ترجمه بحارالانوار جلد 38: تاریخ امیرالمومنین علیه السلام - 4

مشخصات کتاب

سرشناسه : مجلسی، محمد باقربن محمدتقی، 1037 - 1111ق.

عنوان قراردادی : بحار الانوار .فارسی .برگزیده

عنوان و نام پدیدآور : ترجمه بحارالانوار/ مترجم گروه مترجمان؛ [برای] نهاد کتابخانه های عمومی کشور.

مشخصات نشر : تهران: نهاد کتابخانه های عمومی کشور، موسسه انتشارات کتاب نشر، 1392 -

مشخصات ظاهری : ج.

شابک : دوره : 978-600-7150-66-5 ؛ ج.1 : 978-600-7150-67-2 ؛ ج.2 : 978-600-7150-68-9 ؛ ج.3 : 978-600-7150-69-6 ؛ ج.4 978-600-715070-2 : ؛ ج.5 978-600-7150-71-9 : ؛ ج.6 978-600-7150-72-6 : ؛ ج.7 978-600-7150-73-3 : ؛ ج.8 : 978-600-7150-74-0 ؛ ج.10 978-600-7150-76-4 : ؛ ج.11 978-600-7150-83-2 : ؛ ج.12 978-600-7150-66-5 : ؛ ج.13 978-600-7150-85-6 : ؛ ج.14 978-600-7150-86-3 : ؛ ج.15 978-600-7150-87-0 : ؛ ج.16:978-600-7150-88-7 ؛ ج.17:978-600-7150-89-4 ؛ ج.18: 978-600-7150-90-0 ؛ ج.19:978-600-7150-91-7 ؛ ج.20:978-600-7150-92-4 ؛ ج.21: 978-600-7150-93-1 ؛ ج.22:978-600-7150-94-8 ؛ ج.23:978-600-7150-95-5

مندرجات : ج.1. کتاب عقل و علم و جهل.- ج.2. کتاب توحید.- ج.3. کتاب عدل و معاد.- ج.4. کتاب احتجاج و مناظره.- ج. 5. تاریخ پیامبران.- ج.6. تاریخ حضرت محمد صلی الله علیه وآله.- ج.7. کتاب امامت.- ج.8. تاریخ امیرالمومنین.- ج.9. تاریخ حضرت زهرا و امامان والامقام حسن و حسین و سجاد و باقر علیهم السلام.- ج.10. تاریخ امامان والامقام حضرات صادق، کاظم، رضا، جواد، هادی و عسکری علیهم السلام.- ج.11. تاریخ امام مهدی علیه السلام.- ج.12. کتاب آسمان و جهان - 1.- ج.13. آسمان و جهان - 2.- ج.14. کتاب ایمان و کفر.- ج.15. کتاب معاشرت، آداب و سنت ها و معاصی و کبائر.- ج.16. کتاب مواعظ و حکم.- ج.17. کتاب قرآن، ذکر، دعا و زیارت.- ج.18. کتاب ادعیه.- ج.19. کتاب طهارت و نماز و روزه.- ج.20. کتاب خمس، زکات، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، عقود و معاملات و قضاوت

وضعیت فهرست نویسی : فیپا

ناشر دیجیتالی : مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان

یادداشت : ج.2 - 8 و 10 - 16 (چاپ اول: 1392) (فیپا).

موضوع : احادیث شیعه -- قرن 11ق.

شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور، مجری پژوهش

شناسه افزوده : نهاد کتابخانه های عمومی کشور. موسسه انتشارات کتاب نشر

رده بندی کنگره : BP135/م3ب3042167 1392

رده بندی دیویی : 297/212

شماره کتابشناسی ملی : 3348985

ادامه کتاب تاریخ أمیر المؤمنین علیه السلام

ادامه باب های نصوص دلالت کننده بر خصوص امامت أمیر المؤمنین صلوات الله و سلامه علیه از راه های خاصه و عامه

باب پنجاه و ششم : اینکه امیرالمؤمنین صلوات الله علیه وصی و سیّد اوصیا و بهترینِ مردم پس از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بوده و هرکس آن را نپذیرد یا در آن شک کند، کافر است

روایات

روایت1.

مناقب ابن شهر آشوب: علی علیه السّلام به اصحاب شوری فرمود: من شما را به خدا سوگند می­دهم که آیا رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله وصیّی جز من داشته است؟ گفتند: نه به خدا!

سلمان فارسی گوید: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله می­فرمود: همانا وصی من و خلیفه­ام و بهترین کسی که بعد از خود بر جای می­گذارم؛ کسی که وعده­هایم را برآورده کند و وام مرا ادا نماید، علی بن ابی طالب است.

طبری از سلمان آورده است که گفت: به رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله عرض کردم: یا رسول الله، هیچ پیامبری بدون وصی نبوده است، وصیّ شما کیست؟ فرمود: وصی و جانشین من در خانواده­ام و بهترین کسی که پس از خودم بر جای می­گذارم، کسی که وام مرا ادا می­کند، به وعده­های من عمل می­کند، علی بن أبی طالب.

سلمان گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود ای سلمان، از وصیّ و جانشین من از میان اُمّتم پرسیدی، آیا می­دانی موسی چه کسی را وصیّ خود کرد؟ عرض کردم: خدا و رسول او آگاه­ترند. فرمود: یوشع را وصی خود کرد چون دانا ترین فرد اُمّتش بود؛ وصیّ من و دانا ترین فرد اُمّتم بعد از من علی بن ابی طالب است. نزدیک به این مضمون را احمد بن حنبل در کتاب «فضائل الصحابه» نقل کرده است .

أَبُو رَافِعٍ قَالَ: لَمَّا کَانَ الْیَوْمُ الَّذِی تُوُفِّیَ فِیهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله غُشِیَ عَلَیْهِ فَأَخَذْتُ بِقَدَمَیْهِ أُقَبِّلُهُمَا وَ أَبْکِی فَأَفَاقَ وَ أَنَا أَقُولُ مَنْ لِی وَ لِوُلْدِی بَعْدَکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَرَفَعَ إِلَیَّ رَأْسَهُ وَ قَالَ اللَّهُ بَعْدِی وَ وَصِیِّی صالِحُ الْمُؤْمِنِینَ.

زَیْدُ بْنُ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام: أَنَّ أَبَا ذَرٍّ لَقِیَهُ عَلِیٌّ علیه السلام فَقَالَ أَبُو ذَرٍّ أَشْهَدُ لَکَ بِالْوَلَاءِ وَ الْإِخَاءِ(1) وَ الْوَصِیَّةِ.

و روی أبو بکر بن مردویه مثل ذلک: سلمان و المقداد و عمار.

عِکْرِمَةُ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: أَنَّ جَبْرَئِیلَ نَظَرَ إِلَی عَلِیٍّ فَقَالَ هَذَا وَصِیُّکَ.

الْأَعْمَشُ عَنْ عَبَایَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَتَاهُ جَبْرَئِیلُ وَ عِنْدَهُ عَلِیٌّ فَقَالَ هَذَا خَیْرُ الْوَصِیِّینَ (2).

الْمَسْعُودِیُّ عَنْ عُمَرَ بْنِ زِیَادٍ الْبَاهِلِیِّ عَنْ شَرِیکِ بْنِ الْفُضَیْلِ بْنِ سَلَمَةَ عَنْ أُمِّ هَانِئٍ بِنْتِ أَبِی طَالِبٍ قَالَتْ: قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ ابْنَ أُمِّی یُؤْذِینِی تَعْنِی عَلِیّاً فَقَالَ النَّبِیُّ إِنَّ عَلِیّاً لَا یُؤْذِی مُؤْمِناً إِنَّ اللَّهَ طَبَعَهُ یَوْمَ طَبَعَهُ عَلَی خُلُقِی (3) یَا أُمَّ هَانِئٍ إِنَّهُ أَمِیرٌ فِی الْأَرْضِ أَمِیرٌ فِی السَّمَاءِ إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ لِکُلِّ نَبِیٍّ وَصِیّاً فَشِیثٌ وَصِیُّ آدَمَ وَ یُوشَعُ وَصِیُّ مُوسَی وَ آصَفُ وَصِیُّ سُلَیْمَانَ وَ شَمْعُونُ وَصِیُّ عِیسَی وَ عَلِیٌّ وَصِیِّی وَ هُوَ خَیْرُ الْأَوْصِیَاءِ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ أَنَا صَاحِبُ الشَّفَاعَةِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ أَنَا الدَّاعِی وَ هُوَ الْمُؤَدِّی.

حِلْیَةُ أَبِی نُعَیْمٍ وَ وَلَایَةُ الطَّبَرِیِّ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: یَا أَنَسُ اسْکُبْ لِی وَضُوءاً ثُمَّ قَالَ فَصَلَّی رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ قَالَ یَا أَنَسُ یَدْخُلُ عَلَیْکَ مِنْ هَذَا الْبَابِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ سَیِّدُ الْمُسْلِمِینَ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ وَ خَاتَمُ الْوَصِیِّینَ قَالَ أَنَسٌ قُلْتُ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ رَجُلًا مِنَ الْأَنْصَارِ وَ کَتَمْتُهُ إِذْ جَاءَ عَلِیٌّ فَقَالَ مَنْ هَذَا یَا أَنَسُ قُلْتُ عَلِیٌّ فَقَامَ مُسْتَبْشِراً وَ اعْتَنَقَهُ ثُمَّ جَعَلَ یَمْسَحُ عَرَقَ وَجْهِهِ بِوَجْهِهِ فَقَالَ عَلِیٌّ یَا رَسُولَ اللَّهِ لَقَدْ رَأَیْتُکَ صَنَعْتَ بِی شَیْئاً مَا صَنَعْتَهُ

ص: 2

ابو رافع گوید: در همان روزی که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله وفات یافت، از حال رفته و بی­هوش گردید، من پاهای آن حضرت را گرفته و شروع کردم به بوسیدن آن­ها و گریستن، در این هنگام آن حضرت به هوش آمده در حالی که داشتم می­گفتم: بعد شما من و فرزندانم چه کسی را داریم یا رسول الله؟ آن حضرت سر مبارک خویش را به طرف من کرده و فرمود: پس از من خدا را دارید و وصیّ من صالح المؤمنین را دارید.

زید بن علی از پدرش علیه السّلام آورده است که علی علیه السّلام به ابوذر برخورد، پس ابوذر عرض کرد: به ولایت، اخوّت و وصیّ پیامبر بودنت گواهی می­دهم. و ابوبکر بن مردویه نظیر این روایت را از سلمان، مقداد و عمّار نقل کرده است.

عکرمه از ابن عباس آورده است که: جبرئیل نگاهی به علی علیه السّلام انداخته و به پیامبر گفت: وصیّ تو این است.

أعمش از عبایه از ابن عباس آورده است که جبرئیل در حالی نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آمد که علی علیه السّلام نزد آن حضرت بود، پس گفت: این بهترینِ اوصیاست.

ام هانی دخت ابوطالب گوید: عرض کردم: یا رسول الله، پسر مادرم (علی علیه السّلام) مرا اذیت می­کند. پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: قطعاً علی مؤمنی را اذیت نمی­کند. خداوند زمانی که سرشت او را آفرید، سرشت او را مطابق با خلق و خوی من آفرید. ای اُمّ­ هانی، او در زمین و در آسمان امیر است؛ خداوند برای هر پیامبری وصیّی قرار داده است، از این رو «شیث» وصیّ آدم، «یوشع» وصیّ موسی، «آصف» وصیّ سلیمان، «شمعون» وصیّ عیسی و «علی» وصیّ من است که در دنیا و آخرت بهترینِ اوصیاست، و من روز قیامت صاحب شفاعت هستم و من دعوتگرم و علی ادا کننده است.

«حلیة» ابونعیم و « الولایۀ» طبری: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای انس، آب وضویی برای من مهیّا کن. سپس وضو گرفته، دو رکعت نماز گزارد و فرمود: ای انس، از این در امیرمؤمنان، سرور مسلمانان، پیشوای دست و روی سپیدان و خاتم اوصیا بر تو وارد می­شود. انس گوید: با خود گفتم: خداوندا ،او را مردی از انصار قرار ده! و آن را پوشیده داشتم که ناگاه علی علیه السّلام وارد گشت. پس پیامبر با شادمانی برخاست و وی را در آغوش گرفت آن­گاه شروع کرد به مالیدن عرق صورت علی به صورت مبارک خودشان. پس علی علیه السّلام عرض کرد: یا رسول الله، تاکنون چنین رفتاری را از شما مشاهده نکرده ام! فرمود: چرا چنین نکنم در حالی که تو رسالت مرا به مردم ابلاغ نموده، صدای مرا به گوش ایشان می­رسانی و اختلافات آن­ها را برطرف می­سازی!

و این خود از سخنان خدای عزّوجل است که فرمود:«وَ مَا أَنزَلْنَا عَلَیْکَ الْکِتَابَ إِلَّا لِتُبَینِ َّ لهَُمُ الَّذِی اخْتَلَفُواْ فِیه»(1){و

ما [این] کتاب را بر تو نازل نکردیم، مگر برای اینکه آنچه را در آن اختلاف کرده اند، برای آنان توضیح دهی} و با این سخن علی علیه السّلام را برای بیان این امر به امامت منصوب فرمود. و حدیث وصیّت در بیعت عشیره که مورد اتفاق همه است، پیش از این مذکور افتاد.

از کلام صاحب است: همتای او کسی است که در حق وی برادری کرد، چون دعوتش فرمود اجابتش نمود، پیش از مردم او را تصدیق کرده، دعوتش را پذیرفت، به یاریش شتافته و با وی همدردی نمود، دین را برافراشته آن را بنا نمود، شرک را شکست داده و خوار ساخت، در بستر، خود را پیش مرگ آن حضرت نمود، از او دفاع نموده و حمایتش کرد، و بینی دشمنانش را به خاک مالید و آنان را به خشم آورد، و غسلش داد و به خاکش سپرد، وام او را پرداخته، تعهداتش را به جای آورد و به همه وصیت­هایش عمل کرد، و آن شخص کسی جز امیرالمؤمنین علیه السّلام نیست.

و اجماع در حدیث ابن عباس در رحلت رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله، وجود دارد مبنی بر اینکه پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای عباس، ای عموی رسول خدا، آیا وصایت مرا می­پذیری و وعده­های مرا به جا می­آوری و وام مرا ادا می­کنی؟ عباس گفت: یا رسول الله، عمویتان مردی سالخورده و عیالوار است و شما در سخاوت و کرم از باد پیشی گرفته ای؛ و تعهداتی به عهده شماست، که عمویتان از عهده برآوردن آن­ها بر نمی­آید، پس آن حضرت به علی علیه السّلام رو کرده و فرمود: آیا وصایت مرا می­پذیری و وعده­های مرا به جا می­آوری و وام مرا ادا می­کنی؟ عرض کرد: بلی یا رسول الله! سپس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: نزدیک من بیا! چون علی علیه السّلام نزدیک آمد، پیامبر صَلی الله علیهِ و آله او را در آغوش گرفته، انگشتری خویش را در آورده و به وی داد و فرمود: این انگشتری را بگیر و در انگشت کن، آن­گاه شمشیر و سپر خود را طلبیده- و روایت است که جبرئیل از آسمان فرود آمده آن­ها را با خود آورد و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله آن دو را به علی علیه السّلام سپرد- و به علی فرمود: در حیات خودم آن­ها را از من بگیر، سپس استر خود و زین و برگ آن را نیز به علی داده و فرمود: به نام خدا به خانه­ات برو؛ و اندکی بعد بیهوش شد و بقیه ماجرا.

ابن عبد ربّه در کتاب « العقد الفرید» بلکه همه اُمّت از ابو رافع و دیگران آورده­اند که علی علیه السّلام از عباس به خاطر تصاحب بُرد، شمشیر و اسب پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به ابوبکر شکایت نمود. ابوبکر گفت: عباس، وقتی پیامبرصَلی الله علیهِ و آله فرزندان عبدالمطلّب را که تو نیز یکی از ایشان بودی،گِرد آورد و به آنان فرمود: کدام یک از شما مرا پشتیبانی می­کند تا وصی و جانشین من در خاندانم گردد، وعده­های مرا به جای آوَرَد و وام مرا پرداخت نماید؟! تو در آن موقع کجا بودی؟ عباس به وی گفت: در این صورت چه چیزی باعث شده است که تو بر این جایگاه بنشینی، بر او پیشی گرفته و امیر او گشته ای!؟ ابوبکر گفت: ای فرزندان عبدالمطلّب شما هم مرا فریب می­دهید؟

یکی از متکلّمان به هارون الرشید گفت: می­خواهم از هشام بن حکم اقرار بگیرم که علی علیه السلام ستمگر بوده است! هارون به وی گفت: اگر بتوانی از عهده این کار برآیی، چنین و چنان پاداش­هایی نزد من خواهی داشت. پس امر به احضار هشام بن حکم نمود و چون آمد، آن متکلّم به وی گفت: ای ابو محمّد، اُمّت به اجماع روایت کرده­اند که علی بر سر تصاحب بُرد، شمشیر و اسب پیامبر نزد ابوبکر از عباس شکایت کرد. هشام گفت: بلی، همین­طور است. متکلّم گفت: به نظر تو کدام یک از آن دو در حق دیگری ستم ورزیده است؟ پس هشام از هارون الرشید ترسیده و گفت: هیچ­کدام ستم نکرده­اند. متکلّم گفت: مگر می­شود دو نفر باهم اختلاف داشته باشند و هر دو بر حق باشند؟! هشام گفت: بلی، دو فرشته نزد داود علیه السّلام شکایت کردند در حالی که هیچ­کدام ستمگر نبودند بلکه خواستند درست قضاوت کردن را به وی گوشزد کنند و علی و عبّاس نیز بدان سبب نزد ابوبکر شکایت کردند که ستمگریش را به رخش بکشند.(2)

روایت2.

امالی صدوق- الخصال: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خدای عزّوجل یکصد و بیست و چهار هزار پیامبر آفرید و من نزد خدا از همه آن­ها گرامی­ترم و این را از باب فخرفروشی نمی­گویم، و خدای عزّوجل یکصد و بیست و چهار هزار وصی آفرید که علی نزد خدا (3)

گرامی ترین و با فضیلت ترین آن­هاست.

امالی صدوق- الخصال: زید بن علی از پدران بزرگوارش علیهم السّلام از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله مانند آن را روایت کرده است.(4)

می­گویم: باب­های این کتاب پر است از روایاتی که در این معنا نقل شده­اند.

روایت3.

امالی صدوق- عیون اخبار الرضا: امام رضا از پدرانش علیهم السّلام روایت نموده که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام فرمود: تو خیرالبَشَر هستی و جز کافر کسی در این مورد شک نمی­کند.(5)

روایت4.

مناقب ابن شهر آشوب: ابن عباس گوید:

ص: 4

بِی قَبْلُ قَالَ وَ مَا یَمْنَعُنِی وَ أَنْتَ تُؤَدِّی عَنِّی وَ تُسْمِعُهُمْ صَوْتِی وَ تُبَیِّنُ لَهُمْ مَا اخْتَلَفُوا فِیهِ وَ هَذَا مِنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ ما أَنْزَلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ إِلَّا لِتُبَیِّنَ لَهُمُ الَّذِی اخْتَلَفُوا فِیهِ (1) فَأَقَامَ عَلِیّاً لِبَیَانِ ذَلِکَ.

و قد تقدم حدیث الوصیة فی بیعة العشیرة بالاتفاق.

وَ مِنْ کَلَامِ الصَّاحِبِ: صِنْوُهُ (2) الَّذِی وَاخَاهُ وَ أَجَابَهُ حِینَ دَعَاهُ وَ صَدَّقَهُ قَبْلَ النَّاسِ وَ لَبَّاهُ وَ سَاعَدَهُ وَ وَاسَاهُ وَ شَیَّدَ الدِّینَ وَ بَنَاهُ وَ هَزَمَ الشِّرْکَ وَ أَخْزَاهُ وَ بِنَفْسِهِ عَلَی الْفِرَاشِ فَدَاهُ وَ مَانَعَ عَنْهُ وَ حَمَاهُ وَ أَرْغَمَ مَنْ عَانَدَهُ و قَلَاهُ (3) وَ غَسَّلَهُ وَ وَارَاهُ وَ أَدَّی دَیْنَهُ وَ قَضَاهُ وَ قَامَ بِجَمِیعِ مَا أَوْصَاهُ ذَلِکَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ لَا سِوَاهُ.

وَ الْإِجْمَاعُ فِی حَدِیثِ ابْنِ عَبَّاسٍ فِی وَفَاةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: یَا عَبَّاسُ یَا عَمَّ رَسُولِ اللَّهِ تَقْبَلُ وَصِیَّتِی وَ تُنْجِزُ عِدَتِی وَ تَقْضِی دَیْنِی فَقَالَ الْعَبَّاسُ یَا رَسُولَ اللَّهِ عَمُّکَ شَیْخٌ کَبِیرٌ ذُو عِیَالٍ کَثِیرٍ وَ أَنْتَ تُبَارِی الرِّیحَ سَخَاءً وَ کَرَماً(4) وَ عَلَیْکَ وَعْدٌ لَا یَنْهَضُ بِهِ عَمُّکَ فَأَقْبَلَ عَلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ تَقْبَلُ وَصِیَّتِی وَ تُنْجِزُ عِدَتِی وَ تَقْضِی دَیْنِی فَقَالَ نَعَمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ ادْنُ مِنِّی فَدَنَا مِنْهُ وَ ضَمَّهُ إِلَیْهِ وَ نَزَعَ خَاتَمَهُ مِنْ یَدِهِ وَ قَالَ لَهُ خُذْ هَذَا فَضَعْهُ فِی یَدِکَ وَ دَعَا بِسَیْفِهِ وَ دِرْعِهِ وَ یُرْوَی أَنَّ جَبْرَئِیلَ نَزَلَ مِنَ السَّمَاءِ(5) فَجِی ءَ بِهَا إِلَیْهِ فَدَفَعَهَا إِلَی عَلِیٍّ فَقَالَ لَهُ اقْبِضْ هَذَا فِی حَیَاتِی وَ دَفَعَ إِلَیْهِ بَغْلَتَهُ وَ سَرْجَهَا وَ قَالَ امْضِ عَلَی اسْمِ اللَّهِ إِلَی مَنْزِلِکَ ثُمَّ أُغْمِیَ عَلَیْهِ الْقِصَّةَ.

ابْنُ عَبْدِ رَبِّهِ فِی الْعِقْدِ بَلْ رَوَتْهُ الْأُمَّةُ بِأَجْمَعِهَا عَنْ أَبِی رَافِعٍ وَ غَیْرِهِ: أَنَّ عَلِیّاً نَازَعَ الْعَبَّاسَ إِلَی أَبِی بَکْرٍ فِی بُرْدِ النَّبِیِ (6) وَ سَیْفِهِ وَ فَرَسِهِ فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ أَیْنَ کُنْتَ یَا عَبَّاسُ حِینَ جَمَعَ رَسُولُ اللَّهِ بَنِی عَبْدِ الْمُطَّلِبِ وَ أَنْتَ أَحَدُهُمْ فَقَالَ أَیُّکُمْ یُوَازِرُنِی فَیَکُونَ وَصِیِّی

ص: 3

چون پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فاطمه علیها السّلام را به زوجیّت علی علیه السّلام در آورد، فاطمه علیها السّلام عرض کرد: مرا به زوجیّت مردی فقیر که هیچ ثروتی ندارد در آوردید! پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به وی فرمود: فاطمه، آیا خوشنود نیستی از این که خداوند نگاهی یر زمین انداخت و دو تن از میان مردمان آن برگزید؛ یکی از آن دو پدرت بود و دیگری همسرت!(1)

روایت5.

امالی طوسی: جابر بن عبدالله گوید: در محضر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بودیم که علی بن ابی طالب علیه السّلام آمد؛ پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: برادرم نزد شما آمد، سپس رو به کعبه کرده و با دست بر دیوار آن زده و فرمود: سوگند به آنکه جانم در دست اوست که این و پیروان او در روز قیامت رستگارانند؛ سپس فرمود: او نخستین کسی است از میان شما که به من ایمان آورده و با من همراه شد؛ و وفادارترین شما به عهد و پیمان خدا و قیام کننده ترین شما به امر خدا و دادگر­ترین شما در کار رعیّت و به مساوی تقسیم کننده­ترین و به جهت برخورداری از امتیاز، بزرگ­ترین شما نزد خداست؛ گوید: پس آیه:«إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ أُوْلَئکَ هُمْ خَیرُْ الْبرَِیَّة»(2){در

حقیقت کسانی که گرویده و کارهای شایسته کرده اند، آنانند که بهترین آفریدگانند} نازل گردید. گوید: از آن پس هرگاه علی علیه السّلام می­­آمد، صحابه محمّد صَلی الله علیهِ و آله می­گفتند:«بهترین آفریدگان آمد».(3)

روایت6.

امالی طوسی: عطیّه عوفی گوید: از جابر بن عبدالله درباره علی بن أبی طاالب پرسیدم، گفت: او خیرُالبشر است.(4)

روایت7.

امالی صدوق: عطا گوید: از عایشه درباره علی بن ابی طالب پرسیدم، گفت: او خیرالبشر است و جز کافر در این شک نمی­کند.(5)

روایت8.

امالی صدوق: ربعی می­گوید: از حذیفه بن یمان

ص: 5

وَ خَلِیفَتِی فِی أَهْلِی وَ یُنْجِزَ مَوْعِدِی وَ یَقْضِیَ دَیْنِی فَقَالَ لَهُ الْعَبَّاسُ فَمَا أَقْعَدَکَ مَجْلِسَکَ هَذَا تَقَدَّمْتَهُ وَ تَأَمَّرْتَ عَلَیْهِ فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ أَ غَدْراً یَا بَنِی عَبْدِ الْمُطَّلِبِ.

وَ قَالَ مُتَکَلِّمٌ لِهَارُونَ الرَّشِیدِ أُرِیدُ أَنْ أُقَرِّرَ هِشَامَ بْنَ الْحَکَمِ بِأَنَّ عَلِیّاً کَانَ ظَالِماً فَقَالَ لَهُ إِنْ فَعَلْتَ فَلَکَ کَذَا وَ کَذَا فَأَمَرَ بِهِ (1) فَلَمَّا حَضَرَ فَقَالَ الْمُتَکَلِّمُ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ رَوَتِ الْأُمَّةُ بِأَجْمَعِهَا أَنَّ عَلِیّاً نَازَعَ الْعَبَّاسَ إِلَی أَبِی بَکْرٍ فِی بُرْدِ النَّبِیِّ وَ سَیْفِهِ وَ فَرَسِهِ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَأَیُّهُمَا الظَّالِمُ لِصَاحِبِهِ فَخَافَ مِنَ الرَّشِیدِ فَقَالَ لَمْ یَکُنْ فِیهِمَا ظَالِمٌ قَالَ فَیَخْتَصِمُ اثْنَانِ فِی أَمْرٍ وَ هُمَا جَمِیعاً مُحِقَّانِ قَالَ نَعَمْ اخْتَصَمَ الْمَلَکَانِ إِلَی دَاوُدَ وَ لَیْسَ فِیهِمَا ظَالِمٌ وَ إِنَّمَا أَرَادَا أَنْ یُنَبِّهَاهُ عَلَی الْحُکْمِ کَذَلِکَ هَذَانِ تَحَاکَمَا إِلَی أَبِی بَکْرٍ لِیُعَرِّفَاهُ ظُلْمَهُ (2).

در باره­ علی علیه السلام سوال شد؛ گفت: او خیرالبشر است و جز منافق در این تردید نمی­کند.(1)

روایت9.

امالی صدوق: حذیفه گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی بن ابی طالب خیرالبشر است و هر که این مطلب را نپذیرد به یقین کفر ورزیده است.(2)

الطرائف: ابن مردویه با سندی از ابووائل نظیر این روایت را نقل کرده است.(3)

روایت10.

امالی صدوق: جابر بن عبدالله انصاری گوید: علی خیرالبشر است و هرکه این مطلب را نپذیرد تحقیقاً کفر ورزیده است؛ ادامه حدیث.(4)

روایت11.

مناقب ابن شهر آشوب: ابوسعید خدری گوید: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: افضل اُمّت من علی است؛ و در روایتی دیگر: علی بن ابی طالب افضل اُمّت من است.

عبدالرزاق از معمر نقل کرده که: از سفیان ثوری درباره افضل صحابه پرسیدم، گفت: علی علیه السّلام.(5)

روایت12.

بصائر الدرجات: امام باقر علیه السّلام فرمود: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: نخستین وصی بر روی زمین هبۀ الله پسر آدم بود، و هیچ پیامبر از دنیا نرفته مگر اینکه وصیّی داشته است؛ و تعداد پیامبران یکصد و بیست و چهار هزار پیامبر بوده است که پنج تن از ایشان اولوالعزم هستند: نوح، ابراهیم، موسی، عیسی و محمّد صلوات الله علیهم اجمعین،

ص: 6

وَ أَبُو صَالِحٍ الْمُؤَذِّنُ فِی الْأَرْبَعِینِ وَ السَّمْعَانِیُّ فِی الْفَضَائِلِ بِإِسْنَادِهِمَا عَنْ عَبْدِ الرَّزَّاقِ عَنْ مَعْمَرٍ عَنْ أَبِی نَجِیحٍ عَنْ مُجَاهِدٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ اللَّفْظُ لَهُ قَالَ: لَمَّا زَوَّجَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَاطِمَةَ مِنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَتْ زَوَّجْتَنِی لِعَائِلٍ لَا مَالَ لَهُ فَقَالَ یَا فَاطِمَةُ أَ مَا تَرْضَیْنَ أَنَّ اللَّهَ اطَّلَعَ عَلَی أَهْلِ الْأَرْضِ وَ اخْتَارَ مِنْهَا رَجُلَیْنِ أَحَدُهُمَا أَبُوکِ وَ الْآخَرُ بَعْلُکِ (1).

و علی بن ابی طالب علیه السّلام هدیه خداوند به محمّد صلی الله علیه و آله و سلم است که عِلم اوصیا و عِلم هر که پیش از او بوده به ارث برده است، همان­طور که محمّد علم پیامبران و رسولان پیش از خود را به ارث برده است؛ و بر ستون عرش نوشته­اند: حمزه، شیرخدا و شیر رسول خدا و سرور شهیدان است، و در گوشه­های عرش در سمت راست خدا- و هر دو دست خدا راست است- نوشته شده: علی امیرمؤمنان است. و این حجّت ما بر کسی است که حقّ ما را انکار نموده و میراث ما را نپذیرد و نیز در سخن، راه انصاف را نسبت به ما نپیموده است، پس کدام حجّت از این رساتر می­تواند باشد؟(1)

روایت13.

مناقب ابن شهر آشوب: ابن مجاهد در تاریخ خود، طبری در «الولایۀ»، دیلمی در «الفردوس»، احمد بن حنبل در «الفضائل»، اعمش از ابو وائل و از عطیه از عایشه، و قیس از ابو حازم از جریر بن عبدالله گفته­اند: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی خیرالبشر است، پس هرکس نپذیرد تحقیقاً کفر ورزیده و آنکه پذیرد به یقین شُکر گزارده است.

ابو الزبیر، عطیه­ عوفی و جوّاب هریک گفته­اند: جابر را در حالی دیدم که بر عصایش تکیه داده و در محله­های مدینه و مجالس آن­ها می­گشت و این حدیث را روایت نموده سپس می­گفت: ای جماعت انصار، فرزندان خود را بر حُبّ علی تربیت کنید و اگر کسی از آن­ها نپذیرفت، باید در کار مادرش نظر کند!

الداری با اسناد خود از اصبغ بن نباته از جمیع تیمی هر دو از عایشه آورده­اند که چون وی این حدیث را روایت کرد به وی گفتند: پس چرا با وی جنگیدی؟ گفت: من از خود با او نجنگیدم بلکه طلحه و زبیر مرا وادار به این کار کردند؛ و در روایتی گفت: کاری مقدّر بود و قضایی غالب!

ابو وائل، وکیع، ابو معاویه، اعمش، شُریک و یوسف قطّان با اسانید خود آورده­اند که از جابر و حذیفه درباره علی علیه السّلام سؤال شد، گفتند: علی خیرالبشر است و جز کافر در این مطلب تردید به خود راه نمی­دهد؛ عطاء شبیه این روایت را از عایشه و مسلم بن جعد با یازده طریق از جابر نقل کرده­اند.

طبری در تاریخ خود آورده است که مأمون عقیده مخلوق بودن قرآن و تفضیل علی بن ابی طالب علیه السّلام

ص: 7

عَنْ حَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ الْعُرَنِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ یُوسُفَ عَنْ شَرِیکٍ عَنْ مَنْصُورٍ عَنْ رِبْعِیٍّ عَنْ حُذَیْفَةَ: أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ ذَاکَ خَیْرُ الْبَشَرِ وَ لَا یَشُکُّ فِیهِ إِلَّا مُنَافِقٌ (1).

را در ربیع الأول سال دویست و دوازده آشکار نموده و گفت: او افضل مردم پس از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله است. بغدادیان و اکثر معتزلی­های بصری گفتند: افضل مردم پس از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله علی بن ابی طالب علیه السّلام است و این، باور ابوعبدالله بصری است.

ابوبکر هذلی از شعبی آورده است که مردی نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آمده و عرض کرد: یا رسول الله، مرا چیزی بیاموز که خداوند بابت آن مرا سودی رساند! فرمود: نیکوکار باش که در دنیا و آخرت تو را سودمند باشد، در این هنگام علی علیه السّلام آمده و عرض کرد: یا رسول الله، فاطمه سلام الله علیها شما را دعوت کرده است. فرمود: باشد؛ آن مرد عرض کرد: یا رسول الله، این مرد کیست؟ فرمود: این مرد از جمله کسانی است که خداوند درباره ایشان فرموده است:«إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ أُوْلَئکَ هُمْ خَیرُْ الْبرَِیَّةِ»(1){در

حقیقت کسانی که گرویده و کارهای شایسته کرده اند، آنانند که بهترین آفریدگانند.}

ابن عباس و ابو برزه و ابن شراحیل و امام باقر علیه السّلام گویند: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بی­مقدمه به علی علیه السّلام فرمود: مصداق آیه:«إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ أُوْلَئکَ هُمْ خَیرُْ الْبرَِیَّةِ» تو و شیعیان تو هستند و وعده­گاه من و شما بر سرحوض کوثر است که چون مردم محشور گردند، تو و شیعیانت دست و رو سپید خواهید آمد.

ابونعیم اصفهانی در کتاب «فیما نزل من القرآن فی علی علیه السّلام» به اسنادش از حارث روایت کرده که علی علیه السّلام فرمود: ما اهل بیت با دیگر مردم مقایسه نمی­شویم. پس مردی برخاسته نزد ابن عبّاس رفته وی را از این سخن آگاه نمود، ابن عباس گفت: علی علیه السّلام راست می­گوید، مگر نه اینکه پیامبر صَلی الله علیهِ و آله با مردم مقایسه نمی­شود؟! درباره علی علیه السّلام نیز آیه:«إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ أُوْلَئکَ هُمْ خَیرُْ الْبرَِیَّةِ» نازل شده است.

ابوبکر شیرازی در کتاب «نزول القرآن فی شأن امیرالمؤمنین علیه السّلام» از انس بن مالک آورده است که گفت: آیه:« إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ» در شأن علی علیه السّلام نازل گردیده زیرا وی نخستین کسی است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را تصدیق نمود و «وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ» یعنی: خود را ملزم به انجام فرایض نمودند،« أُوْلَئکَ هُمْ خَیرُْ الْبرَِیَّة» بدین معناست که علی علیه السّلام افضل آفریدگان پس از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله است... تا آخر سوره.

اعمش از عطیّه از ابوسعید خدری و نیز خطیب از جابر روایت کرده­اند که چون این آیه (بیّنۀ/7) نازل گردید،

ص: 8

وَ إِنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام کَانَ (1) هِبَةَ اللَّهِ لِمُحَمَّدٍ وَرِثَ عِلْمَ الْأَوْصِیَاءِ وَ عِلْمَ مَنْ کَانَ قَبْلَهُ کَمَا أَنَّ مُحَمَّداً وَرِثَ عِلْمَ مَنْ کَانَ قَبْلَهُ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْمُرْسَلِینَ وَ عَلَی قَائِمَةِ الْعَرْشِ مَکْتُوبٌ حَمْزَةُ أَسَدُ اللَّهِ وَ أَسَدُ رَسُولِ اللَّهِ وَ سَیِّدُ الشُّهَدَاءِ وَ فِی زَوَایَا الْعَرْشِ مَکْتُوبٌ عَنْ یَمِینِ رَبِّهَا وَ کِلْتَا یَدَیْهِ یَمِینٌ عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ فَهَذِهِ حُجَّتُنَا عَلَی مَنْ أَنْکَرَ حَقَّنَا وَ جَحَدَنَا مِیرَاثَنَا وَ مَا نَاصَفَنَا مِنَ الْکَلَامِ فَأَیُّ حُجَّةٍ تَکُونُ أَبْلَغَ مِنْ هَذَا(2).

پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود:« خَیرٌ البریَّۀ» علی است. و در روایت جابر آمده است: چون علی علیه السّلام می­آمد، صحابه پیامبر صَلی الله علیهِ و آله می­گفتند:«خَیرٌ البریَّۀ» آمد .

بلاذری در کتاب تاریخ خود آورده است که عطیّۀ گفت: به جابر بن عبدالله گفتیم: از علی برای ما بگو! گفت: او بهترینِ مردم پس از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بود.

ابن عبدوس همدانی و خطیب خوارزمی در کتاب­های خود به اسنادشان از سلمان فارسی آورده­اند که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: برادر، وزیر و بهترین کسی که پس از خودم بر جای می­گذارم، علی بن ابی طالب علیه السّلام است.

تاریخ خطیب: علی علیه السّلام گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هرکس علی را خیرالبشر نداند، یقیناً کفر ورزیده است.

خطیب در کتاب تاریخ به اسنادش از علقمه از عبدالله: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: بهترینِ مردان شما علی بن ابی طالب و بهترین جوانان شما حسن و حسین و بهترینِ زنان شما فاطمه بنت محمّد است.

هر دو طبری در کتاب­های «الولایۀ» و «المناقب» از عایشه آورده­اند که: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله می­فرمود: آن­ها، یعنی مخدج و اصحابش (خوارج)، بدترین آفریدگانند که بهترینِ آفریدگان و نزدیک­ترین آن­ها به خدا به جهت وسیله به قتلشان می­رساند.

سعد بن أبی وقّاص پس از صلح امام حسن علیه السلام و معاویه، بر معاویه وارد گردید. پس معاویه گفت: خوش آمد بر کسی ­که حقّی را نمی­شناسد تا از آن پیروی کند و باطلی را نمی­شناسد تا از او دوری گزیند. سعد گفت: آیا می­خواستی بر علیه علی تو را یاری کنم بعد از اینکه شنیده بودم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به دخترش فاطمه فرمود: پدر و شوهر تو بهترینِ مردمانند؟!

و از سلمان نقل است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: بهترینِ این اُمّت علی بن ابی طالب است.

طالقانی از ولید بن مسلم از حنظله بن أبی سفیان از شهر بن حوشب روایت کرده که: چون عمر بن خطاب دیوان­ها را فراهم آورد، از حسن و حسین آغاز نمود و دامن آن دو را از پول پرکرد. پس پسر عمر گفت: آیا آن دو را بر من مقدّم می­ داری در حالی که من از صحابه پیامبر و از مهاجرین بوده­ام و آن­ها چنین نیستند؟! عمر گفت: ساکت شو

ص: 9

وَ قَالَ هُوَ أَفْضَلُ النَّاسِ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی شَهْرِ(1) رَبِیعٍ الْأَوَّلِ سَنَةَ اثْنَیْ عَشَرَ وَ مِائَتَیْنِ وَ قَالَ الْبَغْدَادِیُّونَ وَ أَکْثَرُ الْبَصْرِیِّینَ مِنَ الْمُعْتَزِلَةِ أَفْضَلُ الْخَلْقِ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ هُوَ اخْتِیَارُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَصْرِیِّ.

أَبُو بَکْرٍ الْهُذَلِیُّ عَنِ الشَّعْبِیِّ: أَنَّ رَجُلًا أَتَی رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ عَلِّمْنِی شَیْئاً یَنْفَعُنِی اللَّهُ بِهِ قَالَ عَلَیْکَ بِالْمَعْرُوفِ فَإِنَّهُ یَنْفَعُکَ فِی عَاجِلِ دُنْیَاکَ وَ آخِرَتِکَ إِذْ أَقْبَلَ عَلِیٌّ علیه السلام فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَاطِمَةُ تَدْعُوکَ قَالَ نَعَمْ فَقَالَ الرَّجُلُ مَنْ هَذَا یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ هَذَا مِنَ الَّذِینَ یَقُولُ اللَّهُ فِیهِمْ (2) إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ(3).

ابْنُ عَبَّاسٍ وَ أَبُو بَرْزَةَ وَ ابْنُ شَرَاجِیلَ وَ الْبَاقِرُ علیه السلام: قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ مُبْتَدِئاً إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ أَنْتَ وَ شِیعَتُکَ وَ مِیعَادِی وَ مِیعَادُکُمُ الْحَوْضُ إِذَا حُشِرَ النَّاسُ جِئْتَ أَنْتَ وَ شِیعَتُکَ غُرّاً مُحَجَّلِینَ.

أَبُو نُعَیْمٍ الْأَصْفَهَانِیُّ فِیمَا نَزَلَ مِنَ الْقُرْآنِ فِی عَلِیٍّ علیه السلام بِالْإِسْنَادِ عَنْ شَرِیکِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ عَنِ الْحَارِثِ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: نَحْنُ أَهْلُ بَیْتٍ لَا نُقَاسُ بِالنَّاسِ فَقَامَ رَجُلٌ فَأَتَی ابْنَ عَبَّاسٍ فَأَخْبَرَهُ بِذَلِکَ فَقَالَ صَدَقَ عَلِیٌّ علیه السلام أَ وَ لَیْسَ النَّبِیُّ لَا یُقَاسُ بِالنَّاسِ وَ قَدْ نَزَلَ فِی عَلِیٍّ علیه السلام إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ.

أَبُو بَکْرٍ الشِّیرَازِیُّ فِی کِتَابِ نُزُولِ الْقُرْآنِ فِی شَأْنِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنَّهُ حَدَّثَ مَالِکُ بْنُ أَنَسٍ عَنْ حُمَیْدٍ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ: إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا نَزَلَتْ فِی عَلِیٍّ علیه السلام صَدَّقَ أَوَّلَ النَّاسِ بِرَسُولِ اللَّهِ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ تَمَسَّکُوا بِأَدَاءِ الْفَرَائِضِ أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ یَعْنِی عَلِیّاً أَفْضَلَ الْخَلِیقَةِ بَعْدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله إِلَی آخِرِ السُّورَةِ.

الْأَعْمَشُ عَنْ عَطِیَّةَ عَنِ الْخُدْرِیِّ وَ رَوَی الْخَطِیبُ عَنْ جَابِرٍ: أَنَّهُ لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ

ص: 8

بی­مادر! هم پدرشان از پدر تو بهتر است و هم مادرشان بهتر از مادر توست!(1)

روایت14.

مجالس مفید: مراغی به اسنادش از ابن عباس روایت کرده که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ­شک کننده در فضیلت علی بن ابی طالب روز قیامت در حالی از قبر برانگیخته می­شود که طوقی از آتش با سیصد زبانه بر گردن دارد که بر هر زبانه­ای شیطانی گمارده شده که وی را به وحشت و هراس انداخته و آب دهان به صورتش می­اندازد.(2)

روایت15.

کتاب الروضة: ابوبکر: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی بهترین کسی است که پس از خودم برجای می­گذارم، هرکس اطاعتش کند، مرا اطاعت کرده و آن­که نافرمانیش کند، از فرمان من سرپیچیده است.(3)

روایت16.

کشف الغمّۀ: از مناقب خوارزمی از معاذ بن جبل آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی، جز در نبوّت که بر تو غلبه می­کنم، (در دیگر فضایل با من مشارکت داری)، زیرا پیامبری پس از من نیست، لیکن در هفت خصلت دیگر مردم را مغلوب می­کنی و کسی از قریش در آن­ها غلبه بر تو نخواهد کرد: تو نخستین آن­ها در ایمان آوردن به خدایی، به پیمان الهی از همه وفادارتری، از همه قائم­تر به فرمان خدایی، در تقسیم مساوی اموال از همه برتری، درباره رعیّت از همه دادگرتری، در قضاوت کردن از همه با بصیرت­تری و در روز قیامت نزد خدا از همه ممتاز­تری.

مؤلف کتاب «کفایۀ الطالب» گوید: این حدیث حَسَن و عالی است و الحافظ ابونعیم آن را در «حلیۀ الأولیاء» نقل کرده است.(4)

روایت17.

کشف الغمّۀ: از کتاب «کفایۀ الطالب» دارقطنی مرفوعاً از ابوهارون عبدی آورده است که گفت: نزد ابوسعید خدری آمده به وی گفتم: آیا در جنگ بدر شرکت داشته­ای؟ گفت: آری، گفتم: آیا درباره علی علیه السلام و فضیلت او چیزی از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله شنیده­ای که برای من روایت کنی؟ گفت: بلی، رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به یک بیماری مبتلا گردید که بعداً از آن شفا یافت، فاطمه علیها السّلام برای عیادت بر آن حضرت وارد شد در حالی که من سمت راست پیامبر نشسته بودم؛ و چون ضعف و ناتوانی رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را دید، بغض چنان گلویش را گرفت که اشک بر گونه­هایش جاری گشت؛ پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به وی فرمود: فاطمه، چرا گریه می­کنی؟ عرض کرد: یا رسول الله، بیم آن دارم تو را از دست بدهم.

ص: 10

قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَلِیٌّ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ.

وَ فِی رِوَایَةِ جَابِرٍ: کَانَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذَا أَقْبَلَ عَلِیٌّ قَالُوا جَاءَ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ.

الْبَلَاذُرِیُّ فِی التَّارِیخِ قَالَ عَطِیَّةُ قُلْنَا لِجَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ: أَخْبِرْنَا عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ کَانَ خَیْرَ النَّاسِ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله.

ابْنُ عُبْدُوسٍ الْهَمْدَانِیُّ وَ الْخَطِیبُ الْخُوارِزْمِیُّ فِی کِتَابَیْهِمَا بِالْإِسْنَادِ عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ قَالَ صلی الله علیه و آله: إِنَّ أَخِی وَ وَزِیرِی وَ خَیْرَ مَنْ أُخَلِّفُهُ بَعْدِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام.

تَارِیخُ الْخَطِیبِ رَوَی الْأَعْمَشُ عَنْ عَدِیٍّ عَنْ زِرٍّ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ لَمْ یَقُلْ عَلِیٌّ خَیْرُ الْبَشَرِ فَقَدْ کَفَرَ.

وَ عَنْهُ فِی التَّارِیخِ بِالْإِسْنَادِ عَنْ عَلْقَمَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: خَیْرُ رِجَالِکُمْ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ خَیْرُ شَبَابِکُمُ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ خَیْرُ نِسَائِکُمْ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ.

الطَّبَرِیَّانِ فِی الْوَلَایَةِ وَ الْمَنَاقِبِ بِإِسْنَادِهِمَا إِلَی مَسْرُوقٍ عَنْ عَائِشَةَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: هُمْ شَرُّ الْخَلْقِ وَ الْخَلِیقَةِ یَقْتُلُهُمْ خَیْرُ الْخَلْقِ وَ الْخَلِیقَةِ وَ أَقْرَبُهُمْ إِلَی اللَّهِ وَسِیلَةً أَیِ الْمُخْدَجُ وَ أَصْحَابُهُ.

وَ دَخَلَ سَعْدُ بْنُ أَبِی وَقَّاصٍ عَلَی مُعَاوِیَةَ بَعْدَ مُصَالَحَةِ الْحَسَنِ علیه السلام فَقَالَ مُعَاوِیَةُ مَرْحَباً بِمَنْ لَا یَعْرِفُ حَقّاً فَیَتَّبِعَهُ وَ لَا بَاطِلًا فَیَجْتَنِبَهُ فَقَالَ أَرَدْتَ أَنْ أُعِینَکَ عَلَی عَلِیٍّ بَعْدَ مَا سَمِعْتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله یَقُولُ لِابْنَتِهِ فَاطِمَةَ أَنْتِ خَیْرُ النَّاسِ أَباً وَ بَعْلًا.

وَ رُوِیَ عَنْ سَلْمَانَ أَنَّهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: خَیْرُ هَذِهِ الْأُمَّةِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ.

الطَّالَقَانِیُّ عَنِ الْوَلِیدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ حَنْظَلَةَ بْنِ أَبِی سُفْیَانَ عَنْ شَهْرِ بْنِ حَوْشَبٍ قَالَ: لَمَّا دَوَّنَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ الدَّوَاوِینَ (1) بَدَأَ بِالْحَسَنِ وَ بِالْحُسَیْنِ علیه السلام فَمَلَأَ حَجْرَهُمَا مِنَ الْمَالِ فَقَالَ ابْنُ عُمَرَ تُقَدِّمُهُمَا عَلَیَّ وَ لِی صُحْبَةٌ وَ هِجْرَةٌ دُونَهُمَا فَقَالَ عُمَرُ اسْکُتْ

ص: 9

فرمود: ای فاطمه: مگر نمی­دانی خداوند نظری بر زمین افکند و پدرت را از آن برگزید سپس بار دوم نظر انداخت و شوی تو را برگزید، آن­گاه به من وحی فرمود و من او را (به شما) تزویج کرده و وصیّ خویش قرار دادم، آیا نمی­دانی که خداوند تو را کرامت بخشیده که به همسری عالم­ترین، بردبارترین و پیشتازترین مردم در اسلام آوردن در آورده است؟! فاطمه علیها السّلام این سخنان را به فال نیک گرفته و خندید، پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله اراده فرمود وی را به خیر بیشتری که شامل همه خیراتی شود که خداوند قسمت محمّد و آل محمّد کرده است، بشارت دهد، از این رو به وی فرمود: ای فاطمه، علی دارای هشت دندان محکم است (منظورشان منقبت بود): ایمانش به خدا و رسول او، حکمتش، همسرش، دو سبطش حسن و حسین، امر به معروف و نهی از منکرش. ای فاطمه، به ما اهل بیت شش خصلت داده شده که جز ما به کسی از پیشینیان عطا نشده و کسی از آیندگان نیز به آن­ها دست نخواهد یافت؛ پیامبر ما بهترینِ پیامبران است که پدر توست، وصیّ ما بهترینِ اوصیاست که شوی توست، شهید ما بهترینِ شهداست که او حمزه عموی پدر توست، و دو سبط این اُمّت از ماست و آن­ها پسران تو هستند، و مهدی اُمّت که عیسی در نماز به وی اقتدا می­کند، از ماست؛ سپس دست بر شانه حسین زده و فرمود: مهدی این اُمّت از نسل این است .

محمّد بن یوسف بن محمّد گنجی شافعی گوید: دار قطنی صاحب کتاب «الجرح و التعدیل» آن را به همین شکل روایت کرده است. گفتم: حافظ ابونعیم آن را در کتاب «الأربعین» ضمن اخبار مهدی علیه السّلام نقل کرده که إن شاء الله آن را که مفصل تر از این است، در همان­جا خواهم آورد.

و از مناقب حافظ ابوبکر احمد بن موسی بن مردویه از حذیفۀ این روایت را نقل کرده­ام که گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی خیرُالبشر است، هرکس نپذیرد به یقین کفر ورزیده است. و از حذیفۀ نیز نظیر آن روایت شده است. و به نقل از وی گوید: از حذیفۀ درباره علی علیه السّلام سؤال شد، گفت: پس از پیامبر، او بهترینِ این اُمّت است و در این امر جز منافق تردید نمی­کند. و از سلمان فارسی نقل کرده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی بن ابی طالب بهترین کسی است که پس از خودم برجای می­گذارم.

و از ابوسعید خدری آورده است که سلمان فارسی گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله مرا دیده و صدا زد، پس لبّیک گفتم، فرمود: امروز تو را گواه می­گیرم که علی بن ابی طالب بهترین و با فضیلت ترین اصحاب است.

و از ابوسعید خدری از سلمان رضی الله عنه روایت کرده که: عرض کردم: یا رسول الله، هر پیامبری یک وصی دارد، وصیّ شما کیست؟

ص: 11

لَا أُمَّ لَکَ أَبُوهُمَا خَیْرٌ مِنْ أَبِیکَ وَ أُمُّهُمَا خَیْرٌ مِنْ أُمِّکَ (1).

آن حضرت سکوت فرمود لیکن بعداً که مرا دید، فرمود: سلمان! پس به سرعت حضورشان شرفیاب شده و عرض کردم: لبّیک! فرمود: می­دانی وصیّ موسی کیست؟ عرض کردم: آری، یوشع بن نون. فرمود: چرا؟ عرض کردم: چون در آن روزگار وی اعلم­تر از بقیه بود. فرمود: همانا وصیّ من، محرم رازم و بهترین کسی که پس از خودم بر جای می­گذارم کسی که به وعده­های من عمل می­کند، و وام مرا ادا می­نماید، علی بن ابی طالب است.

و از انس بن مالک روایت کرده که: سلمان فارسی برای من روایت کرد که از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله شنیده است که فرمود: همانا برادرم، وزیرم و بهترین کسی که پس از خود بر جای می­گذارم علی بن ابی طالب است. دوست ما العزّ المحدّث حنبلی نیز ما را مرفوعاً از انس روایت کرده که: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی، برادر و دوست و عمو زاده من است و بهترینِ کسانی است که بعد از خودم برجای می­گذارم، وام مرا ادا می­کند و وعده­های مرا تحقیق می­بخشد. و از انس از سلمان روایت شده که: عرض کردم: یا رسول الله، پس از شما دین خود را از چه کسی بگیریم و به چه کسی اقتدا کنیم؟ گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله مرا پاسخ نداده و سکوت فرمود تا اینکه ده بار پرسش خود را تکرار کردم و آن­گاه فرمود: ای سلمان، وصی و جانشین، برادر و وزیر من و بهترین کسی که پس از خود بر جای می­گذارم، علی بن ابی طالب است، کار های مرا انجام می­دهد و وعده­های مرا به جای می­آورد.

و از سلمان رضی الله روایت کرده که: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به من فرمود: آیا می­دانی وصیّ موسی که بود؟ عرض کردم: یوشع بن نون. فرمود: وصیّ من در میان خاندانم و بهترین کسی که پس از خود بر جای می­گذارم علی بن ابی طالب است. از ابورافع از پدرش از جدّش آورده است که: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام فرمود: تو بهترینِ اُمّت من در دنیا و در آخرت هستی. و از حبشی بن جناده آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: بهترین کسی که پس از من بر روی زمین راه می­رود علی بن ابی طالب است. از انس بن مالک آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی بهترین کسی است که پس از خود بر جای می­گذارم.

نیز از انس آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: دوست، وزیر، جانشین و بهترین کسی که پس از خود بر جای می­گذارم، کسی که وام مرا می­پردازد و وعده­های مرا به جا می­آورد، علی بن ابی طالب است.

و از عطیّۀ بن سعد آورده است که: بر جابر بن عبدالله در حالی که پیری سالخورده بود، وارد شدیم و گفتیم: از این مرد، علی بن ابی طالب

برایمان بگو. پس ابروان خود را بالا برده سپس گفت: او خیرالبشر است.

ص: 12

رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ یَا فَاطِمَةُ أَ مَا عَلِمْتِ أَنَّ اللَّهَ اطَّلَعَ إِلَی الْأَرْضِ اطِّلَاعَةً فَاخْتَارَ مِنْهَا أَبَاکِ (1) ثُمَّ اطَّلَعَ ثَانِیَةً فَاخْتَارَ مِنْهُمْ بَعْلَکِ فَأَوْحَی إِلَیَّ فَأَنْکَحْتُهُ وَ اتَّخَذْتُهُ وَصِیّاً أَ مَا عَلِمْتِ أَنَّکِ بِکَرَامَةِ اللَّهِ إِیَّاکِ زَوَّجَکِ أَعْلَمَهُمْ عِلْماً وَ أَکْثَرَهُمْ حِلْماً وَ أَقْدَمَهُمْ سِلْماً فَضَحِکَتْ وَ اسْتَبْشَرَتْ فَأَرَادَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ یَزِیدَهَا مَزِیدَ الْخَیْرِ کُلِّهِ الَّذِی قَسَمَهُ اللَّهُ لِمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَقَالَ لَهَا یَا فَاطِمَةُ وَ لِعَلِیٍّ ثَمَانِیَةُ أَضْرَاسٍ یَعْنِی مَنَاقِبَ إِیمَانٌ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ حِکْمَتُهُ وَ زَوْجَتُهُ وَ سِبْطَاهُ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ أَمْرُهُ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیُ عَنِ الْمُنْکَرِ یَا فَاطِمَةُ إِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ أُعْطِینَا سِتَّ خِصَالٍ لَمْ یُعْطَهَا أَحَدٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ لَا یُدْرِکُهَا أَحَدٌ مِنَ الْآخِرِینَ غَیْرُنَا نَبِیُّنَا خَیْرُ

الْأَنْبِیَاءِ وَ هُوَ أَبُوکِ وَ وَصِیُّنَا خَیْرُ الْأَوْصِیَاءِ وَ هُوَ بَعْلُکِ وَ شَهِیدُنَا خَیْرُ الشُّهَدَاءِ وَ هُوَ حَمْزَةُ عَمُّ أَبِیکِ وَ مِنَّا سِبْطَا هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ هُمَا ابْنَاکِ وَ مِنَّا مَهْدِیُّ الْأُمَّةِ(2) الَّذِی یُصَلِّی عِیسَی خَلْفَهُ ثُمَّ ضَرَبَ عَلَی مَنْکِبِ الْحُسَیْنِ فَقَالَ مِنْ هَذَا مَهْدِیُّ هَذِهِ الْأُمَّةِ.

قال محمد بن یوسف بن محمد الکنجی الشافعی هکذا أخرجه الدارقطنی صاحب الجرح و التعدیل قلت أورده الحافظ أبو نعیم فی کتاب الأربعین فی أخبار المهدی علیه السلام أذکره هناک إن شاء الله و هو أبسط من هذا.

وَ نَقَلْتُ مِنْ مَنَاقِبِ الْحَافِظِ أَبِی بَکْرٍ أَحْمَدَ بْنِ مُوسَی بْنِ مَرْدَوَیْهِ عَنْ حُذَیْفَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: عَلِیٌّ خَیْرُ الْبَشَرِ مَنْ أَبَی فَقَدْ کَفَرَ.

وَ عَنْ حُذَیْفَةَ أَیْضاً: مِثْلَهُ.

وَ مِنْهُ قَالَ: سُئِلَ حُذَیْفَةُ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ خَیْرُ هَذِهِ الْأُمَّةِ بَعْدَ نَبِیِّهَا وَ لَا یَشُکُّ فِیهِ إِلَّا مُنَافِقٌ.

وَ مِنْهُ عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ (3) خَیْرُ مَنْ أُخَلِّفُهُ بَعْدِی.

وَ مِنْهُ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ قَالَ سَلْمَانُ: رَآنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَنَادَانِی فَقُلْتُ لَبَّیْکَ قَالَ أُشْهِدُکَ الْیَوْمَ أَنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ خَیْرُهُمْ وَ أَفْضَلُهُمْ.

وَ مِنْهُ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ عَنْ سَلْمَانَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ لِکُلِّ نَبِیٍّ وَصِیٌّ فَمَنْ وَصِیُّکَ

ص: 11

و از عطیّۀ مانند آن به چند روایت نقل شده است. و از او روایت شده که از جابر درباره علی علیه السّلام پرسیده شد، گفت: او خیرالبشر بود. و در روایتی دیگر، پس به وی (جابر) گفته شد: درباره مردی که علی را دشمن بدارد چه می­گویی؟ گفت: جز کافر کسی با علی دشمنی نمی­کند. و از سالم بن ابی الجعد روایت کرده که گفت: گروهی نزد جابر بن عبدالله درباره فضایل علی بحث و گفتگ می­کردند، گفت: آیا درباره فضایل وی شک دارید؟! پس یکی از آن جمع گفت: او بدعت نهاد.! گفت: جز کافر یا منافق درباره فضیلت او شک نمی­کند- و در روایتی دیگر گفت: او خیرالبشربود.- گفتم: ای جابر، درباره کسی که علی را دشمن بدارد چه می­گویی؟ گفت: جز کافر کسی با او دشمنی نمی­کند.

و از جابر بن عبدالله آورده است که گفت: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله ولید بن عقبه را (برای جمع صدقات) نزد بنی ولیعۀ فرستاد و میان ولید و ایشان در جاهلیت دشمنی و عداوتی واقع شده بود. چون ولید به بنی ولیعۀ رسید، به استقبالش شتافتند تا از نیّت وی آگاه شوند. گوید: پس ولید از آن قوم ترسیده نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بازگشت و عرض کرد: بنی ولیعۀ قصد جان من کردند و از دادن صدقات امتناع ورزیدند. چون بنی ولیعۀ اطلاع یافتند که ولید به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله چه گفته است، نزد آن حضرت آمده و گفتند: یا رسول الله، به خدا سوگند ولید دروغ گفته است، لیکن میان ما و او عداوتی واقع شده از این رو ترسیدیم به خاطر آن ما را مجازات کند. رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای بنی ولیعۀ، از مخالفت دست برمی­دارید یا مردی را که نزد من چون خودِ من است به سراغتان بفرستم که جنگجویانتان را به قتل آورد و زنان و کودکانتان را به اسارت گیرد؟ و او همین است، بهترین کسی که تاکنون دیده­اید- و با دست بر شانه علی بن ابی طالب علیه السّلام زد- و خداوند درباره ولید بن عقبه این آیه را نازل فرمود:«یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ إِن جَاءَکمُ ْ فَاسِقُ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُواْ أَن تُصِیبُواْ قَوْمَا بجَِهَالَةٍ فَتُصْبِحُواْ عَلیَ مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِینَ»(1){ای

کسانی که ایمان آورده اید، اگر فاسقی برایتان خبری آورد، نیک وارسی کنید، مبادا به نادانی گروهی را آسیب برسانید و [بعد،] از آنچه کرده اید پشیمان شوید.} و از عطا روایت کرده که گفت: از عایشه درباره علی علیه السّلام پرسیدم، گفت: او بهترینِ مردم بود و جز کافر درباره مقام وی شک نمی­کند. و از سلیمان بن بریده از پدرش روایت کرده که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به فاطمه علیها السّلام فرمود: شوی تو بهترینِ اُمّتِ من است، پیشتازترین ایشان در اسلام آوردن و عالِم­ترین آنان.

و از کتاب «کفایۀ الطالب» از ابن تیمی از پدرش روایت کرده که گفت: علی بن ابی طالب بر دیگر صحابه رسول الله صَلی الله علیهِ و آله یکصد فضیلت دارد ضمن اینکه در مناقبی که صحابه از آن برخوردارند، با آنان شریک است.(2)

روایت18.

الطرائف: ابن عباس گوید: این آیه درباره علی علیه السّلام نازل شده است:« إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ أُوْلَئکَ هُمْ خَیرُْ الْبرَِیَّة»(3){در

حقیقت کسانی که گرویده و کارهای شایسته کرده اند، آنانند که بهترین آفریدگانند}. و از عطیّه روایت کرده که از جابر بن عبدالله درباره علی علیه السّلام سؤال کرده و جابر گفته است: او خیرُالبشر است و جز منافق در مقام او تردید نمی­کند. و از عطا به نقل از عایشه آورده است که چون درباره علی علیه السّلام از وی سؤال شد، گفت: علی خیرُالبشر است و جز کافر در این مورد تردید نمی­کند.(4)

روایت19.

امالی صدوق: ابن عمر گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هرکس یکی از صحابه مرا بر علی برتری دهد، به یقین کفر ورزیده است.(5)

امالی صدوق: جابر بن عبدالله انصاری نظیر این حدیث را نقل کرده است.(6)

روایت20.

امالی مفید: ابوذر گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: کسی را در مقابل علی قرار ندهید که کفر خواهید ورزید و کسی را بر وی برتری ندهید که مرتد می­شوید.(7)

روایت21.

الروضۀ- الفضائل: عمر بن خطّاب گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را شنیدم که می­فرمود: فضیلت علی بن ابی طالب بر این اُمّت به مانند فضیلت ماه رمضان بر دیگر ماه­هاست و فضیلت علی بر این اُمّت همانند فضیلت شب قدر بر دیگر شب­هاست و فضیلت علی بر این اُمّت همانند فضیلت شب جمعه بر دیگر شب­هاست، پس خوشا به حال آن­که به وی ایمان آورده و ولایتش را تصدیق کند

ص: 14

فَسَکَتَ عَنِّی فَلَمَّا کَانَ بَعْدُ رَآنِی فَقَالَ یَا سَلْمَانُ فَأَسْرَعْتُ إِلَیْهِ وَ قُلْتُ لَبَّیْکَ (1) قَالَ تَعْلَمُ مَنْ وَصِیُّ مُوسَی قُلْتُ نَعَمْ یُوشَعُ بْنُ نُونٍ قَالَ لِمَ قُلْتُ لِأَنَّهُ کَانَ أَعْلَمَهُمْ یَوْمَئِذٍ قَالَ فَإِنَّ وَصِیِّی وَ مَوْضِعَ سِرِّی وَ خَیْرَ مَنْ أَتْرُکُ بَعْدِی وَ یُنْجِزُ عِدَتِی وَ یَقْضِی دَیْنِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ.

وَ مِنْهُ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ حَدَّثَنِی سَلْمَانُ الْفَارِسِیُّ: أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ إِنَّ أَخِی وَ وَزِیرِی وَ خَیْرَ مَنْ أُخَلِّفُ بَعْدِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ.

وَ رَوَاهُ صَدِیقُنَا الْعِزُّ الْمُحَدِّثُ الْحَنْبَلِیُّ مَرْفُوعاً إِلَی أَنَسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: عَلِیٌّ أَخِی وَ صَاحِبِی وَ ابْنُ عَمِّی وَ خَیْرُ مَنْ أَتْرُکُ بَعْدِی یَقْضِی دَیْنِی وَ یُنْجِزُ مَوْعِدِی.

وَ عَنْ أَنَسٍ عَنْ سَلْمَانَ قَالَ: قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ عَمَّنْ نَأْخُذُ بَعْدَکَ وَ بِمَنْ نَثِقُ قَالَ فَسَکَتَ عَنِّی حَتَّی سَأَلْتُ عَشْراً ثُمَّ قَالَ یَا سَلْمَانُ إِنَّ وَصِیِّی وَ خَلِیفَتِی وَ أَخِی وَ وَزِیرِی وَ خَیْرَ مَنْ أُخَلِّفُهُ بَعْدِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ یُؤَدِّی عَنِّی وَ یُنْجِزُ مَوْعِدِی.

وَ مِنْهُ عَنْ سَلْمَانَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله هَلْ تَدْرِی مَنْ کَانَ وَصِیُّ مُوسَی قُلْتُ یُوشَعُ بْنُ نُونٍ قَالَ فَإِنَّ وَصِیِّی فِی أَهْلِی وَ خَیْرَ مَنْ أُخَلِّفُهُ بَعْدِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ.

وَ مِنْهُ عَنْ أَبِی رَافِعٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام أَنْتَ خَیْرُ أُمَّتِی فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ.

وَ مِنْهُ عَنْ حُبْشِیِّ بْنِ جُنَادَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: خَیْرُ مَنْ یَمْشِی عَلَی الْأَرْضِ (2) بَعْدِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ.

وَ مِنْهُ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: عَلِیٌّ خَیْرُ مَنْ تَرَکْتُ بَعْدِی.

وَ مِنْهُ عَنْ أَنَسٍ أَیْضاً عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ: إِنَّ خَلِیلِی وَ وَزِیرِی وَ خَلِیفَتِی وَ خَیْرُ مَنْ أَتْرُکُ بَعْدِی یَقْضِی دَیْنِی وَ یُنْجِزُ مَوْعِدِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ.

وَ مِنْهُ عَنْ عَطِیَّةَ بْنِ سَعْدٍ قَالَ: دَخَلْنَا عَلَی جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ وَ هُوَ شَیْخٌ کَبِیرٌ فَقُلْنَا أَخْبِرْنَا عَنْ هَذَا الرَّجُلِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَرَفَعَ حَاجِبَیْهِ ثُمَّ قَالَ ذَاکَ مِنْ خَیْرِ الْبَشَرِ.

ص: 12

و ای وای بر آن­کس که منکر او و منکر حقّش شود، که در این صورت بر خدا حقّ است که روز قیامت وی را از شفاعت محمّد صَلی الله علیهِ و آله محروم سازد.(1)

روایت22.

کشف الغمّۀ: حسن بن علی علیه السّلام گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به من فرمود: سیّد عرب -منظورش علی بود- را برای من فرا بخوان! پس عایشه گفت: مگر سیّد عرب شما نیستید؟ فرمود: من سیّد فرزندان آدم هستم و سیّد عرب علی است. و چون علی آمد، در پی انصار فرستاد که آمدند، پس به ایشان فرمود: ای جماعت انصار، آیا شما را به کسی رهنمون گردم که تا زمانی که به وی تمسّک جویید از آن پس هرگز گمراه نشوید؟ عرض کردند: آری، یا رسول الله. فرمود: او علی است، پس به واسطه محبت من او را دوست بدارید و به واسطه کرامت من او را گرامی بدارید؛ زیرا جبرئیل علیه السّلام از جانب خدای عزیز و بلندمرتبه به من امر فرمود که این را به شما بگویم.(2)

روایت23.

الروضۀ- الفضائل: امام باقر علیه السّلام فرمود: از جابر بن عبدالله انصاری درباره علی بن ابی طالب علیه السّلام سؤال شد، گفت: به خدا سوگند که او امیرمؤمنان هلاک کافران و قاتل قاسطین، ناکثین و مارقین (از دین برگشتگان، پیمان­شکنان (وخوارج) است؛ و من خود از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله شنیدم که فرمود: پس از من علی خیرُالبشر است و هرکس در مقام او شک کند، کفر ورزیده است.(3)

روایت24.

می­گویم: عبدالحمید بن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه گوید: در کتاب صفیّن، مدائنی از مسروق از عایشه نقل کرده که چون دانست حضرت علی علیه السّلام ذوالثدیۀ (سردسته خوارج) را به قتل رسانده، گفت: خدا عمروعاص را لعنت کند که برایم نوشته بود او خود ذوالثدیۀ را در اسکندریه به قتل رسانده است. اما آنچه از علی در دل دارم باعث نمی­شود که سخنی را که از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله شنیده­ام، بیان نکنم، من شنیدم که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: او را بهترینِ اُمّتِ من بعد از من خواهد کشت.

و در مسند احمد بن حنبل از مسروق نقل است که: عایشه به من گفت: تو از فرزندان من و از محبوب­ترین آن­ها نزد منی؛ اکنون بگو که آیا از آن مخدج (شل- سردسته خوارج-) خبر داری؟ گفتم: آری، علی بن ابی طالب او را در کنار نهری

ص: 15

وَ مِنْهُ عَنْ عَطِیَّةَ: مِثْلَهُ.

بِعِدَّةِ رِوَایَاتٍ وَ مِنْهُ: سُئِلَ جَابِرٌ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ کَانَ خَیْرَ الْبَشَرِ(1).

وَ فِی رِوَایَةٍ: فَقِیلَ لَهُ وَ مَا تَقُولُ فِی رَجُلٍ یُبْغِضُ عَلِیّاً قَالَ مَا یُبْغِضُ عَلِیّاً إِلَّا کَافِرٌ.

وَ مِنْهُ عَنْ سَالِمِ بْنِ أَبِی الْجَعْدِ قَالَ: تَذَاکَرُوا فَضْلَ عَلِیٍّ عِنْدَ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ فَقَالَ وَ تَشُکُّونَ فِیهِ فَقَالَ بَعْضُ الْقَوْمِ إِنَّهُ قَدْ أَحْدَثَ قَالَ وَ مَا یَشُکُ (2) فِیهِ إِلَّا کَافِرٌ أَوْ مُنَافِقٌ.

وَ فِی رِوَایَةٍ قَالَ: کَانَ خَیْرَ الْبَشَرِ قُلْتُ یَا جَابِرُ کَیْفَ تَقُولُ فِیمَنْ یُبْغِضُ عَلِیّاً قَالَ مَا یُبْغِضُهُ إِلَّا کَافِرٌ.

وَ مِنْهُ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: بَعَثَ النَّبِیُّ الْوَلِیدَ بْنَ عُقْبَةَ إِلَی بَنِی وَلِیعَةَ وَ کَانَ بَیْنَهُمْ شَحْنَاءُ فِی الْجَاهِلِیَّةِ فَلَمَّا بَلَغَ بَنِی وَلِیعَةَ اسْتَقْبَلُوهُ لِیَنْظُرُوا مَا فِی نَفْسِهِ قَالَ فَخَشِیَ الْقَوْمَ فَرَجَعَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ إِنَّ بَنِی وَلِیعَةَ أَرَادُوا قَتْلِی وَ مَنَعُوا الصَّدَقَةَ فَلَمَّا بَلَغَ بَنِی وَلِیعَةَ الَّذِی قَالَ عَنْهُمُ الْوَلِیدُ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَتَوْا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ اللَّهِ لَقَدْ کَذَبَ الْوَلِیدُ وَ لَکِنَّهُ قَدْ کَانَتْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ شَحْنَاءُ فَخَشِینَا أَنْ یُعَاقِبَنَا بِالَّذِی کَانَ بَیْنَنَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَتَنْتَهُنَّ یَا بَنِی وَلِیعَةَ أَوْ لَأَبْعَثَنَّ إِلَیْکُمْ رَجُلًا عِنْدِی کَنَفْسِی یَقْتُلُ مُقَاتِلَکُمْ (3) وَ یَسْبِی ذَرَارِیَّکُمْ وَ هُوَ هَذَا خَیْرُ مَنْ تَرَوْنَ وَ ضَرَبَ عَلَی کَتِفِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ أَنْزَلَ اللَّهُ فِی الْوَلِیدِ بْنِ عُقْبَةَ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ(4) إِلَی آخِرِهَا.

وَ مِنْهُ عَنْ عَطَاءٍ قَالَ: سَأَلْتُ عَائِشَةَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَتْ ذَاکَ مِنْ خَیْرِ الْبَرِیَّةِ وَ لَا یَشُکُّ فِیهِ إِلَّا کَافِرٌ.

وَ مِنْهُ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ بُرَیْدَةَ عَنْ أَبِیهِ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ لِفَاطِمَةَ علیها السلام إِنَّ زَوْجَکِ خَیْرُ أُمَّتِی أَقْدَمُهُمْ سِلْماً وَ أَکْثَرُهُمْ عِلْماً.

وَ مِنْ کِفَایَةِ الطَّالِبِ عَنِ ابْنِ التَّیْمِیِّ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: فَضْلُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَلَی سَائِرِ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِمِائَةِ مَنْقَبَةٍ وَ شَارَکَهُمْ فِی مَنَاقِبِهِمْ (5).

ص: 13

که بالای آن را «تامَرّا» و پایین آن را «نهروان» و میان خافیق و طرفاء واقع است، به قتل رساند. گفت: برای اثبات گفته­ات شاهد بیاور، و من نیز چند مرد را نزد ایشان آوردم و گواهی به صحّت گفته من دادند. گوید: پس به وی گفتم: تو را به صاحب این قبر سوگند می­دهم به من بگو از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در مورد آنها چه شنیده­ای؟ گفت: بلی، از آن حضرت شنیدم که فرمود: آن­ها بدترین آفریدگانند و بهترینِ آفریدگان و نزدیک­ترین آن­ها نزد خدا به جهت وسیله، آن­ها را به قتل خواهد رساند.(1)

روایت25.

امالی صدوق: انس بن مالک گوید: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: اکنون از این در بهترینِ اوصیا، سرور شهیدان و نزدیک­ترین مردم از جهت منزلت به پیامبران بر شما وارد می­شود. پس علی بن ابی طالب علیه السّلام وارد شد؛ سپس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: و چرا چنین نگویم یا أبا الحسن در حالی که تو صاحب حوض من، به جا آورنده تعهدات و پرداخت کننده وام منی؟!(2)

روایت26.

امالی صدوق: سلمان رحمۀ الله علیه گوید: به هنگام احتضار رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نزد وی رفتم، فرمود: علی بن ابی طالب بهترین کسی است که پس از خود برجای می­گذارم.(3)

روایت27.

امالی صدوق: علی علیه السّلام گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: محبوب­ترین اهل بیتم و بهترین کسی که پس از خود برجای می­گذارم علی بن ابی طالب است.(4)

روایت28.

کشف الیقین: امام باقر علیه السّلام می­فرماید:

ص: 16

رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در جمع صحابه نشسته بود که علی علیه السّلام را دید، پس فرمود: این بهترینِ اوصیا و امیر دست و رو سپیدان است.(1)

روایت29.

کشف الیقین: انس بن مالک گوید: به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله خدمت می­کردم که به من فرمود: ای انس بن مالک، اکنون مردی بر من وارد می­شود که امام مؤمنان، سرور مسلمانان و بهترینِ اوصیاست. در این هنگام در زده شد و علی بن ابی طالب علیه السّلام عرق ریزان وارد گردید. پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله شروع کرد به خشک کردن عرق صورتش و می­فرمود: این تویی که رسالت مرا ادا یا ابلاغ می­کنی؛ علی علیه السّلام عرض کرد: مگر رسالت پروردگارتان را ابلاغ نکرده­اید؟ فرمود: بلی، لیکن تو مردم را تعلیم می­دهی.(2)

روایت30.

مناقب ابن شهر آشوب: الحلیۀ­، شعبی از علی علیه السّلام روایت کرده که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: مرحبا به سرور مسلمانان و امام پارسایان... تا آخر حدیث. و در حدیث مسند آمده است: من سید انبیا و علی سیّد اوصیاست. و در حدیثی از حسین علیه السّلام: تو سیّد پسر سیّد و برادر سیّد هستی.(3)

روایت31.

امالی طوسی: انس بن مالک گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: سیّد عرب کیست؟ عرض کردند: شما هستید یا رسول الله، فرمود: من سرور و سیّد فرزندان آدم هستم و سیّد عرب علی است.(4)

روایت32.

امالی طوسی: انس گوید: در حالی که آب روی دست رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله می­ریختم تا وضو بگیرند، علی علیه السّلام وارد شد و شروع کرد به گرفتن آب وضوی پیامبر

ص: 17

بِوَلَایَتِهِ وَ الْوَیْلُ کُلُّ الْوَیْلِ لِمَنْ جَحَدَهُ وَ جَحَدَ حَقَّهُ حَقّاً عَلَی اللَّهِ أَنْ یُحَرِّمَهُ (1) یَوْمَ الْقِیَامَةِ شَفَاعَةَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله (2).

و صورت خود را با آن شستن، پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به وی فرمود: تو سیّد عرب هستی! عرض کرد: یا رسول الله، شما رسول خدا و سیّد عرب هستید: فرمود: یا علی، من فرستاده خدا و سیّد فرزندان آدم هستم و تو امیرمؤمنان سیّد عرب هستی.(1)

توضیح

شاید علت اینکه پیامبر صَلی الله علیهِ و آله وی را اختصاصا «سیّد عرب» نامیده بدان جهت باشد که این توهم پیش نیاید که علی علیه السلام افضل از اوست یا اینکه از بیم انکار مردم، سیادت وی را منحصر به عرب فرموده است.

