوتی فصل الخطاب و قال فَهَزَمُوهُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ قَتَلَ داوُدُ جالُوتَ (5) و علی هزم جنود الکفر و البغی.
المفجع:
کان داود سیف طالوت حتی***هزم الخیل و استباح العدیا(6)
و علی سیف النبی یسلع (7)***یوم أهوی بعمرو المشرفیا
فتولی الأحزاب عنه و خلوا***کبشهم ساقطا یخال کریا(8)
أنبأ الوحی أن داود قد کا***ن بکفیه صانعا هالکیا(9)
و علی من کسب کفیه قد أع-***تق ألفا بذاک کان جزیا
و قال داود إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ لَکُمْ طالُوتَ مَلِکاً قالُوا أَنَّی یَکُونُ لَهُ الْمُلْکُ عَلَیْنا وَ نَحْنُ أَحَقُّ بِالْمُلْکِ مِنْهُ وَ لَمْ یُؤْتَ سَعَةً مِنَ الْمالِ (10) و لما أقام النبی صلی الله علیه و آله علیا مقامه قالوا نحن (11) فقال النبی علی مع الحق و قال فی طالوت إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاهُ عَلَیْکُمْ (12) و قال فی علی وَ آلَ عِمْرانَ عَلَی الْعالَمِینَ (13) و قال فی طالوت وَ اللَّهُ یُؤْتِی مُلْکَهُ مَنْ یَشاءُ(14) و قال لعلی وَ رَبُّکَ یَخْلُقُ ما یَشاءُ وَ یَخْتارُ(15)
ص: 69
و علی علیه السّلام از صدایی برخوردار بود که دلاوران را زهره ترک میکرد و با پرندگان در هوا سخن گفت. و به داود فرمود: «وَ ءَاتَیْنَهُ الْحِکْمَةَ وَ فَصْلَ الخِْطَاب»(1){و او را حکمت و کلامِ فیصله دهنده عطا کردیم.} و به علی علیه السّلام فرمود: «قُلْ کَفَی بِاللَّهِ شَهِیدَا بَیْنیِ وَ بَیْنَکُمْ وَ مَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْکِتَاب»(2){بگو: «کافی است خدا به عنوان شاهد بین من و شما و آن کس که نزد او علم کتاب است} و فرمود: «وَ اذْکُرْ عَبْدَنَا دَاوُدَ ذَا الْأَیْد»(3){و داوود، بنده ما را که دارای امکانات [متعدّد] بود به یاد آور} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «هُوَ الَّذِی أَیَّدَکَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِینَ»(4){همو بود که تو را با یاری خود و مؤمنان نیرومند گردانید} و داود خطیب الأنبیاء است و به علی «فصل الخطاب» داده شد؛ و فرمود: «فَهَزَمُوهُم بِإِذْنِ اللَّهِ وَ قَتَلَ دَاوُدُ جَالُوتَ»(5){پس آنان را به اذن خدا شکست دادند، و داوود، جالوت را کشت} و علی علیه السّلام سربازان کفر و گناه را شکست داد .
مفجع:
-«داود شمشیر طالوت بود تا اینکه سواران را شکست داده و قتل و غارت کسانی را که آماده جنگ میشدند روا داشت؛
- و علی علیه السّلام شمشیر پیامبر بود که فرق میشکافت آن روز که شمشیر را بر عمرو بن عبدوُدّ فرو آورد،
- پس سپاهیان احزاب پشت به وی کردند و سردار خود (عمرو) را مرده تنها گذاشتند،
- جبرئیل خبر آورد که داود مردی بود که با دستان خود آهنگری میکرد
- و علی علیه السّلام کسی است که از دسترنج خود هزار بنده را آزاد فرمود و در این کار پاداش داده شده بود»
و داود گفت: «إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ لَکُمْ طَالُوتَ مَلِکاً قَالُواْ أَنیَ یَکُونُ لَهُ الْمُلْکُ عَلَیْنَا وَ نحَْنُ أَحَقُّ بِالْمُلْکِ مِنْهُ وَ لَمْ یُؤْتَ سَعَةً مِّنَ الْمَالِ»(6){در حقیقت، خداوند، طالوت را بر شما به پادشاهی گماشته است.» گفتند: «چگونه او را بر ما پادشاهی باشد با آنکه ما به پادشاهی از وی سزاوارتریم و به او از حیث مال، گشایشی داده نشده است} و آنگاه که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله علی را بر جای خویش گمارد، گفتند: «ما!»(7)سپس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی با حق است. داود گفت: «قَالَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَئهُ عَلَیْکُمْ»(8){در حقیقت، خدا او را بر شما برتری داده است} و خداوند درباره علی علیه السّلام فرمود: «وَ ءَالَ عِمْرَانَ عَلیَ الْعَالَمِینَ»(9){خاندان عمران را بر مردم جهان برتری داده است} و درباره طالوت فرمود: «وَ اللَّهُ یُؤْتیِ مُلْکَهُ مَن یَشَاءُ»(10){و خداوند پادشاهی خود را به هر کس که بخواهد می دهد} و در مورد علی علیه السّلام فرمود: «وَ رَبُّکَ یخَْلُقُ مَا یَشَاءُ وَ یخَْتَارُ»(11){و پروردگار تو هر چه را بخواهد می آفریند و برمی گزیند}
ص: 69
و قال فی طالوت وَ زادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ (1) و کان علی أعلم الأمة و أشجعهم و عطش بنو إسرائیل فی غزاة جالوت فقال طالوت إِنَّ اللَّهَ مُبْتَلِیکُمْ بِنَهَرٍ(2) و هو نهر فلسطین فَمَنْ شَرِبَ مِنْهُ فَلَیْسَ مِنِّی ... فَشَرِبُوا مِنْهُ إِلَّا قَلِیلًا مِنْهُمْ (3) و کانوا أربعمائة رجل و قیل ثلاثمائة و ثلاثة عشر من جملة ثلاثین ألفا فقال (4) لم تطیعونی فی شربة ماء فکیف تطیعوننی فی الحرب فخلفهم و علی أتوه فقالوا امدد یدک نبایعک فقال إن کنتم صادقین فاغدوا علی غدا محلقین الخبر قصد جالوت إلی قلع بیت داود فقتل داود جالوت و استقر الملک علیه و طلب أعداء علی قهره فقتلهم أو ماتوا قبله و بقیت الإمامة له و لأولاده یُرِیدُونَ لِیُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ (5).
سلیمان علیه السلام سأل خاتم الملک هَبْ لِی مُلْکاً(6) و علی أعطی خاتم الملک یُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ (7) و الید العلیا خیر من الید السفلی فکان سلیمان سائلا و علی معطیا سلیمان قال هَبْ لِی مُلْکاً(8) و علی قال یا صفراء یا بیضاء غری غیری سلیمان سأل ملکا لا ینبغی لأحد من بعده فأعطی و کان فانیا و أعطی علی ملکا باقیا بلا سؤال نَعِیماً وَ مُلْکاً کَبِیراً(9) سلیمان لما سأل خاتم الملک أعطی غُدُوُّها شَهْرٌ وَ رَواحُها شَهْرٌ(10) و حبا المرتضی خاتم الملک فأعطی السیادة فی الدنیا إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ (11) الآیة و الملک فی العقبی وَ إِذا رَأَیْتَ ثَمَّ رَأَیْتَ (12) و قال عن سلیمان عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ(13) کما أخبر عن الهدهد و عن النملة
وَ رَوَی جَابِرٌ لِعَلِیٍّ علیه السلام: أَنَّهُ قَالَ لِلطَّیْرِ أَحْسَنْتَ أَیُّهَا الطَّیْرُ. و قال لسلیمان إِذْ عُرِضَ عَلَیْهِ بِالْعَشِیِّ الصَّافِناتُ الْجِیادُ(14) و کانت من غنیمة دمشق ألف فرس فلما رآه الله (15) تعالی فاتت صلاته رد الشمس علیه فصلی إذا
ص: 70
و در مورد طالوت فرمود: «وَ زَادَهُ بَسْطَةً فیِ الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ»(1){و او را در دانش و [نیروی] بدن بر شما برتری بخشیده است} و علی علیه السّلام أعلم اُمّت و شجاعترین آنها بود؛ بنیاسرائیل در راه جنگ با جالوت دچار تشنگی شدند، پس طالوت گفت: «إِنَّ اللَّهَ مُبْتَلِیکُم بِنَهَر»(2){خداوند شما را به وسیله رودخانه ای خواهد آزمود} که این رودخانه، رودخانه فلسطین است: «فَمَن شَرِبَ مِنْهُ فَلَیْسَ مِنیّ ِ وَ مَن لَّمْ یَطْعَمْهُ فَإِنَّهُ مِنیّ ِ إِلَّا مَنِ اغْتَرَفَ غُرْفَةَ بِیَدِهِ فَشَرِبُواْ مِنْهُ إِلَّا قَلِیلًا مِّنْهُمْ»(3){پس هر کس از آن بخورد او از من نیست و هر کس از آن نخورد، قطعاً او از [پیروان] من است، مگر کسی که با دستش کفی برگیرد. پس [همگی] جز اندکی از آنها، از آن نوشیدند} و آنها چهار صد مرد بودند و گفته شده: سیصد و سیزده نفر از مجموع سی هزار نفر آب نخوردند، پس طالوت گفت: «شما که در نوشیدن آب از من اطاعت نکردید چگونه در جنگ از من اطاعت خواهید کرد؟! سپس آنها را با خود نبرد، و نزد علی علیه السّلام آمده و گفتند:دستت را دراز کن تا با تو بیعت کنیم! فرمود: «اگر راست میگویید، فردا با سر تراشیده نزد من آیید...» ؛ جالوت قصد کرد که خانه داود را از بیخ برکَنَد اما داود جالوت را به قتل رساند و فرمانروایی برای وی مقرر گردید، و دشمنان علی علیه السّلام قصد درهم شکستن وی را داشتند که آنها را به قتل رساند یا اینکه پیش از او مُردند و پیشوایی برای او و برای فرزندانش باقی ماند: «یُرِیدُونَ لِیُطْفُِؤاْ نُورَ الله...»(4){می خواهند
نور خدا را *خاموش کنند...}
سلیمان علیه السّلام از خداوند درخواست انگشتری فرمانروایی کرد: «هَبْ لیِ مُلْکاً»(5){مُلکی به من ارزانی دار!} و علی علیه السّلام انگشتری مُلک را صدقه داد: «یُقِیمُونَ الصَّلَوةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَوةَ وَ هُمْ رَاکِعُون»(6){نماز برپا می دارند و در حال رکوع زکات می دهند.} و دستِ دهنده بهتر از دستِ گیرنده است، بدین ترتیب سلیمان سائل بود و علی علیه السّلام عطا کننده؛ سلیمان گفت: «هَبْ لیِ مُلْکا»(7){مُلکی به من ارزانی دار} و علی علیه السّلام فرمود: ای زر و سیم، دیگری را فریب دهید؛ سلیمان مُلکی را درخواست کرد که پس از او کسی بدان دست نیابد و خواستهاش برآورده شد و مُلکی فانی بود و به علی علیه السّلام مُلکی باقی و ماندگار داده شد بیآنکه طلب کرده باشد: «نَعِیمًا وَ مُلْکاً کَبِیرًا»(8){[سرزمینی از] نعمت و کشوری پهناور می بینی}چون سلیمان خواستار انگشتری مُلک شد، به وی داده شد: «غُدُوُّهَا شهَْرٌ وَ رَوَاحُهَا شهَْرٌ»(9){که رفتن آن بامداد، یک ماه، و آمدنش شبانگاه، یک ماه [راه] بود}و علی علیه السلام انگشتری پادشاهی را هدیه داد پس به او سیادت در دنیا عطا شد: «إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَوةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَوةَ وَ هُمْ رَاکِعُونَ»(10){ولیّ شما، تنها خدا و پیامبر اوست و کسانی که ایمان آورده اند: همان کسانی که نماز برپا می دارند و در حال رکوع زکات می دهند} و پادشاهی اُخروی: «وَ إِذَا رَأَیْتَ ثمَ َّ رَأَیْت...»(11){و چون بدانجا نگری [سرزمینی از] نعمت و کشوری پهناور می بینی} و دربارهِ سلیمان فرمود: «عُلِّمْنَا مَنطِقَ الطَّیر»(12){ما زبان پرندگان را تعلیم یافته ایم} کما اینکه از هدهد و مورچه خبر داد، و جابر از علی علیه السّلام روایت کرده که آن حضرت به پرنده فرموده است: أحسنت ای پرنده! و درباره سلیمان فرمود: «إِذْ عُرِضَ عَلَیْهِ بِالْعَشیِ ِّ الصَّافِنَاتُ الجِْیَاد»(13){هنگامی که [طرف] غروب، اسبهای اصیل را بر او عرضه کردند} که هزار اسب از غنایم دمشق بود، پس چون در آنها نگریست و نمازش قضا شد، خداوند خورشید را بازگرداند تا وی نمازش را به جای آورد و آنگاه او نیز نماز گزارد، و این در حالی است که خداوند بیش از یک بار خورشید
ص: 70
و قد ردت الشمس لعلی علیه السلام غیر مرة و قال لسلیمان فَسَخَّرْنا لَهُ الرِّیحَ (1) و علی قلب الریاح (2) فی بئر ذات العلم و أطاعته وقت خروجه إلی أصحاب الکهف و قال فی سلیمان وَ حُشِرَ لِسُلَیْمانَ جُنُودُهُ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ الطَّیْرِ(3) و سخر علی الجن و الإنس بسیفه و قال له رسول الجن لو أن الإنس أحبوک کحبنا الخبر و قال فی سلیمان عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ(4) و قال فی علی علیه السلام وَ کُلَّ شَیْ ءٍ أَحْصَیْناهُ فِی إِمامٍ مُبِینٍ (5) و أضاف الناس سلیمان و عجز عن ضیافتهم و علی قد وقعت ضیافته موقع القبول وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ (6) و تزوج سلیمان من بلقیس بالعنف و زوج الله علیا من فاطمة باللطف و قال فی سلیمان وَ مَنْ یَزِغْ مِنْهُمْ عَنْ أَمْرِنا(7) الآیة و قال فی علی وَ مَنْ یَکْفُرْ بِالْإِیمانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ (8) الآیة و قال فی سلیمان فَفَهَّمْناها سُلَیْمانَ (9) فکان یحکم بالغرائب و فی علی فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ(10). صالح سماه الخلق صالحا و سمی الخالق علیا صالِحُ الْمُؤْمِنِینَ و أخرج صالح ناقة الله من الجبل و أخرج علی من الجبل مائة ناقة و قضی دین النبی صلی الله علیه و آله.
خلقه الله روحانیا فَنَفَخْنا فِیهِ مِنْ رُوحِنا(11) و خلق علیا من نور و عیسی خرجت أمه وقت الولادة فَانْتَبَذَتْ بِهِ مَکاناً قَصِیًّا(12) و دخلت أم علی فی الکعبة وقت ولادته و عیسی قرأ التوراة و الإنجیل فی بطن أمه حتی سمعته أمه و کان علی یتکلم فی بطن أمه و تخر له الأصنام و قال عیسی فی مهده إِنِّی عَبْدُ اللَّهِ
ص: 71
را به خاطر علی علیه السّلام بازگردانده است؛ و در مورد سلیمان فرمود: «فَسَخَّرْنَا لَهُ الرِّیحَ »(1){پس
باد را در اختیار او قرار دادیم} و علی علیه السّلام هنگام رفتن به غار اصحاب کهف در چاه «ذات العلم» باد را وادار به حرکت برخلاف جهت آن کرد و باد اطاعت کرد؛ و درباره سلیمان فرمود: «وَ حُشِرَ لِسُلَیْمَانَ جُنُودُهُ مِنَ الْجِنّ ِ وَ الْانسِ وَ الطَّیر»(2){و برای سلیمان سپاهیانش از جنّ و انس و پرندگان جمع آوری شدند}و علی علیه السّلام با شمشیر خود انس و جن را رام خویش کرد و فرستاده جنیان به وی عرض کرد: «اگر انسانها تو را چون ما دوست میداشتند...الخ» ؛ و در مورد سلیمان فرمود: «عُلِّمْنَا مَنطِقَ الطَّیر»(3){ما زبان پرندگان را تعلیم یافته ایم} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «وَ کلُ َّ شیَ ْءٍ أَحْصَیْنَاهُ فیِ إِمَامٍ مُّبِین»(4){و هر چیزی را در کارنامه ای روشن برشمرده ایم.} و سلیمان مردم را به مهمانی دعوت کرد و از عهده بر نیامد ولی ضیافت علی علیه السّلام پذیرفته شد: «وَ یُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلیَ حُبِّهِ...»(5){و به [پاس] دوستیِ [خدا]، بینوا و یتیم و اسیر را خوراک می دادند.} و سلیمان با زور و قدرت با بلقیس ازدواج کرد و خداوند با مهربانی فاطمه را به زوجیّت علی علیه السّلام در آورد؛ و درباره سلیمان فرمود: «وَ مَن یَزِغْ مِنهُْمْ عَنْ أَمْرِنَا...»(6){و هر کس از آنها از دستور ما سر برمی تافت، از عذاب سوزان به او می چشانیدیم.} و در مورد علی علیه السّلام فرمود: «وَ مَن یَکْفُرْ بِالْایمَانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَ هُوَ فیِ الاَْخِرَةِ مِنَ الخَْاسِرِینَ»(7){و هر کس در ایمان خود شکّ کند، قطعاً عملش تباه شده، و در آخرت از زیانکاران است} و درباره سلیمان فرمود: «فَفَهَّمْنَاهَا سُلَیْمَانَ»(8){پس آن [داوری] را به سلیمان فهماندیم} از این رو در مورد امور پیچیده قضاوت میکرد و درباره علی علیه السّلام فرمود: «فَسَْلُواْ أَهْلَ الذِّکْر»(9){اگر نمی دانید از پژوهندگان کتابهای آسمانی بپرسید}.