روایت33.

الطرائف: اُمّ سلمه همسر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله (به مربی ای که او را حضانت و سرپرستی کرده بود و علی علیه السلام را در نمازها دشنام می داد) گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خداوند، از هر اُمّتی پیامبری برگزید و برای هر پیامبری یک وصی برگزید لذا من پیامبر این اُمّتم و علی بعد از من وصیّ من بر خاندان، خانواده و اُمّت من است. اکنون پدر جان تو خود دانی، خواهی وی را ناسزا بگو و دشنام ده یا به حال خودش واگذار. از آن پس بود که دیدم پدر اُمّ­سلمه شب و روز مناجات می­کرد و از خدا طلب آمرزش می­نموده می­گفت: خدایا، مرا بیامرز که نسبت به مقام و منزلت علی ناآگاه بودم، از این پس، من دوستِ دوست علی و دشمنِ دشمن علی هستم؛ و بدین ترتیب سرپرست ام سلمه توبه نصوحی کرد و در بقیه عمر پیوسته از خداوند می­خواست وی را بیامرزد.(2)

می­گویم: کُلّ این روایت در باب اینکه آن حضرت نزدیک­ترین مردم به رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بود، خواهد آمد.

روایت34.

امالی صدوق: سلمان فارسی گوید: از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله پرسیدم: از میان اُمّت شما چه کسی وصیّ شماست؟ زیرا هیچ پیامبری فرستاده نشده مگر اینکه وصیّی از اُمّت خود داشته باشد؟ رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هنوز وصیّ من معلوم نشده است. بعد از مدت­ها چون وارد مسجد شدم، پیامبر صَلی الله علیهِ و آله مرا صدا زده و فرمود: ای سلمان، درباره وصیّ من از میان اُمتّم پرسیدی؛ آیا می­دانی وصیّ موسی از میان اُمّتش که بود؟ عرض کردم: وصیّ او یوشع بن نون بود، همان جوانمرد - همراه - او؛ فرمود: آیا می­دانی چرا به او وصیّت کرد؟ عرض کردم: خدا و رسولش داناترند. فرمود: او را وصیّ خود کرد چون اعلم اُمّتش بعد از وی بود، و وصیّ و اعلم اُمّتم بعد از من علی بن ابی طالب است.(3)

ص: 18

یُقَالُ لِأَعْلَاهُ تَامَرَّا(1) وَ لِأَسْفَلِهِ النَّهْرَوَانُ بَیْنَ الخافیق [لَخَاقِیقَ] وَ طَرْفَاءَ(2) قَالَتِ ابْغِنِی (3) عَلَی ذَلِکَ بَیِّنَةً فَأَقَمْتُ رِجَالًا شَهِدُوا عِنْدَهَا بِذَلِکَ قَالَ فَقُلْتُ لَهَا سَأَلْتُکَ بِصَاحِبِ الْقَبْرِ مَا الَّذِی سَمِعْتَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ فِیهِمْ قَالَتْ نَعَمْ سَمِعْتُهُ یَقُولُ إِنَّهُمْ شَرُّ الْخَلْقِ وَ الْخَلِیقَةِ یَقْتُلُهُمْ خَیْرُ الْخَلْقِ وَ الْخَلِیقَةِ وَ أَقْرَبُهُمْ عِنْدَ اللَّهِ وَسِیلَةً(4).

روایت35.

العمدۀ: انس – ابن مالک- گوید: به سلمان گفتیم: از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بپرس وصیّ وی کیست؟ پس سلمان به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله عرض کرد: وصیّ شما کیست؟ فرمود: سلمان، وصیّ موسی که بود؟ عرض کرد: یوشع بن نون. گوید: فرمود: وصیّ و وارث من کسی است که وام مرا بپردازد، وعده مرا به جای آورد، علی بن أبی طالب.(1)

الطرائف: مسند ابن حنبل مرفوعاً از سلمان فارسی مانند آن را روایت کرده است.(2)

روایت36.

کشف الغمّۀ: از مناقب خوارزمی از بریده روایت کرده که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: بریده برخیز به دیدار فاطمه برویم؛ چون بر ایشان وارد گشتیم و چشمشان بر پدرشان افتاد، چشم­های ایشان پر از اشک شد. پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: دخترم چرا گریه می­کنی؟ عرض کرد: به خاطر اندکی خوراک، کثرت غم و سختی بیماری! پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به وی فرمود: به خدا سوگند آنچه نزد خدا داری بهتر از آنی است که بدان راغبی؛ ای فاطمه، آیا خوشنود نیستی که تو را به زوجیّت بهترینِ اُمّتم در آوردم که پیشتازترین آنان در پذیرش اسلام، عالم­ترین آن­ها و بردبارترینِ ایشان است؟ به خدا سوگند دو پسر تو دو سرور جوانان اهل بهشتند. و از کتاب «الذرّیۀ الطاهرۀ» دوالبی به خط شیخ بن وضّاح نزدیک به این مضمون را نقل کرده گوید: چون فاطمه علیها السّلام آگاه شد که به زوجیّت علی علیه السّلام در آمده است، گریست، پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بر وی وارد گشته و فرمود: فاطمه، چرا گریه می­کنی؟! به خدا سوگند تو را به همسری مردی درآوردم که از همه عالم­تر، بردبارتر و در اسلام آوردن پیشتازتر است.

و از مسند احمد بن حنبل از معقل بن یسار آورده است که: روزی مشغول ریختن آب وضو برای پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بودم که فرمود: مایل هستی به دیدار فاطمه برویم؟ عرض کردم: آری! پس آن حضرت به من تکیه داده و برخاست سپس فرمود: بار سنگین مرا دیگری حمل می­کند ولی ثواب آن برای تو خواهد بود. گوید: در طول راه گویی هیچ باری بر من نبود تا اینکه بر فاطمه علیها السّلام وارد شدیم. سپس آن حضرت فرمود: خود را چگونه می­بینی؟ عرض کرد: به خدا سوگند که اندوهم سخت، نداریم افزون و بیماریم به درازا کشیده است.

ص: 19

الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ یَحْیَی بْنِ هِلَالٍ عَنْ حَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ الْحَکَمِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ قَاعِداً مَعَ أَصْحَابِهِ فَرَأَی عَلِیّاً فَقَالَ هَذَا خَیْرُ الْوَصِیِّینَ وَ أَمِیرُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ (1).

عبدالله ما را روایت کرده گفت: در کتاب پدرم با دست­خط خودش این حدیث را یافتم: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: آیا خرسند نیستی که تو را به زوجیّت پیشتازترین اُمّتم در اسلام آوردن و عالم­ترین و بردبارترین آن­ها در آوردم؟!(1)

توضیح

از روایات این باب آشکار گردید که آن حضرت علیه السّلام وصیّ پیامبر و سیّد اوصیاست و اکثر آن­ها بیانگر این هستند که مراد از وصایت، خلافت عظمی است و بقیه روایات ( که تصریح به وصایت ایشان ندارند) مزیت هایی را برای ایشان ثابت میکنند که مقدّم شدن او بردیگران را واجب می­گرداند، و روشن می­کنند که او خیرالبشر و به اجماع، نزدیک­ترین فرد به رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله است و دیگران به عنوان بشر در مرتبه­ای فروتر از ایشان قرار می­گیرند و بدین ترتیب فضل علی علیه السّلام بر آنان آشکار می­گردد و این خود منزلتی رفیع­تر از خلافت و امامت است و هیچ عاقلی تردید ندارد که این فضایل ملازم آن دو است، و شخصی که عاقل باشد چگونه جایز می­داند کسی نبی و امام نیست، افضل از انبیا باشد؟ و از سایر روایات مشخص گردید که وی افضل همه صحابه و جمله اُمّت است و عقل سلیم اجازه نمی­دهد کسی که افضل نیست، بر افضل پیشی گیرد، و اکثر روایات وارد شده در این باب بر امامت ایشان دلالت دارند، برخی به تصریح و برخی تلویحا و خوض در آن­ها موجب اطاله کلام می­گردد، و اکثر مخالفان به وصی بودن آن حضرت علیه السّلام اعتراف کرده­اند. ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه گوید:

از جمله اشعاری که از صدر اسلام برای ما روایت شده است و در بر گیرنده مفهوم وصیّ رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بودن علی علیه السّلام است، قول عبدالله بن أبی سفیان بئدن حارث بن عبدالمطلّب است:

-« و علی، آنکه فاتح خیبر است، از ماست، همان که گروهای رزمی او در جنگ بدر رفعت یافتند؛

- وصیّ پیامبر برگزیده و عموزاده او، پس کیست که در برخوردار بودن از این مقام و منزلت به وی نزدیک باشد؟»

و عبدالرحمان بن جعیل گوید:

-« به جان خودم سوگند تحقیقاً با مردی بیعت کرده­اید که پاسدار دین مشهور به پاکدامنی و عفت و موفّق است؛

- علی، وصیّ پیامبر برگزیده و عموزاده او است، و نخستین کسی است که با وی نماز خواند، و کسی که قرین دیانت و تقوا است.»

و ابوالهیثم بن التیهان که بدری نیز بود، گوید:

-« به زیبر و به طلحه بگویید: ما همان­هایی هستیم که شعارمان انصار پیامبر بودن است؛ - ما کسانی هستیم که آن کافران قریشی در روز بدر ضرب شست ما را دیده­اند؛

- در آن روز ما پشت و پناه او بوده، جان و دیدگان خود را فدای او می­کردیم؛

ص: 20

فَیَغْسِلُ بِهِ وَجْهَهُ ثُمَّ قَالَ أَنْتَ سَیِّدُ الْعَرَبِ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَنْتَ رَسُولُ اللَّهِ وَ سَیِّدُ الْعَرَبِ قَالَ یَا عَلِیُّ أَنَا رَسُولُ اللَّهِ وَ سَیِّدُ وُلْدِ آدَمَ وَ أَنْتَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ سَیِّدُ الْعَرَبِ (1).

- یقیناً آن وصی، امام و ولیّ ماست، و این راز نهان بر ملا شده و آشکار گشت»

و عمر بن حارثه انصاری که روز جمل به همراه محمّد حنفیه بود و پدر بزرگوارش او را ملامت کرده بود هنگامی که به وی فرمان حمله داده ولی او درنگ کرد، گوید:

-« ای ابوالحسن، تو خود کارها را فیصله می­دهی و حلال و حرام به واسطه تو آشکار می­شود؛

- مردم را زیر پرچم فرزندت در روز جنگ جمل گرد آوردی که دشمن را درهم شکند،

- لیکن او از ترس سستی نورزید بلکه باران پیاپی تیر مانع حمله وی گشت،

- از این رو گفت: درنگ کنید و شتاب به خرج ندهید، که من، اگر تیرهایشان را تا به آخر انداختند، حمله خواهم برد،

- لیکن مهلتش ندادی در حالی که آن جوان تصمیم به حمله داشت، سخنانی نثارش کردی که شخص ترسویی که از جنگ فرار می کند هم از شنیدن آنها کراهت دارد.

- آن همنام پیامبر و شبیه وصی را که بیرقش به رنگ سرخ بود.»

و مردی أزدی در روز جمل گفت:

-« این علی است و وصی اوست، که پیامبر در روز مؤاخات با وی عقد اخوّت بست؛

- فرمود: پس از من ولیّ این است، و آنکه دارای ظرفیت و حفظ کننده بود آن را دریافت و آنکه شقی بود، آن را به فراموشی سپرد» و در روز جمل جوانی فریب خورده از قبیله بنی ضبّه از سپاه عایشه بیرون آمده می­گفت:

-«ما بنی­ضبّه دشمنان علی هستیم، آنکه در گذشته به وصی ­شناخته می­شد؛

- و آن سوار دلاور دوران پیامبر، و من در دیدن فضیلت علی کور نیستم،

- لیکن برای پسر عفان پارسا به خشم آمده­ام، همانا ولیّ، خونخواه ولیّ است»

ص: 21

و سعید بن قیس همدانی- که در روز جمل در سپاه علی علیه السّلام بود- گوید:

-« شعله آتش چه جنگی افروخته شده، و در روز نبرد نیزه­ها درهم شکسته است؟

- به وصی بگو که قحطانیان به یاریت شتافته­اند، آن­ها را فرا بخوان که برای شکست دادن دشمن، همدانیان تو را کفایت می­کنند؛

- همدانیان فرزندان جنگ و برادران آن هستند.

و زیاد بن لبید انصاری که از یاران علی علیه السّلام بود در روز جمل چنین سرود:

-«انصار را در روز تنگ شدن عرصه جنگ چگونه می­بینی؟ ما مردمانی هستیم که از مرگ بیمی به خود راه نمی­دهیم؛

- و در دفاع از وصیّ پیامبر از هیچ خشمی نمی­هراسیم، زیرا به راستی انصار اهل جدّند، نه بازی؛

- این علی است و پسر عبدالمطلّب، امروز او را بر علیه آنکه دروغگوست، یاری می­کنیم،

- هر که گناه کسب کند، چه بد دستاوردی داشته است»

و حجر بن عدیّ کندی در آن روز گفت:

-« پروردگارا، علی را برای ما به سلامت بدار، آن فرخنده نورانی را برای ما به سلامت بدار؛ - آن مؤمن، آن موحِّد و آن پارسا را، کسی که نه سست اندیشه است و نه گمراه؛

- بلکه هدایت­گری است موفَّق و هدایت یافته؛ و او را نگاهدار ای پروردگار من و به وسیله حفاظت از او حرمت پیامبر را حفظ فرما!

- به درستیکه برای وی ولیّ بود، سپس او را بعد از خود وصیّ خویش نمود»

و خزیمۀ بن ثابت انصاری ذو­الشهادتین- که از جنگجویان بدر بود- در جنگ جمل نیز گفت:

-« در کشاکش جنگ میان انصار و سرکشان چیزی جز ضربت نیزه نیست؛

- و ضربت­ها دلاوران با سلاح هایی که دسته هایی سفید دارند، تا جایی که شمشیرهای تیز شکسته شوند.

- پس ایشان را فرا بخوان تا اجابت کنند ای علی که در میان خزرجیان و اوسیان ترسویی نیست؛

- ای وصیّ پیامبر، جنگ دشمنان را پراکنده ساخته و مجبور به کوچ شده اند.

- و کارها به نفع شما قوام یافته مگر شام، و در شام کینه­ها آشکار می­گردد؛

ص: 22

حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ قَالَ وَجَدْتُ فِی کِتَابِ أَبِی بِخَطِّ یَدِهِ فِی هَذَا الْحَدِیثِ قَالَ صلی الله علیه و آله: أَ وَ مَا تَرْضَیْنَ أَنِّی زَوَّجْتُکِ أَقْدَمَ أُمَّتِی سِلْماً وَ أَکْثَرَهُمْ عِلْماً وَ أَعْظَمَهُمْ حِلْماً(1).

- آنچه آنان از ضرب شست ما دیدند ایشان را کفایت می­کند و آنچه شما (از فداکاری و وفاداری) ما دیدی شما را کفایت می­کند، و وضع ما با ایشان هر کجا یکدیگر را دیدار کنیم، چنین خواهد بود»

و نیز خزیمه در روز جمل گفت:

-« ای عایشه، علی و نکوهش او را رها کن، به عیب­هایی که در او نیست، تو مادر اویی!

- از میان خاندانش فقط او وصیّ رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله است، و تو خود بر آنچه بوده گواه بر اویی»

و ابن بدیل بن ورقاء خزاعی نیز در روز جمل گفت: -« ای قوم! به درستی که این نقشه بزرگ که روی داده است، جنگیدن با وصی پیامبر است و این جنگ باعث تاسف نیست

- جداکننده حق و باطل و داورِ به تقوی وجود دارد در آن هنگام که قبایل در حق وی نیرنگ و فریب به کار بردند»

و عمر بن اُحیحه در روز جمل پس از خطبه امام حسن علیه السّلام که بعد از خطبه عبدالله بن زبیر ایراد فرمود، گوید:

-« ای حسن نیکو سرشت ای شبیه پدر خویش، در میان ما به عنوان بهترین خطیب ایستادی،

- خطبه­ای را که خداوند بدان عیب­جویان از پدرت را از هم گسیخت؛

- و نقاب­ها را برافکندی و موضوع روشن گشت و دل­های فاسد را به صلاح درآوردی؛

- تو، به مانند پسر زبیر نیستی که در سخن گفتن متردد است و دهنه هر شکاکی را به زیر آورده است - همواره تردید دارد -؛

- و خداوند ابا دارد از اینکه فرزندان وصی و فرزند آن نجیب

نیز همان کاری را انجام دهد که پسر زبیر انجام داد؛

- شخصیت تو- که خیر از آنِ تو باد!- شخصیتی میان پیامبر و وصی است و خللی بدان راه ندارد»

و زحر بن قیس جعفی نیز در روز جَمَل گفت:

-« شما را می­زنم تا اینکه به ولایت علی اقرار کنید، آنکه پس از پیامبر بهترین همه مردان قریش است؛

- کسی که خداوند وی را آراسته و او را «وصی» نامیده است، به راستی که دوستدار، پشتیبان دوستدار است؛

- همان­طور که گمراه دنباله­رو فرمان گمراه است»

ص: 23

کُنَّا شِعَارَ نَبِیِّنَا وَ دِثَارَهُ***نَفْدِیهِ مِنَّا الرُّوحُ وَ الْأَبْصَارُ(1)

إِنَّ الْوَصِیَّ إِمَامُنَا وَ وَلِیُّنَا***بَرِحَ الْخَفَاءُ وَ بَاحَتِ الْأَسْرَارُ(2).

وَ قَالَ عُمَرُ بْنُ حَارِثَةَ الْأَنْصَارِیُّ وَ کَانَ مَعَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِیَّةِ یَوْمَ الْجَمَلِ وَ قَدْ لَامَهُ أَبُوهُ علیه السلام لَمَّا أَمَرَهُ بِالْحَمْلَةِ فَتَقَاعَسَ:(3)

أَبَا حَسَنٍ أَنْتَ فَصْلُ الْأُمُورِ***یَبِینُ بِکَ الْحِلُّ وَ الْمُحْرِمُ

جَمَعْتَ الرِّجَالَ عَلَی رَایَةٍ***بِهَا ابْنُکَ یَوْمَ الْوَغَی مُقْحَمٌ (4)

وَ لَمْ یَنْکُصِ الْمَرْءُ مِنْ خِیفَةٍ***وَ لَکِنْ تَوَالَتْ بِهِ أَسْهُمٌ (5)

فَقَالَ رُوَیْداً وَ لَا تَعْجَلُوا***فَإِنِّی إِذَا رَشَقُوا مُقْدِمٌ (6)

فَأَعْجَلْتَهُ وَ الْفَتَی مُجْمِعٌ***بِمَا یَکْرَهُ الْوَجِلُ الْمُحْجِمُ

سَمِیُّ النَّبِیِّ وَ شِبْهُ الْوَصِیِ***وَ رَایَتُهُ لَوْنُهَا الْعَنْدَمُ (7).

وَ قَالَ رَجُلٌ مِنَ الْأَزْدِ یَوْمَ الْجَمَلِ:

هَذَا عَلِیٌّ وَ هُوَ الْوَصِیُ***آخَاهُ یَوْمَ النَّجْوَةِ النَّبِیُ

وَ قَالَ هَذَا بَعْدِیَ الْوَلِیُ***وَعَاهُ وَاعٍ وَ نَسِیَ الشَّقِیُّ.

وَ خَرَجَ یَوْمَ الْجَمَلِ غُلَامٌ مِنْ بَنِی ضَبَّةَ شَابٌّ مُعْلِمٌ مِنْ عَسْکَرِ عَائِشَةَ وَ هُوَ یَقُولُ:

نَحْنُ بَنُو ضَبَّةَ أَعْدَاءُ عَلِیٍ***ذَاکَ الَّذِی یُعْرَفُ قِدْماً بِالْوَصِیِ

وَ فَارِسِ الْخَیْلِ عَلَی عَهْدِ النَّبِیِ***مَا أَنَا عَنْ فَضْلِ عَلِیٍّ بِالْعَمِیِ

لکنت أفعی [لَکِنَّنِی أَنعَی] ابْنَ عَفَّانَ التَّقِیَ (8)***إِنَّ الْوَلِیَّ طَالِبٌ ثَارَ الْوَلِیِّ.

ص: 21

جملگی این اشعار و ارجوزه­ها را ابو مخنف لوط بن یحیی در کتاب «وقعه الجمل» ثبت کرده است، و ابو مخنف از جمله محدثین است و از جمله کسانی است که عقیده دارند انتخواب امام از طرف مردم امری صحیح است و وی از شیعیان نیست و کسی او را از رجال شیعه به شمار نیاورده است .

از جمله اشعاری که در مورد صفین روایت کرده­ایم و متضمن نام­گذاری علی علیه السّلام به «وصی» است، اشعاری است که نصربن مزاحم بن یسار منقری در کتاب «صفّین» آورده که او نیز از رجال حدیث است؛ نصر بن مزاحم گوید: زحر بن قیس جعفی چنین گفت:

-«درود خدا بر احمد، فرستاده خدایی که مالک تمام نعمت­هاست؛

- فرستاده خداوند ملیک و بعد از او درود خدا بر خلیفه ما قائم، پشتیبانی شده است؛

- منظورم علی وصیّ پیامبر، همان که از جانب او با گمراهان امت می­جنگم»

نصر گوید: از جمله اشعار منسوب به اشعث بن قیس یکی این است:

-«آن فرستاده نزد ما آمد، فرستاده به سوی مردم، پس مسلمانان از قدومش شادمان گشتند؛

- فرستاده آن وصی، وصیّ پیامبر، آن که در میان مؤمنان از فضیلت و پیشتازی در اسلام آوردن برخوردار است.»

و نیز از جمله شعرهای منسوب به اشعث یکی این است:

-« آن فرستاده، فرستاده وصی نزد ما آمد، علی تهذیب یافته که از بنی­هاشم است؛

- و زیر پیامبر و دارنده نسبت دامادی او، و آن بهترینِ مردم و جهانیان»

و نصر بن مزاحم گوید: و از شعر امیرالمؤمنین علیه السّلام در صفین یکی این است:

-«شگفتا که سخنی بس زشت و ناپسند شنیده­ام، دروغی به خداوند نسبت داده شده که موی سر را سپید می­کند،

- سخنی که اگر پیامبر را از آن خبر می­دادند، بدان راضی نمی­شد؛

- که وصیّ او را با آن أبتر قرین و همسنگ بدانند؛

- آن دشمن رسول خدا و ملعون تنگ چشم، که من چون مرگ نزدیک و حاضر گردد؛ - پیراهن خویش را بالازده ( کاری شبیه آستین بالا زدن برای انجام کاری مهم) و قنبر را فرا خوانده می­گویم: بیرق مرا بی­درنگ آماده کن و از روی احتیاط و دوراندیشی کار را به تأخیر نینداز؛

ص: 24

وَ قَالَ سَعِیدُ بْنُ قَیْسٍ الْهَمْدَانِیُّ یَوْمَ الْجَمَلِ وَ کَانَ فِی عَسْکَرِ عَلِیٍّ علیه السلام:

أَیَّةُ حَرْبٍ أُضْرِمَتْ نِیرَانُهَا***وَ کُسِرَتْ یَوْمَ الْوَغَی مُرَّانُهَا(1)

قُلْ لِلْوَصِیِّ أَقْبَلَتْ قَحْطَانُهَا***فَادْعُ بِهَا تَکْفِیکَهَا هَمْدَانُهَا

هُمُ بَنُوهَا وَ هُمُ إِخْوَانُهَا.

وَ قَالَ زِیَادُ بْنُ لَبِیدٍ الْأَنْصَارِیُّ یَوْمَ الْجَمَلِ وَ کَانَ مِنْ أَصْحَابِ عَلِیٍّ علیه السلام:

کَیْفَ تَرَی الْأَنْصَارَ فِی یَوْمِ الْکَلَبِ***إِنَّا أُنَاسٌ لَا نُبَالِی مِنْ عَطَبٍ

وَ لَا نُبَالِی فِی الْوَصِیِّ مِنْ غَضَبٍ***وَ إِنَّمَا الْأَنْصَارُ جِدٌّ لَا لَعِبٌ

هَذَا عَلِیٌّ وَ ابْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ***نَنْصُرُهُ الْیَوْمَ عَلَی مَنْ قَدْ کَذَبَ

مَنْ یَکْسِبُ الْبَغْیَ فَبِئْسَ مَا اکْتَسَبَ.

وَ قَالَ حُجْرُ بْنُ عَدِیٍّ الْکِنْدِیُّ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ أَیْضاً:

یَا رَبَّنَا سَلِّمْ لَنَا عَلِیّاً***سَلِّمْ لَنَا الْمُبَارَکَ الْمُضِیَّا

الْمُؤْمِنَ الْمُوَحِّدَ التَّقِیَّا***لَا خَطِلَ الرَّأْیِ وَ لَا غَوِیّاً

بَلْ هَادِیاً مُوَفَّقاً مَهْدِیّاً***وَ احْفَظْهُ رَبِّی وَ احْفَظِ النَّبِیَّا

فِیهِ فَقَدْ کَانَ لَهُ وَلِیّاً***ثُمَّ ارْتَضَاهُ بَعْدَهُ وَصِیّاً

وَ قَالَ خُزَیْمَةُ بْنُ ثَابِتٍ الْأَنْصَارِیُّ ذُو الشَّهَادَتَیْنِ وَ کَانَ بَدْرِیّاً فِی یَوْمِ الْجَمَلِ أَیْضاً:

لَیْسَ بَیْنَ الْأَنْصَارِ فِی حَجْمَةِ الْحَرْبِ (2)***وَ بَیْنَ الْعُدَاةِ إِلَّا الطِّعَانُ

وَ قِرَاعُ الْکُمَاةِ بِالْقُضُبِ الْبَیْضِ***إِذَا مَا تَحَطَّمَ الْمُرَّانُ (3)

فَادْعُهَا تُسْتَجَبْ فَلَیْسَ مِنَ الْخَزْرَجِ***وَ الْأَوْسِ یَا عَلِیُّ جَبَانٌ

یَا وَصِیَّ النَّبِیِّ قَدْ أَجَلَّتِ الْحَرْبُ***الْأَعَادِی وَ سَارَتِ الْأَظْعَانُ

وَ اسْتَقَامَتْ لَکَ الْأُمُورُ سِوَی الشَّامِ*** وَ فِی الشَّامِ تَظْهَرُ الْأَضْغَانُ

ص: 22

- زیرا احتیاط و دوراندیشی تقدیر را دفع نمی­کند، ای پسر حرب اگر (برادرم) جعفر (زنده و) در کنار من بود؛

- یا حمزه، آن بزرگ مرد دلاور درخشان، آن­گاه قریش می­دید که ستاره شب آشکار گردیده است»

و جریر بن عبدالله بجلی گوید: این شعر را نوشته و برای شرجیل بن السمط کندی رئیس آن هشت تن از یاران معاویه فرستادم:

-« ای پسر سمط، تو را اندرز دادم که در پی هوای نفس مرو، که در دنیا جایگزینی برای دین نمی­یابی؛

- تو به مانند آن کسی مباش که به سوی بدترین سرانجام می­شتابد، زیرا که شلوار پاره گشته (همه چیز بر ملا گشته) و شتر نر خود را به شکل شتر ماده در آورده است؛

- سخن پسر هند درباره علی بهتان و دروغی بیش نیست، و خداوند در سینه پسر ابوطالب مقامی ارجمندتر دارد؛

- او تا زمانی که مرگ عثمان فرا رسید، در گوشه خانه خود، خانه­نشین بود.

- او وصی رسول خدا در خاندانش است و دلاوری است که از او حمایت می کرد و در شجاعت به او مثل زنند.»

و نعمان بن عجلان انصاری گوید:

- چگونه پراکنده شویم در حالی که وصیّ رسول خدا پیشوای ماست؟

- نه، مگر این کار جز سرگشتگی و تن به خواری و ذلت دادن است؟

- خود را به سفاهت و بی­خردی نزنید که هرکس در فتنه­ها خردمند نباشد، هیچ خیری در او نیست؛

- و معاویه گمراه را رها کنید و پیروی کنید از دین آن وصیّ پیامبر تا در آینده ستایشگر او باشید»

و عبدالله بن ذویب أسلمی گوید: -« هان، به معاویه پسر حرب برسانید که چرا خود به کار زار روی نمی­آوَرَد؟

- زیرا اگر همه عمر جان به دربُرده و زنده بمانی، روزی روزگار تو را با سپاهی بی­شمار تنها خواهد گذاشت؛

- که وصیّ پیامبر آن را به سوی تو فرماندهی می­کند، تا تو را از گمراهی و شک و تردید باز دارد»

و مغیرۀ بن حارث بن عبدالمطلّب گوید:

-« ای گروه مرگ آفرین، شکیبا باشید و به هراستان نیفکند، سپاه پسر حرب که اینک حق آشکار شده است؛

ص: 25

حَسْبُهُمْ مَا رَأَوْا وَ حَسْبُکَ مِنَّا***هَکَذَا نَحْنُ حَیْثُ کُنَّا وَ کَانُوا.

وَ قَالَ خُزَیْمَةُ أَیْضاً فِی یَوْمِ الْجَمَلِ:

أَ عَائِشَ خَلِّی عَنْ عَلِیٍّ وَ عَیْبِهِ***بِمَا لَیْسَ فِیهِ إِنَّمَا أَنْتِ وَالِدَةٌ

وَصِیُّ رَسُولِ اللَّهِ مِنْ دُونِ أَهْلِهِ***

وَ أَنْتِ عَلَی مَا کَانَ مِنْ ذَاکِ شَاهِدَةٌ(1).

وَ قَالَ ابْنُ بَدِیلِ بْنِ وَرْقَاءَ الْخُزَاعِیِّ یَوْمَ الْجَمَلِ أَیْضاً:

یَا قَوْمِ لَلْخُطَّةُ الْعُظْمَی الَّتِی حَدَثَتْ***حَرْبُ الْوَصِیِّ وَ مَا لِلْحَرْبِ مِنْ آسِی

الْفَاصِلُ الْحُکْمِ بِالتَّقْوَی إِذَا ضُرِبَتْ***تِلْکَ الْقَبَائِلُ أَخْمَاساً لِأَسْدَاسٍ.

وَ قَالَ عَمْرُو بْنُ أُحَیْحَةَ یَوْمَ الْجَمَلِ فِی خُطْبَةِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام بَعْدَ خُطْبَةِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الزُّبَیْرِ:

حَسَنُ الْخَیْرِ یَا شَبِیهَ أَبِیهِ***قُمْتَ فِینَا مَقَامَ خَیْرِ خَطِیبٍ

قُمْتَ بِالْخُطْبَةِ الَّتِی صَدَعَ اللَّهُ***بِهَا عَنْ أَبِیکَ أَهْلَ الْعُیُوبِ

وَ کَشَفْتَ الْقِنَاعَ فَاتَّضَحَ الْأَمْرُ***وَ أَصْلَحْتَ فَاسِدَاتِ الْقُلُوبِ

لَسْتَ کَابْنِ الزُّبَیْرِ لَجْلَجَ فِی الْقَوْ***لِ وَ طَأْطَأَ عِنَانَ قِیلٍ مُرِیبٍ (2)

وَ أَبَی اللَّهُ أَنْ یَقُومَ بِمَا قَامَ***بِهِ ابْنُ الْوَصِیِّ وَ ابْنُ النَّجِیبِ

إِنَّ شَخْصاً بَیْنَ النَّبِیِّ لَکَ الْخَیْ-***رُ وَ بَیْنَ الْوَصِیِّ غَیْرُ مَشُوبٍ.

وَ قَالَ زَحْرُ بْنُ قَیْسٍ الْجُعْفِیُّ یَوْمَ الْجَمَلِ أَیْضاً:

أَضْرِبُکُمْ حَتَّی تُقِرُّوا لِعَلِیٍ***خَیْرِ قُرَیْشٍ کُلِّهَا بَعْدَ النَّبِیِ

مَنْ زَانَهُ اللَّهُ وَ سَمَّاهُ الْوَصِیَ***إِنَّ الْوَلِیَّ حَافِظٌ ظَهْرَ الْوَلِیِ

کَمَا الْغَوِیُّ تَابِعٌ أَمْرَ الْغَوِیِّ.

ص: 23

- و یقین بدانید که هرکس با شما مخالفت ورزد، بدبخت گشته و خود زیان دیده شده است؛

- وصیّ رسول خدا در میان شما رهبر شماست، آنکه داماد پیامبر است و کتاب خدا باز شده است»

و عبدالله بن عباس بن عبدالمطلّب گوید:

-« فقط او وصیّ رسول خداست از میان خاندانش، و سوار دلاور او آن­گاه که گفته ­شود: آیا هماوردی هست؟

- پس تنها با او باش اگر جویای مهاجری بلند نظر همچون تیغه شمشیر و سیّد و دلاوری در میان قوم خود باشد، هستی»

و اشعاری که بیانگر این مفهوم باشند، بسیار زیادند، لیکن ما در اینجا تنها بخشی از آن­ها را که مربوط به این دو جنگ (جمل- صفین) هستند نقل کردیم، اما ناگفته­ها از عدّ و حصر بیرون است و به شمار نمی­آید و اگر بیم ملالت و زیاده­گویی نبود، بخشی از آن­ها را ذکر می­کردیم، آن­قدر که دفترهای زیادی را پر کند. سخن ابن ابی الحدید تمام شد.(1)

باب پنجاه و هفتم : در اینکه امیرالمؤمنین علیه السّلام با حق است و حق با اوست و اینکه اطاعت وی بر خلق واجب است و ولایتش ولایت خدای عزّوجلّ است

روایات

روایت1.

مناقب ابن شهر آشوب: امامین باقرین علیهما السّلام در مفهوم آیه:« وَ الَّذِینَ ءَاتَیْنَاهُمُ الْکِتَابَ یَفْرَحُونَ بِمَا أُنزِلَ إِلَیْکَ وَ مِنَ الْأَحْزَابِ مَن یُنکِرُ بَعْضَهُ»(2){و

کسانی که به آنان کتاب [آسمانی] داده ایم، از آنچه به سوی تو نازل شده شاد می شوند. و برخی از دسته ها کسانی هستند که بخشی از آن را انکار می کنند.} می­فرمایند: منظور علی بن ابی طالب علیه السّلام است که شاد می­شود. و در قرائت ابن مسعود از این آیه آمده است: کسی که قرآن را بر تو نازل فرموده، حق تعالی است، و منظور «مَن یؤمن به» علی بن ابی طالب است و منظور از:« وَ مِنَ الْأَحْزَابِ مَن یُنکِرُ بَعْضَهُ» آن است که تأویل آنچه درباره علی و آل محمّد نازل شده را انکار کرده و فقط بخشی از این آیه را پذیرفتند اما مشرکان همه آن را انکار کردند.

ابن عباس در

ص: 26

ذَکَرَ هَذِهِ الْأَشْعَارَ وَ الْأَرَاجِیزَ بِأَجْمَعِهَا أَبُو مِخْنَفٍ لُوطُ بْنُ یَحْیَی فِی کِتَابِ وَقْعَةِ الْجَمَلِ وَ أَبُو مِخْنَفٍ مِنَ الْمُحَدِّثِینَ وَ مِمَّنْ یَرَی صِحَّةَ الْإِمَامَةِ بِالاخْتِیَارِ(1) وَ لَیْسَ مِنَ الشِّیعَةِ وَ لَا مَعْدُوداً مِنْ رِجَالِهَا.

وَ مِمَّا رُوِّینَاهُ مِنْ أَشْعَارِ صِفِّینَ الَّتِی تَتَضَمَّنُ تَسْمِیَتَهُ علیه السلام بِالْوَصِیِّ مَا ذَکَرَهُ نَصْرُ بْنُ مُزَاحِمِ بْنِ یَسَارٍ الْمِنْقَرِیُّ فِی کِتَابِ صِفِّینَ وَ هُوَ مِنْ رِجَالِ الْحَدِیثِ أَیْضاً قَالَ نَصْرُ بْنُ مُزَاحِمٍ قَالَ زَحْرُ بْنُ قَیْسٍ الْجُعْفِیُ:

فَصَلَّی الْإِلَهُ عَلَی أَحْمَدَ***رَسُولِ الْمَلِیکِ تَمَامِ النِّعَمِ

رَسُولِ الْمَلِیکِ وَ مِنْ بَعْدِهِ***خَلِیفَتُنَا الْقَائِمُ الْمُدَعَّمُ

عَلِیّاً عَنَیْتُ وَصِیَّ النَّبِیِ***تُجَالَدُ عَنْهُ غُوَاةُ الْأُمَمِ.

قَالَ نَصْرٌ وَ مِنَ الشِّعْرِ الْمَنْسُوبِ إِلَی الْأَشْعَثِ بْنِ الْقَیْسِ:

أَتَانَا الرَّسُولُ رَسُولُ الْأَنَامِ***فَسُرَّ بِمَقْدَمِهِ الْمُسْلِمُونَا

رَسُولُ الْوَصِیِّ وَصِیُّ النَّبِیِ***لَهُ السَّبْقُ وَ الْفَضْلُ فِی الْمُؤْمِنِینَا.

وَ مِنَ الشِّعْرِ الْمَنْسُوبِ إِلَی الْأَشْعَثِ أَیْضاً:

أَتَانَا الرَّسُولُ رَسُولُ الْوَصِیِ***عَلِیُّ الْمُهَذَّبُ مِنْ هَاشِمٍ

وَزِیرُ النَّبِیِّ وَ ذِی صِهْرِهِ***وَ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ وَ الْعَالَمِ.

وَ قَالَ نَصْرُ بْنُ مُزَاحِمٍ وَ مِنْ شِعْرِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی صِفِّینَ:

یَا عَجَباً لَقَدْ سَمِعْتُ مُنْکَراً***کِذْباً عَلَی اللَّهِ یُشِیبُ الشَّعَرَا

مَا کَانَ یَرْضَی أَحْمَدُ لَوْ أُخْبِرَا***أَنْ یَقْرِنُوا وَصِیَّهُ وَ الْأَبْتَرَا

شَانِیَ الرَّسُولِ وَ اللَّعِینَ الْأَخْزَرَا***إِنِّی إِذَا الْمَوْتُ دَنَا وَ حَضَرَا(2)

شَمَّرْتُ ثَوْبِی وَ دَعَوْتُ قَنْبَراً***قَدِّمْ لِوَائِی لَا تُؤَخِّرْ حَذَراً

ص: 24

قول خدای متعال:«أَفَمَن یَعْلَمُ أَنَّمَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ الحَْقُّ کَمَنْ هُوَ أَعْمَی إِنمََّا یَتَذَکَّرُأُوْلُواْ الْأَلْبَاب»(1){پس،

آیا کسی که می داند آنچه از جانب پروردگارت به تو نازل شده، حقیقت دارد، مانند کسی است که کوردل است؟ تنها خردمندانند که عبرت می گیرند.} گوید: منظور علی علیه السّلام است و مقصود از « کَمَنْ هو أَعْمَی» گوید: اولی است .

ابوالورد از امام باقر علیه السّلام در مصداق آیه:« أَفَمَن یَعْلَمُ أَنَّمَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ الحَْقُّ» آورده است که مقصود علی بن ابی طالب علیه السّلام است.

جابر از امام باقر علیه السّلام روایت کرده که آن حضرت فرمود: منظور از «حقّ» آورده در آیه:« یَأَیهَُّا النَّاسُ قَدْ جَاءَکُمُ الرَّسُولُ بِالْحَقّ ِ مِن رَّبِّکُمْ فََامِنُواْ خَیرًْا لَّکُمْ»(2){ای

مردم، آن پیامبر [موعود]، حقیقت را از سوی پروردگارتان برای شما آورده است. پس ایمان بیاورید که برای شما بهتر است.} و اگر کافر شوید [بدانید که] آنچه در آسمانها و زمین است از آنِ خداست، و خدا دانای حکیم است» ولایت علی علیه السّلام است و «اگر کافر شوید» به ولایتش، «هرچه در آسمان­ها و زمین است، از آنِ خداست»

امام باقر علیه السّلام: منظور از «حق» در آیه:«وَ قُلِ الْحَقُّ مِن رَّبِّکمُ ْ

فَمَن شَاءَ فَلْیُؤْمِن وَ مَن شَاءَ فَلْیَکْفُرْ»(3){و بگو: «حق از پروردگارتان [رسیده] است. پس هر که بخواهد بگرود} ایمان آوردن به ولایت علی بن ابی طالب است و :« مَن شَاءَ فَلْیَکْفُرْ»{ و هرکه بخواهد، انکار کند}.

آن حضرت در قول خدا:« وَ یَسْتَنبُِونَکَ أَحَقٌّ هُوَ»(4){و از تو خبر می گیرند: «آیا آن راست است؟»} یعنی: ای محمّد، از تو می­پرسند: آیا وصیّ تو علی است؟«قُلْ إِی وَ رَبی»(5){

بگو: «آری! سوگند به پروردگارم!} قطعاً او وصیّ من است. و نیز آن حضرت علیه السّلام مصداق قول خدای متعال:«یَأَهْلَ الْکِتَابِ لِمَ تَلْبِسُونَ الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ»(6){ای

اهل کتاب، چرا حق را به باطل درمی آمیزید} کسانی است که با امیرالمؤمنین دشمنی می­کنند«وَ تَکْتُمُونَ الْحَقَّ»(7){و

حقیقت را کتمان می کنید} یعنی حقی را که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله درباره علی علیه السّلام به ایشان گفت .

زید بن علی در قول خدای تعالی:« أَفَمَن یهَْدِی إِلیَ الْحَقّ ِ أَحَقُّ أَن یُتَّبَع»(8){

پس، آیا کسی که به سوی حقّ رهبری می کند سزاوارتر است مورد پیروی قرار گیرد؟}گوید: پیوسته از حضرت علی علیه السّلام سؤال می­شد و او چیزی از کسی نمی­پرسید. و در قول خدای تعالی:«و لواتّبع الحق»(9){و

اگر حق از هوس­های آن­ها پیروی می­کرد} مقصود از «حق» علی است اگر معصوم نبود.

ضحّاک از ابن عباس در مصداق قول خدای تعالی:«وَ الْعَصْرِإِنَّ الْانسَانَ لَفِی خُسْرٍ»(10){سوگند

به عصرِ [غلبه حقّ بر باطل]، که واقعاً انسان دستخوشِ زیان است }

ص: 27

لَا یَدْفَعُ الْحِذَارُ مَا قَدْ قُدِّرَا***لَوْ أَنَّ عِنْدِی یَا ابْنَ حَرْبٍ جَعْفَراً

أَوْ حَمْزَةَ الْقَرْمَ الْهُمَامَ الْأَزْهَرَا***رَأَتْ قُرَیْشٌ نَجْمَ لَیْلٍ ظَهَرَا(1).

وَ قَالَ جَرِیرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْبَجَلِیُّ کَتَبْتُ بِهَذَا الشِّعْرِ إِلَی شَرْجِیلِ (2) بْنِ السِّمْطِ الْکِنْدِیِّ رَئِیسِ الثَّمَانِیَةِ مِنْ أَصْحَابِ مُعَاوِیَةَ:

نَصَحْتُکَ یَا ابْنَ السِّمْطِ لَا تَتْبَعِ الْهَوَی***فَمَا لَکَ فِی الدُّنْیَا مِنَ الدِّینِ مِنْ بَدَلٍ

وَ لَا تَکُ کَالْمُجْرِی إِلَی شَرِّ غَایَةٍ***فَقَدْ خُرِقَ السِّرْبَالُ وَ اسْتَنْوَقَ الْجَمَلُ

مَقَالُ ابْنِ هِنْدٍ فِی عَلِیٍّ عَضِیهَةٌ***وَ لِلَّهِ فِی صَدْرِ ابْنِ أَبِی طَالِبٍ أَجَلٌ (3)

وَ مَا کَانَ إِلَّا لَازِماً قَعْرَ بَیْتِهِ***إِلَی أَنْ أَتَی عُثْمَانَ فِی بَیْتِهِ الْأَجَلُ

وَصِیُّ رَسُولِ اللَّهِ مِنْ دُونِ أَهْلِهِ***وَ فَارِسُهُ الْحَامِی بِهِ یُضْرَبُ الْمَثَلُ.

وَ قَالَ النُّعْمَانُ بْنُ عَجْلَانَ الْأَنْصَارِیُ:

کَیْفَ التَّفَرُّقُ وَ الْوَصِیُّ إِمَامُنَا***لَا کَیْفَ إِلَّا حَیْرَةً وَ تَخَاذُلًا

لَا تَسْفَهَنَّ عُقُولُکُمْ لَا خَیْرَ فِیمَ-***نْ لَمْ یَکُنْ عِنْدَ الْبَلَابِلِ عَاقِلًا

وَ ذَرُوا مُعَاوِیَةَ الْغَوِیَّ وَ تَابِعُوا***دِینَ الْوَصِیِّ لِتَحْمَدُوهُ آجِلًا.

وَ قَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ ذُوَیْبٍ الْأَسْلَمِیُ:(4)

(5)

أَ لَا أَبْلِغْ مُعَاوِیَةَ بْنَ حَرْبٍ***فَمَا لَکَ لَا تَهَشُّ إِلَی الضِّرَابِ

فَإِنْ تَسْلَمْ وَ تبقی [تَبْقَ] الدَّهْرَ یَوْماً***یَذَرْکَ بِجَحْفَلٍ عَدَدَ التُّرَابِ (6)

یَقُودُهُمُ الْوَصِیُّ إِلَیْکَ حَتَّی***یَرُدَّکَ عَنْ ضَلَالٍ وَ ارْتِیَابٍ.

وَ قَالَ الْمُغِیرَةُ بْنُ الْحَارِثِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ:

یَا عُصْبَةَ الْمَوْتِ صَبْراً لَا یَهُولُکُمْ***جَیْشُ ابْنِ حَرْبٍ فَإِنَّ الْحَقَّ قَدْ ظَهَرَا

ص: 25

گوید: منظور ابوجهل است. «إِلَّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَات»(1){مگر

کسانی که گرویده و کارهای شایسته کردند} منظور علی علیه السّلام و سلمان هستند، و نقل است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله «والعصر» تا به آخر سوره را درباره علی خوانده است.

اُبیّ بن کعب گوید: سوره «عصر» درباره امیرالمؤمنین و دشمنان وی نازل شده است و توضیح آن چنین است که « الذین امنوا» در سوره مائده تفسیر« إِلَّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ » در سوره عصر است.« إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ...»(2)

و نیز آیه:«عملوا الصالحات» توسط آیه:«وَ یُقِیمُونَ الصَّلَوةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَوةَ »(3)

تفسیر شده است کما اینکه:«وَ تَوَاصَوْاْ بِالْحَقّ ِ» را قول رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله که می­فرماید: الحقّ مع علی و علی مع الحقّ، تفسیر می­کند و تفسیر آیه« وَ تَوَاصَوْاْ بِالصَّبر» آیه:« وَ الصَّابرِِینَ فیِ الْبَأْسَاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِینَ الْبَأْسِ»(4){و

در سختی و زیان، و به هنگام جنگ شکیبایانند} است .

ابن عباس گوید: منظور از «وَ تَوَاصَوْاْ بِالصَّبر» علی بن ابی طالب علیه السّلام است.

در تفسیر ثمالی در قول خدای متعال:«طسم تِلْکَ ءَایَاتُ الْکِتَابِ الْمُبِین»(5)

{طا، سین، میم. این است آیه های کتاب روشنگر} آمده است که از جمله آیات آن است که در آخر الزمان یک منادی ندا در می­دهد که:« هان که حق با علی و شیعه اوست».

در مسند أبی یعلی عبدالرحمن بن أبی سعید خدری از پدرش آورده است که گفت: علی بن ابی طالب می­گذشت که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: حق با اوست، حق با اوست. و از ابوذر درباره اختلاف مردم درباره وی (علی علیه السّلام) سؤال شد، گفت: به کتاب خدا و این شیخ، علی بن ابی طالب رجوع کنید که من خود از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله شنیده­ام: علی با حق است و حق با علی و با زبان او؛ و هر کجا علی برود، حق نیز همان­جاست.

در واقعه جمل روزی محمّد بن أبی بکر به عایشه سلام کرد، اما عایشه با وی سخن نگفت: پس محمّد گفت: تو را به خداوندی که جز او خدایی نیست سوگند می­دهم آیا از خودت نشنیده­ام که می­گفتی: پیوسته با علی باش زیرا من شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: حق با علی و علی با حقّ است، از هم جدا نمی­شوند تا اینکه در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند؟ عایشه گفت: بلی،

ص: 28

وَ أَیْقِنُوا أَنَّ مَنْ أَضْحَی یُخَالِفُکُمْ***أَضْحَی شَقِیّاً وَ أَمْسَی نَفْسَهُ خَسِرَا

فِیکُمْ وَصِیُّ رَسُولِ اللَّهِ قَائِدُکُمْ***وَ صِهْرُهُ وَ کِتَابُ اللَّهِ قَدْ نَشَرَا.

وَ قَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَبَّاسِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ:

وَصِیُّ رَسُولِ اللَّهِ مِنْ دُونِ أَهْلِهِ***وَ فَارِسُهُ إِنْ قِیلَ هَلْ مِنْ مُنَازِلٍ

فَدُونَکَهُ إِنْ کُنْتَ تَبْغِی مُهَاجِراً***أَشَمُّ کَنَصْلِ السَّیْفِ غیر [عَیْرَ] حَلَاحِلَ (1).

وَ الْأَشْعَارُ الَّتِی تَتَضَمَّنُ هَذِهِ اللَّفْظَةَ کَثِیرَةٌ جِدّاً وَ لَکِنَّا ذَکَرْنَا مِنْهَا هَاهُنَا بَعْضَ مَا قِیلَ فِی هَاتَیْنِ الْحَرْبَیْنِ فَأَمَّا مَا عَدَاهُمَا فَإِنَّهُ یَجِلُّ عَنِ الْحَصْرِ وَ یَعْظُمُ عَنِ الْإِحْصَاءِ وَ الْعَدِّ وَ لَوْ لَا خَوْفُ الْمَلَالَةِ وَ الْإِضْجَارِ لَذَکَرْنَا مِنْ ذَلِکَ مَا یَمْلَأُ أَوْرَاقاً کَثِیرَةً انْتَهَی کَلَامُ ابْنِ أَبِی الْحَدِیدِ(2).

من این سخن را از وی شنیده­ام. و عبدالله و محمّد پسران بدیل نزد عایشه آمده و همین سؤال را از وی کردند و او اعتراف کرد. و سمعانی در کتاب «فضائل الصحابۀ» آورده است که: اِِلّا اینکه وی فرمود: علی با حق است و حق با علی... تا آخر حدیث.

در اعتقاد اهل السنّۀ آمده است که سعد بن أبی وقّاص از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله روایت کرده که فرمود: علی با حقّ است و حق با علی، هرکجا علی رفت، با وی می­گردد. و عبیدالله بن عبدالله هم پیمان بنی­اُمیّۀ روایت کرده که معاویه به سعد گفت: تو کسی هستی که حق ما را از باطل دیگران باز نمی­شناسی تا طرف ما یا دیگران باشی، در این مورد به جرّ و بحث پرداختند که سعد این روایت را نقل کرد. پس معاویه گفت: یا باید یکی را بیاوری که این حدیث را با تو شنیده یا اینکه هر کاری لازم بدانم با تو می­کنم. سعد گفت: اُمّ سلمۀ؛ چون بر اُمّ سلمۀ وارد شده و از وی جویا شدند، گفت: سعد راست گفته است، رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله این سخن را در خانه من بیان فرموده است. و مالک بن جعونه عرنی شبیه این حدیث را نقل کرده است.

خطیب در تاریخ خود از ثابت غلام ابوذر آورده است که: بر اُمّ سلمۀ وارد گشتم و او را دیدم که گریه می­کرد و گفت: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی با حقّ است و حق با علی و این دو از هم جدا نمی­شوند تا اینکه روز قیامت در کنار حوض بر من وارد شوند.

اصبغ گوید: شنیدم امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: وای بر آنکه آن­گونه که باید، مرا نشاخت و حقّ مرا نشناسد؛ بدانید که حقّ من همان حقّ خداست، بدانید که حقّ خدا همان حقّ من است.

و معتزله این حدیث را به عنوان دلیل بر افضلیت علی علیه السّلام مطرح کرده­اند و امامیه گفته­اند که ظاهر حدیث بر عصمت آن حضرت و وجوب اقتدا به وی دلالت دارد، زیرا اگر جایز بود فعل قبیح از وی سرزند، رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله مجاز نبود مطلقا حق را قرین وی بداند، چون در این صورت حدیث دروغ از آب در می­آمد و نسبت دادن دروغ به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله جایز نیست.(1)

روایت2.

مناقب ابن شهر آشوب: مجاهد از ابوذر از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آورده است که فرمود: ای علی، هرکس تو را فرمان بَرَد مرا فرمان برده است و آن که مرا فرمان بَرَد، خدا را فرمان برده است؛ و هر کس تو را نافرمانی کند، مرا نافرمانی کرده است و آنکه مرا نافرمانی کند، خدا را نافرمانی کرده است .

سمعانی در کتاب «فضائل الصحابۀ» آورده است: ابوذر از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله روایت کرده که فرمود: با علی ستیز مکنید که گمراه می­شوید و کسی را بر او برتری ندهید که مرتد خواهید گشت.

ص: 29

قَوْلِهِ تَعَالَی أَ فَمَنْ یَعْلَمُ أَنَّما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ الْحَقُ (1) قَالَ عَلِیٌ کَمَنْ هُوَ أَعْمی قَالَ الْأَوَّلُ.

أَبُو الْوَرْدِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: أَ فَمَنْ یَعْلَمُ أَنَّما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ الْحَقُ قَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام.

جَابِرٌ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی یا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَکُمُ الرَّسُولُ بِالْحَقِّ مِنْ رَبِّکُمْ فَآمِنُوا خَیْراً لَکُمْ (2) یَعْنِی بِوَلَایَةِ عَلِیٍ وَ إِنْ تَکْفُرُوا بِوَلَایَتِهِ فَإِنَّ لِلَّهِ ما فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ.

الْبَاقِرُ علیه السلام: وَ قُلِ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکُمْ فَمَنْ شاءَ فَلْیُؤْمِنْ (3) یَعْنِی بِوَلَایَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ مَنْ شاءَ فَلْیَکْفُرْ.

وَ عَنْهُ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ وَ یَسْتَنْبِئُونَکَ أَ حَقٌّ هُوَ(4) یَسْأَلُونَکَ یَا مُحَمَّدُ عَلِیٌّ وَصِیُّکَ قُلْ إِی وَ رَبِّی إِنَّهُ لَوَصِیِّی.

وَ عَنْهُ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی یا أَهْلَ الْکِتابِ لِمَ تَلْبِسُونَ الْحَقَّ بِالْباطِلِ (5) مَنْ عَادَی أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ تَکْتُمُونَ الْحَقَ الَّذِی أَمَرَهُمْ بِهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی عَلِیٍّ علیه السلام.

زَیْدُ بْنُ عَلِیٍّ: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی أَ فَمَنْ یَهْدِی إِلَی الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ (6) کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام یُسْأَلُ وَ لَا یَسْأَلُ وَ قَوْلِهِ تَعَالَی وَ لَوِ اتَّبَعَ الْحَقُ (7) یَعْنِی عَلِیّاً إِنْ لَمْ یَکُنْ مَعْصُوماً.

الضَّحَّاکُ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ الْعَصْرِ إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ(8)

ص: 27

ابوذر و ابن عمر از پیامبر نقل کرده­اند که فرمود: هرکس از علی جدا شود، از من جدا شده است و آنکه از من جدا گردد، از خدا جدا گشته است؛ و در روایت ابن عمر آمده است: یا علی، هر کس با تو مخالفت کند، با من مخالفت کرده و آنکه با من مخالفت ورزد، با خدا مخالفت کرده است.(1)

روایت3.

فضائل، کتاب الروضۀ: مرفوعاً از سلمان، ابوذر و مقداد آورده است که در زمان خلافت عمر بن خطاب مردی در طلب هدایت نزد ایشان آمد که از اهل کوفه بود. وی نزد ایشان نشسته و خواستار آن گردید وی را به راه درست رهنمون شوند. آن­ها به وی گفتند: پیوسته ملازم کتاب خدا باشد و از رهنمون­های علی بن ابی طالب علیه السّلام بهره­مند شو. که او پیوسته با کتاب خداست و از آن جدا نمی­شود، زیرا ما گواهی می­دهیم که شنیدیم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی با حق است و حق با علی، حق هر کجا که باشد، علی علیه السّلام نیز با آن است، او اوّلین کسی است که به خدا ایمان آورده و نخستین کسی است که در روز قیامت با من مصافحه می­کند، او صدَّیق اکبر است و جدا کننده میان حق و باطل؛ او وصی و خلیفه من در اُمّت من بعد از من است و بر سنّت من می­جنگد. پس آن مرد به ایشان گفت: پس مردم را چه می­شود که ابوبکر را «صدَّیق» و عمر را «فاروق» خطاب می­کنند؟! به وی گفتند: مردم حق علی را نشناختند و آن دو نفر همان­طور که خلافت رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را نادیده گرفتند حق علی علیه السلام را نیز نادیده گرفتند و این دو نام متعلق به ایشان نیست زیرا از آنِ دیگری هستند؛ به خدا سوگند که صدَّیق اکبر و فاروق درخشان، خودِ علی است، و به یقین او جانشین رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله است و اوست امیرمؤمنان؛ پیامبر ما و ایشان را فرمان داد که به او به عنوان امیرالمؤمنین سلام کنیم و ما و آن دو نفر جملگی به عنوان امیرالمؤمنین به آن حضرت سلام کردیم .(2)

روایت4.

امالی طوسی: انس بن مالک گوید: خدمتکار پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بودم، هرگاه نزد آن حضرت از علی علیه السّلام یاد می­شد، شادمانی بر رخسار مبارک ایشان آشکار می­گردید. یک بار مردی از فرزندان عبدالمطلّب وارد شد و نشست و پشت سر علی علیه السّلام شروع به بدگویی نمود که رنگ چهره پیامبر صَلی الله علیهِ و آله هر لحظه متغیّرتر می­شد، اما طولی نکشید که علی علیه السّلام وارد شده و سلام نمود؛ پیامبر صَلی الله علیهِ و آله سلام وی را پاسخ داده سپس فرمود: علی و حق باهم هستند، این چنین- و با دو انگشت خویش اشاره فرمود- هستند، آن دو از هم جدا نمی­شوند تا اینکه در کنار حوض کوثر بر من وارد گردند، ای علی، حسود تو حسود من است و حسود من حسود خداست و حسود خدا در دوزخ است.(3)

ص: 30

یَعْنِی أَبَا جَهْلٍ إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ ذُکِرَ عَلِیٌّ وَ سَلْمَانُ.

وَ یُرْوَی: أَنَّهُ قَرَأَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی عَلِیٍ الْعَصْرِ إِلَی آخِرِهَا.

أُبَیُّ بْنُ کَعْبٍ: نَزَلَتْ وَ الْعَصْرِ فِی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ أَعْدَائِهِ بَیَانُهُ إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا لِقَوْلِهِ إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا(1) الْآیَةَ وَ قَوْلُهُ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لِقَوْلِهِ تَعَالَی یُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ(2) وَ قَوْلُهُ وَ تَواصَوْا بِالْحَقِ لِقَوْلِهِ الْحَقُّ مَعَ عَلِیٍّ وَ عَلِیٌّ مَعَ الْحَقِ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ لِقَوْلِهِ وَ الصَّابِرِینَ فِی الْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِینَ الْبَأْسِ (3).

وَ أَخْبَرَنَا الْحَدَّادُ عَنْ أَبِی نُعَیْمٍ بِإِسْنَادِهِ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام.

تَفْسِیرُ الثُّمَالِیِّ: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی طسم تِلْکَ آیاتُ الْکِتابِ (4) إِنَّ مِنَ الْآیَاتِ مُنَادِیاً یُنَادِی مِنَ السَّمَاءِ فِی آخِرِ الزَّمَانِ أَلَا إِنَّ الْحَقَّ مَعَ عَلِیٍّ وَ شِیعَتِهِ.

مُسْنَدُ أَبِی یَعْلَی عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: مَرَّ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله الْحَقُّ مَعَ ذَا الْحَقُّ مَعَ ذَا وَ سُئِلَ أَبُو ذَرٍّ عَنِ اخْتِلَافِ النَّاسِ عَنْهُ فَقَالَ عَلَیْکَ بِکِتَابِ اللَّهِ وَ الشَّیْخِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَإِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ عَلِیٌّ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَهُ وَ عَلَی لِسَانِهِ وَ الْحَقُّ یَدُورُ حَیْثُمَا دَارَ عَلِیٌّ وَ سَلَّمَ مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی بَکْرٍ یَوْمَ الْجَمَلِ عَلَی عَائِشَةَ فَلَمْ تُکَلِّمْهُ فَقَالَ أَسْأَلُکِ بِاللَّهِ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ أَ لَا سَمِعْتُکِ تَقُولِینَ الْزَمْ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ فَإِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ الْحَقُّ مَعَ عَلِیٍّ وَ عَلِیٌّ مَعَ الْحَقِّ لَا یَفْتَرِقَانِ حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ قَالَتْ بَلَی قَدْ

ص: 28

روایت5.

امالی طوسی: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هر کس از من جدا گردد به یقین از خدا جدا گشته و آنکه از علی جدا شود، از من جدا شده است.(1)

کشف الغمّۀ: از کتاب مناقب خوارزمی از ابوذر نظیر آن را نقل کرده است.(2)

روایت6.

امالی طوسی: علی علیه السّلام می­فرماید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هر کس ولایت علی را بپذیرد، به یقین ولایت مرا پذیرفته و آنکه ولایت مرا قبول کند، ولایت خدای عزّوجل را پذیرفته است.(3)

روایت7.

امالی طوسی: رسول خداصَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام آن­گاه که وی بر جای خود بر مدینه گمارد، فرمود: آیا دوست نداری دشمن تو دشمن من باشد با اینکه دشمن من دشمن خداست، و دوستدار تو دوستدار من باشد با اینکه دوستدار من دوستدار خداست؟(4)

روایت8.

بشارۀ المصطفی: مرفوعاً از عمار آورده است که گفت: رسول خداصَلی الله علیهِ و آله فرمود: وصیت می­کنم به هر کس که به من ایمان آورده و تصدیقم نموده است که ولایت علی بن ابی طالب را بپذیرد، زیرا هر کس ولایت وی را پذیرفت، به راستی که ولایت مرا پذیرفته است و آنکه ولایت مرا بپذیرد، ولایت خدا را پذیرفته است، و هر کس او را دوست بدارد، یقیناً مرا دوست داشته و آن که مرا دوست بدارد، بی­شک خدا را دوست داشته، و هر کس با وی دشمنی کند با من دشمنی کرده و آن که با من دشمنی کند با خدای عزّوجل دشمنی کرده است.(5)

روایت9.

بشارۀ المصطفی: ابن عباس گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ولایت علی بن ابی طالب ولایت خدای عزّوجل و محبّت او عبادت خداست و پیروی از او فریضه است.(6)

ص: 31

سَمِعْتُ ذَلِکَ مِنْهُ صلی الله علیه و آله وَ أَتَی عَبْدُ اللَّهِ وَ مُحَمَّدٌ ابْنَا بُدَیْلٍ إِلَی عَائِشَةَ وَ نَاشَدَاهَا بِذَلِکَ فَاعْتَرَفَتْ.

وَ قَدْ ذَکَرَ السَّمْعَانِیُّ فِی فَضَائِلِ الصَّحَابَةِ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ: عَلِیٌّ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَ عَلِیٍّ الْخَبَرَ.

اعْتِقَادُ أَهْلِ السُّنَّةِ رَوَی سَعْدُ بْنُ أَبِی وَقَّاصٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله: عَلِیٌّ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَ عَلِیٍّ وَ الْحَقُّ یَدُورُ حَیْثُمَا دَارَ عَلِیٌّ.

وَ رَوَی عُبَیْدُ اللَّهِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ حَلِیفُ بَنِی أُمَیَّةَ: أَنَّ مُعَاوِیَةَ قَالَ لِسَعْدٍ أَنْتَ الَّذِی لَا تَعْرِفُ حَقَّنَا مِنْ بَاطِلِ غَیْرِنَا فَتَکُونَ مَعَنَا أَوْ عَلَیْنَا فَجَرَی بَیْنَهُمَا کَلَامٌ فَرَوَی سَعْدٌ هَذَا الْخَبَرَ فَقَالَ مُعَاوِیَةُ لَتَجِیئُنِی بِمَنْ سَمِعَهُ مَعَکَ أَوْ لَأَفْعَلَنَّ قَالَ أُمُّ سَلَمَةَ فَدَخَلُوا عَلَیْهَا قَالَتْ صَدَقَ فِی بَیْتِی قَالَهُ.

وَ رَوَی مَالِکُ بْنُ جَعْوَنَةَ الْعُرَنِیُّ: نَحْوَ هَذَا.

الْخَطِیبُ فِی تَارِیخِهِ عَنْ ثَابِتٍ مَوْلَی أَبِی ذَرٍّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أُمِّ سَلَمَةَ فَرَأَیْتُهَا تَبْکِی وَ قَالَتْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ عَلِیٌّ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَ عَلِیٍّ وَ لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.

الْأَصْبَغُ: سَمِعْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَقُولُ وَیْلٌ لِمَنْ جَهِلَ مَعْرِفَتِی وَ لَمْ یَعْرِفْ حَقِّی أَلَا إِنَّ حَقِّی هُوَ حَقُّ اللَّهِ أَلَا إِنَّ حَقَّ اللَّهِ هُوَ حَقِّی.

و استدلت المعتزلة بهذا الخبر فی تفضیل علی علیه السلام و قالت الإمامیة ظاهر الخبر یقتضی عصمته و وجوب الاقتداء به لأنه صلی الله علیه و آله لا یجوز أن یخبر علی الإطلاق بأن الحق معه و القبیح (1) جائز وقوعه منه لأنه إذا وقع کان الخبر کذبا و ذلک لا یجوز علیه (2).

روایت10.

کشف الغمّۀ: از کتاب مناقب خوارزمی از ابولیلی نقل کرده­ام که گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: پس از من فتنه­ای خواهد بود؛ اگر چنین شد، در کنار علی بن ابی طالب باشید که او جدا کننده میان حق و باطل است.

ابن عمر گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هر کس از علی جدا شود از من جدا گشته و آنکه از من جدا گردد، از خدای عزّوجل جدا شده است.

ابوایوب انصاری گوید: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به عمّار بن یاسر می­فرمود: گروه باطل تو را در حالی خواهد کشت که تو با حق هستی و حق با تو، ای عمّار، اگر دیدی علی به راهی رفت و مردم به راهی دیگر، تو با علی همراه شو و کاری به مردم نداشته باش، زیرا او تو را به هلاکت نزدیک نمی­گرداند و از هدایت خارج نمی­کند؛ ای عمّار، هرکس شمشیری حمایل کند و با آن علی را بر دشمنش یاری دهد، خداوند در روز قیامت رشته­ای از مروارید را حمایل وی گرداند و آنکه برای یاری رساندن به دشمنان علی شمشیر حمایل کند، خداوند در روز قیامت گردن­بندی از آتش بر گردنش آویزد.

از کتاب مناقب ابن مردویه از عبدالرحمان بن أبی سعید آورده است که گفت: به همراه جمعی از مهاجرین در محضر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نشسته بودیم که علیّ بن ابی طالب علیه السّلام بر ما گذشت. پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: حق با این مرد است!

از عایشه نقل کرده که گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: حق با این (علی علیه السّلام) است و چون او نباشد، حق هم زایل خواهد شد.

از ابوذر به نقل از اُمّ سلمۀ آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را شنیدم که فرمود: یقیناً علی با حق است و حق با اوست این دو پیوسته با هم هستند تا اینکه در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند.

از اُمّ سلمۀ آورده است که: علی با حق است و هرکس از او پیروی کند از حق پیروی کرده و هر که او را ترک گوید، حق را واگذاشته و این عهدی است پیش از این بسته شده است.

ص: 32

أَبُو ذَرٍّ وَ ابْنُ عُمَرَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: مَنْ فَارَقَ عَلِیّاً فَقَدْ فَارَقَنِی وَ مَنْ فَارَقَنِی فَقَدْ فَارَقَ اللَّهَ.

وَ فِی رِوَایَةِ ابْنِ عُمَرَ: یَا عَلِیُّ مَنْ خَالَفَکَ فَقَدْ خَالَفَنِی وَ مَنْ خَالَفَنِی فَقَدْ خَالَفَ اللَّهَ (1).

و از عبید بن عبدالله کندیّ آورده است: معاویه حج گزارد سپس به مدینه آمد در حالی که صحابه پیامبر صَلی الله علیهِ و آله در آن­جا بسیار بودند. در مجلسی میان عبدالله بن عباس و عبدالله بن عمر نشسته و با دست بر ران ابن عباس زده سپس گفت: مگر نه اینکه به امر خلافت از پسر عموی تو سزاوارتر بودم؟! ابن عباس گفت: به چه دلیل؟ گفت: چون من عموزاده آن خلیفه­ای هستم که مظلوم کشته شد.ابن عباس گفت: در این صورت این- با اشاره به ابن عمر- از تو به خلافت سزاوارتر است، زیرا پدر او پیش از پسرعموی تو کشته شده است. گوید: پس معاویه از ابن عباس روی برتافته و متوجه سعد کرده و گفت: و تو ای سعد بن أبی وقاص، کسی هستی که حق ما را از باطل دیگران باز نشناختی، تا اینکه یا طرفدار ما باشی یا بر علیه ما باشی! سعد گفت: چون دیدم همه جا را تاریکی فرا گرفته، به شترم گفتم: «هیخ» و آن را خواباندم تا چون هوا روشن گردد، بروم. معاویه گفت: به خدا سوگند که روزی من تمام قرآن را خوانده­ام اما «هیخ» را در آن ندیده­ام! سعد گفت: حال که سخن مرا نمی­پذیری، بدان که من خود از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله شنیدم که به علی علیه السّلام می­فرمود: تو با حقّی و حق با تو! معاویه گفت: باید یک نفر دیگر را برای من بیاوری که این سخن را به همراه تو شنیده باشد وگرنه هرچه خواهم با تو کنم!! سعد گفت: اَمّ سلمۀ این حدیث را با من شنیده است. گوید: پس معاویه برخاست و حاضران نیز با وی برخاسته و نزد اُمّ سلمۀ رفتند. راوی گوید: پس معاویه سخن آغاز کرده و گفت: یا اُمّ المؤمنین، دروغگویانی که پس از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به وی دروغ نسبت دهند، بسیار شده­اند. پیوسته هستند کسانی که می­گویند:«قال رسول الله» و سپس چیزهای می­گویند که آن حضرت نگفته است؛ سعد بن أبی وقاص حدیثی را نقل کرده و می­پندارد تو نیز این حدیث را با او شنیده­ای. اُم سلمۀ گفت: آن حدیث کدام است؟ گفت: گمان می­کند رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به علی فرموده است:«تو با حقّی و حق با تو!» اُم سلمۀ گفت: سعد راست می­گوید، پیامبر صَلی الله علیهِ و آله این سخن را در خانه من به علی فرمود. پس معاویه رو به سعد کرده و گفت: اکنون خود را ملامت می­کنم که چرا تو نزد من نبودی، زیرا اگر من این حدیث را از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله شنیده بودم، تا دم مرگ خدمتکاری برای علی می­بودم.

از عایشه نقل کرده است که: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: حقّ با علی و علی با حقّ است، از هم جدا نگردند تا اینکه در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند.

از اُمّ سلمۀ آورده است: علی با حقّ است، هر کس از وی پیروی کند از حق پیروی کرده است و آنکه او را واگذارد، حق را رها کرده است و این عهدی است که رسول خدا قبل از مرگش بسته بود.

باز از اُمّ سلمۀ نقل کرده است که شبیه آن را قبلا آوردیم که: به خدا سوگند که علی بن ابی طالب بر حق است. و این خود عهدی است معهود و حُکمی است که از خداوند قبل از این روز صادر شده است.

از ابو البشیر از پدرش نقل کرده است که گفت: نزد عایشه بودیم که گفت: چه کسی خوارج را کُشت؟ گفتم: علی بن أبی طالب. عایشه گفت: دروغ گفتی! گفتم: ای مادر مؤمنان، از من چه دیده­ای تکذیبم می­کنی؟ گوید: در این حال مسروق وارد شد، پس عایشه از وی پرسید:چه کسی خوارج را کُشت؟ گفت: علی بن ابی طالب ایشان را کشت و فرجام «ذوالثدیّۀ» را بازگو کرد. پس عایشه گفت: چه چیزی مرا از آن باز می­دارد که آنچه را از رسول خدا شنیده­ام، بیان کنم؟ شنیدم که آن حضرت فرمود: علی با حقّ است و حق با علی است.

از علی علیه السّلام آورده است که: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای علی، بی­شک حق با توست و حق بر زبان و در قلب و میان چشمان توست.

از ابو رافع نقل کرده که مردی بر اُمّ سلمۀ همسر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله وارد گشته و وی را از واقعه جمل آگاه نمود، پس اُمّ سلمۀ گفت: وقتی دل­ها به پرواز در آمده بودند، پرنده دل تو به کدام سمت به پرواز در آمد؟ گفت: ای مادر مؤمنان، من در سپاه علی بن ابی طالب علیه السّلام بودم. ام سلمۀ گفت: کار خوبی کرده و تصمیم درستی گرفته­ای، زیرا من از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله شنیدم که فرمود: علی و شیعیان او در حالی در کنار حوض کوثر بر من وارد می­شوند که حق با آن­هاست و از آن جدا نمی­شوند.

از ابورافع نقل کرده که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای ابورافع، چگونه­ای تو با قومی که با علی می­جنگند در حالی که بر حقّ است و آن­ها بر باطل؟ جنگ با آن­ها به راستی که جهاد در راه خداست، پس هر کس نتواند با دستان خود با آن­ها جهاد کند با زبان خود با آن­ها جهاد کند و هر کس نتواند با زبان خود جهاد کند با قلب خود با آنها جهاد کند و کمتر از این مقدار دیگر جهادی نیست. عرض کردم: برای من دعا بفرمایید که اگر تا آن موقع زنده بودم، خداوند مرا برای جنگ با آن­هایاری فرموده و قوی گرداند؛ پس چون مردم با علی بیعت کردند و معاویه با وی به مخالفت برخاست و طلحه و زبیر روانه بصره شدند، با خود گفتم: این قوم همان­هایی هستند که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آن سخنان را درباره ایشان فرمود. سپس زمین خود را در خیبر و خانه­اش را در مدینه فروخته و با پول آن خود و فرزندانش را مسلح نمود آن­گاه با تمام خانواده و فرزندانش در کنار علی علیه السّلام بودند تا اینکه علی علیه السّلام به شهادت رسید، پس از آن با حسن علیه السّلام به مدینه بازگشت در حالی که در آن­جا نه زمینی داشت و نه خانه­ای، لذا حسن علیه السّلام در آمد زمینی از صدقات علی علیه السّلام را در «ینبع» به وی اختصاص داد و خانه­ای به وی بخشید.

از ابو موسی اشعری آورده است که گفت: گواهی می­دهم که حق با علی است لیکن زخارف دنیا مردم را به سوی خود متمایل کرد، و به راستی که من از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله شنیده­ام که به وی فرمود: ای علی، تو با. حق هستی و پس از من حق با توست.

از ابو حیّان تیمی از پدرش از علی علیه السّلام آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خدا علی را رحمت کند، خداوندا، حق را با علی به هر سمت که بگردد، بگردان!

و از اوست که چون شتر عایشه پی شد و وارد خانه­ای در بصره گردید، برادرش محمّد به وی گفت: تو را به خدا سوگند می­دهم آیا به خاطر داری آن روزی را که از پیامبر حدیثی برای من نقل کردی که آن حضرت فرمود: حق پیوسته با علی است و علی با حق است، نه خلافی میان آن­ها حاصل خواهد شد و نه از هم جدا خواهند گشت؟ عایشه گفت: آری، به خاطر دارم.

از مسروق آورده است که: عایشه در مورد خوارج نهروان و سردسته آن­ها «ابوالثُدیّۀ» پرسید و من هم وی را از خاتمه کار آن­ها باخبر کردم. پس گفت: ای مسروق، آیا می­توانی کسانی را نزد من بیاوری که خود شاهد این جنگ بوده­اند؟ پس هفت مرد از هر هفت محله شهر را نزد وی آوردم و همگی شهادت دادند که فرجام کار خوارج را با چشم خود دیده­اند. پس عایشه گفت: خدا علی را رحمت کند، او بر حق بود، اما من زنی از احماء - خویشاوند سببی - بودم.

در آن آمده است، چون زید بن صوحان در جنگ جمل زخمی شد، در حالی که هنوز نیمه جانی داشت، علی علیه السّلام بر بالین وی آمده و در آن حالت به وی فرمود: ای زید، خداوند تو را رحمت کند، به خدا سوگند بارت بر ما سبک و یاریت بسیار بود. گوید: پس زید سر خود را به سمت آن حضرت بلند کرده و عرض کرد: شما نیز این چنین بودید؛ خداوند شما را نیز رحمت کند که به خدا سوگند تو را خداشناس و به آیات او آگاه یافتم. به خدا سوگند که من از روی نادانی در رکاب شما نجنگیدم بلکه شنیدم حذیفۀ بن یمان می­گفت: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی امیر ابرار و قاتل فاجران است، منصور کسی است که او را یاری کند و خوار و ذلیل کسی است که وی را فرو گذارد، بدانید که حق با او و در پی اوست، پس به هر سمت که رفت شما نیز به همان سمت روید.

از اُم سلمۀ رضی الله عنها آورده است که: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله می­فرمود: علی با قرآن است و قرآن با او، از هم جدا نمی­شوند تا اینکه در کنار حوض بر من وارد گردند.

و با همین اسناد: آن دو از هم جدا نگردند تا اینکه در روز قیامت در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند.

از شهر بن حوشب آورده است که: نزد اُمّ سلمۀ بودم که مردی سلام کرد. گفته شد، کیستی؟ گفت: من ابو ثابت مولای ابوذر هستم. اُم سلمۀ گفت: خوش آمدی ابو ثابت، وارد شو. پس وارد گشت و اُمّ سلمۀ به وی خوش آمد گفته و پرسید: وقتی دل­ها به پرواز در آمده بودند، پرنده دل تو به کدام سمت به پرواز در آمد؟ گفت: به سمت علی بن ابی طالب علیه السّلام. اُمّ سلمۀ گفت: توفیق یافتی! سوگند به کسی که جان اُم سلمۀ در دست اوست، من خود از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله شنیدم که فرمود: علی با قرآن است و قرآن با علی، این دو از هم جدا نمی­شوند تا اینکه در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند و من خود نیز پسرم عمر و برادر زاده­ام عبدالله بن أبی اُمیّۀ را روانه کرده و به آنان دستور دادم که در رکاب علی با دشمنان وی بجنگند، و اگر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نفرموده بود که باید خانه­نشین باشیم و از خانه­های خود بیرون نیاییم، حتماً بیرون آمده و در صف علی علیه السّلام می­ایستادم.(1)

و از صحیح ترمذی با اسناد به حسین بن سعید ساعدی ترمذی آورده است که: خداوند علی را رحمت کند، خداوندا، علی هر کجا باشد حق را با او بگردان!(2)

روایت11.

الروضۀ- الفضائل: با اسناد به حسین بن سعید ساعدی آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خداوند از میان بندگانش از کسانی که از حق رویگردان باشند نفرت دارد و حق با علی و علی با حق است، پس هرکس دیگری را جایگزین علی علیه السّلام کند هلاک گردد و دنیا و آخرت را از دست می­دهد.(3)

روایت12.

کشف الغمّۀ: از کتاب کفایۀ الطالب از ابن أبی لیلی غفاری آورده است که: شنیدم

ص: 36

رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: پس از من فتنه­ای خواهد بود، اگر چنین شد، در کنار علی بن ابی طالب باشید که او نخستین کسی است که در روز قیامت مرا می­بیند و با من مصافحه می­کند، و او در عالی­ترین درجات آسمان با من خواهد بود و جدا کننده میان حق و باطل است؛ گوید: این حدیث حسن و عالی است که حافظ آن را در امالی خود نقل کرده است.(1)

روایت13.

بشائر االمصطفی: ابراهیم بن علقمه و الأسود گویند: نزد ابو ایوب انصاری رفته و گفتیم: ای ابو ایوب، خدای عزّوجل با میزبان پیامبر صَلی الله علیهِ و آله قرار دادنت تو را گرامی داشته و این خود فضیلتی از جانب خداست که تو را با آن کرامت بخشیده است، به ما بگو اکنون چه شده که در کنار علی بن ابی طالب با اهل«لا إله إلّا الله» می­جنگی؟ پس ابو ایوب گفت: من برای شما به خدای عزّوجل سوگند یاد می­کنم که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در همین خانه­ای که اکنون شما با من هستید، با من بود و علی علیه السّلام در سمت راست وی نشسته بود و من در سمت چپ آن حضرت نشسته بودم و انس بن مالک روبروی ایشان ایستاده بود و دیگر کسی با ما نبود، در این هنگام در زدند. پیامبر فرمود: ای انس، ببین پشت در کیست؟ پس انس رفت و متوجه شد که عمّار بن یاسر پشت در است. پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: در را به روی عمّار پاک نهاد باز کن! سپس عمّار وارد گشته به رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله سلام نمود. پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به وی خوش آمد گفته سپس فرمود: ای عمّار، بعد از من فتنه­ای مصیبت بار در اُمّتم پدیدار خواهد آمد به طوری به روی هم شمشیر خواهند کشید و یکدیگر را به قتل خواهند رساند و از هم بیزاری خواهند جست؛ اگر آن فتنه را دریافتی، در کنار این أصلع که سمت راست من است- منظور آن حضرت علی بن ابی طالب علیه السّلام بود- باش؛ و اگر دیدی که همه مردم به یک راه رفتند و علی به راهی دیگر رفت، قدم در راه علی بگذار و کاری به مردم نداشته باش؛ ای عمّار، تحقیقاً علی تو را از راه هدایت باز نخواهد گرداند و به هلاکت رهنمون نخواهد شد؛ ای عمّار، اطاعت از علی اطاعت از من و اطاعت از من، اطاعت از خدای عزّوجل است.(2)

ص: 37

الله، و اولیاؤه اولیاء الله و اعداؤه اعداء الله و حربه حرب الله و سلمه سلم الله عز و جل (1).

توضیح

اِنصاع: به سرعت بازگشت. و فیروزآبادی گوید:«هیخ» با کسر: صوتی است که به هنگام خواباندن شتر گفته می­شود.(1)

و قول او:«ما وجدت فیه هیخ» یعنی: در قرآن چیزی آشکاری مبنی بر ترک جنگ وجود ندارد، و احتمال دارد که این سخن را از باب تمسخر گفته باشد. الأحماء: جمع «حمو» خویشاوند شوهر یا زن، جمع آن «حمیم» نیز آمده است و «أحماء» مناسب مقام نیست مگر با مجازگویی.

می­گویم: سیّد، حدیث زید بن صوحان را از مناقب ابن مردویه با اسناد خود از اصبغ بن نباته نقل کرده است.(2)

روایت14.

الطرائف: ابوبکر محمّد بن حسن آجری شاگرد ابوبکر بن أبی داود سیستانی در جزء دوم از کتاب «الشریعۀ» با اسناد آن به علقمه بن زید و اسود بن یزید نظیر آن را روایت نموده سپس گوید: عبدری در کتاب «الجمع بین الصحاح الستّۀ» در جزء سوم در باب مناقب علی علیه السّلام از صحیح بخاری از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله آورده است که فرمود: خداوند علی را رحمت کند، خدایا، هر کجا باشد حق را با او بگردان!

احمد بن موسی بن مردویه در کتاب المناقب از چند طریق از جمله با سند خود از محمّد بن أبی بکر روایت کرده که گفت: عایشه برای من روایت کرد که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: حق پیوسته با علی است و علی هم با حق است و این دو از هم جدا نگردند تا اینکه در کنار حوض بر من وارد شوند.

نیز در کتاب المناقب ابن مردویه با اسناد خود به ابو ثابت مولای ابوذر از اُمّ سلمۀ روایت کرده که: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله می­فرماید: علی علیه السلام با قرآن است و قرآن با او ، از هم جدا نگردند تا اینکه در کنار حوض بر من وارد شوند.

خطیب در تاریخ خود مطالبی را آورده است که دالّ بر آن است که علقمه و أسود بارها ابو ایوب را به سبب اینکه علی علیه السّلام را نصرت داده، مورد ملامت قرار داده­اند و او نیز دلیل خود را برای اقدام به این امر به سبب حدیثی که از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله شنیده بود، بیان کرده است. خطیب گوید: علقمه و الأسود هنگام بازگشت از صفین نزد ابو ایوب انصاری آمده و به وی گفتند: خداوند از میان همه مردم تو را با میزبانی محمّد صَلی الله علیهِ و آله در خانه­ات و خوابیدن شتر او بر در خانه­ات، تو را کرامت بخشیده است و این خود فضلی است از جانب خدای تعالی، اما تو شمشیرخودت را روی شانه­ات انداخته و آمدی تا کسانی را بزنی که گوینده لا إله إلّا الله هستند؟ ابو ایوب گفت: ای فلانی! راهنما با قوم خود دروغ نمی­گوید، رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به ما امر فرموده با سه گروه در رکاب علی علیه السّلام بجنگیم: ناکثین، قاسطین و مارقین؛ اما ناکثین کسانی هستند که با آنان جنگیدیم و آنان اصحاب جمل و طلحه و زبیرند، اما قاسطین کسانی هستند که هم­ اکنون از جنگ با ایشان برمی­گردیم – منظور وی معاویه و عمرو بن عاص بود- ، اما مارقین، آن­ها اهل طرفاوات و اهل سقیفه­ها و اهل نُخیلات و اهل نهروانات هستند، به خدا سوگند نمی­دانم آن­ها کجایند لیکن می­دانم ان شاء الله حتماً با ایشان خواهیم جنگید. سپس گفت: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به عمّار فرمود: گروه ستمکار سرکش در حالی تو را خواهند کشت که تو در آن روز به همراه حقی و حق با توست؛

ص: 38

وَ مِنْهُ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْکِنْدِیِّ قَالَ: حَجَّ مُعَاوِیَةُ فَأَتَی الْمَدِینَةَ وَ أَصْحَابُ النَّبِیِّ مُتَوَافِرُونَ فَجَلَسَ فِی حَلْقَةٍ بَیْنَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ فَضَرَبَ بِیَدِهِ عَلَی فَخِذِ ابْنِ عَبَّاسٍ ثُمَّ قَالَ أَ مَا کُنْتُ أَحَقَّ وَ أَوْلَی بِالْأَمْرِ مِنِ ابْنِ عَمِّکَ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ وَ بِمَ قَالَ لِأَنِّی ابْنُ عَمِّ الْخَلِیفَةِ الْمَقْتُولِ ظُلْماً قَالَ هَذَا إِذاً یَعْنِی ابْنَ عُمَرَ أَوْلَی بِالْأَمْرِ مِنْکَ لِأَنَّ أَبَا هَذَا قُتِلَ قَبْلَ ابْنِ عَمِّکَ قَالَ فَانْصَاعَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَ أَقْبَلَ عَلَی سَعْدٍ وَ قَالَ وَ أَنْتَ یَا سَعْدُ الَّذِی لَمْ یَعْرِفْ حَقَّنَا مِنْ بَاطِلِ غَیْرِنَا فَتَکُونَ مَعَنَا أَوْ عَلَیْنَا قَالَ سَعْدٌ إِنِّی لَمَّا رَأَیْتُ الظُّلْمَةَ قَدْ غَشِیَتِ الْأَرْضَ قُلْتُ لِبَعِیرِی هِیخْ فَأَنَخْتُهُ حَتَّی إِذَا أَسْفَرَتْ مَضَیْتُ قَالَ وَ اللَّهِ لَقَدْ قَرَأْتُ الْمُصْحَفَ یَوْماً بَیْنَ الدَّفَّتَیْنِ مَا وَجَدْتُ فِیهِ هِیخْ فَقَالَ أَمَّا إِذَا أَبَیْتَ فَإِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ لِعَلِیٍّ أَنْتَ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَکَ قَالَ لَتَجِیئُنِی بِمَنْ سَمِعَهُ مَعَکَ أَوْ لَأَفْعَلَنَّ قَالَ أُمُّ سَلَمَةَ قَالَ فَقَامَ وَ قَامُوا مَعَهُ حَتَّی دَخَلُوا عَلَی أُمِّ سَلَمَةَ قَالَ فَبَدَأَ مُعَاوِیَةُ فَتَکَلَّمَ فَقَالَ یَا أُمَّ الْمُؤْمِنِینَ إِنَّ الْکَذَّابَةَ قَدْ کَثُرَتْ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بَعْدَهُ فَلَا یَزَالُ قَائِلٌ یَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا لَمْ یَقُلْ وَ إِنَّ سَعْداً رَوَی

حَدِیثاً زَعَمَ أَنَّکَ سَمِعْتِهِ مَعَهُ قَالَتْ فَمَا هُوَ قَالَ زَعَمَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ لِعَلِیٍّ أَنْتَ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَکَ قَالَتْ صَدَقَ فِی بَیْتِی قَالَهُ فَأَقْبَلَ عَلَی سَعْدٍ فَقَالَ الْآنَ أَلْوَمُ مَا کُنْتَ عِنْدِی وَ اللَّهِ لَوْ سَمِعْتُ هَذَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ مَا زِلْتُ خَادِماً لِعَلِیٍّ حَتَّی أَمُوتَ.

وَ مِنْهُ عَنْ عَائِشَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: الْحَقُّ مَعَ عَلِیٍّ وَ عَلِیٌّ مَعَ الْحَقِّ وَ لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ.

وَ مِنْهُ عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ قَالَتْ: عَلِیٌّ مَعَ الْحَقِّ مَنِ اتَّبَعَهُ اتَّبَعَ الْحَقَّ وَ مَنْ تَرَکَهُ تَرَکَ الْحَقَّ عَهْدٌ مَعْهُودٌ قَبْلَ مَوْتِهِ.

وَ مِنْهُ عَنْهَا وَ قَدْ تَقَدَّمَ: مِثْلُهُ قَالَتْ وَ اللَّهِ إِنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ لَعَلَی الْحَقِّ قَبْلَ الْیَوْمِ عَهْداً مَعْهُوداً وَ قَضَاءً مَقْضِیّاً.

وَ مِنْهُ عَنْ أَبِی الْبَشِیرِ(1) عَنْ أَبِیهِ قَالَ: کُنَّا عِنْدَ عَائِشَةَ فَقَالَتْ مَنْ قَتَلَ الْخَوَارِجَ

ص: 33

ای عمّار، اگر دیدی علی علیه السّلام به راهی می­رود و تمامی مردم به راهی دیگر، تو راه علی علیه السّلام را در پیش گیر که او تو را به سوی هلاکت راهنمایی نمی­کند و از هدایت خارج نمی­سازد؛ ای عمّار، کسی که شمشیری حمایل کند تا علی علیه السّلام را بر دشمنش یاری دهد، خداوند در روز قیامت دو حمایل از مروارید بر گردنش خواهد افکند و کسی که شمشیری را به قصد یاری دشمن او حمایل کند، خداوند در قیامت دو حمایل از آتش بر گردنش خواهد انداخت؛ گفتیم: ای مرد، بس کن خدایت رحمت کند، بس کن خدایت رحمت کند!(1)

می­گویم: ابن بطریق در المستدرک از کتاب «الفردوس» با اسناد به امیرالمؤمنین علیه السّلام آورده است: رسول خداصَلی الله علیهِ و آله فرمود: خدا علی را رحمت کند، خدایا، حق را با او بگردان هر کجا که او بگردد!(2)

از کتاب فضائل الصحابه با اسناد به اصبغ بن نباته از محمّد بن أبی بکر از عایشه آورده است که: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله می­فرماید: علی با حق است و حق با علی، از هم جدا نمی­شوند تا اینکه در کنار حوض بر من وارد شوند.(3)

علّامه در « کشف الحق»(4)

از کتاب الجمع بین الصحاح الستّۀ و مناقب ابن مردویه و دیگر کتب مخالفان نظیر حدیث یاد شده را نقل کرده است.

روایت15.

امالی طوسی: امام رضا علیه السّلام از پدران بزرگوار خود علیهم صلوات الله اجمعین آورده است: علی بن ابی طالب آزمونی برای جهانیان است، خداوند با او منافقان را از مؤمنان باز می­شناسد.(5)

روایت16.

امالی طوسی: علی علیه السّلام از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله روایت کرده که آن حضرت فرمود: هان که تو آزموده می شوی و (آنان) به تو آزموده می­شوند، هان که تو هدایتگر کسانی هستی که از تو پیروی کنند و هرکس با راه تو مخالفت ورزد، تا روز قیامت گمراه گردد.(6)

روایت17.

امالی صدوق: علی علیه السّلام گوید:

ص: 39

فَقُلْتُ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ (1) فَقَالَتْ کَذَبْتَ فَقُلْتُ مَا کَانَ أَغْنَانِی یَا أُمَّ الْمُؤْمِنِینَ أَنْ تُکَذِّبِینِی قَالَ فَدَخَلَ مَسْرُوقٌ فَقَالَتْ مَنْ قَتَلَ الْخَوَارِجَ فَقَالَ قَتَلَهُمْ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ ذَکَرُوا ذَا الثُّدَیَّةِ فَقَالَتْ مَا یَمْنَعُنِی أَنْ أَقُولَ الَّذِی سَمِعْتُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ سَمِعْتُهُ یَقُولُ عَلِیٌّ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَهُ.

وَ مِنْهُ عَنْ عَلِیٍّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: یَا عَلِیُّ إِنَّ الْحَقَّ مَعَکَ وَ الْحَقُّ عَلَی لِسَانِکَ وَ فِی قَلْبِکَ وَ بَیْنَ عَیْنَیْکَ.

وَ مِنْهُ عَنْ أَبِی رَافِعٍ: أَنَّهُ دَخَلَ رَجُلٌ عَلَی أُمِّ سَلَمَةَ زَوْجَةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَأَخْبَرَهَا بِیَوْمِ الْجَمَلِ فَقَالَتْ إِلَی أَیْنَ طَارَ قَلْبُکَ إِذْ طَارَتِ الْقُلُوبُ مَطَائِرَهَا قَالَ کُنْتُ یَا أُمَّ الْمُؤْمِنِینَ مَعَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَتْ أَحْسَنْتَ وَ أَصَبْتَ أَمَا إِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ یَرِدُ عَلَیَّ الْحَوْضَ وَ أَشْیَاعُهُ وَ الْحَقُّ مَعَهُمْ لَا یُفَارِقُونَهُ.

وَ مِنْهُ عَنْ أَبِی رَافِعٍ أَنَّهُ صلی الله علیه و آله قَالَ: یَا أَبَا رَافِعٍ کَیْفَ أَنْتَ وَ قَوْمٌ یُقَاتِلُونَ عَلِیّاً وَ هُوَ عَلَی الْحَقِّ وَ هُمْ عَلَی الْبَاطِلِ یَکُونُ حَقّاً فِی اللَّهِ جِهَادُهُمْ فَمَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ جِهَادَهُمْ بِیَدِهِ فَیُجَاهِدُهُمْ بِلِسَانِهِ فَمَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ بِلِسَانِهِ فَیُجَاهِدُهُمْ بِقَلْبِهِ لَیْسَ وَرَاءَ ذَلِکَ شَیْ ءٌ قُلْتُ ادْعُ لِی (2) إِنْ أَدْرَکْتُهُمْ أَنْ یُعِینَنِی وَ یُقَوِّیَنِی عَلَی قِتَالِهِمْ فَلَمَّا بَایَعَ النَّاسُ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ وَ خَالَفَهُ مُعَاوِیَةُ وَ سَارَ طَلْحَةُ وَ الزُّبَیْرُ إِلَی الْبَصْرَةِ قُلْتُ هَؤُلَاءِ الْقَوْمُ الَّذِینَ قَالَ فِیهِمْ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا قَالَ فَبَاعَ أَرْضَهُ بِخَیْبَرَ وَ دَارَهُ بِالْمَدِینَةِ وَ تَقَوَّی بِهَا هُوَ وَ وُلْدُهُ ثُمَّ خَرَجَ

مَعَ عَلِیٍّ بِجَمِیعِ أَهْلِهِ وَ وُلْدِهِ وَ کَانَ مَعَهُ حَتَّی اسْتُشْهِدَ عَلِیٌّ علیه السلام فَرَجَعَ إِلَی الْمَدِینَةِ مَعَ الْحَسَنِ وَ لَا أَرْضَ لَهُ بِالْمَدِینَةِ وَ لَا دَارَ فَأَقْطَعَهُ الْحَسَنُ علیه السلام أَرْضاً بِیَنْبُعَ (3) مِنْ صَدَقَةِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ أَعْطَاهُ دَاراً.

وَ مِنْهُ عَنْ أَبِی مُوسَی الْأَشْعَرِیِّ قَالَ: أَشْهَدُ أَنَّ الْحَقَّ مَعَ عَلِیٍّ علیه السلام وَ لَکِنْ مَالَتِ الدُّنْیَا بِأَهْلِهَا وَ لَقَدْ سَمِعْتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله یَقُولُ لَهُ یَا عَلِیُّ أَنْتَ مَعَ

ص: 34

رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به من فرمود: یا علی، هرکس از تو جدا شود، بی­شک از من جدا شده و آنکه از من جدا گردد تحقیقاً از خدای عزّوجل جدا گشته است.(1)

روایت18.

امالی طوسی: اُمّ سلمه رضی الله عنها گوید: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در حالی که دست علی علیه السّلام را در دست گرفته بود می­فرمود: حق با علی است، به هرکجا که رود، با وی می­گردد.(2)

توضیح

اینکه آن حضرت (علی صلوات الله علیه) با حق است و فرمان پیامبر صلی الله علیه و آله به اینکه مردم بایستی طرفدار علی علیه السلام باشند؛ همان­طور که گذشت، دلیلی است بر عصمت آن حضرت و اخبار متواتر از طرق خاصّه و عامّه بیانگر آنند که امیرالمؤمنین علیه السّلام از کسانی که بر وی پیشی گرفته بودند، شکایت داشت و از کارشان راضی نبود، و ما این امر را در کتاب «الفِتَن» به اثبات رساندیم و بر حق نبودنشان ثابت گردید؛ اما در مورد متواتر بودن حدیث و درستی آن، باید گفت: که اکثر مخالفان نیز به این امر اعتراف کرده­اند. عبدالحمید بن ابی الحدید در مورد قول امیرالمؤمنین علیه السّلام که فرمود:«همانا ائمّه همه از قریش بوده که درخت آن را در خاندان هاشم کاشته­اند و مقام ولایت و امامت در خور دیگران نیست و دیگر مدّعیان پیشوایی، شایستگی آن را ندارند» گوید: اگر گفته شود که تو این کتاب (نهج البلاغه) را به حسب باورهای معتزله شرح کرده­ای، حال در مورد این سخن که تصریحی است مبنی براینکه امامت از میان قریش جز در بنی­هاشم خاصّۀً راست نیاید و مذهب معتزله قائل به این امر نیست، چه می­گویی؟ خواهم گفت: این خود وضعیتی است دشوار و قابل تأمل، و چنانچه علی علیه السّلام این سخن را فرموده باشد، من نیز قائل به این سخن خواهم بود زیرا نزد من ثابت شده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: او با حق است، وی به هر سو که میل کند، حق هم به دنبال او می­رود.(3)

ص: 40

الْحَقِّ وَ الْحَقُّ بَعْدِی مَعَکَ.

وَ مِنْهُ عَنْ أَبِی حَیَّانَ التَّیْمِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ: رَحِمَ اللَّهُ عَلِیّاً اللَّهُمَّ أَدِرِ الْحَقَّ مَعَهُ حَیْثُ دَارَ.

وَ مِنْهُ: أَنَّ عَائِشَةَ لَمَّا عُقِرَ جَمَلُهَا وَ دَخَلَتْ دَاراً بِالْبَصْرَةِ فَقَالَ لَهَا أَخُوهَا 14 مُحَمَّدٌ أَنْشُدُکِ بِاللَّهِ أَ تَذْکُرِینَ یَوْمَ حَدَّثْتِینِی عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ الْحَقُّ لَنْ یَزَالَ مَعَ عَلِیٍّ وَ عَلِیٌّ مَعَ الْحَقِّ لَنْ یَخْتَلِفَا وَ لَنْ یَفْتَرِقَا فَقَالَتْ نَعَمْ.

وَ مِنْهُ عَنْ مَسْرُوقٍ قَالَ: سَأَلَتْنِی عَائِشَةُ عَنْ أَصْحَابِ النَّهْرِ عَنْ ذِی الثُّدَیَّةِ فَأَخْبَرْتُهَا فَقَالَتْ یَا مَسْرُوقُ أَ تَسْتَطِیعُ أَنْ تَأْتِیَنِی بِأُنَاسٍ مِمَّنْ شَهِدُوا فَأَتَیْتُهَا مِنْ کُلِّ سَبْعٍ بِرَجُلٍ (1) فَشَهِدُوا أَنَّهُمْ رَأَوْهُ وَ شَهِدُوهُ فَقَالَتْ رَحِمَ اللَّهُ عَلِیّاً إِنَّهُ کَانَ عَلَی الْحَقِّ وَ لَکِنِّی کُنْتُ امْرَأَةً مِنَ الْأَحْمَاءِ.

وَ مِنْهُ: لَمَّا أُصِیبَ زَیْدُ بْنُ صُوحَانَ یَوْمَ الْجَمَلِ أَتَاهُ عَلِیٌّ علیه السلام وَ بِهِ رَمَقٌ فَوَقَفَ عَلَیْهِ وَ هُوَ لِمَا بِهِ فَقَالَ رَحِمَکَ اللَّهُ یَا زَیْدُ فَوَ اللَّهِ مَا عَرَفْتُکَ إِلَّا خَفِیفَ الْمَئُونَةِ کَثِیرَ الْمَعُونَةِ قَالَ فَرَفَعَ رَأْسَهُ إِلَیْهِ فَقَالَ وَ أَنْتَ فَرَحِمَکَ اللَّهُ فَوَ اللَّهِ مَا عَرَفْتُکَ إِلَّا بِاللَّهِ عَالِماً وَ بِآیَاتِهِ عَارِفاً وَ اللَّهِ مَا قَاتَلْتُ مَعَکَ مِنْ جَهْلٍ وَ لَکِنِّی سَمِعْتُ حُذَیْفَةَ بْنَ الْیَمَانِ یَقُولُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ عَلِیٌّ أَمِیرُ الْبَرَرَةِ وَ قَاتِلُ الْفَجَرَةِ مَنْصُورٌ مَنْ نَصَرَهُ مَخْذُولٌ مَنْ خَذَلَهُ أَلَا وَ إِنَّ الْحَقَّ مَعَهُ یَتْبَعُهُ أَلَا فَمِیلُوا مَعَهُ.

وَ مِنْهُ عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهَا قَالَتْ: سَمِعْتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله یَقُولُ عَلِیٌّ مَعَ الْقُرْآنِ وَ الْقُرْآنُ مَعَهُ لَا یَفْتَرِقَانِ حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ.

وَ مِنْهُ عَنْهَا قَالَتْ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ عَلِیٌّ مَعَ الْقُرْآنِ وَ الْقُرْآنُ مَعَ عَلِیٍّ وَ لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ.

وَ بِالْإِسْنَادِ: لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.

وَ مِنْهُ قَالَ شَهْرُ بْنُ حَوْشَبٍ: کُنْتُ عِنْدَ أُمِّ سَلَمَةَ فَسَلَّمَ رَجُلٌ فَقِیلَ مَنْ أَنْتَ قَالَ

ص: 35

باب پنجاه و هشتم : ذکر امیرالمؤمنین در کتاب­های آسمانی و آنچه پیشینیان به او و فرزندان معصومش علیهم السّلام بشارت داده­اند

روایات

روایت1.

کمال الدین: ابوطالب گوید: چون بحیرا از وی (پیامبر صَلی الله علیهِ و آله) جدا گشت، به سختی گریست و چنین گفت: ای پسر آمنه، گویی می­بینم که اعراب تو را آماج تیرهای خود ساخته و خویشاوندان پیوند خویشی را با تو گسسته­اند و اگر (مقام و منزلت تو را) می­دانستند، قطعاً برای آنان همچون فرزندشان می­بودی؛ سپس رو به من کرده و گفت: ولی ای عمو تو حرمت خویشاوندی وی را پاس­دار و وصیّت پدرت را درباره­اش نگهدار، زیرا قریش به خاطر او تو را ترک خواهد کرد لیکن تو اهمیّتی به کارشان مده، و من می­دانم که تو به وی ایمان نخواهی آورد، لیکن فرزندی که از تو زاده می­شود، به او ایمان خواهد آورد و وی را به عزّت یاری خواهد داد، نامش در آسمان­ها «شیر ژیان» و «مرد شجاع کم مو» است و دو فرزند شهید به او تعلّق دارد، او سیّد عرب، رئیس و ذوالقرنین آن­هاست، و در کتاب­ها از یاران عیسی علیه السّلام شناخته شده­تر است. پس ابوطالب گفت: به خدا سوگند هرچه بحیرا گفته بود و حتی بیشتر از آن را به چشم خود دیدم.(1)

ص: 41

أَنَا أَبُو ثَابِتٍ مَوْلَی أَبِی ذَرٍّ قَالَتْ مَرْحَباً بِأَبِی ثَابِتٍ ادْخُلْ فَدَخَلَ فَرَحَّبَتْ بِهِ وَ قَالَتْ أَیْنَ طَارَ قَلْبُکَ حِینَ طَارَتِ الْقُلُوبُ مَطَائِرَهَا قَالَ مَعَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَتْ وُفِّقْتَ وَ الَّذِی نَفْسُ أُمِّ سَلَمَةَ بِیَدِهِ إِنِّی لَسَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ عَلِیٌّ مَعَ الْقُرْآنِ وَ الْقُرْآنُ مَعَ عَلِیٍّ لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ وَ لَقَدْ بَعَثْتُ ابْنِی عُمَرَ وَ ابْنَ أَخِی عَبْدَ اللَّهِ بْنَ أَبِی أُمَیَّةَ وَ أَمَرْتُهُمَا أَنْ یُقَاتِلَا مَعَ عَلِیٍّ مَنْ قَاتَلَهُ وَ لَوْ لَا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَمَرَنَا أَنْ نَقِرَّ فِی حِجَالِنَا وَ فِی بُیُوتِنَا لَخَرَجْتُ حَتَّی أَقِفَ فِی صَفِّ عَلِیٍ (1).

وَ مِنْ صَحِیحِ التِّرْمِذِیِّ بِالْإِسْنَادِ إِلَی حُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ السَّاعِدِیِّ التِّرْمِذِیِّ: رَحِمَ اللَّهُ عَلِیّاً اللَّهُمَّ أَدِرِ الْحَقَّ مَعَهُ حَیْثُ دَارَ(2).

روایت2.

کمال الدین: قطّان، ابن موسی و سنانی جملگی مرفوعاً از بکر بن عبدالله اشجعی از پدرانش نقل کرده­اند که گفته­اند: در سالی که رسول خدا صلی الله علیه و آله به شام سفر کردند؛ عبد مناۀ بن کنانه و نوفل بن معاویۀ بن عروۀ بن صخر بن نعمان بن عدی هم برای تجارت از مکه خارج شدند. در بین راه ابو المویهب راهب به ایشان برخورد و گفت: شما دو نفر هستید؟ گفتند: بازرگانانی از اهل حرم از طایفه قریش هستیم. پس به آن دو گفت: از کدام تیره قریش؟ آن دو او را آگاه کردند. پس به ایشان گفت: آیا جز شما شخص دیگری از قریش به همراهتان آمده است؟ گفتند: آری، جوانی از بنی­هاشم که نامش محمّد است. ابوالمویهب راهب گفت: به خدا سوگند او را می­جویم. آن دو گفتند: به خدا سوگند در قریش گمنام­تر از او کسی نیست؛ مردم او را به نام «یتیم قریش» می­شناسند! او کارگزار زنی از ماست که خدیجه نام دارد. با او چه کاری داری؟ ابوالمویهب سری جنبانده و گفت: او همانی است که می­جویم. سپس به آن دو گفت: او را به من نشان می­دهید؟ گفتند: او را در بازار بُصری بر جای می­گذاشتیم.(1)

آن­ها مشغول گفتگو بودند که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله سر رسید. راهب گفت: این همان است، سپس ساعتی با وی تنها به گفتگو پرداخته سپس پیشانی آن حضرت را بوسیده و چیزی که ندانستیم چیست از آستین خود به در آورده و به وی داد لیکن پیامبر صَلی الله علیهِ و آله از پذیرفتن آن خود داری می­فرمود. و چون از وی جدا گشت، به ما گفت: می­شنوید چه می­گویم؟ به خدا سوگند او پیامبر آخرالزمان است، به خدا سوگند به زودی مبعوث شده و مردم را به شهادت «لا إله إلّا الله» دعوت خواهد کرد. اگر چنین دیدید، از وی پیروی کنید، سپس گفت: آیا عمویش ابوطالب پسری به نام علی دارد؟ گفتیم: نه! گفت: یا به دنیا آمده است یا اینکه امسال به دنیا خواهد آمد. او نخستین کسی خواهد بود که به وی ایمان خواهد آورد، او را می­شناسیم او را می­شناسیم و اوصاف او نزد ما به عنوان وصی موجود است کمااینکه صفت محمّد به عنوان پیامبر نزد ماست. او سیّد عرب، پرورش دهنده و ذوالقرنین ایشان است، حق شمشیر را نیک ادا می­کند، نامش در میان خلق «علی» است و او در روز قیامت بعد از پیامبران، نام آورترین و پرآوازه­ترین شخص است

ص: 42

رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله(1) سَتَکُونُ بَعْدِی فِتْنَةٌ فَإِذَا کَانَ ذَلِکَ فَالْزَمُوا عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ فَإِنَّهُ أَوَّلُ مَنْ یَرَانِی (2) وَ أَوَّلُ مَنْ یُصَافِحُنِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ هُوَ مَعِی فِی السَّمَاءِ الْعَلْیَاءِ وَ هُوَ الْفَارُوقُ بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ.

قال هذا حدیث حسن عال رواه الحافظ فی أمالیه (3).

و فرشتگان او را «پهلوان درخشان کامیاب» می­نامند، با هر که رویاروی شود، پیروزی و ظفر یابد، به خدا سوگند او در میان اقرانش در آسمان­ها از آفتابِ برآمده شناخته شده­تر است.(1)

روایت3.

مناقب ابن شهر آشوب: جارود بن منذر عبدی که نصرانی بود و در سال صلح حدیبیّه اسلام آورد، شعری سروده که ضمن آن گوید:

-« ای پیامبر هدایت، مردانی به سوی تو آمده­اند که کوه­ها و دشت­ها را بریده­اند؛ و بر آنان سختی­های بسیار گذشته است؛

- صحراها و بیابان دوردست را در نوردیده­اند، و شب روی، آن­ها را با مخاطر بسیار و گرسنگی مواجه ساخته است؛

- پیشینیان ما را از نام شما آگاه کردند، و با نامهای کسانی که از آن پس پشت سر هم آمدند»

پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: آیا در میان شما کسی هست که قسّ بن ساعده أیادی را بشناسد؟ جارود عرض کرد: همه ما او را می­شناسیم لیکن از میان ایشان من اطلاع بیشتری از او دارم و می­دانم کجاست. فرمود: ما را خبر کن! عرض کرد: یا رسول الله، قس را در حالی دیدم که از انجمنی از انجمن­های قبیله ایاد به سوی آبگیری که دارای درختان خاردار و درختان سمر و علفزار بود رفته در حالیکه شمیشیری حمایل کرده بود. پس ایستاد در حالیکه شبی بود مانند روز روشن و صورت و انگشت به سوی آسمان برداشت؛ پس به وی نزدیک شدم و شنیدم که چنین می­گفت:«خداوندا، ای پروردگار آسمان­های برافراشته و زمین­های سرسبز، تو را به محمّد و سه محمّد دیگر با او و چهار علی و فاطمه و حسنین بلند منزلت و جعفر و موسی آن همنام کلیم مقرّب درگاه، آن سرورانی که شفیع و صراط مستقیم­اند که انجیل­های تحریف شده را محو و منسوخه می­کنند آنان که گمراهی­ها را محو و اباطیل را نابود می­سازند، آن راستگویان که به تعداد نقبای بنی­اسرائیل­ا­ند و آنان اولین آفریدگان هستند و قیامت بر آنان برپا شود و شفاعت آنان به مردمان رسد و اطاعتشان از جانب خدا فرض گشته، سوگند می­دهم که بارانی نجات بخش بر ما بباری!» سپس گفت: ای کاش ایشان را درک می­کردم هرچند پس از سختی در عمرم و در زندگیم؛ سپس این ابیات را خواند:

-« قس چنان سوگندی یاد کرده که آن را پوشیده نمی­دارد، و حتی اگر دو هزار سال زنده بماند ملول و دلتنگ نمی­شود؛

ص: 43

- تا اینکه به دیدار احمد صَلی الله علیهِ و آله و آن بزرگواران دانا (ائمه علیهم السّلام) نایل آید، آن­ها اوصیای احمدند که افضل تمام مخلوقاتی که در زیر آسمانند؛

- مردم نسبت به درک مقام و منزلت ایشان کورند و آنان خود درمان کوری­اند و روشنی بخش چشمان کور، من یاد آن­ها را فراموش نمی­کنم تا اینکه در گور جا داده شوم»

جارود گوید: سپس عرض کردم: یا رسول الله، خداوند شما را خیر دهد، از قول خدا مرا از نام­هایی که آنان را نمی­بینم اما قسّ آن­ها را به ما گفت، آگاه فرمایید. پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای جارود، در آن شب معراجی که مرا به آسمان بردند، خدای عزّوجل به من وحی فرمود: از پیامبرانی که پیش از تو فرستادیم بپرس که ایشان را بر چه فرستادیم؟ عرض کردم: بر چه مبعوث شدند؟ فرمود: آنان را بر عقیده به نبوت تو و ولایت علی بن ابی طالب و امامانی که از شما هستند، فرستادم. سپس خداوند مرا با ایشان و نام آن­ها آشنا فرمود. آن­گاه رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نام امامان را یک به یک تا مهدی عجل الله تعالی فرجه را برای جارود ذکر نموده سپس فرمود: خدای متعال به من فرمود: اینان اولیای منند و این همان کسی است که از دشمنان من انتقام می­گیرد- منظورش مهدی بود- . پس جارود عرض کرد:

-« ای پسر آمنه و ای رسول خدا، نزد تو آمدم تا به برکت وجود تو به راه راست هدایت یابم؛

- تو گفتی و گفتارت سخن حق بود، و راست است آنچه می­خواهی بگویی؛

- تو کوران تبار عبد شمس را بینا کردی حال آنکه جملگی در تیرگی و گمراهی بودند؛

- و ما تو را از احوال قسّ أیادی خبر دادیم، و سخنان او را درباره­ات که سزاوار آیند، برایتان بیان کردیم؛

- و نام­هایی را شناختیم که برای ما نامفهوم بودند و من آن­ها را نمی­دانستم» مؤلف کتاب «الروضة» آورده است که این «استقسا» مربوط به ده سال پیش از نبوّت است و گواهی سلمان فارسی درباره آن معروف است؛ و شعبی گوید: عبدالملک بن مروان به من گفت: نماینده من در شهر «صفر» که سلیمان بن داود علیه السّلام آن را ساخته، ابیاتی را بر دیوار آن یافته است که این ابیات از جمله آن­هاست:

-«اختیاردار تمام اهل زمین اوصیا هستند و آن­ها سزاوار پیشوایی­اند؛

- آن­ها خلفایند، دوازده حجت و بعد از او اوصیا و سروران بلندمرتبه هستند؛

- تا زمانی که قائم آن­ها به فرمان خدا قیام کند آن­گاه که از آسمان او را به نام صدا زنند»

پس عبدالملک به زهری گفت: درباره اینکه از آسمان او را به نام صدا می­زنند چیزی می­دانی؟ زهری گفت: علی بن الحسین علیه السّلام مرا روایت فرمود که این مهدی از فرزندان فاطمه علیها السّلام است. عبدالملک گفت: هر دو دروغ می­گویید،

ص: 44

یَا عَمَّارُ إِنْ رَأَیْتَ عَلِیّاً قَدْ سَلَکَ وَادِیاً وَ سَلَکَ النَّاسُ کُلُّهُمْ وَادِیاً فَاسْلُکْ مَعَ عَلِیٍّ فَإِنَّهُ لَنْ یُدْلِیَکَ فِی رَدًی وَ لَنْ یُخْرِجَکَ مِنْ هُدًی یَا عَمَّارُ مَنْ تَقَلَّدَ سَیْفاً وَ أَعَانَ بِهِ عَلِیّاً عَلَی عَدُوِّهِ قَلَّدَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وِشَاحَیْنِ مِنْ دُرٍّ وَ مَنْ تَقَلَّدَ سَیْفاً أَعَانَ بِهِ عَدُوَّ عَلِیٍّ قَلَّدَهُ اللَّهُ تَعَالَی یَوْمَ الْقِیَامَةِ وِشَاحَیْنِ مِنْ نَارٍ قُلْنَا یَا هَذَا حَسْبُکَ یَرْحَمُکَ اللَّهُ حَسْبُکَ یَرْحَمُکَ اللَّهُ (1).

أَقُولُ رَوَی ابْنُ بِطْرِیقٍ فِی الْمُسْتَدْرَکِ مِنْ کِتَابِ الْفِرْدَوْسِ بِالْإِسْنَادِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: رَحِمَ اللَّهُ عَلِیّاً اللَّهُمَّ أَدِرِ الْحَقَّ مَعَهُ حَیْثُ دَارَ(2).

وَ مِنْ کِتَابِ فَضَائِلِ الصَّحَابَةِ بِالْإِسْنَادِ عَنْ أَصْبَغَ بْنِ نُبَاتَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ عَنْ عَائِشَةَ قَالَتْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ: عَلِیٌّ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَ عَلِیٍّ لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ (3).

وَ رَوَی الْعَلَّامَةُ فِی کَشْفِ الْحَقِ (4) عَنِ الْجَمْعِ بَیْنَ الصِّحَاحِ السِّتَّةِ وَ مَنَاقِبِ ابْنِ مَرْدَوَیْهِ وَ غَیْرِهِمَا مِنْ کُتُبِ الْمُخَالِفِینَ: مِثْلَ مَا مَرَّ.

او مردی از ماست، ای زهری، کسی این سخن را از زبان تو نشنود!(1)

منصور بن حازم به امام صادق علیه السّلام عرض کرد: آیا رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله امامان را می­شناخت؟ فرمود: بلی، و نوح نیز می­دانست، سپس آیه:« شَرَعَ لَکُم مِّنَ الدِّینِ مَا وَصیَ بِهِ نُوحًا»{از [احکامِ] دین، آنچه را که به نوح در باره آن سفارش کرد، برای شما تشریع کرد} را تلاوت فرمود.(2)

توضیح

الفدفد: زمین هموار، الآل: جمع «آله» و آن حالتی است که حالات مختلف در پی آن آیند. «الآل» به چوب­هایی گفته می­شود که خیمه با تکیه بر آن­ها برپا می­شود.« الآل» آن­گونه که درر النهایۀ آورده، بر سراب نیز اطلاق می­شود(3).

الجوب: پیمودن، طی کردن.«البید» با کسر باء: جمع «بیداء»، بیابان. المهامۀ: جمع «مهمّۀ»: بیابان و صحرای بسیار بزرگ. غاله الشیء: او را غافل­گیر کرد، و گفته می­شود:«غالته غولٌ» اگر در مهلکه­ای گرفتار آید. الطوی: گرسنگی. السُری: سفر شبانه .

الضحضح: آب اندک، آبگیر کوچک. «القتاد» بر وزن «سحاب»، نام درختی است که خارهایی سوزن مانند دارد. «السمر» با ضم میم: نام درختی معروف است. فیروزآبادی گوید: الأغید من النبات: گیاه نرم و دارای خمیدگی (چمان)، مکان پر گیاه (علفزار)(4). «النجاد» بر وزن کتاب: حمایل شمشیر، و جمع «نجد» و عبارت از وسایلی است که خانه را با آن فرش می­کنند از قبیل قالی­ها، گلیم­ها و بالش­ها. لیلۀ إضحیانۀ(با کسر همزه): شب روشن و مهتاب.

قول او:«الحسنان الأبرعۀ» در نسخه­ها به همین صورت ضبط شده و درست آن «الحسنین» به صورت مجرور است تا امام حسن عسکری علیه السّلام را نیز شامل شود، آنچه «أبرعۀ» را به صورت مؤنث تأیید می­کند، دلالت آن بر جماعت است، یعنی اینکه هریک از آن­ها أبرع است در خلق و أعلی در کمال است، و با توجه به نسخه­ها، شاید تثنیه به اعتبار لفظ و توصیف به جهت رعایت معنا باشد.(5)

التبعۀ: شاید صیغه مبالغه برای «تابع» باشد و «الضرعۀ» نیز همین حالت را دارد. طریق مهیج (بر وزن «مقعد»):

ص: 45

مُجَاهِدٍ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِی یَا عَلِیُّ مَنْ فَارَقَکَ فَقَدْ فَارَقَنِی وَ مَنْ فَارَقَنِی فَقَدْ فَارَقَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَ (1).

راه روشن. قول او: «داسۀ الأناجیل» یعنی اینکه انجیل­ها را زیرپا می­نهند، و این کنایه­ای است از محو و نسخ آن­ها.«الّلأی»- بر وزن«سعی»- : درنگ کردن، باز ماندن و سختی. الرجم (با تحریک راء و جیم): قبر. قول او«جدیلاً» یعنی خصومت کننده و جدل کننده، و جوهری گوید: الصَیَد (با تحریک): مصدر «الأصید» است و او کسی است که سرش را بالا نگاه می­دارد از این رو پادشاه را «أصید» نامیده­اند.(1)

روایت4.

مناقب آل أبی طالب: داود رقّی گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: ای سماعۀ بن مهران، آن صحیفه را برای من بیاور. پس صحیفه­ای سفید برای آن حضرت آورد. امام آن صحیفه را به دست من داده فرمود: این را بخوان. گوید: من شروع به خواندن آن کردم که دیدم فقط دو سطر است: در سطر اول نوشته شده «لاإله إلّا الله محمّد رسول الله» و در سطر دوم نوشته شده« در حقیقت، شماره ماه­ها نزد خدا، از روزی که آسمان­ها و زمین را آفریده، در کتاب [علمِ] خدا، دوازده ماه است از این [دوازده ماه]، چهار ماه [ماهِ] حرام است. این است آیین استوار»(2) علی بن أبی طالب، حسن بن علی، حسین بن علی تا خلف صالح ایشان حجّت خدا.

سپس به من فرمود: ای داود، آیا می­دانی این صحیفه کجا بوده و از کی نوشته شده است؟ عرض کردم: ای فرزند رسول خدا، خدا و رسول او و شما آگاه­ترید. فرمود: دو هزار سال پیش از آنکه خداوند آدم را بیافریند.(3)

ابوالقاسم کوفی در کتاب «الرد علی اهل التبدیل» گوید: حسودان امیرالمؤمنین علیه السّلام در مورد قول پیامبر صَلی الله علیهِ و آله در فضایل علی علیه السّلام تردید کردند، از این رو خداوند آیه:«فَإِن کُنتَ فیِ شَکٍ ّ مِّمَّا أَنزَلْنَا إِلَیْکَ فَسَْلِ الَّذِینَ یَقْرَءُونَ الْکِتَابَ مِن قَبْلِکَ لَقَدْ جَاءَکَ الْحَقُّ مِن رَّبِّکَ فَلَا تَکُونَنَّ مِنَ الْمُمْترَِینَ*وَ لَا تَکُونَنَّ مِنَ الَّذِینَ کَذَّبُواْ بَِایَاتِ اللَّهِ فَتَکُونَ مِنَ الْخَاسِرِینَ»(4){و اگر از آنچه به سوی تو نازل کرده ایم} منظور ، درباره علی علیه السّلام است{در تردیدی، از کسانی که پیش از تو کتاب [آسمانی] می خواندند بپرس.} یعنی از اهل کتاب در مورد آنچه در کتاب­هایشان در خصوص ذکر وصیّ محمّد آمده، زیرا شما آن را در کتاب­هایشان نوشته شده خواهید یافت، سپس در ادامه می­فرماید:{قطعاً حقّ از جانب پروردگارت به سوی تو آمده است. پس زنهار از تردیدکنندگان مباش. و از کسانی که آیات ما را دروغ پنداشتند مباش، که از زیانکاران خواهی بود.}و منظور از «الآیات» در اینجا، اوصیای پیشین و اوصیایی که بعداً خواهند آمد، می­باشند.

کافی، محمّد بن فضل از موسی بن جعفر علیه السّلام آورده است که آن حضرت فرمود: ولایت علی علیه السّلام در کُتب تمام پیامبران نوشته شده و خداوند هرگز پیامبری را نفرستاده مگر اینکه وی را از نبوّت محمّد صَلی الله علیهِ و آله و وصایت علی علیه السّلام آگاه کرده باشد.

صاحب کتاب «شرح الأخبار» گوید: امام باقر علیه السّلام در قول خدای متعال:«وَ وَصیَ بهَِا إِبْرَاهِمُ

ص: 46

بَنِیهِ وَ یَعْقُوبُ یَابَنیِ َّ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَی لَکُمُ الدِّینَ فَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنتُم مُّسْلِمُونَ»(1){و ابراهیم و یعقوب، پسران خود را به همان [آیین] سفارش کردند[و هر دو در وصیتشان چنین گفتند:] «ای پسران من، خداوند برای شما این دین را برگزید پس، البته نباید جز مسلمان بمیرید.» } فرمود: منظور ولایت علی علیه السّلام است.

و در برخی اصول آمده: سلمان گوید: سوگند به آن که جان من در دست اوست اگر شما را از فضل علی علیه السّلام در تورات آگاه می­کردم، گروهی از شما می­گفتید: او دیوانه است، و گروهی دیگر می­گفتند: خدایا، قاتل سلمان را بیامرز!

روضۀ الواعظین از نیشابوری نقل کرده که فاطمه بنت اسد به هنگام تولّد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله حاضر بوده و چون نزدیک صبح شده به ابوطالب گفته است: امشب امر عجیبی دیدم- منظور حضور فرشتگان و...

- ابوطالب به وی گفت: یک سبت(30سال) منتظر باش، مانند او را به دنیا خواهی آورد. و بعد از سی سال امیرالمؤمنین علیه السّلام را به دنیا آورد.

کتاب «مولد امیرالمؤمنین علیه السّلام» از ابن بابویه آورده است که ابوطالب در حجر اسماعیل خوابیده بود که در خواب دید دری از آسمان به روی او گشوده شده سپس نوری از آن نازل شده و وی را در برگرفت، اما ناگاه از خواب بیدار شده نزد راهب جحفه رفت و ماجرا را برای وی تعریف کرد. راهب در پاسخ او این ابیات را سرود:

-«ای ابوطالب، مژده باد تو را که به زودی صاحب پسری دلیر و بزرگوار و نجیب خواهی شد؛ - خوشا به حال قریش، اکنون تأویل مرا بشنوید: اینان دو نور در یک مسیرند؛

- مانند موسی و برادری که او را از خدا خواست»

سپس ابوطالب به کعبه بازگشت و پیرامون آن را طواف کرد و چنین سرود:

-«برای خدا طواف خانه می­کنم، ای زنده کننده مردگان، تو را از روی اشتیاق می­خوانم؛

- که سبط مرا پیش از مرگم نشانم دهی، او که نورانی­ترین و درخشان­ترین است، ای بلند آوازه؛

- از نیام برآمده­ای که بت­پرستان را می­کشد و هرکه را که دین اهل سبت(یهود) را پذیرفته باشد»

سپس به حجر اسماعیل آمده و در آن خوابید که در خواب چنان دید که گویی تاجی از یاقوت بر سرش نهاده و شلواری از دیبای سبز بر تنش کردند و گوینده­ای می­گفت: ای ابوطالب، چشمانت روشن باد دستانت کامیاب و رؤیایت نیکو باد! علی­رغم چشم حسودان، برای تو پسری آورده شده که مالک بلاد است و جایگاهی عظیم دارد! پس از خوشحالی از خواب بیدار شد و پیرامون کعبه طواف نموده و

ص: 47

چنین می­گفت:

-«ای پروردگار کعبه و طواف، و پروردگار پسری که آراسته با پاکدامنی است؛

- مرا با منّت و لطف خود یاری فرما، این دعا، دعای بنده­ای غرق گناه است؛

- ای سیّد سادات و اشراف»

سپس به حجر اسماعیل برگشت و به خواب رفت و در خواب عبدمناف را دید که می­گفت: چه چیزی تو را از ازدواج با دختر اسد باز می­دارد؟- در کلامی از او- پس چون به خود آمد با وی ازدواج کرد و کعبه را طواف نموده در حالی که می­گفت:

-« با تعبیری که شد، خواب تو تصدیق گردید، و تو در کارها اهل تردید کردن نیستی؛ - ای پروردگار کعبه و نذورات، همانند بنده­ای مخلص و بی­نوا از تو می­خواهم؛

- پس ای آفریننده شادی، با آن فرزند سیّد و دلاور مذکور حاجت مرا برآورده ساز؛

- که برای آن به نبوّت برانگیخته شده چون یک وزیر باشد، آن دو چه شگفت نورهایی هستند؛

- از خاندان هاشم سر بر آورده­اند که همگی ماه­های شب چهارده­اند در فلکی رفیع بر بالای دریاها؛

- پس زمین را بر سر رزم­آوران خُرد خواهد کرد، چنانکه آسیاب با گردش، دانه را آرد می­کند؛

- اکنون قریش سخت متکبّر و مغرور گشته و غرق گناه و بدبختی است؛

- و کسی را ندارد که به وی پناه برد، از شمشیر انتقام جوی نابودکننده او؛

- و برگزیده پیامبر صَلی الله علیهِ و آله در مأموریت­ها، شمشیر اوست که کافران را به هلاکت می­رساند»

ابراهیم نخعی از علقمۀ از بن عباس در حدیثی آورده است که راهب قَرقیسیا را نزد امیرالمؤمنین علیه السّلام آوردند، و چون وی را بدید، فرمود: مرحبا به بُحیرای اصغر، کتاب شمعون الصفا کجاست؟ عرض کرد: شما این را از کجا می­دانید یا امیرالمؤمنین؟ فرمود: علم همه چیز نزد ماست و نیز علم تفسیر معانی. پس آن مرد در حالی که امیرالمؤمنین ایستاده بود، کتاب را بیرون آورد. پس آن حضرت علیه السّلام فرمود: کتاب را نگاه دار، سپس چنین خواند:

«بسم الله الرحمن الرحیم، از جمله اموری که مقدر کرده است و از جمله آنچه در لوح محفوظ نگاشت این است که او در میان مردم اُمّی پیامبری از خودشان مبعوث خواهد فرمود تا کتاب و حکمت را به ایشان بیاموزد و آنان را به راه خدا رهنمون گردد، نه سخت­گیر است و نه سنگ­دل» سپس از صفات او و اختلاف اُمّتش پس از وی یاده کرده تا اینکه فرمود:«سپس مردی از اُمّت او در کرانه فرات ظهور می­نماید

ص: 48

وَ تُسَمِّیهِ الْمَلَائِکَةُ الْبَطَلَ الْأَزْهَرَ الْمُفْلِحَ لَا یَتَوَجَّهُ إِلَی وَجْهٍ إِلَّا أَفْلَحَ وَ ظَفِرَ وَ اللَّهِ هُوَ أَعْرَفُ بَیْنَ أَصْحَابِهِ (1) فِی السَّمَاءِ مِنَ الشَّمْسِ الطَّالِعَةِ(2).

که امر به معروف و نهی از منکر نموده و به حق قضاوت می­کند» و مقداری از سیره او را یاد نموده سپس فرمود:«هرکس آن عبد صالح را درک کند، حتماً به یاری وی بشتابد که نصرت او عبادت است و کشته شدن با وی شهادت» پس امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: حمد و سپاس خداوندی را سزد که مرا نزد خود فراموش گشته قرار نداد، حمد و سپاس از آنِ خداوندی است که بنده را در کتاب نیکوکاران یاد فرمود؛ سپس آن مرد در صفیّن کشته شد.(1)

توضیح

الحُلاحل (با ضم حاء): مرد دلیر پرتوان؛ السؤل- با همزه و بدون همزه- آنچه انسان طلب می­کند، و شاید اشاره­ای باشد به قول خدای متعال پس از آن که موسی وزیری از خاندان خود از وی طلب کرده باشد:« قَالَ قَدْ أُوتِیتَ سُؤْلَکَ یَامُوسی»(2){فرمود:«ای

موسی، خواسته ات به تو داده شد.»} و السبط: نوه؛ و بدان جهت از وی به عنوان سبط یاد کرده که آن حضرت سبط ابراهیم یا سبط عبدالمطلّب است و احتمال دارد «سبط» با فتح سین باشد، گفته می­شود: سَبَط الجسم: خوش قدّ و قامت. و گفته می­شود:« رجل منصلت» اگر پی­گیر کارها باشد. العبقری: از هر چیزی کامل آن و نوعی فرش هم هست. التلد- با فتح و ضم و تحریک- : آنچه از مال و منال تو که فزونی باید و زاد و ولد کند. خلق متلد: کهن، «التلد» با تحریک: کسی که در دیار عجم زاده شده و در کودکی کوچانده شده باشد و در سرزمین اسلام بزرگ شده باشد؟ و «تلد» بر وزن نصر و فرح: اقامت گزید و تطبیق آن بر یکی از این معانی خالی از تکلّف نیست هم به جهت لفظ یا معنا. نهکه- بر وزن منعه-: او را مغلوب کرد.

روایت5.

مناقب ابن شهر آشوب: امالی ابوالفضل شیبانی و اعلام النبوّۀ از مارودی و الفتوح از اعصم در روایتی طولانی آورده­اند که امیرالمؤمنین علیه السّلام چون در «لیخ» در کنار فرات فرود آمد، شمعون بن یوحنّا نزد وی آمده و نوشته­ای را که مسیح علیه السّلام آن را املا فرموده بود، برای آن حضرت خواند که مشتمل بر ذکر بعثت پیامبر و صفت او بود سپس گفت: پس هنگامی که خداوند او را نزد خود بَرَد، اُمّت او دچار اختلاف گردد و سپس تا مدت­ها که خداوند اراده فرموده باشد، اجتماع می­نمایند و آن­گاه در دوره سوّمین آن­ها که کشته می­شود، دچار اختلاف شوند، سپس زعامت ایشان به وصیّ پیامبرشان موکول می­شود اما آن­ها به وی ستم روا می­دارند و شمشیرها از نیام­ها برکشیده می­شود؛ و از سیره و زهد وی یاد کرده سپس گفت: بی­تر­دید اطاعت از او اطاعت از خداست؛ سپس گفت: من تو را شناختم و بر تو فرود آمدم که امیرالمؤمنین علیه السّلام سجده نمود و از وی شنیده شد که می­گفت: سپاس صاحب نعمت را، سپاس- ده بار- آن­گاه گفت: حمد و سپاس خداوند را که یاد مرا نهان نداشته و مرا نزد خود فراموش نفرموده است؛ سپس آن راهب در «لیلۀ الهَریر» کشته شد.

ص: 49

حَتَّی یُلَاقِیَ أَحْمَداً وَ النُّجَبَاءَ الْحُکَمَا***هُمْ أَوْصِیَاءُ أَحْمَدَ أَفْضَلُ مَنْ تَحْتَ السَّمَا

یَعْمَی الْأَنَامُ عَنْهُمْ وَ هُمْ ضِیَاءٌ لِلْعَمَی***لَسْتُ بِنَاسٍ ذِکْرَهُمْ حَتَّی أَحَلَّ الرَّجَمَا

قَالَ الْجَارُودُ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَنْبِئْنِی أَنْبَأَکَ اللَّهُ بِخَبَرِ هَذِهِ الْأَسْمَاءِ الَّتِی لَمْ نَشْهَدْهَا وَ أَشْهَدَنَا قُسٌّ ذِکْرَهَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ یَا جَارُودُ لَیْلَةَ أُسْرِیَ بِی إِلَی السَّمَاءِ أَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیَّ أَنْ سَلْ مَنْ قَدْ أَرْسَلْنَا قَبْلَکَ مِنْ رُسُلِنَا عَلَی مَا بُعِثُوا قُلْتُ عَلَی مَا بُعِثُوا قَالَ بَعَثْتُهُمْ عَلَی نُبُوَّتِکَ وَ وَلَایَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْکُمَا ثُمَّ عَرَّفَنِی اللَّهُ تَعَالَی بِهِمْ وَ بِأَسْمَائِهِمْ ثُمَّ ذَکَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِلْجَارُودِ أَسْمَاءَهُمْ وَاحِداً وَاحِداً إِلَی الْمَهْدِیِّ علیه السلام ثُمَّ قَالَ قَالَ لِیَ الرَّبُّ تَعَالَی هَؤُلَاءِ أَوْلِیَائِی وَ هَذَا الْمُنْتَقِمُ مِنْ أَعْدَائِی یَعْنِی الْمَهْدِیَّ فَقَالَ الْجَارُودُ:

أَتَیْتُکَ یَا ابْنَ آمِنَةَ الرَّسُولَا***لِکَیْ بِکَ أَهْتَدِیَ النَّهْجَ السَّبِیلَا

فَقُلْتَ وَ کَانَ قَوْلُکَ قَوْلَ حَقٍّ***وَ صِدْقٍ مَا بَدَا لَکَ أَنْ تَقُولَا

وَ بَصَّرْتَ الْعَمَی مِنْ عَبْدِ شَمْسٍ***وَ کَلًّا کَانَ مِنْ عَمَهٍ ظَلِیلًا(1)

وَ أَنْبَأْنَاکَ عَنْ قُسِّ الْإِیَادِیِّ***مَقَالًا أَنْتَ ظِلْتَ بِهِ جَدِیلًا

وَ أَسْمَاءً عَمَتْ عَنَّا فَآلَتْ***إِلَی عِلْمٍ وَ کُنْتُ بِهَا جَهُولًا

و قد ذکر صاحب الروضة أن هذا الاستسقاء کان قبل النبوة بعشر سنین و شهادة سلمان الفارسی بمثل ذلک مشهور.

و قال الشعبی قال لی عبد الملک بن مروان وجد وکیلی فی مدینة الصفر التی بناها سلیمان بن داود علی سورها أبیاتا منها:

إن مقالید أهل الأرض قاطبة***و الأوصیاء له أهل المقالید

هم الخلائف اثنتا عشرة حججا***من بعده الأوصیاء السادة الصید

حتی یقوم بأمر الله قائمهم***من السماء إذا ما باسمه نودی

فَقَالَ عَبْدُ الْمَلِکِ لِلزُّهْرِیِّ هَلْ عَلِمْتَ مِنْ أَمْرِ الْمُنَادَی بِاسْمِهِ مِنَ السَّمَاءِ شَیْئاً قَالَ الزُّهْرِیُّ أَخْبَرَنِی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ أَنَّ هَذَا الْمَهْدِیُّ مِنْ وُلْدِ فَاطِمَةَ فَقَالَ عَبْدُ الْمَلِکِ کَذَبْتُمَا ذَاکَ

ص: 44

ذکر بشارت دهندگان به آن حضرت موجب اطاله کلام می­شود از قبیل: سلمی، قسّ بن ساعده، تبّع پادشاه، عبدالمطلّب، ابوطالب و ابوالحارث بن سعد حمیری که هفتصد سال پیش از بعثت چنین سروده است:

-«شهادت می­دهم که احمد به یقین فرستاده­ای از جانب خدای آفریننده مخلوقات است؛

- اگر عمر من آن­قدر طولانی شود که او را درک کنم، قطعاً وزیر یا پسرعموی او می­شدم؛

- و عذابی بر مشرکان می­بودم که جام مرگ و غم به آنان می­چشاندم»

و از اوست:

-«حال او به حال هارون از موسی می­ماند، این را بفهمید، یاد و ذکر او در کتاب­های [خدا] هر که باید بفهمد، فهمید؛

- دو اُمّت موسی و عیسی آن را خوانده­اند، پس از ایشان بپرسید»

و ذکر این روایت در کتب گذشتگان جز در مورد اولیا و مخلصان اتفاق نمی­افتد و توجهی به امور دنیوی ندارد، بنابراین اگر برخورداری علی علیه السّلام از تمام امور دینی که جز برای پیامبر و امام راست نیاید، درست باشد، از این رو اگر آن حضرت پیامبر نباشد، قطعاً امام خواهد بودد.(1)

روایت6.

مناقب ابن شهر آشوب: حارث اعور و عمرو بن حریث و ابو ایّوب از امیرالمؤمنین نقل کرده­اند که چون آن حضرت از جنگ با خوارج بازگشت، در قسمت راست «السواد» فرود آمد، پس راهبی به وی عرض کرد: در اینجا جز وصیّ پیامبر که در راه خدا می­جنگد، پیاده نمی­شود. پس علی علیه السّلام فرمود:من سیّد اوصیا و وصیّ سیّد انبیا هستم. راهب گفت: بنابراین باید اصلع (طاس) قریش و وصیّ محمّد باشی، مطابق شریعت اسلام بر ما نازل شو که من نعت تو را در انجیل یافته­ام و تو در مسجد براثا، خانه مریم و سرزمین عیسی علیه السّلام پیاده می­شوی. امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: بنشین ای حباب. عرض کرد: این هم یک نشانه دیگر! سپس فرمود: ای حباب، از این صومعه بیرون شو و بر جای این دیر مسجدی بنا کن. پس حباب دیر را تبدیل به مسجد کرد و به امیرالمؤمنین علیه السّلام در کوفه پیوست و همچنان در این شهر اقامت داشت تا اینکه امیرالمؤمنین علیه السّلام به شهادت رسید و آن­گاه حباب به مسجد براثا بازگشت.

و در روایتی آمده است که راهب گفت: چنین خوانده­ام که در این موضع «ایلیا» وصیّ «بارقلیطا» محمّد، پیامبر مردمان اُمّی، آن خاتم پیامبران و فرستادگان پیش از خود، در اینجا نماز می­خواند- و پس از سخنی بسیار- پس هر که او را درک نمود، از نوری که با خود آورده، پیروی کند، بدانید که این روزها در این بقعه درختی کاشته می­شود که میوه­اش فاسد نگردد. و در روایت زاذان آمده است: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: از کجا آب می­خوری؟ عرض کرد: از دجله. فرمود: چرا

ص: 50

رَجُلٌ مِنَّا یَا زُهْرِیُّ هَذَا الْقَوْلُ لَا یَسْمَعُهُ أَحَدٌ مِنْکَ (1).

مَنْصُورُ بْنُ حَازِمٍ: قَالَ لِلصَّادِقِ علیه السلام أَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ یَعْرِفُ الْأَئِمَّةَ فَقَالَ نَعَمْ وَ نُوحٌ ثُمَّ تَلَا شَرَعَ لَکُمْ مِنَ الدِّینِ ما وَصَّی بِهِ نُوحاً الْآیَةَ(2).

چشمه­ای حفر نمی­کنی تا از آن بنوشی؟ عرض کرد: حفر کردم، آب آن شور بود. فرمود: هم اکنون چاه دیگر حفر کن، چون چاه حفر کرد، آب آن شیرین بود، سپس فرمود: ای حباب، بگذار آب شرب تو از همین­جا باشد ، و این مسجد همچنان آباد و پابرجا خواهد بود و اگر آن را ویران سازند و نخل آن را قطع کنند، برایشان- یا اینکه فرمود: بر مردم- هلاکت و بلا نازل خواهد شد.(1)

روایت7.

مجالس مفید: عبدالله بن سلام قبل از مسلمان شدنش نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آمده و گفت: یا رسول الله، «علی» در میان شما به چه معناست پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به وی فرمود: نزد ما به معنای «صدِّیق اکبر» است. پس عبدالله گفت: اشهد أن لا إله إلّا الله و أنَّ محمداً رسول الله! ما در تورات می­بینیم که نوشته شده: «محمّد» پیامبر رحمت است و علی اقامه کننده حجّت.(2)

روایت8.

الروضة- الفضائل: سلیم بن قیس گوید: به همراه علی علیه السّلام از صفین بر می­گشتیم که سپاه در نزدیکی دیر یک نصرانی پیاده شد و از درون دیر مردی سالخورده اما نیکو منظر و خوش سیما بیرون آمد در حالی که کتابی در دست داشت. گوید: وی به چهره سپاهیان می­نگریست تا اینکه به علی علیه السّلام رسید و به عنوان خلیفه به وی سلام داده و سپس گفت: من از نسل مردی از حواریون عیسی بن مریم هستم که افضل حواریون دوازده گانه و محبوب­ترین آن­ها درستکارترین آن­ها نزد عیسی بود و عیسی وی را وصیّ خویش کرد و کتاب­ها و علم و حکمت خود را به وی داد؛ خاندان وی همچنان متمسک به کیش او بودند بی­آنکه در آن چیزی بیفرایند یا چیزی از آن بکاهند، این کتاب­ها نزد من هستند که شامل املای عیسی علیه السّلام و دستخط پیامبران است و در آن هرکاری که مردم انجام دهند، ثبت شده، سرگذشت پادشاهانی که به قدرت رسیدند و آنان که به پادشاهی نرسیدند و اینکه هر پادشاه چند سال سلطنت می­کند و در زمان هر پادشاه چه اتفاقاتی می­افتد. سپس، خداوند متعال

ص: 51

بین. قوله داسة الأناجیل أی یدوسونها کنایة عن محوها و نسخها و اللأی کالسعی الإبطاء و الاحتباس و الشدة و الرجم بالتحریک القبر قوله جدیلا أی مخاصما مجادلا و قال الجوهری الصید بالتحریک مصدر الأصید و هو الذی یرفع رأسه و منه قیل للملک أصید(1).

از میان عرب مردی از فرزندان اسماعیل بن ابراهیم خلیل را از سرزمین تهامه از شهری که آن را «مکه» می­نامند به نبوّت مبعوث فرموده که «احمد» نامیده می­شود و دوازده وصی دارد و از مولد، مبعث، هجرت، کسانی که با او می­جنگند، چه کسانی که او را یاری می­دهند، چه کسانی با ووی دشمنی می­کنند، چند سال عمر و اینکه پس از وی اُمّتش دچار چه اختلافاتی خواهد شد، سخن گفته است؛ و در آن نام امامان هدایت و سردمداران گمراهی و ضلالت تا زمان آمدن مسیح از آسمان به زمین ذکر شده است. و در آن کتاب نام چهارده نفر از فرزندان اسماعیل بن ابراهیم خلیل الله علیه السّلام که محبوب­ترین آن­ها نزد وی­اند، وجود دارد، کسانی که خداوند دوستدار دوستداران و دشمن دشمنان ایشان است، هرکس ایشان را اطاعت کند، به یقین خدا را اطاعت کرده و آنکه خدا را فرمان بَرَد هدایت گشته و عصمت می­یابد، اطاعت از ایشان سب خوشنودی خدا و سرپیچی از فرمانشان نافرمانی خداست، نام و نسب و صفاتشان و اینکه هریک از آنان پس از دیگری چند سال در قید حیات خواهد ماند و اینکه چند تن از آنها دین خود را پنهان میدارند و چند تن از آنها آن را آشکارا بیان میکنند و اینکه کدامشان به قدرت می­رسند و مردم مطیع فرمانش می­گردند همه به صورت مکتوب آمده است؛ تا آن زمان که عیسی بر آخرین ایشان از آسمان به زمین آمده و پشت سر وی نماز می­خواند، نخستینِ آن­ها افضل ایشان است و آخرینِ آن­ها از پاداشی همانند پاداش آنان و پاداش کسانی که از ایشان اطاعت کرده و رهرو راه هدایت آنان باشد، برخوردار خواهد بود.

نخستینِ این نام­ها احمد رسول الله است که محمّد بن عبدالله، یاسین، طه، نون، الفاتح، الخاتم، الحاشر، العاقب، السابح و العابد نام دارد، و او پپامبر خدا، خلیل خدا، حبیب خدا، صفوت و برگزیده خداست و خداوند او را با چشم خود می­بیند و با زبان خود با وی سخن می­گوید و هر آینه که نام خدا برده شود، نام او نیز برده می­شود، و او عزیزترین آفریده خدا نزد خدا و دوست داشتنی­ترین ایشان نزد وی است، خداوند از زمان آدم فرشته­ای مقرّب و پیامبری مرسل محبوب­تر از او نزد خود نیافریده است، او را در روز قیامت در مقابل عرش خود می­نشاند و شفاعت وی را درباره هرکس می­پذیرد، قلم با نام و یاد او در لوح محفوظ در اُمّ­الکتاب نوشتن آغاز کرد. محمّد در روز قیامت، روز حشر اکبر پرچمدار است و پس از آن حضرت، برادر، وصیّ، جانشین وی در اُمّتش و محبوب­ترین آفریده خدا پس از او علی بن أبی طالب، پسر عموی پدر و مادری رسول خدا و ولیّ هر مرد و زن مؤمنی بعد از اوست، سپس یازده مرد از فرزندان محمّد صَلی الله علیهِ و آله از دخترش فاطمه علیها السّلام که دو نفر اول آن­ها هم­نام دو پسر موسی و هارون شبّر و شبّیر هستند و نه نفر از فرزندان ایشان که یکی پس از دیگری آن­ها را وصف خواهم کرد، آخرینِ آن­ها همان کسی است که عیسی بن مریم در نماز به وی اقتدا می­کند مذکور است و در آن نام یاران آنان و کسانی که از ایشان به قدرت می­رسند، ثبت شده، سپس زمین پر از عدل و داد خواهد شد و از شرق تا غرب را به تصرّف در می­آورند تا جایی که خداوند ایشان را بر تمام ادیان پیروز می­گرداند.

ص: 52

بَنِیهِ وَ یَعْقُوبُ یا بَنِیَّ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی لَکُمُ الدِّینَ فَلا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ (1) بِوَلَایَةِ عَلِیٍّ.

وَ فِی بَعْضِ الْأُصُولِ قَالَ سَلْمَانُ: وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَوْ أَخْبَرْتُکُمْ بِفَضْلِ عَلِیٍّ علیه السلام فِی التَّوْرَاةِ لَقَالَتْ طَائِفَةٌ مِنْکُمْ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ وَ لَقَالَتْ طَائِفَةٌ أُخْرَی اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِقَاتِلِ سَلْمَانَ.

رَوْضَةُ الْوَاعِظِینَ عَنِ النَّیْسَابُورِیِّ: أَنَّ فَاطِمَةَ بِنْتَ أَسَدٍ حَضَرَتْ وِلَادَةَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا کَانَ وَقْتُ الصُّبْحِ قَالَتْ لِأَبِی طَالِبٍ رَأَیْتُ اللَّیْلَةَ عَجَباً یَعْنِی حُضُورَ الْمَلَائِکَةِ وَ غَیْرَهَا فَقَالَ انْتَظِرِی سَبْتاً تَأْتِینَ بِمِثْلِهِ فَوَلَدَتْ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بَعْدَ ثَلَاثِینَ سَنَةً.

کِتَابُ مَوْلِدِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَنِ ابْنِ بَابَوَیْهِ: أَنَّهُ رَقَدَ أَبُو طَالِبٍ فِی الْحِجْرِ فَرَأَی فِی مَنَامِهِ کَأَنَّ بَاباً انْفَتَحَ عَلَیْهِ مِنَ السَّمَاءِ فَنَزَلَ مِنْهُ نُورٌ فَشَمِلَهُ فَانْتَبَهَ لِذَلِکَ وَ أَتَی رَاهِبَ الْجُحْفَةِ فَقَصَّ عَلَیْهِ فَأَنْشَأَ الرَّاهِبُ یَقُولُ:

أَبْشِرْ أَبَا طَالِبٍ عَنْ قَلِیلٍ***بِالْوَلَدِ الْحُلَاحِلِ النَّبِیلِ

یَا لَقُرَیْشٍ فَاسْمَعُوا تَأْوِیلِی***هَذَانِ نُورَانِ عَلَی سَبِیلٍ

کَمِثْلِ مُوسَی وَ أَخِیهِ السُّؤْلِ

فَرَجَعَ أَبُو طَالِبٍ إِلَی الْکَعْبَةِ وَ طَافَ حَوْلَهَا وَ أَنْشَدَ:

أَطُوفُ لِلْإِلَهِ حَوْلَ الْبَیْتِ***أَدْعُوکَ بِالرَّغْبَةِ مُحْیِی الْمَیْتِ

بِأَنْ تُرِیَنِی السِّبْطَ قَبْلَ الْمَوْتِ***أَغَرَّ نُوراً یَا عَظِیمَ الصَّوْتِ

مُنْصَلِتاً یَقْتُلُ أَهْلَ الْجِبْتِ***وَ کُلَّ مَنْ دَانَ بِیَوْمِ السَّبْتِ

ثُمَّ عَادَ إِلَی الْحِجْرِ فَرَقَدَ فِیهِ فَرَأَی فِی مَنَامِهِ کَأَنَّهُ أُلْبِسَ إِکْلِیلًا مِنْ یَاقُوتٍ وَ سِرْبَالًا مِنْ عَبْقَرِیٍّ وَ کَأَنَّ قَائِلًا یَقُولُ أَبَا طَالِبٍ (2) قَرَّتْ عَیْنَاکَ وَ ظَفِرَتْ یَدَاکَ وَ حَسُنَتْ رُؤْیَاکَ فَأُتِیَ لَکَ بِالْوَلَدِ وَ مَالِکِ الْبَلَدِ وَ عَظِیمِ التَّلْدِ عَلَی رَغْمِ الْحُسَّدِ فَانْتَبَهَ فَرَحاً فَطَافَ حَوْلَ الْکَعْبَةِ قَائِلًا

ص: 47

پس چون خداوند این پیامبر را مبعوث فرمود، پدرم که بزرگ مردی سالخورده بود نزد وی آمده و بر او ایمان آورده تصدیقش نمود، و چون مرگش فرا رسید، به من گفت: تحقیقاً جانشین محمّد که اوصاف وی در این کتاب مذکور است پس از مردن سه تن از پیشوایان ضلالت و گمراهی و دعوت کنندگان به آتش، بر تو خواهد گذشت. نام و نشان این سه تن و قبایلی که به آن منتسب هستند، نزد من است که عبارتند از فلانی و فلانی و فلانی، و اینکه هرکدام از آن­ها چند سال حکومت خواهد کرد؛ پس چون آن کسی که برگردن ایشان حق دارد آمد، نزد وی رفته و با او بیعت نموده در رکاب او به جنگ که جهاد در رکاب او همانند جهاد در رکاب رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله است، دوستدار وی به دوستدار خدا می­ماند و دشمن او همچون کسی است که با خدا دشمنی کند؛ ای امیرمؤمنان، اکنون دستتان را به من بدهید که من گواهی می­دهم خدایی جز «الله» نیست و هیچ شریک و انبازی ندارد و اینکه محمّد صَلی الله علیهِ و آله بنده و فرستاده اوست و اینکه تو جانشین او در اُمّتش هستی و شاهد وی بر خلقش و حجّت او بر بندگانش بر روی زمینش بوده و اینکه اسلام دین خداست و من از هرکسی که با دین اسلام مخالفت ورزد بیزاری می­جویم و این دین، دین خداست که آن را خالص گردانیده و برای اولیای خود پسندید، و اینکه اسلام دین عیسی بن مریم و پیامبران پیش از او و رسولانی که پدران گذشته او به دین ایشان گرویده­اند، می­باشد؛ و من دوست تو را به دوستی می­گیرم و از دشمن تو بیزاری می­جویم و ولایت یازده امام از فرزندانت پذیرفته، از دشمنان ایشان و هرکس که با ایشان مخالفت کند و به آنان ستم ورزد و حق آنان را انکار کند، از اولیّن تا آخرین، بیزاری می­جویم.