صالح، او را مردم«صالح» نامیدند و اما خداوند خالق علی علیه السّلام را «صالح المؤمنین» نامید؛ و صالح ناقه خدا را از دل کوه بیرون آورد و علی علیه السّلام از دل کوه یکصد شتر بیرون آورده وام پیامبر صَلی الله علیهِ و آله پرداخت نمود.
* در برابری آن حضرت با عیسی علیه السّلام
خداوند عیسی علیه السّلام را روحانی آفرید: «فَنَفَخْنَا فِیهِ مِن رُّوحِنَا»(10){و در او از روح خود دمیدیم} و علی علیه السّلام از نور آفریده شد؛ و عیسی، مادرش به هنگام زایمان (از معبد) خارج شد: «فَانتَبَذَتْ بِهِ مَکاَنًا قَصِیًّا»(11){و با او به مکان دورافتاده ای پناه جست} ولی مادر علی علیه السّلام هنگام زایمان وارد کعبه شد؛و عیسی در شکم مادرش تورات و انجیل راخواند به گونهای که مادرش آن را شنید و علی علیه السّلام در شکم مادرش سخن میگفت و بتها برای او به خاک میافتادند؛ و عیسی در گهواره خود سخن گفت: «إِنیّ ِ عَبْدُ اللَّهِ
ص: 71
آتانِیَ الْکِتابَ (1) و علی علیه السلام آمن فی صغره و قال عیسی وَ جَعَلَنِی مُبارَکاً أَیْنَ ما کُنْتُ (2) و علی سمته ظئره میمونا و مبارکا و قال أَوْصانِی بِالصَّلاةِ وَ الزَّکاةِ(3) و علی صلی و زکی فی حالة واحدة إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ (4) الآیة و قال وَ السَّلامُ عَلَیَّ یَوْمَ وُلِدْتُ (5) و قال لعلی سلام علی آل یاسین (6) و کان أمه بتولا و زوجة علی بتول عیسی قدم الإقرار لیبطل قول من یدعی فیه الربوبیة و کان الله تعالی قد أنطقه بذلک لعلمه بما تتقوله الغالون فیه و کذا حکم علی علیه السلام لما ولد فی الکعبة شهد الشهادتین لیتبرأ من قول الغلاة فیه و قال فی عیسی وَ یُکَلِّمُ النَّاسَ فِی الْمَهْدِ(7) و علی تکلم فی صغره مع النبی صلی الله علیه و آله و قال عیسی إِنِّی عَبْدُ اللَّهِ (8) و هو أول من تکلم بهذا و قال علی أنا عبد الله و أخو رسول الله صلی الله علیه و آله و أنزل الله علیه الوحی فی ثلاثین سنة و کانت إمامة علی ثلاثین سنة و قال عیسی رَبَّنا أَنْزِلْ عَلَیْنا مائِدَةً(9) و لعلی علیه السلام أنزل موائد و لعیسی وَ یُعَلِّمُهُ الْکِتابَ (10) و لعلی وَ مَنْ
عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ (11) و خص عیسی بالخط حتی قالوا الخط عشرة أجزاء فتسعة لعیسی و جزء لجمیع الخلق و لعلی کانت علوم الکتب و الصحف و قال لعیسی وَ تُبْرِئُ الْأَکْمَهَ وَ الْأَبْرَصَ (12) و علی طبیب القلوب فی الدنیا و فی العقبی إِلَّا مَنْ أَتَی اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ (13) و قال عیسی وَ أُحْیِ الْمَوْتی بِإِذْنِ اللَّهِ (14) و علی أحیا بإذن الله سام (15) و أصحاب الکهف و قال لعیسی بِکَلِمَةٍ مِنْهُ اسْمُهُ الْمَسِیحُ (16) و لعلی وَ یُحِقُّ اللَّهُ الْحَقَّ بِکَلِماتِهِ (17)
ص: 72
ءَاتَانیِ َ الْکِتَاب»(1){منم
بنده خدا، به من کتاب داده} و علی علیه السّلام در کودکی خود ایمان آورد؛ و عیسی گفت: «وَ جَعَلَنیِ مُبَارَکا أَیْنَ مَا کُنت»(2){و هر جا که باشم مرا با برکت ساخته} و دایه علی او را «میمون» و «مبارک» نامید؛ و عیسی گفت: «أَوْصَانیِ بِالصَّلَوةِ وَ الزَّکَوةِ»(3){و تا زنده ام به نماز و زکات سفارش کرده است} و علی علیه السّلام همزمان نماز گزارد و زکات داد«إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ ...»(4){ولیّ شما، تنها خدا و پیامبر اوست و کسانی که ایمان آورده اند: همان کسانی که نماز برپا می دارند و در حال رکوع زکات می دهند.} و عیسی گفت: «وَ السَّلَامُ عَلیَ َّ یَوْمَ وُلِدتُّ»(5){و
درود بر من، روزی که زاده شدم} ودرباره علی فرمود: «سَلَامٌ عَلیَ إِلْ یَاسِین»(6){درود بر آل یاسین} مادر عیسی علیه السّلام «بتول» (باکره) بود و همسر علی علیه السّلام نیز «بتول» بود؛ عیسی پیش دستی کرده و اقرار به وحدانیت خدا نمود تا سخن کسانی را که قائل به ربوبیت وی بودند، باطل کند و خداوند متعال او را بدین کلام وا داشته بود زیرا بر علم وی گذشته بود که غُلاۀ در مورد وی چه خواهند گفت و علی علیه السّلام نیز هنگامی که در کعبه زاده شد چنین کرد، آن حضرت شهادتین را بر زبان آورد تا بدین وسیله بیزاری خود را از سخن غُلاۀ در حقش اعلام نماید؛ و درباره عیسی فرمود: «وَ یُکَلِّمُ النَّاسَ فیِ الْمَهْدِ»(7){و در گهواره [به اعجاز] و در میانسالی [به وحی] با مردم سخن می گوید} و علی علیه السّلام در کودکی خود با پیامبر صَلی الله علیهِ و آله سخن گفت؛ و عیسی گفت: «إِنیّ ِ عَبْدُ الله»(8){[کودک] گفت: «منم بنده خدا} و او نخستین کسی است که این سخن را بر زبان آورده و علی علیه السّلام فرمود: من بنده خدایم و برادر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله؛ و خداوند به مدت سی سال بر وی وحی نازل فرمود و امامت علی علیه السّلام نیز سی سال بود؛ و عیسی گفت: «رَبَّنَا أَنزِلْ عَلَیْنَا مَائدَةً»(9){از آسمان، خوانی بر ما فرو فرست} و خوانها برای علی علیه السّلام از آسمان فرو فرستاد؛ و درباره عیسی فرمود: «وَ یُعَلِّمُهُ الْکِتَابَ وَ الْحِکْمَةَ»(10)
{و به او کتاب و حکمت می آموزد} و درباره علی فرمود: «وَ مَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْکِتَاب»(11){و آن کس که نزد او علم کتاب است} و عیسی را مختص به خط گردانید تا جایی که گفتند: خط ده جزء است که نُه جزء آن به عیسی تعلّق دارد و یک جزء آن به همه خلایق تعلق دارد. و علم به همه دانشهای موجود در کتابها و صحف آسمانی از آنِ علی علیه السّلام بود؛ و به عیسی فرمود: «تُبرِْئُ الْأَکْمَهَ وَ الْأَبْرَص»(12){و کور مادرزاد و پیس را شفا می دادی} و علی علیه السّلام طبیب دلهاست هم در دنیا و هم در آخرت: «إِلَّا مَنْ أَتیَ اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیم»(13){مگر کسی که دلی پاک به سوی خدا بیاورد.} و عیسی علیه السّلام گفت: «وَ أُحْیِ الْمَوْتیَ بِإِذْنِ اللَّهِ»(14){و مردگان را زنده می گردانم} و علی علیه السّلام به اذن خدا سام و اصحاب کهف را زنده کرد؛ و در مورد عیسی فرمود: «بِکلَِمَةٍ مِّنْهُ اسْمُهُ الْمَسِیح»(15){به کلمه ای از جانب خود، که نامش مسیح است} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «وَ یحُِقُّ اللَّهُ الْحَقَّ بِکلَِمَاتِهِ»(16){و خدا با کلمات خود، حقّ را ثابت می گرداند}
ص: 72
و لعیسی وَ أَوْصانِی بِالصَّلاةِ(1) و لعلی سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ (2) و قال عیسی وَ الزَّکاةِ ما دُمْتُ حَیًّا(3) و لم تکن الزکاة علیه واجبة و لعلی علیه السلام إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ (4) الآیة و لم تکن الزکاة علیه واجبة و قال عیسی وَ مُبَشِّراً بِرَسُولٍ یَأْتِی مِنْ بَعْدِی اسْمُهُ أَحْمَدُ(5) و علی ناصره و وصیه و ختنه و ابن عمه و أخوه و تکلم الأموات مع عیسی و تکلم مع علی جماعة من الموتی و إن الله تعالی حفظه من الیهود قال وَ ما قَتَلُوهُ وَ ما صَلَبُوهُ وَ لکِنْ شُبِّهَ لَهُمْ (6) و حفظ علیا علی فراش الرسول (7) من المشرکین وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ (8) و قال لعیسی وَ أَیَّدْناهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ (9) و قال لمحمد و علی وَ أَیَّدَهُ بِجُنُودٍ لَمْ تَرَوْها(10) و عیسی ولد لستة أشهر و علی ولده الحسین علیه السلام مثله و سلمته أمه إلی المعلم فقرأ التوراة علیه و قال علی لو ثنیت لی الوسادة الخبر و أحیا الله الموتی بدعاء عیسی و القلب المیت یحیا بذکر علی علیه السلام أَ وَ مَنْ کانَ مَیْتاً فَأَحْیَیْناهُ (11) و قال له المعلم قل أبجد فقال ما معناه فزجره فقال عیسی أنا أفسر لک تفسیره و علی استکتب من بعض أهل الأنبار(12) فوجده أکتب منه و کان عیسی ینبئ الصبیان بالمدخر فی بیوتهم و الصبیان یطالبون أمهاتهم به و علی علیه السلام أخبر بالغیب کما تقدم و سلمته أمه مریم إلی صباغ فقال الصباغ هذا للأحمر و هذا للأصفر و هذا للأسود فجعلها عیسی فی حب فصرخ الصباغ فقال لا بأس أخرج منه کما ترید فأخرج کما أراد فقال الصباغ أنا لا أصلح أن تکون تلمیذی و علی قد عجزت قریش عن أفعاله و أقواله و کان عیسی زاهدا فقیرا، وَ سُئِلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَزْهَدُ النَّاسِ وَ أَفْقَرُهُمْ فَقَالَ عَلِیٌّ وَصِیِّی وَ ابْنُ عَمِّی وَ أَخِی وَ حَیْدَرِی وَ کَرَّارِی وَ
ص: 73
و درباره عیسی فرمود: «وَ أَوْصَانیِ بِالصَّلَوةِ»(1){و مرا به نماز سفارش کرد} و در مورد علی علیه السّلام میفرماید: «سِیمَاهُمْ فیِ وُجُوهِهِم»(2){علامتِ [مشخّصه] آنان بر اثر سجود در چهره هایشان است} و عیسی گفت: «وَ الزَّکَوةِ مَا دُمْتُ حَیًّا»(3){و تا زنده ام به زکات سفارش کرده است} در حالی که زکات بر او واجب نبود و در مورد علی علیه السلام گفت: «انما ولیکم الله و رسوله ...» {به درستیکه سرپرست شما خداوند است و رسول او و...} در حالی که زکات بر علی علیه السلام واجب نبود. و عیسی گفت: «وَ مُبَشِّرَا بِرَسُولٍ یَأْتیِ مِن بَعْدِی اسمُْهُ أَحْمَد»(4){و * به فرستاده ای که پس از من می آید و نام او «احمد» است بشارتگرم.} و علی علیه السّلام یاور، وصیّ، داماد و پسر عمّ «احمد» و برادر او است؛ و مردگان با عیسی سخن گفتند و جمعی مردگان نیز با علی علیه السّلام سخن گفتند؛ و خداوند عیسی علیه السّلام را از شرّ یهود درامان داشته گوید: «وَ مَا قَتَلُوهُ وَ مَا صَلَبُوهُ وَ لَکِن شُبِّهَ لهَُمْ »(5){آنان او را نکشتند و مصلوبش نکردند، لیکن امر بر آنان مشتبه شد} و خدا علی علیه السّلام را از شرّ مشرکان در بستر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله حفظ فرمود: «وَ مِنَ النَّاسِ مَن یَشْرِی نَفْسَهُ...»(6){و از میان مردم کسی است که جان خود را برای طلب خشنودی خدا می فروشد} و به عیسی علیه السّلام فرمود: «وَ أَیَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ»(7){و او را با «روح القدس» تأیید کردیم} و درباره محمّد و علی صلوات الله علیهما فرمود: «وَ أَیَّدَهُ بِجُنُودٍ لَّمْ تَرَوْهَا»(8){و او را با سپاهیانی که آنها را نمی دیدید تأیید کرد} و عیسی شش ماهه به دینا آمد و حسین بن علی علیه السّلام نیز همانند وی شش ماهه به دنیا آمد؛ و مادر عیسی علیه السّلام او را به معلّم سپرد و تورات را نزد وی خواند و علی علیه السّلام فرمود: «و اگر مسند برایم بیندازند و بر آن نشینم...الخ»؛ و خداوند با دعای عیسی مردگان را زنده کرد و قلب مرده با ذکر علی علیه السّلام زنده میشود: «أَوَ مَن کاَنَ مَیْتًا فَأَحْیَیْنَاه...»(9){آیا کسی که مرده [دل] بود و زنده اش گردانیدیم...} و معلّم به عیسی گفت: بگو: «ابجد» پس عیسی گفت: معنای آن چیست؟ پس معلم وی را نکوهش کرده، عیسی گفت: من شرح آن را برای تو میگوییم، و علی علیه السلام از یکی از اهالی انبار خواست که کاتب او شود و آن شخص علی علیه السلام را در نوشتن ماهر تر از خویش یافت؛ و عیسی کودکان را از آنچه در خانههایشان ذخیره شده آگاه میکرد و کودکان آنها را از مادرانشان طلب میکردند، و علی علیه السّلام همانطور که قبلاً بیان گردید، از غیب خبر میداد؛ و مریم مادر عیسی او را به شاگردی نزد رنگرزی سپرد، پس آن رنگرز گفت: این برای رنگ قرمز است و این برای رنگ زرد و این برای رنگ سیاه، پس عیسی آنها را در یکجا در خُم رنگرزی انداخت پس رنگرز بر سرش فریاد زد، پس عیسی علیه السّلام فرمود: اشکالی ندارد، هرچه تو بخواهی از خُم بیرون میآورم و آنچه رنگرز خواست از خُم بیرون آورد پس رنگرز گفت: من لیاقت آن را ندارم که تو شاگرد من باشی! و قریش نیز از آوردن مثل کردار و گفتار علی علیه السّلام ناتوان بودند؛ و عیسی پارسایی بینوا بود، و از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله سؤال شد: پارساترین و فقیرترین مردم کیست؟ فرمود: علی، وصی و پسر عم، برادر، حیدرم، کرّارم،
ص: 73
صَمْصَامِی وَ أَسَدِی وَ أَسَدُ اللَّهِ. و اختلفوا فی عیسی قالت الیعقوبیة(1) هو الله و قالت النسطوریة(2) هو ابن الله و قالت الإسرائیلیة هو ثالث ثلاثة و قالت الیهود هو کذاب ساحر و قالت المسلمون هو عبد الله کما قال عیسی إِنِّی عَبْدُ اللَّهِ (3) و اختلفت الأمة فی علی علیه السلام فقالت الغلاة إنه المعبود و قالت الخوارج إنه کافر و قالت المرجئة إنه المؤخر و قالت الشیعة إنه المقدم وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: یَدْخُلُ مِنْ هَذَا الْبَابِ رَجُلٌ أَشْبَهُ الْخَلْقِ بِعِیسَی علیه السلام فَدَخَلَ عَلِیٌّ علیه السلام فَضَحِکُوا مِنْ هَذَا الْقَوْلِ فَنَزَلَ وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ (4) الْآیَاتِ.
مُسْنَدُ الْمَوْصِلِیِّ: قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ فِیکَ مَثَلٌ مِنْ عِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ أَبْغَضَتْهُ الْیَهُودُ حَتَّی بَهَتُوا أُمَّهُ وَ أَحَبَّتْهُ النَّصَارَی حَتَّی أَنْزَلُوهُ بِالْمَنْزِلَةِ الَّتِی لَیْسَتْ لَهُ.
المفجع:
و له من مراتب الروح عیسی***رتب زادت الوصی مزیا
مثل ما ضل فی ابن مریم ضربان***من المسرفین جهلا و غیا.