آن­گاه دست خود را به سوی وی دراز فرمود و او با آن حضرت بیعت نمود. پس امام فرمود: کتابت را به من بده. پس کتابش را به وی داد، امیرالمؤمنین علیه السّلام به مردی از یاران خود فرمود: با این مرد برو و مترجمی پیدا کن که سخن او را بفهمد و نسخه­ای تفسیر شده به زبان عربی از روی آن بنویس و برای من بیاور. و چون آن را برای آن حضرت علیه السّلام آوردند، به فرزندش حسین علیه السّلام فرمود: آن کتابی را که به تو داده­ام برایم بیاور، پس کتاب را برای وی آورد، فرمود: بخوان! و تو ای فلان در این کتاب که با خطّ من است و به دست خود نوشته­ام نظر کن، این کتاب را رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بر من املا فرموده است. پس چون آن را خواند، هیچ اختلافی با آن کتاب نداشت و تقدیم و تأخیری در آن به چشم نمی­خورد گویی که هر دو را مردی به مردی دیگر املا کرده باشد؛ آن­گاه علی علیه السّلام حمد و سپاس و ستایش خدا را به جای آورده و فرمود: حمد و سپاس از آن خداوندی است که ذکر مرا نزد او و دیگر اولیایش و نزد رسول خود قرار داده و مرا از اولیای شیطان و حزب او قرار نداده است. گوید: پس، از میان حاضران شیعیان مؤمن به آن حضرت شادمان گشته و منافقان ناراحت شدند به گونه­ای که ناراحتی آن­ها از تغییر رنگ رخسارشان هویدا بود.(1)

ص: 53

أَدْعُوکَ رَبَّ الْبَیْتِ وَ الطَّوَافِ***وَ الْوَلَدِ الْمَحْبُوِّ بِالْعَفَافِ

تُعِینُنِی بِالْمِنَنِ اللِّطَافِ***دُعَاءَ عَبْدٍ بِالذُّنُوبِ وَافِی

یَا سَیِّدَ السَّادَاتِ وَ الْأَشْرَافِ

ثُمَّ عَادَ إِلَی الْحِجْرِ فَرَقَدَ فَرَأَی فِی مَنَامِهِ عَبْدَ مَنَافٍ یَقُولُ مَا یُثْبِتُکَ عَنِ ابْنَةِ أَسَدٍ فِی کَلَامٍ لَهُ فَلَمَّا انْتَبَهَ تَزَوَّجَ بِهَا وَ طَافَ بِالْکَعْبَةِ قَائِلًا:

قَدْ صُدِّقَتْ رُؤْیَاکَ بِالتَّعْبِیرِ***وَ لَسْتَ بِالْمُرْتَابِ فِی الْأُمُورِ

أَدْعُوکَ رَبَّ الْبَیْتِ وَ النُّذُورِ***دُعَاءَ عَبْدٍ مُخْلِصٍ فَقِیرٍ

فَأَعْطِنِی یَا خَالِقَ السُّرُورِ***بِالْوَلَدِ الْحُلَاحِلِ الْمَذْکُورِ

یَکُونُ لِلْمَبْعُوثِ کَالْوَزِیرِ***یَا لَهُمَا یَا لَهُمَا مِنْ نُورٍ

قَدْ طَلَعَا مِنْ هَاشِمِ الْبُدُورِ***فِی فَلَکٍ عَالٍ عَلَی الْبُحُورِ

فَیَطْحَنُ الْأَرْضَ عَلَی الْکُرُورِ***طَحْنَ الرَّحَی لِلْحَبِّ بِالتَّدْوِیرِ

إِنَّ قُرَیْشاً بَاتَ بِالتَّکْبِیرِ***مَنْهُوکَةً بِالْغَیِّ وَ الثُّبُورِ

وَ مَا لَهَا مِنْ مَوْئِلٍ مُجِیرٍ***مِنْ سَیْفِهِ الْمُنْتَقِمِ الْمُبِیرِ

وَ صَفْوَةُ النَّامُوسِ فِی السَّفِیرِ***حُسَامُهُ الْخَاطِفُ لِلْکَفُورِ

إِبْرَاهِیمُ النَّخَعِیُّ عَنْ عَلْقَمَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ فِی خَبَرٍ: أَنَّهُ أُتِیَ بِرَاهِبِ قِرقِیسِیَاءَ(1) إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَلَمَّا رَآهُ قَالَ مَرْحَباً بِبَحِیرَاءَ الْأَصْغَرِ أَیْنَ کِتَابُ شَمْعُونَ الصَّفَا قَالَ وَ مَا یُدْرِیکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ إِنَّ عِنْدَنَا عِلْمَ جَمِیعِ الْأَشْیَاءِ وَ عِلْمَ جَمِیعِ تَفْسِیرِ الْمَعَانِی فَأَخْرَجَ الْکِتَابَ وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَاقِفٌ فَقَالَ علیه السلام أَمْسِکِ الْکِتَابَ مَعَکَ ثُمَّ قَرَأَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ قَضَی فِیمَا قَضَی وَ

سَطَرَ فِیمَا کَتَبَ (2) أَنَّهُ بَاعِثٌ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولًا مِنْهُمْ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَ الْحِکْمَةَ وَ یَدُلُّهُمْ عَلَی سَبِیلِ اللَّهِ لَا فَظٌّ وَ لَا غَلِیظٌ وَ ذَکَرَ مِنْ صِفَاتِهِ وَ اخْتِلَافِ أُمَّتِهِ بَعْدَهُ إِلَی أَنْ قَالَ ثُمَّ یَظْهَرُ رَجُلٌ مِنْ أُمَّتِهِ بِشَاطِئِ الْفُرَاتِ

ص: 48

می­گویم: این مطلب را با مطالبی اضافی در نسخه اصلی کتاب سلیم بن قیس هلالی(1) یافته و آن را در کتاب «احوال النبی صَلی الله علیهِ و آله» آورده­ام.

روایت9.

الروضة- الفضائل: با اسناد مرفوعاً از حسن، از پدرش علیهما السّلام از جدّش رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله روایت کرده که: روزی نشسته بودم که مردی دراز قامت که به نخل شباهت داشت، بر ما وارد شد و چون قدم از قدم برداشت، صدای بندهای مفاصل او برخاست، در این هنگام پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: اما این، از فرزندان آدم نیست. عرض کردند: آیا ممکن است کسی وجود داشته باشد که از فرزندان آدم نباشد؟! پیامبر فرمود: آری، این یکی از آن­هاست. سپس آن مرد نزدیک گشته و به پیامبر صَلی الله علیهِ و آله سلام کرد. پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: کیستی؟ عرض کرد: من هام بن هیم بن لاقیس بن ابلیس هستم. آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله فرمود: میان تو و ابلیس فقط دو پدر است؟ عرض کرد: آری یا رسول الله. فرمود: چند سال عمرداری؟ عرض کرد: وقتی قابیل هابیل را کشت، من نوجوانی بودم میان نوجوانان، سخن را می­فهمیدم و در جنگل­ها می­گشتم و امر به قطع صله رحم می­نمودم. پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: چه بد رفتاری است که یاد کردی، اگر بر آن مانده باشی. عرض کرد: خیر یا رسول الله، من مؤمن هستم و توبه کرده­ام. فرمود: بر دست چه کسی توبه کردی و ایمانت بر قرار گشت؟ عرض کرد: بر دست نوح و به خاطر نفرینی که در حق قومش کرد از وی گله کردم که فرمود: من در مورد آن از جمله پشیمانانم و از اینکه از جاهلان باشم، به خدا پناه می­برم.

پس از وی همراه هود علیه السّلام بودم و همانند او نماز می­گزاردم و صحفی را که بر جدش ادریس علیه السّلام نازل شده بودند و آن­ها را به من آموخته بود می­خواندم، من پیوسته با وی بودم تا اینکه خداوند آن باد عقیم کننده و بنیان برافکن را بر قوم وی فرستاد و او را نجات داد و مرا نیز با وی نجات داد؛ و پس از وی صالح علیه السّلام را همراهی کرده تا اینکه خداوند زلزله را بر قومش فرستاده، اما او را نجات داد و مرا نیز با وی نجات داد؛ و پس از او با پدرتان ابراهیم علیه السّلام دیدار کرده و مصاحب وی گشته از او خواستم از صحفی که بر وی نازل گشته به من بیاموزد و او نیز مرا آموخت. من نماز را آن گونه که وی می گزارد، می­گزاردم، و چون قومش در حق وی نیرنگ به کار برده و آن حضرت را در آتش افکندند، خداوند آن آتش را بر وی سرد و سلامت قرار داد، و من مونس وی بودم تا اینکه درگذشت؛ بعد از او مصاحب فرزندانش اسماعیل و اسحاق گشتم و نیز یعقوب، و مونس و هم­نشین برادرت یوسف در چاه بودم تا اینکه خداوند وی را از آن بیرون آورده و بر مصر حاکم گردانیده، پدر و مادرش را به وی بازگرداند؛و با برادرت موسی دیدار نموده از وی خواستم که آنچه را که از تورات بر وی نازل گشته به من بیاموزد

ص: 54

یَأْمُرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَی عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یَقْضِی بِالْحَقِّ وَ ذَکَرَ مِنْ سِیرَتِهِ ثُمَّ قَالَ وَ مَنْ أَدْرَکَ ذَلِکَ الْعَبْدَ الصَّالِحَ فَلْیَنْصُرْهُ فَإِنَّ نُصْرَتَهُ عِبَادَةٌ وَ الْقَتْلَ مَعَهُ شَهَادَةٌ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یَجْعَلْنِی عِنْدَهُ مَنْسِیّاً الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی ذَکَرَ عَبْدَهُ فِی کُتُبِ الْأَبْرَارِ فَقُتِلَ الرَّجُلُ فِی صِفِّینَ (1).

و او نیز چنین کرد، و چون درگذشت، ملازم وصیّ او یوشع گشتم و همچنان با او بودم تا اینکه وفات یافت و هم­چنان به مصاحبت انبیا یکی پس از دیگری ادامه می­دادم تا اینکه مصاحبت برادرت داود گشته او را در قتل جالوت ستمگر یاری نمودم و از وی خواستم از زبوری که خداوند بر وی نازل فرموده مرا بیاموزد و آن را از او آموختم. پس از وی همراه سلیمان بودم و سپس همراه وصیّ او آصف بن برخیا بن سمعیا شدم. سپس پیامبران را یکی پس از دیگر مصاحبت می­کردم و همه آن­ها بعثت تو را به من بشارت داده و از من می­خواستند سلامشان را به شما برسانم تا اینکه مصاحب عیسی علیه السّلام شدم، و من، از جانب هریک از پیامبران علیهم السّلام که مصاحبت کرده­ام و بالأخص عیسی علیه السّلام بهترین و کامل­ترین سلام خدا را ابلاغ می­کنم.

رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: سلام و رحمت و برکات خدا تا زمانی که آسمان­ها و زمین برپاست بر همه پیامبران الهی باد، و بر تو نیز ای هام سلام، به راستی که وصیّت را نگاه داشتی و امانت را ادا نمودی، اینک حاجتت را بخواه. عرض کرد: یا رسول الله، حاجت من آن است که به اُمّت خود امر فرمایید با اوامر وصیّ­تان مخالفت نکنند، زیرا من دیده­ام که اُمّت­های پیشین به سبب ترک فرمان وصیّ هلاک شدند. پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای هام، آیا وصیّ مرا می­شناسی؟ عرض کرد: اگر وی را ببینم از اوصاف و نامش که در کتاب­ها خوانده­ام، می­شناسم. فرمود: آیا او را در میان حاضران می­بینی؟ سپس هام سمت راست و چپ خود را از نظر گذرانده و عرض کرد: او در میان جمع حاضر نیست یا رسول الله. فرمود: ای هام، وصیّ آدم که بود؟ عرض کرد: شیث. فرمود: وصیّ شیث که بود؟ عرض کرد: أنوش . فرمود: وصیّ أنوش که بود؟ عرض کرد: قینان. فرمود: وصیّ قینان که بود؟ عرض کرد: مهلائیل، فرمود: وصیّ مهلائیل که بود: عرض کرد: برد. فرمود: وصیّ برد که بود؟ عرض کرد: پیامبر مرسل، ادریس. فرمود: وصیّ ادریس که بود؟ عرض کرد: متوشلخ. فرمود: وصی متوشلخ که بود؟ عرض کرد: لمک. فرمود: وصیّ لمک که بود؟ عرض کرد: آن که از میان پیامبران عمرش از همه درازتر، نسبت به پروردگارش شکرگزارتر و از جهت پاداش عظیم­تر یعنی پدرتان نوح بود. فرمود: وصیّ نوح که بود؟ عرض کرد: سام. فرمود: وصیّ سام که بود؟ عرض کرد: ارفخشذ. فرمود: وصیّ ارفخشذ که بود؟ عرض کرد: عابر. فرمود:وصی عابر که بود؟ عرض کرد: شالخ. فرمود: وصیّ شالخ که بود؟ عرض کرد: قالع. فرمود: وصیّ قالع که بود؟ عرض کرد: اشروغ. فرمود: وصی اشروغ که بود؟ عرض کرد: روغا. فرمود: وصی روغا که بود؟ عرض کرد: ناخور. فرمود: وصیّ ناخور که بود؟ عرض کرد: تارخ . فرمود: وصیّ تارخ که بود؟ عرض کرد: وصیّ نداشت بلکه خداوند متعال از صلب او ابراهیم خلیل الله را بیرون آورد. فرمود: راست گفتی ای هام، وصیّ ابراهیم که بود؟

ص: 55

و المبشرون به باب یطول ذکره نحو سلمی و قس بن ساعدة و تبع الملک و عبد المطلب و أبو طالب و أبو الحارث بن أسعد الحمیری و هو القائل قبل البعثة بسبعمائة سنة:

شهدت علی أحمد أنه***رسول من الله باری النسم

فلو مد عمری إلی عمره***لکنت وزیرا له و ابن عم

و کنت عذابا علی المشرکین***أسقیهم کأس حتف و غم.

و له:

حاله حالة هارون لموسی فافهماها***ذکره فی کتب الله دراها من دراها

أمتا موسی و عیسی قد تلتها فاسألاها.

و ذکر الخبر فی الکتب السالفة لا یکون إلا للأولیاء الأصفیاء و لا یعنی به الأمور الدنیاویة فإذا قد صح لعلی الأمور الدینیة کلها و ذلک لا تصح إلا لنبی أو إمام و إذا لم یکن نبیا لا بد أن یکون إماما(1).

عرض کرد: اسماعیل. فرمود: وصیّ او که بود؟ فرمود: نبت. فرمود: وصیّ نبت که بود؟ عرض کرد: حمل. فرمود: وصیّ حمل که بود؟ عرض کرد: قیدار. فرمود: وصیّ قیدار که بود؟ عرض کرد: وصی نداشت تا اینکه یعقوب از اسحاق زاده شد. فرمود: راست گفتی ای هام، تو انبیا و اوصیا را تصدیق نمودی، اینک بگو وصیّ یعقوب که بود، عرض کرد: یوسف. فرمود: وصیّ یوسف که بود؟ عرض کرد: موسی . فرمود: وصیّ موسی که بود؟ عرض کرد: یوشع بن نون. فرمود: وصی یوشع که بود؟ عرض کرد: داود. فرمود: وصیّ داود که بود؟ عرض کرد: سلیمان. فرمود: وصیّ سلیمان که بود؟ عرض کرد: آصف بن برخیا. گفت: و وصیّ عیسی شمعون بن الصفا بود.

فرمود: آیا صفت وصیّ من و نام او را در کتاب­ها دیده­ای؟ عرض کرد: آری سوگند به آنکه به آن که تو را به حق به نبوّت مبعوث فرمود که نامتان در تورات «مید مید» و نام وصیّتان « إلیا» است و نامتان در انجیل « حمیاطا» و نام وصیّتان در آن «هیدار» است و نامتان در زبور «ماح ماح» است چون با نبوّت شما هر کفر و شرّی محو گردید و نام وصیّتان «قاروطیا» می­باشد. فرمود: معنای نام وصیّ من در تورات (إلیا) چیست؟ عرض کرد: یعنی اینکه پس از شما «ولیّ» اوست. فرمود: نامش در انجیل (هیدار) به چه معنی است؟ عرض کرد: به معنای صدِّیق أکبر و فاروق اعظم است. فرمود: معنای نامش در زبور (قاروطیا) چیست؟ عرض کرد: محبوب پروردگارش. فرمود: ای هام، اگر او را ببینی می­شناسی؟ عرض کرد: بلی یا رسول الله، او مدّور سر( گِرد سر)، میان بالا، به دور از زشتی، شجاع پهن سینه، درشت چشم، با ران­های نزدیک به هم، دارای ساق­های باریک، با شکم برآمده و چهار شانه است.

فرمود: سلمان، علی را برای ما فرا بخوان! پس آن حضرت وارد مسجد شد و چون چشم­ هام بر وی افتاد گفت: پدر و مادرم فدای تو باد یا رسول الله، این وصیّ شماست، پس به اُمّت خویش امر بفرمایید با وی مخالفت نکنند که اُمّت­ها با مخالفت با اوصیا به هلاکت افتادند. فرمود: این کار را کرده­ایم ای هام، من دوست دارم حاجت تو را برآورده سازم، آیا حاجتی داری؟ عرض کرد: بلی یا رسول الله، دوست دارم از این قرآنی که بر شما نازل شده مرا بیاموزی و سنّت و احکام شریعت خودتان را برای من توضیح فرمایید تا همانند شما نماز بخوانم. فرمود: یا أبا الحسن، او را نزد خود ببر و تعلیمش ده. علی علیه السّلام فرمود: من نیز فاتحه الکتاب، معوذتین، سوره اخلاص، آیه الکرسی و آیاتی از سوره­های آل عمران، انعام، اعراف، انفال و سی سوره کوتاه را به وی آموختم؛ از آن پس از نظر پنهان گشت

ص: 56

لَمْ تَحْفِرْ عَیْناً تَشْرَبُ مِنْهَا قَالَ قَدْ حَفَرْتُهَا فَخَرَجَتْ مَالِحَةً قَالَ فَاحْتَفِرِ الْآنَ بِئْراً أُخْرَی فَاحْتَفَرَ فَخَرَجَ مَاؤُهَا عَذْباً فَقَالَ یَا حُبَابُ لِیَکُنْ شُرْبُکَ مِنْ هَاهُنَا وَ لَا یَزَالُ هَذَا الْمَسْجِدُ مَعْمُوراً فَإِذَا خَرَّبُوهُ وَ قَطَعُوا نَخْلَهُ حَلَّتْ بِهِمْ أَوْ قَالَ بِالنَّاسِ دَاهِیَةٌ(1).

و کسی او را ندید تا جنگ صفین که چون «لیله الهریر» فرا رسید، ندا کرد: یا امیرالمؤمنین، سرت را آشکار فرما که من در کتاب او را اصلع (طاس) یافته­ام. امام علیه السّلام فرمود: من همانم، سپس سر مبارک خود را مکشوف نموده و فرمود: ای هاتف، خدایت رحمت کند خود را به من بنمایان. و چون آشکار شد، امام علیه السّلام دریافت که وی هام بن هیم است، امام به وی گفت: کیستی؟ عرض کرد: من همانی هستم که خداوند به واسطه شما بر من منّت نهاد و کتاب خدا را به من آموختی و به تو و محمّد صَلی الله علیهِ و آله ایمان آوردم. آنگاه بر وی سلام کرده و مشغول گفتگو و پرسش با او شد، آن­گاه تا صبح جنگید و بعد از آن غایب شد. اصبغ بن نباته گوید: بعد از این ماجرا از امیرالمؤمنین علیه السّلام از وی پرسیدم، فرمود: هام بن هیم کشته شد، خدایش رحمت کند.(1)

توضیح

الدمامۀ: زشت رو و حقیر، الآنف: نزدیک

روایت10.

تفسیر فرات بن ابراهیم: ابن عباس در مورد آیه: « وَ مَا کُنتَ بجَِانِبِ الْغَرْبیِ ِّ إِذْ قَضَیْنَا إِلیَ مُوسیَ الْأَمْرَ وَ مَا کُنتَ مِنَ الشَّاهِدِین»(2){و

چون امرِ [پیامبری] را به موسی واگذاشتیم، تو در جانب غربیِ [طور] نبودی و از گواهان [نیز] نبودی.} گوید: مربوط است به خلافت یوشع بن نون پس از موسی؛ پس خداوند به وی فرمود: من پیامبری بدون وصیّ نگذارده ام و من پیامبری عربی را خواهم فرستاد و وصیّ او را علی قرار می­دهم؛ این است معنای آیه:« وَ مَا کُنتَ بجَِانِبِ الْغَرْبیِ ِّ ...»(3)

تفسیر فرات بن ابراهیم: از ابن عباس نظیر این حدیث را نقل کرده و در مورد وصایت چنین بدان افزوده است: و درباره آنچه اتفاق افتاده و اتفاق خواهد افتد، با وی سخن گفت. پس ابن عباس گفت: و خداوند با پیامبر خود درباره آنچه اتفاق خواهد افتاد سخن گفته بود و او را از اختلاف این اُمّت پس از وی آگاه کرد بود؛ پس هرکس گمان بَرَد که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بی­آنکه وصیّ خود را مشخص کند از دنیا رفته باشد، بر خدا دروغ بسته و پیامبر خود را نشناخته است. (4)

روایت11.

الطرائف: محمّد بن حمّاد طهرانی گوید: هشام بن عبدالملک مرا مخیّر کرد که از سرزمین حجاز تا سرزمین شام شهری را انتخاب کنم و

ص: 57

تَعَالَی یَبْعَثُ مِنَ الْعَرَبِ رَجُلًا مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْخَلِیلِ مِنْ أَرْضِ تِهَامَةَ مِنْ قَرْیَةٍ یُقَالُ لَهَا مَکَّةُ نَبِیٌّ یُقَالُ لَهُ أَحْمَدُ لَهُ اثْنَا عَشَرَ وَصِیّاً وَ ذَکَرَ مَوْلِدَهُ وَ مَبْعَثَهُ وَ مُهَاجَرَتَهُ وَ مَنْ یُقَاتِلُهُ وَ مَنْ یَنْصُرُهُ وَ مَنْ یُعَاوِنُهُ وَ مَنْ یُعَادِیهِ وَ کَمْ یَعِیشُ وَ مَا تَلْقَی أُمَّتُهُ مِنْ بَعْدِهِ مِنَ الْفُرْقَةِ وَ الِاخْتِلَافِ وَ فِیهِ تَسْمِیَةُ کُلِّ إِمَامِ هُدًی وَ کُلِّ إِمَامِ ضَلَالٍ إِلَی أَنْ یَنْزِلَ الْمَسِیحُ مِنَ السَّمَاءِ وَ فِی ذَلِکَ الْکِتَابِ أَرْبَعَةَ عَشَرَ اسْماً مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِ اللَّهِ علیه السلام وَ أَحَبِّهِمْ إِلَیْهِ اللَّهُ وَلِیُّ مَنْ وَالاهُمْ وَ عَدُوُّ مَنْ عَادَاهُمْ فَمَنْ أَطَاعَهُمْ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ وَ مَنْ أَطَاعَ اللَّهَ فَقَدِ اهْتَدَی وَ اعْتَصَمَ طَاعَتُهُمْ لِلَّهِ رِضًی وَ مَعْصِیَتُهُمْ لِلَّهِ مَعْصِیَةٌ مَکْتُوبِینَ بِأَسْمَائِهِمْ وَ نَسَبِهِمْ وَ نُعُوتِهِمْ وَ کَمْ یَعِیشُ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ بَعْدَ وَاحِدٍ وَ کَمْ رَجُلٍ یَسْتَسِرُّ بِدِینِهِ وَ یَکْتُمُهُ مِنْ قَوْمِهِ وَ مَنْ یُظْهِرُهُ مِنْهُمْ وَ مَنْ یَمْلِکُ وَ یَنْقَادُ لَهُ النَّاسُ حَتَّی یَنْزِلَ عِیسَی عَلَی آخِرِهِمْ فَیُصَلِّیَ عِیسَی خَلْفَهُ فِی الصَّفِّ أَوَّلُهُمْ أَفْضَلُهُمْ وَ آخِرُهُمْ لَهُ مِثْلُ أُجُورِهِمْ وَ أُجُورِ مَنْ أَطَاعَهُمْ وَ اهْتَدَی بِهُدَاهُمْ أَوَّلُهُمْ أَحْمَدُ رَسُولُ اللَّهِ وَ اسْمُهُ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ وَ یس وَ طه وَ نُونٌ وَ الْفَاتِحُ وَ الْخَاتَمُ وَ الْحَاشِرُ وَ الْعَاقِبُ وَ السَّابِحُ وَ الْعَابِدُ وَ هُوَ نَبِیُّ اللَّهِ وَ خَلِیلُ اللَّهِ وَ حَبِیبُ اللَّهِ وَ صَفْوَتُهُ وَ خِیَرَتُهُ وَ یَرَاهُ اللَّهُ بِعَیْنِهِ وَ یُکَلِّمُهُ بِلِسَانِهِ فَیُتْلَی بِذِکْرِهِ إِذَا ذُکِرَ وَ هُوَ أَکْرَمُ خَلْقِ اللَّهِ عَلَی اللَّهِ وَ أَحَبُّهُمْ إِلَی اللَّهِ لَمْ یَخْلُقِ اللَّهُ مَلَکاً مُقَرَّباً وَ لَا نَبِیّاً مُرْسَلًا مِنْ عَصْرِ آدَمَ إِلَیْهِ أَحَبَّ إِلَی اللَّهِ مِنْهُ یُقْعِدُهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ بَیْنَ یَدَیْ عَرْشِهِ وَ لَیُشَفِّعُهُ (1) فِی کُلِّ مَنْ یَشْفَعُ فِیهِ بِاسْمِهِ جَرَی الْقَلَمُ فِی اللَّوْحِ الْمَحْفُوظِ فِی

أُمِّ الْکِتَابِ وَ بِذِکْرِهِ مُحَمَّدٌ صَاحِبُ اللِّوَاءِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ یَوْمَ الْحَشْرِ الْأَکْبَرِ وَ أَخُوهُ وَ وَصِیُّهُ وَ خَلِیفَتُهُ فِی أُمَّتِهِ وَ أَحَبُّ خَلْقِ اللَّهِ إِلَیْهِ بَعْدَهُ عَلِیُّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ابْنُ عَمِّهِ لِأَبِیهِ وَ أُمِّهِ وَ وَلِیُّ کُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ بَعْدَهُ ثُمَّ أَحَدَ عَشَرَ رَجُلًا مِنْ بَعْدِهِ مِنْ وُلْدِ مُحَمَّدٍ مِنِ ابْنَتِهِ فَاطِمَةَ علیها السلام أَوَّلُ وَلَدِهِمْ مِثْلُ ابْنَیْ مُوسَی وَ هَارُونَ (2) شَبَّرَ وَ شَبِیرٍ وَ تِسْعَةٌ مِنْ وُلْدِهِمْ أَصِفُهُمْ وَاحِداً بَعْدَ وَاحِدٍ آخِرُهُمْ الَّذِی یَؤُمُّ بِعِیسَی بْنِ مَرْیَمَ وَ فِیهِ تَسْمِیَةُ أَنْصَارِهِمْ وَ مَنْ یُظْهِرُ مِنْهُمْ ثُمَّ یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا وَ یَمْلِکُونَ مَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ إِلَی الْمَغْرِبِ حَتَّی یُظْهِرَهُمُ اللَّهُ عَلَی الْأَدْیَانِ کُلِّهَا

ص: 52

من«البَلقاء»(1) را برگزیدم و در آن کوه سیاهی یافتم که بر خرمنگاه آن نوشته شده بود «ما هو من سلب آل عمران».(2)

پس خواستم کسی را بیاورند که بتواند آن را بخواند. پیری سالخورده را آوردند. گفت: چه شگفت­انگیز است آنچه را به زبان عبری در آن نوشته­اند! نوشته شده: پروردگارا به نام تو، حق از جانب پروردگارت به زبان عربی آمد که «لا إله اِلّا الله محمّد رسول الله علیّ ولیّ الله و موسی بن عمران با دست خود نوشت».(3)

می­گویم: ابن ابی الحدید گو ید: نصر بن مزاحم گفت: حبّۀ روایت کرد که چون علی علیه السّلام در «رقّۀ»(4) در جایی که آن را البلیخ گویند در کنار فرات پیاده شد، راهبی از صومعه خود پایین آمده و به علی علیه السّلام عرض کرد: نامه­ای در اختیار داریم که آن را از پدرانمان به ارث برده­ایم و یاران عیسی بن مریم آن را نوشته­اند آیا آن را به شما نشان دهم؟ فرمود: بلی؛ پس آن راهب نامه را چنین خواند: به نام خداوند بخشنده مهربانی که در هرچه حکم کرده حکمش نافذ است و از جمله اموری که مکتوب فرموده آن است که وی از میان مردمان اُمّی پیامبری از ایشان مبعوث خواهد فرمود که کتاب و حکمت را به ایشان بیاموزد و آنان را به سوی راه خدا رهنمون گردد، نه خشن باشد و نه درشت خو و در بازار صدایش را بلند نمی­کند و بدی را با بدی پاسخ نمی­دهد بلکه می­بخشد و در می­گذرد، اُمّت او از ثناگویانی هستند که خداوند را در هر بلندا و فراز و فرودی حمد و سپاس می­گویند، زبان­هایشان رام تکبیر و تهلیل و تسبیح گفتن می­شود، و خداوند او را بر هرکس که با وی مخالفت کند، یاری می­نماید، و چون خداوند او را نزد خود بَرَد، پس از وی اُمّتش دچار اختلاف شده و از آن پس دوباره اجتماع نموده و تا زمانی که خدا اراده فرماید بر این وضع خواهند بود، سپس دچار اختلاف می­شوند سپس مردی از اُمّت او بر کرانه همین رود فرات می گذرد در حالی که امر به معروف و نهی از منکر کرده و قضاوت به حق می­نماید و واژگونه قضاوت نمی­نماید، دنیا نزد او از خاکستری که در روز تند باد به هوا برخیزد، بی­ارزش­تر است و مرگ نزد او از آب خوردن تشنه آسان­تر است،

ص: 58

فَلَمَّا بُعِثَ هَذَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَتَاهُ أَبِی وَ آمَنَ بِهِ وَ صَدَّقَهُ وَ کَانَ شَیْخاً کَبِیراً فَلَمَّا أَدْرَکَتْهُ الْوَفَاةُ قَالَ لِی إِنَّ خَلِیفَةَ مُحَمَّدٍ فِی هَذَا الْکِتَابِ بِعَیْنِهِ (1) سَیَمُرُّ بِکَ إِذَا مَضَی ثَلَاثَةُ أَئِمَّةٍ مِنْ أَئِمَّةِ الضَّلَالِ وَ الدُّعَاةِ إِلَی النَّارِ وَ هُمْ عِنْدِی مُسَمَّوْنَ بِأَسْمَائِهِمْ وَ قَبَائِلِهِمْ وَ هُمْ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ وَ کَمْ یَمْلِکُ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ فَإِذَا جَاءَ بَعْدَهُمُ الَّذِی لَهُ الْحَقُّ عَلَیْهِمْ فَاخْرُجْ إِلَیْهِ وَ بَایِعْهُ وَ قَاتِلْ مَعَهُ فَإِنَّ الْجِهَادَ مَعَهُ مِثْلُ الْجِهَادِ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْمُوَالِی لَهُ کَالْمُوَالِی لِلَّهِ وَ الْمُعَادِی لَهُ کَالْمُعَادِی لِلَّهِ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مُدَّ یَدَکَ فَأَنَا أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَنَّکَ خَلِیفَتُهُ فِی أُمَّتِهِ وَ شَاهِدُهُ عَلَی خَلْقِهِ وَ حُجَّتُهُ عَلَی عِبَادِهِ وَ خَلِیفَتُهُ فِی الْأَرْضِ وَ أَنَّ الْإِسْلَامَ دِینُ اللَّهِ وَ أَنِّی أَبْرَأُ إِلَی اللَّهِ مِنْ کُلِّ مَنْ خَالَفَ دِینَ الْإِسْلَامِ وَ أَنَّهُ دِیْنُ اللَّهِ الَّذِی اصْطَفَاهُ وَ ارْتَضَاهُ لِأَوْلِیَائِهِ وَ أَنَّ دِیْنَ الْإِسْلَامِ دِیْنُ عِیسَی بْنِ مَرْیَمَ وَ مَنْ کَانَ قَبْلَهُ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ وَ الرُّسُلِ الَّذِینَ دَانَ لَهُمْ مَنْ مَضَی مِنْ آبَائِهِ وَ أَنِّی أَتَوَالَی وَلِیَّکَ وَ أَبْرَأُ مِنْ عَدُوِّکَ وَ أَتَوَالَی الْأَئِمَّةَ الْأَحَدَ عَشَرَ مِنْ وُلْدِکَ وَ أَبْرَأُ مِنْ عَدُوِّهِمْ وَ مِمَّنْ خَالَفَهُمْ وَ مِمَّنْ ظَلَمَهُمْ وَ جَحَدَ حَقَّهُمْ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ عِنْدَ ذَلِکَ (2) نَاوَلَهُ یَدَهُ وَ بَایَعَهُ فَقَالَ نَاوِلْنِی کِتَابَکَ فَنَاوَلَهُ إِیَّاهُ فَقَالَ لِرَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِهِ قُمْ مَعَ هَذَا الرَّجُلِ (3) فَانْظُرْ لَهُ تَرْجُمَاناً یَفْهَمُ کَلَامَهُ فَیَنْسَخُهُ بِالْعَرَبِیَّةِ مُفَسَّراً فَائْتِنِی بِهِ مَکْتُوباً بِالْعَرَبِیَّةِ فَلَمَّا أَنْ أَتَوْا بِهِ قَالَ علیه السلام لِوَلَدِهِ الْحُسَیْنِ ایتِنِی بِذَلِکَ الْکِتَابِ الَّذِی دَفَعْتُهُ إِلَیْکَ فَأَتَی بِهِ قَالَ اقْرَأْهُ وَ انْظُرْ أَنْتَ یَا فُلَانُ فِی هَذَا الْکِتَابِ فَإِنَّهُ خَطِّی بِیَدِی أَمْلَاهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَیَّ فَقَرَأَهُ فَمَا خَالَفَ حَرْفٌ حَرْفاً مَا فِیهِ تَأْخِیرٌ وَ لَا تَقْدِیمٌ کَأَنَّهُ أَمْلَاهُ رَجُلٌ وَاحِدٌ عَلَی رَجُلٍ وَاحِدٍ فَعِنْدَ ذَلِکَ حَمِدَ اللَّهَ عَلِیٌّ علیه السلام وَ أَثْنَی عَلَیْهِ وَ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَ ذِکْرِی عِنْدَهُ وَ عِنْدَ أَوْلِیَائِهِ وَ عِنْدَ رَسُولِهِ وَ لَمْ یَجْعَلْنِی مِنْ أَوْلِیَاءِ الشَّیْطَانِ وَ حِزْبِهِ قَالَ فَفَرِحَ عِنْدَ ذَلِکَ مَنْ حَضَرَ مِنْ شِیعَتِهِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ سَاءَ مَنْ کَانَ مِنَ الْمُنَافِقِینَ حَتَّی ظَهَرَ فِی وُجُوهِهِمْ وَ أَلْوَانِهِمْ (4).

ص: 53

در نهان از خدا می­ترسد و در عَلَن برای رضای او نصیحت می­کند، در دفاع از خدا از ملامت هیچ ملامت­گری نمی­ترسد؛ پس هرکس از این سرزمین، این پیامبر صَلی الله علیهِ و آله را درک نموده و به او ایمان بیاورد، پاداش او خوشنودی من و بهشت خواهد بود و هرکس آن عبد صالح را درک نمود، باید به یاریش بشتابد که کشته شدن در رکاب او شهادت است.

سپس گفت: من همراه تو خواهم بود تا هرچه به تو رسید به من نیز برسد. پس علی علیه السّلام بگریست و آن­گاه فرمود: سپاس خداوندی را که نزد وی فراموش شده نبوده­ام، سپاس خداوندی را که مرا نزد خود در کتاب­های ابرار یاد فرمود.

پس آن راهب همراه وی گشت و آن­گونه که یاد کرده­اند، با آن حضرت ناهار و شام میخورد تا اینکه در جنگ صفین کشته شد. و چون مردم برای دفن مردگان خود بیرون شدند، علی علیه السّلام، فرمود: او را بیابید، و چون وی را یافتند، آن حضرت بر وی نماز خواند و به خاک سپرده و فرمود: این مرد از ما اهل بیت است و بارها برایش طلب مغفرت نمود. این روایت را نصر بن مزاحم در کتاب «صفّین» از عمر بن سعد از مسلم اعور از حبّه عرنی نقل نموده و نیز آن را از ابراهیم بن دیزیل همدانی با این اسناد از حبّه نیز در کتاب صفین نقل کرده است.(1)

روایت12.

کنز الکراجکی: مرفوعاً از معمر روایت کرد که گفت: هشام بن عبدالملک مرا از سرزمین حجاز به شام احضار نمود تا به دیدارش بروم و چون به سرزمین بلقاء رسیدم، کوه سیاهی دیدم که بر آن چیزهایی نوشته شده بود که ندانستم به چه معنی است لذا از این امر تعجّب کردم سپس وارد عمّان قصبه بلقاء شدم، درخواست کردم مردی را نزد من بیاورند که بتواند سنگ نوشته قبرها و کوه­ها را بخواند که در پی آن پیرمردی سالخورده را نزد من آوردند و من برای او توضیح دادم که چه دیده­ام، گفت: مرکبی بخواه تا سوار بر آن با تو به آنجا برویم. پس او را بر ترک خود سوار شتر خویش نموده و در حالی که کاغذ و دواتی با خود آورده بودم، به آن کوه رفتیم، و چون آن سنگ نوشته را خواند به من گفت: چه نوشته شگفت­انگیزی به زبان عبری بر آن نوشته شده است! پس آن را به عربی برگرداندم که چنین بود: خداوندا به نام تو حق از جانب

ص: 59

أقول: وجدته فی أصل کتاب سلیم (1) مع زیادات أوردتها فی کتاب أحوال النبی صلی الله علیه و آله.

پروردگارت به زبان عربی آشکار آمد که، لا إلا إلّا الله محمّد رسول الله علیّ ولیّ الله، و موسی بن عمران آن را به دست خط خود نوشت.(1)

روایت13.

کافی: امام صادق علیه السّلام فرمود: امیرالمؤمنین علیه السّلام در مسجد کوفه بود که جماعتی را به حضور وی آوردند که در ماه رمضان روزه­خواری کرده بودند، پس آن حضرت به ایشان فرمود: آیا روزه نبوده­اید و غذا خورده­اید؟ عرض کردند: آری. فرمود: آیا یهودی هستید؟ عرض کردند: خیر. فرمود: نصرانی هستید؟ عرض کردند: خیر. فرمود: آیا دینی شبیه همین ادیان مخالف اسلام دارید؟ عرض کردند: ما مسلمانیم. فرمود: مسافرید؟ عرض کردند: خیر. فرمود: آیا به بیماریی دچار هستید که ما آن را احساس نمی­کنیم، زیرا شما از ما به حال خودتان آگاه­ ترید؟ زیرا خدای عزّوجل می­فرماید:« بَلِ الْانسَانُ عَلیَ نَفْسِهِ بَصِیرَة»(2){بلکه

انسان خود بر نفس خویشتن بیناست} عرض کردند، بیمار نیستیم. گوید: پس امیرالمؤمنین علیه السّلام بخندید سپس فرمود: شهادت می­دهید که خدایی جز الله نیست و محمّد فرستاده خداست؟ عرض کردند: او را به عنوان پیامبر نمی­شناسیم، او یک عرب بود که مردم را به خود دعوت کرد. فرمود: یا اقرار کنید یا شما را می­کشم. گفتند: هر آنچه خواهی بکن. پس آن حضرت ایشان را به دست شرطه­ها - شرطة الخمیس - سپرد و آن­ها را به بیرون کوفه برد و دستور فرمود دو حفره در کنار هم کندند و سپس روزنه­ای بزرگ شبیه دری میان دو حفره قرار داده و به آنان فرمود: من شما را در یکی از این دو چاه قرار خواهم داد و در دیگری آتش روشن خواهم کرد و با دود شما را خواهم کشت. گفتند: اگر چنین کنی، تنها زندگی این دنیا را از ما می­گیری. پس آنان را به آرامی درون چاه قرار داد آن­گاه دستور برافروختن آتش را داد

ص: 60

أُنْزِلَتْ عَلَیْهِ فَعَلَّمَنِی فَلَمَّا تُوُفِّیَ صَحِبْتُ وَصِیَّهُ یُوشَعَ فَلَمْ أَزَلْ مَعَهُ حَتَّی تُوُفِّیَ وَ لَمْ أَزَلْ مِنْ نَبِیٍّ إِلَی نَبِیٍّ إِلَی أَخِیکَ دَاوُدَ وَ أَعَنْتُهُ عَلَی قَتْلِ الطَّاغِیَةِ جَالُوتَ وَ سَأَلْتُهُ أَنْ یُعَلِّمَنِی مِنَ الزَّبُورِ الَّذِی أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَیْهِ فَعُلِّمْتُ مِنْهُ وَ صَحِبْتُ بَعْدَهُ سُلَیْمَانَ وَ صَحِبْتُ بَعْدَهُ وَصِیَّهُ آصَفَ بْنَ بَرْخِیَا بْنِ سمعیا وَ لَقَدْ لَقِیتُ نَبِیّاً بَعْدَ نَبِیٍّ فَکُلٌّ یُبَشِّرُنِی وَ یَسْأَلُنِی أَنْ أَقْرَأَ عَلَیْکَ السَّلَامَ حَتَّی صَحِبْتُ عِیسَی وَ أَنَا أُقْرِئُکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ عَمَّنْ لَقِیتُ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ السَّلَامَ وَ مِنْ عِیسَی خَاصَّةً أَکْثَرَ سَلَامِ اللَّهِ وَ أَتَمَّهُ: فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَی جَمِیعِ أَنْبِیَاءِ اللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ عَلَی أَخِی عِیسَی مِنِّی السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ مَا دَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ وَ عَلَیْکَ یَا هَامُ السَّلَامُ وَ لَقَدْ حَفِظْتَ الْوَصِیَّةَ وَ أَدَّیْتَ الْأَمَانَةَ فَاسْأَلْ حَاجَتَکَ قَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ حَاجَتِی أَنْ تَأْمُرَ أُمَّتَکَ أَنْ لَا یُخَالِفُوا أَمْرَ الْوَصِیِّ فَإِنِّی رَأَیْتُ الْأُمَمَ الْمَاضِیَةَ إِنَّمَا هَلَکَتْ بِتَرْکِهَا أَمْرَ الْوَصِیِّ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ هَلْ تَعْرِفُ وَصِیِّی یَا هَامُ قَالَ إِذَا نَظَرْتُ إِلَیْهِ عَرَفْتُهُ بِصِفَتِهِ وَ اسْمِهِ الَّتِی قَرَأْتُهُ فِی الْکُتُبِ قَالَ انْظُرْ هَلْ تَرَاهُ مِمَّنْ حَضَرَ فَالْتَفَتَ یَمِیناً وَ شِمَالًا فَقَالَ لَیْسَ هُوَ فِیهِمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ یَا هَامُ مَنْ کَانَ وَصِیُّ آدَمَ قَالَ شِیثٌ قَالَ فَمَنْ وَصِیُّ شِیثٍ قَالَ أَنُوشُ قَالَ فَمَنْ وَصِیُّ أَنُوشَ قَالَ قینان قَالَ فَوَصِیُّ قینان قَالَ

مَهْلَائِیلُ قَالَ فَوَصِیُّ مَهْلَائِیلَ قَالَ برد قَالَ فَوَصِیُّ برد قَالَ النَّبِیُّ الْمُرْسَلُ إِدْرِیسُ قَالَ فَمَنْ وَصِیُّ إِدْرِیسَ قَالَ مَتُوشَلَخُ قَالَ فَمَنْ وَصِیُّ مَتُوشَلَخَ قَالَ لَمَکُ قَالَ فَمَنْ وَصِیُّ لَمَکَ قَالَ أَطْوَلُ الْأَنْبِیَاءِ عُمُراً وَ أَکْثَرُهُمْ لِرَبِّهِ شُکْراً وَ أَعْظَمُهُمْ أَجْراً ذَاکَ أَبُوکَ نُوحٌ قَالَ فَمَنْ وَصِیُّ نُوحٍ قَالَ سَامٌ قَالَ فَمَنْ وَصِیُّ سَامٍ قَالَ أَرْفَحْشَذُ(1) قَالَ فَمَنْ وَصِیُّ أَرْفَحْشَذَ(2) قَالَ عَابَرُ قَالَ فَمَنْ وَصِیُّ عَابَرَ قَالَ شَالَخُ قَالَ فَمَنْ وَصِیُّ شَالَخَ قَالَ قالع قَالَ فَمَنْ وَصِیُّ قالع قَالَ أشروغ قَالَ فَمَنْ وَصِیُّ أشروغ قَالَ روغا قَالَ فَمَنْ وَصِیُّ روغا قَالَ نَاخُورُ قَالَ فَمَنْ وَصِیُّ نَاخُورَ قَالَ تَارُخُ قَالَ فَمَنْ وَصِیُّ تَارُخَ قَالَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَصِیٌّ بَلْ أَخْرَجَ اللَّهُ مِنْ صُلْبِهِ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلَ اللَّهِ قَالَ صَدَقْتَ یَا هَامُ فَمَنْ وَصِیُّ إِبْرَاهِیمَ

ص: 55

که آتش در چاه دیگر برافروخته شد. سپس پیاپی آنان را صدا زده می­فرمود: چه می­گویید؟ و آن­ها پاسخ می­دادند: هرچه می­خواهی بکن، تا اینکه مُردند.

گوید: پس آن حضرت به کوفه بازگشت و خبر این کار وی توسط مسافران به همه جا رسید و نقل مجالس مردم شد. روزی آن حضرت در مسجد بود که مردی یهودی از اهل یثرب که یهودیان یثرب اقرار داشتند به اینکه او اعلم آنان است و پدرانش نیز چنین بوده­اند. به همراه عده­ای از خاندانش نزد وی آمد و چون به مسجد اعظم کوفه رسیدند، شترهای خود را خوابانده و آن­گاه بر در مسجد ایستاده و به امیرالمؤمنین علیه السّلام پیام فرستادند که ما جمعی از قوم یهود هستیم که از حجاز آمده­ایم و از شما حاجتی داریم، آیا شما نزد ما می­آیید یا اینکه ما به حضورتان برسیم؟ گوید: پس امیرالمؤمنین علیه السّلام در حالی که می­فرمود: اکنون وارد می­شوند و، با من بیعت می کنند، نزد ایشان بیرون آمده و پرسید: حاجت شما چیست؟ بزرگ آن­ها گفت: ای پسر ابوطالب، این چه بدعتی است که در دین محمّد گذاشته­ای؟ فرمود: کدام بدعت؟ آن یهودی گفت: جمعی از مردم حجاز می­پندارند شما جمعی را که «لا إله إلّا الله» را بر زبان رانده ولی به نبوّت محمّد اقرار نکرده­اند، با دود به قتل رسانده­اید؟ امیرالمؤمنین علیه السّلام به وی فرمود: تو را به آن نه آیت که در طور سینا بر موسی نازل گردیدند و به حق کنیسه­های مقدّس پنج­گانه و به حق سمت - بی­نیاز - دیّان سوگند می­دهم آیا پس از وفات موسی قومی را نزد یوشع بن نون نیاوردند که به وحدانیت خدا اقرار کرده بودند ولی نبوّت موسی را قبول نداشتند و او آن­ها را به همین شکل به قتل رساند؟! پس آن یهودی به وی عرض کرد: آری، گواهی می­دهم که تو صاحب سرّ موسی هستی؛ گوید: سپس نامه­ای را از قبای خود در آورده و به امیرالمؤمنین علیه السّلام داد و آن حضرت آن را گشود و از نظر گذرانیده و گریست، پس آن یهودی به وی عرض کرد: ای پسر ابوطالب، چه چیزی شما را به گریه واداشته است؟ شما فقط نگاهی به این نامه انداختی که به زبان سریانی نوشته شده و شما مردی عرب زبان هستید، آیا می­دانی در آن چه نوشته شده است؟ امیرالمؤمنین علیه السّلام به وی فرمود: آری، این نام من است که در آن نوشته شده است. آن یهودی به وی عرض کرد:

ص: 61

قَالَ إِسْمَاعِیلُ قَالَ فَمَنْ وَصِیُّهُ قَالَ نبت قَالَ فَمَنْ وَصِیُّ نبت قَالَ حمل قَالَ فَمَنْ وَصِیُّ حمل قَالَ قَیْدَارُ قَالَ فَمَنْ وَصِیُّ قَیْدَارَ قَالَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَصِیٌّ حَتَّی خَرَجَ مِنْ إِسْحَاقَ یَعْقُوبُ قَالَ صَدَقْتَ یَا هَامُ لَقَدْ صَدَّقْتَ الْأَنْبِیَاءَ(1) وَ الْأَوْصِیَاءَ فَمَنْ وَصِیُّ یَعْقُوبَ قَالَ یُوسُفُ قَالَ فَمَنْ وَصِیُّ یُوسُفَ قَالَ مُوسَی قَالَ فَمَنْ وَصِیُّ مُوسَی قَالَ یُوشَعُ بْنُ نُونٍ قَالَ فَمَنْ وَصِیُّ یُوشَعَ قَالَ دَاوُدُ قَالَ فَمَنْ وَصِیُّ دَاوُدَ قَالَ سُلَیْمَانُ قَالَ فَمَنْ وَصِیُّ سُلَیْمَانَ قَالَ آصَفُ بْنُ بَرْخِیَا قَالَ وَ وَصِیُّ عِیسَی شَمْعُونُ بْنُ الصَّفَا قَالَ هَلْ وَجَدْتَ صِفَةَ وَصِیِّی وَ ذِکْرَهُ فِی الْکُتُبِ قَالَ نَعَمْ وَ الَّذِی بَعَثَکَ بِالْحَقِّ نَبِیّاً إِنَّ اسْمَکَ فِی التَّوْرَاةِ میدمید وَ اسْمُ وَصِیِّکَ إِلْیَا وَ اسْمُکَ فِی الْإِنْجِیلِ حِمْیَاطَا وَ اسْمُ وَصِیِّکَ فِیهَا هیدار وَ اسْمُکَ فِی الزَّبُورِ ماح ماح مُحِیَ بِکَ کُلُّ کُفْرٍ وَ شِرْکٍ وَ اسْمُ وَصِیِّکَ قاروطیا قَالَ فَمَا مَعْنَی اسْمِ وَصِیِّی فِی التَّوْرَاةِ إِلْیَا قَالَ إِنَّهُ الْوَلِیُّ مِنْ بَعْدِکَ قَالَ فَمَا مَعْنَی اسْمِهِ فِی الْإِنْجِیلِ هیدار قَالَ الصِّدِّیقُ الْأَکْبَرُ وَ الْفَارُوقُ الْأَعْظَمُ قَالَ فَمَا مَعْنَی اسْمِهِ فِی الزَّبُورِ قاروطیا قَالَ حَبِیبُ رَبِّهِ قَالَ یَا هَامُ إِذَا رَأَیْتَهُ تَعْرِفُهُ قَالَ نَعَمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَهُوَ مُدَوَّرُ الْهَامَةِ مُعْتَدِلُ الْقَامَةِ بَعِیدٌ مِنَ الدَّمَامَةِ عَرِیضُ الصَّدْرِ ضِرْغَامَةٌ(2) کَبِیرُ الْعَیْنَیْنِ آنِفُ الْفَخِذَیْنِ أَخْمَصُ السَّاقَیْنِ عَظِیمُ الْبَطْنِ سَوِیُّ الْمَنْکِبَیْنِ قَالَ یَا سَلْمَانُ ادْعُ لَنَا عَلِیّاً فَجَاءَ حَتَّی دَخَلَ الْمَسْجِدَ فَالْتَفَتَ إِلَیْهِ الْهَامُ وَ قَالَ هَا هُوَ یَا رَسُولَ اللَّهِ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی هَذَا وَ اللَّهِ وَصِیُّکَ فَأَوْصِ أُمَّتَکَ أَنْ لَا یُخَالِفُوهُ فَإِنَّهُ هَلَکَ الْأُمَمُ بِمُخَالَفَةِ الْأَوْصِیَاءِ قَالَ قَدْ فَعَلْنَا ذَلِکَ یَا هَامُ فَهَلْ مِنْ حَاجَةٍ فَإِنِّی أُحِبُّ قَضَاءَهَا لَکَ قَالَ نَعَمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ أُحِبُّ أَنْ تُعَلِّمَنِی مِنْ هَذَا الْقُرْآنِ الَّذِی أُنْزِلَ عَلَیْکَ تَشْرَحُ لِی سُنَّتَکَ وَ شَرَائِعَکَ لِأُصَلِّیَ بِصَلَاتِکَ قَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ ضُمَّهُ إِلَیْکَ وَ عَلِّمْهُ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام فَعَلَّمْتُهُ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ آیَاتٍ مِنْ آلِ عِمْرَانَ وَ الْأَنْعَامِ وَ الْأَعْرَافِ وَ الْأَنْفَالِ وَ ثَلَاثِینَ سُورَةً مِنَ الْمُفَصَّلِ ثُمَّ إِنَّهُ غَابَ فَلَمْ

ص: 56

اگر چنین است، نام خودتان را در این نامه به من نشان دهید و به من بگویید که نام شما در زبان سریانی چیست؟ گوید: پس امیرالمؤمنین علیه السّلام نام خود را در آن صحیفه به وی نشان داده و فرمود: نام من «إلیا» است. پس آن یهودی گفت: أشهد أن لا إله إلّا الله و أشهد أنّ محمّداً رسول الله و گواهی می­دهم که شما وصیّ محمّد هستید و گواهی می­دهم که شما پس از محمّد صَلی الله علیهِ و آله اولی­ترین مردم به ولایت بر آن­ها هستی، و آن­گاه با امیرالمؤمنین علیه السّلام بیعت کردند و آن حضرت وارد مسجد شده و فرمود: حمد و سپاس خداوندی راست که نزد وی از فراموش شدگان نبوده­ام، حمد و سپاس خداوند را که نام مرا نزد خود در صحیفه ابرار ثبت فرموده است.(1)

باب پنجاه و نهم : طهارت و عصمت امیر المؤمنین علیه السلام

روایات

روایت1.

مناقب ابن شهر آشوب: به اجماع مسلمانان آیه:« إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکمُ ْ تَطْهِیرًا»(2){ خدا فقط می خواهد آلودگی را از شما خاندان [پیامبر] بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند.} در شأن وی علیه السّلام نازل شده است.

از کتاب الفردوس، علی علیه السّلام فرمود: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ما نخستین خاندانی هستیم که خداوند زشتی­ها و پلیدی­ها را چه آشکار و چه نهان، از ما زدوده است.

و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله در قول خدای تعالی: «وَ اجْنُبْنیِ وَ بَنیِ َّ أَن نَّعْبُدَ الْأَصْنَام»(3){و مرا و فرزندانم را از پرستیدن بتان دور دار} فرمود: پس دعای حضرت ابراهیم علیه السّلام به من و علی ختم شد.

و در روایت دیگر آمده که فرمود: «دعای ابراهیم من هستم» و منظور آن حضرت «طاهرین» بوده است به دلیل قول آن حضرت که فرمود: من از صلب­های طاهر به رحم­های پاکیزه منتقل شدم و از زنای جاهلیت دور مانده­ام؛ ومردمان دوران جاهلیت زنا می­کرده­اند و نسب­هایشان درست نیست و وضعیت آنان نزد اهل معرفت مشهور است.

عوف بن مالک گوید: مردی نزد

ص: 62

یُرَ إِلَّا یَوْمَ صِفِّینَ فَلَمَّا کَانَ لَیْلَةُ الْهَرِیرِ نَادَی یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ اکْشِفْ عَنْ رَأْسِکَ فَإِنِّی أَجِدُهُ فِی الْکِتَابِ أَصْلَعاً قَالَ أَنَا ذَلِکَ ثُمَّ کَشَفَ عَنْ رَأْسِهِ وَ قَالَ أَیُّهَا الْهَاتِفُ أَظْهِرْ لِی رَحِمَکَ اللَّهُ قَالَ فَظَهَرَ لَهُ فَإِذَا هُوَ الْهَامُ بْنُ الْهِیمِ قَالَ مَنْ تَکُونُ قَالَ أَنَا الَّذِی مَنَّ عَلَیَّ بِکَ رَبِّی وَ عَلَّمْتَنِی کِتَابَ اللَّهِ وَ آمَنْتُ بِکَ وَ بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَعِنْدَ ذَلِکَ سَلَّمَ عَلَیْهِ وَ جَعَلَ یُحَادِثُهُ وَ یَسْأَلُهُ ثُمَّ قَاتَلَ إِلَی الصُّبْحِ ثُمَّ غَابَ قَالَ الْأَصْبَغُ بْنُ نُبَاتَةَ فَسَأَلْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بَعْدَ ذَلِکَ عَنْهُ قَالَ قُتِلَ الْهَامُ بْنُ الْهِیمِ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ (1).

عمر بن خطّاب آمده به وی گفت: نذری دارم که بنده­ای از فرزندان اسماعیل را آزاد کنم، گفت: به خدا سوگند نمی­توانم یقین داشته باشم که کسی جز حسن و حسین و فرزندان عبدالمطلب کسی از نسب درست برخوردار باشد، زیرا آن­ها از شجره رسول خدایند صَلی الله علیهِ و آله و خود شنیدم که فرمود: آن­ها پسران پدرم هستند .

و اهل بیت با ادّله قاطع و برهان­های درخشان یقین کرده­اند که آن حضرت معصوم است و عامه مردم اجماع کرده­اند بر اینکه وی هرگز شرک نورزیده و در کودکی با پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بیعت نموده و از پدر و مادر خویش جدا گشت.

در تاریخ خطیب آمده است که جابر گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: سه شخص طرف العینی به وحی کفر نورزیدند: مؤمن آل یاسین، علی بن ابی طالب و آسیه زن فرعون.

تفسیر وکیع: سفیان بن مرّه همدانی از عبد خیر آورده است که گفت: از علی بن ابی طالب علیه السّلام درباره قول خدای تعالی:«یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ»(1){ای

کسانی که ایمان آورده اید، از خدا آن گونه که حقّ پروا کردن از اوست، پروا کنید و زینهار، جز مسلمان نمیرید}پرسیدم، فرمود: به خدا سوگند کسی جز اهل بیت رسول خدا به این آیه عمل نکرد، ما خدا را یاد کردیم و هرگز او را فراموش نمی­کنیم و ما شکر او را به جای آورده و بدو کفر نمی­ورزیم، و ما از او اطاعت نموده و نافرمانیش نمی­کنیم ؛ و چون این آیه نازل گشت، صحابه گفتند: ما را تاب تحمّل این نیست! سپس خداوند آیه: «فَاتَّقُواْ اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ ...»(2){پس تا می توانید از خدا پروا بدارید..} را نازل فرمود. وکیع گوید: یعنی به اندازه­ای که آن را تاب می­آورید، سپس فرمود: « واسمعوا»: و بشنوید آنچه را که فرمان می­یابند« وأطیعوا»: از خدا و رسولش و اهل بیت او در آنچه به شما فرمان می­دهند، اطاعت کنید.

و در یافتیم که عامّه هرگاه از علی علیه السّلام در کتاب­هایشان نام می­برند یا اینکه نام وی را بر زبان می­آورند، می­گویند:« کرّم الله وجهه» و منظورشان آن است که آن حضرت هرگز بت­پرست نبوده است.

و نقل است که مردی متأهِّل نزد آن حضرت اعتراف نمود که بارها مرتکب زنا شده است و آن حضرت علیه السّلام خود را به نشنیدن می­زد تا اینکه برای چهارمین بار اقرار نمود، سپس دستور فرمود وی را زندانی کنند، سپس در میان مردم ندا در داد که اجتماع کننند. سپس در سحر گاه او را از زندان بیرون آورده دستور داد حفره ای کندند و او را در آن قرار داد. سپس فرمود: ای مردم، این کار از حقوق خداست و کسی که خود مرتکب شبیه آن شده باشد، نمی­تواند آن را طلب کند، مردم با شنیدن این سخن آنجا را ترک گفتند و فقط علی علیه السّلام و دو پسرش ماندند! سپس آن حضرت وی را سنگسار نموده و بر او نماز خواند. و در التهذیب آمده است که:

ص: 63

الْبَلْقَاءَ(1) فَوَجَدْتُ فِیهَا جَبَلًا أَسْوَدَ مَکْتُوباً عَلَیْهِ بِالْأَنْدَرِ مَا هُوَ مِنْ سلب آلِ عِمْرَانَ (2) فَسَأَلْتُ عَمَّنْ یَقْرَؤُهُ فَجَاءُوا بِشَیْخٍ قَدْ کَبِرَتْ سِنُّهُ قَالَ مَا أَعْجَبَ مَا عَلَیْهِ بِالْعِبْرَانِیِّ مَکْتُوبٌ بِاسْمِکَ اللَّهُمَّ جَاءَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکَ بِلِسَانٍ عَرَبِیٍّ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ وَلِیُّ اللَّهِ وَ کَتَبَ مُوسَی بْنُ عِمْرَانَ بِیَدِهِ (3).

أَقُولُ قَالَ ابْنُ أَبِی الْحَدِیدِ قَالَ نَصْرُ بْنُ مُزَاحِمٍ رَوَی حَبَّةُ: أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام لَمَّا نَزَلَ إِلَی الرَّقَّةِ(4) نَزَلَ بِمَوْضِعٍ یُقَالُ لَهُ الْبَلِیخُ عَلَی جَانِبِ الْفُرَاتِ فَنَزَلَ رَاهِبٌ هُنَاکَ مِنْ صَوْمَعَتِهِ فَقَالَ لِعَلِیٍّ علیه السلام إِنَّ عِنْدَنَا کِتَاباً تَوَارَثْنَاهُ عَنْ آبَائِنَا کَتَبَهُ أَصْحَابُ عِیسَی بْنِ مَرْیَمَ أَعْرِضُهُ عَلَیْکَ قَالَ نَعَمْ فَقَرَأَ الرَّاهِبُ الْکِتَابَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الَّذِی قَضَی فِیمَا قَضَی وَ سَطَرَ فِیمَا کَتَبَ أَنَّهُ بَاعِثٌ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولًا مِنْهُمْ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَ الْحِکْمَةَ وَ یَدُلُّهُمْ عَلَی سَبِیلِ اللَّهِ لَا فَظٌّ وَ لَا غَلِیظٌ وَ لَا صَخَّابٌ فِی الْأَسْوَاقِ (5) وَ لَا یَجْزِی بِالسَّیِّئَةِ السَّیِّئَةَ بَلْ یَعْفُو وَ یَصْفَحُ أُمَّتُهُ الْحَمَّادُونَ الَّذِینَ یَحْمَدُونَ اللَّهَ عَلَی کُلِّ نَشْرٍ وَ فِی کُلِّ صُعُودٍ وَ هُبُوطٍ تَذِلُّ أَلْسِنَتُهُمْ بِالتَّکْبِیرِ وَ التَّهْلِیلِ وَ التَّسْبِیحِ وَ یَنْصُرُهُ اللَّهُ عَلَی مَنْ نَاوَاهُ فَإِذَا تَوَفَّاهُ اللَّهُ ثُمَّ اخْتَلَفَ (6) أُمَّتُهُ مِنْ بَعْدِهِ ثُمَّ اجْتَمَعَتْ فَلَبِثَتْ مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ اخْتَلَفَتْ فَیَمُرُّ رَجُلٌ مِنْ أُمَّتِهِ بِشَاطِئِ هَذَا الْفُرَاتِ یَأْمُرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَی عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یَقْضِی بِالْحَقِّ وَ لَا یَرْکُسُ الْحُکْمَ (7) الدُّنْیَا أَهْوَنُ عَلَیْهِ مِنَ الرَّمَادِ فِی یَوْمٍ عَاصِفَةٍ بِهِ الرِّیحُ (8) وَ الْمَوْتُ أَهْوَنُ عِنْدَهُ (9) مِنْ شُرْبِ الْمَاءِ عَلَی الظَّمَإِ

ص: 58

محمّد بن حنفیه از جمله کسانی بود که آنجا را ترک گفت.(1)

و علی بن ابی طالب علیه السّلام از جمله کسانی بود که خداوند آنان را در کتاب خود چنین وصف فرموده است:« وَ اجْنُبْنیِ وَ بَنیِ َّ أَن نَّعْبُدَ الْأَصْنَام»(2){

و مرا و فرزندانم را از پرستیدن بتان دور دار.} سپس فرمود:«وَ مِن ذُرِّیَّتِنَا أُمَّةً مُّسْلِمَةً لَّک»(3){

و از نسل ما، امتی فرمانبردار خود [پدید آر]} سپس در کار آن ستمگر نظر کردیم ناگاه دیدیم اُمّت گفته است که وی بت می­پرستیده است و هرکس بت پرستیده باشد، ذلّت ملازم اوست و خداوند نفی فرموده که ظالم خلیفه باشد و فرموده است:«لَا یَنَالُ عَهْدِی الظَّالِمِین»(4){

«پیمان من به بیدادگران نمی رسد.»} و از طرفی آن حضرت هرگز خمر ننوشیده و گوشت قربانی­های بت­ها را نخورده و همچنین مرتکب دیگر فسوق نشده است، و این در حالی است که قریش جملگی آلوده به آنند و داستان سرا به هنگام نقل روایت چنین می­گوید: ابو فلان فلان!، و آن طاهر و پاکیزه، علی.

تفسیر قطّان از عمرو بن حمران مرفوعاً از حسن بصری آورده است که: عثمان بن مظعون، ابو طلحه، ابو عبیده، معاذ بن جبل، سهیل بن بیضا و ابو دجّانه در خانه سعد بن أبی وقّاص گرد آمده و غذایی خوردند، سپس مقداری شراب برای ایشان آورده شد، آن­گاه علی برخاسته و از میان ایشان رفت. پس عثمان چیزی در این مورد گفت، پس علی علیه السّلام فرمود: خدا لعنت کند خمر را، به خدا سوگند چیزی را نمی­نوشم که عقل مرا زایل کند و هر که مرا بیند به من بخندد و باعث شود دخترم را زوجیّت کسی در آورم که نمی­خواهم! و از جمع ایشان بیرون آمده و به مسجد رفت و جبرئیل با ین آیه فرود آمد:«یا أیها الذین امنوا» منظور کسانی است که در خانه سعد گرد آمده،«ْ إِنَّمَا الخَْمْرُ وَ الْمَیْسرُِ وَ الْأَنصَابُ وَ الْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُون»(5){ای

کسانی که ایمان آورده اید، شراب و قمار و بتها و تیرهای قرعه پلیدند [و] از عمل شیطانند. پس، از آنها دوری گزینید، باشد که رستگار شوید} سپس علی علیه السّلام فرمود: نابود باد، به خدا سوگند یا رسول الله از کودکی دیدگاهم درباره آن صائب بود؛ حسن گوید: به خداوندی که خدایی جز او نیست، آن حضرت حتّی برای یک بار قبل از تحریم خمر، از آن ننوشیده است.

از طرفی آن حضرت علیه السّلام هرگز مرتکب هیچ عمل زشتی نگردید و آیه:« قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُون...»(6){به

راستی که مؤمنان رستگار شدند...} درباره وی نازل گردید.

در تاریخ از سه طریق از عمّار بن یاسر آن را نقل کرده و جماعتی آن را از طرق زیادی از بُریده

ص: 64

یَخَافُ اللَّهَ فِی السِّرِّ وَ یَنْصَحُ لَهُ فِی الْعَلَانِیَةِ لَا یَخَافُ فِی اللَّهِ لَوْمَةَ لَائِمٍ فَمَنْ أَدْرَکَ ذَلِکَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله مِنْ أَهْلِ هَذِهِ الْبِلَادِ فَآمَنَ بِهِ کَانَ ثَوَابُهُ رِضْوَانِی وَ الْجَنَّةَ وَ مَنْ أَدْرَکَ ذَلِکَ الْعَبْدَ الصَّالِحَ فَلْیَنْصُرْهُ فَإِنَّ الْقَتْلَ مَعَهُ شَهَادَةٌ ثُمَّ قَالَ أَنَا مُصَاحِبُکَ فَلَا أُفَارِقُکَ حَتَّی یُصِیبَنِی مَا أَصَابَکَ فَبَکَی علیه السلام ثُمَّ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ أَکُنْ عِنْدَهُ مَنْسِیّاً الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی ذَکَرَنِی عِنْدَهُ فِی کُتُبِ الْأَبْرَارِ فَمَضَی الرَّاهِبُ مَعَهُ فَکَانَ فِیمَا ذَکَرُوا یَتَغَدَّی مَعَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ یَتَعَشَّی حَتَّی أُصِیبَ یَوْمَ صِفِّینَ فَلَمَّا خَرَجَ النَّاسُ یَدْفِنُونَ قَتْلَاهُمْ قَالَ علیه السلام اطْلُبُوهُ فَلَمَّا وَجَدُوهُ صَلَّی عَلَیْهِ وَ دَفَنَهُ وَ قَالَ هَذَا مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُ مِرَاراً.

روی هذا الخبر نصر بن مزاحم فی کتاب صفین عن عمر بن سعد عن مسلم الأعور عن حبة العرنی و رواه أیضا عن إبراهیم بن دیزیل الهمدانی بهذا الإسناد عن حبة أیضا فی کتاب صفین (1).

اسلمی در حدیث خود روایت کرده که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: جبرئیل به من گفت: ای محمّد، فرشتگان موکّل بر علی بن ابی طالب بر ملائکه فخر می­فروشند که از زمانی که ملازم وی شده­اند، گناهی بر او ننوشته­اند.(1)

روایت2.

تفسیر علی بن ابراهیم: امام صادق علیه السّلام گوید: روزی رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در حالی آمد که دست خود را روی شانه عباس گذاشته بود؛ پس امیرالمؤمنین علیه السّلام به استقبال وی رفت و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله پیشانی وی را بوسید. سپس عباس به علی علیه السّلام سلام کرد و علی علیه السّلام به سردی پاسخ سلامش را داد، عباس از این رفتار علی علیه السّلام به خشم آمده و گفت: یا رسول الله، علی دست از خودخواهی خود نمی­دارد! پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: عباس، در مورد علی چنین مگو که من پیش از این جبرئیل را ملاقات کردم و به من گفت: دو فرشته موکَّل بر علی ساعتی پیش با من دیدار نموده و گفتند: از روزی که علی به دنیا آمده تا امروز گناهی برای وی ننوشته­ایم.(2)

روایت3.

علل الشرائع: محمّد بن عمّار بن یاسر از پدرش آورده است که: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله می­فرماید: دو فرشته موکَّل بر علی بن ابی طالب به همه فرشتگان موکَّل مباهات می­کنند که همراه علی علیه السّلام هستند و این بدان سبب است که این دو خطایی از علی را به بالا گزارش نداده­اند که موجب خشم خدای عزّوجل گردد.(3)

الطرائف: ابن مغازلی از چند طریق مرفوعاً از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله مانند این حدیث را آورده است.(4)

روایت4.

کنز الکراجکی: فاطمه علیها السّلام از پدرش صَلی الله علیهِ و آله روایت کرده که آن حضرت فرمود: جبرئیل مرا از دو کاتب موکَّل بر علی علیه السّلام خبر داد که از آن زمانی که همراه علی علیه السّلام شده­اند، گناهی برای وی ننوشته­اند.(5)

ص: 65

رَبِّکَ بِلِسانٍ عَرَبِیٍّ مُبِینٍ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ وَلِیُّ اللَّهِ وَ کَتَبَ مُوسَی بْنُ عِمْرَانَ بِیَدِهِ (1).

روایت5.

الخصال: جابر بن عبدالله گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: سه تن طرفۀالعینی به وحی کفر نورزیدند : مؤمن آل یاسین، علی بن ابی طالب و آسیه زن فرعون.(1)

روایت6.

تفسیر امام حسن عسکری علیه السّلام: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: نطفه تا چهل روز همچنان در رحم «نطفه» باقی می­ماند و آن­گاه تبدیل به علقه می­شود و تا چهل روز به صورت «علقۀ» است و آن­گاه تبدیل به «مُضغۀ» می­شود و تا چهل روز مضغۀ می­ماند سپس «استخوان» می­گردد، آن­گاه «گوشت» استخوان را می­پوشاند و سپس خداوند روی آن پوست می­کشد، سپس بر آن «موی» می­رویاند، آن­گاه خداوند فرشته ارحام را به سوی وی فرستاده و به او گفته می­شود: زمان مرگ، عمل و مقدار روزی او را بنویس و بنویس خوشبخت خواهد شد یا بدبخت! پس آن فرشته گوید: پروردگارا، علم به این امور را از کجا دارم؟ پس به وی گفته می­شود: از قاریان لوح محفوظ بخواه که این­ها را بر تو املا کنند و او آن­ها را از گفته­های ایشان می­نویسد. رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: و از جمله کسانی که اجل، عمل، روزی و پایان سعادتمندانه زندگیش نوشته می­شود، علی بن ابی طالب علیه السّلام است که نوشته می­شود: از کارهای او این است که هرگز مرتکب گناه نمی­شود تا اینکه بمیرد. امام حسن عسکری علیه السّلام می­فرماید: و این خود سخن رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله است در آن روز که بُریده از علی علیه السّلام به آن حضرت شکایت کرد، و ماجرا چنین بود که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله سپاهی را برای جنگ گسیل داشت و علی صلوات الله علیه را امیر آن سپاه کرد، و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله هرگز سپاهی را به جایی نفرستاده که علی علیه السّلام در میان ایشان باشد مگر اینکه وی را امیر آن سپاه قرار داده باش

ص: 66

الْجُبِّ الْآخَرِ ثُمَّ جَعَلَ یُنَادِیهِمْ مَرَّةً بَعْدَ مَرَّةٍ مَا تَقُولُونَ فَیُجِیبُونَ فَاقْضِ (1) مَا أَنْتَ قَاضٍ حَتَّی مَاتُوا قَالَ ثُمَّ انْصَرَفَ فَسَارَ بِفِعْلِهِ الرُّکْبَانُ (2) وَ تَحَدَّثَ بِهِ النَّاسُ فَبَیْنَمَا هُوَ ذَاتَ یَوْمٍ فِی الْمَسْجِدِ إِذْ قَدِمَ عَلَیْهِ یَهُودِیٌّ مِنْ أَهْلِ یَثْرِبَ قَدْ أَقَرَّ لَهُ مَنْ فِی یَثْرِبَ مِنَ الْیَهُودِ أَنَّهُ أَعْلَمُهُمْ وَ کَذَلِکَ کَانَتْ آبَاؤُهُ مِنْ قَبْلُ قَالَ وَ قَدِمَ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی عِدَّةٍ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ فَلَمَّا انْتَهَوْا إِلَی الْمَسْجِدِ الْأَعْظَمِ بِالْکُوفَةِ أَنَاخُوا رَوَاحِلَهُمْ ثُمَّ وَقَفُوا عَلَی بَابِ الْمَسْجِدِ وَ أَرْسَلُوا إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِنَّا قَوْمٌ مِنَ الْیَهُودِ قَدِمْنَا مِنَ الْحِجَازِ وَ لَنَا إِلَیْکَ حَاجَةٌ فَهَلْ تَخْرُجُ إِلَیْنَا أَمْ نَدْخُلُ إِلَیْکَ قَالَ فَخَرَجَ إِلَیْهِمْ وَ هُوَ یَقُولُ سَیَدْخُلُونَ وَ یَسْتَأْنِفُونَ (3) بِالْیَمِینِ فَمَا حَاجَتُکُمْ (4) فَقَالَ لَهُ عَظِیمُهُمْ یَا ابْنَ أَبِی طَالِبٍ مَا هَذِهِ الْبِدْعَةُ الَّتِی أَحْدَثْتَ فِی دِینِ مُحَمَّدٍ فَقَالَ لَهُ وَ أَیَّةُ بِدْعَةٍ فَقَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ زَعَمَ قَوْمٌ مِنْ أَهْلِ الْحِجَازِ أَنَّکَ عَمَدْتَ إِلَی قَوْمٍ شَهِدُوا أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ لَمْ یُقِرُّوا أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُهُ فَقَتَلْتَهُمْ بِالدُّخَانِ فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَنَشَدْتُکَ بِالتِّسْعِ الْآیَاتِ الَّتِی أُنْزِلَتْ عَلَی مُوسَی علیه السلام بِطُورِ سَیْنَاءَ وَ بِحَقِّ الْکَنَائِسِ الْخَمْسِ الْقُدْسِ وَ بِحَقِّ السَّمْتِ (5) الدَّیَّانِ هَلْ تَعْلَمُ أَنَّ یُوشَعَ بْنَ نُونٍ أُتِیَ بِقَوْمٍ بَعْدَ وَفَاةِ مُوسَی شَهِدُوا أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ لَمْ یُقِرُّوا أَنَّ مُوسَی رَسُولُ اللَّهِ فَقَتَلَهُمْ بِمِثْلِ هَذِهِ الْقِتْلَةِ فَقَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ نَعَمْ أَشْهَدُ أَنَّکَ نَامُوسُ مُوسَی (6) قَالَ ثُمَّ أَخْرَجَ مِنْ قَبَائِهِ کِتَاباً فَدَفَعَهُ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَفَضَّهُ وَ نَظَرَ فِیهِ وَ بَکَی فَقَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ مَا یُبْکِیکَ یَا ابْنَ أَبِی طَالِبٍ إِنَّمَا نَظَرْتَ فِی هَذَا الْکِتَابِ وَ هُوَ کِتَابٌ سُرْیَانِیٌّ وَ أَنْتَ رَجُلٌ عَرَبِیٌّ فَهَلْ تَدْرِی مَا هُوَ فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام نَعَمْ هَذَا اسْمِی مُثْبَتٌ فَقَالَ لَهُ الْیَهُودِیُ

ص: 61

د؛ و چون در آن جنگ پیروز گشته و غنیمت یافتند، علی علیه السّلام تمایل پیدا کرد از میان غنایم، کنیزی را خریداری نماید و بهای او را به حساب غنیمت­ها قرار دهد. پس حاطب بن أبی بلعته و بریده اسلمی با آن حضرت به رقابت پرداخته و قیمت بیشتری برای آن کنیز پیشنهاد دادند و کار را به مزایده کشاندند. و چون علی علیه السّلام چنین دید، نظری به آن کنیز انداخت و قیمتی برابر با قیمت متوسط آن کنیز در آن دوران بر او قرار داد. پس آن حضرت کنیز را به آن قیمت خرید و چون نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بازگشتند، آن دو دست به یکی کردند که بُریده موضوع را به پیامبر گزارش کند. پس بریده در مقابل رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله ایستاده و گفت: یا رسول الله، آیا نمی­بینید که از میان مسلمانان فقط پسر ابوطالب کنیزی از میان غنایم را برای خود برده است؟ رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله از وی روی برگرداند. پس بُریده به سمت راست پیامبر صَلی الله علیهِ و آله آمده سخنان خود را تکرار نمود و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله از وی روی برگرداند، آن­گاه به سمت چپ پیامبر رفته و بار دیگر سخنان خود را تکرار نمود ولی رسول خدا از وی روی برتافت، سپس به پشت سر پیامبر رفته و همان سخنان را تکرار نمود و آن حضرت از وی روی برتافت تا اینکه مجدداً رویروی آن حضرت قرار گرفت و سخن خود را تکرار نمود، پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله چنان به خشم آمد که پیش و بعد از آن هرگز دیده نشد که چنین خشمگین شده باشد که بر اثر آن رنگ رخسار آن حضرت دگرگون و رگ­های گردنش برجسته و تمام مفاصلش به لرزه افتاد و فرمود: ای بُریده، تو را چه میشود که رسول خدا را می آزاری بعد از روزی که به من وحی شده که:« إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنهَُمُ اللَّهُ فیِ الدُّنْیَا وَ الاَْخِرَةِ وَ أَعَدَّ لهَُمْ عَذَابًا مُّهِینًا* وَ الَّذِینَ یُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَتِ بِغَیرِْ مَا اکْتَسَبُواْ فَقَدِ احْتَمَلُواْ بُهْتَنًا وَ إِثْمًا مُّبِینًا»(1){بی گمان،

کسانی که خدا و پیامبر او را آزار می رسانند، خدا آنان را در دنیا و آخرت لعنت کرده و برایشان عذابی خفّت آور آماده ساخته است. و کسانی که مردان و زنان مؤمن را بی آنکه مرتکب [عمل زشتی] شده باشند آزار می رسانند، قطعاً تهمت و گناهی آشکار به گردن گرفته اند.} بریده عرض کرد: یا رسول الله، نمی­دانستم که دارم شما را آزرده خاطر می­کنم. رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: بریده، آیا گمان می­کنی فقط کسی که شخص مرا مورد هدف قرار دهد مرا می­­آزارد؟ آیا ندانستی که علی از من است و من از او، و هر که علی را بیازارد مرا آزرده و آنکه مرا بیازارد خدا را آزرده و هر که خدا را بیازارد بر خدا حق خواهد بود که او را با دردناک­ترین عذاب در آتش جهنم بیازارد؟!