النبی صلی الله علیه و آله له الکتاب و لعلی السیف و القلم و للنبی معجزان عظیمان کلام الله و سیف علی و للنبی صلی الله علیه و آله انشقاق القمر و لعلی انشقاق النهروان و أوجب الله علی جمیع الأنبیاء الإقرار به وَ إِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثاقَ النَّبِیِّینَ (5) و قال فی علی وَ سْئَلْ مَنْ أَرْسَلْنا(6) جعله الله إمام الأنبیاء لیلة المعراج و جعل علیا إمام الأوصیاء لیلة الفراش و یوم الغدیر و غیرهما رکب النبی صلی الله علیه و آله علی البراق و رکب علی علیه السلام
ص: 74
شمشیرم، شیر من و شیر خدا؛ و در مورد عیسی علیه السّلام به اختلاف افتاده یعقوبیها(1) گفتند: او خداست! و نسطوریها(2) گفتند: او پسر خداست! و اسرائیلیها گفتند: او سومی از سه تاست *و یهود گفتند: او دروغگویی جادوگر بود! و مسلمانان گفتند: او بنده خدا بود همان طور که عیسی علیه السّلام خود چنین فرمود: «إِنیّ ِ عَبْدُ اللَّهِ»(3) و اُمّت در مورد علی علیه السّلام دچار اختلاف شده غلاۀ گفتند: معبود اوست! و خوارج گفتند: او کافر است! و مرجئه گفتند: او مؤخر بر ابوبکر است! و شیعیان گفتند: «او مقدّم بر ابوبکر است. و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: از این در مردی وارد خواهد شد که شبیهترین مردم به عیسی علیه السّلام است، پس علی علیه السّلام وارد شد که مردم از این سخن به خنده افتادند، سپس این آیات نازل گردید: «وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلاً إِذَا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّون...»(4){و هنگامی که [در مورد] پسر مریم مثالی آورده شد، بناگاه قوم تو از آن [سخن] هلهله درانداختند [و اعراض کردند}
مسند موصلی: پیامبر به علی علیه السّلام فرمود: شباهتهایی به عیسی بن مریم داری: یهود نسبت به وی تا جایی کینه ورزیدند که به مادرش بهتان زدند و نصاری آنقدر مهرش را به دل گرفتند که وی را منزلتی دادند که از آن برخوردار نیست.
مفجع: - «و علی علیه السلام از برخی درجات عیسی علیه السلام برخوردار است که وصی پیامبر در این منزلت ها نسبت به عیسی مزیت های بیشتری دارد؛
- همانطور که در مورد پسر مریم از روی جهل و گمراهی دو گروه به افراط و تفریط افتادند»
*در برابری وی با پیامبر علیهما السّلام
پیامبر صَلی الله علیهِ و آله کتاب دارد و علی علیه السّلام شمشیر و قلم دارد، پیامبر صَلی الله علیهِ و آله دو معجزه بزرگ دارد: کلام خدا و شمشیر علی علیه السّلام و پیامبرصَلی الله علیهِ و آله شقالقمر دارد و علی علیه السّلام انشقاق نهروان، و خداوند بر همه پیامبران اقرار به نبوت وی را واجب گردانیده است: «وَ إِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثَاقَ النَّبِیِّن»(5){و [یاد کن] هنگامی را که خداوند از پیامبران پیمان گرفت} و درباره علی علیه السّلام فرموده است: «وَسَْئلْ مَنْ أَرْسَلْنَا»(6){و از رسولان ما که پیش از تو گسیل داشتیم جویا شو} خداوند در شب معراج او را امام پیامبران قرار داد و علی علیه السّلام را در لیلۀ المبیت و در روز غدیر و مواضع دیگر امام اوصیا قرار داد، پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بر بُراق سوار شد و علی علیه السّلام
ص: 74
علی عاتق النبی و قال فیه بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ (1) و قال فی علی وَ جَعَلْنا لَهُمْ لِسانَ صِدْقٍ عَلِیًّا(2) قال للنبی صلی الله علیه و آله لِیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ(3) و قال لعلی علیه السلام فَوَقاهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذلِکَ الْیَوْمِ (4) و أقسم بنبیه وَ الضُّحی وَ اللَّیْلِ إِذا سَجی (5) و أقسم بعلی وَ الْفَجْرِ وَ لَیالٍ عَشْرٍ(6) سماه وَ النَّجْمِ إِذا هَوی (7) و لعلی وَ عَلاماتٍ وَ بِالنَّجْمِ هُمْ یَهْتَدُونَ (8) و قال فیه أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ (9) و فی علی وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ (10) و قال فیه یَعْرِفُونَ نِعْمَتَ اللَّهِ ثُمَّ یُنْکِرُونَها(11) و فی علی وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی (12) و قال فیه اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ (13) و فی علی یُرِیدُونَ لِیُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ (14) و فیه وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلَّا رَحْمَةً(15) و فی علی قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ (16) و قال فیه ذِکْراً رَسُولًا(17) و فی علی وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ(18) و قال فیه عَلی رَجُلٍ مِنْکُمْ (19) و فی علی رِجالٌ لا تُلْهِیهِمْ تِجارَةٌ(20) و قال فیه ثُمَّ دَنا فَتَدَلَّی (21) و کان صلی الله علیه و آله یجد شبه علی فی معراجه و کانت علامة النبوة بین کتفیه و علامة الشجاعة فی ساعدی علی نزلت الملائکة یوم بدر بنصرته یُمْدِدْکُمْ رَبُّکُمْ (22) و کان جبرئیل یقاتل عن یمین علی و میکائیل عن یساره و ملک الموت قدامه أرسله الله إلی الناس کافة و علی إمام الخلق کلهم کان النبی من أکرم العناصر(23) الَّذِی یَراکَ حِینَ تَقُومُ وَ تَقَلُّبَکَ
ص: 75
بر دوش پیامبر صَلی الله علیهِ و آله! و خداوند دربارهاش فرمود: «بِالْمُؤْمِنِینَ رَءُوفٌ رَّحِیم»(1){و نسبت به مؤمنان، دلسوز مهربان است.} و درباره علی علیه السّلام میفرماید: «وَ جَعَلْنَا لهَُمْ لِسَانَ صِدْقٍ عَلِیًّا»(2){و ذکر خیر بلندی برایشان قرار دادیم}، به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «لِّیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنبِکَ وَ مَا تَأَخَّرَ»(3){تا خداوند از گناه گذشته و آینده تو درگذرد} و به علی علیه السّلام فرمود: «فَوَقَاهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذَالِکَ الْیَوْم»(4){پس خدا [هم] آنان را از آسیب آن روز نگاه داشت} و به پیامبرش سوگند یاد فرمود: «وَ الضُّحَی وَ الَّیْلِ إِذَا سَجَی...»(5){سوگند به روشنایی روز، سوگند به شب چون آرام گیرد، [که] پروردگارت تو را وانگذاشته، و دشمن نداشته است} و به علی علیه السّلام سوگند یاد کرد: «وَ الْفَجْرِوَ لَیَالٍ عَشْرٍ»(6){سوگند به سپیده دم، و به شبهای دهگانه} او را «وَ النَّجْمِ إِذَا هَوَی»(7){سوگند
به ستاره (قرآن) هنگامی که فرود آید} نامید، و درباره علی علیه السّلام فرمود: «وَ عَلَامَاتٍ وَ بِالنَّجْمِ هُمْ یهَْتَدُون»(8){و نشانه هایی [دیگر نیز قرار داد]، و آنان به وسیله ستاره [قطبی] راه یابی می کنند} و درباره وی (پیامبر) فرمود: «أَمْ یحَْسُدُونَ النَّاسَ»(9){بلکه به مردم رشک میورزند} و درباره علی علیه السّلام: «وَ مِنَ النَّاسِ مَن یَشْرِی نَفْسَه»(10){و از میان مردم کسی است که جان خود را برای طلب خشنودی خدا می فروشد} و در مورد پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «یَعْرِفُونَ نِعْمَتَ اللَّهِ ثُمَّ یُنکِرُونهََا»(11){نعمت خدا را می شناسند، اما باز هم منکر آن می شوند} و درباره علی فرمود: «أَتمَْمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی»(12){و نعمت خود را بر شما تمام گردانیدم} و درباره پیامبر فرمود: «اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ»(13){خدا نور آسمانها و زمین است} و درباره علی فرمود: «یُرِیدُونَ لِیُطْفُِواْ نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِم»(14){می خواهند
نور خدا را با دهان خود خاموش کنند} و درباره پیامبر فرمود: «وَ مَا أَرْسَلْنَکَ إِلَّا رَحْمَةً»(15){و تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم} و درباره علی فرمود: «قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ»(16){بگو: «به فضل و رحمت خداست که [مؤمنان] باید شاد شوند.»} و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله را : «ذکراً، رسولاً»(17) نامید، و درباره علی: «وَ أَنزَلْنَا إِلَیْکَ الذِّکْر»(18){و این قرآن را به سوی تو فرود آوردیم} و درباره پیامبر فرمود: «عَلیَ رَجُلٍ مِّنکمُ ْ»(19){بر مردی از خودتان} و درباره علی فرمود: «رِجَالٌ لَّا تُلْهِیهِمْ تجَِرَةٌ»(20){مردانی
که نه تجارت و نه داد و ستدی، آنان را از یاد خدا مشغول نمی دارد} و درباره پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «ثمُ َّ دَنَا فَتَدَلی»(21){سپس نزدیک آمد و نزدیکتر شد،} و آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله در شب معراج پیوسته شبه علی علیه السّلام را میدید؛ علامت نبوّت میان دو کتف پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بود و علامت شجاعت در ساعدهای علی علیه السّلام، در روز بدر فرشتگان برای یاری پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرود آمدند: «یُمْدِدْکُمْ رَبُّکُم»(22){پروردگارتان شما را یاری خواهد کرد} و در آن روز جبرئیل از سمت راست و میکائیل از سمت چپ و ملک الموت از مقابل علی علیه السّلام میجنگیدند؛ خداوند وی (پیامبر) را برای همه مردم فرستاد و علی علیه السّلام امام و پیشوای همه خلایق است؛ پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بزرگوارترین عنصر بشری بود: «الَّذِی یَرَئکَ حِینَ تَقُومُ* وَ تَقَلُّبَکَ
ص: 75
فِی السَّاجِدِینَ (1) و علی منه وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً(2) و قال فیه وَ مِنْهُمُ الَّذِینَ یُؤْذُونَ النَّبِیَّ وَ یَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ (3) و قال لعلی وَ تَعِیَها أُذُنٌ واعِیَةٌ(4) و قال النبی صلی الله علیه و آله نصرت بالرعب و قال یا علی الرعب معک یقدمک أینما کنت.
سَهْلُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَوَّارٍ عَنْ مَالِکِ بْنِ دِینَارٍ عَنِ الْحَسَنِ الْبَصْرِیِّ عَنْ أَنَسٍ فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: أَنَا خَاتَمُ الْأَنْبِیَاءِ وَ أَنْتَ یَا عَلِیُّ خَاتَمُ الْأَوْلِیَاءِ.
وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: خَتَمَ مُحَمَّدٌ أَلْفَ نَبِیٍّ وَ إِنِّی خَتَمْتُ أَلْفَ وَصِیٍّ وَ إِنِّی کُلِّفْتُ مَا لَمْ یُکَلَّفُوا.
ابْنُ عَبَّاسٍ سَمِعْتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: أَعْطَانِی اللَّهُ خَمْساً وَ أَعْطَی عَلِیّاً خَمْساً أَعْطَانِی جَوَامِعَ الْکَلِمِ وَ أَعْطَی عَلِیّاً جَوَامِعَ الْکَلَامِ وَ جَعَلَنِی نَبِیّاً وَ جَعَلَهُ وَصِیّاً وَ أَعْطَانِی الْکَوْثَرَ وَ أَعْطَاهُ السَّلْسَبِیلَ وَ أَعْطَانِی الْوَحْیَ وَ أَعْطَاهُ الْإِلْهَامَ وَ أَسْرَی بِی إِلَیْهِ وَ فَتَحَ لَهُ أَبْوَابَ السَّمَاوَاتِ وَ الْحُجُبَ.
عَبْدُ الرَّحْمَنِ الْأَنْصَارِیُّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أُعْطِیتُ فِی عَلِیٍّ تِسْعاً ثَلَاثَةً فِی الدُّنْیَا وَ ثَلَاثَةً فِی الْآخِرَةِ وَ اثْنَتَانِ أَرْجُوهُمَا لَهُ وَ وَاحِدَةً أَخَافُهَا عَلَیْهِ فَأَمَّا الثَّلَاثَةُ الَّتِی فِی الدُّنْیَا فَسَاتِرُ عَوْرَتِی وَ الْقَائِمُ بِأَمْرِ أَهْلِی وَ وَصِیِّی فِیهِمْ وَ أَمَّا الثَّلَاثَةُ الَّتِی فِی الْآخِرَةِ فَإِنِّی أُعْطَی یَوْمَ الْقِیَامَةِ لِوَاءَ الْحَمْدِ فَأَدْفَعُهُ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَیَحْمِلُهُ عَنِّی وَ أَعْتَمِدُ عَلَیْهِ فِی مَقَامِ الشَّفَاعَةِ وَ یُعِینُنِی عَلَی مَفَاتِیحِ الْجَنَّةِ وَ أَمَّا اللَّتَانِ أَرْجُوهُمَا لَهُ فَإِنَّهُ لَا یَرْجِعُ مِنْ بَعْدِی ضَالًّا وَ لَا کَافِراً وَ أَمَّا الَّتِی أَخَافُهَا عَلَیْهِ فَغَدَرُ قُرَیْشٍ بِهِ مِنْ بَعْدِی.
الْخَرْکُوشِیُّ فِی شَرَفِ النَّبِیِّ وَ أَبُو الْحَسَنِ بْنُ مَهْرَوَیْهِ الْقَزْوِینِیُّ وَ اللَّفْظُ لَهُ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: یَا عَلِیُّ أُعْطِیْتَ ثَلَاثاً لَمْ أُعْطَهَا أُعْطِیتَ صِهْراً
ص: 76
فیِ السَّاجِدِینَ»(1){آن کس که چون [به نماز] برمی خیزی تو را می بیند، و حرکت تو را در میان سجده کنندگان [می نگرد]} و علی علیه السّلام از اوست: «وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْمَاءِ بَشَرًا فَجَعَلَهُ نَسَبًا وَ صِهْرًا»(2){و اوست کسی که از آب، بشری آفرید و او را [دارای خویشاوندیِ] نَسَبی و دامادی قرار داد،} و در مورد وی فرمود: «و منهم الَّذِینَ یُؤْذُونَ النَّبیِ َّ وَ یَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ »(3){کسانی هستند که پیامبر را آزار می دهند و می گویند: «او زودباور است.»} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «وَ تَعِیهََا أُذُنٌ وَاعِیَة»(4){و گوشهای شنوا آن را نگاه دارد} و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «نُصرتُ بالرّعب» {با ترس و وحشت (در دل کفار) نصرت یافتم} و فرمود: «ای علی، هراس پیوسته همراه توست، هرکجا که بروی، پیشاپیش توست»
سهل بن عبدالله، با سندی از انس در حدیثی طولانی آورده است که گفت: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: من خاتم پیامبرانم و تو ای علی خاتم اولیایی.
و امیرالمؤمنین علیه السّلام: محمّد خاتم هزار پیامبر است و من خاتم هزار وصی و من مکلّف به چیزهایی شدم که آنها مکلّف نشدند.
ابن عباس: شنیدم پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خداوند به من پنج چیز داد و به علی نیز پنج چیز داد: به من «جوامع کِلَم» داده شد و به علی «جوامع کلام»، مرا نبی قرار داد و او را وصیّ، به من کوثر را عطا فرمود
و به او سلسبیل، به من وحی داد به علی الهام، مرا در شب معراج به سوی خویش برد و در های آسمان و حجاب ها را برای علی علیه السلام گشود. عبدالرحمان انصاری: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود:خداوند به سبب علی علیه السلام نه چیز به من عطا کرده است: سه مورد در این دنیا و سه مورد در آخرت است؛ دو مورد را برای او خواستارم و در یک مورد دیگر بر او بیمناکم. اما آن سه فضیلتی که در دنیاست: او پوشاننده عورت من است( یعنی اینکه تجهیز من پس از مرگ بر عهده اوست)، سرپرست اهل بیت من و وصیّ من در میان ایشان است. اما سه فضیلتی که در آخرت هستند: یکی آنکه در روز قیامت رایت حمد به من داده میشود و من آن را به علی بن أبی طالب خواهم داد، و او آن را به جای من حمل میکند، در مقام شفاعت به او اعتماد میکنم و در حمل کلیدهای باغهای بهشتی مرا یاری خواهد کرد. اما آن دو فضیلتی که آن ها را برای وی خواستارم: یکی اینکه بعد از من نه گمراه شود و نه کافر؛ و اما آن یکی که از بابتش بر وی بیمناکم، مکر و حیله قریش در حق او بعد از من است.
خرکوشی در «شرف النبی» و ابوالحسن بن مهرویه قزوینی- که سخن از اوست- از امام رضا علیه السّلام آورده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: یا علی، سه فضیلت به تو داده شده که به من داده نشدهاند:
ص: 76
مِثْلِی وَ أُعْطِیْتَ مِثْلَ زَوْجَتِکَ فَاطِمَةَ وَ أُعْطِیتَ مِثْلَ وَلَدَیْکَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ علیهما السلام.
المفجع:
کان مثل النبی زهدا و علما***و سریعا إلی الوغی أحوذیا(1).
سمی الله تعالی (2) سبعة نفر ملکا ملک التدبیر لیوسف رَبِّ قَدْ آتَیْتَنِی مِنَ الْمُلْکِ (3) و ملک الحکم و النبوة لإبراهیم فَقَدْ آتَیْنا آلَ إِبْراهِیمَ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ وَ آتَیْناهُمْ مُلْکاً عَظِیماً(4) و ملک العزة و القوة لداود(5) وَ شَدَدْنا مُلْکَهُ (6) و قوله وَ أَلَنَّا لَهُ الْحَدِیدَ(7) و ملک الرئاسة لطالوت إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ لَکُمْ طالُوتَ مَلِکاً(8) و ملک الکنوز لذی القرنین إِنَّا مَکَّنَّا لَهُ فِی الْأَرْضِ (9) و ملک الدنیا لسلیمان وَ هَبْ لِی مُلْکاً(10) و ملک الآخرة لعلی وَ إِذا رَأَیْتَ ثَمَّ رَأَیْتَ نَعِیماً وَ مُلْکاً کَبِیراً(11). و قد سمی الله تعالی ستة نفر صدیقین یُوسُفُ أَیُّهَا الصِّدِّیقُ (12) وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِدْرِیسَ إِنَّهُ کانَ صِدِّیقاً(13) وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِبْراهِیمَ إِنَّهُ کانَ صدیقا(14) واذکر فی الکتاب اسماعیل انه کان صادق الوعد(15) و أمّه صدیقة (16) یعنی مریم والذی جاء بالصدق(17) [یعنی محمدا صلی الله علیه وآله] و صدق به (18) یعنی علیا
ص: 77
پدر زنی چون من به تو داده شده، همسری چون فاطمه به تو داده شد و پسرانت حسن و حسین علیهما السّلام به تو داده شد.