ای بُریده، تو داناتری یا خدا؟ تو داناتری یا قاریان لوح محفوظ؟ تو داناتری یا فرشته موکّل بر ارحام؟ بریده عرض کرد: بلکه خدا داناتر است و قاریان لوح محفوظ داناترند و فرشته موکّل بر ارحام داناتر است! رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود:

ص: 67

فَأَرِنِی اسْمَکَ فِی هَذَا الْکِتَابِ وَ أَخْبِرْنِی مَا اسْمُکَ بِالسُّرْیَانِیَّةِ قَالَ فَأَرَاهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ اسْمَهُ فِی الصَّحِیفَةِ وَ قَالَ اسْمِی إِلْیَا فَقَالَ الْیَهُودِیُّ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ وَصِیُّ مُحَمَّدٍ وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ أَوْلَی النَّاسِ بِالنَّاسِ بَعْدَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله(1) وَ بَایَعُوا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ دَخَلَ الْمَسْجِدَ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ أَکُنْ عِنْدَهُ مَنْسِیّاً الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَثْبَتَنِی عِنْدَهُ فِی صَحِیفَةِ الْأَبْرَارِ(2).

تو داناتری ای بریده یا فرشتگان موکّل بر علی بن أبی طالب؟ عرض کرد: البته که فرشتگان موکَّل بر علی بن ابی طالب داناترند. رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: پس چگونه به او نسبت خطا کردن می­دهی و ملامت و تو بیخش می­کنی و کار وی را زشت و ناپسند می­پنداری در حالی که این جبرئیل است که مرا از قول فرشتگان موکّل بر علی خبر می­دهد که آن­ها از روزی که علی زاده شده هرگز گناهی از وی ثبت نکرده­اند؟ و این فرشته موکّل بر ارحام است که به من گفت: آن­ها پیش از تولّد وی، آن­گاه که در رحم مادرش شکل گرفت و استحکام یافت نوشته­اند که هرگز از او گناهی سر نخواهد زد! و این­ها قاریان لوح محفوظ­اند که به من خبر می­دهند در شبی که مرا به معراج بردند؛ دیده­اند که که در لوح محفوظ نوشته شده:« علی معصوم از هر گناه و لغزشی است» اینک تو ای بریده، چگونه او را گناهکار می­دانی در حالی که پروردگار عالم و فرشتگان مقرّب او را درستکار می­دانند؟! ای بُریده، برخلاف خوبی و نیکی متعرّض علی مشو که او امیرمؤمنان، سید اوصیا، سرور صالحان، دلاور مسلمانان و پیشوای مؤمنان دست وروی سپید است و قسمت کننده بهشت و دوزخ، به گونه­ای که گوید: این برای من است و این برای تو!

سپس فرمود: ای بُریده، آیا گمان نمی­کنی که علی آنقدر بر گردن شما گروه مسلمانان حق دارد که با وی از در فریب در نیایید و با او لجاجت نکنید و افزون بر آنچه می­گوید، چیزی نیفزایید؟ هیهات که قدر علی نزد خدا بزرگ­تر

از قدر وی نزد شماست! آیا می­خواهید شما را خبری دهم؟ عرض کردند: بلی یا رسول الله؛ رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خداوند در روز قیامت اقوامی را برمی­انگیزد که پیمانه گناه آن­ها پرمی­گردد، پس به ایشان گفته می­شود: این گناهان شما، پس خوبی­های شما کجاست؟ وگرنه نافرمانی کرده­اید؟! پس خواهند گفت: پروردگارا، به یاد نداریم خوبی کرده باشیم، ناگاه ندایی از جانب خدای عزّوجل می­رسد که:«ای بندگان من، اگر شما از خوبی­های خود خبر ندارید، من آن­ها را به شما می­شناسانم و برایتان می­اندوزم» سپس کاغذ کوچکی می­آورد و آن را در کفّه خوبی­های آن­ها قرار می­دهد که نسبت به بدی­های آنان بیشتر از فاصله آسمان تا زمین برتری می­یابد، سپس به هرکدام از آن­ها گفته می­شود: دست پدر، مادر ، برادران، خواهران، خواصّ خود، خویشاوندان، خدمتکاران و آشنایان خود را بگیر و آن­ها را وارد بهشت کن، پس اهل محشر خواهند گفت: پروردگارا، ما گناهان را شناختیم، حسنات و خوبی­های آن­ها چه بود؟ پس خدای عزّوجل به ایشان می­گوید: ای بندگان من، هریک از این­ها باقیمانده بدهی برادر (دینی) خود را برداشته

ص: 68

عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ فَقَالَ لَهُ إِنَّ عَلَیَّ نَذْراً أَنْ أُعْتِقَ نَسَمَةً(1) مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِیلَ فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا أَصْبَحْتُ أَثِقُ إِلَّا مَا کَانَ مِنْ حَسَنٍ وَ حُسَیْنٍ وَ بَنِی عَبْدِ الْمُطَّلِبِ (2) فَإِنَّهُمْ مِنْ شَجَرَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ هُمْ بَنُو أَبِی وَ اجْتَمَعَ أَهْلُ الْبَیْتِ بِأَدِلَّةٍ قَاطِعَةٍ وَ بَرَاهِینَ سَاطِعَةٍ بِأَنَّهُ مَعْصُومٌ وَ اجْتَمَعَ النَّاسُ أَنَّهُ لَمْ یَشْرَکْ قَطُّ وَ أَنَّهُ بَایَعَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فِی صِغَرِهِ وَ تَرَکَ أَبَوَیْهِ.

تَارِیخُ الْخَطِیبِ أَنَّهُ قَالَ جَابِرٌ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: ثَلَاثَةٌ لَمْ یَکْفُرُوا بِالْوَحْیِ طَرْفَةَ عَیْنٍ مُؤْمِنُ آلِ یس وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ آسِیَةُ امْرَأَةُ فِرْعَوْنَ.

تَفْسِیرُ وَکِیعٍ حَدَّثَنَا سُفْیَانُ بْنُ مُرَّةَ الْهَمْدَانِیُّ عَنْ عَبْدِ خَیْرٍ قَالَ: سَأَلْتُ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ (3) قَالَ وَ اللَّهِ مَا عَمِلَ بِهَذَا غَیْرُ أَهْلِ بَیْتِ رَسُولِ اللَّهِ نَحْنُ ذَکَرْنَا اللَّهَ فَلَا نَنْسَاهُ وَ نَحْنُ شَکَرْنَاهُ فَلَا نَکْفُرُهُ وَ

نَحْنُ أَطَعْنَاهُ فَلَا نَعْصِیهِ فَلَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ قَالَتِ الصَّحَابَةُ لَا نُطِیقُ ذَلِکَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ (4) قَالَ وَکِیعٌ یَعْنِی مَا أَطَقْتُمْ ثُمَّ قَالَ وَ اسْمَعُوا مَا تُؤْمَرُونَ بِهِ وَ أَطِیعُوا یَعْنِی أَطِیعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ أَهْلَ بَیْتِهِ فِیمَا یَأْمُرُونَکُمْ بِهِ.

وَ وَجَدْنَا الْعَامَّةَ إِذَا ذَکَرُوا عَلِیّاً فِی کُتُبِهِمْ أَوْ أَجْرَوْا ذِکْرَهُ عَلَی أَلْسِنَتِهِمْ قَالُوا کَرَّمَ اللَّهُ وَجْهَهُ یَعْنُونَ بِذَلِکَ عَنْ عِبَادَةِ الْأَصْنَامِ.

وَ رُوِیَ: أَنَّهُ اعْتَرَفَ عِنْدَهُ رَجُلٌ مُحْصَنٌ أَنَّهُ قَدْ زَنَی مَرَّةً بَعْدَ مَرَّةٍ وَ هُوَ یَتَجَاهَلُ حَتَّی اعْتَرَفَ الرَّابِعَةَ فَأَمَرَ بِحَبْسِهِ ثُمَّ نَادَی فِی النَّاسِ ثُمَّ أَخْرَجَهُ بِالْغَلَسِ (5) ثُمَّ حَفَرَ لَهُ حَفِیرَةً وَ وَضَعَهُ فِیهَا نَادَی أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ هَذِهِ حُقُوقُ اللَّهِ لَا یَطْلُبُهَا مَنْ کَانَ عَلَیْهِ مِثْلُهُ فَانْصَرَفُوا مَا خَلَا عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ وَ ابْنَیْهِ فَرَجَمَهُ ثُمَّ صَلَّی عَلَیْهِ.

وَ فِی التَّهْذِیبِ:

ص: 63

و نزد برادر(دینی) خود رفته و گوید: این را بگیر که من به سبب محبّتی که نسبت به علی بن ابی طالب علیه السّلام داری، تو را دوست می­دارم، پس آن یکی به وی می­گوید: آن بدهی را به سبب محبّتی که به علی داری، به تو بخشیدم و هر چه خواهی از ثروتم به تو می­دهم. پس خداوند از این کار آن­ها تشکر نموده و به سبب این کارشان گناهان آنان را کاسته، این عمل آن­ها را در صحیفه اعمالشان گنجانده و در ترازوی اعمالشان قرار داده و بهشت را بر آن­ها و پدران و مادرانشان واجب گردانید.

سپس فرمود: ای بُریده، کسانی که به سبب دشمنی با علی وارد جهنم می­شوند، بیشتر از سنگریزه­های است که در رمی جمرات انداخته می­شوند، پس برحذر باش از اینکه تو از جمله آنان باشی، و این قول خدای تبارک و تعالی است که می­فرماید:« ُ اعْبُدُواْ رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُم»(1){پروردگارتان

را که شما، و کسانی را که پیش از شما بوده اند آفریده است، پرستش کنید} یعنی: او را با بزرگداشت محمّد و علی بن ابی طالب. خدایی که که شما را به صورت آدمی آفرید و بعد از آن شما را راست قامت نمود و مصوَّر گردانیده صورت نیکو بخشیده آن­گاه خدای عزّوجل فرمود: «الّذین مِن قبلکم» گوید: یعنی: و پشتیبان شما را از سایر طبقات مردم آفرید« باشد که به تقوا گرایید»(2)

روایت7.

التهذیب: ابراهیم بن عبدالحمید گوید: شنیدم امام صادق علیه السّلام فرمود: اگر امیرالمؤمنین علیه السّلام قصد قضای حاجت داشت بر در باب الخلاء ایستاده و به دو طرف راست و چپ به دو فرشته موکَّل بر خود توجه نموده و می­فرمود: از من کناره گیرید که خدایتان بر من گواه است که تا بیرون نیامده­ام، خطایی نکنم.(3)

می­گویم: عبدالحمید بن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه گوید: ابو محمّد بن متویه در کتاب « الکفایۀ» تصریح نموده است که علی علیه السّلام معصوم است هرچند عصمتش واجب نبوده و عصمت جزء شروط امامت نیست، لیکن ادلّه وارده در روایات دالّ بر عصمت اویند و سبب یقین به باطن و نهان آن حضرت هستند، و در میان صحابه این ویژگی تنها به آن حضرت اختصاص دارد، و تفاوت دو عبارت ما آشکار است آن­گاه که می­گوییم:

ص: 69

أَنَّ مُحَمَّدَ بْنَ الْحَنَفِیَّةِ کَانَ مِمَّنْ رَجَعَ (1)

وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام کَانَ مِمَّنْ وَصَفَهُ اللَّهُ تَعَالَی فِی قَوْلِهِ وَ اجْنُبْنِی وَ بَنِیَّ أَنْ نَعْبُدَ الْأَصْنامَ (2) ثُمَّ قَالَ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِنا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَکَ (3) فَنَظَرْنَا فِی أَمْرِ الظَّالِمِ فَإِذَا الْأُمَّةُ قَدْ فَسَّرُوهُ أَنَّهُ عَابِدُ الْأَصْنَامِ وَ أَنَّ مَنْ عَبَدَهَا فَقَدْ لَزِمَهُ الذُّلُّ وَ قَدْ نَفَی اللَّهُ أَنْ یَکُونَ الظَّالِمُ خَلِیفَةً بِقَوْلِهِ لا یَنالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ (4) ثُمَّ إِنَّهُ لَمْ یَشْرَبِ الْخَمْرَ قَطُّ وَ لَمْ یَأْکُلْ مَا ذُبِحَ عَلَی النُّصُبِ وَ غَیْرُ ذَلِکَ مِنَ الْفُسُوقِ وَ قُرَیْشٌ مُلَوَّثُونَ بِهَا وَ کَذَلِکَ یَقُولُ الْقُصَّاصُ أَبُو فُلَانٍ فُلَانٌ وَ الطَّاهِرُ عَلِیٌّ.

تَفْسِیرُ الْقَطَّانِ عَنْ عَمْرِو بْنِ حُمْرَانَ عَنْ سَعِیدٍ عَنْ قَتَادَةَ عَنِ الْحَسَنِ الْبَصْرِیِّ قَالَ: اجْتَمَعَ عُثْمَانُ بْنُ مَظْعُونٍ وَ أَبُو طَلْحَةَ وَ أَبُو عُبَیْدَةَ وَ مُعَاذُ بْنُ جَبَلٍ وَ سُهَیْلُ بْنُ بیضا [بَیْضَاءَ] وَ أَبُو دُجَانَةَ فِی مَنْزِلِ سَعْدِ بْنِ أَبِی وَقَّاصٍ فَأَکَلُوا شَیْئاً ثُمَّ قَدَّمَ إِلَیْهِمْ شَیْئاً مِنَ الْفَضِیخِ (5) فَقَامَ عَلِیٌّ وَ خَرَجَ مِنْ بَیْنِهِمْ فَقَالَ عُثْمَانُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ عَلِیٌّ لَعَنَ اللَّهُ الْخَمْرَ وَ اللَّهِ لَا أَشْرَبُ شَیْئاً یَذْهَبُ بِعَقْلِی وَ یَضْحَکُ بِی مَنْ رَآنِی وَ أُزَوِّجُ کَرِیمَتِی مَنْ لَا أُرِیدُ وَ خَرَجَ مِنْ بَیْنِهِمْ فَأَتَی الْمَسْجِدَ وَ هَبَطَ جَبْرَئِیلُ بِهَذِهِ الْآیَةِ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا

یَعْنِی هَؤُلَاءِ الَّذِینَ اجْتَمَعُوا فِی مَنْزِلِ سَعْدٍ إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ(6) الْآیَةَ فَقَالَ عَلِیٌّ تَبّاً لَهَا وَ اللَّهِ یَا رَسُولَ اللَّهِ لَقَدْ کَانَ بَصَرِی فِیهَا نَافِذاً مُنْذُ کُنْتُ صَغِیراً.

قال الحسن و الله الذی لا إله إلا هو ما شربها قبل تحریمها و لا ساعة قط.

ثم إنه علیه السلام لم یأت بفاحشة قط و نزلت فیه قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ (7) الآیات.

فِی التَّارِیخِ مِنْ ثَلَاثَةِ طُرُقٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ یَاسِرٍ وَ ذَکَرَهُ جَمَاعَةٌ بِطُرُقٍ کَثِیرَةٍ عَنْ بُرَیْدَةَ

ص: 64

«زید معصوم است» و «زید وجوباً معصوم است چون امام می­باشد و از شروط درستی امامت آن است که معصوم باشد» زیرا مفهوم اول مذهب ما (معتزله) و مفهوم دوم مذهب امامیه است.(1)

می­گویم: اکثر روایات این باب و دیگر اقوال در این مورد آن­گونه که مناسب این کتاب باشد، در باب «وجوب عصمت امام» آمده که پیش از این معروض افتاد و روایات دیگری که دالّ بر این امر باشند بسیار زیادند و خواهند آمد و نمی­توان جملگی آن­ها در یک باب گرد آورد، و هرکس خواهان دلالت­های عقلی بر این امر است، لازم است به کتاب­های کلامی و بالأخص «الشافی» رجوع کنید .

باب شصتم : استدلال به ولایت امیرالمؤمنین

اشاره

استدلال به ولایت امیرالمؤمنین و استدلال به نایب قرار دادن پیامبر ایشان را در کارها بر امامت و خلافت ایشان و در آن روایات بسیاری است از باب­های گذشته و باب­های بعدی و مشتمل بر ذکر بالا رفتن ایشان از پشت رسول خدا صَلی الله علیهِ­ و آله برای انداختن بت­ها و واگذاری مسئولیت همسرانش در زمان حیات و بعد از وفاتش به امیرالمؤمنین علیه السّلام

روایات

روایت1.

مناقب ابن شهر آشوب: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله مأموریت قرائت سوره برائت را پس از عزل ابوبکر به اجماع مفسران و روایان حدیث به آن حضرت علیه السّلام واگذار نمود.(2)

می­گویم: شرح این ماجرا مفصلاً بیان گردیده است؛ سپس ابن شهر آشوب گوید:

ص: 70

الْأَسْلَمِیِّ فِی حَدِیثِهِ أَنَّهُ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: قَالَ لِی جَبْرَئِیلُ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ حَفَظَةَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ تَفْتَخِرُ عَلَی الْمَلَائِکَةِ أَنَّهَا لَمْ تَکْتُبْ عَلَی عَلِیٍّ خَطِیئَةً مُنْذُ صَحِبْتُهُ (1).

سیره نویسان بر این امر اجماع دارند و تاریخی آن را ذکر کرده گوید: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله خالد بن ولید را به همراه جمعی از جمله براء بن عازب به یمن فرستاد تا مردم آن را به اسلام دعوت کند. وی شش ماه در آنجا اقامت کرد لیکن کسی دعوتش را اجابت نکرد، پیامبر صَلی الله علیهِ و آله را این حالت خوش نیامد از این رو به امیرالمؤمنین علیه السّلام امر فرمود که برود و خالد را عزل نماید. چون امیرالمؤمنین به آنجا رسید، نماز صبح را با ایشان اقامه فرمود و سپس فرمان پیامبر صَلی الله علیهِ و آله را بر ایشان خواند و در پی آن همدانی­ها همگی در یک روز اسلام آوردند و مردم یمن به عنوان مسلمان با وی بیعت کردند. چون این خبر به رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله رسید، سجده شکر به جا آورده و فرمود: سلام بر همدان، سلام بر همدان! امیرالمؤمنین علیه السّلام در جنگ صفین ضمن ابیاتی فرموده است:

-« اگر روزی دربان بهشت شده باشم، بی­تردید به همدانی­ها می­گفتم: ایمن وارد آن گردید!»

پیامبر صَلی الله علیهِ و آله چون علی علیه السّلام را به یمن فرستاد او را نماینده خود در آنجا و قاضی قرار داد تا بر طبق اتفاق نظری که دوست و دشمن بر سخنان آن حضرت دارند در میان آنان قضاوت کند، دست بر سینه­اش زده و فرمود: «خداوندا، او را استوار بدار و به وی فصل الخطاب تلقین فرما!» امیرالمؤمنین علیه السّلام گوید: از آن پس هرگز در قضاوت میان دو نفر دچار تردید نشدم. این حدیث را احمد بن حنبل و ابویعلی در مسندهای خود و ابن بطه در کتاب « الإبانه» از چهار طریق نقل کرده­اند.

وقتی آن حضرت را به انجام یک مأموریت شرعی به مدینه فرستاد، وی را به نمایندگی از خود گسیل داشت. احمد بن حنبل در مسند و کتاب الفضائل، ابویعلی در مسند، ابن بطّه در الإبانه و زمخشری در الفائق آن را چنین بیان کرده­اند- لفظ از احمد بن حنبل است- : علی السلام علیه فرمود: به همراه رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در تشییع جنازه­ای بودیم که فرمود: چه کسی به مدینه می­رود و قبری را فرو نمی­گذارد مگر اینکه آن را با خاک یکسان کند و هر تصویری را محو سازد و هر مجسمه­ای را که دید، درهم شکند؟ پس مردی برخاست و عرض کرد: من، اما از هیبت مردم مدینه ترسید و نشست. پس من به سرعت به آنجا رفته و برگشته و به آن حضرت عرض کردم: یا رسول الله، همه قبور مدینه را با خاک یکسان کرده، تصویرها را محو نموده و بت­ها را شکستم. گوید: پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هرکس بار دیگر چنین کند، یقیناً به آنچه خداوند بر محمّد نازل فرموده، کفر ورزیده است، تا پایان حدیث.

و علی علیه السّلام را نیابت داد تا بغیر از شصت و سه شتر همه شتران او را ذبح نماید. اسماعیل بخاری، ابو داود سیستانی، بلاذری، ابویعلی موصلی، احمد بن حنبل و ابوالقاسم اصفهانی

ص: 71

در «الترغیب» از جابر و ابن عباس آورده­اند- و لفظ از اصفهانی است- که : رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله یکصد شتر پروار قربانی نمود، پس علی علیه السّلام از مدینه آمد و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله وی را شریک ثلث شتران خود گردانید از این رو آن حضرت شصت و شش شتر را نحر فرمود و به علی علیه السّلام امر نمود سی و چهار شتر را نحر کند و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به وی دستور داد از هر قربانی مقداری گوشت بردارد، سپس آن گوشت پخته شد و آن دو هم از گوشت خوردند و هم از آبگوشت؛ و در روایت مجاهد از عبدالرحمان بن أبی لیلی از علی علیه السّلام آمده است که آن حضرت فرمود: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به من امر فرمود که مسؤولیت شترها را بپذیرم و فرمود: چون آن­ها را نحر کردی، پوست­ها، جُل­ها و پی­های(چربی­) آن­ها را صدقه بده؛ و در روایتی دیگر: به من فرمود: چیزی به قصاب نده که ما خود اجرت او را می­پردازیم.

کافی کلینی: امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله با دست خود 63 شتر را نحر فرمود و علی علیه السّلام بقیه شتران را نحر نمود.

در تهذیب الأحکام آمده است که چون پیامبر صَلی الله علیهِ و آله از سعی میان صفا و مروه فارغ گشت فرمود: این جبرئیل است که مرا فرمان می­دهد که دستور دهم هرکس قربانی نیاورده، احرام عمره بندد. سپس فرمود: اگر آنچه را که اکنون بر من روشن گشته در آغاز کار می­دانستم، همانند شما قربانی با خود نمی­آوردم و عمره به جای می­آوردم لیکن اکنون قربانی­ها را با خود آورده­ام. رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله 66 یا 64 قربانی با خود آورده بود و علی علیه السّلام نیز از یمن با 34 یا 36 قربانی آمد، و به علی علیه السّلام فرمود: بر چه نیتی احرام بسته­ای؟ عرض کرد: احرام من به نیّت احرام پیامبر است. فرمود: پس همانند من محرِم باش و تو در قربانی من شریک هستی. و چون رمی جمرات به جای آورد، رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله 66 و علی علیه السّلام 34 شتر نحر کردند و از علی علیه السّلام خواست به نیابت از او شترها را قربانی کند.

الحاکم بن البیّع در «معرفۀ علوم الحدیث» مرفوعاً از زرّ بن جیش آورده است که: علی علیه السّلام دو قوچ قربانی می­کرد، یکی به نیابت از پیامبر و دیگری از جانب خودش،

ص: 72

غَنِمُوا رَغِبَ عَلِیٌّ فِی أَنْ یَشْتَرِیَ مِنْ جُمْلَةِ الْغَنَائِمِ جَارِیَةً فَجَعَلَ (1) ثَمَنَهَا فِی جُمْلَةِ الْغَنَائِمِ فَکَایَدَهُ فِیهَا حَاطِبُ بْنُ أَبِی بَلْتَعَةَ وَ بُرَیْدَةُ الْأَسْلَمِیُّ وَ زَایَدَاهُ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیْهِمَا یُکَایِدَانِهِ نَظَرَ إِلَیْهَا(2) إِلَی أَنْ بَلَغَتْ قِیمَتُهَا قِیمَةَ عَدْلٍ فِی یَوْمِهَا فَأَخَذَهَا بِذَلِکَ فَلَمَّا رَجَعَا(3) إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله تَوَاطَئَا عَلَی أَنْ یَقُولَ ذَلِکَ بُرَیْدَةُ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَوَقَفَ بُرَیْدَةُ قُدَّامَ رَسُولِ اللَّهِ (4) فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ لَمْ تَرَ إِلَی ابْنِ أَبِی طَالِبٍ (5) أَخَذَ جَارِیَةً مِنَ الْمَغْنَمِ دُونَ الْمُسْلِمِینَ فَأَعْرَضَ عَنْهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ جَاءَ عَنْ یَمِینِهِ فَقَالَهَا فَأَعْرَضَ عَنْهُ رَسُولُ اللَّهِ فَجَاءَ عَنْ یَسَارِهِ فَقَالَهَا فَأَعْرَضَ عَنْهُ رَسُولُ اللَّهِ وَ جَاءَ مِنْ خَلْفِهِ فَقَالَهَا فَأَعْرَضَ عَنْهُ ثُمَّ عَادَ إِلَی بَیْنِ یَدَیْهِ فَقَالَهَا فَغَضِبَ رَسُولُ اللَّهِ غَضَباً لَمْ یُرَ قَبْلَهُ وَ لَا بَعْدَهُ غَضَبٌ مِثْلُهُ وَ تَغَیَّرَ لَوْنُهُ وَ انْتَفَخَتْ أَوْدَاجُهُ وَ ارْتَعَدَتْ فَرَائِصُهُ وَ قَالَ یَا بُرَیْدَةُ مَا لَکَ آذَیْتَ رَسُولَ اللَّهِ مُنْذُ الْیَوْمِ إِنِّی سَمِعْتُ اللَّهَ (6) عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً مُهِیناً وَ الَّذِینَ یُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ بِغَیْرِ مَا اکْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتاناً وَ إِثْماً مُبِیناً(7) قَالَ بُرَیْدَةُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا عَلِمْتُنِی (8) قَصَدْتُکَ بِأَذًی قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَ وَ تَظُنُّ یَا بُرَیْدَةُ أَنَّهُ لَا یُؤْذِینِی إِلَّا مَنْ قَصَدَ ذَاتَ نَفْسِی أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ عَلِیّاً مِنِّی وَ أَنَا مِنْهُ وَ أَنَّ مَنْ آذَی عَلِیّاً فَقَدْ آذَانِی وَ مَنْ آذَانِی فَقَدْ آذَی اللَّهَ وَ مَنْ آذَی اللَّهَ فَحَقٌّ عَلَی اللَّهِ أَنْ یُؤْذِیَهُ بِأَلِیمِ عَذَابِهِ فِی نَارِ جَهَنَّمَ یَا بُرَیْدَةُ أَنْتَ أَعْلَمُ أَمِ اللَّهُ أَنْتَ أَعْلَمُ أَمْ قُرَّاءُ اللَّوْحِ الْمَحْفُوظِ أَنْتَ أَعْلَمُ أَمْ مَلَکُ الْأَرْحَامِ قَالَ بُرَیْدَةُ بَلِ اللَّهُ أَعْلَمُ وَ قُرَّاءُ اللَّوْحِ الْمَحْفُوظِ أَعْلَمُ وَ مَلَکُ الْأَرْحَامِ أَعْلَمُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله

ص: 67

و فرمود: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به من امر فرموده که به نیابت از وی قربانی کنم و من همیشه چنین خواهم کرد. و احمد بن حنبل در «الفضائل» آن را روایت کرده است.

و او را به نیابت از خود برای اصلاح آنچه خالد تباه کرده بود، فرستاد. بخاری روایت کرده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله خالد به سریّه­ای فرستاد و او به قبیله ابو زاهر اسدی شبیخون زد؛ و در روایت طبری آمده است که خالد دستور داد دست مردان آن­ها را از پشت بسته و شمشیر در میان ایشان نهاده جمعی را به قتل رساند تا اینکه امان نامه­ای را که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به وی و قبیله­اش داده بود را آوردند. همه ناقلین می گویند که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خداوندا من در حضور تو از کار خالد بیزاری می­جویم. و در روایت ابوسعید خدری آمده است که آن حضرت فرمود: خدایا، من از خالد بیزارم!- سه بار- سپس فرمود: اما دارایی شما را مسلمانان برده و تقسیم کرده­اند و بدین ترتیب از دست رفته است، لیکن من مانند آن­ها را به شما باز می­گردانم. از طرفی سه بسته از اموال یمن را نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آوردند، پس آن حضرت فرمود: یا علی، ذمّه خدا و رسولش را آزاد کن و سپس آن سه بسته را تحویل وی داد. پس علی علیه السّلام دستور داد اموال از دست رفته آنان را مکتوب کنند و آن­ها چنین کردند، آن­گاه

یکی از بسته­ها را گشوده و به آنان فرمود: این بسته را بردارید و با آنچه از دست داده­اید ارزیابی کنید. عرض کردند: سبحان الله، این بیشتر از آنی است که از دست داده­ایم. فرمود: بسته دوم را نیز بردارید و آن­ها را بر تن خانواده­هایتان و خدمتکارانتان کنید تا به همان مقدار که غمگین گشته­اند، خوشحال شوند، و سومین بسته را نیز بابت خسارت­هایی که متحمل شده­اید و از آن­ها خبر دارید یا ندارید بردارید تا از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله راضی و خوشنود گردید. و چون علی علیه السّلام نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بازگشت، آن حضرت را از کاری که کرده بود آگاه نمود، پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله چنان خندید که دندان­های آسیای آن حضرت آشکار شدند و فرمود: خداوند ذمّه تو را پاک کند همان­طور که ذمّه مرا پاک کردی؛ و نظیر این ماجرا در مورد بنی جذیمه نیز روایت شده است.(1)

حمیری:

-« آن کیست که محمّد به وی وصیت کرد که وعده­ها را به جا آورد پس وام­ها را ادا کرد.»

و به هنگام هجرت علی علیه السّلام را در خانواده و اموال خویش جانشین خود فرمود تا تمام بدهی­های او را پرداخته و امانات مردم را به ایشان مسترد دارد و به وی وصیت نمود دیونش را ادا کند.

طبری با اسناد خود از عبّاد از علی علیه السّلام آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: چه کسی وام مرا پرداخت نموده و به وعده­های من عمل می­نماید تا در بهشت با من باشد؟ عرض کردم: من یا رسول الله!

ص: 73

فَأَنْتَ أَعْلَمُ یَا بُرَیْدَةُ أَمْ حَفَظَةُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ قَالَ بَلْ حَفَظَةُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَکَیْفَ تُخَطِّئُهُ وَ تَلُومُهُ وَ تُوَبِّخُهُ وَ تُشَنِّعُ عَلَیْهِ فِی فِعْلِهِ وَ هَذَا جَبْرَئِیلُ أَخْبَرَنِی عَنْ حَفَظَةِ عَلِیٍّ أَنَّهُمْ مَا کَتَبُوا عَلَیْهِ قَطُّ خَطِیئَةً مُنْذُ وُلِدَ وَ هَذَا مَلَکُ الْأَرْحَامِ حَدَّثَنِی أَنَّهُمْ کَتَبُوا قَبْلَ أَنْ یُولَدَ حِینَ اسْتَحْکَمَ فِی بَطْنِ أُمِّهِ أَنَّهُ لَا یَکُونُ مِنْهُ خَطِیئَةٌ أَبَداً وَ هَؤُلَاءِ قُرَّاءُ اللَّوْحِ الْمَحْفُوظِ أَخْبَرُونِی لَیْلَةَ أُسْرِیَ بِی أَنَّهُمْ وَجَدُوا فِی اللَّوْحِ الْمَحْفُوظِ عَلِیٌّ الْمَعْصُومُ مِنْ کُلِّ خَطَإٍ وَ زَلَّةٍ فَکَیْفَ تُخَطِّئُهُ أَنْتَ یَا بُرَیْدَةُ وَ قَدْ صَوَّبَهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ وَ الْمَلَائِکَةُ الْمُقَرَّبُونَ یَا بُرَیْدَةُ لَا تَعَرَّضْ لِعَلِیٍّ بِخِلَافِ الْحَسَنِ الْجَمِیلِ فَإِنَّهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ سَیِّدُ الْوَصِیِّینَ وَ سَیِّدُ الصَّالِحِینَ وَ فَارِسُ الْمُسْلِمِینَ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ وَ قَسِیمُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ یَقُولُ (1) هَذَا لِی وَ هَذَا لَکِ ثُمَّ قَالَ یَا بُرَیْدَةُ أَ تَرَی لِعَلِیٍ (2) مِنَ

الْحَقِّ عَلَیْکُمْ مَعَاشِرَ الْمُسْلِمِینَ أَلَّا تُکَایِدُوهُ وَ لَا تُعَانِدُوهُ وَ لَا تُزَایِدُوهُ هَیْهَاتَ إِنَّ قَدْرَ عَلِیٍّ عِنْدَ اللَّهِ أَعْظَمُ مِنْ قَدْرِهِ عِنْدَکُمْ أَ وَ لَا أُخْبِرُکُمْ قَالُوا بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَإِنَّ اللَّهَ یَبْعَثُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَقْوَاماً یَمْتَلِئُ مِنْ جِهَةِ السَّیِّئَاتِ مَوَازِینُهُمْ فَیُقَالُ لَهُمْ هَذِهِ السَّیِّئَاتُ فَأَیْنَ الْحَسَنَاتُ وَ إِلَّا فَقَدْ عَصَیْتُمْ فَیَقُولُونَ یَا رَبَّنَا مَا نَعْرِفُ لَنَا حَسَنَاتٍ فَإِذَا النِّدَاءُ مِنْ قِبَلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَئِنْ لَمْ تَعْرِفُوا لِأَنْفُسِکُمْ عِبَادِی حَسَنَاتٍ فَإِنِّی أَعْرِفُهَا لَکُمْ وَ أُوَفِّرُهَا عَلَیْکُمْ ثُمَّ یَأْتِی بِرُقْعَةٍ صَغِیرَةٍ یَطْرَحُهَا(3) فِی کِفَّةِ حَسَنَاتِهِمْ فَتَرْجَحُ بِسَیِّئَاتِهِمْ بِأَکْثَرَ مِمَّا بَیْنَ السَّمَاءِ إِلَی الْأَرْضِ (4) فَیُقَالُ لِأَحَدِهِمْ خُذْ بِیَدِ أَبِیکَ وَ أُمِّکَ وَ إِخْوَانِکَ وَ أَخَوَاتِکَ وَ خَاصَّتِکَ وَ قَرَابَاتِکَ وَ أَخْدَامِکَ وَ مَعَارِفِیکَ (5) فَأَدْخِلْهُمُ الْجَنَّةَ فَیَقُولُ أَهْلُ الْمَحْشَرِ یَا رَبِ (6) أَمَّا الذُّنُوبُ فَقَدْ عَرَفْنَاهَا فَمَا ذَا کَانَتْ حَسَنَاتُهُمْ فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَا عِبَادِی مَشَی أَحَدُهُمْ بِبَقِیَّةِ دَیْنٍ لِأَخِیهِ إِلَی

ص: 68

فردوس دیلمی: سلمان گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی بن ابی طالب وعده­های مرا به جای می­آورد و وام مرا ادا می­نماید.

احمد بن حنبل در «الفضائل» از ابن آدم سلولی و حبشی بن جناده سلولی آورده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی از من است و من از اویم و وام مرا جز خودم یا علی ادا نمی­کند. و نیز آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله فرمود: «وام مرا پرداخت می­کند و وعده­های مرا به جای می­آورد» و در روایات بسیاری آمده است که به وی فرمود:« تو ادا کننده وام منی.»

قتاده: اطلاع یافتم که علی علیه السّلام سه سال در موسم حج ندا در داد: هرکس طلبی از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله دارد، بیاید تا وام او را پرداخت کنیم. محدّثان عامه نیز از حبشی بن جناده نقل کرده­اند که مردی نزد ابوبکر آمده و گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله وعده کرد سه مشت خرما به من بدهد. ابوبکر گفت: یا علی، سه مشت خرما به وی بده! سپس ابوبکر خرما­ها را شمرد و آن را هر مشت شصت دانه یافت، پس گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله راست فرمود، شنیدم فرمود: ای ابوبکر مشت من و علی در شمارش یکسان هستند.

بدهی پیامبر صَلی الله علیهِ و آله که وعده­های آن حضرت بود بالغ بر هشتاد هزار درهم بود که علی علیه السّلام آن را ادا فرمود.

و از جمله دَین­هایی که به جای وی ادا نمود دَین به خدا بود که بزرگ­تر است و شامل اموری می­شد که خداوند انجام آن­ها را بر وی فرض کرده بود و آن حضرت پیش از ادای آن­ها رحلت فرمودند و به علی علیه السّلام وصیت نمود آن­ها را از جانب او به جای آورد و این خود قول خدای متعال است که فرمود:« یَأَیهَُّا النَّبیِ ُّ جَاهِدِ الْکُفَّارَ وَ الْمُنَافِقِین»{ای پیامبر، با کافران و منافقان جهاد کن} پس آن حضرت در حیات خود با کفار جهاد فرمود و به علی امر کرد پس از وفاتش با منافقان جهاد کند، پس علی علیه السّلام با ناکثین، قاسطین و مارقین جهاد نمود و بدین ترتیب دَین رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را به خدا ادا نمود.

آن حضرت طلاق همسرانش را به علی علیه السّلام واگذار فرمود.

ابو الدرعل مرادی و صالح مولای التومه از عایشه روایت کرده­اند که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله اختیار طلاق همسرانش را به علی علیه السّلام واگذار فرمود.

اصبغ بن نباتۀ گوید: در روز جمل علی علیه السّلام به عایشه پیغام داد که برگرد وگرنه سخنی خواهم گفت که از خدا و رسولش دور شوی. و امیرالمؤمنین علیه السّلام به حسن علیه السّلام فرمود: نزد فلان زن برو و به وی بگو: امیرلمؤمنین به تو می­گوید: سوگند به آنکه دانه و خلایق را آفرید، اگر هم­اکنون باز نگردی چیزی را که می­دانی برایت خواهم فرستاد.

ص: 74

أَخِیهِ (1) فَقَالَ خُذْهَا فَإِنِّی أُحِبُّکَ بِحُبِّکَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ لَهُ الْآخَرُ قَدْ تَرَکْتُهَا لَکَ بِحُبِّکَ لِعَلِیٍّ وَ لَکَ مِنْ مَالِی مَا شِئْتَ فَشَکَرَ اللَّهُ تَعَالَی ذَلِکَ لَهُمَا فَحَطَّ بِهِ خَطَایَاهُمَا وَ جَعَلَ ذَلِکَ فِی حَشْوِ صَحِیفَتِهِمَا وَ مَوَازِینِهِمَا وَ أَوْجَبَ لَهُمَا وَ لِوَالِدَیْهِمَا الْجَنَّةَ(2) ثُمَّ قَالَ یَا بُرَیْدَةُ إِنَّ مَنْ یَدْخُلُ النَّارَ بِبُغْضِ عَلِیٍّ أَکْثَرُ مِنْ حَصَی الْخَذْفِ (3) الَّذِی یُرْمَی عِنْدَ الْجَمَرَاتِ فَإِیَّاکَ أَنْ تَکُونَ مِنْهُمْ فَذَلِکَ قَوْلُهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی اعْبُدُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ (4) اعْبُدُوهُ بِتَعْظِیمِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ الَّذِی خَلَقَکُمْ نَسَماً وَ سَوَّاکُمْ مِنْ بَعْدِ ذَلِکَ وَ صَوَّرَکُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَکُمْ ثُمَّ قَالَ عَزَّ وَ جَلَ وَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ قَالَ وَ خَلَقَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ مِنْ سَائِرِ أَصْنَافِ النَّاسِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ (5).

و چون حسن علیه السّلام پیغام امیرالمؤمنین را به وی رساند، برخاسته و گفت: دست از سر من بردارید (مرا باز گردانید) پس زنی از مهالبه به وی گفت: ابن عباس که بزرگ بنی­هاشم است نزد تو آمد و تو با وی جروبحث کردی و او از نزد تو خشمگین بیرون رفت و هم­اکنون جوانی نزد تو آمده و چنین از زمین کَنده شدی؟! عایشه گفت: این جوان پسر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله است، هرکس می­خواهد چشمان رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را ببیند، به این جوان نگاه کند. و علی پیغامی را برای من فرستاده که می­دانم چیست. آن زن گفت: تو را به حقّی که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بر تو دارد سوگند می­دهم که مرا از پیغامی که برایت فرستاده باخبر کن! عایشه گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله اجازه طلاق همسرانش را به علی واگذار کرده است، پس هر زنی را که علی در این دنیا طلاق دهد، در آخرت از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله دور خواهد بود.

و در روایتی آمده است: پیامبرصَلی الله علیهِ و آله مشغول تقسیم غنایمی میان یاران خود بود که از وی خواستیم از آن غنایم چیزی به ما بدهد و بر این خواسته اصرار کردیم؛ پس علی ما را ملامت کرد و گفت: بس کنید، پیش از این رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را آزار ندهید! ما نیز به وی حمله­ور شدیم که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله از برخورد ما با علی به خشم آمده و فرمود: ای علی، من طلاق آن­ها را به تو واگذار می­کنم، پس هرکدام را که طلاق دهی، طلاقش بائن خواهد بود؛ و آن حضرت هیچ زمانی را برای این اختیار معیّن نفرمود، نه در حیات و نه پس از مرگ. پیغام علی اشاره به این اختیار بود، لذا من بیم آن دارم که برای همیشه از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله دور گردم.

خطیب خوارزم:

-«علی، وصیّ او بر زنان بود، او امین بود و حجابی مانع از تردد او نزد پیامبر نمی­شد»

و در شب هجرت وی را در بستر خود خوابانید و انتقال زنان اهل بیت را بعد از سه روز از هجرت به مدینه، به وی سپرد و در امور خصوصی و حفظ اسرار نظیر ماجرای ماریه زمانی که به وی تهمت زدند او را امین می شمرد. و چون به جنگ تبوک رفت وی را جانشین خود در مدینه قرار داد و قتل دلاوران قریش را به وی واگذار نموده، پس از هزیمت­شان او را بر ایشان گمارد و هنگامی که وی را به فدک فرستاد به نیابت از خود فرستاد و رفتن به سوی بنی زهره را به او واگذار نمود و در جنگ اُحد او را پرچمدار سپاه خود نمود و تنها پرچمدار سپاه بود و به هنگام وفات او را بر خود گمارده، غسل و کفن و نماز و دفن خود را به وی سپرد؛ و از آن حضرت نقل شده است که: ما اهل نبوت و رسالت و امامت هستیم و جایز نیست هنگام ولادتمان قابله­ها ما را بگیرند. و سرپرستی امام به هنگام ولادت امام و به هنگام مرگ او کار بستن چشم(پس از وفات)، غسل و دفنش

ص: 75

زَیْدٌ مَعْصُومٌ وَ قَوْلِنَا(1) زَیْدٌ وَاجِبُ الْعِصْمَةِ لِأَنَّهُ إِمَامٌ وَ مِنْ شَرْطِ الْإِمَامِ أَنْ یَکُونَ مَعْصُوماً فَالاعْتِبَارُ الْأَوَّلُ مَذْهَبُنَا وَ الِاعْتِبَارُ الثَّانِی مَذْهَبُ الْإِمَامِیَّةِ(2).

أقول: قد مر أکثر أخبار الباب مع سائر القول فی ذلک مما یناسب الکتاب فی باب وجوب عصمة الإمام و قد مضی و سیأتی ما یدل علی ذلک فی أخبار کثیرة لا یمکن جمعها فی باب واحد و من أراد الدلائل العقلیة علی ذلک فلیرجع إلی الکتب الکلامیة لا سیما الشافی.

جز توسط امامی چون خودِ او جایز نمی­باشد. رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله هنگام ولادت علی علیه السّلام سرپرستی وی را بر عهده گرفت و علی علیه السّلام نیز مسؤولیت امور مربوط به وفات آن حضرت را عهده­دار گردید، و امیرالمؤمنین علیه السّلام سرپرستی حسن و حسین علیهما السّلام را به هنگام ولادت برعهده گرفت و آن دو نیز عهده­دار کارهای مربوط به وفات آن حضرت را شدند. و آن­گونه که إن شاء الله گفته خواهد شد، امر امامت نیز به وی سپرده شد.

و در روز فتح مکه کار عظیمی را به وی واگذار نمود، و آن اینکه آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله ایستاد تا علی از شانه­­های وی بالا رفته و از سقف خانه کعبه آویزان شود. پس علی علیه السلام بالا رفت در حالیکه چنان بت­ها را از جا می­کند و بر زمین می­افکند تا بشکنند که دیوارهای کعبه به لرزه می­افتادند؛ احمد بن حنبل و ابویعلی موصلّی در مسندهای خود، ابوبکر خطیب در تاریخ خود، محمّد بن صباح زعفرانی در «الفضائل»، خطیب خوارزمی در الأربعین خود، ابوعبدالله نطنزی در الخصائص و ابوالمضا صبیح غلام امام رضا علیه السّلام روایت کرده که: شنیدم که امام رضا از پدرش از جدّش درباره آیه:« وَ رَفَعْنَاهُ مَکاَنًا عَلِیًّا»(1){و [ما] او را به مقامی بلند ارتقا دادیم.} روایت کرده فرمود: درباره بالا رفتن علی علیه السّلام از کتف پیامبر صَلی الله علیهِ و آله برای درهم شکستن بت­ها نازل شده است.

ابوبکر شیرازی در کتاب «نزول القرآن فی­ شأن امیرالمؤمنین علیه السّلام» قتاده از ابن مسیّب از ابوهریره روایت کرده که جابر بن عبدالله به من گفت: به همراه پیامبر صَلی الله علیهِ و آله وارد مکّه شدیم در حالی که درون کعبه و اطراف آن 360 بت وجود داشت، پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله امر فرمود همه آن بت­ها را بر زمین بکوبند، پس همه با سر بر زمین افتادند. درون کعبه بتی بلند به نام «هُبَل» وجود داشت، پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نگاهی به علی علیه السّلام افکنده و به وی فرمود: علی، سوار پشت من می­شوی یا سوار پشت تو بشوم تا هبل را از پشت کعبه بر زمین افکنم؟ عرض کردم: یا رسول الله، شما بر پشت من سوار شوید. و چون بر پشت من سوار شد، به دلیل سنگینی بار رسالت نتوانستم وی را حمل کنم. لذا عرض کردم: یا رسول الله، من سوار پشت شما می­شوم! پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله خنده­ای فرمود و پایین آمده و کمر مبارک خود را خم نمود و من بر پشت آن حضرت نشستم، و قسم به کسی که دانه را شکافت و آدمیان را آفرید، اگر می­خواستم آسمان را با دست خود بگیرم، این کار را می­کردم، سپس هبل را از پشت کعبه بر زمین افکندم، آنگاه خدای متعال آیه: «وَ قُلْ جَاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْبَاطِل»(2){و بگو: «حق آمد و باطل نابود شد} نازل گردید.

و احمد بن حنبل و ابوبکر خطیب در کتاب ایشان مرفوعاً از نعیم بن حکیم مدائنی روایت کرده­اند که گفت: ابومریم مرا از علی بن ابی طالب علیه السّلام روایت نموده که فرمود: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله مرا با خود

ص: 76

وَ أَجْمَعَ أَهْلُ السِّیَرِ وَ قَدْ ذَکَرَهُ التَّارِیخِیُّ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله بَعَثَ خَالِداً إِلَی الْیَمَنِ یَدْعُوهُمْ إِلَی الْإِسْلَامِ فِیهِمُ الْبَرَاءُ بْنُ عَازِبٍ فَأَقَامَ سِتَّةَ أَشْهُرٍ فَلَمْ یُجِبْهُ أَحَدٌ فَسَاءَ ذَلِکَ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ أَمَرَهُ (1) أَنْ یَعْزِلَ خَالِداً فَلَمَّا بَلَغَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام الْقَوْمَ صَلَّی بِهِمُ الْفَجْرَ ثُمَّ قَرَأَ عَلَی الْقَوْمِ کِتَابَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَسْلَمَ هَمْدَانُ کُلُّهَا فِی یَوْمٍ وَاحِدٍ وَ تَبَایَعَ أَهْلُ الْیَمَنِ عَلَی الْإِسْلَامِ فَلَمَّا بَلَغَ ذَلِکَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَرَّ لِلَّهِ سَاجِداً وَ قَالَ السَّلَامُ عَلَی هَمْدَانَ السَّلَامُ عَلَی هَمْدَانَ.

وَ مِنْ أَبْیَاتٍ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی یَوْمِ صِفِّینَ:

وَ لَوْ أَنَّ یَوْماً کُنْتُ بَوَّابَ جَنَّةٍ***لَقُلْتُ لِهَمْدَانَ ادْخُلُوا بِسَلَامٍ

وَ اسْتَنَابَهُ لَمَّا أَنْفَذَهُ إِلَی الْیَمَنِ قَاضِیاً عَلَی مَا أَطْبَقَ عَلَیْهِ الْوَلِیُّ وَ الْعَدُوُّ عَلَی قَوْلِهِ صلی الله علیه و آله: وَ ضَرَبَ عَلَی صَدْرِهِ وَ قَالَ اللَّهُمَّ سَدِّدْهُ وَ لَقِّنْهُ فَصْلَ الْخِطَابِ قَالَ فَلَمَا شَکَکْتُ (2) فِی قَضَاءٍ بَیْنَ اثْنَیْنِ بَعْدَ ذَلِکَ الْیَوْمِ.

رَوَاهُ أَحْمَدُ بْنُ حَنْبَلٍ وَ أَبُو یَعْلَی فِی مُسْنَدَیْهِمَا وَ ابْنُ بَطَّةَ فِی الْإِبَانَةِ مِنْ أَرْبَعَةِ طُرُقٍ.

وَ اسْتَنَابَهُ حِینَ أَنْفَذَهُ إِلَی الْمَدِینَةِ لِمُهِمٍّ شَرْعِیٍّ ذَکَرَهُ- أَحْمَدُ فِی الْمُسْنَدِ وَ الْفَضَائِلِ وَ أَبُو یَعْلَی فِی الْمُسْنَدِ وَ ابْنُ بَطَّةَ فِی الْإِبَانَةِ وَ الزَّمَخْشَرِیُّ فِی الْفَائِقِ وَ اللَّفْظُ لِأَحْمَدَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: کُنَّا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ فِی جَنَازَةٍ فَقَالَ مَنْ یَأْتِی الْمَدِینَةَ فَلَا یَدَعُ قَبْراً إِلَّا سَوَّاهُ وَ لَا صُورَةً إِلَّا لَطَخَهَا(3) وَ لَا وَثَناً إِلَّا کَسَرَهُ فَقَامَ رَجُلٌ فَقَالَ أَنَا ثُمَّ هَابَ أَهْلَ الْمَدِینَةِ فَجَلَسَ فَانْطَلَقْتُ ثُمَّ جِئْتُ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ لَمْ أَدَعْ بِالْمَدِینَةِ قَبْراً إِلَّا سَوَّیْتَهُ وَ لَا صُورَةً إِلَّا لَطَخْتُهَا وَ لَا وَثَناً إِلَّا کَسَرْتُهُ قَالَ فَقَالَ صلی الله علیه و آله مَنْ عَادَ فَصَنَعَ شَیْئاً مِنْ ذَلِکَ فَقَدْ کَفَرَ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ الْخَبَرَ:.

وَ اسْتَنَابَهُ فِی ذَبْحِ بَاقِی إِبِلِهِ فِیمَا زَادَ عَلَی ثَلَاثَةٍ وَ سِتِّینَ- رَوَی إِسْمَاعِیلُ الْبُخَارِیُّ وَ أَبُو دَاوُدَ السِّجِسْتَانِیُّ وَ الْبَلاذُرِیُّ وَ أَبُو یَعْلَی الْمَوْصِلِیُّ وَ أَحْمَدُ بْنُ حَنْبَلٍ وَ أَبُو الْقَاسِمِ الْأَصْفَهَانِیُ

ص: 71

به سوی بت­ها برده و فرمود: بنشین، پس در کنار کعبه نشستم. آنگاه رسول خدا بر شانه­های من سوار شده و به من فرمود: برخیز و مرا نزد آن بت ببر، من نیز آن حضرت بلند کرده و برخاستم لیکن چون دریافت که در حمل وی ناتوانم، فرمود: بنشین! پس نشستم و آن حضرت را پیاده کردم، و رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله برای من نشسته و به من فرمود: سوار شو علی! پس بر شانه آن حضرت سوار شدم، سپس رسول خدا مرا بلند فرموده، و چون برخاست چنان تصوّر کردم که اگر می­خواستم می­توانستم آسمان را با دست خود بگیرم و به پشت بام کعبه بالا می­رفتم. سپس رسول خدا به کناری ایستاد و من بت بزرگ آن­ها، بت قریش را که از مس میخکوب شده با میخ­های آهنی ساخته شده بود، بر زمین انداختم... تا آخر حدیث. و در روایت خطیب آمده است: تصوّر کردم که اگر می­خواستم، اُفق آسمان را به چنگ می­آوردم .

و ابوالحسن علی بن احمد عاصمی مرفوعاً مرا از امیرالمؤمنین علیه السّلام روایت کرد که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: مرا حمل کن تا بت­های کعبه را بیندازیم، اما من توان حمل آن حضرت را نداشتم لذا او مرا حمل فرمود و در آن حال اگر می­خواستم آسمان را به چنگ آورم، می­آوردم. و در خبر دیگری آمده است علی علیه السلام فرمودند: به خدا سوگند اگر میخواستم دستم را به آسمان برسانم این کار را می کردم.

و قاضی ابو عمرو عثمان بن احمد مرفوعاً از ابن عباس روایت کرده که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به علی صلوات الله علیهما فرمود: برخیز به سراغ بت­ها در بالای کعبه برویم و آن­ها را بشکنیم. پس همگی برخاستند و چون به آنجا رسیدند، پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به وی فرمود: برخیز و از دوشم بالا برو تا تو را برای افکندن بت­ها بالا ببرم. پس علی علیه السّلام پیراهن خود را به آن حضرت داد و رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آن را روی شانه خود انداخت و علی علیه السّلام را بلند کرد تا به بالای کعبه رسید. پس علی علیه السّلام بت را که از مس بود از بالای کعبه بر زمین انداخت، پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله صدا زد: بیا پایین! پس علی علیه السّلام چنان از بالای کعبه به پایین پرید که گویی دو بال داشت. و گفته می­شود که عمر آرزوی انجام این کار را داشت که علی علیه السّلام به وی فرمود: کسی که آن را می­پرستیده، قادر به افکندن آن نیست.

و چون ابوبکر خلیفه شد و از منبر بالا رفت یک پله پایین­تراز پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نشست، و چون عمر خلیفه شد و از منبر بالا رفت یک پله پایین­تر نشست و چون عثمان خلیفه شد یک پله پایین تر نشست ولی چون علی صلوات الله علیه به خلافت رسید و از منبر بالا رفت، در جای رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نشست. در این هنگام صدای همهمه مردم به گوش آن حضرت رسید، لذا فرمود: این سرو صدایی که می­شنوم چیست؟ گفتند: به خاطر بالا رفتن شما از منبر و نشستن در جایی است

ص: 77

فِی التَّرْغِیبِ وَ اللَّفْظُ لَهُ عَنْ جَابِرٍ وَ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: أَهْدَی رَسُولُ اللَّهِ مِائَةَ بَدَنَةٍ(1) فَقَدِمَ عَلِیٌّ علیه السلام مِنَ الْمَدِینَةِ فَأَشْرَکَهُ فِی بُدْنِهِ بِالثُّلُثِ فَنَحَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله سِتّاً وَ سِتِّینَ بَدَنَةً وَ أَمَرَ عَلِیّاً فَنَحَرَ أَرْبَعاً وَ ثَلَاثِینَ وَ أَمَرَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مِنْ کُلِّ جَزُورٍ(2) بِبَضْعَةٍ فَطُبِخَتْ فَأَکَلَا مِنَ اللَّحْمِ وَ حَسَیَا مِنَ الْمَرَقِ (3).

وَ فِی رِوَایَةِ مُجَاهِدٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی لَیْلَی عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: أَمَرَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ أَقُومَ عَلَی الْبُدْنِ قَالَ فَإِذَا نَحَرْتَهَا فَتَصَدَّقْ بِجُلُودِهَا وَ بِجِلَالِهَا(4) وَ بِشُحُومِهَا وَ فِی رِوَایَةٍ أَنْ لَا أُعْطِیَ الْجَازِرَ مِنْهَا قَالَ نَحْنُ نُعْطِیهِ مِنْ عِنْدِنَا(5).

کَافِی الْکُلَیْنِیِّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: نَحَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِیَدِهِ ثَلَاثاً وَ سِتِّینَ وَ نَحَرَ عَلِیٌّ مَا غَبَرَ(6).

تَهْذِیبُ الْأَحْکَامِ: إِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله لَمَّا فَرَغَ مِنَ السَّعْیِ قَالَ هَذَا جَبْرَئِیلُ یَأْمُرُنِی بِأَنْ آمُرَ مَنْ لَمْ یَسُقْ هَدْیاً أَنْ یُحِلَّ وَ لَوِ اسْتَقْبَلْتُ مِنْ أَمْرِی مَا اسْتَدْبَرْتُ لَصَنَعْتُ مِثْلَ مَا أَمَرْتُکُمْ وَ لَکِنِّی سُقْتُ الْهَدْیَ وَ کَانَ صلی الله علیه و آله سَاقَ الْهَدْیَ سِتّاً وَ سِتِّینَ أَوْ أَرْبَعاً وَ سِتِّینَ.

وَ جَاءَ عَلِیٌّ مِنَ الْیَمَنِ بِأَرْبَعٍ وَ ثَلَاثِینَ أَوْ سِتٍّ وَ ثَلَاثِینَ وَ قَالَ لِعَلِیٍّ بِمَا أَهْلَلْتَ قَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِهْلَالًا کَإِهْلَالِ النَّبِیِّ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله کُنْ عَلَی إِحْرَامِکَ مِثْلِی وَ أَنْتَ شَرِیکِی فِی هَدْیِی فَلَمَّا رَمَی الْجَمْرَةَ نَحَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْهَا سِتّاً وَ سِتِّینَ وَ نَحَرَ عَلِیٌّ أَرْبَعاً وَ ثَلَاثِینَ وَ اسْتَنَابَهُ فِی التَّضَحِّی.

الْحَاکِمُ بْنُ الْبَیِّعِ فِی مَعْرِفَةِ عُلُومِ الْحَدِیثِ حَدَّثَنَا أَبُو نَصْرٍ سَهْلٌ الْفَقِیهُ عَنْ صَالِحِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَبِیبِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَکِیمٍ عَنْ شَرِیکٍ عَنْ أَبِی الْحَسْنَاءِ عَنِ الْحَکَمِ بْنِ عُتَیْبَةَ عَنْ زِرِّ بْنِ حُبَیْشٍ قَالَ: کَانَ عَلِیٌّ یُضَحِّی بِکَبْشَیْنِ بِکَبْشٍ عَنِ النَّبِیِّ وَ بِکَبْشٍ عَنْ نَفْسِهِ

ص: 72

که خلیفه پیش از شما در آنجا ننشست! فرمود: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله می­فرمود: «هرکس در جای من بنشیند و همانند من رفتار نکند، خداوند او را با صورت در آتش افکند» و به خدا سوگند من همان کسی هستم که چون وی رفتار می­کنم، قول ایشان را به کار می­گیرم و به حکم او فرمان می­رانم از این رو بر جای وی نشسته­ام، سپس در خطبه خود چنین فرمود: ای مردم، از آن جهت در جای

برادر و عموزاده­ام نشسته­ام که آن حضرت مرا از آینده خود و کارهایی که از من سر می­زند آگاه فرموده است؛ و گویا فرموده: من همان کسی هستم که پا بر دوش خاتم پیامبران نهاده و از آن بالا رفته­ام، این چوب­ها چه می­توانند باشند؟ من از محمّدم و محمّد از من است.

و در خطبه افتخار فرمود: «بت­ها را من بشکستم، پرچم­ها را من برافراشتم، اسلام را من بنا کردم». و ابن نباته گوید:«تا جایی که به وسیله وی ریسمان­های اسلام را محکم ساخت و احزاب بت­ها را بدو درهم شکست» و ایمان به اقبال او آشکار گشت و بهتان به صولت او از هم گسست و بی­شک مقام ابراهیم بر هر سنگی شرافت دارد بدان جهت که قدمگاه ابراهیم بوده است، از این رو لازم است که قدمگاه علی گرامی­تر از سرهای دشمنان وی باشد، زیرا این قدم بر کتف نبوت قرار گرفته است.

مسند ابویعلی: ابومریم گوید: علی علیه السّلام فرمود: شب هنگام به همراه رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله راه افتاده و به کعبه آمدیم، سپس آن حضرت به من فرمود: بنشین! چون نشستم رسول خدا بر شانه­ام سوار گشت و من وی را بلند کردم. و چون ضعف مرا در حمل خود دید، فرمود: بنشین! من نشستم و رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله پایین آمده و خود نشسته سپس به من فرمود: بر دوش من سوار شو. من نیز سوار گشته و آن حضرت چنان مرا بلند کرد که تصوّر کردم اگر بخواهم افق آسمان را به چنگ آورم، حتماً بدان دست خواهم یافت؛ و از بام کعبه بالا رفته نزد بت قریش آمدم که بتی به شکل یک مرد و از جنس مس یا سرب بود... تا پایان حدیث.

و اسماعیل بن محمّد کوفی در حدیثی طولانی از ابن عباس روایت کرده که بنی خزاعه صاحب بتی در بالای کعبه بودند پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام فرمود: ای ابوالحسن، برویم این بت را از کعبه بیرون بیندازیم. پس شبانه راه افتادند و چون به کعبه رسیدند فرمود: ابوالحسن، از روی پشتم بالا برو، و کعبه چهل ذرع طول داشت، پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله علی علیه السّلام را بر پشت خود حمل نمود. سپس فرمود: علی، رسیدی؟ عرض کرد: سوگند به آن کسی که تو را به حق فرستاد اگر اراده کنم آسمان را با دست خود لمس کنم، آن را لمس خواهم کرد، و آن­گاه بت را بر زمین افکند که درهم شکست، سپس به ناودان آویخت و خود پایین آمد و چون بر زمین افتاد خندید، پیامبر صَلی الله علیهِ و آله پرسید: به چه

ص: 78

وَ قَالَ کَانَ أَمَرَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ أُضَحِّیَ عَنْهُ فَأَنَا أُضَحِّی عَنْهُ أَبَداً. وَ رَوَاهُ أَحْمَدُ فِی الْفَضَائِلِ.

وَ اسْتَنَابَهُ فِی إِصْلَاحِ مَا أَفْسَدَهُ خَالِدٌ- رَوَی الْبُخَارِیُّ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله بَعَثَ خَالِداً فِی سَرِیَّةٍ فَأَغَارَ عَلَی حَیِّ أَبِی زَاهِرٍ الْأَسَدِیِّ وَ فِی رِوَایَةِ الطَّبَرِیِّ أَنَّهُ أَمَرَ بِکَتْفِهِمْ (1) ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَی السَّیْفِ فَقَتَلَ مِنْهُمْ مَنْ قَتَلَ فَأَتَوْا بِالْکِتَابِ الَّذِی أَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَمَاناً لَهُ وَ لِقَوْمِهِ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالُوا جَمِیعاً إِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَبْرَأُ إِلَیْکَ مِمَّا صَنَعَ خَالِدٌ وَ فِی رِوَایَةِ الْخُدْرِیِّ اللَّهُمَّ إِنِّی أَبْرَأُ مِنْ خَالِدٍ ثَلَاثاً ثُمَّ قَالَ أَمَّا مَتَاعُکُمْ فَقَدْ ذَهَبَ فَاقْتَسَمَهُ الْمُسْلِمُونَ وَ لَکِنِّی أَرُدُّ عَلَیْکُمْ مِثْلَ مَتَاعِکُمْ ثُمَّ إِنَّهُ قُدِّمَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثَلَاثُ رِزَمٍ (2) مِنْ مَتَاعِ الْیَمَنِ فَقَالَ یَا عَلِیُّ فَاقْضِ ذِمَّةَ اللَّهِ وَ ذِمَّةَ رَسُولِهِ وَ دَفَعَ إِلَیْهِ الرِّزَمَ الثَّلَاثَ فَأَمَرَ عَلِیٌّ بِنُسْخَةِ مَا أُصِیبَ لَهُمْ فَکَتَبُوا فَقَالَ خُذُوا هَذِهِ الرِّزْمَةَ فَقَوِّمُوهَا بِمَا أُصِیبَ لَکُمْ فَقَالُوا سُبْحَانَ اللَّهِ هَذَا أَکْبَرُ مِمَّا أُصِیبَ لَنَا فَقَالَ خُذُوا هَذِهِ الثَّانِیَةَ فَاکْسُوا عِیَالَکُمْ وَ خَدَمَکُمْ لِیَفْرَحُوا بِقَدْرِ مَا حَزِنُوا وَ خُذُوا الثَّالِثَةَ بِمَا عَلِمْتُمْ وَ مَا لَا تَعْلَمُوا لِتَرْضَوْا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا قَدِمَ عَلِیٌّ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَخْبَرَهُ بِالَّذِی مِنْهُ (3) فَضَحِکَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَتَّی بَدَتْ نَوَاجِذُهُ وَ قَالَ أَدَّی اللَّهُ عَنْ ذِمَّتِکَ کَمَا أَدَّیْتَ عَنْ ذِمَّتِی وَ نَحْوُ ذَلِکَ رُوِیَ أَیْضاً فِی بَنِی جَذِیمَةَ(4) الْحِمْیَرِیُّ:

مَنْ ذَا الَّذِی أَوْصَی إِلَیْهِ مُحَمَّدٌ***یَقْضِی الْعِدَاتِ فَأَنْفَذَ الْأَقْضَاءَ

وَ قَدْ وَلَّاهُ فِی رَدِّ الْوَدَائِعِ لَمَّا هَاجَرَ إِلَی الْمَدِینَةِ وَ اسْتَخْلَفَ عَلِیّاً صلی الله علیه و آله فِی آلِهِ وَ مَالِهِ فَأَمَرَهُ أَنْ یُؤَدِّیَ عَنْهُ کُلَّ دَیْنٍ وَ کُلَّ وَدِیعَةٍ وَ أَوْصَی إِلَیْهِ بِقَضَاءِ دُیُونِهِ-.

الطَّبَرِیُّ بِإِسْنَادٍ لَهُ عَنْ عَبَّادٍ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ یُؤَدِّی عَنِّی دَیْنِی وَ یَقْضِی عِدَاتِی وَ یَکُونُ مَعِی فِی الْجَنَّةِ قُلْتُ أَنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ.

ص: 73

می­خندی علی که خداوند پیوسته دهانت را به خنده باز کند؟ عرض کرد: یا رسول الله، از تعجّب خندیدم، زیرا از بام کعبه خود را به زمین انداختم لیکن نه دردی احساس کردم و نه آسیبی به من رسید. فرمود: چگونه احساس درد کنی یا اینکه آسیب ببینی در حالی که محمّد تو را بالا برده و جبرئیل پایین آورده است؟ و در اربعین خوارزمی ضمن حدیثی طولانی از علی نقل می­کند که : من و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله راه افتادیم و بیم آن داشتیم کسی از قریش یا دیگران ما را ببیند، پس آن بت را انداختم و درهم شکست و از بالای کعبه به پایین پریدم.

این­ها دلالت­های آشکار مبنی بر این هستند که علی علیه السّلام نزدیک­ترین مردم و مقرّب­ترین آن­ها به رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله و اینکه ولیّ عهد و وصیّ وی بر اُمّتش بعد از رحتلش بوده است، و آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله هرگز یکی از مشایخ دیگر را به نیابت از خود مأموریتی نداد مگر آنچه روایت شده در مورد ابوبکر که او را به نیابت خود به حج فرستاد، و به قول عایشه، فرموده است: به ابوبکر بگویید تا با مردم نماز بخواند؛ که هر دو مورد محل اختلاف هستند، از طرفی علی علیه السّلام از امتیازاتی برخوردار است از جمله اینکه هرگز پیامبر کسی را بر وی فرمانده نساخت و به هر جا که او را فرستاده یا در جایی بر جای گذاشت، او را امیرآن جمع نمود ولی ابوبکر و عمر زیر فرمان اسامۀ بن زید، عمرو بن عاص و دیگران بوده­اند.(1)

روایت2.

معانی الأخبار – علل الشرائع: محمّد بن حرب هلالی امیر مدینه گوید: از جعفر بن محمّد علیه السّلام سؤال کرده و به وی گفتم: ای فرزند رسول خدا، سؤالی ذهن مرا به خود مشغول کرده و می­خواهم آن را از شما بپرسم. فرمود: اگر بخواهی، پیش از آنکه سؤالت را بپرسی، تو را از جواب آن آگاه سازم، یا اینکه اگر می­خواهی بپرس. به وی عرض کردم: ای فرزند پیامبر، چگونه پیش از آنکه بپرسم از سؤال من خبر دارید؟! فرمود: با هوشیاری و فراست، آیا قول خدای عزّوجل را نشنیده­ای که می­فرماید:«إِنَّ فیِ ذَالِکَ لاََیَاتٍ لِّلْمُتَوَسِّمِین»(2){به

یقین، در این [کیفر] برای هوشیاران عبرتهاست.} و قول رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله که می­فرماید:« از فراست مؤمن پروا داشته باشید که او به نور خدا می­بیند» پس به وی عرض کردم: ای فرزند رسول خدا، مرا از سؤالم آگاه فرما! فرمود: می­خواستی از من درباره رسول خدا بپرسی که چرا علی علیه السّلام با آن همه قدرت و صلابت و آنچه از وی دیده شد نظیر

ص: 79

فِرْدَوْسُ الدَّیْلَمِیِّ قَالَ سَلْمَانُ قَالَ صلی الله علیه و آله: عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ یُنْجِزُ عِدَاتِی وَ یَقْضِی دَیْنِی.

أَحْمَدُ فِی الْفَضَائِلِ عَنِ ابْنِ آدَمَ السَّلُولِیِّ وَ حُبْشِیِّ بْنِ جُنَادَةَ السَّلُولِیِّ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: عَلِیٌّ مِنِّی وَ أَنَا مِنْهُ وَ لَا یَقْضِی عَنِّی دَیْنِی إِلَّا أَنَا أَوْ عَلِیٌّ.

وَ قَوْلُهُ صلی الله علیه و آله: یَقْضِی دَیْنِی وَ یُنْجِزُ وَعْدِی.

وَ قَوْلُهُ: أَنْتَ قَاضِی دَیْنِی.

فِی رِوَایَاتٍ کَثِیرَةٍ

قَتَادَةُ: بَلَغَنَا أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام نَادَی ثَلَاثَةَ أَعْوَامٍ بِالْمَوْسِمِ مَنْ کَانَ لَهُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله شَیْ ءٌ(1) فَلْیَأْتِنَا نَقْضِی عَنْهُ.

وَ رَوَتِ الْعَامَّةُ عَنْ حُبْشِیِّ بْنِ جُنَادَةَ: أَنَّهُ أَتَی رَجُلٌ أَبَا بَکْرٍ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ وَعَدَنِی أَنْ یَحْثُوَ لِی ثَلَاثَ حَثَیَاتٍ (2) مِنْ تَمْرٍ فَقَالَ یَا عَلِیُّ فَاحْثُهَا لَهُ فَعَدَّهَا أَبُو بَکْرٍ فَوَجَدَ فِی کُلِّ حَثْیَةٍ سِتِّینَ تَمْرَةً فَقَالَ صَدَقَ رَسُولُ اللَّهِ سَمِعْتُهُ یَقُولُ یَا أَبَا بَکْرٍ کَفِّی وَ کَفُّ عَلِیٍّ فِی الْعَدَدِ سَوَاءٌ وَ دَیْنُ النَّبِیِّ إِنَّمَا کَانَ عِدَاتُهُ وَ هِیَ ثَمَانُونَ أَلْفَ دِرْهَمٍ فَأَدَّاها.

وَ مِمَّا قَضَی عَنْهُ الدَّیْنَ دَیْنُ اللَّهِ الَّذِی هُوَ أَعْظَمُ وَ ذَلِکَ مَا کَانَ افْتَرَضَهُ اللَّهُ عَلَیْهِ فَقُبِضَ صلی الله علیه و آله قَبْلَ أَنْ یَقْضِیَهُ وَ أَوْصَی عَلِیَّاً بِقَضَائِهِ عَنْهُ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَی یا أَیُّهَا النَّبِیُّ جاهِدِ الْکُفَّارَ وَ الْمُنافِقِینَ (3) فَجَاهَدَ الْکُفَّارَ فِی حَیَاتِهِ وَ أَمَرَ عَلِیّاً بِجِهَادِ الْمُنَافِقِینَ بَعْدَ وَفَاتِهِ فَجَاهَدَ النَّاکِثِینَ وَ الْقَاسِطِینَ وَ الْمَارِقِینَ وَ قَضَی بِذَلِکَ دَیْنَ رَسُولِ اللَّهِ الَّذِی کَانَ لِرَبِّهِ عَلَیْهِ.

وَ إِنَّهُ صلی الله علیه و آله جَعَلَ طَلَاقَ نِسَائِهِ إِلَیْهِ

أَبُو الدرعل الْمُرَادِیُّ وَ صَالِحٌ مَوْلَی التومة عَنْ عَائِشَةَ: أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله جَعَلَ طَلَاقَ نِسَائِهِ إِلَی عَلِیٍّ.

الْأَصْبَغُ بْنُ نُبَاتَةَ قَالَ: بَعَثَ عَلِیٌّ علیه السلام یَوْمَ الْجَمَلِ إِلَی عَائِشَةَ ارْجِعِی وَ إِلَّا تَکَلَّمْتُ بِکَلَامٍ تَبَرَّیْنَ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لِلْحَسَنِ اذْهَبْ إِلَی فُلَانَةَ فَقُلْ لَهَا قَالَ لَکِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ(4) وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ لَئِنْ لَمْ تَرْحَلِی السَّاعَةَ لَأَبْعَثَنَ

ص: 74

کندن دروازه قلعه خیبر و پرتاب کردن آن به پشت سر به فاصله چهل ذرع، دری که چهل نفر توان حمل آن را نداشتند،هنگام انداختن بت­ها از بام کعبه نتوانست رسول خدا را بر دوش خود حمل کند در حالی پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بر شتر و اسب و الاغ سوار می­شد، و در شب معراج بر براق سوار شد و همه این­ها در قوت و قدرت به علی علیه السّلام نمی­رسند؟ به آن حضرت عرض کردم: به خدا سوگند ای فرزند رسول خدا، سوال من از شما همین بود. اکنون مرا پاسخ دهید. فرمود: علی علیه السّلام به برکت رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله شرافت یافت و رفعت مقام و منزلت پیدا کرد و به سبب آن حضرت به این جایگاه رسید که آتش شرک را خاموش و هر معبودی جز خدای عزّوجل را باطل نماید و چنانچه پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به قصد انداختن بت­ها بر زمین بر دوش علی علیه السّلام سوار می­شد، در این صورت این پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بود که برای انداختن بت­ها به علی علیه السّلام رفعت ، شرف و اصالت می­یافت که در این صورت علی علیه السّلام افضل از وی می­بود، مگر نمی­بینی که علی علیه السّلام فرموده است:« هنگامی که از دوش رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بالا رفتم شرافت و رفعت یافتم تا جایی که اگر می­خواستم به آسمان برسم، قطعاً می­رسیدم»؟ مگر نمی­دانی که در تاریکی، به چراغ راه می­یابند و فرع آن از اصلش نشأت می­گیرد؟ و از این روست که علی علیه السّلام فرموده است:« من از احمد همانند نور از نور می­باشم (نور من فرعی از نور اوست)؟ آیا نمی­دانی که محمّد و علی- صلوات الله علیهما- دو هزار سال پیش از خلقت آدم نوری در مقابل خدای عزّوجل بوده­اند؟ و اینکه چون فرشتگان وقتی آن نور را دیدند، مشاهده کردند که اصلی دارد که در آن اصل شعاعی درخشان منشعب شده است از این رو گفتند: ای خدا و سیّد سرور ما، این نور چیست؟ پس خداوند تبارک و تعالی به ایشان وحی فرمود که: این نور، نوری از نور من است که اصل آن نبوّت و فرعش امامت است، اما نبوّت، از آنِ بنده و فرستاده­ام محمّد است

ص: 80

إِلَیْکِ بِمَا تَعْلَمِینَ فَلَمَّا أَخْبَرَهَا الْحَسَنُ بِمَا قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَامَتْ ثُمَّ قَالَتْ خَلُّونِی (1) فَقَالَتْ لَهَا امْرَأَةٌ مِنَ الْمَهَالِبَةِ أَتَاکِ ابْنُ عَبَّاسٍ شَیْخُ بَنِی هَاشِمٍ وَ حَاوَرْتِیهِ وَ خَرَجَ مِنْ عِنْدِکِ مُغْضَباً وَ أَتَاکِ غُلَامٌ فَأَقْلَعْتِ قَالَتْ إِنَّ هَذَا الْغُلَامَ ابْنُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَمَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَی مُقْلَتَیْ (2) رَسُولِ اللَّهِ فَلْیَنْظُرْ إِلَی هَذَا الْغُلَامِ وَ قَدْ بَعَثَ إِلَیَّ بِمَا عَلِمْتِ قَالَتْ فَأَسْأَلُکِ بِحَقِّ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَیْکِ إِلَّا أَخْبَرْتِینَا بِالَّذِی بَعَثَ إِلَیْکِ قَالَتْ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله جَعَلَ طَلَاقَ نِسَائِهِ بِیَدِ عَلِیٍّ فَمَنْ طَلَّقَهَا فِی الدُّنْیَا بَانَتْ مِنْهُ فِی الْآخِرَةِ.

وَ فِی رِوَایَةٍ: کَانَ النَّبِیُّ یَقْسِمُ نَفْلًا(3) فِی أَصْحَابِهِ فَسَأَلْنَاهُ أَنْ یُعْطِیَنَا مِنْهُ شَیْئاً وَ أَلْحَحْنَا عَلَیْهِ فِی ذَلِکَ فَلَامَنَا عَلِیٌّ فَقَالَ حَسْبُکُنَّ مَا أَضْجَرْتُنَّ رَسُولَ اللَّهِ فَتَهَجَّمْنَاهُ فَغَضِبَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مِمَّا اسْتَقْبَلْنَا بِهِ عَلِیّاً ثُمَّ قَالَ یَا عَلِیُّ إِنِّی قَدْ جَعَلْتُ طَلَاقَهُنَّ إِلَیْکَ فَمَنْ طَلَّقْتَهَا مِنْهُنَّ فَهِیَ بَائِنَةٌ وَ لَمْ یُوَقِّتِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فِی ذَلِکَ وَقْتاً فِی حَیَاةٍ وَ لَا مَوْتٍ فَهِیَ تِلْکَ الْکَلِمَةُ فَأَخَافُ أَنْ أَبِینَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ.

خطیب خوارزم:

علی فی النساء له وصی***أمین لم یمانع بالحجاب.

و استنابه فی مبیته علی فراشه لیلة الغار و استنابه فی نقل الحرم إلی المدینة بعد ثلاثة أیام و استنابه فی خاصة أمره و حفظ سره مثل حدیث ماریة لما قرفوها(4) و استنابه علی المدینة لما خرج إلی تبوک و استنابه فی قتل الصنادید من قریش و ولاه علیهم عند هزیمتهم و ولاه حین بعثه إلی فدک و ولاه الخروج إلی بنی زهرة و ولاه یوم أحد فی أخذ الرایة و کان صاحب رایته دونهم و ولاه علی نفسه عند وفاته و علی غسله و تکفینه و الصلاة علیه و دفنه و قد روی عنه: إنا أهل بیت النبوة و الرسالة و الإمامة و إنه لا یجوز أن یقبلنا عند ولادتنا القوابل.

و إن الإمام لا یتولی ولادته و تغمیضه (5) و غسله و دفنه

ص: 75

و اما امامت، به حجّت و ولیّ من علی تعلّق دارد و اگر این دو نبودند، مخلوقاتم را نمی­آفریدم؛ مگر نمی­دانی که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در غدیرخَمّ دست علی علیه السّلام را چنان بالا برد که مردم سفیدی زیربغل آن دو را دیدند و پیامبر وی را ولی و امام مسلمانان قرار داد؟ و در روز محله ی بنی النجار حسن و حسین علیهما السّلام را در آغوش گرفته و حمل فرمود و چون یکی از صحابه به وی عرض کرد: یکی از آن دو را به من بسپارید یا رسول الله، فرمود: چه نیکو سوارانی هستند این دو و پدرشان از آن­ها بهتر است؟ و اینکه آن حضرت با صحابه خود نماز می­خواند که یکی از سجده­های خود را طول داد و چون نماز را سلام داد، به وی عرض شد: یا رسول الله، این سجده را طول دادید! آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله فرمود: پسرم بر پشتم سوار شد و دوست نداشتم در پایین آمدنش شتاب کنم تا خود پایین بیاید؟ قصد آن حضرت از این کارها آن بوده که ایشان را رفعت و شرافت بخشد، زیرا پیامبر صَلی الله علیهِ و آله امام و نبی است و علی علیه السّلام امام است لیکن نبی و رسول نیست، از این رو طاقت حمل بار سنگین نبوّت را ندارد.

محمّد بن حرب هلالی گوید: پس به وی عرض کردم: ای فرزند رسول خدا، بیشتر برای من بگو، فرمود: به راستی که تو سزاوار آنی که بیشتر بدانی، رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله علی را بر دوش خود حمل فرمود تا این معنا را القا کند که وی پدر فرزندان اوست و امامت ائمه از صلب وی پدیدار خواهد شد؛ چنانچه در نماز استسقا عبایشان را وارونه نمودند تا به صحابه خود بفهماند که خشکسالی به بارندگی و وفور نعمت مبدّل می­گردد.

عرض کردم: ای فرزند رسول خدا، بیشتر برایم بگو! فرمود: علی علیه السّلام را از آن جهت بر دوش خود حمل فرمود تا به قومش بفهماند که علی علیه السّلام است که ذمه رسول خدا را از بدهی­ها و وعده­هایی که داده سبک نمود. و از طرف آن حضرت بعد از مرگش تعهداتش را به جا میآورد.

عرض کردم: ای فرزند رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله، بیشتر برایم بگو! فرمود: او را بر دوش خود حمل نمود تا به دیگران بفهماند که علی علیه السّلام معصوم است و زیر بار هیچ گناهی نیست

ص: 81

إلا إمام مثله فتولی ولادته رسول الله و تولی وفاة رسول الله صلی الله علیه و آله علی و تولی أمیر المؤمنین ولادة الحسن و الحسین و تولیاه وفاته و وصی إلیه أمر الأمة علی ما یأتی بیانه إن شاء الله.

و قد استنابه یوم الفتح فی أمر عظیم فإنه وقف حتی صعد علی کتفیه و تعلق بسطح البیت و صعد و کان یقلع الأصنام بحیث یهتز حیطان البیت و یرمی بها فتنکسر

وَ رَوَاهُ أَحْمَدُ بْنُ حَنْبَلٍ وَ أَبُو یَعْلَی الْمَوْصِلِیُّ فِی مُسْنَدَیْهِمَا وَ أَبُو بَکْرٍ الْخَطِیبُ فِی تَارِیخِهِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ الصَّبَّاحِ الزَّعْفَرَانِیُّ فِی الْفَضَائِلِ وَ الْخَطِیبُ الْخُوارِزْمِیُّ فِی أَرْبَعِینِهِ وَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ النَّطَنْزِیُّ فِی الْخَصَائِصِ وَ أَبُو الْمَضَاءِ صَبِیحٌ مَوْلَی الرِّضَا علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یُحَدِّثُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ رَفَعْناهُ مَکاناً عَلِیًّا(1) قَالَ نَزَلَتْ فِی صُعُودِ عَلِیٍّ علیه السلام عَلَی ظَهْرِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله لِقَلْعِ الصَّنَمِ.

أَبُو بَکْرٍ الشِّیرَازِیُّ فِی نُزُولِ الْقُرْآنِ فِی شَأْنِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَنْ قَتَادَةَ عَنِ ابْنِ الْمُسَیَّبِ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ قَالَ: قَالَ لِی جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ دَخَلْنَا مَعَ النَّبِیِّ مَکَّةَ وَ فِی الْبَیْتِ وَ حَوْلَهُ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ سِتُّونَ صَنَماً فَأَمَرَ بِهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأُلْقِیَتْ کُلُّهَا لِوُجُوهِهَا وَ کَانَ عَلَی الْبَیْتِ صَنَمٌ طَوِیلٌ یُقَالُ لَهُ هُبَلُ فَنَظَرَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِلَی عَلِیٍّ وَ قَالَ لَهُ یَا عَلِیُّ تَرْکَبُ عَلَیَّ أَوْ أَرْکَبُ عَلَیْکَ لِأُلْقِیَ هُبَلَ عَنْ ظَهْرِ الْکَعْبَةِ قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ بَلْ تَرْکَبُنِی فَلَمَّا جَلَسَ عَلَی ظَهْرِی لَمْ أَسْتَطِعْ حَمْلَهُ لِثِقْلِ الرِّسَالَةِ قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ بَلْ أَرْکَبُکَ فَضَحِکَ وَ نَزَلَ وَ طَأْطَأَ لِی ظَهْرَهُ (2) وَ اسْتَوَیْتُ عَلَیْهِ فَوَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ لَوْ أَرَدْتُ أَنْ أَمْسِکَ السَّمَاءَ لَمَسَکْتُهَا بِیَدِی فَأَلْقَیْتُ هُبَلَ عَنْ ظَهْرِ الْکَعْبَةِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی وَ قُلْ جاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْباطِلُ (3).

وَ رَوَی أَحْمَدُ بْنُ حَنْبَلٍ وَ أَبُو بَکْرٍ الْخَطِیبُ فِی کِتَابَیْهِمَا بِالْإِسْنَادِ عَنْ نُعَیْمِ بْنِ حُکَیْمٍ الْمَدَائِنِیِّ قَالَ حَدَّثَنِی أَبُو مَرْیَمَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ: انْطَلَقَ بِی رَسُولُ اللَّهِ

ص: 76

تا بدین ترتیب نشان دهد کارهای او در میان مردم حکمت است و ثواب، و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام فرموده بود که: ای علی، خدای تبارک و تعالی بار گناه شیعیان تو را بر دوش من نهاد و سپس آن­ها را بر من بخشید و منظور از قول خداوند در آیه:« لِّیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنبِکَ وَ مَا تَأَخَّر»{تا خداوند از گناه گذشته و آینده تو درگذرد} همین است و چون خدای عزّوجل آیه:«عَلَیْکُمْ أَنفُسَکُمْ »{ به خودتان بپردازید}نازل کرد، پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود:« ای کسانی که ایمان آورده­اید، به خودتان بپردازید. هرگاه شما هدایت یافتید، آن کس که گمراه شده است به شما زیانی نمی­رساند، و علی نفس من و برادر من است، از علی اطاعت کنید که او پاکیزه شده و معصوم است نه گمراه می­شود و نه به شقاوت می­گراید» سپس این آین آیه را تلاوت فرمود:«قُلْ أَطِیعُواْ اللَّهَ وَ أَطِیعُواْ الرَّسُولَ فَإِن تَوَلَّوْاْ فَإِنَّمَا عَلَیْهِ مَا حُمِّلَ وَ عَلَیْکُم مَّا حُمِّلْتُمْ وَ إِن تُطِیعُوهُ تَهْتَدُواْ وَ مَا عَلیَ الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَغُ الْمُبِینُ»{بگو: «خدا و پیامبر را اطاعت کنید. پس اگر پشت نمودید، [بدانید که] بر عهده اوست آنچه تکلیف شده و بر عهده شماست آنچه موظّف هستید. و اگر اطاعتش کنید راه خواهید یافت، و بر فرستاده [خدا] جز ابلاغ آشکار [مأموریتی] نیست}

محمّد بن حرب هلالی گوید: سپس جعفر بن محمّد علیه السّلام فرمود: ای امیر، اگر تو را از کنه معانی نهفته حمل کردن پیامبر صَلی الله علیهِ و آله علی علیه السّلام را برای شکستن بت­ها از بام کعبه آگاه کنم، حتماً خواهی گفت که: به راستی که جعفر بن محمّد یک مجنون است! سپس به همین مقداری که شنیدی بسنده کن! پس برخاسته و سرودستان آن حضرت را بوسیده و عرض کردم: خداوند آگاه­تر است به اینکه رسالت خویش را در کجا قرار دهد.(1)

توضیح

قول آن حضرت علیه السّلام:« وانبعاث فرعه» مبتدا، و ظرف خبر آن است؛ و منظور آن است که فرع مصباح، نوری است که از آن متصاعد می­شود- جدای آنچه با فتیله یا چراغ دیگری که نور را از آن اقتباس می­کند- و هرچند که از نور اصلی نشأت گرفته و از آن پایین­تر است، ولی بالاتر از آن قرار می­گیرد، رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نیز همین وضع را دارند یعنی اینکه آن حضرت آن چراغی هستند که در ظلمات گمراهی و جهالت به وی هدایت یافته می­شود و امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرعِ وی است از این رو بالاتر از او ایستاد و بر دوشش سوار شد. بنابراین وجه دیگری خواهد بود که وجه غالب است؛ و احتمال دارد مراد آن باشد که امیرالمؤمنین علیه السّلام فرع پیامبر صَلی الله علیهِ و آله است، و اگر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به واسطه علی علیه السّلام رفعت می­یافت، در آن صورت علی علیه السّلام افضل

ص: 82

صلی الله علیه و آله إِلَی الْأَصْنَامِ فَقَالَ اجْلِسْ فَجَلَسْتُ إِلَی جَنْبِ الْکَعْبَةِ ثُمَّ صَعِدَ رَسُولُ اللَّهِ عَلَی مَنْکِبِی ثُمَّ قَالَ لِی انْهَضْ بِی إِلَی الصَّنَمِ فَنَهَضْتُ بِهِ فَلَمَّا رَأَی ضَعْفِی عَنْهُ قَالَ اجْلِسْ فَجَلَسْتُ وَ أَنْزَلْتُهُ عَنِّی وَ جَلَسَ لِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ قَالَ لِیَ اصْعَدْ یَا عَلِیُّ فَصَعِدْتُ عَلَی

مَنْکِبِهِ ثُمَّ نَهَضَ بِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا نَهَضَ بِی خُیِّلَ لِی أَنِّی لَوْ شِئْتُ نِلْتُ السَّمَاءَ وَ صَعِدْتُ عَلَی الْکَعْبَةِ وَ تَنَحَّی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَلْقَیْتُ صَنَمَهُمُ الْأَکْبَرَ صَنَمَ قُرَیْشٍ وَ کَانَ مِنْ نُحَاسٍ مُوَتَّداً بِأَوْتَادٍ مِنْ حَدِیدٍ إِلَی الْأَرْضِ الْخَبَرَ.

وَ فِی رِوَایَةِ الْخَطِیبِ: فَإِنَّهُ یُخَیَّلُ إِلَیَ (1) أَنِّی لَوْ شِئْتُ لَنِلْتُ إِلَی أُفُقِ السَّمَاءِ.

وَ حَدَّثَنِی أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ الْعَاصِمِیُّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ أَحْمَدَ الْوَاعِظِ عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْبَیْهَقِیِّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی مَرْیَمَ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله احْمِلْنِی لِنَطْرَحَ الْأَصْنَامَ عَنِ الْکَعْبَةِ فَلَمْ أُطِقْ حَمْلَهُ فَحَمَلَنِی فَلَوْ شِئْتُ أَتَنَاوَلُ السَّمَاءَ فَعَلْتُ.

وَ فِی خَبَرٍ: وَ اللَّهِ لَوْ شِئْتُ أَنْ أَنَالَ السَّمَاءَ بِیَدِی لَنِلْتُهَا.

وَ رَوَی الْقَاضِی أَبُو عَمْرٍو عُثْمَانُ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ شُیُوخٍ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمَا قُمْ بِنَا إِلَی الصَّنَمِ فِی أَعْلَی الْکَعْبَةِ لِنَکْسِرَهُ فَقَامَا جَمِیعاً فَلَمَّا أَتَیَاهُ قَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله قُمْ عَلَی عَاتِقِی (2) حَتَّی أَرْفَعَکَ عَلَیْهِ فَأَعْطَاهُ عَلِیٌّ ثَوْبَهُ فَوَضَعَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَی عَاتِقِهِ ثُمَّ رَفَعَهُ حَتَّی وَضَعَهُ عَلَی الْبَیْتِ فَأَخَذَ عَلِیٌّ علیه السلام الصَّنَمَ وَ هُوَ مِنْ نُحَاسٍ فَرَمَی بِهِ مِنْ فَوْقِ الْکَعْبَةِ فَنَادَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله انْزِلْ فَوَثَبَ مِنْ أَعْلَی الْکَعْبَةِ کَأَنَّمَا کَانَ لَهُ جَنَاحَانِ وَ یُقَالُ إِنَّ عُمَرَ کَانَ تَمَنَّی ذَلِکَ فَقَالَ علیه السلام إِنَّ الَّذِی عَبَدَهُ لَا یَقْلَعُهُ وَ لَمَّا صَعِدَ أَبُو بَکْرٍ الْمِنْبَرَ نَزَلَ مِرْقَاةً فَلَمَّا صَعِدَ عُمَرُ نَزَلَ مِرْقَاةً فَلَمَّا صَعِدَ عُثْمَانُ نَزَلَ مِرْقَاةً(3) فَلَمَّا صَعِدَ عَلِیٌّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ صَعِدَ إِلَی مَوْضِعٍ یَجْلِسُ عَلَیْهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَسُمِعَ مِنَ النَّاسِ ضَوْضَاءٌ(4) فَقَالَ مَا هَذَا الَّذِی أَسْمَعُهَا قَالُوا لِصُعُودِکَ إِلَی مَوْضِعِ

ص: 77

از وی می­بود که در این صورت فرع بر اصل برتری می­یافت و این خود تکمله وجه اول است. درباره قول آن حضرت علی علیه السّلام« فالنبیّ امام نبیّ» می­گویم: معنای این عبارت احتمال دو وجه دارد:

وجه اول: اینکه از تکمله وجوه پیشین باشد، زیرا معنای جمله آن است که علی علیه السّلام توان حمل چیزی را که پیامبر می­توانست آن را حمل کند، نداشت و از توان منزلت عظیم نبوت برخوردار نبود، و اگر می­توانست پیامبر صَلی الله علیهِ و آله را حمل کند، افضل از وی می­شد. زیرا در این صورت مبیِّن فضل پیامبر صَلی الله علیهِ و آله می­بود و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بدو شرافت و رفعت می­یافت، اما علی علیه السّلام به منزلت پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نرسیده بود پس چگونه می­توانست افضل از وی باشد؟! وجه دوم: اینکه اصل مطلوب علّت دیگری داشته باشد و آن اینکه علی علیه السّلام نمی­توانست پیامبر را حمل کند چون پیامبر صَلی الله علیهِ و آله حامل سنگینی بار نبوت بود و علی علیه السّلام تاب حمل این بار را نداشت. و از آنجا که پاسخ به اعتراض سائل که پرسیده بود آن حضرت بر شتر و براق سوار می­شد خود به خود آشکار است از این رو از خلال عرض سخن نیز بدان اشاره­ای نشد، زیرا این ثقل از قبیل ثقل اجسام نیست تا بر غیر ذوی العقول آشکار شود، بلکه جز کسی که خود این درجه عظیم را به خوبی بشناسد و خود به آن درجه نزدیک باشد، قادر به درک و فهم آن نیست و در این صورت حمل جسمانی مقرون به حمل روحانی خواهد بود و به سبب تجرّد و تقدّس و روحانیّتش در برگیرنده ثقل رتبه­ها و معانی خواهد بود و در این صورت حمل بر آن به مثابه نقش و نگار زدن بر عقول و نفوس مجرّده است، و خلاصه اینکه این امور از جمله اسراری است هستند که کسی بر آن­ها آگاهی نمی­یابد مگر آنان که به غرایب احوال ایشان دانا باشد.

قول وی صَلی الله علیهِ و آله:« إنّه ابو ولده» آن است که از آنجا که ذریّۀ در صلب انسان قرار دارد و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله او را بر فراز صلب خود بالا برد، به مردم نشان داد که آن حضرت بر ذریه­اش برتری دارد و او پدر و اِمام ایشان است.

درباره قول آن حضرت علیه السّلام: و قد قال النبی صَلی الله علیهِ و آله می­گویم: آنچه پس از این جمله خواهد آمد، محتمل چند وجه است: اول اینکه حمل وی مؤید عصمت وی باشد، زیرا پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود:« گناهان شیعیانت را بر دوش من نهاد» و اگر علی علیه السّلام گناهی مرتکب شده بود، حمل گناه او اولی بر حمل گناهان شیعیان وی می­بود و این خود دلیل بر آن است که علی علیه السّلام معصوم بوده است. دوم اینکه آن حضرت فقط بخشی از فضایل وی را استطراداً یا در تأیید فضایل وی بود نه اینکه بخواهد عصمت او را اثبات کرده باشد. سوم اینکه: وجه دیگری برای حمل بر دوش باشد، و آن اینکه از آنجا که حمل علی علیه السّلام مستلزم حمل گناهان شیعیان وی باشد و این در خور عصمت وی نبود، خداوند متعال این گناهان را بدو بخشید و این حمل کردن موجب آمرزش گناهان شیعیان علی علیه السّلام گردید،

ص: 83

رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الَّذِی لَمْ یَصْعَدْهُ الَّذِی تَقَدَّمَکَ فَقَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ مَنْ قَامَ مَقَامِی وَ لَمْ یَعْمَلْ بِعَمَلِی أَکَبَّهُ اللَّهُ فِی النَّارِ وَ أَنَا وَ اللَّهِ الْعَامِلُ بِعَمَلِهِ الْمُمْتَثِلُ قَوْلَهُ الْحَاکِمُ بِحُکْمِهِ فَلِذَلِکَ قُمْتُ هُنَا ثُمَّ ذَکَرَ فِی خُطْبَتِهِ مَعَاشِرَ النَّاسِ قُمْتُ مَقَامَ أَخِی وَ ابْنِ عَمِّی لِأَنَّهُ أَعْلَمَنِی بِسِرِّی وَ مَا یَکُونُ مِنِّی فَکَأَنَّهُ قَالَ أَنَا الَّذِی وَضَعْتُ قَدَمِی عَلَی خَاتَمِ النُّبُوَّةِ فَمَا هَذِهِ الْأَعْوَادُ أَنَا مِنْ مُحَمَّدٍ وَ مُحَمَّدٌ مِنِّی وَ قَالَ علیه السلام فِی خُطْبَةِ الِافْتِخَارِ أَنَا کَسَرْتُ الْأَصْنَامَ أَنَا رَفَعْتُ الْأَعْلَامَ أَنَا بَنَیْتُ الْإِسْلَامَ وَ قَالَ ابْنُ نُبَاتَةَ حَتَّی شُدَّ بِهِ أَطْنَابُ

الْإِسْلَامِ وَ هُدَّ بِهِ أَحْزَابُ الْأَصْنَامِ فَأَصْبَحَ الْإِیمَانُ فَاشِیاً بِإِقْبَالِهِ (1) وَ الْبُهْتَانُ مُتَلَاشِیاً بِصِیَالِهِ (2) وَ لِمَقَامِ إِبْرَاهِیمَ شَرَفٌ عَلَی کُلِّ حَجَرٍ لِکَوْنِهِ مَقَاماً لِقَدَمِ إِبْرَاهِیمَ فَیَجِبُ أَنْ یَکُونَ قَدَمُ عَلِیٍّ أَکْرَمَ مِنْ رُءُوسِ أَعْدَائِهِ لِأَنَّ مَقَامَهُ کَتِفُ النُّبُوَّةِ.

مُسْنَدُ أَبِی یَعْلَی أَبُو مَرْیَمَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: انْطَلَقْتُ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ لَیْلًا حَتَّی أَتَیْنَا الْکَعْبَةَ فَقَالَ لِیَ اجْلِسْ فَجَلَسْتُ فَصَعِدَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَی مَنْکِبِی ثُمَّ نَهَضْتُ بِهِ فَلَمَّا رَأَی ضَعْفِی عَنْهُ قَالَ اجْلِسْ فَجَلَسْتُ فَنَزَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَجَلَسَ لِی وَ قَالَ اصْعَدْ عَلَی مَنْکِبِی ثُمَّ صَعِدْتُ عَلَیْهِ ثُمَّ نَهَضَ بِی حَتَّی إِنَّهُ لَیُخَیَّلُ إِلَیَّ لَوْ شِئْتُ نِلْتُ أُفُقَ السَّمَاءِ وَ صَعِدْتُ عَلَی الْبَیْتِ فَأَتَیْتُ صَنَمَ قُرَیْشٍ وَ هُوَ بِمِثَالِ رَجُلٍ مِنْ صُفْرٍ أَوْ نُحَاسٍ الْحَدِیثَ.

وَ رَوَی إِسْمَاعِیلُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْکُوفِیُّ فِی خَبَرٍ طَوِیلٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ: أَنَّهُ کَانَ صَنَمٌ لِخُزَاعَةَ مِنْ فَوْقِ الْکَعْبَةِ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَا أَبَا الْحَسَنِ انْطَلِقْ بِنَا نُلْقِی هَذَا الصَّنَمَ عَنِ الْبَیْتِ فَانْطَلَقَا لَیْلًا فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا الْحَسَنِ ارْقَ عَلَی ظَهْرِی وَ کَانَ طُولُ الْکَعْبَةِ أَرْبَعِینَ ذِرَاعاً فَحَمَلَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ انْتَهَیْتَ یَا عَلِیُّ قَالَ وَ الَّذِی بَعَثَکَ بِالْحَقِّ لَوْ هَمَمْتُ أَنْ أَمَسَّ الْسَمَاءَ بِیَدِی لَمَسِسْتُهَا وَ احْتَمَلَ الصَّنَمَ وَ جَلَدَ بِهِ الْأَرْضَ (3) فَتَقَطَّعَ قِطَعاً ثُمَّ تَعَلَّقَ بِالْمِیزَابِ وَ تَخَلَّی بِنَفْسِهِ إِلَی الْأَرْضِ فَلَمَّا سَقَطَ ضَحِکَ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَا

ص: 78

از این روست که خداوند در آیه:« ما تقدّم من ذنبک» گناهان را به وی نسبت می­دهد زیرا با حمل آن، گویی گناه، گناه اوست.

قول آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله:« و علیٌّ نفسی» بدان معناست که ملزم به ملازمت و محافظت و بیان فضل او هستم زیرا خدای متعال می­فرماید:« علیکم انفسکم» و نیز « فانّما علیه ما حُمّل» به حسب تفسیر آن حضرت علیه السّلام داخل در گناهان شیعه می­شود، پس، از این نکته غافل مباش.

روایت3.

اعلام الوری: از جمله ویژگی­های امیرالمؤمنین علیه السّلام یکی آن است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله وی را بر دوش خود حمل فرمود و او بت­های کعبه را بر زمین زد. عبدالله بن داود از نعیم بن أبی هند از ابومریم از علی علیه السّلام روایت کرده که: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به من فرمود: مرا بر دوش خود حمل کن تا بت­ها را از کعبه بیندازیم، اما من تاب حمل وی را نیاوردم از این رو وی مرا بر دوش خود حمل فرمود و در آن حال اگر می­خواستم به آسمان برسم، می­رسیدم.

و در حدیثی دیگر که طولانی است آمده است: علی علیه السّلام فرمود: پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله مرا بر دوش خود حمل فرمود و من به آن بت پرداخته بر زمینش انداخته و پایین آمدم- یا اینکه فرمود:« پریدم» - شک از راوی است.

و در بخشی دیگر از این حدیث آمده است که چون رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله وارد مسجد الحرام گردید سیصدو شصت بت را درون آن یافت که به هم بسته شده بودند، پس به امیرالمؤمنین فرمود: علی، مشتی سنگ ریزه به من بده! پس امیرالمؤمنین علیه السّلام مشتی سنگ ریزه به وی داد و آن حضرت آن سنگ ریزه­ها را به سوی بت­ها پرتاب نموده و فرمود:« وَ قُلْ جَاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ کاَنَ زَهُوقًا»(1){و

بگو: «حق آمد و باطل نابود شد. آری، باطل همواره نابودشدنی است.»} سپس تمام بت­ها با صورت بر زمین افتادند، آن­گاه امر فرمود آن­ها را از مسجد بیرون آورده و همه شکسته شوند.(2)

روایت4.

الروضۀ- الفضائل: از علی علیه السّلام نقل است که فرمود: شبی رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در خانه خدیجه بود که مرا نزد خود خواند، و چون به حضور وی رسیدم، فرمود: به دنبال من بیا علی! پس آن حضرت به راه افتاد و من هم پشت سر وی راه افتاده و کوچه­های مکّه را طی کردیم

ص: 84

یُضْحِکُکَ یَا عَلِیُّ أَضْحَکَ اللَّهُ سِنَّکَ قَالَ ضَحِکْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ تَعَجُّباً مِنْ أَنِّی رَمَیْتُ بِنَفْسِی مِنْ فَوْقِ الْبَیْتِ إِلَی الْأَرْضِ فَمَا أَلِمْتُ وَ لَا أَصَابَنِی وَجَعٌ فَقَالَ کَیْفَ تَأْلَمُ یَا أَبَا الْحَسَنِ أَوْ یُصِیبُکَ وَجَعٌ إِنَّمَا رَفَعَکَ مُحَمَّدٌ وَ أَنْزَلَکَ جَبْرَئِیلُ.

وَ فِی أَرْبَعِینِ الْخُوارِزْمِیِّ فِی خَبَرٍ طَوِیلٍ: فَانْطَلَقْتُ أَنَا وَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ خَشِینَا أَنْ یَرَانَا أَحَدٌ مِنْ قُرَیْشٍ أَوْ غَیْرِهِمْ فَقَذَفْتُهُ فَتَکَسَّرَ وَ نَزَوْتُ (1) مِنْ فَوْقِ الْکَعْبَةِ.

فهذه دلالات ظاهرة علی أنه أقرب الناس إلیه و أخصهم لدیه و أنه ولی عهده و وصیه علی أمته من بعده و أنه صلی الله علیه و آله لم یستنب المشایخ فی شی ء إلا ما روی فی أبی بکر أنه استنابه فی الحج و فی قول عائشة مروا أبا بکر لیصلی بالناس و کلا الموضعین فیه خلاف و لعلی بن أبی طالب مزایا فإنه لم یول علیه أحدا و ما أخرجه إلی موضع و لا ترکه فی قوم إلا ولاه علیهم و کان الشیخان تحت ولایة أسامة و عمرو بن العاص و غیرهما(2).

تا اینکه به کعبه رسیدیم و این در حالی بود که خداوند همه را به خواب فرو برده بود. پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به من فرمود: یا علی! عرض کردم: گوش به فرمانم یا رسول الله. فرمود: علی، از شانه­ام بالا برو! گوید: سپس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله خم شد و من بر دوش وی سوار گشته و بت­ها را با سر بر زمین افکندم سپس باهم از کعبه- که خدای متعالش شرافت عنایت فرماید- بیرون آمدیم تا اینکه به خانه خدیجه رسیدیم که آن حضرت به من فرمود: نخستین کسی که بت­ها را شکست جدّ تو ابراهیم بود و بعد از او تو ای علی آخرین بت­شکن هستی. پس چون مردم مکه صبح از خواب بیدار شدند بت­ها را سرنگون یافته و گفتند: کسی جز محمّد و عموزاده­اش چنین نکرده است. از آن پس دیگر بتی در کعبه به پا داشته نشد.(1)

روایت5.

کشف الغمّه: از مسند ابن حنبل از ابومریم از علی علیه السّلام نقل کرده که فرمود: من و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله به راه افتاده تا اینکه به کعبه رسیدیم. پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به من فرمود: بنشین! و بر دوش من سوار شد و من وی را بلند کردم. لیکن احساس کرد از حمل وی ناتوانم، پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله پایین آمده و برای من نشسته و فرمود: از دوش من بالا برو. پس از دوش­های آن حضرت بالا رفتم. گوید: پس آن حضرت مرا بلند کرد. گوید: وقتی مرا بلند فرمود، چنان تصوّر کردم که اگر اراده کنم به افق آسمان دست می­یابم. تا اینکه به بام کعبه رفتم و در آنجا بتی از مس یا سرب بود، سپس از راست، چپ، روبرو و پشت سر با آن ور رفتم تا اینکه توانستم آن را از جا برکَنَم. رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به من فرمود: آن را پرتاب کن! و چون آن را انداختم همانند ظروف شیشه ای درهم شکست. سپس پایین آمدم و به همراه رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به شتاب برگشته

ص: 85

فِی قَلْعِ بَابِ الْقَوْمِ بِخَیْبَرَ(1) وَ الرَّمْیِ بِهِ إِلَی وَرَائِهِ أَرْبَعِینَ ذِرَاعاً وَ کَانَ لَا یُطِیقُ حَمْلَهُ أَرْبَعُونَ رَجُلًا وَ قَدْ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَرْکَبُ النَّاقَةَ وَ الْفَرَسَ وَ الْحِمَارَ(2) وَ رَکِبَ الْبُرَاقَ لَیْلَةَ الْمِعْرَاجِ وَ کُلُّ ذَلِکَ دُونَ عَلِیٍّ فِی الْقُوَّةِ وَ الشِّدَّةِ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ عَنْ هَذَا وَ اللَّهِ أَرَدْتُ أَنْ أَسْأَلَکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَأَخْبِرْنِی فَقَالَ إِنَّ عَلِیّاً بِرَسُولِ اللَّهِ تَشَرَّفَ (3) وَ بِهِ ارْتَفَعَ وَ بِهِ وَصَلَ إِلَی أَنْ أَطْفَأَ نَارَ الشِّرْکِ وَ أَبْطَلَ کُلَّ مَعْبُودٍ(4) مِنْ دُونِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَوْ عَلَاهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِحَطِّ الْأَصْنَامِ لَکَانَ بِعَلِیٍّ مُرْتَفِعاً وَ شَرِیفاً وَاصِلًا إِلَی حَطِّ الْأَصْنَامِ وَ لَوْ کَانَ ذَلِکَ کَذَلِکَ لَکَانَ أَفْضَلَ مِنْهُ (5) أَ لَا تَرَی أَنَّ عَلِیّاً قَالَ لَمَّا عَلَوْتُ ظَهْرَ رَسُولِ اللَّهِ شُرِّفْتُ وَ ارْتَفَعْتُ حَتَّی لَوْ شِئْتُ أَنْ أَنَالَ السَّمَاءَ لَنِلْتُهَا أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ الْمِصْبَاحَ هُوَ الَّذِی یُهْتَدَی بِهِ فِی الظُّلْمَةِ وَ انْبِعَاثُ فَرْعِهِ مِنْ أَصْلِهِ وَ قَدْ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام أَنَا مِنْ أَحْمَدَ کَالضَّوْءِ مِنَ الضَّوْءِ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ مُحَمَّداً وَ عَلِیّاً صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمَا کَانَا نُوراً بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَبْلَ خَلْقِ الْخَلْقِ بِأَلْفَیْ عَامٍ (6) وَ أَنَّ الْمَلَائِکَةَ لَمَّا رَأَتْ ذَلِکَ النُّورَ رَأَتْ لَهُ أَصْلًا قَدْ تَشَعَّبَ مِنْهُ (7) شُعَاعٌ لَامِعٌ فَقَالَتْ إِلَهَنَا وَ سَیِّدَنَا مَا هَذَا النُّورُ فَأَوْحَی اللَّهُ تَبَارَکَ اللَّهُ وَ تَعَالَی إِلَیْهِمْ هَذَا نُورٌ مِنْ نُورِی أَصْلُهُ نُبُوَّةٌ وَ فَرْعُهُ إِمَامَةٌ أَمَّا النُّبُوَّةُ فَلِمُحَمَّدٍ عَبْدِی وَ رَسُولِی

ص: 80

میان خانه­ها خود را پنهان کردیم تا کسی از مردم ما را نبیند.(1)

می­گویم: شیخ احمد بن فهد در کتاب « المهذّب» و دیگران با اسنادهای خود از معلّی بن خنیس از امام صادق علیه السّلام روایت کرده­اند که فرمود: آن روزی که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله امیرالمؤمنین علیه السّلام را سوار بر دوش خود نمود تا بت­های قریش را از بالای بیت الله الحرام به پایین انداخت و آن­ها را درهم شکست، روز نوروز بود.(2)

روایت6.

العمدۀ: ابوهریره گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در روز فتح مکّه به علی علیه السّلام فرمود: علی، آیا این بت را بالای کعبه نمی­بینی؟ عرض کرد: بلی یا رسول الله! فرمود: تو را حمل می­کنم تا به آن دسترسی پیدا کنی. عرض کرد: بلکه شما را حمل می­کنم یا رسول الله. فرمود: اگر مردان قبایل ربیعه و مضر در حیاتم تلاش کنند جزئی از مرا حمل کنند، نخواهند توانست، اما علی بأیست. گوید: پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله با دو دست خود ساق­های پای علی علیه السّلام گرفته و چنان وی را بلند کرد که سفیدی زیر بغل پیامبر صَلی الله علیهِ و آله آشکار گردید و سپس فرمود: اکنون چه می­بینی علی؟! عرض کرد: می­بینم که خدای عزّوجل به برکت وجود شما مرا چنان مقام و منزلتی عنایت فرموده که اگر اراده کنم، می­توانم آسمان را با دست خود لمس کنم. پس به وی فرمود: علی، بت را بردار! پس علی علیه السّلام بت را برداشته و آن را پرتاب نمود و آن­گاه رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله از زیر علی در آمده و پاهای وی را رها نمود که بر اثر آن علی علیه السّلام بر زمین افتاد و خندید. پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: به چه می­خندی علی؟ عرض کرد: از بام کعبه افتادم ولی اتفاقی برایم نیفتاد. رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به وی فرمود: چگونه آسیب می­بینی در حالی که محمّد تو را حمل کرده و جبرئیل تو را پایین آورده است. (3)

الطرائف: ابن مغازلی تا « آن را پرتاب کرد» را از ابوهریره نقل کرده سپس گوید: و این حدیث را حافظ محمّد بن موسی در کتابی که آن را از تفاسیر دوازده گانه استخراج نموده، در تفسیر آیه:« جَاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ کاَنَ زَهُوقًا»(4){«حق

آمد و باطل نابود شد. آری، باطل همواره نابودشدنی است.»} روایت کرده است با این تفاوت که روایت او بیشتر در تعظیم علی بن ابی طالب علیه السّلام است. و محمّد بن علی مازندرانی در کتاب «البرهان فی اسباب نزول القرآن» ذکر کرده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله علی علیه السّلام را مختص به این کار نمود که وی را بر دوش خود حمل کند

ص: 86

وَ أَمَّا الْإِمَامَةُ فَلِعَلِیٍّ حُجَّتِی وَ وَلِیِّی وَ لَوْلَاهُمَا مَا خَلَقْتُ خَلْقِی أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله رَفَعَ یَدَ عَلِیٍّ علیه السلام(1) بِغَدِیرِ خُمٍّ حَتَّی نَظَرَ النَّاسُ إِلَی بَیَاضِ إِبْطَیْهِمَا فَجَعَلَهُ وَلِیَّ الْمُسْلِمِینَ (2) وَ إِمَامَهُمْ وَ قَدِ احْتَمَلَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ علیهما السلام یَوْمَ حَظِیرَةِ بَنِی النَّجَّارِ فَلَمَّا قَالَ لَهُ بَعْضُ أَصْحَابِهِ نَاوِلْنِی أَحَدَهُمَا یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ نِعْمَ الرَّاکِبَانِ وَ أَبُوهُمَا خَیْرٌ مِنْهُمَا(3) وَ أَنَّهُ کَانَ یُصَلِّی بِأَصْحَابِهِ فَأَطَالَ سَجْدَةً مِنْ سَجَدَاتِهِ فَلَمَّا سَلَّمَ قِیلَ لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ لَقَدْ أَطَلْتَ هَذِهِ السَّجْدَةَ فَقَالَ صلی الله علیه و آله إِنَّ ابْنِی ارْتَحَلَنِی فَکَرِهْتُ أَنْ أُعَاجِلَهُ (4) حَتَّی یَنْزِلَ وَ إِنَّمَا أَرَادَ بِذَلِکَ رَفْعَهُمْ وَ تَشْرِیفَهُمْ فَالنَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِمَامٌ نَبِیٌ (5) وَ عَلِیٌّ إِمَامٌ لَیْسَ بِنَبِیٍّ وَ لَا رَسُولٍ فَهُوَ غَیْرُ مُطِیقٍ لِأَثْقَالِ النُّبُوَّةِ-(6) قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ حَرْبٍ الْهِلَالِیُّ فَقُلْتُ لَهُ زِدْنِی یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ إِنَّکَ لَأَهْلُ الزِّیَادَةِ(7) إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَمَلَ عَلِیّاً عَلَی ظَهْرِهِ یُرِیدُ بِذَلِکَ أَنَّهُ أَبُو وُلْدِهِ وَ إِمَامَةُ الْأَئِمَّةِ مِنْ صُلْبِهِ (8) کَمَا حَوَّلَ رِدَاءَهُ فِی صَلَاةِ الِاسْتِسْقَاءِ وَ أَرَادَ أَنْ یُعْلِمَ أَصْحَابَهُ بِذَلِکَ أَنَّهُ قَدْ تَحَوَّلَ الْجَدْبُ خِصْباً(9) قَالَ قُلْتُ لَهُ زِدْنِی یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَقَالَ احْتَمَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً یُرِیدُ بِذَلِکَ أَنْ یُعْلِمَ قَوْمَهُ أَنَّهُ هُوَ الَّذِی یُخَفِّفُ عَنْ ظَهْرِ رَسُولِ اللَّهِ مَا عَلَیْهِ مِنَ الدَّیْنِ وَ الْعِدَاتِ وَ الْأَدَاءِ عَنْهُ مِنْ بَعْدِهِ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ زِدْنِی فَقَالَ احْتَمَلَهُ (10) لِیُعْلِمَ بِذَلِکَ أَنَّهُ قَدِ احْتَمَلَهُ وَ مَا حَمَلَ إِلَّا لِأَنَّهُ مَعْصُومٌ لَا یَحْمِلُ

ص: 81

تا بت­ها را از بالای کعبه پایین افکند و با این کار پیامبر صَلی الله علیهِ و آله وی را بر سایر مردم برتری داد.

ماجرای بالا رفتن علی علیه السّلام از دوش رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را بسیاری از بزرگان اهل سنت از قبیل احمد بن حنبل و ابویعلی موصلی در «مسند»­های خود، ابوبکر خطیب در«تاریخ بغداد»، محمّد بن صباح زعفرانی در «الفضائل»، حافظ ابوبکر بیهقی، قاضی ابو عمر و عثمان بن احمد در کتاب­های خود، ثعلبی در تفسیر خود، ابن مردویه در «المناقب» و ابن منده در «المعرفۀ»، نطنزی در الخصائص خطیب خوارزمی در «الأربعین» و ابو احمد جرجانی در «التاریخ» آن را در کتاب­های خودروایت کرده­اند و شعبه آن را از قتاده از حسن نقل نموده و در صحّت این روایت ابوعبدالله جعل، ابوالقاسم حسکانی و ابوالحسن شاذان تألیفاتی به رشته تحریر در آورده­اند و اهل بیت بر صحّت و درستی این روایت اجماع دارند؛ این آخرین کلام محمّد بن علی مازندرانی است در کتاب خود«البرهان فی اسباب نزول القرآن» و جمله این­ها از علمای مذاهب چهارگانه اهل سنّت هستند.(1)

روایت7.

الطرائف: مسند احمد بن حنبل از زید بن منیع آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای بنی­ولیعه، باز می­ایستید یا اینکه مردی را به سوی آن­ها روانه کنم که فرمان مرا در میان ایشان به اجرا گذارد، جنگجویان آنان را به قتل ­رساند و زنان و فرزندان آنان را به اسارت ­گیرد! گوید: پس ابوذر گفت: ناگاه از برخورد دست سرد عمر در پهلویم از پشت سر تکان خوردم، وی گفت: گمان می­کنی منظور وی کیست؟ گفتم: منظور آن حضرت تو نیستی بلکه منظورش «خاصف النعل» ( تعمیر کننده کفش) یعنی علی علیه السّلام است.(2)

روایت8.

الطرائف: شیخ طوسی مرفوعاً از ابو اسحاق سبیعی آورده است که گفت: بر مسروق اجدع وارد گشتیم و ناگاه متوجه شدیم مهمان ناشناسی دارد و هر دو مشغول خوردن غذا هستند. پس آن مهمان گفت: در جنگ حنین در رکاب رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بودم؛ و چون چنین گفت، دریافتیم که از صحابه پیامبر صَلی الله علیهِ و آله است. وی گفت: صفیه بنت حُیَیّ بن اخطب نزد پیامبر صَلی الله علیهِ و آله آمده و عرض کرد: یا رسول الله، من همانند دیگر همسران شما نیستم، پدر،

ص: 87

وِزْراً(1) فَتَکُونُ أَفْعَالُهُ عِنْدَ النَّاسِ حِکْمَةً وَ ثَوَاباً وَ قَدْ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام یَا عَلِیُّ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی حَمَلَنِی ذُنُوبَ شِیعَتِکَ ثُمَّ غَفَرَهَا لِی وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ لِیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ(2) وَ لَمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ (3) قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَیُّهَا النَّاسُ عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ لا یَضُرُّکُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُمْ وَ عَلِیٌّ نَفْسِی وَ أَخِی أَطِیعُوا عَلِیّاً فَإِنَّهُ مُطَهَّرٌ مَعْصُومٌ لَا یَضِلُّ وَ لَا یَشْقَی ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ قُلْ أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّما عَلَیْهِ ما حُمِّلَ وَ عَلَیْکُمْ ما حُمِّلْتُمْ وَ إِنْ تُطِیعُوهُ تَهْتَدُوا وَ ما عَلَی الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلاغُ الْمُبِینُ (4) قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ حَرْبٍ الْهِلَالِیُّ ثُمَّ قَالَ (5) جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ أَیُّهَا الْأَمِیرُ لَوْ أَخْبَرْتُکَ بِمَا فِی حَمْلِ النَّبِیِّ عَلِیّاً عِنْدَ حَطِّ الْأَصْنَامِ مِنْ سَطْحِ الْکَعْبَةِ مِنَ الْمَعَانِی الَّتِی أَرَادَهَا بِهِ لَقُلْتَ إِنَّ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ لَمَجْنُونٌ فَحَسْبُکَ مِنْ ذَلِکَ مَا قَدْ سَمِعْتَ (6) فَقُمْتُ إِلَیْهِ وَ قَبَّلْتُ رَأْسَهُ وَ یَدَیْهِ وَ قُلْتُ اللَّهُ أَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسالَتَهُ (7).

عمو و برادرم را کشتی، اگر اتفاقی برایتان افتاد به چه کسی پناه ببرم؟ رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به وی فرمود: به این مرد و به علی بن ابی طالب علیه السّلام اشاره فرمود.(1)

روایت9.

بصائر الدرجات: یزید بن شرجیل آورده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله در مورد علی بن ابی طالب علیه السّلام فرمود: این بردبارترین، عالم­ترین و پیشتازترین شما در اسلام آوردن است. ابن مسعود عرض کرد:­ یا رسول الله، آیا در تمام امور خیر بر ما فضیلت یافته است؟ پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: چیزی به من آموخته نشده مگر اینکه آن را به وی آموخته باشم و چیزی به من داده نشده مگر اینکه آن را به وی داده باشم و چیزی نزد من به ودیعت نهاده نشده مگر اینکه آن را در وی قرار داده باشم. عرض کردند: آیا اجازه طلاق همسران شما در دست اوست؟ فرمود: آری! عرض کردند: در زمان حیات شما؟ فرمود: آری، هر کس او را نافرمانی کند، مرا نافرمانی کرده است و آن که مطیع وی باشد، تحقیقاً از من اطاعت کرده است، پس هروقت شما را فراخواند، بدین امور گواهی دهید. (2)

روایت10.

کمال الدین: سعد بن عبدالله قمی گوید: از حجّت قائم سؤال کرده و گفتم: ای مولا و فرزند مولای ما، از شما برای ما روایت شده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله حق طلاق همسران خود را به دست امیرالمؤمنین علیه السّلام واگذار فرموده و آن حضرت در جنگ جَمَل به عایشه پیغام داد که:«تو با فتنه­انگیزی خود بر اسلام و مسلمانان غبار ستیزه پاشیدی و فرزندان خود را به نادانی خودت به ورطه هلاک افکندی، پس اگر دست از من برداری اسلام تو عزّت می­یابد وگرنه تو را طلاق می­دهم!» و همسران رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را وفات آن حضرت طلاق داده بود. فرمود طلاق چیست؟ عرض کردم: راه را بازگذاشتن. فرمود: اگر طلاق آن­ها با وفات رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله صورت می­پذیرد، پس چرا شوهر کردن برای آن­ها حلال نبوده است؟ عرض کردم: چون خداوند شوهر کردن را برایشان حرام کرده است. ف

ص: 88

منه فیلزم زیادة الفرع علی الأصل فیکون تتمة للوجه الأول قوله علیه السلام فالنبی إمام نبی أقول یحتمل وجهین.

الأول أن یکون من تتمة الوجوه السابقة فالمعنی أن علیا لما لم یطق ما یطیقه النبی صلی الله علیه و آله(1) و لم یکن له طاقة تلک المرتبة العظمی من النبوة فلو کان رفع النبی صلی الله علیه و آله به کان أفضل منه لأنه حینئذ کان مبینا لفضل النبی صلی الله علیه و آله و کان النبی صلی الله علیه و آله به مشرفا و مرتفعا و هو کان غیر بالغ رتبته فکیف یکون أفضل منه.

الثانی أن یکون علة أخری لأصل المطلوب و هی أنه علیه السلام لم یکن لیقدر علی حمله لکونه حاملا لما لا یطیق حمله من أعباء النبوة و لما کان جواب ما اعترض به السائل من رکوبه علی الناقة و البراق ظاهرا فی نفسه و قد تبین فی عرض الکلام أیضا لم یتعرض له إذ هذا الثقل لم یکن من قبیل ثقل الأجسام لیظهر علی غیر ذوی العقول بل لا یظهر إلا لمن کان عارفا بتلک الدرجة القصوی حق معرفتها مدانیا لها و یکون حمله الجسمانی مقرونا بالحمل الروحانی و یکون لتجرده و تقدسه و روحانیته واجدا

لثقل الرتب و المعانی فیکون الحمل علیه کالانتقاش علی العقول و النفوس المجردة و بالجملة هذا من الأسرار التی لا یطلع علیها إلا من کان عالما بغرائب أحوالهم.

قوله علیه السلام إنه أبو ولده أی لما کانت الذریة فی صلب الإنسان و رفعه النبی صلی الله علیه و آله فوق صلبه عرف الناس أنه عال علی الذریة و والدهم و إمامهم قوله و قد قال النبی صلی الله علیه و آله أقول ما سیذکر بعد ذلک یحتمل وجوها الأول أن یکون مؤیدات لما دل علیه الحمل من عصمته لأنه قال النبی صلی الله علیه و آله حملنی ذنوب شیعتک و لو کان له ذنب لکان ذنبه أولی بالحمل فیدل علی أنه علیه السلام کان معصوما الثانی أن یکون علیه السلام ذکر بعض فضائله استطرادا أو تأییدا لفضائله و لم یکن المراد إثبات العصمة الثالث أن یکون وجها آخر للحمل و هو أنه لما کان حمل علی مستلزما لحمل ذنوب شیعته و لم یکن هذا لائقا بعصمته (2) غفرها الله تعالی فصار هذا الحمل سببا لغفران ذنوب شیعة

ص: 83

رمود: چگونه چنین چیزی ممکن است در حالی که مرگ رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله راه را برای آن­ها باز گذاشته است؟ عرض کردم: ای فرزند مولای من، پس مرا از مفهوم طلاقی که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله حکم آن را به امیرالمؤمنین علیه السّلام واگذار نمود، چه بود؟ فرمود: خداوند تبارک و تعالی شأن همسران پیامبر صَلی الله علیهِ و آله را بزرگ گردانید و آنان را مختص به شرافت مادری مؤمنان فرمود و رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: ای ابوالحسن، این شرافت تا زمانی برای آنها نافذ است که مطیع خداوند باشند، پس بعد از من هر کدامشان با خروج بر تو از فرمان خدا سرپیچی نمودند، راه را برای شوهر کردن وی باز بگذار و او را از شرافت مادر مؤمنان بودن ساقط کن.(1)

الاحتجاج: شبیه این روایت را از سعد نقل کرده است.(2)

می­گویم:عبدالحمید بن ابی الحدید در شرح نامه­هایی که امیرالمؤمنین علیه السّلام به معاویه نوشت است:« واُقسِمُ باللهِ لو لا بعضُ الاستبقاء لوصلت إلیکَ منّی قوارعَ تقرعُ العَظمَ و تنهسُ اللّحمَ» ( به خدا سوگند اگر نه این بود که ماندنت را می­ خواستم، بلاهایی از من به تو می­رسید که استخوان را بکوبد و گوشت را آب کند.) گوید: گفته شده است که پیامبرصَلی الله علیهِ و آله اختیار طلاق همسران خود را بعد از وفات به علی علیه السّلام واگذار نموده است و این اختیار را به وی داده که پیوند هرکدام از آن­ها را که اراده کند، با پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بگسلد، و جمعی از صحابه پیامبر بودند که میتوانستند در این مورد شهادت دهند. او می­توانست پیوند اُمّ حبیبه را قطع نموده و به عنوان مجازات برای او و برادرش معاویه، راه ازدواج او را با مردان باز بگذارد، زیرا اُمّ حبیبه با علی علیه السّلام دشمنی می­ورزید همان­طور که برادرش معاویه با وی دشمنی می­نمود و اگر چنین می­کرد، گوشت بدن او را آب می­کرد، و این قول امامیه است که از بزرگان خود روایت کرده­اند که علی علیه السّلام عایشه را تهدید به چنین کاری نموده بود، لیکن ما این روایت را باور نمی­کنیم و سخن وی را به شکل دیگری تفسیر می­کنیم... تا آخر کلام وی.(3)

می­گویم: از کلام ابن ابی الحدید چنین پیداست که این حدیث از احادیث مشهور میان شیعه بوده است که حتّی مخالفان آن­ها نیز آن را می­دانسته­اند و آن­ را به شیعیان نسبت دادند.

می­گویم: روایات فراوانی مناسب این باب در باب اختصاص آن حضرت به رسول خدا و دیگر باب­ها خواهد آمد .

ص: 89

علی و لذا نسب الله الذنوب إلیه فی قوله تعالی ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ لأنه بالحمل صار کأنها ذنبه.

قوله صلی الله علیه و آله و علی نفسی أی یلزمنی ملازمته و محافظته و بیان فضله لقوله تعالی عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ قوله تعالی فَإِنَّما عَلَیْهِ ما حُمِّلَ یدخل فیه ذنوب الشیعة علی تفسیره علیه السلام فلا تغفل.

باب شصت و یکم : جوامع روایات دالّ بر امامت آن حضرت که از طرق خاصّه و عامّه روایت شده­اند

روایات

روایت1.

امالی صدوق: جابر بن عبدالله انصاری گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی بن ابی طالب پیشتازترین اُمّت من در پذیرش اسلام و عالم­ترین آن­هاست، دینش از همه درست­تر، یقینش برتر، در فروتنی تواناتر، از همه سخاوتمند­تر و از همه دلیرتر است و پس از من خلیفه و امام اوست.(1)

روایت2.

امالی صدوق: علی بن الحسین علیه السّلام از پدرش از جدش علیه السّلام آورده است که از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله شنیدم که می­فرمود: ای علی، سوگند به آن­کس که دانه را شکافت و خلایق را آفرید، بی­تردید پس از من بهترین جانشین تویی؛ یا علی، تو وصیّ من و امام اُمّت منی؛ هرکس از تو اطاعت کند مرا اطاعت کرده و آنکه تو را نافرمانی کند مرا نافرمانی کرده است.(2)

روایت3.

امالی صدوق: ابن عباس گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: پس از من، مخالف علی بن ابی طالب کافر است، و آن­کس که کسی را همتای او قرار دهد مشرک است، دوستدارش مؤمن و دشمنش منافق است، پیروش به حق رسد و محارب او از دین بیرون است و ردّ کننده او نابود است؛ علی نور خدا در سرزمینش و حجّت وی بر بندگانش می­باشد؛ علی شمشیر خدا علیه دشمنان او و وارث علم پیامبران وی می­باشد؛ علی کلمه برتر خداست و کلمه دشمنانش فروتر است؛ علی سرور اوصیا و وصیّ سرور انبیاست؛ علی امیرمؤمنان

ص: 90

دُرُوبَ (1) مَکَّةَ حَتَّی أَتَیْنَا الْکَعْبَةَ وَ قَدْ أَنَامَ اللَّهُ کُلَّ عَیْنٍ فَقَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا عَلِیُّ قُلْتُ لَبَّیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ اصْعَدْ عَلَی کَتِفِی یَا عَلِیُّ قَالَ ثُمَّ انْحَنَی النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَصَعِدْتُ عَلَی کَتِفِهِ فَأَلْقَیْتُ الْأَصْنَامَ عَلَی رُءُوسِهِمْ وَ خَرَجْنَا مِنَ الْکَعْبَةِ(2) شَرَّفَهَا اللَّهُ تَعَالَی حَتَّی أَتَیْنَا مَنْزِلَ خَدِیجَةَ فَقَالَ لِی إِنَّ أَوَّلَ مَنْ کَسَرَ الْأَصْنَامَ جَدُّکَ إِبْرَاهِیمُ ثُمَّ أَنْتَ یَا عَلِیُّ آخِرُ مَنْ کَسَرَ الْأَصْنَامَ فَلَمَّا أَصْبَحُوا(3) أَهْلُ مَکَّةَ وَجَدُوا الْأَصْنَامَ مَنْکُوسَةً مَکْبُوبَةً عَلَی رُءُوسِهَا فَقَالُوا مَا فَعَلَ هَذَا إِلَّا مُحَمَّدٌ(4) وَ ابْنُ عَمِّهِ ثُمَّ لَمْ یَقُمْ بَعْدَهَا فِی الْکَعْبَةِ صَنَمٌ (5).

و پیشوای دست و روی سپیدان و امام مسلمانان است؛ خداوند ایمان را جز به پذیرش ولایت و اطاعت از وی نمی­پذیرد.(1)

توضیح

مارق: از دین خارج شده، فاسد؛ جزری در حدیث خوارج گوید:«همانند تیری که از چلّه کمان رها شود، از دین خارج می­گردند» یعنی اینکه از دین عبور کرده، آن را از هم می­درند و از آن بیرون می­روند همان­طور که تیر هدف را پاره می­کند و از آن عبور می­نماید. و سخن علی علیه السّلام که فرمود:« اُمرتُ بقتال المارقین» اشاره به خوارج است، تمام.(2)

الزاهق: هلاک شده و ممکن است به معنای به هدف نخورده باشد، زیرا تیر زاهق آن است که پشت هدف بیفتد و به آن اصابت نکند، و جزری در آن گوید:« غرّ محجّلون من آثار الوضوء» الغرّ: جمع «أغرّ» است و برگرفته از «غرّّۀ» که به معنای سفیدرویی است، مقصود سپیدرویی آنان به نور وضو می­باشد.(3)

و درباره اسبان دست و پا سفید گوید: اسبی که سفیدی دست­ها و پاهایش تا مچ بند برسد از مفصل مچ عبور کند ولی از زانو نگذرد، و جمله «اُمّت من دست و رو سپیدانند» از آن گرفته شده است، یعنی سپیدی مواضع وضو از دست­ها و پاها؛ اثر وضو در صورت، دست­ها و پاها را برای انسان از سپیدی پیشانی و دست و پای اسب استعاره کرده است.(4)

روایت4.

امالی شیخ طوسی: علی بن الحسین از پدرش از جدش صلوات الله علیهم اجمعین روایت کرده است که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خداوند طاعت مرا بر شما فرض کرده و شما را از نافرمانی من نهی فرموده است و پیروی از فرمان مرا بر شما واجب گردانیده و پس از من اطاعت از علی را بر شما همانند اطاعت از من فرض کرده است و شما را از نافرمانی علی نهی فرموده

ص: 91

حَتَّی تَوَارَیْنَا بِالْبُیُوتِ خَشْیَةَ أَنْ یَلْقَانَا أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ (1).

أَقُولُ رَوَی الشَّیْخُ أَحْمَدُ بْنُ فَهْدٍ فِی الْمُهَذَّبِ وَ غَیْرُهُ بِأَسَانِیدِهِمْ عَنِ الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: یَوْمُ النَّیْرُوزِ هُوَ الْیَوْمُ الَّذِی حَمَلَ فِیهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَلَی مَنْکِبِهِ حَتَّی رَمَی أَصْنَامَ الْقُرَیْشِ مِنْ فَوْقِ بَیْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ وَ هَشَمَهَا(2).

همان­طور که نافرمانی مرا نهی فرموده است و او را برادر، وزیر،وصی و وارث من قرار داد، و او از من است و من از او، دوست داشتن وی ایمان است و دشمنی با او کفر، دوستداراو دوستدار من است و دشمن وی دشمن من، و او مولای هر کسی است که من مولای اویم و من مولای هر مرد و زن مسلمان هستم، و من و او دو پدر این اُمّت هستیم.(1)

روایت5.

امالی صدوق: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هرکس دوست داشته باشد که سوار کشتی نجات شود و به عروۀ الوثقی و ریسمان محکم الهی چنگ زند، باید پس از من ولایت علی را پذیرفته، با دشمنش دشمنی کند و پیرو امامان هدایت­گر از نسل او باشد، زیرا اینان جانشینان و اوصیای من و حجّت­های خدا بر مردم پس از من هستند و سادات اُمّتم و جلودار پرهیزگارانند به سوی بهشت، حزبشان حزب من و حزب من حزب خداست و حزب دشمنان آن­ها حزب شیطان است.(2)

روایت6.

امالی صدوق: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: همانا خدای تبارک و تعالی مرا برگزید و اختیار نموده و رسول گردانید و سیّد کتاب­ها را بر من نازل فرمود، پس عرض کردم: ای خدا و سیّد و معبود من، تو موسی را به سوی فرعون فرستادی و او از تو درخواست نمود که برادرش هارون را با او همراه کنی تا وزیرش باشد و بازویش را بدو قوی گردانی و سخن او را به وی تصدیق کنی، من نیز ای خدا و سرورم از تو می­خواهم از خاندانم وزیری برای من قرار دهی که بازوی مرا بدو قوی گردانی! پس خداوند علی علیه السّلام را وزیر و برادر من قرار داد و شجاعت را در دل وی افکند و هیبت او را در دل دشمنش افکند، و او نخستین کسی است که به من ایمان آورده تصدیقم نمود و اولین کسی است که به همراه من خدا را به یکتایی می­پرستید و من او را از پروردگار عزّوجل در خواست نمودم و او وی را به من عطا فرمود، او سیّد اوصیاست و رسیدن به او و سعادت و مرگ در راه فرمانبرداریش شهادت است و در تورات نامش مقرون نام من است و همسرش صدّیقه کبری دخت من است و دو پسرش دو سرور جوانان اهل بهشت پسران منند، او و آن­ها و امامان بعد از ایشان حجّت­های خدا بر خلق او پس از پیامبرانند و آن­ها دروازه­های علم در اُمّت منند، هرکس دنباله رو آن­ها باشد از آتش نجات می­یابد و آن که به ایشان اقتدا کند به سوی صراط المستقیم رهنمون گردد، و خدای عزّوجل مهر آن­ها را در دل بنده­ای نیندازد مگر اینکه او را وارد بهشت کند.(3)

ص: 92

ظهره و رمیه الأصنام و تشریفه بذلک علی غیره من سائر الأنام رواه أحمد بن حنبل و أبو یعلی الموصلی فی مسندیهما و أبو بکر الخطیب فی تاریخ بغداد و محمد بن صباح الزعفرانی فی الفضائل و الحافظ أبو بکر البیهقی و القاضی أبو عمر و عثمان بن أحمد فی کتابیهما و الثعلبی فی تفسیره و ابن مردویه فی المناقب و ابن مندة فی المعرفة و النطنزی فی الخصائص و الخطیب الخوارزمی فی الأربعین و أبو أحمد الجرجانی فی التاریخ و رواه شعبة عن قتادة عن الحسن و قد صنف فی صحته أبو عبد الله

الجعل و أبو القاسم الحسکانی و أبو الحسن شاذان مصنفات و اجتمع أهل البیت علیهم السلام علی صحتها هذا آخر لفظ ما ذکره محمد بن علی المازندرانی فی کتابه المذکور فی هذا المعنی و جمیع هؤلاء من علماء الأربعة المذاهب (1).

روایت7.

امالی شیخ صدوق: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای مردم، چه کسی از خدا خوش سخن تر و راستگوتر است؟ ای مردم، همانا پروردگارتان جلّ جلاله مرا امر فرمود که علی را برایتان پیشوا، امام، جانشین و وصیّ قرار دهم و او را برادر و وزیر خویش گردانم؛ ای مردم: به یقین علی بعد از من دروازه هدایت و دعوت کننده به سوی پروردگار من است و او صالح المؤمنین است. و کیست خوش گفتارتر از آن کس که به سوی خدا دعوت نماید و کار نیک کند و گوید: من از مسلمانانم؟ ای مردم، به راستی علی از من است، فرزندانش فرزند من و او شوی دخت دلبند من است، فرمانش فرمان من و نهی­اش نهی من است. ای مردم، باید از وی اطاعت کنید و از نافرمانیش پزهیز نمایید که اطاعت او اطاعت از من و نافرمانیش نافرمانی من؛ ای مردم، یقیناً علی صدِّیق این اُمّت و فاروق آن است و کسی است در این امت که ملائکه با او سخن می گویند. او هارون و یوشع و آصف و شمعون آن است، او «باب حطّه» و کشتی نجات آن است، او طالوت و ذوالقرنین آن است؛ ای مردم، او وسیله آزمایش مردم و حجّت عظمی و آیت کُبری و امام اهل دنیا و عروۀ الوثقی است؛ ای مردم، علی با حق است و حق با علی و بر زبانش؛ ای مردم، علی قسمت کننده دوزخ است، دوست او وارد آن نشود و دشمنش از آن نجات نیابد، او قسمت کننده بهشت است، دشمنش بدان راه نیابد و دوستدارش از آن کنار زده نشود؛ ای جماعت یاران من، من شما را اندرز داده رسالت پروردگارم را به شما ابلاغ کردم لیکن شما نصیحت کنندگان را دوست نمی­دارید، این را بگویم و از خدا برای خود و شما آمرزش طلب کنم.(1)

روایت8.

معانی الأخبار- امالی صدوق: عایشه گوید: نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بودم که علی بن ابی طالب علیه السّلام آمد، پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: این سیّد و سرور عرب است. عرض کردم: یا رسول الله، مگر سیّد و سرور عرب شما نیستید؟! فرمود: من سیّد و سرور فرزندان آدم هستم و علی سیّد عرب است. عرض کردم:«سیّد» چیست؟ فرمود: کسی است که اطاعتش همچون اطاعت از من، واجب است.

ص: 93

وَ الْأَخَ وَ الْعَمَّ فَإِنْ حَدَثَ بِکَ حَدَثٌ (1) فَإِلَی مَنْ فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَی هَذَا وَ أَشَارَ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام(2).

معانی الأخبار: با سند خود از ابن جبیر نظیر آن را نقل کرده است.

روایت9.

امالی طوسی: با اسناد برادر دعبل از امام رضا از پدرانش علیهم السّلام آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی سیّد عرب است . پس یکی از همسران وی عرض کرد: مگر سیّد عرب شما نیستید؟! فرمود: ساکت شو، من سیّد فرزندان آدم هستم و علی بن ابی طالب سیّد عرب است.(1)

توضیح

شاید آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله بدان جهت وی را منحصراً سیّد عرب نامیده تا فتح بابی باشد برای بیان فضل وی و برحذر بودن از تکذیب منافقان و ایجاد شکّ و تردید در میان مسلمانان ضعیف الاعتقاد.

روایت10.

امالی طوسی: ابن عباس گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله از منبر بالا رفته و خطبه خواند و مردم پیرامون وی گرد آمدند، پس آن حضرت فرمود: ای جماعت مؤمنان، همانا خدای عزّوجل به من وحی فرموده که من از دنیا خواهم رفت و پسر عمویم علی کشته خواهد شد و من ای مردم، به شما خبری می­دهم که اگر به آن عمل کنید، سالم می­مانید و اگر آن را وانهید، هلاک می­شوید، به راستی که عموزاده­ام علی خود برادر من است و وزیرم، و او جانشین من است و از طرف من تبلیغ می­کند؛ او امام پارسایان و پیشوای دست و رو سپیدان است، اگر از وی راهنمایی بخواهید، شما را ارشاد می­کند و اگر پیرو او گردید، شما را نجات می­دهد و اگر با وی مخالفت نمایید، گمراه می­شوید و اگر وی را فرمان برید، خدا را فرمان برده­اید و اگر نافرمانیش کنید، خدا را نافرمانی نموده­اید و اگر با وی بیعت کنید، با خدا بیعت کرده­اید و اگر بیعت او را بشکنید، بیعت خدا را شکسته­اید، به راستی خدای عزّوجل قرآن را بر من فرو فرستاد و قرآن همانی است که هرکس با آن مخالفت کند، گمراه گردد و هرکس طالب علمِ آن از غیر علی باشد، هلاک گردد؛ ای مردم، سخن مرا بشنوید و حق اندرز مرا بشناسید و پس از من با خاندانم جز با آنچه دستور یافته­اید مبنی بر اینکه ایشان را حفظ نمایید، رفتار نکنید، زیرا آن­ها حوزه من و خویشان و برادران و فرزندان منند و بی­تردید شما باهم جمع خواهید شد و بابت ثقلین بازخواست خواهید گشت، پس بنگرید که بعد از من با آن دو چگونه رفتار می­کنید. آن­ها اهل بیت منند، پس هرکس آزارشان دهد، مرا آزرده و آنکه به ایشان ستم کند، بر من ستم نموده، هرکس خوارشان دارد، مرا خوار داشته و آنکه ایشان را عزیز بدارد، مرا عزیز داشته و آنکه گرامیشان دارد، مرا گرامی داشته و آنکه یاریشان نماید، مرا یاری کرده و هرکس آنان را فرو گذارد مرا فرو گذاشته و هرکس هدایت را از غیر آن­ها طلب کند، مرا تکذیب کرده است. ای مردم، از خدا پروا کنید و بنگرید به وی چه خواهید گفت آنگاه که دیدارش کنید؟ زیرا من خصم آنانی هستم که ایشان را آزرده باشند و آنکه من خصمش باشم، او را مغلوب سازم، این گفتار خود را می­گویم و از خدا برای خود و شما آمرزش می­جویم.(2)

ص: 94

عَلَیْهِنَّ قَالَ وَ کَیْفَ وَ قَدْ خَلَّی الْمَوْتُ سَبِیلَهُنَّ قُلْتُ فَأَخْبِرْنِی یَا ابْنَ مَوْلَایَ عَنْ مَعْنَی الطَّلَاقِ الَّذِی فَوَّضَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حُکْمَهُ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَظَّمَ شَأْنَ نِسَاءِ النَّبِیِّ فَخَصَّهُنَّ بِشَرَفِ الْأُمَّهَاتِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا أَبَا الْحَسَنِ إِنَّ هَذَا الشَّرَفَ بَاقٍ لَهُنَّ مَا دُمْنَ لِلَّهِ عَلَی الطَّاعَةِ فَأَیَّتُهُنَّ عَصَتِ اللَّهَ بَعْدِی بِالْخُرُوجِ عَلَیْکَ فَأَطْلِقْ لَهَا فِی الْأَزْوَاجِ وَ أَسْقِطْهَا مِنْ شَرَفِ أُمُومَةِ الْمُؤْمِنِینَ (1).

ج، [الإحتجاج] عَنْ سَعْدٍ: مِثْلَهُ (2) أقول قال عبد الحمید بن أبی الحدید فی شرح ما

کتب أمیر المؤمنین إلی معاویة: و أقسم بالله لو لا بعض الاستبقاء لوصلت إلیک منی قوارع تقرع العظم و تنهس اللحم (3).

قال قد قیل إن النبی صلی الله علیه و آله فوض إلیه أمر نسائه بعد موته و جعل إلیه أن یقطع عصمة أیتهن شاء إذا رأی ذلک و له من الصحابة جماعة یشهدون له بذلک فقد کان قادرا علی أن یقطع عصمة أم حبیبة و یبیح نکاحها للرجال عقوبة لها و لمعاویة أخیها فإنها

کانت تبغض علیا کما یبغضه أخوها و لو فعل ذلک لانتهس لحمه و هذا قول الإمامیة و قد رووا عن رجالهم أنه علیه السلام تهدد عائشة بضرب من ذلک و أما نحن فلا نصدق هذا الخبر و نفسر کلامه علی وجه آخر إلی آخر ما قال (4).

أقول: یظهر من کلامه أن هذا من المشهورات بین الشیعة حتی وقف علیه مخالفوهم و نسبوهم إلیه.

أقول: سیأتی الأخبار الکثیرة المناسبة لهذا الباب فی باب اختصاصه علیه السلام بالرسول صلی الله علیه و آله و غیره من الأبواب.

ص: 89

توضیح

قول آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله:«و هو الذی من خالفه» ضمیر «ﻪ» به «قرآن» بر می­گردد. جزری گوید: در عبارت «اللّهُمَّ هولاء اهل بیتی و حامّتی أذهِب عنهم الرّجس و طهّرهم تطهیراً»،«حامّه» انسان، خاصّه او و کسی است که به وی نزدیک است.(1)

و فیروز آبادی گوید: «خاصمه فخصمه»: او را مغلوب نمود.(2)

روایت11.

امالی طوسی: جابر بن عبدالله انصاری گوید: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله می­فرمود: علی علیه السّلام از خصلت­هایی برخوردار است که اگر همه مردم از یکی از آن­ها برخوردار بودند، برای فضیلت آنان کافی بود. یکی از این فضیلت­ها قول آن حضرت:«هر که من مولای اویم اینک علی مولای اوست»، و دیگری قول آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله:«منزلت علی از من همانند منزلت هارون از موسی است» و قول آن حضرت:« علی از من است و من از اویم» و قول آن حضرت:«علی نسبت به من همچون خودِ من است، اطاعت از او اطاعت از من و نافرمانی او نافرمانی من است» و قول آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله:« جنگ با علی، جنگ با خداست و صلح با علی صلح با خداست» و قول آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله:« دوست علی، دوست خدا و دشمن علی، دشمن خداست» و قول آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله:«علی حجت خدا و خلیفه او بر بندگانش است» و قول آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله:«حُب علی ایمان و بُغض علی کفر است» و قول آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله:« حزب علی حزب خدا و حزب دشمنانش حزب شیطان است» و قول آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله:« علی با حق است و حق با اوست، از هم جدا نگردند تا اینکه در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند» و قول آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله: «علی قسمت کننده بهشت و دوزخ است» و قول آن حضرت: «هرکس از علی جدا شود، یقیناً از من جدا شده است و هرکه از من جدا شود از خدای عزّوجل جدا گشته است» و قول آن حضرت: «شیعیان علی رستگاران روز قیامت­اند».(3)

روایت12.

امالی صدوق: امام صادق علیه السّلام فرمود: مردم قول رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را درباره علی بن ابی طالب علیه السّلام در روز مشربه اُمّ ابراهیم ناشنیده گرفتند همان­طور که سخن آن حضرت را درباره وی در روز غدیرخمّ به فراموشی سپردند. رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در مشربه اُمّ ابراهیم بود و اصحاب وی در محضرش یودند که علی علیه السّلام آمد، اما آن­ها برای وی جا باز نکردند، و چون

ص: 95

رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آن­ها را مشاهده فرمود که برای علی علیه السّلام جا باز نکردند،

فرمود: ای مردم، اینها اهل بیت من هستند. من زنده­ام و در میان شما هستم و این چنین آن­ها را سبک می­شمارید؟! به خدا سوگند هرچند من از دید شما پنهان گردم، اما خداوند از شما پنهان نگردد، به راستی که رحمت و آسودگی و بشارت و شادی از آنِ کسی است که علی علیه السّلام را مقتدای خویش قرار داده، ولایتش را بپذیرد تسلیم او و اوصیاء از فرزندان وی گردد، و بر من است که وی را مشمول شفاعت خود گردانم زیرا ایشان پیروان منند، پس هرکس از من پیروی کند، از من است و این سنّتی است که از ابراهیم به من سرایت کرده است، زیرا من از ابراهیم هستم و ابراهیم از من، و فضیلت من برای وی فضیلت است و فضیلت وی فضلیت من است و من افضل از اویم، به تصدیق قول پروردگارم:« ذُرِّیَّةَ بَعْضُهَا مِن بَعْضٍ وَ اللَّهُ سمَِیعٌ عَلِیم»(1){فرزندانی

که بعضی از آنان از [نسل] بعضی دیگرند، و خداوند شنوای داناست} و رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله پایش در مشربه اُم ابراهیم زخمی گشته و به همین سبب مردم به عیادت وی می­آمدند.(2)

توضیح

جزری گوید:« فوثئت رجلی»: پایم آسیب دید بی­آنکه گوشت آن فرو ریزد یا استخوانش بشکند. گفته می­شود:«وثئت رجله» اسم مفعول آن موثوءة است گفته می­شود: «وثأتها أنا»: من این آسیب را به او رسانده­ام. و ممکن است بدون همزه آورده شود.(3)

روایت13.

امالی صدوق: «امام صادق علیه السّلام از پدرش از پدران بزرگوارش آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در حالی که عبایی مشکی به خود پیچیده بود، بیرون آمد، عرض شد: یا رسول الله، چه کسی این عبا را بر شما پوشانده است؟ فرمود: دوستم، صفیّ­ام، خاصّه­ام، زبده­ام، آنکه از طرف من تعهداتم را ادا میکند وصی و وارثم، برادرم و اولین کسی که اسلام آورد و ایمانش خالص­تر از همه است، آنکه از همه سخاوتمندتر است، سیّد و سرور مردم بعد از من، جلودار دست و رو سپیدان، امام اهل زمین: علی بن أبی طالب! و در اشتیاق او چنان گریست که ریگ­ها از گریه­اش تر شدند.(4)

توضیح

جزری گوید: «الخمیصه»: جامه­ای از خز یا پشم خط­دار است. گفته­اند

ص: 96

قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ وَ إِمَامُ الْمُسْلِمِینَ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ الْإِیمَانَ إِلَّا بِوَلَایَتِهِ وَ طَاعَتِهِ (1).

تا مشکی قلم­دار نباشد، آن را «خمیصه» نمی­نامند.(1)

روایت14.

امالی طوسی: حُذیفۀ بن اُسید غفاری گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای حذیفه، حجت خدا بر شما بعد از من علی بن ابی طالب است، کفر به او کفر به خداست و همتا قرار دادن برای او شرک به خدا و شک در او شکّ در خداست و الحاد در او الحاد در خداست و انکار او انکار خداست و ایمان به او ایمان به خداست، چون او برادر رسول خدا و وصیّ او و امام اُمّت او و مولای ایشان است، و او ریسمان محکم خدا و آن دستاویز استواری است که گسستی برای آن نیست و دو گروه درباره او هلاک می­شوند بی­آن­که او را گناهی باشد: دوستداری که در حق وی غلوّ کند و کسی که در حق وی قصور نماید، ای حذیفه، از علی جدا نگردی که با این کار از من جدا خواهی گشت و با علی مخالفت نکنی که با من مخالفت خواهی کرد، به راستی که علی از من است و من از او، هر که او را به خشم آورد، مرا به خشم آورده و آنکه او را خوشنود سازد به یقین مرا خوشنود ساخته است.(2)

روایت15.

امالی صدوق: روزی رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به اصحاب خود فرمود: ای جماعت اصحاب من، همانا خدای جل جلاله شما را به پذیرش ولایت علی بن ابی طالب و اقتدای به او فرمان می­دهد که او بعد از من ولیّ و امام شماست، و با او مخالفت نکنید که کافر می­شوید و از وی جدا نگردید که گمراه می­شوید. خدای جلّ جلاله علی را نشانه­ای میان نفاق و ایمان قرار داده است، پس هرکس دوستش بدارد، مؤمن خواهد بود و آنکه با وی دشمنی کند، منافق خواهد بود؛ همانا خداوند جلّ جلاله بعد از من علی را وصی و مناره هدایت قرار داده است، او سرّ نگهدار و گنجینه علم من و بعد از من جانشینم در خاندان من است، از ستم­کنندگان به وی به خدا شکایت می­کنم.(3)

روایت16.

امالی صدوق: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود:

ص: 97

مَعْصِیَتِهِ مَا نَهَاکُمْ عَنْهُ مِنْ مَعْصِیَتِی وَ جَعَلَهُ أَخِی وَ وَزِیرِی وَ وَصِیِّی وَ وَارِثِی وَ هُوَ مِنِّی وَ أَنَا مِنْهُ حُبُّهُ إِیمَانٌ وَ بُغْضُهُ کُفْرٌ وَ مُحِبُّهُ مُحِبِّی وَ مُبْغِضُهُ مُبْغِضِی وَ هُوَ مَوْلَی مَنْ أَنَا مَوْلَاهُ وَ أَنَا مَوْلَی کُلِّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَةٍ وَ أَنَا وَ إِیَّاهُ أَبَوَا هَذِهِ الْأُمَّةِ(1).

هر کس دوست داشته باشد چون تند­باد از پل صراط بگذرد و بی­حساب وارد بهشت گردد،باید ولایت ولیّ، وصیّ و مصاحب من و جانشین من بر خاندانم و اُمّتم علی بن ابی طالب را بپذیرد. و آنکه دوست دارد وارد دوزخ گردد، ولایتش را رها سازد، پس به عزّت و جلال پروردگارم سوگند که او آن دروازه خداوندی است که جز از آن بر وی وارد نشوند و او صراط المستقیم است و او همان کسی است که خداوند در روز قیامت از ولایتش می­پرسد.(1)

روایت17.