مفجع:
-«در زهد و علم همانند پیامبر بود، و به سوی نبرد چابک و حاذق بود»
* در برابری با دیگر پیامبران
خداوند متعال هفت نفر را «ملک» نامیده است: ملک تدبیر برای یوسف است: «رَبّ ِ قَدْ ءَاتَیْتَنیِ مِنَ الْمُلْکِ»(1){«پروردگارا،
تو به من دولت دادی} و ملک حکمت و نبوّت را به ابراهیم اختصاص داد: «فَقَدْ ءَاتَیْنَا ءَالَ إِبْرَاهِیمَ الْکِتَابَ وَ الحِْکْمَةَ وَ ءَاتَیْنَاهُم مُّلْکا عَظِیمًا»(2){در حقیقت، ما به خاندان ابراهیم کتاب و حکمت دادیم، و به آنان ملکی بزرگ بخشیدیم.} و ملک عزّت و قدرت را به داود داد: «وَ شَدَدْنَا مُلْکَهُ»(3){و پادشاهیش را استوار کردیم} و قول خدای متعال: «وَ أَلَنَّا لَهُ الحَْدِید»(4){و آهن را برای او نرم گردانیدیم}، و ملک ریاست را به طالوت داد: «إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ لَکُمْ طَالُوتَ مَلِکاً»(5){«در حقیقت، خداوند، طالوت را بر شما به پادشاهی گماشته است.} و ملک گنجها را به ذوالقرنین داد: «إِنَّا مَکَّنَّا لَهُ فیِ الْأَرْضِ»(6){ما در زمین به او امکاناتی دادیم} و ملک دنیا را به سلیمان داد: «وَهَبْ لیِ مُلْکاً »(7){و
مُلکی به من ارزانی دار} و ملک آخرت را به علی علیه السّلام داد: «وَ إِذَا رَأَیْتَ ثمَ َّ رَأَیْتَ نَعِیمًا وَ مُلْکاً کَبِیرًا»(8){و چون بدانجا نگری [سرزمینی از] نعمت و کشوری پهناور می بینی}
و خداوند متعال شش نفر را «صدّیق» نامید: «یُوسُفُ أَیهَُّا الصِّدِّیق»(9){«ای یوسف، ای مرد راستگوی}،«وَ اذْکُرْ فیِ الْکِتَابِ إِدْرِیسَ إِنَّهُ کاَنَ صِدِّیقًا»(10){و در این کتاب از ادریس یاد کن که او راستگویی پیامبر بود}،«وَ اذْکُرْ فیِ الْکِتَابِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّهُ کاَنَ صِدِّیقًا»(11){و
در این کتاب به یاد ابراهیم پرداز، زیرا او پیامبری بسیار راستگوی بود.}،«وَ اذْکُرْ فیِ الْکِتَابِ إِسمَْاعِیلَ إِنَّهُ کاَنَ صَادِقَ الْوَعْد»(12){و در این کتاب از اسماعیل یاد کن، زیرا که او درست وعده بود}،«وَ أُمُّهُ صِدِّیقَةٌ »(13){و مادرش زنی بسیار راستگو بود} (منظور حضرت مریم است)،«وَ الَّذِی جَاءَ بِالصِّدْق»(14){و آن کس که راستی آورد} (منظور محمّد صَلی الله علیهِ و آله است)«وَ صَدَّقَ بِهِ»(15){و
آن را باور نمود} منظور علی علیه السّلام
ص: 77
و کذلک قوله وَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ (1).
و إخوة یوسف عادوه فصاروا له منقادین و أحبه أبوه فبشر به فَلَمَّا أَنْ جاءَ الْبَشِیرُ(2) و عادی إدریس قومه فرفعه الله إلیه و إبراهیم عاداه نمرود فهلک و أحبته سارة فبشرت فَبَشَّرْناها بِإِسْحاقَ (3) و عادت الیهود مریم فلعنت و أحبها زکریا فبشر یا زَکَرِیَّا إِنَّا نُبَشِّرُکَ (4) و عادت النواصب علیا فلعنهم الله فی الدنیا و الآخرة و أحبته الشیعة فبشرهم بالجنة یُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُمْ بِرَحْمَةٍ مِنْهُ (5).
و خمسة نفر فارقوا قومهم فی الله قال نوح یا قَوْمِ إِنْ کانَ کَبُرَ عَلَیْکُمْ مَقامِی (6) و قال هود حین قالوا إِنْ نَقُولُ إِلَّا اعْتَراکَ بَعْضُ آلِهَتِنا بِسُوءٍ(7) إِنِّی أُشْهِدُ اللَّهَ (8) و قال إبراهیم وَ أَعْتَزِلُکُمْ وَ ما تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ (9) الآیات و قال محمد صلی الله علیه و آله إِنِّی نُهِیتُ أَنْ أَعْبُدَ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ (10)
وَ قَالَ عَلِیٌّ: فَأَغْضَیْتُ عَلَی الْقَذَی وَ شَرِبْتُ عَلَی الشَّجَا وَ صَبَرْتُ عَلَی أَخْذِ الْکَظَمِ وَ عَلَی أَمْرٍ مِنَ الْعَلْقَمِ (11).
و خمسة من الأنبیاء وجدوا خمسة أشیاء فی المحراب وجد سلیمان ملک سنة بعد موته ما دَلَّهُمْ عَلی مَوْتِهِ إِلَّا دَابَّةُ الْأَرْضِ (12) و وجد داود العفو فَاسْتَغْفَرَ رَبَّهُ وَ خَرَّ راکِعاً وَ أَنابَ (13) و وجدت مریم طعام الجنة کُلَّما دَخَلَ عَلَیْها زَکَرِیَّا
ص: 78
است؛ و نیز قول خدای متعال: «وَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ أُوْلَئکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ»(1){و کسانی که به خدا و پیامبران وی ایمان آورده اند، آنان همان راستگویانند}
و برادران یوسف با وی به دشمنی پرداختند و در نهایت مطیع او شدند، و پدرش وی را دوست داشته پس بدو بشارت داده شد: «فَلَمَّا أَن جَاءَ الْبَشِیر...»(2){پس چون مژده رسان آمد...}؛ و قوم ادریس با وی به دشمنی برخاستند، پس خداوند او را نزد خود بالا برد؛ و نمرود با ابراهیم دشمنی کرد و هلاک گشت، و ساره او را دوست داشت از این رو بشارت یافت: « فَبَشَّرْنَاهَا بِإِسْحَاق»(3){پس وی را به اسحاق مژده دادیم} و یهودیان با مریم دشمنی کردند از این رو لعنت شدند و زکریّا وی را دوست داشت و بشارت یافت: «یَازَکَرِیَّا إِنَّا نُبَشِّرُک»(4){ای زکریا، ما تو را به پسری- که نامش یحیی است- مژده می دهیم} و ناصبیها با علی علیه السّلام به دشمنی پرداختند از این رو خداوند در دنیا و آخرت لعنتشان فرمود و شیعیان به او را دوست داشتند لذا آنان را به بهشت بشارت داد: «یُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُم بِرَحْمَةٍ مِّنْهُ»(5){پروردگارشان آنان را از جانب خود، به رحمت مژده میدهد}
و پنج نفر به خاطر خدا از قوم خود جدا شدند: نوح گفت: «یَاقَوْمِ إِن کاَنَ کَبرَُ عَلَیْکمُ مَّقَامِی ...»(6){«ای قوم من، اگر ماندن من [در میان شما] و اندرز دادن من به آیات خدا، بر شما گران آمده است...} و هود چون گفتند: «إِن نَّقُولُ إِلَّا اعْترََئکَ بَعْضُ ءَالِهَتِنَا بِسُوءٍ»(7){[چیزی]
جز این نمی گوییم که بعضی از خدایان ما به تو آسیبی رسانده اند}گفت: « إِنیّ ِ أُشهِْدُ الله»(8){من خدا را گواه میگیرم} و ابراهیم گفت: «وَ أَعْتزَِلُکُمْ وَ مَا تَدْعُونَ مِن دُونِ الله...»(9){و از شما و [از] آنچه غیر از خدا می خوانید کناره می گیرم و پروردگارم را می خوانم. امیدوارم که در خواندن پروردگارم ناامید نباشم.} و محمّد صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «إِنیّ ِ نهُِیتُ أَنْ أَعْبُدَ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِن دُونِ الله»(10){«من نهی شده ام که کسانی را که شما غیر از خدا می خوانید بپرستم.»} و علی علیه السّلام فرمود: «پس خار غم در دیده چشم پوشیده و استخوان در گلو آب دهان را جرعه جرعه نوشیدم و شکیبایی ورزیدم در خوردن خشمی که از حنظل تلختر بود.»(11)
و پنج تن از پیامبران پنچ چیز را در محراب یافتند: سلیمان یکسال پس از مرگش فرمانروایی یافت: «مَا دَلهَُّمْ عَلیَ مَوْتِهِ إِلَّا دَابَّةُ الْأَرْض»(12){جز جنبنده ای خاکی [موریانه] که عصای او را [به تدریج] می خورد، [آدمیان را] از مرگ او آگاه نگردانید}، داود «عفو» را یافت: «فَاسْتَغْفَرَ رَبَّهُ وَ خَرَّ رَاکِعًا وَ أَنَاب»(13){پس، از پروردگارش آمرزش خواست و به رو درافتاد و توبه کرد}، و مریم به طعام بهشتی دست یافت: «کلَُّمَا دَخَلَ عَلَیْهَا زَکَرِیَّا
ص: 78
الْمِحْرابَ وَجَدَ عِنْدَها رِزْقاً(1) و وجد زکریا بشارة یحیی فَنادَتْهُ الْمَلائِکَةُ وَ هُوَ قائِمٌ یُصَلِّی فِی الْمِحْرابِ (2) و وجد علی الإمامة إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ (3) الآیة.
و قد ساواه الله تعالی مع نوح فی الشکر إِنَّهُ کانَ عَبْداً شَکُوراً(4) و قال لعلی علیه السلام لا نُرِیدُ مِنْکُمْ جَزاءً وَ لا شُکُوراً(5) و بالصبر مع أیوب إِنَّا وَجَدْناهُ صابِراً(6) و فی علی وَ جَزاهُمْ بِما صَبَرُوا(7) و بالملک مع سلیمان وَ هَبْ لِی مُلْکاً(8) و قال فی علی وَ مُلْکاً کَبِیراً(9) و بالبر مع یحیی وَ بَرًّا بِوالِدَیْهِ (10) و قال فی علی إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ (11) و بالوفاء مع إبراهیم وَ إِبْراهِیمَ الَّذِی وَفَّی (12) و قال فی علی یُوفُونَ بِالنَّذْرِ(13) و بالإخلاص مع موسی إِنَّهُ کانَ مُخْلَصاً(14) و قال فی علی إِنَّما نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ (15) الآیة و بالزکاة مع عیسی وَ أَوْصانِی بِالصَّلاةِ وَ الزَّکاةِ(16) و قال فی علی إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ (17) الآیة و بالأمن مع محمد لِیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ (18) و قال فی علی فَوَقاهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذلِکَ الْیَوْمِ (19) و بالخوف مع الملائکة یَخافُونَ رَبَّهُمْ مِنْ فَوْقِهِمْ (20) و قال فی علی إِنَّا نَخافُ مِنْ رَبِّنا(21) و بالجود مع نفسه وَ هُوَ یُطْعِمُ وَ لا یُطْعَمُ (22) و قال فیه إِنَّما نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ (23).
ص: 79
الْمِحْرَابَ وَجَدَ عِندَهَا رِزْقًا»(1){زکریا هر بار که در محراب بر او وارد می شد، نزد او [نوعی] خوراکی می یافت} و زکریا مژده به یحیی را یافت: «فَنَادَتْهُ الْمَلَئکَةُ وَ هُوَ قَائمٌ یُصَلیّ ِ فیِ الْمِحْرَابِ »(2){پس در حالی که وی ایستاده [و] در محراب [خود] دعا می کرد، فرشتگان، او را ندا دردادند} و علی علیه السّلام امامت را یافت: «إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَوةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَوةَ وَ هُمْ رَاکِعُونَ»(3){ولیّ شما، تنها خدا و پیامبر اوست و کسانی که ایمان آورده اند: همان کسانی که نماز برپا می دارند و در حال رکوع زکات می دهند}
و خداوند متعال علی علیه السلام را در شکرگزاری با نوح برابر دانسته است: «إِنَّهُ کاَنَ عَبْدًا شَکُورًا»(4){راستی که او بنده ای سپاسگزار بود.} و در مورد علی علیه السّلام فرمود: «لَا نُرِیدُ مِنکمُ ْ جَزَاءً وَ لَا شُکُورًا»(5){و پاداش و سپاسی از شما نمی خواهیم} و در صبر با ایّوب برابر دانسته، در مورد ایوب فرمود: «إِنَّا وَجَدْنَاهُ صَابِرًا»(6){ما او را شکیبا یافتیم} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «وَ جَزَئهُم بِمَا صَبرَُوا»(7){و
به [پاس] آنکه صبر کردند، بهشت و پرنیان پاداششان داد.} و در فرمانروایی با سلیمان: «وَهَبْ لیِ مُلْکا»(8){و مُلکی به من ارزانی دار!» و درباره علی علیه السّلام فرمود: «وَ مُلْکاً کَبِیرًا»(9){و کشوری پهناور} و در نیک رفتاری با یحیی: «وَ بَرَّا بِوَالِدَیْه»(10){و با پدر و مادر خود نیک رفتار بود} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «إِنَّ الْأَبْرَارَ یَشْرَبُونَ ...»(11){همانا نیکان از جامی نوشند که آمیزه ای از کافور دارد} و در وفای به عهد با ابراهیم: «وَ إِبْرَاهِیمَ الَّذِی وَفیَّ»(12){و [نیز در نوشته های] همان ابراهیمی که وفا کرد} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «یُوفُونَ بِالنَّذْر»(13){[همان بندگانی که] به نذر خود وفا می کردند} و در اخلاص و پاک دلی با موسی: «إِنَّهُ کاَنَ مخُْلَصاً»(14){زیرا
که او پاکدل بود} و درباره علی علیه السّلام: «إِنمََّا نُطْعِمُکمُ ْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ مِنکمُ ْ جَزَاءً وَ لَا شُکُورًا»(15){«ما برای خشنودی خداست که به شما می خورانیم و پاداش و سپاسی از شما نمی خواهیم.} و در زکات دادن با عیسی: «وَ أَوْصَانیِ بِالصَّلَوةِ وَ الزَّکَوةِ»(16){به نماز و زکات سفارش کرده است} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَوةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَوةَ وَ هُمْ رَاکِعُون»(17){ولیّ
شما، تنها خدا و پیامبر اوست و کسانی که ایمان آورده اند: همان کسانی که نماز برپا می دارند و در حال رکوع زکات می دهند} و در امنیت با محمّد: «لِّیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ»(18){تا خدا از تو درگذرد} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «فَوَقَئهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذَالِکَ الْیَوْمِ»(19){پس خدا [هم] آنان را از آسیب آن روز نگاه داشت} و در «خوف» با فرشتگان: «یخََافُونَ رَبهَُّم مِّن فَوْقِهِم»(20){از پروردگارشان که حاکم بر آنهاست می ترسند} و درباره علی علیه السّلام فرمود: «إِنَّا نخََافُ مِن رَّبِّنَا»(21){ما از پروردگارمان هراسناکیم} و در سخاوت با خودش: «وَ هُوَ یُطْعِمُ وَ لَا یُطْعَم»(22){و اوست که خوراک می دهد، و خوراک داده نمی شود.} و در مورد وی فرمود: «إِنمََّا نُطْعِمُکمُ ْ لِوَجْهِ الله»(23){ما
برای خشنودی خداست که به شما می خورانیم}
ص: 79
و خمس فضائل فی خمسة من الأنبیاء و قد استجمع فی علی کلها هَلْ أَتاکَ حَدِیثُ ضَیْفِ إِبْراهِیمَ (1) وَ کَلَّمَ اللَّهُ مُوسی تَکْلِیماً(2) ما هذا بَشَراً(3) یعنی یوسف وَ کَأَیِّنْ مِنْ نَبِیٍّ قاتَلَ مَعَهُ (4) یعنی زکریا و یحیی فَیَسْتَحْیِی مِنْکُمْ (5) یعنی محمدا صلی الله علیه و آله و قال فی علی وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ (6) و قد کلمه الجان و الشمس و الأسد و الذئب و الطیر وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً(7) و قتل فی المحراب و سم الحسن و ذبح الحسین علیه السلام.
و کان یونس فی بطن الحوت محبوسا فَنادی فِی الظُّلُماتِ (8) و یوسف فی الجب مطروحا وَ أَلْقُوهُ فِی غَیابَتِ الْجُبِ (9) و موسی فی التابوت مقذوفا فَاقْذِفِیهِ فِی الْیَمِ (10) و نوح فی السفینة راکبا أَنِ اصْنَعِ الْفُلْکَ (11) و علی فی السقیفة مظلوما الم أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا(12) فظفر الله جمیعهم و أهلک عدوهم.
أربعة أشیاء تخافه کل أحد حتی الأنبیاء الشیطان، و الحیة و القتل و الجوع بیانه وَ قُلْ رَبِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ هَمَزاتِ الشَّیاطِینِ (13) فَأَوْجَسَ فِی نَفْسِهِ خِیفَةً(14) إِنِّی قَتَلْتُ مِنْهُمْ نَفْساً(15) و قالَ لِفَتاهُ آتِنا غَداءَنا(16) و علی حارب الشیطان، و کلم الثعبان و قاتل الکفار و أطعم المسکین و الیتیم و الأسیر. و قد وضع الله خمسة أنوار فی خمسة مواضع فأثمرت خمسة أشیاء: فی عارض إبراهیم فأثمر الرحمة و فی وجه یوسف فأثمر المحبة و فی ید موسی فأثمر المعجز و فی جبین محمد صلی الله علیه و آله فأثمر الهیبة قوله صلی الله علیه و آله نصرت بالرعب و فی ساعد علی فأثمر الإسلام هُوَ الَّذِی أَیَّدَکَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِینَ (17).
ص: 80
و پنج فضیلت در پنج پیامبر هست که این فضیلتها جملگی در علی علیه السّلام جمع شدهاند: «هَلْ أَتَئکَ حَدِیثُ ضَیْفِ إِبْرَاهِیم»(1){آیا
خبر مهمانان ارجمند ابراهیم به تو رسید؟}، «وَ کلََّمَ اللَّهُ مُوسیَ تَکْلِیمًا»(2){و خدا با موسی آشکارا سخن گفت}، «مَا هَاذَا بَشَرًا»(3){این بشر نیست!} منظور یوسف علیه السّلام است، «وَ کَأَیِّن مِّن نَّبیِ ٍّ قَاتَلَ مَعَهُ»(4){و چه بسیار پیامبرانی که همراه او توده های انبوه، کارزار کردند} منظور زکریا و یحیی علیهما السّلام است،«فَیَسْتَحْیِ مِنکُمْ »(5){از شما شرم می دارد} منظور محمّد صَلی الله علیهِ و آله است، و درباره علی علیه السّلام فرمود: «وَ یُطْعِمُونَ الطَّعَام»(6){خوراک می دادند} و این در حالی است که جنّ، خورشید، شیر، گرگ و پرنده با وی سخن گفتند،«وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْمَاءِ بَشَرًا»(7){و اوست کسی که از آب، بشری آفرید} ، و در محراب کشته شد و حسن مسموم گشت و حسین سر بریده شد صلوات الله علیهم.
و یونس در شکم نهنگ زندانی بود: «فَنَادَی فیِ الظُّلُمَت»(8){در [دل] تاریکیها ندا درداد} و یوسف به چاه افتاده بود: «فأَلْقُوهُ فیِ غَیَبَتِ الْجُب»(9){او را در نهانخانه چاه بیفکنید} و موسی در صندوقچه انداخته شد: «فَاقْذِفِیهِ فیِ الْیَم»(10){که او را در صندوقچهای بگذار} و نوح سوار بر کشتی شد: «أَنِ اصْنَعِ الْفُلْک»(11){کشتی را بساز} و علی علیه السّلام در سقیفه مظلوم واقع شد: «الم،أَحَسِبَ النَّاسُ أَن یُترَْکُواْ»(12){الف، لام، میم. آیا مردم پنداشتند که تا گفتند ایمان آوردیم، رها می شوند؟!} و خداوند همه آنها را پیروز و دشمنانشان را به هلاکت رسانید.
چهار چیز است که همه از آن میترسند، حتی پیامبران: شیطان، مار، قتل، گرسنگی و توضیح آن این آیات است: «وَ قُل رَّبّ ِ أَعُوذُ بِکَ مِنْ هَمَزَاتِ الشَّیَاطِین»(13){و بگو: «پروردگارا، از وسوسه های شیطانها به تو پناه می برم.}، «فَأَوْجَسَ فیِ نَفْسِهِ خِیفَة»(14){و موسی در خود بیمی احساس کرد.}، «إِنیّ ِ قَتَلْتُ مِنْهُمْ نَفْسًا»(15){من کسی از ایشان را کشته ام}، «قَالَ لِفَتَئهُ ءَاتِنَا غَدَاءَنَا»(16){به جوان خود گفت: «غذایمان را بیاور!} و علی علیه السّلام با شیطان مبارزه کرد، با اژدها سخن گفت، با کفار جنگید و مسکین و یتیم و اسیر را طعام فرمود .
و خداوند پنج نور را در پنج موضع قرار داد که ثمره آن پنج چیز بود: در رخسار ابراهیم، که ثمره آن رحمت بود، در چهره یوسف که ثمره آن محبت بود، در دست موسی که ثمرهاش معجزه بود، در پیشانی محمّد صَلی الله علیهِ و آله که ثمرهاش هیبت بود و در همین رابطه آن حضرت فرمود: «با رُعب یاری داده شدم» و در بازوی علی علیه السّلام که ثمرهاش اسلام بود: «هُوَ الَّذِی أَیَّدَکَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِین»(17){همو بود که تو را با یاری خود و مؤمنان نیرومند گردانید}
ص: 80
أَحْمَدُ بْنُ حَنْبَلٍ عَنْ عَبْدِ الرَّزَّاقِ عَنْ مَعْمَرٍ عَنِ الزُّهْرِیِّ عَنِ ابْنِ الْمُسَیَّبِ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ وَ ابْنُ بَطَّةَ فِی الْإِبَانَةِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ کِلَاهُمَا عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی آدَمَ فِی حِلْمِهِ وَ إِلَی نُوحٍ فِی فَهْمِهِ وَ إِلَی مُوسَی فِی مُنَاجَاتِهِ وَ إِلَی إِدْرِیسَ فِی تَمَامِهِ وَ کَمَالِهِ وَ جَمَالِهِ فَلْیَنْظُرْ إِلَی هَذَا الرَّجُلِ الْمُقْبِلِ قَالَ فَتَطَاوَلَ النَّاسُ فَإِذَا هُمْ بِعَلِیٍّ علیه السلام کَأَنَّمَا یَنْقَلِبُ (1) فِی صَبَبٍ وَ یَنْحَطُّ مِنْ جَبَلٍ: تَابَعَهُمَا أَنَسٌ (2) إِلَّا أَنَّهُ قَالَ: وَ إِلَی إِبْرَاهِیمَ فِی خَلَّتِهِ وَ إِلَی یَحْیَی فِی زُهْدِهِ وَ إِلَی مُوسَی فِی بَطْشِهِ فَلْیَنْظُرْ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام.
وَ رُوِیَ: أَنَّهُ نَظَرَ ذَاتَ یَوْمٍ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی یُوسُفَ فِی جَمَالِهِ وَ إِلَی إِبْرَاهِیمَ فِی سَخَائِهِ وَ إِلَی سُلَیْمَانَ فِی بَهْجَتِهِ وَ إِلَی دَاوُدَ فِی قُوَّتِهِ فَلْیَنْظُرْ إِلَی هَذَا.
وَ فِی خَبَرٍ عَنْهُ صلی الله علیه و آله: شَبَّهْتُ لِینَهُ بِلِینِ لُوطٍ وَ خُلُقَهُ بِخُلُقِ یَحْیَی وَ زُهْدَهُ بِزُهْدِ أَیُّوبَ وَ سَخَاءَهُ بِسَخَاءِ إِبْرَاهِیمَ وَ بَهْجَتَهُ بِبَهْجَةِ سُلَیْمَانَ وَ قُوَّتَهُ بِقُوَّةِ دَاوُدَ علیهم السلام.
النَّطَنْزِیُّ فِی الْخَصَائِصِ قَالَ أَخْبَرَنِی أَبُو عَلِیٍّ الْحَدَّادُ قَالَ حَدَّثَنِی أَبُو نُعَیْمٍ الْأَصْفَهَانِیُّ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْأَشَجِّ قَالَ سَمِعْتُ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یَقُولُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: یَا عَلِیُّ إِنَّ اسْمَکَ فِی دِیوَانِ الْأَنْبِیَاءِ الَّذِینَ لَمْ یُوحَ إِلَیْهِمْ.
و قال الله تعالی لسائر الأنبیاء إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی آدَمَ وَ نُوحاً(3) الآیة و لعلی خاصة اللَّهُ یَصْطَفِی مِنَ الْمَلائِکَةِ رُسُلًا وَ مِنَ النَّاسِ (4) و قال فی قصة موسی وَ کَتَبْنا لَهُ فِی الْأَلْواحِ مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ(5) و من للتبعیض و قال فی قصة عیسی علیه السلام وَ لِأُبَیِّنَ لَکُمْ بَعْضَ الَّذِی تَخْتَلِفُونَ فِیهِ (6) بلفظة البعض و قال فی قصة علی علیه السلام
ص: 81
احمد بن حنبل با سندی از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نقل کرده که فرمود: «هرکس بخواهد به آدم در حلمش، به نوح در فهمش، به موسی در مناجاتش، به ادریس در تمامیت و کمال و جمالش بنگرد، به این مردی که دارد میآید نظر کند. راوی گوید: پس مردم گردنها را فراز کردند که ناگاه علی علیه السّلام را دیدند که گویی از یک سراشیبی و از فراز یک کوه فرود میآید. انس بن مالک نیز مانند ابن عباس و ابی هریره این حدیث را نقل کرده با این تفاوت که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: و به ابراهیم در دوستی اش با خداوند، به یحیی در زهدش و به موسی در صلابتش بنگرد، پس به علی بن أبی طالب علیه السّلام نظر کند.
و روایت است که روزی پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام نگاه کرده و فرمود: هرکس دوست دارد یوسف را در جمالش، ابراهیم را در سخاوتش، سلیمان را در خوشروییاش، و داود را در قدرش ببیند، به این نگاه کند.
و در حدیثی از آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله آمده است: نرمخویی او را به نرمش لوط، خلقش را به خلق یحیی، زهدش را به زهد ایّوب، سخاوتش را به سخاوت ابراهیم، خوشروییاش را به خوشرویی سلیمان و قدرتش را به قدرت داود علیهم السّلام تشبیه میکنم.
نطنزی در «الخصائص» با سندی از علی بن أبی طالب علیه السّلام آورده است که شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: یا علی، نام تو در دیوان پیامبرانی است که به آنان وحی نشده است .
و خدای متعال به دیگر پیامبران عموماً فرمود: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَی ءَادَمَ وَ نُوحًا...»(1){به یقین، خداوند، آدم و نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر مردم جهان برتری داده است.} و به علی علیه السّلام اختصاصاً فرمود: «اللَّهُ یَصْطَفِی مِنَ الْمَلَئکَةِ رُسُلًا وَ مِنَ النَّاس»(2){خدا
از میان فرشتگان رسولانی برمی گزیند، و نیز از میان مردم} و در داستان موسی علیه السّلام فرمود: «وَ کَتَبْنَا لَهُ فیِ الْأَلْوَاحِ مِن کُلّ ِ شیَ ْء»(3){و در الواح [تورات] برای او در هر موردی پندی، و برای هر چیزی تفصیلی نگاشتیم} و «من» در این آیه تبعیضیه» است. و در داستان عیسی علیه السّلام فرمود: «وَ لِأُبَینِ َّ لَکُم بَعْضَ الَّذِی تخَْتَلِفُونَ فِیه»(4){و تا در باره بعضی از آنچه در آن اختلاف می کردید برایتان توضیح دهم} با لفظ «بعض»، و در داستان علی علیه السّلام فرمود:
ص: 81
وَ کُلَّ شَیْ ءٍ أَحْصَیْناهُ فِی إِمامٍ مُبِینٍ (1) و قال الله تعالی فی حق الملائکة یَخافُونَ رَبَّهُمْ مِنْ فَوْقِهِمْ (2) و فی حق علی علیه السلام إِنَّا نَخافُ مِنْ رَبِّنا(3). سأل جبرئیل الخاتم فحباه إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ (4) و سأل میکائیل الطعام فأعطاه وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ (5) و سأل المصطفی الروح ففداه وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ(6) و سأل الله السر و العلانیة فأتاه الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ (7) الآیة.
فِرْدَوْسُ الدَّیْلَمِیِّ جَابِرٌ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یُبَاهِی بِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام کُلَّ یَوْمٍ الْمَلَائِکَةَ الْمُقَرَّبِینَ حَتَّی یَقُولُوا بَخْ بَخْ هَنِیئاً لَکَ یَا عَلِیُّ.
قال جبرئیل أنا منکما یا محمد و النبی قال أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ (8) و قال جبرئیل وَ ما مِنَّا إِلَّا لَهُ مَقامٌ مَعْلُومٌ (9) و مقام علی أشرف و هو منکب النبی صلی الله علیه و آله و جبرئیل جاوز بلحظة واحدة سبع سماوات و سبع حجب حتی وصل إلی النبی صلی الله علیه و آله من عند العرش ما کان لم یقطع فی خمسین ألف سنة و علی رآه النبی صلی الله علیه و آله فی معراجه فی أعلی مکان و علی علیه السلام فی المکانة و الأمانة عند النبی صلی الله علیه و آله کجبرئیل و میکائیل فی المکانة و الأمانة عند الله تعالی.
علی أول هاشمی ولد من هاشمیین و أول من ولد فی الکعبة و أول من آمن و أول من صلی و أول من بایع و أول من جاهد و أول من تعلم من النبی صلی الله علیه و آله و أول من صنف و أول من رکب البغلة فی الإسلام بعد النبی صلی الله علیه و آله و لذلک أخوات کثیرة(11) و علی أخو الأوصیاء و آخر من آخی النبی صلی الله علیه و آله و آخر من
ص: 82
«وَ کلُ َّ شیَ ْءٍ أَحْصَیْنَاهُ فیِ إِمَامٍ مُّبِینٍ»(1){و هر چیزی را در کارنامه ای روشن برشمرده ایم} و خداوند متعال در حق فرشتگان فرمود: «یخََافُونَ رَبهَُّم مِّن فَوْقِهِم»(2){از پروردگارشان که حاکم بر آنهاست می ترسند} و در حق علی علیه السّلام فرمود: «إِنَّا نخََافُ مِن رَّبِّنَا»(3){ما از پروردگارمان هراسناکیم}
جبرئیل انگشتر را خواست و علی علیه السلام به او بخشید: إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ الله...»(4)
میکائیل طعام خواست، پس به او داد: «وَ یُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلیَ حُبِّهِ»(5)
پیامبر مصطفی صَلی الله علیهِ و آله روحش را خواست و او فدا کرد: «وَ مِنَ النَّاسِ مَن یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاء...»(6)
و خداوند انفاق در نهان و آشکار را از او خواست که تقدیم کرد: «الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُم...»(7).
فردوس دیلمی از جابر روایت کرده که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خداوند هر روز در برابر فرشتگان مقرّب به علی بن أبی طالب علیه السّلام مباهات میکند تا جایی که گویند: خوشا، خوشا به حالت، گوارایت باد یا علی!
جبرئیل گفت: «ای محمّد، من از شما دو تا هستم، و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «وَ أَنفُسَنَا وَ أَنفُسَکُم»(8){ما جان های خودمان و شما جان های خودتان را بیاورید} و جبرئیل فرمود: «وَ مَا مِنَّا إِلَّا لَهُ مَقَامٌ مَّعْلُومٌ»(9){و هیچ یک از ما [فرشتگان] نیست مگر [اینکه] برای او [مقام و] مرتبه ای معیّن است.}و مقام علی، اشرف است، زیرا مقام علی، دوش پیامبر صَلی الله علیهِ و آله است و جبرئیل در یک لحظه هفت آسمان و هفت حجاب را طی کرد تا در کنار عرش به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله رسید، مسافتی که طی آن پنجاه هزار سال طول میکشد. و پیامبر در معراج خود علی را در بلندترین مکان دید، و جایگاه و امانتداری علی علیه السّلام نزد پیامبر به جبرئیل و میکائیل نزد خدای متعال میماند.
* فضائل ویژه آن حضرت
علی علیه السّلام نخستین هاشمی است که از پدر و مادری هاشمی به دنیا آمده و اولین کسی است که در کعبه زاده شد، و اولین کسی است که ایمان آورد و اولین کسی است که نماز خواند و اولین کسی است که با پیامبر صلی الله علیه و آله بیعت کرد و اولین کسی است که به جهاد پرداخت و اولین کسی است که از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله تعلیم گرفته و اولین کسی است که کتاب نوشت، و اولین کسی است که پس از پیامبر در اسلام بر استر سوار شد و در این خصوص موارد بسیار است، علی برادر اوصیاست و آخرین کسی است که با پیامبر صَلی الله علیهِ و آله عقد اُخوّت بست و آخرین کسی است
ص: 82
فارقه عند موته و آخر من وسده فی قبره و خرج.
و من نوادر الدنیا هاروت و ماروت فی الملائکة و عزیر فی بنی آدم و ولادة سارة فی الکبر و کون عیسی بلا أب و نطق یحیی و عیسی فی صغرهما و القرآن فی الکلام و شجاعة علی بین الناس. و من العجائب کلب أصحاب الکهف و حمار عزیر و عجل السامری و ناقة صالح و کبش إسماعیل و حوت یونس (1) و هدهد سلیمان و نملته و غراب نوح و ذئب أوس بن أهنان (2) و سیف علی. و قد من الله علی المؤمنین بثلاثة بنفسه یَمُنُّونَ عَلَیْکَ أَنْ أَسْلَمُوا(3) و بالنبی صلی الله علیه و آله لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ إِذْ بَعَثَ فِیهِمْ رَسُولًا(4) الآیة و بعلی قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ (5). و قد سمی الله ستة أشیاء رحمة فَانْظُرْ إِلی آثارِ رَحْمَتِ اللَّهِ (6) المطر وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ (7) التوفیق یُدْخِلُ مَنْ یَشاءُ فِی رَحْمَتِهِ (8) الإسلام وَ آتانِی
ص: 83
که هنگام مرگ پیامبر از وی جدا شد و آخرین کسی است که او را در قبر خواباند و به خاکش سپرد و بیرون آمد.
و از نوادر عالم ملائکه، دو فرشته به نام هاروت و ماروت هستند و عُزیز نبی در میان فرزندان آدم و زایمان کردن ساره در دوران پیری و پدر نداشتن عیسی و سخن گفتن یحیی و عیسی در نوزادیشان؛ و در کلام، قرآن از نوادر سخن است و شجاعت علی علیه السّلام در میان مردم.