عیون الأخبار- امالی صدوق: خدای عزّوجل فرمود: الله منم و خدایی جز من نیست، با قدرت خویش خلق را آفریدم و هرکه را از پیامبرانم که خواستم از آن­ها برگزیدم و محمّد را از میان همه ایشان به عنوان محبوب، دوستی وصفی برگزیده او را به سوی خلق خود فرستادم و علی را برای او برگزیدم و برادر و وصی و وزیر و تبلیغ کننده به سوی خلقم بعد از اویش قرار دادم، و او را خلیفه خود بر بندگانم قرار دادم تا کتاب مرا برای ایشان تبیین نموده و حکم مرا در میان ایشان جاری سازد، و او را امام هادی از گمراهی و دری که از آن به سوی من آیند، قرار دادم و خانه­ای که هرکس وارد آن گشت، از آتش من در امان شد، و دژ من که هر کس به آن پناه برد، از بدِ دنیا و آخرت در امان دارد، و وجه من است که هرکس بدان روی آورد، روی از او بر نگردانم، و حجّت من در آسمان­ها و زمین بر هر که از خلقم که در آن­هاست، کردار هیچ عاملی را جز با اقرار به ولایتش به همراه نبوّت احمد فرستاده­ام، نپذیرم، او دست گشاده من بر بندگان من است، و او همان نعمتی است که آن را به هرکس از میان بندگانم که دوست داشتم عطا نمودم، و از میان بندگانم هرکس را که دوست داشته باشم و سرپرستی او را بر عهده گیرم، ولایت و معرفت او را به وی می­شناسانم و شناسای اویش می­گردانم و از میان بندگانم هرکس را که دشمن بدارم بدان سبب وی را دشمن داشته­ام که از شناخت و ولایت او روی برتافته است، پس به عزّت و جلالم سوگند خوردم که هیچ بنده­ای از بندگان من ولایت علی را نپذیرد مگر اینکه او را از دوزخ کنار زده و وارد بهشتش نمایم و بنده­ای از بندگان من با او دشمنی نورزد و از ولایتش عدول ننماید مگر اینکه با وی دشمن گردم و او را به دوزخ وارد گردانم و بد فرجامی است.(2)

ص: 98

روایت18.

امالی صدوق: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: همانا خداوند جلّ جلاله به دنیا وحی فرمود: که خادم خود را به رنج افکن و به آنکه تو را ترک نموده خدمت کن، و چون بنده در نیمه شبِ تار با مولای خود خلوت کند و به راز و نیاز پردازد، خداوند نور را در قلبش استوار دارد، پس چون گوید:« یا رب، یا ربّ»، خداوند جلیل جلّ جلاله او را پاسخ دهد:« لبیّک ای بنده من، بخواه تا به تو عطا کنم و بر من توکّل کن، تو را از دیگران بی­نیاز می­کنم» سپس خداوند جلّ جلاله به فرشتگان خود می­فرماید:« ای ملائکه من، به بنده­ام بنگرید که چگونه در دل شب تار با من خلوت کرده در حالی که باطل گرایان مشغول لهو و سرگرمی­اند و غافلان به خواب رفته­اند؟! شما شاهد باشید که من او را آمرزیدم»

سپس آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله فرمود: بر شما باد ورع، تلاش و عبادت، و به این دنیا که به شما رغبتی ندارد، بی­رغبت باشید که این دنیا پرفریب و خانه فنا و زوال است، بسیارند کسانی که فریب آن را خوردند و دنیا آنان را به هلاکت رساند و بسیارند کسانی که به آن مطمئن بودند ولی دنیا به ایشان خیانت نمود و چه بسیارند کسانی بر آن اعتماد نمودند ولی فریبشان داد و آن­ها را وا نهاد، و بدانید که راهی هولناک و سفری دراز در پیش رو دارید، و گذرتان بر صراط است و مسافر را توشه باید، پس هرکس توشه بر نگرفته به سفر رفت، از پای در آید و هلاک گردد، و بهترین توشه پرهیزگاری است و از طرفی، ایستادنتان در محضر خدای جلّ جلاله را به خاطر آورید که حاکم عادل اوست و خود را برای پاسخ دادن به پرسش­های وی آماده کنید چنانچه از شما سؤال کند و او لاجرم از شما درباره اینکه بعد از من با ثقلین: کتاب خدا و عترت من چه کرده­اید، پرسش خواهد فرمود؛ پس نیک بنگرید که نگویید: اما کتاب، آن را تغییر داده و تحریف نمودیم و اما عترت، از آن­ها جدا گشته و به قتلشان رساندیم! که در این صورت کیفر شما جز دوزخ نخواهد بود؛ پس هر که از شما بخواهد از وحشت آن روز نجات یابد، باید ولایت ولیّ مرا بپذیرد و از وصیّ و جانشین من پس از من، علی بن ابی طالب پیروی کند که او صاحب حوض من و دشمنان خود را از آن دور می­سازد و اولیایش را سیراب می­سازد و هرکس از آن نوشانده نشود، تشنه خواهد ماند و هرگز سیراب نخواهد شد، و هرکس از آن نوشانده شود، گرفتار شقاوت نخواهد شد و هرگز تشنه نخواهد شد؛ و اینکه علی بن ابی طالب در آخرت همانند دنیا پرچمدار من خواهد بود و نخستین کسی است که وارد بهشت می­شود زیرا پیشاپیش من حرکت می­کند در حالی که پرچم مرا در دست دارد و آدم و دیگر پیامبران در زیر آن پرچم هستند.(1)

ص: 99

عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنِ ابْنِ جُبَیْرٍ: مِثْلَهُ (1).

روایت19.

امالی صدوق: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام فرمود: یا علی، تو پیشوای مسلمانان، امیرمؤمنان، جلودار دست و رو سپیدان و حجّت خدا بعد از من بر تمام خلقی و سیّد اوصیایی و وصیّ سیّد پیامبران؛ ای علی، چون مرا در معراج به آسمان هفتم و از آنجا به سدرۀ المنتهی و از آنجا به حجاب­های نور بردند و پروردگارم جلّ جلاله با سخن گفتن با من مرا مکرّم داشت، به من فرمود: یا محمّد، عرض کردم: لبیّک ربّی و سعدیک، تبارکت و تعالیت! فرمود: همانا علی پیشوای اولیای من و نوری است برای کسانی که مرا اطاعت می­کنند و او آن کلمه­ای است که آن را ملازم پارسایان کرده­ام؛ هرکس از وی اطاعت کند، از من اطاعت کرده، و آنکه نافرمانیش کند، از من نافرمانی کرده است؛ این را به وی بشارت ده! پس علی علیه السّلام عرض کرد: یا رسول الله، آن­قدر منزلت یافته­ام که در آنجا از من یاد شود؟! فرمود: بلی یا علی، پس شکر پروردگارت را به جای آور! پس علی علیه السّلام به سجده افتاد و خداوند را بابت نعمتی که به وی ارزانی داشته شکر گزارد. پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به وی فرمود: علی، سربلند باش که خداوند در مقابل فرشتگان به تو

مباهات کرد.(1)

روایت20.

امالی صدوق: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به علی بن ابی طالب علیه السّلام فرمود: یا علی، تو صاحب حوض و پرچمدار منی و وعده­های مرا به جای می­آوری و محبوب دل و وارث علم منی، و تو خزانه میراث پیامبرانی و تو امین خدا بر روی زمین وی هستی و حجّت خدا بر خلق اویی و تو رکن ایمانی و چراغ شب دیجور، و تو مناره هدایتی و تویی آن پرچم برافراشته برای اهل دنیا؛ هر که از تو پیروی کرد نجات یافت و آن که از تو باز ماند هلاک گشت، و تو آن راه روشنی و صراط مستقیمی، و تو جلودار دست و رو سپیدان و بزرگ مؤمنانی، و تو مولای هرکسی هستی که من مولای اویم و من مولای هر مرد و زن مؤمنم، جز پاکیزه زاد تو را دوست نمی­دارد و جز پلیدی زاد از تو نفرت ندارد، و هرگز پروردگارم مرا به آسمان نبُرد و با من سخن نگفت مگر اینکه به من فرمود: ای محمّد، سلام مرا به علی برسان و آگاهش کن که او پیشوای اولیای من است و نور اهل طاعت من، پس ای علی، این کرامت بر تو گوارا باد !(2)

روایت21.

امالی صدوق: ابن مسلم گوید:

ص: 100

به همراه حسن بصری و انس بن مالک خارج شدیم تا اینکه به در خانه اُم سلمه رسیدیم. پس انس بر در نشست و من به همراه حسن بصری وارد خانه شدیم. پس شنیدم حسن را که می­گفت: سلام و رحمت و برکات خدا بر تو باد مادر! اُم سَلَمه به وی گفت: و علیک السّلام، کیستی فرزندم؟ گفت: من حسن بصری هستم. اُمّ سلمه گفت: به چه کار آمده­ای حسن؟ به وی گفت: آمده­ام حدیثی را که از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله درباره علی بن ابی طالب شنبده­ای برایم بازگو کنی. پس ام سلمه گفت: به خدا سوگند که حدیثی را برای تو نقل خواهم کرد که گوش­های من از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله شنیده باشد وگرنه کر شوند! و چشمانم وی را دیده باشد وگرنه کور شوند! و قلبم آن را در خود جا داده باشد وگرنه خداوند بر آن مهر(فراموشی) زند و زبانم لال شود اگر نشنیده باشم که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به علی بن ابی طالب علیه السّلام بگوید:« یا علی، هیچ بنده­ای نیست که خدا را در روز دیدار ملاقات کند و منکر ولایت تو باشد مگر اینکه همچون بت­پرست خدا را دیدار نماید» ابن مسلم گوید: پس حسن بصری را شنیدم که می­گفت: الله اکبر، گواهی می­دهم که علی مولای من و مولای مؤمنان است. و چون بیرون آمد، انس بن مالک به وی گفت: چرا تو را تکبیر گویان می­بینم؟ حسن بصری گفت: از مادرمان اُم سلمه خواستم حدیثی را درباره علی برایم نقل کند که آن را از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله شنیده باشد، سپس وی چنین و چنان گفت: پس گفتم: الله اکبر، شهادت می­دهم که علی مولای من و مولای هر مؤمنی است. گوید: پس آنگاه شنیدم که انس بن مالک گوید: گواهی می­دهم که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله این سخن را سه یا چهار بار فرموده است.(1)

روایت22.

امالی صدوق: امام باقر علیه السّلام فرمود: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله علی را به یمن فرستاد. پس اسبی متعلّق به مردی از اهل یمن رم کرد و مردی را لگد زد و کشت. اولیای دم صاحب آن اسب را نزد علی علیه السّلام بردند. صاحب اسب نزد آن حضرت ثابت کرد که اسب او از خانه­اش رم کرده و آن مرد را با لگد کشته است. پس علی علیه السّلام خون مقتول را باطل اعلام نمود. اولیای دم به رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله شکایت برده و گفتند: علی به ما ستم روا داشته و خون کشته ما را هدر اعلام کرده است! رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی نه ستمگر است و نه برای ستم کردن آفریده شده و پس از من ولایت به علی تعلق دارد،

ص: 101

رَآهُمْ لَا یُفْرِجُونَ لَهُ قَالَ یَا مَعْشَرَ النَّاسِ هَذَا أَهْلُ بَیْتِی تَسْتَخِفُّونَ بِهِمْ وَ أَنَا حَیٌّ بَیْنَ ظَهْرَانَیْکُمْ (1) أَمَا وَ اللَّهِ لَئِنْ غِبْتُ عَنْکُمْ فَإِنَّ اللَّهَ لَا یَغِیبُ عَنْکُمْ إِنَّ الرَّوْحَ وَ الرَّاحَةَ وَ الْبِشْرَ وَ الْبِشَارَةُ لِمَنِ ائْتَمَّ بِعَلِیٍّ وَ تَوَلَّاهُ وَ سَلَّمَ لَهُ وَ لِلْأَوْصِیَاءِ مِنْ وُلْدِهِ (2) حَقّاً عَلَیَّ أَنْ

أُدْخِلَهُمْ فِی شَفَاعَتِی لِأَنَّهُمْ أَتْبَاعِی فَمَنْ تَبِعَنِی فَإِنَّهُ مِنِّی سُنَّةٌ جَرَتْ فِیَّ مِنْ إِبْرَاهِیمَ لِأَنِّی مِنْ إِبْرَاهِیمَ وَ إِبْرَاهِیمُ مِنِّی وَ فَضْلِی لَهُ فَضْلٌ وَ فَضْلُهُ فَضْلِی وَ أَنَا أَفْضَلُ مِنْهُ تَصْدِیقُ قَوْلِ رَبِّی (3) ذُرِّیَّةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ (4) وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَثِئَتْ رِجْلُهُ فِی مَشْرَبَةِ أُمِّ إِبْرَاهِیمَ حَتَّی عَادَهُ النَّاسُ (5).

حُکم حُکمِ اوست و سخن، سخن او، جز مؤمن به حکم، قول و ولایت او گردن نمی­نهد و جز کافر رد نمی­کند، و جز مؤمن به حکم ، قول و ولایت او خوشنود نمی­گردد. پس چون یمنی­ها قول رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را درباره علی علیه السّلام شنیدند، گفتند: یا رسول الله، به قول و حکم علی خرسندیم، پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: این توبه شماست از بابت آنچه گفتید.(1)

روایت23.

امالی صدوق: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله روزی در مسجد قبا در حضور انصار به علی بن ابی طالب علیه السّلام فرمود: علی، تو برادر منی و من برادر تو، ای علی، تو وصی و جانشین و امام اُمّت من بعد از منی، خدا دوست بدارد هر که تو را دوست می­دارد و خدا دشمن بدارد آنکه تو را دشمن داشته و خدا نفرت داشته باشد از آنکه از تو نفرت دارد و یاری فرماید هر که تو را یاری نماید و خوار و ذلیل دارد کسی را که تو را واگذارد؛ ای علی، تو شوی دختر منی و پدر فرزندانم؛ ای علی ، چون مرا در معراج به آسمان بردند، پروردگارم درباره تو سه سفارش به من کرده و فرمود: ای محمّد، عرض کردم: لبیّک و سعدیک و تبارکت و تعالیت! پس فرمود: به راستی علی پیشوای پارسایان است و جلودار دست و رو سپیدان و یعسوب مؤمنان.(2)

روایت24.

امالی صدوق: روزی رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در خانه اُمّ ابراهیم بود و عده­ای از صحابه در محضر وی بودند که علی بن ابی طالب علیه السّلام به آنجا آمد. چون چشم پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بر وی افتاد، فرمود: ای جماعت مردم، بهترینِ مردم بعد از من به سوی شما می­آید و او مولای شماست؛ طاعتش همچون طاعت من فرض و نافرمانیش همچون نافرمانی من حرام است، ای مردم، من خانه حکمتم و علی کلید آن و جز با کلید به خانه دسترسی نیست، و دروغگوست آنکه گمان کند مرا دوست دارد ولی علی علیه السّلام را دشمن بدارد.(3)

روایت25.

امالی صدوق: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: یا علی، تو برادر منی و من

ص: 102

خمیصة إلا أن یکون سوداء معلمة(1).

برادر تو، ای علی، تو از منی و من از تو، ای علی، تو وصی و جانشین من و بعد از من حجّت خدا بر اُمّت منی، تحقیقاً خوشبخت است آنکه ولایت تو را پذیرد و بدبخت است آنکه با تو دشمنی ورزد.(1)

روایت26.

امالی صدوق: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام فرمود: ای علی، تو در حیاتم و پس از مرگم جانشینم در اُمّت منی و تو نزد من همانند شیث از آدمی و سام از نوح و اسماعیل از ابراهیم و یوشع از موسی و شمعون از عیسی هستی. ای علی، تو وصی، وارث و غسل دهنده بدن منی، تو هستی که مرا به خاک می­سپاری و دَین مرا ادا می­کنی و وعده­هایم را به جا می­آوری؛ ای علی، تو امیرمؤمنان، امام مسلمانان، جلودار دست و روی سپیدان و یعسوب پارسایانی؛ ای علی، تو شوی سرور زنان جهان فاطمه دخت منی و پدر دو سبطم حسن و حسین هستی، ای علی، خداوند تبارک و تعالی ذرّیه هر پیامبر را در صلب وی و ذریّه مرا از صلب تو قرار داده است؛ ای علی، هرکس تو را دوست بدارد و خواهان تو باشد، دوستش می­دارم و خواهان اویم ، و هر که از تو کینه داشته باشد و با تو دشمنی کند، کینه­اش را به دل خواهم گرفت و با وی دشمنی خواهم کرد، چون تو از منی و من از تو؛ ای علی، همانا خداوند ما را پاکیزه کرده و برگزیده است و هیچ پدر و مادری در نژاد ما تا زمان آدم، به زنا آلوده نشده­اند، از این رو جز حلال زاده ما را دوست ندارد، ای علی تو را به سعادت بشارت می­دهم که پس از من مظلوم واقع شده و کشته خواهی شد. علی علیه السّلام عرض کرد: یا رسول الله، آیا در آن موقع من بر سلامت دینی خواهم بود؟ فرمود: دین تو در سلامت باشد؛ ای علی، تو گمراه نمی­شوی و هرگز نخواهی لغزید و اگر تو نبودی، پس از من حزب خدا شناخته نمی­شد.(2)

روایت27.

امالی صدوق: سلمان فارسی گوید: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله می­فرمود: ای گروه مهاجرین و انصار، آیا شما را به چیزی راهنمایی کنم که تا بدان تمسک جسته باشید پس از من هرگز گمراه نشوید؟ عرض کردند: بلی یا رسول الله، فرمود: این علی، وصی، وزیر، وارث و جانشین من امام شماست، پس او را به محبّت من دوست بدارید و به خاطر من گرامیش دارید که جبرئیل مرا امر فرموده این را به شما بگویم.(3)

ص: 103

عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَجُوزَ عَلَی الصِّرَاطِ کَالرِّیحِ الْعَاصِفِ وَ یَلِجَ الْجَنَّةَ بِغَیْرِ حِسَابٍ فَلْیَتَوَلَّ وَلِیِّی وَ وَصِیِّی وَ صَاحِبِی وَ خَلِیفَتِی عَلَی أَهْلِی وَ أُمَّتِی عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ وَ مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَلِجَ النَّارَ فَلْیَتْرُکْ وَلَایَتَهُ فَوَ عِزَّةِ رَبِّی وَ جَلَالِهِ إِنَّهُ لَبَابُ اللَّهِ الَّذِی لَا یُؤْتَی إِلَّا مِنْهُ وَ إِنَّهُ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِیمُ وَ إِنَّهُ الَّذِی یَسْأَلُ اللَّهَ عَنْ وَلَایَتِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ(1).

روایت28.

امالی صدوق: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: آیا شما را به چیزی راهنمایی نکنم که تا زمانی که بدان تمسّک جویید بعد از من هلاک و گمراه نشوید؟ عرض کردند: بلی یا رسول الله؛ فرمود: همانا امام و ولیّ شما علی بن ابی طالب است، پس پشتیبان و خیرخواه او بوده وی را تصدیق نمایید که جبرئیل مرا به گفتن آن امر نموده است.(1)

روایت29.

معانی الأخبار – امالی صدوق: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله: خدای عزّوجل درباره علی علیه السّلام سفارشی به من فرمود. عرض کردم: پروردگارا، آن را برای من توضیح دهید، فرمود: بشنو! عرض کردم: شنیدم. فرمود: به درستی علی پرچم هدایت و امام اولیای من و نور هر کسی است که مرا اطاعت کرده است، او آن کلمۀ اللّهی است که پارسایان را ملزم به آن کرده­ام، هر کس او را دوست بدارد، مرا دوست داشته و آنکه از وی اطاعت کند، از من اطاعت کرده است.(2)

روایت30.

امالی صدوق: امام ابو جعفر باقر علیه السّلام ضمن حدیثی طولانی چنین آورده است. همانا خدای تبارک و تعالی چون پیامبرش صَلی الله علیهِ و آله را به معراج برد به وی فرمود: یا محمّد، اینک نبوّت تو به سرآمده و روزیت به پایان رسیده است، پس از خودت چه کسی را رهبر اُمّتت می­کنی؟ عرض کردم: پروردگارا، خلق تو را آزمودم و کسی را مطیع­تر از علی بن ابی طالب برای خودم نیافتم، پس خدای عزّوجل فرمود: برای من نیز چنین بوده است، اکنون چه کسی را بعد از خودت به پیشوایی اُمّتت بر می­گزینی؟ عرض کردم: پروردگارا، من آفریده­های تو را آزمایش کردم و کسی را پیدا نکردم که بیشتر از علی بن ابی طالب مرا دوست داشته باشد، پس خدای عزّوجل فرمود: و برای من نیز چنین بوده یا محمّد، پس به وی ابلاغ کن که او پرچم هدایت است و امام اولیای من و نوری است برای کسانی که مرا اطاعت کنند.(3)

تفسیر علی بن ابراهیم: مرفوعاً از

ص: 104

اسماعیل جعفی این روایت را نقل کرده و در پایان آن افزوده است: و آن کلمه­ای است که آن را بر پارسایان، الزام کرده­ام، هرکس او را دوست بدارد، مرا دوست داشته و آنکه با وی دشمنی کند، با من دشمنی کرده و این علاوه بر آن چیزی - فضائلی - است که او را بدان­ها مختص گردانیده­ام و دیگری را به آن­ها مختص نکرده­ام؛ پس عرض کردم: پروردگارا، او برادر، دوست، وزیر و وارث من است! فرمود: این فرمانی است از پیش - در علم من - بوده که او امتحان می­شود و دیگران به او آزموده گردند با اینکه - فضائل زیادی - به او عطا کرده­ام، به او عطا کرده­ام، به او عطا کرده­ام و به او عطا کرده­ام چهار چیز را که آن­ها را با دست خود گره­ زده است و گره آن­ها باز نخواهد شد - وی از آنها دور نخواهد ماند -.(1)

می­گویم: در آغاز این خبر با این روایت زیادتی وجود دارد که آن را در باب معراج آورده­ایم.

روایت31.

امالی صدوق: عمران گوید: کسی را در قوم نمی­شناسم که آن­ها را بهتر از او وادار به عمل به کتاب خدا و سنّت پیامبرش کند؛ منظورش علی بن ابی طالب بود. (2)

روایت32.

امالی صدوق: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: شبی که مرا به آسمان بردند، خداوند جلّ جلاله با من سخن گفته و فرمود: یا محمّد! عرض کردم: لبّیک پروردگارا، فرمود: همانا بعد از تو علی حجّت من بر خلق من است و امام اهل طاعتم، هر کس او را اطاعت کند، مرا اطاعت کرده و آنکه او را نافرمانی کند، مرا نافرمانی کرده است، پس او را به عنوان امام اُمّتت منصوب کن تا پس از تو به وی هدایت یابند.(3)

روایت33.

امالی صدوق- امالی طوسی: روزی رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله سواره و علی پیاده از شهر بیرون رفتند. پس آن حضرت به وی فرمود: یا أبا الحسن، یا سوار شو، یا برگرد، زیرا خدای عزّوجل مرا امر فرموده که چون سواره بودم تو هم سواره باشی اگر پیاده بودم تو هم پیاده باشی و اگر نشستم تو هم بنشینی مگر اینکه پای حدی از حدود الله در میان باشد که تو را ناچار سازد به سبب آن بنشینی و برخیزی، و

ص: 105

خداوند هیچ کرامتی را به من عطا نفرموده مگر اینکه نظیر آن را به شما نیز داده باشد؛ و مرا به نبوّت و رسالت مختص گردانید و تو را ولیّ من در آن قرار داد تا حدودش را به پا داری و در مشکلاتش قیام کنی، و سوگند به کسی که محمّد را به حق به پیامبری مبعوث فرمود کسی که تو را انکار کند، به من ایمان نیاورده و به من اقرار نیاورده آنکه انکارت کند و به خدا ایمان نیاورده آنکه به تو کفر ورزد، و بی­شک فضل تو از فضل من است و فضل من برای تو فضیلت است و فضل من برای تو لطف خداست و این خود قول پروردگار من عزّوجل است که:«قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ فَبِذَالِکَ فَلْیَفْرَحُواْ هُوَ خَیرٌْ مِّمَّا یجَْمَعُون»(1){بگو:

«به فضل و رحمت خداست که [مؤمنان] باید شاد شوند.» و این از هر چه گرد می آورند بهتر است.} پس فضل خدا نبوّت پیامبرتان است و رحمت ولایت علی بن أبی طالب.«فبِذَالِکَ» گوید: یعنی با نبوّت و ولایت.«فَلْیَفْرَحُواْ» یعنی شیعیان خوشحال شوند.«هُوَ خَیرٌْ مِّمَّا یجَْمَعُون» منظور مخالفان آن­هاست که از خانواده، مال و فرزند در دار دنیا جمع می­کنند.

به خدا سوگند ای علی که تو جز برای آنکه پروردگارت پرستیده شود، آفریده نشده­­ای و به وسیله تو معالم دین شناخته شود و راه کهنه به تو اصلاح گردد، هرکس تو را گم کند گمراه گردد و راهی به خدا ندارد کسی که راهی به تو و ولایتت ندارد و این خود قول پروردگارم عزّوجلّ است که فرمود:« وَ إِنیّ ِ لَغَفَّارٌ لِّمَن تَابَ وَ ءَامَنَ وَ عَمِلَ صَالِحًا ثمُ َّ اهْتَدَی»(2){و

به یقین، من آمرزنده کسی هستم که توبه کند و ایمان بیاورد و کار شایسته نماید و به راه راست راهسپر شود.»}یعنی به سوی ولایت تو هدایت یافت. و پروردگارم تبارک و تعالی به من امر فرموده، همان حقی که برای من مقرر شده، برای تو مقرر کنم و اینکه حق تو بر هر کس که به من ایمان آورده، فرض است و اگر تو نبودی حزب خدا شناخته نمی­شد و دشمن خدا با تو شناخته می­شود« و اگر کسی با ولایت تو خدا را دیدار نکند، او را با چیزی دیدار نکرده است و خدای عزّوجل بر من نازل فرمود:«یَأَیهَُّا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ»(3){ ای پیامبر، آنچه از جانب پروردگارت به سوی تو نازل شده، ابلاغ کن}یعنی در ولایت تو ای علی«وَ إِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ »{و اگر نکنی پیامش را نرسانده ای} و اگر آنچه را که از ولایت تو فرمان یافته­ام ابلاغ نکنم، حتماً عمل من تباه می­شود و آنکه خدای عزّوجل را بدون ولایت تو دیدار کند، عملش ساقط می­شود، و این خود وعده­ای است برای من که برآورده می­شود. و جز قول پروردگارم تبارک و تعالی را نمی­گویم و آنچه می­گویم از جانب خدای عزّوجل است که درباره تو نازل شده است.(4)

روایت34.

امالی صدوق: ابوذر غفاری گوید: روزی به

ص: 106

قُتَیْبَةَ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ غَزْوَانَ عَنِ ابْنِ مُسْلِمٍ (1) قَالَ: خَرَجْتُ مَعَ الْحَسَنِ الْبَصْرِیِّ وَ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ حَتَّی أَتَیْنَا بَابَ أُمِّ سَلَمَةَ فَقَعَدَ أَنَسٌ عَلَی الْبَابِ وَ دَخَلْتُ مَعَ الْحَسَنِ الْبَصْرِیِّ فَسَمِعْتُ الْحَسَنَ وَ هُوَ یَقُولُ السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا أُمَّاهْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ فَقَالَتْ لَهُ وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ مَنْ أَنْتَ یَا بُنَیَّ قَالَ أَنَا الْحَسَنُ الْبَصْرِیُّ فَقَالَتْ فِیمَا جِئْتَ یَا حَسَنُ فَقَالَ لَهَا جِئْتُ لِتُحَدِّثِینِی بِحَدِیثٍ سَمِعْتِیهِ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَقَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ وَ اللَّهِ لَأُحَدِّثَنَّکَ بِحَدِیثٍ سَمِعَتْهُ أُذُنَایَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ وَ إِلَّا فَصَمَّتَا وَ رَأَتْهُ عَیْنَایَ وَ إِلَّا فَعَمِیَتَا وَ وَعَاهُ قَلْبِی وَ إِلَّا فَطَبَعَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ أَخْرَسَ لِسَانِی إِنْ لَمْ أَکُنْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یَا عَلِیُّ مَا مِنْ عَبْدٍ لَقِیَ اللَّهَ یَوْمَ یَلْقَاهُ جَاحِداً لِوَلَایَتِکَ إِلَّا لَقِیَ اللَّهَ بِعِبَادَةِ صَنَمٍ أَوْ وَثَنٍ قَالَ فَسَمِعْتُ الْحَسَنَ الْبَصْرِیَّ وَ هُوَ یَقُولُ اللَّهُ أَکْبَرُ أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیّاً مَوْلَایَ وَ مَوْلَی الْمُؤْمِنِینَ فَلَمَّا خَرَجَ قَالَ لَهُ أَنَسُ بْنُ مَالِکٍ مَا لِی أَرَاکَ تُکَبِّرُ قَالَ سَأَلْتُ أُمَّنَا أُمَّ سَلَمَةَ أَنْ تُحَدِّثَنِی بِحَدِیثٍ سَمِعَتْهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی عَلِیٍّ فَقَالَتْ لِی کَذَا وَ کَذَا فَقُلْتُ اللَّهُ أَکْبَرُ أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیّاً مَوْلَایَ وَ مَوْلَی کُلِّ مُؤْمِنٍ قَالَ فَسَمِعْتُ عِنْدَ ذَلِکَ أَنَسَ بْنَ مَالِکٍ وَ هُوَ یَقُولُ أَشْهَدُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ هَذِهِ الْمَقَالَةَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ أَوْ أَرْبَعَ مَرَّاتٍ (2).

همراه جمعی از صحابه­اش در مسجد قُبا در محضر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بودیم که فرمود: ای جماعت صحابه من، از این در مردی بر شما وارد می­شود که او امیرمؤمنان و امام مسلمانان است. گوید: پس نگاه کردند و من هم نگاه می­کردم، ناگاه دیدیم که علی بن ابی طالب علیه السّلام وارد شد. پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله برخاسته، از وی استقبال نموده و با او معانقه کرده، بوسه­ای بر میان دو ابروی او زد و او را آورد تا اینکه در کنار خود نشاند. سپس رخسار کریم خود را متوجه ما نموده سپس فرمود: بعد از من امام شما این است، طاعتش طاعت من و نافرمانیش نافرمانی من است، و طاعت من طاعت خداست و نافرمانی من نافرمانی خدای عزّوجل است.(1)

روایت35.

امالی صدوق: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله می­فرماید: خداوند تبارک و تعالی به من وحی فرمود: که وی از میان اُمّتم برایم یک برادر، وزیر، وارث، جانشین و وصی قرار خواهد داد. عرض کردم: پروردگارا، او کیست؟ خدای عزّوجل به من وحی فرمود: ای محمّد، او امام اُمّت تو و حجّت من بر آنان بعد از تو می­باشد. عرض کردم: پروردگارا، او کیست؟ خدای عزّوجل به من وحی فرمود: ای محمّد، او همان کسی است که دوستش می­دارم و مرا دوست می­دارد، آن مجاهد در راه من و کُشنده آنان که پیمان مرا شکستند و آن ستمگران در حکم من و آن خارج شدگان از دینم، او به راستی ولیّ من است، شوی دخترت و پدرک پسرانت، علی بن أبی طالب.(2)

روایت36.

امالی صدوق: عایشه گوید: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: من سیّد اولین و آخرینم و علی بن ابی طالب علیه السّلام سیّد اوصیاست، و او برادر، وارث، وزیر و جانشین من بر امّتم می­باشد و پذیرش ولایت او یک فریضه و پیروی کردن از وی یک فضیلت و دوست داشتنش وسیله­ای برای نزدیک شدن به خداوند است، حزب او حزب خدا، دوستدارنش دوستداران خدا و دشمنانش دشمنان خدایند، و او امام مسلمانان و مولای مؤمنان و امیر ایشان بعد از من است.(3)

روایت37.

امالی صدوق: امام صادق علیه السّلام فرمود:

ص: 107

لِعَلِیٍّ وَ الْحُکْمَ حُکْمُهُ وَ الْقَوْلَ قَوْلُهُ لَا یَرُدُّ حُکْمَهُ وَ قَوْلَهُ وَ وَلَایَتَهُ إِلَّا کَافِرٌ وَ لَا یَرْضَی بِحُکْمِهِ وَ قَوْلِهِ وَ وَلَایَتِهِ إِلَّا مُؤْمِنٌ فَلَمَّا سَمِعَ الْیَمَانِیُّونَ قَوْلَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ رَضِینَا بِقَوْلِ عَلِیٍّ وَ حُکْمِهِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله هُوَ تَوْبَتُکُمْ مِمَّا قُلْتُمْ (1).

در آن شبی که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله را به معراج بردند و تا آنجا که خداوند تبارک و تعالی اراده فرمود رسید، پروردگارش جلّ جلاله با وی مناجات کرد، و چون به آسمان چهارم فرود آمد، وی را ندا در داد که: یا محمّد، عرض کرد: لبّیک! به وی فرمود: از میان اُمّت خود چه کسی را برگزیده­ای تا بعد از تو جانشینت گردد؟ عرض کرد: تو خود او را برای من برگزین تا انتخاب خودت باشد. به وی فرمود: برگزیده­ات علی بن ابی طالب را برایت برگزیدم.(1)

روایت38.

امالی صدوق: ابن المتوکّل مرفوعاً از شیخی از قبیله ثماله روایت کرد که: بر زنی سالخورده از بنی­تمیم وارد گشتم در حالی که برای مردم حدیث می­گفت، پس به وی گفتم: خدایتان رحمت کند، از برخی فضایل امیرالمؤمنین علی علیه السّلام برایم بگو. گفت: با وجود این پیرمردی که می­بینی در اینجا خوابیده از من می­خواهی برایت حدیث روایت کنم؟! به وی گفتم: مگر او کیست؟ گفت: او ابوالحمراء خدمتکار رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله است. من نزد او نشستم و او که سخن مرا شنیده بود، برخاست و نشست سپس گفت: درنگ کن! گفتم: خدایت رحمت کند، درباره آن­گونه که دیده­ای رسول خدا با علی رفتار می­کرد، با من سخن بگو زیرا خداوند از تو درباره آن بازخواست می­کند! پس گفت: نزد آگاه مردی آمده­ای! اما از جمله رفتارهایی که پیامبر صَلی الله علیهِ و آله با علی علیه السّلام داشت یکی اینکه روزی به من فرمود: ای ابوالحمراء ، برو و یکصد مرد عرب و پنجاه مرد عجم و سی مرد قبطی و بیست مرد حبشی را نزد من بیاور، و من آن­ها را آوردم. پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله برخاست و عرب­ها را به صف کرد، سپس عجم­ها را پشت سر عرب­ها به صف کرد و قبطی­ها را پشت سر عجم­ها قرار داد و حبشی­ها را پشت سر قطبی­ها نگاه داشت. آن­گاه حمد و ثنای خدا را به جا آورده و از وی چنان تمجید و ستایش نمود که تا آن زمان خلایق نظیر آن را نشنیده بودند، سپس فرمود: ای جماعت عرب، عجم، قبطی و حبشی، آیا به شهادت«لا إله إلّا الله وحده لا شریک له و أنَّ محمداً عبده و رسوله» اقرار کرده­اید؟ عرض کردند: آری! فرمود: خداوندا تو خود گواه باش (سه بار) و در مرتبه سوم فرمود: آیا اقرار می­کنید که«خدایی جز الله نیست و اینکه محمّد بنده و فرستاده اوست و اینکه علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین و ولیِّ امر آن­ها پس از من است؟ عرض کردند: بار خدایا آری!

ص: 108

أَخُوکَ یَا عَلِیُّ أَنْتَ مِنِّی وَ أَنَا مِنْکَ یَا عَلِیُّ أَنْتَ وَصِیِّی وَ خَلِیفَتِی وَ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَی أُمَّتِی بَعْدِی لَقَدْ سَعِدَ مَنْ تَوَلَّاکَ وَ شَقِیَ مَنْ عَادَاکَ (1).

پس فرمود: خداوندا، تو خود گواه باش- آن را سه بار تکرار فرمود- سپس به علی علیه السّلام فرمود: ای ابوالحسن، برو و کاغذ و دواتی برایم بیاور(و چون آورد) آن را به علی بن ابی طالب علیه السّلام سپرده و فرمود: بنویس! عرض کرد: چه بنویسم؟ فرمود: بنویس: «بسم الله الرحمن الرحیم، این است آنچه عرب، عجم، قبطی­ها و حبشی­ها بدان اعتراف دارند: «اقرار کرده­اند به اینکه خدایی جز الله نیست و محمّد بنده و فرستاده اوست و علی بن ابی طالب امیرمؤمنان و ولیّ امر آن­ها پس از من است» سپس آن نامه را مهر فرموده به علی علیه السّلام سپرد و دیگر تاکنون آن را ندیده­ام.

گفتم: خدایت رحمت کند، بیشتر برایم بگو! گفت: بلی، در روز عرفه رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در حالی که دست علی علیه السّلام را در دست داشت بر ما بیرون آمده و فرمود: ای گروه خلایق! به راستی که خدای تبارک و تعالی در این روز به شما مباهات می­کند تا جملگی شما را بیامرزد، سپس رو به علی علیه السّلام نموده و فرمود: و بالأخص تو را آمرزید! و فرمود: علی، نزدیک من بیا! پس علی علیه السّلام نزدیک وی آمد. سپس فرمود: آن کسی از سعادت واقعی برخوردار است که تو را دوست داشته و از تو اطاعت می­کند و شقیّ واقعی کسی است که با تو دشمنی کند و با تو بجنگد و کینه تو را در دل داشته باشد؛ ای علی؛ دروغ گفته است آن کسی که گمان کرده مرا دوست دارد ولی با تو دشمنی می­کند، ای علی، هر کس با تو بجنگد تحقیقاً با من جنگیده است و آن که با من در جنگ باشد با خدای عزّوجل جنگ کرده است، ای علی، هر کس با تو دشمنی کند با من دشمنی کرده و آنکه با من دشمنی کند، با خدا دشمنی کرده است، و خدا او را بدبخت نموده، به آتش دوزخ وارد می­سازد.(1)

توضیح

التّعس: هلاک، لغزش، سقوط. الجدّ: بهره، بی­نیازی، اقبال.

روایت39.

امالی صدوق: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هرکس پس از من امامت علی را انکار کند، همانند کسی است که نبوّت مرا در حیات من انکار کرده باشد، و آن کسی که نبوّت مرا انکار کند، همانند کسی است که ربوبیّت پروردگار مرا عزّوجل، انکار کرده باشد.(2)

روایت40.

امالی صدوق: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی از من است و من از علی، خداوند با کسی بجنگد که با علی می­جنگد، خدا لعنت کند

ص: 109

کسی را که با علی مخالفت ورزد، علی پس از من امام خلایق است، هر کس بر علی پیشی گیرد، به راستی که بر من پیشی گرفته است، و آنکه از وی جدا گردد، از من جدا گشته است و هرکس چیزی را بر او برتری دهد بر من برتری داده است، من با کسی که با وی در صلح باشد، صلحم و با کسی که با او بجنگد، در جنگم و دوستدار دوستدار اویم و دشمن کسی هستم که با وی دشمنی کند.(1)

روایت41.

قرب الأسناد: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بر یک بلندی ایستاده سپس فرمود: خداوندا، بنده­ات موسی از تو حاجت خواست و اجابتش فرمودی و محبتی از جانب خود بر وی افکندی، و از تو خواست که سینه­اش را برایش گشاده داری، کارش را برایش آسان گردانی، وزیری از خاندانش برای او قرار دهی و گره از زبانش بگشایی و من نیز آنچه را که بنده­ات موسی از تو درخواست نموده، از تو درخواست می­کنم که سینه­ام را برایم گشاده داری، کارم را برایم آسان گردانی و از خاندانم وزیری برای من قرار دهی، علی برادرم.(2)

روایت42.

عیون اخبار الرضا: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آیه:«لَا یَسْتَوِی أَصحَْابُ النَّارِ وَ أَصحَْابُ الْجَنَّةِ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ هُمُ الْفَائزُون»(3){دوزخیان

با بهشتیان یکسان نیستند بهشتیانند که کامیابانند} را تلاوت نموده سپس فرمود: بهشتیان کسانی هستند که از من اطاعت نموده و پس از من در مقابل علی بن ابی طالب علیه السّلام سر تسلیم فرود آورده و به ولایت او اقرار نماید؛ و دوزخیان کسانی هستند که نسبت به ولایت بغض و کینه ورزیده، پیمان شکنی نموده و پس از من با وی جنگ کنند.(4)

امالی طوسی: با اسناد برادر دعبل از امام رضا علیه السّلام از پدران بزرگوارش، نظیر این حدیث را روایت کرده است.(5)

روایت43.

امالی طوسی: از جابر بن عبدالله انصاری آورده است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود:» ای مردم، از خدا پروا کنید و گوش فرا دهید!» عرض کردند: یا رسول الله، بعد از شما سخن چه کسی را بشنویم و از که اطاعت کنیم؟ فرمود: برادر، عموزاده و وصی­ّام

ص: 110

إِسْمَاعِیلَ الْجُعْفِیِّ: مِثْلَهُ وَ زَادَ فِی آخِرِهِ وَ الْکَلِمَةُ الَّتِی أَلْزَمْتُهَا الْمُتَّقِینَ مَنْ أَحَبَّهُ أَحَبَّنِی وَ مَنْ أَبْغَضَهُ أَبْغَضَنِی مَعَ مَا أَنِّی أَخْتَصُّهُ بِمَا لَمْ أَخُصَّ بِهِ أَحَداً فَقُلْتُ یَا رَبِّ أَخِی وَ صَاحِبِی وَ وَزِیرِی وَ وَارِثِی فَقَالَ إِنَّهُ أَمْرٌ قَدْ سَبَقَ إِنَّهُ مُبْتَلًی وَ مُبْتَلًی بِهِ مَعَ مَا أَنِّی قَدْ نَحَلْتُهُ وَ نَحَلْتُهُ وَ نَحَلْتُهُ (1) وَ نَحَلْتُهُ أَرْبَعَةُ أَشْیَاءَ عَقَدَهَا بِیَدِهِ لَا یُفْصِحُ بِهَا عَقْدَهَا(2).

أقول: فی أول الخبر بهذه الروایة زیادة أوردناها فی باب المعراج (3)

علی بن أبی طالب. جابر گوید: به خدا سوگند که آن­ها از فرمان وی سرپیچی کردند و در کارش با او به مخالفت برخاستند و به رویش شمشیر کشیدند.(1)

روایت44.

امالی طوسی: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خداوند جان پیامبری را نگرفت مگر اینکه به وی فرمان داده باشد که فردی از خویشانش را وصی خود قرار دهد، و به من نیز فرمان داد که وصیّت کنم، پس عرض کردم: پروردگارا، برای چه کسی وصیّت کنم؟ فرمود: ای محمّد برای پسر عمویت علی بن ابی طالب وصیّت کن که من نام او را در کتاب­های پیشین نوشته­ام و در آن­ها معین کرده­ام که او وصیّ توست و از خلایق و پیامبران و فرستادگانم بر همین قرار پیمان گرفته­ام که مرا به پروردگاری، تو را ای محمّد به نبوّت و علی را به ولایت بپذیرند.(2)

روایت45.

عیون اخبار الرضا: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: پس از من، علی امام هر مؤمنی است.(3)

روایت46.

عیون اخبار الرضا: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام فرمود: ای علی، تو حجّت خدایی و تو باب (تقرّب به) خدایی، تو راه به سوی خدایی، تو آن «نبأالعظیم» هستی، و تو صراط مستقیمی، تو مَثَل اعلایی، تو یا علی امام مسلمانان، امیرمؤمنان، بهترینِ اوصیا و سرور صدِّیقانی، ای علی، فاروق اعظم و صدِّیق اکبر تویی، ای علی، تو جانشین من بر اُمّت منی و ادا کننده دین و بر آورنده وعده­های منی، ای علی تو آن مظلوم بعد از منی، ای علی، تو آنی که پس از من از تو کناره گیرند، ای علی آن مهجور بعد از من تویی، من خدای متعال را به شهادت می­گیرم و نیز هرکس از اُمّتم که حضور دارد که حزب تو حزب من است و حزب من حزب خداست و اینکه حزب دشمنان تو حزب شیطان است.(4)

ص: 111

وَ مَا أَکْرَمَنِیَ اللَّهُ بِکَرَامَةٍ إِلَّا وَ قَدْ أَکْرَمَکَ بِمِثْلِهَا وَ خَصَّنِی (1) بِالنُّبُوَّةِ وَ الرِّسَالَةِ وَ جَعَلَکَ وَلِیِّی فِی ذَلِکَ تَقُومُ فِی حُدُودِهِ وَ فِی صَعْبِ أُمُورِهِ وَ الَّذِی بَعَثَ مُحَمَّداً بِالْحَقِّ نَبِیّاً مَا آمَنَ بِی مَنْ أَنْکَرَکَ وَ لَا أَقَرَّ بِی مَنْ جَحَدَکَ وَ لَا آمَنَ بِاللَّهِ مَنْ کَفَرَ بِکَ وَ إِنَّ فَضْلَکَ لَمِنْ فَضْلِی وَ إِنَّ فَضْلِی لَکَ لَفَضْلُ اللَّهِ وَ هُوَ قَوْلُ رَبِّی عَزَّ وَ جَلَ قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ فَبِذلِکَ فَلْیَفْرَحُوا هُوَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ (2) فَفَضْلُ اللَّهِ نُبُوَّةُ نَبِیِّکُمْ وَ رَحْمَتُهُ وَلَایَةُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَبِذلِکَ قَالَ بِالنُّبُوَّةِ وَ الْوَلَایَةِ فَلْیَفْرَحُوا یَعْنِی الشِّیعَةَ هُوَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ یَعْنِی مُخَالِفِیهِمْ مِنَ الْأَهْلِ وَ الْمَالِ وَ الْوَلَدِ فِی دَارِ الدُّنْیَا وَ اللَّهِ یَا عَلِیُّ مَا خُلِقْتَ إِلَّا لِیُعْبَدَ رَبُّکَ وَ لِیُعْرَفَ بِکَ مَعَالِمُ الدِّینِ وَ یُصْلَحَ بِکَ دَارِسُ السَّبِیلِ وَ لَقَدْ ضَلَّ مَنْ ضَلَّ عَنْکَ وَ لَنْ یَهْتَدِیَ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَنْ لَمْ یَهْتَدِ إِلَیْکَ وَ إِلَی وَلَایَتِکَ وَ هُوَ قَوْلُ رَبِّی عَزَّ وَ جَلَ وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدی (3) یَعْنِی إِلَی وَلَایَتِکَ وَ لَقَدْ أَمَرَنِی رَبِّی تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَنْ أَفْتَرِضَ مِنْ حَقِّکَ مَا أَفْتَرِضُهُ مِنْ حَقِّی وَ إِنَّ حَقَّکَ لَمَفْرُوضٌ عَلَی مَنْ آمَنَ بِی وَ لَوْلَاکَ لَمْ یُعْرَفْ حِزْبُ اللَّهِ وَ بِکَ یُعْرَفُ عَدُوُّ اللَّهِ وَ مَنْ لَمْ یَلْقَهُ بِوَلَایَتِکَ لَمْ یَلْقَهُ بِشَیْ ءٍ وَ لَقَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیَ یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ (4) یَعْنِی فِی وَلَایَتِکَ یَا عَلِیُ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ لَوْ لَمْ أُبَلِّغْ مَا أُمِرْتُ بِهِ مِنْ وَلَایَتِکَ لَحَبِطَ عَمَلِی وَ مَنْ لَقِیَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بِغَیْرِ وَلَایَتِکَ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَعْداً یُنْجِزُ لِی وَ مَا أَقُولُ إِلَّا قَوْلَ رَبِّی تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ إِنَّ الَّذِی أَقُولُ لَمِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْزَلَهُ فِیکَ (5).

روایت47.

عیون اخبار الرضا: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هر اُمّتی صدّیقی دارد و فاروقی و صدِّیق و فاروق این اُمّت علی بن ابی طالب است. علی سفینه نجات و «باب حِطّه» آن­هاست، او یوشع، شمعون و ذوالقرنین آن­هاست؛ ای مردم، به راستی که علی خلیفه خدا و پس از من جانشین من است، و او حقّاً امیر مؤمنان و بهترینِ اوصیاست، هرکس با وی نزاع کند با من نزاع کرده و آنکه به وی ستم روا دارد، بر من ستم روا داشته و آن­کس که با وی چیرگی کند، تحقیقاً با من چیرگی کرده است و هرکس با وی نیکی نماید، تحقیقاً به من نیکی کرده و آنکه در حقش جفا روا دارد، بر من جفا روا داشته است، هرکس با او دشمنی کند، با من دشمنی کرده و آنکه دوستش بدارد، مرا دوست داشته است زیرا او برادر و وزیر من است و از گِل من آفریده شد و من و او نوری واحد بوده­ایم.(1)

روایت48.

عیون اخبار الرضا: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: یا علی، تو ذمّه مرا آزاد می­کنی و تو جانشین من بر اُمّت منی.(2)

روایت49.

عیون اخبار الرضا: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هرکس من ولیّ او بوده­ام، علی ولیّ اوست و هرکس که من امام او بوده­ام، علی امام اوست.(3)

روایت50.

الخصال: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خداوند مرا به معراج برده سپس سه چیز را درباره علی به من وحی فرمود: اینکه او امام پارسایان، سرور اوصیا و پیشوای دست و رو سپیدان است.(4)

روایت51.

مجالس مفید- امالی طوسی: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود:

ص: 112

رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی مَسْجِدِ قُبَاءَ وَ نَحْنُ نَفَرٌ مِنْ أَصْحَابِهِ إِذْ قَالَ مَعَاشِرَ أَصْحَابِی یَدْخُلُ عَلَیْکُمْ مِنْ هَذَا الْبَابِ رَجُلٌ هُوَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ إِمَامُ الْمُسْلِمِینَ قَالَ فَنَظَرُوا وَ کُنْتُ فِیمَنْ نَظَرَ فَإِذَا نَحْنُ بِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَدْ طَلَعَ فَقَامَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَاسْتَقْبَلَهُ وَ عَانَقَهُ وَ قَبَّلَ مَا بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ جَاءَ بِهِ حَتَّی أَجْلَسَهُ إِلَی جَانِبِهِ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیْنَا بِوَجْهِهِ الْکَرِیمِ فَقَالَ هَذَا إِمَامُکُمْ مِنْ بَعْدِی طَاعَتُهُ طَاعَتِی وَ مَعْصِیَتُهُ مَعْصِیَتِی وَ طَاعَتِی طَاعَةُ اللَّهِ وَ مَعْصِیَتِی مَعْصِیَةُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ (1).

جبرئیل بر من نازل گشته و گفت: خداوند تو را فرمان داده که خطبه­ای بخوانی و در آن فضیلت علی بن ابی طالب علیه السّلام را برای یارانت بیان داری تا پس از تو آن را به آیندگان ابلاغ کنند، و به همه فرشتگان امر می­فرماید که به آنچه می­گویی گوش فرا دهند، و خداوند به تو وحی می­کند ای محمّد که هرکس در کار او با تو مخالفت کند، سزاوار آتش است و آنکه تو را اطاعت نماید، بهشت از آنِ اوست. پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله امر فرمود یک منادی ندا در داد که: الصلاۀ جامعه، سپس مردم گرد آمده، پیامبر صَلی الله علیهِ و آله بیرون آمده تا اینکه بر بالای منبر رفت، سپس آغاز سخنش این بود: اعوذ بالله من الشیطان الرجیم بسم الله الرحمن الرحیم، سپس فرمود: ای مردم، بشیر و نذیر منم و پیامبر اُمّی منم، من از جانب خدای عزّوجل مطالبی را درباره مردی به شما ابلاغ می­کنم که گوشت او گوشت من و خونش خون من است و او گنجینه دانش است، او کسی است که خداوندش از میان اُمّت برگزیده و انتخاب نموده و به دوستی خود گرفت، و من و او را آفرید و مرا به رسالت برتری داد و او را به تبلیغ رسالت از جانب من، و مرا شهر علم قرار داد و او را دروازه آن شهر قرار داد، او را خزانه­دار علم و اقتباس­ کننده احکام از آن قرار داد و به وصایت مخصوصش گردانید و کارش را آشکار ساخت و مردم را از دشمنی با وی ترسانده، دوستدارش را به خود نزدیک و شیعیانش را آمرزید، همه مردم را به اطاعت از وی فرمان داده است و اینکه وی عزّوجل می­فرماید: هرکس با وی دشمنی کند، با من دشمنی کرده و آنکه با او دوستی نماید، با من دوستی کرده، و هرکس با او بستیزد، با من ستیزه کرده و آنکه با وی از در مخالفت درآید، با من مخالفت نموده است، هرکس نافرمانیش کند، مرا نافرمانی کرده و آنکه او را بیازارد، مرا آزرده است و آن کس که با وی کینه­توزی نماید، با من کیننه توزی کرده و آنکه دوستش بدارد، مرا دوست داشته، هرکس او را بخواهد، مرا خواسته و آنکه با وی نیرنگ کند با من فریب­کاری نموده و هرکس یاریش نماید، مرا یاری کرده است. ای مردم، آنچه را که به شما فرمان می­دهم بشنوید و اطاعتش کنید که من شما را از کیفرخدا بیم می­دهم در آن «روزی که هرکس آنچه کار نیک به جای آورده و آنچه بدی مرتکب شده، حاضر شده می­یابد و آرزو می­کند: کاش میان او و آن [کارهای بد] فاصله­ای دور بود. و خداوند شما را از [کیفر] خود می­ترساند»(1)

سپس دست علی امیرالمؤمنین علیه السّلام را گرفته و فرمود: ای مردم، این مولای مؤمنان و حجّت خدا بر همه خلق است جهاد کننده با کارفران، خداوندا من ابلاغ کردم و آنان بندگان تواند و تو بر اصلاح آن­ها توانایی، پس با رحمت خود اصلاحشان فرما ای مهربان­ترین مهربانان! از خدا برای خودم و شما مغفرت طلب می­کنم.

سپس از منبر پایین آمد که جبرئیل علیه السّلام نزد وی آمد و گفت: ای محمّد، خدای عزّوجل تو را سلام می­رساند و به تو می­گوید: به راستی که پیام­های پروردگارت را ابلاغ کردی و برای اُمّت خود خیرخواهی نموده، مؤمنان را راضی و کافران را خشمگین ساختی، ای محمّد، همانا پسر عموی تو آزموده خواهد شد و دیگران نیز بدو آزموده می­شوند. ای محمّد، در همه اوقات خود بگو:«الحمدُ لله ربّ العالمین وَ سَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُواْ أَیَّ مُنقَلَبٍ یَنقَلِبُونَ»(2){و

کسانی که ستم کرده اند به زودی خواهند دانست به کدام بازگشتگاه برخواهند گشت.} الفضائل: از جابر بن عبدالله انصاری از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله و از جابر جعفی از امام باقر علیه السّلام نظیر این روایت نقل شده است.(3)

روایت52.

امالی طوسی: جابر بن عبدالله بن حرام گوید: نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آمده و عرض کردم: یا رسول الله، وصیّ شما کیست؟ راوی گوید: آن حضرت تا لحظاتی پاسخ مرا نداد سپس فرمود: جابر، می­خواهی به پرسشی که از من کردی پاسخ دهم؟ عرض کردم، پدر و مادرم فدایت باد، آن­قدر پاسخ مرا نفرمودی که گمان بردم بر من خشم گرفته­اید! فرمود: بر تو خشم نگرفتم جابر، بلکه منتظر بودم از آسمانچه چیزی به من وحی می­شود، تا اینکه جبرئیل نزد من آمد و گفت: یا محمّد، پروردگارت می­فرماید: همانا علی بن ابی طالب وصی و جانشین تو بر خاندان و اُمّت توست و او کسی است که نااهلان را از حوض تو دور می­سازد و او صاحب پرچم توست که در روز قیامت پیشاپیش تو وارد بهشت می­شود؛ عرض کردم: یا نبیّ الله، آیا می­توانم کسی را که به این اعتقاد نداشته باشد، به قتل برسانم؟ فرمود: بلی ای جابر، این منزلت به وی داده نشده مگر برای اینکه با وی بر آن بیعت کنند، پس هرکس با وی بیعت کند، فردای قیامت با من در بهشت خواهد بود

ص: 114

علیه السلام قَالَ: لَیْلَةَ أُسْرِیَ بِالنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله(1) وَ انْتَهَی إِلَی حَیْثُ أَرَادَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی نَاجَاهُ رَبُّهُ جَلَّ جَلَالُهُ فَلَمَّا أَنْ هَبَطَ إِلَی السَّمَاءِ الرَّابِعَةِ نَادَاهُ یَا مُحَمَّدُ قَالَ لَبَّیْکَ (2) قَالَ لَهُ مَنِ اخْتَرْتَ مِنْ أُمَّتِکَ یَکُونُ مِنْ بَعْدِکَ لَکَ خَلِیفَةً قَالَ اخْتَرْ لِی ذَلِکَ فَتَکُونَ أَنْتَ الْمُخْتَارَ لِی فَقَالَ لَهُ اخْتَرْتُ لَکَ خِیَرَتَکَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ (3).

و آنکه با وی مخالفت نماید، هرگز در کنار حوض بر من وارد نخواهد شد.(1)

مجالس شیخ مفید: محمّد بن الحسین نظیر این روایت را نقل کرده است.(2)

روایت53.

امالی طوسی: علی علیه السّلام روایت کرده که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای علی، خداوند به من امر فرموده تو را برادر و وصیّ خود قرار دهم، پس بدان که تو برادر، وصیّ و جانشین من در حیاتم و بعد از آن بر خاندانم هستی، هرکس از تو پیروی کند، مرا پیروی کرده و آنکه از تو باز ماند، از من باز مانده است و هرکس به تو کفر ورزد، به من کفر ورزیده و آنکه به تو ستم کند، به من ستم کرده است، یا علی، تو از منی و من از تو، یا علی، اگر تو نبودی کسی با نهروانیان نمی­جنگید؛ عرض کردم: یا رسول الله، نهروانیان چه کسانی هستند؟ فرمود: قومی هستند که از اسلام خارج می­شوند آن­گونه که تیر بر اثر پرتاب می­جهد.(3)

روایت54.

امالی طوسی: سلمان فارسی گوید: شنیدم که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای جماعت مهاجرین و انصار، آیا شما را به چیزی رهنمون نگردم که پس از من تا زمانی که بدان تمسّک جسته باشید، هرگز گمراه نشوید؟ عرض کردند: بلی یا رسول الله، فرمود: این علی است، برادر، وزیر، وارث و جانشین من پیشوای شماست، او را به خاطر من دوست بدارید و به خاطر من گرامی بدارید زیرا جبرئیل مرا امر فرمود که آنچه را که با شما گفتم، بگویم.(4)

روایت55.

امالی طوسی: عبدالله بن بریده از پدرش روایت کرده که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله علی بن ابی طالب علیه السّلام و خالد بن ولید را جداگانه (به مأموریت) فرستاد و (قبل از اعزام) آنان را احضار نمود و فرمود: اگر به هم رسیدید، فرماندهی دو سپاه با علی است. سپس سمت راست یا چپ را در پیش گرفتیم و روانه شدیم. بریده گوید: پس علی علیه السلام راه را در پیش گرفته و دور شد

ص: 115

فَقَالَ اللَّهُمَّ اشْهَدْ حَتَّی قَالَهَا ثَلَاثاً ثُمَّ قَالَ لِعَلِیٍّ علیه السلام یَا أَبَا الْحَسَنِ انْطَلِقْ فَأْتِنِی بِصَحِیفَةٍ وَ دَوَاةٍ فَدَفَعَهَا إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ قَالَ اکْتُبْ فَقَالَ وَ مَا أَکْتُبُ قَالَ اکْتُبْ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ هَذَا مَا أَقَرَّتْ بِهِ الْعَرَبُ وَ الْعَجَمُ وَ الْقِبْطُ وَ الْحَبَشَةُ أَقَرُّوا بِشَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَلِیُّ أَمْرِهِمْ مِنْ بَعْدِی ثُمَّ خَتَمَ الصَّحِیفَةَ وَ دَفَعَهَا إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَمَا رَأَیْتُهَا إِلَی السَّاعَةِ فَقُلْتُ رَحِمَکَ اللَّهُ زِدْنِی فَقَالَ نَعَمْ خَرَجَ عَلَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَوْمَ عَرَفَةَ وَ هُوَ آخِذٌ بِیَدِ عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ یَا مَعْشَرَ الْخَلَائِقِ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بَاهَی بِکُمْ فِی هَذَا الْیَوْمِ لِیَغْفِرَ لَکُمْ عَامَّةً ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ لَهُ وَ غَفَرَ لَکَ یَا عَلِیُّ خَاصَّةً وَ قَالَ صلی الله علیه و آله یَا عَلِیُّ ادْنُ مِنِّی فَدَنَا مِنْهُ فَقَالَ إِنَّ السَّعِیدَ حَقَّ السَّعِیدِ مَنْ أَحَبَّکَ وَ أَطَاعَکَ وَ إِنَّ الشَّقِیَّ کُلَّ الشَّقِیِّ مَنْ عَادَاکَ وَ نَصَبَ لَکَ وَ أَبْغَضَکَ یَا عَلِیُّ کَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ یُحِبُّنِی وَ یُبْغِضُکَ یَا عَلِیُّ مَنْ حَارَبَکَ فَقَدْ حَارَبَنِی وَ مَنْ حَارَبَنِی فَقَدْ حَارَبَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَا عَلِیُّ مَنْ أَبْغَضَکَ فَقَدْ أَبْغَضَنِی وَ مَنْ أَبْغَضَنِی فَقَدْ أَبْغَضَ اللَّهَ وَ أَتْعَسَ اللَّهُ جَدَّهُ وَ أَدْخَلَهُ نَارَ جَهَنَّمَ (1).

و غنیمتی به دست آورد، سپس از خمس غنایم، کنیزی را به خود اختصاص داد. بریده گوید: و من بیش از همه مردم از علی علیه السّلام نفرت داشتم و خالد بن ولید نیز این را می­دانست. پس مردی نزد خالد رفته و به وی خبر داد که علی علیه السّلام کنیزی را از خمس غنایم به خود اختصاص داده است. سپس یکی دیگر آمد و همین خبر را نقل کرد و به همین ترتیب پشت سرهم در این مورد خبر می­رسید. پس خالد مرا فرا خوانده و گفت: ای بریده، دانستی که علی علیه السّلام چه کرده، هم­اکنون این نامه مرا به رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله برسان و او را از ماجرا آگاه کن و خود ماجرا را برای آن حضرت نوشت. من با نامه وی به شتاب راه افتادم تا اینکه بر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله وارد گشتم. آن حضرت نامه را گرفته در دست چپ خود نگاه داشت و آن حضرت همان­گونه که خدای عزّوجل فرموده، سواد خواندن و نوشتن نداشت، و من عادت داشتم هنگام سخن گفتن سرم را پایین نگاه می­داشتم تا اینکه سخنم تمام شود، از این رو سرم را پایین انداخته و سخن آغاز نموده به عیب­جویی و بدگویی از علی علیه السّلام پرداختم تا سخنم به پایان رسید و آن­گاه سرم را بلند کردم و رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را چنان خشمگین یافتم که پیش از آن هرگز وی را چنین برافروخته ندیده بودم مگر در روز جنگ بنی­قریظه و بنی­النضیر. سپس آن حضرت رو به من کرده و فرمود: ای بریده، بی­شک علی پس از من ولیّ شماست، پس علی را دوست بدار که او فقط طبق فرمانی که یافته عمل می­کند. گوید: پس در حالی از محضر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله برخاستم که از میان مردم کسی محبوب­تر از علی علیه السّلام نزد من نبود؛ و عبدالله بن عطاء گوید: من این ماجرا را برای حارث بن سوید بن غفله نقل کردم پس گفت: عبدالله بن بریده همه حدیث را برای تو روایت نکرده است، رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: بریده، در غیاب من نفاق ورزیدی؟!(1)

روایت56.

امالی طوسی: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خداوند پیمانی از من گرفت، عرض کردم: پروردگارا، آن را برای من آشکار کنید؛ فرمود: بشنو! عرض کردم: گوش به فرمانم! فرمود: یا محمّد، همانا علی بعد از تو پرچم هدایت است و امام اولیای من و نور هرکس که مرا اطاعت کند، و او آن کلمه­ای است که خداوند آن را ملازم پارسایان نموده است، پس هرکس او را دوست بدارد، تحقیقاً مرا دوست داشته است

ص: 116

مَنْ خَالَفَ عَلِیّاً عَلِیٌّ إِمَامُ الْخَلِیقَةِ بَعْدِی مَنْ تَقَدَّمَ عَلِیّاً(1) فَقَدْ تَقَدَّمَ عَلَیَّ وَ مَنْ فَارَقَهُ فَقَدْ فَارَقَنِی وَ مَنْ آثَرَ عَلَیْهِ فَقَدْ آثَرَ عَلَیَّ أَنَا سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَهُ وَ حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَهُ وَ وَلِیٌّ لِمَنْ وَالاهُ وَ عَدُوٌّ لِمَنْ عَادَاهُ (2).

و آنکه با وی دشمنی کند، به راستی که با من دشمنی کرده است. او را بدین امر بشارت ده!(1)

روایت57.

امالی طوسی: شبی ابن مسعود به حسن گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به من فرمود: ای پسر مسعود، خبر مرگم را به من داده­اند. عرض کردم: یا رسول الله، جانشین خودتان را تعیین کنید. فرمود: چه کسی را؟ عرض کردم: ابوبکر! پس از من روی بگردانید، سپس فرمود:ای پسر مسعود، خبر مرگم را به من داده­اند. عرض کردم: یا رسول الله، جانشین خودتان را تعیین کنید. فرمود: چه کسی را؟ عرض کردم: عمر! پس از من روی بگردانید، سپس فرمود: ای پسر مسعود، خبر مرگم را به من داده­اند؛ عرض کردم: جانشین تعیین کنید. فرمود: چه کسی را؟ عرض کردم: علی! فرمود: اگر از وی اطاعت کنند، همگی آن­ها وارد بهشت می­شوند.(2)

روایت58.

امالی طوسی: از علی علیه السّلام نقل است که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله این آیه را تلاوت فرمود:« .وَ أُوْلَئکَ أَصحَْبُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُون»(3){آنان

اهل آتشند و در آن جاودانه خواهند بود} عرض شد: یا رسول الله، دوزخیان چه کسانی هستند؟ فرمود: هرکس پس از من با علی بجنگد، به همراه کفّار در آتش­اند، زیرا اینان کسانی هستند که چون حق نزد آنان آمد به آن کفر ورزیدند، بدانید که علی پاره تن من است، پس هر کس با وی بجنگد تحقیقاً با من جنگیده و پروردگارم را به خشم آورده است؛ سپس علی را فراخوانده و فرمود: ای علی، جنگ با تو جنگ با من است و صلح با تو صلح با من است و پس از من تو نشانه من در میان اُمّتم هستی.(4)

روایت59.

امالی طوسی: امام صادق علیه السّلام فرمود: خداوند علی را نشانه­ - عَلَم - خود در میان خلقش قرار داد و در میان ایشان جز او نشانه دیگری نیست، پس هرکس اقرار به ولایت او کند، مؤمن است و آنکه انکارش نماید، کافر است، و هرکس او را نشناسد گمراه است و آنکه کسی را با او همتا قرار دهد، مشرک خواهد بود، و هرکس با پذیرش ولایت او بیاید،

ص: 117

عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ قَالَ جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ فَعَصَوْهُ وَ اللَّهِ وَ خَالَفُوا أَمْرَهُ وَ حَمَلُوا عَلَیْهِ السُّیُوفَ (1).

وارد بهشت گردد و آنکه انکارش کند، به دوزخ رود.(1)

روایت60.

امالی طوسی: جابر انصاری گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله برای ما خطبه­ای خوانده و در خطبه خود فرمود: هرکس به من ایمان آورده و تصدیقم نموده، باید پس از من ولایت علی را بپذیرد، زیرا ولایت او ولایت من است و ولایت من ولایت خدا؛ این، فرمانی از جانب پروردگار من است که مرا امر فرموده آن را به شما ابلاغ کنم، آیا ابلاغ کردم؟ عرض کردند: شهادت می­دهیم که ابلاغ فرمودی. فرمود: بلی، شما می­گویید: گواهی می­دهیم که ابلاغ نمودی لیکن در میان شما کسانی هستند که در مورد حقش با او به نزاع برخواهند خاست؛ و مردم را بر او مسلط خواهند گرداند. گفتند: یا رسول الله، نام ایشان را بگویید: فرمود: فرمان یافته­ام که از ایشان روی بگردانم و برای هرکس همین بس که به درون خود رجوع نموده و بنگرد که نسبت به علی چه احساسی دارد.(2)

روایت61.

امالی طوسی: اُم سلمه گوید: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در آن بیماری که منجر به رحلتش گردید- در حالی که اتاق از صحابه آن حضرت پر شده بود-، فرمود: ای مردم، نزدیک است که به سرعت قبض روح شوم و از میان شما بروم، این سخن را به شما می­گویم که جای عذری نمانده باشد، بدانید که من کتاب پروردگارم عزّوجل و عترتم اهل بیتم را در میان شما بر جای می­گذارم، سپس دست علی علیه السّلام را گرفته و آن را بلند کرده و فرمود: این علی با قرآن است و قرآن با علی، دو جانشین بینا که از هم جدا نگردند تا اینکه در کنار حوض بر من وارد شوند، سپس از آن دو خواهم پرسید که چه رفتاری با آن­ها کرده­اید.(3)

روایت62.

امالی طوسی: عطیّۀ بن سعد از

ص: 118

محدوج ذهلی- که با هیأتی از قوم خود نزد پیامبر صَلی الله علیهِ و آله آمده بود و پیامبر صَلی الله علیهِ و آله آیه:« لَا یَسْتَوِی أَصحَْابُ النَّارِ وَ أَصحَْابُ الْجَنَّةِ

أَصْحَابُ الْجَنَّةِ هُمُ الْفَائزُونَ»(1){دوزخیان

با بهشتیان یکسان نیستند بهشتیانند که کامیابانند} را تلاوت فرموده بود- گوید: پس عرض کردیم: یا رسول الله، بهشتیان چه کسانی هستند؟ فرمود: هرکس از من اطاعت کرده و بعد از من مطیع این باشد، گوید: و رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله دست علی را که آن روز در کنارش بود گرفته و آن را بلند کرده و فرمود: بدانید که علی از من است و من از اویم، پس هرکس با وی ستیز کند، با من ستیز کرده است و آنکه با من ستیز کند خدای عزّوجل را به خشم آورده است، سپس فرمود: ای علی، جنگ با تو جنگ من و صلح با تو صلح من است و تو جانشین من میان من و اُمّتم هستی .

عطیّۀ گوید: پس بر زید بن ارقم در خانه­اش وارد گشته و سخن مخدوج بن یزید را برایش نقل نمودم، گفت: گمان نمی­کردم از میان کسانی که این حدیث را از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله شنیده­اند کسی جز من باقی مانده باشد، من گواهی می­دهم که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله این مطلب را به من فرموده اند. سپس فرمود: مردانی که این سخن رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله را شنیده بودند، با علی علیه السّلام به ستیز برخاستند و وارد شدند شدند.(2)

توضیح

«وردوا -وارد شدند-»: یعنی سزای عملشان را دیدند یا وارد جهنم شدند.

روایت63.

امالی طوسی: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: همانا خدای عزّوجل علی را به عنوان خلیفه خود میان خود و خلقش منصوب فرمود، پس هرکس (جایگاه) وی را شناخت، مؤمن است و آنکه او را انکار کند، کافر است و هرکس او را نادیده گیرد گمراه است و آنکه او را با دیگری برابر بداند مشرک است و هرکس معتقد به ولایتش بمیرد، وارد بهشت می­شود و آنکه بر عداوت با وی بمیرد به دوزخ می­رود.(3)

ص: 119

مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْبَاقِرِ علیهما السلام عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِنَّ جَبْرَئِیلَ نَزَلَ عَلَیَّ وَ قَالَ إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکَ أَنْ تَقُومَ بِتَفْضِیلِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ خَطِیباً عَلَی أَصْحَابِکَ لِیُبَلِّغُوا مَنْ بَعْدَهُمْ ذَلِکَ عَنْکَ وَ یَأْمُرَ جَمَیعَ الْمَلَائِکَةِ أَنْ یَسْمَعَ مَا تَذْکُرُهُ (1) وَ اللَّهُ یُوحِی إِلَیْکَ یَا مُحَمَّدُ أَنَّ مَنْ خَالَفَکَ فِی أَمْرِهِ فَلَهُ النَّارُ وَ مَنْ أَطَاعَکَ فَلَهُ الْجَنَّةُ فَأَمَرَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مُنَادِیاً فَنَادَی الصَّلَاةَ جَامِعَةً فَاجْتَمَعَ النَّاسُ وَ خَرَجَ حَتَّی عَلَا الْمِنْبَرَ فَکَانَ (2) أَوَّلُ مَا تَکَلَّمَ بِهِ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ ثُمَّ قَالَ أَیُّهَا النَّاسُ أَنَا الْبَشِیرُ وَ أَنَا النَّذِیرُ وَ أَنَا النَّبِیُّ الْأُمِّیُّ إِنِّی مُبَلِّغُکُمْ عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی أَمْرِ رَجُلٍ لَحْمُهُ مِنْ لَحْمِی وَ دَمُهُ مِنْ دَمِی وَ هُوَ عَیْبَةُ الْعِلْمِ وَ هُوَ الَّذِی انْتَجَبَهُ اللَّهُ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ اصْطَفَاهُ وَ هَدَاهُ وَ تَوَلَّاهُ وَ خَلَقَنِی وَ إِیَّاهُ وَ فَضَّلَنِی بِالرِّسَالَةِ وَ فَضَّلَهُ بِالتَّبْلِیغِ عَنِّی وَ جَعَلَنِی مَدِینَةَ الْعِلْمِ وَ جَعَلَهُ الْبَابَ وَ جَعَلَهُ خَازِنَ الْعِلْمِ (3) وَ الْمُقْتَبَسَ مِنْهُ الْأَحْکَامُ وَ خَصَّهُ بِالْوَصِیَّةِ وَ أَبَانَ أَمْرَهُ وَ خَوَّفَ مِنْ عَدَاوَتِهِ وَ أَزْلَفَ (4) مَنْ وَالاهُ وَ غَفَرَ لِشِیعَتِهِ وَ أَمَرَ النَّاسَ جَمِیعاً بِطَاعَتِهِ وَ إِنَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ مَنْ عَادَاهُ عَادَانِی وَ مَنْ وَالاهُ وَالانِی وَ مَنْ نَاصَبَهُ نَاصَبَنِی وَ مَنْ خَالَفَهُ خَالَفَنِی وَ مَنْ عَصَاهُ عَصَانِی وَ مَنْ آذَاهُ آذَانِی وَ مَنْ أَبْغَضَهُ أَبْغَضَنِی وَ مَنْ أَحَبَّهُ أَحَبَّنِی وَ مَنْ أَرَادَهُ أَرَادَنِی وَ مَنْ کَادَهُ کَادَنِی وَ مَنْ نَصَرَهُ نَصَرَنِی یَا أَیُّهَا النَّاسُ اسْمَعُوا مَا آمُرُکُمْ بِهِ وَ أَطِیعُوهُ فَإِنِّی أُخَوِّفُکُمْ عِقَابَ اللَّهِ یَوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَیْنَها وَ بَیْنَهُ أَمَداً بَعِیداً وَ یُحَذِّرُکُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ (5) ثُمَّ أَخَذَ بِیَدِ عَلِیٍّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَ مَعَاشِرَ النَّاسِ هَذَا مَوْلَی الْمُؤْمِنِینَ وَ حُجَّةُ

ص: 113

روایت64.

امالی طوسی: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به علی علیه السّلام فرمود: یا علی، تو همانی که آزموده می­شوی و مردم به تو آزموده می­شوند. تو همانی که هرکس از تو پیروی کند، هدایت می­کنی و هرکس با راه تو مخالفت کند، تحقیقاً در روز قیامت گمراه می­گردد.(1)

روایت65.

امالی طوسی: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خداوند به من سفارش فرمود: عرض کردم آن را برایم آشکار فرما، فرمود: بشنو یا محمّد، علی رایت هدایت است و پیشوای اولیای من و نور هر کس که مرا اطاعت کند؛ و او همان کلمه­ای است که پارسایان را ملازم آن کرده­ام، پس هر کس او را دوست بدارد، به راستی که مرا دوست داشته است و هرکس با وی دشمنی کند، با من دشمنی کرده است، پس او را بدین امر بشارت ده! گوید: عرض کردم: قلبش را جلاده و بهار ایمان را در دلش جای ده! فرمود: چنین کردم. سپس فرمود: من او را مختصّ به بلایی کرده­ام که کسی از اُمّت من بدان مبتلا نشده است. عرض کردم: او برادر و همنشین من است! فرمود: این ابتلا در علم و مشیّت من مقدّر شده است، او آزموده می­شود و دیگران بدو آزموده گردند.(2)

روایت66.

امالی طوسی: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هرکس دوست داشته باشد که چون من زندگی کند و چون من بمیرد و وارد بهشتی گردد که پروردگارم آن را به من وعده داده، باید پس از من ولایت علی علیه السلام را بپذیرد، زیرا او شما را از هدایتی خارج نمی­کند و به بدی وارد نمی­سازد.(3)

ص: 120

اللَّهِ عَلَی الْخَلْقِ أَجْمَعِینَ (1) وَ الْمُجَاهِدُ لِلْکَافِرِینَ اللَّهُمَّ إِنِّی قَدْ بَلَّغْتُ وَ هُمْ عِبَادُکَ وَ أَنْتَ الْقَادِرُ عَلَی صَلَاحِهِمْ فَأَصْلِحْهُمْ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ لِی وَ لَکُمْ.

ثُمَّ نَزَلَ عَنِ الْمِنْبَرِ فَأَتَاهُ جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ جَزَاکَ اللَّهُ عَنْ تَبْلِیغِکَ خَیْراً(2) فَقَدْ بَلَّغْتَ رِسَالاتِ رَبِّکَ وَ نَصَحْتَ لِأُمَّتِکَ وَ أَرْضَیْتَ الْمُؤْمِنِینَ وَ أَرْغَمْتَ الْکَافِرِینَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ ابْنَ عَمِّکَ مُبْتَلًی وَ مُبْتَلًی بِهِ یَا مُحَمَّدُ قُلْ فِی کُلِّ أَوْقَاتِکَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ وَ سَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ (3).

یل، [الفضائل] لابن شاذان عَنْ جَابِرٍ الْأَنْصَارِیِّ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: مِثْلَهُ (4).

روایت67.

معانی الأخبار: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی علیه السلام بعد از من امام هر مؤمنی است.(1)

روایت68.

معانی الأخبار: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هرکس دوست داشته باشد که به ریسمان استواری که ناگسستنی است چنگ زند، باید به ولایت برادر و وصیّ من علی بن ابی طالب تمسّک جوید، زیرا به یقین هرکس او را دوست بدارد و وولایتش را بپذیرد، هلاک نگردد؛ و آنکه کینه او را به دل گرفته با وی دشمنی کند، نجات نمی­یابد.(2)

روایت69.