از دیگر عجایب، سگ اصحاب کهف، خر عُزیر، گوساله سامری، ناقه صالح، قوچ اسماعیل، نهنگ یونس، هدهد سلیمان و مورچه آن حضرت، کلاغ نوح و گرگ أوس بن أُهنان(1) و شمشیر علی علیه السّلام است.
و خداوند با سه چیز بر مؤمنان منّت نهاده است: به خودش: «یَمُنُّونَ عَلَیْکَ أَنْ أَسْلَمُواْ... »(2){از اینکه اسلام آورده اند بر تو منّت می نهند...}، به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله: «لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلیَ الْمُؤْمِنِینَ إِذْ بَعَثَ فِیهِمْ رَسُولًا مِّنْ أَنفُسِهِمْ یَتْلُواْ عَلَیهِْمْ ءَایَاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَ الْحِکْمَةَ وَ إِن کاَنُواْ مِن قَبْلُ لَفِی ضَلَالٍ مُّبِینٍ»(3){به یقین، خدا بر مؤمنان منت نهاد [که] پیامبری از خودشان در میان آنان برانگیخت، تا آیات خود را بر ایشان بخواند و پاکشان گرداند و کتاب و حکمت به آنان بیاموزد، قطعاً پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند.} و به علی علیه السّلام: «قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ»(4){بگو:
«به فضل و رحمت خداست که [مؤمنان] باید شاد شوند.»}
و این در حالی است که خداوند شش چیز را «رحمت» نامیده: «فَانظُرْ إِلیَ ءَاثَارِ رَحْمَتِ الله»(5){پس
به آثار رحمت خدا بنگر}، باران؛ «وَ لَوْ لَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُه»(6){و
اگر فضل خدا و رحمتِ او بر شما نبود}، توفیق؛ «یُدْخِلُ مَن یَشَاءُ فیِ رَحْمَتِهِ»(7){هر
که را بخواهد، به رحمت خویش درمی آورد} اسلام؛ «وَ ءَاتَئنیِ
ص: 83
مِنْهُ رَحْمَةً(1) الإیمان وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلَّا رَحْمَةً(2) النبی صلی الله علیه و آله قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ (3) علی.
و قد مدح الله حرکاته و سکناته فقال لصلاته إِلَّا الْمُصَلِّینَ (4) و لقنوته أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ (5) و لصومه وَ جَزاهُمْ بِما صَبَرُوا(6) و لزکاته وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ(7) و لصدقاته الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ (8) و لحجه وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ (9) و لجهاده أَ جَعَلْتُمْ سِقایَةَ
الْحاجِ (10) و لصبره الَّذِینَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصِیبَةٌ(11) و لدعائه الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ (12) و لوفائه یُوفُونَ بِالنَّذْرِ(13) و لضیافته إِنَّما نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ (14) و لتواضعه إِنَّما یَخْشَی اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ(15) و لصدقه وَ کُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ (16) و لآبائه وَ تَقَلُّبَکَ فِی السَّاجِدِینَ (17) و لأولاده إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ (18) و لإیمانه السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ (19) و لعلمه وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ (20).
قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: یَا عَلِیُّ مَا عَرَفَ اللَّهَ حَقَّ مَعْرِفَتِهِ غَیْرِی وَ غَیْرُکَ وَ مَا عَرَفَکَ حَقَّ مَعْرِفَتِکَ غَیْرُ اللَّهِ وَ غَیْرِی.
وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: عَلِیٌّ فِی السَّمَاءِ کَالشَّمْسِ فِی النَّهَارِ فِی الْأَرْضِ وَ فِی السَّمَاءِ الدُّنْیَا کَالْقَمَرِ بِاللَّیْلِ فِی الْأَرْضِ.
وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَثَلُهُ کَمَثَلِ بَیْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ یُزَارُ وَ لَا یَزُورُ وَ مَثَلُهُ کَمَثَلِ
ص: 84
مِنْهُ رَحْمَة»(1){و
او از جانب خود رحمتی به من داد}، ایمان؛ «وَ مَا أَرْسَلْنَکَ إِلَّا رَحْمَةً»(2){و
تو را جز رحمت نفرستادیم}، پیامبر صَلی الله علیهِ و آله؛ «قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ»(3){بگو: «به فضل و رحمت خداست که [مؤمنان] باید شاد شوند.»} و علی علیه السّلام.
و خداوند حرکات و سکنات او را ستوده، درباره نمازش میفرماید: «إِلَّا الْمُصَلِّین»(4){غیر از نمازگزاران} و درباره قنوتش: «أَمَّنْ هُوَ قَانِت»(5){[آیا چنین کسی بهتر است] یا آن کسی که او در طول شب در سجده و قیام اطاعت [خدا] می کند} و درباره روزهاش: «وَ جَزَئهُم بِمَا صَبرَُوا»(6){و به [پاس] آنکه صبر کردند، بهشت و پرنیان پاداششان داد} و درباره زکاتش: «وَ یُؤْتُونَ الزَّکَوة»(7){زکات
می دهند} و درباره صدقاتش: «الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُم»(8){کسانی که اموال خود را شب و روز، و نهان و آشکارا، انفاق می کنند} و درباره حجّتش: «وَ أَذَانٌ مِّنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ»(9){و [این آیات] اعلامی است از جانب خدا و پیامبرش} و درباره جهادش«أَجَعَلْتُمْ سِقَایَةَ الحَْاجّ ِ...»(10){آیا سیراب ساختن حاجیان...} و درباره صبرش: «الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِیبَة»(11){[همان] کسانی که چون مصیبتی به آنان برسد} و درباره دعایش: «الَّذِینَ یَذْکُرُونَ الله»(12){همانان که خدا را [در همه احوال] یاد می کنند} و درباره وفاداریش: «یُوفُونَ بِالنَّذْرِ»(13){[همان بندگانی که] به نذر خود وفا می کردند} و درباره ضیافتش: «إِنمََّا نُطْعِمُکمُ ْ لِوَجْهِ الله»(14){«ما برای خشنودی خداست که به شما می خورانیم} و درباره تواضعش: «إِنَّمَا یخَْشیَ اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاء»(15){از بندگان خدا تنها دانایانند که از او می ترسند.} و درباره صِدقش: «وَ کُونُواْ مَعَ الصَّادِقِینَ»(16){و با راستان باشید.} و درباره پدرانش: «وَ تَقَلُّبَکَ فیِ السَّاجِدِینَ»(17){و حرکت تو را در میان سجده کنندگان [می نگرد].} و درباره فرزندانش: «إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْت»(18){خدا و فرستاده اش را فرمان برید. خدا فقط می خواهد آلودگی را از شما خاندان [پیامبر] بزداید} و درباره ایمانش: «وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُون»(19){و سبقت گیرندگان مقدّمند} و درباره علمش: «وَ مَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْکِتَاب»(20){و آن کس که نزد او علم کتاب است} پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی، جز من و تو کسی خداوند را آنگونه که سزاوار آن است نشناخته و کسی جز خدا و من، تو را آنچنان که باید، نشناخته است.
و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی علیه السّلام در آسمان، همانند خورشید روز بر روی زمین و در آسمان دنیا به مانند ماه در شب است. و پیامبر فرمود: مَثَل او- علی علیه السّلام- به بیت الحرام میماند که به دیدارش میروند و به دیدار کسی نمیرود، و مَثَل او
ص: 84
الْقَمَرِ إِذَا طَلَعَ أَضَاءَ الظُّلْمَةَ وَ مَثَلُهُ کَمَثَلِ الشَّمْسِ إِذَا طَلَعَتْ أَنَارَتْ.
وَ کَانَ لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله خَلِیفَتَانِ فِی الْخَبَرِ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله بَکَی عِنْدَ مَوْتِهِ فَجَاءَ جَبْرَئِیلُ وَ قَالَ لِمَ تَبْکِی قَالَ لِأَجْلِ أُمَّتِی مَنْ لَهُمْ بَعْدِی فَرَجَعَ ثُمَّ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ أَنَا خَلِیفَتُکَ فِی أُمَّتِکَ وَ قَالَ لِعَلِیٍّ علیه السلام أَنْتَ تُبَلِّغُ عَنِّی رِسَالاتِی قَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ مَا بَلَّغْتَ قَالَ بَلَی وَ لَکِنْ تُبَلِّغُ عَنِّی تَأْوِیلَ الْکِتَابِ.
خلفه لیلة الفراش و یوم تبوک لحفظ الأولیاء و تخویف الأعداء فکانت دلالة علی إمامته أنت منی بمنزلة هارون من موسی أقامه مقامه بالنهار و أنامه منامه باللیل و قدمه للإخاء و المباهلة و الغدیر و غیرها من کنت مولاه فعلی مولاه. قوله تعالی وَ إِذْ
أَخَذْنا مِنَ النَّبِیِّینَ مِیثاقَهُمْ وَ مِنْکَ وَ مِنْ نُوحٍ (1) کان النبی صلی الله علیه و آله مقدما فی الخلق مؤخرا فی البعث و منه قوله نحن الآخرون السابقون یوم القیامة و قوله خلقت أنا و علی من نور واحد الخبر فکنا مقدمین فی الابتداء مؤخرین فی الانتهاء فلم یزد محمد إلا حمدا و لا علی إلا علوا. منعوا حقه فعوضه الله الجنة وَ جَزاهُمْ بِما صَبَرُوا جَنَّةً(2) عزلوه عن الملک فملکه الله الآخرة وَ إِذا رَأَیْتَ ثَمَّ رَأَیْتَ نَعِیماً وَ مُلْکاً کَبِیراً(3) أطعم قرصه فأثنی الله علیه بثمان عشرة آیة من قوله إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ (4) إلی قوله مَشْکُوراً(5) و أنزل فی شأن المتکلفین وَ ما مَنَعَهُمْ أَنْ تُقْبَلَ مِنْهُمْ نَفَقاتُهُمْ (6) أطعم الطعام علی حبه فأوجب حبه علی الناس و بذل النفس علی رضاه فجعل الله رضاه فی رضاه. قال الشیخ ولیتکم و لست بخیرکم و قال الله فی علی إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ(7). الماء علی ضربین طاهر و نجس فعلی طاهر لقوله وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً(8)
ص: 85
به ماه میماند که چون برآید، تاریکی را روشن میکند و مَثَل او به خورشید میماند که چون طلوع کند، روشن میکند.
و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله دو جانشین داشت، روایت شده: «پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به هنگام وفات گریست. پس جبرئیل آمده و گفت: چرا گریه میکنی؟ فرمود: به خاطر اُمّتم، بعد از من چه کسی را خواهند داشت؟ پس جبرئیل رفت و بازگشت و گفت: خدای متعال میفرماید: «من جانشین تو در اُمتت هستم». و به علی علیه السّلام فرمود: تو از جانب من رسالتهای مرا ابلاغ میکنی، عرض کرد: یا رسول الله، مگر خودتان ابلاغ نفرمودهاید؟ فرمود: بلی، اما تو از جانب من تأویل قرآن را ابلاغ میکنی.
در لیلۀ المبیت و غزوه تبوک او را جانشین خود کرد تا از دوستان محافظت نموده دشمنان را بترساند و این سخن پیامبر دلیل بر امامت وی بود که فرمود: «منزلت تو نزد من همانند منزلت هارون از موسی است» روز، او را جانشین خود فرمود و شب وی را در بستر خویش خوابانید، و در عقداخوّت بستن، او را بر دیگران مقدّم فرمود و در مباهله و واقعه غدیر و مواضع دیگر نیز و فرمود: «هرکس من مولای اویم اینک علی مولای اوست».
قول خدای متعال: «وَ إِذْ أَخَذْنَا مِنَ النَّبِیِّنَ مِیثَاقَهُمْ وَ مِنکَ وَ مِن نُّوحٍ...»(1){و [یاد کن] هنگامی را که از پیامبران پیمان گرفتیم، و از تو و از نوح...} پیامبر صَلی الله علیهِ و آله در آفرینش بر همه مقدّم و در مبعوث شدن به نبوّت مؤخَّر بود، و از جمله قول آن حضرت در این مورد است که «ما متأخرانیم در دنیا و در روز قیامت از پیشتازان هستیم» و قول آن حضرت: «من و علی از یک نور آفریده شدیم...» و فرمود: «بنابراین در آفرینش مقدّم و در نبوت و وصایت مؤخَّر بودیم» و این کار جز بر محمّد حمد و بر علی علوّ نیفرود.
او را از رسیدن به حقّش باز داشتند و خداوند در عوض آن بهشت را به وی ارزانی داشت: «وَ جَزَئهُم بِمَا صَبرَُواْ جَنَّة»(2){و به [پاس] آنکه صبر کردند، بهشت و پرنیان پاداششان داد.} او را از فرمانروایی بر کنار کردند و خداوندش فرمانروای آخرت فرمود: «وَ إِذَا رَأَیْتَ ثمَ َّ رَأَیْتَ نَعِیمًا وَ مُلْکاً کَبِیرًا»(3){و چون بدانجا نگری [سرزمینی از] نعمت و کشوری پهناور می بینی} قرص نانش را اطعام فرمود و خداوند با هجده آیه وی را ستایش نمود از : «إِنَّ الْأَبْرَارَ یَشْرَبُونَ»(4)
تا «مَّشْکُورًا»(5)
و در شأن متکلّفین نازل فرمود آیه: «وَ مَا مَنَعَهُمْ أَن تُقْبَلَ مِنهُْمْ نَفَقَاتُهُم...»(6){و هیچ چیز مانع پذیرفته شدنِ انفاقهای آنان نشد جز اینکه به خدا و پیامبرش کفر ورزیدند}،
ص: 85
و عدوه نجس إِنَّمَا الْمُشْرِکُونَ نَجَسٌ (1) الطهور طاهر و مطهر و النجس نجس عینه کیف یطهر غیره فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَیَمَّمُوا(2) فمحمد الطهور و علی الصعید لأن محمدا أبو الطاهر و علی أبو التراب.
قوله تعالی «أ و من أ فمن أم من» فی القرآن فی عشرة مواضع و کلها فی أمیر المؤمنین و فی أعدائه أَ فَمَنْ کانَ مُؤْمِناً کَمَنْ کانَ فاسِقاً(3) أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ (4) أَ فَمَنْ کانَ عَلی بَیِّنَةٍ(5) أَ فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ (6) أَ فَمَنْ یَعْلَمُ أَنَّما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ الْحَقُ (7) أَ فَمَنْ یَمْشِی مُکِبًّا عَلی وَجْهِهِ (8) أَ فَمَنْ زُیِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ (9) و قد تقدم شرح جمیعها قال الصادق علیه السلام أَ وَ مَنْ کانَ مَیْتاً(10) عنا فَأَحْیَیْناهُ بنا.
أَبُو مُعَاوِیَةَ الضَّرِیرُ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ أَبِی صَالِحٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: نَزَلَتْ قَوْلُهُ أَ فَمَنْ وَعَدْناهُ وَعْداً حَسَناً(11) فِی حَمْزَةَ وَ جَعْفَرٍ وَ عَلِیٍّ.
مُجَاهِدٌ وَ ابْنُ عَبَّاسٍ: فِی قَوْلِهِ أَ فَمَنْ یُلْقی فِی النَّارِ خَیْرٌ(12) یَعْنِی الْوَلِیدَ بْنَ الْمُغِیرَةِ أَمْ مَنْ یَأْتِی آمِناً(13) مِنْ غَضَبِ اللَّهِ وَ هُوَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام ثُمَّ أَوْعَدَ أَعْدَاءَهُ فَقَالَ اعْمَلُوا ما شِئْتُمْ (14) الْآیَةَ.
الأغانی کان إبراهیم بن المهدی شدید الانحراف عن أمیر المؤمنین علیه السلام فحدث المأمون یوما قال رأیت علیا فی النوم فمشیت معه حتی جئنا قنطرة(15) فذهب یتقدمنی لعبورها فأمسکته و قلت له إنما أنت رجل تدعی هذا الأمر بامرأة(16) و نحن أحق به منک فما رأیته بلیغا فی الجواب قال و أی شی ء قال لک قال
ص: 86
علی رغم دوست داشتن طعام، آن را انفاق فرمود و خداوند محبّت و دوست داشتن او را بر مردم واجب گردانید، و جان خود را برای رضای خدا بذل فرمود و خداوند خوشنودی خود را منوط به خوشنودی وی کرد.
ابوبکر گفت: خلیفه شما شدم هرچند بهترین شما نیستم!» و خداوند درباره علی علیه السّلام فرمود: «إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ أُوْلَئکَ هُمْ خَیرُْ الْبرَِیَّةِ»(1){در حقیقت کسانی که گرویده و کارهای شایسته کرده اند، آنانند که بهترین آفریدگانند} آب بر دو گونه است: پاک و نجس، علی علیه السّلام پاک و طاهر است چون خدای متعال میفرماید: «وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْمَاءِ بَشَرًا...»(2){و اوست کسی که از آب، بشری آفرید و او را [دارای خویشاوندیِ] نَسَبی و دامادی قرار داد، و پروردگار تو همواره تواناست} و دشمن او نجس است: «إِنَّمَا الْمُشْرِکُونَ نجََس»(3){حقیقت
این است که مشرکان ناپاکند} طَهور طاهر است و مطهَّر و نجس، ذاتاً نجس است پس چگونه میتواند غیر از خود را پاکیزه کند؟«فَلَمْ تجَِدُواْ مَاءً فَتَیَمَّمُواْ صَعِیدًا»(4){و اگر آبی نیافتید،پس بر خاکی پاک تیمّم کنید} پس، محمّد صَلی الله علیهِ و آله طهور و علی صعید(خاک پاک) است زیرا محمّد ابوالطاهر و علی ابوالتراب است.
قول خدای متعال«أَوَمَن؛ أَفَمَن؛ أممن» در قرآن در ده جا آمده است و همه موارد درباره امیرالمؤمنین و دشمنان او نازل شده است: «أَ فَمَن کاَنَ مُؤْمِنًا کَمَن کاَنَ فَاسِقًا»(5){آیا کسی که مؤمن است، چون کسی است که نافرمان است؟}، «أَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ»(6){یا
آن کسی که او اطاعت [خدا] می کند}، «أَفَمَن کاَنَ عَلیَ بَیِّنَة...»(7){آیا کسی که از جانب پروردگارش بر حجتی روشن است...}،«أَ فَمَن شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْاسْلَام...»(8){پس آیا کسی که خدا سینه اش را برای [پذیرش] اسلام گشاده داشته...}، «أَفَمَن یَعْلَمُ أَنَّمَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ الحَْقُّ»(9){پس، آیا کسی که می داند آنچه از جانب پروردگارت به تو نازل شده، حقیقت دارد...}، «أَفَمَن یَمْشیِ مُکِبًّا عَلیَ وَجْهِهِ»(10){پس آیا آن کس که نگونسار راه می پیماید...}، «أَ فَمَن زُیِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِه»(11){آیا آن کس که زشتیِ کردارش برای او آراسته شد...}که شرح همه این آیات پیش از این گذشت. امام صادق علیه السّلام فرمود: آیه: «أَوَ مَن کاَنَ مَیْتًا»(12){آیا کسی که مرده [دل] بود} یعنی به سبب دوست نداشتن ما،«فَأَحْیَیْنَاه»(13){و زنده اش گردانیدیم} یعنی به وسیله ما .
ابومعاویه ضریر از اعمش از ابوصالح از ابن عباس روایت کرده که گفت:آیه: «أَفَمَن وَعَدْنَاهُ وَعْدًا حَسَنًا»{آیا کسی که وعده نیکو به او داده ایم} درباره حمزه، جعفر و علی علیه السّلام نازل شده است.
مجاهد و ابن عباس درباره قول خدای عزّوجل: «أَفَمَن یُلْقَی فیِ النَّار»(14){آیا کسی که در آتش افکنده می شود...} گویند: منظور ولید بن مغیره است،«أَم مَّن یَأْتیِ ءَامِنًا»(15){یا کسی که روز قیامت آسوده خاطر می آید؟} از غضب خدا، که او امیرالمؤمنان علیه السّلام است؛ سپس دشمنان وی را تهدید نموده گوید: «اعْمَلُواْ مَا شِئْتُم»(16){هر چه می خواهید بکنید...}.
الأغانی: ابراهیم بن مهدی به شدت از - راه - امیرالمؤمنین علیه السّلام منحرف بود، پس روزی با مأمون گفتگو کرده و گفت: علی را در خواب دیدم که باهم راه میرفتیم تا اینکه به یک پل رسیدیم، پس وی قصد داشت پیش از من از آن پل عبور کند که من او را گرفته و گفتم: تو با تمسک به یک زن (حضرت فاطمه علیها السّلام) دعوی خلافت میکنی در حالی که ما سزاوارتر از تو به آن هستیم، اما او را در پاسخ دادن بلیغ نیافتم! مأمون گفت: به تو چه جوابی داد؟ گفت:
ص: 86
ما زادنی علی أن قال سلاما سلاما فقال المأمون قد و الله أجابک أبلغ جواب قال کیف قال عرفک أنک جاهل لا تجاب قال الله عز و جل وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً(1).
أبو منصور الثعالبی فی کتاب الاقتباس من کلام رب الناس أنه رأی المتوکل فی منامه علیا بین نار موقدة ففرح بذلک لنصبه فاستفتی معبرا فقال المعبر ینبغی أن یکون هذا الذی رآه أمیر المؤمنین نبیا أو وصیا قال من أین قلت هذا قال من قوله تعالی أَنْ بُورِکَ مَنْ فِی النَّارِ وَ مَنْ حَوْلَها(2). الحریری فی درة الغواص أنه ذکر شریک بن عبد الله النخعی فضائل علی علیه السلام فقال أموی نعم الرجل علی فغضب و قال العلی یقال نعم الرجل فقال یا عبد الله أ لم یقل الله فی الإخبار عن نفسه فَقَدَرْنا فَنِعْمَ الْقادِرُونَ (3) و قال فی أیوب إِنَّا وَجَدْناهُ صابِراً نِعْمَ الْعَبْدُ(4) و قال فی سلیمان وَ وَهَبْنا لِداوُدَ سُلَیْمانَ نِعْمَ الْعَبْدُ(5) أ فلا ترضی لعلی ما رضی الله لنفسه و لأنبیائه فاستحسن منه و قال بعض النحاة هذا الجواب لیس بصواب و ذلک أن نعم من الله تعالی ثناء علی حقیقة الوصف له تقریبا علی فهم السامعین لمکان إنعامه علیهم و فی حق أنبیائه تشریفا لهم فأما من الآدمی فی حق الأعلی فهو یقرب من الذم و إن کان مدحا فی اللفظ کما یقال فی حق النبی صلی الله علیه و آله محمد فیه خیر فهو صادق إلا أنه مقصر.
و کان أبو بکر الهروی یلعب بالشطرنج فسأله جبلی عن الإمام بعد النبی صلی الله علیه و آله فوضع الهروی شاه و أربع بیاذق فقال هذا نبی و هذه الأربعة خلفاؤه فقال الجبلی الذی فی جنبه ابنه قال لا و لم یبق له سوی بنت قال فهذا ختنه قال لا و إنما هو ذاک الأخیر قال هذا أقربهم إلیه أو أشجعهم أو أعلمهم أو أزهدهم قال لا إنما ذلک هو الأخیر قال فما یصنع هذا بجنبه؟
ص: 87
چیزی نگفت جز «سلاماً سلاماً»! پس مأمون گفت: به خدا سوگند بلیغترین پاسخ را به تو داده است! گفت: چگونه؟ مامون گفت: به تو فهماند که نادانی و ارزش پاسخ نداری، خدای عزّوجل میفرماید: «وَ إِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَهِلُونَ قَالُواْ سَلَامًا»(1){و چون نادانان ایشان را طرف خطاب قرار دهند به ملایمت پاسخ می دهند} ابومنصور ثعالبی در کتاب «الاقتباس من کلام ربّ الناس» آورده است که متوکّل در خواب علی علیه السّلام را در میان آتشی برافروخته دید و به دلیل ناصبی بودنش از این بابت بسیار خوشحال شد، لذا از یک معبّر خواب تعبیر آن را جویا شد، معبِّر گفت: این شخص را که خلیفه در خواب دیده باید یا نبی باشد یا وصی! گفت: به چه دلیل؟ گفت: به دلیل قول خدای متعال: «أَن بُورِکَ مَن فیِ النَّارِ وَ مَنْ حَوْلَهَا»(2){«خجسته [و مبارک گردید] آنکه در *این آتش و آنکه پیرامون آن است}
حریری در کتاب «درّۀ الغوّاص» آورده است که شریک بن عبدالله نخعی مشغول ذکر فضایل علی علیه السّلام بود که یک اُموی گفت: چه نیک مردی بود علی، پس شریک خشمگین شده و گفت: آیا به علی «نیک مرد» گفته میشود؟! مرد اُموی گفت: ای بنده خدا، مگر خداوند در مقام خبر دادن از خود نفرموده: «فَقَدَرْنَا فَنِعْمَ الْقَادِرُونَ»(3){و توانا آمدیم، و چه نیک تواناییم.}؟! و درباره ایوب فرمود: «إِنَّا وَجَدْنَاهُ صَابِرًا نِّعْمَ الْعَبْدُ»(4){ما او را شکیبا یافتیم. چه نیکوبنده ای!} و درباره سلیمان فرمود: «وَ وَهَبْنَا لِدَاوُدَ سُلَیْمَانَ نِعْمَ الْعَبْدُ»(5){و سلیمان را به داوود بخشیدیم. چه نیکو بنده ای! به راستی او توبه کار [و ستایشگر] بود}؟ آیا آنچه را که خداوند برای خود و پیامبرانش خواسته، برای علی راضی نیستی؟! پس شریک این استدلال او را پسندید؛ و یکی از نحویان گفته است: این پاسخ، پاسخ درستی نیست، زیرا «نِعمَ» از جانب خدای متعال مدحی است بر سبیل توصیف حقیقی او؛ به جهت نزدیک کردن مفهوم به توان درک و فهم شنوندگان از جایگاه انعام او نسبت به بندگان و در حق پیامبران او به جهت شرافت بخشی برای آنهاست، امّا اگر از جانب انسان در حق خداوند متعال صادر شود، به ذم نزدیک خواهد بود هرچند که در لفظ مدح باشد، چنانکه درباره پیامبر صَلی الله علیهِ و آله گفته شود: «محمد فیه خیر» (خیر در محمّد است) در این صورت گوینده صادق است و در عین حال مقصّر نیز هست .
ابوبکر هروی شطرنج بازی میکرد که مردی پشت کوهی درباره امامِ بعد از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله پرسید. پس هروی چهار پیاده را کنار شاه قرار داده و گفت: این پیامبر است و این چهار پیاده جانشینان وی هستند. مرد کوهی گفت: آنکه در کنار وی است، پسر اوست؟
گفت: خیر، جز یک دختر فرزندی برایش باقی نماند. گفت: پس این، داماد اوست؟ گفت: خیر، دامادش آن آخری است. گفت: آیا این از مقرّبترین آنها به او یا شجاعترین یا عالمترین و یا پارساترین آنهاست؟ گفت: خیر، آن آخری چنین است! گفت: پس این در کنار او چه میکند؟!
ص: 87
إن الله تعالی ذکر الجوارح فی کتابه و عنی به علیا علیه السلام نحو قوله وَ یُحَذِّرُکُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ (2)
قَالَ الرِّضَا علیه السلام: عَلَی خَوْفِهِمْ بِهِ.
قَوْلُهُ: وَ یَبْقی وَجْهُ رَبِّکَ (3) فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام نَحْنُ وَجْهُ اللَّهِ وَ نَحْنُ الْآیَاتُ وَ نَحْنُ الْبَیِّنَاتُ وَ نَحْنُ حُدُودُ اللَّهِ.
أَبُو الْمَضَا(4) عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: فِی قَوْلِهِ فَأَیْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ (5) قَالَ عَلِیٌّ.
قوله تعالی تَجْرِی بِأَعْیُنِنا(6)
الْأَعْمَشُ: جَاءَ رَجُلٌ مَشْجُوجُ الرَّأْسِ (7) یَسْتَعْدِی عُمَرَ عَلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ عَلِیٌّ مَرَرْتُ بِهَذَا وَ هُوَ یُقَاوِمُ امْرَأَةً فَسَمِعْتُ مَا کَرِهْتُ فَقَالَ عُمَرُ إِنَّ لِلَّهِ عُیُوناً وَ إِنَّ عَلِیّاً مِنْ عُیُونِ اللَّهِ فِی الْأَرْضِ.
وَ فِی رِوَایَةِ الْأَصْمَعِیِّ أَنَّهُ قَالَ علیه السلام: رَأَیْتُهُ یَنْظُرُ فِی حَرَمِ اللَّهِ إِلَی حَرِیمِ اللَّهِ فَقَالَ عُمَرُ اذْهَبْ وَقَعَتْ عَلَیْکَ عَیْنٌ مِنْ عُیُونِ اللَّهِ وَ حِجَابٌ مِنْ حُجُبِ اللَّهِ تِلْکَ یَدُ اللَّهِ الْیُمْنَی یَضَعُهَا حَیْثُ یَشَاءُ.
أَبُو ذَرٍّ فِی خَبَرٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: یَا أَبَا ذَرٍّ یُؤْتَی بِجَاحِدِ عَلِیٍّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَعْمَی أَبْکَمَ یَتَکَبْکَبُ (8) فِی ظُلُمَاتِ الْقِیَامَةِ یُنَادِی یا حَسْرَتی عَلی ما فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللَّهِ (9)
ص: 88
*در نوادر فضائل آن حضرت
خداوند متعال جوارح (اندامها) را در قرآن ذکر کرده و منظور وی از آنها علی علیه السّلام بوده است، مانند قول او : «وَ یُحَذِّرُکُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ»(1){و خداوند، شما را از [کیفر] خود می ترساند} امام رضا علیه السّلام فرمود: علی علیه السّلام، آنها را به وی ترسانید.
قول او: «وَ یَبْقَی وَجْهُ رَبِّک»(2){و ذاتِ باشکوه و ارجمند پروردگارت باقی خواهد ماند} امام صادق علیه السّلام فرمود: «وجه الله» ما هستیم و «آیات» ماییم و «بیّنات» ماییم و «حدود الله» ما هستیم.
ابوالمضا از امام رضا علیه السّلام آورده است که آن حضرت در قول خدای متعال: «فَأَیْنَمَا تُوَلُّواْ فَثَمَّ وَجْهُ الله»(3){به هر سو رو کنید، آنجا روی [به] خداست} فرمود: «وجه الله» علی علیه السّلام است.
قول خدای متعال: «تجَْرِی بِأَعْیُنِنَا»(4){[کشتی] زیر نظر ما روان بود} اعمش گوید: مرد فرق شکافته ای به شکایت از علی علیه السّلام نزد عمر آمد. علی علیه السّلام فرمود: بر این مرد گذشتم در حالی که با یک زن گلاویز بود و چیزهایی که ناپسند داشتم شنیدم. پس عمر گفت: خداوند را چشمانی است و علی از عیون الله بر روی زمین است. و در روایت اصمعی آمده است که علی علیه السّلام فرمود: او را در حالی دیدم که در حرم خدا به حریم خدا نگاه میکند، پس عمر گفت: برو، چشمی از چشمان خدا بر تو افتاده است و حجابی از حجابهای او، آن دست راست خداست که هرجا اراده کند، آن را قرار میدهد.
ابوذر در روایتی از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله آورده است که فرمود: ابوذر، در روز قیامت منکر علی علیه السلام را در روز قیامت میآورند در حالی که کور است و لال است و در تاریکی های قیامت به خود میپیچد و فریاد بر میآورد: «یا حسرتی علی ما فرطت فی جنب الله» {ای وای بر من از ستم ها و تفریط هایی که در مورد خداوند روا داشتم.}
ص: 88
وَ فِی عُنُقِهِ طَوْقٌ مِنَ النَّارِ.
الصَّادِقُ وَ الْبَاقِرُ وَ السَّجَّادُ وَ زَیْدُ بْنُ عَلِیٍّ علیه السلام: فِی هَذِهِ الْآیَةِ قَالَ (1) جَنْبُ اللَّهِ عَلِیٌّ وَ هُوَ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَی الْخَلْقِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.
الرِّضَا علیه السلام: فِی جَنْبِ اللَّهِ قَالَ فِی وَلَایَةِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ أَنَا صِرَاطُ اللَّهِ أَنَا جَنْبُ اللَّهِ (2).
ما، [الأمالی] للشیخ الطوسی ابْنُ الصَّلْتِ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَزْوِینِیِّ عَنْ دَاوُدَ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام یَا عَلِیُّ إِنَّکَ أُعْطِیتَ ثَلَاثَةً لَمْ أُعْطَ(3) قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أُعْطِیتُ فَقَالَ أُعْطِیتَ صِهْراً مِثْلِی وَ لَمْ أُعْطَ وَ أُعْطِیتَ زَوْجَتَکَ فَاطِمَةَ وَ لَمْ أُعْطَ وَ أُعْطِیتَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ وَ لَمْ أُعْطَ(4).
ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْأَسَانِیدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّکَ أُعْطِیتَ ثَلَاثاً لَمْ أُعْطَهَا(5) قُلْتُ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی وَ مَا أُعْطِیتُ قَالَ أُعْطِیتَ صِهْراً مِثْلِی وَ أُعْطِیتَ مِثْلَ زَوْجَتِکَ وَ أُعْطِیتَ مِثْلَ وَلَدَیْکَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ (6).
ص: 89
امام صادق، امام باقر، امام سجاد و زید بن علی علیهم السّلام در مورد این آیه فرمودهاند: «جنب الله» علی علیه السّلام است و در روز قیامت او حجّت خدا بر مردم است.
امام رضا علیه السّلام فرمود: «فی جنب الله» به معنای «فی ولایۀ علی علیه السّلام» است. و امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: «صراط الله» منم، من «جَنبِ الله» هستم. (1)
باب هفتاد و چهارم : قول رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله، به علی علیه السّلام که: به تو سه چیز داده شده که به من داده نشدهاند
روایات
روایت1.
امالی طوسی: امام رضا علیه السلام از پدران بزرگوارشان نقل میکنند که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای علی، به تو سه چیز داده شده که به من داده نشدهاند. عرض کردم: یا رسول الله، چه چیزهایی به من داده شده؟ فرمود: پدر زنی چون من به تو داده شده و به من داده نشده است، همسری چون فاطمه به تو داده شده و به من داده نشده، و حسن و حسین به تو داده شدهاند و به من داده نشد.(2)
روایت2.