کشف الیقین: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: سوگند به کسی که مرا به حق بشارت دهنده فرستاد، کرسی و عرش مستقر نگردید و افلاک به گردش در نیامدند و آسمان و زمین به پا نخاست مگر اینکه خداوند بر آن­ها نوشت:«لا إله إلّا الله، محمّد رسول الله، علیّ امیرالمؤمنین» و چون خدای متعال مرا به معراج و آسمان برد و مرا خداوند لطیف مخصوص به ندای خویش گردانده و فرمود: ای محمّد، عرض کردم: لبیک پروردگارا و سعدیک! فرمود: من محمودم و تو محمّد، نام تو را از نام خود مشتق نموده و تو را بر همه مخلوقاتم برتری دادم، پس برادرت علی را به امامت بندگانم منصوب کن، آن­ها را به دین من هدایت می­کند، ای محمّد، من علی را امیرمؤمنان قرار دادم، پس هرکس بر وی امیری کند، لعنتش می­کنم و هرکس با وی مخالفت نماید، عذابش می­دهم و آنکه از وی اطاعت نماید، به خود نزدیک گردانم؛ ای محمّد، من علی را امام مسلمانان قرار دادم، پس هرکس خود را بر وی مقدّم بدارد، رسوا می­سازم و آنکه نافرمانیش کند، به زندان در اندازم، به راستی علی سرور اوصیا و جلودار دست و روی سپیدان و حجّت من بر جمله خلایق است.(3)

روایت70.

. کشف الیقین: از نسخه­ای کهن از کتب مخالفان با اسناد آن از مولایمان علی علیه السّلام حدیثی را با این لفظ نقل کردیم: کسانی را بیاورید که از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آنچه را که من به شما می­گویم، شنیده باشند و گویی هم­اکنون با آن حضرت هستم

ص: 121

مَعِی غَداً وَ مَنْ خَالَفَهُ لَمْ یَرِدْ عَلَیَّ الْحَوْضَ أَبَداً(1).

جا، [المجالس] للمفید مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ: مِثْلَهُ (2).

که در خانه اُمّ­ سلمه آن سخن را می­گوید: آن حضرت به اُمّ سلمه فرمود: برخیز و در را باز کن؛ عرض کرد: یا رسول الله، این کیست که منزلتش آن­قدر بزرگ است که من باید در را برای وی باز کنم؟ و این در حالی است که همین دیروز درباره ما این آیه نازل شده است:«وَ إِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَسَْلُوهُنَّ مِن وَرَاءِ حِجَاب»(1){و چون از زنان [پیامبر] چیزی خواستید از پشت پرده از آنان بخواهید}؟! این کیست که باید با زیورها و النگوهایم به استقبالش بروم؟! رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله با حالتی خشم­آلود فرمود: ای اُمّ سلمه، هر کس از رسول خدا اطاعت کند از خدا اطاعت کرده است، برخیز و در را باز کن که آنکه پشت در است مردی است عاقل و خویشتن­دار، خدا و رسولش را دوست می­دارد و خدا رسول او نیز وی را دوست دارند، ای اُمّ سلمه، او دست از چهارچوب در گرفته و قصد باز کردن آن و وارد شدن را ندارد و صبر می­کند تا کسی که در را باز کرده داخل خانه شود إن شاء الله تعالی. پس اُم سلمه بی­آنکه بداند پشت در کیست، در حالی که نعت و وصفی که پیامبر از آن مرد کرده بود را به خاطر سپرده بود و با خود می­گفت، خوشا خوشا به حال مردی که خدا و رسولش را دوست می­دارد و خدا و رسولش نیز او را دوست می­دارند، در را باز کرد. پس من چهار چوب در را گرفته و منتظر ماندم تا صدای پای کسی که در را باز کرده محو گردد، و چون اُمّ سلمه وارد پشت پرده­اش شد، وارد خانه شده و به رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله سلام کردم. پس رسول خدا فرمود: ای اُمّ سلمه، آیا او را می­شناسی؟ گفت: آری، او علی بن ابی طالب است و گوارایش باد، فرمود: راست گفتی اُمّ سلمه، بلی ، گوارایش باد، گوشت او از گوشت من و خون او از خون من است و او نزد من منزلت هارون از موسی را دارد که خداوند بازوی مرا با او قوی گردانیده لیکن پس از من پیامبری نیست.

ص: 122

فَأَصَابَ شَیْئاً(1) فَأَخَذَ جَارِیَةً مِنَ الْخُمُسِ (2) قَالَ بُرَیْدَةُ وَ کُنْتُ مِنْ أَشَدِّ النَّاسِ بُغْضاً لِعَلِیٍّ علیه السلام وَ قَدْ عَلِمَ ذَلِکَ خَالِدُ بْنُ الْوَلِیدِ فَأَتَی رَجُلٌ خَالِداً فَأَخْبَرَهُ أَنَّهُ أَخَذَ جَارِیَةً مِنَ الْخُمُسِ ثُمَّ جَاءَ آخَرُ ثُمَّ تَتَابَعَتِ الْأَخْبَارُ عَلَی ذَلِکَ فَدَعَانِی خَالِدٌ فَقَالَ یَا بُرَیْدَةُ قَدْ عَرَفْتَ الَّذِی صَنَعَ فَانْطَلِقْ بِکِتَابِی هَذَا إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَخْبِرْهُ وَ کَتَبَ إِلَیْهِ فَانْطَلَقْتُ بِکِتَابِهِ حَتَّی دَخَلْتُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَخَذَ الْکِتَابَ فَأَمْسَکَهُ بِشِمَالِهِ وَ کَانَ کَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَا یَکْتُبُ وَ لَا یَقْرَأُ وَ کُنْتُ رَجُلًا إِذَا تَکَلَّمْتُ طَأْطَأْتُ رَأْسِی (3) حَتَّی أَفْرُغَ مِنْ حَاجَتِی فَطَأْطَأْتُ وَ تَکَلَّمْتُ فَوَقَعْتُ فِی عَلِیٍ (4) حَتَّی فَرَغْتُ ثُمَّ رَفَعْتُ رَأْسِی فَرَأَیْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَدْ غَضِبَ غَضَباً(5) لَمْ أَرَهُ غَضِبَ مِثْلَهُ قَطُّ إِلَّا یَوْمَ قُرَیْظَةَ وَ النَّضِیرِ فَنَظَرَ إِلَیَّ فَقَالَ یَا بُرَیْدَةُ إِنَّ عَلِیّاً وَلِیُّکُمْ بَعْدِی فَأَحِبَّ عَلِیّاً فَإِنَّمَا یَفْعَلُ مَا

یُؤْمَرُ قَالَ فَقُمْتُ وَ مَا أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ أَحَبَّ إِلَیَّ مِنْهُ وَ قَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَطَاءٍ حَدَّثْتُ بِذَلِکَ أَنَا حَارِثَ بْنَ سُوَیْدِ بْنِ غَفَلَةَ فَقَالَ کَتَمَکَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ بُرَیْدَةَ بَعْضَ الْحَدِیثِ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ (6) أَ نَافَقْتَ بَعْدِی یَا بُرَیْدَةُ(7).

ای اُمّ سلمه، و گواه باش که این علی بن ابی طالب امیرمؤمنان و سرور مسلمانان است، و علم دین نزد اوست و او وصیّ مردگان از اهل بیت من و جانشین من بر زنده­های اُمّت من است، در دنیا برادر و در آخرت قرین من است، و در ملأ أعلی با من خواهد بود؛ بر من گواه باش ای اُمّ سلمه که او صاحب حوض من است نااهلان را چنان از آن دور می­سازد که چوپان چارپایان را از آبشخور دور میسازد، اُمّ سلمه، گواه باش که در آخرت او قرین، نور چشم و میوه دل من است، گواه باش که همسرش سرور زنان جهان است، اُمّ سلمه، در روز قیامت من بر سر میزان خواهم بود و او سوار بر ناقه­ای از شتران بهشتی که«محتویۀ» نام دارد و به من نزدیک می­شود و جز او دیگری به من نزدیک نمی­شود. اُمّ سلمه، گواه باش که او پس از من با ناکثین و مارقین و قاسطین خواهد جنگید و او شیطان ردهه (سردسته خوارج) را خواهد کشت و خود شهید خواهد شد یا اینکه زنده و با طراوت نزد من خواهد آمد.(1)

توضیح

«شیطان الردهه» همان «ذو الثدیه» است که علت نامیدنش به این نام بعداً خواهد آمد.

روایت71.

کشف الیقین: علی علیه السّلام فرمود: چون ابوبکر خطبه خواند روز جمعه بود و اوّلین روز از ماه رمضان که اُبّی بن کعب برخاسته و گفت: ای جماعت مهاجرین که برای رضای خدای رحمان مهاجرت کردید و خداوند در قرآن ایشان را ستوده است، و ای جماعت انصار که میزبانی مهاجرین و ایمان را یکجا برای خود کسب کرده­اید و ای کسانی که خداوند در قرآن ایشان را ستوده، فراموش کرده­اید یا خود را به فراموشی زده­اید؟ عهد و ایمان را تبدیل کرده­اید یا آن را تغییر داده­اید؟ یا اینکه خذلان اختیار نموده یا دچار عجز گشته و به ناتوانی گرفتار آمده­اید؟ مگر نمی­دانید که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در بین ما ایستاد و علی را به امامت و خلافت ما منصوب نموده و فرمودند: هرکس من مولای اویم اینک علی مولای اوست، هر کس من نبیّ او بوده­ام اینک علی امیر اوست؟ مگر نمی­دانید که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای علی، تو نزد من منزلت هارون از موسی را داری، اطاعت از تو بعد از من بر همه واجب است؟ آیا نمی­دانید که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: شما را سفارش می­کنم که با اهل بیت من نیکو باشید، آن­ها را بر خود مقدّم بدارید و از ایشان پیشی نگیرید، ایشان را به امیری برگزینید و بر ایشان امیر مباشید؟ آیا نمی­دانید که

ص: 123

وَ مَنْ أَبْغَضَهُ فَقَدْ أَبْغَضَنِی فَبَشِّرْهُ بِذَلِکَ (1).

رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: اهل بیت من امامان بعد از من هستند؟ آیا نمی­دانید که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: اهل بیت من مناره­های هدایتند و هدایت شدگانند به سوی خدا؟ آیا نمی­دانید که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای علی، تو برای هر گمراهی هدایت­گری؟ آیا نمی­دانید که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: علی احیاکننده سنت من، آموزگار اُمّت من، قائم به حجّت من و بهترین کسی است که پس از خود بر جای می­گذارم، او بزرگ اهل بیت من محبوب­ترین انسان نزد من است و اطاعت او همانند اطاعت من بر اُمتم واجب است؟ مگر نمی­دانید که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله هیچ­کدام از شما را امیر او نساخت و در هر غیبتی که داشت، او را به امیری شما می­گمارد؟ آیا نمی­دانید که آن دو از یک منزلت برخوردار بودند و کاری یکسان داشتند؟ آیا نمی­دانید که آن حضرت فرمود: هرگاه در میان شما نبودم و علی را بر شما گماردم، مردی چون خودم را بر شما گمارده­ام؟ آیا نمی­دانید که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله قبل از رحلت خود ما را در خانه دخترش فاطمه علیها السّلام گرد آورده سپس به ما فرمود: همانا خداوند به موسی وحی فرمود که از خاندانت برادری برای خود برگزین، من او را پیامبر قرار خواهم داد و فرزندان او را فرزندان تو قرار خواهم داد و ایشان را از هر آفتی پاک گردانده و از گناهان عاری می­نمایم. پس موسی هارون و فرزندانش را برگزید و ایشان بعد از موسی پیشوایان بنی اسرائیل بودند و هر آنچه را که در مساجدشان برای موسی روا بود، برای ایشان نیز روا بود، بدانید که خداوند متعال به من وحی فرموده که علی را به برادری برگزینم همان­طور که موسی، هارون را به برادری برگزید و فرزندان او را فرزندان خویش قرار دادم همان­طور که موسی فرزندان هارون را فرزندان خود قرار داد، من ایشان را همچون فرزندان هارون پاک و مطهّر نموده­ام، بدان که من نبوّت پیامبران را به تو ختم نمودم و پس از تو پیامبری نخواهد بود و آن­ها (فرزندان) امام خواهند بود.(1)

و روزی نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بودم و او در حال گفتگو با مردی یافتم که سخن وی را می­شنیدم لیکن چهره­اش را نمی­دیدم، وی ضمن سخنانی به پیامبر گفت: یا محمّد، او چقدر خیرخواه برای اُمّت تو و چه دانا به سنّت توست! پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: آیا به نظر شما اُمّتم بعد از وفاتم مطیع وی خواهد شد؟ گفت: ای محمّد، از میان اُمّت تو ابرارشان از وی پیروی خواهد کرد و فاجران اُمّت تو با او به مخالفت بر خواهند خواست و اوصیای پیامبران پیشین نیز چنین بوده­اند، ای محمّد، موسی بن عمران یوشع بن نون را که اعلم بنی­اسرائیل و خدا ترس­ترین آن­ها و مطیع­ترین فرد برای وی بود، به جانشینی خود منصوب نمود و خداوند به وی فرمان داد که او را وصی خود کند همان­طور که تو علی را وصیّ خود کردی، لیکن بنی­اسرائیل و به خصوص قبیله موسی بر او خشم گرفتند و لعنش کرده دشنامش دادند و با وی به خشونت رفتار کردند و تنهایش گذاشتند؛ از این رو چنانچه اُمّت تو از سنّت­های بنی­اسرائیل تبعیت کنند، وصیّ تو را تکذیب خواهند کرد و ولایتش را انکار خواهند نمود،

ص: 124

بِوَلَایَتِهِ دَخَلَ الْجَنَّةَ وَ مَنْ أَنْکَرَهَا دَخَلَ النَّارَ(1).

و زیربار خلافتش نخواهند رفت و علم او را مورد تردید قرار خواهند داد. پس اُبیّ عرض کرد: یا رسول الله، این کیست؟ فرمود: این فرشته­ای از فرشتگان پروردگار من است که خبر میدهد اُمّت من در مورد برادر و وصیّ من علی بن ابی طالب دچار اختلاف خواهند شد و من تو را ای اُبیّ وصیّتی می­کنم که اگر آن را نگاه داری، پیوسته برخیر خواهی بود؛ ای اُبّی، پیوسته از علی اطاعت کن زیرا او هم هدایت­گر است و هم هدایت یافته، او خیرخواه اُمّت من و زنده کننده سنّتم می­باشد و او پس از من امام شماست، پس هر کس بدین رضایت داد، به همان صورتی که از او جدا گشته ام، مرا دیدار خواهد کرد؛ ای اُبیّ، هر کس در این کار تغییر و تبدیلی دهد، همانند یک پیمان شکن سرکش و انکار کننده نبوّتم با من ملاقات خواهد کرد، نه او را نزد پروردگارم شفاعت می­کنم و نه از حوضم سیرابش خواهم ساخت؛ پس مردانی از انصار برخاسته و گفتند: ای اُبیّ بنشین خدایت رحمت کند، آنچه را که شنیده بودی باز گفتی و به عهد خود وفا کردی.(1)

توضیح

التعاشی: خود را به نادانی زدن، تجاهل. این حدیث به صورت خلاصه است و کامل آن در کتاب «الفتن» نقل شده است.

روایت72.

کشف الیقین: جابر بن عبدالله انصاری گوید: از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله درباره میلاد علی علیه السّلام پرسیدم، فرمود: آه آه، ای جابر درباره ولادت کسی پرسیدی که در شباهت به مسیح بهترین مولود است، خداوند تبارک و تعالی علی را به صورت نوری از نور من آفرید و مرا نیز از نور او آفرید و هر دو از یک نور هستیم؛ سپس آن حضرت صلوات الله علیه آغاز ولادت علی علیه السّلام را به تفصیل بیان فرموده و اینکه مردی در آن زمان مبرم نامیده می­شد دویست و هفتاد سال خدا را عبادت کرده بود و خداوند حکمت را در قلبش قرار داده و حسن طاعت پروردگارش را به وی الهام فرموده بود، و اینکه وی ابوطالب را بدین گونه بشارت داد: بشارت باد تو را ای مرد، زیرا خداوند علیّ اعلی به من الهامی فرموده که بشارت تو در آن است. ابوطالب گفت: آن چیست؟ گفت: از پشت تو پسری به دنیاخواهد آمد که ولیّ خدای عزّوجل است و امام پرهیزگاران و وصیّ رسول رب العالمین، پس اگر تو آن پسر را دیدار کردی، سلام مرا به وی برسان و به او بگو: مبرم تو را سلام رسانده و می­گوید: أشهد أن لا إله إلّا الله و أنّ محمّداً رسول الله، نبوّت به وی ختم میشود و وصیّت به علی به کمال می­رسد، سپس تمام حدیث را نقل می­کند لیکن مراد ما بیان همین مقدار بود.(2)

ص: 125

عَنْ مَخْدُوجٍ الذُّهْلِیِ (1): فَکَانَ فِی وَفْدِ قَوْمِهِ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ لا یَسْتَوِی أَصْحابُ النَّارِ وَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمُ الْفائِزُونَ (2) قَالَ فَقُلْنَا(3) یَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ قَالَ مَنْ أَطَاعَنِی وَ سَلَّمَ لِهَذَا مِنْ بَعْدِی قَالَ وَ أَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِکَفِّ عَلِیٍّ وَ هُوَ یَوْمَئِذٍ إِلَی جَنْبِهِ فَرَفَعَهَا فَقَالَ (4) أَلَا إِنَّ عَلِیّاً مِنِّی وَ أَنَا مِنْهُ فَمَنْ حَادَّهُ فَقَدْ حَادَّنِی وَ مَنْ حَادَّنِی أَسْخَطَ اللَّهَ (5) عَزَّ وَ جَلَّ ثُمَّ قَالَ یَا عَلِیُّ حَرْبُکَ حَرْبِی وَ سِلْمُکَ سِلْمِی وَ أَنْتَ الْعَلَمُ بَیْنِی وَ بَیْنَ أُمَّتِی قَالَ عَطِیَّةُ فَدَخَلْتُ عَلَی زَیْدِ بْنِ أَرْقَمَ مَنْزِلَهُ (6) فَذَکَرْتُ لَهُ حَدِیثَ مَخْدُوجِ بْنِ یَزِیدَ قَالَ مَا ظَنَنْتُ أَنَّهُ بَقِیَ مِمَّنْ سَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ هَذَا غَیْرِی أَشْهَدُ لَقَدْ حَدَّثَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله(7) ثُمَّ قَالَ لَقَدْ حَادَّهُ رِجَالٌ سَمِعُوا رَسُولَ اللَّهِ قَوْلَهُ هَذَا وَ قَدْ وَرَدُوا(8).

روایت73.

کشف الیقین: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: یا علی، تو سرور مسلمانان، امام پارسایان، پیشوای دست و روی سپیدان و یعسوب مؤمنانی.(1)

روایت74.

کشف الیقین: از کتاب « مختصرالأربعین» یوسف بن احمد بغدادی با اسنادش گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: یا علی، تو سرور مسلمانان، یعسوب مؤمنان، امام پارسایان و جلودار دست و روی سپیدانی؛ ابوالقاسم طائی گوید: از احمد بن یحیی درباره معنای «یعسوب» پرسیدم، گفت: نر زنبور عسل است که پیشاپیش آن­ها حرکت نموده و از آنان دفاع می­کند.(2)

روایت75.

کشف الیقین: از کتاب «اسماء مولانا علی علیه السّلام» مرفوعاً از امام رضا علیه السّلام آورده است که: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در قول خدای عزّوجل:«یَوْمَ نَدْعُواْ کُلَّ أُنَاسِ بِإِمَامِهِم»(3){[یاد

کن] روزی را که هر گروهی را با پیشوایشان فرا می خوانیم.} فرمود: آن­ها با امام زمان خودشان فرا خوانده می­شوند و با کتاب پروردگارشان و سنّت پیامبرشان؛ و فرمود: ای علی، تو سرور مسلمانان، امام پارسایان، جلودار دست و رو سپیدان و یعسوب مؤمنانی.(4)

روایت76.

کشف الیقین: حافظ محمّد بن احمد نطنزی از کتاب خود مرفوعاً از ابن عباس روایت کرده که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: همانا علی بن ابی طالب وصیّ من و امام اُمّت و خلیفه من بعد از من بر آن­هاست، و از جمله فرزندان ایشان قائم منتظر است که خداوند زمین را بر دست او پر از عدل و داد می­کند همان­طور که از پیش پر از جور و ستم شده باشد؛ سوگند به آنکس که مرا به حق بشارت دهنده و بیم دهنده مبعوث فرمود که ثابتان بر قول به وجود او در زمان غیبتش از کبریت سرخ نایاب­ترند. پس

ص: 126

جابر بن عبدالله انصاری برخاسته و عرض کرد: یا رسول الله، آیا قائمِ فرزندان تو غیبتی دارد؟ فرمود: آری به پروردگارم سوگند «وَ لِیُمَحِّصَ اللَّهُ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ یَمْحَقَ الْکَفِرِین»(1){و

تا خدا کسانی را که ایمان آورده اند خالص گرداند و کافران را [به تدریج] نابود سازد.}؛ ای جابر، این امر کار خدای عزّوجل است و سرّی از اسرار الله است که از دید بندگان خدا نهان است، مبادا که در آن شک کنی زیرا شک کردن در کار خدای عزّوجل کفر است.(2)

روایت77.

کشف الیقین: از کتاب کفایۀ الطالب مرفوعاً از ابن عباس آورده است که گفت: فتنه­ای در پیش خواهد بود، پس هریک از شما که آن را درک نمود، باید به دو چیز تمسک جوید: کتاب خدا و علی بن ابی طالب علیه السّلام، که من از رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در حالی که دست علی علیه السّلام را گرفته بود، شنیدم که فرمود: این نخستین کسی است که به من ایمان آورد و اوّلین کسی است که (در روز قیامت) با من مصافحه می­کند، و او فاروق این اُمّت است حق را از باطل جدا می­کند، و او یعسوب مؤمنان است و ثروت، یعسوب ستمگران است و او صدِّیق اکبر است، و او دروازه من است که از آن به سوی من آیند، و او پس از من جانشین من است.(3)

معانی الأخبار: با سندی نظیر این روایت را از اعمش نقل کرده است.(4)

روایت78.

تفسیر عیاشی: أنس بن مالک گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به من فرمود: انس، آب وضویی برای من بیار، پس آب وضویی برای پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فراهم کرده و به وی خبر دادم، آن حضرت بیرون آمده و وضو گرفت سپس به مجلس خود در خانه برگشت سپس سر برداشته و به من فرمود: ای انس، اوّلین کسی بر ما وارد شود، امیرمؤمنان است و سرور مسلمانان و جلودار دست و روی سپیدان. انس گوید: پس با خود گفتم: خداوندا، او را مردی از قوم من قرار ده! گوید: ناگاه متوجه شدم در خانه را می­زنند، پس بیرون رفته و در را باز کردم که علی بن ابی طالب علیه السّلام را دیدم، ایشان وارد شده و قدم زنان راه می­رفت و دیدم که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله چون وی را دید، شادمانه به پا خاسته و منتظر ماندند تا اینکه علی وارد اتاق آن حضرت شد، پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله او را در آغوش کشیده و دیدم آن حضرت دست علی را بر صورت خود می­کشد و دستِ مبارک خود را بر

ص: 127

صورت علی علیه السّلام می­کشد و سپس با همان دست بر صورت خود را مسح می­کند؛ پس علی علیه السّلام به وی عرض کرد: یا رسول الله، امروز رفتاری با من داشتید که از پیش هرگز چنین رفتاری نکرده بودید! رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: چرا چنین نکنم و حال آنکه تو وصیّ و جانشین منی و کسی هستی که احکامی را که بعد از من در آن اختلاف می­کنند، بر ایشان توضیح می­دهی و رسالت نبوّت مرا به گوش آن­ها می­رسانی؟! (1)

روایت79.

مجالس شیخ مفید: عبدالله بن مسعود گوید: در شبی که گروه­هایی از اجنّه به حضور رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله شرفیاب شدند، ما با آن حضرت از مدینه بیرون شدیم. راوی گوید: پس آن حضرت در عُلَی(2) پیاده شد سپس از آن­جا حرکت نموده، و چون بازگشت آهی کشید و فرمود: ابن مسعود! خبر مرگم را به من دادند. عرض کردم: یا رسول الله، جانشین معیّن کنید. فرمود: چه کسی را؟ عرض کردم: ابوبکر. ابن مسعود گوید: پس آن حضرت ساعتی قدم زده سپس آهی کشید و فرمود: ابن مسعود، خبر مرگم را به من دادند. عرض کردم: جانشین معیّن کن یا رسول الله. فرمود: چه کسی را؟ عرض کردم: عمر . پس آن حضرت سکوت کرده و ساعتی قدم زد و آهی کشیده و فرمود: این مسعود، خبر مرگم را به من دادند. عرض کردم: جانشین معین کنید. فرمود: چه کسی؟ عرض کردم: عثمان. آن حضرت سکوت فرموده ساعتی قدم زد آن­گاه فرمود: خبر مرگم را به من دادند ای ابن مسعود. عرض کردم: جانشین معیّن کنید یا رسول الله. فرمود: چه کسی؟ عرض کردم: علی بن أبی طالب. آن حضرت نفس عمیقی کشیده سپس فرمود: سوگند به آنکه جانم در دست اوست اگر از وی اطاعت کنند حتماً جملگی باهم وارد بهشت می­شوند.(3)

مناقب ابن شهر آشوب: ابوبکر بن مردویه و محمّد سمعانی با اسناد­های خود از عبدالرزاق مانند این حدیث را نقل کرده­اند.(4)

روایت80.

مجالس مفید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: تحقیقاً برادرم، وزیرم و جانشینم در خاندانم و بهترین کسی که پس از خود بر جای می­گذارم، آنکه وام مرا ادا می­کند

ص: 128

یَقُولُ فِی بَیْتِ أُمِّ سَلَمَةَ ذَلِکَ فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قُومِی فَافْتَحِی (1) فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ هَذَا الَّذِی بَلَغَ مِنْ خَطَرِهِ مَا أَفْتَحُ لَهُ الْبَابَ وَ قَدْ نَزَلَ فِینَا قُرْآنٌ بِالْأَمْسِ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ إِذا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتاعاً فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ (2) فَمَنْ هَذَا الَّذِی بَلَغَ مِنْ خَطَرِهِ أَنْ أَسْتَقْبِلَهُ بِمَحَاسِنِی وَ مَعَاصِمِی (3) فَقَالَ کَهَیْئَةِ الْمُغْضَبِ یَا أُمَّ سَلَمَةَ مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ قُومِی فَافْتَحِی الْبَابَ فَإِنَّ بِالْبَابِ رجل [رَجُلًا] لَیْسَ بِالْخَرِقِ وَ لَا بِالنَّزِقِ (4) یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ یَا أُمَّ سَلَمَةَ إِنَّهُ آخِذٌ بِعِضَادَتَیِ الْبَابِ (5) لَیْسَ بِفَتَّاحِ الْبَابِ (6) وَ لَا بِدَاخِلِ الدَّارِ حَتَّی یَغِیبَ عَنْهُ الْوَطِی ءُ(7) إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَی فَقَامَتْ أُمُّ سَلَمَةَ تَمْشِی نَحْوَ الْبَابِ وَ هِیَ لَا تَثَبَّتُ (8) مَنْ فِی الْبَابِ غَیْرَ أَنَّهَا قَدْ حَفِظَتِ النَّعْتَ وَ الْوَصْفَ وَ هِیَ تَقُولُ بَخْ بَخْ لِرَجُلٍ یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ فَفَتَحَتِ الْبَابَ فَأَخَذْتُ بِعِضَادَتَیِ الْبَابِ فَلَمْ أَزَلْ قَائِماً(9) حَتَّی غَابَ الْوَطِی ءُ فَدَخَلَتْ أُمُّ سَلَمَةَ خِدْرَهَا(10) وَ دَخَلْتُ فَسَلَّمْتُ (11) عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا أُمَّ سَلَمَةَ هَلْ تَعْرِفِینَهُ قَالَ نَعَمْ هَذَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ هَنِیئاً

لَهُ (12) قَالَ صَدَقْتِ یَا أُمَّ سَلَمَةَ بَلْ هَنِیئاً لَهُ هَذَا لَحْمُهُ مِنْ لَحْمِی وَ دَمُهُ مِنْ دَمِی وَ هُوَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی شُدَّ بِهِ أَزْرِی إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِیَّ بَعْدِی

ص: 122

و وعده­های مرا به جای می­آورد، علی بن ابی طالب است.(1)

روایت81.

معانی الأخبار: چون خداوند آیه:« وَ أَوْفُواْ بِعَهْدِی أُوفِ بِعَهْدِکُم»(2){

به پیمانم وفا کنید، تا به پیمانتان وفا کنم} را نازل نمود ،- رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: به خدا سوگند حضرت آدم در حالی از دنیا رفت که از قومش پیمان گرفته بود که به فرزندش شیث وفادار بمانند لیکن به عهد خود وفا نکردند، و حضرت نوح از دنیا رفت در حالی که برای وصیش سام از قوم خود پیمان وفاداری گرفته بود، لیکن اُمّتش وفا نکردند، و حضرت ابراهیم در حالی که از دنیا رفت که از قوم خود برای وصیش اسماعیل پیمان وفاداری گرفته بود، لیکن اُمّتش به عهد خود وفا نکردند، و حضرت موسی زمانی از دنیا رفت که از قوم خود پیمان وفاداری برای وصیّ خود یوشع بن نون گرفته بود، لیکن اُمّت او به عهد خود وفا نکردند، و عیسی بن مریم به آسمان برده شد در حالی که از قوم خود پیمان وفاداری برای وصیّ خود شمعون بن حمّون صفّا گرفته بود، لیکن اُمّتش وفا نکردند، و من به زودی از میان شما می­روم در حالی که از اُمّتم پیمان وفاداری نسبت به علی بن ابی طالب گرفته­ام و این امت نیز روش امت های پیشین را در مخالفت با وصی خود و نافرمانی از او دنبال خواهد کرد، آگاه باشید که من بار دیگر عهد و پیمان خود را درباره علی با شما تجدید می­کنم« فَمَن نَّکَثَ فَإِنَّمَا یَنکُثُ عَلیَ نَفْسِهِ وَ مَنْ أَوْفیَ بِمَا عَاهَدَ عَلَیْهُ اللَّهَ فَسَیُؤْتِیهِ أَجْرًا عَظِیمًا»(3){پس هر که پیمان شکنی کند، تنها به زیان خود پیمان می شکند، و هر که بر آنچه با خدا عهد بسته وفادار بماند، به زودی خدا پاداشی بزرگ به او می بخشد}

ای مردم، همانا علی امام شما بعد از من و جانشین من در میان شماست، و او وصی، وزیر، برادر، یاور، داماد، پدر دو سبط، صاحب شفاعت، حوض و لوای من است؛ هر کس او را انکار کند مرا انکار کرده و آنکه مرا انکار کند خدای عزّوجل را انکار کرده است؛ و هر کس به امامت وی اقرار کند، به نبوّت من اقرار نموده و آنکه به نبوّت من اقرار کند، به وحدانیت خدای عزّوجل اقرار کرده است. ای مردم ، هر کس علی را نافرمانی کند، مرا نافرمانی کرده و آنکه مرا نافرمانی کند خدای عزّوجل را نافرمانی کرده است، و هر کس علی را اطاعت کند مرا اطاعت کرده و آنکه مرا اطاعت کند خدای عزّوجل را اطاعت نموده است. ای مردم، هر کس قول و فعلی از علی را رد نماید، قطعاً مرا رد کرده است و آنکه مرا رد کند، به راستی که خدا را در بالای

ص: 129

یَا أُمَّ سَلَمَةَ اسْمَعِی وَ اشْهَدِی هَذَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ سَیِّدُ الْمُسْلِمِینَ وَ عِنْدَهُ عِلْمُ الدِّینِ وَ هُوَ الْوَصِیُّ عَلَی الْأَمْوَاتِ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی وَ الْخَلِیفَةُ عَلَی الْأَحْیَاءِ مِنْ أُمَّتِی أَخِی فِی الدُّنْیَا وَ قَرِینِی فِی الْآخِرَةِ وَ مَعِی فِی الْمَلَإِ الْأَعْلَی اشْهَدِی عَلَیَّ یَا أُمَّ سَلَمَةَ أَنَّهُ صَاحِبُ حَوْضِی یَذُودُ عَنِّی کَمَا یَذُودُ الرَّاعِی عَنِ الْحَوْضِ اشْهَدِی یَا أُمَّ سَلَمَةَ أَنَّهُ قَرِینِی فِی الْآخِرَةِ وَ قُرَّةُ عَیْنِی وَ ثَمَرَةُ قَلْبِی اشْهَدِی أَنَّ زَوْجَتَهُ سَیِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ یَا أُمَّ سَلَمَةَ إِنِّی عَلَی الْمِیزَانِ (1) یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ إِنَّهُ عَلَی نَاقَةٍ مِنْ نُوقِ الْجَنَّةِ تُسَمَّی مُحْتَوِیَةَ تُزَاحِمُنِی (2) بِرِکَابِهَا لَا یُزَاحِمُنِی غَیْرُهَا اشْهَدِی یَا أُمَّ سَلَمَةَ أَنَّهُ سَیُقَاتِلُ بَعْدِی النَّاکِثِینَ وَ الْمَارِقِینَ وَ الْقَاسِطِینَ وَ أَنَّهُ یَقْتُلُ شَیْطَانَ الرَّدْهَةِ وَ أَنَّهُ یُقْتَلُ شَهِیداً أَوْ یَقْدَمَ عَلَیَّ حَیّاً طَرِیّاً(3).

عرش منکر شده است. ای مردم، هر کس از شما کسی جز علی را به امامت برگزیند، چنان است که کسی جز مرا به نبوّت برگزیده باشد و آنکه جز مرا به پیامبری برگزیند تحقیقاً خدایی جز الله عزّوجل را به پروردگاری برگزیده است؛ ای مردم، به راستی که علی سیّد اوصیا و جلودار دست و روی سپیدان است و مولای مؤمنان، دوستدار او دوستدار من است و دوستدار من دوستدار خداست و دشمن او دشمن من است و دشمن من دشمن خدای عزّوجل است؛ ای مردم، به عهد و پیمان خدا درباره علی وفا کنید تا در روز قیامت به عهد و پیمان خود برای دادن بهشت به شما وفا کند.(1)

روایت82.

امالی طوسی: ابن عباس گوید: آن­گاه که معاویه در «ذو طُوی» فرود آمد، من با او بودم که سعد بن أبی وقّاص نزد وی آمده سلام کرد. معاویه گفت: ای مردم شام، این سعد است، دوست علی! گوید: پس آن جماعت سر به زیر انداخته و علی را دشنام دادند. پس سعد گریست. معاویه به وی گفت: چه چیزی تو را به گریه انداخت؟ گفت: چرا برای مردی از اصحاب رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله گریه نکنم که در حضور تو دشنام داده می­شود و کاری از دست من بر نمی­آید، و این در حالی است که علی را خصلت­هایی بود که اگر یکی از آن­ها به من تعلّق داشت برایم از دنیا و هرچه در آن است، دوست داشتنی­تر بود:

یکی آنکه مردی در یمن نزد علی بن ابی طالب علیه السّلام آمد و گفت: بی­تردید شکایت تو را به رسول خدا خواهم کرد؛ سپس نزد رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آمد که پیامبر از وی جویای حال علی شد لیکن آن مرد از علی به بدی یاد کرد. پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: تو را به خداوندی که قرآن را بر من نازل فرموده و به رسالتم مختص گردانیده سوگند می­دهم که آیا آنچه درباره علی می­گویی از روی خشم است؟ عرض کرد: بلی یا رسول الله، فرمود: آیا می­دانی که من اولی­تر از مؤمنان به خودشان هستم؟ عرض کرد: آری، فرمود: هر کس من مولای اویم اینک علی مولای اوست.

و آن حضزت در جنگ خیبر عمر بن خطّاب را به جنگ فرستاد که او و همراهانش هزیمت یافتند. پس آن حضرت فرمود: فردا پرچم را به انسانی خواهم سپرد که خدا و رسول را دوست می­دارد و خدا و رسولش نیز او را دوست می­دارند. پس مسلمانان شب را به روز رساندند در حالی که علی علیه السّلام

ص: 130

رَسُولَ اللَّهِ قَالَ أَهْلُ بَیْتِی الْأَئِمَّةُ مِنْ بَعْدِی أَ وَ لَسْتُمْ تَعْلَمُونَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ قَالَ أَهْلُ بَیْتِی مَنَارُ الْهُدَی وَ الْمَدْلُولُونَ عَلَی اللَّهِ (1) أَ وَ لَسْتُمْ تَعْلَمُونَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ قَالَ یَا عَلِیُّ أَنْتَ الْهَادِی لِمَنْ ضَلَّ أَ وَ لَسْتُمْ تَعْلَمُونَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ قَالَ عَلِیٌّ الْمُحْیِی لِسُنَّتِی وَ مُعَلِّمُ أُمَّتِی وَ الْقَائِمُ بِحُجَّتِی وَ خَیْرُ مَنْ أُخَلِّفُ بَعْدِی وَ سَیِّدُ أَهْلِ بَیْتِی وَ أَحَبُّ النَّاسِ إِلَیَّ طَاعَتُهُ مِنْ بَعْدِی کَطَاعَتِی عَلَی أُمَّتِی أَ وَ لَسْتُمْ تَعْلَمُونَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ لَمْ یُوَلِّ عَلَی عَلِیٍّ أَحَداً مِنْکُمْ وَ وَلَّاهُ فِی کُلِّ غَیْبَةٍ عَلَیْکُمْ أَ وَ لَسْتُمْ تَعْلَمُونَ أَنَّهُمَا کَانَ مَنْزِلَتُهُمَا وَاحِداً وَ أَمْرُهُمَا وَاحِداً أَ وَ لَسْتُمْ تَعْلَمُونَ أَنَّهُ قَالَ إِذَا غِبْتُ عَنْکُمْ خَلَّفْتُ فِیکُمْ عَلِیّاً فَقَدْ خَلَّفْتُ فِیکُمْ رَجُلًا کَنَفْسِی أَ وَ لَسْتُمْ تَعْلَمُونَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ جَمَعَنَا قَبْلَ مَوْتِهِ فِی بَیْتِ ابْنَتِهِ فَاطِمَةَ علیها السلام فَقَالَ لَنَا إِنَّ اللَّهَ أَوْحَی إِلَی مُوسَی أَنِ اتَّخِذْ أَخاً مِنْ أَهْلِکَ وَ أَجْعَلَهُ نَبِیّاً وَ أَجْعَلَ أَهْلَهُ لَکَ وُلْداً وَ أُطَهِّرَهُمْ مِنَ الْآفَاتِ وَ أَخْلَعَهُمْ (2) مِنَ الذُّنُوبِ فَاتَّخَذَ مُوسَی هَارُونَ وَ وُلْدَهُ وَ کَانُوا أَئِمَّةَ بَنِی إِسْرَائِیلَ مِنْ بَعْدِهِ وَ الَّذِینَ یَحِلُّ لَهُمْ فِی مَسَاجِدِهِمْ مَا یَحِلُّ لِمُوسَی أَلَا وَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَوْحَی إِلَیَّ أَنْ أَتَّخِذَ عَلِیّاً أَخاً کَمُوسَی اتَّخَذَ هَارُونَ أَخاً وَ أَتَّخِذَ وُلْدَهُ وُلْداً کَمَا اتَّخَذَ وُلْدَ هَارُونَ وُلْداً فَقَدْ طَهَّرْتُهُمْ کَمَا طُهِّرَ وُلْدُ هَارُونَ أَلَا وَ إِنِّی خَتَمْتُ بِکَ النَّبِیِّینَ فَلَا نَبِیَّ بَعْدَکَ فَهُمُ الْأَئِمَّةُ(3) وَ کُنْتُ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ یَوْماً فَأَلْفَیْتُهُ (4) یُکَلِّمُ رَجُلًا أَسْمَعُ کَلَامَهُ وَ لَا أَرَی وَجْهَهُ فَقَالَ فِیمَا یُخَاطِبُهُ یَا مُحَمَّدُ مَا أَنْصَحَهُ لَکَ وَ لِأُمَّتِکَ وَ أَعْلَمَهُ بِسُنَّتِکَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ أَ فَتَرَی أُمَّتِی تَنْقَادُ لَهُ بَعْدَ وَفَاتِی فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ تَتْبَعُهُ مِنْ أُمَّتِکَ أَبْرَارُهَا وَ یُخَالِفُ عَلَیْهِ مِنْ أُمَّتِکَ فُجَّارُهَا وَ کَذَلِکَ أَوْصِیَاءُ النَّبِیِّینَ مِنْ قَبْلُ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ مُوسَی بْنَ عِمْرَانَ أَوْصَی إِلَی یُوشَعَ بْنِ نُونٍ وَ کَانَ أَعْلَمَ بَنِی إِسْرَائِیلَ وَ أَخْوَفَهُمْ لِلَّهِ وَ أَطْوَعَهُمْ لَهُ فَأَمَرَهُ اللَّهُ أَنْ یَتَّخِذَهُ وَصِیّاً کَمَا اتَّخَذْتَ عَلِیّاً وَصِیّاً وَ کَمَا أُمِرْتَ بِذَلِکَ فَسَخِطَ بَنُو إِسْرَائِیلَ سِبْطُ مُوسَی خَاصَّةً فَلَعَنُوهُ وَ شَتَمُوهُ وَ عَنَفُوهُ وَ وَضَعُوا لَهُ أَمْرَهُ فَإِنْ أَخَذَتْ أُمَّتُکَ کَسَنَنِ بَنِی إِسْرَائِیلَ کَذَّبُوا وَصِیَّکَ وَ جَحَدُوا

ص: 124

دچار چشم درد بود. پیامبر صَلی الله علیهِ و آله وی را احضار نموده و فرمود: پرچم را بگیر، عرض کرد: یا رسول الله، می­بینید چشمانم چگونه است! پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آب دهان خود را به چشمش مالید و آن­گاه برخاست و پرچم را گرفت و رفت و خداوند بر دست او خیبر را گشود.

سوم اینکه در یکی از غزوه­ها او را جانشین خود نمود، پس علی علیه السّلام عرض کرد: یا رسول الله، مرا بر زنان و کودکان گمادری؟ پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: آیا خرسند نیستی که منزلت تو نزد من همچون منزلت­ هارون از موسی باشد با این تفاوت که پس از من پیامبری نیست؟!

چهارم اینکه آن حضرت تمام درهایی را که از مسجدالحرام باز می­شدند بستند به جز در خانه علی علیه السّلام .

پنجم اینکه چون آیه:« إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکمُ ْ تَطْهِیرًا»(1){خدا

فقط می خواهد آلودگی را از شما خاندان [پیامبر] بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند} نازل گردید، پیامبر صَلی الله علیهِ و آله علی، حسن ، حسین و فاطمه صلوات الله علیهم اجمعین را فراخوانده و فرمود: خداوندا، اینان خاندان منند، پس پلیدی را از ایشان دور فرما و پاک و پاکیزه­شان گردان.(2)

روایت83.

علل الشرائع: سلمان فارسی عرض کرد: یا نبیّ الله، هر پیامبری یک وصی دارد، وصیّ شما کیست؟ گوید: پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله سکوت فرمود: و پاسخ مرا نداد. مدتی بعد چون مرا از دور دید فرمود: یا سلمان: عرض کردم: گوش به فرمانم و به سرعت خود را به آن حضرت رساندم، سپس فرمود: آیا می­دانی وصیّ موسی چه کسی بود؟ عر ض کردم: یوشع بن نون، سپس فرمود: به این دلیل که وی در آن روزگار داناترین ایشان بود، سپس فرمود: و من امروز گواهی می­دهم که علی بهترین و افضل آن­هاست و او ولی، وصی و وارث من است.(3)

روایت84.

التوحید: امیرالمؤمنین علیه السّلام در یکی از خطبه­های خود فرمود: چه کسی هنگام گفتگوی سبخت فارسی با رسول خدا حضور داشت؟ گفتند: کسی از ما حضور نداشته است.

ص: 131

أَمْرَهُ وَ نَبَذُوا خِلَافَتَهُ وَ غَالَطُوهُ فِی عِلْمِهِ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ هَذَا قَالَ هَذَا مَلَکٌ مِنْ مَلَائِکَةِ رَبِّی یُنْبِئُ أَنَّ أُمَّتِی تَخْتَلِفُ عَلَی أَخِی وَ وَصِیِّی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ إِنِّی أُوصِیکَ یَا أُبَیُّ بِوَصِیَّةٍ إِنْ أَنْتَ حَفِظْتَهَا لَمْ تَزَلْ بِخَیْرٍ یَا أُبَیُّ عَلَیْکَ بِعَلِیٍّ فَإِنَّهُ الْهَادِی الْمَهْدِیُّ النَّاصِحُ لِأُمَّتِی الْمُحْیِی لِسُنَّتِی وَ هُوَ إِمَامُکُمْ بَعْدِی فَمَنْ رَضِیَ بِذَلِکَ لَقِیَنِی عَلَی مَا فَارَقْتُهُ عَلَیْهِ وَ مَنْ غَیَّرَ وَ بَدَّلَ لَقِیَنِی نَاکِثاً لِبَیْعَتِی عَاصِیاً لِأَمْرِی جَاحِداً لِنُبُوَّتِی لَا أَشْفَعُ لَهُ عِنْدَ رَبِّی وَ لَا أَسْقِیهِ مِنْ حَوْضِی فَقَامَتْ إِلَیْهِ رِجَالُ الْأَنْصَارِ فَقَالُوا اقْعُدْ رَحِمَکَ اللَّهُ فَقَدْ أَدَّیْتَ مَا سَمِعْتَ وَ وَفَیْتَ بِعَهْدِکَ (1).

پس علی علیه السّلام فرمود: لیکن من همراه وی بودم که سبخت آمد و او مردی زبان­آور از شاهان پارس بود، وی گفت: یا محمّد، به سوی چه دعوت می­کنی؟ فرمود: به شهادت دادن به اینکه خدایی جز الله نیست، یکتاست و انبازی ندارد و اینکه محمّد بنده و فرستاده اوست.(1) و من نیز گفتم: شهادت می­دهم که خدایی جز الله نیست و محمّد بنده و فرستاده اوست. سبخت گفت: ای محمّد، این کیست؟ فرمود: بهترین کس در خاندان من است و نزدیک­ترین مردم به من، گوشت او گوشت من است و خون او خون من و جان او جان من، او در حیاتم وزیر من و پس از وفاتم جانشین من است همانند جایگاهی که هارون از موسی داشت با این تفاوت که پس از من پیامبری نیست. پس گوش به فرمان و مطیع او باش که او بر حقّ است، سپس او را «عبدالله» نامید.(2)

روایت85.

بصائر الدرجات: عمر بن اُمّ سلمه به نقل از مادرش اُمّ سلمه روایت کرده که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله علی را در خانه من نشاند سپس پوست گوسفندی خواست و تمام سطح آن را تا گوشه­ها نوشت، آن­گاه آن را به من داد و گفت: هر کس بعد از من با چنین و چنان نشانه­ای نزد تو آمد، آن را به وی بسپار. پس اُمّ سلمه آن را تا وفات پیامبر صَلی الله علیهِ و آله و به خلافت رسیدن ابوبکر نگاه داشت، سپس به من گفت: برو و ببین که این مرد چه می­کند؟ پس آمدم و در میان مردم نشستم تا اینکه ابوبکر خطبه خلافتش را خواند و پایین آمده وارد خانه­اش شد. پس برگشتم و مادرم را خبر کردم. سپس صبر کرد تا اینکه عمر به خلافت رسیدو مادرم دوباره مرا فرستاد و عمر نیز همان کاری را کرد که ابوبکر کرده بود، لذا آمدم و او را آگاه کردم، سپس صبر کرد تا عثمان به خلافت رسید و مادرم مرا فرستاد و دیدم او نیز چون ابوبکر و عمر رفتار کرد، پس صبر نمود تا علی علیه السّلام به خلافت رسید پس مرا فرستاد و گفت: ببین این مرد چه می­کند؟ پس به مسجد آمده و نشستم. چون علی علیه السّلام خطبه خواند و پایین آمد و مرا در میان مردم دید، فرمود: برو و از مادرت برای ملاقات با من اجازه بگیر. گوید: پس، از مسجد در آمده و نزد مادرم رفته وی را آگاه ساخته و گفتم: به من فرمود: از مادرت برای دیدار با من اجازه بگیر و او هم اکنون پشت سر من خواستار دیدار شماست. مادرم گفت: به خدا سوگند من هم خواستار دیدار اویم. سپس آن حضرت وارد خانه شده و فرمود: نامه­ای را که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله با فلان و فلان نشانی نزد شما سپرده به من بده. گویی دارم می­بینم که مادرم از جای برخاسته به سراغ صندوقی رفت که جعبه کوچکی درون آن داشت و آن جعبه را خارج کرده و از درون آن بیرون آورده، آن را به علی علیه السّلام سپرد. سپس به من گفت: فرزندم، دست از او مدار که به خدا سوگند پس از پیامبرت جز او کسی را امام نمی­دانم.(3)

می­گویم: نظیر این حدیث با اسنادهای آن در «باب جهات علومشان» صلوات الله علیهم پیش از این بیان گردیده است.

روایت86.

قصص الأنبیاء: امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: چه کسی شاهد گفتگوی سبخت فارسی با رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بوده است؟ پس آن جماعت گفتند: کسی از ما در آن مجلس حضور نداشته است. علی علیه السّلام فرمود: اما من با آن حضرت بودم که سبخت؛ که یکی از پادشاهان پارس بود و مردی زبان آور به شمار می­رفت، آمد. وی گفت: یا محمّد، خدا کجاست؟ فرمود: او همه جا هست، پروردگار ما توصیف به مکان نمی­شود بلکه پیوسته جایی نداشته و در همه جا حضور داشته است. گفت: یا محمّد، تو پروردگاری دانا و عظیم را توصیف می­کنی که «کیف» در و راه ندارد، پس من از کجا بدانم او تو را فرستاده است؟ سپس آن روز در اطراف ما هیچ سنگ و کلوخ و درختی نماند مگر اینکه در جای خود زبان به «أشهد أن لا إله الّا الله وحده لا شریک له و أنّ محمّداً رسول الله» گشود و من نیز گفتم:«أشهد أن لا إله إلّا الله و أنَّ محمّداً رسول الله». پس گفت: یا محمّد، این کیست؟ فرمود: او بهترینِ خاندانِ من است و نزدیک­ترینِ مردم به من، گوشت او گوشتِ من است و خونش خون من و جانش جان من، و وزیر من در حیاتم اوست و پس از وفاتم جانشین من است و منزلتی همانند هارون از موسی نزد من دارد با این تفاوت که پس از من پیامبر نیست. پس گوش به فرمان و مطیع او باش که او بر حقّ است. سپس وی را «عبدالله» نامید. (4)

ص: 133

روایت87.

کشف الیقین: انس بن مالک گوید: در محضر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بودم که فرمود: هم اکنون سرور مسلمانان، امیرمؤمنان، بهترینِ اوصیا و اولی­ترین مردم به پیامبران وارد می­شود، که ناگاه علی بن ابی طالب علیه السّلام وارد شد. پس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله شروع کردند به پاک کردن عرق پیشانی و چهره خود و مالیدن آن به چهره مبارک علی بن ابی طالب علیه السّلام، و نیز عرق را از چهره علی علیه السّلام مسح فرموده و به رخسار مبارک خود می­مالید، پس علی علیه السّلام به وی عرض کرد: یا رسول الله، آیا چیزی درباره من نازل شده است؟ فرمود: آیا خرسند نمی­شوی که منزلت تو نزد من همانند منزلت هارون از موسی باشد إلّا اینکه پس از من پیامبری نخواهد آمد؟ تو برادر منی، وزیر منی و بهترین کسی هستی که از خود بر جای می­گذارم، وام مرا می­پردازی و به وعده­های من عمل می­کنی و اختلاف آن­ها را (در مورد احکام شرعی) بعد از من برطرف می­سازی و از تأویل قرآن چیزهایی را به ایشان می­آموزی که نمی­دانسته­اند و بر سر تأویل قرآن با آنان می­جنگی همان­طور که من بر سر تنزیل آن با ایشان جنگیدم.(1)

روایت88.

کشف الیقین: امیرالمؤمنین علیه السّلام گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به من فرمود: یا علی، تو امیر مومنان و امام متقینی؛ تو سرور اوصیایی و وارث علم انبیایی و بهترینِ صدِّیقانی و افضل پیشینیانی؛ یا علی، تو شوی سرور زنان جهانی و جانشین بهترینِ پیامبران مرسلی؛ یا علی، تو مولای مؤمنانی و پس از من حجّت خدا بر همه مردمانی؛ هر کس ولایت تو را پذیرد، مستوجب بهشت است و آنکه با تو دشمنی کند، سزاوار دوزخ؛ یا علی، سوگند به آنکه مرا به نبوّت مبعوث فرمود و بر همه خلق برگزید، اگر بنده­ای هزار سال خدا را بپرستد، جز با پذیرش ولایت تو و ولایت امامانی که فرزندان تو هستند، عبادتش پذیرفته نمی­شود، جبرئیل مرا از این امر آگاه نمود« پس هر که خواهد بگرود و هر که بخواهد انکار کند».(2)

ص: 134

إِلَیْهِ جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیُّ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ لِلْقَائِمِ مِنْ وُلْدِکَ غَیْبَةٌ قَالَ إِی وَ رَبِّی وَ لِیُمَحِّصَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ یَمْحَقَ الْکافِرِینَ (1) یَا جَابِرُ إِنَّ هَذَا أَمْرٌ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سِرٌّ مِنْ سِرِّ اللَّهِ عِلْمُهُ مَطْوِیٌّ عَنْ عِبَادِ اللَّهِ إِیَّاکَ وَ الشَّکَّ فِیهِ فَإِنَّ الشَّکَّ فِی أَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ کُفْرٌ(2).

روایت89.

مناقب ابن شهر آشوب: عبدالله بن التخیّر از پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نقل کرده که فرمود: علی بعد از من سزاوارترین کسی است که بر مردم پیشوایی کند.(1)

روایت90.

مجالس مفید: با سندی مرفوعاً از یعلی آورده است که: شنیدم رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به علی بن ابی طالب علیه السّلام فرمود: یا علی، تو ولیّ مردم پس از من هستی، پس هر کس از تو اطاعت کند، مرا اطاعت کرده است و آنکه از تو نافرمانی نماید، به راستی که مرا نافرمانی کرده است.(2)

روایت91.

مجالس مفید: امیرمؤمنان علیه السّلام بر منبر کوفه فرمود: ای مردم، از جانب رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله ده خصلت داده شده­ام که نزد من محبوب­تر هر چه خورشید بر آن­ها بتابد است! رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به من فرمود: یا علی، تو در دنیا و آخرت برادر منی، و تو در روز قیامت در پیشگاه و حضور خداوند جبّار نزدیک­ترینِ مردم به منی و جایگاه تو در بهشت روبروی جایگاه من است آن­گونه که خانه­های دوستان ایمانی در راه خدای عزّوجل روبروی هم هستند، و تو از من ارث می­بری، و تو پس از من در مورد به انجام رسانیدن وعده­ها و کارهایم وصیّ منی، و تو امام، حافظ و سرپرست خانواده من در غیاب منی، و تو امام اُمّت و قائم به قسط در میان رعیّت منی، و تو دوست منی و دوست من دوست خداست و دشمن تو دشمن من است و دشمن من دشمن خداست.(3)

روایت92.

الروضة: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: هر کس پس از من در مورد خلافت با علی نزاع کند، او کافر است و با خدا و رسولش جنگیده است، و هر کس در (امامت) علی شک کند، کافر است.(4)

روایت93.

الروضة: پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خداوند متعال در مورد علی سفارش فرمود:

ص: 135

بِهِ وَجْهَ عَلِیٍّ وَ یَمْسَحُ عَنْ وَجْهِ عَلِیٍّ بِکَفِّهِ فَیَمْسَحُ بِهِ وَجْهَهُ یَعْنِی وَجْهَ نَفْسِهِ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام یَا رَسُولَ اللَّهِ لَقَدْ صَنَعْتَ بِیَ الْیَوْمَ شَیْئاً مَا صَنَعْتَ بِی قَطُّ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ مَا یَمْنَعُنِی وَ أَنْتَ وَصِیِّی وَ خَلِیفَتِی وَ الَّذِی یُبَیِّنُ لَهُمْ مَا یَخْتَلِفُونَ فِیهِ بَعْدِی وَ تُسْمِعُهُمْ نُبُوَّتِی (1).

پس عرض کردم: پروردگارا، آن را برای من آشکار فرما! فرمود: همانا علی پرچم هدایت است و پیشوای اولیای من و نور هر کس که مرا اطاعت کرد، و او آن کلمه­ای است که پارسایان خود را ملزم به قبول آن کرده­اند، هر کس او را دوست بدارد، تحقیقاً مرا دوست داشته است و آنکه اطاعتش کند، بی­شک مرا اطاعت نمود و هر کس با او دشمنی ورزد، قطعاً با من دشمنی کرده است. پس او را بدان بشارت بده! پس چون علی علیه السّلام آن را شنید، فرمود: من بنده خدایم و در ید قدرت او قرار دارم، اگر مرا عذاب دهد، به خاطر گناهان من است و بر من ستم نکرده است و اگر آنچه را که به من بشارت داده به انجام رساند، از فضل و عظمت اوست و او اهل این بزرگواری­ها و معدن آن است. گوید: پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خدایا، قلب او را جلا بخش و بهارش را ایمان به خودت قرار ده. پس خدای عزّوجل فرمود: یا محمّد، خواسته­ات برآورده شد. سپس خداوند مرا آگاه فرمود که: من او را به بلاهایی می­آزمایم که احدی از یاران تو را بدان­ها نیازموده­ام، عرض کردم: یا رب، او برادر و بال و پر من است! خدای جلّ جلاله فرمود: این کاری است که از پیش بر علم ما گذشته است، او آزموده می­شود و دیگران به او آزموده می­شوند.(1)

العمدۀ: مناقب ابن المغازلی با سند خود مرفوعاً از سلام جعفی نظیر این روایت را نقل کرده است.(2)

روایت94.

الروضة- الفضائل: با اسناد از انس بن مالک آورده است که گفت: در حضور رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بودیم که ناگاه فرمود: اکنون مردی از در بر شما وارد می­شود که سرور اوصیا، جلودار دست و روی سپیدان، قبله عارفان، یعسوب دین، نور مؤمنین و وارث علم نبییّن است. انس گوید: با خود گفتم: خداوندا، او را مردی از انصار قرار ده، ناگاه متوجه شدیم علی بن ابی طالب وارد شد.(3)

روایت95.

کشف الغمّه: محدّث حنبلی از انس آورده است که: در محضر رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله نشسته بودم

ص: 136

دَیْنِی وَ یُنْجِزُ وَعْدِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ (1).

که علی علیه السّلامم وارد شد، پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: من و این، حجّت خدا بر خلق وی هستیم.

و نقل است که ابوذر رضی الله عنه به علی علیه السّلام عرض کرد: به ولایت و برادر پیامبر بودنت گواهی می­دهم- و افزود: و به- حکمت و وصی پیامبر بودنت. و از کتاب «کفایۀ لطالب» از عمّار بن یاسر نقل است که گفت: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: به هر کس که به من ایمان آورده و مرا تصدیق کرده است سفارش می کنم به دوستی و ولایت علی بن ابی طالب. هرکس او را دوست بدارد، مرا دوست داشته و آنکه مرا دوست بدارد خدای عزّوجل را دوست داشته است.

روایت96.

بشارۀ المصطفی: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: همانا علی بن ابی طالب خلیفۀ الله و جانشین من است، حجّت خدا و حجّت من است، باب خدا و باب من است، برگزیده خدا و برگزیده من است، حبیب خدا و حبیب من است خلیل خدا و خلیل من است، شمشیر خدا و شمشیر من است، او برادر و هم نشین و وزیر و جانشین من است، مُحِبّ او محبّ من است و کسی که بر او خشم گیرد بر من خشم گرفته است و دوستدارش دوستدار من و دشمنش دشمن من است، جنگ با او جنگ با من و صلح با او صلح با من است، قول او قول من و فرمان او فرمان من است، همسر او دخت من است و پسرانش پسران منند و سرور اوصیا و بهترینِ جملگی اُمّت من است.(1)

روایت97.

الروضة: الفضایل: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله بر بالای منبر – در حالی که علی علیه­السّلام را در کنار خود به پا داشته و دست خود را چنان روی دست وی قرار داده بود که سفیدی زیربغل آن دو آشکار گشته بود- فرمود: ای مردم، بدانید که الله پروردگار من و پروردگار شماست و محمّد پیامبرتان و اسلام دین شما و علی هدایتگر شماست، و او وصیّ من و پس از من جانشین من است. سپس فرمود: ای ابوذر، علی برادر و امین من بر وحی پروردگارم می­باشد و پروردگارم فضیلتی را به من عطا نفرمود مگر اینکه علی را به مانند آن مختص گردانیده باشد، ای ابوذر، خداوند هرگز از بنده­ای فریضه­ای را نمی­پذیرد

ص: 137

عَرْشِهِ أَیُّهَا النَّاسُ مَنِ اخْتَارَ مِنْکُمْ عَلَی عَلِیٍّ إِمَاماً فَقَدِ اخْتَارَ عَلَیَّ نَبِیّاً وَ مَنِ اخْتَارَ عَلَیَّ نَبِیّاً فَقَدِ اخْتَارَ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ رَبّاً یَا أَیُّهَا النَّاسُ (1) إِنَّ عَلِیّاً سَیِّدُ الْوَصِیِّینَ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ وَ مَوْلَی الْمُؤْمِنِینَ وَلِیُّهُ وَلِیِّی وَ وَلِیِّی وَلِیُّ اللَّهِ وَ عَدُوُّهُ عَدُوِّی وَ عَدُوِّی عَدُوُّ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَیُّهَا النَّاسُ أَوْفُوا بِعَهْدِ اللَّهِ فِی عَلِیٍّ یُوفَ لَکُمْ بِالْجَنَّةِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ(2).

مگر اینکه مقرون به حُبّ علی بن ابی طالب باشد، ای ابوذر، هنگامی که مرا به معراج بردند، به عرش که رسیدم حجابی از زبرجد سبز دیدم و ناگاه منادی ندا در داد که ای محمّد، حجاب را بردار پس حجاب را بلند کردم ناگاه فرشته­ای دیدم که دنیا در میان چشمانش بود و لوحی را مقابل داشت که در آن می­نگریست، پس گفتم: ای محبوبم جبرئیل، این فرشته که در میان فرشتگان پروردگارم فرشته­ای درشت اندام­تر از او ندیده­ام چیست؟ گفت: یا محمّد، به او سلام کن، که وی عزرائیل ملک الموت است. پس گفتم: سلام بر تو ای محبوب من ملک الموت، گفت: و سلام بر تو ای خاتم پیامبران، پسر عمویت علی بن ابی طالب در چه حال است؟ گفتم: ای محبوب من ملک الموت مگر او را می­شناسی؟ گفت: چگونه او را نمی­شناسم ای محمّد، قسم به آنکه تو را به حق به نبوّت فرستاد و به رسالت برگزید آن­گونه که تو را به نبوّت می­شناسم، عموزاده­ات را به وصایت می­شناسم و چگونه چنین نباشد در حالی که خداوند مرا موّکل بر قبض روح همه خلایق نموده مگر روح شما و روح عموزاده­ات علی. زیرا خداوند با مشیت خود آن­گونه که اراده فرماید، کار آن دو را بر عهده می­گیرد و شیوه آن را برمی­گزیند.(1)

روایت98.

کشف الغمّۀ: از کتاب «الأربعین» حافظ ابوبکر محمّد بن أبی نصر از عطا از انس روایت کرده که رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: من و علی حجّت خدا بر بندگان او هستیم. گویم: و نظیر این حدیث را عزّ محدّث حنبلی نیز آورده است.(2)

و از کتاب کفایۀ الطالب از حذیفۀ بن یمان آورده است که: عرض کردند: یا رسول الله، آیا علی را به جانشینی بر نمی­گزینی؟ فرمود: اگر ولایت علی را بپذیرید او را هدایت­گر و هدایت یافته خواهید یافت که شما را به راه راست می­برد. گوید: این حدیث «حسن» و «عالی» است.(3)

روایت99.

بشارۀ المصطفی: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود:

ص: 138

أَرْمَدُ فَدَعَاهُ فَقَالَ خُذِ الرَّایَةَ فَقَالَ علیه السلام یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ عَیْنِی کَمَا تَرَی فَتَفَلَ فِیهَا فَقَامَ فَأَخَذَ الرَّایَةَ ثُمَّ مَضَی بِهَا حَتَّی فَتَحَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ الثَّالِثَةُ خَلَّفَهُ فِی بَعْضِ مَغَازِیهِ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا رَسُولَ اللَّهِ خَلَّفْتَنِی مَعَ النِّسَاءِ وَ الصِّبْیَانِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَ مَا تَرْضَی أَنْ تَکُونَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِیَّ بَعْدِی وَ الرَّابِعَةُ سَدَّ الْأَبْوَابَ فِی الْمَسْجِدِ إِلَّا بَابَ عَلِیٍّ وَ الْخَامِسَةُ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً(1) فَدَعَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً وَ حَسَناً وَ حُسَیْناً وَ فَاطِمَةَ علیهم السلام فَقَالَ اللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلِی فَأَذْهِبْ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهِّرْهُمْ تَطْهِیراً(2).

چون مرا به معراج بردند و به حجاب­های نور رسیدم، پروردگارم جلّ جلاله با من سخن گفته و فرمود: یا محمّد، سلام مرا به علی بن ابی طالب برسان و به وی خبر بده که پس از تو حجّت من بر خلقم اوست، به خاطر او بندگانم را با باران سیراب می­کنم و به خاطر او بدی­ها را از بندگانم دفع می­کنم و در روز قیامت به وسیله او بر مردم اقامه حجّت خواهم کرد، پس باید تنها از وی اطاعت کرده و امر و نهی وی را به کار بندند تا آن­ها را نزد خود در قرارگاه صدق نشانده و بهشت را برایشان مباح گردانم، و اگر چنین نکنند، آن­ها را با دشمنانم از اشقیا در دوزخم جای می­دهم و هیچ اهمیتی نمی­دهم.(1)

روایت100.

بشارۀ المصطفی: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود:به هر کس که به من ایمان آورده و تصدیق نموده سفارش می­کنم که ولایت علی بن ابی طالب علیه السّلام را بپذیرند، پس هر کس ولایت او را بپذیرد، ولایت مرا پذیرفته و آنکه ولایت مرا بپذیرد، ولایت خدای عزّوجل را پذیرفته است، و هر کس او را دوست بدارد، قطعاً مرا دوست داشته و آنکه مرا دوست دوست بدارد، بی­شک خدای عزّوجل را دوست داشته است، و هر کس با وی دشمنی کند، با من دشمنی کرده و آنکه با من دشمنی کند، با خدای عزّوجل دشمنی کرده است.(2)

روایت101.

بشارۀ المصطفی: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: یا علی، تو آن مظلوم پس از منی، پس وای بر کسی که با تو بجنگد و خوشا به حال آنکه در رکاب تو بجنگد. یا علی، بعد از من این تویی که گفتارت کلام من است و با زبان من سخن می­گویی، پس وای بر آنکه سخنت را نپذیرد و خوشا به حال آنکه کلام تو را بپذیرد؛ ای علی، بعد از من تو سرور این اُمّتی و تو پیشوا و جانشین من بر آن هستی، هر کس از تو جدا گردد، روز قیامت از من جدا می­شود و آنکه همراه تو باشد، روز قیامت همراه من خواهد بود؛ ای علی، تو اوّلین کسی هستی که به من ایمان آورده و تصدیقم نمودی و اوّلین کسی هستی که مرا در کارم یاری رساندی و با من بر علیه دشمنم جهاد کردی و

ص: 139

فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام لَکِنِّی کُنْتُ مَعَهُ وَ قَدْ جَاءَهُ سجت وَ کَانَ رَجُلًا مِنْ مُلُوکِ فَارِسَ وَ کَانَ ذَرِباً فَقَالَ لَهُ یَا مُحَمَّدُ إِلَی مَا تَدْعُو فَقَالَ أَدْعُو إِلَی شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ (1) وَ قُلْتُ أَنَا أَیْضاً أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ مَنْ هَذَا قَالَ هَذَا خَیْرُ أَهْلِی وَ أَقْرَبُ الْخَلْقِ مِنِّی لَحْمُهُ مِنْ لَحْمِی وَ دَمُهُ مِنْ دَمِی وَ رُوحُهُ مِنْ رُوحِی وَ هُوَ الْوَزِیرُ مِنِّی فِی حَیَاتِی وَ الْخَلِیفَةُ بَعْدَ وَفَاتِی کَمَا کَانَ هَارُونُ مِنْ مُوسَی إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِیَّ بَعْدِی فَاسْمَعْ لَهُ وَ أَطِعْ فَإِنَّهُ عَلَی الْحَقِّ ثُمَّ سَمَّاهُ عَبْدَ اللَّهِ (2).

تو نخستین کسی هستی که با من نماز گزاردی در حالی که مردم در آن روز در غفلت جهالت به سر می­بردند؛ یا علی، تو اوّلین کسی هستی که به همراه من زمین بر او شکافته می­شود و اوّلین کسی هستی که با من برانگیخته می­شود و تو اوّلین کسی هستی به همراه من از پل صراط می­گذری و پروردگارم جلّ جلاله به عزّت خویش سوگند یاد فرموده کسی از عقبه پل صراط نگذرد مگر اینکه امان نامه ای از ولایت تو و ولایت امامانی که از فرزندان تو هستند، به همراه داشته باشد، تو اوّلین کسی هستی که بر حوض من وارد می­شود، دوستدارانت را از آن می­نوشانی و دشمنانت را از آن می­رانی، زمانی که در مقام محمود قرار گیرم، تو همنشین من هستی، دوستداران ما را شفاعت می­کنی و شفاعت تو در مورد آنان پذیرفته خواهد شد، و تو اولین کسی هستی که وارد بهشت می­شود در حالی که بیرق مرا در دست داری که «لواء الحمد» است که از هفتاد قطعه تشکیل شده و هر قطعه آن از آفتاب و ماه وسیع­تر است، تو در بهشت صاحب شجره طوبی هستی، ریشه آن در خانه تو و شاخ و برگش در خانه­های شیعیان و دوستداران توست.(1)

روایت102.

بشارۀ المصطفی: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله فرمود: خداوند متعال مرا به نبوّت فضیلت بخشید و علی را به امامت؛ و به من امر فرمود که دخترم را به زوجیّت وی در آوردم، بنابراین او پدر فرزندان من است و غسل دهنده بدنم و پرداخت کننده وامم، و دوستدار او دوستدار من است و دشمن او دشمن من.(2)

توضیح

محقق طوسی، آن نصرت دهنده ملت و دین و آن علّامه و برخی دیگر از علمای ما عبارت «قاضی دینی» را به کسر دال خوانده­اند لیکن سیدمرتضی آن را نپذیرفته و به دلیل تواتر عبارات و نصوص صریح از دو طرف در این مورد نیازی نیست خود را به تکلّف اندازیم.

روایت103.

تفسر فرات بن ابراهیم: اسماء بنت عمیس گوید: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله در مکه رو به کوه ثبیر و پشت به غار حراء ایستاده بود و می­فرمود: من امروز همانی را می­گویم

ص: 140

حَتَّی جِئْتُهَا فَأَخْبَرْتُهَا وَ قُلْتُ قَالَ لِیَ اسْتَأْذِنْ عَلَی أُمِّکَ وَ هُوَ خَلْفِی یُرِیدُکِ قَالَتْ وَ أَنَا وَ اللَّهِ أُرِیدُهُ فَاسْتَأْذَنَ عَلِیٌّ فَدَخَلَ فَقَالَ (1) أَعْطِینِی الْکِتَابَ الَّذِی دُفِعَ إِلَیْکِ بِآیَةِ کَذَا وَ کَذَا کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَی أُمَّتِی حَتَّی قَامَتْ إِلَی تَابُوتٍ لَهَا فِی جَوْفِهِ تَابُوتٌ لَهَا

ص: 12234343

أقول: قد مضی مثله بأسانید فی باب جهات علومهم علیه السلام.

که آن عبد صالح موسی بن عمران علیه الصلاۀ و السلام گفت: بار خدایا من از تو می­خواهم که سینه­ام را برایم گشاده داری و کارم را برایم آسان گردانی و از خاندانم وزیری برایم قرار دهی، علی بن ابی طالب برادرم، تا پشت مرا بدو محکم گردانی و او را در کارم شریک من گردان تا تو را بسیار تسبیح گوییم و تو را بسیار یاد کنیم که تو بر ما بینایی.

روایت104.

تفسیر فرات بن ابراهیم: امام صادق علیه السّلام فرمود: جبرئیل چهل روز بر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نازل نشده بود، لذا عرض کرد: پروردگارا، شوق دیدار پیامبرت در من شدّت یافته است، پس به من اجازه بفرما با وی دیدار کنم؛ پس خدای متعال به وی وحی فرموده و گفت: ای جبرئیل، بر محبوب و پیامبرم فرود آی و سلام مرا به وی برسان و به او اطلاع بده که من وی را مختصّ به نبوّت کرده و بر همه پیامبران برتری داده­ام، و از جانب من به وصیّ او سلام برسان و وی را خبر کن که من او را به وصایت مختص گردانیده و بر همه اوصیا برتری داده­ام. گوید: پس جبرئیل بر پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نازل گردید و پیوسته چنین بود که چون به زمین می­آمد، بالشی از پوست آکنده از لیف خرما برایش قرار می­دادند، پس در مقابل پیامبر صَلی الله علیهِ و آله نشسته و گفت: یا محمّد، خداوند متعال تو را سلام می­رساند و خبرت می­کند که تو را به نبوّت مخصوص گردانیده و بر همه پیامبران برتری داده است، و وصیّ تو را سلام می­رساند و به تو خبر می­دهد که وی را مختصّ به وصایت فرموده و بر همه اوصیا فضیلت بخشیده است. گوید: پس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله در پی علی علیه السّلام فرستاد و وی را از آنچه جبرئیل گفته بود، آگاه نمود. گوید: پس علی علیه السّلام به سختی بگریست و آن­گاه گفت: از خدا می­خواهم که دین­ مرا از من نگیرد و کرامت خود را باز نستاند و آنچه را که به من وعده فرموده عطا فرماید.

جبرئیل گفت: یا محمّد، بر خداوند فرض و شایسته است که علی و هیچ­کدام از دوستدارنش را عذاب ندهد. پیامبر صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای جبرئیل، به خاطر کردارشان یا اینکه جملگی رستگار می­شوند؟ جبرئیل گفت: یا محمّد: هر کس ولایت شیث را پذیرفت به ولایت شیث نجات یافت و خود شیث به آدم نجات یافت و آدم به خدا نجات یافت، و هر کس ولایت سام را پذیرفت به سام نجات یافت و سام به نوح نجات یافت و نوح به خدا، و هرکس ولایت آصف را پذیرفت به آصف نجات یافت و آصف به سلیمان نجات یافت و سلیمان به خدا نجات یافت، و هر کس ولایت یوشع را پذیرفت به یوشع نجات یافت و یوشع به موسی نجات یافت و موسی به خدا، و هر کس ولایت شمعون را پذیرفت به شمعون نجات یافت و شمعون به عیسی نجات یافت و عیسی به خدا، و هر کس ولایت علی را پذیرفت به علی نجات یافت و علی به تو نجات یافت

ص: 141

و تو به خدا، و همه چیز به خواست خدا انجام می­شود، و اینکه ملائکه و فرشته­های موکَّل بر علی بر همه فرشتگان فخر می­فروشند که مصاحب ایشانند. گوید: پس علی علیه السّلام نشست در حالی که کلام جبرئیل را می­شنید ولی شخص وی را نمی­دید. راوی گوید: به امام صادق علیه السّلام عرض کردم: قربانت گردم، وقتی آن سه نفر (پیامبر و علی و جبرئیل ) با هم نشستند سخنان آنها چه بود؟ فرمود: ذکر خدای متعال اما به عظمتش نمی­رسید، سپس درباره فضیلت محمّد صَلی الله علیهِ و آله و اینکه خداوند تا چه میزان از علم خود را به وی عطا فرموده و تا چه حد رسالت خود را به وی واگذار نموده است ، سپس درباره شیعیان ما سخن گفته و در حق ایشان دعا کردند و ختم مجلسشان حمد و ثنای خدا بود. راوی گوید: عرض کردم: قربانت گردم یا ابا عبدالله، آیا فرشتگان ما را می­شناسند؟ فرمود: سبحان الله، چگونه شما را نمی­شناسند در حالیکه موکَّل شده­اند در حق شما دعا کنند و فرشتگانی که پیرامون عرش را احاطه کرده­اند تسبیح پروردگارشان را گفته و برای کسانی که ایمان آورده­اند طلب آمرزش می­کنند و طلب مغفرت آن­ها در این عالم منحصراً برای شماست.(1)

روایت105.

تفسیر فرات بن ابراهیم: امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله پیوسته احادیثی در فضیلت وصیّ خود برای ایشان بیان می­فرمود تا اینکه این سوره(2)

بر وی نازل گردید، سپس رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله آن­گاه که از مرگ خود اطلاع یافت و خبر وفاتش را به وی دادند، علناً با ایشان احتجاج نمود. و خداوند متعال فرمود: «فإذا فرغت فانصب» یعنی اینکه چون از کار نبوّتت فراغت یافتی، علی را به جانشینی خودت منصوب کن، و علی وصیّ توست، پس ایشان را آشکارا از فضل وی آگاه کن، سپس پیامبر ص فرمود:«هرکس من مولای اویم، اینک علی مولای اوست» و فرمود:« خداوندا، دوستدارش را دوست بدار و دشمنش را دشمن بدار و یاری فرما هر کس وی را نصرت دهد و خوار و ذلیل فرما آن­کس که او را واگذارد» و این را سه بار تکرار فرمود. اما پیش از نزول این سوره، فضائل علی را به صورت کنایه با مردم در میان می­نهاد، از این رو فرمود:«مردی را روانه می­کنم که خدا و رسولش را دوست می­دارد و خدا و رسولش نیز او را دوست می­دارند، مردی که در جنگ اهل گریز نیست» و به صورت غیر مستقیم علی ع را اراده میفرمود. و گاهی اوقات برای جنگ دیگران را می­فرستاد و آن­ها باز میگشتند در حالی که همراهان خود را از دشمن میترساندند و همراهانشان نیز او را از دشمن میترساندند

ص: 142

و در این حال پیامبر میفرمودند: او همانند دیگران که اصحابشان را میترسانند و اصحابشان نیز آنها را میترسانند نیست؛ و پیش از آن فرمود:«علی سرور مسلمانان است» و فرمود: علی بن ابی طالب ستون ایمان است» و او بعد از من به خاطر حق، مردم را می­زند» و :« علی تا زنده است با حق است و حق با اوست» از این رو وصایتی که نام اکبر و میراث علم را برای وی به ارمغان آورد، سزاوار اوست.(1)

روایت106.