عیون اخبار الرضا: علی علیه السّلام: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: به تو سه چیز داده شده که آنها را به من ندادهاند. عرض کردم: پدر و مادرم فدای تو باد، به من چه چیزهایی داده شده است؟ فرمود: پدر زنی چون من داده شدهای، همسری چون فاطمه داده شدهای و فرزندانی چون حسن و حسین داده شدهای.(3)
صحیفه الرضا:
ص: 89
صح: عنه علیه السلام مثله.(1)
قب: الخرکوشیّ فی شرف النبیّ و ابوالحسن بن مهرویه القزوینیّ عن الرضا علیه السلام مثله.(2)
یل، [الفضائل] لابن شاذان فض، [کتاب الروضة] رُوِیَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: أُعْطِیتُ ثَلَاثاً وَ عَلِیٌّ مُشَارِکِی فِیهَا وَ أُعْطِیَ عَلِیٌّ ثَلَاثاً وَ لَمْ أُشَارِکْهُ فِیهَا فَقِیلَ لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا هَذِهِ الثَّلَاثُ الَّتِی شَارَکَکَ فِیهَا عَلِیٌّ علیه السلام قَالَ لِی لِوَاءُ الْحَمْدِ وَ عَلِیٌّ حَامِلُهُ وَ الْکَوْثَرُ لِی وَ عَلِیٌّ سَاقِیهِ وَ لِیَ الْجَنَّةُ وَ النَّارُ وَ عَلِیٌّ قَسِیمُهُمَا وَ أَمَّا الثَّلَاثُ الَّتِی أُعْطِیَهَا عَلِیٌ (3) وَ لَمْ أُشَارِکْهُ فِیهَا فَإِنَّهُ أُعْطِیَ ابْنَ عَمٍّ مِثْلِی (4) وَ لَمْ أُعْطَ مِثْلَهُ وَ أُعْطِیَ زَوْجَتَهُ فَاطِمَةَ وَ لَمْ أُعْطَ مِثْلَهَا وَ أُعْطِیَ وَلَدَیْهِ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ وَ لَمْ أُعْطَ مِثْلَهُمَا(5).
از او علیه السّلام مانند آن را روایت کرده است.(1)
مناقب ابن شهر آشوب: خرکوشی در «شرف النبی» و ابوالحسن بن مهرویه قزوینی از امام رضا علیه السّلام مانند آن را روایت کردهاند.(2)
روایت3.
الفضائل- الروضۀ: از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله روایت است که فرمود: به من سه چیز داده شده که علی در آنها با من شریک است و به علی سه چیز داده شده که من در آنها با او شریک نیستم، پس عرض شد: یا رسول الله، این سه چیزی که علی در آنها با تو شریک است، چیست؟ فرمود: رایت حمد به من تعلق دارد و علی حامل آن است، کوثر از آنِ من است و علی ساقی آن است و بهشت و دوزخ در اختیار من است و علی تقسیم کننده آن دو است؛ و اما سه چیزی که به علی داده شده و به من داده نشدهاند، یکی آن است که پسر عمّی چون من به او داده شده و چنین پسر عمی به من داده نشده، بانویی چون فاطمه همسرش به وی داده شده و به من داده نشده و دو پسر چون حسن و حسین به وی داده شده و به من داده نشده است.(3)
باب هفتاد و پنجم : برتری امیرالؤمنین علیه السّلام بر دیگر امامان علیهم السّلام
روایات
روایت1.
قرب الإسناد: امام باقر علیه السّلام: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: حسن و حسین دو سرور جوانان اهل بهشت هستند و پدرشان از آن دو بهتر است.(4)
ص: 90
ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بالأسانید الثلاثة عن الرضا عن آبائه علیهم السلام عن النبی صلی الله علیه و آله: مثله (1)
صح، [صحیفة الرضا علیه السلام] عن الرضا عن آبائه علیهم السلام: مثله (2).
ب، [قرب الإسناد] ابْنُ عِیسَی عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنِ الرِّضَا علیه السلام: فِیمَا کَتَبَ إِلَیْهِ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام لَا یَسْتَکْمِلُ عَبْدٌ الْإِیمَانَ حَتَّی یَعْرِفَ أَنَّهُ یَجْرِی لِآخِرِهِمْ مَا یَجْرِی لِأَوَّلِهِمْ فِی الْحُجَّةِ وَ الطَّاعَةِ وَ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ سَوَاءً وَ لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَضْلَهُمَا(3).
ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِإِسْنَادِ التَّمِیمِیِّ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ خَیْرُ أَهْلِ الْأَرْضِ بَعْدِی وَ بَعْدَ أَبِیهِمَا(4).
ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ اطَّلَعَ إِلَی أَهْلِ الْأَرْضِ فَاخْتَارَنِی ثُمَّ اطَّلَعَ الثَّانِیَةَ فَاخْتَارَکَ بَعْدِی فَجَعَلَکَ الْقَیِّمَ بِأَمْرِ أُمَّتِی بَعْدِی (5) وَ لَیْسَ أَحَدٌ بَعْدَنَا مِثْلَنَا(6).
یر، [بصائر الدرجات] مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ وَ یَعْقُوبُ بْنُ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ بُرَیْدٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: قُلْ کَفی بِاللَّهِ شَهِیداً بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ (7) قَالَ إِیَّانَا عَنَی وَ عَلِیٌّ أَوَّلُنَا وَ أَفْضَلُنَا(8) وَ خَیْرُنَا بَعْدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله(9).
یر، [بصائر الدرجات] محمد بن الحسین و ابن یزید عن ابن أبی عمیر عن برید: مثله (10)
ص: 91
عیون اخبار الرضا: نظیر همین روایت را از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نقل کرده است.
صحیفه الرضا: از امام رضا از پدران بزرگوارش علیهم السّلام، مانند این حدیث را روایت کرده است.(1)
روایت2.
قرب الاسناد: امام باقر علیه السّلام فرمود: ایمان بنده کامل نمیشود مگر اینکه بداند که هرچه برای اول ما است برای آخرین ما نیز جاری است ائمّه در اطاعت، حجّت و حلال و حرام برابرند و محمّد صَلی الله علیهِ و آله و امیرالمؤمنین علیه السّلام فضیلت مخصوص به خود را دارند.(2)
روایت3.
عیون اخبار الرضا: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: بعد از من و پدرشان، حسن و حسین بهترینِ اهل زمیناند.(3)
روایت4.
عیون اخبار الرضا: علی علیه السّلام: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خدای عزّوجل نظری بر اهل زمین انداخت و مرا برگزید و دوباره به زمین نگاه کرد و پس از من تو را برگزید و تو را قائم به امر اُمّتم بعد از من گردانید، و بعد از ما کسی چون ما نیست.(4)
روایت5.
بصائر الدرجات: برید گوید: به امام باقر علیه السّلام عرض کردم: درباره مفهوم آیه: «قُلْ کَفَی بِاللَّهِ شَهِیدَا بَیْنیِ وَ بَیْنَکُمْ وَ مَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْکِتَابِ»(5){بگو:
«کافی است خدا و آن کس که نزد او علم کتاب است، میان من و شما گواه باشد.»} چیست؟ فرمود: منظور ما هستیم و علی علیه السّلام اوّلین ما و افضل ما و بهترینِ ما پس از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله است.(6)
بصائر الدرجات: محمّد بن الحسین و ابن یزید از ابن أبی عمیر از برید مانند آن را روایت کرده است.(7)
ص: 91
یر، [بصائر الدرجات] بعض أصحابنا عن الحسن بن موسی عن عبد الرحمن بن کثیر عن أبی عبد الله علیه السلام: مثله (1).
مل، [کامل الزیارات] أَبِی وَ الْکُلَیْنِیُّ مَعاً عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنْ حَمْدَانَ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْیَمَانِیِّ عَنْ مَنِیعِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ یُونُسَ عَنْ أَبِی وَهْبٍ الْقَصْرِیِ (2) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: اعْلَمْ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَفْضَلُ عِنْدَ اللَّهِ مِنَ الْأَئِمَّةِ کُلِّهِمْ وَ لَهُ ثَوَابُ أَعْمَالِهِمْ وَ عَلَی قَدْرِ أَعْمَالِهِمْ فُضِّلُوا(3).
یر، [بصائر الدرجات] عَلِیُّ بْنُ إِسْمَاعِیلَ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنِ الْحَارِثِ النَّضْرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ نَحْنُ فِی الْأَمْرِ وَ النَّهْیِ وَ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ نَجْرِی مَجْرَی وَاحِدٍ(4) فَأَمَّا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عَلِیٌّ فَلَهُمَا فَضْلُهُمَا(5).
لی، [الأمالی] للصدوق الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فُرَاتِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ ظُهَیْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَعَاشِرَ النَّاسِ وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالنُّبُوَّةِ وَ اصْطَفَانِی عَلَی جَمِیعِ الْبَرِیَّةِ مَا نَصَبْتُ عَلِیّاً
ص: 92
بصائر الدرجات: مانند این حدیث را از امام صادق علیه السّلام نقل کرده است.(1)
روایت6.
کامل الزیارات: امام صادق علیه السّلام فرمود: بدان که امیرمؤمنان علیه السّلام نزد خدا از همه امامان با فضیلتتر است و ثواب اعمال آنها برای اوست و آنها به اندازه کردارشان فضیلت مییابند.(2)
روایت7.
بصائر الدرجات:حارث نضری میگوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که میفرمود: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله و ما در امر و نهی کردن و حلال و حرام یکسانیم، لیکن رسول خدا صلی الله علیه و آله و علی علیه السّلام فضیلت خاص خود را دارند.(3)
باب هفتاد و ششم : حُبّ ملائکه نسبت به امیرالمؤمنین علیه السلام و مباهات کردنشان به خدمت کردن به او
روایات
روایت1.
امالی صدوق: رسول خدا پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای مردم، قَسَم به آنکس که مرا به نبوّت برانگیخت و بر همه خلایق برتری داد، علی
ص: 92
عَلَماً لِأُمَّتِی فِی الْأَرْضِ حَتَّی نَوَّهَ اللَّهُ (1) بِاسْمِهِ فِی سَمَاوَاتِهِ وَ أَوْجَبَ وَلَایَتَهُ عَلَی مَلَائِکَتِهِ (2).
أَقُولُ أَثْبَتْنَا الْخَبَرَ بِتَمَامِهِ فِی بَابِ أَخْبَارِ الْغَدِیرِ وَ سَیَأْتِی فِی بَابِ تَزْوِیجِ فَاطِمَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: أَنَّ الْمَلَائِکَةَ تَتَقَرَّبُ إِلَی اللَّهِ بِمَحَبَّتِهِ.
لی، [الأمالی] للصدوق أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ أَبِی عَرُوبَةَ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی مَعْشَرٍ وَ أَبِی طَالِبِ بْنِ أَبِی عَوَانَةَ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ سَیْفٍ الْحَرَّانِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ وَاقِدٍ عَنْ عَبْدِ الْعَزِیزِ الْمَاجِشُونِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُنْکَدِرِ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: اسْتَبْشَرَتِ الْمَلَائِکَةُ یَوْمَ بَدْرٍ وَ حُنَیْنٍ بِکَشْفِ عَلِیٍّ الْأَحْزَابَ عَنْ وَجْهِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَمَنْ لَمْ یَسْتَبْشِرْ بِرُؤْیَةِ عَلِیٍّ علیه السلام فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ (3).
لی، [الأمالی] للصدوق السِّنَانِیُّ عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنِ الْبَرْمَکِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ ثَابِتِ بْنِ أَبِی صَفِیَّةَ عَنْ سَعِیدِ بْنِ عِلَاقَةَ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ عَقِیصَا عَنْ سَیِّدِ الشُّهَدَاءِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام عَنْ سَیِّدِ الْأَوْصِیَاءِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَا عَلِیُّ أَنْتَ أَخِی وَ أَنَا أَخُوکَ أَنَا الْمُصْطَفَی لِلنُّبُوَّةِ وَ أَنْتَ الْمُجْتَبَی لِلْإِمَامَةِ وَ أَنَا صَاحِبُ التَّنْزِیلِ وَ أَنْتَ صَاحِبُ التَّأْوِیلِ وَ أَنَا وَ أَنْتَ أَبَوَا هَذِهِ الْأُمَّةِ یَا عَلِیُّ أَنْتَ وَصِیِّی وَ خَلِیفَتِی وَ وَزِیرِی وَ وَارِثِی وَ أَبُو وُلْدِی شِیعَتُکَ شِیعَتِی وَ أَنْصَارُکَ أَنْصَارِی وَ أَوْلِیَاؤُکَ أَوْلِیَائِی وَ أَعْدَاؤُکَ أَعْدَائِی یَا عَلِیُّ أَنْتَ صَاحِبِی عَلَی الْحَوْضِ غَداً وَ أَنْتَ صَاحِبِی فِی الْمَقَامِ الْمَحْمُودِ وَ أَنْتَ صَاحِبُ لِوَائِی فِی الْآخِرَةِ کَمَا أَنْتَ صَاحِبُ لِوَائِی فِی الدُّنْیَا لَقَدْ سَعِدَ مَنْ تَوَلَّاکَ وَ شَقِیَ مَنْ عَادَاکَ وَ إِنَّ الْمَلَائِکَةَ لَتَتَقَرَّبُ إِلَی اللَّهِ تَقَدَّسَ ذِکْرُهُ بِمَحَبَّتِکَ وَ وَلَایَتِکَ وَ اللَّهِ إِنَّ أَهْلَ مَوَدَّتِکَ فِی السَّمَاءِ لَأَکْثَرُ مِنْهُمْ فِی الْأَرْضِ یَا عَلِیُّ أَنْتَ أَمِینُ أُمَّتِی وَ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَیْهَا بَعْدِی قَوْلُکَ قَوْلِی وَ أَمْرُکَ أَمْرِی وَ طَاعَتُکَ طَاعَتِی وَ زَجْرُکَ
ص: 93
را به عنوان نمونه و الگو در زمین معرفی نکردم مگر بعد از آنکه خداوند او را به نام در آسمان ها مدح کرد و پذیرش ولایت او را بر ملائکه واجب ساخت.(1)
میگویم: این حدیث را کاملاً در باب اخبار غدیر به اثبات رساندیم، و در باب تزویج فاطمه علیها السّلام از ابن عبّاس از پیامبر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله خواهد آمد که: فرشتگان با محبّت علی علیه السّلام به خدا تقرّب میجویند.
روایت2.
امالی صدوق: جابر بن عبدالله گوید: در جنگهای بدر و حُنین فرشتگان از اینکه علی علیه السّلام دشمنان را از پیرامون پیامبر صَلی الله علیهِ و آله پراکنده ساخته بود، شادمان شدند پس لعنت خدا بر آن کسی که از دیدن علی علیه السّلام شادمان نشود.(2)
روایت3.
امالی صدوق: امیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیه السّلام گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی، تو برادر منی و من برادر توأم، من برای نبوّت برگزیده شدهام و تو برای امامت انتخاب شدهای، و من صاحب تنزیل قرآنم و تو صاحب تأویلی و من و تو پدران این اُمّت هستیم، ای علی، تو وصی و جانشین، وزیر، وارث و پدر فرزندان منی، شیعه تو شیعه من است و یاران تو یاران منند و دوستدارانت دوستداران منند و دشمنان تو دشمنان منند، ای علی، فردای قیامت، تو در کنار حوض کوثر همراه منی و تو در مقام ستوده همراه منی و تو پرچمدار من در آخرتی همانطور که در دنیا پرچمدار من هستی، خوشبخت کسی است که ولایت تو را پذیرفته باشد و بدبخت آنکه با تو به دشمنی برخاست، و قطعاً فرشتگان با محبّت و ولایت تو به خداوند تقدّس ذکره تقرّب میجویند، به خدا سوگند که دوستداران تو در آسمان بیشتر از آنها در میان زمینیان است، ای علی، تو امین اُمّت منی و بعد از من حجّت خدا بر آنهایی، سخن تو سخن من است و فرمان تو فرمان من است و اطاعت از تو اطاعت من، بازداشتن
ص: 93
زَجْرِی وَ نَهْیُکَ نَهْیِی وَ مَعْصِیَتُکَ مَعْصِیَتِی وَ حِزْبُکَ حِزْبِی وَ حِزْبِی حِزْبُ اللَّهِ وَ مَنْ یَتَوَلَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغالِبُونَ (1).
ع، [علل الشرائع] لی، [الأمالی] للصدوق الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ الْهَاشِمِیُّ عَنْ فُرَاتِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (2) عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ نُوحٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِی دَاوُدَ عَنْ مُعَاذِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ بِشْرِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ خَلِیفَةَ بْنِ سُلَیْمَانَ الْجُهَنِیِّ عَنْ أَبِی سَلَمَةَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ قَالَ: غَزَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله غَزَاةً فَلَمَّا رَجَعَ إِلَی الْمَدِینَةِ وَ کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام تَخَلَّفَ عَلَی أَهْلِهِ فَقَسَمَ الْمَغْنَمَ (3) فَدَفَعَ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام سَهْمَیْنِ فَقَالَ النَّاسُ یَا رَسُولَ اللَّهِ دَفَعْتَ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ سَهْمَیْنِ وَ هُوَ بِالْمَدِینَةِ مُتَخَلِّفٌ فَقَالَ مَعَاشِرَ النَّاسِ نَاشَدْتُکُمْ بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ أَ لَمْ تَرَوْا إِلَی الْفَارِسِ الَّذِی حَمَلَ عَلَی الْمُشْرِکِینَ مِنْ یَمِینِ الْعَسْکَرِ فَهَزَمَهُمْ ثُمَّ رَجَعَ إِلَیَّ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ لِی مَعَکَ سَهْماً وَ قَدْ جَعَلْتُهُ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ هُوَ جَبْرَئِیلُ مَعَاشِرَ النَّاسِ نَاشَدْتُکُمْ بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ هَلْ رَأَیْتُمُ الْفَارِسَ الَّذِی حَمَلَ عَلَی الْمُشْرِکِینَ مِنْ یَسَارِ الْعَسْکَرِ ثُمَّ رَجَعَ فَکَلَّمَنِی وَ قَالَ لِی یَا مُحَمَّدُ إِنَّ لِی مَعَکَ سَهْماً وَ قَدْ جَعَلْتُهُ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ هُوَ مِیکَائِیلُ فَوَ اللَّهِ مَا دَفَعْتُ إِلَی عَلِیٍّ إِلَّا سَهْمَ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ علیهما السلام فَکَبَّرَ النَّاسُ بِأَجْمَعِهِمْ (4).
ع، [علل الشرائع] القطان عن عبد الرحمن بن محمد الحسنی عن فرات: مثله (5).
ع، [علل الشرائع] ابْنُ طَرِیفٍ (6) عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ
ص: 94